📜
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স
খুদ্দকনিকাযে
অপদান-অট্ঠকথা
(পঠমো ভাগো)
গন্থারম্ভকথা
ৰন্দিত্ৰা ¶ ¶ ¶ সিরসা সেট্ঠং, বুদ্ধমপ্পটিপুগ্গলং;
ঞেয্যসাগরমুত্তিণ্ণং, তিণ্ণং সংসারসাগরং.
তথেৰ পরমং সন্তং, গম্ভীরং দুদ্দসং অণুং;
ভৰাভৰকরং সুদ্ধং, ধম্মং সম্বুদ্ধপূজিতং.
তথেৰ অনঘং সঙ্ঘং, অসঙ্গং সঙ্ঘমুত্তমং;
উত্তমং দক্খিণেয্যানং, সন্তিন্দ্রিযমনাসৰং.
কতেন ¶ তস্স এতস্স, পণামেন ৰিসেসতো;
রতনত্তযে ৰিসেসেন, ৰিসেসস্সাদরেন মে.
থেরেহি ধীরধীরেহি, আগমঞ্ঞূহি ৰিঞ্ঞুভি;
‘‘অপদানট্ঠকথা ভন্তে, কাতব্বা’’তি ৰিসেসতো.
পুনপ্পুনাদরেনেৰ, যাচিতোহং যসস্সিভি;
তস্মাহং সাপদানস্স, অপদানস্সসেসতো.
ৰিসেসনযদীপস্স, দীপিস্সং পিটকত্তযে;
যথা পাল়িনযেনেৰ, অত্থসংৰণ্ণনং সুভং.
কেন ¶ কত্থ কদা চেতং, ভাসিতং ধম্মমুত্তমং;
কিমত্থং ভাসিতঞ্চেতং, এতং ৰত্ৰা ৰিধিং ততো.
নিদানেসু কোসল্লত্থং, সুখুগ্গহণধারণং;
তস্মা তং তং ৰিধিং ৰত্ৰা, পুব্বাপরৰিসেসিতং.
পুরা ¶ সীহল়ভাসায, পোরাণট্ঠকথায চ;
ঠপিতং তং ন সাধেতি, সাধূনং ইচ্ছিতিচ্ছিতং.
তস্মা তমুপনিস্সায, পোরাণট্ঠকথানযং;
ৰিৰজ্জেত্ৰা ৰিরুদ্ধত্থং, ৰিসেসত্থং পকাসযং;
ৰিসেসৰণ্ণনং সেট্ঠং, করিস্সামত্থৰণ্ণনন্তি.
নিদানকথা
‘‘কেন ¶ কত্থ কদা চেতং, ভাসিতং ধম্মমুত্তম’’ন্তি চ, ‘‘করিস্সামত্থৰণ্ণন’’ন্তি চ পটিঞ্ঞাতত্তা সা পনাযং অপদানস্সত্থৰণ্ণনা দূরেনিদানং, অৰিদূরেনিদানং, সন্তিকেনিদানন্তি ইমানি তীণি নিদানানি দস্সেত্ৰা ৰণ্ণিযমানা যে নং সুণন্তি, তেহি সমুদাগমতো পট্ঠায ৰিঞ্ঞাতত্তা যস্মা সুট্ঠু ৰিঞ্ঞাতা নাম হোতি, তস্মা নং তানি নিদানানি দস্সেত্ৰাৰ ৰণ্ণযিস্সাম.
তত্থ আদিতো তাৰ তেসং নিদানানং পরিচ্ছেদো ৰেদিতব্বো. দীপঙ্করপাদমূলস্মিঞ্হি কতাভিনীহারস্স মহাসত্তস্স যাৰ ৰেস্সন্তরত্তভাৰা চৰিত্ৰা তুসিতপুরে নিব্বত্তি, তাৰ পৰত্তো কথামগ্গো দূরেনিদানং নাম. তুসিতভৰনতো পন চৰিত্ৰা যাৰ বোধিমণ্ডে সব্বঞ্ঞুতপ্পত্তি, তাৰ পৰত্তো কথামগ্গো অৰিদূরেনিদানং নাম. সন্তিকেনিদানং পন তেসু তেসু ঠানেসু ৰিহরতো তস্মিং তস্মিংযেৰ ঠানে লব্ভতীতি.
১. দূরেনিদানকথা
তত্রিদং দূরেনিদানং নাম – ইতো কির কপ্পসতসহস্সাধিকানং চতুন্নং অসঙ্খ্যেয্যানং মত্থকে অমরৰতী নাম নগরং অহোসি. তত্থ সুমেধো ¶ নাম ব্রাহ্মণো পটিৰসতি, উভতো সুজাতো মাতিতো চ পিতিতো চ, সংসুদ্ধগহণিকো যাৰ সত্তমা কুলপরিৰট্টা, অক্খিত্তো অনুপকুট্ঠো জাতিৰাদেন, অভিরূপো দস্সনীযো পাসাদিকো পরমায ৰণ্ণপোক্খরতায সমন্নাগতো. সো অঞ্ঞং কম্মং অকত্ৰা ব্রাহ্মণসিপ্পমেৰ উগ্গণ্হি. তস্স দহরকালেযেৰ মাতাপিতরো কালমকংসু. অথস্স রাসিৰড্ঢকো অমচ্চো আযপোত্থকং আহরিত্ৰা সুৰণ্ণরজতমণিমুত্তাদিভরিতে গব্ভে ৰিৰরিত্ৰা ‘‘এত্তকং তে, কুমার, মাতু সন্তকং, এত্তকং পিতু সন্তকং, এত্তকং অয্যকপয্যকান’’ন্তি যাৰ সত্তমা কুলপরিৰট্টা ধনং আচিক্খিত্ৰা ‘‘এতং পটিপজ্জাহী’’তি আহ. সুমেধপণ্ডিতো চিন্তেসি – ‘‘ইমং ধনং সংহরিত্ৰা ময্হং পিতুপিতামহাদযো পরলোকং গচ্ছন্তা এককহাপণম্পি গহেত্ৰা ন গতা, মযা পন গহেত্ৰা গমনকারণং কাতুং ৰট্টতী’’তি, সো রঞ্ঞো আরোচেত্ৰা ¶ নগরে ভেরিং চরাপেত্ৰা মহাজনস্স দানং দত্ৰা তাপসপব্বজ্জং পব্বজি. ইমস্স পনত্থস্স আৰিভাৰত্থং ইমস্মিং ঠানে সুমেধকথা কথেতব্বা ¶ . সা পনেসা কিঞ্চাপি বুদ্ধৰংসে নিরন্তরং আগতাযেৰ, গাথাবন্ধেন পন আগতত্তা ন সুট্ঠু পাকটা, তস্মা তং অন্তরন্তরা গাথাসম্বন্ধদীপকেহি ৰচনেহি সদ্ধিং কথেস্সাম.
সুমেধকথা
কপ্পসতসহস্সাধিকানঞ্হি চতুন্নং অসঙ্খ্যেয্যানং মত্থকে দসহি সদ্দেহি অৰিৰিত্তং ‘‘অমরৰতী’’তি চ ‘‘অমর’’ন্তি চ লদ্ধনামং নগরং অহোসি, যং সন্ধায বুদ্ধৰংসে ৰুত্তং –
‘‘কপ্পে চ সতসহস্সে, চতুরো চ অসঙ্খিযে;
অমরং নাম নগরং, দস্সনেয্যং মনোরমং;
দসহি সদ্দেহি অৰিৰিত্তং, অন্নপানসমাযুত’’ন্তি. (বু. ৰং. ২.১-২);
তত্থ দসহি সদ্দেহি অৰিৰিত্তন্তি হত্থিসদ্দেন অস্সসদ্দেন রথসদ্দেন ভেরিসদ্দেন মুদিঙ্গসদ্দেন ৰীণাসদ্দেন গীতসদ্দেন সঙ্খসদ্দেন সম্মসদ্দেন তাল়সদ্দেন ‘‘অস্নাথ পিৰথ খাদথা’’তি দসমেন সদ্দেনাতি ¶ ইমেহি দসহি সদ্দেহি অৰিৰিত্তং অহোসি. তেসং পন সদ্দানং একদেসমেৰ গহেত্ৰা –
‘‘হত্থিসদ্দং অস্সসদ্দং, ভেরিসঙ্খরথানি চ;
খাদথ পিৰথ চেৰ, অন্নপানেন ঘোসিত’’ন্তি. –
বুদ্ধৰংসে (বু. ৰং. ২.৩-৫) ইমং গাথং ৰত্ৰা –
‘‘নগরং সব্বঙ্গসম্পন্নং, সব্বকম্মমুপাগতং;
সত্তরতনসম্পন্নং, নানাজনসমাকুলং;
সমিদ্ধং দেৰনগরংৰ, আৰাসং পুঞ্ঞকম্মিনং.
‘‘নগরে অমরৰতিযা, সুমেধো নাম ব্রাহ্মণো;
অনেককোটিসন্নিচযো, পহূতধনধঞ্ঞৰা.
‘‘অজ্ঝাযকো ¶ মন্তধরো, তিণ্ণং ৰেদান পারগূ;
লক্খণে ইতিহাসে চ, সধম্মে পারমিং গতো’’তি. – ৰুত্তং;
অথেকদিৰসং ¶ সো সুমেধপণ্ডিতো উপরিপাসাদৰরতলে রহোগতো হুত্ৰা পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসিন্নো এৰং চিন্তেসি – ‘‘পুনব্ভৰে, পণ্ডিত, পটিসন্ধিগ্গহণং নাম দুক্খং, তথা নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে সরীরস্স ভেদনং, অহঞ্চ জাতিধম্মো, জরাধম্মো, ব্যাধিধম্মো, মরণধম্মো, এৰংভূতেন মযা অজাতিং অজরং অব্যাধিং অমরণং অদুক্খং সুখং সীতলং অমতমহানিব্বানং পরিযেসিতুং ৰট্টতি. অৰস্সং ভৰতো মুচ্চিত্ৰা নিব্বানগামিনা একেন মগ্গেন ভৰিতব্ব’’ন্তি. তেন ৰুত্তং –
‘‘রহোগতো নিসীদিত্ৰা, এৰং চিন্তেসহং তদা;
দুক্খো পুনব্ভৰো নাম, সরীরস্স চ ভেদনং.
‘‘জাতিধম্মো জরাধম্মো, ব্যাধিধম্মো সহং তদা;
অজরং অমরং খেমং, পরিযেসিস্সামি নিব্বুতিং.
‘‘যংনূনিমং পূতিকাযং, নানাকুণপপূরিতং;
ছড্ডযিত্ৰান গচ্ছেয্যং, অনপেক্খো অনত্থিকো.
‘‘অত্থি হেহিতি সো মগ্গো, ন সো সক্কা ন হেতুযে;
পরিযেসিস্সামি তং মগ্গং, ভৰতো পরিমুত্তিযা’’তি.
ততো ¶ উত্তরিপি এৰং চিন্তেসি – ‘‘যথা হি লোকে দুক্খস্স পটিপক্খভূতং সুখং নাম অত্থি, এৰং ভৰে সতি তপ্পটিপক্খেন ৰিভৰেনাপি ভৰিতব্বং. যথা চ উণ্হে সতি তস্স ৰূপসমভূতং সীতলম্পি অত্থি, এৰং রাগগ্গিআদীনং ৰূপসমেন নিব্বানেনাপি ভৰিতব্বং. যথা নাম পাপস্স লামকস্স ধম্মস্স পটিপক্খভূতো কল্যাণো অনৰজ্জভূতো ধম্মোপি অত্থিযেৰ, এৰমেৰ পাপিকায জাতিযা সতি সব্বজাতিখেপনতো অজাতিসঙ্খাতেন নিব্বানেনাপি ভৰিতব্বমেৰা’’তি. তেন ৰুত্তং –
‘‘যথাপি দুক্খে ৰিজ্জন্তে, সুখং নামপি ৰিজ্জতি;
এৰং ভৰে ৰিজ্জমানে, ৰিভৰোপিচ্ছিতব্বকো.
‘‘যথাপি ¶ উণ্হে ৰিজ্জন্তে, অপরং ৰিজ্জতি সীতলং;
এৰং তিৰিধগ্গি ৰিজ্জন্তে, নিব্বানম্পিচ্ছিতব্বকং.
‘‘যথাপি পাপে ৰিজ্জন্তে, কল্যাণমপি ৰিজ্জতি;
এৰমেৰ জাতি ৰিজ্জন্তে, অজাতিপিচ্ছিতব্বক’’ন্তি.
অপরম্পি ¶ চিন্তেসি – ‘‘যথা নাম গূথরাসিম্হি নিমুগ্গেন পুরিসেন দূরতোৰ পঞ্চৰণ্ণপদুমসঞ্ছন্নং মহাতল়াকং দিস্ৰা ‘কতরেন নু খো মগ্গেন এত্থ গন্তব্ব’ন্তি তং তল়াকং গৰেসিতুং যুত্তং. যং তস্স অগৰেসনং, ন সো তল়াকস্স দোসো, পুরিসস্সেৰ দোসো. এৰং কিলেসমলধোৰনে অমতমহানিব্বানতল়াকে ৰিজ্জন্তে যং তস্স অগৰেসনং, ন সো অমতমহানিব্বানতল়াকস্স দোসো, পুরিসস্সেৰ দোসো. যথা চ চোরেহি সম্পরিৰারিতো পুরিসো পলাযনমগ্গে ৰিজ্জমানেপি সচে ন পলাযতি, ন সো মগ্গস্স দোসো, পুরিসস্সেৰ দোসো. এৰমেৰ কিলেসেহি পরিৰারেত্ৰা গহিতস্স পুরিসস্স ৰিজ্জমানেযেৰ নিব্বানগামিম্হি সিৰে মগ্গে মগ্গস্স অগৰেসনং নাম ন মগ্গস্স দোসো, পুরিসস্সেৰ দোসো. যথা চ ব্যাধিপীল়িতো পুরিসো ৰিজ্জমানে ব্যাধিতিকিচ্ছকে ৰেজ্জে সচে তং ৰেজ্জং গৰেসিত্ৰা ব্যাধিং ন তিকিচ্ছাপেতি, ন সো ৰেজ্জস্স দোসো, পুরিসস্সেৰ দোসো. এৰমেৰ যো কিলেসব্যাধিপীল়িতো কিলেসৰূপসমমগ্গকোৰিদং ৰিজ্জমানমেৰ আচরিযং ন গৰেসতি, তস্সেৰ দোসো, ন কিলেসৰিনাসকস্স আচরিযস্স দোসো’’তি. তেন ৰুত্তং –
‘‘যথা ¶ গূথগতো পুরিসো, তল়াকং দিস্ৰান পূরিতং;
ন গৰেসতি তং তল়াকং, ন দোসো তল়াকস্স সো.
‘‘এৰং কিলেসমলধোৰে, ৰিজ্জন্তে অমতন্তল়ে;
ন গৰেসতি তং তল়াকং, ন দোসো অমতন্তল়ে.
‘‘যথা অরীহি পরিরুদ্ধো, ৰিজ্জন্তে গমনম্পথে;
ন পলাযতি সো পুরিসো, ন দোসো অঞ্জসস্স সো.
‘‘এৰং কিলেসপরিরুদ্ধো, ৰিজ্জমানে সিৰে পথে;
ন গৰেসতি তং মগ্গং, ন দোসো সিৰমঞ্জসে.
‘‘যথাপি ¶ ব্যাধিতো পুরিসো, ৰিজ্জমানে তিকিচ্ছকে;
ন তিকিচ্ছাপেতি তং ব্যাধিং, ন দোসো সো তিকিচ্ছকে.
‘‘এৰং কিলেসব্যাধীহি, দুক্খিতো পরিপীল়িতো;
ন গৰেসতি তং আচরিযং, ন দোসো সো ৰিনাযকে’’তি.
অপরম্পি ¶ চিন্তেসি – ‘‘যথা মণ্ডনকজাতিকো পুরিসো কণ্ঠে আসত্তং কুণপং ছড্ডেত্ৰা সুখং গচ্ছেয্য, এৰং মযাপি ইমং পূতিকাযং ছড্ডেত্ৰা অনপেক্খেন নিব্বাননগরং পৰিসিতব্বং. যথা চ নরনারিযো উক্কারভূমিযং উচ্চারপস্সাৰং কত্ৰা ন তং উচ্ছঙ্গেন ৰা আদায, দুস্সন্তেন ৰা ৰেঠেত্ৰা গচ্ছন্তি, জিগুচ্ছমানা পন অনপেক্খাৰ, ছড্ডেত্ৰা গচ্ছন্তি, এৰং মযাপি ইমং পূতিকাযং অনপেক্খেন ছড্ডেত্ৰা অমতনিব্বাননগরং পৰিসিতুং ৰট্টতি. যথা চ নাৰিকা নাম জজ্জরং নাৰং অনপেক্খাৰ ছড্ডেত্ৰা গচ্ছন্তি, এৰং অহম্পি ইমং নৰহি ৰণমুখেহি পগ্ঘরন্তং কাযং ছড্ডেত্ৰা অনপেক্খো নিব্বানপুরং পৰিসিস্সামি. যথা চ পুরিসো নানারতনানি আদায চোরেহি সদ্ধিং মগ্গং গচ্ছন্তো অত্তনো রতননাসভযেন তে ছড্ডেত্ৰা খেমং মগ্গং গণ্হাতি, এৰং অযম্পি করজকাযো রতনৰিলোপকচোরসদিসো. সচাহং এত্থ তণ্হং করিস্সামি, অরিযমগ্গকুসলধম্মরতনং মে নস্সিস্সতি, তস্মা মযা ইমং চোরসদিসং কাযং ছড্ডেত্ৰা অমতমহানিব্বাননগরং পৰিসিতুং ৰট্টতী’’তি. তেন ৰুত্তং –
‘‘যথাপি ¶ কুণপং পুরিসো, কণ্ঠে বদ্ধং জিগুচ্ছিয;
মোচযিত্ৰান গচ্ছেয্য, সুখী সেরী সযংৰসী.
‘‘তথেৰিমং পূতিকাযং, নানাকুণপসঞ্চযং;
ছড্ডযিত্ৰান গচ্ছেয্যং, অনপেক্খো অনত্থিকো.
‘‘যথা উচ্চারট্ঠানম্হি, করীসং নরনারিযো;
ছড্ডযিত্ৰান গচ্ছন্তি, অনপেক্খা অনত্থিকা.
‘‘এৰমেৰাহং ইমং কাযং, নানাকুণপপূরিতং;
ছড্ডযিত্ৰান গচ্ছিস্সং, ৰচ্চং কত্ৰা যথা কুটিং.
‘‘যথাপি ¶ জজ্জরং নাৰং, পলুগ্গং উদগাহিনিং;
সামী ছড্ডেত্ৰা গচ্ছন্তি, অনপেক্খা অনত্থিকা.
‘‘এৰমেৰাহং ইমং কাযং, নৰচ্ছিদ্দং ধুৰস্সৰং;
ছড্ডযিত্ৰান গচ্ছিস্সং, জিণ্ণনাৰংৰ সামিকা.
‘‘যথাপি ¶ পুরিসো চোরেহি, গচ্ছন্তো ভণ্ডমাদিয;
ভণ্ডচ্ছেদভযং দিস্ৰা, ছড্ডযিত্ৰান গচ্ছতি.
‘‘এৰমেৰ অযং কাযো, মহাচোরসমো ৰিয;
পহাযিমং গমিস্সামি, কুসলচ্ছেদনা ভযা’’তি.
এৰং সুমেধপণ্ডিতো নানাৰিধাহি উপমাহি ইমং নেক্খম্মূপসংহিতং অত্থং চিন্তেত্ৰা সকনিৰেসনে অপরিমিতভোগক্খন্ধং হেট্ঠা ৰুত্তনযেন কপণদ্ধিকাদীনং ৰিস্সজ্জেত্ৰা মহাদানং দত্ৰা ৰত্থুকামে চ কিলেসকামে চ পহায অমরনগরতো নিক্খমিত্ৰা এককোৰ হিমৰন্তে ধম্মিকং নাম পব্বতং নিস্সায অস্সমং কত্ৰা তত্থ পণ্ণসালঞ্চ চঙ্কমঞ্চ মাপেত্ৰা পঞ্চহি নীৰরণদোসেহি ৰজ্জিতং ‘‘এৰং সমাহিতে চিত্তে’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তেহি অট্ঠহি কারণগুণেহি সমুপেতং অভিঞ্ঞাসঙ্খাতং বলং আহরিতুং তস্মিং অস্সমপদে নৰদোসসমন্নাগতং সাটকং পজহিত্ৰা, দ্ৰাদসগুণসমন্নাগতং ৰাকচীরং নিৰাসেত্ৰা, ইসিপব্বজ্জং পব্বজি. এৰং পব্বজিতো অট্ঠদোসসমাকিণ্ণং তং পণ্ণসালং পহায দসগুণসমন্নাগতং রুক্খমূলং উপগন্ত্ৰা সব্বং ধঞ্ঞৰিকতিং পহায পৰত্তফলভোজনো হুত্ৰা নিসজ্জট্ঠানচঙ্কমনৰসেনেৰ ¶ পধানং পদহন্তো সত্তাহব্ভন্তরেযেৰ অট্ঠন্নং সমাপত্তীনং পঞ্চন্নঞ্চ অভিঞ্ঞানং লাভী অহোসি. এৰং তং যথাপত্থিতং অভিঞ্ঞাবলং পাপুণি. তেন ৰুত্তং –
‘‘এৰাহং চিন্তযিত্ৰান, নেককোটিসতং ধনং;
নাথানাথানং দত্ৰান, হিমৰন্তমুপাগমিং.
‘‘হিমৰন্তস্সাৰিদূরে, ধম্মিকো নাম পব্বতো;
অস্সমো সুকতো ময্হং, পণ্ণসালা সুমাপিতা.
‘‘চঙ্কমং ¶ তত্থ মাপেসিং, পঞ্চদোসৰিৰজ্জিতং;
অট্ঠগুণসমুপেতং, অভিঞ্ঞাবলমাহরিং.
‘‘সাটকং পজহিং তত্থ, নৰদোসমুপাগতং;
ৰাকচীরং নিৰাসেসিং, দ্ৰাদসগুণমুপাগতং.
‘‘অট্ঠদোসসমাকিণ্ণং, পজহিং পণ্ণসালকং;
উপাগমিং রুক্খমূলং, গুণে দসহুপাগতং.
‘‘ৰাপিতং ¶ রোপিতং ধঞ্ঞং, পজহিং নিরৰসেসতো;
অনেকগুণসম্পন্নং, পৰত্তফলমাদিযিং.
‘‘তত্থপ্পধানং পদহিং, নিসজ্জট্ঠানচঙ্কমে;
অব্ভন্তরম্হি সত্তাহে, অভিঞ্ঞাবল পাপুণি’’ন্তি.
তত্থ ‘‘অস্সমো সুকতো ময্হং, পণ্ণসালা সুমাপিতা’’তি ইমায পন পাল়িযা সুমেধপণ্ডিতেন অস্সমপণ্ণসালচঙ্কমা সহত্থা মাপিতা ৰিয ৰুত্তা. অযং পনেত্থ অত্থো – মহাসত্তঞ্হি ‘‘হিমৰন্তং অজ্ঝোগাহেত্ৰা অজ্জ ধম্মিকপব্বতং পৰিসিস্সতী’’তি দিস্ৰা সক্কো ৰিস্সকম্মদেৰপুত্তং আমন্তেসি – ‘‘তাত, অযং সুমেধপণ্ডিতো ‘পব্বজিস্সামী’তি নিক্খন্তো, এতস্স ৰসনট্ঠানং মাপেহী’’তি. সো তস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা রমণীযং অস্সমং, সুগুত্তং পণ্ণসালং, মনোরমং চঙ্কমঞ্চ মাপেসি. ভগৰা পন তদা অত্তনো পুঞ্ঞানুভাৰেন নিপ্ফন্নং তং অস্সমপদং সন্ধায ‘‘সারিপুত্ত, তস্মিং ধম্মিকপব্বতে –
‘‘অস্সমো ¶ সুকতো ময্হং, পণ্ণসালা সুমাপিতা;
চঙ্কমং তত্থ মাপেসিং, পঞ্চদোসৰিৰজ্জিত’’’ন্তি. –
আহ. তত্থ সুকতো ময্হন্তি সুট্ঠু কতো মযা. পণ্ণসালা সুমাপিতাতি পণ্ণচ্ছদনসালাপি মে সুমাপিতা অহোসি.
পঞ্চদোসৰিৰজ্জিতন্তি পঞ্চিমে চঙ্কমদোসা নাম থদ্ধৰিসমতা, অন্তোরুক্খতা, গহনচ্ছন্নতা ¶ , অতিসম্বাধতা, অতিৰিসালতাতি. থদ্ধৰিসমভূমিভাগস্মিঞ্হি চঙ্কমে চঙ্কমন্তস্স পাদা রুজ্জন্তি, ফোটা উট্ঠহন্তি, চিত্তং একগ্গতং ন লভতি, কম্মট্ঠানং ৰিপজ্জতি. মুদুসমতলে পন ফাসুৰিহারং আগম্ম কম্মট্ঠানং সম্পজ্জতি. তস্মা থদ্ধৰিসমভূমিভাগতা একো দোসোতি ৰেদিতব্বো. চঙ্কমস্স অন্তো ৰা মজ্ঝে ৰা কোটিযং ৰা রুক্খে সতি পমাদমাগম্ম চঙ্কমন্তস্স নলাটং ৰা সীসং ৰা পটিহঞ্ঞতীতি অন্তোরুক্খতা দুতিযো দোসো. তিণলতাদিগহনচ্ছন্নে চঙ্কমে চঙ্কমন্তো অন্ধকারৰেলাযং উরগাদিকে পাণে অক্কমিত্ৰা ৰা মারেতি, তেহি ৰা দট্ঠো দুক্খং আপজ্জতীতি গহনচ্ছন্নতা ততিযো দোসো. অতিসম্বাধে চঙ্কমে ৰিত্থারতো রতনিকে ৰা অড্ঢরতনিকে ৰা চঙ্কমন্তস্স পরিচ্ছেদে পক্খলিত্ৰা নখাপি অঙ্গুলিযোপি ভিজ্জন্তীতি অতিসম্বাধতা চতুত্থো দোসো. অতিৰিসালে চঙ্কমে চঙ্কমন্তস্স চিত্তং ¶ ৰিধাৰতি, একগ্গতং ন লভতীতি অতিৰিসালতা পঞ্চমো দোসো. পুথুলতো পন দিযড্ঢরতনং দ্ৰীসু পস্সেসু রতনমত্তং অনুচঙ্কমং দীঘতো সট্ঠিহত্থং মুদুতলং সমৰিপ্পকিণ্ণৰালুকং চঙ্কমং ৰট্টতি চেতিযগিরিম্হি দীপপ্পসাদকমহামহিন্দত্থেরস্স চঙ্কমং ৰিয, তাদিসং তং অহোসি. তেনাহ – ‘‘চঙ্কমং তত্থ মাপেসিং, পঞ্চদোসৰিৰজ্জিত’’ন্তি.
অট্ঠগুণসমুপেতন্তি অট্ঠহি সমণসুখেহি উপেতং. অট্ঠিমানি সমণসুখানি নাম ধনধঞ্ঞপরিগ্গহাভাৰো, অনৰজ্জপিণ্ডপাতপরিযেসনভাৰো, নিব্বুতপিণ্ডপাতভুঞ্জনভাৰো, রট্ঠং পীল়েত্ৰা ধনসারং ৰা সীসকহাপণাদীনি ৰা গণ্হন্তেসু রাজকুলেসু রট্ঠপীল়নকিলেসাভাৰো, উপকরণেসু নিচ্ছন্দরাগভাৰো, চোরৰিলোপে নিব্ভযভাৰো, রাজরাজমহামত্তেহি অসংসট্ঠভাৰো, চতূসু দিসাসু অপ্পটিহতভাৰোতি ¶ . ইদং ৰুত্তং হোতি – ‘‘যথা তস্মিং অস্সমে ৰসন্তেন সক্কা হোন্তি ইমানি অট্ঠ সুখানি ৰিন্দিতুং, এৰং অট্ঠগুণসমুপেতং তং অস্সমং মাপেসি’’ন্তি.
অভিঞ্ঞাবলমাহরিন্তি পচ্ছা তস্মিং অস্সমে ৰসন্তো কসিণপরিকম্মং কত্ৰা অভিঞ্ঞানঞ্চ সমাপত্তীনঞ্চ উপ্পাদনত্থায অনিচ্চতো চ দুক্খতো চ ৰিপস্সনং আরভিত্ৰা থামপ্পত্তং ৰিপস্সনাবলং আহরিং. যথা তস্মিং ৰসন্তো তং বলং আহরিতুং সক্কোমি, এৰং তং অস্সমং অভিঞ্ঞত্থায ৰিপস্সনাবলস্স অনুচ্ছৰিকং কত্ৰা মাপেসিন্তি অত্থো.
সাটকং পজহিং তত্থ, নৰদোসমুপাগতন্তি এত্থাযং অনুপুব্বিকথা. তদা কির কুটিলেণচঙ্কমাদিপটিমণ্ডিতং পুপ্ফূপগফলূপগরুক্খসঞ্ছন্নং রমণীযং মধুরসলিলাসযং অপগতৰাল়মিগভিংসনকসকুণং পৰিৰেকক্খমং অস্সমং মাপেত্ৰা অলঙ্কতচঙ্কমস্স উভোসু অন্তেসু আলম্বনফলকং সংৰিধায নিসীদনত্থায চঙ্কমৰেমজ্ঝে সমতলং মুগ্গৰণ্ণসিলং মাপেত্ৰা অন্তো পণ্ণসালায ¶ জটামণ্ডলৰাকচীরতিদণ্ডকুণ্ডিকাদিকে তাপসপরিক্খারে মণ্ডপে পানীযঘটপানীযসঙ্খপানীযসরাৰানি, অগ্গিসালাযং অঙ্গারকপল্লদারুআদীনীতি এৰং যং যং পব্বজিতানং উপকারায সংৰত্ততি, তং সব্বং মাপেত্ৰা পণ্ণসালায ভিত্তিযং – ‘‘যে কেচি পব্বজিতুকামা ইমে পরিক্খারে গহেত্ৰা পব্বজন্তূ’’তি অক্খরানি ছিন্দিত্ৰা দেৰলোকমেৰ গতে ৰিস্সকম্মদেৰপুত্তে সুমেধপণ্ডিতো হিমৰন্তপাদে গিরিকন্দরানুসারেন অত্তনো নিৰাসানুরূপং ফাসুকট্ঠানং ওলোকেন্তো নদীনিৰত্তনে ৰিস্সকম্মনিম্মিতং সক্কদত্তিযং রমণীযং অস্সমং দিস্ৰা চঙ্কমনকোটিং গন্ত্ৰা পদৰল়ঞ্জং অপস্সন্তো ‘‘ধুৰং পব্বজিতা ধুরগামে ভিক্খং পরিযেসিত্ৰা কিলন্তরূপা আগন্ত্ৰা পণ্ণসালং ¶ পৰিসিত্ৰা নিসিন্না ভৰিস্সন্তী’’তি চিন্তেত্ৰা থোকং আগমেত্ৰা ‘‘অতিৰিয চিরাযন্তি, জানিস্সামী’’তি পণ্ণসালদ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা অন্তো পৰিসিত্ৰা ইতো চিতো চ ওলোকেন্তো মহাভিত্তিযং অক্খরানি ৰাচেত্ৰা ‘‘ময্হং কপ্পিযপরিক্খারা এতে, ইমে গহেত্ৰা পব্বজিস্সামী’’তি অত্তনা নিৰত্থপারুতং সাটকযুগং পজহি. তেনাহ ‘‘সাটকং পজহিং তত্থা’’তি. এৰং পৰিট্ঠো অহং, সারিপুত্ত, তস্সং পণ্ণসালাযং সাটকং পজহিং.
নৰদোসমুপাগতন্তি ¶ সাটকং পজহন্তো নৰ দোসে দিস্ৰা পজহিন্তি দীপেতি. তাপসপব্বজ্জং পব্বজিতানঞ্হি সাটকস্মিং নৰ দোসা উপট্ঠহন্তি. মহগ্ঘভাৰো একো দোসো, পরপটিবদ্ধতায উপ্পজ্জনভাৰো একো, পরিভোগেন লহুং কিলিস্সনভাৰো একো, কিলিট্ঠো হি ধোৰিতব্বো চ রজিতব্বো চ হোতি, পরিভোগেন জীরণভাৰো একো, জিণ্ণস্স হি তুন্নং ৰা অগ্গল়দানং ৰা কাতব্বং হোতি, পুন পরিযেসনায দুরভিসম্ভৰভাৰো একো, তাপসপব্বজ্জায অসারুপ্পভাৰো একো, পচ্চত্থিকানং সাধারণভাৰো একো, যথা হি নং পচ্চত্থিকা ন গণ্হন্তি, এৰং গোপেতব্বো হোতি, পরিভুঞ্জন্তস্স ৰিভূসনট্ঠানভাৰো একো, গহেত্ৰা ৰিচরন্তস্স খন্ধভারমহিচ্ছভাৰো একোতি.
ৰাকচীরং নিৰাসেসিন্তি তদাহং, সারিপুত্ত, ইমে নৰ দোসে দিস্ৰা সাটকং পহায ৰাকচীরং নিৰাসেসিং, মুঞ্জতিণং হীরং হীরং কত্ৰা গন্থেত্ৰা কতং ৰাকচীরং নিৰাসনপারুপনত্থায আদিযিন্তি অত্থো.
দ্ৰাদস গুণমুপাগতন্তি দ্ৰাদসহি আনিসংসেহি সমন্নাগতং. ৰাকচীরস্মিঞ্হি দ্ৰাদস আনিসংসা – অপ্পগ্ঘং সুন্দরং কপ্পিযন্তি অযং তাৰ একো আনিসংসো, সহত্থা কাতুং সক্কাতি অযং দুতিযো, পরিভোগেন সণিকং কিলিস্সতি, ধোৰিযমানেপি পপঞ্চো নত্থীতি অযং ততিযো, পরিভোগেন জিণ্ণেপি সিব্বিতব্বাভাৰো চতুত্থো, পুন পরিযেসন্তস্স সুখেন করণভাৰো ¶ পঞ্চমো, তাপসপব্বজ্জায সারুপ্পভাৰো ছট্ঠো, পচ্চত্থিকানং নিরুপভোগভাৰো সত্তমো, পরিভুঞ্জন্তস্স ৰিভূসনট্ঠানাভাৰো অট্ঠমো, ধারণে সল্লহুকভাৰো নৰমো, চীৰরপচ্চযে অপ্পিচ্ছভাৰো দসমো, ৰাকুপ্পত্তিযা ধম্মিকঅনৰজ্জভাৰো একাদসমো, ৰাকচীরে নট্ঠেপি অনপেক্খভাৰো দ্ৰাদসমোতি.
অট্ঠদোসসমাকিণ্ণং, পজহিং পণ্ণসালকন্তি কথং পজহিং? সো কির ৰরসাটকযুগং ওমুঞ্চন্তো চীৰরৰংসে লগ্গিতং অনোজপুপ্ফদামসদিসং রত্তং ৰাকচীরং গহেত্ৰা নিৰাসেত্ৰা তস্সূপরি অপরং সুৰণ্ণৰণ্ণং ৰাকচীরং পরিদহিত্ৰা পুন্নাগপুপ্ফসন্থরসদিসং সখুরং অজিনচম্মং একংসং কত্ৰা জটামণ্ডলং ¶ পটিমুঞ্চিত্ৰা চূল়ায ¶ সদ্ধিং নিচ্চলভাৰকরণত্থং সারসূচিং পৰেসেত্ৰা মুত্তাজালসদিসায সিক্কায পৰাল়ৰণ্ণং কুণ্ডিকং ওদহিত্ৰা তীসু ঠানেসু ৰঙ্কং কাজং আদায একিস্সা কাজকোটিযা কুণ্ডিকং, একিস্সা অঙ্কুসপচ্ছিতিদণ্ডকাদীনি ওলগ্গেত্ৰা খারিকাজং অংসে কত্ৰা দক্খিণেন হত্থেন কত্তরদণ্ডং গহেত্ৰা পণ্ণসালতো নিক্খমিত্ৰা সট্ঠিহত্থে মহাচঙ্কমে অপরাপরং চঙ্কমন্তো অত্তনো ৰেসং ওলোকেত্ৰা – ‘‘ময্হং মনোরথো মত্থকং পত্তো, সোভতি ৰত মে পব্বজ্জা, বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধাদীহি সব্বেহি ধীরপুরিসেহি ৰণ্ণিতা থোমিতা অযং পব্বজ্জা নাম, পহীনং মে গিহিবন্ধনং, নিক্খন্তোস্মি নেক্খম্মং, লদ্ধা মে উত্তমপব্বজ্জা, করিস্সামি সমণধম্মং, লভিস্সামি মগ্গফলসুখ’’ন্তি উস্সাহজাতো খারিকাজং ওতারেত্ৰা চঙ্কমৰেমজ্ঝে মুগ্গৰণ্ণসিলাপট্টে সুৰণ্ণপটিমা ৰিয নিসিন্নো দিৰসভাগং ৰীতিনামেত্ৰা সাযন্হসমযং পণ্ণসালং পৰিসিত্ৰা বিদলমঞ্চকপস্সে কট্ঠত্থরিকায নিপন্নো সরীরং উতুং গাহাপেত্ৰা বলৰপচ্চূসে পবুজ্ঝিত্ৰা অত্তনো আগমনং আৰজ্জেসি – ‘‘অহং ঘরাৰাসে আদীনৰং দিস্ৰা অমিতভোগং অনন্তযসং পহায অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা নেক্খম্মগৰেসকো হুত্ৰা পব্বজিতো. ইতো দানি পট্ঠায পমাদচারং চরিতুং ন ৰট্টতি, পৰিৰেকঞ্হি পহায ৰিচরন্তং মিচ্ছাৰিতক্কমক্খিকা খাদন্তি, ইদানি মযা ৰিৰেকমনুব্রূহেতুং ৰট্টতি, অহঞ্হি ঘরাৰাসং পলিবোধতো দিস্ৰা নিক্খন্তো, অযঞ্চ মনাপা পণ্ণসালা, বেলুৰপক্কৰণ্ণা পরিভণ্ডকতা ভূমি, রজতৰণ্ণা সেতভিত্তিযো, কপোতপাদৰণ্ণং পণ্ণচ্ছদনং, ৰিচিত্তত্থরণৰণ্ণো বিদলমঞ্চকো, নিৰাসফাসুকং ৰসনট্ঠানং, ন এত্তো অতিরেকতরা ৰিয মে গেহসম্পদা পঞ্ঞাযতী’’তি পণ্ণসালায দোসে ৰিচিনন্তো অট্ঠ দোসে পস্সি.
পণ্ণসালপরিভোগস্মিঞ্হি অট্ঠ আদীনৰা – মহাসমারম্ভেন দব্বসম্ভারে সমোধানেত্ৰা করণপরিযেসনভাৰো একো আদীনৰো, তিণপণ্ণমত্তিকাসু পতিতাসু তাসং পুনপ্পুনং ঠপেতব্বতায নিবদ্ধজগ্গনভাৰো দুতিযো, সেনাসনং নাম মহল্লকস্স পাপুণাতি, অৰেলায ৰুট্ঠাপিযমানস্স ¶ চিত্তেকগ্গতা ন হোতীতি উট্ঠাপনীযভাৰো ততিযো, সীতুণ্হাদিপটিঘাতেন কাযস্স সুখুমালকরণভাৰো চতুত্থো ¶ , গেহং পৰিট্ঠেন যংকিঞ্চি পাপং সক্কা কাতুন্তি গরহাপটিচ্ছাদনভাৰো পঞ্চমো, ‘‘ময্হ’’ন্তি পরিগ্গহকরণভাৰো ছট্ঠো, গেহস্স অত্থিভাৰো নামেস সদুতিযকৰাসো ৰিযাতি সত্তমো, ঊকামঙ্গুলঘরগোল়িকাদীনং সাধারণতায বহুসাধারণভাৰো অট্ঠমো. ইতি ¶ ইমে অট্ঠ আদীনৰে দিস্ৰা মহাসত্তো পণ্ণসালং পজহি. তেনাহ – ‘‘অট্ঠদোসসমাকিণ্ণং, পজহিং পণ্ণসালক’’ন্তি.
উপাগমিং রুক্খমূলং, গুণে দসহুপাগতন্তি ছন্নং পটিক্খিপিত্ৰা দসহি গুণেহি উপেতং রুক্খমূলং উপগতোস্মীতি ৰদতি. তত্রিমে দস গুণা – অপ্পসমারম্ভতা একো গুণো, উপগমনমত্তকমেৰ হি তত্থ হোতীতি. অপ্পটিজগ্গনতা দুতিযো, তঞ্হি সম্মট্ঠম্পি অসম্মট্ঠম্পি পরিভোগফাসুকং হোতিযেৰ. অনুট্ঠাপনীযভাৰো ততিযো. গরহং নপ্পটিচ্ছাদেতি, তত্থ হি পাপং করোন্তো লজ্জতীতি গরহায অপ্পটিচ্ছন্নভাৰো চতুত্থো. অব্ভোকাসৰাসো ৰিয কাযং ন সন্থম্ভেতীতি কাযস্স অসন্থম্ভনভাৰো পঞ্চমো, পরিগ্গহকরণাভাৰো ছট্ঠো, গেহালযপটিক্খেপো সত্তমো. বহুসাধারণে গেহে ৰিয ‘‘পটিজগ্গিস্সামি নং, নিক্খমথা’’তি নীহরণকাভাৰো অট্ঠমো, ৰসন্তস্স সপ্পীতিকভাৰো নৰমো, রুক্খমূলসেনাসনস্স গতগতট্ঠানে সুলভতায অনপেক্খভাৰো দসমোতি ইমে দসগুণে দিস্ৰা রুক্খমূলং উপগতোস্মীতি ৰদতি.
ইমানি হি এত্তকানি কারণানি সল্লক্খেত্ৰা মহাসত্তো পুনদিৰসে ভিক্খায গামং পাৰিসি. অথস্স সম্পত্তগামে মনুস্সা মহন্তেন উস্সাহেন ভিক্খং অদংসু. সো ভত্তকিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা অস্সমং আগম্ম নিসীদিত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘নাহং ‘আহারং লভামী’তি পব্বজিতো, সিনিদ্ধাহারো নামেস মানমদপুরিসমদে ৰড্ঢেতি, আহারমূলকস্স চ দুক্খস্স অন্তো নত্থি, যংনূনাহং ৰাপিতরোপিতধঞ্ঞনিব্বত্তকং আহারং পজহিত্ৰা পৰত্তফলভোজনো ভৰেয্য’’ন্তি. সো ততো পট্ঠায তথা কত্ৰা ঘটেন্তো ৰাযমন্তো সত্তাহব্ভন্তরেযেৰ অট্ঠ সমাপত্তিযো পঞ্চ চ অভিঞ্ঞাযো নিব্বত্তেসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘ৰাপিতং রোপিতং ধঞ্ঞং, পজহিং নিরৰসেসতো;
অনেকগুণসম্পন্নং, পৰত্তফলমাদিযিং.
‘‘তত্থপ্পধানং ¶ পদহিং, নিসজ্জট্ঠানচঙ্কমে;
অব্ভন্তরম্হি সত্তাহে, অভিঞ্ঞাবল পাপুণি’’ন্তি.
দীপঙ্করো বুদ্ধো
এৰং ¶ অভিঞ্ঞাবলং পত্ৰা সুমেধতাপসে সমাপত্তিসুখেন ৰীতিনামেন্তে দীপঙ্করো নাম সত্থা লোকে উদপাদি. তস্স পটিসন্ধিজাতিবোধি ধম্মচক্কপ্পৰত্তনেসু সকলাপি দসসহস্সিলোকধাতু ¶ সঙ্কম্পি সম্পকম্পি সম্পৰেধি, মহাৰিরৰং রৰি, দ্ৰত্তিংস পুব্বনিমিত্তানি পাতুরহেসুং. সুমেধতাপসো সমাপত্তিসুখেন ৰীতিনামেন্তো নেৰ তং সদ্দমস্সোসি, ন চ তানি নিমিত্তানি অদ্দস. তেন ৰুত্তং –
‘‘এৰং মে সিদ্ধিপ্পত্তস্স, ৰসীভূতস্স সাসনে;
দীপঙ্করো নাম জিনো, উপ্পজ্জি লোকনাযকো.
‘‘উপ্পজ্জন্তে চ জাযন্তে, বুজ্ঝন্তে ধম্মদেসনে;
চতুরো নিমিত্তে নাদ্দসং, ঝানরতিসমপ্পিতো’’তি.
তস্মিং কালে দীপঙ্করদসবলো চতূহি খীণাসৰসতসহস্সেহি পরিৰুতো অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো রম্মং নাম নগরং পত্ৰা সুদস্সনমহাৰিহারে পটিৰসতি. রম্মনগরৰাসিনো ‘‘দীপঙ্করো কির সমণিস্সরো পরমাভিসম্বোধিং পত্ৰা পৰত্তৰরধম্মচক্কো অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো অম্হাকং রম্মনগরং পত্ৰা সুদস্সনমহাৰিহারে পটিৰসতী’’তি সুত্ৰা সপ্পিনৰনীতাদীনি চেৰ ভেসজ্জানি ৰত্থচ্ছাদনানি চ গাহাপেত্ৰা গন্ধমালাদিহত্থা যেন বুদ্ধো, যেন ধম্মো, যেন সঙ্ঘো, তন্নিন্না তপ্পোণা তপ্পব্ভারা হুত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা গন্ধমালাদীহি পূজেত্ৰা একমন্তং নিসিন্না ধম্মদেসনং সুত্ৰা স্ৰাতনায নিমন্তেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কমিংসু.
তে পুনদিৰসে মহাদানং সজ্জেত্ৰা নগরং অলঙ্করিত্ৰা দসবলস্স আগমনমগ্গং অলঙ্করোন্তা উদকভিন্নট্ঠানেসু পংসুং পক্খিপিত্ৰা সমং ভূমিতলং কত্ৰা রজতপট্টৰণ্ণং ৰালুকং আকিরন্তি, লাজে চেৰ পুপ্ফানি চ ৰিকিরন্তি, নানাৰিরাগেহি ৰত্থেহি ধজপটাকে উস্সাপেন্তি, কদলিযো চেৰ পুণ্ণঘটপন্তিযো চ পতিট্ঠাপেন্তি. তস্মিং কালে সুমেধতাপসো অত্তনো অস্সমপদা আকাসং উগ্গন্ত্ৰা, তেসং মনুস্সানং উপরিভাগেন আকাসেন গচ্ছন্তো তে হট্ঠতুট্ঠে মনুস্সে দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো কারণ’’ন্তি ¶ আকাসতো ওরুয্হ একমন্তং ঠিতো মনুস্সে পুচ্ছি – ‘‘অম্ভো, কস্স তুম্হে ইধ ৰিসমং মগ্গং অলঙ্করোথা’’তি? তেন ৰুত্তং –
‘‘পচ্চন্তদেসৰিসযে ¶ , নিমন্তেত্ৰা তথাগতং;
তস্স আগমনং মগ্গং, সোধেন্তি তুট্ঠমানসা.
‘‘অহং তেন সমযেন, নিক্খমিত্ৰা সকস্সমা;
ধুনন্তো ৰাকচীরানি, গচ্ছামি অম্বরে তদা.
‘‘ৰেদজাতং ¶ জনং দিস্ৰা, তুট্ঠহট্ঠং পমোদিতং;
ওরোহিত্ৰান গগনা, মনুস্সে পুচ্ছি তাৰদে.
‘‘‘তুট্ঠহট্ঠো পমুদিতো, ৰেদজাতো মহাজনো;
কস্স সোধীযতি মগ্গো, অঞ্জসং ৰটুমাযন’’’ন্তি.
মনুস্সা আহংসু – ‘‘ভন্তে সুমেধ, ন ত্ৰং জানাসি, দীপঙ্করো দসবলো সম্মাসম্বুদ্ধো সম্বোধিং পত্ৰা পৰত্তৰরধম্মচক্কো চারিকং চরমানো অম্হাকং নগরং পত্ৰা সুদস্সনমহাৰিহারে পটিৰসতি. মযং তং ভগৰন্তং নিমন্তযিম্হ, তস্সেতং বুদ্ধস্স ভগৰতো আগমনমগ্গং অলঙ্করোমা’’তি. অথ সুমেধতাপসো চিন্তেসি – ‘‘বুদ্ধোতি খো ঘোসমত্তকম্পি লোকে দুল্লভং, পগেৰ বুদ্ধুপ্পাদো, মযাপি ইমেহি মনুস্সেহি সদ্ধিং দসবলস্স মগ্গং অলঙ্করিতুং ৰট্টতী’’তি. সো তে মনুস্সে আহ – ‘‘সচে, ভো, তুম্হে এতং মগ্গং বুদ্ধস্স অলঙ্করোথ, ময্হম্পি একং ওকাসং দেথ, অহম্পি তুম্হেহি সদ্ধিং মগ্গং অলঙ্করিস্সামী’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা ‘‘সুমেধতাপসো ইদ্ধিমা’’তি জানন্তা উদকভিন্নোকাসং সল্লক্খেত্ৰা – ‘‘ত্ৰং ইমং ঠানং অলঙ্করোহী’’তি অদংসু. সুমেধো বুদ্ধারম্মণং পীতিং গহেত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অহং ইমং ওকাসং ইদ্ধিযা অলঙ্করিতুং পহোমি, এৰং অলঙ্কতো ন মং পরিতোসেস্সতি, অজ্জ মযা কাযৰেয্যাৰচ্চং কাতুং ৰট্টতী’’তি পংসুং আহরিত্ৰা তস্মিং পদেসে পক্খিপি.
তস্স তস্মিং পদেসে অনিট্ঠিতেযেৰ দীপঙ্করদসবলো মহানুভাৰানং ছল়ভিঞ্ঞানং খীণাসৰানং চতূহি সতসহস্সেহি পরিৰুতো দেৰতাসু দিব্বগন্ধমালাদীহি পূজযন্তাসু দিব্বতুরিযেহি ৰজ্জন্তাসু দিব্বসঙ্গীতেসু পৰত্তেন্তেসু মনুস্সেসু মানুসকেহি গন্ধমালাদীহি চেৰ তুরিযেহি ¶ চ পূজযন্তেসু অনোপমায বুদ্ধলীলায মনোসিলাতলে ৰিজম্ভমানো সীহো ৰিয তং অলঙ্কতপটিযত্তং মগ্গং পটিপজ্জি. সুমেধতাপসো অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা অলঙ্কতমগ্গেন আগচ্ছন্তস্স দসবলস্স দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণপটিমণ্ডিতং অসীতিযা অনুব্যঞ্জনেহি ¶ অনুরঞ্জিতং ব্যামপ্পভায সম্পরিৰারিতং মণিৰণ্ণগগনতলে নানপ্পকারা ৰিজ্জুলতা ৰিয আৰেল়াৰেল়ভূতা চেৰ যুগল়যুগল়ভূতা চ ছব্বণ্ণঘনবুদ্ধরস্মিযো ৰিস্সজ্জেন্তং রূপসোভগ্গপ্পত্তং অত্তভাৰং ওলোকেত্ৰা – ‘‘অজ্জ মযা দসবলস্স জীৰিতপরিচ্চাগং কাতুং ৰট্টতি, মা ভগৰা কললং অক্কমি, মণিফলকসেতুং ¶ পন অক্কমন্তো ৰিয সদ্ধিং চতূহি খীণাসৰসতসহস্সেহি মম পিট্ঠিং মদ্দমানো গচ্ছতু, তং মে ভৰিস্সতি দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি কেসে মোচেত্ৰা অজিনচম্মজটামণ্ডলৰাকচীরানি কাল়ৰণ্ণে কললে পত্থরিত্ৰা মণিফলকসেতু ৰিয কললপিট্ঠে নিপজ্জি. তেন ৰুত্তং –
‘‘তে মে পুট্ঠা ৰিযাকংসু, ‘বুদ্ধো লোকে অনুত্তরো;
দীপঙ্করো নাম জিনো, উপ্পজ্জি লোকনাযকো;
তস্স সোধীযতি মগ্গো, অঞ্জসং ৰটুমাযনং’.
‘‘বুদ্ধোতিৰচনং সুত্ৰান, পীতি উপ্পজ্জি তাৰদে;
বুদ্ধো বুদ্ধোতি কথযন্তো, সোমনস্সং পৰেদযিং.
‘‘তত্থ ঠত্ৰা ৰিচিন্তেসিং, তুট্ঠো সংৰিগ্গমানসো;
‘ইধ বীজানি রোপিস্সং, খণো ৰে মা উপচ্চগা’.
‘‘যদি বুদ্ধস্স সোধেথ, একোকাসং দদাথ মে;
অহম্পি সোধযিস্সামি, অঞ্জসং ৰটুমাযনং.
‘‘অদংসু তে মমোকাসং, সোধেতুং অঞ্জসং তদা;
বুদ্ধো বুদ্ধোতি চিন্তেন্তো, মগ্গং সোধেমহং তদা.
‘‘অনিট্ঠিতে মমোকাসে, দীপঙ্করো মহামুনি;
চতূহি সতসহস্সেহি, ছল়ভিঞ্ঞেহি তাদিহি;
খীণাসৰেহি ৰিমলেহি, পটিপজ্জি অঞ্জসং জিনো.
‘‘পচ্চুগ্গমনা ¶ ৰত্তন্তি, ৰজ্জন্তি ভেরিযো বহূ;
আমোদিতা নরমরূ, সাধুকারং পৰত্তযুং.
‘‘দেৰা ¶ মনুস্সে পস্সন্তি, মনুস্সাপি চ দেৰতা;
উভোপি তে পঞ্জলিকা, অনুযন্তি তথাগতং.
‘‘দেৰা দিব্বেহি তুরিযেহি, মনুস্সা মানুসেহি চ;
উভোপি তে ৰজ্জযন্তা, অনুযন্তি তথাগতং.
‘‘দিব্বং মন্দারৰং পুপ্ফং, পদুমং পারিছত্তকং;
দিসোদিসং ওকিরন্তি, আকাসনভগতা মরূ.
‘‘দিব্বং চন্দনচুণ্ণঞ্চ, ৰরগন্ধঞ্চ কেৰলং;
দিসোদিসং ওকিরন্তি, আকাসনভগতা মরূ.
‘‘চম্পকং সললং নীপং, নাগপুন্নাগকেতকং;
দিসোদিসং উক্খিপন্তি, ভূমিতলগতা নরা.
‘‘কেসে মুঞ্চিত্ৰাহং তত্থ, ৰাকচীরঞ্চ চম্মকং;
কললে পত্থরিত্ৰান, অৰকুজ্জো নিপজ্জহং.
‘‘অক্কমিত্ৰান মং বুদ্ধো, সহ সিস্সেহি গচ্ছতু;
মা নং কললে অক্কমিত্থ, হিতায মে ভৰিস্সতী’’তি.
সো ¶ পন কললপিট্ঠে নিপন্নকোৰ পুন অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা দীপঙ্করদসবলস্স বুদ্ধসিরিং সম্পস্সমানো এৰং চিন্তেসি – ‘‘সচে অহং ইচ্ছেয্যং, সব্বকিলেসে ঝাপেত্ৰা সঙ্ঘনৰকো হুত্ৰা রম্মনগরং পৰিসেয্যং, অঞ্ঞাতকৰেসেন পন মে কিলেসে ঝাপেত্ৰা নিব্বানপ্পত্তিযা কিচ্চং নত্থি, যংনূনাহং দীপঙ্করদসবলো ৰিয পরমাভিসম্বোধিং পত্ৰা ধম্মনাৰং আরোপেত্ৰা মহাজনং সংসারসাগরা উত্তারেত্ৰা পচ্ছা পরিনিব্বাযেয্যং, ইদং ময্হং পতিরূপ’’ন্তি. ততো অট্ঠ ধম্মে সমোধানেত্ৰা বুদ্ধভাৰায অভিনীহারং কত্ৰা নিপজ্জি. তেন ৰুত্তং –
‘‘পথৰিযং নিপন্নস্স, এৰং মে আসি চেতসো;
‘ইচ্ছমানো অহং অজ্জ, কিলেসে ঝাপযে মম.
‘‘‘কিং ¶ ¶ মে অঞ্ঞাতৰেসেন, ধম্মং সচ্ছিকতেনিধ;
সব্বঞ্ঞুতং পাপুণিত্ৰা, বুদ্ধো হেস্সং সদেৰকে.
‘‘‘কিং মে একেন তিণ্ণেন, পুরিসেন থামদস্সিনা;
সব্বঞ্ঞুতং পাপুণিত্ৰা, সন্তারেস্সং সদেৰকং.
‘‘‘ইমিনা মে অধিকারেন, কতেন পুরিসুত্তমে;
সব্বঞ্ঞুতং পাপুণিত্ৰা, তারেমি জনতং বহুং.
‘‘‘সংসারসোতং ছিন্দিত্ৰা, ৰিদ্ধংসেত্ৰা তযো ভৰে;
ধম্মনাৰং সমারুয্হ, সন্তারেস্সং সদেৰক’’’ন্তি.
যস্মা পন বুদ্ধত্তং পত্থেন্তস্স –
‘‘মনুস্সত্তং লিঙ্গসম্পত্তি, হেতু সত্থারদস্সনং;
পব্বজ্জা গুণসম্পত্তি, অধিকারো চ ছন্দতা;
অট্ঠধম্মসমোধানা, অভিনীহারো সমিজ্ঝতী’’তি.
মনুস্সত্তভাৰস্মিংযেৰ হি ঠত্ৰা বুদ্ধত্তং পত্থেন্তস্স পত্থনা সমিজ্ঝতি, নাগস্স ৰা সুপণ্ণস্স ৰা দেৰতায ৰা সক্কস্স ৰা পত্থনা নো সমিজ্ঝতি. মনুস্সত্তভাৰেপি পুরিসলিঙ্গে ঠিতস্সেৰ পত্থনা সমিজ্ঝতি, ইত্থিযা ৰা পণ্ডকনপুংসকউভতোব্যঞ্জনকানং ৰা নো সমিজ্ঝতি. পুরিসস্সপি তস্মিং অত্তভাৰে অরহত্তপ্পত্তিযা হেতুসম্পন্নস্সেৰ পত্থনা সমিজ্ঝতি, নো ইতরস্স. হেতুসম্পন্নস্সাপি জীৰমানবুদ্ধস্সেৰ সন্তিকে পত্থেন্তস্সেৰ পত্থনা সমিজ্ঝতি, পরিনিব্বুতে বুদ্ধে চেতিযসন্তিকে ৰা বোধিমূলে ৰা পত্থেন্তস্স ন সমিজ্ঝতি. বুদ্ধানং সন্তিকে পত্থেন্তস্সপি পব্বজ্জালিঙ্গে ঠিতস্সেৰ সমিজ্ঝতি, নো গিহিলিঙ্গে ঠিতস্স. পব্বজিতস্সপি ¶ পঞ্চাভিঞ্ঞাঅট্ঠসমাপত্তিলাভিনোযেৰ সমিজ্ঝতি, ন ইমায গুণসম্পত্তিযা ৰিরহিতস্স. গুণসম্পন্নেনপি যেন অত্তনো জীৰিতং বুদ্ধানং পরিচ্চত্তং হোতি, তস্সেৰ ইমিনা অধিকারেন অধিকারসম্পন্নস্স সমিজ্ঝতি, ন ইতরস্স. অধিকারসম্পন্নস্সাপি যস্স বুদ্ধকারকধম্মানং অত্থায মহন্তো ছন্দো চ উস্সাহো চ ৰাযামো চ পরিযেট্ঠি চ, তস্সেৰ সমিজ্ঝতি, ন ইতরস্স.
তত্রিদং ¶ ¶ ছন্দমহন্ততায ওপম্মং – সচে হি এৰমস্স যো সকলচক্কৰাল়গব্ভং একোদকীভূতং অত্তনো বাহুবলেন উত্তরিত্ৰা পারং গন্তুং সমত্থো, সো বুদ্ধত্তং পাপুণাতি. যো ৰা পন সকলচক্কৰাল়গব্ভং ৰেল়ুগুম্বসঞ্ছন্নং ৰিযূহিত্ৰা মদ্দিত্ৰা পদসা গচ্ছন্তো পারং গন্তুং সমত্থো, সো বুদ্ধত্তং পাপুণাতি. যো ৰা পন সকলচক্কৰাল়গব্ভং সত্তিযো আকোটেত্ৰা নিরন্তরং সত্তিফলসমাকিণ্ণং পদসা অক্কমমানো পারং গন্তুং সমত্থো, সো বুদ্ধত্তং পাপুণাতি. যো ৰা পন সকলচক্কৰাল়গব্ভং ৰীতচ্চিতঙ্গারভরিতং পাদেহি মদ্দমানো পারং গন্তুং সমত্থো, সো বুদ্ধত্তং পাপুণাতীতি. যো এতেসু একম্পি অত্তনো দুক্করং ন মঞ্ঞতি, ‘‘অহং এতম্পি তরিত্ৰা ৰা গন্ত্ৰা ৰা পারং গমিস্সামী’’তি এৰং মহন্তেন ছন্দেন চ উস্সাহেন চ ৰাযামেন চ পরিযেট্ঠিযা চ সমন্নাগতো হোতি, এতস্সেৰ পত্থনা সমিজ্ঝতি, ন ইতরস্স. তস্মা সুমেধতাপসো ইমে অট্ঠ ধম্মে সমোধানেত্ৰাৰ বুদ্ধভাৰায অভিনীহারং কত্ৰা নিপজ্জি.
দীপঙ্করোপি ভগৰা আগন্ত্ৰা সুমেধতাপসস্স সীসভাগে ঠত্ৰা মণিসীহপঞ্জরং উগ্ঘাটেন্তো ৰিয পঞ্চৰণ্ণপসাদসম্পন্নানি অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা কললপিট্ঠে নিপন্নং সুমেধতাপসং দিস্ৰা ‘‘অযং তাপসো বুদ্ধত্তায অভিনীহারং কত্ৰা নিপন্নো, সমিজ্ঝিস্সতি নু খো এতস্স পত্থনা, উদাহু নো’’তি অনাগতংসঞাণং পেসেত্ৰা উপধারেন্তো – ‘‘ইতো কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি অতিক্কমিত্ৰা অযং গোতমো নাম বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা ঠিতকোৰ পরিসমজ্ঝে ব্যাকাসি – ‘‘পস্সথ নো তুম্হে ইমং উগ্গতপং তাপসং কললপিট্ঠে নিপন্ন’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি. অযং বুদ্ধত্তায অভিনীহারং কত্ৰা নিপন্নো, সমিজ্ঝিস্সতি ইমস্স পত্থনা. অযঞ্হি ইতো কপ্পসতসহস্সাধিকানং চতুন্নং অসঙ্খযেয্যানং মত্থকে গোতমো নাম বুদ্ধো ভৰিস্সতি. তস্মিং পনস্স অত্তভাৰে কপিলৰত্থু নাম নগরং নিৰাসো ভৰিস্সতি, মাযা ¶ নাম দেৰী মাতা, সুদ্ধোদনো নাম রাজা পিতা, অগ্গসাৰকো উপতিস্সো নাম থেরো, দুতিযসাৰকো কোলিতো নাম, বুদ্ধুপট্ঠাকো আনন্দো নাম, অগ্গসাৰিকা খেমা নাম থেরী, দুতিযসাৰিকা উপ্পলৰণ্ণা ¶ নাম থেরী ভৰিস্সতি. অযং পরিপক্কঞাণো মহাভিনিক্খমনং কত্ৰা মহাপধানং পদহিত্ৰা নিগ্রোধরুক্খমূলে পাযাসং পটিগ্গহেত্ৰা নেরঞ্জরায তীরে পরিভুঞ্জিত্ৰা বোধিমণ্ডং আরুয্হ অস্সত্থরুক্খমূলে অভিসম্বুজ্ঝিস্সতীতি. তেন ৰুত্তং –
‘‘দীপঙ্করো লোকৰিদূ, আহুতীনং পটিগ্গহো;
উস্সীসকে মং ঠত্ৰান, ইদং ৰচনমব্রৰি.
‘‘‘পস্সথ ¶ ইমং তাপসং, জটিলং উগ্গতাপনং;
অপরিমেয্যে ইতো কপ্পে, বুদ্ধো লোকে ভৰিস্সতি.
‘‘‘অহু কপিলৰ্হযা রম্মা, নিক্খমিত্ৰা তথাগতো;
পধানং পদহিত্ৰান, কত্ৰা দুক্করকারিকং.
‘‘‘অজপালরুক্খমূলে, নিসীদিত্ৰা তথাগতো;
তত্থ পাযাসং পগ্গয্হ, নেরঞ্জরমুপেহিতি.
‘‘‘নেরঞ্জরায তীরম্হি, পাযাসং অদ সো জিনো;
পটিযত্তৰরমগ্গেন, বোধিমূলমুপেহিতি.
‘‘‘ততো পদক্খিণং কত্ৰা, বোধিমণ্ডং অনুত্তরো;
অস্সত্থরুক্খমূলম্হি, বুজ্ঝিস্সতি মহাযসো.
‘‘‘ইমস্স জনিকা মাতা, মাযা নাম ভৰিস্সতি;
পিতা সুদ্ধোদনো নাম, অযং হেস্সতি গোতমো.
‘‘‘অনাসৰা ৰীতরাগা, সন্তচিত্তা সমাহিতা;
কোলিতো উপতিস্সো চ, অগ্গা হেস্সন্তি সাৰকা;
আনন্দো নামুপট্ঠাকো, উপট্ঠিস্সতি তং জিনং.
‘‘‘খেমা উপ্পলৰণ্ণা চ, অগ্গা হেস্সন্তি সাৰিকা;
অনাসৰা ৰীতরাগা, সন্তচিত্তা সমাহিতা;
বোধি তস্স ভগৰতো, অস্সত্থোতি পৰুচ্চতী’’’তি. (বু. ৰং. ২.৬০-৬৮);
তং সুত্ৰা সুমেধতাপসো – ‘‘ময্হং কির পত্থনা সমিজ্ঝিস্সতী’’তি সোমনস্সপ্পত্তো অহোসি. মহাজনো দীপঙ্করদসবলস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘সুমেধতাপসো কির বুদ্ধবীজং বুদ্ধঙ্কুরো’’তি হট্ঠতুট্ঠো ¶ অহোসি. এৰঞ্চস্স অহোসি – ‘‘যথা নাম মনুস্সা নদিং তরন্তা উজুকেন ¶ তিত্থেন উত্তরিতুং অসক্কোন্তা হেট্ঠাতিত্থেন ¶ উত্তরন্তি, এৰমেৰ মযম্পি দীপঙ্করদসবলস্স সাসনে মগ্গফলং অলভমানা অনাগতে যদা ত্ৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি, তদা তৰ সম্মুখা মগ্গফলং সচ্ছিকাতুং সমত্থা ভৰেয্যামা’’তি পত্থনং ঠপযিংসু. দীপঙ্করদসবলোপি বোধিসত্তং পসংসিত্ৰা অট্ঠপুপ্ফমুট্ঠীহি পূজেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি. তেপি চতুসতসহস্সসঙ্খা খীণাসৰা বোধিসত্তং গন্ধেহি চ মালাহি চ পূজেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কমিংসু. দেৰমনুস্সা পন তথেৰ পূজেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পক্কন্তা.
বোধিসত্তো সব্বেসং পটিক্কন্তকালে সযনা ৰুট্ঠায ‘‘পারমিযো ৰিচিনিস্সামী’’তি পুপ্ফরাসিমত্থকে পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসীদি. এৰং নিসিন্নে বোধিসত্তে সকলদসসহস্সচক্কৰাল়ে দেৰতা সাধুকারং দত্ৰা ‘‘অয্য সুমেধতাপস, পোরাণকবোধিসত্তানং পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা ‘পারমিযো ৰিচিনিস্সামা’তি নিসিন্নকালে যানি পুব্বনিমিত্তানি নাম পঞ্ঞাযন্তি, তানি সব্বানিপি অজ্জ পাতুভূতানি, নিস্সংসযেন ত্ৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি. মযমেতং জানাম ‘যস্সেতানি নিমিত্তানি পঞ্ঞাযন্তি, একন্তেন সো বুদ্ধো হোতি’, ত্ৰং অত্তনো ৰীরিযং দল়্হং কত্ৰা পগ্গণ্হা’’তি বোধিসত্তং নানপ্পকারাহি থুতীহি অভিত্থৰিংসু. তেন ৰুত্তং –
‘‘ইদং সুত্ৰান ৰচনং, অসমস্স মহেসিনো;
আমোদিতা নরমরূ, বুদ্ধবীজং কির অযং.
‘‘উক্কুট্ঠিসদ্দা ৰত্তন্তি, অপ্ফোটেন্তি হসন্তি চ;
কতঞ্জলী নমস্সন্তি, দসসহস্সী সদেৰকা.
‘‘যদিমস্স লোকনাথস্স, ৰিরজ্ঝিস্সাম সাসনং;
অনাগতম্হি অদ্ধানে, হেস্সাম সম্মুখা ইমং.
‘‘যথা মনুস্সা নদিং তরন্তা, পটিতিত্থং ৰিরজ্ঝিয;
হেট্ঠা তিত্থে গহেত্ৰান, উত্তরন্তি মহানদিং.
‘‘এৰমেৰ মযং সব্বে, যদি মুঞ্চামিমং জিনং;
অনাগতম্হি অদ্ধানে, হেস্সাম সম্মুখা ইমং.
‘‘দীপঙ্করো ¶ ¶ লোকৰিদূ, আহুতীনং পটিগ্গহো;
মম কম্মং পকিত্তেত্ৰা, দক্খিণং পাদমুদ্ধরি.
‘‘যে তত্থাসুং জিনপুত্তা, সব্বে পদক্খিণমকংসু মং;
নরা নাগা চ গন্ধব্বা, অভিৰাদেত্ৰান পক্কমুং.
‘‘দস্সনং ¶ মে অতিক্কন্তে, সসঙ্ঘে লোকনাযকে;
হট্ঠতুট্ঠেন চিত্তেন, আসনা ৰুট্ঠহিং তদা.
‘‘সুখেন সুখিতো হোমি, পামোজ্জেন পমোদিতো;
পীতিযা চ অভিস্সন্নো, পল্লঙ্কং আভুজিং তদা.
‘‘পল্লঙ্কেন নিসীদিত্ৰা, এৰং চিন্তেসহং তদা;
‘ৰসীভূতো অহং ঝানে, অভিঞ্ঞাপারমিং গতো.
‘‘‘দসসহস্সিলোকম্হি, ইসযো নত্থি মে সমা;
অসমো ইদ্ধিধম্মেসু, অলভিং ঈদিসং সুখং’.
‘‘পল্লঙ্কাভুজনে ময্হং, দসসহস্সাধিৰাসিনো;
মহানাদং পৰত্তেসুং, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘‘যা পুব্বে বোধিসত্তানং, পল্লঙ্কৰরমাভুজে;
নিমিত্তানি পদিস্সন্তি, তানি অজ্জ পদিস্সরে.
‘‘সীতং ব্যাপগতং হোতি, উণ্হঞ্চ উপসম্মতি;
তানি অজ্জ পদিস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘‘দসসহস্সী লোকধাতূ, নিস্সদ্দা হোন্তি নিরাকুলা;
তানি অজ্জ পদিস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘‘মহাৰাতা ¶ ন ৰাযন্তি, ন সন্দন্তি সৰন্তিযো;
তানি অজ্জ পদিস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘‘থলজা দকজা পুপ্ফা, সব্বে পুপ্ফন্তি তাৰদে;
তেপজ্জ পুপ্ফিতা সব্বে, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘‘লতা ৰা যদি ৰা রুক্খা, ফলভারা হোন্তি তাৰদে;
তেপজ্জ ফলিতা সব্বে, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘‘আকাসট্ঠা ¶ চ ভূমট্ঠা, রতনা জোতন্তি তাৰদে;
তেপজ্জ রতনা জোতন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘‘মানুসকা চ দিব্বা চ, তুরিযা ৰজ্জন্তি তাৰদে;
তেপজ্জুভো অভিরৰন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘‘ৰিচিত্তপুপ্ফা গগনা, অভিৰস্সন্তি তাৰদে;
তেপি অজ্জ পৰস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘‘মহাসমুদ্দো আভুজতি, দসসহস্সী পকম্পতি;
তেপজ্জুভো অভিরৰন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘‘নিরযেপি দসসহস্সে, অগ্গী নিব্বন্তি তাৰদে;
তেপজ্জ নিব্বুতা অগ্গী, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘‘ৰিমলো হোতি সূরিযো, সব্বা দিস্সন্তি তারকা;
তেপি অজ্জ পদিস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘‘অনোৰট্ঠেন উদকং, মহিযা উব্ভিজ্জি তাৰদে;
তম্পজ্জুব্ভিজ্জতে মহিযা, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘‘তারাগণা ¶ ৰিরোচন্তি, নক্খত্তা গগনমণ্ডলে;
ৰিসাখা ¶ চন্দিমাযুত্তা, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘‘বিলাসযা দরীসযা, নিক্খমন্তি সকাসযা;
তেপজ্জ আসযা ছুদ্ধা, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘‘ন হোতি অরতি সত্তানং, সন্তুট্ঠা হোন্তি তাৰদে;
তেপজ্জ সব্বে সন্তুট্ঠা, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘‘রোগা তদুপসম্মন্তি, জিঘচ্ছা চ ৰিনস্সতি;
তানিপজ্জ পদিস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘‘রাগো তদা তনু হোতি, দোসো মোহো ৰিনস্সতি;
তেপজ্জ ৰিগতা সব্বে, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘‘ভযং তদা ন ভৰতি, অজ্জপেতং পদিস্সতি;
তেন লিঙ্গেন জানাম, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘‘রজো ¶ নুদ্ধংসতি উদ্ধং, অজ্জপেতং পদিস্সতি;
তেন লিঙ্গেন জানাম, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘‘অনিট্ঠগন্ধো পক্কমতি, দিব্বগন্ধো পৰাযতি;
সোপজ্জ ৰাযতি গন্ধো, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘‘সব্বে দেৰা পদিস্সন্তি, ঠপযিত্ৰা অরূপিনো;
তেপজ্জ সব্বে দিস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘‘যাৰতা নিরযা নাম, সব্বে দিস্সন্তি তাৰদে;
তেপজ্জ সব্বে দিস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘‘কুট্টা ¶ কৰাটা সেলা চ, ন হোন্তাৰরণা তদা;
আকাসভূতা তেপজ্জ, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘‘চুতী চ উপপত্তি চ, খণে তস্মিং ন ৰিজ্জতি;
তানিপজ্জ পদিস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘‘দল়্হং পগ্গণ্হ ৰীরিযং, মা নিৰত্ত অভিক্কম;
মযম্পেতং ৰিজানাম, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি. (বু. ৰং. ২.৭০-১০৭);
বোধিসত্তো দীপঙ্করদসবলস্স চ দসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতানঞ্চ ৰচনং সুত্ৰা ভিয্যোসোমত্তায সঞ্জাতুস্সাহো হুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘বুদ্ধা নাম অমোঘৰচনা, নত্থি বুদ্ধানং কথায অঞ্ঞথত্তং. যথা হি আকাসে খিত্তলেড্ডুস্স পতনং ধুৰং, জাতস্স মরণং, রত্তিক্খযে সূরিযুগ্গমনং, আসযা নিক্খন্তসীহস্স সীহনাদনদনং, গরুগব্ভায ইত্থিযা ভারমোরোপনং ধুৰং অৰস্সম্ভাৰী, এৰমেৰ বুদ্ধানং ৰচনং নাম ধুৰং অমোঘং, অদ্ধা অহং বুদ্ধো ভৰিস্সামী’’তি. তেন ৰুত্তং –
‘‘বুদ্ধস্স ¶ ৰচনং সুত্ৰা, দসসহস্সীন চূভযং;
তুট্ঠহট্ঠো পমোদিতো, এৰং চিন্তেসহং তদা.
‘‘অদ্ৰেজ্ঝৰচনা বুদ্ধা, অমোঘৰচনা জিনা;
ৰিতথং নত্থি বুদ্ধানং, ধুৰং বুদ্ধো ভৰামহং.
‘‘যথা খিত্তং নভে লেড্ডু, ধুৰং পততি ভূমিযং;
তথেৰ বুদ্ধসেট্ঠানং, ৰচনং ধুৰসস্সতং;
ৰিতথং নত্থি বুদ্ধানং, ধুৰং বুদ্ধো ভৰামহং.
‘‘যথাপি ¶ সব্বসত্তানং, মরণং ধুৰসস্সতং;
তথেৰ বুদ্ধসেট্ঠানং, ৰচনং ধুৰসস্সতং.
‘‘যথা ¶ রত্তিক্খযে পত্তে, সূরিযুগ্গমনং ধুৰং;
তথেৰ বুদ্ধসেট্ঠানং, ৰচনং ধুৰসস্সতং.
‘‘যথা নিক্খন্তসযনস্স, সীহস্স নদনং ধুৰং;
তথেৰ বুদ্ধসেট্ঠানং, ৰচনং ধুৰসস্সতং.
‘‘যথা আপন্নসত্তানং, ভারমোরোপনং ধুৰং;
তথেৰ বুদ্ধসেট্ঠানং, ৰচনং ধুৰসস্সত’’ন্তি. (বু. ৰং. ২.১০৮-১১৪);
সো ‘‘ধুৰাহং বুদ্ধো ভৰিস্সামী’’তি এৰং কতসন্নিট্ঠানো বুদ্ধকারকে ধম্মে উপধারেতুং – ‘‘কহং নু খো বুদ্ধকারকা ধম্মা, কিং উদ্ধং, উদাহু অধো, দিসাৰিদিসাসূ’’তি অনুক্কমেন সকলং ধম্মধাতুং ৰিচিনন্তো পোরাণকবোধিসত্তেহি আসেৰিতনিসেৰিতং পঠমং দানপারমিং দিস্ৰা এৰং অত্তানং ওৰদি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায পঠমং দানপারমিং পূরেয্যাসি. যথা হি নিক্কুজ্জিতো উদককুম্ভো নিস্সেসং কত্ৰা উদকং ৰমতিযেৰ, ন পচ্চাহরতি, এৰমেৰ ধনং ৰা যসং ৰা পুত্তদারং ৰা অঙ্গপচ্চঙ্গং ৰা অনোলোকেত্ৰা সম্পত্তযাচকানং সব্বং ইচ্ছিতিচ্ছিতং নিস্সেসং কত্ৰা দদমানো বোধিমূলে নিসীদিত্ৰা বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি পঠমং দানপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘হন্দ বুদ্ধকরে ধম্মে, ৰিচিনামি ইতো চিতো;
উদ্ধং অধো দস দিসা, যাৰতা ধম্মধাতুযা.
‘‘ৰিচিনন্তো তদা দক্খিং, পঠমং দানপারমিং;
পুব্বকেহি মহেসীহি, অনুচিণ্ণং মহাপথং.
‘‘ইমং ত্ৰং পঠমং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;
দানপারমিতং গচ্ছ, যদি বোধিং পত্তুমিচ্ছসি.
‘‘যথাপি কুম্ভো সম্পুণ্ণো, যস্স কস্সচি অধোকতো;
ৰমতেৰুদকং নিস্সেসং, ন তত্থ পরিরক্খতি.
‘‘তথেৰ ¶ ¶ যাচকে দিস্ৰা, হীনমুক্কট্ঠমজ্ঝিমে;
দদাহি দানং নিস্সেসং, কুম্ভো ৰিয অধোকতো’’তি. (বু. ৰং. ২.১১৫-১১৯);
অথস্স ¶ ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিম্পি উপধারযতো দুতিযং সীলপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায সীলপারমিম্পি পূরেয্যাসি. যথা হি চমরী মিগো নাম জীৰিতং অনোলোকেত্ৰা অত্তনো ৰালমেৰ রক্খতি, এৰং ত্ৰম্পি ইতো পট্ঠায জীৰিতম্পি অনোলোকেত্ৰা সীলমেৰ রক্খমানো বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি দুতিযং সীলপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘ন হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;
অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.
‘‘ৰিচিনন্তো তদা দক্খিং, দুতিযং সীলপারমিং;
পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.
‘‘ইমং ত্ৰং দুতিযং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;
সীলপারমিতং গচ্ছ, যদি বোধিং পত্তুমিচ্ছসি.
‘‘যথাপি চমরী ৰালং, কিস্মিঞ্চি পটিলগ্গিতং;
উপেতি মরণং তত্থ, ন ৰিকোপেতি ৰালধিং.
‘‘তথেৰ চতূসু ভূমীসু, সীলানি পরিপূরয;
পরিরক্খ সদা সীলং, চমরী ৰিয ৰালধি’’ন্তি. (বু. ৰং. ২.১২০-১২৪);
অথস্স ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিম্পি উপধারযতো ততিযং নেক্খম্মপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায নেক্খম্মপারমিম্পি পূরেয্যাসি. যথা হি চিরং বন্ধনাগারে ৰসমানো পুরিসো ন তত্থ সিনেহং করোতি, অথ খো উক্কণ্ঠতিযেৰ, অৰসিতুকামো হোতি, এৰমেৰ ত্ৰম্পি সব্বভৰে বন্ধনাগারসদিসে কত্ৰা সব্বভৰেহি ¶ উক্কণ্ঠিতো মুচ্চিতুকামো হুত্ৰা নেক্খম্মাভিমুখোৰ হোহি. এৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ততিযং নেক্খম্মপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘ন ¶ হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;
অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.
‘‘ৰিচিনন্তো তদা দক্খিং, ততিযং নেক্খম্মপারমিং;
পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.
‘‘ইমং ত্ৰং ততিযং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;
নেক্খম্মপারমিতং গচ্ছ, যদি বোধিং পত্তুমিচ্ছসি.
‘‘যথা অন্দুঘরে পুরিসো, চিরৰুত্থো দুখট্টিতো;
ন তত্থ রাগং জনেতি, মুত্তিমেৰ গৰেসতি.
‘‘তথেৰ ত্ৰং সব্বভৰে, পস্স অন্দুঘরং ৰিয;
নেক্খম্মাভিমুখো হোহি, ভৰতো পরিমুত্তিযা’’তি. (বু. ৰং. ২.১২৫-১২৯);
অথস্স ¶ ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিম্পি উপধারযতো চতুত্থং পঞ্ঞাপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায পঞ্ঞাপারমিম্পি পূরেয্যাসি. হীনমজ্ঝিমুক্কট্ঠেসু কঞ্চি অৰজ্জেত্ৰা সব্বেপি পণ্ডিতে উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছেয্যাসি. যথা হি পিণ্ডপাতিকো ভিক্খু হীনাদিভেদেসু কুলেসু কিঞ্চি অৰজ্জেত্ৰা পটিপাটিযা পিণ্ডায চরন্তো খিপ্পং যাপনং লভতি, এৰং ত্ৰম্পি সব্বপণ্ডিতে উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছন্তো বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি চতুত্থং পঞ্ঞাপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘ন হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;
অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.
‘‘ৰিচিনন্তো ¶ তদা দক্খিং, চতুত্থং পঞ্ঞাপারমিং;
পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.
‘‘ইমং ত্ৰং চতুত্থং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;
পঞ্ঞাপারমিতং গচ্ছ, যদি বোধিং পত্তুমিচ্ছসি.
‘‘যথাপি ভিক্খু ভিক্খন্তো, হীনমুক্কট্ঠমজ্ঝিমে;
কুলানি ন ৰিৰজ্জেন্তো, এৰং লভতি যাপনং.
‘‘তথেৰ ¶ ত্ৰং সব্বকালং, পরিপুচ্ছং বুধং জনং;
পঞ্ঞাপারমিতং গন্ত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসী’’তি. (বু. ৰং. ২.১৩০-১৩৪);
অথস্স ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিম্পি উপধারযতো পঞ্চমং ৰীরিযপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায ৰীরিযপারমিম্পি পূরেয্যাসি, যথা হি সীহো মিগরাজা সব্বিরিযাপথেসু দল়্হৰীরিযো হোতি, এৰং ত্ৰম্পি সব্বভৰেসু সব্বিরিযাপথেসু দল়্হৰীরিযো অনোলীনৰীরিযো সমানো বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি পঞ্চমং ৰীরিযপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘ন হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;
অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.
‘‘ৰিচিনন্তো তদা দক্খিং, পঞ্চমং ৰীরিযপারমিং;
পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.
‘‘ইমং ত্ৰং পঞ্চমং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;
ৰীরিযপারমিতং গচ্ছ, যদি বোধিং পত্তুমিচ্ছসি.
‘‘যথাপি ¶ সীহো মিগরাজা, নিসজ্জট্ঠানচঙ্কমে;
অলীনৰীরিযো হোতি, পগ্গহিতমনো সদা.
‘‘তথেৰ ¶ ত্ৰং সব্বভৰে, পগ্গণ্হ ৰীরিযং দল়্হং;
ৰীরিযপারমিতং গন্ত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসী’’তি. (বু. ৰং. ২.১৩৫-১৩৯);
অথস্স ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিম্পি উপধারযতো ছট্ঠং খন্তিপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায খন্তিপারমিম্পি পূরেয্যাসি, সম্মাননেপি অৰমাননেপি খমোৰ ভৰেয্যাসি. যথা হি পথৰিযং নাম সুচিম্পি নিক্খিপন্তি অসুচিম্পি, ন তেন পথৰী সিনেহং পটিঘং করোতি, খমতি সহতি অধিৰাসেতিযেৰ, এৰমেৰ ত্ৰম্পি সম্মাননেপি অৰমাননেপি খমোৰ সমানো বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ছট্ঠং খন্তিপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘ন হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;
অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.
‘‘ৰিচিনন্তো ¶ তদা দক্খিং, ছট্ঠমং খন্তিপারমিং;
পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.
‘‘ইমং ত্ৰং ছট্ঠমং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;
তত্থ অদ্ৰেজ্ঝমানসো, সম্বোধিং পাপুণিস্সসি.
‘‘যথাপি পথৰী নাম, সুচিম্পি অসুচিম্পি চ;
সব্বং সহতি নিক্খেপং, ন করোতি পটিঘং তযা.
‘‘তথেৰ ত্ৰম্পি সব্বেসং, সম্মানাৰমানক্খমো;
খন্তিপারমিতং গন্ত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসী’’তি. (বু. ৰং. ২.১৪০-১৪৪);
অথস্স ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিম্পি উপধারযতো সত্তমং সচ্চপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায সচ্চপারমিম্পি পূরেয্যাসি, অসনিযা মত্থকে পতমানাযপি ধনাদীনং অত্থায ছন্দাদীনং ৰসেন সম্পজানমুসাৰাদং নাম মা ভাসি. যথা হি ওসধী তারকা নাম সব্বউতূসু অত্তনো গমনৰীথিং জহিত্ৰা অঞ্ঞায ৰীথিযা ¶ ন গচ্ছতি, সকৰীথিযাৰ গচ্ছতি, এৰমেৰ ত্ৰম্পি সচ্চং পহায মুসাৰাদং নাম অৰদন্তোযেৰ বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি সত্তমং সচ্চপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘ন ¶ হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;
অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.
‘‘ৰিচিনন্তো তদা দক্খিং, সত্তমং সচ্চপারমিং;
পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.
‘‘ইমং ত্ৰং সত্তমং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;
তত্থ অদ্ৰেজ্ঝৰচনো, সম্বোধিং পাপুণিস্সসি.
‘‘যথাপি ওসধী নাম, তুলাভূতা সদেৰকে;
সমযে উতুৰস্সে ৰা, ন ৰোক্কমতি ৰীথিতো.
‘‘তথেৰ ত্ৰম্পি সচ্চেসু, মা ৰোক্কমসি ৰীথিতো;
সচ্চপারমিতং গন্ত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসী’’তি. (বু. ৰং. ২.১৪৫-১৪৯);
অথস্স ¶ ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিম্পি উপধারযতো অট্ঠমং অধিট্ঠানপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায অধিট্ঠানপারমিম্পি পূরেয্যাসি, যং অধিট্ঠাসি, তস্মিং অধিট্ঠানে নিচ্চলোৰ ভৰেয্যাসি. যথা হি পব্বতো নাম সব্বাসু দিসাসু ৰাতেহি পহটো ন কম্পতি ন চলতি, অত্তনো ঠানেযেৰ তিট্ঠতি, এৰমেৰ ত্ৰম্পি অত্তনো অধিট্ঠানে নিচ্চলো হোন্তোৰ বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি অট্ঠমং অধিট্ঠানপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘ন হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;
অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.
‘‘ৰিচিনন্তো ¶ তদা দক্খিং, অট্ঠমং অধিট্ঠানপারমিং;
পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.
‘‘ইমং ত্ৰং অট্ঠমং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;
তত্থ ত্ৰং অচলো হুত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসি.
‘‘যথাপি পব্বতো সেলো, অচলো সুপ্পতিট্ঠিতো;
ন কম্পতি ভুসৰাতেহি, সকট্ঠানেৰ তিট্ঠতি.
‘‘তথেৰ ত্ৰম্পি অধিট্ঠানে, সব্বদা অচলো ভৰ;
অধিট্ঠানপারমিতং গন্ত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসী’’তি. (বু. ৰং. ২.১৫০-১৫৪);
অথস্স ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিম্পি উপধারযতো নৰমং মেত্তাপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায মেত্তাপারমিম্পি পূরেয্যাসি, হিতেসুপি অহিতেসুপি একচিত্তো ভৰেয্যাসি. যথা হি উদকং নাম পাপজনস্সপি কল্যাণজনস্সপি সীতভাৰং একসদিসং কত্ৰা ¶ ফরতি, এৰমেৰ ত্ৰম্পি সব্বেসু সত্তেসু মেত্তচিত্তেন একচিত্তোৰ হোন্তো বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি নৰমং মেত্তাপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘ন হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;
অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.
‘‘ৰিচিনন্তো তদা দক্খিং, নৰমং মেত্তাপারমিং;
পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.
‘‘ইমং ¶ ত্ৰং নৰমং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;
মেত্তায অসমো হোহি, যদি বোধিং পত্তুমিচ্ছসি.
‘‘যথাপি ¶ উদকং নাম, কল্যাণে পাপকে জনে;
সমং ফরতি সীতেন, পৰাহেতি রজোমলং.
‘‘তথেৰ ত্ৰম্পি হিতাহিতে, সমং মেত্তায ভাৰয;
মেত্তাপারমিতং গন্ত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসী’’তি. (বু. ৰং. ২.১৫৫-১৫৯);
অথস্স ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিম্পি উপধারযতো দসমং উপেক্খাপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায উপেক্খাপারমিম্পি পূরেয্যাসি, সুখেপি দুক্খেপি মজ্ঝত্তোৰ ভৰেয্যাসি. যথা হি পথৰী নাম সুচিম্পি অসুচিম্পি পক্খিপমানে মজ্ঝত্তাৰ হোতি, এৰমেৰ ত্ৰম্পি সুখদুক্খেসু মজ্ঝত্তোৰ হোন্তো বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি দসমং উপেক্খাপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘ন হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;
অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.
‘‘ৰিচিনন্তো তদা দক্খিং, দসমং উপেক্খাপারমিং;
পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.
‘‘ইমং ত্ৰং দসমং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;
তুলাভূতো দল়্হো হুত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসি.
‘‘যথাপি পথৰী নাম, নিক্খিত্তং অসুচিং সুচিং;
উপেক্খতি উভোপেতে, কোপানুনযৰজ্জিতা.
‘‘তথেৰ ত্ৰম্পি সুখদুক্খে, তুলাভূতো সদা ভৰ;
উপেক্খাপারমিতং গন্ত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসী’’তি. (বু. ৰং. ২.১৬০-১৬৪);
ততো ¶ চিন্তেসি – ‘‘ইমস্মিং লোকে বোধিসত্তেহি পূরেতব্বা বোধিপরিপাচনা বুদ্ধকারকধম্মা এত্তকাযেৰ ¶ , দস পারমিযো ঠপেত্ৰা অঞ্ঞে নত্থি. ইমাপি দস পারমিযো উদ্ধং আকাসেপি নত্থি, হেট্ঠা পথৰিযম্পি, পুরত্থিমাদীসু দিসাসুপি নত্থি, ময্হংযেৰ পন হদযব্ভন্তরে পতিট্ঠিতা’’তি. এৰং তাসং হদযে পতিট্ঠিতভাৰং দিস্ৰা সব্বাপি তা দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠায ¶ পুনপ্পুনং সম্মসন্তো অনুলোমপটিলোমং সম্মসতি, পরিযন্তে গহেত্ৰা আদিং পাপেতি, আদিম্হি গহেত্ৰা পরিযন্তং পাপেতি, মজ্ঝে গহেত্ৰা উভতো কোটিং পাপেত্ৰা ওসাপেতি, উভতো কোটীসু গহেত্ৰা মজ্ঝং পাপেত্ৰা ওসাপেতি. বাহিরকভণ্ডপরিচ্চাগো দানপারমী নাম, অঙ্গপরিচ্চাগো দানউপপারমী নাম, জীৰিতপরিচ্চাগো দানপরমত্থপারমী নামাতি দস পারমিযো দস উপপারমিযো দস পরমত্থপারমিযোতি সমত্তিংস পারমিযো তেলযন্তং ৰিনিৰট্টেন্তো ৰিয মহামেরুং মত্থং কত্ৰা চক্কৰাল়মহাসমুদ্দং আলুল়েন্তো ৰিয চ সম্মসতি. তস্সেৰং দস পারমিযো সম্মসন্তস্স ধম্মতেজেন চতুনহুতাধিকদ্ৰিযোজনসতসহস্সবহলা অযং মহাপথৰী হত্থিনা অক্কন্তনল়কলাপো ৰিয, পীল়িযমানং উচ্ছুযন্তং ৰিয চ মহাৰিরৰং ৰিরৰমানা সঙ্কম্পি সম্পকম্পি সম্পৰেধি. কুলালচক্কং ৰিয তেলযন্তচক্কং ৰিয চ পরিব্ভমি. তেন ৰুত্তং –
‘‘এত্তকাযেৰ তে লোকে, যে ধম্মা বোধিপাচনা;
তদুদ্ধং নত্থি অঞ্ঞত্র, দল়্হং তত্থ পতিট্ঠহ.
‘‘ইমে ধম্মে সম্মসতো, সভাৰরসলক্খণে;
ধম্মতেজেন ৰসুধা, দসসহস্সী পকম্পথ.
‘‘চলতি রৰতি পথৰী, উচ্ছুযন্তংৰ পীল়িতং;
তেলযন্তে যথা চক্কং, এৰং কম্পতি মেদনী’’তি. (বু. ৰং. ২.১৬৫-১৬৭);
মহাপথৰিযা কম্পমানায রম্মনগরৰাসিনো সণ্ঠাতুং অসক্কোন্তা যুগন্তৰাতব্ভাহতা মহাসালা ৰিয মুচ্ছিতা পপতিংসু. ঘটাদীনি কুলালভাজনানি পৰট্টন্তানি অঞ্ঞমঞ্ঞং পহরন্তানি চুণ্ণৰিচুণ্ণানি অহেসুং. মহাজনো ভীততসিতো সত্থারং ¶ উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘কিং নু খো ভগৰা নাগাৰট্টো অযং, ভূতযক্খদেৰতাসু অঞ্ঞতরাৰট্টো ৰাতি ন হি মযং এতং জানাম, অপিচ খো সব্বোপি অযং মহাজনো উপদ্দুতো, কিং নু খো ইমস্স লোকস্স পাপকং ভৰিস্সতি, উদাহু কল্যাণং, কথেথ নো এতং কারণ’’ন্তি আহ. অথ সত্থা তেসং কথং সুত্ৰা ‘‘তুম্হে ¶ মা ভাযথ, মা চিন্তযিত্থ, নত্থি ৰো ইতোনিদানং ভযং. যো সো মযা অজ্জ ‘সুমেধপণ্ডিতো ¶ অনাগতে গোতমো নাম বুদ্ধো ভৰিস্সতী’তি ব্যাকতো, সো ইদানি দস পারমিযো সম্মসতি, তস্স সম্মসন্তস্স ৰিলোল়েন্তস্স ধম্মতেজেন সকলদসসহস্সী লোকধাতু একপ্পহারেন কম্পতি চেৰ রৰতি চা’’তি আহ. তেন ৰুত্তং –
‘‘যাৰতা পরিসা আসি, বুদ্ধস্স পরিৰেসনে;
পৰেধমানা সা তত্থ, মুচ্ছিতা সেসি ভূমিযা.
‘‘ঘটানেকসহস্সানি, কুম্ভীনঞ্চ সতা বহূ;
সঞ্চুণ্ণমথিতা তত্থ, অঞ্ঞমঞ্ঞং পঘট্টিতা.
‘‘উব্বিগ্গা তসিতা ভীতা, ভন্তা ব্যথিতমানসা;
মহাজনা সমাগম্ম, দীপঙ্করমুপাগমুং.
‘‘কিং ভৰিস্সতি লোকস্স, কল্যাণমথ পাপকং;
সব্বো উপদ্দুতো লোকো, তং ৰিনোদেহি চক্খুম.
‘‘তেসং তদা সঞ্ঞাপেসি, দীপঙ্করো মহামুনি;
ৰিস্সত্থা হোথ মা ভাথ, ইমস্মিং পথৰিকম্পনে.
‘‘যমহং অজ্জ ব্যাকাসিং, ‘বুদ্ধো লোকে ভৰিস্সতি’;
এসো সম্মসতি ধম্মং, পুব্বকং জিনসেৰিতং.
‘‘তস্স সম্মসতো ধম্মং, বুদ্ধভূমিং অসেসতো;
তেনাযং কম্পিতা পথৰী, দসসহস্সী সদেৰকে’’তি. (বু. ৰং. ২.১৬৮-১৭৪);
মহাজনো তথাগতস্স ৰচনং সুত্ৰা হট্ঠতুট্ঠো মালাগন্ধৰিলেপনং আদায রম্মনগরা নিক্খমিত্ৰা বোধিসত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা মালাগন্ধাদীহি পূজেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা রম্মনগরমেৰ পাৰিসি. বোধিসত্তোপি দস পারমিযো সম্মসিত্ৰা ৰীরিযং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠায নিসিন্নাসনা ৰুট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘বুদ্ধস্স ¶ ৰচনং সুত্ৰা, মনো নিব্বাযি তাৰদে;
সব্বে মং উপসঙ্কম্ম, পুনাপি অভিৰন্দিসুং.
‘‘সমাদিযিত্ৰা ¶ বুদ্ধগুণং, দল়্হং কত্ৰান মানসং;
দীপঙ্করং নমস্সিত্ৰা, আসনা ৰুট্ঠহিং তদা’’তি. (বু. ৰং. ২.১৭৫-১৭৬);
অথ ¶ বোধিসত্তং আসনা ৰুট্ঠহন্তং সকলদসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতা সন্নিপতিত্ৰা দিব্বেহি মালাগন্ধেহি পূজেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘অয্য সুমেধতাপস, তযা অজ্জ দীপঙ্করদসবলস্স পাদমূলে মহতী পত্থনা পত্থিতা, সা তে অনন্তরাযেন সমিজ্ঝতু, মা তে ভযং ৰা ছম্ভিতত্তং ৰা অহোসি, সরীরে অপ্পমত্তকোপি রোগো মা উপ্পজ্জতু, খিপ্পং পারমিযো পূরেত্ৰা সম্মাসম্বোধিং পটিৰিজ্ঝ. যথা পুপ্ফূপগফলূপগরুক্খা সমযে পুপ্ফন্তি চেৰ ফলন্তি চ, তথেৰ ত্ৰম্পি তং সমযং অনতিক্কমিত্ৰা খিপ্পং সম্বোধিমুত্তমং ফুসস্সূ’’তিআদীনি থুতিমঙ্গলানি পযিরুদাহংসু. এৰঞ্চ পযিরুদাহিত্ৰা অত্তনো অত্তনো দেৰট্ঠানমেৰ অগমংসু. বোধিসত্তোপি দেৰতাহি অভিত্থৰিতো – ‘‘অহং দস পারমিযো পূরেত্ৰা কপ্পসতসহস্সাধিকানং চতুন্নং অসঙ্খ্যেয্যানং মত্থকে বুদ্ধো ভৰিস্সামী’’তি ৰীরিযং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠায নভং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা হিমৰন্তমেৰ অগমাসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘দিব্বং মানুসকং পুপ্ফং, দেৰা মানুসকা উভো;
সমোকিরন্তি পুপ্ফেহি, ৰুট্ঠহন্তস্স আসনা.
‘‘ৰেদযন্তি চ তে সোত্থিং, দেৰা মানুসকা উভো;
মহন্তং পত্থিতং তুয্হং, তং লভস্সু যথিচ্ছিতং.
‘‘সব্বীতিযো ৰিৰজ্জন্তু, সোকো রোগো ৰিনস্সতু;
মা তে ভৰন্ত্ৰন্তরাযা, ফুস খিপ্পং বোধিমুত্তমং.
‘‘যথাপি সমযে পত্তে, পুপ্ফন্তি পুপ্ফিনো দুমা;
তথেৰ ত্ৰং মহাৰীর, বুদ্ধঞাণেন পুপ্ফসু.
‘‘যথা ¶ যে কেচি সম্বুদ্ধা, পূরযুং দস পারমী;
তথেৰ ত্ৰং মহাৰীর, পূরয দস পারমী.
‘‘যথা যে কেচি সম্বুদ্ধা, বোধিমণ্ডম্হি বুজ্ঝরে;
তথেৰ ত্ৰং মহাৰীর, বুজ্ঝস্সু জিনবোধিযং.
‘‘যথা ¶ যে কেচি সম্বুদ্ধা, ধম্মচক্কং পৰত্তযুং;
তথেৰ ত্ৰং মহাৰীর, ধম্মচক্কং পৰত্তয.
‘‘পুণ্ণমাযে যথা চন্দো, পরিসুদ্ধো ৰিরোচতি;
তথেৰ ত্ৰং পুণ্ণমনো, ৰিরোচ দসসহস্সিযং.
‘‘রাহুমুত্তো যথা সূরিযো, তাপেন অতিরোচতি;
তথেৰ লোকা মুচ্চিত্ৰা, ৰিরোচ সিরিযা তুৰং.
‘‘যথা ¶ যা কাচি নদিযো, ওসরন্তি মহোদধিং;
এৰং সদেৰকা লোকা, ওসরন্তু তৰন্তিকে.
‘‘তেহি থুতপ্পসত্থো সো, দস ধম্মে সমাদিয;
তে ধম্মে পরিপূরেন্তো, পৰনং পাৰিসী তদা’’তি. (বু. ৰং. ২.১৭৭-১৮৭);
সুমেধকথা নিট্ঠিতা.
রম্মনগরৰাসিনোপি খো নগরং পৰিসিত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং অদংসু. সত্থা তেসং ধম্মং দেসেত্ৰা মহাজনং সরণাদীসু পতিট্ঠপেত্ৰা রম্মনগরা নিক্খমি. ততো উদ্ধম্পি যাৰতাযুকং তিট্ঠন্তো সব্বং বুদ্ধকিচ্চং কত্ৰা অনুক্কমেন অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি. তত্থ যং ৰত্তব্বং, তং সব্বং বুদ্ধৰংসে ৰুত্তনযেনেৰ ৰিত্থারেতব্বং. ৰুত্তঞ্হি তত্থ –
‘‘তদা ¶ তে ভোজযিত্ৰান, সসঙ্ঘং লোকনাযকং;
উপগচ্ছুং সরণং তস্স, দীপঙ্করস্স সত্থুনো.
‘‘সরণগমনে কঞ্চি, নিৰেসেসি তথাগতো;
কঞ্চি পঞ্চসু সীলেসু, সীলে দসৰিধে পরং.
‘‘কস্সচি দেতি সামঞ্ঞং, চতুরো ফলমুত্তমে;
কস্সচি অসমে ধম্মে, দেতি সো পটিসম্ভিদা.
‘‘কস্সচি ¶ ৰরসমাপত্তিযো, অট্ঠ দেতি নরাসভো;
তিস্সো কস্সচি ৰিজ্জাযো, ছল়ভিঞ্ঞা পৰেচ্ছতি.
‘‘তেন যোগেন জনকাযং, ওৰদতি মহামুনি;
তেন ৰিত্থারিকং আসি, লোকনাথস্স সাসনং.
‘‘মহাহনূসভক্খন্ধো, দীপঙ্করসনামকো;
বহূ জনে তারযতি, পরিমোচেতি দুগ্গতিং.
‘‘বোধনেয্যং জনং দিস্ৰা, সতসহস্সেপি যোজনে;
খণেন উপগন্ত্ৰান, বোধেতি তং মহামুনি.
‘‘পঠমাভিসমযে বুদ্ধো, কোটিসতমবোধযি;
দুতিযাভিসমযে নাথো, নৰুতিকোটিমবোধযি.
‘‘যদা চ দেৰভৰনম্হি, বুদ্ধো ধম্মমদেসযি;
নৰুতিকোটিসহস্সানং, ততিযাভিসমযো অহু.
‘‘সন্নিপাতা তযো আসুং, দীপঙ্করস্স সত্থুনো;
কোটিসতসহস্সানং, পঠমো আসি সমাগমো.
‘‘পুন ¶ ¶ নারদকূটম্হি, পৰিৰেকগতে জিনে;
খীণাসৰা ৰীতমলা, সমিংসু সতকোটিযো.
‘‘যম্হি কালে মহাৰীরো, সুদস্সনসিলুচ্চযে;
নৰুতিকোটিসহস্সেহি, পৰারেসি মহামুনি.
‘‘অহং তেন সমযেন, জটিলো উগ্গতাপনো;
অন্তলিক্খম্হি চরণো, পঞ্চাভিঞ্ঞাসু পারগূ.
‘‘দসৰীসসহস্সানং, ধম্মাভিসমযো অহু;
একদ্ৰিন্নং অভিসমযা, গণনতো অসঙ্খিযা.
‘‘ৰিত্থারিকং বাহুজঞ্ঞং, ইদ্ধং ফীতং অহূ তদা;
দীপঙ্করস্স ভগৰতো, সাসরং সুৰিসোধিতং.
‘‘চত্তারি ¶ সতসহস্সানি, ছল়ভিঞ্ঞা মহিদ্ধিকা;
দীপঙ্করং লোকৰিদুং পরিৰারেন্তি সব্বদা.
‘‘যে কেচি তেন সমযেন, জহন্তি মানুসং ভৰং;
অপ্পত্তমানসা সেখা, গরহিতা ভৰন্তি তে.
‘‘সুপুপ্ফিতং পাৰচনং, অরহন্তেহি তাদিভি;
খীণাসৰেহি ৰিমলেহি, উপসোভতি সব্বদা.
‘‘নগরং রম্মৰতী নাম, সুদেৰো নাম খত্তিযো;
সুমেধা নাম জনিকা, দীপঙ্করস্স সত্থুনো.
‘‘দসৰস্সসহস্সানি, অগারং অজ্ঝ সো ৰসি;
হংসা কোঞ্চা মযূরা চ, তযো পাসাদমুত্তমা.
‘‘তীণি ¶ সতসহস্সানি, নারিযো সমলঙ্কতা;
পদুমা নাম সা নারী, উসভক্খন্ধো অত্রজো.
‘‘নিমিত্তে চতুরো দিস্ৰা, হত্থিযানেন নিক্খমি;
অনূনদসমাসানি, পধানে পদহী জিনো.
‘‘পধানচারং চরিত্ৰান, অবুজ্ঝি মানসং মুনি;
ব্রহ্মুনা যাচিতো সন্তো, দীপঙ্করো মহামুনি.
‘‘ৰত্তি চক্কং মহাৰীরো, নন্দারামে সিরীঘরে;
নিসিন্নো সিরীসমূলম্হি, অকাসি তিত্থিযমদ্দনং.
‘‘সুমঙ্গলো চ তিস্সো চ, অহেসুং অগ্গসাৰকা;
সাগতো নামুপট্ঠাকো, দীপঙ্করস্স সত্থুনো.
সুনন্দা চ‘‘নন্দা চেৰ সুনন্দা চ, অহেসুং অগ্গসাৰিকা;
বোধি তস্স ভগৰতো, পিপ্ফলীতি পৰুচ্চতি.
‘‘তপুস্সভল্লিকা নাম, অহেসুং অগ্গুপট্ঠকা;
সিরিমা কোণা উপট্ঠিকা, দীপঙ্করস্স সত্থুনো.
‘‘অসীতিহত্থমুব্বেধো, দীপঙ্করো মহামুনি;
সোভতি দীপরুক্খোৰ, সালরাজাৰ ফুল্লিতো.
‘‘পভা ¶ ৰিধাৰতি তস্স, সমন্তা দ্ৰাদস যোজনে;
সতসহস্সৰস্সানি, আযু তস্স মহেসিনো;
তাৰতা তিট্ঠমানো সো, তারেসি জনতং বহুং.
‘‘জোতযিত্ৰান সদ্ধম্মং, সন্তারেত্ৰা মহাজনং;
জলিত্ৰা অগ্গিখন্ধোৰ, নিব্বুতো সো সসাৰকো.
‘‘সা ¶ চ ইদ্ধি সো চ যসো, তানি চ পাদেসু চক্করতনানি;
সব্বং তমন্তরহিতং, ননু রিত্তা সব্বসঙ্খারাতি.
‘‘দীপঙ্করো জিনো সত্থা, নন্দারামম্হি নিব্বুতো;
তত্থেতস্স জিনথূপো, ছত্তিংসুব্বেধযোজনো’’তি. (বু. ৰং. ৩.১-৩১);
কোণ্ডঞ্ঞো বুদ্ধো
দীপঙ্করস্স পন ভগৰতো অপরভাগে একং অসঙ্খ্যেয্যং অতিক্কমিত্ৰা কোণ্ডঞ্ঞো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে কোটিসতসহস্সং, দুতিযে কোটিসহস্সং ¶ , ততিযে নৰুতিকোটিযো. তদা বোধিসত্তো ৰিজিতাৰী নাম চক্কৰত্তী হুত্ৰা কোটিসতসহস্সস্স বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং অদাসি. সত্থা বোধিসত্তং ‘‘বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকরিত্ৰা ধম্মং দেসেসি. সো সত্থু ধম্মকথং সুত্ৰা রজ্জং নিয্যাতেত্ৰা পব্বজি. সো তীণি পিটকানি উগ্গহেত্ৰা অট্ঠ সমাপত্তিযো চ পঞ্চ অভিঞ্ঞাযো চ উপ্পাদেত্ৰা অপরিহীনজ্ঝানো ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তি. কোণ্ডঞ্ঞবুদ্ধস্স পন রম্মৰতী নাম নগরং, সুনন্দো নাম খত্তিযো পিতা, সুজাতা নাম দেৰী মাতা, ভদ্দো চ সুভদ্দো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, অনুরুদ্ধো নামুপট্ঠাকো, তিস্সা চ উপতিস্সা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, সালকল্যাণিরুক্খো বোধি, অট্ঠাসীতিহত্থুব্বেধং সরীরং, ৰস্সসতসহস্সং আযুপ্পমাণং অহোসি.
‘‘দীপঙ্করস্স অপরেন, কোণ্ডঞ্ঞো নাম নাযকো;
অনন্ততেজো অমিতযসো, অপ্পমেয্যো দুরাসদো’’.
তস্স অপরভাগে একং অসঙ্খ্যেয্যং অতিক্কমিত্ৰা একস্মিং কপ্পেযেৰ চত্তারো বুদ্ধা নিব্বত্তিংসু – মঙ্গলো, সুমনো, রেৰতো, সোভিতোতি. মঙ্গলস্স ভগৰতো তীসু সাৰকসন্নিপাতেসু পঠমসন্নিপাতে কোটিসতসহস্সং ¶ ভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে কোটিসতসহস্সং, ততিযে নৰুটিকোটিযো. ৰেমাতিকভাতা কিরস্স আনন্দকুমারো নাম নৰুতিকোটিসঙ্খায পরিসায সদ্ধিং ধম্মস্সৰনত্থায সত্থু সন্তিকং অগমাসি. সত্থা তস্স অনুপুব্বিকথং কথেসি. সো সদ্ধিং পরিসায সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. সত্থা তেসং কুলপুত্তানং পুব্বচরিতং ওলোকেন্তো ইদ্ধিমযপত্তচীৰরস্স ¶ উপনিস্সযং দিস্ৰা দক্খিণহত্থং পসারেত্ৰা ‘‘এথ ভিক্খৰো’’তি আহ. সব্বে তঙ্খণঞ্ঞেৰ ইদ্ধিমযপত্তচীৰরধরা সট্ঠিৰস্সিকথেরা ৰিয আকপ্পসম্পন্না হুত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পরিৰারযিংসু. অযমস্স ততিযো সাৰকসন্নিপাতো অহোসি.
যথা পন অঞ্ঞেসং বুদ্ধানং সমন্তা অসীতিহত্থপ্পমাণাযেৰ সরীরপ্পভা অহোসি, ন এৰং তস্স. তস্স পন ভগৰতো সরীরপ্পভা নিচ্চকালং দসসহস্সিলোকধাতুং ফরিত্ৰা অট্ঠাসি. রুক্খপথৰীপব্বতসমুদ্দাদযো অন্তমসো উক্খলিযাদীনি উপাদায সুৰণ্ণপট্টপরিযোনদ্ধা ৰিয অহেসুং. আযুপ্পমাণং পনস্স নৰুতিৰস্সসহস্সানি অহোসি. এত্তকং কালং চন্দিমসূরিযাদযো অত্তনো পভায ৰিরোচিতুং নাসক্খিংসু, রত্তিন্দিৰপরিচ্ছেদো ন পঞ্ঞাযিত্থ. দিৰা সূরিযালোকেন ৰিয সত্তা নিচ্চং বুদ্ধালোকেনেৰ ৰিচরিংসু. সাযং পুপ্ফিতকুসুমানং পাতো চ রৰনকসকুণাদীনঞ্চ ৰসেন লোকো রত্তিন্দিৰপরিচ্ছেদং সল্লক্খেসি.
কিং পন অঞ্ঞেসং বুদ্ধানং অযমানুভাৰো নত্থীতি? নো নত্থি. তেপি হি আকঙ্খমানা দসসহস্সিলোকধাতুং ¶ ৰা ততো ৰা ভিয্যো আভায ফরেয্যুং. মঙ্গলস্স পন ভগৰতো পুব্বপত্থনাৰসেন অঞ্ঞেসং ব্যামপ্পভা ৰিয সরীরপ্পভা নিচ্চমেৰ দসসহস্সিলোকধাতুং ফরিত্ৰা অট্ঠাসি. সো কির বোধিসত্তচরিযচরণকালে ৰেস্সন্তরসদিসে অত্তভাৰেঠিতো সপুত্তদারো ৰঙ্কপব্বতসদিসে পব্বতে ৰসি. অথেকো খরদাঠিকো নাম যক্খো মহাপুরিসস্স দানজ্ঝাসযতং সুত্ৰা ব্রাহ্মণৰণ্ণেন উপসঙ্কমিত্ৰা মহাসত্তং দ্ৰে দারকে যাচি. মহাসত্তো ‘‘দদামি, ব্রাহ্মণ, পুত্তকে’’তি ৰত্ৰা হট্ঠপহট্ঠো উদকপরিযন্তং মহাপথৰিং কম্পেন্তো দ্ৰেপি দারকে অদাসি. যক্খো চঙ্কমনকোটিযং আলম্বনফলকং নিস্সায ঠত্ৰা পস্সন্তস্সেৰ মহাসত্তস্স মুলালকলাপং ৰিয দারকে ¶ খাদি. মহাপুরিসস্স যক্খং ওলোকেত্ৰা মুখে ৰিৰটমত্তে অগ্গিজালং ৰিয লোহিতধারং উগ্গিরমানং তস্স মুখং দিস্ৰাপি কেসগ্গমত্তম্পি দোমনস্সং ন উপ্পজ্জি. ‘‘সুদিন্নং ৰত মে দান’’ন্তি চিন্তযতো পনস্স সরীরে মহন্তং পীতিসোমনস্সং উদপাদি. সো ‘‘ইমস্স মে দানস্স নিস্সন্দেন অনাগতে ইমিনাৰ নীহারেন সরীরতো রস্মিযো নিক্খমন্তূ’’তি পত্থনং অকাসি. তস্স তং পত্থনং নিস্সায বুদ্ধভূতস্স সরীরতো রস্মিযো নিক্খমিত্ৰা এত্তকং ঠানং ফরিংসু.
অপরম্পিস্স পুব্বচরিযং অত্থি. সো কির বোধিসত্তকালে একস্স বুদ্ধস্স চেতিযং দিস্ৰা ‘‘ইমস্স বুদ্ধস্স মযা জীৰিতং পরিচ্চজিতুং ৰট্টতী’’তি দণ্ডকদীপিকাৰেঠননিযামেন সকলসরীরং ৰেঠাপেত্ৰা রতনমত্তমকুল়ং সতসহস্সগ্ঘনিকং সুৰণ্ণপাতিং সপ্পিস্স পূরাপেত্ৰা তত্থ সহস্সৰট্টিযো জালেত্ৰা তং সীসেনাদায সকলসরীরং জালাপেত্ৰা চেতিযং পদক্খিণং করোন্তো সকলরত্তিং ¶ ৰীতিনামেতি. এৰং যাৰ অরুণুগ্গমনা ৰাযমন্তস্সাপিস্স লোমকূপমত্তম্পি উসুমং ন গণ্হি. পদুমগব্ভং পৰিট্ঠকালো ৰিয অহোসি. ধম্মো হি নামেস অত্তানং রক্খন্তং রক্খতি. তেনাহ ভগৰা –
‘‘ধম্মো হৰে রক্খতি ধম্মচারিং, ধম্মো সুচিণ্ণো সুখমাৰহাতি;
এসানিসংসো ধম্মে সুচিণ্ণে, ন দুগ্গতিং গচ্ছতি ধম্মচারী’’তি. (থেরগা. ৩০৩; জা. ১.১০.১০২) –
ইমস্সপি ¶ কম্মস্স নিস্সন্দেন তস্স ভগৰতো সরীরোভাসো দসসহস্সিলোকধাতুং ফরিত্ৰা অট্ঠাসি.
তদা অম্হাকং বোধিসত্তো সুরুচি নাম ব্রাহ্মণো হুত্ৰা ‘‘সত্থারং নিমন্তেস্সামী’’তি উপসঙ্কমিত্ৰা মধুরধম্মকথং সুত্ৰা ‘‘স্ৰে ময্হং ভিক্খং গণ্হথ, ভন্তে’’তি আহ. ‘‘ব্রাহ্মণ, কিত্তকেহি তে ভিক্খূহি অত্থো’’তি? ‘‘কিত্তকা পন ৰো, ভন্তে, পরিৰারভিক্খূ’’তি আহ. তদা সত্থু পঠমসন্নিপাতোযেৰ হোতি, তস্মা ‘‘কোটিসতসহস্স’’ন্তি আহ. ‘‘ভন্তে, সব্বেহিপি সদ্ধিং ময্হং ভিক্খং গণ্হথা’’তি. সত্থা অধিৰাসেসি. ব্রাহ্মণো স্ৰাতনায নিমন্তেত্ৰা গেহং গচ্ছন্তো চিন্তেসি – ‘‘অহং এত্তকানং ¶ ভিক্খূনং যাগুভত্তৰত্থাদীনি দাতুং সক্কোমি, নিসীদনট্ঠানং পন কথং ভৰিস্সতী’’তি?
তস্স সা চিন্তা চতুরাসীতিযোজনসহস্সমত্থকে ঠিতস্স দেৰরঞ্ঞো পণ্ডুকম্বলসিলাসনস্স উণ্হভাৰং জনেসি. সক্কো ‘‘কো নু খো মং ইমম্হা ঠানা চাৰেতুকামো’’তি দিব্বচক্খুনা ওলোকেন্তো মহাপুরিসং দিস্ৰা ‘‘সুরুচি নাম ব্রাহ্মণো বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তেত্ৰা নিসীদনট্ঠানত্থায চিন্তেসি, মযাপি তত্থ গন্ত্ৰা পুঞ্ঞকোট্ঠাসং গহেতুং ৰট্টতী’’তি ৰড্ঢকিৰণ্ণং নিম্মিনিত্ৰা ৰাসিফরসুহত্থো মহাপুরিসস্স পুরতো পাতুরহোসি. ‘‘অত্থি নু খো কস্সচি ভতিযা কত্তব্বকিচ্চ’’ন্তি আহ. মহাপুরিসো তং দিস্ৰা ‘‘কিং কম্মং করিস্সসী’’তি আহ. ‘‘মম অজাননসিপ্পং নাম নত্থি, গেহং ৰা মণ্ডপং ৰা যো যং কারেতি, তস্স তং কাতুং জানামী’’তি. ‘‘তেন হি ময্হং কম্মং অত্থী’’তি. ‘‘কিং, অয্যা’’তি? ‘‘স্ৰাতনায মে কোটিসতসহস্সভিক্খূ নিমন্তিতা. তেসং নিসীদনমণ্ডপং করিস্সসী’’তি? ‘‘অহং নাম করেয্যং সচে মে ভতিং দাতুং সক্খিস্সথা’’তি. ‘‘সক্খিস্সামি, তাতা’’তি. ‘‘সাধু করিস্সামী’’তি গন্ত্ৰা একং পদেসং ওলোকেসি. দ্ৰাদসতেরসযোজনপ্পমাণো পদেসো ¶ কসিণমণ্ডলং ৰিয সমতলো অহোসি. সো ‘‘এত্তকে ঠানে সত্তরতনমযো মণ্ডপো উট্ঠহতূ’’তি চিন্তেত্ৰা ওলোকেসি. তাৰদেৰ পথৰিং ভিন্দিত্ৰা মণ্ডপো উট্ঠহি. তস্স সোৰণ্ণমযেসু থম্ভেসু রজতমযা ঘটকা অহেসুং, রজতমযেসু সোৰণ্ণমযা, মণিমযেসু থম্ভেসু পৰাল়মযা, পৰাল়মযেসু মণিমযা, সত্তরতনমযেসু থম্ভেসু সত্তরতনমযা ঘটকা অহেসুং. ততো ‘‘মণ্ডপস্স অন্তরন্তরে কিঙ্কণিকজালং ওলম্বতূ’’তি ওলোকেসি. সহ ওলোকনেনেৰ ¶ জালং ওলম্বি. যস্স মন্দৰাতেরিতস্স পঞ্চঙ্গিকস্সেৰ তূরিযস্স মধুরসদ্দো নিচ্ছরতি. দিব্বসঙ্গীতিৰত্তনকালো ৰিয অহোসি. ‘‘অন্তরন্তরা গন্ধদামমালাদামানি ওলম্বন্তূ’’তি চিন্তেন্তস্স মালাদামানি ওলম্বিংসু. ‘‘কোটিসতসহস্সসঙ্খানং ভিক্খূনং আসনানি চ আধারকানি চ পথৰিং ভিন্দিত্ৰা উট্ঠহন্তূ’’তি চিন্তেসি, তাৰদেৰ উট্ঠহিংসু. ‘‘কোণে কোণে একেকা উদকচাটিযো উট্ঠহন্তূ’’তি চিন্তেসি, উদকচাটিযো উট্ঠহিংসু.
সো ¶ এত্তকং মাপেত্ৰা ব্রাহ্মণস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘এহি, অয্য, তৰ মণ্ডপং ওলোকেত্ৰা ময্হং ভতিং দেহী’’তি আহ. মহাপুরিসো গন্ত্ৰা মণ্ডপং ওলোকেসি. ওলোকেন্তস্সেৰ চ সকলসরীরং পঞ্চৰণ্ণায পীতিযা নিরন্তরং ফুটং অহোসি. অথস্স মণ্ডপং ওলোকেত্ৰা এতদহোসি – ‘‘নাযং মণ্ডপো মনুস্সভূতেন কতো, ময্হং পন অজ্ঝাসযং ময্হং গুণং আগম্ম অদ্ধা সক্কভৰনং উণ্হং ভৰিস্সতি. ততো সক্কেন দেৰরঞ্ঞা অযং মণ্ডপো কারিতো ভৰিস্সতী’’তি. ‘‘ন খো পন মে যুত্তং এৰরূপে মণ্ডপে একদিৰসংযেৰ দানং দাতুং, সত্তাহং দস্সামী’’তি চিন্তেসি. বাহিরকদানঞ্হি তত্তকম্পি সমানং বোধিসত্তানং তুট্ঠিং কাতুং ন সক্কোতি, অলঙ্কতসীসং পন ছিন্দিত্ৰা অঞ্জিতঅক্খীনি উপ্পাটেত্ৰা হদযমংসং ৰা উব্বট্টেত্ৰা দিন্নকালে বোধিসত্তানং চাগং নিস্সায তুট্ঠি নাম হোতি. অম্হাকম্পি হি বোধিসত্তস্স সিৰিরাজজাতকে দেৰসিকং পঞ্চকহাপণসতসহস্সানি ৰিস্সজ্জেত্ৰা চতূসু দ্ৰারেসু নগরমজ্ঝে চ দানং দেন্তস্স তং দানং চাগতুট্ঠিং উপ্পাদেতুং নাসক্খি. যদা পনস্স ব্রাহ্মণৰণ্ণেন আগন্ত্ৰা সক্কো দেৰরাজা অক্খীনি যাচি, তদা তানি উপ্পাটেত্ৰা দদমানস্সেৰ হাসো উপ্পজ্জি, কেসগ্গমত্তম্পি চিত্তং অঞ্ঞথত্তং নাহোসি. এৰং দিন্নদানং নিস্সায বোধিসত্তানং তিত্তি নাম নত্থি. তস্মা সোপি মহাপুরিসো ‘‘সত্তাহং মযা কোটিসতসহস্সসঙ্খানং ভিক্খূনং দানং দাতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা তস্মিং মণ্ডপে নিসীদাপেত্ৰা সত্তাহং গৰপানং নাম অদাসি. গৰপানন্তি মহন্তে মহন্তে কোলম্বে খীরস্স পূরেত্ৰা উদ্ধনেসু আরোপেত্ৰা ঘনপাকপক্কে খীরে থোকে তণ্ডুলে পক্খিপিত্ৰা পক্কমধুসক্করচুণ্ণসপ্পীহি অভিসঙ্খতভোজনং ৰুচ্চতি. মনুস্সাযেৰ পন পরিৰিসিতুং নাসক্খিংসু. দেৰাপি একন্তরিকা হুত্ৰা পরিৰিসিংসু. দ্ৰাদসতেরসযোজনপ্পমাণং ঠানম্পি ভিক্খূ গণ্হিতুং নপ্পহোসিযেৰ ¶ , তে পন ¶ ভিক্খূ অত্তনো আনুভাৰেন নিসীদিংসু. পরিযোসানদিৰসে পন সব্বভিক্খূনং পত্তানি ধোৰাপেত্ৰা ভেসজ্জত্থায সপ্পিনৰনীততেলমধুফাণিতানং পূরেত্ৰা তিচীৰরেহি সদ্ধিং অদাসি, সঙ্ঘনৰকভিক্খুনা লদ্ধচীৰরসাটকা সতসহস্সগ্ঘনিকা অহেসুং.
সত্থা অনুমোদনং করোন্তো – ‘‘অযং পুরিসো এৰরূপং মহাদানং অদাসি, কো নু খো ভৰিস্সতী’’তি উপধারেন্তো – ‘‘অনাগতে কপ্পসতসহস্সাধিকানং ¶ দ্ৰিন্নং অসঙ্খ্যেয্যানং মত্থকে গোতমো নাম বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি দিস্ৰা মহাপুরিসং আমন্তেত্ৰা ‘‘ত্ৰং এত্তকং নাম কালং অতিক্কমিত্ৰা গোতমো নাম বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. মহাপুরিসো ব্যাকরণং সুত্ৰা ‘‘অহং কির বুদ্ধো ভৰিস্সামি, কো মে ঘরাৰাসেন অত্থো, পব্বজিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা তথারূপং সম্পত্তিং খেল়পিণ্ডং ৰিয পহায সত্থু সন্তিকে পব্বজিত্ৰা বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হিত্ৰা অভিঞ্ঞাযো চ সমাপত্তিযো চ নিব্বত্তেত্ৰা আযুপরিযোসানে ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তি.
মঙ্গলো বুদ্ধো
মঙ্গলস্স পন ভগৰতো নগরং উত্তরং নাম অহোসি, পিতাপি উত্তরো নাম খত্তিযো, মাতাপি উত্তরা নাম দেৰী, সুদেৰো চ ধম্মসেনো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, পালিতো নামুপট্ঠাকো, সীৰলী চ অসোকা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, নাগরুক্খো বোধি, অট্ঠাসীতিহত্থুব্বেধং সরীরং অহোসি. নৰুতি ৰস্সসহস্সানি ঠত্ৰা পরিনিব্বুতে পন তস্মিং একপ্পহারেনেৰ দস চক্কৰাল়সহস্সানি একন্ধকারানি অহেসুং. সব্বচক্কৰাল়েসু মনুস্সানং মহন্তং আরোদনপরিদেৰনং অহোসি.
‘‘কোণ্ডঞ্ঞস্স অপরেন, মঙ্গলো নাম নাযকো;
তমং লোকে নিহন্ত্ৰান, ধম্মোক্কমভিধারযী’’তি. (বু. ৰং. ৫.১);
সুমনো বুদ্ধো
এৰং দসসহস্সিলোকধাতুং অন্ধকারং কত্ৰা পরিনিব্বুতস্স তস্স ভগৰতো অপরভাগে সুমনো নাম সত্থা লোকে উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা. পঠমসন্নিপাতে কোটিসতসহস্সভিক্খূ অহেসুং. দুতিযে কঞ্চনপব্বতম্হি নৰুতিকোটিসহস্সানি, ততিযে অসীতিকোটিসহস্সানি. তদা মহাসত্তো অতুলো নাম নাগরাজা অহোসি মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো. সো ‘‘বুদ্ধো উপ্পন্নো’’তি সুত্ৰা ঞাতিসঙ্ঘপরিৰুতো নাগভৰনা নিক্খমিত্ৰা কোটিসতসহস্সভিক্খুপরিৰারস্স ¶ তস্স ভগৰতো দিব্বতূরিযেহি উপহারং কারেত্ৰা ¶ মহাদানং পৰত্তেত্ৰা পচ্চেকং দুস্সযুগানি দত্ৰা সরণেসু পতিট্ঠাসি. সোপি নং সত্থা ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো নগরং মেখলং নাম অহোসি, সুদত্তো নাম ¶ রাজা পিতা, সিরিমা নাম মাতা দেৰী, সরণো চ ভাৰিতত্তো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, উদেনো নামুপট্ঠাকো, সোণা চ উপসোণা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, নাগরুক্খো বোধি, নৰুতিহত্থুব্বেধং সরীরং অহোসি, নৰুতিযেৰ ৰস্সসহস্সানি আযুপ্পমাণং অহোসি.
‘‘মঙ্গলস্স অপরেন, সুমনো নাম নাযকো;
সব্বধম্মেহি অসমো, সব্বসত্তানমুত্তমো’’তি. (বু. ৰং. ৬.১);
রেৰতো বুদ্ধো
তস্স অপরভাগে রেৰতো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা. পঠমসন্নিপাতে গণনা নত্থি, দুতিযে কোটিসতসহস্সভিক্খূ অহেসুং, তথা ততিযে. তদা বোধিসত্তো অতিদেৰো নাম ব্রাহ্মণো হুত্ৰা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা সরণেসু পতিট্ঠায সিরসি অঞ্জলিং ঠপেত্ৰা তস্স সত্থুনো কিলেসপ্পহানে ৰণ্ণং সুত্ৰা উত্তরাসঙ্গেন পূজং অকাসি. সোপি নং ‘‘বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকাসি. তস্স পন ভগৰতো নগরং সুধঞ্ঞৰতী নাম অহোসি, পিতা ৰিপুলো নাম খত্তিযো, মাতা ৰিপুলা নাম, ৰরুণো চ ব্রহ্মদেৰো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সম্ভৰো নামুপট্ঠাকো, ভদ্দা চ সুভদ্দা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, নাগরুক্খো বোধি, সরীরং অসীতিহত্থুব্বেধং অহোসি, আযু সট্ঠি ৰস্সসহস্সানীতি.
‘‘সুমনস্স অপরেন, রেৰতো নাম নাযকো;
অনূপমো অসদিসো, অতুলো উত্তমো জিনো’’তি. (বু. ৰং. ৭.১);
সোভিতো বুদ্ধো
তস্স অপরভাগে সোভিতো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা. পঠমসন্নিপাতে কোটিসতং ভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে নৰুতিকোটিযো, ততিযে অসীতিকোটিযো. তদা বোধিসত্তো অজিতো নাম ব্রাহ্মণো হুত্ৰা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা সরণেসু পতিট্ঠায বুদ্ধপ্পমুখস্স ¶ ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং অদাসি. সোপি নং ‘‘বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকাসি. তস্স পন ভগৰতো নগরং সুধম্মং নাম অহোসি, পিতা সুধম্মো নাম রাজা, মাতাপি সুধম্মা নাম দেৰী, অসমো চ সুনেত্তো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, অনোমো নামুপট্ঠাকো, নকুলা চ সুজাতা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, নাগরুক্খো বোধি ¶ , অট্ঠপণ্ণাসহত্থুব্বেধং সরীরং অহোসি, নৰুতি ৰস্সসহস্সানি আযুপ্পমাণন্তি.
‘‘রেৰতস্স ¶ অপরেন, সোভিতো নাম নাযকো;
সমাহিতো সন্তচিত্তো, অসমো অপ্পটিপুগ্গলো’’তি. (বু. ৰং. ৮.১);
অনোমদস্সী বুদ্ধো
তস্স অপরভাগে একং অসঙ্খযেয্যং অতিক্কমিত্ৰা একস্মিং কপ্পে তযো বুদ্ধা নিব্বত্তিংসু অনোমদস্সী, পদুমো, নারদোতি. অনোমদস্সিস্স ভগৰতো তযো সাৰকসন্নিপাতা. পঠমে অট্ঠ ভিক্খুসতসহস্সানি অহেসুং, দুতিযে সত্ত, ততিযে ছ. তদা বোধিসত্তো একো যক্খসেনাপতি অহোসি মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো, অনেককোটিসতসহস্সানং যক্খানং অধিপতি. সো ‘‘বুদ্ধো উপ্পন্নো’’তি সুত্ৰা আগন্ত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং অদাসি. সোপি নং সত্থা ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকাসি. অনোমদস্সিস্স পন ভগৰতো চন্দৰতী নাম নগরং অহোসি, যসৰা নাম রাজা পিতা, যসোধরা নাম মাতা দেৰী, নিসভো চ অনোমো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, ৰরুণো নামুপট্ঠাকো, সুন্দরী চ সুমনা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, অজ্জুনরুক্খো বোধি, অট্ঠপঞ্ঞাসহত্থুব্বেধং সরীরং অহোসি, ৰস্সসতসহস্সং আযুপ্পমাণন্তি.
‘‘সোভিতস্স অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;
অনোমদস্সী অমিতযসো, তেজস্সী দুরতিক্কমো’’তি. (বু. ৰং. ৯.১);
পদুমো বুদ্ধো
তস্স অপরভাগে পদুমো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা. পঠমসন্নিপাতে কোটিসতসহস্সং ভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে তীণি সতসহস্সানি, ততিযে অগামকে ¶ অরঞ্ঞে মহাৰনসণ্ডৰাসীনং ভিক্খূনং দ্ৰে সতসহস্সানি. তদা বোধিসত্তো সীহো হুত্ৰা সত্থারং নিরোধসমাপত্তিং সমাপন্নং দিস্ৰা পসন্নচিত্তো ৰন্দিত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পীতিসোমনস্সজাতো তিক্খত্তুং সীহনাদং নদিত্ৰা সত্তাহং বুদ্ধারম্মণং পীতিং অৰিজহিত্ৰা পীতিসুখেনেৰ গোচরায অপক্কমিত্ৰা জীৰিতপরিচ্চাগং কত্ৰা ভগৰন্তং পযিরুপাসমানো অট্ঠাসি. সত্থা সত্তাহচ্চযেন নিরোধা ৰুট্ঠিতো সীহং ¶ ওলোকেত্ৰা ‘‘ভিক্খুসঙ্ঘেপি চিত্তং পসাদেত্ৰা সঙ্ঘং ৰন্দিস্সতী’’তি ‘‘ভিক্খুসঙ্ঘো আগচ্ছতূ’’তি চিন্তেসি. ভিক্খূ তাৰদেৰ আগমিংসু. সীহোপি ভিক্খুসঙ্ঘে চিত্তং পসাদেতি. সত্থা তস্স মনং ওলোকেত্ৰা ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকাসি. পদুমস্স পন ভগৰতো চম্পকং ¶ নাম নগরং অহোসি, অসমো নাম রাজা পিতা, মাতা অসমা নাম দেৰী, সালো চ উপসালো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, ৰরুণো নামুপট্ঠাকো, রামা চ সুরামা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, সোণরুক্খো নাম বোধি, অট্ঠপণ্ণাসহত্থুব্বেধং সরীরং অহোসি, আযু ৰস্সসতসহস্সন্তি.
‘‘অনোমদস্সিস্স অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;
পদুমো নাম নামেন, অসমো অপ্পটিপুগ্গলো’’তি. (বু. ৰ. ১০.১);
নারদো বুদ্ধো
তস্স অপরভাগে নারদো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা. পঠমসন্নিপাতে কোটিসতসহস্সং ভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে নৰুতিকোটিসহস্সানি, ততিযে অসীতিকোটিসহস্সানি. তদা বোধিসত্তো ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা পঞ্চসু অভিঞ্ঞাসু অট্ঠসু চ সমাপত্তীসু চিণ্ণৰসী হুত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা লোহিতচন্দনেন পূজং অকাসি. সোপি নং সত্থা ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকাসি. তস্স পন ভগৰতো ধঞ্ঞৰতী নাম নগরং অহোসি, সুদেৰো নাম খত্তিযো পিতা, অনোমা নাম মাতা দেৰী, ভদ্দসালো চ জিতমিত্তো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, ৰাসেট্ঠো নামুপট্ঠাকো, উত্তরা চ ফগ্গুনী চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, মহাসোণরুক্খো নাম বোধি, সরীরং অট্ঠাসীতিহত্থুব্বেধং অহোসি, নৰুতি ৰস্সসহস্সানি আযূতি.
‘‘পদুমস্স অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;
নারদো নাম নামেন, অসমো অপ্পটিপুগ্গলো’’তি. (বু. ৰং. ১১.১);
পদুমুত্তরো বুদ্ধো
নারদবুদ্ধস্স ¶ পন অপরভাগে ইতো সতসহস্সকপ্পমত্থকে একস্মিং কপ্পে একোৰ পদুমুত্তরো নাম বুদ্ধো উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা. পঠমে সন্নিপাতে কোটিসতসহস্সং ভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে ¶ ৰেভারপব্বতে নৰুতিকোটিসহস্সানি, ততিযে অসীতিকোটিসহস্সানি. তদা বোধিসত্তো জটিলো নাম মহারট্ঠিযো হুত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস সচীৰরং দানং অদাসি. সোপি নং সত্থা ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকাসি. পদুমুত্তরস্স পন ভগৰতো কালে তিত্থিযা নাম নাহেসুং. সব্বদেৰমনুস্সা ¶ বুদ্ধমেৰ সরণং অগমংসু. তস্স নগরং হংসৰতী নাম অহোসি, পিতা আনন্দো নাম খত্তিযো, মাতা সুজাতা নাম দেৰী, দেৰলো চ সুজাতো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সুমনো নামুপট্ঠাকো, অমিতা চ অসমা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, সালরুক্খো বোধি, সরীরং অট্ঠপণ্ণাসহত্থুব্বেধং অহোসি, সরীরপ্পভা সমন্ততো দ্ৰাদসযোজনানি গণ্হি, ৰস্সসতসহস্সং আযূতি.
‘‘নারদস্স অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;
পদুমুত্তরো নাম জিনো, অক্খোভো সাগরূপমো’’তি. (বু. ৰং. ১২.১);
সুমেধো বুদ্ধো
তস্স অপরভাগে তিংস কপ্পসহস্সানি অতিক্কমিত্ৰা সুমেধো চ সুজাতো চাতি একস্মিং কপ্পে দ্ৰে বুদ্ধা নিব্বত্তিংসু. সুমেধস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা. পঠমসন্নিপাতে সুদস্সননগরে কোটিসতং খীণাসৰা অহেসুং, দুতিযে নৰুতিকোটিযো, ততিযে অসীতিকোটিযো. তদা বোধিসত্তো উত্তরো নাম মাণৰো হুত্ৰা নিদহিত্ৰা ঠপিতংযেৰ অসীতিকোটিধনং ৰিস্সজ্জেত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা সরণেসু পতিট্ঠায নিক্খমিত্ৰা পব্বজি. সোপি নং ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকাসি. সুমেধস্স ভগৰতো সুদস্সনং নাম নগরং অহোসি, সুদত্তো নাম রাজা পিতা, মাতাপি সুদত্তা নাম দেৰী, সরণো চ সব্বকামো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সাগরো নামুপট্ঠাকো, রামা চ সুরামা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, মহানীপরুক্খো বোধি, সরীরং অট্ঠাসীতিহত্থুব্বেধং অহোসি, আযু নৰুতি ৰস্সসহস্সন্তি.
‘‘পদুমুত্তরস্স ¶ অপরেন, সুমেধো নাম নাযকো;
দুরাসদো উগ্গতেজো, সব্বলোকুত্তমো মুনী’’তি. (বু. ৰং. ১৩.১);
সুজাতো বুদ্ধো
তস্স ¶ অপরভাগে সুজাতো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা. পঠমসন্নিপাতে সট্ঠি ভিক্খুসতসহস্সানি অহেসুং, দুতিযে পঞ্ঞাসং, ততিযে চত্তালীসং. তদা বোধিসত্তো চক্কৰত্তিরাজা হুত্ৰা ‘‘বুদ্ধো উপ্পন্নো’’তি সুত্ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স সদ্ধিং সত্তহি রতনেহি চতুমহাদীপরজ্জং দত্ৰা সত্থু সন্তিকে পব্বজি. সকলরট্ঠৰাসিনো রট্ঠুপ্পাদং গহেত্ৰা আরামিককিচ্চং সাধেন্তা বুদ্ধপ্পমুখস্স ¶ ভিক্খুসঙ্ঘস্স নিচ্চং মহাদানং অদংসু. সোপি নং সত্থা ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো নগরং সুমঙ্গলং নাম অহোসি, উগ্গতো নাম রাজা পিতা, পভাৰতী নাম মাতা, সুদস্সনো চ সুদেৰো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, নারদো নামুপট্ঠাকো, নাগা চ নাগসমালা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, মহাৰেল়ুরুক্খো বোধি. সো কির মন্দচ্ছিদ্দো ঘনক্খন্ধো উপরি নিগ্গতাহি মহাসাখাহি মোরপিঞ্ছকলাপো ৰিয ৰিরোচিত্থ. তস্স ভগৰতো সরীরং পণ্ণাসহত্থুব্বেধং অহোসি, আযু নৰুতি ৰস্সসহস্সন্তি.
‘‘তত্থেৰ মণ্ডকপ্পম্হি, সুজাতো নাম নাযকো;
সীহহনূসভক্খন্ধো, অপ্পমেয্যো দুরাসদো’’তি. (বু. ৰং. ১৪.১);
পিযদস্সী বুদ্ধো
তস্স অপরভাগে ইতো অট্ঠারসকপ্পসতমত্থকে একস্মিং কপ্পে পিযদস্সী, অত্থদস্সী, ধম্মদস্সীতি তযো বুদ্ধা নিব্বত্তিংসু. পিযদস্সিস্সপি ভগৰতো তযো সাৰকসন্নিপাতা. পঠমে কোটিসতসহস্সং ভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে নৰুতিকোটিযো, ততিযে অসীতিকোটিযো. তদা বোধিসত্তো কস্সপো নাম মাণৰো তিণ্ণং ৰেদানং পারঙ্গতো হুত্ৰা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা কোটিসতসহস্সধনপরিচ্চাগেন সঙ্ঘারামং কারেত্ৰা সরণেসু চ সীলেসু চ পতিট্ঠাসি. অথ নং সত্থা ‘‘অট্ঠারসকপ্পসতচ্চযেন বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো অনোমং নাম নগরং অহোসি, পিতা সুদিন্নো নাম রাজা, মাতা চন্দা নাম, পালিতো চ সব্বদস্সী চ দ্ৰে ¶ অগ্গসাৰকা, সোভিতো নামুপট্ঠাকো, সুজাতা চ ধম্মদিন্না চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, ককুধরুক্খো বোধি, সরীরং অসীতিহত্থুব্বেধং অহোসি, নৰুতি ৰস্সসহস্সং আযূতি.
‘‘সুজাতস্স ¶ অপরেন, সযম্ভূ লোকনাযকো;
দুরাসদো অসমসমো, পিযদস্সী মহাযসো’’তি. (বু. ৰং. ১৫.১);
অত্থদস্সী বুদ্ধো
তস্স অপরভাগে অত্থদস্সী নাম ভগৰা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা. পঠমে অট্ঠনৰুতি ভিক্খুসতসহস্সানি অহেসুং, দুতিযে অট্ঠাসীতিসতসহস্সানি, তথা ততিযে. তদা বোধিসত্তো সুসীমো নাম মহিদ্ধিকো তাপসো হুত্ৰা দেৰলোকতো মন্দারৰপুপ্ফচ্ছত্তং আহরিত্ৰা সত্থারং পূজেসি, সোপি নং ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ¶ ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো সোভনং নাম নগরং অহোসি, সাগরো নাম রাজা পিতা, সুদস্সনা নাম মাতা, সন্তো চ উপসন্তো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, অভযো নামুপট্ঠাকো, ধম্মা চ সুধম্মা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, চম্পকরুক্খো বোধি, সরীরং অসীতিহত্থুব্বেধং অহোসি, সরীরপ্পভা সমন্ততো সব্বকালং যোজনমত্তং ফরিত্ৰা অট্ঠাসি, আযু ৰস্সসতসহস্সন্তি.
‘‘তত্থেৰ মণ্ডকপ্পম্হি, অত্থদস্সী নরাসভো;
মহাতমং নিহন্ত্ৰান, পত্তো সম্বোধিমুত্তম’’ন্তি. (বু. ৰং. ১৬.১);
ধম্মদস্সী বুদ্ধো
তস্স অপরভাগে ধম্মদস্সী নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা. পঠমে কোটিসতং ভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে নৰুতিকোটিযো, ততিযে অসীতিকোটিযো. তদা বোধিসত্তো সক্কো দেৰরাজা হুত্ৰা দিব্বগন্ধপুপ্ফেহি চ দিব্বতূরিযেহি চ পূজং অকাসি, সোপি নং সত্থা ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো সরণং নাম নগরং অহোসি, পিতা সরণো নাম রাজা, মাতা সুনন্দা নাম দেৰী, পদুমো চ ফুস্সদেৰো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সুনেত্তো নামুপট্ঠাকো, খেমা চ সব্বনামা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, রত্তঙ্কুররুক্খো ¶ বোধি, ‘‘বিম্বিজালো’’তিপি ৰুচ্চতি, সরীরং পনস্স অসীতিহত্থুব্বেধং অহোসি, ৰস্সসতসহস্সং আযূতি.
‘‘তত্থেৰ মণ্ডকপ্পম্হি, ধম্মদস্সী মহাযসো;
তমন্ধকারং ৰিধমিত্ৰা, অতিরোচতি সদেৰকে’’তি. (বু. ৰং. ১৭.১);
সিদ্ধত্থো বুদ্ধো
তস্স ¶ অপরভাগে ইতো চতুনৰুতিকপ্পমত্থকে একস্মিং কপ্পে একোৰ সিদ্ধত্থো নাম সম্মাসম্বুদ্ধো উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা. পঠমসন্নিপাতে কোটিসতং ভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে নৰুতিকোটিযো, ততিযে অসীতিকোটিযো. তদা বোধিসত্তো উগ্গতেজো অভিঞ্ঞাবলসম্পন্নো মঙ্গলো নাম তাপসো হুত্ৰা মহাজম্বুফলং আহরিত্ৰা তথাগতস্স অদাসি. সত্থা তং ফলং পরিভুঞ্জিত্ৰা ‘‘চতুনৰুতিকপ্পমত্থকে বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো নগরং ৰেভারং নাম অহোসি, পিতা জযসেনো নাম রাজা, মাতা সুফস্সা নাম দেৰী, সম্বলো চ সুমিত্তো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, রেৰতো নামুপট্ঠাকো, সীৰলা চ সুরামা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা ¶ , কণিকাররুক্খো বোধি, সরীরং সট্ঠিহত্থুব্বেধং অহোসি, ৰস্সসতসহস্সং আযূতি.
‘‘ধম্মদস্সিস্স অপরেন, সিদ্ধত্থো লোকনাযকো;
নিহনিত্ৰা তমং সব্বং, সূরিযো অব্ভুগ্গতো যথা’’তি. (বু. ৰং. ১৮.১);
তিস্সো বুদ্ধো
তস্স অপরভাগে ইতো দ্ৰানৰুতিকপ্পমত্থকে তিস্সো ফুস্সোতি একস্মিং কপ্পে দ্ৰে বুদ্ধা নিব্বত্তিংসু. তিস্সস্স ভগৰতো তযো সাৰকসন্নিপাতা. পঠমসন্নিপাতে ভিক্খূনং কোটিসতং অহোসি, দুতিযে নৰুতিকোটিযো, ততিযে অসীতিকোটিযো. তদা বোধিসত্তো মহাভোগো মহাযসো সুজাতো নাম খত্তিযো হুত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা মহিদ্ধিকভাৰং পত্ৰা ‘‘বুদ্ধো উপ্পন্নো’’তি সুত্ৰা দিব্বমন্দারৰপদুমপারিচ্ছত্তকপুপ্ফানি আদায চতুপরিসমজ্ঝে গচ্ছন্তং তথাগতং ¶ পূজেসি, আকাসে পুপ্ফৰিতানং অকাসি. সোপি নং সত্থা ‘‘ইতো দ্ৰেনৰুতিকপ্পমত্থকে বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো খেমং নাম নগরং অহোসি, পিতা জনসন্ধো নাম খত্তিযো, মাতা পদুমা নাম দেৰী, ব্রহ্মদেৰো চ উদযো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সুমনো নামুপট্ঠাকো, ফুস্সা চ সুদত্তা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, অসনরুক্খো বোধি, সরীরং সট্ঠিহত্থুব্বেধং অহোসি, ৰস্সসতসহস্সং আযূতি.
‘‘সিদ্ধত্থস্স অপরেন, অসমো অপ্পটিপুগ্গলো;
অনন্ততেজো অমিতযসো, তিস্সো লোকগ্গনাযকো’’তি. (বু. ৰং. ১৯.১);
ফুস্সো বুদ্ধো
তস্স ¶ অপরভাগে ফুস্সো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা. পঠমসন্নিপাতে সট্ঠি ভিক্খুসতসহস্সানি অহেসুং, দুতিযে পণ্ণাস, ততিযে দ্ৰত্তিংস. তদা বোধিসত্তো ৰিজিতাৰী নাম খত্তিযো হুত্ৰা মহারজ্জং পহায সত্থু সন্তিকে পব্বজিত্ৰা তীণি পিটকানি উগ্গহেত্ৰা মহাজনস্স ধম্মকথং কথেসি, সীলপারমিঞ্চ পূরেসি. সোপি নং ‘‘বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো কাসি নাম নগরং অহোসি, জযসেনো নাম রাজা পিতা, সিরিমা নাম মাতা, সুরক্খিতো চ ধম্মসেনো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সভিযো নামুপট্ঠাকো, চালা চ উপচালা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, আমলকরুক্খো বোধি, সরীরং অট্ঠপণ্ণাসহত্থুব্বেধং অহোসি, নৰুতি ৰস্সসহস্সানি আযূতি.
‘‘তত্থেৰ ¶ মণ্ডকপ্পম্হি, অহু সত্থা অনুত্তরো;
অনূপমো অসমসমো, ফুস্সো লোকগ্গনাযকো’’তি. (বু. ৰং. ২০.১);
ৰিপস্সী বুদ্ধো
তস্স অপরভাগে ইতো একনৰুতিকপ্পে ৰিপস্সী নাম ভগৰা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা. পঠমসন্নিপাতে অট্ঠসট্ঠি ভিক্খুসতসহস্সং অহোসি, দুতিযে একসতসহস্সং, ততিযে অসীতিসহস্সানি. তদা বোধিসত্তো মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো অতুলো নাম নাগরাজা হুত্ৰা ¶ সত্তরতনখচিতং সোৰণ্ণমযং মহাপীঠং ভগৰতো অদাসি. সোপি নং ‘‘ইতো একনৰুতিকপ্পে বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো বন্ধুমতী নাম নগরং অহোসি, বন্ধুমা নাম রাজা পিতা, বন্ধুমতী নাম মাতা, খণ্ডো চ তিস্সো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, অসোকো নামুপট্ঠাকো, চন্দা চ চন্দমিত্তা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, পাটলিরুক্খো বোধি, সরীরং অসীতিহত্থুব্বেধং অহোসি, সরীরপ্পভা সদা সত্ত যোজনানি ফরিত্ৰা অট্ঠাসি, অসীতি ৰস্সসহস্সানি আযূতি.
‘‘ফুস্সস্স চ অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;
ৰিপস্সী নাম নামেন, লোকে উপ্পজ্জি চক্খুমা’’তি. (বু. ৰং. ২১.১);
সিখী বুদ্ধো
তস্স ¶ অপরভাগে ইতো একত্তিংসকপ্পে সিখী চ ৰেস্সভূচাতি দ্ৰে বুদ্ধা অহেসুং. সিখিস্সাপি ভগৰতো তযো সাৰকসন্নিপাতা. পঠমসন্নিপাতে ভিক্খুসতসহস্সং অহোসি, দুতিযে অসীতিসহস্সানি, ততিযে সত্ততিসহস্সানি. তদা বোধিসত্তো অরিন্দমো নাম রাজা হুত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স সচীৰরং মহাদানং পৰত্তেত্ৰা সত্তরতনপটিমণ্ডিতং হত্থিরতনং দত্ৰা হত্থিপ্পমাণং কত্ৰা কপ্পিযভণ্ডং অদাসি. সোপি নং সত্থা ‘‘ইতো একত্তিংসকপ্পে বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকাসি. তস্স পন ভগৰতো অরুণৰতী নাম নগরং অহোসি, অরুণো নাম খত্তিযো পিতা, পভাৰতী নাম মাতা, অভিভূ চ সম্ভৰো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, খেমঙ্করো নামুপট্ঠাকো, সখিলা চ পদুমা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, পুণ্ডরীকরুক্খো বোধি, সরীরং সত্ততিহত্থুব্বেধং অহোসি, সরীরপ্পভা যোজনত্তযং ফরিত্ৰা অট্ঠাসি, সত্ততি ৰস্সসহস্সানি আযূতি.
