📜
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স
খুদ্দকনিকাযে
জাতক-অট্ঠকথা
(পঠমো ভাগো)
গন্থারম্ভকথা
জাতিকোটিসহস্সেহি ¶ ¶ ¶ , পমাণরহিতং হিতং;
লোকস্স লোকনাথেন, কতং যেন মহেসিনা.
তস্স পাদে নমস্সিত্ৰা, কত্ৰা ধম্মস্স চঞ্জলিং;
সঙ্ঘঞ্চ পতিমানেত্ৰা, সব্বসম্মানভাজনং.
নমস্সনাদিনো ¶ অস্স, পুঞ্ঞস্স রতনত্তযে;
পৰত্তস্সানুভাৰেন, ছেত্ৰা সব্বে উপদ্দৰে.
তং তং কারণমাগম্ম, দেসিতানি জুতীমতা;
অপণ্ণকাদীনি পুরা, জাতকানি মহেসিনা.
যানি যেসু চিরং সত্থা, লোকনিত্থরণত্থিকো;
অনন্তে বোধিসম্ভারে, পরিপাচেসি নাযকো.
তানি সব্বানি একজ্ঝং, আরোপেন্তেহি সঙ্গহং;
জাতকং নাম সঙ্গীতং, ধম্মসঙ্গাহকেহি যং.
বুদ্ধৰংসস্স এতস্স, ইচ্ছন্তেন চিরট্ঠিতিং;
যাচিতো অভিগন্ত্ৰান, থেরেন অত্থদস্সিনা.
অসংসট্ঠৰিহারে ¶ , সদা সুদ্ধৰিহারিনা;
তথেৰ বুদ্ধমিত্তেন, সন্তচিত্তেন ৰিঞ্ঞুনা.
মহিংসাসকৰংসম্হি, সম্ভূতেন নযঞ্ঞুনা;
বুদ্ধদেৰেন চ তথা, ভিক্খুনা সুদ্ধবুদ্ধিনা.
মহাপুরিসচরিযানং, আনুভাৰং অচিন্তিযং;
তস্স ৰিজ্জোতযন্তস্স, জাতকস্সত্থৰণ্ণনং.
মহাৰিহারৰাসীনং, ৰাচনামগ্গনিস্সিতং;
ভাসিস্সং ভাসতো তং মে, সাধু গণ্হন্তু সাধৰোতি.
নিদানকথা
সা ¶ ¶ পনাযং জাতকস্স অত্থৰণ্ণনা দূরেনিদানং, অৰিদূরেনিদানং, সন্তিকেনিদানন্তি ইমানি তীণি নিদানানি দস্সেত্ৰা ৰণ্ণিযমানা যে নং সুণন্তি, তেহি সমুদাগমতো পট্ঠায ৰিঞ্ঞাতত্তা যস্মা সুট্ঠু ৰিঞ্ঞাতা নাম হোতি, তস্মা তং তানি নিদানানি দস্সেত্ৰা ৰণ্ণযিস্সাম.
তত্থ আদিতো তাৰ তেসং নিদানানং পরিচ্ছেদো ৰেদিতব্বো. দীপঙ্করপাদমূলস্মিঞ্হি কতাভিনীহারস্স মহাসত্তস্স যাৰ ৰেস্সন্তরত্তভাৰা চৰিত্ৰা তুসিতপুরে নিব্বত্তি, তাৰ পৰত্তো কথামগ্গো দূরেনিদানং নাম. তুসিতভৰনতো পন চৰিত্ৰা যাৰ বোধিমণ্ডে সব্বঞ্ঞুতপ্পত্তি, তাৰ পৰত্তো কথামগ্গো অৰিদূরেনিদানং নাম. সন্তিকেনিদানং পন তেসু তেসু ঠানেসু ৰিহরতো তস্মিং তস্মিংযেৰ ঠানে লব্ভতীতি.
১. দূরেনিদানকথা
তত্রিদং দূরেনিদানং নাম – ইতো কির কপ্পসতসহস্সাধিকানং চতুন্নং অসঙ্খ্যেয্যানং মত্থকে অমরৰতী নাম নগরং অহোসি. তত্থ সুমেধো নাম ব্রাহ্মণো পটিৰসতি উভতো সুজাতো মাতিতো ¶ চ পিতিতো চ সংসুদ্ধগহণিকো যাৰ সত্তমা কুলপরিৰট্টা অক্খিত্তো অনুপকুট্ঠো জাতিৰাদেন অভিরূপো দস্সনীযো পাসাদিকো পরমায ৰণ্ণপোক্খরতায সমন্নাগতো. সো অঞ্ঞং কম্মং অকত্ৰা ব্রাহ্মণসিপ্পমেৰ উগ্গণ্হি. তস্স দহরকালেযেৰ মাতাপিতরো কালমকংসু. অথস্স রাসিৰড্ঢকো অমচ্চো আযপোত্থকং আহরিত্ৰা সুৰণ্ণরজতমণিমুত্তাদিভরিতে গব্ভে ৰিৰরিত্ৰা ‘‘এত্তকং তে, কুমার, মাতু সন্তকং, এত্তকং পিতু সন্তকং, এত্তকং অয্যকপয্যকান’’ন্তি যাৰ সত্তমা কুলপরিৰট্টা ধনং আচিক্খিত্ৰা ‘‘এতং পটিপজ্জাহী’’তি আহ. সুমেধপণ্ডিতো চিন্তেসি – ‘‘ইমং ধনং সংহরিত্ৰা ময্হং পিতুপিতামহাদযো পরলোকং গচ্ছন্তা একং কহাপণম্পি গহেত্ৰা ন গতা, মযা পন গহেত্ৰা গমনকারণং কাতুং ৰট্টতী’’তি. সো রঞ্ঞো আরোচেত্ৰা নগরে ভেরিং চরাপেত্ৰা মহাজনস্স দানং দত্ৰা তাপসপব্বজ্জং পব্বজি. ইমস্স পনত্থস্স আৰিভাৰত্থং ইমস্মিং ঠানে সুমেধকথা কথেতব্বা ¶ . সা পনেসা কিঞ্চাপি বুদ্ধৰংসে নিরন্তরং আগতাযেৰ, গাথাসম্বন্ধেন পন আগতত্তা ন সুট্ঠু পাকটা. তস্মা তং অন্তরন্তরা গাথায সম্বন্ধদীপকেহি ৰচনেহি সদ্ধিং কথেস্সাম.
সুমেধকথা
কপ্পসতসহস্সাধিকানঞ্হি চতুন্নং অসঙ্খ্যেয্যানং মত্থকে দসহি সদ্দেহি অৰিৰিত্তং ‘‘অমরৰতী’’তি চ ‘‘অমর’’ন্তি চ লদ্ধনামং নগরং অহোসি, যং সন্ধায বুদ্ধৰংসে ৰুত্তং –
‘‘কপ্পে ¶ চ সতসহস্সে, চতুরো চ অসঙ্খিযে;
অমরং নাম নগরং, দস্সনেয্যং মনোরমং;
দসহি সদ্দেহি অৰিৰিত্তং, অন্নপানসমাযুত’’ন্তি.
তত্থ দসহি সদ্দেহি অৰিৰিত্তন্তি হত্থিসদ্দেন, অস্সসদ্দেন, রথসদ্দেন, ভেরিসদ্দেন, মুদিঙ্গসদ্দেন, ৰীণাসদ্দেন, সম্মসদ্দেন, তাল়সদ্দেন, সঙ্খসদ্দেন ‘‘অস্নাথ, পিৰথ, খাদথা’’তি দসমেন সদ্দেনাতি ইমেহি দসহি সদ্দেহি অৰিৰিত্তং অহোসি. তেসং পন সদ্দানং একদেসমেৰ গহেত্ৰা –
‘‘হত্থিসদ্দং ¶ অস্সসদ্দং, ভেরিসঙ্খরথানি চ;
খাদথ পিৰথ চেৰ, অন্নপানেন ঘোসিত’’ন্তি. –
বুদ্ধৰংসে ইমং গাথং ৰত্ৰা –
‘‘নগরং সব্বঙ্গসম্পন্নং, সব্বকম্মমুপাগতং;
সত্তরতনসম্পন্নং, নানাজনসমাকুলং;
সমিদ্ধং দেৰনগরংৰ, আৰাসং পুঞ্ঞকম্মিনং.
‘‘নগরে অমরৰতিযা, সুমেধো নাম ব্রাহ্মণো;
অনেককোটিসন্নিচযো, পহূতধনধঞ্ঞৰা.
‘‘অজ্ঝাযকো ¶ মন্তধরো, তিণ্ণং ৰেদান পারগূ;
লক্খণে ইতিহাসে চ, সধম্মে পারমিং গতো’’তি. – ৰুত্তং;
অথেকদিৰসং সো সুমেধপণ্ডিতো উপরিপাসাদৰরতলে রহোগতো হুত্ৰা পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসিন্নো চিন্তেসি – ‘‘পুনব্ভৰে, পণ্ডিত, পটিসন্ধিগ্গহণং নাম দুক্খং, তথা নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে সরীরভেদনং, অহঞ্চ জাতিধম্মো জরাধম্মো ব্যাধিধম্মো মরণধম্মো, এৰংভূতেন মযা অজাতিং অজরং অব্যাধিং অদুক্খং সুখং সীতলং অমতমহানিব্বানং পরিযেসিতুং ৰট্টতি, অৰস্সং ভৰতো মুচ্চিত্ৰা নিব্বানগামিনা একেন মগ্গেন ভৰিতব্ব’’ন্তি. তেন ৰুত্তং –
‘‘রহোগতো নিসীদিত্ৰা, এৰং চিন্তেসহং তদা;
দুক্খো পুনব্ভৰো নাম, সরীরস্স চ ভেদনং.
‘‘জাতিধম্মো জরাধম্মো, ব্যাধিধম্মো সহং তদা;
অজরং অমতং খেমং, পরিযেসিস্সামি নিব্বুতিং.
‘‘যংনূনিমং পূতিকাযং, নানাকুণপপূরিতং;
ছড্ডযিত্ৰান গচ্ছেয্যং, অনপেক্খো অনত্থিকো.
‘‘অত্থি ¶ হেহিতি সো মগ্গো, ন সো সক্কা ন হেতুযে;
পরিযেসিস্সামি তং মগ্গং, ভৰতো পরিমুত্তিযা’’তি.
ততো ¶ উত্তরিপি এৰং চিন্তেসি – যথা হি লোকে দুক্খস্স পটিপক্খভূতং সুখং নাম অত্থি, এৰং ভৰে সতি তপ্পটিপক্খেন ৰিভৰেনাপি ভৰিতব্বং. যথা চ উণ্হে সতি তস্স ৰূপসমভূতং সীতম্পি অত্থি, এৰং রাগাদীনং অগ্গীনং ৰূপসমেন নিব্বানেনাপি ভৰিতব্বং. যথা চ পাপস্স লামকস্স ধম্মস্স পটিপক্খভূতো কল্যাণো অনৰজ্জধম্মোপি অত্থিযেৰ, এৰমেৰ পাপিকায জাতিযা সতি সব্বজাতিক্খেপনতো অজাতিসঙ্খাতেন নিব্বানেনাপি ভৰিতব্বমেৰাতি. তেন ৰুত্তং –
‘‘যথাপি ¶ দুক্খে ৰিজ্জন্তে, সুখং নামপি ৰিজ্জতি;
এৰং ভৰে ৰিজ্জমানে, ৰিভৰোপি ইচ্ছিতব্বকো.
‘‘যথাপি উণ্হে ৰিজ্জন্তে, অপরং ৰিজ্জতি সীতলং;
এৰং তিৰিধগ্গি ৰিজ্জন্তে, নিব্বানং ইচ্ছিতব্বকং.
‘‘যথাপি পাপে ৰিজ্জন্তে, কল্যাণমপি ৰিজ্জতি;
এৰমেৰ জাতি ৰিজ্জন্তে, অজাতিপিচ্ছিতব্বক’’ন্তি.
অপরম্পি চিন্তেসি – যথা নাম গূথরাসিম্হি নিমুগ্গেন পুরিসেন দূরতো পঞ্চৰণ্ণপদুমসঞ্ছন্নং মহাতল়াকং দিস্ৰা ‘‘কতরেন নু খো মগ্গেন এত্থ গন্তব্ব’’ন্তি তং তল়াকং গৰেসিতুং যুত্তং. যং তস্স অগৰেসনং, ন সো তল়াকস্স দোসো. এৰমেৰ কিলেসমলধোৰনে অমতমহানিব্বানতল়াকে ৰিজ্জন্তে তস্স অগৰেসনং ন অমতনিব্বানমহাতল়াকস্স দোসো. যথা চ চোরেহি সম্পরিৰারিতো পুরিসো পলাযনমগ্গে ৰিজ্জমানেপি সচে ন পলাযতি, ন সো মগ্গস্স দোসো, পুরিসস্সেৰ দোসো. এৰমেৰ কিলেসেহি পরিৰারেত্ৰা গহিতস্স পুরিসস্স ৰিজ্জমানেযেৰ নিব্বানগামিম্হি সিৰে মগ্গে মগ্গস্স অগৰেসনং নাম ন মগ্গস্স দোসো, পুগ্গলস্সেৰ দোসো. যথা চ ব্যাধিপীল়িতো পুরিসো ৰিজ্জমানে ব্যাধিতিকিচ্ছকে ৰেজ্জে সচে তং ৰেজ্জং গৰেসিত্ৰা ব্যাধিং ন তিকিচ্ছাপেতি, ন সো ৰেজ্জস্স দোসো, পুরিসস্সেৰ দোসো. এৰমেৰ যো কিলেসব্যাধিপীল়িতো পুরিসো কিলেসৰূপসমমগ্গকোৰিদং ৰিজ্জমানমেৰ আচরিযং ন গৰেসতি, তস্সেৰ দোসো, ন কিলেসৰিনাসকস্স আচরিযস্সাতি. তেন ৰুত্তং –
‘‘যথা গূথগতো পুরিসো, তল়াকং দিস্ৰান পূরিতং;
ন গৰেসতি তং তল়াকং, ন দোসো তল়াকস্স সো.
‘‘এৰং ¶ কিলেসমলধোৰে, ৰিজ্জন্তে অমতন্তল়ে;
ন গৰেসতি তং তল়াকং, ন দোসো অমতন্তল়ে.
‘‘যথা ¶ অরীহি পরিরুদ্ধো, ৰিজ্জন্তে গমনম্পথে;
ন পলাযতি সো পুরিসো, ন দোসো অঞ্জসস্স সো.
‘‘এৰং ¶ কিলেসপরিরুদ্ধো, ৰিজ্জমানে সিৰে পথে;
ন গৰেসতি তং মগ্গং, ন দোসো সিৰমঞ্জসে.
‘‘যথাপি ব্যাধিতো পুরিসো, ৰিজ্জমানে তিকিচ্ছকে;
ন তিকিচ্ছাপেতি তং ব্যাধিং, ন দোসো সো তিকিচ্ছকে.
‘‘এৰং কিলেসব্যাধীহি, দুক্খিতো পরিপীল়িতো;
ন গৰেসতি তং আচরিযং, ন দোসো সো ৰিনাযকে’’তি.
অপরম্পি চিন্তেসি – যথা মণ্ডনজাতিকো পুরিসো কণ্ঠে আসত্তং কুণপং ছড্ডেত্ৰা সুখী গচ্ছতি, এৰং মযাপি ইমং পূতিকাযং ছড্ডেত্ৰা অনপেক্খেন নিব্বাননগরং পৰিসিতব্বং. যথা চ নরনারিযো উক্কারভূমিযং উচ্চারপস্সাৰং কত্ৰা ন তং উচ্ছঙ্গেন ৰা আদায দসন্তেন ৰা ৰেঠেত্ৰা গচ্ছন্তি, জিগুচ্ছমানা পন অনপেক্খাৰ ছড্ডেত্ৰা গচ্ছন্তি, এৰং মযাপি ইমং পূতিকাযং অনপেক্খেন ছড্ডেত্ৰা অমতং নিব্বাননগরং পৰিসিতুং ৰট্টতি. যথা চ নাৰিকা নাম জজ্জরং নাৰং অনপেক্খা ছড্ডেত্ৰা গচ্ছন্তি, এৰং অহম্পি ইমং নৰহি ৰণমুখেহি পগ্ঘরন্তং কাযং ছড্ডেত্ৰা অনপেক্খো নিব্বানপুরং পৰিসিস্সামি. যথা চ পুরিসো নানারতনানি আদায চোরেহি সদ্ধিং মগ্গং গচ্ছন্তো অত্তনো রতননাসভযেন তে ছড্ডেত্ৰা খেমং মগ্গং গণ্হাতি, এৰং অযম্পি করজকাযো রতনৰিলোপকচোরসদিসো. সচাহং এত্থ তণ্হং করিস্সামি, অরিযমগ্গকুসলধম্মরতনং মে নস্সিস্সতি. তস্মা মযা ইমং চোরসদিসং কাযং ছড্ডেত্ৰা নিব্বাননগরং পৰিসিতুং ৰট্টতীতি. তেন ৰুত্তং –
‘‘যথাপি কুণপং পুরিসো, কণ্ঠে বদ্ধং জিগুচ্ছিয;
মোচযিত্ৰান গচ্ছেয্য, সুখী সেরী সযংৰসী.
‘‘তথেৰিমং ¶ পূতিকাযং, নানাকুণপসঞ্চযং;
ছড্ডযিত্ৰান গচ্ছেয্যং, অনপেক্খো অনত্থিকো.
‘‘যথা উচ্চারট্ঠানম্হি, করীসং নরনারিযো;
ছড্ডযিত্ৰান গচ্ছন্তি, অনপেক্খা অনত্থিকা.
‘‘এৰমেৰাহং ¶ ইমং কাযং, নানাকুণপপূরিতং;
ছড্ডযিত্ৰান গচ্ছিস্সং, ৰচ্চং কত্ৰা যথা কুটিং.
‘‘যথাপি জজ্জরং নাৰং, পলুগ্গং উদগাহিনিং;
সামী ছড্ডেত্ৰা গচ্ছন্তি, অনপেক্খা অনত্থিকা.
‘‘এৰমেৰাহং ¶ ইমং কাযং, নৰচ্ছিদ্দং ধুৰস্সৰং;
ছড্ডযিত্ৰান গচ্ছিস্সং, জিণ্ণনাৰংৰ সামিকা.
‘‘যথাপি পুরিসো চোরেহি, গচ্ছন্তো ভণ্ডমাদিয;
ভণ্ডচ্ছেদভযং দিস্ৰা, ছড্ডযিত্ৰান গচ্ছতি.
‘‘এৰমেৰ অযং কাযো, মহাচোরসমো ৰিয;
পহাযিমং গমিস্সামি, কুসলচ্ছেদনাভযা’’তি.
এৰং সুমেধপণ্ডিতো নানাৰিধাহি উপমাহি ইমং নেক্খম্মূপসংহিতং অত্থং চিন্তেত্ৰা সকনিৰেসনে অপরিমিতং ভোগক্খন্ধং হেট্ঠা ৰুত্তনযেন কপণদ্ধিকাদীনং ৰিস্সজ্জেত্ৰা মহাদানং দত্ৰা ৰত্থুকামে চ কিলেসকামে চ পহায অমরনগরতো নিক্খমিত্ৰা এককোৰ হিমৰন্তে ধম্মিকং নাম পব্বতং নিস্সায অস্সমং কত্ৰা তত্থ পণ্ণসালঞ্চ চঙ্কমঞ্চ মাপেত্ৰা পঞ্চহি নীৰরণদোসেহি ৰিৰজ্জিতং ‘‘এৰং সমাহিতে চিত্তে’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তেহি অট্ঠহি কারণগুণেহি সমুপেতং অভিঞ্ঞাসঙ্খাতং বলং আহরিতুং তস্মিং অস্সমপদে নৰদোসসমন্নাগতং সাটকং পজহিত্ৰা দ্ৰাদসগুণসমন্নাগতং ৰাকচীরং নিৰাসেত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজি. এৰং পব্বজিতো অট্ঠদোসসমাকিণ্ণং তং পণ্ণসালং পহায দসগুণসমন্নাগতং রুক্খমূলং উপগন্ত্ৰা সব্বং ধঞ্ঞৰিকতিং পহায পৰত্তফলভোজনো হুত্ৰা নিসজ্জট্ঠানচঙ্কমনৰসেনেৰ পধানং পদহন্তো সত্তাহব্ভন্তরেযেৰ অট্ঠন্নং সমাপত্তীনং পঞ্চন্নঞ্চ অভিঞ্ঞানং লাভী অহোসি. এৰং তং যথাপত্থিতং অভিঞ্ঞাবলং পাপুণি. তেন ৰুত্তং –
‘‘এৰাহং ¶ চিন্তযিত্ৰান, নেককোটিসতং ধনং;
নাথানাথানং দত্ৰান, হিমৰন্তমুপাগমিং.
‘‘হিমৰন্তস্সাৰিদূরে ¶ , ধম্মিকো নাম পব্বতো;
অস্সমো সুকতো ময্হং, পণ্ণসালা সুমাপিতা.
‘‘চঙ্কমং তত্থ মাপেসিং, পঞ্চদোসৰিৰজ্জিতং;
অট্ঠগুণসমুপেতং, অভিঞ্ঞাবলমাহরিং.
‘‘সাটকং পজহিং তত্থ, নৰদোসমুপাগতং;
ৰাকচীরং নিৰাসেসিং, দ্ৰাদসগুণমুপাগতং.
‘‘অট্ঠদোসসমাকিণ্ণং, পজহিং পণ্ণসালকং;
উপাগমিং রুক্খমূলং, গুণে দসহুপাগতং.
‘‘ৰাপিতং রোপিতং ধঞ্ঞং, পজহিং নিরৰসেসতো;
অনেকগুণসম্পন্নং, পৰত্তফলমাদিযিং.
‘‘তত্থপ্পধানং ¶ পদহিং, নিসজ্জট্ঠানচঙ্কমে;
অব্ভন্তরম্হি সত্তাহে, অভিঞ্ঞাবলপাপুণি’’ন্তি.
তত্থ ‘‘অস্সমো সুকতো ময্হং, পণ্ণসালা সুমাপিতা’’তি ইমায পাল়িযা সুমেধপণ্ডিতেন অস্সমপণ্ণসালাচঙ্কমা সহত্থা মাপিতা ৰিয ৰুত্তা. অযং পনেত্থ অত্থো – মহাসত্তং ‘‘হিমৰন্তং অজ্ঝোগাহেত্ৰা অজ্জ ধম্মিকং পব্বতং পৰিসিস্সামী’’তি নিক্খন্তং দিস্ৰা সক্কো দেৰানমিন্দো ৰিস্সকম্মদেৰপুত্তং আমন্তেসি – ‘‘তাত, অযং সুমেধপণ্ডিতো পব্বজিস্সামীতি নিক্খন্তো, এতস্স ৰসনট্ঠানং মাপেহী’’তি. সো তস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা রমণীযং অস্সমং, সুগুত্তং পণ্ণসালং, মনোরমং চঙ্কমঞ্চ মাপেসি. ভগৰা পন তদা অত্তনো পুঞ্ঞানুভাৰেন নিপ্ফন্নং তং অস্সমপদং সন্ধায সারিপুত্ত, তস্মিং ধম্মিকপব্বতে –
‘‘অস্সমো সুকতো ময্হং, পণ্ণসালা সুমাপিতা;
চঙ্কমং তত্থ মাপেসিং, পঞ্চদোসৰিৰজ্জিত’’ন্তি. –
আহ ¶ . তত্থ সুকতো ময্হন্তি সুকতো মযা. পণ্ণসালা সুমাপিতাতি পণ্ণচ্ছদনসালাপি মে সুমাপিতা অহোসি.
পঞ্চদোসৰিৰজ্জিতন্তি ¶ পঞ্চিমে চঙ্কমদোসা নাম – থদ্ধৰিসমতা, অন্তোরুক্খতা, গহনচ্ছন্নতা, অতিসম্বাধতা, অতিৰিসালতাতি. থদ্ধৰিসমভূমিভাগস্মিঞ্হি চঙ্কমে চঙ্কমন্তস্স পাদা রুজ্জন্তি, ফোটা উট্ঠহন্তি, চিত্তং একগ্গং ন লভতি, কম্মট্ঠানং ৰিপজ্জতি. মুদুসমতলে পন ফাসুৰিহারং আগম্ম কম্মট্ঠানং সম্পজ্জতি. তস্মা থদ্ধৰিসমভূমিভাগতা একো দোসোতি ৰেদিতব্বো. চঙ্কমস্স অন্তো ৰা মজ্ঝে ৰা কোটিযং ৰা রুক্খে সতি পমাদমাগম্ম চঙ্কমন্তস্স নলাটং ৰা সীসং ৰা পটিহঞ্ঞতীতি অন্তোরুক্খতা দুতিযো দোসো. তিণলতাদিগহনচ্ছন্নে চঙ্কমে চঙ্কমন্তো অন্ধকারৰেলাযং উরগাদিকে পাণে অক্কমিত্ৰা ৰা মারেতি, তেহি ৰা দট্ঠো দুক্খং আপজ্জতীতি গহনচ্ছন্নতা ততিযো দোসো. অতিসম্বাধে চঙ্কমে ৰিত্থারতো রতনিকে ৰা অড্ঢরতনিকে ৰা চঙ্কমন্তস্স পরিচ্ছেদে পক্খলিত্ৰা নখাপি অঙ্গুলিযোপি ভিজ্জন্তীতি অতিসম্বাধতা চতুত্থো দোসো. অতিৰিসালে চঙ্কমে চঙ্কমন্তস্স চিত্তং ৰিধাৰতি, একগ্গতং ন লভতীতি অতিৰিসালতা পঞ্চমো দোসো. পুথুলতো পন দিযড্ঢরতনং দ্ৰীসু পস্সেসু রতনমত্তঅনুচঙ্কমং দীঘতো সট্ঠিহত্থং মুদুতলং সমৰিপ্পকিণ্ণৰালুকং চঙ্কমং ৰট্টতি চেতিযগিরিম্হি দীপপ্পসাদকমহিন্দত্থেরস্স চঙ্কমনং ৰিয, তাদিসং তং অহোসি. তেনাহ ‘‘চঙ্কমং তত্থ মাপেসিং, পঞ্চদোসৰিৰজ্জিত’’ন্তি.
অট্ঠগুণসমুপেতন্তি অট্ঠহি সমণসুখেহি উপেতং. অট্ঠিমানি সমণসুখানি নাম – ধনধঞ্ঞপরিগ্গহাভাৰো, অনৰজ্জপিণ্ডপাতপরিযেসনভাৰো, নিব্বুতপিণ্ডপাতভুঞ্জনভাৰো, রট্ঠং পীল়েত্ৰা ধনসারং ৰা সীসকহাপণাদীনি ৰা গণ্হন্তেসু রাজকুলেসু রট্ঠপীল়নকিলেসাভাৰো, উপকরণেসু নিচ্ছন্দরাগভাৰো, চোরৰিলোপে নিব্ভযভাৰো, রাজরাজমহামত্তেহি অসংসট্ঠভাৰো, চতূসু দিসাসু অপ্পটিহতভাৰোতি. ইদং ৰুত্তং ¶ হোতি – যথা তস্মিং অস্সমে ৰসন্তেন সক্কা হোন্তি ইমানি অট্ঠ সমণসুখানি ৰিন্দিতুং, এৰং অট্ঠগুণসমুপেতং তং অস্সমং মাপেসিন্তি.
অভিঞ্ঞাবলমাহরিন্তি পচ্ছা তস্মিং অস্সমে ৰসন্তো কসিণপরিকম্মং কত্ৰা অভিঞ্ঞানং সমাপত্তীনঞ্চ উপ্পাদনত্থায অনিচ্চতো দুক্খতো ৰিপস্সনং আরভিত্ৰা থামপ্পত্তং ৰিপস্সনাবলং আহরিং. যথা তস্মিং ৰসন্তো তং বলং ¶ আহরিতুং সক্কোমি, এৰং তং অস্সমং তস্স অভিঞ্ঞত্থায ৰিপস্সনাবলস্স অনুচ্ছৰিকং কত্ৰা মাপেসিন্তি অত্থো.
সাটকং ¶ পজহিং তত্থ, নৰদোসমুপাগতন্তি এত্থাযং অনুপুব্বিকথা – তদা কির কুটিলেণচঙ্কমাদিপটিমণ্ডিতং পুপ্ফূপগফলূপগরুক্খসঞ্ছন্নং রমণীযং মধুরসলিলাসযং অপগতৰাল়মিগভিংসনকসকুণং পৰিৰেকক্খমং অস্সমং মাপেত্ৰা অলঙ্কতচঙ্কমস্স উভোসু অন্তেসু আলম্বনফলকং সংৰিধায নিসীদনত্থায চঙ্কমৰেমজ্ঝে সমতলং মুগ্গৰণ্ণসিলং মাপেত্ৰা অন্তোপণ্ণসালাযং জটামণ্ডলৰাকচীরতিদণ্ডকুণ্ডিকাদিকে তাপসপরিক্খারে, মণ্ডপে পানীযঘটপানীযসঙ্খপানীযসরাৰানি, অগ্গিসালাযং অঙ্গারকপল্লদারুআদীনীতি এৰং যং যং পব্বজিতানং উপকারায সংৰত্ততি, তং তং সব্বং মাপেত্ৰা পণ্ণসালায ভিত্তিযং ‘‘যে কেচি পব্বজিতুকামা ইমে পরিক্খারে গহেত্ৰা পব্বজন্তূ’’তি অক্খরানি ছিন্দিত্ৰা দেৰলোকমেৰ গতে ৰিস্সকম্মদেৰপুত্তে সুমেধপণ্ডিতো হিমৰন্তপব্বতপাদে গিরিকন্দরানুসারেন অত্তনো নিৰাসানুরূপং ফাসুকট্ঠানং ওলোকেন্তো নদীনিৰত্তনে ৰিস্সকম্মনিম্মিতং সক্কদত্তিযং রমণীযং অস্সমং দিস্ৰা চঙ্কমনকোটিং গন্ত্ৰা পদৰলঞ্জং অপস্সন্তো ‘‘ধুৰং পব্বজিতা ধুরগামে ভিক্খং পরিযেসিত্ৰা কিলন্তরূপা আগন্ত্ৰা পণ্ণসালং পৰিসিত্ৰা নিসিন্না ভৰিস্সন্তী’’তি চিন্তেত্ৰা থোকং আগমেত্ৰা ‘‘অতিৰিয চিরাযন্তি, জানিস্সামী’’তি পণ্ণাসালাকুটিদ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা অন্তো পৰিসিত্ৰা ইতো চিতো চ ওলোকেন্তো মহাভিত্তিযং অক্খরানি ৰাচেত্ৰা ‘‘ময্হং কপ্পিযপরিক্খারা এতে, ইমে গহেত্ৰা পব্বজিস্সামী’’তি অত্তনো নিৰত্থপারুতং সাটকযুগং পজহি. তেনাহ ‘‘সাটকং পজহিং তত্থা’’তি. এৰং পৰিট্ঠো অহং, সারিপুত্ত, তস্সং পণ্ণসালাযং সাটকং পজহিং.
নৰদোসমুপাগতন্তি সাটকং পজহন্তো নৰ দোসে দিস্ৰা পজহিন্তি দীপেতি. তাপসপব্বজ্জং পব্বজিতানঞ্হি সাটকস্মিং নৰ দোসা উপট্ঠহন্তি. তেসু তস্স মহগ্ঘভাৰো একো দোসো, পরপটিবদ্ধতায উপ্পজ্জনভাৰো একো, পরিভোগেন লহুং কিলিস্সনভাৰো একো. কিলিট্ঠো হি ধোৰিতব্বো চ রজিতব্বো চ হোতি. পরিভোগেন জীরণভাৰো একো. জিণ্ণস্স হি তুন্নং ৰা অগ্গল়দানং ৰা কাতব্বং হোতি ¶ . পুন পরিযেসনায দুরভিসম্ভৰভাৰো একো, তাপসপব্বজ্জায অসারুপ্পভাৰো একো, পচ্চত্থিকানং সাধারণভাৰো একো. যথা হি নং পচ্চত্থিকা ন গণ্হন্তি, এৰং গোপেতব্বো হোতি. পরিভুঞ্জন্তস্স ৰিভূসনট্ঠানভাৰো একো, গহেত্ৰা ৰিচরন্তস্স খন্ধভারমহিচ্ছভাৰো একোতি.
ৰাকচীরং নিৰাসেসিন্তি তদাহং, সারিপুত্ত, ইমে নৰ দোসে দিস্ৰা সাটকং পহায ৰাকচীরং নিৰাসেসিং, মুঞ্জতিণং ¶ হীরং হীরং কত্ৰা গন্থেত্ৰা কতৰাকচীরং নিৰাসনপারুপনত্থায আদিযিন্তি অত্থো.
দ্ৰাদসগুণমুপাগতন্তি ¶ দ্ৰাদসহি আনিসংসেহি সমন্নাগতং. ৰাকচীরস্মিঞ্হি দ্ৰাদস আনিসংসা – অপ্পগ্ঘং সুন্দরং কপ্পিযন্তি অযং তাৰ একো আনিসংসো, সহত্থা কাতুং সক্কাতি অযং দুতিযো, পরিভোগেন সণিকং কিলিস্সতি, ধোৰিযমানেপি পপঞ্চো নত্থীতি অযং ততিযো, পরিভোগেন জিণ্ণেপি সিব্বিতব্বাভাৰো চতুত্থো, পুন পরিযেসন্তস্স সুখেন করণভাৰো পঞ্চমো, তাপসপব্বজ্জায সারুপ্পভাৰো ছট্ঠো, পচ্চত্থিকানং নিরুপভোগভাৰো সত্তমো, পরিভুঞ্জন্তস্স ৰিভূসনট্ঠানাভাৰো অট্ঠমো, ধারণে সল্লহুকভাৰো নৰমো, চীৰরপচ্চযে অপ্পিচ্ছভাৰো দসমো, ৰাকুপ্পত্তিযা ধম্মিকঅনৰজ্জভাৰো একাদসমো, ৰাকচীরে নট্ঠেপি অনপেক্খভাৰো দ্ৰাদসমোতি.
অট্ঠদোসসমাকিণ্ণং, পজহিং পণ্ণসালকন্তি. কথং পজহি? সো কির ৰরসাটকযুগং ওমুঞ্চিত্ৰা চীৰরৰংসে লগ্গিতং অনোজপুপ্ফদামসদিসং রত্তং ৰাকচীরং গহেত্ৰা নিৰাসেত্ৰা, তস্সূপরি অপরং সুৰণ্ণৰণ্ণং ৰাকচীরং পরিদহিত্ৰা, পুন্নাগপুপ্ফসন্থরসদিসং সখুরং অজিনচম্মং একংসং কত্ৰা জটামণ্ডলং পটিমুঞ্চিত্ৰা চূল়ায সদ্ধিং নিচ্চলভাৰকরণত্থং সারসূচিং পৰেসেত্ৰা মুত্তজালসদিসায সিক্কায পৰাল়ৰণ্ণং কুণ্ডিকং ওদহিত্ৰা তীসু ঠানেসু ৰঙ্ককাজং আদায একিস্সা কাজকোটিযা কুণ্ডিকং, একিস্সা অঙ্কুসপচ্ছিতিদণ্ডকাদীনি ওলগ্গেত্ৰা খারিভারং অংসে কত্ৰা, দক্খিণেন হত্থেন কত্তরদণ্ডং গহেত্ৰা পণ্ণসালতো নিক্খমিত্ৰা সট্ঠিহত্থে মহাচঙ্কমে অপরাপরং চঙ্কমন্তো অত্তনো ৰেসং ওলোকেত্ৰা – ‘‘ময্হং মনোরথো মত্থকং পত্তো, সোভতি ৰত মে পব্বজ্জা, বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধাদীহি সব্বেহি ধীরপুরিসেহি ৰণ্ণিতা থোমিতা ¶ অযং পব্বজ্জা নাম, পহীনং মে গিহিবন্ধনং, নিক্খন্তোস্মি নেক্খম্মং, লদ্ধা মে উত্তমপব্বজ্জা, করিস্সামি সমণধম্মং, লভিস্সামি মগ্গফলসুখ’’ন্তি উস্সাহজাতো খারিকাজং ওতারেত্ৰা চঙ্কমৰেমজ্ঝে মুগ্গৰণ্ণসিলাপট্টে সুৰণ্ণপটিমা ৰিয নিসিন্নো দিৰসভাগং ৰীতিনামেত্ৰা সাযন্হসমযং পণ্ণসালং পৰিসিত্ৰা, বিদলমঞ্চকপস্সে কট্ঠত্থরিকায নিপন্নো সরীরং উতুং গাহাপেত্ৰা, বলৰপচ্চূসে পবুজ্ঝিত্ৰা অত্তনো আগমনং আৰজ্জেসি ‘‘অহং ঘরাৰাসে আদীনৰং দিস্ৰা অমিতভোগং অনন্তযসং পহায অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা নেক্খম্মগৰেসকো হুত্ৰা পব্বজিতো, ইতো দানি পট্ঠায পমাদচারং চরিতুং ন ৰট্টতি.
পৰিৰেকঞ্হি পহায ৰিচরন্তং মিচ্ছাৰিতক্কমক্খিকা খাদন্তি, ইদানি মযা ৰিৰেকমনুব্রূহেতুং ৰট্টতি. অহঞ্হি ঘরাৰাসং পলিবোধতো দিস্ৰা নিক্খন্তো, অযঞ্চ মনাপা পণ্ণসালা, বেলুৰপক্কৰণ্ণপরিভণ্ডকতা ভূমি, রজতৰণ্ণা সেতভিত্তিযো, কপোতপাদৰণ্ণং পণ্ণচ্ছদনং ¶ , ৰিচিত্তত্থরণৰণ্ণো বিদলমঞ্চকো, নিৰাসফাসুকং ৰসনট্ঠানং, ন এত্তো অতিরেকতরা ৰিয মে গেহসম্পদা পঞ্ঞাযতী’’তি পণ্ণসালায দোসে ৰিচিনন্তো অট্ঠ দোসে পস্সি.
পণ্ণসালাপরিভোগস্মিঞ্হি অট্ঠ আদীনৰা – মহাসমারম্ভেন দব্বসম্ভারে সমোধানেত্ৰা করণপরিযেসনভাৰো একো আদীনৰো, তিণপণ্ণমত্তিকাসু পতিতাসু তাসং ¶ পুনপ্পুনং ঠপেতব্বতায নিবন্ধজগ্গনভাৰো দুতিযো, সেনাসনং নাম মহল্লকস্স পাপুণাতি, অৰেলায ৰুট্ঠাপিযমানস্স চিত্তেকগ্গতা ন হোতীতি উট্ঠাপনিযভাৰো ততিযো, সীতুণ্হপটিঘাতেন কাযস্স সুখুমালকরণভাৰো চতুত্থো, গেহং পৰিট্ঠেন যংকিঞ্চি পাপং সক্কা কাতুন্তি গরহাপটিচ্ছাদনভাৰো পঞ্চমো, ‘‘ময্হ’’ন্তি পরিগ্গহকরণভাৰো ছট্ঠো, গেহস্স অত্থিভাৰো নাম সদুতিযকৰাসোতি সত্তমো, ঊকামঙ্গুলঘরগোল়িকাদীনং সাধারণতায বহুসাধারণভাৰো অট্ঠমো. ইতি ইমে অট্ঠ আদীনৰে দিস্ৰা মহাসত্তো পণ্ণসালং পজতি. তেনাহ ‘‘অট্ঠদোসসমাকিণ্ণং, পজহিং পণ্ণসালক’’ন্তি.
উপাগমিং রুক্খমূলং, গুণে দসহুপাগতন্তি ছন্নং পটিক্খিপিত্ৰা দসহি গুণেহি উপেতং রুক্খমূলং উপগতোস্মীতি ৰদতি. তত্রিমে দস গুণা – অপ্পসমারম্ভতা একো গুণো, উপগমনমত্তকমেৰ হি তত্থ হোতি; অপটিজগ্গনতা ¶ দুতিযো, তঞ্হি সম্মট্ঠম্পি অসম্মট্ঠম্পি পরিভোগফাসুকং হোতিযেৰ. অনুট্ঠাপরিযভাৰো ততিযো, গরহং নপ্পটিচ্ছাদেতি; তত্থ হি পাপং করোন্তো লজ্জতীতি গরহায অপ্পটিচ্ছন্নভাৰো চতুত্থো; অব্ভোকাসৰাসো ৰিয কাযং ন সন্থম্ভেতীতি কাযস্স অসন্থম্ভনভাৰো পঞ্চমো; পরিগ্গহকরণাভাৰো ছট্ঠো; গেহালযপটিক্খেপো সত্তমো; বহুসাধারণগেহে ৰিয ‘‘পটিজগ্গিস্সামি নং, নিক্খমথা’’তি নীহরণকাভাৰো অট্ঠমো; ৰসন্তস্স সপ্পীতিকভাৰো নৰমো; রুক্খমূলসেনাসনস্স গতগতট্ঠানে সুলভতায অনপেক্খভাৰো দসমোতি ইমে দস গুণে দিস্ৰা রুক্খমূলং উপাগতোস্মীতি ৰদতি.
ইমানি এত্তকানি কারণানি সল্লক্খেত্ৰা মহাসত্তো পুনদিৰসে ভিক্খায গামং পাৰিসি. অথস্স সম্পত্তগামে মনুস্সা মহন্তেন উস্সাহেন ভিক্খং অদংসু. সো ভত্তকিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা অস্সমং আগম্ম নিসীদিত্ৰা চিন্তেসি ‘‘নাহং আহারং ন লভামীতি পব্বজিতো, সিনিদ্ধাহারো নামেস মানমদপুরিসমদে ৰড্ঢেতি, আহারমূলকস্স চ দুক্খস্স অন্তো নত্থি. যংনূনাহং ৰাপিতরোপিতধঞ্ঞনিব্বত্তং আহারং পজহিত্ৰা পৰত্তফলভোজনো ভৰেয্য’’ন্তি. সো ততো ¶ ট্ঠায তথা কত্ৰা ঘটেন্তো ৰাযমন্তো সত্তাহব্ভন্তরেযেৰ অট্ঠ সমাপত্তিযো পঞ্চ অভিঞ্ঞাযো চ নিব্বত্তেসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘ৰাপিতং রোপিতং ধঞ্ঞং, পজহিং নিরৰসেসতো;
অনেকগুণসম্পন্নং, পৰত্তফলমাদিযিং.
‘‘তত্থপ্পধানং পদহিং, নিসজ্জট্ঠানচঙ্কমে;
অব্ভন্তরম্হি সত্তাহে, অভিঞ্ঞাবলপাপুণি’’ন্তি.
এৰং অভিঞ্ঞাবলং পত্ৰা সুমেধতাপসে সমাপত্তিসুখেন ৰীতিনামেন্তে দীপঙ্করো নাম সত্থা লোকে উদপাদি. তস্স পটিসন্ধিজাতিসম্বোধিধম্মচক্কপ্পৰত্তনেসু সকলাপি দসসহস্সী লোকধাতু সংকম্পি ¶ সম্পকম্পি সম্পৰেধি, মহাৰিরৰং ৰিরৰি, দ্ৰত্তিংস পুব্বনিমিত্তানি পাতুরহেসুং. সুমেধতাপসো সমাপত্তিসুখেন ৰীতিনামেন্তো নেৰ তং সদ্দমস্সোসি, ন তানি নিমিত্তানি অদ্দস. তেন ৰুত্তং –
‘‘এৰং ¶ মে সিদ্ধিপ্পত্তস্স, ৰসীভূতস্স সাসনে;
দীপঙ্করো নাম জিনো, উপ্পজ্জি লোকনাযকো.
‘‘উপ্পজ্জন্তে চ জাযন্তে, বুজ্ঝন্তে ধম্মদেসনে;
চতুরো নিমিত্তে নাদ্দসং, ঝানরতিসমপ্পিতো’’তি.
তস্মিং কালে দীপঙ্করদসবলো চতূহি খীণাসৰসতসহস্সেহি পরিৰুতো অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো রম্মং নাম নগরং পত্ৰা সুদস্সনমহাৰিহারে পটিৰসতি. রম্মনগরৰাসিনো ‘‘দীপঙ্করো কির সমণিস্সরো পরমাতিসম্বোধিং পত্ৰা পৰত্তৰরধম্মচক্কো অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো রম্মনগরং পত্ৰা সুদস্সনমহাৰিহারে পটিৰসতী’’তি সুত্ৰা সপ্পিনৰনীতাদীনি চেৰ ভেসজ্জানি ৰত্থচ্ছাদনানি চ গাহাপেত্ৰা গন্ধমালাদিহত্থা যেন বুদ্ধো, যেন ধম্মো, যেন সঙ্ঘো, তন্নিন্না তপ্পোণা তপ্পব্ভারা হুত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা গন্ধমালাদীহি পূজেত্ৰা একমন্তং নিসিন্না ধম্মদেসনং সুত্ৰা স্ৰাতনায নিমন্তেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কমিংসু.
তে পুনদিৰসে মহাদানং সজ্জেত্ৰা নগরং অলঙ্করিত্ৰা দসবলস্স আগমনমগ্গং অলঙ্করোন্তা ¶ উদকভিন্নট্ঠানেসু পংসুং পক্খিপিত্ৰা সমং ভূমিতলং কত্ৰা রজতপট্টৰণ্ণং ৰালুকং আকিরন্তি, লাজানি চেৰ পুপ্ফানি চ ৰিকিরন্তি, নানাৰিরাগেহি ৰত্থেহি ধজপটাকে উস্সাপেন্তি, কদলিযো চেৰ পুণ্ণঘটপন্তিযো চ পতিট্ঠাপেন্তি. তস্মিং কালে সুমেধতাপসো অত্তনো অস্সমপদা উগ্গন্ত্ৰা তেসং মনুস্সানং উপরিভাগেন আকাসেন গচ্ছন্তো তে হট্ঠতুট্ঠে মনুস্সে দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো কারণ’’ন্তি আকাসতো ওরুয্হ একমন্তং ঠিতো মনুস্সে পুচ্ছি – ‘‘অম্ভো কস্স তুম্হে ইমং মগ্গং অলঙ্করোথা’’তি? তেন ৰুত্তং –
‘‘পচ্চন্তদেসৰিসযে, নিমন্তেত্ৰা তথাগতং;
তস্স আগমনং মগ্গং, সোধেন্তি তুট্ঠমানসা.
‘‘অহং তেন সমযেন, নিক্খমিত্ৰা সকস্সমা;
ধুনন্তো ৰাকচীরানি, গচ্ছামি অম্বরে তদা.
‘‘ৰেদজাতং জনং দিস্ৰা, তুট্ঠহট্ঠং পমোদিতং;
ওরোহিত্ৰান গগনা, মনুস্সে পুচ্ছি তাৰদে.
‘‘‘তুট্ঠহট্ঠো ¶ ¶ পমুদিতো, ৰেদজাতো মহাজনো;
কস্স সোধীযতি মগ্গো, অঞ্জসং ৰটুমাযন’’’ন্তি.
মনুস্সা আহংসু ‘‘ভন্তে সুমেধ, ন ত্ৰং জানাসি, দীপঙ্করদসবলো সম্মাসম্বোধিং পত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কো চারিকং চরমানো অম্হাকং নগরং পত্ৰা সুদস্সনমহাৰিহারে পটিৰসতি. মযং তং ভগৰন্তং নিমন্তযিম্হা, তস্সেতং বুদ্ধস্স ভগৰতো আগমনমগ্গং অলঙ্করোমা’’তি. সুমেধতাপসো চিন্তেসি – ‘‘বুদ্ধোতি খো ঘোসমত্তকম্পি লোকে দুল্লভং, পগেৰ বুদ্ধুপ্পাদো, মযাপি ইমেহি মনুস্সেহি সদ্ধিং দসবলস্স মগ্গং অলঙ্করিতুং ৰট্টতী’’তি. সো তে মনুস্সে আহ – ‘‘সচে ভো তুম্হে এতং মগ্গং বুদ্ধস্স অলঙ্করোথ, ময্হম্পি একং ওকাসং দেথ, অহম্পি তুম্হেহি সদ্ধিং মগ্গং অলঙ্করিস্সামী’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা ‘‘সুমেধতাপসো ইদ্ধিমা’’তি জানন্তা উদকভিন্নোকাসং সল্লক্খেত্ৰা ‘‘ত্ৰং ইমং ঠানং অলঙ্করোহী’’তি অদংসু. সুমেধো বুদ্ধারম্মণং পীতিং গহেত্ৰা চিন্তেসি ‘‘অহং ইমং ওকাসং ইদ্ধিযা অলঙ্করিতুং সক্কোমি, এৰং অলঙ্কতো পন মম মনং ন পরিতোসেস্সতি, অজ্জ মযা কাযৰেয্যাৰচ্চং কাতুং ৰট্টতী’’তি পংসুং আহরিত্ৰা তস্মিং পদেসে পক্খিপি.
তস্স ¶ তস্মিং পদেসে অনলঙ্কতেযেৰ দীপঙ্করো দসবলো মহানুভাৰানং ছল়ভিঞ্ঞানং খীণাসৰানং চতূহি সতসহস্সেহি পরিৰুতো দেৰতাসু দিব্বগন্ধমালাদীহি পূজযন্তীসু দিব্বসঙ্গীতেসু পৰত্তন্তেসু মনুস্সেসু মানুসকগন্ধেহি চেৰ মালাদীহি চ পূজযন্তেসু অনন্তায বুদ্ধলীল়ায মনোসিলাতলে ৰিজম্ভমানো সীহো ৰিয তং অলঙ্কতপটিযত্তং মগ্গং পটিপজ্জি. সুমেধতাপসো অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা অলঙ্কতমগ্গেন আগচ্ছন্তস্স দসবলস্স দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণপটিমণ্ডিতং অসীতিযা অনুব্যঞ্জনেহি অনুরঞ্জিতং ব্যামপ্পভায সম্পরিৰারিতং মণিৰণ্ণগগনতলে নানপ্পকারা ৰিজ্জুলতা ৰিয আৰেল়াৰেল়ভূতা চেৰ যুগলযুগলভূতা চ ছব্বণ্ণঘনবুদ্ধরস্মিযো ৰিস্সজ্জেন্তং রূপগ্গপ্পত্তং অত্তভাৰং ওলোকেত্ৰা ‘‘অজ্জ মযা দসবলস্স জীৰিতপরিচ্চাগং কাতুং ৰট্টতি, মা ভগৰা কললং অক্কমি, মণিফলকসেতুং পন অক্কমন্তো ৰিয সদ্ধিং চতূহি খীণাসৰসতসহস্সেহি মম পিট্ঠিং মদ্দমানো গচ্ছতু, তং মে ¶ ভৰিস্সতি দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি কেসে মোচেত্ৰা অজিনচম্মজটামণ্ডলৰাকচীরানি ¶ কাল়ৰণ্ণে কললে পত্থরিত্ৰা মণিফলকসেতু ৰিয কললপিট্ঠে নিপজ্জি. তেন ৰুত্তং –
‘‘তে মে পুট্ঠা ৰিযাকংসু, ‘বুদ্ধো লোকে অনুত্তরো;
দীপঙ্করো নাম জিনো, উপ্পজ্জি লোকনাযকো;
তস্স সোধীযতি মগ্গো, অঞ্জসং ৰটুমাযনং’.
‘‘বুদ্ধোতি মম সুত্ৰান, পীতি উপ্পজ্জি তাৰদে;
বুদ্ধো বুদ্ধোতি কথযন্তো, সোমনস্সং পৰেদযিং.
‘‘তত্থ ঠত্ৰা ৰিচিন্তেসিং, তুট্ঠো সংৰিগ্গমানসো;
‘ইধ বীজানি রোপিস্সং, খণো এৰ মা উপচ্চগা’.
‘‘যদি বুদ্ধস্স সোধেথ, একোকাসং দদাথ মে;
অহম্পি সোধযিস্সামি, অঞ্জসং ৰটুমাযনং.
‘‘অদংসু তে মমোকাসং, সোধেতুং অঞ্জসং তদা;
বুদ্ধো বুদ্ধোতি চিন্তেন্তো, মগ্গং সোধেমহং তদা.
‘‘অনিট্ঠিতে ¶ মমোকাসে, দীপঙ্করো মহামুনি;
চতূহি সতসহস্সেহি, ছল়ভিঞ্ঞেহি তাদিহি;
খীণাসৰেহি ৰিমলেহি, পটিপজ্জি অঞ্জসং জিনো.
‘‘পচ্চুগ্গমনা ৰত্তন্তি, ৰজ্জন্তি ভেরিযো বহূ;
আমোদিতা নরমরূ, সাধুকারং পৰত্তযুং.
‘‘দেৰা মনুস্সে পস্সন্তি, মনুস্সাপি চ দেৰতা;
উভোপি তে পঞ্জলিকা, অনুযন্তি তথাগতং.
‘‘দেৰা দিব্বেহি তুরিযেহি, মনুস্সা মানুসেহি চ;
উভোপি তে ৰজ্জযন্তা, অনুযন্তি তথাগতং.
‘‘দিব্বং মন্দারৰং পুপ্ফং, পদুমং পারিছত্তকং;
দিসোদিসং ওকিরন্তি, আকাসনভগতা মরূ.
‘‘চম্পকং ¶ সললং নীপং, নাগপুন্নাগকেতকং;
দিসোদিসং উক্খিপন্তি, ভূমিতলগতা নরা.
‘‘কেসে মুঞ্চিত্ৰাহং তত্থ, ৰাকচীরঞ্চ চম্মকং;
কললে পত্থরিত্ৰান, অৰকুজ্জো নিপজ্জহং.
‘‘অক্কমিত্ৰান মং বুদ্ধো, সহ সিস্সেহি গচ্ছতু;
মা নং কললে অক্কমিত্থো, হিতায মে ভৰিস্সতী’’তি.
সো কললপিট্ঠে নিপন্নকোৰ পুন অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা দীপঙ্করদসবলস্স বুদ্ধসিরিং সম্পস্সমানো এৰং চিন্তেসি – ‘‘সচাহং ইচ্ছেয্যং, সব্বকিলেসে ঝাপেত্ৰা সঙ্ঘনৰকো হুত্ৰা রম্মনগরং পৰিসেয্যং. অঞ্ঞাতকৰেসেন ¶ পন মে কিলেসে ঝাপেত্ৰা নিব্বানপ্পত্তিযা কিচ্চং নত্থি. যংনূনাহং দীপঙ্করদসবলো ৰিয পরমাভিসম্বোধিং পত্ৰা ধম্মনাৰং আরোপেত্ৰা মহাজনং সংসারসাগরা ¶ উত্তারেত্ৰা পচ্ছা পরিনিব্বাযেয্যং, ইদং ময্হং পতিরূপ’’ন্তি. ততো অট্ঠ ধম্মে সমোধানেত্ৰা বুদ্ধভাৰায অভিনীহারং কত্ৰা নিপজ্জি. তেন ৰুত্তং –
‘‘পথৰিযং নিপন্নস্স, এৰং মে আসি চেতসো;
‘ইচ্ছমানো অহং অজ্জ, কিলেসে ঝাপযে মম.
‘কিং মে অঞ্ঞাতৰেসেন, ধম্মং সচ্ছিকতেনিধ;
সব্বঞ্ঞুতং পাপুণিত্ৰা, বুদ্ধো হেস্সং সদেৰকে.
‘কিং মে একেন তিণ্ণেন, পুরিসেন থামদস্সিনা;
সব্বঞ্ঞুতং পাপুণিত্ৰা, সন্তারেস্সং সদেৰকে.
‘ইমিনা মে অধিকারেন, কতেন পুরিসুত্তমে;
সব্বঞ্ঞুতং পাপুণিত্ৰা, তারেমি জনতং বহুং.
‘সংসারসোতং ছিন্দিত্ৰা, ৰিদ্ধংসেত্ৰা তযো ভৰে;
ধম্মনাৰং সমারুয্হ, সন্তারেস্সং সদেৰকে’’’তি. (বু. ৰং. ২.৫৪-৫৮);
যস্মা পন বুদ্ধত্তং পত্থেন্তস্স –
‘‘মনুস্সত্তং লিঙ্গসম্পত্তি, হেতু সত্থারদস্সনং;
পব্বজ্জা গুণসম্পত্তি, অধিকারো চ ছন্দতা;
অট্ঠধম্মসমোধানা, অভিনীহারো সমিজ্ঝতী’’তি. (বু. ৰং. ২.৫৯);
মনুস্সত্তভাৰস্মিংযেৰ ¶ হি ঠত্ৰা বুদ্ধত্তং পত্থেন্তস্স পত্থনা সমিজ্ঝতি, ন নাগস্স ৰা সুপণ্ণস্স ৰা দেৰতায ৰা পত্থনা সমিজ্ঝতি. মনুস্সত্তভাৰেপি পুরিসলিঙ্গে ঠিতস্সেৰ পত্থনা সমিজ্ঝতি, ন ইত্থিযা ৰা পণ্ডকনপুংসকউভতোব্যঞ্জনকানং ৰা পত্থনা সমিজ্ঝতি. পুরিসস্সাপি তস্মিং অত্তভাৰে অরহত্তপ্পত্তিযা হেতুসম্পন্নস্সেৰ পত্থনা সমিজ্ঝতি, নো ইতরস্স. হেতুসম্পন্নস্সাপি জীৰমানকবুদ্ধস্সেৰ সন্তিকে পত্থেন্তস্স পত্থনা সমিজ্ঝতি, পরিনিব্বুতে বুদ্ধে চেতিযসন্তিকে ৰা বোধিমূলে ৰা পত্থেন্তস্স ন সমিজ্ঝতি. বুদ্ধানং সন্তিকে পত্থেন্তস্সাপি ¶ পব্বজ্জালিঙ্গে ঠিতস্সেৰ সমিজ্ঝতি, নো গিহিলিঙ্গে ঠিতস্স. পব্বজিতস্সাপি পঞ্চাভিঞ্ঞস্স অট্ঠসমাপত্তিলাভিনোযেৰ সমিজ্ঝতি, ন ইমায গুণসম্পত্তিযা ৰিরহিতস্স. গুণসম্পন্নেনাপি যেন অত্তনো জীৰিতং বুদ্ধানং পরিচ্চত্তং হোতি, তস্স ইমিনা অধিকারেন অধিকারসম্পন্নস্সেৰ সমিজ্ঝতি, ন ইতরস্স. অধিকারসম্পন্নস্সাপি যস্স বুদ্ধকারকধম্মানং অত্থায মহন্তো ছন্দো চ উস্সাহো চ ৰাযামো চ পরিযেট্ঠি চ, তস্সেৰ সমিজ্ঝতি, ন ইতরস্স.
তত্রিদং ছন্দমহন্ততায ওপম্মং – সচে হি এৰমস্স ‘‘যো সকলচক্কৰাল়গব্ভং একোদকীভূতং অত্তনো বাহুবলেন উত্তরিত্ৰা পারং গন্তুং সমত্থো ¶ , সো বুদ্ধত্তং পাপুণাতি. যো ৰা পন সকলচক্কৰাল়গব্ভং ৰেল়ুগুম্বসঞ্ছন্নং ব্যূহিত্ৰা মদ্দিত্ৰা পদসা গচ্ছন্তো পারং গন্তুং সমত্থো, সো বুদ্ধত্তং পাপুণাতি. যো ৰা পন সকলচক্কৰাল়গব্ভং সত্তিযো আকোটেত্ৰা নিরন্তরং সত্তিফলসমাকিণ্ণং পদসা অক্কমমানো পারং গন্তুং সমত্থো, সো বুদ্ধত্তং পাপুণাতি. যো ৰা পন সকলচক্কৰাল়গব্ভং ৰীতচ্চিতঙ্গারভরিতং পাদেহি মদ্দমানো পারং গন্তুং সমত্থো, সো বুদ্ধত্তং পাপুণাতী’’তি. যো এতেসু একম্পি অত্তনো দুক্করং ন মঞ্ঞতি, ‘‘অহং এতম্পি তরিত্ৰা ৰা গন্ত্ৰা ৰা পারং গহেস্সামী’’তি এৰং মহন্তেন ছন্দেন চ উস্সাহেন চ ৰাযামেন চ পরিযেট্ঠিযা চ সমন্নাগতো হোতি, তস্স পত্থনা সমিজ্ঝতি, ন ইতরস্স. সুমেধতাপসো পন ইমে অট্ঠ ধম্মে সমোধানেত্ৰা বুদ্ধভাৰায অভিনীহারং কত্ৰা নিপজ্জি.
দীপঙ্করোপি ¶ ভগৰা আগন্ত্ৰা সুমেধতাপসস্স সীসভাগে ঠত্ৰা মণিসীহপঞ্জরং উগ্ঘাটেন্তো ৰিয পঞ্চৰণ্ণপ্পসাদসম্পন্নানি অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা কললপিট্ঠে নিপন্নং সুমেধতাপসং দিস্ৰা ‘‘অযং তাপসো বুদ্ধত্তায অভিনীহারং কত্ৰা নিপন্নো, ইজ্ঝিস্সতি নু খো ইমস্স পত্থনা, উদাহু নো’’তি অনাগতংসঞাণং পেসেত্ৰা উপধারেন্তো ‘‘ইতো কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি অতিক্কমিত্ৰা গোতমো নাম বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা ঠিতকোৰ পরিসমজ্ঝে ব্যাকাসি – ‘‘পস্সথ নো তুম্হে ইমং উগ্গতপং তাপসং কললপিট্ঠে নিপন্ন’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি. ‘‘অযং বুদ্ধত্তায অভিনীহারং কত্ৰা নিপন্নো, সমিজ্ঝিস্সতি ইমস্স পত্থনা, ইতো কপ্পসতসহস্সাধিকানং চতুন্নং অসঙ্খ্যেয্যানং মত্থকে গোতমো নাম বুদ্ধো ভৰিস্সতি. তস্মিং পনস্স অত্তভাৰে কপিলৰত্থু নাম নগরং নিৰাসো ভৰিস্সতি, মাযা নাম দেৰী মাতা, সুদ্ধোদনো নাম রাজা পিতা, অগ্গসাৰকো উপতিস্সো নাম থেরো, দুতিযসাৰকো কোলিতো নাম, বুদ্ধুপট্ঠাকো আনন্দো নাম, অগ্গসাৰিকা খেমা নাম ¶ থেরী, দুতিযসাৰিকা উপ্পলৰণ্ণা নাম থেরী ভৰিস্সতি, পরিপক্কঞাণো মহাভিনিক্খমনং কত্ৰা মহাপধানং পদহিত্ৰা নিগ্রোধমূলে পাযাসং পটিগ্গহেত্ৰা নেরঞ্জরায তীরে পরিভুঞ্জিত্ৰা বোধিমণ্ডং আরুয্হ অস্সত্থরুক্খমূলে অভিসম্বুজ্ঝিস্সতী’’তি. তেন ৰুত্তং –
‘‘দীপঙ্করো লোকৰিদূ, আহুতীনং পটিগ্গহো;
উস্সীসকে মং ঠত্ৰান, ইদং ৰচনমব্রৰি.
‘পস্সথ ইমং তাপসং, জটিলং উগ্গতাপনং;
অপরিমেয্যে ইতো কপ্পে, বুদ্ধো লোকে ভৰিস্সতি.
‘অহু ¶ কপিলৰ্হযা রম্মা, নিক্খমিত্ৰা তথাগতো;
পধানং পদহিত্ৰান, কত্ৰা দুক্করকারিকং.
‘অজপালরুক্খমূলে, নিসীদিত্ৰা তথাগতো;
তত্থ পাযাসং পগ্গয্হ, নেরঞ্জরমুপেহিতি.
‘নেরঞ্জরায তীরম্হি, পাযাসং অদ সো জিনো;
পটিযত্তৰরমগ্গেন, বোধিমূলমূপেহিতি.
‘ততো ¶ পদক্খিণং কত্ৰা, বোধিমণ্ডং অনুত্তরো;
অস্সত্থরুক্খমূলম্হি, বুজ্ঝিস্সতি মহাযসো.
‘ইমস্স জনিকা মাতা, মাযা নাম ভৰিস্সতি;
পিতা সুদ্ধোদনো নাম, অযং হেস্সতি গোতমো.
‘অনাসৰা ৰীতরাগা, সন্তচিত্তা সমাহিতা;
কোলিতো উপতিস্সো চ, অগ্গা হেস্সন্তি সাৰকা;
আনন্দো নামুপট্ঠাকো, উপট্ঠিস্সতি তং জিনং.
‘খেমা ¶ উপ্পলৰণ্ণা চ, অগ্গা হেস্সন্তি সাৰিকা;
অনাসৰা ৰীতরাগা, সন্তচিত্তা সমাহিতা;
বোধি তস্স ভগৰতো, অস্সত্থোতি পৰুচ্চতী’’’তি.
সুমেধতাপসো ‘‘ময্হং কির পত্থনা সমিজ্ঝিস্সতী’’তি সোমনস্সপ্পত্তো অহোসি. মহাজনো দীপঙ্করদসবলস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘সুমেধতাপসো কির বুদ্ধবীজং বুদ্ধঙ্কুরো’’তি হট্ঠতুট্ঠো অহোসি. এৰঞ্চস্স অহোসি ‘‘যথা নাম পুরিসো নদিং তরন্তো উজুকেন তিত্থেন উত্তরিতুং অসক্কোন্তো হেট্ঠাতিত্থেন উত্তরতি, এৰমেৰ মযম্পি দীপঙ্করদসবলস্স সাসনে মগ্গফলং অলভমানা অনাগতে যদা ত্ৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি, তদা তৰ সম্মুখা মগ্গফলং সচ্ছিকাতুং সমত্থা ভৰেয্যামা’’তি পত্থনং ঠপযিংসু. দীপঙ্করদসবলোপি বোধিসত্তং পসংসিত্ৰা অট্ঠহি পুপ্ফমুট্ঠীহি পূজেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি, তেপি চতুসতসহস্সসঙ্খা খীণাসৰা বোধিসত্তং গন্ধেহি চ মালেহি চ পূজেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কমিংসু. দেৰমনুস্সা পন তথেৰ পূজেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পক্কন্তা.
বোধিসত্তো সব্বেসং পটিক্কন্তকালে সযনা ৰুট্ঠায ‘‘পারমিযো ৰিচিনিস্সামী’’তি পুপ্ফরাসিমত্থকে পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসীদি. এৰং নিসিন্নে বোধিসত্তে সকলদসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতা সন্নিপতিত্ৰা সাধুকারং দত্ৰা ‘‘অয্য সুমেধতাপস, পোরাণকবোধিসত্তানং পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা ‘পারমিযো ৰিচিনিস্সামা’তি নিসিন্নকালে যানি পুব্বনিমিত্তানি নাম পঞ্ঞাযন্তি, তানি সব্বানিপি অজ্জ পাতুভূতানি, নিস্সংসযেন ¶ ত্ৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি ¶ , মযম্পেতং জানাম ‘যস্সেতানি নিমিত্তানি পঞ্ঞাযন্তি, একন্তেন সো বুদ্ধো হোতি’, ত্ৰং অত্তনো ৰীরিযং দল়্হং কত্ৰা পগ্গণ্হা’’তি বোধিসত্তং নানপ্পকারাহি থুতীহি অভিত্থুনিংসু. তেন ৰুত্তং –
‘‘ইদং সুত্ৰান ৰচনং, অসমস্স মহেসিনো;
আমোদিতা নরমরূ, বুদ্ধবীজং কির অযং.
‘উক্কুট্ঠিসদ্দা ৰত্তন্তি, অপ্ফোটেন্তি হসন্তি চ;
কতঞ্জলী নমস্সন্তি, দসসহস্সী সদেৰকা.
‘যদিমস্স ¶ লোকনাথস্স, ৰিরজ্ঝিস্সাম সাসনং;
অনাগতম্হি অদ্ধানে, হেস্সাম সম্মুখা ইমং.
‘যথা মনুস্সা নদিং তরন্তা, পটিভিত্থং ৰিরজ্ঝিয;
হেট্ঠাতিত্থে গহেত্ৰান, উত্তরন্তি মহানদিং.
‘এৰমেৰ মযং সব্বে, যদি মুঞ্চামিমং জিনং;
অনাগতম্হি অদ্ধানে, হেস্সাম সম্মুখা ইমং’.
‘দীপঙ্করো লোকৰিদূ, আহুতীনং পটিগ্গহো;
মম কম্মং পকিত্তেত্ৰা, দক্খিণং পাদমুদ্ধরি.
‘যে তত্থাসুং জিনপুত্তা, সব্বে পদক্খিণমকংসু মং;
নরা নাগা চ গন্ধব্বা, অভিৰাদেত্ৰান পক্কমুং.
‘দস্সনং মে অতিক্কন্তে, সসঙ্ঘে লোকনাযকে;
হট্ঠতুট্ঠেন চিত্তেন, আসনা ৰুট্ঠহিং তদা.
‘সুখেন সুখিতো হোমি, পামোজ্জেন পমোদিতো;
পীতিযা চ অভিস্সন্নো, পল্লঙ্কং আভুজিং তদা.
‘পল্লঙ্কেন নিসীদিত্ৰা, এৰং চিন্তেসহং তদা;
‘ৰসীভূতো অহং ঝানে, অভিঞ্ঞাসু পারমিং গতো.
‘সহস্সিযম্হি লোকম্হি, ইসযো নত্থি মে সমা;
অসমো ইদ্ধিধম্মেসু, অলভিং ঈদিসং সুখং’.
‘পল্লঙ্কাভুজনে ¶ ময্হং, দসসহস্সাধিৰাসিনো;
মহানাদং পৰত্তেসুং, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘যা ¶ পুব্বে বোধিসত্তানং, পল্লঙ্কৰরমাভুজে;
নিমিত্তানি পদিস্সন্তি, তানি অজ্জ পদিস্সরে.
‘সীতং ব্যপগতং হোতি, উণ্হঞ্চ উপসম্মতি;
তানি অজ্জ পদিস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘দসসহস্সী লোকধাতূ, নিস্সদ্দা হোন্তি নিরাকুলা;
তানি অজ্জ পদিস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘মহাৰাতা ¶ ন ৰাযন্তি, ন সন্দন্তি সৰন্তিযো;
তানি অজ্জ পদিস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘থলজা দকজা পুপ্ফা, সব্বে পুপ্ফন্তি তাৰদে;
তেপজ্জ পুপ্ফিতা সব্বে, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘লতা ৰা যদি ৰা রুক্খা, ফলভারা হোন্তি তাৰদে;
তেপজ্জ ফলিতা সব্বে, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘আকাসট্ঠা চ ভূমট্ঠা, রতনা জোতন্তি তাৰদে;
তেপজ্জ রতনা জোতন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘মানুসকা চ দিব্বা চ, তুরিযা ৰজ্জন্তি তাৰদে;
তেপজ্জুভো অভিরৰন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘ৰিচিত্তপুপ্ফা গগনা, অভিৰস্সন্তি তাৰদে;
তেপি অজ্জ পৰস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘মহাসমুদ্দো আভুজতি, দসসহস্সী পকম্পতি;
তেপজ্জুভো অভিরৰন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘নিরযেপি ¶ দসসহস্সে, অগ্গী নিব্বন্তি তাৰদে;
তেপজ্জ নিব্বুতা অগ্গী, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘ৰিমলো হোতি সূরিযো, সব্বা দিস্সন্তি তারকা;
তেপি অজ্জ পদিস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘অনোৰট্ঠেন ¶ উদকং, মহিযা উব্ভিজ্জি তাৰদে;
তম্পজ্জুব্ভিজ্জতে মহিযা, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘তারাগণা ৰিরোচন্তি, নক্খত্তা গগনমণ্ডলে;
ৰিসাখা চন্দিমাযুত্তা, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘বিলাসযা দরীসযা, নিক্খমন্তি সকাসযা;
তেপজ্জ আসযা ছুদ্ধা, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘ন হোতি অরতি সত্তানং, সন্তুট্ঠা হোন্তি তাৰদে;
তেপজ্জ সব্বে সন্তুট্ঠা, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘রোগা তদূপসম্মন্তি, জিঘচ্ছা চ ৰিনস্সতি;
তানিপজ্জ পদিস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘রাগো তদা তনু হোতি, দোসো মোহো ৰিনস্সতি;
তেপজ্জ ৰিগতা সব্বে, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘ভযং তদা ন ভৰতি, অজ্জপেতং পদিস্সতি;
তেন লিঙ্গেন জানাম, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘রজো নুদ্ধংসতি উদ্ধং, অজ্জপেতং পদিস্সতি;
তেন লিঙ্গেন জানাম, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘অনিট্ঠগন্ধো ¶ পক্কমতি, দিট্ঠগন্ধো পৰাযতি;
সোপজ্জ ৰাযতি গন্ধো, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘সব্বে ¶ দেৰা পদিস্সন্তি, ঠপযিত্ৰা অরূপিনো;
তেপজ্জ সব্বে দিস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘যাৰতা নিরযা নাম, সব্বে দিস্সন্তি তাৰদে;
তেপজ্জ সব্বে দিস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘কুট্টা কৰাটা সেলা চ, ন হোন্তাৰরণা তদা;
আকাসভূতা তেপজ্জ, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘চুতী চ উপপত্তি চ, খণে তস্মিং ন ৰিজ্জতি;
তানিপজ্জ পদিস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.
‘দল়্হং ¶ পগ্গণ্হ ৰীরিযং, মা নিৰত্ত অভিক্কম;
মযম্পেতং ৰিজানাম, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’’তি.
বোধিসত্তো দীপঙ্করদসবলস্স চ দসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতানঞ্চ ৰচনং সুত্ৰা ভিয্যোসো মত্তায সঞ্জাতুস্সাহো হুত্ৰা চিন্তেসি ‘‘বুদ্ধা নাম অমোঘৰচনা, নত্থি বুদ্ধানং কথায অঞ্ঞথত্তং. যথা হি আকাসে খিত্তলেড্ডুস্স পতনং ধুৰং, জাতস্স মরণং ধুৰং, অরুণে উগ্গতে সূরিযস্সুট্ঠানং, আসযা নিক্খন্তসীহস্স সীহনাদনদনং, গরুগব্ভায ইত্থিযা ভারমোরোপনং অৰস্সংভাৰী, এৰমেৰ বুদ্ধানং ৰচনং নাম ধুৰং অমোঘং, অদ্ধা অহং বুদ্ধো ভৰিস্সামী’’তি. তেন ৰুত্তং –
‘‘বুদ্ধস্স ৰচনং সুত্ৰা, দসসহস্সীন চূভযং;
তুট্ঠহট্ঠো পমোদিতো, এৰং চিন্তেসহং তদা.
‘‘অদ্ৰেজ্ঝৰচনা বুদ্ধা, অমোঘৰচনা জিনা;
ৰিতথং নত্থি বুদ্ধানং, ধুৰং বুদ্ধো ভৰামহং.
‘‘যথা ¶ খিত্তং নভে লেড্ডু, ধুৰং পততি ভূমিযং;
তথেৰ বুদ্ধসেট্ঠানং, ৰচনং ধুৰসস্সতং.
‘‘যথাপি সব্বসত্তানং, মরণং ধুৰসস্সতং;
তথেৰ বুদ্ধসেট্ঠানং, ৰচনং ধুৰসস্সতং.
‘‘যথা রত্তিক্খযে পত্তে, সূরিযুগ্গমনং ধুৰং;
তথেৰ বুদ্ধসেট্ঠানং, ৰচনং ধুৰসস্সতং.
‘‘যথা নিক্খন্তসযনস্স, সীহস্স নদনং ধুৰং;
তথেৰ বুদ্ধসেট্ঠানং, ৰচনং ধুৰসস্সতং.
‘‘যথা আপন্নসত্তানং, ভারমোরোপনং ধুৰং;
তথেৰ বুদ্ধসেট্ঠানং, ৰচনং ধুৰসস্সত’’ন্তি.
সো ‘‘ধুৰাহং বুদ্ধো ভৰিস্সামী’’তি এৰং কতসন্নিট্ঠানো বুদ্ধকারকে ধম্মে উপধারেতুং ‘‘কহং নু খো বুদ্ধকারকধম্মা, কিং ¶ উদ্ধং, উদাহু অধো, দিসাসু, ৰিদিসাসূ’’তি অনুক্কমেন সকলং ধম্মধাতুং ৰিচিনন্তো পোরাণকবোধিসত্তেহি আসেৰিতনিসেৰিতং পঠমং দানপারমিং দিস্ৰা এৰং অত্তানং ওৰদি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায পঠমং দানপারমিং পূরেয্যাসি. যথা হি নিক্কুজ্জিতো উদককুম্ভো নিস্সেসং কত্ৰা উদকং ¶ ৰমতিযেৰ, ন পচ্চাহরতি, এৰমেৰ ধনং ৰা যসং ৰা পুত্তং ৰা দারং ৰা অঙ্গপচ্চঙ্গং ৰা অনোলোকেত্ৰা সম্পত্তযাচকানং সব্বং ইচ্ছিতিচ্ছিতং নিস্সেসং কত্ৰা দদমানো বোধিরুক্খমূলে নিসীদিত্ৰা বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি পঠমং দানপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘হন্দ বুদ্ধকরে ধম্মে, ৰিচিনামি ইতো চিতো;
উদ্ধং অধো দস দিসা, যাৰতা ধম্মধাতুযা.
‘‘ৰিচিনন্তো তদাদক্খিং, পঠমং দানপারমিং;
পুব্বকেহি মহেসীহি, অনুচিণ্ণং মহাপথং.
‘‘ইমং ¶ ত্ৰং পঠমং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;
দানপারমিতং গচ্ছ, যদি বোধিং পত্তুমিচ্ছসি.
‘‘যথাপি কুম্ভো সম্পুণ্ণো, যস্স কস্সচি অধোকতো;
ৰমতেৰুদকং নিস্সেসং, ন তত্থ পরিরক্খতি.
‘‘তথেৰ যাচকে দিস্ৰা, হীনমুক্কট্ঠমজ্ঝিমে;
দদাহি দানং নিস্সেসং, কুম্ভো ৰিয অধোকতো’’তি.
অথস্স ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিপি উপধারযতো দুতিযং সীলপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায সীলপারমিম্পি পূরেয্যাসি. যথা হি চমরীমিগো নাম জীৰিতম্পি অনোলোকেত্ৰা অত্তনো ৰালমেৰ রক্খতি, এৰং ত্ৰম্পি ইতো পট্ঠায জীৰিতম্পি অনোলোকেত্ৰা সীলমেৰ রক্খন্তো বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি দুতিযং সীলপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘ন হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;
অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.
‘‘ৰিচিনন্তো তদাদক্খিং, দুতিযং সীলপারমিং;
পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.
‘‘ইমং ত্ৰং দুতিযং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;
সীলপারমিতং গচ্ছ, যদি বোধিং পত্তুমিচ্ছসি.
‘‘যথাপি চমরী ৰালং, কিস্মিঞ্চি পটিলগ্গিতং;
উপেতি মরণং তত্থ, ন ৰিকোপেতি ৰালধিং.
‘‘তথেৰ ¶ চতূসু ¶ , ভূমীসু, সীলানি পরিপূরয;
পরিরক্খ সব্বদা সীলং, চমরী ৰিয ৰালধি’’ন্তি.
অথস্স ¶ ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিপি উপধারযতো ততিযং নেক্খম্মপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায নেক্খম্মপারমিম্পি পূরেয্যাসি. যথা হি চিরং বন্ধনাগারে ৰসমানো পুরিসো ন তত্থ সিনেহং করোতি, অথ খো উক্কণ্ঠিতোযেৰ অৰসিতুকামো হোতি, এৰমেৰ ত্ৰম্পি সব্বভৰে বন্ধনাগারসদিসে কত্ৰা সব্বভৰেহি উক্কণ্ঠিতো মুচ্চিতুকামো হুত্ৰা নেক্খম্মাভিমুখোৰ হোহি, এৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ততিযং নেক্খম্মপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘ন হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;
অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.
‘‘ৰিচিনন্তো তদাদক্খিং, ততিযং নেক্খম্মপারমিং;
পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.
‘‘ইমং ত্ৰং ততিযং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;
নেক্খম্মপারমিতং গচ্ছ, যদি বোধিং পত্তুমিচ্ছসি.
‘‘যথা অন্দুঘরে পুরিসো, চিরৰুত্থো দুখট্টিতো;
ন তত্থ রাগং জনেতি, মুত্তিমেৰ গৰেসতি.
‘‘তথেৰ ত্ৰং সব্বভৰে, পস্স অন্দুঘরে ৰিয;
নেক্খম্মাভিমুখো হোহি, ভৰতো পরিমুত্তিযা’’তি.
অথস্স ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিপি উপধারযতো চতুত্থং পঞ্ঞাপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায পঞ্ঞাপারমিম্পি পূরেয্যাসি. হীনমজ্ঝিমুক্কট্ঠেসু কঞ্চি অৰজ্জেত্ৰা সব্বেপি পণ্ডিতে উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছেয্যাসি. যথা হি পিণ্ডচারিকো ভিক্খু হীনাদিকেসু কুলেসু কিঞ্চি অৰজ্জেত্ৰা পটিপাটিযা পিণ্ডায চরন্তো খিপ্পং যাপনং লভতি, এৰং ত্ৰম্পি সব্বপণ্ডিতে উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছন্তো বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি চতুত্থং পঞ্ঞাপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘ন ¶ ¶ হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;
অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.
‘‘ৰিচিনন্তো তদাদক্খিং, চতুত্থং পঞ্ঞাপারমিং;
পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.
‘‘ইমং ত্ৰং চতুত্থং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;
পঞ্ঞাপারমিতং গচ্ছ, যদি বোধিং পত্তুমিচ্ছসি.
‘‘যথাপি ¶ ভিক্খু ভিক্খন্তো, হীনমুক্কট্ঠমজ্ঝিমে;
কুলানি ন ৰিৰজ্জেন্তো, এৰং লভতি যাপনং.
‘‘তথেৰ ত্ৰং সব্বকালং, পরিপুচ্ছন্তো বুধং জনং;
পঞ্ঞাপারমিতং গন্ত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসী’’তি.
অথস্স ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিপি উপধারযতো পঞ্চমং ৰীরিযপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায ৰীরিযপারমিম্পি পূরেয্যাসি. যথা হি সীহো মিগরাজা সব্বইরিযাপথেসু দল়্হৰীরিযো হোতি, এৰং ত্ৰম্পি সব্বভৰেসু সব্বইরিযাপথেসু দল়্হৰীরিযো অনোলীনৰীরিযো সমানো বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি পঞ্চমং ৰীরিযপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘ন হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;
অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.
‘‘ৰিচিনন্তো তদাদক্খিং, পঞ্চমং ৰীরিযপারমিং;
পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.
‘‘ইমং ত্ৰং পঞ্চমং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;
ৰীরিযপারমিতং গচ্ছ, যদি বোধিং পত্তুমিচ্ছসি.
‘‘যথাপি ¶ সীহো মিগরাজা, নিসজ্জট্ঠানচঙ্কমে;
অলীনৰীরিযো হোতি, পগ্গহিতমনো সদা.
‘‘তথেৰ ত্ৰং সব্বভৰে, পগ্গণ্হ ৰীরিযং দল়্হং;
ৰীরিযপারমিতং গন্ত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসী’’তি.
অথস্স ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিপি উপধারযতো ছট্ঠং খন্তিপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো ¶ পট্ঠায খন্তিপারমিম্পি পূরেয্যাসি. সম্মাননেপি অৰমাননেপি খমোৰ ভৰেয্যাসি. যথা হি পথৰিযং নাম সুচিম্পি পক্খিপন্তি অসুচিম্পি, ন তেন পথৰী সিনেহং, ন পটিঘং করোতি, খমতি সহতি অধিৰাসেতিযেৰ, এৰং ত্ৰম্পি সম্মাননাৰমাননক্খমোৰ সমানো বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ছট্ঠং খন্তিপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘ন হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;
অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.
‘‘ৰিচিনন্তো তদাদক্খিং, ছট্ঠমং খন্তিপারমিং;
পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.
‘‘ইমং ত্ৰং ছট্ঠমং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;
তত্থ অদ্ৰেজ্ঝমানসো, সম্বোধিং পাপুণিস্সসি.
‘‘যথাপি ¶ পথৰী নাম, সুচিম্পি অসুচিম্পি চ;
সব্বং সহতি নিক্খেপং, ন করোতি পটিঘং তযা.
‘‘তথেৰ ত্ৰম্পি সব্বেসং, সম্মানাৰমানক্খমো;
খন্তিপারমিতং গন্ত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসী’’তি.
অথস্স ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিপি উপধারযতো সত্তমং সচ্চপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায সচ্চপারমিম্পি পূরেয্যাসি. অসনিযা ¶ মত্থকে পতমানাযপি ধনাদীনং অত্থায ছন্দাদিৰসেন সম্পজানমুসাৰাদং নাম মাকাসি. যথা হি ওসধিতারকা নাম সব্বউতূসু অত্তনো গমনৰীথিং জহিত্ৰা অঞ্ঞায ৰীথিযা ন গচ্ছতি, সকৰীথিযাৰ গচ্ছতি, এৰমেৰ ত্ৰম্পি সচ্চং পহায মুসাৰাদং নাম অকরোন্তোযেৰ বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি সত্তমং সচ্চপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘ন হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;
অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.
‘‘ৰিচিনন্তো তদাদক্খিং, সত্তমং সচ্চপারমিং;
পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.
‘‘ইমং ¶ ত্ৰং সত্তমং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;
তত্থ অদ্ৰেজ্ঝৰচনো, সম্বোধিং পাপুণিস্সসি.
‘‘যথাপি ওসধী নাম, তুলাভূতা সদেৰকে;
সমযে উতুৰস্সে ৰা, ন ৰোক্কমতি ৰীথিতো.
‘‘তথেৰ ত্ৰম্পি সচ্চেসু, মা ৰোক্কমসি ৰীথিতো;
সচ্চপারমিতং গন্ত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসী’’তি.
অথস্স ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিপি উপধারযতো অট্ঠমং অধিট্ঠানপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায অধিট্ঠানপারমিম্পি পূরেয্যাসি. যং অধিট্ঠাসি, তস্মিং অধিট্ঠানে নিচ্চলো ভৰেয্যাসি. যথা হি পব্বতো নাম সব্বদিসাসু ৰাতেহি পহটোপি ন কম্পতি ন চলতি, অত্তনো ঠানেযেৰ তিট্ঠতি, এৰমেৰ ত্ৰম্পি অত্তনো অধিট্ঠানে নিচ্চলো হোন্তোৰ বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি অট্ঠমং অধিট্ঠানপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘ন হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;
অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.