‘‘ৰিপস্সিস্স ¶ অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;
সিখিৰ্হযো আসি জিনো, অসমো অপ্পটিপুগ্গলো’’তি. (বু. ৰং. ২২.১);
ৰেস্সভূ বুদ্ধো
তস্স ¶ অপরভাগে ৰেস্সভূ নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা. পঠমসন্নিপাতে অসীতি ভিক্খুসহস্সানি অহেসুং, দুতিযে সত্ততি, ততিযে সট্ঠি. তদা বোধিসত্তো সুদস্সনো নাম রাজা হুত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স সচীৰরং মহাদানং দত্ৰা তস্স সন্তিকে পব্বজিত্ৰা আচারগুণসম্পন্নো বুদ্ধরতনে চিত্তীকারপীতিবহুলো অহোসি. সোপি নং ভগৰা ‘‘ইতো একত্তিংসকপ্পে বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকাসি. তস্স পন ভগৰতো অনোমং নাম নগরং অহোসি, সুপ্পতীতো নাম রাজা পিতা, যসৰতী নাম মাতা, সোণো চ উত্তরো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, উপসন্তো নামুপট্ঠাযো, রামা চ সুরামা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, সালরুক্খো বোধি, সরীরং সট্ঠিহত্থুব্বেধং অহোসি, সট্ঠি ৰস্সসহস্সানি আযূতি.
‘‘তত্থেৰ মণ্ডকপ্পম্হি, অসমো অপ্পটিপুগ্গলো;
ৰেস্সভূ নাম নামেন, লোকে উপ্পজ্জি সো জিনো’’তি. (বু. ৰং. ২৩.১);
ককুসন্ধো বুদ্ধো
তস্স ¶ অপরভাগে ইমস্মিং কপ্পে চত্তারো বুদ্ধা নিব্বত্তা ককুসন্ধো, কোণাগমনো, কস্সপো, অম্হাকং ভগৰাতি. ককুসন্ধস্স ভগৰতো একোৰ সাৰকসন্নিপাতো, তত্থ চত্তালীস ভিক্খুসহস্সানি অহেসুং. তদা বোধিসত্তো খেমো নাম রাজা হুত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স সপত্তচীৰরং মহাদানঞ্চেৰ অঞ্জনাদিভেসজ্জানি চ দত্ৰা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা পব্বজি. সোপি নং সত্থা ‘‘বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকাসি. ককুসন্ধস্স পন ভগৰতো খেমং নাম নগরং অহোসি, অগ্গিদত্তো নাম ব্রাহ্মণো পিতা, ৰিসাখা নাম ব্রাহ্মণী মাতা, ৰিধুরো চ সঞ্জীৰো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, বুদ্ধিজো নামুপট্ঠাকো, সামা চ চম্পা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, মহাসিরীসরুক্খো বোধি, সরীরং চত্তালীসহত্থুব্বেধং অহোসি, চত্তালীস ৰস্সসহস্সানি আযূতি.
‘‘ৰেস্সভুস্স অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;
ককুসন্ধো নাম নামেন, অপ্পমেয্যো দুরাসদো’’তি. (বু. ৰং. ২৪.১);
কোণাগমনো বুদ্ধো
তস্স ¶ ¶ অপরভাগে কোণাগমনো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি একোৰ সাৰকসন্নিপাতো, তত্থ তিংস ভিক্খুসহস্সানি অহেসুং. তদা বোধিসত্তো পব্বতো নাম রাজা হুত্ৰা অমচ্চগণপরিৰুতো সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ধম্মদেসনং সুত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তেত্ৰা মহাদানং পৰত্তেত্ৰা পত্তুণ্ণচীনপটকোসেয্যকম্বলদুকূলানি চেৰ সুৰণ্ণপটিকঞ্চ দত্ৰা সত্থু সন্তিকে পব্বজি. সোপি নং সত্থা ‘‘বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো সোভৰতী নাম নগরং অহোসি, যঞ্ঞদত্তো নাম ব্রাহ্মণো পিতা, উত্তরা নাম ব্রাহ্মণী মাতা, ভিয্যসো চ উত্তরো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সোত্থিজো নামুপট্ঠাকো, সমুদ্দা চ উত্তরা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, উদুম্বররুক্খো বোধি, সরীরং তিংসহত্থুব্বেধং অহোসি, তিংস ৰস্সসহস্সানি আযূতি.
‘‘ককুসন্ধস্স অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;
কোণাগমনো নাম জিনো, লোকজেট্ঠো নরাসভো’’তি. (বু. ৰং. ২৫.১);
কস্সপো বুদ্ধো
তস্স ¶ অপরভাগে কস্সপো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি একোৰ সাৰকসন্নিপাতো, তত্থ ৰীসতি ভিক্খুসহস্সানি অহেসুং. তদা বোধিসত্তো জোতিপালো নাম মাণৰো হুত্ৰা তিণ্ণং ৰেদানং পারগূ ভূমিযঞ্চেৰ অন্তলিক্খে চ পাকটো ঘটিকারস্স কুম্ভকারস্স মিত্তো অহোসি. সো তেন সদ্ধিং সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ধম্মকথং সুত্ৰা পব্বজিত্ৰা আরদ্ধৰীরিযো তীণি পিটকানি উগ্গহেত্ৰা ৰত্তাৰত্তসম্পত্তিযা বুদ্ধসাসনং সোভেসি. সোপি নং সত্থা ‘‘বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো জাতনগরং বারাণসী নাম অহোসি, ব্রহ্মদত্তো নাম ব্রাহ্মণো পিতা, ধনৰতী নাম ব্রাহ্মণী মাতা, তিস্সো চ ভারদ্ৰাজো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সব্বমিত্তো নামুপট্ঠাকো, অনুল়া চ উরুৰেল়া চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, নিগ্রোধরুক্খো বোধি, সরীরং ৰীসতিহত্থুব্বেধং অহোসি, ৰীসতি ৰস্সসহস্সানি আযূতি.
‘‘কোণাগমনস্স অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;
কস্সপো নাম গোত্তেন, ধম্মরাজা পভঙ্করো’’তি. (বু. ৰং. ২৬.১);
যস্মিং ¶ ¶ পন কপ্পে দীপঙ্করদসবলো উদপাদি, তস্মিং অঞ্ঞেপি তযো বুদ্ধা অহেসুং. তেসং সন্তিকে বোধিসত্তস্স ব্যাকরণং নত্থি, তস্মা তে ইধ ন দস্সিতা. অট্ঠকথাযং পন তণ্হঙ্করতো পট্ঠায সব্বেপি বুদ্ধে দস্সেতুং ইদং ৰুত্তং –
‘‘তণ্হঙ্করো মেধঙ্করো, অথোপি সরণঙ্করো;
দীপঙ্করো চ সম্বুদ্ধো, কোণ্ডঞ্ঞো দ্ৰিপদুত্তমো.
‘‘মঙ্গলো চ সুমনো চ, রেৰতো সোভিতো মুনি;
অনোমদস্সী পদুমো, নারদো পদুমুত্তরো.
‘‘সুমেধো চ সুজাতো চ, পিযদস্সী মহাযসো;
অত্থদস্সী ধম্মদস্সী, সিদ্ধত্থো লোকনাযকো.
‘‘তিস্সো ফুস্সো চ সম্বুদ্ধো, ৰিপস্সী সিখী ৰেস্সভূ;
ককুসন্ধো কোণাগমনো, কস্সপো চাপি নাযকো.
‘‘এতে অহেসুং সম্বুদ্ধা, ৰীতরাগা সমাহিতা;
সতরংসীৰ উপ্পন্না, মহাতমৰিনোদনা;
জলিত্ৰা অগ্গিখন্ধাৰ, নিব্বুতা তে সসাৰকা’’তি.
গোতমো বুদ্ধো
তত্থ ¶ অম্হাকং বোধিসত্তো দীপঙ্করাদীনং চতুৰীসতিযা বুদ্ধানং সন্তিকে অধিকারং করোন্তো কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি আগতো. কস্সপস্স পন ভগৰতো ওরভাগে ঠপেত্ৰা ইমং সম্মাসম্বুদ্ধং অঞ্ঞো বুদ্ধো নাম নত্থি. ইতি দীপঙ্করাদীনং চতুৰীসতিযা বুদ্ধানং সন্তিকে লদ্ধব্যাকরণো পন বোধিসত্তো যেনেন –
‘‘মনুস্সত্তং ¶ লিঙ্গসম্পত্তি, হেতু সত্থারদস্সনং;
পব্বজ্জা গুণসম্পত্তি, অধিকারো চ ছন্দতা;
অট্ঠধম্মসমোধানা, অভিনীহারো সমিজ্ঝতী’’তি. (বু. ৰং. ২.৫৯) –
ইমে অট্ঠ ধম্মে সমোধানেত্ৰা দীপঙ্করপাদমূলে কতাভিনীহারেন ‘‘হন্দ বুদ্ধকরে ধম্মে, ৰিচিনামি ইতো চিতো’’তি উস্সাহং কত্ৰা ‘‘ৰিচিনন্তো তদা দক্খিং, পঠমং দানপারমি’’ন্তি ¶ দানপারমিতাদযো বুদ্ধকারকধম্মা দিট্ঠা, পূরেন্তোযেৰ যাৰ ৰেস্সন্তরত্তভাৰো আগমি. আগচ্ছন্তো চ যে তে কতাভিনীহারানং বোধিসত্তানং আনিসংসা সংৰণ্ণিতা –
‘‘এৰং সব্বঙ্গসম্পন্না, বোধিযা নিযতা নরা;
সংসরং দীঘমদ্ধানং, কপ্পকোটিসতেহিপি.
‘‘অৰীচিম্হি নুপ্পজ্জন্তি, তথা লোকন্তরেসু চ;
নিজ্ঝামতণ্হা খুপ্পিপাসা, ন হোন্তি কালকঞ্জিকা.
‘‘ন হোন্তি খুদ্দকা পাণা, উপ্পজ্জন্তাপি দুগ্গতিং;
জাযমানা মনুস্সেসু, জচ্চন্ধা ন ভৰন্তি তে.
‘‘সোতৰেকল্লতা নত্থি, ন ভৰন্তি মূগপক্খিকা;
ইত্থিভাৰং ন গচ্ছন্তি, উভতোব্যঞ্জনপণ্ডকা.
‘‘ন ভৰন্তি পরিযাপন্না, বোধিযা নিযতা নরা;
মুত্তা আনন্তরিকেহি, সব্বত্থ সুদ্ধগোচরা.
‘‘মিচ্ছাদিট্ঠিং ন সেৰন্তি, কম্মকিরিযদস্সনা;
ৰসমানাপি সগ্গেসু, অসঞ্ঞং নুপপজ্জরে.
‘‘সুদ্ধাৰাসেসু দেৰেসু, হেতু নাম ন ৰিজ্জতি;
নেক্খম্মনিন্না সপ্পুরিসা, ৰিসংযুত্তা ভৰাভৰে;
চরন্তি লোকত্থচরিযাযো, পূরেন্তি সব্বপারমী’’তি.
তে ¶ ¶ আনিসংসে অধিগন্ত্ৰাৰ আগতো. পারমিযো পূরেন্তস্স চস্স অকিত্তিব্রাহ্মণকালে, সঙ্খব্রাহ্মণকালে, ধনঞ্চযরাজকালে, মহাসুদস্সনরাজকালে, মহাগোৰিন্দকালে, নিমিমহারাজকালে, চন্দকুমারকালে, ৰিসয্হসেট্ঠিকালে, সিৰিরাজকালে, ৰেস্সন্তররাজকালেতি দানপারমিতায পূরিতত্তভাৰানং পরিমাণং নাম নত্থি. একন্তেন পনস্স সসপণ্ডিতজাতকে –
‘‘ভিক্খায উপগতং দিস্ৰা, সকত্তানং পরিচ্চজিং;
দানেন মে সমো নত্থি, এসা মে দানপারমী’’তি. (চরিযা. ১.তস্সুদ্দান) –
এৰং অত্তপরিচ্চাগং করোন্তস্স দানপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. তথা সীলৰনাগরাজকালে, চম্পেয্যনাগরাজকালে, ভূরিদত্তনাগরাজকালে, ছদ্দন্তনাগরাজকালে, জযদ্দিসরাজপুত্তকালে, অলীনসত্তুকুমারকালেতি সীলপারমিতায পূরিতত্তভাৰানং ¶ পরিমাণং নাম নত্থি. একন্তেন পনস্স সঙ্খপালজাতকে –
‘‘সূলেহি ৰিজ্ঝযন্তোপি, কোট্টিযন্তোপি সত্তিভি;
ভোজপুত্তে ন কুপ্পামি, এসা মে সীলপারমী’’তি. (চরিযা. ২.৯১) –
এৰং অত্তপরিচ্চাগং করোন্তস্স সীলপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. তথা সোমনস্সকুমারকালে, হত্থিপালকুমারকালে, অযোঘরপণ্ডিতকালেতি মহারজ্জং পহায নেক্খম্মপারমিতায পূরিতত্তভাৰানং পরিমাণং নাম নত্থি. একন্তেন পনস্স চূল়সুতসোমজাতকে –
‘‘মহারজ্জং হত্থগতং, খেল়পিণ্ডংৰ ছড্ডযিং;
চজতো ন হোতি লগ্গনং, এসা মে নেক্খম্মপারমী’’তি. –
এৰং নিস্সঙ্গতায রজ্জং ছড্ডেত্ৰা নিক্খমন্তস্স নেক্খম্মপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. তথা ৰিধুরপণ্ডিতকালে, মহাগোৰিন্দপণ্ডিতকালে, কুদ্দালপণ্ডিতকালে, অরকপণ্ডিতকালে, বোধিপরিব্বাজককালে, মহোসধপণ্ডিতকালেতি পঞ্ঞাপারমিতায পূরিতত্তভাৰানং পরিমাণং নাম নত্থি. একন্তেন পনস্স সত্তুভস্তজাতকে সেনকপণ্ডিতকালে –
‘‘পঞ্ঞায ¶ ¶ ৰিচিনন্তোহং, ব্রাহ্মণং মোচযিং দুখা;
পঞ্ঞায মে সমো নত্থি, এসা মে পঞ্ঞাপারমী’’তি. –
অন্তোভস্তগতং সপ্পং দস্সেন্তস্স পঞ্ঞাপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. তথা ৰীরিযপারমিতাদীনম্পি পূরিতত্তভাৰানং পরিমাণং নাম নত্থি. একন্তেন পনস্স মহাজনকজাতকে –
‘‘অতীরদস্সী জলমজ্ঝে, হতা সব্বেৰ মানুসা;
চিত্তস্স অঞ্ঞথা নত্থি, এসা মে ৰীরিযপারমী’’তি. –
এৰং মহাসমুদ্দং তরন্তস্স ৰীরিযপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. খন্তিৰাদিজাতকে –
‘‘অচেতনংৰ কোট্টেন্তে, তিণ্হেন ফরসুনা মমং;
কাসিরাজে ন কুপ্পামি, এসা মে খন্তিপারমী’’তি. –
এৰং ¶ অচেতনভাৰেন ৰিয মহাদুক্খং অধিৰাসেন্তস্স খন্তিপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. মহাসুতসোমজাতকে –
‘‘সচ্চৰাচং অনুরক্খন্তো, চজিত্ৰা মম জীৰিতং;
মোচেসিং একসতং খত্তিযে, এসা মে সচ্চপারমী’’তি. –
এৰং জীৰিতং চজিত্ৰা সচ্চমনুরক্খন্তস্স সচ্চপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. মূগপক্খজাতকে –
‘‘মাতাপিতা ন মে দেস্সা, নপি দেস্সং মহাযসং;
সব্বঞ্ঞুতং পিযং ময্হং, তস্মা ৰতমধিট্ঠহি’’ন্তি. (চরিযা. ৩.৬৫) –
এৰং জীৰিতম্পি চজিত্ৰা ৰতং অধিট্ঠহন্তস্স অধিট্ঠানপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. সুৰণ্ণসামজাতকে –
‘‘ন ¶ মং কোচি উত্তসতি, নপিহং ভাযামি কস্সচি;
মেত্তাবলেনুপত্থদ্ধো, রমামি পৰনে তদা’’তি. (চরিযা. ৩.১১৩) –
এৰং জীৰিতম্পি অনোলোকেত্ৰা মেত্তাযন্তস্স মেত্তাপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. লোমহংসজাতকে –
‘‘সুসানে ¶ সেয্যং কপ্পেমি, ছৰট্ঠিকং উপনিধাযহং;
গামণ্ডলা উপাগন্ত্ৰা, রূপং দস্সেন্তিনপ্পক’’ন্তি. (চরিযা. ৩.১১৯) –
এৰং গামদারকেসু নিট্ঠুভনাদীহি চেৰ মালাগন্ধূপহারাদীহি চ সুখদুক্খং উপ্পাদেন্তেসুপি উপেক্খং অনতিৰত্তেন্তস্স উপেক্খাপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারতো পনেস অত্থো চরিযাপিটকতো গহেতব্বোতি. এৰং পারমিযো পূরেত্ৰা ৰেস্সন্তরত্তভাৰে ঠিতো –
‘‘অচেতনাযং পথৰী, অৰিঞ্ঞায সুখং দুখং;
সাপি দানবলা ময্হং, সত্তক্খত্তুং পকম্পথা’’তি. (চরিযা. ১.১২৪) –
এৰং ¶ মহাপথৰিকম্পনাদীনি মহাপুঞ্ঞানি করিত্ৰা আযুপরিযোসানে ততো চুতো তুসিতভৰনে নিব্বত্তি. ইতি দীপঙ্করপাদমূলতো পট্ঠায যাৰ অযং তুসিতপুরে নিব্বত্তি, এত্তকং ঠানং দূরেনিদানং নামাতি ৰেদিতব্বং.
দূরেনিদানকথা নিট্ঠিতা.
২. অৰিদূরেনিদানকথা
তুসিতপুরে ¶ ৰসন্তেযেৰ পন বোধিসত্তে বুদ্ধকোলাহলং নাম উদপাদি. লোকস্মিঞ্হি তীণি কোলাহলানি মহন্তানি উপ্পজ্জন্তি কপ্পকোলাহলং, বুদ্ধকোলাহলং, চক্কৰত্তিকোলাহলন্তি. তত্থ ‘‘ৰস্সসতসহস্সচ্চযেন কপ্পুট্ঠানং ভৰিস্সতী’’তি লোকব্যূহা নাম কামাৰচরদেৰা মুত্তসিরা ৰিকিণ্ণকেসা রুদমুখা অস্সূনি হত্থেহি পুঞ্ছমানা রত্তৰত্থনিৰত্থা অতিৰিয ৰিরূপৰেসধারিনো হুত্ৰা মনুস্সপথে ৰিচরন্তা এৰং আরোচেন্তি – ‘‘মারিসা, ইতো ৰস্সসতসহস্সচ্চযেন কপ্পুট্ঠানং ভৰিস্সতি, অযং লোকো ৰিনস্সিস্সতি, মহাসমুদ্দোপি সুস্সিস্সতি, অযঞ্চ মহাপথৰী সিনেরু চ পব্বতরাজা উড্ডয্হিস্সন্তি ৰিনস্সিস্সন্তি, যাৰ ব্রহ্মলোকা লোকৰিনাসো ভৰিস্সতি, মেত্তং মারিসা, ভাৰেথ, করুণং, মুদিতং, উপেক্খং মারিসা, ভাৰেথ, মাতরং ¶ উপট্ঠহথ, পিতরং উপট্ঠহথ, কুলে জেট্ঠাপচাযিনো হোথা’’তি. ইদং কপ্পকোলাহলং নাম. ‘‘ৰস্সসহস্সচ্চযেন পন সব্বুঞ্ঞুবুদ্ধো লোকে উপ্পজ্জিস্সতী’’তি লোকপালদেৰতা ‘‘ইতো, মারিসা, ৰস্সসহস্সচ্চযেন সব্বঞ্ঞুবুদ্ধো লোকে উপ্পজ্জিস্সতী’’তি উগ্ঘোসেন্তিযো আহিণ্ডন্তি. ইদং বুদ্ধকোলাহলং নাম. ‘‘ৰস্সসতস্সচ্চযেন চক্কৰত্তিরাজা উপ্পজ্জিস্সতী’’তি দেৰতাযো ‘‘ইতো মারিসা ৰস্সসতচ্চযেন চক্কৰত্তিরাজা লোকে উপ্পজ্জিস্সতী’’তি উগ্ঘোসেন্তিযো আহিণ্ডন্তি. ইদং চক্কৰত্তিকোলাহলং নাম. ইমানি তীণি কোলাহলানি মহন্তানি হোন্তি.
তেসু বুদ্ধকোলাহলসদ্দং সুত্ৰা সকলদসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতা একতো সন্নিপতিত্ৰা ‘‘অসুকো নাম সত্তো বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা তং উপসঙ্কমিত্ৰা আযাচন্তি. আযাচমানা চ পুব্বনিমিত্তেসু উপ্পন্নেসু আযাচন্তি. তদা পন সব্বাপি তা একেকচক্কৰাল়ে চাতুমহারাজসক্কসুযামসন্তুসিতসুনিম্মিতৰসৰত্তিমহাব্রহ্মেহি ¶ সদ্ধিং একচক্কৰাল়ে সন্নিপতিত্ৰা তুসিতভৰনে বোধিসত্তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘মারিস, তুম্হেহি দস পারমিযো পূরেন্তেহি ন সক্কসম্পত্তিং, ন মারব্রহ্মচক্কৰত্তিসম্পত্তিং পত্থেন্তেহি পূরিতা, লোকনিত্থরণত্থায পন সব্বঞ্ঞুতং পত্থেন্তেহি পূরিতা, সো ৰো দানি কালো, মারিস, বুদ্ধত্তায, সমযো, মারিস, বুদ্ধত্তাযা’’তি যাচিংসু.
অথ মহাসত্তো দেৰতানং পটিঞ্ঞং অদত্ৰাৰ কালদীপদেসকুলজনেত্তিআযুপরিচ্ছেদৰসেন পঞ্চমহাৰিলোকনং নাম ৰিলোকেসি. তত্থ ‘‘কালো নু খো, অকালো নু খো’’তি পঠমং কালং ৰিলোকেসি. তত্থ ৰস্সসতসহস্সতো উদ্ধং ৰড্ঢিতআযুকালো কালো নাম ন হোতি. কস্মা? তদা ¶ হি সত্তানং জাতিজরামরণানি ন পঞ্ঞাযন্তি. বুদ্ধানঞ্চ ধম্মদেসনা তিলক্খণমুত্তা নাম নত্থি. তেসং ‘‘অনিচ্চং দুক্খং অনত্তা’’তি কথেন্তানং ‘‘কিং নামেতং কথেন্তী’’তি নেৰ সোতব্বং ন সদ্ধাতব্বং মঞ্ঞন্তি, ততো অভিসমযো ন হোতি, তস্মিং অসতি অনিয্যানিকং সাসনং হোতি. তস্মা সো অকালো. ৰস্সসততো ঊনআযুকালোপি কালো নাম ন হোতি. কস্মা? তদা হি সত্তা উস্সন্নকিলেসা হোন্তি, উস্সন্নকিলেসানঞ্চ দিন্নো ওৰাদো ¶ ওৰাদট্ঠানে ন তিট্ঠতি, উদকে দণ্ডরাজি ৰিয খিপ্পং ৰিগচ্ছতি. তস্মা সোপি অকালো. ৰস্সসতসহস্সতো পন পট্ঠায হেট্ঠা, ৰস্সসততো পট্ঠায উদ্ধং আযুকালো কালো নাম. তদা চ ৰস্সসতাযুকালো, অথ মহাসত্তো ‘‘নিব্বত্তিতব্বকালো’’তি কালং পস্সি.
ততো দীপং ৰিলোকেন্তো সপরিৰারে চত্তারো দীপে ওলোকেত্ৰা ‘‘তীসু দীপেসু বুদ্ধা ন নিব্বত্তন্তি, জম্বুদীপেযেৰ নিব্বত্তন্তী’’তি দীপং পস্সি.
ততো ‘‘জম্বুদীপো নাম মহা, দসযোজনসহস্সপরিমাণো, কতরস্মিং নু খো পদেসে বুদ্ধা নিব্বত্তন্তী’’তি ওকাসং ৰিলোকেন্তো মজ্ঝিমদেসং পস্সি. মজ্ঝিমদেসো নাম ‘‘পুরত্থিমায দিসায গজঙ্গলং নাম নিগমো, তস্স পরেন মহাসালা, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. পুরত্থিমদক্খিণায দিসায সল্লৰতী নাম নদী, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. দক্খিণায দিসায সেতকণ্ণিকং নাম নিগমো, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. পচ্ছিমায দিসায থূণং নাম ব্রাহ্মণগামো, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. উত্তরায দিসায উসীরদ্ধজো নাম পব্বতো, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে’’তি এৰং ৰিনযে (মহাৰ. ২৫৯) ৰুত্তো পদেসো ¶ . সো আযামতো তীণি যোজনসতানি, ৰিত্থারতো অড্ঢতেয্যানি, পরিক্খেপতো নৰ যোজনসতানীতি এতস্মিং পদেসে বুদ্ধা, পচ্চেকবুদ্ধা, অগ্গসাৰকা, অসীতি মহাসাৰকা, চক্কৰত্তিরাজানো, অঞ্ঞে চ মহেসক্খা খত্তিযব্রাহ্মণগহপতিমহাসালা উপ্পজ্জন্তি. ইদঞ্চেত্থ কপিলৰত্থু নাম নগরং, তত্থ মযা নিব্বত্তিতব্বন্তি নিট্ঠং অগমাসি.
ততো কুলং ৰিলোকেন্তো ‘‘বুদ্ধা নাম ৰেস্সকুলে ৰা সুদ্দকুলে ৰা ন নিব্বত্তন্তি. লোকসম্মতে পন খত্তিযকুলে ৰা ব্রাহ্মণকুলে ৰাতি দ্ৰীসুযেৰ কুলেসু নিব্বত্তন্তি. ইদানি চ খত্তিযকুলং লোকসম্মতং, তত্থ নিব্বত্তিস্সামি. সুদ্ধোদনো নাম রাজা মে পিতা ভৰিস্সতী’’তি কুলং পস্সি.
ততো ¶ ¶ মাতরং ৰিলোকেন্তো ‘‘বুদ্ধমাতা নাম লোলা সুরাধুত্তা ন হোতি, কপ্পসতসহস্সং পন পূরিতপারমী জাতিতো পট্ঠায অখণ্ডপঞ্চসীলাযেৰ হোতি. অযঞ্চ মহামাযা নাম দেৰী এদিসী, অযং মে মাতা ভৰিস্সতি. কিত্তকং পনস্সা আযূতি দসন্নং মাসানং উপরি সত্ত দিৰসানী’’তি পস্সি.
ইতি ইমং পঞ্চমহাৰিলোকনং ৰিলোকেত্ৰা ‘‘কালো মে, মারিসা, বুদ্ধভাৰাযা’’তি দেৰতানং সঙ্গহং করোন্তো পটিঞ্ঞং দত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, তুম্হে’’তি তা দেৰতা উয্যোজেত্ৰা তুসিতদেৰতাহি পরিৰুতো তুসিতপুরে নন্দনৰনং পাৰিসি. সব্বদেৰলোকেসু হি নন্দনৰনং অত্থিযেৰ. তত্থ নং দেৰতা ‘‘ইতো চুতো সুগতিং গচ্ছ, ইতো চুতো সুগতিং গচ্ছা’’তি পুব্বে কতকুসলকম্মোকাসং সারযমানা ৰিচরন্তি. সো এৰং দেৰতাহি কুসলং সারযমানাহি পরিৰুতো তত্থ ৰিচরন্তোযেৰ চৰিত্ৰা মহামাযায দেৰিযা কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গণ্হি.
তস্স আৰিভাৰত্থং অযং অনুপুব্বিকথা – তদা কির কপিলৰত্থুনগরে আসাল়্হিনক্খত্তং সঙ্ঘুট্ঠং অহোসি, মহাজনো নক্খত্তং কীল়তি. মহামাযাপি দেৰী পুরে পুণ্ণমায সত্তমদিৰসতো পট্ঠায ৰিগতসুরাপানং মালাগন্ধৰিভূতিসম্পন্নং নক্খত্তকীল়ং অনুভৰমানা সত্তমে দিৰসে পাতোৰ উট্ঠায গন্ধোদকেন ন্হাযিত্ৰা চত্তারি সতসহস্সানি ৰিস্সজ্জেত্ৰা মহাদানং দত্ৰা সব্বালঙ্কারৰিভূসিতা ৰরভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা উপোসথঙ্গানি অধিট্ঠায অলঙ্কতপটিযত্তং সিরিগব্ভং পৰিসিত্ৰা সিরিসযনে নিপন্না নিদ্দং ওক্কমমানা ইমং সুপিনং অদ্দস – চত্তারো কির নং মহারাজানো সযনেনেৰ সদ্ধিং উক্খিপিত্ৰা হিমৰন্তং নেত্ৰা সট্ঠিযোজনিকে মনোসিলাতলে ¶ সত্তযোজনিকস্স মহাসালরুক্খস্স হেট্ঠা ঠপেত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু. অথ নেসং দেৰিযো আগন্ত্ৰা দেৰিং অনোতত্তদহং নেত্ৰা মনুস্সমলহরণত্থং ন্হাপেত্ৰা দিব্বৰত্থং নিৰাসাপেত্ৰা গন্ধেহি ৰিলিম্পাপেত্ৰা দিব্বপুপ্ফানি পিল়ন্ধাপেত্ৰা ততো অৰিদূরে একো রজতপব্বতো অত্থি, তস্স অন্তো কনকৰিমানং অত্থি, তত্থ পাচীনসীসকং দিব্বসযনং পঞ্ঞাপেত্ৰা নিপজ্জাপেসুং. অথ বোধিসত্তো সেতৰরৰারণো হুত্ৰা ততো অৰিদূরে একো সুৰণ্ণপব্বতো অত্থি, তত্থ ৰিচরিত্ৰা ততো ওরুয্হ রজতপব্বতং অভিরুহিত্ৰা উত্তরদিসতো আগম্ম রজতদামৰণ্ণায সোণ্ডায সেতপদুমং গহেত্ৰা কোঞ্চনাদং নদিত্ৰা কনকৰিমানং ¶ পৰিসিত্ৰা মাতুসযনং তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা দক্খিণপস্সং ফালেত্ৰা কুচ্ছিং পৰিট্ঠসদিসো অহোসীতি. এৰং উত্তরাসাল়্হনক্খত্তেন পটিসন্ধিং গণ্হি.
পুনদিৰসে পবুদ্ধা দেৰী তং সুপিনং রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা চতুসট্ঠিমত্তে ব্রাহ্মণপামোক্খে ¶ পক্কোসাপেত্ৰা গোমযহরিতূপলিত্তায লাজাদীহি কতমঙ্গলসক্কারায ভূমিযা মহারহানি আসনানি পঞ্ঞাপেত্ৰা তত্থ নিসিন্নানং ব্রাহ্মণানং সপ্পিমধুসক্খরাভিসঙ্খতস্স ৰরপাযাসস্স সুৰণ্ণরজতপাতিযো পূরেত্ৰা সুৰণ্ণরজতপাতীহিযেৰ পটিকুজ্জিত্ৰা অদাসি, অঞ্ঞেহি চ অহতৰত্থকপিলগাৰিদানাদীহি তে সন্তপ্পেসি. অথ নেসং সব্বকামেহি সন্তপ্পিতানং ব্রাহ্মণানং সুপিনং আরোচাপেত্ৰা ‘‘কিং ভৰিস্সতী’’তি পুচ্ছি. ব্রাহ্মণা আহংসু – ‘‘মা চিন্তযি, মহারাজ, দেৰিযা তে কুচ্ছিম্হি গব্ভো পতিট্ঠিতো, সো চ খো পুরিসগব্ভো, ন ইত্থিগব্ভো, পুত্তো তে ভৰিস্সতি, সো সচে অগারং অজ্ঝাৰসিস্সতি, রাজা ভৰিস্সতি চক্কৰত্তী. সচে অগারা নিক্খম্ম পব্বজিস্সতি, বুদ্ধো ভৰিস্সতি লোকে ৰিৰটচ্ছদো’’তি.
বোধিসত্তস্স পন মাতুকুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিগ্গহণক্খণেযেৰ একপ্পহারেনেৰ সকলদসসহস্সী লোকধাতু সঙ্কম্পি সম্পকম্পি সম্পৰেধি. দ্ৰত্তিংস পুব্বনিমিত্তানি পাতুরহেসুং – দসসু চক্কৰাল়সহস্সেসু অপ্পমাণো ওভাসো ফরি. তস্স তং সিরিং দট্ঠুকামা ৰিয অন্ধা চক্খূনি পটিলভিংসু, বধিরা সদ্দং সুণিংসু, মূগা সমালপিংসু, খুজ্জা উজুগত্তা অহেসুং, পঙ্গুলা পদসা গমনং পটিলভিংসু, বন্ধনগতা সব্বসত্তা অন্দুবন্ধনাদীহি মুচ্চিংসু, সব্বনিরযেসু অগ্গী নিব্বাযিংসু, পেত্তিৰিসযেসু খুপ্পিপাসা ৰূপসমিংসু, তিরচ্ছানানং ভযং নাহোসি, সব্বসত্তানং রোগো ৰূপসমি, সব্বসত্তা পিযংৰদা অহেসুং, মধুরেনাকারেন অস্সা হসিংসু, ৰারণা গজ্জিংসু, সব্বতূরিযানি সকং সকং নিন্নাদং মুঞ্চিংসু, অঘট্টিতানিযেৰ মনুস্সানং হত্থূপগাদীনি আভরণানি ৰিরৰিংসু, সব্বা দিসা ৰিপ্পসন্না ¶ অহেসুং, সত্তানং সুখং উপ্পাদযমানো মুদুসীতলো ৰাতো ৰাযি, অকালমেঘো ৰস্সি, পথৰিতোপি উদকং উব্ভিজ্জিত্ৰা ৰিস্সন্দি, পক্খিনো আকাসগমনং ৰিজহিংসু, নদিযো অসন্দমানা অট্ঠংসু, মহাসমুদ্দো মধুরোদকো অহোসি, সব্বত্থকমেৰ পঞ্চৰণ্ণেহি পদুমেহি ¶ সঞ্ছন্নতলো অহোসি, থলজজলজাদীনি সব্বপুপ্ফানি পুপ্ফিংসু, রুক্খানং খন্ধেসু খন্ধপদুমানি, সাখাসু সাখাপদুমানি, লতাসু লতাপদুমানি পুপ্ফিংসু, ঘনসিলাতলানি ভিন্দিত্ৰা উপরূপরি সতপত্তানি হুত্ৰা দণ্ডপদুমানি নাম নিক্খমিংসু, আকাসে ওলম্বকপদুমানি নাম নিব্বত্তিংসু, সমন্ততো পুপ্ফৰস্সানি ৰস্সিংসু. আকাসে দিব্বতূরিযানি ৰজ্জিংসু, সকলদসসহস্সী লোকধাতু ৰট্টেত্ৰা ৰিস্সট্ঠমালাগুল়ো ৰিয, উপ্পীল়েত্ৰা বদ্ধমালাকলাপো ৰিয, অলঙ্কতপটিযত্তমালাসনং ৰিয চ একমালামালিনী ৰিপ্ফুরন্তৰাল়বীজনী পুপ্ফধূপগন্ধপরিৰাসিতা পরমসোভগ্গপ্পত্তা অহোসি.
এৰং গহিতপটিসন্ধিকস্স বোধিসত্তস্স পটিসন্ধিগ্গহণকালতো পট্ঠায বোধিসত্তস্স চেৰ বোধিসত্তমাতুযা ¶ চ উপদ্দৰনিৰারণত্থং খগ্গহত্থা চত্তারো দেৰপুত্তা আরক্খং গণ্হিংসু. বোধিসত্তস্স মাতুযা পুরিসেসু রাগচিত্তং নুপ্পজ্জি, লাভগ্গযসগ্গপ্পত্তা চ অহোসি সুখিনী অকিলন্তকাযা. বোধিসত্তঞ্চ অন্তোকুচ্ছিগতং ৰিপ্পসন্নে মণিরতনে আৰুতপণ্ডুসুত্তং ৰিয পস্সতি. যস্মা চ বোধিসত্তেন ৰসিতকুচ্ছি নাম চেতিযগব্ভসদিসা হোতি, ন সক্কা অঞ্ঞেন সত্তেন আৰসিতুং ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰা, তস্মা বোধিসত্তমাতা সত্তাহজাতে বোধিসত্তে কালং কত্ৰা তুসিতপুরে নিব্বত্তি. যথা চ অঞ্ঞা ইত্থিযো দসমাসে অপ্পত্ৰাপি অতিক্কমিত্ৰাপি নিসিন্নাপি নিপন্নাপি ৰিজাযন্তি, ন এৰং বোধিসত্তমাতা. সা পন বোধিসত্তং দসমাসে কুচ্ছিনা পরিহরিত্ৰা ঠিতাৰ ৰিজাযতি. অযং বোধিসত্তমাতুধম্মতা.
মহামাযাপি দেৰী পত্তেন তেলং ৰিয দসমাসে কুচ্ছিনা বোধিসত্তং পরিহরিত্ৰা পরিপুণ্ণগব্ভা ঞাতিঘরং গন্তুকামা সুদ্ধোদনমহারাজস্স আরোচেসি – ‘‘ইচ্ছামহং, দেৰ, কুলসন্তকং দেৰদহনগরং গন্তু’’ন্তি. রাজা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা কপিলৰত্থুতো যাৰ দেৰদহনগরা মগ্গং সমং কারেত্ৰা কদলিপুণ্ণঘটধজপটাকাদীহি অলঙ্কারেহি ¶ অলঙ্কারাপেত্ৰা দেৰিং সোৰণ্ণসিৰিকায নিসীদাপেত্ৰা অমচ্চসহস্সেন উক্খিপাপেত্ৰা মহন্তেন পরিৰারেন পেসেসি. দ্ৰিন্নং পন নগরানং অন্তরে উভযনগরৰাসীনম্পি লুম্বিনীৰনং নাম মঙ্গলসালৰনং অত্থি. তস্মিং সমযে মূলতো পট্ঠায যাৰ অগ্গসাখা সব্বং একপালিফুল্লং অহোসি, সাখন্তরেহি ¶ চেৰ পুপ্ফন্তরেহি চ পঞ্চৰণ্ণা ভমরগণা নানপ্পকারা চ সকুণসঙ্ঘা মধুরস্সরেন ৰিকূজন্তা ৰিচরন্তি. সকলং লুম্বিনীৰনং চিত্তলতাৰনসদিসং, মহানুভাৰস্স রঞ্ঞো সুসজ্জিতআপানমণ্ডলং ৰিয অহোসি. দেৰিযা তং দিস্ৰা সালৰনে কীল়িতুকামতা উদপাদি. অমচ্চা দেৰিং গহেত্ৰা সালৰনং পৰিসিংসু. সা মঙ্গলসালমূলং উপগন্ত্ৰা সালসাখং গণ্হিতুকামা অহোসি, সালসাখা সুসেদিতৰেত্তগ্গং ৰিয ওণমিত্ৰা দেৰিযা হত্থসমীপং উপগঞ্ছি. সা হত্থং পসারেত্ৰা সাখং অগ্গহেসি. তাৰদেৰ চ দেৰিযা কম্মজৰাতা চলিংসু, অথস্সা সাণিং পরিক্খিপাপেত্ৰা মহাজনো পটিক্কমি, সালসাখং গহেত্ৰা তিট্ঠমানায এৰ চস্সা গব্ভৰুট্ঠানং অহোসি. তঙ্খণঞ্ঞেৰ চত্তারো ৰিসুদ্ধচিত্তা মহাব্রহ্মানো সুৰণ্ণজালং আদায সম্পত্তা. তে তেন সুৰণ্ণজালেন বোধিসত্তং সম্পটিচ্ছিত্ৰা মাতু পুরতো ঠত্ৰা ‘‘অত্তমনা, দেৰি, হোহি, মহেসক্খো তে পুত্তো উপ্পন্নো’’তি আহংসু.
যথা পন অঞ্ঞে সত্তা মাতুকুচ্ছিতো নিক্খমন্তা পটিকূলেন অসুচিনা মক্খিতা নিক্খমন্তি, ন এৰং বোধিসত্তো. সো পন ধম্মাসনতো ওতরন্তো ধম্মকথিকো ৰিয, নিস্সেণিতো ওতরন্তো পুরিসো ৰিয চ দ্ৰে হত্থে দ্ৰে চ পাদে পসারেত্ৰা ঠিতকোৰ মাতুকুচ্ছিসম্ভৰেন ¶ কেনচি অসুচিনা অমক্খিতো সুদ্ধো ৰিসদো কাসিকৰত্থে নিক্খিত্তমণিরতনং ৰিয জোতেন্তো মাতুকুচ্ছিতো নিক্খমি. এৰং সন্তেপি বোধিসত্তস্স চ বোধিসত্তমাতুযা চ সক্কারত্থং আকাসতো দ্ৰে উদকধারা নিক্খমিত্ৰা বোধিসত্তস্স চ বোধিসত্তমাতুযা চ সরীরে উতুং গাহাপেসুং.
অথ নং সুৰণ্ণজালেন পটিগ্গহেত্ৰা ঠিতানং ব্রহ্মানং হত্থতো চত্তারো মহারাজানো মঙ্গলসম্মতায সুখসম্ফস্সায অজিনপ্পৰেণিযা গণ্হিংসু, তেসং হত্থতো মনুস্সা দুকূলচুম্বটকেন গণ্হিংসু, মনুস্সানং হত্থতো মুচ্চিত্ৰা পথৰিযং পতিট্ঠায পুরত্থিমদিসং ওলোকেসি, অনেকানি চক্কৰাল়সহস্সানি একঙ্গণানি অহেসুং. তত্থ দেৰমনুস্সা গন্ধমালাদীহি পূজযমানা ‘‘মহাপুরিস, ইধ তুম্হেহি সদিসো অঞ্ঞো নত্থি, কুতেত্থ উত্তরিতরো’’তি ¶ আহংসু. এৰং চতস্সো দিসা ¶ , চতস্সো অনুদিসা চ হেট্ঠা, উপরীতি দসপি দিসা অনুৰিলোকেত্ৰা অত্তনা সদিসং কঞ্চি অদিস্ৰা ‘‘অযং উত্তরাদিসা’’তি সত্তপদৰীতিহারেন অগমাসি মহাব্রহ্মুনা সেতচ্ছত্তং ধারযমানেন, সুযামেন ৰাল়বীজনিং, অঞ্ঞাহি চ দেৰতাহি সেসরাজককুধভণ্ডহত্থাহি অনুগম্মমানো. ততো সত্তমপদে ঠিতো ‘‘অগ্গোহমস্মি লোকস্সা’’তিআদিকং আসভিং ৰাচং নিচ্ছারেন্তো সীহনাদং নদি.
বোধিসত্তো হি তীসু অত্তভাৰেসু মাতুকুচ্ছিতো নিক্খন্তমত্তোৰ ৰাচং নিচ্ছারেসি মহোসধত্তভাৰে, ৰেস্সন্তরত্তভাৰে, ইমস্মিং অত্তভাৰে চাতি. মহোসধত্তভাৰে কিরস্স মাতুকুচ্ছিতো নিক্খমন্তস্সেৰ সক্কো দেৰরাজা আগন্ত্ৰা চন্দনসারং হত্থে ঠপেত্ৰা গতো. সো তং মুট্ঠিযং কত্ৰাৰ নিক্খন্তো. অথ নং মাতা ‘‘তাত, কিং গহেত্ৰা আগতোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘ওসধং, অম্মা’’তি. ইতি ওসধং গহেত্ৰা আগতত্তা ‘‘ওসধদারকো’’ত্ৰেৰস্স নামং অকংসু. তং ওসধং গহেত্ৰা চাটিযং পক্খিপিংসু, আগতাগতানং অন্ধবধিরাদীনং তদেৰ সব্বরোগৰূপসমায ভেসজ্জং অহোসি. ততো ‘‘মহন্তং ইদং ওসধং, মহন্তং ইদং ওসধ’’ন্তি উপ্পন্নৰচনং উপাদায ‘‘মহোসধো’’ত্ৰেৰস্স নামং জাতং. ৰেস্সন্তরত্তভাৰে পন মাতুকুচ্ছিতো নিক্খমন্তো দক্খিণহত্থং পসারেত্ৰাৰ ‘‘অত্থি নু খো, অম্ম, কিঞ্চি গেহস্মিং, দানং দস্সামী’’তি ৰদন্তো নিক্খমি. অথস্স মাতা ‘‘সধনে কুলে নিব্বত্তোসি, তাতা’’তি পুত্তস্স হত্থং অত্তনো হত্থতলে কত্ৰা সহস্সত্থৰিকং ঠপাপেসি. ইমস্মিং পন অত্তভাৰে ইমং সীহনাদং নদীতি এৰং বোধিসত্তো তীসু অত্তভাৰেসু মাতুকুচ্ছিতো নিক্খন্তমত্তোৰ ৰাচং নিচ্ছারেসি. যথা চ পটিসন্ধিগ্গহণক্খণে তথা জাতিক্খণেপিস্স দ্ৰত্তিংস পুব্বনিমিত্তানি পাতুরহেসুং. যস্মিং পন সমযে অম্হাকং বোধিসত্তো লুম্বিনীৰনে জাতো, তস্মিংযেৰ সমযে রাহুলমাতাদেৰী, আনন্দত্থেরো ¶ ,ছন্নো অমচ্চো, কাল়ুদাযী অমচ্চো, কণ্ডকো অস্সরাজা, মহাবোধিরুক্খো, চতস্সো নিধিকুম্ভিযো চ জাতা. তত্থ একা নিধিকুম্ভী গাৰুতপ্পমাণা, একা অড্ঢযোজনপ্পমাণা, একা তিগাৰুতপ্পমাণা, একা যোজনপ্পমাণা. গম্ভীরতো পথৰীপরিযন্তা এৰ অহোসীতি. ইমে সত্ত সহজাতা নাম.
উভযনগরৰাসিনো ¶ বোধিসত্তং গহেত্ৰা কপিলৰত্থুনগরমেৰ অগমংসু. তং দিৰসংযেৰ চ ‘‘কপিলৰত্থুনগরে সুদ্ধোদনমহারাজস্স ¶ পুত্তো জাতো, অযং কুমারো বোধিমূলে নিসীদিত্ৰা বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি তাৰতিংসভৰনে হট্ঠতুট্ঠা দেৰসঙ্ঘা চেলুক্খেপাদীনি পৰত্তেন্তা কীল়িংসু. তস্মিং সমযে সুদ্ধোদনমহারাজস্স কুলূপকো অট্ঠসমাপত্তিলাভী কালদেৰলো নাম তাপসো ভত্তকিচ্চং কত্ৰা দিৰাৰিহারত্থায তাৰতিংসভৰনং গন্ত্ৰা তত্থ দিৰাৰিহারং নিসিন্নো তা দেৰতা তথা কীল়মানা দিস্ৰা ‘‘কিং কারণা তুম্হে এৰং তুট্ঠমানসা কীল়থ, ময্হম্পেতং কারণং কথেথা’’তি পুচ্ছি. দেৰতা আহংসু – ‘‘মারিস, সুদ্ধোদনমহারাজস্স পুত্তো জাতো, সো বোধিমণ্ডে নিসীদিত্ৰা বুদ্ধো হুত্ৰা ধম্মচক্কং পৰত্তেস্সতি, ‘তস্স অনন্তং বুদ্ধলীল়ং দট্ঠুং, ধম্মঞ্চ সোতুং লচ্ছামা’তি ইমিনা কারণেন তুট্ঠাম্হা’’তি. তাপসো তাসং ৰচনং সুত্ৰা খিপ্পং দেৰলোকতো ওরুয্হ রাজনিৰেসনং পৰিসিত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসিন্নো ‘‘পুত্তো কির তে, মহারাজ, জাতো, পস্সিস্সামি ন’’ন্তি আহ. রাজা অলঙ্কতপটিযত্তং কুমারং আহরাপেত্ৰা তাপসং ৰন্দাপেতুং অভিহরি. বোধিসত্তস্স পাদা পরিৰত্তিত্ৰা তাপসস্স জটাসু পতিট্ঠহিংসু. বোধিসত্তস্স হি তেনত্তভাৰেন ৰন্দিতব্বযুত্তকো নাম অঞ্ঞো নত্থি. সচে হি অজানন্তা বোধিসত্তস্স সীসং তাপসস্স পাদমূলে ঠপেয্যুং, সত্তধা তস্স মুদ্ধা ফলেয্য. তাপসো ‘‘ন মে অত্তানং নাসেতুং যুত্ত’’ন্তি উট্ঠাযাসনা বোধিসত্তস্স অঞ্জলিং পগ্গহেসি. রাজা তং অচ্ছরিযং দিস্ৰা অত্তনো পুত্তং ৰন্দি.
তাপসো অতীতে চত্তালীস কপ্পে, অনাগতে চত্তালীসাতি অসীতি কপ্পে অনুস্সরতি. বোধিসত্তস্স লক্খণসম্পত্তিং দিস্ৰা ‘‘ভৰিস্সতি নু খো বুদ্ধো, উদাহু নো’’তি আৰজ্জেত্ৰা উপধারেন্তো ‘‘নিস্সংসযেন বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা ‘‘অচ্ছরিযপুরিসো অয’’ন্তি সিতং অকাসি. ততো ‘‘অহং ইমং অচ্ছরিযপুরিসং বুদ্ধভূতং দট্ঠুং লভিস্সামি নু খো, নো’’তি উপধারেন্তো ‘‘ন লভিস্সামি, অন্তরাযেৰ কালং কত্ৰা বুদ্ধসতেনপি বুদ্ধসহস্সেনপি গন্ত্ৰা বোধেতুং অসক্কুণেয্যে অরূপভৰে নিব্বত্তিস্সামী’’তি দিস্ৰা ‘‘এৰরূপং নাম অচ্ছরিযপুরিসং বুদ্ধভূতং দট্ঠুং ন লভিস্সামি, মহতী ৰত মে জানি ভৰিস্সতী’’তি পরোদি.
মনুস্সা ¶ ¶ দিস্ৰা ‘‘অম্হাকং অয্যো ইদানেৰ হসিত্ৰা পুন পরোদিত্ৰা পতিট্ঠিতো, কিং নু খো, ভন্তে, অম্হাকং অয্যপুত্তস্স কোচি অন্তরাযো ভৰিস্সতী’’তি তং পুচ্ছিংসু. ‘‘নত্থেতস্স অন্তরাযো, নিস্সংসযেন বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি. ‘‘অথ কস্মা, ভন্তে, পরোদিত্থা’’তি? ‘‘এৰরূপং পুরিসং বুদ্ধভূতং দট্ঠুং ন লভিস্সামি, ‘মহতী ৰত মে জানি ভৰিস্সতী’তি অত্তানং অনুসোচন্তো রোদামী’’তি আহ. ততো সো ‘‘কিং নু খো মে ঞাতকেসু কোচি একং বুদ্ধভূতং দট্ঠুং লভিস্সতী’’তি উপধারেন্তো অত্তনো ভাগিনেয্যং নালকদারকং ¶ অদ্দস. সো ভগিনিযা গেহং গন্ত্ৰা ‘‘কহং তে পুত্তো নালকো’’তি? ‘‘অত্থি গেহে, অয্যা’’তি. ‘‘পক্কোসাহি ন’’ন্তি পক্কোসাপেত্ৰা অত্তনো সন্তিকং আগতং কুমারং আহ – ‘‘তাত, সুদ্ধোদনমহারাজস্স কুলে পুত্তো জাতো, বুদ্ধঙ্কুরো এসো, পঞ্চতিংস ৰস্সানি অতিক্কমিত্ৰা বুদ্ধো ভৰিস্সতি, ত্ৰং এতং দট্ঠুং লভিস্সসি, অজ্জেৰ পব্বজাহী’’তি. সত্তাসীতিকোটিধনে কুলে নিব্বত্তদারকোপি ‘‘ন মং মাতুলো অনত্থে নিযোজেস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা তাৰদেৰ অন্তরাপণতো কাসাযানি চেৰ মত্তিকাপত্তঞ্চ আহরাপেত্ৰা কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা ‘‘যো লোকে উত্তমপুগ্গলো, তং উদ্দিস্স ময্হং পব্বজ্জা’’তি বোধিসত্তাভিমুখং অঞ্জলিং পগ্গয্হ পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা পত্তং থৰিকায পক্খিপিত্ৰা অংসকূটে ওলগ্গেত্ৰা হিমৰন্তং পৰিসিত্ৰা সমণধম্মং অকাসি. সো পরমাভিসম্বোধিপ্পত্তং তথাগতং উপসঙ্কমিত্ৰা নালকপটিপদং কথাপেত্ৰা পুন হিমৰন্তং পৰিসিত্ৰা অরহত্তং পত্ৰা উক্কট্ঠপটিপদং পটিপন্নো সত্তেৰ মাসে আযুং পালেত্ৰা একং সুৰণ্ণপব্বতং নিস্সায ঠিতকোৰ অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি.
বোধিসত্তম্পি খো পঞ্চমদিৰসে সীসং ন্হাপেত্ৰা ‘‘নামগ্গহণং গণ্হিস্সামা’’তি রাজভৰনং চতুজ্জাতিযগন্ধেহি ৰিলিম্পেত্ৰা লাজপঞ্চমকানি পুপ্ফানি ৰিকিরিত্ৰা অসম্ভিন্নপাযাসং সম্পাদেত্ৰা তিণ্ণং ৰেদানং পারঙ্গতে অট্ঠসতং ব্রাহ্মণে নিমন্তেত্ৰা রাজভৰনে নিসীদাপেত্ৰা সুভোজনং ভোজাপেত্ৰা মহাসক্কারং কত্ৰা ‘‘কিং নু খো ভৰিস্সতী’’তি লক্খণানি পরিগ্গহাপেসুং. তেসু –
‘‘রামো ¶ ধজো লক্খণো চাপি মন্তী, যঞ্ঞো সুভোজো সুযামো সুদত্তো;
এতে তদা অট্ঠ অহেসুং ব্রাহ্মণা, ছল়ঙ্গৰা মন্তং ৰিযাকরিংসূ’’তি. (ম. নি. অট্ঠ. ১.২৮৪) –
ইমে অট্ঠেৰ ব্রাহ্মণা লক্খণপরিগ্গাহকা অহেসুং. পটিসন্ধিগ্গহণদিৰসে সুপিনোপি এতেহেৰ পরিগ্গহিতো ¶ . তেসু সত্ত জনা দ্ৰে অঙ্গুলিযো উক্খিপিত্ৰা দ্ৰিধা নং ব্যাকরিংসু – ‘‘ইমেহি লক্খণেহি সমন্নাগতো সচে অগারং অজ্ঝাৰসিস্সতি, রাজা ভৰিস্সতি চক্কৰত্তী, সচে পব্বজিস্সতি, বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি সব্বং চক্কৰত্তিরঞ্ঞো সিরিৰিভৰং আচিক্খিংসু. তেসং পন সব্বদহরো গোত্ততো কোণ্ডঞ্ঞো ¶ নাম মাণৰো বোধিসত্তস্স ৰরলক্খণসম্পত্তিং ওলোকেত্ৰা ‘‘ইমস্স অগারমজ্ঝে ঠানকারণং নত্থি, একন্তেনেস ৰিৰটচ্ছদো বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি একমেৰ অঙ্গুলিং উক্খিপিত্ৰা একংসব্যাকরণং ব্যাকাসি. অযঞ্হি কতাধিকারো পচ্ছিমভৰিকসত্তো পঞ্ঞায ইতরে সত্ত জনে অভিভৰিত্ৰা ইমেহি লক্খণেহি সমন্নাগতস্স বোধিসত্তস্স একন্তবুদ্ধভাৰসঙ্খাতং একমেৰ গহিং অদ্দস, তস্মা একং অঙ্গুলিং উক্খিপিত্ৰা এৰং ব্যাকাসি. অথস্স নামং গণ্হন্তা সব্বলোকস্স অত্থসিদ্ধিকরত্তা ‘‘সিদ্ধত্থো’’তি নামং অকংসু.
অথ খো তে ব্রাহ্মণা অত্তনো অত্তনো ঘরানি গন্ত্ৰা পুত্তে আমন্তযিংসু – ‘‘তাতা, অম্হে মহল্লকা, সুদ্ধোদনমহারাজস্স পুত্তং সব্বঞ্ঞুতং পত্তং মযং সম্ভাৰেয্যাম ৰা নো ৰা, তুম্হে তস্মিং কুমারে সব্বঞ্ঞুতং পত্তে তস্স সাসনে পব্বজেয্যাথা’’তি. তে সত্তপি জনা যাৰতাযুকং ঠত্ৰা যথাকম্মং গতা, কোণ্ডঞ্ঞমাণৰোযেৰ পন অরোগো অহোসি. সো মহাসত্তে ৰুদ্ধিমন্ৰায মহাভিনিক্খমনং নিক্খমিত্ৰা পব্বজিত্ৰা অনক্কমেন উরুৰেলং গন্ত্ৰা ‘‘রমণীযো ৰত অযং ভূমিভাগো, অলং ৰতিদং পধানত্থিকস্স কুলপুত্তস্স পধানাযা’’তি চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা তত্থ ৰাসং উপগতে ‘‘মহাপুরিসো পব্বজিতো’’তি সুত্ৰা তেসং ব্রাহ্মণানং পুত্তে উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘সিদ্ধত্থকুমারো কির ¶ পব্বজিতো, সো নিস্সংসযেন বুদ্ধো ভৰিস্সতি. সচে তুম্হাকং পিতরো অরোগা অস্সু, অজ্জ নিক্খমিত্ৰা পব্বজেয্যুং. সচে তুম্হেপি ইচ্ছেয্যাথ, এথ, মযং তং মহাপুরিসং অনুপব্বজিস্সামা’’তি. তে সব্বে একচ্ছন্দা ভৰিতুং নাসক্খিংসু, তেসু তযো জনা ন পব্বজিংসু, কোণ্ডঞ্ঞব্রাহ্মণং জেট্ঠকং কত্ৰা ইতরে চত্তারো পব্বজিংসু. তে পঞ্চপি জনা পঞ্চৰগ্গিযত্থেরা নাম জাতা.
তদা পন সুদ্ধোদনরাজা – ‘‘কিং দিস্ৰা ময্হং পুত্তো পব্বজিস্সতী’’তি পুচ্ছি. ‘‘চত্তারি পুব্বনিমিত্তানী’’তি. ‘‘কতরঞ্চ কতরঞ্চা’’তি? ‘‘জরাজিণ্ণং, ব্যাধিতং, মতং, পব্বজিত’’ন্তি. রাজা ‘‘ইতো পট্ঠায এৰরূপানং মম পুত্তস্স সন্তিকং উপসঙ্কমিতুং মা অদত্থ, ময্হং পুত্তস্স বুদ্ধভাৰেন কম্মং নত্থি, অহং মম পুত্তং দ্ৰিসহস্সদীপপরিৰারানং, চতুন্নং মহাদীপানং, ইস্সরিযাধিপচ্চং চক্কৰত্তিরজ্জং করোন্তং ছত্তিংসযোজনপরিমণ্ডলায পরিসায পরিৰুতং গগনতলে ৰিচরমানং পস্সিতুকামো’’তি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা ইমেসং চতুপ্পকারানং নিমিত্তানং ¶ কুমারস্স ¶ চক্খুপথে আগমননিৰারণত্থং চতূসু দিসাসু গাৰুতে গাৰুতে আরক্খং ঠপেসি. তং দিৰসঞ্চ মঙ্গলট্ঠানে সন্নিপতিতেসু অসীতিযা ঞাতিকুলসহস্সেসু একমেকো একমেকং পুত্তং পটিজানি – ‘‘অযং বুদ্ধো ৰা হোতু রাজা ৰা, মযং একমেতং পুত্তং দস্সাম. সচেপি বুদ্ধো ভৰিস্সতি, খত্তিযসমণগণেহেৰ পরিৰারিতো ৰিচরিস্সতি. সচেপি রাজা ভৰিস্সতি, খত্তিযকুমারেহেৰ পুরক্খতপরিৰারিতো ৰিচরিস্সতী’’তি. রাজাপি বোধিসত্তস্স উত্তমরূপসম্পন্না ৰিগতসব্বদোসা ধাতিযো পচ্চুপট্ঠাপেসি. বোধিসত্তো মহন্তেন পরিৰারেন মহন্তেন সিরিসোভগ্গেন ৰড্ঢতি.
অথেকদিৰসং রঞ্ঞো ৰপ্পমঙ্গলং নাম অহোসি. তং দিৰসং সকলনগরং দেৰনগরং ৰিয অলঙ্করোন্তি, সব্বে দাসকম্মকরাদযো অহতৰত্থনিৰত্থা গন্ধমালাদিপটিমণ্ডিতা রাজকুলে সন্নিপতন্তি, রঞ্ঞো কম্মন্তে নঙ্গলসহস্সং যোজযন্তি, তস্মিং পন দিৰসে একেনূনঅট্ঠসতনঙ্গলানি সদ্ধিং বলিবদ্দরস্মিযোত্তেহি রজতপরিক্খতানি হোন্তি. রঞ্ঞো আলম্বননঙ্গলং পন রত্তসুৰণ্ণপরিক্খতং হোতি. বলিবদ্দানং সিঙ্গরস্মিপতোদাপি সুৰণ্ণপরিক্খতাৰ হোন্তি. রাজা মহাপরিৰারেন নিক্খমন্তো ¶ পুত্তং গহেত্ৰাৰ অগমাসি. কম্মন্তট্ঠানে একো জম্বুরুক্খো বহলপলাসো সন্দচ্ছাযো অহোসি. তস্স হেট্ঠা কুমারস্স সযনং পঞ্ঞাপেত্ৰা উপরি সুৰণ্ণতারকখচিতৰিতানং বন্ধাপেত্ৰা সাণিপাকারেন পরিক্খিপাপেত্ৰা আরক্খং ঠপেত্ৰা রাজা সব্বালঙ্কারং অলঙ্করিত্ৰা অমচ্চগণপরিৰুতো নঙ্গলকরণট্ঠানং অগমাসি. তত্থ রাজা সুৰণ্ণনঙ্গলং গণ্হাতি, অমচ্চা একেনূনঅট্ঠসতরজতনঙ্গলানি, কস্সকা সেসনঙ্গলানি. তে তানি গহেত্ৰা ইতো চিতো চ কসন্তি. রাজা পন ওরতো ৰা পারং গচ্ছতি, পারতো ৰা ওরং আগচ্ছতি.
এতস্মিং ঠানে মহাসম্পত্তি অহোসি. বোধিসত্তং পরিৰারেত্ৰা নিসিন্না ধাতিযো ‘‘রঞ্ঞো সম্পত্তিং পস্সামা’’তি অন্তোসাণিতো বহি নিক্খন্তা. বোধিসত্তো ইতো চিতো চ ওলোকেন্তো কঞ্চি অদিস্ৰাৰ ৰেগেন উট্ঠায পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা আনাপানে পরিগ্গহেত্ৰা পঠমজ্ঝানং নিব্বত্তেসি. ধাতিযো খজ্জভোজ্জন্তরে ৰিচরমানা থোকং চিরাযিংসু. সেসরুক্খানং ছাযা ৰীতিৰত্তা, তস্স পন জম্বুরুক্খস্স ছাযা পরিমণ্ডলা হুত্ৰা অট্ঠাসি. ধাতিযো ‘‘অয্যপুত্তো এককো’’তি ৰেগেন সাণিং উক্খিপিত্ৰা অন্তো পৰিসমানা বোধিসত্তং সযনে পল্লঙ্কেন নিসিন্নং তঞ্চ পাটিহারিযং ¶ দিস্ৰা গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসুং – ‘‘দেৰ, কুমারো এৰং নিসিন্নো, অঞ্ঞেসং রুক্খানং ছাযা ৰীতিৰত্তা, জম্বুরুক্খস্স পন ছাযা পরিমণ্ডলা ঠিতা’’তি. রাজা ৰেগেনাগন্ত্ৰা পাটিহারিযং দিস্ৰা ‘‘অযং তে, তাত, দুতিযৰন্দনা’’তি পুত্তং ৰন্দি.
অথ ¶ অনুক্কমেন বোধিসত্তো সোল়সৰস্সুদ্দেসিকো জাতো. রাজা বোধিসত্তস্স তিণ্ণং উতূনং অনুচ্ছৰিকে তযো পাসাদে কারেসি – একং নৰভূমিকং, একং সত্তভূমিকং, একং পঞ্চভূমিকং, চত্তালীসসহস্সা চ নাটকিত্থিযো উপট্ঠাপেসি. বোধিসত্তো দেৰো ৰিয অচ্ছরাসঙ্ঘপরিৰুতো অলঙ্কতনাটকিত্থীহি পরিৰুতো নিপ্পুরিসেহি তূরিযেহি পরিচারিযমানো মহাসম্পত্তিং অনুভৰন্তো উতুৰারেন তীসু পাসাদেসু ৰিহাসি. রাহুলমাতা পনস্স দেৰী অগ্গমহেসী অহোসি.
তস্সেৰং মহাসম্পত্তিং অনুভৰন্তস্স একদিৰসং ঞাতিসঙ্ঘস্স অব্ভন্তরে অযং কথা উদপাদি – ‘‘সিদ্ধত্থো কীল়াপসুতোৰ ৰিচরতি, ন কিঞ্চি সিপ্পং সিক্খতি, সঙ্গামে পচ্চুপট্ঠিতে কিং করিস্সতী’’তি? রাজা বোধিসত্তং পক্কোসাপেত্ৰা ¶ ‘‘তাত, তৰ ঞাতকা ‘সিদ্ধত্থো কিঞ্চি সিপ্পং অসিক্খিত্ৰা কীল়াপসুতোৰ ৰিচরতী’তি ৰদন্তি, এত্থ কিং সত্তু পত্তকালে মঞ্ঞসী’’তি? ‘‘দেৰ, মম সিপ্পং সিক্খনকিচ্চং নত্থি, নগরে মম সিপ্পদস্সনত্থং ভেরিং চরাপেথ ‘ইতো সত্তমে দিৰসে ঞাতকানং সিপ্পং দস্সেস্সামী’’’তি. রাজা তথা অকাসি. বোধিসত্তো অক্খণৰেধিৰালৰেধিধনুগ্গহে সন্নিপাতাপেত্ৰা মহাজনস্স মজ্ঝে অঞ্ঞেহি ধনুগ্গহেহি অসাধারণং ঞাতকানং দ্ৰাদসৰিধং সিপ্পং দস্সেসি. তং সরভঙ্গজাতকে আগতনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. তদা তস্স ঞাতিসঙ্ঘো নিক্কঙ্খো অহোসি.
অথেকদিৰসং বোধিসত্তো উয্যানভূমিং গন্তুকামো সারথিং আমন্তেত্ৰা ‘‘রথং যোজেহী’’তি আহ. সো ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা মহারহং উত্তমরথং সব্বালঙ্কারেন অলঙ্করিত্ৰা কুমুদপত্তৰণ্ণে চত্তারো মঙ্গলসিন্ধৰে যোজেত্ৰা বোধিসত্তস্স পটিৰেদেসি. বোধিসত্তো দেৰৰিমানসদিসং রথং অভিরুহিত্ৰা উয্যানাভিমুখো অগমাসি. দেৰতা ‘‘সিদ্ধত্থকুমারস্স অভিসম্বুজ্ঝনকালো আসন্নো, পুব্বনিমিত্তং দস্সেস্সামা’’তি একং দেৰপুত্তং জরাজিণ্ণং খণ্ডদন্তং পলিতকেসং ৰঙ্কং ওভগ্গসরীরং দণ্ডহত্থং পৰেধমানং কত্ৰা দস্সেসুং. তং বোধিসত্তো চেৰ সারথি চ পস্সন্তি. ততো বোধিসত্তো, ‘‘সম্ম, কো নামেস পুরিসো, কেসাপিস্স ন যথা অঞ্ঞেস’’ন্তি মহাপদানে (দী. নি. ২.৪৫) আগতনযেন সারথিং পুচ্ছিত্ৰা তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ধিরত্থু ৰত, ভো, জাতি ¶ , যত্র হি নাম জাতস্স জরা পঞ্ঞাযিস্সতী’’তি সংৰিগ্গহদযো ততোৰ পটিনিৰত্তিত্ৰা পাসাদমেৰ অভিরুহি. রাজা ‘‘কিং কারণা মম পুত্তো খিপ্পং পটিনিৰত্তী’’তি পুচ্ছি. ‘‘জিণ্ণপুরিসং দিস্ৰা, দেৰা’’তি. ‘‘জিণ্ণকং দিস্ৰা পব্বজিস্সতীতি আহংসু, কস্মা মং নাসেথ, সীঘং পুত্তস্স নাটকানি সজ্জেথ, সম্পত্তিং অনুভৰন্তো ¶ পব্বজ্জায সতিং ন করিস্সতী’’তি ৰত্ৰা আরক্খং ৰড্ঢেত্ৰা সব্বদিসাসু অদ্ধযোজনে অদ্ধযোজনে আরক্খং ঠপেসি.
পুনেকদিৰসং বোধিসত্তো তথেৰ উয্যানং গচ্ছন্তো দেৰতাভিনিম্মিতং ব্যাধিতং পুরিসং দিস্ৰা পুরিমনযেনেৰ পুচ্ছিত্ৰা সংৰিগ্গহদযো নিৰত্তিত্ৰা পাসাদং ¶ অভিরুহি. রাজাপি পুচ্ছিত্ৰা হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ সংৰিদহিত্ৰা পুন ৰড্ঢেত্ৰা সমন্তা তিগাৰুতপ্পমাণে পদেসে আরক্খং ঠপেসি. অপরম্পি একদিৰসং বোধিসত্তো তথেৰ উয্যানং গচ্ছন্তো দেৰতাভিনিম্মিতং কালঙ্কতং দিস্ৰা পুরিমনযেনেৰ পুচ্ছিত্ৰা সংৰিগ্গহদযো পুন নিৰত্তিত্ৰা পাসাদং অভিরুহি. রাজাপি পুচ্ছিত্ৰা হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ সংৰিদহিত্ৰা পুন ৰড্ঢেত্ৰা সমন্ততো যোজনপ্পমাণে পদেসে আরক্খং ঠপেসি. অপরং পনেকদিৰসং উয্যানং গচ্ছন্তো তথেৰ দেৰতাভিনিম্মিতং সুনিৰত্থং সুপারুতং পব্বজিতং দিস্ৰা ‘‘কো নামেসো সম্মা’’হি সারথিং পুচ্ছি. সারথি কিঞ্চাপি বুদ্ধুপ্পাদস্স অভাৰা পব্বজিতং ৰা পব্বজিতগুণে ৰা ন জানাতি, দেৰতানুভাৰেন পন ‘‘পব্বজিতো নামাযং, দেৰা’’তি ৰত্ৰা পব্বজ্জায গুণে ৰণ্ণেসি. বোধিসত্তো পব্বজ্জায রুচিং উপ্পাদেত্ৰা তং দিৰসং উয্যানং অগমাসি. দীঘভাণকা পনাহু – ‘‘চত্তারিপি নিমিত্তানি একদিৰসেনেৰ দিস্ৰা অগমাসী’’তি.
সো তত্থ দিৰসভাগং কীল়িত্ৰা মঙ্গলপোক্খরণিযং ন্হাযিত্ৰা অত্থঙ্গতে সূরিযে মঙ্গলসিলাপট্টে নিসীদি অত্তানং অলঙ্কারাপেতুকামো, অথস্স পরিচারকপুরিসা নানাৰণ্ণানি দুস্সানি নানপ্পকারা আভরণৰিকতিযো মালাগন্ধৰিলেপনানি চ আদায সমন্তা পরিৰারেত্ৰা অট্ঠংসু. তস্মিং খণে সক্কস্স নিসিন্নাসনং উণ্হং অহোসি. সো ‘‘কো নু খো মং ইমম্হা ঠানা চাৰেতুকামোসী’’তি উপধারেন্তো বোধিসত্তস্স অলঙ্কারেতুকামতং ঞত্ৰা ৰিস্সকম্মং আমন্তেসি – ‘‘সম্ম ৰিস্সকম্ম, সিদ্ধত্থকুমারো অজ্জ অড্ঢরত্তসমযে মহাভিনিক্খমনং নিক্খমিস্সতি, অযমস্স পচ্ছিমো অলঙ্কারো, ত্ৰং উয্যানং গন্ত্ৰা মহাপুরিসং দিব্বালঙ্কারেহি অলঙ্করোহী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা দেৰানুভাৰেন তঙ্খণঞ্ঞেৰ ¶ বোধিসত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা তস্সেৰ কপ্পকসদিসো হুত্ৰা দিব্বদুস্সেন বোধিসত্তস্স সীসং ৰেঠেসি. বোধিসত্তো হত্থসম্ফস্সেনেৰ ‘‘নামং মনুস্সো, দেৰপুত্তো অয’’ন্তি অঞ্ঞাসি. ৰেঠনেন ৰেঠিতমত্তে সীসে মোল়িযং মণিরতনাকারেন দুস্সসহস্সং অব্ভুগ্গঞ্ছি, পুন ৰেঠেন্তস্স দুস্সসহস্সন্তি দসক্খত্তুং ৰেঠেন্তস্স দস দুস্সসহস্সানি অব্ভুগ্গচ্ছিংসু. ‘‘সীসং খুদ্দকং, দুস্সানি বহূনি ¶ , কথং অব্ভুগ্গতানী’’তি ন চিন্তেতব্বং. তেসু হি সব্বমহন্তং আমলকপুপ্ফপ্পমাণং, অৰসেসানি কদম্বকপুপ্ফপ্পমাণানি ¶ অহেসুং. বোধিসত্তস্স সীসং কিঞ্জক্খগৰচ্ছিতং ৰিয কুয্যকপুপ্ফং অহোসি.
অথস্স সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতস্স সব্বতালাৰচরেসু সকানি সকানি পটিভানানি দস্সযন্তেসু, ব্রাহ্মণেসু ‘‘জযনন্দা’’তিআদিৰচনেহি, সুতমঙ্গলিকাদীসু চ নানপ্পকারেহি মঙ্গলৰচনত্থুতিঘোসেহি সম্ভাৰেন্তেসু সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতং তং রথৰরং অভিরুহি. তস্মিং সমযে ‘‘রাহুলমাতা পুত্তং ৰিজাতা’’তি সুত্ৰা সুদ্ধোদনমহারাজা ‘‘পুত্তস্স মে তুট্ঠিং নিৰেদেথা’’তি সাসনং পহিণি. বোধিসত্তো তং সুত্ৰা ‘‘রাহু জাতো, বন্ধনং জাত’’ন্তি আহ. রাজা ‘‘কিং মে পুত্তো অৰচা’’তি পুচ্ছিত্ৰা তং ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ইতো পট্ঠায মে নত্তা ‘রাহুলকুমারো’ত্ৰেৰ নাম হোতূ’’তি আহ.
বোধিসত্তোপি খো রথৰরং আরুয্হ অতিমহন্তেন যসেন অতিমনোরমেন সিরিসোভগ্গেন নগরং পাৰিসি. তস্মিং সমযে কিসাগোতমী নাম খত্তিযকঞ্ঞা উপরিপাসাদৰরতলগতা নগরং পদক্খিণং কুরুমানস্স বোধিসত্তস্স রূপসিরিং দিস্ৰা পীতিসোমনস্সজাতা ইমং উদানং উদানেসি –
‘‘নিব্বুতা নূন সা মাতা, নিব্বুতো নূন সো পিতা;
নিব্বুতা নূন সা নারী, যস্সাযং ঈদিসো পতী’’তি. (ধ. স. অট্ঠ. নিদানকথা); –
বোধিসত্তো তং সুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অযং এৰমাহ – ‘এৰরূপং অত্তভাৰং পস্সন্তিযা মাতু হদযং নিব্বাযতি, পিতু হদযং নিব্বাযতি, পজাপতিযা হদযং নিব্বাযতী’তি. কিস্মিং নু খো নিব্বুতে হদযং নিব্বুতং নাম হোতী’’তি. অথস্স কিলেসেসু ৰিরত্তমনস্স এতদহোসি ¶ – ‘‘রাগগ্গিম্হি নিব্বুতে নিব্বুতং নাম হোতি, দোসগ্গিম্হি নিব্বুতে নিব্বুতং নাম হোতি, মোহগ্গিম্হি নিব্বুতে নিব্বুতং নাম হোতি, মানদিট্ঠিআদীসু সব্বকিলেসদরথেসু নিব্বুতেসু নিব্বুতং নাম হোতী’’তি. ‘‘অযং মে সুস্সৰনং সাৰেতি, অহঞ্হি নিব্বানং গৰেসন্তো ৰিচরামি, অজ্জেৰ মযা ঘরাৰাসং ছড্ডেত্ৰা নিক্খম্ম পব্বজিত্ৰা নিব্বানং গৰেসিতুং ৰট্টতি, অযং ইমিস্সা আচরিযভাগো হোতূ’’তি ¶ কণ্ঠতো ওমুঞ্চিত্ৰা কিসাগোতমিযা সতসহস্সগ্ঘনকং মুত্তাহারং পেসেসি. সা ‘‘সিদ্ধত্থকুমারো মযি পটিবদ্ধচিত্তো হুত্ৰা পণ্ণাকারং পেসেতী’’তি সোমনস্সজাতা অহোসি.
বোধিসত্তোপি ¶ মহন্তেন সিরিসোভগ্গেন অত্তনো পাসাদং অভিরুহিত্ৰা সিরিসযনে নিপজ্জি. তাৰদেৰ চ নং সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতা নচ্চগীতাদীসু সুসিক্খিতা দেৰকঞ্ঞা ৰিয রূপসোভগ্গপ্পত্তা নাটকিত্থিযো নানাতূরিযানি গহেত্ৰা সম্পরিৰারেত্ৰা অভিরমাপেন্তিযো নচ্চগীতৰাদিতানি পযোজযিংসু. বোধিসত্তো কিলেসেসু ৰিরত্তচিত্ততায নচ্চাদীসু অনভিরতো মুহুত্তং নিদ্দং ওক্কমি. তাপি ইত্থিযো ‘‘যস্সত্থায মযং নচ্চাদীনি পযোজেম, সো নিদ্দং উপগতো, ইদানি কিমত্থং কিলমিস্সামা’’তি গহিতগহিতানি তূরিযানি অজ্ঝোত্থরিত্ৰা নিপজ্জিংসু, গন্ধতেলপ্পদীপা ঝাযন্তি. বোধিসত্তো পবুজ্ঝিত্ৰা সযনপিট্ঠে পল্লঙ্কেন নিসিন্নো অদ্দস তা ইত্থিযো তূরিযভণ্ডানি অৰত্থরিত্ৰা নিদ্দাযন্তিযো – একচ্চা পগ্ঘরিতখেল়া, কিলিন্নগত্তা, একচ্চা দন্তে খাদন্তিযো, একচ্চা কাকচ্ছন্তিযো, একচ্চা ৰিপ্পলপন্তিযো, একচ্চা ৰিৰটমুখী, একচ্চা অপগতৰত্থা পাকটবীভচ্ছসম্বাধট্ঠানা. সো তাসং তং ৰিপ্পকারং দিস্ৰা ভিয্যোসোমত্তায কামেসু ৰিরত্তচিত্তো অহোসি. তস্স অলঙ্কতপটিযত্তং সক্কভৰনসদিসম্পি তং মহাতলং ৰিৰিধনানাকুণপভরিতং আমকসুসানং ৰিয উপট্ঠাসি, তযো ভৰা আদিত্তগেহসদিসা খাদিংসু – ‘‘উপদ্দুতং ৰত, ভো, উপস্সট্ঠং ৰত, ভো’’তি উদানং পৰত্তেসি, অতিৰিযস্স পব্বজ্জায চিত্তং নমি.
সো ‘‘অজ্জেৰ মযা মহাভিনিক্খমনং নিক্খমিতুং ৰট্টতী’’তি সযনা ৰুট্ঠায দ্ৰারসমীপং গন্ত্ৰা ‘‘কো এত্থা’’তি আহ. উম্মারে সীসং কত্ৰা নিপন্নো ছন্নো – ‘‘অহং, অয্যপুত্ত, ছন্নো’’তি আহ. ‘‘অজ্জাহং মহাভিনিক্খমনং নিক্খমিতুকামো, একং মে অস্সং কপ্পেহী’’তি আহ. সো ‘‘সাধু, দেৰা’’তি অস্সভণ্ডকং গহেত্ৰা অস্সসালং গন্ত্ৰা গন্ধতেলপ্পদীপেসু জলন্তেসু সুমনপট্টৰিতানস্স হেট্ঠা রমণীযে ভূমিভাগে ঠিতং কণ্ডকং অস্সরাজানং দিস্ৰা ‘‘অজ্জ মযা ইমমেৰ কপ্পেতুং ৰট্টতী’’তি কণ্ডকং কপ্পেসি. সো কপ্পিযমানোৰ অঞ্ঞাসি ‘‘অযং কপ্পনা অতিৰিয গাল়্হা, অঞ্ঞেসু দিৰসেসু উয্যানকীল়াদিগমনকালে ¶ কপ্পনা ৰিয ন হোতি ¶ , ময্হং অয্যপুত্তো অজ্জ মহাভিনিক্খমনং নিক্খমিতুকামো ভৰিস্সতী’’তি. ততো তুট্ঠমানসো মহাহসিতং হসি, সো সদ্দো সকলনগরং পত্থরিত্ৰা গচ্ছেয্য. দেৰতা পন নং সন্নিরুম্ভিত্ৰা ন কস্সচি সোতুং অদংসু.
বোধিসত্তোপি খো ছন্নং পেসেত্ৰাৰ ‘‘পুত্তং তাৰ পস্সিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা নিসিন্নপল্লঙ্কতো উট্ঠায রাহুলমাতুযা ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা গব্ভদ্ৰারং ৰিৰরি. তস্মিং খণে অন্তোগব্ভে গন্ধতেলপ্পদীপো ঝাযতি, রাহুলমাতা সুমনমল্লিকাদীনং পুপ্ফানং অম্বণমত্তেন অভিপ্পকিণ্ণে সযনে পুত্তস্স মত্থকে হত্থং ঠপেত্ৰা নিদ্দাযতি. বোধিসত্তো উম্মারে পাদং ঠপেত্ৰা ঠিতকোৰ ¶ ওলোকেত্ৰা ‘‘সচাহং দেৰিযা হত্থং অপনেত্ৰা মম পুত্তং গণ্হিস্সামি, দেৰী পবুজ্ঝিস্সতি, এৰং মে গমনন্তরাযো ভৰিস্সতি, বুদ্ধো হুত্ৰাৰ আগন্ত্ৰা পুত্তং পস্সিস্সামী’’তি পাসাদতলতো ওতরি. যং পন জাতকট্ঠকথাযং ‘‘তদা সত্তাহজাতো রাহুলকুমারো হোতী’’তি ৰুত্তং, তং সেসট্ঠকথাসু নত্থি, তস্মা ইদমেৰ গহেতব্বং.
এৰং বোধিসত্তো পাসাদতলা ওতরিত্ৰা অস্সসমীপং গন্ত্ৰা এৰমাহ – ‘‘তাত কণ্ডক, ত্ৰং অজ্জ একরত্তিং মং তারয, অহং তং নিস্সায বুদ্ধো হুত্ৰা সদেৰকং লোকং তারযিস্সামী’’তি. ততো উল্লঙ্ঘিত্ৰা কণ্ডকস্স পিট্ঠিং অভিরুহি. কণ্ডকো গীৰতো পট্ঠায আযামেন অট্ঠারসহত্থো হোতি, তদনুচ্ছৰিকেন উব্বেধেন সমন্নাগতো থামজৰসম্পন্নো সব্বসেতো ধোতসঙ্খসদিসো. সো সচে হসেয্য ৰা পদসদ্দং ৰা করেয্য, সদ্দো সকলনগরং অৰত্থরেয্য, তস্মা দেৰতা অত্তনো আনুভাৰেন তস্স যথা ন কোচি সুণাতি, এৰং হসিতসদ্দং সন্নিরুম্ভিত্ৰা অক্কমনঅক্কমনপদৰারে হত্থতলানি উপনামেসুং. বোধিসত্তো অস্সৰরস্স পিট্ঠিৰেমজ্ঝগতো ছন্নং অস্সস্স ৰালধিং গাহাপেত্ৰা অড্ঢরত্তসমযে মহাদ্ৰারসমীপং পত্তো. তদা পন রাজা ‘‘এৰং মম পুত্তো যায কাযচি ৰেলায নগরদ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা নিক্খমিতুং ন সক্খিস্সতী’’তি দ্ৰীসু দ্ৰারকৰাটেসু একেকং পুরিসসহস্সেন ৰিৰরিতব্বং কারেসি. বোধিসত্তো পন থামবলসম্পন্নো হত্থিগণনায কোটিসহস্সহত্থীনং বলং ধারেসি, পুরিসগণনায দসকোটিসহস্সপুরিসানং ¶ বলং ধারেসি. সো চিন্তেসি – ‘‘সচে দ্ৰারং ন ৰিৰরিয্যতি, অজ্জ কণ্ডকস্স পিট্ঠে নিসিন্নোৰ ৰালধিং গহেত্ৰা ঠিতেন ছন্নেন সদ্ধিংযেৰ কণ্ডকং ঊরুহি নিপ্পীল়েত্ৰা অট্ঠারসহত্থুব্বেধং ¶ পাকারং উপ্পতিত্ৰা অতিক্কমিস্সামী’’তি. ছন্নোপি চিন্তেসি – ‘‘সচে দ্ৰারং ন ৰিৰরিয্যতি, অহং অত্তনো সামিকং অয্যপুত্তং খন্ধে নিসীদাপেত্ৰা কণ্ডকং দক্খিণেন হত্থেন কুচ্ছিযং পরিক্খিপন্তো উপকচ্ছন্তরে কত্ৰা পাকারং উপ্পতিত্ৰা অতিক্কমিস্সামী’’তি. কণ্ডকোপি চিন্তেসি – ‘‘সচে দ্ৰারং ন ৰিৰরিয্যতি, অহং অত্তনো সামিকং পিট্ঠে যথানিসিন্নমেৰ ছন্নেন ৰালধিং গহেত্ৰা ঠিতেন সদ্ধিংযেৰ উক্খিপিত্ৰা পাকারং উপ্পতিত্ৰা অতিক্কমিস্সামী’’তি. সচে দ্ৰারং ন ৰিৰরেয্য, যথাচিন্তিতমেৰ তেসু তীসু জনেসু অঞ্ঞতরো সম্পাদেয্য. দ্ৰারে পন অধিৰত্থা দেৰতা দ্ৰারং ৰিৰরি.
তস্মিংযেৰ খণে মারো পাপিমা ‘‘বোধিসত্তং নিৰত্তেস্সামী’’তি আগন্ত্ৰা আকাসে ঠিতো আহ – ‘‘মারিস, মা নিক্খমি, ইতো তে সত্তমে দিৰসে চক্করতনং পাতুভৰিস্সতি, দ্ৰিসহস্সপরিত্তদীপপরিৰারানং চতুন্নং মহাদীপানং রজ্জং কারেস্সসি, নিৰত্ত, মারিসা’’তি. ‘‘কোসি ত্ৰ’’ন্তি? ‘‘অহং ৰসৰত্তী’’তি. ‘‘মার, জানামহং ময্হং চক্করতনস্স পাতুভাৰং, অনত্থিকোহং ¶ রজ্জেন, দসসহস্সিলোকধাতুং উন্নাদেত্ৰা বুদ্ধো ভৰিস্সামী’’তি আহ. মারো ‘‘ইতো দানি তে পট্ঠায কামৰিতক্কং ৰা ব্যাপাদৰিতক্কং ৰা ৰিহিংসাৰিতক্কং ৰা চিন্তিতকালে জানিস্সামী’’তি ওতারাপেক্খো ছাযা ৰিয অনুগচ্ছন্তো অনুবন্ধি.
বোধিসত্তোপি হত্থগতং চক্কৰত্তিরজ্জং খেল়পিণ্ডং ৰিয অনপেক্খো ছড্ডেত্ৰা মহন্তেন সক্কারেন নগরা নিক্খমি. আসাল়্হিপুণ্ণমায উত্তরাসাল়্হনক্খত্তে ৰত্তমানে, নিক্খমিত্ৰা চ পুন নগরং অপলোকেতুকামো জাতো. এৰঞ্চ পনস্স চিত্তে উপ্পন্নমত্তেযেৰ – ‘‘মহাপুরিস, ন তযা নিৰত্তেত্ৰা ওলোকনকম্মং কত’’ন্তি ৰদমানা ৰিয মহাপথৰী কুলালচক্কং ৰিয ছিজ্জিত্ৰা পরিৰত্তি. বোধিসত্তো নগরাভিমুখো ঠত্ৰা নগরং ওলোকেত্ৰা তস্মিং পথৰিপ্পদেসে কণ্ডকনিৰত্তনচেতিযট্ঠানং দস্সেত্ৰা গন্তব্বমগ্গাভিমুখং কণ্ডকং কত্ৰা পাযাসি মহন্তেন সক্কারেন উল়ারেন সিরিসোভগ্গেন. তদা কিরস্স দেৰতা পুরতো সট্ঠি উক্কাসহস্সানি ধারযিংসু, পচ্ছতো সট্ঠি ¶ , দক্খিণপস্সতো সট্ঠি, ৰামপস্সতো সট্ঠীতি. অপরা দেৰতা চক্কৰাল়মুখৰট্টিযং অপরিমাণা উক্কা ধারযিংসু. অপরা দেৰতা চ নাগসুপণ্ণাদযো চ দিব্বেহি গন্ধেহি মালাহি চুণ্ণেহি ধূপেহি পূজযমানা গচ্ছন্তি, পারিচ্ছত্তকপুপ্ফেহি চেৰ মন্দারৰপুপ্ফেহি চ ঘনমেঘৰুট্ঠিকালে ধারাহি ৰিয নভং নিরন্তরং অহোসি, দিব্বানি সংগীতানি পৰত্তিংসু ¶ , সমন্ততো অট্ঠ তূরিযানি, সট্ঠি তূরিযানীতি অট্ঠসট্ঠি তূরিযসতসহস্সানি পৰত্তযিংসু. তেসং সদ্দো সমুদ্দকুচ্ছিযং মেঘধনিতকালো ৰিয, যুগন্ধরকুচ্ছিযং সাগরনিগ্ঘোসকালো ৰিয চ ৰত্ততি.
ইমিনা সিরিসোভগ্গেন গচ্ছন্তো বোধিসত্তো একরত্তেনেৰ তীণি রজ্জানি অতিক্কম্ম তিংসযোজনমত্থকে অনোমানদীতীরং পাপুণি. কিং পন অস্সো ততো পরং গন্তুং ন সক্কোতীতি? নো ন সক্কোতি. সো হি একং চক্কৰাল়গব্ভং নাভিযা ঠিতচক্কস্স নেমিৰট্টিং মদ্দন্তো ৰিয অন্তন্তেন চরিত্ৰা পুরেপাতরাসমেৰ আগন্ত্ৰা অত্তনো সম্পাদিতং ভত্তং ভুঞ্জিতুং সমত্থো. তদা পন দেৰনাগসুপণ্ণাদীহি আকাসে ঠত্ৰা ওস্সট্ঠেহি গন্ধমালাদীহি যাৰ ঊরুপ্পদেসা সঞ্ছন্নসরীরং আকড্ঢিত্ৰা গন্ধমালাজটং ছিন্দন্তস্স অতিপপঞ্চো অহোসি, তস্মা তিংসযোজনমত্তমেৰ অগমাসি. অথ বোধিসত্তো নদীতীরে ঠত্ৰা ছন্নং পুচ্ছি – ‘‘কা নাম অযং নদী’’তি? ‘‘অনোমা নাম, দেৰা’’তি. ‘‘অম্হাকম্পি পব্বজ্জা অনোমা ভৰিস্সতী’’তি পণ্হিযা ঘট্টেন্তো অস্সস্স সঞ্ঞং অদাসি. অস্সো চ উপ্পতিত্ৰা অট্ঠুসভৰিত্থারায নদিযা পারিমতীরে অট্ঠাসি.
বোধিসত্তো ¶ অস্সপিট্ঠিতো ওরুয্হ রজতপট্টসদিসে ৰাল়ুকাপুলিনে ঠত্ৰা ছন্নং আমন্তেসি – ‘‘সম্ম ছন্ন, ত্ৰং ময্হং আভরণানি চেৰ কণ্ডকঞ্চ আদায গচ্ছ, অহং পব্বজিস্সামী’’তি. ‘‘অহম্পি, দেৰ, পব্বজিস্সামী’’তি. বোধিসত্তো ‘‘ন লব্ভা তযা পব্বজিতুং, গচ্ছেৰ ত্ৰ’’ন্তি তিক্খত্তুং পটিবাহিত্ৰা আভরণানি চেৰ কণ্ডকঞ্চ পটিচ্ছাপেত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ইমে ময্হং কেসা সমণসারুপ্পা ন হোন্তি, অঞ্ঞো বোধিসত্তস্স কেসে ছিন্দিতুং যুত্তরূপো নত্থী’’তি. ততো ‘‘সযমেৰ খগ্গেন ছিন্দিস্সামী’’তি দক্খিণেন হত্থেন অসিং গহেত্ৰা ৰামহত্থেন মোল়িযা সদ্ধিং চূল়ং গহেত্ৰা ছিন্দি. কেসা দ্ৰঙ্গুলমত্তা হুত্ৰা দক্খিণতো আৰট্টমানা সীসং ¶ অল্লীযিংসু. তেসং যাৰজীৰং তদেৰ পমাণং অহোসি, মস্সু চ তদনুরূপং, পুন কেসমস্সুওহারণকিচ্চং নাম নাহোসি. বোধিসত্তো সহ মোল়িযা চূল়ং গহেত্ৰা ‘‘সচাহং সম্বুদ্ধো ভৰিস্সামি, আকাসে তিট্ঠতু. নো চে, ভূমিযং পততূ’’তি অন্তলিক্খে খিপি. সা চূল়া যোজনপ্পমাণং ঠানং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা আকাসে অট্ঠাসি. সক্কো দেৰরাজা দিব্বচক্খুনা ওলোকেত্ৰা যোজনিযরতনচঙ্কোটকেন সম্পটিচ্ছিত্ৰা তাৰতিংসভৰনে চূল়ামণিচেতিযং নাম পতিট্ঠাপেসি.
‘‘ছেত্ৰান ¶ মোল়িং ৰরগন্ধৰাসিতং, ৰেহাযসং উক্খিপি সক্যপুঙ্গৰো;
সহস্সনেত্তো সিরসা পটিগ্গহি, রতনচঙ্কোটৰরেন ৰাসৰো’’তি. (ম. নি. অট্ঠ. ১.২২২);
পুন বোধিসত্তো চিন্তেসি – ‘‘ইমানি কাসিকৰত্থানি ময্হং ন সমণসারুপ্পানী’’তি. অথস্স কস্সপবুদ্ধকালে পুরাণসহাযকো ঘটিকারমহাব্রহ্মা একং বুদ্ধন্তরং জরং অপ্পত্তেন মিত্তভাৰেন চিন্তেসি – ‘‘অজ্জ মে সহাযকো মহাভিনিক্খমনং নিক্খন্তো, সমণপরিক্খারমস্স গহেত্ৰা গচ্ছিস্সামী’’তি.
‘‘তিচীৰরঞ্চ পত্তো চ, ৰাসী সূচি চ বন্ধনং;
পরিস্সাৰনেন অট্ঠেতে, যুত্তযোগস্স ভিক্খূনো’’তি. –
ইমে অট্ঠ পরিক্খারে আহরিত্ৰা অদাসি. বোধিসতো অরহদ্ধজং নিৰাসেত্ৰা উত্তমপব্বজিতৰেসং গণ্হিত্ৰা ‘‘ছন্ন, ত্ৰং মম ৰচনেন মাতাপিতূনং আরোগ্যং ৰদেহী’’তি ৰত্ৰা উয্যোজেসি. ছন্নো বোধিসত্তং ৰন্দিত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি. কণ্ডকো পন ছন্নেন সদ্ধিং মন্তযমানস্স বোধিসত্তস্স ৰচনং সুণন্তোৰ ‘‘নত্থি দানি ময্হং পুন সামিনো দস্সন’’ন্তি চিন্তেত্ৰা চক্খুপথং ¶ ৰিজহন্তো সোকং অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো হদযেন ফলিতেন কালং কত্ৰা তাৰতিংসভৰনে কণ্ডকো নাম দেৰপুত্তো হুত্ৰা নিব্বত্তি. ছন্নস্স পঠমং একোৰ সোকো অহোসি, কণ্ডকস্স পন কালকিরিযায দুতিযেন সোকেন পীল়িতো রোদন্তো পরিদেৰন্তো নগরং অগমাসি.
বোধিসত্তো ¶ পব্বজিত্ৰা তস্মিংযেৰ পদেসে অনুপিযং নাম অম্বৰনং অত্থি, তত্থ সত্তাহং পব্বজ্জাসুখেন ৰীতিনামেত্ৰা একদিৰসেনেৰ তিংসযোজনমগ্গং পদসা গন্ত্ৰা রাজগহং পাৰিসি. পৰিসিত্ৰা চ সপদানং পিণ্ডায চরি. সকলনগরং বোধিসত্তস্স রূপদস্সনেনেৰ ধনপালকে পৰিট্ঠে রাজগহং ৰিয চ, অসুরিন্দে পৰিট্ঠে দেৰনগরং ৰিয চ সঙ্খোভং অগমাসি. রাজপুরিসা গন্ত্ৰা ‘‘দেৰ, এৰরূপো নাম সত্তো নগরে পিণ্ডায চরতি, ‘দেৰো ৰা মনুস্সো ৰা নাগো ৰা সুপণ্ণো ৰা অসুকো নাম এসো’তি ন জানামা’’তি আরোচেসুং. রাজা পাসাদতলে ঠত্ৰা মহাপুরিসং দিস্ৰা অচ্ছরিযব্ভুতচিত্তো পুরিসে আণাপেসি – ‘‘গচ্ছথ, ভণে ¶ , ৰীমংসথ, সচে অমনুস্সো ভৰিস্সতি, নগরা নিক্খমিত্ৰা অন্তরধাযিস্সতি, সচে দেৰতা ভৰিস্সতি, আকাসেন গচ্ছিস্সতি, সচে নাগো ভৰিস্সতি, পথৰিযং নিমুজ্জিত্ৰা গমিস্সতি, সচে মনুস্সো ভৰিস্সতি, যথালদ্ধং ভিক্খং পরিভুঞ্জিস্সতী’’তি.
মহাপুরিসোপি খো মিস্সকভত্তং সংহরিত্ৰা ‘‘অলং মে এত্তকং যাপনাযা’’তি ঞত্ৰা পৰিট্ঠদ্ৰারেনেৰ নগরা নিক্খমিত্ৰা পণ্ডৰপব্বতচ্ছাযাযং পুরত্থিমাভিমুখো নিসীদিত্ৰা আহারং পরিভুঞ্জিতুং আরদ্ধো. অথস্স অন্তানি পরিৰত্তিত্ৰা মুখেন নিক্খমনাকারপ্পত্তানি অহেসুং. ততো সো তেন অত্তভাৰেন এৰরূপস্স আহারস্স চক্খুনাপি অদিট্ঠপুব্বতায তেন পটিকূলাহারেন অট্টীযমানোপি এৰং অত্তনা এৰ অত্তানং ওৰদি – ‘‘সিদ্ধত্থ, ত্ৰং সুলভঅন্নপানে কুলে তিৰস্সিকগন্ধসালিভোজনং নানগ্গরসেহি ভুঞ্জনট্ঠানে নিব্বত্তিত্ৰাপি একং পংসুকূলিকং দিস্ৰা ‘কদা নু খো অহম্পি এৰরূপো হুত্ৰা পিণ্ডায চরিত্ৰা ভুঞ্জিস্সামি, ভৰিস্সতি নু খো মে সো কালো’তি চিন্তেত্ৰা নিক্খন্তো, ইদানি কিন্নামেতং করোসী’’তি এৰং অত্তানং ওৰদিত্ৰা নিব্বিকারো হুত্ৰা আহারং পরিভুঞ্জি.
রাজপুরিসা তং পৰত্তিং দিস্ৰা গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা দূতৰচনং সুত্ৰা ৰেগেন নগরা নিক্খমিত্ৰা বোধিসত্তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ইরিযাপথস্মিংযেৰ পসীদিত্ৰা বোধিসত্তস্স সব্বং ইস্সরিযং নিয্যাতেসি. বোধিসত্তো ‘‘ময্হং, মহারাজ, ৰত্থুকামেহি ৰা কিলেসকামেহি ৰা অত্থো নত্থি, অহং পরমাভিসম্বোধিং পত্থযন্তো নিক্খন্তো’’তি আহ. রাজা অনেকপ্পকারং যাচন্তোপি ¶ তস্স চিত্তং অলভিত্ৰা ‘‘অদ্ধা ত্ৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি ¶ , বুদ্ধভূতেন পন তযা পঠমং মম ৰিজিতং আগন্তব্ব’’ন্তি পটিঞ্ঞং গণ্হি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন ‘‘পব্বজ্জং কিত্তযিস্সামি, যথা পব্বজি চক্খুমা’’তি ইমং পব্বজ্জাসুত্তং (সু. নি. ৪০৭) সদ্ধিং অট্ঠকথায ওলোকেত্ৰা ৰেদিতব্বো.
বোধিসত্তোপি খো রঞ্ঞো পটিঞ্ঞং দত্ৰা অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো আল়ারঞ্চ কালামং উদকঞ্চ রামপুত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা ‘‘নাযং মগ্গো বোধাযা’’তি তম্পি সমাপত্তিভাৰনং অনলঙ্করিত্ৰা সদেৰকস্স লোকস্স অত্তনো থামৰীরিযসন্দস্সনত্থং ¶ মহাপধানং পদহিতুকামো উরুৰেলং গন্ত্ৰা ‘‘রমণীযো ৰতাযং ভূমিভাগো’’তি তত্থেৰ ৰাসং উপগন্ত্ৰা মহাপধানং পদহি. তেপি খো কোণ্ডঞ্ঞপ্পমুখা পঞ্চৰগ্গিযা গামনিগমরাজধানীসু ভিক্খায চরন্তা তত্থ বোধিসত্তং সম্পাপুণিংসু. অথ নং ছব্বস্সানি মহাপধানং পদহন্তং ‘‘ইদানি বুদ্ধো ভৰিস্সতি, ইদানি বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি পরিৰেণসম্মজ্জনাদিকায ৰত্তপটিপত্তিযা উপট্ঠহমানা সন্তিকাৰচরা অহেসুং. বোধিসত্তোপি খো ‘‘কোটিপ্পত্তং দুক্করকারিকং করিস্সামী’’তি একতিলতণ্ডুলাদীহিপি ৰীতিনামেসি, সব্বসোপি আহারুপচ্ছেদনং অকাসি. দেৰতাপি লোমকূপেহি ওজং উপসংহরমানা পক্খিপিংসু.
অথস্স তায নিরাহারতায পরমকসিরপ্পত্ততায সুৰণ্ণৰণ্ণোপি কাযো কাল়ৰণ্ণো অহোসি, দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণানি পটিচ্ছন্নানি অহেসুং. অপ্পেকদা আনাপানকজ্ঝানং ঝাযন্তো মহাৰেদনাভিতুন্নো ৰিসঞ্ঞীভূতো চঙ্কমনকোটিযং পততি. অথ নং একচ্চা দেৰতা ‘‘কালঙ্কতো সমণো গোতমো’’তি ৰদন্তি. একচ্চা ‘‘ৰিহারোত্ৰেৰেসো অরহত’’ন্তি চ আহংসু. তত্থ যাসং ‘‘কালঙ্কতো’’তি সঞ্ঞা অহোসি, তা গন্ত্ৰা সুদ্ধোদনমহারাজস্স আরোচেসুং – ‘‘তুম্হাকং পুত্তো কালঙ্কতো’’তি. ‘‘মম পুত্তো বুদ্ধো হুত্ৰা কালঙ্কতো, অহুত্ৰা’’তি? ‘‘বুদ্ধো ভৰিতুং নাসক্খি, পধানভূমিযংযেৰ পতিত্ৰা কালঙ্কতো’’তি. ইদং সুত্ৰা রাজা – ‘‘নাহং সদ্দহামি, মম ¶ পুত্তস্স বোধিং অপ্পত্ৰা কালকিরিযা নাম নত্থী’’তি পটিক্খিপি. ‘‘কস্মা পন রাজা ন সদ্দহতী’’তি? কালদেৰলতাপসৰন্দাপনদিৰসে জম্বুরুক্খমূলে চ পাটিহারিযানং দিট্ঠত্তা.
পুন বোধিসত্তে সঞ্ঞং পটিলভিত্ৰা উট্ঠিতে তা দেৰতা গন্ত্ৰা ‘‘অরোগো তে, মহারাজ, পুত্তো’’তি আরোচেসুং. রাজা ‘‘জানামহং মম পুত্তস্স অমরণভাৰ’’ন্তি ৰদতি. মহাসত্তস্স ছব্বস্সানি দুক্করকারিকং করোন্তস্সেৰ আকাসে গণ্ঠিকরণকালো ৰিয অহোসি. সো ‘‘অযং ¶ দুক্করকারিকা নাম বোধায মগ্গো ন হোতী’’তি ওল়ারিকং আহারং আহারেতুং গামনিগমেসু পিণ্ডায চরিত্ৰা আহারং আহরি. অথস্স দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণানি পাকতিকানি অহেসুং, কাযোপি সুৰণ্ণৰণ্ণো অহোসি. পঞ্চৰগ্গিযা ভিক্খূ ‘‘অযং ছব্বস্সানি দুক্করকারিকং ¶ করোন্তোপি সব্বঞ্ঞুতং পটিৰিজ্ঝিতুং নাসক্খি, ইদানি গামনিগমাদীসু পিণ্ডায চরিত্ৰা ওল়ারিকং আহারং আহরমানো কিং সক্খিস্সতি, বাহুলিকো এস পধানৰিব্ভন্তো, সীসং ন্হাযিতুকামস্স উস্সাৰবিন্দুতক্কনং ৰিয অম্হাকং এতস্স সন্তিকা ৰিসেসতক্কনং, কিং নো ইমিনা’’তি মহাপুরিসং পহায অত্তনো অত্তনো পত্তচীৰরং গহেত্ৰা অট্ঠারসযোজনমগ্গং গন্ত্ৰা ইসিপতনং পৰিসিংসু.
তেন খো পন সমযেন উরুৰেলাযং সেনানিগমে সেনানিকুটুম্বিকস্স গেহে নিব্বত্তা সুজাতা নাম দারিকা ৰযপ্পত্তা একস্মিং নিগ্রোধরুক্খে পত্থনং অকাসি – ‘‘সচাহং সমজাতিকং কুলঘরং গন্ত্ৰা পঠমগব্ভে পুত্তং লভিস্সামি, অনুসংৰচ্ছরং তে সতসহস্সপরিচ্চাগেন বলিকম্মং করিস্সামী’’তি. তস্সা সা পত্থনা সমিজ্ঝি. সা মহাসত্তস্স দুক্করকারিকং করোন্তস্স ছট্ঠে ৰস্সে পরিপুণ্ণে ৰিসাখাপুণ্ণমাযং বলিকম্মং কাতুকামা হুত্ৰা পুরেতরংযেৰ ধেনুসহস্সং লট্ঠিমধুকৰনে চরাপেত্ৰা, তাসং খীরং পঞ্চ ধেনুসতানি পাযেত্ৰা, তাসং খীরং অড্ঢতিযানি চ সতানীতি এৰং যাৰ সোল়সন্নং ধেনূনং খীরং অট্ঠ ধেনুযো পিৰন্তি, তাৰ খীরস্স বহলতঞ্চ মধুরতঞ্চ ওজৰন্ততঞ্চ পত্থযমানা খীরপরিৰত্তনং নাম অকাসি. সা ৰিসাখাপুণ্ণমদিৰসে ‘‘পাতোৰ বলিকম্মং করিস্সামী’’তি রত্তিযা পচ্চূসসমযং পচ্চুট্ঠায তা অট্ঠ ধেনুযো দুহাপেসি. ৰচ্ছকা ধেনূনং ¶ থনমূলং ন আগমংসু, থনমূলে পন নৰভাজনেসু উপনীতমত্তেসু অত্তনো ধম্মতায খীরধারা পগ্ঘরিংসু. তং অচ্ছরিযং দিস্ৰা সুজাতা সহত্থেনেৰ খীরং গহেত্ৰা নৰভাজনে পক্খিপিত্ৰা সহত্থেনেৰ অগ্গিং কত্ৰা পচিতুং আরভি.
তস্মিং পাযাসে পচ্চমানে মহন্তা মহন্তা পুব্বুল়া উট্ঠহিত্ৰা দক্খিণাৰট্টা হুত্ৰা সঞ্চরন্তি. একফুসিতম্পি বহি ন উপ্পততি, উদ্ধনতো অপ্পমত্তকোপি ধূমো ন উট্ঠহতি. তস্মিং সমযে চত্তারো লোকপালা আগন্ত্ৰা উদ্ধনে আরক্খং গণ্হিংসু, মহাব্রহ্মা ছত্তং ধারেসি, সক্কো অলাতানি সমানেন্তো অগ্গিং জালেসি. দেৰতা দ্ৰিসহস্সদীপপরিৰারেসু চতূসু মহাদীপেসু দেৰমনুস্সানং উপকপ্পনওজং অত্তনো দেৰানুভাৰেন দণ্ডকবদ্ধং মধুপটলং পীল়েত্ৰা মধুং গণ্হমানা ৰিয সংহরিত্ৰা তত্থ পক্খিপিংসু ¶ . অঞ্ঞেসু হি কালেসু দেৰতা কবল়ে কবল়ে ওজং পক্খিপিংসু, সম্বোধিপ্পত্তদিৰসে চ পরিনিব্বানদিৰসে চ উক্খলিযংযেৰ পক্খিপিংসু ¶ . সুজাতা একদিৰসেযেৰ তত্থ অত্তনো পাকটানি অনেকানি অচ্ছরিযানি দিস্ৰা পুণ্ণং নাম দাসিং আমন্তেসি – ‘‘অম্ম পুণ্ণে, অজ্জ অম্হাকং দেৰতা অতিৰিয পসন্না, মযা হি এত্তকে কালে এৰরূপং অচ্ছরিযং নাম ন দিট্ঠপুব্বং, ৰেগেন গন্ত্ৰা দেৰট্ঠানং পটিজগ্গাহী’’তি. সা ‘‘সাধু, অয্যে’’তি তস্সা ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা তুরিততুরিতা রুক্খমূলং অগমাসি.
বোধিসত্তোপি খো তস্মিং রত্তিভাগে পঞ্চ মহাসুপিনে (অ. নি. ৫.১৯৬) দিস্ৰা পরিগ্গণ্হন্তো ‘‘নিস্সংসযং অজ্জাহং বুদ্ধো ভৰিস্সামী’’তি কতসন্নিট্ঠানো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন কতসরীরপটিজগ্গনো ভিক্খাচারকালং আগমযমানো পাতোৰ আগন্ত্ৰা তস্মিং রুক্খমূলে নিসীদি, অত্তনো পভায সকলং রুক্খমূলং ওভাসযমানো. অথ খো সা পুণ্ণা আগন্ত্ৰা অদ্দস বোধিসত্তং রুক্খমূলে পাচীনলোকধাতুং ওলোকযমানং নিসিন্নং, সরীরতো চস্স নিক্খন্তাহি পভাহি সকলরুক্খং সুৰণ্ণৰণ্ণং. দিস্ৰানস্সা এতদহোসি – ‘‘অজ্জ অম্হাকং দেৰতা রুক্খতো ওরুয্হ সহত্থেনেৰ বলিকম্মং সম্পটিচ্ছিতুং নিসিন্না মঞ্ঞে’’তি উব্বেগপ্পত্তা হুত্ৰা ৰেগেন আগন্ত্ৰা সুজাতায এতমত্থং আরোচেসি.
সুজাতা ¶ তস্সা ৰচনং সুত্ৰা তুট্ঠমানসা হুত্ৰা ‘‘অজ্জ দানি পট্ঠায মম জেট্ঠধীতুট্ঠানে তিট্ঠাহী’’তি ধীতু অনুচ্ছৰিকং সব্বালঙ্কারং অদাসি. যস্মা পন বুদ্ধভাৰং পাপুণনদিৰসে সতসহস্সগ্ঘনিকা একা সুৰণ্ণপাতি লদ্ধুং ৰট্টতি, তস্মা সা ‘‘সুৰণ্ণপাতিযং পাযাসং পক্খিপিস্সামী’’তি চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা সতসহস্সগ্ঘনিকং সুৰণ্ণপাতিং নীহরাপেত্ৰা তত্থ পাযাসং পক্খিপিতুকামা পক্কভাজনং আৰজ্জেসি. সব্বো পাযাসো পদুমপত্ততো উদকং ৰিয ৰত্তিত্ৰা পাতিযং পতিট্ঠাসি, একপাতিপূরমত্তোৰ অহোসি. সা তং পাতিং অঞ্ঞায পাতিযা পটিকুজ্জিত্ৰা ওদাতৰত্থেন ৰেঠেত্ৰা সযং সব্বালঙ্কারেহি অত্তভাৰং অলঙ্করিত্ৰা তং পাতিং অত্তনো সীসে ঠপেত্ৰা মহন্তেন আনুভাৰেন নিগ্রোধরুক্খমূলং গন্ত্ৰা বোধিসত্তং দিস্ৰা বলৰসোমনস্সজাতা ‘‘রুক্খদেৰতা’’তি সঞ্ঞায দিট্ঠট্ঠানতো পট্ঠায ওনতোনতা গন্ত্ৰা সীসতো পাতিং ওতারেত্ৰা ৰিৰরিত্ৰা সুৰণ্ণভিঙ্গারেন গন্ধপুপ্ফৰাসিতং উদকং গহেত্ৰা বোধিসত্তং উপগন্ত্ৰা অট্ঠাসি. ঘটিকারমহাব্রহ্মুনা দিন্নো মত্তিকাপত্তো এত্তকং কালং বোধিসত্তং অৰিজহিত্ৰা তস্মিং খণে অদস্সনং গতো, বোধিসত্তো পত্তং অপস্সন্তো দক্খিণহত্থং পসারেত্ৰা উদকং সম্পটিচ্ছি ¶ . সুজাতা সহেৰ পাতিযা পাযাসং মহাপুরিসস্স হত্থে ঠপেসি, মহাপুরিসো সুজাতং ওলোকেসি. সা আকারং সল্লক্খেত্ৰা ‘‘অয্য, মযা তুম্হাকং পরিচ্চত্তা, তং গণ্হিত্ৰা যথারুচি করোথা’’তি ৰন্দিত্ৰা ‘‘যথা ময্হং মনোরথো নিপ্ফন্নো, এৰং তুম্হাকম্পি নিপ্ফজ্জতূ’’তি ¶ ৰত্ৰা সতসহস্সগ্ঘনিকম্পি সুৰণ্ণপাতিং পুরাণকপণ্ণং ৰিয পরিচ্চজিত্ৰা অনপেক্খাৰ পক্কামি.
বোধিসত্তোপি খো নিসিন্নট্ঠানা ৰুট্ঠায রুক্খং পদক্খিণং কত্ৰা পাতিং আদায নেরঞ্জরায তীরং গন্ত্ৰা অনেকেসং বোধিসত্তসতসহস্সানং অভিসম্বুজ্ঝনদিৰসে ওতরিত্ৰা ন্হানট্ঠানং সুপতিট্ঠিতং নাম অত্থি, তস্সা তীরে পাতিং ঠপেত্ৰা সুপতিট্ঠিততিত্থে ওতরিত্ৰা ন্হত্ৰা অনেকবুদ্ধসতসহস্সানং নিৰাসনং অরহদ্ধজং নিৰাসেত্ৰা পুরত্থাভিমুখো নিসীদিত্ৰা একট্ঠিতালপক্কপ্পমাণে একূনপণ্ণাসপিণ্ডে কত্ৰা সব্বং অপ্পোদকমধুপাযাসং পরিভুঞ্জি. সোযেৰস্স বুদ্ধভূতস সত্তসত্তাহং বোধিমণ্ডে ৰসন্তস্স ¶ একূনপণ্ণাসদিৰসানি আহারো অহোসি. এত্তকং কালং অঞ্ঞো আহারো নত্থি, ন ন্হানং, ন মুখধোৰনং, ন সরীরৰল়ঞ্জো, ঝানসুখেন ফলসমাপত্তিসুখেন চ ৰীতিনামেসি. তং পন পাযাসং ভুঞ্জিত্ৰা সুৰণ্ণপাতিং গহেত্ৰা ‘‘সচাহং অজ্জ বুদ্ধো ভৰিস্সামি, অযং পাতি পটিসোতং গচ্ছতু, নো চে ভৰিস্সামি, অনুসোতং গচ্ছতূ’’তি ৰত্ৰা নদীসোতে পক্খিপি. সা সোতং ছিন্দমানা নদীমজ্ঝং গন্ত্ৰা মজ্ঝট্ঠানেনেৰ জৰসম্পন্নো অস্সো ৰিয অসীতিহত্থমত্তট্ঠানং পটিসোতং গন্ত্ৰা একস্মিং আৰট্টে নিমুজ্জিত্ৰা কাল়নাগরাজভৰনং গন্ত্ৰা তিণ্ণং বুদ্ধানং পরিভোগপাতিযো ‘‘কিলি কিলী’’তি রৰং কারযমানা পহরিত্ৰা তাসং সব্বহেট্ঠিমা হুত্ৰা অট্ঠাসি. কাল়ো নাগরাজা ত সদ্দং সুত্ৰা ‘‘হিয্যো একো বুদ্ধো নিব্বত্তি, পুন অজ্জ একো নিব্বত্তো’’তি ৰত্ৰা অনেকেহি পদসতেহি থুতিযো ৰদমানো উট্ঠাসি. তস্স কির মহাপথৰিযা একযোজনতিগাৰুতপ্পমাণং নভং পূরেত্ৰা আরোহনকালো অজ্জ ৰা হিয্যো ৰা সদিসো অহোসি.
বোধিসত্তোপি নদীতীরম্হি সুপুপ্ফিতসালৰনে দিৰাৰিহারং কত্ৰা সাযন্হসমযং পুপ্ফানং ৰণ্টতো মুচ্চনকালে দেৰতাহি অলঙ্কতেন অট্ঠূসভৰিত্থারেন মগ্গেন সীহো ৰিয ৰিজম্ভমানো বোধিরুক্খাভিমুখো পাযাসি. নাগযক্খসুপণ্ণাদযো দিব্বেহি গন্ধপুপ্ফাদীহি পূজযিংসু, দিব্বসংগীতাদীনি পৰত্তযিংসু, দসসহস্সী লোকধাতু একগন্ধা একমালা একসাধুকারা অহোসি. তস্মিং সমযে সোত্থিযো নাম তিণহারকো তিণং আদায পটিপথে আগচ্ছন্তো মহাপুরিসস্স ¶ আকারং ঞত্ৰা অট্ঠ তিণমুট্ঠিযো অদাসি. বোধিসত্তো তিণং গহেত্ৰা বোধিমণ্ডং আরুয্হ দক্খিণদিসাভাগে উত্তরাভিমুখো অট্ঠাসি. তস্মিং খণে দক্খিণচক্কৰাল়ং ওসীদিত্ৰা হেট্ঠা অৰীচিসম্পত্তং ৰিয অহোসি. উত্তরচক্কৰাল়ং উল্লঙ্ঘিত্ৰা উপরি ভৰগ্গপ্পত্তং ৰিয অহোসি. বোধিসত্তো ‘‘ইদং সম্বোধিপাপুণনট্ঠানং ন ভৰিস্সতি মঞ্ঞে’’তি পদক্খিণং ¶ করোন্তো পচ্ছিমদিসাভাগং গন্ত্ৰা পুরত্থিমাভিমুখো অট্ঠাসি, ততো পচ্ছিমচক্কৰাল়ং ওসীদিত্ৰা হেট্ঠা অৰীচিসম্পত্তং ৰিয অহোসি, পুরত্থিমচক্কৰাল়ং উল্লঙ্ঘিত্ৰা উপরি ভৰগ্গপ্পত্তং ৰিয অহোসি. ঠিতট্ঠিতট্ঠানে কিরস্স নেমিৰট্টিপরিযন্তে অক্কন্তং নাভিযা পতিট্ঠিতমহাসকটচক্কং ৰিয মহাপথৰী ওনতুন্নতা ¶ অহোসি. বোধিসত্তো ‘‘ইদম্পি সম্বোধিপাপুণনট্ঠানং ন ভৰিস্সতি মঞ্ঞে’’তি পদক্খিণং করোন্তো উত্তরদিসাভাগং গন্ত্ৰা দক্খিণাভিমুখো অট্ঠাসি. ততো উত্তরচক্কৰাল়ং ওসীদিত্ৰা হেট্ঠা অৰীচিসম্পত্তং ৰিয অহোসি, দক্খিণচক্কৰাল়ং উল্লঙ্ঘিত্ৰা উপরি ভৰগ্গপ্পত্তং ৰিয অহোসি. বোধিসত্তো ‘‘ইদম্পি সম্বোধিপাপুণনট্ঠানং ন ভৰিস্সতি মঞ্ঞে’’তি পদক্খিণং করোন্তো পুরত্থিমদিসাভাগং গন্ত্ৰা পচ্ছিমাভিমুখো অট্ঠাসি. পুরত্থিমদিসাভাগে পন সব্ববুদ্ধানং পল্লঙ্কট্ঠানং অহোসি, তং নেৰ ছম্ভতি, ন কম্পতি. বোধিসত্তো ‘‘ইদং সব্ববুদ্ধানং অৰিজহিতং অচলট্ঠানং কিলেসপঞ্জরৰিদ্ধংসনট্ঠান’’ন্তি ঞত্ৰা তানি তিণানি অগ্গে গহেত্ৰা চালেসি, তাৰদেৰ চুদ্দসহত্থো পল্লঙ্কো অহোসি. তানিপি খো তিণানি তথারূপেন সণ্ঠানেন সণ্ঠহিংসু, যথারূপং সুকুসলো চিত্তকারো ৰা পোত্থকারো ৰা আলিখিতুম্পি সমত্থো নত্থি. বোধিসত্তো বোধিক্খন্ধং পিট্ঠিতো কত্ৰা পুরত্থাভিমুখো দল়্হমানসো হুত্ৰা –
‘‘কামং তচো চ ন্হারু চ, অট্ঠি চ অৰসিস্সতু;
উপসুস্সতু নিস্সেসং, সরীরে মংসলোহিতং. (অ. নি. ২.৫; ম. নি. ২.১৮৪) –
‘ন ত্ৰেৰাহং সম্মাসম্বোধিং অপ্পত্ৰা ইমং পল্লঙ্কং ভিন্দিস্সামী’’’তি অসনিসতসন্নিপাতেনপি অভেজ্জরূপং অপরাজিতপল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসীদি.
তস্মিং সমযে মারো পাপিমা – ‘‘সিদ্ধত্থকুমারো ময্হং ৰসং অতিক্কমিতুকামো, ন দানিস্স অতিক্কমিতুং দস্সামী’’তি মারবলস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা এতমত্থং আরোচেত্ৰা মারঘোসনং নাম ঘোসাপেত্ৰা মারবলং আদায নিক্খমি. সা মারসেনা মারস্স পুরতো দ্ৰাদসযোজনা হোতি, দক্খিণতো চ ৰামতো চ দ্ৰাদসযোজনা, পচ্ছতো চক্কৰাল়পরিযন্তং কত্ৰা ঠিতা, উদ্ধং নৰযোজনুব্বেধা ¶ হোতি, যস্সা উন্নদন্তিযা উন্নাদসদ্দো যোজনসহস্সতো পট্ঠায পথৰিউন্দ্রিযনসদ্দোৰিয সূযতি. অথ মারো দেৰপুত্তো দিযড্ঢযোজনসতিকং গিরিমেখলং নাম হত্থিং অভিরুহিত্ৰা বাহুসহস্সং মাপেত্ৰা নানাৰুধানি অগ্গহেসি. অৰসেসাযপি মারপরিসায ¶ দ্ৰে জনা একসদিসা একসদিসং আৰুধং গণ্হন্তা নাহেসুং. নানাৰণ্ণা নানপ্পকারমুখা হুত্ৰা নানাৰুধানি গণ্হন্তা বোধিসত্তং অজ্ঝোত্থরমানা আগমংসু.
দসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতা ¶ পন মহাসত্তস্স থুতিযো ৰদমানা অট্ঠংসু. সক্কো দেৰরাজা ৰিজযুত্তরসঙ্খং ধমমানো অট্ঠাসি. সো কির সঙ্খো ৰীসহত্থসতিকো হোতি, সকিং ৰাতং গাহাপেত্ৰা ধমিযমানো চত্তারো মাসে সদ্দং করিত্ৰা নিস্সদ্দো হোতি. মহাকাল়নাগরাজা অতিরেকপদসতেন ৰণ্ণং ৰণ্ণেন্তোৰ অট্ঠাসি, মহাব্রহ্মা সেতচ্ছত্তং ধারযমানো অট্ঠাসি. মারবলে পন বোধিমণ্ডং উপসঙ্কমন্তে তেসং একোপি ঠাতুং নাসক্খি, সম্মুখসম্মুখট্ঠানেনেৰ পলাযিংসু. কাল়ো নাম নাগরাজাপি পথৰিযং নিমুজ্জিত্ৰা পঞ্চযোজনসতিকং মঞ্জেরিকনাগভৰনং গন্ত্ৰা উভোহি হত্থেহি মুখং পিদহিত্ৰা নিপন্নো. সক্কো দেৰরাজাপি ৰিজযুত্তরসঙ্খং পিট্ঠিযং কত্ৰা চক্কৰাল়মুখৰট্টিযং অট্ঠাসি, মহাব্রহ্মা সেতচ্ছত্তং কোটিযং গহেত্ৰা ব্রহ্মলোকমেৰ অগমাসি. একদেৰতাপি ঠাতুং সমত্থা নাম নাহোসি. মহাপুরিসো পন এককোৰ নিসীদি.
মারোপি অত্তনো পরিসং আহ – ‘‘তাতা, সুদ্ধোদনপুত্তেন সিদ্ধত্থেন সদিসো অঞ্ঞো পুরিসো নাম নত্থি, মযং সম্মুখা যুদ্ধং দাতুং ন সক্খিস্সাম, পচ্ছাভাগেন দস্সামা’’তি. মহাপুরিসোপি তীণি পস্সানি ওলোকেত্ৰা সব্বদেৰতানং পলাতত্তা সুঞ্ঞানি অদ্দস. পুন উত্তরপস্সেন মারবলং অজ্ঝোত্থরমানং দিস্ৰা ‘‘অযং এত্তকো জনো মং এককং সন্ধায মহন্তং ৰাযামং করোতি, ইমস্মিং ঠানে ময্হং মাতা ৰা পিতা ৰা ভাতা ৰা অঞ্ঞো ৰা কোচি ঞাতকো নত্থি, ইমা পন দস পারমিযোৰ ময্হং দীঘরত্তং পুট্ঠপরিজনসদিসা. তস্মা মযা পারমিযোৰ বলগ্গং কত্ৰা পারমিসত্থেনেৰ পহরিত্ৰা ইমং বলকাযং ৰিদ্ধংসেতুং ৰট্টতী’’তি দস পারমিযো আৰজ্জমানো নিসীদি.
অথ খো মারো দেৰপুত্তো – ‘‘ৰাতেনেৰ সিদ্ধত্থং পলাপেস্সামী’’তি ৰাতমণ্ডলং সমুট্ঠাপেসি. তঙ্খণঞ্ঞেৰ পুরত্থিমাদিভেদাৰাতা সমুট্ঠহিত্ৰা অদ্ধযোজনযোজনদ্ৰিযোজনতিযোজনপ্পমাণানি পব্বতকূটানি পদালেত্ৰা ৰনগচ্ছরুক্খাদীনি উদ্ধংমূলানি ¶ কত্ৰা সমন্তা গামনিগমে চুণ্ণৰিচুণ্ণে কাতুং সমত্থাপি মহাপুরিসস্স পুঞ্ঞতেজেন ৰিহতানুভাৰা বোধিসত্তং পত্ৰা বোধিসত্তস্স চীৰরকণ্ণমত্তম্পি চালেতুং নাসক্খিংসু. ততো – ‘‘উদকেন ¶ নং অজ্ঝোত্থরিত্ৰা মারেস্সামী’’তি মহাৰস্সং সমুট্ঠাপেসি. তস্সানুভাৰেন উপরূপরি সতপটলসহস্সপটলাদিভেদা ৰলাহকা উট্ঠহিত্ৰা ৰস্সিংসু. ৰুট্ঠিধারাৰেগেন পথৰী ছিদ্দাৰছিদ্দা অহোসি ¶ . ৰনরুক্খাদীনং উপরিভাগেন মহামেঘো আগন্ত্ৰা মহাসত্তস্স চীৰরে উস্সাৰবিন্দুগহণমত্তম্পি তেমেতুং নাসক্খি. ততো পাসাণৰস্সং সমুট্ঠাপেসি. মহন্তানি মহন্তানি পব্বতকূটানি ধূমাযন্তানি পজ্জলন্তানি আকাসেনাগন্ত্ৰা বোধিসত্তং পত্ৰা দিব্বমালাগুল়ভাৰং আপজ্জিংসু. ততো পহরণৰস্সং সমুট্ঠাপেসি. একতোধারা উভতোধারা অসিসত্তিখুরপ্পাদযো ধূমাযন্তা পজ্জলন্তা আকাসেনাগন্ত্ৰা বোধিসত্তং পত্ৰা দিব্বপুপ্ফানি অহেসুং. ততো অঙ্গারৰস্সং সমুট্ঠাপেসি. কিংসুকৰণ্ণা অঙ্গারা আকাসেনাগন্ত্ৰা বোধিসত্তস্স পাদমূলে দিব্বপুপ্ফানি হুত্ৰা ৰিকিরিংসু. ততো কুক্কুল়ৰস্সং সমুট্ঠাপেসি. অচ্চুণ্হো অগ্গিৰণ্ণো কুক্কুল়ো আকাসেনাগন্ত্ৰা বোধিসত্তস্স পাদমূলে চন্দনচুণ্ণং হুত্ৰা নিপততি. ততো ৰালুকাৰস্সং সমুট্ঠাপেসি. অতিসুখুমা ৰালুকা ধূমাযন্তা পজ্জলন্তা আকাসেনাগন্ত্ৰা মহাসত্তস্স পাদমূলে দিব্বপুপ্ফানি হুত্ৰা নিপতিংসু. ততো কললৰস্সং সমুট্ঠাপেসি, তং কললং ধূমাযন্তং পজ্জলন্তং আকাসেনাগন্ত্ৰা বোধিসত্তস্স পাদমূলে দিব্বৰিলেপনং হুত্ৰা নিপততি. ততো ‘‘ইমিনা ভিংসেত্ৰা সিদ্ধত্থং পলাপেস্সামী’’তি অন্ধকারং সমুট্ঠাপেসি. তং চতুরঙ্গসমন্নাগতং অন্ধকারং ৰিয মহাতমং হুত্ৰা বোধিসত্তং পত্ৰা সূরিযপ্পভাৰিহতং ৰিয অন্ধকারং অন্তরধাযি.
এৰং সো মারো ইমাহি নৰহি ৰাতৰস্সপাসাণপহরণঅঙ্গারকুক্কুল়ৰালুকাকললন্ধকারৰুট্ঠীহি বোধিসত্তং পলাপেতুং অসক্কোন্তো – ‘‘কিং, ভণে, তিট্ঠথ, ইমং সিদ্ধত্থকুমারং গণ্হথ হনথ পলাপেথা’’তি অত্তনো পরিসং আণাপেত্ৰা সযম্পি গিরিমেখলস্স হত্থিনো খন্ধে নিসিন্নো চক্কাৰুধং আদায বোধিসত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘সিদ্ধত্থ, উট্ঠেহি এতস্মা পল্লঙ্কা, নাযং তুয্হং পাপুণাতি, ময্হং এস পাপুণাতী’’তি আহ. মহাসত্তো তস্স ৰচনং সুত্ৰা অৰোচ – ‘‘মার, নেৰ তযা দস পারমিযো পূরিতা, ন উপপারমিযো, ন পরমত্থপারমিযো, নাপি পঞ্চ মহাপরিচ্চাগা পরিচ্চত্তা, ন ঞাতত্থচরিযা, ন লোকত্থচরিযা, ন বুদ্ধত্থচরিযা পূরিতা, সব্বা তা ¶ মযাযেৰ পূরিতা, তস্মা নাযং পল্লঙ্কো তুয্হং পাপুণাতি, ময্হেৰেসো পাপুণাতী’’তি.
মারো ¶ কুদ্ধো কোধৰেগং অসহন্তো মহাপুরিসস্স চক্কাৰুধং ৰিস্সজ্জেসি. তং তস্স দস পারমিযো আৰজ্জেন্তস্সেৰ উপরিভাগে মালাৰিতানং হুত্ৰা অট্ঠাসি. তং কির খুরধারং চক্কাৰুধং অঞ্ঞদা কুদ্ধেন ৰিস্সট্ঠং একগ্ঘনপাসাণত্থম্ভে ৰংসকল়ীরে ৰিয ছিন্দন্তং গচ্ছতি. ইদানি পন তস্মিং মালাৰিতানং হুত্ৰা ঠিতে অৰসেসা মারপরিসা ‘‘ইদানি সিদ্ধত্থো পল্লঙ্কতো ৰুট্ঠায পলাযিস্সতী’’তি মহন্তমহন্তানি সেলকূটানি ৰিস্সজ্জেসুং, তানিপি মহাপুরিসস্স দস পারমিযো আৰজ্জেন্তস্স মালাগুল়ভাৰং আপজ্জিত্ৰা ভূমিযং পতিংসু. দেৰতা ¶ চক্কৰাল়মুখৰট্টিযং ঠিতা গীৰং পসারেত্ৰা সীসং উক্খিপিত্ৰা ‘‘নট্ঠো ৰত, ভো, সিদ্ধত্থকুমারস্স রূপগ্গপ্পত্তো অত্তভাৰো, কিং নু খো সো করিস্সতী’’তি ওলোকেন্তি.
ততো বোধিসত্তো ‘‘পূরিতপারমীনং বোধিসত্তানং সম্বুজ্ঝনদিৰসে পত্তপল্লঙ্কো ময্হং পাপুণাতী’’তি ৰত্ৰা ঠিতং মারং আহ – ‘‘মার, তুয্হং দানস্স দিন্নভাৰে কো সক্খী’’তি. মারো ‘‘ইমে এত্তকাৰ জনা সক্খিনো’’তি মারবলাভিমুখং হত্থং পসারেসি. তস্মিং খণে মারপরিসায ‘‘অহং সক্খি, অহং সক্খী’’তি পৰত্তসদ্দো পথৰিউন্দ্রিযনসদ্দসদিসো অহোসি. অথ মারো মহাপুরিসং আহ – ‘‘সিদ্ধত্থ, তুয্হং দানস্স দিন্নভাৰে কো সক্খী’’তি. মহাপুরিসো ‘‘তুয্হং তাৰ দানস্স দিন্নভাৰে সচেতনা সক্খিনো, ময্হং পন ইমস্মিং ঠানে সচেতনো কোচি সক্খি নাম নত্থি, তিট্ঠতু তাৰ মে অৰসেসঅত্তভাৰেসু দিন্নদানং, ৰেস্সন্তরত্তভাৰে পন ঠত্ৰা ময্হং সত্তসতকমহাদানস্স তাৰ দিন্নভাৰে অচেতনাপি অযং ঘনমহাপথৰী সক্খী’’তি চীৰরগব্ভন্তরতো দক্খিণহত্থং অভিনীহরিত্ৰা ‘‘ৰেস্সন্তরত্তভাৰে ঠত্ৰা ময্হং সত্তসতকমহাদানস্স দিন্নভাৰে ত্ৰং সক্খি, ন সক্খী’’তি মহাপথৰিযাভিমুখং হত্থং পসারেসি. মহাপথৰী ‘‘অহং তে তদা সক্খী’’তি ৰিরৰসতেন ৰিরৰসহস্সেন ৰিরৰসতসহস্সেন মারবলং অৰত্থরমানা ৰিয উন্নদি.
ততো মহাপুরিসে ‘‘দিন্নং তে, সিদ্ধত্থ, মহাদানং উত্তমদান’’ন্তি ৰেস্সন্তরদানং সম্মসন্তে দিযড্ঢযোজনসতিকো গিরিমেখলহত্থী জণ্ণুকেহি পথৰিযং পতিট্ঠাসি, মারপরিসা দিসাৰিদিসা পলাযিংসু, দ্ৰে একমগ্গেন গতা নাম নত্থি, সীসাভরণানি চেৰ নিৰত্থৰসনানি চ ¶ ছড্ডেত্ৰা সম্মুখসম্মুখদিসাহিযেৰ পলাযিংসু. ততো দেৰসঙ্ঘা পলাযমানং মারবলং দিস্ৰা ‘‘মারস্স পরাজযো জাতো, সিদ্ধত্থকুমারস্স জযো জাতো, জযপূজং করিস্সামা’’তি ¶ দেৰতা দেৰতানং, নাগা নাগানং, সুপণ্ণা সুপণ্ণানং, ব্রহ্মানো ব্রহ্মানং ঘোসেত্ৰা গন্ধমালাদিহত্থা মহাপুরিসস্স সন্তিকং বোধিপল্লঙ্কং আগমংসু.
এৰং গতেসু পন তেসু –
‘‘জযো হি বুদ্ধস্স সিরীমতো অযং, মারস্স চ পাপিমতো পরাজযো;
উগ্ঘোসযুং বোধিমণ্ডে পমোদিতা, জযং তদা দেৰগণা মহেসিনো.
‘‘জযো ¶ হি বুদ্ধস্স সিরীমতো অযং, মারস্স চ পাপিমতো পরাজযো;
উগ্ঘোসযুং বোধিমণ্ডে পমোদিতা, জযং তদা নাগগণা মহেসিনো.
‘‘জযো হি বুদ্ধস্স সিরীমতো অযং, মারস্স চ পাপিমতো পরাজযো;
উগ্ঘোসযুং বোধিমণ্ডে পমোদিতা, জযং তদা সুপণ্ণসঙ্ঘাপি মহেসিনো.
‘‘জযো হি বুদ্ধস্স সিরীমতো অযং, মারস্স চ পাপিমতো পরাজযো;
উগ্ঘোসযুং বোধিমণ্ডে পমোদিতা, জযং তদা ব্রহ্মগণা মহেসিনো’’তি. –
অৰসেসা দসসু চক্কৰাল়সহস্সেসু দেৰতা মালাগন্ধৰিলেপনেহি পূজযমানা নানপ্পকারা চ থুতিযো ৰদমানা অট্ঠংসু. এৰং ধরমানেযেৰ সূরিযে মহাপুরিসো মারবলং ৰিধমিত্ৰা চীৰরূপরি পতমানেহি বোধিরুক্খঙ্কুরেহি রত্তপৰাল়দলেহি ৰিয পূজিযমানো পঠমযামে পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরিত্ৰা মজ্ঝিমযামে দিব্বচক্খুং ৰিসোধেত্ৰা পচ্ছিমযামে পটিচ্চসমুপ্পাদে ঞাণং ওতারেসি. অথস্স দ্ৰাদসপদিকং পচ্চযাকারং ৰট্টৰিৰট্টৰসেন অনুলোমপটিলোমতো সম্মসন্তস্স দসসহস্সী লোকধাতু উদকপরিযন্তং কত্ৰা দ্ৰাদসক্খত্তুং সঙ্কম্পি.
মহাপুরিসে ¶ পন দসসহস্সিলোকধাতুং উন্নাদেত্ৰা অরুণুগ্গমনৰেলায সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং ¶ পটিৰিজ্ঝন্তে সকলা দসসহস্সী লোকধাতু অলঙ্কতপটিযত্তা অহোসি. পাচীনচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং উস্সাপিতানং ধজানং পটাকা পচ্ছিমচক্কৰাল়মুখৰট্টিং পহরন্তি, তথা পচ্ছিমচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং উস্সাপিতানং ধজানং পটাকা পাচীনচক্কৰাল়মুখৰট্টিং পহরন্তি, দক্খিণচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং উস্সাপিতানং ধজানং পটাকা উত্তরচক্কৰাল়মুখৰট্টিং পহরন্তি, উত্তরচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং উস্সাপিতানং ধজানং পটাকা দক্খিণচক্কৰাল়মুখৰট্টিং পহরন্তি, পথৰিতলে উস্সাপিতানং ধজানং পটাকা ব্রহ্মলোকং আহচ্চ অট্ঠংসু, ব্রহ্মলোকে বদ্ধানং ধজানং পটাকা পথৰিতলে পতিট্ঠহিংসু, দসসহস্সেসু চক্কৰাল়েসু পুপ্ফূপগা রুক্খা পুপ্ফং গণ্হিংসু, ফলূপগা রুক্খা ফলপিণ্ডিভারসহিতা অহেসুং. খন্ধেসু খন্ধপদুমানি পুপ্ফিংসু, সাখাসু সাখাপদুমানি, লতাসু লতাপদুমানি, আকাসে ওলম্বকপদুমানি, ঘনসিলাতলানি ভিন্দিত্ৰা উপরূপরি সতপত্তানি হুত্ৰা দণ্ডকপদুমানি উট্ঠহিংসু. দসসহস্সী লোকধাতু ৰট্টেত্ৰা ৰিস্সট্ঠমালাগুল়া ৰিয সুসন্থতপুপ্ফসন্থারো ৰিয চ পুপ্ফাভিকিণ্ণা অহোসি. চক্কৰাল়ন্তরেসু অট্ঠযোজনসহস্সা লোকন্তরিকনিরযা সত্তসূরিযপ্পভাহিপিঅনোভাসিতপুব্বা তদা একোভাসা অহেসুং. চতুরাসীতিযোজনসহস্সগম্ভীরো মহাসমুদ্দো ¶ মধুরোদকো অহোসি, নদিযো ন পৰত্তিংসু, জচ্চন্ধা রূপানি পস্সিংসু, জাতিবধিরা সদ্দং সুণিংসু, জাতিপীঠসপ্পিনো পদসা গচ্ছিংসু, অন্দুবন্ধনাদীনি ছিজ্জিত্ৰা পতিংসু.
এৰং অপরিমাণেন সিরিৰিভৰেন পূজিযমানো মহাপুরিসো অনেকপ্পকারেসু অচ্ছরিযধম্মেসু পাতুভূতেসু সব্বঞ্ঞুতং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা সব্ববুদ্ধেহি অৰিজহিতং উদানং উদানেসি –
‘‘অনেকজাতিসংসারং, সন্ধাৰিস্সং অনিব্বিসং;
গহকারং গৰেসন্তো, দুক্খা জাতি পুনপ্পুনং.
‘‘গহকারক দিট্ঠোসি, পুন গেহং ন কাহসি;
সব্বা তে ফাসুকা ভগ্গা, গহকূটং ৰিসঙ্খতং;
ৰিসঙ্খারগতং চিত্তং, তণ্হানং খযমজ্ঝগা’’তি. (ধ. প. ১৫৩-১৫৪);
ইতি ¶ তুসিতভৰনতো পট্ঠায যাৰ অযং বোধিমণ্ডে সব্বঞ্ঞুতপ্পত্তি, এত্তকং ঠানং অৰিদূরেনিদানং নামাতি ৰেদিতব্বং.
অৰিদূরেনিদানকথা নিট্ঠিতা.
৩. সন্তিকেনিদানকথা
‘‘সন্তিকেনিদানং ¶ ¶ পন ‘একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে’. ‘ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালায’ন্তি চ এৰং তস্মিং তস্মিং ঠানেযেৰ লব্ভতী’’তি ৰুত্তং. কিঞ্চাপি এৰং ৰুত্তং, অথ খো পন তম্পি আদিতো পট্ঠায এৰং ৰেদিতব্বং – উদানঞ্হি উদানেত্ৰা জযপল্লঙ্কে নিসিন্নস্স ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘অহং কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি ইমস্স পল্লঙ্কস্স কারণা সন্ধাৰিং, এত্তকং মে কালং ইমস্সেৰ পল্লঙ্কস্স কারণা অলঙ্কতসীসং গীৰায ছিন্দিত্ৰা দিন্নং, সুঅঞ্জিতানি অক্খীনি হদযমংসঞ্চ উপ্পাটেৰা দিন্নং, জালীকুমারসদিসা পুত্তা, কণ্হাজিনকুমারিসদিসা ধীতরো, মদ্দীদেৰিসদিসা ভরিযাযো চ পরেসং দাসত্থায দিন্না. অযং মে পল্লঙ্কো জযপল্লঙ্কো থিরপল্লঙ্কো, এত্থ মে নিসিন্নস্স সঙ্কপ্পা পরিপুণ্ণা, ন তাৰ ইতো ৰুট্ঠহিস্সামী’’তি অনেককোটিসতসহস্সসমাপত্তিযো সমাপজ্জন্তো সত্তাহং তত্থেৰ নিসীদি. যং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘অথ খো ভগৰা সত্তাহং একপল্লঙ্কেন নিসীদি ৰিমুত্তিসুখপটিসংৰেদী’’তি (মহাৰ. ১; উদা. ১).
অথ একচ্চানং দেৰতানং ‘‘অজ্জাপি নূন সিদ্ধত্থস্স কত্তব্বকিচ্চং অত্থি, পল্লঙ্কস্মিঞ্হি আলযং ন ৰিজহতী’’তি পরিৰিতক্কো উদপাদি. সত্থা দেৰতানং পরিৰিতক্কং ঞত্ৰা তাসং ৰিতক্কৰূপসমত্থং ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা যমকপাটিহারিযং দস্সেসি. মহাবোধিমণ্ডে হি কতপাটিহারিযঞ্চ ঞাতিসমাগমে কতপাটিহারিযঞ্চ পাথিকপুত্তসমাগমে কতপাটিহারিযঞ্চ সব্বং কণ্ডম্বরুক্খমূলে কতযমকপাটিহারিযসদিসং অহোসি.
এৰং সত্থা ইমিনা পাটিহারিযেন দেৰতানং ৰিতক্কং ৰূপসমেত্ৰা পল্লঙ্কতো ঈসকং পাচীননিস্সিতে উত্তরদিসাভাগে ঠত্ৰা ‘‘ইমস্মিং ৰত ¶ মে পল্লঙ্কে সব্বঞ্ঞুতং পটিৰিদ্ধ’’ন্তি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি কপ্পসতসহস্সঞ্চ পূরিতানং পারমীনং বলাধিগমট্ঠানং পল্লঙ্কং বোধিরুক্খঞ্চ অনিমিসেহি অক্খীহি ওলোকযমানো সত্তাহং ৰীতিনামেসি, তং ঠানং অনিমিসচেতিযং নাম জাতং. অথ সত্থা পল্লঙ্কস্স চ ঠিতট্ঠানস্স চ অন্তরা চঙ্কমং মাপেত্ৰা পুরত্থিমপচ্ছিমতো আযতে রতনচঙ্কমে চঙ্কমন্তো সত্তাহং ৰীতিনামেসি. তং ঠানং রতনচঙ্কমচেতিযং নাম জাতং.
চতুত্থে পন সত্তাহে বোধিতো পচ্ছিমুত্তরদিসাভাগে দেৰতা রতনঘরং মাপযিংসু. তত্থ ভগৰা ¶ পল্লঙ্কেন নিসীদিত্ৰা অভিধম্মপিটকং ৰিসেসতো চেত্থ অনন্তনযসমন্তপট্ঠানং ৰিচিনন্তো ¶ সত্তাহং ৰীতিনামেসি. আভিধম্মিকা পনাহু – ‘‘রতনঘরং নাম ন সত্তরতনমযং গেহং, সত্তন্নং পন পকরণানং সম্মসিতট্ঠানং ‘রতনঘর’ন্তি ৰুচ্চতী’’তি. যস্মা পনেত্থ উভোপেতে পরিযাযেন যুজ্জন্তি, তস্মা উভযম্পেতং গহেতব্বমেৰ. ততো পট্ঠায পন তং ঠানং রতনঘরচেতিযং নাম জাতং. এৰং সত্থা বোধিসমীপেযেৰ চত্তারি সত্তাহানি ৰীতিনামেত্ৰা পঞ্চমে সত্তাহে বোধিরুক্খমূলা যেন অজপালনিগ্রোধো তেনুপসঙ্কমি. তত্রাপি ধম্মং ৰিচিনন্তো ৰিমুত্তিসুখঞ্চ পটিসংৰেদেন্তো নিসীদি.
তস্মিং সমযে মারো পাপিমা ‘‘এত্তকং কালং অনুবন্ধন্তো ওতারাপেক্খোপি ইমস্স ন কিঞ্চি খলিতং অদ্দসং, অতিক্কন্তোদানি এস মম ৰস’’ন্তি দোমনস্সপ্পত্তো মহামগ্গে নিসীদিত্ৰা সোল়স কারণানি চিন্তেন্তো ভূমিযং সোল়স লেখা আকড্ঢি – ‘‘অহং এসো ৰিয দানপারমিং ন পূরেসিং, তেনম্হি ইমিনা সদিসো ন জাতো’’তি একং লেখং আকড্ঢি. তথা ‘‘অহং এসো ৰিয সীলপারমিং…পে… নেক্খম্মপারমিং, পঞ্ঞাপারমিং, ৰীরিযপারমিং, খন্তিপারমিং, সচ্চপারমিং, অধিট্ঠানপারমিং, মেত্তাপারমিং, উপেক্খাপারমিং ন পূরেসিং, তেনম্হি ইমিনা সদিসো ন জাতো’’তি দসমং লেখং আকড্ঢি. তথা ‘‘অহং এসো ৰিয অসাধারণস্স ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তঞাণস্স পটিৰেধায উপনিস্সযভূতা দস পারমিযো ন পূরেসিং, তেনম্হি ইমিনা সদিসো ন জাতো’’তি একাদসমং লেখং আকড্ঢি. তথা ‘‘অহং এসো ৰিয অসাধারণস্স আসযানুসযঞাণস্স…পে… মহাকরুণাসমাপত্তিঞাণস্স, যমকপাটিহারিযঞাণস্স, অনাৰরণঞাণস্স, সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স পটিৰেধায উপনিস্সযভূতা দস ¶ পারমিযো ন পূরেসিং, তেনম্হি ইমিনা সদিসো ন জাতো’’তি সোল়সমং লেখং আকড্ঢি. এৰং মারো ইমেহি কারণেহি মহামগ্গে সোল়স লেখা আকড্ঢিত্ৰা নিসীদি.
তস্মিঞ্চ সমযে তণ্হা, অরতি, রগা চাতি তিস্সো মারধীতরো (সং. নি. ১.১৬১) ‘‘পিতা নো ন পঞ্ঞাযতি, কহং নু খো এতরহী’’তি ওলোকযমানা তং দোমনস্সপ্পত্তং ভূমিং লেখমানং নিসিন্নং দিস্ৰা পিতু সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কস্মা, তাত, ত্ৰং দুক্খী দুম্মনো’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘অম্মা, অযং মহাসমণো ময্হং ৰসং অতিক্কন্তো, এত্তকং কালং ওলোকেন্তো ওতারমস্স দট্ঠুং নাসক্খিং, তেনম্হি দুক্খী দুম্মনো’’তি. ‘‘যদি এৰং মা চিন্তযিত্থ, মযমেতং অত্তনো ৰসে কত্ৰা আদায আগমিস্সামা’’তি আহংসু. ‘‘ন সক্কা, অম্মা, এস কেনচি ৰসে কাতুং, অচলায সদ্ধায পতিট্ঠিতো এস পুরিসো’’তি. ‘‘তাত, মযং ইত্থিযো নাম, ইদানেৰ নং রাগপাসাদীহি বন্ধিত্ৰা আনেস্সাম, তুম্হে মা চিন্তযিত্থা’’তি ¶ ৰত্ৰা ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘পাদে তে, সমণ ¶ , পরিচারেমা’’তি আহংসু. ভগৰা নেৰ তাসং ৰচনং মনসি অকাসি, ন অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা ওলোকেসি, অনুত্তরে উপধিসঙ্খযে ৰিমুত্তিযা ৰিৰেকসুখঞ্ঞেৰ অনুভৰন্তো নিসীদি.
পুন মারধীতরো ‘‘উচ্চাৰচা খো পুরিসানং অধিপ্পাযা, কেসঞ্চি কুমারিকাসু পেমং হোতি, কেসঞ্চি পঠমৰযে ঠিতাসু, কেসঞ্চি মজ্ঝিমৰযে ঠিতাসু, কেসঞ্চি পচ্ছিমৰযে ঠিতাসু, যংনূন মযং নানপ্পকারেহি রূপেহি পলোভেত্ৰা গণ্হেয্যামা’’তি একমেকা কুমারিকৰণ্ণাদিৰসেন সকং সকং অত্তভাৰং অভিনিম্মিনিত্ৰা কুমারিকা, অৰিজাতা, সকিংৰিজাতা, দুৰিজাতা, মজ্ঝিমিত্থিযো, মহিত্থিযো চ হুত্ৰা ছক্খত্তুং ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘পাদে তে, সমণ, পরিচারেমা’’তি আহংসু. তম্পি ভগৰা ন মনসাকাসি, যথা তং অনুত্তরে উপধিসঙ্খযে ৰিমুত্তো. কেচি পনাচরিযা ৰদন্তি – ‘‘তা মহিত্থিভাৰেন উপগতা দিস্ৰা ভগৰা – ‘এতা খণ্ডদন্তা পলিতকেসা হোন্তূ’তি অধিট্ঠাসী’’তি. তং ন গহেতব্বং. ন হি ভগৰা এৰরূপং অধিট্ঠানং অকাসি. ভগৰা পন ‘‘অপেথ তুম্হে, কিং দিস্ৰা এৰং ৰাযমথ, এৰরূপং নাম অৰীতরাগাদীনং পুরতো কাতুং ৰট্টতি. তথাগতস্স পন রাগো পহীনো, দোসো পহীনো, মোহো পহীনো’’তি অত্তনো কিলেসপ্পহানং আরব্ভ –
‘‘যস্স ¶ জিতং নাৰজীযতি, জিতমস্স নোযাতি কোচি লোকে;
তং বুদ্ধমনন্তগোচরং, অপদং কেন পদেন নেস্সথ.