‘‘ৰিচিনন্তো ¶ ¶ তদাদক্খিং, অট্ঠমং অধিট্ঠানপারমিং;
পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.
‘‘ইমং ত্ৰং অট্ঠমং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;
তত্থ ত্ৰং অচলো হুত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসি.
‘‘যথাপি পব্বতো সেলো, অচলো সুপ্পতিট্ঠিতো;
ন কম্পতি ভুসৰাতেহি, সকট্ঠানেৰ তিট্ঠতি.
‘‘তথেৰ ত্ৰম্পি অধিট্ঠানে, সব্বদা অচলো ভৰ;
অধিট্ঠানপারমিতং গন্ত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসী’’তি.
অথস্স ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিপি উপধারযতো নৰমং মেত্তাপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায নৰমং মেত্তাপারমিম্পি পূরেয্যাসি. অহিতেসুপি হিতেসুপি একচিত্তো ভৰেয্যাসি. যথা হি উদকং নাম পাপজনস্সাপি কল্যাণজনস্সাপি সীতিভাৰং একসদিসং কত্ৰা ফরতি, এৰমেৰ ত্ৰম্পি সব্বসত্তেসু ¶ মেত্তচিত্তেন একচিত্তোৰ হোন্তো বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি নৰমং মেত্তাপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘ন হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;
অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.
‘‘ৰিচিনন্তো তদাদক্খিং, নৰমং মেত্তাপারমিং;
পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.
‘‘ইমং ত্ৰং নৰমং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;
মেত্তায অসমো হোহি, যদি বোধিং পত্তুমিচ্ছসি.
‘‘যথাপি উদকং নাম, কল্যাণে পাপকে জনে;
সমং ফরতি সীতেন, পৰাহেতি রজোমলং.
‘‘তথেৰ ¶ ত্ৰম্পি অহিতহিতে, সমং মেত্তায ভাৰয;
মেত্তাপারমিতং গন্ত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসী’’তি.
অথস্স ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিপি উপধারযতো দসমং উপেক্খাপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায উপেক্খাপারমিম্পি পূরেয্যাসি. সুখেপি দুক্খেপি মজ্ঝত্তোৰ ভৰেয্যাসি. যথা হি পথৰী নাম সুচিম্পি অসুচিম্পি পক্খিপ্পমানা মজ্ঝত্তাৰ হোতি, এৰমেৰ ত্ৰম্পি সুখদুক্খেসু মজ্ঝত্তোৰ হোন্তো বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি দসমং উপেক্খাপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘ন ¶ হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;
অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.
‘‘ৰিচিনন্তো তদাদক্খিং, দসমং উপেক্খাপারমিং;
পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.
‘‘ইমং ত্ৰং দসমং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;
তুলাভূতো দল়্হো হুত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসি.
‘‘যথাপি পথৰী নাম, নিক্খিত্তং অসুচিং সুচিং;
উপেক্খতি উভোপেতে, কোপানুনযৰজ্জিতা.
‘‘তথেৰ ত্ৰম্পি সুখদুক্খে, তুলাভূতো সদা ভৰ;
উপেক্খাপারমিতং গন্ত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসী’’তি.
ততো ¶ চিন্তেসি – ‘‘ইমস্মিং লোকে বোধিসত্তেহি পূরেতব্বা বোধিপরিপাচনা বুদ্ধকারকধম্মা এত্তকাযেৰ, দস পারমিযো ঠপেত্ৰা অঞ্ঞে নত্থি, ইমাপি দস পারমিযো উদ্ধং আকাসেপি নত্থি, হেট্ঠা পথৰিযম্পি, পুরত্থিমাদীসু দিসাসুপি নত্থি, ময্হমেৰ পন হদযমংসব্ভন্তরে পতিট্ঠিতা’’তি. এৰং তাসং হদযে পতিট্ঠিতভাৰং দিস্ৰা সব্বাপি তা দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠায পুনপ্পুনং সম্মসন্তো অনুলোমপটিলোমং সম্মসতি, পরিযন্তে গহেত্ৰা আদিং পাপেতি, আদিম্হি গহেত্ৰা পরিযন্তে ঠপেতি, মজ্ঝে গহেত্ৰা উভতো ওসাপেতি, উভতো কোটীসু ¶ হেত্ৰা মজ্ঝে ওসাপেতি. বাহিরকভণ্ডপরিচ্চাগো দানপারমী নাম, অঙ্গপরিচ্চাগো দানউপপারমী নাম, জীৰিতপরিচ্চাগো দানপরমত্থপারমী নামাতি দস পারমিযো দস উপপারমিযো দস পরমত্থপারমিযো যন্ততেলং ৰিনিৰট্টেন্তো ৰিয মহামেরুং মত্থং কত্ৰা চক্কৰাল়মহাসমুদ্দং আলুল়েন্তো ৰিয চ সম্মসি. তস্সেৰং দস পারমিযো সম্মসন্তস্স ধম্মতেজেন চতুনহুতাধিকদ্ৰিযোজনসতসহস্সবহলা অযং মহাপথৰী হত্থিনা অক্কন্তনল়কলাপো ৰিয, পীল়িযমানং উচ্ছুযন্তং ৰিয চ মহাৰিরৰং ৰিরৰমানা সঙ্কম্পি সম্পকম্পি সম্পৰেধি, কুলালচক্কং ৰিয তেলযন্তচক্কং ৰিয চ পরিব্ভমি. তেন ৰুত্তং –
‘‘এত্তকাযেৰ তে লোকে, যে ধম্মা বোধিপাচনা;
ততুদ্ধং নত্থি অঞ্ঞত্র, দল়্হং তত্থ পতিট্ঠহ.
‘‘ইমে ধম্মে সম্মসতো, সভাৰসরসলক্খণে;
ধম্মতেজেন ৰসুধা, দসসহস্সী পকম্পথ.
‘‘চলতী রৰতী পথৰী, উচ্ছুযন্তংৰ পীল়িতং;
তেলযন্তে যথা চক্কং, এৰং কম্পতি মেদনী’’তি.
মহাপথৰিযা ¶ কম্পমানায রম্মনগরৰাসিনো সণ্ঠাতুং অসক্কোন্তা যুগন্তৰাতব্ভাহতা মহাসালা ৰিয মুচ্ছিতমুচ্ছিতাৰ পপতিংসু, ঘটাদীনি ¶ কুলালভাজনানি পৰট্টন্তানি অঞ্ঞমঞ্ঞং পহরন্তানি চুণ্ণৰিচুণ্ণানি অহেসুং. মহাজনো ভীততসিতো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘কিং নু খো ভগৰা নাগাৰট্টো অযং ভূতযক্খদেৰতাসু অঞ্ঞতরাৰট্টোতি ন হি মযং এতং জানাম, অপিচ খো সব্বোপি অযং মহাজনো উপদ্দুতো, কিং নু খো ইমস্স লোকস্স পাপকং ভৰিস্সতি, উদাহু কল্যাণং, কথেথ নো এতং কারণ’’ন্তি আহ. অথ সত্থা তেসং কথং সুত্ৰা ‘‘তুম্হে মা ভাযথ মা চিন্তযিত্থ, নত্থি ৰো ইতোনিদানং ভযং. যো সো মযা অজ্জ সুমেধপণ্ডিতো ‘অনাগতে গোতমো নাম বুদ্ধো ভৰিস্সতী’তি ব্যাকতো, সো দস পারমিযো সম্মসতি, তস্স দস পারমিযো সম্মসন্তস্স ৰিলোল়েন্তস্স ধম্মতেজেন সকলদসসহস্সিলোকধাতু একপ্পহারেন কম্পতি, চেৰ, রৰতি চা’’তি আহ. তেন ৰুত্তং –
‘‘যাৰতা পরিসা আসি, বুদ্ধস্স পরিৰেসনে;
পৰেধমানা সা তত্থ, মুচ্ছিতা সেসি ভূমিযং.
‘‘ঘটানেকসহস্সানি ¶ , কুম্ভীনঞ্চ সতা বহূ;
সঞ্চুণ্ণমথিতা তত্থ, অঞ্ঞমঞ্ঞং পঘট্টিতা.
‘‘উব্বিগ্গা তসিতা ভীতা, ভন্তা ব্যধিতমানসা;
মহাজনা সমাগম্ম, দীপঙ্করমুপাগমুং.
‘কিং ভৰিস্সতি লোকস্স, কল্যাণমথ পাপকং;
সব্বো উপদ্দুতো লোকো, তং ৰিনোদেহি চক্খুম’.
‘‘তেসং তদা সঞ্ঞাপেসি, দীপঙ্করো মহামুনি;
ৰিস্সত্থা হোথ মা ভাথ, ইমস্মিং পথৰিকম্পনে.
‘‘যমহং অজ্জ ব্যাকাসিং, বুদ্ধো লোকে ভৰিস্সতি;
এসো সম্মসতি ধম্মং, পুব্বকং জিনসেৰিতং.
‘‘তস্স সম্মসতো ধম্মং, বুদ্ধভূমিং অসেসতো;
তেনাযং কম্পিতা পথৰী, দসসহস্সী সদেৰকে’’তি.
মহাজনো তথাগতস্স ৰচনং সুত্ৰা হট্ঠতুট্ঠো মালাগন্ধৰিলেপনং আদায রম্মনগরা নিক্খমিত্ৰা বোধিসত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা মালাদীহি পূজেত্ৰা ¶ ৰন্দিত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা রম্মনগরমেৰ পাৰিসি. বোধিসত্তোপি দস পারমিযো সম্মসিত্ৰা ৰীরিযং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠায নিসিন্নাসনা ৰুট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘বুদ্ধস্স ¶ ৰচনং সুত্ৰা, মনো নিব্বাযি তাৰদে;
সব্বে মং উপসঙ্কম্ম, পুনাপি অভিৰন্দিসুং.
‘‘সমাদিযিত্ৰা বুদ্ধগুণং, দল়্হং কত্ৰান মানসং;
দীপঙ্করং নমস্সিত্ৰা, আসনা ৰুট্ঠহিং তদা’’তি.
অথ বোধিসত্তং আসনা ৰুট্ঠহন্তং সকলদসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতা সন্নিপতিত্ৰা দিব্বেহি মালাগন্ধেহি ¶ পূজেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘অয্য সুমেধতাপস, তযা অজ্জ দীপঙ্করদসবলস্স পাদমূলে মহতী পত্থনা পত্থিতা, সা তে অনন্তরাযেন সমিজ্ঝতু, মা তে ভযং ৰা ছম্ভিতত্তং ৰা অহোসি, সরীরে অপ্পমত্তকোপি রোগো মা উপ্পজ্জি, খিপ্পং পারমিযো পূরেত্ৰা সম্মাসম্বোধিং পটিৰিজ্ঝ. যথা পুপ্ফূপগফলূপগা রুক্খা সমযে পুপ্ফন্তি চেৰ ফলন্তি চ, তথেৰ ত্ৰম্পি সমযং অনতিক্কমিত্ৰা খিপ্পং সম্বোধিমুত্তমং ফুসস্সূ’’তিআদীনি থুতিমঙ্গলানি পযিরুদাহংসু, এৰং পযিরুদাহিত্ৰা অত্তনো অত্তনো দেৰট্ঠানমেৰ অগমংসু. বোধিসত্তোপি দেৰতাহি অভিত্থুতো ‘‘অহং দস পারমিযো পূরেত্ৰা কপ্পসতসহস্সাধিকানং চতুন্নং অসঙ্খ্যেয্যানং মত্থকে বুদ্ধো ভৰিস্সামী’’তি ৰীরিযং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠায নভং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা হিমৰন্তমেৰ অগমাসি. তেন ৰুত্তং –
‘‘দিব্বং মানুসকং পুপ্ফং, দেৰা মানুসকা উভো;
সমোকিরন্তি পুপ্ফেহি, ৰুট্ঠহন্তস্স আসনা.
‘‘ৰেদযন্তি চ তে সোত্থিং, দেৰা মানুসকা উভো;
মহন্তং পত্থিতং তুয্হং, তং লভস্সু যথিচ্ছিতং.
‘‘সব্বীতিযো ৰিৰজ্জন্তু, সোকো রোগো ৰিনস্সতু;
মা তে ভৰন্ত্ৰন্তরাযা, ফুস খিপ্পং বোধিমুত্তমং.
‘‘যথাপি সমযে পত্তে, পুপ্ফন্তি পুপ্ফিনো দুমা;
তথেৰ ত্ৰং মহাৰীর, বুদ্ধঞাণেন পুপ্ফস্সু.
‘‘যথা ¶ যে কেচি সম্বুদ্ধা, পূরযুং দস পারমী;
তথেৰ ত্ৰং মহাৰীর, পূরয দস পারমী.
‘‘যথা যে কেচি সম্বুদ্ধা, বোধিমণ্ডম্হি বুজ্ঝরে;
তথেৰ ত্ৰং মহাৰীর, বুজ্ঝস্সু জিনবোধিযং.
‘‘যথা যে কেচি সম্বুদ্ধা, ধম্মচক্কং পৰত্তযুং;
তথেৰ ত্ৰং মহাৰীর, ধম্মচক্কং পৰত্তয.
‘‘পুণ্ণমাযে ¶ যথা চন্দো, পরিসুদ্ধো ৰিরোচতি;
তথেৰ ত্ৰং পুণ্ণমনো, ৰিরোচ দসসহস্সিযং.
‘‘রাহুমুত্তো ¶ যথা সূরিযো, তাপেন অতিরোচতি;
তথেৰ লোকা মুচ্চিত্ৰা, ৰিরোচ সিরিযা তুৰং.
‘‘যথা যা কাচি নদিযো, ওসরন্তি মহোদধিং;
এৰং সদেৰকা লোকা, ওসরন্তু তৰন্তিকে.
‘‘তেহি থুতপ্পসত্থো সো, দস ধম্মে সমাদিয;
তে ধম্মে পরিপূরেন্তো, পৰনং পাৰিসী তদা’’তি.
সুমেধকথা নিট্ঠিতা.
রম্মনগরৰাসিনোপি খো নগরং পৰিসিত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং অদংসু. সত্থা তেসং ধম্মং দেসেত্ৰা মহাজনং সরণাদীসু পতিট্ঠাপেত্ৰা রম্মনগরম্হা নিক্খমিত্ৰা ততো উদ্ধম্পি যাৰতাযুকং তিট্ঠন্তো সব্বং বুদ্ধকিচ্চং কত্ৰা অনুক্কমেন অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি. তত্থ যং ৰত্তব্বং, তং সব্বং বুদ্ধৰংসে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. ৰুত্তঞ্হি তত্থ –
‘‘তদা তে ভোজযিত্ৰান, সসঙ্ঘং লোকনাযকং;
উপগচ্ছুং সরণং তস্স, দীপঙ্করস্স সত্থুনো.
‘‘সরণাগমনে কঞ্চি, নিৰেসেতি তথাগতো;
কঞ্চি পঞ্চসু সীলেসু, সীলে দসৰিধে পরং.
‘‘কস্সচি ¶ দেতি সামঞ্ঞং, চতুরো ফলমুত্তমে;
কস্সচি অসমে ধম্মে, দেতি সো পটিসম্ভিদা.
‘‘কস্সচি ¶ ৰরসমাপত্তিযো, অট্ঠ দেতি নরাসভো;
তিস্সো কস্সচি ৰিজ্জাযো, ছল়ভিঞ্ঞা পৰেচ্ছতি.
‘‘তেন যোগেন জনকাযং, ওৰদতি মহামুনি;
তেন ৰিত্থারিকং আসি, লোকনাথস্স সাসনং.
‘‘মহাহনুসভক্খন্ধো, দীপঙ্করসনামকো;
বহূ জনে তারযতি, পরিমোচেতি দুগ্গতিং.
‘‘বোধনেয্যং জনং দিস্ৰা, সতসহস্সেপি যোজনে;
খণেন উপগন্ত্ৰান, বোধেতি তং মহামুনি.
‘‘পঠমাভিসমযে বুদ্ধো, কোটিসতমবোধযি;
দুতিযাভিসমযে নাথো, নৰুতিকোটিমবোধযি.
‘‘যদা চ দেৰভৰনম্হি, বুদ্ধো ধম্মমদেসযি;
নৰুতিকোটিসহস্সানং, ততিযাভিসমযো অহু.
‘‘সন্নিপাতা ¶ তযো আসুং, দীপঙ্করস্স সত্থুনো;
কোটিসতসহস্সানং, পঠমো আসি সমাগমো.
‘‘পুন নারদকূটম্হি, পৰিৰেকগতে জিনে;
খীণাসৰা ৰীতমলা, সমিংসু সতকোটিযো.
‘‘যম্হি কালে মহাৰীরো, সুদস্সনসিলুচ্চযে;
নৰুতিকোটিসহস্সেহি, পৰারেসি মহামুনি.
‘‘অহং তেন সমযেন, জটিলো উগ্গতাপনো;
অন্তলিক্খম্হি চরণো, পঞ্চাভিঞ্ঞাসু পারগূ.
‘‘দসৰীসসহস্সানং ¶ , ধম্মাভিসমযো অহু;
একদ্ৰিন্নং অভিসমযা, গণনাতো অসঙ্খিযা.
‘‘ৰিত্থারিকং বাহুজঞ্ঞং, ইদ্ধং ফীতং অহু তদা;
দীপঙ্করস্স ভগৰতো, সাসনং সুৰিসোধিতং.
‘‘চত্তারি ¶ সতসহস্সানি, ছল়ভিঞ্ঞা মহিদ্ধিকা;
দীপঙ্করং লোকৰিদুং, পরিৰারেন্তি সব্বদা.
‘‘যে কেচি তেন সমযেন, জহন্তি মানুসং ভৰং;
অপত্তমানসা সেক্খা, গরহিতা ভৰন্তি তে.
‘‘সুপুপ্ফিতং পাৰচনং, অরহন্তেহি তাদিহি;
খীণাসৰেহি ৰিমলেহি, উপসোভতি সদেৰকে.
‘‘নগরং রম্মৰতী নাম, সুদেৰো নাম খত্তিযো;
সুমেধা নাম জনিকা, দীপঙ্করস্স সত্থুনো.
‘‘সুমঙ্গলো চ তিস্সো চ, অহেসুং অগ্গসাৰকা;
সাগতো নামুপট্ঠাকো, দীপঙ্করস্স সত্থুনো.
‘‘নন্দা চেৰ সুনন্দা চ, অহেসুং অগ্গসাৰিকা;
বোধি তস্স ভগৰতো, পিপ্ফলীতি পৰুচ্চতি.
‘‘অসীতিহত্থমুব্বেধো, দীপঙ্করো মহামুনি;
সোভতি দীপরুক্খোৰ, সালরাজাৰ ফুল্লিতো.
‘‘সতসহস্সৰস্সানি, আযু তস্স মহেসিনো;
তাৰতা তিট্ঠমানো সো, তারেসি জনতং বহুং.
‘‘জোতযিত্ৰান ¶ সদ্ধম্মং, সন্তারেত্ৰা মহাজনং;
জলিত্ৰা অগ্গিখন্ধোৰ, নিব্বুতো সো সসাৰকো.
‘‘সা চ ইদ্ধি সো চ যসো, তানি চ পাদেসু চক্করতনানি;
সব্বং তমন্তরহিতং, ননু রিত্তা সব্বসঙ্খারা’’তি.
দীপঙ্করস্স ¶ পন ভগৰতো অপরভাগে একং অসঙ্খ্যেয্যং অতিক্কমিত্ৰা কোণ্ডঞ্ঞো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে কোটিসতসহস্সং, দুতিযে কোটিসহস্সং, ততিযে নৰুতিকোটিযো. তদা বোধিসত্তো ৰিজিতাৰী নাম চক্কৰত্তী হুত্ৰা কোটিসতসহস্সসঙ্খস্স বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং অদাসি. সত্থা বোধিসত্তং ‘‘বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকরিত্ৰা ধম্মং দেসেসি. সো সত্থু ধম্মকথং সুত্ৰা রজ্জং নিয্যাদেত্ৰা পব্বজি. সো তীণি ¶ পিটকানি উগ্গহেত্ৰা অট্ঠ সমাপত্তিযো পঞ্চ অভিঞ্ঞাযো চ উপ্পাদেত্ৰা অপরিহীনজ্ঝানো ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তি. কোণ্ডঞ্ঞস্স বুদ্ধস্স পন রম্মৰতী নাম নগরং, সুনন্দো নাম খত্তিযো পিতা, সুজাতা নাম দেৰী মাতা, ভদ্দো চ সুভদ্দো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, অনুরুদ্ধো নামুপট্ঠাকো, তিস্সা চ উপতিস্সা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, সালকল্যাণী বোধি, অট্ঠাসীতিহত্থুব্বেধং সরীরং, ৰস্সসতসহস্সং আযুপ্পমাণং অহোসি.
‘‘দীপঙ্করস্স অপরেন, কোণ্ডঞ্ঞো নাম নাযকো;
অনন্ততেজো অমিতযসো, অপ্পমেয্যো দুরাসদো’’তি.
তস্স অপরভাগে একং অসঙ্খ্যেয্যং অতিক্কমিত্ৰা একস্মিংযেৰ কপ্পে চতুরো বুদ্ধা নিব্বত্তিংসু মঙ্গলো, সুমনো, রেৰতো, সোভিতোতি. মঙ্গলস্স ভগৰতো তযো সন্নিপাতা অহেসুং. তেসু পঠমসন্নিপাতে কোটিসতসহস্সং ভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে কোটিসহস্সং, ততিযে নৰুতিকোটিযো. ৰেমাতিকভাতা কিরস্স আনন্দকুমারো নাম নৰুতিকোটিসঙ্খায পরিসায সদ্ধিং ধম্মস্সৰনত্থায সত্থু সন্তিকং অগমাসি. সত্থা তস্স অনুপুব্বিং কথং কথেসি, সো সদ্ধিং পরিসায সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. সত্থা তেসং কুলপুত্তানং পুব্বচরিতং ওলোকেন্তো ইদ্ধিমযপত্তচীৰরস্স উপনিস্সযং দিস্ৰা দক্খিণহত্থং পসারেত্ৰা ‘‘এথ, ভিক্খৰো’’তি আহ. সব্বে তঙ্খণঞ্ঞেৰ ইদ্ধিমযপত্তচীৰরধরা সট্ঠিৰস্সমহাথেরা ৰিয আকপ্পসম্পন্না হুত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পরিৰারযিংসু. অযমস্স ততিযো সাৰকসন্নিপাতো অহোসি.
যথা ¶ পন অঞ্ঞেসং বুদ্ধানং সমন্তা অসীতিহত্থপ্পমাণাযেৰ সরীরপ্পভা অহোসি, ন এৰং তস্স তস্স পন ভগৰতো সরীরপ্পভা নিচ্চকালং দসসহস্সিলোকধাতুং ফরিত্ৰা অট্ঠাসি. রুক্খপথৰিপব্বতসমুদ্দাদযো অন্তমসো উক্খলিকাদীনি উপাদায সুৰণ্ণপট্টপরিযোনদ্ধা ৰিয অহেসুং. আযুপ্পমাণং পনস্স নৰুতিৰস্সসহস্সানি অহোসি. এত্তকং কালং চন্দিমসূরিযাদযো অত্তনো পভায ৰিরোচিতুং নাসক্খিংসু, রত্তিন্দিৰপরিচ্ছেদো ন পঞ্ঞাযিত্থ. দিৰা সূরিযালোকেন ৰিয সত্তা নিচ্চং ¶ ¶ বুদ্ধালোকেনেৰ ৰিচরিংসু, সাযং পুপ্ফিতকুসুমানং, পাতো রৰনকসকুণাদীনঞ্চ ৰসেন লোকো রত্তিন্দিৰপরিচ্ছেদং সল্লক্খেসি.
কিং পন অঞ্ঞেসং বুদ্ধানং অযমানুভাৰো নত্থীতি? নো নত্থি. তেপি হি আকঙ্খমানা দসসহস্সিং ৰা লোকধাতুং ততো ৰা ভিয্যো আভায ফরেয্যুং. মঙ্গলস্স পন ভগৰতো পুব্বপত্থনাৰসেন অঞ্ঞেসং ব্যামপ্পভা ৰিয সরীরপ্পভা নিচ্চকালমেৰ দসসহস্সিলোকধাতুং ফরিত্ৰা অট্ঠাসি. সো কির বোধিসত্তচরিযকালে ৰেস্সন্তরসদিসে অত্তভাৰে ঠিতো সপুত্তদারো ৰঙ্কপব্বতসদিসে পব্বতে ৰসি. অথেকো খরদাঠিকো নাম যক্খো মহাপুরিসস্স দানজ্ঝাসযতং সুত্ৰা ব্রাহ্মণৰণ্ণেন উপসঙ্কমিত্ৰা মহাসত্তং দ্ৰে দারকে যাচি. মহাসত্তো ‘‘দদামি ব্রাহ্মণস্স পুত্তকে’’তি হট্ঠপহট্ঠো উদকপরিযন্তং পথৰিং কম্পেন্তো দ্ৰেপি দারকে অদাসি. যক্খো চঙ্কমনকোটিযং আলম্বনফলকং নিস্সায ঠত্ৰা পস্সন্তস্সেৰ মহাসত্তস্স মূলকলাপে ৰিয দ্ৰে দারকে খাদি. মহাপুরিসস্স যক্খং ওলোকেত্ৰা মুখে ৰিৰটমত্তে অগ্গিজালং ৰিয লোহিতধারং উগ্গিরমানং তস্স মুখং দিস্ৰাপি কেসগ্গমত্তম্পি দোমনস্সং ন উপ্পজ্জি. ‘‘সুদিন্নং ৰত মে দান’’ন্তি চিন্তযতো পনস্স সরীরে মহন্তং পীতিসোমনস্স উদপাদি. সো ‘‘ইমস্স মে নিস্সন্দেন অনাগতে ইমিনাৰ নীহারেন রস্মিযো নিক্খমন্তূ’’তি পত্থনং অকাসি. তস্স তং পত্থনং নিস্সায বুদ্ধভূতস্স সরীরতো রস্মিযো নিক্খমিত্ৰা এত্তকং ঠানং ফরিংসু.
অপরম্পিস্স পুব্বচরিতং অত্থি. সো কির বোধিসত্তকালে একস্স বুদ্ধস্স চেতিযং দিস্ৰা ‘‘ইমস্স বুদ্ধস্স মযা জীৰিতং পরিচ্চজিতুং ৰট্টতী’’তি দণ্ডদীপিকাৰেঠননিযামেন সকলসরীরং ৰেঠাপেত্ৰা রতনমত্তমকুল়ং সতসহস্সগ্ঘনিকং সুৰণ্ণপাতিং সপ্পিস্স পূরাপেত্ৰা তত্থ সহস্সৰট্টিযো জালাপেত্ৰা তং সীসেনাদায সকলসরীরং জালাপেত্ৰা চেতিযং পদক্খিণং করোন্তো সকলরত্তিং ৰীতিনামেসি. এৰং যাৰ অরুণুগ্গমনা ৰাযমন্তস্সাপিস্স লোমকূপমত্তম্পি উসুমং ন গণ্হি. পদুমগব্ভং পৰিট্ঠকালো ৰিয অহোসি. ধম্মো হি নামেস অত্তানং রক্খন্তং রক্খতি. তেনাহ ভগৰা –
‘‘ধম্মো ¶ ¶ হৰে রক্খতি ধম্মচারিং, ধম্মো সুচিণ্ণো সুখমাৰহাতি;
এসানিসংসো ধম্মে সুচিণ্ণে, ন দুগ্গতিং গচ্ছতি ধম্মচারী’’তি. (থেরগা. ৩০৩; জা. ১.১০.১০২; ১.১৫.৩৮৫);
ইমস্সাপি ¶ কম্মস্স নিস্সন্দেন তস্স ভগৰতো সরীরোভাসো দসসহস্সিলোকধাতুং ফরিত্ৰা অট্ঠাসি.
তদা অম্হাকং বোধিসত্তো সুরুচি নাম ব্রাহ্মণো হুত্ৰা ‘‘সত্থারং নিমন্তেস্সামী’’তি উপসঙ্কমিত্ৰা মধুরধম্মকথং সুত্ৰা ‘‘স্ৰে ময্হং ভিক্খং গণ্হথ, ভন্তে’’তি আহ. ব্রাহ্মণ, কিত্তকেহি তে ভিক্খূহি অত্থোতি? ‘‘কিত্তকা পন ৰো, ভন্তে, পরিৰারভিক্খূ’’তি আহ. তদা পন সত্থু পঠমসন্নিপাতোযেৰ হোতি, তস্মা ‘‘কোটিসতসহস্স’’ন্তি আহ. ভন্তে, সব্বেহিপি সদ্ধিং ময্হং গেহে ভিক্খং গণ্হথাতি. সত্থা অধিৰাসেসি. ব্রাহ্মণো স্ৰাতনায নিমন্তেত্ৰা গেহং গচ্ছন্তো চিন্তেসি – ‘‘অহং এত্তকানং ভিক্খূনং যাগুভত্তৰত্থাদীনি দাতুং সক্কোমি, নিসীদনট্ঠানং পন কথং ভৰিস্সতী’’তি.
তস্স সা চিন্তা চতুরাসীতিযোজনসহস্সমত্থকে ঠিতস্স দেৰরঞ্ঞো পণ্ডুকম্বলসিলাসনস্স উণ্হভাৰং জনেসি. সক্কো ‘‘কো নু খো মং ইমম্হা ঠানা চাৰেতুকামো’’তি দিব্বচক্খুনা ওলোকেন্তো মহাপুরিসং দিস্ৰা ‘‘সুরুচি নাম ব্রাহ্মণো বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তেত্ৰা নিসীদনট্ঠানত্থায চিন্তেসি, মযাপি তত্থ গন্ত্ৰা পুঞ্ঞকোট্ঠাসং গহেতুং ৰট্টতী’’তি ৰড্ঢকিৰণ্ণং নিম্মিনিত্ৰা ৰাসিফরসুহত্থো মহাপুরিসস্স পুরতো পাতুরহোসি. সো ‘‘অত্থি নু খো কস্সচি ভতিযা কত্তব্ব’’ন্তি আহ. মহাপুরিসো তং দিস্ৰা ‘‘কিং কম্মং করিস্সসী’’তি আহ. ‘‘মম অজাননসিপ্পং নাম নত্থি, গেহং ৰা মণ্ডপং ৰা যো যং কারেতি, তস্স তং কাতুং জানামী’’তি. ‘‘তেন হি ময্হং কম্মং অত্থী’’তি. ‘‘কিং অয্যা’’তি? ‘‘স্ৰাতনায মে কোটিসতসহস্সভিক্খূ নিমন্তিতা, তেসং নিসীদনমণ্ডপং করিস্সসী’’তি. ‘‘অহং নাম করেয্যং, সচে মম ভতিং দাতুং সক্খিস্সথা’’তি. ‘‘সক্খিস্সামি তাতা’’তি. ‘‘সাধু করিস্সামী’’তি গন্ত্ৰা একং পদেসং ওলোকেসি, দ্ৰাদসতেরসযোজনপ্পমাণো পদেসো কসিণমণ্ডলং ¶ ৰিয সমতলো অহোসি. সো ‘‘এত্তকে ঠানে সত্তরতনমযো মণ্ডপো উট্ঠহতূ’’তি চিন্তেত্ৰা ওলোকেসি. তাৰদেৰ পথৰিং ভিন্দিত্ৰা মণ্ডপো উট্ঠহি. তস্স সোৰণ্ণমযেসু থম্ভেসু রজতমযা ঘটকা অহেসুং, রজতমযেসু সোৰণ্ণমযা, মণিত্থম্ভেসু পৰাল়মযা, পৰাল়ত্থম্ভেসু মণিমযা, সত্তরতনমযেসু সত্তরতনমযাৰ ঘটকা অহেসুং ¶ . ততো ‘‘মণ্ডপস্স অন্তরন্তরেন কিঙ্কিণিকজালং ওলম্বতূ’’তি ওলোকেসি, সহ ওলোকনেনেৰ কিঙ্কিণিকজালং ওলম্বি, যস্স মন্দৰাতেরিতস্স পঞ্চঙ্গিকস্সেৰ তূরিযস্স মধুরসদ্দো নিগ্গচ্ছতি, দিব্বসঙ্গীতিৰত্তনকালো ৰিয হোতি. ‘‘অন্তরন্তরা গন্ধদামমালাদামানি ওলম্বন্তূ’’তি চিন্তেসি, দামানি ওলম্বিংসু. ‘‘কোটিসতসহস্সসঙ্খানং ভিক্খূনং ¶ আসনানি চ আধারকানি চ পথৰিং ভিন্দিত্ৰা উট্ঠহন্তূ’’তি চিন্তেসি, তাৰদেৰ উট্ঠহিংসু. ‘‘কোণে কোণে একেকা উদকচাটিযো উট্ঠহন্তূ’’তি চিন্তেসি, উদকচাটিযো উট্ঠহিংসু.
এত্তকং মাপেত্ৰা ব্রাহ্মণস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘এহি অয্য, তৰ মণ্ডপং ওলোকেত্ৰা ময্হং ভতিং দেহী’’তি আহ. মহাপুরিসো গন্ত্ৰা মণ্ডপং ওলোকেসি, ওলোকেন্তস্সেৰস্স সকলসরীরং পঞ্চৰণ্ণায পীতিযা নিরন্তরং ফুটং অহোসি. অথস্স মণ্ডপং ওলোকযতো এতদহোসি – ‘‘নাযং মণ্ডপো মনুস্সভূতেন কতো, ময্হং পন অজ্ঝাসযং ময্হং গুণং আগম্ম অদ্ধা সক্কভৰনং উণ্হং অহোসি, ততো সক্কেন দেৰরঞ্ঞা অযং মণ্ডপো কারিতো ভৰিস্সতী’’তি. ‘‘ন খো পন মে যুত্তং এৰরূপে মণ্ডপে একদিৰসংযেৰ দানং দাতুং, সত্তাহং দস্সামী’’তি চিন্তেসি. বাহিরকদানঞ্হি কিত্তকম্পি সমানং বোধিসত্তানং তুট্ঠিং কাতুং ন সক্কোতি, অলঙ্কতসীসং পন ছিন্দিত্ৰা অঞ্জিতঅক্খীনি উপ্পাটেত্ৰা হদযমংসং ৰা উব্বট্টেত্ৰা দিন্নকালে বোধিসত্তানং চাগং নিস্সায তুট্ঠি নাম হোতি. অম্হাকম্পি হি বোধিসত্তস্স সিৰিজাতকে দেৰসিকং পঞ্চ কহাপণসতসহস্সানি ৰিস্সজ্জেত্ৰা চতূসু দ্ৰারেসু নগরমজ্ঝে চ দানং দেন্তস্স তং দানং চাগতুট্ঠিং উপ্পাদেতুং নাসক্খি. যদা পনস্স ব্রাহ্মণৰণ্ণেন আগন্ত্ৰা সক্কো দেৰরাজা অক্খীনি যাচি, তদা তানি উপ্পাটেত্ৰা দদমানস্সেৰ হাসো উপ্পজ্জি, কেসগ্গমত্তম্পি চিত্তস্স অঞ্ঞথত্তং নাহোসি. এৰং দানং নিস্সায বোধিসত্তানং তিত্তি নাম নত্থি. তস্মা সোপি মহাপুরিসো ¶ ‘‘সত্তাহং মযা কোটিসতসহস্সসঙ্খানং ভিক্খূনং দানং দাতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা তস্মিং মণ্ডপে বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিসীদাপেত্ৰা সত্তাহং গৰপানং নাম দানং অদাসি. গৰপানন্তি মহন্তে মহন্তে কোলম্বে খীরস্স পূরেত্ৰা উদ্ধনেসু আরোপেত্ৰা ঘনপাকপক্কে খীরে থোকে তণ্ডুলে পক্খিপিত্ৰা পক্কমধুসক্করাচুণ্ণসপ্পীহি অভিসঙ্খতং ভোজনং ৰুচ্চতি. মনুস্সাযেৰ পন পরিৰিসিতুং নাসক্খিংসু, দেৰাপি একন্তরিকা হুত্ৰা পরিৰিসিংসু. দ্ৰাদসতেরসযোজনপ্পমাণং ঠানম্পি ভিক্খূ গণ্হিতুং নপ্পহোসিযেৰ. তে পন ভিক্খূ অত্তনো অত্তনো আনুভাৰেন নিসীদিংসু. পরিযোসানদিৰসে সব্বভিক্খূনং পত্তানি ধোৰাপেত্ৰা ভেসজ্জত্থায সপ্পিনৰনীতমধুফাণিতাদীনি পূরেত্ৰা তিচীৰরেহি সদ্ধিং অদাসি, সঙ্ঘনৰকভিক্খুনা লদ্ধচীৰরসাটকা সতসহস্সগ্ঘনকা অহেসুং.
সত্থা ¶ অনুমোদনং করোন্তো ‘‘অযং পুরিসো এৰরূপং মহাদানং অদাসি, কো নু খো ভৰিস্সতী’’তি উপধারেন্তো ‘‘অনাগতে কপ্পসতসহস্সাধিকানং দ্ৰিন্নং অসঙ্খ্যেয্যানং মত্থকে গোতমো নাম বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি দিস্ৰা মহাপুরিসং আমন্তেত্ৰা ‘‘ত্ৰং এত্তকং ¶ নাম কালং অতিক্কমিত্ৰা গোতমো নাম বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. মহাপুরিসো ব্যাকরণং সুত্ৰা ‘‘অহং কির বুদ্ধো ভৰিস্সামি, কো মে ঘরাৰাসেন অত্থো, পব্বজিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা তথারূপং সম্পত্তিং খেল়পিণ্ডং ৰিয পহায সত্থু সন্তিকে পব্বজিত্ৰা বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হিত্ৰা অভিঞ্ঞা চ সমাপত্তিযো চ নিব্বত্তেত্ৰা আযুপরিযোসানে ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তি.
মঙ্গলস্স পন ভগৰতো নগরং উত্তরং নাম অহোসি, পিতাপি উত্তরো নাম খত্তিযো, মাতাপি উত্তরা নাম দেৰী, সুদেৰো চ ধম্মসেনো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, পালিতো নামুপট্ঠাকো, সীৰলী চ অসোকা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, নাগরুক্খো বোধি, অট্ঠাসীতিহত্থুব্বেধং সরীরং অহোসি. নৰুতিৰস্সসহস্সানি ঠত্ৰা পরিনিব্বুতে পন তস্মিং ভগৰতি একপ্পহারেনেৰ দস চক্কৰাল়সহস্সানি একন্ধকারানি অহেসুং. সব্বচক্কৰাল়েসু মনুস্সানং মহন্তং আরোদনপরিদেৰনং অহোসি.
‘‘কোণ্ডঞ্ঞস্স ¶ অপরেন, মঙ্গলো নাম নাযকো;
তমং লোকে নিহন্ত্ৰান, ধম্মোক্কমভিধারযী’’তি.
এৰং দসসহস্সিলোকধাতুং অন্ধকারং কত্ৰা পরিনিব্বুতস্স তস্স ভগৰতো অপরভাগে সুমনো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে কোটিসতসহস্সভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে কঞ্চনপব্বতম্হি নৰুতিকোটিসহস্সানি, ততিযে অসীতিকোটিসহস্সানি. তদা মহাসত্তো অতুলো নাম নাগরাজা অহোসি মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো. সো ‘‘বুদ্ধো উপ্পন্নো’’তি সুত্ৰা ঞাতিসঙ্ঘপরিৰুতো নাগভৰনা নিক্খমিত্ৰা কোটিসতসহস্সভিক্খুপরিৰারস্স তস্স ভগৰতো দিব্বতূরিযেহি উপহারং কারেত্ৰা মহাদানং পৰত্তেত্ৰা পচ্চেকং দুস্সযুগানি দত্ৰা সরণেসু পতিট্ঠাসি. সোপি নং সত্থা ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো নগরং খেমং নাম অহোসি, সুদত্তো নাম রাজা পিতা, সিরিমা নাম মাতা, সরণো চ ভাৰিতত্তো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, উদেনো নামুপট্ঠাকো, সোণা চ উপসোণা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, নাগরুক্খো বোধি, নৰুতিহত্থুব্বেধং সরীরং, নৰুতিযেৰ ৰস্সসহস্সানি আযুপ্পমাণং অহোসি.
‘‘মঙ্গলস্স ¶ অপরেন, সুমনো নাম নাযকো;
সব্বধম্মেহি অসমো, সব্বসত্তানমুত্তমো’’তি.
তস্স ¶ অপরভাগে রেৰতো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে গণনা নত্থি, দুতিযে কোটিসতসহস্সভিক্খূ অহেসুং, তথা ততিযে. তদা বোধিসত্তো অতিদেৰো নাম ব্রাহ্মণো হুত্ৰা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা সরণেসু পতিট্ঠায সিরস্মিং অঞ্জলিং ঠপেত্ৰা তস্স সত্থুনো কিলেসপ্পহানে ৰণ্ণং ৰত্ৰা উত্তরাসঙ্গেন পূজং অকাসি. সোপি নং ‘‘বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. তস্স পন ভগৰতো নগরং ধঞ্ঞৰতী নাম অহোসি, পিতা ৰিপুলো নাম খত্তিযো, মাতাপি ৰিপুলা নাম দেৰী, ৰরুণো চ ব্রহ্মদেৰো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সম্ভৰো নামুপট্ঠাকো, ভদ্দা চ সুভদ্দা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, নাগরুক্খোৰ বোধি, সরীরং অসীতিহত্থুব্বেধং অহোসি, আযু সট্ঠি ৰস্সসহস্সানীতি.
‘‘সুমনস্স ¶ অপরেন, রেৰতো নাম নাযকো;
অনূপমো অসদিসো, অতুলো উত্তমো জিনো’’তি.
তস্স অপরভাগে সোভিতো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে কোটিসতভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে নৰুতিকোটিযো, ততিযে অসীতিকোটিযো. তদা বোধিসত্তো অজিতো নাম ব্রাহ্মণো হুত্ৰা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা সরণেসু পতিট্ঠায বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং অদাসি. সোপি নং ‘‘বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. তস্স পন ভগৰতো সুধম্মং নাম নগরং অহোসি, পিতাপি সুধম্মো নাম রাজা, মাতাপি সুধম্মা নাম দেৰী, অসমো চ সুনেত্তো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, অনোমো নামুপট্ঠাকো, নকুলা চ সুজাতা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, নাগরুক্খোৰ বোধি, অট্ঠপণ্ণাসহত্থুব্বেধং সরীরং অহোসি, নৰুতি ৰস্সসহস্সানি আযুপ্পমাণন্তি.
‘‘রেৰতস্স অপরেন, সোভিতো নাম নাযকো;
সমাহিতো সন্তচিত্তো, অসমো অপ্পটিপুগ্গলো’’তি.
তস্স অপরভাগে একং অসঙ্খ্যেয্যং অতিক্কমিত্ৰা একস্মিংযেৰ কপ্পে তযো বুদ্ধা নিব্বত্তিংসু অনোমদস্সী পদুমো নারদোতি. অনোমদস্সিস্স ভগৰতো তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে ভিক্খূ অট্ঠসতসহস্সানি অহেসুং, দুতিযে সত্ত, ততিযে ছ. তদা বোধিসত্তো ¶ একো যক্খসেনাপতি অহোসি মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো অনেককোটিসতসহস্সানং ¶ যক্খানং অধিপতি. সো ‘‘বুদ্ধো উপ্পন্নো’’তি সুত্ৰা আগন্ত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং অদাসি. সত্থাপি নং ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. অনোমদস্সিস্স পন ভগৰতো চন্দৰতী নাম নগরং অহোসি, যসৰা নাম রাজা পিতা, যসোধরা নাম মাতা, নিসভো চ অনোমো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, ৰরুণো নামুপট্ঠাকো, সুন্দরী চ সুমনা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, অজ্জুনরুক্খো বোধি, অট্ঠপণ্ণাসহত্থুব্বেধং সরীরং অহোসি, ৰস্সসতসহস্সং আযূতি.
‘‘সোভিতস্স অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;
অনোমদস্সী অমিতযসো, তেজস্সী দুরতিক্কমো’’তি.
তস্স ¶ অপরভাগে পদুমো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো ভাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে কোটিসতসহস্সভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে তীণি সতসহস্সানি, ততিযে অগামকে অরঞ্ঞে মহাৰনসণ্ডৰাসীনং ভিক্খূনং দ্ৰে সতসহস্সানি. তদা তথাগতে তস্মিং ৰনসণ্ডে ৰসন্তে বোধিসত্তো সীহো হুত্ৰা সত্থারং নিরোধসমাপত্তিং সমাপন্নং দিস্ৰা পসন্নচিত্তো ৰন্দিত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পীতিসোমনস্সজাতো তিক্খত্তুং সীহনাদং নদিত্ৰা সত্তাহং বুদ্ধারম্মণপীতিং অৰিজহিত্ৰা পীতিসুখেনেৰ গোচরায অপক্কমিত্ৰা জীৰিতপরিচ্চাগং কত্ৰা পযিরুপাসমানো অট্ঠাসি. সত্থা সত্তাহচ্চযেন নিরোধা ৰুট্ঠিতো সীহং ওলোকেত্ৰা ‘‘ভিক্খুসঙ্ঘেপি চিত্তং পসাদেত্ৰা সঙ্ঘং ৰন্দিস্সতীতি ভিক্খুসঙ্ঘো আগচ্ছতূ’’তি চিন্তেসি. ভিক্খূ তাৰদেৰ আগমিংসু. সীহো সঙ্ঘে চিত্তং পসাদেসি. সত্থা তস্স মনং ওলোকেত্ৰা ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. পদুমস্স পন ভগৰতো চম্পকং নাম নগরং অহোসি, অসমো নাম রাজা পিতা, অসমা নাম দেৰী মাতা, সালো চ উপসালো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, ৰরুণো নামুপট্ঠাকো, রামা চ সুরামা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, সোণরুক্খো নাম বোধি, অট্ঠপণ্ণাসহত্থুব্বেধং সরীরং অহোসি, আযু ৰস্সসতসহস্সন্তি.
‘‘অনোমদস্সিস্স অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;
পদুমো নাম নামেন, অসমো অপ্পটিপুগ্গলো’’তি.
তস্স অপরভাগে নারদো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে কোটিসতসহস্সভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে ¶ নৰুতিকোটিসহস্সানি, ততিযে অসীতিকোটিসহস্সানি ¶ . তদা বোধিসত্তো ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা পঞ্চসু অভিঞ্ঞাসু অট্ঠসু চ সমাপত্তীসু চিণ্ণৰসী হুত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা লোহিতচন্দনেন পূজং অকাসি. সোপি নং ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো ধঞ্ঞৰতী নাম নগরং অহোসি, সুদেৰো নাম খত্তিযো পিতা, অনোমা নাম মাতা, সদ্দসালো চ জিতমিত্তো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, ৰাসেট্ঠো নামুপট্ঠাকো ¶ , উত্তরা চ ফগ্গুনী চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, মহাসোণরুক্খো নাম বোধি, সরীরং অট্ঠাসীতিহত্থুব্বেধং অহোসি, নৰুতিৰস্সসহস্সানি আযূতি.
‘‘পদুমস্স অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;
নারদো নাম নামেন, অসমো অপ্পটিপুগ্গলো’’তি.
নারদবুদ্ধস্স অপরভাগে একং অসঙ্খ্যেয্যং অতিক্কমিত্ৰা ইতো সতসহস্সকপ্পমত্থকে একস্মিং কপ্পে একোৰ পদুমুত্তরবুদ্ধো নাম উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমে কোটিসতসহস্সভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে ৰেভারপব্বতে নৰুতিকোটিসহস্সানি, ততিযে অসীতিকোটিসহস্সানি. তদা বোধিসত্তো জটিলো নাম মহারট্ঠিযো হুত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স সচীৰরং দানং অদাসি. সোপি নং ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. পদুমুত্তরস্স পন ভগৰতো কালে তিত্থিযা নাম নাহেসুং. সব্বে দেৰমনুস্সা বুদ্ধমেৰ সরণং অগমংসু. তস্স নগরং হংসৰতী নাম অহোসি, পিতা আনন্দো নাম খত্তিযো, মাতা সুজাতা নাম দেৰী, দেৰলো চ সুজাতো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সুমনো নামুপট্ঠাকো, অমিতা চ অসমা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, সললরুক্খো বোধি, সরীরং অট্ঠপণ্ণাসহত্থুব্বেধং অহোসি, সরীরপ্পভা সমন্ততো দ্ৰাদস যোজনানি গণ্হি, ৰস্সসতসহস্সং আযূতি.
‘‘নারদস্স অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;
পদুমুত্তরো নাম জিনো, অক্খোভো সাগরূপমো’’তি.
তস্স অপরভাগে সত্ততি কপ্পসহস্সানি অতিক্কমিত্ৰা সুমেধো সুজাতো চাতি একস্মিং কপ্পে দ্ৰে বুদ্ধা নিব্বত্তিংসু. সুমেধস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং, পঠমসন্নিপাতে সুদস্সননগরে কোটিসতখীণাসৰা অহেসুং, দুতিযে পন নৰুতিকোটিযো, ততিযে অসীতিকোটিযো. তদা বোধিসত্তো উত্তরো নাম মাণৰো হুত্ৰা নিদহিত্ৰা ঠপিতংযেৰ অসীতিকোটিধনং ¶ ¶ ৰিস্সজ্জেত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা সরণেসু পতিট্ঠায ¶ নিক্খমিত্ৰা পব্বজি. সোপি নং ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. সুমেধস্স ভগৰতো সুদস্সনং নাম নগরং অহোসি, সুদত্তো নাম রাজা পিতা, মাতাপি সুদত্তা নাম, সরণো চ সব্বকামো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সাগরো নামুপট্ঠাকো, রামা চ সুরামা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, মহানীপরুক্খো বোধি, সরীরং অট্ঠাসীতিহত্থুব্বেধং অহোসি, আযু নৰুতি ৰস্সসহস্সানীতি.
‘‘পদুমুত্তরস্স অপরেন, সুমেধো নাম নাযকো;
দুরাসদো উগ্গতেজো, সব্বলোকুত্তমো মুনী’’তি.
তস্স অপরভাগে সুজাতো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে সট্ঠি ভিক্খুসতসহস্সানি অহেসুং, দুতিযে পঞ্ঞাসং, ততিযে চত্তালীসং. তদা বোধিসত্তো চক্কৰত্তিরাজা হুত্ৰা ‘‘বুদ্ধো উপ্পন্নো’’তি সুত্ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স সদ্ধিং সত্তহি রতনেহি চতুমহাদীপরজ্জং দত্ৰা সত্থু সন্তিকে পব্বজি. সকলরট্ঠৰাসিনো রট্ঠুপ্পাদং গহেত্ৰা আরামিককিচ্চং সাধেন্তা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স নিচ্চং মহাদানং অদংসু. সোপি নং সত্থা ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো নগরং সুমঙ্গলং নাম অহোসি, উগ্গতো নাম রাজা পিতা, পভাৰতী নাম মাতা, সুদস্সনো চ সুদেৰো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, নারদো নামুপট্ঠাকো, নাগা চ নাগসমালা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, মহাৰেল়ুরুক্খো বোধি. সো কির মন্দচ্ছিদ্দো ঘনক্খন্ধো উপরি নিগ্গতাহি মহাসাখাহি মোরপিঞ্ছকলাপো ৰিয ৰিরোচিত্থ. তস্স ভগৰতো সরীরং পণ্ণাসহত্থুব্বেধং অহোসি, আযু নৰুতি ৰস্সসহস্সানীতি.
‘‘তত্থেৰ মণ্ডকপ্পম্হি, সুজাতো নাম নাযকো;
সীহহনুসভক্খন্ধো, অপ্পমেয্যো দুরাসদো’’তি.
তস্স অপরভাগে ইতো অট্ঠারসকপ্পসতমত্থকে একস্মিং কপ্পে পিযদস্সী, অত্থদস্সী, ধম্মদস্সীতি তযো বুদ্ধা নিব্বত্তিংসু. পিযদস্সিস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমে কোটিসতসহস্সা ভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে নৰুতিকোটিযো, ততিযে অসীতিকোটিযো. তদা বোধিসত্তো কস্সপো নাম মাণৰো তিণ্ণং ৰেদানং পারং গতো হুত্ৰা ¶ সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা কোটিসতসহস্সধনপরিচ্চাগেন সঙ্ঘারামং ¶ কারেত্ৰা সরণেসু চ সীলেসু চ পতিট্ঠাসি. অথ নং ¶ সত্থা ‘‘অট্ঠারসকপ্পসতচ্চযেন বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো অনোমং নাম নগরং অহোসি, পিতা সুদিন্নো নাম রাজা, মাতা চন্দা নাম দেৰী, পালিতো চ সব্বদস্সী চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সোভিতো নামুপট্ঠাকো, সুজাতা চ ধম্মদিন্না চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, ককুধরুক্খো বোধি, সরীরং অসীতিহত্থুব্বেধং অহোসি, নৰুতি ৰস্সসহস্সানি আযূতি.
‘‘সুজাতস্স অপরেন, সযম্ভূ লোকনাযকো;
দুরাসদো অসমসমো, পিযদস্সী মহাযসো’’তি.
তস্স অপরভাগে অত্থদস্সী নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমে অট্ঠনৰুতি ভিক্খুসতসহস্সানি অহেসুং, দুতিযে অট্ঠাসীতিসতসহস্সানি, তথা ততিযে. তদা বোধিসত্তো সুসীমো নাম মহিদ্ধিকো তাপসো হুত্ৰা দেৰলোকতো মন্দারৰপুপ্ফচ্ছত্তং আহরিত্ৰা সত্থারং পূজেসি, সোপি নং ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো সোভিতং নাম নগরং অহোসি, সাগরো নাম রাজা পিতা, সুদস্সনা নাম মাতা, সন্তো চ উপসন্তো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, অভযো নামুপট্ঠাকো, ধম্মা চ সুধম্মা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, চম্পকরুক্খো বোধি, সরীরং অসীতিহত্থুব্বেধং অহোসি, সরীরপ্পভা সমন্ততো সব্বকালং যোজনমত্তং ফরিত্ৰা অট্ঠাসি, আযু ৰস্সসতসহস্সন্তি.
‘‘তত্থেৰ মণ্ডকপ্পম্হি, অত্থদস্সী নরাসভো;
মহাতমং নিহন্ত্ৰান, পত্তো সম্বোধিমুত্তম’’ন্তি.
তস্স অপরভাগে ধম্মদস্সী নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমে কোটিসতং ভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে সত্ততিকোটিযো, ততিযে অসীতিকোটিযো. তদা বোধিসত্তো সক্কো দেৰরাজা হুত্ৰা দিব্বগন্ধপুপ্ফেহি চ দিব্বতূরিযেহি চ পূজং অকাসি, সোপি নং ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো সরণং নাম নগরং অহোসি, পিতা সরণো নাম রাজা, মাতা সুনন্দা নাম, পদুমো চ ফুস্সদেৰো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সুনেত্তো নামুপট্ঠাকো ¶ , খেমা চ সব্বনামা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, রত্তঙ্কুররুক্খো বোধি, ‘‘বিম্বিজালো’’তিপি ৰুচ্চতি, সরীরং পনস্স অসীতিহত্থুব্বেধং অহোসি, ৰস্সসতসহস্সং আযূতি.
‘‘তত্থেৰ ¶ মণ্ডকপ্পম্হি, ধম্মদস্সী মহাযসো;
তমন্ধকারং ৰিধমিত্ৰা, অতিরোচতি সদেৰকে’’তি.
তস্স ¶ অপরভাগে ইতো চতুনৰুতিকপ্পমত্থকে একস্মিং কপ্পে একোৰ সিদ্ধত্থো নাম বুদ্ধো উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে কোটিসতসহস্সং ভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে নৰুতিকোটিযো, ততিযে অসীতিকোটিযো. তদা বোধিসত্তো উগ্গতেজো অভিঞ্ঞাবলসম্পন্নো মঙ্গলো নাম তাপসো হুত্ৰা মহাজম্বুফলং আহরিত্ৰা তথাগতস্স অদাসি. সত্থা তং ফলং পরিভুঞ্জিত্ৰা ‘‘চতুনৰুতিকপ্পমত্থকে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি বোধিসত্তং ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো নগরং ৰেভারং নাম অহোসি, পিতা জযসেনো নাম রাজা, মাতা সুফস্সা নাম, সম্বলো চ সুমিত্তো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, রেৰতো নামুপট্ঠাকো, সীৰলী চ সুরামা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, কণিকাররুক্খো বোধি, সরীরং সট্ঠিহত্থুব্বেধং অহোসি, ৰস্সসতসহস্সং আযূতি.
‘‘ধম্মদস্সিস্স অপরেন, সিদ্ধত্থো নাম নাযকো;
নিহনিত্ৰা তমং সব্বং, সূরিযো অব্ভুগ্গতো যথা’’তি.
তস্স অপরভাগে ইতো দ্ৰানৰুতিকপ্পমত্থকে তিস্সো ফুস্সোতি একস্মিং কপ্পে দ্ৰে বুদ্ধা নিব্বত্তিংসু. তিস্সস্স ভগৰতো তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে ভিক্খূনং কোটিসতং অহোসি, দুতিযে নৰুতিকোটিযো, ততিযে অসীতিকোটিযো. তদা বোধিসত্তো মহাভোগো মহাযসো সুজাতো নাম খত্তিযো হুত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা মহিদ্ধিকভাৰং পত্ৰা ‘‘বুদ্ধো উপ্পন্নো’’তি সুত্ৰা দিব্বমন্দারৰপদুমপারিচ্ছত্তকপুপ্ফানি আদায চতুপরিসমজ্ঝে গচ্ছন্তং তথাগতং পূজেসি, আকাসে পুপ্ফৰিতানং অকাসি. সোপি নং সত্থা ‘‘ইতো দ্ৰানৰুতিকপ্পে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো খেমং নাম নগরং অহোসি, পিতা জনসন্ধো নাম খত্তিযো, মাতা পদুমা নাম ¶ , ব্রহ্মদেৰো চ উদযো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সমঙ্গো নামুপট্ঠাকো, ফুস্সা চ সুদত্তা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, অসনরুক্খো বোধি, সরীরং সট্ঠিহত্থুব্বেধং অহোসি, ৰস্সসতসহস্সং আযূতি.
‘‘সিদ্ধত্থস্স অপরেন, অসমো অপ্পটিপুগ্গলো;
অনন্তসীলো অমিতযসো, তিস্সো লোকগ্গনাযকো’’তি.
তস্স ¶ অপরভাগে ফুস্সো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে সট্ঠি ভিক্খুসতসহস্সানি অহেসুং, দুতিযে পণ্ণাস, ততিযে দ্ৰত্তিংস. তদা বোধিসত্তো ৰিজিতাৰী নাম খত্তিযো হুত্ৰা মহারজ্জং পহায সত্থু সন্তিকে পব্বজিত্ৰা তীণি পিটকানি ¶ উগ্গহেত্ৰা মহাজনস্স ধম্মকথং কথেসি, সীলপারমিঞ্চ পূরেসি. সোপি নং ‘‘বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি তথেৰ ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো কাসী নাম নগরং অহোসি, জযসেনো নাম রাজা পিতা, সিরিমা নাম মাতা, সুরক্খিতো চ ধম্মসেনো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সভিযো নামুপট্ঠাকো, চালা চ উপচালা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, আমলকরুক্খো বোধি, সরীরং অট্ঠপণ্ণাসহত্থুব্বেধং অহোসি, নৰুতি ৰস্সসহস্সানি আযূতি.
‘‘তত্থেৰ মণ্ডকপ্পম্হি, অহু সত্থা অনুত্তরো;
অনূপমো অসমসমো, ফুস্সো লোকগ্গনাযকো’’তি.
তস্স অপরভাগে ইতো একনৰুতিকপ্পে ৰিপস্সী নাম ভগৰা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে অট্ঠসট্ঠি ভিক্খুসতসহস্সং অহোসি, দুতিযে একসতসহস্সং, ততিযে অসীতিসহস্সানি. তদা বোধিসত্তো মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো অতুলো নাম নাগরাজা হুত্ৰা সত্তরতনখচিতং সোৰণ্ণমযং মহাপীঠং ভগৰতো অদাসি. সোপি নং ‘‘ইতো একনৰুতিকপ্পে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো বন্ধুমতী নাম নগরং অহোসি, বন্ধুমা নাম রাজা পিতা, বন্ধুমতী নাম মাতা, খণ্ডো চ তিস্সো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, অসোকো নামুপট্ঠাকো, চন্দা চ চন্দমিত্তা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, পাটলিরুক্খো বোধি, সরীরং অসীতিহত্থুব্বেধং ¶ অহোসি, সরীরপ্পভা সদা সত্ত যোজনানি ফরিত্ৰা অট্ঠাসি, অসীতি ৰস্সসহস্সানি আযূতি.
‘‘ফুস্সস্স চ অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;
ৰিপস্সী নাম নামেন, লোকে উপ্পজ্জি চক্খুমা’’তি.
তস্স অপরভাগে ইতো একতিংসকপ্পে সিখী চ ৰেস্সভূ চাতি দ্ৰে বুদ্ধা অহেসুং. সিখিস্সাপি ভগৰতো তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে ভিক্খুসতসহস্সং অহোসি, দুতিযে অসীতিসহস্সানি, ততিযে সত্তত্তিসহস্সানি. তদা বোধিসত্তো অরিন্দমো নাম রাজা হুত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স সচীৰরং মহাদানং পৰত্তেত্ৰা সত্তরতনপটিমণ্ডিতং হত্থিরতনং দত্ৰা হত্থিপ্পমাণং কত্ৰা কপ্পিযভণ্ডং অদাসি. সোপি নং ‘‘ইতো ¶ কতিংসকপ্পে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো অরুণৰতী নাম নগরং অহোসি, অরুণো নাম খত্তিযো পিতা, পভাৰতী নাম মাতা, অভিভূ চ সম্ভৰো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, খেমঙ্করো নামুপট্ঠাকো, সখিলা চ পদুমা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, পুণ্ডরীকরুক্খো বোধি, সরীরং ¶ সত্ততিহত্থুব্বেধং অহোসি, সরীরপ্পভা যোজনত্তযং ফরিত্ৰা অট্ঠাসি, সত্ততি ৰস্সসহস্সানি আযূতি.
‘‘ৰিপস্সিস্স অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;
সিখিৰ্হযো নাম জিনো, অসমো অপ্পটিপুগ্গলো’’তি.
তস্স অপরভাগে ৰেস্সভূ নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে অসীতি ভিক্খুসহস্সানি অহেসুং, দুতিযে সত্ততি, ততিযে সট্ঠি. তদা বোধিসত্তো সুদস্সনো নাম রাজা হুত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স সচীৰরং মহাদানং দত্ৰা তস্স সন্তিকে পব্বজিত্ৰা আচারগুণসম্পন্নো বুদ্ধরতনে চিত্তীকারপীতিবহুলো অহোসি. সোপি নং ভগৰা ‘‘ইতো একতিংসকপ্পে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. তস্স পন ভগৰতো অনোমং নাম নগরং অহোসি, সুপ্পতীতো নাম রাজা পিতা, যসৰতী নাম মাতা ¶ , সোণো চ উত্তরো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, উপসন্তো নামুপট্ঠাকো, দামা চ সমালা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, সালরুক্খো বোধি, সরীরং সট্ঠিহত্থুব্বেধং অহোসি, সট্ঠি ৰস্সসহস্সানি আযূতি.
‘‘তত্থেৰ মণ্ডকপ্পম্হি, অসমো অপ্পটিপুগ্গলো;
ৰেস্সভূ নাম নামেন, লোকে উপ্পজ্জি সো জিনো’’তি.
তস্স অপরভাগে ইমস্মিং কপ্পে চত্তারো বুদ্ধা নিব্বত্তা ককুসন্ধো, কোণাগমনো, কস্সপো, অম্হাকং ভগৰাতি. ককুসন্ধস্স ভগৰতো একোৰ সাৰকসন্নিপাতো, তত্থ চত্তালীস ভিক্খুসহস্সানি অহেসুং. তদা বোধিসত্তো খেমো নাম রাজা হুত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স সপত্তচীৰরং মহাদানঞ্চেৰ অঞ্জনাদিভেসজ্জানি চ দত্ৰা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা পব্বজি. সোপি নং সত্থা ব্যাকাসি. ককুসন্ধস্স পন ভগৰতো খেমং নাম নগরং অহোসি, অগ্গিদত্তো নাম ব্রাহ্মণো পিতা, ৰিসাখা নাম ব্রাহ্মণী মাতা, ৰিধুরো চ সঞ্জীৰো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, বুদ্ধিজো নামুপট্ঠাকো, সামা চ চম্পকা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা ¶ , মহাসিরীসরুক্খো বোধি, সরীরং চত্তালীসহত্থুব্বেধং অহোসি, চত্তালীস ৰস্সসহস্সানি আযূতি.
‘‘ৰেস্সভুস্স অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;
ককুসন্ধো নাম নামেন, অপ্পমেয্যো দুরাসদো’’তি.
তস্স ¶ অপরভাগে কোণাগমনো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি একো সাৰকসন্নিপাতো, তত্থ তিংস ভিক্খুসহস্সানি অহেসুং. তদা বোধিসত্তো পব্বতো নাম রাজা হুত্ৰা অমচ্চগণপরিৰুতো সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ধম্মদেসনং সুত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তেত্ৰা মহাদানং পৰত্তেত্ৰা পট্টুণ্ণচীনপট্টকোসেয্যকম্বলদুকূলানি চেৰ সুৰণ্ণপাদুকঞ্চ দত্ৰা সত্থু সন্তিকে পব্বজি. সোপি নং ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো সোভৰতী নাম নগরং অহোসি, যঞ্ঞদত্তো নাম ব্রাহ্মণো পিতা, উত্তরা নাম ব্রাহ্মণী মাতা, ভিয্যসো চ উত্তরো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সোত্থিজো নামুপট্ঠাকো, সমুদ্দা চ উত্তরা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, উদুম্বররুক্খো বোধি, সরীরং তিংসহত্থুব্বেধং অহোসি, তিংস ৰস্সসহস্সানি আযূতি.
‘‘ককুসন্ধস্স ¶ অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;
কোণাগমনো নাম জিনো, লোকজেট্ঠো নরাসভো’’তি.
তস্স অপরভাগে কস্সপো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি একো সাৰকসন্নিপাতো, তত্থ ৰীসতি ভিক্খুসহস্সানি অহেসুং. তদা বোধিসত্তো জোতিপালো নাম মাণৰো হুত্ৰা তিণ্ণং ৰেদানং পারগূ ভূমিযঞ্চ অন্তলিক্খে চ পাকটো ঘটীকারস্স কুম্ভকারস্স মিত্তো অহোসি. সো তেন সদ্ধিং সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ধম্মকথং সুত্ৰা পব্বজিত্ৰা আরদ্ধৰীরিযো তীণি পিটকানি উগ্গহেত্ৰা ৰত্তাৰত্তসম্পত্তিযা বুদ্ধস্স সাসনং সোভেসি. সোপি নং ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো জাতনগরং বারাণসী নাম অহোসি, ব্রহ্মদত্তো নাম ব্রাহ্মণো পিতা, ধনৰতী নাম ব্রাহ্মণী মাতা, তিস্সো চ ভারদ্ৰাজো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সব্বমিত্তো নামুপট্ঠাকো, অনুল়া চ উরুৰেল়া চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, নিগ্রোধরুক্খো বোধি, সরীরং ৰীসতিহত্থুব্বেধং অহোসি, ৰীসতি ৰস্সসহস্সানি আযূতি.
‘‘কোণাগমনস্স অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;
কস্সপো নাম গোত্তেন, ধম্মরাজা পভঙ্করো’’তি.
যস্মিং ¶ পন কপ্পে দীপঙ্করো দসবলো উদপাদি, তস্মিং অঞ্ঞেপি তযো বুদ্ধা অহেসুং. তেসং সন্তিকা বোধিসত্তস্স ব্যাকরণং নত্থি, তস্মা ¶ তে ইধ ন দস্সিতা. অট্ঠকথাযং পন তম্হা কপ্পা পট্ঠায সব্বেপি বুদ্ধে দস্সেতুং ইদং ৰুত্তং –
‘‘তণ্হঙ্করো মেধঙ্করো, অথোপি সরণঙ্করো;
দীপঙ্করো চ সম্বুদ্ধো, কোণ্ডঞ্ঞো দ্ৰিপদুত্তমো.
‘‘মঙ্গলো চ সুমনো চ, রেৰতো সোভিতো মুনি;
অনোমদস্সী পদুমো, নারদো পদুমুত্তরো.
‘‘সুমেধো চ সুজাতো চ, পিযদস্সী মহাযসো;
অত্থদস্সী ধম্মদস্সী, সিদ্ধত্থো লোকনাযকো.
‘‘তিস্সো ফুস্সো চ সম্বুদ্ধো, ৰিপস্সী সিখি ৰেস্সভূ;
ককুসন্ধো কোণাগমনো, কস্সপো চাতি নাযকো.
‘‘এতে ¶ অহেসুং সম্বুদ্ধা, ৰীতরাগা সমাহিতা;
সতরংসীৰ উপ্পন্না, মহাতমৰিনোদনা;
জলিত্ৰা অগ্গিখন্ধাৰ, নিব্বুতা তে সসাৰকা’’তি.
তত্থ অম্হাকং বোধিসত্তো দীপঙ্করাদীনং চতুৰীসতিযা বুদ্ধানং সন্তিকে অধিকারং করোন্তো কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি আগতো. কস্সপস্স পন ভগৰতো ওরভাগে ঠপেত্ৰা ইমং সম্মাসম্বুদ্ধং অঞ্ঞো বুদ্ধো নাম নত্থি. ইতি দীপঙ্করাদীনং চতুৰীসতিযা বুদ্ধানং সন্তিকে লদ্ধব্যাকরণো পন বোধিসত্তো যেনেন –
‘‘মনুস্সত্তং লিঙ্গসম্পত্তি, হেতু সত্থারদস্সনং;
পব্বজ্জা গুণসম্পত্তি, অধিকারো চ ছন্দতা;
অট্ঠধম্মসমোধানা, অভিনীহারো সমিজ্ঝতী’’তি. (বু. ৰং. ২.৫৯) –
ইমে অট্ঠ ধম্মে সমোধানেত্ৰা দীপঙ্করপাদমূলে কতাভিনীহারেন ‘‘হন্দ বুদ্ধকরে ধম্মে, ৰিচিনামি ইতো ¶ চিতো’’তি উস্সাহং কত্ৰা ‘‘ৰিচিনন্তো তদাদক্খিং, পঠমং দানপারমি’’ন্তি দানপারমিতাদযো বুদ্ধকারকধম্মা দিট্ঠা, তে পূরেন্তোযেৰ যাৰ ৰেস্সন্তরত্তভাৰা আগমি. আগচ্ছন্তো চ যে তে কতাভিনীহারানং বোধিসত্তানং আনিসংসা সংৰণ্ণিতা –
‘‘এৰং সব্বঙ্গসম্পন্না, বোধিযা নিযতা নরা;
সংসরং দীঘমদ্ধানং, কপ্পকোটিসতেহিপি.
‘‘অৰীচিম্হি নুপ্পজ্জন্তি, তথা লোকন্তরেসু চ;
নিজ্ঝামতণ্হা খুপ্পিপাসা, ন হোন্তি কালকঞ্জকা.
‘‘ন হোন্তি খুদ্দকা পাণা, উপ্পজ্জন্তাপি দুগ্গতিং;
জাযমানা ¶ মনুস্সেসু, জচ্চন্ধা ন ভৰন্তি তে.
‘‘সোতৰেকল্লতা নত্থি, ন ভৰন্তি মূগপক্খিকা;
ইত্থিভাৰং ন গচ্ছন্তি, উভতোব্যঞ্জনপণ্ডকা.
‘‘ন ভৰন্তি পরিযাপন্না, বোধিযা নিযতা নরা;
মুত্তা আনন্তরিকেহি, সব্বত্থ সুদ্ধগোচরা.
‘‘মিচ্ছাদিট্ঠিং ¶ ন সেৰন্তি, কম্মকিরিযদস্সনা;
ৰসমানাপি সগ্গেসু, অসঞ্ঞং নূপপজ্জরে.
‘‘সুদ্ধাৰাসেসু দেৰেসু, হেতু নাম ন ৰিজ্জতি;
নেক্খম্মনিন্না সপ্পুরিসা, ৰিসংযুত্তা ভৰাভৰে;
চরন্তি লোকত্থচরিযাযো, পূরেন্তি সব্বপারমী’’তি.
তে আনিসংসে অধিগন্ত্ৰাৰ আগতো. পারমিযো পূরেন্তস্স চস্স অকিত্তিব্রাহ্মণকালে সঙ্খব্রাহ্মণকালে ধনঞ্চযরাজকালে মহাসুদস্সনকালে মহাগোৰিন্দকালে নিমিমহারাজকালে চন্দকুমারকালে ৰিসয্হসেট্ঠিকালে সিৰিরাজকালে ৰেস্সন্তরকালেতি দানপারমিতায পূরিতত্তভাৰানং পরিমাণং নাম নত্থি. একন্তেন পনস্স সসপণ্ডিতজাতকে –
‘‘ভিক্খায ¶ উপগতং দিস্ৰা, সকত্তানং পরিচ্চজিং;
দানেন মে সমো নত্থি, এসা মে দানপারমী’’তি. (চরিযা. ১.তস্সুদানং) –
এৰং অত্তপরিচ্চাগং করোন্তস্স দানপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. তথা সীলৰরাজকালে চম্পেয্যনাগরাজকালে ভূরিদত্তনাগরাজকালে ছদ্দন্তনাগরাজকালে জযদ্দিসরাজপুত্তকালে অলীনসত্তুকুমারকালেতি সীলপারমিতায পূরিতত্তভাৰানং পরিমাণং নাম নত্থি. একন্তেন পনস্স সঙ্খপালজাতকে –
‘‘সূলেহি ৰিজ্ঝিযন্তোপি, কোট্টিযন্তোপি সত্তিহি;
ভোজপুত্তে ন কুপ্পামি, এসা মে সীলপারমী’’তি. (চরিযা. ২.৯১) –
এৰং অত্তপরিচ্চাগং করোন্তস্স সীলপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. তথা সোমনস্সকুমারকালে, হত্থিপালকুমারকালে, অযোঘরপণ্ডিতকালেতি মহারজ্জং পহায নেক্খম্মপারমিতায পূরিতত্তভাৰানং পরিমাণং নাম নত্থি. একন্তেন পনস্স চূল়সুতসোমজাতকে –
‘‘মহারজ্জং ¶ হত্থগতং, খেল়পিণ্ডংৰ ছড্ডযিং;
চজতো ন হোতি লগ্গং, এসা মে নেক্খম্মপারমী’’তি. –
এৰং ¶ নিস্সঙ্গতায রজ্জং ছড্ডেত্ৰা নিক্খমন্তস্স নেক্খম্মপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. তথা ৰিধুরপণ্ডিতকালে, মহাগোৰিন্দপণ্ডিতকালে, কুদ্দালপণ্ডিতকালে, অরকপণ্ডিতকালে, বোধিপরিব্বাজককালে, মহোসধপণ্ডিতকালেতি, পঞ্ঞাপারমিতায পূরিতত্তভাৰানং পরিমাণং নাম নত্থি. একন্তেন পনস্স সত্তুভস্তজাতকে সেনকপণ্ডিতকালে –
‘‘পঞ্ঞায ৰিচিনন্তোহং, ব্রাহ্মণং মোচযিং দুখা;
পঞ্ঞায মে সমো নত্থি, এসা মে পঞ্ঞাপারমী’’তি. –
অন্তোভস্তগতং সপ্পং দস্সেন্তস্স পঞ্ঞাপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. তথা ৰীরিযপারমিতাদীনম্পি পূরিতত্তভাৰানং পরিমাণং নাম নত্থি. একন্তেন পনস্স মহাজনকজাতকে –
‘‘অতীরদস্সী ¶ জলমজ্ঝে, হতা সব্বেৰ মানুসা;
চিত্তস্স অঞ্ঞথা নত্থি, এসা মে ৰীরিযপারমী’’তি. –
এৰং মহাসমুদ্দং তরন্তস্স পৰত্তা ৰীরিযপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. খন্তিৰাদিজাতকে –
‘‘অচেতনংৰ কোট্টেন্তে, তিণ্হেন ফরসুনা মমং;
কাসিরাজে ন কুপ্পামি, এসা মে খন্তিপারমী’’তি. –
এৰং অচেতনভাৰেন ৰিয মহাদুক্খং অধিৰাসেন্তস্স খন্তিপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. মহাসুতসোমজাতকে –
‘‘সচ্চৰাচং অনুরক্খন্তো, চজিত্ৰা মম জীৰিতং;
মোচেসিং একসতং খত্তিযে, এসা মে সচ্চপারমী’’তি. –
এৰং জীৰিতং চজিত্ৰা সচ্চমনুরক্খন্তস্স সচ্চপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. মূগপক্খজাতকে –
‘‘মাতা পিতা ন মে দেস্সা, নপি মে দেস্সং মহাযসং;
সব্বঞ্ঞুতং পিযং ময্হং, তস্মা ৰতমধিট্ঠহি’’ন্তি. (চরিযা. ৩.৬ থোকং ৰিসদিসং) –
এৰং ¶ জীৰিতম্পি চজিত্ৰা ৰতং অধিট্ঠহন্তস্স অধিট্ঠানপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. একরাজজাতকে –
‘‘ন ¶ মং কোচি উত্তসতি, নপিহং ভাযামি কস্সচি;
মেত্তাবলেনুপত্থদ্ধো, রমামি পৰনে তদা’’তি. (চরিযা. ৩.১১৩) –
এৰং জীৰিতম্পি অনোলোকেত্ৰা মেত্তাযন্তস্স মেত্তাপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. লোমহংসজাতকে –
‘‘সুসানে ¶ সেয্যং কপ্পেমি, ছৰট্ঠিকং উপধাযহং;
গামণ্ডলা উপাগন্ত্ৰা, রূপং দস্সেন্তিনপ্পক’’ন্তি. (চরিযা. ৩.১১৯) –
এৰং গামদারকেসু নিট্ঠুভনাদীহি চেৰ মালাগন্ধূপহারাদীহি চ সুখদুক্খং উপ্পাদেন্তেসুপি উপেক্খং অনতিৰত্তন্তস্স উপেক্খাপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পনেস অত্থো চরিযাপিটকতো গহেতব্বো. এৰং পারমিযো পূরেত্ৰা ৰেস্সন্তরত্তভাৰে ঠিতো –
‘‘অচেতনাযং পথৰী, অৰিঞ্ঞায সুখং দুখং;
সাপি দানবলা ময্হং, সত্তক্খত্তুং পকম্পথা’’তি. (চরিযা. ১.১২৪) –
এৰং মহাপথৰিকম্পনাদীনি মহাপুঞ্ঞানি কত্ৰা আযুপরিযোসানে ততো চুতো তুসিতভৰনে নিব্বত্তি. ইতি দীপঙ্করপাদমূলতো পট্ঠায যাৰ অযং তুসিতপুরে নিব্বত্তি, এত্তকং ঠানং দূরেনিদানং নামাতি ৰেদিতব্বং.
দূরেনিদানকথা নিট্ঠিতা.
২. অৰিদূরেনিদানকথা
তুসিতপুরে ৰসন্তেযেৰ পন বোধিসত্তে বুদ্ধকোলাহলং নাম উদপাদি. লোকস্মিঞ্হি তীণি কোলাহলানি উপ্পজ্জন্তি – কপ্পকোলাহলং, বুদ্ধকোলাহলং, চক্কৰত্তিকোলাহলন্তি. তত্থ ‘‘ৰস্সসতসহস্সস্স অচ্চযেন কপ্পুট্ঠানং ভৰিস্সতী’’তি লোকব্যূহা নাম কামাৰচরদেৰা মুত্তসিরা ৰিকিণ্ণকেসা রুদমুখা অস্সূনি হত্থেহি পুঞ্ছমানা রত্তৰত্থনিৰত্থা অতিৰিয ৰিরূপৰেসধারিনো হুত্ৰা মনুস্সপথে ৰিচরন্তা এৰং আরোচেন্তি ‘‘মারিসা ¶ ইতো ৰস্সসতসহস্সস্স অচ্চযেন কপ্পুট্ঠানং ভৰিস্সতি, অযং লোকো ৰিনস্সিস্সতি, মহাসমুদ্দোপি সুস্সিস্সতি ¶ , অযঞ্চ মহাপথৰী সিনেরু চ পব্বতরাজা উড্ডয্হিস্সন্তি ৰিনস্সিস্সন্তি, যাৰ ব্রহ্মলোকা লোকৰিনাসো ভৰিস্সতি, মেত্তং মারিসা ভাৰেথ, করুণং, মুদিতং, উপেক্খং মারিসা ভাৰেথ, মাতরং উপট্ঠহথ, পিতরং উপট্ঠহথ, কুলে জেট্ঠাপচাযিনো হোথা’’তি. ইদং কপ্পকোলাহলং নাম. ৰস্সসহস্সস্স অচ্চযেন পন সব্বঞ্ঞুবুদ্ধো লোকে উপ্পজ্জিস্সতীতি লোকপালদেৰতা ‘‘ইতো ¶ মারিসা ৰস্সসহস্সস্স অচ্চযেন বুদ্ধো লোকে উপ্পজ্জিস্সতী’’তি উগ্ঘোসেন্তা আহিণ্ডন্তি. ইদং বুদ্ধকোলাহলং নাম. ৰস্সসতস্স অচ্চযেন চক্কৰত্তী রাজা উপ্পজ্জিস্সতীতি দেৰতা ‘‘ইতো মারিসা ৰস্সসতস্স অচ্চযেন চক্কৰত্তী রাজা লোকে উপ্পজ্জিস্সতী’’তি উগ্ঘোসেন্তিযো আহিণ্ডন্তি. ইদং চক্কৰত্তিকোলাহলং নাম. ইমানি তীণি কোলাহলানি মহন্তানি হোন্তি.
তেসু বুদ্ধকোলাহলসদ্দং সুত্ৰা সকলদসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতা একতো সন্নিপতিত্ৰা ‘‘অসুকো নাম সত্তো বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা তং উপসঙ্কমিত্ৰা আযাচন্তি. আযাচমানা চ পুব্বনিমিত্তেসু উপ্পন্নেসু আযাচন্তি. তদা পন সব্বাপি দেৰতা একেকচক্কৰাল়ে চতুমহারাজসক্কসুযামসন্তুসিতসুনিম্মিতৰসৰত্তিমহাব্রহ্মেহি সদ্ধিং একচক্কৰাল়ে সন্নিপতিত্ৰা তুসিতভৰনে বোধিসত্তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘মারিসা তুম্হেহি দস পারমিযো পূরেন্তেহি ন সক্কসম্পত্তিং, ন মারসম্পত্তিং, ন ব্রহ্মসম্পত্তিং, ন চক্কৰত্তিসম্পত্তিং পত্থেন্তেহি পূরিতা, লোকনিত্থরণত্থায পন সব্বঞ্ঞুতং পত্থেন্তেহি পূরিতা, সো ৰো ইদানি কালো মারিসা বুদ্ধত্তায সমযো, মারিসা বুদ্ধত্তায সমযো’’তি যাচিংসু.
অথ মহাসত্তো দেৰতানং পটিঞ্ঞং অদত্ৰাৰ কালদীপদেসকুলজনেত্তিআযুপরিচ্ছেদৰসেন পঞ্চমহাৰিলোকনং নাম ৰিলোকেসি. তত্থ ‘‘কালো নু খো, অকালো নু খো’’তি পঠমং কালং ৰিলোকেসি. তত্থ ৰস্সসতসহস্সতো উদ্ধং ৰড্ঢিতআযুকালো কালো নাম ন হোতি. কস্মা? তদা হি সত্তানং জাতিজরামরণানি ন পঞ্ঞাযন্তি. বুদ্ধানঞ্চ ধম্মদেসনা তিলক্খণমুত্তা নাম নত্থি. তেসং ‘‘অনিচ্চং, দুক্খং, অনত্তা’’তি কথেন্তানং ‘‘কিং নামেতং কথেন্তী’’তি নেৰ সোতব্বং ন সদ্ধাতব্বং ¶ মঞ্ঞন্তি, ততো অভিসমযো ন হোতি, তস্মিং অসতি অনিয্যানিকং সাসনং হোতি. তস্মা সো অকালো. ৰস্সসততো ঊনআযুকালোপি কালো ন হোতি. কস্মা? তদা সত্তা উস্সন্নকিলেসা হোন্তি, উস্সন্নকিলেসানঞ্চ দিন্নো ওৰাদো ওৰাদট্ঠানে ন তিট্ঠতি, উদকে দণ্ডরাজি ৰিয খিপ্পং ৰিগচ্ছতি ¶ . তস্মা সোপি অকালো. ৰস্সসতসহস্সতো পন পট্ঠায হেট্ঠা, ৰস্সসততো পট্ঠায উদ্ধং আযুকালো কালো নাম. তদা চ ৰস্সসতকালো. অথ মহাসত্তো ‘‘নিব্বত্তিতব্বকালো’’তি কালং পস্সি.
ততো দীপং ৰিলোকেন্তো সপরিৰারে চত্তারো দীপে ওলোকেত্ৰা ‘‘তীসু দীপেসু বুদ্ধা ন নিব্বত্তন্তি, জম্বুদীপেযেৰ নিব্বত্তন্তী’’তি দীপং পস্সি.
ততো ¶ ‘‘জম্বুদীপো নাম মহা দসযোজনসহস্সপরিমাণো, কতরস্মিং নু খো পদেসে বুদ্ধা নিব্বত্তন্তী’’তি ওকাসং ৰিলোকেন্তো মজ্ঝিমদেসং পস্সি. মজ্ঝিমদেসো নাম – ‘‘পুরত্থিমায দিসায গজঙ্গলং নাম নিগমো, তস্স অপরেন মহাসালো, ততো পরং পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. পুব্বদক্খিণায দিসায সল্লৰতী নাম নদী, ততো পরং পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. দক্খিণায দিসায সেতকণ্ণিকং নাম নিগমো, ততো পরং পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. পচ্ছিমায দিসায থূণং নাম ব্রাহ্মণগামো, ততো পরং পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. উত্তরায দিসায উসীরদ্ধজো নাম পব্বতো, ততো পরং পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে’’তি এৰং ৰিনযে (মহাৰ. ২৫৯) ৰুত্তো পদেসো. সো আযামতো তীণি যোজনসতানি, ৰিত্থারতো অড্ঢতেয্যানি, পরিক্খেপতো নৰ যোজনসতানীতি এতস্মিং পদেসে বুদ্ধা, পচ্চেকবুদ্ধা, অগ্গসাৰকা, অসীতি মহাসাৰকা, চক্কৰত্তিরাজা অঞ্ঞে চ মহেসক্খা খত্তিযব্রাহ্মণগহপতিমহাসালা উপ্পজ্জন্তি. ইদঞ্চেত্থ কপিলৰত্থু নাম নগরং, তত্থ মযা নিব্বত্তিতব্বন্তি নিট্ঠং অগমাসি.
ততো কুলং ৰিলোকেন্তো ‘‘বুদ্ধা নাম ৰেস্সকুলে ৰা সুদ্দকুলে ৰা ন নিব্বত্তন্তি, লোকসম্মতে পন খত্তিযকুলে ৰা ব্রাহ্মণকুলেৰাতি দ্ৰীসুযেৰ কুলেসু নিব্বত্তন্তি. ইদানি চ খত্তিযকুলং লোকসম্মতং ¶ , তত্থ নিব্বত্তিস্সামি. সুদ্ধোদনো নাম রাজা মে পিতা ভৰিস্সতী’’তি কুলং পস্সি.
ততো মাতরং ৰিলোকেন্তো ‘‘বুদ্ধমাতা নাম লোলা সুরাধুত্তা ন হোতি, কপ্পসতসহস্সং পন পূরিতপারমী জাতিতো পট্ঠায অখণ্ডপঞ্চসীলাযেৰ হোতি. অযঞ্চ মহামাযা নাম দেৰী এদিসী, অযং মে মাতা ভৰিস্সতি, কিত্তকং পনস্সা আযূতি দসন্নং মাসানং উপরি সত্ত দিৰসানী’’তি পস্সি.
ইতি ইমং পঞ্চমহাৰিলোকনং ৰিলোকেত্ৰা ‘‘কালো মে মারিসা বুদ্ধভাৰাযা’’তি দেৰতানং সঙ্গহং করোন্তো পটিঞ্ঞং দত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, তুম্হে’’তি তা দেৰতা উয্যোজেত্ৰা তুসিতদেৰতাহি পরিৰুতো তুসিতপুরে নন্দনৰনং পাৰিসি. সব্বদেৰলোকেসু হি নন্দনৰনং অত্থিযেৰ. তত্থ নং দেৰতা ‘‘ইতো চুতো সুগতিং গচ্ছ, ইতো চুতো সুগতিং গচ্ছা’’তি পুব্বে কতকুসলকম্মোকাসং সারযমানা ¶ ৰিচরন্তি. সো এৰং দেৰতাহি কুসলং সারযমানাহি পরিৰুতো তত্থ ৰিচরন্তো চৰিত্ৰা মহামাযায দেৰিযা কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গণ্হি.
তস্স ¶ আৰিভাৰত্থং অযমনুপুব্বিকথা – তদা কির কপিলৰত্থুনগরে আসাল়্হিনক্খত্তং সঙ্ঘুট্ঠং অহোসি, মহাজনো নক্খত্তং কীল়তি. মহামাযাপি দেৰী পুরে পুণ্ণমায সত্তমদিৰসতো পট্ঠায ৰিগতসুরাপানং মালাগন্ধৰিভূতিসম্পন্নং নক্খত্তকীল়ং অনুভৰমানা সত্তমে দিৰসে পাতোৰ উট্ঠায গন্ধোদকেন ন্হাযিত্ৰা চত্তারি সতসহস্সানি ৰিস্সজ্জেত্ৰা মহাদানং দত্ৰা সব্বালঙ্কারৰিভূসিতা ৰরভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা উপোসথঙ্গানি অধিট্ঠায অলঙ্কতপটিযত্তং সিরিগব্ভং পৰিসিত্ৰা সিরিসযনে নিপন্না নিদ্দং ওক্কমমানা ইমং সুপিনং অদ্দস – ‘চত্তারো কির নং মহারাজানো সযনেনেৰ সদ্ধিং উক্খিপিত্ৰা হিমৰন্তং নেত্ৰা সট্ঠিযোজনিকে মনোসিলাতলে সত্তযোজনিকস্স মহাসালরুক্খস্স হেট্ঠা ঠপেত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু. অথ নেসং দেৰিযো আগন্ত্ৰা দেৰিং অনোতত্তদহং নেত্ৰা মনুস্সমলহরণত্থং ন্হাপেত্ৰা দিব্বৰত্থং নিৰাসাপেত্ৰা গন্ধেহি ৰিলিম্পাপেত্ৰা দিব্বপুপ্ফানি পিল়ন্ধাপেত্ৰা ততো অৰিদূরে একো রজতপব্বতো অত্থি, তস্স অন্তো কনকৰিমানং অত্থি ¶ , তত্থ পাচীনসীসকং দিব্বসযনং পঞ্ঞাপেত্ৰা নিপজ্জাপেসুং. অথ বোধিসত্তো সেতৰরৰারণো হুত্ৰা ততো অৰিদূরে একো সুৰণ্ণপব্বতো অত্থি, তত্থ ৰিচরিত্ৰা ততো ওরুয্হ রজতপব্বতং অভিরুহিত্ৰা উত্তরদিসতো আগম্ম রজতদামৰণ্ণায সোণ্ডায সেতপদুমং গহেত্ৰা কোঞ্চনাদং নদিত্ৰা কনকৰিমানং পৰিসিত্ৰা মাতুসযনং তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা দক্খিণপস্সং ফালেত্ৰা কুচ্ছিং পৰিট্ঠসদিসো অহোসী’তি. এৰং উত্তরাসাল়্হনক্খত্তেন পটিসন্ধিং গণ্হি.
পুনদিৰসে পবুদ্ধা দেৰী তং সুপিনং রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা চতুসট্ঠিমত্তে ব্রাহ্মণপামোক্খে পক্কোসাপেত্ৰা গোমযহরিতূপলিত্তায লাজাদীহি কতমঙ্গলসক্কারায ভূমিযা মহারহানি আসনানি পঞ্ঞাপেত্ৰা তত্থ নিসিন্নানং ব্রাহ্মণানং সপ্পিমধুসক্খরাভিসঙ্খতস্স ৰরপাযাসস্স সুৰণ্ণরজতপাতিযো পূরেত্ৰা সুৰণ্ণরজতপাতীহিযেৰ পটিকুজ্জিত্ৰা অদাসি, অঞ্ঞেহি চ অহতৰত্থকপিলগাৰিদানাদীহি তে সন্তপ্পেসি. অথ নেসং সব্বকামেহি সন্তপ্পিতানং সুপিনং আরোচাপেত্ৰা ‘‘কিং ভৰিস্সতী’’তি পুচ্ছি. ব্রাহ্মণা আহংসু ‘‘মা চিন্তযি, মহারাজ, দেৰিযা তে কুচ্ছিম্হি গব্ভো পতিট্ঠিতো, সো চ ¶ খো পুরিসগব্ভো, ন ইত্থিগব্ভো, পুত্তো তে ভৰিস্সতি. সো সচে অগারং অজ্ঝাৰসিস্সতি, রাজা ভৰিস্সতি চক্কৰত্তী; সচে অগারা নিক্খম্ম পব্বজিস্সতি, বুদ্ধো ভৰিস্সতি লোকে ৰিৰট্টচ্ছদো’’তি.
বোধিসত্তস্স পন মাতুকুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিগ্গহণক্খণে একপ্পহারেনেৰ সকলদসসহস্সী লোকধাতু সঙ্কম্পি সম্পকম্পি সম্পৰেধি. বাত্তিংসপুব্বনিমিত্তানি পাতুরহেসুং – দসসু চক্কৰাল়সহস্সেসু অপ্পমাণো ওভাসো ফরি. তস্স তং সিরিং দট্ঠুকামা ৰিয অন্ধা চক্খূনি ¶ পটিলভিংসু, বধিরা সদ্দং সুণিংসু, মূগা সমালপিংসু, খুজ্জা উজুগত্তা অহেসুং, পঙ্গুলা পদসা গমনং পটিলভিংসু, বন্ধনগতা সব্বসত্তা অন্দুবন্ধনাদীহি মুচ্চিংসু, সব্বনরকেসু অগ্গি নিব্বাযি, পেত্তিৰিসযে খুপ্পিপাসা ৰূপসমি, তিরচ্ছানানং ভযং নাহোসি, সব্বসত্তানং রোগো ৰূপসমি, সব্বসত্তা পিযংৰদা অহেসুং, মধুরেনাকারেন অস্সা হসিংসু, ৰারণা গজ্জিংসু, সব্বতূরিযানি সকসকনিন্নাদং মুঞ্চিংসু, অঘট্টিতানিযেৰ মনুস্সানং হত্থূপগাদীনি আভরণানি ৰিরৰিংসু, সব্বদিসা ৰিপ্পসন্না অহেসুং ¶ , সত্তানং সুখং উপ্পাদযমানো মুদুসীতলৰাতো ৰাযি, অকালমেঘো ৰস্সি, পথৰিতোপি উদকং উব্ভিজ্জিত্ৰা ৰিস্সন্দি, পক্খিনো আকাসগমনং ৰিজহিংসু, নদিযো অসন্দমানা অট্ঠংসু, মহাসমুদ্দে মধুরং উদকং অহোসি, সব্বত্থকমেৰ পঞ্চৰণ্ণেহি পদুমেহি সঞ্ছন্নতলো অহোসি, থলজজলজাদীনি সব্বপুপ্ফানি পুপ্ফিংসু, রুক্খানং খন্ধেসু খন্ধপদুমানি, সাখাসু সাখাপদুমানি, লতাসু লতাপদুমানি পুপ্ফিংসু, থলে সিলাতলানি ভিন্দিত্ৰা উপরূপরি সত্ত সত্ত হুত্ৰা দণ্ডপদুমানি নাম নিক্খমিংসু, আকাসে ওলম্বকপদুমানি নাম নিব্বত্তিংসু, সমন্ততো পুপ্ফৰস্সা ৰস্সিংসু, আকাসে দিব্বতূরিযানি ৰজ্জিংসু, সকলদসসহস্সিলোকধাতু ৰট্টেত্ৰা ৰিস্সট্ঠমালাগুল়ো ৰিয, উপ্পীল়েত্ৰা বদ্ধমালাকলাপো ৰিয, অলঙ্কতপটিযত্তং মালাসনং ৰিয চ একমালামালিনী ৰিপ্ফুরন্তৰাল়বীজনী পুপ্ফধূমগন্ধপরিৰাসিতা পরমসোভগ্গপ্পত্তা অহোসি.
এৰং গহিতপটিসন্ধিকস্স বোধিসত্তস্স পটিসন্ধিতো পট্ঠায বোধিসত্তস্স চেৰ বোধিসত্তমাতুযা চ উপদ্দৰনিৰারণত্থং খগ্গহত্থা চত্তারো দেৰপুত্তা আরক্খং গণ্হিংসু. বোধিসত্তমাতু পন পুরিসেসু রাগচিত্তং নুপ্পজ্জি, লাভগ্গযসগ্গপ্পত্তা চ অহোসি সুখিনী অকিলন্তকাযা. বোধিসত্তঞ্চ অন্তোকুচ্ছিগতং ¶ ৰিপ্পসন্নে মণিরতনে আৰুতপণ্ডুসুত্তং ৰিয পস্সতি. যস্মা চ বোধিসত্তেন ৰসিতকুচ্ছি নাম চেতিযগব্ভসদিসা হোতি, ন সক্কা অঞ্ঞেন সত্তেন আৰসিতুং ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰা, তস্মা বোধিসত্তমাতা সত্তাহজাতে বোধিসত্তে কালং কত্ৰা তুসিতপুরে নিব্বত্ততি. যথা চ অঞ্ঞা ইত্থিযো দস মাসে অপত্ৰাপি অতিক্কমিত্ৰাপি নিসিন্নাপি নিপন্নাপি ৰিজাযন্তি, ন এৰং বোধিসত্তমাতা. সা পন বোধিসত্তং দস মাসে কুচ্ছিনা পরিহরিত্ৰা ঠিতাৰ ৰিজাযতি. অযং বোধিসত্তমাতুধম্মতা.
মহামাযাপি দেৰী পত্তেন তেলং ৰিয দস মাসে কুচ্ছিনা বোধিসত্তং পরিহরিত্ৰা পরিপুণ্ণগব্ভা ঞাতিঘরং গন্তুকামা সুদ্ধোদনমহারাজস্স আরোচেসি – ‘‘ইচ্ছামহং, দেৰ, কুলসন্তকং দেৰদহনগরং গন্তু’’ন্তি. রাজা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা কপিলৰত্থুতো যাৰ দেৰদহনগরা মগ্গং সমং কারেত্ৰা কদলিপুণ্ণঘটধজপটাকাদীহি অলঙ্কারাপেত্ৰা দেৰি সুৰণ্ণসিৰিকায ¶ নিসীদাপেত্ৰা অমচ্চসহস্সেন উক্খিপাপেত্ৰা মহন্তেন ¶ পরিৰারেন পেসেসি. দ্ৰিন্নং পন নগরানং অন্তরে উভযনগরৰাসীনম্পি লুম্বিনীৰনং নাম মঙ্গলসালৰনং অত্থি, তস্মিং সমযে মূলতো পট্ঠায যাৰ অগ্গসাখা সব্বং একপালিফুল্লং অহোসি, সাখন্তরেহি চেৰ পুপ্ফন্তরেহি চ পঞ্চৰণ্ণা ভমরগণা নানপ্পকারা চ সকুণসঙ্ঘা মধুরস্সরেন ৰিকূজন্তা ৰিচরন্তি. সকলং লুম্বিনীৰনং চিত্তলতাৰনসদিসং, মহানুভাৰস্স রঞ্ঞো সুসজ্জিতং আপানমণ্ডলং ৰিয অহোসি. দেৰিযা তং দিস্ৰা সালৰনকীল়ং কীল়িতুকামতাচিত্তং উদপাদি. অমচ্চা দেৰিং গহেত্ৰা সালৰনং পৰিসিংসু. সা মঙ্গলসালমূলং গন্ত্ৰা সালসাখং গণ্হিতুকামা অহোসি, সালসাখা সুসেদিতৰেত্তগ্গং ৰিয ওনমিত্ৰা দেৰিযা হত্থপথং উপগঞ্ছি. সা হত্থং পসারেত্ৰা সাখং অগ্গহেসি. তাৰদেৰ চস্সা কম্মজৰাতা চলিংসু. অথস্সা সাণিং পরিক্খিপিত্ৰা মহাজনো পটিক্কমি. সালসাখং গহেত্ৰা তিট্ঠমানায এৰস্সা গব্ভৰুট্ঠানং অহোসি. তঙ্খণংযেৰ চত্তারো ৰিসুদ্ধচিত্তা মহাব্রহ্মানো সুৰণ্ণজালং আদায সম্পত্তা তেন সুৰণ্ণজালেন বোধিসত্তং সম্পটিচ্ছিত্ৰা মাতু পুরতো ঠপেত্ৰা ‘‘অত্তমনা, দেৰি, হোহি, মহেসক্খো তে পুত্তো উপ্পন্নো’’তি আহংসু.
যথা পন অঞ্ঞে সত্তা মাতুকুচ্ছিতো নিক্খমন্তা পটিকূলেন অসুচিনা মক্খিতা নিক্খমন্তি, ন এৰং বোধিসত্তো. সো পন ¶ ধম্মাসনতো ওতরন্তো ধম্মকথিকো ৰিয, নিস্সেণিতো ওতরন্তো পুরিসো ৰিয, চ দ্ৰে চ হত্থে দ্ৰে চ পাদে পসারেত্ৰা ঠিতকোৰ মাতুকুচ্ছিসম্ভৰেন কেনচি অসুচিনা অমক্খিতো সুদ্ধো ৰিসদো কাসিকৰত্থে নিক্খিত্তমণিরতনং ৰিয জোতযন্তো মাতুকুচ্ছিতো নিক্খমি. এৰং সন্তেপি বোধিসত্তস্স চ বোধিসত্তমাতুযা চ সক্কারত্থং আকাসতো দ্ৰে উদকধারা নিক্খমিত্ৰা বোধিসত্তস্স চ মাতুযা চ সরীরে উতুং গাহাপেসুং.
অথ নং সুৰণ্ণজালেন পটিগ্গহেত্ৰা ঠিতানং ব্রহ্মানং হত্থতো চত্তারো মহারাজানো মঙ্গলসম্মতায সুখসম্ফস্সায অজিনপ্পৰেণিযা গণ্হিংসু, তেসং হত্থতো মনুস্সা দুকূলচুম্বটকেন. মনুস্সানং হত্থতো মুচ্চিত্ৰা পথৰিযং পতিট্ঠায পুরত্থিমদিসং ওলোকেসি, অনেকানি চক্কৰাল়সহস্সানি একঙ্গণানি অহেসুং. তত্থ দেৰমনুস্সা গন্ধমালাদীহি ¶ পূজযমানা ‘‘মহাপুরিস, ইধ তুম্হেহি সদিসো অঞ্ঞো নত্থি, কুতেত্থ উত্তরিতরো’’তি আহংসু. এৰং চতস্সো দিসা, চতস্সো অনুদিসা, হেট্ঠা, উপরীতি দস দিসা অনুৰিলোকেত্ৰা অত্তনা সদিসং কঞ্চি অদিস্ৰা ‘‘অযং উত্তরাদিসা’’তি সত্তপদৰীতিহারেন অগমাসি, মহাব্রহ্মুনা সেতচ্ছত্তং ধারিযমানো, সুযামেন ৰাল়বীজনিং, অঞ্ঞাহি চ দেৰতাহি সেসরাজককুধভণ্ডহত্থাহি ¶ অনুগম্মমানো. ততো সত্তমপদে ঠিতো ‘‘অগ্গোহমস্মিং লোকস্সা’’তিআদিকং আসভিং ৰাচং নিচ্ছারেন্তো সীহনাদং নদি.
বোধিসত্তো হি তীসু অত্তভাৰেসু মাতুকুচ্ছিতো নিক্খন্তমত্তোৰ ৰাচং নিচ্ছারেসি মহোসধত্তভাৰে, ৰেস্সন্তরত্তভাৰে, ইমস্মিং অত্তভাৰেতি. মহোসধত্তভাৰে কিরস্স মাতুকুচ্ছিতো নিক্খন্তমত্তস্সেৰ সক্কো দেৰরাজা আগন্ত্ৰা চন্দনসারং হত্থে ঠপেত্ৰা গতো, সো তং মুট্ঠিযং কত্ৰাৰ নিক্খন্তো. অথ নং মাতা ‘‘তাত, কিং গহেত্ৰা আগতোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘ওসধং, অম্মা’’তি. ইতি ওসধং গহেত্ৰা আগতত্তা ‘‘ওসধদারকো’’ত্ৰেৰস্স নামং অকংসু. তং ওসধং গহেত্ৰা চাটিযং পক্খিপিংসু, আগতাগতানং অন্ধবধিরাদীনং তদেৰ সব্বরোগৰূপসমায ভেসজ্জং অহোসি. ততো ‘‘মহন্তং ইদং ওসধং, মহন্তং ইদং ওসধ’’ন্তি উপ্পন্নৰচনং উপাদায ‘‘মহোসধো’’ত্ৰেৰস্স নামং জাতং. ৰেস্সন্তরত্তভাৰে পন মাতুকুচ্ছিতো নিক্খন্তো দক্খিণহত্থং পসারেত্ৰা ‘‘অত্থি নু খো, অম্ম, কিঞ্চি গেহস্মিং, দানং দস্সামী’’তি ৰদন্তো নিক্খমি. অথস্স মাতা ‘‘সধনে কুলে নিব্বত্তোসি, তাতা’’তি পুত্তস্স হত্থং অত্তনো ¶ হত্থতলে কত্ৰা সহস্সত্থৰিকং ঠপেসি. ইমস্মিং পন অত্তভাৰে ইমং সীহনাদং নদীতি এৰং বোধিসত্তো তীসু অত্তভাৰেসু মাতুকুচ্ছিতো নিক্খন্তমত্তোৰ ৰাচং নিচ্ছারেসি. যথা চ পটিসন্ধিগ্গহণক্খণে, জাতক্খণেপিস্স দ্ৰত্তিংস পুব্বনিমিত্তানি পাতুরহেসুং. যস্মিং পন সমযে অম্হাকং বোধিসত্তো লুম্বিনীৰনে জাতো, তস্মিংযেৰ সমযে রাহুলমাতা দেৰী, আনন্দত্থেরো, ছন্নো অমচ্চো, কাল়ুদাযী অমচ্চো, কণ্ডকো অস্সরাজা, মহাবোধিরুক্খো, চতস্সো নিধিকুম্ভিযো ¶ চ জাতা. তত্থ একা গাৰুতপ্পমাণা, একা অড্ঢযোজনপ্পমাণা, একা তিগাৰুতপ্পমাণা, একা যোজনপ্পমাণা অহোসীতি. ইমে সত্ত সহজাতা নাম.
উভযনগরৰাসিনো বোধিসত্তং গহেত্ৰা কপিলৰত্থুনগরমেৰ অগমংসু. তং দিৰসংযেৰ চ ‘‘কপিলৰত্থুনগরে সুদ্ধোদনমহারাজস্স পুত্তো জাতো, অযং কুমারো বোধিতলে নিসীদিত্ৰা বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি তাৰতিংসভৰনে হট্ঠতুট্ঠা দেৰসঙ্ঘা চেলুক্খেপাদীনি পৰত্তেন্তা কীল়িংসু. তস্মিং সমযে সুদ্ধোদনমহারাজস্স কুলূপকো অট্ঠসমাপত্তিলাভী কাল়দেৰীলো নাম তাপসো ভত্তকিচ্চং কত্ৰা দিৰাৰিহারত্থায তাৰতিংসভৰনং গন্ত্ৰা তত্থ দিৰাৰিহারং নিসিন্নো তা দেৰতা কীল়মানা দিস্ৰা ‘‘কিংকারণা তুম্হে এৰং তুট্ঠমানসা কীল়থ, ময্হম্পেতং কারণং কথেথা’’তি পুচ্ছি. দেৰতা আহংসু ‘‘মারিস, সুদ্ধোদনরঞ্ঞো পুত্তো জাতো, সো বোধিতলে নিসীদিত্ৰা বুদ্ধো হুত্ৰা ধম্মচক্কং পৰত্তেস্সতি, তস্স অনন্তং বুদ্ধলীল়ং দট্ঠুং ধম্মঞ্চ সোতুং লচ্ছামাতি ইমিনা কারণেন তুট্ঠাম্হা’’তি. তাপসো তাসং ৰচনং সুত্ৰা খিপ্পং দেৰলোকতো ওরুয্হ রাজনিৰেসনং ¶ পৰিসিত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসিন্নো ‘‘পুত্তো কির তে, মহারাজ, জাতো, পস্সিস্সামি ন’’ন্তি আহ. রাজা অলঙ্কতপটিযত্তং কুমারং আহরাপেত্ৰা তাপসং ৰন্দাপেতুং অভিহরি, বোধিসত্তস্স পাদা পরিৰত্তিত্ৰা তাপসস্স জটাসু পতিট্ঠহিংসু. বোধিসত্তস্স হি তেনত্তভাৰেন ৰন্দিতব্বযুত্তকো নাম অঞ্ঞো নত্থি. সচে হি অজানন্তা বোধিসত্তস্স সীসং তাপসস্স পাদমূলে ঠপেয্যুং, সত্তধা তস্স মুদ্ধা ফলেয্য. তাপসো ‘‘ন মে অত্তানং নাসেতুং যুত্ত’’ন্তি উট্ঠাযাসনা বোধিসত্তস্স অঞ্জলিং পগ্গহেসি. রাজা তং অচ্ছরিযং দিস্ৰা অত্তনো পুত্তং ৰন্দি.
তাপসো অতীতে চত্তালীস কপ্পে, অনাগতে চত্তালীসাতি অসীতি কপ্পে অনুস্সরতি. বোধিসত্তস্স লক্খণসম্পত্তিং দিস্ৰা ‘‘ভৰিস্সতি নু খো বুদ্ধো, উদাহু নো’’তি আৰজ্জেত্ৰা উপধারেন্তো ‘‘নিস্সংসযং বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা ‘‘অচ্ছরিযপুরিসো অয’’ন্তি সিতং ¶ অকাসি. ততো ‘‘অহং ইমং বুদ্ধভূতং দট্ঠুং লভিস্সামি নু খো, নো’’তি উপধারেন্তো ‘‘ন লভিস্সামি, অন্তরাযেৰ কালং কত্ৰা বুদ্ধসতেনপি ¶ বুদ্ধসহস্সেনপি গন্ত্ৰা বোধেতুং অসক্কুণেয্যে অরূপভৰে নিব্বত্তিস্সামী’’তি দিস্ৰা ‘‘এৰরূপং নাম অচ্ছরিযপুরিসং বুদ্ধভূতং দট্ঠুং ন লভিস্সামি, মহতী ৰত মে জানি ভৰিস্সতী’’তি পরোদি.
মনুস্সা দিস্ৰা ‘‘অম্হাকং অয্যো ইদানেৰ হসিত্ৰা পুন পরোদি. কিং নু খো, ভন্তে, অম্হাকং অয্যপুত্তস্স কোচি অন্তরাযো ভৰিস্সতী’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘নত্থেতস্স অন্তরাযো, নিস্সংসযেন বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি. অথ ‘‘কস্মা পরোদিত্থা’’তি? ‘‘এৰরূপং পুরিসং বুদ্ধভূতং দট্ঠুং ন লভিস্সামি, ‘মহতী ৰত মে জানি ভৰিস্সতী’তি অত্তানং অনুসোচন্তো রোদামী’’তি আহ. ততো সো ‘‘কিং নু খো মে ঞাতকেসু কোচি এতং বুদ্ধভূতং দট্ঠুং লভিস্সতি, ন লভিস্সতী’’তি উপধারেন্তো অত্তনো ভাগিনেয্যং নাল়কদারকং অদ্দস. সো ভগিনিযা গেহং গন্ত্ৰা ‘‘কহং তে পুত্তো নাল়কো’’তি? ‘‘অত্থি গেহে, অয্যা’’তি. ‘‘পক্কোসাহি ন’’ন্তি পক্কোসাপেত্ৰা অত্তনো সন্তিকং আগতং কুমারং আহ – ‘‘তাত, সুদ্ধোদনমহারাজস্স কুলে পুত্তো জাতো, বুদ্ধঙ্কুরো এস, পঞ্চতিংস ৰস্সানি অতিক্কমিত্ৰা বুদ্ধো ভৰিস্সতি, ত্ৰং এতং দট্ঠুং লভিস্সসি, অজ্জেৰ পব্বজাহী’’তি. সত্তাসীতিকোটিধনে কুলে নিব্বত্তদারকোপি ‘‘ন মং মাতুলো অনত্থে নিযোজেস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা তাৰদেৰ অন্তরাপণতো কাসাযানি চেৰ মত্তিকাপত্তঞ্চ আহরাপেত্ৰা কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা ‘‘যো লোকে উত্তমপুগ্গলো, তং উদ্দিস্স ময্হং পব্বজ্জা’’তি বোধিসত্তাভিমুখং অঞ্জলিং পগ্গয্হ পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা পত্তং থৰিকায পক্খিপিত্ৰা অংসকূটে লগ্গেত্ৰা হিমৰন্তং পৰিসিত্ৰা সমণধম্মং ¶ অকাসি. সো পরমাভিসম্বোধিং পত্তং তথাগতং উপসঙ্কমিত্ৰা নাল়কপটিপদং কথাপেত্ৰা পুন হিমৰন্তং পৰিসিত্ৰা অরহত্তং পত্ৰা উক্কট্ঠপটিপদং পটিপন্নো সত্তেৰ মাসে আযুং পালেত্ৰা একং সুৰণ্ণপব্বতং নিস্সায ঠিতকোৰ অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি.
বোধিসত্তম্পি খো পঞ্চমে দিৰসে সীসং ন্হাপেত্ৰা ‘‘নামগ্গহণং গণ্হিস্সামা’’তি রাজভৰনং চতুজ্জাতিকগন্ধেহি ৰিলিম্পিত্ৰা লাজাপঞ্চমকানি পুপ্ফানি ৰিকিরিত্ৰা অসম্ভিন্নপাযাসং পচাপেত্ৰা তিণ্ণং ৰেদানং পারঙ্গতে অট্ঠসতব্রাহ্মণে নিমন্তেত্ৰা রাজভৰনে নিসীদাপেত্ৰা সুভোজনং ¶ ভোজেত্ৰা মহাসক্কারং ¶ কত্ৰা ‘‘কিং নু খো ভৰিস্সতী’’তি লক্খণানি পরিগ্গহাপেসুং. তেসু –
‘‘রামো ধজো লক্খণো চাপি মন্তী, কোণ্ডঞ্ঞো চ ভোজো সুযামো সুদত্তো;
এতে তদা অট্ঠ অহেসুং ব্রাহ্মণা, ছল়ঙ্গৰা মন্তং ৰিযাকরিংসূ’’তি. –
ইমে অট্ঠেৰ ব্রাহ্মণা লক্খণপরিগ্গাহকা অহেসুং. পটিসন্ধিগ্গহণদিৰসে সুপিনোপি এতেহেৰ পরিগ্গহিতো. তেসু সত্ত জনা দ্ৰে অঙ্গুলিযো উক্খিপিত্ৰা দ্ৰেধা ব্যাকরিংসু – ‘‘ইমেহি লক্খণেহি সমন্নাগতো অগারং অজ্ঝাৰসমানো রাজা হোতি চক্কৰত্তী, পব্বজমানো বুদ্ধো’’তি, সব্বং চক্কৰত্তিরঞ্ঞো সিরিৰিভৰং আচিক্খিংসু. তেসং পন সব্বদহরো গোত্ততো কোণ্ডঞ্ঞো নাম মাণৰো বোধিসত্তস্স ৰরলক্খণনিপ্ফত্তিং ওলোকেত্ৰা – ‘‘ইমস্স অগারমজ্ঝে ঠানকারণং নত্থি, একন্তেনেস ৰিৰট্টচ্ছদো বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি একমেৰ অঙ্গুলিং উক্খিপিত্ৰা একংসব্যাকরণং ব্যাকাসি. অযঞ্হি কতাধিকারো পচ্ছিমভৰিকসত্তো পঞ্ঞায ইতরে সত্ত জনে অভিভৰিত্ৰা ‘‘ইমেহি লক্খণেহি সমন্নাগতস্স অগারমজ্ঝে ঠানং নাম নত্থি, অসংসযং বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি একমেৰ গতিং অদ্দস, তস্মা একং অঙ্গুলিং উক্খিপিত্ৰা এৰং ব্যাকাসি. অথস্স নামং গণ্হন্তা সব্বলোকস্স অত্থসিদ্ধিকরত্তা ‘‘সিদ্ধত্থো’’তি নামমকংসু.
অথ তে ব্রাহ্মণা অত্তনো ঘরানি গন্ত্ৰা পুত্তে আমন্তযিংসু – ‘‘তাতা, অম্হে মহল্লকা, সুদ্ধোদনমহারাজস্স পুত্তং সব্বঞ্ঞুতং পত্তং মযং সম্ভৰেয্যাম ৰা নো ৰা, তুম্হে তস্মিং কুমারে সব্বঞ্ঞুতং পত্তে তস্স সাসনে পব্বজেয্যাথা’’তি. তে সত্তপি জনা যাৰতাযুকং ঠত্ৰা যথাকম্মং গতা, কোণ্ডঞ্ঞমাণৰোৰ অরোগো অহোসি. সো মহাসত্তে ৰুড্ঢিমন্ৰায মহাভিনিক্খমনং ¶ অভিনিক্খমিত্ৰা অনুক্কমেন উরুৰেলং গন্ত্ৰা ‘‘রমণীযো, ৰত অযং ভূমিভাগো, অলং ৰতিদং কুলপুত্তস্স ¶ পধানত্থিকস্স পধানাযা’’তি চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা তত্থ ৰাসং উপগতে ‘‘মহাপুরিসো পব্বজিতো’’তি সুত্ৰা তেসং ব্রাহ্মণানং পুত্তে উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমাহ ‘‘সিদ্ধত্থকুমারো কির পব্বজিতো, সো নিস্সংসযং বুদ্ধো ভৰিস্সতি. সচে তুম্হাকং পিতরো অরোগা অস্সু, অজ্জ নিক্খমিত্ৰা পব্বজেয্যুং. সচে তুম্হেপি ইচ্ছেয্যাথ, এথ, অহং তং পুরিসং অনুপব্বজিস্সামী’’তি. তে সব্বে একচ্ছন্দা ভৰিতুং নাসক্খিংসু ¶ , তযো জনা ন পব্বজিংসু. কোণ্ডঞ্ঞব্রাহ্মণং জেট্ঠকং কত্ৰা ইতরে চত্তারো পব্বজিংসু. তে পঞ্চপি জনা পঞ্চৰগ্গিযত্থেরা নাম জাতা.
তদা পন রাজা ‘‘কিং দিস্ৰা ময্হং পুত্তো পব্বজিস্সতী’’তি পুচ্ছি. ‘‘চত্তারি পুব্বনিমিত্তানী’’তি. ‘‘কতরঞ্চ কতরঞ্চা’’তি? ‘‘জরাজিণ্ণং, ব্যাধিতং, কালকতং, পব্বজিত’’ন্তি. রাজা ‘‘ইতো পট্ঠায এৰরূপানং মম পুত্তস্স সন্তিকং উপসঙ্কমিতুং মা অদত্থ, ময্হং পুত্তস্স বুদ্ধভাৰেন কম্মং নত্থি, অহং মম পুত্তং দ্ৰিসহস্সদীপপরিৰারানং চতুন্নং মহাদীপানং ইস্সরিযাধিপচ্চং রজ্জং কারেন্তং ছত্তিংসযোজনপরিমণ্ডলায পরিসায পরিৰুতং গগনতলে ৰিচরমানং পস্সিতুকামো’’তি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা ইমেসং চতুপ্পকারানং নিমিত্তানং কুমারস্স চক্খুপথে আগমননিৰারণত্থং চতূসু দিসাসু গাৰুতে গাৰুতে আরক্খং ঠপেসি. তং দিৰসং পন মঙ্গলট্ঠানে সন্নিপতিতেসু অসীতিযা ঞাতিকুলসহস্সেসু একেকো একমেকং পুত্তং পটিজানি – ‘‘অযং বুদ্ধো ৰা হোতু রাজা ৰা, মযং একমেকং পুত্তং দস্সাম. সচেপি বুদ্ধো ভৰিস্সতি, খত্তিযসমণেহেৰ পুরক্খতপরিৰারিতো ৰিচরিস্সতি. সচেপি রাজা ভৰিস্সতি, খত্তিযকুমারেহেৰ পুরক্খতপরিৰারিতো ৰিচরিস্সতী’’তি. রাজাপি বোধিসত্তস্স উত্তমরূপসম্পন্না ৰিগতসব্বদোসা ধাতিযো পচ্চুপট্ঠাপেসি. বোধিসত্তো অনন্তেন পরিৰারেন মহন্তেন সিরিসোভগ্গেন ৰড্ঢতি.
অথেকদিৰসং রঞ্ঞো ৰপ্পমঙ্গলং নাম অহোসি. তং দিৰসং সকলনগরং দেৰৰিমানং ৰিয অলঙ্করোন্তি. সব্বে দাসকম্মকরাদযো অহতৰত্থনিৰত্থা গন্ধমালাদিপটিমণ্ডিতা রাজকুলে সন্নিপতন্তি. রঞ্ঞো কম্মন্তে নঙ্গলসহস্সং যোজীযতি. তস্মিং পন দিৰসে একেনূনঅট্ঠসতনঙ্গলানি সদ্ধিং বলিবদ্দরস্মিযোত্তেহি রজতপরিক্খতানি হোন্তি, রঞ্ঞো আলম্বননঙ্গলং ¶ পন রত্তসুৰণ্ণপরিক্খতং হোতি. বলিবদ্দানং সিঙ্গরস্মিপতোদাপি সুৰণ্ণপরিক্খতাৰ হোন্তি. রাজা মহতা পরিৰারেন নিক্খন্তো পুত্তং গহেত্ৰা অগমাসি. কম্মন্তট্ঠানে একো জম্বুরুক্খো বহলপলাসো সন্দচ্ছাযো অহোসি. তস্স হেট্ঠা কুমারস্স সযনং ¶ পঞ্ঞপাপেত্ৰা উপরি সুৰণ্ণতারকখচিতং ৰিতানং বন্ধাপেত্ৰা সাণিপাকারেন পরিক্খিপাপেত্ৰা আরক্খং ঠপাপেত্ৰা রাজা সব্বালঙ্কারং অলঙ্করিত্ৰা অমচ্চগণপরিৰুতো নঙ্গলকরণট্ঠানং অগমাসি. তত্থ রাজা সুৰণ্ণনঙ্গলং গণ্হাতি, অমচ্চা একেনূনট্ঠসতরজতনঙ্গলানি, কস্সকা সেসনঙ্গলানি. তে তানি গহেত্ৰা ইতো চিতো চ কসন্তি. রাজা পন ওরতো ৰা পারং গচ্ছতি, পারতো ৰা ওরং আগচ্ছতি. এতস্মিং ঠানে মহাসম্পত্তি ¶ অহোসি. বোধিসত্তং পরিৰারেত্ৰা নিসিন্না ধাতিযো ‘‘রঞ্ঞো সম্পত্তিং পস্সিস্সামা’’তি অন্তোসাণিতো বহি নিক্খন্তা. বোধিসত্তো ইতো চিতো চ ওলোকেন্তো কঞ্চি অদিস্ৰা ৰেগেন উট্ঠায পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা আনাপানে পরিগ্গহেত্ৰা পঠমজ্ঝানং নিব্বত্তেসি. ধাতিযো খজ্জভোজ্জন্তরে ৰিচরমানা থোকং চিরাযিংসু. সেসরুক্খানং ছাযা নিৰত্তা, তস্স পন রুক্খস্স পরিমণ্ডলা হুত্ৰা অট্ঠাসি. ধাতিযো ‘‘অয্যপুত্তো একতো’’তি ৰেগেন সাণিং উক্খিপিত্ৰা অন্তো পৰিসমানা বোধিসত্তং সযনে পল্লঙ্কেন নিসিন্নং তঞ্চ পাটিহারিযং দিস্ৰা গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসুং – ‘‘দেৰ, কুমারো এৰং নিসিন্নো, অঞ্ঞেসং রুক্খানং ছাযা নিৰত্তা, জম্বুরুক্খস্স পন পরিমণ্ডলা ঠিতা’’তি. রাজা ৰেগেনাগন্ত্ৰা পাটিহারিযং দিস্ৰা – ‘‘ইদং তে, তাত, দুতিযং ৰন্দন’’ন্তি পুত্তং ৰন্দি.
অথ অনুক্কমেন বোধিসত্তো সোল়সৰস্সুদ্দেসিকো জাতো. রাজা বোধিসত্তস্স তিণ্ণং উতূনং অনুচ্ছৰিকে তযো পাসাদে কারেসি – একং নৰভূমকং, একং সত্তভূমকং, একং পঞ্চভূমকং, চত্তালীসসহস্সা চ নাটকিত্থিযো উপট্ঠাপেসি. বোধিসত্তো দেৰো ৰিয অচ্ছরাসঙ্ঘপরিৰুতো, অলঙ্কতনাটকপরিৰুতো, নিপ্পুরিসেহি তূরিযেহি পরিচারিযমানো মহাসম্পত্তিং অনুভৰন্তো উতুৰারেন তেসু পাসাদেসু ৰিহরতি. রাহুলমাতা পনস্স দেৰী অগ্গমহেসী অহোসি.
তস্সেৰং ¶ মহাসম্পত্তিং অনুভৰন্তস্স একদিৰসং ঞাতিসঙ্ঘস্স অব্ভন্তরে অযং কথা উদপাদি – ‘‘সিদ্ধত্থো কীল়াপসুতোৰ ৰিচরতি, কিঞ্চি সিপ্পং ন সিক্খতি, সঙ্গামে পচ্চুপট্ঠিতে কিং করিস্সতী’’তি. রাজা বোধিসত্তং পক্কোসাপেত্ৰা – ‘‘তাত, তৰ ঞাতকা ‘সিদ্ধত্থো কিঞ্চি সিপ্পং অসিক্খিত্ৰা কীল়াপসুতোৰ ৰিচরতী’তি ৰদন্তি, এত্থ কিং পত্তকালে মঞ্ঞসী’’তি. দেৰ, মম সিপ্পং সিক্খনকিচ্চং নত্থি, নগরে মম সিপ্পদস্সনত্থং ভেরিং চরাপেথ ‘‘ইতো সত্তমে দিৰসে ঞাতকানং সিপ্পং দস্সেস্সামী’’তি. রাজা তথা অকাসি. বোধিসত্তো অক্খণৰেধিৰালৰেধিধনুগ্গহে সন্নিপাতাপেত্ৰা মহাজনস্স মজ্ঝে অঞ্ঞেহি ধনুগ্গহেহি অসাধারণং ¶ ঞাতকানং দ্ৰাদসৰিধং সিপ্পং দস্সেসি. তং সরভঙ্গজাতকে আগতনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. তদাস্স ঞাতিসঙ্ঘো নিক্কঙ্খো অহোসি.
অথেকদিৰসং বোধিসত্তো উয্যানভূমিং গন্তুকামো সারথিং আমন্তেত্ৰা ‘‘রথং যোজেহী’’তি আহ. সো ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা মহারহং উত্তমরথং সব্বালঙ্কারেন অলঙ্করিত্ৰা কুমুদপত্তৰণ্ণে চত্তারো ¶ মঙ্গলসিন্ধৰে যোজেত্ৰা বোধিসত্তস্স পটিৰেদেসি. বোধিসত্তো দেৰৰিমানসদিসং রথং অভিরুহিত্ৰা উয্যানাভিমুখো অগমাসি. দেৰতা ‘‘সিদ্ধত্থকুমারস্স অভিসম্বুজ্ঝনকালো আসন্নো, পুব্বনিমিত্তং দস্সেস্সামা’’তি একং দেৰপুত্তং জরাজজ্জরং খণ্ডদন্তং পলিতকেসং ৰঙ্কং ওভগ্গসরীরং দণ্ডহত্থং পৰেধমানং কত্ৰা দস্সেসুং. তং বোধিসত্তো চেৰ সারথি চ পস্সন্তি. ততো বোধিসত্তো সারথিং – ‘‘সম্ম, কো নামেস পুরিসো, কেসাপিস্স ন যথা অঞ্ঞেস’’ন্তি মহাপদানে আগতনযেন পুচ্ছিত্ৰা তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ধীরত্থু ৰত ভো জাতি, যত্র হি নাম জাতস্স জরা পঞ্ঞাযিস্সতী’’তি সংৰিগ্গহদযো ততোৰ পটিনিৰত্তিত্ৰা পাসাদমেৰ অভিরুহি. রাজা ‘‘কিং কারণা মম পুত্তো খিপ্পং পটিনিৰত্তী’’তি পুচ্ছি. ‘‘জিণ্ণকং পুরিসং দিস্ৰা দেৰা’’তি. ‘‘জিণ্ণকং দিস্ৰা পব্বজিস্সতীতি আহংসু, কস্মা মং নাসেথ, সীঘং পুত্তস্স নাটকানি সজ্জেথ, সম্পত্তিং অনুভৰন্তো পব্বজ্জায সতিং ন করিস্সতী’’তি ৰত্ৰা আরক্খং ৰড্ঢেত্ৰা সব্বদিসাসু অড্ঢযোজনে অড্ঢযোজনে ঠপেসি.
পুনেকদিৰসং ¶ বোধিসত্তো তথেৰ উয্যানং গচ্ছন্তো দেৰতাহি নিম্মিতং ব্যাধিতং পুরিসং দিস্ৰা পুরিমনযেনেৰ পুচ্ছিত্ৰা সংৰিগ্গহদযো নিৰত্তিত্ৰা পাসাদং অভিরুহি. রাজাপি পুচ্ছিত্ৰা হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ সংৰিদহিত্ৰা পুন ৰড্ঢেত্ৰা সমন্তা তিগাৰুতপ্পমাণে পদেসে আরক্খং ঠপেসি. অপরং একদিৰসং বোধিসত্তো তথেৰ উয্যানং গচ্ছন্তো দেৰতাহি নিম্মিতং কালকতং দিস্ৰা পুরিমনযেনেৰ পুচ্ছিত্ৰা সংৰিগ্গহদযো পুন নিৰত্তিত্ৰা পাসাদং অভিরুহি. রাজাপি পুচ্ছিত্ৰা হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ সংৰিদহিত্ৰা পুন ৰড্ঢেত্ৰা সমন্তা যোজনপ্পমাণে পদেসে আরক্খং ঠপেসি. অপরং পন একদিৰসং উয্যানং গচ্ছন্তো তথেৰ দেৰতাহি নিম্মিতং সুনিৰত্থং সুপারুতং পব্বজিতং দিস্ৰা ‘‘কো নামেসো সম্মা’’তি সারথিং পুচ্ছি. সারথি কিঞ্চাপি বুদ্ধুপ্পাদস্স অভাৰা পব্বজিতং ৰা পব্বজিতগুণে ৰা ন জানাতি, দেৰতানুভাৰেন পন ‘‘পব্বজিতো নামাযং দেৰা’’তি ৰত্ৰা পব্বজ্জায গুণে ৰণ্ণেসি. বোধিসত্তো পব্বজ্জায রুচিং উপ্পাদেত্ৰা তং দিৰসং উয্যানং অগমাসি. দীঘভাণকা পনাহু ‘‘চত্তারি নিমিত্তানি একদিৰসেনেৰ দিস্ৰা অগমাসী’’তি.
সো ¶ তত্থ দিৰসভাগং কীল়িত্ৰা মঙ্গলপোক্খরণিযং ন্হাযিত্ৰা অত্থঙ্গতে সূরিযে মঙ্গলসিলাপট্টে নিসীদি অত্তানং অলঙ্কারাপেতুকামো. অথস্স পরিচারকপুরিসা নানাৰণ্ণানি দুস্সানি নানপ্পকারা আভরণৰিকতিযো মালাগন্ধৰিলেপনানি চ আদায সমন্তা পরিৰারেত্ৰা অট্ঠংসু. তস্মিং খণে সক্কস্স নিসিন্নাসনং উণ্হং অহোসি ¶ . সো ‘‘কো নু খো মং ইমম্হা ঠানা চাৰেতুকামো’’তি উপধারেন্তো বোধিসত্তস্স অলঙ্কারেতুকামতং ঞত্ৰা ৰিস্সকম্মং আমন্তেসি ‘‘সম্ম ৰিস্সকম্ম, সিদ্ধত্থকুমারো অজ্জ অড্ঢরত্তসমযে মহাভিনিক্খমনং নিক্খমিস্সতি, অযমস্স পচ্ছিমো অলঙ্কারো, উয্যানং গন্ত্ৰা মহাপুরিসং দিব্বালঙ্কারেহি অলঙ্করোহী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা দেৰতানুভাৰেন তঙ্খণংযেৰ উপসঙ্কমিত্ৰা তস্সেৰ কপ্পকসদিসো হুত্ৰা কপ্পকস্স হত্থতো ৰেঠনদুস্সং গহেত্ৰা বোধিসত্তস্স সীসং ৰেঠেসি. বোধিসত্তো হত্থসম্ফস্সেনেৰ ‘‘নাযং মনুস্সো, দেৰপুত্তো এসো’’তি অঞ্ঞাসি. ৰেঠনেন ৰেঠিতমত্তে সীসে মোল়িযং মণিরতনাকারেন দুস্সসহস্সং অব্ভুগ্গঞ্ছি. পুন ৰেঠেন্তস্স দুস্সসহস্সন্তি দসক্খত্তুং ৰেঠেন্তস্স দস দুস্সসহস্সানি অব্ভুগ্গচ্ছিংসু ¶ . ‘‘সীসং খুদ্দকং, দুস্সানি বহূনি, কথং অব্ভুগ্গতানী’’তি ন চিন্তেতব্বং. তেসু হি সব্বমহন্তং আমলকপুপ্ফপ্পমাণং, অৰসেসানি কুসুম্বকপুপ্ফপ্পমাণানি অহেসুং. বোধিসত্তস্স সীসং কিঞ্জক্খগৰচ্ছিতং ৰিয কুয্যকপুপ্ফং অহোসি.
অথস্স সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতস্স সব্বতালাৰচরেসু সকানি সকানি পটিভানানি দস্সযন্তেসু, ব্রাহ্মণেসু ‘‘জযনন্দা’’তিআদিৰচনেহি, সূতমাগধাদীসু নানপ্পকারেহি মঙ্গলৰচনত্থুতিঘোসেহি সম্ভাৰেন্তেসু সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতং রথৰরং অভিরুহি. তস্মিং সমযে ‘‘রাহুলমাতা পুত্তং ৰিজাতা’’তি সুত্ৰা সুদ্ধোদনমহারাজা ‘‘পুত্তস্স মে তুট্ঠিং নিৰেদেথা’’তি সাসনং পহিণি. বোধিসত্তো তং সুত্ৰা ‘‘রাহু জাতো, বন্ধনং জাত’’ন্তি আহ. রাজা ‘‘কিং মে পুত্তো অৰচা’’তি পুচ্ছিত্ৰা তং ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ইতো পট্ঠায মে নত্তা রাহুলকুমারোযেৰ নাম হোতূ’’তি আহ.
বোধিসত্তোপি খো রথৰরং আরুয্হ মহন্তেন যসেন অতিমনোরমেন সিরিসোভগ্গেন নগরং পাৰিসি. তস্মিং সমযে কিসাগোতমী নাম খত্তিযকঞ্ঞা উপরিপাসাদৰরতলগতা নগরং পদক্খিণং কুরুমানস্স বোধিসত্তস্স রূপসিরিং দিস্ৰা পীতিসোমনস্সজাতা ইদং উদানং উদানেসি –
‘‘নিব্বুতা ¶ নূন সা মাতা, নিব্বুতো নূন সো পিতা;
নিব্বুতা নূন সা নারী, যস্সাযং ঈদিসো পতী’’তি.
বোধিসত্তো ¶ তং সুত্ৰা চিন্তেসি ‘‘অযং এৰমাহ ‘এৰরূপং অত্তভাৰং পস্সন্তিযা মাতু হদযং নিব্বাযতি, পিতু হদযং নিব্বাযতি, পজাপতিযা হদযং নিব্বাযতী’তি! কিস্মিং নু খো নিব্বুতে হদযং নিব্বুতং নাম হোতী’’তি? অথস্স কিলেসেসু ৰিরত্তমানসস্স এতদহোসি – ‘‘রাগগ্গিম্হি নিব্বুতে নিব্বুতং নাম হোতি, দোসগ্গিম্হি নিব্বুতে নিব্বুতং নাম হোতি, মোহগ্গিম্হি নিব্বুতে নিব্বুতং নাম হোতি, মানদিট্ঠিআদীসু সব্বকিলেসদরথেসু নিব্বুতেসু নিব্বুতং নাম হোতি. অযং মে সুস্সৰনং সাৰেসি, অহঞ্হি নিব্বানং গৰেসন্তো চরামি, অজ্জেৰ মযা ঘরাৰাসং ছড্ডেত্ৰা নিক্খম্ম পব্বজিত্ৰা ¶ নিব্বানং গৰেসিতুং ৰট্টতি, অযং ইমিস্সা আচরিযভাগো হোতূ’’তি কণ্ঠতো ওমুঞ্চিত্ৰা কিসাগোতমিযা সতসহস্সগ্ঘনকং মুত্তাহারং পেসেসি. সা ‘‘সিদ্ধত্থকুমারো মযি পটিবদ্ধচিত্তো হুত্ৰা পণ্ণাকারং পেসেসী’’তি সোমনস্সজাতা অহোসি.
বোধিসত্তোপি মহন্তেন সিরিসোভগ্গেন অত্তনো পাসাদং অভিরুহিত্ৰা সিরিসযনে নিপজ্জি. তাৰদেৰ চ নং সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতা নচ্চগীতাদীসু সুসিক্খিতা দেৰকঞ্ঞা ৰিয রূপসোভগ্গপ্পত্তা ইত্থিযো নানাতূরিযানি গহেত্ৰা সম্পরিৰারযিত্ৰা অভিরমাপেন্তিযো নচ্চগীতৰাদিতানি পযোজযিংসু. বোধিসত্তো কিলেসেসু ৰিরত্তচিত্ততায নচ্চাদীসু অনভিরতো মুহুত্তং নিদ্দং ওক্কমি. তাপি ইত্থিযো ‘‘যস্সত্থায মযং নচ্চাদীনি পযোজেম, সো নিদ্দং উপগতো, ইদানি কিমত্থং কিলমামা’’তি গহিতগ্গহিতানি তূরিযানি অজ্ঝোত্থরিত্ৰা নিপজ্জিংসু, গন্ধতেলপ্পদীপা ঝাযন্তি. বোধিসত্তো পবুজ্ঝিত্ৰা সযনপিট্ঠে পল্লঙ্কেন নিসিন্নো অদ্দস তা ইত্থিযো তূরিযভণ্ডানি অৰত্থরিত্ৰা নিদ্দাযন্তিযো – একচ্চা পগ্ঘরিতখেল়া, লালাকিলিন্নগত্তা, একচ্চা দন্তে খাদন্তিযো, একচ্চা কাকচ্ছন্তিযো, একচ্চা ৰিপ্পলপন্তিযো, একচ্চা ৰিৰটমুখা, একচ্চা অপগতৰত্থা, পাকটবীভচ্ছসম্বাধট্ঠানা. সো তাসং তং ৰিপ্পকারং দিস্ৰা ভিয্যোসোমত্তায কামেসু ৰিরত্তচিত্তো অহোসি. তস্স অলঙ্কতপটিযত্তং সক্কভৰনসদিসম্পি তং মহাতলং অপৰিদ্ধনানাকুণপভরিতং আমকসুসানং ৰিয উপট্ঠাসি, তযো ভৰা আদিত্তগেহসদিসা খাযিংসু – ‘‘উপদ্দুতং ৰত ভো, উপস্সট্ঠং ৰত ভো’’তি উদানং পৰত্তেসি, অতিৰিয পব্বজ্জায চিত্তং নমি.
সো ‘‘অজ্জেৰ মযা মহাভিনিক্খমনং নিক্খমিতুং ৰট্টতী’’তি সযনা উট্ঠায দ্ৰারসমীপং ¶ গন্ত্ৰা ‘‘কো এত্থা’’তি আহ. উম্মারে ¶ সীসং কত্ৰা নিপন্নো ছন্নো ‘‘অহং অয্যপুত্ত ছন্নো’’তি আহ. ‘‘অহং অজ্জ মহাভিনিক্খমনং নিক্খমিতুকামো, একং মে অস্সং কপ্পেহী’’তি আহ. সো ‘‘সাধু দেৰা’’তি অস্সভণ্ডিকং গহেত্ৰা অস্সসালং গন্ত্ৰা গন্ধতেলপদীপেসু জলন্তেসু সুমনপট্টৰিতানস্স হেট্ঠা রমণীযে ভূমিভাগে ঠিতং কণ্ডকং অস্সরাজানং দিস্ৰা ‘‘অজ্জ মযা ইমমেৰ কপ্পেতুং ৰট্টতী’’তি কণ্ডকং কপ্পেসি. সো কপ্পিযমানোৰ অঞ্ঞাসি ‘‘অযং কপ্পনা অতিগাল়্হা ¶ , অঞ্ঞেসু দিৰসেসু উয্যানকীল়াদিগমনে কপ্পনা ৰিয ন হোতি, ময্হং অয্যপুত্তো অজ্জ মহাভিনিক্খমনং নিক্খমিতুকামো ভৰিস্সতী’’তি. ততো তুট্ঠমানসো মহাহসিতং হসি. সো সদ্দো সকলনগরং পত্থরিত্ৰা গচ্ছেয্য, দেৰতা পন তং সদ্দং নিরুম্ভিত্ৰা ন কস্সচি সোতুং অদংসু.
বোধিসত্তোপি খো ছন্নং পেসেত্ৰাৰ ‘‘পুত্তং তাৰ পস্সিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা নিসিন্নপল্লঙ্কতো উট্ঠায রাহুলমাতায ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা গব্ভদ্ৰারং ৰিৰরি. তস্মিং খণে অন্তোগব্ভে গন্ধতেলপদীপো ঝাযতি, রাহুলমাতা সুমনমল্লিকাদীনং পুপ্ফানং অম্বণমত্তেন অভিপ্পকিণ্ণসযনে পুত্তস্স মত্থকে হত্থং ঠপেত্ৰা নিদ্দাযতি. বোধিসত্তো উম্মারে পাদং ঠপেত্ৰা ঠিতকোৰ ওলোকেত্ৰা ‘‘সচাহং দেৰিযা হত্থং অপনেত্ৰা মম পুত্তং গণ্হিস্সামি, দেৰী পবুজ্ঝিস্সতি, এৰং মে গমনন্তরাযো ভৰিস্সতি, বুদ্ধো হুত্ৰাৰ আগন্ত্ৰা পুত্তং পস্সিস্সামী’’তি পাসাদতলতো ওতরি. যং পন জাতকট্ঠকথাযং ‘‘তদা সত্তাহজাতো রাহুলকুমারো হোতী’’তি ৰুত্তং, তং সেসট্ঠকথাসু নত্থি, তস্মা ইদমেৰ গহেতব্বং.
এৰং বোধিসত্তো পাসাদতলা ওতরিত্ৰা অস্সসমীপং গন্ত্ৰা এৰমাহ – ‘‘তাত কণ্ডক, ত্ৰং অজ্জ একরত্তিং মং তারয, অহং তং নিস্সায বুদ্ধো হুত্ৰা সদেৰকং লোকং তারেস্সামী’’তি. ততো উল্লঙ্ঘিত্ৰা কণ্ডকস্স পিট্ঠিং অভিরুহি. কণ্ডকো গীৰতো পট্ঠায আযামেন অট্ঠারসহত্থো হোতি তদনুচ্ছৰিকেন উব্বেধেন সমন্নাগতো থামজৰসম্পন্নো সব্বসেতো ধোতসঙ্খসদিসো. সো সচে হসেয্য ৰা পদসদ্দং ৰা করেয্য, সদ্দো সকলনগরং অৰত্থরেয্য. তস্মা দেৰতা অত্তনো আনুভাৰেন তস্স যথা ন কোচি সুণাতি, এৰং হসিতসদ্দং সন্নিরুম্ভিত্ৰা অক্কমনঅক্কমনপদৰারে হত্থতলানি উপনামেসুং. বোধিসত্তো অস্সৰরস্স পিট্ঠিৰেমজ্ঝগতো ছন্নং অস্সস্স ¶ ৰালধিং গাহাপেত্ৰা অড্ঢরত্তসমযে মহাদ্ৰারসমীপং পত্তো. তদা পন রাজা ‘‘এৰং বোধিসত্তো যায কাযচি ৰেলায নগরদ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা নিক্খমিতুং ন সক্খিস্সতী’’তি দ্ৰীসু দ্ৰারকৰাটেসু একেকং পুরিসসহস্সেন ৰিৰরিতব্বং কারাপেসি. বোধিসত্তো থামবলসম্পন্নো, হত্থিগণনায কোটিসহস্সহত্থীনং বলং ধারেতি, পুরিসগণনায দসকোটিসহস্সপুরিসানং ¶ ¶ . সো চিন্তেসি ‘‘সচে দ্ৰারং ন ৰিৰরীযতি, অজ্জ কণ্ডকস্স পিট্ঠে নিসিন্নোৰ ৰালধিং গহেত্ৰা ঠিতেন ছন্নেন সদ্ধিংযেৰ কণ্ডকং ঊরূহি নিপ্পীল়েত্ৰা অট্ঠারসহত্থুব্বেধং পাকারং উপ্পতিত্ৰা অতিক্কমিস্সামী’’তি. ছন্নোপি চিন্তেসি ‘‘সচে দ্ৰারং ন ৰিৰরীযতি, অহং অয্যপুত্তং খন্ধে নিসীদাপেত্ৰা কণ্ডকং দক্খিণেন হত্থেন কুচ্ছিযং পরিক্খিপন্তো উপকচ্ছন্তরে কত্ৰা পাকারং উপ্পতিত্ৰা অতিক্কমিস্সামী’’তি. কণ্ডকোপি চিন্তেসি ‘‘সচে দ্ৰারং ন ৰিৰরীযতি, অহং অত্তনো সামিকং পিট্ঠিযং যথানিসিন্নমেৰ ছন্নেন ৰালধিং গহেত্ৰা ঠিতেন সদ্ধিংযেৰ উক্খিপিত্ৰা পাকারং উপ্পতিত্ৰা অতিক্কমিস্সামী’’তি. সচে দ্ৰারং ন অৰাপুরীযিত্থ, যথাচিন্তিতমেৰ তেসু তীসু জনেসু অঞ্ঞতরো সম্পাদেয্য. দ্ৰারে অধিৰত্থা দেৰতা পন দ্ৰারং ৰিৰরি.
তস্মিংযেৰ খণে মারো ‘‘বোধিসত্তং নিৰত্তেস্সামী’’তি আগন্ত্ৰা আকাসে ঠিতো আহ – ‘‘মারিস, মা নিক্খম, ইতো তে সত্তমে দিৰসে চক্করতনং পাতুভৰিস্সতি, দ্ৰিসহস্সপরিত্তদীপপরিৰারানং চতুন্নং মহাদীপানং রজ্জং কারেস্সসি, নিৰত্ত মারিসা’’তি. ‘‘কোসি ত্ৰ’’ন্তি? ‘‘অহং ৰসৰত্তী’’তি. ‘‘মার, জানামহং ময্হং চক্করতনস্স পাতুভাৰং, অনত্থিকোহং রজ্জেন, দসসহস্সিলোকধাতুং উন্নাদেত্ৰা বুদ্ধো ভৰিস্সামী’’তি আহ. মারো ‘‘ইতো দানি তে পট্ঠায কামৰিতক্কং ৰা ব্যাপাদৰিতক্কং ৰা ৰিহিংসাৰিতক্কং ৰা চিন্তিতকালে জানিস্সামী’’তি ওতারাপেক্খো ছাযা ৰিয অনপগচ্ছন্তো অনুবন্ধি.
বোধিসত্তোপি হত্থগতং চক্কৰত্তিরজ্জং খেল়পিণ্ডং ৰিয অনপেক্খো ছড্ডেত্ৰা মহন্তেন সক্কারেন নগরা নিক্খমি আসাল়্হিপুণ্ণমায উত্তরাসাল়্হনক্খত্তে ৰত্তমানে. নিক্খমিত্ৰা চ পুন নগরং ওলোকেতুকামো জাতো. এৰঞ্চ পনস্স চিত্তে উপ্পন্নমত্তেযেৰ ‘‘মহাপুরিস, ন তযা নিৰত্তিত্ৰা ওলোকনকম্মং কত’’ন্তি ৰদমানা ৰিয মহাপথৰী কুলালচক্কং ৰিয ভিজ্জিত্ৰা পরিৰত্তি. বোধিসত্তো নগরাভিমুখো ঠত্ৰা নগরং ওলোকেত্ৰা তস্মিং পথৰিপ্পদেসে কণ্ডকনিৰত্তনচেতিযট্ঠানং দস্সেত্ৰা গন্তব্বমগ্গাভিমুখং কণ্ডকং কত্ৰা ¶ পাযাসি মহন্তেন সক্কারেন উল়ারেন সিরিসোভগ্গেন. তদা কিরস্স দেৰতা পুরতো সট্ঠি উক্কাসহস্সানি ধারযিংসু, পচ্ছতো সট্ঠি, দক্খিণপস্সতো সট্ঠি, ৰামপস্সতো ¶ সট্ঠি, অপরা দেৰতা চক্কৰাল়মুখৰট্টিযং অপরিমাণা উক্কা ধারযিংসু, অপরা দেৰতা চ নাগসুপণ্ণাদযো চ দিব্বেহি গন্ধেহি মালাহি চুণ্ণেহি ধূমেহি পূজযমানা গচ্ছন্তি. পারিচ্ছত্তকপুপ্ফেহি চেৰ মন্দারৰপুপ্ফেহি চ ঘনমেঘৰুট্ঠিকালে ধারাহি ৰিয নভং নিরন্তরং অহোসি, দিব্বানি সংগীতানি পৰত্তিংসু ¶ , সমন্ততো অট্ঠসট্ঠি তূরিযসতসহস্সানি পৰজ্জিংসু, সমুদ্দকুচ্ছিযং মেঘত্থনিতকালো ৰিয যুগন্ধরকুচ্ছিযং সাগরনিগ্ঘোসকালো ৰিয ৰত্ততি.
ইমিনা সিরিসোভগ্গেন গচ্ছন্তো বোধিসত্তো একরত্তেনেৰ তীণি রজ্জানি অতিক্কম্ম তিংসযোজনমত্থকে অনোমানদীতীরং পাপুণি. ‘‘কিং পন অস্সো ততো পরং গন্তুং ন সক্কোতী’’তি? ‘‘নো, ন সক্কো’’তি. সো হি একং চক্কৰাল়গব্ভং নাভিযা ঠিতচক্কস্স নেমিৰট্টিং মদ্দন্তো ৰিয অন্তন্তেন চরিত্ৰা পুরেপাতরাসমেৰ আগন্ত্ৰা অত্তনো সম্পাদিতং ভত্তং ভুঞ্জিতুং সমত্থো. তদা পন দেৰনাগসুপণ্ণাদীহি আকাসে ঠত্ৰা ওস্সট্ঠেহি গন্ধমালাদীহি যাৰ ঊরুপ্পদেসা সঞ্ছন্নং সরীরং আকড্ঢিত্ৰা গন্ধমালাজটং ছিন্দন্তস্স অতিপ্পপঞ্চো অহোসি, তস্মা তিংসযোজনমত্তমেৰ অগমাসি. অথ বোধিসত্তো নদীতীরে ঠত্ৰা ছন্নং পুচ্ছি – ‘‘কিন্নামা অযং নদী’’তি? ‘‘অনোমা নাম, দেৰা’’তি. ‘‘অম্হাকম্পি পব্বজ্জা অনোমা ভৰিস্সতী’’তি পণ্হিযা ঘট্টেন্তো অস্সস্স সঞ্ঞং অদাসি. অস্সো উপ্পতিত্ৰা অট্ঠূসভৰিত্থারায নদিযা পারিমতীরে অট্ঠাসি.
বোধিসত্তো অস্সপিট্ঠিতো ওরুয্হ রজতপট্টসদিসে ৰালুকাপুলিনে ঠত্ৰা ছন্নং আমন্তেসি – ‘‘সম্ম, ছন্ন, ত্ৰং ময্হং আভরণানি চেৰ কণ্ডকঞ্চ আদায গচ্ছ, অহং পব্বজিস্সামী’’তি. ‘‘অহম্পি, দেৰ, পব্বজিস্সামী’’তি. বোধিসত্তো ‘‘ন লব্ভা তযা পব্বজিতুং, গচ্ছ ত্ৰ’’ন্তি তিক্খত্তুং পটিবাহিত্ৰা আভরণানি চেৰ কণ্ডকঞ্চ পটিচ্ছাপেত্ৰা চিন্তেসি ‘‘ইমে ময্হং কেসা সমণসারুপ্পা ন হোন্তী’’তি. অঞ্ঞো বোধিসত্তস্স কেসে ছিন্দিতুং যুত্তরূপো নত্থি, ততো ‘‘সযমেৰ খগ্গেন ছিন্দিস্সামী’’তি দক্খিণেন হত্থেন অসিং গণ্হিত্ৰা ৰামহত্থেন মোল়িযা ¶ সদ্ধিং চূল়ং গহেত্ৰা ছিন্দি, কেসা দ্ৰঙ্গুলমত্তা হুত্ৰা দক্খিণতো আৰত্তমানা সীসং অল্লীযিংসু. তেসং যাৰজীৰং তদেৰ পমাণং অহোসি, মস্সু চ তদনুরূপং, পুন কেসমস্সুওহারণকিচ্চং নাম নাহোসি. বোধিসত্তো ¶ সহ মোল়িযা চুল়ং গহেত্ৰা ‘‘সচাহং বুদ্ধো ভৰিস্সামি, আকাসে তিট্ঠতু, নো চে, ভূমিযং পততূ’’তি অন্তলিক্খে খিপি. তং চূল়ামণিৰেঠনং যোজনপ্পমাণং ঠানং গন্ত্ৰা আকাসে অট্ঠাসি. সক্কো দেৰরাজা দিব্বচক্খুনা ওলোকেত্ৰা যোজনিযরতনচঙ্কোটকেন সম্পটিচ্ছিত্ৰা তাৰতিংসভৰনে চূল়ামণিচেতিযং নাম পতিট্ঠাপেসি.
‘‘ছেত্ৰান মোল়িং ৰরগন্ধৰাসিতং, ৰেহাযসং উক্খিপি অগ্গপুগ্গলো;
সহস্সনেত্তো সিরসা পটিগ্গহি, সুৰণ্ণচঙ্কোটৰরেন ৰাসৰো’’তি.
পুন ¶ বোধিসত্তো চিন্তেসি ‘‘ইমানি কাসিকৰত্থানি ময্হং ন সমণসারুপ্পানী’’তি. অথস্স কস্সপবুদ্ধকালে পুরাণসহাযকো ঘটীকারমহাব্রহ্মা একং বুদ্ধন্তরং জরং অপত্তেন মিত্তভাৰেন চিন্তেসি – ‘‘অজ্জ মে সহাযকো মহাভিনিক্খমনং নিক্খন্তো, সমণপরিক্খারমস্স গহেত্ৰা গচ্ছিস্সামী’’তি.
‘‘তিচীৰরঞ্চ পত্তো চ, ৰাসী সূচি চ বন্ধনং;
পরিস্সাৰনেন অট্ঠেতে, যুত্তযোগস্স ভিক্খুনো’’তি. –
ইমে অট্ঠ সমণপরিক্খারে আহরিত্ৰা অদাসি. বোধিসত্তো অরহদ্ধজং নিৰাসেত্ৰা উত্তমপব্বজ্জাৰেসং গণ্হিত্ৰা ‘‘ছন্ন, মম ৰচনেন মাতাপিতূনং আরোগ্যং ৰদেহী’’তি ৰত্ৰা উয্যোজেসি. ছন্নো বোধিসত্তং ৰন্দিত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি. কণ্ডকো পন ছন্নেন সদ্ধিং মন্তযমানস্স বোধিসত্তস্স ৰচনং সুণন্তো ঠত্ৰা ‘‘নত্থি দানি ময্হং পুন সামিনো দস্সন’’ন্তি চক্খুপথং ৰিজহন্তো সোকং অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো হদযেন ফলিতেন কালং কত্ৰা তাৰতিংসভৰনে কণ্ডকো নাম দেৰপুত্তো হুত্ৰা নিব্বত্তি. ছন্নস্স পঠমং একোৰ সোকো ¶ অহোসি, কণ্ডকস্স পন কালকিরিযায দুতিযেন সোকেন পীল়িতো রোদন্তো পরিদেৰন্তো নগরং অগমাসি.
বোধিসত্তোপি পব্বজিত্ৰা তস্মিংযেৰ পদেসে অনুপিযং নাম অম্বৰনং অত্থি, তত্থ সত্তাহং পব্বজ্জাসুখেন ৰীতিনামেত্ৰা একদিৰসেনেৰ ¶ তিংসযোজনমগ্গং পদসা গন্ত্ৰা রাজগহং পাৰিসি. পৰিসিত্ৰা সপদানং পিণ্ডায চরি. সকলনগরং বোধিসত্তস্স রূপদস্সনেন ধনপালকেন পৰিট্ঠরাজগহং ৰিয অসুরিন্দেন পৰিট্ঠদেৰনগরং ৰিয চ সঙ্খোভং অগমাসি. রাজপুরিসা গন্ত্ৰা ‘‘দেৰ, এৰরূপো নাম সত্তো নগরে পিণ্ডায চরতি, ‘দেৰো ৰা মনুস্সো ৰা নাগো ৰা সুপণ্ণো ৰা কো নামেসো’তি ন জানামা’’তি আরোচেসুং. রাজা পাসাদতলে ঠত্ৰা মহাপুরিসং দিস্ৰা অচ্ছরিযব্ভুতজাতো পুরিসে আণাপেসি – ‘‘গচ্ছথ ভণে, ৰীমংসথ, সচে অমনুস্সো ভৰিস্সতি, নগরা নিক্খমিত্ৰা অন্তরধাযিস্সতি, সচে দেৰতা ভৰিস্সতি, আকাসেন গচ্ছিস্সতি, সচে নাগো ভৰিস্সতি, পথৰিযং নিমুজ্জিত্ৰা গমিস্সতি, সচে মনুস্সো ভৰিস্সতি, যথালদ্ধং ভিক্খং পরিভুঞ্জিস্সতী’’তি.
মহাপুরিসোপি খো মিস্সকভত্তং সংহরিত্ৰা ‘‘অলং মে এত্তকং যাপনাযা’’তি ঞত্ৰা পৰিট্ঠদ্ৰারেনেৰ নগরা নিক্খমিত্ৰা পণ্ডৰপব্বতচ্ছাযায পুরত্থাভিমুখো নিসীদিত্ৰা আহারং পরিভুঞ্জিতুং ¶ আরদ্ধো. অথস্স অন্তানি পরিৰত্তিত্ৰা মুখেন নিক্খমনাকারপ্পত্তানি ৰিয অহেসুং. ততো তেন অত্তভাৰেন এৰরূপস্স আহারস্স চক্খুনাপি অদিট্ঠপুব্বতায তেন পটিকূলাহারেন অট্টিযমানো এৰং অত্তনাৰ অত্তানং ওৰদি ‘‘সিদ্ধত্থ, ত্ৰং সুলভন্নপানে কুলে তিৰস্সিকগন্ধসালিভোজনং নানগ্গরসেহি ভুঞ্জনট্ঠানে নিব্বত্তিত্ৰাপি একং পংসুকূলিকং দিস্ৰা ‘কদা নু খো অহম্পি এৰরূপো হুত্ৰা পিণ্ডায চরিত্ৰা ভুঞ্জিস্সামি, ভৰিস্সতি নু খো মে সো কালো’তি চিন্তেত্ৰা নিক্খন্তো, ইদানি কিং নামেতং করোসী’’তি. এৰং অত্তনাৰ অত্তানং ওৰদিত্ৰা নিব্বিকারো হুত্ৰা আহারং পরিভুঞ্জি.
রাজপুরিসা তং পৰত্তিং দিস্ৰা গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা দূতৰচনং সুত্ৰা ৰেগেন নগরা নিক্খমিত্ৰা বোধিসত্তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ইরিযাপথস্মিংযেৰ পসীদিত্ৰা বোধিসত্তস্স সব্বং ইস্সরিযং নিয্যাদেসি ¶ . বোধিসত্তো ‘‘ময্হং, মহারাজ, ৰত্থুকামেহি ৰা কিলেসকামেহি ৰা অত্থো নত্থি, অহং পরমাভিসম্বোধিং পত্থযন্তো নিক্খন্তো’’তি আহ. রাজা অনেকপ্পকারং যাচন্তোপি তস্স চিত্তং অলভিত্ৰা ‘‘অদ্ধা ত্ৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি, বুদ্ধভূতেন পন তে পঠমং মম ৰিজিতং আগন্তব্ব’’ন্তি পটিঞ্ঞং গণ্হি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন ‘‘পব্বজ্জং কিত্তযিস্সামি, যথা পব্বজি চক্খুমা’’তি ইমং পব্বজ্জাসুত্তং (সু. নি. ৪০৭ আদযো) সদ্ধিং অট্ঠকথায ওলোকেত্ৰা ৰেদিতব্বো.
বোধিসত্তোপি রঞ্ঞো পটিঞ্ঞং দত্ৰা অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো আল়ারঞ্চ কালামং উদকঞ্চ রামপুত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা ‘‘নাযং মগ্গো বোধাযা’’তি তম্পি ¶ সমাপত্তিভাৰনং অনলঙ্করিত্ৰা সদেৰকস্স লোকস্স অত্তনো থামৰীরিযসন্দস্সনত্থং মহাপধানং পদহিতুকামো উরুৰেলং গন্ত্ৰা ‘‘রমণীযো ৰতাযং ভূমিভাগো’’তি তত্থেৰ ৰাসং উপগন্ত্ৰা মহাপধানং পদহি. তেপি খো কোণ্ডঞ্ঞপ্পমুখা পঞ্চ পব্বজিতা গামনিগমরাজধানীসু ভিক্খায চরন্তা তত্থ বোধিসত্তং সম্পাপুণিংসু. অথ নং ছব্বস্সানি মহাপধানং পদহন্তং ‘‘ইদানি বুদ্ধো ভৰিস্সতি, ইদানি বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি পরিৰেণসম্মজ্জনাদিকায ৰত্তপটিপত্তিযা উপট্ঠহমানা সন্তিকাৰচরাৰস্স অহেসুং. বোধিসত্তোপি খো ‘‘কোটিপ্পত্তং দুক্করকারিযং করিস্সামী’’তি একতিলতণ্ডুলাদীহিপি ৰীতিনামেসি, সব্বসোপি আহারূপচ্ছেদং অকাসি, দেৰতাপি লোমকূপেহি ওজং উপসংহরমানা পটিক্খিপি.
অথস্স তায নিরাহারতায পরমকসিমানপ্পত্তকাযস্স সুৰণ্ণৰণ্ণো কাযো কাল়ৰণ্ণো অহোসি. বাত্তিংসমহাপুরিসলক্খণানি পটিচ্ছন্নানি অহেসুং. অপ্পেকদা অপ্পাণকং ঝানং ঝাযন্তো ¶ মহাৰেদনাহি অভিতুন্নো ৰিসঞ্ঞীভূতো চঙ্কমনকোটিযং পততি. অথ নং একচ্চা দেৰতা ‘‘কালকতো সমণো গোতমো’’তি ৰদন্তি, একচ্চা ‘‘ৰিহারোৰেসো অরহত’’ন্তি আহংসু. তত্থ যাসং ‘‘কালকতো’’তি অহোসি, তা গন্ত্ৰা সুদ্ধোদনমহারাজস্স আরোচেসুং ‘‘তুম্হাকং পুত্তো কালকতো’’তি. মম পুত্তো বুদ্ধো হুত্ৰা কালকতো, অহুত্ৰাতি? বুদ্ধো ভৰিতুং নাসক্খি, পধানভূমিযংযেৰ পতিত্ৰা ¶ কালকতোতি. ইদং সুত্ৰা রাজা ‘‘নাহং সদ্দহামি, মম পুত্তস্স বোধিং অপ্পত্ৰা কালকিরিযা নাম নত্থী’’তি পটিক্খিপি. কস্মা পন রাজা ন সদ্দহতীতি? কাল়দেৰীলতাপসস্স ৰন্দাপনদিৰসে জম্বুরুক্খমূলে চ পাটিহারিযানং দিট্ঠত্তা.
পুন বোধিসত্তে সঞ্ঞং পটিলভিত্ৰা উট্ঠিতে তা দেৰতা গন্ত্ৰা ‘‘অরোগো তে মহারাজ পুত্তো’’তি আরোচেন্তি. রাজা ‘‘জানামহং পুত্তস্স অমরণভাৰ’’ন্তি ৰদতি. মহাসত্তস্স ছব্বস্সানি দুক্করকারিযং করোন্তস্স আকাসে গণ্ঠিকরণকালো ৰিয অহোসি. সো ‘‘অযং দুক্করকারিকা নাম বোধায মগ্গো ন হোতী’’তি ওল়ারিকং আহারং আহারেতুং গামনিগমেসু পিণ্ডায চরিত্ৰা আহারং আহরি, অথস্স বাত্তিংসমহাপুরিসলক্খণানি পাকতিকানি অহেসুং, কাযো সুৰণ্ণৰণ্ণো অহোসি. পঞ্চৰগ্গিযা ভিক্খূ ‘‘অযং ছব্বস্সানি দুক্করকারিকং করোন্তোপি সব্বঞ্ঞুতং পটিৰিজ্ঝিতুং নাসক্খি, ইদানি গামাদীসু ¶ পিণ্ডায চরিত্ৰা ওল়ারিকং আহারং আহরিযমানো কিং সক্খিস্সতি, বাহুলিকো এস পধানৰিব্ভন্তো, সীসং ন্হাযিতুকামস্স উস্সাৰবিন্দুতক্কনং ৰিয অম্হাকং এতস্স সন্তিকা ৰিসেসতক্কনং, কিং নো ইমিনা’’তি মহাপুরিসং পহায অত্তনো অত্তনো পত্তচীৰরং গহেত্ৰা অট্ঠারসযোজনমগ্গং গন্ত্ৰা ইসিপতনং পৰিসিংসু.
তেন খো পন সমযেন উরুৰেলাযং সেনানিগমে সেনানিকুটুম্বিকস্স গেহে নিব্বত্তা সুজাতা নাম দারিকা ৰযপ্পত্তা একস্মিং নিগ্রোধরুক্খে পত্থনং অকাসি ‘‘সচে সমজাতিকং কুলঘরং গন্ত্ৰা পঠমগব্ভে পুত্তং লভিস্সামি, অনুসংৰচ্ছরং তে সতসহস্সপরিচ্চাগেন বলিকম্মং করিস্সামী’’তি. তস্সা সা পত্থনা সমিজ্ঝি. সা মহাসত্তস্স দুক্করকারিকং করোন্তস্স ছট্ঠে ৰস্সে পরিপুণ্ণে ৰিসাখপুণ্ণমাযং বলিকম্মং কাতুকামা হুত্ৰা পুরেতরং ধেনুসহস্সং লট্ঠিমধুকৰনে চরাপেত্ৰা তাসং খীরং পঞ্চ ধেনুসতানি পাযেত্ৰা তাসং খীরং অড্ঢতিযানীতি এৰং যাৰ সোল়সন্নং ধেনূনং খীরং অট্ঠ ধেনুযো পিৰন্তি, তাৰ খীরস্স বহলতঞ্চ মধুরতঞ্চ ওজৰন্ততঞ্চ পত্থযমানা খীরপরিৰত্তনং নাম অকাসি. সা ৰিসাখপুণ্ণমদিৰসে ‘‘পাতোৰ বলিকম্মং করিস্সামী’’তি রত্তিযা পচ্চূসসমযং পচ্চুট্ঠায তা অট্ঠ ধেনুযো দুহাপেসি. ৰচ্ছকা ¶ ¶ ধেনূনং থনমূলং নাগমিংসু, থনমূলে পন নৰভাজনে উপনীতমত্তে অত্তনো ধম্মতায খীরধারা পৰত্তিংসু. তং অচ্ছরিযং দিস্ৰা সুজাতা সহত্থেনেৰ খীরং গহেত্ৰা নৰভাজনে পক্খিপিত্ৰা সহত্থেনেৰ অগ্গিং কত্ৰা পচিতুং আরভি.
তস্মিং পাযাসে পচ্চমানে মহন্তমহন্তা বুব্বুল়া উট্ঠহিত্ৰা দক্খিণাৰত্তা হুত্ৰা সঞ্চরন্তি, একফুসিতম্পি বহি ন পততি, উদ্ধনতো অপ্পমত্তকোপি ধূমো ন উট্ঠহতি. তস্মিং সমযে চত্তারো লোকপালা আগন্ত্ৰা উদ্ধনে আরক্খং গণ্হিংসু, মহাব্রহ্মা ছত্তং ধারেসি, সক্কো অলাতানি সমানেন্তো অগ্গিং জালেসি. দেৰতা দ্ৰিসহস্সদীপপরিৰারেসু চতূসু মহাদীপেসু দেৰানঞ্চ মনুস্সানঞ্চ উপকপ্পনওজং অত্তনো দেৰানুভাৰেন দণ্ডকবদ্ধং মধুপটলং পীল়েত্ৰা মধুং গণ্হমানা ৰিয সংহরিত্ৰা তত্থ পক্খিপিংসু. অঞ্ঞেসু হি কালেসু দেৰতা কবল়ে কবল়ে ওজং পক্খিপন্তি, সম্বোধিদিৰসে চ পন পরিনিব্বানদিৰসে চ উক্খলিযংযেৰ পক্খিপন্তি. সুজাতা একদিৰসেযেৰ ¶ তত্থ অত্তনো পাকটানি অনেকানি অচ্ছরিযানি দিস্ৰা পুণ্ণং দাসিং আমন্তেসি ‘‘অম্ম পুণ্ণে, অজ্জ অম্হাকং দেৰতা অতিৰিয পসন্না, মযা এত্তকে কালে এৰরূপং অচ্ছরিযং নাম ন দিট্ঠপুব্বং, ৰেগেন গন্ত্ৰা দেৰট্ঠানং পটিজগ্গাহী’’তি. সা ‘‘সাধু, অয্যে’’তি তস্সা ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা তুরিততুরিতা রুক্খমূলং অগমাসি.
বোধিসত্তোপি খো তস্মিং রত্তিভাগে পঞ্চ মহাসুপিনে দিস্ৰা পরিগ্গণ্হন্তো ‘‘নিস্সংসযেনাহং অজ্জ বুদ্ধো ভৰিস্সামী’’তি কতসন্নিট্ঠানো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন কতসরীরপটিজগ্গনো ভিক্খাচারকালং আগমযমানো পাতোৰ আগন্ত্ৰা তস্মিং রুক্খমূলে নিসীদি অত্তনো পভায সকলরুক্খং ওভাসযমানো. অথ খো সা পুণ্ণা আগন্ত্ৰা অদ্দস বোধিসত্তং রুক্খমূলে পাচীনলোকধাতুং ওলোকযমানং নিসিন্নং, সরীরতো চস্স নিক্খন্তাহি পভাহি সকলরুক্খং সুৰণ্ণৰণ্ণং. দিস্ৰা তস্সা এতদহোসি – ‘‘অজ্জ অম্হাকং দেৰতা রুক্খতো ওরুয্হ সহত্থেনেৰ বলিকম্মং সম্পটিচ্ছিতুং নিসিন্না মঞ্ঞে’’তি উব্বেগপ্পত্তা হুত্ৰা ৰেগেনাগন্ত্ৰা সুজাতায এতমত্থং আরোচেসি.