‘‘যস্স জালিনী ৰিসত্তিকা, তণ্হা নত্থি কুহিঞ্চি নেতৰে;
তং বুদ্ধমনন্তগোচরং, অপদং কেন পদেন নেস্সথা’’তি. (ধ. প. ১৭৯-১৮০) –
ইমা ধম্মপদে বুদ্ধৰগ্গে দ্ৰে গাথা ৰদন্তো ধম্মং দেসেসি. তা ‘‘সচ্চং কির নো পিতা অৰোচ, ‘অরহং সুগতো লোকে, ন রাগেন সুৰানযো’’’তিআদীনি (সং. নি. ১.১৬১) ৰত্ৰা পিতু সন্তিকং আগমিংসু.
ভগৰাপি তত্থেৰ সত্তাহং ৰীতিনামেত্ৰা ততো মুচলিন্দমূলং অগমাসি. তত্থ সত্তাহৰদ্দলিকায উপ্পন্নায সীতাদিপটিবাহনত্থং মুচলিন্দেন নাম নাগরাজেন সত্তক্খত্তুং ভোগেহি পরিক্খিত্তো অসম্বাধায গন্ধকুটিযং ৰিহরন্তো ৰিয ৰিমুত্তিসুখং পটিসংৰেদিযমানো সত্তাহং ¶ ৰীতিনামেত্ৰা রাজাযতনং উপসঙ্কমিত্ৰা তত্থপি ৰিমুত্তিসুখং পটিসংৰেদিযমানোযেৰ সত্তাহং ৰীতিনামেসি. এত্তাৰতা সত্ত সত্তাহানি পরিপুণ্ণানি. এত্থন্তরে নেৰ মুখধোৰনং, ন সরীরপটিজগ্গনং ¶ , ন আহারকিচ্চং অহোসি, ঝানসুখফলসুখেনেৰ চ ৰীতিনামেসি.
অথস্স তস্মিং সত্তসত্তাহমত্থকে একূনপঞ্ঞাসতিমে দিৰসে তত্থ নিসিন্নস্স ‘‘মুখং ধোৰিস্সামী’’তি চিত্তং উদপাদি. সক্কো দেৰানমিন্দো অগদহরীতকং আহরিত্ৰা অদাসি, সত্থা তং পরিভুঞ্জি, তেনস্স সরীরৰল়ঞ্জো অহোসি. অথস্স সক্কোযেৰ নাগলতাদন্তকট্ঠঞ্চেৰ মুখধোৰনোদকঞ্চ অদাসি. সত্থা তং দন্তকট্ঠং খাদিত্ৰাৰ অনোতত্তদহোদকেন মুখং ধোৰিত্ৰা তত্থেৰ রাজাযতনমূলে নিসীদি.
তস্মিং সমযে তপুস্স ভল্লিকা নাম দ্ৰে ৰাণিজা পঞ্চহি সকটসতেহি উক্কলা জনপদা মজ্ঝিমদেসং গচ্ছন্তা পুব্বে অত্তনো ঞাতিসালোহিতায দেৰতায সকটানি সন্নিরুম্ভিত্ৰা সত্থু আহারসম্পাদনে উস্সাহিতা মন্থঞ্চ ¶ মধুপিণ্ডিকঞ্চ আদায – ‘‘পটিগ্গণ্হাতু নো, ভন্তে, ভগৰা ইমং আহারং অনুকম্পং উপাদাযা’’তি সত্থারং উপনামেত্ৰা অট্ঠংসু. ভগৰা পাযাসপটিগ্গহণদিৰসেযেৰ পত্তস্স অন্তরহিতত্তা ‘‘ন খো তথাগতা হত্থেসু পটিগ্গণ্হন্তি, কিম্হি নু খো অহং পটিগ্গণ্হেয্য’’ন্তি চিন্তেসি. অথস্স চিত্তং ঞত্ৰা চতূহি দিসাহি চত্তারো মহারাজানো ইন্দনীলমণিমযে পত্তে উপনামেসুং, ভগৰা তে পটিক্খিপি. পুন মুগ্গৰণ্ণসেলমযে চত্তারো পত্তে উপনামেসুং. ভগৰা চতুন্নম্পি মহারাজানং সদ্ধানুরক্খণত্থায চত্তারোপি পত্তে পটিগ্গহেত্ৰা উপরূপরি ঠপেত্ৰা ‘‘একো হোতূ’’তি অধিট্ঠাসি. চত্তারোপি মুখৰট্টিযং পঞ্ঞাযমানলেখা হুত্ৰা মজ্ঝিমপ্পমাণেন একত্তং উপগমিংসু. ভগৰা তস্মিং পচ্চগ্ঘে সেলমযে পত্তে আহারং পটিগ্গহেত্ৰা পরিভুঞ্জিত্ৰা অনুমোদনং অকাসি. তে দ্ৰে ভাতরো ৰাণিজা বুদ্ধঞ্চ ধম্মঞ্চ সরণং গন্ত্ৰা দ্ৰেৰাচিকা উপাসকা অহেসুং. অথ নেসং ‘‘একং নো, ভন্তে, পরিচরিতব্বট্ঠানং দেথা’’তি ৰদন্তানং দক্খিণহত্থেন অত্তনো সীসং পরামসিত্ৰা কেসধাতুযো অদাসি. তে অত্তনো নগরে তা ধাতুযো সুৰণ্ণসমুগ্গস্স অন্তো পক্খিপিত্ৰা চেতিযং পতিট্ঠাপেসুং.
সম্মাসম্বুদ্ধো পন ততো ৰুট্ঠায পুন অজপালনিগ্রোধমেৰ গন্ত্ৰা নিগ্রোধমূলে নিসীদি. অথস্স তত্থ নিসিন্নমত্তস্সেৰ অত্তনা অধিগতধম্মস্স গম্ভীরতং পচ্চৰেক্খন্তস্স সব্ববুদ্ধানং আচিণ্ণো – ‘‘কিচ্ছেন অধিগতো খো ম্যাযং ধম্মো’’তি পরেসং অদেসেতুকামতাকারপ্পত্তো ৰিতক্কো উদপাদি. অথ খো ব্রহ্মা সহম্পতি ‘‘নস্সতি ৰত ভো লোকো, ৰিনস্সতি ৰত ¶ ভো লোকো’’তি দসহি চক্কৰাল়সহস্সেহি সক্কসুযামসন্তুসিতনিম্মানরতিৰসৰত্তিমহাব্রহ্মানো আদায ¶ সত্থু সন্তিকং আগন্ত্ৰা ‘‘দেসেতু, ভন্তে, ভগৰা ধম্ম’’ন্তিআদিনা নযেন ধম্মদেসনং আযাচি.
সত্থা তস্স পটিঞ্ঞং দত্ৰা ‘‘কস্স নু খো অহং পঠমং ধম্মং দেসেয্য’’ন্তি চিন্তেন্তো ‘‘আল়ারো পণ্ডিতো, সো ইমং ধম্মং খিপ্পং আজানিস্সতী’’তি চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা পুন ওলোকেন্তো তস্স সত্তাহকালঙ্কতভাৰং ঞত্ৰা উদকং আৰজ্জেসি. তস্সাপি অভিদোসকালঙ্কতভাৰং ঞত্ৰা ‘‘বহূপকারা খো মে পঞ্চৰগ্গিযা ভিক্খূ’’তি পঞ্চৰগ্গিযে আরব্ভ মনসি কত্ৰা ‘‘কহং নু খো তে এতরহি ৰিহরন্তী’’তি আৰজ্জেন্তো ‘‘বারাণসিযং ¶ ইসিপতনে মিগদাযে’’তি ঞত্ৰা কতিপাহং বোধিমণ্ডসামন্তাযেৰ পিণ্ডায চরন্তো ৰিহরিত্ৰা ‘‘আসাল়্হিপুণ্ণমাযং বারাণসিং গন্ত্ৰা ধম্মচক্কং পৰত্তেস্সামী’’তি পক্খস্স চাতুদ্দসিযং পচ্চূসসমযে পচ্চুট্ঠায পভাতায রত্তিযা কালস্সেৰ পত্তচীৰরমাদায অট্ঠারসযোজনমগ্গং পটিপন্নো অন্তরামগ্গে উপকং নাম আজীৰকং দিস্ৰা তস্স অত্তনো বুদ্ধভাৰং আচিক্খিত্ৰা তং দিৰসমেৰ সাযন্হসমযে ইসিপতনং সম্পাপুণি.
পঞ্চৰগ্গিযা তথাগতং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘অযং আৰুসো, সমণো গোতমো পচ্চযবাহুল্লায আৰত্তিত্ৰা পরিপুণ্ণকাযো পীণিন্দ্রিযো সুৰণ্ণৰণ্ণো হুত্ৰা আগচ্ছতি. ইমস্স ৰন্দনাদীনি ন করিস্সাম, মহাকুলপ্পসুতো খো পনেস আসনাভিহারং অরহতি, তেনস্স আসনমত্তং পঞ্ঞাপেস্সামা’’তি কতিকং অকংসু. ভগৰা সদেৰকস্স লোকস্স চিত্তাচারজাননসমত্থেন ঞাণেন ‘‘কিং নু খো ইমে চিন্তযিংসূ’’তি আৰজ্জেত্ৰা চিত্তং অঞ্ঞাসি. অথ তেসু সব্বদেৰমনুস্সেসু অনোদিস্সকৰসেন ফরণসমত্থং মেত্তচিত্তং সঙ্খিপিত্ৰা ওদিস্সকৰসেন মেত্তচিত্তেন ফরি. তে ভগৰতা মেত্তচিত্তেন সংফুট্ঠা তথাগতে উপসঙ্কমন্তে সকায কতিকায সণ্ঠাতুং অসক্কোন্তা পচ্চুগ্গন্ত্ৰা অভিৰাদনাদীনি সব্বকিচ্চানি অকংসু. সম্মাসম্বুদ্ধভাৰং পনস্স অজানন্তা কেৰলং নামেন চ আৰুসোৰাদেন চ সমুদাচরিংসু.
অথ নে ভগৰা – ‘‘মা, ভিক্খৰে, তথাগতং নামেন চ আৰুসোৰাদেন চ সমুদাচরথ. অরহং, ভিক্খৰে, তথাগতো সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি অত্তনো বুদ্ধভাৰং ঞাপেত্ৰা পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসিন্নো উত্তরাসাল়্হনক্খত্তযোগে ৰত্তমানে অট্ঠারসহি ব্রহ্মকোটীহি পরিৰুতো পঞ্চৰগ্গিযত্থেরে আমন্তেত্ৰা তিপরিৰট্টং দ্ৰাদসাকারং ছঞাণৰিজম্ভনং অনুত্তরং ¶ ধম্মচক্কপ্পৰত্তনসুত্তন্তং (মহাৰ. ১৩ আদযো; সং. নি. ৫.১০৮১) দেসেসি. তেসু কোণ্ডঞ্ঞত্থেরো দেসনানুসারেন ঞাণং পেসেন্তো সুত্তপরিযোসানে অট্ঠারসহি ব্রহ্মকোটীহি সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি. সত্থা তত্থেৰ ৰস্সং উপগন্ত্ৰা পুনদিৰসে ৰপ্পত্থেরং ওৰদন্তো ৰিহারেযেৰ নিসীদি, সেসা ¶ চত্তারোপি পিণ্ডায চরিংসু. ৰপ্পত্থেরো পুব্বণ্হেযেৰ সোতাপত্তিফলং পাপুণি ¶ . এতেনেৰুপাযেন পুনদিৰসে ভদ্দিযত্থেরং, পুনদিৰসে মহানামত্থেরং, পুনদিৰসে অস্সজিত্থেরন্তি সব্বে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাপেত্ৰা পঞ্চমিযং পক্খস্স পঞ্চপি থেরে সন্নিপাতেত্ৰা অনত্তলক্খণসুত্তন্তং (মহাৰ. ২০ আদযো; সং. নি. ৩.৫৯) দেসেসি. দেসনাপরিযোসানে পঞ্চপি থেরা অরহত্তে পতিট্ঠহিংসু. অথ সত্থা যসস্স কুলপুত্তস্স উপনিস্সযং দিস্ৰা তং রত্তিভাগে নিব্বিজ্জিত্ৰা গেহং পহায নিক্খন্তং ‘‘এহি যসা’’তি পক্কোসিত্ৰা তস্মিংযেৰ রত্তিভাগে সোতাপত্তিফলে, পুনদিৰসে অরহত্তে পতিট্ঠাপেত্ৰা, অপরেপি তস্স সহাযকে চতুপঞ্ঞাসজনে এহিভিক্খুপব্বজ্জায পব্বাজেত্ৰা অরহত্তং পাপেসি.
এৰং লোকে একসট্ঠিযা অরহন্তেসু জাতেসু সত্থা ৰুট্ঠৰস্সো পৰারেত্ৰা ‘‘চরথ ভিক্খৰে চারিক’’ন্তি সট্ঠিভিক্খূ দিসাসু পেসেত্ৰা সযং উরুৰেলং গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে কপ্পাসিকৰনসণ্ডে তিংসভদ্দৰগ্গিযকুমারে ৰিনেসি. তেসু সব্বপচ্ছিমকো সোতাপন্নো, সব্বুত্তমো অনাগামী অহোসি. তেপি সব্বে এহিভিক্খুভাৰেনেৰ পব্বাজেত্ৰা দিসাসু পেসেত্ৰা উরুৰেলং গন্ত্ৰা অড্ঢুড্ঢপাটিহারিযসহস্সানি দস্সেত্ৰা উরুৰেলকস্সপাদযো সহস্সজটিলপরিৰারে তেভাতিকজটিলে ৰিনেত্ৰা এহিভিক্খুভাৰেন পব্বাজেত্ৰা গযাসীসে নিসীদাপেত্ৰা আদিত্তপরিযাযদেসনায (মহাৰ. ৫৪) অরহত্তে পতিট্ঠাপেত্ৰা তেন অরহন্তসহস্সেন পরিৰুতো ‘‘বিম্বিসাররঞ্ঞো দিন্নপটিঞ্ঞং মোচেস্সামী’’তি রাজগহনগরূপচারে লট্ঠিৰনুয্যানং অগমাসি. রাজা উয্যানপালস্স সন্তিকা ‘‘সত্থা আগতো’’তি সুত্ৰা দ্ৰাদসনহুতেহি ব্রাহ্মণগহপতিকেহি পরিৰুতো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা চক্কৰিচিত্ততলেসু সুৰণ্ণপট্টৰিতানং ৰিয পভাসমুদযং ৰিস্সজ্জেন্তেসু তথাগতস্স পাদেসু সিরসা নিপতিত্ৰা একমন্তং নিসীদি সদ্ধিং পরিসায.
অথ খো তেসং ব্রাহ্মণগহপতিকানং এতদহোসি – ‘‘কিং নু খো মহাসমণো উরুৰেলকস্সপে ব্রহ্মচরিযং চরতি, উদাহু উরুৰেলকস্সপো মহাসমণে’’তি. ভগৰা তেসং চেতস্সা চেতোপরিৰিতক্কমঞ্ঞায উরুৰেলকস্সপং গাথায অজ্ঝভাসি –
‘‘কিমেৰ ¶ ¶ দিস্ৰা উরুৰেলৰাসি, পহাসি অগ্গিং কিসকোৰদানো;
পুচ্ছামি তং কস্সপ এতমত্থং, কথং পহীনং তৰ অগ্গিহুত্ত’’ন্তি. –
থেরোপি ভগৰতো অধিপ্পাযং ৰিদিত্ৰা –
‘‘রূপে ¶ চ সদ্দে চ অথো রসে চ, কামিত্থিযো চাভিৰদন্তি যঞ্ঞা;
এতং মলন্তী উপধীসু ঞত্ৰা, তস্মা ন যিট্ঠে ন হুতে অরঞ্জি’’ন্তি. (মহাৰ. ৫৫) –
ইমং গাথং ৰত্ৰা অত্তনো সাৰকভাৰপ্পকাসনত্থং তথাগতস্স পাদপিট্ঠে সীসং ঠপেত্ৰা ‘‘সত্থা মে, ভন্তে ভগৰা, সাৰকোহমস্মী’’তি ৰত্ৰা একতালং দ্ৰিতালং তিতালন্তি যাৰ সত্ততালপ্পমাণং সত্তক্খত্তুং ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা ওরুয্হ তথাগতং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. তং পাটিহারিযং দিস্ৰা মহাজনো ‘‘অহো মহানুভাৰা বুদ্ধা, এৰঞ্হি থামগতদিট্ঠিকো নাম ‘অরহা’তি মঞ্ঞমানো উরুৰেলকস্সপোপি দিট্ঠিজালং ভিন্দিত্ৰা তথাগতেন দমিতো’’তি সত্থু গুণকথংযেৰ কথেসি. ভগৰা ‘‘নাহং ইদানিযেৰ উরুৰেলকস্সপং দমেমি, অতীতেপি এস মযা দমিতো’’তি ৰত্ৰা ইমিস্সা অট্ঠুপ্পত্তিযা মহানারদকস্সপজাতকং (জা. ২.২২.১১৫৩ আদযো) কথেত্ৰা চত্তারি সচ্চানি পকাসেসি. রাজা একাদসহি নহুতেহি সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি, একনহুতং উপাসকত্তং পটিৰেদেসি. রাজা সত্থু সন্তিকে নিসিন্নোযেৰ পঞ্চ অস্সাসকে পৰেদেত্ৰা সরণং গন্ত্ৰা স্ৰাতনায নিমন্তেত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং পদক্খিণং কত্ৰা পক্কমি.
পুনদিৰসে যেহি চ ভগৰা হিয্যো দিট্ঠো, যেহি চ অদিট্ঠো, তে সব্বেপি রাজগহৰাসিনো অট্ঠারসকোটিসঙ্খা মনুস্সা তথাগতং দট্ঠুকামা পাতোৰ রাজগহতো লট্ঠিৰনুয্যানং অগমংসু. তিগাৰুতো মগ্গো নপ্পহোসি, সকললট্ঠিৰনুয্যানং নিরন্তরং ফুটং অহোসি. মহাজনো দসবলস্স রূপসোভগ্গপ্পত্তং অত্তভাৰং পস্সন্তোপি তিত্তিং কাতুং নাসক্খি. ৰণ্ণভূমি নামেসা. এৰরূপেসু হি ঠানেসু ভগৰতো লক্খণানুব্যঞ্জনাদিপ্পভেদা ¶ সব্বাপি রূপকাযসিরী ৰণ্ণেতব্বা. এৰং রূপসোভগ্গপ্পত্তং দসবলস্স সরীরং পস্সমানেন মহাজনেন নিরন্তরং ফুটে উয্যানে চ গমনমগ্গে চ একভিক্খুস্সপি নিক্খমনোকাসো নাহোসি. তং দিৰসং কির ভগৰতো ভত্তং ছিন্নং ¶ ভৰেয্য, তস্মা ‘‘তং মা অহোসী’’তি সক্কস্স নিসিন্নাসনং উণ্হাকারং দস্সেসি. সো আৰজ্জমানো তং কারণং ঞত্ৰা মাণৰকৰণ্ণং অভিনিম্মিনিত্ৰা বুদ্ধধম্মসঙ্ঘপটিসংযুত্তা থুতিযো ৰদমানো দসবলস্স পুরতো ওতরিত্ৰা দেৰানুভাৰেন ওকাসং কত্ৰা –
‘‘দন্তো দন্তেহি সহ পুরাণজটিলেহি, ৰিপ্পমুত্তো ৰিপ্পমুত্তেহি;
সিঙ্গীনিক্খসৰণ্ণো, রাজগহং পাৰিসি ভগৰা.
‘‘মুত্তো ¶ মুত্তেহি…পে….
‘‘তিণ্ণো তিণ্ণেহি…পে….
‘‘সন্তো সন্তেহি…পে… রাজগহং পাৰিসি ভগৰা.
‘‘দসৰাসো দসবলো, দসধম্মৰিদূ দসভি চুপেতো;
সো দসসতপরিৰারো, রাজগহং পাৰিসি ভগৰা’’তি. (মহাৰ. ৫৮) –
ইমাহি গাথাহি সত্থু ৰণ্ণং ৰদমানো পুরতো পাযাসি. তদা মহাজনো মাণৰকস্স রূপসিরিং দিস্ৰা ‘‘অতিৰিয অভিরূপো ৰতাযং মাণৰকো, ন খো পন অম্হেহি দিট্ঠপুব্বো’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘কুতো অযং মাণৰকো, কস্স ৰা অয’’ন্তি আহ. তং সুত্ৰা মাণৰো –
‘‘যো ধীরো সব্বধি দন্তো, সুদ্ধো অপ্পটিপুগ্গলো;
অরহং সুগতো লোকে, তস্সাহং পরিচারকো’’তি. – গাথমাহ;
সত্থা ¶ সক্কেন কতোকাসং মগ্গং পটিপজ্জিত্ৰা ভিক্খুসহস্সপরিৰুতো রাজগহং পাৰিসি. রাজা বুদ্ধপ্পমুখস্স সঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা ‘‘অহং, ভন্তে, তীণি রতনানি ৰিনা ৰসিতুং ন সক্খিস্সামি, ৰেলায ৰা অৰেলায ৰা ভগৰতো সন্তিকং আগমিস্সামি, লট্ঠিৰনুয্যানঞ্চ নাম অতিদূরে, ইদং পন অম্হাকং ৰেল়ুৰনুয্যানং নাতিদূরং নচ্চাসন্নং গমনাগমনসম্পন্নং বুদ্ধারহং সেনাসনং. ইদং মে, ভন্তে, ভগৰা পটিগ্গণ্হাতূ’’তি সুৰণ্ণভিঙ্গারেন পুপ্ফগন্ধৰাসিতং মণিৰণ্ণং উদকমাদায ৰেল়ুৰনুয্যানং পরিচ্চজন্তো দসবলস্স হত্থে উদকং পাতেসি. তস্মিং আরামে পটিগ্গহিতেযেৰ ‘‘বুদ্ধসাসনস্স মূলানি ওতিণ্ণানী’’তি মহাপথৰী কম্পি. জম্বুদীপতলস্মিঞ্হি ঠপেত্ৰা ৰেল়ুৰনং অঞ্ঞং মহাপথৰিং কম্পেত্ৰা গহিতসেনাসনং নাম নত্থি. তম্বপণ্ণিদীপেপি ঠপেত্ৰা মহাৰিহারং অঞ্ঞং পথৰিং কম্পেত্ৰা গহিতসেনাসনং নাম নত্থি. সত্থা ৰেল়ুৰনারামং পটিগ্গহেত্ৰা রঞ্ঞো অনুমোদনং কত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো ৰেল়ুৰনং অগমাসি ¶ .
তস্মিং খো পন সমযে সারিপুত্তো চ মোগ্গল্লানো চাতি দ্ৰে পরিব্বাজকা রাজগহং উপনিস্সায ৰিহরন্তি অমতং পরিযেসমানা. তেসু সারিপুত্তো অস্সজিত্থেরং পিণ্ডায পৰিট্ঠং দিস্ৰা ¶ পসন্নচিত্তো পযিরুপাসিত্ৰা ‘‘যে ধম্মা হেতুপ্পভৰা’’তিআদিগাথং (মহাৰ. ৬০; অপ. থের ১.১.২৮৬) সুত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায অত্তনো সহাযকস্স মোগ্গল্লানস্সপি তমেৰ গাথং অভাসি. সোপি সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. তে উভোপি সঞ্চযং ওলোকেত্ৰা অত্তনো পরিসায সদ্ধিং ভগৰতো সন্তিকে পব্বজিংসু. তেসু মোগ্গল্লানো সত্তাহেন অরহত্তং পাপুণি, সারিপুত্তো অড্ঢমাসেন. উভোপি তে সত্থা অগ্গসাৰকট্ঠানে ঠপেসি. সারিপুত্তত্থেরেন চ অরহত্তং পত্তদিৰসেযেৰ সন্নিপাতং অকাসি.
তথাগতে পন তস্মিঞ্ঞেৰ ৰেল়ুৰনুয্যানে ৰিহরন্তে সুদ্ধোদনমহারাজা ‘‘পুত্তো কির মে ছব্বস্সানি দুক্করকারিকং চরিত্ৰা পরমাভিসম্বোধিং পত্ৰা পৰত্তৰরধম্মচক্কো রাজগহং উপনিস্সায ৰেল়ুৰনে ৰিহরতী’’তি সুত্ৰা অঞ্ঞতরং অমচ্চং আমন্তেসি – ‘‘এহি ভণে, ত্ৰং পুরিসসহস্সপরিৰারো রাজগহং গন্ত্ৰা মম ৰচনেন ‘পিতা তে সুদ্ধোদনমহারাজা দট্ঠুকামো’তি ৰত্ৰা মম পুত্তং গণ্হিত্ৰা এহী’’তি আহ. সো ¶ ‘‘এৰং, দেৰা’’তি রঞ্ঞো ৰচনং সিরসা সম্পটিচ্ছিত্ৰা পুরিসসহস্সপরিৰারো খিপ্পমেৰ সট্ঠিযোজনমগ্গং গন্ত্ৰা দসবলস্স চতুপরিসমজ্ঝে নিসীদিত্ৰা ধম্মদেসনাৰেলাযং ৰিহারং পাৰিসি. সো ‘‘তিট্ঠতু তাৰ রঞ্ঞা পহিতসাসন’’ন্তি পরিসপরিযন্তে ঠিতো সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা যথাঠিতোৰ সদ্ধিং পুরিসসহস্সেন অরহত্তং পত্ৰা পব্বজ্জং যাচি. ভগৰা ‘‘এথ ভিক্খৰো’’তি হত্থং পসারেসি. সব্বে তঙ্খণঞ্ঞেৰ ইদ্ধিমযপত্তচীৰরধরা সট্ঠিৰস্সিকত্থেরা ৰিয অহেসুং. অরহত্তং পত্তকালতো পট্ঠায পন অরিযা নাম মজ্ঝত্তাৰ হোন্তীতি, সো রঞ্ঞা পহিতসাসনং দসবলস্স ন কথেসি. রাজা – ‘‘নেৰ গতো আগচ্ছতি, ন সাসনং সুয্যতী’’তি ‘‘এহি ভণে, ত্ৰং গচ্ছা’’তি এতেনেৰ নিযামেন অঞ্ঞং অমচ্চং পেসেসি. সোপি গন্ত্ৰা পুরিমনযেনেৰ সদ্ধিং পরিসায অরহত্তং পত্ৰা তুণ্হী অহোসি. পুন রাজা ‘‘এহি ভণে, ত্ৰং গচ্ছ, ত্ৰং গচ্ছা’’তি এতেনেৰ নিযামেন অপরেপি সত্ত অমচ্চে পেসেসি. তে সব্বে নৰ পুরিসসহস্সপরিৰারা নৰ অমচ্চা অত্তনো কিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা তুণ্হীভূতা তত্থেৰ ৰিহরিংসু.
রাজা সাসনমত্তম্পি আহরিত্ৰা আচিক্খন্তং অলভিত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘এত্তকাপি জনা মযি সিনেহাভাৰেন সাসনমত্তম্পি ন পচ্চাহরিংসু, কো নু ¶ খো মে সাসনং করিস্সতী’’তি সব্বং রাজবলং ওলোকেন্তো কাল়ুদাযিং অদ্দস. সো কির রঞ্ঞো সব্বত্থসাধকো অব্ভন্তরিকো অতিৰিয ৰিস্সাসিকো অমচ্চো বোধিসত্তেন সদ্ধিং একদিৰসে জাতো সহপংসুকীল়কো সহাযো. অথ নং রাজা আমন্তেসি – ‘‘তাত কাল়ুদাযি, অহং মম পুত্তং দট্ঠুকামো নৰপুরিসসহস্সপরিৰারেন নৰ অমচ্চে পেসেসিং, তেসু একোপি আগন্ত্ৰা সাসনমত্তং আরোচেন্তো নাম ¶ নত্থি. দুজ্জানো খো পন মে জীৰিতন্তরাযো, জীৰমানোযেৰাহং পুত্তং দট্ঠুকামো. সক্খিস্সসি নু খো মে পুত্তং দস্সেতু’’ন্তি? ‘‘সক্খিস্সামি, দেৰ, সচে পব্বজিতুং লভিস্সামী’’তি. ‘‘তাত, ত্ৰং পব্বজিতো ৰা অপব্বজিতো ৰা ময্হং পুত্তং দস্সেহী’’তি. সো ‘‘সাধু, দেৰা’’তি রঞ্ঞো সাসনং আদায রাজগহং গন্ত্ৰা সত্থু ধম্মদেসনাৰেলায পরিসপরিযন্তে ঠিতো ধম্মং সুত্ৰা সপরিৰারো অরহত্তং পত্ৰা এহিভিক্খুভাৰেন পব্বজিত্ৰা ৰিহাসি.
সত্থা ¶ বুদ্ধো হুত্ৰা পঠমং অন্তোৰস্সং ইসিপতনে ৰসিত্ৰা ৰুট্ঠৰস্সো পৰারেত্ৰা উরুৰেলং গন্ত্ৰা তত্থ তযো মাসে ৰসন্তো তেভাতিকজটিলে ৰিনেত্ৰা ভিক্খুসহস্সপরিৰারো ফুস্সমাসপুণ্ণমাযং রাজগহং গন্ত্ৰা দ্ৰে মাসে ৰসি. এত্তাৰতা বারাণসিতো নিক্খন্তস্স পঞ্চ মাসা জাতা, সকলো হেমন্তো অতিক্কন্তো. কাল়ুদাযিত্থেরস্স আগতদিৰসতো সত্তট্ঠদিৰসা ৰীতিৰত্তা. থেরো ফগ্গুণমাসপুণ্ণমাযং চিন্তেসি – ‘‘অতিক্কন্তো দানি হেমন্তো, ৰসন্তসমযো অনুপ্পত্তো, মনুস্সেহি সস্সাদীনি উদ্ধরিত্ৰা সম্মুখসম্মুখট্ঠানেহি মগ্গা দিন্না, হরিততিণসঞ্ছন্না পথৰী, সুপুপ্ফিতা ৰনসণ্ডা, পটিপজ্জনক্খমা মগ্গা, কালো দসবলস্স ঞাতিসঙ্গহং কাতু’’ন্তি. অথ ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা –
‘‘অঙ্গারিনো দানি দুমা ভদন্তে, ফলেসিনো ছদনং ৰিপ্পহায;
তে অচ্চিমন্তোৰ পভাসযন্তি, সমযো মহাৰীর ভাগী রসানং…পে…. (থেরগা. ৫২৭);
‘‘নাতিসীতং নাতিউণ্হং, নাতিদুব্ভিক্খছাতকং;
সদ্দলা হরিতা ভূমি, এস কালো মহামুনী’’তি. –
সট্ঠিমত্তাহি গাথাহি দসবলস্স কুলনগরগমনৰণ্ণং ৰণ্ণেসি. অথ নং সত্থা – ‘‘কিং নু খো, উদাযি, মধুরস্সরেন গমনৰণ্ণং ৰণ্ণেসী’’তি আহ. ‘‘তুম্হাকং, ভন্তে, পিতা সুদ্ধোদনমহারাজা তুম্হে পস্সিতুকামো, করোথ ঞাতকানং সঙ্গহ’’ন্তি. ‘‘সাধু, উদাযি, করিস্সামি ঞাতকানং সঙ্গহং, ভিক্খুসঙ্ঘস্স আরোচেহি, গমিযৰত্তং ¶ পরিপূরেস্সন্তী’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি থেরো তেসং আরোচেসি.
ভগৰা অঙ্গমগধৰাসীনং কুলপুত্তানং দসহি সহস্সেহি, কপিলৰত্থুৰাসীনং দসহি সহস্সেহীতি সব্বেহেৰ ৰীসতিসহস্সেহি খীণাসৰভিক্খূহি পরিৰুতো রাজগহা নিক্খমিত্ৰা দিৰসে ¶ দিৰসে যোজনং গচ্ছতি. ‘‘রাজগহতো সট্ঠিযোজনং কপিলৰত্থুং দ্ৰীহি মাসেহি পাপুণিস্সামী’’তি অতুরিতচারিকং পক্কামি. থেরোপি ‘‘ভগৰতো নিক্খন্তভাৰং রঞ্ঞো আরোচেস্সামী’’তি ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা রঞ্ঞো নিৰেসনে পাতুরহোসি. রাজা থেরং দিস্ৰা তুট্ঠচিত্তো মহারহে পল্লঙ্কে নিসীদাপেত্ৰা ¶ অত্তনো পটিযাদিতস্স নানগ্গরসভোজনস্স পত্তং পূরেত্ৰা অদাসি. থেরো উট্ঠায গমনাকারং দস্সেসি. ‘‘নিসীদিত্ৰা ভুঞ্জ, তাতা’’তি. ‘‘সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ভুঞ্জিস্সামি, মহারাজা’’তি. ‘‘কহং পন, তাত, সত্থা’’তি? ‘‘ৰীসতিসহস্সভিক্খুপরিৰারো তুম্হাকং দস্সনত্থায চারিকং নিক্খন্তো, মহারাজা’’তি. রাজা তুট্ঠমানসো আহ – ‘‘তুম্হে ইমং পরিভুঞ্জিত্ৰা যাৰ মম পুত্তো ইমং নগরং পাপুণাতি, তাৰস্স ইতোৰ পিণ্ডপাতং পরিহরথা’’তি. থেরো অধিৰাসেসি. রাজা থেরং পরিৰিসিত্ৰা পত্তং গন্ধচুণ্ণেন উব্বট্টেত্ৰা উত্তমস্স ভোজনস্স পূরেত্ৰা ‘‘তথাগতস্স দেথা’’তি থেরস্স হত্থে পতিট্ঠাপেসি. থেরো সব্বেসং পস্সন্তানংযেৰ পত্তং আকাসে খিপিত্ৰা সযম্পি ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা পিণ্ডপাতং আহরিত্ৰা সত্থু হত্থে ঠপেসি. সত্থা তং পরিভুঞ্জি. এতেনেৰ উপাযেন থেরো দিৰসে দিৰসে পিণ্ডপাতং আহরি. সত্থাপি অন্তরামগ্গে রঞ্ঞোযেৰ পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জি. থেরোপি ভত্তকিচ্চাৰসানে দিৰসে দিৰসে ‘‘অজ্জ ভগৰা এত্তকং আগতো, অজ্জ এত্তক’’ন্তি বুদ্ধগুণপটিসংযুত্তায চ কথায সকলং রাজকুলং সত্থুদস্সনং ৰিনাযেৰ সত্থরি সঞ্জাতপ্পসাদং অকাসি. তেনেৰ নং ভগৰা ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং কুলপ্পসাদকানং যদিদং কাল়ুদাযী’’তি (অ. নি. ১.২১৯, ২২৫) এতদগ্গে ঠপেসি.
সাকিযাপি খো অনুপ্পত্তে ভগৰতি ‘‘অম্হাকং ঞাতিসেট্ঠং পস্সিস্সামা’’তি সন্নিপতিত্ৰা ভগৰতো ৰসনট্ঠানং ৰীমংসমানা ‘‘নিগ্রোধসক্কস্স আরামো রমণীযো’’তি সল্লক্খেত্ৰা তত্থ সব্বং পটিজগ্গনৰিধিং কারেত্ৰা গন্ধপুপ্ফহত্থা পচ্চুগ্গমনং করোন্তা সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতে দহরদহরে নাগরদারকে চ নাগরদারিকাযো চ পঠমং পহিণিংসু, ততো রাজকুমারে চ রাজকুমারিকাযো চ, তেসং অনন্তরা সামং গন্ধপুপ্ফাদীহি পূজযমানা ভগৰন্তং গহেত্ৰা নিগ্রোধারামমেৰ অগমংসু. তত্থ ভগৰা ৰীসতিসহস্সখীণাসৰপরিৰুতো পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসীদি ¶ . সাকিযা নাম মানজাতিকা মানত্থদ্ধা, তে ‘‘সিদ্ধত্থকুমারো অম্হেহি দহরতরো, অম্হাকং কনিট্ঠো, ভাগিনেয্যো, পুত্তো, নত্তা’’তি চিন্তেত্ৰা দহরদহরে রাজকুমারে আহংসু – ‘‘তুম্হে ৰন্দথ, মযং তুম্হাকং পিট্ঠিতো নিসীদিস্সামা’’তি.
তেসু ¶ এৰং অৰন্দিত্ৰা নিসিন্নেসু ভগৰা তেসং অজ্ঝাসযং ওলোকেত্ৰা ‘‘ন মং ঞাতযো ৰন্দন্তি, হন্দ দানি তে ৰন্দাপেস্সামী’’তি অভিঞ্ঞাপাদকং চতুত্থং ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা ততো ৰুট্ঠায ¶ আকাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা তেসং সীসে পাদপংসুং ওকিরমানো ৰিয কণ্ডম্বরুক্খমূলে যমকপাটিহারিযসদিসং পাটিহারিযং অকাসি. রাজা তং অচ্ছরিযং দিস্ৰা আহ – ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং জাতদিৰসে কালদেৰলস্স ৰন্দনত্থং উপনীতানং ৰোপাদে পরিৰত্তেত্ৰা ব্রাহ্মণস্স মত্থকে পতিট্ঠিতে দিস্ৰাপি অহং তুম্হাকং পাদে ৰন্দিং, অযং মে পঠমৰন্দনা. ৰপ্পমঙ্গলদিৰসে চ জম্বুচ্ছাযায সিরিসযনে নিপন্নানং ৰোজম্বুচ্ছাযায অপরিৰত্তনং দিস্ৰাপি পাদে ৰন্দিং, অযং মে দুতিযৰন্দনা. ইদানি পন ইমং অদিট্ঠপুব্বং পাটিহারিযং দিস্ৰাপি অহং তুম্হাকং পাদে ৰন্দামি, অযং মে ততিযৰন্দনা’’তি. রঞ্ঞা পন ৰন্দিতে ভগৰন্তং অৰন্দিত্ৰা ঠাতুং সমত্থো নাম একসাকিযোপি নাহোসি, সব্বে ৰন্দিংসুযেৰ.
ইতি ভগৰা ঞাতযো ৰন্দাপেত্ৰা আকাসতো ওতরিত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদি. নিসিন্নে ভগৰতি সিখাপত্তো ঞাতিসমাগমো অহোসি, সব্বে একগ্গচিত্তা হুত্ৰা নিসীদিংসু. ততো মহামেঘো পোক্খরৰস্সং ৰস্সি. তম্বৰণ্ণং উদকং হেট্ঠা ৰিরৰন্তং গচ্ছতি, তেমিতুকামোৰ তেমেতি, অতেমিতুকামস্স সরীরে একবিন্দুমত্তম্পি ন পততি. তং দিস্ৰা সব্বে অচ্ছরিযব্ভুতচিত্তা জাতা ‘‘অহো অচ্ছরিযং, অহো অব্ভুত’’ন্তি কথং সমুট্ঠাপেসুং. সত্থা ‘‘ন ইদানেৰ ময্হং ঞাতিসমাগমে পোক্খরৰস্সং ৰস্সতি, অতীতেপি ৰস্সী’’তি ইমিস্সা অট্ঠুপ্পত্তিযা ৰেস্সন্তরজাতকং (জা. ২.২২.১৬৫৫ আদযো) কথেসি. ধম্মকথং সুত্ৰা সব্বে উট্ঠায ৰন্দিত্ৰা পক্কমিংসু. একোপি রাজা ৰা রাজমহামত্তো ৰা ‘‘স্ৰে অম্হাকং ভিক্খং গণ্হথা’’তি ৰত্ৰা গতো নাম নত্থি.
সত্থা পুনদিৰসে ৰীসতিভিক্খুসহস্সপরিৰুতো কপিলৰত্থুং পিণ্ডায পাৰিসি. তং ন কোচি গন্ত্ৰা নিমন্তেসি, ন পত্তং ৰা অগ্গহেসি. ভগৰা ইন্দখীলে ঠিতোৰ আৰজ্জেসি – ‘‘কথং নু খো পুব্ববুদ্ধা কুলনগরে পিণ্ডায চরিংসু, কিং উপ্পটিপাটিযা ইস্সরজনানং ঘরানি অগমংসু, উদাহু সপদানচারিকং চরিংসূ’’তি? ততো একবুদ্ধস্সপি উপ্পটিপাটিযা ¶ গমনং অদিস্ৰা ‘‘মযাপি দানি অযমেৰ তেসং ৰংসো পগ্গহেতব্বো, আযতিঞ্চ মম সাৰকা ¶ মমঞ্ঞেৰ অনুসিক্খন্তা পিণ্ডচারিকৰত্তং পরিপূরেস্সন্তী’’তি কোটিযং নিৰিট্ঠগেহতো পট্ঠায সপদানং পিণ্ডায চরি. ‘‘অয্যো কির সিদ্ধত্থকুমারো পিণ্ডায চরতী’’তি দ্ৰিভূমিকতিভূমিকাদীসু পাসাদেসু সীহপঞ্জরং ৰিৰরিত্ৰা মহাজনো দস্সনব্যাৰটো অহোসি.
রাহুলমাতাপি দেৰী – ‘‘অয্যপুত্তো কির ইমস্মিংযেৰ নগরে মহন্তেন রাজানুভাৰেন সুৰণ্ণসিৰিকাদীহি ৰিচরিত্ৰা ইদানি কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযৰত্থনিৰাসনো কপালহত্থো পিণ্ডায চরতি, সোভতি নু খো’’তি সীহপঞ্জরং ৰিৰরিত্ৰা ওলোকযমানা ভগৰন্তং নানাৰিরাগসমুজ্জলায ¶ সরীরপ্পভায নগরৰীথিযো ওভাসেত্ৰা ব্যামপ্পভাপরিক্খেপসমুপব্যূল়্হায অসীতানুব্যঞ্জনপ্পভাসিতায দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণপটিমণ্ডিতায অনোপমায বুদ্ধসিরিযা ৰিরোচমানং দিস্ৰা উণ্হীসতো পট্ঠায যাৰ পাদতলা –
‘‘সিনিদ্ধনীলমুদুকুঞ্চিতকেসো, সূরিযনিম্মলতলাভিনলাটো;
যুত্ততুঙ্গমুদুকাযতনাসো, রংসিজালৰিকসিতো নরসীহো’’তি. –
এৰমাদিকাহি দসহি নরসীহগাথাহি অভিত্থৰিত্ৰা ‘‘তুম্হাকং পুত্তো পিণ্ডায চরতী’’তি রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা সংৰিগ্গহদযো হত্থেন সাটকং সণ্ডপেন্তো তুরিততুরিতো নিক্খমিত্ৰা ৰেগেন গন্ত্ৰা ভগৰতো পুরতো ঠত্ৰা আহ – ‘‘কিন্নু খো, ভন্তে, অম্হে লজ্জাপেথ, কিমত্থং পিণ্ডায চরথ, কিং ‘এত্তকানং ভিক্খূনং ন সক্কা ভত্তং লদ্ধু’ন্তি সঞ্ঞং করিত্থা’’তি? ‘‘ৰংসচারিত্তমেতং, মহারাজ, অম্হাক’’ন্তি. ‘‘ননু, ভন্তে, অম্হাকং ৰংসো নাম মহাসম্মতখত্তিযৰংসো, এত্থ চ একখত্তিযোপি ভিক্খাচরকো নাম নত্থী’’তি. ‘‘অযং, মহারাজ, খত্তিযৰংসো নাম তৰ ৰংসো. অম্হাকং পন ‘দীপঙ্করো কোণ্ডঞ্ঞো…পে… কস্সপো’তি অযং বুদ্ধৰংসো নাম. এতে চ অঞ্ঞে চ অনেকসহস্সসঙ্খা বুদ্ধা ভিক্খাচারেনেৰ জীৰিকং কপ্পেসু’’ন্তি অন্তরৰীথিযং ঠিতোৰ –
‘‘উত্তিট্ঠে ¶ নপ্পমজ্জেয্য, ধম্মং সুচরিতং চরে;
ধম্মচারী সুখং সেতি, অস্মিং লোকে পরম্হি চা’’তি. (ধ. প. ১৬৮) –
ইমং ¶ গাথমাহ. গাথাপরিযোসানে রাজা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি.
‘‘ধম্মঞ্চরে সুচরিতং, ন নং দুচ্চরিতং চরে;
ধম্মচারী সুখং সেতি, অস্মিং লোকে পরম্হি চা’’তি. (ধ. প. ১৬৯) –
ইমং গাথং সুত্ৰা সকদাগামিফলে পতিট্ঠাসি, মহাধম্মপালজাতকং (জা. ১.১০.৯২ আদযো) সুত্ৰা অনাগামিফলে পতিট্ঠাসি, মরণসমযে সেতচ্ছত্তস্স হেট্ঠা সিরিসযনে নিপন্নোযেৰ অরহত্তং পাপুণি. অরঞ্ঞৰাসেন পধানানুযোগকিচ্চং রঞ্ঞো নাহোসি. সো সোতাপত্তিফলং সচ্ছিকত্ৰাযেৰ পন ভগৰতো পত্তং গহেত্ৰা সপরিসং ভগৰন্তং মহাপাসাদং আরোপেত্ৰা পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন পরিৰিসি. ভত্তকিচ্চপরিযোসানে সব্বং ইত্থাগারং আগন্ত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দি ¶ ঠপেত্ৰা রাহুলমাতরং. সা পন ‘‘গচ্ছ, অয্যপুত্তং ৰন্দাহী’’তি পরিজনেন ৰুচ্চমানাপি ‘‘সচে ময্হং গুণো অত্থি, সযমেৰ মম সন্তিকং অয্যপুত্তো আগমিস্সতি, আগতমেৰ নং ৰন্দিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ন অগমাসি.
ভগৰা রাজানং পত্তং গাহাপেত্ৰা দ্ৰীহি অগ্গসাৰকেহি সদ্ধিং রাজধীতায সিরিগব্ভং গন্ত্ৰা ‘‘রাজধীতা যথারুচি ৰন্দমানা ন কিঞ্চি ৰত্তব্বা’’তি ৰত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদি. সা ৰেগেনাগন্ত্ৰা গোপ্ফকেসু গহেত্ৰা পাদপিট্ঠিযং সীসং পরিৰত্তেত্ৰা যথাজ্ঝাসযং ৰন্দি. রাজা রাজধীতায ভগৰতি সিনেহবহুমানাদিগুণসম্পত্তিং কথেসি – ‘‘ভন্তে, মম ধীতা ‘তুম্হেহি কাসাযানি ৰত্থানি নিৰাসিতানী’তি সুত্ৰা ততো পট্ঠায কাসাযৰত্থনিৰত্থা জাতা, তুম্হাকং একভত্তিকভাৰং সুত্ৰা একভত্তিকাৰ জাতা, তুম্হেহি মহাসযনস্স ছড্ডিতভাৰং সুত্ৰা পট্টিকামঞ্চকেযেৰ নিপন্না, তুম্হাকং মালাগন্ধাদীহি ৰিরতভাৰং ঞত্ৰা ৰিরতমালাগন্ধাৰ জাতা, অত্তনো ঞাতকেহি ‘মযং পটিজগ্গিস্সামা’তি সাসনে পেসিতেপি তেসু একঞাতকম্পি ন ওলোকেসি, এৰং গুণসম্পন্না মে, ভন্তে, ধীতা’’তি. ‘‘অনচ্ছরিযং, মহারাজ, অযং ইদানি তযা রক্খিযমানা রাজধীতা পরিপক্কে ঞাণে অত্তানং রক্খেয্য, এসা পুব্বে অনারক্খা পব্বতপাদে ৰিচরমানা অপরিপক্কেপি ঞাণে অত্তানং রক্খী’’তি ৰত্ৰা চন্দকিন্নরীজাতকং (জা. ১.১৪.১৮ আদযো) কথেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি.
পুনদিৰসে ¶ পন নন্দস্স রাজকুমারস্স অভিসেকগেহপ্পৰেসনৰিৰাহমঙ্গলেসু ৰত্তমানেসু তস্স গেহং গন্ত্ৰা কুমারং পত্তং গাহাপেত্ৰা পব্বাজেতুকামো মঙ্গলং ৰত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি. জনপদকল্যাণী কুমারং গচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘তুৰটং খো, অয্যপুত্ত, আগচ্ছেয্যাসী’’তি ৰত্ৰা গীৰং পসারেত্ৰা ওলোকেসি. সো ভগৰন্তং ‘‘পত্তং ¶ গণ্হথা’’তি ৰত্তুং অৰিসহমানো ৰিহারংযেৰ অগমাসি. তং অনিচ্ছমানংযেৰ ভগৰা পব্বাজেসি. ইতি ভগৰা কপিলৰত্থুং গন্ত্ৰা ততিযদিৰসে নন্দং পব্বাজেসি.
সত্তমে দিৰসে রাহুলমাতাপি কুমারং অলঙ্করিত্ৰা ভগৰতো সন্তিকং পেসেসি – ‘‘পস্স, তাত, এতং ৰীসতিসহস্সসমণপরিৰুতং সুৰণ্ণৰণ্ণং ব্রহ্মরূপৰণ্ণং সমণং, অযং তে পিতা, এতস্স মহন্তা নিধযো অহেসুং ত্যস্স নিক্খমনকালতো পট্ঠায ন পস্সাম, গচ্ছ, নং দাযজ্জং যাচাহি – ‘অহং, তাত, কুমারো অভিসেকং পত্ৰা চক্কৰত্তী ভৰিস্সামি, ধনেন মে অত্থো, ধনং মে দেহি. সামিকো হি পুত্তো পিতুসন্তকস্সা’’’তি. কুমারো চ ভগৰতো সন্তিকং গন্ত্ৰাৰ পিতুসিনেহং লভিত্ৰা হট্ঠচিত্তো ‘‘সুখা তে, সমণ, ছাযা’’তি ৰত্ৰা অঞ্ঞঞ্চ ¶ বহুং অত্তনো অনুরূপং ৰদন্তো অট্ঠাসি. ভগৰা কতভত্তকিচ্চো অনুমোদনং ৰত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি. কুমারোপি ‘‘দাযজ্জং মে, সমণ, দেহি, দাযজ্জং মে, সমণ, দেহী’’তি ভগৰন্তং অনুবন্ধি. ন ভগৰা কুমারং নিৰত্তাপেসি, পরিজনোপি ভগৰতা সদ্ধিং গচ্ছন্তং নিৰত্তেতুং নাসক্খি. ইতি সো ভগৰতা সদ্ধিং আরামমেৰ অগমাসি.
ততো ভগৰা চিন্তেসি – ‘‘যং অযং পিতুসন্তকং ধনং ইচ্ছতি, তং ৰট্টানুগতং সৰিঘাতং, হন্দস্স মে বোধিমণ্ডে পটিলদ্ধং সত্তৰিধং অরিযধনং দেমি, লোকুত্তরদাযজ্জস্স নং সামিকং করোমী’’তি আযস্মন্তং সারিপুত্তং আমন্তেসি – ‘‘তেন হি, সারিপুত্ত, রাহুলং পব্বাজেহী’’তি. থেরো তং পব্বাজেসি. পব্বজিতে চ পন কুমারে রঞ্ঞো অধিমত্তং দুক্খং উপ্পজ্জি, তং অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘সাধু, ভন্তে, অয্যা মাতাপিতূহি অননুঞ্ঞাতং পুত্তং ন পব্বাজেয্যু’’ন্তি ৰরং যাচি. ভগৰা চ তস্স ৰরং দত্ৰা পুনেকদিৰসে রাজনিৰেসনে কতভত্তকিচ্চো একমন্তং নিসিন্নেন রঞ্ঞা ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং দুক্করকারিককালে একা দেৰতা মং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘পুত্তো তে কালঙ্কতো’তি আহ, তস্সা ৰচনং অসদ্দহন্তো ‘ন ময্হং পুত্তো সম্বোধিং অপ্পত্ৰা কালং করোতী’তি তং ¶ পটিক্খিপি’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘তুম্হে ইদানি কিং সদ্দহিস্সথ, যে তুম্হে পুব্বেপি অট্ঠিকানি দস্সেত্ৰা ‘পুত্তো তে মতো’তি ৰুত্তে ন সদ্দহিত্থা’’তি ইমিস্সা অট্ঠুপ্পত্তিযা মহাধম্মপালজাতকং কথেসি. কথাপরিযোসানে রাজা অনাগামিফলে পতিট্ঠহি.
ইতি ভগৰা পিতরং তীসু ফলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো পুনদেৰ রাজগহং গন্ত্ৰা সীতৰনে ৰিহাসি. তস্মিং ¶ সমযে অনাথপিণ্ডিকো গহপতি পঞ্চহি সকটসতেহি ভণ্ডং আদায রাজগহং গন্ত্ৰা অত্তনো পিযসহাযকস্স সেট্ঠিনো গেহং গন্ত্ৰা তত্থ বুদ্ধস্স ভগৰতো উপ্পন্নভাৰং সুত্ৰা বলৰপচ্চূসে দেৰতানুভাৰেন ৰিৰটেন দ্ৰারেন সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায, দুতিযে দিৰসে বুদ্ধপ্পমুখস্স সঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা সাৰত্থিং আগমনত্থায সত্থু পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা অন্তরামগ্গে পঞ্চচত্তালীসযোজনট্ঠানে সতসহস্সং দত্ৰা যোজনিকে যোজনিকে ৰিহারং কারেত্ৰা জেতৰনং কোটিসন্থারেন অট্ঠারসহি হিরঞ্ঞকোটীহি কিণিত্ৰা নৰকম্মং পট্ঠপেসি. সো মজ্ঝে দসবলস্স গন্ধকুটিং কারেসি, তং পরিৰারেত্ৰা অসীতিযা মহাথেরানং পাটিযেক্কং একসন্নিৰেসনে আৰাসে এককুটিকদ্ৰিকুটিকহংসৰট্টকদীঘরস্সসালামণ্ডপাদিৰসেন সেসসেনাসনানি পোক্খরণিচঙ্কমনরত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানানি চাতি অট্ঠারসকোটিপরিচ্চাগেন রমণীযে ভূমিভাগে মনোরমং ৰিহারং কারেত্ৰা দসবলস্স আগমনত্থায দূতং পাহেসি. সত্থা তস্স ৰচনং সুত্ৰা মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো রাজগহা নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন সাৰত্থিনগরং পাপুণি.
মহাসেট্ঠিপি ¶ খো ৰিহারমহং সজ্জেত্ৰা তথাগতস্স জেতৰনং পৰিসনদিৰসে পুত্তং সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতং কত্ৰা অলঙ্কতপটিযত্তেহেৰ পঞ্চহি কুমারসতেহি সদ্ধিং পেসেসি. সো সপরিৰারো পঞ্চৰণ্ণৰত্থসমুজ্জলানি পঞ্চ ধজসতানি গহেত্ৰা দসবলস্স পুরতো অহোসি, তেসং পচ্ছতো মহাসুভদ্দা চূল়সুভদ্দাতি দ্ৰে সেট্ঠিধীতরো পঞ্চহি কুমারিকাসতেহি সদ্ধিং পুণ্ণঘটে গহেত্ৰা নিক্খমিংসু, তাসং পচ্ছতো সেট্ঠিভরিযা সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতা পঞ্চহি মাতুগামসতেহি সদ্ধিং পুণ্ণপাতিযো গহেত্ৰা নিক্খমি, সব্বেসং পচ্ছতো মহাসেট্ঠি ¶ অহতৰত্থনিৰত্থো অহতৰত্থনিৰত্থেহেৰ পঞ্চহি সেট্ঠিসতেহি সদ্ধিং ভগৰন্তং অব্ভুগ্গঞ্ছি. ভগৰা ইমং উপাসকপরিসং পুরতো কত্ৰা মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো অত্তনো সরীরপ্পভায সুৰণ্ণরসসেকসিঞ্চনানি ৰিয ৰনন্তরানি কুরুমানো অনন্তায বুদ্ধলীলায অপরিমাণায বুদ্ধসিরিযা জেতৰনৰিহারং পাৰিসি.
অথ নং অনাথপিণ্ডিকো আপুচ্ছি – ‘‘কথাহং, ভন্তে, ইমস্মিং ৰিহারে পটিপজ্জামী’’তি? ‘‘তেন হি, গহপতি, ইমং ৰিহারং আগতানাগতস্স চাতুদ্দিসস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স পতিট্ঠাপেহী’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি মহাসেট্ঠি সুৰণ্ণভিঙ্গারং আদায দসবলস্স হত্থে উদকং পাতেত্ৰা ‘‘ইমং জেতৰনৰিহারং ¶ আগতানাগতস্স চাতুদ্দিসস্স বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দম্মী’’তি অদাসি. সত্থা ৰিহারং পটিগ্গহেত্ৰা অনুমোদনং করোন্তো –
‘‘সীতং উণ্হং পটিহন্তি, ততো ৰাল়মিগানি চ;
সরীসপে চ মকসে, সিসিরে চাপি ৰুট্ঠিযো.
‘‘ততো ৰাতাতপো ঘোরো, সঞ্জাতো পটিহঞ্ঞতি;
লেণত্থঞ্চ সুখত্থঞ্চ, ঝাযিতুঞ্চ ৰিপস্সিতুং.
‘‘ৰিহারদানং সঙ্ঘস্স, অগ্গং বুদ্ধেন ৰণ্ণিতং;
তস্মা হি পণ্ডিতো পোসো, সম্পস্সং অত্থমত্তনো.
‘‘ৰিহারে কারযে রম্মে, ৰাসযেত্থ বহুস্সুতে;
তেসং অন্নঞ্চ পানঞ্চ, ৰত্থসেনাসনানি চ.
‘‘দদেয্য ¶ উজুভূতেসু, ৰিপ্পসন্নেন চেতসা;
তে তস্স ধম্মং দেসেন্তি, সব্বদুক্খাপনূদনং;
যং সো ধম্মং ইধঞ্ঞায, পরিনিব্বাতি অনাসৰো’’তি. (চূল়ৰ. ২৯৫) –
ৰিহারানিসংসং কথেসি. অনাথপিণ্ডিকো দুতিযদিৰসতো পট্ঠায ৰিহারমহং আরভি. ৰিসাখায ৰিহারমহো চতূহি মাসেহি নিট্ঠিতো, অনাথপিণ্ডিকস্স ¶ পন ৰিহারমহো নৰহি মাসেহি নিট্ঠাসি. ৰিহারমহেপি অট্ঠারসেৰ কোটিযো পরিচ্চাগং অগমংসু. ইতি একস্মিংযেৰ ৰিহারে চতুপণ্ণাসকোটিসঙ্খং ধনং পরিচ্চজি.
অতীতে পন ৰিপস্সিস্স ভগৰতো কালে পুনব্বসুমিত্তো নাম সেট্ঠি সুৰণ্ণিট্ঠকাসন্থারেন কিণিত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে যোজনপ্পমাণং সঙ্ঘারামং কারেসি. সিখিস্স পন ভগৰতো কালে সিরিৰড্ঢো নাম সেট্ঠি সুৰণ্ণফালসন্থারেন কিণিত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে তিগাৰুতপ্পমাণং সঙ্ঘারামং কারেসি. ৰেস্সভুস্স ভগৰতো কালে সোত্থিযো নাম সেট্ঠি সুৰণ্ণহত্থিপদসন্থারেন কিণিত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে অড্ঢযোজনপ্পমাণং সঙ্ঘারামং কারেসি. ককুসন্ধস্স ভগৰতো কালে অচ্চুতো নাম সেট্ঠি সুৰণ্ণিট্ঠকাসন্থারেন কিণিত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে গাৰুতপ্পমাণং সঙ্ঘারামং কারেসি. কোণাগমনস্স ভগৰতো কালে উগ্গো নাম সেট্ঠি সুৰণ্ণকচ্ছপসন্থারেন কিণিত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে অড্ঢগাৰুতপ্পমাণং সঙ্ঘারামং কারেসি. কস্সপস্স ভগৰতো কালে সুমঙ্গলো নাম সেট্ঠি ¶ সুৰণ্ণযট্ঠিসন্থারেন কিণিত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে সোল়সকরীসপ্পমাণং সঙ্ঘারামং কারেসি. অম্হাকং পন ভগৰতো কালে অনাথপিণ্ডিকো নাম সেট্ঠি কহাপণকোটিসন্থারেন কিণিত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে অট্ঠকরীসপ্পমাণং সঙ্ঘারামং কারেসি. ইদং কির ঠানং সব্ববুদ্ধানং অৰিজহিতট্ঠানমেৰ.
ইতি মহাবোধিমণ্ডে সব্বঞ্ঞুতপ্পত্তিতো যাৰ মহাপরিনিব্বানমঞ্চা যস্মিং যস্মিং ঠানে ভগৰা ৰিহাসি, ইদং সন্তিকেনিদানং নামাতি ৰেদিতব্বং.
সন্তিকেনিদানকথা নিট্ঠিতা.
নিদানকথা নিট্ঠিতা.
থেরাপদানং
১. বুদ্ধৰগ্গো
অব্ভন্তরনিদানৰণ্ণনা
‘‘অথ ¶ ¶ বুদ্ধাপদানানি, সুণাথ সুদ্ধমানসা;
তিংসপারমিসম্পুণ্ণা, ধম্মরাজা অসঙ্খিযা’’তি. –
এত্থ অথাতি অধিকারন্তরূপদস্সনত্থে নিপাতপদং, ৰিভত্তিযুত্তাযুত্তনিপাতদ্ৰযেসু ৰিভত্তিযুত্তনিপাতপদং. অথ ৰা –
‘‘অধিকারে মঙ্গলে চেৰ, নিপ্ফন্নত্থেৰধারণে;
অনন্তরেপগমনে, অথ-সদ্দো পৰত্ততি’’.
তথা হি –
‘‘অধিকিচ্চং অধিট্ঠানং, অধিঅত্থং ৰিভাসতি;
সেট্ঠজেট্ঠকভাৰেন, অধিকারো ৰিধীযতে’’তি. –
ৰুত্তত্তা বুদ্ধানং সমত্তিংসপারমিধম্মানং অধিকিচ্চতো, সেট্ঠজেট্ঠতো অধিকারট্ঠেন অথ-সদ্দেন যুত্তমপদানানীতি. তিৰিধবোধিসত্তানং পূজামঙ্গলসভাৰতো ‘‘পূজা চ পূজনেয্যানং, এতং মঙ্গলমুত্তম’’ন্তি ৰচনতো (খু. পা. ৫.৩; সু. নি. ২৬২) মঙ্গলট্ঠেন অথ-সদ্দেন যুত্তমপদানানীতি ¶ . বুদ্ধাদীনং ভগৰন্তানং সম্পত্তিকিচ্চস্স অরহত্তমগ্গেন নিপ্ফন্নতো নিপ্ফন্নট্ঠেন অথ-সদ্দেন যুত্তমপদানানীতি ¶ . বুদ্ধাদীনং অরহত্তমগ্গাদিকুসলতো অঞ্ঞকুসলানং অভাৰতো অৰধারণট্ঠেন নিৰারণট্ঠেন অথ-সদ্দেন যুত্তমপদানানীতি. খুদ্দকপাঠসঙ্গহানন্তরং সঙ্গহিতন্তি অনন্তরট্ঠেন অথ-সদ্দেন যুত্তমপদানানীতি. ইতো খুদ্দকপাঠতো পট্ঠাযাতি অপগমনট্ঠেন অথ-সদ্দেন যুত্তমপদানানীতি.
বুদ্ধোতি এত্থ বুজ্ঝিতা সচ্চানীতি বুদ্ধো, বোধেতা পজাযাতি বুদ্ধো, সব্বঞ্ঞুতায বুদ্ধো, সব্বদস্সাৰিতায বুদ্ধো, অনঞ্ঞনেয্যতায বুদ্ধো, ৰিসৰিতায ¶ বুদ্ধো, খীণাসৰসঙ্খাতেন বুদ্ধো, নিরুপক্কিলেসসঙ্খাতেন বুদ্ধো, পব্বজ্জাসঙ্খাতেন বুদ্ধো, অদুতিযট্ঠেন বুদ্ধো, তণ্হাপহানট্ঠেন বুদ্ধো, একাযনমগ্গং গতোতি বুদ্ধো, একো অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি বুদ্ধো, অবুদ্ধিৰিহতত্তা বুদ্ধিপটিলাভা বুদ্ধো, বুদ্ধি বুদ্ধং বোধোতি অনত্থন্তরমেতং. যথা নীলাদিৰণ্ণযোগতো পটো ‘‘নীলো পটো, রত্তো পটো’’তি ৰুচ্চতি, এৰং বুদ্ধগুণযোগতো বুদ্ধো. অথ ৰা ‘‘বোধি’’ৰুচ্চতি চতূসু মগ্গেসু ঞাণং, তেন ঞাণেন সকলদিযড্ঢসহস্সকিলেসারিগণে খেপেত্ৰা নিব্বানাধিগমনতো ঞাণং ‘‘বোধী’’তি ৰুচ্চতি. তেন সম্পযুত্তো সমঙ্গীপুগ্গলো বুদ্ধো. তেনেৰ ঞাণেন পচ্চেকবুদ্ধোপি সব্বকিলেসে খেপেত্ৰা নিব্বানমধিগচ্ছতি. বুদ্ধানং পন চতূসু অসঙ্খ্যেয্যেসু কপ্পসতসহস্সেসু চ পারমিযো পূরেত্ৰা বোধিঞাণস্সাধিগতত্তা চ ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তঞাণমহাকরুণাসমাপত্তিঞাণযমকপাটিহীরঞাণসব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণ- অনাৰরণআসযানুসযাদিঅসাধারণঞাণানং সমধিগতত্তা চ একাযপি ধম্মদেসনায অসঙ্খ্যেয্যাসত্তনিকাযে ধম্মামতং পাযেত্ৰা নিব্বানস্স পাপনতো চ তদেৰ ঞাণং বুদ্ধানমেৰাধিকভাৰতো তেসমেৰ সম্বুদ্ধানং অপদানং কারণং বুদ্ধাপদানং. তঞ্হি দুৰিধং কুসলাকুসলৰসেন. পচ্চেকবুদ্ধা পন ন তথা কাতুং সমত্থা, অন্নাদিপচ্চযদাযকানং সঙ্গহং করোন্তাপি –
‘‘ইচ্ছিতং পত্থিতং তুয্হং, খিপ্পমেৰ সমিজ্ঝতু;
পূরেন্তু চিত্তসঙ্কপ্পা, চন্দো পন্নরসো যথা.
‘‘ইচ্ছিতং পত্থিতং তুয্হং, খিপ্পমেৰ সমিজ্ঝতু;
পূরেন্তু চিত্তসঙ্কপ্পা, মণি জোতিরসো যথা’’তি. (দী. নি. অট্ঠ. ২.৯৫ পুব্বূপনিস্সযসম্পত্তিকথা; অ. নি. অট্ঠ. ১.১.১৯২; ধ. প. অট্ঠ. ১.সামাৰতীৰত্থু) –
ইমাহি ¶ দ্ৰীহিযেৰ গাথাহি ধম্মং দেসেন্তি. দেসেন্তাপি অসঙ্খ্যেয্যসত্তনিকাযে বোধেতুং ন সক্কুণন্তি, তস্মা ন সব্বঞ্ঞুবুদ্ধসদিসা হুত্ৰা পাটিএক্কং ৰিসুং বুদ্ধাতি পচ্চেকবুদ্ধা. তেসং অপদানং কারণং পচ্চেকবুদ্ধাপদানং.
চিরং ¶ ঠিতাতি ¶ থেরা. অথ ৰা থিরতরসীলাচারমদ্দৰাদিগুণেহি যুত্তাতি থেরা. অথ ৰা থিরৰরসীলসমাধিপঞ্ঞাৰিমুত্তিৰিমুত্তিঞাণদস্সনগুণেহি যুত্তাতি থেরা. অথ ৰা থিরতরসঙ্খাতপণীতানুত্তরসন্তিনিব্বানমধিগতাতি থেরা, থেরানং অপদানানি থেরাপদানানি. তথা তাদিগুণেহি যুত্তাতি থেরী, থেরীনং অপদানানি থেরীপদানানি. তেসু বুদ্ধাপদানে পঞ্চেৰ অপদানানি, পঞ্চেৰ সুত্তন্তা. তেনাহু পোরাণা –
‘‘পঞ্চেৰ অপদানানি, পঞ্চ সুত্তানি যস্স চ;
ইদং বুদ্ধাপদানন্তি, পঠমং অনুলোমতো’’তি.
পচ্চেকবুদ্ধাপদানেপি পঞ্চেৰ অপদানানি, পঞ্চেৰ সুত্তন্তা. তেনাহু পোরাণা –
‘‘পঞ্চেৰ অপদানানি, পঞ্চ সুত্তানি যস্স চ;
ইদং পচ্চেকবুদ্ধাপদানন্তি, দুতিযং অনুলোমতো’’তি.
থেরাপদানেসু দসাধিকপঞ্চসতাপদানানি, ৰগ্গতো একপঞ্ঞাস ৰগ্গা. তেনাহু পোরাণা –
‘‘পঞ্চসতদসপদানানি, একপঞ্ঞাস ৰগ্গতো;
ইদং থেরাপদানন্তি, ততিযং অনুলোমতো’’তি.
থেরীঅপদানেসু চত্তালীসং অপদানানি, ৰগ্গতো চতুরো ৰগ্গা. তেনাহু পোরাণা –
‘‘চত্তালীসংপদানানি, চতুৰগ্গানি যস্স চ;
ইদং থেরীপদানন্তি, চতুত্থং অনুলোমতো’’তি.
অপদানন্তি এত্থ অপদান-সদ্দো কারণগহণঅপগমনপটিপাটিঅক্কোসনাদীসু দিস্সতি. তথা হি এস ‘‘খত্তিযানং অপদানং, ব্রাহ্মণানং অপদান’’ন্তিআদীসু কারণে দিস্সতি, খত্তিযানং ¶ কারণং ব্রাহ্মণানং কারণন্তি অত্থো. ‘‘উপাসকানং অপদান’’ন্তিআদীসু গহণে দিস্সতি, সংসুট্ঠু গহণন্তি অত্থো. ‘‘ৰাণিজানং অপদানং, সুদ্দানং অপদান’’ন্তিআদীসু অপগমনে দিস্সতি, ততো ততো তেসং অপগমনন্তি অত্থো. ‘‘পিণ্ডপাতিকো ¶ ভিক্খু সপদানচারৰসেন পিণ্ডায চরতী’’তিআদীসু পটিপাটিযা দিস্সতি, ঘরপটিপাটিযা চরতীতি অত্থো. ‘‘অপগতা ইমে সামঞ্ঞা, অপগতা ইমে ব্রহ্মঞ্ঞাতি অপদানেতী’’তিআদীসু অক্কোসনে দিস্সতি, অক্কোসতি পরিভাসতীতি ¶ অত্থো. ইধ পন কারণে দিস্সতি. তস্মা বুদ্ধানং অপদানানি বুদ্ধাপদানি, বুদ্ধকারণানীতি অত্থো. গঙ্গাৰালুকূপমানং অনেকেসং বুদ্ধানং দানপারমিতাদিসমত্তিংসপারমিতা কারণন্তি দট্ঠব্বং. অথ অধিকারাদীসু যুত্তঅপদানানি সুদ্ধমানসা সুণাথাতি সম্বন্ধো.
তত্থ সুদ্ধমানসাতি অরহত্তমগ্গঞাণেন দিযড্ঢকিলেসসহস্সং খেপেত্ৰা ঠিতত্তা সুদ্ধমানসা পরিসুদ্ধচিত্তা সুদ্ধহদযা পঞ্চসতা খীণাসৰা ইমস্মিং ধম্মসভাযে সন্নিসিন্না সুণাথ, ওহিতসোতা মনসি করোথাতি অত্থো.
এত্থ পন ‘‘অপদানানী’’তি অৰত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধাপদানথেরাপদানথেরীঅপদানেসু ৰিজ্জমানেসুপি ‘‘অথ বুদ্ধাপদানানী’’তি ৰচনং খন্ধযমকআযতনধাতুসচ্চসঙ্খারঅনুসযযমকেসু ৰিজ্জমানেসুপি পধানৰসেন আদিৰসেন চ ‘‘মূলযমক’’ন্তি ৰচনং ৰিয, তেরসসঙ্ঘাদিসেসদ্ৰেঅনিযততিংসনিস্সগ্গিযেসু ৰিজ্জমানেসুপি পধানৰসেন আদিৰসেন চ ‘‘পারাজিককণ্ডো’’তি ৰচনং ৰিয চ ইধাপি পধানৰসেন আদিৰসেন চ ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং.
‘‘সম্মাসম্বুদ্ধাপদানানী’’তি ৰত্তব্বে ‘‘ৰণ্ণাগমো…পে… পঞ্চৰিধং নিরুত্ত’’ন্তি নিরুত্তিনযেন ৰা ‘‘তেসু ৰুদ্ধিলোপাগমৰিকারৰিপরীতাদেসা চা’’তি সুত্তেন ৰা ততিযত্থৰাচকস্স সম্মাতিনিপাতপদস্স, সযংসদ্দত্থৰাচকস্স স-ন্তিউপসগ্গপদস্স চ লোপং কত্ৰা কিতন্তৰাচীবুদ্ধসদ্দমেৰ গহেত্ৰা গাথাবন্ধসুখত্থং ‘‘বুদ্ধাপদানানী’’তি ৰুত্তং. তস্মা সম্মাসম্বুদ্ধাপদানানীতি অত্থো.
ইতি ৰিসুদ্ধজনৰিলাসিনিযা অপদান-অট্ঠকথায
অব্ভন্তরনিদানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১. বুদ্ধঅপদানৰণ্ণনা
ইদানি ¶ ¶ অব্ভন্তরনিদানানন্তরং অপদানট্ঠকথং কথেতুকামো –
‘‘সপদানং অপদানং, ৰিচিত্রনযদেসনং;
যং খুদ্দকনিকাযস্মিং, সঙ্গাযিংসু মহেসযো;
তস্স দানি অনুপ্পত্তো, অত্থসংৰণ্ণনাক্কমো’’তি.
তত্থ ¶ যং অপদানং তাৰ ‘‘সকলং বুদ্ধৰচনং একৰিমুত্তিরস’’ন্তি ৰুত্তত্তা একরসে সঙ্গহং গচ্ছতি, ধম্মৰিনযৰসেন দ্ৰিধাসঙ্গহে ধম্মে সঙ্গহং গচ্ছতি, পঠমমজ্ঝিমপচ্ছিমবুদ্ধৰচনেসু মজ্ঝিমবুদ্ধৰচনে সঙ্গহং গচ্ছতি, ৰিনযাভিধম্মসুত্তন্তপিটকেসু সুত্তন্তপিটকে সঙ্গহং গচ্ছতি, দীঘনিকাযমজ্ঝিমসংযুত্তঅঙ্গুত্তরখুদ্দকনিকাযেসু পঞ্চসু খুদ্দকনিকাযে সঙ্গহং গচ্ছতি, সুত্তং গেয্যং ৰেয্যাকরণং গাথা উদানং ইতিৰুত্তকং জাতকং অব্ভুতধম্মং ৰেদল্লন্তি নৰসু সাসনঙ্গেসু গাথায সঙ্গহিতং.
‘‘দ্ৰাসীতি বুদ্ধতো গণ্হিং, দ্ৰেসহস্সানি ভিক্খুতো;
চতুরাসীতিসহস্সানি, যেমে ধম্মা পৰত্তিনো’’তি. –
এৰং ৰুত্তচতুরাসীতিসহস্সধম্মক্খন্ধেসু কতিপযধম্মক্খন্ধসঙ্গহিতং হোতীতি.
ইদানি তং অপদানং দস্সেন্তো ‘‘তিংসপারমিসম্পুণ্ণা, ধম্মরাজা অসঙ্খিযা’’তি আহ. তত্থ দসপারমিতাৰ পচ্ছিমমজ্ঝিমুক্কট্ঠৰসেন দসপারমীদসউপপারমীদসপরমত্থপারমীনং ৰসেন সমত্তিংসপারমী. তাহি সংসুট্ঠু পুণ্ণা সম্পুণ্ণা সমন্নাগতা সমঙ্গীভূতা অজ্ঝাপন্না সংযুত্তাতি তিংসপারমিসম্পুণ্ণা. সকললোকত্তযৰাসিনে সত্তনিকাযে মেত্তাকরুণামুদিতাউপেক্খাসঙ্খাতাহি চতূহি ব্রহ্মৰিহারসমাপত্তীহি ৰা ফলসমাপত্তিৰিহারেন ৰা একচিত্তভাৰেন অত্তনো চ কাযে রঞ্জেন্তি অল্লীযাপেন্তীতি রাজানো, ধম্মেন রাজানো ধম্মরাজা, ইত্থম্ভূতা বুদ্ধা. দসসতং সহস্সং দসসহস্সং সতসহস্সং দসসতসহস্সং কোটি পকোটি কোটিপ্পকোটি নহুতং নিন্নহুতং অক্খোভিণি বিন্দু অব্বুদং নিরব্বুদং অহহং অববং অটটং সোগন্ধিকং উপ্পলং কুমুদং পুণ্ডরিকং পদুমং ¶ কথানং মহাকথানং অসঙ্খ্যেয্যানং ৰসেন অসঙ্খিযা সঙ্খারহিতা ধম্মরাজানো অতীতা ৰিগতা নিরুদ্ধা অব্ভত্থং গতাতি অধিপ্পাযো.
৬. তেসু ¶ অতীতবুদ্ধেসু কতাধিকারঞ্চ অত্তনা বোধিসত্তভূতেন চক্কৰত্তিরঞ্ঞা হুত্ৰা কতসম্ভারঞ্চ আনন্দত্থেরেন পুট্ঠো ভগৰা ‘‘সম্বোধিং বুদ্ধসেট্ঠান’’ন্তিআদিমাহ. ভো আনন্দ, মম অপদানং সুণোহীতি অধিপ্পাযো. আনন্দ, অহং পুব্বে বোধিসম্ভারপূরণকালে চক্কৰত্তিরাজা হুত্ৰা সেট্ঠানং পসট্ঠানং পটিৰিদ্ধচতুসচ্চানং বুদ্ধানং সম্বোধিং চতুসচ্চমগ্গঞাণং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং ৰা সিরসা অভিৰাদযেতি সম্বন্ধো ¶ . সসঙ্ঘে সাৰকসঙ্ঘসহিতে লোকনাযকে লোকজেট্ঠে বুদ্ধে দসহি অঙ্গুলীহি উভোহি হত্থপুটেহি নমস্সিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা সিরসা সীসেন অভিৰাদযে আদরেন থোমনং কত্ৰা পণামং করোমীতি অত্থো.
৭. যাৰতা বুদ্ধখেত্তেসূতি দসসহস্সচক্কৰাল়েসু বুদ্ধখেত্তেসু, আকাসট্ঠা আকাসগতা, ভূমট্ঠা ভূমিতলগতা, ৰেল়ুরিযাদযো সত্ত রতনা অসঙ্খিযা সঙ্খারহিতা, যাৰতা যত্তকা, ৰিজ্জন্তি. তানি সব্বানি মনসা চিত্তেন সমাহরে, সং সুট্ঠু চিত্তেন অধিট্ঠহিত্ৰা আহরিস্সামীতি অত্থো, মম পাসাদস্স সামন্তা রাসিং করোমীতি অত্থো.
৮. তত্থ রূপিযভূমিযন্তি তস্মিং অনেকভূমিম্হি পাসাদে রূপিযমযং রজতমযং ভূমিং নিম্মিতন্তি অত্থো. অহং রতনমযং সত্তহি রতনেহি নিম্মিতং অনেকসতভূমিকং পাসাদং উব্বিদ্ধং উগ্গতং নভমুগ্গতং আকাসে জোতমানং মাপযিন্তি অত্থো.
৯. তমেৰ পাসাদং ৰণ্ণেন্তো ‘‘ৰিচিত্তথম্ভ’’ন্ত্যাদিমাহ. ৰিচিত্তেহি অনেকেহি মসারগল্লাদিৰণ্ণেহি থম্ভেহি উস্সাপিতং সুকতং সুট্ঠু কতং লক্খণযুত্তং আরোহপরিণাহৰসেন সুট্ঠু ৰিভত্তং অনেককোটিসতগ্ঘনতোরণনিম্মিতত্তা মহারহং. পুনপি কিং ৰিসিট্ঠং? কনকমযসঙ্ঘাটং সুৰণ্ণেহি কততুলাসঙ্ঘাটৰলযেহি যুত্তং, তত্থ উস্সাপিতকোন্তেহি চ ছত্তেহি চ মণ্ডিতং সোভিতং পাসাদন্তি সম্বন্ধো.
১০. পুনপি পাসাদস্সেৰ সোভং ৰণ্ণেন্তো ‘‘পঠমা ৰেল়ুরিযা ভূমী’’ত্যাদিমাহ. তস্স অনেকসতভূমিপাসাদস্স সুভা ইট্ঠা কন্তা মনাপা ¶ অব্ভসমা ৰলাহকপটলসদিসা ৰিমলা নিম্মলা ৰেল়ুরিযমণিমযা নীলৰণ্ণা পঠমা ভূমি অহোসীতি অত্থো. জলজনল়িনপদুমেহি আকিণ্ণা সমঙ্গীভূতা ৰরায উত্তমায কঞ্চনভূমিযা সুৰণ্ণভূমিযাৰ সোভতীতি অত্থো.
১১. তস্সেৰ ¶ পাসাদস্স কাচি ভূমি পৰাল়ংসা পৰাল়কোট্ঠাসা পৰাল়ৰণ্ণা, কাচি ভূমি লোহিতকা লোহিতৰণ্ণা, কাচি ভূমি সুভা মনোহরা ইন্দগোপকৰণ্ণাভা রস্মিযো নিচ্ছরমানা, কাচি ভূমি দস দিসা ওভাসতীতি অত্থো.
১২. তস্মিংযেৰ পাসাদে নিয্যূহা নিগ্গতপমুখসালা চ সুৰিভত্তা সুট্ঠু ৰিভত্তা কোট্ঠাসতো ৰিসুং ৰিসুং কতা সীহপঞ্জরা সীহদ্ৰারা ¶ চ. চতুরো ৰেদিকাতি চতূহি ৰেদিকাৰলযেহি জালকৰাটেহি চ মনোরমা মনঅল্লীযনকা গন্ধাৰেল়া গন্ধদামা চ ওলম্বন্তীতি অত্থো.
১৩. তস্মিংযেৰ পাসাদে সত্তরতনভূসিতা সত্তরতনেহি সোভিতা কূটাগারা. কিং ভূতা? নীলা নীলৰণ্ণা, পীতা পীতৰণ্ণা সুৰণ্ণৰণ্ণা, লোহিতকা লোহিতকৰণ্ণা রত্তৰণ্ণা, ওদাতা ওদাতৰণ্ণা সেতৰণ্ণা, সুদ্ধকাল়কা অমিস্সকাল়ৰণ্ণা, কূটাগারৰরূপেতা কূটাগারৰরেহি কণ্ণিককূটাগারৰরেহি উপেতো সমন্নাগতো সো পাসাদোতি অত্থো.
১৪. তস্মিংযেৰ পাসাদে ওলোকমযা উদ্ধম্মুখা পদুমা সুপুপ্ফিতা পদুমা সোভন্তি, সীহব্যগ্ঘাদীহি ৰাল়মিগগণেহি চ হংসকোঞ্চমযূরাদিপক্খিসমূহেহি চ সোভিতো সো পাসাদোতি অত্থো. অতিউচ্চো হুত্ৰা নভমুগ্গতত্তা নক্খত্ততারকাহি আকিণ্ণো চন্দসূরেহি চন্দসূরিযরূপেহি চ মণ্ডিতো সো পাসাদোতি অত্থো.
১৫. সো এৰ চক্কৰত্তিস্স পাসাদো হেমজালেন সুৰণ্ণজালেন সঞ্ছন্না, সোণ্ণকিঙ্কণিকাযুতো সুৰণ্ণকিঙ্কণিকজালেহি যুতো সমন্নাগতোতি অত্থো. মনোরমা মনল্লীযনকা সোণ্ণমালা সুৰণ্ণপুপ্ফপন্তিযো ৰাতৰেগেন ৰাতপ্পহারেন কূজন্তি সদ্দং করোন্তীতি অত্থো.
১৬. মঞ্জেট্ঠকং ¶ মঞ্জিট্ঠৰণ্ণং, লোহিতকং লোহিতৰণ্ণং, পীতকং পীতৰণ্ণং, হরিপিঞ্জরং জম্বোনদসুৰণ্ণৰণ্ণং পঞ্জরৰণ্ণঞ্চ ধজং নানারঙ্গেহি অনেকেহি ৰণ্ণেহি, সম্পীতং রঞ্জিতং ধজং, উস্সিতং তস্মিং পাসাদে উস্সাপিতং. ধজমালিনীতি লিঙ্গৰিপল্লাসৰসেন ৰুত্তং, ধজমালাযুত্তো সো পাসাদোতি অত্থো.
১৭. তস্মিং পাসাদে অত্থরণাদযো ৰণ্ণেন্তো ‘‘ন নং বহূ’’ত্যাদিমাহ. তত্থ নং পাসাদং ¶ বহূহি অৰিজ্জমানং নাম নত্থীতি অত্থো, নানাসযনৰিচিত্তা ¶ অনেকেহি অত্থরণেহি ৰিচিত্তা সোভিতা মঞ্চপীঠাদিসযনা অনেকসতা অনেকসতসঙ্খ্যা, কিং ভূতা? ফলিকা ফলিকমণিমযা ফলিকাহি কতা, রজতামযা রজতেহি কতা, মণিমযা নীলমণীহি কতা, লোহিতঙ্গা রত্তজাতিমণীহি কতা, মসারগল্লমযা কবরৰণ্ণমণীহি কতা, সণ্হকাসিকসন্থতা সণ্হেহি সুখুমেহি কাসিকৰত্থেহি অত্থতা.
১৮. পাৰুরাতি পাৰুরণা. কীদিসা? কম্বলা লোমসুত্তেহি কতা, দুকূলা দুকূলপটেহি কতা, চীনা চীনপটেহি কতা, পত্তুণ্ণা পত্তুণ্ণদেসে জাতপটেহি কতা, পণ্ডু পণ্ডুৰণ্ণা, ৰিচিত্তত্থরণং অনেকেহি অত্থরণেহি পাৰুরণেহি চ ৰিচিত্তং, সব্বং সযনং, মনসা চিত্তেন, অহং পঞ্ঞপেসিন্তি অত্থো.
১৯. তদেৰ পাসাদং ৰণ্ণেন্তো ‘‘তাসু তাস্ৰেৰ ভূমীসূ’’তিআদিমাহ. তত্থ রতনকূটলঙ্কতন্তি রতনমযকূটেহি রতনকণ্ণিকাহি অলঙ্কতং সোভিতন্তি অত্থো. মণিৰেরোচনা উক্কাতি ৰেরোচনমণীহি রত্তমণীহি কতা, উক্কা দণ্ডপদীপা. ধারযন্তা সুতিট্ঠরেতি আকাসে সুট্ঠু ধারযন্তা গণ্হন্তা অনেকসতজনা সুট্ঠু তিট্ঠন্তীতি অত্থো.
২০. পুন তদেৰ পাসাদং ৰণ্ণেন্তো ‘‘সোভন্তি এসিকাথম্ভা’’তিআদিমাহ. তত্থ এসিকাথম্ভা নাম নগরদ্ৰারে সোভনত্থায নিখাতা ¶ থম্ভা, সুভা ইট্ঠা, কঞ্চনতোরণা সুৰণ্ণমযা, জম্বোনদা জম্বোনদসুৰণ্ণমযা চ, সারমযা খদিররুক্খসারমযা চ রজতমযা চ তোরণা সোভন্তি, এসিকা চ তোরণা চ তং পাসাদং সোভযন্তীতি অত্থো.
২১. তস্মিং পাসাদে সুৰিভত্তা অনেকা সন্ধী কৰাটেহি চ অগ্গল়েহি চ চিত্তিতা সোভিতা সন্ধিপরিক্খেপা সোভযন্তীতি অত্থো, উভতোতি তস্স পাসাদস্স উভোসু পস্সেসু, পুণ্ণঘটা অনেকেহি পদুমেহি অনেকেহি চ উপ্পলেহি, সংযুতা পুণ্ণা তং পাসাদং সোভযন্তীতি অত্থো.
২২-২৩. এৰং পাসাদস্স সোভং ৰণ্ণেত্ৰা রতনমযং পাসাদঞ্চ সক্কারসম্মানঞ্চ পকাসেন্তো ‘‘অতীতে সব্ববুদ্ধে চা’’তিআদিমাহ. তত্থ অতীতেতি অতিক্কন্তে ৰিগতে কালে জাতে ভূতে, সসঙ্ঘে সাৰকসমূহসহিতে, সব্বে লোকনাযকে বুদ্ধে সভাৰেন পকতিৰণ্ণেন রূপেন সণ্ঠানেন চ, সসাৰকে সাৰকসহিতে, বুদ্ধে নিম্মিনিত্ৰা যেন দ্ৰারেন পাসাদো পৰিসিতব্বো হোতি ¶ , তেন দ্ৰারেন পৰিসিত্ৰা সসাৰকা সব্বে বুদ্ধা সব্বসোণ্ণমযে সকলসুৰণ্ণমযে, পীঠে নিসিন্না অরিযমণ্ডলা অরিযসমূহা অহেসুন্তি অত্থো.
২৪-২৫. এতরহি ৰত্তমানে কালে অনুত্তরা উত্তরৰিরহিতা যে চ বুদ্ধা ¶ অত্থি সংৰিজ্জন্তি, তে চ পচ্চেকবুদ্ধে অনেকসতে সযম্ভূ সযমেৰ ভূতে অঞ্ঞাচরিযরহিতে, অপরাজিতে খন্ধকিলেসাভিসঙ্খারমচ্চুদেৰপুত্তমারেহি অপরাজিতে, জযমাপন্নে সন্তপ্পেসিন্তি অত্থো. ভৰনং ময্হং পাসাদং অতীতকালে চ ৰত্তমানকালে চ, সব্বে বুদ্ধা সমারুহুং সং সুট্ঠু আরুহিংসূতি অত্থো.
২৬. যে দিব্বা দিৰি ভৰা দিব্বা দেৰলোকে জাতা, যে চ বহূ কপ্পরুক্খা অত্থি. যে চ মানুসা মনুস্সে জাতা যে চ বহূ কপ্পরুক্খা অত্থি, ততো সব্বং দুস্সং সমাহন্ত্ৰা সং সুট্ঠু আহরিত্ৰা তেচীৰরানি কারেত্ৰা তে পচ্চেকবুদ্ধে তিচীৰরেহি অচ্ছাদেমীতি সম্বন্ধো.
২৭. এৰং ¶ তিচীৰরেহি অচ্ছাদেত্ৰা পারুপাপেত্ৰা তেসং নিসিন্নানং পচ্চেকবুদ্ধানং সম্পন্নং মধুরং খজ্জং খাদিতব্বং পূৰাদি কিঞ্চি, মধুরং ভোজ্জং ভুঞ্জিতব্বং আহারঞ্চ, মধুরং সাযনীযং লেহনীযঞ্চ, সম্পন্নং মধুরং পিৰিতব্বং অট্ঠপানঞ্চ, ভোজনং ভুঞ্জিতব্বং আহারঞ্চ, সুভে সুন্দরে মণিমযে সেলমযে পত্তে সং সুট্ঠু পূরেত্ৰা অদাসিং পটিগ্গহাপেসিন্তি অত্থো.
২৮. সব্বে তে অরিযমণ্ডলা সব্বে তে অরিযসমূহা, দিব্বচক্খু সমা হুত্ৰা মট্ঠাতি দিব্বচক্খুসমঙ্গিনো হুত্ৰা মট্ঠা কিলেসেহি রহিতত্তা সিলিট্ঠা সোভমানা চীৰরসংযুতা তিচীৰরেহি সমঙ্গীভূতা মধুরসক্খরাহি চ তেলেন চ মধুফাণিতেহি চ পরমন্নেন উত্তমেন অন্নেন চ মযা তপ্পিতা অপ্পিতা পরিপূরিতা অহেসুন্তি অত্থো.
২৯. তে এৰং সন্তপ্পিতা অরিযমণ্ডলা রতনগব্ভং সত্তহি রতনেহি নিম্মিতগব্ভং গেহং, পৰিসিত্ৰা গুহাসযা গুহাযং সযমানা, কেসরীৰ কেসরসীহা ইৰ, মহারহম্হি সযনে অনগ্ঘে মঞ্চে, সীহসেয্যমকপ্পযুং যথা সীহো মিগরাজা দক্খিণপস্সেন সযন্তো পাদে পাদং অচ্চাধায দক্খিণহত্থং সীসূপধানং কত্ৰা ৰামহত্থং উজুকং ঠপেত্ৰা ৰালধিং অন্তরসত্থিযং কত্ৰা নিচ্চলো সযতি, এৰং সেয্যং কপ্পযুং করিংসূতি অত্থো.
৩০. তে এৰং সীহসেয্যং কপ্পেত্ৰা সম্পজানা সতিসম্পজঞ্ঞসম্পন্না. সমুট্ঠায সং সুট্ঠু উট্ঠহিত্ৰা সযনে পল্লঙ্কমাভুজুং ঊরুবদ্ধাসনং করিংসূতি অত্থো.
৩১. গোচরং ¶ সব্ববুদ্ধানন্তি সব্বেসং অতীতানাগতানং বুদ্ধানং গোচরং আরম্মণভূতং ঝানরতিসমপ্পিতা ঝানরতিযা সং সুট্ঠু অপ্পিতা সমঙ্গীভূতা অহেসুন্তি অত্থো, অঞ্ঞে ধম্মানি দেসেন্তীতি তেসু পচ্চেকবুদ্ধেসু অঞ্ঞে একচ্চে ধম্মে দেসেন্তি, অঞ্ঞে একচ্চে ইদ্ধিযা পঠমাদিজ্ঝানকীল়ায কীল়ন্তি ¶ রমন্তি.
৩২. অঞ্ঞে একচ্চে অভিঞ্ঞা পঞ্চ অভিঞ্ঞাযো ৰসিভাৰিতা ৰসীকরিংসু, পঞ্চসু অভিঞ্ঞাসু আৰজ্জনসমাপজ্জনৰুট্ঠানঅধিট্ঠানপচ্চৰেক্খণসঙ্খাতাহি পঞ্চৰসিতাহি ৰসীভাৰং ইতা গতা পত্তা অভিঞ্ঞাযো ¶ , অপ্পেন্তি সমাপজ্জন্তি. অঞ্ঞে একচ্চে অনেকসহস্সিযো ৰিকুব্বনানি একোপি হুত্ৰা বহুধা হোতি, বহুধাপি হুত্ৰা একো হোতীতি এৰমাদীনি ইদ্ধিৰিকুব্বনানি ৰিকুব্বন্তি করোন্তীতি অত্থো.
৩৩. বুদ্ধাপি বুদ্ধেতি এৰং সন্নিপতিতেসু পচ্চেকবুদ্ধেসু সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স ৰিসযং আরম্মণভূতং পঞ্হং বুদ্ধা বুদ্ধে পুচ্ছন্তীতি অত্থো. তে বুদ্ধা অত্থগম্ভীরতায গম্ভীরং নিপুণং সুখুমং, ঠানং কারণং, পঞ্ঞায ৰিনিবুজ্ঝরে ৰিসেসেন নিরৰসেসতো বুজ্ঝন্তি.
৩৪. তদা মম পাসাদে সন্নিপতিতা সাৰকাপি বুদ্ধে পঞ্হং পুচ্ছন্তি, বুদ্ধা সাৰকে সিস্সে পঞ্হং পুচ্ছন্তি, তে বুদ্ধা চ সাৰকা চ অঞ্ঞমঞ্ঞং পঞ্হং পুচ্ছিত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং ব্যাকরোন্তি ৰিস্সজ্জেন্তি.
৩৫. পুন তে সব্বে একতো দস্সেন্তো ‘‘বুদ্ধা পচ্চেকবুদ্ধা চা’’তিআদিমাহ. তত্থ বুদ্ধা সম্মাসম্বুদ্ধা, পচ্চেকবুদ্ধা চ সাৰকা চ সিস্সা পরিচারকা নিস্সিতকা এতে সব্বে, সকায সকায রতিযা রমমানা সল্লীনা মম পাসাদে অভিরমন্তীতি অত্থো.
৩৬. এৰং তস্মিং ৰেজযন্তপাসাদে পচ্চেকবুদ্ধানং আচারসম্পত্তিং দস্সেত্ৰা ইদানি অত্তনো আনুভাৰং দস্সেন্তো সো তিলোকৰিজযো চক্কৰত্তিরাজা ‘‘ছত্তা তিট্ঠন্তু রতনা’’তিআদিমাহ. তত্থ রতনা সত্তরতনমযা, ছত্তা কঞ্চনাৰেল়পন্তিকা সুৰণ্ণজালেহি ওলম্বিতা তিট্ঠন্তু. মুত্তাজালপরিক্খিত্তা মুত্তাজালেহি পরিৰারিতা, সব্বে ছত্তা মম মত্থকে মুদ্ধনি, ধারেন্তূতি চিন্তিতমত্তেযেৰ ছত্তা পাতুভূতা হোন্তীতি অত্থো.
৩৭. সোণ্ণতারকচিত্তিতা সুৰণ্ণতারকাহি দদ্দল্লমানা চেলৰিতানা ভৰন্তু নিব্বত্তন্তু ¶ . ৰিচিত্তা অনেকৰণ্ণা, মল্যৰিততা পুপ্ফপত্থটা, সব্বে অনেকৰিতানা, মত্থকে নিসীদনট্ঠানস্স উপরিভাগে ধারেন্তূতি অত্থো.
৩৮-৪০. মল্যদামেহি অনেকসুগন্ধপুপ্ফদামেহি ৰিততা পরিকিণ্ণা, গন্ধদামেহি চন্দনকুঙ্কুমতগরাদিসুগন্ধদামেহি, সোভিতা পোক্খরণীতি সম্বন্ধো ¶ . দুস্সদামেহি পত্তুণ্ণচীনাদিঅনগ্ঘদুস্সদামেহি, পরিকিণ্ণা সত্তরতনদামেহি ভূসিতা অলঙ্কতা পোক্খরণী, পুপ্ফাভিকিণ্ণা ¶ চম্পকসল়লসোগন্ধিকাদিসুগন্ধপুপ্ফেহি অভিকিণ্ণা সুট্ঠু ৰিচিত্তা সোভিতা. পুনরপি কিং ভূতা পোক্খরণী? সুরভিগন্ধসুগন্ধেহি ভূসিতা ৰাসিতা. সমন্ততো গন্ধপঞ্চঙ্গুললঙ্কতা পঞ্চহি অঙ্গুলেহি লিম্পিতগন্ধেহি অলঙ্কতা, হেমচ্ছদনছাদিতা সুৰণ্ণছদনেহি সুৰণ্ণৰিতানেহি ছাদিতা, পাসাদস্স চাতুদ্দিসা পোক্খরণিযো পদুমেহি চ উপ্পলেহি চ সুট্ঠু সন্থতা পত্থটা সুৰণ্ণরূপে সুৰণ্ণৰণ্ণা, খাযন্তু, পদ্মরেণুরজুগ্গতা পদুমরেণূহি ধূলীহি চ আকিণ্ণা পোক্খরণিযো সোভন্তূতি অত্থো.
৪১. মম ৰেজযন্তপাসাদস্স সমন্ততো পাদপা চম্পকাদযো রুক্খা সব্বে পুপ্ফন্তু এতে পুপ্ফরুক্খা. সযমেৰ পুপ্ফা মুঞ্চিত্ৰা ৰিগল়িত্ৰা গন্ত্ৰা ভৰনং ওকিরুং, ওকিণ্ণা পাসাদস্স উপরি করোন্তূতি অত্থো.
৪২. তত্থ তস্মিং মম ৰেজযন্তপাসাদে সিখিনো মযূরা নচ্চন্তূ, দিব্বহংসা দেৰতাহংসা, পকূজরে সদ্দং করোন্তু, করৰীকা চ মধুরসদ্দা কোকিলা গাযন্তু গীতৰাক্যং করোন্তু, অপরে অনুত্তা চ দিজসঙ্ঘা পক্খিনো সমূহা পাসাদস্স সমন্ততো মধুররৰং রৰন্তূতি অত্থো.
৪৩. পাসাদস্স সমন্তকো সব্বা আততৰিততাদযো ভেরিযো ৰজ্জন্তু হঞ্ঞন্তু, সব্বা তা অনেকতন্তিযো ৰীণা রসন্তু সদ্দং করোন্তু, সব্বা অনেকপ্পকারা সঙ্গীতিযো পাসাদস্স সমন্ততো ৰত্তন্তু পৰত্তন্তু গাযন্তূতি অত্থো.
৪৪-৫. যাৰতা যত্তকে ঠানে বুদ্ধখেত্তম্হি দসসহস্সিচক্কৰাল়ে ততো পরে চক্কৰাল়ে, জোতিসম্পন্না পভাসম্পন্না অচ্ছিন্না মহন্তা সমন্ততো রতনামযা সত্তহি রতনেহি কতা খচিতা সোণ্ণপল্লঙ্কা সুৰণ্ণপল্লঙ্কা তিট্ঠন্তু, পাসাদস্স সমন্ততো দীপরুক্খা পদীপধারণা তেলরুক্খা জলন্তু ¶ , পদীপেহি পজ্জলন্তু, দসসহস্সিপরম্পরা দসসহস্সীনং পরম্পরা দসসহস্সিযো একপজ্জোতা একপদীপা ৰিয ভৰন্তু উজ্জোতন্তূতি অত্থো.
৪৬. নচ্চগীতেসু ¶ ¶ ছেকা গণিকা নচ্চিত্থিযো চ লাসিকা মুখেন সদ্দকারিকা চ পাসাদস্স সমন্ততো নচ্চন্তু, অচ্ছরাগণা দেৰিত্থিসমূহা নচ্চন্তু, নানারঙ্গা অনেকৰণ্ণা নানারঙ্গমণ্ডলা পাসাদস্স সমন্ততো নচ্চন্তু, পদিস্সন্তু পাকটা হোন্তূতি অত্থো.
৪৭. তদা অহং তিলোকৰিজযো নাম চক্কৰত্তিরাজা হুত্ৰা সকলচক্কৰাল়ে দুমগ্গে রুক্খগ্গে পব্বতগ্গে হিমৰন্তচক্কৰাল়পব্বতাদীনং অগ্গে সিনেরূপব্বতমুদ্ধনি চ সব্বট্ঠানেসু ৰিচিত্তং অনেকৰণ্ণৰিচিত্তং পঞ্চৰণ্ণিকং নীলপীতাদিপঞ্চৰণ্ণং সব্বং ধজং উস্সাপেমীতি অত্থো.
৪৮. নরা লোকন্তরা নরা চ নাগলোকতো নাগা চ দেৰলোকতো গন্ধব্বা চ দেৰা চ সব্বে উপেন্তু উপগচ্ছন্তু, তে নরাদযো নমস্সন্তা মম নমক্কারং করোন্তা পঞ্জলিকা কতহত্থপুটা মম ৰেজযন্তং পাসাদং পরিৰারযুন্তি অত্থো.
৪৯. এৰং সো তিলোকৰিজযো চক্কৰত্তিরাজা পাসাদস্স চ অত্তনো চ আনুভাৰং ৰণ্ণেত্ৰা ইদানি অত্তনা সম্পত্তিকতপুঞ্ঞফলং সমাদপেন্তো ‘‘যং কিঞ্চি কুসলং কম্ম’’ন্তিআদিমাহ. যং কিঞ্চি কুসলকম্মসঙ্খাতং কিরিযং কত্তব্বং অত্থি, তং সব্বং মম মযা কাযেন ৰা ৰাচায ৰা মনসা ৰা তীহি দ্ৰারেহি কতং তিদসে সুকতং সুট্ঠু কতং, তাৰতিংসভৰনে উপ্পজ্জনারহং কতন্তি অত্থো.
৫০. পুন সমাদপেন্তো ‘‘যে সত্তা সঞ্ঞিনো’’তিআদিমাহ. তত্থ যে সত্তা মনুস্সা ৰা দেৰা ৰা ব্রহ্মানো ৰা সঞ্ঞিনো সঞ্ঞাসহিতা অত্থি, যে চ সত্তা অসঞ্ঞিনো সঞ্ঞারহিতা অসঞ্ঞা সত্তা সন্তি, তে সব্বে সত্তা ময্হং মযা কতং পুঞ্ঞফলং, ভাগী ভৰন্তু পুঞ্ঞৰন্তা হোন্তূতি অত্থো.
৫১. পুনপি সমাদপেন্তো বোধিসত্তো ‘‘যেসং কত’’ন্তিআদিমাহ. মযা কতং পুঞ্ঞং যেহি নরনাগগন্ধব্বদেৰেহি সুৰিদিতং ঞাতং, তেসং মযা দিন্নং পুঞ্ঞফলং, তস্মিং মযা কতে পুঞ্ঞে দিন্নভাৰং যে নরাদযো ন জানন্তি, দেৰা গন্ত্ৰা তেসং তং নিৰেদযুং আরোচযুন্তি অত্থো.
৫২. সব্বলোকম্হি ¶ ¶ যে সত্তা আহারনিস্সিতা জীৰন্তি, তে সব্বে সত্তা মনুঞ্ঞং ভোজনং সব্বং মম চেতসা মম চিত্তেন লভন্তু, মম পুঞ্ঞিদ্ধিযা লভন্তূতি অত্থো.
৫৩. মনসা পসন্নেন চিত্তেন যং দানং মযা দিন্নং তস্মিং দানে চিত্তেন পসাদং আৰহিং উপ্পাদেসিং. সব্বসম্বুদ্ধা চ ¶ পচ্চেকা পটিএক্কা জিনসাৰকা চ মযা চক্কৰত্তিরঞ্ঞা পূজিতা.
৫৪. সুকতেন তেন কম্মেন সদ্দহিত্ৰা কতেন কুসলকম্মেন, চেতনাপণিধীহি চ চিত্তেন কতপত্থনাহি চ, মানুসং দেহং মনুস্সসরীরং, জহিত্ৰা ছড্ডেত্ৰা, অহং তাৰতিংসং দেৰলোকং অগচ্ছিং অগমাসিং, সুত্তপ্পবুদ্ধো ৰিয তত্থ উপ্পজ্জিন্তি অত্থো.
৫৫. ততো তিলোকৰিজযো চক্কৰত্তিরাজা কালঙ্কতো, ততো পট্ঠায আগতে দুৰে ভৰে দ্ৰে জাতিযো পজানামি দেৰত্তে দেৰত্তভাৰে মানুসে মনুস্সত্তভাৰে চ, ততো জাতিদ্ৰযতো অঞ্ঞং গতিং অঞ্ঞং উপপত্তিং ন জানামি ন পস্সামি, মনসা চিত্তেন পত্থনাফলং পত্থিতপত্থনাফলন্তি অত্থো.
৫৬. দেৰানং অধিকো হোমীতি যদি দেৰেসু জাতো, আযুৰণ্ণবলতেজেহি দেৰানং অধিকো জেট্ঠো সেট্ঠো অহোসিন্তি অত্থো. যদি মনুস্সেসু জাতো, মনুজাধিপো মনুস্সানং অধিপতি ইস্সরো ভৰামি, তথা রাজভূতো অভিরূপেন রূপসম্পত্তিযা চ লক্খণেন আরোহপরিণাহাদিলক্খণেন চ সম্পন্নো সম্পুণ্ণো উপ্পন্নুপ্পন্নভৰে পঞ্ঞায পরমত্থজাননপঞ্ঞায অসমো সমরহিতো, মযা সদিসো কোচি নত্থীতি অত্থো.
৫৭. মযা কতপুঞ্ঞসম্ভারেন পুঞ্ঞফলেন উপ্পন্নুপ্পন্নভৰে সেট্ঠং পসট্ঠং মধুরং ৰিৰিধং অনেকপ্পকারং ভোজনঞ্চ অনপ্পকং বহুসত্তরতনঞ্চ ৰিৰিধানি, অনেকপ্পকারানি পত্তুণ্ণকোসেয্যাদিৰত্থানি চ নভা আকাসতো মং মম সন্তিকং খিপ্পং সীঘং উপেন্তি উপগচ্ছন্তি.
৫৮-৬৬. পথব্যা ¶ পথৰিযা পব্বতে চ আকাসে চ উদকে চ ৰনে চ যং যং যত্থ যত্থ হত্থং পসারেমি নিক্খিপামি, ততো ততো দিব্বা ভক্খা দিব্বা আহারা মং মম সন্তিকং উপেন্তি উপগচ্ছন্তি, পাতুভৰন্তীতি অত্থো. তথা যথাক্কমং সব্বে রতনা. সব্বে চন্দনাদযো গন্ধা ¶ . সব্বে যানা ৰাহনা. সব্বে চম্পকনাগপুন্নাগাদযো মালা পুপ্ফা. সব্বে অলঙ্কারা আভরণা. সব্বা দিব্বকঞ্ঞা. সব্বে মধুসক্খরা. সব্বে পূপাদযো খজ্জা খাদিতব্বা মং মম সন্তিকং উপেন্তি উপগচ্ছন্তি.
৬৭-৬৮. সম্বোধিৰরপত্তিযাতি উত্তমচতুমগ্গঞাণপত্তিযা পাপুণনত্থায. মযা যং উত্তমদানং কতং পূরিতং, তেন উত্তমদানেন ¶ সেলসঙ্খাতং পব্বতং সকলং একনিন্নাদং করোন্তো বহলং গিরং পুথুলং ঘোসং গজ্জেন্তো, সদেৰকং লোকং সকলং মনুস্সদেৰলোকং হাসযন্তো সোমনস্সপ্পত্তং করোন্তো লোকে সকললোকত্তযে ৰিৰট্টচ্ছদো বুদ্ধো অহং ভৰামীতি অত্থো.
৬৯. দিসা দসৰিধা লোকেতি চক্কৰাল়লোকে দসৰিধা দসকোট্ঠাসা দিসা হোন্তি, তত্থ কোট্ঠাসে যাযতো যাযন্তস্স গচ্ছন্তস্স অন্তকং নত্থীতি অত্থো, চক্কৰত্তিকালে তস্মিং মযা গতগতট্ঠানে দিসাভাগে ৰা বুদ্ধখেত্তা বুদ্ধৰিসযা অসঙ্খিযা সঙ্খারহিতা.
৭০. পভা পকিত্তিতাতি তদা চক্কৰত্তিরাজকালে ময্হং পভা চক্করতনমণিরতনাদীনং পভা আলোকা যমকা যুগল়যুগল়া হুত্ৰা রংসিৰাহনা রংসিং মুঞ্চমানা পকিত্তিতা পাকটা, এত্থন্তরে দসসহস্সিচক্কৰাল়ন্তরে রংসিজালং রংসিসমূহং, আলোকো ৰিপুলো বহুতরো ভৰে অহোসীতি অত্থো.
৭১. এত্তকে লোকধাতুম্হীতি দসসহস্সিচক্কৰাল়েসু সব্বে জনা মং পস্সন্তু দক্খন্তূতি অত্থো. সব্বে দেৰা যাৰ ব্রহ্মনিৰেসনা যাৰ ব্রহ্মলোকা মং অনুৰত্তন্তু অনুকূলা ভৰন্তু.
৭২. ৰিসিট্ঠমধুনাদেনাতি ¶ ৰিসট্ঠেন মধুরেন নাদেন, অমতভেরিমাহনিন্তি অমতভেরিং দেৰদুন্দুভিং পহরিং, এত্থন্তরে এতস্মিং দসসহস্সিচক্কৰাল়ব্ভন্তরে সব্বে জনা মন মধুরং গিরং সদ্দং সুণন্তু মনসি করোন্তু.
৭৩. ধম্মমেঘেন ৰস্সন্তে ধম্মদেসনামযেন নাদেন তব্বোহারপরমত্থগম্ভীরমধুরসুখুমত্থৰস্সে ৰস্সন্তে ৰস্সমানে সম্মাসম্বুদ্ধানুভাৰেন সব্বে ভিক্খুভিক্খুনীআদযো অনাসৰা নিক্কিলেসা হোন্তু ভৰন্তু. যেত্থ পচ্ছিমকা সত্তাতি এত্থ এতেসু রাসিভূতেসু চতূসু পরিসসত্তেসু যে সত্তা পচ্ছিমকা গুণৰসেন হেট্ঠিমকা, তে সব্বে সোতাপন্না ভৰন্তূতি অধিপ্পাযো.
৭৪. তদা ¶ তিলোকৰিজযচক্কৰত্তিরাজকালে দাতব্বকং দাতব্বযুত্তকং, দানং কত্ৰা, অসেসতো নিস্সেসেন, সীলং সীলপারমিং, পূরেত্ৰা নেক্খম্মে নেক্খম্মপারমিতায, পারমিং কোটিং পত্ৰা, উত্তমং সম্বোধিং চতুমগ্গঞাণং, পত্তো ভৰামি ভৰেয্যং.
৭৫. পণ্ডিতে পঞ্ঞৰন্তে মেধাৰিনো পরিপুচ্ছিত্ৰা ‘‘কিং, ভন্তে, কত্তব্বং? কিং ন কত্তব্বং? কিং কুসলং? কিং অকুসলং? কিং কত্ৰা সগ্গমোক্খদ্ৰযস্স ভাগী হোতী’’তি পুচ্ছিত্ৰা, এৰং পঞ্ঞাপারমিং পূরেত্ৰাতি ¶ অত্থো. কত্ৰা ৰীরিযমুত্তমন্তি উত্তমং সেট্ঠং ঠাননিসজ্জাদীসু অৰিচ্ছিন্নং ৰীরিযং কত্ৰা, ৰীরিযপারমিং পূরেত্ৰাতি অত্থো. সকলৰিরুদ্ধজনেহি কতঅনাদরাধিৰাসনাখন্তিযা পারমিং কোটিং গন্ত্ৰা খন্তিপারমিং পূরেত্ৰা উত্তমং সম্বোধিং উত্তমং সম্বুদ্ধত্তং পত্তো ভৰামি ভৰেয্যং.
৭৬. কত্ৰা দল়্হমধিট্ঠানন্তি ‘‘মম সরীরজীৰিতেসু ৰিনস্সন্তেসুপি পুঞ্ঞকম্মতো ন ৰিরমিস্সামী’’তি অচলৰসেন দল়্হং অধিট্ঠানপারমিং কত্ৰা ‘‘সীসে ছিজ্জমানেপি মুসাৰাদং ন কথেস্সামী’’তি সচ্চপারমিতায কোটিং পূরিয পূরেত্ৰা ‘‘সব্বে সত্তা সুখী অৰেরা’’তিআদিনা মেত্তাপারমিতায কোটিং পত্ৰা উত্তমং সম্বোধিং পত্তোতি অত্থো.
৭৭. সজীৰকাজীৰকৰত্থূনং লাভে চ তেসং অলাভে চ কাযিকচেতসিকসুখে চেৰ তথা দুক্খে চ সাদরজনেহি কতে, সম্মানে ¶ চেৰ ওমানে, চ সব্বত্থ সমকো সমানমানসো উপেক্খাপারমিং পূরেত্ৰা উত্তমং সম্বোধিং পত্তো পাপুণেয্যন্তি অত্থো.
৭৮. কোসজ্জং কুসীতভাৰং, ভযতো ভযৰসেন ‘‘অপাযদুক্খভাগী’’তি দিস্ৰা ঞত্ৰা অকোসজ্জং অকুসীতভাৰং অলীনৰুত্তিং, ৰীরিযং খেমতো খেমৰসেন ‘‘নিব্বানগামী’’তি দিস্ৰা ঞত্ৰা আরদ্ধৰীরিযা হোথ ভৰথ. এসা বুদ্ধানুসাসনী এসা বুদ্ধানং অনুসিট্ঠি.
৭৯. ৰিৰাদং ভযতো দিস্ৰাতি ৰিৰাদং কলহং ভযতো দিস্ৰা ‘‘অপাযভাগী’’তি দিস্ৰা ঞত্ৰা অৰিৰাদং ৰিৰাদতো ৰিরমণং ‘‘নিব্বানপ্পত্তী’’তি, খেমতো দিস্ৰা ঞত্ৰা সমগ্গা একগ্গচিত্তা সখিলা সিলিট্ঠা মেত্তায ধুরগতায সোভমানা হোথাতি অত্থো. এসা কথা মন্তনা উদীরণা বুদ্ধানং অনুসাসনী ওৰাদদানং.
৮০. পমাদং ঠাননিসজ্জাদীসু সতিৰিপ্পৰাসেন ৰিহরণং ভযতো ‘‘নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানেসু দুক্খিতদুরূপঅপ্পন্নপানতাদিসংৰত্তনকং ¶ অপাযাদিগমনঞ্চা’’তি দিস্ৰা ঞত্ৰা, অপ্পমাদং সব্বকিরিযাসু সতিযা ৰিহরণং, খেমতো ৰড্ঢিতো ‘‘নিব্বানসম্পাপুণন’’ন্তি দিস্ৰা পচ্চক্খতো ঞত্ৰা অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং সম্মাদিট্ঠি সম্মাসঙ্কপ্পো সম্মাৰাচা সম্মাকম্মন্তো সম্মাআজীৰো সম্মাৰাযামো সম্মাসতি সম্মাসমাধীতি অট্ঠঅৰযৰং সম্মাসম্বোধিযা ¶ মগ্গং অধিগমূপাযং ভাৰেথ ৰড্ঢেথ মনসি করোথ, এসা কথা ভাসনা উদীরণা বুদ্ধানুসাসনী বুদ্ধানং অনুসিট্ঠীতি অত্থো.
৮১. সমাগতা বহূ বুদ্ধাতি অনেকসতসহস্সসঙ্খ্যা পচ্চেকবুদ্ধা সমাগতা রাসিভূতা, সব্বসো সব্বপ্পকারেন অরহন্তা চ খীণাসৰা অনেকসতসহস্সা সমাগতা রাসিভূতা. তস্মা তে বুদ্ধে চ অরহন্তে চ ৰন্দমানে ৰন্দনারহে নমস্সথ অঙ্গপচ্চঙ্গনমক্কারেন নমস্সথ ৰন্দথ.
৮২. এৰং ইমিনা মযা ৰুত্তপ্পকারেন অচিন্তিযা চিন্তেতুং অসক্কুণেয্যা, বুদ্ধা, বুদ্ধধম্মাতি বুদ্ধেহি দেসিতা চত্তারো সতিপট্ঠানা…পে… অট্ঠঙ্গিকো ¶ মগ্গো, পঞ্চক্খন্ধা, হেতুপচ্চযো আরম্মণপচ্চযোতিআদযো ধম্মা, বুদ্ধানং ৰা সভাৰা অচিন্তিযা চিন্তেতুং অসক্কুণেয্যা, অচিন্তিযে চিন্তাৰিসযাতিক্কন্তে পসন্নানং দেৰমনুস্সানং ৰিপাকো দেৰমনুস্সসম্পত্তিনিব্বানসম্পত্তিসঙ্খাতো চিন্তেতুং অসক্কুণেয্যো সঙ্খ্যাতিক্কন্তো হোতি ভৰতি.
ইতি এত্তাৰতা চ যথা অদ্ধানগামিনো ‘‘মগ্গং নো আচিক্খা’’তি পুট্ঠেন ‘‘ৰামং মুঞ্চিত্ৰা দক্খিণং গণ্হথা’’তি ৰুত্তে তেন মগ্গেন গামনিগমরাজধানীসু কত্তব্বকিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা পুন মুঞ্চিতেন অপরেন ৰামমগ্গেন গতাপি গামনিগমাদীসু কত্তব্বকিচ্চং নিট্ঠাপেন্তি, এৰমেৰ বুদ্ধাপদানং কুসলাপদানৰসেন নিট্ঠাপেত্ৰা তদেৰ অকুসলাপদানৰসেন ৰিত্থারেতুং ইদং পঞ্হকম্মং –
‘‘দুক্করঞ্চ অব্ভক্খানং, অব্ভক্খানং পুনাপরং;
অব্ভক্খানং সিলাৰেধো, সকলিকাপি চ ৰেদনা.
‘‘নাল়াগিরি সত্তচ্ছেদো, সীসদুক্খং যৰখাদনং;
পিট্ঠিদুক্খমতীসারো, ইমে অকুসলকারণা’’তি.
অত্থ পঠমপঞ্হে – দুক্করন্তি ছব্বস্সানি দুক্করকারিকা. অতীতে কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে ¶ বোধিসত্তো জোতিপালো নাম ব্রাহ্মণমাণৰো হুত্ৰা নিব্বত্তো ব্রাহ্মণজাতিৰসেন সাসনে অপ্পসন্নো তস্স ভগৰতো পিলোতিককম্মনিস্সন্দেন ‘‘কস্সপো ভগৰা’’তি সুত্ৰা ‘‘কুতো মুণ্ডকস্স সমণস্স বোধি, বোধি পরমদুল্লভা’’তি ¶ আহ. সো তেন কম্মনিস্সন্দেন অনেকজাতিসতেসু নরকাদিদুক্খমনুভৰিত্ৰা তস্সেৰ ভগৰতো অনন্তরং তেনেৰ লদ্ধব্যাকরণেন কম্মেন জাতিসংসারং খেপেত্ৰা পরিযোসানে ৰেস্সন্তরত্তভাৰং পত্ৰা ততো চুতো তুসিতভৰনে নিব্বত্তো. দেৰতাযাচনেন ততো চৰিত্ৰা সক্যকুলে নিব্বত্তো ঞাণস্স পরিপাকত্তা সকলজম্বুদীপরজ্জং পহায অনোমানদীতীরে সুনিসিতেনাসিনা সমকুটকেসকলাপং ছিন্দিত্ৰা ব্রহ্মুনা আনীতে ইদ্ধিমযে কপ্পস্স সণ্ঠানকালে পদুমগব্ভে নিব্বত্তে অট্ঠ পরিক্খারে পটিগ্গহেত্ৰা পব্বজিত্ৰা বোধিঞাণদস্সনস্স তাৰ অপরিপক্কত্তা ¶ বুদ্ধভাৰায মগ্গামগ্গং অজানিত্ৰা ছব্বস্সানি উরুৰেলজনপদে একাহারএকালোপএকপুগ্গলএকমগ্গএকাসনভোজনৰসেন অট্ঠিচম্মনহারুসেসং নিম্মংসরুধিরপেতরূপসদিসসরীরো পধানসুত্তে (সু. নি. ৪২৭ আদযো) ৰুত্তনযেনেৰ পধানং মহাৰীরিযং দুক্করকারিকং অকাসি. সো ইমং দুক্করকারিকং ‘‘সম্বোধিযা মগ্গং ন হোতী’’তি চিন্তেত্ৰা গামনিগমরাজধানীসু পণীতাহারং পরিভুঞ্জিত্ৰা পীণিন্দ্রিযো পরিপুণ্ণদ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণো কমেন বোধিমণ্ডমুপগন্ত্ৰা পঞ্চ মারে জিনিত্ৰা বুদ্ধো জাতোতি.
‘‘অৰচাহং জোতিপালো, সুগতং কস্সপং তদা;
কুতো নু বোধি মুণ্ডস্স, বোধি পরমদুল্লভা.
‘‘তেন কম্মৰিপাকেন, অচরিং দুক্করং বহুং;
ছব্বস্সানুরুৰেলাযং, ততো বোধিমপাপুণিং.
‘‘নাহং এতেন মগ্গেন, পাপুণিং বোধিমুত্তমং;
কুম্মগ্গেন গৰেসিস্সং, পুব্বকম্মেন ৰারিতো.
‘‘পুঞ্ঞপাপপরিক্খীণো, সব্বসন্তাপৰজ্জিতো;
অসোকো অনুপাযাসো, নিব্বাযিস্সমনাসৰো’’তি. (অপ. থের ১.৩৯.৯২-৯৫);
দুতিযপঞ্হে – অব্ভক্খানন্তি অভি অক্খানং পরিভাসনং. অতীতে কির বোধিসত্তো সুদ্দকুলে ¶ জাতো অপাকটো অপ্পসিদ্ধো মুনাল়ি নাম ধুত্তো হুত্ৰা পটিৰসতি. তদা মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো সুরভি ¶ নাম পচ্চেকবুদ্ধো কেনচি করণীযেন তস্স সমীপট্ঠানং পাপুণি. সো তং দিস্ৰাৰ ‘‘দুস্সীলো পাপধম্মো অযং সমণো’’তিআদিনা অব্ভাচিক্খি. সো তেন অকুসলনিস্সন্দেন নরকাদীসু অনেকৰস্সসহস্সানি দুক্খমনুভৰিত্ৰা ইমস্মিং পচ্ছিমত্তভাৰে যদা তিত্থিযা পঠমতরং ভগৰতো তুসিতভৰনে ৰসনসমযে চ পাকটা হুত্ৰা সকলজনং ৰঞ্চেত্ৰা দ্ৰাসট্ঠিদিট্ঠিযো দীপেত্ৰা ৰিচরন্তি, তদা তুসিতপুরা চৰিত্ৰা সক্যরাজকুলে নিব্বত্তিত্ৰা কমেন বুদ্ধো জাতো. তিত্থিযা সূরিযুগ্গমনে খজ্জোপনকা ৰিয ৰিহতলাভসক্কারা ভগৰতি আঘাতং বন্ধিত্ৰা ৰিচরন্তি. তস্মিং সমযে রাজগহসেট্ঠি গঙ্গায জালং বন্ধিত্ৰা কীল়ন্তো রত্তচন্দনঘটিকং দিস্ৰা অম্হাকং গেহে চন্দনানি বহূনি, ইমং ভমং আরোপেত্ৰা তেন ভমকারেহি ¶ পত্তং লিখাপেত্ৰা ৰেল়ুপরম্পরায লগ্গেত্ৰা ‘‘যে ইমং পত্তং ইদ্ধিযা আগন্ত্ৰা গণ্হন্তি, তেসং ভত্তিকো ভৰিস্সামী’’তি ভেরিং চরাপেসি.
তদা তিত্থিযা ‘‘নট্ঠম্হা দানি নট্ঠম্হা দানী’’তি মন্তেত্ৰা নিগণ্ঠো নাটপুত্তো সকপরিসং এৰমাহ – ‘‘অহং ৰেল়ুসমীপং গন্ত্ৰা আকাসে উল্লঙ্গনাকারং করোমি, ‘তুম্হে ছৰদারুমযং পত্তং পটিচ্চ মা ইদ্ধিং করোথা’তি মং খন্ধে গহেত্ৰা ৰারেথা’’তি, তে তথা গন্ত্ৰা তথা অকংসু.
তদা পিণ্ডোলভারদ্ৰাজো চ মোগ্গল্লানো চ তিগাৰুতে সেলপব্বতমত্থকে ঠত্ৰা পিণ্ডপাতগণ্হনত্থায চীৰরং পারুপন্তা তং কোলাহলং সুণিংসু. তেসু মোগ্গল্লানো পিণ্ডোলভারদ্ৰাজং ‘‘ত্ৰং আকাসেন গন্ত্ৰা তং পত্তং গণ্হাহী’’তি আহ. সো ‘‘ভন্তে, তুম্হেযেৰ ভগৰতা ইদ্ধিমন্তানং অগ্গট্ঠানে ঠপিতা, তুম্হেৰ গণ্হথা’’তি আহ. তথাপি ‘‘মযা আণত্তো ত্ৰমেৰ গণ্হাহী’’তি আণত্তো অত্তনা ঠিতং তিগাৰুতং সেলপব্বতং পাদতলে লগ্গেত্ৰা উক্খলিযা পিধানং ৰিয সকলরাজগহনগরং ছাদেসি, তদা নগরৰাসিনো ফল়িকপব্বতে আৰুতং রত্তসুত্তমিৰ তং থেরং পস্সিত্ৰা ‘‘ভন্তে ভারদ্ৰাজ, অম্হে রক্খথা’’তি উগ্ঘোসযিংসু, ভীতা সুপ্পাদীনি সীসে অকংসু. তদা থেরো তং পব্বতং ঠিতট্ঠানে ৰিস্সজ্জেত্ৰা ইদ্ধিযা গন্ত্ৰা তং পত্তং অগ্গহেসি, তদা নগরৰাসিনো মহাকোলাহলমকংসু.
ভগৰা ৰেল়ুৰনারামে নিসিন্নো তং সদ্দং সুত্ৰা ‘‘কিং এসো সদ্দো’’তি আনন্দং পুচ্ছি. ‘‘ভারদ্ৰাজেন, ভন্তে, পত্তস্স গহিতত্তা সন্তুট্ঠা নগরৰাসিনো উক্কুট্ঠিসদ্দমকংসূ’’তি ¶ আহ. তদা ভগৰা আযতিং পরূপৰাদমোচনত্থং তং পত্তং আহরাপেত্ৰা ভেদাপেত্ৰা অঞ্জনুপপিসনং কত্ৰা ¶ ভিক্খূনং দাপেসি, দাপেত্ৰা চ পন ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদ্ধিৰিকুব্বনা কাতব্বা, যো করেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (চূল়ৰ. ২৫২ থোকং ৰিসদিসং) সিক্খাপদং পঞ্ঞাপেসি.
ততো তিত্থিযা ‘‘সমণেন কির গোতমেন সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং, তে জীৰিতহেতুপি তং নাতিক্কমন্তি, মযং ইদ্ধিপাটিহারিযং করিস্সামা’’তি তত্থ তত্থ রাসিভূতা কোলাহলমকংসু. অথ রাজা বিম্বিসারো তং সুত্ৰা ভগৰতো সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্নো ভগৰন্তমেৰমাহ ¶ – ‘‘তিত্থিযা, ভন্তে, ‘ইদ্ধিপাটিহারিযং করিস্সামা’তি উগ্ঘোসেন্তী’’তি. ‘‘অহম্পি, মহারাজ, করিস্সামী’’তি. ‘‘ননু, ভন্তে, ভগৰতা সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্ত’’ন্তি. ‘‘তমেৰ, মহারাজ, পুচ্ছিস্সামি, তৰুয্যানে অম্বফলাদীনি খাদন্তানং ‘এত্তকো দণ্ডো’তি দণ্ডং ঠপেন্তো তৰাপি একতো কত্ৰা ঠপেসী’’তি. ‘‘ন ময্হং, ভন্তে, দণ্ডো’’তি. ‘‘এৰং, মহারাজ, ন ময্হং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং অত্থী’’তি. ‘‘কত্থ, ভন্তে, পাটিহারিযং ভৰিস্সতী’’তি? ‘‘সাৰত্থিযা সমীপে কণ্ডম্বরুক্খমূলে, মহারাজা’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে, তং পস্সিস্সামা’’তি. ততো তিত্থিযা ‘‘কণ্ডম্বরুক্খমূলে কির পাটিহারিযং ভৰিস্সতী’’তি সুত্ৰা নগরস্স সামন্তা অম্বরুক্খে ছেদাপেসুং, নাগরা মহাঅঙ্গণট্ঠানে মঞ্চাতিমঞ্চং অট্টাদযো বন্ধিংসু, সকলজম্বুদীপৰাসিনো রাসিভূতা পুরত্থিমদিসাযমেৰ দ্ৰাদসযোজনানি ফরিত্ৰা অট্ঠংসু. সেসদিসাসুপি তদনুরূপেনাকারেন সন্নিপতিংসু.
ভগৰাপি কালে সম্পত্তে আসাল়্হিপুণ্ণমাসিযং পাতোৰ কত্তব্বকিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা তং ঠানং গন্ত্ৰা নিসীদি. তস্মিং খণে কণ্ডো নাম উয্যানপালো কিপিল্লিকপুটে সুপক্কং অম্বফলং দিস্ৰা ‘‘সচাহং ইমং রঞ্ঞো দদেয্যং, কহাপণাদিসারং লভেয্যং, ভগৰতো উপনামিতে পন ইধলোকপরলোকেসু সম্পত্তি ভৰিস্সতী’’তি ভগৰতো উপনামেসি. ভগৰা তং পটিগ্গহেত্ৰা আনন্দত্থেরং আণাপেসি – ‘‘ইমং ফলং মদ্দিত্ৰা পানং দেহী’’তি. থেরো তথা অকাসি. ভগৰা অম্বরসং পিৰিত্ৰা অম্বট্ঠিং উয্যানপালস্স দত্ৰা ‘‘ইমং রোপেহী’’তি আহ. সো ৰালুকং ৰিযূহিত্ৰা তং রোপেসি, আনন্দত্থেরো কুণ্ডিকায উদকং আসিঞ্চি. তস্মিং খণে অম্বঙ্কুরো উট্ঠহিত্ৰা মহাজনস্স পস্সন্তস্সেৰ সাখাৰিটপপুপ্ফফলপল্লৰভরিতো ¶ পঞ্ঞাযিত্থ. পতিতং অম্বফলং খাদন্তা সকলজম্বুদীপৰাসিনো খযং পাপেতুং নাসক্খিংসু.
অথ ভগৰা পুরত্থিমচক্কৰাল়তো যাৰ পচ্ছিমচক্কৰাল়ং, তাৰ ইমস্মিং চক্কৰাল়ে মহামেরুমুদ্ধনি রতনচঙ্কমং মাপেত্ৰা অনেকপরিসাহি সীহনাদং নদাপেন্তো ধম্মপদট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেন মহাইদ্ধিপাটিহারিযং কত্ৰা তিত্থিযে মদ্দিত্ৰা তে ৰিপ্পকারং পাপেত্ৰা পাটিহীরাৰসানে পুরিমবুদ্ধাচিণ্ণৰসেন ¶ তাৰতিংসভৰনং গন্ত্ৰা তত্থ ৰস্সংৰুট্ঠো নিরন্তরং তেমাসং ¶ অভিধম্মং দেসেত্ৰা মাতুপ্পমুখানং অনেকদেৰতানং সোতাপত্তিমগ্গাধিগমনং কত্ৰা, ৰুট্ঠৰস্সো দেৰোরোহনং কত্ৰা অনেকদেৰব্রহ্মগণপরিৰুতো সঙ্কস্সপুরদ্ৰারং ওরুয্হ লোকানুগ্গহং অকাসি. তদা ভগৰতো লাভসক্কারো জম্বুদীপমজ্ঝোত্থরমানো পঞ্চমহাগঙ্গা ৰিয অহোসি.
অথ তিত্থিযা পরিহীনলাভসক্কারা দুক্খী দুম্মনা পত্তক্খন্ধা অধোমুখা নিসীদিংসু. তদা তেসং উপাসিকা চিঞ্চমাণৰিকা নাম অতিৰিয রূপগ্গপ্পত্তা তে তথা নিসিন্নে দিস্ৰা ‘‘কিং, ভন্তে, এৰংদুক্খী দুম্মনা নিসিন্না’’তি পুচ্ছি. ‘‘কিং পন ত্ৰং, ভগিনি, অপ্পোস্সুক্কাসী’’তি? ‘‘কিং, ভন্তে’’তি? ‘‘ভগিনি, সমণস্স গোতমস্স উপ্পাদকালতো পট্ঠায মযং হতলাভসক্কারা, নগরৰাসিনো অম্হে ন কিঞ্চি মঞ্ঞন্তী’’তি. ‘‘মযা এত্থ কিং কাতব্ব’’ন্তি? ‘‘তযা সমণস্স গোতমস্স অৰণ্ণং উপ্পাদেতুং ৰট্টতী’’তি. সা ‘‘ন ময্হং ভারো’’তি ৰত্ৰা তত্থ উস্সাহং করোন্তী ৰিকালে জেতৰনৰিহারং গন্ত্ৰা তিত্থিযানং উপস্সযে ৰসিত্ৰা পাতো নগরৰাসীনং গন্ধাদীনি গহেত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দনত্থায গমনসমযে জেতৰনা ৰিয নিক্খন্তা, ‘‘কত্থ সযিতা’’তি পুট্ঠা ‘‘কিং তুম্হাকং মম সযিতট্ঠানেনা’’তি ৰত্ৰা পক্কামি. সা কমেন গচ্ছন্তে কালে পুচ্ছিতা ‘‘সমণেনাহং গোতমেন একগন্ধকুটিযং সযিত্ৰা নিক্খন্তা’’তি আহ. তং বালপুথুজ্জনা সদ্দহিংসু, পণ্ডিতা সোতাপন্নাদযো ন সদ্দহিংসু. একদিৰসং সা দারুমণ্ডলং উদরে বন্ধিত্ৰা উপরি রত্তপটং পরিদহিত্ৰা গন্ত্ৰা সরাজিকায পরিসায ধম্মদেসনত্থায নিসিন্নং ভগৰন্তং এৰমাহ – ‘‘ভো সমণ, ত্ৰং ধম্মং দেসেসি, তুয্হং পটিচ্চ উপ্পন্নদারকগব্ভিনিযা ময্হং লসুণমরিচাদীনি ন ৰিচারেসী’’তি? ‘‘তথাভাৰং, ভগিনি, ত্ৰঞ্চেৰ পজানাসি, অহঞ্চা’’তি. সা ‘‘এৰমেৰ মেথুনসংসগ্গসমযং দ্ৰেযেৰ জানন্তি, ন অঞ্ঞে’’তি আহ.
তস্মিং খণে সক্কস্স পণ্ডুকম্বলসিলাসনং উণ্হাকারং দস্সেসি. সক্কো আৰজ্জেন্তো ¶ তং কারণং ঞত্ৰা দ্ৰে দেৰপুত্তে আণাপেসি – ‘‘তুম্হেসু একো মূসিকৰণ্ণং মাপেত্ৰা তস্সা দারুমণ্ডলস্স বন্ধনং ছিন্দতু, একো ৰাতমণ্ডলং সমুট্ঠাপেত্ৰা পারুতপটং উদ্ধং খিপতূ’’তি. তে গন্ত্ৰা তথা অকংসু. দারুমণ্ডলং পতমানং তস্সা পাদপিট্ঠিং ভিন্দি. ধম্মসভাযং সন্নিপতিতা পুথুজ্জনা সব্বে ‘‘অরে, দুট্ঠচোরি, ত্ৰং এৰরূপস্স লোকত্তযসামিনো ¶ এৰরূপং অব্ভক্খানং অকাসী’’তি উট্ঠহিত্ৰা একেকমুট্ঠিপহারং দত্ৰা সভায নীহরিংসু, দস্সনাতিক্কন্তায পথৰী ৰিৰরমদাসি. তস্মিং খণে অৰীচিতো জালা উট্ঠহিত্ৰা কুলদত্তিকেন ¶ রত্তকম্বলেনেৰ তং অচ্ছাদেত্ৰা অৰীচিম্হি পক্খিপি, ভগৰতো লাভসক্কারো অতিরেকতরো অহোসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘সব্বাভিভুস্স বুদ্ধস্স, নন্দো নামাসি সাৰকো;
তং অব্ভক্খায নিরযে, চিরং সংসরিতং মযা.
‘‘দসৰস্সসহস্সানি, নিরযে সংসরিং চিরং;
মনুস্সভাৰং লদ্ধাহং, অব্ভক্খানং বহুং লভিং.
‘‘তেন কম্মাৰসেসেন, চিঞ্চমাণৰিকা মমং;
অব্ভাচিক্খি অভূতেন, জনকাযস্স অগ্গতো’’তি. (অপ. থের ১.৩৯.৭০-৭২);
ততিযপঞ্হে – অব্ভক্খানন্তি অভি অক্খানং অক্কোসনং. অতীতে কির বোধিসত্তো অপাকটজাতিযং উপ্পন্নো মুনাল়ি নাম ধুত্তো হুত্ৰা দুজ্জনসংসগ্গবলেন সুরভিং নাম পচ্চেকবুদ্ধং ‘‘দুস্সীলো পাপধম্মো অযং ভিক্খূ’’তি অক্কোসি. সো তেন অকুসলেন ৰচীকম্মেন বহূনি ৰস্সসহস্সানি নিরযে পচ্চিত্ৰা ইমস্মিং পচ্ছিমত্তভাৰে দসপারমিতাসংসিদ্ধিবলেন বুদ্ধো জাতো লাভগ্গযসগ্গপ্পত্তো অহোসি. পুন তিত্থিযা উস্সাহজাতা – ‘‘কথং নু খো সমণস্স গোতমস্স অযসং উপ্পাদেস্সামা’’তি দুক্খী দুম্মনা নিসীদিংসু. তদা সুন্দরী নামেকা পরিব্বাজিকা তে উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ঠিতা তুণ্হীভূতে কিঞ্চি অৰদন্তে দিস্ৰা ‘‘কিং ময্হং দোসো’’তি পুচ্ছি. ‘‘সমণেন গোতমেন অম্হে ৰিহেঠিযমানে ত্ৰং অপ্পোস্সুক্কা ৰিহরিস্সসি, ইদং তৰ দোসো’’তি. ‘‘এৰমহং তত্থ কিং করিস্সামী’’তি? ‘‘ত্ৰং সমণস্স গোতমস্স অৰণ্ণং উপ্পাদেতুং সক্খিস্সসী’’তি? ‘‘সক্খিস্সামি, অয্যা’’তি ৰত্ৰা ততো পট্ঠায ৰুত্তনযেন দিট্ঠদিট্ঠানং ‘‘সমণেন গোতমেন একগন্ধকুটিযং সযিত্ৰা নিক্খন্তা’’তি ৰত্ৰা অক্কোসতি পরিভাসতি. তিত্থিযাপি ‘‘পস্সথ, ভো, সমণস্স গোতমস্স কম্ম’’ন্তি অক্কোসন্তি পরিভাসন্তি. ৰুত্তঞ্হেতং –
‘‘মুনাল়ি ¶ নামহং ধুত্তো, পুব্বে অঞ্ঞাসু জাতিসু;
পচ্চেকবুদ্ধং সুরভিং, অব্ভাচিক্খিং অদূসকং.
‘‘তেন ¶ ¶ কম্মৰিপাকেন, নিরযে সংসরিং চিরং;
বহূ ৰস্সসহস্সানি, দুক্খং ৰেদেসি ৰেদনং.
‘‘তেন কম্মাৰসেসেন, ইধ পচ্ছিমকে ভৰে;
অব্ভক্খানং মযা লদ্ধং, সুন্দরিকায কারণা’’তি. (অপ. থের ১.৩৯.৬৭-৬৯);
চতুত্থপঞ্হে – অব্ভক্খানং অভি ৰিসেসেন অক্কোসনং পরিভাসনং. অতীতে কির বোধিসত্তো ব্রাহ্মণকুলে উপ্পন্নো বহুস্সুতো বহূহি সক্কতো পূজিতো তাপসপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা হিমৰন্তে ৰনমূলফলাহারো বহুমাণৰে মন্তে ৰাচেন্তো ৰাসং কপ্পেসি. একো পঞ্চাভিঞ্ঞাঅট্ঠসমাপত্তিলাভী তাপসো তস্স সন্তিকং অগমাসি. সো তং দিস্ৰাৰ ইস্সাপকতো তং অদূসকং ইসিং ‘‘কামভোগী কুহকো অযং ইসী’’তি অব্ভাচিক্খি, অত্তনো সিস্সে চ আহ – ‘‘অযং ইসি এৰরূপো অনাচারকো’’তি. তেপি তথেৰ অক্কোসিংসু পরিভাসিংসু. সো তেন অকুসলকম্মৰিপাকেন ৰস্সসহস্সানি নিরযে দুক্খমনুভৰিত্ৰা ইমস্মিং পচ্ছিমত্তভাৰে বুদ্ধো হুত্ৰা লাভগ্গযসগ্গপ্পত্তো আকাসে পুণ্ণচন্দো ৰিয পাকটো জাতো. তথেৰ তিত্থিযা অব্ভক্খানেনপি অসন্তুট্ঠা পুনপি সুন্দরিযা অব্ভক্খানং কারেত্ৰা সুরাধুত্তে পক্কোসাপেত্ৰা লঞ্জং দত্ৰা ‘‘তুম্হে সুন্দরিং মারেত্ৰা জেতৰনদ্ৰারসমীপে মালাকচৰরেন ছাদেথা’’তি আণাপেসুং. তে তথা করিংসু. ততো তিত্থিযা ‘‘সুন্দরিং ন পস্সামা’’তি রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা ‘‘পরিযেসথা’’তি আহ. তে অত্তনা পাতিতট্ঠানতো গহেত্ৰা মঞ্চকং আরোপেত্ৰা রঞ্ঞো দস্সেত্ৰা ‘‘পস্সথ, ভো, সমণস্স গোতমস্স সাৰকানং কম্ম’’ন্তি ভগৰতো ভিক্খুসঙ্ঘস্স চ সকলনগরে অৰণ্ণং উগ্ঘোসেন্তা ৰিচরিংসু. সুন্দরিং আমকসুসানে অট্টকে ঠপেসুং. রাজা ‘‘সুন্দরিমারকে পরিযেসথা’’তি আণাপেসি. তদা ধুত্তা সুরং পিৰিত্ৰা ‘‘ত্ৰং সুন্দরিং মারেসি, ত্ৰং মারেসী’’তি কলহং করিংসু. রাজপুরিসা তে ধুত্তে গহেত্ৰা রঞ্ঞো দস্সেসুং. রাজা ‘‘কিং, ভণে, তুম্হেহি সুন্দরী মারিতা’’তি? ‘‘আম, দেৰা’’তি. ‘‘কেহি আণত্তা’’তি? ‘‘তিত্থিযেহি, দেৰা’’তি. রাজা তিত্থিযে আহরাপেত্ৰা বন্ধাপেত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, ভণে, ‘বুদ্ধস্স অৰণ্ণত্থায অম্হেহি সযমেৰ সুন্দরী মারাপিতা, ভগৰা তস্স সাৰকা চ অকারকা’তি উগ্ঘোসথা’’তি আহ. তে তথা অকংসু ¶ . সকলনগরৰাসিনো নিক্কঙ্খা অহেসুং. রাজা তিত্থিযে চ ধুত্তে চ মারাপেত্ৰা ছড্ডাপেতি ¶ . ততো ভগৰতো ভিয্যোসোমত্তায লাভসক্কারো ৰড্ঢি. তেন ৰুত্তং –
‘‘ব্রাহ্মণো ¶ সুতৰা আসিং, অহং সক্কতপূজিতো;
মহাৰনে পঞ্চসতে, মন্তে ৰাচেমি মাণৰে.
‘‘তত্থাগতো ইসি ভীমো, পঞ্চাভিঞ্ঞো মহিদ্ধিকো;
তঞ্চাহং আগতং দিস্ৰা, অব্ভাচিক্খিং অদূসকং.
‘‘ততোহং অৰচং সিস্সে, কামভোগী অযং ইসি;
ময্হম্পি ভাসমানস্স, অনুমোদিংসু মাণৰা.
‘‘ততো মাণৰকা সব্বে, ভিক্খমানং কুলে কুলে;
মহাজনস্স আহংসু, কামভোগী অযং ইসি.
‘‘তেন কম্মৰিপাকেন, পঞ্চভিক্খুসতা ইমে;
অব্ভক্খানং লভুং সব্বে, সুন্দরিকায কারণা’’তি. (অপ. থের ১.৩৯.৭৩-৭৭);
পঞ্চমে পঞ্হে – সিলাৰেধোতি আহতচিত্তো সিলং পৰিজ্ঝি. অতীতে কির বোধিসত্তো চ কনিট্ঠভাতা চ একপিতুপুত্তা অহেসুং. তে পিতু অচ্চযেন দাসে পটিচ্চ কলহং করোন্তা অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিরুদ্ধা অহেসুং. বোধিসত্তো অত্তনো বলৰভাৰেন কনিট্ঠভাতরং অজ্ঝোত্থরিত্ৰা তস্সুপরি পাসাণং পৰিজ্ঝেসি. সো তেন কম্মৰিপাকেন নরকাদীসু অনেকৰস্সসহস্সানি দুক্খমনুভৰিত্ৰা ইমস্মিং পচ্ছিমত্তভাৰে বুদ্ধো জাতো. দেৰদত্তো রাহুলকুমারস্স মাতুলো পুব্বে সেরিৰাণিজকালে বোধিসত্তেন সদ্ধিং ৰাণিজো অহোসি, তে একং পট্টনগামং পত্ৰা ‘‘ত্ৰং একৰীথিং গণ্হাহি, অহম্পি একৰীথিং গণ্হামী’’তি দ্ৰেপি পৰিট্ঠা. তেসু দেৰদত্তস্স পৰিট্ঠৰীথিযং জিণ্ণসেট্ঠিভরিযা চ নত্তা চ দ্ৰেযেৰ অহেসুং, তেসং মহন্তং সুৰণ্ণথালকং মলগ্গহিতং ভাজনন্তরে ঠপিতং হোতি, তং সুৰণ্ণথালকভাৰং অজানন্তী ‘‘ইমং থালকং গহেত্ৰা পিল়ন্ধনং দেথা’’তি আহ. সো তং গহেত্ৰা সূচিযা লেখং কড্ঢিত্ৰা সুৰণ্ণথালকভাৰং ঞত্ৰা ‘‘থোকং দত্ৰা গণ্হিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা গতো. অথ বোধিসত্তং দ্ৰারসমীপং আগতং দিস্ৰা ‘‘নত্তা, অয্যে ¶ , ময্হং কচ্ছপুটং ¶ পিল়ন্ধনং দেথা’’তি. সা তং পক্কোসাপেত্ৰা নিসীদাপেত্ৰা তং থালকং দত্ৰা ‘‘ইমং গহেত্ৰা ময্হং নত্তায কচ্ছপুটং পিল়ন্ধনং দেথা’’তি. বোধিসত্তো তং গহেত্ৰা সুৰণ্ণথালকভাৰং ঞত্ৰা ‘‘তেন ৰঞ্চিতা’’তি ঞত্ৰা অত্তনো পসিব্বকায ঠপিতঅট্ঠকহাপণে অৰসেসভণ্ডঞ্চ ¶ দত্ৰা কচ্ছপুটং পিল়ন্ধনং কুমারিকায হত্থে পিল়ন্ধাপেত্ৰা অগমাসি. সো ৰাণিজো পুনাগন্ত্ৰা পুচ্ছি. ‘‘তাত, ত্ৰং ন গণ্হিত্থ, ময্হং পুত্তো ইদঞ্চিদঞ্চ দত্ৰা তং গহেত্ৰা গতো’’তি. সো তং সুত্ৰাৰ হদযেন ফালিতেন ৰিয ধাৰিত্ৰা অনুবন্ধি. বোধিসত্তো নাৰং আরুয্হ পক্খন্দি. সো ‘‘তিট্ঠ, মা পলাযি মা পলাযী’’তি ৰত্ৰা ‘‘নিব্বত্তনিব্বত্তভৰে তং নাসেতুং সমত্থো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি.
সো পত্থনাৰসেন অনেকেসু জাতিসতসহস্সেসু অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিহেঠেত্ৰা ইমস্মিং অত্তভাৰে সক্যকুলে নিব্বত্তিত্ৰা কমেন ভগৰতি সব্বঞ্ঞুতং পত্ৰা রাজগহে ৰিহরন্তে অনুরুদ্ধাদীহি সদ্ধিং ভগৰতো সন্তিকং গন্ত্ৰা পব্বজিত্ৰা ঝানলাভী হুত্ৰা পাকটো ভগৰন্তং ৰরং যাচি – ‘‘ভন্তে, সব্বো ভিক্খুসঙ্ঘো পিণ্ডপাতিকাদীনি তেরস ধুতঙ্গানি সমাদিযতু, সকলো ভিক্খুসঙ্ঘো মম ভারো হোতূ’’তি. ভগৰা ন অনুজানি. দেৰদত্তো ৰেরং বন্ধিত্ৰা পরিহীনজ্ঝানো ভগৰন্তং মারেতুকামো একদিৰসং ৰেভারপব্বতপাদে ঠিতস্স ভগৰতো উপরি ঠিতো পব্বতকূটং পৰিদ্ধেসি. ভগৰতো আনুভাৰেন অপরো পব্বতকূটো তং পতমানং সম্পটিচ্ছি. তেসং ঘট্টনেন উট্ঠিতা পপটিকা আগন্ত্ৰা ভগৰতো পাদপিট্ঠিযং পহরি. তেন ৰুত্তং –
‘‘ৰেমাতুভাতরং পুব্বে, ধনহেতু হনিং অহং;
পক্খিপিং গিরিদুগ্গস্মিং, সিলায চ অপিংসযিং.
‘‘তেন কম্মৰিপাকেন, দেৰদত্তো সিলং খিপি;
অঙ্গুট্ঠং পিংসযী পাদে, মম পাসাণসক্খরা’’তি. (অপ. থের ১.৩৯.৭৮-৭৯);
ছট্ঠপঞ্হে – সকলিকাৰেধোতি সকলিকায ঘট্টনং. অতীতে কির বোধিসত্তো একস্মিং কুলে নিব্বত্তো দহরকালে মহাৰীথিযং কীল়মানো ৰীথিযং পিণ্ডায চরমানং পচ্চেকবুদ্ধং দিস্ৰা ‘‘অযং মুণ্ডকো সমণো কুহিং গচ্ছতী’’তি পাসাণসকলিকং গহেত্ৰা তস্স পাদপিট্ঠিযং খিপি ¶ . পাদপিট্ঠিচম্মং ছিন্দিত্ৰা রুহিরং নিক্খমি. সো তেন পাপকম্মেন অনেকৰস্সসহস্সানি নিরযে মহাদুক্খং অনুভৰিত্ৰা বুদ্ধভূতোপি কম্মপিলোতিকৰসেন ¶ পাদপিট্ঠিযং পাসাণসকলিকঘট্টনেন রুহিরুপ্পাদং লভি. তেন ৰুত্তং –
‘‘পুরেহং ¶ দারকো হুত্ৰা, কীল়মানো মহাপথে;
পচ্চেকবুদ্ধং দিস্ৰান, মগ্গে সকলিকং খিপিং.
‘‘তেন কম্মৰিপাকেন, ইধ পচ্ছিমকে ভৰে;
ৰধত্থং মং দেৰদত্তো, অভিমারে পয্যোজযী’’তি. (অপ. থের ১.৩৯.৮০-৮১);
সত্তমপঞ্হে – নাল়াগিরীতি ধনপালকো হত্থী মারণত্থায পেসিতো. অতীতে কির বোধিসত্তো হত্থিগোপকো হুত্ৰা নিব্বত্তো হত্থিং আরুয্হ ৰিচরমানো মহাপথে পচ্চেকবুদ্ধং দিস্ৰা ‘‘কুতো আগচ্ছতি অযং মুণ্ডকো’’তি আহতচিত্তো খিলজাতো হত্থিনা আসাদেসি. সো তেন কম্মেন অপাযেসু অনেকৰস্সসহস্সানি দুক্খং অনুভৰিত্ৰা পচ্ছিমত্তভাৰে বুদ্ধো জাতো. দেৰদত্তো অজাতসত্তুরাজানং সহাযং কত্ৰা ‘‘ত্ৰং, মহারাজ, পিতরং ঘাতেত্ৰা রাজা হোহি, অহং বুদ্ধং মারেত্ৰা বুদ্ধো ভৰিস্সামী’’তি সঞ্ঞাপেত্ৰা একদিৰসং রঞ্ঞো অনুঞ্ঞাতায হত্থিসালং গন্ত্ৰা – ‘‘স্ৰে তুম্হে নাল়াগিরিং সোল়সসুরাঘটে পাযেত্ৰা ভগৰতো পিণ্ডায চরণৰেলাযং পেসেথা’’তি হত্থিগোপকে আণাপেসি. সকলনগরং মহাকোলাহলং অহোসি, ‘‘বুদ্ধনাগেন হত্থিনাগস্স যুদ্ধং পস্সিস্সামা’’তি উভতো রাজৰীথিযং মঞ্চাতিমঞ্চং বন্ধিত্ৰা পাতোৰ সন্নিপতিংসু. ভগৰাপি কতসরীরপটিজগ্গনো ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো রাজগহং পিণ্ডায পাৰিসি. তস্মিং খণে ৰুত্তনিযামেনেৰ নাল়াগিরিং ৰিস্সজ্জেসুং. সো ৰীথিচচ্চরাদযো ৰিধমেন্তো আগচ্ছতি. তদা একা ইত্থী দারকং গহেত্ৰা ৰীথিতো ৰীথিং গচ্ছতি, হত্থী তং ইত্থিং দিস্ৰা অনুবন্ধি. ভগৰা ‘‘নাল়াগিরি, ন তং হনত্থায পেসিতো, ইধাগচ্ছাহী’’তি আহ. সো তং সদ্দং সুত্ৰা ভগৰন্তাভিমুখো ধাৰি. ভগৰা অপরিমাণেসু চক্কৰাল়েসু অনন্তসত্তেসু ফরণারহং মেত্তং একস্মিংযেৰ নাল়াগিরিম্হি ফরি. সো ভগৰতো মেত্তায ফুটো ¶ নিব্ভযো হুত্ৰা ভগৰতো পাদমূলে নিপতি. ভগৰা তস্স মত্থকে হত্থং ঠপেসি. তদা দেৰব্রহ্মাদযো অচ্ছরিযব্ভুতজাতচিত্তা পুপ্ফপরাগাদীহি পূজেসুং. সকলনগরে জণ্ণুকমত্তা ধনরাসযো অহেসুং. রাজা ‘‘পচ্ছিমদ্ৰারে ধনানি নগরৰাসীনং হোন্তু, পুরত্থিমদ্ৰারে ধনানি রাজভণ্ডাগারে হোন্তূ’’তি ভেরিং চরাপেসি. সব্বে তথা করিংসু. তদা ¶ নাল়াগিরি ধনপালো নাম অহোসি. ভগৰা ৰেল়ুৰনারামং অগমাসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘হত্থারোহো পুরে আসিং, পচ্চেকমুনিমুত্তমং;
পিণ্ডায ৰিচরন্তং তং, আসাদেসিং গজেনহং.
‘‘তেন ¶ কম্মৰিপাকেন, ভন্তো নাল়াগিরী গজো;
গিরিব্বজে পুরৰরে, দারুণো সমুপাগমী’’তি. (অপ. থের ১.৩৯.৮২-৮৩);
অট্ঠমপঞ্হে – সত্থচ্ছেদোতি সত্থেন গণ্ডফালনং কুঠারায সত্থেন ছেদো. অতীতে কির বোধিসত্তো পচ্চন্তদেসে রাজা অহোসি. সো দুজ্জনসংসগ্গৰসেন পচ্চন্তদেসে ৰাসৰসেন চ ধুত্তো সাহসিকো একদিৰসং খগ্গহত্থো পত্তিকোৰ নগরে ৰিচরন্তো নিরাপরাধে জনে খগ্গেন ফালেন্তো অগমাসি. সো তেন পাপকম্মৰিপাকেন বহূনি ৰস্সসহস্সানি নিরযে পচ্চিত্ৰা তিরচ্ছানাদীসু দুক্খমনুভৰিত্ৰা পক্কাৰসেসেন পচ্ছিমত্তভাৰে বুদ্ধভূতোপি হেট্ঠা ৰুত্তনযেন দেৰদত্তেন খিত্তপাসাণসক্খলিকপহারেন উট্ঠিতগণ্ডো অহোসি. জীৰকো মেত্তচিত্তেন তং গণ্ডং ফালেসি. ৰেরিচিত্তস্স দেৰদত্তস্স রুহিরুপ্পাদকম্মং অনন্তরিকং অহোসি, মেত্তচিত্তস্স জীৰকস্স গণ্ডফালনং পুঞ্ঞমেৰ অহোসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘রাজাহং পত্তিকো আসিং, সত্তিযা পুরিসে হনিং;
তেন কম্মৰিপাকেন, নিরযে পচ্চিসং ভুসং.
‘‘কম্মুনো তস্স সেসেন, ইদানি সকলং মম;
পাদে ছৰিং পকপ্পেসি, ন হি কম্মং ৰিনস্সতী’’তি. (অপ. থের ১.৩৯.৮৪-৮৫);
নৰমে পঞ্হে – ‘‘সীসদুক্খন্তি সীসাবাধো সীসৰেদনা. অতীতে কির বোধিসত্তো কেৰট্টগামে কেৰট্টো হুত্ৰা নিব্বত্তি. সো একদিৰসং কেৰট্টপুরিসেহি ¶ সদ্ধিং মচ্ছমারণট্ঠানং গন্ত্ৰা মচ্ছে মারেন্তে দিস্ৰা তত্থ সোমনস্সং উপ্পাদেসি, সহগতাপি তথেৰ সোমনস্সং উপ্পাদযিংসু. সো তেন অকুসলকম্মেন চতুরাপাযে দুক্খমনুভৰিত্ৰা ইমস্মিং পচ্ছিমত্তভাৰে তেহি পুরিসেহি সদ্ধিং সক্যরাজকুলে নিব্বত্তিত্ৰা কমেন বুদ্ধত্তং পত্তোপি সযং সীসাবাধং পচ্চনুভোসি. তে চ সক্যরাজানো ধম্মপদট্ঠকথাযং ¶ (ধ. প. অট্ঠ. ১.ৰিডডূভৰত্থু) ৰুত্তনযেন ৰিডডূভসঙ্গামে সব্বে ৰিনাসং পাপুণিংসু. তেন ৰুত্তং –
‘‘অহং কেৰট্টগামস্মিং, অহুং কেৰট্টদারকো;
মচ্ছকে ঘাতিতে দিস্ৰা, জনযিং সোমনস্সকং.
‘‘তেন ¶ কম্মৰিপাকেন, সীসদুক্খং অহূ মম;
সব্বে সক্কা চ হঞ্ঞিংসু, যদা হনি ৰিটটূভো’’তি. (অপ. থের ১.৩৯.৮৬-৮৭);
দসমপঞ্হে – যৰখাদনন্তি ৰেরঞ্জাযং যৰতণ্ডুলখাদনং. অতীতে কির বোধিসত্তো অঞ্ঞতরস্মিং কুলে নিব্বত্তো জাতিৰসেন চ অন্ধবালভাৰেন চ ফুস্সস্স ভগৰতো সাৰকে মধুরন্নপানে সালিভোজনাদযো চ ভুঞ্জমানে দিস্ৰা ‘‘অরে মুণ্ডকসমণা, যৰং খাদথ, মা সালিভোজনং ভুঞ্জথা’’তি অক্কোসি. সো তেন অকুসলকম্মৰিপাকেন অনেকৰস্সসহস্সানি চতুরাপাযে দুক্খমনুভৰিত্ৰা ইমস্মিং পচ্ছিমত্তভাৰে কমেন বুদ্ধত্তং পত্ৰা লোকসঙ্গহং করোন্তো গামনিগমরাজধানীসু চরিত্ৰা একস্মিং সমযে ৰেরঞ্জব্রাহ্মণগামসমীপে সাখাৰিটপসম্পন্নং পুচিমন্দরুক্খমূলং পাপুণি. ৰেরঞ্জব্রাহ্মণো ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা অনেকপরিযাযেন ভগৰন্তং জিনিতুং অসক্কোন্তো সোতাপন্নো হুত্ৰা ‘‘ভন্তে, ইধেৰ ৰস্সং উপগন্তুং ৰট্টতী’’তি আরোচেসি. ভগৰা তুণ্হীভাৰেন অধিৰাসেসি. অথ পুনদিৰসতো পট্ঠায মারো পাপিমা সকলৰেরঞ্জব্রাহ্মণগামৰাসীনং মারাৰট্টনং অকাসি. পিণ্ডায পৰিট্ঠস্স ভগৰতো মারাৰট্টনৰসেন একোপি কটচ্ছুভিক্খামত্তং দাতা নাহোসি. ভগৰা তুচ্ছপত্তোৰ ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো পুনাগঞ্ছি. তস্মিং এৰং আগতে তত্থেৰ নিৰুট্ঠা অস্সৰাণিজা তং দিৰসং দানং দত্ৰা ততো পট্ঠায ভগৰন্তং পঞ্চসতভিক্খুপরিৰারং নিমন্তেত্ৰা পঞ্চন্নং অস্সসতানং ভত্ততো ৰিভাগং কত্ৰা যৰং কোট্টেত্ৰা ভিক্খূনং পত্তেসু পক্খিপিংসু ¶ . সকলস্স সহস্সচক্কৰাল়দেৰতা সুজাতায পাযাসপচনদিৰসে ৰিয দিব্বোজং পক্খিপিংসু. ভগৰা পরিভুঞ্জি ¶ , এৰং তেমাসং যৰং পরিভুঞ্জি. তেমাসচ্চযেন মারাৰট্টনে ৰিগতে পৰারণাদিৰসে ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো সরিত্ৰা মহাসংৰেগপ্পত্তো বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা ৰন্দিত্ৰা খমাপেসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘ফুস্সস্সাহং পাৰচনে, সাৰকে পরিভাসযিং;
যৰং খাদথ ভুঞ্জথ, মা চ ভুঞ্জথ সালযো.
‘‘তেন কম্মৰিপাকেন, তেমাসং খাদিতং যৰং;
নিমন্তিতো ব্রাহ্মণেন, ৰেরঞ্জাযং ৰসিং তদা’’তি. (অপ. থের ১.৩৯.৮৮-৮৯);
একাদসমপঞ্হে ¶ – পিট্ঠিদুক্খন্তি পিট্ঠিআবাধো. অতীতে কির বোধিসত্তো গহপতিকুলে নিব্বত্তো থামসম্পন্নো কিঞ্চি রস্সধাতুকো অহোসি. তেন সমযেন একো মল্লযুদ্ধযোধো সকলজম্বুদীপে গামনিগমরাজধানীসু মল্লযুদ্ধে ৰত্তমানে পুরিসে পাতেত্ৰা জযপ্পত্তো কমেন বোধিসত্তস্স ৰসননগরং পত্ৰা তস্মিম্পি জনে পাতেত্ৰা গন্তুমারদ্ধো. তদা বোধিসত্তো ‘‘ময্হং ৰসনট্ঠানে এস জযং পত্ৰা গচ্ছতী’’তি তত্থ নগরমণ্ডলমাগম্ম অপ্পোটেত্ৰা আগচ্ছ মযা সদ্ধিং যুজ্ঝিত্ৰা গচ্ছাতি. সো হসিত্ৰা ‘‘অহং মহন্তে পুরিসে পাতেসিং, অযং রস্সধাতুকো ৰামনকো মম একহত্থস্সাপি নপ্পহোতী’’তি অপ্পোটেত্ৰা নদিত্ৰা আগচ্ছি. তে উভোপি অঞ্ঞমঞ্ঞং হত্থং পরামসিংসু, বোধিসত্তো তং উক্খিপিত্ৰা আকাসে ভমিত্ৰা ভূমিযং পাতেন্তো খন্ধট্ঠিং ভিন্দিত্ৰা পাতেসি. সকলনগরৰাসিনো উক্কুট্ঠিং করোন্তা অপ্পোটেত্ৰা ৰত্থাভরণাদীহি বোধিসত্তং পূজেসুং. বোধিসত্তো তং মল্লযোধং উজুং সযাপেত্ৰা খন্ধট্ঠিং উজুকং কত্ৰা ‘‘গচ্ছ ইতো পট্ঠায এৰরূপং মা করোসী’’তি ৰত্ৰা উয্যোজেসি. সো তেন কম্মৰিপাকেন নিব্বত্তনিব্বত্তভৰে সরীরসীসাদি দুক্খমনুভৰিত্ৰা ইমস্মিং পচ্ছিমত্তভাৰে বুদ্ধভূতোপি পিট্ঠিরুজাদিদুক্খমনুভোসি. তস্মা কদাচি পিট্ঠিদুক্খে উপ্পন্নে সারিপুত্তমোগ্গল্লানে ‘‘ইতো পট্ঠায ধম্মং দেসেথা’’তি ৰত্ৰা সযং সুগতচীৰরং পঞ্ঞাপেত্ৰা সযতি, কম্মপিলোতিকং নাম বুদ্ধমপি ন মুঞ্চতি. ৰুত্তঞ্হেতং –
‘‘নিব্বুদ্ধে ¶ ৰত্তমানম্হি, মল্লপুত্তং নিহেঠযিং;
তেন কম্মৰিপাকেন, পিট্ঠিদুক্খং অহূ মমা’’তি. (অপ. থের ১.৩৯.৯০);
দ্ৰাদসমপঞ্হে ¶ – অতিসারোতি লোহিতপক্খন্দিকাৰিরেচনং. অতীতে কির বোধিসত্তো গহপতিকুলে নিব্বত্তো ৰেজ্জকম্মেন জীৰিকং কপ্পেসি. সো একং সেট্ঠিপুত্তং রোগেন ৰিচ্ছিতং তিকিচ্ছন্তো ভেসজ্জং কত্ৰা তিকিচ্ছিত্ৰা তস্স দেয্যধম্মদানে পমাদমাগম্ম অপরং ওসধং দত্ৰা ৰমনৰিরেচনং অকাসি. সেট্ঠি বহুধনং অদাসি. সো তেন কম্মৰিপাকেন নিব্বত্তনিব্বত্তভৰে লোহিতপক্খন্দিকাবাধেন ৰিচ্ছিতো অহোসি. ইমস্মিম্পি পচ্ছিমত্তভাৰে পরিনিব্বানসমযে চুন্দেন কম্মারপুত্তেন পচিতসূকরমদ্দৰস্স সকলচক্কৰাল়দেৰতাহি পক্খিত্তদিব্বোজেন আহারেন সহ ভুত্তক্খণে লোহিতপক্খন্দিকাৰিরেচনং অহোসি. কোটিসতসহস্সানং হত্থীনং বলং খযমগমাসি. ভগৰা ৰিসাখপুণ্ণমাযং কুসিনারাযং পরিনিব্বানত্থায গচ্ছন্তো অনেকেসু ঠানেসু নিসীদন্তো পিপাসিতো পানীযং পিৰিত্ৰা মহাদুক্খেন ¶ কুসিনারং পত্ৰা পচ্চূসসমযে পরিনিব্বাযি. কম্মপিলোতিকং এৰরূপং লোকত্তযসামিম্পি ন ৰিজহতি. তেন ৰুত্তং –
‘‘তিকিচ্ছকো অহং আসিং, সেট্ঠিপুত্তং ৰিরেচযিং;
তেন কম্মৰিপাকেন, হোতি পক্খন্দিকা মমাতি.
‘‘এৰং জিনো ৰিযাকাসি, ভিক্খুসঙ্ঘস্স অগ্গতো;
সব্বাভিঞ্ঞাবলপ্পত্তো, অনোতত্তে মহাসরে’’তি. (অপ. থের ১.৩৯.৯১, ৯৬);
এৰং পটিঞ্ঞাতপঞ্হানং, মাতিকাঠপনৰসেন অকুসলাপদানং সমত্তং নাম হোতীতি ৰুত্তং ইত্থং সুদন্তি ইত্থং ইমিনা পকারেন হেট্ঠা ৰুত্তনযেন. সুদন্তি নিপাতো পদপূরণত্থে আগতো. ভগৰা ভাগ্যসম্পন্নো পূরিতপারমিমহাসত্তো –
‘‘ভাগ্যৰা ভগ্গৰা যুত্তো, ভগেহি চ ৰিভত্তৰা;
ভত্তৰা ৰন্তগমনো, ভৰেসু ভগৰা ততো’’তি. –
এৰমাদিগুণযুত্তো দেৰাতিদেৰো সক্কাতিসক্কো ব্রহ্মাতিব্রহ্মা বুদ্ধাতিবুদ্ধো সো মহাকারুণিকো ভগৰা অত্তনো বুদ্ধচরিযং বুদ্ধকারণং ¶ সম্ভাৰযমানো পাকটং কুরুমানো বুদ্ধাপদানিযং নাম বুদ্ধকারণপকাসকং নাম ধম্মপরিযাযং ধম্মদেসনং সুত্তং অভাসিত্থ কথেসীতি.
ইতি ৰিসুদ্ধজনৰিলাসিনিযা অপদান-অট্ঠকথায
বুদ্ধঅপদানসংৰণ্ণনা সমত্তা.
২.পচ্চেকবুদ্ধঅপদানৰণ্ণনা
ততো ¶ ¶ অনন্তরং অপদানং সঙ্গাযন্তো ‘‘পচ্চেকবুদ্ধাপদানং, আৰুসো আনন্দ, ভগৰতা কত্থ পঞ্ঞত্ত’’ন্তি পুট্ঠো ‘‘অথ পচ্চেকবুদ্ধাপদানং সুণাথা’’তি আহ. তেসং অপদানত্থো হেট্ঠা ৰুত্তোযেৰ.
৮৩. ‘‘সুণাথা’’তি ৰুত্তপদং উপ্পত্তিনিব্বত্তিৰসেন পকাসেন্তো ‘‘তথাগতং জেতৰনে ৰসন্ত’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ জেতকুমারস্স নামৰসেন তথাসঞ্ঞিতে ৰিহারে চতূহি ইরিযাপথৰিহারেহি দিব্বব্রহ্মঅরিযৰিহারেহি ৰা ৰসন্তং ৰিহরন্তং যথা পুরিমকা ৰিপস্সিআদযো বুদ্ধা সমত্তিংসপারমিযো পূরেত্ৰা আগতা, তথা অম্হাকম্পি ভগৰা আগতোতি তথাগতো. তং তথাগতং জেতৰনে ৰসন্তন্তি সম্বন্ধো. ৰেদেহমুনীতি ৰেদেহরট্ঠে জাতা ৰেদেহী, ৰেদেহিযা পুত্তো ৰেদেহিপুত্তো. মোনং ৰুচ্চতি ঞাণং, তেন ইতো গতো পৰত্তোতি মুনি. ৰেদেহিপুত্তো চ সো মুনি চেতি ‘‘ৰেদেহিপুত্তমুনী’’তি ৰত্তব্বে ‘‘ৰণ্ণাগমো’’তিআদিনা নিরুত্তিনযেন ই-কারস্স অত্তং পুত্ত-সদ্দস্স চ লোপং কত্ৰা ‘‘ৰেদেহমুনী’’তি ৰুত্তং. ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং সতিমন্তানং ধিতিমন্তানং গতিমন্তানং বহুস্সুতানং উপট্ঠাকানং যদিদং আনন্দো’’তি (অ. নি. ১.২১৯-২২৩) এতদগ্গে ঠপিতো আযস্মা আনন্দো নতঙ্গো নমনকাযঙ্গো অঞ্জলিকো হুত্ৰা ‘‘ভন্তে, পচ্চেকবুদ্ধা নাম কীদিসা হোন্তী’’তি অপুচ্ছীতি সম্বন্ধো. তে পচ্চেকবুদ্ধা কেহি হেতুভি কেহি কারণেহি ভৰন্তি উপ্পজ্জন্তি. ৰীরাতি ভগৰন্তং আলপতি.
৮৪-৮৫. ততো পরং ৰিস্সজ্জিতাকারং দস্সেন্তো ‘‘তদাহ সব্বঞ্ঞুৰরো মহেসী’’তিআদিমাহ. সব্বং অতীতাদিভেদং হত্থামলকং ৰিয জানাতীতি ¶ সব্বঞ্ঞূ, সব্বঞ্ঞূ চ সো ৰরো উত্তমো চেতি সব্বঞ্ঞুৰরো. মহন্তং সীলক্খন্ধং, সমাধিক্খন্ধং, পঞ্ঞাক্খন্ধং, ৰিমুত্তিক্খন্ধং, মহন্তং ৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধং এসতি গৰেসতীতি মহেসি. আনন্দভদ্দং মধুরেন সরেন তদা তস্মিং পুচ্ছিতকালে আহ কথেসীতি সম্বন্ধো. ভো আনন্দ, যে পচ্চেকবুদ্ধা পুব্ববুদ্ধেসু পুব্বেসু অতীতবুদ্ধেসু কতাধিকারা কতপুঞ্ঞসম্ভারা জিনসাসনেসু অলদ্ধমোক্খা অপ্পত্তনিব্বানা. তে সব্বে পচ্চেকবুদ্ধা ধীরা ইধ ইমস্মিং লোকে সংৰেগমুখেন একপুগ্গলং পধানং কত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধা জাতাতি অত্থো. সুতিক্খপঞ্ঞা সুট্ঠু তিক্খপঞ্ঞা. ৰিনাপি বুদ্ধেহি বুদ্ধানং ওৰাদানুসাসনীহি রহিতা অপি. পরিত্তকেনপি অপ্পমত্তকেনপি আরম্মণেন ¶ পচ্চেকবোধিং পটিএক্কং বোধিং সম্মাসম্বুদ্ধানন্তরং বোধিং অনুপাপুণন্তি পটিৰিজ্ঝন্তি.
৮৬. সব্বম্হি ¶ লোকম্হি সকলস্মিং লোকত্তযে মমং ঠপেত্ৰা মং ৰিহায পচেকবুদ্ধেহি সমোৰ সদিসো এৰ নত্থি, তেসং মহামুনীনং পচ্চেকবুদ্ধানং ইমং ৰণ্ণং ইমং গুণং পদেসমত্তং সঙ্খেপমত্তং অহং তুম্হাকং সাধু সাধুকং ৰক্খামি কথেস্সামীতি অত্থো.
৮৭. অনাচরিযকা হুত্ৰা সযমেৰ বুদ্ধানং অত্তনাৰ পটিৰিদ্ধানং ইসীনং অন্তরে মহাইসীনং মধূৰখুদ্দং খুদ্দকমধুপটলং ইৰ সাধূনি মধুরানি ৰাক্যানি উদানৰচনানি অনুত্তরং উত্তরৰিরহিতং ভেসজং ওসধং নিব্বানং পত্থযন্তা ইচ্ছন্তা সব্বে তুম্হে সুপসন্নচিত্তা সুপ্পসন্নমনা সুণাথ মনসি করোথাতি অত্থো.
৮৮-৮৯. পচ্চেকবুদ্ধানং সমাগতানন্তি রাসিভূতানং উপ্পন্নানং পচ্চেকবুদ্ধানং. অরিট্ঠো, উপরিট্ঠো, তগরসিখি, যসস্সী, সুদস্সনো, পিযদস্সী, গন্ধারো, পিণ্ডোলো, উপাসভো, নিথো, তথো, সুতৰা, ভাৰিতত্তো, সুম্ভো, সুভো, মেথুলো, অট্ঠমো, সুমেধো, অনীঘো, সুদাঠো, হিঙ্গু, হিঙ্গো, দ্ৰেজালিনো, অট্ঠকো, কোসলো, সুবাহু, উপনেমিসো, নেমিসো, সন্তচিত্তো, সচ্চো, তথো, ৰিরজো, পণ্ডিতো, কালো, উপকালো, ৰিজিতো, জিতো, অঙ্গো, পঙ্গো, গুত্তিজ্জিতো, পস্সী, জহী, উপধিং, দুক্খমূলং, অপরাজিতো, সরভঙ্গো, লোমহংসো ¶ , উচ্চঙ্গমাযো, অসিতো, অনাসৰো, মনোমযো, মানচ্ছিদো, বন্ধুমা, তদাধিমুত্তো, ৰিমলো, কেতুমা, কোতুম্বরঙ্গো, মাতঙ্গো, অরিযো, অচ্চুতো, অচ্চুতগামি, ব্যামকো, সুমঙ্গলো, দিব্বিলো চাতিআদীনং পচ্চেকবুদ্ধসতানং যানি অপদানানি পরম্পরং পচ্চেকং ব্যাকরণানি যো চ আদীনৰো যঞ্চ ৰিরাগৰত্থুং অনল্লীযনকারণং যথা চ যেন কারণেন বোধিং অনুপাপুণিংসু চতুমগ্গঞাণং পচ্চক্খং করিংসু. সরাগৰত্থুসূতি সুট্ঠু অল্লীযিতব্বৰত্থূসু ৰত্থুকামকিলেসকামেসু ৰিরাগসঞ্ঞী ৰিরত্তসঞ্ঞৰন্তো রত্তম্হি লোকম্হি অল্লীযনসভাৰলোকে ৰিরতচিত্তা অনল্লীযনমনা হিত্ৰা পপঞ্চেতি রাগো পপঞ্চং দোসো পপঞ্চং সব্বকিলেসা পপঞ্চাতি পপঞ্চসঙ্খাতে কিলেসে হিত্ৰা জিয ফন্দিতানীতি ফন্দিতানি দ্ৰাসট্ঠি দিট্ঠিগতানি ¶ জিনিত্ৰা তথেৰ তেন কারণেন এৰং বোধিং অনুপাপুণিংসু পচ্চেকবোধিঞাণং পচ্চক্খং করিংসূতি অত্থো.
৯০-৯১. সব্বেসু ভূতেসু নিধায দণ্ডন্তি তজ্জনফালনৰধবন্ধনং নিধায ঠপেত্ৰা তেসং সব্বসত্তানং অন্তরে অঞ্ঞতরং কঞ্চি একম্পি সত্তং অৰিহেঠযং অৰিহেঠযন্তো অদুক্খাপেন্তো মেত্তেন চিত্তেন ‘‘সব্বে সত্তা সুখিতা হোন্তূ’’তি মেত্তাসহগতেন চেতসা হিতানুকম্পী হিতেন অনুকম্পনসভাৰো. অথ ৰা সব্বেসু ভূতেসু নিধায দণ্ডন্তি সব্বেসূতি সব্বেন সব্বং সব্বথা সব্বং অসেসং নিস্সেসং পরিযাদিযনৰচনমেতং. ভূতেসূতি ভূতা ৰুচ্চন্তি তসা চ থাৰরা চ. যেসং ¶ তসিণা তণ্হা অপ্পহীনা, যেসঞ্চ ভযভেরৰা অপ্পহীনা, তে তসা. কিং কারণা ৰুচ্চন্তি তসা? তসন্তি উত্তসন্তি পরিতসন্তি ভাযন্তি সন্তাসং আপজ্জন্তি, তং কারণা ৰুচ্চন্তি তসা. যেসং তসিণা তণ্হা পহীনা, যেসঞ্চ ভযভেরৰা পহীনা, তে থাৰরা. কিং কারণা ৰুচ্চন্তি থাৰরা? থিরন্তি ন তসন্তি ন উত্তসন্তি ন পরিতসন্তি ন ভাযন্তি ন সন্তাসং আপজ্জন্তি, তং কারণা ৰুচ্চন্তি থাৰরা.
তযো দণ্ডা – কাযদণ্ডো, ৰচীদণ্ডো, মনোদণ্ডোতি. তিৰিধং কাযদুচ্চরিতং কাযদণ্ডো, চতুব্বিধং ৰচীদুচ্চরিতং ৰচীদণ্ডো, তিৰিধং মনোদুচ্চরিতং মনোদণ্ডো. সব্বেসু সকলেসু ভূতেসু সত্তেসু তং তিৰিধং দণ্ডং নিধায নিদহিত্ৰা ওরোপযিত্ৰা সমোরোপযিত্ৰা নিক্খিপিত্ৰা ¶ পটিপ্পস্সম্ভেত্ৰা হিংসনত্থং অগহেত্ৰাতি সব্বেসু ভূতেসু নিধায দণ্ডং. অৰিহেঠযং অঞ্ঞতরম্পি তেসন্তি একমেকম্পি সত্তং পাণিনা ৰা লেড্ডুনা ৰা দণ্ডেন ৰা সত্থেন ৰা অন্দুযা ৰা রজ্জুযা ৰা অৰিহেঠযন্তো, সব্বেপি সত্তে পাণিনা ৰা লেড্ডুনা ৰা দণ্ডেন ৰা সত্থেন ৰা অন্দুযা ৰা রজ্জুযা ৰা অৰিহেঠযং অৰিহেঠযন্তো অঞ্ঞতরম্পি তেসং. ন পুত্তমিচ্ছেয্য কুতো সহাযন্তি নাতি পটিক্খেপো. পুত্তন্তি চত্তারো পুত্তা অত্রজো পুত্তো, খেত্তজো, দিন্নকো, অন্তেৰাসিকো পুত্তো. সহাযন্তি সহাযো ৰুচ্চতি যেন সহ আগমনং ফাসু, গমনং ফাসু, ঠানং ফাসু, নিসজ্জা ফাসু, আলপনং ফাসু, সল্লপনং ফাসু, সমুল্লপনং ফাসু. ন পুত্তমিচ্ছেয্য কুতো সহাযন্তি পুত্তম্পি ন ইচ্ছেয্য ন সাদিযেয্য ন পত্থেয্য ন পিহযেয্য নাভিজপ্পেয্য, কুতো মিত্তং ৰা সন্দিট্ঠং ৰা সম্ভত্তং ৰা সহাযং ৰা ইচ্ছেয্য সাদিযেয্য পত্থেয্য পিহযেয্য অভিজপ্পেয্যাতি ন পুত্তমিচ্ছেয্য কুতো সহাযং. একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পোতি ¶ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো পব্বজ্জাসঙ্খাতেন একো, অদুতিযট্ঠেন একো, তণ্হায পহানট্ঠেন একো, একন্তৰীতরাগোতি একো, একন্তৰীতদোসোতি একো, একন্তৰীতমোহোতি একো, একন্তনিক্কিলেসোতি একো, একাযনমগ্গং গতোতি একো, একো অনুত্তরং পচ্চেকসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি একো.
কথং সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো পব্বজ্জাসঙ্খাতেন একো? সো হি পচ্চেকসম্বুদ্ধো সব্বং ঘরাৰাসপলিবোধং ছিন্দিত্ৰা, পুত্তদারপলিবোধং ছিন্দিত্ৰা, ঞাতিপলিবোধং, মিত্তামচ্চপলিবোধং, সন্নিধিপলিবোধং ছিন্দিত্ৰা কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা নিক্খম্ম অনগারিযং পব্বজিত্ৰা অকিঞ্চনভাৰং উপগন্ত্ৰা একোৰ চরতি ৰিহরতি ইরিযতি ৰত্ততি পালেতি যপেতি যাপেতীতি এৰং সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো পব্বজ্জাসঙ্খাতেন একো.
কথং ¶ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো অদুতিযট্ঠেন একো? সো এৰং পব্বজিতো সমানো একো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰতি অপ্পসদ্দানি অপ্পনিগ্ঘোসানি ৰিজনৰাতানি মনুস্সরাহস্সেয্যকানি পটিসল্লানসারুপ্পানি. সো একো তিট্ঠতি, একো গচ্ছতি, একো নিসীদতি, একো সেয্যং কপ্পেতি, একো গামং পিণ্ডায পৰিসতি, একো পটিক্কমতি, একো রহো ¶ নিসীদতি, একো চঙ্কমতি, একো চরতি ৰিহরতি ইরিযতি ৰত্ততি পালেতি যপেতি যাপেতীতি এৰং সো অদুতিযট্ঠেন একো.
কথং সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো তণ্হায পহানট্ঠেন একো? সো একো অদুতিযো অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো মহাপধানং পদহন্তো মারং সসেনকং নমুচিং কণ্হং পমত্তবন্ধুং ৰিধমেত্ৰা চ তণ্হাজালিনিং ৰিসরিতং ৰিসত্তিকং পজহি ৰিনোদেসি ব্যন্তিং অকাসি অনভাৰং গমেসি.
‘‘তণ্হাদুতিযো পুরিসো, দীঘমদ্ধান সংসরং;
ইত্থভাৰঞ্ঞথাভাৰং, সংসারং নাতিৰত্ততি.
‘‘এতমাদীনৰং ঞত্ৰা, তণ্হং দুক্খস্স সম্ভৰং;
ৰীততণ্হো অনাদানো, সতো ভিক্খু পরিব্বজে’’তি. (ইতিৰু. ১৫, ১০৫; মহানি. ১৯১) –
এৰং সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো তণ্হায পহানট্ঠেন একো.
কথং সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো একন্তৰীতরাগোতি একো? রাগস্স পহীনত্তা একন্তৰীতরাগোতি একো, দোসস্স পহীনত্তা একন্তৰীতদোসোতি একো, মোহস্স পহীনত্তা একন্তৰীতমোহোতি একো, কিলেসানং পহীনত্তা একন্তনিক্কিলেসোতি একো, এৰং সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো একন্তৰীতরাগোতি একো.
কথং সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো একাযনমগ্গং গতোতি ¶ একো? একাযনমগ্গো ৰুচ্চতি চত্তারো সতিপট্ঠানা, চত্তারো সম্মপ্পধানা, চত্তারো ইদ্ধিপাদা, পঞ্চিন্দ্রিযানি, পঞ্চ বলানি, সত্ত বোজ্ঝঙ্গা, অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো.
‘‘একাযনং ¶ জাতিখযন্তদস্সী, মগ্গং পজানাতি হিতানুকম্পী;
এতেন মগ্গেন তরিংসু পুব্বে, তরিস্সন্তি যে চ তরন্তি ওঘ’’ন্তি. (সং. নি. ৫.৩৮৪; মহানি. ১৯১) –
এৰং সো একাযনমগ্গং গতোতি একো.
কথং সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো একো অনুত্তরং পচ্চেকসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি একো? বোধি ৰুচ্চতি চতূসু মগ্গেসু ঞাণং (মহানি. ১৯১; চূল়নি. খগ্গৰিসাণসুত্তনিদ্দেস ১২১). পঞ্ঞা পঞ্ঞিন্দ্রিযং পঞ্ঞাবলং ¶ ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো ৰীমংসা ৰিপস্সনা সম্মাদিট্ঠি. সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো তেন পচ্চেকবোধিঞাণেন ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি বুজ্ঝি, ‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খা’’তি বুজ্ঝি, ‘‘সব্বে ধম্মা অনত্তা’’তি বুজ্ঝি. ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা’’তি বুজ্ঝি, ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণ’’ন্তি বুজ্ঝি, ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপ’’ন্তি বুজ্ঝি, ‘‘নামরূপপচ্চযা সল়াযতন’’ন্তি বুজ্ঝি, ‘‘সল়াযতনপচ্চযা ফস্সো’’তি বুজ্ঝি, ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’তি বুজ্ঝি, ‘‘ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা’’তি বুজ্ঝি, ‘‘তণ্হাপচ্চযা উপাদান’’ন্তি বুজ্ঝি, ‘‘উপাদানপচ্চযা ভৰো’’তি বুজ্ঝি, ‘‘ভৰপচ্চযা জাতী’’তি বুজ্ঝি, ‘‘জাতিপচ্চযা জরামরণ’’ন্তি বুজ্ঝি. ‘‘অৰিজ্জানিরোধা সঙ্খারনিরোধো’’তি বুজ্ঝি, ‘‘সঙ্খারনিরোধা ৰিঞ্ঞাণনিরোধো’’তি বুজ্ঝি…পে… ‘‘ভৰনিরোধা জাতিনিরোধো’’তি বুজ্ঝি, ‘‘জাতিনিরোধা জরামরণনিরোধো’’তি বুজ্ঝি. ‘‘ইদং দুক্খ’’ন্তি বুজ্ঝি, ‘‘অযং দুক্খসমুদযো’’তি বুজ্ঝি, ‘‘অযং দুক্খনিরোধো’’তি বুজ্ঝি, ‘‘অযং দুক্খনিরোধগামিনিপটিপদা’’তি বুজ্ঝি. ‘‘ইমে আসৰা’’তি বুজ্ঝি, ‘‘অযং আসৰসমুদযো’’তি বুজ্ঝি…পে… ‘‘পটিপদা’’তি বুজ্ঝি, ‘‘ইমে ধম্মা অভিঞ্ঞেয্যা’’তি বুজ্ঝি, ‘‘ইমে ধম্মা পহাতব্বা’’তি বুজ্ঝি, ‘‘ইমে ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা’’তি বুজ্ঝি, ‘‘ইমে ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি বুজ্ঝি. ছন্নং ফস্সাযতনানং সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ অস্সাদঞ্চ আদীনৰঞ্চ নিস্সরণঞ্চ বুজ্ঝি, পঞ্চন্নং উপাদানক্খন্ধানং সমুদযঞ্চ…পে… নিস্সরণঞ্চ বুজ্ঝি, চতুন্নং মহাভূতানং সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ অস্সাদঞ্চ আদীনৰঞ্চ নিস্সরণঞ্চ বুজ্ঝি, ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং, সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি ¶ বুজ্ঝি.
অথ ৰা যং বুজ্ঝিতব্বং অনুবুজ্ঝিতব্বং পটিবুজ্ঝিতব্বং সম্বুজ্ঝিতব্বং অধিগন্তব্বং ফস্সিতব্বং সচ্ছিকাতব্বং, সব্বং তং তেন পচ্চেকবোধিঞাণেন বুজ্ঝি অনুবুজ্ঝি পটিবুজ্ঝি সম্বুজ্ঝি ¶ অধিগঞ্ছি ফস্সেসি সচ্ছাকাসীতি, এৰং সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো একো অনুত্তরং পচ্চেকসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি একো.
চরেতি অট্ঠ চরিযাযো (চূল়নি. খগ্গৰিসাণসুত্তনিদ্দেস ১২১) – ইরিযাপথচরিযা, আযতনচরিযা, সতিচরিযা, সমাধিচরিযা, ঞাণচরিযা, মগ্গচরিযা, পত্তিচরিযা, লোকত্থচরিযা. ইরিযাপথচরিযাতি চতূসু ইরিযাপথেসু, আযতনচরিযাতি ছসু অজ্ঝত্তিকবাহিরেসু আযতনেসু, সতিচরিযাতি চতূসু সতিপট্ঠানেসু, সমাধিচরিযাতি চতূসু ঝানেসু, ঞাণচরিযাতি চতূসু অরিযসচ্চেসু, মগ্গচরিযাতি চতূসু অরিযমগ্গেসু, পত্তিচরিযাতি চতূসু ¶ সামঞ্ঞফলেসু, লোকত্থচরিযাতি তথাগতেসু অরহন্তেসু সম্মাসম্বুদ্ধেসু, পদেসতো পচ্চেকসম্বুদ্ধেসু, পদেসতো সাৰকেসু.
ইরিযাপথচরিযা চ পণিধিসম্পন্নানং, আযতনচরিযা চ ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারানং, সতিচরিযা চ অপ্পমাদৰিহারীনং, সমাধিচরিযা চ অধিচিত্তমনুযুত্তানং, ঞাণচরিযা চ বুদ্ধিসম্পন্নানং, মগ্গচরিযা চ সম্মাপটিপন্নানং, পত্তিচরিযা চ অধিগতফলানং, লোকত্থচরিযা চ তথাগতানং অরহন্তানং সম্মাসম্বুদ্ধানং, পদেসতো পচ্চেকসম্বুদ্ধানং, পদেসতো সাৰকানং. ইমা অট্ঠ চরিযাযো.
অপরাপি অট্ঠ চরিযাযো – অধিমুচ্চন্তো সদ্ধায চরতি, পগ্গণ্হন্তো ৰীরিযেন চরতি, উপট্ঠপেন্তো সতিযা চরতি, অৰিক্খেপং করোন্তো সমাধিনা চরতি, পজানন্তো পঞ্ঞায চরতি, ৰিজানন্তো ৰিঞ্ঞাণচরিযায চরতি, এৰং পটিপন্নস্স কুসলা ধম্মা আযতনন্তি আযতনচরিযায চরতি. এৰং পটিপন্নো ৰিসেসমধিগচ্ছতীতি ৰিসেসচরিযায চরতি. ইমা অট্ঠ চরিযাযো.
অপরাপি অট্ঠ চরিযাযো – দস্সনচরিযা চ সম্মাদিট্ঠিযা, অভিনিরোপনচরিযা চ সম্মাসঙ্কপ্পস্স, পরিগ্গহচরিযা চ সম্মাৰাচায, সমুট্ঠানচরিযা চ সম্মাকম্মন্তস্স, ৰোদানচরিযা চ সম্মাআজীৰস্স, পগ্গহচরিযা চ সম্মাৰাযামস্স, উপট্ঠানচরিযা চ সম্মাসতিযা, অৰিক্খেপচরিযা চ সম্মাসমাধিস্স. ইমা অট্ঠ চরিযাযো.
খগ্গৰিসাণকপ্পোতি যথা খগ্গস্স নাম ৰিসাণং একমেৰ হোতি, অদুতিযং, এৰমেৰ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো তক্কপ্পো তস্সদিসো তপ্পটিভাগো. যথা অতিলোণং ৰুচ্চতি লোণকপ্পো, অতিতিত্তকং ¶ ৰুচ্চতি তিত্তকপ্পো, অতিমধুরং ৰুচ্চতি মধুরকপ্পো, অতিউণ্হং ৰুচ্চতি অগ্গিকপ্পো, অতিসীতং ৰুচ্চতি হিমকপ্পো, মহাউদকক্খন্ধো ¶ ৰুচ্চতি সমুদ্দকপ্পো, মহাভিঞ্ঞাবলপ্পত্তো সাৰকো ৰুচ্চতি সত্থুকপ্পোতি. এৰমেৰ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো খগ্গৰিসাণকপ্পো, খগ্গৰিসাণসদিসো খগ্গৰিসাণপটিভাগো একো অদুতিযো মুত্তবন্ধনো সম্মা লোকে চরতি ৰিহরতি ইরিযতি ৰত্ততি পালেতি যপেতি যাপেতীতি একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহু পচ্চেকসম্বুদ্ধা –
‘‘সব্বেসু ¶ ভূতেসু নিধায দণ্ডং, অৰিহেঠযং অঞ্ঞতরম্পি তেসং;
ন পুত্তমিচ্ছেয্য কুতো সহাযং, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘সংসগ্গজাতস্স ভৰন্তি স্নেহা, স্নেহন্ৰযং দুক্খমিদং পহোতি;
আদীনৰং স্নেহজং পেক্খমানো; একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘মিত্তে সুহজ্জে অনুকম্পমানো, হাপেতি অত্থং পটিবদ্ধচিত্তো;
এতং ভযং সন্থৰে পেক্খমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘ৰংসো ৰিসালোৰ যথা ৰিসত্তো, পুত্তেসু দারেসু চ যা অপেক্খা;
ৰংসে কল়ীরোৰ অসজ্জমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘মিগো অরঞ্ঞম্হি যথা অবদ্ধো, যেনিচ্ছকং গচ্ছতি গোচরায;
ৰিঞ্ঞূ নরো সেরিতং পেক্খমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘আমন্তনা হোতি সহাযমজ্ঝে, ৰাসে চ ঠানে গমনে চারিকায;
অনভিজ্ঝিতং সেরিতং পেক্খমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘খিড্ডা রতী হোতি সহাযমজ্ঝে, পুত্তেসু পেমং ৰিপুলঞ্চ হোতি;
পিযৰিপ্পযোগং ৰিজিগুচ্ছমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘চাতুদ্দিসো ¶ ¶ অপ্পটিঘো চ হোতি, সন্তুস্সমানো ইতরীতরেন;
পরিস্সযানং সহিতা অছম্ভী, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘দুস্সঙ্গহা ¶ পব্বজিতাপি একে, অথো গহট্ঠা ঘরমাৰসন্তা;
অপ্পোস্সুক্কো পরপুত্তেসু হুত্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘ওরোপযিত্ৰা গিহিব্যঞ্জনানি, সঞ্ছিন্নপত্তো যথা কোৰিল়ারো;
ছেত্ৰান ৰীরো গিহিবন্ধনানি, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘সচে লভেথ নিপকং সহাযং, সদ্ধিং চরং সাধুৰিহারিধীরং;
অভিভুয্য সব্বানি পরিস্সযানি, চরেয্য তেনত্তমনো সতীমা.
‘‘নো চে লভেথ নিপকং সহাযং, সদ্ধিং চরং সাধুৰিহারিধীরং;
রাজাৰ রট্ঠং ৰিজিতং পহায, একো চরে মাতঙ্গরঞ্ঞেৰ নাগো.
‘‘অদ্ধা পসংসাম সহাযসম্পদং, সেট্ঠা সমা সেৰিতব্বা সহাযা;
এতে অলদ্ধা অনৰজ্জভোজী, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘দিস্ৰা সুৰণ্ণস্স পভস্সরানি, কম্মারপুত্তেন সুনিট্ঠিতানি;
সঙ্ঘট্টমানানি দুৰে ভুজস্মিং, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘এৰং ¶ দুতীযেন সহা মমস্স, ৰাচাভিলাপো অভিসজ্জনা ৰা;
এতং ভযং আযতিং পেক্খমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘কামা হি চিত্রা মধুরা মনোরমা, ৰিরূপরূপেন মথেন্তি চিত্তং;
আদীনৰং কামগুণেসু দিস্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘ঈতী ¶ চ গণ্ডো চ উপদ্দৰো চ, রোগো চ সল্লঞ্চ ভযঞ্চ মেতং;
এতং ভযং কামগুণেসু দিস্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘সীতঞ্চ উণ্হঞ্চ খুদং পিপাসং, ৰাতাতপে ডংসসরীসপে চ;
সব্বানিপেতানি অভিব্ভৰিত্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘নাগোৰ ¶ যূথানি ৰিৰজ্জযিত্ৰা, সঞ্জাতখন্ধো পদুমী উল়ারো;
যথাভিরন্তং ৰিহরং অরঞ্ঞে, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘অট্ঠানতং সঙ্গণিকারতস্স, যং ফস্সযে সামযিকং ৰিমুত্তিং;
আদিচ্চবন্ধুস্স ৰচো নিসম্ম, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘দিট্ঠীৰিসূকানি উপাতিৰত্তো, পত্তো নিযামং পটিলদ্ধমগ্গো;
উপ্পন্নঞাণোম্হি অনঞ্ঞনেয্যো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘নিল্লোলুপো ¶ নিক্কুহো নিপ্পিপাসো, নিম্মক্খ নিদ্ধন্তকসাৰমোহো;
নিরাসযো সব্বলোকে ভৰিত্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘পাপং সহাযং পরিৰজ্জযেথ, অনত্থদস্সিং ৰিসমে নিৰিট্ঠং;
সযং ন সেৰে পসুতং পমত্তং, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘বহুস্সুতং ধম্মধরং ভজেথ, মিত্তং উল়ারং পটিভানৰন্তং;
অঞ্ঞায অত্থানি ৰিনেয্য কঙ্খং, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘খিড্ডং রতিং কামসুখঞ্চ লোকে, অনলঙ্করিত্ৰা অনপেক্খমানো;
ৰিভূসট্ঠানা ৰিরতো সচ্চৰাদী, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘পুত্তঞ্চ ¶ দারং পিতরঞ্চ মাতরং, ধনানি ধঞ্ঞানি চ বন্ধৰানি;
হিত্ৰান কামানি যথোধিকানি, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘সঙ্গো এসো পরিত্তমেত্থ সোখ্যং, অপ্পস্সাদো দুক্খমেৰেত্থ ভিয্যো;
গল়ো এসো ইতি ঞত্ৰা মতিমা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘সন্দালযিত্ৰান সংযোজনানি, জালংৰ ভেত্ৰা সলিলম্বুচারী,
অগ্গীৰ দড্ঢং অনিৰত্তমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘ওক্খিত্তচক্খূ ¶ ¶ ন চ পাদলোলো, গুত্তিন্দ্রিযো রক্খিতমানসানো;
অনৰস্সুতো অপরিডয্হমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘ওহারযিত্ৰা গিহিব্যঞ্জনানি, সঞ্ছন্নপত্তো যথা পারিছত্তো;
কাসাযৰত্থো অভিনিক্খমিত্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘রসেসু গেধং অকরং অলোলো, অনঞ্ঞপোসী সপদানচারী;
কুলে কুলে অপ্পটিবদ্ধচিত্তো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘পহায পঞ্চাৰরণানি চেতসো, উপক্কিলেসে ব্যপনুজ্জ সব্বে;
অনিস্সিতো ছেজ্জ সিনেহদোসং, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘ৰিপিট্ঠিকত্ৰান সুখঞ্চ দুক্খং, পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সং;
লদ্ধানুপেক্খং সমথং ৰিসুদ্ধং, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘আরদ্ধৰীরিযো পরমত্থপত্তিযা, অলীনচিত্তো অকুসীতৰুত্তি;
দল়্হনিক্কমো থামবলূপপন্নো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘পটিসল্লানং ¶ ঝানমরিঞ্চমানো, ধম্মেসু নিচ্চং অনুধম্মচারী;
আদীনৰং সম্মসিতা ভৰেসু, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘তণ্হক্খযং ¶ পত্থযমপ্পমত্তো, অনেল়মূগো সুতৰা সতীমা;
সঙ্খাতধম্মো নিযতো পধানৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘সীহোৰ সদ্দেসু অসন্তসন্তো, ৰাতোৰ জালম্হি অসজ্জমানো;
পদুমংৰ তোযেন অলিম্পমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘সীহো যথা দাঠবলী পসয্হ, রাজা মিগানং অভিভুয্য চারী;
সেৰেথ পন্তানি সেনাসনানি, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘মেত্তং ¶ উপেক্খং করুণং ৰিমুত্তিং, আসেৰমানো মুদিতঞ্চ কালে;
সব্বেন লোকেন অৰিরুজ্ঝমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘রাগঞ্চ দোসঞ্চ পহায মোহং, সন্দালযিত্ৰান সংযোজনানি;
অসন্তসং জীৰিতসঙ্খযম্হি, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
‘‘ভজন্তি সেৰন্তি চ কারণত্থা, নিক্কারণা দুল্লভা অজ্জ মিত্তা;
অত্তত্থপঞ্ঞা অসুচীমনুস্সা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
তত্থ সব্বেসু ভূতেসূতি খগ্গৰিসাণপচ্চেকবুদ্ধাপদানসুত্তং. কা উপ্পত্তি? সব্বসুত্তানং চতুব্বিধা উপ্পত্তি – অত্তজ্ঝাসযতো, পরজ্ঝাসযতো, অট্ঠুপ্পত্তিতো, পুচ্ছাৰসিতোতি. তত্থ খগ্গৰিসাণসুত্তস্স অৰিসেসেন পুচ্ছাৰসিতো উপ্পত্তি. ৰিসেসেন পন যস্মা এত্থ কাচি গাথা তেন ¶ তেন পচ্চেকবুদ্ধেন পুট্ঠেন ৰুত্তা, কাচি অপুট্ঠেন অত্তনা অধিগতমগ্গনযানুরূপং ¶ উদানংযেৰ উদানেন্তেন, তস্মা কাযচি গাথায পুচ্ছাৰসিতো, কাযচি অত্তজ্ঝাসযতো উপ্পত্তি. তত্থ যা অযং অৰিসেসেন পুচ্ছাৰসিতো উপ্পত্তি, সা আদিতো পভুতি এৰং ৰেদিতব্বা –
একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি. অথ খো আযস্মতো আনন্দস্স রহোগতস্স পটিসল্লীনস্স এৰং চেতসো পরিৰিতক্কো উদপাদি – ‘‘বুদ্ধানং পত্থনা চ অভিনীহারো চ দিস্সতি, তথা সাৰকানং, পচ্চেকবুদ্ধানং ন দিস্সতি, যংনূনাহং ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছেয্য’’ন্তি? সো পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা যথাক্কমেন এতমত্থং পুচ্ছি. অথস্স ভগৰা পুব্বযোগাৰচরসুত্তং অভাসি –
‘‘পঞ্চিমে, আনন্দ, আনিসংসা পুব্বযোগাৰচরে দিট্ঠেৰ ধম্মে পটিকচ্চেৰ অঞ্ঞং আরাধেতি. নো চে দিট্ঠেৰ ধম্মে পটিকচ্চেৰ অঞ্ঞং আরাধেতি, অথ মরণকালে অঞ্ঞং আরাধেতি. অথ দেৰপুত্তো সমানো অঞ্ঞং আরাধেতি. অথ বুদ্ধানং সম্মুখীভাৰে খিপ্পাভিঞ্ঞো হোতি. অথ পচ্ছিমে কালে পচ্চেকসম্বুদ্ধো হোতী’’তি.
এৰং ৰত্ৰা পুন আহ –
‘‘পচ্চেকসম্বুদ্ধা ¶ নাম, আনন্দ, অভিনীহারসম্পন্না পুব্বযোগাৰচরা হোন্তি, তস্মা পচ্চেকবুদ্ধবুদ্ধসাৰকানং সব্বেসং পত্থনা চ অভিনীহারো চ ইচ্ছিতব্বো’’তি.
সো আহ – ‘‘বুদ্ধানং, ভন্তে, পত্থনা কীৰ চিরং ৰট্টতী’’তি. বুদ্ধানং, আনন্দ, হেট্ঠিমপরিচ্ছেদেন চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি কপ্পসতসহস্সঞ্চ, মজ্ঝিমপরিচ্ছেদেন অট্ঠ অসঙ্খ্যেয্যানি কপ্পসতসহস্সঞ্চ, উপরিমপরিচ্ছেদেন সোল়স অসঙ্খ্যেয্যানি কপ্পসতসহস্সঞ্চ. এতে চ ভেদা পঞ্ঞাধিকসদ্ধাধিকৰীরিযাধিকানং ৰসেন ঞাতব্বা. পঞ্ঞাধিকানঞ্হি সদ্ধা মন্দা হোতি, পঞ্ঞা তিক্খা. সদ্ধাধিকানং পঞ্ঞা মজ্ঝিমা হোতি, সদ্ধা তিক্খা. ৰীরিযাধিকানং সদ্ধা পঞ্ঞা মন্দা হোতি, ৰীরিযং তিক্খন্তি. অপ্পত্ৰা পন চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি কপ্পসতসহস্সঞ্চ দিৰসে দিৰসে ৰেস্সন্তরদানসদিসং দানং দেন্তোপি তদনুরূপে সীলাদিপারমিধম্মে আচিনন্তোপি অন্তরা ¶ বুদ্ধো ভৰিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. কস্মা? ঞাণং গব্ভং ন গণ্হাতি, ৰেপুল্লং নাপজ্জতি, পরিপাকং ন গচ্ছতীতি. যথা নাম তিমাসচতুমাসপঞ্চমাসচ্চযেন নিপ্ফজ্জনকং সস্সং তং তং কালং অপ্পত্ৰা দিৰসে দিৰসে সতক্খত্তুং সহস্সক্খত্তুং কেল়াযন্তোপি উদকেন সিঞ্চন্তোপি অন্তরা পক্খেন ৰা মাসেন ৰা নিপ্ফাদেস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. কস্মা? সস্সং গব্ভং ন গণ্হাতি, ৰেপুল্লং নাপজ্জতি, পরিপাকং ন গচ্ছতীতি. এৰমেৰং অপ্পত্ৰা চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি কপ্পসতসহস্সঞ্চ অন্তরা বুদ্ধো ভৰিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. তস্মা যথাৰুত্তমেৰ ¶ কালং পারমিপূরণং কাতব্বং ঞাণপরিপাকত্থায. এত্তকেনাপি চ কালেন বুদ্ধত্তং পত্থযতো অভিনীহারকরণে অট্ঠ সম্পত্তিযো ইচ্ছিতব্বা. অযঞ্হি –
‘‘মনুস্সত্তং লিঙ্গসম্পত্তি, হেতু সত্থারদস্সনং;
পব্বজ্জা গুণসম্পত্তি, অধিকারো চ ছন্দতা;
অট্ঠধম্মসমোধানা, অভিনীহারো সমিজ্ঝতি’’. (বু. ৰং. ২.৫৯);
অভিনীহারোতি মূলপণিধানস্সেতং অধিৰচনং. তত্থ মনুস্সত্তন্তি মনুস্সজাতি. অঞ্ঞত্র হি মনুস্সজাতিযা অৰসেসজাতীসু দেৰজাতিযম্পি ঠিতস্স পণিধি ন ইজ্ঝতি, তত্থ ঠিতেন পন বুদ্ধত্তং পত্থযন্তেন দানাদীনি পুঞ্ঞকম্মানি কত্ৰা মনুস্সত্তংযেৰ পত্থেতব্বং, তত্থ ঠত্ৰা পণিধি কাতব্বো. এৰঞ্হি সমিজ্ঝতি. লিঙ্গসম্পত্তীতি পুরিসভাৰো. মাতুগামনপুংসকউভতোব্যঞ্জনকানঞ্হি মনুস্সজাতিযং ঠিতানম্পি পণিধি ন ইজ্ঝতি. তত্থ ঠিতেন পন বুদ্ধত্তং পত্থেন্তেন দানাদীনি পুঞ্ঞকম্মানি কত্ৰা পুরিসভাৰোযেৰ পত্থেতব্বো, তত্থ ঠত্ৰা ¶ পণিধি কাতব্বো. এৰঞ্হি সমিজ্ঝতি. হেতূতি অরহত্তস্স উপনিস্সযসম্পত্তি. যো হি তস্মিং অত্তভাৰে ৰাযমন্তো অরহত্তং পাপুণিতুং সমত্থো, তস্স পণিধি সমিজ্ঝতি, নো ইতরস্স যথা সুমেধপণ্ডিতস্স. সো হি দীপঙ্করপাদমূলে পব্বজিত্ৰা তেনত্তভাৰেন অরহত্তং পাপুণিতুং সমত্থো অহোসি. সত্থারদস্সনন্তি বুদ্ধানং সম্মুখাদস্সনং. এৰঞ্হি ইজ্ঝতি, নো অঞ্ঞথা যথা সুমেধপণ্ডিতস্স. সো হি দীপঙ্করং সম্মুখা দিস্ৰা পণিধিং অকাসি. পব্বজ্জাতি অনগারিযভাৰো. সো চ খো সাসনে ৰা কম্মৰাদিকিরিযৰাদিতাপসপরিব্বাজকনিকাযে ৰা ৰট্টতি যথা সুমেধপণ্ডিতস্স. সো হি সুমেধো নাম তাপসো হুত্ৰা পণিধিং অকাসি. গুণসম্পত্তীতি ঝানাদিগুণপটিলাভো ¶ . পব্বজিতস্সপি হি গুণসম্পন্নস্সেৰ ইজ্ঝতি, নো ইতরস্স যথা সুমেধপণ্ডিতস্স. সো হি পঞ্চাভিঞ্ঞো চ অট্ঠসমাপত্তিলাভী চ হুত্ৰা পণিধেসি. অধিকারোতি অধিককারো, পরিচ্চাগোতি অত্থো. জীৰিতাদিপরিচ্চাগঞ্হি কত্ৰা পণিদহতোযেৰ ইজ্ঝতি, নো ইতরস্স যথা সুমেধপণ্ডিতস্স. সো হি –
‘‘অক্কমিত্ৰান মং বুদ্ধো, সহ সিস্সেহি গচ্ছতু;
মা নং কললে অক্কমিত্থ, হিতায মে ভৰিস্সতী’’তি. (বু. ৰং. ২.৫৩);
এৰং ¶ অত্তপরিচ্চাগং কত্ৰা পণিধেসি. ছন্দতাতি কত্তুকম্যতা. সা যস্স বলৰতী হোতি, তস্স ইজ্ঝতি পণিধি. সা চ সচে কোচি ৰদেয্য ‘‘কো চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি কপ্পসতসহস্সঞ্চ নিরযে পচ্চিত্ৰা বুদ্ধত্তং ইচ্ছতী’’তি. তং সুত্ৰা যো ‘‘অহ’’ন্তি ৰত্তুং উস্সহতি, তস্স বলৰতীতি ৰেদিতব্বা. তথা যদি কোচি ৰদেয্য ‘‘কো সকলচক্কৰাল়ং ৰীতচ্চিকানং অঙ্গারানং পূরং অক্কমিত্ৰা বুদ্ধত্তং ইচ্ছতি, কো সকলচক্কৰাল়ং সত্তিসূলেহি আকিণ্ণং অক্কমন্তো অতিক্কমিত্ৰা বুদ্ধত্তং ইচ্ছতি, কো সকলচক্কৰাল়ং সমতিত্তিকং উদকপুণ্ণং উত্তরিত্ৰা বুদ্ধত্তং ইচ্ছতি, কো সকলচক্কৰাল়ং নিরন্তরং ৰেল়ুগুম্বসঞ্ছন্নং মদ্দন্তো অতিক্কমিত্ৰা বুদ্ধত্তং ইচ্ছতী’’তি, তং সুত্ৰা যো ‘‘অহ’’ন্তি ৰত্তুং উস্সহতি, তস্স বলৰতীতি ৰেদিতব্বা. এৰরূপেন চ কত্তুকম্যতাছন্দেন সমন্নাগতো সুমেধপণ্ডিতো পণিধেসীতি.
এৰং সমিদ্ধাভিনীহারো চ বোধিসত্তো ইমানি অট্ঠারস অভব্বট্ঠানানি ন উপেতি. সো হি ততো পভুতি ন জচ্চন্ধো হোতি ন জচ্চপধিরো, ন উম্মত্তকো, ন এল়মুগো, ন পীঠসপ্পি ¶ , ন মিলক্খেসু উপ্পজ্জতি, ন দাসিযা কুচ্ছিম্হি নিব্বত্ততি, ন নিযতমিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতি, নাস্স লিঙ্গং পরিৰত্ততি, ন পঞ্চানন্তরিযকম্মানি করোতি, ন কুট্ঠী হোতি, ন তিরচ্ছানযোনিযং ৰট্টকতো পচ্ছিমত্তভাৰো হত্থিতো অধিকত্তভাৰো হোতি, ন খুপ্পিপাসিকনিজ্ঝামতণ্হিকপেতেসু উপ্পজ্জতি, ন কালকঞ্চিকাসুরেসু, ন অৰীচিনিরযে, ন লোকন্তরিকেসু উপ্পজ্জতি. কামাৰচরেসু পন ন মারো হোতি, রূপাৰচরেসু ন অসঞ্ঞীভৰে, ন সুদ্ধাৰাসেসু উপ্পজ্জতি, ন অরূপভৰেসু, ন অঞ্ঞং চক্কৰাল়ং সঙ্কমতি.
যা ¶ চিমা উস্সাহো চ উম্মঙ্গো চ অৰত্থানঞ্চ হিতচরিযা চাতি চতস্সো বুদ্ধভূমিযো, তাহি সমন্নাগতো হোতি. তত্থ –
‘‘উস্সাহো ৰীরিযং ৰুত্তং, উম্মঙ্গো পঞ্ঞা পৰুচ্চতি;
অৰত্থানং অধিট্ঠানং, হিতচরিযা মেত্তাভাৰনা’’তি. –
ৰেদিতব্বা. যে চ ইমে নেক্খম্মজ্ঝাসযো, পৰিৰেকজ্ঝাসযো, অলোভজ্ঝাসযো, অদোসজ্ঝাসযো, অমোহজ্ঝাসযো, নিস্সরণজ্ঝাসযোতি ছ অজ্ঝাসযা বোধিপরিপাকায সংৰত্তন্তি, যেহি সমন্নাগতত্তা নেক্খম্মজ্ঝাসযা ¶ চ বোধিসত্তা কামেসু দোসদস্সাৰিনো, পৰিৰেকজ্ঝাসযা চ বোধিসত্তা সঙ্গণিকায দোসদস্সাৰিনো, অলোভজ্ঝাসযা চ বোধিসত্তা লোভে দোসদস্সাৰিনো, অদোসজ্ঝাসযা চ বোধিসত্তা দোসে দোসদস্সাৰিনো, অমোহজ্ঝাসযা চ বোধিসত্তা মোহে দোসদস্সাৰিনো, নিস্সরণজ্ঝাসযা চ বোধিসত্তা সব্বভৰেসু দোসদস্সাৰিনোতি ৰুচ্চন্তি, তেহি চ সমন্নাগতো হোতি.
পচ্চেকবুদ্ধানং পন কীৰ চিরং পত্থনা ৰট্টতীতি? পচ্চেকবুদ্ধানং দ্ৰে অসঙ্খ্যেয্যানি কপ্পসতসহস্সঞ্চ, ততো ওরং ন সক্কা, পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰেত্থ কারণং ৰেদিতব্বং. এত্তকেনাপি চ কালেন পচ্চেকবুদ্ধত্তং পত্থযতো অভিনীহারকরণে পঞ্চ সম্পত্তিযো ইচ্ছিতব্বা. তেসঞ্হি –
‘‘মনুস্সত্তং লিঙ্গসম্পত্তি, ৰিগতাসৰদস্সনং;
অধিকারো চ ছন্দতা, এতে অভিনীহারকারণা’’.
তত্থ ¶ ৰিগতাসৰদস্সনন্তি বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধবুদ্ধসাৰকানং যস্স কস্সচি দস্সনন্তি অত্থো. সেসং ৰুত্তনযমেৰ.
অথ ‘‘সাৰকানং পত্থনা কিত্তকং ৰট্টতী’’তি? দ্ৰিন্নং অগ্গসাৰকানং একং অসঙ্খ্যেয্যং কপ্পসতসহস্সঞ্চ, অসীতিমহাসাৰকানং কপ্পসতসহস্সমেৰ. তথা বুদ্ধস্স মাতাপিতূনং উপট্ঠাকস্স পুত্তস্স চাতি, ততো ওরং ন সক্কা, তত্থ কারণং ৰুত্তনযমেৰ. ইমেসং পন সব্বেসম্পি অধিকারো চ ছন্দতাতি দ্ৰঙ্গসমন্নাগতোযেৰ অভিনীহারো হোতি.
এৰং ইমায পত্থনায ইমিনা চ অভিনীহারেন যথাৰুত্তপ্পভেদং কালং পারমিযো পূরেত্ৰা বুদ্ধা লোকে উপ্পজ্জন্তা খত্তিযকুলে ৰা ব্রাহ্মণকুলে ৰা উপ্পজ্জন্তি, পচ্চেকবুদ্ধা খত্তিযব্রাহ্মণগহপতিকুলানং অঞ্ঞতরস্মিং, অগ্গসাৰকা ¶ পন বুদ্ধা ৰিয খত্তিযব্রাহ্মণকুলেস্ৰেৰ. সব্ববুদ্ধা সংৰট্টমানে কপ্পে ন উপ্পজ্জন্তি, ৰিৰট্টমানে কপ্পে উপ্পজ্জন্তি, তথা পচ্চেকবুদ্ধা. তে পন বুদ্ধানং উপ্পজ্জনকালে ন উপ্পজ্জন্তি. বুদ্ধা সযঞ্চ বুজ্ঝন্তি, পরে চ বোধেন্তি. পচ্চেকবুদ্ধা সযমেৰ বুজ্ঝন্তি, ন পরে বোধেন্তি. অত্থরসমেৰ পটিৰিজ্ঝন্তি, ন ধম্মরসং. ন হি তে লোকুত্তরধম্মং পঞ্ঞত্তিং আরোপেত্ৰা দেসেতুং সক্কোন্তি, মূগেন দিট্ঠসুপিনো ৰিয ৰনচরকেন নগরে সাযিতব্যঞ্জনরসো ৰিয চ নেসং ধম্মাভিসমযো ¶ হোতি. সব্বং ইদ্ধিসমাপত্তিপটিসম্ভিদাপভেদং পাপুণন্তি. গুণৰিসিট্ঠতায বুদ্ধানং হেট্ঠা সাৰকানং উপরি হোন্তি, ন অঞ্ঞে পব্বাজেত্ৰা আভিসমাচারিকং সিক্খাপেন্তি, ‘‘চিত্তসল্লেখো কাতব্বো, ৰোসানং নাপজ্জিতব্ব’’ন্তি ইমিনা উদ্দেসেন উপোসথং করোন্তি, অজ্জ উপোসথোতি ৰচনমত্তেন ৰা, উপোসথং করোন্তা চ গন্ধমাদনে মঞ্জূসকরুক্খমূলে রতনমাল়ে সন্নিপতিত্ৰা করোন্তীতি. এৰং ভগৰা আযস্মতো আনন্দস্স পচ্চেকবুদ্ধানং সব্বাকারপরিপূরং পত্থনঞ্চ অভিনীহারঞ্চ কথেত্ৰা ইদানি ইমায পত্থনায ইমিনা চ অভিনীহারেন সমুদাগতে তে তে পচ্চেকবুদ্ধে কথেতুং ‘‘সব্বেসু ভূতেসু নিধায দণ্ড’’ন্তিআদিনা নযেন ইমং খগ্গৰিসাণসুত্তং অভাসি. অযং তাৰ অৰিসেসেন পুচ্ছাৰসিতো খগ্গৰিসাণসুত্তস্স উপ্পত্তি.
ইদানি ৰিসেসেন ৰত্তব্বা. তত্থ ইমিস্সা তাৰ গাথায এৰং উপ্পত্তি ৰেদিতব্বা – অযং কির পচ্চেকবুদ্ধো পচ্চেকবোধিসত্তভূমিং ওগাহন্তো দ্ৰে অসঙ্খ্যেয্যানি কপ্পসতসহস্সঞ্চ পারমিযো পূরেত্ৰা কস্সপস্স ভগৰতো সাসনে পব্বজিত্ৰা আরঞ্ঞিকো হুত্ৰা গতপচ্চাগতৰত্তং পূরেন্তো সমণধম্মং অকাসি. এতং কির ৰত্তং অপরিপূরেত্ৰা পচ্চেকবোধিং পাপুণন্তো নাম নত্থি ¶ . কিং পনেতং গতপচ্চাগতৰত্তং নাম? হরণপচ্চাহরণন্তি. তং যথা ৰিভূতং হোতি, তথা কথেস্সাম.
ইধ একচ্চো ভিক্খু হরতি ন পচ্চাহরতি, একচ্চো পচ্চাহরতি ন হরতি, একচ্চো নেৰ হরতি ন পচ্চাহরতি, একচ্চো হরতি চ পচ্চাহরতি চ. তত্থ যো ভিক্খু পগেৰ ৰুট্ঠায চেতিযঙ্গণবোধিযঙ্গণৰত্তং কত্ৰা বোধিরুক্খে উদকং আসিঞ্চিত্ৰা পানীযঘটং পূরেত্ৰা পানীযমাল়ে ঠপেত্ৰা আচরিযৰত্তং উপজ্ঝাযৰত্তং কত্ৰা দ্ৰেঅসীতি খন্ধকৰত্তানি চ চুদ্দস মহাৰত্তানি সমাদায ৰত্ততি. সো সরীরপরিকম্মং কত্ৰা সেনাসনং পৰিসিত্ৰা যাৰ ভিক্খাচারৰেলা, তাৰ ৰিৰিত্তাসনে ৰীতিনামেত্ৰা ৰেলং ¶ ঞত্ৰা নিৰাসেত্ৰা কাযবন্ধনং বন্ধিত্ৰা উত্তরাসঙ্গং কত্ৰা সঙ্ঘাটিং খন্ধে করিত্ৰা পত্তং অংসে আলগ্গেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসি করোন্তো চেতিযঙ্গণং গন্ত্ৰা চেতিযঞ্চ বোধিঞ্চ ৰন্দিত্ৰা গামসমীপে চীৰরং পারুপিত্ৰা পত্তং আদায গামং পিণ্ডায ¶ পৰিসতি. এৰং পৰিট্ঠো চ লাভী ভিক্খু পুঞ্ঞৰা উপাসকেহি সক্কতো গরুকতো উপট্ঠাককুলে ৰা পটিক্কমনসালাযং ৰা পটিক্কমিত্ৰা উপাসকেহি তং তং পঞ্হং পুচ্ছিযমানো তেসং পঞ্হৰিস্সজ্জনেন ধম্মদেসনাৰিক্খেপেন চ তং মনসিকারং ছড্ডেত্ৰা নিক্খমতি. ৰিহারং আগতোপি ভিক্খূহি পঞ্হং পুট্ঠো কথেতি, ধম্মং ভণতি, তং তং ব্যাপারঞ্চ আপজ্জতি. পচ্ছাভত্তম্পি পুরিমযামম্পি মজ্ঝিমযামম্পি এৰং ভিক্খূহি সদ্ধিং পপঞ্চেত্ৰা কাযদুট্ঠুল্লাভিভূতো পচ্ছিমযামেপি সযতি, নেৰ কম্মট্ঠানং মনসি করোতি. অযং ৰুচ্চতি ‘‘হরতি ন পচ্চাহরতী’’তি.
যো পন ব্যাধিবহুলো হোতি, ভুত্তাহারো পচ্চূসসমযে ন সম্মা পরিণমতি. পগেৰ ৰুট্ঠায যথাৰুত্তং ৰত্তং কাতুং ন সক্কোতি কম্মট্ঠানং ৰা মনসি কাতুং, অঞ্ঞদত্থু যাগুং ৰা খজ্জকং ৰা ভেসজ্জং ৰা ভত্তং ৰা পত্থযমানো কালস্সেৰ পত্তচীৰরমাদায গামং পৰিসতি. তত্থ যাগুং ৰা খজ্জকং ৰা ভেসজ্জং ৰা ভত্তং ৰা লদ্ধা পত্তং নীহরিত্ৰা ভত্তকিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসিন্নো কম্মট্ঠানং মনসি করিত্ৰা ৰিসেসং পত্ৰা ৰা অপত্ৰা ৰা ৰিহারং আগন্ত্ৰা তেনেৰ মনসিকারেন ৰিহরতি. অযং ৰুচ্চতি ‘‘পচ্চাহরতি ন হরতী’’তি. এদিসা হি ভিক্খূ যাগুং পিৰিত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা বুদ্ধসাসনে অরহত্তং পত্তা গণনপথং ৰীতিৰত্তা, সীহল়দীপেযেৰ তেসু তেসু গামেসু আসনসালাযং তং আসনং নত্থি, যত্থ ভিক্খূ নিসিন্না যাগুং পিৰিত্ৰা অরহত্তং অপ্পত্তা.
যো পন পমাদৰিহারী হোতি নিক্খিত্তধুরো, সব্বৰত্তানি ভিন্দিত্ৰা পঞ্চৰিধচেতোখিলৰিনিবন্ধনবদ্ধচিত্তো ¶ ৰিহরন্তো কম্মট্ঠানমনসিকারমননুযুত্তো গামং পিণ্ডায পৰিসিত্ৰা গিহীহি সদ্ধিং কথাপপঞ্চেন পপঞ্চিতো তুচ্ছকোৰ নিক্খমতি. অযং ৰুচ্চতি ‘‘নেৰ হরতি ন পচ্চাহরতী’’তি.
যো পন পগেৰ ৰুট্ঠায পুরিমনযেনেৰ সব্বৰত্তানি পরিপূরেত্ৰা যাৰ ভিক্খাচারৰেলা, তাৰ পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসি করোতি. কম্মট্ঠানং নাম দুৰিধং – সব্বত্থকঞ্চ পারিহারিযঞ্চ. তত্থ সব্বত্থকং নাম মেত্তা চ মরণানুস্সতি চ. তঞ্হি সব্বত্থ অত্থযিতব্বং ইচ্ছিতব্বন্তি ‘‘সব্বত্থক’’ন্তি ৰুচ্চতি. মেত্তা নাম আৰাসাদীসু সব্বত্থ ইচ্ছিতব্বা. আৰাসেসু ¶ হি মেত্তাৰিহারী ভিক্খু সব্রহ্মচারীনং পিযো হোতি মনাপো, তেন ফাসু ¶ অসঙ্ঘট্ঠো ৰিহরতি. দেৰতাসু মেত্তাৰিহারী দেৰতাহি রক্খিতগোপিতো সুখং ৰিহরতি. রাজরাজমহামত্তাদীসু মেত্তাৰিহারী তেহি মমাযিতো সুখং ৰিহরতি. গামনিগমাদীসু মেত্তাৰিহারী সব্বত্থ ভিক্খাচরিযাদীসু মনুস্সেহি সক্কতো গরুকতো সুখং ৰিহরতি. মরণানুস্সতিভাৰনায জীৰিতনিকন্তিং পহায অপ্পমত্তো ৰিহরতি.
যং পন সদা পরিহরিতব্বং চরিযানুকূলেন গহিতং. তং দসাসুভকসিণানুস্সতীসু অঞ্ঞতরং, চতুধাতুৰৰত্থানমেৰ ৰা, তং সদা পরিহরিতব্বতো রক্খিতব্বতো ভাৰেতব্বতো চ ‘‘পারিহারিয’’ন্তি ৰুচ্চতি, মূলকম্মট্ঠানন্তিপি তদেৰ. অত্থকামা হি কুলপুত্তা সাসনে পব্বজিত্ৰা দসপি ৰীসম্পি তিংসম্পি চত্তালীসম্পি পঞ্ঞাসম্পি সতম্পি একতো ৰসন্তা কতিকৰত্তং কত্ৰা ৰিহরন্তি – ‘‘আৰুসো, তুম্হে ন ইণট্টা ন ভযট্টা ন জীৰিকাপকতা পব্বজিতা, দুক্খা মুচ্চিতুকামা পনেত্থ পব্বজিতা. তস্মা গমনে উপ্পন্নকিলেসে গমনেযেৰ নিগ্গণ্হথ, ঠানে, নিসজ্জায, সযনে উপ্পন্নকিলেসে সযনেযেৰ নিগ্গণ্হথা’’তি.
তে এৰং কতিকৰত্তং কত্ৰা ভিক্খাচারং গচ্ছন্তা অড্ঢউসভউসভঅড্ঢগাৰুতগাৰুতন্তরেসু পাসাণা হোন্তি, তায সঞ্ঞায কম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তাৰ গচ্ছন্তি. সচে কস্সচি গমনে কিলেসো উপ্পজ্জতি, সো তত্থেৰ নং নিগ্গণ্হাতি. তথা অসক্কোন্তো তিট্ঠতি, অথস্স পচ্ছতো আগচ্ছন্তোপি তিট্ঠতি. সো ‘‘অযং ভিক্খু তুয্হং উপ্পন্নং ৰিতক্কং জানাতি, অননুচ্ছৰিকং তে এত’’ন্তি অত্তানং পটিচোদেত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা তত্থেৰ অরিযভূমিং ওক্কমতি. তথা অসক্কোন্তো নিসীদতি. অথস্স পচ্ছতো আগচ্ছন্তোপি নিসীদতীতি. সোযেৰ নযো অরিযভূমিং ওক্কমিতুং অসক্কোন্তোপি তং কিলেসং ৰিক্খম্ভেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তোৰ গচ্ছতি ¶ , ন কম্মট্ঠানৰিপ্পযুত্তেন চিত্তেন পাদং উদ্ধরতি. উদ্ধরতি চে, পটিনিৰত্তিত্ৰা পুরিমপদেসেযেৰ তিট্ঠতি. আলিন্দকৰাসী মহাফুস্সদেৰত্থেরো ৰিয.
সো কির একূনৰীসতিৰস্সানি গতপচ্চাগতৰত্তং পূরেন্তো এৰং ৰিহাসি. মনুস্সাপি সুদং অন্তরামগ্গে কসন্তা চ ৰপন্তা চ মদ্দন্তা চ কম্মানি করোন্তা চ থেরং তথা গচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘অযং থেরো পুনপ্পুনং নিৰত্তিত্ৰা ¶ গচ্ছতি, কিং নু খো মগ্গমূল়্হো, উদাহু কিঞ্চি পমুট্ঠো’’তি সমুল্লপন্তি. সো তং অনাদিযিত্ৰা ¶ কম্মট্ঠানযুত্তেন চিত্তেনেৰ সমণধম্মং করোন্তো ৰীসতিৰস্সব্ভন্তরে অরহত্তং পাপুণি. অরহত্তপত্তদিৰসেযেৰস্স চঙ্কমনকোটিযং অধিৰত্থা দেৰতা অঙ্গুলীহি দীপং উজ্জালেত্ৰা অট্ঠাসি, চত্তারোপি মহারাজানো সক্কো চ দেৰানমিন্দো ব্রহ্মা চ সহম্পতি উপট্ঠানং আগমিংসু. তঞ্চ ওভাসং দিস্ৰা ৰনৰাসী মহাতিস্সত্থেরো তং দুতিযদিৰসে পুচ্ছি – ‘‘রত্তিভাগে আযস্মতো সন্তিকে ওভাসো অহোসি, কিং সো’’তি? থেরো ৰিক্খেপং করোন্তো ‘‘ওভাসো নাম দীপোভাসোপি হোতি মণিওভাসোপী’’তি এৰমাদিমাহ. সো ‘‘পটিচ্ছাদেথ তুম্হে’’তি নিবদ্ধো ‘‘আমা’’তি পটিজানিত্ৰা আরোচেসি.
কাল়ৰল্লিমণ্ডপৰাসী মহানাগত্থেরো ৰিয চ. সোপি কির গতপচ্চাগতৰত্তং পূরেন্তো ‘‘পঠমং তাৰ ভগৰতো মহাপধানং পূজেস্সামী’’তি সত্ত ৰস্সানি ঠানচঙ্কমমেৰ অধিট্ঠাসি, পুন সোল়স ৰস্সানি গতপচ্চাগতৰত্তং পূরেত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. এৰং কম্মট্ঠানমনুযুত্তচিত্তেনেৰ পাদং উদ্ধরন্তো ৰিপ্পযুত্তেন চিত্তেন উদ্ধটে পটিনিৰত্তন্তো গামসমীপং গন্ত্ৰা ‘‘গাৰী নু খো পব্বজিতো নু খো’’তি আসঙ্কনীযপ্পদেসে ঠত্ৰা সঙ্ঘাটিং পারুপিত্ৰা পত্তং গহেত্ৰা গামদ্ৰারং পত্ৰা কচ্ছকন্তরতো উদকং গহেত্ৰা গণ্ডূসং কত্ৰা গামং পৰিসতি ‘‘ভিক্খং ৰা দাতুং ৰন্দিতুং ৰা উপগতে মনুস্সে ‘দীঘাযুকা হোথা’তি ৰচনমত্তেনাপি মা মে কম্মট্ঠানৰিক্খেপো অহোসী’’তি. সচে পন নং ‘‘অজ্জ, ভন্তে, কিং সত্তমী, উদাহু অট্ঠমী’’তি দিৰসং পুচ্ছন্তি, উদকং গিলিত্ৰা আরোচেতি. সচে দিৰসপুচ্ছকা ন হোন্তি, নিক্খমনৰেলাযং গামদ্ৰারে নিট্ঠুভিত্ৰাৰ যাতি.
সীহল়দীপে কলম্বতিত্থৰিহারে ৰস্সূপগতা পঞ্ঞাস ভিক্খূ ৰিয চ. তে কির ৰস্সূপনাযিকউপোসথদিৰসে কতিকৰত্তং অকংসু – ‘‘অরহত্তং অপ্পত্ৰা ন অঞ্ঞমঞ্ঞং আলপিস্সামা’’তি. গামঞ্চ পিণ্ডায পৰিসন্তা গামদ্ৰারে উদকগণ্ডূসং কত্ৰা পৰিসিংসু, দিৰসে পুচ্ছিতে উদকং গিলিত্ৰা আরোচেসুং, অপুচ্ছিতে গামদ্ৰারে নিট্ঠুভিত্ৰা ৰিহারং আগমংসু. তত্থ মনুস্সা নিট্ঠুভনট্ঠানং দিস্ৰা জানিংসু – ‘‘অজ্জ একো আগতো, অজ্জ দ্ৰে’’তি ¶ . এৰঞ্চ চিন্তেসুং – ‘‘কিং নু খো এতে অম্হেহেৰ সদ্ধিং ন সল্লপন্তি ¶ , উদাহু অঞ্ঞমঞ্ঞম্পি, যদি অঞ্ঞমঞ্ঞম্পি ন সল্লপন্তি, অদ্ধা ৰিৰাদজাতা ভৰিস্সন্তি, হন্দ নেসং অঞ্ঞমঞ্ঞং খমাপেস্সামা’’তি. সব্বে ৰিহারং অগমংসু. তত্থ পঞ্ঞাসায ভিক্খূসু ৰস্সং উপগতেসু দ্ৰে ভিক্খূ একোকাসে নাদ্দসংসু. ততো তেসু যো চক্খুমা পুরিসো, সো এৰমাহ – ‘‘ন, ভো, কলহকারকানং ¶ ৰসনোকাসো ঈদিসো হোতি, সুসম্মট্ঠং চেতিযঙ্গণং বোধিযঙ্গণং, সুনিক্খিত্তা সম্মজ্জনিযো, সূপট্ঠপিতং পানীযপরিভোজনীয’’ন্তি, তে ততো নিৰত্তা. তেপি ভিক্খূ অন্তোৰস্সেযেৰ ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পত্ৰা মহাপৰারণায ৰিসুদ্ধিপৰারণং পৰারেসুং.
এৰং কাল়ৰল্লিমণ্ডপৰাসী মহানাগত্থেরো ৰিয কলম্বতিত্থৰিহারে ৰস্সূপগতা ভিক্খূ ৰিয চ কম্মট্ঠানযুত্তেনেৰ চিত্তেন পাদং উদ্ধরন্তো গামসমীপং গন্ত্ৰা উদকগণ্ডূসং কত্ৰা ৰীথিযো সল্লক্খেত্ৰা যত্থ সুরাসোণ্ডধুত্তাদযো কলহকারকা চণ্ডহত্থিঅস্সাদযো ৰা নত্থি, তং ৰীথিং পটিপজ্জতি. তত্থ চ পিণ্ডায চরন্তো ন তুরিততুরিতো জৰেন গচ্ছতি, জৰনপিণ্ডপাতিকধুতঙ্গং নাম নত্থি, ৰিসমভূমিভাগপ্পত্তং পন উদকভরিতসকটমিৰ নিচ্চলো হুত্ৰা গচ্ছতি. অনুঘরং পৰিট্ঠো চ দাতুকামং ৰা অদাতুকামং ৰা সল্লক্খেতুং তদনুরূপং কালং আগমেন্তো ভিক্খং গহেত্ৰা পতিরূপে ওকাসে নিসীদিত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসিকরোন্তো আহারে পটিক্কূলসঞ্ঞং উপট্ঠপেত্ৰা অক্খব্ভঞ্জনৰণালেপনপুত্তমংসূপমাৰসেন পচ্চৰেক্খন্তো অট্ঠঙ্গসমন্নাগতং আহারং আহারেতি নেৰ দৰায ন মদায…পে… ভুত্তাৰী চ উদককিচ্চং কত্ৰা মুহুত্তং ভত্তকিলমথং ৰিনোদেত্ৰা যথা পুরেভত্তং, এৰং পচ্ছাভত্তং, পুরিমযামং পচ্ছিমযামঞ্চ কম্মট্ঠানং মনসি করোতি. অযং ৰুচ্চতি ‘‘হরতি চ পচ্চাহরতি চা’’তি. এৰমেতং হরণপচ্চাহরণং গতপচ্চাগতৰত্তন্তি ৰুচ্চতি.
এতং পূরেন্তো যদি উপনিস্সযসম্পন্নো হোতি, পঠমৰযে এৰ অরহত্তং পাপুণাতি. নো চে পঠমৰযে পাপুণাতি, অথ মজ্ঝিমৰযে পাপুণাতি. নো চে মজ্ঝিমৰযে পাপুণাতি, অথ মরণসমযে পাপুণাতি. নো চে মরণসমযে পাপুণাতি, অথ দেৰপুত্তো হুত্ৰা পাপুণাতি. নো চে দেৰপুত্তো হুত্ৰা পাপুণাতি, অথ পচ্চেকসম্বুদ্ধো হুত্ৰা পরিনিব্বাতি. নো চে পচ্চেকসম্বুদ্ধো হুত্ৰা পরিনিব্বাতি, অথ বুদ্ধানং সম্মুখীভাৰে ¶ খিপ্পাভিঞ্ঞো হোতি সেয্যথাপি থেরো বাহিযো, মহাপঞ্ঞো ৰা হোতি সেয্যথাপি থেরো সারিপুত্তোতি.
অযং পন পচ্চেকবোধিসত্তো কস্সপস্স ভগৰতো সাসনে পব্বজিত্ৰা আরঞ্ঞিকো হুত্ৰা ৰীসতি ¶ ৰস্সসহস্সানি এতং গতপচ্চাগতৰত্তং পূরেত্ৰা কালং কত্ৰা কামাৰচরদেৰলোকে উপ্পজ্জি. ততো চৰিত্ৰা বারাণসিরঞ্ঞো অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিং অগ্গহেসি. কুসলা ইত্থিযো তদহেৰ গব্ভসণ্ঠানং জানন্তি. সা চ তাসং অঞ্ঞতরা ¶ , তস্মা এসাপি তং গব্ভপতিট্ঠানং রঞ্ঞো নিৰেদেসি. ধম্মতা এসা, যং পুঞ্ঞৰন্তে সত্তে গব্ভে উপ্পন্নে মাতুগামো গব্ভপরিহারং লভতি. তস্মা রাজা তস্সা গব্ভপরিহারং অদাসি. সা ততো পভুতি নাচ্চুণ্হং কিঞ্চি অজ্ঝোহরিতুং লভতি, নাতিসীতং নাচ্চম্বিলং নাতিলোণং নাতিকটুকং নাতিতিত্তকং. অচ্চুণ্হে হি মাতরা অজ্ঝোহটে গব্ভস্স লোহকুম্ভিৰাসো ৰিয হোতি, অতিসীতে লোকন্তরিকৰাসো ৰিয, অচ্চম্বিললোণকটুকতিত্তকেসু ভুত্তেসু সত্থেন ফালেত্ৰা অম্বিলাদীহি সিত্তানি ৰিয দারকস্স অঙ্গানি তিব্বৰেদনানি হোন্তি. অতিচঙ্কমনট্ঠাননিসজ্জসযনতোপি নং নিৰারেন্তি ‘‘কুচ্ছিগতস্স সঞ্চলনদুক্খং মা অহোসী’’তি. মুদুকত্থরণত্থতায ভূমিযা চঙ্কমনাদীনি মত্তায কাতুং লভতি, ৰণ্ণগন্ধাদিসম্পন্নং সাদুং সপ্পাযং অন্নপানং ভুঞ্জিতুং লভতি. পরিগ্গহেত্ৰাৰ নং চঙ্কমাপেন্তি নিসীদাপেন্তি ৰুট্ঠাপেন্তি.
সা এৰং পরিহরিযমানা গব্ভপরিপাককালে সূতিঘরং পৰিসিত্ৰা পচ্চূসসমযে পুত্তং ৰিজাযি পক্কতেলমদ্দিতমনোসিলাপিণ্ডিসদিসং ধঞ্ঞপুঞ্ঞলক্খণূপেতং. ততো নং পঞ্চমদিৰসে অলঙ্কতপটিযত্তং রঞ্ঞো দস্সেসুং, রাজা তুট্ঠো ছসট্ঠিযা ধাতীহি উপট্ঠাপেসি. সো সব্বসম্পত্তীহি ৰড্ঢমানো নচিরস্সেৰ ৰিঞ্ঞুতং পাপুণি. সোল়সৰস্সুদ্দেসিকং নং রাজা রজ্জেন অভিসিঞ্চি, ৰিৰিধনাটকাহি চ উপট্ঠাপেসি. অভিসিত্তো রাজপুত্তো রজ্জং কারেসি নামেন ব্রহ্মদত্তো, সকলজম্বুদীপে ৰীসতিযা নগরসহস্সেসু. জম্বুদীপে কির পুব্বে চতুরাসীতি নগরসতসহস্সানি অহেসুং, তানি পরিহাযন্তানি সট্ঠি অহেসুং, ততো পরিহাযন্তানি চত্তালীসং, সব্বপরিহাযনকালে পন ৰীসতিসহস্সানি হোন্তি. অযঞ্চ ব্রহ্মদত্তো সব্বপরিহাযনকালে উপ্পজ্জি, তেনস্স ¶ ৰীসতি নগরসহস্সানি অহেসুং ৰীসতি পাসাদসহস্সানি, ৰীসতি হত্থিসহস্সানি, ৰীসতি অস্সসহস্সানি, ৰীসতি রথসহস্সানি, ৰীসতি পত্তিসহস্সানি, ৰীসতি ইত্থিসহস্সানি ওরোধা চ নাটকিত্থিযো চ, ৰীসতি অমচ্চসহস্সানি.
সো মহারজ্জং কারযমানোযেৰ কসিণপরিকম্মং কত্ৰা পঞ্চ অভিঞ্ঞাযো, অট্ঠ সমাপত্তিযো চ নিব্বত্তেসি. যস্মা পন অভিসিত্তরঞ্ঞা নাম অৰস্সং অট্টকরণে নিসীদিতব্বং, তস্মা একদিৰসং পগেৰ পাতরাসং ভুঞ্জিত্ৰা ৰিনিচ্ছযট্ঠানে নিসীদি. তত্থ উচ্চাসদ্দমহাসদ্দং অকংসু, সো ‘‘অযং সদ্দো সমাপত্তিযা উপক্কিলেসো’’তি পাসাদতলং অভিরুহিত্ৰা ‘‘সমাপত্তিং ¶ অপ্পেমী’’তি নিসিন্নো নাসক্খি অপ্পেতুং রজ্জৰিক্খেপেন সমাপত্তি পরিহীনা. ততো ¶ চিন্তেসি – ‘‘কিং রজ্জং ৰরং, উদাহু সমণধম্মো’’তি? ততো ‘‘রজ্জসুখং পরিত্তং অনেকাদীনৰং, সমণধম্মসুখং পন ৰিপুলং অনেকানিসংসং উত্তমপুরিসেহি সেৰিতঞ্চা’’তি ঞত্ৰা অঞ্ঞতরং অমচ্চং আণাপেসি ‘‘ইমং রজ্জং ধম্মেন সমেন অনুসাস, মা খো অধম্মকারং কারেসী’’তি সব্বং তস্স নিয্যাতেত্ৰা পাসাদং অভিরুহিত্ৰা সমাপত্তিসুখেন ৰীতিনামেসি, ন কোচি উপসঙ্কমিতুং লভতি অঞ্ঞত্র মুখধোৰনদন্তকট্ঠদাযকভত্তনীহারকাদীহি.
ততো অদ্ধমাসমত্তে ৰীতিক্কন্তে মহেসী পুচ্ছি – ‘‘রাজা উয্যানগমনবলদস্সননাটকাদীসু কত্থচি ন দিস্সতি, কুহিং গতো’’তি? তস্সা তমত্থং আরোচেসুং. সা অমচ্চস্স পাহেসি – ‘‘রজ্জে পটিচ্ছিতে অহম্পি পটিচ্ছিতা হোমি, এতু মযা সদ্ধিং সংৰাসং কপ্পেতূ’’তি. সো উভো কণ্ণে থকেত্ৰা ‘‘অসৰনীযমেত’’ন্তি পটিক্খিপি. সা পুনপি দ্ৰত্তিক্খত্তুং পেসেত্ৰা অনিচ্ছমানং সন্তজ্জাপেসি ‘‘যদি ন করোসি, ঠানাপি তং চাৰেমি. জীৰিতাপি তং ৰোরোপেমী’’তি. সো ভীতো ‘‘মাতুগামো নাম দল়্হনিচ্ছযো, কদাচি এৰম্পি কারাপেয্যা’’তি. একদিৰসং রহো গন্ত্ৰা তায সদ্ধিং সিরিসযনে সংৰাসং কপ্পেসি. সা পুঞ্ঞৰতী সুখসম্ফস্সা, সো তস্সা সম্ফস্সরাগেন রত্তো তত্থ অভিক্খণং সঙ্কিতসঙ্কিতোৰ অগমাসি. অনুক্কমেন অত্তনো ঘরসামিকো ৰিয নিব্বিসঙ্কো পৰিসিতুমারদ্ধো.
ততো ¶ রাজমনুস্সা তং পৰত্তিং রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা ন সদ্দহতি. দুতিযম্পি ততিযম্পি আরোচেসুং, ততো রাজা নিলীনো সযমেৰ দিস্ৰা সব্বে অমচ্চে সন্নিপাতাপেত্ৰা আরোচেসি. তে ‘‘অযং রাজাপরাধিকো হত্থচ্ছেদং অরহতি, পাদচ্ছেদং অরহতী’’তি যাৰ সূলে উত্তাসনং, তাৰ সব্বকম্মকারণানি নিদ্দিসিংসু. রাজা ‘‘এতস্স ৰধবন্ধনতাল়নে ময্হং ৰিহিংসা উপ্পজ্জেয্য, জীৰিতা ৰোরোপনে পাণাতিপাতো ভৰেয্য, ধনহরণে অদিন্নাদানং ভৰেয্য, অলং এৰরূপেহি কতেহি, ইমং মম রজ্জা নিক্কড্ঢথা’’তি আহ. অমচ্চা তং নিব্বিসযং অকংসু. সো অত্তনো ধনসারঞ্চ পুত্তদারঞ্চ গহেত্ৰা পরৰিসযং অগমাসি. তত্থ রাজা সুত্ৰা ‘‘কিং আগতোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘দেৰ, ইচ্ছামি তং উপট্ঠাতু’’ন্তি. সো তং সম্পটিচ্ছি. অমচ্চো কতিপাহচ্চযেন লদ্ধৰিস্সাসো তং রাজানং এতদৰোচ – ‘‘মহারাজ ¶ , অমক্খিকং মধুং পস্সামি, তং খাদন্তো নত্থী’’তি. রাজা ‘‘কিং এতং উপ্পণ্ডেতুকামো ভণতী’’তি ন সুণাতি. সো অন্তরং লভিত্ৰা পুনপি সুট্ঠুতরং ৰণ্ণেত্ৰা অৰোচ. রাজা ‘‘কিং এত’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘বারাণসিরজ্জং, দেৰা’’তি. রাজা ‘‘কিং মং নেত্ৰা মারেতুকামোসী’’তি আহ. সো ‘‘মা, দেৰ, এৰং অৰচ, যদি ন সদ্দহসি, মনুস্সে পেসেহী’’তি. সো মনুস্সে পেসেসি. তে গন্ত্ৰা গোপুরং খণিত্ৰা রঞ্ঞো সযনঘরে উট্ঠহিংসু.
রাজা ¶ দিস্ৰা ‘‘কিস্স আগতত্থা’’তি পুচ্ছি. ‘‘চোরা মযং, মহারাজা’’তি. রাজা তেসং ধনং দাপেত্ৰা ‘‘মা পুন এৰং অকত্থা’’তি ওৰদিত্ৰা ৰিস্সজ্জেসি. তে আগন্ত্ৰা তস্স রঞ্ঞো আরোচেসুং. সো পুনপি দ্ৰত্তিক্খত্তুং তথেৰ ৰীমংসিত্ৰা ‘‘সীলৰা রাজা’’তি চতুরঙ্গিনিং সেনং সন্নয্হিত্ৰা সীমন্তরে একং নগরং উপগম্ম তত্থ অমচ্চস্স পাহেসি ‘‘নগরং ৰা মে দেহি, যুদ্ধং ৰা’’তি. সো ব্রহ্মদত্তস্স রঞ্ঞো তমত্থং আরোচাপেসি – ‘‘আণাপেতু, দেৰ, ‘কিং যুজ্ঝামি, উদাহু নগরং দেমী’’’তি. রাজা ‘‘ন যুজ্ঝিতব্বং, নগরং দত্ৰা ইধাগচ্ছা’’তি পেসেসি. সো তথা অকাসি. পটিরাজাপি তং নগরং গহেত্ৰা অৰসেসনগরেসুপি তথেৰ দূতং পেসেসি. তেপি অমচ্চা তথেৰ ব্রহ্মদত্তস্স আরোচেত্ৰা তেন ‘‘ন যুজ্ঝিতব্বং, ইধাগন্তব্ব’’ন্তি ৰুত্তা বারাণসিং আগমংসু.
ততো অমচ্চা ব্রহ্মদত্তং আহংসু – ‘‘মহারাজ, তেন সহ যুজ্ঝমা’’তি. রাজা ‘‘মম পাণাতিপাতো ভৰিস্সতী’’তি ৰারেসি. অমচ্চা ¶ ‘‘মযং, মহারাজ, তং জীৰগ্গাহং গহেত্ৰা ইধেৰ আনেস্সামা’’তি নানাউপাযেহি রাজানং সঞ্ঞাপেত্ৰা ‘‘এহি, মহারাজা’’তি গন্তুমারদ্ধা. রাজা ‘‘সচে সত্তমারণপ্পহরণৰিলুম্পনকম্মং ন করোথ, গচ্ছামী’’তি ভণতি. অমচ্চা ‘‘ন, দেৰ, করোম, ভযং দস্সেত্ৰা পলাপেমা’’তি চতুরঙ্গিনিং সেনং সন্নয্হিত্ৰা ঘটেসু দীপে পক্খিপিত্ৰা রত্তিং গচ্ছিংসু. পটিরাজা তং দিৰসং বারাণসিসমীপে নগরং গহেত্ৰা ইদানি কিন্তি রত্তিং সন্নাহং মোচাপেত্ৰা পমত্তো নিদ্দং ওক্কমি সদ্ধিং বলকাযেন. ততো অমচ্চা ব্রহ্মদত্তরাজানং আদায পটিরঞ্ঞো খন্ধাৰারং গন্ত্ৰা সব্বঘটেহি দীপে নীহরাপেত্ৰা একপজ্জোতং কত্ৰা উক্কুট্ঠিং অকংসু. পটিরঞ্ঞো অমচ্চো মহাবলকাযং দিস্ৰা ভীতো অত্তনো রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা ¶ ‘‘উট্ঠেহি অমক্খিকং মধুং খাদাহী’’তি মহাসদ্দং অকাসি. তথা দুতিযোপি ততিযোপি. পটিরাজা তেন সদ্দেন পটিবুজ্ঝিত্ৰা ভযং সন্তাসং আপজ্জি. উক্কুট্ঠিসতানি পৰত্তিংসু. সো ‘‘পরৰচনং সদ্দহিত্ৰা অমিত্তহত্থং পত্তোম্হী’’তি সব্বরত্তিং তং তং ৰিপ্পলপিত্ৰা দুতিযদিৰসে ‘‘ধম্মিকো রাজা, উপরোধং ন করেয্য গন্ত্ৰা খমাপেমী’’তি চিন্তেত্ৰা রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা জণ্ণুকেহি পতিট্ঠহিত্ৰা ‘‘খম, মহারাজ, ময্হং অপরাধ’’ন্তি আহ. রাজা তং ওৰদিত্ৰা ‘‘উট্ঠেহি, খমামি তে’’তি আহ. সো রঞ্ঞা এৰং ৰুত্তমত্তেযেৰ পরমস্সাসপ্পত্তো অহোসি. বারাণসিরঞ্ঞো সমীপেযেৰ জনপদে রজ্জং লভি. তে অঞ্ঞমঞ্ঞং সহাযকা অহেসুং.
অথ ব্রহ্মদত্তো দ্ৰেপি সেনা সম্মোদমানা একতো ঠিতা দিস্ৰা ‘‘মমেৰেকস্স চিত্তানুরক্খণায অস্মিং মহাজনকাযে খুদ্দকমক্খিকায পিৰনমত্তম্পি লোহিতবিন্দু ন উপ্পন্নং, অহো সাধু, অহো সুট্ঠু, সব্বে সত্তা সুখিতা হোন্তু, অৰেরা হোন্তু, অব্যাপজ্জা হোন্তূ’’তি ¶ মেত্তাঝানং উপ্পাদেত্ৰা তদেৰ পাদকং কত্ৰা সঙ্খারে সম্মসিত্ৰা পচ্চেকবোধিঞাণং সচ্ছিকত্ৰা সযম্ভুতং পাপুণি. তং মগ্গফলসুখেন সুখিতং হত্থিক্খন্ধে নিসিন্নং অমচ্চা পণিপাতং কত্ৰা আহংসু – ‘‘যানকালো, মহারাজ, ৰিজিতবলকাযস্স সক্কারো কাতব্বো, পরাজিতবলকাযস্স ভত্তপরিব্বযো দাতব্বো’’তি. সো আহ – ‘‘নাহং, ভণে, রাজা, পচ্চেকবুদ্ধো নামাহ’’ন্তি. ‘‘কিং দেৰো ভণতি, ন এদিসা পচ্চেকবুদ্ধা হোন্তী’’তি. ‘‘কীদিসা, ভণে, পচ্চেকবুদ্ধা’’তি? ‘‘পচ্চেকবুদ্ধা নাম দ্ৰঙ্গুলকেসমস্সূ অট্ঠপরিক্খারযুত্তা ভৰন্তী’’তি. সো দক্খিণহত্থেন ¶ সীসং পরামসি, তাৰদেৰ গিহিলিঙ্গং অন্তরধাযি, পব্বজিতৰেসো পাতুরহোসি. দ্ৰঙ্গুলকেসমস্সু অট্ঠপরিক্খারসমন্নাগতো ৰস্সসতিকত্থেরসদিসো অহোসি. সো চতুত্থজ্ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা হত্থিক্খন্ধতো ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা পদুমপুপ্ফে নিসীদি. অমচ্চা ৰন্দিত্ৰা ‘‘কিং, ভন্তে, কম্মট্ঠানং, কথং অধিগতোসী’’তি পুচ্ছিংসু. সো যতো অস্স মেত্তাঝানকম্মট্ঠানং অহোসি, তঞ্চ ৰিপস্সনং ৰিপস্সিত্ৰা অধিগতো, তস্মা তমত্থং দস্সেন্তো উদানগাথঞ্চ ব্যাকরণগাথঞ্চ ইমংযেৰ গাথং অভাসি ‘‘সব্বেসু ভূতেসু নিধায দণ্ড’’ন্তি.
তত্থ সব্বেসূতি অনৰসেসেসু. ভূতেসূতি সত্তেসু. অযমেত্থ সঙ্খেপো ¶ , ৰিত্থারং পন রতনসুত্তৰণ্ণনাযং ৰক্খাম. নিধাযাতি নিক্খিপিত্ৰা. দণ্ডন্তি কাযৰচীমনোদণ্ডং, কাযদুচ্চরিতাদীনমেতং অধিৰচনং. কাযদুচ্চরিতঞ্হি দণ্ডযতীতি দণ্ডং, বাধেতি অনযব্যসনং পাপেতীতি ৰুত্তং হোতি. এৰং ৰচীদুচ্চরিতং মনোদুচ্চরিতঞ্চ. পহরণদণ্ডো এৰ ৰা দণ্ডো, তং নিধাযাতিপি ৰুত্তং হোতি. অৰিহেঠযন্তি অৰিহেঠযন্তো. অঞ্ঞতরম্পীতি যংকিঞ্চি একম্পি. তেসন্তি তেসং সব্বভূতানং. ন পুত্তমিচ্ছেয্যাতি অত্রজো, খেত্তজো, দিন্নকো, অন্তেৰাসিকোতি ইমেসু চতূসু পুত্তেসু যংকিঞ্চি পুত্তং ন ইচ্ছেয্য. কুতো সহাযন্তি সহাযং পন ইচ্ছেয্যাতি কুতো এৰ এতং.
একোতি পব্বজ্জাসঙ্খাতেন একো, অদুতিযট্ঠেন একো, তণ্হায পহানট্ঠেন একো, একন্তৰিগতকিলেসোতি একো, একো পচ্চেকসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি একো. সমণসহস্সস্সাপি হি মজ্ঝে ৰত্তমানো গিহিসংযোজনস্স ছিন্নত্তা একো, এৰং পব্বজ্জাসঙ্খাতেন একো. একো তিট্ঠতি, একো গচ্ছতি, একো নিসীদতি, একো সেয্যং কপ্পেতি, একো ইরিযতি ৰত্ততীতি এৰং অদুতিযট্ঠেন একো.
‘‘তণ্হাদুতিযো ¶ পুরিসো, দীঘমদ্ধানসংসরং;
ইত্থভাৰঞ্ঞথাভাৰং, সংসারং নাতিৰত্ততি.
‘‘এতমাদীনৰং ঞত্ৰা, তণ্হং দুক্খস্স সম্ভৰং;
ৰীততণ্হো অনাদানো, সতো ভিক্খু পরিব্বজে’’তি. (ইতিৰু. ১৫, ১০৫; মহানি. ১৯১; চূল়নি.পারাযনানুগীতিগাথানিদ্দেস ১০৭) –
এৰং ¶ তণ্হাপহানট্ঠেন একো. সব্বকিলেসাস্স পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মাতি এৰং একন্তৰিগতকিলেসোতি একো. অনাচরিযকো হুত্ৰা সযম্ভূ সামংযেৰ পচ্চেকসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি এৰং একো পচ্চেকসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি একো.
চরেতি যা ইমা অট্ঠ চরিযাযো. সেয্যথিদং – পণিধিসম্পন্নানং চতূসু ইরিযাপথেসু ইরিযাপথচরিযা, ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারানং ছসু অজ্ঝত্তিকাযতনেসু আযতনচরিযা, অপ্পমাদৰিহারীনং চতূসু সতিপট্ঠানেসু সতিচরিযা, অধিচিত্তমনুযুত্তানং চতূসু ঝানেসু সমাধিচরিযা, বুদ্ধিসম্পন্নানং চতূসু অরিযসচ্চেসু ঞাণচরিযা, সম্মাপটিপন্নানং চতূসু অরিযসচ্চেসু মগ্গচরিযা, অধিগতপ্ফলানং চতূসু সামঞ্ঞফলেসু পত্তিচরিযা, তিণ্ণং বুদ্ধানং সব্বসত্তেসু লোকত্থচরিযা, তত্থ পদেসতো পচ্চেকবুদ্ধবুদ্ধসাৰকানন্তি. যথাহ – ‘‘চরিযাতি অট্ঠ চরিযাযো ইরিযাপথচরিযা’’তি (পটি. ম. ১.১৯৭; ৩.২৮) ৰিত্থারো. তাহি চরিযাহি সমন্নাগতো ভৰেয্যাতি অত্থো. অথ ৰা যা ইমা অধিমুচ্চন্তো সদ্ধায চরতি, পগ্গণ্হন্তো ৰীরিযেন চরতি, উপট্ঠহন্তো সতিযা চরতি, অৰিক্খিত্তো সমাধিনা চরতি, পজানন্তো পঞ্ঞায চরতি, ৰিজানন্তো ৰিঞ্ঞাণেন চরতি, এৰং পটিপন্নস্স কুসলা ধম্মা আযতন্তীতি ¶ আযতনচরিযায চরতি, এৰং পটিপন্নো ৰিসেসং অধিগচ্ছতীতি ৰিসেসচরিযায চরতীতি (পটি. ম. ১.১৯৭; ৩.২৮) এৰং অপরাপি অট্ঠ চরিযাযো ৰুত্তা, তাহিপি সমন্নাগতো ভৰেয্যাতি অত্থো. খগ্গৰিসাণকপ্পোতি এত্থ খগ্গৰিসাণং নাম খগ্গমিগসিঙ্গং. কপ্প-সদ্দস্স অত্থং ৰিত্থারতো মঙ্গলসুত্তৰণ্ণনাযং পকাসযিস্সাম, ইধ পনাযং ‘‘সত্থুকপ্পেন ৰত, ভো, কির সাৰকেন সদ্ধিং মন্তযমানা’’তি এৰমাদীসু (ম. নি. ১.২৬০) ৰিয পটিভাগো ৰেদিতব্বো. খগ্গৰিসাণকপ্পোতি খগ্গৰিসাণসদিসোতি ৰুত্তং হোতি. অযং তাৰেত্থ পদতো অত্থৰণ্ণনা.
অধিপ্পাযানুসন্ধিতো ¶ পন এৰং ৰেদিতব্বো – য্ৰাযং ৰুত্তপ্পকারো দণ্ডো ভূতেসু পৰত্তিযমানো অহিতো হোতি, তং তেসু অপ্পৰত্তনেন তপ্পটিপক্খভূতায মেত্তায পরহিতূপসংহারেন চ সব্বেসু ভূতেসু নিধায দণ্ডং, নিহিতদণ্ডত্তা এৰ চ যথা অনিহিতদণ্ডা সত্তা ভূতানি ¶ দণ্ডেন ৰা সত্থেন ৰা পাণিনা ৰা লেড্ডুনা ৰা ৰিহেঠযন্তি, তথা অৰিহেঠযং, অঞ্ঞতরম্পি তেসং ইমং মেত্তাকম্মট্ঠানমাগম্ম যদেৰ তত্থ ৰেদনাগতং সঞ্ঞাসঙ্খারৰিঞ্ঞাণগতং তঞ্চ তদনুসারেনেৰ তদঞ্ঞঞ্চ সঙ্খারগতং ৰিপস্সিত্ৰা ইমং পচ্চেকবোধিং অধিগতোম্হীতি অযং তাৰ অধিপ্পাযো.
অযং পন অনুসন্ধি – এৰং ৰুত্তে তে অমচ্চা আহংসু – ‘‘ইদানি, ভন্তে, কুহিং গচ্ছথা’’তি? ততো তেন ‘‘পুব্বে পচ্চেকবুদ্ধা কত্থ ৰসন্তী’’তি আৰজ্জেত্ৰা ঞত্ৰা ‘‘গন্ধমাদনপব্বতে’’তি ৰুত্তে পুন আহংসু – ‘‘অম্হে দানি, ভন্তে, পজহথ ন ইচ্ছথা’’তি. অথ পচ্চেকসম্বুদ্ধো আহ ‘‘ন পুত্তমিচ্ছেয্যা’’তি সব্বং. তত্রাধিপ্পাযো – অহং ইদানি অত্রজাদীসু যংকিঞ্চি পুত্তম্পি ন ইচ্ছেয্যং, কুতো পন তুম্হাদিসং সহাযং. তস্মা তুম্হেসুপি যো মযা সদ্ধিং গন্তুং মাদিসো ৰা হোতুং ইচ্ছতি, সো একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. অথ ৰা তেহি ‘‘অম্হে দানি, ভন্তে, পজহথ ন ইচ্ছথা’’তি ৰুত্তে সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো ‘‘ন পুত্তমিচ্ছেয্য কুতো সহায’’ন্তি ৰত্ৰা অত্তনো যথাৰুত্তেনত্থেন একচরিযায গুণং দিস্ৰা পমুদিতো পীতিসোমনস্সজাতো ইমং উদানং উদানেসি – ‘‘একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি. এৰং ৰত্ৰা পেক্খমানস্সেৰ মহাজনস্স আকাসে উপ্পতিত্ৰা গন্ধমাদনং অগমাসি.
গন্ধমাদনো নাম হিমৰতি চূল়কাল়পব্বতং মহাকাল়পব্বতং নাগপলিৰেঠনং চন্দগব্ভং সূরিযগব্ভং সুৰণ্ণপস্সং হিমৰন্তপব্বতন্তি সত্ত পব্বতে অতিক্কম্ম হোতি. তত্থ নন্দমূলকং নাম পব্ভারং পচ্চেকবুদ্ধানং ৰসনোকাসো, তিস্সো চ গুহাযো – সুৰণ্ণগুহা, মণিগুহা, রজতগুহাতি ¶ . তত্থ মণিগুহাদ্ৰারে মঞ্জূসকো নাম রুক্খো যোজনং উব্বেধেন, যোজনং ৰিত্থারেন. সো যত্তকানি উদকে ৰা থলে ৰা পুপ্ফানি, সব্বানি তানি পুপ্ফযতি, ৰিসেসেন পচ্চেকবুদ্ধাগমনদিৰসে. তস্সূপরিতো সব্বরতনমাল়ো হোতি. তত্থ সম্মজ্জনকৰাতো কচৰরং ছড্ডেতি, সমকরণৰাতো সব্বরতনমযৰালুকং সমং করোতি, সিঞ্চনকৰাতো অনোতত্তদহতো আনেত্ৰা উদকং সিঞ্চতি, সুগন্ধকরণৰাতো হিমৰন্ততো সব্বেসং সুগন্ধরুক্খানং গন্ধে আনেতি, ওচিনকৰাতো পুপ্ফানি ওচিনিত্ৰা পাতেতি, সন্থরকৰাতো সব্বত্থ সন্থরতি. সদা সুপঞ্ঞত্তানেৰ চেত্থ ¶ আসনানি হোন্তি, যেসু পচ্চেকবুদ্ধুপ্পাদদিৰসে, উপোসথদিৰসে চ সব্বে পচ্চেকবুদ্ধা সন্নিপতিত্ৰা নিসীদন্তি. অযং তত্থ পকতি. অযং পচ্চেকবুদ্ধো তত্থ গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে ¶ নিসীদতি. ততো সচে তস্মিং কালে অঞ্ঞেপি পচ্চেকবুদ্ধা সংৰিজ্জন্তি, তেপি তঙ্খণেযেৰ সন্নিপতিত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনেসু নিসীদন্তি. নিসীদিত্ৰা চ কিঞ্চিদেৰ সমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা ৰুট্ঠহন্তি. ততো সঙ্ঘত্থেরো অধুনাগতপচ্চেকবুদ্ধং সব্বেসং অনুমোদনত্থায ‘‘কথমধিগত’’ন্তি এৰং কম্মট্ঠানং পুচ্ছতি, তদাপি সো তমেৰ অত্তনো উদানব্যাকরণগাথং ভাসতি. পুন ভগৰাপি আযস্মতা আনন্দেন পুট্ঠো তমেৰ গাথং ভাসতি. আনন্দোপি সঙ্গীতিযন্তি এৰং একেকা গাথা পচ্চেকসম্বোধিঅভিসম্বুদ্ধট্ঠানে, মঞ্জূসকমাল়ে, আনন্দেন পুচ্ছিতকালে, সঙ্গীতিযন্তি চতুক্খত্তুং ভাসিতা হোতীতি.
পঠমগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৯২. সংসগ্গজাতস্সাতি গাথা কা উপ্পত্তি? অযম্পি পচ্চেকবোধিসত্তো কস্সপস্স ভগৰতো সাসনে ৰীসতি ৰস্সসহস্সানি পুরিমনযেনেৰ সমণধম্মং করোন্তো কসিণপরিকম্মং কত্ৰা পঠমং ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা নামরূপং ৰৰত্থপেত্ৰা লক্খণসম্মসনং কত্ৰা অরিযমগ্গং অনধিগম্ম ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তি. সো ততো চুতো বারাণসিরঞ্ঞো অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিম্হি উপ্পজ্জিত্ৰা পুরিমনযেনেৰ ৰড্ঢমানো যতো পভুতি ‘‘অযং ইত্থী, অযং পুরিসো’’তি ৰিসেসং অঞ্ঞাসি. তদুপাদায ইত্থীনং হত্থে ন রমতি ¶ , উচ্ছাদনন্হাপনমণ্ডনাদিমত্তম্পি ন সাদিযতি. তং পুরিসা এৰ পোসেন্তি. থঞ্ঞপাযনকালে ধাতিযো কঞ্চুকং পটিমুঞ্চিত্ৰা পুরিসৰেসেন থঞ্ঞং পাযেন্তি. সো ইত্থীনং গন্ধং ঘাযিত্ৰা সদ্দং ৰা সুত্ৰা রোদতি, ৰিঞ্ঞুতং পত্তোপি ইত্থিযো পস্সিতুং ন ইচ্ছতি. তেন তং অনিত্থিগন্ধোত্ৰেৰ সঞ্জানিংসু.
তস্মিং সোল়সৰস্সুদ্দেসিকে জাতে রাজা ‘‘কুলৰংসং সণ্ঠপেস্সামী’’তি নানাকুলেহি তস্স অনুরূপা কঞ্ঞাযো আনেত্ৰা অঞ্ঞতরং অমচ্চং আণাপেসি ‘‘কুমারং রমাপেহী’’তি. অমচ্চো উপাযেন তং রমাপেতুকামো তস্স অৰিদূরে সাণিপাকারং পরিক্খিপাপেত্ৰা নাটকানি পযোজাপেসি. কুমারো গীতৰাদিতসদ্দং সুত্ৰা ‘‘কস্সেসো সদ্দো’’তি আহ. অমচ্চো ‘‘তৰেসো, দেৰ ¶ , নাটকিত্থীনং সদ্দো, পুঞ্ঞৰন্তানং ঈদিসানি নাটকানি হোন্তি. অভিরম, দেৰ, মহাপুঞ্ঞোসি ত্ৰ’’ন্তি আহ. কুমারো অমচ্চং দণ্ডেন তাল়াপেত্ৰা নিক্কড্ঢাপেসি. সো রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা কুমারস্স মাতরা সহ গন্ত্ৰা কুমারং খমাপেত্ৰা পুন অমচ্চং আণাপেসি. কুমারো তেহি অতিনিপ্পীল়িযমানো সেট্ঠসুৰণ্ণং দত্ৰা সুৰণ্ণকারে আণাপেসি ‘‘সুন্দরং ইত্থিরূপং করোথা’’তি. তে ৰিস্সকম্মুনা নিম্মিতসদিসং সব্বালঙ্কারৰিভূসিতং ইত্থিরূপং করিত্ৰা দস্সেসুং. কুমারো দিস্ৰা ৰিম্হযেন সীসং চালেত্ৰা মাতাপিতূনং পেসেসি – ‘‘যদি ঈদিসিং ¶ ইত্থিং লভিস্সামি, গণ্হিস্সামী’’তি. মাতাপিতরো ‘‘অম্হাকং পুত্তো মহাপুঞ্ঞো, অৰস্সং তেন সহ কতপুঞ্ঞা কাচি দারিকা লোকে উপ্পন্না ভৰিস্সতী’’তি তং সুৰণ্ণরূপং রথং আরোপেত্ৰা অমচ্চানং অপ্পেসুং – ‘‘গচ্ছথ, ঈদিসিং দারিকং গৰেসথা’’তি. তে তং গহেত্ৰা সোল়সমহাজনপদে ৰিচরন্তা তং তং গামং গন্ত্ৰা উদকতিত্থাদীসু যত্থ যত্থ জনসমূহং পস্সন্তি, তত্থ তত্থ দেৰতং ৰিয সুৰণ্ণরূপং ঠপেত্ৰা নানাপুপ্ফৰত্থালঙ্কারেহি পূজং কত্ৰা ৰিতানং বন্ধিত্ৰা একমন্তং তিট্ঠন্তি ‘‘যদি কেনচি এৰরূপা দিট্ঠপুব্বা ভৰিস্সতি, সো কথং সমুট্ঠাপেস্সতী’’তি? এতেনুপাযেন অঞ্ঞত্র মদ্দরট্ঠা সব্বজনপদে আহিণ্ডিত্ৰা তং ‘‘খুদ্দকরট্ঠ’’ন্তি অৰমঞ্ঞমানা তত্থ পঠমং অগন্ত্ৰা নিৰত্তিংসু.
ততো নেসং এতদহোসি – ‘‘মদ্দরট্ঠম্পি তাৰ গচ্ছাম, মা নো বারাণসিং পৰিট্ঠেপি রাজা পুন পেসেসী’’তি মদ্দরট্ঠে সাগলনগরং অগমংসু. সাগলনগরে চ মদ্দৰো নাম রাজা. তস্স ধীতা সোল়সৰস্সুদ্দেসিকা অভিরূপা অহোসি. তস্সা ৰণ্ণদাসিযো ন্হানোদকত্থায তিত্থং গচ্ছন্তি. তত্থ অমচ্চেহি ঠপিতং তং সুৰণ্ণরূপং ¶ দূরতোৰ দিস্ৰা ‘‘অম্হে উদকত্থায পেসেত্ৰা রাজপুত্তী সযমেৰ আগতা’’তি ভণন্তিযো সমীপং গন্ত্ৰা ‘‘নাযং সামিনী, অম্হাকং সামিনী ইতো অভিরূপতরা’’তি আহংসু. অমচ্চা তং সুত্ৰা রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা অনুরূপেন নযেন দারিকং যাচিংসু. সোপি অদাসি. তে বারাণসিরঞ্ঞো পাহেসুং – ‘‘লদ্ধা, দেৰ, কুমারিকা, সামং আগচ্ছথ, উদাহু অম্হেৰ আনেমা’’তি. সো ‘‘মযি আগচ্ছন্তে জনপদপীল়া ভৰিস্সতি, তুম্হেৰ নং আনেথা’’তি পেসেসি.
অমচ্চাপি দারিকং গহেত্ৰা নগরা নিক্খমিত্ৰা কুমারস্স পাহেসুং – ‘‘লদ্ধা সুৰণ্ণরূপসদিসা কুমারিকা’’তি. কুমারো সুত্ৰাৰ রাগেন অভিভূতো ¶ পঠমজ্ঝানা পরিহাযি. সো দূতপরম্পরায পেসেসি – ‘‘সীঘং আনেথ, সীঘং আনেথা’’তি. তে সব্বত্থ একরত্তিৰাসেন বারাণসিং পত্ৰা বহিনগরে ঠিতা রঞ্ঞো পেসেসুং – ‘‘অজ্জেৰ পৰিসিতব্বং, নো’’তি. রাজা ‘‘সেট্ঠকুলা আনীতা দারিকা, মঙ্গলকিরিযং কত্ৰা মহাসক্কারেন পৰেসেস্সাম, উয্যানং তাৰ নং নেথা’’তি আহ. তে তথা অকংসু. সা অচ্চন্তসুখুমালা কুমারিকা যানুগ্ঘাটেন উব্বাল়্হা অদ্ধানপরিস্সমেন উপ্পন্নৰাতরোগা মিলাতমালা ৰিয হুত্ৰা রত্তিভাগে কালমকাসি. অমচ্চা ‘‘সক্কারা পরিভট্ঠম্হা’’তি পরিদেৰিংসু. রাজা চ নাগরা চ ‘‘কুলৰংসো ৰিনট্ঠো’’তি পরিদেৰিংসু. সকলনগরং কোলাহলং অহোসি. কুমারস্স সুতমত্তেযেৰ মহাসোকো উদপাদি.
ততো কুমারো সোকস্স মূলং খনিতুং আরদ্ধো. সো এৰং চিন্তেসি – ‘‘অযং সোকো নাম ¶ ন অজাতস্স হোতি, জাতস্স পন হোতি. তস্মা জাতিং পটিচ্চ সোকো. জাতি পন কিং পটিচ্চাতি? ভৰং পটিচ্চ জাতী’’তি. এৰং পুব্বভাৰনানুভাৰেন যোনিসো মনসিকরোন্তো অনুলোমপটিলোমং পটিচ্চসমুপ্পাদং দিস্ৰা পুন অনুলোমঞ্চ সঙ্খারে সম্মসন্তো তত্থেৰ নিসিন্নো পচ্চেকসম্বোধিং সচ্ছাকাসি. অমচ্চা তং মগ্গফলসুখেন সুখিতং সন্তিন্দ্রিযং সন্তমানসং নিসিন্নং দিস্ৰা পণিপাতং কত্ৰা আহংসু – ‘‘মা সোচি, দেৰ, মহন্তো জম্বুদীপো, অঞ্ঞং ততো সুন্দরতরং কঞ্ঞং আনেস্সামা’’তি. সো আহ – ‘‘ন সোচামি, নিস্সোকো পচ্চেকবুদ্ধো অহ’’ন্তি. ইতো পরং সব্বং ৰুত্তপুরিমগাথাসদিসমেৰ ঠপেত্ৰা গাথাৰণ্ণনং.
গাথাৰণ্ণনা পন এৰং ৰেদিতব্বা – সংসগ্গজাতস্সাতি জাতসংসগ্গস্স. তত্থ দস্সনসৰনকাযসমুল্লপনসম্ভোগসংসগ্গৰসেন পঞ্চৰিধো সংসগ্গো. তত্থ অঞ্ঞমঞ্ঞং দিস্ৰা চক্খুৰিঞ্ঞাণৰীথিৰসেন উপ্পন্নরাগো দস্সনসংসগ্গো ¶ নাম. তত্থ সীহল়দীপে কাল়দীঘৰাপী গামে পিণ্ডায চরন্তং কল্যাণৰিহারৰাসিদীঘভাণকদহরভিক্খুং দিস্ৰা পটিবদ্ধচিত্তা কেনচি উপাযেন তং অলভিত্ৰা কালঙ্কতা কুটুম্বিযধীতা চ তস্সা নিৰাসনচোল়খণ্ডং দিস্ৰা ‘‘এৰরূপং ৰত্থং ধারিনিযা নাম সদ্ধিং সংৰাসং নালভি’’ন্তি ফলিতহদযো কালঙ্কতো. সো এৰ দহরো চ নিদস্সনং.
পরেহি ¶ পন কথিযমানং রূপাদিসম্পত্তিং অত্তনা ৰা হসিতলপিতগীতসদ্দং সুত্ৰা সোতৰিঞ্ঞাণৰীথিৰসেন উপ্পন্নরাগো সৰনসংসগ্গো নাম. তত্রাপি গিরিগামৰাসিকম্মারধীতায পঞ্চহি কুমারিকাহি সদ্ধিং পদুমস্সরং গন্ত্ৰা ন্হত্ৰা মালং আরোপেত্ৰা উচ্চাসদ্দেন গাযন্তিযা সদ্দং সুত্ৰা আকাসেন গচ্ছন্তো কামরাগেন ৰিসেসা পরিহাযিত্ৰা ব্যসনং পত্তো পঞ্চগ্গল়লেণৰাসী তিস্সদহরো নিদস্সনং.
অঞ্ঞমঞ্ঞং অঙ্গপরামসনেন উপ্পন্নরাগো কাযসংসগ্গো নাম. ধম্মভাসনদহরভিক্খু চ রাজধীতা চেত্থ নিদস্সনং. মহাৰিহারে কির দহরভিক্খু ধম্মং ভাসতি. তত্থ মহাজনো আগতো, রাজাপি অগ্গমহেসিযা রাজধীতায চ সদ্ধিং অগমাসি. ততো রাজধীতায তস্স রূপঞ্চ সরঞ্চ আগম্ম বলৰরাগো উপ্পন্নো, তস্স দহরস্সাপি. তং দিস্ৰা রাজা সল্লক্খেত্ৰা সাণিপাকারেন পরিক্খিপাপেসি. তে অঞ্ঞমঞ্ঞং পরামসিত্ৰা আলিঙ্গিংসু. পুন সাণিপাকারং অপনেত্ৰা পস্সন্তা দ্ৰেপি কালঙ্কতেযেৰ অদ্দসংসূতি.
অঞ্ঞমঞ্ঞং আলপনসমুল্লপনৰসেন উপ্পন্নরাগো পন সমুল্লপনসংসগ্গো নাম. ভিক্খু ভিক্খুনীহি ¶ সদ্ধিং পরিভোগকরণে উপ্পন্নরাগো সম্ভোগসংসগ্গো নাম. দ্ৰীসুপি এতেসু পারাজিকপ্পত্তো ভিক্খু চ ভিক্খুনী চ নিদস্সনং. মরিচৰট্টিনামমহাৰিহারমহে কির দুট্ঠগামণিঅভযরাজা মহাদানং পটিযাদেত্ৰা উভতোসঙ্ঘং পরিৰিসতি. তত্থ উণ্হযাগুযা দিন্নায সঙ্ঘনৰকসামণেরী অনাধারকস্স সঙ্ঘনৰকস্স সামণেরস্স দন্তৰলযং দত্ৰা সমুল্লপনমকাসি. তে উভোপি উপসম্পজ্জিত্ৰা সট্ঠিৰস্সা হুত্ৰা পরতীরং গতা অঞ্ঞমঞ্ঞং সমুল্লপনেন পুব্বসঞ্ঞং পটিলভিত্ৰা তাৰদেৰ সঞ্জাতসিনেহা সিক্খাপদং ৰীতিক্কমিত্ৰা পারাজিকা অহেসুন্তি. এৰং পঞ্চৰিধে সংসগ্গে যেন কেনচি সংসগ্গেন জাতসংসগ্গস্স ভৰতি স্নেহো, পুরিমরাগপচ্চযো বলৰরাগো উপ্পজ্জতি. ততো স্নেহন্ৰযং দুক্খমিদং পহোতি তমেৰ স্নেহং অনুগচ্ছন্তং ¶ সন্দিট্ঠিকসম্পরাযিকং সোকপরিদেৰাদিনানপ্পকারকং ইদং দুক্খং পহোতি পভৰতি জাযতি.
অপরে ‘‘আরম্মণে চিত্তস্স ৰোস্সগ্গো সংসগ্গো’’তি ভণন্তি. ততো স্নেহো, স্নেহদুক্খমিদন্তি. এৰমত্থপ্পভেদং ইমং অড্ঢগাথং ৰত্ৰা সো পচ্চেকবুদ্ধো আহ – ‘‘স্ৰাযং যমিদং স্নেহন্ৰযং সোকাদিদুক্খং পহোতি, তমেৰ স্নেহং অনুগতস্স দুক্খস্স মূলং খনন্তো পচ্চেকবোধিং অধিগতো’’তি.
এৰং ¶ ৰুত্তে তে অমচ্চা আহংসু – ‘‘অম্হেহি দানি, ভন্তে, কিং কত্তব্ব’’ন্তি? ততো সো আহ – ‘‘তুম্হে ৰা অঞ্ঞতরো ৰা ইমম্হা দুক্খা মুচ্চিতুকামো, সো সব্বোপি আদীনৰং স্নেহজং পেক্খমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি. এত্থ চ যং তং ‘‘স্নেহন্ৰযং দুক্খমিদং পহোতী’’তি ৰুত্তং, তদেৰ সন্ধায ‘‘আদীনৰং স্নেহজং পেক্খমানো’’তি ইদং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. অথ ৰা যথাৰুত্তেন সংসগ্গেন ‘সংসগ্গজাতস্স ভৰতি স্নেহো, স্নেহন্ৰযং দুক্খমিদং পহোতি’, এৰং যথাভূতং আদীনৰং স্নেহজং পেক্খমানো অহমধিগতোতি এৰং সম্বন্ধিত্ৰা চতুত্থপাদো পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ স্নেহৰসেন ৰুত্তোতি ৰেদিতব্বো. ততো পরং সব্বং পুরিমগাথায ৰুত্তসদিসমেৰাতি.
সংসগ্গগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৯৩. মিত্তে সুহজ্জেতি কা উপ্পত্তি? অযং পচ্চেকবোধিসত্তো পুরিমগাথায ৰুত্তনযেনেৰ উপ্পজ্জিত্ৰা বারাণসিযং রজ্জং কারেন্তো পঠমজ্ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা ‘‘কিং সমণধম্মো ৰরো, রজ্জং ৰর’’ন্তি ৰীমংসিত্ৰা অমচ্চানং রজ্জং নিয্যাতেত্ৰা সমণধম্মং অকাসি. অমচ্চা ‘‘ধম্মেন সমেন করোথা’’তি ৰুত্তাপি লঞ্জং গহেত্ৰা অধম্মেন করোন্তি. তে লঞ্জং গহেত্ৰা সামিকে ¶ পরাজযন্তা একদা অঞ্ঞতরং রাজৰল্লভং পরাজেসুং. সো রঞ্ঞো ভত্তকারকেহি সদ্ধিং পৰিসিত্ৰা সব্বং আরোচেসি. রাজা দুতিযদিৰসে সযং ৰিনিচ্ছযট্ঠানং অগমাসি. ততো মহাজনা – ‘‘অমচ্চা, দেৰ, সামিকে অসামিকে করোন্তী’’তি উচ্চাসদ্দং করোন্তা মহাযুদ্ধং ৰিয অকংসু. অথ রাজা ৰিনিচ্ছযট্ঠানা ৰুট্ঠায পাসাদং অভিরুহিত্ৰা সমাপত্তিং অপ্পেতুং নিসিন্নো. তেন সদ্দেন ৰিক্খিত্তচিত্তো ন সক্কোতি অপ্পেতুং. সো ‘‘কিং মে রজ্জেন, সমণধম্মো ৰর’’ন্তি রজ্জসুখং পহায পুন সমাপত্তিং নিব্বত্তেত্ৰা পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ৰিপস্সিত্ৰা পচ্চেকসম্বোধিং সচ্ছাকাসি. কম্মট্ঠানঞ্চ পুচ্ছিতো ইমং গাথং অভাসি.
তত্থ ¶ মেত্তাযনৰসেন মিত্তা. সুহদযভাৰেন সুহজ্জা. কেচি একন্তহিতকামতায মিত্তাৰ হোন্তি ন সুহজ্জা. কেচি গমনাগমনট্ঠাননিসজ্জাসমুল্লাপাদীসু, হদযসুখজননেন সুহজ্জাৰ হোন্তি, ন মিত্তা. কেচি তদুভযৰসেন সুহজ্জা চেৰ মিত্তা চ হোন্তি. তে দুৰিধা অগারিযা ¶ চ অনগারিযা চ. তত্থ অগারিযা তিৰিধা হোন্তি উপকারো সমানসুখদুক্খো অনুকম্পকোতি. অনগারিযা ৰিসেসেন অত্থক্খাযিনো এৰ. তে চতূহি অঙ্গেহি সমন্নাগতা হোন্তি. যথাহ –
‘‘চতূহি খো, গহপতিপুত্ত, ঠানেহি উপকারো মিত্তো সুহদো ৰেদিতব্বো. পমত্তং রক্খতি, পমত্তস্স সাপতেয্যং রক্খতি, ভীতস্স সরণং হোতি, উপ্পন্নেসু কিচ্চকরণীযেসু তদ্দিগুণং ভোগং অনুপ্পদেতি’’ (দী. নি. ৩.২৬১).
তথা –
‘‘চতূহি খো, গহপতিপুত্ত, ঠানেহি সমানসুখদুক্খো মিত্তো সুহদো ৰেদিতব্বো. গুয্হমস্স আচিক্খতি, গুয্হমস্স পরিগূহতি, আপদাসু ন ৰিজহতি, জীৰিতংপিস্স অত্থায পরিচ্চত্তং হোতি’’ (দী. নি. ৩.২৬২).
তথা –
‘‘চতূহি খো, গহপতিপুত্ত, ঠানেহি অনুকম্পকো মিত্তো সুহদো ৰেদিতব্বো. অভৰেনস্স ন নন্দতি, ভৰেনস্স নন্দতি, অৰণ্ণং ভণমানং নিৰারেতি, ৰণ্ণং ভণমানং পসংসতি’’ (দী. নি. ৩.২৬৪).
তথা ¶ –
‘‘চতূহি খো, গহপতিপুত্ত, ঠানেহি অত্থক্খাযী মিত্তা সুহদো ৰেদিতব্বো. পাপা নিৰারেতি, কল্যাণে নিৰেসেতি, অস্সুতং সাৰেতি, সগ্গস্স মগ্গং আচিক্খতী’’তি (দী. নি. ৩.২৬৩).
তেস্ৰিধ অগারিযা অধিপ্পেতা, অত্থতো পন সব্বেপি যুজ্জন্তি. তে মিত্তে সুহজ্জে অনুকম্পমানোতি অনুদযমানো, তেসং সুখং উপসংহরিতুকামো দুক্খং অপহরিতুকামো চ.
হাপেতি অত্থন্তি দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকপরমত্থৰসেন তিৰিধং, তথা অত্তত্থপরত্থউভযত্থৰসেনাপি তিৰিধং অত্থং লদ্ধৰিনাসনেন অলদ্ধানুপ্পাদনেনাতি দ্ৰিধাপি হাপেতি ৰিনাসেতি. পটিবদ্ধচিত্তোতি ‘‘অহং ইমং ৰিনা ন জীৰামি, এস মে গতি, এস মে পরাযণ’’ন্তি এৰং অত্তানং নীচে ¶ ঠানে ঠপেন্তোপি পটিবদ্ধচিত্তো হোতি. ‘‘ইমে মং ৰিনা ন জীৰন্তি, অহং তেসং গতি, অহং তেসং পরাযণ’’ন্তি এৰং অত্তানং উচ্চে ঠানে ঠপেন্তোপি পটিবদ্ধচিত্তো হোতি. ইধ পন এৰং পটিবদ্ধচিত্তো অধিপ্পেতো. এতং ভযন্তি এতং অত্থহাপনভযং, অত্তনো সমাপত্তিহানিং সন্ধাযাহ. সন্থৰেতি তিৰিধো সন্থৰো তণ্হাদিট্ঠিমিত্তসন্থৰৰসেন. তত্থ অট্ঠসতপভেদাপি তণ্হা তণ্হাসন্থৰো, দ্ৰাসট্ঠিভেদাপি দিট্ঠি দিট্ঠিসন্থৰো, পটিবদ্ধচিত্ততায ¶ মিত্তানুকম্পনা মিত্তসন্থৰো. তেসু সো ইধ অধিপ্পেতো. তেন হিস্স সমাপত্তি পরিহীনা. তেনাহ – ‘‘এতং ভযং সন্থৰে পেক্খমানো অহং অধিগতো’’তি. সেসং ৰুত্তসদিসমেৰাতি.
মিত্তসুহজ্জগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৯৪. ৰংসো ৰিসালোতি কা উপ্পত্তি? পুব্বে কির কস্সপস্স ভগৰতো সাসনে তযো পচ্চেকবোধিসত্তা পব্বজিত্ৰা ৰীসতি ৰস্সসহস্সানি গতপচ্চাগতৰত্তং পূরেত্ৰা দেৰলোকে উপ্পন্না. ততো চৰিত্ৰা তেসং জেট্ঠকো বারাণসিরাজকুলে নিব্বত্তো, ইতরে দ্ৰে পচ্চন্তরাজকুলেসু. তে উভোপি কম্মট্ঠানং উগ্গহেত্ৰা রজ্জং পহায পব্বজিত্ৰা অনুক্কমেন পচ্চেকবুদ্ধা হুত্ৰা নন্দমূলকপব্ভারে ৰসন্তা একদিৰসং সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায ‘‘মযং কিং কম্মং কত্ৰা ইমং লোকুত্তরসুখং অনুপ্পত্তা’’তি আৰজ্জেত্ৰা পচ্চৰেক্খমানা কস্সপবুদ্ধকালে অত্তনো অত্তনো চরিযং অদ্দসংসু. ততো ‘‘ততিযো কুহি’’ন্তি আৰজ্জেন্তা বারাণসিরজ্জং কারেন্তং দিস্ৰা ¶ তস্স গুণে সরিত্ৰা ‘‘সো পকতিযাৰ অপ্পিচ্ছতাদিগুণসমন্নাগতো হোতি, অম্হাকংযেৰ ওৰাদকো ৰত্তা ৰচনক্খমো পাপগরহী, হন্দ, নং আরম্মণং দস্সেত্ৰা আরোচেমা’’তি ওকাসং গৰেসন্তা তং একদিৰসং সব্বালঙ্কারৰিভূসিতং উয্যানং গচ্ছন্তং দিস্ৰা আকাসেনাগন্ত্ৰা উয্যানদ্ৰারে ৰেল়ুগুম্বমূলে অট্ঠংসু. মহাজনো অতিত্তো রাজদস্সনেন রাজানং উল্লোকেতি. ততো রাজা ‘‘অত্থি নু খো কোচি মম দস্সনে ব্যাপারং ন করোতী’’তি ওলোকেন্তো পচ্চেকবুদ্ধে অদ্দক্খি. সহ দস্সনেনেৰ চস্স তেসু সিনেহো উপ্পজ্জি. সো হত্থিক্খন্ধা ওরুয্হ সন্তেন আচারেন উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘ভন্তে, কিং নাম তুম্হে’’তি পুচ্ছি. তে ‘‘মযং, মহারাজ, অসজ্জমানা নামা’’তি আহংসু ¶ . ‘‘ভন্তে, অসজ্জমানাতি এতস্স কো অত্থো’’তি? ‘‘অলগ্গনত্থো, মহারাজা’’তি. ততো ৰেল়ুগুম্বং দস্সেত্ৰা আহংসু – ‘‘সেয্যথাপি, মহারাজ, ইমং ৰেল়ুগুম্বং সব্বসো মূলখন্ধসাখানুসাখাহি সংসিব্বিত্ৰা ঠিতং অসিহত্থো পুরিসো মূলে ছেত্ৰা আৰিঞ্ছন্তো ন সক্কুণেয্য উদ্ধরিতুং, এৰমেৰ ত্ৰং অন্তো চ বহি চ জটায জটিতো আসত্তৰিসত্তো তত্থ ৰিলগ্গো. সেয্যথাপি ৰা পনস্স ৰেমজ্ঝগতোপি অযং ৰংসকল়ীরো অসঞ্জাতসাখত্তা কেনচি অলগ্গোৰ ঠিতো, সক্কা চ পন অগ্গে ৰা মূলে ৰা ছেত্ৰা উদ্ধরিতুং, এৰমেৰ মযং কত্থচি অসজ্জমানা সব্বা দিসা গচ্ছামা’’তি তাৰদেৰ চতুত্থজ্ঝানং ¶ সমাপজ্জিত্ৰা পস্সতো এৰ রঞ্ঞো আকাসেন নন্দমূলকপব্ভারং অগমংসু. ততো রাজা চিন্তেসি – ‘‘কদা নু খো অহম্পি এৰং অসজ্জমানো ভৰেয্য’’ন্তি তত্থেৰ ঠিতো ৰিপস্সন্তো পচ্চেকবোধিং সচ্ছাকাসি. পুরিমনযেনেৰ কম্মট্ঠানং পুচ্ছিতো ইমং গাথং অভাসি.
তত্থ ৰংসোতি ৰেল়ু. ৰিসালোতি ৰিত্থিণ্ণো. ৰ-কারো অৰধারণত্থো, এৰ-কারো ৰা অযং, সন্ধিৰসেন এত্থ এ-কারো নট্ঠা. তস্স পরপদেন সম্বন্ধো. তং পচ্ছা যোজেস্সাম. যথাতি পটিভাগে. ৰিসত্তোতি লগ্গো জটিতো সংসিব্বিতো. পুত্তেসু দারেসু চাতি পুত্তধীতুভরিযাসু. যা অপেক্খাতি যা তণ্হা যো সিনেহো. ৰংসক্কল়ীরোৰ অসজ্জমানোতি ৰংসকল়ীরো ৰিয অলগ্গমানো. কিং ৰুত্তং হোতি? যথা ৰংসো ৰিসালো ৰিসত্তো এৰ হোতি, পুত্তেসু দারেসু চ যা অপেক্খা, সাপি এৰং তানি ৰত্থূনি, সংসিব্বিত্ৰা ঠিতত্তা ৰিসত্তা এৰ. স্ৰাহং তায অপেক্খায অপেক্খৰা ৰিসালো ৰংসো ৰিয ৰিসত্তোতি এৰং অপেক্খায আদীনৰং দিস্ৰা তং অপেক্খং মগ্গঞাণেন ছিন্দন্তো অযং ৰংসকল়ীরোৰ রূপাদীসু ৰা লাভাদীসু ৰা কামভৰাদীসু ৰা দিট্ঠাদীসু ৰা তণ্হামানদিট্ঠিৰসেন অসজ্জমানো পচ্চেকবোধিং অধিগতোতি. সেসং পুরিমনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
ৰংসক্কল়ীরগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৯৫. মিগো ¶ অরঞ্ঞম্হীতি কা উপ্পত্তি? একো কির ভিক্খু কস্সপস্স ভগৰতো সাসনে যোগাৰচরো কালং কত্ৰা বারাণসিযং সেট্ঠিকুলে উপ্পন্নো ¶ অড্ঢে মহদ্ধনে মহাভোগে. সো সুভগো অহোসি, ততো পরদারিকো হুত্ৰা কালঙ্কতো নিরযে নিব্বত্তো তত্থ পচ্চিত্ৰা পক্কাৰসেসেন সেট্ঠিভরিযায কুচ্ছিম্হি ইত্থী হুত্ৰা পটিসন্ধিং গণ্হি. নিরযতো আগতানং সত্তানং গত্তানি উণ্হানি হোন্তি. তেন সেট্ঠিভরিযা ডয্হমানেন উদরেন কিচ্ছেন কসিরেন তং গব্ভং ধারেত্ৰা কালেন দারিকং ৰিজাযি. সা জাতদিৰসতো পভুতি মাতাপিতূনং সেসবন্ধুপরিজনানঞ্চ দেস্সা অহোসি. ৰযপ্পত্তা চ যম্হি কুলে দিন্না, তত্থাপি সামিকসস্সুসসুরানং দেস্সাৰ অহোসি অপ্পিযা অমনাপা. অথ নক্খত্তে ঘোসিতে সেট্ঠিপুত্তো তায সদ্ধিং কীল়িতুং অনিচ্ছন্তো ৰেসিং আনেত্ৰা কীল়তি. সা তং দাসীনং সন্তিকা সুত্ৰা সেট্ঠিপুত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা নানপ্পকারেহি অনুনযিত্ৰা চ আহ – ‘‘অয্যপুত্ত, ইত্থী নাম সচেপি দসন্নং রাজূনং কনিট্ঠা হোতি, চক্কৰত্তিনো ৰা ধীতা, তথাপি সামিকস্স পেসনকরা হোতি. সামিকে অনালপন্তে সূলে আরোপিতা ৰিয দুক্খং পটিসংৰেদেতি. সচে অহং অনুগ্গহারহা ¶ অনুগ্গহেতব্বা, নো চে, ৰিস্সজ্জেতব্বা. অত্তনো ঞাতিকুলং গমিস্সামী’’তি. সেট্ঠিপুত্তো – ‘‘হোতু, ভদ্দে, মা সোচি কীল়নসজ্জা হোহি, নক্খত্তং কীল়িস্সামা’’তি আহ. সেট্ঠিধীতা তাৰত্তকেন সল্লাপমত্তেন উস্সাহজাতা ‘‘স্ৰে নক্খত্তং কীল়িস্সামী’’তি বহুং খজ্জভোজ্জং পটিযাদেতি. সেট্ঠিপুত্তো দুতিযদিৰসে অনারোচেত্ৰাৰ কীল়নট্ঠানং গতো. সা ‘‘ইদানি পেসেস্সতি, ইদানি পেসেস্সতী’’তি মগ্গং ওলোকেন্তী নিসিন্না উস্সূরং দিস্ৰা মনুস্সে পেসেসি. তে পচ্চাগন্ত্ৰা ‘‘সেট্ঠিপুত্তো গতো’’তি আরোচেসুং. সা তং সব্বং পটিযাদিতং আদায যানং অভিরুহিত্ৰা উয্যানং গন্তুং আরদ্ধা.
অথ নন্দমূলকপব্ভারে পচ্চেকসম্বুদ্ধো সত্তমে দিৰসে নিরোধা ৰুট্ঠায নাগলতাদন্তকট্ঠং খাদিত্ৰা অনোতত্তদহে মুখং ধোৰিত্ৰা ‘‘কত্থ অজ্জ ভিক্খং চরিস্সামা’’তি আৰজ্জেন্তো তং সেট্ঠিধীতরং দিস্ৰা ‘‘মযি ইমিস্সা সদ্ধাকারং কারেত্ৰা তং কম্মং পরিক্খযং গমিস্সতী’’তি ঞত্ৰা পব্ভারসমীপে সট্ঠিযোজনমনোসিলাতলে ঠত্ৰা পত্তচীৰরমাদায অভিঞ্ঞাপাদকং ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা আকাসেনাগন্ত্ৰা তস্সা পটিপথে ওরুয্হ বারাণসিং অভিমুখো অগমাসি. তং দিস্ৰাৰ দাসিযো সেট্ঠিধীতায ¶ আরোচেসুং. সা যানা ওরুয্হ সক্কচ্চং ৰন্দিত্ৰা পত্তং সব্বরসসম্পন্নেন খাদনীযেন ভোজনীযেন পূরেত্ৰা পদুমপুপ্ফেন পটিচ্ছাদেত্ৰা হেট্ঠাপি পদুমপুপ্ফং কত্ৰা পুপ্ফকলাপং হত্থেন গহেত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধস্স হত্থে পত্তং দত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পুপ্ফকলাপহত্থা পত্থনং অকাসি – ‘‘ভন্তে, যথা ইদং পুপ্ফং, এৰাহং যত্থ যত্থ উপপজ্জামি, তত্থ তত্থ মহাজনস্স পিযা ভৰেয্যং মনাপা’’তি. এৰং পত্থেত্ৰা দুতিযম্পি পত্থেসি – ‘‘ভন্তে, দুক্খো গব্ভৰাসো ¶ , তং অনুপগম্ম পদুমপুপ্ফে এৰ পটিসন্ধি ভৰেয্যা’’তি. ততিযম্পি পত্থেসি – ‘‘ভন্তে, জেগুচ্ছো মাতুগামো, চক্কৰত্তিধীতাপি পরৰসং গচ্ছতি. তস্মা অহং ইত্থিভাৰং অনুপগম্ম পুরিসো ভৰেয্য’’ন্তি. চতুত্থম্পি পত্থেসি – ‘‘ভন্তে, ইমং সংসারদুক্খং অতিক্কম্ম পরিযোসানে তুম্হেহি পত্তং অমতং পাপুণেয্য’’ন্তি. এৰং চতুরো পণিধী কত্ৰা তং পদুমপুপ্ফকলাপং পূজেত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা ‘‘পুপ্ফসদিসো এৰ মে গন্ধো চেৰ ৰণ্ণো চ হোতূ’’তি ইমং পঞ্চমং পণিধিং অকাসি.