সুজাতা ¶ তস্সা ৰচনং সুত্ৰা তুট্ঠমানসা হুত্ৰা ‘‘অজ্জ দানি পট্ঠায মম জেট্ঠধীতুট্ঠানে তিট্ঠাহী’’তি ধীতু অনুচ্ছৰিকং সব্বালঙ্কারং অদাসি. যস্মা পন বুদ্ধভাৰং পাপুণনদিৰসে সতসহস্সগ্ঘনিকং সুৰণ্ণপাতিং লদ্ধুং ৰট্টতি, তস্মা সা ‘‘সুৰণ্ণপাতিযং পাযাসং পক্খিপিস্সামী’’তি চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা সতসহস্সগ্ঘনিকং সুৰণ্ণপাতিং নীহরাপেত্ৰা তত্থ পাযাসং ¶ পক্খিপিতুকামা পক্কভাজনং আৰজ্জেসি. ‘সব্বো পাযাসো পদুমপত্তা উদকং ৰিয ৰিনিৰত্তিত্ৰা পাতিযং পতিট্ঠাসি, একপাতিপূরমত্তোৰ অহোসি’. সা তং পাতিং অঞ্ঞায সুৰণ্ণপাতিযা পটিকুজ্জিত্ৰা ওদাতৰত্থেন ৰেঠেত্ৰা সব্বালঙ্কারেহি অত্তভাৰং অলঙ্করিত্ৰা তং পাতিং অত্তনো সীসে ঠপেত্ৰা মহন্তেন আনুভাৰেন নিগ্রোধরুক্খমূলং গন্ত্ৰা বোধিসত্তং ওলোকেত্ৰা বলৰসোমনস্সজাতা ‘‘রুক্খদেৰতা’’তি সঞ্ঞায দিট্ঠট্ঠানতো পট্ঠায ওনতোনতা গন্ত্ৰা সীসতো পাতিং ওতারেত্ৰা ৰিৰরিত্ৰা সুৰণ্ণভিঙ্কারেন গন্ধপুপ্ফৰাসিতং উদকং গহেত্ৰা বোধিসত্তং উপগন্ত্ৰা অট্ঠাসি. ঘটীকারমহাব্রহ্মুনা দিন্নো মত্তিকাপত্তো এত্তকং অদ্ধানং বোধিসত্তং অৰিজহিত্ৰা তস্মিং খণে অদস্সনং গতো, বোধিসত্তো পত্তং অপস্সন্তো দক্খিণহত্থং পসারেত্ৰা উদকং সম্পটিচ্ছি. সুজাতা সহেৰ পাতিযা পাযাসং মহাপুরিসস্স হত্থে ঠপেসি, মহাপুরিসো সুজাতং ওলোকেসি. সা আকারং সল্লক্খেত্ৰা ‘‘অয্য, মযা তুম্হাকং পরিচ্চত্তং, গণ্হিত্ৰা যথারুচিং গচ্ছথা’’তি ৰন্দিত্ৰা ‘‘যথা ময্হং মনোরথো নিপ্ফন্নো ¶ , এৰং তুম্হাকম্পি নিপ্ফজ্জতূ’’তি ৰত্ৰা সতসহস্সগ্ঘনিকায সুৰণ্ণপাতিযা পুরাণপণ্ণে ৰিয অনপেক্খা হুত্ৰা পক্কামি.
বোধিসত্তোপি খো নিসিন্নট্ঠানা উট্ঠায রুক্খং পদক্খিণং কত্ৰা পাতিং আদায নেরঞ্জরায তীরং গন্ত্ৰা অনেকেসং বোধিসত্তসহস্সানং অভিসম্বুজ্ঝনদিৰসে ওতরিত্ৰা ন্হানট্ঠানং সুপ্পতিট্ঠিততিত্থং নাম অত্থি, তস্স তীরে পাতিং ঠপেত্ৰা ওতরিত্ৰা ন্হত্ৰা অনেকবুদ্ধসতসহস্সানং নিৰাসনং অরহদ্ধজং নিৰাসেত্ৰা পুরত্থাভিমুখো নিসীদিত্ৰা একট্ঠিতালপক্কপ্পমাণে একূনপঞ্ঞাস পিণ্ডে কত্ৰা সব্বং অপ্পোদকং মধুপাযাসং পরিভুঞ্জি. সো এৰ হিস্স বুদ্ধভূতস্স সত্তসত্তাহং বোধিমণ্ডে ৰসন্তস্স একূনপঞ্ঞাস দিৰসানি আহারো অহোসি. এত্তকং কালং ¶ নেৰ অঞ্ঞো আহারো অত্থি, ন ন্হানং, ন মুখধোৰনং, ন সরীরৰল়ঞ্জো, ঝানসুখেন মগ্গসুখেন ফলসুখেন চ ৰীতিনামেসি. তং পন পাযাসং পরিভুঞ্জিত্ৰা সুৰণ্ণপাতিং গহেত্ৰা ‘‘সচাহং, অজ্জ বুদ্ধো ভৰিতুং সক্খিস্সামি, অযং পাতি পটিসোতং গচ্ছতু, নো চে সক্খিস্সামি, অনুসোতং গচ্ছতূ’’তি ৰত্ৰা নদীসোতে পক্খিপি. সা সোতং ছিন্দমানা নদীমজ্ঝং গন্ত্ৰা মজ্ঝমজ্ঝট্ঠানেনেৰ জৰসম্পন্নো অস্সো ৰিয অসীতিহত্থমত্তট্ঠানং পটিসোতং গন্ত্ৰা একস্মিং আৰট্টে নিমুজ্জিত্ৰা কাল়নাগরাজভৰনং গন্ত্ৰা তিণ্ণং বুদ্ধানং পরিভোগপাতিযো ‘‘কিলি কিলী’’তি রৰং কারযমানা পহরিত্ৰাৰ তাসং সব্বহেট্ঠিমা হুত্ৰা অট্ঠাসি. কাল়ো নাগরাজা তং সদ্দং সুত্ৰা ‘‘হিয্যো একো বুদ্ধো নিব্বত্তো, পুন অজ্জ একো নিব্বত্তো’’তি ৰত্ৰা অনেকেহি পদসতেহি থুতিযো ৰদমানো উট্ঠাসি. তস্স কির ¶ মহাপথৰিযা একযোজনতিগাৰুতপ্পমাণং নভং পূরেত্ৰা আরোহনকালো ‘‘অজ্জ ৰা হিয্যো ৰা’’তি সদিসো অহোসি.
বোধিসত্তোপি নদীতীরম্হি সুপুপ্ফিতসালৰনে দিৰাৰিহারং কত্ৰা সাযন্হসমযে পুপ্ফানং ৰণ্টতো মুচ্চনকালে দেৰতাহি অলঙ্কতেন অট্ঠূসভৰিত্থারেন মগ্গেন সীহো ৰিয ৰিজম্ভমানো বোধিরুক্খাভিমুখো পাযাসি. নাগযক্খসুপণ্ণাদযো দিব্বেহি গন্ধপুপ্ফাদীহি পূজযিংসু, দিব্বসঙ্গীতাদীনি পৰত্তযিংসু, দসসহস্সী লোকধাতু একগন্ধা একমালা একসাধুকারা অহোসি. তস্মিং সমযে সোত্থিযো নাম তিণহারকো তিণং আদায পটিপথে আগচ্ছন্তো মহাপুরিসস্স আকারং ঞত্ৰা অট্ঠ তিণমুট্ঠিযো অদাসি. বোধিসত্তো তিণং গহেত্ৰা বোধিমণ্ডং ¶ আরুয্হ দক্খিণদিসাভাগে উত্তরাভিমুখো অট্ঠাসি. তস্মিং খণে দক্খিণচক্কৰাল়ং ওসীদিত্ৰা হেট্ঠা অৰীচিসম্পত্তং ৰিয অহোসি, উত্তরচক্কৰাল়ং উল্লঙ্ঘিত্ৰা উপরি ভৰগ্গপ্পত্তং ৰিয অহোসি. বোধিসত্তো ‘‘ইদং সম্বোধিং পাপুণনট্ঠানং ন ভৰিস্সতি মঞ্ঞে’’তি পদক্খিণং করোন্তো পচ্ছিমদিসাভাগং গন্ত্ৰা পুরত্থাভিমুখো অট্ঠাসি, ততো পচ্ছিমচক্কৰাল়ং ওসীদিত্ৰা হেট্ঠা অৰীচিসম্পত্তং ৰিয অহোসি, পুরত্থিমচক্কৰাল়ং উল্লঙ্ঘিত্ৰা উপরি ভৰগ্গপ্পত্তং ৰিয অহোসি. ঠিতট্ঠিতট্ঠানে কিরস্স নেমিৰট্টিপরিযন্তে অক্কন্তে নাভিযা পতিট্ঠিতমহাসকটচক্কং ৰিয ¶ মহাপথৰী ওনতুন্নতা অহোসি. বোধিসত্তো ‘‘ইদম্পি সম্বোধিং পাপুণনট্ঠানং ন ভৰিস্সতি মঞ্ঞে’’তি পদক্খিণং করোন্তো উত্তরদিসাভাগং গন্ত্ৰা দক্খিণাভিমুখো অট্ঠাসি, ততো উত্তরচক্কৰাল়ং ওসীদিত্ৰা হেট্ঠা অৰীচিসম্পত্তং ৰিয অহোসি, দক্খিণচক্কৰাল়ং উল্লঙ্ঘিত্ৰা উপরি ভৰগ্গপ্পত্তং ৰিয অহোসি. বোধিসত্তো ‘‘ইদম্পি সম্বোধিং পাপুণনট্ঠানং ন ভৰিস্সতি মঞ্ঞে’’তি পদক্খিণং করোন্তো পুরত্থিমদিসাভাগং গন্ত্ৰা পচ্ছিমাভিমুখো অট্ঠাসি. পুরত্থিমদিসাভাগে পন সব্ববুদ্ধানং পল্লঙ্কট্ঠানং, তং নেৰ ছম্ভতি, ন কম্পতি. মহাসত্তো ‘‘ইদং সব্ববুদ্ধানং অৰিজহিতং অচলট্ঠানং কিলেসপঞ্জরৰিদ্ধংসনট্ঠান’’ন্তি ঞত্ৰা তানি তিণানি অগ্গে গহেত্ৰা চালেসি, তাৰদেৰ চুদ্দসহত্থো পল্লঙ্কো অহোসি. তানিপি খো তিণানি তথারূপেন সণ্ঠানেন সণ্ঠহিংসু, যথারূপং সুকুসলোপি চিত্তকারো ৰা পোত্থকারো ৰা আলিখিতুম্পি সমত্থো নত্থি. বোধিসত্তো বোধিক্খন্ধং পিট্ঠিতো কত্ৰা পুরত্থাভিমুখো দল়্হমানসো হুত্ৰা –
‘‘কামং তচো চ ন্হারু চ, অট্ঠি চ অৰসিস্সতু;
উপসুস্সতু নিস্সেসং, সরীরে মংসলোহিতং’’.
ন ¶ ত্ৰেৰাহং সম্মাসম্বোধিং অপ্পত্ৰা ইমং পল্লঙ্কং ভিন্দিস্সামীতি অসনিসতসন্নিপাতেনপি অভেজ্জরূপং অপরাজিতপল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসীদি.
তস্মিং সমযে মারো দেৰপুত্তো ‘‘সিদ্ধত্থকুমারো ময্হং ৰসং অতিক্কমিতুকামো, ন দানিস্স অতিক্কমিতুং দস্সামী’’তি মারবলস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা এতমত্থং আরোচেত্ৰা মারঘোসনং নাম ঘোসাপেত্ৰা মারবলং আদায নিক্খমি. সা মারসেনা মারস্স পুরতো দ্ৰাদসযোজনা হোতি, দক্খিণতো চ ৰামতো চ দ্ৰাদসযোজনা, পচ্ছতো যাৰ চক্কৰাল়পরিযন্তং কত্ৰা ঠিতা, উদ্ধং নৰযোজনুব্বেধা, যস্সা উন্নদন্তিযা উন্নাদসদ্দো যোজনসহস্সতো ¶ পট্ঠায পথৰিউন্দ্রিযনসদ্দো ৰিয সুয্যতি. অথ মারো দেৰপুত্তো দিযড্ঢযোজনসতিকং গিরিমেখলং নাম হত্থিং অভিরুহিত্ৰা বাহুসহস্সং মাপেত্ৰা নানাৰুধানি অগ্গহেসি. অৰসেসাযপি মারপরিসায দ্ৰে জনা একসদিসং আৰুধং ন গণ্হিংসু, নানপ্পকারৰণ্ণা নানপ্পকারমুখা হুত্ৰা মহাসত্তং অজ্ঝোত্থরমানা আগমিংসু.
দসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতা ¶ পন মহাসত্তস্স থুতিযো ৰদমানা অট্ঠংসু. সক্কো দেৰরাজা ৰিজযুত্তরসঙ্খং ধমমানো অট্ঠাসি. সো কির সঙ্খো ৰীসহত্থসতিকো হোতি. সকিং ৰাতং গাহাপেত্ৰা ধমন্তো চত্তারো মাসে সদ্দং করিত্ৰা নিস্সদ্দো হোতি. মহাকাল়নাগরাজা অতিরেকপদসতেন ৰণ্ণং ৰদন্তো অট্ঠাসি, মহাব্রহ্মা সেতচ্ছত্তং ধারযমানো অট্ঠাসি. মারবলে পন বোধিমণ্ডং উপসঙ্কমন্তে তেসং একোপি ঠাতুং নাসক্খি, সম্মুখসম্মুখট্ঠানেনেৰ পলাযিংসু. কাল়ো নাগরাজা পথৰিযং নিমুজ্জিত্ৰা পঞ্চযোজনসতিকং মঞ্জেরিকনাগভৰনং গন্ত্ৰা উভোহি হত্থেহি মুখং পিদহিত্ৰা নিপন্নো. সক্কো ৰিজযুত্তরসঙ্খং পিট্ঠিযং কত্ৰা চক্কৰাল়মুখৰট্টিযং অট্ঠাসি. মহাব্রহ্মা সেতচ্ছত্তং চক্কৰাল়কোটিযং ঠপেত্ৰা ব্রহ্মলোকমেৰ অগমাসি. একা দেৰতাপি ঠাতুং সমত্থা নাহোসি, মহাপুরিসো এককোৰ নিসীদি.
মারোপি অত্তনো পরিসং আহ ‘‘তাতা সুদ্ধোদনপুত্তেন সিদ্ধত্থেন সদিসো অঞ্ঞো পুরিসো নাম নত্থি, মযং সম্মুখা যুদ্ধং দাতুং ন সক্খিস্সাম, পচ্ছাভাগেন দস্সামা’’তি. মহাপুরিসোপি তীণি পস্সানি ওলোকেত্ৰা সব্বদেৰতানং পলাতত্তা সুঞ্ঞানি অদ্দস. পুন উত্তরপস্সেন মারবলং অজ্ঝোত্থরমানং দিস্ৰা ‘‘অযং এত্তকো জনো মং এককং সন্ধায মহন্তং ৰাযামং পরক্কমং করোতি, ইমস্মিং ঠানে ময্হং মাতা ৰা পিতা ৰা ভাতা ৰা অঞ্ঞো ৰা কোচি ঞাতকো নত্থি, ইমা পন দস পারমিযোৰ ময্হং দীঘরত্তং পুট্ঠপরিজনসদিসা, তস্মা পারমিযোৰ ¶ ফলকং কত্ৰা পারমিসত্থেনেৰ পহরিত্ৰা অযং বলকাযো মযা ৰিদ্ধংসেতুং ৰট্টতী’’তি দস পারমিযো আৰজ্জমানো নিসীদি.
অথ খো মারো দেৰপুত্তো ‘‘এতেনেৰ সিদ্ধত্থং পলাপেস্সামী’’তি ৰাতমণ্ডলং সমুট্ঠাপেসি. তঙ্খণংযেৰ পুরত্থিমাদিভেদা ৰাতা সমুট্ঠহিত্ৰা অড্ঢযোজনএকযোজনদ্ৰিযোজনতিযোজনপ্পমাণানি ¶ পব্বতকূটানি পদালেত্ৰা ৰনগচ্ছরুক্খাদীনি উম্মূলেত্ৰা সমন্তা গামনিগমে চুণ্ণৰিচুণ্ণং কাতুং সমত্থাপি মহাপুরিসস্স পুঞ্ঞতেজেন ৰিহতানুভাৰা বোধিসত্তং পত্ৰা চীৰরকণ্ণমত্তম্পি চালেতুং নাসক্খিংসু. ততো ‘‘উদকেন ন অজ্ঝোত্থরিত্ৰা মারেস্সামী’’তি মহাৰস্সং ¶ সমুট্ঠাপেসি. তস্সানুভাৰেন উপরূপরি সতপটলসহস্সপটলাদিভেদা ৰলাহকা উট্ঠহিত্ৰা ৰস্সিংসু. ৰুট্ঠিধারাৰেগেন পথৰী ছিদ্দা অহোসি. ৰনরুক্খাদীনং উপরিভাগেন মহামেঘো আগন্ত্ৰা মহাসত্তস্স চীৰরে উস্সাৰবিন্দুট্ঠানমত্তম্পি তেমেতুং নাসক্খি. ততো পাসাণৰস্সং সমুট্ঠাপেসি. মহন্তানি মহন্তানি পব্বতকূটানি ধূমাযন্তানি পজ্জলন্তানি আকাসেনাগন্ত্ৰা বোধিসত্তং পত্ৰা দিব্বমালাগুল়ভাৰং আপজ্জিংসু. ততো পহরণৰস্সং সমুট্ঠাপেসি. একতোধারাউভতোধারাঅসিসত্তিখুরপ্পাদযো ধূমাযন্তা পজ্জলন্তা আকাসেনাগন্ত্ৰা বোধিসত্তং পত্ৰা দিব্বপুপ্ফানি অহেসুং. ততো অঙ্গারৰস্সং সমুট্ঠাপেসি. কিংসুকৰণ্ণা অঙ্গারা আকাসেনাগন্ত্ৰা বোধিসত্তস্স পাদমূলে দিব্বপুপ্ফানি হুত্ৰা ৰিকিরিংসু. ততো কুক্কুল়ৰস্সং সমুট্ঠাপেসি. অচ্চুণ্হো অগ্গিৰণ্ণো কুক্কুল়ো আকাসেনাগন্ত্ৰা বোধিসত্তস্স পাদমূলে দিব্বচন্দনচুণ্ণং হুত্ৰা নিপতি. ততো ৰালুকাৰস্সং সমুট্ঠাপেসি. অতিসুখুমৰালুকা ধূমাযন্তা পজ্জলন্তা আকাসেনাগন্ত্ৰা বোধিসত্তস্স পাদমূলে দিব্বপুপ্ফানি হুত্ৰা নিপতিংসু. ততো কললৰস্সং সমুট্ঠাপেসি. তং কললং ধূমাযন্তং পজ্জলন্তং আকাসেনাগন্ত্ৰা বোধিসত্তস্স পাদমূলে দিব্বৰিলেপনং হুত্ৰা নিপতি. ততো ‘‘ইমিনা ভিংসেত্ৰা সিদ্ধত্থং পলাপেস্সামী’’তি অন্ধকারং সমুট্ঠাপেসি. তং চতুরঙ্গসমন্নাগতং ৰিয মহাতমং হুত্ৰা বোধিসত্তং পত্ৰা সূরিযপ্পভাৰিহতং ৰিয অন্ধকারং অন্তরধাযি.
এৰং মারো ইমাহি নৰহি ৰাতৰস্সপাসাণপহরণঅঙ্গারকুক্কুল়ৰালুকাকললঅন্ধকারৰুট্ঠীহি বোধিসত্তং পলাপেতুং অসক্কোন্তো ‘‘কিং ভণে, তিট্ঠথ, ইমং সিদ্ধত্থকুমারং গণ্হথ হনথ পলাপেথা’’তি পরিসং আণাপেত্ৰা সযম্পি গিরিমেখলস্স হত্থিনো খন্ধে নিসিন্নো চক্কাৰুধং আদায বোধিসত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘সিদ্ধত্থ উট্ঠাহি এতস্মা পল্লঙ্কা, নাযং তুয্হং পাপুণাতি, ময্হং এৰ পাপুণাতী’’তি আহ. মহাসত্তো তস্স ৰচনং সুত্ৰা অৰোচ – ‘‘মার, নেৰ তযা দস পারমিযো পূরিতা, ন উপপারমিযো, ন পরমত্থপারমিযো, নাপি পঞ্চ মহাপরিচ্চাগা পরিচ্চত্তা ¶ , ন ঞাতত্থচরিযা, ন লোকত্থচরিযা, ন বুদ্ধিচরিযা পূরিতা, সব্বা ¶ তা মযাযেৰ পূরিতা, তস্মা নাযং পল্লঙ্কো তুয্হং পাপুণাতি ¶ , ময্হেৰেসো পাপুণাতী’’তি.
মারো কুদ্ধো কোধৰেগং অসহন্তো মহাপুরিসস্স চক্কাৰুধং ৰিস্সজ্জেসি. তং তস্স দস পারমিযো আৰজ্জেন্তস্স উপরিভাগে মালাৰিতানং হুত্ৰা অট্ঠাসি. তং কির খুরধারচক্কাৰুধং অঞ্ঞদা তেন কুদ্ধেন ৰিস্সট্ঠং একঘনপাসাণত্থম্ভে ৰংসকল়ীরে ৰিয ছিন্দন্তং গচ্ছতি, ইদানি পন তস্মিং মালাৰিতানং হুত্ৰা ঠিতে অৰসেসা মারপরিসা ‘‘ইদানি পল্লঙ্কতো ৰুট্ঠায পলাযিস্সতী’’তি মহন্তমহন্তানি সেলকূটানি ৰিস্সজ্জেসুং. তানিপি মহাপুরিসস্স দস পারমিযো আৰজ্জেন্তস্স মালাগুল়ভাৰং আপজ্জিত্ৰা ভূমিযং পতিংসু. দেৰতা চক্কৰাল়মুখৰট্টিযং ঠিতা গীৰং পসারেত্ৰা সীসং উক্খিপিত্ৰা ‘‘নট্ঠো ৰত সো সিদ্ধত্থকুমারস্স রূপগ্গপ্পত্তো অত্তভাৰো, কিং নু খো করিস্সতী’’তি ওলোকেন্তি.
ততো মহাপুরিসো ‘‘পূরিতপারমীনং বোধিসত্তানং অভিসম্বুজ্ঝনদিৰসে পত্তপল্লঙ্কো ময্হংৰ পাপুণাতী’’তি ৰত্ৰা ঠিতং মারং আহ – ‘‘মার তুয্হং দানস্স দিন্নভাৰে কো সক্খী’’তি. মারো ‘‘ইমে এত্তকা জনা সক্খিনো’’তি মারবলাভিমুখং হত্থং পসারেসি. তস্মিং খণে মারপরিসায ‘‘অহং সক্খী, অহং সক্খী’’তি পৰত্তসদ্দো পথৰিউন্দ্রিযনসদ্দসদিসো অহোসি. অথ মারো মহাপুরিসং আহ ‘‘সিদ্ধত্থ, তুয্হং দানস্স দিন্নভাৰে কো সক্খী’’তি. মহাপুরিসো ‘‘তুয্হং তাৰ দানস্স দিন্নভাৰে সচেতনা সক্খিনো, ময্হং পন ইমস্মিং ঠানে সচেতনো কোচি সক্খী নাম নত্থি, তিট্ঠতু তাৰ মে অৰসেসত্তভাৰেসু দিন্নদানং, ৰেস্সন্তরত্তভাৰে পন ঠত্ৰা ময্হং সত্তসতকমহাদানস্স দিন্নভাৰে অযং অচেতনাপি ঘনমহাপথৰী সক্খী’’তি চীৰরগব্ভন্তরতো দক্খিণহত্থং অভিনীহরিত্ৰা ‘‘ৰেস্সন্তরত্তভাৰে ঠত্ৰা ময্হং সত্তসতকমহাদানস্স দিন্নভাৰে ত্ৰং সক্খী ন সক্খী’’তি মহাপথৰিঅভিমুখং হত্থং পসারেসি. মহাপথৰী ‘‘অহং তে তদা সক্খী’’তি ৰিরৰসতেন ৰিরৰসহস্সেন ৰিরৰসতসহস্সেন মারবলং অৰত্থরমানা ৰিয উন্নদি.
ততো ¶ মহাপুরিসে ‘‘দিন্নং তে সিদ্ধত্থ মহাদানং উত্তমদান’’ন্তি ৰেস্সন্তরদানং সম্মসন্তে দিযড্ঢযোজনসতিকো গিরিমেখলহত্থী জণ্ণুকেহি পথৰিযং পতিট্ঠাসি, মারপরিসা দিসাৰিদিসা পলাযি, দ্ৰে একমগ্গেন গতা নাম নত্থি, সীসাভরণানি চেৰ নিৰত্থৰত্থানি চ পহায সম্মুখসম্মুখদিসাহিযেৰ পলাযিংসু. ততো দেৰসঙ্ঘা পলাযমানং মারবলং দিস্ৰা ‘‘মারস্স ¶ পরাজযো জাতো, সিদ্ধত্থকুমারস্স জযো, জযপূজং করিস্সামা’’তি নাগা নাগানং, সুপণ্ণা সুপণ্ণানং ¶ , দেৰতা দেৰতানং, ব্রহ্মানো ব্রহ্মানং, উগ্ঘোসেত্ৰা গন্ধমালাদিহত্থা মহাপুরিসস্স সন্তিকং বোধিপল্লঙ্কং অগমংসু.
এৰং গতেসু চ পন তেসু –
‘‘জযো হি বুদ্ধস্স সিরীমতো অযং, মারস্স চ পাপিমতো পরাজযো;
উগ্ঘোসযুং বোধিমণ্ডে পমোদিতা, জযং তদা নাগগণা মহেসিনো.
‘‘জযো হি বুদ্ধস্স সিরীমতো অযং, মারস্স চ পাপিমতো পরাজযো;
উগ্ঘোসযুং বোধিমণ্ডে পমোদিতা, সুপণ্ণসঙ্ঘাপি জযং মহেসিনো.
‘‘জযো হি বুদ্ধস্স সিরীমতো অযং, মারস্স চ পাপিমতো পরাজযো;
উগ্ঘোসযুং বোধিমণ্ডে পমোদিতা, জযং তদা দেৰগণা মহেসিনো.
‘‘জযো হি বুদ্ধস্স সিরীমতো অযং, মারস্স চ পাপিমতো পরাজযো;
উগ্ঘোসযুং বোধিমণ্ডে পমোদিতা, জযং তদা ব্রহ্মগণাপি তাদিনো’’তি.
অৰসেসা দসসু চক্কৰাল়সহস্সেসু দেৰতা মালাগন্ধৰিলেপনেহি চ পূজযমানা নানপ্পকারা থুতিযো চ ৰদমানা অট্ঠংসু. এৰং অনত্থঙ্গতেযেৰ ¶ সূরিযে মহাপুরিসো মারবলং ৰিধমেত্ৰা চীৰরূপরি পতমানেহি বোধিরুক্খঙ্কুরেহি রত্তপৰাল়পল্লৰেহি ৰিয পূজিযমানো পঠমযামে পুব্বেনিৰাসঞাণং অনুস্সরিত্ৰা, মজ্ঝিমযামে দিব্বচক্খুং ৰিসোধেত্ৰা, পচ্ছিমযামে পটিচ্চসমুপ্পাদে ঞাণং ওতারেসি. অথস্স দ্ৰাদসপদিকং পচ্চযাকারং ৰট্টৰিৰট্টৰসেন অনুলোমপটিলোমতো সম্মসন্তস্স দসসহস্সী লোকধাতু উদকপরিযন্তং কত্ৰা দ্ৰাদসক্খত্তুং সম্পকম্পি.
মহাপুরিসে পন দসসহস্সিলোকধাতুং উন্নাদেত্ৰা অরুণুগ্গমনৰেলায সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পটিৰিজ্ঝন্তে ¶ সকলদসসহস্সী লোকধাতু অলঙ্কতপটিযত্তা অহোসি. পাচীনচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং উস্সাপিতানং ধজানং পটাকানং রংসিযো পচ্ছিমচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং পহরন্তি, তথা পচ্ছিমচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং উস্সাপিতানং পাচীনচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং, দক্খিণচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং উস্সাপিতানং উত্তরচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং, উত্তরচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং উস্সাপিতানং ¶ দক্খিণচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং পহরন্তি, পথৰিতলে উস্সাপিতানং পন ধজানং পটাকানং ব্রহ্মলোকং আহচ্চ অট্ঠংসু, ব্রহ্মলোকে বদ্ধানং পথৰিতলে পতিট্ঠহিংসু, দসসহস্সচক্কৰাল়েসু পুপ্ফূপগরুক্খা পুপ্ফং গণ্হিংসু, ফলূপগরুক্খা ফলপিণ্ডীভারভরিতা অহেসুং. খন্ধেসু খন্ধপদুমানি পুপ্ফিংসু, সাখাসু সাখাপদুমানি, লতাসু লতাপদুমানি, আকাসে ওলম্বকপদুমানি, সিলাতলানি ভিন্দিত্ৰা উপরূপরি সত্ত সত্ত হুত্ৰা দণ্ডকপদুমানি উট্ঠহিংসু. দসসহস্সী লোকধাতু ৰট্টেত্ৰা ৰিস্সট্ঠমালাগুল়া ৰিয সুসন্থতপুপ্ফসন্থারো ৰিয চ অহোসি. চক্কৰাল়ন্তরেসু অট্ঠযোজনসহস্সলোকন্তরিকা সত্তসূরিযপ্পভাযপি অনোভাসিতপুব্বা একোভাসা অহেসুং, চতুরাসীতিযোজনসহস্সগম্ভীরো মহাসমুদ্দো মধুরোদকো অহোসি, নদিযো নপ্পৰত্তিংসু, জচ্চন্ধা রূপানি পস্সিংসু, জাতিবধিরা সদ্দং সুণিংসু, জাতিপীঠসপ্পিনো পদসা গচ্ছিংসু, অন্দুবন্ধনাদীনি ছিজ্জিত্ৰা পতিংসু.
এৰং অপরিমাণেন সিরিৰিভৰেন পূজিযমানো মহাপুরিসো অনেকপ্পকারেসু অচ্ছরিযধম্মেসু পাতুভূতেসু সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা সব্ববুদ্ধানং অৰিজহিতং উদানং উদানেসি –
‘‘অনেকজাতিসংসারং ¶ , সন্ধাৰিস্সং অনিব্বিসং;
গহকারং গৰেসন্তো, দুক্খা জাতি পুনপ্পুনং.
‘‘গহকারক দিট্ঠোসি, পুন গেহং ন কাহসি;
সব্বা তে ফাসুকা ভগ্গা, গহকূটং ৰিসঙ্খতং;
ৰিসঙ্খারগতং চিত্তং, তণ্হানং খযমজ্ঝগা’’তি. (ধ. প. ১৫৩-১৫৪);
ইতি ¶ তুসিতপুরতো পট্ঠায যাৰ অযং বোধিমণ্ডে সব্বঞ্ঞুতপ্পত্তি, এত্তকং ঠানং অৰিদূরেনিদানং নামাতি ৰেদিতব্বং.
অৰিদূরেনিদানকথা নিট্ঠিতা.
৩. সন্তিকেনিদানকথা
‘‘সন্তিকেনিদানং ¶ পন ‘ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালায’ন্তি এৰং তেসু তেসু ঠানেসু ৰিহরতো তস্মিং তস্মিং ঠানেযেৰ লব্ভতী’’তি ৰুত্তং. কিঞ্চাপি এৰং ৰুত্তং, অথ খো পন তম্পি আদিতো পট্ঠায এৰং ৰেদিতব্বং – উদানং উদানেত্ৰা জযপল্লঙ্কে নিসিন্নস্স হি ভগৰতো এতদহোসি ‘‘অহং কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি ইমস্স পল্লঙ্কস্স কারণা সন্ধাৰিং, এত্তকং মে কালং ইমস্সেৰ পল্লঙ্কস্স কারণা অলঙ্কতসীসং গীৰায ছিন্দিত্ৰা দিন্নং, সুঅঞ্জিতানি অক্খীনি হদযমংসঞ্চ উব্বট্টেত্ৰা দিন্নং, জালীকুমারসদিসা পুত্তা কণ্হাজিনকুমারিসদিসা ধীতরো মদ্দীদেৰিসদিসা ভরিযাযো চ পরেসং দাসত্থায দিন্না, অযং মে পল্লঙ্কো জযপল্লঙ্কো ৰরপল্লঙ্কো চ. এত্থ মে নিসিন্নস্স সঙ্কপ্পা পরিপুণ্ণা, ন তাৰ ইতো উট্ঠহিস্সামী’’তি অনেককোটিসতসহস্সা সমাপত্তিযো সমাপজ্জন্তো সত্তাহং তত্থেৰ নিসীদি. যং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘অথ খো ভগৰা সত্তাহং একপল্লঙ্কেন নিসীদি ৰিমুত্তিসুখপটিসংৰেদী’’তি (উদা. ১; মহাৰ. ১).
অথ একচ্চানং দেৰতানং ‘‘অজ্জাপি নূন সিদ্ধত্থস্স কত্তব্বকিচ্চং অত্থি, পল্লঙ্কস্মিঞ্হি আলযং ন ৰিজহতী’’তি পরিৰিতক্কো উদপাদি. সত্থা দেৰতানং ¶ পরিৰিতক্কং ঞত্ৰা তাসং ৰিতক্কৰূপসমনত্থং ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা যমকপাটিহারিযং দস্সেসি. মহাবোধিমণ্ডস্মিঞ্হি কতপাটিহারিযঞ্চ, ঞাতিসমাগমে কতপাটিহারিযঞ্চ, পাথিকপুত্তসমাগমে কতপাটিহারিযঞ্চ, সব্বং কণ্ডম্বরুক্খমূলে যমকপাটিহারিযসদিসং অহোসি.
এৰং সত্থা ইমিনা পাটিহারিযেন দেৰতানং ৰিতক্কং ৰূপসমেত্ৰা পল্লঙ্কতো ঈসকং পাচীননিস্সিতে উত্তরদিসাভাগে ঠত্ৰা ‘‘ইমস্মিং ৰত মে পল্লঙ্কে সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পটিৰিদ্ধ’’ন্তি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি কপ্পসতসহস্সঞ্চ পূরিতানং পারমীনং ফলাধিগমট্ঠানং পল্লঙ্কং বোধিরুক্খঞ্চ অনিমিসেহি অক্খীহি ওলোকযমানো সত্তাহং ৰীতিনামেসি, তং ঠানং অনিমিসচেতিযং নাম জাতং. অথ পল্লঙ্কস্স চ ঠিতট্ঠানস্স চ অন্তরা চঙ্কমং মাপেত্ৰা পুরত্থিমপচ্ছিমতো আযতে রতনচঙ্কমে ¶ চঙ্কমন্তো সত্তাহং ৰীতিনামেসি, তং ঠানং রতনচঙ্কমচেতিযং নাম জাতং.
চতুত্থে পন সত্তাহে বোধিতো পচ্ছিমুত্তরদিসাভাগে দেৰতা রতনঘরং মাপযিংসু, তত্থ পল্লঙ্কেন ¶ নিসীদিত্ৰা অভিধম্মপিটকং ৰিসেসতো চেত্থ অনন্তনযং সমন্তপট্ঠানং ৰিচিনন্তো সত্তাহং ৰীতিনামেসি. আভিধম্মিকা পনাহু ‘‘রতনঘরং নাম ন সত্তরতনমযং গেহং, সত্তন্নং পন পকরণানং সম্মসিতট্ঠানং ‘রতনঘর’ন্তি ৰুচ্চতী’’তি. যস্মা পনেত্থ উভোপেতে পরিযাযা যুজ্জন্তি, তস্মা উভযম্পেতং গহেতব্বমেৰ. ততো পট্ঠায পন তং ঠানং রতনঘরচেতিযং নাম জাতং. এৰং বোধিসমীপেযেৰ চত্তারি সত্তাহানি ৰীতিনামেত্ৰা পঞ্চমে সত্তাহে বোধিরুক্খমূলা যেন অজপালনিগ্রোধো তেনুপসঙ্কমি, তত্রাপি ধম্মং ৰিচিনন্তোযেৰ ৰিমুত্তিসুখং পটিসংৰেদেন্তো নিসীদি.
তস্মিং সমযে মারো দেৰপুত্তো ‘‘এত্তকং কালং অনুবন্ধন্তো ওতারাপেক্খোপি ইমস্স ন কিঞ্চি খলিতং অদ্দসং, অতিক্কন্তোদানি এস মম ৰস’’ন্তি দোমনস্সপ্পত্তো মহামগ্গে নিসীদিত্ৰা সোল়স কারণানি চিন্তেন্তো ভূমিযং সোল়স লেখা কড্ঢি – ‘‘অহং এসো ৰিয দানপারমিং ন পূরেসিং, তেনম্হি ইমিনা সদিসো ন জাতো’’তি একং লেখং কড্ঢি. তথা ‘‘অহং এসো ৰিয সীলপারমিং, নেক্খম্মপারমিং, পঞ্ঞাপারমিং, ৰীরিযপারমিং, খন্তিপারমিং, সচ্চপারমিং, অধিট্ঠানপারমিং, মেত্তাপারমিং, উপেক্খাপারমিং ন পূরেসিং ¶ , তেনম্হি ইমিনা সদিসো ন জাতো’’তি দসমং লেখং কড্ঢি. তথা ‘‘অহং এসো ৰিয অসাধারণস্স ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তঞাণস্স পটিৰেধায উপনিস্সযভূতা দস পারমিযো ন পূরেসিং, তেনম্হি ইমিনা সদিসো ন জাতো’’তি একাদসমং লেখং কড্ঢি. তথা ‘‘অহং এসো ৰিয অসাধারণস্স আসযানুসযঞাণস্স, মহাকরুণাসমাপত্তিঞাণস্স, যমকপাটিহীরঞাণস্স, অনাৰরণঞাণস্স, সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স পটিৰেধায উপনিস্সযভূতা দস পারমিযো ন পূরেসিং, তেনম্হি ইমিনা সদিসো ন জাতো’’তি সোল়সমং লেখং কড্ঢি. এৰং ইমেহি কারণেহি মহামগ্গে সোল়স লেখা কড্ঢমানো নিসীদি.
তস্মিং সমযে তণ্হা, অরতি, রগাতি তিস্সো মারধীতরো ‘‘পিতা নো ন পঞ্ঞাযতি, কহং নু খো এতরহী’’তি ওলোকযমানা তং দোমনস্সপ্পত্তং ভূমিং ৰিলেখমানং নিসিন্নং দিস্ৰা পিতু সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কস্মা, তাত, দুক্খী দুম্মনো’’তি পুচ্ছিংসু. অম্মা, অযং মহাসমণো ময্হং ৰসং অতিক্কন্তো, এত্তকং কালং ওলোকেন্তো ওতারমস্স দট্ঠুং নাসক্খিং, তেনাহং দুক্খী দুম্মনোতি. যদি ¶ এৰং মা চিন্তযিত্থ, মযমেতং অত্তনো ৰসে কত্ৰা আদায আগমিস্সামাতি. ন সক্কা, অম্মা, এসো কেনচি ৰসে কাতুং, অচলায সদ্ধায পতিট্ঠিতো এসো পুরিসোতি. ‘‘তাত মযং ইত্থিযো নাম ইদানেৰ নং রাগপাসাদীহি বন্ধিত্ৰা আনেস্সাম, তুম্হে মা চিন্তযিত্থা’’তি ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘পাদে তে সমণ পরিচারেমা’’তি আহংসু. ভগৰা ¶ ৰ তাসং ৰচনং মনসি অকাসি, ন অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা ওলোকেসি, অনুত্তরে উপধিসঙ্খযে ৰিমুত্তমানসো ৰিৰেকসুখঞ্ঞেৰ অনুভৰন্তো নিসীদি.
পুন মারধীতরো ‘‘উচ্চাৰচা খো পুরিসানং অধিপ্পাযা, কেসঞ্চি কুমারিকাসু পেমং হোতি, কেসঞ্চি পঠমৰযে ঠিতাসু, কেসঞ্চি মজ্ঝিমৰযে ঠিতাসু, যংনূন মযং নানপ্পকারেহি রূপেহি পলোভেয্যামা’’তি একমেকা কুমারিৰণ্ণাদিৰসেন সতং সতং অত্তভাৰে অভিনিম্মিনিত্ৰা কুমারিযো, অৰিজাতা, সকিংৰিজাতা, দুৰিজাতা, মজ্ঝিমিত্থিযো, মহিত্থিযো চ হুত্ৰা ছক্খত্তুং ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘পাদে তে সমণ পরিচারেমা’’তি আহংসু. তম্পি ভগৰা ন মনসাকাসি, যথা তং অনুত্তরে উপধিসঙ্খযেৰ ৰিমুত্তো. কেচি পনাচরিযা ৰদন্তি ‘‘তা মহিত্থিভাৰেন ¶ উপগতা দিস্ৰা ভগৰা ‘এৰমেৰং এতা খণ্ডদন্তা পলিতকেসা হোন্তূ’তি অধিট্ঠাসী’’তি, তং ন গহেতব্বং. ন হি সত্থা এৰরূপং অধিট্ঠানং করোতি. ভগৰা পন ‘‘অপেথ তুম্হে, কিং দিস্ৰা এৰং ৰাযমথ, এৰরূপং নাম অৰীতরাগাদীনং পুরতো কাতুং যুত্তং, তথাগতস্স পন রাগো পহীনো, দোসো পহীনো, মোহো পহীনো’’তি অত্তনো কিলেসপ্পহানং আরব্ভ –
‘‘যস্স জিতং নাৰজীযতি, জিতমস্স নোযাতি কোচি লোকে;
তং বুদ্ধমনন্তগোচরং, অপদং কেন পদেন নেস্সথ.
‘‘যস্স জালিনী ৰিসত্তিকা, তণ্হা নত্থি কুহিঞ্চি নেতৰে;
তং বুদ্ধমনন্তগোচরং, অপদং কেন পদেন নেস্সথা’’তি. (ধ. প. ১৭৯-১৮০) –
ইমা ধম্মপদে বুদ্ধৰগ্গে দ্ৰে গাথা ৰদন্তো ধম্মং কথেসি. তা ‘‘সচ্চং কির নো পিতা অৰোচ, অরহং সুগতো লোকে ন রাগেন সুৰানযো’’তিআদীনি ¶ ৰত্ৰা পিতু সন্তিকং অগমংসু.
ভগৰাপি তত্থ সত্তাহং ৰীতিনামেত্ৰা মুচলিন্দমূলং অগমাসি. তত্থ সত্তাহৰদ্দলিকায উপ্পন্নায সীতাদিপটিবাহনত্থং মুচলিন্দেন নাগরাজেন সত্তক্খত্তুং ভোগেহি পরিক্খিত্তো অসম্বাধায গন্ধকুটিযং ৰিহরন্তো ৰিয ৰিমুত্তিসুখং পটিসংৰেদিযমানো সত্তাহং ৰীতিনামেত্ৰা রাজাযতনং উপসঙ্কমি, তত্থাপি ৰিমুত্তিসুখং পটিসংৰেদিযমানোযেৰ নিসীদি. এত্তাৰতা সত্ত সত্তাহানি ¶ পরিপুণ্ণানি. এত্থন্তরে নেৰ মুখধোৰনং, ন সরীরপটিজগ্গনং, ন আহারকিচ্চং অহোসি, ঝানসুখফলসুখেনেৰ ৰীতিনামেসি.
অথস্স তস্মিং সত্তসত্তাহমত্থকে একূনপঞ্ঞাসতিমে দিৰসে তত্থ নিসিন্নস্স ‘‘মুখং ধোৰিস্সামী’’তি চিত্তং উদপাদি. সক্কো দেৰানমিন্দো অগদহরীটকং আহরিত্ৰা অদাসি, সত্থা তং পরিভুঞ্জি, তেনস্স সরীরৰল়ঞ্জং অহোসি. অথস্স সক্কোযেৰ নাগলতাদন্তকট্ঠঞ্চেৰ মুখধোৰনউদকঞ্চ ¶ অদাসি. সত্থা তং দন্তকট্ঠং খাদিত্ৰা অনোতত্তদহোদকেন মুখং ধোৰিত্ৰা তত্থেৰ রাজাযতনমূলে নিসীদি.
তস্মিং সমযে তপুস্সভল্লিকা নাম দ্ৰে ৰাণিজা পঞ্চহি সকটসতেহি উক্কলাজনপদা মজ্ঝিমদেসং গচ্ছন্তা অত্তনো ঞাতিসালোহিতায দেৰতায সকটানি সন্নিরুম্ভিত্ৰা সত্থু আহারসম্পাদনে উস্সাহিতা মন্থঞ্চ মধুপিণ্ডিকঞ্চ আদায ‘‘পটিগ্গণ্হাতু নো, ভন্তে, ভগৰা ইমং আহারং অনুকম্পং উপাদাযা’’তি সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা অট্ঠংসু. ভগৰা পাযাসপটিগ্গহণদিৰসেযেৰ পত্তস্স অন্তরহিতত্তা ‘‘ন খো তথাগতা হত্থেসু পটিগ্গণ্হন্তি, কিম্হি নু খো অহং পটিগ্গণ্হেয্য’’ন্তি চিন্তেসি. অথস্স চিত্তং ঞত্ৰা চতূহি দিসাহি চত্তারো মহারাজানো ইন্দনীলমণিমযে পত্তে উপনামেসুং, ভগৰা তে পটিক্খিপি. পুন মুগ্গৰণ্ণসেলমযে চত্তারো পত্তে উপনামেসুং. ভগৰা চতুন্নম্পি দেৰপুত্তানং অনুকম্পায চত্তারোপি পত্তে পটিগ্গহেত্ৰা উপরূপরি ঠপেত্ৰা ‘‘একো হোতূ’’তি অধিট্ঠাসি, চত্তারোপি মুখৰট্টিযং পঞ্ঞাযমানলেখা হুত্ৰা মজ্ঝিমেন পমাণেন একত্তং উপগমিংসু. ভগৰা তস্মিং পচ্চগ্ঘে সেলমযে পত্তে আহারং পটিগ্গণ্হিত্ৰা পরিভুঞ্জিত্ৰা অনুমোদনং অকাসি. দ্ৰে ভাতরো ৰাণিজা বুদ্ধঞ্চ ধম্মঞ্চ সরণং গন্ত্ৰা ¶ দ্ৰেৰাচিকা উপাসকা অহেসুং. অথ নেসং ‘‘একং নো, ভন্তে, পরিচরিতব্বট্ঠানং দেথা’’তি ৰদন্তানং দক্খিণহত্থেন অত্তনো সীসং পরামসিত্ৰা কেসধাতুযো অদাসি. তে অত্তনো নগরে তা ধাতুযো সুৰণ্ণসমুগ্গস্স অন্তো পক্খিপিত্ৰা চেতিযং পতিট্ঠাপেসুং.
সম্মাসম্বুদ্ধোপি খো ততো উট্ঠায পুন অজপালনিগ্রোধমেৰ গন্ত্ৰা নিগ্রোধমূলে নিসীদি. অথস্স তত্থ নিসিন্নমত্তস্সেৰ অত্তনা অধিগতস্স ধম্মস্স গম্ভীরতং পচ্চৰেক্খন্তস্স সব্ববুদ্ধানং আচিণ্ণো ‘‘অধিগতো খো ম্যাযং ধম্মো’’তি পরেসং ধম্মং অদেসেতুকম্যতাকারপৰত্তো ৰিতক্কো উদপাদি. অথ ব্রহ্মা সহম্পতি ‘‘নস্সতি ৰত ভো লোকো, ৰিনস্সতি ৰত ভো লোকো’’তি দসহি চক্কৰাল়সহস্সেহি সক্কসুযামসন্তুসিতসুনিম্মিতৰসৰত্তিমহাব্রহ্মানো ¶ আদায সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘দেসেতু, ভন্তে, ভগৰা ধম্ম’’ন্তিআদিনা নযেন ধম্মদেসনং আযাচি.
সত্থা ¶ তস্স পটিঞ্ঞং দত্ৰা ‘‘কস্স নু খো অহং পঠমং ধম্মং দেসেয্য’’ন্তি চিন্তেন্তো ‘‘আল়ারো পণ্ডিতো, সো ইমং ধম্মং খিপ্পং আজানিস্সতী’’তি চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা পুন ওলোকেন্তো তস্স সত্তাহকালকতভাৰং ঞত্ৰা উদকং আৰজ্জেসি. তস্সাপি অভিদোসকালকতভাৰং ঞত্ৰা ‘‘বহূপকারা খো মে পঞ্চৰগ্গিযা ভিক্খূ’’তি পঞ্চৰগ্গিযে আরব্ভ মনসিকারং কত্ৰা ‘‘কহং নু খো তে এতরহি ৰিহরন্তী’’তি আৰজ্জেন্তো ‘‘বারাণসিযং ইসিপতনে মিগদাযে’’তি ঞত্ৰা ‘‘তত্থ গন্ত্ৰা ধম্মচক্কং পৰত্তেস্সামী’’তি কতিপাহং বোধিমণ্ডসামন্তাযেৰ পিণ্ডায চরন্তো ৰিহরিত্ৰা আসাল়্হিপুণ্ণমাসিযং ‘‘বারাণসিং গমিস্সামী’’তি চাতুদ্দসিযং পচ্চূসসমযে ৰিভাতায রত্তিযা কালস্সেৰ পত্তচীৰরমাদায অট্ঠারসযোজনমগ্গং পটিপন্নো অন্তরামগ্গে উপকং নাম আজীৰকং দিস্ৰা তস্স অত্তনো বুদ্ধভাৰং আচিক্খিত্ৰা তং দিৰসংযেৰ সাযন্হসমযে ইসিপতনং অগমাসি.
পঞ্চৰগ্গিযা থেরা তথাগতং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘অযং আৰুসো সমণো গোতমো পচ্চযবাহুল্লায আৰত্তিত্ৰা পরিপুণ্ণকাযো পীণিন্দ্রিযো সুৰণ্ণৰণ্ণো হুত্ৰা আগচ্ছতি, ইমস্স অভিৰাদনাদীনি ন করিস্সাম, মহাকুলপসুতো খো পনেস আসনাভিহারং অরহতি, তেনস্স আসনমত্তং পঞ্ঞাপেস্সামা’’তি কতিকং অকংসু. ভগৰা সদেৰকস্স লোকস্স চিত্তাচারং জাননসমত্থেন ঞাণেন ‘‘কিং নু খো ইমে চিন্তযিংসূ’’তি আৰজ্জেত্ৰা চিত্তং অঞ্ঞাসি. অথ নে সব্বদেৰমনুস্সেসু অনোদিস্সকৰসেন ফরণসমত্থং ¶ মেত্তচিত্তং সঙ্খিপিত্ৰা ওদিস্সকৰসেন মেত্তচিত্তেন ফরি. তে ভগৰতা মেত্তচিত্তেন ফুট্ঠা তথাগতে উপসঙ্কমন্তে সকায কতিকায সণ্ঠাতুং অসক্কোন্তা অভিৰাদনপচ্চুট্ঠানাদীনি সব্বকিচ্চানি অকংসু, সম্মাসম্বুদ্ধভাৰং পনস্স অজানমানা কেৰলং নামেন চ আৰুসোৰাদেন চ সমুদাচরন্তি.
অথ নে ভগৰা ‘‘মা ৰো, ভিক্খৰে, তথাগতং নামেন চ আৰুসোৰাদেন চ সমুদাচরথ, অরহং, ভিক্খৰে, তথাগতো সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি অত্তনো বুদ্ধভাৰং সঞ্ঞাপেত্ৰা পঞ্ঞত্তে ৰরবুদ্ধাসনে নিসিন্নো উত্তরাসাল়্হনক্খত্তযোগে ৰত্তমানে অট্ঠারসহি ব্রহ্মকোটীহি পরিৰুতো পঞ্চৰগ্গিযে ¶ থেরে আমন্তেত্ৰা ধম্মচক্কপ্পৰত্তনসুত্তন্তং দেসেসি. তেসু অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞত্থেরো দেসনানুসারেন ঞাণং পেসেন্তো সুত্তপরিযোসানে অট্ঠারসহি ব্রহ্মকোটীহি সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি. সত্থা তত্থেৰ ৰস্সং উপগন্ত্ৰা পুনদিৰসে ৰপ্পত্থেরং ওৰদন্তো ৰিহারেযেৰ ¶ নিসীদি, সেসা চত্তারো পিণ্ডায চরিংসু. ৰপ্পত্থেরো পুব্বণ্হেযেৰ সোতাপত্তিফলং পাপুণি. এতেনেৰ উপাযেন পুনদিৰসে ভদ্দিযত্থেরং, পুনদিৰসে মহানামত্থেরং, পুনদিৰসে অস্সজিত্থেরন্তি সব্বে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাপেত্ৰা পঞ্চমিযং পক্খস্স পঞ্চপি জনে সন্নিপাতেত্ৰা অনত্তলক্খণসুত্তন্তং (সং. নি. ৩.৫৯; মহাৰ. ২০ আদযো) দেসেসি. দেসনাপরিযোসানে পঞ্চপি থেরা অরহত্তফলে পতিট্ঠহিংসু. অথ সত্থা যসকুলপুত্তস্স উপনিস্সযং দিস্ৰা তং রত্তিভাগে নিব্বিজ্জিত্ৰা গেহং পহায নিক্খন্তং ‘‘এহি যসা’’তি পক্কোসিত্ৰা তস্মিংযেৰ রত্তিভাগে সোতাপত্তিফলে, পুনদিৰসে অরহত্তে পতিট্ঠাপেত্ৰা, অপরেপি তস্স সহাযকে চতুপণ্ণাস জনে এহিভিক্খুপব্বজ্জায পব্বাজেত্ৰা অরহত্তং পাপেসি.
এৰং লোকে একসট্ঠিযা অরহন্তেসু জাতেসু সত্থা ৰুত্থৰস্সো পৰারেত্ৰা ‘‘চরথ, ভিক্খৰে, চারিক’’ন্তি সট্ঠি ভিক্খূ দিসাসু পেসেত্ৰা সযং উরুৰেলং গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে কপ্পাসিকৰনসণ্ডে তিংস জনে ভদ্দৰগ্গিযকুমারে ৰিনেসি. তেসু সব্বপচ্ছিমকো সোতাপন্নো, সব্বুত্তমো অনাগামী অহোসি. তেপি সব্বে এহিভিক্খুভাৰেনেৰ পব্বাজেত্ৰা দিসাসু পেসেত্ৰা উরুৰেলং গন্ত্ৰা অড্ঢুড্ঢানি পাটিহারিযসহস্সানি দস্সেত্ৰা উরুৰেলকস্সপাদযো সহস্সজটিলপরিৰারে তেভাতিকজটিলে ৰিনেত্ৰা এহিভিক্খুভাৰেনেৰ পব্বাজেত্ৰা গযাসীসে নিসীদাপেত্ৰা আদিত্তপরিযাযদেসনায (মহাৰ. ৫৪) অরহত্তে পতিট্ঠাপেত্ৰা তেন অরহন্তসহস্সেন পরিৰুতো ‘‘বিম্বিসাররঞ্ঞো দিন্নং পটিঞ্ঞং ¶ মোচেস্সামী’’তি রাজগহং গন্ত্ৰা নগরূপচারে লট্ঠিৰনুয্যানং অগমাসি. রাজা উয্যানপালস্স সন্তিকা ‘‘সত্থা আগতো’’তি সুত্ৰা দ্ৰাদসনহুতেহি ব্রাহ্মণগহপতিকেহি পরিৰুতো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ¶ চক্কৰিচিত্ততলেসু সুৰণ্ণপট্টৰিতানং ৰিয পভাসমুদযং ৰিস্সজ্জন্তেসু তথাগতস্স পাদেসু সিরসা নিপতিত্ৰা একমন্তং নিসীদি সদ্ধিং পরিসায.
অথ খো তেসং ব্রাহ্মণগহপতিকানং এতদহোসি ‘‘কিং নু খো মহাসমণো উরুৰেলকস্সপে ব্রহ্মচরিযং চরতি, উদাহু উরুৰেলকস্সপো মহাসমণে’’তি. ভগৰা তেসং চেতসা চেতোপরিৰিতক্কমঞ্ঞায থেরং গাথায অজ্ঝভাসি –
‘‘কিমেৰ দিস্ৰা উরুৰেলৰাসি, পহাসি অগ্গিং কিসকো ৰদানো;
পুচ্ছামি তং কস্সপ এতমত্থং, কথং পহীনং তৰ অগ্গিহুত্ত’’ন্তি. (মহাৰ. ৫৫);
থেরোপি ¶ ভগৰতো অধিপ্পাযং ৰিদিত্ৰা –
‘‘রূপে চ সদ্দে চ অথো রসে চ, কামিত্থিযো চাভিৰদন্তি যঞ্ঞা;
এতং মলন্তি উপধীসু ঞত্ৰা, তস্মা ন যিট্ঠে ন হুতে অরঞ্জি’’ন্তি. (মহাৰ. ৫৫) –
ইমং গাথং ৰত্ৰা অত্তনো সাৰকভাৰপকাসনত্থং তথাগতস্স পাদপিট্ঠে সীসং ঠপেত্ৰা ‘‘সত্থা মে, ভন্তে, ভগৰা, সাৰকোহমস্মী’’তি ৰত্ৰা একতালং দ্ৰিতালং তিতালন্তি যাৰ সত্ততালপ্পমাণং সত্তক্খত্তুং ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা ওরুয্হ তথাগতং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. তং পাটিহারিযং দিস্ৰা মহাজনো ‘‘অহো মহানুভাৰা বুদ্ধা, এৰং থামগতদিট্ঠিকো নাম ‘অরহা’তি মঞ্ঞমানো উরুৰেলকস্সপোপি দিট্ঠিজালং ভিন্দিত্ৰা তথাগতেন দমিতো’’তি সত্থু গুণকথংযেৰ কথেসি. ভগৰা ‘‘নাহং ইদানিযেৰ উরুৰেলকস্সপং দমেমি, অতীতেপি এস মযা দমিতোযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমিস্সা অট্ঠুপ্পত্তিযা মহানারদকস্সপজাতকং (জা. ২.২২.৫৪৫ আদযো) কথেত্ৰা চত্তারি সচ্চানি পকাসেসি. মগধরাজা একাদসহি নহুতেহি সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি, একং নহুতং উপাসকত্তং পটিৰেদেসি. রাজা ¶ সত্থু সন্তিকে নিসিন্নোযেৰ পঞ্চ অস্সাসকে পৰেদেত্ৰা ¶ সরণং গন্ত্ৰা স্ৰাতনায নিমন্তেত্ৰা আসনা ৰুট্ঠায ভগৰন্তং পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি.
পুনদিৰসে যেহি চ ভগৰা দিট্ঠো, যেহি চ অদিট্ঠো, সব্বেপি রাজগহৰাসিনো অট্ঠারসকোটিসঙ্খা মনুস্সা তথাগতং দট্ঠুকামা পাতোৰ রাজগহতো লট্ঠিৰনুয্যানং অগমংসু. তিগাৰুতো মগ্গো নপ্পহোসি, সকললট্ঠিৰনুয্যানং নিরন্তরং ফুটং অহোসি. মহাজনো দসবলস্স রূপসোভগ্গপ্পত্তং অত্তভাৰং পস্সন্তো তিত্তিং কাতুং নাসক্খি. ৰণ্ণভূমি নামেসা. এৰরূপেসু হি ঠানেসু তথাগতস্স লক্খণানুব্যঞ্জনাদিপ্পভেদা সব্বাপি রূপকাযসিরী ৰণ্ণেতব্বা. এৰং রূপসোভগ্গপ্পত্তং দসবলস্স সরীরং পস্সমানেন মহাজনেন নিরন্তরং ফুটে উয্যানে চ মগ্গে চ একভিক্খুস্সপি নিক্খমনোকাসো নাহোসি. তং দিৰসং কির ভগৰা ছিন্নভত্তো ভৰেয্য, তং মা অহোসীতি সক্কস্স নিসিন্নাসনং উণ্হাকারং দস্সেসি. সো আৰজ্জমানো তং কারণং ঞত্ৰা মাণৰকৰণ্ণং অভিনিম্মিনিত্ৰা বুদ্ধধম্মসঙ্ঘপটিসংযুত্তা থুতিযো ৰদমানো দসবলস্স পুরতো ওতরিত্ৰা দেৰতানুভাৰেন ওকাসং কত্ৰা –
‘‘দন্তো দন্তেহি সহ পুরাণজটিলেহি, ৰিপ্পমুত্তো ৰিপ্পমুত্তেহি;
সিঙ্গীনিক্খসৰণ্ণো, রাজগহং পাৰিসি ভগৰা.
‘‘মুত্তো ¶ মুত্তেহি সহ পুরাণজটিলেহি, ৰিপ্পমুত্তো ৰিপ্পমুত্তেহি;
সিঙ্গীনিক্খসৰণ্ণো, রাজগহং পাৰিসি ভগৰা.
‘‘তিণ্ণো তিণ্ণেহি সহ পুরাণজটিলেহি, ৰিপ্পমুত্তো ৰিপ্পমুত্তেহি;
সিঙ্গীনিক্খসৰণ্ণো, রাজগহং পাৰিসি ভগৰা.
‘‘দসৰাসো ¶ দসবলো, দসধম্মৰিদূ দসভি চুপেতো;
সো দসসতপরিৰারো, রাজগহং পাৰিসি ভগৰা’’তি. (মহাৰ. ৫৮) –
ইমাহি গাথাহি সত্থু ৰণ্ণং ৰদমানো পুরতো পাযাসি. তদা মহাজনো মাণৰকস্স রূপসিরিং দিস্ৰা ‘‘অতিৰিয অভিরূপো অযং মাণৰকো, ন খো পন অম্হেহি দিট্ঠপুব্বো’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘কুতো অযং মাণৰকো, কস্স ৰায’’ন্তি আহ. তং সুত্ৰা মাণৰো –
‘‘যো ধীরো সব্বধি দন্তো, সুদ্ধো অপ্পটিপুগ্গলো;
অরহং সুগতো লোকে, তস্সাহং পরিচারকো’’তি. (মহাৰ. ৫৮) – গাথমাহ;
সত্থা সক্কেন কতোকাসং মগ্গং পটিপজ্জিত্ৰা ভিক্খুসহস্সপরিৰুতো ¶ রাজগহং পাৰিসি. রাজা বুদ্ধপ্পমুখস্স সঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা ‘‘অহং, ভন্তে, তীণি রতনানি ৰিনা ৰত্তিতুং ন সক্খিস্সামি, ৰেলায ৰা অৰেলায ৰা ভগৰতো সন্তিকং আগমিস্সামি, লট্ঠিৰনুয্যানং নাম অতিদূরে, ইদং পন অম্হাকং ৰেল়ুৰনং নাম উয্যানং নাতিদূরে নাচ্চাসন্নে গমনাগমনসম্পন্নং বুদ্ধারহং সেনাসনং. ইদং মে ভগৰা পটিগ্গণ্হাতূ’’তি সুৰণ্ণভিঙ্কারেন পুপ্ফগন্ধৰাসিতং মণিৰণ্ণং উদকং আদায ৰেল়ুৰনুয্যানং পরিচ্চজন্তো দসবলস্স হত্থে উদকং পাতেসি. তস্মিং আরামপটিগ্গহণে ‘‘বুদ্ধসাসনস্স মূলানি ওতিণ্ণানী’’তি মহাপথৰী কম্পি. জম্বুদীপস্মিঞ্হি ঠপেত্ৰা ৰেল়ুৰনং অঞ্ঞং মহাপথৰিং কম্পেত্ৰা গহিতসেনাসনং নাম নত্থি. তম্বপণ্ণিদীপেপি ঠপেত্ৰা মহাৰিহারং অঞ্ঞং পথৰিং কম্পেত্ৰা গহিতসেনাসনং নাম নত্থি. সত্থা ৰেল়ুৰনারামং পটিগ্গহেত্ৰা রঞ্ঞো অনুমোদনং কত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো ৰেল়ুৰনং অগমাসি.
তস্মিং খো পন সমযে সারিপুত্তো চ মোগ্গল্লানো চাতি দ্ৰে পরিব্বাজকা রাজগহং উপনিস্সায ৰিহরন্তি অমতং পরিযেসমানা. তেসু সারিপুত্তো অস্সজিত্থেরং পিণ্ডায পৰিট্ঠং দিস্ৰা ¶ পসন্নচিত্তো পযিরুপাসিত্ৰা ¶ ‘‘যে ধম্মা হেতুপ্পভৰা’’তি গাথং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায অত্তনো সহাযকস্স মোগ্গল্লানপরিব্বাজকস্সপি তমেৰ গাথং অভাসি. সোপি সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি. তে উভোপি জনা সঞ্চযং ওলোকেত্ৰা অত্তনো পরিসায সদ্ধিং ভগৰতো সন্তিকে পব্বজিংসু. তেসু মহামোগ্গল্লানো সত্তাহেন অরহত্তং পাপুণি, সারিপুত্তত্থেরো অড্ঢমাসেন. উভোপি চ নে সত্থা অগ্গসাৰকট্ঠানে ঠপেসি. সারিপুত্তত্থেরেন অরহত্তপ্পত্তদিৰসেযেৰ সাৰকসন্নিপাতং অকাসি.
তথাগতে পন তস্মিংযেৰ ৰেল়ুৰনুয্যানে ৰিহরন্তে সুদ্ধোদনমহারাজা ‘‘পুত্তো কির মে ছব্বস্সানি দুক্করকারিকং চরিত্ৰা পরমাভিসম্বোধিং পত্ৰা পৰত্তৰরধম্মচক্কো রাজগহং উপনিস্সায ৰেল়ুৰনে ৰিহরতী’’তি সুত্ৰা অঞ্ঞতরং অমচ্চং আমন্তেসি ‘‘এহি, ভণে, পুরিসসহস্সপরিৰারো রাজগহং গন্ত্ৰা মম ৰচনেন ‘পিতা ৰো সুদ্ধোদনমহারাজা দট্ঠুকামো’তি ৰত্ৰা পুত্তং মে গণ্হিত্ৰা এহী’’তি আহ. সো ‘‘এৰং, দেৰা’’তি রঞ্ঞো ৰচনং সিরসা সম্পটিচ্ছিত্ৰা পুরিসসহস্সপরিৰারো খিপ্পমেৰ সট্ঠিযোজনমগ্গং গন্ত্ৰা দসবলস্স চতুপরিসমজ্ঝে নিসীদিত্ৰা ধম্মদেসনাৰেলায ৰিহারং পাৰিসি. সো ‘‘তিট্ঠতু তাৰ রঞ্ঞো পহিতসাসন’’ন্তি পরিযন্তে ঠিতো সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা যথাঠিতোৰ সদ্ধিং পুরিসসহস্সেন ¶ অরহত্তং পত্ৰা পব্বজ্জং যাচি. ভগৰা ‘‘এথ ভিক্খৰো’’তি হত্থং পসারেসি, সব্বে তঙ্খণংযেৰ ইদ্ধিমযপত্তচীৰরধরা সট্ঠিৰস্সত্থেরা ৰিয অহেসুং. অরহত্তং পত্তকালতো পট্ঠায পন অরিযা নাম মজ্ঝত্তাৰ হোন্তীতি সো রঞ্ঞা পহিতসাসনং দসবলস্স ন কথেসি. রাজা ‘‘নেৰ গতো আগচ্ছতি, ন সাসনং সুয্যতী’’তি ‘‘এহি, ভণে, ত্ৰং গচ্ছাহী’’তি তেনেৰ নিযামেন অঞ্ঞং অমচ্চং পেসেসি. সোপি গন্ত্ৰা পুরিমনযেনেৰ সদ্ধিং পরিসায অরহত্তং পত্ৰা তুণ্হী অহোসি. রাজা এতেনেৰ নিযামেন পুরিসসহস্সপরিৰারে নৰ অমচ্চে পেসেসি, সব্বে অত্তনো কিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা তুণ্হীভূতা তত্থেৰ ৰিহরিংসু.
রাজা ¶ সাসনমত্তম্পি আহরিত্ৰা আচিক্খন্তং অলভিত্ৰা চিন্তেসি ‘‘এত্তকা জনা মযি সিনেহাভাৰেন সাসনমত্তম্পি ন পচ্চাহরিংসু, কো নু খো মম ৰচনং করিস্সতী’’তি সব্বং রাজবলং ওলোকেন্তো কাল়ুদাযিং অদ্দস. সো কির রঞ্ঞো সব্বত্থসাধকো অমচ্চো অব্ভন্তরিকো অতিৰিস্সাসিকো বোধিসত্তেন সদ্ধিং একদিৰসে জাতো সহপংসুকীল়কো সহাযো. অথ নং রাজা আমন্তেসি ‘‘তাত, কাল়ুদাযি অহং মম পুত্তং পস্সিতুকামো নৰ পুরিসসহস্সানি পেসেসিং, একপুরিসোপি আগন্ত্ৰা সাসনমত্তং আরোচেন্তোপি নত্থি, দুজ্জানো খো পন জীৰিতন্তরাযো, অহং জীৰমানোৰ পুত্তং দট্ঠুং ইচ্ছামি, সক্খিস্সসি নু খো মে পুত্তং ¶ দস্সেতু’’ন্তি. সক্খিস্সামি, দেৰ, সচে পব্বজিতুং লভিস্সামীতি. তাত, ত্ৰং পব্বজিত্ৰা ৰা অপব্বজিত্ৰা ৰা ময্হং পুত্তং দস্সেহীতি. সো ‘‘সাধু, দেৰা’’তি রঞ্ঞো সাসনং আদায রাজগহং গন্ত্ৰা সত্থু ধম্মদেসনাৰেলায পরিসপরিযন্তে ঠিতো ধম্মং সুত্ৰা সপরিৰারো অরহত্তফলং পত্ৰা এহিভিক্খুভাৰে পতিট্ঠাসি.
সত্থা বুদ্ধো হুত্ৰা পঠমং অন্তোৰস্সং ইসিপতনে ৰসিত্ৰা ৰুত্থৰস্সো পৰারেত্ৰা উরুৰেলং গন্ত্ৰা তত্থ তযো মাসে ৰসন্তো তেভাতিকজটিলে ৰিনেত্ৰা ভিক্খুসহস্সপরিৰারো ফুস্সমাসপুণ্ণমাযং রাজগহং গন্ত্ৰা দ্ৰে মাসে ৰসি. এত্তাৰতা বারাণসিতো নিক্খন্তস্স পঞ্চ মাসা জাতা, সকলো হেমন্তো অতিক্কন্তো. কাল়ুদাযিত্থেরস্স আগতদিৰসতো সত্তট্ঠ দিৰসা ৰীতিৰত্তা, সো ফগ্গুণীপুণ্ণমাসিযং চিন্তেসি ‘‘অতিক্কন্তো হেমন্তো, ৰসন্তসমযো অনুপ্পত্তো, মনুস্সেহি সস্সাদীনি উদ্ধরিত্ৰা সম্মুখসম্মুখট্ঠানেহি মগ্গা দিন্না, হরিততিণসঞ্ছন্না পথৰী, সুপুপ্ফিতা ৰনসণ্ডা, পটিপজ্জনক্খমা মগ্গা, কালো দসবলস্স ঞাতিসঙ্গহং কাতু’’ন্তি. অথ ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা –
‘‘অঙ্গারিনো ¶ দানি দুমা ভদন্তে, ফলেসিনো ছদনং ৰিপ্পহায;
তে অচ্চিমন্তোৰ পভাসযন্তি, সমযো মহাৰীর অঙ্গীরসানং…পে….
‘‘নাতিসীতং ¶ নাতিউণ্হং, নাতিদুব্ভিক্খছাতকং;
সদ্দলা হরিতা ভূমি, এস কালো মহামুনী’’তি. –
সট্ঠিমত্তাহি গাথাহি দসবলস্স কুলনগরং গমনত্থায গমনৰণ্ণং ৰণ্ণেসি. অথ নং সত্থা ‘‘কিং নু খো উদাযি মধুরস্সরেন গমনৰণ্ণং ৰণ্ণেসী’’তি আহ. ভন্তে, তুম্হাকং পিতা সুদ্ধোদনমহারাজা পস্সিতুকামো, করোথ ঞাতকানং সঙ্গহন্তি. সাধু উদাযি, করিস্সামি ঞাতকানং সঙ্গহং, ভিক্খুসঙ্ঘস্স আরোচেহি, গমিকৰত্তং পূরেস্সন্তীতি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি থেরো তেসং আরোচেসি.
ভগৰা অঙ্গমগধৰাসীনং কুলপুত্তানং দসহি সহস্সেহি, কপিলৰত্থুৰাসীনং দসহি সহস্সেহীতি সব্বেহেৰ ৰীসতিসহস্সেহি খীণাসৰভিক্খূহি পরিৰুতো রাজগহা নিক্খমিত্ৰা দিৰসে দিৰসে যোজনং গচ্ছতি. ‘‘রাজগহতো সট্ঠিযোজনং কপিলৰত্থুং দ্ৰীহি মাসেহি পাপুণিস্সামী’’তি অতুরিতচারিকং পক্কামি. থেরোপি ‘‘ভগৰতো নিক্খন্তভাৰং রঞ্ঞো আরোচেস্সামী’’তি ¶ ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা রঞ্ঞো নিৰেসনে পাতুরহোসি. রাজা থেরং দিস্ৰা তুট্ঠচিত্তো মহারহে পল্লঙ্কে নিসীদাপেত্ৰা অত্তনো পটিযাদিতস্স নানগ্গরসভোজনস্স পত্তং পূরেত্ৰা অদাসি. থেরো উট্ঠায গমনাকারং দস্সেসি. নিসীদিত্ৰা ভুঞ্জথ, তাতাতি. সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ভুঞ্জিস্সামি, মহারাজাতি. কহং পন, তাত, সত্থাতি? ৰীসতিসহস্সভিক্খুপরিৰারো তুম্হাকং দস্সনত্থায চারিকং নিক্খন্তো, মহারাজাতি. রাজা তুট্ঠমানসো আহ ‘‘তুম্হে ইমং পরিভুঞ্জিত্ৰা যাৰ মম পুত্তো ইমং নগরং পাপুণাতি, তাৰস্স ইতোৰ পিণ্ডপাতং হরথা’’তি. থেরো অধিৰাসেসি. রাজা থেরং পরিৰিসিত্ৰা পত্তং গন্ধচুণ্ণেন উব্বট্টেত্ৰা উত্তমভোজনস্স পূরেত্ৰা ‘‘তথাগতস্স দেথা’’তি থেরস্স হত্থে পতিট্ঠাপেসি. থেরো সব্বেসং পস্সন্তানংযেৰ পত্তং আকাসে খিপিত্ৰা সযম্পি ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা পিণ্ডপাতং আহরিত্ৰা সত্থু হত্থে ঠপেসি. সত্থা তং পরিভুঞ্জি. এতেনুপাযেন থেরো দিৰসে দিৰসে আহরি, সত্থাপি অন্তরামগ্গে রঞ্ঞোযেৰ পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জি. থেরোপি ভত্তকিচ্চাৰসানে দিৰসে দিৰসে ‘‘অজ্জ এত্তকং ভগৰা আগতো, অজ্জ এত্তক’’ন্তি ¶ বুদ্ধগুণপটিসংযুত্তায কথায সকলং রাজকুলং সত্থু দস্সনং ৰিনাযেৰ সত্থরি সঞ্জাতপ্পসাদং অকাসি. তেনেৰ নং ভগৰা ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ¶ ভিক্খূনং কুলপ্পসাদকানং যদিদং কাল়ুদাযী’’তি (অ. নি. ১.২১৯, ২২৫) এতদগ্গে ঠপেসি.
সাকিযাপি খো ‘‘অনুপ্পত্তে ভগৰতি অম্হাকং ঞাতিসেট্ঠং পস্সিস্সামা’’তি সন্নিপতিত্ৰা ভগৰতো ৰসনট্ঠানং ৰীমংসমানা ‘‘নিগ্রোধসক্কস্স আরামো রমণীযো’’তি সল্লক্খেত্ৰা তত্থ সব্বং পটিজগ্গনৰিধিং কারেত্ৰা গন্ধপুপ্ফহত্থা পচ্চুগ্গমনং করোন্তা সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতে দহরদহরে নাগরদারকে চ নাগরদারিকাযো চ পঠমং পহিণিংসু, ততো রাজকুমারে চ রাজকুমারিকাযো চ, তেসং অনন্তরং সামং গন্ধপুপ্ফচুণ্ণাদীহি পূজযমানা ভগৰন্তং গহেত্ৰা নিগ্রোধারামমেৰ অগমংসু. তত্র ভগৰা ৰীসতিসহস্সখীণাসৰপরিৰুতো পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসীদি. সাকিযা নাম মানজাতিকা মানত্থদ্ধা, তে ‘‘সিদ্ধত্থকুমারো অম্হেহি দহরতরো, অম্হাকং কনিট্ঠো, ভাগিনেয্যো, পুত্তো, নত্তা’’তি চিন্তেত্ৰা দহরদহরে রাজকুমারে আহংসু ‘‘তুম্হে ৰন্দথ, মযং তুম্হাকং পিট্ঠিতো নিসীদিস্সামা’’তি.
তেসু এৰং অৰন্দিত্ৰা নিসিন্নেসু ভগৰা তেসং অজ্ঝাসযং ওলোকেত্ৰা ‘‘ন মং ঞাতযো ৰন্দন্তি, হন্দ দানি নে ৰন্দাপেস্সামী’’তি অভিঞ্ঞাপাদকং চতুত্থজ্ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা ততো ৰুট্ঠায আকাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা তেসং সীসে পাদপংসুং ওকিরমানো ৰিয কণ্ডম্বরুক্খমূলে যমকপাটিহারিযসদিসং পাটিহারিযং অকাসি. রাজা তং অচ্ছরিযং দিস্ৰা আহ – ‘‘ভগৰা তুম্হাকং ¶ জাতদিৰসে কাল়দেৰলস্স ৰন্দনত্থং উপনীতানং পাদে ৰো পরিৰত্তিত্ৰা ব্রাহ্মণস্স মত্থকে পতিট্ঠিতে দিস্ৰাপি অহং তুম্হে ৰন্দিং, অযং মে পঠমৰন্দনা. ৰপ্পমঙ্গলদিৰসে জম্বুচ্ছাযায সিরিসযনে নিসিন্নানং ৰো জম্বুচ্ছাযায অপরিৰত্তনং দিস্ৰাপি পাদে ৰন্দিং, অযং মে দুতিযৰন্দনা. ইদানি ইমং অদিট্ঠপুব্বং পাটিহারিযং দিস্ৰাপি অহং তুম্হাকং পাদে ৰন্দামি, অযং মে ততিযৰন্দনা’’তি. রঞ্ঞা পন ৰন্দিতে ভগৰন্তং অৰন্দিত্ৰা ঠাতুং সমত্থো নাম একসাকিযোপি নাহোসি, সব্বে ৰন্দিংসুযেৰ.
ইতি ভগৰা ঞাতযো ৰন্দাপেত্ৰা আকাসতো ওতরিত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদি. নিসিন্নে ভগৰতি সিখাপত্তো ঞাতিসমাগমো অহোসি ¶ , সব্বে একগ্গচিত্তা হুত্ৰা নিসীদিংসু. ততো মহামেঘো পোক্খরৰস্সং ৰস্সি. তম্বৰণ্ণং উদকং হেট্ঠা ৰিরৰন্তং গচ্ছতি, তেমিতুকামোৰ তেমেতি, অতেমিতুকামস্স সরীরে একবিন্দুমত্তম্পি ন পততি. তং দিস্ৰা সব্বে অচ্ছরিযব্ভুতচিত্তজাতা ‘‘অহো অচ্ছরিযং, অহো অব্ভুত’’ন্তি কথং সমুট্ঠাপেসুং. সত্থা ‘‘ন ইদানেৰ ¶ ময্হং ঞাতিসমাগমে পোক্খরৰস্সং ৰস্সতি, অতীতেপি ৰস্সী’’তি ইমিস্সা অট্ঠুপ্পত্তিযা ৰেস্সন্তরজাতকং কথেসি. ধম্মদেসনং সুত্ৰা সব্বে উট্ঠায ৰন্দিত্ৰা পক্কমিংসু. একোপি রাজা ৰা রাজমহামত্তো ৰা ‘‘স্ৰে অম্হাকং ভিক্খং গণ্হথা’’তি ৰত্ৰা গতো নাম নত্থি.
সত্থা পুনদিৰসে ৰীসতিসহস্সভিক্খুপরিৰুতো কপিলৰত্থুং পিণ্ডায পাৰিসি. তং ন কোচি গন্ত্ৰা নিমন্তেসি, পত্তং ৰা অগ্গহোসি. ভগৰা ইন্দখীলে ঠিতোৰ আৰজ্জেসি ‘‘কথং নু খো পুব্ববুদ্ধা কুলনগরে পিণ্ডায চরিংসু, কিং উপ্পটিপাটিযা ইস্সরজনানং ঘরানি অগমংসু, উদাহু সপদানচারিকং চরিংসূ’’তি. ততো একবুদ্ধস্সপি উপ্পটিপাটিযা গমনং অদিস্ৰা ‘‘মযাপি ইদানি অযমেৰ ৰংসো, অযং পৰেণী পগ্গহেতব্বা, আযতিঞ্চ মে সাৰকাপি মমঞ্ঞেৰ অনুসিক্খন্তা পিণ্ডচারিকৰত্তং পরিপূরেস্সন্তী’’তি কোটিযং নিৰিট্ঠগেহতো পট্ঠায সপদানং পিণ্ডায চরি. ‘‘অয্যো কির সিদ্ধত্থকুমারো পিণ্ডায চরতী’’তি দ্ৰিভূমকতিভূমকাদীসু পাসাদেসু সীহপঞ্জরে ৰিৰরিত্ৰা মহাজনো দস্সনব্যাৰটো অহোসি.
রাহুলমাতাপি দেৰী ‘‘অয্যপুত্তো কির ইমস্মিংযেৰ নগরে মহন্তেন রাজানুভাৰেন সুৰণ্ণসিৰিকাদীহি ৰিচরিত্ৰা ইদানি কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযৰত্থৰসনো কপালহত্থো পিণ্ডায চরতি, সোভতি নু খো’’তি সীহপঞ্জরং ৰিৰরিত্ৰা ওলোকযমানা ভগৰন্তং নানাৰিরাগসমুজ্জলায সরীরপ্পভায নগরৰীথিযো ওভাসেত্ৰা ব্যামপ্পভাপরিক্খেপসমঙ্গীভূতায অসীতিঅনুব্যঞ্জনাৰভাসিতায ¶ দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণপটিমণ্ডিতায অনোপমায বুদ্ধসিরিযা ৰিরোচমানং দিস্ৰা উণ্হীসতো পট্ঠায যাৰ পাদতলা –
‘‘সিনিদ্ধনীলমুদুকুঞ্চিতকেসো ¶ , সূরিযনিম্মলতলাভিনলাটো;
যুত্ততুঙ্গমুদুকাযতনাসো, রংসিজালৰিততো নরসীহো.
‘‘চক্কৰরঙ্কিতরত্তসুপাদো, লক্খণমণ্ডিতআযতপণ্হি;
চামরিহত্থৰিভূসিতপণ্হো, এস হি তুয্হং পিতা নরসীহো.
‘‘সক্যকুমারো ৰরদো সুখুমালো, লক্খণৰিচিত্তপসন্নসরীরো;
লোকহিতায আগতো নরৰীরো, এস হি তুয্হং পিতা নরসীহো.
‘‘আযতযুত্তসুসণ্ঠিতসোতো, গোপখুমো অভিনীলনেত্তো;
ইন্দধনুঅভিনীলভমুকো, এস হি তুয্হং পিতা নরসীহো.
‘‘পুণ্ণচন্দনিভো মুখৰণ্ণো, দেৰনরানং পিযো নরনাগো;
মত্তগজিন্দৰিলাসিতগামী, এস হি তুয্হং পিতা নরসীহো.
‘‘সিনিদ্ধসুগম্ভীরমঞ্জুসঘোসো, হিঙ্গুলৰণ্ণরত্তসুজিৰ্হো;
ৰীসতিৰীসতিসেতসুদন্তো, এস হি তুয্হং পিতা নরসীহো.
‘‘খত্তিযসম্ভৰঅগ্গকুলিন্দো, দেৰমনুস্সনমস্সিতপাদো;
সীলসমাধিপতিট্ঠিতচিত্তো, এস হি তুয্হং পিতা নরসীহো.
‘‘ৰট্টসুৰট্টসুসণ্ঠিতগীৰো ¶ , সীহহনুমিগরাজসরীরো;
কঞ্চনসুচ্ছৰিউত্তমৰণ্ণো, এস হি তুয্হং পিতা নরসীহো.
‘‘অঞ্জনসমৰণ্ণসুনীলকেসো, কঞ্চনপট্টৰিসুদ্ধনলাটো;
ওসধিপণ্ডরসুদ্ধসুউণ্ণো, এস হি তুয্হং পিতা নরসীহো.
‘‘গচ্ছন্তোনিলপথে ¶ ৰিয চন্দো, তারাগণপরিৰড্ঢিতরূপো;
সাৰকমজ্ঝগতো সমণিন্দো, এস হি তুয্হং পিতা নরসীহো’’তি. –
এৰমিমাহি দসহি নরসীহগাথাহি নাম অভিত্থৰিত্ৰা ‘‘তুম্হাকং পুত্তো কির ইদানি পিণ্ডায চরতী’’তি রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা সংৰিগ্গহদযো হত্থেন সাটকং সণ্ঠপেন্তো তুরিততুরিতং নিক্খমিত্ৰা ৰেগেন গন্ত্ৰা ভগৰতো পুরতো ঠত্ৰা আহ – ‘‘কিং, ভন্তে, অম্হে লজ্জাপেথ, কিমত্থং পিণ্ডায চরথ, কিং ‘এত্তকানং ভিক্খূনং ন সক্কা ভত্তং লদ্ধু’ন্তি সঞ্ঞং ¶ করিত্থা’’তি. ৰংসচারিত্তমেতং, মহারাজ, অম্হাকন্তি. ননু, ভন্তে, অম্হাকং মহাসম্মতখত্তিযৰংসো নাম ৰংসো, তত্থ চ একখত্তিযোপি ভিক্খাচরো নাম নত্থীতি. ‘‘অযং, মহারাজ, রাজৰংসো নাম তৰ ৰংসো, অম্হাকং পন দীপঙ্করো কোণ্ডঞ্ঞো…পে… কস্সপোতি অযং বুদ্ধৰংসো নাম. এতে চ অঞ্ঞে চ অনেকসহস্সসঙ্খা বুদ্ধা ভিক্খাচরা, ভিক্খাচারেনেৰ জীৰিকং কপ্পেসু’’ন্তি অন্তরৰীথিযং ঠিতোৰ –
‘‘উত্তিট্ঠে নপ্পমজ্জেয্য, ধম্মং সুচরিতং চরে;
ধম্মচারী সুখং সেতি, অস্মিং লোকে পরম্হি চা’’তি. (ধ. প. ১৬৮) –
ইমং গাথমাহ. গাথাপরিযোসানে রাজা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি.