ততো পচ্চেকবুদ্ধো পত্তঞ্চ পুপ্ফকলাপঞ্চ গহেত্ৰা আকাসে ঠত্ৰা –
‘‘ইচ্ছিতং পত্থিতং তুয্হং, খিপ্পমেৰ সমিজ্ঝতু;
সব্বে পূরেন্তু সঙ্কপ্পা, চন্দো পন্নরসো যথা’’তি. –
ইমায ¶ গাথায সেট্ঠিধীতায অনুমোদনং কত্ৰা ‘‘সেট্ঠিধীতা মং গচ্ছন্তং পস্সতূ’’তি অধিট্ঠহিত্ৰা আকাসেন নন্দমূলকপব্ভারং অগমাসি. সেট্ঠিধীতায তং পস্সন্তিযা মহতী পীতি উপ্পজ্জি. ভৰন্তরে কতং অকুসলং কম্মং অনোকাসতায পরিক্খীণং চিঞ্চম্বিলধোততম্বলোহভাজনমিৰ সুদ্ধা জাতা. তাৰদেৰস্সা পতিকুলে ঞাতিকুলে চ সব্বো জনো তুট্ঠো. ‘‘কিং করোমা’’তি পিযৰচনানি চ পণ্ণাকারানি চ পেসেসি. সামিকোপি মনুস্সে পেসেসি – ‘‘সেট্ঠিধীতরং সীঘং আনেথ, অহং ৰিস্সরিত্ৰা উয্যানং আগতো’’তি. ততো পভুতি চ নং উরে ৰিলিত্তচন্দনং ৰিয আমুত্তমুত্তাহারং ৰিয পুপ্ফমালা ৰিয চ পিযাযন্তো পরিহরি. সা তত্থ যাৰতাযুকং ইস্সরিযভোগযুত্তসুখং অনুভৰিত্ৰা কালং কত্ৰা পুরিসভাৰেন দেৰলোকে পদুমপুপ্ফে উপ্পজ্জি. সো দেৰপুত্তো গচ্ছন্তোপি পদুমপুপ্ফগব্ভে এৰ গচ্ছতি, তিট্ঠন্তোপি নিসীদন্তোপি সযন্তোপি পদুমপুপ্ফগব্ভেযেৰ সযতি. ‘‘মহাপদুমদেৰপুত্তো’’তি চ নং ৰোহরিংসু. এৰং ¶ সো তেন ইদ্ধানুভাৰেন অনুলোমপটিলোমং ছ দেৰলোকে এৰ সংসরতি.
তেন চ সমযেন বারাণসিরঞ্ঞো ৰীসতি ইত্থিসহস্সানি হোন্তি. তাসু একাপি পুত্তং ন লভতি. অমচ্চা রাজানং ৰিঞ্ঞাপেসুং – ‘‘দেৰ, কুলৰংসানুপালকো পুত্তো ইচ্ছিতব্বো, অত্রজে অৰিজ্জমানে খেত্তজোপি কুলৰংসধরো হোতী’’তি. অথ রাজা ‘‘ঠপেত্ৰা মহেসিং অৰসেসা ইত্থিযো সত্তাহং ধম্মনাটকং করোথা’’তি যথাকামং বহি চরাপেসি, তথাপি পুত্তং নালত্থ. পুন অমচ্চা আহংসু – ‘‘মহারাজ, মহেসী নাম পুঞ্ঞেন চ পঞ্ঞায চ সব্বইত্থীনং অগ্গা, অপ্পেৰ নাম দেৰো মহেসিযা কুচ্ছিম্হি পুত্তং লভেয্যা’’তি. রাজা মহেসিযা ¶ এতমত্থং আরোচেসি. সা আহ – ‘‘মহারাজ, যা ইত্থী সীলৰতী সচ্চৰাদিনী, সা পুত্তং লভেয্য, হিরোত্তপ্পরহিতায কুতো পুত্তো’’তি পাসাদং অভিরুহিত্ৰা পঞ্চ সীলানি সমাদিযিত্ৰা পুনপ্পুনং আৰজ্জেসি, সীলৰতিযা রাজধীতায পঞ্চ সীলানি আৰজ্জেন্তিযা পুত্তপত্থনাচিত্তে উপ্পন্নমত্তে সক্কস্স আসনং সংকম্পি.
অথ সক্কো আৰজ্জেন্তো এতমত্থং ৰিদিত্ৰা – ‘‘সীলৰতিযা রাজধীতায পুত্তৰরং দেমী’’তি আকাসেনাগন্ত্ৰা দেৰিযা সম্মুখে ঠিতো ‘‘কিং ৰরেসি, দেৰী’’তি? ‘‘পুত্তং, মহারাজা’’তি. ‘‘দম্মি তে, দেৰি, পুত্তং, মা চিন্তযী’’তি ৰত্ৰা দেৰলোকং গন্ত্ৰা ‘‘অত্থি নু খো এত্থ খীণাযুকো’’তি আৰজ্জেন্তো ‘‘অযং মহাপদুমো উপরিদেৰলোকং গন্তুকামো চ ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা তস্স ৰিমানং গন্ত্ৰা ‘‘তাত মহাপদুম, মনুস্সলোকং গচ্ছাহী’’তি যাচি. সো ‘‘মা এৰং, মহারাজ, ভণ, জেগুচ্ছিতো মনুস্সলোকো’’তি ¶ . ‘‘তাত, ত্ৰং মনুস্সলোকে পুঞ্ঞং কত্ৰা ইধূপপন্নো, তত্থেৰ ঠত্ৰা পারমিযো পূরেতব্বা, গচ্ছ, তাতা’’তি. ‘‘দুক্খো, মহারাজ, গব্ভৰাসো, ন সক্কোমি তত্থ ৰসিতু’’ন্তি. ‘‘তাত, তে গব্ভৰাসো নত্থি, তথা হি ত্ৰং কম্মমকাসি, যথা পদুমগব্ভেযেৰ নিব্বত্তিস্সসি, গচ্ছ, তাতা’’তি পুনপ্পুনং ৰুচ্চমানো অধিৰাসেসি.
সো দেৰলোকা চৰিত্ৰা বারাণসিরঞ্ঞো উয্যানে সিলাপট্টপোক্খরণিযং পদুমগব্ভে নিব্বত্তো. তঞ্চ রত্তিং পচ্চূসসমযে মহেসী সুপিনন্তেন ¶ ৰীসতিইত্থিসহস্সপরিৰুতা উয্যানং গন্ত্ৰা সিলাপট্টপোক্খরণিযং পদুমগব্ভে পুত্তং লদ্ধা ৰিয অহোসি. সা পভাতায রত্তিযা সীলানি রক্খমানা তত্থ গন্ত্ৰা একং পদুমপুপ্ফং অদ্দস, তং নেৰ তীরে হোতি ন গম্ভীরে. সহ দস্সনেনেৰ চস্সা তত্থ পুত্তসিনেহো উপ্পজ্জি. সা সযং এৰ ওতরিত্ৰা তং পুপ্ফং অগ্গহেসি, পুপ্ফে গহিতমত্তেযেৰ পত্তানি ৰিকসিংসু. তত্থ সুৰণ্ণপটিমং ৰিয দারকং অদ্দস, দিস্ৰাৰ ‘‘পুত্তো মে লদ্ধো’’তি সদ্দং নিচ্ছারেসি. মহাজনো সাধুকারসহস্সানি পৰত্তেসি. রঞ্ঞো চ পেসেসি. রাজা সুত্ৰা ‘‘কত্থ লদ্ধো’’তি পুচ্ছিত্ৰা লদ্ধোকাসং সুত্ৰা ‘‘উয্যানঞ্চ পোক্খরণিযং পদুমঞ্চ অম্হাকংযেৰ, তস্মা অম্হাকং খেত্তে জাতত্তা খেত্তজো নামাযং পুত্তো’’তি ৰত্ৰা নগরং পৰেসেত্ৰা ৰীসতিসহস্সইত্থিযো ধাতিকিচ্চং কারেসি. যা যা কুমারস্স রুচিং ঞত্ৰা পত্থিতং পত্থিতং খাদনীযং খাদাপেতি, সা সা সহস্সং লভতি. সকলবারাণসী চলিতা, সব্বো জনো কুমারস্স পণ্ণাকারসহস্সানি পেসেসি. কুমারো তং তং অতিনেত্ৰা ‘‘ইমং খাদ, ইমং ভুঞ্জা’’তি ৰুচ্চমানো ভোজনেন উব্বাল়্হো উক্কণ্ঠিতো হুত্ৰা গোপুরদ্ৰারং গন্ত্ৰা লাখাগুল়কেন কীল়তি.
তদা ¶ অঞ্ঞতরো পচ্চেকবুদ্ধো বারাণসিং নিস্সায ইসিপতনে ৰসতি. সো কালস্সেৰ ৰুট্ঠায সেনাসনৰত্তসরীরপরিকম্মমনসিকারাদীনি সব্বকিচ্চানি কত্ৰা পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো ‘‘অজ্জ কত্থ ভিক্খং গহেস্সামী’’তি আৰজ্জেন্তো কুমারস্স সম্পত্তিং দিস্ৰা ‘‘এস পুব্বে কিং কম্মং করী’’তি ৰীমংসন্তো ‘‘মাদিসস্স পিণ্ডপাতং দত্ৰা চতস্সো পত্থনা পত্থেসি, তত্থ তিস্সো সিদ্ধা, একা তাৰ ন সিজ্ঝতি, তস্স উপাযেন আরম্মণং দস্সেমী’’তি ভিক্খাচারৰসেন কুমারস্স সন্তিকং অগমাসি. কুমারো তং দিস্ৰা ‘‘সমণ, মা ইধ আগচ্ছি, ইমে হি তম্পি ‘ইমং খাদ, ইমং ভুঞ্জা’তি ৰদেয্যু’’ন্তি আহ. সো একৰচনেনেৰ ততো নিৰত্তিত্ৰা অত্তনো সেনাসনং অগমাসি. কুমারো পরিজনং আহ – ‘‘অযং সমণো মযা ৰুত্তমত্তোৰ নিৰত্তো, কুদ্ধো নু খো মমা’’তি. সো তেহি ‘‘পব্বজিতা নাম ন কোধপরাযণা হোন্তি, পরেন পসন্নমনেন যং দিন্নং, তেন যাপেন্তী’’তি ৰুচ্চমানেপি ¶ ‘‘দুট্ঠো এৰরূপো নাম ¶ সমণো, খমাপেস্সামি ন’’ন্তি মাতাপিতূনং আরোচেত্ৰা হত্থিং অভিরুহিত্ৰা মহতা রাজানুভাৰেন ইসিপতনং গন্ত্ৰা মিগযূথং দিস্ৰা পুচ্ছি – ‘‘কিন্নামেতে’’তি? ‘‘এতে, সামি, মিগা নামা’’তি. ‘‘এতেসং ‘ইমং খাদথ, ইমং ভুঞ্জথ, ইমং সাযথা’তি ৰত্ৰা পটিজগ্গন্তা অত্থী’’তি? ‘‘নত্থি, সামি, যত্থ তিণোদকং সুলভং তত্থ ৰসন্তী’’তি.
কুমারো ‘‘যথা ইমে অরক্খিযমানাৰ যত্থ ইচ্ছন্তি, তত্থ ৰসন্তি, কদা নু খো অহম্পি এৰং ৰসেয্য’’ন্তি এতং আরম্মণং অগ্গহেসি. পচ্চেকবুদ্ধোপি তস্স আগমনং ঞত্ৰা সেনাসনমগ্গঞ্চ চঙ্কমনঞ্চ সম্মজ্জিত্ৰা মট্ঠং কত্ৰা একদ্ৰত্তিক্খত্তুং চঙ্কমিত্ৰা পদনিক্খেপং দস্সেত্ৰা দিৰাৰিহারোকাসঞ্চ পণ্ণসালঞ্চ সম্মজ্জিত্ৰা মট্ঠং কত্ৰা পৰিসনপদনিক্খেপং দস্সেত্ৰা নিক্খমনপদনিক্খেপং অদস্সেত্ৰা অঞ্ঞত্র অগমাসি. কুমারো তত্থ গন্ত্ৰা তং পদেসং সম্মজ্জিত্ৰা মট্ঠকতং দিস্ৰা ‘‘ৰসতি মঞ্ঞে এত্থ সো পচ্চেকবুদ্ধো’’তি পরিজনেন ভাসিতং সুত্ৰা আহ – ‘‘পাতোপি সো সমণো দুস্সতি, ইদানি হত্থিঅস্সাদীহি অত্তনো ওকাসং অক্কন্তং দিস্ৰা সুট্ঠুতরং দুস্সেয্য, ইধেৰ তুম্হে তিট্ঠথা’’তি হত্থিক্খন্ধা ওরুয্হ এককোৰ সেনাসনং পৰিট্ঠো ৰত্তসীসেন সুসম্মট্ঠোকাসে পদনিক্খেপং দিস্ৰা ‘‘সো দানাযং সমণো এত্থ চঙ্কমন্তো ন ৰণিজ্জাদিকম্মং চিন্তেসি, অদ্ধাযং অত্তনো হিতমেৰ চিন্তেসি মঞ্ঞে’’তি পসন্নমানসো চঙ্কমং অভিরুহিত্ৰা দূরীকতপুথুৰিতক্কো গন্ত্ৰা পাসাণফলকে নিসীদিত্ৰা সঞ্জাতএকগ্গো হুত্ৰা পণ্ণসালং পৰিসিত্ৰা ৰিপস্সন্তো পচ্চেকবোধিঞাণং অধিগন্ত্ৰা পুরিমনযেনেৰ পুরোহিতেন কম্মট্ঠানং পুচ্ছিতো গগনতলে নিসিন্নো ইমং গাথমভাসি.
তত্থ মিগোতি দ্ৰে মিগা – এণীমিগো চ পসদমিগো চ. অপিচ সব্বেসং আরঞ্ঞিকানং ¶ চতুপ্পদানং এতং অধিৰচনং. ইধ পন পসদমিগো অধিপ্পেতোতি ৰদন্তি. অরঞ্ঞম্হীতি গামঞ্চ গামূপচারঞ্চ ঠপেত্ৰা অৰসেসং অরঞ্ঞং, ইধ পন উয্যানং অধিপ্পেতং, তস্মা ‘‘উয্যানম্হী’’তি ৰুত্তং হোতি. যথাতি পটিভাগে. অবদ্ধোতি রজ্জুবন্ধনাদীহি অবদ্ধো, এতেন ৰিস্সত্থচরিযং দীপেতি. যেনিচ্ছকং গচ্ছতি ৰোচরাযাতি যেন যেন দিসাভাগেন গন্তুমিচ্ছতি, তেন ¶ তেন দিসাভাগেন গোচরায গচ্ছতি. ৰুত্তম্পি চেতং ভগৰতা –
‘‘সেয্যথাপি ¶ , ভিক্খৰে, আরঞ্ঞকো মিগো অরঞ্ঞে পৰনে চরমানো ৰিস্সত্থো গচ্ছতি, ৰিস্সত্থো তিট্ঠতি, ৰিস্সত্থো নিসীদতি, ৰিস্সত্থো সেয্যং কপ্পেতি. তং কিস্স হেতু? অনাপাথগতো, ভিক্খৰে, লুদ্দস্স, এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ভিক্খু অন্তমকাসি মারং অপদং, ৰধিত্ৰা মারচক্খুং অদস্সনং গতো পাপিমতো’’তি (ম. নি. ১.২৮৭; চূল়নি. খগ্গৰিসাণসুত্তনিদ্দেস ১২৫) ৰিত্থারো.
সেরিতন্তি সচ্ছন্দৰুত্তিতং অপরাযত্ততং ৰা, ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা মিগো অরঞ্ঞম্হি অবদ্ধো যেনিচ্ছকং গচ্ছতি গোচরায, তথা কদা নু খো অহম্পি তণ্হাবন্ধনং ছিন্দিত্ৰা এৰং গচ্ছেয্যন্তি. ৰিঞ্ঞূ পণ্ডিতো নরো সেরিতং পেক্খমানো একো চরেতি.
মিগোঅরঞ্ঞগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৯৬. আমন্তনা হোতীতি কা উপ্পত্তি? বারাণসিরঞ্ঞো কির মহাউপট্ঠানসমযে অমচ্চা উপসঙ্কমিংসু. তেসু একো অমচ্চো ‘‘দেৰ, সোতব্বং অত্থী’’তি একমন্তং গমনং যাচি. সো উট্ঠাযাসনা অগমাসি. পুন একো মহাউপট্ঠানে নিসিন্নং যাচি, একো হত্থিক্খন্ধে নিসিন্নং, একো অস্সপিট্ঠিযং নিসিন্নং, একো সুৰণ্ণরথে নিসিন্নং, একো সিৰিকায নিসীদিত্ৰা উয্যানং গচ্ছন্তং যাচি. রাজা ততো ওরোহিত্ৰা অগমাসি. অপরো জনপদচারিকং গচ্ছন্তং যাচি, তস্সপি ৰচনং সুত্ৰা হত্থিক্খন্ধতো ওরুয্হ একমন্তং অগমাসি. এৰং সো তেহি নিব্বিন্নো হুত্ৰা পব্বজি. অমচ্চা ইস্সরিযেন ৰড্ঢন্তি. তেসু একো গন্ত্ৰা রাজানং আহ – ‘‘অসুকং নাম, মহারাজ, জনপদং ময্হং দেহী’’তি. রাজা তং ‘‘ইত্থন্নামো ভুঞ্জতী’’তি ভণতি. সো রঞ্ঞো ৰচনং অনাদিযিত্ৰা ‘‘গচ্ছামহং তং জনপদং গহেত্ৰা ভুঞ্জামী’’তি তত্থ গন্ত্ৰা কলহং কত্ৰা পুন উভোপি রঞ্ঞো সন্তিকং আগন্ত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞস্স ¶ দোসং আরোচেন্তি. রাজা ‘‘ন সক্কা ইমে তোসেতু’’ন্তি তেসং লোভে আদীনৰং দিস্ৰা ৰিপস্সন্তো পচ্চেকবোধিং সচ্ছাকাসি. সো পুরিমনযেন ইমং উদানং অভাসি.
তস্সত্থো ¶ – সহাযমজ্ঝে ঠিতস্স দিৰাসেয্যসঙ্খাতে ৰাসে চ, মহাউপট্ঠানসঙ্খাতে ঠানে চ, উয্যানগমনসঙ্খাতে গমনে চ, জনপদচারিকসঙ্খাতায চারিকায চ, ‘‘ইদং মে সুণ, ইদং মে দেহী’’তিআদিনা নযেন তথা তথা আমন্তনা হোতি, তস্মা অহং তত্থ নিব্বিজ্জিত্ৰা যাযং অরিযজনসেৰিতা অনেকানিসংসা একন্তসুখা, এৰং সন্তেপি ¶ লোভাভিভূতেহি সব্বকাপুরিসেহি অনভিপত্থিতা পব্বজ্জা, তং অনভিজ্ঝিতং পরেসং অৰসৰত্তনেন ভব্বপুগ্গলৰসেন সেরিতঞ্চ পেক্খমানো ৰিপস্সনং আরভিত্ৰা অনুক্কমেন পচ্চেকবোধিং অধিগতোস্মি. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.
আমন্তনাগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৯৭. খিড্ডারতীতি কা উপ্পত্তি? বারাণসিযং কির একপুত্তকব্রহ্মদত্তো নাম রাজা অহোসি. সো তস্স একপুত্তকো পিযো অহোসি মনাপো পাণসমো, রাজা সব্বইরিযাপথেসু পুত্তকং গহেত্ৰাৰ ৰত্ততি. সো একদিৰসং উয্যানং গচ্ছন্তো তং ঠপেত্ৰা গতো. কুমারোপি তং দিৰসংযেৰ উপ্পন্নেন ব্যাধিনা মতো. অমচ্চা ‘‘পুত্তসিনেহেন রঞ্ঞো হদযম্পি ফলেয্যা’’তি অনারোচেত্ৰাৰ নং ঝাপেসুং. রাজা উয্যানে সুরামদেন মত্তো পুত্তং নেৰ সরতি, তথা দুতিযদিৰসেপি ন্হানভোজনৰেলাসু. অথ ভুত্তাৰী নিসিন্নো সরিত্ৰা ‘‘পুত্তং মে আনেথা’’তি আহ. তস্স অনুরূপেন ৰিধানেন তং পৰত্তিং আরোচেসুং. ততো সোকাভিভূতো নিসিন্নো এৰং যোনিসো মনসাকাসি – ‘‘ইমস্মিং সতি ইদং হোতি, ইমস্সুপ্পাদা ইদং উপ্পজ্জতী’’তি. এৰং অনুক্কমেন অনুলোমপটিলোমং পটিচ্চসমুপ্পাদং সম্মসন্তো পচ্চেকসম্বোধিং সচ্ছাকাসি. সেসং সংসগ্গগাথাৰণ্ণনাযং ৰুত্তসদিসমেৰ ঠপেত্ৰা গাথাযত্থৰণ্ণনং.
অত্থৰণ্ণনা পন – খিড্ডাতি কীল়না. সা দুৰিধা হোতি কাযিকা চ ৰাচসিকা চ. তত্থ কাযিকা নাম হত্থীহিপি কীল়ন্তি, অস্সেহিপি রথেহিপি ধনূহিপি থরূহিপীতি এৰমাদি. ৰাচসিকা নাম গীতং সিলোকভণনং মুখভেরিআলম্বরভেরীতি এৰমাদি. রতীতি পঞ্চকামগুণরতি. ৰিপুলন্তি যাৰ অট্ঠিমিঞ্জং অহচ্চ ঠানেন সকলত্তভাৰব্যাপকং. সেসং পাকটমেৰ ¶ . অনুসন্ধিযোজনাপি চেত্থ সংসগ্গগাথায ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা, ততো পরঞ্চ সব্বং.
খিড্ডারতিগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৯৮. চাতুদ্দিসোতি ¶ কা উপ্পত্তি? পুব্বে কির কস্সপস্স ভগৰতো সাসনে পঞ্চ পচ্চেকবোধিসত্তা পব্বজিত্ৰা ৰীসতি ৰস্সসহস্সানি গতপচ্চাগতৰত্তং পূরেত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তা. ততো চৰিত্ৰা তেসং জেট্ঠকো বারাণসিরাজা অহোসি, সেসা পাকতিকরাজানো. তে চত্তারোপি কম্মট্ঠানং উগ্গণ্হিত্ৰা রজ্জং পহায পব্বজিত্ৰা অনুক্কমেন ¶ পচ্চেকবুদ্ধা হুত্ৰা নন্দমূলকপব্ভারে ৰসন্তা একদিৰসং সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায ৰংসক্কল়ীরগাথাযং ৰুত্তনযেনেৰ অত্তনো কম্মঞ্চ সহাযঞ্চ আৰজ্জেত্ৰা ঞত্ৰা বারাণসিরঞ্ঞো উপাযেন আরম্মণং দস্সেতুং ওকাসং গৰেসন্তি. সো চ রাজা তিক্খত্তুং রত্তিযা উব্বিজ্জতি, ভীতো ৰিস্সরং করোতি, মহাতলে ধাৰতি. পুরোহিতেন কালস্সেৰ ৰুট্ঠায সুখসেয্যং পুচ্ছিতোপি ‘‘কুতো মে, আচরিয, সুখ’’ন্তি সব্বং তং পৰত্তিং আরোচেসি. পুরোহিতোপি ‘‘অযং রোগো ন সক্কা যেন কেনচি উদ্ধং ৰিরেচনাদিনা ভেসজ্জকম্মেন ৰিনেতুং, ময্হং পন খাদনূপাযো উপ্পন্নো’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘রজ্জহানিজীৰিতন্তরাযাদীনং পুব্বনিমিত্তং এতং, মহারাজা’’তি রাজানং সুট্ঠুতরং উব্বেজেত্ৰা ‘‘তস্স ৰূপসমনত্থং এত্তকে চ এত্তকে চ হত্থিঅস্সরথাদযো হিরঞ্ঞসুৰণ্ণঞ্চ দক্খিণং দত্ৰা যঞ্ঞো যজিতব্বো’’তি যঞ্ঞযজনে সমাদপেসি.
ততো পচ্চেকবুদ্ধা অনেকানি পাণসহস্সানি যঞ্ঞত্থায সম্পিণ্ডিযমানানি দিস্ৰা ‘‘এতস্মিং কম্মে কতে দুব্বোধনেয্যো ভৰিস্সতি, হন্দ নং পটিকচ্চেৰ গন্ত্ৰা পেক্খামা’’তি ৰংসক্কল়ীরগাথাযং ৰুত্তনযেন আগন্ত্ৰা পিণ্ডায চরমানা রাজঙ্গণে পটিপাটিযা অগমংসু. রাজা সীহপঞ্জরে ঠিতো রাজঙ্গণং ওলোকযমানো তে অদ্দক্খি, সহ দস্সনেনেৰ চস্স সিনেহো উপ্পজ্জি. ততো তে পক্কোসাপেত্ৰা আকাসতলে পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদাপেত্ৰা সক্কচ্চং ভোজেত্ৰা কতভত্তকিচ্চে ‘‘কে তুম্হে’’তি পুচ্ছি. ‘‘মযং, মহারাজ, চাতুদ্দিসা নামা’’তি. ‘‘ভন্তে, চাতুদ্দিসাতি ইমস্স কো অত্থো’’তি? ‘‘চতূসু দিসাসু কত্থচি ¶ কুতোচি ভযং ৰা চিত্তুত্রাসো ৰা অম্হাকং নত্থি, মহারাজা’’তি. ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং তং ভযং কিং কারণা ন হোতী’’তি? ‘‘মযং, মহারাজ, মেত্তং ভাৰেম, করুণং ভাৰেম, মুদিতং ভাৰেম, উপেক্খং ভাৰেম. তেন নো তং ভযং ন হোতী’’তি ৰত্ৰা উট্ঠাযাসনা অত্তনো ৰসনট্ঠানং অগমংসু.
ততো রাজা চিন্তেসি – ‘‘ইমে সমণা ‘মেত্তাদিভাৰনায ভযং ন হোতী’তি ভণন্তি, ব্রাহ্মণা পন অনেকসহস্সপাণৰধং ৰণ্ণযন্তি, কেসং নু খো ৰচনং সচ্চ’’ন্তি? অথস্স এতদহোসি – ‘‘সমণা সুদ্ধেন অসুদ্ধং ধোৰন্তি, ব্রাহ্মণা পন অসুদ্ধেন অসুদ্ধং. ন সক্কা খো পন অসুদ্ধেন অসুদ্ধং ধোৰিতুং, পব্বজিতানং এৰ ৰচনং সচ্চ’’ন্তি. সো ‘‘সব্বে সত্তা সুখিতা হোন্তূ’’তিআদিনা নযেন মেত্তাদযো চত্তারোপি ব্রহ্মৰিহারে ভাৰেত্ৰা হিতফরণেন চিত্তেন ¶ অমচ্চে আণাপেসি – ‘‘সব্বে পাণে মুঞ্চথ, সীতানি পানীযানি পিৰন্তু, হরিতানি তিণানি খাদন্তু, সীতো চ ৰাতো তেসং উপৰাযতূ’’তি ¶ . তে তথা অকংসু.
ততো রাজা ‘‘কল্যাণমিত্তানং ৰচনেন পাপকম্মতো মুত্তোম্হী’’তি তত্থেৰ নিসিন্নো ৰিপস্সিত্ৰা পচ্চেকবোধিং সচ্ছাকাসি. অমচ্চেহি চ ভোজনৰেলাযং ‘‘ভুঞ্জ, মহারাজ, কালো’’তি ৰুত্তে ‘‘নাহং রাজা’’তি পুরিমনযেনেৰ সব্বং ৰত্ৰা ইমং উদানব্যাকরণগাথং অভাসি.
তত্থ চাতুদ্দিসোতি চতূসু দিসাসু যথাসুখৰিহারী, ‘‘একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতী’’তিআদিনা ৰা নযেন ব্রহ্মৰিহারভাৰনায ফরিতা চতস্সো দিসা অস্স সন্তীতি চাতুদ্দিসো. তাসু চতূসু দিসাসু কত্থচি সত্তে ৰা সঙ্খারে ৰা ভযেন ন পটিহনতীতি অপ্পটিঘো. সন্তুস্সমানোতি দ্ৰাদসৰিধস্স সন্তোসস্স ৰসেন সন্তুস্সকো চ. ইতরীতরেনাতি উচ্চাৰচেন পচ্চযেন. পরিস্সযানং সহিতা অছম্ভীতি এত্থ পরিস্সযন্তি কাযচিত্তানি, পরিহাপেন্তি ৰা তেসং সম্পত্তিং, তানি ৰা পটিচ্চ সযন্তীতি পরিস্সযা, বাহিরানং সীহব্যগ্ঘাদীনং অব্ভন্তরানঞ্চ কামচ্ছন্দাদীনং কাযচিত্তুপদ্দৰানং এতং অধিৰচনং. তে পরিস্সযে অধিৰাসনখন্তিযা চ ৰীরিযাদীহি ধম্মেহি চ সহতীতি পরিস্সযানং সহিতা. থদ্ধভাৰকরভযাভাৰেন অছম্ভী. কিং ৰুত্তং হোতি? যথা তে চত্তারো সমণা, এৰং ইতরীতরেন পচ্চযেন সন্তুস্সমানো এত্থ পটিপত্তিপদট্ঠানে সন্তোসে ঠিতো চতূসু দিসাসু মেত্তাদিভাৰনায চাতুদ্দিসো, সত্তসঙ্খারেসু ¶ পটিহননভযাভাৰেন অপ্পটিঘো চ হোতি. সো চাতুদ্দিসত্তা ৰুত্তপ্পকারানং পরিস্সযানং সহিতা, অপ্পটিঘত্তা অছম্ভী চ হোতীতি এৰং পটিপত্তিগুণং দিস্ৰা যোনিসো পটিপজ্জিত্ৰা পচ্চেকবোধিং অধিগতোম্হীতি. অথ ৰা তে সমণা ৰিয সন্তুস্সমানো ইতরীতরেন ৰুত্তনযেন চাতুদ্দিসো হোতীতি ঞত্ৰা এৰং চাতুদ্দিসভাৰং পত্থযন্তো যোনিসো পটিপজ্জিত্ৰা অধিগতোম্হি. তস্মা অঞ্ঞোপি ঈদিসং ঠানং পত্থযন্তো চাতুদ্দিসতায পরিস্সযানং সহিতা অপ্পটিঘতায চ অছম্ভী হুত্ৰা একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পোতি. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.
চাতুদ্দিসগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৯৯. দুস্সঙ্গহাতি কা উপ্পত্তি? বারাণসিরঞ্ঞো কির অগ্গমহেসী কালমকাসি. ততো ৰীতিৰত্তেসু সোকদিৰসেসু একদিৰসং অমচ্চা ‘‘রাজূনং নাম তেসু তেসু কিচ্চেসু অগ্গমহেসী ¶ অৰস্সং ইচ্ছিতব্বা, সাধু দেৰো অঞ্ঞম্পি দেৰিং আনেতূ’’তি যাচিংসু. রাজা ‘‘তেন হি, ভণে, জানাথা’’তি আহ. তে পরিযেসন্তা সামন্তরজ্জে রাজা মতো ¶ , তস্স দেৰী রজ্জং অনুসাসতি, সা চ গব্ভিনী অহোসি, অমচ্চা ‘‘অযং রঞ্ঞো অনুরূপা’’তি ঞত্ৰা তং যাচিংসু. সা ‘‘গব্ভিনী নাম মনুস্সানং অমনাপা হোতি. সচে আগমেথ, যাৰ ৰিজাযামি, এৰং সাধু. নো চে, অঞ্ঞং পরিযেসথা’’তি আহ. তে রঞ্ঞোপি এতমত্থং আরোচেসুং. রাজা ‘‘গব্ভিনীপি হোতু, আনেথা’’তি আহ. তে আনেসুং. রাজা তং অভিসিঞ্চিত্ৰা সব্বং মহেসিযা ভোগং অদাসি, তস্সা পরিজনানঞ্চ নানাৰিধেহি পণ্ণাকারেহি সঙ্গণ্হাতি. সা কালেন পুত্তং ৰিজাযি. রাজা তং অত্তনো পুত্তং ৰিয সব্বিরিযাপথেসু অঙ্কে চ উরে চ কত্ৰা ৰিহরতি. তদা দেৰিযা পরিজনা চিন্তেসুং – ‘‘রাজা অতিৰিয সঙ্গণ্হাতি, কুমারে অতিৰিস্সাসং করোতি, হন্দ, নং পরিভিন্দিস্সামা’’তি.
ততো কুমারং আহংসু – ‘‘ত্ৰং, তাত, অম্হাকং রঞ্ঞো পুত্তো, ন ইমস্স রঞ্ঞো পুত্তো. মা এত্থ ৰিস্সাসং আপজ্জী’’তি. অথ কুমারো ‘‘এহি পুত্তা’’তি রঞ্ঞা ৰুচ্চমানোপি হত্থেন আকড্ঢিযমানোপি পুব্বে ¶ ৰিয রাজানং ন অল্লীযতি. রাজা ‘‘কিং কারণ’’ন্তি ৰীমংসন্তো তং পৰত্তিং ঞত্ৰা ‘‘এতে মযা সঙ্গহিতাপি পটিক্কূলৰুত্তিনো এৰা’’তি নিব্বিজ্জিত্ৰা রজ্জং পহায পব্বজিতো. ‘‘রাজা পব্বজিতো’’তি অমচ্চপরিজনাপি বহূ পব্বজিংসু. সপরিজনো রাজা পব্বজিতোপি মনুস্সা পণীতে পচ্চযে উপনেন্তি, রাজা পণীতে পচ্চযে যথাৰুড্ঢং দাপেসি. তত্থ যে সুন্দরং লভন্তি, তে তুস্সন্তি. ইতরে উজ্ঝাযন্তি ‘‘মযং পরিৰেণাদীনি সম্মজ্জন্তা সব্বকিচ্চানি করোন্তি, লূখভত্তং জিণ্ণৰত্থঞ্চ লভামা’’তি. সো তম্পি ঞত্ৰা ‘‘ইমে যথাৰুড্ঢং দীযমানাপি উজ্ঝাযন্তি, অহো দুস্সঙ্গহা পরিসা’’তি পত্তচীৰরমাদায একোৰ অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা ৰিপস্সনং আরভিত্ৰা পচ্চেকবোধিং সচ্ছাকাসি. তত্থ আগতেহি চ কম্মট্ঠানং পুচ্ছিতো ইমং গাথমভাসি. সা অত্থতো পাকটা এৰ. অযং পন যোজনা – দুস্সঙ্গহা পব্বজিতাপি একে, যে অসন্তোসাভিভূতা, তথাৰিধা এৰ চ অথো গহট্ঠা ঘরমাৰসন্তা. এতাহং দুস্সঙ্গহভাৰং জিগুচ্ছন্তো ৰিপস্সনং আরভিত্ৰা অধিগতোতি. সেসং পুরিমনযেনেৰ ৰেদিতব্বন্তি.
দুস্সঙ্গহগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১০০. ওরোপযিত্ৰাতি কা উপ্পত্তি? বারাণসিযং কির চাতুমাসিকব্রহ্মদত্তো নাম রাজা গিম্হানং পঠমে মাসে উয্যানং গতো. তত্থ রমণীযে ভূমিভাগে নীলঘনপত্তসঞ্ছন্নং কোৰিল়াররুক্খং ¶ ¶ দিস্ৰা ‘‘কোৰিল়ারমূলে মম সযনং পঞ্ঞাপেথা’’তি ৰত্ৰা উয্যানে কীল়িত্ৰা সাযন্হসমযং তত্থ সেয্যং কপ্পেসি. পুন গিম্হানং মজ্ঝিমে মাসে উয্যানং গতো, তদা কোৰিল়ারো পুপ্ফিতো হোতি, তদাপি তথেৰ অকাসি. পুনপি গিম্হানং পচ্ছিমে মাসে গতো, তদা কোৰিল়ারো সঞ্ছিন্নপত্তো সুক্খরুক্খো ৰিয হোতি, তদাপি রাজা অদিস্ৰাৰ তং রুক্খং পুব্বপরিচযেন তত্থেৰ সেয্যং আণাপেসি. অমচ্চা জানন্তাপি রঞ্ঞো আণত্তিযা তত্থ সযনং পঞ্ঞাপেসুং. সো উয্যানে কীল়িত্ৰা সাযন্হসমযে তত্থ সেয্যং কপ্পেন্তো তং রুক্খং দিস্ৰা ‘‘অরে, অযং পুব্বে সঞ্ছন্নপত্তো মণিমযো ৰিয অভিরূপদস্সনো অহোসি, ততো মণিৰণ্ণসাখন্তরে ঠপিতপৰাল়ঙ্কুরসদিসেহি পুপ্ফেহি ¶ সস্সিরিকদস্সনো অহোসি, মুত্তজালসদিসৰালিকাকিণ্ণো চস্স হেট্ঠাভূমিভাগো বন্ধনা পৰুত্তপুপ্ফসঞ্ছন্নো রত্তকম্বলসন্থতো ৰিয অহোসি. সো নামজ্জ সুক্খরুক্খো ৰিয সাখামত্তাৰসেসো ঠিতো, অহো জরায উপহতো কোৰিল়ারো’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘অনুপাদিণ্ণম্পি তায জরায হঞ্ঞতি, কিমঙ্গং পন উপাদিণ্ণ’’ন্তি অনিচ্চসঞ্ঞং পটিলভি. তদনুসারেনেৰ সব্বসঙ্খারে দুক্খতো অনত্ততো চ ৰিপস্সন্তোৰ ‘‘অহো ৰতাহম্পি সঞ্ছিন্নপত্তো কোৰিল়ারো ৰিয অপগতগিহিব্যঞ্জনো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থযমানো অনুপুব্বেন তস্মিং সযনতলে দক্খিণেন পস্সেন নিপন্নোযেৰ ৰিপস্সিত্ৰা পচ্চেকবোধিং সচ্ছাকাসি. ততো গমনকালে অমচ্চেহি ‘‘কালো, দেৰ, গন্তু’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘নাহং রাজা’’তিআদীনি ৰত্ৰা পুরিমনযেনেৰ ইমং গাথমভাসি.
তত্থ ওরোপযিত্ৰাতি অপনেত্ৰা. গিহিব্যঞ্জনানীতি কেসমস্সুওদাতৰত্থালঙ্কারমালাগন্ধৰিলেপনপুত্তদারদাসিদাসাদীনি. এতানি গিহিভাৰং ব্যঞ্জযন্তি, তস্মা ‘‘গিহিব্যঞ্জনানী’’তি ৰুচ্চন্তি. সঞ্ছিন্নপত্তোতি পতিতপত্তো. ছেত্ৰানাতি মগ্গঞাণেন ছিন্দিত্ৰা. ৰীরোতি মগ্গৰীরিযেন সমন্নাগতো. গিহিবন্ধনানীতি কামবন্ধনানি. কামা হি গিহীনং বন্ধনানি. অযং তাৰ পদত্থো. অযং পন অধিপ্পাযো – ‘‘অহো ৰতাহম্পি ওরোপযিত্ৰা গিহিব্যঞ্জনানি সঞ্ছিন্নপত্তো যথা কোৰিল়ারো ভৰেয্য’’ন্তি এৰং চিন্তযমানো ৰিপস্সনং আরভিত্ৰা অধিগতোতি. সেসং পুরিমনযেনেৰ ৰেদিতব্বন্তি.
কোৰিল়ারগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পঠমৰগ্গো নিট্ঠিতো.
১০১-২. সচে ¶ লভেথাতি কা উপ্পত্তি? পুব্বে কির কস্সপস্স ভগৰতো সাসনে দ্ৰে পচ্চেকবোধিসত্তা পব্বজিত্ৰা ৰীসতি ৰস্সসহস্সানি ¶ গতপচ্চাগতৰত্তং পূরেত্ৰা দেৰলোকে উপ্পন্না. ততো চৰিত্ৰা তেসং জেট্ঠকো বারাণসিরঞ্ঞো পুত্তো, কনিট্ঠো পুরোহিতস্স পুত্তো অহোসি. তে একদিৰসংযেৰ পটিসন্ধিং গহেত্ৰা একদিৰসমেৰ মাতু কুচ্ছিতো নিক্খমিত্ৰা সহপংসুকীল়কা সহাযকা অহেসুং. পুরোহিতপুত্তো পঞ্ঞৰা অহোসি. সো রাজপুত্তং আহ – ‘‘সম্ম, ত্ৰং তৰ ¶ পিতুনো অচ্চযেন রজ্জং লভিস্সসি, অহং পুরোহিতট্ঠানং, সুসিক্খিতেন চ রজ্জং অনুসাসিতুং সক্কা, এহি সিপ্পং উগ্গণ্হিস্সামা’’তি. ততো উভোপি যঞ্ঞোপচিতা হুত্ৰা গামনিগমাদীসু ভিক্খং চরমানা পচ্চন্তজনপদগামং গতা. তঞ্চ গামং পঞ্চ পচ্চেকবুদ্ধা ভিক্খাচারৰেলায পৰিসিংসু. তত্থ মনুস্সা পচ্চেকবুদ্ধে দিস্ৰা উস্সাহজাতা আসনানি পঞ্ঞাপেত্ৰা পণীতং খাদনীযং ৰা ভোজনীযং ৰা উপনামেত্ৰা পূজেন্তি. তেসং এতদহোসি – ‘‘অম্হেহি সদিসা উচ্চাকুলিকা নাম নত্থি, অপি চ পনিমে মনুস্সা যদি ইচ্ছন্তি, অম্হাকং ভিক্খং দেন্তি, যদি নিচ্ছন্তি, ন দেন্তি, ইমেসং পন পব্বজিতানং এৰরূপং সক্কারং করোন্তি, অদ্ধা এতে কিঞ্চি সিপ্পং জানন্তি, হন্দ, নেসং সন্তিকে সিপ্পং উগ্গণ্হামা’’তি. তে মনুস্সেসু পটিক্কন্তেসু ওকাসং লভিত্ৰা ‘‘যং, ভন্তে, তুম্হে সিপ্পং জানাথ, তং অম্হেহি সিক্খাপেথা’’তি যাচিংসু. পচ্চেকবুদ্ধা ‘‘ন সক্কা অপব্বজিতেন সিক্খিতু’’ন্তি আহংসু. তে পব্বজ্জং যাচিত্ৰা পব্বজিংসু. ততো নেসং পচ্চেকবুদ্ধা ‘‘এৰং ৰো নিৰাসেতব্বং, এৰং পারুপিতব্ব’’ন্তিআদিনা নযেন আভিসমাচারিকং আচিক্খিত্ৰা ‘‘ইমস্স সিপ্পস্স একীভাৰাভিরতি নিপ্ফত্তি, তস্মা একেনেৰ নিসীদিতব্বং, একেন চঙ্কমিতব্বং, একেন ঠাতব্বং, একেন সযিতব্ব’’ন্তি পাটিযেক্কং পণ্ণসালং অদংসু, ততো তে অত্তনো অত্তনো পণ্ণসালং পৰিসিত্ৰা নিসীদিংসু. পুরোহিতপুত্তো নিসিন্নকালতো পভুতি চিত্তসমাধানং লদ্ধা ঝানং পটিলভি. রাজপুত্তো মুহুত্তেনেৰ উক্কণ্ঠিতো তস্স সন্তিকং আগতো. সো তং দিস্ৰা ‘‘কিং, সম্মা’’তি পুচ্ছি. ‘‘উক্কণ্ঠিতোম্হী’’তি আহ. ‘‘তেন হি ইধ নিসীদা’’তি. সো তত্থ মুহুত্তং নিসীদিত্ৰা আহ – ‘‘ইমস্স কির, সম্ম, সিপ্পস্স একীভাৰাভিরতি নিপ্ফত্তী’’তি? পুরোহিতপুত্তো ‘‘এৰং, সম্ম, তেন হি ত্ৰং অত্তনো নিসিন্নোকাসং এৰ গচ্ছ, উগ্গণ্হিস্সামি ইমস্স সিপ্পস্স নিপ্ফত্তি’’ন্তি আহ. সো গন্ত্ৰা পুনপি মুহুত্তকেনেৰ উক্কণ্ঠিতো পুরিমনযেনেৰ তিক্খত্তুং আগতো.
ততো নং পুরোহিতপুত্তো তথেৰ উয্যোজেত্ৰা তস্মিং গতে চিন্তেসি – ‘‘অযং অত্তনো চ কম্মং হাপেতি মম চ, ইধাভিক্খণং আগচ্ছতী’’তি. সো পণ্ণসালতো নিক্খম্ম অরঞ্ঞং পৰিট্ঠো. ইতরো অত্তনো পণ্ণসালাযেৰ নিসিন্নো পুনপি মুহুত্তকেনেৰ উক্কণ্ঠিতো তস্স সন্তিকং ¶ ¶ আগন্ত্ৰা ¶ ইতো চিতো চ মগ্গন্তোপি তং অদিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘যো গহট্ঠকালে পণ্ণাকারং আদায আগতোপি মং দট্ঠুং ন লভতি, সো দানি মযি আগতে দস্সনম্পি অদাতুকামো অপক্কমি. অহো অরে, চিত্ত, ন লজ্জসি, যং মং চতুক্খত্তুং ইধানেসি, ন সো দানি তে ৰসে ৰত্তিস্সামি, অঞ্ঞদত্থু তংযেৰ মম ৰসে ৰত্তাপেস্সামী’’তি অত্তনো সেনাসনং পৰিসিত্ৰা ৰিপস্সনং আরভিত্ৰা পচ্চেকবোধিং সচ্ছিকত্ৰা আকাসেন নন্দমূলকপব্ভারং অগমাসি. ইতরোপি অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা ৰিপস্সনং আরভিত্ৰা পচ্চেকবোধিং সচ্ছিকত্ৰা তত্থেৰ অগমাসি. তে উভোপি মনোসিলাতলে নিসীদিত্ৰা পাটিযেক্কং পাটিযেক্কং ইমা উদানগাথাযো অভাসিংসু.
তত্থ নিপকন্তি পকতিনিপকং পণ্ডিতং কসিণপরিকম্মাদিকুসলং. সাধুৰিহারিন্তি অপ্পনাৰিহারেন ৰা উপচারেন ৰা সমন্নাগতং. ধীরন্তি ধিতিসম্পন্নং. তত্থ নিপকত্তেন ধিতিসম্পদা ৰুত্তা. ইধ পন ধিতিসম্পন্নমেৰাতি অত্থো. ধিতি নাম অসিথিলপরক্কমতা, ‘‘কামং তচো চ ন্হারু চা’’তি (ম. নি. ২.১৮৪; অ. নি. ২.৫; মহানি. ১৯৬) এৰং পৰত্তৰীরিযস্সেতং অধিৰচনং. অপিচ ধিক্কতপাপোতিপি ধীরো. রাজাৰ রট্ঠং ৰিজিতং পহাযাতি যথা পকতিরাজা ‘‘ৰিজিতং রট্ঠং অনত্থাৰহ’’ন্তি ঞত্ৰা রজ্জং পহায একো চরতি, এৰং বালসহাযং পহায একো চরে. অথ ৰা রাজাৰ রট্ঠন্তি যথা সুতসোমো রাজা রট্ঠং ৰিজিতং পহায একো চরি, যথা চ মহাজনকো রাজা, এৰং একো চরীতি অযম্পি তস্স অত্থো. সেসং ৰুত্তানুসারেন সক্কা জানিতুন্তি ন ৰিত্থারিতন্তি.
সহাযগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১০৩. অদ্ধা পসংসামাতি ইমিস্সা গাথায যাৰ আকাসতলে পঞ্ঞত্তাসনে পচ্চেকবুদ্ধানং নিসজ্জা, তাৰ চাতুদ্দিসগাথায উপ্পত্তিসদিসা এৰ উপ্পত্তি. অযং পন ৰিসেসো – যথা সো রাজা রত্তিযা তিক্খত্তুং উব্বিজ্জি, ন তথা অযং, নেৰস্স যঞ্ঞো পচ্চুপট্ঠিতো অহোসি. সো আকাসতলে পঞ্ঞত্তেসু আসনেসু পচ্চেকবুদ্ধে নিসীদাপেত্ৰা ‘‘কে তুম্হে’’তি পুচ্ছি. ‘‘মযং, মহারাজ, অনৰজ্জভোজিনো নামা’’তি. ‘‘ভন্তে ¶ , অনৰজ্জভোজিনোতি ইমস্স কো অত্থো’’তি? ‘‘সুন্দরং ৰা অসুন্দরং ৰা লদ্ধা নিব্বিকারা ভুঞ্জাম, মহারাজা’’তি. তং সুত্ৰা রঞ্ঞো এতদহোসি – ‘‘যংনূনাহং ইমে উপপরিক্খেয্যং ‘এদিসা ৰা নো ৰা’’’তি? তং দিৰসং কণাজকেন বিলঙ্গদুতিযেন পরিৰিসি. তং পচ্চেকবুদ্ধা অমতং ৰিয নিব্বিকারা ভুঞ্জিংসু. রাজা ‘‘ইমে ¶ পটিঞ্ঞাতত্তা একদিৰসং নিব্বিকারা ¶ হোন্তি, পুন স্ৰে জানিস্সামী’’তি স্ৰাতনায নিমন্তেসি. দুতিযদিৰসেপি তথেৰাকাসি. তেপি তথেৰ পরিভুঞ্জিংসু. অথ রাজা ‘‘সুন্দরং দত্ৰা ৰীমংসিস্সামী’’তি পুনপি নিমন্তেত্ৰা দ্ৰে দিৰসে মহাসক্কারং কত্ৰা পণীতেন অতিৰিচিত্রেন খাদনীযেন ভোজনীযেন পরিৰিসি. তেপি তথেৰ নিব্বিকারা পরিভুঞ্জিত্ৰা রঞ্ঞো মঙ্গলং ৰত্ৰা পক্কমিংসু. রাজা অচিরপক্কন্তেসু তেসু ‘‘অনৰজ্জভোজিনো এতে, অহো ৰতাহম্পি অনৰজ্জভোজী ভৰেয্য’’ন্তি চিন্তেত্ৰা মহারজ্জং পহায পব্বজ্জং সমাদায ৰিপস্সনং আরভিত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধো হুত্ৰা মঞ্জূসকরুক্খমূলে পচ্চেকবুদ্ধানং মজ্ঝে অত্তনো আরম্মণং ৰিভাৰেন্তো ইমং গাথমভাসি. সা পদত্থতো উত্তানমেৰ. কেৰলং পন সহাযসম্পদন্তি এত্থ অসেখেহি সীলাদিক্খন্ধেহি সম্পন্না সহাযা এৰ সহাযসম্পদাতি ৰেদিতব্বা.
অযং পনেত্থ যোজনা – যা অযং ৰুত্তা সহাযসম্পদা, তং সহাযসম্পদং অদ্ধা পসংসাম, একংসেনেৰ থোমেমাতি ৰুত্তং হোতি. কথং? সেট্ঠা সমা সেৰিতব্বা সহাযাতি. কস্মা? অত্তনো সীলাদীহি সেট্ঠে সেৰমানস্স সীলাদযো ধম্মা অনুপ্পন্না উপ্পজ্জন্তি, উপ্পন্না চ ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং পাপুণন্তি. সমে সেৰমানস্স অঞ্ঞমঞ্ঞং সাধারণেন কুক্কুচ্চস্স ৰিনোদনেন চ লদ্ধা ন পরিহাযন্তি. এতে পন সহাযকে সেট্ঠে চ সমে চ অলদ্ধা কুহনাদিমিচ্ছাজীৰং পহায ধম্মেন সমেন উপ্পন্নং ভোজনং ভুঞ্জন্তো তত্থ চ পটিঘানুনযং অনুপ্পাদেন্তো অনৰজ্জভোজী হুত্ৰা অত্থকামো কুলপুত্তো একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. অহম্পি এৰং চরন্তো ইমং সম্পত্তিং অধিগতোম্হীতি.
অদ্ধাপসংসাগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১০৪. দিস্ৰা সুৰণ্ণস্সাতি কা উপ্পত্তি? অঞ্ঞতরো কির বারাণসিযং রাজা গিম্হসমযে দিৰাসেয্যং উপগতো অহোসি, সন্তিকে চস্স ¶ ৰণ্ণদাসী গোসীতচন্দনং পিসতি. তস্সা একবাহায একং সুৰণ্ণৰলযং, একবাহায দ্ৰে. তানি সঙ্ঘট্টেন্তি, ইতরং ন সঙ্ঘট্টতি. রাজা তং দিস্ৰা ‘‘এৰমেৰ গণৰাসে সঙ্ঘট্টনা, একৰাসে অসঙ্ঘট্টনা’’তি চিন্তেত্ৰা পুনপ্পুনং দাসিং ওলোকেসি. তেন চ সমযেন সব্বালঙ্কারৰিভূসিতা দেৰী তং বীজযন্তী ঠিতা হোতি. সা ‘‘ৰণ্ণদাসিযা পটিবদ্ধচিত্তো মঞ্ঞে রাজা’’তি চিন্তেত্ৰা তং দাসিং উট্ঠাপেত্ৰা সযমেৰ পিসিতুমারদ্ধা. অথস্সা চ উভোসু বাহাসু অনেকে সুৰণ্ণৰলযা, তে সঙ্ঘট্টযন্তা মহাসদ্দং জনযিংসু. রাজা ¶ অতিসুট্ঠুতরং নিব্বিন্দো দক্খিণপস্সেন নিপন্নোযেৰ ৰিপস্সনং আরভিত্ৰা পচ্চেকবোধিং সচ্ছাকাসি. তং অনুত্তরসুখেন সুখিতং নিপন্নং চন্দনহত্থা দেৰী উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘আলিম্পামি ¶ , মহারাজা’’তি আহ. সো ‘‘অপেহি, মা আলিম্পাহী’’তি আহ. সা ‘‘কিস্স, মহারাজা’’তি? সো ‘‘নাহং, রাজা’’তি. এৰমেতেসং কথাসল্লাপং সুত্ৰা অমচ্চা উপসঙ্কমিংসু, তেহিপি মহারাজৰাদেন আলপিতো ‘‘নাহং, ভণে, রাজা’’তি আহ. সেসং পঠমগাথায ৰুত্তসদিসমেৰ.
অযং পন গাথাৰণ্ণনা – তত্থ দিস্ৰাতি ওলোকেত্ৰা. সুৰণ্ণস্সাতি কঞ্চনস্স. ‘‘ৰলযানী’’তি পাঠসেসো. সাৰসেসপদত্থো হি অযং অত্থো. পভস্সরানীতি পভাসনসীলানি, জুতিমন্তানীতি ৰুত্তং হোতি. সেসং উত্তানপদত্থমেৰ. অযং পন যোজনা – দিস্ৰা ভুজস্মিং সুৰণ্ণস্স ৰলযানি ‘‘গণৰাসে সতি সঙ্ঘট্টনা, একৰাসে অসঙ্ঘট্টনা’’তি এৰং চিন্তেত্ৰা ৰিপস্সনং আরভিত্ৰা অধিগতোম্হীতি. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰাতি.
সুৰণ্ণৰলযগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১০৫. এৰং দুতিযেনাতি কা উপ্পত্তি? অঞ্ঞতরো কির বারাণসিরাজা দহরোৰ পব্বজিতুকামো অমচ্চে আণাপেসি – ‘‘দেৰিং গহেত্ৰা রজ্জং পরিহরথ, অহং পব্বজিস্সামী’’তি. অমচ্চা – ‘‘মহারাজ, অরাজকং রজ্জং অম্হেহি ন সক্কা রক্খিতুং সামন্তরাজানো আগম্ম ৰিলুম্পিস্সন্তি, যাৰ একোপি পুত্তো উপ্পজ্জতি, তাৰ আগমেহী’’তি সঞ্ঞাপেসুং. মুদুচিত্তো রাজা অধিৰাসেসি. অথ দেৰী গব্ভং গণ্হি. রাজা পুন তে আণাপেসি – ‘‘দেৰী গব্ভিনী, পুত্তং জাতং রজ্জে অভিসিঞ্চিত্ৰা রজ্জং পরিহরথ, অহং পব্বজিস্সামী’’তি. অমচ্চা ¶ ‘‘দুজ্জানং, মহারাজ, এতং, যং দেৰী পুত্তং ৰা ৰিজাযিস্সতি, ধীতরং ৰাতি, তাৰ ৰিজাযনকালং আগমেহী’’তি পুনপি রাজানং সঞ্ঞাপেসুং. অথ সা পুত্তং ৰিজাযি. তদাপি রাজা তথেৰ অমচ্চে আণাপেসি. অমচ্চা পুনপি রাজানং – ‘‘আগমেহি, মহারাজ, যাৰ পটিবলো হোতী’’তি বহূহি কারণেহি সঞ্ঞাপেসুং. ততো কুমারে পটিবলে জাতে অমচ্চে সন্নিপাতাপেত্ৰা ‘‘পটিবলো দানি অযং, তং রজ্জে অভিসিঞ্চিত্ৰা পটিপজ্জথা’’তি অমচ্চানং ওকাসং অদত্ৰা অন্তরাপণতো কাসাযৰত্থাদযো সব্বপরিক্খারে আহরাপেত্ৰা অন্তেপুরে এৰ পব্বজিত্ৰা মহাজনকো ৰিয নিক্খমিত্ৰা গতো. সব্বপরিজনো নানপ্পকারং পরিদেৰমানো রাজানং অনুবন্ধি. সো রাজা যাৰ অত্তনো রজ্জসীমা, তাৰ গন্ত্ৰা কত্তরদণ্ডেন লেখং আকড্ঢিত্ৰা – ‘‘অযং লেখা নাতিক্কমিতব্বা’’তি আহ ¶ . মহাজনো লেখায সীসং কত্ৰা ভূমিযং নিপন্নো পরিদেৰমানো ‘‘তুয্হং দানি, তাত, রঞ্ঞো আণা, কিং করিস্সতী’’তি কুমারং লেখং অতিক্কমাপেসি. কুমারো ‘‘তাত, তাতা’’তি ধাৰিত্ৰা ¶ রাজানং সম্পাপুণি. রাজা কুমারং দিস্ৰা ‘‘এতং মহাজনং পরিহরন্তো রজ্জং কারেসিং, কিং দানি একং দারকং পরিহরিতুং ন সক্খিস্স’’ন্তি কুমারং গহেত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিট্ঠো, তত্থ পুব্বপচ্চেকবুদ্ধেহি ৰসিতপণ্ণসালং দিস্ৰা ৰাসং কপ্পেসি সদ্ধিং পুত্তেন.
ততো কুমারো ৰরসযনাদীসু কতপরিচযো তিণসন্থারকে ৰা রজ্জুমঞ্চকে ৰা সযমানো রোদতি. সীতৰাতাদীহি ফুট্ঠো সমানো – ‘‘সীতং তাত উণ্হং তাত মকসা তাত ডংসন্তি. ছাতোম্হি তাত, পিপাসিতোম্হি তাতা’’তি ৰদতি. রাজা তং সঞ্ঞাপেন্তোযেৰ রত্তিং ৰীতিনামেসি. দিৰাপিস্স পিণ্ডায চরিত্ৰা ভত্তং উপনামেসি, কুমারো মিস্সকভত্তং কঙ্গুৰরকমুগ্গাদিবহুলং অচ্ছাদেন্তম্পি তং জিঘচ্ছাৰসেন ভুঞ্জমানো কতিপাহচ্চযেন উণ্হে ঠপিতপদুমং ৰিয মিলাযি. রাজা পন পটিসঙ্খানবলেন নিব্বিকারো ভুঞ্জতি. ততো সো কুমারং সঞ্ঞাপেন্তো আহ – ‘‘নগরে, তাত, পণীতাহারো লব্ভতি, তত্থ গচ্ছামা’’তি. কুমারো ‘‘আম, তাতা’’তি. ততো নং পুরক্খত্ৰা আগতমগ্গেনেৰ নিৰত্তি. কুমারমাতাপি দেৰী ‘‘ন দানি রাজা কুমারং গণ্হিত্ৰা অরঞ্ঞে চিরং ৰসিস্সতি, কতিপাহেনেৰ নিৰত্তিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা রঞ্ঞা ¶ কত্তরদণ্ডেন লিখিতট্ঠানেযেৰ ৰতিং কারাপেত্ৰা ৰাসং কপ্পেসি. রাজা তস্সা ৰতিযা অৰিদূরে ঠত্ৰা ‘‘এত্থ তে, তাত, মাতা নিসিন্না, গচ্ছাহী’’তি পেসেসি. যাৰ সো তং ঠানং পাপুণাতি, তাৰ উদিক্খন্তো অট্ঠাসি – ‘‘মা হেৰ নং কোচি ৰিহেঠেয্যা’’তি. কুমারো মাতু সন্তিকং ধাৰন্তো অগমাসি.
আরক্খপুরিসা কুমারং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা দেৰিযা আরোচেসি. দেৰী ৰীসতিনাটকিত্থিসহস্সপরিৰুতা পচ্চুগ্গন্ত্ৰা পটিগ্গহেসি. রঞ্ঞো চ পৰত্তিং পুচ্ছি. ‘‘পচ্ছতো আগচ্ছতী’’তি সুত্ৰা মনুস্সে পেসেসি. রাজাপি তাৰদেৰ সকৰসনট্ঠানং অগমাসি. মনুস্সা রাজানং অদিস্ৰা নিৰত্তিংসু. ততো দেৰী নিরাসাৰ হুত্ৰা পুত্তং গহেত্ৰা নগরং গন্ত্ৰা রজ্জে অভিসিঞ্চি. রাজাপি অত্তনো ৰসনট্ঠানে নিসিন্নো ৰিপস্সিত্ৰা পচ্চেকবোধিং পত্ৰা মঞ্জূসকরুক্খমূলে পচ্চেকবুদ্ধানং মজ্ঝে ইমং উদানগাথং অভাসি. সা অত্থতো উত্তানা এৰ.
অযং পনেত্থাধিপ্পাযো – য্ৰাযং একেন দুতিযেন কুমারেন সীতুণ্হাদীহি নিৰেদেন্তেন সহৰাসেন তং সঞ্ঞাপেন্তস্স মম ৰাচাভিলাপো তস্মিং সিনেহৰসেন অভিসজ্জনা ৰা জাতা. সচাহং ইমং ন পরিচ্চজামি, ততো আযতিম্পি তথেৰ হেস্সতি, যথা ¶ ইদানি, এৰং দুতিযেন সহ মমস্স ৰাচাভিলাপো অভিসজ্জনা ৰা. ‘‘উভযম্পেতং অন্তরাযকরং ৰিসেসাধিগমস্সা’’তি এতং ¶ ভযং আযতিং পেক্খমানো তং ছড্ডেত্ৰা যোনিসো পটিপজ্জিত্ৰা পচ্চেকবোধিমধিগতোম্হীতি. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.
আযতিভযগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১০৬. কামা হি চিত্রাতি কা উপ্পত্তি? বারাণসিযং কির সেট্ঠিপুত্তো দহরোৰ সেট্ঠিট্ঠানং লভি. তস্স তিণ্ণং উতূনং অনুচ্ছৰিকা তযো পাসাদা অহেসুং. সো সব্বসম্পত্তীহি দেৰকুমারো ৰিয পরিচারেতি. অথ সো দহরোৰ সমানো ‘‘পব্বজিস্সামী’’তি মাতাপিতরো আপুচ্ছি, তে নং নিৰারেন্তি. সো তথেৰ নিবন্ধতি. পুনপি নং মাতাপিতরো ‘‘ত্ৰং, তাত, সুখুমালো, দুক্করা পব্বজ্জা, খুরধারায উপরি চঙ্কমনসদিসা’’তি নানপ্পকারেহি নিৰারেন্তি. সো ¶ তথেৰ নিবন্ধতি. তে চিন্তেসুং – ‘‘সচাযং পব্বজতি, অম্হাকং দোমনস্সং হোতি. সচে নং নিৰারেম, এতস্স দোমনস্সং হোতি. অপিচ অম্হাকং দোমনস্সং হোতু, মা চ এতস্সা’’তি অনুজানিংসু. ততো সো সব্বং পরিজনং পরিদেৰমানং অনাদিযিত্ৰা ইসিপতনং গন্ত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধানং সন্তিকে পব্বজি. তস্স উল়ারসেনাসনং ন পাপুণাতি, মঞ্চকে তট্টিকং অত্থরিত্ৰা সযি. সো ৰরসযনে কতপরিচযো সব্বরত্তিং অতিদুক্খিতো অহোসি. পভাতে সরীরপরিকম্মং কত্ৰা পত্তচীৰরমাদায পচ্চেকবুদ্ধেহি সদ্ধিং পিণ্ডায পাৰিসি. তত্থ ৰুড্ঢা অগ্গাসনঞ্চ অগ্গপিণ্ডঞ্চ লভন্তি, নৰকা যংকিঞ্চিদেৰ আসনলূখং ভোজনঞ্চ. সো তেন লূখভোজনেনাপি অতিদুক্খিতো অহোসি. সো কতিপাহংযেৰ কিসো দুব্বণ্ণো হুত্ৰা নিব্বিজ্জি, যথা তং অপরিপক্কগতে সমণধম্মে. ততো মাতাপিতূনং দূতং পেসেত্ৰা উপ্পব্বজি. সো কতিপাহংযেৰ বলং গহেত্ৰা পুনপি পব্বজিতুকামো অহোসি, ততো দুতিযম্পি পব্বজিত্ৰা পুনপি উপ্পব্বজি. ততিযৰারে পন পব্বজিত্ৰা সম্মা পটিপন্নো ৰিপস্সিত্ৰা পচ্চেকবোধিং সচ্ছিকত্ৰা ইমং উদানগাথং ৰত্ৰা পুন পচ্চেকবুদ্ধানং মজ্ঝে ইমমেৰ ব্যাকরণগাথম্পি অভাসি.
তত্থ কামাতি দ্ৰে কামা ৰত্থুকামো চ কিলেসকামো চ. তত্থ ৰত্থুকামো নাম পিযরূপাদিআরম্মণধম্মো, কিলেসকামো নাম সব্বো রাগপ্পভেদো. ইধ পন ৰত্থুকামো অধিপ্পেতো. রূপাদিঅনেকপ্পকারৰসেন চিত্রা. লোকস্সাদৰসেন মধুরা ¶ . বালপুথুজ্জনানং মনং রমাপেন্তীতি মনোরমা. ৰিরূপরূপেনাতি ৰিৰিধেন রূপেন, অনেকৰিধেন সভাৰেনাতি ৰুত্তং হোতি. তে হি রূপাদিৰসেন চিত্রা, রূপাদীসুপি নীলাদিৰসেন ৰিৰিধরূপা. এৰং তেন তেন ৰিরূপরূপেন তথা তথা অস্সাদং দস্সেত্ৰা মথেন্তি চিত্তং, পব্বজ্জায অভিরমিতুং ন দেন্তীতি. সেসমেত্থ ¶ পাকটমেৰ. নিগমনম্পি দ্ৰীহি তীহি ৰা পদেহি যোজেত্ৰা পুরিমগাথাসু ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বন্তি.
কামগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১০৭. ঈতী চাতি কা উপ্পত্তি? বারাণসিযং কির রঞ্ঞো গণ্ডো উদপাদি, বাল়্হা ৰেদনা ৰড্ঢন্তি. ৰেজ্জা ‘‘সত্থকম্মেন ৰিনা ফাসু ন হোতী’’তি ভণন্তি ¶ . রাজা তেসং অভযং দত্ৰা সত্থকম্মং কারাপেসি. তে তং ফালেত্ৰা পুব্বলোহিতং নীহরিত্ৰা নিৰেদনং কত্ৰা ৰণং পিলোতিকেন বন্ধিংসু. লূখমংসাহারেসু চ নং সম্মা ওৰদিংসু. রাজা লূখভোজনেন কিসসরীরো অহোসি, গণ্ডো চস্স মিলাযি. সো ফাসুকসঞ্ঞী হুত্ৰা সিনিদ্ধাহারং ভুঞ্জি, তেন সঞ্জাতবলো ৰিসযেযেৰ পটিসেৰি, তস্স গণ্ডো পুরিমসভাৰমেৰ সম্পাপুণি. এৰং যাৰ তিক্খত্তুং সত্থকম্মং কারাপেত্ৰা ৰেজ্জেহি পরিৰজ্জিতো নিব্বিন্দিত্ৰা মহারজ্জং পহায পব্বজিত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা ৰিপস্সনং আরভিত্ৰা সত্তহি ৰস্সেহি পচ্চেকবোধিং সচ্ছিকত্ৰা ইমং উদানগাথং ভাসিত্ৰা নন্দমূলকপব্ভারং অগমাসি.
তত্থ এতীতি ঈতি, আগন্তুকানং অকুসলভাগীনং ব্যসনহেতূনং এতং অধিৰচনং. তস্মা কামগুণাপি এতে অনেকব্যসনাৰহট্ঠেন অনত্থানং সন্নিপাতট্ঠেন চ ঈতি. গণ্ডোপি অসুচিং পগ্ঘরতি, উদ্ধুমাতপরিপক্কপরিভিন্নো হোতি. তস্মা এতে কিলেসাসুচিপগ্ঘরণতো উপ্পাদজরাভঙ্গেহি উদ্ধুমাতপরিপক্কপরিভিন্নভাৰতো চ গণ্ডো. উপদ্দৰতীতি উপদ্দৰো, অনত্থং জনেন্তো অভিভৰতি অজ্ঝোত্থরতীতি অত্থো, রাগগণ্ডাদীনমেতমধিৰচনং. তস্মা কামগুণাপেতে অৰিদিতনিব্বানত্থাৰহহেতুতায সব্বুপদ্দৰকম্মপরিৰত্থুতায চ উপদ্দৰো. যস্মা পনেতে কিলেসাতুরভাৰং জনেন্তা সীলসঙ্খাতং আরোগ্যং লোলুপ্পং ৰা উপ্পাদেন্তা পাকতিকমেৰ আরোগ্যং ৰিলুম্পন্তি, তস্মা ইমিনা আরোগ্যৰিলুম্পনট্ঠেন ¶ রোগো. অব্ভন্তরমনুপৰিট্ঠট্ঠেন পন অন্তোতুদনট্ঠেন চ দুন্নীহরণীযট্ঠেন চ সল্লং. দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকভযাৰহনতো ভযং. মে এতন্তি মেতং. সেসমেত্থ পাকটমেৰ. নিগমনম্পি ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বন্তি.
ঈতিগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১০৮. সীতঞ্চাতি কা উপ্পত্তি? বারাণসিযং কির সীতালুকব্রহ্মদত্তো নাম রাজা অহোসি. সো পব্বজিত্ৰা অরঞ্ঞে তিণকুটিকায ৰিহরতি. তস্মিঞ্চ পদেসে সীতে সীতং, উণ্হে ¶ দণ্হমেৰ হোতি অব্ভোকাসত্তা পদেসস্স. গোচরগামে ভিক্খা যাৰদত্থং ন লব্ভতি, পানীযম্পি দুল্লভং, ৰাতাতপডংসসরীসপাপি বাধেন্তি. তস্স এতদহোসি – ‘‘ইতো ¶ অড্ঢযোজনমত্তে সম্পন্নো পদেসো, তত্থ সব্বেপি এতে পরিস্সযা নত্থি, যংনূনাহং তত্থ গচ্ছেয্যং, ফাসুকং ৰিহরন্তেন সক্কা সুখমধিগন্তু’’ন্তি? তস্স পুন অহোসি – ‘‘পব্বজিতা নাম ন পচ্চযগিদ্ধা হোন্তি, এৰরূপঞ্চ চিত্তং অত্তনো ৰসে ৰত্তাপেন্তি, ন চিত্তস্স ৰসে ৰত্তন্তি, নাহং গমিস্সামী’’তি এৰং পচ্চৰেক্খিত্ৰা ন অগমাসি. এৰং যাৰততিযকং উপ্পন্নচিত্তং পচ্চৰেক্খিত্ৰা নিৰত্তেসি. ততো তত্থেৰ সত্ত ৰস্সানি ৰসিত্ৰা সম্মা পটিপজ্জমানো পচ্চেকবোধিং সচ্ছিকত্ৰা ইমং উদানগাথং ভাসিত্ৰা নন্দমূলকপব্ভারং অগমাসি.
তত্থ সীতঞ্চাতি সীতং দুৰিধং অব্ভন্তরধাতুক্খোভপচ্চযঞ্চ বাহিরধাতুক্খোভপচ্চযঞ্চ, তথা উণ্হম্পি. ডংসাতি পিঙ্গলমক্খিকা. সরীসপাতি যে কেচি দীঘজাতিকা সরন্তা গচ্ছন্তি. সেসং পাকটমেৰ. নিগমনম্পি ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বন্তি.
সীতালুকগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১০৯. নাগোৰাতি কা উপ্পত্তি? বারাণসিযং কির অঞ্ঞতরো রাজা ৰীসতি ৰস্সানি রজ্জং কারেত্ৰা কালঙ্কতো নিরযে ৰীসতি ৰস্সানি এৰ পচ্চিত্ৰা, হিমৰন্তপ্পদেসে হত্থিযোনিযং উপ্পজ্জিত্ৰা সঞ্জাতক্খন্ধো পদুমৰণ্ণসকলসরীরো উল়ারো যূথপতি মহানাগো অহোসি. তস্স ওভগ্গোভগ্গসাখাভঙ্গানি হত্থিছাপাৰ খাদন্তি, ওগাহেপি নং হত্থিনিযো কদ্দমেন ৰিলিম্পিংসু, সব্বং পালিলেয্যকনাগস্সেৰ অহোসি. সো যূথা নিব্বিজ্জিত্ৰা পক্কামি. ততো নং পদানুসারেন ¶ যূথা অনুবন্ধন্তি, এৰং যাৰততিযং পক্কন্তম্পি অনুবন্ধিংসুযেৰ. ততো চিন্তেসি ‘‘ইদানি ময্হং নত্তকো বারাণসিযং রজ্জং কারেতি, যংনূনাহং অত্তনো পুরিমজাতিযা উয্যানং গচ্ছেয্যং. তত্র সো মং রক্খিস্সতী’’তি. ততো রত্তিযং নিদ্দুপগতে যূথে যূথং পহায তমেৰ উয্যানং পাৰিসি. উয্যানপালো দিস্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা ‘‘হত্থিং গহেস্সামী’’তি সেনায পরিৰারেসি. হত্থী রাজানমেৰ অভিমুখো গচ্ছতি. রাজা ‘‘মং অভিমুখো এতী’’তি খুরপ্পং সন্নয্হিত্ৰা অট্ঠাসি. ততো হত্থী ‘‘ৰিজ্ঝেয্যাপি মং এসো’’তি মানুসিকায ৰাচায ‘‘ব্রহ্মদত্ত, মা মং ৰিজ্ঝ, অহং তে অয্যকো’’তি আহ. রাজা ‘‘কিং ভণসী’’তি সব্বং পুচ্ছি. হত্থীপি রজ্জে চ নরকে চ হত্থিযোনিযঞ্চ পৰত্তিং সব্বং ¶ আরোচেসি. রাজা ‘‘সুন্দরং মা ভাযি, মা কঞ্চি ভিংসাপেহী’’তি হত্থিনো ৰট্টঞ্চ আরক্খকে চ হত্থিভণ্ডে চ উপট্ঠাপেসি.
অথেকদিৰসং ¶ রাজা হত্থিক্খন্ধৰরগতো ‘‘অযং ৰীসতি ৰস্সানি রজ্জং কারেত্ৰা নিরযে পচ্চিত্ৰা পক্কাৰসেসেন তিরচ্ছানযোনিযং উপ্পন্নো, তত্থাপি গণসংৰাসসঙ্ঘট্টনং অসহন্তো ইধাগতোসি, অহো দুক্খোৰ গণসংৰাসো, একীভাৰো এৰ পন সুখো’’তি চিন্তেত্ৰা তত্থেৰ ৰিপস্সনং আরভিত্ৰা পচ্চেকবোধিং সচ্ছাকাসি. তং লোকুত্তরসুখেন সুখিতং অমচ্চা উপসঙ্কমিত্ৰা পণিপাতং কত্ৰা ‘‘যানকালো, মহারাজা’’তি আহংসু. ততো ‘‘নাহং, রাজা’’তি ৰত্ৰা পুরিমনযেনেৰ ইমং গাথমভাসি. সা পদত্থতো পাকটা এৰ.
অযং পনেত্থ অধিপ্পাযযোজনা – সা চ খো যুত্তিৰসেনেৰ, ন অনুস্সৰৰসেন. যথা অযং হত্থী অরিযকন্তেসু সীলেসু দন্তত্তা অদন্তভূমিং নাগচ্ছতীতি ৰা, সরীরমহন্ততায ৰা নাগো, এৰং কুদাস্সু নামাহম্পি অরিযকন্তেসু সীলেসু দন্তত্তা অদন্তভূমিং নাগমনেন, আগুমকরণেন, পুন ইত্থত্তং অনাগমনেন চ গুণসরীরমহন্ততায ৰা নাগো ভৰেয্যং. যথা চেস যূথানি ৰিৰজ্জযিত্ৰা একচরিযসুখেন যথাভিরন্তং ৰিহরং অরঞ্ঞে একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো, কুদাস্সু নামাহম্পি এৰং গণং ৰিৰজ্জেত্ৰা একৰিহারসুখেন যথাভিরন্তং ৰিহরং অরঞ্ঞে অত্তনো যথা যথা সুখং, তথা তথা যত্তকং ৰা ইচ্ছামি, তত্তকং অরঞ্ঞে নিৰাসং একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো একো চরেয্যন্তি অত্থো. যথা চেস সুসণ্ঠিতক্খন্ধমহন্ততায সঞ্জাতক্খন্ধো, কুদাস্সু নামাহম্পি ¶ এৰং অসেখসীলক্খন্ধমহন্ততায সঞ্জাতক্খন্ধো ভৰেয্যং. যথা চেস পদুমসদিসগত্ততায ৰা, পদুমকুলে উপ্পন্নতায ৰা পদুমী, কুদাস্সু নামাহম্পি এৰং পদুমসদিসউজুকতায ৰা, অরিযজাতিপদুমে উপ্পন্নতায ৰা পদুমী ভৰেয্যং. যথা চেস থামবলাদীহি উল়ারো, কুদাস্সু নামাহম্পি এৰং পরিসুদ্ধকাযসমাচারতাদীহি সীলসমাধিনিব্বেধিকপঞ্ঞাদীহি ৰা উল়ারো ভৰেয্যন্তি. এৰং চিন্তেন্তো ৰিপস্সনং আরভিত্ৰা পচ্চেকবোধিং অধিগতোম্হীতি.
নাগগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১১০. অট্ঠানতন্তি ¶ কা উপ্পত্তি? বারাণসিরঞ্ঞো কির পুত্তো দহরো এৰ সমানো পব্বজিতুকামো মাতাপিতরো যাচি. মাতাপিতরো নং নিৰারেন্তি. সো নিৰারিযমানোপি নিবন্ধতিযেৰ ‘‘পব্বজিস্সামী’’তি. ততো পুব্বে ৰুত্তসেট্ঠিপুত্তং ৰিয সব্বং ৰত্ৰা অনুজানিংসু. ‘‘পব্বজিত্ৰা চ উয্যানেযেৰ ৰসিতব্ব’’ন্তি পটিজানাপেসুং, সো তথা অকাসি. তস্স মাতা পাতোৰ ৰীসতিসহস্সনাটকিত্থিপরিৰুতা উয্যানং গন্ত্ৰা পুত্তং যাগুং পাযেত্ৰা অন্তরা খজ্জকাদীনি চ খাদাপেত্ৰা যাৰ মজ্ঝন্হিকসমযা তেন সদ্ধিং সমুল্লপিত্ৰা নগরং পৰিসতি. পিতাপি মজ্ঝন্হিকে আগন্ত্ৰা তং ভোজেত্ৰা অত্তনাপি ভুঞ্জিত্ৰা দিৰসং তেন সদ্ধিং ¶ সমুল্লপিত্ৰা সাযন্হসমযং পটিজগ্গনকপুরিসে ঠপেত্ৰা নগরং পৰিসতি. সো এৰং রত্তিন্দিৰং অৰিৰিত্তো ৰিহরতি.
তেন খো পন সমযেন আদিচ্চবন্ধু নাম পচ্চেকবুদ্ধো নন্দমূলকপব্ভারে ৰিহরতি. সো আৰজ্জেন্তো তং অদ্দস – ‘‘অযং কুমারো পব্বজিতুং অসক্খি, জটং ছিন্দিতুং ন সক্কোতী’’তি. ততো পরং আৰজ্জি – ‘‘অত্তনো ধম্মতায নিব্বিজ্জিস্সতি নু খো, নো’’তি. অথ ‘‘ধম্মতায নিব্বিন্দন্তো অতিচিরং ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা ‘‘তস্স আরম্মণং দস্সেস্সামী’’তি পুরিমনযেনেৰ মনোসিলাতলতো আগন্ত্ৰা উয্যানে অট্ঠাসি. রাজপরিসা দিস্ৰা ‘‘পচ্চেকবুদ্ধো আগতো, মহারাজা’’তি আরোচেসি. রাজা ‘‘ইদানি মে পুত্তো পচ্চেকবুদ্ধেন সদ্ধিং অনুক্কণ্ঠিতো ৰসিস্সতী’’তি পমুদিতমনো হুত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধং সক্কচ্চং উপট্ঠহিত্ৰা তত্থেৰ ৰাসং যাচিত্ৰা পণ্ণসালাদিৰাৰিহারচঙ্কমাদিসব্বং কারেত্ৰা ৰাসেসি. সো তত্থ ৰসন্তো একদিৰসং ওকাসং লভিত্ৰা কুমারং পুচ্ছি – ‘‘কোসি ত্ৰ’’ন্তি? ‘‘অহং পব্বজিতো’’তি. ‘‘পব্বজিতা নাম ন ঈদিসা হোন্তী’’তি. অথ ‘‘ভন্তে, কীদিসা হোন্তি, কিং ¶ ময্হং অননুচ্ছৰিক’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘ত্ৰং অত্তনো অননুচ্ছৰিকং ন পেক্খসি, ননু তে মাতা ৰীসতিসহস্সিত্থীতি সদ্ধিং পুব্বণ্হসমযে আগচ্ছন্তী উয্যানং অৰিৰিত্তং করোতি, পিতা চস্স মহতা বলকাযেন সাযন্হসমযে জগ্গনকপরিসা সকলং রত্তিং, পব্বজিতা নাম তৰ সদিসা ন হোন্তি, ঈদিসা পন হোন্তী’’তি তত্থ ঠিতস্সেৰ ইদ্ধিযা হিমৰন্তে অঞ্ঞতরং ৰিহারং দস্সেসি. সো তত্থ পচ্চেকবুদ্ধে আলম্বনফলকং নিস্সায ঠিতে চ চঙ্কমন্তে চ রজনককম্মসূচিকম্মাদীনি করোন্তে চ দিস্ৰা আহ – ‘‘তুম্হে ইধ নাগচ্ছথ, পব্বজ্জা চ তুম্হেহি অনুঞ্ঞাতা’’তি ¶ ? ‘‘আম, পব্বজ্জা অনুঞ্ঞাতা, পব্বজিতকালতো পট্ঠায সমণা নাম অত্তনো নিস্সরণং কাতুং, পদেসঞ্চ ইচ্ছিতং পত্থিতং গন্তুং লভন্তি, এত্তকংৰ ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা আকাসে ঠত্ৰা অট্ঠান তং সঙ্গণিকারতস্স, যং ফস্সযে সামযিকং ৰিমুত্তিন্তি ইমং উপড্ঢুগাথং ৰত্ৰা দিস্সমানোযেৰ আকাসেন নন্দমূলকপব্ভারং অগমাসি. এৰং গতে পচ্চেকবুদ্ধে সো অত্তনো পণ্ণসালং পৰিসিত্ৰা নিপজ্জি. আরক্খপুরিসোপি ‘‘সযিতো কুমারো, ইদানি কুহিং গমিস্সতী’’তি পমত্তো নিদ্দং ওক্কমি. সো তস্স পমত্তভাৰং ঞত্ৰা পত্তচীৰরমাদায অরঞ্ঞং পাৰিসি. তত্র চ ঠিতো ৰিপস্সনং আরভিত্ৰা পচ্চেকবোধিং সচ্ছিকত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধট্ঠানং গতো. তত্র চ ‘‘কথমধিগত’’ন্তি পুচ্ছিতো আদিচ্চবন্ধুনা ৰুত্তং উপড্ঢগাথং পরিপুণ্ণং কত্ৰা অভাসি.
তস্সত্থো – অট্ঠান তন্তি অট্ঠানং তং, অকারণং তন্তি ৰুত্তং হোতি. অনুনাসিকলোপো কতো ‘‘অরিযসচ্চান ¶ দস্সন’’ন্তিআদীসু (খু. পা. ৫.১১; সু. নি. ২৭০) ৰিয. সঙ্গণিকারতস্সাতি গণাভিরতস্স. যন্তি কারণৰচনমেতং ‘‘যং হিরীযতি হিরীযিতব্বেনা’’তিআদীসু (ধ. স. ৩০) ৰিয. ফস্সযেতি অধিগচ্ছে. সামযিকং ৰিমুত্তিন্তি লোকিযসমাপত্তিং. সা হি অপ্পিতপ্পিতসমযে এৰ পচ্চত্থিকেহি ৰিমুচ্চনতো ‘‘সামযিকা ৰিমুত্তী’’তি ৰুচ্চতি. তং সামযিকং ৰিমুত্তিং. অট্ঠানং তং, ন তং কারণং ৰিজ্জতি সঙ্গণিকারতস্স, যেন কারণেন ৰিমুত্তিং ফস্সযে ইতি এতং আদিচ্চবন্ধুস্স পচ্চেকবুদ্ধস্স ৰচো নিসম্ম সঙ্গণিকারতিং পহায যোনিসো পটিপজ্জন্তো অধিগতোম্হীতি আহ. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.
অট্ঠানগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
দুতিযৰগ্গো নিট্ঠিতো.
১১১. দিট্ঠীৰিসূকানীতি ¶ কা উপ্পত্তি? অঞ্ঞতরো কির বারাণসিরাজা রহোগতো চিন্তেসি – ‘‘যথা সীতাদীনং পটিঘাতকানি উণ্হাদীনি অত্থি, অত্থি নু খো এৰং ৰট্টপটিঘাতকং ৰিৰট্টং, নো’’তি? সো অমচ্চে পুচ্ছি – ‘‘ৰিৰট্টং জানাথা’’তি? তে ‘‘জানাম, মহারাজা’’তি আহংসু. রাজা ‘‘কিং ত’’ন্তি? ততো ‘‘অন্তৰা লোকো’’তিআদিনা নযেন সস্সতুচ্ছেদং কথেসুং. রাজা ‘‘ইমে ন জানন্তি, সব্বেপিমে দিট্ঠিগতিকা’’তি ¶ সযমেৰ তেসং ৰিলোমতঞ্চ অযুত্ততঞ্চ দিস্ৰা ‘‘ৰট্টপটিঘাতকং ৰিৰট্টং অত্থি, তং গৰেসিতব্ব’’ন্তি চিন্তেত্ৰা রজ্জং পহায পব্বজিত্ৰা ৰিপস্সন্তো পচ্চেকবোধিং সচ্ছাকাসি. ইমঞ্চ উদানগাথং অভাসি পচ্চেকবুদ্ধানং মজ্ঝে ব্যাকরণগাথঞ্চ.
তস্সত্থো – দিট্ঠীৰিসূকানীতি দ্ৰাসট্ঠিদিট্ঠিগতানি. তানি হি মগ্গসম্মাদিট্ঠিযা ৰিসূকট্ঠেন ৰিজ্ঝনট্ঠেন ৰিলোমট্ঠেন চ ৰিসূকানি, এৰং দিট্ঠিযা ৰিসূকানি, দিট্ঠি এৰ ৰা ৰিসূকানি দিট্ঠিৰিসূকানি. উপাতিৰত্তোতি দস্সনমগ্গেন অতিক্কন্তো. পত্তো নিযামন্তি অৰিনিপাতধম্মতায সম্বোধিপরাযণতায চ নিযতভাৰং অধিগতো, সম্মত্তনিযামসঙ্খাতং ৰা পঠমমগ্গন্তি. এত্তাৰতা পঠমমগ্গকিচ্চনিপ্ফত্তি চ তস্স পটিলাভো চ ৰুত্তো. ইদানি পটিলদ্ধমগ্গোতি ইমিনা সেসমগ্গপটিলাভং দস্সেতি. উপ্পন্নঞাণোম্হীতি উপ্পন্নপচ্চেকবোধিঞাণো অম্হি. এতেন ফলং দস্সেতি. অনঞ্ঞনেয্যোতি অঞ্ঞেহি ইদং সচ্চন্তি ন নেতব্বো. এতেন সযম্ভুতং দস্সেতি, পত্তে ৰা পচ্চেকবোধিঞাণে ¶ অঞ্ঞনেয্যতায অভাৰা সযংৰসিতং. সমথৰিপস্সনায ৰা দিট্ঠিৰিসূকানি উপাতিৰত্তো, আদিমগ্গেন নিযামং পত্তো, সেসেহি পটিলদ্ধমগ্গো, ফলঞাণেন উপ্পন্নঞাণো, তং সব্বং অত্তনাৰ অধিগতোতি অনঞ্ঞনেয্যোতি. সেসং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বন্তি.
দিট্ঠীৰিসূকগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১১২. নিল্লোলুপোতি কা উপ্পত্তি? বারাণসিরঞ্ঞো কির সূদো অন্তরভত্তং পচিত্ৰা উপনামেসি মনুঞ্ঞদস্সনং সাদুরসং ‘‘অপ্পেৰ নাম মে রাজা ধনমনুপ্পাদেয্যা’’তি. তং রঞ্ঞো গন্ধেনেৰ ভোত্তুকম্যতং জনেসি, মুখে খেল়ং উপ্পাদেতি. পঠমকবল়ে পন মুখে পক্খিত্তমত্তে সত্তরসহরণিসহস্সানি অমতেনেৰ ফুসিতানি ¶ অহেসুং. সূদো ‘‘ইদানি মে দস্সতি, ইদানি মে দস্সতী’’তি চিন্তেসি. রাজাপি ‘‘সক্কারারহো সূদো’’তি চিন্তেসি, ‘‘রসং সাযিত্ৰা পন সক্করোন্তং মং পাপকো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছেয্য ‘লোলো অযং রাজা রসগরুকো’’’তি ন কিঞ্চি অভণি. এৰং যাৰ ভোজনপরিযোসানং, তাৰ সূদো ‘‘ইদানি দস্সতি, ইদানি দস্সতী’’তি চিন্তেসি. রাজাপি অৰণ্ণভযেন ন কিঞ্চি অভণি. ততো সূদো ¶ ‘‘নত্থি মঞ্ঞে ইমস্স রঞ্ঞো জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণ’’ন্তি. দুতিযদিৰসে অসাদুরসং উপনামেসি. রাজা ভুঞ্জন্তো ‘‘নিগ্গহারহো ৰত, ভো, অজ্জ সূদো’’তি জানন্তোপি পুব্বে ৰিয পচ্চৰেক্খিত্ৰা অৰণ্ণভযেন ন কিঞ্চি অভণি. ততো সূদো ‘‘রাজা নেৰ সুন্দরং নাসুন্দরং জানাতী’’তি চিন্তেত্ৰা সব্বং পরিব্বযং অত্তনাৰ গহেত্ৰা কিঞ্চিদেৰ পচিত্ৰা রঞ্ঞো দেতি. রাজা ‘‘অহো ৰত লোভো, অহং নাম ৰীসতি নগরসহস্সানি ভুঞ্জন্তো ইমস্স লোভেন ভত্তমত্তম্পি ন লভামী’’তি নিব্বিজ্জিত্ৰা রজ্জং পহায পব্বজিত্ৰা ৰিপস্সন্তো পচ্চেকবোধিং সচ্ছাকাসি. পুরিমনযেনেৰ ইমং গাথং অভাসি.
তত্থ নিল্লোলুপোতি অলোলুপো. যো হি রসতণ্হাভিভূতো হোতি, সো ভুসং লুপ্পতি পুনপ্পুনং লুপ্পতি, তেন ‘‘লোলুপো’’তি ৰুচ্চতি. তস্মা এস তং পটিক্খিপন্তো ‘‘নিল্লোলুপো’’তি আহ. নিক্কুহোতি এত্থ কিঞ্চাপি যস্স তিৰিধং কুহনৰত্থু নত্থি, সো ‘‘নিক্কুহো’’তি ৰুচ্চতি. ইমিস্সা পন গাথায মনুঞ্ঞভোজনাদীসু ৰিম্হযমনাপজ্জনতো নিক্কুহোতি অযমধিপ্পাযো. নিপ্পিপাসোতি এত্থ পাতুমিচ্ছা পিপাসা, তস্সা অভাৰেন নিপ্পিপাসো, সাদুরসলোভেন ভোত্তুকম্যতাৰিরহিতোতি অত্থো. নিম্মক্খোতি এত্থ পরগুণৰিনাসনলক্খণো মক্খো, তস্স অভাৰেন নিম্মক্খো. অত্তনো গিহিকালে সূদস্স গুণমক্খনাভাৰং সন্ধাযাহ. নিদ্ধন্তকসাৰমোহোতি এত্থ রাগাদযো তযো কাযদুচ্চরিতাদীনি চ তীণীতি ছ ধম্মা যথাসম্ভৰং অপ্পসন্নট্ঠেন ¶ সকভাৰং ৰিজহাপেত্ৰা পরভাৰং গণ্হাপনট্ঠেন কসটট্ঠেন চ ‘‘কসাৰা’’তি ৰেদিতব্বা. যথাহ –
‘‘তত্থ কতমে তযো কসাৰা? রাগকসাৰো, দোসকসাৰো, মোহকসাৰো. ইমে তযো কসাৰা. তত্থ কতমে অপরেপি তযো কসাৰা? কাযকসাৰো, ৰচীকসাৰো, মনোকসাৰো’’তি (ৰিভ. ৯২৪).
তেসু মোহং ঠপেত্ৰা পঞ্চন্নং কসাৰানং তেসঞ্চ সব্বেসং মূলভূতস্স মোহস্স নিদ্ধন্তত্তা নিদ্ধন্তকসাৰমোহো. তিণ্ণং এৰ ৰা কাযৰচীমনোকসাৰানং মোহস্স চ নিদ্ধন্তত্তা নিদ্ধন্তকসাৰমোহো. ইতরেসু নিল্লোলুপতাদীহি ¶ রাগকসাৰস্স, নিম্মক্খতায দোসকসাৰস্স ¶ নিদ্ধন্তভাৰো সিদ্ধো এৰ. নিরাসযোতি নিত্তণ্হো. সব্বলোকে ভৰিত্ৰাতি সকললোকে, তীসু ভৰেসু দ্ৰাদসসু ৰা আযতনেসু ভৰৰিভৰতণ্হাৰিরহিতো হুত্ৰাতি অত্থো. সেসং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. অথ ৰা তযোপি পাদে ৰত্ৰা একো চরেতি একো চরিতুং সক্কুণেয্যাতি এৰম্পেত্থ সম্বন্ধো কাতব্বো.
নিল্লোলুপগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১১৩. পাপং সহাযন্তি কা উপ্পত্তি? বারাণসিযং কির অঞ্ঞতরো রাজা মহচ্চরাজানুভাৰেন নগরং পদক্খিণং করোন্তো মনুস্সে কোট্ঠাগারতো পুরাণধঞ্ঞাদীনি বহিদ্ধা নীহরন্তে দিস্ৰা ‘‘কিং, ভণে, ইদ’’ন্তি অমচ্চে পুচ্ছি. অমচ্চা ‘‘ইদানি, মহারাজ, নৰধঞ্ঞাদীনি উপ্পজ্জিস্সন্তি, তেসং ওকাসং কাতুং ইমে মনুস্সা পুরাণধঞ্ঞাদীনি ছড্ডেন্তী’’তি আহংসু. রাজা ‘‘কিং, ভণে, ইত্থাগারবলকাযাদীনং ৰত্তং পরিপুণ্ণ’’ন্তি আহ. ‘‘আম, মহারাজ, পরিপুণ্ণ’’ন্তি. ‘‘তেন হি, ভণে, দানসালং কারেথ, দানং দস্সামি, মা ইমানি ধঞ্ঞানি অনুপকারানি ৰিনস্সন্তূ’’তি. ততো নং অঞ্ঞতরো দিট্ঠিগতিকো অমচ্চো ‘‘মহারাজ, নত্থি দিন্ন’’ন্তি আরব্ভ যাৰ ‘‘বালে চ পণ্ডিতে চ সন্ধাৰিত্ৰা সংসরিত্ৰা দুক্খস্সন্তং করিস্সন্তী’’তি ৰত্ৰা নিৰারেসি. রাজা দুতিযম্পি ততিযম্পি কোট্ঠাগারে ৰিলুম্পন্তে দিস্ৰা তথেৰ আণাপেসি. সোপি ততিযম্পি নং ‘‘মহারাজ, দত্তুপঞ্ঞত্তং যদিদং দান’’ন্তিআদীনি ৰত্ৰা নিৰারেসি. সো ‘‘অরে, অহং অত্তনো সন্তকম্পি ন লভামি দাতুং, কিং মে ইমেহি পাপসহাযেহী’’তি নিব্বিন্নো রজ্জং পহায পব্বজিত্ৰা ৰিপস্সন্তো পচ্চেকবোধিং সচ্ছাকাসি. তঞ্চ পাপসহাযং গরহন্তো ইমং উদানগাথমাহ.
তস্সাযং ¶ সঙ্খেপত্থো – য্ৰাযং দসৰত্থুকায পাপদিট্ঠিযা সমন্নাগতত্তা পাপো, পরেসম্পি অনত্থং পস্সতীতি অনত্থদস্সী, কাযদুচ্চরিতাদিম্হি চ ৰিসমে নিৰিট্ঠো, তং অত্থকামো কুলপুত্তো পাপং সহাযং পরিৰজ্জযেথ, অনত্থদস্সিং ৰিসমে নিৰিট্ঠং. সযং ন সেৰেতি অত্তনো ৰসেন তং ন সেৰেয্য. যদি পন পরস্স ৰসো হোতি, কিং সক্কা কাতুন্তি ৰুত্তং হোতি. পসুতন্তি পসটং, দিট্ঠিৰসেন তত্থ তত্থ লগ্গন্তি অত্থো. পমত্তন্তি কামগুণেসু ৰোস্সট্ঠচিত্তং, কুসলভাৰনারহিতং ৰা. তং ¶ এৰরূপং সহাযং ন ¶ সেৰে ন ভজে ন পযিরুপাসে, অঞ্ঞদত্থু একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পোতি.
পাপসহাযগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১১৪. বহুস্সুতন্তি কা উপ্পত্তি? পুব্বে কির কস্সপস্স ভগৰতো সাসনে অট্ঠ পচ্চেকবোধিসত্তা পব্বজিত্ৰা গতপচ্চাগতৰত্তং পূরেত্ৰা দেৰলোকে উপ্পন্নাতিআদি সব্বং অনৰজ্জভোজীগাথায ৰুত্তসদিসমেৰ. অযং পন ৰিসেসো – পচ্চেকবুদ্ধে নিসীদাপেত্ৰা রাজা আহ – ‘‘কে তুম্হে’’তি? তে আহংসু – ‘‘মযং, মহারাজ, বহুস্সুতা নামা’’তি. রাজা ‘‘অহং সুতব্রহ্মদত্তো নাম, সুতেন তিত্তিং ন গচ্ছামি, হন্দ, নেসং সন্তিকে ৰিচিত্রনযধম্মদেসনং সোস্সামী’’তি অত্তমনো দক্খিণোদকং দত্ৰা পরিৰিসিত্ৰা ভত্তকিচ্চপরিযোসানে সঙ্ঘত্থেরস্স সন্তিকে নিসীদিত্ৰা ‘‘ধম্মকথং, ভন্তে, কথেথা’’তি আহ. সো ‘‘সুখিতো হোতু, মহারাজ, রাগক্খযো হোতূ’’তি ৰত্ৰা উট্ঠিতো. রাজা ‘‘অযং ন বহুস্সুতো, দুতিযো বহুস্সুতো ভৰিস্সতি, স্ৰে তস্স ৰিচিত্রধম্মদেসনং সোস্সামী’’তি স্ৰাতনায নিমন্তেসি. এৰং যাৰ সব্বেসং পটিপাটি গচ্ছতি, তাৰ নিমন্তেসি, তে সব্বেপি ‘‘দোসক্খযো হোতু, মোহক্খযো, গতিক্খযো, ভৰক্খযো, ৰট্টক্খযো, উপধিক্খযো, তণ্হক্খযো হোতূ’’তি এৰং একেকপদং ৰিসেসেত্ৰা সেসং পঠমসদিসমেৰ ৰত্ৰা উট্ঠহিংসু.
ততো রাজা – ‘‘ইমে ‘বহুস্সুতা ময’ন্তি ভণন্তি, ন চ তেসং ৰিচিত্রকথা, কিমেতেহি ৰুত্ত’’ন্তি তেসং ৰচনত্থং উপপরিক্খিতুমারদ্ধো. অথ ‘‘রাগক্খযো হোতূ’’তি উপপরিক্খন্তো ‘‘রাগে খীণে দোসোপি মোহোপি অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেপি কিলেসা খীণা হোন্তী’’তি ঞত্ৰা অত্তমনো অহোসি ‘‘নিপ্পরিযাযবহুস্সুতা ইমে সমণা. যথাপি হি পুরিসেন মহাপথৰিং ৰা আকাসং ৰা অঙ্গুলিযা নিদ্দিসন্তেন ন অঙ্গুলিমত্তোৰ পদেসো নিদ্দিট্ঠো হোতি. অপি চ খো পন সকলপথৰী আকাসা এৰ নিদ্দিট্ঠা হোন্তি. এৰং ইমেহি একেকং অত্থং নিদ্দিসন্তেহি অপরিমাণা অত্থা নিদ্দিট্ঠা হোন্তী’’তি. ততো সো ‘‘কুদাস্সু নামাহম্পি এৰং বহুস্সুতো ভৰিস্সামী’’তি ¶ তথারূপং বহুস্সুতভাৰং পত্থেন্তো ¶ রজ্জং পহায পব্বজিত্ৰা ৰিপস্সন্তো পচ্চেকবোধিং সচ্ছিকত্ৰা ইমং উদানগাথমভাসি.
তত্থাযং সঙ্খেপত্থো – বহুস্সুতন্তি দুৰিধো বহুস্সুতো তীসু পিটকেসু অত্থতো নিখিলো পরিযত্তিবহুস্সুতো চ, মগ্গফলৰিজ্জাভিঞ্ঞাপটিৰেধকো ¶ পটিৰেধবহুস্সুতো চ. আগতাগমো ধম্মধরো. উল়ারেহি পন কাযৰচীমনোকম্মেহি সমন্নাগতো উল়ারো. যুত্তপটিভানো চ মুত্তপটিভানো চ যুত্তমুত্তপটিভানো চ পটিভানৰা. পরিযত্তিপরিপুচ্ছাধিগমৰসেন ৰা তিৰিধো পটিভানৰা ৰেদিতব্বো. যস্স হি পরিযত্তি পটিভাতি, সো পরিযত্তিপটিভানৰা. যস্স অত্থঞ্চ ঞাণঞ্চ লক্খণঞ্চ ঠানাট্ঠানঞ্চ পরিপুচ্ছন্তস্স পরিপুচ্ছা পটিভাতি, সো পরিপুচ্ছাপটিভানৰা. যস্স মগ্গাদযো পটিৰিদ্ধা হোন্তি, সো অধিগমপটিভানৰা. তং এৰরূপং বহুস্সুতং ধম্মধরং ভজেথ মিত্তং উল়ারং পটিভানৰন্তং. ততো তস্সানুভাৰেন অত্তত্থপরত্থউভযত্থভেদতো ৰা দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকপরমত্থভেদতো ৰা অনেকপ্পকারানি অঞ্ঞায অত্থানি, ততো ‘‘অহোসিং নু খো অহং অতীতমদ্ধান’’ন্তিআদীসু (ম. নি. ১.১৮; সং. নি. ২.২০) কঙ্খাট্ঠানিযেসু ৰিনেয্য কঙ্খং ৰিচিকিচ্ছং ৰিনেত্ৰা ৰিনাসেত্ৰা এৰং কতসব্বকিচ্চো একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পোতি.
বহুস্সুতগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১১৫. খিড্ডং রতিন্তি কা উপ্পত্তি? বারাণসিযং কির ৰিভূসকব্রহ্মদত্তো নাম রাজা পাতোৰ যাগুং ৰা ভত্তং ৰা ভুঞ্জিত্ৰা নানাৰিধৰিভূসনেহি অত্তানং ৰিভূসাপেত্ৰা মহাআদাসে সকলং সরীরং দিস্ৰা যং ন ইচ্ছতি, তং অপনেত্ৰা অঞ্ঞেন ৰিভূসনেন ৰিভূসাপেতি. তস্স একদিৰসং এৰং করোন্তস্স ভত্তৰেলা মজ্ঝন্হিকা সম্পত্তা. ৰিপ্পকতৰিভূসিতোৰ দুস্সপট্টেন সীসং ৰেঠেত্ৰা ভুঞ্জিত্ৰা দিৰাসেয্যং উপগঞ্ছি. পুনপি উট্ঠহিত্ৰা তথেৰ করোতো সূরিযো ওগ্গতো. এৰং দুতিযদিৰসেপি ততিযদিৰসেপি. অথস্স এৰং মণ্ডনপ্পসুতস্স পিট্ঠিরোগো উদপাদি. তস্স এতদহোসি – ‘‘অহো রে, অহং সব্বথামেন ৰিভূসন্তোপি ইমস্মিং কপ্পকে ৰিভূসনে অসন্তুট্ঠো লোভং উপ্পাদেসিং, লোভো চ নামেস অপাযগমনীযো ¶ ধম্মো, হন্দাহং লোভং নিগ্গণ্হামী’’তি রজ্জং পহায পব্বজিত্ৰা ৰিপস্সন্তো পচ্চেকবোধিং সচ্ছিকত্ৰা ইমং উদানগাথমভাসি.
তত্থ খিড্ডা চ রতি চ পুব্বে ৰুত্তাৰ. কামসুখন্তি ৰত্থুকামসুখং. ৰত্থুকামাপি হি সুখস্স ৰিসযাদিভাৰেন ‘‘সুখ’’ন্তি ৰুচ্চন্তি. যথাহ – ‘‘অত্থি রূপং সুখং সুখানুপতিত’’ন্তি ¶ (সং. নি. ৩.৬০). এৰমেতং খিড্ডং রতিং কামসুখঞ্চ ইমস্মিং ওকাসলোকে অনলঙ্করিত্ৰা অলন্তি অকত্ৰা, এতং তপ্পকন্তি ৰা সারভূতন্তি ¶ ৰা এৰং অগ্গহেত্ৰা. অনপেক্খমানোতি তেন অনলঙ্করণেন অনপেক্খণসীলো অপিহালুকো নিত্তণ্হো. ৰিভূসট্ঠানা ৰিরতো সচ্চৰাদীতি তত্থ ৰিভূতা দুৰিধা – অগারিকৰিভূসা চ অনগারিকৰিভূসা চ. সাটকৰেঠনমালাগন্ধাদিৰিভূসা অগারিকৰিভূসা নাম. পত্তমণ্ডনাদিৰিভূসা অনগারিকৰিভূসা. ৰিভূসা এৰ ৰিভূসট্ঠানং, তস্মা ৰিভূসট্ঠানা তিৰিধায ৰিরতিযা ৰিরতো. অৰিতথৰচনতো সচ্চৰাদীতি এৰমত্থো দট্ঠব্বো.
ৰিভূসট্ঠানগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১১৬. পুত্তঞ্চ ¶ দারন্তি কা উপ্পত্তি? বারাণসিযং কির রঞ্ঞো পুত্তো দহরকালেযেৰ অভিসিত্তো রজ্জং কারেসি. সো পঠমগাথায ৰুত্তপচ্চেকবোধিসত্তো ৰিয রজ্জসিরিং অনুভৰন্তো একদিৰসং চিন্তেসি – ‘‘অহং রজ্জং কারেন্তো বহূনং দুক্খং করোমি, কিং মে একভত্তত্থায ইমিনা পাপেন, হন্দ, সুখমুপ্পাদেমী’’তি রজ্জং পহায পব্বজিত্ৰা ৰিপস্সন্তো পচ্চেকবোধিং সচ্ছিকত্ৰা ইমং উদানগাথং অভাসি.
তত্থ ধনানীতি মুত্তামণিৰেল়ুরিযসঙ্খসিলাপৰাল়রজতজাতরূপাদীনি রতনানি. ধঞ্ঞানীতি সালিৰীহিযৰগোধুমকঙ্গুৰরককুদ্রূসকপ্পভেদানি সত্ত সেসাপরণ্ণানি চ. বন্ধৰানীতি ঞাতিবন্ধুগোত্তবন্ধুমিত্তবন্ধুসিপ্পবন্ধুৰসেন চতুব্বিধবন্ধৰে. যথোধিকানীতি সকসকওধিৰসেন ঠিতানিযেৰ. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.
পুত্তদারগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১১৭. সঙ্গো এসোতি কা উপ্পত্তি? বারাণসিযং কির পাদলোলব্রহ্মদত্তো নাম রাজা অহোসি. সো পাতোৰ যাগুং ৰা ভত্তং ৰা ভুঞ্জিত্ৰা তীসু পাসাদেসু তিৰিধানি নাটকানি পস্সতি. তিৰিধা নাম নাটকা পুব্বরাজতো আগতং, অনন্তররাজতো আগতং, অত্তনো কালে উট্ঠিতন্তি. সো একদিৰসং পাতোৰ দহরনাটকপাসাদং গতো. তা নাটকিত্থিযো ‘‘রাজানং রমাপেস্সামা’’তি সক্কস্স দেৰানমিন্দস্স অচ্ছরাযো ৰিয অতিমনোহরং নচ্চগীতৰাদিতং পযোজেসুং. রাজা ‘‘অনচ্ছরিযমেতং দহরান’’ন্তি অসন্তুট্ঠো হুত্ৰা মজ্ঝিমনাটকপাসাদং গতো, তাপি নাটকিত্থিযো তথেৰ অকংসু. সো তত্থপি তথেৰ অসন্তুট্ঠো হুত্ৰা মহল্লকনাটকপাসাদং গতো ¶ , তাপি তথেৰ ¶ অকংসু. রাজা দ্ৰে তযো রাজপরিৰট্টে অতীতানং তাসং মহল্লকভাৰেন অট্ঠিকীল়নসদিসং নচ্চং দিস্ৰা গীতঞ্চ অমধুরং সুত্ৰা পুনদেৰ দহরনাটকপাসাদং, পুন মজ্ঝিমনাটকপাসাদন্তি এৰম্পি ৰিচরিত্ৰা কত্থচি অসন্তুট্ঠো চিন্তেসি – ‘‘ইমা নাটকিত্থিযো সক্কং দেৰানমিন্দং অচ্ছরাযো ৰিয মং রমাপেতুকামা সব্বথামেন নচ্চগীতৰাদিতং পযোজেসুং. স্ৰাহং কত্থচি অসন্তুট্ঠো লোভং ৰড্ঢেমি. লোভো চ নামেস অপাযগমনীযো ধম্মো, হন্দাহং লোভং নিগ্গণ্হামী’’তি রজ্জং পহায পব্বজিত্ৰা ৰিপস্সন্তো পচ্চেকবোধিং সচ্ছিকত্ৰা ইমং উদানগাথং অভাসি.
তস্সত্থো – সঙ্গো এসোতি অত্তনো উপভোগং নিদ্দিসতি. সো হি সজ্জন্তি তত্থ পাণিনো কদ্দমে পৰিট্ঠো হত্থী ৰিযাতি সঙ্গো. পরিত্তমেত্থ সোখ্যন্তি এত্থ পঞ্চকামগুণূপভোগকালে ৰিপরীতসঞ্ঞায উপ্পাদেতব্বতো কামাৰচরধম্মপরিযাপন্নতো ৰা লামকট্ঠেন সোখ্যং পরিত্তং, ৰিজ্জুপ্পভায ওভাসিতনচ্চদস্সনসুখং ইৰ ইত্তরং, তাৰকালিকন্তি ৰুত্তং হোতি. অপ্পস্সাদো দুক্খমেৰেত্থ ভিয্যোতি এত্থ চ য্ৰাযং ‘‘যং খো, ভিক্খৰে, ইমে পঞ্চ কামগুণে পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সুখং সোমনস্সং, অযং কামানং অস্সাদো’’তি (ম. নি. ১.১৬৬) ৰুত্তো, সো যমিদং ‘‘কো চ, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো, ইধ, ভিক্খৰে, কুলপুত্তো যেন সিপ্পট্ঠানেন জীৰিকং কপ্পেতি, যদি মুদ্দায যদি গণনাযা’’তি এৰমাদিনা (ম. নি. ১.১৬৭) নযেনেত্থ দুক্খং ৰুত্তং, তং উপনিধায অপ্পো উদকবিন্দুমত্তো হোতি, অথ খো দুক্খমেৰ ভিয্যো বহু, চতূসু সমুদ্দেসু উদকসদিসং হোতি. তেন ৰুত্তং ‘‘অপ্পস্সাদো দুক্খমেৰেত্থ ¶ ভিয্যো’’তি. গল়ো এসোতি অস্সাদং দস্সেত্ৰা আকড্ঢনৰসেন বল়িসো ৰিয এসো, যদিদং পঞ্চকামগুণা. ইতি ঞত্ৰা মতিমাতি এৰং জানিত্ৰা বুদ্ধিমা পণ্ডিতো পুরিসো সব্বমেতং পহায একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পোতি.
সঙ্গগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১১৮. সন্দালযিত্ৰানাতি কা উপ্পত্তি? বারাণসিযং কির অনিৰত্তব্রহ্মদত্তো নাম রাজা অহোসি. সো সঙ্গামং ওতিণ্ণো অজিনিত্ৰা অঞ্ঞং ৰা কিচ্চং আরদ্ধো অনিট্ঠপেত্ৰা ন নিৰত্ততি, তস্মা নং এৰং ¶ সঞ্জানিংসু. সো একদিৰসং উয্যানং গচ্ছতি. তেন চ সমযেন দৰডাহো উট্ঠাসি. সো অগ্গি সুক্খানি চেৰ হরিতানি চ তিণাদীনি দহন্তো অনিৰত্তমানো এৰ গচ্ছতি. রাজা তং দিস্ৰা তপ্পটিভাগনিমিত্তং উপ্পাদেসি. ‘‘যথাযং দৰডাহো, এৰমেৰ একাদসৰিধো অগ্গি সব্বে সত্তে দহন্তো অনিৰত্তমানো গচ্ছতি মহাদুক্খং উপ্পাদেন্তো, কুদাস্সু নামাহম্পি ইমস্স দুক্খস্স নিৰত্তনত্থং অযং অগ্গি ৰিয অরিযমগ্গঞাণগ্গিনা ¶ কিলেসে দহন্তো অনিৰত্তমানো গচ্ছেয্য’’ন্তি? ততো মুহুত্তং গন্ত্ৰা কেৰট্টে অদ্দস নদিযং মচ্ছে গণ্হন্তে. তেসং জালন্তরে পৰিট্ঠো একো মহামচ্ছো জালং ভেত্ৰা পলাযি. তে ‘‘মচ্ছো জালং ভেত্ৰা গতো’’তি সদ্দমকংসু. রাজা তম্পি ৰচনং সুত্ৰা তপ্পটিভাগনিমিত্তং উপ্পাদেসি – ‘‘কুদাস্সু নামাহম্পি অরিযমগ্গঞাণেন তণ্হাদিট্ঠিজালং ভেত্ৰা অসজ্জমানো গচ্ছেয্য’’ন্তি? সো রজ্জং পহায পব্বজিত্ৰা ৰিপস্সনং আরভিত্ৰা পচ্চেকবোধিং সচ্ছাকাসি, ইমঞ্চ উদানগাথমভাসি.
তস্সা দুতিযপাদে জালন্তি সুত্তমযং ৰুচ্চতি. অম্বূতি উদকং, তত্থ চরতীতি অম্বুচারী, মচ্ছস্সেতং অধিৰচনং. সলিলে অম্বুচারী সলিলম্বুচারী. তস্মিং নদীসলিলে জালং ভেত্ৰা গতঅম্বুচারীৰাতি ৰুত্তং হোতি. ততিযপাদে দড্ঢন্তি দড্ঢট্ঠানং ৰুচ্চতি. যথা অগ্গি দড্ঢট্ঠানং পুন ন নিৰত্ততি, ন তত্থ ভিয্যো আগচ্ছতি, এৰং মগ্গঞাণগ্গিনা দড্ঢকামগুণট্ঠানং অনিৰত্তমানো তত্থ ভিয্যো অনাগচ্ছন্তোতি ৰুত্তং হোতি. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.
সন্দালগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১১৯. ওক্খিত্তচক্খূতি ¶ কা উপ্পত্তি? বারাণসিযং কির চক্খুলোলব্রহ্মদত্তো নাম রাজা পাদলোলব্রহ্মদত্তো ৰিয নাটকদস্সনং অনুযুত্তো হোতি. অযং পন ৰিসেসো – সো অসন্তুট্ঠো তত্থ তত্থ গচ্ছতি. অযং তং তং নাটকং দিস্ৰা অতীৰ অভিনন্দিত্ৰা নাটকদস্সনপরিৰত্তনেন তণ্হং ৰড্ঢেন্তো ৰিচরতি. সো কির নাটকদস্সনত্থং আগতং অঞ্ঞতরং কুটুম্বিযভরিযং দিস্ৰা রাগং উপ্পাদেসি. ততো সংৰেগং আপজ্জিত্ৰা পুন ‘‘অরে, অহং ইমং তণ্হং ৰড্ঢেন্তো অপাযপরিপূরকো ভৰিস্সামি, হন্দ, নং নিগ্গণ্হামী’’তি পব্বজিত্ৰা ৰিপস্সন্তো পচ্চেকবোধিং সচ্ছিকত্ৰা অত্তনো পুরিমপটিপত্তিং গরহন্তো তপ্পটিপক্খগুণদীপিকং ইমং উদানগাথং অভাসি.
তত্থ ¶ ওক্খিত্তচক্খূতি হেট্ঠাখিত্তচক্খু, সত্তগীৰট্ঠিকানি পটিপাটিযা ঠপেত্ৰা পরিৰজ্জনগহেতব্বদস্সনত্থং যুগমত্তং পেক্খমানোতি ৰুত্তং হোতি. ন তু হনুকট্ঠিনা হদযট্ঠিং সঙ্ঘট্টেন্তো. এৰঞ্হি ওক্খিত্তচক্খুতা ন সমণসারুপ্পা হোতি. ন চ পাদলোলোতি একস্স দুতিযো, দ্ৰিন্নং ততিযোতি এৰং গণমজ্ঝং পৰিসিতুকামতায কণ্ডূযমানপাদো ৰিয অভৰন্তো, দীঘচারিকঅনিৰত্তচারিকৰিরতো. গুত্তিন্দ্রিযোতি ছসু ইন্দ্রিযেসু ইধ মনিন্দ্রিযস্স ৰিসুং ৰুত্তত্তা ৰুত্তাৰসেসৰসেন চ গোপিতিন্দ্রিযো. রক্খিতমানসানোতি মানসং এৰ মানসানং, তং রক্খিতমস্সাতি ¶ রক্খিতমানসানো. যথা কিলেসেহি ন ৰিলুপ্পতি, এৰং রক্খিতচিত্তোতি ৰুত্তং হোতি. অনৰস্সুতোতি ইমায পটিপত্তিযা তেসু তেসু আরম্মণেসু কিলেসঅন্ৰস্সৰৰিরহিতো. অপরিডয্হমানোতি কিলেসগ্গীহি অপরিডয্হমানো. বহিদ্ধা ৰা অনৰস্সুতো, অজ্ঝত্তং অপরিডয্হমানো. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.
ওক্খিত্তচক্খুগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১২০. ওহারযিত্ৰাতি কা উপ্পত্তি? বারাণসিযং কির অঞ্ঞোপি চাতুমাসিকব্রহ্মদত্তো নাম রাজা চতুমাসে চতুমাসে উয্যানকীল়ং গচ্ছতি. সো একদিৰসং গিম্হানং মজ্ঝিমমাসে উয্যানং পৰিসন্তো উয্যানদ্ৰারে পত্তসঞ্ছন্নং পুপ্ফালঙ্কতসাখাৰিটপং পারিচ্ছত্তককোৰিল়ারং দিস্ৰা একং পুপ্ফং গহেত্ৰা উয্যানং পাৰিসি. ততো ‘‘রঞ্ঞা অগ্গপুপ্ফং গহিত’’ন্তি অঞ্ঞতরোপি অমচ্চো হত্থিক্খন্ধে ঠিতো একমেৰ পুপ্ফং অগ্গহেসি. এতেনেৰুপাযেন সব্বো ¶ বলকাযো অগ্গহেসি. পুপ্ফেহি অনস্সাদেন্তা পত্তম্পি গণ্হিংসু. সো রুক্খো নিপ্পত্তপুপ্ফো খন্ধমত্তোৰ অহোসি. রাজা সাযন্হসমযে উয্যানা নিক্খমন্তো তং দিস্ৰা ‘‘কিং কতো অযং রুক্খো, মমাগমনৰেলায মণিৰণ্ণসাখন্তরেসু পৰাল়সদিসপুপ্ফালঙ্কতো অহোসি, ইদানি নিপ্পত্তপুপ্ফো জাতো’’তি চিন্তেন্তো তস্সেৰ অৰিদূরে অপুপ্ফিতরুক্খং সঞ্ছন্নপলাসং অদ্দস. দিস্ৰা চস্স এতদহোসি – ‘‘অযং রুক্খো পুপ্ফভরিতসাখত্তা বহুজনস্স লোভনীযো অহোসি, তেন মুহুত্তেনেৰ ¶ ব্যসনং পত্তো. অযং পনঞ্ঞো অলোভনীযত্তা তথেৰ ঠিতো. ইদঞ্চাপি রজ্জং পুপ্ফিতরুক্খো ৰিয লোভনীযং, ভিক্খুভাৰো পন অপুপ্ফিতরুক্খো ৰিয অলোভনীযো. তস্মা যাৰ ইদম্পি অযং রুক্খো ৰিয ন ৰিলুপ্পতি, তাৰ অযমঞ্ঞো সঞ্ছন্নপত্তো যথা পারিচ্ছত্তকো, এৰং কাসাৰেন সঞ্ছন্নো হুত্ৰা পব্বজেয্য’’ন্তি. সো রজ্জং পহায পব্বজিত্ৰা ৰিপস্সন্তো পচ্চেকবোধিং সচ্ছিকত্ৰা ইমং উদানগাথং অভাসি.
তত্থ কাসাযৰত্থো অভিনিক্খমিত্ৰাতি ইমস্স পাদস্স গেহা নিক্খমিত্ৰা কাসাযৰত্থনিৰত্থো হুত্ৰাতি এৰমত্থো ৰেদিতব্বো. সেসং ৰুত্তনযেনেৰ সক্কা ৰিঞ্ঞাতুন্তি ন ৰিত্থারিতন্তি.
পারিচ্ছত্তকগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ততিযৰগ্গো নিট্ঠিতো.
১২১. রসেসূতি ¶ কা উপ্পত্তি? অঞ্ঞতরো কির বারাণসিরাজা উয্যানে অমচ্চপুত্তেহি পরিৰুতো সিলাপট্টপোক্খরণিযং কীল়তি. তস্স সূদো সব্বমংসানং রসং গহেত্ৰা অতীৰ সুসঙ্খতং অমতকপ্পং অন্তরভত্তং পচিত্ৰা উপনামেসি. সো তত্থ গেধমাপন্নো কস্সচি কিঞ্চি অদত্ৰা অত্তনাৰ ভুঞ্জি. উদকং কীল়ন্তো অতিৰিকালে নিক্খন্তো সীঘং সীঘং ভুঞ্জি. যেহি সদ্ধিং পুব্বে ভুঞ্জতি, ন তেসং কঞ্চি সরি. অথ পচ্ছা পটিসঙ্খানং উপ্পাদেত্ৰা ‘‘অহো! মযা পাপং কতং, য্ৰাযং রসতণ্হাভিভূতো সব্বজনং ৰিস্সরিত্ৰা এককোৰ ভুঞ্জিং, হন্দ, নং রসতণ্হং নিগ্গণ্হামী’’তি রজ্জং পহায পব্বজিত্ৰা ৰিপস্সন্তো পচ্চেকবোধিং সচ্ছিকত্ৰা অত্তনো পুরিমপটিপত্তিং গরহন্তো তপ্পটিপক্খগুণদীপিকং ইমং উদানগাথং অভাসি.
তত্থ ¶ রসেসূতি অম্বিলমধুরতিত্তককটুকলোণখারিককসাৰাদিভেদেসু সাযনীযেসু. গেধং অকরন্তি গিদ্ধিং অকরোন্তো, তণ্হং অনুপ্পাদেন্তোতি ৰুত্তং হোতি. অলোলোতি ‘‘ইদং সাযিস্সামি, ইদং সাযিস্সামী’’তি এৰং রসৰিসেসেসু অনাকুলো. অনঞ্ঞপোসীতি পোসেতব্বকসদ্ধিৰিহারিকাদিৰিরহিতো. কাযসন্ধারণমত্তেন সন্তুট্ঠোতি ৰুত্তং হোতি. যথা ৰা পুব্বে উয্যানে রসেসু গেধকরণসীলো অঞ্ঞপোসী আসিং, এৰং অহুত্ৰা যায তণ্হায লোলো হুত্ৰা রসেসু গেধং করোতি, তং ¶ তণ্হং হিত্ৰা আযতিং তণ্হামূলকস্স অঞ্ঞস্স অত্তভাৰস্সানিব্বত্তাপনেন অনঞ্ঞপোসীতি ৰুত্তং হোতি. অথ ৰা অত্থভঞ্জনকট্ঠেন কিলেসা ‘‘অঞ্ঞে’’তি ৰুচ্চন্তি, তেসং অপোসনেন অনঞ্ঞপোসীতি অযমেত্থ অত্থো. সপদানচারীতি অৰোক্কম্মচারী অনুপুব্বচারী, ঘরপটিপাটিং অছড্ডেত্ৰা অড্ঢকুলঞ্চ দলিদ্দকুলঞ্চ নিরন্তরং পিণ্ডায পৰিসমানোতি অত্থো. কুলে কুলে অপ্পটিবদ্ধচিত্তোতি খত্তিযকুলাদীসু যত্থ কত্থচি কিলেসৰসেন অলগ্গচিত্তো, চন্দোপমো নিচ্চনৰকো হুত্ৰাতি অত্থো. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.
রসগেধগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১২২. পহায পঞ্চাৰরণানীতি কা উপ্পত্তি? বারাণসিযং কির অঞ্ঞতরো রাজা পঠমজ্ঝানলাভী অহোসি. সো ঝানানুরক্খণত্থং রজ্জং পহায পব্বজিত্ৰা ৰিপস্সন্তো পচ্চেকবোধিং পত্ৰা অত্তনো পটিপত্তিসম্পদং দীপেন্তো ইমং উদানগাথং অভাসি.
তত্থ পঞ্চাৰরণানীতি পঞ্চ নীৰরণানি এৰ, তানি উরগসুত্তে (সু. নি. ১ আদযো) অত্থতো ৰুত্তানি. তানি পন যস্মা অব্ভাদযো ৰিয চন্দসূরিযে চেতো আৰরন্তি, তস্মা ‘‘আৰরণানি চেতসো’’তি ৰুত্তানি. তানি উপচারেন ৰা অপ্পনায ৰা পহায ৰিজহিত্ৰাতি অত্থো ¶ . উপক্কিলেসেতি উপগম্ম চিত্তং ৰিবাধেন্তে অকুসলধম্মে, ৰত্থোপমাদীসু (ম. নি. ১.৭০ আদযো) ৰুত্তে অভিজ্ঝাদযো ৰা. ব্যপনুজ্জাতি পনুদিত্ৰা, ৰিপস্সনামগ্গেন পজহিত্ৰাতি অত্থো. সব্বেতি অনৰসেসে. এৰং সমথৰিপস্সনাসম্পন্নো পঠমমগ্গেন দিট্ঠিনিস্সযস্স পহীনত্তা অনিস্সিতো, সেসমগ্গেহি ছেত্ৰা তেধাতুকং ¶ সিনেহদোসং, তণ্হারাগন্তি ৰুত্তং হোতি. সিনেহো এৰ হি গুণপটিপক্খতো সিনেহদোসোতি ৰুত্তো. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.
আৰরণগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১২৩. ৰিপিট্ঠিকত্ৰানাতি কা উপ্পত্তি? বারাণসিযং কির অঞ্ঞতরো রাজা চতুত্থজ্ঝানলাভী অহোসি. সোপি ঝানানুরক্খণত্থং রজ্জং পহায পব্বজিত্ৰা ৰিপস্সন্তো পচ্চেকবোধিং সচ্ছিকত্ৰা অত্তনো পটিপত্তিসম্পদং দীপেন্তো ইমং উদানগাথং অভাসি.
তত্থ ৰিপিট্ঠিকত্ৰানাতি পিট্ঠিতো কত্ৰা, ছড্ডেত্ৰা ৰিজহিত্ৰাতি অত্থো ¶ . সুখঞ্চ দুক্খন্তি কাযিকং সাতাসাতং. সোমনস্সদোমনস্সন্তি চেতসিকং সাতাসাতং. উপেক্খন্তি চতুত্থজ্ঝানুপেক্খং. সমথন্তি চতুত্থজ্ঝানসমাধিং এৰ. ৰিসুদ্ধন্তি পঞ্চনীৰরণৰিতক্কৰিচারপীতিসুখসঙ্খাতেহি নৰহি পচ্চনীকধম্মেহি ৰিমুত্তত্তা অতিসুদ্ধং, নিদ্ধন্তসুৰণ্ণমিৰ ৰিগতূপক্কিলেসন্তি অত্থো.
অযং পন যোজনা – ৰিপিট্ঠিকত্ৰান সুখঞ্চ দুক্খঞ্চ পুব্বেৰ, পঠমজ্ঝানূপচারেযেৰ দুক্খং ততিযজ্ঝানূপচারেযেৰ সুখন্তি অধিপ্পাযো. পুন আদিতো ৰুত্তং চ-কারং পরতো নেত্ৰা ‘‘সোমনস্সং দোমনস্সঞ্চ ৰিপিট্ঠিকত্ৰান পুব্বেৰা’’তি অধিকারো. তেন সোমনস্সং চতুত্থজ্ঝানূপচারে, দোমনস্সঞ্চ দুতিযজ্ঝানূপচারেযেৰাতি দীপেতি. এতানি হি এতেসং পরিযাযতো পহানট্ঠানানি. নিপ্পরিযাযতো পন দুক্খস্স পঠমজ্ঝানং, দোমনস্সস্স দুতিযজ্ঝানং, সুখস্স ততিযজ্ঝানং, সোমনস্সস্স চতুত্থজ্ঝানং পহানট্ঠানং. যথাহ – ‘‘পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি এত্থুপ্পন্নং দুক্খিন্দ্রিযং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতী’’তিআদিকং (সং. নি. ৫.৫১০) সব্বং অট্ঠসালিনিযা ধম্মসঙ্গহট্ঠকথাযং (ধ. স. অট্ঠ. ১৬৫) ৰুত্তং. যথা পুব্বেৰাতি তীসু পঠমজ্ঝানাদীসু দুক্খদোমনস্সসুখানি ৰিপিট্ঠিকত্ৰা এৰমেত্থ চতুত্থজ্ঝানে সোমনস্সং ৰিপিট্ঠিকত্ৰা ইমায পটিপদায লদ্ধানুপেক্খং সমথং ৰিসুদ্ধং একো চরেতি. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.
ৰিপিট্ঠিগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১২৪. আরদ্ধৰীরিযোতি ¶ ¶ কা উপ্পত্তি? অঞ্ঞতরো কির পচ্চন্তরাজা সহস্সযোধবলকাযো রজ্জেন খুদ্দকো, পঞ্ঞায মহন্তো অহোসি. সো একদিৰসং ‘‘কিঞ্চাপি অহং খুদ্দকো রজ্জেন, পঞ্ঞৰতা পন সক্কা সকলজম্বুদীপং গহেতু’’ন্তি চিন্তেত্ৰা সামন্তরঞ্ঞো দূতং পাহেসি – ‘‘সত্তাহব্ভন্তরে মে রজ্জং ৰা দেতু যুদ্ধং ৰা’’তি. ততো সো অত্তনো অমচ্চে সন্নিপাতাপেত্ৰা আহ – ‘‘মযা তুম্হে অনাপুচ্ছাযেৰ সাহসং কম্মং কতং, অমুকস্স রঞ্ঞো এৰং পেসিতং, কিং কাতব্ব’’ন্তি? তে আহংসু – ‘‘সক্কা, মহারাজ, সো দূতো নিৰত্তেতু’’ন্তি. ‘‘ন সক্কা, গতো ভৰিস্সতী’’তি. ‘‘যদি এৰং ৰিনাসিতম্হা তযা, তেন হি দুক্খং অঞ্ঞস্স সত্থেন মরিতুং, হন্দ, মযং অঞ্ঞমঞ্ঞং পহরিত্ৰা মরাম, অত্তানং পহরিত্ৰা মরাম, উব্বন্ধাম, ৰিসং খাদামা’’তি. এৰং এতেসু একমেকো ¶ মরণমেৰ সংৰণ্ণেতি. ততো রাজা ‘‘কিং মে ইমেহি, অত্থি, ভণে, ময্হং যোধা’’তি আহ. অথ ‘‘অহং মহারাজ যোধো, অহং মহারাজ যোধো’’তি যোধসহস্সং উট্ঠহি.
রাজা ‘‘এতে উপপরিক্খিস্সামী’’তি মহন্তং চিতকং সজ্জাপেত্ৰা আহ – ‘‘মযা, ভণে, ইদং সাহসং কতং, তং মে অমচ্চা পটিক্কোসন্তি, স্ৰাহং চিতকং পৰিসিস্সামি. কো মযা সদ্ধিং পৰিসিস্সতি, কেন ময্হং জীৰিতং পরিচ্চত্ত’’ন্তি? এৰং ৰুত্তে পঞ্চসতা যোধা উট্ঠহিংসু ‘‘মযং, মহারাজ, পৰিসিস্সামা’’তি. ততো রাজা ইতরে পঞ্চসতে আহ – ‘‘তুম্হে দানি, তাতা, কিং করিস্সথা’’তি? তে আহংসু – ‘‘নাযং, মহারাজ, পুরিসকারো, ইত্থিচরিযা এসা, অপিচ মহারাজেন পটিরঞ্ঞো দূতো পেসিতো, তে মযং তেন রঞ্ঞা সদ্ধিং যুজ্ঝিত্ৰা মরিস্সামা’’তি. ততো রাজা ‘‘পরিচ্চত্তং তুম্হেহি মম জীৰিত’’ন্তি চতুরঙ্গিনিং সেনং সন্নয্হিত্ৰা তেন যোধসহস্সেন পরিৰুতো গন্ত্ৰা রজ্জসীমায নিসীদি.
সোপি পটিরাজা তং পৰত্তিং সুত্ৰা ‘‘অরে, সো খুদ্দকরাজা মম দাসস্সাপি নপ্পহোতী’’তি দুস্সিত্ৰা সব্বং বলকাযং আদায যুজ্ঝিতুং নিক্খমি. খুদ্দকরাজা তং অব্ভুয্যাতং দিস্ৰা বলকাযং আহ – ‘‘তাতা, তুম্হে ন বহুকা, সব্বে সম্পিণ্ডিত্ৰা অসিচম্মং গহেত্ৰা সীঘং ইমস্স রঞ্ঞো পুরতো উজুকং এৰ গচ্ছথা’’তি. তে তথা অকংসু. অথস্স ¶ সা সেনা দ্ৰিধা ভিন্দিত্ৰা অন্তরমদাসি. তে তং রাজানং জীৰগ্গাহং গহেত্ৰা অত্তনো রঞ্ঞো ‘‘তং মারেস্সামী’’তি আগচ্ছন্তস্স অদংসু. পটিরাজা তং অভযং যাচি. রাজা তস্স অভযং দত্ৰা সপথং কারাপেত্ৰা অত্তনো ৰসে কত্ৰা তেন সহ অঞ্ঞং রাজানং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা তস্স রজ্জসীমায ঠত্ৰা পেসেসি – ‘‘রজ্জং ৰা মে দেতু যুদ্ধং ৰা’’তি. সো ‘‘অহং একযুদ্ধম্পি ¶ ন সহামী’’তি রজ্জং নিয্যাদেসি. এতেনুপাযেন সব্বে রাজানো গহেত্ৰা অন্তে বারাণসিরাজানম্পি অগ্গহেসি.
সো একসতরাজপরিৰুতো সকলজম্বুদীপরজ্জং অনুসাসন্তো চিন্তেসি – ‘‘অহং পুব্বে খুদ্দকো অহোসিং, সোম্হি ইদানি অত্তনো ঞাণসম্পত্তিযা সকলজম্বুদীপমণ্ডলস্স ইস্সরো রাজা জাতো. তং খো পন মে ঞাণং লোকিযৰীরিযসম্পযুত্তং, নেৰ নিব্বিদায ন ৰিরাগায সংৰত্ততি, যংনূনাহং ইমিনা ঞাণেন লোকুত্তরধম্মং গৰেসেয্য’’ন্তি. ততো বারাণসিরঞ্ঞো রজ্জং দত্ৰা পুত্তদারঞ্চ সকজনপদেযেৰ ঠপেত্ৰা সব্বং পহায পব্বজিত্ৰা ৰিপস্সনং আরভিত্ৰা পচ্চেকবোধিং সচ্ছিকত্ৰা অত্তনো ৰীরিযসম্পত্তিং দীপেন্তো ইমং উদানগাথং অভাসি.
তত্থ আরদ্ধং ৰীরিযং অস্সাতি আরদ্ধৰীরিযো. এতেন অত্তনো মহাৰীরিযতং দস্সেতি. পরমত্থো ৰুচ্চতি নিব্বানং, পরমত্থস্স পত্তি পরমত্থপত্তি, তস্সা পরমত্থপত্তিযা. এতেন ৰীরিযারম্ভেন পত্তব্বং ¶ ফলং দস্সেতি. অলীনচিত্তোতি এতেন ৰীরিযূপত্থম্ভানং চিত্তচেতসিকানং অলীনতং দস্সেতি. অকুসীতৰুত্তীতি এতেন ঠানচঙ্কমাদীসু কাযস্স অনৰসীদনং দস্সেতি. দল়্হনিক্কমোতি এতেন ‘‘কামং তচো চ ন্হারু চা’’তি (ম. নি. ২.১৮৪; অ. নি. ২.৫; মহানি. ১৯৬) এৰং পৰত্তং পদহনৰীরিযং দস্সেতি, যং তং অনুপুব্বসিক্খাদীসু পদহন্তো ‘‘কাযেন চেৰ পরমত্থসচ্চং সচ্ছিকরোতী’’তি ৰুচ্চতি. অথ ৰা এতেন মগ্গসম্পযুত্তং ৰীরিযং দস্সেতি. তম্পি দল়্হঞ্চ ভাৰনাপারিপূরিগতত্তা, নিক্কমো চ সব্বসো পটিপক্খা নিক্খন্তত্তা, তস্মা তংসমঙ্গীপুগ্গলোপি দল়্হো নিক্কমো অস্সাতি ‘‘দল়্হনিক্কমো’’তি ৰুচ্চতি. থামবলূপপন্নোতি মগ্গক্খণে কাযথামেন চ ঞাণবলেন চ উপপন্নো. অথ ৰা থামভূতেন বলেন ¶ উপপন্নো, থিরঞাণবলূপপন্নোতি ৰুত্তং হোতি. এতেন তস্স ৰীরিযস্স ৰিপস্সনাঞাণসম্পযোগং দীপেন্তো যোগপধানভাৰং সাধেতি. পুব্বভাগমজ্ঝিমউক্কট্ঠৰীরিযৰসেন ৰা তযোপি পাদা যোজেতব্বা. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.
আরদ্ধৰীরিযগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১২৫. পটিসল্লানন্তি কা উপ্পত্তি? ইমিস্সা গাথায আৰরণগাথায ৰিয উপ্পত্তি, নত্থি কোচি ৰিসেসো. অত্থৰণ্ণনায পনস্সা পটিসল্লানন্তি তেহি তেহি সত্তসঙ্খারেহি পটিনিৰত্তিত্ৰা সল্লানং, একমন্তসেৰিতা একীভাৰো কাযৰিৰেকোতি অত্থো. ঝানন্তি পচ্চনীকঝাপনতো আরম্মণলক্খণূপনিজ্ঝানতো চ চিত্তৰিৰেকো ৰুচ্চতি. তত্থ অট্ঠ সমাপত্তিযো ¶ নীৰরণাদিপচ্চনীকঝাপনতো কসিণাদিআরম্মণূপনিজ্ঝানতো চ ‘‘ঝান’’ন্তি ৰুচ্চতি. ৰিপস্সনামগ্গফলানি সত্তসঞ্ঞাদিপচ্চনীকঝাপনতো লক্খণূপনিজ্ঝানতো চ ‘‘ঝান’’নি ৰুচ্চতি. ইধ পন আরম্মণূপনিজ্ঝানমেৰ অধিপ্পেতং. এৰমেতং পটিসল্লানঞ্চ ঝানঞ্চ অরিঞ্চমানো অজহমানো অনিস্সজ্জমানো. ধম্মেসূতি ৰিপস্সনূপগেসু পঞ্চক্খন্ধাদিধম্মেসু. নিচ্চন্তি সততং সমিতং অব্বোকিণ্ণং. অনুধম্মচারীতি তে ধম্মে আরব্ভ পৰত্তনেন অনুগতং ৰিপস্সনাধম্মং চরমানো. অথ ৰা ধম্মেসূতি এত্থ ধম্মাতি নৰলোকুত্তরধম্মা, তেসং ধম্মানং অনুলোমো ধম্মোতি অনুধম্মো, ৰিপস্সনাযেতং অধিৰচনং. তত্থ ‘‘ধম্মানং নিচ্চং অনুধম্মচারী’’তি ৰত্তব্বে গাথাবন্ধসুখত্থং ¶ ৰিভত্তিব্যত্তযেন ‘‘ধম্মেসূ’’তি ৰুত্তং সিযা. আদীনৰং সম্মসিতা ভৰেসূতি তায অনুধম্মচারিতাসঙ্খাতায ৰিপস্সনায অনিচ্চাকারাদিদোসং তীসু ভৰেসু সমনুপস্সন্তো এৰং ইমায কাযচিত্তৰিৰেকসিখাপত্তৰিপস্সনাসঙ্খাতায পটিপদায অধিগতোতি ৰত্তব্বো একো চরেতি এৰং যোজনা ৰেদিতব্বা.
পটিসল্লানগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১২৬. তণ্হক্খযন্তি ¶ কা উপ্পত্তি? অঞ্ঞতরো কির বারাণসিরাজা মহচ্চরাজানুভাৰেন নগরং পদক্খিণং করোতি. তস্স সরীরসোভায আৰজ্জিতহদযা সত্তা পুরতো গচ্ছন্তাপি নিৰত্তিত্ৰা তমেৰ উল্লোকেন্তি, পচ্ছতো গচ্ছন্তাপি, উভোহি পস্সেহি গচ্ছন্তাপি. পকতিযা এৰ হি বুদ্ধদস্সনে পুণ্ণচন্দসমুদ্দরাজদস্সনে চ অতিত্তো লোকো. অথ অঞ্ঞতরা কুটুম্বিযভরিযাপি উপরিপাসাদগতা সীহপঞ্জরং ৰিৰরিত্ৰা ওলোকযমানা অট্ঠাসি. রাজা তং দিস্ৰা পটিবদ্ধচিত্তো হুত্ৰা অমচ্চং আণাপেসি – ‘‘জানাহি তাৰ, ভণে, ‘অযং ইত্থী সসামিকা ৰা অসামিকা ৰা’’’তি? সো ঞত্ৰা ‘‘সসামিকা, দেৰা’’তি আরোচেসি. অথ রাজা চিন্তেসি – ‘‘ইমা ৰীসতিসহস্সনাটকিত্থিযো দেৰচ্ছরাযো ৰিয মং এৰ একং অভিরমাপেন্তি, সো দানাহং এতাপি অতুস্সিত্ৰা পরস্স ইত্থিযা তণ্হং উপ্পাদেসিং. সা উপ্পন্না অপাযমেৰ আকড্ঢতী’’তি তণ্হায আদীনৰং দিস্ৰা ‘‘হন্দ, নং নিগ্গণ্হামী’’তি রজ্জং পহায পব্বজিত্ৰা ৰিপস্সন্তো পচ্চেকবোধিং সচ্ছিকত্ৰা ইমং উদানগাথং অভাসি.
তত্থ তণ্হক্খযন্তি নিব্বানং, এৰং দিট্ঠাদীনৰায ৰা তণ্হায অপ্পৰত্তিং. অপ্পমত্তোতি সাতচ্চকারী, সক্কচ্চকারী. অনেল়মূগোতি অলালামুখো. অথ ৰা অনেল়ো চ অমূগো চ, পণ্ডিতো ব্যত্তোতি ৰুত্তং হোতি. হিতসুখসম্পাপকং সুতমস্স অত্থীতি সুতৰা, আগমসম্পন্নোতি ৰুত্তং ¶ হোতি. সতীমাতি চিরকতাদীনং অনুস্সরিতা. সঙ্খাতধম্মোতি ধম্মূপপরিক্খায পরিঞ্ঞাতধম্মো. নিযতোতি অরিযমগ্গেন নিযতভাৰপ্পত্তো. পধানৰাতি সম্মপ্পধানৰীরিযসম্পন্নো. উপ্পটিপাটিযা এস পাঠো যোজেতব্বো. এৰমেৰ তেহি অপ্পমাদাদীহি সমন্নাগতো নিযামসম্পাপকেন পধানেন পধানৰা, তেন পধানেন সম্পত্তনিযামতো নিযতো, ততো অরহত্তপ্পত্তিযা সঙ্খাতধম্মো. অরহা হি পুন সঙ্খাতব্বাভাৰতো ‘‘সঙ্খাতধম্মো’’তি ৰুচ্চতি. যথাহ – ‘‘যে ¶ চ সঙ্খাতধম্মাসে, যে চ সেখা পুথূ ইধা’’তি (সু. নি. ১০৪৪; চূল়নি. অজিতমাণৰপুচ্ছানিদ্দেস ৭). সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.
তণ্হক্খযগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১২৭. সীহোৰাতি ¶ কা উপ্পত্তি? অঞ্ঞতরস্স কির বারাণসিরঞ্ঞো দূরে উয্যানং হোতি, সো পগেৰ উট্ঠায উয্যানং গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে যানা ওরুয্হ উদকট্ঠানং উপগতো ‘‘মুখং ধোৰিস্সামী’’তি. তস্মিঞ্চ পদেসে সীহী সীহপোতকং জনেত্ৰা গোচরায গতা. রাজপুরিসো তং দিস্ৰা ‘‘সীহপোতকো, দেৰা’’তি আরোচেসি. রাজা ‘‘সীহো কির কস্সচি ন ভাযতী’’তি তং উপপরিক্খিতুং ভেরিআদীনি আকোটাপেসি, সীহপোতকো তং সদ্দং সুত্ৰাপি তথেৰ সযি. অথ যাৰততিযং আকোটাপেসি. সো ততিযৰারে সীসং উক্খিপিত্ৰা সব্বং পরিসং ওলোকেত্ৰা তথেৰ সযি. অথ রাজা ‘‘যাৰস্স মাতা নাগচ্ছতি, তাৰ গচ্ছামা’’তি ৰত্ৰা গচ্ছন্তো চিন্তেসি – ‘‘তদহুজাতোপি সীহপোতকো ন সন্তসতি ন ভাযতি, কুদাস্সু নামাহম্পি তণ্হাদিট্ঠিপরিতাসং ছড্ডেত্ৰা ন সন্তসেয্যং ন ভাযেয্য’’ন্তি? সো তং আরম্মণং গহেত্ৰা গচ্ছন্তো পুন কেৰট্টেহি মচ্ছে গহেত্ৰা সাখাসু বন্ধিত্ৰা পসারিতে জালে ৰাতং অসঙ্গংযেৰ গচ্ছমানং দিস্ৰা তস্মিং নিমিত্তং অগ্গহেসি – ‘‘কুদাস্সু নামাহম্পি তণ্হাদিট্ঠিমোহজালং ফালেত্ৰা এৰং অসজ্জমানো গচ্ছেয্য’’ন্তি?
অথ উয্যানং গন্ত্ৰা সিলাপট্টপোক্খরণিযা তীরে নিসিন্নো ৰাতব্ভাহতানি পদুমানি ওনমিত্ৰা উদকং ফুসিত্ৰা ৰাতৰিগমে পুন যথাঠানে ঠিতানি উদকেন অনুপলিত্তানি দিস্ৰা তস্মিং নিমিত্তং অগ্গহেসি – ‘‘কুদাস্সু নামাহম্পি যথা এতানি উদকে জাতানি উদকেন অনুপলিত্তানি তিট্ঠন্তি. এৰং লোকে জাতো লোকেন অনুপলিত্তো তিট্ঠেয্য’’ন্তি. সো পুনপ্পুনং ‘‘যথা সীহো ৰাতো পদুমানি, এৰং অসন্তসন্তেন অসজ্জমানেন অনুপলিত্তেন ভৰিতব্ব’’ন্তি চিন্তেত্ৰা রজ্জং পহায পব্বজিত্ৰা ৰিপস্সন্তো পচ্চেকবোধিং সচ্ছিকত্ৰা ইমং উদানগাথং অভাসি.
তত্থ ¶ সীহোতি চত্তারো সীহা – তিণসীহো, পণ্ডুসীহো, কাল়সীহো, কেসরসীহোতি. তেসং কেসরসীহো অগ্গমক্খাযতি. সো ইধ অধিপ্পেতো. ৰাতো পুরত্থিমাদিৰসেন অনেকৰিধো. পদুমং রত্তসেতাদিৰসেন. তেসু যো কোচি ৰাতো যং কিঞ্চি পদুমঞ্চ ৰট্টতিযেৰ. তত্থ যস্মা সন্তাসো নাম অত্তসিনেহেন হোতি, অত্তসিনেহো ¶ চ নাম তণ্হালেপো, সোপি দিট্ঠিসম্পযুত্তেন ৰা দিট্ঠিৰিপ্পযুত্তেন ৰা লোভেন হোতি, সোপি ¶ চ তণ্হাযেৰ. সজ্জনং পন তত্থ উপপরিক্খাদিৰিরহিতস্স মোহেন হোতি, মোহো চ অৰিজ্জা. তত্থ সমথেন তণ্হায পহানং, ৰিপস্সনায অৰিজ্জায. তস্মা সমথেন অত্তসিনেহং পহায সীহোৰ সদ্দেসু অনিচ্চদুক্খাদীসু অসন্তসন্তো, ৰিপস্সনায মোহং পহায ৰাতোৰ জালম্হি খন্ধাযতনাদীসু অসজ্জমানো, সমথেনেৰ লোভং লোভসম্পযুত্তদিট্ঠিঞ্চ পহায, পদুমংৰ তোযেন সব্বভৰভোগলোভেন অলিপ্পমানো. এত্থ চ সমথস্স সীলং পদট্ঠানং, সমথো সমাধিস্স, সমাধি ৰিপস্সনাযাতি এৰং দ্ৰীসু ধম্মেসু সিদ্ধেসু তযো খন্ধা সিদ্ধাৰ হোন্তি. তত্থ সীলক্খন্ধেন সূরো হোতি. সো সীহোৰ সদ্দেসু আঘাতৰত্থূসু কুজ্ঝিতুকামতায ন সন্তসতি, পঞ্ঞাক্খন্ধেন পটিৰিদ্ধসভাৰো ৰাতোৰ জালম্হি খন্ধাদিধম্মভেদে ন সজ্জতি, সমাধিক্খন্ধেন ৰীতরাগো পদুমংৰ তোযেন রাগেন ন লিপ্পতি. এৰং সমথৰিপস্সনাহি সীলসমাধিপঞ্ঞাক্খন্ধেহি চ যথাসম্ভৰং তণ্হাৰিজ্জানং তিণ্ণঞ্চ অকুসলমূলানং পহানৰসেন অসন্তসন্তো অসজ্জমানো অলিপ্পমানো চ ৰেদিতব্বো. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.
সীহাদিগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১২৮. সীহো যথাতি কা উপ্পত্তি? অঞ্ঞতরো কির বারাণসিরাজা পচ্চন্তং কুপিতং ৰূপসমেতুং গামানুগামিমগ্গং ছড্ডেত্ৰা উজুং অটৰিমগ্গং গহেত্ৰা মহতিযা সেনায গচ্ছতি. তেন চ সমযেন অঞ্ঞতরস্মিং পব্বতপাদে সীহো বালসূরিযাতপং তপ্পমানো নিপন্নো হোতি. তং দিস্ৰা রাজপুরিসা রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা ‘‘সীহো কির ন সন্তসতী’’তি ভেরিপণৰাদিসদ্দং কারাপেসি, সীহো তথেৰ নিপজ্জি. দুতিযম্পি কারাপেসি, সীহো তথেৰ নিপজ্জি. ততিযম্পি কারাপেসি, তদা ‘‘সীহো মম পটিসত্তু অত্থী’’তি চতূহি পাদেহি সুপ্পতিট্ঠিতং পতিট্ঠহিত্ৰা সীহনাদং নদি. তং সুত্ৰা হত্থারোহাদযো হত্থিআদীহি ওরোহিত্ৰা তিণগহনানি পৰিট্ঠা, হত্থিঅস্সগণা দিসাৰিদিসা পলাতা. রঞ্ঞো হত্থীপি রাজানং গহেত্ৰা ৰনগহনানি পোথযমানো পলাযি ¶ . রাজা তং সন্ধারেতুং অসক্কোন্তো রুক্খসাখায ওলম্বিত্ৰা পথৰিং পতিত্ৰা একপদিকমগ্গেন গচ্ছন্তো পচ্চেকবুদ্ধানং ৰসনট্ঠানং পাপুণি. তত্থ পচ্চেকবুদ্ধে পুচ্ছি – ‘‘অপি, ভন্তে, সদ্দমস্সুত্থা’’তি? ‘‘আম, মহারাজা’’তি. ‘‘কস্স সদ্দং, ভন্তে’’তি? ‘‘পঠমং ¶ ভেরিসঙ্খাদীনং, পচ্ছা সীহস্সা’’তি ¶ . ‘‘ন ভাযিত্থ, ভন্তে’’তি. ‘‘ন মযং, মহারাজ, কস্সচি সদ্দস্স ভাযামা’’তি. ‘‘সক্কা পন, ভন্তে, ময্হম্পি এদিসং কাতু’’ন্তি? ‘‘সক্কা, মহারাজ, সচে পব্বজিস্সসী’’তি. ‘‘পব্বজামি, ভন্তে’’তি. ততো নং পব্বাজেত্ৰা পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ আভিসমাচারিকং সিক্খাপেসুং. সোপি পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ৰিপস্সন্তো পচ্চেকবোধিং সচ্ছিকত্ৰা ইমং উদানগাথং অভাসি.