‘‘ধম্মং চরে সুচরিতং, ন নং দুচ্চরিতং চরে;
ধম্মচারী সুখং সেতি, অস্মিং লোকে পরম্হি চা’’তি. (ধ. প. ১৬৯) –
ইমং ¶ পন গাথং সুত্ৰা সকদাগামিফলে পতিট্ঠাসি. মহাধম্মপালজাতকং (জা. ১.১০.৯২ আদযো) সুত্ৰা অনাগামিফলে পতিট্ঠাসি, মরণসমযে সেতচ্ছত্তস্স হেট্ঠা সিরিসযনে নিপন্নোযেৰ অরহত্তং পাপুণি. অরঞ্ঞৰাসেন পন পধানানুযোগকিচ্চং রঞ্ঞো নাহোসি. সোতাপত্তিফলং সচ্ছিকত্ৰাযেৰ পন ভগৰতো পত্তং গহেত্ৰা সপরিসং ভগৰন্তং মহাপাসাদং আরোপেত্ৰা পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন পরিৰিসি. ভত্তকিচ্চপরিযোসানে সব্বং ইত্থাগারং আগন্ত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দি ঠপেত্ৰা রাহুলমাতরং. সা পন ‘‘গচ্ছ, অয্যপুত্তং ৰন্দাহী’’তি পরিজনেন ৰুচ্চমানাপি ‘‘সচে ময্হং গুণো অত্থি, সযমেৰ মম সন্তিকং অয্যপুত্তো আগমিস্সতি, আগতমেৰ নং ৰন্দিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ন অগমাসি.
ভগৰা ¶ রাজানং পত্তং গাহাপেত্ৰা দ্ৰীহি অগ্গসাৰকেহি সদ্ধিং রাজধীতায সিরিগব্ভং গন্ত্ৰা ‘‘রাজধীতা যথারুচি ৰন্দমানা ন কিঞ্চি ৰত্তব্বা’’তি ৰত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদি. সা ৰেগেনাগন্ত্ৰা গোপ্ফকেসু গহেত্ৰা পাদপিট্ঠিযং সীসং পরিৰত্তেত্ৰা যথাঅজ্ঝাসযং ৰন্দি. রাজা রাজধীতায ভগৰতি সিনেহবহুমানাদিগুণসম্পত্তিযো কথেসি ‘‘ভন্তে, মম ধীতা ‘তুম্হেহি কাসাযানি ৰত্থানি নিৰাসিতানী’তি ¶ সুত্ৰা ততো পট্ঠায কাসাযৰত্থনিৰত্থা জাতা, তুম্হাকং একভত্তিকভাৰং সুত্ৰা একভত্তিকাৰ জাতা, তুম্হেহি মহাসযনস্স ছড্ডিতভাৰং সুত্ৰা পট্টিকামঞ্চকেযেৰ নিপন্না, তুম্হাকং মালাগন্ধাদীহি ৰিরতভাৰং ঞত্ৰা ৰিরতমালাগন্ধাৰ জাতা, অত্তনো ঞাতকেহি ‘মযং পটিজগ্গিস্সামা’তি সাসনে পেসিতেপি একঞাতকম্পি ন ওলোকেসি, এৰং গুণসম্পন্না মে ধীতা ভগৰা’’তি. ‘‘অনচ্ছরিযং, মহারাজ, যং ইদানি তযা রক্খিযমানা রাজধীতা পরিপক্কে ঞাণে অত্তানং রক্খেয্য, এসা পুব্বে অনারক্খা পব্বতপাদে ৰিচরমানা অপরিপক্কে ঞাণে অত্তানং রক্খী’’তি ৰত্ৰা চন্দকিন্নরীজাতকং (জা. ১.১৪.১৮ আদযো) কথেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি.
দুতিযদিৰসে পন নন্দস্স রাজকুমারস্স অভিসেকগেহপ্পৰেসনৰিৰাহমঙ্গলেসু ৰত্তমানেসু তস্স গেহং গন্ত্ৰা কুমারং পত্তং গাহাপেত্ৰা পব্বাজেতুকামো মঙ্গলং ৰত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি. জনপদকল্যাণী কুমারং গচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘তুৰটং খো, অয্যপুত্ত, আগচ্ছেয্যাসী’’তি ৰত্ৰা ¶ গীৰং পসারেত্ৰা ওলোকেসি. সোপি ভগৰন্তং ‘‘পত্তং গণ্হথা’’তি ৰত্তুং অৰিসহমানো ৰিহারংযেৰ অগমাসি, তং অনিচ্ছমানংযেৰ ভগৰা পব্বাজেসি. ইতি ভগৰা কপিলৰত্থুং গন্ত্ৰা ততিযদিৰসে নন্দং পব্বাজেসি.
সত্তমে দিৰসে রাহুলমাতা কুমারং অলঙ্করিত্ৰা ভগৰতো সন্তিকং পেসেসি ‘‘পস্স, তাত, এতং ৰীসতিসহস্সসমণপরিৰুতং সুৰণ্ণৰণ্ণং ব্রহ্মরূপৰণ্ণং সমণং, অযং তে পিতা, এতস্স মহন্তা নিধযো অহেসুং, ত্যাস্স নিক্খমনকালতো পট্ঠায ন পস্সাম, গচ্ছ, নং দাযজ্জং যাচাহি – ‘অহং তাত কুমারো অভিসেকং পত্ৰা চক্কৰত্তী ভৰিস্সামি, ধনেন মে অত্থো, ধনং মে দেহি. সামিকো হি পুত্তো পিতু সন্তকস্সা’তি’’. কুমারো চ ভগৰতো সন্তিকং গন্ত্ৰা পিতু সিনেহং পটিলভিত্ৰা হট্ঠতুট্ঠো ‘‘সুখা তে, সমণ, ছাযা’’তি ৰত্ৰা অঞ্ঞঞ্চ বহুং অত্তনো অনুরূপং ৰদন্তো অট্ঠাসি. ভগৰা কতভত্তকিচ্চো অনুমোদনং কত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি. কুমারোপি ‘‘দাযজ্জং মে, সমণ, দেহি, দাযজ্জং মে, সমণ, দেহী’’তি ভগৰন্তং অনুবন্ধি. ভগৰা কুমারং ন নিৰত্তাপেসি, পরিজনোপি ভগৰতা সদ্ধিং গচ্ছন্তং নিৰত্তেতুং নাসক্খি. ইতি সো ভগৰতা সদ্ধিং আরামমেৰ অগমাসি.
ততো ¶ ভগৰা চিন্তেসি ‘‘যং অযং পিতু সন্তকং ধনং ইচ্ছতি, তং ৰট্টানুগতং সৰিঘাতং, হন্দস্স বোধিমণ্ডে পটিলদ্ধং সত্তৰিধং অরিযধনং দেমি, লোকুত্তরদাযজ্জস্স নং সামিকং করোমী’’তি আযস্মন্তং সারিপুত্তং আমন্তেসি ‘‘তেন হি, ত্ৰং ¶ সারিপুত্ত, রাহুলকুমারং পব্বাজেহী’’তি. থেরো তং পব্বাজেসি. পব্বজিতে পন কুমারে রঞ্ঞো অধিমত্তং দুক্খং উপ্পজ্জি. তং অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো ভগৰতো নিৰেদেত্ৰা ‘‘সাধু, ভন্তে, অয্যা মাতাপিতূহি অননুঞ্ঞাতং পুত্তং ন পব্বাজেয্যু’’ন্তি ৰরং যাচি. ভগৰা তস্স তং ৰরং দত্ৰা পুনদিৰসে রাজনিৰেসনে কতপাতরাসো একমন্তং নিসিন্নেন রঞ্ঞা ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং দুক্করকারিককালে একা দেৰতা মং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘পুত্তো তে কালকতো’তি আহ, তস্সা ৰচনং অসদ্দহন্তো ‘ন ময্হং পুত্তো বোধিং অপ্পত্ৰা কালং করোতী’তি তং পটিক্খিপি’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘ইদানি কিং সদ্দহিস্সথ, যে তুম্হে পুব্বেপি ¶ অট্ঠিকানি দস্সেত্ৰা ‘পুত্তো তে মতো’তি ৰুত্তে ন সদ্দহিত্থা’’তি ইমিস্সা অট্ঠুপ্পত্তিযা মহাধম্মপালজাতকং কথেসি. কথাপরিযোসানে রাজা অনাগামিফলে পতিট্ঠাসি.
ইতি ভগৰা পিতরং তীসু ফলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো পুনদেৰ রাজগহং গন্ত্ৰা ৰেল়ুৰনে ৰিহাসি. তস্মিং সমযে অনাথপিণ্ডিকো গহপতি পঞ্চহি সকটসতেহি ভণ্ডং আদায রাজগহে অত্তনো পিযসহাযকস্স সেট্ঠিনো গেহং গন্ত্ৰা তত্থ বুদ্ধস্স ভগৰতো উপ্পন্নভাৰং সুত্ৰা বলৰপচ্চূসসমযে দেৰতানুভাৰেন ৰিৰটেন দ্ৰারেন সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায দুতিযদিৰসে বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা সাৰত্থিং আগমনত্থায সত্থু পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা অন্তরামগ্গে পঞ্চচত্তালীসযোজনট্ঠানে সতসহস্সং সতসহস্সং দত্ৰা যোজনিকে যোজনিকে ৰিহারে কারেত্ৰা জেতৰনং কোটিসন্থারেন অট্ঠারসহিরঞ্ঞকোটীহি কিণিত্ৰা নৰকম্মং পট্ঠপেসি. সো মজ্ঝে দসবলস্স গন্ধকুটিং কারেসি, তং পরিৰারেত্ৰা অসীতিমহাথেরানং পাটিযেক্কসন্নিৰেসনে আৰাসে এককূটাগারদ্ৰিকূটাগারহংসৰট্টকদীঘসালামণ্ডপাদিৰসেন সেসসেনাসনানি পোক্খরণীচঙ্কমনরত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানানি চাতি অট্ঠারসকোটিপরিচ্চাগেন রমণীযে ভূমিভাগে মনোরমং ৰিহারং কারাপেত্ৰা দসবলস্স আগমনত্থায দূতং পেসেসি. সত্থা দূতস্স ৰচনং সুত্ৰা মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো রাজগহা নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন সাৰত্থিনগরং পাপুণি.
মহাসেট্ঠিপি খো ৰিহারমহং সজ্জেত্ৰা তথাগতস্স জেতৰনপ্পৰিসনদিৰসে পুত্তং সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতং কত্ৰা অলঙ্কতপটিযত্তেহেৰ পঞ্চহি কুমারসতেহি সদ্ধিং পেসেসি. সো সপরিৰারো পঞ্চৰণ্ণৰত্থসমুজ্জলানি পঞ্চ ধজসতানি গহেত্ৰা দসবলস্স ¶ পুরতো অহোসি. তেসং ¶ পচ্ছতো মহাসুভদ্দা চূল়সুভদ্দাতি দ্ৰে সেট্ঠিধীতরো পঞ্চহি কুমারিকাসতেহি সদ্ধিং পুণ্ণঘটে গহেত্ৰা নিক্খমিংসু. তাসং পচ্ছতো সেট্ঠিভরিযা সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতা পঞ্চহি মাতুগামসতেহি সদ্ধিং পুণ্ণপাতিযো গহেত্ৰা নিক্খমি. সব্বেসং পচ্ছতো সযং মহাসেট্ঠি অহতৰত্থনিৰত্থো ¶ অহতৰত্থনিৰত্থেহেৰ পঞ্চহি সেট্ঠিসতেহি সদ্ধিং ভগৰন্তং অব্ভুগ্গঞ্ছি. ভগৰা ইমং উপাসকপরিসং পুরতো কত্ৰা মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো অত্তনো সরীরপ্পভায সুৰণ্ণরসসেকপিঞ্জরানি ৰিয ৰনন্তরানি কুরুমানো অনন্তায বুদ্ধলীল়ায অপটিসমায বুদ্ধসিরিযা জেতৰনৰিহারং পাৰিসি.
অথ নং অনাথপিণ্ডিকো পুচ্ছি – ‘‘কথাহং, ভন্তে, ইমস্মিং ৰিহারে পটিপজ্জামী’’তি. তেন হি গহপতি ইমং ৰিহারং আগতানাগতস্স চাতুদ্দিসস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দেহীতি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি মহাসেট্ঠি সুৰণ্ণভিঙ্কারং আদায দসবলস্স হত্থে উদকং পাতেত্ৰা ‘‘ইমং জেতৰনৰিহারং আগতানাগতস্স চাতুদ্দিসস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দম্মী’’তি অদাসি. সত্থা ৰিহারং পটিগ্গহেত্ৰা অনুমোদনং করোন্তো –
‘‘সীতং উণ্হং পটিহন্তি, ততো ৰাল়মিগানি চ;
সরীসপে চ মকসে, সিসিরে চাপি ৰুট্ঠিযো.
‘‘ততো ৰাতাতপো ঘোরো, সঞ্জাতো পটিহঞ্ঞতি;
লেণত্থঞ্চ সুখত্থঞ্চ, ঝাযিতুঞ্চ ৰিপস্সিতুং.
‘‘ৰিহারদানং সঙ্ঘস্স, অগ্গং বুদ্ধেন ৰণ্ণিতং;
তস্মা হি পণ্ডিতো পোসো, সম্পস্সং অত্থমত্তনো.
‘‘ৰিহারে কারযে রম্মে, ৰাসযেত্থ বহুস্সুতে;
তেসং অন্নঞ্চ পানঞ্চ, ৰত্থসেনাসনানি চ.
‘‘দদেয্য উজুভূতেসু, ৰিপ্পসন্নেন চেতসা;
তে ¶ তস্স ধম্মং দেসেন্তি, সব্বদুক্খাপনূদনং;
যং সো ধম্মং ইধঞ্ঞায, পরিনিব্বাতি অনাসৰো’’তি. (চূল়ৰ. ২৯৫) –
ৰিহারানিসংসং ¶ কথেসি. অনাথপিণ্ডিকো দুতিযদিৰসতো পট্ঠায ৰিহারমহং আরভি. ৰিসাখায পাসাদমহো চতূহি মাসেহি নিট্ঠিতো, অনাথপিণ্ডিকস্স পন ৰিহারমহো নৰহি মাসেহি নিট্ঠাসি. ৰিহারমহেপি অট্ঠারসেৰ কোটিযো পরিচ্চাগং অগমংসু. ইতি একস্মিংযেৰ ৰিহারে চতুপণ্ণাসকোটিসঙ্খ্যং ধনং পরিচ্চজি.
অতীতে ¶ পন ৰিপস্সিস্স ভগৰতো কালে পুনব্বসুমিত্তো নাম সেট্ঠি সুৰণ্ণিট্ঠকাসন্থারেন কিণিত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে যোজনপ্পমাণং সঙ্ঘারামং কারেসি. সিখিস্স ভগৰতো কালে সিরিৰড্ঢো নাম সেট্ঠি সুৰণ্ণফালসন্থারেন কিণিত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে তিগাৰুতপ্পমাণং সঙ্ঘারামং কারেসি. ৰেস্সভুস্স ভগৰতো কালে সোত্থিজো নাম সেট্ঠি সুৰণ্ণহত্থিপদসন্থারেন কিণিত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে অড্ঢযোজনপ্পমাণং সঙ্ঘারামং কারেসি. ককুসন্ধস্স ভগৰতো কালে অচ্চুতো নাম সেট্ঠি সুৰণ্ণিট্ঠকাসন্থারেন কিণিত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে গাৰুতপ্পমাণং সঙ্ঘারামং কারেসি. কোণাগমনস্স ভগৰতো কালে উগ্গো নাম সেট্ঠি সুৰণ্ণকচ্ছপসন্থারেন কিণিত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে অড্ঢগাৰুতপ্পমাণং সঙ্ঘারামং কারেসি. কস্সপস্স ভগৰতো কালে সুমঙ্গলো নাম সেট্ঠি সুৰণ্ণকট্টিসন্থারেন কিণিত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে সোল়সকরীসপ্পমাণং সঙ্ঘারামং কারেসি. অম্হাকং পন ভগৰতো কালে অনাথপিণ্ডিকো নাম সেট্ঠি কহাপণকোটিসন্থারেন কিণিত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে অট্ঠকরীসপ্পমাণং সঙ্ঘারামং কারেসি. ইদং কির ঠানং সব্ববুদ্ধানং অৰিজহিতট্ঠানমেৰ.
ইতি মহাবোধিমণ্ডে সব্বঞ্ঞুতপ্পত্তিতো যাৰ মহাপরিনিব্বানমঞ্চা যস্মিং যস্মিং ঠানে ভগৰা ৰিহাসি, ইদং সন্তিকেনিদানং নাম, তস্স ৰসেন সব্বজাতকানি ৰণ্ণযিস্সাম.
নিদানকথা নিট্ঠিতা.
১. এককনিপাতো
১. অপণ্ণকৰগ্গো
১. অপণ্ণকজাতকৰণ্ণনা
ইমং ¶ ¶ তাৰ ¶ অপণ্ণকধম্মদেসনং ভগৰা সাৰত্থিং উপনিস্সায জেতৰনমহাৰিহারে ৰিহরন্তো কথেসি. কং পন আরব্ভ অযং কথা সমুট্ঠিতাতি? সেট্ঠিস্স সহাযকে পঞ্চসতে তিত্থিযসাৰকে. একস্মিঞ্হি দিৰসে অনাথপিণ্ডিকো সেট্ঠি অত্তনো সহাযকে পঞ্চসতে অঞ্ঞতিত্থিযসাৰকে আদায বহুং মালাগন্ধৰিলেপনঞ্চেৰ সপ্পিতেলমধুফাণিতৰত্থচ্ছাদনানি চ গাহাপেত্ৰা জেতৰনং গন্ত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা গন্ধমালাদীহি পূজেত্ৰা ভেসজ্জানি চেৰ ৰত্থানি চ ভিক্খুসঙ্ঘস্স ৰিস্সজ্জেত্ৰা ছ নিসজ্জাদোসে ৰজ্জেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. তেপি অঞ্ঞতিত্থিযসাৰকা তথাগতং ৰন্দিত্ৰা সত্থু পুণ্ণচন্দসস্সিরিকং মুখং, লক্খণানুব্যঞ্জনপটিমণ্ডিতং ব্যামপ্পভাপরিক্খিত্তং ব্রহ্মকাযং, আৰেল়াৰেল়া যমকযমকা হুত্ৰা নিচ্ছরন্তিযো ঘনবুদ্ধরস্মিযো চ ওলোকযমানা অনাথপিণ্ডিকস্স সমীপেযেৰ নিসীদিংসু.
অথ নেসং সত্থা মনোসিলাতলে সীহনাদং নদন্তো তরুণসীহো ৰিয গজ্জন্তো পাৰুস্সকমেঘো ৰিয চ আকাসগঙ্গং ওতারেন্তো ¶ ৰিয চ রতনদামং গন্থেন্তো ৰিয চ অট্ঠঙ্গসমন্নাগতেন সৰনীযেন কমনীযেন ব্রহ্মস্সরেন নানানযৰিচিত্তং মধুরধম্মকথং কথেসি. তে সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা পসন্নচিত্তা উট্ঠায দসবলং ৰন্দিত্ৰা অঞ্ঞতিত্থিযসরণং ভিন্দিত্ৰা বুদ্ধং সরণং অগমংসু. তে ততো পট্ঠায নিচ্চকালং অনাথপিণ্ডিকেন সদ্ধিং গন্ধমালাদিহত্থা ৰিহারং গন্ত্ৰা ধম্মং সুণন্তি, দানং দেন্তি, সীলং রক্খন্তি, উপোসথকম্মং করোন্তি.
অথ ভগৰা সাৰত্থিতো পুনদেৰ রাজগহং অগমাসি. তে তথাগতস্স গতকালে তং সরণং ভিন্দিত্ৰা পুন অঞ্ঞতিত্থিযসরণং গন্ত্ৰা অত্তনো ¶ মূলট্ঠানেযেৰ পতিট্ঠিতা. ভগৰাপি সত্তট্ঠ মাসে ¶ ৰীতিনামেত্ৰা পুন জেতৰনমেৰ অগমাসি. অনাথপিণ্ডিকো পুনপি তে আদায সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারং গন্ধমালাদীহি পূজেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. তেপি ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. অথ নেসং তথাগতে চারিকং পক্কন্তে গহিতসরণং ভিন্দিত্ৰা পুন অঞ্ঞতিত্থিযসরণমেৰ গহেত্ৰা মূলে পতিট্ঠিতভাৰং ভগৰতো আরোচেসি.
ভগৰা অপরিমিতকপ্পকোটিযো নিরন্তরং পৰত্তিতৰচীসুচরিতানুভাৰেন দিব্বগন্ধগন্ধিতং নানাগন্ধপূরিতং রতনকরণ্ডকং ৰিৰরন্তো ৰিয মুখপদুমং ৰিৰরিত্ৰা মধুরস্সরং নিচ্ছারেন্তো ‘‘সচ্চং কির তুম্হে উপাসকা তীণি সরণানি ভিন্দিত্ৰা অঞ্ঞতিত্থিযসরণং গতা’’তি পুচ্ছি. অথ তেহি পটিচ্ছাদেতুং অসক্কোন্তেহি ‘‘সচ্চং ভগৰা’’তি ৰুত্তে সত্থা ‘‘উপাসকা হেট্ঠা অৰীচিং উপরি ভৰগ্গং পরিচ্ছেদং কত্ৰা তিরিযং অপরিমাণাসু লোকধাতূসু সীলাদীহি গুণেহি বুদ্ধেন সদিসো নাম নত্থি, কুতো অধিকতরো’’তি. ‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, সত্তা অপদা ৰা দ্ৰিপদা ৰা চতুপ্পদা ৰা বহুপ্পদা ৰা, তথাগতো তেসং অগ্গমক্খাযতি (সং. নি. ৫.১৩৯; অ. নি. ৪.৩৪), যং কিঞ্চি ৰিত্তং ইধ ৰা হুরং ৰা…পে… (খু. পা. ৬.৩; সু. নি. ২২৬) অগ্গতো ৰে পসন্নান’’ন্তিআদীহি (অ. নি. ৪.৩৪; ইতিৰু. ৯০) সুত্তেহি পকাসিতে রতনত্তযগুণে পকাসেত্ৰা ‘‘এৰং উত্তমগুণেহি সমন্নাগতং রতনত্তযং সরণং গতা উপাসকা ৰা উপাসিকা ৰা নিরযাদীসু নিব্বত্তকা নাম নত্থি, অপাযনিব্বত্তিতো পন মুচ্চিত্ৰা দেৰলোকে উপ্পজ্জিত্ৰা মহাসম্পত্তিং অনুভোন্তি, তস্মা তুম্হেহি এৰরূপং সরণং ভিন্দিত্ৰা অঞ্ঞতিত্থিযসরণং গচ্ছন্তেহি অযুত্তং কত’’ন্তি আহ.
এত্থ চ তীণি রতনানি মোক্খৰসেন উত্তমৰসেন সরণগতানং অপাযেসু নিব্বত্তিযা অভাৰদীপনত্থং ইমানি সুত্তানি দস্সেতব্বানি –
‘‘যে ¶ কেচি বুদ্ধং সরণং গতাসে, ন তে গমিস্সন্তি অপাযভূমিং;
পহায মানুসং দেহং, দেৰকাযং পরিপূরেস্সন্তি. (দী. নি. ২.৩৩২; সং. নি. ১.৩৭);
‘‘যে ¶ কেচি ধম্মং সরণং গতাসে, ন তে গমিস্সন্তি অপাযভূমিং;
পহায মানুসং দেহং, দেৰকাযং পরিপূরেস্সন্তি.
‘‘যে ¶ কেচি সঙ্ঘং সরণং গতাসে, ন তে গমিস্সন্তি অপাযভূমিং;
পহায মানুসং দেহং, দেৰকাযং পরিপূরেস্সন্তি.
‘‘বহুং ৰে সরণং যন্তি, পব্বতানি ৰনানি চ;
আরামরুক্খচেত্যানি, মনুস্সা ভযতজ্জিতা.
‘‘নেতং খো সরণং খেমং, নেতং সরণমুত্তমং;
নেতং সরণমাগম্ম, সব্বদুক্খা পমুচ্চতি.
‘‘যো চ বুদ্ধঞ্চ ধম্মঞ্চ, সঙ্ঘঞ্চ সরণং গতো;
চত্তারি অরিযসচ্চানি, সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতি.
‘‘দুক্খং দুক্খসমুপ্পাদং, দুক্খস্স চ অতিক্কমং;
অরিযঞ্চট্ঠঙ্গিকং মগ্গং, দুক্খূপসমগামিনং.
‘‘এতং খো সরণং খেমং, এতং সরণমুত্তমং;
এতং সরণমাগম্ম, সব্বদুক্খা পমুচ্চতী’’তি. (ধ. প. ১৮৮-১৯২);
ন কেৰলঞ্চ নেসং সত্থা এত্তকংযেৰ ধম্মং দেসেসি, অপিচ খো ‘‘উপাসকা বুদ্ধানুস্সতিকম্মট্ঠানং নাম, ধম্মানুস্সতিকম্মট্ঠানং নাম, সঙ্ঘানুস্সতিকম্মট্ঠানং নাম সোতাপত্তিমগ্গং দেতি, সোতাপত্তিফলং দেতি, সকদাগামিমগ্গং দেতি, সকদাগামিফলং দেতি, অনাগামিমগ্গং দেতি, অনাগামিফলং দেতি, অরহত্তমগ্গং দেতি, অরহত্তফলং দেতী’’তিএৰমাদীহিপি নযেহি ধম্মং দেসেত্ৰা ‘‘এৰরূপং নাম সরণং ভিন্দন্তেহি অযুত্তং তুম্হেহি কত’’ন্তি আহ. এত্থ চ বুদ্ধানুস্সতিকম্মট্ঠানাদীনং সোতাপত্তিমগ্গাদিপ্পদানং ‘‘একধম্মো, ভিক্খৰে, ভাৰিতো বহুলীকতো একন্তনিব্বিদায ৰিরাগায নিরোধায উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায ¶ সংৰত্ততি. কতমো একধম্মো? বুদ্ধানুস্সতী’’তিএৰমাদীহি (অ. নি. ১.২৯৬) সুত্তেহি দীপেতব্বং.
এৰং ভগৰা নানপ্পকারেহি উপাসকে ওৰদিত্ৰা ‘‘উপাসকা পুব্বেপি মনুস্সা অসরণং ‘সরণ’ন্তি তক্কগ্গাহেন ৰিরদ্ধগ্গাহেন গহেত্ৰা অমনুস্সপরিগ্গহিতে কন্তারে যক্খভক্খা হুত্ৰা ¶ মহাৰিনাসং পত্তা, অপণ্ণকগ্গাহং পন একংসিকগ্গাহং অৰিরদ্ধগ্গাহং গহিতমনুস্সা তস্মিংযেৰ কন্তারে সোত্থিভাৰং পত্তা’’তি ৰত্ৰা তুণ্হী অহোসি. অথ খো অনাথপিণ্ডিকো গহপতি উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা অভিত্থৰিত্ৰা সিরস্মিং অঞ্জলিং পতিট্ঠাপেত্ৰা এৰমাহ ‘‘ভন্তে, ইদানি তাৰ ইমেসং উপাসকানং উত্তমসরণং ভিন্দিত্ৰা তক্কগ্গহণং অম্হাকং পাকটং, পুব্বে পন অমনুস্সপরিগ্গহিতে কন্তারে তক্কিকানং ৰিনাসো, অপণ্ণকগ্গাহং গহিতমনুস্সানঞ্চ সোত্থিভাৰো অম্হাকং পটিচ্ছন্নো, তুম্হাকমেৰ ¶ পাকটো, সাধু ৰত নো ভগৰা আকাসে পুণ্ণচন্দং উট্ঠাপেন্তো ৰিয ইমং কারণং পাকটং করোতূ’’তি. অথ ভগৰা ‘‘মযা খো, গহপতি, অপরিমিতকালং দস পারমিযো পূরেত্ৰা লোকস্স কঙ্খচ্ছেদনত্থমেৰ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পটিৰিদ্ধং, সীহৰসায সুৰণ্ণনাল়িং পূরেন্তো ৰিয সক্কচ্চং সোতং ওদহিত্ৰা সুণোহী’’তি সেট্ঠিনো সতুপ্পাদং জনেত্ৰা হিমগব্ভং পদালেত্ৰা পুণ্ণচন্দং নীহরন্তো ৰিয ভৰন্তরেন পটিচ্ছন্নকারণং পাকটং অকাসি.
অতীতে কাসিরট্ঠে বারাণসিনগরে ব্রহ্মদত্তো নাম রাজা অহোসি. তদা বোধিসত্তো সত্থৰাহকুলে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা দসমাসচ্চযেন মাতুকুচ্ছিতো নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন ৰযপ্পত্তো পঞ্চহি সকটসতেহি ৰণিজ্জং করোন্তো ৰিচরতি. সো কদাচি পুব্বন্ততো অপরন্তং গচ্ছতি, কদাচি অপরন্ততো পুব্বন্তং. বারাণসিযংযেৰ অঞ্ঞোপি সত্থৰাহপুত্তো অত্থি বালো অব্যত্তো অনুপাযকুসলো. তদা বোধিসত্তো বারাণসিতো মহগ্ঘং ভণ্ডং গহেত্ৰা পঞ্চ সকটসতানি পূরেত্ৰা গমনসজ্জানি কত্ৰা ঠপেসি. সোপি বালসত্থৰাহপুত্তো তথেৰ পঞ্চ সকটসতানি পূরেত্ৰা গমনসজ্জানি কত্ৰা ঠপেসি.
তদা বোধিসত্তো চিন্তেসি ‘‘সচে অযং বালসত্থৰাহপুত্তো মযা সদ্ধিংযেৰ গমিস্সতি, সকটসহস্সে একতো মগ্গং গচ্ছন্তে মগ্গোপি ¶ নপ্পহোস্সতি, মনুস্সানং দারুদকাদীনিপি, বলিবদ্দানং তিণানিপি দুল্লভানি ভৰিস্সন্তি, এতেন ৰা মযা ৰা পুরতো গন্তুং ৰট্টতী’’তি. সো তং পক্কোসাপেত্ৰা এতমত্থং আরোচেত্ৰা ‘‘দ্ৰীহিপি অম্হেহি একতো গন্তুং ন সক্কা, কিং ত্ৰং পুরতো গমিস্সসি, উদাহু পচ্ছতো’’তি আহ. সো চিন্তেসি ‘‘মযি পুরতো গচ্ছন্তে বহূ আনিসংসা, মগ্গেন অভিন্নেনেৰ গমিস্সামি, গোণা অনামট্ঠতিণং খাদিস্সন্তি, মনুস্সানং অনামট্ঠং সূপেয্যপণ্ণং ভৰিস্সতি, পসন্নং উদকং ভৰিস্সতি, যথারুচিং অগ্ঘং ঠপেত্ৰা ভণ্ডং ৰিক্কিণিস্সামী’’তি. সো ‘‘অহং, সম্ম, পুরতো গমিস্সামী’’তি ¶ আহ. বোধিসত্তোপি পচ্ছতো গমনে বহূ আনিসংসে অদ্দস. এৰং হিস্স অহোসি – ‘‘পুরতো গচ্ছন্তা মগ্গে ৰিসমট্ঠানং সমং করিস্সন্তি, অহং তেহি গতমগ্গেন গমিস্সামি, পুরতো গতেহি বলিবদ্দেহি পরিণতথদ্ধতিণে ¶ খাদিতে মম গোণা পুন উট্ঠিতানি মধুরতিণানি খাদিস্সন্তি, গহিতপণ্ণট্ঠানতো উট্ঠিতং মনুস্সানং সূপেয্যপণ্ণং মধুরং ভৰিস্সতি, অনুদকে ঠানে আৰাটং খনিত্ৰা এতে উদকং উপ্পাদেস্সন্তি, তেহি কতেসু আৰাটেসু মযং উদকং পিৰিস্সাম, অগ্ঘট্ঠপনং নাম মনুস্সানং জীৰিতা ৰোরোপনসদিসং, অহং পচ্ছতো গন্ত্ৰা এতেহি ঠপিতগ্ঘেন ভণ্ডং ৰিক্কিণিস্সামী’’তি. অথ সো এত্তকে আনিসংসে দিস্ৰা ‘‘সম্ম, ত্ৰং পুরতো গচ্ছাহী’’তি আহ. ‘‘সাধু, সম্মা’’তি বালসত্থৰাহো সকটানি যোজেত্ৰা নিক্খন্তো অনুপুব্বেন মনুস্সাৰাসং অতিক্কমিত্ৰা কন্তারমুখং পাপুণি.
কন্তারং নাম – চোরকন্তারং, ৰাল়কন্তারং, নিরুদককন্তারং, অমনুস্সকন্তারং, অপ্পভক্খকন্তারন্তি পঞ্চৰিধং. তত্থ চোরেহি অধিট্ঠিতমগ্গো চোরকন্তারং নাম. সীহাদীহি অধিট্ঠিতমগ্গো ৰাল়কন্তারং নাম. যত্থ ন্হাযিতুং ৰা পাতুং ৰা উদকং নত্থি, ইদং নিরুদককন্তারং নাম. অমনুস্সাধিট্ঠিতং অমনুস্সকন্তারং নাম. মূলখাদনীযাদিৰিরহিতং অপ্পভক্খকন্তারং নাম. ইমস্মিং পঞ্চৰিধে কন্তারে তং কন্তারং নিরুদককন্তারঞ্চেৰ অমনুস্সকন্তারঞ্চ. তস্মা সো বালসত্থৰাহপুত্তো সকটেসু মহন্তমহন্তা চাটিযো ঠপেত্ৰা উদকস্স পূরাপেত্ৰা সট্ঠিযোজনিকং কন্তারং পটিপজ্জি.
অথস্স কন্তারমজ্ঝং গতকালে কন্তারে অধিৰত্থযক্খো ‘‘ইমেহি মনুস্সেহি গহিতং উদকং ছড্ডাপেত্ৰা দুব্বলে কত্ৰা সব্বেৰ নে খাদিস্সামী’’তি ¶ সব্বসেততরুণবলিবদ্দযুত্তং ¶ মনোরমং যানকং মাপেত্ৰা ধনুকলাপফলকাৰুধহত্থেহি দসহি দ্ৰাদসহি অমনুস্সেহি পরিৰুতো উপ্পলকুমুদানি পিল়ন্ধিত্ৰা অল্লকোসো অল্লৰত্থো ইস্সরপুরিসো ৰিয তস্মিং যানকে নিসীদিত্ৰা কদ্দমমক্খিতেহি চক্কেহি পটিপথং অগমাসি. পরিৰারঅমনুস্সাপিস্স পুরতো চ পচ্ছতো চ গচ্ছন্তা অল্লকেসা অল্লৰত্থা উপ্পলকুমুদমালা পিল়ন্ধিত্ৰা পদুমপুণ্ডরীককলাপে গহেত্ৰা ভিসমুল়ালানি খাদন্তা উদকবিন্দূহি চেৰ কললেহি চ পগ্ঘরন্তেহি অগমংসু. সত্থৰাহা চ নাম যদা ধুরৰাতো ৰাযতি, তদা যানকে নিসীদিত্ৰা উপট্ঠাকপরিৰুতা রজং পরিহরন্তা পুরতো গচ্ছন্তি. যদা পচ্ছতো ৰাতো ৰাযতি, তদা তেনেৰ নযেন পচ্ছতো গচ্ছন্তি. তদা পন ধুরৰাতো অহোসি, তস্মা সো সত্থৰাহপুত্তো পুরতো অগমাসি.
যক্খো তং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা অত্তনো যানকং মগ্গা ওক্কমাপেত্ৰা ‘‘কহং গচ্ছথা’’তি তেন সদ্ধিং পটিসন্থারং অকাসি. সত্থৰাহোপি অত্তনো যানকং মগ্গা ওক্কমাপেত্ৰা সকটানং গমনোকাসং দত্ৰা একমন্তে ঠিতো তং যক্খং অৰোচ ‘‘ভো, অম্হে তাৰ ¶ বারাণসিতো আগচ্ছাম. তুম্হে পন উপ্পলকুমুদানি পিল়ন্ধিত্ৰা পদুমপুণ্ডরীকহত্থা ভিসমুল়ালানি খাদন্তা কদ্দমমক্খিতা উদকবিন্দূহি পগ্ঘরন্তেহি আগচ্ছথ. কিং নু খো তুম্হেহি আগতমগ্গে দেৰো ৰস্সতি, উপ্পলাদিসঞ্ছন্নানি ৰা সরানি অত্থী’’তি পুচ্ছি. যক্খো তস্স কথং সুত্ৰা ‘‘সম্ম, কিং নামেতং কথেসি. এসা নীলৰনরাজি পঞ্ঞাযতি. ততো পট্ঠায সকলং অরঞ্ঞং একোদকং, নিবদ্ধং দেৰো ৰস্সতি, কন্দরা পূরা, তস্মিং তস্মিং ঠানে পদুমাদিসঞ্ছন্নানি সরানি অত্থী’’তি ৰত্ৰা পটিপাটিযা গচ্ছন্তেসু ¶ সকটেসু ‘‘ইমানি সকটানি আদায কহং গচ্ছথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘অসুকজনপদং নামা’’তি. ‘‘ইমস্মিং চিমস্মিঞ্চ সকটে কিং নাম ভণ্ড’’ন্তি? ‘‘অসুকঞ্চ অসুকঞ্চা’’তি. ‘‘পচ্ছতো আগচ্ছন্তং সকটং অতিৰিয গরুকং হুত্ৰা আগচ্ছতি, এতস্মিং কিং ভণ্ড’’ন্তি? ‘‘উদকং এত্থা’’তি. ‘‘পরতো তাৰ উদকং আনেন্তেহি ৰো মনাপং কতং, ইতো পট্ঠায পন উদকেন কিচ্চং নত্থি, পুরতো বহু উদকং, চাটিযো ভিন্দিত্ৰা উদকং ছড্ডেত্ৰা সুখেন গচ্ছথা’’তি আহ. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা ‘‘তুম্হে গচ্ছথ, অম্হাকং পপঞ্চো হোতী’’তি থোকং গন্ত্ৰা তেসং অদস্সনং পত্ৰা অত্তনো যক্খনগরমেৰ অগমাসি.
সোপি ¶ বালসত্থৰাহো অত্তনো বালতায যক্খস্স ৰচনং গহেত্ৰা চাটিযো ভিন্দাপেত্ৰা পসতমত্তম্পি উদকং অনৰসেসেত্ৰা সব্বং ছড্ডাপেত্ৰা সকটানি পাজাপেসি, পুরতো অপ্পমত্তকম্পি উদকং নাহোসি, মনুস্সা পানীযং অলভন্তা কিলমিংসু. তে যাৰ সূরিযত্থঙ্গমনা গন্ত্ৰা সকটানি মোচেত্ৰা পরিৰট্টকেন ঠপেত্ৰা গোণে চক্কেসু বন্ধিংসু. নেৰ গোণানং উদকং অহোসি, ন মনুস্সানং যাগুভত্তং ৰা. দুব্বলমনুস্সা তত্থ তত্থ নিপজ্জিত্ৰা সযিংসু. রত্তিভাগসমনন্তরে যক্খা যক্খনগরতো আগন্ত্ৰা সব্বেপি গোণে চ মনুস্সে চ জীৰিতক্খযং পাপেত্ৰা মংসং খাদিত্ৰা অট্ঠীনি অৰসেসেত্ৰা অগমংসু. এৰমেকং বালসত্থৰাহপুত্তং নিস্সায সব্বেপি তে ৰিনাসং পাপুণিংসু, হত্থট্ঠিকাদীনি দিসাৰিদিসাসু ৰিপ্পকিণ্ণানি অহেসুং. পঞ্চ সকটসতানি যথাপূরিতানেৰ অট্ঠংসু.
বোধিসত্তোপি খো বালসত্থৰাহপুত্তস্স নিক্খন্তদিৰসতো মাসড্ঢমাসং ৰীতিনামেত্ৰা পঞ্চহি সকটসতেহি নগরা নিক্খম্ম অনুপুব্বেন কন্তারমুখং পাপুণি. সো তত্থ উদকচাটিযো পূরেত্ৰা বহুং উদকং আদায খন্ধাৰারে ভেরিং চরাপেত্ৰা মনুস্সে সন্নিপাতেত্ৰা ¶ এৰমাহ ‘‘তুম্হে মং অনাপুচ্ছিত্ৰা পসতমত্তম্পি উদকং মা ৰল়ঞ্জযিত্থ, কন্তারে ৰিসরুক্খা নাম হোন্তি, পত্তং ৰা পুপ্ফং ৰা ফলং ৰা তুম্হেহি পুরে অখাদিতপুব্বং মং অনাপুচ্ছিত্ৰা মা খাদিত্থা’’তি. এৰং মনুস্সানং ওৰাদং দত্ৰা পঞ্চহি সকটসতেহি কন্তারং পটিপজ্জি. তস্মিং কন্তারমজ্ঝং সম্পত্তে সো ¶ যক্খো পুরিমনযেনেৰ বোধিসত্তস্স পটিপথে অত্তানং দস্সেসি. বোধিসত্তো তং দিস্ৰাৰ অঞ্ঞাসি ‘‘ইমস্মিং কন্তারে উদকং নত্থি, নিরুদককন্তারো নামেস, অযঞ্চ নিব্ভযো রত্তনেত্তো, ছাযাপিস্স ন পঞ্ঞাযতি, নিস্সংসযং ইমিনা পুরতো গতো বালসত্থৰাহপুত্তো সব্বং উদকং ছড্ডাপেত্ৰা কিলমেত্ৰা সপরিসো খাদিতো ভৰিস্সতি, ময্হং পন পণ্ডিতভাৰং উপাযকোসল্লং ন জানাতি মঞ্ঞে’’তি. ততো নং আহ ‘‘গচ্ছথ তুম্হে, মযং ৰাণিজা নাম অঞ্ঞং উদকং অদিস্ৰা গহিতউদকং ন ছড্ডেম, দিট্ঠট্ঠানে পন ছড্ডেত্ৰা সকটানি সল্লহুকানি কত্ৰা গমিস্সামা’’তি যক্খো থোকং গন্ত্ৰা অদস্সনং উপগম্ম অত্তনো যক্খনগরমেৰ গতো.
যক্খে পন গতে মনুস্সা বোধিসত্তং আহংসু ‘‘অয্য, এতে মনুস্সা ‘এসা নীলৰনরাজি পঞ্ঞাযতি, ততো পট্ঠায নিবদ্ধং দেৰো ৰস্সতী’তি ৰত্ৰা ¶ উপ্পলকুমুদমালাধারিনো পদুমপুণ্ডরীককলাপে আদায ভিসমুল়ালানি খাদন্তা অল্লৰত্থা অল্লকেসা উদকবিন্দূহি পগ্ঘরন্তেহি আগতা, উদকং ছড্ডেত্ৰা সল্লহুকেহি সকটেহি খিপ্পং গচ্ছামা’’তি. বোধিসত্তো তেসং কথং সুত্ৰা সকটানি ঠপাপেত্ৰা সব্বে মনুস্সে সন্নিপাতাপেত্ৰা ‘‘তুম্হেহি ‘ইমস্মিং কন্তারে সরো ৰা পোক্খরণী ৰা অত্থী’তি কস্সচি সুতপুব্ব’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘ন, অয্য, সুতপুব্ব’’ন্তি. নিরুদককন্তারো নাম এসো, ইদানি একচ্চে মনুস্সা ‘‘এতায নীলৰনরাজিযা পুরতো দেৰো ৰস্সতী’’তি ৰদন্তি, ‘‘ৰুট্ঠিৰাতো নাম কিত্তকং ঠানং ¶ ৰাযতী’’তি? ‘‘যোজনমত্তং, অয্যা’’তি. ‘‘কচ্চি পন ৰো একস্সাপি সরীরং ৰুট্ঠিৰাতো পহরতী’’তি? ‘‘নত্থি অয্যা’’তি. ‘‘মেঘসীসং নাম কিত্তকে ঠানে পঞ্ঞাযতী’’তি? ‘‘তিযোজনমত্তে অয্যা’’তি. ‘‘অত্থি পন ৰো কেনচি একম্পি মেঘসীসং দিট্ঠ’’ন্তি? ‘‘নত্থি, অয্যা’’তি. ‘‘ৰিজ্জুলতা নাম কিত্তকে ঠানে পঞ্ঞাযতী’’তি? ‘‘চতুপ্পঞ্চযোজনমত্তে, অয্যা’’তি. ‘‘অত্থি পন ৰো কেনচি ৰিজ্জুলতোভাসো দিট্ঠো’’তি? ‘‘নত্থি, অয্যা’’তি. ‘‘মেঘসদ্দো নাম কিত্তকে ঠানে সুয্যতী’’তি? ‘‘একদ্ৰিযোজনমত্তে, অয্যা’’তি. ‘‘অত্থি পন ৰো কেনচি মেঘসদ্দো সুতো’’তি? ‘‘নত্থি, অয্যা’’তি. ‘‘ন এতে মনুস্সা, যক্খা এতে, অম্হে উদকং ছড্ডাপেত্ৰা দুব্বলে কত্ৰা খাদিতুকামা আগতা ভৰিস্সন্তি. পুরতো গতো বালসত্থৰাহপুত্তো ন উপাযকুসলো. অদ্ধা সো এতেহি উদকং ছড্ডাপেত্ৰা কিলমেত্ৰা খাদিতো ভৰিস্সতি, পঞ্চ সকটসতানি যথাপূরিতানেৰ ঠিতানি ভৰিস্সন্তি. অজ্জ মযং তানি পস্সিস্সাম, পসতমত্তম্পি উদকং অছড্ডেত্ৰা সীঘসীঘং পাজেথা’’তি পাজাপেসি.
সো গচ্ছন্তো যথাপূরিতানেৰ পঞ্চ সকটসতানি গোণমনুস্সানঞ্চ হত্থট্ঠিকাদীনি দিসাৰিদিসাসু ৰিপ্পকিণ্ণানি দিস্ৰা সকটানি মোচাপেত্ৰা সকটপরিৰট্টকেন খন্ধাৰারং বন্ধাপেত্ৰা ¶ কালস্সেৰ মনুস্সে চ গোণে চ সাযমাসভত্তং ভোজাপেত্ৰা মনুস্সানং মজ্ঝে গোণে নিপজ্জাপেত্ৰা সযং বলনাযকো হুত্ৰা খগ্গহত্থো তিযামরত্তিং আরক্খং গহেত্ৰা ঠিতকোৰ অরুণং উট্ঠাপেসি. পুনদিৰসে পন পাতোৰ ¶ সব্বকিচ্চানি নিট্ঠাপেত্ৰা গোণে ভোজেত্ৰা দুব্বলসকটানি ছড্ডাপেত্ৰা থিরানি গাহাপেত্ৰা অপ্পগ্ঘং ভণ্ডং ছড্ডাপেত্ৰা মহগ্ঘং ভণ্ডং আরোপাপেত্ৰা যথাধিপ্পেতং ঠানং গন্ত্ৰা দিগুণতিগুণেন মূলেন ভণ্ডং ৰিক্কিণিত্ৰা সব্বং পরিসং আদায পুন অত্তনো নগরমেৰ অগমাসি.
সত্থা ¶ ইমং ধম্মকথং কথেত্ৰা ‘‘এৰং, গহপতি, পুব্বে তক্কগ্গাহগাহিনো মহাৰিনাসং পত্তা, অপণ্ণকগ্গাহগাহিনো পন অমনুস্সানং হত্থতো মুচ্চিত্ৰা সোত্থিনা ইচ্ছিতট্ঠানং গন্ত্ৰা পুন সকট্ঠানমেৰ পচ্চাগমিংসূ’’তি ৰত্ৰা দ্ৰেপি ৰত্থূনি ঘটেত্ৰা ইমিস্সা অপণ্ণকধম্মদেসনায অভিসম্বুদ্ধো হুত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অপণ্ণকং ঠানমেকে, দুতিযং আহু তক্কিকা;
এতদঞ্ঞায মেধাৰী, তং গণ্হে যদপণ্ণক’’ন্তি.
তত্থ অপণ্ণকন্তি একংসিকং অৰিরদ্ধং নিয্যানিকং. ঠানন্তি কারণং. কারণঞ্হি যস্মা তদাযত্তৰুত্তিতায ফলং তিট্ঠতি নাম, তস্মা ‘‘ঠান’’ন্তি ৰুচ্চতি, ‘‘ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো’’তিআদীসু (ৰিভ. ৮০৯) চস্স পযোগো ৰেদিতব্বো. ইতি ‘‘অপণ্ণকং ঠান’’ন্তি পদদ্ৰযেনাপি ‘‘যং একন্তহিতসুখাৰহত্তা পণ্ডিতেহি পটিপন্নং একংসিককারণং অৰিরদ্ধকারণং নিয্যানিককারণং, তং ইদ’’ন্তি দীপেতি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, পভেদতো পন তীণি সরণগমনানি, পঞ্চ সীলানি, দস সীলানি, পাতিমোক্খসংৰরো, ইন্দ্রিযসংৰরো, আজীৰপারিসুদ্ধি, পচ্চযপটিসেৰনং, সব্বম্পি চতুপারিসুদ্ধিসীলং; ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারতা, ভোজনে মত্তঞ্ঞুতা, জাগরিযানুযোগো, ঝানং, ৰিপস্সনা, অভিঞ্ঞা, সমাপত্তি, অরিযমগ্গো, অরিযফলং, সব্বম্পেতং অপণ্ণকট্ঠানং অপণ্ণকপটিপদা, নিয্যানিকপটিপদাতি অত্থো.
যস্মা চ পন নিয্যানিকপটিপদায এতং নামং, তস্মাযেৰ ভগৰা অপণ্ণকপটিপদং দস্সেন্তো ইমং সুত্তমাহ –
‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অপণ্ণকপটিপদং পটিপন্নো হোতি, যোনি চস্স আরদ্ধা হোতি আসৰানং খযায ¶ . কতমেহি তীহি? ইধ, ভিক্খৰে ¶ , ভিক্খু ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারো হোতি, ভোজনে মত্তঞ্ঞূ হোতি, জাগরিযং অনুযুত্তো হোতি. কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু চক্খুনা রূপং দিস্ৰা ন নিমিত্তগ্গাহী হোতি…পে… এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারো হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ভোজনে মত্তঞ্ঞূ হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পটিসঙ্খা যোনিসো আহারং আহারেতি নেৰ দৰায ন মদায…পে… এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ভোজনে মত্তঞ্ঞূ হোতি.
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু জাগরিযং অনুযুত্তো হোতি. ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু দিৰসং চঙ্কমেন নিসজ্জায…পে… এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু জাগরিযং অনুযুত্তো হোতী’’তি (অ. নি. ৩.১৬).
ইমস্মিঞ্চাপি সুত্তে তযোৰ ধম্মা ৰুত্তা. অযং পন অপণ্ণকপটিপদা যাৰ অরহত্তফলং লব্ভতেৰ ¶ . তত্থ অরহত্তফলম্পি, ফলসমাপত্তিৰিহারস্স চেৰ, অনুপাদাপরিনিব্বানস্স চ, পটিপদাযেৰ নাম হোতি.
একেতি একচ্চে পণ্ডিতমনুস্সা. তত্থ কিঞ্চাপি ‘‘অসুকা নামা’’তি নিযমো নত্থি, ইদং পন সপরিসং বোধিসত্তংযেৰ সন্ধায ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. দুতিযং আহু তক্কিকাতি দুতিযন্তি পঠমতো অপণ্ণকট্ঠানতো নিয্যানিককারণতো দুতিযং তক্কগ্গাহকারণং অনিয্যানিককারণং. আহু তক্কিকাতি এত্থ পন সদ্ধিং পুরিমপদেন অযং যোজনা – অপণ্ণকট্ঠানং একংসিককারণং অৰিরদ্ধকারণং নিয্যানিককারণং একে বোধিসত্তপ্পমুখা পণ্ডিতমনুস্সা গণ্হিংসু. যে পন বালসত্থৰাহপুত্তপ্পমুখা তক্কিকা আহু, তে দুতিযং সাপরাধং অনেকংসিকট্ঠানং ৰিরদ্ধকারণং অনিয্যানিককারণং অগ্গহেসুং. তেসু যে অপণ্ণকট্ঠানং অগ্গহেসুং, তে সুক্কপটিপদং পটিপন্না. যে দুতিযং ‘‘পুরতো ভৰিতব্বং উদকেনা’’তি তক্কগ্গাহসঙ্খাতং অনিয্যানিককারণং অগ্গহেসুং. তে কণ্হপটিপদং পটিপন্না.
তত্থ ¶ সুক্কপটিপদা অপরিহানিপটিপদা, কণ্হপটিপদা পরিহানিপটিপদা. তস্মা যে সুক্কপটিপদং পটিপন্না, তে অপরিহীনা সোত্থিভাৰং পত্তা. যে পন কণ্হপটিপদং পটিপন্না, তে ¶ পরিহীনা অনযব্যসনং আপন্নাতি ইমমত্থং ভগৰা অনাথপিণ্ডিকস্স গহপতিনো ৰত্ৰা উত্তরি ইদমাহ ‘‘এতদঞ্ঞায মেধাৰী, তং গণ্হে যদপণ্ণক’’ন্তি.
তত্থ এতদঞ্ঞায মেধাৰীতি ‘‘মেধা’’তি লদ্ধনামায ৰিপুলায ৰিসুদ্ধায উত্তমায পঞ্ঞায সমন্নাগতো কুলপুত্তো এতং অপণ্ণকে চেৰ সপণ্ণকে চাতি দ্ৰীসু অতক্কগ্গাহতক্কগ্গাহসঙ্খাতেসু ঠানেসু গুণদোসং ৰুদ্ধিহানিং অত্থানত্থং ঞত্ৰাতি অত্থো. তং গণ্হে যদপণ্ণকন্তি যং অপণ্ণকং একংসিকং সুক্কপটিপদাঅপরিহানিযপটিপদাসঙ্খাতং নিয্যানিককারণং, তদেৰ গণ্হেয্য. কস্মা? একংসিকাদিভাৰতোযেৰ. ইতরং পন ন গণ্হেয্য. কস্মা? অনেকংসিকাদিভাৰতোযেৰ. অযঞ্হি অপণ্ণকপটিপদা নাম সব্বেসং বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধবুদ্ধপুত্তানং পটিপদা. সব্ববুদ্ধা হি অপণ্ণকপটিপদাযমেৰ ঠত্ৰা দল়্হেন ৰীরিযেন পারমিযো পূরেত্ৰা বোধিমূলে বুদ্ধা নাম হোন্তি, পচ্চেকবুদ্ধা পচ্চেকবোধিং উপ্পাদেন্তি, বুদ্ধপুত্তা সাৰকপারমিঞাণং পটিৰিজ্ঝন্তি.
ইতি ভগৰা তেসং উপাসকানং তিস্সো কুলসম্পত্তিযো চ ছ কামসগ্গে ব্রহ্মলোকসম্পত্তিযো চ দত্ৰাপি পরিযোসানে অরহত্তমগ্গফলদাযিকা ¶ অপণ্ণকপটিপদা নাম, চতূসু অপাযেসু পঞ্চসু চ নীচকুলেসু নিব্বত্তিদাযিকা সপণ্ণকপটিপদা নামাতি ইমং অপণ্ণকধম্মদেসনং দস্সেত্ৰা উত্তরি চত্তারি সচ্চানি সোল়সহি আকারেহি পকাসেসি. চতুসচ্চপরিযোসানে সব্বেপি তে পঞ্চসতা উপাসকা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসু.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা দস্সেত্ৰা দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেত্ৰা দস্সেসি – ‘‘তস্মিং সমযে বালসত্থৰাহপুত্তো দেৰদত্তো অহোসি, তস্স পরিসা দেৰদত্তপরিসাৰ, পণ্ডিতসত্থৰাহপুত্তপরিসা বুদ্ধপরিসা, পণ্ডিতসত্থৰাহপুত্তো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি দেসনং নিট্ঠাপেসি.
অপণ্ণকজাতকৰণ্ণনা পঠমা.
২. ৰণ্ণুপথজাতকৰণ্ণনা
অকিলাসুনোতি ¶ ¶ ইমং ধম্মদেসনং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো কথেসি. কং পন আরব্ভাতি? একং ওস্সট্ঠৰীরিযং ভিক্খুং. তথাগতে কির সাৰত্থিযং ৰিহরন্তে একো সাৰত্থিৰাসী কুলপুত্তো জেতৰনং গন্ত্ৰা সত্থু সন্তিকে ধম্মদেসনং সুত্ৰা পসন্নচিত্তো কামেসু আদীনৰং দিস্ৰা পব্বজিত্ৰা উপসম্পদায পঞ্চৰস্সিকো হুত্ৰা দ্ৰে মাতিকা উগ্গণ্হিত্ৰা ৰিপস্সনাচারং সিক্খিত্ৰা সত্থু সন্তিকে অত্তনো চিত্তরুচিযং কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা একং অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা ৰস্সং উপগন্ত্ৰা তেমাসং ৰাযমন্তোপি ওভাসমত্তং ৰা নিমিত্তমত্তং ৰা উপ্পাদেতুং নাসক্খি.
অথস্স এতদহোসি ‘‘সত্থারা চত্তারো পুগ্গলা কথিতা, তেসু মযা পদপরমেন ভৰিতব্বং, নত্থি মঞ্ঞে ময্হং ইমস্মিং অত্তভাৰে মগ্গো ৰা ফলং ৰা, কিং করিস্সামি অরঞ্ঞৰাসেন, সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা রূপসোভগ্গপ্পত্তং বুদ্ধসরীরং ওলোকেন্তো মধুরং ধম্মদেসনং সুণন্তো ৰিহরিস্সামী’’তি পুন জেতৰনমেৰ পচ্চাগমাসি. অথ নং সন্দিট্ঠসম্ভত্তা আহংসু – ‘‘আৰুসো, ত্ৰং সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ‘সমণধম্মং করিস্সামী’তি গতো, ইদানি পন আগন্ত্ৰা সঙ্গণিকায অভিরমমানো চরসি, কিং নু খো তে পব্বজিতকিচ্চং মত্থকং পত্তং, অপ্পটিসন্ধিকো জাতোসী’’তি? আৰুসো, অহং মগ্গং ৰা ফলং ৰা অলভিত্ৰা ‘‘অভব্বপুগ্গলেন মযা ভৰিতব্ব’’ন্তি ৰীরিযং ওস্সজিত্ৰা আগতোম্হীতি. ‘‘অকারণং তে, আৰুসো, কতং দল়্হৰীরিযস্স সত্থু সাসনে পব্বজিত্ৰা ৰীরিযং ওস্সজন্তেন, অযুত্তং তে কতং, এহি তথাগতস্স ¶ দস্সেমা’’তি তং আদায সত্থু সন্তিকং অগমংসু.
সত্থা তং দিস্ৰা এৰমাহ ‘‘ভিক্খৰে, তুম্হে এতং ভিক্খুং অনিচ্ছমানং আদায আগতা, কিং কতং ইমিনা’’তি? ‘‘ভন্তে, অযং ভিক্খু এৰরূপে নিয্যানিকসাসনে পব্বজিত্ৰা সমণধম্মং করোন্তো ৰীরিযং ওস্সজিত্ৰা আগতো’’তি আহংসু. অথ নং সত্থা আহ ‘‘সচ্চং কির তযা ভিক্খু ৰীরিযং ওস্সট্ঠ’’ন্তি? ‘‘সচ্চং, ভগৰা’’তি. ‘‘কিং পন ত্ৰং ভিক্খু এৰরূপে মম সাসনে পব্বজিত্ৰা ‘অপ্পিচ্ছো’তি ৰা ‘সন্তুট্ঠো’তি ৰা ‘পৰিৰিত্তো’তি ৰা ‘আরদ্ধৰীরিযো’তি ৰা এৰং অত্তানং অজানাপেত্ৰা ‘ওস্সট্ঠৰীরিযো ভিক্খূ’তি জানাপেসি. ননু ত্ৰং পুব্বে ৰীরিযৰা অহোসি, তযা একেন কতং ৰীরিযং নিস্সায মরুকন্তারে পঞ্চসু সকটসতেসু মনুস্সা চ গোণা ¶ চ পানীযং লভিত্ৰা সুখিতা জাতা ¶ , ইদানি কস্মা ৰীরিযং ওস্সজসী’’তি. সো ভিক্খু এত্তকেন ৰচনেন উপত্থম্ভিতো অহোসি.
তং পন কথং সুত্ৰা ভিক্খূ ভগৰন্তং যাচিংসু – ‘‘ভন্তে, ইদানি ইমিনা ভিক্খুনা ৰীরিযস্স ওস্সট্ঠভাৰো অম্হাকং পাকটো, পুব্বে পনস্স একস্স ৰীরিযং নিস্সায মরুকন্তারে গোণমনুস্সানং পানীযং লভিত্ৰা সুখিতভাৰো পটিচ্ছন্নো, তুম্হাকং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্সেৰ পাকটো, অম্হাকম্পেতং কারণং কথেথা’’তি. ‘‘তেন হি, ভিক্খৰে, সুণাথা’’তি ভগৰা তেসং ভিক্খূনং সতুপ্পাদং জনেত্ৰা ভৰন্তরেন পটিচ্ছন্নকারণং পাকটমকাসি.
অতীতে কাসিরট্ঠে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো সত্থৰাহকুলে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা ৰযপ্পত্তো পঞ্চহি সকটসতেহি ৰণিজ্জং করোন্তো ৰিচরতি. সো একদা সট্ঠিযোজনিকং মরুকন্তারং পটিপজ্জি. তস্মিং কন্তারে সুখুমৰালুকা মুট্ঠিনা গহিতা হত্থে ন তিট্ঠতি, সূরিযুগ্গমনতো পট্ঠায অঙ্গাররাসি ৰিয উণ্হা হোতি, ন সক্কা অক্কমিতুং. তস্মা তং পটিপজ্জন্তা দারুদকতিলতণ্ডুলাদীনি সকটেহি আদায রত্তিমেৰ গন্ত্ৰা অরুণুগ্গমনে সকটানি পরিৰট্টং কত্ৰা মত্থকে মণ্ডপং কারেত্ৰা কালস্সেৰ আহারকিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা ছাযায নিসিন্না দিৰসং খেপেত্ৰা অত্থঙ্গতে সূরিযে সাযমাসং ভুঞ্জিত্ৰা ভূমিযা সীতলায জাতায সকটানি যোজেত্ৰা গচ্ছন্তি, সমুদ্দগমনসদিসমেৰ গমনং হোতি. থলনিযামকো নাম লদ্ধুং ৰট্টতি, সো তারকসঞ্ঞা ¶ সত্থং তারেতি.
সোপি সত্থৰাহো তস্মিং কালে ইমিনাৰ নিযামেন তং কন্তারং গচ্ছন্তো একূনসট্ঠি যোজনানি গন্ত্ৰা ‘‘ইদানি একরত্তেনেৰ মরুকন্তারা নিক্খমনং ভৰিস্সতী’’তি সাযমাসং ভুঞ্জিত্ৰা সব্বং দারুদকং খেপেত্ৰা সকটানি যোজেত্ৰা পাযাসি. নিযামকো পন পুরিমসকটে আসনং পত্থরাপেত্ৰা আকাসে তারকং ওলোকেন্তো ‘‘ইতো পাজেথ, ইতো পাজেথা’’তি ৰদমানো নিপজ্জি. সো দীঘমদ্ধানং অনিদ্দাযনভাৰেন কিলন্তো নিদ্দং ওক্কমি, গোণে নিৰত্তিত্ৰা আগতমগ্গমেৰ গণ্হন্তে ন ¶ অঞ্ঞাসি. গোণা সব্বরত্তিং অগমংসু. নিযামকো অরুণুগ্গমনৰেলায পবুদ্ধো নক্খত্তং ওলোকেত্ৰা ‘‘সকটানি নিৰত্তেথ নিৰত্তেথা’’তি আহ. সকটানি নিৰত্তেত্ৰা পটিপাটিং করোন্তানঞ্ঞেৰ অরুণো উগ্গতো. মনুস্সা ‘‘হিয্যো অম্হাকং নিৰিট্ঠখন্ধাৰারট্ঠানমেৰেতং, দারুদকম্পি নো খীণং, ইদানি নট্ঠম্হা’’তি সকটানি মোচেত্ৰা পরিৰট্টকেন ঠপেত্ৰা মত্থকে মণ্ডপং কত্ৰা অত্তনো অত্তনো সকটস্স হেট্ঠা অনুসোচন্তা নিপজ্জিংসু.
বোধিসত্তো ¶ ‘‘মযি ৰীরিযং ওস্সজন্তে সব্বে ৰিনস্সিস্সন্তী’’তি পাতো সীতলৰেলাযমেৰ আহিণ্ডন্তো একং দব্বতিণগচ্ছং দিস্ৰা ‘‘ইমানি তিণানি হেট্ঠা উদকসিনেহেন উট্ঠিতানি ভৰিস্সন্তী’’তি চিন্তেত্ৰা কুদ্দালং গাহাপেত্ৰা তং পদেসং খণাপেসি, তে সট্ঠিহত্থট্ঠানং খণিংসু. এত্তকং ঠানং খণিত্ৰা পহরন্তানং কুদ্দালো হেট্ঠাপাসাণে পটিহঞ্ঞি, পহটমত্তে সব্বে ৰীরিযং ওস্সজিংসু. বোধিসত্তো পন ‘‘ইমস্স পাসাণস্স হেট্ঠা উদকেন ভৰিতব্ব’’ন্তি ওতরিত্ৰা পাসাণে ঠিতো ওণমিত্ৰা সোতং ওদহিত্ৰা সদ্দং আৰজ্জেন্তো হেট্ঠা উদকস্স পৰত্তনসদ্দং সুত্ৰা উত্তরিত্ৰা চূল়ুপট্ঠাকং আহ – ‘‘তাত, তযা ৰীরিযে ওস্সট্ঠে সব্বে ৰিনস্সিস্সাম, ত্ৰং ৰীরিযং অনোস্সজন্তো ইমং অযকূটং গহেত্ৰা আৰাটং ওতরিত্ৰা এতস্মিং পাসাণে পহারং দেহী’’তি. সো তস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা সব্বেসু ¶ ৰীরিযং ওস্সজিত্ৰা ঠিতেসুপি ৰীরিযং অনোস্সজন্তো ওতরিত্ৰা পাসাণে পহারং অদাসি. পাসাণো মজ্ঝে ভিজ্জিত্ৰা হেট্ঠা পতিত্ৰা সোতং সন্নিরুম্ভিত্ৰা অট্ঠাসি, তালক্খন্ধপ্পমাণা উদকৰট্টি উগ্গঞ্ছি. সব্বে পানীযং পিৰিত্ৰা ন্হাযিংসু, অতিরেকানি অক্খযুগাদীনি ফালেত্ৰা যাগুভত্তং পচিত্ৰা ভুঞ্জিত্ৰা গোণে চ ভোজেত্ৰা সূরিযে অত্থঙ্গতে উদকাৰাটসমীপে ধজং বন্ধিত্ৰা ইচ্ছিতট্ঠানং অগমংসু. তে তত্থ ভণ্ডং ৰিক্কিণিত্ৰা দিগুণং তিগুণং চতুগ্গুণং লাভং লভিত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ অগমংসু. তে তত্থ যাৰতাযুকং ঠত্ৰা যথাকম্মং গতা, বোধিসত্তোপি দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মমেৰ গতো.
সম্মাসম্বুদ্ধো ইমং ধম্মদেসনং কথেত্ৰা অভিসম্বুদ্ধোৰ ইমং গাথং কথেসি –
‘‘অকিলাসুনো ¶ ৰণ্ণুপথে খণন্তা, উদঙ্গণে তত্থ পপং অৰিন্দুং;
এৰং মুনী ৰীরিযবলূপপন্নো, অকিলাসু ৰিন্দে হদযস্স সন্তি’’ন্তি.
তত্থ অকিলাসুনোতি নিক্কোসজ্জা আরদ্ধৰীরিযা. ৰণ্ণুপথেতি ৰণ্ণু ৰুচ্চতি ৰালুকা, ৰালুকামগ্গেতি অত্থো. খণন্তাতি ভূমিং খণমানা. উদঙ্গণেতি এত্থ উদাতি নিপাতো, অঙ্গণেতি মনুস্সানং সঞ্চরণট্ঠানে, অনাৰাটে ভূমিভাগেতি অত্থো. তত্থাতি তস্মিং ৰণ্ণুপথে. পপং অৰিন্দুন্তি উদকং পটিলভিংসু. উদকঞ্হি পপীযনভাৰেন ‘‘পপা’’তি ৰুচ্চতি. পৰদ্ধং ৰা আপং পপং, মহোদকন্তি অত্থো.
এৰন্তি ওপম্মপটিপাদনং. মুনীতি মোনং ৰুচ্চতি ঞাণং, কাযমোনেয্যাদীসু ৰা অঞ্ঞতরং, তেন সমন্নাগতত্তা পুগ্গলো ‘‘মুনী’’তি ৰুচ্চতি. সো পনেস অগারিযমুনি, অনগারিযমুনি ¶ , সেক্খমুনি, অসেক্খমুনি, পচ্চেকবুদ্ধমুনি, মুনিমুনীতি অনেকৰিধো. তত্থ অগারিযমুনীতি গিহী আগতফলো ৰিঞ্ঞাতসাসনো. অনগারিযমুনীতি তথারূপোৰ পব্বজিতো. সেক্খমুনীতি সত্ত সেক্খা. অসেক্খমুনীতি খীণাসৰো. পচ্চেকবুদ্ধমুনীতি পচ্চেকসম্বুদ্ধো. মুনিমুনীতি সম্মাসম্বুদ্ধো. ইমস্মিং পনত্থে সব্বসঙ্গাহকৰসেন ¶ মোনেয্যসঙ্খাতায পঞ্ঞায সমন্নাগতো ‘‘মুনী’’তি ৰেদিতব্বো. ৰীরিযবলূপপন্নোতি ৰীরিযেন চেৰ কাযবলঞাণবলেন চ সমন্নাগতো. অকিলাসূতি নিক্কোসজ্জো –
‘‘কামং তচো চ ন্হারু চ, অট্ঠি চ অৰসিস্সতু;
উপসুস্সতু নিস্সেসং, সরীরে মংসলোহিত’’ন্তি. –
এৰং ৰুত্তেন চতুরঙ্গসমন্নাগতেন ৰীরিযেন সমন্নাগতত্তা অনলসো. ৰিন্দে হদযস্স সন্তিন্তি চিত্তস্সপি হদযরূপস্সপি সীতলভাৰকরণেন ‘‘সন্তি’’ন্তি সঙ্খং গতং ঝানৰিপস্সনাভিঞ্ঞাঅরহত্তমগ্গঞাণসঙ্খাতং অরিযধম্মং ৰিন্দতি পটিলভতীতি অত্থো. ভগৰতা হি –
‘‘দুক্খং, ভিক্খৰে, কুসীতো ৰিহরতি ৰোকিণ্ণো পাপকেহি অকুসলেহি ধম্মেহি, মহন্তঞ্চ সদত্থং পরিহাপেতি. আরদ্ধৰীরিযো চ খো, ভিক্খৰে, সুখং ৰিহরতি পৰিৰিত্তো পাপকেহি অকুসলেহি ¶ ধম্মেহি, মহন্তঞ্চ সদত্থং পরিপূরেতি, ন, ভিক্খৰে, হীনেন অগ্গস্স পত্তি হোতী’’তি (সং. নি. ২.২২) –
এৰং অনেকেহি সুত্তেহি কুসীতস্স দুক্খৰিহারো, আরদ্ধৰীরিযস্স চ সুখৰিহারো সংৰণ্ণিতো. ইধাপি আরদ্ধৰীরিযস্স অকতাভিনিৰেসস্স ৰিপস্সকস্স ৰীরিযবলেন অধিগন্তব্বং তমেৰ সুখৰিহারং দস্সেন্তো ‘‘এৰং মুনী ৰীরিযবলূপপন্নো, অকিলাসু ৰিন্দে হদযস্স সন্তি’’ন্তি আহ. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা তে ৰাণিজা অকিলাসুনো ৰণ্ণুপথে খণন্তা উদকং লভিংসু, এৰং ইমস্মিম্পি সাসনে অকিলাসু হুত্ৰা ৰাযমমানো পণ্ডিতো ভিক্খু ইমং ঝানাদিভেদং হদযস্স সন্তিং লভতি. সো ত্ৰং ভিক্খু পুব্বে উদকমত্তস্স অত্থায ৰীরিযং কত্ৰা ইদানি এৰরূপে মগ্গফলদাযকে নিয্যানিকসাসনে কস্মা ৰীরিযং ওস্সজসীতি এৰং ইমং ধম্মদেসনং দস্সেত্ৰা চত্তারি সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে ওস্সট্ঠৰীরিযো ভিক্খু অগ্গফলে অরহত্তে পতিট্ঠাসি.
সত্থাপি ¶ দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেত্ৰা দস্সেসি ‘‘তস্মিং সমযে ৰীরিযং অনোস্সজিত্ৰা পাসাণং ভিন্দিত্ৰা মহাজনস্স উদকদাযকো চূল়ুপট্ঠাকো অযং ওস্সট্ঠৰীরিযো ভিক্খু অহোসি, অৰসেসপরিসা ইদানি বুদ্ধপরিসা জাতা, সত্থৰাহজেট্ঠকো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি দেসনং নিট্ঠাপেসি.
ৰণ্ণুপথজাতকৰণ্ণনা দুতিযা.
৩. সেরিৰৰাণিজজাতকৰণ্ণনা
ইধ চে নং ৰিরাধেসীতি ইমম্পি ধম্মদেসনং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো একং ওস্সট্ঠৰীরিযমেৰ ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. তঞ্হি পুরিমনযেনেৰ ভিক্খূহি আনীতং দিস্ৰা সত্থা আহ – ‘‘ত্ৰং ভিক্খু, এৰরূপে মগ্গফলদাযকে সাসনে ¶ পব্বজিত্ৰা ৰীরিযং ওস্সজন্তো সতসহস্সগ্ঘনিকায কঞ্চনপাতিযা পরিহীনো সেরিৰৰাণিজো ৰিয চিরং সোচিস্সসী’’তি. ভিক্খূ তস্সত্থস্স ¶ আৰিভাৰত্থং ভগৰন্তং যাচিংসু, ভগৰা ভৰন্তরেন পটিচ্ছন্নকারণং পাকটমকাসি.
অতীতে ইতো পঞ্চমে কপ্পে বোধিসত্তো সেরিৰরট্ঠে কচ্ছপুটৰাণিজো অহোসি. সো সেরিৰনামকেন একেন লোলকচ্ছপুটৰাণিজেন সদ্ধিং ৰোহারত্থায গচ্ছন্তো নীলৰাহং নাম নদিং উত্তরিত্ৰা অরিট্ঠপুরং নাম নগরং পৰিসন্তো নগরৰীথিযো ভাজেত্ৰা অত্তনো পত্তৰীথিযা ভণ্ডং ৰিক্কিণন্তো ৰিচরি. ইতরোপি অত্তনো পত্তৰীথিং গণ্হি. তস্মিঞ্চ নগরে একং সেট্ঠিকুলং পরিজিণ্ণং অহোসি, সব্বে পুত্তভাতিকা চ ধনঞ্চ পরিক্খযং অগমংসু, একা দারিকা অয্যিকায সদ্ধিং অৰসেসা অহোসি, তা দ্ৰেপি পরেসং ভতিং কত্ৰা জীৰন্তি. গেহে পন তাসং মহাসেট্ঠিনা পরিভুত্তপুব্বা সুৰণ্ণপাতি ভাজনন্তরে নিক্খিত্তা দীঘরত্তং অৰলঞ্জিযমানা মলগ্গহিতা অহোসি, তা তস্সা সুৰণ্ণপাতিভাৰম্পি ন জানন্তি. সো লোলৰাণিজো তস্মিং সমযে ‘‘মণিকে গণ্হথ, মণিকে গণ্হথা’’তি ৰিচরন্তো তং ঘরদ্ৰারং পাপুণি. সা কুমারিকা তং দিস্ৰা অয্যিকং আহ ‘‘অম্ম ময্হং একং পিল়ন্ধনং গণ্হা’’তি. অম্ম মযং দুগ্গতা, কিং দত্ৰা গণ্হিস্সামাতি. অযং নো পাতি অত্থি, নো চ অম্হাকং উপকারা, ইমং দত্ৰা গণ্হাতি. সা ৰাণিজং পক্কোসাপেত্ৰা আসনে নিসীদাপেত্ৰা তং পাতিং দত্ৰা ‘‘অয্য, ইমং গহেত্ৰা তৰ ভগিনিযা কিঞ্চিদেৰ দেহী’’তি আহ. ৰাণিজো পাতিং হত্থেন গহেত্ৰাৰ ‘‘সুৰণ্ণপাতি ভৰিস্সতী’’তি পরিৰত্তেত্ৰা পাতিপিট্ঠিযং সূচিযা লেখং কড্ঢিত্ৰা সুৰণ্ণভাৰং ঞত্ৰা ¶ ‘‘ইমাসং কিঞ্চি অদত্ৰাৰ ইমং পাতিং হরিস্সামী’’তি ‘‘অযং কিং অগ্ঘতি, অড্ঢমাসকোপিস্সা মূলং ন ¶ হোতী’’তি ভূমিযং খিপিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি. একেন পৰিসিত্ৰা নিক্খন্তৰীথিং ইতরো পৰিসিতুং লভতীতি বোধিসত্তো তং ৰীথিং পৰিসিত্ৰা ‘‘মণিকে গণ্হথ, মণিকে গণ্হথা’’তি ৰিচরন্তো তমেৰ ঘরদ্ৰারং পাপুণি.
পুন সা কুমারিকা তথেৰ অয্যিকং আহ. অথ নং অয্যিকা ‘‘অম্ম, পঠমং আগতৰাণিজো পাতিং ভূমিযং খিপিত্ৰা গতো, ইদানি কিং দত্ৰা গণ্হিস্সামা’’তি আহ. অম্ম, সো ৰাণিজো ফরুসৰাচো, অযং পন পিযদস্সনো মুদুসল্লাপো, অপ্পেৰ নাম নং গণ্হেয্যাতি. অম্ম, তেন হি পক্কোসাহীতি. সা তং পক্কোসি. অথস্স গেহং পৰিসিত্ৰা নিসিন্নস্স ¶ তং পাতিং অদংসু. সো তস্সা সুৰণ্ণপাতিভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অম্ম, অযং পাতি সতসহস্সং অগ্ঘতি, সতসহস্সগ্ঘনকভণ্ডং ময্হং হত্থে নত্থী’’তি আহ. অয্য, পঠমং আগতৰাণিজো ‘‘অযং অড্ঢমাসকম্পি ন অগ্ঘতী’’তি ৰত্ৰা ভূমিযং খিপিত্ৰা গতো, অযং পন তৰ পুঞ্ঞেন সুৰণ্ণপাতি জাতা ভৰিস্সতি, মযং ইমং তুয্হং দেম, কিঞ্চিদেৰ নো দত্ৰা ইমং গহেত্ৰা যাহীতি. বোধিসত্তো তস্মিং খণে হত্থগতানি পঞ্চ কহাপণসতানি পঞ্চসতগ্ঘনকঞ্চ ভণ্ডং সব্বং দত্ৰা ‘‘ময্হং ইমং তুলঞ্চ পসিব্বকঞ্চ অট্ঠ চ কহাপণে দেথা’’তি এত্তকং যাচিত্ৰা আদায পক্কামি. সো সীঘমেৰ নদীতীরং গন্ত্ৰা নাৰিকস্স অট্ঠ কহাপণে দত্ৰা নাৰং অভিরুহি.
ততো লোলৰাণিজোপি পুন তং গেহং গন্ত্ৰা ‘‘আহরথ তং পাতিং, তুম্হাকং কিঞ্চিদেৰ দস্সামী’’তি আহ. সা তং পরিভাসিত্ৰা ‘‘ত্ৰং অম্হাকং সতসহস্সগ্ঘনিকং সুৰণ্ণপাতিং অড্ঢমাসগ্ঘনিকম্পি ন অকাসি, তুয্হং পন সামিকসদিসো একো ধম্মিকো ৰাণিজো অম্হাকং সহস্সং দত্ৰা তং আদায গতো’’তি আহ. তং সুত্ৰাৰ ‘‘সতসহস্সগ্ঘনিকায সুৰণ্ণপাতিযা পরিহীনোম্হি, মহাজানিকরো ৰত মে অয’’ন্তি সঞ্জাতবলৰসোকো সতিং পচ্চুপট্ঠাপেতুং অসক্কোন্তো ¶ ৰিসঞ্ঞী হুত্ৰা অত্তনো হত্থগতে কহাপণে চেৰ ভণ্ডিকঞ্চ ঘরদ্ৰারেযেৰ ৰিকিরিত্ৰা নিৰাসনপারুপনং পহায তুলাদণ্ডং মুগ্গরং কত্ৰা আদায বোধিসত্তস্স অনুপদং পক্কন্তো নদীতীরং গন্ত্ৰা বোধিসত্তং গচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘অম্ভো, নাৰিক, নাৰং নিৰত্তেহী’’তি আহ. বোধিসত্তো পন ‘‘তাত, মা নিৰত্তযী’’তি পটিসেধেসি. ইতরস্সপি বোধিসত্তং গচ্ছন্তং পস্সন্তস্সেৰ বলৰসোকো উদপাদি, হদযং উণ্হং অহোসি, মুখতো লোহিতং উগ্গঞ্ছি, ৰাপিকদ্দমো ৰিয হদযং ফলি. সো বোধিসত্তে আঘাতং বন্ধিত্ৰা তত্থেৰ জীৰিতক্খযং পাপুণি ¶ . ইদং পঠমং দেৰদত্তস্স বোধিসত্তে আঘাতবন্ধনং. বোধিসত্তো দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং গতো.
সম্মাসম্বুদ্ধো ইমং ধম্মদেসনং কথেত্ৰা অভিসম্বুদ্ধোৰ ইমং গাথং কথেসি –
‘‘ইধ ¶ চে নং ৰিরাধেসি, সদ্ধম্মস্স নিযামতং;
চিরং ত্ৰং অনুতপ্পেসি, সেরিৰাযংৰ ৰাণিজো’’তি.
তত্থ ইধ চে নং ৰিরাধেসি, সদ্ধম্মস্স নিযামতন্তি ইমস্মিং সাসনে এতং সদ্ধম্মস্স নিযামতাসঙ্খাতং সোতাপত্তিমগ্গং ৰিরাধেসি. যদি ৰিরাধেসি, ৰীরিযং ওস্সজন্তো নাধিগচ্ছসি ন পটিলভসীতি অত্থো. চিরং ত্ৰং অনুতপ্পেসীতি এৰং সন্তে ত্ৰং দীঘমদ্ধানং সোচন্তো পরিদেৰন্তো অনুতপেস্সসি, অথ ৰা ওস্সট্ঠৰীরিযতায অরিযমগ্গস্স ৰিরাধিতত্তা দীঘরত্তং নিরযাদীসু উপ্পন্নো নানপ্পকারানি দুক্খানি অনুভৰন্তো অনুতপ্পিস্সসি কিলমিস্সসীতি অযমেত্থ অত্থো. কথং? সেরিৰাযংৰ ৰাণিজোতি ‘‘সেরিৰা’’তি এৰংনামকো অযং ৰাণিজো যথা. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা পুব্বে সেরিৰনামকো ৰাণিজো সতসহস্সগ্ঘনিকং সুৰণ্ণপাতিং লভিত্ৰা তস্সা গহণত্থায ৰীরিযং অকত্ৰা ততো পরিহীনো অনুতপ্পি, এৰমেৰ ত্ৰম্পি ইমস্মিং সাসনে পটিযত্তসুৰণ্ণপাতিসদিসং অরিযমগ্গং ওস্সট্ঠৰীরিযতায অনধিগচ্ছন্তো ততো পরিহীনো দীঘরত্তং অনুতপ্পিস্সসি. সচে পন ৰীরিযং ন ওস্সজিস্সসি, পণ্ডিতৰাণিজো সুৰণ্ণপাতিং ৰিয মম সাসনে নৰৰিধম্পি লোকুত্তরধম্মং পটিলভিস্সসীতি.
এৰমস্স ¶ সত্থা অরহত্তেন কূটং গণ্হন্তো ইমং ধম্মদেসনং দস্সেত্ৰা চত্তারি সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে ওস্সট্ঠৰীরিযো ভিক্খু অগ্গফলে অরহত্তে পতিট্ঠাসি.
সত্থাপি দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেত্ৰা দস্সেসি – ‘‘তদা বালৰাণিজো দেৰদত্তো অহোসি, পণ্ডিতৰাণিজো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি দেসনং নিট্ঠাপেসি.
সেরিৰৰাণিজজাতকৰণ্ণনা ততিযা.
৪. চূল়সেট্ঠিজাতকৰণ্ণনা
অপ্পকেনপি ¶ ¶ মেধাৰীতি ইমং ধম্মদেসনং ভগৰা রাজগহং উপনিস্সায জীৰকম্বৰনে ৰিহরন্তো চূল়পন্থকত্থেরং আরব্ভ কথেসি.
তত্থ চূল়পন্থকস্স তাৰ নিব্বত্তি কথেতব্বা. রাজগহে কির ধনসেট্ঠিকুলস্স ধীতা অত্তনো দাসেনেৰ সদ্ধিং সন্থৰং কত্ৰা ‘‘অঞ্ঞেপি মে ইমং কম্মং জানেয্যু’’ন্তি ভীতা এৰমাহ ‘‘অম্হেহি ইমস্মিং ঠানে ৰসিতুং ন সক্কা, সচে মে মাতাপিতরো ইমং দোসং জানিস্সন্তি, খণ্ডাখণ্ডং করিস্সন্তি, ৰিদেসং গন্ত্ৰা ৰসিস্সামা’’তি হত্থসারং গহেত্ৰা অগ্গদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা ‘‘যত্থ ৰা তত্থ ৰা অঞ্ঞেহি অজাননট্ঠানং গন্ত্ৰা ৰসিস্সামা’’তি উভোপি অগমংসু.
তেসং একস্মিং ঠানে ৰসন্তানং সংৰাসমন্ৰায তস্সা কুচ্ছিযং গব্ভো পতিট্ঠাসি. সা গব্ভপরিপাকং আগম্ম সামিকেন সদ্ধিং মন্তেসি ‘‘গব্ভো মে পরিপাকং গতো, ঞাতিবন্ধুৰিরহিতে ঠানে গব্ভৰুট্ঠানং নাম উভিন্নম্পি অম্হাকং দুক্খমেৰ, কুলগেহমেৰ গচ্ছামা’’তি. সো ‘‘সচাহং গমিস্সামি, জীৰিতং মে নত্থী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘অজ্জ গচ্ছাম, স্ৰে গচ্ছামা’’তি দিৰসে অতিক্কামেসি. সা চিন্তেসি ‘‘অযং বালো অত্তনো দোসমহন্ততায গন্তুং ন উস্সহতি, মাতাপিতরো নাম একন্তহিতা, অযং গচ্ছতু ৰা মা ৰা, মযা গন্তুং ৰট্টতী’’তি. সা তস্মিং গেহা নিক্খন্তে গেহপরিক্খারং পটিসামেত্ৰা অত্তনো কুলঘরং গতভাৰং অনন্তরগেহৰাসীনং আরোচেত্ৰা মগ্গং পটিপজ্জি.
অথ সো পুরিসো ঘরং আগতো তং অদিস্ৰা পটিৰিস্সকে পুচ্ছিত্ৰা ‘‘কুলঘরং গতা’’তি সুত্ৰা ৰেগেন অনুবন্ধিত্ৰা অন্তরামগ্গে সম্পাপুণি. তস্সাপি তত্থেৰ গব্ভৰুট্ঠানং অহোসি. সো ‘‘কিং ইদং ভদ্দে’’তি পুচ্ছি. ‘‘সামি, একো পুত্তো জাতো’’তি. ‘‘ইদানি কিং করিস্সামা’’তি? ‘‘যস্সত্থায মযং কুলঘরং গচ্ছেয্যাম, তং কম্মং অন্তরাৰ নিপ্ফন্নং, তত্থ গন্ত্ৰা কিং করিস্সাম, নিৰত্তামা’’তি দ্ৰেপি একচিত্তা হুত্ৰা নিৰত্তিংসু. তস্স চ দারকস্স পন্থে জাতত্তা ‘‘পন্থকো’’তি নামং অকংসু ¶ . তস্সা ন চিরস্সেৰ অপরোপি গব্ভো পতিট্ঠহি. সব্বং পুরিমনযেনেৰ ৰিত্থারেতব্বং. তস্সাপি দারকস্স পন্থে জাতত্তা পঠমজাতস্স ‘‘মহাপন্থকো’’তি নামং ¶ কত্ৰা ইতরস্স ‘‘চূল়পন্থকো’’তি নামং অকংসু. তে দ্ৰেপি দারকে গহেত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ আগতা.
তেসং ¶ তত্থ ৰসন্তানং অযং মহাপন্থকদারকো অঞ্ঞে দারকে ‘‘চূল়পিতা মহাপিতা’’তি, ‘‘অয্যকো অয্যিকা’’তি চ ৰদন্তে সুত্ৰা মাতরং পুচ্ছি ‘‘অম্ম, অঞ্ঞে দারকা ‘চূল়পিতা মহাপিতা’তিপি ৰদন্তি, ‘অয্যকো অয্যিকা’তিপি ৰদন্তি, অম্হাকং ঞাতকা নত্থী’’তি. ‘‘আম, তাত, তুম্হাকং এত্থ ঞাতকা নত্থি, রাজগহনগরে পন ৰো ধনসেট্ঠি নাম অয্যকো, তত্থ তুম্হাকং বহূ ঞাতকা’’তি. ‘‘কস্মা তত্থ ন গচ্ছথ, অম্মা’’তি? সা অত্তনো অগমনকারণং পুত্তস্স অকথেত্ৰা পুত্তেসু পুনপ্পুনং কথেন্তেসু সামিকং আহ – ‘‘ইমে দারকা মং অতিৰিয কিলমেন্তি, কিং নো মাতাপিতরো দিস্ৰা মংসং খাদিস্সন্তি, এহি দারকানং অয্যককুলং দস্সেস্সামা’’তি. ‘‘অহং সম্মুখা ভৰিতুং ন সক্খিস্সামি, তং পন তত্থ নযিস্সামী’’তি. ‘‘সাধু, অয্য, যেন কেনচি উপাযেন দারকানং অয্যককুলমেৰ দট্ঠুং ৰট্টতী’’তি দ্ৰেপি জনা দারকে আদায অনুপুব্বেন রাজগহং পত্ৰা নগরদ্ৰারে একিস্সা সালায নিৰাসং কত্ৰা দারকমাতা দ্ৰে দারকে গহেত্ৰা আগতভাৰং মাতাপিতূনং আরোচাপেসি.
তে তং সাসনং সুত্ৰা ‘‘সংসারে ৰিচরন্তানং ন পুত্তো ন ধীতা নাম নত্থি, তে অম্হাকং মহাপরাধিকা, ন সক্কা তেহি অম্হাকং চক্খুপথে ঠাতুং, এত্তকং পন ধনং গহেত্ৰা দ্ৰেপি জনা ফাসুকট্ঠানং গন্ত্ৰা জীৰন্তু, দারকে পন ইধ পেসেন্তূ’’তি. সেট্ঠিধীতা মাতাপিতূহি পেসিতং ধনং গহেত্ৰা দারকে আগতদূতানংযেৰ হত্থে দত্ৰা পেসেসি, দারকা অয্যককুলে ৰড্ঢন্তি. তেসু চূল়পন্থকো অতিদহরো, মহাপন্থকো পন অয্যকেন সদ্ধিং দসবলস্স ধম্মকথং সোতুং গচ্ছতি. তস্স নিচ্চং সত্থু সম্মুখা ধম্মং সুণন্তস্স পব্বজ্জায চিত্তং নমি. সো অয্যকং আহ ‘‘সচে তুম্হে সম্পটিচ্ছথ, অহং পব্বজেয্য’’ন্তি. ‘‘কিং ৰদেসি, তাত, ময্হং সকললোকস্সপি পব্বজ্জাতো তৰেৰ পব্বজ্জা ভদ্দিকা, সচে সক্কোসি, পব্বজ তাতা’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা সত্থু সন্তিকং গতো. সত্থা ‘‘কিং মহাসেট্ঠি দারকো তে লদ্ধো’’তি. ‘‘আম, ভন্তে অযং দারকো ময্হং নত্তা, তুম্হাকং ¶ সন্তিকে পব্বজামীতি ৰদতী’’তি আহ. সত্থা অঞ্ঞতরং ¶ পিণ্ডচারিকং ভিক্খুং ‘‘ইমং দারকং পব্বাজেহী’’তি আণাপেসি. থেরো তস্স তচপঞ্চককম্মট্ঠানং আচিক্খিত্ৰা পব্বাজেসি. সো বহুং বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হিত্ৰা পরিপুণ্ণৰস্সো উপসম্পদং লভি. উপসম্পন্নো হুত্ৰা যোনিসো মনসিকারে কম্মং করোন্তো অরহত্তং পাপুণি.
সো ঝানসুখেন, মগ্গসুখেন, ফলসুখেন ৰীতিনামেন্তো চিন্তেসি ‘‘সক্কা নু খো ইমং সুখং চূল়পন্থকস্স দাতু’’ন্তি. ততো অয্যকসেট্ঠিস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘মহাসেট্ঠি সচে তুম্হে সম্পটিচ্ছথ, অহং চূল়পন্থকং পব্বাজেয্য’’ন্তি আহ. ‘‘পব্বাজেথ, ভন্তে’’তি. থেরো চূল়পন্থকদারকং ¶ পব্বাজেত্ৰা দসসু সীলেসু পতিট্ঠাপেসি. চূল়পন্থকসামণেরো পব্বজিত্ৰাৰ দন্ধো অহোসি.
‘‘পদুমং যথা কোকনদং সুগন্ধং, পাতো সিযা ফুল্লমৰীতগন্ধং;
অঙ্গীরসং পস্স ৰিরোচমানং, তপন্তমাদিচ্চমিৰন্তলিক্খে’’তি. (সং. নি. ১.১২৩; অ. নি. ৫.১৯৫) –
ইমং একগাথং চতূহি মাসেহি গণ্হিতুং নাসক্খি. সো কির কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে পব্বজিত্ৰা পঞ্ঞৰা হুত্ৰা অঞ্ঞতরস্স দন্ধভিক্খুনো উদ্দেসগ্গহণকালে পরিহাসকেল়িং অকাসি. সো ভিক্খু তেন পরিহাসেন লজ্জিতো নেৰ উদ্দেসং গণ্হি, ন সজ্ঝাযমকাসি. তেন কম্মেন অযং পব্বজিত্ৰাৰ দন্ধো জাতো, গহিতগহিতং পদং উপরূপরি পদং গণ্হন্তস্স নস্সতি. তস্স ইমমেৰ গাথং গহেতুং ৰাযমন্তস্স চত্তারো মাসা অতিক্কন্তা.
অথ নং মহাপন্থকো আহ ‘‘চূল়পন্থক, ত্ৰং ইমস্মিং সাসনে অভব্বো, চতূহি মাসেহি একম্পি গাথং গহেতুং ন সক্কোসি, পব্বজিতকিচ্চং পন ত্ৰং কথং মত্থকং পাপেস্সসি, নিক্খম ইতো’’তি ৰিহারা নিক্কড্ঢি. চূল়পন্থকো বুদ্ধসাসনে সিনেহেন গিহিভাৰং ন পত্থেতি. তস্মিঞ্চ কালে মহাপন্থকো ভত্তুদ্দেসকো হোতি. জীৰকো কোমারভচ্চো বহুং গন্ধমালং আদায অত্তনো অম্বৰনং গন্ত্ৰা সত্থারং পূজেত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা উট্ঠাযাসনা দসবলং ৰন্দিত্ৰা মহাপন্থকং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘কিত্তকা ¶ , ভন্তে, সত্থু সন্তিকে ভিক্খূ’’তি পুচ্ছি. ‘‘পঞ্চমত্তানি ভিক্খুসতানী’’তি. ‘‘স্ৰে, ভন্তে, বুদ্ধপ্পমুখানি পঞ্চ ভিক্খুসতানি আদায অম্হাকং নিৰেসনে ভিক্খং গণ্হথা’’তি. ‘‘উপাসক, চূল়পন্থকো নাম ভিক্খু দন্ধো অৰিরুল়্হিধম্মো, তং ঠপেত্ৰা সেসানং নিমন্তনং সম্পটিচ্ছামী’’তি ¶ থেরো আহ. তং সুত্ৰা চূল়পন্থকো চিন্তেসি ‘‘থেরো এত্তকানং ভিক্খূনং নিমন্তনং সম্পটিচ্ছন্তো মং বাহিরং কত্ৰা সম্পটিচ্ছতি, নিস্সংসযং ময্হং ভাতিকস্স মযি চিত্তং ভিন্নং ভৰিস্সতি, কিং ইদানি ময্হং ইমিনা সাসনেন, গিহী হুত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি করোন্তো জীৰিস্সামী’’তি.
সো পুনদিৰসে পাতোৰ ‘‘গিহী ভৰিস্সামী’’তি পাযাসি. সত্থা পচ্চূসকালেযেৰ লোকং ওলোকেন্তো ইমং কারণং দিস্ৰা পঠমতরং গন্ত্ৰা চূল়পন্থকস্স গমনমগ্গে দ্ৰারকোট্ঠকে চঙ্কমন্তো অট্ঠাসি. চূল়পন্থকো ঘরং গচ্ছন্তো সত্থারং দিস্ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দি. অথ নং সত্থা ‘‘কহং পন, ত্ৰং চূল়পন্থক, ইমায ৰেলায গচ্ছসী’’তি আহ. ভাতা মং, ভন্তে, নিক্কড্ঢতি ¶ , তেনাহং ৰিব্ভমিতুং গচ্ছামীতি. চূল়পন্থক, তৰ পব্বজ্জা নাম মম সন্তকা, ভাতরা নিক্কড্ঢিতো কস্মা মম সন্তিকং নাগঞ্ছি? এহি কিং তে গিহিভাৰেন, মম সন্তিকে ভৰিস্সসী’’তি ভগৰা চূল়পন্থকং আদায গন্ত্ৰা গন্ধকুটিপ্পমুখে নিসীদাপেত্ৰা ‘‘চূল়পন্থক, ত্ৰং পুরত্থাভিমুখো হুত্ৰা ইমং পিলোতিকং ‘রজোহরণং রজোহরণ’ন্তি পরিমজ্জন্তো ইধেৰ হোহী’’তি ইদ্ধিযা অভিসঙ্খতং পরিসুদ্ধং পিলোতিকাখণ্ডং দত্ৰা কালে আরোচিতে ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো জীৰকস্স গেহং গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদি.
চূল়পন্থকোপি সূরিযং ওলোকেন্তো তং পিলোতিকাখণ্ডং ‘‘রজোহরণং রজোহরণ’’ন্তি পরিমজ্জন্তো নিসীদি, তস্স তং পিলোতিকাখণ্ডং পরিমজ্জন্তস্স পরিমজ্জন্তস্স কিলিট্ঠং অহোসি. ততো চিন্তেসি ‘‘ইদং পিলোতিকাখণ্ডং অতিৰিয পরিসুদ্ধং, ইমং পন অত্তভাৰং নিস্সায পুরিমপকতিং ৰিজহিত্ৰা এৰং কিলিট্ঠং জাতং, অনিচ্চা ৰত সঙ্খারা’’তি খযৰযং পট্ঠপেন্তো ৰিপস্সনং ৰড্ঢেসি. সত্থা ‘‘চূল়পন্থকস্স চিত্তং ৰিপস্সনং আরুল়্হ’’ন্তি ঞত্ৰা ‘‘চূল়পন্থক, ত্ৰং এতং পিলোতিকাখণ্ডমেৰ সংকিলিট্ঠং রজোরঞ্জিতং জাতন্তি মা সঞ্ঞং করি, অব্ভন্তরে পন তে রাগরজাদযো অত্থি, তে হরাহী’’তি ৰত্ৰা ওভাসং ৰিস্সজ্জেত্ৰা পুরতো নিসিন্নো ৰিয পঞ্ঞাযমানরূপো হুত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –
‘‘রাগো ¶ রজো ন চ পন রেণু ৰুচ্চতি, রাগস্সেতং অধিৰচনং রজোতি;
এতং রজং ৰিপ্পজহিত্ৰ ভিক্খৰো, ৰিহরন্তি তে ৰিগতরজস্স সাসনে.
‘‘দোসো ¶ রজো ন চ পন রেণু ৰুচ্চতি, দোসস্সেতং অধিৰচনং রজোতি;
এতং রজং ৰিপ্পজহিত্ৰ ভিক্খৰো, ৰিহরন্তি তে ৰিগতরজস্স সাসনে.
‘‘মোহো রজো ন চ পন রেণু ৰুচ্চতি, মোহস্সেতং অধিৰচনং রজোতি;
এতং রজং ৰিপ্পজহিত্ৰ ভিক্খৰো, ৰিহরন্তি তে ৰিগতরজস্স সাসনে’’তি. (মহানি. ২০৯; চূল়নি. উদযমাণৰপুচ্ছানিদ্দেস ৭৪);
গাথাপরিযোসানে চূল়পন্থকো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি, পটিসম্ভিদাহিযেৰস্স তীণি পিটকানি আগমংসু. সো কির পুব্বে রাজা হুত্ৰা নগরং পদক্খিণং করোন্তো নলাটতো সেদে মুচ্চন্তে পরিসুদ্ধেন সাটকেন নলাটন্তং পুঞ্ছি, সাটকো কিলিট্ঠো অহোসি. সো ‘‘ইমং সরীরং ¶ নিস্সায এৰরূপো পরিসুদ্ধো সাটকো পকতিং জহিত্ৰা কিলিট্ঠো জাতো, অনিচ্চা ৰত সঙ্খারা’’তি অনিচ্চসঞ্ঞং পটিলভি. তেন কারণেনস্স রজোহরণমেৰ পচ্চযো জাতো.
জীৰকোপি খো কোমারভচ্চো দসবলস্স দক্খিণোদকং উপনামেসি. সত্থা ‘‘ননু, জীৰক, ৰিহারে ভিক্খূ অত্থী’’তি হত্থেন পত্তং পিদহি. মহাপন্থকো ‘‘ভন্তে, ৰিহারে নত্থি ভিক্খূ’’তি আহ. সত্থা ‘‘অত্থি জীৰকা’’তি আহ. জীৰকো ‘‘তেন হি, ভণে, গচ্ছ, ৰিহারে ভিক্খূনং অত্থিভাৰং ৰা নত্থিভাৰং ৰা জানাহী’’তি পুরিসং পেসেসি. তস্মিং খণে চূল়পন্থকো ‘‘ময্হং ভাতিকো ‘ৰিহারে ভিক্খূ নত্থী’তি ভণতি, ৰিহারে ভিক্খূনং অত্থিভাৰমস্স পকাসেস্সামী’’তি সকলং অম্বৰনং ভিক্খূনংযেৰ পূরেসি. একচ্চে ভিক্খূ চীৰরকম্মং করোন্তি, একচ্চে রজনকম্মং, একচ্চে সজ্ঝাযং করোন্তীতি এৰং অঞ্ঞমঞ্ঞং অসদিসং ভিক্খুসহস্সং মাপেসি. সো পুরিসো ৰিহারে বহূ ভিক্খূ দিস্ৰা নিৰত্তিত্ৰা ‘‘অয্য ¶ , সকলং অম্বৰনং ভিক্খূহি পরিপুণ্ণ’’ন্তি জীৰকস্স আরোচেসি. থেরোপি খো তত্থেৰ –
‘‘সহস্সক্খত্তুমত্তানং, নিম্মিনিত্ৰান পন্থকো;
নিসীদম্বৰনে রম্মে, যাৰ কালপ্পৰেদনা’’তি. (থেরগা. ৫৬৩);
অথ সত্থা তং পুরিসং আহ – ‘‘ৰিহারং গন্ত্ৰা ‘সত্থা চূল়পন্থকং নাম পক্কোসতী’তি ৰদেহী’’তি. তেন গন্ত্ৰা তথাৰুত্তে ‘‘অহং চূল়পন্থকো, অহং চূল়পন্থকো’’তি মুখসহস্সং উট্ঠহি. পুরিসো গন্ত্ৰা ‘‘সব্বেপি কির তে, ভন্তে, চূল়পন্থকাযেৰ নামা’’তি আহ. তেন হি ত্ৰং গন্ত্ৰা যো পঠমং ‘‘অহং চূল়পন্থকো’’তি ৰদতি, তং ¶ হত্থে গণ্হ, অৰসেসা অন্তরধাযিস্সন্তীতি. সো তথা অকাসি, তাৰদেৰ সহস্সমত্তা ভিক্খূ অন্তরধাযিংসু. থেরো তেন পুরিসেন সদ্ধিং অগমাসি. সত্থা ভত্তকিচ্চপরিযোসানে জীৰকং আমন্তেসি ‘‘জীৰক, চূল়পন্থকস্স পত্তং গণ্হ, অযং তে অনুমোদনং করিস্সতী’’তি. জীৰকো তথা অকাসি. থেরো সীহনাদং নদন্তো তরুণসীহো ৰিয তীণি পিটকানি সংখোভেত্ৰা অনুমোদনং অকাসি.
সত্থা উট্ঠাযাসনা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো ৰিহারং গন্ত্ৰা ভিক্খূহি ৰত্তে দস্সিতে উট্ঠাযাসনা গন্ধকুটিপ্পমুখে ঠত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স সুগতোৰাদং দত্ৰা কম্মট্ঠানং কথেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং উয্যোজেত্ৰা সুরভিগন্ধৰাসিতং গন্ধকুটিং পৰিসিত্ৰা দক্খিণেন পস্সেন সীহসেয্যং উপগতো. অথ সাযন্হসমযে ধম্মসভাযং ভিক্খূ ইতো চিতো চ সমোসরিত্ৰা রত্তকম্বলসাণিং পরিক্খিপন্তা ¶ ৰিয নিসীদিত্ৰা সত্থু গুণকথং আরভিংসু ‘‘আৰুসো, মহাপন্থকো চূল়পন্থকস্স অজ্ঝাসযং অজানন্তো ‘চতূহি মাসেহি একগাথং গণ্হিতুং ন সক্কোতি, দন্ধো অয’ন্তি ৰিহারা নিক্কড্ঢি, সম্মাসম্বুদ্ধো পন অত্তনো অনুত্তরধম্মরাজতায একস্মিংযেৰস্স অন্তরভত্তে সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং অদাসি, তীণি পিটকানি পটিসম্ভিদাহিযেৰ আগতানি, অহো বুদ্ধানং বলং নাম মহন্ত’’ন্তি.
অথ ভগৰা ধম্মসভাযং ইমং কথাপৰত্তিং ঞত্ৰা ‘‘অজ্জ মযা গন্তুং ৰট্টতী’’তি বুদ্ধসেয্যায উট্ঠায সুরত্তদুপট্টং নিৰাসেত্ৰা ৰিজ্জুলতং ৰিয কাযবন্ধনং ¶ বন্ধিত্ৰা রত্তকম্বলসদিসং সুগতমহাচীৰরং পারুপিত্ৰা সুরভিগন্ধকুটিতো নিক্খম্ম মত্তৰারণো ৰিয সীহৰিক্কন্তৰিলাসেন ৰিজম্ভমানো সীহো ৰিয অনন্তায বুদ্ধলীলায ধম্মসভং গন্ত্ৰা অলঙ্কতমণ্ডপমজ্ঝে সুপঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনং অভিরুয্হ ছব্বণ্ণবুদ্ধরস্মিযো ৰিস্সজ্জেন্তো অণ্ণৰকুচ্ছিং ওভাসযমানো যুগন্ধরমত্থকে বালসূরিযো ৰিয আসনমজ্ঝে নিসীদি. সম্মাসম্বুদ্ধে পন আগতমত্তে ভিক্খুসঙ্ঘো কথং পচ্ছিন্দিত্ৰা তুণ্হী অহোসি.
সত্থা মুদুকেন মেত্তচিত্তেন পরিসং ওলোকেত্ৰা ‘‘অযং পরিসা অতিৰিয সোভতি, একস্সপি হত্থকুক্কুচ্চং ৰা পাদকুক্কুচ্চং ৰা উক্কাসিতসদ্দো ৰা খিপিতসদ্দো ৰা নত্থি, সব্বেপিমে বুদ্ধগারৰেন সগারৰা বুদ্ধতেজেন তজ্জিতা মযি আযুকপ্পম্পি অকথেত্ৰা নিসিন্নে পঠমং কথং সমুট্ঠাপেত্ৰা ন কথেস্সন্তি, কথাসমুট্ঠাপনৰত্তং নাম মযাৰ জানিতব্বং, অহমেৰ পঠমং কথেস্সামী’’তি মধুরেন ব্রহ্মস্সরেন ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে ¶ , এতরহি কথায সন্নিসিন্না, কা চ পন ৰো অন্তরাকথা ৰিপ্পকতা’’তি আহ. ভন্তে, ন মযং ইমস্মিং ঠানে নিসিন্না অঞ্ঞং তিরচ্ছানকথং কথেম, তুম্হাকংযেৰ পন গুণে ৰণ্ণযমানা নিসিন্নাম্হ ‘‘আৰুসো মহাপন্থকো চূল়পন্থকস্স অজ্ঝাসযং অজানন্তো ‘চতূহি মাসেহি একং গাথং গণ্হিতুং ন সক্কোতি, দন্ধো অয’ন্তি ৰিহারা নিক্কড্ঢি, সম্মাসম্বুদ্ধো পন অনুত্তরধম্মরাজতায একস্মিংযেৰস্স অন্তরভত্তে সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং অদাসি, অহো বুদ্ধানং বলং নাম মহন্ত’’ন্তি. সত্থা ভিক্খূনং কথং সুত্ৰা ‘‘ভিক্খৰে, চূল়পন্থকো মং নিস্সায ইদানি তাৰ ধম্মেসু ধম্মমহন্ততং পত্তো, পুব্বে পন মং নিস্সায ভোগেসুপি ভোগমহন্ততং পাপুণী’’তি আহ. ভিক্খূ তস্সত্থস্স আৰিভাৰত্থং ভগৰন্তং যাচিংসু. ভগৰা ভৰন্তরেন পটিচ্ছন্নং কারণং পাকটং অকাসি.
অতীতে কাসিরট্ঠে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো সেট্ঠিকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো ¶ সেট্ঠিট্ঠানং লভিত্ৰা চূল়সেট্ঠি নাম অহোসি, সো পণ্ডিতো ব্যত্তো সব্বনিমিত্তানি জানাতি. সো একদিৰসং রাজুপট্ঠানং গচ্ছন্তো অন্তরৰীথিযং মতমূসিকং দিস্ৰা তঙ্খণঞ্ঞেৰ নক্খত্তং ¶ সমানেত্ৰা ইদমাহ ‘‘সক্কা চক্খুমতা কুলপুত্তেন ইমং উন্দূরং গহেত্ৰা পুত্তদারভরণঞ্চ কাতুং কম্মন্তে চ পযোজেতু’’ন্তি? অঞ্ঞতরো দুগ্গতকুলপুত্তো তং সেট্ঠিস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘নাযং অজানিত্ৰা কথেস্সতী’’তি তং মূসিকং গহেত্ৰা একস্মিং আপণে বিল়ালস্সত্থায ৰিক্কিণিত্ৰা কাকণিকং লভিত্ৰা তায কাকণিকায ফাণিতং গহেত্ৰা একেন ঘটেন পানীযং গণ্হি. সো অরঞ্ঞতো আগচ্ছন্তে মালাকারে দিস্ৰা থোকং থোকং ফাণিতখণ্ডং দত্ৰা উল়ুঙ্কেন পানীযং অদাসি, তে চস্স একেকং পুপ্ফমুট্ঠিং অদংসু. সো তেন পুপ্ফমূলেন পুনদিৰসেপি ফাণিতঞ্চ পানীযঘটঞ্চ গহেত্ৰা পুপ্ফারামমেৰ গতো. তস্স তং দিৰসং মালাকারা অড্ঢোচিতকে পুপ্ফগচ্ছে দত্ৰা অগমংসু. সো ন চিরস্সেৰ ইমিনা উপাযেন অট্ঠ কহাপণে লভি.
পুন একস্মিং ৰাতৰুট্ঠিদিৰসে রাজুয্যানে বহূ সুক্খদণ্ডকা চ সাখা চ পলাসঞ্চ ৰাতেন পাতিতং হোতি, উয্যানপালো ছড্ডেতুং উপাযং ন পস্সতি ¶ . সো তত্থ গন্ত্ৰা ‘‘সচে ইমানি দারুপণ্ণানি ময্হং দস্সসি, অহং তে ইমানি সব্বানি নীহরিস্সামী’’তি উয্যানপালং আহ, সো ‘‘গণ্হ অয্যা’’তি সম্পটিচ্ছি. চূল়ন্তেৰাসিকো দারকানং কীল়নমণ্ডলং গন্ত্ৰা ফাণিতং দত্ৰা মুহুত্তেন সব্বানি দারুপণ্ণানি নীহরাপেত্ৰা উয্যানদ্ৰারে রাসিং কারেসি. তদা রাজকুম্ভকারো রাজকুলে ভাজনানং পচনত্থায দারূনি পরিযেসমানো উয্যানদ্ৰারে তানি দিস্ৰা তস্স হত্থতো কিণিত্ৰা গণ্হি. তং দিৰসং চূল়ন্তেৰাসিকো দারুৰিক্কযেন সোল়স কহাপণে চাটিআদীনি চ পঞ্চ ভাজনানি লভি.
সো চতুৰীসতিযা কহাপণেসু জাতেসু ‘‘অত্থি অযং উপাযো ময্হ’’ন্তি নগরদ্ৰারতো অৰিদূরে ঠানে একং পানীযচাটিং ঠপেত্ৰা পঞ্চসতে তিণহারকে পানীযেন উপট্ঠহি. তে আহংসু ‘‘সম্ম, ত্ৰং অম্হাকং বহূপকারো, কিং তে করোমা’’তি? সো ‘‘ময্হং কিচ্চে উপ্পন্নে করিস্সথা’’তি ৰত্ৰা ইতো চিতো চ ৰিচরন্তো থলপথকম্মিকেন চ জলপথকম্মিকেন চ সদ্ধিং মিত্তসন্থৰং অকাসি. তস্স থলপথকম্মিকো ‘‘স্ৰে ইমং নগরং অস্সৰাণিজকো পঞ্চ অস্সসতানি গহেত্ৰা আগমিস্সতী’’তি আচিক্খি. সো তস্স ৰচনং সুত্ৰা তিণহারকে আহ ‘‘অজ্জ ময্হং একেকং তিণকলাপং দেথ, মযা চ তিণে অৰিক্কিণিতে অত্তনো তিণং মা ৰিক্কিণথা’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা ¶ পঞ্চ তিণকলাপসতানি আহরিত্ৰা তস্স ¶ ঘরে পাপযিংসু. অস্সৰাণিজো সকলনগরে অস্সানং গোচরং অলভিত্ৰা তস্স সহস্সং দত্ৰা তং তিণং গণ্হি.
ততো কতিপাহচ্চযেনস্স জলপথকম্মিকো সহাযকো আরোচেসি ‘‘পট্টনম্হি মহানাৰা আগতা’’তি. সো ‘‘অত্থি অযং উপাযো’’তি অট্ঠহি কহাপণেহি সব্বপরিৰারসম্পন্নং তাৰকালিকং রথং গহেত্ৰা মহন্তেন যসেন নাৰাপট্টনং গন্ত্ৰা একং অঙ্গুলিমুদ্দিকং নাৰিকস্স সচ্চকারং দত্ৰা অৰিদূরে ঠানে সাণিযা পরিক্খিপাপেত্ৰা নিসিন্নো পুরিসে আণাপেসি ‘‘বাহিরতো ৰাণিজেসু আগতেসু ততিযেন পটিহারেন মং আরোচেথা’’তি ¶ . ‘‘নাৰা আগতা’’তি সুত্ৰা বারাণসিতো সতমত্তা ৰাণিজা ‘‘ভণ্ডং গণ্হামা’’তি আগমিংসু. ভণ্ডং তুম্হে ন লভিস্সথ, অসুকট্ঠানে নাম মহাৰাণিজেন সচ্চকারো দিন্নোতি. তে তং সুত্ৰা তস্স সন্তিকং আগতা. পাদমূলিকপুরিসা পুরিমসঞ্ঞাৰসেন ততিযেন পটিহারেন তেসং আগতভাৰং আরোচেসুং. তে সতমত্তা ৰাণিজা একেকং সহস্সং দত্ৰা তেন সদ্ধিং নাৰায পত্তিকা হুত্ৰা পুন একেকং সহস্সং দত্ৰা পত্তিং ৰিস্সজ্জাপেত্ৰা ভণ্ডং অত্তনো সন্তকমকংসু.
চূল়ন্তেৰাসিকো দ্ৰে সতসহস্সানি গণ্হিত্ৰা বারাণসিং আগন্ত্ৰা ‘‘কতঞ্ঞুনা মে ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি একং সতসহস্সং গাহাপেত্ৰা চূল়সেট্ঠিস্স সমীপং গতো. অথ নং সেট্ঠি ‘‘কিং তে, তাত, কত্ৰা ইদং ধনং লদ্ধ’’ন্তি পুচ্ছি. সো ‘‘তুম্হেহি কথিতউপাযে ঠত্ৰা চতুমাসম্ভন্তরেযেৰ লদ্ধ’’ন্তি মতমূসিকং আদিং কত্ৰা সব্বং ৰত্থুং কথেসি. চূল়সেট্ঠি তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ইদানি এৰরূপং দারকং মম সন্তকং কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰযপ্পত্তং অত্তনো ধীতরং দত্ৰা সকলকুটুম্বস্স সামিকং অকাসি. সো সেট্ঠিনো অচ্চযেন তস্মিং নগরে সেট্ঠিট্ঠানং লভি. বোধিসত্তোপি যথাকম্মং অগমাসি.
সম্মাসম্বুদ্ধোপি ইমং ধম্মদেসনং কথেত্ৰা অভিসম্বুদ্ধোৰ ইমং গাথং কথেসি –
‘‘অপ্পকেনপি মেধাৰী, পাভতেন ৰিচক্খণো;
সমুট্ঠাপেতি অত্তানং, অণুং অগ্গিংৰ সন্ধম’’ন্তি.
তত্থ ¶ অপ্পকেনপীতি থোকেনপি পরিত্তকেনপি. মেধাৰীতি পঞ্ঞৰা. পাভতেনাতি ভণ্ডমূলেন. ৰিচক্খণোতি ৰোহারকুসলো. সমুট্ঠাপেতি অত্তানন্তি মহন্তং ধনঞ্চ যসঞ্চ উপ্পাদেত্ৰা তত্থ অত্তানং সণ্ঠাপেতি পতিট্ঠাপেতি. যথা কিং? অণুং অগ্গিংৰ সন্ধমং, যথা পণ্ডিতপুরিসো ¶ পরিত্তং অগ্গিং অনুক্কমেন গোমযচুণ্ণাদীনি পক্খিপিত্ৰা মুখৰাতেন ধমন্তো সমুট্ঠাপেতি ৰড্ঢেতি মহন্তং অগ্গিক্খন্ধং করোতি, এৰমেৰ পণ্ডিতো থোকম্পি পাভতং লভিত্ৰা নানাউপাযেহি পযোজেত্ৰা ধনঞ্চ যসঞ্চ ৰড্ঢেতি ¶ , ৰড্ঢেত্ৰা চ পন তত্থ অত্তানং পতিট্ঠাপেতি, তায এৰ ৰা পন ধনযসমহন্ততায অত্তানং সমুট্ঠাপেতি, অভিঞ্ঞাতং পাকটং করোতীতি অত্থো.
ইতি ভগৰা ‘‘ভিক্খৰে, চূল়পন্থকো মং নিস্সায ইদানি ধম্মেসু ধম্মমহন্ততং পত্তো, পুব্বে পন ভোগেসুপি ভোগমহন্ততং পাপুণী’’তি এৰং ইমং ধম্মদেসনং দস্সেত্ৰা দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা চূল়ন্তেৰাসিকো চূল়পন্থকো অহোসি, চূল়কসেট্ঠি পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি দেসনং নিট্ঠাপেসি.
চূল়সেট্ঠিজাতকৰণ্ণনা চতুত্থা.
৫. তণ্ডুলনাল়িজাতকৰণ্ণনা
কিমগ্ঘতি তণ্ডুলনাল়িকাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো লালুদাযিত্থেরং আরব্ভ কথেসি. তস্মিং সমযে আযস্মা দব্বো মল্লপুত্তো সঙ্ঘস্স ভত্তুদ্দেসকো হোতি. তস্মিং পাতোৰ সলাকভত্তানি উদ্দিসমানে লালুদাযিত্থেরস্স কদাচি ৰরভত্তং পাপুণাতি, কদাচি লামকভত্তং. সো লামকভত্তস্স পত্তদিৰসে সলাকগ্গং আকুলং করোতি, ‘‘কিং দব্বোৰ সলাকং দাতুং জানাতি, অম্হে ন জানামা’’তি ৰদতি. তস্মিং সলাকগ্গং আকুলং করোন্তে ‘‘হন্দ দানি ত্ৰমেৰ সলাকং দেহী’’তি সলাকপচ্ছিং অদংসু. ততো পট্ঠায সো সঙ্ঘস্স সলাকং অদাসি. দেন্তো চ পন ‘‘ইদং ৰরভত্ত’’ন্তি ৰা ‘‘লামকভত্ত’’ন্তি ৰা ‘‘অসুকৰস্সগ্গে ৰরভত্ত’’ন্তি ৰা ‘‘অসুকৰস্সগ্গে লামকভত্ত’’ন্তি ৰা ন জানাতি, ঠিতিকং করোন্তোপি ‘‘অসুকৰস্সগ্গে ঠিতিকা’’তি ন ¶ সল্লক্খেতি. ভিক্খূনং ঠিতৰেলায ‘‘ইমস্মিং ঠানে অযং ঠিতিকা ঠিতা, ইমস্মিং ঠানে অয’’ন্তি ভূমিযং ৰা ভিত্তিযং ৰা লেখং কড্ঢতি. পুনদিৰসে সলাকগ্গে ভিক্খূ মন্দতরা ৰা হোন্তি বহুতরা ৰা, তেসু মন্দতরেসু লেখা হেট্ঠা হোতি, বহুতরেসু উপরি. সো ঠিতিকং অজানন্তো লেখাসঞ্ঞায সলাকং দেতি.
অথ নং ভিক্খূ ‘‘আৰুসো, উদাযি, লেখা নাম হেট্ঠা ৰা হোতি উপরি ৰা, ৰরভত্তং পন অসুকৰস্সগ্গে ঠিতং, লামকভত্তং অসুকৰস্সগ্গে’’তি আহংসু. সো ভিক্খূ পটিপ্ফরন্তো ‘‘যদি ¶ এৰং অযং লেখা কস্মা এৰং ঠিতা, কিং অহং তুম্হাকং সদ্দহামি, ইমিস্সা লেখায সদ্দহামী’’তি ৰদতি. অথ নং দহরা চ সামণেরা চ ‘‘আৰুসো লালুদাযি ¶ তযি সলাকং দেন্তে ভিক্খূ লাভেন পরিহাযন্তি, ন ত্ৰং দাতুং অনুচ্ছৰিকো, গচ্ছ ইতো’’তি সলাকগ্গতো নিক্কড্ঢিংসু. তস্মিং খণে সলাকগ্গে মহন্তং কোলাহলং অহোসি. তং সুত্ৰা সত্থা আনন্দত্থেরং পুচ্ছি ‘‘আনন্দ, সলাকগ্গে মহন্তং কোলাহলং, কিং সদ্দো নামেসো’’তি. থেরো তথাগতস্স তমত্থং আরোচেসি. ‘‘আনন্দ, ন ইদানেৰ লালুদাযি অত্তনো বালতায পরেসং লাভহানিং করোতি, পুব্বেপি অকাসিযেৰা’’তি আহ. থেরো তস্সত্থস্স আৰিভাৰত্থং ভগৰন্তং যাচি. ভগৰা ভৰন্তরেন পটিচ্ছন্নং কারণং পাকটং অকাসি.
অতীতে কাসিরট্ঠে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তো রাজা অহোসি. তদা অম্হাকং বোধিসত্তো তস্স অগ্ঘাপনিকো অহোসি. হত্থিঅস্সাদীনি চেৰ মণিসুৰণ্ণাদীনি চ অগ্ঘাপেসি, অগ্ঘাপেত্ৰা ভণ্ডসামিকানং ভণ্ডানুরূপমেৰ মূলং দাপেসি. রাজা পন লুদ্ধো হোতি, সো লোভপকতিতায এৰং চিন্তেসি ‘‘অযং অগ্ঘাপনিকো এৰং অগ্ঘাপেন্তো ন চিরস্সেৰ মম গেহে ধনং পরিক্খযং গমেস্সতি, অঞ্ঞং অগ্ঘাপনিকং করিস্সামী’’তি. সো সীহপঞ্জরং উগ্ঘাটেত্ৰা রাজঙ্গণং ওলোকেন্তো একং গামিকমনুস্সং লোলবালং রাজঙ্গণেন গচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘এস ময্হং অগ্ঘাপনিককম্মং কাতুং সক্খিস্সতী’’তি তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সক্খিস্সসি, ভণে, অম্হাকং অগ্ঘাপনিককম্মং কাতু’’ন্তি আহ. সক্খিস্সামি, দেৰাতি. রাজা অত্তনো ধনরক্খণত্থায তং বালং অগ্ঘাপনিককম্মে ঠপেসি. ততো পট্ঠায সো বালো হত্থিঅস্সাদীনি অগ্ঘাপেন্তো অগ্ঘং হাপেত্ৰা ¶ যথারুচিযা কথেতি. তস্স ঠানন্তরে ঠিতত্তা যং সো কথেতি, তমেৰ মূলং হোতি.
তস্মিং কালে উত্তরাপথতো একো অস্সৰাণিজো পঞ্চ অস্সসতানি আনেসি. রাজা তং পুরিসং পক্কোসাপেত্ৰা অস্সে অগ্ঘাপেসি. সো পঞ্চন্নং অস্সসতানং একং তণ্ডুলনাল়িকং অগ্ঘমকাসি. কত্ৰা চ পন ‘‘অস্সৰাণিজস্স একং তণ্ডুলনাল়িকং দেথা’’তি ৰত্ৰা অস্সে অস্সসালাযং ¶ সণ্ঠাপেসি. অস্সৰাণিজো পোরাণঅগ্ঘাপনিকস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা তং পৰত্তিং আরোচেত্ৰা ‘‘ইদানি কিং কত্তব্ব’’ন্তি পুচ্ছি. সো আহ ‘‘তস্স পুরিসস্স লঞ্জং দত্ৰা এৰং পুচ্ছথ ‘অম্হাকং তাৰ অস্সা একং তণ্ডুলনাল়িকং অগ্ঘন্তীতি ঞাতমেতং, তুম্হে পন নিস্সায তণ্ডুলনাল়িযা অগ্ঘং জানিতুকামম্হা, সক্খিস্সথ নো রঞ্ঞো সন্তিকে ঠত্ৰা সা তণ্ডুলনাল়িকা ইদং নাম অগ্ঘতীতি ৰত্তু’ন্তি, সচে সক্কোমীতি ৰদতি, তং গহেত্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকং গচ্ছথ, অহম্পি তত্থ আগমিস্সামী’’তি.
অস্সৰাণিজো ¶ ‘‘সাধূ’’তি বোধিসত্তস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা অগ্ঘাপনিকস্স লঞ্জং দত্ৰা তমত্থং আরোচেসি. সো লঞ্জং লভিত্ৰাৰ ‘‘সক্খিস্সামি তণ্ডুলনাল়িং অগ্ঘাপেতু’’ন্তি. ‘‘তেন হি গচ্ছাম রাজকুল’’ন্তি তং আদায রঞ্ঞো সন্তিকং অগমাসি. বোধিসত্তোপি অঞ্ঞেপি বহূ অমচ্চা অগমিংসু. অস্সৰাণিজো রাজানং ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘দেৰ, পঞ্চন্নং অস্সসতানং একং তণ্ডুলনাল়িং অগ্ঘনকভাৰং জানাম, সা পন তণ্ডুলনাল়ি কিং অগ্ঘতীতি অগ্ঘাপনিকং পুচ্ছথ দেৰা’’তি. রাজা তং পৰত্তিং অজানন্তো ‘‘অম্ভো অগ্ঘাপনিক, পঞ্চ অস্সসতানি কিং অগ্ঘন্তী’’তি পুচ্ছি. তণ্ডুলনাল়িং, দেৰাতি. ‘‘হোতু, ভণে, অস্সা তাৰ তণ্ডুলনাল়িং অগ্ঘন্তু. সা পন কিং অগ্ঘতি তণ্ডুলনাল়িকা’’তি পুচ্ছি. সো বালপুরিসো ‘‘বারাণসিং সন্তরবাহিরং অগ্ঘতি তণ্ডুলনাল়িকা’’তি আহ. সো কির পুব্বে রাজানং অনুৰত্তন্তো একং তণ্ডুলনাল়িং অস্সানং অগ্ঘমকাসি. পুন ৰাণিজস্স হত্থতো লঞ্জং লভিত্ৰা তস্সা তণ্ডুলনাল়িকায বারাণসিং সন্তরবাহিরং অগ্ঘমকাসি. তদা পন বারাণসিযা পাকারপরিক্খেপো দ্ৰাদসযোজনিকো হোতি. ইদমস্স অন্তরং, বাহিরং পন তিযোজনসতিকং রট্ঠং. ইতি সো বালো ¶ এৰং মহন্তং বারাণসিং সন্তরবাহিরং তণ্ডুলনাল়িকায অগ্ঘমকাসি.
তং সুত্ৰা অমচ্চা পাণিং ¶ পহরিত্ৰা হসমানা ‘‘মযং পুব্বে পথৰিঞ্চ রজ্জঞ্চ অনগ্ঘন্তি সঞ্ঞিনো অহুম্হ, এৰং মহন্তং কির সরাজকং বারাণসিরজ্জং তণ্ডুলনাল়িমত্তং অগ্ঘতি, অহো অগ্ঘাপনিকস্স ঞাণসম্পদা. কহং এত্তকং কালং অযং অগ্ঘাপনিকো ৰিহাসি, অম্হাকং রঞ্ঞো এৰ অনুচ্ছৰিকো’’তি পরিহাসং অকংসু –
‘‘কিমগ্ঘতি তণ্ডুলনাল়িকাযং, অস্সান মূলায ৰদেহি রাজ;
বারাণসিং সন্তরবাহিরং, অযমগ্ঘতি তণ্ডুলনাল়িকা’’তি.
তস্মিং কালে রাজা লজ্জিতো তং বালং নিক্কড্ঢাপেত্ৰা বোধিসত্তস্সেৰ অগ্ঘাপনিকট্ঠানং অদাসি. বোধিসত্তোপি যথাকম্মং গতো.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা গামিকবালঅগ্ঘাপনিকো লালুদাযী অহোসি, পণ্ডিতঅগ্ঘাপনিকো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি দেসনং নিট্ঠাপেসি.
তণ্ডুলনাল়িজাতকৰণ্ণনা পঞ্চমা.
৬. দেৰধম্মজাতকৰণ্ণনা
হিরিওত্তপ্পসম্পন্নাতি ¶ ইদং ভগৰা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং বহুভণ্ডিকং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. সাৰত্থিৰাসী কিরেকো কুটুম্বিকো ভরিযায কালকতায পব্বজি. সো পব্বজন্তো অত্তনো পরিৰেণঞ্চ অগ্গিসালঞ্চ ভণ্ডগব্ভঞ্চ কারেত্ৰা ভণ্ডগব্ভং সপ্পিতণ্ডুলাদীহি পূরেত্ৰা পব্বজি. পব্বজিত্ৰা চ পন অত্তনো দাসে পক্কোসাপেত্ৰা যথারুচিতং আহারং পচাপেত্ৰা ভুঞ্জতি, বহুপরিক্খারো চ অহোসি ¶ , রত্তিং অঞ্ঞং নিৰাসনপারুপনং হোতি, দিৰা অঞ্ঞং. ৰিহারপচ্চন্তে ৰসতি. তস্সেকদিৰসং চীৰরপচ্চত্থরণাদীনি নীহরিত্ৰা পরিৰেণে পত্থরিত্ৰা সুক্খাপেন্তস্স সম্বহুলা জানপদা ভিক্খূ সেনাসনচারিকং আহিণ্ডন্তা পরিৰেণং গন্ত্ৰা চীৰরাদীনি দিস্ৰা ‘‘কস্সিমানী’’তি পুচ্ছিংসু. সো ‘‘ময্হং, আৰুসো’’তি আহ. ‘‘আৰুসো, ইদম্পি চীৰরং, ইদম্পি নিৰাসনং, ইদম্পি পচ্চত্থরণং, সব্বং তুয্হমেৰা’’তি? ‘‘আম ময্হমেৰা’’তি. ‘‘আৰুসো ভগৰতা তীণি চীৰরানি অনুঞ্ঞাতানি, ত্ৰং এৰং অপ্পিচ্ছস্স বুদ্ধস্স সাসনে পব্বজিত্ৰা এৰং বহুপরিক্খারো জাতো, এহি তং দসবলস্স সন্তিকং নেস্সামা’’তি তং আদায সত্থু সন্তিকং অগমংসু.
সত্থা দিস্ৰাৰ ‘‘কিং নু খো, ভিক্খৰে ¶ , অনিচ্ছমানকংযেৰ ভিক্খুং গণ্হিত্ৰা আগতত্থা’’তি আহ. ‘‘ভন্তে, অযং ভিক্খু বহুভণ্ডো বহুপরিক্খারো’’তি. ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু বহুভণ্ডো’’তি? ‘‘সচ্চং, ভগৰা’’তি. ‘‘কস্মা পন ত্ৰং ভিক্খু বহুভণ্ডো জাতো’’? ‘‘ননু অহং অপ্পিচ্ছতায সন্তুট্ঠিতায পৰিৰেকস্স ৰীরিযারম্ভস্স ৰণ্ণং ৰদামী’’তি. সো সত্থু ৰচনং সুত্ৰা কুপিতো ‘‘ইমিনা দানি নীহারেন চরিস্সামী’’তি পারুপনং ছড্ডেত্ৰা পরিসমজ্ঝে একচীৰরো অট্ঠাসি.
অথ নং সত্থা উপত্থম্ভযমানো ‘‘ননু ত্ৰং ভিক্খু পুব্বে হিরোত্তপ্পগৰেসকো দকরক্খসকালেপি হিরোত্তপ্পং গৰেসমানো দ্ৰাদস সংৰচ্ছরানি ৰিহাসি, অথ কস্মা ইদানি এৰং গরুকে বুদ্ধসাসনে পব্বজিত্ৰা চতুপরিসমজ্ঝে পারুপনং ছড্ডেত্ৰা হিরোত্তপ্পং পহায ঠিতোসী’’তি? সো সত্থু ৰচনং সুত্ৰা হিরোত্তপ্পং পচ্চুপট্ঠাপেত্ৰা তং চীৰরং পারুপিত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. ভিক্খূ তস্সত্থস্স আৰিভাৰত্থং ভগৰন্তং যাচিংসু, ভগৰা ভৰন্তরেন পটিচ্ছন্নং কারণং পাকটং অকাসি.
অতীতে কাসিরট্ঠে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তো নাম রাজা অহোসি. তদা বোধিসত্তো তস্স অগ্গমহেসিযা ¶ কুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিং গণ্হি. তস্স নামগ্গহণদিৰসে ‘‘মহিসাসকুমারো’’তি নামং অকংসু. তস্স আধাৰিত্ৰা পরিধাৰিত্ৰা ৰিচরণকালে রঞ্ঞো অঞ্ঞোপি পুত্তো জাতো, তস্স ‘‘চন্দকুমারো’’তি নামং অকংসু. তস্স পন আধাৰিত্ৰা পরিধাৰিত্ৰা ৰিচরণকালে বোধিসত্তস্স মাতা কালমকাসি, রাজা অঞ্ঞং ¶ অগ্গমহেসিট্ঠানে ঠপেসি. সা রঞ্ঞো পিযা অহোসি মনাপা, সাপি সংৰাসমন্ৰায একং পুত্তং ৰিজাযি, ‘‘সূরিযকুমারো’’তিস্স নামং অকংসু. রাজা পুত্তং দিস্ৰা তুট্ঠচিত্তো ‘‘ভদ্দে, পুত্তস্স তে ৰরং দম্মী’’তি আহ. দেৰী, ৰরং ইচ্ছিতকালে গহেতব্বং কত্ৰা ঠপেসি. সা পুত্তে ৰযপ্পত্তে রাজানং আহ – ‘‘দেৰেন ময্হং পুত্তস্স জাতকালে ৰরো দিন্নো, পুত্তস্স মে রজ্জং দেহী’’তি. রাজা ‘‘ময্হং দ্ৰে পুত্তা অগ্গিক্খন্ধা ৰিয জলমানা ৰিচরন্তি, ন সক্কা তৰ পুত্তস্স রজ্জং দাতু’’ন্তি পটিক্খিপিত্ৰাপি তং পুনপ্পুনং যাচমানমেৰ দিস্ৰা ‘‘অযং ময্হং ¶ পুত্তানং পাপকম্পি চিন্তেয্যা’’তি পুত্তে পক্কোসাপেত্ৰা আহ – ‘‘তাতা, অহং সূরিযকুমারস্স জাতকালে ৰরং অদাসিং. ইদানিস্স মাতা রজ্জং যাচতি, অহং তস্স ন দাতুকামো, মাতুগামো নাম পাপো, তুম্হাকং পাপকম্পি চিন্তেয্য, তুম্হে অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা মম অচ্চযেন কুলসন্তকে নগরে রজ্জং করেয্যাথা’’তি রোদিত্ৰা কন্দিত্ৰা সীসে চুম্বিত্ৰা উয্যোজেসি. তে পিতরং ৰন্দিত্ৰা পাসাদা ওতরন্তে রাজঙ্গণে কীল়মানো সূরিযকুমারো দিস্ৰা তং কারণং ঞত্ৰা ‘‘অহম্পি ভাতিকেহি সদ্ধিং গমিস্সামী’’তি তেহি সদ্ধিংযেৰ নিক্খমি. তে হিমৰন্তং পৰিসিংসু.
বোধিসত্তো ¶ মগ্গা ওক্কম্ম রুক্খমূলে নিসীদিত্ৰা সূরিযকুমারং আমন্তেসি ‘‘তাত সূরিযকুমার, এতং সরং গন্ত্ৰা ন্হত্ৰা চ পিৰিত্ৰা চ পদুমিনিপণ্ণেহি অম্হাকম্পি পানীযং আনেহী’’তি. তং পন সরং ৰেস্সৰণস্স সন্তিকা একেন দকরক্খসেন লদ্ধং হোতি, ৰেস্সৰণো চ তং আহ – ‘‘ঠপেত্ৰা দেৰধম্মজাননকে যে অঞ্ঞে ইমং সরং ওতরন্তি, তে খাদিতুং লভসি. অনোতিণ্ণে ন লভসী’’তি. ততো পট্ঠায সো রক্খসো যে তং সরং ওতরন্তি, তে দেৰধম্মে পুচ্ছিত্ৰা যে ন জানন্তি, তে খাদতি. অথ খো সূরিযকুমারো তং সরং গন্ত্ৰা অৰীমংসিত্ৰাৰ ওতরি. অথ নং সো রক্খসো গহেত্ৰা ‘‘দেৰধম্মে জানাসী’’তি পুচ্ছি. সো ‘‘দেৰধম্মা নাম চন্দিমসূরিযা’’তি আহ. অথ নং ‘‘ত্ৰং দেৰধম্মে ন জানাসী’’তি ৰত্ৰা উদকং পৰেসেত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানে ঠপেসি. বোধিসত্তোপি তং অতিচিরাযন্তং দিস্ৰা চন্দকুমারং পেসেসি. রক্খসো তম্পি গহেত্ৰা ‘‘দেৰধম্মে জানাসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম জানামি, দেৰধম্মা নাম চতস্সো দিসা’’তি. রক্খসো ‘‘ন ত্ৰং দেৰধম্মে জানাসী’’তি তম্পি গহেত্ৰা তত্থেৰ ঠপেসি.
বোধিসত্তো ¶ তস্মিম্পি চিরাযন্তে ‘‘একেন অন্তরাযেন ভৰিতব্ব’’ন্তি সযং তত্থ গন্ত্ৰা দ্ৰিন্নম্পি ওতরণপদৰল়ঞ্জং ¶ দিস্ৰা ‘‘রক্খসপরিগ্গহিতেন ইমিনা সরেন ভৰিতব্ব’’ন্তি খগ্গং সন্নয্হিত্ৰা ধনুং গহেত্ৰা অট্ঠাসি. দকরক্খসো বোধিসত্তং উদকং অনোতরন্তং দিস্ৰা ৰনকম্মিকপুরিসো ৰিয হুত্ৰা বোধিসত্তং আহ – ‘‘ভো, পুরিস, ত্ৰং মগ্গকিলন্তো কস্মা ইমং সরং ওতরিত্ৰা ন্হত্ৰা পিৰিত্ৰা ভিসমুল়ালং খাদিত্ৰা পুপ্ফানি পিল়ন্ধিত্ৰা যথাসুখং ন গচ্ছসী’’তি? বোধিসত্তো তং দিস্ৰা ‘‘এসো যক্খো ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা ‘‘তযা মে ভাতিকা গহিতা’’তি আহ. ‘‘আম, গহিতা’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘অহং ইমং সরং ওতিণ্ণকে লভামী’’তি. ‘‘কিং পন সব্বেৰ লভসী’’তি? ‘‘যে দেৰধম্মে জানন্তি, তে ঠপেত্ৰা অৰসেসে লভামী’’তি. ‘‘অত্থি পন তে দেৰধম্মেহি অত্থো’’তি? ‘‘আম, অত্থী’’তি. ‘‘যদি এৰং অহং তে দেৰধম্মে কথেস্সামী’’তি. ‘‘তেন হি কথেহি, অহং দেৰধম্মে সুণিস্সামী’’তি. বোধিসত্তো আহ ‘‘অহং দেৰধম্মে কথেয্যং, কিলিট্ঠগত্তো পনম্হী’’তি. যক্খো বোধিসত্তং ন্হাপেত্ৰা ভোজনং ভোজেত্ৰা পানীযং পাযেত্ৰা পুপ্ফানি পিল়ন্ধাপেত্ৰা গন্ধেহি ৰিলিম্পাপেত্ৰা অলঙ্কতমণ্ডপমজ্ঝে পল্লঙ্কং অত্থরিত্ৰা অদাসি.
বোধিসত্তো আসনে নিসীদিত্ৰা যক্খং পাদমূলে নিসীদাপেত্ৰা ‘‘তেন হি ওহিতসোতো সক্কচ্চং দেৰধম্মে সুণাহী’’তি ইমং গাথমাহ –
‘‘হিরিওত্তপ্পসম্পন্না, সুক্কধম্মসমাহিতা;
সন্তো সপ্পুরিসা লোকে, দেৰধম্মাতি ৰুচ্চরে’’তি.
তত্থ হিরিওত্তপ্পসম্পন্নাতি হিরিযা চ ওত্তপ্পেন চ সমন্নাগতা. তেসু কাযদুচ্চরিতাদীহি হিরিযতীতি হিরী, লজ্জাযেতং অধিৰচনং. তেহিযেৰ ওত্তপ্পতীতি ওত্তপ্পং, পাপতো উব্বেগস্সেতং অধিৰচনং. তত্থ অজ্ঝত্তসমুট্ঠানা হিরী, বহিদ্ধাসমুট্ঠানং ওত্তপ্পং. অত্তাধিপতেয্যা হিরী, লোকাধিপতেয্যং ওত্তপ্পং. লজ্জাসভাৰসণ্ঠিতা হিরী, ভযসভাৰসণ্ঠিতং ওত্তপ্পং. সপ্পতিস্সৰলক্খণা হিরী, ৰজ্জভীরুকভযদস্সাৰিলক্খণং ওত্তপ্পং.
তত্থ অজ্ঝত্তসমুট্ঠানং হিরিং চতূহি কারণেহি সমুট্ঠাপেতি – জাতিং পচ্চৰেক্খিত্ৰা ৰযং পচ্চৰেক্খিত্ৰা ¶ সূরভাৰং পচ্চৰেক্খিত্ৰা বাহুসচ্চং পচ্চৰেক্খিত্ৰা ¶ . কথং? ‘‘পাপকরণং নামেতং ন জাতিসম্পন্নানং কম্মং, হীনজচ্চানং কেৰট্টাদীনং কম্মং, মাদিসস্স জাতিসম্পন্নস্স ইদং কম্মং কাতুং ন যুত্ত’’ন্তি এৰং তাৰ জাতিং পচ্চৰেক্খিত্ৰা পাণাতিপাতাদিপাপং অকরোন্তো ¶ হিরিং সমুট্ঠাপেতি. তথা ‘‘পাপকরণং নামেতং দহরেহি কত্তব্বং কম্মং, মাদিসস্স ৰযে ঠিতস্স ইদং কম্মং কাতুং ন যুত্ত’’ন্তি এৰং ৰযং পচ্চৰেক্খিত্ৰা পাণাতিপাতাদিপাপং অকরোন্তো হিরিং সমুট্ঠাপেতি. তথা ‘‘পাপকম্মং নামেতং দুব্বলজাতিকানং কম্মং, মাদিসস্স সূরভাৰসম্পন্নস্স ইদং কম্মং কাতুং ন যুত্ত’’ন্তি এৰং সূরভাৰং পচ্চৰেক্খিত্ৰা পাণাতিপাতাদিপাপং অকরোন্তো হিরিং সমুট্ঠাপেতি. তথা ‘‘পাপকম্মং নামেতং অন্ধবালানং কম্মং, ন পণ্ডিতানং, মাদিসস্স পণ্ডিতস্স বহুস্সুতস্স ইদং কম্মং কাতুং ন যুত্ত’’ন্তি এৰং বাহুসচ্চং পচ্চৰেক্খিত্ৰা পাণাতিপাতাদিপাপং অকরোন্তো হিরিং সমুট্ঠাপেতি. এৰং অজ্ঝত্তসমুট্ঠানং হিরিং চতূহি কারণেহি সমুট্ঠাপেতি. সমুট্ঠাপেত্ৰা চ পন অত্তনো চিত্তে হিরিং পৰেসেত্ৰা পাপকম্মং ন করোতি. এৰং হিরী অজ্ঝত্তসমুট্ঠানা নাম হোতি.
কথং ওত্তপ্পং বহিদ্ধাসমুট্ঠানং নাম? ‘‘সচে ত্ৰং পাপকম্মং করিস্সসি, চতূসু পরিসাসু গরহপ্পত্তো ভৰিস্সসি.
‘‘গরহিস্সন্তি তং ৰিঞ্ঞূ, অসুচিং নাগরিকো যথা;
ৰজ্জিতো সীলৰন্তেহি, কথং ভিক্খু করিস্সসী’’তি. (ধ. স. অট্ঠ. ১ বলরাসিৰণ্ণনা) –
এৰং পচ্চৰেক্খন্তো হি বহিদ্ধাসমুট্ঠিতেন ওত্তপ্পেন পাপকম্মং ন করোতি. এৰং ওত্তপ্পং বহিদ্ধাসমুট্ঠানং নাম হোতি.
কথং হিরী অত্তাধিপতেয্যা নাম? ইধেকচ্চো কুলপুত্তো অত্তানং অধিপতিং জেট্ঠকং কত্ৰা ‘‘মাদিসস্স সদ্ধাপব্বজিতস্স বহুস্সুতস্স ধুতঙ্গধরস্স ন যুত্তং পাপকম্মং কাতু’’ন্তি পাপং ন করোতি. এৰং হিরী অত্তাধিপতেয্যা নাম হোতি. তেনাহ ভগৰা –
‘‘সো অত্তানংযেৰ অধিপতিং কত্ৰা অকুসলং পজহতি, কুসলং ভাৰেতি. সাৰজ্জং পজহতি, অনৰজ্জং ভাৰেতি. সুদ্ধমত্তানং পরিহরতী’’তি (অ. নি. ৩.৪০).
কথং ওত্তপ্পং লোকাধিপতেয্যং নাম? ইধেকচ্চো কুলপুত্তো লোকং অধিপতিং জেট্ঠকং কত্ৰা পাপকম্মং ন করোতি. যথাহ –
‘‘মহা ¶ ¶ খো পনাযং লোকসন্নিৰাসো. মহন্তস্মিং খো পন লোকসন্নিৰাসে সন্তি সমণব্রাহ্মণা ইদ্ধিমন্তো দিব্বচক্খুকা পরচিত্তৰিদুনো, তে দূরতোপি পস্সন্তি, আসন্নাপি ন দিস্সন্তি, চেতসাপি চিত্তং জানন্তি, তেপি মং এৰং জানিস্সন্তি ‘পস্সথ ভো, ইমং কুলপুত্তং, সদ্ধা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো সমানো ৰোকিণ্ণো ৰিহরতি পাপকেহি অকুসলেহি ধম্মেহী’তি.
‘‘সন্তি দেৰতা ইদ্ধিমন্তিযো দিব্বচক্খুকা পরচিত্তৰিদুনিযো, তা দূরতোপি পস্সন্তি, আসন্নাপি ন দিস্সন্তি, চেতসাপি চিত্তং জানন্তি, তাপি মং এৰং জানিস্সন্তি ‘পস্সথ ভো, ইমং কুলপুত্তং, সদ্ধা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো ¶ সমানো ৰোকিণ্ণো ৰিহরতি পাপকেহি অকুসলেহি ধম্মেহী’তি. সো লোকংযেৰ অধিপতিং জেট্ঠকং করিত্ৰা অকুসলং পজহতি, কুসলং ভাৰেতি. সাৰজ্জং পজহতি, অনৰজ্জং ভাৰেতি. সুদ্ধমত্তানং পরিহরতী’’তি (অ. নি. ৩.৪০).
এৰং ওত্তপ্পং লোকাধিপতেয্যং নাম হোতি.
‘‘লজ্জাসভাৰসণ্ঠিতা হিরী, ভযসভাৰসণ্ঠিতং ওত্তপ্প’’ন্তি এত্থ পন লজ্জাতি লজ্জনাকারো, তেন সভাৰেন সণ্ঠিতা হিরী. ভযন্তি অপাযভযং, তেন সভাৰেন সণ্ঠিতং ওত্তপ্পং. তদুভযম্পি পাপপরিৰজ্জনে পাকটং হোতি. একচ্চো হি যথা নামেকো কুলপুত্তো উচ্চারপস্সাৰাদীনি করোন্তো লজ্জিতব্বযুত্তকং একং দিস্ৰা লজ্জনাকারপ্পত্তো ভৰেয্য হীল়িতো, এৰমেৰং অজ্ঝত্তং লজ্জিধম্মং ওক্কমিত্ৰা পাপকম্মং ন করোতি. একচ্চো অপাযভযভীতো হুত্ৰা পাপকম্মং ন করোতি. তত্রিদং ওপম্মং – যথা হি দ্ৰীসু অযোগুল়েসু একো সীতলো ভৰেয্য গূথমক্খিতো, একো উণ্হো আদিত্তো. তত্থ পণ্ডিতো সীতলং গূথমক্খিতত্তা জিগুচ্ছন্তো ন গণ্হাতি, ইতরং ডাহভযেন. তত্থ সীতলস্স গূথমক্খিতস্স জিগুচ্ছায অগণ্হনং ৰিয অজ্ঝত্তং লজ্জিধম্মং ওক্কমিত্ৰা পাপস্স অকরণং, উণ্হস্স ডাহভযেন অগণ্হনং ৰিয অপাযভযেন পাপস্স অকরণং ৰেদিতব্বং.
‘‘সপ্পতিস্সৰলক্খণা ¶ হিরী, ৰজ্জভীরুকভযদস্সাৰিলক্খণং ওত্তপ্প’’ন্তি ইদম্পি দ্ৰযং পাপপরিৰজ্জনেযেৰ পাকটং হোতি. একচ্চো হি জাতিমহত্তপচ্চৰেক্খণা, সত্থুমহত্তপচ্চৰেক্খণা, দাযজ্জমহত্তপচ্চৰেক্খণা, সব্রহ্মচারিমহত্তপচ্চৰেক্খণাতি চতূহি কারণেহি সপ্পতিস্সৰলক্খণং হিরিং সমুট্ঠাপেত্ৰা পাপং ন করোতি. একচ্চো অত্তানুৰাদভযং, পরানুৰাদভযং ¶ , দণ্ডভযং, দুগ্গতিভযন্তি চতূহি কারণেহি ৰজ্জভীরুকভযদস্সাৰিলক্খণং ওত্তপ্পং সমুট্ঠাপেত্ৰা পাপং ন করোতি. তত্থ জাতিমহত্তপচ্চৰেক্খণাদীনি চেৰ অত্তানুৰাদভযাদীনি চ ৰিত্থারেত্ৰা কথেতব্বানি. তেসং ৰিত্থারো অঙ্গুত্তরনিকাযট্ঠকথাযং ৰুত্তো.
সুক্কধম্মসমাহিতাতি ইদমেৰ হিরোত্তপ্পং আদিং কত্ৰা কত্তব্বা কুসলা ধম্মা সুক্কধম্মা নাম, তে সব্বসঙ্গাহকনযেন চতুভূমকলোকিযলোকুত্তরধম্মা. তেহি সমাহিতা সমন্নাগতাতি অত্থো. সন্তো সপ্পুরিসা লোকেতি কাযকম্মাদীনং সন্ততায সন্তো, কতঞ্ঞুকতৰেদিতায সোভনা পুরিসাতি সপ্পুরিসা. লোকো পন সঙ্খারলোকো, সত্তলোকো, ওকাসলোকো, খন্ধলোকো, আযতনলোকো, ধাতুলোকোতি অনেকৰিধো. তত্থ ‘‘একো লোকো সব্বে সত্তা আহারট্ঠিতিকা…পে… অট্ঠারস লোকা অট্ঠারস ধাতুযো’’তি (পটি. ম. ১.১১২) এত্থ সঙ্খারলোকো ৰুত্তো. খন্ধলোকাদযো তদন্তোগধাযেৰ. ‘‘অযং লোকো পরলোকো, দেৰলোকো মনুস্সলোকো’’তিআদীসু (মহানি. ৩; চূল়নি. অজিতমাণৰপুচ্ছানিদ্দেস ২) পন সত্তলোকো ৰুত্তো.
‘‘যাৰতা ¶ চন্দিমসূরিযা, পরিহরন্তি দিসা ভন্তি ৰিরোচমানা;
তাৰ সহস্সধা লোকো, এত্থ তে ৰত্ততে ৰসো’’তি. (ম. নি. ১.৫০৩) –
এত্থ ওকাসলোকো ৰুত্তো. তেসু ইধ সত্তলোকো অধিপ্পেতো. সত্তলোকস্মিঞ্হি যে এৰরূপা সপ্পুরিসা, তে দেৰধম্মাতি ৰুচ্চন্তি.
তত্থ ¶ দেৰাতি সম্মুতিদেৰা, উপপত্তিদেৰা, ৰিসুদ্ধিদেৰাতি তিৰিধা. তেসু মহাসম্মতকালতো পট্ঠায লোকেন ‘‘দেৰা’’তি সম্মতত্তা রাজরাজকুমারাদযো সম্মুতিদেৰা নাম. দেৰলোকে উপ্পন্না উপপত্তিদেৰা নাম. খীণাসৰা পন ৰিসুদ্ধিদেৰা নাম. ৰুত্তম্পি চেতং –
‘‘সম্মুতিদেৰা নাম রাজানো দেৰিযো রাজকুমারা. উপপত্তিদেৰা নাম ভুম্মদেৰে উপাদায তদুত্তরিদেৰা. ৰিসুদ্ধিদেৰা নাম বুদ্ধা পচ্চেকবুদ্ধা খীণাসৰা’’তি (চূল়নি. ধোতকমাণৰপুচ্ছানিদ্দেস ৩২; পারাযনানুগীতিগাথানিদ্দেস ১১৯).
ইমেসং দেৰানং ধম্মাতি দেৰধম্মা. ৰুচ্চরেতি ৰুচ্চন্তি. হিরোত্তপ্পমূলকা হি কুসলা ধম্মা কুলসম্পদায ¶ চেৰ দেৰলোকে নিব্বত্তিযা চ ৰিসুদ্ধিভাৰস্স চ কারণত্তা কারণট্ঠেন তিৰিধানম্পি তেসং দেৰানং ধম্মাতি দেৰধম্মা, তেহি দেৰধম্মেহি সমন্নাগতা পুগ্গলাপি দেৰধম্মা. তস্মা পুগ্গলাধিট্ঠানদেসনায তে ধম্মে দস্সেন্তো ‘‘সন্তো সপ্পুরিসা লোকে, দেৰধম্মাতি ৰুচ্চরে’’তি আহ.
যক্খো ইমং ধম্মদেসনং সুত্ৰা পসন্নচিত্তো বোধিসত্তং আহ – ‘‘পণ্ডিত, অহং তুম্হাকং পসন্নো, একং ভাতরং দেমি, কতরং আনেমী’’তি? ‘‘কনিট্ঠং আনেহী’’তি. ‘‘পণ্ডিত, ত্ৰং কেৰলং দেৰধম্মে জানাসিযেৰ, ন পন তেসু ৰত্তসী’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘যংকারণা জেট্ঠকং ঠপেত্ৰা কনিট্ঠং আণাপেন্তো জেট্ঠাপচাযিককম্মং ন করোসী’’তি. দেৰধম্মে চাহং, যক্খ, জানামি, তেসু চ ৰত্তামি. মযঞ্হি ইমং অরঞ্ঞং এতং নিস্সায পৰিট্ঠা. এতস্স হি অত্থায অম্হাকং পিতরং এতস্স মাতা রজ্জং যাচি, অম্হাকং পন পিতা তং ৰরং অদত্ৰা অম্হাকং অনুরক্খণত্থায অরঞ্ঞৰাসং অনুজানি. সো কুমারো অনুৰত্তিত্ৰা অম্হেহি সদ্ধিং আগতো. ‘‘তং অরঞ্ঞে একো যক্খো খাদী’’তি ৰুত্তেপি ন কোচি সদ্দহিস্সতি, তেনাহং গরহভযভীতো তমেৰ আণাপেমীতি. ‘‘সাধু সাধু পণ্ডিত, ত্ৰং দেৰধম্মে চ জানাসি, তেসু চ ৰত্তসী’’তি ¶ পসন্নো যক্খো বোধিসত্তস্স সাধুকারং দত্ৰা দ্ৰেপি ভাতরো আনেত্ৰা অদাসি.
অথ নং বোধিসত্তো আহ – ‘‘সম্ম, ত্ৰং পুব্বে অত্তনা কতেন পাপকম্মেন পরেসং মংসলোহিতখাদকো যক্খো হুত্ৰা নিব্বত্তো, ইদানিপি পাপমেৰ করোসি, ইদং তে পাপকম্মং নিরযাদীহি মুচ্চিতুং ওকাসং ন দস্সতি ¶ , তস্মা ইতো পট্ঠায পাপং পহায কুসলং করোহী’’তি. অসক্খি চ পন তং দমেতুং. সো তং যক্খং দমেত্ৰা তেন সংৰিহিতারক্খো তত্থেৰ ৰসন্তো একদিৰসং নক্খত্তং ওলোকেত্ৰা পিতু কালকতভাৰং ঞত্ৰা যক্খং আদায বারাণসিং গন্ত্ৰা রজ্জং গহেত্ৰা চন্দকুমারস্স ওপরজ্জং, সূরিযকুমারস্স সেনাপতিট্ঠানং, দত্ৰা যক্খস্স রমণীযে ঠানে আযতনং কারেত্ৰা, যথা সো অগ্গমালং অগ্গপুপ্ফং অগ্গভত্তঞ্চ লভতি, তথা অকাসি. সো ধম্মেন রজ্জং কারেত্ৰা যথাকম্মং গতো.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা দস্সেত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে সো ভিক্খু সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. সম্মাসম্বুদ্ধোপি দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা দকরক্খসো বহুভণ্ডিকভিক্খু অহোসি, সূরিযকুমারো আনন্দো, চন্দকুমারো সারিপুত্তো, জেট্ঠকভাতা মহিসাসকুমারো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
দেৰধম্মজাতকৰণ্ণনা ছট্ঠা.
৭. কট্ঠহারিজাতকৰণ্ণনা
পুত্তো ¶ ত্যাহং মহারাজাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ৰাসভখত্তিযং আরব্ভ কথেসি. ৰাসভখত্তিযায ৰত্থু দ্ৰাদসকনিপাতে ভদ্দসালজাতকে আৰিভৰিস্সতি. সা কির মহানামস্স সক্কস্স ধীতা নাগমুণ্ডায নাম দাসিযা কুচ্ছিস্মিং জাতা কোসলরাজস্স অগ্গমহেসী অহোসি. সা রঞ্ঞো পুত্তং ৰিজাযি. রাজা পনস্সা পচ্ছা দাসিভাৰং ঞত্ৰা ঠানং পরিহাপেসি, পুত্তস্স ৰিটটূভস্সাপি ঠানং পরিহাপেসিযেৰ. তে উভোপি অন্তোনিৰেসনেযেৰ ৰসন্তি. সত্থা তং কারণং ঞত্ৰা পুব্বণ্হসমযে পঞ্চসতভিক্খুপরিৰুতো ¶ রঞ্ঞো নিৰেসনং গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদিত্ৰা ‘‘মহারাজ, কহং ৰাসভখত্তিযা’’তি আহ. ‘‘রাজা তং কারণং আরোচেসি. মহারাজ ৰাসভখত্তিযা কস্স ধীতা’’তি? ‘‘মহানামস্স ভন্তে’’তি. ‘‘আগচ্ছমানা কস্স আগতা’’তি? ‘‘ময্হং ভন্তে’’তি. মহারাজ সা রঞ্ঞো ধীতা, রঞ্ঞোৰ আগতা, রাজানংযেৰ পটিচ্চ পুত্তং ¶ লভি, সো পুত্তো কিংকারণা পিতু সন্তকস্স রজ্জস্স সামিকো ন হোতি, পুব্বে রাজানো মুহুত্তিকায কট্ঠহারিকায কুচ্ছিস্মিম্পি পুত্তং লভিত্ৰা পুত্তস্স রজ্জং অদংসূতি. রাজা তস্সত্থস্সাৰিভাৰত্থায ভগৰন্তং যাচি, ভগৰা ভৰন্তরেন পটিচ্ছন্নং কারণং পাকটং অকাসি.
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তো রাজা মহন্তেন যসেন উয্যানং গন্ত্ৰা তত্থ পুপ্ফফললোভেন ৰিচরন্তো উয্যানৰনসণ্ডে গাযিত্ৰা দারূনি উদ্ধরমানং একং ইত্থিং দিস্ৰা পটিবদ্ধচিত্তো সংৰাসং কপ্পেসি. তঙ্খণঞ্ঞেৰ বোধিসত্তো তস্সা কুচ্ছিযং পটিসন্ধিং গণ্হি, তাৰদেৰ তস্সা ৰজিরপূরিতা ৰিয গরুকা কুচ্ছি অহোসি. সা গব্ভস্স পতিট্ঠিতভাৰং ঞত্ৰা ‘‘গব্ভো মে, দেৰ, পতিট্ঠিতো’’তি আহ. রাজা অঙ্গুলিমুদ্দিকং দত্ৰা ‘‘সচে ধীতা হোতি, ইমং ৰিস্সজ্জেত্ৰা পোসেয্যাসি, সচে পুত্তো হোতি, অঙ্গুলিমুদ্দিকায সদ্ধিং মম সন্তিকং আনেয্যাসী’’তি ৰত্ৰা পক্কামি.
সাপি পরিপক্কগব্ভা বোধিসত্তং ৰিজাযি. তস্স আধাৰিত্ৰা পরিধাৰিত্ৰা ৰিচরণকালে কীল়ামণ্ডলে কীল়ন্তস্স এৰং ৰত্তারো হোন্তি ‘‘নিপ্পিতিকেনম্হা পহটা’’তি. তং সুত্ৰা বোধিসত্তো মাতু সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘অম্ম, কো ময্হং পিতা’’তি পুচ্ছি. ‘‘তাত, ত্ৰং বারাণসিরঞ্ঞো পুত্তো’’তি. ‘‘অম্ম, অত্থি পন কোচি সক্খী’’তি? তাত রাজা ইমং মুদ্দিকং দত্ৰা ‘‘সচে ধীতা হোতি, ইমং ৰিস্সজ্জেত্ৰা পোসেয্যাসি, সচে পুত্তো হোতি, ইমায অঙ্গুলিমুদ্দিকায সদ্ধিং আনেয্যাসী’’তি ৰত্ৰা গতোতি. ‘‘অম্ম, এৰং সন্তে কস্মা মং পিতু সন্তিকং ¶ ন নেসী’’তি ¶ . সা পুত্তস্স অজ্ঝাসযং ঞত্ৰা রাজদ্ৰারং গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচাপেসি. রঞ্ঞা চ পক্কোসাপিতা পৰিসিত্ৰা রাজানং ৰন্দিত্ৰা ‘‘অযং তে, দেৰ, পুত্তো’’তি আহ. রাজা জানন্তোপি পরিসমজ্ঝে লজ্জায ‘‘ন ময্হং পুত্তো’’তি আহ. ‘‘অযং তে, দেৰ, মুদ্দিকা, ইমং সঞ্জানাসী’’তি. ‘‘অযম্পি ময্হং মুদ্দিকা ন হোতী’’তি. ‘‘দেৰ, ইদানি ঠপেত্ৰা সচ্চকিরিযং অঞ্ঞো মম সক্খি নত্থি, সচাযং দারকো তুম্হে পটিচ্চ জাতো, আকাসে তিট্ঠতু, নো চে, ভূমিযং পতিত্ৰা মরতূ’’তি বোধিসত্তস্স পাদে গহেত্ৰা আকাসে খিপি. বোধিসত্তো আকাসে পল্লঙ্কমাভুজিত্ৰা নিসিন্নো মধুরস্সরেন পিতু ধম্মং কথেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘পুত্তো ¶ ত্যাহং মহারাজ, ত্ৰং মং পোস জনাধিপ;
অঞ্ঞেপি দেৰো পোসেতি, কিঞ্চ দেৰো সকং পজ’’ন্তি.
তত্থ পুত্তো ত্যাহন্তি পুত্তো তে অহং. পুত্তো চ নামেস অত্রজো, খেত্তজো, অন্তেৰাসিকো, দিন্নকোতি চতুব্বিধো. তত্থ অত্তানং পটিচ্চ জাতো অত্রজো নাম. সযনপিট্ঠে পল্লঙ্কে উরেতিএৰমাদীসু নিব্বত্তো খেত্তজো নাম. সন্তিকে সিপ্পুগ্গণ্হনকো অন্তেৰাসিকো নাম. পোসাৰনত্থায দিন্নো দিন্নকো নাম. ইধ পন অত্রজং সন্ধায ‘‘পুত্তো’’তি ৰুত্তং. চতূহি সঙ্গহৰত্থূহি জনং রঞ্জেতীতি রাজা, মহন্তো রাজা মহারাজা. তমালপন্তো আহ ‘‘মহারাজা’’তি. ত্ৰং মং পোস জনাধিপাতি জনাধিপ মহাজনজেট্ঠক ত্ৰং মং পোস ভরস্সু ৰড্ঢেহি. অঞ্ঞেপি দেৰো পোসেতীতি অঞ্ঞেপি হত্থিবন্ধাদযো মনুস্সে, হত্থিঅস্সাদযো তিরচ্ছানগতে চ বহুজনে দেৰো পোসেতি. কিঞ্চ দেৰো সকং পজন্তি এত্থ পন কিঞ্চাতি গরহত্থে চ অনুগ্গহণত্থে চ নিপাতো. ‘‘সকং পজং অত্তনো পুত্তং মং দেৰো ন পোসেতী’’তি ৰদন্তো গরহতি নাম, ‘‘অঞ্ঞে বহুজনে পোসেতী’’তি ৰদন্তো অনুগ্গণ্হতি নাম. ইতি বোধিসত্তো গরহন্তোপি অনুগ্গণ্হন্তোপি ‘‘কিঞ্চ দেৰো সকং পজ’’ন্তি আহ.
রাজা বোধিসত্তস্স আকাসে নিসীদিত্ৰা এৰং ধম্মং দেসেন্তস্স সুত্ৰা ‘‘এহি, তাতা’’তি হত্থং পসারেসি, ‘‘অহমেৰ পোসেস্সামি, অহমেৰ পোসেস্সামী’’তি হত্থসহস্সং পসারিযিত্থ. বোধিসত্তো ¶ অঞ্ঞস্স হত্থে অনোতরিত্ৰা রঞ্ঞোৰ হত্থে ওতরিত্ৰা অঙ্কে নিসীদি. রাজা তস্স ওপরজ্জং দত্ৰা মাতরং অগ্গমহেসিং অকাসি. সো পিতু অচ্চযেন কট্ঠৰাহনরাজা নাম হুত্ৰা ধম্মেন রজ্জং কারেত্ৰা যথাকম্মং গতো.
সত্থা ¶ কোসলরঞ্ঞো ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা দ্ৰে ৰত্থূনি দস্সেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মাতা মহামাযা অহোসি, পিতা সুদ্ধোদনমহারাজা, কট্ঠৰাহনরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
কট্ঠহারিজাতকৰণ্ণনা সত্তমা.
৮. গামণিজাতকৰণ্ণনা
অপি ¶ অতরমানানন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ওস্সট্ঠৰীরিযং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. ইমস্মিং পন জাতকে পচ্চুপ্পন্নৰত্থু চ অতীতৰত্থু চ একাদসকনিপাতে সংৰরজাতকে আৰিভৰিস্সতি. ৰত্থু হি তস্মিঞ্চ ইমস্মিঞ্চ একসদিসমেৰ, গাথা পন নানা. গামণিকুমারো বোধিসত্তস্স ওৰাদে ঠত্ৰা ভাতিকসতস্স কনিট্ঠোপি হুত্ৰা ভাতিকসতপরিৰারিতো সেতচ্ছত্তস্স হেট্ঠা ৰরপল্লঙ্কে নিসিন্নো অত্তনো যসসম্পত্তিং ওলোকেত্ৰা ‘‘অযং ময্হং যসসম্পত্তি অম্হাকং আচরিযস্স সন্তকা’’তি তুট্ঠো ইমং উদানং উদানেসি –
‘‘অপি অতরমানানং, ফলাসাৰ সমিজ্ঝতি;
ৰিপক্কব্রহ্মচরিযোস্মি, এৰং জানাহি গামণী’’তি.