তত্থ সহনা চ হননা চ সীঘজৰত্তা চ সীহো. কেসরসীহোৰ ইধ অধিপ্পেতো. দাঠা বলমস্স অত্থীতি দাঠবলী. পসয্হ অভিভুয্যাতি উভযং চারী-সদ্দেন সহ যোজেতব্বং পসয্হচারী অভিভুয্যচারীতি. তত্থ পসয্হ নিগ্গহেত্ৰা চরণেন পসয্হচারী, অভিভৰিত্ৰা সন্তাসেত্ৰা ৰসীকত্ৰা চরণেন অভিভুয্যচারী. স্ৰাযং কাযবলেন পসয্হচারী, তেজসা অভিভুয্যচারী, তত্থ সচে কোচি ৰদেয্য – ‘‘কিং পসয্হ অভিভুয্য চারী’’তি, ততো মিগানন্তি সামিৰচনং উপযোগত্থে কত্ৰা ‘‘মিগে পসয্হ অভিভুয্য চারী’’তি পটিৰত্তব্বং. পন্তানীতি দূরানি. সেনাসনানীতি ৰসনট্ঠানানি. সেসং ৰুত্তনযেনেৰ সক্কা জানিতুন্তি ন ৰিত্থারিতন্তি.
দাঠবলীগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১২৯. মেত্তং উপেক্খন্তি কা উপ্পত্তি? অঞ্ঞতরো কির রাজা মেত্তাদিঝানলাভী অহোসি. সো ‘‘ঝানসুখন্তরাযো রজ্জ’’ন্তি ঝানানুরক্খণত্থং রজ্জং পহায পব্বজিত্ৰা ৰিপস্সন্তো পচ্চেকবোধিং সচ্ছিকত্ৰা ইমং উদানগাথং অভাসি.
তত্থ ‘‘সব্বে সত্তা সুখিতা ভৰন্তূ’’তিআদিনা নযেন হিতসুখূপনযনকামতা মেত্তা. ‘‘অহো ৰত ইমম্হা দুক্খা মুচ্চেয্যু’’ন্তিআদিনা নযেন অহিতদুক্খাপনযনকামতা করুণা. ‘‘মোদন্তি ৰত ভোন্তো সত্তা, মোদন্তি সাধু সুট্ঠূ’’তিআদিনা নযেন হিতসুখাৰিপ্পযোগকামতা মুদিতা. ‘‘পঞ্ঞাযিস্সন্তি সকেন কম্মেনা’’তি সুখদুক্খঅজ্ঝুপেক্খনতা উপেক্খা. গাথাবন্ধসুখত্থং পন উপ্পটিপাটিযা মেত্তং ৰত্ৰা উপেক্খা ¶ ৰুত্তা, মুদিতা চ পচ্ছা. ৰিমুত্তিন্তি চতস্সোপি এতা অত্তনো পচ্চনীকধম্মেহি ৰিমুত্তত্তা ৰিমুত্তিযো. তেন ৰুত্তং – ‘‘মেত্তং উপেক্খং করুণং ৰিমুত্তিং, আসেৰমানো মুদিতঞ্চ কালে’’তি.
তত্থ ¶ আসেৰমানোতি তিস্সো তিকচতুক্কজ্ঝানৰসেন, উপেক্খং চতুত্থজ্ঝানৰসেন ভাৰযমানো ¶ . কালেতি মেত্তং আসেৰিত্ৰা ততো ৰুট্ঠায করুণং, ততো ৰুট্ঠায মুদিতং, ততো ইতরতো ৰা নিপ্পীতিকজ্ঝানতো ৰুট্ঠায উপেক্খং আসেৰমানো এৰ ‘‘কালে আসেৰমানো’’তি ৰুচ্চতি, আসেৰিতুং ৰা ফাসুককালে. সব্বেন লোকেন অৰিরুজ্ঝমানোতি দসসু দিসাসু সব্বেন সত্তলোকেন অৰিরুজ্ঝমানো. মেত্তাদীনঞ্হি ভাৰিতত্তা সত্তা অপ্পটিকূলা হোন্তি, সত্তেসু চ ৰিরোধিভূতো পটিঘো ৰূপসম্মতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘সব্বেন লোকেন অৰিরুজ্ঝমানো’’তি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন মেত্তাদিকথা অট্ঠসালিনিযা ধম্মসঙ্গহট্ঠকথাযং (ধ. স. অট্ঠ. ২৫১) ৰুত্তা. সেসং ৰুত্তসদিসমেৰাতি.
অপ্পমঞ্ঞাগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১৩০. রাগঞ্চ দোসঞ্চাতি কা উপ্পত্তি? রাজগহং কির নিস্সায মাতঙ্গো নাম পচ্চেকবুদ্ধো ৰিহরতি সব্বপচ্ছিমো পচ্চেকবুদ্ধানং. অথ অম্হাকং বোধিসত্তে উপ্পন্নে দেৰতাযো বোধিসত্তস্স পূজনত্থায আগচ্ছন্তিযো তং দিস্ৰা ‘‘মারিসা, মারিসা, বুদ্ধো লোকে উপ্পন্নো’’তি ভণিংসু. সো নিরোধা ৰুট্ঠহন্তো তং সুত্ৰা অত্তনো জীৰিতক্খযং দিস্ৰা হিমৰন্তে মহাপপাতো নাম পব্বতো পচ্চেকবুদ্ধানং পরিনিব্বানট্ঠানং. তত্থ আকাসেন গন্ত্ৰা পুব্বে পরিনিব্বুতপচ্চেকবুদ্ধস্স অট্ঠিসঙ্ঘাতং পপাতে পক্খিপিত্ৰা সিলাতলে নিসীদিত্ৰা ইমং উদানগাথং অভাসি.
তত্থ রাগদোসমোহা উরগসুত্তে ৰুত্তাৰ. সংযোজনানীতি দস সংযোজনানি, তানি চ তেন তেন মগ্গেন সন্দালযিত্ৰা. অসন্তসং জীৰিতসঙ্খযম্হীতি জীৰিতসঙ্খযো ৰুচ্চতি চুতিচিত্তস্স পরিভেদো. তস্মিঞ্চ জীৰিতসঙ্খযে জীৰিতনিকন্তিযা পহীনত্তা অসন্তসন্তি. এত্তাৰতা সোপাদিসেসং ¶ নিব্বানধাতুং অত্তনো দস্সেত্ৰা গাথাপরিযোসানে অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযীতি.
জীৰিতসঙ্খযগাথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১৩১. ভজন্তীতি কা উপ্পত্তি? বারাণসিযং কির অঞ্ঞতরো রাজা আদিগাথায ৰুত্তপ্পকারমেৰ ফীতং রজ্জং সমনুসাসতি. তস্স খরো আবাধো উপ্পজ্জি, দুক্খা ৰেদনা পৰত্তন্তি. ৰীসতিসহস্সিত্থিযো ¶ তং পরিৰারেত্ৰা হত্থপাদসম্বাহনাদীনি করোন্তি. অমচ্চা ‘‘ন দানাযং রাজা জীৰিস্সতি, হন্দ, মযং অত্তনো সরণং গৰেসামা’’তি চিন্তেত্ৰা অঞ্ঞতরস্স ¶ রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা উপট্ঠানং যাচিংসু. তে তত্থ উপট্ঠহন্তিযেৰ, ন কিঞ্চি লভন্তি. রাজা আবাধা ৰুট্ঠহিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘ইত্থন্নামো চ ইত্থন্নামো চ কুহি’’ন্তি? ততো তং পৰত্তিং সুত্ৰাৰ সীসং চালেত্ৰা তুণ্হী অহোসি. তেপি অমচ্চা ‘‘রাজা ৰুট্ঠিতো’’তি সুত্ৰা তত্থ কিঞ্চি অলভমানা পরমেন পারিজুঞ্ঞেন পীল়িতা পুনদেৰ আগন্ত্ৰা রাজানং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু. তেন চ রঞ্ঞা ‘‘কুহিং, তাতা, তুম্হে গতা’’তি ৰুত্তা আহংসু – ‘‘দেৰং দুব্বলং দিস্ৰা আজীৰিকভযেনম্হা অসুকং নাম জনপদং গতা’’তি. রাজা সীসং চালেত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘যংনূনাহং তমেৰ আবাধং দস্সেস্সং, কিং পুনপি এৰং করেয্যুং, নো’’তি? সো পুব্বে রোগেন ফুট্ঠো ৰিয বাল়্হং ৰেদনং দস্সেন্তো গিলানালযং অকাসি. ইত্থিযো সম্পরিৰারেত্ৰা পুব্বসদিসমেৰ সব্বং অকংসু. তেপি অমচ্চা তথেৰ পুন বহুতরং জনং গহেত্ৰা পক্কমিংসু. এৰং রাজা যাৰততিযং সব্বং পুব্বসদিসং অকাসি, তেপি তথেৰ পক্কমিংসু. ততো চতুত্থম্পি তে আগতে দিস্ৰা রাজা – ‘‘অহো! ইমে দুক্করং অকংসু, যে মং ব্যাধিতং পহায অনপেক্খা পক্কমিংসূ’’তি নিব্বিন্নো রজ্জং পহায পব্বজিত্ৰা ৰিপস্সন্তো পচ্চেকবোধিং সচ্ছিকত্ৰা ইমং উদানগাথং অভাসি.
তত্থ ভজন্তীতি সরীরেন অল্লীযন্তা পযিরুপাসন্তি. সেৰন্তীতি অঞ্জলিকম্মাদীহি কিংকারপটিস্সাৰিতায চ পরিচরন্তি. কারণং অত্থো এতেসন্তি কারণত্থা, ভজনায চ সেৰনায চ নাঞ্ঞং কারণমত্থি, অত্থো এৰ নেসং কারণং, অত্থহেতু সেৰন্তীতি ৰুত্তং হোতি. নিক্কারণা ¶ দুল্লভা অজ্জ মিত্তাতি ‘‘ইতো কিঞ্চি লচ্ছামা’’তি এৰং অত্তপটিলাভকারণেন নিক্কারণা, কেৰলং –
‘‘উপকারো চ যো মিত্তো, যো মিত্তো সুখদুক্খকো;
অত্থক্খাযী চ যো মিত্তো, যো মিত্তো অনুকম্পকো’’তি. (দী. নি. ৩.২৬৫) –
এৰং ৰুত্তেন অরিযেন মিত্তভাৰেন সমন্নাগতা দুল্লভা অজ্জ মিত্তা. অত্তট্ঠপঞ্ঞাতি অত্তনি ঠিতা এতেসং পঞ্ঞা. অত্তানমেৰ ওলোকেতি, ন অঞ্ঞন্তি অত্থো. ‘‘অত্তত্থপঞ্ঞা’’তিপি পাঠো, তস্স অত্তনো অত্থমেৰ ওলোকেতি, ন পরত্থন্তি অত্থো. ‘‘দিট্ঠত্থপঞ্ঞা’’তি অযম্পি কির পোরাণপাঠো, তস্স সম্পতি দিট্ঠেযেৰ অত্থে এতেসং পঞ্ঞা ¶ , ন আযতিন্তি অত্থো. দিট্ঠধম্মিকত্থংযেৰ ওলোকেতি, ন সম্পরাযিকত্থন্তি ৰুত্তং হোতি. অসুচীতি অসুচিনা অনরিযেন কাযৰচীমনোকম্মেন সমন্নাগতা.
খগ্গৰিসাণকপ্পোতি ¶ খগ্গেন রুক্খাদযো ছিন্দন্তো ৰিয সকসিঙ্গেন পব্বতাদযো চুণ্ণৰিচুণ্ণং কুরুমানো ৰিচরতীতি খগ্গৰিসাণো. ৰিসসদিসা আণাতি ৰিসাণা. খগ্গং ৰিযাতি খগ্গং. খগ্গং ৰিসাণং যস্স মিগস্স সোযং মিগো খগ্গৰিসাণো, তস্স খগ্গৰিসাণস্স কপ্পো খগ্গৰিসাণকপ্পো. খগ্গৰিসাণসদিসো পচ্চেকবুদ্ধো একো অদুতিযো অসহাযো চরেয্য ৰিহরেয্য ৰত্তেয্য যপেয্য যাপেয্যাতি অত্থো.
১৩২. ৰিসুদ্ধসীলাতি ৰিসেসেন সুদ্ধসীলা, চতুপারিসুদ্ধিযা সুদ্ধসীলা. সুৰিসুদ্ধপঞ্ঞাতি সুট্ঠু ৰিসুদ্ধপঞ্ঞা, রাগাদিৰিরহিতত্তা পরিসুদ্ধমগ্গফলপটিসম্ভিদাদিপঞ্ঞা. সমাহিতাতি সং সুট্ঠু আহিতা, সন্তিকে ঠপিতচিত্তা. জাগরিযানুযুত্তাতি জাগরণং জাগরো, নিদ্দাতিক্কমোতি অত্থো. জাগরস্স ভাৰো জাগরিযং, জাগরিযে অনুযুত্তা জাগরিযানুযুত্তা. ৰিপস্সকাতি ‘‘অনিচ্চং দুক্খং অনত্তা’’তি ৰিসেসেন পস্সনসীলা, ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা ৰিহরন্তীতি অত্থো. ধম্মৰিসেসদস্সীতি দসকুসলধম্মানং ¶ চতুসচ্চধম্মস্স নৰলোকুত্তরধম্মস্স ৰা ৰিসেসেন পস্সনসীলা. মগ্গঙ্গবোজ্ঝঙ্গগতেতি সম্মাদিট্ঠাদীহি মগ্গঙ্গেহি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গাদীহি বোজ্ঝঙ্গেহি গতে সম্পযুত্তে অরিযধম্মে. ৰিজঞ্ঞাতি ৰিসেসেন জঞ্ঞা, জানন্তাতি অত্থো.
১৩৩. সুঞ্ঞতাপ্পণিহিতঞ্চানিমিত্তন্তি অনত্তানুপস্সনাৰসেন সুঞ্ঞতৰিমোক্খঞ্চ দুক্খানুপস্সনাৰসেন অপ্পণিহিতৰিমোক্খঞ্চ, অনিচ্চানুপস্সনাৰসেন অনিমিত্তৰিমোক্খঞ্চ. আসেৰযিত্ৰাতি ৰড্ঢেত্ৰা. যে কতসম্ভারা ধীরা জনা জিনসাসনম্হি সাৰকত্তং সাৰকভাৰং ন ৰজন্তি ন পাপুণন্তি, তে ধীরা কতসম্ভারা সযম্ভূ সযমেৰ ভূতা পচ্চেকজিনা পচ্চেকবুদ্ধা ভৰন্তি.
১৩৪. কিং ভূতা? মহন্তধম্মা পূরিতমহাসম্ভারা বহুধম্মকাযা অনেকধম্মসভাৰসরীরা. পুনপি কিং ভূতা? চিত্তিস্সরা চিত্তগতিকা ঝানসম্পন্নাতি অত্থো. সব্বদুক্খোঘতিণ্ণা সকলসংসারওঘং তিণ্ণা অতিক্কন্তা উদগ্গচিত্তা কোধমানাদিকিলেসৰিরহিতত্তা সোমনস্সচিত্তা সন্তমনাতি অত্থো. পরমত্থদস্সী পঞ্চক্খন্ধদ্ৰাদসাযতনদ্ৰত্তিংসাকারসচ্চপটিচ্চসমুপ্পাদাদিৰসেন ¶ পরমত্থং উত্তমত্থং দস্সনসীলা. অচলাভীতট্ঠেন সীহোপমা সীহসদিসাতি অত্থো. খগ্গৰিসাণকপ্পা খগ্গৰিসাণমিগসিঙ্গসদিসা গণসঙ্গণিকাভাৰেনাতি অত্থো.
১৩৫. সন্তিন্দ্রিযাতি চক্খুন্দ্রিযাদীনং সকসকারম্মণে অপ্পৰত্তনতো সন্তসভাৰইন্দ্রিযা ¶ . সন্তমনাতি সন্তচিত্তা, নিক্কিলেসভাৰেন সন্তসভাৰচিত্তসঙ্কপ্পাতি অত্থো. সমাধীতি সুট্ঠু একগ্গচিত্তা. পচ্চন্তসত্তেসু পতিপ্পচারাতি পচ্চন্তজনপদেসু সত্তেসু দযাকরুণাদীহি পতিচরণসীলা. দীপা পরত্থ ইধ ৰিজ্জলন্তাতি সকললোকানুগ্গহকরণেন পরলোকে চ ইধলোকে চ ৰিজ্জলন্তা দীপা পদীপসদিসাতি অত্থো. পচ্চেকবুদ্ধা সততং হিতামেতি ইমে পচ্চেকবুদ্ধা সততং সব্বকালং সকললোকহিতায পটিপন্নাতি অত্থো.
১৩৬. পহীনসব্বাৰরণা ¶ জনিন্দাতি তে পচ্চেকবুদ্ধা জনানং ইন্দা উত্তমা কামচ্ছন্দনীৰরণাদীনং সব্বেসং পঞ্চাৰরণানং পহীনত্তা পহীনসব্বাৰরণা. ঘনকঞ্চনাভাতি রত্তসুৰণ্ণজম্বোনদসুৰণ্ণপভা সদিসআভাৰন্তাতি অত্থো. নিস্সংসযং লোকসুদক্খিণেয্যাতি একন্তেন লোকস্স সুদক্খিণায অগ্গদানস্স পটিগ্গহেতুং অরহা যুত্তা, নিক্কিলেসত্তা সুন্দরদানপটিগ্গহণারহাতি অত্থো. পচ্চেকবুদ্ধা সততপ্পিতামেতি ইমে পচ্চেকঞাণাধিগমা বুদ্ধা সততং নিচ্চকালং অপ্পিতা সুহিতা পরিপুণ্ণা, সত্তাহং নিরাহারাপি নিরোধসমাপত্তিফলসমাপত্তিৰসেন পরিপুণ্ণাতি অত্থো.
১৩৭. পতিএকা ৰিসুং সম্মাসম্বুদ্ধতো ৰিসদিসা অঞ্ঞে অসাধারণবুদ্ধা পচ্চেকবুদ্ধা. অথ ৰা –
‘‘উপসগ্গা নিপাতা চ, পচ্চযা চ ইমে তযো;
নেকেনেকত্থৰিসযা, ইতি নেরুত্তিকাব্রৰু’’ন্তি. –
ৰুত্তত্তা পতিসদ্দস্স একউপসগ্গতা পতি পধানো হুত্ৰা সামিভূতো অনেকেসং দাযকানং অপ্পমত্তকম্পি আহারং পটিগ্গহেত্ৰা সগ্গমোক্খস্স পাপুণনতো. তথা হি অন্নভারস্স ভত্তভাগং পটিগ্গহেত্ৰাপস্সন্তস্সেৰ ভুঞ্জিত্ৰা দেৰতাহি সাধুকারং দাপেত্ৰা তদহেৰ তং দুগ্গতং সেট্ঠিট্ঠানং পাপেত্ৰা কোটিসঙ্খধনুপ্পাদনেন চ, খদিরঙ্গারজাতকে (জা. অট্ঠ. ১.১.খদিরঙ্গারজাতকৰণ্ণনা) মারেন নিম্মিতখদিরঙ্গারকূপোপরিউট্ঠিতপদুমকণ্ণিকং মদ্দিত্ৰা বোধিসত্তেন দিন্নং পিণ্ডপাতং পটিগ্গহেত্ৰা তস্স পস্সন্তস্সেৰ আকাসগমনেন সোমনস্সুপ্পাদনেন চ, পদুমৰতীঅগ্গমহেসীপুত্তানং মহাজনকরঞ্ঞো দেৰিযা ¶ আরাধনেন গন্ধমাদনতো আকাসেন আগম্ম দানপটিগ্গহণেন মহাজনকবোধিসত্তস্স চ দেৰিযা চ সোমনস্সুপ্পাদনেন চ, তথা অবুদ্ধুপ্পাদে ছাতকভযে সকলজম্বুদীপে উপ্পন্নে বারাণসিসেট্ঠিনো ছাতকভযং পটিচ্চ পূরেত্ৰা রক্খিতে সট্ঠিসহস্সকোট্ঠাগারে ৰীহযো খেপেত্ৰা ভূমিযং নিখাতধঞ্ঞানি চ চাটিসহস্সেসু পূরিতধঞ্ঞানি ¶ চ খেপেত্ৰা সকলপাসাদভিত্তীসু মত্তিকাহি মদ্দিত্ৰা লিম্পিতধঞ্ঞানি চ খেপেত্ৰা তদা নাল়িমত্তমেৰাৰসিট্ঠং ‘‘ইদং ভুঞ্জিত্ৰা অজ্জ মরিস্সামা’’তি ¶ চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা সযন্তস্স গন্ধমাদনতো একো পচ্চেকবুদ্ধো আগন্ত্ৰা গেহদ্ৰারে অট্ঠাসি. সেট্ঠি তং দিস্ৰা পসাদং উপ্পাদেত্ৰা জীৰিতং পরিচ্চজমানো পচ্চেকবুদ্ধস্স পত্তে ওকিরি. পচ্চেকবুদ্ধো ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা অত্তনো আনুভাৰেন পস্সন্তস্সেৰ সেট্ঠিস্স পঞ্চপচ্চেকবুদ্ধসতেহি সহ পরিভুঞ্জি. তদা ভত্তপচিতউক্খলিং, পিদহিত্ৰা ঠপেসুং.
নিদ্দমোক্কন্তস্স সেট্ঠিনো ছাতত্তে উপ্পন্নে সো ৰুট্ঠহিত্ৰা ভরিযং আহ – ‘‘ভত্তে আচামকভত্তমত্তং ওলোকেহী’’তি. সুসিক্খিতা সা ‘‘সব্বং দিন্নং ননূ’’তি অৰত্ৰা উক্খলিযা পিধানং ৰিৰরি. সা উক্খলি তঙ্খণেৰ সুমনপুপ্ফমকুল়সদিসস্স সুগন্ধসালিভত্তস্স পূরিতা অহোসি. সা চ সেট্ঠি চ সন্তুট্ঠা সযঞ্চ সকলগেহৰাসিনো চ সকলনগরৰাসিনো চ ভুঞ্জিংসু. দব্বিযা গহিতগহিতট্ঠানং পুন পূরিতং. সকলসট্ঠিসহস্সকোট্ঠাগারেসু সুগন্ধসালিযো পূরেসুং. সকলজম্বুদীপৰাসিনো সেট্ঠিস্স গেহতোযেৰ ধঞ্ঞবীজানি গহেত্ৰা সুখিতা জাতা. এৰমাদীসু অনেকসত্তনিকাযেসু সুখোতরণপরিপালনসগ্গমোক্খপাপনেসু পতি সামিভূতো বুদ্ধোতি পচ্চেকবুদ্ধো. পচ্চেকবুদ্ধানং সুভাসিতানীতি পচ্চেকবুদ্ধেহি ওৰাদানুসাসনীৰসেন সুট্ঠু ভাসিতানি কথিতানি ৰচনানি. চরন্তি লোকম্হি সদেৰকম্হীতি দেৰলোকসহিতে সত্তলোকে চরন্তি পৰত্তন্তীতি অত্থো. সুত্ৰা তথা যে ন করোন্তি বালাতি তথারূপং পচ্চেকবুদ্ধানং সুভাসিতৰচনং যে বালা জনা ন করোন্তি ন মনসি করোন্তি, তে বালা দুক্খেসু সংসারদুক্খেসু পুনপ্পুনং উপ্পত্তিৰসেন চরন্তি পৰত্তন্তি, ধাৰন্তীতি অত্থো.
১৩৮. পচ্চেকবুদ্ধানং সুভাসিতানীতি সুট্ঠু ভাসিতানি চতুরাপাযতো মুচ্চনত্থায ভাসিতানি ৰচনানি. কিং ভূতানি? অৰস্সৰন্তং পগ্ঘন্তং খুদ্দং মধুং যথা মধুরৰচনানীতি অত্থো. যে পটিপত্তিযুত্তা পণ্ডিতজনাপি পটিপত্তীসু ৰুত্তানুসারেন পৰত্তন্তা তথারূপং মধুরৰচনং সুত্ৰা ৰচনকরা ভৰন্তি, তে পণ্ডিতজনা ¶ সচ্চদসা চতুসচ্চদস্সিনো সপঞ্ঞা পঞ্ঞাসহিতা ভৰন্তীতি অত্থো.
১৩৯. পচ্চেকবুদ্ধেহি ¶ জিনেহি ভাসিতাতি কিলেসে জিনন্তি জিনিংসূতি জিনা, তেহি জিনেহি পচ্চেকবুদ্ধেহি ৰুত্তা ভাসিতা কথিতা. কথা উল়ারা ওজৰন্তা পাকটা সন্তি পৰত্তন্তি. তা, কথা সক্যসীহেন সক্যরাজৰংসসীহেন গোতমেন তথাগতেন অভিনিক্খমিত্ৰা বুদ্ধভূতেন ¶ নরুত্তমেন নরানং উত্তমেন সেট্ঠেন পকাসিতা পাকটীকতা দেসিতাতি সম্বন্ধো. কিমত্থন্তি আহ ‘‘ধম্মৰিজাননত্থ’’ন্তি. নৰলোকুত্তরধম্মং ৰিসেসেন জানাপনত্থন্তি অত্থো.
১৪০. লোকানুকম্পায ইমানি তেসন্তি লোকানুকম্পতায লোকস্স অনুকম্পং পটিচ্চ ইমানি ৰচনানি ইমা গাথাযো. তেসং পচ্চেকবুদ্ধানং ৰিকুব্বিতানি ৰিসেসেন কুব্বিতানি ভাসিতানীতি অত্থো. সংৰেগসঙ্গমতিৰড্ঢনত্থন্তি পণ্ডিতানং সংৰেগৰড্ঢনত্থঞ্চ অসঙ্গৰড্ঢনত্থং একীভাৰৰড্ঢনত্থঞ্চ মতিৰড্ঢনত্থং পঞ্ঞাৰড্ঢনত্থঞ্চ সযম্ভুসীহেন অনাচরিযকেন হুত্ৰা সযমেৰ ভূতেন জাতেন পটিৰিদ্ধেন সীহেন অভীতেন গোতমেন সম্মাসম্বুদ্ধেন ইমানি ৰচনানি পকাসিতানি, ইমা গাথাযো পকাসিতা ৰিৰরিতা উত্তানীকতাতি অত্থো. ইতীতি পরিসমাপনত্থে নিপাতো.
ইতি ৰিসুদ্ধজনৰিলাসিনিযা অপদান-অট্ঠকথায
পচ্চেকবুদ্ধাপদানসংৰণ্ণনা সমত্তা.
৩-১. সারিপুত্তত্থেরঅপদানৰণ্ণনা
তদনন্তরং ¶ থেরাপদানসঙ্গহগাথাযো সংৰণ্ণেতুং ‘‘অথ থেরাপদানং সুণাথা’’তি আহ. অথ-অপদান-সদ্দানমত্থো হেট্ঠা ৰুত্তোৰ. এত্থ থের-সদ্দো পনাযং কালথিরপঞ্ঞত্তিনামধেয্যজেট্ঠাদীসু অনেকেসু অত্থেসু ৰত্ততি. তথা হি ‘‘থেরোৰস্সিকানি পূতীনি চুণ্ণকজাতানী’’তিআদীসু (দী. নি. ২.৩৭৯; ম. নি. ১.১১২) কালে, থেরোৰস্সিকানি চিরকালং ওৰস্সিকানীতি অত্থো. ‘‘থেরোপি তাৰ মহা’’ইচ্চাদীসু থিরে থিরসীলোতি অত্থো. ‘‘থেরকো অযমাযস্মা মহল্লকো’’তিআদীসু পঞ্ঞত্তিযং ¶ , লোকপঞ্ঞত্তিমত্তোতি অত্থো. ‘‘চুন্দত্থেরো ফুস্সত্থেরো’’তিআদীসু ¶ নামধেয্যে, এৰং কতনামোতি অত্থো. ‘‘থেরো চাযং কুমারো মম পুত্তেসূ’’তিআদীসু জেট্ঠে, জেট্ঠো কুমারোতি অত্থো. ইধ পনাযং কালে চ থিরে চ ৰত্ততি. তস্মা চিরং কালং ঠিতোতি থেরো, থিরতরসীলাচারমদ্দৰাদিগুণাভিযুত্তো ৰা থেরোতি ৰুচ্চতি. থেরো চ থেরো চেতি থেরা, থেরানং অপদানং কারণং থেরাপদানং, তং থেরাপদানং সুণাথাতি সম্বন্ধো. হিমৰন্তস্স অৰিদূরে, লম্বকো নাম পব্বতোতিআদি আযস্মতো সারিপুত্তত্থেরস্স অপদানং, তস্সাযস্মতো মহামোগ্গল্লানত্থেরস্স চ ৰত্থু এৰং ৰেদিতব্বং –
অতীতে কির ইতো কপ্পতো সতসহস্সকপ্পাধিকে একঅসঙ্খ্যেয্যমত্থকে আযস্মা সারিপুত্তো ব্রাহ্মণমহাসালকুলে নিব্বত্তিত্ৰা নামেন সরদমাণৰো নাম অহোসি. মহামোগ্গল্লানো গহপতিমহাসালকুলে নিব্বত্তিত্ৰা নামেন সিরিৰড্ঢনকুটুম্বিকো নাম অহোসি. তে উভোপি সহপংসুকীল়নসহাযা অহেসুং. তেসু সরদমাণৰো পিতু অচ্চযেন কুলসন্তকং ধনং পটিপজ্জিত্ৰা একদিৰসং রহোগতো চিন্তেসি – ‘‘ইমেসং সত্তানং মরণং নাম একন্তিকং, তস্মা মযা একং পব্বজ্জং উপগন্ত্ৰা ৰিমোক্খমগ্গো গৰেসিতব্বো’’তি সহাযং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘সম্ম, অহং পব্বজিতুকামো. কিং ত্ৰং পব্বজিতুং সক্খিস্সসী’’তি ৰত্ৰা তেন ‘‘ন সক্খিস্সামী’’তি ৰুত্তে ‘‘হোতু অহমেৰ পব্বজিস্সামী’’তি রতনকোট্ঠাগারানি ৰিৰরাপেত্ৰা কপণদ্ধিকাদীনং মহাদানং দত্ৰা পব্বতপাদং গন্ত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজি. তস্স পব্বজিতস্স অনুপব্বজ্জং পব্বজিতা চতুসত্ততিসহস্সমত্তা ব্রাহ্মণপুত্তা অহেসুং. সো পঞ্চ অভিঞ্ঞাযো অট্ঠ চ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা তেসম্পি জটিলানং কসিণপরিকম্মং আচিক্খি. তে সব্বেপি পঞ্চাভিঞ্ঞা অট্ঠ চ সমাপত্তিযো নিব্বত্তিসুং.
তেন সমযেন অনোমদস্সী নাম সম্মাসম্বুদ্ধো লোকে উপ্পজ্জিত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কো সত্তে ¶ সংসারমহোঘতো তারেত্ৰা একদিৰসং সরদতাপসস্স চ অন্তেৰাসিকানঞ্চ সঙ্গহং কত্তুকামো একো ¶ অদুতিযো পত্তচীৰরমাদায আকাসেন গন্ত্ৰা ‘‘বুদ্ধভাৰং মে জানাতূ’’তি তাপসস্স পস্সন্তস্সেৰ আকাসতো ওতরিত্ৰা পথৰিযং পতিট্ঠাসি. সরদতাপসো সত্থু সরীরে মহাপুরিসলক্খণানি উপধারেত্ৰা ‘‘সব্বঞ্ঞুবুদ্ধোযেৰায’’ন্তি নিট্ঠং গন্ত্ৰা পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা অদাসি. নিসীদি ভগৰা পঞ্ঞত্তে আসনে. সরদতাপসো সত্থু সন্তিকে একমন্তং নিসীদি.
তস্মিং সমযে তস্স অন্তেৰাসিকা চতুসত্ততিসহস্সমত্তা জটিলা পণীতপণীতানি ¶ ওজৰন্তানি ফলাফলানি গহেত্ৰা আগতা সত্থারং দিস্ৰা সঞ্জাতপসাদা অত্তনো আচরিযস্স সত্থু চ নিসিন্নাকারং ওলোকেত্ৰা ‘‘আচরিয, মযং পুব্বে ‘তুম্হেহি মহন্ততরো কোচি নত্থী’তি মঞ্ঞাম, অযং পন পুরিসো তুম্হেহি মহন্ততরো মঞ্ঞে’’তি আহংসু. কিং ৰদেথ, তাতা, সাসপেন সদ্ধিং অট্ঠসট্ঠিযোজনসতসহস্সুব্বেধং সিনেরুং সমং কাতুং ইচ্ছথ, সব্বঞ্ঞুবুদ্ধেন মং তুলং মা করিত্থাতি. অথ তে তাপসা আচরিযস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘যাৰ মহা ৰতাযং পুরিসুত্তমো’’তি সব্বেৰ পাদেসু নিপতিত্ৰা সত্থারং ৰন্দিংসু.
অথ তে আচরিযো আহ – ‘‘তাতা, সত্থু অনুচ্ছৰিকো নো দেয্যধম্মো নত্থি, সত্থা চ ভিক্খাচরৰেলায ইধাগতো, হন্দ, মযং দেয্যধম্মং যথাবলং দস্সাম. তুম্হেহি যং যং পণীতং ফলাফলং আভতং, তং তং আহরথা’’তি আহরাপেত্ৰা হত্থে ধোৰিত্ৰা সযং তথাগতস্স পত্তে পতিট্ঠাপেসি. সত্থারা ফলাফলে পটিগ্গহিতমত্তে দেৰতা দিব্বোজং পক্খিপিংসু. তাপসো উদকম্পি সযমেৰ পরিস্সাৰেত্ৰা অদাসি. ততো ভোজনকিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা সত্থরি নিসিন্নে সব্বে অন্তেৰাসিকে পক্কোসাপেত্ৰা সত্থু সন্তিকে সারণীযং কথং কথেন্তো নিসীদি. সত্থা ‘‘দ্ৰে অগ্গসাৰকা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং আগচ্ছন্তূ’’তি চিন্তেসি. তাৰদেৰ সতসহস্সখীণাসৰপরিৰারা অগ্গসাৰকা আগন্ত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু.
ততো সরদতাপসো অন্তেৰাসিকে আমন্তেসি – ‘‘তাতা, সত্থু ভিক্খুসঙ্ঘস্স চ পুপ্ফাসনেন পূজা কাতব্বা, তস্মা পুপ্ফানি আহরথা’’তি. তে তাৰদেৰ ইদ্ধিযা ৰণ্ণগন্ধসম্পন্নানি পুপ্ফানি আহরিত্ৰা বুদ্ধস্স যোজনপ্পমাণং পুপ্ফাসনং পঞ্ঞাপেসুং, উভিন্নং অগ্গসাৰকানং তিগাৰুতং ¶ , সেসভিক্খূনং অড্ঢযোজনিকাদিভেদং, সঙ্ঘনৰকস্স উসভমত্তং পঞ্ঞাপেসুং. এৰং পঞ্ঞত্তেসু আসনেসু সরদতাপসো তথাগতস্স পুরতো অঞ্জলিং পগ্গয্হ ‘‘ভন্তে, ময্হং অনুগ্গহত্থায ইমং পুপ্ফাসনং অতিরুহথা’’তি আহ. নিসীদি ভগৰা পুপ্ফাসনে ¶ . সত্থরি নিসিন্নে দ্ৰে অগ্গসাৰকা সেসভিক্খূ চ অত্তনো অত্তনো পত্তাসনে নিসীদিংসু. সত্থা ‘‘তেসং মহপ্ফলং হোতূ’’তি নিরোধং সমাপজ্জি. সত্থু সমাপন্নভাৰং ঞত্ৰা দ্ৰে অগ্গসাৰকাপি সেসভিক্খূপি নিরোধং সমাপজ্জিংসু. তাপসো সত্তাহং নিরন্তরং সত্থু পুপ্ফচ্ছত্তং ধারেন্তো অট্ঠাসি. ইতরে ৰনমূলফলং পরিভুঞ্জিত্ৰা সেসকালে অঞ্জলিং পগ্গয্হ অট্ঠংসু. সত্থা সত্তাহস্স অচ্চযেন নিরোধতো ৰুট্ঠহিত্ৰা অগ্গসাৰকং নিসভত্থেরং আমন্তেসি – ‘‘তাপসানং পুপ্ফাসনানুমোদনং করোহী’’তি. থেরো সাৰকপারমীঞাণে ঠত্ৰা তেসং পুপ্ফাসনানুমোদনং ¶ অকাসি. তস্স দেসনাৰসানে সত্থা দুতিযং অগ্গসাৰকং অনোমত্থেরং আমন্তেসি – ‘‘ত্ৰম্পি ইমেসং ধম্মং দেসেহী’’তি. সোপি তেপিটকং বুদ্ধৰচনং সম্মসিত্ৰা তেসং ধম্মং কথেসি. দ্ৰিন্নম্পি দেসনায ধম্মাভিসমযো নাহোসি. অথ সত্থা বুদ্ধৰিসযে ঠত্ৰা ধম্মদেসনং আরভি. দেসনাৰসানে ঠপেত্ৰা সরদতাপসং অৰসেসা সব্বেপি চতুসত্ততিসহস্সজটিলা অরহত্তং পাপুণিংসু. সত্থা তে ‘‘এথ ভিক্খৰো’’তি হত্থং পসারেসি. তে তাৰদেৰ অন্তরহিততাপসৰেসা অট্ঠপরিক্খারধরা সট্ঠিৰস্সিকত্থেরো ৰিয অহেসুং.
সরদতাপসো পন ‘‘অহো ৰতাহম্পি অযং নিসভত্থেরো ৰিয অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাৰকো ভৰেয্য’’ন্তি দেসনাকালে উপ্পন্নপরিৰিতক্কতায অঞ্ঞৰিহিতো হুত্ৰা মগ্গফলানি পটিৰিজ্ঝিতুং নাসক্খি. অথ সত্থারং ৰন্দিত্ৰা তথা পণিধানং অকাসি. সত্থা অনন্তরাযেন সমিজ্ঝনভাৰং দিস্ৰা ‘‘ইতো কপ্পসতসহস্সাধিকং একং অসঙ্খ্যেয্যং অতিক্কমিত্ৰা গোতমস্স নাম সম্মাসম্বুদ্ধস্স অগ্গসাৰকো সারিপুত্তো নাম ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকরিত্ৰা ধম্মকথং ৰত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো আকাসং পক্খন্দি. সরদতাপসোপি সহাযস্স সিরিৰড্ঢস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘সম্ম, মযা অনোমদস্সিস্স ভগৰতো পাদমূলে অনাগতে উপ্পজ্জনকস্স গোতমসম্মাসম্বুদ্ধস্স অগ্গসাৰকট্ঠানং পত্থিতং, ত্ৰম্পি তস্স দুতিযসাৰকট্ঠানং ¶ পত্থেহী’’তি. সিরিৰড্ঢো তং উপদেসং সুত্ৰা অত্তনো নিৰেসনদ্ৰারে অট্ঠকরীসমত্তং ঠানং সমতলং কারেত্ৰা লাজপঞ্চমানি পুপ্ফানি ৰিকিরিত্ৰা নীলুপ্পলচ্ছদনং মণ্ডপং কারেত্ৰা বুদ্ধাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা ভিক্খূনম্পি আসনানি পঞ্ঞাপেত্ৰা মহন্তং সক্কারসম্মানং সজ্জেত্ৰা সরদতাপসেন সত্থারং নিমন্তাপেত্ৰা সত্তাহং মহাদানং পৰত্তেত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং মহারহেহি ৰত্থেহি অচ্ছাদেত্ৰা দুতিযসাৰকভাৰায পণিধানং অকাসি. সত্থা তস্স অনন্তরাযেন সমিজ্ঝনভাৰং দিস্ৰা ৰুত্তনযেন ব্যাকরিত্ৰা ভত্তানুমোদনং কত্ৰা পক্কামি. সিরিৰড্ঢো হট্ঠপহট্ঠো যাৰজীৰং কুসলকম্মং কত্ৰা দুতিযচিত্তৰারে কামাৰচরদেৰলোকে নিব্বত্তি. সরদতাপসো চত্তারো ব্রহ্মৰিহারে ভাৰেত্ৰা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তি.
ততো ¶ পট্ঠায তেসং উভিন্নম্পি অন্তরা কম্মং ন কথিতং. অম্হাকং পন ভগৰতো উপ্পত্তিতো পুরেতরমেৰ সরদতাপসো রাজগহস্স অৰিদূরে উপতিস্সাগামে রূপসারিযা ব্রাহ্মণিযা কুচ্ছিম্হি ¶ পটিসন্ধিং গণ্হি. তংদিৰসমেৰস্স সহাযোপি রাজগহস্সেৰ অৰিদূরে কোলিতগামে মোগ্গলিযা ব্রাহ্মণিযা কুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিং গণ্হি. তস্মা মোগ্গল্লানো মোগ্গলিযা ব্রাহ্মণিযা পুত্তোতি মোগ্গল্লানো. মোগ্গলিগোত্তেন জাতোতি ৰা মোগ্গল্লানো. অথ ৰা মাতুকুমারিককালে তস্সা মাতাপিতূহি ৰুত্তং – ‘‘মা উগ্গলি মা উগ্গলী’’তি ৰচনমুপাদায ‘‘মুগ্গলী’’তি নামং. তস্সা মুগ্গলিযা পুত্তোতি মোগ্গল্লানো. অথ ৰা সোতাপত্তিমগ্গাদিমগ্গস্স লাভে আদানে পটিৰিজ্ঝনে অলং সমত্থোতি মোগ্গল্লানোতি. তানি কির দ্ৰে কুলানি যাৰ সত্তমা কুলপরিৰট্টা আবদ্ধসহাযানেৰ. তেসং দ্ৰিন্নং একদিৰসমেৰ গব্ভপরিহারমদংসু. দসমাসচ্চযেন জাতানম্পি তেসং ছসট্ঠি ধাতিযো পট্ঠপেসুং. নামগ্গহণদিৰসে রূপসারীব্রাহ্মণিযা পুত্তস্স উপতিস্সগামে জেট্ঠকুলস্স পুত্তত্তা উপতিস্সোতি নামং করিংসু. ইতরস্স কোলিতগামে জেট্ঠকুলস্স পুত্তত্তা কোলিতোতি নামং করিংসু. তে উভোপি মহতা পরিৰারেন ৰড্ঢন্তা ৰুদ্ধিমন্ৰায সব্বসিপ্পানং পারং অগমংসু.
অথেকদিৰসং ¶ তে রাজগহে গিরগ্গসমজ্জং পস্সন্তা মহাজনং সন্নিপতিতং দিস্ৰা ঞাণস্স পরিপাকং গতত্তা যোনিসো উম্মুজ্জন্তা ‘‘সব্বেপিমে ওরং ৰস্সসতাৰ মচ্চুমুখং পৰিসন্তী’’তি সংৰেগং পটিলভিত্ৰা ‘‘অম্হেহি মোক্খধম্মো পরিযেসিতব্বো, তঞ্চ পরিযেসন্তেহি একা পব্বজ্জা লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি নিচ্ছযং কত্ৰা পঞ্চমাণৰকসতেহি সদ্ধিং সঞ্চযস্স পরিব্বাজকস্স সন্তিকে পব্বজিংসু. তেসং পব্বজিতকালতো পট্ঠায সঞ্চযো লাভগ্গযসগ্গপ্পত্তো অহোসি. তে কতিপাহেনেৰ সব্বং সঞ্চযস্স সমযং পরিমজ্জিত্ৰা তত্থ সারং অদিস্ৰা ততো নিব্বিজ্জিত্ৰা তত্থ তত্থ পণ্ডিতসম্মতে সমণব্রাহ্মণে পঞ্হং পুচ্ছন্তি, তে তেহি পুট্ঠা ন সম্পাদেন্তি. অঞ্ঞদত্থু তেযেৰ তেসং পঞ্হং ৰিস্সজ্জেন্তি. এৰং তে মোক্খং পরিযেসন্তা কতিকং অকংসু – ‘‘অম্হেসু যো পঠমং অমতং অধিগচ্ছতি, সো ইতরস্স আরোচেতূ’’তি.
তেন চ সমযেন অম্হাকং সত্থরি পঠমাভিসম্বোধিং পত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কে অনুপুব্বেন উরুৰেলকস্সপাদিকে সহস্সজটিলে দমেত্ৰা রাজগহে ৰিহরন্তে একদিৰসং উপতিস্সো পরিব্বাজকো পরিব্বাজকারামং গচ্ছন্তো আযস্মন্তং অস্সজিত্থেরং রাজগহে পিণ্ডায চরন্তং দিস্ৰা ‘‘ন মযা এৰরূপো আকপ্পসম্পন্নো পব্বজিতো দিট্ঠপুব্বো, সন্তধম্মেন নাম এত্থ ভৰিতব্ব’’ন্তি সঞ্জাতপসাদো পঞ্হং পুচ্ছিতুং আযস্মন্তং উদিক্খন্তো পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধি. থেরোপি লদ্ধপিণ্ডপাতো পরিভুঞ্জিতুং পতিরূপং ওকাসং গতো. পরিব্বাজকো অত্তনো পরিব্বাজকপীঠং ¶ পঞ্ঞাপেত্ৰা অদাসি. ভত্তকিচ্চপরিযোসানে ¶ চস্স অত্তনো কুণ্ডিকায উদকং অদাসি. এৰং সো আচরিযৰত্তং কত্ৰা কতভত্তকিচ্চেন থেরেন সদ্ধিং পটিসন্থারং কত্ৰা – ‘‘কো ৰা তে সত্থা, কস্স ৰা ত্ৰং ধম্মং রোচেসী’’তি পুচ্ছি. থেরো সম্মাসম্বুদ্ধং অপদিসি. পুন তেন ‘‘কিং ৰাদী পনাযস্মতো সত্থা’’তি পুট্ঠো ‘‘ইমস্স সাসনস্স গম্ভীরতং দস্সেস্সামী’’তি অত্তনো নৰকভাৰং পৰেদেত্ৰা সঙ্খেপৰসেন চস্স সাসনধম্মং কথেন্তো ‘‘যে ধম্মা হেতুপ্পভৰা’’তি (মহাৰ. ৬০; অপ. থের ১.১.২৮৬) গাথমাহ. পরিব্বাজকো পঠমপদদ্ৰযমেৰ সুত্ৰা সহস্সনযসম্পন্নে সোতাপত্তিমগ্গফলে পতিট্ঠহি. ইতরং পদদ্ৰযং সোতাপন্নকালে নিট্ঠাসি. গাথাপরিযোসানে পন সোতাপন্নো হুত্ৰা উপরিৰিসেসে অপৰত্তন্তে ‘‘ভৰিস্সতি এত্থ কারণ’’ন্তি সল্লক্খেত্ৰা ¶ থেরং আহ – ‘‘মা, ভন্তে, উপরি ধম্মদেসনং ৰড্ঢযিত্থ, এত্তকমেৰ অলং, কহং অম্হাকং সত্থা ৰসতী’’তি? ‘‘ৰেল়ুৰনে’’তি. ‘‘ভন্তে, তুম্হে পুরতো গচ্ছথ, অহং ময্হং সহাযস্স কতপটিঞ্ঞং মোচেত্ৰা তং গহেত্ৰা আগমিস্সামী’’তি পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা থেরং উয্যোজেত্ৰা পরিব্বাজকারামং অগমাসি.
কোলিতপরিব্বাজকো তং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘মুখৰণ্ণো ন অঞ্ঞদিৰসেসু ৰিয অদ্ধানেন অমতং অধিগতং ভৰিস্সতী’’তি তেনেৰস্স ৰিসেসাধিগমং সম্ভাৰেত্ৰা অমতাধিগমং পুচ্ছি. সোপিস্স ‘‘আৰুসো, অমতমধিগত’’ন্তি পটিজানিত্ৰা তমেৰ গাথং অভাসি. গাথাপরিযোসানে কোলিতো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিত্ৰা আহ – ‘‘কহং নো সত্থা’’তি? ‘‘ৰেল়ুৰনে’’তি. ‘‘তেন হি, আৰুসো, আযাম, সত্থারং পস্সিস্সামা’’তি. উপতিস্সো সব্বকালম্পি আচরিযপূজকোৰ, তস্মা সঞ্চযস্স সত্থু গুণে পকাসেত্ৰা তম্পি সত্থু সন্তিকং নেতুকামো অহোসি. সো লাভাসাপকতো অন্তেৰাসিকভাৰং অনিচ্ছন্তো ‘‘ন সক্কোমি চাটি হুত্ৰা উদকসিঞ্চনং হোতু’’ন্তি পটিক্খিপি. তে অনেকেহি কারণেহি তং সঞ্ঞাপেতুং অসক্কোন্তা অত্তনো ওৰাদে ৰত্তমানেহি অড্ঢুতেয্যসতেহি অন্তেৰাসিকেহি সদ্ধিং ৰেল়ুৰনং অগমংসু. সত্থা তে দূরতোৰ আগচ্ছন্তে দিস্ৰা ‘‘এতং মে সাৰকযুগং ভৰিস্সতি, অগ্গং ভদ্দযুগ’’ন্তি ৰত্ৰা তেসং পরিসায চরিযৰসেন ধম্মং দেসেত্ৰা অরহত্তে পতিট্ঠাপেত্ৰা এহিভিক্খুভাৰেন উপসম্পদং অদাসি. যথা তেসং এৰং অগ্গসাৰকানম্পি ইদ্ধিমযপত্তচীৰরং আগতমেৰ. উপরিমগ্গত্তযকিচ্চং পন ন নিট্ঠাসি. কস্মা? সাৰকপারমীঞাণস্স মহন্ততায.
তেসু আযস্মা মহামোগ্গল্লানো পব্বজিততো সত্তমে দিৰসে মগধরট্ঠে কল্লৰালগামে সমণধম্মং করোন্তো থিনমিদ্ধে ওক্কমন্তে সত্থারা ¶ সংৰেজিতো থিনমিদ্ধং ৰিনোদেত্ৰা ধাতুকম্মট্ঠানং ¶ সুণন্তো এৰ উপরিমগ্গত্তযং অধিগন্ত্ৰা সাৰকপারমীঞাণস্স মত্থকং পাপুণি. আযস্মা সারিপুত্তো পব্বজ্জায অদ্ধমাসং অতিক্কমিত্ৰা সত্থারা সদ্ধিং রাজগহে সূকরখতলেণে ৰিহরন্তো অত্তনো ভাগিনেয্যস্স দীঘনখপরিব্বাজকস্স ¶ ৰেদনাপরিগ্গহসুত্তন্তে (ম. নি. ২.২০১ আদযো) দেসিযমানে দেসনানুসারেন ঞাণং পেসেত্ৰা পরস্স ৰড্ঢিতং ভত্তং ভুঞ্জন্তো ৰিয সাৰকপারমীঞাণস্স মত্থকং পাপুণি. ইতি দ্ৰিন্নং অগ্গসাৰকানং সত্থু সমীপে এৰ সাৰকপারমীঞাণং মত্থকং পত্তং.
এৰং পত্তসাৰকপারমীঞাণো আযস্মা সারিপুত্তো ‘‘কেন কম্মেন অযং সম্পত্তি লদ্ধা’’তি আৰজ্জেন্তো তং ঞত্ৰা পীতিসোমনস্সৰসেন উদানং উদানেন্তো ‘‘হিমৰন্তস্স অৰিদূরে’’তিআদিমাহ. তেন ৰুত্তং –
‘‘হিমৰন্তস্স অৰিদূরে, লম্বকো নাম পব্বতো;
অস্সমো সুকতো ময্হং, পণ্ণসালা সুমাপিতা’’তি.
তত্থ হিমৰন্তস্সাতি হিমো অস্স অত্থীতি হিমৰা, তস্স হিমৰন্তস্স অৰিদূরে সমীপে, হিমালযপটিবদ্ধৰনেহি অত্থো. লম্বকো নাম পব্বতোতি এৰংনামকো পংসুমিস্সকপব্বতো. অস্সমো সুকতো ময্হন্তি তস্মিং লম্বকে পব্বতে ময্হং মমত্থায কতো অস্সমো অরঞ্ঞৰাসো আসমন্ততো সমোতি অস্সমো. নত্থি পৰিট্ঠানং সমো পরিস্সমো এত্থাতি ৰা অস্সমো, সো ইত্থম্ভূতো অরঞ্ঞৰাসো সুট্ঠু কতো, রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানকুটিমণ্ডপাদিৰসেন সুন্দরেনাকারেন কতোতি অত্থো. পণ্ণসালাতি উসীরপব্বজাদীহি পণ্ণেহি ছাদিতা নিৰসনপণ্ণসালাতি অত্থো.
‘‘উত্তানকূলা নদিকা, সুপতিত্থা মনোরমা;
সুসুদ্ধপুলিনাকিণ্ণা, অৰিদূরে মমস্সমং’’.
তত্থ উত্তানকূলাতি অগম্ভীরা নদী. সুপতিত্থাতি সুন্দরপতিত্থা. মনোরমা মনল্লীনা মনাপা. সুসুদ্ধপুলিনাকিণ্ণাতি সুট্ঠু ধৰলমুত্তাদলসদিসৰালুকাকিণ্ণা গহনীভূতাতি অত্থো. সা ইত্থম্ভূতা নদিকা কুন্নদী মমস্সমং ময্হং অস্সমস্স অৰিদূরে সমীপে অহোসীতি অত্থো. ‘‘অস্সম’’ন্তি চ সত্তম্যত্থে উপযোগৰচনন্তি ৰেদিতব্বং.
‘‘অসক্খরা ¶ ¶ অপব্ভারা, সাদু অপ্পটিগন্ধিকা;
সন্দতী নদিকা তত্থ, সোভযন্তা মমস্সমং’’.
তত্থ ¶ অসক্খরাতি ‘‘পুলিনাকিণ্ণা’’তি ৰুত্তত্তা অসক্খরা সক্খরৰিরহিতা. অপব্ভারাতি পব্ভারৰিরহিতা, অগম্ভীরকূলাতি অত্থো. সাদু অপ্পটিগন্ধিকাতি সাদুরসোদকা দুগ্গন্ধরহিতা ময্হং অস্সমপদং সোভযন্তী নদিকা খুদ্দকনদী সন্দতি পৰত্ততীতি অত্থো.
‘‘কুম্ভীলা মকরা চেত্থ, সুসুমারা চ কচ্ছপা;
সন্দতি নদিকা তত্থ, সোভযন্তা মমস্সমং’’.
তত্থ কুম্ভীলমচ্ছা মকরমচ্ছা চ সুসুমারা চণ্ডমচ্ছা চ কচ্ছপমচ্ছা চ এত্থ এতিস্সং নদিযং কীল়ন্তা অহেসুন্তি সম্বন্ধো. মমস্সমং সোভযন্তা নদিকা খুদ্দকনদী সন্দতি পৰত্ততীতি সম্বন্ধো.
‘‘পাঠীনা পাৰুসা মচ্ছা, বলজা মুঞ্জরোহিতা;
ৰগ্গল়া পপতাযন্তা, সোভযন্তি মমস্সমং’’.
পাঠীনমচ্ছা চ পাৰুসা মচ্ছা চ বলজমচ্ছা চ মুঞ্জমচ্ছা রোহিতমচ্ছা চ ৰগ্গল়মচ্ছা চ এতে সব্বে মচ্ছজাতিকা ইতো চিতো চ পপতাযন্তা নদিযা সদ্ধিং পৰত্তন্তা মম অস্সমপদং সোভযন্তীতি অত্থো.
‘‘উভো কূলেসু নদিযা, পুপ্ফিনো ফলিনো দুমা;
উভতো অভিলম্বন্তা, সোভযন্তি মমস্সমং’’.
তত্থ উভো কূলেসূতি তস্সা নদিযা উভোসু পস্সেসু ধুৰপুপ্ফিনো ধুৰফলিনো রুক্খা উভতো অভিলম্বন্তা নদিযা উভো তীরে হেট্ঠা ওনমন্তা মম অস্সমং সোভযন্তীতি অত্থো.
‘‘অম্বা সালা চ তিলকা, পাটলী সিন্দুৰারকা;
দিব্বগন্ধা সম্পৰন্তি, পুপ্ফিতা মম অস্সমে’’.
তত্থ ¶ অম্বাতি মধুপিণ্ডিঅম্বা চ সালরুক্খা চ তিলকরুক্খা চ পাটলিরুক্খা চ সিন্দুৰারকরুক্খা চ এতে রুক্খা নিচ্চকালং পুপ্ফিতা ¶ পুপ্ফন্তা. দিব্বা গন্ধা ইৰ মম অস্সমে সুগন্ধা সম্পৰন্তি সমন্ততো পৰাযন্তীতি অত্থো.
‘‘চম্পকা ¶ সল়লা নীপা, নাগপুন্নাগকেতকা;
দিব্বগন্ধা সম্পৰন্তি, পুপ্ফিতা মম অস্সমে’’.
তত্থ চম্পকরুক্খা চ সল়লরুক্খা চ সুৰণ্ণৰট্টলসদিসপুপ্ফা নীপরুক্খা চ নাগরুক্খা চ পুন্নাগরুক্খা চ সুগন্ধযন্তা কেতকরুক্খা চ এতে সব্বে রুক্খা দিব্বা গন্ধারিৰ মম অস্সমে পুপ্ফিতা ফুল্লিতা সম্পৰন্তি সুগন্ধং সুট্ঠু পৰাযন্তীতি অত্থো.
অসোকা চ‘‘অধিমুত্তা অসোকা চ, ভগিনীমালা চ পুপ্ফিতা;
অঙ্কোলা বিম্বিজালা চ, পুপ্ফিতা মম অস্সমে’’.
তত্থ পুপ্ফিতা অধিমুত্তকরুক্খা চ পুপ্ফিতা অসোকরুক্খা চ পুপ্ফিতা ভগিনীমালা চ পুপ্ফিতা অঙ্কোলা চ পুপ্ফিতা বিম্বিজালা চ এতে রুক্খা মম অস্সমে ফুল্লিতা সোভযন্তীতি সম্বন্ধো.
‘‘কেতকা কন্দলি চেৰ, গোধুকা তিণসূলিকা;
দিব্বগন্ধং সম্পৰন্তা, সোভযন্তি মমস্সমং’’.
তত্থ কেতকাতি সুগন্ধকেতকগচ্ছা চ. কন্দলিরুক্খা চ গোধুকরুক্খা চ তিণসূলিকগচ্ছা চ এতে সব্বে রুক্খজাতিকা দিব্বগন্ধং পৰাযমানা মম অস্সমং সকলং সোভযন্তীতি অত্থো.
‘‘কণিকারা কণ্ণিকা চ, অসনা অজ্জুনা বহূ;
দিব্বগন্ধং সম্পৰন্তা, সোভযন্তি মমস্সমং’’.
এতে কণিকারাদযো রুক্খা মম অস্সমং সকলং সোভযন্তা দিব্বগন্ধং সম্পৰাযন্তীতি সম্বন্ধো.
‘‘পুন্নাগা ¶ গিরিপুন্নাগা, কোৰিল়ারা চ পুপ্ফিতা;
দিব্বগন্ধং সম্পৰন্তা, সোভযন্তি মমস্সমং’’.
পুন্নাগাদযো রুক্খা দিব্বগন্ধং পৰাযমানা মম অস্সমং সোভযন্তীতি অত্থো.
‘‘উদ্দালকা ¶ চ কুটজা, কদম্বা ৰকুলা বহূ;
দিব্বগন্ধং সম্পৰন্তা, সোভযন্তি মমস্সমং’’.
উদ্দালকাদযো ¶ রুক্খা দিব্বগন্ধং ৰাযমানা মম অস্সমং সোভযন্তীতি সম্বন্ধো.
‘‘আল়কা ইসিমুগ্গা চ, কদলিমাতুলুঙ্গিযো;
গন্ধোদকেন সংৰড্ঢা, ফলানি ধারযন্তি তে’’.
তত্থ এতে আল়কাদযো গচ্ছা চন্দনাদিসুগন্ধগন্ধোদকেন ৰড্ঢিত্ৰা সুৰণ্ণফলানি ধারেন্তা মম অস্সমং সোভযন্তীতি অত্থো.
‘‘অঞ্ঞে পুপ্ফন্তি পদুমা, অঞ্ঞে জাযন্তি কেসরী;
অঞ্ঞে ওপুপ্ফা পদুমা, পুপ্ফিতা তল়াকে তদা’’.
তত্থ অঞ্ঞে পুপ্ফন্তি পদুমাতি মম অস্সমস্স অৰিদূরে তল়াকে অঞ্ঞে একচ্চে পদুমা পুপ্ফন্তি, একচ্চে কেসরী পদুমা জাযন্তি নিব্বত্তন্তি, একচ্চে পদুমা ওপুপ্ফা ৰিগলিতপত্তকেসরাতি অত্থো.
‘‘গব্ভং গণ্হন্তি পদুমা, নিদ্ধাৰন্তি মুল়ালিযো;
সিঙ্ঘাটিপত্তমাকিণ্ণা, সোভন্তি তল়াকে তদা’’.
তত্থ গব্ভং গণ্হন্তি পদুমাতি তদা তাপসেন হুত্ৰা মম ৰসনসমযে একচ্চে পদুমা তল়াকব্ভন্তরে মকুল়পুপ্ফাদযো গণ্হন্তি. মুল়ালিযো পদুমমূলা নিদ্ধাৰন্তি ইতো কদ্দমব্ভন্তরতো হত্থিদাঠা ৰিয গচ্ছন্তীতি অত্থো. পত্তপুপ্ফমাকিণ্ণা গহনীভূতা সিঙ্ঘাটিযো সোভযন্তীতি অত্থো.
‘‘নযিতা ¶ অম্বগন্ধী চ, উত্তলী বন্ধুজীৰকা;
দিব্বগন্ধা সম্পৰন্তি, পুপ্ফিতা তল়াকে তদা’’.
তদা মম ৰসনসমযে তল়াকস্স সমীপে নযিতা চ গচ্ছা অম্বগন্ধী চ গচ্ছা উত্তলী নাম গচ্ছা চ বন্ধুজীৰকা চ এতে সব্বে ¶ গচ্ছা পুপ্ফিতা পুপ্ফধারিতা সুগন্ধৰাহকা তল়াকং সোভযন্তীতি অত্থো.
‘‘পাঠীনা পাৰুসা মচ্ছা, বলজা মুঞ্জরোহিতা;
সংগুলা মগ্গুরা চেৰ, ৰসন্তি তল়াকে তদা’’.
তদা ¶ মম ৰসনসমযে নিব্ভীতা পাঠীনাদযো মচ্ছা তল়াকে ৰসন্তীতি সম্বন্ধো.
‘‘কুম্ভীলা সুসুমারা চ, তন্তিগাহা চ রক্খসা;
ওগুহা অজগরা চ, ৰসন্তি তল়াকে তদা’’.
তদা মম ৰসনসমযে মম অস্সমসমীপে তল়াকে এতে কুম্ভীলাদযো মচ্ছা নিব্ভীতা নিরূপদ্দৰা ৰসন্তীতি সম্বন্ধো.
‘‘পারেৰতা রৰিহংসা, চক্কৰাকা নদীচরা;
কোকিলা সুকসাল়িকা, উপজীৰন্তি তং সরং’’.
তত্থ মম অস্সমসমীপে সরং নিস্সায পারেৰতাপক্খী চ রৰিহংসাপক্খী চ নদীচরা চক্কৰাকপক্খী চ কোকিলাপক্খী চ সুকপক্খী চ সাল়িকাপক্খী চ তং সরং উপনিস্সায জীৰন্তীতি সম্বন্ধো.
‘‘কুকুত্থকা কুল়ীরকা, ৰনে পোক্খরসাতকা;
দিন্দিভা সুৰপোতা চ, উপজীৰন্তি তং সরং’’.
তত্থ কুকুত্থকাতি এৰংনামিকা পক্খী চ. কুল়ীরকাতি এৰংনামিকা পক্খী চ. ৰনে পোক্খরসাতকা ¶ পক্খী চ দিন্দিভা পক্খী চ সুৰপোতা পক্খী চ এতে সব্বে পক্খিনো তং মম অস্সমসমীপে সরং নিস্সায জীৰন্তীতি সম্বন্ধো.
‘‘হংসা কোঞ্চা মযূরা চ, কোকিলা তম্বচূল়কা;
পম্মকা জীৰংজীৰা চ, উপজীৰন্তি তং সরং’’.
সব্বে এতে হংসাদযো পক্খিনো তং সরং উপনিস্সায জীৰন্তি জীৰিকং পালেন্তীতি অত্থো.
‘‘কোসিকা ¶ পোট্ঠসীসা চ, কুররা সেনকা বহূ;
মহাকাল়া চ সকুণা, উপজীৰন্তি তং সরং’’.
তত্থ কোসিকা চ পক্খী পোট্ঠসীসা চ পক্খী কুররা চ পক্খী সেনকা চ পক্খী মহাকাল়া চ পক্খী থলে বহূ পক্খিনো তং সরং তস্স সরস্স সমীপে জীৰন্তি জীৰিকং কপ্পেন্তীতি অত্থো.
‘‘পসদা ¶ চ ৰরাহা চ, চমরা গণ্ডকা বহূ;
রোহিচ্চা সুকপোতা চ, উপজীৰন্তি তং সরং’’.
তত্থ পসদাদযো এতে মিগা তং সরং তস্মিং সরসমীপে, ভুম্মত্থে উপযোগৰচনং, জীৰিতং পরিপালেন্তা ৰিহরন্তীতি অত্থো.
‘‘সীহব্যগ্ঘা চ দীপী চ, অচ্ছকোকতরচ্ছকা;
তিধা পভিন্নমাতঙ্গা, উপজীৰন্তি তং সরং’’.
এতে সীহাদযো চতুপ্পদা সরসমীপে উপদ্দৰরহিতা জীৰন্তীতি সম্বন্ধো.
‘‘কিন্নরা ৰানরা চেৰ, অথোপি ৰনকম্মিকা;
চেতা চ লুদ্দকা চেৰ, উপজীৰন্তি তং সরং’’.
এত্থ ¶ এতে এৰংনামিকা কিন্নরাদযো সত্তা তস্মিং সরসমীপে ৰসন্তীতি অত্থো.
‘‘তিন্দুকানি পিযালানি, মধুকেকা সুমারিযো;
ধুৰং ফলানি ধারেন্তি, অৰিদূরে মমস্সমং’’.
তত্থ এতে তিন্দুকাদযো রুক্খা ধুৰং হেমন্তগিম্হৰস্সানসঙ্খাতে কালত্তযে মম অস্সমতো অৰিদূরে ঠানে মধুরফলানি ধারেন্তীতি সম্বন্ধো.
‘‘কোসম্বা সল়লা নিম্বা, সাদুফলসমাযুতা;
ধুৰং ফলানি ধারেন্তি, অৰিদূরে মমস্সমং’’.
তত্থ এতে কোসম্বাদযো রুক্খা সারফলা মধুরফলা উত্তমফলা সমাযুতা সং সুট্ঠু আযুতা সমঙ্গীভূতা নিচ্চং ফলধারিনো মম অস্সমসমীপে সোভন্তীতি অত্থো.
‘‘হরীতকা ¶ আমলকা, অম্বজম্বুৰিভীতকা;
কোলা ভল্লাতকা বিল্লা, ফলানি ধারযন্তি তে’’.
তে হরীতকাদযো রুক্খা মম অস্সমসমীপে জাতা নিচ্চং ফলানি ধারযন্তীতি সম্বন্ধো.
‘‘আলুৰা ¶ চ কল়ম্বা চ, বিল়ালীতক্কল়ানি চ;
জীৰকা সুতকা চেৰ, বহূকা মম অস্সমে’’.
এতে আলুৰাদযো মূলফলা খুদ্দা মধুরসা মম অস্সমসমীপে বহূ সন্তীতি সম্বন্ধো.
‘‘অস্সমস্সাৰিদূরম্হি, তল়াকাসুং সুনিম্মিতা;
অচ্ছোদকা সীতজলা, সুপতিত্থা মনোরমা’’.
তত্থ অস্সমস্সাৰিদূরম্হি অস্সমস্স সমীপে সুনিম্মিতা সুট্ঠু আরোহনওরোহনক্খমং কত্ৰা ¶ নিম্মিতা অচ্ছোদকা ৰিপ্পসন্নোদকা সীতজলা সীতোদকা সুপতিত্থা সুন্দরতিত্থা মনোরমা সোমনস্সকরা তল়াকা আসুং অহেসুন্তি অত্থো.
‘‘পদুমুপ্পলসঞ্ছন্না, পুণ্ডরীকসমাযুতা;
মন্দালকেহি সঞ্ছন্না, দিব্বগন্ধোপৰাযতি’’.
তত্থ পদুমেহি চ উপ্পলেহি চ সঞ্ছন্না পরিপুণ্ণা পুণ্ডরীকেহি সমাযুতা সমঙ্গীভূতা মন্দালকেহি চ সঞ্ছন্না গহনীভূতা তল়াকা দিব্বগন্ধানি উপৰাযন্তি সমন্ততো ৰাযন্তীতি অত্থো.
‘‘এৰং সব্বঙ্গসম্পন্নে, পুপ্ফিতে ফলিতে ৰনে;
সুকতে অস্সমে রম্মে, ৰিহরামি অহং তদা’’.
তত্থ এৰং সব্বঙ্গসম্পন্নেতি অব্বেহি নদিকাদিঅৰযৰেহি সম্পন্নে পরিপুণ্ণে পুপ্ফফলরুক্খেহি গহনীভূতে ৰনে সুকতে রমণীযে অস্সমে অরঞ্ঞাৰাসে তদা তাপসভূতকালে অহং ৰিহরামীতি অত্থো.
এত্তাৰতা ¶ অস্সমসম্পত্তিং দস্সেত্ৰা ইদানি অত্তনো সীলাদিগুণসম্পত্তিং দস্সেন্তো –
‘‘সীলৰা ৰতসম্পন্নো, ঝাযী ঝানরতো সদা;
পঞ্চাভিঞ্ঞাবলপ্পত্তো, সুরুচি নাম তাপসো’’তি. – আহ;
তত্থ ¶ সীলৰাতি ঝানসম্পযুত্তচতুপারিসুদ্ধিসীলসদিসেহি পঞ্চহি সীলেহি সম্পুণ্ণোতি অত্থো. ৰতসম্পন্নোতি ‘‘ইতো পট্ঠায ঘরাৰাসং পঞ্চ কামগুণে ৰা ন সেৰিস্সামী’’তি ৰতসমাদানেন সম্পন্নো. ঝাযীতি লক্খণূপনিজ্ঝানআরম্মণূপনিজ্ঝানেহি ঝাযী ঝাযনসীলো. ঝানরতোতি এতেসু ঝানেসু রতো অল্লীনো সদা সম্পুণ্ণো. পঞ্চাভিঞ্ঞাবলপ্পত্তোতি ইদ্ধিৰিধদিব্বসোতপরচিত্তৰিজাননপুব্বেনিৰাসানুস্সতিদিব্বচক্খুসঙ্খাতাহি পঞ্চহি অভিঞ্ঞাহি ৰিসেসপঞ্ঞাহি বলসম্পন্নো, পরিপুণ্ণোতি অত্থো. নামেন সুরুচি নাম তাপসো হুত্ৰা ৰিহরামীতি সম্বন্ধো.
এত্তকেন ¶ অত্তনো গুণসম্পত্তিং দস্সেত্ৰা পরিসসম্পত্তিং দস্সেন্তো –
‘‘চতুৰীসসহস্সানি, সিস্সা ময্হং উপট্ঠহুং;
সব্বে মং ব্রাহ্মণা এতে, জাতিমন্তো যসস্সিনো’’তি. – আদিমাহ;
তত্থ এতে সব্বে চতুৰীসতিসহস্সব্রাহ্মণা ময্হং সিস্সা জাতিমন্তো জাতিসম্পন্না যসস্সিনো পরিৰারসম্পন্না মং উপট্ঠহুন্তি সম্বন্ধো.
‘‘লক্খণে ইতিহাসে চ, সনিঘণ্ডুসকেটুভে;
পদকা ৰেয্যাকরণা, সধম্মে পারমিং গতা’’.
তত্থ লক্খণেতি লক্খণসত্থে. সব্বলোকিযানং ইত্থিপুরিসানং ‘‘ইমেহি লক্খণেহি সমন্নাগতা দুক্খিতা ভৰন্তি, ইমেহি সুখিতা ভৰন্তী’’তি লক্খণং জানাতি. তপ্পকাসকো গন্থো লক্খণং, তস্মিং লক্খণে চ. ইতিহাসেতি ‘‘ইতিহ আস ইতিহ আসা’’তি ৰুত্তৰচনপটিদীপকে গন্থে. লক্খণে চ ইতিহাসে চ পারমিং পরিযোসানং গতাতি সম্বন্ধো. রুক্খপব্বতাদীনং নামপ্পকাসকগন্থং ‘‘নিঘণ্ডূ’’তি ৰুচ্চতি. কেটূভেতি কিরিযাকপ্পৰিকপ্পানং কৰীনং উপকারকো গন্থো. নিঘণ্ডুযা সহ ৰত্ততীতি সনিঘণ্ডু, কেটুভেন সহ ৰত্ততীতি সকেটুভং, তস্মিং সনিঘণ্ডুসকেটুভে ৰেদত্তযে পারমিং গতাতি ¶ সম্বন্ধো. পদকাতি নামপদসমাসতদ্ধিতাখ্যাতকিতকাদিপদেসু ছেকা ¶ . ৰেয্যাকরণানি চন্দপাণিনীযকলাপাদিব্যাকরণে ছেকা. সধম্মে পারমিং গতাতি অত্তনো ধম্মে ব্রাহ্মণধম্মে ৰেদত্তযে পারমিং পরিযোসানং গতা পত্তাতি অত্থো.
‘‘উপ্পাতেসু নিমিত্তেসু, লক্খণেসু চ কোৰিদা;
পথব্যা ভূমন্তলিক্খে, মম সিস্সা সুসিক্খিতা’’.
তত্থ উক্কাপাতভূমিকম্পাদিকেসু উপ্পাতেসু চ সুভনিমিত্তাসুভনিমিত্তেসু চ ইত্থিলক্খণপুরিসলক্খণমহাপুরিসলক্খণেসু চ কোৰিদা ছেকা. পথৰিযা চ ভূমিযা চ সকললোকে চ অন্তলিক্খে আকাসে চাতি সব্বত্থ মম সিস্সা সুসিক্খিতা.
‘‘অপ্পিচ্ছা ¶ নিপকা এতে, অপ্পাহারা অলোলুপা;
লাভালাভেন সন্তুট্ঠা, পরিৰারেন্তি মং সদা’’.
তত্থ অপ্পিচ্ছাতি অপ্পকেনাপি যাপেন্তা. নিপকাতি নেপক্কসঙ্খাতায পঞ্ঞায সমন্নাগতা. অপ্পাহারাতি একাহারা একভত্তিকাতি অত্থো. অলোলুপাতি লোলুপতণ্হায অপ্পৰত্তনকা. লাভালাভেনাতি লাভেন অলাভেন চ সন্তুট্ঠা সোমনস্সা এতে মম সিস্সা সদা নিচ্চকালং মং পরিৰারেন্তি উপট্ঠহন্তীতি অত্থো.
‘‘ঝাযী ঝানরতা ধীরা, সন্তচিত্তা সমাহিতা;
আকিঞ্চঞ্ঞং পত্থযন্তা, পরিৰারেন্তি মং সদা’’.
তত্থ ঝাযীতি লক্খণূপনিজ্ঝানআরম্মণূপনিজ্ঝানেহি সমন্নাগতা. ঝাযনসীলা ৰা. ঝানরতাতি তেসু চ ঝানেসু রতা অল্লীনা. ধীরাতি ধিতিসম্পন্না. সন্তচিত্তাতি ৰূপসন্তমনা. সমাহিতাতি একগ্গচিত্তা. আকিঞ্চঞ্ঞন্তি নিপ্পলিবোধভাৰং. পত্থযন্তাতি ইচ্ছন্তা. ইত্থম্ভূতা মে সিস্সা সদা মং পরিৰারেন্তীতি সম্বন্ধো.
‘‘অভিঞ্ঞাপারমিপ্পত্তা, পেত্তিকে গোচরে রতা;
অন্তলিক্খচরা ধীরা, পরিৰারেন্তি মং সদা’’.
তত্থ অভিঞ্ঞাপারমিপ্পত্তাতি পঞ্চসু অভিঞ্ঞাসু পারমিং পরিযোসানং পত্তা পূরিতাতি অত্থো. পেত্তিকে গোচরে রতাতি বুদ্ধানুঞ্ঞাতায অৰিঞ্ঞত্তিযা ¶ লদ্ধে আহারে রতাতি অত্থো. অন্তলিক্খচরাতি ¶ অন্তলিক্খেন আকাসেন গচ্ছন্তা আগচ্ছন্তা চাতি অত্থো. ধীরাতি থিরভূতা সীহব্যগ্ঘাদিপরিস্সযে অচ্ছম্ভিতসভাৰাতি অত্থো. এৰংভূতা মম তাপসা সদা মং পরিৰারেন্তীতি অত্থো.
‘‘সংৰুতা ছসু দ্ৰারেসু, অনেজা রক্খিতিন্দ্রিযা;
অসংসট্ঠা চ তে ধীরা, মম সিস্সা দুরাসদা’’.
তত্থ চক্খাদীসু ছসু দ্ৰারেসু রূপাদীসু ছসু আরম্মণেসু সংৰুতা পিহিতা পটিচ্ছন্না, রক্খিতগোপিতদ্ৰারাতি অত্থো. অনেজা নিত্তণ্হা রক্খিতিন্দ্রিযা গোপিতচক্খাদিইন্দ্রিযা অসংসট্ঠা ঞাতীহি ¶ গহট্ঠেহি অমিস্সীভূতাতি অত্থো. দুরাসদাতি দুট্ঠু আসদা, আসাদেতুং ঘট্টেতুং অসক্কুণেয্যা অযোগ্গাতি অত্থো.
‘‘পল্লঙ্কেন নিসজ্জায, ঠানচঙ্কমনেন চ;
ৰীতিনামেন্তি তে রত্তিং, মম সিস্সা দুরাসদা’’.
তত্থ মম সিস্সা পল্লঙ্কেন ঊরুবদ্ধাসনেন সেয্যং ৰিহায নিসজ্জায চ ঠানেন চ চঙ্কমেন চ সকলং রত্তিং ৰিসেসেন অতিনামেন্তি অতিক্কামেন্তীতি সম্বন্ধো.
‘‘রজনীযে ন রজ্জন্তি, দুস্সনীযে ন দুস্সরে;
মোহনীযে ন মুয্হন্তি, মম সিস্সা দুরাসদা’’.
তে ইত্থম্ভূতা মম সিস্সা তাপসা রজনীযে রজ্জিতব্বে ৰত্থুস্মিং ন রজ্জন্তি রজ্জং ন উপ্পাদেন্তি. দুস্সনীযে দুস্সিতব্বে দোসং উপ্পাদেতুং যুত্তে ৰত্থুম্হি ন দুস্সরে দোসং ন করোন্তি. মোহনীযে মোহিতুং যুত্তে ৰত্থুম্হি ন মুয্হন্তি মোহং ন করোন্তি, পঞ্ঞাসম্পযুত্তা ভৰন্তীতি অত্থো.
‘‘ইদ্ধিং ৰীমংসমানা তে, ৰত্তন্তি নিচ্চকালিকং;
পথৰিং তে পকম্পেন্তি, সারম্ভেন দুরাসদা’’.
তে মম সিস্সা ‘‘একোপি হুত্ৰা বহুধা হোতি, বহুধাপি হুত্ৰা একো হোতী’’তিআদিকং (পটি. ম. ১.১০২) ইদ্ধিৰিকুব্বনং নিচ্চকালিকং ৰীমংসমানা ৰত্তন্তীতি ¶ সম্বন্ধো. তে মম সিস্সা আকাসেপি উদকেপি পথৰিং নিম্মিনিত্ৰা ইরিযাপথং পকম্পেন্তীতি অত্থো. সারম্ভেন যুগগ্গাহেন কলহকরণেন ন আসাদেতব্বাতি অত্থো.
‘‘কীল়মানা ¶ চ তে সিস্সা, কীল়ন্তি ঝানকীল়িতং;
জম্বুতো ফলমানেন্তি, মম সিস্সা দুরাসদা’’.
তে মম সিস্সা কীল়মানা পঠমজ্ঝানাদিকীল়ং কীল়ন্তি লল়ন্তি রমন্তীতি অত্থো. জম্বুতো ¶ ফলমানেন্তীতি হিমৰন্তম্হি সতযোজনুব্বেধজম্বুরুক্খতো ঘটপ্পমাণং জম্বুফলং ইদ্ধিযা গন্ত্ৰা আনেন্তীতি অত্থো.
‘‘অঞ্ঞে গচ্ছন্তি গোযানং, অঞ্ঞে পুব্বৰিদেহকং;
অঞ্ঞে চ উত্তরকুরুং, এসনায দুরাসদা’’.
তেসং মম সিস্সানং অন্তরে অঞ্ঞে একচ্চে গোযানং অপরগোযানং দীপং গচ্ছন্তি, একচ্চে পুব্বৰিদেহকং দীপং গচ্ছন্তি, একচ্চে উত্তরকুরুং দীপং গচ্ছন্তি, তে দুরাসদা এতেসু ঠানেসু এসনায গৰেসনায পচ্চযপরিযেসনায গচ্ছন্তীতি সম্বন্ধো.
‘‘পুরতো পেসেন্তি খারিং, পচ্ছতো চ ৰজন্তি তে;
চতুৰীসসহস্সেহি, ছাদিতং হোতি অম্বরং’’.
তে মম সিস্সা আকাসেন গচ্ছমানা খারিং তাপসপরিক্খারভরিতং কাজং পুরতো পেসেন্তি পঠমং অভিমুখঞ্চ তং পেসেত্ৰা সযং তস্স পচ্ছতো গচ্ছন্তীতি অত্থো. এৰং গচ্ছমানেহি চতুৰীসসহস্সেহি তাপসেহি অম্বরং আকাসতলং ছাদিতং পটিচ্ছন্নং হোতীতি সম্বন্ধো.
‘‘অগ্গিপাকী অনগ্গী চ, দন্তোদুক্খলিকাপি চ;
অস্মেন কোট্টিতা কেচি, পৰত্তফলভোজনা’’.
তত্থ কেচি একচ্চে মম সিস্সা অগ্গিপাকী ফলাফলপণ্ণাদযো পচিত্ৰা খাদন্তি, একচ্চে অনগ্গী অগ্গীহি অপচিত্ৰা আমকমেৰ খাদন্তি, একচ্চে দন্তিকা দন্তেহিযেৰ তচং উপ্পাটেত্ৰা খাদন্তি. একচ্চে উদুক্খলিকা উদুক্খলেহি কোট্টেত্ৰা খাদন্তি. একচ্চে অস্মেন কোট্টিতা পাসাণেন কোট্টেত্ৰা খাদন্তি. একচ্চে সযংপতিতফলাহারাতি সম্বন্ধো.
‘‘উদকোরোহণা ¶ কেচি, সাযং পাতো সুচীরতা;
তোযাভিসেচনকরা, মম সিস্সা দুরাসদা’’.
দুরাসদা মম সিস্সা কেচি সুচীরতা সুদ্ধিকামা সাযং পাতো চ উদকোরোহণা উদকপৰেসকাতি অত্থো. কেচি তোযাভিসেচনকরা উদকেন অত্তনি অভিসিঞ্চনকরাতি অত্থো.
‘‘পরূল়্হকচ্ছনখলোমা ¶ ¶ , পঙ্কদন্তা রজস্সিরা;
গন্ধিতা সীলগন্ধেন, মম সিস্সা দুরাসদা’’.
তত্থ তে দুরাসদা মম সিস্সা কচ্ছেসু উভযকচ্ছেসু চ হত্থপাদেসু চ পরূল়্হা সঞ্জাতা, দীঘনখলোমাতি অত্থো. খুরকম্মরহিতত্তা অমণ্ডিতা অপসাধিতাতি অধিপ্পাযো. পঙ্কদন্তাতি ইট্ঠকচুণ্ণখীরপাসাণচুণ্ণাদীহি ধৰলমকতত্তা মলগ্গহিতদন্তাতি অত্থো. রজস্সিরাতি তেলমক্খনাদিরহিতত্তা ধূলীহি মক্খিতসীসাতি অত্থো. গন্ধিতা সীলগন্ধেনাতি ঝানসমাধিসমাপত্তীহি সম্পযুত্তসীলেন সমঙ্গীভূতত্তা লোকিযসীলগন্ধেন সব্বত্থ সুগন্ধীভূতাতি অত্থো. মম সিস্সা দুরাসদাতি ইমেহি ৰুত্তপ্পকারগুণেহি সমন্নাগতত্তা আসাদেতুং ঘট্টেতুং অসক্কুণেয্যা মম সিস্সাতি সম্বন্ধো.
‘‘পাতোৰ সন্নিপতিত্ৰা, জটিলা উগ্গতাপনা;
লাভালাভং পকিত্তেত্ৰা, গচ্ছন্তি অম্বরে তদা’’.
তত্থ পাতোৰ সন্নিপতিত্ৰাতি সত্তম্যত্থে তোপচ্চযো, পাতরাসকালেযেৰ মম সন্তিকে রাসিভূতাতি অত্থো. উগ্গতাপনা পাকটতপা পত্থটতপা জটিলা জটাধারিনো তাপসা. লাভালাভং পকিত্তেত্ৰা খুদ্দকে চ মহন্তে চ লাভে পাকটে কত্ৰা তদা তস্মিং কালে অম্বরে আকাসতলে গচ্ছন্তীতি সম্বন্ধো.
১৯২. পুন তেসংযেৰ গুণে পকাসেন্তো এতেসং পক্কমন্তানন্তিআদিমাহ. তত্থ আকাসে ৰা থলে ৰা পক্কমন্তানং গচ্ছন্তানং এতেসং তাপসানং ৰাকচীরজনিতো মহাসদ্দো পৰত্ততীতি অত্থো. মুদিতা হোন্তি দেৰতাতি এৰং মহাসদ্দং পৰত্তেত্ৰা গচ্ছন্তানং অজিনচম্মসদ্দেন ¶ সন্তুট্ঠা ‘‘সাধু সাধু, অয্যা’’তি সোমনস্সজাতা দেৰতা মুদিতা সন্তুট্ঠা হোন্তীতি সম্বন্ধো.
১৯৩. দিসোদিসন্তি তে ইসযো অন্তলিক্খচরা আকাসচারিনো দক্খিণাদিসানুদিসং পক্কমন্তি গচ্ছন্তীতি সম্বন্ধো. সকে বলেনুপত্থদ্ধাতি অত্তনো সরীরবলেন ৰা ঝানবলেন ৰা সমন্নাগতা যদিচ্ছকং যত্থ যত্থ গন্তুকামা, তত্থ তত্থেৰ গচ্ছন্তীতি সম্বন্ধো.
১৯৪. পুন তেসমেৰানুভাৰং পকাসেন্তো পথৰীকম্পকা এতেতিআদিমাহ. তদা এতে সব্বত্থ ইচ্ছাচারা পথৰীকম্পকা মেদনীসঞ্চলনজাতিকা নভচারিনো আকাসচারিনো. উগ্গতেজাতি ¶ উগ্গততেজা পত্থটতেজা দুপ্পসহা পসয্হ অভিভৰিত্ৰা পৰত্তিতুং অসক্কুণেয্যাতি দুপ্পসহা. সাগরোৰ অখোভিযাতি অঞ্ঞেহি অখোভিযো অনালুল়িতো সাগরো ইৰ সমুদ্দো ৰিয অঞ্ঞেহি অখোভিযা কম্পেতুং অসক্কুণেয্যা হোন্তীতি সম্বন্ধো.
১৯৫. ঠানচঙ্কমিনো কেচীতি তেসং মম সিস্সানং অন্তরে একচ্চে ইসযো ঠানিরিযাপথচঙ্কমনিরিযাপথসম্পন্না, একচ্চে ইসযো নেসজ্জিকা ¶ নিসজ্জিরিযাপথসম্পন্না, একচ্চে ইসযো পৰত্তভোজনা সযংপতিতপণ্ণাহারা এৰরূপেহি গুণেহি যুত্তত্তা দুরাসদাতি সম্বন্ধো.
১৯৬. তে সব্বে থোমেন্তো মেত্তাৰিহারিনোতিআদিমাহ. তত্থ ‘‘অপরিমাণেসু চক্কৰাল়েসু অপরিমাণা সত্তা সুখী হোন্তূ’’তিআদিনা সিনেহলক্খণায মেত্তায ফরিত্ৰা ৰিহরন্তি, অত্তভাৰং পৰত্তেন্তীতি মেত্তাৰিহারিনো এতে মম সিস্সাতি অত্থো. সব্বে তে ইসযো সব্বপাণিনং সব্বেসং সত্তানং হিতেসী হিতগৰেসকা. অনত্তুক্কংসকা অত্তানং ন উক্কংসকা অমানিনো কস্সচি কঞ্চি পুগ্গলং ন ৰম্ভেন্তি নীচং কত্ৰা ন মঞ্ঞন্তীতি অত্থো.
১৯৭. তে মম সিস্সা সীলসমাধিসমাপত্তিগুণযুত্তত্তা সীহরাজা ইৰ অচ্ছম্ভীতা নিব্ভযা, গজরাজা ইৰ হত্থিরাজা ৰিয থামৰা সরীরবলঝানবলসম্পন্না ব্যগ্ঘরাজা ইৰ, দুরাসদা ঘট্টেতুমসক্কুণেয্যা মম সন্তিকে আগচ্ছন্তীতি সম্বন্ধো.
১৯৮. ততো ¶ অত্তনো আনুভাৰস্স দস্সনলেসেন পকাসেন্তো ৰিজ্জাধরাতিআদিমাহ. তত্থ মন্তসজ্ঝাযাদিৰিজ্জাধরা চ রুক্খপব্বতাদীসু ৰসন্তা ভুম্মদেৰতা চ ভূমট্ঠথলট্ঠা নাগা চ গন্ধব্বদেৰা চ চণ্ডা রক্খসা চ কুম্ভণ্ডা দেৰা চ দানৰা দেৰা চ ইচ্ছিতিচ্ছিতনিম্মানসমত্থা গরুল়া চ তং সরং উপজীৰন্তীতি সম্বন্ধো, তস্মিং সরে সরস্স সমীপে ৰসন্তীতি অত্থো.
১৯৯. পুনপি তেসংযেৰ অত্তনো সিস্সতাপসানং গুণে ৰণ্ণেন্তো তে জটা খারিভরিতাতিআদিমাহ. তং সব্বং উত্তানত্থমেৰ. খারিভারন্তি উদঞ্চনকমণ্ডলুআদিকং তাপসপরিক্খারং.
২০৭. পুনপি অত্তনো গুণে পকাসেন্তো উপ্পাতে সুপিনে চাপীতিআদিমাহ. তত্থ ব্রাহ্মণসিপ্পেসু ¶ নিপ্ফত্তিং গতত্তা নক্খত্তপাঠে চ ছেকত্তা ‘‘ইমস্স রাজকুমারস্স উপ্পন্ননক্খত্তং সুভং অসুভ’’ন্তি উপ্পাতলক্খণে চ সুপিনে চ পৰত্তিং পুচ্ছিতেন ‘‘ইদং সুপিনং সুভং, ইদং অসুভ’’ন্তি সুপিননিপ্ফত্তিকথনে চ সব্বেসং ইত্থিপুরিসানং হত্থপাদলক্খণকথনে চ সুট্ঠু সিক্খিতো সকলজম্বুদীপে পৰত্তমানং মন্তপদং লক্খণমন্তকোট্ঠাসং সব্বং অহং তদা মম তাপসকালে ধারেমীতি সম্বন্ধো.
২০৮. অত্তনো ব্যাকরণং বুদ্ধগুণপুব্বঙ্গমং পকাসেন্তো অনোমদস্সীতিআদিমাহ. তত্থ ন ওমকন্তি অনোমং. মংসচক্খুদিব্বচক্খুসমন্তচক্খুধম্মচক্খুবুদ্ধচক্খূহি ¶ সব্বসত্তানং পস্সনং দস্সনং নাম, অনোমং দস্সনং যস্স ভগৰতো সো ভগৰা অনোমদস্সী. ভাগ্যৰন্ততাদীহি কারণেহি ভগৰা লোকস্স জেট্ঠসেট্ঠত্তা লোকজেট্ঠো উসভো নিসভো আসভোতি তযো গৰজেট্ঠকা. তত্থ গৰসতজেট্ঠকো উসভো, গৰসহস্সজেট্ঠকো নিসভো, গৰসতসহস্সজেট্ঠকো আসভো, নরানং আসভো নরাসভো পটিৰিদ্ধসব্বধম্মো, সম্বুদ্ধো ৰিৰেককামো একীভাৰং ইচ্ছন্তো হিমৰন্তং হিমালযপব্বতং উপাগমীতি সম্বন্ধো.
২০৯. অজ্ঝোগাহেত্ৰা হিমৰন্তন্তি হিমৰন্তসমীপং ওগাহেত্ৰা পৰিসিত্ৰাতি অত্থো. সেসং উত্তানত্থমেৰ.
২১০-১. জলিতং ¶ জলমানং ইন্দীৰরপুপ্ফং ইৰ, হুতাসনং হোমস্স আসনং, আদিত্তং আভাযুতং অগ্গিক্খন্ধং ইৰ, গগনে আকাসে জোতমানং ৰিজ্জু ইৰ, সুট্ঠু ফুল্লং সালরাজং ইৰ, নিসিন্নং লোকনাযকং অদ্দসন্তি সম্বন্ধো.
২১৩. দেৰানং দেৰো দেৰদেৰো, তং দেৰদেৰং দিস্ৰান তস্স লক্খণং দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণসঞ্জাননকারণং. ‘‘বুদ্ধো নু খো ন ৰা বুদ্ধো’’তি উপধারযিং ৰিচারেসিং. চক্খুমং পঞ্চহি চক্খূহি চক্খুমন্তং জিনং কেন কারণেন পস্সামীতি সম্বন্ধো.
২১৪. চরণুত্তমে উত্তমপাদতলে সহস্সারানি চক্কলক্খণানি দিস্সন্তি, অহং তস্স ভগৰতো তানি লক্খণানি দিস্ৰা তথাগতে নিট্ঠং গচ্ছিং সন্নিট্ঠানং অগমাসি, নিস্সন্দেহো আসিন্তি অত্থো. সেসং উত্তানত্থমেৰ.
২১৮. সযম্ভূ সযমেৰ ভূতা. অমিতোদয অমিতানং অপরিমাণানং গুণানং উদয উট্ঠানট্ঠান ¶ , ইদং পদদ্ৰযং আলপনমেৰ. ইমং লোকং ইমং সত্তলোকং সং সুট্ঠু উদ্ধরসি সংসারতো উদ্ধরিত্ৰা নিব্বানথলং পাপেসীতি অত্থো. তে সব্বে সত্তা তৰ দস্সনং আগম্ম আগন্ত্ৰা কঙ্খাসোতং ৰিচিকিচ্ছামহোঘং তরন্তি অতিক্কমন্তীতি সম্বন্ধো.
২১৯. ভগৰন্তং থোমেন্তো তাপসো তুৰং সত্থাতিআদিমাহ. তত্থ, ভন্তে, সব্বঞ্ঞু তুৰং সদেৰকস্স লোকস্স সত্থা আচরিযো উত্তমট্ঠেন ত্ৰমেৰ কেতু উচ্চো, সকললোকে পকাসনট্ঠেন ত্ৰমেৰ ধজো, লোকত্তযে উগ্গতত্তা ত্ৰমেৰ যূপো উস্সাপিতথম্ভসদিসো, পাণিনং সব্বসত্তানং ত্ৰমেৰ পরাযণো উত্তমগমনীযট্ঠানং ত্ৰমেৰ ¶ পতিট্ঠা পতিট্ঠট্ঠানং লোকস্স মোহন্ধকারৰিধমনতো ত্ৰমেৰ দীপো তেলপদীপো ৰিয, দ্ৰিপদুত্তমো দ্ৰিপদানং দেৰব্রহ্মমনুস্সানং উত্তমো সেট্ঠোতি সম্বন্ধো.
২২০. পুন ভগৰন্তংযেৰ থোমেন্তো সক্কা সমুদ্দে উদকন্তিআদিমাহ. তত্থ চতুরাসীতিযোজনসহস্সগম্ভীরে সমুদ্দে উদকং আল়্হকেন ¶ পমেতুং মিনিতুং সক্কা ভৰেয্য, ভন্তে, সব্বঞ্ঞু তৰ ঞাণং ‘‘এত্তকং পমাণ’’ন্তি পমেতৰে মিনিতুং ন ত্ৰেৰ সক্কাতি অত্থো.
২২১. তুলমণ্ডলে তুলপঞ্জরে ঠপেত্ৰা পথৰিং মেদনিং ধারেতুং সক্কা, ভন্তে, সব্বঞ্ঞু তৰ ঞাণং ধারেতুং ন তু এৰ সক্কাতি সম্বন্ধো.
২২২. ভন্তে, সব্বঞ্ঞু আকাসো সকলন্তলিক্খং রজ্জুযা ৰা অঙ্গুলেন ৰা মিনিতুং সক্কা ভৰেয্য, তৰ পন ঞাণং ঞাণাকাসং ন তু এৰ পমেতৰে মিনিতুং সক্কাতি অত্থো.
২২৩. মহাসমুদ্দে উদকন্তি চতুরাসীতিযোজনসহস্সগম্ভীরে সাগরে অখিলং উদকঞ্চ, চতুনহুতাধিকদ্ৰিযোজনসতসহস্সবহলং অখিলং পথৰিঞ্চ জহে জহেয্য অতিক্কমেয্য সমং করেয্য বুদ্ধস্স ঞাণং উপাদায গহেত্ৰা তুলেয্য সমং করেয্য. উপমাতো উপমাৰসেন ন যুজ্জরে ন যোজেয্যুং. ঞাণমেৰ অধিকন্তি অত্থো.
২২৪. চক্খুম পঞ্চহি চক্খূহি চক্খুমন্ত, আলপনমেতং. সহ দেৰেহি পৰত্তস্স লোকস্স, ভুম্মত্থে সামিৰচনং. সদেৰকে লোকস্মিং অন্তরে যেসং যত্তকানং সত্তানং চিত্তং পৰত্ততি. এতে তত্তকা সচিত্তকা সত্তা তৰ ঞাণম্হি অন্তোজালগতা ঞাণজালস্মিং অন্তো পৰিট্ঠাতি সম্বন্ধো, ঞাণজালেন সব্বসত্তে পস্সসীতি অত্থো.
২২৫. ভন্তে ¶ , সব্বঞ্ঞু সব্বধম্মজাননক, ত্ৰং যেন ঞাণেন চতুমগ্গসম্পযুত্তেন সকলং উত্তমং বোধিং নিব্বানং পত্তো অধিগতো অসি ভৰসি, তেন ঞাণেন পরতিত্থিযে অঞ্ঞতিত্থিযে মদ্দসী অভিভৰসীতি সম্বন্ধো.
২২৬. তেন তাপসেন থোমিতাকারং পকাসেন্তা ধম্মসঙ্গাহকা থেরা ইমা গাথা থৰিত্ৰানাতি আহংসু. তত্থ ইমা গাথাতি এত্তকাহি গাথাহি থৰিত্ৰান থোমনং কত্ৰান নামেন সুরুচি নাম তাপসো সেসট্ঠকথাসু (অ. নি. অট্ঠ. ১.১.১৮৯-১৯০; ধ. প. অট্ঠ. ১.সারিপুত্তত্থেরৰত্থু) পন ‘‘সরদমাণৰো’’তি আগতো. সো অট্ঠকথানযতো পাঠোযেৰ পমাণং, অথ ৰা সুন্দরা রুচি অজ্ঝাসযো নিব্বানালযো অস্সাতি সুরুচি. সরতি গচ্ছতি ইন্দ্রিযদমনায ¶ পৰত্ততীতি সরদো, ইতি দ্ৰযম্পি তস্সেৰ নামং. সো সুরুচিতাপসো অজিনচম্মং পত্থরিত্ৰান পথৰিযং নিসীদি, অচ্চাসন্নাদযো ছ নিসজ্জদোসে ৰজ্জেত্ৰা সরদো নিসীদীতি অত্থো.
২২৭. তত্থ নিসিন্নো তাপসো তস্স ভগৰতো ঞাণমেৰ থোমেন্তো চুল্লাসীতিসহস্সানীতিআদিমাহ ¶ . তত্থ চুল্লাসীতিসহস্সানীতি চতুরাসীতিসহস্সানি, গিরিরাজা মেরুপব্বতরাজা, মহণ্ণৰে সাগরে অজ্ঝোগাল়্হো অধিওগাল়্হো পৰিট্ঠো, তাৰদেৰ তত্তকানি চতুরাসীতিসহস্সানি অচ্চুগ্গতো অতিউগ্গতো ইদানি পৰুচ্চতীতি সম্বন্ধো.
২২৮. তাৰ অচ্চুগ্গতো তথা অতিউগ্গতো নেরু, সো মহানেরু আযতো উচ্চতো চ ৰিত্থারতো চ এৰং মহন্তো নেরুরাজা কোটিসতসহস্সিযো সঙ্খাণুভেদেন চুণ্ণিতো চুণ্ণৰিচুণ্ণং কতো অসি.
২২৯. ভন্তে, সব্বঞ্ঞু তৰ ঞাণং লক্খে ঠপিযমানম্হি ঞাণে সতং ৰা সহস্সং ৰা সতসহস্সং ৰা একেকং বিন্দুং কত্ৰা ঠপিতে তদেৰ মহানেরুস্স চুণ্ণং খযং গচ্ছেয্য, তৰ ঞাণং পমেতৰে পমাণং কাতুং এৰ ন সক্কাতি সম্বন্ধো.
২৩০. সুখুমচ্ছিকেন সুখুমচ্ছিদ্দেন জালেন যো সকলমহাসমুদ্দে উদকং পরিক্খিপে সমন্ততো পরিক্খং করেয্য, এৰং পরিক্খিতে যে কেচি পাণা উদকে জাতা সব্বে তে অন্তোজালগতা সিযুং ভৰেয্যুন্তি অত্থো.
২৩১. তমুপমেয্যং ¶ দস্সেন্তো তথেৰ হীতিআদিমাহ. তত্থ যথা উদজা পাণা অন্তোজালগতা হোন্তি, তথেৰ মহাৰীর মহাবোধিঅধিগমায ৰীরিযকর. যে কেচি পুথু অনেকা তিত্থিযা মিচ্ছা তিত্থকরা দিট্ঠিগহনপক্খন্দা দিট্ঠিসঙ্খাতগহনং পৰিট্ঠা পরামাসেন সভাৰতো পরতো আমসনলক্খণায দিট্ঠিযা মোহিতা পিহিতা সন্তি.
২৩২. তৰ ¶ সুদ্ধেন নিক্কিলেসেন ঞাণেন অনাৰরণদস্সিনা সব্বধম্মানং আৰরণরহিতদস্সনসীলেন এতে সব্বে তিত্থিযা অন্তোজালগতা ঞাণজালস্সন্তো পৰেসিতা ৰা তথেৰাতি সম্বন্ধো. ঞাণং তে নাতিৰত্তরেতি তৰ ঞাণং তে তিত্থিযা নাতিক্কমন্তীতি অত্থো.
২৩৩. এৰং ৰুত্তথোমনাৰসানে ভগৰতো অত্তনো ব্যাকরণারব্ভং দস্সেতুং ভগৰা তম্হি সমযেতিআদিমাহ. তত্থ যস্মিং সমযে তাপসো ভগৰন্তং থোমেসি, তস্মিং থোমনায পরিযোসানকালে সঙ্খ্যাতিক্কন্তপরিৰারতায মহাযসো অনোমদস্সী ভগৰা কিলেসমারাদীনং জিতত্তা জিনো. সমাধিম্হা অপ্পিতসমাধিতো ৰুট্ঠহিত্ৰা সকলজম্বুদীপং দিব্বচক্খুনা ওলোকেসীতি সম্বন্ধো.
২৩৪-৫. তস্স অনোমদস্সিস্স ভগৰতো মুনিনো মোনসঙ্খাতেন ঞাণেন সমন্নাগতস্স নিসভো নাম সাৰকো সন্তচিত্তেহি ৰূপসন্তকিলেসমানসেহি তাদীহি ইট্ঠানিট্ঠেসু অকম্পিযসভাৰত্তা, তাদিভি খীণাসৰেহি সুদ্ধেহি পরিসুদ্ধকাযকম্মাদিযুত্তেহি ছল়ভিঞ্ঞেহি তাদীহি অট্ঠহি লোকধম্মেহি অকম্পনসভাৰেহি সতসহস্সেহি পরিৰুতো বুদ্ধস্স চিত্তং, অঞ্ঞায জানিত্ৰা লোকনাযকং উপেসি, তাৰদেৰ সমীপং অগমাসীতি সম্বন্ধো.
২৩৬. তে ¶ তথা আগতা সমানা তত্থ ভগৰতো সমীপে. অন্তলিক্খে আকাসে ঠিতা ভগৰন্তং পদক্খিণং অকংসু. তে সব্বে পঞ্জলিকা নমস্সমানা আকাসতো বুদ্ধস্স সন্তিকে ওতরুং ওরোহিংসূতি সম্বন্ধো.
২৩৭. পুন ব্যাকরণদানস্স পুব্বভাগকারণং পকাসেন্তো সিতং পাতুকরীতিআদিমাহ. তং সব্বং উত্তানত্থমেৰ.
২৪১. যো মং পুপ্ফেনাতি যো তাপসো মযি চিত্তং পসাদেত্ৰা অনেকপুপ্ফেন মং পূজেসি, ঞাণঞ্চ ¶ মে অনু পুনপ্পুনং থৰি থোমেসি, তমহন্তি তং তাপসং অহং কিত্তযিস্সামি পাকটং করিস্সামি, মম ভাসতো ভাসন্তস্স ৰচনং সুণোথ সৰনৰিসযং করোথ মনসি করোথ.
২৫০. পচ্ছিমে ¶ ভৰসম্পত্তেতি ব্যাকরণং দদমানো ভগৰা আহ. তত্থ পচ্ছিমে পরিযোসানভূতে ভৰে সম্পত্তে সতি. মনুস্সত্তং মনুস্সজাতিং গমিস্সতি, মনুস্সলোকে উপ্পজ্জিস্সতীতি অত্থো. রূপসারধনসারৰযসারকুলসারভোগসারপুঞ্ঞসারাদীহি সারেহি সারৰন্ততায সারী নাম ব্রাহ্মণী কুচ্ছিনা ধারযিস্সতি.
২৫৩. ব্যাকরণমূলমারভি অপরিমেয্যে ইতো কপ্পেতি. এত্থ দ্ৰিন্নং অগ্গসাৰকানং একং অসঙ্খ্যেয্যং কপ্পসতসহস্সঞ্চ পারমী পূরিতা, তথাপি গাথাবন্ধসুখত্থং অন্তরকপ্পানি উপাদায এৰং ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং.
২৫৪. ‘‘সারিপুত্তোতি নামেন, হেস্সতি অগ্গসাৰকো’’তি ব্যাকরণমদাসি, ব্যাকরণং দত্ৰা তং থোমেন্তো সো ভগৰা অযং ভাগীরথীতিআদিমাহ. গঙ্গা, যমুনা, সরভূ, মহী, অচিরৰতীতি ইমাসং পঞ্চন্নং গঙ্গানং অন্তরে অযং ভাগীরথী নাম পঠমমহাগঙ্গা হিমৰন্তা পভাৰিতা হিমৰন্ততো আগতা অনোতত্তদহতো পভৰা, মহোদধিং মহাউদকক্খন্ধং অপ্পযন্তি পাপুণন্তি, মহাসমুদ্দং মহাসাগরং অপ্পেতি উপগচ্ছতি যথা, তথা এৰ অযং সারিপুত্তো সকে তীসু ৰিসারদো অত্তনো কুলে পৰত্তমানেসু তীসু ৰেদেসু ৰিসারদো অপক্খলিতঞাণো পত্থটঞাণো. পঞ্ঞায পারমিং গন্ত্ৰা অত্তনো সাৰকঞাণস্স পরিযোসানং গন্ত্ৰা, পাণিনে সব্বসত্তে তপ্পযিস্সতি সন্তপ্পেস্সতি সুহিত্তভাৰং করিস্সতীতি অত্থো.
২৫৭. হিমৰন্তমুপাদাযাতি হিমালযপব্বতং আদিং কত্ৰা মহোদধিং মহাসমুদ্দং উদকভারং সাগরং পরিযোসানং কত্ৰা এত্থন্তরে এতেসং দ্ৰিন্নং পব্বতসাগরানং মজ্ঝে যং পুলিনং যত্তকা ৰালুকরাসি অত্থি, গণনাতো গণনৰসেন অসঙ্খিযং সঙ্খ্যাতিক্কন্তং ¶ .
২৫৮. তম্পি সক্কা অসেসেনাতি তং পুলিনম্পি নিসেসেন সঙ্খাতুং সক্কা সক্কুণেয্য ভৰেয্য, সা গণনা যথা হোতীতি সম্বন্ধো. তথা সারিপুত্তস্স পঞ্ঞায অন্তো পরিযোসানং ন ত্ৰেৰ ভৰিস্সতীতি অত্থো.
২৫৯. লক্খে…পে… ¶ ¶ ভৰিস্সতীতি লক্খে ঞাণলক্খে ঞাণস্স একস্মিং কলে ঠপিযমানম্হি ঠপিতে সতি গঙ্গায ৰালুকা খীযে পরিক্খযং গচ্ছেয্যাতি অত্থো.
২৬০. মহাসমুদ্দেতি চতুরাসীতিযোজনসহস্সগম্ভীরে চতুমহাসাগরে ঊমিযো গাৰুতাদিভেদা তরঙ্গরাসযো গণনাতো অসঙ্খিযা সঙ্খ্যাৰিরহিতা যথা হোন্তি, তথেৰ সারিপুত্তস্স পঞ্ঞায অন্তো পরিযোসানং ন হেস্সতি ন ভৰিস্সতীতি সম্বন্ধো.
২৬১. সো এৰং পঞ্ঞৰা সারিপুত্তো গোতমগোত্তত্তা গোতমং সক্যকুলে জেট্ঠকং সক্যপুঙ্গৰং সম্বুদ্ধং আরাধযিত্ৰা ৰত্তপটিপত্তিসীলাচারাদীহি চিত্তারাধনং কত্ৰা পঞ্ঞায সাৰকঞাণস্স পারমিং পরিযোসানং গন্ত্ৰা তস্স ভগৰতো অগ্গসাৰকো হেস্সতীতি সম্বন্ধো.
২৬২. সো এৰং অগ্গসাৰকট্ঠানং পত্তো সক্যপুত্তেন ভগৰতা ইট্ঠানিট্ঠেসু অকম্পিযসভাৰেন পৰত্তিতং পাকটং কতং ধম্মচক্কং সদ্ধম্মং অনুৰত্তেস্সতি অৰিনস্সমানং ধারেস্সতি. ধম্মৰুট্ঠিযো ধম্মদেসনাসঙ্খাতা ৰুট্ঠিযো ৰস্সেন্তো দেসেন্তো পকাসেন্তো ৰিৰরন্তো ৰিভজন্তো উত্তানীকরোন্তো পৰত্তিস্সতীতি অত্থো.
২৬৩. গোতমো সক্যপুঙ্গৰো ভগৰা এতং সব্বং অভিঞ্ঞায ৰিসেসেন ঞাণেন জানিত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘে অরিযপুগ্গলমজ্ঝে নিসীদিত্ৰা অগ্গট্ঠানে সকলপঞ্ঞাদিগুণগণাভিরমে উচ্চট্ঠানে ঠপেস্সতীতি সম্বন্ধো.
২৬৪. এৰং সো লদ্ধব্যাকরণো সোমনস্সপ্পত্তো পীতিসোমনস্সৰসেন উদানং উদানেন্তো অহো মে সুকতং কম্মন্তিআদিমাহ. তত্থ অহোতি ৰিম্হযত্থে নিপাতো. অনোমদস্সিস্স ভগৰতো সত্থুনো গরুনো সুকতং সুট্ঠু কতং সদ্দহিত্ৰা কতং কম্মং পুঞ্ঞকোট্ঠাসং অহো ৰিম্হযং অচিন্তেয্যানুভাৰন্তি অত্থো. যস্স ভগৰতো অহং কারং পুঞ্ঞসম্ভারং কত্ৰা সব্বত্থ সকলগুণগণে পারমিং পরিযোসানং গতো পরমং কোটিং সম্পত্তো, সো ভগৰা অহো ৰিম্হযোতি সম্বন্ধো.
২৬৫. অপরিমেয্যেতি ¶ সঙ্খ্যাতিক্কন্তকালস্মিং কতং কুসলকম্মং, মে ময্হং ইধ ইমস্মিং পচ্ছিমত্তভাৰে ফলং ৰিপাকং দস্সেসি. সুমুত্তো সুট্ঠু ৰিমুত্তো ছেকেন ধনুগ্গহেন খিত্তো ¶ সরৰেগো ইৰ অহং তেন পুঞ্ঞফলেন কিলেসে ঝাপযিং ঝাপেসিন্তি অত্থো.
২৬৬. অত্তনো ¶ এৰ ৰীরিযং পকাসেন্তো অসঙ্খতন্তিআদিমাহ. তত্থ অসঙ্খতন্তি ন সঙ্খতং, পচ্চযেহি সমাগম্ম ন কতন্তি অত্থো. তং অসঙ্খতং নিব্বানং কিলেসকালুস্সিযাভাৰেন অচলং কতসম্ভারানং পতিট্ঠট্ঠেন পদং গৰেসন্তো পরিযেসন্তো সব্বে তিত্থিযে সকলে তিত্থকরে দিট্ঠুপ্পাদকে পুগ্গলে ৰিচিনং উপপরিক্খন্তো এসাহং এসো অহং ভৰে কামভৰাদিকে ভৰে সংসরিং পরিব্ভমিন্তি সম্বন্ধো.
২৬৭-৮. অত্তনো অধিপ্পাযং পকাসেন্তো যথাপি ব্যাধিতো পোসোতিআদিমাহ. তত্থ ব্যাধিতোতি ব্যাধিনা পীল়িতো পোসো পুরিসো ওসধং পরিযেসেয্য যথা, তথা অহং অসঙ্খতং অমতং পদং নিব্বানং গৰেসন্তো অব্বোকিণ্ণং অৰিচ্ছিন্নং নিরন্তরং, পঞ্চসতং জাতিপঞ্চসতেসু অত্তভাৰেসু ইসিপব্বজ্জং পব্বজিন্তি সম্বন্ধো.
২৭১. কুতিত্থে সঞ্চরিং অহন্তি লামকে তিত্থে গমনমগ্গে অহং সঞ্চরিং.
২৭২. সারত্থিকো পোসো সারগৰেসী পুরিসো. কদলিং ছেত্ৰান ফালযেতি কদলিক্খন্ধং ছেত্ৰা দ্ৰেধা ফালেয্য. ন তত্থ সারং ৰিন্দেয্যাতি ফালেত্ৰা চ পন তত্থ কদলিক্খন্ধে সারং ন ৰিন্দেয্য ন লভেয্য, সো পুরিসো সারেন রিত্তকো তুচ্ছোতি সম্বন্ধো.
২৭৩. যথা কদলিক্খন্ধো সারেন রিত্তো তুচ্ছো, তথেৰ তথা এৰ লোকে তিত্থিযা নানাদিট্ঠিগতিকা বহুজ্জনা অসঙ্খতেন নিব্বানেন রিত্তা তুচ্ছাতি সম্বন্ধো. সেতি নিপাতমত্তং.
২৭৪. পচ্ছিমভৰে পরিযোসানজাতিযং ব্রহ্মবন্ধু ব্রাহ্মণকুলে জাতো অহং অহোসিন্তি অত্থো. মহাভোগং ছড্ডেত্ৰানাতি মহন্তং ভোগক্খন্ধং ¶ খেল়পিণ্ডং ইৰ ছড্ডেত্ৰা, অনগারিযং কসিৰাণিজ্জাদিকম্মৰিরহিতং তাপসপব্বজ্জং পব্বজিং পটিপজ্জিন্তি অত্থো.
পঠমভাণৰারৰণ্ণনা সমত্তা.
২৭৫-৭. অজ্ঝাযকো…পে… মুনিং মোনে সমাহিতন্তি মোনং ৰুচ্চতি ঞাণং, তেন মোনেন সমন্নাগতো মুনি, তস্মিং মোনে সম্মা আহিতং ঠপিতং সমাহিতং চিত্তন্তি অত্থো. আগুসঙ্খাতং পাপং ন করোতীতি নাগো, অস্সজিত্থেরো, তং মহানাগং সুট্ঠু ¶ ফুল্লং ৰিকসিতপদুমং যথা ৰিরোচমানন্তি অত্থো.
২৭৮-২৮১. দিস্ৰা মে…পে… ¶ পুচ্ছিতুং অমতং পদন্তি উত্তানত্থমেৰ.
২৮২. ৰীথিন্তরেতি ৰীথিঅন্তরে অনুপ্পত্তং সম্পত্তং উপগতং তং থেরং উপগন্ত্ৰান সমীপং গন্ত্ৰা অহং পুচ্ছিন্তি সম্বন্ধো.
২৮৪. কীদিসং তে মহাৰীরাতি সকলধিতিপুরিসসাসনে অরহন্তানমন্তরে পঠমং ধম্মচক্কপৰত্তনে, অরহত্তপ্পত্তমহাৰীর, অনুজাতপরিৰারবহুলতায মহাযস তে তৰ বুদ্ধস্স কীদিসং সাসনং ধম্মং ধম্মদেসনাসঙ্খাতং সাসনন্তি সম্বন্ধো. সো ভদ্রমুখ, মে ময্হং সাধু ভদ্দকং সাসনং কথযস্সু কথেহীতি অত্থো.
২৮৫. ততো কথিতাকারং দস্সেন্তো সো মে পুট্ঠোতিআদিমাহ. তত্থ সোতি অস্সজিত্থেরো, মে মযা পুট্ঠো ‘‘সাসনং কীদিস’’ন্তি কথিতো সব্বং কথং কথেসি. সব্বং সাসনং সত্থগম্ভীরতায গম্ভীরং দেসনাধম্মপটিৰেধগম্ভীরতায গম্ভীরং পরমত্থসচ্চৰিভাৰিতাদিৰসেন নিপুণং পদং নিব্বানং তণ্হাসল্লস্স হন্তারং ৰিনাসকরং সব্বস্স সংসারদুক্খস্স অপনুদনং খেপনকরং ধম্মন্তি সম্বন্ধো.
২৮৬. তেন কথিতাকারং দস্সেন্তো যে ধম্মাতিআদিমাহ. হেতুপ্পভৰা হেতুতো কারণতো উপ্পন্না জাতা ভূতা সঞ্জাতা নিব্বত্তা অভিনিব্বত্তা, যে ধম্মা যে সপ্পচ্চযা সভাৰধম্মা সন্তি সংৰিজ্জন্তি উপলভন্তীতি ¶ সম্বন্ধো. তেসং ধম্মানং হেতুং কারণং তথাগতো আহ কথেসি. তেসঞ্চ যো নিরোধোতি তেসং হেতুধম্মানং যো নিরোধো নিরুজ্ঝনসভাৰো, এৰংৰাদী মহাসমণোতি সীলসমাধিপঞ্ঞাদিগুণপরিৰারমহন্ততায সমিতপাপত্তা ৰিদ্ধংসিতপাপত্তা চ মহাসমণো ভগৰা এৰংৰাদী হেতুৰূপসমনাদিৰদনসীলো কথেতাতি অত্থো.
২৮৭. ততো ৰুত্তধম্মং সুত্ৰা অত্তনা পচ্চক্খকতপ্পকারং দস্সেন্তো সোহন্তিআদিমাহ. তং উত্তানমেৰ.
২৮৯. এসেৰ ধম্মো যদিতাৰদেৰাতি সচেপি ইতো উত্তরিং নত্থি, এত্তকমেৰ ইদং সোতাপত্তিফলমেৰ পত্তব্বং. তথা এসো এৰ ধম্মোতি অত্থো. পচ্চব্যথ পটিৰিদ্ধথ তুম্হে অসোকং পদং নিব্বানং. অম্হেহি নাম ইদং পদং বহুকেহি কপ্পনহুতেহি অদিট্ঠমেৰ অব্ভতীতং.
২৯০. য্ৰাহং ¶ ¶ ধম্মং গৰেসন্তোতি যো অহং ধম্মং সন্তিপদং গৰেসন্তো পরিযেসন্তো কুতিত্থে কুচ্ছিততিত্থে নিন্দিতব্বতিত্থে সঞ্চরিং পরিব্ভমিন্তি অত্থো. সো মে অত্থো অনুপ্পত্তোতি সো পরিযেসিতব্বো অত্থো মযা অনুপ্পত্তো সম্পত্তো, ইদানি পন মে ময্হং নপ্পমজ্জিতুং অপ্পমাদেন ভৰিতুং কালোতি অত্থো.
২৯১. অহং অস্সজিনা থেরেন তোসিতো কতসোমনস্সো, অচলং নিচ্চলং নিব্বানপদং, পত্ৰান পাপুণিত্ৰা সহাযকং কোলিতমাণৰং গৰেসন্তো পরিযেসন্তো অস্সমপদং অগমাসিন্তি অত্থো.
২৯২. দূরতোৰ মমং দিস্ৰাতি অস্সমপদতো দূরতোৰ আগচ্ছন্তং মমং দিস্ৰা সুসিক্খিতো মে মম সহাযো ঠাননিসজ্জাদিইরিযাপথেহি সম্পন্নো সমঙ্গীভূতো ইদং উপরি ৰুচ্চমানৰচনং অব্রৰি কথেসীতি অত্থো.
২৯৩. ভো সহায, পসন্নমুখনেত্তাসি পসন্নেহি সোভনেহি দদ্দল্লমানেহি মুখনেত্তেহি সমন্নাগতো অসি. মুনিভাৰো ইৰ তে দিস্সতি পঞ্ঞাযতি. ইত্থম্ভূতো ত্ৰং অমতাধিগতো অমতং নিব্বানং অধিগতো অসি, কচ্চি অচ্চুতং নিব্বানপদং অধিগতো অধিগচ্ছীতি পুচ্ছামীতি অত্থো.
২৯৪. সুভানুরূপো ¶ আযাসীতি সুভস্স পসন্নৰণ্ণস্স অনুরূপো হুত্ৰা আযাসি আগচ্ছসি. আনেঞ্জকারিতো ৰিযাতি তোমরাদীহি কারিতো আনেঞ্জো হত্থী ৰিয দন্তোৰ তীহি মাসেহি সুসিক্খিতো ইৰ বাহিতপাপত্তা, ব্রাহ্মণ দন্তদমথো সিক্খিতসিক্খো নিব্বানপদে উপসন্তো অসীতি পুচ্ছি.
২৯৫. তেন পুট্ঠো অমতং মযাতিআদিমাহ. তং উত্তানত্থমেৰ.
২৯৯. অপরিযোসিতসঙ্কপ্পোতি ‘‘অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স অগ্গসাৰকো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থিতপত্থনায কোটিং অপ্পত্তসঙ্কপ্পোতি অত্থো. কুতিত্থে অগন্তব্বমগ্গে অহং সঞ্চরিং পরিব্ভমিং. ভন্তে গোতম, লোকজেট্ঠ তৰ দস্সনং আগম্ম পত্ৰা, মম সঙ্কপ্পো ময্হং পত্থনা পূরিতো অরহত্তমগ্গাধিগমেন সাৰকপারমীঞাণস্স পাপুণনেন পরিপুণ্ণোতি অধিপ্পাযো.
৩০০. পথৰিযং ¶ পতিট্ঠাযাতি পথৰিযং নিব্বত্তা সমযে হেমন্তকালে পুপ্ফন্তি ৰিকসন্তি, দিব্বগন্ধা সুগন্ধা সুট্ঠু পৰন্তি পৰাযন্তি, সব্বপাণিনং সব্বে দেৰমনুস্সে তোসেন্তি সোমনস্সযুত্তে করোন্তি যথা.
৩০১. তথেৰাহং মহাৰীরাতি মহাৰীরিযৰন্তসক্যকুলপসুতমহাপরিৰার তে তৰ সাসনে পতিট্ঠায অহং পতিট্ঠহিত্ৰা ¶ পুপ্ফিতুং অরহত্তমগ্গঞাণেন ৰিকসিতুং সমযং কালং এসামি গৰেসামি তথেৰাতি সম্বন্ধো.
৩০২. ৰিমুত্তিপুপ্ফন্তি সব্বকিলেসেহি ৰিমুচ্চনতো ৰিমোচনতো ৰা ৰিমুত্তি অরহত্তফলৰিমুত্তিসঙ্খাতং পুপ্ফং এসন্তো গৰেসেন্তো, তঞ্চ খো ভৰসংসারমোচনং কামভৰাদিভৰেসু সংসরণং গমনং ভৰসংসারং, ততো মোচনং ভৰসংসারমোচনং. ৰিমুত্তিপুপ্ফলাভেনাতি ৰিমুচ্চনং ৰিমুচ্চন্তি ৰা কতসম্ভারা এতাযাতি ৰিমুত্তি, অগ্গফলং. পুপ্ফন্তি ৰিকসন্তি ৰেনেয্যা এতেনাতি পুপ্ফং. ৰিমুত্তি এৰ পুপ্ফং ৰিমুত্তিপুপ্ফং. লভনং লাভো, ৰিমুত্তিপুপ্ফস্স লাভো ৰিমুত্তিপুপ্ফলাভো. তেন ৰিমুত্তিপুপ্ফলাভেন অধিগমনেন সব্বপাণিনং সব্বসত্তে তোসেমি সোমনস্সং পাপেমীতি অত্থো.
৩০৩. ‘‘যাৰতা ¶ বুদ্ধখেত্তম্হী’’তিআদীসু চক্খুম পঞ্চহি চক্খূহি চক্খুমন্ত যত্তকে ঠানে রতনসুত্তাদীনং পরিত্তানং আণা আনুভাৰো পৰত্ততি, তত্তকে সতসহস্সকোটিচক্কৰাল়সঙ্খাতে বুদ্ধখেত্তে ঠপেত্ৰান মহামুনিং সম্মাসম্বুদ্ধং ৰজ্জেত্ৰা অৰসেসেসু সত্তেসু অঞ্ঞো কোচি তৰ পুত্তস্স তুয্হং পুত্তেন মযা পঞ্ঞায সদিসো সমো নত্থীতি সম্বন্ধো. সেসং উত্তানমেৰ.
৩০৮. পটিপন্নাতি চতুমগ্গসমঙ্গিনো চ ফলট্ঠা অরহত্তফলে ঠিতা চ সেখা ফলসমঙ্গিনো হেট্ঠিমেহি তীহি ফলেহি সমন্নাগতা চ এতে অট্ঠ অরিযভিক্খূ, উত্তমত্থং নিব্বানং আসীসকা গৰেসকা, তং পঞ্ঞৰন্তং পরিৰারেন্তি সদা সব্বকালং সেৰন্তি ভজন্তি পযিরুপাসন্তীতি অত্থো.
৩১০. কাযৰেদনাচিত্তধম্মানুপস্সনাসঙ্খাতানং চতুন্নং সতিপট্ঠানানং কুসলা ছেকা সতিসম্বোজ্ঝঙ্গাদীনং সত্তন্নং সম্বোজ্ঝঙ্গানং ভাৰনাযৰড্ঢনায রতা অল্লীনা.
. উল়ুরাজাৰ ¶ তারকরাজা ইৰ চ সোভসি.
৩১৫. রুক্খপব্বতরতনসত্তাদযো ধারেতীতি ধরণী, ধরণিযং রুহা সঞ্জাতা ৰড্ঢিতা চাতি ধরণীরুহা রুক্খা. পথৰিযং পতিট্ঠায রুহন্তি ৰড্ঢন্তি ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং আপজ্জন্তি. ৰেপুল্লতং ৰিপুলভাৰং পরিপূরভাৰং পাপুণন্তি, তে রুক্খা কমেন ফলং দস্সযন্তি ফলধারিনো হোন্তি.
৩১৭-৯. পুনপি ভগৰন্তমেৰ থোমেন্তো সিন্ধু সরস্সতীতিআদিমাহ. তত্থ সিন্ধুৰাদি নাম গঙ্গা চ সরস্সতী নাম গঙ্গা চ নন্দিযগঙ্গা চ চন্দভাগাগঙ্গা চ গঙ্গা নাম গঙ্গা চ যমুনা নাম গঙ্গা চ সরভূ নাম গঙ্গা চ মহী নাম গঙ্গা চ. সন্দমানানং গচ্ছন্তীনং এতাসং গঙ্গানং সাগরোৰ সমুদ্দো এৰ সম্পটিচ্ছতি ¶ পটিগ্গণ্হাতি ধারেতি. তদা এতা সব্বগঙ্গা পুরিমং নামং সিন্ধুৰাদিগঙ্গাত্যাদিকং পুরিমং নামপঞ্ঞত্তিৰোহারং জহন্তি ছড্ডেন্তি সাগরোতেৰ সাগরো ইতি এৰ ঞাযতি পাকটা ভৰতি যথা. তথেৰ তথা এৰ ইমে ¶ চতুব্বণ্ণা খত্তিযব্রাহ্মণৰেস্সসুদ্দসঙ্খাতা চত্তারো কুলা তৰন্তিকে তৰ অন্তিকে সমীপে পব্বজিত্ৰা পত্তকাসাযচীৰরধারিনো পরিচরন্তা পুরিমং নামং খত্তিযাদিনামধেয্যং পঞ্ঞত্তিৰোহারং জহন্তি চজন্তি, বুদ্ধপুত্তাতি বুদ্ধস্স ওরসাতি ঞাযরে পাকটা ভৰেয্যুং.
৩২০-৪. চন্দো চন্দমণ্ডলো অব্ভা মহিকা রজো ধুমো রাহূতি পঞ্চহি উপক্কিলেসেহি ৰিরহিতত্তা ৰিমলো ৰিগতমলো নিম্মলো, আকাসধাতুযা আকাসগব্ভে গচ্ছং গচ্ছন্তো, সব্বে তারকসমূহে আভায মদ্দমানো লোকে অতিরোচতি দদ্দল্লতি যথা. তথেৰ তথা এৰ ত্ৰং…পে….
৩২৫-৭. উদকে জাতা উদকে সংৰড্ঢা কুমুদা মন্দালকা চ বহূ সঙ্খাতিক্কন্তা, তোযেন উদকেন কদ্দমকললেন চ উপলিম্পন্তি অল্লীযন্তি যথা, তথেৰ বহুকা সত্তা অপরিমাণা সত্তা লোকে জাতা সংৰড্ঢা রাগেন চ দোসেন চ অট্টিতা বন্ধিতা ৰিরূহরে ৰিরুহন্তি. কদ্দমে কুমুদং যথা ৰিরুহতি সঞ্জাযতি. কেসরীতি পদুমং.
৩২৯-৩০. রম্মকে মাসেতি কত্তিকমাসে ‘‘কোমুদিযা চাতুমাসিনিযা’’তি ৰুত্তত্তা. ৰারিজা পদুমপুপ্ফাদযো বহূ পুপ্ফা পুপ্ফন্তি ৰিকসন্তি, তং মাসং তং কত্তিকমাসং নাতিৰত্তন্তি ৰারিজাতি সম্বন্ধো. সমযো পুপ্ফনায সোতি সো কত্তিকমাসো পুপ্ফনায ৰিকসনায সমযো কালোতি ¶ অত্থো. যথা পুপ্ফন্তি তথেৰ ত্ৰং, সক্যপুত্ত, পুপ্ফিতো ৰিকসিতো অসি. পুপ্ফিতো তে ৰিমুত্তিযাতি তে তুয্হং সিস্সা কতসম্ভারা ভিক্খূ ৰিমুত্তিযা অরহত্তফলঞাণেন পুপ্ফিতো ৰিকসিতো. যথা ৰারিজং পদুমং পুপ্ফনসমযং নাতিক্কমতি, তথা তে সাসনং ওৰাদানুসাসনিং নাতিৰত্তন্তি নাতিক্কমন্তীতি অত্থো.
৩৩৩-৪. যথাপি সেলো হিমৰাতি হিমৰা নাম সেলমযপব্বতো. সব্বপাণিনং সব্বেসং ব্যাধিতানং সত্তানং ওসধো ওসধৰন্তো সব্বনাগানং সব্বঅসুরানং সব্বদেৰানঞ্চ আলযো অগারভূতো যথা, তথেৰ ত্ৰং, মহাৰীর, সব্বপাণিনং জরাব্যাধিমরণাদীহি পমোচনতো ওসধো ৰিয. যথা সো হিমৰা নাগাদীনং আলযো, তথা ¶ তেৰিজ্জায চ ছল়ভিঞ্ঞায চ ইদ্ধিযা চ পারমিং পরিযোসানং গতা পত্তা তুৰং নিস্সায ৰসন্তীতি সম্বন্ধো. হেট্ঠা ৰা উপরি ৰা উপমাউপমেয্যৰসেন গাথানং সম্বন্ধনযা সুৰিঞ্ঞেয্যাৰ.
৩৪২. আসযানুসযং ঞত্ৰাতি এত্থ আসযোতি অজ্ঝাসযো চরিযা, অনুসযোতি থামগতকিলেসো. ‘‘অযং রাগচরিতো, অযং দোসচরিতো, অযং মোহচরিতো’’তিআদিনা ¶ আসযঞ্চ অনুসযং কিলেসপৰত্তিঞ্চ জানিত্ৰাতি অত্থো. ইন্দ্রিযানং বলাবলন্তি সদ্ধিন্দ্রিযাদীনং পঞ্চন্নং ইন্দ্রিযানং তিক্খিন্দ্রিযো মুদিন্দ্রিযো স্ৰাকারো দ্ৰাকারো সুৰিঞ্ঞাপযো দুৰিঞ্ঞাপযোতি এৰং বলাবলং জানিত্ৰা. ভব্বাভব্বে ৰিদিত্ৰানাতি ‘‘মযা দেসিতং ধম্মং পটিৰিজ্ঝিতুং অযং পুগ্গলো ভব্বো সমত্থো, অযং পুগ্গলো অভব্বো’’তি ৰিদিত্ৰা পচ্চক্খং কত্ৰা, ভন্তে, সব্বঞ্ঞু ত্ৰং চাতুদ্দীপিকমহামেঘো ৰিয ধম্মদেসনাসীহনাদেন অভীতনাদেন গজ্জসি সকলং চক্কৰাল়ং একনিন্নাদং করোসি.
৩৪৩-৪. চক্কৰাল়পরিযন্তাতি সমন্তা চক্কৰাল়গব্ভং পূরেত্ৰা পরিসা নিসিন্না ভৰেয্য. তে এৰং নিসিন্না নানাদিট্ঠী অনেকদস্সনগাহিনো ৰিৰদমানা দ্ৰেল়্হকজাতা ৰিৰদন্তি, তং তেসং ৰিমতিচ্ছেদনায দুবুদ্ধিছিন্দনত্থায সব্বেসং সত্তানং চিত্তমঞ্ঞায চিত্তাচারং ঞত্ৰা ওপম্মকুসলো উপমাউপমেয্যেসু দক্খো ত্ৰং, মুনি, একং পঞ্হং কথেন্তোৰ একেনেৰ পঞ্হকথনেন সকলচক্কৰাল়গব্ভে নিসিন্নানং পাণীনং ৰিমতিং সংসযং ছিন্দসি নিক্কঙ্খং করোতীতি অত্থো.
৩৪৫. উপদিসসদিসেহেৰাতি এত্থ উদকস্স উপরি দিস্সন্তি পাকটা হোন্তীতি উপদিসা, সেৰালা. উপদিসেহি সদিসা উপদিসসদিসা, মনুস্সা. যথা হি উপদিসা সেৰালা উদকং অদিস্সমানং ¶ কত্ৰা তস্সুপরি পত্থরিত্ৰা ঠিতা হোন্তি, তথা ৰসুধা পথৰী তেহি উপদিসসদিসেহি এৰ মনুস্সেহি নিরন্তরং পত্থরিত্ৰা ঠিতেহি পূরিতা ভৰেয্য. তে সব্বেৰ পথৰিং পূরেত্ৰা ঠিতা মনুস্সা পঞ্জলিকা সিরসি অঞ্জলিং পগ্গহিতা কিত্তযুং লোকনাযকং লোকনাযকস্স বুদ্ধস্স গুণং কথেয্যুং.
৩৪৬. তে ¶ সব্বে দেৰমনুস্সা কপ্পং ৰা সকলং কপ্পং কিত্তযন্তা গুণং কথেন্তাপি নানাৰণ্ণেহি নানপ্পকারেহি গুণেহি কিত্তযুং. তথাপি তে সব্বে পরিমেতুং গুণপমাণং কথেতুং ন পপ্পেয্যুং ন সম্পাপুণেয্যুং ন সক্কুণেয্যুং. অপ্পমেয্যো তথাগতো সম্মাসম্বুদ্ধো অপরিমেয্যো গুণাতিরেকো. এতেন গুণমহন্ততং দীপেতি.
৩৪৭. সকেন থামেন অত্তনো বলেন হেট্ঠা উপমাউপমেয্যৰসেন জিনো জিতকিলেসো বুদ্ধো মযা কিত্তিতো থোমিতো যথা অহোসি, এৰমেৰ সব্বে দেৰমনুস্সা কপ্পকোটীপি কপ্পকোটিসতেপি কিত্তেন্তা পকিত্তযুং কথেয্যুন্তি অত্থো.
৩৪৮. পুনপি গুণানং অপ্পমাণতং দীপেতুং সচে হি কোচি দেৰো ৰাতিআদিমাহ. পূরিতং পরিকড্ঢেয্যাতি মহাসমুদ্দে পূরিতউদকং ¶ সমন্ততো আকড্ঢেয্য. সো পুগ্গলো ৰিঘাতং দুক্খমেৰ লভেয্য পাপুণেয্যাতি অত্থো.
৩৫০. ৰত্তেমি জিনসাসনন্তি জিনেন ভাসিতং সকলং পিটকত্তযং ৰত্তেমি পৰত্তেমি রক্খামীতি অত্থো. ধম্মসেনাপতীতি ধম্মেন পঞ্ঞায ভগৰতো চতুপরিসসঙ্খাতায পরিসায পতি পধানোতি ধম্মসেনাপতি. সক্যপুত্তস্স ভগৰতো সাসনে অজ্জ ইমস্মিং ৰত্তমানকালে চক্কৰত্তিরঞ্ঞো জেট্ঠপুত্তো ৰিয সকলং বুদ্ধসাসনং পালেমীতি অত্থো.
৩৫২-৩. অত্তনো সংসারপরিব্ভমং দস্সেন্তো যো কোচি মনুজো ভারন্তিআদিমাহ. যো কোচি মনুজো মানুসো ভারং সীসভারং মত্থকে সীসে ঠপেত্ৰা ধারেয্য ৰহেয্য, সদা সব্বকালং সো মনুজো তেন ভারেন দুক্খিতো পীল়িতো অতিভূতো অস্স ভৰেয্য. ভারো ভরিতভারো ভরিতো অতীৰ ভারিতো. তথা তেন পকারেন অহং রাগগ্গিদোসগ্গিমোহগ্গিসঙ্খাতেহি তীহি অগ্গীহি ডয্হমানো, গিরিং উদ্ধরিতো যথা মহামেরুপব্বতং উদ্ধরিত্ৰা উক্খিপিত্ৰা সীসে ঠপিতো ভৰভারেন ভৰসংসারুপ্পত্তিভারেন, ভরিতো দুক্খিতো ভৰেসু সংসরিং পরিব্ভমিন্তি সম্বন্ধো.
৩৫৪. ওরোপিতো ¶ ¶ চ মে ভারোতি ইদানি পব্বজিতকালতো পট্ঠায সো ভৰভারো মযা ওরোপিতো নিক্খিত্তো. ভৰা উগ্ঘাটিতা মযাতি সব্বে নৰ ভৰা মযা ৰিদ্ধংসিতা. সক্যপুত্তস্স ভগৰতো সাসনে যং করণীযং কত্তব্বং মগ্গপটিপাটিযা কিলেসৰিদ্ধংসনকম্মং অত্থি, তং সব্বং মযা কতন্তি অত্থো.
৩৫৫. পুন অত্তনো ৰিসেসং দস্সেন্তো যাৰতা বুদ্ধখেত্তম্হীতিআদিমাহ. তত্থ যাৰতা যত্তকে দসসহস্সচক্কৰাল়সঙ্খাতে বুদ্ধখেত্তে সক্যপুঙ্গৰং সক্যকুলজেট্ঠকং ভগৰন্তং ঠপেত্ৰা অৰসেসসত্তেসু কোচিপি পঞ্ঞায মে মযা সমো নত্থীতি দীপেতি. তেনাহ – ‘‘অহং অগ্গোম্হি পঞ্ঞায, সদিসো মে ন ৰিজ্জতী’’তি.
৩৫৬. পুন অত্তনো আনুভাৰং পকাসেন্তো সমাধিম্হীত্যাদিমাহ. তং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.
৩৬০. ঝানৰিমোক্খানখিপ্পপটিলাভীতি পঠমজ্ঝানাদীনং ঝানানং লোকতো ৰিমুচ্চনতো ‘‘ৰিমোক্খ’’ন্তি সঙ্খং গতানং অট্ঠন্নং লোকুত্তরৰিমোক্খানঞ্চ খিপ্পলাভী সীঘং পাপুণাতীতি অত্থো.
৩৬২. এৰং মহানুভাৰস্সাপি অত্তনো সব্রহ্মচারীসু গারৰবহুমানতং পকাসেন্তো উদ্ধতৰিসোৰাতিআদিমাহ. তত্থ উদ্ধতৰিসো উপ্পাটিতঘোরৰিসো সপ্পো ইৰ ছিন্নৰিসাণোৰ ছিন্দিতসিঙ্গো উসভো ইৰ অহং ইদানি নিক্খিত্তমানদপ্পোৰ ছড্ডিতগোত্তমদাদিমানদপ্পোৰ গণং সঙ্ঘস্স সন্তিকং গরুগারৰেন আদরবহুমানেন উপেমি উপগচ্ছামি.
৩৬৩. ইদানি ¶ অত্তনো পঞ্ঞায মহত্ততং পকাসেন্তো যদিরূপিনীতিআদিমাহ. এৰরূপা মে মহতী পঞ্ঞা অরূপিনী সমানা যদি রূপিনী ভৰেয্য, তদা মে মম পঞ্ঞা ৰসুপতীনং পথৰিস্সরানং রাজূনং সমেয্য সমা ভৰেয্যাতি অধিপ্পাযো. এৰং অত্তনো পঞ্ঞায মহত্তভাৰং দস্সেত্ৰা ততো পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণেন পুব্বে কম্মং সরিত্ৰা অনোমদস্সিস্সাতিআদিমাহ. তত্থ অনোমদস্সিস্স ভগৰতো মযা কতায ঞাণথোমনায ফলং এতং মম পঞ্ঞামহত্তন্তি অত্থো.
৩৬৪. পৰত্তিতং ¶ ধম্মচক্কন্তি এত্থ চক্ক-সদ্দো পনাযং ‘‘চতুচক্কযান’’ন্তিআদীসু ৰাহনে ৰত্ততি. ‘‘পৰত্তিতে চ পন ভগৰতা ধম্মচক্কে’’তিআদীসু (মহাৰ. ১৭; সং. নি. ৫.১০৮১) ¶ দেসনাযং. ‘‘চক্কং ৰত্তয সব্বপাণিন’’ন্তিআদীসু (জা. ১.৭.১৪৯) দানমযপুঞ্ঞকিরিযাযং. ‘‘চক্কং ৰত্তেতি অহোরত্ত’’ন্তিআদীসু ইরিযাপথে. ‘‘ইচ্ছাহতস্স পোসস্স, চক্কং ভমতি মত্থকে’’তিআদীসু (জা. ১.১.১০৪; ১.৫.১০৩) খুরচক্কে ‘‘রাজা চক্কৰত্তী চক্কানুভাৰেন ৰত্তনকো’’তিআদীসু (ইতিৰু. ২২; দী. নি. ১.২৫৮) রতনচক্কে. ইধ পনাযং দেসনাযং. তাদিনা তাদিগুণসমন্নাগতেন সক্যপুত্তেন গোতমসম্বুদ্ধেন পৰত্তিতং দেসিতং পিটকত্তযসঙ্খাতং ধম্মচক্কং অহং সম্মা অৰিপরীতেন অনুৰত্তেমি অনুগন্ত্ৰা ৰত্তেমি, দেসেমি দেসনং করোমি. ইদং অনুৰত্তনং দেসিতস্স অনুগন্ত্ৰা পচ্ছা দেসনং পুরিমবুদ্ধানং কতায ঞাণথোমনায ফলন্তি সম্বন্ধো.
৩৬৫. ততো সপ্পুরিসূপনিস্সযযোনিসোমনসিকারাদিপুঞ্ঞফলং দস্সেন্তো মা মে কদাচি পাপিচ্ছোতিআদিমাহ. তত্থ পাপিচ্ছো লামকায ইচ্ছায সমন্নাগতো পাপচারী পুগ্গলো চ ঠাননিসজ্জাদীসু ৰত্তপটিৰত্তকরণে কুসীতো চ ঝানসমাধিমগ্গভাৰনাদীসু হীনৰীরিযো চ গন্থধুরৰিপস্সনাধুরৰিরহিতত্তা অপ্পস্সুতো চ আচরিযুপজ্ঝাযাদীসু আচারৰিরহিতত্তা অনাচারো চ পুগ্গলো কদাচি কালে কত্থচি ঠানে মে মযা সহ সমেতো সমাগতো মা অহু মা ভৰতূতি সম্বন্ধো.
৩৬৬. বহুস্সুতোতি পরিযত্তিপটিৰেধৰসেন দুৰিধো বহুস্সুতো চ পুগ্গলো. মেধাৰীতি মেধায পঞ্ঞায সমন্নাগতো চ. সীলেসু সুসমাহিতোতি চতুপারিসুদ্ধিসীলমগ্গসম্পযুত্তসীলঅট্ঠঙ্গুপোসথসীলাদীসু সুট্ঠু আহিতো ঠপিতচিত্তো চ. চেতোসমথানুযুত্তোতি চিত্তস্স একীভাৰমনুযুত্তো চ পুগ্গলো. অপি মুদ্ধনি তিট্ঠতু এৰরূপো পুগ্গলো ময্হং মুদ্ধনি সিরসি অপি তিট্ঠতূতি অত্থো.
৩৬৭. অত্তনো লদ্ধফলানিসংসং ৰত্ৰা তত্থঞ্ঞে নিযোজেন্তো তং ৰো ৰদামি ভদ্দন্তেতিআদিমাহ. তং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.
৩৬৮-৯. যমহন্তি ¶ ¶ যং অস্সজিত্থেরং অহং পঠমং আদিম্হি দিস্ৰা সোতাপত্তিমগ্গপটিলাভেন সক্কাযদিট্ঠাদীনং কিলেসানং পহীনত্তা ৰিমলো মলরহিতো অহুং অহোসি, সো অস্সজিত্থেরো মে ময্হং আচরিযো লোকুত্তরধম্মসিক্খাপকো অহুং. অহং তস্স সৰনায অনুসাসনেন অজ্জ ধম্মসেনাপতি অহুং. সব্বত্থ সব্বেসু গুণেসু পারমিং পত্তো পরিযোসানং পত্তো অনাসৰো নিক্কিলেসো ৰিহরামি.
৩৭০. অত্তনো ¶ আচরিযে সগারৰং দস্সেন্তো যো মে আচরিযোতিআদিমাহ. যো অস্সজি নাম থেরো সত্থু সাৰকো মে ময্হং আচরিযো আসি অহোসি, সো থেরো যস্সং দিসাযং যস্মিং দিসাভাগে ৰসতি, অহং তং দিসাভাগং উস্সীসম্হি সীসুপরিভাগে করোমীতি সম্বন্ধো.
৩৭১. ততো অত্তনো ঠানন্তরপ্পত্তভাৰং দস্সেন্তো মম কম্মন্তিআদিমাহ. গোতমো ভগৰা সক্যপুঙ্গৰো সক্যকুলকেতু সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেন মম পুব্বে কতকম্মং সরিত্ৰান ঞত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘমজ্ঝে নিসিন্নো অগ্গট্ঠানে অগ্গসাৰকট্ঠানে মং ঠপেসীতি সম্বন্ধো.
৩৭৪. অত্থপটিসম্ভিদা, ধম্মপটিসম্ভিদা, নিরুত্তিপটিসম্ভিদা, পটিভানপটিসম্ভিদাতি ইমা চতস্সো পটিসম্ভিদা চ, তাসং ভেদো পটিসম্ভিদামগ্গে (পটি. ম. ১.৭৬; ৰিভ. ৭১৮) ৰুত্তোযেৰ. চতুমগ্গচতুফলৰসেন ৰা রূপারূপঝানৰসেন ৰা অট্ঠ ৰিমোক্খা সংসারৰিমুচ্চনধম্মা চ ইদ্ধিৰিধাদযো ছ অভিঞ্ঞাযো চ সচ্ছিকতা পচ্চক্খং কতা. কতং বুদ্ধস্স সাসনন্তি বুদ্ধস্স অনুসিট্ঠি ওৰাদসঙ্খাতং সাসনং কতং অরহত্তমগ্গঞাণেন নিপ্ফাদিতন্তি অত্থো.
ইত্থং সুদন্তি এত্থ ইত্থন্তি নিদস্সনত্থে নিপাতো, ইমিনা পকারেনাতি অত্থো. তেন সকলসারিপুত্তাপদানং নিদস্সেতি. সুদন্তি পদপূরণে নিপাতো. আযস্মাতি গরুগারৰাধিৰচনং. সারিপুত্তোতি মাতু নামৰসেন কতনামধেয্যো থেরো. ইমা গাথাযোতি ইমা সকলা ¶ সারিপুত্তত্থেরাপদানগাথাযো অভাসি কথেসি. ইতিসদ্দো পরিসমাপনত্থে নিপাতো, সকলং সারিপুত্তাপদানং নিট্ঠিতন্তি অত্থো.
সারিপুত্তত্থেরঅপদানৰণ্ণনা সমত্তা.
৩-২. মহামোগ্গল্লানত্থেরঅপদানৰণ্ণনা
অনোমদস্সী ¶ ভগৰাত্যাদিকং আযস্মতো মোগ্গল্লানত্থেরস্স অপদানং. অযঞ্চ থেরো পুরিমবুদ্ধেসু কতাধিকারো তত্থ তত্থ ভৰে ৰিৰট্টূপনিস্সযানি পুঞ্ঞানি উপচিনন্তো অনোমদস্সিস্স ¶ ভগৰতো কালেতিআদি সারিপুত্তত্থেরস্স ধম্মসেনাপতিনো ৰত্থুম্হি ৰুত্তমেৰ. থেরো হি পব্বজিতদিৰসতো পট্ঠায সত্তমে দিৰসে মগধরট্ঠে কল্লৰালগামকং উপনিস্সায সমণধম্মং করোন্তো থিনমিদ্ধে ওক্কমন্তে সত্থারা ‘‘মোগ্গল্লান, মা তুচ্ছো তৰ ৰাযামো’’তিআদিনা সংৰেজিতো থিনমিদ্ধং ৰিনোদেত্ৰা ভগৰতা ৰুচ্চমানং ধাতুকম্মট্ঠানং সুণন্তো এৰ ৰিপস্সনাপটিপাটিযা উপরিমগ্গত্তযং অধিগন্ত্ৰা অগ্গফলক্খণে সাৰকঞাণস্স মত্থকং পাপুণি.
৩৭৫. এৰং দুতিযসাৰকভাৰং পত্ৰা আযস্মা মহামোগ্গল্লানত্থেরো অত্তনো পুব্বকম্মং সরিত্ৰা সোমনস্সৰসেন পুব্বচরিযং অপদানং পকাসেন্তো অনোমদস্সী ভগৰাতিআদিমাহ. তত্থ ন ওমং অলামকং দস্সনং পস্সনং অস্সাতি অনোমদস্সী. তস্স হি দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণপটিমণ্ডিতসরীরত্তা সকলং দিৰসং সকলং মাসং সকলং সংৰচ্ছরং সংৰচ্ছরসতসহস্সম্পি পস্সন্তানং দেৰমনুস্সানং অতিত্তিকরং দস্সনন্তি, অনোমং অলামকং নিব্বানং দস্সনসীলোতি ৰা ‘‘অনোমদস্সী’’তি লদ্ধনামো ভাগ্যৰন্ততাদীহি কারণেহি ভগৰা. লোকজেট্ঠোতি সকলসত্তলোকস্স জেট্ঠো পধানো. আসভসদিসত্তা আসভো, নরানং আসভো নরাসভো. সো লোকজেট্ঠো নরাসভো অনোমদস্সী ভগৰা দেৰসঙ্ঘপুরক্খতো দেৰসমূহেহি পরিৰারিতো. হিমৰন্তম্হি ৰিহাসীতি সম্বন্ধো.
৩৭৬. যদা ¶ দুতিযসাৰকভাৰায দুতিযৰারে পত্থনং অকাসি, তদা নামেন ৰরুণো নাম অহং নাগরাজা হুত্ৰা নিব্বত্তো অহোসিন্তি অত্থো. তেন ৰুত্তং – ‘‘ৰরুণো নাম নামেন, নাগরাজা অহং তদা’’তি. কামরূপীতি যদিচ্ছিতকামনিম্মানসীলো. ৰিকুব্বামীতি ৰিৰিধং ইদ্ধিৰিকুব্বনং করোমি. মহোদধিনিৰাসহন্তি মঞ্জেরিকা নাগা, ভূমিগতা নাগা, পব্বতট্ঠা নাগা, গঙ্গাৰহেয্যা নাগা, সামুদ্দিকা নাগাতি ইমেসং নাগানং অন্তরে সামুদ্দিকনাগো অহং মহোদধিম্হি সমুদ্দে নিৰাসিং, ৰাসং কপ্পেসিন্তি অত্থো.