তত্থ অপীতি নিপাতমত্তং. অতরমানানন্তি পণ্ডিতানং ওৰাদে ঠত্ৰা অতরিত্ৰা অৰেগাযিত্ৰা উপাযেন কম্মং করোন্তানং. ফলাসাৰ সমিজ্ঝতীতি যথাপত্থিকে ফলে আসা তস্স ফলস্স নিপ্ফত্তিযা সমিজ্ঝতিযেৰ. অথ ৰা ফলাসাতি আসাফলং, যথাপত্থিতং ফলং সমিজ্ঝতিযেৰাতি অত্থো. ৰিপক্কব্রহ্মচরিযোস্মীতি এত্থ চত্তারি সঙ্গহৰত্থূনি সেট্ঠচরিযত্তা ব্রহ্মচরিযং নাম, তঞ্চ তম্মূলিকায যসসম্পত্তিযা পটিলদ্ধত্তা ৰিপক্কং নাম. যো ৰাস্স যসো নিপ্ফন্নো, সোপি সেট্ঠট্ঠেন ব্রহ্মচরিযং নাম. তেনাহ ‘‘ৰিপক্কব্রহ্মচরিযোস্মী’’তি. এৰং জানাহি গামণীতি ¶ কত্থচি গামিকপুরিসোপি গামজেট্ঠকোপি গামণী. ইধ পন সব্বজনজেট্ঠকং অত্তানং সন্ধাযাহ. অম্ভো গামণি, ত্ৰং এতং কারণং এৰং জানাহি, আচরিযং নিস্সায ভাতিকসতং অতিক্কমিত্ৰা ইদং মহারজ্জং পত্তোস্মীতি উদানং উদানেসি.
তস্মিং পন রজ্জং পত্তে সত্তট্ঠদিৰসচ্চযেন সব্বেপি ভাতরো অত্তনো অত্তনো ৰসনট্ঠানং গতা ¶ . গামণিরাজা ধম্মেন রজ্জং কারেত্ৰা যথাকম্মং গতো, বোধিসত্তোপি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং গতো.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা দস্সেত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে ওস্সট্ঠৰীরিযো ভিক্খু অরহত্তে পতিট্ঠিতো. সত্থা দ্ৰে ¶ ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা গামণিকুমারো ওস্সট্ঠৰীরিযো ভিক্খু অহোসি, আচরিযো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
গামণিজাতকৰণ্ণনা অট্ঠমা.
৯. মঘদেৰজাতকৰণ্ণনা
উত্তমঙ্গরুহা ময্হন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো মহাভিনিক্খমনং আরব্ভ কথেসি. তং হেট্ঠা নিদানকথাযং কথিতমেৰ. তস্মিং পন কালে ভিক্খূ দসবলস্স নেক্খম্মং ৰণ্ণযন্তা নিসীদিংসু. অথ সত্থা ধম্মসভং আগন্ত্ৰা বুদ্ধাসনে নিসিন্নো ভিক্খূ আমন্তেসি ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি. ‘‘ভন্তে, ন অঞ্ঞায কথায, তুম্হাকংযেৰ পন নেক্খম্মং ৰণ্ণযমানা নিসিন্নাম্হা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, তথাগতো এতরহিযেৰ নেক্খম্মং নিক্খন্তো, পুব্বেপি নিক্খন্তোযেৰা’’তি আহ. ভিক্খূ তস্সত্থস্সাৰিভাৰত্থং ভগৰন্তং যাচিংসু, ভগৰা ভৰন্তরেন পটিচ্ছন্নং কারণং পাকটং অকাসি.
অতীতে ৰিদেহরট্ঠে মিথিলাযং মঘদেৰো নাম রাজা অহোসি ধম্মিকো ধম্মরাজা. সো চতুরাসীতি ৰস্সসহস্সানি কুমারকীল়ং কীল়ি, তথা ওপরজ্জং, তথা মহারজ্জং কত্ৰা দীঘমদ্ধানং খেপেত্ৰা একদিৰসং কপ্পকং আমন্তেসি ‘‘যদা মে, সম্ম কপ্পক, সিরস্মিং পলিতানি পস্সেয্যাসি, অথ মে আরোচেয্যাসী’’তি. কপ্পকোপি দীঘমদ্ধানং খেপেত্ৰা একদিৰসং ¶ রঞ্ঞো অঞ্জনৰণ্ণানং কেসানং অন্তরে একমেৰ পলিতং দিস্ৰা ‘‘দেৰ, একং তে পলিতং দিস্সতী’’তি আরোচেসি. ‘‘তেন হি মে, সম্ম, তং পলিতং উদ্ধরিত্ৰা পাণিম্হি ঠপেহী’’তি চ ৰুত্তে সুৰণ্ণসণ্ডাসেন উদ্ধরিত্ৰা রঞ্ঞো পাণিম্হি পতিট্ঠাপেসি. তদা রঞ্ঞো চতুরাসীতি ৰস্সসহস্সানি আযু অৰসিট্ঠং হোতি. এৰং সন্তেপি পলিতং দিস্ৰাৰ মচ্চুরাজানং আগন্ত্ৰা সমীপে ঠিতং ৰিয অত্তানং আদিত্তপণ্ণসালং পৰিট্ঠং ৰিয চ মঞ্ঞমানো সংৰেগং আপজ্জিত্ৰা ¶ ‘‘বাল মঘদেৰ, যাৰ পলিতস্সুপ্পাদাৰ ইমে কিলেসে জহিতুং নাসক্খী’’তি চিন্তেসি.
তস্সেৰং ¶ পলিতপাতুভাৰং আৰজ্জেন্তস্স অন্তোডাহো উপ্পজ্জি, সরীরা সেদা মুচ্চিংসু, সাটকা পীল়েত্ৰা অপনেতব্বাকারপ্পত্তা অহেসুং. সো ‘‘অজ্জেৰ মযা নিক্খমিত্ৰা পব্বজিতুং ৰট্টতী’’তি কপ্পকস্স সতসহস্সুট্ঠানকং গামৰরং দত্ৰা জেট্ঠপুত্তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘তাত, মম সীসে পলিতং পাতুভূতং, মহল্লকোম্হি জাতো, ভুত্তা খো পন মে মানুসকা কামা, ইদানি দিব্বে কামে পরিযেসিস্সামি, নেক্খম্মকালো ময্হং, ত্ৰং ইমং রজ্জং পটিপজ্জ, অহং পন পব্বজিত্ৰা মঘদেৰঅম্বৰনুয্যানে ৰসন্তো সমণধম্মং করিস্সামী’’তি আহ. তং এৰং পব্বজিতুকামং অমচ্চা উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘দেৰ, কিং তুম্হাকং পব্বজ্জাকারণ’’ন্তি পুচ্ছিংসু. রাজা পলিতং হত্থেন গহেত্ৰা অমচ্চানং ইমং গাথমাহ –
‘‘উত্তমঙ্গরুহা ময্হং, ইমে জাতা ৰযোহরা;
পাতুভূতা দেৰদূতা, পব্বজ্জাসমযো মমা’’তি.
তত্থ উত্তমঙ্গরুহাতি কেসা. কেসা হি সব্বেসং হত্থপাদাদীনং অঙ্গানং উত্তমে সিরস্মিং রুহত্তা ‘‘উত্তমঙ্গরুহা’’তি ৰুচ্চন্তি. ইমে জাতা ৰযোহরাতি পস্সথ, তাতা, পলিতপাতুভাৰেন তিণ্ণং ৰযানং হরণতো ¶ ইমে জাতা ৰযোহরা. পাতুভূতাতি নিব্বত্তা. দেৰদূতাতি দেৰো ৰুচ্চতি মচ্চু, তস্স দূতাতি দেৰদূতা. সিরস্মিঞ্হি পলিতেসু পাতুভূতেসু মচ্চুরাজস্স সন্তিকে ঠিতো ৰিয হোতি, তস্মা পলিতানি ‘‘মচ্চুদেৰস্স দূতা’’তি ৰুচ্চন্তি. দেৰা ৰিয দূতাতিপি দেৰদূতা. যথা হি অলঙ্কতপটিযত্তায দেৰতায আকাসে ঠত্ৰা ‘‘অসুকদিৰসে ত্ৰং মরিস্সসী’’তি ৰুত্তে তং তথেৰ হোতি, এৰং সিরস্মিং পলিতেসু পাতুভূতেসু দেৰতায ব্যাকরণসদিসমেৰ হোতি, তস্মা পলিতানি ‘‘দেৰসদিসা দূতা’’তি ৰুচ্চন্তি. ৰিসুদ্ধিদেৰানং দূতাতিপি দেৰদূতা. সব্ববোধিসত্তা হি জিণ্ণব্যাধিমতপব্বজিতে দিস্ৰাৰ সংৰেগমাপজ্জিত্ৰা নিক্খম্ম পব্বজন্তি. যথাহ –
‘‘জিণ্ণঞ্চ দিস্ৰা দুখিতঞ্চ ব্যাধিতং, মতঞ্চ দিস্ৰা গতমাযুসঙ্খযং;
কাসাযৰত্থং পব্বজিতঞ্চ দিস্ৰা, তস্মা অহং পব্বজিতোম্হি রাজা’’তি. (থেরগা. ৭৩ থোকং ৰিসদিসং);
ইমিনা ¶ ¶ পরিযাযেন পলিতানি ৰিসুদ্ধিদেৰানং দূতত্তা ‘‘দেৰদূতা’’তি ৰুচ্চন্তি. পব্বজ্জাসমযো মমাতি গিহিভাৰতো নিক্খন্তট্ঠেন ‘‘পব্বজ্জা’’তি লদ্ধনামস্স সমণলিঙ্গগহণস্স কালো ময্হন্তি দস্সেতি.
সো এৰং ৰত্ৰা তং দিৰসমেৰ রজ্জং পহায ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা তস্মিংযেৰ মঘদেৰঅম্বৰনে ৰিহরন্তো চতুরাসীতি ৰস্সসহস্সানি চত্তারো ব্রহ্মৰিহারে ভাৰেত্ৰা অপরিহীনজ্ঝানে ঠিতো কালং কত্ৰা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তিত্ৰা পুন ততো চুতো মিথিলাযংযেৰ নিমি নাম রাজা হুত্ৰা ওসক্কমানং অত্তনো ৰংসং ঘটেত্ৰা তত্থেৰ অম্বৰনে পব্বজিত্ৰা ব্রহ্মৰিহারে ভাৰেত্ৰা পুন ব্রহ্মলোকূপগোৰ অহোসি.
সত্থাপি ‘‘ন, ভিক্খৰে, তথাগতো ইদানেৰ মহাভিনিক্খমনং নিক্খন্তো, পুব্বেপি নিক্খন্তোযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা দস্সেত্ৰা চত্তারি সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে কেচি সোতাপন্না অহেসুং, কেচি সকদাগামিনো, কেচি অনাগামিনো. ইতি ভগৰা ইমানি দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা কপ্পকো আনন্দো অহোসি, পুত্তো রাহুলো, মঘদেৰরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
মঘদেৰজাতকৰণ্ণনা নৰমা.
১০. সুখৰিহারিজাতকৰণ্ণনা
যঞ্চ ¶ অঞ্ঞে ন রক্খন্তীতি ইদং সত্থা অনুপিযনগরং নিস্সায অনুপিযঅম্বৰনে ৰিহরন্তো সুখৰিহারিং ভদ্দিযত্থেরং আরব্ভ কথেসি. সুখৰিহারী ভদ্দিযত্থেরো ছখত্তিযসমাগমে উপালিসত্তমো পব্বজিতো. তেসু ভদ্দিযত্থেরো চ, কিমিলত্থেরো চ, ভগুত্থেরো চ, উপালিত্থেরো চ অরহত্তং পত্তা, আনন্দত্থেরো সোতাপন্নো জাতো, অনুরুদ্ধত্থেরো দিব্বচক্খুকো, দেৰদত্তো ঝানলাভী জাতো. ছন্নং পন খত্তিযানং ৰত্থু যাৰ অনুপিযনগরা খণ্ডহালজাতকে আৰিভৰিস্সতি. আযস্মা পন ভদ্দিযো রাজকালে অত্তনো রক্খসংৰিধানঞ্চেৰ তাৰ বহূহি ¶ রক্খাহি রক্খিযমানস্স উপরিপাসাদৰরতলে মহাসযনে সম্পরিৰত্তমানস্সাপি অত্তনো ভযুপ্পত্তিঞ্চ ইদানি অরহত্তং পত্ৰা অরঞ্ঞাদীসু যত্থ কত্থচি ৰিহরন্তোপি অত্তনো ৰিগতভযতঞ্চ সমনুস্সরন্তো ‘‘অহো সুখং, অহো সুখ’’ন্তি উদানং উদানেসি. তং সুত্ৰা ভিক্খূ ‘‘আযস্মা ভদ্দিযো অঞ্ঞং ব্যাকরোতী’’তি ভগৰতো আরোচেসুং. ভগৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে ¶ , ভদ্দিযো ইদানেৰ সুখৰিহারী, পুব্বেপি সুখৰিহারীযেৰা’’তি আহ. ভিক্খূ তস্সত্থস্সাৰিভাৰত্থায ভগৰন্তং যাচিংসু. ভগৰা ভৰন্তরেন পটিচ্ছন্নং কারণং পাকটং অকাসি.
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারযমানে বোধিসত্তো উদিচ্চব্রাহ্মণমহাসালো হুত্ৰা কামেসু আদীনৰং, নেক্খম্মে চানিসংসং দিস্ৰা কামে পহায হিমৰন্তং পৰিসিত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেসি, পরিৰারোপিস্স মহা অহোসি পঞ্চ তাপসসতানি. সো ৰস্সকালে হিমৰন্ততো নিক্খমিত্ৰা তাপসগণপরিৰুতো গামনিগমাদীসু চারিকং চরন্তো বারাণসিং পত্ৰা রাজানং নিস্সায রাজুয্যানে ৰাসং কপ্পেসি. তত্থ ৰস্সিকে চত্তারো মাসে ৰসিত্ৰা রাজানং আপুচ্ছি. অথ নং রাজা ‘‘তুম্হে, ভন্তে, মহল্লকা, কিং ৰো হিমৰন্তেন, অন্তেৰাসিকে হিমৰন্তং পেসেত্ৰা ¶ ইধেৰ ৰসথা’’তি যাচি. বোধিসত্তো জেট্ঠন্তেৰাসিকং পঞ্চ তাপসসতানি পটিচ্ছাপেত্ৰা ‘‘গচ্ছ, ত্ৰং ইমেহি সদ্ধিং হিমৰন্তে ৰস, অহং পন ইধেৰ ৰসিস্সামী’’তি তে উয্যোজেত্ৰা সযং তত্থেৰ ৰাসং কপ্পেসি.
সো পনস্স জেট্ঠন্তেৰাসিকো রাজপব্বজিতো মহন্তং রজ্জং পহায পব্বজিত্ৰা কসিণপরিকম্মং কত্ৰা অট্ঠসমাপত্তিলাভী অহোসি. সো তাপসেহি সদ্ধিং হিমৰন্তে ৰসমানো একদিৰসং আচরিযং দট্ঠুকামো হুত্ৰা তে তাপসে আমন্তেত্ৰা ‘‘তুম্হে অনুক্কণ্ঠমানা ইধেৰ ৰসথ, অহং আচরিযং ৰন্দিত্ৰা আগমিস্সামী’’তি আচরিযস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পটিসন্থারং কত্ৰা একং কট্ঠত্থরিকং অত্থরিত্ৰা আচরিযস্স সন্তিকেযেৰ নিপজ্জি. তস্মিঞ্চ সমযে রাজা ‘‘তাপসং পস্সিস্সামী’’তি উয্যানং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. অন্তেৰাসিকতাপসো রাজানং দিস্ৰা নেৰ ৰুট্ঠাসি, নিপন্নোযেৰ পন ‘‘অহো সুখং, অহো সুখ’’ন্তি উদানং উদানেসি. রাজা ‘‘অযং তাপসো মং দিস্ৰাপি ন উট্ঠিতো’’তি ¶ অনত্তমনো বোধিসত্তং আহ – ‘‘ভন্তে, অযং তাপসো যদিচ্ছকং ভুত্তো ভৰিস্সতি, উদানং উদানেন্তো সুখসেয্যমেৰ কপ্পেতী’’তি. মহারাজ, অযং তাপসো পুব্বে তুম্হাদিসো একো রাজা অহোসি, স্ৰাযং ‘‘অহং পুব্বে গিহিকালে রজ্জসিরিং অনুভৰন্তো আৰুধহত্থেহি বহূহি রক্খিযমানোপি এৰরূপং সুখং নাম নালত্থ’’ন্তি অত্তনো পব্বজ্জাসুখং ঝানসুখঞ্চ আরব্ভ ইমং উদানং উদানেতীতি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা বোধিসত্তো রঞ্ঞো ধম্মকথং কথেতুং ইমং গাথমাহ –
‘‘যঞ্চ অঞ্ঞে ন রক্খন্তি, যো চ অঞ্ঞে ন রক্খতি;
স ৰে রাজ সুখং সেতি, কামেসু অনপেক্খৰা’’তি.
তত্থ ¶ যঞ্চ অঞ্ঞে ন রক্খন্তীতি যং পুগ্গলং অঞ্ঞে বহূ পুগ্গলা ন রক্খন্তি. যো চ অঞ্ঞে ন রক্খতীতি যো চ ‘‘এককো অহং রজ্জং কারেমী’’তি অঞ্ঞে বহূ জনে ন রক্খতি. স ৰে রাজ সুখং সেতীতি মহারাজ সো ¶ পুগ্গলো একো অদুতিযো পৰিৰিত্তো কাযিকচেতসিকসুখসমঙ্গী হুত্ৰা সুখং সেতি. ইদঞ্চ দেসনাসীসমেৰ. ন কেৰলং পন সেতিযেৰ, এৰরূপো পন পুগ্গলো সুখং গচ্ছতি তিট্ঠতি নিসীদতি সযতীতি সব্বিরিযাপথেসু সুখপ্পত্তোৰ হোতি. কামেসু অনপেক্খৰাতি ৰত্থু কামকিলেসকামেসু অপেক্খারহিতো ৰিগতচ্ছন্দরাগো নিত্তণ্হো এৰরূপো পুগ্গলো সব্বিরিযাপথেসু সুখং ৰিহরতি মহারাজাতি.
রাজা ধম্মদেসনং সুত্ৰা তুট্ঠমানসো ৰন্দিত্ৰা নিৰেসনমেৰ গতো, অন্তেৰাসিকোপি আচরিযং ৰন্দিত্ৰা হিমৰন্তমেৰ গতো. বোধিসত্তো পন তত্থেৰ ৰিহরন্তো অপরিহীনজ্ঝানো কালং কত্ৰা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তি.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা দস্সেত্ৰা দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা অন্তেৰাসিকো ভদ্দিযত্থেরো অহোসি, গণসত্থা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
সুখৰিহারিজাতকৰণ্ণনা দসমা.
অপণ্ণকৰগ্গো পঠমো.
তস্সুদ্দানং –
অপণ্ণকং ¶ ৰণ্ণুপথং, সেরিৰং চূল়সেট্ঠি চ;
তণ্ডুলং দেৰধম্মঞ্চ, কট্ঠৰাহনগামণি;
মঘদেৰং ৰিহারীতি, পিণ্ডিতা দস জাতকাতি.
২. সীলৰগ্গো
[১১] ১. লক্খণমিগজাতকৰণ্ণনা
হোতি ¶ সীলৰতং অত্থোতি ইদং সত্থা রাজগহং উপনিস্সায ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো দেৰদত্তং আরব্ভ কথেসি. দেৰদত্তস্স ৰত্থু যাৰ অভিমারপ্পযোজনা খণ্ডহালজাতকে আৰিভৰিস্সতি, যাৰ ধনপালকৰিস্সজ্জনা পন চূল়হংসজাতকে আৰিভৰিস্সতি, যাৰ পথৰিপ্পৰেসনা দ্ৰাদসনিপাতে সমুদ্দৰাণিজজাতকে আৰিভৰিস্সতি.
একস্মিঞ্হি সমযে দেৰদত্তো পঞ্চ ৰত্থূনি যাচিত্ৰা অলভন্তো সঙ্ঘং ভিন্দিত্ৰা পঞ্চ ভিক্খুসতানি আদায গযাসীসে ৰিহরতি. অথ তেসং ভিক্খূনং ঞাণং পরিপাকং অগমাসি. তং ঞত্ৰা সত্থা দ্ৰে অগ্গসাৰকে আমন্তেসি ‘‘সারিপুত্তা, তুম্হাকং নিস্সিতকা পঞ্চসতা ভিক্খূ দেৰদত্তস্স লদ্ধিং রোচেত্ৰা তেন সদ্ধিং গতা, ইদানি পন তেসং ঞাণং পরিপাকং গতং, তুম্হে বহূহি ভিক্খূহি সদ্ধিং তত্থ গন্ত্ৰা তেসং ধম্মং দেসেত্ৰা তে ভিক্খূ মগ্গফলেহি পবোধেত্ৰা গহেত্ৰা আগচ্ছথা’’তি. তে তথেৰ গন্ত্ৰা তেসং ধম্মং দেসেত্ৰা মগ্গফলেহি পবোধেত্ৰা পুনদিৰসে অরুণুগ্গমনৰেলায ¶ তে ভিক্খূ আদায ৰেল়ুৰনমেৰ আগমংসু. আগন্ত্ৰা চ পন সারিপুত্তত্থেরস্স ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা ঠিতকালে ভিক্খূ থেরং পসংসিত্ৰা ভগৰন্তং আহংসু – ‘‘ভন্তে, অম্হাকং জেট্ঠভাতিকো ধম্মসেনাপতি পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি পরিৰুতো আগচ্ছন্তো অতিৰিয সোভতি, দেৰদত্তো পন পরিহীনপরিৰারো জাতো’’তি. ন, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো ইদানেৰ ঞাতিসঙ্ঘপরিৰুতো আগচ্ছন্তো সোভতি, পুব্বেপি সোভিযেৰ. দেৰদত্তোপি ¶ ন ইদানেৰ গণতো পরিহীনো, পুব্বেপি পরিহীনোযেৰাতি. ভিক্খূ তস্সত্থস্সাৰিভাৰত্থায ভগৰন্তং যাচিংসু, ভগৰা ভৰন্তরেন পটিচ্ছন্নং কারণং পাকটং অকাসি.
অতীতে মগধরট্ঠে রাজগহনগরে একো মগধরাজা রজ্জং কারেসি. তদা বোধিসত্তো মিগযোনিযং পটিসন্ধিং গহেত্ৰা ৰুদ্ধিপ্পত্তো মিগসহস্সপরিৰারো অরঞ্ঞে ৰসতি. তস্স লক্খণো চ কাল়ো চাতি দ্ৰে পুত্তা অহেসুং. সো অত্তনো মহল্লককালে ‘‘তাতা, অহং ইদানি মহল্লকো, তুম্হে ইমং গণং পরিহরথা’’তি পঞ্চ পঞ্চ মিগসতানি একেকং পুত্তং পটিচ্ছাপেসি ¶ . ততো পট্ঠায তে দ্ৰে জনা মিগগণং পরিহরন্তি. মগধরট্ঠস্মিঞ্চ সস্সপাকসমযে কিট্ঠসম্বাধে অরঞ্ঞে মিগানং পরিপন্থো হোতি. মনুস্সা সস্সখাদকানং মিগানং মারণত্থায তত্থ তত্থ ওপাতং খণন্তি, সূলানি রোপেন্তি, পাসাণযন্তানি সজ্জেন্তি, কূটপাসাদযো পাসে ওড্ডেন্তি, বহূ মিগা ৰিনাসং আপজ্জন্তি. বোধিসত্তো কিট্ঠসম্বাধসমযং ঞত্ৰা দ্ৰে পুত্তে পক্কোসাপেত্ৰা আহ – ‘‘তাতা, অযং কিট্ঠসম্বাধসমযো, বহূ মিগা ৰিনাসং পাপুণন্তি, মযং মহল্লকা যেন কেনচি উপাযেন একস্মিং ঠানে ৰীতিনামেস্সাম, তুম্হে তুম্হাকং মিগগণে গহেত্ৰা অরঞ্ঞে পব্বতপাদং পৰিসিত্ৰা সস্সানং উদ্ধটকালে আগচ্ছেয্যাথা’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি পিতু ৰচনং সুত্ৰা সপরিৰারা নিক্খমিংসু. তেসং পন গমনমগ্গং মনুস্সা জানন্তি ‘‘ইমস্মিং কালে মিগা পব্বতমারোহন্তি, ইমস্মিং কালে ওরোহন্তী’’তি. তে তত্থ তত্থ পটিচ্ছন্নট্ঠানে ¶ নিলীনা বহূ মিগে ৰিজ্ঝিত্ৰা মারেন্তি.
কাল়মিগো অত্তনো দন্ধতায ‘‘ইমায নাম ৰেলায গন্তব্বং, ইমায ৰেলায ন গন্তব্ব’’ন্তি অজানন্তো মিগগণং আদায পুব্বণ্হেপি সাযন্হেপি পদোসেপি পচ্চূসেপি গামদ্ৰারেন গচ্ছতি. মনুস্সা তত্থ তত্থ পকতিযা ঠিতা চ নিলীনা চ বহূ মিগে ৰিনাসং পাপেন্তি. এৰং সো অত্তনো দন্ধতায বহূ মিগে ৰিনাসং পাপেত্ৰা অপ্পকেহেৰ মিগেহি অরঞ্ঞং পাৰিসি. লক্খণমিগো পন পণ্ডিতো ব্যত্তো উপাযকুসলো ‘‘ইমায ৰেলায গন্তব্বং, ইমায ৰেলায ন গন্তব্ব’’ন্তি জানাতি. সো গামদ্ৰারেনপি ন গচ্ছতি ¶ , দিৰাপি ন গচ্ছতি, পদোসেপি ন গচ্ছতি, পচ্চূসেপি ন গচ্ছতি, মিগগণং আদায অড্ঢরত্তসমযেযেৰ গচ্ছতি. তস্মা একম্পি মিগং অৰিনাসেত্ৰা অরঞ্ঞং পাৰিসি. তে তত্থ চত্তারো মাসে ৰসিত্ৰা সস্সেসু উদ্ধটেসু পব্বতা ওতরিংসু.
কাল়ো পচ্চাগচ্ছন্তোপি পুরিমনযেনেৰ অৰসেসমিগে ৰিনাসং পাপেন্তো এককোৰ আগমি. লক্খণো পন একমিগম্পি অৰিনাসেত্ৰা পঞ্চহি মিগসতেহি পরিৰুতো মাতাপিতূনং সন্তিকং আগমি. বোধিসত্তো দ্ৰেপি পুত্তে আগচ্ছন্তে দিস্ৰা মিগগণেন সদ্ধিং মন্তেন্তো ইমং গাথং সমুট্ঠাপেসি –
‘‘হোতি সীলৰতং অত্থো, পটিসন্থারৰুত্তিনং;
লক্খণং পস্স আযন্তং, ঞাতিসঙ্ঘপুরক্খতং;
অথ পস্সসিমং কাল়ং, সুৰিহীনংৰ ঞাতিভী’’তি.
তত্থ ¶ সীলৰতন্তি সুখসীলতায সীলৰন্তানং আচারসম্পন্নানং. অত্থোতি ৰুড্ঢি. পটিসন্থারৰুত্তিনন্তি ধম্মপটিসন্থারো চ আমিসপটিসন্থারো চ এতেসং ৰুত্তীতি পটিসন্থারৰুত্তিনো, তেসং পটিসন্থারৰুত্তিনং. এত্থ চ পাপনিৰারণওৰাদানুসাসনিৰসেন ধম্মপটিসন্থারো চ, গোচরলাভাপনগিলানুপট্ঠানধম্মিকরক্খাৰসেন আমিসপটিসন্থারো চ ৰেদিতব্বো. ইদং ৰুত্তং হোতি – ইমেসু দ্ৰীসু পটিসন্থারেসু ঠিতানং আচারসম্পন্নানং পণ্ডিতানং ৰুড্ঢি নাম হোতীতি. ইদানি তং ৰুড্ঢিং দস্সেতুং পুত্তমাতরং আলপন্তো ৰিয ‘‘লক্খণং পস্সা’’তিআদিমাহ. তত্রাযং সঙ্খেপত্থো – আচারপটিসন্থারসম্পন্নং অত্তনো পুত্তং ¶ একমিগম্পি অৰিনাসেত্ৰা ঞাতিসঙ্ঘেন পুরক্খতং পরিৰারিতং আগচ্ছন্তং পস্স. তায পন আচারপটিসন্থারসম্পদায ৰিহীনং দন্ধপঞ্ঞং অথ পস্সসিমং কাল়ং একম্পি ঞাতিং অনৰসেসেত্ৰা সুৰিহীনমেৰ ঞাতীহি এককং আগচ্ছন্তন্তি. এৰং পুত্তং অভিনন্দিত্ৰা পন বোধিসত্তো যাৰতাযুকং ঠত্ৰা যথাকম্মং গতো.
সত্থাপি ‘‘ন, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো ইদানেৰ ঞাতিসঙ্ঘপরিৰারিতো সোভতি, পুব্বেপি সোভতিযেৰ. ন চ দেৰদত্তো এতরহিযেৰ গণম্হা পরিহীনো, পুব্বেপি পরিহীনোযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং দস্সেত্ৰা দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা ¶ কাল়ো দেৰদত্তো অহোসি, পরিসাপিস্স দেৰদত্তপরিসাৰ, লক্খণো সারিপুত্তো, পরিসা পনস্স বুদ্ধপরিসা, মাতা রাহুলমাতা, পিতা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
লক্খণমিগজাতকৰণ্ণনা পঠমা.
[১২] ২. নিগ্রোধমিগজাতকৰণ্ণনা
নিগ্রোধমেৰ সেৰেয্যাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কুমারকস্সপত্থেরস্স মাতরং আরব্ভ কথেসি. সা কির রাজগহনগরে মহাৰিভৰস্স সেট্ঠিনো ধীতা অহোসি উস্সন্নকুসলমূলা পরিমদ্দিতসঙ্খারা পচ্ছিমভৰিকা, অন্তোঘটে পদীপো ৰিয তস্সা হদযে অরহত্তূপনিস্সযো জলতি. সা অত্তানং জাননকালতো পট্ঠায গেহে অনভিরতা পব্বজিতুকামা হুত্ৰা মাতাপিতরো আহ – ‘‘অম্মতাতা, ময্হং ঘরাৰাসে চিত্তং নাভিরমতি, অহং নিয্যানিকে বুদ্ধসাসনে পব্বজিতুকামা, পব্বাজেথ ম’’ন্তি. অম্ম, কিং ৰদেসি, ইদং কুলং বহুৰিভৰং, ত্ৰঞ্চ অম্হাকং একধীতা, ন লব্ভা তযা পব্বজিতুন্তি. সা পুনপ্পুনং যাচিত্ৰাপি মাতাপিতূনং সন্তিকা পব্বজ্জং অলভমানা চিন্তেসি ‘‘হোতু, পতিকুলং গতা সামিকং আরাধেত্ৰা ¶ পব্বজিস্সামী’’তি. সা ৰযপ্পত্তা পতিকুলং গন্ত্ৰা পতিদেৰতা হুত্ৰা সীলৰতী কল্যাণধম্মা অগারং অজ্ঝাৰসি.
অথস্সা সংৰাসমন্ৰায কুচ্ছিযং গব্ভো পতিট্ঠহি. সা গব্ভস্স পতিট্ঠিতভাৰং ন অঞ্ঞাসি. অথ তস্মিং নগরে নক্খত্তং ঘোসযিংসু, সকলনগরৰাসিনো ¶ নক্খত্তং কীল়িংসু, নগরং দেৰনগরং ৰিয অলঙ্কতপটিযত্তং অহোসি. সা পন তাৰ উল়ারাযপি নক্খত্তকীল়ায ৰত্তমানায অত্তনো সরীরং ন ৰিলিম্পতি নালঙ্করোতি, পকতিৰেসেনেৰ ৰিচরতি.
অথ নং সামিকো আহ – ‘‘ভদ্দে, সকলনগরং নক্খত্তনিস্সিতং, ত্ৰং পন সরীরং নপ্পটিজগ্গসী’’তি. অয্যপুত্ত, দ্ৰত্তিংসায মে কুণপেহি পূরিতং সরীরং, কিং ইমিনা অলঙ্কতেন, অযঞ্হি কাযো নেৰ দেৰনিম্মিতো, ন ব্রহ্মনিম্মিতো, ন সুৰণ্ণমযো, ন মণিমযো, ন হরিচন্দনমযো, ন পুণ্ডরীককুমুদুপ্পলগব্ভসম্ভূতো ¶ , ন অমতোসধপূরিতো, অথ খো কুণপে জাতো, মাতাপেত্তিকসম্ভৰো, অনিচ্চুচ্ছাদনপরিমদ্দনভেদনৰিদ্ধংসনধম্মো, কটসিৰড্ঢনো, তণ্হূপাদিন্নো, সোকানং নিদানং, পরিদেৰানং ৰত্থু, সব্বরোগানং আলযো, কম্মকরণানং পটিগ্গহো, অন্তোপূতি, বহি নিচ্চপগ্ঘরণো, কিমিকুলানং আৰাসো, সিৰথিকপযাতো, মরণপরিযোসানো, সব্বলোকস্স চক্খুপথে ৰত্তমানোপি –
‘‘অট্ঠিনহারুসংযুত্তো, তচমংসাৰলেপনো;
ছৰিযা কাযো পটিচ্ছন্নো, যথাভূতং ন দিস্সতি.
‘‘অন্তপূরো উদরপূরো, যকনপেল়স্স ৰত্থিনো;
হদযস্স পপ্ফাসস্স, ৰক্কস্স পিহকস্স চ.
‘‘সিঙ্ঘাণিকায খেল়স্স, সেদস্স চ মেদস্স চ;
লোহিতস্স লসিকায, পিত্তস্স চ ৰসায চ.
‘‘অথস্স নৰহি সোতেহি, অসুচী সৰতি সব্বদা;
অক্খিম্হা অক্খিগূথকো, কণ্ণম্হা কণ্ণগূথকো.
‘‘সিঙ্ঘাণিকা ¶ চ নাসতো, মুখেন ৰমতেকদা;
পিত্তং সেম্হঞ্চ ৰমতি, কাযম্হা সেদজল্লিকা.
‘‘অথস্স সুসিরং সীসং, মত্থলুঙ্গস্স পূরিতং;
সুভতো নং মঞ্ঞতি বালো, অৰিজ্জায পুরক্খতো. (সু. নি. ১৯৬-২০১);
‘‘অনন্তাদীনৰো কাযো, ৰিসরুক্খসমূপমো;
আৰাসো সব্বরোগানং, পুঞ্জো দুক্খস্স কেৰলো. (অপ. থের ২.৫৪.৫৫);
‘‘সচে ইমস্স কাযস্স, অন্তো বাহিরকো সিযা;
দণ্ডং নূন গহেত্ৰান, কাকে সোণে চ ৰারযে.
‘‘দুগ্গন্ধো অসুচি কাযো, কুণপো উক্করূপমো;
নিন্দিতো চক্খুভূতেহি, কাযো বালাভিনন্দিতো.
‘‘অল্লচম্মপটিচ্ছন্নো, নৰদ্ৰারো মহাৰণো;
সমন্ততো পগ্ঘরতি, অসুচী পূতিগন্ধিযো’’তি. (ৰিসুদ্ধি. ১.১২২);
অয্যপুত্ত ¶ ¶ , ইমং কাযং অলঙ্করিত্ৰা কিং করিস্সামি? ননু ইমস্স অলঙ্কতকরণং গূথপুণ্ণঘটস্স বহি চিত্তকম্মকরণং ৰিয হোতীতি? সেট্ঠিপুত্তো তস্সা ৰচনং সুত্ৰা আহ ‘‘ভদ্দে, ত্ৰং ইমস্স সরীরস্স ইমে দোসে পস্সমানা কস্মা ন পব্বজসী’’তি? ‘‘অয্যপুত্ত, অহং পব্বজ্জং লভমানা অজ্জেৰ পব্বজেয্য’’ন্তি. সেট্ঠিপুত্তো ‘‘সাধু, অহং তং পব্বাজেস্সামী’’তি ৰত্ৰা মহাদানং পৰত্তেত্ৰা মহাসক্কারং কত্ৰা মহন্তেন পরিৰারেন ভিক্খুনুপস্সযং নেত্ৰা তং পব্বাজেন্তো দেৰদত্তপক্খিযানং ভিক্খুনীনং সন্তিকে পব্বাজেসি. সা পব্বজ্জং লভিত্ৰা পরিপুণ্ণসঙ্কপ্পা অত্তমনা অহোসি.
অথস্সা গব্ভে পরিপাকং গচ্ছন্তে ইন্দ্রিযানং অঞ্ঞথত্তং হত্থপাদপিট্ঠীনং বহলত্তং উদরপটলস্স চ মহন্ততং দিস্ৰা ভিক্খুনিযো তং পুচ্ছিংসু ‘‘অয্যে, ত্ৰং গব্ভিনী ৰিয পঞ্ঞাযসি, কিং এত’’ন্তি? অয্যে, ‘‘ইদং নাম কারণ’’ন্তি ন জানামি, সীলং পন মে পরিপুণ্ণন্তি ¶ . অথ নং তা ভিক্খুনিযো দেৰদত্তস্স সন্তিকং নেত্ৰা দেৰদত্তং পুচ্ছিংসু ‘‘অয্য, অযং কুলধীতা কিচ্ছেন সামিকং আরাধেত্ৰা পব্বজ্জং লভি, ইদানি পনস্সা গব্ভো পঞ্ঞাযতি, মযং ইমস্স গব্ভস্স গিহিকালে ৰা পব্বজিতকালে ৰা লদ্ধভাৰং ন জানাম, কিংদানি করোমা’’তি? দেৰদত্তো অত্তনো অবুদ্ধভাৰেন চ খন্তিমেত্তানুদ্দযানঞ্চ নত্থিতায এৰং চিন্তেসি ‘‘দেৰদত্তপক্খিকা ভিক্খুনী কুচ্ছিনা গব্ভং পরিহরতি, দেৰদত্তো চ তং অজ্ঝুপেক্খতিযেৰাতি ময্হং গরহা উপ্পজ্জিস্সতি, মযা ইমং উপ্পব্বাজেতুং ৰট্টতী’’তি. সো অৰীমংসিত্ৰাৰ সেলগুল়ং পৰট্টযমানো ৰিয পক্খন্দিত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, ইমং উপ্পব্বাজেথা’’তি আহ. তা তস্স ৰচনং সুত্ৰা উট্ঠায ৰন্দিত্ৰা উপস্সযং গতা.
অথ সা দহরা তা ভিক্খুনিযো আহ – ‘‘অয্যে, ন দেৰদত্তত্থেরো বুদ্ধো, নাপি ময্হং তস্স সন্তিকে পব্বজ্জা, লোকে পন অগ্গপুগ্গলস্স সম্মাসম্বুদ্ধস্স সন্তিকে ময্হং পব্বজ্জা, সা চ পন মে দুক্খেন লদ্ধা, মা নং অন্তরধাপেথ, এথ মং গহেত্ৰা সত্থু সন্তিকং জেতৰনং গচ্ছথা’’তি. তা তং আদায রাজগহা পঞ্চচত্তালীসযোজনিকং মগ্গং অতিক্কম্ম অনুপুব্বেন জেতৰনং পত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা তমত্থং আরোচেসুং. সত্থা চিন্তেসি – ‘‘কিঞ্চাপি গিহিকালে এতিস্সা গব্ভো পতিট্ঠিতো, এৰং সন্তেপি ‘সমণো গোতমো দেৰদত্তেন ¶ জহিতং আদায চরতী’তি তিত্থিযানং ওকাসো ভৰিস্সতি. তস্মা ইমং কথং পচ্ছিন্দিতুং সরাজিকায পরিসায ¶ মজ্ঝে ইমং অধিকরণং ৰিনিচ্ছিতুং ৰট্টতী’’তি. পুনদিৰসে রাজানং পসেনদিকোসলং মহাঅনাথপিণ্ডিকং চূল়অনাথপিণ্ডিকং ৰিসাখং মহাউপাসিকং অঞ্ঞানি চ অভিঞ্ঞাতানি মহাকুলানি পক্কোসাপেত্ৰা সাযন্হসমযে চতূসু পরিসাসু সন্নিপতিতাসু উপালিত্থেরং আমন্তেসি ‘‘গচ্ছ, ত্ৰং চতুপরিসমজ্ঝে ইমিস্সা দহরভিক্খুনিযা কম্মং সোধেহী’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি থেরো পরিসমজ্ঝং গন্ত্ৰা অত্তনো পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদিত্ৰা রঞ্ঞো পুরতো ৰিসাখং উপাসিকং পক্কোসাপেত্ৰা ইমং অধিকরণং পটিচ্ছাপেসি ‘‘গচ্ছ ৰিসাখে, ‘অযং দহরা অসুকমাসে অসুকদিৰসে পব্বজিতা’তি তথতো ঞত্ৰা ইমস্স গব্ভস্স পুরে ৰা পচ্ছা ৰা লদ্ধভাৰং জানাহী’’তি. উপাসিকা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা সাণিং পরিক্খিপাপেত্ৰা অন্তোসাণিযং দহরভিক্খুনিযা হত্থপাদনাভিউদরপরিযোসানাদীনি ওলোকেত্ৰা মাসদিৰসে সমানেত্ৰা গিহিভাৰে গব্ভস্স লদ্ধভাৰং তথতো ঞত্ৰা থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা তমত্থং আরোচেসি. থেরো চতুপরিসমজ্ঝে তং ভিক্খুনিং সুদ্ধং অকাসি. সা সুদ্ধা হুত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ সত্থারঞ্চ ৰন্দিত্ৰা ভিক্খুনীহি সদ্ধিং উপস্সযমেৰ গতা. সা গব্ভপরিপাকমন্ৰায পদুমুত্তরপাদমূলে পত্থিতপত্থনং মহানুভাৰং পুত্তং ৰিজাযি.
অথেকদিৰসং ¶ রাজা ভিক্খুনুপস্সযসমীপেন গচ্ছন্তো দারকসদ্দং সুত্ৰা অমচ্চে পুচ্ছি. অমচ্চা তং কারণং ঞত্ৰা ‘‘দেৰ, দহরভিক্খুনী পুত্তং ৰিজাতা, তস্সেসো সদ্দো’’তি আহংসু. ‘‘ভিক্খুনীনং, ভণে, দারকপটিজগ্গনং নাম পলিবোধো, মযং নং পটিজগ্গিস্সামা’’তি রাজা তং দারকং নাটকিত্থীনং দাপেত্ৰা কুমারপরিহারেন ৰড্ঢাপেসি. নামগ্গহণদিৰসে চস্স ‘‘কস্সপো’’তি নামং অকংসু. অথ নং কুমারপরিহারেন ৰড্ঢিতত্তা ‘‘কুমারকস্সপো’’তি সঞ্জানিংসু. সো সত্তৰস্সিককালে সত্থু সন্তিকে পব্বজিত্ৰা পরিপুণ্ণৰস্সো উপসম্পদং লভিত্ৰা গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে ধম্মকথিকেসু চিত্রকথী অহোসি. অথ নং সত্থা ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং চিত্তকথিকানং যদিদং কুমারকস্সপো’’তি (অ. নি. ১.২০৯, ২১৭) এতদগ্গে ঠপেসি. সো পচ্ছা ৰম্মিকসুত্তে (ম. নি. ১.২৪৯ আদযো) অরহত্তং পাপুণি. মাতাপিস্স ভিক্খুনী ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অগ্গফলং পত্তা. কুমারকস্সপত্থেরো বুদ্ধসাসনে গগনমজ্ঝে ¶ পুণ্ণচন্দো ৰিয পাকটো জাতো.
অথেকদিৰসং ¶ তথাগতো পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো ভিক্খূনং ওৰাদং দত্ৰা গন্ধকুটিং পাৰিসি. ভিক্খূ ওৰাদং গহেত্ৰা অত্তনো অত্তনো রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানেসু দিৰসভাগং খেপেত্ৰা সাযন্হসমযে ধম্মসভাযং সন্নিপতিত্ৰা ‘‘আৰুসো, দেৰদত্তেন অত্তনো অবুদ্ধভাৰেন চেৰ খন্তিমেত্তাদীনঞ্চ অভাৰেন কুমারকস্সপত্থেরো চ থেরী চ উভো নাসিতা, সম্মাসম্বুদ্ধো পন অত্তনো ধম্মরাজতায চেৰ খন্তিমেত্তানুদ্দযসম্পত্তিযা চ উভিন্নম্পি তেসং পচ্চযো জাতো’’তি বুদ্ধগুণে ৰণ্ণযমানা নিসীদিংসু. সত্থা বুদ্ধলীলায ধম্মসভং আগন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদিত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছি. ‘‘ভন্তে, তুম্হাকমেৰ গুণকথাযা’’তি সব্বং আরোচযিংসু. ন, ভিক্খৰে, তথাগতো ইদানেৰ ইমেসং উভিন্নং পচ্চযো চ পতিট্ঠা চ জাতো, পুব্বেপি অহোসিযেৰাতি. ভিক্খূ তস্সত্থস্সাৰিভাৰত্থায ভগৰন্তং যাচিংসু. ভগৰা ভৰন্তরেন পটিচ্ছন্নং কারণং পাকটং অকাসি.
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারযমানে বোধিসত্তো মিগযোনিযং পটিসন্ধিং গণ্হি. সো মাতুকুচ্ছিতো নিক্খন্তো সুৰণ্ণৰণ্ণো অহোসি, অক্খীনি পনস্স মণিগুল়সদিসানি অহেসুং, সিঙ্গানি রজতৰণ্ণানি, মুখং রত্তকম্বলপুঞ্জৰণ্ণং, হত্থপাদপরিযন্তা লাখারসপরিকম্মকতা ৰিয, ৰালধি চমরস্স ৰিয অহোসি, সরীরং পনস্স মহন্তং অস্সপোতকপ্পমাণং অহোসি. সো পঞ্চসতমিগপরিৰারো অরঞ্ঞে ৰাসং কপ্পেসি নামেন নিগ্রোধমিগরাজা ¶ নাম. অৰিদূরে পনস্স অঞ্ঞোপি পঞ্চসতমিগপরিৰারো সাখমিগো নাম ৰসতি, সোপি সুৰণ্ণৰণ্ণোৰ অহোসি.
তেন সমযেন বারাণসিরাজা মিগৰধপ্পসুতো হোতি, ৰিনা মংসেন ন ভুঞ্জতি, মনুস্সানং কম্মচ্ছেদং কত্ৰা সব্বে নেগমজানপদে সন্নিপাতেত্ৰা দেৰসিকং মিগৰং গচ্ছতি. মনুস্সা চিন্তেসুং – ‘‘অযং রাজা অম্হাকং কম্মচ্ছেদং করোতি, যংনূন মযং উয্যানে ¶ মিগানং নিৰাপং ৰপিত্ৰা পানীযং সম্পাদেত্ৰা বহূ মিগে উয্যানং পৰেসেত্ৰা দ্ৰারং বন্ধিত্ৰা রঞ্ঞো নিয্যাদেয্যামা’’তি. তে সব্বে উয্যানে মিগানং নিৰাপতিণানি রোপেত্ৰা উদকং সম্পাদেত্ৰা দ্ৰারং যোজেত্ৰা ৰাগুরানি আদায মুগ্গরাদিনানাৰুধহত্থা ¶ অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা মিগে পরিযেসমানা ‘‘মজ্ঝে ঠিতে মিগে গণ্হিস্সামা’’তি যোজনমত্তং ঠানং পরিক্খিপিত্ৰা সঙ্খিপমানা নিগ্রোধমিগসাখমিগানং ৰসনট্ঠানং মজ্ঝে কত্ৰা পরিক্খিপিংসু. অথ নং মিগগণং দিস্ৰা রুক্খগুম্বাদযো চ ভূমিঞ্চ মুগ্গরেহি পহরন্তা মিগগণং গহনট্ঠানতো নীহরিত্ৰা অসিসত্তিধনুআদীনি আৰুধানি উগ্গিরিত্ৰা মহানাদং নদন্তা তং মিগগণং উয্যানং পৰেসেত্ৰা দ্ৰারং পিধায রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘দেৰ, নিবদ্ধং মিগৰং গচ্ছন্তা অম্হাকং কম্মং নাসেথ, অম্হেহি অরঞ্ঞতো মিগে আনেত্ৰা তুম্হাকং উয্যানং পূরিতং, ইতো পট্ঠায তেসং মংসানি খাদথা’’তি রাজানং আপুচ্ছিত্ৰা পক্কমিংসু.
রাজা তেসং ৰচনং সুত্ৰা উয্যানং গন্ত্ৰা মিগে ওলোকেন্তো দ্ৰে সুৰণ্ণমিগে দিস্ৰা তেসং অভযং অদাসি. ততো পট্ঠায পন কদাচি সযং গন্ত্ৰা একং মিগং ৰিজ্ঝিত্ৰা আনেতি, কদাচিস্স ভত্তকারকো গন্ত্ৰা ৰিজ্ঝিত্ৰা আহরতি. মিগা ধনুং দিস্ৰাৰ মরণভযেন তজ্জিতা পলাযন্তি, দ্ৰে তযো পহারে লভিত্ৰা কিলমন্তিপি, গিলানাপি হোন্তি, মরণম্পি পাপুণন্তি. মিগগণো তং পৰত্তিং বোধিসত্তস্স আরোচেসি. সো সাখং পক্কোসাপেত্ৰা আহ – ‘‘সম্ম, বহূ মিগা নস্সন্তি, একংসেন মরিতব্বে সতি ইতো পট্ঠায মা কণ্ডেন মিগে ৰিজ্ঝন্তু, ধম্মগণ্ডিকট্ঠানে মিগানং ৰারো হোতু. একদিৰসং মম পরিসায ৰারো পাপুণাতু, একদিৰসং তৰ পরিসায, ৰারপ্পত্তো মিগো গন্ত্ৰা ধম্মগণ্ডিকায গীৰং ঠপেত্ৰা নিপজ্জতু, এৰং সন্তে মিগা কিলন্তা ন ভৰিস্সন্তী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি. ততো পট্ঠায ৰারপ্পত্তোৰ মিগো গন্ত্ৰা ধম্মগণ্ডিকায ¶ গীৰং ঠপেত্ৰা নিপজ্জতি, ভত্তকারকো আগন্ত্ৰা তত্থ নিপন্নকমেৰ গহেত্ৰা গচ্ছতি.
অথেকদিৰসং ¶ সাখমিগস্স পরিসায একিস্সা গব্ভিনিমিগিযা ৰারো পাপুণি. সা সাখং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘সামি, অহং গব্ভিনী, পুত্তং ৰিজাযিত্ৰা দ্ৰে জনা ৰারং গমিস্সাম, ময্হং ৰারং অতিক্কামেহী’’তি আহ. সো ‘‘ন সক্কা তৰ ৰারং অঞ্ঞেসং পাপেতুং, ত্ৰমেৰ তুয্হং ৰারং জানিস্সসি, গচ্ছাহী’’তি আহ. সা তস্স সন্তিকা অনুগ্গহং অলভমানা বোধিসত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা তমত্থং আরোচেসি. সো তস্সা ৰচনং সুত্ৰা ‘‘হোতু গচ্ছ ত্ৰং, অহং তে ৰারং অতিক্কামেস্সামী’’তি সযং ¶ গন্ত্ৰা ধম্মগণ্ডিকায সীসং কত্ৰা নিপজ্জি. ভত্তকারকো তং দিস্ৰা ‘‘লদ্ধাভযো মিগরাজা ধম্মগণ্ডিকায নিপন্নো, কিং নু খো কারণ’’ন্তি ৰেগেন গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি.
রাজা তাৰদেৰ রথং আরুয্হ মহন্তেন পরিৰারেন আগন্ত্ৰা বোধিসত্তং দিস্ৰা আহ ‘‘সম্ম মিগরাজ, ননু মযা তুয্হং অভযং দিন্নং, কস্মা ত্ৰং ইধ নিপন্নো’’তি. মহারাজ, গব্ভিনী মিগী আগন্ত্ৰা ‘‘মম ৰারং অঞ্ঞস্স পাপেহী’’তি আহ, ন সক্কা খো পন মযা একস্স মরণদুক্খং অঞ্ঞস্স উপরি নিক্খিপিতুং, স্ৰাহং অত্তনো জীৰিতং তস্সা দত্ৰা তস্সা সন্তকং মরণং গহেত্ৰা ইধ নিপন্নো, মা অঞ্ঞং কিঞ্চি আসঙ্কিত্থ, মহারাজাতি. রাজা আহ – ‘‘সামি, সুৰণ্ণৰণ্ণমিগরাজ, মযা ন তাদিসো খন্তিমেত্তানুদ্দযসম্পন্নো মনুস্সেসুপি দিট্ঠপুব্বো, তেন তে পসন্নোস্মি, উট্ঠেহি, তুয্হঞ্চ তস্সা চ অভযং দম্মী’’তি. ‘‘দ্ৰীহি অভযে লদ্ধে অৰসেসা কিং করিস্সন্তি, নরিন্দা’’তি? ‘‘অৰসেসানম্পি অভযং দম্মি, সামী’’তি. ‘‘মহারাজ, এৰম্পি উয্যানেযেৰ মিগা অভযং লভিস্সন্তি, সেসা কিং করিস্সন্তী’’তি? ‘‘এতেসম্পি অভযং দম্মি, সামী’’তি. ‘‘মহারাজ, মিগা তাৰ অভযং লভন্তু, সেসা চতুপ্পদা কিং করিস্সন্তী’’তি ¶ ? ‘‘এতেসম্পি অভযং দম্মি, সামী’’তি. ‘‘মহারাজ, চতুপ্পদা তাৰ অভযং লভন্তু, দিজগণা কিং করিস্সন্তী’’তি? ‘‘এতেসম্পি অভযং দম্মি, সামী’’তি. ‘‘মহারাজ, দিজগণা তাৰ অভযং লভন্তু, উদকে ৰসন্তা মচ্ছা কিং করিস্সন্তী’’তি? ‘‘এতেসম্পি অভযং দম্মি, সামী’’তি. এৰং মহাসত্তো রাজানং সব্বসত্তানং অভযং যাচিত্ৰা উট্ঠায রাজানং পঞ্চসু সীলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা ‘‘ধম্মং চর, মহারাজ, মাতাপিতূসু পুত্তধীতাসু ব্রাহ্মণগহপতিকেসু নেগমজানপদেসু ধম্মং চরন্তো সমং চরন্তো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং গমিস্সসী’’তি রঞ্ঞো বুদ্ধলীলায ধম্মং দেসেত্ৰা কতিপাহং উয্যানে ৰসিত্ৰা রঞ্ঞো ওৰাদং দত্ৰা মিগগণপরিৰুতো অরঞ্ঞং পাৰিসি. সাপি খো মিগধেনু পুপ্ফকণ্ণিকসদিসং পুত্তং ৰিজাযি. সো কীল়মানো সাখমিগস্স সন্তিকং গচ্ছতি. অথ নং মাতা তস্স সন্তিকং গচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘পুত্ত, ইতো পট্ঠায মা এতস্স সন্তিকং গচ্ছ, নিগ্রোধস্সেৰ সন্তিকং গচ্ছেয্যাসী’’তি ওৰদন্তী ইমং গাথমাহ –
‘‘নিগ্রোধমেৰ ¶ ¶ সেৰেয্য, ন সাখমুপসংৰসে;
নিগ্রোধস্মিং মতং সেয্যো, যঞ্চে সাখস্মি জীৰিত’’ন্তি.
তত্থ নিগ্রোধমেৰ সেৰেয্যাতি তাত ত্ৰং ৰা অঞ্ঞো ৰা অত্তনো হিতকামো নিগ্রোধমেৰ সেৰেয্য ভজেয্য উপসঙ্কমেয্য, ন সাখমুপসংৰসেতি সাখমিগং পন ন উপসংৰসে উপগম্ম ন সংৰসেয্য, এতং নিস্সায জীৰিকং ন কপ্পেয্য. নিগ্রোধস্মিং মতং সেয্যোতি নিগ্রোধরঞ্ঞো পাদমূলে মরণম্পি সেয্যো ৰরং উত্তমং. যঞ্চে সাখস্মি জীৰিতন্তি যং পন সাখস্স সন্তিকে জীৰিতং, তং নেৰ সেয্যো ন ৰরং ন উত্তমন্তি অত্থো.
ততো পট্ঠায চ পন অভযলদ্ধকা মিগা মনুস্সানং সস্সানি খাদন্তি, মনুস্সা ‘‘লদ্ধাভযা ইমে মিগা’’তি মিগে পহরিতুং ৰা পলাপেতুং ৰা ন ৰিসহন্তি, তে রাজঙ্গণে সন্নিপতিত্ৰা রঞ্ঞো তমত্থং আরোচেসুং. রাজা ‘‘মযা পসন্নেন নিগ্রোধমিগরাজস্স ¶ ৰরো দিন্নো, অহং রজ্জং জহেয্যং, ন চ তং পটিঞ্ঞং ভিন্দামি, গচ্ছথ ন কোচি মম ৰিজিতে মিগে পহরিতুং লভতী’’তি আহ. নিগ্রোধমিগো তং পৰত্তিং সুত্ৰা মিগগণং সন্নিপাতাপেত্ৰা ‘‘ইতো পট্ঠায পরেসং সস্সং খাদিতুং ন লভিস্সথা’’তি মিগে ওৰদিত্ৰা মনুস্সানং আরোচাপেসি ‘‘ইতো পট্ঠায সস্সকারকা মনুস্সা সস্সরক্খণত্থং ৰতিং মা করোন্তু, খেত্তং পন আৰিজ্ঝিত্ৰা পণ্ণসঞ্ঞং বন্ধন্তূ’’তি. ততো পট্ঠায কির খেত্তেসু পণ্ণবন্ধনসঞ্ঞা উদপাদি. ততো পট্ঠায পণ্ণসঞ্ঞং অতিক্কমনমিগো নাম নত্থি. অযং কির নেসং বোধিসত্ততো লদ্ধওৰাদো. এৰং মিগগণং ওৰদিত্ৰা বোধিসত্তো যাৰতাযুকং ঠত্ৰা সদ্ধিং মিগেহি যথাকম্মং গতো, রাজাপি বোধিসত্তস্স ওৰাদে ঠত্ৰা পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং গতো.
সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰাহং থেরিযা চ কুমারকস্সপস্স চ অৰস্সযো, পুব্বেপি অৰস্সযো এৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা চতুসচ্চধম্মদেসনং ৰিনিৰট্টেত্ৰা দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা সাখমিগো দেৰদত্তো অহোসি, পরিসাপিস্স দেৰদত্তপরিসাৰ, মিগধেনু থেরী অহোসি, পুত্তো কুমারকস্সপো, রাজা আনন্দো, নিগ্রোধমিগরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
নিগ্রোধমিগজাতকৰণ্ণনা দুতিযা.
[১৩] ৩. কণ্ডিজাতকৰণ্ণনা
ধিরত্থু ¶ ¶ কণ্ডিনং সল্লন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পুরাণদুতিযিকাপলোভনং আরব্ভ কথেসি. তং অট্ঠকনিপাতে ইন্দ্রিযজাতকে আৰিভৰিস্সতি. ভগৰা পন তং ভিক্খুং এতদৰোচ ‘‘ভিক্খু, পুব্বেপি ত্ৰং এতং মাতুগামং নিস্সায জীৰিতক্খযং পত্ৰা ৰীতচ্চিতেসু অঙ্গারেসু পক্কো’’তি. ভিক্খূ তস্সত্থস্সাৰিভাৰত্থায ভগৰন্তং যাচিংসু, ভগৰা ভৰন্তরেন পটিচ্ছন্নকারণং পাকটং অকাসি. ইতো পরং পন ভিক্খূনং যাচনং ¶ ভৰন্তরপটিচ্ছন্নতঞ্চ অৰত্ৰা ‘‘অতীতং আহরী’’তি এত্তকমেৰ ৰক্খাম, এত্তকে ৰুত্তেপি যাচনঞ্চ ৰলাহকগব্ভতো চন্দনীহরণূপমায ভৰন্তরপটিচ্ছন্নকারণভাৰো চাতি সব্বমেতং হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ যোজেত্ৰা ৰেদিতব্বং.
অতীতে মগধরট্ঠে রাজগহে মগধরাজা রজ্জং কারেসি. মগধৰাসিকানং সস্সসমযে মিগানং মহাপরিপন্থো হোতি. তে অরঞ্ঞে পব্বতপাদং পৰিসন্তি. তত্থ একো অরঞ্ঞৰাসী পব্বতেয্যমিগো একায গামন্তৰাসিনিযা মিগপোতিকায সদ্ধিং সন্থৰং কত্ৰা তেসং মিগানং পব্বতপাদতো ওরুয্হ পুন গামন্তং ওতরণকালে মিগপোতিকায পটিবদ্ধচিত্তত্তা তেহি সদ্ধিংযেৰ ওতরি. অথ নং সা আহ – ‘‘ত্ৰং খোসি, অয্য, পব্বতেয্যো বালমিগো, গামন্তো চ নাম সাসঙ্কো সপ্পটিভযো, মা অম্হেহি সদ্ধিং ওতরী’’তি. সো তস্সা পটিবদ্ধচিত্তত্তা অনিৰত্তিত্ৰা সদ্ধিংযেৰ অগমাসি. মগধৰাসিনো ‘‘ইদানি মিগানং পব্বতপাদা ওতরণকালো’’তি ঞত্ৰা মগ্গে পটিচ্ছন্নকোট্ঠকেসু তিট্ঠন্তি. তেসম্পি দ্ৰিন্নং আগমনমগ্গে একো লুদ্দকো পটিচ্ছন্নকোট্ঠকে ঠিতো হোতি. মিগপোতিকা মনুস্সগন্ধং ঘাযিত্ৰা ‘‘একো লুদ্দকো ঠিতো ভৰিস্সতী’’তি তং বালমিগং পুরতো কত্ৰা সযং পচ্ছতো অহোসি. লুদ্দকো একেনেৰ সরপ্পহারেন মিগং তত্থেৰ পাতেতি. মিগপোতিকা তস্স ৰিদ্ধভাৰং ঞত্ৰা উপ্পতিত্ৰা ৰাতগতিযাৰ পলাযি. লুদ্দকো কোট্ঠকতো নিক্খমিত্ৰা মিগং ওক্কন্তিত্ৰা অগ্গিং কত্ৰা ৰীতচ্চিতেসু অঙ্গারেসু মধুরমংসং পচিত্ৰা খাদিত্ৰা পানীযং পিৰিত্ৰা অৰসেসং লোহিতবিন্দূহি পগ্ঘরন্তেহি কাজেনাদায দারকে তোসেন্তো ঘরং অগমাসি.
তদা ¶ বোধিসত্তো তস্মিং ৰনসণ্ডে রুক্খদেৰতা হুত্ৰা নিব্বত্তো হোতি. সো তং কারণং দিস্ৰা ‘‘ইমস্স বালমিগস্স মরণং নেৰ মাতরং নিস্সায, ন পিতরং নিস্সায, অথ খো কামং নিস্সায. কামনিমিত্তঞ্হি ¶ সত্তা সুগতিযং হত্থচ্ছেদাদিকং, দুগ্গতিযঞ্চ পঞ্চৰিধবন্ধনাদিনানপ্পকারকং দুক্খং পাপুণন্তি, পরেসং মরণদুক্খুপ্পাদনম্পি নাম ইমস্মিং লোকে ¶ গরহিতমেৰ. যং জনপদং মাতুগামো ৰিচারেতি অনুসাসতি, সো ইত্থিপরিণাযকো জনপদোপি গরহিতোযেৰ. যে সত্তা মাতুগামস্স ৰসং গচ্ছন্তি, তেপি গরহিতাযেৰা’’তি একায গাথায তীণি গরহৰত্থূনি দস্সেত্ৰা ৰনদেৰতাসু সাধুকারং দত্ৰা গন্ধপুপ্ফাদীহি পূজযমানাসু মধুরেন সরেন তং ৰনসণ্ডং উন্নাদেন্তো ইমায গাথায ধম্মং দেসেসি –
‘‘ধিরত্থু কণ্ডিনং সল্লং, পুরিসং গাল়্হৰেধিনং;
ধিরত্থু তং জনপদং, যত্থিত্থী পরিণাযিকা;
তে চাপি ধিক্কিতা সত্তা, যে ইত্থীনং ৰসং গতা’’তি.
তত্থ ধিরত্থূতি গরহণত্থে নিপাতো, স্ৰাযমিধ উত্তাসুব্বেগৰসেন গরহণে দট্ঠব্বো. উত্তসিতুব্বিগ্গো হি হোন্তো বোধিসত্তো এৰমাহ. কণ্ডমস্স অত্থীতি কণ্ডী, তং কণ্ডিনং. তং পন কণ্ডং অনুপৰিসনট্ঠেন ‘‘সল্ল’’ন্তি ৰুচ্চতি, তস্মা কণ্ডিনং সল্লন্তি এত্থ সল্লকণ্ডিনন্তি অত্থো. সল্লং ৰা অস্সত্থীতিপি সল্লো, তং সল্লং. মহন্তং ৰণমুখং কত্ৰা বলৰপ্পহারং দেন্তো গাল়্হং ৰিজ্ঝতীতি গাল়্হৰেধী, তং গাল়্হৰেধিনং. নানপ্পকারেন কণ্ডেন, কুমুদপত্তসণ্ঠানথলেন উজুকগমনেনেৰ সল্লেন চ সমন্নাগতং গাল়্হৰেধিনং পুরিসং ধিরত্থূতি অযমেত্থ অত্থো. পরিণাযিকাতি ইস্সরা সংৰিধাযিকা. ধিক্কিতাতি গরহিতা. সেসমেত্থ উত্তানত্থমেৰ. ইতো পরং পন এত্তকম্পি অৰত্ৰা যং যং অনুত্তানং, তং তদেৰ ৰণ্ণযিস্সাম. এৰং একায গাথায তীণি গরহৰত্থূনি দস্সেত্ৰা বোধিসত্তো ৰনং উন্নাদেত্ৰা বুদ্ধলীলায ধম্মং দেসেসি.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে উক্কণ্ঠিতভিক্খু সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. সত্থা দ্ৰে ৰত্থূনি ¶ কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি. ইতো পরং পন ‘‘দ্ৰে ¶ ৰত্থূনি কথেত্ৰা’’তি ইদং অৰত্ৰা ‘‘অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা’’তি এত্তকমেৰ ৰক্খাম, অৰুত্তম্পি পন হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ যোজেত্ৰা গহেতব্বং.
তদা পব্বতেয্যমিগো উক্কণ্ঠিতভিক্খু অহোসি, মিগপোতিকা পুরাণদুতিযিকা, কামেসু দোসং দস্সেত্ৰা ধম্মদেসকদেৰতা পন অহমেৰ অহোসিন্তি.
কণ্ডিজাতকৰণ্ণনা ততিযা.
[১৪] ৪. ৰাতমিগজাতকৰণ্ণনা
ন ¶ কিরত্থি রসেহি পাপিযোতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো চূল়পিণ্ডপাতিকতিস্সত্থেরং আরব্ভ কথেসি. সত্থরি কির রাজগহং উপনিস্সায ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তে তিস্সকুমারো নাম মহাৰিভৰস্স সেট্ঠিকুলস্স পুত্তো একদিৰসং ৰেল়ুৰনং গন্ত্ৰা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা পব্বজিতুকামো পব্বজ্জং যাচিত্ৰা মাতাপিতূহি অননুঞ্ঞাতত্তা পটিক্খিত্তো সত্তাহং ভত্তচ্ছেদং কত্ৰা রট্ঠপালত্থেরো ৰিয মাতাপিতরো অনুজানাপেত্ৰা সত্থু সন্তিকে পব্বজি. সত্থা তং পব্বাজেত্ৰা অড্ঢমাসমত্তং ৰেল়ুৰনে ৰিহরিত্ৰা জেতৰনং অগমাসি. তত্রাযং কুলপুত্তো তেরস ধুতঙ্গানি সমাদায সাৰত্থিযং সপদানং পিণ্ডায চরমানো কালং ৰীতিনামেতি, ‘‘চূল়পিণ্ডপাতিকতিস্সত্থেরো নামা’’তি ৰুত্তে গগনতলে পুণ্ণচন্দো ৰিয বুদ্ধসাসনে পাকটো পঞ্ঞাতো অহোসি.
তস্মিং কালে রাজগহে নক্খত্তকীল়ায ৰত্তমানায থেরস্স মাতাপিতরো যং তস্স গিহিকালে অহোসি আভরণভণ্ডকং, তং রতনচঙ্কোটকে নিক্খিপিত্ৰা উরে ঠপেত্ৰা ‘‘অঞ্ঞাসু নক্খত্তকীল়াসু অম্হাকং পুত্তো ইমিনা অলঙ্কারেন অলঙ্কতো নক্খত্তং কীল়তি, তং নো একপুত্তং গহেত্ৰা সমণো গোতমো সাৰত্থিনগরং গতো, কহং নু খো সো এতরহি নিসিন্নো, কহং ঠিতো’’তি ৰত্ৰা রোদন্তি.
অথেকা ৰণ্ণদাসী তং কুলং গন্ত্ৰা সেট্ঠিভরিযং রোদন্তিং দিস্ৰা পুচ্ছি ‘‘কিং পন, অয্যে, রোদসী’’তি? ‘‘সা তমত্থং আরোচেসি’’. ‘‘কিং পন, অয্যে, অয্যপুত্তো পিযাযতী’’তি? ‘‘অসুকঞ্চ অসুকঞ্চা’’তি. ‘‘সচে তুম্হে ¶ ইমস্মিং গেহে সব্বং ইস্সরিযং ময্হং দেথ, অহং ৰো পুত্তং আনেস্সামী’’তি. সেট্ঠিভরিযা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা পরিব্বযং দত্ৰা মহন্তেন পরিৰারেন তং উয্যোজেসি ‘‘গচ্ছ, অত্তনো বলেন মম পুত্তং আনেহী’’তি. সা পটিচ্ছন্নযানে নিসিন্না সাৰত্থিং গন্ত্ৰা থেরস্স ভিক্খাচারৰীথিযং নিৰাসং গহেত্ৰা সেট্ঠিকুলা আগতে মনুস্সে ¶ থেরস্স অদস্সেত্ৰা অত্তনো পরিৰারেনেৰ পরিৰুতা থেরস্স পিণ্ডায পৰিট্ঠস্স আদিতোৰ উল়ুঙ্কযাগুঞ্চ রসকভিক্খঞ্চ দত্ৰা রসতণ্হায বন্ধিত্ৰা অনুক্কমেন গেহে নিসীদাপেত্ৰা ভিক্খং দদমানা চ অত্তনো ৰসং উপগতভাৰং ঞত্ৰা গিলানালযং দস্সেত্ৰা অন্তোগব্ভে নিপজ্জি. থেরোপি ভিক্খাচারৰেলায সপদানং চরন্তো গেহদ্ৰারং অগমাসি. পরিজনো থেরস্স পত্তং গহেত্ৰা থেরং ঘরে নিসীদাপেসি. থেরো নিসীদিত্ৰাৰ ‘‘কহং উপাসিকা’’তি পুচ্ছি. ‘‘গিলানা, ভন্তে, তুম্হাকং দস্সনং ইচ্ছতী’’তি. সো রসতণ্হায বদ্ধো অত্তনো ৰতসমাদানং ¶ ভিন্দিত্ৰা তস্সা নিপন্নট্ঠানং পাৰিসি. সা অত্তনো আগতকারণং কথেত্ৰা তং পলোভেত্ৰা রসতণ্হায বন্ধিত্ৰা উপ্পব্বাজেত্ৰা অত্তনো ৰসে ঠপেত্ৰা যানে নিসীদাপেত্ৰা মহন্তেন পরিৰারেন রাজগহমেৰ অগমাসি. সা পৰত্তি পাকটা জাতা.
ভিক্খূ ধম্মসভাযং সন্নিসিন্না ‘‘চূল়পিণ্ডপাতিকতিস্সত্থেরং কির একা ৰণ্ণদাসী রসতণ্হায বন্ধিত্ৰা আদায গতা’’তি কথং সমুট্ঠাপেসুং. সত্থা ধম্মসভং উপগন্ত্ৰা অলঙ্কতধম্মাসনে নিসীদিত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি আহ. তে তং পৰত্তিং কথযিংসু. ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ এসো ভিক্খু রসতণ্হায বজ্ঝিত্ৰা তস্সা ৰসং গতো, পুব্বেপি তস্সা ৰসং গতোযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে বারাণসিযং রঞ্ঞো ব্রহ্মদত্তস্স সঞ্জযো নাম উয্যানপালো অহোসি. অথেকো ৰাতমিগো তং উয্যানং আগন্ত্ৰা সঞ্জযং দিস্ৰা পলাযতি, সঞ্জযোপি ন তং তজ্জেত্ৰা নীহরতি. সো পুনপ্পুনং আগন্ত্ৰা উয্যানেযেৰ চরতি. উয্যানপালো উয্যানে নানপ্পকারানি পুপ্ফফলানি গহেত্ৰা দিৰসে দিৰসে রঞ্ঞো অভিহরতি. অথ নং একদিৰসং রাজা পুচ্ছি ‘‘সম্ম উয্যানপাল, উয্যানে কিঞ্চি অচ্ছরিযং ¶ পস্সসী’’তি? ‘‘দেৰ, অঞ্ঞং ন পস্সামি, একো পন ৰাতমিগো আগন্ত্ৰা উয্যানে চরতি, এতং পস্সামী’’তি. ‘‘সক্খিস্সতি পন তং গহেতু’’ন্তি. ‘‘থোকং মধুং লভন্তো অন্তো রাজনিৰেসনম্পি নং আনেতুং সক্খিস্সামি, দেৰা’’তি. রাজা তস্স মধুং দাপেসি. সো তং গহেত্ৰা উয্যানং গন্ত্ৰা ৰাতমিগস্স চরণট্ঠানে তিণানি মধুনা ¶ মক্খেত্ৰা নিলীযি. মিগো আগন্ত্ৰা মধুমক্খিতানি তিণানি খাদিত্ৰা রসতণ্হায বদ্ধো অঞ্ঞত্র অগন্ত্ৰা উয্যানমেৰ আগচ্ছতি. উয্যানপালো তস্স মধুমক্খিততিণেসু পলুদ্ধভাৰং ঞত্ৰা অনুক্কমেন অত্তানং দস্সেসি. সো তং দিস্ৰা কতিপাহং পলাযিত্ৰা পুনপ্পুনং পস্সন্তো ৰিস্সাসং আপজ্জিত্ৰা অনুক্কমেন উয্যানপালস্স হত্থে ঠিততিণানি খাদিতুং আরভি.
সো তস্স ৰিস্সাসং আপন্নভাৰং ঞত্ৰা যাৰ রাজনিৰেসনা ৰীথিং কিলঞ্জেহি পরিক্খিপিত্ৰা তহিং তহিং সাখাভঙ্গং পাতেত্ৰা মধুলাবুকং অংসে লগ্গেত্ৰা তিণকলাপং উপকচ্ছকে ঠপেত্ৰা মধুমক্খিতানি তিণানি মিগস্স পুরতো পুরতো ৰিকিরন্তো অন্তোরাজনিৰেসনংযেৰ অগমাসি. মিগে অন্তো পৰিট্ঠে দ্ৰারং পিদহিংসু. মিগো মনুস্সে দিস্ৰা কম্পমানো মরণভযতজ্জিতো অন্তোনিৰেসনঙ্গণে আধাৰতি পরিধাৰতি. রাজা পাসাদা ওরুয্হ তং কম্পমানং দিস্ৰা ‘‘ৰাতমিগো নাম মনুস্সানং দিট্ঠট্ঠানং সত্তাহং ন গচ্ছতি, তজ্জিতট্ঠানং ¶ যাৰজীৰং ন গচ্ছতি, সো এৰরূপো গহননিস্সিতো ৰাতমিগো রসতণ্হায বদ্ধো ইদানি এৰরূপং ঠানং আগতো, নত্থি ৰত ভো লোকে রসতণ্হায পাপতরং নামা’’তি ইমায গাথায ধম্মদেসনং পট্ঠপেসি –
‘‘ন কিরত্থি রসেহি পাপিযো, আৰাসেহিৰ সন্থৰেহি ৰা;
ৰাতমিগং গহননিস্সিতং, ৰসমানেসি রসেহি সঞ্জযো’’তি.
তত্থ কিরাতি অনুস্সৰনত্থে নিপাতো. রসেহীতি জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যেহি মধুরম্বিলাদীহি. পাপিযোতি পাপতরো. আৰাসেহিৰ সন্থৰেহি ৰাতি নিবদ্ধৰসনট্ঠানসঙ্খাতেসু হি আৰাসেসুপি মিত্তসন্থৰেসুপি ছন্দরাগো পাপকোৰ, তেহি পন সচ্ছন্দরাগপরিভোগেহি আৰাসেহি ৰা মিত্তসন্থৰেহি ¶ ৰা সতগুণেন চ সহস্সগুণেন চ সতসহস্সগুণেন চ ধুৰপটিসেৰনট্ঠেন আহারং ৰিনা জীৰিতিন্দ্রিযপালনায অভাৰেন চ সচ্ছন্দরাগপরিভোগরসাৰ পাপতরাতি. বোধিসত্তো পন অনুস্সৰাগতং ¶ ৰিয ইমমত্থং কত্ৰা ‘‘ন কিরত্থি রসেহি পাপিযো, আৰাসেহিৰ সন্থৰেহি ৰা’’তি আহ. ইদানি তেসং পাপিযভাৰং দস্সেন্তো ‘‘ৰাতমিগ’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ গহননিস্সিতন্তি গহনট্ঠাননিস্সিতং. ইদং ৰুত্তং হোতি – পস্সথ রসানং পাপিযভাৰং, ইদং নাম অরঞ্ঞাযতনে গহননিস্সিতং ৰাতমিগং সঞ্জযো উয্যানপালো মধুরসেহি অত্তনো ৰসং আনেসি, সব্বথাপি সচ্ছন্দরাগপরিভোগেহি রসেহি নাম অঞ্ঞং পাপতরং লামকতরং নত্থীতি রসতণ্হায আদীনৰং কথেসি. কথেত্ৰা চ পন তং মিগং অরঞ্ঞমেৰ পেসেসি.
সত্থাপি ‘‘ন, ভিক্খৰে, সা ৰণ্ণদাসী ইদানেৰ এতং রসতণ্হায বন্ধিত্ৰা অত্তনো ৰসে করোতি, পুব্বেপি অকাসিযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি. ‘‘তদা সঞ্জযো অযং ৰণ্ণদাসী অহোসি, ৰাতমিগো চূল়পিণ্ডপাতিকো, বারাণসিরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
ৰাতমিগজাতকৰণ্ণনা চতুত্থা.
[১৫] ৫. খরাদিযজাতকৰণ্ণনা
অট্ঠক্খুরং ¶ খরাদিযেতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং দুব্বচভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. সো কির ভিক্খু দুব্বচো ওৰাদং ন গণ্হাতি. অথ নং সত্থা পুচ্ছি ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু দুব্বচো ওৰাদং ন গণ্হাসী’’তি? ‘‘সচ্চং ভগৰা’’তি. সত্থা ‘‘পুব্বেপি ত্ৰং দুব্বচতায পণ্ডিতানং ওৰাদং অগ্গহেত্ৰা পাসেন বদ্ধো জীৰিতক্খযং পত্তো’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো মিগো হুত্ৰা মিগগণপরিৰুতো অরঞ্ঞে ৰসতি. অথস্স ভগিনিমিগী পুত্তকং দস্সেত্ৰা ‘‘ভাতিক, অযং তে ভাগিনেয্যো, এতং মিগমাযং উগ্গণ্হাপেহী’’তি পটিচ্ছাপেসি. সো তং ভাগিনেয্যং ‘‘অসুকৰেলায নাম আগন্ত্ৰা উগ্গণ্হাহী’’তি আহ. সো ৰুত্তৰেলায নাগচ্ছতি. যথা ¶ চ একদিৰসং, এৰং সত্ত দিৰসে সত্তোৰাদে অতিক্কন্তো সো মিগমাযং অনুগ্গণ্হিত্ৰাৰ ৰিচরন্তো পাসে বজ্ঝি. মাতাপিস্স ভাতরং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘কিং তে, ভাতিক, ভাগিনেয্যো মিগমাযং উগ্গণ্হাপিতো’’তি পুচ্ছি. বোধিসত্তো চ ‘‘তস্স অনোৰাদকস্স মা চিন্তযি, ন ¶ তে পুত্তেন মিগমাযা উগ্গহিতা’’তি ৰত্ৰা ইদানিপি তং অনোৰদিতুকামোৰ হুত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অট্ঠক্খুরং খরাদিযে, মিগং ৰঙ্কাতিৰঙ্কিনং;
সত্তহি কালাতিক্কন্তং, ন নং ওৰদিতুস্সহে’’তি.
তত্থ অট্ঠক্খুরন্তি একেকস্মিং পাদে দ্ৰিন্নং দ্ৰিন্নং ৰসেন অট্ঠক্খুরং. খরাদিযেতি তং নামেন আলপতি. মিগন্তি সব্বসঙ্গাহিকৰচনং. ৰঙ্কাতিৰঙ্কিনন্তি মূলে ৰঙ্কানি, অগ্গে অতিৰঙ্কানীতি ৰঙ্কাতিৰঙ্কানি, তাদিসানি সিঙ্গানি অস্স অত্থীতি ৰঙ্কাতিৰঙ্কী, তং ৰঙ্কাতিৰঙ্কিনং. সত্তহি কালাতিক্কন্তন্তি সত্তহি ওৰাদকালেহি ওৰাদং অতিক্কন্তং. ন নং ওৰদিতুস্সহেতি এতং দুব্বচমিগং অহং ওৰদিতুং ন উস্সহামি, এতস্স মে ওৰাদত্থায চিত্তম্পি ন উপ্পজ্জতীতি দস্সেতি. অথ নং দুব্বচমিগং পাসে বদ্ধং লুদ্দো মারেত্ৰা মংসং আদায পক্কামি.
সত্থাপি ¶ ‘‘ন ত্ৰং ভিক্খু ইদানেৰ দুব্বচো, পুব্বেপি দুব্বচোযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি. ‘‘তদা ভাগিনেয্যো মিগো দুব্বচভিক্খু অহোসি, ভগিনী উপ্পলৰণ্ণা, ওৰাদমিগো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
খরাদিযজাতকৰণ্ণনা পঞ্চমা.
[১৬] ৬. তিপল্লত্থমিগজাতকৰণ্ণনা
মিগং ¶ তিপল্লত্থন্তি ইদং সত্থা কোসম্বিযং বদরিকারামে ৰিহরন্তো সিক্খাকামং রাহুলত্থেরং আরব্ভ কথেসি. একস্মিঞ্হি কালে সত্থরি আল়ৰিনগরং উপনিস্সায অগ্গাল়ৰে চেতিযে ৰিহরন্তে বহূ উপাসকা উপাসিকা ভিক্খূ ভিক্খুনিযো চ ৰিহারং ধম্মস্সৰনত্থায গচ্ছন্তি, দিৰা ধম্মস্সৰনং হোতি. গচ্ছন্তে পন কালে উপাসিকাযো ভিক্খুনিযো চ ন গচ্ছিংসু, ভিক্খূ চেৰ উপাসকা চ অহেসুং. ততো পট্ঠায রত্তিং ধম্মস্সৰনং জাতং. ধম্মস্সৰনপরিযোসানে থেরা ভিক্খূ অত্তনো অত্তনো ৰসনট্ঠানানি গচ্ছন্তি. দহরা সামণেরা চ উপাসকেহি সদ্ধিং উপট্ঠানসালাযং সযন্তি. তেসু নিদ্দং উপগতেসু একচ্চে ঘুরুঘুরুপস্সাসা কাকচ্ছমানা দন্তে খাদন্তা নিপজ্জিংসু, একচ্চে ¶ মুহুত্তং নিদ্দাযিত্ৰা উট্ঠহিংসু. তে তং ৰিপ্পকারং দিস্ৰা ভগৰতো আরোচেসুং. ভগৰা ‘‘যো পন ভিক্খু অনুপসম্পন্নেন সহসেয্যং কপ্পেয্য পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ৪৯) সিক্খাপদং পঞ্ঞপেত্ৰা কোসম্বিং অগমাসি.
তত্থ ভিক্খূ আযস্মন্তং রাহুলং আহংসু – ‘‘আৰুসো রাহুল, ভগৰতা সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং, ইদানি ত্ৰং অত্তনো ৰসনট্ঠানং জানাহী’’তি. পুব্বে পন তে ভিক্খূ ভগৰতি চ গারৰং তস্স চাযস্মতো সিক্খাকামতং পটিচ্চ তং অত্তনো ৰসনট্ঠানং আগতং অতিৰিয সঙ্গণ্হন্তি, খুদ্দকমঞ্চকং পঞ্ঞপেত্ৰা উস্সীসককরণত্থায চীৰরং দেন্তি. তং দিৰসং পন সিক্খাপদভযেন ৰসনট্ঠানম্পি ন অদংসু. রাহুলভদ্দোপি ‘‘পিতা মে’’তি দসবলস্স ৰা, ‘‘উপজ্ঝাযো মে’’তি ধম্মসেনাপতিনো ৰা, ‘‘আচরিযো মে’’তি মহামোগ্গল্লানস্স ৰা, ‘‘চূল়পিতা মে’’তি আনন্দত্থেরস্স ৰা সন্তিকং অগন্ত্ৰা দসবলস্স ৰল়ঞ্জনৰচ্চকুটিং ব্রহ্মৰিমানং পৰিসন্তো ৰিয পৰিসিত্ৰা ৰাসং কপ্পেসি. বুদ্ধানঞ্হি ৰল়ঞ্জনকুটিযং দ্ৰারং সুপিহিতং হোতি, গন্ধপরিভণ্ডকতা ভূমি, গন্ধদামমালাদামানি ওসারিতানেৰ হোন্তি, সব্বরত্তিং দীপো ঝাযতি. রাহুলভদ্দো পন ন তস্সা কুটিযা ইমং সম্পত্তিং পটিচ্চ তত্থ ৰাসং উপগতো, ভিক্খূহি পন ‘‘ৰসনট্ঠানং জানাহী’’তি ৰুত্তত্তা ওৰাদগারৰেন সিক্খাকামতায ¶ তত্থ ৰাসং উপগতো. অন্তরন্তরা হি ভিক্খূ তং আযস্মন্তং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং দিস্ৰা তস্স ৰীমংসনত্থায মুট্ঠিসম্মজ্জনিং ৰা কচৰরছড্ডনকং ৰা বহি খিপিত্ৰা তস্মিং আগতে ¶ ‘‘আৰুসো, ইমং কেন ছড্ডিত’’ন্তি ৰদন্তি. তত্থ কেহিচি ‘‘রাহুলো ইমিনা মগ্গেন গতো’’তি ৰুত্তে সো আযস্মা ‘‘নাহং, ভন্তে, এতং জানামী’’তি অৰত্ৰাৰ তং পটিসামেত্ৰা ‘‘খমথ মে, ভন্তে’’তি খমাপেত্ৰা গচ্ছতি. এৰমেস সিক্খাকামো.