৩৭৭. সঙ্গণিযং গণং হিত্ৰাতি নিচ্চপরিৰারভূতং সকপরিৰারং নাগসমূহং হিত্ৰা ৰিনা হুত্ৰা ¶ . তূরিযং পট্ঠপেসহন্তি অহং তূরিযং পট্ঠপেসিং, ৰজ্জাপেসিন্তি অত্থো. সম্বুদ্ধং পরিৰারেত্ৰাতি অনোমদস্সিসম্বুদ্ধং সমন্ততো সেৰমানা অচ্ছরা নাগমাণৰিকা ৰাদেসুং দিব্বৰাদেহি গীতা ৰাক্যাদীহি ৰাদেসুং লদ্ধানুরূপতো ৰজ্জেসুং তদাতি অত্থো.
৩৭৮. ৰজ্জমানেসু তূরেসূতি মনুস্সনাগতূরিযেসু পঞ্চঙ্গিকেসু ৰজ্জমানেসু ¶ . দেৰা তূরানি ৰজ্জযুন্তি চাতুমহারাজিকা দেৰা দিব্বতূরিযানি ৰজ্জিংসু ৰাদেসুন্তি অত্থো. উভিন্নং সদ্দং সুত্ৰানাতি উভিন্নং দেৰমনুস্সানং ভেরিসদ্দং সুত্ৰা. তিলোকগরুসমানোপি বুদ্ধো সম্পবুজ্ঝথ জানাতি সুণাতীতি অত্থো.
৩৭৯. নিমন্তেত্ৰান সম্বুদ্ধন্তি সসাৰকসঙ্ঘং সম্বুদ্ধং স্ৰাতনায নিমন্তেত্ৰা পরিৰারেত্ৰা. সকভৰনন্তি অত্তনো নাগভৰনং উপাগমিং. গন্ত্ৰা চ আসনং পঞ্ঞপেত্ৰানাতি রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানকুটিমণ্ডপসযননিসীদনট্ঠানানি পঞ্ঞাপেত্ৰা সজ্জেত্ৰাতি অত্থো. কালমারোচযিং অহন্তি এৰং কতপুব্বৰিধানো অহং ‘‘কালো, ভন্তে, নিট্ঠিতং ভত্ত’’ন্তি কালং আরোচযিং ৰিঞ্ঞাপেসিং.
৩৮০. খীণাসৰসহস্সেহীতি তদা সো ভগৰা অরহন্তসহস্সেহি পরিৰুতো লোকনাযকো সব্বা দিসা ওভাসেন্তো মে ভৰনং উপাগমি সম্পত্তোতি অত্থো.
৩৮১. অত্তনো ¶ ভৰনং পৰিট্ঠং ভগৰন্তং ভোজনাকারং দস্সেন্তো উপৰিট্ঠং মহাৰীরন্তিআদিমাহ. তং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.
৩৮৬. ওক্কাককুলসম্ভৰোতি ওক্কাকরঞ্ঞো পরম্পরাগতরাজকুলে উপ্পন্নো সকলজম্বুদীপে পাকটরাজকুলে উপ্পন্নো ৰা গোত্তেন গোত্তৰসেন গোতমো নাম সত্থা মনুস্সলোকে ভৰিস্সতি.
৩৮৮. সো পচ্ছা পব্বজিত্ৰানাতি সো নাগরাজা পচ্ছা পচ্ছিমভৰে কুসলমূলেন পুঞ্ঞসম্ভারেন চোদিতো উয্যোজিতো সাসনে পব্বজিত্ৰা গোতমস্স ভগৰতো দুতিযো অগ্গসাৰকো হেস্সতীতি ব্যাকরণমকাসি.
৩৮৯. আরদ্ধৰীরিযোতি ঠাননিসজ্জাদীসু ইরিযাপথেসু ৰীরিযৰা. পহিতত্তোতি নিব্বানে পেসিতচিত্তো ¶ . ইদ্ধিযা পারমিং গতোতি ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং ইদ্ধিমন্তানং যদিদং মহামোগ্গল্লানো’’তি (অ. নি. ১.১৮০, ১৯০) অধিট্ঠানিদ্ধিৰিকুব্বনিদ্ধিকম্মৰিপাকজিদ্ধিআদীসু পারমিং পরিযোসানং গতো পত্তো. সব্বাসৰেতি আ সমন্ততো সৰনতো পৰত্তনতো ‘‘আসৰা’’তি লদ্ধনামে কামভৰদিট্ঠিঅৰিজ্জাধম্মে সব্বে পরিঞ্ঞায সমন্ততো অঞ্ঞায জানিত্ৰা পজহিত্ৰা অনাসৰো নিক্কিলেসো. নিব্বাযিস্সতীতি কিলেসখন্ধপরিনিব্বানেন নিব্বাযিস্সতীতি সম্বন্ধো.
৩৯০. এৰং থেরো অত্তনো পুঞ্ঞৰসেন লদ্ধব্যাকরণং ৰত্ৰা পুন পাপচরিযং পকাসেন্তো পাপমিত্তোপনিস্সাযাতিআদিমাহ. তত্থ পাপমিত্তে পাপকে লামকে মিত্তে উপনিস্সায নিস্সযে কত্ৰা তেহি সংসগ্গো হুত্ৰাতি অত্থো.
তত্রাযমনুপুব্বী কথা – একস্মিং ¶ সমযে তিত্থিযা সন্নিপতিত্ৰা মন্তেসুং – ‘‘জানাথাৰুসো, কেন কারণেন সমণস্স গোতমস্স লাভসক্কারো মহা হুত্ৰা নিব্বত্তো’’তি? ‘‘ন জানাম’’. ‘‘তুম্হে পন ন জানাথা’’তি? ‘‘আম, জানাম’’ – মোগ্গল্লানং নাম একং ভিক্খুং নিস্সায উপ্পন্নো ¶ . সো হি দেৰলোকং গন্ত্ৰা দেৰতাহি কতকম্মং পুচ্ছিত্ৰা আগন্ত্ৰা মনুস্সানং কথেসি – ‘‘ইদং নাম কত্ৰা এৰরূপং সম্পত্তিং লভন্তী’’তি. নিরযে নিব্বত্তানম্পি কম্মং পুচ্ছিত্ৰা আগন্ত্ৰা মনুস্সানং কথেসি – ‘‘ইদং নাম কত্ৰা এৰরূপং দুক্খং অনুভৰন্তী’’তি. মনুস্সা তস্স কথং সুত্ৰা মহন্তং লাভসক্কারং অভিহরন্তি. সচে তং মারেতুং সক্খিস্সাম, সো লাভসক্কারো অম্হাকং নিব্বত্তিস্সতি, অত্থেসো উপাযোতি সব্বে একচ্ছন্দা হুত্ৰা ‘‘যংকিঞ্চি কত্ৰা তং মারেস্সামা’’তি অত্তনো উপট্ঠাকে সমাদপেত্ৰা কহাপণসহস্সং লভিত্ৰা পুরিসঘাতকে চোরে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘মহামোগ্গল্লানত্থেরো নাম সমণস্স গোতমস্স সাৰকো কাল়সিলাযং ৰসতি, তুম্হে তত্থ গন্ত্ৰা তং মারেথা’’তি তেসং তং সহস্সং অদংসু. চোরা ধনলাভেন সম্পটিচ্ছিত্ৰা ‘‘থেরং মারেস্সামা’’তি গন্ত্ৰা তস্স ৰসনট্ঠানং পরিৰারেসুং. থেরো তেহি পরিক্খিত্তভাৰং ঞত্ৰা কুঞ্চিকচ্ছিদ্দেন নিক্খমিত্ৰা পক্কামি. চোরা তং দিৰসং থেরং অদিস্ৰা পুনেকদিৰসং তস্স ৰসনট্ঠানং পরিক্খিপিংসু. থেরো ঞত্ৰা কণ্ণিকামণ্ডলং ভিন্দিত্ৰা আকাসং পক্খন্দি. এৰং তে পঠমমাসেপি, মজ্ঝিমমাসেপি থেরং গহেতুং নাসক্খিংসু. পচ্ছিমমাসে পন সম্পত্তে থেরো অত্তনা কতকম্মস্স আকড্ঢনভাৰং ঞত্ৰা ন অপগচ্ছি. চোরা তং পহরন্তা তণ্ডুলকমত্তানি অট্ঠীনি করোন্তা ভিন্দিংসু. অথ নং ‘‘মতো’’তি সঞ্ঞায একস্মিং গুম্বপিট্ঠে খিপিত্ৰা পক্কমিংসু.
থেরো ¶ , ‘‘সত্থারং পস্সিত্ৰা ৰন্দিত্ৰাৰ পরিনিব্বাযিস্সামী’’তি অত্তভাৰং ঝানৰেঠনেন ৰেঠেত্ৰা আকাসেন সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা ‘‘ভন্তে, পরিনিব্বাযিস্সামী’’তি আহ. ‘‘পরিনিব্বাযিস্সসি, মোগ্গল্লানা’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘কত্থ গন্ত্ৰা পরিনিব্বাযিস্সসী’’তি? ‘‘কাল়সিলাপদেসং, ভন্তে’’তি. ‘‘তেন হি, মোগ্গল্লান, ময্হং ধম্মং কথেত্ৰা যাহি. তাদিসস্স হি মে সাৰকস্স ন দানি দস্সনং অত্থী’’তি. সো ‘‘এৰং করিস্সামি, ভন্তে’’তি সত্থারং ৰন্দিত্ৰা আকাসং উপ্পতিত্ৰা সারিপুত্তত্থেরো ৰিয পরিনিব্বানদিৰসে নানপ্পকারা ইদ্ধিযো কত্ৰা ধম্মং কথেত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা কাল়সিলাপদেসং গন্ত্ৰা পরিনিব্বাযি. ‘‘থেরং কির চোরা মারেসু’’ন্তি অযং কথা সকলজম্বুদীপে পত্থরি.
রাজা ¶ অজাতসত্তু চোরে পরিযেসনত্থায ¶ চরপুরিসে পযোজেসি. তেসু চোরেসু সুরাপানে সুরং পিৰন্তেসু মদ্দেসু একো একস্স পিট্ঠিং পহরিত্ৰা পাতেসি. সো তং সন্তজ্জেন্তো ‘‘অম্ভো দুব্বিনীত ত্ৰং, কস্মা মে পিট্ঠিং পহরিত্ৰা পাতেসি, কিং পন, অরে দুট্ঠচোর, তযা মহামোগ্গল্লানত্থেরো পঠমং পহতো’’তি আহ. ‘‘কিং পন ত্ৰং মযা পঠমং পহতভাৰং ন জানাসী’’তি? এৰং এতেসং ‘‘মযা পহতো, মযা পহতো’’তি ৰদন্তানং সুত্ৰা তে চরপুরিসা সব্বে তে চোরে গহেত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা তে চোরে পক্কোসাপেত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘তুম্হেহি থেরো মারিতো’’তি? ‘‘আম, দেৰা’’তি. ‘‘কেহি তুম্হে উয্যোজিতা’’তি? ‘‘নগ্গসমণেহি, দেৰা’’তি. রাজা পঞ্চসতে নগ্গসমণে গাহাপেত্ৰা পঞ্চসতেহি চোরেহি সদ্ধিং রাজঙ্গণে নাভিপমাণেসু আৰাটেসু নিখণাপেত্ৰা পলালেহি পটিচ্ছাদেত্ৰা অগ্গিং দাপেসি. অথ নেসং ঝামভাৰং জানিত্ৰা অযনঙ্গলেহি কসাপেত্ৰা সব্বে খণ্ডাখণ্ডং কারাপেসি. তদা ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘মহামোগ্গল্লানত্থেরো অত্তনো অননুরূপমরণং পত্তো’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নাম, ভন্তে’’তি ৰুত্তে ‘‘মোগ্গল্লানস্স, ভিক্খৰে, ইমস্সেৰ অত্তভাৰস্স অননুরূপং মরণং, পুব্বে পন তেন কতকম্মস্স অনুরূপমেৰা’’তি ৰত্ৰা ‘‘কিং পনস্স, ভন্তে, পুব্বকম্ম’’ন্তি পুট্ঠো তং ৰিত্থারেত্ৰা কথেসি.
অতীতে, ভিক্খৰে, বারাণসিযং একো কুলপুত্তো সযমেৰ কোট্টনপচনাদীনি করোন্তো মাতাপিতরো পটিজগ্গি. অথস্স মাতাপিতরো ‘‘তাত, ত্ৰং এককোৰ গেহে চ অরঞ্ঞে চ কম্মং করোন্তো কিলমসি, একং তে কুমারিকং আনেস্সামা’’তি ৰত্ৰা ‘‘অম্মতাতা, যাৰ তুম্হে জীৰথ, তাৰ ৰো সহত্থা উপট্ঠহিস্সামী’’তি তেন পটিক্খিত্তাপি পুনপ্পুনং যাচিত্ৰা কুমারিকং আনেসুং. সা কতিপাহমেৰ তে উপট্ঠহিত্ৰা পচ্ছা তেসং দস্সনমপি অনিচ্ছন্তী – ‘‘ন সক্কা তৰ ¶ মাতাপিতূহি সদ্ধিং একট্ঠানে ৰসিতু’’ন্তি উজ্ঝাযিত্ৰা তস্মিং অত্তনো কথং অগ্গণ্হন্তে তস্স বহিগতকালে মকচিৰাকখণ্ডানি চ যাগুফেণকে চ গহেত্ৰা তত্থ তত্থ আকিরিত্ৰা তেনাগন্ত্ৰা ‘‘কিং ইদ’’ন্তি পুট্ঠা ‘‘ইমেসং ¶ মহল্লকঅন্ধানং এতং কম্মং, সব্বং গেহং কিলিট্ঠা করোন্তা ৰিচরন্তি, ন সক্কা এতেহি সদ্ধিং একট্ঠানে ৰসিতু’’ন্তি এৰং তায পুনপ্পুনং কথিযমানায এৰরূপোপি পূরিতপারমী সত্তো মাতাপিতূহি সদ্ধিং ভিজ্জি. সো ‘‘হোতু, জানিস্সামি নেসং কত্তব্বকম্ম’’ন্তি তে ভোজেত্ৰা ‘‘অম্মতাতা, অসুকট্ঠানে নাম তুম্হাকং ¶ ঞাতকা আগমনং পচ্চাসীসন্তি, তত্থ গমিস্সামা’’তি তে যানকং আরোপেত্ৰা আদায গচ্ছন্তো অটৰিমজ্ঝং পত্তকালে ‘‘তাত, রস্মিযো গণ্হথ, গোণা দণ্ডসঞ্ঞায গমিস্সন্তি, ইমস্মিং ঠানে চোরা ৰসন্তি, অহং ওতরিত্ৰা চরামী’’তি পিতু হত্থে রস্মিযো দত্ৰা ওতরিত্ৰা গচ্ছন্তো সদ্দং পরিৰত্তেত্ৰা চোরানং উট্ঠিতসদ্দমকাসি. মাতাপিতরো সদ্দং সুত্ৰা ‘‘চোরা উট্ঠিতা’’তি সঞ্ঞায ‘‘তাত, চোরা উট্ঠিতা, মহল্লকা মযং, ত্ৰং অত্তানমেৰ রক্খাহী’’তি আহংসু. সো মাতাপিতরো ৰিরৰন্তেপি চোরসদ্দং করোন্তো কোট্টেত্ৰা মারেত্ৰা অটৰিযং খিপিত্ৰা পচ্চাগমি.
সত্থা ইদং তস্স পুব্বকম্মং কথেত্ৰা ‘‘ভিক্খৰে, মোগ্গল্লানো এত্তকং কম্মং কত্ৰা অনেকৰস্সসতসহস্সানি নিরযে পচ্চিত্ৰা তাৰ পক্কাৰসেসেন অত্তভাৰসতে এৰমেৰ কোট্টেত্ৰা সংচুণ্ণো মরণং পত্তো, এৰং মোগ্গল্লানেন অত্তনো কম্মানুরূপমেৰ মরণং লদ্ধং. পঞ্চহি চোরসতেহি সদ্ধিং পঞ্চতিত্থিযসতানিপি মম পুত্তং অপ্পদুট্ঠং দুস্সেত্ৰা অনুরূপমেৰ মরণং লভিংসু. অপ্পদুট্ঠেসু হি পদুস্সন্তো দসহি কারণেহি অনযব্যসনং পাপুণাতিযেৰা’’তি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমা গাথা অভাসি –
‘‘যো দণ্ডেন অদণ্ডেসু, অপ্পদুট্ঠেসু দুস্সতি;
দসন্নমঞ্ঞতরং ঠানং, খিপ্পমেৰ নিগচ্ছতি.
‘‘ৰেদনং ফরুসং জানিং, সরীরস্স ৰ ভেদনং;
গরুকং ৰাপি আবাধং, চিত্তক্খেপং ৰ পাপুণে.
‘‘রাজতো ৰা উপসগ্গং, অব্ভক্খানং ৰ দারুণং;
পরিক্খযং ৰ ঞাতীনং, ভোগানং ৰ পভঙ্গুনং.
‘‘অথৰস্স ¶ ¶ অগারানি, অগ্গি ডহতি পাৰকো;
কাযস্স ভেদা দুপ্পঞ্ঞো, নিরযং সোপপজ্জতী’’তি. (ধ. প. ১৩৭-১৪০);
৩৯৩. পৰিৰেকমনুযুত্তোতি পকারেন ৰিৰেকং একীভাৰং অনুযুত্তো যোজিতো যুত্তপ্পযুত্তো. সমাধিভাৰনারতোতি পঠমজ্ঝানাদিভাৰনায রতো অল্লীনো চ. সব্বাসৰে সকলকিলেসে, পরিঞ্ঞায জানিত্ৰা পজহিত্ৰা, অনাসৰো নিক্কিলেসো ৰিহরামীতি সম্বন্ধো.
৩৯৪. ইদানি ¶ অত্তনো পুঞ্ঞসম্ভারৰসেন পুব্বচরিতস্স ফলং দস্সেন্তো ধরণিম্পি সুগম্ভীরন্তিআদিমাহ.
তত্রাযমনুপুব্বীকথা – বুদ্ধেন চোদিতোতি সম্মাসম্বুদ্ধেন চোদিতো উয্যোজিতো. ভিক্খুসঙ্ঘস্স পেক্খতোতি মহতো ভিক্খুসঙ্ঘস্স পস্সন্তস্স. মিগারমাতুপাসাদং, পাদঙ্গুট্ঠেন কম্পযীতি পুব্বারামে ৰিসাখায মহাউপাসিকায কারিতং সহস্সত্থম্ভপটিমণ্ডিতং মহাপাসাদং অত্তনো পাদঙ্গুট্ঠেন কম্পেসিং. একস্মিঞ্হি সমযে পুব্বারামে যথাৰুত্তপাসাদে ভগৰতি ৰিহরন্তে সম্বহুলা নৰকতরা ভিক্খূ উপরিপাসাদে নিসিন্না সত্থারম্পি অচিন্তেত্ৰা তিরচ্ছানকথং কথেতুমারদ্ধা. তং সুত্ৰা ভগৰা তে সংৰেজেত্ৰা অত্তনো ধম্মদেসনায ভাজনভূতে কাতুকামো আযস্মন্তং মহামোগ্গল্লানত্থেরং আমন্তেসি – ‘‘পস্সসি ত্ৰং, মোগ্গল্লান, নৰে ভিক্খূ তিরচ্ছানকথমনুযুত্তে’’তি তং সুত্ৰা থেরো সত্থু অজ্ঝাসযং ঞত্ৰা অভিঞ্ঞাপাদকং আপোকসিণারম্মণং চতুত্থজ্ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা ৰুট্ঠায ‘‘পাসাদস্স পতিট্ঠিতোকাসং উদকং হোতূ’’তি অধিট্ঠায পাসাদমত্থকে থুপিকং পাদঙ্গুট্ঠেন পহরি, পাসাদো ওনমিত্ৰা একেন পস্সেন অট্ঠাসি. পুনপি পহরি, অপরেনপি পস্সেন অট্ঠাসি. তে ভিক্খূ ভীতা সংৰিগ্গা পাসাদস্স পতনভযেন ততো নিক্খমিত্ৰা ভগৰতো সমীপে অট্ঠংসু. সত্থা তেসং অজ্ঝাসযং ওলোকেত্ৰা ধম্মং দেসেসি. তং সুত্ৰা তেসু কেচি সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসু, কেচি সকদাগামিফলে, কেচি অনাগামিফলে, কেচি অরহত্তফলে পতিট্ঠহিংসু. স্ৰাযমত্থো পাসাদকম্পনসুত্তেন দীপেতব্বো.
ৰেজযন্তপাসাদন্তি ¶ সো ৰেজযন্তপাসাদো তাৰতিংসভৰনে যোজনসহস্সুব্বেধো অনেকসহস্সনিয্যূহকূটাগারপটিমণ্ডিতো দেৰাসুরসঙ্গামে অসুরে জিনিত্ৰা সক্কে দেৰানমিন্দে নগরমজ্ঝে ঠিতে উট্ঠিতো ৰিজযন্তেন নিব্বত্তত্তা ‘‘ৰেজযন্তো’’তি লদ্ধনামো পাসাদো, তং সন্ধাযাহ – ‘‘ৰেজযন্তপাসাদ’’ন্তি, তম্পি অযং থেরো পাদঙ্গুট্ঠেন কম্পেতি. একস্মিঞ্হি সমযে ভগৰন্তং ¶ পুব্বারামে ৰিহরন্তং সক্কো দেৰরাজা উপসঙ্কমিত্ৰা তণ্হাসঙ্খযৰিমুত্তিং পুচ্ছি. তস্স ভগৰা ৰিস্সজ্জেসি. সো তং সুত্ৰা অত্তমনো পমুদিতো অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা অত্তনো দেৰলোকমেৰ গতো. অথাযস্মা মহামোগ্গল্লানো এৰং চিন্তেসি – ‘‘অযং সক্কো ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰরূপং গম্ভীরনিব্বানপটিসংযুত্তং পঞ্হং পুচ্ছি, ভগৰতা চ পঞ্হো ৰিস্সজ্জিতো, কিং নু খো জানিত্ৰা গতো, উদাহু অজানিত্ৰা ¶ . যংনূনাহং দেৰলোকং গন্ত্ৰা তমত্থং জানেয্য’’ন্তি? সো তাৰদেৰ তাৰতিংসভৰনং গন্ত্ৰা সক্কং দেৰানমিন্দং তমত্থং পুচ্ছি. সক্কো দিব্বসম্পত্তিযা পমত্তো হুত্ৰা ৰিক্খেপং অকাসি. থেরো তস্স সংৰেগজননত্থং ৰেজযন্তপাসাদং পাদঙ্গুট্ঠেন কম্পেসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘যো ৰেজযন্তপাসাদং, পাদঙ্গুট্ঠেন কম্পযি;
ইদ্ধিবলেনুপত্থদ্ধো, সংৰেজেসি চ দেৰতা’’তি. (ম. নি. ১.৫১৩);
অযং পনত্থো – চূল়তণ্হাসঙ্খযৰিমুত্তিসুত্তেন (ম. নি. ১.৩৯০ আদযো) দীপেতব্বো. কম্পিতাকারো হেট্ঠা ৰুত্তোযেৰ. ‘‘সক্কং সো পরিপুচ্ছতী’’তি (ম. নি. ১.৫১৩) যথাৰুত্তমেৰ থেরস্স তণ্হাসঙ্খযৰিমুত্তিপুচ্ছং সন্ধায ৰুত্তং. তেনাহ – ‘‘অপাৰুসো, জানাসি, তণ্হক্খযৰিমুত্তিযো’’তি? তস্স সক্কো ৰিযাকাসি. ইদং থেরেন পাসাদকম্পনে কতে সংৰিগ্গহদযেন পমাদং পহায যোনিসো মনসি করিত্ৰা পঞ্হস্স ব্যাকতভাৰং সন্ধায ৰুত্তং. সত্থারা দেসিতনিযামেনেৰ হি সো তদা কথেসি. তেনাহ – ‘‘পঞ্হং পুট্ঠো যথাতথ’’ন্তি (ম. নি. ১.৫১৩). তত্থ সক্কং সো পরিপুচ্ছতীতি সক্কং দেৰরাজং মহামোগ্গল্লানত্থেরো সত্থারা দেসিতায তণ্হাসঙ্খযৰিমুত্তিযা সম্মদেৰ গহিতভাৰং পুচ্ছি. অতীতত্থে হি ইদং ৰত্তমানৰচনং. অপাৰুসো, জানাসীতি আৰুসো, অপি জানাসি, কিং জানাসি? তণ্হক্খযৰিমুত্তিযোতি (ম. নি. ১.৫১৩) তণ্হাসঙ্খযৰিমুত্তিযো সত্থারা তুয্হং দেসিতা, তথা ‘‘কিং ¶ জানাসী’’তি পুচ্ছতি. তণ্হক্খযৰিমুত্তিযোতি ৰা তণ্হাসঙ্খযৰিমুত্তিসুত্তস্স দেসনং পুচ্ছতি.
ব্রহ্মানন্তি মহাব্রহ্মানং. সুধম্মাযাভিতো সভন্তি (ম. নি. ১.৫১৩) সুধম্মায সভায. অযং পন ব্রহ্মলোকে সুধম্মা সভা, ন তাৰতিংসভৰনে. সুধম্মাসভাৰিরহিতো দেৰলোকো নাম নত্থি. ‘‘অজ্জাপি তে, আৰুসো, সা দিট্ঠি, যা তে দিট্ঠি পুরে অহূ’’তি ইমং ব্রহ্মলোকং উপগন্তুং সমত্থো নত্থি কোচি সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা. সত্থু ইধাগমনতো পুব্বে যা তুয্হং দিট্ঠি অহোসি, কিং অজ্জাপি ইদানিপি সা দিট্ঠি ন ৰিগতাতি? পস্সসি ৰীতিৰত্তন্তং ¶ ব্রহ্মলোকে পভস্সরন্তি ব্রহ্মলোকে ৰীতিপতন্তং মহাকপ্পিনমহাকস্সপাদীহি সাৰকেহি পরিৰারিতস্স তেজোধাতুং সমাপজ্জিত্ৰা নিসিন্নস্স সসাৰকস্স ভগৰতো ওকাসং পস্সসীতি অত্থো. একস্মিঞ্হি সমযে ভগৰা ব্রহ্মলোকে সুধম্মায সভায সন্নিপতিত্ৰা সন্নিসিন্নস্স ‘‘অত্থি নু খো কোচি সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা এৰংমহিদ্ধিকো, সো ইধ আগন্তুং সক্কুণেয্যা’’তি ¶ চিন্তেন্তস্স ব্রহ্মুনো চিত্তমঞ্ঞায তত্থ গন্ত্ৰা ব্রহ্মুনো মত্থকে আকাসে নিসিন্নো তেজোধাতুং সমাপজ্জিত্ৰা ওভাসং মুঞ্চন্তো মহামোগ্গল্লানাদীনং আগমনং চিন্তেসি. সহ চিন্তনেন তেপি তত্থ গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা সত্থু অজ্ঝাসযং ঞত্ৰা তেজোধাতুং সমাপজ্জিত্ৰা পচ্চেকদিসাসু নিসীদিত্ৰা ওভাসং ৰিস্সজ্জেসুং. সকলব্রহ্মলোকো একোভাসো অহোসি. সত্থা ব্রহ্মুনো কল্লচিত্ততং ঞত্ৰা চতুসচ্চপকাসনং ধম্মং দেসেসি. দেসনাপরিযোসানে অনেকানি ব্রহ্মসহস্সানি মগ্গফলেসু পতিট্ঠহিংসু. তং সন্ধায চোদেন্তো অজ্জাপি তে, আৰুসো, সা দিট্ঠীতি গাথমাহ. অযং পনত্থো বকব্রহ্মসুত্তেন (সং. নি. ১.১৭৫) দীপেতব্বো. ৰুত্তং হেতং (সং. নি. ১.১৭৬) –
‘‘একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরস্স ব্রহ্মুনো এৰরূপং পাপকং দিট্ঠিগতং উপ্পন্নং হোতি – ‘নত্থি সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা যো ইধ আগচ্ছেয্যা’তি. অথ খো ভগৰা তস্স ব্রহ্মুনো চেতসা চেতোপরিৰিতক্কমঞ্ঞায সেয্যথাপি নাম বলৰা পুরিসো সমিঞ্জিতং ৰা বাহং পসারেয্য ¶ , পসারিতং ৰা বাহং সমিঞ্জেয্য; এৰমেৰ জেতৰনে অন্তরহিতো তস্মিং ব্রহ্মলোকে পাতুরহোসি. অথ খো ভগৰা তস্স ব্রহ্মুনো উপরিৰেহাসং পল্লঙ্কেন নিসীদি তেজোধাতুং সমাপজ্জিত্ৰা.
‘‘অথ খো আযস্মতো মহামোগ্গল্লানস্স এতদহোসি ‘কহং নু খো ভগৰা এতরহি ৰিহরতী’তি? অদ্দস খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো ভগৰন্তং দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন তস্স ব্রহ্মুনো উপরিৰেহাসং পল্লঙ্কেন নিসিন্নং তেজোধাতুং সমাপন্নং. দিস্ৰান সেয্যথাপি নাম বলৰা পুরিসো সমিঞ্জিতং ৰা বাহং পসারেয্য, পসারিতং ৰা বাহং সমিঞ্জেয্য; এৰমেৰ জেতৰনে অন্তরহিতো তস্মিং ব্রহ্মলোকে পাতুরহোসি. অথ খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো পুরত্থিমং দিসং নিস্সায তস্স ব্রহ্মুনো উপরিৰেহাসং পল্লঙ্কেন নিসীদি তেজোধাতুং সমাপজ্জিত্ৰা নীচতরং ভগৰতো.
‘‘অথ ¶ খো আযস্মতো মহাকস্সপস্স এতদহোসি – ‘কহং নু খো ভগৰা এতরহি ৰিহরতী’তি? অদ্দস খো আযস্মা মহাকস্সপো ভগৰন্তং দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন তস্স ব্রহ্মুনো উপরিৰেহাসং পল্লঙ্কেন নিসিন্নং তেজোধাতুং সমাপন্নং. দিস্ৰান সেয্যথাপি নাম বলৰা পুরিসো…পে… এৰমেৰ জেতৰনে অন্তরহিতো তস্মিং ব্রহ্মলোকে পাতুরহোসি. অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো দক্খিণং দিসং নিস্সায তস্স ব্রহ্মুনো উপরিৰেহাসং পল্লঙ্কেন নিসীদি তেজোধাতুং সমাপজ্জিত্ৰা নীচতরং ভগৰতো.
‘‘অথ খো আযস্মতো মহাকপ্পিনস্স এতদহোসি ¶ – ‘কহং নু খো ভগৰা এতরহি ৰিহরতী’তি? অদ্দস খো আযস্মা মহাকপ্পিনো ভগৰন্তং দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন তস্স ব্রহ্মুনো উপরিৰেহাসং পল্লঙ্কেন নিসিন্নং তেজোধাতুং সমাপন্নং. দিস্ৰান সেয্যথাপি নাম বলৰা পুরিসো…পে… এৰমেৰ জেতৰনে অন্তরহিতো তস্মিং ব্রহ্মলোকে ¶ পাতুরহোসি. অথ খো আযস্মা মহাকপ্পিনো পচ্ছিমং দিসং নিস্সায তস্স ব্রহ্মুনো উপরিৰেহাসং পল্লঙ্কেন নিসীদি তেজোধাতুং সমাপজ্জিত্ৰা নীচতরং ভগৰতো.
‘‘অথ খো আযস্মতো অনুরুদ্ধস্স এতদহোসি – ‘কহং নু খো ভগৰা এতরহি ৰিহরতী’তি? অদ্দস খো আযস্মা অনুরুদ্ধো ভগৰন্তং দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন তস্স ব্রহ্মুনো উপরিৰেহাসং পল্লঙ্কেন নিসিন্নং তেজোধাতুং সমাপন্নং. দিস্ৰান সেয্যথাপি নাম বলৰা পুরিসো…পে… এৰমেৰ জেতৰনে অন্তরহিতো তস্মিং ব্রহ্মলোকে পাতুরহোসি. অথ খো আযস্মা অনুরুদ্ধো উত্তরং দিসং নিস্সায তস্স ব্রহ্মুনো উপরিৰেহাসং পল্লঙ্কেন নিসীদি তেজোধাতুং সমাপজ্জিত্ৰা নীচতরং ভগৰতো’’.
অথ খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো তং ব্রহ্মানং গাথায অজ্ঝভাসি –
‘‘অজ্জাপি তে আৰুসো সা দিট্ঠি, যা তে দিট্ঠি পুরে অহু;
পস্সসি ৰীতিৰত্তন্তং, ব্রহ্মলোকে পভস্সর’’ন্তি.
‘‘ন ¶ মে মারিস সা দিট্ঠি, যা মে দিট্ঠি পুরে অহু;
পস্সামি ৰীতিৰত্তন্তং, ব্রহ্মলোকে পভস্সরং;
স্ৰাহং অজ্জ কথং ৰজ্জং, অহং নিচ্চোম্হি সস্সতো’’তি.
‘‘অথ খো ভগৰা তং ব্রহ্মানং সংৰেজেত্ৰা সেয্যথাপি নাম বলৰা পুরিসো…পে… এৰমেৰ তস্মিং ব্রহ্মলোকে অন্তরহিতো জেতৰনে পাতুরহোসি. অথ খো সো ব্রহ্মা অঞ্ঞতরং ব্রহ্মপারিসজ্জং আমন্তেসি – ‘এহি ত্ৰং, মারিস, যেনাযস্মা মহামোগ্গল্লানো তেনুপসঙ্কম, উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং মহামোগ্গল্লানং এৰং ৰদেহি – ‘‘অত্থি নু খো, মারিস মোগ্গল্লান, অঞ্ঞেপি তস্স ভগৰতো সাৰকা এৰংমহিদ্ধিকা এৰংমহানুভাৰা সেয্যথাপি ভৰং মোগ্গল্লানো কস্সপো কপ্পিনো অনুরুদ্ধো’’তি? ‘এৰং, মারিসা’তি খো সো ব্রহ্মপারিসজ্জো তস্স ব্রহ্মুনো পটিস্সুত্ৰা যেনাযস্মা মহামোগ্গল্লানো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং মহামোগ্গল্লানং ¶ এতদৰোচ – ‘অত্থি নু খো, মারিস মোগ্গল্লান, অঞ্ঞেপি তস্স ভগৰতো সাৰকা এৰংমহিদ্ধিকা এৰংমহানুভাৰা সেয্যথাপি ভৰং মোগ্গল্লানো কস্সপো কপ্পিনো অনুরুদ্ধো’তি ¶ ? অথ খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো তং ব্রহ্মপারিসজ্জং গাথায অজ্ঝভাসি –
‘‘তেৰিজ্জা ইদ্ধিপত্তা চ, চেতোপরিযাযকোৰিদা;
খীণাসৰা অরহন্তো, বহূ বুদ্ধস্স সাৰকা’’তি.
‘‘অথ খো সো ব্রহ্মপারিসজ্জো আযস্মতো মহামোগ্গল্লানস্স ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা যেন সো ব্রহ্মা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা তং ব্রহ্মানং এতদৰোচ – ‘আযস্মা মারিস মহামোগ্গল্লানো এৰমাহ –
‘‘‘তেৰিজ্জা ইদ্ধিপত্তা চ, চেতোপরিযাযকোৰিদা;
খীণাসৰা অরহন্তো, বহূ বুদ্ধস্স সাৰকা’’’তি. –
ইদমৰোচ সো ব্রহ্মপারিসজ্জো. অত্তমনো চ সো ব্রহ্মা তস্স ব্রহ্মপারিসজ্জস্স ভাসিতং অভিনন্দীতি (সং. নি. ১.১৭৬).
ইদং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘অযং পনত্থো বকব্রহ্মসুত্তেন দীপেতব্বো’’তি.
মহানেরুনো ¶ কূটন্তি (ম. নি. ১.৫১৩) কূটসীসেন সকলমেৰ সিনেরুপব্বতরাজং ৰদসি. ৰিমোক্খেন অপস্সযীতি (ম. নি. ১.৫১৩) ঝানৰিমোক্খেন নিস্সযেন অভিঞ্ঞাযেন পস্সযীতি অধিপ্পাযো. ৰনন্তি (ম. নি. ১.৫১৩) জম্বুদীপং. সো হি ৰনবাহুল্লতায ‘‘ৰন’’ন্তি ৰুত্তো. তেনাহ ‘‘জম্বুমণ্ডস্স ইস্সরো’’তি. পুব্বৰিদেহানন্তি (ম. নি. ১.৫১৩) পুব্বৰিদেহট্ঠানঞ্চ পুব্বৰিদেহন্তি অত্থো. যে চ ভূমিসযা নরাতি (ম. নি. ১.৫১৩) ভূমিসযা নরা নাম অপরগোযানউত্তরকুরুকা চ মনুস্সা. তে হি গেহাভাৰতো ‘‘ভূমিসযা’’তি ৰুত্তা. তেপি সব্বে অপস্সযীতি সম্বন্ধো. অযং পনত্থো নন্দোপনন্দদমনেন দীপেতব্বো – একস্মিং কির সমযে অনাথপিণ্ডিকো গহপতি ভগৰতো ধম্মদেসনং সুত্ৰা ‘‘স্ৰে, ভন্তে, পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং ময্হং গেহে ভিক্খং গণ্হথা’’তি নিমন্তেত্ৰা পক্কামি. তংদিৰসঞ্চ ভগৰতো পচ্চূসসমযে দসসহস্সিলোকধাতুং ওলোকেন্তস্স নন্দোপনন্দো নাম ¶ নাগরাজা ঞাণমুখে আপাথং আগচ্ছি. ভগৰা ‘‘অযং নাগরাজা ময্হং ঞাণমুখে আপাথং আগচ্ছতি, কিং নু খো ভৰিস্সতী’’তি আৰজ্জেন্তো সরণগমনস্স উপনিস্সযং দিস্ৰা ‘‘অযং মিচ্ছাদিট্ঠিকো তীসু রতনেসু অপ্পসন্নো, কো নু খো ইমং মিচ্ছাদিট্ঠিকো ৰিমোচেয্যা’’তি আৰজ্জেন্তো মহামোগ্গল্লানত্থেরং অদ্দস. ততো পভাতায রত্তিযা সরীরপটিজগ্গনং কত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘আনন্দ, পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং আরোচেহি – ‘তথাগতো দেৰচারিকং গচ্ছতী’’’তি. তংদিৰসঞ্চ নন্দোপনন্দস্স আপানভূমিং সজ্জযিংসু. সো দিব্বরতনপল্লঙ্কে ¶ দিব্বেন সেতচ্ছত্তেন ধারিযমানো তিৰিধনাটকেহি চেৰ নাগপরিসায চ পরিৰুতো দিব্বভাজনেসু উপট্ঠাপিতঅন্নপানং ওলোকযমানো নিসিন্নো হোতি. অথ খো ভগৰা যথা নাগরাজা পস্সতি, তথা কত্ৰা তস্স ৰিমানমত্থকেনেৰ পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং তাৰতিংসদেৰলোকাভিমুখো পাযাসি.
তেন খো পন সমযেন নন্দোপনন্দস্স নাগরাজস্স এৰরূপং পাপকং দিট্ঠিগতং উপ্পন্নং হোতি ‘‘ইমে হি নাম মুণ্ডসমণকা অম্হাকং উপরিভৰনেন দেৰানং তাৰতিংসানং ভৰনং পৰিসন্তিপি নিক্খমন্তিপি, ন দানি ইতো পট্ঠায ইমেসং অম্হাকং মত্থকে পাদপংসুং ওকিরন্তানং গন্তুং দস্সামী’’তি উট্ঠায সিনেরুপাদং গন্ত্ৰা তং অত্তভাৰং ৰিজহিত্ৰা সিনেরুং সত্তক্খত্তুং ভোগেহি পরিক্খিপিত্ৰা উপরি ফণং কত্ৰা তাৰতিংসভৰনং অৰকুজ্জেন ফণেন পরিগ্গহেত্ৰা অদস্সনং গমেসি.
অথ খো আযস্মা রট্ঠপালো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘পুব্বে, ভন্তে, ইমস্মিং পদেসে ঠিতো সিনেরুং পস্সামি, সিনেরুপরিভণ্ডং পস্সামি, তাৰতিংসং পস্সামি, ৰেজযন্তং পস্সামি, ৰেজযন্তস্স ¶ পাসাদস্স উপরিধজং পস্সামি. কো নু খো, ভন্তে, হেতু কো পচ্চযো, যং এতরহি নেৰ সিনেরুং পস্সামি…পে… ন ৰেজযন্তস্স পাসাদস্স উপরিধজং পস্সামী’’তি. ‘‘অযং, রট্ঠপাল, নন্দোপনন্দো নাম নাগরাজা তুম্হাকং কুপিতো সিনেরুং সত্তক্খত্তুং ভোগেহি পরিক্খিপিত্ৰা উপরি ফণেন পটিচ্ছাদেত্ৰা অন্ধকারং কত্ৰা ঠিতো’’তি. ‘‘দমেমি নং, ভন্তে’’তি. ন ভগৰা নং অনুজানি. অথ খো আযস্মা ভদ্দিযো, আযস্মা রাহুলোতি অনুক্কমেন সব্বেপি ভিক্খূ উট্ঠহিংসু. ভগৰা অনুজানি.
অৰসানে ¶ মহামোগ্গল্লানত্থেরো – ‘‘অহং, ভন্তে, দমেমি ন’’ন্তি আহ. ‘‘দমেহি, মোগ্গল্লানা’’তি ভগৰা অনুজানি. থেরো অত্তভাৰং ৰিজহিত্ৰা মহন্তং নাগরাজৰণ্ণং অভিনিম্মিনিত্ৰা নন্দোপনন্দং চুদ্দসক্খত্তুং ভোগেহি পরিক্খিপিত্ৰা তস্স ফণমত্থকে অত্তনো ফণং ঠপেত্ৰা সিনেরুনা সদ্ধিং অভিনিপ্পীল়েসি. নাগরাজা ধূমাযি. থেরোপি ‘‘ন তুয্হংযেৰ সরীরে ধূমো অত্থি, ময্হম্পি অত্থী’’তি ধূমাযি. নাগরাজস্স ধূমো থেরং ন বাধতি, থেরস্স পন ধূমো নাগরাজং বাধতি. ততো নাগরাজা পজ্জলি, থেরোপি ‘‘ন তুয্হংযেৰ সরীরে অগ্গি অত্থি, ময্হম্পি অত্থী’’তি পজ্জলি. নাগরাজস্স তেজো থেরং ন বাধতি, থেরস্স পন তেজো নাগরাজানং বাধতি. নাগরাজা – ‘‘অযং মং সিনেরুনা অভিনিপ্পীল়েত্ৰা ধূমাযতি চেৰ পজ্জলতি চা’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ভো, তুৰং কোসী’’তি পটিপুচ্ছি. ‘‘অহং খো, নন্দ, মোগ্গল্লানো’’তি. ‘‘ভন্তে, অত্তনো ভিক্খুভাৰেন তিট্ঠাহী’’তি.
থেরো তং অত্তভাৰং ৰিজহিত্ৰা তস্স দক্খিণকণ্ণসোতেন পৰিসিত্ৰা ৰামকণ্ণসোতেন নিক্খমি, ৰামকণ্ণসোতেন পৰিসিত্ৰা দক্খিণকণ্ণসোতেন নিক্খমি. তথা দক্খিণনাসসোতেন পৰিসিত্ৰা ৰামনাসসোতেন ¶ নিক্খমি, ৰামনাসসোতেন পৰিসিত্ৰা দক্খিণনাসসোতেন নিক্খমি. ততো নাগরাজা মুখং ৰিৰরি, থেরো মুখেন পৰিসিত্ৰা অন্তোকুচ্ছিযং পাচীনেন চ পচ্ছিমেন চ চঙ্কমতি. ভগৰা – ‘‘মোগ্গল্লান, মনসি করোহি, মহিদ্ধিকো নাগো’’তি আহ. থেরো ‘‘ময্হং খো, ভন্তে, চত্তারো ইদ্ধিপাদা ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা, তিট্ঠতু, ভন্তে, নন্দোপনন্দো, অহং নন্দোপনন্দসদিসানং নাগরাজানং সতম্পি সহস্সম্পি দমেয্য’’ন্তিআদিমাহ.
নাগরাজা চিন্তেসি – ‘‘পৰিসন্তো তাৰ মে ন দিট্ঠো, নিক্খমনকালে দানি নং দাঠন্তরে পক্খিপিত্ৰা খাদিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘নিক্খমথ, ভন্তে, মা মং অন্তোকুচ্ছিযং অপরাপরং চঙ্কমন্তো বাধযিত্থা’’তি আহ. থেরো নিক্খমিত্ৰা বহি অট্ঠাসি. নাগরাজা ‘‘অযং সো’’তি ¶ দিস্ৰা নাসৰাতং ৰিস্সজ্জি, থেরো চতুত্থজ্ঝানং সমাপজ্জি, লোমকূপম্পিস্স ৰাতো চালেতুং নাসক্খি. অৰসেসা ভিক্খূ কির আদিতো পট্ঠায সব্বপাটিহারিযানি কাতুং সক্কুণেয্যুং, ইমং পন ঠানং পত্ৰা এৰং খিপ্পনিসন্তিনো ¶ হুত্ৰা সমাপজ্জিতুং ন সক্খিস্সন্তীতি নেসং ভগৰা নাগরাজদমনং নানুজানি.
নাগরাজা ‘‘অহং ইমস্স সমণস্স নাসৰাতেন লোমকূপম্পি চালেতুং নাসক্খি, মহিদ্ধিকো সো সমণো’’তি চিন্তেসি. থেরো অত্তভাৰং ৰিজহিত্ৰা সুপণ্ণরূপং অভিনিম্মিনিত্ৰা সুপণ্ণৰাতং দস্সেন্তো নাগরাজানং অনুবন্ধি. নাগরাজা তং অত্তভাৰং ৰিজহিত্ৰা মাণৰকৰণ্ণং অভিনিম্মিনিত্ৰা ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং সরণং গচ্ছামী’’তি ৰদন্তো থেরস্স পাদে ৰন্দি. থেরো ‘‘সত্থা, নন্দ, আগতো, এহি গমিস্সামা’’তি নাগরাজানং দমেত্ৰা নিব্বিসং কত্ৰা গহেত্ৰা ভগৰতো সন্তিকং অগমাসি. নাগরাজা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং সরণং গচ্ছামী’’তি আহ. ভগৰা ‘‘সুখী হোহি, নাগরাজা’’তি ৰত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো অনাথপিণ্ডিকস্স নিৰেসনং অগমাসি.
অনাথপিণ্ডিকো ‘‘কিং, ভন্তে, অতিদিৰা আগতত্থা’’তি আহ. ‘‘মোগ্গল্লানস্স চ নন্দোপনন্দস্স চ সঙ্গামো অহোসী’’তি. ‘‘কস্স পন, ভন্তে, জযো, কস্স পরাজযো’’তি? ‘‘মোগ্গল্লানস্স জযো, নন্দস্স পরাজযো’’তি. অনাথপিণ্ডিকো ‘‘অধিৰাসেতু মে, ভন্তে, ভগৰা সত্তাহং একপটিপাটিযা ভত্তং সত্তাহং থেরস্স সক্কারং করিস্সামী’’তি ৰত্ৰা সত্তাহং বুদ্ধপ্পমুখানং পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং মহাসক্কারং অকাসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘নন্দোপনন্দদমনেন দীপেতব্বো’’তি.
একস্মিঞ্হি সমযে পুব্বারামে ৰিসাখায মহাউপাসিকায কারিতসহস্সগব্ভপটিমণ্ডিতে পাসাদে ভগৰতি ৰিহরন্তে…পে… সংৰেজেসি চ দেৰতাতি. তেন ৰুত্তং –
‘‘ধরণিম্পি সুগম্ভীরং, বহলং দুপ্পধংসিযং;
ৰামঙ্গুট্ঠেন খোভেয্যং, ইদ্ধিযা পারমিং গতো’’তি.
তত্থ ইদ্ধিযা পারমিং গতোতি ৰিকুব্বনিদ্ধিআদিইদ্ধিযা ¶ পরিযোসানং গতো পত্তো.
৩৯৫. অস্মিমানন্তি অহমস্মি পঞ্ঞাসীলসমাধিসম্পন্নোতিআদি অস্মিমানং ন পস্সামি ন ¶ অক্খামীতি অত্থো. তদেৰ দীপেন্তো মানো ময্হং ন ৰিজ্জতীতি আহ. সামণেরে উপাদাযাতি সামণেরে আদিং ¶ কত্ৰা সকলে ভিক্খুসঙ্ঘে গরুচিত্তং গারৰচিত্তং আদরবহুমানং অহং করোমীতি অত্থো.
৩৯৬. অপরিমেয্যে ইতো কপ্পেতি ইতো অম্হাকং উপ্পন্নকপ্পতো অন্তরকপ্পাদীহি অপরিমেয্যে একঅসঙ্খ্যেয্যস্স উপরি সতসহস্সকপ্পমত্থকেতি অত্থো. যং কম্মমভিনীহরিন্তি অগ্গসাৰকভাৰস্স পদং পুঞ্ঞসম্পত্তিং পূরেসিং. তাহং ভূমিমনুপ্পত্তোতি অহং তং সাৰকভূমিং অনুপ্পত্তো আসৰক্খযসঙ্খাতং নিব্বানং পত্তো অস্মি অম্হীতি অত্থো.
৩৯৭. অত্থপটিসম্ভিদাদযো চতস্সো পটিসম্ভিদা সোতাপত্তিমগ্গাদযো অট্ঠ ৰিমোক্খা ইদ্ধিৰিধাদযো ছ অভিঞ্ঞাযো মে মযা সচ্ছিকতা পচ্চক্খং কতা. বুদ্ধস্স ভগৰতো ওৰাদানুসাসনীসঙ্খাতং সাসনং মযা কতং সীলপটিপত্তিনিপ্ফাদনৰসেন পরিযোসাপিতন্তি অত্থো.
ইত্থন্তি ইমিনা পকারেন হেট্ঠা ৰুত্তক্কমেন. এৰং সো একস্সেৰ অনোমদস্সীবুদ্ধস্স সন্তিকে দ্ৰিক্খত্তুং ব্যাকরণং লভি. কথং? হেট্ঠা ৰুত্তনযেন সেট্ঠি হুত্ৰা তস্স ভগৰতো সন্তিকে লদ্ধব্যাকরণো ততো চুতো সামুদ্দিকে নাগভৰনে নিব্বত্তো তস্সেৰ ভগৰতো সন্তিকে দীঘাযুকভাৰেন উপহারং কত্ৰা নিমন্তেত্ৰা ভোজেত্ৰা মহাপূজং অকাসি. তদাপি ভগৰা ব্যাকরণং কথেসি. সুদন্তি পদপূরণে নিপাতো. আযস্মাতি পিযৰচনং গরুগারৰাধিৰচনং. মহামোগ্গল্লানত্থেরো ইমা অপদানগাথাযো অভাসিত্থ কথেসি. ইতীতি পরিসমাপনত্থে নিপাতো.
মহামোগ্গল্লানত্থেরঅপদানৰণ্ণনা সমত্তা.
৩-৩. মহাকস্সপত্থেরঅপদানৰণ্ণনা
পদুমুত্তরস্স ¶ ¶ ভগৰতোত্যাদিকং আযস্মতো মহাকস্সপত্থেরস্স অপদানং. অযম্পি পুরিমবুদ্ধেসু কতাধিকারো তত্থ তত্থ ভৰে ৰিৰট্টূপনিস্সযানি পুঞ্ঞসম্ভারানি উপচিনন্তো পদুমুত্তরভগৰতো কালে হংসৰতীনগরে ৰেদেহো নাম অসীতিকোটিৰিভৰো কুটুম্বিকো অহোসি. সো বুদ্ধমামকো, ধম্মমামকো, সঙ্ঘমামকো, উপাসকো হুত্ৰা ৰিহরন্তো একস্মিং উপোসথদিৰসে পাতোৰ ¶ সুভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা উপোসথঙ্গানি অধিট্ঠায গন্ধপুপ্ফাদীনি গহেত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারং পূজেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি.
তস্মিঞ্চ খণে সত্থা মহানিসভত্থেরং নাম ততিযসাৰকং ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং ধুতৰাদানং যদিদং নিসভো’’তি এতদগ্গে ঠপেসি. উপাসকো তং সুত্ৰা পসন্নো ধম্মকথাৰসানে মহাজনে উট্ঠায গতে সত্থারং ৰন্দিত্ৰা ‘‘স্ৰে, ভন্তে, ময্হং ভিক্খং অধিৰাসেথা’’তি নিমন্তেসি. ‘‘মহা খো, উপাসক, ভিক্খুসঙ্ঘো’’তি. ‘‘কিত্তকো, ভন্তে’’তি? ‘‘অট্ঠসট্ঠিভিক্খুসতসহস্স’’ন্তি. ‘‘ভন্তে, একং সামণেরম্পি ৰিহারে অসেসেত্ৰা ময্হং ভিক্খং গণ্হথা’’তি. সত্থা অধিৰাসেসি. উপাসকো সত্থু অধিৰাসনং ঞত্ৰা গেহং গন্ত্ৰা মহাদানং সজ্জেত্ৰা পুনদিৰসে সত্থু কালং আরোচাপেসি. সত্থা পত্তচীৰরমাদায ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো উপাসকস্স ঘরং গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসিন্নো দক্খিণোদকাৰসানে যাগুআদীনি সম্পটিচ্ছন্তো ভত্তৰিস্সগ্গং অকাসি. উপাসকোপি সত্থু সন্তিকে নিসীদি.
তস্মিং অন্তরে মহানিসভত্থেরো পিণ্ডায চরন্তো তমেৰ ৰীথিং পটিপজ্জি. উপাসকো দিস্ৰা উট্ঠায গন্ত্ৰা থেরং ৰন্দিত্ৰা ‘‘পত্তং, ভন্তে, দেথা’’তি আহ. থেরো পত্তং অদাসি. ‘‘ভন্তে, ইধেৰ পৰিসথ, সত্থাপি গেহে নিসিন্নো’’তি. ‘‘ন ৰট্টিস্সতি, উপাসকা’’তি. সো থেরস্স পত্তং গহেত্ৰা পিণ্ডপাতস্স পূরেত্ৰা অদাসি. ততো থেরং অনুগন্ত্ৰা নিৰত্তো সত্থু সন্তিকে নিসীদিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘মহানিসভত্থেরো, ভন্তে, ‘সত্থাপি গেহে নিসিন্নো’তি ৰুত্তেপি পৰিসিতুং ন ইচ্ছি. অত্থি নু খো এতস্স তুম্হাকং গুণেহি অতিরেকগুণো’’তি? বুদ্ধানঞ্চ ৰণ্ণমচ্ছেরং নাম নত্থি, তস্মা সত্থা এৰমাহ – ‘‘উপাসক, মযং ভিক্খং আগমযমানা গেহে নিসীদাম, সো ভিক্খু ন এৰং নিসীদিত্ৰা ভিক্খং ¶ উদিক্খতি. মযং গামন্তসেনাসনে ৰসাম, সো অরঞ্ঞেযেৰ ৰসতি. মযং ছন্নে ৰসাম, সো অব্ভোকাসেযেৰ ৰসতী’’তি ভগৰা ‘‘অযঞ্চ অযঞ্চেতস্স গুণো’’তি মহাসমুদ্দং পূরযমানো ৰিয তস্স গুণং কথেসি.
উপাসকোপি ¶ পকতিযা জলমানদীপো তেলেন আসিত্তো ৰিয সুট্ঠুতরং পসন্নো হুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘কিং ময্হং অঞ্ঞায সম্পত্তিযা, যংনূনাহং অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সন্তিকে ধুতৰাদানং অগ্গভাৰত্থায পত্থনং করিস্সামী’’তি. সো পুনপি সত্থারং নিমন্তেত্ৰা তেনেৰ নিযামেন সত্ত দিৰসে মহাদানং দত্ৰা সত্তমে দিৰসে বুদ্ধপ্পমুখস্স মহাভিক্খুসঙ্ঘস্স তিচীৰরানি দত্ৰা সত্থু ¶ পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘যং মে, ভন্তে, সত্ত দিৰসে দানং দেন্তস্স মেত্তং কাযকম্মং মেত্তং ৰচীকম্মং মেত্তং মনোকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং, ইমিনাহং ন অঞ্ঞং দেৰসম্পত্তিং ৰা সক্কমারব্রহ্মসম্পত্তিং ৰা পত্থেমি, ইদং পন মে কম্মং অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সন্তিকে মহানিসভত্থেরেন পত্তট্ঠানন্তরং পাপুণনত্থায তেরসধুতঙ্গধরানং অগ্গভাৰস্স অধিকারো হোতূ’’তি. সত্থা ‘‘মহন্তং ঠানং ইমিনা পত্থিতং, সমিজ্ঝিস্সতি নু খো, নো’’তি ওলোকেন্তো সমিজ্ঝনভাৰং দিস্ৰা আহ – ‘‘মনাপং তে ঠানং পত্থিতং, অনাগতে সতসহস্সকপ্পাৰসানে গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, তস্স ত্ৰং ততিযসাৰকো মহাকস্সপত্থেরো নাম ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. তং সুত্ৰা উপাসকো ‘‘বুদ্ধানং দ্ৰে কথা নাম নত্থী’’তি পুনদিৰসে পত্তব্বং ৰিয তং সম্পত্তিং অমঞ্ঞিত্থ. সো যাৰতাযুকং দানং দত্ৰা সীলং সমাদায রক্খিত্ৰা নানপ্পকারং পুঞ্ঞকম্মং কত্ৰা কালংকত্ৰা সগ্গে নিব্বত্তি.
ততো পট্ঠায দেৰমনুস্সেসু সম্পত্তিং অনুভৰন্তো ইতো একনৰুতিকপ্পে ৰিপস্সিসম্মাসম্বুদ্ধে বন্ধুমতীনগরং উপনিস্সায খেমে মিগদাযে ৰিহরন্তে দেৰলোকা চৰিত্ৰা অঞ্ঞতরস্মিং পরিজিণ্ণব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তি. তস্মিঞ্চ কালে ৰিপস্সী ভগৰা সত্তমে সংৰচ্ছরে ধম্মং কথেসি, মহন্তং কোলাহলং অহোসি. সকলজম্বুদীপে দেৰতা ‘‘সত্থা ধম্মং কথেস্সতী’’তি আরোচেসুং. ব্রাহ্মণো তং সাসনং অস্সোসি. তস্স নিৰাসনসাটকো একোযেৰ, তথা ব্রাহ্মণিযা. পারুপনং পন দ্ৰিন্নম্পি একমেৰ. সো সকলনগরে ‘‘একসাটকব্রাহ্মণো’’তি পঞ্ঞাযি ¶ . সো ব্রাহ্মণো কেনচিদেৰ কিচ্চেন ব্রাহ্মণানং সন্নিপাতে সতি ব্রাহ্মণিং গেহে ঠপেত্ৰা সযং তং ৰত্থং পারুপিত্ৰা গচ্ছতি, ব্রাহ্মণীনং সন্নিপাতে সতি সযং গেহে অচ্ছতি, ব্রাহ্মণী তং ৰত্থং পারুপিত্ৰা গচ্ছতি. তস্মিং পন দিৰসে সো ব্রাহ্মণিং আহ – ‘‘ভোতি, কিং ত্ৰং রত্তিং ধম্মং সুণিস্সসি, উদাহু দিৰা’’তি? ‘‘সামি, অহং মাতুগামো ভীরুকজাতিকা রত্তিং সোতুং ন সক্কোমি, দিৰা সোস্সামী’’তি তং ব্রাহ্মণং গেহে ঠপেত্ৰা তং ৰত্থং পারুপিত্ৰা উপাসিকাহি সদ্ধিং ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্না ধম্মং সুত্ৰা উপাসিকাহি সদ্ধিং অগমাসি. অথ ব্রাহ্মণো তং গেহে ঠপেত্ৰা তং ৰত্থং পারুপিত্ৰা ৰিহারং গতো.
তস্মিঞ্চ ¶ সমযে সত্থা পরিসমজ্ঝে অলঙ্কতধম্মাসনে নিসিন্নো চিত্তবীজনিং গহেত্ৰা আকাসগঙ্গং ওতারেন্তো ৰিয সিনেরুং মন্থং কত্ৰা সাগরং নিম্মন্থেন্তো ৰিয চ ধম্মকথং কথেসি. ব্রাহ্মণস্স পরিসপরিযন্তেন ¶ নিসিন্নস্স ধম্মং সুণন্তস্স পঠমযামেযেৰ সকলসরীরং পূরযমানা পঞ্চৰণ্ণা পীতি উপ্পজ্জি. সো পারুতৰত্থং সঙ্ঘরিত্ৰা ‘‘দসবলস্স দস্সামী’’তি চিন্তেসি. অথস্স আদীনৰসহস্সং দস্সযমানং মচ্ছেরং উপ্পজ্জি. সো ‘‘ব্রাহ্মণিযা তুয্হঞ্চ একমেৰ ৰত্থং, অঞ্ঞং কিঞ্চি পারুপনং নাম নত্থি, অপারুপিত্ৰা বহি ৰিচরিতুং ন সক্কোমী’’তি সব্বথাপি অদাতুকামো অহোসি. অথস্স নিক্খন্তে পঠমে মজ্ঝিমযামেতি তথেৰ পীতি উপ্পজ্জি. সো তথেৰ চিন্তেত্ৰা তথেৰ অদাতুকামো অহোসি. অথস্স মজ্ঝিমে যামে নিক্খন্তে পচ্ছিমযামেপি তথেৰ পীতি উপ্পজ্জি. তদা সো মচ্ছেরং জিনিত্ৰা ৰত্থং সঙ্ঘরিত্ৰা সত্থু পাদমূলে ঠপেসি. ততো ৰামহত্থং আভুজিত্ৰা দক্খিণেন হত্থেন অপ্ফোটেত্ৰা ‘‘জিতং মে, জিতং মে’’তি তিক্খত্তুং নদি.
তস্মিং সমযে বন্ধুমা রাজা ধম্মাসনস্স পচ্ছতো অন্তোসাণিযং নিসিন্নো ধম্মং সুণাতি. রঞ্ঞো চ নাম ‘‘জিতং মে’’তি সদ্দো অমনাপো হোতি. রাজা পুরিসং আণাপেসি ‘‘গচ্ছ, ভণে, এতং পুচ্ছ – ‘কিং সো ৰদতী’’’তি? ব্রাহ্মণো তেনাগন্ত্ৰা পুচ্ছিতো ‘‘অৰসেসা হত্থিযানাদীনি আরুয্হ অসিচম্মাদীনি গহেত্ৰা পরসেনং ¶ জিনন্তি, ন তং অচ্ছরিযং. অহং পন পচ্ছতো আগচ্ছন্তস্স কূটগোণস্স মুগ্গরেন সীসং ভিন্দিত্ৰা তং পলাপেন্তো ৰিয মচ্ছেরচিত্তং জিনিত্ৰা পারুতৰত্থং দসবলস্স অদাসিং, তং মে জিতং মচ্ছেরং অচ্ছরিয’’ন্তি আহ. সো আগন্ত্ৰা তং পৰত্তিং রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা ‘‘অম্হে, ভণে, দসবলস্স অনুরূপং ন জানাম, ব্রাহ্মণো জানাতী’’তি তস্স পসীদিত্ৰা ৰত্থযুগং পেসেসি. তং দিস্ৰা ব্রাহ্মণো চিন্তেসি – ‘‘রাজা ময্হং তুণ্হী নিসিন্নস্স পঠমং কিঞ্চি অদত্ৰা সত্থু গুণে কথেন্তস্স অদাসি, সত্থু গুণে পটিচ্চ ইদং উপ্পন্নং, সত্থুযেৰ অনুচ্ছৰিক’’ন্তি তম্পি ৰত্থযুগং দসবলস্স অদাসি. রাজা ‘‘কিং ব্রাহ্মণেন কত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘তম্পি তেন ৰত্থযুগং তথাগতস্সেৰ দিন্ন’’ন্তি সুত্ৰা অঞ্ঞানিপি দ্ৰে ৰত্থযুগানি পেসেসি, সো তানিপি সত্থু অদাসি. পুন রাজা ‘অঞ্ঞানিপি চত্তারী’তি এৰং ৰত্ৰা যাৰ এৰং দ্ৰত্তিংস ৰত্থযুগানি পেসেসি. অথ ব্রাহ্মণো ‘‘ইদং ৰড্ঢেত্ৰা ৰড্ঢেত্ৰা গহণং ৰিয হোতী’’তি অত্তনো অত্থায একং, ব্রাহ্মণিযা একন্তি দ্ৰে ৰত্থযুগানি গহেত্ৰা, তিংস যুগানি তথাগতস্সেৰ অদাসি. ততো পট্ঠায চ সো সত্থু ৰিস্সাসিকো জাতো.
অথ তং রাজা একদিৰসং সীতসমযে সত্থু সন্তিকে ধম্মং সুণন্তং দিস্ৰা সতসহস্সগ্ঘনকং ¶ ¶ অত্তনো পারুতং রত্তকম্বলং দত্ৰা আহ – ‘‘ইতো পট্ঠায ইমং পারুপিত্ৰা ধম্মং সুণাহী’’তি. সো ‘‘কিং মে ইমিনা কম্বলেন ইমস্মিং পূতিকাযে উপনীতেনা’’তি চিন্তেত্ৰা অন্তোগন্ধকুটিযং তথাগতস্স মঞ্চস্স উপরি ৰিতানং কত্ৰা অগমাসি. অথেকদিৰসং রাজা পাতোৰ ৰিহারং গন্ত্ৰা অন্তোগন্ধকুটিযং সত্থু সন্তিকে নিসীদি. তস্মিং খণে ছব্বণ্ণা বুদ্ধরস্মিযো কম্বলে পটিহঞ্ঞন্তি, কম্বলো অতিৰিয ৰিরোচিত্থ. রাজা উল্লোকেন্তো সঞ্জানিত্ৰা আহ – ‘‘অম্হাকং, ভন্তে, এস কম্বলো, অম্হেহি একসাটকব্রাহ্মণস্স দিন্নো’’তি. ‘‘তুম্হেহি, মহারাজ, ব্রাহ্মণো পূজিতো, ব্রাহ্মণেন মযং পূজিতা’’তি. রাজা ‘‘ব্রাহ্মণো যুত্তং অঞ্ঞাসি, ন ময’’ন্তি পসীদিত্ৰা যং মনুস্সানং উপকারভূতং, তং সব্বং অট্ঠট্ঠকং কত্ৰা সব্বট্ঠকং নাম দানং দত্ৰা পুরোহিতট্ঠানে ঠপেসি. সোপি ‘‘অট্ঠট্ঠকং নাম চতুসট্ঠি হোতী’’তি চতুসট্ঠিসলাকভত্তানি উপট্ঠপেত্ৰা যাৰজীৰং দানং দত্ৰা সীলং রক্খিত্ৰা ততো চুতো সগ্গে নিব্বত্তি.
পুন ¶ ততো চুতো ইমস্মিং কপ্পে ভগৰতো কোণাগমনস্স ভগৰতো কস্সপস্স চাতি দ্ৰিন্নং অন্তরে বারাণসিযং কুটুম্বিযকুলে নিব্বত্তো. সো ৰড্ঢিমন্ৰায ঘরাৰাসং ৰসন্তো একদিৰসং অরঞ্ঞে জঙ্ঘৰিহারং ৰিচরতি. তস্মিঞ্চ সমযে পচ্চেকবুদ্ধো নদীতীরে চীৰরকম্মং করোন্তো অনুৰাতে অপ্পহোন্তে সঙ্ঘরিত্ৰা ঠপেতুমারদ্ধো. সো তং দিস্ৰা ‘‘কস্মা, ভন্তে, সঙ্ঘরিত্ৰা ঠপেথা’’তি আহ. ‘‘অনুৰাতো নপ্পহোতী’’তি. ‘‘ইমিনা, ভন্তে, করোথা’’তি উত্তরিসাটকং দত্ৰা ‘‘নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে মে কাচি হানি মা হোতূ’’তি পত্থনং অকাসি.
ঘরেপিস্স ভগিনিযা সদ্ধিং ভরিযায কলহং করোন্তিযা পচ্চেকবুদ্ধো পিণ্ডায পাৰিসি. অথস্স ভগিনী পচ্চেকবুদ্ধস্স পিণ্ডপাতং দত্ৰা তস্স ভরিযং সন্ধায – ‘‘এৰরূপং বালং যোজনসতে পরিৰজ্জেয্য’’ন্তি পত্থনং ঠপেসি. সা গেহঙ্গণে ঠিতা সুত্ৰা ‘‘ইমায দিন্নভত্তং এস মা ভুঞ্জতূ’’তি পত্তং গহেত্ৰা ভত্তং ছড্ডেত্ৰা কললস্স পূরেত্ৰা অদাসি. ইতরা দিস্ৰা ‘‘বালে, মং তাৰ অক্কোস ৰা পহর ৰা, এৰরূপস্স পন দ্ৰে অসঙ্খ্যেয্যানি পূরিতপারমিস্স পচ্চেকবুদ্ধস্স পত্ততো ভত্তং ছড্ডেত্ৰা কললং দাতুং ন যুত্ত’’ন্তি আহ. অথস্স ভরিযায পটিসঙ্খানং উপ্পজ্জি. সা ‘‘তিট্ঠথ, ভন্তে’’তি কললং ছড্ডেত্ৰা পত্তং ধোৰিত্ৰা গন্ধচুণ্ণেন উব্বট্টেত্ৰা পণীতভত্তস্স চতুমধুরস্স চ পূরেত্ৰা উপরি আসিত্তেন পদুমগব্ভৰণ্ণেন সপ্পিনা ৰিজ্জোতমানং ¶ পত্তং পচ্চেকবুদ্ধস্স হত্থে ঠপেত্ৰা ‘‘যথা অযং পিণ্ডপাতো ওভাসজাতো, এৰং ওভাসজাতং মে সরীরং হোতূ’’তি পত্থনং অকাসি. পচ্চেকবুদ্ধো অনুমোদিত্ৰা আকাসং পক্খন্দি. তেপি দ্ৰে জাযম্পতিকা যাৰতাযুকং ঠত্ৰা ততো চুতা ¶ সগ্গে নিব্বত্তিংসু. পুন ততো চৰিত্ৰা উপাসকো কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে বারাণসিযং অসীতিকোটিৰিভৰসম্পন্নে কুলে নিব্বত্তি, ইতরাপি তাদিসস্সেৰ সেট্ঠিনো ধীতা হুত্ৰা নিব্বত্তি, তস্স ৰযপ্পত্তস্স তমেৰ সেট্ঠিধীতরং আনযিংসু. তস্সা পুব্বে অনিট্ঠৰিপাকস্স পাপকম্মস্স আনুভাৰেন পতিকুলং পৰিট্ঠমত্তায উম্মারন্তরতো পট্ঠায সকলং গেহং উগ্ঘাটিতৰচ্চকূপো ৰিয দুগ্গন্ধং জাতং. কুমারো ‘‘কস্সাযং গন্ধো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সেট্ঠিকঞ্ঞাযা’’তি সুত্ৰা ‘‘নীহরথ ন’’ন্তি তস্সাযেৰ কুলঘরং পেসেসি. সা তেনেৰ নীহারেন সত্তসু ঠানেসু পটিনিৰত্তি.
তেন ¶ সমযেন কস্সপদসবলো পরিনিব্বাযি. তস্স সতসহসগ্ঘনিকাহি সুৰণ্ণিট্ঠকাহি যোজনুব্বেধং চেতিযং আরভিংসু. তস্মিং চেতিযে করিযমানে সা সেট্ঠিধীতা চিন্তেসি – ‘‘অহং সত্তসু ঠানেসু পটিনিৰত্তা, কিং মে জীৰিতেনা’’তি অত্তনো আভরণভণ্ডং ভঞ্জাপেত্ৰা সুৰণ্ণিট্ঠকং কারেসি রতনাযতং ৰিদত্থিৰিত্থিণ্ণং চতুরঙ্গুলুব্বেধং. ততো হরিতালমনোসিলাপিণ্ডং গহেত্ৰা অট্ঠ উপ্পলপুপ্ফহত্থকে আদায চেতিযকরণট্ঠানং গতা. তস্মিঞ্চ খণে একা ইট্ঠকাপন্তি পরিক্খিপিত্ৰা আগচ্ছমানা ঘটনিট্ঠকায ঊনা হোতি. সেট্ঠিধীতা ৰড্ঢকিং আহ ‘‘ইমং মে ইট্ঠকং এত্থ ঠপেথা’’তি. ‘‘অম্ম ভদ্দকে, কালে আগতাসি, সযমেৰ ঠপেহী’’তি. সা আরুয্হ তেলেন হরিতালমনোসিলাপিণ্ডং যোজেত্ৰা তেন বন্ধনেন ইট্ঠকং পতিট্ঠপেত্ৰা উপরি অট্ঠহি উপ্পলপুপ্ফহত্থকেহি পূজং কত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে মে কাযতো চন্দনগন্ধো ৰাযতু, মুখতো উপ্পলগন্ধো’’তি পত্থনং কত্ৰা চেতিযং ৰন্দিত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা গেহং অগমাসি.
তস্মিংযেৰ খণে সা যস্স সেট্ঠিপুত্তস্স পঠমং গেহং নীতা, তস্স তং আরব্ভ সতি উদপাদি. নগরেপি নক্খত্তং সঙ্ঘুট্ঠং হোতি. সো উপট্ঠাকে আহ ‘‘ইধ আনীতা সেট্ঠিধীতা কুহি’’ন্তি? ‘‘কুলগেহে, সামী’’তি. ‘‘আনেথ নং, নক্খত্তং কীল়িস্সামী’’তি. তে গন্ত্ৰা তং ৰন্দিত্ৰা ঠিতা. ‘‘কিং, তাতা, আগতত্থা’’তি তায পুট্ঠা তস্সা তং পৰত্তিং আচিক্খিংসু. ‘‘তাতা, মযা আভরণভণ্ডেহি চেতিযং পূজিতং, আভরণং মে নত্থী’’তি. তে গন্ত্ৰা সেট্ঠিপুত্তস্স আরোচেসুং. ‘‘আনেথ নং, পিল়ন্ধনং লভিস্সতী’’তি. তে তং আনযিংসু. তস্সা সহ গেহপৰেসনেন সকলগেহং চন্দনগন্ধো চেৰ উপ্পলগন্ধো ¶ চ ৰাযি. সেট্ঠিপুত্তো তং পুচ্ছি – ‘‘ভদ্দে, তৰ সরীরতো পঠমং দুগ্গন্ধো ৰাযি, ইদানি পন তে সরীরতো চন্দনগন্ধো, মুখতো উপ্পলগন্ধো ৰাযতি, কিমেত’’ন্তি? সা আদিতো পট্ঠায অত্তনা কতকম্মং আরোচেসি. সেট্ঠিপুত্তো ‘‘নিয্যানিকং ৰত বুদ্ধসাসন’’ন্তি পসীদিত্ৰা যোজনিকং সুৰণ্ণচেতিযং কম্বলকঞ্চুকেন ¶ পটিচ্ছাদেত্ৰা তত্থ তত্থ রথচক্কপমাণেহি সুৰণ্ণপদুমেহি অলঙ্করি. তেসং দ্ৰাদসহত্থা ওলম্বকা হোন্তি.
সো তত্থ যাৰতাযুকং ঠত্ৰা ততো চুতো সগ্গে নিব্বত্তিত্ৰা, পুন ততো চৰিত্ৰা বারাণসিতো যোজনমত্তে ঠানে অঞ্ঞতরস্মিং অমচ্চকুলে ¶ নিব্বত্তি. ভরিযা পনস্স দেৰলোকতো চৰিত্ৰা রাজকুলে জেট্ঠরাজধীতা হুত্ৰা নিব্বত্তি. তেসু ৰযপ্পত্তেসু কুমারস্স ৰসনগামে নক্খত্তং সঙ্ঘুট্ঠং. সো মাতরং আহ – ‘‘অম্ম, সাটকং মে দেহি, নক্খত্তং কীল়িস্সামী’’তি. সা ধোতৰত্থং নীহরিত্ৰা অদাসি. ‘‘অম্ম, থূলমিদ’’ন্তি আহ. সা অঞ্ঞং নীহরিত্ৰা অদাসি. সো তম্পি পটিক্খিপি. অথ নং মাতা আহ – ‘‘তাত, যাদিসে গেহে মযং জাতা, নত্থি নো ইতো সুখুমতরস্স পটিলাভায পুঞ্ঞ’’ন্তি. ‘‘তেন হি লভনট্ঠানং গচ্ছামি, অম্মা’’তি. ‘‘পুত্ত, অহং অজ্জেৰ তুয্হং বারাণসিনগররজ্জপটিলাভং ইচ্ছামী’’তি. সো মাতরং ৰন্দিত্ৰা ‘‘গচ্ছামি, অম্মা’’তি. ‘‘গচ্ছ, তাতা’’তি. সো পন পুঞ্ঞনিযামেন নিক্খমিত্ৰা বারাণসিং গন্ত্ৰা উয্যানে মঙ্গলসিলাপট্টে সসীসং পারুপিত্ৰা নিপজ্জি. সো চ বারাণসিরঞ্ঞো কালঙ্কতস্স সত্তমো দিৰসো হোতি.
অমচ্চা রঞ্ঞো সরীরকিচ্চং কত্ৰা রাজঙ্গণে নিসীদিত্ৰা মন্তযিংসু – ‘‘রঞ্ঞো একা ধীতাৰ অত্থি, পুত্তো নত্থি, অরাজকং রজ্জং নস্সিস্সতি, কো রাজা ভৰিতুং অরহতী’’তি? ‘‘ত্ৰং হোহি, ত্ৰং হোহী’’তি. পুরোহিতো আহ – ‘‘বহুং ওলোকেতুং ন ৰট্টতি, ফুস্সরথং ৰিস্সজ্জেস্সামা’’তি. তে কুমুদৰণ্ণে চত্তারো সিন্ধৰে যোজেত্ৰা পঞ্চৰিধরাজককুধভণ্ডং সেতচ্ছত্তঞ্চ তস্মিং ঠপেত্ৰা রথং ৰিস্সজ্জেত্ৰা পচ্ছতো তূরিযানি পগ্গণ্হাপেসুং. রথো পাচীনদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা উয্যানাভিমুখো অগমাসি. ‘‘পরিচযেন উয্যানাভিমুখো গচ্ছতি, নিৰত্তেমা’’তি কেচি আহংসু. পুরোহিতো ‘‘মা নিৰত্তযিত্থা’’তি আহ. রথো গন্ত্ৰা কুমারং পদক্খিণং কত্ৰা আরুহনসজ্জো হুত্ৰা অট্ঠাসি. পুরোহিতো পারুপনকণ্ণং অপনেত্ৰা পাদতলানি ওলোকেন্তো ‘‘তিট্ঠতু অযং দীপো, দ্ৰিসহস্সপরিত্তদীপৰারেসু চতূসু মহাদীপেসু এস রজ্জং কারেতুং যুত্তো’’তি ৰত্ৰা ‘‘তূরিযানি পগ্গণ্হথা’’তি তিক্খত্তুং তূরিযানি পগ্গণ্হাপেতি.
অথ কুমারো মুখং ৰিৰরিত্ৰা ওলোকেন্তো ‘‘কেন কম্মেন আগতত্থা’’তি আহ. ‘‘দেৰ, তুম্হাকং রজ্জং পাপুণাতী’’তি. ‘‘রাজা ৰো কহ’’ন্তি? ‘‘দেৰত্তং গতো, সামী’’তি. ‘‘কতি দিৰসা অতিক্কন্তা’’তি ¶ ? ‘‘অজ্জ সত্তমো দিৰসো’’তি. ‘‘পুত্তো ৰা ধীতা ৰা নত্থী’’তি ¶ ? ‘‘ধীতা অত্থি, দেৰ, পুত্তো নত্থী’’তি. ‘‘তেন হি করিস্সামি রজ্জ’’ন্তি. তে তাৰদেৰ অভিসেকমণ্ডপং ¶ কারেত্ৰা রাজধীতরং সব্বালঙ্কারেহি অলঙ্করিত্ৰা উয্যানং আনেত্ৰা কুমারস্স অভিসেকং অকংসু. অথস্স কতাভিসেকস্স সতসহস্সগ্ঘনকং ৰত্থং উপনযিংসু. সো ‘‘কিমিদং, তাতা’’তি আহ. ‘‘নিৰাসনৰত্থং, দেৰা’’তি. ‘‘ননু, তাতা, থূল’’ন্তি? ‘‘মনুস্সপরিভোগৰত্থেসু ইতো মুদুতরং নত্থি, দেৰা’’তি. ‘‘তুম্হাকং রাজা এৰরূপং নিৰাসেসী’’তি? ‘‘আম, দেৰা’’তি. ‘‘ন মঞ্ঞে পুঞ্ঞৰা তুম্হাকং রাজা’’তি ‘‘সুৰণ্ণভিঙ্গারং আহরথ, লভিস্সামি ৰত্থ’’ন্তি সুৰণ্ণভিঙ্গারং আহরাপেত্ৰা উট্ঠায হত্থে ধোৰিত্ৰা মুখং ৰিক্খালেত্ৰা হত্থেন উদকং গহেত্ৰা পুরত্থিমদিসাযং অব্ভুক্কিরি. ঘনপথৰিং ভিন্দিত্ৰা অট্ঠ কপ্পরুক্খা উট্ঠহিংসু. পুন উদকং গহেত্ৰা দক্খিণপচ্ছিমউত্তরদিসাযন্তি এৰং চতূসু দিসাসু অব্ভুক্কিরি. সব্বদিসাসু অট্ঠঅট্ঠকং কত্ৰা দ্ৰত্তিংস কপ্পরুক্খা উট্ঠহিংসু. সো একং দিব্বদুস্সং নিৰাসেত্ৰা একং পারুপিত্ৰা ‘‘নন্দরঞ্ঞো ৰিজিতে সুত্তকন্তিকা ইত্থিযো ‘মা সুত্তং কন্তিংসূ’তি এৰং ভেরিং চরাপেথা’’তি ৰত্ৰা ছত্তং উস্সাপেত্ৰা অলঙ্কতপটিযত্তো হত্থিক্খন্ধৰরগতো নগরং পৰিসিত্ৰা পাসাদং অভিরুয্হ মহাসম্পত্তিং অনুভৰি.
এৰং গচ্ছন্তে কালে দেৰী রঞ্ঞো সম্পত্তিং দিস্ৰা ‘‘অহো ৰত তপস্সী’’তি কারুঞ্ঞাকারং দস্সেসি. ‘‘কিমিদং, দেৰী’’তি পুট্ঠা ‘‘অতিমহতী, দেৰ, তে সম্পত্তি, অতীতে বুদ্ধানং সদ্দহিত্ৰা কতকল্যাণস্স ফলং, ইদানি অনাগতস্স পচ্চযং পুঞ্ঞং ন করোথা’’তি আহ. কস্স দস্সাম, সীলৰন্তো নত্থীতি. ‘‘অসুঞ্ঞো, দেৰ, জম্বুদীপো অরহন্তেহি; তুম্হে, দেৰ, দানং সজ্জেথ, অহং অরহন্তে লচ্ছামী’’তি আহ. পুনদিৰসে রাজা পাচীনদ্ৰারে দানং সজ্জাপেসি. দেৰী পাতোৰ উপোসথঙ্গানি অধিট্ঠায উপরিপাসাদে পুরত্থাভিমুখা উরেন নিপজ্জিত্ৰা ‘‘সচে এতিস্সায দিসায অরহন্তো অত্থি, স্ৰে আগন্ত্ৰা অম্হাকং ভিক্খং গণ্হন্তূ’’তি আহ. তস্সং দিসাযং অরহন্তো নাহেসুং, তং সক্কারং কপণযাচকানং অদংসু.
পুনদিৰসে দক্খিণদ্ৰারে সজ্জেত্ৰা তথেৰ দক্খিণেয্যং নালত্থ, পুনদিৰসেপি পচ্ছিমদ্ৰারে তথেৰ. উত্তরদ্ৰারে সজ্জিতদিৰসেন পন দেৰিযা তথেৰ নিমন্তেন্তিযা ¶ হিমৰন্তে ৰসন্তানং পদুমৰতিযা পুত্তানং পঞ্চসতানং পচ্চেকবুদ্ধানং জেট্ঠকো মহাপদুমপচ্চেকবুদ্ধো ভাতিকে আমন্তেসি – ‘‘মারিসা, নন্দরাজা তুম্হে নিমন্তেতি, অধিৰাসেথ তস্সা’’তি. তে অধিৰাসেত্ৰা পুনদিৰসে অনোতত্তদহে মুখং ধোৰিত্ৰা আকাসেনাগন্ত্ৰা উত্তরদ্ৰারে ওতরিংসু. মনুস্সা দিস্ৰা ¶ গন্ত্ৰা ‘‘পঞ্চসতা, দেৰ, পচ্চেকবুদ্ধা আগতা’’তি রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা সদ্ধিং দেৰিযা গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধে পাসাদং আরোপেত্ৰা তত্র নেসং দানং দত্ৰা ভত্তকিচ্চাৰসানে ¶ রাজা সঙ্ঘত্থেরস্স, দেৰী সঙ্ঘনৰকস্স পাদমূলে নিপতিত্ৰা ‘‘অয্যা, ভন্তে, পচ্চযেহি ন কিলমিস্সন্তি, মযঞ্চ পুঞ্ঞেন ন পরিহাযিস্সামী, অম্হাকং যাৰজীৰং ইধ নিৰাসায পটিঞ্ঞং দেথা’’তি পটিঞ্ঞং কারেত্ৰা উয্যানে পঞ্চ পণ্ণসালাসতানি, পঞ্চ চঙ্কমনসতানীতি সব্বাকারেন নিৰাসনট্ঠানানি সম্পাদেত্ৰা তত্থ ৰসাপেসুং.
এৰং কালে গচ্ছন্তে রঞ্ঞো পচ্চন্তে কুপিতে রাজা ‘‘অহং পচ্চন্তং ৰূপসমেতুং গচ্ছামি, ত্ৰং পচ্চেকবুদ্ধেসু মা পমজ্জা’’তি দেৰিং ওৰদিত্ৰা গতো. তস্মিং অনাগতেযেৰ পচ্চেকবুদ্ধানং আযুসঙ্খারা খীণা. মহাপদুমপচ্চেকবুদ্ধো তিযামরত্তিং ঝানকীল়ং কীল়িত্ৰা অরুণুগ্গমনসমযে আলম্বনফলকং আলম্বিত্ৰা ঠিতকোৰ অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি. এতেনুপাযেন সেসাপীতি সব্বেৰ পরিনিব্বুতা. পুনদিৰসে দেৰী পচ্চেকবুদ্ধানং নিসীদনট্ঠানানি সজ্জেত্ৰা পুপ্ফানি ৰিকিরিত্ৰা ধূপং ৰাসেত্ৰা তেসং আগমনং ওলোকেন্তী নিসিন্না আগমনং অদিস্ৰা পুরিসে পেসেসি – ‘‘গচ্ছথ, তাতা, জানাথ কিং অয্যানং অফাসুক’’ন্তি? তে গন্ত্ৰা মহাপদুমস্স পণ্ণসালায দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা তত্থ তং অপস্সন্তা চঙ্কমনং গন্ত্ৰা আলম্বনফলকং নিস্সায ঠিতং দিস্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘কালো, ভন্তে’’তি আহংসু. পরিনিব্বুতসরীরং কিং কথেস্সতি, তে ‘‘নিদ্দাযতি মঞ্ঞে’’তি ৰত্ৰা পিট্ঠিপাদে হত্থেন পরামসিত্ৰা পাদানং সীতলতায চেৰ থদ্ধতায চ পরিনিব্বুতভাৰং ঞত্ৰা দুতিযস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা তথেৰ ঞত্ৰা পুন ততিযস্সাতি এৰং সব্বেপি পরিনিব্বুতভাৰং ঞত্ৰা রাজকুলং আগমিংসু. ‘‘কহং, তাতা, পচ্চেকবুদ্ধা’’তি পুট্ঠা ‘‘পরিনিব্বুতা, দেৰী’’তি আহংসু. দেৰী কন্দন্তী রোদন্তী নিক্খমিত্ৰা নাগরেহি সদ্ধিং ¶ তত্থ গন্ত্ৰা সাধুকীল়িতং কারেত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধানং সরীরকিচ্চং কারেত্ৰা ধাতুযো গাহাপেত্ৰা চেতিযং পতিট্ঠাপেসি.
রাজা পচ্চন্তং ৰূপসমেত্ৰা আগতো পচ্চুগ্গমনং আগতং দেৰিং পুচ্ছি – ‘‘কিং, ভদ্দে, ত্ৰং পচ্চেকবুদ্ধেসু ন পমজ্জসি, নিরোগা চ অয্যা’’তি? ‘‘পরিনিব্বুতা, দেৰা’’তি. তং সুত্ৰা রাজা চিন্তেসি – ‘‘এৰরূপানম্পি পণ্ডিতানং মরণং উপ্পজ্জতি, অম্হাকং কুতো মোক্খা’’তি? সো নগরং অপৰিসিত্ৰা উয্যানমেৰ গন্ত্ৰা জেট্ঠপুত্তং পক্কোসাপেত্ৰা তস্স রজ্জং নিয্যাতেত্ৰা সযং সমণপব্বজ্জং পব্বজি. দেৰীপি ‘‘রঞ্ঞে পব্বজিতে অহং কিং করিস্সামী’’তি তথেৰ উয্যানে পব্বজি. দ্ৰেপি ঝানং ভাৰেত্ৰা ততো চুতা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তিংসু.
তেসু ¶ তত্থেৰ ৰসন্তেসু অম্হাকং সত্থা লোকে উপ্পজ্জিত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কো অনুপুব্বেন ¶ রাজগহং পাপুণি. সত্থরি তত্থ পটিৰসন্তে অযং পিপ্পলিমাণৰো মগধরট্ঠে মহাতিত্থব্রাহ্মণগামে কপিলব্রাহ্মণস্স ভরিযায কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তো. অযং ভদ্দকাপিলানী মদ্দরট্ঠে সাগলনগরে কোসিযগোত্তব্রাহ্মণস্স ভরিযায কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তা. তেসং অনুক্কমেন ৰড্ঢমানানং পিপ্পলিমাণৰস্স ৰীসতিমে, ভদ্দায সোল়সমে ৰযে সম্পত্তে মাতাপিতরো পুত্তং ওলোকেত্ৰা ‘‘তাত, ত্ৰং ৰযপ্পত্তো, কুলৰংসং পতিট্ঠপেতুং যুত্তো’’তি অতিৰিয নিপ্পীল়িযিংসু. মাণৰো আহ – ‘‘ময্হং সোতপথে এৰরূপং কথং মা কথযিত্থ, অহং যাৰ তুম্হে ধরথ, তাৰ পটিজগ্গিস্সামি, তুম্হাকং অচ্চযেন নিক্খমিত্ৰা পব্বজিস্সামী’’তি. তে কতিপাহং অতিক্কমিত্ৰা পুন কথযিংসু. সোপি পুন পটিক্খিপি. ততো পট্ঠায মাতা নিরন্তরং কথেতিযেৰ.
মাণৰো ‘‘মাতরং সঞ্ঞাপেস্সামী’’তি রত্তসুৰণ্ণস্স নিক্খসহস্সং দত্ৰা সুৰণ্ণকারেহি ইত্থিরূপকং কারেত্ৰা তস্স মজ্জনঘট্টনাদিকম্মপরিযোসানে তং রত্তৰত্থং নিৰাসেত্ৰা সুৰণ্ণসম্পন্নেহি পুপ্ফেহি চেৰ নানালঙ্কারেহি চ অলঙ্কারাপেত্ৰা ‘‘অম্ম, এৰরূপং আরম্মণং লভন্তো গেহে ৰসিস্সামি, অলভন্তো ন ৰসিস্সামী’’তি. পণ্ডিতা ব্রাহ্মণী চিন্তেসি – ‘‘ময্হং পুত্তো পুঞ্ঞৰা দিন্নদানো কতাভিনীহারো পুব্বে পুঞ্ঞানি করোন্তো ন এককোৰ অকাসি, অদ্ধা এতেন সহ কতপুঞ্ঞা সুৰণ্ণরূপকপটিভাগা ভৰিস্সতী’’তি. অট্ঠ ব্রাহ্মণে পক্কোসাপেত্ৰা সব্বভোগেহি ¶ সন্তপ্পেত্ৰা সুৰণ্ণরূপকং রথে আরোপেত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, তাতা, যত্থ অম্হেহি জাতিগোত্তভোগাদিসমানকুলে এৰরূপং দারিকং পস্সথ, তত্থ ইদমেৰ সুৰণ্ণরূপকং সচ্চাকারং কত্ৰা দেথা’’তি উয্যোজেসি.
তে ‘‘অম্হাকং নাম এতং কম্ম’’ন্তি নিক্খমিত্ৰা ‘‘কত্থ লভিস্সাম, মদ্দরট্ঠং নাম ইত্থাগারং, মদ্দরট্ঠং গমিস্সামা’’তি মদ্দরট্ঠে সাগলনগরং অগমংসু. অত্থ তং সুৰণ্ণরূপকং ন্হানতিত্থে ঠপেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. অথ ভদ্দায ধাতী ভদ্দং ন্হাপেত্ৰা অলঙ্করিত্ৰা সযং ন্হাযিতুং উদকতিত্থং গন্ত্ৰা সুৰণ্ণরূপকং দিস্ৰা ‘‘কিস্সাযং ¶ অৰিনীতা ইধাগন্ত্ৰা ঠিতা’’তি পিট্ঠিপস্সে পহরিত্ৰা সুৰণ্ণরূপকং ঞত্ৰা ‘‘অয্যধীতা মেতি সঞ্ঞং উপ্পাদেসি, অযং পন অয্যধীতায নিৰাসনপটিগ্গহিতাযপি অসদিসা’’তি আহ. অথ নং তে ব্রাহ্মণা ‘‘এৰরূপা কির তে সামিধীতা’’তি পুচ্ছিংসু. সা ‘‘ইমায সুৰণ্ণপটিমায সতগুণেন সহস্সগুণেন ময্হং অয্যধীতা অভিরূপতরা’’, তথা হি ‘‘অপ্পদীপেপি দ্ৰাদসহত্থে গব্ভে নিসিন্না সরীরোভাসেন তমং ৰিধমতী’’তি আহ. ‘‘তেন হি তস্সা মাতাপিতূনং সন্তিকং গচ্ছামা’’তি সুৰণ্ণরূপকং রথে আরোপেত্ৰা তং ধাতিং অনুগন্ত্ৰা কোসিযগোত্তস্স ঘরদ্ৰারে ঠত্ৰা আগমনং আরোচযিংসু.
ব্রাহ্মণো ¶ পটিসন্থারং কত্ৰা ‘‘কুতো আগতত্থা’’তি পুচ্ছি. তে ‘‘মগধরট্ঠে মহাতিত্থগামে কপিলব্রাহ্মণস্স ঘরতো ইমিনা নাম কারণেন আগতম্হা’’তি আহংসু. ‘‘সাধু, তাতা, অম্হেহি সমজাতিগোত্তৰিভৰো সো ব্রাহ্মণো, দস্সাম দারিক’’ন্তি পণ্ণাকারং গণ্হি. তে কপিলব্রাহ্মণস্স সাসনং পহিণিংসু – ‘‘লদ্ধা নো ভদ্দা নাম দারিকা, কত্তব্বং জানাথা’’তি. তং সাসনং সুত্ৰা পিপ্পলিমাণৰস্স আরোচযিংসু ‘‘লদ্ধা দারিকা’’তি. পিপ্পলিমাণৰো ‘‘অহং ‘ন লভিস্সন্তী’তি চিন্তেসিং, ইমে ‘লদ্ধা’তি পেসেন্তি, অনত্থিকো হুত্ৰা পণ্ণং পেসেস্সামী’’তি রহোগতো পণ্ণং লিখি ‘‘ভদ্দা অত্তনো জাতিগোত্তভোগানুরূপং পতিং লভতু, অহং নিক্খমিত্ৰা পব্বজিস্সামি, মা পচ্ছা ৰিপ্পটিসারিনী অহোসী’’তি. ভদ্দাপি ‘‘অসুকস্স কির মং দাতুকামা’’তি সুত্ৰা রহোগতা পণ্ণং লিখি – ‘‘অয্যপুত্তো অত্তনো জাতিগোত্তভোগানুরূপং ¶ দারিকং লভতু, অহং পব্বজিস্সামি, মা পচ্ছা ৰিপ্পটিসারী ভৰাহী’’তি. দ্ৰেপি পণ্ণানি অন্তরামগ্গে সমাগচ্ছিংসু. ‘‘ইদং কস্স পণ্ণ’’ন্তি? ‘‘পিপ্পলিমাণৰেন ভদ্দায পহিত’’ন্তি. ‘‘ইদং কস্সা’’তি? ‘‘ভদ্দায পিপ্পলিমাণৰস্স পহিত’’ন্তি চ ৰুত্তে তে দ্ৰেপি ৰাচেত্ৰা ‘‘পস্সথ দারকানং কম্ম’’ন্তি ফালেত্ৰা অরঞ্ঞে ছড্ডেত্ৰা অঞ্ঞং তংসমানং পণ্ণং লিখিত্ৰা ইতো এত্তো চ পেসেসুং. ইতি কুমারস্স কুমারিকায চ সদিসং পণ্ণং লোকস্সাদরহিতমেৰাতি অনিচ্ছমানানম্পি তেসং দ্ৰিন্নং সমাগমো অহোসি.
তংদিৰসমেৰ পিপ্পলিমাণৰোপি ভদ্দং একং পুপ্ফদামং গণ্হাপেসি. ভদ্দাপি তানি সযনমজ্ঝে ঠপেসি. উভোপি ভুত্তসাযমাসা সযনং আরুহিতুং আরভিংসু. তেসু মাণৰো দক্খিণপস্সেন সযনং আরুহি, ভদ্দা ৰামপস্সেন অভিরুহিত্ৰা আহ – ‘‘যস্স পস্সে পুপ্ফানি মিলাযন্তি, তস্স রাগচিত্তং উপ্পন্নন্তি ৰিজানিস্সাম, ইমং পুপ্ফদামং ন অল্লীযিতব্ব’’ন্তি. তে পন অঞ্ঞমঞ্ঞং সরীরসম্ফস্সভযেন সকলরত্তিং নিদ্দং অনোক্কমন্তাৰ ৰীতিনামেসুং. দিৰা পন হসিতমত্তম্পি নাকংসু. তে লোকামিসেন অসংসট্ঠা যাৰ মাতাপিতরো ধরন্তি, তাৰ কুটুম্বং অৰিচারেত্ৰা তেসু কালঙ্কতেসু ৰিচারযিংসু. মহতী মাণৰস্স সম্পত্তি. একদিৰসং সরীরং উব্বট্টেত্ৰা ছড্ডেতব্বং সুৰণ্ণচুণ্ণং এৰ মগধনাল়িযা ¶ দ্ৰাদসনাল়িমত্তং লদ্ধুং ৰট্টতি. যন্তবদ্ধানি সট্ঠি মহাতল়াকানি, কম্মন্তো দ্ৰাদসযোজনিকো, অনুরাধপুরপ্পমাণা চুদ্দসগামা, চুদ্দস হত্থানীকানি, চুদ্দস অস্সানীকানি, চুদ্দস রথানীকানি.
সো একদিৰসং অলঙ্কতঅস্সং আরুয্হ মহাজনপরিৰুতো কম্মন্তট্ঠানং গন্ত্ৰা খেত্তকোটিযং ঠিতো নঙ্গলেহি ছিন্নট্ঠানতো কাকাদযো সকুণে গণ্ডুপ্পাদাদিকে পাণকে উদ্ধরিত্ৰা খাদন্তে দিস্ৰা ‘‘তাতা, ইমে কিং খাদন্তী’’তি পুচ্ছি. ‘‘গণ্ডুপ্পাদে, অয্যা’’তি. ‘‘এতেহি কতপাপং ¶ কস্স হোতী’’তি? ‘‘তুম্হাকং, অয্যা’’তি. সো চিন্তেসি – ‘‘সচে এতেহি কতপাপং ময্হং হোতি, কিং মে করিস্সতি সত্তঅসীতিকোটিধনং, দ্ৰাদসযোজনকম্মন্তো কিং করিস্সতি, কিং যন্তবদ্ধানি তল়াকানি, কিং চুদ্দস গামানি, সব্বমেতং ভদ্দায কাপিলানিযা নিয্যাতেত্ৰা নিক্খম্ম পব্বজিস্সামী’’তি.
ভদ্দা ¶ কাপিলানী তস্মিং খণে অন্তরৰত্থুস্মিং তযো তিলকুম্ভে পত্থরিত্ৰা ধাতীহি পরিৰুতা নিসিন্না কাকে তিলপাণকে খাদমানে দিস্ৰা ‘‘অম্মা, কিং ইমে খাদন্তী’’তি পুচ্ছি. ‘‘পাণকে, অয্যে’’তি. ‘‘অকুসলং কস্স হোতী’’তি? ‘‘তুম্হাকং, অয্যে’’তি. সা চিন্তেসি – ‘‘ময্হং চতুহত্থং ৰত্থং নাল়িকোদনমত্তঞ্চ লদ্ধুং ৰট্টতি, যদি পনেতং এতেহি কতং অকুসলং ময্হং হোতি, ভৰসহস্সেনপি ৰট্টতো সীসং উক্খিপিতুং ন সক্কা, অয্যপুত্তে আগতমত্তেযেৰ সব্বং তস্স নিয্যাতেত্ৰা নিক্খম্ম পব্বজিস্সামী’’তি.
মাণৰো আগন্ত্ৰা ন্হত্ৰা পাসাদং আরুয্হ মহারহে পল্লঙ্কে নিসীদি, অথস্স চক্কৰত্তিনো অনুচ্ছৰিকভোজনং উপনযিংসু. দ্ৰেপি ভুঞ্জিত্ৰা পরিজনে নিক্খন্তে রহোগতা ফাসুকট্ঠানে নিসীদিংসু. ততো মাণৰো ভদ্দং আহ – ‘‘ভদ্দে, ইমং ঘরং আগচ্ছন্তী কিত্তকং ধনমাহরসী’’তি? ‘‘পঞ্চপণ্ণাস সকটসহস্সানি, অয্যা’’তি. ‘‘সব্বং তং, যা চ ইমস্মিং ঘরে সত্তাসীতি কোটিযো যন্তবদ্ধানি সট্ঠি তল়াকানীতি এৰমাদিভেদা সম্পত্তি অত্থি, তং সব্বং তুয্হেৰ নিয্যাতেমী’’তি. ‘‘তুম্হে পন কুহিং গচ্ছথ, অয্যা’’তি? ‘‘অহং পব্বজিস্সামী’’তি. ‘‘অয্য, অহম্পি তুম্হাকং আগমনং ওলোকযমানা নিসিন্না, অহম্পি পব্বজিস্সামী’’তি. তেসং আদিত্তপণ্ণকুটি ৰিয তযো ভৰা উপট্ঠহন্তি. তে ‘‘পব্বজিস্সামা’’তি ৰত্ৰা অন্তরাপণতো কাসাযরসপীতানি চীৰরানি মত্তিকাপত্তে চ আহরাপেত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং কেসে ওহারেত্ৰা ‘‘যে লোকে অরহন্তো অত্থি, তে উদ্দিস্স অম্হাকং পব্বজ্জা’’তি পব্বজিত্ৰা থৰিকাসু পত্তে পক্খিপিত্ৰা অংসে লগ্গেত্ৰা পাসাদতো ওতরিংসু. গেহে দাসেসু চ কম্মকারেসু চ ন কোচি সঞ্জানি.
অথ ¶ নে ব্রাহ্মণগামতো নিক্খমিত্ৰা দাসগামদ্ৰারেন গচ্ছন্তে আকপ্পকুতৰসেন দাসগামৰাসিনো সঞ্জানিংসু. তে রোদন্তা পাদেসু পতিত্ৰা ‘‘কিং অম্হে অনাথে করোথ, অয্যা’’তি আহংসু. ‘‘মযং, ভণে, ‘তযো ভৰা আদিত্তপণ্ণসালা ৰিযা’তি পব্বজিম্হ, সচে তুম্হেসু একেকং ভুজিস্সং করোম, ৰস্সসতম্পি নপ্পহোতি. তুম্হেৰ তুম্হাকং সীসং ধোৰিত্ৰা ভুজিস্সা হুত্ৰা জীৰথা’’তি ৰত্ৰা তেসং রোদন্তানংযেৰ পক্কমিংসু.
থেরো ¶ ¶ পুরতো গচ্ছন্তো নিৰত্তিত্ৰা ওলোকেন্তো চিন্তেসি – ‘‘অযং ভদ্দা কাপিলানী সকলজম্বুদীপগ্ঘনিকা ইত্থী ময্হং পচ্ছতো আগচ্ছতি, ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি, যং কোচিদেৰ এৰং চিন্তেয্য ‘ইমে পব্বজিতাপি ৰিনা ভৰিতুং ন সক্কোন্তি, অননুচ্ছৰিকং করোন্তী’তি. এৰং কোচি পাপকেন মনসা পদূসেত্ৰা অপাযপূরকো ভৰেয্য, ইমং পহায মযা গন্তুং ৰট্টতী’’তি চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা পুরতো গচ্ছন্তো দ্ৰেধাপথং দিস্ৰা তস্স মত্থকে অট্ঠাসি. ভদ্দাপি আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. অথ নং আহ – ‘‘ভদ্দে, তাদিসিং ইত্থিং মম পচ্ছতো আগচ্ছন্তিং দিস্ৰা ‘ইমে পব্বজিতাপি ৰিনা ভৰিতুং ন সক্কোন্তী’তি অম্হেসু পদুট্ঠচিত্তো মহাজনো অপাযপূরকো ভৰেয্য. ইমস্মিং দ্ৰেধাপথে ত্ৰং এতং গণ্হ, অহং একেন গমিস্সামী’’তি. ‘‘আম, অয্য, মাতুগামো ‘পব্বজিতানং পলিবোধো, পব্বজিতাপি ৰিনা ন ভৰন্তী’তি অম্হাকং দোসং দস্সেয্যু’’ন্তি তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা চতূসু ঠানেসু পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা দসনখসমোধানসমুজ্জলং অঞ্জলিং পগ্গয্হ ‘‘সতসহস্সকপ্পপমাণে অদ্ধানে কতো মিত্তসন্থৰো অজ্জ ভিজ্জতি, তুম্হেৰ দক্খিণা নাম, তুম্হাকং দক্খিণমগ্গো ৰট্টতি, মযং মাতুগামা নাম ৰামজাতিকা, অম্হাকং ৰামমগ্গো ৰট্টতী’’তি ৰন্দিত্ৰা মগ্গং পটিপজ্জি. তেসং দ্ৰেধাভূতকালে অযং মহাপথৰী ‘‘অহং চক্কৰাল়সিনেরুপব্বতাদযো ধারেতুং সক্কোন্তীপি তুম্হাকং গুণে ধারেতুং ন সক্কোমী’’তি ৰদন্তী ৰিয ৰিরৰমানা অকম্পিত্থ. আকাসে অসনিসদ্দো ৰিয পৰত্তি, চক্কৰাল়পব্বতো উন্নাদি.
সম্মাসম্বুদ্ধোপি ৰেল়ুৰনমহাৰিহারে কুটিযং নিসিন্নো পথৰীকম্পনসদ্দং সুত্ৰা ‘‘কিস্স নু খো পথৰী কম্পতী’’তি আৰজ্জেন্তো ‘‘পিপ্পলিমাণৰো চ ভদ্দা চ কাপিলানী মং উদ্দিস্স অপ্পমেয্যং সম্পত্তিং পহায পব্বজিতা, তেসং ৰিযোগট্ঠানে উভিন্নং গুণবলেন অযং পথৰীকম্পো জাতো, মযাপি এতেসং সঙ্গহং কাতুং ৰট্টতী’’তি গন্ধকুটিতো নিক্খম্ম সযমেৰ পত্তচীৰরমাদায অসীতিমহাথেরেসু কঞ্চি অনাপুচ্ছা তিগাৰুতমগ্গং পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা রাজগহস্স চ নালন্দায চ অন্তরে ¶ বহুপুত্তনিগ্রোধমূলে পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসীদি. নিসিন্নো পন অঞ্ঞতরপংসুকূলিকো ৰিয অনিসীদিত্ৰা বুদ্ধৰেসং গহেত্ৰা অসীতিহত্থা বুদ্ধরংসিযো ৰিস্সজ্জেন্তো নিসীদি. ইতি তস্মিং খণে পণ্ণচ্ছত্তসকটচক্ককূটাগারাদিপ্পমাণা বুদ্ধরংসিযো ইতো ¶ চিতো চ ৰিপ্ফরন্তিযো ৰিধাৰন্তিযো চন্দসহস্সসূরিযসহস্সউগ্গমনকালং ৰিয কুরুমানা তং ৰনন্তরং একোভাসং অকংসু. দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণসিরিযা সমুজ্জলতারাগণেন ৰিয গগনং, সুপুপ্ফিতকমলকুৰলযেন ৰিয সলিলং ৰনন্তরং ৰিরোচিত্থ. নিগ্রোধরুক্খস্স খন্ধো পকতিযা সেতো হোতি, পত্তানি নীলানি পক্কানি রত্তানি. তস্মিং পন দিৰসে সব্বো নিগ্রোধো সুৰণ্ণৰণ্ণোৰ অহোসি.
মহাকস্সপত্থেরো ¶ তং দিস্ৰা ‘‘অযং অম্হাকং সত্থা ভৰিস্সতি, ইমং অহং উদ্দিস্স পব্বজিতো’’তি দিট্ঠট্ঠানতো পট্ঠায ওনতো গন্ত্ৰা তীসু ঠানেসু ৰন্দিত্ৰা ‘‘সত্থা মে, ভন্তে, ভগৰা, সাৰকোহমস্মি, সত্থা মে, ভন্তে, ভগৰা, সাৰকোহমস্মী’’তি (সং. নি. ২.১৫৪) আহ. অথ নং ভগৰা আহ – ‘‘কস্সপ, সচে ত্ৰং ইমং নিপচ্চকারং মহাপথৰিযা করেয্যাসি, সাপি ধারেতুং ন সক্কুণেয্য. তথাগতস্স পন এৰং গুণমহন্ততং জানতা তযা কতো নিপচ্চকারো ময্হং লোমম্পি চালেতুং ন সক্কোতি. নিসীদ, কস্সপ, দাযজ্জং তে দস্সামী’’তি. অথস্স ভগৰা তীহি ওৰাদেহি উপসম্পদং অদাসি. দত্ৰা চ বহুপুত্তনিগ্রোধমূলতো নিক্খমিত্ৰা থেরং পচ্ছাসমণং কত্ৰা মগ্গং পটিপজ্জি. সত্থু সরীরং দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণৰিচিত্তং, মহাকস্সপস্স সত্তমহাপুরিসলক্খণপটিমণ্ডিতং, সো কঞ্চননাৰায পচ্ছাবদ্ধো ৰিয সত্থু পদানুপদিকং অনুগঞ্ছি. সত্থা থোকং মগ্গং গন্ত্ৰা মগ্গা ওক্কম্ম অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে নিসজ্জাকারং দস্সেসি. থেরো ‘‘সত্থা নিসীদিতুকামো’’তি ঞত্ৰা অত্তনো পটপিলোতিকং সঙ্ঘাটিং চতুগ্গুণং কত্ৰা পঞ্ঞপেসি.
সত্থা তত্থ নিসীদিত্ৰা হত্থেন চীৰরং পরিমজ্জন্তো ‘‘মুদুকা খো ত্যাযং, কস্সপ, পটপিলোতিকা সঙ্ঘাটী’’তি আহ (সং. নি. ২.১৫৪). সো ‘‘সত্থা মে সঙ্ঘাটিযা মুদুভাৰং কথেসি, পারুপিতুকামো ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা ‘‘পারুপতু, ভন্তে, ভগৰা সঙ্ঘাটি’’ন্তি আহ. ‘‘কিং ত্ৰং পারুপিস্সসি, কস্সপা’’তি? ‘‘তুম্হাকং নিৰাসনং লভন্তো পারুপিস্সামি, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং পন ত্ৰং, কস্সপ, ইমং পরিভোগজিণ্ণং পংসুকূলং ধারেতুং সক্খিস্সসি, মযা হি ইমস্স পংসুকূলস্স গহিতদিৰসে উদকপরিযন্তং ¶ কত্ৰা মহাপথৰী কম্পি, ইমং বুদ্ধপরিভোগজিণ্ণচীৰরং ¶ নাম ন সক্কা পরিত্তগুণেন ধারেতুং, পটিবলেনেৰিদং পটিপত্তিপূরণসমত্থেন জাতিপংসুকূলিকেন ধারেতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা থেরেন সদ্ধিং চীৰরং পরিৰত্তেসি.
এৰং চীৰরং পরিৰত্তেত্ৰা থেরস্স চীৰরং ভগৰা পারুপি, সত্থু চীৰরং থেরো. তস্মিং খণে অচেতনাপি অযং মহাপথৰী ‘‘দুক্করং, ভন্তে, অকত্থ, অত্তনো পারুতচীৰরং সাৰকেন পরিৰত্তিতপুব্বং নাম নাহোসি, অহং তুম্হাকং গুণং ধারেতুং ন সক্কোমী’’তি ৰদন্তী ৰিয উদকপরিযন্তং কত্ৰা কম্পি. থেরোপি ‘‘লদ্ধং মে বুদ্ধানং পরিভোগচীৰরং, কিং মে ইদানি উত্তরি কত্তব্ব’’ন্তি উন্নতিং অকত্ৰা সত্থু সন্তিকেযেৰ তেরস ধুতগুণে সমাদায সত্তদিৰসমত্তং পুথুজ্জনো অহোসি. অট্ঠমে দিৰসে সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. অথ নং সত্থা ‘‘কস্সপো, ভিক্খৰে, চন্দূপমো কুলানি উপসঙ্কমতি, অপকস্সেৰ কাযং অপকস্স চিত্তং নিচ্চনৰকো ¶ কুলেসু অপ্পগব্ভো’’তি (সং. নি. ২.১৪৬) এৰমাদিনা পসংসিত্ৰা অপরভাগে অরিযগণমজ্ঝে নিসিন্নো ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং ধুতৰাদানং যদিদং মহাকস্সপো’’তি (অ. নি. ১.১৮৮, ১৯১) ধুতৰাদানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসি.
৩৯৮. এৰং ভগৰতা এতদগ্গট্ঠানে ঠপিতো আযস্মা মহাকস্সপো মহাসাৰকভাৰং পত্তো অত্তনো পুব্বকম্মং সরিত্ৰা সোমনস্সৰসেনং পুব্বচরিতাপদানং পকাসেন্তো পদুমুত্তরস্স ভগৰতোতিআদিমাহ. তত্থ পদুমুত্তরস্সাতি তস্স কির ভগৰতো মাতুকুচ্ছিতো নিক্খমনকালতো পট্ঠায পাদানং নিক্খেপনসমযে অক্কন্তক্কন্তপাদে সতসহস্সপত্তা পদুমা পথৰিং ভিন্দিত্ৰা উট্ঠহিংসু. তস্মাস্স তং নামং অহোসি. সকলসত্তনিকাযেসু একেকেন সতসতপুঞ্ঞে কতে তস্স পুঞ্ঞস্স সতগুণপুঞ্ঞানং কতত্তা ভগৰতোতি অত্থো. লোকজেট্ঠস্স তাদিনোতি সত্তলোকস্স পধানভূতস্স ইট্ঠানিট্ঠেসু অকম্পিযভাৰং পত্তত্তা তাদিনো. নিব্বুতে লোকনাথম্হীতি সত্তলোকস্স পটিসরণভূতে ভগৰতি খন্ধপরিনিব্বানেন পরিনিব্বুতে, অদস্সনং গতেতি অত্থো. পূজং কুব্বন্তি সন্থুনোতি সদেৰকস্স লোকস্স সাসনতো ‘‘সত্থা’’তি লদ্ধনামস্স ভগৰতো সাধুকীল়ং কীল়ন্তা পূজং করোন্তীতি সম্বন্ধো.
৩৯৯. অগ্গিং ¶ চিনন্তী জনতাতি জনসমূহা আল়াহনত্থায অগ্গিং চিনন্তা রাসিং করোন্তা আসমন্ততো মোদিতা সন্তুট্ঠা পকারেন মোদিতা সন্তুট্ঠা পূজং করোন্তীতি সম্বন্ধো. তেসু ¶ সংৰেগজাতেসূতি তেসু জনসমূহেসু সংৰেগপ্পত্তেসু উত্রাসং লভন্তেসু মে ময্হং পীতি হাসো উদপজ্জথ পাতুভৰীতি অত্থো.
৪০০. ঞাতিমিত্তে সমানেত্ৰাতি মম বন্ধুসহাযে সমানেত্ৰা রাসিং কত্ৰা. মহাৰীরো ভগৰা পরিনিব্বুতো অদস্সনং অগমাসীতি ইদং ৰচনং অব্রৰিং কথেসিন্তি সম্বন্ধো. হন্দ পূজং করোমসেতি হন্দাতি ৰোস্সগ্গত্থে নিপাতো, তেন কারণেন মযং সব্বে সমাগতা পূজং করোমাতি অত্থো. সেতি নিপাতো.
৪০১. সাধূতি তে পটিস্সুত্ৰাতি তে মম ঞাতিমিত্তা সাধু ইতি সুন্দরং ভদ্দকং ইতি পটিসুণিত্ৰা মম ৰচনং সম্পটিছিত্ৰা মে ময্হং ভিয্যো অতিরেকং হাসং পীতিং জনিংসু উপ্পাদেসুন্তি অত্থো.
৪০২. ততো ¶ অত্তনো কতপুঞ্ঞসঞ্চযং দস্সেন্তো বুদ্ধস্মিং লোকনাথম্হীতিআদিমাহ. সতহত্থং উগ্গতং উব্বিদ্ধং দিযড্ঢহত্থসতং ৰিত্থতং, ৰিমানং নভসি আকাসে উগ্গতং অগ্ঘিযং, সুকতং সুন্দরাকারেন কতং, কত্ৰা কারেত্ৰা চ পুঞ্ঞসঞ্চযং পুঞ্ঞরাসিং কাহাসিং অকাসিন্তি সম্বন্ধো.
৪০৩. কত্ৰান অগ্ঘিযং তত্থাতি তস্মিং চেতিযপূজনট্ঠানে তালপন্তীহি তালপাল়ীহি চিত্তিতং সোভিতং অগ্ঘিযং কত্ৰান কারেত্ৰা চ সকং চিত্তং অত্তনো চিত্তং পসাদেত্ৰা চেতিযং পূজযুত্তমন্তি উত্তমং বুদ্ধধাতুনিধাপিতং চেতিযং পূজযিন্তি সম্বন্ধো.
৪০৪. তস্স চেতিযস্স মহিমং দস্সেন্তো অগ্গিক্খন্ধোৰাতিআদিমাহ. তত্থ অগ্গিক্খন্ধোৰাতি আকাসে জলমানো অগ্গিক্খন্ধোৰ অগ্গিরাসি ইৰ তং চেতিযং সত্তহি রতনেহি জলতি ফুল্লিতো ৰিকসিতপুপ্ফো সালরুক্খরাজা ইৰ আকাসে ইন্দলট্ঠীৰ ইন্দধনু ইৰ চ চতুদ্দিসা চতূসু দিসাসু ওভাসতি ৰিজ্জোততীতি সম্বন্ধো.
৪০৫. তত্থ ¶ চিত্তং পসাদেত্ৰাতি তস্মিং জোতমানধাতুগব্ভম্হি চিত্তং মনং পসাদেত্ৰা সোমনস্সং কত্ৰা তেন চিত্তপ্পসাদেন বহুং অনেকপ্পকারং কুসলং পুঞ্ঞং কত্ৰান ‘‘ধাতুগব্ভে চ সাসনে চ এত্তকানি পুঞ্ঞানি মযা কতানী’’তি এৰং পুঞ্ঞকম্মং সরিত্ৰান কালংকত্ৰা তিদসং তাৰতিংসভৰনং সুত্তপ্পবুদ্ধো ৰিয অহং উপপজ্জিং জাতোতি সম্বন্ধো.
৪০৬. অত্তনো উপ্পন্নদেৰলোকে লদ্ধসম্পত্তিং দস্সেন্তো সহস্সযুত্তন্তিআদিমাহ. তত্থ হযৰাহিং সিন্ধৰসহস্সযোজিতং দিব্বরথং ¶ অধিট্ঠিতো. সত্তহি ভূমীহি সং সুট্ঠু উগ্গতং উব্বিদ্ধং উচ্চং ময্হং ভৰনং ৰিমানং অহোসীতি অত্থো.
৪০৭. তস্মিং ৰিমানে সব্বসোৰণ্ণমযা সকলসোৰণ্ণমযানি কূটাগারসহস্সানি অহুং অহেসুন্তি অত্থো. সকতেজেন অত্তনো আনুভাৰেন সব্বা দস দিসা পভাসযং ওভাসেন্তানি জলন্তি ৰিজ্জোতন্তীতি সম্বন্ধো.
৪০৮. তস্মিং ময্হং পাতুভূতৰিমানে অঞ্ঞেপি নিয্যূহা পমুখসালাযো সন্তি ৰিজ্জন্তি. কিং ভূতা? লোহিতঙ্গমযা রত্তমণিমযা তদা তেপি নিয্যূহা চতস্সো দিসা আভায পভায জোতন্তীতি সম্বন্ধো.
৪১০. সব্বে ¶ দেৰে সকলছদেৰলোকে দেৰে অভিভোমি অভিভৰামি. কস্স ফলন্তি চে? মযা কতস্স পুঞ্ঞকম্মস্স ইদং ফলন্তি অত্থো.
৪১১. ততো মনুস্সসম্পত্তিং দস্সেন্তো সট্ঠিকপ্পসহস্সম্হীতিআদিমাহ. তত্থ ইতো কপ্পতো হেট্ঠা সট্ঠিসহস্সকপ্পমত্থকে চাতুরন্তো চতুমহাদীপৰন্তো ৰিজিতাৰী সব্বং পচ্চত্থিকং ৰিজিতৰন্তো অহং উব্বিদ্ধো নাম চক্কৰত্তী রাজা হুত্ৰা পথৰিং আৰসিং রজ্জং কারেসিন্তি সম্বন্ধো.
৪১২-৪. তথেৰ ভদ্দকে কপ্পেতি পঞ্চবুদ্ধপটিমণ্ডিতত্তা ভদ্দকে নাম কপ্পে. তিংসক্খত্তুং তিংসজাতিযা চতুদীপম্হি ইস্সরো পধানো চক্করতনাদীহি ¶ সত্তহি রতনেহি সম্পন্নো সমঙ্গীভূতো সককম্মাভিরদ্ধো অত্তনো কম্মে দস রাজধম্মে অভিরদ্ধো অল্লীনো চক্কৰত্তী রাজা অম্হী অহোসিন্তি সম্বন্ধো. অত্তনো চক্কৰত্তিকালে অনুভূতসম্পত্তিং দস্সেন্তো ‘‘তত্থাপি ভৰনং ময্হ’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ তস্মিং চক্কৰত্তিরজ্জম্হি ময্হং ভৰনং মম পাসাদং ইন্দলট্ঠীৰ উগ্গতং আকাসে ঠিতৰিজ্জোতমানা ৰিজ্জুল্লতা ইৰ উগ্গতং সত্তভূমিকাদিভেদেহি উচ্চং আযামতো দীঘতো চ উচ্চতো চ চতুৰীসতিযোজনং ৰিত্থারতো দ্ৰাদসযোজনং অহোসীতি সম্বন্ধো. সব্বেসং জনানং মনং অল্লীনভাৰেন রম্মণং নাম নগরং অহোসীতি অত্থো. দল়্হেহি দ্ৰাদসহত্থেহি ৰা তিংসহত্থেহি ৰা উচ্চেহি পাকারতোরণেহি সম্পন্নন্তি দস্সেতি.
৪১৫-২০. তদড্ঢকং ততো অড্ঢকং অড্ঢতিযসতযোজনন্তি অত্থো. পক্খিত্তা পণ্ণৰীসতীতি ৰীসতিআপণপক্খিত্তং নিরন্তরং ৰীথিপরিচ্ছেদন্তি অত্থো. ব্রাহ্মঞ্ঞকুলসম্ভূতোতি ব্রাহ্মণকুলে সুজাতো. সেসং ৰুত্তনযত্তা সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰাতি.
মহাকস্সপত্থেরঅপদানৰণ্ণনা সমত্তা.
৩-৪. অনুরুদ্ধত্থেরঅপদানৰণ্ণনা
সুমেধং ¶ ¶ ভগৰন্তাহন্তিআদিকং আযস্মতো অনুরুদ্ধত্থেরস্স অপদানং. অযম্পি পুরিমবুদ্ধেসু কতাধিকারো তত্থ তত্থ ভৰে ৰিৰট্টূপনিস্সযানি পুঞ্ঞানি উপচিনন্তো পদুমুত্তরস্স ভগৰতো কালে ৰিভৰসম্পন্নে কুটুম্বিককুলে নিব্বত্তি. ৰযপ্পত্তো একদিৰসং ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থু সন্তিকে ধম্মং সুণন্তো সত্থারা একং ভিক্খুং দিব্বচক্খুকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা সযম্পি তং দানং পত্থেত্ৰা সতসহস্সভিক্খুপরিৰারস্স ভগৰতো সত্তাহং মহাদানং পৰত্তেত্ৰা সত্তমে দিৰসে ভগৰতো ভিক্খুসঙ্ঘস্স চ উত্তমানি ৰত্থানি দত্ৰা পণিধানং অকাসি. সত্থাপিস্স অনন্তরাযেন সমিজ্ঝনভাৰং দিস্ৰা ‘‘অনাগতে গোতমস্স সম্মাসম্বুদ্ধস্স সাসনে দিব্বচক্খুকানং অগ্গো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকাসি. সোপি তত্থ পুঞ্ঞানি করোন্তো সত্থরি পরিনিব্বুতে সত্তযোজনিকে কনকথূপে ¶ বহুকংসপাতিযো দীপরুক্খেহি দীপকপল্লিকাহি চ ‘‘দিব্বচক্খুঞাণস্স উপনিস্সযো হোতূ’’তি উল়ারং দীপপূজং অকাসি. এৰং যাৰজীৰং পুঞ্ঞানি কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো কস্সপস্স ভগৰতো কালে বারাণসিযং কুটুম্বিকগেহে নিব্বত্তিত্ৰা ৰিঞ্ঞুতং পত্তো সত্থরি পরিনিব্বুতে নিট্ঠিতে যোজনিকে কনকথূপে বহুকংসপাতিযো সপ্পিমণ্ডস্স পূরেত্ৰা মজ্ঝে চ একেকং গুল়পিণ্ডং ঠপেত্ৰা মুখৰট্টিযা মুখৰট্টিং ফুসাপেন্তো চেতিযং পরিক্খিপাপেসি. অত্তনা গহিতকংসপাতিং সপ্পিমণ্ডস্স পূরেত্ৰা সহস্সৰট্টিযো জালাপেত্ৰা সীসে ঠপেত্ৰা সব্বরত্তিং চেতিযং অনুপরিযাযি.
এৰং তস্মিম্পি অত্তভাৰে যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা তত্থ যাৰতাযুকং ঠত্ৰা ততো চুতো অনুপ্পন্নে বুদ্ধে বারাণসিযংযেৰ দুগ্গতকুলে নিব্বত্তি, ‘‘অন্নভারো’’তিস্স নামং অহোসি. সো সুমনসেট্ঠিস্স নাম গেহে কম্মং করোন্তো জীৰতি. একদিৰসং সো উপরিট্ঠং নাম পচ্চেকবুদ্ধং নিরোধসমাপত্তিতো ৰুট্ঠায গন্ধমাদনপব্বততো আকাসেনাগন্ত্ৰা বারাণসীনগরদ্ৰারে ওতরিত্ৰা চীৰরং পারুপিত্ৰা নগরে পিণ্ডায চরন্তং দিস্ৰা পসন্নমানসো পত্তং গহেত্ৰা অত্তনো অত্থায ঠপিতং ভাগভত্তং পত্তে পক্খিপিত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধস্স দাতুকামো আরভি. ভরিযাপিস্স অত্তনো ভাগভত্তঞ্চ তত্থেৰ পক্খিপি. সো তং নেত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধস্স হত্থে ঠপেসি. পচ্চেকবুদ্ধো তং গহেত্ৰা অনুমোদনং কত্ৰা পক্কামি. তং দিৰসং সুমনসেট্ঠিস্স ছত্তে অধিৰত্থা দেৰতা – ‘‘অহো দানং, পরমদানং, উপরিট্ঠে সুপ্পতিট্ঠিত’’ন্তি মহাসদ্দেন অনুমোদি. তং সুত্ৰা সুমনসেট্ঠি – ‘‘এৰং দেৰতায অনুমোদিতং ইদমেৰ উত্তমদান’’ন্তি ¶ চিন্তেত্ৰা তত্থ পত্তিং যাচি. অন্নভারো পন তস্স পত্তিং অদাসি. তেন পসন্নচিত্তো সুমনসেট্ঠি তস্স সহস্সং দত্ৰা ‘‘ইতো পট্ঠায তুয্হং সহত্থেন কম্মকরণকিচ্চং নত্থি, পতিরূপং গেহং কত্ৰা নিচ্চং ৰসাহী’’তি আহ.
যস্মা ¶ নিরোধসমাপত্তিতো ৰুট্ঠিতস্স পচ্চেকবুদ্ধস্স দিন্নপিণ্ডপাতো তং দিৰসমেৰ উল়ারৰিপাকো হোতি, তস্মা সুমনসেট্ঠি রঞ্ঞো সন্তিকং গচ্ছন্তো তং গহেত্ৰা অগমাসি. রাজা পন তং আদরৰসেন ওলোকেসি. সেট্ঠি – ‘‘মহারাজ, অযং ওলোকেতব্বযুত্তোযেৰা’’তি ৰত্ৰা ¶ তদা তেন কতকম্মং অত্তনাপিস্স সহস্সদিন্নভাৰঞ্চ কথেসি. তং সুত্ৰা রাজা তস্স তুস্সিত্ৰা সহস্সং দত্ৰা ‘‘অসুকস্মিং ঠানে গেহং কত্ৰা ৰসাহী’’তি গেহট্ঠানমস্স আণাপেসি. তস্স তং ঠানং সোধাপেন্তস্স মহন্তা মহন্তা নিধিকুম্ভিযো উট্ঠহিংসু. সো তা দিস্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা সব্বং ধনং উদ্ধরাপেত্ৰা রাসিকতং দিস্ৰা – ‘‘এত্তকং ধনং ইমস্মিং নগরে কস্স গেহে অত্থী’’তি পুচ্ছি. ‘‘ন কস্সচি, দেৰা’’তি. ‘‘তেন হি অযং অন্নভারো ইমস্মিং নগরে মহাধনসেট্ঠি নাম হোতূ’’তি তং দিৰসমেৰ তস্স সেট্ঠিছত্তং উস্সাপেসি.
সো সেট্ঠি হুত্ৰা যাৰজীৰং কল্যাণকম্মং কত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তো, দীঘরত্তং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা অম্হাকং ভগৰতো উপ্পজ্জনককালে কপিলৰত্থুনগরে সুক্কোদনসক্কস্স গেহে পটিসন্ধিং গণ্হি. তস্স জাতস্স অনুরুদ্ধোতি নামং অকংসু. সো মহানামসক্কস্স কনিট্ঠভাতা ভগৰতো চূল়পিতু পুত্তো পরমসুখুমালো মহাপুঞ্ঞো অহোসি. সুৰণ্ণপাতিযংযেৰ চস্স ভত্তং উপ্পজ্জি. অথস্স মাতা একদিৰসং ‘‘মম পুত্তো নত্থীতি পদং ন জানাতি, তং জানাপেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা একং সুৰণ্ণপাতিং তুচ্ছকংযেৰ অঞ্ঞায সুৰণ্ণপাতিযা পিদহিত্ৰা তস্স পেসেসি, অন্তরামগ্গে দেৰতা তং, দিব্বপূৰেহি পূরেসুং. এৰং মহাপুঞ্ঞো তিণ্ণং উতূনং অনুচ্ছৰিকেসু তীসু পাসাদেসু অলঙ্কতনাটকিত্থীহি পরিৰুতো দেৰো ৰিয মহাসম্পত্তিং অনুভৰি.
অম্হাকম্পি বোধিসত্তো তস্মিং সমযে তুসিতপুরা চৰিত্ৰা সুদ্ধোদনমহারাজস্স অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তিত্ৰা অনুক্কমেন ৰুদ্ধিপ্পত্তো একূনতিংস ৰস্সানি অগারমজ্ঝে ৰসিত্ৰা মহাভিনিক্খমনং নিক্খমিত্ৰা অনুক্কমেন পটিৰিদ্ধসব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণো বোধিমণ্ডে সত্তসত্তাহং ৰীতিনামেত্ৰা ইসিপতনে মিগদাযে ধম্মচক্কং পৰত্তেত্ৰা লোকানুগ্গহং করোন্তো রাজগহং গন্ত্ৰা ৰেল়ুৰনে ৰিহাসি. তদা সুদ্ধোদনমহারাজা – ‘‘পুত্তো কির মে ¶ রাজগহং অনুপ্পত্তো; গচ্ছথ, ভণে, মম পুত্তং আনেথা’’তি সহস্সসহস্সপরিৰারে দস অমচ্চে পেসেসি. তে সব্বে এহিভিক্খুপব্বজ্জায পব্বজিংসু. তেসু উদাযিত্থেরেন চারিকাগমনং আযাচিতো ভগৰা ৰীসতিসহস্সখীণাসৰপরিৰুতো রাজগহতো নিক্খমিত্ৰা ¶ কপিলৰত্থুপুরং গন্ত্ৰা ঞাতিসমাগমে অনেকানি পাটিহারিযানি দস্সেত্ৰা পাটিহারিযৰিচিত্তং ধম্মদেসনং কথেত্ৰা মহাজনং অমতপানং পাযেত্ৰা দুতিযদিৰসে পত্তচীৰরমাদায নগরদ্ৰারে ঠত্ৰা ‘‘কিং নু খো কুলনগরং আগতানং সব্ববুদ্ধানং আচিণ্ণ’’ন্তি আৰজ্জমানো ‘‘সপদানং পিণ্ডায চরণং আচিণ্ণ’’ন্তি ঞত্ৰা সপদানং ¶ পিণ্ডায চরতি. রাজা ‘‘পুত্তো তে পিণ্ডায চরতী’’তি সুত্ৰা তুরিততুরিতো আগন্ত্ৰা অন্তরৰীথিযং ধম্মং সুত্ৰা অত্তনো নিৰেসনং পৰেসেত্ৰা মহন্তং সক্কারসম্মানং অকাসি. ভগৰা তত্থ কত্তব্বং ঞাতিসঙ্গহং কত্ৰা রাহুলকুমারং পব্বাজেত্ৰা নচিরস্সেৰ কপিলৰত্থুনগরতো মল্লরট্ঠে চারিকং চরমানো অনুপিযম্বৰনং পাপুণি.
তস্মিং সমযে সুদ্ধোদনমহারাজা সাকিযগণং সন্নিপাতেত্ৰা আহ – ‘‘সচে মম পুত্তো অগারং অজ্ঝাৰসিস্স, রাজা অভৰিস্স চক্কৰত্তী সত্তরতনসম্পন্নো খত্তিযগণপরিৰারো, নত্তাপি মে রাহুলকুমারো খত্তিযগণেন সদ্ধিং তং পরিৰারেত্ৰা অচরিস্স, তুম্হেপি এতমত্থং জানাথ. ইদানি পন মম পুত্তো বুদ্ধো জাতো, খত্তিযাৰাস্স পরিৰারা হোন্তু, তুম্হে একেককুলতো একেকং দারকং দেথা’’তি. এৰং ৰুত্তে একপ্পহারেনেৰ দ্ৰেঅসীতিসহস্সখত্তিযকুমারা পব্বজিংসু.
তস্মিং সমযে মহানামো সক্কো কুটুম্বসামিকো, সো অত্তনো কনিট্ঠং অনুরুদ্ধং সক্কং উপসঙ্কমিত্ৰা এতদৰোচ – ‘‘এতরহি, তাত অনুরুদ্ধ, অভিঞ্ঞাতা অভিঞ্ঞাতা সক্যকুমারা ভগৰন্তং পব্বজিতং অনুপব্বজন্তি, অম্হাকঞ্চ কুলা নত্থি কোচি অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো, তেন হি ত্ৰং ৰা পব্বজাহি, অহং ৰা পব্বজিস্সামী’’তি. তং সুত্ৰা অনুরুদ্ধো ঘরাৰাসে রুচিং অকত্ৰা অত্তসত্তমো অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো. তস্স পব্বজ্জানুক্কমো সঙ্ঘভেদকক্খন্ধকে (চূল়ৰ. ৩৩০ আদযো) আগতোযেৰ. এৰং অনুপিযং গন্ত্ৰা পব্বজিতেসু পন তেসু তস্মিংযেৰ অন্তোৰস্সে ভদ্দিযত্থেরো অরহত্তং পাপুণি, অনুরুদ্ধত্থেরো দিব্বচক্খুং নিব্বত্তেসি, দেৰদত্তো অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেসি, আনন্দত্থেরো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি, ভগুত্থেরো চ কিমিলত্থেরো চ পচ্ছা অরহত্তং পাপুণিংসু. তেসং সব্বেসম্পি থেরানং ¶ অত্তনো অত্তনো আগতট্ঠানেসু পুব্বপত্থনাভিনীহারো আৰি ভৰিস্সতি. অযং অনুরুদ্ধত্থেরো ধম্মসেনাপতিস্স ¶ সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা চেতিযরট্ঠে পাচীনৰংসদাযং গন্ত্ৰা সমণধম্মং করোন্তো সত্ত মহাপুরিসৰিতক্কে ৰিতক্কেসি, অট্ঠমে কিলমতি. সত্থা ‘‘অনুরুদ্ধো অট্ঠমে মহাপুরিসৰিতক্কে কিলমতী’’তি ঞত্ৰা ‘‘তস্স সঙ্কপ্পং পূরেস্সামী’’তি তত্থ গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসিন্নো অট্ঠমং মহাপুরিসৰিতক্কং পূরেত্ৰা চতুপচ্চযসন্তোসভাৰনারামপটিমণ্ডিতং মহাঅরিযৰংসপটিপদং কথেত্ৰা আকাসে উপ্পতিত্ৰা ভেসকলাৰনমেৰ গতো.
থেরো তথাগতে গতমত্তেযেৰ তেৰিজ্জো মহাখীণাসৰো হুত্ৰা ‘‘সত্থা ময্হং মনং জানিত্ৰা আগন্ত্ৰা অট্ঠমং মহাপুরিসৰিতক্কং পূরেত্ৰা অদাসি, সো চ মে মনোরথো মত্থকং পত্তো’’তি বুদ্ধানং ধম্মদেসনং অত্তনো চ পটিৰেধধম্মং আরব্ভ ইমা উদানগাথা অভাসি –
‘‘মম ¶ সঙ্কপ্পমঞ্ঞায, সত্থা লোকে অনুত্তরো;
মনোমযেন কাযেন, ইদ্ধিযা উপসঙ্কমি.
‘‘যদা মে অহু সঙ্কপ্পো, ততো উত্তরি দেসযি;
নিপ্পপঞ্চরতো বুদ্ধো, নিপ্পপঞ্চমদেসযি.
‘‘তস্সাহং ধম্মমঞ্ঞায, ৰিহাসিং সাসনে রতো;
তিস্সো ৰিজ্জা অনুপ্পত্তা, কতং বুদ্ধস্স সাসন’’ন্তি. (থেরগা. ৯০১-৯০৩);
অথ নং অপরভাগে সত্থা জেতৰনে মহাৰিহারে ৰিহরন্তো ‘‘দিব্বচক্খুকানং ভিক্খূনং অনুরুদ্ধো অগ্গো’’তি (অ. নি. ১.১৯২) অগ্গট্ঠানে ঠপেসি.
৪২১. এৰং সো ভগৰতো সন্তিকা দিব্বচক্খুকানং অগ্গট্ঠানং লভিত্ৰা অত্তনো পুব্বকম্মং সরিত্ৰা সোমনস্সৰসেন পুব্বচরিতাপদানং পকাসেন্তো সুমেধং ভগৰন্তাহন্তিআদিমাহ. তত্থ সুন্দরা উপট্ঠাপনপঞ্ঞা মগ্গফলপঞ্ঞা ৰিপস্সনাপঞ্ঞা চতুপটিসম্ভিদাদিসঙ্খাতা মেধা যস্স ভগৰতো সো সুমেধো, তং সুমেধং ভাগ্যসম্পন্নত্তা ভগৰন্তং লোকস্স জেট্ঠং সেট্ঠং পধানভূতং সংসারতো পঠমং নিগ্গতং নরানং আসভং পুরেচারিকং ৰূপকট্ঠং ৰিৰেকভূতং গণসঙ্গণিকারামতো অপগতং ৰিহরন্তং অহং অদ্দসন্তি সম্বন্ধো.
৪২২. সব্বধম্মানং ¶ সযমেৰ বুদ্ধত্তা সম্বুদ্ধং, উপগন্ত্ৰান সমীপং গন্ত্ৰাতি অত্থো. অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰানাতি দসঙ্গুলিপুটং মুদ্ধনি কত্ৰাতি অত্থো. সেসং উত্তানত্থমেৰ.
৪৩০. দিৰা রত্তিঞ্চ পস্সামীতি তদা দেৰলোকে চ মনুস্সলোকে চ উপ্পন্নকালে ¶ মংসচক্খুনা সমন্ততো যোজনং পস্সামীতি অত্থো.
৪৩১. সহস্সলোকং ঞাণেনাতি পঞ্ঞাচক্খুনা সহস্সচক্কৰাল়ং পস্সামীতি অত্থো. সত্থু সাসনেতি ইদানি গোতমস্স ভগৰতো সাসনে. দীপদানস্স দীপপূজায ইদং ফলং, ইমিনা ফলেন দিব্বচক্খুং অনুপ্পত্তো পটিলদ্ধো উপ্পাদেসিন্তি অত্থো.
অনুরুদ্ধত্থেরঅপদানৰণ্ণনা সমত্তা.
৩-৫. পুণ্ণমন্তাণিপুত্তত্থেরঅপদানৰণ্ণনা
অজ্ঝাযকো ¶ মন্তধরোতিআদিকং আযস্মতো পুণ্ণস্স মন্তাণিপুত্তত্থেরস্স অপদানং. অযম্পি পুরিমবুদ্ধেসু কতাধিকারো তত্থ তত্থ ভৰে ৰিৰট্টূপনিস্সযানি পুঞ্ঞানি উপচিনন্তো পদুমুত্তরস্স ভগৰতো উপ্পত্তিতো পুরেতরমেৰ হংসৰতীনগরে ব্রাহ্মণমহাসালকুলে নিব্বত্তিত্ৰা অনুক্কমেন ৰিঞ্ঞুতং পত্তো. অপরভাগে পদুমুত্তরে ভগৰতি উপ্পজ্জিত্ৰা বোধনেয্যানং ধম্মং দেসেন্তে হেট্ঠা ৰুত্তনযেন মহাজনেন সদ্ধিং ৰিহারং গন্ত্ৰা পরিসপরিযন্তে নিসীদিত্ৰা ধম্মং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং ধম্মকথিকানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা ‘‘মযাপি অনাগতে এৰরূপেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা দেসনাৰসানে উট্ঠিতায পরিসায সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা নিমন্তেত্ৰা হেট্ঠা ৰুত্তনযেন মহাসক্কারং কত্ৰা ভগৰন্তং এৰমাহ – ‘‘ভন্তে, অহং ইমিনা অধিকারেন ন অঞ্ঞং সম্পত্তিং পত্থেমি, যথা পনেসো ভিক্খু সত্তমদিৰসমত্থকে তুম্হেহি ধম্মকথিকানং অগ্গট্ঠানে ঠপিতো, এৰং অহম্পি অনাগতে একস্স বুদ্ধস্স সাসনে ধম্মকথিকানং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি. সত্থা অনাগতং ওলোকেত্ৰা তস্স পত্থনায সমিজ্ঝনভাৰং দিস্ৰা ‘‘অনাগতে ¶ কপ্পসতসহস্সমত্থকে গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, তস্স সাসনে পব্বজিত্ৰা ত্ৰং ধম্মকথিকানং অগ্গো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি.
সো যাৰতাযুকং কল্যাণকম্মং কত্ৰা ততো চুতো কপ্পসতসহস্সং পুঞ্ঞসম্ভারং সম্ভরন্তো দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা অম্হাকং ভগৰতো কালে কপিলৰত্থুনগরস্স অৰিদূরে দোণৰত্থুনামকে ব্রাহ্মণগামে ব্রাহ্মণমহাসালকুলে অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞত্থেরস্স ভাগিনেয্যো হুত্ৰা নিব্বত্তি. তস্স পুণ্ণোতি নামং অকংসু. সো সত্থরি অভিসম্বোধিং পত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কে অনুক্কমেন রাজগহং উপনিস্সায ৰিহরন্তে অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞস্স সন্তিকে পব্বজিত্ৰা লদ্ধূপসম্পদো পধানমনুযুঞ্জন্তো সব্বং পব্বজিতকিচ্চং মত্থকং পাপেত্ৰা ‘‘দসবলস্স সন্তিকং গমিস্সামী’’তি মাতুলত্থেরেন সদ্ধিং সত্থু সন্তিকং আগন্ত্ৰা কপিলৰত্থুসামন্তাযেৰ ¶ ওহিযিত্ৰা যোনিসো মনসিকারে কম্মং করোন্তো নচিরস্সেৰ ৰিপস্সনং উস্সুক্কাপেত্ৰা অরহত্তং পাপুণি.
তস্স ¶ পন পুণ্ণত্থেরস্স সন্তিকে পব্বজিতা কুলপুত্তা পঞ্চসতা অহেসুং. থেরো তে দসকথাৰত্থূহি ওৰদি. তেপি সব্বে দসকথাৰত্থূহি ওৰদিতা তস্স ওৰাদে ঠত্ৰা অরহত্তং পাপুণিত্ৰা অত্তনো পব্বজিতকিচ্চং মত্থকপ্পত্তং ঞত্ৰা উপজ্ঝাযং উপসঙ্কমিত্ৰা আহংসু – ‘‘ভন্তে, মযং পব্বজিতকিচ্চস্স মত্থকং পত্তা, দসন্নঞ্চ কথাৰত্থূনং লাভিনো, সমযো দানি নো দসবলং পস্সিতু’’ন্তি, থেরো তেসং ৰচনং সুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ময্হং দসকথাৰত্থুলাভিতং সত্থা জানাতি. অহং ধম্মং দেসেন্তো দসকথাৰত্থূনি অমুঞ্চিত্ৰাৰ দেসেমি, মযি চ গচ্ছন্তে সব্বেপিমে ভিক্খূ মং পরিৰারেত্ৰা গচ্ছিস্সন্তি, এৰং মে গণেন সদ্ধিং গন্ত্ৰা অযুত্তং দসবলং পস্সিতুং, ইমে তাৰ দসবলং পস্সিতুং গচ্ছন্তূ’’তি. অথ তে এৰমাহ – ‘‘আৰুসো, তুম্হে পুরতো গন্ত্ৰা দসবলং পস্সথ, মম ৰচনেন তথাগতস্স পাদে ৰন্দথ, অহম্পি তুম্হাকং গতমগ্গেন আগচ্ছিস্সামী’’তি. তেপি থেরা সব্বে দসবলস্স জাতিভূমিরট্ঠৰাসিনো সব্বে খীণাসৰা সব্বে দসকথাৰত্থুলাভিনো উপজ্ঝাযস্স ওৰাদং অচ্ছিন্দিত্ৰা থেরং ৰন্দিত্ৰা অনুপুব্বেন চারিকং চরন্তা সট্ঠিযোজনমগ্গং ¶ অতিক্কম্ম রাজগহে ৰেল়ুৰনমহাৰিহারং গন্ত্ৰা দসবলস্স পাদে ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. আচিণ্ণং খো পনেতং বুদ্ধানং ভগৰন্তানং আগন্তুকেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং পটিসম্মোদিতুন্তি ভগৰা তেহি সদ্ধিং ‘‘কচ্চি, ভিক্খৰে, খমনীয’’ন্তিআদিনা নযেন মধুরপটিসন্থারং কত্ৰা ‘‘কুতো চ তুম্হে, ভিক্খৰে, আগতত্থা’’তি পুচ্ছিত্ৰা পুন তেহি ‘‘জাতিভূমিতো’’তি ৰুত্তে ‘‘কো নু খো, ভিক্খৰে, জাতিভূমিযং জাতিভূমকানং ভিক্খূনং সব্রহ্মচারীনং এৰং সম্ভাৰিতো ‘অত্তনা চ অপ্পিচ্ছো অপ্পিচ্ছকথঞ্চ ভিক্খূনং কত্তা’’’তি (ম. নি. ১.২৫২) দসকথাৰত্থুলাভিং ভিক্খুং পুচ্ছি. তেপি ‘‘পুণ্ণো নাম, ভন্তে, আযস্মা মন্তাণিপুত্তো’’তি আরোচযিংসু.
তেসং কথং সুত্ৰা আযস্মা সারিপুত্তো থেরং দস্সনকামো অহোসি. অথ সত্থা রাজগহতো সাৰত্থিং অগমাসি. পুণ্ণত্থেরোপি দসবলস্স তত্থ আগতভাৰং সুত্ৰা ‘‘সত্থারং পস্সিস্সামী’’তি গন্ত্ৰা অন্তোগন্ধকুটিযংযেৰ তথাগতং সম্পাপুণি. সত্থা তস্স ধম্মং দেসেসি. থেরো ধম্মং সুত্ৰা দসবলং ৰন্দিত্ৰা পটিসল্লানত্থায অন্ধৰনং গন্ত্ৰা অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে দিৰাৰিহারং নিসীদি. সারিপুত্তত্থেরোপি তস্সাগমনং সুত্ৰা সীসানুলোকিকো গন্ত্ৰা ওকাসং সল্লক্খেত্ৰা তস্মিং রুক্খমূলে নিসিন্নকং উপসঙ্কমিত্ৰা থেরেন সদ্ধিং সম্মোদিত্ৰা তং ৰিসুদ্ধিক্কমং ¶ (ম. নি. ১.২৫৭) পুচ্ছি. সোপিস্স পুচ্ছিতপুচ্ছিতং ব্যাকরোন্তো রথৰিনীতূপমায অতিৰিয চিত্তং আরাধেসি. তে অঞ্ঞমঞ্ঞস্স সুভাসিতং সমনুমোদিংসু.
৪৩৪. অথ নং সত্থা অপরভাগে ভিক্খুসঙ্ঘস্স মজ্ঝে নিসিন্নো থেরং ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে ¶ , মম সাৰকানং ভিক্খূনং ধম্মকথিকানং যদিদং পুণ্ণো’’তি (অ. নি. ১.১৮৮, ১৯৬) এতদগ্গে ঠপেসি. সো পুব্বকম্মং সরিত্ৰা সোমনস্সৰসেন পুব্বচরিতাপদানং ৰিভাৰেন্তো অজ্ঝাযকোতিআদিমাহ. তত্থ অজ্ঝাযকোতি অনেকব্রাহ্মণানং ৰাচেতা সিক্খাপেতা. মন্তধরোতি মন্তানং ধারেতাতি অত্থো, ৰেদসঙ্খাতস্স চতুত্থৰেদস্স সজ্ঝাযনসৰনদানানং ৰসেন ধারেতাতি ৰুত্তং হোতি. তিণ্ণং ৰেদানন্তি ইরুৰেদযজুৰেদসামৰেদসঙ্খাতানং তিণ্ণং ৰেদানং ঞাণেন ধারেতব্বতা ‘‘ৰেদো’’তি লদ্ধনামেসু তীসু ৰেদগন্থেসু পারং পরিযোসানং গতোতি অত্থো ¶ . পুরক্খতোম্হি সিস্সেহীতি মম নিচ্চপরিৰারভূতেহি সিস্সেহি পরিৰুতো অহং অম্হি. উপগচ্ছিং নরুত্তমন্তি নরানং উত্তমং ভগৰন্তং উপসঙ্কমিং, সমীপং গতোতি অত্থো. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.
৪৩৮. অভিধম্মনযঞ্ঞূহন্তি অহং তদা তস্স বুদ্ধস্স কালে অভিধম্মনযকোৰিদোতি অত্থো. কথাৰত্থুৰিসুদ্ধিযাতি কথাৰত্থুপ্পকরণে ৰিসুদ্ধিযা ছেকো, অপ্পিচ্ছসন্তুট্ঠিকথাদীসু দসসু কথাৰত্থূসু ৰা ছেকো, তায কথাৰত্থুৰিসুদ্ধিযা সব্বেসং যতিজনানং পণ্ডিতানং ৰিঞ্ঞাপেত্ৰান বোধেত্ৰান অনাসৰো নিক্কিলেসো ৰিহরামি ৰাসং কপ্পেমি.
৪৩৯. ইতো পঞ্চসতে কপ্পেতি ইতো পঞ্চবুদ্ধপটিমণ্ডিততো ভদ্দকপ্পতো পঞ্চসতে কপ্পে সুপ্পকাসকা সুট্ঠু পাকটা চক্করতনাদি সত্তহি রতনেহি সম্পন্না জম্বুদীপাদিচতুদীপম্হি ইস্সরা পধানা চতুরো চত্তারো চক্কৰত্তিরাজানো অহেসুন্তি অত্থো. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.
পুণ্ণমন্তাণিপুত্তত্থেরঅপদানৰণ্ণনা সমত্তা.
৩-৬. উপালিত্থেরঅপদানৰণ্ণনা
নগরে ¶ হংসৰতিযাতিআদিকং আযস্মতো উপালিত্থেরস্স অপদানং. অযম্পি পুরিমবুদ্ধেসু কতাধিকারো তত্থ তত্থ ভৰে ৰিৰট্টূপনিস্সযানি পুঞ্ঞানি উপচিনন্তো পদুমুত্তরস্স ভগৰতো কালে হংসৰতীনগরে ৰিভৰসম্পন্নে ব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তো. একদিৰসং সত্থু সন্তিকে ধম্মকথং সুণন্তো সত্থারং ¶ একং ভিক্খুং ৰিনযধরানং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা সত্থু অধিকারকম্মং কত্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেসি.
সো যাৰজীৰং কুসলং কত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে কপ্পকগেহে নিব্বত্তো. উপালীতিস্স নামং অকংসু. সো ৰযপ্পত্তো অনুরুদ্ধাদীনং ছন্নং খত্তিযানং পিযসহাযো হুত্ৰা তথাগতে অনুপিযম্বৰনে ৰিহরন্তে পব্বজ্জায নিক্খমন্তেহি ছহি খত্তিযেহি সদ্ধিং নিক্খমিত্ৰা পব্বজি. তস্স পব্বজ্জাৰিধানং পাল়িযং (চূল়ৰ. ৩৩০ আদযো) আগতমেৰ. সো পব্বজিত্ৰা উপসম্পন্নো ¶ হুত্ৰা সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ‘‘ময্হং, ভন্তে, অরঞ্ঞৰাসং অনুজানাথা’’তি আহ. ‘‘ভিক্খু অরঞ্ঞে ৰসন্তস্স একমেৰ ধুরং ৰড্ঢিস্সতি, ময্হং পন সন্তিকে ৰসন্তস্স ৰিপস্সনাধুরঞ্চ গন্থধুরঞ্চ পরিপূরেস্সতী’’তি. সো সত্থু ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা ৰিপস্সনায কম্মং করোন্তো নচিরস্সেৰ অরহত্তং পাপুণি. সত্থাপি নং সযমেৰ সকলং ৰিনযপিটকং উগ্গণ্হাপেসি. সো অপরভাগে ভারুকচ্ছৰত্থুং অজ্জুকৰত্থুং কুমারকস্সপৰত্থুন্তি ইমানি তীণি ৰত্থূনি ৰিনিচ্ছিনি. সত্থা একেকস্মিং ৰিনিচ্ছযে সাধুকারং দত্ৰা তযো ৰিনিচ্ছযে অট্ঠুপ্পত্তিং কত্ৰা থেরং ৰিনযধরানং অগ্গট্ঠানে ঠপেসি.
৪৪১. এৰং সো এতদগ্গট্ঠানং পত্ৰা অত্তনো পুব্বকম্মং সরিত্ৰা সোমনস্সপ্পত্তো তং পুব্বচরিতাপদানং পকাসেন্তো নগরে হংসৰতিযাতিআদিমাহ. তত্থ হংসৰতিযাতি হংসাৰট্টআকারেন ৰতি পাকারপরিক্খেপো যস্মিং নগরে, তং নগরং হংসৰতী. অথ ৰা অনেকসঙ্খা হংসা তল়াকপোক্খরণীসরপল্ললাদীসু নিৰসন্তা ইতো চিতো চ ৰিধাৰমানা ৰসন্তি এত্থাতি হংসৰতী, তস্সা হংসৰতিযা. সুজাতো নাম ব্রাহ্মণোতি সুট্ঠু জাতোতি সুজাতো, ‘‘অক্খিত্তো অনুপকুট্ঠো’’তি ৰচনতো অগরহিতো হুত্ৰা জাতোতি অত্থো. অসীতিকোটিনিচযোতি অসীতিকোটিধনরাসিকো পহূতধনধঞ্ঞৰা অসঙ্খ্যেয্যধনধঞ্ঞৰা ব্রাহ্মণো সুজাতো নাম অহোসিন্তি সম্বন্ধো.
৪৪২. পুনপি ¶ তস্সেৰ মহন্তভাৰং দস্সেন্তো অজ্ঝাযকোতিআদিমাহ. তত্থ অজ্ঝাযকোতি পরেসং ৰেদত্তযাদিং ৰাচেতা. মন্তধরোতি মন্তা ৰুচ্চতি পঞ্ঞা, অথব্বনৰেদব্যাকরণাদিজাননপঞ্ঞৰাতি অত্থো. তিণ্ণং ৰেদান পারগূতি ইরুৰেদযজুৰেদসামৰেদসঙ্খাতানং ¶ তিণ্ণং ৰেদানং পরিযোসানং পত্তোতি অত্থো. লক্খণেতি লক্খণসত্থে, বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধচক্কৰত্তিইত্থিপুরিসানং হত্থপাদাদীসু দিস্সমানলক্খণপকাসনকগন্থে চাতি অত্থো. ইতিহাসেতি ‘‘ইতিহ আস ইতিহ আসা’’তি পোরাণকথাপ্পকাসকে গন্থে. সধম্মেতি সকধম্মে ব্রাহ্মণধম্মে পারমিং গতো পরিযোসানং কোটিং গতো পত্তোতি অত্থো.
৪৪৩. পরিব্বাজাতি যে নিগণ্ঠসাৰকা, তে সব্বে নানাদিট্ঠিকা তদা মহিযা পথৰীতলে চরন্তীতি সম্বন্ধো.
৪৪৫. যাৰ ¶ যত্তকং কালং জিনো নুপ্পজ্জতি, তাৰ তত্তকং কালং বুদ্ধোতি ৰচনং নত্থীতি অত্থো.
৪৪৬. অচ্চযেন অহোরত্তন্তি অহো চ রত্তি চ অহোরত্তং, বহূনং সংৰচ্ছরানং অতিক্কমেনাতি অত্থো. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.
৪৫৪. মন্তাণিপুত্তোতি মন্তাণীনামায কপ্পকধীতুযা পুত্তো, মাসপুণ্ণতায দিৰসপুণ্ণতায পুণ্ণোতি লদ্ধনামোতি অত্থো. তস্স সত্থুস্স সাৰকো হেস্সতি ভৰিস্সতীতি সম্বন্ধো.
৪৫৫. এৰং কিত্তযি সো বুদ্ধোতি সো পদুমুত্তরো ভগৰা এৰং ইমিনা পকারেন সুনন্দং সুন্দরাকারেন সোমনস্সদাযকং কিত্তযি ব্যাকরণমদাসীতি অত্থো. সব্বং জনং সকলজনসমূহং সাধুকং হাসযন্তো সোমনস্সং করোন্তো সকং বলং অত্তনো বলং দস্সযন্তো পাকটং করোন্তোতি সম্বন্ধো.
৪৫৬. ততো অনন্তরং অত্তনো আনুভাৰং অঞ্ঞাপদেসেন দস্সেন্তো কতঞ্জলীতিআদিমাহ. তদা তস্মিং বুদ্ধুপ্পাদতো পুরিমকালে সুনন্দং তাপসং কতঞ্জলিপুটা সব্বে জনা নমস্সন্তীতি সম্বন্ধো. বুদ্ধে কারং করিত্ৰানাতি এৰং সো সব্বজনপূজিতোপি সমানো ‘‘পূজিতোম্হী’’তি মানং অকত্ৰা ¶ বুদ্ধসাসনে অধিকং কিচ্চং কত্ৰা অত্তনো গতিং জাতিং সোধেসি পরিসুদ্ধমকাসীতি অত্থো.
৪৫৭. সুত্ৰান মুনিনো ৰচন্তি তস্স সম্মাসম্বুদ্ধস্স ৰাচং, গাথাবন্ধসুখত্থং আ-কারস্স রস্সং কত্ৰা ‘‘ৰচ’’ন্তি ৰুত্তং. ‘‘অনাগতম্হি অদ্ধানে গোতমো নাম নামেন সত্থা লোকে ভৰিস্সতী’’তি ইমং মুনিনো ৰচনং সুত্ৰা যথা যেন পকারেন গোতমং ভগৰন্তং পস্সামি, তথা তেন পকারেন কারং অধিককিচ্চং পুঞ্ঞসম্ভারং কস্সামি করিস্সামীতি মে ময্হং সঙ্কপ্পো চেতনামনসিকারো অহু অহোসীতি সম্বন্ধো.
৪৫৮. এৰাহং চিন্তযিত্ৰানাতি ‘‘অহং কারং করিস্সামী’’তি এৰং চিন্তেত্ৰা. কিরিযং চিন্তযিং মমাতি ‘‘মযা কীদিসং পুঞ্ঞং কত্তব্বং নু খো’’তি কিরিযং কত্তব্বকিচ্চং চিন্তযিন্তি অত্থো. ক্যাহং কম্মং আচরামীতি অহং ¶ কীদিসং পুঞ্ঞকম্মং আচরামি পূরেমি নু খোতি ¶ অত্থো. পুঞ্ঞক্খেত্তে অনুত্তরেতি উত্তরৰিরহিতে সকলপুঞ্ঞস্স ভাজনভূতে রতনত্তযেতি অত্থো.
৪৫৯. অযঞ্চ পাঠিকো ভিক্খূতি অযং ভিক্খু সরভঞ্ঞৰসেন গন্থপাঠপঠনতো ৰাচনতো ‘‘পাঠিকো’’তি লদ্ধনামো ভিক্খু. বুদ্ধসাসনে সব্বেসং পাঠীনং পাঠকৰাচকানং অন্তরে ৰিনযে চ অগ্গনিক্খিত্তো অগ্গো ইতি ঠপিতো. তং ঠানং তেন ভিক্খুনা পত্তট্ঠানন্তরং অহং পত্থযে পত্থেমীতি অত্থো.
৪৬০. ততো পরং অত্তনো পুঞ্ঞকরণূপাযং দস্সেন্তো ইদং মে অমিতং ভোগন্তিআদিমাহ. মে ময্হং অমিতং পমাণৰিরহিতং ভোগরাসিং অক্খোভং খোভেতুং অসক্কুণেয্যং সাগরূপমং সাগরসদিসং তেন ভোগেন তাদিসেন ধনেন বুদ্ধস্স আরামং মাপযেতি সম্বন্ধো. সেসং উত্তানত্থমেৰ.
৪৭৪. ভিক্খুসঙ্ঘে নিসীদিত্ৰা সম্বুদ্ধো তেন সুট্ঠু মাপিতং কারিতং সঙ্ঘারামং পটিগ্গহেত্ৰা তস্সারামস্সানিসংসদীপকং ইদং ৰচনং অব্রৰি কথেসীতি সম্বন্ধো.
৪৭৫. কথং? যো সোতি যো সঙ্ঘারামদাযকো তাপসো সুমাপিতং কুটিলেণমণ্ডপপাসাদহম্মিযপাকারাদিনা সুট্ঠু সজ্জিতং সঙ্ঘারামং বুদ্ধস্স পাদাসি প-কারেন সোমনস্সসম্পযুত্তচিত্তেন ¶ অদাসি. তমহং কিত্তযিস্সামীতি তং তাপসং অহং পাকটং করিস্সামি, উত্তানিং করিস্সামীতি অত্থো. সুণাথ মম ভাসতোতি ভাসন্তস্স ময্হং ৰচনং সুণাথ, ওহিতসোতা অৰিক্খিত্তচিত্তা মনসি করোথাতি অত্থো.
৪৭৬. তেন দিন্নারামস্স ফলং দস্সেন্তো হত্থী অস্সা রথা পত্তীতিআদিমাহ. তং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.
৪৭৭. সঙ্ঘারামস্সিদং ফলন্তি ইদং আযতিং অনুভৰিতব্বসম্পত্তিসঙ্খাতং ইট্ঠফলং সঙ্ঘারামদানস্স ফলং ৰিপাকন্তি অত্থো.
৪৭৮. ছল়াসীতিসহস্সানীতি ¶ ছসহস্সানি অসীতিসহস্সানি সমলঙ্কতা সুট্ঠু অলঙ্কতা সজ্জিতা নারিযো ইত্থিযো ৰিচিত্তৰত্থাভরণাতি ৰিচিত্তেহি অনেকরূপেহি ৰত্থেহি আভরণেহি চ সমন্নাগতা. আমুত্তমণিকুণ্ডলাতি ওলম্বিতমুত্তাহারমণিকঞ্চিতকণ্ণাতি অত্থো.
৪৭৯. তাসং ইত্থীনং রূপসোভাতিসযং ৰণ্ণেন্তো আল়ারপম্হাতিআদিমাহ. তত্থ আল়ারানি মহন্তানি অক্খীনি মণিগুল়সদিসানি যাসং ইত্থীনং তা আল়ারপম্হা ভমরানমিৰ মন্দলোচনাতি অত্থো. হসুলা হাসপকতি, লীলাৰিলাসাতি অত্থো. সুসঞ্ঞাতি সুন্দরসঞ্ঞিতব্বসরীরাৰযৰা. তনুমজ্ঝিমাতি খুদ্দকউদরপদেসা. সেসং উত্তানমেৰ.
৪৮৪. তস্স ¶ ধম্মেসু দাযাদোতি তস্স গোতমস্স ভগৰতো ধম্মেসু দাযাদো ধম্মকোট্ঠাসভাগী. ওরসোতি উরসি জাতো, সিথিলধনিতাদিদসৰিধব্যঞ্জনবুদ্ধিসম্পন্নং কণ্ঠতালুওট্ঠাদিপঞ্চট্ঠানে ঘট্টেত্ৰা দেসিতধম্মং সুত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গাদিমগ্গপটিপাটিযা সব্বকিলেসে খেপেত্ৰা অরহত্তে ঠিতভাৰেন উরসি জাতপুত্তোতি অত্থো. ধম্মনিম্মিতোতি ধম্মেন সমেন অদণ্ডেন অসত্থেন নিম্মিতো পাকটো ভৰিস্সসীতি অত্থো. উপালি নাম নামেনাতি কিঞ্চাপি সো মাতু নামেন মন্তাণিপুত্তনামো, অনুরুদ্ধাদীহি পন সহ গন্ত্ৰা পব্বজিতত্তা খত্তিযানং উপসমীপে অল্লীনো যুত্তো কাযচিত্তেহি সমঙ্গীভূতোতি উপালীতি নামেন সত্থু সাৰকো হেস্সতি ভৰিস্সতীতি অত্থো.
৪৮৫. ৰিনযে পারমিং পত্ৰাতি ৰিনযপিটকে কোটিং পরিযোসানং পত্ৰা পাপুণিত্ৰা. ঠানাট্ঠানে চ কোৰিদোতি কারণাকারণে চ দক্খো ছেকোতি অত্থো. জিনসাসনং ধারেন্তোতি জিনেন ¶ ৰুত্তানুসাসনিং জিনস্স পিটকত্তযং ৰাচনসৰনচিন্তনধারণাদিৰসেন ধারেন্তো, সল্লক্খেন্তোতি অত্থো. ৰিহরিস্সতিনাসৰোতি নিক্কিলেসো চতূহি ইরিযাপথেহি অপরিপতন্তং অত্তভাৰং হরিস্সতি পৰত্তেস্সতীতি অত্থো.
৪৮৭. অপরিমেয্যুপাদাযাতি ¶ অনেকসতসহস্সে আদিং কত্ৰা. পত্থেমি তৰ সাসনন্তি ‘‘গোতমস্স ভগৰতো সাসনে ৰিনযধরানং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি তুয্হং সাসনং পত্থেমি ইচ্ছামীতি অত্থো. সো মে অত্থোতি সো এতদগ্গট্ঠানন্তরসঙ্খাতো অত্থো মে মযা অনুপ্পত্তোতি অত্থো. সব্বসংযোজনক্খযোতি সব্বেসং সংযোজনানং খযো মযা অনুপ্পত্তোতি সম্বন্ধো, নিব্বানং অধিগতন্তি অত্থো.
৪৮৮. রাজদণ্ডেন তজ্জিতো পীল়িতো সূলাৰুতো সূলে আৰুতো আৰুণিতো পোসো পুরিসো সূলে সাতং মধুরসুখং অৰিন্দন্তো নানুভৰন্তো পরিমুত্তিংৰ পরিমোচনমেৰ ইচ্ছতি যথাতি সম্বন্ধো.
৪৮৯-৯০. মহাৰীর ৰীরানমন্তরে ৰীরুত্তম অহং ভৰদণ্ডেন জাতিদণ্ডেন, তজ্জিতো পীল়িতো কম্মসূলাৰুতো কুসলাকুসলকম্মসূলস্মিং আৰুতো সন্তো সংৰিজ্জমানো, পিপাসাৰেদনায পিপাসাতুরভাৰেন অট্টিতো অভিভূতো দুক্খাপিতো ভৰে সাতং সংসারে মধুরং সুখং ন ৰিন্দামি ন লভামি. রাগগ্গিদোসগ্গিমোহগ্গিসঙ্খাতেহি, নরকগ্গিকপ্পুট্ঠানগ্গিদুক্খগ্গিসঙ্খাতেহি ৰা তীহি অগ্গীহি ডয্হন্তো পরিমুত্তিং পরিমুচ্চনুপাযং গৰেসামি পরিযেসামি তথেৰাতি সম্বন্ধো. যথা রাজদণ্ডং ইতো গতো পত্তো পরিমুত্তিং গৰেসতি, তথা অহং ভৰদণ্ডপ্পত্তো পরিমুত্তিং গৰেসামীতি সম্বন্ধো.
৪৯১-২. পুন সংসারতো মোচনং উপমোপমেয্যৰসেন দস্সেন্তো যথা ¶ ৰিসাদোতিআদিমাহ. তত্থ ৰিসেন সপ্পৰিসেন আ সমন্ততো দংসীযিত্থ দট্ঠো হোতীতি ৰিসাদো, সপ্পদট্ঠোতি অত্থো. অথ ৰা ৰিসং হলাহলৰিসং অদতি গিলতীতি ৰিসাদো, ৰিসখাদকোতি অত্থো. যো পুরিসো ৰিসাদো, তেন তাদিসেন ৰিসেন পরিপীল়িতো, তস্স ৰিসস্স ৰিঘাতায ৰিনাসায উপাযনং উপাযভূতং অগদং ওসধং গৰেসেয্য পরিযেসেয্য, তং গৰেসমানো ৰিসঘাতকং ৰিসনাসকং অগদং ওসধং পস্সেয্য দক্খেয্য. সো তং অত্তনো দিট্ঠং ওসধং পিৰিত্ৰা ৰিসম্হা ৰিসতো পরিমুত্তিযা পরিমোচনকারণা সুখী অস্স ভৰেয্য যথাতি সম্বন্ধো.
৪৯৩. তথেৰাহন্তি ¶ যথা যেন পকারেন সো নরো ৰিসহতো, সৰিসেন সপ্পেন দট্ঠো ৰিসখাদকো ¶ ৰা ওসধং পিৰিত্ৰা সুখী ভৰেয্য, তথেৰ তেন পকারেন অহং অৰিজ্জায মোহেন সং সুট্ঠু পীল়িতো. সদ্ধম্মাগদমেসহন্তি অহং সদ্ধম্মসঙ্খাতং ওসধং এসং পরিযেসন্তোতি অত্থো.
৪৯৪-৫. ধম্মাগদং গৰেসন্তোতি সংসারদুক্খৰিসস্স ৰিনাসায ধম্মোসধং গৰেসন্তো. অদ্দক্খিং সক্যসাসনন্তি সক্যৰংসপভৰস্স গোতমস্স সাসনং সদ্দক্খিন্তি অত্থো. অগ্গং সব্বোসধানং তন্তি সব্বেসং ওসধানং অন্তরে তং সক্যসাসনসঙ্খাতং ধম্মোসধং অগ্গং উত্তমন্তি অত্থো. সব্বসল্লৰিনোদনন্তি রাগসল্লাদীনং সব্বেসং সল্লানং ৰিনোদনং ৰূপসমকরং ধম্মোসধং ধম্মসঙ্খাতং ওসধং পিৰিত্ৰা সব্বং ৰিসং সকলসংসারদুক্খৰিসং সমূহনিং নাসেসিন্তি সম্বন্ধো. অজরামরন্তি তং দুক্খৰিসং সমূহনিত্ৰা অজরং জরাৰিরহিতং অমরং মরণৰিরহিতং সীতিভাৰং রাগপরিল়াহাদিৰিরহিতত্তা সীতলভূতং নিব্বানং অহং ফস্সযিং পচ্চক্খমকাসিন্তি সম্বন্ধো.
৪৯৬. পুন কিলেসতমস্স উপমং দস্সেন্তো যথা ভূতট্টিতোতিআদিমাহ. তত্থ যথা যেন পকারেন ভূতট্টিতো ভূতেন যক্খেন অট্টিতো পীল়িতো পোসো পুরিসো ভূতগ্গাহেন যক্খগ্গাহেন পীল়িতো দুক্খিতো ভূতস্মা যক্খগ্গাহতো পরিমুত্তিযা মোচনত্থায ভূতৰেজ্জং গৰেসেয্য.
৪৯৭. তং গৰেসমানো চ ভূতৰিজ্জায সুট্ঠু কোৰিদং ছেকং ভূতৰেজ্জং পস্সেয্য, সো ভূতৰেজ্জো তস্স যক্খগ্গহিতস্স পুরিসস্স আৰেসভূতং ৰিহনে ৰিনাসেয্য, সমূলঞ্চ মূলেন সহ আযতিং অনাসেৰকং কত্ৰা ৰিনাসযে ৰিদ্ধংসেয্যাতি সম্বন্ধো.
৪৯৮. মহাৰীর ৰীরুত্তম তমগ্গাহেন কিলেসন্ধকারগ্গাহেন পীল়িতো অহং তথেৰ তেন পকারেনেৰ তমতো কিলেসন্ধকারতো পরিমুত্তিযা মোচনত্থায ঞাণালোকং পঞ্ঞাআলোকং গৰেসামীতি সম্বন্ধো.
৪৯৯. অথ ¶ ¶ তদনন্তরং কিলেসতমসোধনং কিলেসন্ধকারনাসকং সক্যমুনিং অদ্দসন্তি অত্থো. সো সক্যমুনি মে ময্হং তমং অন্ধকারং কিলেসতিমিরং ভূতৰেজ্জোৰ ভূতকং যক্খগ্গহিতং ইৰ ৰিনোদেসি দূরী অকাসীতি সম্বন্ধো.
৫০০. সো অহং এৰং ৰিমুত্তো সংসারসোতং সংসারপৰাহং সং সুট্ঠু ছিন্দিং ছেদেসিং, তণ্হাসোতং তণ্হামহোঘং নিৰারযিং নিরৰসেসং অপ্পৰত্তিং অকাসিন্তি অত্থো. ভৰং উগ্ঘাটযিং সব্বন্তি ¶ কামভৰাদিকং সব্বং নৰভৰং উগ্ঘাটযিং ৰিনাসেসিন্তি অত্থো. মূলতো ৰিনাসেন্তো ভূতৰেজ্জো ইৰ মূলতো উগ্ঘাটযিন্তি সম্বন্ধো.
৫০১. ততো নিব্বানপরিযেসনায উপমং দস্সেন্তো যথাতিআদিমাহ. তত্থ গরুং ভারিযং নাগং গিলতীতি গরুল়ো. গরুং ৰা নাগং লাতি আদদাতীতি গরুল়ো, গরুল়রাজা. অত্তনো ভক্খং সকগোচরং পন্নগং পকারেন পরহত্থং ন গচ্ছতীতি পন্নগোতি লদ্ধনামং নাগং গহণত্থায ওপততি অৰপততি, সমন্তা সমন্ততো যোজনসতং সতযোজনপ্পমাণং মহাসরং মহাসমুদ্দং অত্তনো পক্খৰাতেহি ৰিক্খোভেতি আলোল়েতি যথাতি সম্বন্ধো.
৫০২. সো সুপণ্ণো ৰিহঙ্গমো ৰেহাসগমনসীলো পন্নগং নামং গহেত্ৰা অধোসীসং ওলম্বেত্ৰা ৰিহেঠযং তত্থ তত্থ ৰিৰিধেন হেঠনেন হেঠেন্তো আদায দল়্হং গহেত্ৰা যেন কামং যত্থ গন্তুকামো, তত্থ পক্কমতি গচ্ছতীতি সম্বন্ধো.
৫০৩. ভন্তে মহাৰীর, যথা গরুল়ো বলী বলৰা পন্নগং গহেত্ৰা পক্কমতি, তথা এৰ অহং অসঙ্খতং পচ্চযেহি অকতং নিব্বানং গৰেসন্তো পটিপত্তিপূরণৰসেন পরিযেসন্তো দোসে সকলদিযড্ঢকিলেসসহস্সে ৰিক্খালযিং ৰিসেসেন সমুচ্ছেদপ্পহানেন সোধেসিং অহন্তি সম্বন্ধো.
৫০৪. যথা গরুল়ো পন্নগং গহেত্ৰা ভুঞ্জিত্ৰা ৰিহরতি, তথা অহং ধম্মৰরং উত্তমধম্মং দিট্ঠো পস্সন্তো এতং সন্তিপদং নিব্বানপদং অনুত্তরং উত্তরৰিরহিতং মগ্গফলেহি আদায গহেত্ৰা ৰল়ঞ্জেত্ৰা ৰিহরামীতি সম্বন্ধো.
৫০৫. ইদানি ¶ নিব্বানস্স দুল্লভভাৰং দস্সেন্তো আসাৰতী নাম লতাতিআদিমাহ. তত্থ সব্বেসং দেৰানং আসা ইচ্ছা এতিস্সং লতাযং অত্থীতি আসাৰতী নাম লতা, চিত্তলতাৰনে অনেকৰিচিত্তাহি লতাহি গহনীভূতে ৰনে উয্যানে জাতা নিব্বত্তাতি অত্থো. তস্সা লতায ৰস্সসহস্সেন ৰস্সসহস্সচ্চযেন একং ফলং নিব্বত্ততে একং ফলং গণ্হাতি.
৫০৬. তং দেৰাতি তং আসাৰতিং লতং তাৰ দূরফলং তত্তকং চিরকালং অতিক্কমিত্ৰা ফলং গণ্হন্তং সংৰিজ্জমানং ¶ দেৰা তাৰতিংসদেৰতা পযিরুপাসন্তি ভজন্তি, সা আসাৰতী নাম লতুত্তমা লতানং অন্তরে উত্তমলতা এৰং দেৰানং পিযা অহোসীতি সম্বন্ধো.
৫০৭. সতসহস্সুপাদাযাতি ¶ সতসহস্সসংৰচ্ছরং আদিং কত্ৰা. তাহং পরিচরে মুনীতি মোনং ৰুচ্চতি ঞাণং, ভন্তে, মুনি ঞাণৰন্ত সব্বঞ্ঞু, অহং তং ভগৰন্তং পরিচরে পযিরুপাসামি. সাযংপাতং নমস্সামীতি সাযন্হসমযঞ্চ পুব্বণ্হসমযঞ্চাতি দ্ৰিক্খত্তুং নমস্সামি পণামং করোমি. যথা দেৰা তাৰতিংসা দেৰা ৰিয আসাৰতীলতং সাযংপাতঞ্চ পযিরুপাসন্তীতি সম্বন্ধো.
৫০৮. অৰঞ্ঝা পারিচরিযাতি যস্মা বুদ্ধদস্সনহেতু নিব্বানপ্পত্তি অহোসি, তস্মা বুদ্ধপারিচরিযা ৰত্তপটিপত্তিকিরিযা অৰঞ্ঝা অতুচ্ছা নমস্সনা পণামকিরিযা চ অমোঘা অতুচ্ছা. তথা হি দূরাগতং দূরতো সংসারদ্ধানতো আগতম্পি, সন্তং সংৰিজ্জমানং খণোযং অযং বুদ্ধুপ্পাদক্খণো ন ৰিরাধযি নাতিক্কমি, মং অতিক্কমিত্ৰা ন গতোতি অত্থো.
৫০৯. বুদ্ধদস্সনহেতু নিব্বানপ্পত্তো অহং আযতিং উপ্পজ্জনকভৰে মম পটিসন্ধিং ৰিচিনন্তো উপপরিক্খন্তো ন পস্সামীতি সম্বন্ধো. নিরূপধি খন্ধূপধিকিলেসূপধীহি ৰিরহিতো ৰিপ্পমুত্তো সব্বকিলেসেহি ৰিনাভূতো উপসন্তো কিলেসপরিল়াহাভাৰেন সন্তমানসো চরামি অহন্তি সম্বন্ধো.
৫১০. পুন অত্তনো বুদ্ধদস্সনায উপমং দস্সেন্তো যথাপি পদুমং নামাতিআদিমাহ. সূরিযরংসেন সূরিযরংসিসম্ফস্সেন যথা পদুমং নাম ¶ অপি পুপ্ফতি ৰিকসতি মহাৰীর ৰীরুত্তম অহং তথা এৰ বুদ্ধরংসেন বুদ্ধেন ভগৰতা দেসিতধম্মরংসিপ্পভাৰেন পুপ্ফিতোতি অত্থো.
৫১১-১২. পুন বুদ্ধদস্সনেন নিব্বানদস্সনং দীপেন্তো যথা বলাকাতিআদিমাহ. তত্থ বলাকযোনিম্হি বলাকজাতিযং সদা সব্বস্মিং কালে পুমা পুরিসো যথা ন ৰিজ্জতি. পুমে অৰিজ্জমানে কথং বলাকানং গব্ভগ্গহণং হোতীতি চে? মেঘেসু গজ্জমানেসু সদ্দং করোন্তেসু মেঘগজ্জনং সুত্ৰা তা বলাকিনিযো সদা সব্বকালে গব্ভং গণ্হন্তি অণ্ডং ধারেন্তীতি অত্থো. যাৰ যত্তকং কালং মেঘো ন গজ্জতি মেঘো সদ্দং ন করোতি, তাৰ তত্তকং কালং চিরং চিরকালেন গব্ভং অণ্ডং ধারেন্তি. যদা যস্মিং কালে মেঘো পৰস্সতি পকারেন গজ্জিত্ৰা ৰস্সতি ৰুট্ঠিধারং পগ্ঘরতি, তদা তস্মিং কালে ভারতো গব্ভধারণতো পরিমুচ্চন্তি অণ্ডং পাতেন্তীতি অত্থো.
৫১৩. ততো পরং উপমেয্যসম্পদং দস্সেন্তো পদুমুত্তরবুদ্ধস্সাতিআদিমাহ. পদুমুত্তরস্স বুদ্ধস্স ধম্মমেঘেন ৰোহারপরমত্থদেসনাসঙ্খাতমেঘেন গজ্জতো গজ্জন্তস্স দেসেন্তস্স ¶ ধম্মমেঘস্স সদ্দেন ¶ ঘোসানুসারেন অহং তদা ধম্মগব্ভং ৰিৰট্টূপনিস্সযং দানসীলাদিপুঞ্ঞসম্ভারগব্ভং অগণ্হিং গহেসিং তথাতি সম্বন্ধো.
৫১৪. সতসহস্সুপাদায কপ্পসতসহস্সং আদিং কত্ৰা পুঞ্ঞগব্ভং দানসীলাদিপুঞ্ঞসম্ভারং অহং ধরেমি পূরেমি. যাৰ ধম্মমেঘো ধম্মদেসনা ন গজ্জতি বুদ্ধেন ন দেসীযতি, তাৰ অহং ভারতো সংসারগব্ভভারতো নপ্পমুচ্চামি ন মোচেমি ন ৰিসুং ভৰামীতি সম্বন্ধো.
৫১৫. ভন্তে, সক্যমুনি সক্যৰংসপ্পভৰ যদা যস্মিং কালে সুদ্ধোদনমহারাজস্স তৰ পিতু রম্মে রমণীযে কপিলৰত্থৰে কপিলৰত্থুনামকে নগরে তুৰং ধম্মমেঘেন গজ্জতি ঘোসেতি, তদা তস্মিং কালে অহং ভারতো সংসারগব্ভভারতো পরিমুচ্চিং মুত্তো অহোসিন্তি সম্বন্ধো.
৫১৬. ততো পরং অত্তনা অধিগতে মগ্গফলে দস্সেন্তো সুঞ্ঞতন্তিআদিমাহ. তত্থ অত্তঅত্তনিযাদীনং অভাৰতো সুঞ্ঞতং ৰিমোক্খঞ্চ রাগদোসমোহসব্বকিলেসনিমিত্তানং অভাৰতো, অনিমিত্তং ৰিমোক্খঞ্চ ¶ তণ্হাপণিধিস্স অভাৰতো, অপ্পণিহিতং ৰিমোক্খঞ্চ অরিযমগ্গং অধিগঞ্ছিং ভাৰেসিন্তি সম্বন্ধো. চতুরো চ ফলে সব্বেতি চত্তারি সামঞ্ঞফলানি সব্বানি সচ্ছি অকাসিন্তি অত্থো. ধম্মেৰং ৰিজটযিং অহন্তি অহং এৰং সব্বধম্মে জটং গহনং ৰিজটযিং ৰিদ্ধংসেসিন্তি অত্থো.
দুতিযভাণৰারৰণ্ণনা সমত্তা.
৫১৭. ততো পরং অত্তনা অধিগতৰিসেসমেৰ দস্সেন্তো অপরিমেয্যুপাদাযাতিআদিমাহ. তত্থ ন পরিমেয্যোতি অপরিমেয্যো, সংৰচ্ছরগণনৰসেন পমেতুং সঙ্খাতুং অসক্কুণেয্যোতি অত্থো. তং অপরিমেয্যং কপ্পং উপাদায আদিং কত্ৰা তৰ সাসনং তুয্হং সাসনং ‘‘অনাগতে গোতমস্স ভগৰতো সাসনে ৰিনযধরানং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি এৰং পত্থেমি. অতীতত্থে ৰত্তমানৰচনং, পত্থেসিন্তি অত্থো. সো মে অত্থোতি সো পত্থনাসঙ্খাতো অত্থো মে মযা অনুপ্পত্তো নিপ্ফাদিতোতি অত্থো. অনুত্তরং সন্তিপদং নিব্বানং অনুপ্পত্তং অধিগতন্তি সম্বন্ধো.
৫১৮. সো অহং অধিগতত্তা ৰিনযে ৰিনযপিটকে পারমিং পত্তো পরিযোসানপ্পত্তো. যথাপি পাঠিকো ইসীতি যথা পদুমুত্তরস্স ভগৰতো সাসনে ৰিনযধরানং অগ্গো ইসি ভিক্খু পাঠিকো পাকটো ¶ অহোসি, তথেৰাহন্তি অত্থো. ন মে সমসমো অত্থীতি ৰিনযধারিতায ¶ মে মযা সমসমো সমানো অঞ্ঞো ন অত্থীতি অত্থো. সাসনং ওৰাদানুসাসনীসঙ্খাতং সাসনং ধারেমি পূরেমীতি অত্থো.
৫১৯. পুনপি অত্তনো ৰিসেসং দস্সেন্তো ৰিনযে খন্ধকে চাপীতিআদিমাহ. তত্থ ৰিনযেতি উভতোৰিভঙ্গে. খন্ধকেতি মহাৰগ্গচূল়ৰগ্গে. তিকচ্ছেদে চাতি তিকসঙ্ঘাদিসেসতিকপাচিত্তিযাদিকে চ. পঞ্চমেতি পরিৰারে চ. এত্থ এতস্মিং সকলে ৰিনযপিটকে ময্হং ৰিমতি দ্ৰেল়্হকং নত্থি ন সংৰিজ্জতি. অক্খরেতি ৰিনযপিটকপরিযাপন্নে অ-কারাদিকে অক্খরে. ব্যঞ্জনেতি ক-কারাদিকে ব্যঞ্জনে ৰা মে ৰিমতি সংসযো নত্থীতি সম্বন্ধো.
৫২০. নিগ্গহে ¶ পটিকম্মে চাতি পাপভিক্খূনং নিগ্গহে চ সাপত্তিকানং ভিক্খূনং পরিৰাসদানাদিকে পটিকম্মে চ ঠানাট্ঠানে চ কারণে চ অকারণে চ কোৰিদো ছেকোতি অত্থো. ওসারণে চ তজ্জনীযাদিকম্মস্স পটিপ্পস্সদ্ধিৰসেন ওসারণে পৰেসনে চ. ৰুট্ঠাপনে চ আপত্তিতো ৰুট্ঠাপনে নিরাপত্তিকরণে চ ছেকোতি সম্বন্ধো. সব্বত্থ পারমিং গতোতি সব্বস্মিং ৰিনযকম্মে পরিযোসানং পত্তো, দক্খো ছেকোতি অত্থো.
৫২১. ৰিনযে খন্ধকে চাপীতি ৰুত্তপ্পকারে ৰিনযে চ খন্ধকে চ, পদং সুত্তপদং নিক্খিপিত্ৰা পট্ঠপেত্ৰা. উভতো ৰিনিৰেঠেত্ৰাতি ৰিনযতো খন্ধকতো চাতি উভযতো নিব্বত্তেত্ৰা ৰিজটেত্ৰা নযং আহরিত্ৰা. রসতোতি কিচ্চতো. ওসরেয্যং ওসারণং করোমীতি অত্থো.
৫২২. নিরুত্তিযা চ কুসলোতি ‘‘রুক্খো পটো কুম্ভো মালা চিত্ত’’ন্তিআদীসু ৰোহারেসু ছেকো. অত্থানত্থে চ কোৰিদোতি অত্থে ৰড্ঢিযং অনত্থে হানিযঞ্চ কোৰিদো দক্খোতি অত্থো. অনঞ্ঞাতং মযা নত্থীতি ৰিনযপিটকে সকলে ৰা পিটকত্তযে মযা অনঞ্ঞাতং অৰিদিতং অপাকটং কিঞ্চি নত্থীতি অত্থো. একগ্গো সত্থু সাসনেতি বুদ্ধসাসনে অহমেৰ একো ৰিনযধরানং অগ্গো সেট্ঠো উত্তমোতি অত্থো.
৫২৩. রূপদক্খে অহং অজ্জাতি অজ্জ এতরহি কালে সক্যপুত্তস্স ভগৰতো সাসনে পাৰচনে অহং রূপদক্খে রূপদস্সনে ৰিনযৰিনিচ্ছযদস্সনে সব্বং কঙ্খং সকলং সংসযং ৰিনোদেমি ৰিনাসেমীতি সম্বন্ধো. ছিন্দামি সব্বসংসযন্তি ‘‘অহোসিং নু খো অহমতীতমদ্ধান’’ন্তিআদিকং (ম. নি. ১.১৮; সং. নি. ২.২০; মহানি. ১৭৪) ¶ কালত্তযং আরব্ভ উপ্পন্নং সব্বং সোল়সৰিধং কঙ্খং ছিন্দামি ৰূপসমেমি সব্বসো ৰিদ্ধংসেমীতি অত্থো.
৫২৪. পদং অনুপদঞ্চাপীতি পদং পুব্বপদঞ্চ অনুপদং পরপদঞ্চ অক্খরং একেকমক্খরঞ্চ ব্যঞ্জনং সিথিলধনিতাদিদসৰিধং ¶ ব্যঞ্জনৰিধানঞ্চ. নিদানেতি তেন সমযেনাতিআদিকে নিদানে চ. পরিযোসানেতি নিগমনে. সব্বত্থ কোৰিদোতি সব্বেসু ছসু ঠানেসু ছেকোতি অত্থো.
৫২৫. ততো ¶ পরং ভগৰতোযেৰ গুণে পকাসেন্তো যথাপি রাজা বলৰাতিআদিমাহ. তত্থ যথা বলৰা থামবলসম্পন্নো সেনাবলসম্পন্নো ৰা রাজা, পরং পরেসং পটিরাজূনং সেনং নিগ্গণ্হিত্ৰা নিস্সেসতো গহেত্ৰা পলাপেত্ৰা ৰা, তপে তপেয্য সন্তপেয্য দুক্খাপেয্য. ৰিজিনিত্ৰান সঙ্গামন্তি সঙ্গামং পরসেনায সমাগমং যুদ্ধং ৰিজিনিত্ৰা ৰিসেসেন জিনিত্ৰা জযং পত্ৰা. নগরং তত্থ মাপযেতি তত্থ তস্মিং ৰিজিতট্ঠানে নগরং পাসাদহম্মিযাদিৰিভূসিতং ৰসনট্ঠানং মাপযে কারাপেয্যাতি অত্থো.
৫২৬. পাকারং পরিখঞ্চাপীতি তত্থ মাপিতনগরে পাকারং সুধাধৰলইট্ঠকামযপাকারঞ্চ কারযেতি সম্বন্ধো. পরিখঞ্চাপি কদ্দমপরিখং, উদকপরিখং, সুক্খপরিখঞ্চ অপি কারযে. এসিকং দ্ৰারকোট্ঠকন্তি নগরসোভনত্থং উস্সাপিতএসিকাথম্ভঞ্চ মহন্তং কোট্ঠকঞ্চ চতুভূমকাদিদ্ৰারকোট্ঠকঞ্চ কারযে. অট্টালকে চ ৰিৰিধেতি চতুভূমকাদিভেদে অতিউচ্চঅট্টালকে চ ৰিৰিধে নানপ্পকারকে বহূ কারযে কারাপেয্যাতি সম্বন্ধো.
৫২৭. সিঙ্ঘাটকং চচ্চরঞ্চাতি ন কেৰলং পাকারাদযো কারযে, সিঙ্ঘাটকং চতুমগ্গসন্ধিঞ্চ চচ্চরং অন্তরাৰীথিঞ্চ কারযেতি সম্বন্ধো. সুৰিভত্তন্তরাপণন্তি সুট্ঠু ৰিভত্তং ৰিভাগতো কোট্ঠাসৰন্তং অন্তরাপণং অনেকাপণসহস্সং কারাপেয্যাতি অত্থো. কারযেয্য সভং তত্থাতি তস্মিং মাপিতনগরে সভং ধম্মাধিকরণসালং কারযে. অত্থানত্থৰিনিচ্ছযং ৰড্ঢিঞ্চ অৰড্ঢিঞ্চ ৰিনিচ্ছযকরণত্থং ৰিনিচ্ছযসালং কারযেতি সম্বন্ধো.
৫২৮. নিগ্ঘাতত্থং অমিত্তানন্তি পটিরাজূনং পটিবাহনত্থং. ছিদ্দাছিদ্দঞ্চ জানিতুন্তি দোসঞ্চ অদোসঞ্চ জানিতুং. বলকাযস্স রক্খাযাতি হত্থিঅস্সরথপত্তিসঙ্খাতস্স বলকাযস্স সেনাসমূহস্স ¶ আরক্খণত্থায সো নগরসামিকো রাজা, সেনাপচ্চং সেনাপতিং সেনানাযকং মহামত্তং ঠপেতি ঠানন্তরে পতিট্ঠপেতীতি অত্থো.
৫২৯. আরক্খত্থায ¶ ভণ্ডস্সাতি জাতরূপরজতমুত্তামণিআদিরাজভণ্ডস্স আরক্খণত্থায সমন্ততো গোপনত্থায মে ময্হং ভণ্ডং মা ৰিনস্সীতি নিধানকুসলং রক্খণে কুসলং ছেকং নরং ¶ পুরিসং ভণ্ডরক্খং ভণ্ডরক্খন্তং সো রাজা ভণ্ডাগারে ঠপেতীতি সম্বন্ধো.
৫৩০. মমত্তো হোতি যো রঞ্ঞোতি যো পণ্ডিতো রঞ্ঞো মমত্তো মামকো পক্খপাতো হোতি. ৰুদ্ধিং যস্স চ ইচ্ছতীতি অস্স রঞ্ঞো ৰুদ্ধিঞ্চ ৰিরূল়্হিং যো ইচ্ছতি কামেতি, তস্স ইত্থম্ভূতস্স পণ্ডিতস্স রাজা অধিকরণং ৰিনিচ্ছযাধিপচ্চং দেতি মিত্তস্স মিত্তভাৰস্স পটিপজ্জিতুন্তি সম্বন্ধো.
৫৩১. উপ্পাতেসূতি উক্কাপাতদিসাডাহাদিউপ্পাতেসু চ. নিমিত্তেসূতি মূসিকচ্ছিন্নাদীসু ‘‘ইদং নিমিত্তং সুভং, ইদং নিমিত্তং অসুভ’’ন্তি এৰং নিমিত্তজাননসত্থেসু চ. লক্খণেসু চাতি ইত্থিপুরিসানং হত্থপাদলক্খণজাননসত্থেসু চ কোৰিদং ছেকং অজ্ঝাযকং অনেকেসং সিস্সানং ব্যাকরণৰাচকং মন্তধরং ৰেদত্তযসঙ্খাতমন্তধারকং পণ্ডিতং সো রাজা পোরোহিচ্চে পুরোহিতট্ঠানন্তরে ঠপেতীতি সম্বন্ধো.
৫৩২. এতেহঙ্গেহি সম্পন্নোতি এতেহি ৰুত্তপ্পকারেহি অঙ্গেহি অৰযৰেহি সম্পন্নো সমঙ্গীভূতো সো রাজা ‘‘খত্তিযো’’তি পৰুচ্চতি কথীযতীতি সম্বন্ধো. সদা রক্খন্তি রাজানন্তি এতে সেনাপচ্চাদযো অমচ্চা সদা সব্বকালং তং রাজানং রক্খন্তি গোপেন্তি. কিমিৰ? চক্কৰাকোৰ দুক্খিতং দুক্খপ্পত্তং সকঞাতিং রক্খন্তো চক্কৰাকো পক্খী ইৰাতি অত্থো.
৫৩৩. তথেৰ ত্ৰং মহাৰীরাতি ৰীরুত্তম, যথা সো রাজা সেনাপচ্চাদিঅঙ্গসম্পন্নো নগরদ্ৰারং থকেত্ৰা পটিৰসতি, তথেৰ তুৰং হতামিত্তো নিহতপচ্চত্থিকো খত্তিযো ইৰ সদেৰকস্স লোকস্স সহ দেৰেহি পৰত্তমানস্স লোকস্স ধম্মরাজা ধম্মেন সমেন রাজা দসপারমিতাধম্মপরিপূরণেন রাজভূতত্তা ‘‘ধম্মরাজা’’তি পৰুচ্চতি কথীযতীতি সম্বন্ধো.
৫৩৪. তিত্থিযে নীহরিত্ৰানাতি ধম্মরাজভাৰেন পটিপক্খভূতে সকলতিত্থিযে নীহরিত্ৰা নিস্সেসেন হরিত্ৰা নিব্বিসেৰনং কত্ৰা সসেনকং ধারঞ্চাপি সেনায সহ ৰসৰত্তিমারম্পি নীহরিত্ৰা ¶ . তমন্ধকারং ৰিধমিত্ৰাতি ¶ তমসঙ্খাতং মোহন্ধকারং ৰিধমিত্ৰা ৰিদ্ধংসেত্ৰা. ধম্মনগরং সত্ততিংসবোধিপক্খিযধম্মসঙ্খাতং, খন্ধাযতনধাতুপটিচ্চসমুপ্পাদবলবোজ্ঝঙ্গগম্ভীরনযসমন্তপট্ঠানধম্মসঙ্খাতং ৰা নগরং অমাপযি নিম্মিনি পতিট্ঠাপেসীতি অত্থো.
৫৩৫. সীলং পাকারকং তত্থাতি তস্মিং পতিট্ঠাপিতে ধম্মনগরে চতুপারিসুদ্ধিসীলং পাকারং. ঞাণং তে দ্ৰারকোট্ঠকন্তি তে তুয্হং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণআসযানুসযঞাণঅনাগতংসঞাণঅতীতংসঞাণাদিকমেৰ ঞাণং দ্ৰারকোট্ঠকন্তি অত্থো. সদ্ধা তে এসিকা ৰীরাতি, ভন্তে, অসিথিলপরক্কম তে তুয্হং দীপঙ্করপাদমূলতো পভুতি সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণকারণা সদ্দহনসদ্ধা উস্সাপিতঅলঙ্কারঅলঙ্কতথম্ভোতি ¶ অত্থো. দ্ৰারপালো চ সংৰরোতি তে তুয্হং ছদ্ৰারিকসংৰরো রক্খাৰরণগুত্তি দ্ৰারপালো দ্ৰাররক্খকোতি অত্থো.
৫৩৬. সতিপট্ঠানমট্টালন্তি তে তুয্হং চতুসতিপট্ঠানঅট্টালমুণ্ডচ্ছদনং. পঞ্ঞা তে চচ্চরং মুনেতি, ভন্তে, মুনে ঞাণৰন্ত তে তুয্হং পাটিহারিযাদিঅনেকৰিধা পঞ্ঞা চচ্চরং মগ্গসমোধানং নগরৰীথীতি অত্থো. ইদ্ধিপাদঞ্চ সিঙ্ঘাটন্তি তুয্হং ছন্দৰীরিযচিত্তৰীমংসসঙ্খাতা চত্তারো ইদ্ধিপাদা সিঙ্ঘাটং চতুমগ্গসন্তি. ধম্মৰীথি সুমাপিতন্তি সত্ততিংসবোধিপক্খিযধম্মসঙ্খাতায ৰীথিযা সুট্ঠু মাপিতং সজ্জিতং, তং ধম্মনগরন্তি অত্থো.
৫৩৭. সুত্তন্তং অভিধম্মঞ্চাতি তৰ তুয্হং এত্থ ধম্মনগরে সুত্তন্তং অভিধম্মং ৰিনযঞ্চ কেৰলং সকলং সুত্তগেয্যাদিকং নৰঙ্গং বুদ্ধৰচনং ধম্মসভা ধম্মাধিকরণসালাতি অত্থো.
৫৩৮. সুঞ্ঞতং অনিমিত্তঞ্চাতি অনত্তানুপস্সনাৰসেন পটিলদ্ধং সুঞ্ঞতৰিহারঞ্চ, অনিচ্চানুপস্সনাৰসেন পটিলদ্ধং অনিমিত্তৰিহারঞ্চ. ৰিহারঞ্চপ্পণিহিতন্তি দুক্খানুপস্সনাৰসেন পটিলদ্ধং অপ্পণিহিতৰিহারঞ্চ. আনেঞ্জঞ্চাতি অচলং অফন্দিতং চতুসামঞ্ঞফলসঙ্খাতং আনেঞ্জৰিহারঞ্চ. নিরোধো চাতি সব্বদুক্খনিরোধং নিব্বানঞ্চ. এসা ধম্মকুটী তৰাতি এসা সব্বনৰলোকুত্তরধম্মসঙ্খাতা তৰ তুয্হং ধম্মকুটি ৰসনগেহন্তি অত্থো.
৫৩৯. পঞ্ঞায ¶ অগ্গো নিক্খিত্তোতি পঞ্ঞাৰসেন পঞ্ঞৰন্তানং অগ্গো. ইতি ভগৰতা নিক্খিত্তো ঠপিতো থেরো পটিভানে চ পঞ্ঞায কত্তব্বে কিচ্চে, যুত্তমুত্তপটিভানে ৰা কোৰিদো ছেকো নামেন সারিপুত্তোতি পাকটো তৰ তুয্হং ধম্মসেনাপতি তযা দেসিতস্স পিটকত্তযধম্মসমূহস্স ধারণতো পতি পধানো হুত্ৰা সেনাকিচ্চং করোতীতি অত্থো.
৫৪০. চুতূপপাতকুসলোতি ¶ ভন্তে মুনি, চুতূপপাতে চুতিযা উপপত্তিযা চ কুসলো ছেকো. ইদ্ধিযা পারমিং গতোতি ‘‘একোপি হুত্ৰা বহুধা হোতি, বহুধাপি হুত্ৰা একো হোতী’’তিআদিনা (দী. নি. ১.২৩৮; পটি. ম. ১.১০২) ৰুত্তায ইদ্ধিপ্পভেদায পারমিং পরিযোসানং গতো পত্তো নামেন কোলিতো নাম মোগ্গল্লানত্থেরো পোরোহিচ্চো তৰ তুয্হং পুরোহিতোতি সম্বন্ধো.
৫৪১. পোরাণকৰংসধরোতি ভন্তে মুনে, ঞাণৰন্তং পোরাণস্স ৰংসস্স ধারকো, পরম্পরজাননকো ৰা উগ্গতেজো পাকটতেজো, দুরাসদো ¶ আসাদেতুং ঘট্টেতুং দুক্খো অসক্কুণেয্যোতি অত্থো. ধুতৰাদিগুণেনগ্গোতি তেচীৰরিকঙ্গাদীনি তেরস ধুতঙ্গানি ৰদতি ওৰদতীতি ধুতৰাদীগুণেন ধুতঙ্গগুণেন অগ্গো সেট্ঠো মহাকস্সপত্থেরো তৰ তুয্হং অক্খদস্সো ৰোহারকরণে পধানোতি অত্থো.
৫৪২. বহুস্সুতো ধম্মধরোতি ভন্তে মুনে, বহূনং চতুরাসীতিধম্মক্খন্ধসহস্সানং সুতত্তা ভগৰতা ভিক্খুসঙ্ঘতো চ উগ্গহিতত্তা বহুস্সুতো অনেকেসং ছসতসহস্সসঙ্খ্যানং আগমধম্মানং সতিপট্ঠানাদীনঞ্চ পরমত্থধম্মানং ধারণতো ধম্মধরো আনন্দো. সব্বপাঠী চ সাসনেতি বুদ্ধসাসনে সব্বেসং পাঠীনং পঠন্তানং সজ্ঝাযন্তানং ভিক্খূনং অগ্গো সেট্ঠোতি সব্বপাঠী নামেন আনন্দো নাম থেরো. ধম্মারক্খো তৰাতি তৰ তুয্হং ধম্মস্স পিটকত্তযধম্মভণ্ডস্স আরক্খো রক্খকো পালকো, ধম্মভণ্ডাগারিকোতি অত্থো.
৫৪৩. এতে ¶ সব্বে অতিক্কম্মাতি ভগৰা ভগ্যৰা সম্মাসম্বুদ্ধো এতে সারিপুত্তাদযো মহানুভাৰেপি থেরে অতিক্কম্ম ৰজ্জেত্ৰা মমংযেৰ পমেসি পমাণং অকাসি, মনসি অকাসীতি অত্থো. ৰিনিচ্ছযং মে পাদাসীতি ৰিনযঞ্ঞূহি পণ্ডিতেহি দেসিতং পকাসিতং ৰিনযে ৰিনিচ্ছযং দোসৰিচারণং মে ময্হং ভগৰা পাদাসি পকারেন অদাসি, ময্হমেৰ ভারং অকাসীতি সম্বন্ধো.
৫৪৪. যো কোচি ৰিনযে পঞ্হন্তি যো কোচি ভিক্খু বুদ্ধসাৰকো ৰিনযনিস্সিতং পঞ্হং মং পুচ্ছতি, তত্থ তস্মিং পুচ্ছিতপঞ্হে মে ময্হং চিন্তনা ৰিমতি কঙ্খা নত্থি. তঞ্হেৰত্থং তং এৰ পুচ্ছিতং অত্থং অহং কথেমীতি সম্বন্ধো.
৫৪৫. যাৰতা বুদ্ধখেত্তম্হীতি যাৰতা যত্তকে ঠানে বুদ্ধস্স আণাখেত্তে তং মহামুনিং ¶ সম্মাসম্বুদ্ধং ঠপেত্ৰা ৰিনযে ৰিনযপিটকে ৰিনযৰিনিচ্ছযকরণে ৰা মাদিসো মযা সদিসো নত্থি, অহমেৰ অগ্গো, ভিয্যো মমাধিকো কুতো ভৰিস্সতীতি সম্বন্ধো.
৫৪৬. ভিক্খুসঙ্ঘে নিসীদিত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘমজ্ঝে নিসিন্নো গোতমো ভগৰা এৰং গজ্জতি সীহনাদং করোতি. কথং? ৰিনযে উভতোৰিভঙ্গে, খন্ধকেসু মহাৰগ্গচূল়ৰগ্গেসু, চ-সদ্দেন পরিৰারে, উপালিস্স উপালিনা সমো সদিসো নত্থীতি এৰং গজ্জতি.
৫৪৭. যাৰতাতি যত্তকং বুদ্ধভণিতং বুদ্ধেন দেসিতং নৰঙ্গং সুত্তগেয্যাদিসত্থুসাসনং সত্থুনা পকাসিতং সব্বং ৰিনযোগধং তং ৰিনযে অন্তোপৰিট্ঠং ৰিনযমূলকং ইচ্চেৰং পস্সিনো পস্সন্তস্স.
৫৪৮. মম কম্মং সরিত্ৰানাতি গোতমো সক্যপুঙ্গৰো সক্যৰংসপ্পধানো, মম কম্মং ময্হং পুব্বপত্থনাকম্মং অতীতংসঞাণেন সরিত্ৰান পচ্চক্খতো ঞত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘমজ্ঝে ¶ গতো ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং ৰিনযধরানং যদিদং উপালী’’তি (অ. নি. ১.২১৯, ২২৮) মং এতদগ্গে ঠানে ঠপেসীতি সম্বন্ধো.
৫৪৯. সতসহস্সুপাদাযাতি সতসহস্সকপ্পে আদিং কত্ৰা যং ইমং ঠানং অপত্থযিং পত্থেসিং, সো মে অত্থো মযা অনুপ্পত্তো অধিগতো পটিলদ্ধো ৰিনযে পারমিং গতো কোটিং পত্তোতি অত্থো.
৫৫০. সক্যানং ¶ সক্যৰংসরাজূনং নন্দিজননো সোমনস্সকারকো অহং পুরে পুব্বে কপ্পকো আসিং অহোসিং, তং জাতিং তং কুলং তং যোনিং ৰিজহিত্ৰা ৰিসেসেন জহিত্ৰা ছড্ডেত্ৰা মহেসিনো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পুত্তো জাতো সক্যপুত্তোতি সঙ্খ্যং গতো সাসনধারণতোতি অত্থো.
৫৫১. ততো পরং অত্তনো দাসকুলে নিব্বত্তনাপদানং দস্সেন্তো ইতো দুতিযকে কপ্পেতিআদিমাহ. তত্থ ইতো ভদ্দকপ্পতো হেট্ঠা দুতিযে কপ্পে নামেন অঞ্জসো নাম খত্তিযো একো রাজা অনন্ততেজো সঙ্খ্যাতিক্কন্ততেজো অমিতযসো পমাণাতিক্কন্তপরিৰারো মহদ্ধনো অনেককোটিসতসহস্সধনৰা ভূমিপালো পথৰীপালকো রক্খকো অহোসীতি সম্বন্ধো.
৫৫২. তস্স রঞ্ঞোতি তস্স তাদিসস্স রাজিনো পুত্তো অহং চন্দনো নাম খত্তিযো খত্তিযকুমারো অহোসিন্তি সম্বন্ধো. সো অহং জাতিমদেন চ যসমদেন চ ভোগমদেন চ উপত্থদ্ধো থম্ভিতো উন্নতোতি অত্থো.
৫৫৩. নাগসতসহস্সানীতি ¶ সতসহস্সহত্থিনো মাতঙ্গা মাতঙ্গকুলে জাতা তিধা পভিন্না অক্খিকণ্ণকোসসঙ্খাতেহি তীহি ঠানেহি পভিন্না মদগল়িতা সব্বালঙ্কারভূসিতা সব্বেহি হত্থালঙ্কারেহি অলঙ্কতা সদা সব্বকালং মং পরিৰারেন্তীতি সম্বন্ধো.
৫৫৪. সবলেহি পরেতোহন্তি তদা তস্মিং কালে অহং সবলেহি অত্তনো সেনাবলেহি পরেতো পরিৰারিতো উয্যানং গন্তুকামকো ইচ্ছন্তো সিরিকং নাম নাগং হত্থিং আরুয্হ অভিরুহিত্ৰা নগরতো নিক্খমিন্তি সম্বন্ধো.
৫৫৫. চরণেন চ সম্পন্নোতি সীলসংৰরাদিপন্নরসচরণধম্মেন সমন্নাগতো গুত্তদ্ৰারো পিহিতচক্খাদিছদ্ৰারো সুসংৰুতো সুট্ঠু রক্খিতকাযচিত্তো দেৰলো নাম সম্বুদ্ধো পচ্চেকসম্বুদ্ধো, মম ময্হং পুরতো সম্মুখে আগচ্ছি পাপুণীতি অত্থো.
৫৫৬. পেসেত্ৰা ¶ সিরিকং নাগন্তি তং আগতং পচ্চেকবুদ্ধং দিস্ৰা অহং সিরিকং নাম নাগং অভিমুখং পেসেত্ৰা বুদ্ধং আসাদযিং ঘট্টেসিং পদুস্সেসিন্তি অত্থো. ততো সঞ্জাতকোপো সোতি ততো তস্মা মযা অতীৰ পীল়েত্ৰা পেসিতত্তা সো হত্থিনাগো মযি সঞ্জাতকোপো ¶ পদং অত্তনো পাদং নুদ্ধরতে ন উদ্ধরতি, নিচ্চলোৰ হোতীতি অত্থো.
৫৫৭. নাগং দুট্ঠমনং দিস্ৰাতি দুট্ঠমনং কুদ্ধচিত্তং নাদং দিস্ৰা অহং বুদ্ধে পচ্চেকবুদ্ধে কোপং অকাসিং দোসং উপ্পাদেসিন্তি অত্থো. ৰিহেসযিত্ৰা সম্বুদ্ধন্তি দেৰলং পচ্চেকসম্বুদ্ধং ৰিহেসযিত্ৰা ৰিহেঠেত্ৰা অহং উয্যানং অগমাসিন্তি সম্বন্ধো.
৫৫৮. সাতং তত্থ ন ৰিন্দামীতি তস্মিং আসাদনে সাতং ন ৰিন্দামি. আসাদননিমিত্তং মধুরং সুখং ন লভামীতি অত্থো. সিরো পজ্জলিতো যথাতি সিরো মম সীসং পজ্জলিতো যথা পজ্জলমানং ৰিয হোতীতি অত্থো. পরিল়াহেন ডয্হামীতি পচ্চেকবুদ্ধে কোপস্স কতত্তা পচ্ছানুতাপপরিল়াহেন ডয্হামি উণ্হচিত্তো হোমীতি অত্থো.
৫৫৯. সসাগরন্তাতি তেনেৰ পাপকম্মবলেন সসাগরন্তা সাগরপরিযোসানা সকলমহাপথৰী মে ময্হং আদিত্তা ৰিয জলিতা ৰিয হোতি খাযতীতি অত্থো. পিতু সন্তিকুপাগম্মাতি এৰং ভযে উপ্পন্নে অহং অত্তনো পিতু রঞ্ঞো সন্তিকং উপাগম্ম উপগন্ত্ৰা ইদং ৰচনং অব্রৰিং কথেসিন্তি অত্থো.
৫৬০. আসীৰিসংৰ ¶ কুপিতন্তি আসীৰিসং সব্বং কুপিতং কুদ্ধং ইৰ জলমানং অগ্গিক্খন্ধং ইৰ মত্তং তিধা পভিন্নং দন্তিং দন্তৰন্তং কুঞ্জরং উত্তমং হত্থিং ইৰ চ আগতং যং পচ্চেকবুদ্ধং সযম্ভুং সযমেৰ বুদ্ধভূতং অহং আসাদযিং ঘট্টেসিন্তি সম্বন্ধো.
৫৬১. আসাদিতো মযা বুদ্ধোতি সো পচ্চেকবুদ্ধো মযা আসাদিতো ঘট্টিতো ঘোরো অঞ্ঞেহি ঘট্টেতুং অসক্কুণেয্যত্তা ঘোরো, উগ্গতপো পাকটতপো জিনো পঞ্চ মারে জিতৰা এৰংগুণসম্পন্নো ¶ পচ্চেকবুদ্ধো মযা ঘট্টিতোতি অত্থো. পুরা সব্বে ৰিনস্সামাতি তস্মিং পচ্চেকবুদ্ধে কতঅনাদরেন সব্বে মযং ৰিনস্সাম ৰিৰিধেনাকারেন নস্সাম, ভস্মা ৰিয ভৰামাতি অত্থো. খমাপেস্সাম তং মুনিন্তি তং পচ্চেকবুদ্ধং মুনিং যাৰ ন ৰিনস্সাম, তাৰ খমাপেস্সামাতি সম্বন্ধো.
৫৬২. নো চে তং নিজ্ঝাপেস্সামাতি অত্তদন্তং দমিতচিত্তং সমাহিতং একগ্গচিত্তং তং পচ্চেকবুদ্ধং নো চে নিজ্ঝাপেস্সাম খমাপেস্সাম. ওরেন সত্তদিৰসা সত্তদিৰসতো ওরভাগে সত্তদিৰসে অনতিক্কমিত্ৰা সম্পুণ্ণং রট্ঠং মে সব্বং ৰিধমিস্সতি ৰিনস্সিস্সতি.
৫৬৩. সুমেখলো কোসিযো চাতি এতে সুমেখলাদযো চত্তারো রাজানো ইসযো আসাদযিত্ৰা ঘট্টেত্ৰা অনাদরং কত্ৰা সরট্ঠকা সহ রট্ঠজনপদৰাসীহি দুগ্গতা ৰিনাসং গতাতি অত্থো.
৫৬৪. যদা ¶ কুপ্পন্তি ইসযোতি যদা যস্মিং কালে সঞ্ঞতা কাযসঞ্ঞমাদীহি সঞ্ঞতা সন্তা ব্রহ্মচারিনো উত্তমচারিনো সেট্ঠচারিনো ইসযো কুপ্পন্তি দোমনস্সা ভৰন্তি, তদা সসাগরং সপব্বতং সদেৰকং লোকং ৰিনাসেন্তীতি সম্বন্ধো.
৫৬৫. তিযোজনসহস্সম্হীতি তেসং ইসীনং আনুভাৰং ঞত্ৰা তে খমাপেতুং অচ্চযং অপরাধং দেসনত্থায পকাসনত্থায তিযোজনসহস্সপ্পমাণে পদেসে পুরিসে সন্নিপাতযিন্তি সম্বন্ধো. সযম্ভুং উপসঙ্কমিন্তি সযম্ভুং পচ্চেকবুদ্ধং উপসঙ্কমিং সমীপং অগমাসিন্তি অত্থো.
৫৬৬. অল্লৰত্থাতি মযা সদ্ধিং রাসিভূতা সব্বে জনা অল্লৰত্থা উদকেন তিন্তৰত্থউত্তরাসঙ্গা অল্লসিরা তিন্তকেসা পঞ্জলীকতা মুদ্ধনি কতঅঞ্জলিপুটা বুদ্ধস্স পচ্চেকমুনিনো ¶ পাদে পাদসমীপে নিপতিত্ৰা নিপজ্জিত্ৰা ইদং ৰচনমব্রৰুন্তি ‘‘খমস্সু ত্ৰং, মহাৰীরা’’তিআদিকং ৰচনং অব্রৰুং কথেসুন্তি অত্থো.
৫৬৭. মহাৰীর ৰীরুত্তম ভন্তে পচ্চেকবুদ্ধ, মযা তুম্হেসু অঞ্ঞাণেন কতং অপরাধং খমস্সু ত্ৰং ৰিনোদেহি, মা মনসি করোহীতি অত্থো ¶ . জনো জনসমূহো তং ভগৰন্তং অভি ৰিসেসেন যাচতি. পরিল়াহং দোসমোহেহি কতচিত্তদুক্খপরিল়াহং অম্হাকং ৰিনোদেহি তনুং করোহি, নো অম্হাকং রট্ঠং সকলরট্ঠজনপদৰাসিনো মা ৰিনাসয মা ৰিনাসেহীতি অত্থো.
৫৬৮. সদেৰমানুসা সব্বেতি সব্বে মানুসা সদেৰা সদানৰা পহারাদাদীহি অসুরেহি সহ সরক্খসা অযোমযেন কূটেন মহামুগ্গরেন সদা সব্বকালং মে সিরং ময্হং মত্থকং ভিন্দেয্যুং পদালেয্যুং.
৫৬৯. ততো পরং বুদ্ধানং খমিতভাৰঞ্চ কোপাভাৰঞ্চ পকাসেন্তো দকে অগ্গি ন সণ্ঠাতীতিআদিমাহ. তত্থ যথা উদকে অগ্গি ন সণ্ঠাতি ন পতিট্ঠাতি, যথা বীজং সেলে সিলামযে পব্বতে ন ৰিরুহতি, যথা অগদে ওসধে কিমি পাণকো ন সণ্ঠাতি. তথা কোপো চিত্তপ্পকোপো দুম্মনতা বুদ্ধে পটিৰিদ্ধসচ্চে পচ্চেকবুদ্ধে ন জাযতি ন উপ্পজ্জতীতি অত্থো.
৫৭০. পুনপি বুদ্ধানং আনুভাৰং পকাসেন্তো যথা চ ভূমীতিআদিমাহ. তত্থ যথা চ ভূমি পথৰী অচলা নিচ্চলা, তথা বুদ্ধো অচলোতি অত্থো. যথা সাগরো মহাসমুদ্দো অপ্পমেয্যো পমেতুং পমাণং গহেতুং অসক্কুণেয্যো, তথা বুদ্ধো অপ্পমেয্যোতি অত্থো. যথা আকাসো অফুট্ঠাকাসো অনন্তকো পরিযোসানরহিতো, এৰং তথা বুদ্ধো অক্খোভিযো খোভেতুং আলোল়েতুং অসক্কুণেয্যোতি অত্থো.
৫৭১. ততো পরং পচ্চেকবুদ্ধস্স খমনৰচনং দস্সেন্তো সদা ¶ খন্তা মহাৰীরাতিআদিমাহ. তত্থ মহাৰীরা উত্তমৰীরিযৰন্তা বুদ্ধা তপস্সিনো পাপানং তপনতো ‘‘তপো’’তি লদ্ধনামেন ৰীরিযেন সমন্নাগতা খন্তা চ খন্তিযা চ সম্পন্না খমিতা চ পরেসং অপরাধং খমিতা সহিতা সদা সব্বকালং ভৰন্তীতি সম্বন্ধো. খন্তানং খমিতানঞ্চাতি তেসং বুদ্ধানং খন্তানং খন্তিযা যুত্তানং খমিতানং পরাপরাধখমিতানং সহিতানঞ্চ গমনং ছন্দাদীহি অগতিগমনং ন ৰিজ্জতীতি অত্থো.
৫৭২. ইতি ¶ ¶ ইদং ৰচনং ৰত্ৰা সম্বুদ্ধো পচ্চেকসম্বুদ্ধো পরিল়াহং সত্তানং উপ্পন্নদাহং ৰিনোদযং ৰিনোদযন্তো মহাজনস্স পুরতো সন্নিপতিতস্স সরাজকস্স মহতো জনকাযস্স সম্মুখতো তদা তস্মিং কালে নভং আকাসং অব্ভুগ্গমি উগ্গঞ্ছীতি অত্থো.
৫৭৩. তেন কম্মেনহং ধীরাতি ধীর ধিতিসম্পন্ন অহং তেন কম্মেন পচ্চেকবুদ্ধে কতেন অনাদরকম্মেন ইমস্মিং পচ্ছিমত্তভৰে হীনত্তং লামকভাৰং রাজূনং কপ্পককম্মকরণজাতিং অজ্ঝুপাগতো সম্পত্তোতি অত্থো. সমতিক্কম্ম তং জাতিন্তি তং পরাযত্তজাতিং সং সুট্ঠু অতিক্কম্ম অতিক্কমিত্ৰা. পাৰিসিং অভযং পুরন্তি ভযরহিতং নিব্বানপুরং নিব্বানমহানগরং পাৰিসিং পৰিট্ঠো আসিন্তি অত্থো.
৫৭৪. তদাপি মং মহাৰীরাতি ৰীরুত্তম তদাপি তস্মিং পচ্চেকবুদ্ধস্স আসাদনসমযে অপি সযম্ভূ পচ্চেকবুদ্ধো পরিল়াহং আসাদনহেতু উপ্পন্নং কাযচিত্তদরথং ৰিনোদেসি দূরীঅকাসি. ডয্হমানং ততো এৰ পচ্ছানুতাপেন কুক্কুচ্চেন ডয্হমানং সন্তপন্তং মং সুসণ্ঠিতং দোসং দোসতো দস্সনে সুট্ঠু সণ্ঠিতং দিস্ৰা খমাপযি তং অপরাধং অধিৰাসেসীতি সম্বন্ধো.
৫৭৫. অজ্জাপি মং মহাৰীরাতি ৰীরুত্তম, অজ্জাপি তুয্হং সমাগমকালে অপি, তিহগ্গীভি রাগগ্গিদোসগ্গিমোহগ্গিসঙ্খাতেহি ৰা নিরযগ্গিপেতগ্গিসংসারগ্গিসঙ্খাতেহি ৰা তীহি অগ্গীহি ডয্হমানং দুক্খমনুভৰন্তং মং ভগৰা সীতিভাৰং দোমনস্সৰিনাসেন সন্তকাযচিত্তসঙ্খাতং সীতিভাৰং নিব্বানমেৰ ৰা অপাপযি সম্পাপেসি. তযো অগ্গী ৰুত্তপ্পকারে তে তযো অগ্গী নিব্বাপেসি ৰূপসমেসীতি সম্বন্ধো.
৫৭৬. এৰং অত্তনো হীনাপদানং ভগৰতো দস্সেত্ৰা ইদানি অঞ্ঞেপি তস্স সৰনে নিযোজেত্ৰা ওৰদন্তো ‘‘যেসং সোতাৰধানত্থী’’তিআদিমাহ. তত্থ যেসং তুম্হাকং সোতাৰধানং সোতস্স অৰধানং ঠপনং অত্থি ৰিজ্জতি, তে তুম্হে ভাসতো সাসন্তস্স মম ৰচনং ¶ সুণাথ মনসি করোথ. অত্থং তুম্হং পৰক্খামীতি যথা যেন পকারেন মম মযা দিট্ঠং পদং নিব্বানং, তথা তেন পকারেন নিব্বানসঙ্খাতং পরমত্থং তুম্হাকং পৰক্খামীতি সম্বন্ধো.
৫৭৭. তং ¶ দস্সেন্তো সযম্ভুং তং ৰিমানেত্ৰাতিআদিমাহ. তত্থ সযম্ভুং সযমেৰ ভূতং অরিযায জাতিযা জাতং সন্তচিত্তং সমাহিতং পচ্চেকবুদ্ধং ৰিমানেত্ৰা অনাদরং কত্ৰা তেন কম্মেন ¶ কতেনাকুসলেন অজ্জ ইমস্মিং ৰত্তমানকালে অহং নীচযোনিযং পরাযত্তজাতিযং কপ্পকজাতিযং জাতো নিব্বত্তো অম্হি ভৰামি.
৫৭৮. মা ৰো খণং ৰিরাধেথাতি বুদ্ধুপ্পাদক্খণং ৰো তুম্হে মা ৰিরাধেথ গল়িতং মা করোথ, হি সচ্চং খণাতীতা বুদ্ধুপ্পাদক্খণং অতীতা অতিক্কন্তা সত্তা সোচরে সোচন্তি, ‘‘মযং অলক্খিকা দুম্মেধা ভৰামা’’তি এৰং সোচন্তীতি অত্থো. সদত্থে অত্তনো অত্থে ৰুড্ঢিযং ৰাযমেয্যাথ ৰীরিযং করোথ. ৰো তুম্হেহি খণো বুদ্ধুপ্পাদক্খণো সমযো পটিপাদিতো নিপ্ফাদিতো পত্তোতি অত্থো.
৫৭৯. ততো পরং সংসারগতানং আদীনৰং উপমাউপমেয্যৰসেন দস্সেন্তো একচ্চানঞ্চ ৰমনন্তিআদিমাহ. একচ্চানং কেসঞ্চি পুগ্গলানং ৰমনং উদ্ধং উগ্গিরণং একচ্চানং ৰিরেচনং অধোপগ্ঘরণং একে একচ্চানং হলাহলং ৰিসং মুচ্ছাকরণৰিসং, একচ্চানং পুগ্গলানং ওসধং রক্খনুপাযং ভগৰা এৰং পটিপাটিযা অক্খাসীতি সম্বন্ধো.
৫৮০. ৰমনং পটিপন্নানন্তি পটিপন্নানং মগ্গসমঙ্গীনং ৰমনং সংসারছড্ডনং সংসারমোচনং ভগৰা অক্খাসীতি সম্বন্ধো. ফলট্ঠানং ফলে ঠিতানং ৰিরেচনং সংসারপগ্ঘরণং অক্খাসি. ফললাভীনং ফলং লভিত্ৰা ঠিতানং নিব্বানওসধং অক্খাসি. গৰেসীনং মনুস্সদেৰনিব্বানসম্পত্তিং গৰেসীনং পরিযেসন্তানং পুঞ্ঞখেত্তভূতং সঙ্ঘং অক্খাসীতি সম্বন্ধো.
৫৮১. সাসনেন ৰিরুদ্ধানন্তি সাসনস্স পটিপক্খানং হলাহলং কুতূহলং পাপং অকুসলং অক্খাসীতি সম্বন্ধো. যথা আসীৰিসোতি অস্সদ্ধানং কতপাপানং পুগ্গলানং সংসারে দুক্খাৰহনতো আসীৰিসসদিসং যথা আসীৰিসো দিট্ঠমত্তেন ভস্মকরণতো দিট্ঠৰিসো সপ্পো অত্তনা দট্ঠং নরং ঝাপেতি ডয্হতি দুক্খাপেতি. তং নরং তং অস্সদ্ধং কতপাপং নরং হলাহলৰিসং এৰং ঝাপেতি চতূসু অপাযেসু ডয্হতি সোসেসীতি সম্বন্ধো.
৫৮২. সকিং ¶ পীতং হলাহলন্তি ৰিসং হলাহলং পীতং সকিং একৰারং ¶ জীৰিতং উপরুন্ধতি নাসেতি. সাসনেন সাসনম্হি ৰিরজ্ঝিত্ৰা অপরাধং কত্ৰা পুগ্গলো কপ্পকোটিম্হি কোটিসঙ্খ্যে কপ্পেপি ডয্হতি নিজ্ঝাযতীতি অত্থো.
৫৮৩. এৰং অস্সদ্ধানং পুগ্গলানং ফলৰিপাকং দস্সেত্ৰা ইদানি বুদ্ধানং আনুভাৰং দস্সেন্তো ¶ খন্তিযাতিআদিমাহ. তত্থ যো বুদ্ধো ৰমনাদীনি অক্খাসি, সো বুদ্ধো খন্তিযা খমনেন চ অৰিহিংসায সত্তানং অৰিহিংসনেন চ মেত্তচিত্তৰতায চ মেত্তচিত্তৰন্তভাৰেন চ সদেৰকং সহ দেৰেহি ৰত্তমানং লোকং তারেতি অতিক্কমাপেতি নিব্বাপেতি, তস্মা কারণা বুদ্ধা ৰো তুম্হেহি অৰিরাধিযা ৰিরুজ্ঝিতুং ন সক্কুণেয্যা, বুদ্ধসাসনে পটিপজ্জেয্যাথাতি অত্থো.
৫৮৪. লাভে চ অলাভে চ ন সজ্জন্তি ন ভজন্তি ন লগ্গন্তি. সম্মাননে আদরকরণে চ ৰিমাননে অনাদরকরণে চ অচলা পথৰীসদিসা বুদ্ধা ভৰন্তি, তস্মা কারণা তে বুদ্ধা তুম্হেহি ন ৰিরোধিযা ন ৰিরোধেতব্বা ৰিরুজ্ঝিতুং অসক্কুণেয্যাতি অত্থো.
৫৮৫. বুদ্ধানং মজ্ঝত্ততং দস্সেন্তো দেৰদত্তেতিআদিমাহ. তত্থ ৰধকাৰধকেসু সব্বেসু সত্তেসু সমকো সমমানসো মুনি বুদ্ধমুনীতি অত্থো.
৫৮৬. এতেসং পটিঘো নত্থীতি এতেসং বুদ্ধানং পটিঘো চণ্ডিক্কং দোসচিত্ততং নত্থি ন সংৰিজ্জতি. রাগোমেসং ন ৰিজ্জতীতি ইমেসং বুদ্ধানং রাগোপি রজ্জনং অল্লীযনং ন ৰিজ্জতি, ন উপলব্ভতি, তস্মা কারণা, ৰধকস্স চ ওরসস্স চাতি সব্বেসং সমকো সমচিত্তো বুদ্ধো হোতীতি সম্বন্ধো.
৫৮৭. পুনপি বুদ্ধানংযেৰ আনুভাৰং দস্সেন্তো পন্থে দিস্ৰান কাসাৰন্তিআদিমাহ. তত্থ মীল়্হমক্খিতং গূথসম্মিস্সং কাসাৰং কসাৰেন রজিতং চীৰরং ইসিদ্ধজং অরিযানং ধজং পরিক্খারং, পন্থে মগ্গে ছড্ডিতং দিস্ৰান পস্সিত্ৰা অঞ্জলিং কত্ৰা দসঙ্গুলিসমোধানং অঞ্জলিপুটং সিরসি কত্ৰা ¶ সিরসা সিরেন ৰন্দিতব্বং ইসিদ্ধজং অরহত্তদ্ধজং বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধসাৰকদীপকং চীৰরং নমস্সিতব্বং মানেতব্বং পূজেতব্বন্তি অত্থো.
৫৮৮. অব্ভতীতাতি অভি অত্থঙ্গতা নিব্বুতা. যে চ বুদ্ধা ৰত্তমানা ইদানি জাতা চ যে বুদ্ধা অনাগতা অজাতা অভূতা অনিব্বত্তা অপাতুভূতা চ যে বুদ্ধা. ধজেনানেন সুজ্ঝন্তীতি অনেন ইসিদ্ধজেন চীৰরেন এতে বুদ্ধা সুজ্ঝন্তি ৰিসুদ্ধা ভৰন্তি সোভন্তি. তস্মা তেন কারণেন এতে বুদ্ধা নমস্সিযা নমস্সিতব্বা ৰন্দিতব্বাতি অত্থো. ‘‘এতং নমস্সিয’’ন্তিপি পাঠো, তস্স এতং ইসিদ্ধজং নমস্সিতব্বন্তি অত্থো.
৫৮৯. ততো ¶ পরং অত্তনো গুণং দস্সেন্তো সত্থুকপ্পন্তিআদিমাহ. তত্থ সত্থুকপ্পং বুদ্ধসদিসং ¶ সুৰিনযং সুন্দরৰিনযং সুন্দরাকারেন দ্ৰারত্তযদমনং হদযেন চিত্তেন অহং ধারেমি সৰনধারণাদিনা পচ্চৰেক্খামীতি অত্থো. ৰিনযং ৰিনযপিটকং নমস্সমানো ৰন্দমানো ৰিনযে আদরং কুরুমানো ৰিহরিস্সামি সব্বদা সব্বস্মিং কালে ৰাসং কপ্পেমীতি অত্থো.
৫৯০. ৰিনযো আসযো ময্হন্তি ৰিনযপিটকং ময্হং ওকাসভূতং সৰনধারণমনসিকরণউগ্গহপরিপুচ্ছাপৰত্তনৰসেন ওকাসভূতং গেহভূতন্তি অত্থো. ৰিনযো ঠানচঙ্কমন্তি ৰিনযো ময্হং সৰনাদিকিচ্চকরণেন ঠিতট্ঠানঞ্চ চঙ্কমনট্ঠানঞ্চ. কপ্পেমি ৰিনযে ৰাসন্তি ৰিনযপিটকে ৰিনযতন্তিযা সৰনধারণপৰত্তনৰসেন ৰাসং সযনং কপ্পেমি করোমি. ৰিনযো মম গোচরোতি ৰিনযপিটকং ময্হং গোচরো আহারো ভোজনং নিচ্চং ধারণমনসিকরণৰসেনাতি অত্থো.
৫৯১. ৰিনযে পারমিপ্পত্তোতি সকলে ৰিনযপিটকে পারমিং পরিযোসানং পত্তো. সমথে চাপি কোৰিদোতি পারাজিকাদিসত্তাপত্তিক্খন্ধানং সমথে ৰূপসমে চ ৰুট্ঠানে চ কোৰিদো ছেকো, অধিকরণসমথে ৰা –
‘‘ৰিৰাদং অনুৰাদঞ্চ, আপত্তাধিকরণং তথা;
কিচ্চাধিকরণঞ্চেৰ, চতুরাধিকরণা মতা’’তি. –
ৰুত্তাধিকরণেসু চ –
‘‘সম্মুখা ¶ সতিৰিনযো, অমূল়্হপটিঞ্ঞাকরণং;
যেভুয্য তস্সপাপিয্য, তিণৰত্থারকো তথা’’তি. –
এৰং ৰুত্তেসু চ সত্তসু অধিকরণসমথেসু অতিকোৰিদো ছেকোতি অত্থো. উপালি তং মহাৰীরাতি ভন্তে মহাৰীর, চতূসু অসঙ্খ্যেয্যেসু কপ্পসতসহস্সেসু সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণাধিগমায ৰীরিযৰন্ত সত্থুনো দেৰমনুস্সানং অনুসাসকস্স তং তৰ পাদে পাদযুগে উপালি ভিক্খু ৰন্দতি পণামং করোতীতি অত্থো.
৫৯২. সো অহং পব্বজিত্ৰা সম্বুদ্ধং নমস্সমানো পণামং কুরুমানো ধম্মস্স চ তেন ভগৰতা দেসিতস্স নৰলোকুত্তরধম্মস্স সুধম্মতং সুন্দরধম্মভাৰং জানিত্ৰা ধম্মঞ্চ নমস্সমানো গামতো গামং পুরতো পুনং নগরতো নগরং ৰিচরিস্সামীতি সম্বন্ধো.
৫৯৩. কিলেসা ¶ ঝাপিতা ময্হন্তি মযা পটিৰিদ্ধঅরহত্তমগ্গঞাণেন ময্হং চিত্তসন্তানগতা সব্বে দিযড্ঢসহস্সসঙ্খা কিলেসা ¶ ঝাপিতা সোসিতা ৰিসোসিতা ৰিদ্ধংসিতা. ভৰা সব্বে সমূহতাতি কামভৰাদযো সব্বে নৰ ভৰা মযা সমূহতা সং সুট্ঠু ঊহতা খেপিতা ৰিদ্ধংসিতা. সব্বাসৰা পরিক্খীণাতি কামাসৰো, ভৰাসৰো, দিট্ঠাসৰো, অৰিজ্জাসৰোতি সব্বে চত্তারো আসৰা পরিক্খীণা পরিসমন্ততো খযং পাপিতা. ইদানি ইমস্মিং অরহত্তপ্পত্তকালে পুনব্ভৰো পুনুপ্পত্তিসঙ্খাতো ভৰো ভৰনং জাতি নত্থীতি অত্থো.
৫৯৪. উত্তরি সোমনস্সৰসেন উদানং উদানেন্তো স্ৰাগতন্তিআদিমাহ. তত্থ বুদ্ধসেট্ঠস্স উত্তমবুদ্ধস্স সন্তিকে সমীপে একনগরে ৰা মম আগমনং স্ৰাগতং সুট্ঠু আগমনং সুন্দরাগমনং ৰত একন্তেন আসি অহোসীতি সম্বন্ধো. তিস্সো ৰিজ্জাতি পুব্বেনিৰাসদিব্বচক্খুআসৰক্খযৰিজ্জা অনুপ্পত্তা সম্পত্তা, পচ্চক্খং কতাতি অত্থো. কতং বুদ্ধস্স সাসনন্তি বুদ্ধেন ভগৰতা দেসিতং অনুসিট্ঠি সাসনং কতং নিপ্ফাদিতং ৰত্তপটিপত্তিং পূরেত্ৰা কম্মট্ঠানং মনসি করিত্ৰা অরহত্তমগ্গঞাণাধিগমেন সম্পাদিতন্তি অত্থো.
৫৯৫. পটিসম্ভিদা চতস্সোতি অত্থপটিসম্ভিদাদযো চতস্সো পঞ্ঞাযো সচ্ছিকতা পচ্চক্খং কতা. ৰিমোক্খাপি চ অট্ঠিমেতি চত্তারি ¶ মগ্গঞাণানি চত্তারি ফলঞাণানীতি ইমে অট্ঠ ৰিমোক্খা সংসারতো মুচ্চনূপাযা সচ্ছিকতাতি সম্বন্ধো. ছল়ভিঞ্ঞা সচ্ছিকতাতি –
‘‘ইদ্ধিৰিধং দিব্বসোতং, চেতোপরিযঞাণকং;
পুব্বেনিৰাসঞাণঞ্চ, দিব্বচক্খাসৰক্খয’’ন্তি. –
ইমা ছ অভিঞ্ঞা সচ্ছিকতা পচ্চক্খং কতা. ইমেসং ঞাণানং সচ্ছিকরণেন বুদ্ধস্স সাসনং কতন্তি অত্থো.
ইত্থন্তি ইমিনা হেট্ঠা ৰুত্তপ্পকারেন. সুদন্তি পদপূরণমত্তে নিপাতো. আযস্মা উপালি থেরোতি থিরসীলাদিগুণযুত্তো সাৰকো ইমা পুব্বচরিতাপদানদীপিকা গাথাযো অভাসিত্থ কথযিত্থাতি অত্থো.
উপালিত্থেরঅপদানৰণ্ণনা সমত্তা.
৩-৭. অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞত্থেরঅপদানৰণ্ণনা
পদুমুত্তরসম্বুদ্ধন্তিআদিকং ¶ আযস্মতো অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞত্থেরস্স অপদানং. অযং কির পুরিমবুদ্ধেসু কতাধিকারো তত্থ তত্থ ভৰে ৰিৰট্টূপনিস্সযানি পুঞ্ঞানি উপচিনন্তো পদুমুত্তরস্স ভগৰতো কালে হংসৰতীনগরে গহপতিমহাসালকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰিঞ্ঞুতং পত্ৰা একদিৰসং সত্থু সন্তিকে ধম্মং সুণন্তো সত্থারং একং ভিক্খুং অত্তনো সাসনে পঠমং ¶ পটিৰিদ্ধধম্মরত্তঞ্ঞূনং অগ্গট্ঠানে ঠপেন্তং দিস্ৰা সযম্পি তং ঠানন্তরং পত্থেন্তো সতসহস্সভিক্খুপরিৰারস্স ভগৰতো সত্তাহং মহাদানং পৰত্তেত্ৰা পণিধানং অকাসি. সত্থাপিস্স অনন্তরাযতং দিস্ৰা ভাৰিনিং সম্পত্তিং ব্যাকাসি. সো যাৰজীৰং পুঞ্ঞানি করোন্তো সত্থরি পরিনিব্বুতে চেতিযে পতিট্ঠাপিযমানে অন্তোচেতিযে রতনঘরং কারাপেসি, চেতিযং পরিৰারেত্ৰা সহস্সরতনগ্ঘিকানি চ কারেসি.
সো এৰং পুঞ্ঞানি কত্ৰা ততো চৰিত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো ৰিপস্সিস্স ভগৰতো কালে মহাকালো নাম কুটুম্বিকো হুত্ৰা অট্ঠকরীসমত্তে খেত্তে সালিগব্ভং ফালেত্ৰা গহিতসালিতণ্ডুলেহি অসম্ভিন্নখীরপাযাসং সম্পাদেত্ৰা তত্থ মধুসপ্পিসক্করাদযো পক্খিপিত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স সঙ্ঘস্স অদাসি. সালিগব্ভং ফালেত্ৰা গহিতগহিতট্ঠানং ¶ পুন পূরতি. পুথুককালে পুথুকগ্গং নাম অদাসি. লাযনে লাযনগ্গং, ৰেণিকরণে ৰেণগ্গং, কলাপাদিকরণে কলাপগ্গং, খলগ্গং, ভণ্ডগ্গং, মিনগ্গং কোট্ঠগ্গন্তি এৰং একসস্সে নৰ ৰারে অগ্গদানং অদাসি, তম্পি সস্সং অতিরেকতরং সম্পন্নং অহোসি.
এৰং যাৰজীৰং পুঞ্ঞানি কত্ৰা ততো চুতো দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সংসরন্তো অম্হাকং ভগৰতো উপ্পত্তিতো পুরেতরমেৰ কপিলৰত্থুনগরস্স অৰিদূরে দোণৰত্থুনামকে ব্রাহ্মণগামে ব্রাহ্মণমহাসালকুলে নিব্বত্তি. তস্স কোণ্ডঞ্ঞোতি গোত্ততো আগতং নামং অহোসি. সো ৰযপ্পত্তো তযো ৰেদে উগ্গহেত্ৰা লক্খণমন্তেসু চ পারং অগমাসি. তেন সমযেন অম্হাকং বোধিসত্তো তুসিতপুরতো চৰিত্ৰা কপিলৰত্থুপুরে সুদ্ধোদনমহারাজস্স গেহে নিব্বত্তি. তস্স নামগ্গহণদিৰসে অট্ঠুত্তরসতেসু ব্রাহ্মণেসু উপনীতেসু যে অট্ঠ ব্রাহ্মণা লক্খণপরিগ্গহণত্থং মহাতলং উপনীতা. সো তেসু সব্বনৰকো হুত্ৰা মহাপুরিসস্স লক্খণনিপ্ফত্তিং দিস্ৰা ‘‘একংসেন অযং বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি নিট্ঠং গন্ত্ৰা মহাসত্তস্স অভিনিক্খমনং উদিক্খন্তো ৰিচরতি.
বোধিসত্তোপি ¶ খো মহতা পরিৰারেন ৰড্ঢমানো অনুক্কমেন ৰুদ্ধিপ্পত্তো ঞাণপরিপাকং গন্ত্ৰা একূনতিংসতিমে ৰস্সে মহাভিনিক্খমনং নিক্খমন্তো অনোমানদীতীরে পব্বজিত্ৰা অনুক্কমেন উরুৰেলং গন্ত্ৰা পধানং পদহি. তদা কোণ্ডঞ্ঞো মাণৰো মহাসত্তস্স পব্বজিতভাৰং সুত্ৰা লক্খণপরিগ্গাহকব্রাহ্মণানং পুত্তেহি ৰপ্পমাণৰাদীহি সদ্ধিং অত্তপঞ্চমো ¶ পব্বজিত্ৰা অনুক্কমেন বোধিসত্তস্স সন্তিকং উপসঙ্কমিত্ৰা ছব্বস্সানি তং উপট্ঠহন্তো তস্স ওল়ারিকাহারপরিভোগেন নিব্বিন্নো অপক্কমিত্ৰা ইসিপতনং অগমাসি. অথ খো বোধিসত্তো ওল়ারিকাহারপরিভোগেন লদ্ধকাযবলো ৰেসাখপুণ্ণমাযং বোধিরুক্খমূলে অপরাজিতপল্লঙ্কে নিসিন্নো তিণ্ণং মারানং মত্থকং মদ্দিত্ৰা অভিসম্বুদ্ধো হুত্ৰা সত্তসত্তাহং বোধিমণ্ডেযেৰ ৰীতিনামেত্ৰা পঞ্চৰগ্গিযানং ঞাণপরিপাকং ঞত্ৰা আসাল়্হীপুণ্ণমাযং ইসিপতনং গন্ত্ৰা তেসং ধম্মচক্কপৰত্তনসুত্তন্তং (মহাৰ. ১৩ আদযো; সং. নি. ৫.১০৮১) কথেসি. দেসনাপরিযোসানে কোণ্ডঞ্ঞত্থেরো ¶ অট্ঠারসহি ব্রহ্মকোটীহি সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি. অথ পঞ্চমিযং পক্খস্স অনত্তলক্খণসুত্তন্তদেসনায (মহাৰ. ২০ আদযো; সং. নি. ৩.৫৯) অরহত্তং সচ্ছাকাসি.
৫৯৬. এৰং সো অরহত্তং পত্ৰা ‘‘কিং কম্মং কত্ৰা অহং লোকুত্তরসুখং অধিগতোম্হী’’তি উপধারেন্তো অত্তনো পুব্বকম্মং পচ্চক্খতো ঞত্ৰা সোমনস্সৰসেন পুব্বচরিতাপদানং উদানৰসেন দস্সেন্তো পদুমুত্তরসম্বুদ্ধন্তিআদিমাহ. তস্সত্থো হেট্ঠা ৰুত্তোযেৰ. লোকজেট্ঠং ৰিনাযকন্তি সকলস্স সত্তলোকস্স জেট্ঠং পধানন্তি অত্থো. ৰিসেসেন ৰেনেয্যসত্তে সংসারসাগরস্স পরতীরং অমতমহানিব্বানং নেতি সম্পাপেতীতি ৰিনাযকো, তং ৰিনাযকং. বুদ্ধভূমিমনুপ্পত্তন্তি বুদ্ধস্স ভূমি পতিট্ঠানট্ঠানন্তি বুদ্ধভূমি, সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং, তং অনুপ্পত্তো পটিৰিদ্ধোতি বুদ্ধভূমিমনুপ্পত্তো, তং বুদ্ধভূমিমনুপ্পত্তং, সব্বঞ্ঞুতপ্পত্তং বুদ্ধভূতন্তি অত্থো. পঠমং অদ্দসং অহন্তি পঠমং ৰেসাখপুণ্ণমিযা রত্তিযা পচ্চূসসমযে বুদ্ধভূতং পদুমুত্তরসম্বুদ্ধং অহং অদ্দক্খিন্তি অত্থো.
৫৯৭. যাৰতা বোধিযা মূলেতি যত্তকা বোধিরুক্খসমীপে যক্খা সমাগতা রাসিভূতা সম্বুদ্ধং বুদ্ধভূতং তং বুদ্ধং পঞ্জলীকতা দসঙ্গুলিসমোধানং অঞ্জলিপুটং সিরসি ঠপেত্ৰা ৰন্দন্তি নমস্সন্তীতি সম্বন্ধো.
৫৯৮. সব্বে দেৰা তুট্ঠমনাতি বুদ্ধভূতট্ঠানং আগতা তে সব্বে দেৰা তুট্ঠচিত্তা আকাসে সঞ্চরন্তীতি ¶ সম্বন্ধো. অন্ধকারতমোনুদোতি অতিৰিয অন্ধকারং মোহং নুদো খেপনো অযং বুদ্ধো অনুপ্পত্তোতি অত্থো.
৫৯৯. তেসং হাসপরেতানন্তি হাসেহি পীতিসোমনস্সেহি সমন্নাগতানং তেসং দেৰানং মহানাদো মহাঘোসো অৰত্তথ পৰত্ততি, সম্মাসম্বুদ্ধসাসনে ¶ কিলেসে সংকিলেসে ধম্মে ঝাপযিস্সামাতি সম্বন্ধো.
৬০০. দেৰানং গিরমঞ্ঞাযাতি ৰাচায থুতিৰচনেন সহ উদীরিতং দেৰানং সদ্দং জানিত্ৰা হট্ঠো হট্ঠেন চিত্তেন সোমনস্সসহগতেন চিত্তেন আদিভিক্খং পঠমং আহারং বুদ্ধভূতস্স অহং অদাসিন্তি সম্বন্ধো.
৬০২. সত্তাহং ¶ অভিনিক্খম্মাতি মহাভিনিক্খমনং নিক্খমিত্ৰা সত্তাহং পধানং কত্ৰা সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণপদট্ঠানং অরহত্তমগ্গঞাণসঙ্খাতং বোধিং অজ্ঝগমং অধিগঞ্ছিং অহন্তি অত্থো. ইদং মে পঠমং ভত্তন্তি ইদং ভত্তং সরীরযাপনং ব্রহ্মচারিস্স উত্তমচারিস্স মে ময্হং ইমিনা দেৰপুত্তেন পঠমং দিন্নং অহোসীতি অত্থো.
৬০৩. তুসিতা হি ইধাগন্ত্ৰাতি তুসিতভৰনতো ইধ মনুস্সলোকে আগন্ত্ৰা যো দেৰপুত্তো মে মম ভিক্খং উপানযি অদাসি, তং দেৰপুত্তং কিত্তযিস্সামি কথেস্সামি পাকটং করিস্সামি. ভাসতো ভাসন্তস্স মম ৰচনং সুণাথাতি সম্বন্ধো. ইতো পরং অনুত্তানপদমেৰ ৰণ্ণযিস্সাম.
৬০৭. তিদসাতি তাৰতিংসভৰনা. অগারাতি অত্তনো উপ্পন্নব্রাহ্মণগেহতো নিক্খমিত্ৰা পব্বজিত্ৰা ছ সংৰচ্ছরানি দুক্করকারিকং করোন্তেন বোধিসত্তেন সহ ৰসিস্সতীতি সম্বন্ধো.
৬০৮. ততো সত্তমকে ৰস্সেতি ততো পব্বজিতকালতো পট্ঠায সত্তমে সংৰচ্ছরে. বুদ্ধো সচ্চং কথেস্সতীতি ছব্বস্সানি দুক্করকারিকং কত্ৰা সত্তমসংৰচ্ছরে বুদ্ধো হুত্ৰা বারাণসিযং ইসিপতনে মিগদাযে ধম্মচক্কপৰত্তনসুত্তন্তদেসনায দুক্খসমুদযনিরোধমগ্গসচ্চসঙ্খাতং চতুসচ্চং কথেস্সতীতি অত্থো. কোণ্ডঞ্ঞো নাম নামেনাতি নামেন গোত্তনামৰসেন কোণ্ডঞ্ঞো নাম. পঠমং সচ্ছিকাহিতীতি পঞ্চৰগ্গিযানমন্তরে পঠমং আদিতো এৰ সোতাপত্তিমগ্গঞাণং সচ্ছিকাহিতি পচ্চক্খং করিস্সতীতি অত্থো.
৬০৯. নিক্খন্তেনানুপব্বজিন্তি ¶ নিক্খন্তেন বোধিসত্তেন সহ নিক্খমিত্ৰা অনুপব্বজিন্তি অত্থো. তথা অনুপব্বজিত্ৰা মযা পধানং ৰীরিযং সুকতং সুট্ঠু কতং দল়্হং কত্ৰা কতন্তি অত্থো. কিলেসে ঝাপনত্থাযাতি কিলেসে সোসনত্থায ৰিদ্ধংসনত্থায অনগারিযং অগারস্স অহিতং কসিৰণিজ্জাদিকম্মৰিরহিতং সাসনং পব্বজিং পটিপজ্জিন্তি অত্থো.
৬১০. অভিগন্ত্ৰান ¶ ¶ সব্বঞ্ঞূতি সব্বং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং ৰা সঙ্খারৰিকারলক্খণনিব্বানপঞ্ঞত্তিসঙ্খাতং ঞেয্যং ৰা জানন্তো দেৰেহি সহ ৰত্তমানে সত্ত লোকে বুদ্ধো মিগারঞ্ঞং মিগদায ৰিহারং অভিগন্ত্ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা মে মযা সচ্ছিকতেন ইমিনা সোতাপত্তিমগ্গঞাণেন অমতভেরিং অমতমহানিব্বানভেরিং অহরি পহরি দস্সেসীতি অত্থো.
৬১১. সো দানীতি সো অহং পঠমং সোতাপন্নো ইদানি অরহত্তমগ্গঞাণেন অমতং সন্তং ৰূপসন্তসভাৰং পদং পজ্জিতব্বং পাপুণিতব্বং, অনুত্তরং উত্তরৰিরহিতং নিব্বানং পত্তো অধিগতোতি অত্থো. সব্বাসৰে পরিঞ্ঞাযাতি কামাসৰাদযো সব্বে আসৰে পরিঞ্ঞায পহানপরিঞ্ঞায পজহিত্ৰা অনাসৰো নিক্কিলেসো ৰিহরামি ইরিযাপথৰিহারেন ৰাসং কপ্পেমি. পটিসম্ভিদা চতস্সোত্যাদযো গাথাযো ৰুত্তত্থাযেৰ.
অথ নং সত্থা অপরভাগে জেতৰনমহাৰিহারে ভিক্খুসঙ্ঘমজ্ঝে পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসিন্নো পঠমং পটিৰিদ্ধধম্মভাৰং দীপেন্তো ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং রত্তঞ্ঞূনং যদিদং অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞো’’তি (অ. নি. ১.১৮৮) এতদগ্গে ঠপেসি. সো দ্ৰীহি অগ্গসাৰকেহি অত্তনি করিযমানং পরমনিপচ্চকারং, গামন্তসেনাসনে আকিণ্ণৰিহারঞ্চ পরিহরিতুকামো, ৰিৰেকাভিরতিযা ৰিহরিতুকামো চ অত্তনো সন্তিকং উপগতানং গহট্ঠপব্বজিতানং পটিসন্থারকরণম্পি পপঞ্চং মঞ্ঞমানো সত্থারং আপুচ্ছিত্ৰা হিমৰন্তং পৰিসিত্ৰা ছদ্দন্তেহি নাগেহি উপট্ঠিযমানো ছদ্দন্তদহতীরে দ্ৰাদস ৰস্সানি ৰসি. এৰং তত্থ ৰসন্তং থেরং একদিৰসং সক্কো দেৰরাজা উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ঠিতো এৰমাহ ‘‘সাধু মে, ভন্তে, অয্যো ধম্মং দেসেতূ’’তি. থেরো তস্স চতুসচ্চগব্ভং তিলক্খণাহতং সুঞ্ঞতাপটিসংযুত্তং নানানযৰিচিত্তং অমতোগধং বুদ্ধলীলায ধম্মং দেসেসি. তং সুত্ৰা সক্কো অত্তনো পসাদং পৰেদেন্তো –
‘‘এস ¶ ভিয্যো পসীদামি, সুত্ৰা ধম্মং মহারসং;
ৰিরাগো দেসিতো ধম্মো, অনুপাদায সব্বসো’’তি. (থেরগা. ৬৭৩) –
থুতিং ¶ অকাসি. থেরো ছদ্দন্তদহতীরে দ্ৰাদস ৰস্সানি ৰসিত্ৰা উপকট্ঠে পরিনিব্বানে সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা পরিনিব্বানং অনুজানাপেত্ৰা তত্থেৰ গন্ত্ৰা পরিনিব্বাযীতি.
অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞত্থেরঅপদানৰণ্ণনা সমত্তা.
৩-৮. পিণ্ডোলভারদ্ৰাজত্থেরঅপদানৰণ্ণনা
পদুমুত্তরো ¶ নাম জিনোতিআদিকং আযস্মতো পিণ্ডোলভারদ্ৰাজস্স অপদানং. অযম্পি পুরিমবুদ্ধেসু কতাধিকারো তত্থ তত্থ ভৰে ৰিৰট্টূপনিস্সযানি পুঞ্ঞানি উপচিনন্তো পদুমুত্তরস্স ভগৰতো কালে সীহযোনিযং নিব্বত্তিত্ৰা পব্বতপাদে গুহাযং ৰিহাসি. ভগৰা তস্স অনুগ্গহং কাতুং গোচরায পক্কন্তকালে তস্স সযনগুহং পৰিসিত্ৰা নিরোধং সমাপজ্জিত্ৰা নিসীদি. সীহো গোচরং গহেত্ৰা নিৰত্তো গুহদ্ৰারে ঠত্ৰা ভগৰন্তং দিস্ৰা হট্ঠতুট্ঠো জলজথলজপুপ্ফেহি পূজং কত্ৰা চিত্তং পসাদেন্তো ভগৰতো আরক্খণত্থায অঞ্ঞে ৰাল়মিগে অপনেতুং তীসু ৰেলাসু সীহনাদং নদন্তো বুদ্ধগতায সতিযা অট্ঠাসি. যথা পঠমদিৰসে, এৰং সত্তাহং পূজেসি. ভগৰা ‘‘সত্তাহচ্চযেন নিরোধা ৰুট্ঠহিত্ৰা ৰট্টিস্সতি ইমস্স এত্তকো উপনিস্সযো’’তি তস্স পস্সন্তস্সেৰ আকাসং পক্খন্দিত্ৰা ৰিহারমেৰ গতো.
সীহো বুদ্ধৰিযোগদুক্খং অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো কালং কত্ৰা হংসৰতীনগরে মহাভোগকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো নগরৰাসীহি সদ্ধিং ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা পসন্নো সত্তাহং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং পৰত্তেত্ৰা যাৰজীৰং পুঞ্ঞানি কত্ৰা অপরাপরং দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো অম্হাকং ভগৰতো কালে কোসম্বিযং রঞ্ঞো উদেনস্স পুরোহিতস্স পুত্তো হুত্ৰা নিব্বত্তি. ভারদ্ৰাজোতিস্স নামং অহোসি. সো ৰযপ্পতো তযো ৰেদে উগ্গহেত্ৰা পঞ্চ মাণৰকসতানি মন্তে ৰাচেন্তো মহগ্ঘসভাৰেন অননুরূপাচারত্তা ¶ তেহি পরিচ্চত্তো রাজগহং গন্ত্ৰা ভগৰতো ভিক্খুসঙ্ঘস্স চ লাভসক্কারং দিস্ৰা সাসনে পব্বজিত্ৰা ভোজনে অমত্তঞ্ঞূ হুত্ৰা ৰিহরতি. সত্থারা উপাযেন মত্তঞ্ঞুতায পতিট্ঠাপেন্তো ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা নচিরস্সেৰ ছল়ভিঞ্ঞো অহোসি. ছল়ভিঞ্ঞো পন হুত্ৰা ভগৰতো সম্মুখা ¶ ‘‘যং সাৰকেহি পত্তব্বং, তং মযা অনুপ্পত্ত’’ন্তি, ভিক্খুসঙ্ঘে চ ‘‘যস্স মগ্গে ৰা ফলে ৰা কঙ্খা অত্থি, সো মং পুচ্ছতূ’’তি সীহনাদং নদি. তেন তং ভগৰা – ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং সীহনাদিকানং যদিদং পিণ্ডোলভারদ্ৰাজো’’তি (অ. নি. ১.১৮৮, ১৯৫) এতদগ্গে ঠপেসি.
৬১৩. এৰং এতদগ্গং ঠানং পত্ৰা পুব্বে কতপুঞ্ঞসম্ভারং সরিত্ৰা সোমনস্সৰসেন অত্তনো পুঞ্ঞকম্মাপদানং ৰিভাৰেন্তো পদুমুত্তরোতিআদিমাহ. তস্সত্থো হেট্ঠা ৰুত্তোৰ. পুরতো হিমৰন্তস্সাতি হিমালযপব্বততো পুব্বদিসাভাগেতি অত্থো. চিত্তকূটে ¶ ৰসী তদাতি যদা অহং সীহো মিগরাজা হুত্ৰা হিমৰন্তপব্বতসমীপে ৰসামি, তদা পদুমুত্তরো নাম সত্থা অনেকেহি চ ওসধেহি, অনেকেহি চ রতনেহি চিত্তৰিচিত্ততায চিত্তকূটে চিত্তপব্বতসিখরে ৰসীতি সম্বন্ধো.
৬১৪. অভীতরূপো তত্থাসিন্তি অভীতসভাৰো নিব্ভযসভাৰো মিগরাজা তত্থ আসিং অহোসিন্তি অত্থো. চতুক্কমোতি চতূহি দিসাহি কমো গন্তুং সমত্থো. যস্স সদ্দং সুণিত্ৰানাতি যস্স মিগরঞ্ঞো সীহনাদং সুত্ৰা বহুজ্জনা বহুসত্তা ৰিক্খম্ভন্তি ৰিসেসেন খম্ভন্তি ভাযন্তি.
৬১৫. সুফুল্লং পদুমং গয্হাতি ভগৰতি পসাদেন সুপুপ্ফিতপদুমপুপ্ফং ডংসিত্ৰা. নরাসভং নরানং আসভং উত্তমং সেট্ঠং সম্বুদ্ধং উপগচ্ছিং, সমীপং অগমিন্তি অত্থো. ৰুট্ঠিতস্স সমাধিম্হাতি নিরোধসমাপত্তিতো ৰুট্ঠিতস্স বুদ্ধস্স তং পুপ্ফং অভিরোপযিং পূজেসিন্তি অত্থো.
৬১৬. চতুদ্দিসং নমস্সিত্ৰাতি চতূসু দিসাসু নমস্সিত্ৰা সকং চিত্তং অত্তনো চিত্তং পসাদেত্ৰা আদরেন পতিট্ঠপেত্ৰা সীহনাদং অভীতনাদং অনদিং ঘোসেসিন্তি অত্থো.
৬১৭. ততো ¶ বুদ্ধেন দিন্নব্যাকরণং পকাসেন্তো পদুমুত্তরোতিআদিমাহ. তং উত্তানত্থমেৰ.
৬১৮. ৰদতং সেট্ঠোতি ‘‘মযং বুদ্ধা, মযং বুদ্ধা’’তি ৰদন্তানং অঞ্ঞতিত্থিযানং সেট্ঠো উত্তমো বুদ্ধো আগতোতি সম্বন্ধো. তস্স আগতস্স ভগৰতো তং ধম্মং সোস্সাম সুণিস্সামাতি অত্থো.
৬১৯. তেসং ¶ হাসপরেতানন্তি হাসেহি সোমনস্সেহি পরেতানং অভিভূতানং সমন্নাগতানং তেসং দেৰমনুস্সানং. লোকনাযকোতি লোকস্স নাযকো সগ্গমোক্খসম্পাপকো মম সদ্দং ময্হং সীহনাদং পকিত্তেসি পকাসেসি কথেসি, দীঘদস্সী অনাগতকালদস্সী মহামুনি মুনীনমন্তরে মহন্তো মুনি. সেসগাথা সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.
৬২২. নামেন পদুমো নাম চক্কৰত্তী হুত্ৰা চতুসট্ঠিযা জাতিযা ইস্সরিযং ইস্সরভাৰং রজ্জং কারযিস্সতীতি অত্থো.
৬২৩. কপ্পসতসহস্সম্হীতি সাম্যত্থে ভুম্মৰচনং, কপ্পসতসহস্সানং পরিযোসানেতি অত্থো.
৬২৪. পকাসিতে পাৰচনেতি তেন গোতমেন ভগৰতা পিটকত্তযে পকাসিতে দেসিতেতি অত্থো. ব্রহ্মবন্ধু ভৰিস্সতীতি তদা গোতমস্স ভগৰতো কালে অযং সীহো মিগরাজা ব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তিস্সতীতি অত্থো. ব্রহ্মঞ্ঞা অভিনিক্খম্মাতি ব্রাহ্মণকুলতো নিক্খমিত্ৰা তস্স ভগৰতো সাসনে পব্বজিস্সতীতি সম্বন্ধো.
৬২৫. পধানপহিতত্তোতি ৰীরিযকরণত্থং পেসিতচিত্তো. উপধিসঙ্খাতানং ¶ কিলেসানং অভাৰেন নিরুপধি. কিলেসদরথানং অভাৰেন উপসন্তো. সব্বাসৰে সকলাসৰে পরিঞ্ঞায পহায অনাসৰো নিক্কিলেসো নিব্বাযিস্সতি খন্ধপরিনিব্বানেন নিব্বুতো ভৰিস্সতীতি অত্থো.
৬২৬. ৰিজনে পন্তসেয্যম্হীতি জনসম্বাধরহিতে দূরারঞ্ঞসেনাসনেতি অত্থো. ৰাল়মিগসমাকুলেতি কাল়সীহাদীহি চণ্ডমিগসঙ্গেহি আকুলে সংকিণ্ণেতি অত্থো. সেসং ৰুত্তত্থমেৰাতি.
পিণ্ডোলভারদ্ৰাজত্থেরঅপদানৰণ্ণনা সমত্তা.
৩-৯. খদিরৰনিযত্থেরঅপদানৰণ্ণনা
গঙ্গা ¶ ¶ ভাগীরথী নামাতিআদিকং আযস্মতো খদিরৰনিযত্থেরস্স অপদানং. অযম্পি পুরিমবুদ্ধেসু কতাধিকারো তত্থ তত্থ ভৰে ৰিৰট্টূপনিস্সযানি পুঞ্ঞানি উপচিনন্তো পদুমুত্তরস্স ভগৰতো কালে হংসৰতীনগরে তিত্থনাৰিককুলে নিব্বত্তিত্ৰা মহাগঙ্গায পযাগতিত্থে তিত্থনাৰায কম্মং করোন্তো একদিৰসং সসাৰকসঙ্ঘং ভগৰন্তং গঙ্গাতীরং উপগতং দিস্ৰা পসন্নমানসো নাৰাসঙ্ঘাটং যোজেত্ৰা মহন্তেন পূজাসক্কারেন পরতীরং পাপেত্ৰা অঞ্ঞতরং ভিক্খুং সত্থারা আরঞ্ঞকানং ভিক্খূনং অগ্গট্ঠানে ঠপিযমানং দিস্ৰা তং ঠানন্তরং পত্থেত্ৰা ভগৰতো ভিক্খুসঙ্ঘস্স চ মহাদানং পৰত্তেত্ৰা পণিধানং অকাসি. ভগৰা তস্স পত্থনায অৰঞ্ঝভাৰং ব্যাকাসি.
সো ততো পট্ঠায পুঞ্ঞানি উপচিনন্তো দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো উভযসম্পত্তিযো অনুভৰিত্ৰা ইমস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে মগধরট্ঠে নালকগামে রূপসারিযা নাম ব্রাহ্মণিযা কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তি. তং ৰযপ্পত্তং মাতাপিতরো ঘরবন্ধনেন বন্ধিতুকামা হুত্ৰা তস্স আরোচেসুং. সো সারিপুত্তত্থেরস্স পব্বজিতভাৰং সুত্ৰা ‘‘ময্হং জেট্ঠভাতা অয্যো উপতিস্সো ইমং ৰিভৰং ছড্ডেত্ৰা পব্বজিতো, তেন ৰন্তং খেল়পিণ্ডং কথাহং অনুভৰিস্সামী’’তি জাতসংৰেগো পাসং অনুপগচ্ছমানমিগো ৰিয ঞাতকে ৰঞ্চেত্ৰা হেতুসম্পত্তিযা চোদিযমানো ভিক্খূনং সন্তিকং গন্ত্ৰা ধম্মসেনাপতিনো কনিট্ঠভাৰং নিৰেদেত্ৰা অত্তনো পব্বজ্জায ছন্দং আরোচেসি. ভিক্খূ তং পব্বাজেত্ৰা পরিপুণ্ণৰীসতিৰস্সং উপসম্পাদেত্ৰা কম্মট্ঠানে নিযোজেসুং. সো কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা খদিরৰনং পৰিসিত্ৰা ৰিস্সমন্তো ঘটেন্তো ৰাযমন্তো ঞাণস্স পরিপাকং গতত্তা নচিরস্সেৰ ছল়ভিঞ্ঞো অরহা অহোসি. সো অরহা হুত্ৰা সত্থারং ধম্মসেনাপতিঞ্চ ৰন্দিতুং সেনাসনং সংসামেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন সাৰত্থিং পত্ৰা জেতৰনং পৰিসিত্ৰা সত্থারং ধম্মসেনাপতিঞ্চ ৰন্দিত্ৰা কতিপাহং জেতৰনে ৰিহাসি. অথ নং সত্থা অরিযগণমজ্ঝে ¶ নিসিন্নো আরঞ্ঞকানং ভিক্খূনং অগ্গট্ঠানে ঠপেসি – ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং আরঞ্ঞকানং যদিদং রেৰতো’’তি (অ. নি. ১.১৯৮, ২০৩).
৬২৮. এৰং ¶ এতদগ্গট্ঠানং পত্ৰা অত্তনো পুব্বকম্মং সরিত্ৰা পীতিসোমনস্সৰসেন পুব্বচরিতাপদানং পকাসেন্তো গঙ্গা ভাগীরথীতিআদিমাহ. তত্থ গঙ্গাতি গাযমানা ঘোসং কুরুমানা গচ্ছতীতি গঙ্গা. অথ ৰা গো ৰুচ্চতি পথৰী, তস্মিং গতা পৰত্তাতি গঙ্গা. অনোতত্তদহং ¶ তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা গতট্ঠানে আৰট্টগঙ্গাতি চ পব্বতমত্থকেন গতট্ঠানে বহলগঙ্গাতি চ তিরচ্ছানপব্বতং ৰিজ্ঝিত্ৰা গতট্ঠানে উমঙ্গগঙ্গাতি চ ততো বহলপব্বতং পহরিত্ৰা পঞ্চযোজনং আকাসেন গতট্ঠানে আকাসগঙ্গাতি চ তস্সা পতিতট্ঠানং ভিন্দিত্ৰা জাতং পঞ্চ যোজনং পোক্খরণীকূলং ভিন্দিত্ৰা তত্থ পন পঞ্চঙ্গুলি ৰিয পঞ্চ ধারা হুত্ৰা গঙ্গা যমুনা সরভূ মহী অচিরৰতীতি পঞ্চ নামা হুত্ৰা জম্বুদীপং পঞ্চ ভাগং পঞ্চ কোট্ঠাসং কত্ৰা পঞ্চ ভাগে পঞ্চ কোট্ঠাসে ইতা গতা পৰত্তাতি ভাগীরথী. গঙ্গা চ সা ভাগীরথী চেতি গঙ্গাভাগীরথী. ‘‘ভাগীরথী গঙ্গা’’তি ৰত্তব্বে গাথাবন্ধসুখত্থং পুব্বচরিযৰসেন ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. হিমৰন্তা পভাৰিতাতি সত্তে হিংসতি সীতেন হনতি মথেতি আলোল়েতীতি হিমো, হিমো অস্স অত্থীতি হিমৰা, ততো হিমৰন্ততো পট্ঠায পভাৰিতা পৰত্তা সন্দমানাতি হিমৰন্তপভাৰিতা. কুতিত্থে নাৰিকো আসিন্তি তস্সা গঙ্গায চণ্ডসোতসমাপন্নে ৰিসমতিত্থে কেৰট্টকুলে উপ্পন্নো নাৰিকো আসিং অহোসিন্তি অত্থো. ওরিমে চ তরিং অহন্তি সম্পত্তসম্পত্তমনুস্সে পারিমা তীরা ওরিমং তীরং অহং তরিং তারেসিন্তি অত্থো.
৬২৯. পদুমুত্তরো নাযকোতি দ্ৰিপদানং উত্তমো সত্তে নিব্বানং নাযকো পাপনকো পদুমুত্তরবুদ্ধো মম পুঞ্ঞসম্পত্তিং নিপ্ফাদেন্তো. ৰসীসতসহস্সেহি খীণাসৰসতসহস্সেহি গঙ্গাসোতং তরিতুং তিত্থং পত্তোতি সম্বন্ধো.
৬৩০. বহূ নাৰা সমানেত্ৰাতি সম্পত্তং তং সম্মাসম্বুদ্ধং দিস্ৰা ৰড্ঢকীহি সুট্ঠু সঙ্খতং কতং নিপ্ফাদিতং বহূ নাৰাযো সমানেত্ৰা দ্ৰে দ্ৰে নাৰাযো একতো কত্ৰা তস্সা নাৰায উপরি মণ্ডপছদনং কত্ৰা নরাসভং পদুমুত্তরসম্বুদ্ধং পটিমানিং পূজেসিন্তি অত্থো.
৬৩১. আগন্ত্ৰান ¶ চ সম্বুদ্ধোতি এৰং সঙ্ঘটিতায নাৰায তত্থ আগন্ত্ৰান ¶ তঞ্চ নাৰকং নাৰমুত্তমং আরুহীতি সম্বন্ধো. ৰারিমজ্ঝে ঠিতো সত্থাতি নাৰমারূল়্হো সত্থা গঙ্গাজলমজ্ঝে ঠিতো সমানো ইমা সোমনস্সপটিসংযুত্তগাথা অভাসথ কথেসীতি সম্বন্ধো.
৬৩২. যো সো তারেসি সম্বুদ্ধন্তি যো সো নাৰিকো গঙ্গাসোতায সম্বুদ্ধং অতারেসি. সঙ্ঘঞ্চাপি অনাসৰন্তি ন কেৰলমেৰ সম্বুদ্ধং তারেসি, অনাসৰং নিক্কিলেসং সঙ্ঘঞ্চাপি তারেসীতি অত্থো. তেন চিত্তপসাদেনাতি তেন নাৰাপাজনকালে উপ্পন্নেন সোমনস্সসহগতচিত্তপসাদেন দেৰলোকে ছসু কামসগ্গেসু রমিস্সতি দিব্বসম্পত্তিং অনুভৰিস্সতীতি অত্থো.
৬৩৩. নিব্বত্তিস্সতি ¶ তে ব্যম্হন্তি দেৰলোকে উপ্পন্নস্স তে তুয্হং ব্যম্হং ৰিমানং সুকতং সুট্ঠু নিব্বত্তং নাৰসণ্ঠিতং নাৰাসণ্ঠানং নিব্বত্তিস্সতি পাতুভৰিস্সতীতি অত্থো. আকাসে পুপ্ফছদনন্তি নাৰায উপরিমণ্ডপকতকম্মস্স নিস্সন্দেন সব্বদা গতগতট্ঠানে আকাসে পুপ্ফছদনং ধারযিস্সতীতি সম্বন্ধো.
৬৩৪. অট্ঠপঞ্ঞাসকপ্পম্হীতি ইতো পুঞ্ঞকরণকালতো পট্ঠায অট্ঠপণ্ণাসকপ্পং অতিক্কমিত্ৰা নামেন তারকো নাম চক্কৰত্তী খত্তিযো চাতুরন্তো চতূসু দীপেসু ইস্সরো ৰিজিতাৰী জিতৰন্তো ভৰিস্সতীতি সম্বন্ধো. সেসগাথা উত্তানত্থাৰ.
৬৩৭. রেৰতো নাম নামেনাতি রেৰতীনক্খত্তেন জাতত্তা ‘‘রেৰতো’’তি লদ্ধনামো ব্রহ্মবন্ধু ব্রাহ্মণপুত্তভূতো ভৰিস্সতি ব্রাহ্মণকুলে উপ্পজ্জিস্সতীতি অত্থো.
৬৩৯. নিব্বাযিস্সতিনাসৰোতি নিক্কিলেসো খন্ধপরিনিব্বানেন নিব্বাযিস্সতি.
৬৪০. ৰীরিযং মে ধুরধোরয্হন্তি এৰং পদুমুত্তরেন ভগৰতা ব্যাকতো অহং কমেন পারমিতাকোটিং পত্ৰা মে ময্হং ৰীরিযং অসিথিলৰীরিযং ধুরধোরয্হং ধুরৰাহং ধুরাধারং যোগেহি খেমস্স নিব্ভযস্স নিব্বানস্স অধিৰাহনং ¶ আৰহনং অহোসীতি অত্থো. ধারেমি অন্তিমং দেহন্তি ইদানাহং সম্মাসম্বুদ্ধসাসনে পরিযোসানসরীরং ধারেমীতি সম্বন্ধো.
সো অপরভাগে অত্তনো জাতগামং গন্ত্ৰা ‘‘চালা, উপচালা, সীসূপচালা’’তি তিস্সন্নং ভগিনীনং পুত্তে ‘‘চালা, উপচালা, সীসূপচালা’’তি তযো ভাগিনেয্যে আনেত্ৰা পব্বাজেত্ৰা কম্মট্ঠানে নিযোজেসি. তে কম্মট্ঠানং অনুযুত্তা ৰিহরিংসু.
তস্মিঞ্চ সমযে থেরস্স কোচিদেৰ আবাধো উপ্পন্নো, তং সুত্ৰা সারিপুত্তত্থেরো – ‘‘রেৰতস্স গিলানপুচ্ছনং ¶ অধিগমপুচ্ছনঞ্চ করিস্সামী’’তি উপগঞ্ছি. রেৰতত্থেরো ধম্মসেনাপতিং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং দিস্ৰা তেসং সামণেরানং সতুপ্পাদৰসেন ওৰদিযমানো চালেতিগাথং অভাসিত্থ. তত্থ চালে উপচালে সীসূপচালেতি তেসং আলপনং. চালা, উপচালা, সীসূপচালাতি হি ইত্থিলিঙ্গৰসেন লদ্ধনামা তযো দারকা পব্বজিতাপি তথা ৰোহরিয্যন্তি. ‘‘চালী, উপচালী, সীসূপচালীতি তেসং নামানী’’তি চ ৰদন্তি. যদত্থং ‘‘চালে’’তিআদিনা আমন্তনং কতং, তং দস্সেন্তো ‘‘পতিস্সতা নু খো ৰিহরথা’’তি ৰত্ৰা তত্থ কারণং আহ – ‘‘আগতো ৰো ৰালং ৰিয ৰেধী’’তি. পতিস্সতাতি পতিস্সতিকা ¶ . খোতি অৰধারণে. আগতোতি আগঞ্ছি. ৰোতি তুম্হাকং. ৰালং ৰিয ৰেধীতি ৰালৰেধি ৰিয. অযঞ্হেত্থ সঙ্খেপত্থো – তিক্খজৰননিব্বেধিকপঞ্ঞতায ৰালৰেধিরূপো সত্থুকপ্পো তুম্হাকং মাতুলত্থেরো আগতো, তস্মা সমণসঞ্ঞং উপট্ঠপেত্ৰা সতিসম্পজঞ্ঞযুত্তা এৰ হুত্ৰা ৰিহরথ, যথাধিগতে ৰিহারে অপ্পমত্তা ভৰথাতি.
তং সুত্ৰা তে সামণেরা ধম্মসেনাপতিস্স পচ্চুগ্গমনাদিৰত্তং কত্ৰা উভিন্নং মাতুলত্থেরানং পটিসন্থারৰেলাযং নাতিদূরে সমাধিং সমাপজ্জিত্ৰা নিসীদিংসু. ধম্মসেনাপতি রেৰতত্থেরেন সদ্ধিং পটিসন্থারং কত্ৰা উট্ঠাযাসনা তে সামণেরে উপসঙ্কমি. তে তথা কালপরিচ্ছেদস্স কতত্তা থেরে উপসঙ্কমন্তে উট্ঠহিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা অট্ঠংসু. থেরো – ‘‘কতরকতরৰিহারেন ৰিহরথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা তেহি ‘‘ইমায ইমাযা’’তি ৰুত্তে দারকেপি এৰং ৰিনেন্তো – ‘‘ময্হং ভাতিকো সচ্চৰাদী ৰত ¶ ধম্মস্স অনুধম্মচারি’’ন্তি থেরং পসংসন্তো পক্কামি. সেসমেত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.
খদিরৰনিযত্থেরঅপদানৰণ্ণনা সমত্তা.
৩-১০. আনন্দত্থেরঅপদানৰণ্ণনা
আরামদ্ৰারা নিক্খম্মাতিআদিকং আযস্মতো আনন্দত্থেরস্স অপদানং. অযম্পি পুরিমবুদ্ধেসু কতাধিকারো তত্থ তত্থ ভৰে ৰিৰট্টূপনিস্সযানি পুঞ্ঞানি উপচিনন্তো পদুমুত্তরস্স ভগৰতো কালে হংসৰতীনগরে সত্থু ৰেমাতিকভাতা হুত্ৰা নিব্বত্তি. সুমনোতিস্স নামং অহোসি. পিতা পনস্স নন্দরাজা নাম. সো অত্তনো পুত্তস্স সুমনকুমারস্স ৰযপ্পত্তস্স হংসৰতীনগরতো ৰীসযোজনসতে ঠানে ভোগনগরং অদাসি. সো কদাচি ¶ কদাচি আগন্ত্ৰা সত্থারঞ্চ পিতরঞ্চ পস্সতি. তদা রাজা সত্থারঞ্চ সতসহস্সপরিমাণং ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ সযমেৰ সক্কচ্চং উপট্ঠহি, অঞ্ঞেসং উপট্ঠাতুং ন দেতি.
তেন সমযেন পচ্চন্তো কুপিতো অহোসি. কুমারো তস্স কুপিতভাৰং রঞ্ঞো অনারোচেত্ৰা সযমেৰ তং ৰূপসমেসি. তং সুত্ৰা রাজা তুট্ঠমানসো ‘‘ৰরং তে তাৰ দম্মি, গণ্হাহী’’তি আহ. কুমারো ‘‘সত্থারং ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ তেমাসং উপট্ঠহন্তো জীৰিতং অৰঞ্ঝং কাতুং ইচ্ছামী’’তি আহ. ‘‘এতং ন সক্কা, অঞ্ঞং ৰদেহী’’তি. ‘‘দেৰ, খত্তিযানং দ্ৰে কথা নাম নত্থি, এতং মে দেহি, ন ময্হং অঞ্ঞেনত্থো, সচে সত্থা অনুজানাতি, দিন্নমেৰা’’তি. সো ¶ ‘‘সত্থু চিত্তং জানিস্সামী’’তি ৰিহারং গতো. তেন চ সমযেন ভগৰা গন্ধকুটিং পৰিট্ঠো হোতি. সো ভিক্খূ উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘অহং, ভন্তে, ভগৰন্তং দস্সনায আগতো, দস্সেথ ম’’ন্তি. ভিক্খূ ‘‘সুমনো নাম থেরো সত্থু উপট্ঠাকো, তস্স সন্তিকং গচ্ছাহী’’তি আহংসু. সো থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘সত্থারং, ভন্তে, দস্সেথা’’তি আহ. অথ থেরো তস্স পস্সন্তস্সেৰ পথৰিযং নিমুজ্জিত্ৰা ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘রাজপুত্তো, ভন্তে, তুম্হাকং দস্সনায আগতো’’তি আহ. ‘‘তেন হি ভিক্খু বহি আসনং ¶ পঞ্ঞপেহী’’তি. থেরো পুনপি বুদ্ধাসনং গহেত্ৰা অন্তোগন্ধকুটিযং নিমুজ্জিত্ৰা তস্স পস্সন্তস্স বহিপরিৰেণে পাতুভৰিত্ৰা গন্ধকুটিপরিৰেণে আসনং পঞ্ঞাপেসি. কুমারো তং দিস্ৰা ‘‘মহন্তো ৰতাযং ভিক্খূ’’তি চিত্তং উপ্পাদেসি.
ভগৰাপি গন্ধকুটিতো নিক্খমিত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদি. রাজপুত্তো সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পটিসন্থারং কত্ৰা ‘‘অযং, ভন্তে, থেরো তুম্হাকং সাসনে ৰল্লভো মঞ্ঞে’’তি? ‘‘আম, কুমার, ৰল্লভো’’তি. ‘‘কিং কত্ৰা, ভন্তে, এস ৰল্লভো’’তি? ‘‘দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা’’তি. ‘‘ভগৰা, অহম্পি অযং থেরো ৰিয অনাগতে বুদ্ধসাসনে ৰল্লভো হোতুকামো’’তি সো বুদ্ধপ্পমুখস্স সঙ্ঘস্স সত্তাহং খন্ধাৰারে ভত্তং দত্ৰা সত্তমে দিৰসে, ‘‘ভন্তে, মযা পিতু সন্তিকা তুম্হাকং তেমাসং পটিজগ্গনৰরো লদ্ধো, তেমাসং মে ৰস্সাৰাসং অধিৰাসেথা’’তি ৰত্ৰা সত্থু অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা সপরিৰারং ভগৰন্তং গহেত্ৰা যোজনে যোজনে সত্থু ভিক্খুসঙ্ঘস্স চ ৰসনানুচ্ছৰিকে ৰিহারে কারেত্ৰা তত্থ তত্থ ৰসাপেন্তো অত্তনো ৰসনট্ঠানসমীপে সতসহস্সেন কীতে সোভননামকে উয্যানে সতসহস্সেন কারিতং ৰিহারং পৰেসাপেত্ৰা –
‘‘সতসহস্সেন মে কীতং, সতসহস্সেন কারিতং;
সোভনং নাম উয্যানং, পটিগ্গণ্হ মহামুনী’’তি. –
উদকং ¶ পাতেসি. সো ৰস্সূপনাযিকদিৰসে সত্থু মহাদানং পৰত্তেত্ৰা ‘‘ইমিনা নীহারেন দানং দদেয্যাথা’’তি পুত্তদারে অমচ্চে চ দানে কিচ্চকরণে চ নিযোজেত্ৰা সযং সুমনত্থেরস্স ৰসনট্ঠানসমীপেযেৰ ৰসন্তো এৰং অত্তনো ৰসনট্ঠানে সত্থারং তেমাসং উপট্ঠহি. উপকট্ঠায পন পৰারণায গামং পৰিসিত্ৰা সত্তাহং মহাদানং পৰত্তেত্ৰা সত্তমে দিৰসে সত্থু ভিক্খুসঙ্ঘস্স চ পাদমূলে তিচীৰরে ঠপেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘ভন্তে, যদেতং মযা খন্ধাৰারতো পট্ঠায পুঞ্ঞং কতং, ন তং সক্কসম্পত্তিআদীনং অত্থায কতং, অথ খো অহম্পি সুমনত্থেরো ৰিয অনাগতে একস্স ¶ বুদ্ধস্স উপট্ঠাকো ৰল্লভো ভৰেয্য’’ন্তি পত্থনং অকাসি. সত্থা তস্স অনন্তরাযতং দিস্ৰা ব্যাকরিত্ৰা পক্কামি.
সো ¶ তস্মিং বুদ্ধুপ্পাদে ৰস্সসতসহস্সং পুঞ্ঞানি কত্ৰা ততো পরম্পি তত্থ তত্থ ভৰে উল়ারানি পুঞ্ঞকম্মানি উপচিনিত্ৰা দেৰমনুস্সেসু সংসরন্তো কস্সপভগৰতো কালে কুলগেহে নিব্বত্তো ৰিঞ্ঞুতং পত্ৰা একস্স থেরস্স পিণ্ডায চরতো পত্তগ্গহণত্থং উত্তরসাটকং কত্ৰা পূজং অকাসি. পুন সগ্গে নিব্বত্তিত্ৰা ততো চুতো বারাণসিরাজা হুত্ৰা অট্ঠ পচ্চেকবুদ্ধে দিস্ৰা তে ভোজেত্ৰা অত্তনো মঙ্গলুয্যানে অট্ঠ পণ্ণসালাযো কারেত্ৰা তেসং নিসীদনত্থায অট্ঠ সব্বরতনমযপীঠে চেৰ মণিআধারকে চ পটিযাদেত্ৰা দসৰস্সসহস্সানি উপট্ঠানং অকাসি, এতানি পাকটানি.
কপ্পসতসহস্সং পন তত্থ তত্থ ভৰে পুঞ্ঞানি উপচিনন্তো অম্হাকং বোধিসত্তেন সদ্ধিং তুসিতপুরে নিব্বত্তিত্ৰা ততো চুতো অমিতোদনসক্কস্স গেহে নিব্বত্তিত্ৰা সব্বে ঞাতকে আনন্দিতে করোন্তো জাতোতি আনন্দোত্ৰেৰ নামং লভি. সো অনুক্কমেন ৰযপ্পত্তো কতাভিনিক্খমনে সম্মাসম্বোধিং পত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কে পঠমং কপিলৰত্থুং গন্ত্ৰা ততো নিক্খমন্তে ভগৰতি তস্স পরিৰারত্থং পব্বজিতুং নিক্খমন্তেহি ভদ্দিযাদীহি সদ্ধিং নিক্খমিত্ৰা ভগৰতো সন্তিকে পব্বজিত্ৰা আযস্মতো পুণ্ণস্স মন্তাণিপুত্তস্স সন্তিকে ধম্মকথং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি.
তেন চ সমযেন ভগৰতো পঠমবোধিযং ৰীসতিৰস্সানি অনিবদ্ধা উপট্ঠাকা অহেসুং. একদা নাগসমালো পত্তচীৰরং গহেত্ৰা ৰিচরতি, একদা নাগিতো, একদা উপৰানো, একদা সুনক্খত্তো, একদা চুন্দো সমণুদ্দেসো, একদা সাগতো, একদা মেঘিযো, তে যেভুয্যেন সত্থু চিত্তং নারাধযিংসু. অথেকদিৰসং ভগৰা গন্ধকুটিপরিৰেণে পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে ¶ ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো নিসিন্নো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘অহং, ভিক্খৰে, ইদানি মহল্লকো একচ্চে ভিক্খূ ‘ইমিনা মগ্গেন গচ্ছামী’তি ৰুত্তে অঞ্ঞেন মগ্গেন গচ্ছন্তি, একচ্চে ময্হং পত্তচীৰরং ভূমিযং নিক্খিপন্তি, ময্হং নিবদ্ধুপট্ঠাকং একং ভিক্খুং ৰিজানথা’’তি. তং সুত্ৰা ভিক্খূনং ধম্মসংৰেগো উদপাদি. অথাযস্মা সারিপুত্তো উট্ঠায ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা ‘‘অহং, ভন্তে, তুম্হে উপট্ঠহিস্সামী’’তি আহ. তং ভগৰা পটিক্খিপি. এতেনুপাযেন মহামোগ্গল্লানং আদিং কত্ৰা সব্বে মহাসাৰকা ‘‘অহং উপট্ঠহিস্সামি ¶ , অহং উপট্ঠহিস্সামী’’তি উট্ঠহিংসু ঠপেত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং. তেপি ভগৰা পটিক্খিপি.
আনন্দো ¶ পন তুণ্হীযেৰ নিসীদি. অথ নং ভিক্খূ আহংসু – ‘‘আৰুসো, ত্ৰম্পি সত্থু উপট্ঠাকট্ঠানং যাচাহী’’তি. ‘‘যাচিত্ৰা লদ্ধুপট্ঠানং নাম কীদিসং হোতি? সচে রুচ্চতি, সত্থা সযমেৰ ৰক্খতী’’তি. অথ ভগৰা – ‘‘ন, ভিক্খৰে, আনন্দো অঞ্ঞেহি উস্সাহেতব্বো, সযমেৰ জানিত্ৰা মং উপট্ঠহিস্সতী’’তি আহ. ততো ভিক্খূ ‘‘উট্ঠেহি, আৰুসো আনন্দ, সত্থারং উপট্ঠাকট্ঠানং যাচাহী’’তি আহংসু. থেরো উট্ঠহিত্ৰা ‘‘সচে মে, ভন্তে, ভগৰা অত্তনা লদ্ধং পণীতং চীৰরং ন দস্সতি, পণীতং পিণ্ডপাতং ন দস্সতি, একগন্ধকুটিযং ৰসিতুং ন দস্সতি, নিমন্তনং গহেত্ৰা ন গমিস্সতি, এৰাহং ভগৰন্তং উপট্ঠহিস্সামী’’তি আহ. ‘‘এত্তকে গুণে লভতো সত্থু উপট্ঠানং কো ভারো’’তি উপৰাদমোচনত্থং ইমে চত্তারো পটিক্খেপা, ‘‘সচে, ভন্তে, ভগৰা মযা গহিতং নিমন্তনং গমিস্সতি, সচাহং দেসন্তরতো আগতাগতে তাৰদেৰ দস্সেতুং লভামি, যদা মে কঙ্খা উপ্পজ্জতি, তাৰদেৰ ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছিতুং লভামি, সচে ভগৰা পরম্মুখা দেসিতং ধম্মং পুন ময্হং ব্যাকরিস্সসি, এৰাহং ভগৰন্তং উপট্ঠহিস্সামি’’. ‘‘এত্তকম্পি সত্থু সন্তিকে অনুগ্গহং ন লভতী’’তি উপৰাদমোচনত্থঞ্চেৰ ধম্মভণ্ডাগারিকভাৰপরিপূরণত্থঞ্চ ইমা চতস্সো যাচনাতি ইমে অট্ঠ ৰরে গহেত্ৰা নিবদ্ধুপট্ঠাকো অহোসি. তস্সেৰ ঠানন্তরস্স অত্থায কপ্পসতসহস্সং পূরিতানং পারমীনং ফলং পাপুণি.
সো উপট্ঠাকট্ঠানং লদ্ধদিৰসতো পট্ঠায দসবলং দুৰিধেন উদকেন তিৰিধেন দন্তকট্ঠেন হত্থপাদপরিকম্মেন পিট্ঠিপরিকম্মেন গন্ধকুটিপরিৰেণসম্মজ্জনেনাতি এৰমাদীহি কিচ্চেহি উপট্ঠহন্তো – ‘‘ইমায নাম ৰেলায সত্থু ইদং নাম লদ্ধুং ৰট্টতি, ইদং নাম কাতুং ৰট্টতী’’তি দিৰসভাগং সন্তিকাৰচরো হুত্ৰা রত্তিভাগে মহন্তং দণ্ডদীপিকং গহেত্ৰা গন্ধকুটিপরিৰেণং নৰৰারে অনুপরিযাযতি ¶ সত্থরি পক্কোসন্তে পটিৰচনদানায, থিনমিদ্ধৰিনোদনত্থং. অথ নং সত্থা জেতৰনে অরিযগণমজ্ঝে নিসিন্নো অনেকপরিযাযেন পসংসিত্ৰা বহুস্সুতানং সতিমন্তানং গতিমন্তানং ধিতিমন্তানং উপট্ঠাকানঞ্চ ভিক্খূনং অগ্গট্ঠানে ঠপেসি.
এৰং ¶ সত্থারা পঞ্চসু ঠানেসু এতদগ্গে ঠপিতো চতূহি অচ্ছরিযব্ভূতধম্মেহি সমন্নাগতো সত্থু ধম্মকোসারক্খো অযং মহাথেরো সেখোৰ সমানো সত্থরি পরিনিব্বুতে হেট্ঠা ৰুত্তনযেন ভিক্খূহি সমুত্তেজিতো দেৰতায চ সংৰেজিতো ‘‘স্ৰেযেৰ চ দানি ধম্মসঙ্গীতি কাতব্বা, ন খো পন মেতং পতিরূপং, য্ৰাযং সেখো সকরণীযো অসেখেহি থেরেহি সদ্ধিং ধম্মং গাযিতুং সন্নিপাতং গন্তু’’ন্তি সঞ্জাতুস্সাহো ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা বহুদেৰ রত্তিং ৰিপস্সনায কম্মং করোন্তো চঙ্কমে ৰীরিযসমতং অলভিত্ৰা ততো ৰিহারং পৰিসিত্ৰা সযনে নিসীদিত্ৰা সযিতুকামো ¶ কাযং আৰট্টেসি. অপত্তঞ্চ সীসং বিম্বোহনং, পাদা চ ভূমিতো মুত্তমত্তা, একস্মিং অন্তরে অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চি, ছল়ভিঞ্ঞো অহোসি.
৬৪৪. এৰং ছল়ভিঞ্ঞাদিগুণপটিমণ্ডিতো উপট্ঠাকাদিগুণেহি এতদগ্গট্ঠানং পত্তো অত্তনো পুব্বকম্মং সরিত্ৰা সোমনস্সৰসেন পুব্বচরিতাপদানং দস্সেন্তো আরামদ্ৰারা নিক্খম্মাতিআদিমাহ. তত্থ আরামদ্ৰারাতি সব্বসত্তানং ধম্মদেসনত্থায ৰিহারদ্ৰারতো নিক্খমিত্ৰা বহিদ্ৰারসমীপে কতমণ্ডপমজ্ঝে সুপঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসিন্নো পদুমুত্তরো নাম মহামুনি সম্মাসম্বুদ্ধো. ৰস্সন্তো অমতং ৰুট্ঠিন্তি ধম্মদেসনামহাঅমতধারাহি ধম্মৰস্সং ৰস্সন্তো. নিব্বাপেসি মহাজনন্তি মহাজনস্স চিত্তসন্তানগতকিলেসগ্গিং নিব্বাপেসি ৰূপসমেসি, মহাজনং নিব্বানামতপানেন সন্তিং সীতিভাৰং পাপেসীতি অত্থো.
৬৪৫. সতসহস্সং তে ধীরাতি পরিৰারসম্পত্তিং দস্সেন্তো আহ. ছহি অভিঞ্ঞাহি ইদ্ধিৰিধাদিঞাণকোট্ঠাসেহি সমন্নাগতা অনেকসতসহস্সচক্কৰাল়েসু খণেন গন্তুং সমত্থাহি ইদ্ধীহি সমন্নাগতত্তা মহিদ্ধিকাতে ধীরা সতসহস্সখীণাসৰা ছাযাৰ অনপাযিনীতি কত্থচি অনপগতা ছাযা ইৰ তং সম্বুদ্ধং পদুমুত্তরং ভগৰন্তং পরিৰারেন্তি পরিৰারেত্ৰা ধম্মং সুণন্তীতি অত্থো.
৬৪৬. হত্থিক্খন্ধগতো আসিন্তি তদা ভগৰতো ধম্মদেসনাসমযে অহং হত্থিপিট্ঠে নিসিন্নো আসিং অহোসিন্তি অত্থো. সেতচ্ছত্তং ¶ ৰরুত্তমন্তি পত্থেতব্বং উত্তমং সেতচ্ছত্তং মম মত্থকে ধারযন্তো হত্থিপিট্ঠে ¶ নিসিন্নোতি সম্বন্ধো. সুচারুরূপং দিস্ৰানাতি সুন্দরং চারুং মনোহররূপৰন্তং ধম্মং দেসিযমানং সম্বুদ্ধং দিস্ৰা মে ময্হং ৰিত্তি সন্তুট্ঠি সোমনস্সং উদপজ্জথ উপ্পজ্জতীতি অত্থো.
৬৪৭. ওরুয্হ হত্থিক্খন্ধম্হাতি তং ভগৰন্তং নিসিন্নং দিস্ৰা হত্থিপিট্ঠিতো ওরুয্হ ওরোহিত্ৰা নরাসভং নরৰসভং উপগচ্ছিং সমীপং গতোতি অত্থো. রতনমযছত্তং মেতি রতনভূসিতং মে ময্হং ছত্তং বুদ্ধসেট্ঠস্স মত্থকে ধারযিন্তি সম্বন্ধো.
৬৪৮. মম সঙ্কপ্পমঞ্ঞাযাতি ময্হং পসাদেন উপ্পন্নং সঙ্কপ্পং ঞত্ৰা ইসীনং অন্তরে মহন্তভূতো সো পদুমুত্তরো ভগৰা. তং কথং ঠপযিত্ৰানাতি তং অত্তনা দেসিযমানং ধম্মকথং ঠপেত্ৰা মম ব্যাকরণত্থায ইমা গাথা অভাসথ কথেসীতি অত্থো.
৬৪৯. কথন্তি ¶ চে? যো সোতিআদিমাহ. সোণ্ণালঙ্কারভূসিতং ছত্তং যো সো রাজকুমারো মে মত্থকে ধারেসীতি সম্বন্ধো. তমহং কিত্তযিস্সামীতি তং রাজকুমারং অহং কিত্তযিস্সামি পাকটং করিস্সামি. সুণোথ মম ভাসতোতি ভাসন্তস্স মম ৰচনং সুণোথ ওহিতসোতা মনসি করোথাতি অত্থো.
৬৫০. ইতো গন্ত্ৰা অযং পোসোতি অযং রাজকুমারো ইতো মনুস্সলোকতো চুতো তুসিতং গন্ত্ৰা আৰসিস্সতি তত্থ ৰিহরিস্সতি. তত্থ অচ্ছরাহি পুরক্খতো পরিৰারিতো তুসিতভৰনসম্পত্তিং অনুভোস্সতীতি সম্বন্ধো.
৬৫১. চতুত্তিংসক্খত্তুন্তি তুসিতভৰনতো চৰিত্ৰা তাৰতিংসভৰনে উপ্পন্নো চতুত্তিংসৰারে দেৰিন্দো দেৰরজ্জং করিস্সতীতি সম্বন্ধো. বলাধিপো অট্ঠসতন্তি তাৰতিংসভৰনতো চুতো মনুস্সলোকে উপ্পন্নো বলাধিপো চতুরঙ্গিনিযা সেনায অধিপো পধানো অট্ঠসতজাতীসু পদেসরাজা হুত্ৰা ৰসুধং অনেকরতনৰরং পথৰিং আৰসিস্সতি পুথব্যং ৰিহরিস্সতীতি অত্থো.
৬৫২. অট্ঠপঞ্ঞাসক্খত্তুন্তি অট্ঠপঞ্ঞাসজাতীসু চক্কৰত্তী রাজা ভৰিস্সতীতি অত্থো. মহিযা সকলজম্বুদীপপথৰিযা ৰিপুলং অসঙ্খ্যেয্যং পদেসরজ্জং কারযিস্সতি.
৬৫৪. সক্যানং ¶ কুলকেতুস্সাতি সক্যরাজূনং কুলস্স ধজভূতস্স বুদ্ধস্স ঞাতকো ভৰিস্সতীতি অত্থো.
৬৫৫. আতাপীতি ৰীরিযৰা. নিপকোতি নেপক্কসঙ্খাতায পঞ্ঞায সমন্নাগতো. বাহুসচ্চেসু বহুস্সুতভাৰেসু পিটকত্তযধারণেসু কোৰিদো ¶ ছেকো. নিৰাতৰুত্তি অনৰঞ্ঞত্তিকো অথদ্ধো কাযপাগব্বিযাদিথদ্ধভাৰৰিরহিতো সব্বপাঠী সকলপিটকত্তযধারী ভৰিস্সতীতি সম্বন্ধো.
৬৫৬. পধানপহিতত্তো সোতি সো আনন্দত্থেরো ৰীরিযকরণায পেসিতচিত্তো. উপসন্তো নিরূপধীতি রাগূপধিদোসূপধিমোহূপধীহি ৰিরহিতো, সোতাপত্তিমগ্গেন পহাতব্বকিলেসানং পহীনত্তা উপসন্তো সন্তকাযচিত্তো.
৬৫৭. সন্তি আরঞ্ঞকাতি অরঞ্ঞে ভৰা মহাৰনে জাতা. সট্ঠিহাযনাতি সট্ঠিৰস্সকালে হাযনবলা ¶ . তিধা পভিন্নাতি অক্খিকণ্ণকোসসঙ্খাতেহি তীহি ঠানেহি ভিন্নমদা. মাতঙ্গাতি মাতঙ্গহত্থিকুলে জাতা. ঈসাদন্তাতি রথীসাসদিসদন্তা. উরূল়্হৰা রাজৰাহনা. কুঞ্জরসঙ্খাতা নাগা হত্থিরাজানো সন্তি সংৰিজ্জন্তি যথা, তথা সতসহস্সসঙ্খ্যা খীণাসৰসঙ্খাতা পণ্ডিতা মহিদ্ধিকা অরহন্তনাগা সন্তি, সব্বে তে অরহন্তনাগা বুদ্ধনাগরাজস্স. ন হোন্তি পণিধিম্হি তেতি তে পণিধিম্হি তাদিসা ন হোন্তি, কিং সব্বে তে ভযভীতা সকভাৰেন সণ্ঠাতুং অসমত্থাতি অত্থো. সেসং ৰুত্তনযত্তা উত্তানত্থমেৰাতি.
আনন্দত্থেরঅপদানৰণ্ণনা সমত্তা.
এত্তাৰতা পঠমা বুদ্ধৰগ্গৰণ্ণনা সমত্তা.
পঠমো ভাগো নিট্ঠিতো.