সো তং সিক্খাকামতংযেৰ পটিচ্চ তত্থ ৰাসং উপগতো. অথ সত্থা পুরেঅরুণংযেৰ ৰচ্চকুটিদ্ৰারে ঠত্ৰা উক্কাসি, সোপাযস্মা উক্কাসি. ‘‘কো এসো’’তি? ‘‘অহং রাহুলো’’তি নিক্খমিত্ৰা ৰন্দি. ‘‘কস্মা ত্ৰং রাহুল ইধ নিপন্নোসী’’তি? ‘‘ৰসনট্ঠানস্স অভাৰতো’’. ‘‘পুব্বে হি, ভন্তে, ভিক্খূ মম সঙ্গহং করোন্তি, ইদানি অত্তনো আপত্তিভযেন ৰসনট্ঠানং ¶ ন দেন্তি, স্ৰাহং ‘ইদং অঞ্ঞেসং অসঙ্ঘট্টনট্ঠান’ন্তি ইমিনা কারণেন ইধ নিপন্নোস্মীতি. অথ ভগৰতো ‘‘রাহুলং তাৰ ভিক্খূ এৰং পরিচ্চজন্তি, অঞ্ঞে কুলদারকে পব্বাজেত্ৰা কিং করিস্সন্তী’’তি ধম্মসংৰেগো উদপাদি.
অথ ভগৰা পাতোৰ ভিক্খূ সন্নিপাতাপেত্ৰা ধম্মসেনাপতিং পুচ্ছি ‘‘জানাসি পন ত্ৰং, সারিপুত্ত, অজ্জ কত্থচি রাহুলস্স ৰুত্থভাৰ’’ন্তি? ‘‘ন জানামি, ভন্তে’’তি. ‘‘সারিপুত্ত, অজ্জ রাহুলো ৰচ্চকুটিযং ৰসি, সারিপুত্ত, তুম্হে রাহুলং এৰং পরিচ্চজন্তা অঞ্ঞে কুলদারকে পব্বাজেত্ৰা কিং করিস্সথ? এৰঞ্হি সন্তে ইমস্মিং সাসনে পব্বজিতা ন পতিট্ঠা ভৰিস্সন্তি, ইতো দানি পট্ঠায অনুপসম্পন্নেন একং দ্ৰে দিৰসে অত্তনো সন্তিকে ৰসাপেত্ৰা ততিযদিৰসে তেসং ৰসনট্ঠানং ঞত্ৰা বহি ৰাসেথা’’তি ইমং অনুপঞ্ঞত্তিং কত্ৰা পুন সিক্খাপদং পঞ্ঞপেসি.
তস্মিং সমযে ধম্মসভাযং সন্নিসিন্না ভিক্খূ রাহুলস্স গুণকথং কথেন্তি ‘‘পস্সথাৰুসো, যাৰ সিক্খাকামো ৰতাযং রাহুলো, ‘তৰ ৰসনট্ঠানং জানাহী’তি ৰুত্তো নাম ‘অহং দসবলস্স পুত্তো, তুম্হাকং সেনাসনস্মা তুম্হেযেৰ নিক্খমথা’তি একং ভিক্খুম্পি অপ্পটিপ্ফরিত্ৰা ৰচ্চকুটিযং ৰাসং কপ্পেসী’’তি. এৰং তেসু কথযমানেসু সত্থা ধম্মসভং গন্ত্ৰা অলঙ্কতাসনে নিসীদিত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি আহ. ‘‘ভন্তে, রাহুলস্স সিক্খাকামকথায, ন অঞ্ঞায কথাযা’’তি. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, রাহুলো ইদানেৰ সিক্খাকামো, পুব্বে তিরচ্ছানযোনিযং নিব্বত্তোপি সিক্খাকামোযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে ¶ ¶ রাজগহে একো মগধরাজা রজ্জং কারেসি. তদা বোধিসত্তো মিগযোনিযং নিব্বত্তিত্ৰা মিগগণপরিৰুতো অরঞ্ঞে ৰসতি. অথস্স ভগিনী অত্তনো পুত্তকং উপনেত্ৰা ‘‘ভাতিক, ইমং তে ভাগিনেয্যং মিগমাযং সিক্খাপেহী’’তি আহ. বোধিসত্তো ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা ‘‘গচ্ছ, তাত, অসুকৰেলায নাম আগন্ত্ৰা সিক্খেয্যাসী’’তি আহ. সো মাতুলেন ৰুত্তৰেলং অনতিক্কমিত্ৰা তং উপসঙ্কমিত্ৰা মিগমাযং সিক্খি. সো একদিৰসং ৰনে ৰিচরন্তো পাসেন বদ্ধো বদ্ধরৰং রৰি, মিগগণো পলাযিত্ৰা ‘‘পুত্তো তে পাসেন বদ্ধো’’তি তস্স মাতুযা আরোচেসি. সা ভাতু সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘ভাতিক, ভাগিনেয্যো তে মিগমাযং সিক্খাপিতো’’তি পুচ্ছি. বোধিসত্তো ‘‘মা ত্ৰং পুত্তস্স ¶ কিঞ্চি পাপকং আসঙ্কি, সুগ্গহিতা তেন মিগমাযা, ইদানি তং হাসযমানো আগচ্ছিস্সতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘মিগং তিপল্লত্থমনেকমাযং, অট্ঠক্খুরং অড্ঢরত্তাপপাযিং;
একেন সোতেন ছমাস্সসন্তো, ছহি কলাহিতিভোতি ভাগিনেয্যো’’তি.
তত্থ মিগন্তি ভাগিনেয্যমিগং. তিপল্লত্থন্তি পল্লত্থং ৰুচ্চতি সযনং, উভোহি পস্সেহি উজুকমেৰ চ নিপন্নকৰসেনাতি তীহাকারেহি পল্লত্থং অস্স, তীণি ৰা পল্লত্থানি অস্সাতি তিপল্লত্থো, তং তিপল্লত্থং. অনেকমাযন্তি বহুমাযং বহুৰঞ্চনং. অট্ঠক্খুরন্তি একেকস্মিং পাদে দ্ৰিন্নং দ্ৰিন্নং ৰসেন অট্ঠহি খুরেহি সমন্নাগতং. অড্ঢরত্তাপপাযিন্তি পুরিমযামং অতিক্কমিত্ৰা মজ্ঝিমযামে অরঞ্ঞতো আগম্ম পানীযস্স পিৰনতো অড্ঢরত্তে আপং পিৰতীতি অড্ঢরত্তাপপাযী. তং অড্ঢরত্তে অপাযিন্তি অত্থো. মম ভাগিনেয্যং মিগং অহং সাধুকং মিগমাযং উগ্গণ্হাপেসিং. কথং? যথা একেন সোতেন ছমাস্সসন্তো, ছহি কলাহিতিভোতি ভাগিনেয্যোতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – অহঞ্হি তৰ পুত্তং তথা উগ্গণ্হাপেসিং, যথা একস্মিং উপরিমনাসিকাসোতে ৰাতং সন্নিরুম্ভিত্ৰা পথৰিযা অল্লীনেন একেন হেট্ঠিমসোতেন তত্থেৰ ছমাযং অস্সসন্তো ছহি কলাহি ¶ লুদ্দকং অতিভোতি, ছহি কোট্ঠাসেহি অজ্ঝোত্থরতি ৰঞ্চেতীতি অত্থো. কতমাহি ছহি? চত্তারো পাদে পসারেত্ৰা একেন পস্সেন সেয্যায, খুরেহি তিণপংসুখণনেন, জিৰ্হানিন্নামনেন উদরস্স উদ্ধুমাতভাৰকরণেন, উচ্চারপস্সাৰৰিস্সজ্জনেন, ৰাতসন্নিরুম্ভনেনাতি.
অপরো ¶ নযো – পাদেন পংসুং গহেত্ৰা অভিমুখাকড্ঢনেন, পটিপণামনেন, উভোসু পস্সেসু সঞ্চরণেন, উদরং উদ্ধং পক্খিপনেন, অধো অৰক্খিপনেনাতি ইমাহি ছহি কলাহি যথা অতিভোতি, ‘‘মতো অয’’ন্তি সঞ্ঞং উপ্পাদেত্ৰা ৰঞ্চেতি, এৰং তং মিগমাযং উগ্গণ্হাপেসিন্তি দীপেতি.
অপরো নযো – তথা নং উগ্গণ্হাপেসিং, যথা একেন সোতেন ছমাস্সসন্তো ছহি কলাহিতি দ্ৰীসুপি নযেসু দস্সিতেহি ছহি কারণেহি কলাহিতি কলাযিস্সতি, লুদ্দং ৰঞ্চেস্সতীতি ¶ অত্থো. ভোতীতি ভগিনিং আলপতি. ভাগিনেয্যোতি এৰং ছহি কারণেহি ৰঞ্চনকং ভাগিনেয্যং নিদ্দিসতি. এৰং বোধিসত্তো ভাগিনেয্যস্স মিগমাযায সাধুকং উগ্গহিতভাৰং দস্সেন্তো ভগিনিং সমস্সাসেতি.
সোপি মিগপোতকো পাসে বদ্ধো অৰিপ্ফন্দিত্ৰাযেৰ ভূমিযং মহাফাসুকপস্সেন পাদে পসারেত্ৰা নিপন্নো পাদানং আসন্নট্ঠানে খুরেহেৰ পহরিত্ৰা পংসুঞ্চ তিণানি চ উপ্পাটেত্ৰা উচ্চারপস্সাৰং ৰিস্সজ্জেত্ৰা সীসং পাতেত্ৰা জিৰ্হং নিন্নামেত্ৰা সরীরং খেল়কিলিন্নং কত্ৰা ৰাতগ্গহণেন উদরং উদ্ধুমাতকং কত্ৰা অক্খীনি পরিৰত্তেত্ৰা হেট্ঠা নাসিকাসোতেন ৰাতং সঞ্চরাপেন্তো উপরিমনাসিকাসোতেন ৰাতং সন্নিরুম্ভিত্ৰা সকলসরীরং থদ্ধভাৰং গাহাপেত্ৰা মতাকারং দস্সেসি. নীলমক্খিকাপি নং সম্পরিৰারেসুং, তস্মিং তস্মিং ঠানে কাকা নিলীযিংসু. লুদ্দো আগন্ত্ৰা উদরং হত্থেন পহরিত্ৰা ‘‘অতিপাতোৰ বদ্ধো ভৰিস্সতি, পূতিকো জাতো’’তি তস্স বন্ধনরজ্জুকং মোচেত্ৰা ‘‘এত্থেৰদানি নং উক্কন্তিত্ৰা মংসং আদায গমিস্সামী’’তি নিরাসঙ্কো হুত্ৰা সাখাপলাসং গহেতুং আরদ্ধো. মিগপোতকোপি উট্ঠায চতূহি পাদেহি ঠত্ৰা কাযং ৰিধুনিত্ৰা গীৰং পসারেত্ৰা মহাৰাতেন ছিন্নৰলাহকো ৰিয ৰেগেন মাতু সন্তিকং অগমাসি.
সত্থাপি ¶ ‘‘ন, ভিক্খৰে, রাহুলো ইদানেৰ সিক্খাকামো, পুব্বেপি সিক্খাকামোযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা ভাগিনেয্যমিগপোতকো রাহুলো অহোসি, মাতা উপ্পলৰণ্ণা, মাতুলমিগো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
তিপল্লত্থমিগজাতকৰণ্ণনা ছট্ঠা.
[১৭] ৭. মালুতজাতকৰণ্ণনা
কাল়ে ¶ ৰা যদি ৰা জুণ্হেতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো দ্ৰে ৰুড্ঢপব্বজিতে আরব্ভ কথেসি. তে কির কোসলজনপদে ¶ একস্মিং অরঞ্ঞাৰাসে ৰসন্তি. একো কাল়ত্থেরো নাম, একো জুণ্হত্থেরো নাম. অথেকদিৰসং জুণ্হো কাল়ং পুচ্ছি ‘‘ভন্তে কাল়, সীতং নাম কস্মিং কালে হোতী’’তি. সো ‘‘কাল়ে হোতী’’তি আহ. অথেকদিৰসং কাল়ো জুণ্হং পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে জুণ্হ, সীতং নাম কস্মিং কালে হোতী’’তি. সো ‘‘জুণ্হে হোতী’’তি আহ. তে উভোপি অত্তনো কঙ্খং ছিন্দিতুং অসক্কোন্তা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা ‘‘ভন্তে, সীতং নাম কস্মিং কালে হোতী’’তি পুচ্ছিংসু. সত্থা তেসং কথং সুত্ৰা ‘‘পুব্বেপি অহং, ভিক্খৰে, তুম্হাকং ইমং পঞ্হং কথেসিং, ভৰসঙ্খেপগতত্তা পন ন সল্লক্খযিত্থা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে একস্মিং পব্বতপাদে সীহো চ ব্যগ্ঘো চ দ্ৰে সহাযা একিস্সাযেৰ গুহায ৰসন্তি. তদা বোধিসত্তোপি ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা তস্মিংযেৰ পব্বতপাদে ৰসতি. অথেকদিৰসং তেসং সহাযকানং সীতং নিস্সায ৰিৰাদো উদপাদি. ব্যগ্ঘো ‘‘কাল়েযেৰ সীতং হোতী’’তি আহ. সীহো ‘‘জুণ্হেযেৰ সীতং হোতী’’তি আহ. তে উভোপি অত্তনো কঙ্খং ছিন্দিতুং অসক্কোন্তা বোধিসত্তং পুচ্ছিংসু. বোধিসত্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘কাল়ে ৰা যদি ৰা জুণ্হে, যদা ৰাযতি মালুতো;
ৰাতজানি হি সীতানি, উভোত্থমপরাজিতা’’তি.
তত্থ ¶ কাল়ে ৰা যদি ৰা জুণ্হেতি কাল়পক্খে ৰা জুণ্হপক্খে ৰা. যদা ৰাযতি মালুতোতি যস্মিং সমযে পুরত্থিমাদিভেদো ৰাতো ৰাযতি, তস্মিং সমযে সীতং হোতি. কিংকারণা? ৰাতজানি হি সীতানি, যস্মা ৰাতে ৰিজ্জন্তেযেৰ সীতানি হোন্তি, কাল়পক্খো ৰা জুণ্হপক্খো ৰা এত্থ অপমাণন্তি ৰুত্তং হোতি. উভোত্থমপরাজিতাতি উভোপি তুম্হে ইমস্মিং পঞ্হে অপরাজিতাতি. এৰং বোধিসত্তো তে সহাযকে সঞ্ঞাপেসি.
সত্থাপি ‘‘ভিক্খৰে, পুব্বেপি মযা তুম্হাকং অযং পঞ্হো কথিতো’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে ¶ দ্ৰেপি থেরা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসু. সত্থা অনুসন্ধিং ¶ ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা ব্যগ্ঘো কাল়ো অহোসি, সীহো জুণ্হো, পঞ্হৰিস্সজ্জনকতাপসো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
মালুতজাতকৰণ্ণনা সত্তমা.
[১৮] ৮. মতকভত্তজাতকৰণ্ণনা
এৰং চে সত্তা জানেয্যুন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো মতকভত্তং আরব্ভ কথেসি. তস্মিঞ্হি কালে মনুস্সা বহূ অজেল়কাদযো মারেত্ৰা কালকতে ঞাতকে উদ্দিস্স মতকভত্তং নাম দেন্তি. ভিক্খূ তে মনুস্সে তথা করোন্তে দিস্ৰা সত্থারং পুচ্ছিংসু ‘‘এতরহি, ভন্তে, মনুস্সা বহূ পাণে জীৰিতক্খযং পাপেত্ৰা মতকভত্তং নাম দেন্তি. অত্থি নু খো, ভন্তে, এত্থ ৰুড্ঢী’’তি? সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ‘মতকভত্তং দস্সামা’তি কতেপি পাণাতিপাতে কাচি ৰুড্ঢি নাম অত্থি, পুব্বে পণ্ডিতা আকাসে নিসজ্জ ধম্মং দেসেত্ৰা এত্থ আদীনৰং কথেত্ৰা সকলজম্বুদীপৰাসিকে এতং কম্মং জহাপেসুং. ইদানি পন ভৰসঙ্খেপগতত্তা পুন পাতুভূত’’ন্তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে একো তিণ্ণং ৰেদানং পারগূ দিসাপামোক্খো আচরিযব্রাহ্মণো ‘‘মতকভত্তং দস্সামী’’তি একং এল়কং গাহাপেত্ৰা অন্তেৰাসিকে আহ – ‘‘তাতা, ইমং এল়কং নদিং ¶ নেত্ৰা ন্হাপেত্ৰা কণ্ঠে মালং পরিক্খিপিত্ৰা পঞ্চঙ্গুলিকং দত্ৰা মণ্ডেত্ৰা আনেথা’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা তং আদায নদিং গন্ত্ৰা ন্হাপেত্ৰা মণ্ডেত্ৰা নদীতীরে ঠপেসুং. সো এল়কো অত্তনো পুব্বকম্মং দিস্ৰা ‘‘এৰরূপা নাম দুক্খা অজ্জ মুচ্চিস্সামী’’তি সোমনস্সজাতো মত্তিকাঘটং ভিন্দন্তো ৰিয মহাহসিতং হসিত্ৰা পুন ‘‘অযং ব্রাহ্মণো মং ঘাতেত্ৰা মযা লদ্ধদুক্খং লভিস্সতী’’তি ব্রাহ্মণে কারুঞ্ঞং উপ্পাদেত্ৰা মহন্তেন সদ্দেন পরোদি.
অথ নং তে মাণৰা পুচ্ছিংসু ‘‘সম্ম এল়ক ¶ , ত্ৰং মহাসদ্দেন হসি চেৰ রোদি চ, কেন নু খো কারণেন হসি, কেন কারণেন পরোদী’’তি? ‘‘তুম্হে মং ইমং কারণং অত্তনো আচরিযস্স সন্তিকে পুচ্ছেয্যাথা’’তি. তে তং আদায গন্ত্ৰা ইদং কারণং আচরিযস্স আরোচেসুং. আচরিযো তেসং ৰচনং সুত্ৰা এল়কং পুচ্ছি ‘‘কস্মা ত্ৰং এল়ক, হসি, কস্মা রোদী’’তি? এল়কো অত্তনা কতকম্মং জাতিস্সরঞাণেন অনুস্সরিত্ৰা ব্রাহ্মণস্স কথেসি ‘‘অহং, ব্রাহ্মণ, পুব্বে তাদিসোৰ মন্তজ্ঝাযকব্রাহ্মণো হুত্ৰা ‘মতকভত্তং দস্সামী’তি একং এল়কং মারেত্ৰা মতকভত্তং অদাসিং, স্ৰাহং একস্স এল়কস্স ঘাতিতত্তা একেনূনেসু পঞ্চসু অত্তভাৰসতেসু সীসচ্ছেদং পাপুণিং, অযং মে ¶ কোটিযং ঠিতো পঞ্চসতিমো অত্তভাৰো, স্ৰাহং ‘অজ্জ এৰরূপা দুক্খা মুচ্চিস্সামী’তি সোমনস্সজাতো ইমিনা কারণেন হসিং. রোদন্তো পন ‘অহং তাৰ একং এল়কং মারেত্ৰা পঞ্চ জাতিসতানি সীসচ্ছেদদুক্খং পত্ৰা অজ্জ তম্হা দুক্খা মুচ্চিস্সামি, অযং পন ব্রাহ্মণো মং মারেত্ৰা অহং ৰিয পঞ্চ জাতিসতানি সীসচ্ছেদদুক্খং লভিস্সতী’তি তযি কারুঞ্ঞেন রোদি’’ন্তি. ‘‘এল়ক, মা ভাযি, নাহং তং মারেস্সামী’’তি. ‘‘ব্রাহ্মণ, কিং ৰদেসি, তযি মারেন্তেপি অমারেন্তেপি ন সক্কা অজ্জ মযা মরণা মুচ্চিতু’’ন্তি. ‘‘এল়ক, মা ভাযি, অহং তে আরক্খং গহেত্ৰা তযা সদ্ধিংযেৰ ৰিচরিস্সামী’’তি. ‘‘ব্রাহ্মণ, অপ্পমত্তকো তৰ আরক্খো, মযা কতপাপং পন মহন্তং বলৰ’’ন্তি.
ব্রাহ্মণো এল়কং মুঞ্চিত্ৰা ‘‘ইমং এল়কং কস্সচিপি মারেতুং ন দস্সামী’’তি অন্তেৰাসিকে আদায এল়কেনেৰ সদ্ধিং ৰিচরি. এল়কো ৰিস্সট্ঠমত্তোৰ একং পাসাণপিট্ঠিং নিস্সায জাতগুম্বে গীৰং উক্খিপিত্ৰা পণ্ণানি খাদিতুং আরদ্ধো. তঙ্খণঞ্ঞেৰ তস্মিং পাসাণপিট্ঠে অসনি পতি, ততো ¶ একা পাসাণসকলিকা ছিজ্জিত্ৰা এল়কস্স পসারিতগীৰায পতিত্ৰা সীসং ছিন্দি, মহাজনো সন্নিপতি. তদা বোধিসত্তো ¶ তস্মিং ঠানে রুক্খদেৰতা হুত্ৰা নিব্বত্তো. সো পস্সন্তস্সেৰ তস্স মহাজনস্স দেৰতানুভাৰেন আকাসে পল্লঙ্কেন নিসীদিত্ৰা ‘‘ইমে সত্তা এৰং পাপস্স ফলং জানমানা অপ্পেৰনাম পাণাতিপাতং ন করেয্যু’’ন্তি মধুরস্সরেন ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘এৰং চে সত্তা জানেয্যুং, দুক্খাযং জাতিসম্ভৰো;
ন পাণো পাণিনং হঞ্ঞে, পাণঘাতী হি সোচতী’’তি.
তত্থ এৰং চে সত্তা জানেয্যুন্তি ইমে সত্তা এৰং চে জানেয্যুং. কথং? দুক্খাযং জাতিসম্ভৰোতি অযং তত্থ তত্থ জাতি চ জাতস্স অনুক্কমেন ৰড্ঢিসঙ্খাতো সম্ভৰো চ জরাব্যাধিমরণঅপ্পিযসম্পযোগপিযৰিপ্পযোগহত্থপাদচ্ছেদাদীনং দুক্খানং ৰত্থুভূতত্তা ‘‘দুক্খো’’তি যদি জানেয্যুং. ন পাণো পাণিনং হঞ্ঞেতি ‘‘পরং ৰধন্তো জাতিসম্ভৰে ৰধং লভতি, পীল়েন্তো পীল়ং লভতী’’তি জাতিসম্ভৰস্স দুক্খৰত্থুতায দুক্খভাৰং জানন্তো কোচি পাণো অঞ্ঞং পাণিনং ন হঞ্ঞে, সত্তো সত্তং ন হনেয্যাতি অত্থো. কিংকারণা? পাণঘাতী হি সোচতীতি, যস্মা সাহত্থিকাদীসু ছসু পযোগেসু যেন কেনচি পযোগেন পরস্স জীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদনেন পাণঘাতী পুগ্গলো অট্ঠসু মহানিরযেসু সোল়সসু উস্সদনিরযেসু নানপ্পকারায তিরচ্ছানযোনিযা পেত্তিৰিসযে অসুরকাযেতি ইমেসু চতূসু অপাযেসু মহাদুক্খং অনুভৰমানো দীঘরত্তং অন্তোনিজ্ঝাযনলক্খণেন সোকেন ¶ সোচতি. যথা ৰাযং এল়কো মরণভযেন সোচতি, এৰং দীঘরত্তং সোচতীতিপি ঞত্ৰা ন পাণো পাণিনং হঞ্ঞে, কোচি পাণাতিপাতকম্মং নাম ন করেয্য. মোহেন পন মূল়্হা অৰিজ্জায অন্ধীকতা ইমং আদীনৰং অপস্সন্তা পাণাতিপাতং করোন্তীতি.
এৰং মহাসত্তো নিরযভযেন তজ্জেত্ৰা ধম্মং দেসেসি. মনুস্সা তং ধম্মদেসনং সুত্ৰা নিরযভযভীতা পাণাতিপাতা ৰিরমিংসু. বোধিসত্তোপি ধম্মং দেসেত্ৰা মহাজনং সীলে পতিট্ঠাপেত্ৰা যথাকম্মং গতো, মহাজনোপি বোধিসত্তস্স ওৰাদে ঠত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা ¶ দেৰনগরং পূরেসি. সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘অহং তেন সমযেন রুক্খদেৰতা অহোসি’’ন্তি.
মতকভত্তজাতকৰণ্ণনা অট্ঠমা.
[১৯] ৯. আযাচিতভত্তজাতকৰণ্ণনা
সচে ¶ মুচ্চে পেচ্চ মুচ্চেতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো দেৰতানং আযাচনবলিকম্মং আরব্ভ কথেসি. তদা কির মনুস্সা ৰণিজ্জায গচ্ছন্তা পাণে ৰধিত্ৰা দেৰতানং বলিকম্মং কত্ৰা ‘‘মযং অনন্তরাযেন অত্থসিদ্ধিং পত্ৰা আগন্ত্ৰা পুন তুম্হাকং বলিকম্মং করিস্সামা’’তি আযাচিত্ৰা গচ্ছন্তি. তত্থানন্তরাযেন অত্থসিদ্ধিং পত্ৰা আগতা ‘‘দেৰতানুভাৰেন ইদং জাত’’ন্তি মঞ্ঞমানা বহূ পাণে ৰধিত্ৰা আযাচনতো মুচ্চিতুং বলিকম্মং করোন্তি, তং দিস্ৰা ভিক্খূ ‘‘অত্থি নু খো, ভন্তে, এত্থ অত্থো’’তি ভগৰন্তং পুচ্ছিংসু. ভগৰা অতীতং আহরি.
অতীতে কাসিরট্ঠে একস্মিং গামকে কুটুম্বিকো গামদ্ৰারে ঠিতনিগ্রোধরুক্খে দেৰতায বলিকম্মং পটিজানিত্ৰা অনন্তরাযেন আগন্ত্ৰা বহূ পাণে ৰধিত্ৰা ‘‘আযাচনতো মুচ্চিস্সামী’’তি রুক্খমূলং গতো. রুক্খদেৰতা খন্ধৰিটপে ঠত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘সচে মুচ্চে পেচ্চ মুচ্চে, মুচ্চমানো হি বজ্ঝতি;
ন হেৰং ধীরা মুচ্চন্তি, মুত্তি বালস্স বন্ধন’’ন্তি.
তত্থ সচে মুচ্চে পেচ্চ মুচ্চেতি ভো পুরিস, ত্ৰং সচে মুচ্চে যদি মুচ্চিতুকামোসি. পেচ্চ মুচ্চেতি যথা পরলোকে ন বজ্ঝসি, এৰং মুচ্চাহি. মুচ্চমানো হি বজ্ঝতীতি যথা পন ত্ৰং ¶ পাণং ৰধিত্ৰা মুচ্চিতুং ইচ্ছসি, এৰং মুচ্চমানো হি পাপকম্মেন বজ্ঝতি. তস্মা ন হেৰং ধীরা মুচ্চন্তীতি যে পণ্ডিতপুরিসা, তে এৰং পটিস্সৰতো ন মুচ্চন্তি. কিংকারণা? এৰরূপা হি মুত্তি বালস্স বন্ধনং, এসা পাণাতিপাতং কত্ৰা মুত্তি নাম বালস্স বন্ধনমেৰ হোতীতি ধম্মং দেসেসি. ততো ¶ পট্ঠায মনুস্সা এৰরূপা পাণাতিপাতকম্মা ৰিরতা ধম্মং চরিত্ৰা দেৰনগরং পূরযিংসু.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘অহং তেন সমযেন রুক্খদেৰতা অহোসি’’ন্তি.
আযাচিতভত্তজাতকৰণ্ণনা নৰমা.
[২০] ১০. নল়পানজাতকৰণ্ণনা
দিস্ৰা ¶ পদমনুত্তিণ্ণন্তি ইদং সত্থা কোসলেসু চারিকং চরমানো নল়কপানগামং পত্ৰা নল়কপানপোক্খরণিযং কেতকৰনে ৰিহরন্তো নল়দণ্ডকে আরব্ভ কথেসি. তদা কির ভিক্খূ নল়কপানপোক্খরণিযং ন্হত্ৰা সূচিঘরত্থায সামণেরেহি নল়দণ্ডকে গাহাপেত্ৰা তে সব্বত্থকমেৰ ছিদ্দে দিস্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘ভন্তে, মযং সূচিঘরত্থায নল়দণ্ডকে গণ্হাপেম, তে মূলতো যাৰ অগ্গা সব্বত্থকমেৰ ছিদ্দা, কিং নু খো এত’’ন্তি পুচ্ছিংসু. সত্থা ‘‘ইদং, ভিক্খৰে, ময্হং পোরাণকঅধিট্ঠান’’ন্তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
পুব্বে কির সো ৰনসণ্ডো অরঞ্ঞো অহোসি. তস্সাপি পোক্খরণিযা একো দকরক্খসো ওতিণ্ণোতিণ্ণে খাদতি. তদা বোধিসত্তো রোহিতমিগপোতকপ্পমাণো কপিরাজা হুত্ৰা অসীতিসহস্সমত্তৰানরপরিৰুতো যূথং পরিহরন্তো তস্মিং অরঞ্ঞে ৰসতি. সো ৰানরগণস্স ওৰাদং অদাসি ‘‘তাতা, ইমস্মিং অরঞ্ঞে ৰিসরুক্খাপি অমনুস্সপরিগ্গহিতপোক্খরণিযোপি হোন্তি, তুম্হে অখাদিতপুব্বং ফলাফলং খাদন্তা ৰা অপীতপুব্বং পানীযং পিৰন্তা ৰা মং পটিপুচ্ছেয্যাথা’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা একদিৰসং অগতপুব্বট্ঠানং গতা তত্থ বহুদেৰ দিৰসং চরিত্ৰা পানীযং গৰেসমানা একং পোক্খরণিং দিস্ৰা পানীযং অপিৰিত্ৰাৰ বোধিসত্তস্সাগমনং ওলোকযমানা নিসীদিংসু. বোধিসত্তো আগন্ত্ৰা ‘‘কিং তাতা, পানীযং ন পিৰথা’’তি আহ. ‘‘তুম্হাকং আগমনং ওলোকেমা’’তি. ‘‘সুট্ঠু, তাতা’’তি বোধিসত্তো পোক্খরণিং আৰিজ্ঝিত্ৰা পদং পরিচ্ছিন্দন্তো ওতিণ্ণমেৰ ¶ পস্সি, ন উত্তিণ্ণং. সো ‘‘নিস্সংসযং এসা অমনুস্সপরিগ্গহিতা’’তি ঞত্ৰা ‘‘সুট্ঠু ৰো কতং, তাতা, পানীযং অপিৰন্তেহি, অমনুস্সপরিগ্গহিতা অয’’ন্তি আহ.
দকরক্খসোপি ¶ তেসং অনোতরণভাৰং ¶ ঞত্ৰা নীলোদরো পণ্ডরমুখো সুরত্তহত্থপাদো বীভচ্ছদস্সনো হুত্ৰা উদকং দ্ৰিধা কত্ৰা নিক্খমিত্ৰা ‘‘কস্মা নিসিন্নাত্থ, ওতরিত্ৰা পানীযং পিৰথা’’তি আহ. অথ নং বোধিসত্তো পুচ্ছি ‘‘ত্ৰং ইধ নিব্বত্তদকরক্খসোসী’’তি? ‘‘আম, অহ’’ন্তি. ‘‘ত্ৰং পোক্খরণিং ওতিণ্ণকে লভসী’’তি? ‘‘আম, লভামি, অহং ইধোতিণ্ণং অন্তমসো সকুণিকং উপাদায ন কিঞ্চি মুঞ্চামি, তুম্হেপি সব্বে খাদিস্সামী’’তি. ‘‘ন মযং অত্তানং তুয্হং খাদিতুং দস্সামা’’তি. ‘‘পানীযং পন পিৰিস্সথা’’তি. ‘‘আম, পানীযং পিৰিস্সাম, ন চ তে ৰসং গমিস্সামা’’তি. ‘‘অথ কথং পানীযং পিৰিস্সথা’’তি? কিং পন ত্ৰং মঞ্ঞসি ‘‘ওতরিত্ৰা পিৰিস্সন্তী’’তি. ‘‘মযঞ্হি অনোতরিত্ৰা অসীতিসহস্সানিপি একমেকং নল়দণ্ডকং গহেত্ৰা উপ্পলনাল়েন উদকং পিৰন্তা ৰিয তৰ পোক্খরণিযা পানীযং পিৰিস্সাম, এৰং নো ত্ৰং খাদিতুং ন সক্খিস্সসী’’তি. এতমত্থং ৰিদিত্ৰা সত্থা অভিসম্বুদ্ধো হুত্ৰা ইমিস্সা গাথায পুরিমপদদ্ৰযং অভাসি –
‘‘দিস্ৰা পদমনুত্তিণ্ণং, দিস্ৰানোতরিতং পদ’’ন্তি.
তস্সত্থো – ভিক্খৰে, সো কপিরাজা তস্সা পোক্খরণিযা একম্পি উত্তিণ্ণপদং নাদ্দস, ওতরিতং পন ওতিণ্ণপদমেৰ অদ্দস. এৰং দিস্ৰা পদং অনুত্তিণ্ণং দিস্ৰান ওতরিতং পদং ‘‘অদ্ধাযং পোক্খরণী অমনুস্সপরিগ্গহিতা’’তি ঞত্ৰা তেন সদ্ধিং সল্লপন্তো সপরিসো আহ –
‘‘নল়েন ৰারিং পিস্সামা’’তি;
তস্সত্থো – মযং তৰ পোক্খরণিযং নল়েন পানীযং পিৰিস্সামাতি. পুন মহাসত্তো আহ –
‘‘নেৰ মং ত্ৰং ৰধিস্সসী’’তি;
এৰং নল়েন পানীযং পিৰন্তং সপরিসম্পি মং ত্ৰং নেৰ ৰধিস্সসীতি অত্থো.
এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা বোধিসত্তো একং নল়দণ্ডকং আহরাপেত্ৰা পারমিযো আৰজ্জেত্ৰা সচ্চকিরিযং কত্ৰা মুখেন ধমি, নল়ো ¶ অন্তো কিঞ্চি গণ্ঠিং অসেসেত্ৰা সব্বত্থকমেৰ সুসিরো অহোসি ¶ . ইমিনা নিযামেন অপরম্পি অপরম্পি আহরাপেত্ৰা মুখেন ধমিত্ৰা অদাসি. এৰং সন্তেপি ন সক্কা নিট্ঠাপেতুং, তস্মা এৰং ন গহেতব্বং. বোধিসত্তো পন ‘‘ইমং পোক্খরণিং পরিৰারেত্ৰা জাতা সব্বেপি নল়া একচ্ছিদ্দা হোন্তূ’’তি অধিট্ঠাসি ¶ . বোধিসত্তানঞ্হি হিতূপচারস্স মহন্ততায অধিট্ঠানং সমিজ্ঝতি. ততো পট্ঠায সব্বেপি তং পোক্খরণিং পরিৰারেত্ৰা উট্ঠিতনল়া একচ্ছিদ্দা জাতা. ইমস্মিঞ্হি কপ্পে চত্তারি কপ্পট্ঠিযপাটিহারিযানি নাম. কতমানি চত্তারি? চন্দে সসলক্খণং সকলম্পি ইমং কপ্পং ঠস্সতি, ৰট্টকজাতকে অগ্গিনো নিব্বুতট্ঠানং সকলম্পি ইমং কপ্পং অগ্গি ন ঝাযিস্সতি, ঘটীকারনিৰেসনট্ঠানং সকলম্পি ইমং কপ্পং অনোৰস্সকং ঠস্সতি, ইমং পোক্খরণিং পরিৰারেত্ৰা উট্ঠিতনল়া সকলম্পি ইমং কপ্পং একচ্ছিদ্দা ভৰিস্সন্তীতি ইমানি চত্তারি কপ্পট্ঠিযপাটিহারিযানি নাম.
বোধিসত্তো এৰং অধিট্ঠহিত্ৰা একং নল়ং আদায নিসীদি. তেপি অসীতিসহস্সৰানরা একেকং আদায পোক্খরণিং পরিৰারেত্ৰা নিসীদিংসু. তেপি বোধিসত্তস্স নল়েন আকড্ঢিত্ৰা পানীযং পিৰনকালে সব্বে তীরে নিসিন্নাৰ পিৰিংসু. এৰং তেহি পানীযে পিৰিতে দকরক্খসো কিঞ্চি অলভিত্ৰা অনত্তমনো সকনিৰেসনমেৰ গতো. বোধিসত্তোপি সপরিৰারো অরঞ্ঞমেৰ পাৰিসি.
সত্থা পন ‘‘ইমেসং, ভিক্খৰে, নল়ানং একচ্ছিদ্দভাৰো নাম ময্হমেৰেতং পোরাণকঅধিট্ঠান’’ন্তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা দকরক্খসো দেৰদত্তো অহোসি, অসীতিসহস্সৰানরা বুদ্ধপরিসা, উপাযকুসলো পন কপিরাজা অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
নল়পানজাতকৰণ্ণনা দসমা.
সীলৰগ্গো দুতিযো.
তস্সুদ্দানং –
নিগ্রোধং লক্খণং কণ্ডি, ৰাতমিগং খরাদিযং;
তিপল্লত্থং মালুতঞ্চ, মতভত্ত অযাচিতং;
নল়পানন্তি তে দসাতি.
৩. কুরুঙ্গৰগ্গো
[২১] ১. কুরুঙ্গমিগজাতকৰণ্ণনা
ঞাতমেতং ¶ ¶ ¶ কুরুঙ্গস্সাতি ইদং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো দেৰদত্তং আরব্ভ কথেসি. একস্মিঞ্হি সমযে ধম্মসভাযং সন্নিপতিতা ভিক্খূ ‘‘আৰুসো দেৰদত্তো তথাগতস্স ঘাতনত্থায ধনুগ্গহে পযোজেসি, সিলং পৰিজ্ঝি, ধনপালং ৰিস্সজ্জেসি, সব্বথাপি দসবলস্স ৰধায পরিসক্কতী’’তি দেৰদত্তস্স অৰণ্ণং কথেন্তা নিসীদিংসু. সত্থা আগন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসিন্নো ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছি. ভন্তে, দেৰদত্তো তুম্হাকং ৰধায পরিসক্কতীতি তস্স অগুণকথায সন্নিসিন্নাম্হাতি. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, দেৰদত্তো ইদানেৰ মম ৰধায পরিসক্কতি, পুব্বেপি মম ৰধায পরিসক্কিযেৰ, ন চ পন মং ৰধিতুং অসক্খী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো কুরুঙ্গমিগো হুত্ৰা একস্মিং অরঞ্ঞাযতনে ফলানি খাদন্তো ৰসতি. সো একস্মিং কালে ফলসম্পন্নে সেপণ্ণিরুক্খে সেপণ্ণিফলানি খাদতি. অথেকো গামৰাসী অট্টকলুদ্দকো ফলরুক্খমূলেসু মিগানং পদানি উপধারেত্ৰা উপরিরুক্খে অট্টকং বন্ধিত্ৰা তত্থ নিসীদিত্ৰা ফলানি খাদিতুং আগতাগতে মিগে সত্তিযা ৰিজ্ঝিত্ৰা তেসং মংসং ৰিক্কিণন্তো জীৰিকং কপ্পেতি. সো একদিৰসং তস্মিং রুক্খমূলে বোধিসত্তস্স পদৰল়ঞ্জং দিস্ৰা তস্মিং সেপণ্ণিরুক্খে অট্টকং বন্ধিত্ৰা পাতোৰ ভুঞ্জিত্ৰা সত্তিং আদায ৰনং পৰিসিত্ৰা তং রুক্খং আরুহিত্ৰা অট্টকে নিসীদি. বোধিসত্তোপি পাতোৰ ৰসনট্ঠানা নিক্খমিত্ৰা ‘‘সেপণ্ণিফলানি খাদিস্সামী’’তি আগম্ম তং রুক্খমূলং সহসাৰ অপৰিসিত্ৰা ‘‘কদাচি অট্টকলুদ্দকা রুক্খেসু অট্টকং বন্ধন্তি, অত্থি নু খো এৰরূপো উপদ্দৰো’’তি পরিগ্গণ্হন্তো বাহিরতোৰ অট্ঠাসি.
লুদ্দকোপি বোধিসত্তস্স অনাগমনভাৰং ঞত্ৰা অট্টকে নিসিন্নোৰ ¶ সেপণ্ণিফলানি খিপিত্ৰা খিপিত্ৰা তস্স পুরতো পাতেসি. বোধিসত্তো ‘‘ইমানি ফলানি আগন্ত্ৰা ময্হং পুরতো পতন্তি, অত্থি নু খো উপরি লুদ্দকো’’তি পুনপ্পুনং উল্লোকেন্তো লুদ্দকং দিস্ৰা অপস্সন্তো ¶ ৰিয হুত্ৰা ‘‘অম্ভো, রুক্খ-পুব্বে ত্ৰং ওলম্বকং চারেন্তো ¶ ৰিয উজুকমেৰ ফলানি পাতেসি, অজ্জ পন তে রুক্খধম্মো পরিচ্চত্তো, এৰং তযা রুক্খধম্মে পরিচ্চত্তে অহম্পি অঞ্ঞং রুক্খমূলং উপসঙ্কমিত্ৰা ময্হং আহারং পরিযেসিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘ঞাতমেতং কুরুঙ্গস্স, যং ত্ৰং সেপণ্ণি সেয্যসি;
অঞ্ঞং সেপণ্ণি গচ্ছামি, ন মে তে রুচ্চতে ফল’’ন্তি.
তত্থ ঞাতন্তি পাকটং জাতং. এতন্তি ইদং. কুরুঙ্গস্সাতি কুরুঙ্গমিগস্স. যং ত্ৰং সেপণ্ণি সেয্যসীতি যং ত্ৰং অম্ভো সেপণ্ণিরুক্খ পুরতো ফলানি পাতযমানো সেয্যসি ৰিসেয্যসি ৰিসিণ্ণফলো হোসি, তং সব্বং কুরুঙ্গমিগস্স পাকটং জাতং. ন মে তে রুচ্চতে ফলন্তি এৰং ফলং দদমানায ন মে তৰ ফলং রুচ্চতি, তিট্ঠ ত্ৰং, অহং অঞ্ঞত্থ গচ্ছিস্সামীতি অগমাসি.
অথস্স লুদ্দকো অট্টকে নিসিন্নোৰ সত্তিং খিপিত্ৰা ‘‘গচ্ছ, ৰিরদ্ধো দানিম্হি ত’’ন্তি আহ. বোধিসত্তো নিৰত্তিত্ৰা ঠিতো আহ ‘‘অম্ভো পুরিস, ইদানীসি কিঞ্চাপি মং ৰিরদ্ধো, অট্ঠ পন মহানিরযে সোল়সউস্সদনিরযে পঞ্চৰিধবন্ধনাদীনি চ কম্মকারণানি অৰিরদ্ধোযেৰাসী’’তি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা পলাযিত্ৰা যথারুচিং গতো, লুদ্দোপি ওতরিত্ৰা যথারুচিং গতো.
সত্থাপি ‘‘ন, ভিক্খৰে, দেৰদত্তো ইদানেৰ মম ৰধায পরিসক্কতি, পুব্বেপি পরিসক্কিযেৰ, ন চ পন মং ৰধিতুং অসক্খী’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা অট্টকলুদ্দকো দেৰদত্তো অহোসি, কুরুঙ্গমিগো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
কুরুঙ্গমিগজাতকৰণ্ণনা পঠমা.
[২২] ২. কুক্কুরজাতকৰণ্ণনা
যে ¶ ¶ কুক্কুরাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ঞাতত্থচরিযং আরব্ভ কথেসি. সা দ্ৰাদসকনিপাতে ভদ্দসালজাতকে আৰিভৰিস্সতি. ইদং পন ৰত্থুং পতিট্ঠপেত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে ¶ বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো তথারূপং কম্মং পটিচ্চ কুক্কুরযোনিযং নিব্বত্তিত্ৰা অনেকসতকুক্কুরপরিৰুতো মহাসুসানে ৰসতি. অথেকদিৰসং রাজা সেতসিন্ধৰযুত্তং সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতং রথং আরুয্হ উয্যানং গন্ত্ৰা তত্থ দিৰসভাগং কীল়িত্ৰা অত্থঙ্গতে সূরিযে নগরং পাৰিসি. তস্স তং রথৰরত্তং যথানদ্ধমেৰ রাজঙ্গণে ঠপযিংসু, সো রত্তিভাগে দেৰে ৰস্সন্তে তিন্তো. উপরিপাসাদতো কোলেয্যকসুনখা ওতরিত্ৰা তস্স চম্মঞ্চ নদ্ধিঞ্চ খাদিংসু. পুনদিৰসে রঞ্ঞো আরোচেসুং ‘‘দেৰ, নিদ্ধমনমুখেন সুনখা পৰিসিত্ৰা রথস্স চম্মঞ্চ নদ্ধিঞ্চ খাদিংসূ’’তি. রাজা সুনখানং কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘দিট্ঠদিট্ঠট্ঠানে সুনখে ঘাতেথা’’তি আহ. ততো পট্ঠায সুনখানং মহাব্যসনং উদপাদি. তে দিট্ঠিদিট্ঠট্ঠানে ঘাতিযমানা পলাযিত্ৰা সুসানং গন্ত্ৰা বোধিসত্তস্স সন্তিকং অগমংসু.
বোধিসত্তো ‘তুম্হে বহূ সন্নিপতিতা, কিং নু খো কারণ’’ন্তি পুচ্ছি. তে ‘‘অন্তেপুরে কির রথস্স চম্মঞ্চ নদ্ধি চ সুনখেহি খাদিতা’তি কুদ্ধো রাজা সুনখৰধং আণাপেসি, বহূ সুনখা ৰিনস্সন্তি, মহাভযং উপ্পন্ন’’ন্তি আহংসু. বোধিসত্তো চিন্তেসি ‘‘আরক্খট্ঠানে বহি সুনখানং ওকাসো নত্থি, অন্তোরাজনিৰেসনে কোলেয্যকসুনখানমেৰ তং কম্মং ভৰিস্সতি. ইদানি পন চোরানং কিঞ্চি ভযং নত্থি, অচোরা মরণং লভন্তি, যংনূনাহং চোরে রঞ্ঞো দস্সেত্ৰা ঞাতিসঙ্ঘস্স জীৰিতদানং দদেয্য’’ন্তি. সো ঞাতকে সমস্সাসেত্ৰা ‘‘তুম্হে মা ভাযিত্থ, অহং ৰো অভযং আহরিস্সামি, যাৰ ¶ রাজানং পস্সামি, তাৰ ইধেৰ হোথা’’তি পারমিযো আৰজ্জেত্ৰা মেত্তাভাৰনং পুরেচারিকং কত্ৰা ‘‘ময্হং উপরি লেড্ডুং ৰা মুগ্গরং ৰা মা কোচি খিপিতুং উস্সহী’’তি অধিট্ঠায এককোৰ অন্তোনগরং পাৰিসি. অথ নং দিস্ৰা একসত্তোপি কুজ্ঝিত্ৰা ওলোকেন্তো নাম নাহোসি. রাজাপি সুনখৰধং আণাপেত্ৰা সযং ৰিনিচ্ছযে নিসিন্নো হোতি. বোধিসত্তো তত্থেৰ গন্ত্ৰা পক্খন্দিত্ৰা রঞ্ঞো আসনস্স হেট্ঠা পাৰিসি. অথ নং রাজপুরিসা নীহরিতুং আরদ্ধা, রাজা পন ৰারেসি.
সো থোকং ৰিস্সমিত্ৰা হেট্ঠাসনা নিক্খমিত্ৰা রাজানং ৰন্দিত্ৰা ‘‘দেৰ, তুম্হে কুক্কুরে মারাপেথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, মারাপেমহ’’ন্তি ¶ . ‘‘কো নেসং অপরাধো নরিন্দা’’তি? ‘‘রথস্স মে ¶ পরিৰারচম্মঞ্চ নদ্ধিঞ্চ খাদিংসূ’’তি. ‘‘যে খাদিংসু, তে জানাথা’’তি? ‘‘ন জানামা’’তি. ‘‘‘ইমে নাম চম্মখাদকচোরা’তি তথতো অজানিত্ৰা দিট্ঠদিট্ঠট্ঠানেযেৰ মারাপনং ন যুত্তং, দেৰা’’তি. ‘‘রথচম্মস্স কুক্কুরেহি খাদিতত্তা ‘দিট্ঠদিট্ঠে সব্বেৰ মারেথা’তি সুনখৰধং আণাপেসি’’ন্তি. ‘‘কিং পন ৰো মনুস্সা সব্বেৰ কুক্কুরে মারেন্তি, উদাহু মরণং অলভন্তাপি অত্থী’’তি? ‘‘অত্থি, অম্হাকং ঘরে কোলেয্যকা মরণং ন লভন্তী’’তি. মহারাজ ইদানেৰ তুম্হে ‘‘রথচম্মস্স কুক্কুরেহি খাদিতত্তা ‘দিট্ঠদিট্ঠে সব্বেৰ মারেথা’তি সুনখৰধং আণাপেসি’’ন্তি অৰোচুত্থ, ইদানি পন ‘‘অম্হাকং ঘরে কোলেয্যকা মরণং ন লভন্তী’’তি ৰদেথ. ‘‘ননু এৰং সন্তে তুম্হে ছন্দাদিৰসেন অগতিগমনং গচ্ছথ, অগতিগমনঞ্চ নাম ন যুত্তং, ন চ রাজধম্মো, রঞ্ঞা নাম কারণগৰেসকেন তুলাসদিসেন ভৰিতুং ৰট্টতি, ইদানি চ কোলেয্যকা মরণং ন লভন্তি, দুব্বলসুনখাৰ লভন্তি, এৰং সন্তে নাযং সব্বসুনখঘচ্চা, দুব্বলঘাতিকা নামেসা’’তি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা মহাসত্তো মধুরস্সরং নিচ্ছারেত্ৰা ‘‘মহারাজ, যং তুম্হে করোথ, নাযং ধম্মো’’তি রঞ্ঞো ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘যে ¶ কুক্কুরা রাজকুলম্হি ৰদ্ধা, কোলেয্যকা ৰণ্ণবলূপপন্না;
তেমে ন ৰজ্ঝা মযমস্ম ৰজ্ঝা, নাযং সঘচ্চা দুব্বলঘাতিকায’’ন্তি.
তত্থ যে কুক্কুরাতি যে সুনখা. যথা হি ধারুণ্হোপি পস্সাৰো ‘‘পূতিমুত্ত’’ন্তি, তদহুজাতোপি সিঙ্গালো ‘‘জরসিঙ্গালো’’তি, কোমলাপি গলোচিলতা ‘‘পূতিলতা’’তি, সুৰণ্ণৰণ্ণোপি কাযো ‘‘পূতিকাযো’’তি ৰুচ্চতি, এৰমেৰং ৰস্সসতিকোপি সুনখো ‘‘কুক্কুরো’’তি ৰুচ্চতি. তস্মা মহল্লকা কাযবলূপপন্নাপি তে ‘‘কুক্কুরা’’ত্ৰেৰ ৰুত্তা. ৰদ্ধাতি ৰড্ঢিতা. কোলেয্যকাতি রাজকুলে জাতা সম্ভূতা সংৰড্ঢা. ৰণ্ণবলূপপন্নাতি সরীরৰণ্ণেন চেৰ কাযবলেন চ সম্পন্না. তেমে ন ৰজ্ঝাতি তে ইমে সস্সামিকা সারক্খা ন ৰজ্ঝা. মযমস্ম ৰজ্ঝাতি অস্সামিকা অনারক্খা মযং ৰজ্ঝা নাম জাতা. নাযং সঘচ্চাতি এৰং সন্তে অযং অৰিসেসেন সঘচ্চা নাম ন হোতি. দুব্বলঘাতিকাযন্তি ¶ অযং পন দুব্বলানংযেৰ ঘাতনতো দুব্বলঘাতিকা নাম হোতি. রাজূহি নাম চোরা নিগ্গণ্হিতব্বা, নো অচোরা. ইধ পন চোরানং কিঞ্চি ভযং নত্থি, অচোরা মরণং লভন্তি. অহো ইমস্মিং লোকে অযুত্তং ৰত্ততি, অহো অধম্মো ৰত্ততীতি.
রাজা ¶ বোধিসত্তস্স ৰচরং সুত্ৰা আহ – ‘‘জানাসি ত্ৰং, পণ্ডিত, অসুকেহি নাম রথচম্মং খাদিত’’ন্তি? ‘‘আম, জানামী’’তি. ‘‘কেহি খাদিত’’ন্তি? ‘‘তুম্হাকং গেহে ৰসনকেহি কোলেয্যকসুনখেহী’’তি. ‘‘কথং তেহি খাদিতভাৰো জানিতব্বো’’তি? ‘‘অহং তেহি খাদিতভাৰং দস্সেসামী’’তি. ‘‘দস্সেহি পণ্ডিতা’’তি. ‘‘তুম্হাকং ঘরে কোলেয্যকসুনখে আহরাপেত্ৰা থোকং তক্কঞ্চ দব্বতিণানি চ আহরাপেথা’’তি. রাজা তথা অকাসি. অথ নং মহাসত্তো ‘‘ইমানি তিণানি তক্কেন মদ্দাপেত্ৰা এতে সুনখে পাযেথা’’তি আহ. রাজা তথা কত্ৰা পাযাপেসি, পীতা পীতা সুনখা সদ্ধিং চম্মেহি ৰমিংসু. রাজা ‘‘সব্বঞ্ঞুবুদ্ধস্স ব্যাকরণং ৰিযা’’তি তুট্ঠো বোধিসত্তস্স সেতচ্ছত্তেন পূজং অকাসি. বোধিসত্তো ‘‘ধম্মং চর, মহারাজ, মাতাপিতূসু খত্তিযা’’তিআদীহি (জা. ২.১৭.৩৯) তেসকুণজাতকে আগতাহি দসহি ধম্মচরিযগাথাহি রঞ্ঞো ধম্মং দেসেত্ৰা ‘‘মহারাজ, ইতো পট্ঠায অপ্পমত্তো হোহী’’তি রাজানং পঞ্চসু সীলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা সেতচ্ছত্তং রঞ্ঞোৰ পটিঅদাসি.
রাজা মহাসত্তস্স ধম্মকথং ¶ সুত্ৰা সব্বসত্তানং অভযং দত্ৰা বোধিসত্তং আদিং কত্ৰা সব্বসুনখানং অত্তনো ভোজনসদিসমেৰ নিচ্চভত্তং পট্ঠপেত্ৰা বোধিসত্তস্স ওৰাদে ঠিতো যাৰতাযুকং দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা কালং কত্ৰা দেৰলোকে উপ্পজ্জি. কুক্কুরোৰাদো দস ৰস্সসহস্সানি পৰত্তি. বোধিসত্তোপি যাৰতাযুকং ঠত্ৰা যথাকম্মং গতো.
সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, তথাগতো ইদানেৰ ঞাতকানং অত্থং চরতি, পুব্বেপি চরিযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা রাজা আনন্দো অহোসি, অৰসেসা পরিসা বুদ্ধপরিসা, কুক্কুরপণ্ডিতো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
কুক্কুরজাতকৰণ্ণনা দুতিযা.
[২৩] ৩. ভোজাজানীযজাতকৰণ্ণনা
অপি ¶ পস্সেন সেমানোতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং ওস্সট্ঠৰীরিযং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. তস্মিঞ্হি সমযে সত্থা তং ভিক্খুং আমন্তেত্ৰা ‘‘ভিক্খু, পুব্বে পণ্ডিতা অনাযতনেপি ৰীরিযং অকংসু, পহারং লদ্ধাপি নেৰ ওস্সজিংসূ’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে ¶ বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো ভোজাজানীযসিন্ধৰকুলে নিব্বত্তো সব্বালঙ্কারসম্পন্নো বারাণসিরঞ্ঞো মঙ্গলস্সো অহোসি. সো সতসহস্সগ্ঘনিকায সুৰণ্ণপাতিযংযেৰ নানগ্গরসসম্পন্নং তিৰস্সিকগন্ধসালিভোজনং ভুঞ্জতি, চাতুজ্জাতিকগন্ধূপলিত্তাযমেৰ ভূমিযং তিট্ঠতি, তং ঠানং রত্তকম্বলসাণিপরিক্খিত্তং উপরি সুৰণ্ণতারকখচিতচেলৰিতানং সমোসরিতগন্ধদামমালাদামং অৰিজহিতগন্ধতেলপদীপং হোতি. বারাণসিরজ্জং পন অপত্থেন্তা রাজানো নাম নত্থি. একং সমযং সত্ত রাজানো বারাণসিং পরিক্খিপিত্ৰা ‘‘অম্হাকং রজ্জং ৰা দেতু, যুদ্ধং ৰা’’তি বারাণসিরঞ্ঞো পণ্ণং পেসেসুং. রাজা অমচ্চে সন্নিপাতেত্ৰা তং পৰত্তিং আচিক্খিত্ৰা ‘‘ইদানি কিং করোম, তাতা’’তি পুচ্ছি. ‘‘দেৰ, তুম্হেহি তাৰ আদিতোৰ যুদ্ধায ন গন্তব্বং, অসুকং ¶ নাম অস্সারোহং পেসেত্ৰা যুদ্ধং কারেথ, তস্মিং অসক্কোন্তে পচ্ছা জানিস্সামা’’তি. রাজা তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সক্খিস্সসি, তাত, সত্তহি রাজূহি সদ্ধিং যুদ্ধং কাতু’’ন্তি আহ. ‘‘দেৰ, সচে ভোজাজানীযসিন্ধৰং লভামি, তিট্ঠন্তু সত্ত রাজানো, সকলজম্বুদীপে রাজূহিপি সদ্ধিং যুজ্ঝিতুং সক্খিস্সামী’’তি. ‘‘তাত, ভোজাজানীযসিন্ধৰো ৰা হোতু অঞ্ঞো ৰা, যং ইচ্ছসি, তং গহেত্ৰা যুদ্ধং করোহী’’তি.
সো ‘‘সাধু, দেৰা’’তি রাজানং ৰন্দিত্ৰা পাসাদা ওরুয্হ ভোজাজানীযসিন্ধৰং আহরাপেত্ৰা সুৰম্মিতং কত্ৰা অত্তনাপি সব্বসন্নাহসন্নদ্ধো খগ্গং বন্ধিত্ৰা সিন্ধৰপিট্ঠিৰরগতো নগরা নিক্খম্ম ৰিজ্জুলতা ৰিয চরমানো পঠমং বলকোট্ঠকং ভিন্দিত্ৰা একং রাজানং জীৰগ্গাহমেৰ গহেত্ৰা আগন্ত্ৰা নগরে বলস্স নিয্যাদেত্ৰা পুন গন্ত্ৰা দুতিযং বলকোট্ঠকং ভিন্দিত্ৰা তথা ততিযন্তি এৰং পঞ্চ রাজানো জীৰগ্গাহং গহেত্ৰা ছট্ঠং বলকোট্ঠকং ¶ ভিন্দিত্ৰা ছট্ঠস্স রঞ্ঞো গহিতকালে ভোজাজানীযো পহারং লভতি, লোহিতং পগ্ঘরতি, ৰেদনা বলৰতিযো ৰত্তন্তি. অস্সারোহো তস্স পহটভাৰং ঞত্ৰা ভোজাজানীযসিন্ধৰং রাজদ্ৰারে নিপজ্জাপেত্ৰা সন্নাহং সিথিলং কত্ৰা অঞ্ঞং অস্সং সন্নয্হিতুং আরদ্ধো. বোধিসত্তো মহাফাসুকপস্সেন নিপন্নোৰ অক্খীনি উম্মিলেত্ৰা অস্সারোহং দিস্ৰা ‘‘অযং অঞ্ঞং অস্সং সন্নয্হতি, অযঞ্চ অস্সো সত্তমং বলকোট্ঠকং ভিন্দিত্ৰা সত্তমং রাজানং গণ্হিতুং ন সক্খিস্সতি, মযা কতকম্মঞ্চ নস্সিস্সতি, অপ্পটিসমো অস্সারোহোপি নস্সিস্সতি, রাজাপি পরহত্থং গমিস্সতি, ঠপেত্ৰা মং অঞ্ঞো অস্সো সত্তমং বলকোট্ঠকং ভিন্দিত্ৰা সত্তমং রাজানং গহেতুং সমত্থো নাম নত্থী’’তি নিপন্নকোৰ অস্সারোহং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সম্ম অস্সারোহ, সত্তমং বলকোট্ঠকং ভিন্দিত্ৰা সত্তমং রাজানং গহেতুং সমত্থো ঠপেত্ৰা মং অঞ্ঞো অস্সো নাম নত্থি, নাহং মযা কতকম্মং নাসেস্সামি, মমঞ্ঞেৰ উট্ঠাপেত্ৰা সন্নয্হাহী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অপি ¶ ¶ পস্সেন সেমানো, সল্লেভি সল্ললীকতো;
সেয্যোৰ ৰল়ৰা ভোজ্ঝো, যুঞ্জ মঞ্ঞেৰ সারথী’’তি.
তত্থ অপি পস্সেন সেমানোতি একেন পস্সেন সযমানকোপি. সল্লেভি সল্ললীকতোতি সল্লেহি ৰিদ্ধোপি সমানো. সেয্যোৰ ৰল়ৰা ভোজ্ঝোতি ৰল়ৰাতি সিন্ধৰকুলেসু অজাতো খলুঙ্কস্সো. ভোজ্ঝোতি ভোজাজানীযসিন্ধৰো. ইতি এতস্মা ৰল়ৰা সল্লেহি ৰিদ্ধোপি ভোজাজানীযসিন্ধৰোৰ সেয্যো ৰরো উত্তমো. যুঞ্জ মঞ্ঞেৰ সারথীতি যস্মা এৰ গতোপি অহমেৰ সেয্যো, তস্মা মমঞ্ঞেৰ যোজেহি, মং ৰম্মেহীতি ৰদতি.
অস্সারোহো বোধিসত্তং উট্ঠাপেত্ৰা ৰণং বন্ধিত্ৰা সুসন্নদ্ধং সন্নয্হিত্ৰা তস্স পিট্ঠিযং নিসীদিত্ৰা সত্তমং বলকোট্ঠকং ভিন্দিত্ৰা সত্তমং রাজানং জীৰগ্গাহং গহেত্ৰা রাজবলস্স নিয্যাদেসি, বোধিসত্তম্পি রাজদ্ৰারং আনযিংসু. রাজা তস্স দস্সনত্থায নিক্খমি. মহাসত্তো রাজানং আহ – ‘‘মহারাজ, সত্ত রাজানো মা ঘাতযিত্থ, সপথং কারেত্ৰা ৰিস্সজ্জেথ, ময্হঞ্চ অস্সারোহস্স চ দাতব্বং যসং অস্সারোহস্সেৰ দেথ ¶ , সত্ত রাজানো গহেত্ৰা দিন্নযোধং নাম নাসেতুং ন ৰট্টতি. তুম্হেপি দানং দেথ, সীলং রক্খথ, ধম্মেন সমেন রজ্জং কারেথা’’তি. এৰং বোধিসত্তেন রঞ্ঞো ওৰাদে দিন্নে বোধিসত্তস্স সন্নাহং মোচযিংসু, সো সন্নাহে মুত্তমত্তেযেৰ নিরুজ্ঝি. রাজা তস্স সরীরকিচ্চং কারেত্ৰা অস্সারোহস্স মহন্তং যসং দত্ৰা সত্ত রাজানো পুন অত্তন্নো অদুব্ভায সপথং কারেত্ৰা সকসকট্ঠানানি পেসেত্ৰা ধম্মেন সমেন রজ্জং কারেত্ৰা জীৰিতপরিযোসানে যথাকম্মং গতো.
সত্থা ‘‘এৰং ভিক্খু পুব্বে পণ্ডিতা অনাযতনেপি ৰীরিযং অকংসু, এৰরূপং পহারং লদ্ধাপি ন ওস্সজিংসু, ত্ৰং পন এৰরূপে নিয্যানিকসাসনে পব্বজিত্ৰা কস্মা ৰীরিযং ওস্সজসী’’তি ৰত্ৰা চত্তারি সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে ওস্সট্ঠৰীরিযো ভিক্খু অরহত্তফলে পতিট্ঠাসি.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ¶ ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা রাজা আনন্দো অহোসি, অস্সারোহো সারিপুত্তো, ভোজাজানীযসিন্ধৰো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
ভোজাজানীযজাতকৰণ্ণনা ততিযা.
[২৪] ৪. আজঞ্ঞজাতকৰণ্ণনা
যদা ¶ যদাতি ইদম্পি সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ওস্সট্ঠৰীরিযমেৰ ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. তং পন ভিক্খুং সত্থা আমন্তেত্ৰা ‘‘ভিক্খু পুব্বে পণ্ডিতা অনাযতনেপি লদ্ধপ্পহারাপি হুত্ৰা ৰীরিযং অকংসূ’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে পুরিমনযেনেৰ সত্ত রাজানো নগরং পরিৰারযিংসু. অথেকো রথিকযোধো দ্ৰে ভাতিকসিন্ধৰে রথে যোজেত্ৰা নগরা নিক্খম্ম ছ বলকোট্ঠকে ভিন্দিত্ৰা ছ রাজানো অগ্গহেসি. তস্মিং খণে জেট্ঠকঅস্সো পহারং লভি. রথিকো রথং পেসেন্তো রাজদ্ৰারং আগন্ত্ৰা জেট্ঠভাতিকং রথা মোচেত্ৰা সন্নাহং সিথিলং কত্ৰা একেনেৰ পস্সেন নিপজ্জাপেত্ৰা ¶ অঞ্ঞং অস্সং সন্নয্হিতুং আরদ্ধো. বোধিসত্তো তং দিস্ৰা পুরিমনযেনেৰ চিন্তেত্ৰা রথিকং পক্কোসাপেত্ৰা নিপন্নকোৰ ইমং গাথমাহ –
‘‘যদা যদা যত্থ যদা, যত্থ যত্থ যদা যদা;
আজঞ্ঞো কুরুতে ৰেগং, হাযন্তি তত্থ ৰাল়ৰা’’তি.
তত্থ যদা যদাতি পুব্বণ্হাদীসু যস্মিং যস্মিং কালে. যত্থাতি যস্মিং ঠানে মগ্গে ৰা সঙ্গামসীসে ৰা. যদাতি যস্মিং খণে. যত্থ যত্থাতি সত্তন্নং বলকোট্ঠকানং ৰসেন বহূসু যুদ্ধমণ্ডলেসু. যদা যদাতি যস্মিং যস্মিং কালে পহারং লদ্ধকালে ৰা অলদ্ধকালে ৰা. আজঞ্ঞো কুরুতে ৰেগন্তি সারথিস্স চিত্তরুচিতং কারণং আজাননসভাৰো আজঞ্ঞো ৰরসিন্ধৰো ৰেগং করোতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি. হাযন্তি তত্থ ৰাল়ৰাতি তস্মিং ৰেগে করিযমানে ইতরে ৰল়ৰসঙ্খাতা খল়ুঙ্কস্সা হাযন্তি পরিহাযন্তি, তস্মা ইমস্মিং রথে মংযেৰ যোজেহীতি আহ.
সারথি বোধিসত্তং উট্ঠাপেত্ৰা রথে যোজেত্ৰা সত্তমং বলকোট্ঠকং ভিন্দিত্ৰা সত্তমং রাজানং আদায রথং পেসেন্তো রাজদ্ৰারং ¶ আগন্ত্ৰা সিন্ধৰং মোচেসি. বোধিসত্তো একেন পস্সেন নিপন্নো পুরিমনযেনেৰ রঞ্ঞো ওৰাদং দত্ৰা নিরুজ্ঝি. রাজা তস্স সরীরকিচ্চং কারেত্ৰা সারথিস্স সম্মানং কত্ৰা ধম্মেন রজ্জং কারেত্ৰা যথাকম্মং গতো.
সত্থা ¶ ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে সো ভিক্খু অরহত্তে পতিট্ঠাসি. সত্থা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা রাজা আনন্দত্থেরো অহোসি, অস্সো সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি.
আজঞ্ঞজাতকৰণ্ণনা চতুত্থা.
[২৫] ৫. তিত্থজাতকৰণ্ণনা
অঞ্ঞমঞ্ঞেহি ¶ তিত্থেহীতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ধম্মসেনাপতিস্স সদ্ধিৰিহারিকং একং সুৰণ্ণকারপুব্বকং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. আসযানুসযঞাণঞ্হি বুদ্ধানংযেৰ হোতি, ন অঞ্ঞেসং. তস্মা ধম্মসেনাপতি অত্তনো আসযানুসযঞাণস্স নত্থিতায সদ্ধিৰিহারিকস্স আসযানুসযং অজানন্তো অসুভকম্মট্ঠানমেৰ কথেসি, তস্স তং ন সপ্পাযমহোসি. কস্মা? সো কির পটিপাটিযা পঞ্চ জাতিসতানি সুৰণ্ণকারগেহেযেৰ পটিসন্ধিং গণ্হি, অথস্স দীঘরত্তং পরিসুদ্ধসুৰণ্ণদস্সনৰসেন পরিচিতত্তা অসুভং ন সপ্পাযমহোসি. সো তত্থ নিমিত্তমত্তম্পি উপ্পাদেতুং অসক্কোন্তো চত্তারো মাসে খেপেসি.
ধম্মসেনাপতি অত্তনো সদ্ধিৰিহারিকস্স অরহত্তং দাতুং অসক্কোন্তো ‘‘অদ্ধা অযং বুদ্ধৰেনেয্যো ভৰিস্সতি, তথাগতস্স সন্তিকং নেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা পাতোৰ তং আদায সত্থু সন্তিকং অগমাসি. সত্থা ‘‘কিং নু খো, সারিপুত্ত, একং ভিক্খুং আদায আগতোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘অহং, ভন্তে, ইমস্স কম্মট্ঠানং অদাসিং, অযং পন চতূহি মাসেহি নিমিত্তমত্তম্পি ন উপ্পাদেসি, স্ৰাহং ‘বুদ্ধৰেনেয্যো এসো ভৰিস্সতী’তি চিন্তেত্ৰা তুম্হাকং সন্তিকং আদায আগতো’’তি. ‘‘সারিপুত্ত, কতরং পন তে কম্মট্ঠানং সদ্ধিৰিহারিকস্স দিন্ন’’ন্তি? ‘‘অসুভকম্মট্ঠানং ভগৰা’’তি. ‘‘সারিপুত্ত, নত্থি তৰ সন্তানে আসযানুসযঞাণং, গচ্ছ, ত্ৰং সাযন্হসমযে আগন্ত্ৰা তৰ সদ্ধিৰিহারিকং আদায গচ্ছেয্যাসী’’তি. এৰং সত্থা থেরং উয্যোজেত্ৰা তস্স ভিক্খুস্স মনাপং চীৰরঞ্চ নিৰাসনঞ্চ দাপেত্ৰা তং আদায গামং পিণ্ডায পৰিসিত্ৰা পণীতং খাদনীযভোজনীযং দাপেত্ৰা মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো পুন ৰিহারং আগন্ত্ৰা গন্ধকুটিযং দিৰসভাগং খেপেত্ৰা ¶ সাযন্হসমযে তং ভিক্খুং গহেত্ৰা ৰিহারচারিকং চরমানো অম্বৰনে একং পোক্খরণিং মাপেত্ৰা তত্থ মহন্তং পদুমিনিগচ্ছং, তত্রাপি চ মহন্তং একং পদুমপুপ্ফং মাপেত্ৰা ‘‘ভিক্খু ইমং পুপ্ফং ওলোকেন্তো নিসীদা’’তি নিসীদাপেত্ৰা গন্ধকুটিং পাৰিসি.
সো ¶ ভিক্খু তং পুপ্ফং পুনপ্পুনং ওলোকেতি. ভগৰা তং পুপ্ফং জরং পাপেসি, তং তস্স পস্সন্তস্সেৰ জরং পত্ৰা ৰিৰণ্ণং অহোসি. অথস্স পরিযন্ততো পট্ঠায ¶ পত্তানি পতন্তানি মুহুত্তেন সব্বানি পতিংসু. ততো কিঞ্জক্খং পতি, কণ্ণিকাৰ অৰসিস্সি. সো ভিক্খু তং পস্সন্তো চিন্তেসি ‘‘ইদং পদুমপুপ্ফং ইদানেৰ অভিরূপং অহোসি দস্সনীযং, অথস্স ৰণ্ণো পরিণতো, পত্তানি চ কিঞ্চক্খঞ্চ পতিতং, কণ্ণিকামত্তমেৰ অৰসিট্ঠং, এৰরূপস্স নাম পদুমস্স জরা পত্তা, ময্হং সরীরস্স কিং ন পাপুণিস্সতি, সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি ৰিপস্সনং পট্ঠপেসি. সত্থা ‘‘তস্স চিত্তং ৰিপস্সনং আরুল়্হ’’ন্তি ঞত্ৰা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ ওভাসং ফরিত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘উচ্ছিন্দ সিনেহমত্তনো, কুমুদং সারদিকংৰ পাণিনা;
সন্তিমগ্গমেৰ ব্রূহয, নিব্বানং সুগতেন দেসিত’’ন্তি. (ধ. প. ২৮৫);
সো ভিক্খু গাথাপরিযোসানে অরহত্তং পত্ৰা ‘‘মুত্তো ৰতম্হি সব্বভৰেহী’’তি চিন্তেত্ৰা –
‘‘সো ৰুত্থৰাসো পরিপুণ্ণমানসো, খীণাসৰো অন্তিমদেহধারী;
ৰিসুদ্ধসীলো সুসমাহিতিন্দ্রিযো, চন্দো যথা রাহুমুখা পমুত্তো.
‘‘সমোততং মোহমহন্ধকারং, ৰিনোদযিং সব্বমলং অসেসং;
আলোকপজ্জোতকরো পভঙ্করো, সহস্সরংসী ৰিয ভাণুমা নভে’’তি. –
আদীহি গাথাহি উদানং উদানেসি. উদানেত্ৰা চ পন গন্ত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দি. থেরোপি আগন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা অত্তনো সদ্ধিৰিহারিকং গহেত্ৰা অগমাসি. অযং পৰত্তি ভিক্খূনং অন্তরে পাকটা জাতা. ভিক্খূ ¶ ধম্মসভাযং দসবলস্স গুণে ৰণ্ণযমানা নিসীদিংসু – ‘‘আৰুসো, সারিপুত্তত্থেরো আসযানুসযঞাণস্স অভাৰেন অত্তনো সদ্ধিৰিহারিকস্স আসযং ন জানাতি, সত্থা পন ঞত্ৰা একদিৰসেনেৰ তস্স সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং অদাসি, অহো বুদ্ধা নাম মহানুভাৰা’’তি.
সত্থা ¶ আগন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদিত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছি. ‘‘ন ভগৰা অঞ্ঞায কথায, তুম্হাকঞ্ঞেৰ পন ধম্মসেনাপতিনো সদ্ধিৰিহারিকস্স আসযানুসযঞাণকথাযা’’তি. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, এতং অচ্ছরিযং, স্ৰাহং ¶ এতরহি বুদ্ধো হুত্ৰা তস্স আসযং জানামি, পুব্বেপাহং তস্স আসযং জানামিযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তো রজ্জং কারেসি. তদা বোধিসত্তো তং রাজানং অত্থে চ ধম্মে চ অনুসাসতি. তদা রঞ্ঞো মঙ্গলঅস্সন্হানতিত্থে অঞ্ঞতরং ৰল়ৰং খল়ুঙ্কস্সং ন্হাপেসুং. মঙ্গলস্সো ৰল়ৰেন ন্হানতিত্থং ওতারিযমানো জিগুচ্ছিত্ৰা ওতরিতুং ন ইচ্ছি. অস্সগোপকো গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি ‘‘দেৰ, মঙ্গলস্সো তিত্থং ওতরিতুং ন ইচ্ছতী’’তি. রাজা বোধিসত্তং পেসেসি – ‘‘গচ্ছ, পণ্ডিত, জানাহি কেন কারণেন অস্সো তিত্থং ওতারিযমানো ন ওতরতী’’তি. বোধিসত্তো ‘‘সাধু, দেৰা’’তি নদীতীরং গন্ত্ৰা অস্সং ওলোকেত্ৰা নিরোগভাৰমস্স ঞত্ৰা ‘‘কেন নু খো কারণেন অযং ইমং তিত্থং ন ওতরতী’’তি উপধারেন্তো ‘‘পঠমতরং এত্থ অঞ্ঞো ন্হাপিতো ভৰিস্সতি, তেনেস জিগুচ্ছমানো তিত্থং ন ওতরতি মঞ্ঞে’’তি চিন্তেত্ৰা অস্সগোপকে পুচ্ছি ‘‘অম্ভো, ইমস্মিং তিত্থে কং পঠমং ন্হাপযিত্থা’’তি? ‘‘অঞ্ঞতরং ৰল়ৰস্সং, সামী’’তি.
বোধিসত্তো ‘‘এস অত্তনো সিন্ধৰতায জিগুচ্ছন্তো এত্থ ন্হাযিতুং ন ইচ্ছতি, ইমং অঞ্ঞতিত্থে ন্হাপেতুং ৰট্টতী’’তি তস্স আসযং ঞত্ৰা ‘‘ভো অস্সগোপক, সপ্পিমধুফাণিতাদিভিসঙ্খতপাযাসম্পি তাৰ পুনপ্পুনং ভুঞ্জন্তস্স তিত্তি হোতি. অযং অস্সো বহূ ৰারে ইধ তিত্থে ন্হাতো, অঞ্ঞম্পি তাৰ নং তিত্থং ¶ ওতারেত্ৰা ন্হাপেথ চ পাযেথ চা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘অঞ্ঞমঞ্ঞেহি তিত্থেহি, অস্সং পাযেহি সারথি;
অচ্চাসনস্স পুরিসো, পাযাসস্সপি তপ্পতী’’তি.
তত্থ অঞ্ঞমঞ্ঞেহীতি অঞ্ঞেহি অঞ্ঞেহি. পাযেহীতি দেসনাসীসমেতং, ন্হাপেহি চ পাযেহি চাতি অত্থো. অচ্চাসনস্সাতি করণত্থে সামিৰচনং ¶ , অতিঅসনেন অতিভুত্তেনাতি অত্থো. পাযাসস্সপি তপ্পতীতি সপ্পিআদীহি অভিসঙ্খতেন মধুরপাযাসেন তপ্পতি তিত্তো হোতি, ধাতো সুহিতো ন পুন ভুঞ্জিতুকামতং আপজ্জতি. তস্মা অযম্পি অস্সো ইমস্মিং তিত্থে নিবদ্ধং ন্হানেন পরিযত্তিং আপন্নো ভৰিস্সতি, অঞ্ঞত্থ নং ন্হাপেথাতি.
তে তস্স ৰচনং সুত্ৰা অস্সং অঞ্ঞতিত্থং ওতারেত্ৰা পাযিংসু চেৰ ন্হাপযিংসু চ. বোধিসত্তো ¶ অস্সস্স পানীযং পিৰিত্ৰা ন্হানকালে রঞ্ঞো সন্তিকং অগমাসি. রাজা ‘‘কিং, তাত, অস্সো ন্হাতো চ পীতো চা’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, দেৰা’’তি. ‘‘পঠমং কিং কারণা ন ইচ্ছতী’’তি? ‘‘ইমিনা নাম কারণেনা’’তি সব্বং আচিক্খি. রাজা ‘‘এৰরূপস্স তিরচ্ছানস্সাপি নাম আসযং জানাতি, অহো পণ্ডিতো’’তি বোধিসত্তস্স মহন্তং যসং দত্ৰা জীৰিতপরিযোসানে যথাকম্মং গতো. বোধিসত্তোপি যথাকম্মমেৰ গতো.
সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, অহং এতস্স ইদানেৰ আসযং জানামি, পুব্বেপি জানামিযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মঙ্গলঅস্সো অযং ভিক্খু অহোসি, রাজা আনন্দো, পণ্ডিতামচ্চো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
তিত্থজাতকৰণ্ণনা পঞ্চমা.
[২৬] ৬. মহিল়ামুখজাতকৰণ্ণনা
পুরাণচোরান ৰচো নিসম্মাতি ইদং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো দেৰদত্তং আরব্ভ কথেসি. দেৰদত্তো অজাতসত্তুকুমারং পসাদেত্ৰা লাভসক্কারং নিপ্ফাদেসি. অজাতসত্তুকুমারো দেৰদত্তস্স গযাসীসে ৰিহারং কারেত্ৰা নানগ্গরসেহি তিৰস্সিকগন্ধসালিভোজনস্স ¶ দিৰসে দিৰসে পঞ্চ থালিপাকসতানি অভিহরি. লাভসক্কারং নিস্সায দেৰদত্তস্স পরিৰারো মহন্তো জাতো, দেৰদত্তো পরিৰারেন সদ্ধিং ৰিহারেযেৰ হোতি. তেন সমযেন রাজগহৰাসিকা দ্ৰে সহাযা. তেসু একো সত্থু সন্তিকে পব্বজিতো, একো দেৰদত্তস্স. তে অঞ্ঞমঞ্ঞং তস্মিং তস্মিং ঠানেপি পস্সন্তি, ৰিহারং গন্ত্ৰাপি পস্সন্তিযেৰ.
অথেকদিৰসং ¶ দেৰদত্তস্স নিস্সিতকো ইতরং আহ – ‘‘আৰুসো, কিং ত্ৰং দেৰসিকং সেদেহি মুচ্চমানেহি পিণ্ডায চরসি, দেৰদত্তো গযাসীসৰিহারে নিসীদিত্ৰাৰ নানগ্গরসেহি সুভোজনং ভুঞ্জতি, এৰরূপো উপাযো নত্থি, কিং ত্ৰং দুক্খং অনুভোসি, কিং তে পাতোৰ গযাসীসং আগন্ত্ৰা সউত্তরিভঙ্গং যাগুং পিৰিত্ৰা অট্ঠারসৰিধং খজ্জকং খাদিত্ৰা নানগ্গরসেহি সুভোজনং ভুঞ্জিতুং ন ৰট্টতী’’তি? সো পুনপ্পুনং ৰুচ্চমানো গন্তুকামো হুত্ৰা ততো পট্ঠায গযাসীসং গন্ত্ৰা ভুঞ্জিত্ৰা কালস্সেৰ ৰেল়ুৰনং আগচ্ছতি. সো সব্বকালং পটিচ্ছাদেতুং নাসক্খি, ‘‘গযাসীসং গন্ত্ৰা দেৰদত্তস্স পট্ঠপিতং ভত্তং ভুঞ্জতী’’তি ন চিরস্সেৰ পাকটো জাতো ¶ . অথ নং সহাযা পুচ্ছিংসু ‘‘সচ্চং কির, ত্ৰং আৰুসো, দেৰদত্তস্স পট্ঠপিতং ভত্তং ভুঞ্জসী’’তি. ‘‘কো এৰমাহা’’তি? ‘‘অসুকো চ অসুকো চা’’তি. ‘‘সচ্চং অহং আৰুসো গযাসীসং গন্ত্ৰা ভুঞ্জামি, ন পন মে দেৰদত্তো ভত্তং দেতি, অঞ্ঞে মনুস্সা দেন্তী’’তি. ‘‘আৰুসো, দেৰদত্তো বুদ্ধানং পটিকণ্টকো দুস্সীলো অজাতসত্তুং পসাদেত্ৰা অধম্মেন অত্তনো লাভসক্কারং উপ্পাদেসি, ত্ৰং এৰরূপে নিয্যানিকে বুদ্ধসাসনে পব্বজিত্ৰা দেৰদত্তস্স অধম্মেন উপ্পন্নং ভোজনং ভুঞ্জসি, এহি তং সত্থু সন্তিকং নেস্সামা’’তি তং ভিক্খুং আদায ধম্মসভং আগমিংসু.
সত্থা দিস্ৰাৰ ‘‘কিং, ভিক্খৰে, এতং ভিক্খুং অনিচ্ছন্তঞ্ঞেৰ আদায আগতত্থা’’তি? ‘‘আম ভন্তে, অযং ভিক্খু তুম্হাকং সন্তিকে পব্বজিত্ৰা দেৰদত্তস্স অধম্মেন উপ্পন্নং ভোজনং ভুঞ্জতী’’তি. ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু দেৰদত্তস্স অধম্মেন উপ্পন্নং ভোজনং ভুঞ্জসী’’তি? ‘‘ন ভন্তে, দেৰদত্তো ময্হং দেতি, অঞ্ঞে মনুস্সা দেন্তি, তমহং ভুঞ্জামী’’তি. সত্থা ‘‘মা ভিক্খু এত্থ পরিহারং করি, দেৰদত্তো অনাচারো দুস্সীলো, কথঞ্হি নাম ত্ৰং ইধ পব্বজিত্ৰা মম সাসনং ভজন্তোযেৰ দেৰদত্তস্স ভত্তং ভুঞ্জসি, নিচ্চকালম্পি ভজনসীলকোৰ ত্ৰং দিট্ঠদিট্ঠেযেৰ ভজসী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো তস্স অমচ্চো অহোসি. তদা রঞ্ঞো মহিল়ামুখো নাম ¶ মঙ্গলহত্থী অহোসি সীলৰা আচারসম্পন্নো, ন কঞ্চি ৰিহেঠেতি. অথেকদিৰসং তস্স সালায সমীপে রত্তিভাগসমনন্তরে চোরা আগন্ত্ৰা তস্স অৰিদূরে ¶ নিসিন্না চোরমন্তং মন্তযিংসু ‘‘এৰং উম্মঙ্গো ভিন্দিতব্বো, এৰং সন্ধিচ্ছেদকম্মং কত্তব্বং, উম্মঙ্গঞ্চ সন্ধিচ্ছেদঞ্চ মগ্গসদিসং তিত্থসদিসং নিজ্জটং নিগ্গুম্বং কত্ৰা ভণ্ডং হরিতুং ৰট্টতি, হরন্তেন মারেত্ৰাৰ হরিতব্বং, এৰং উট্ঠাতুং সমত্থো নাম ন ভৰিস্সতি, চোরেন চ নাম সীলাচারযুত্তেন ন ভৰিতব্বং, কক্খল়েন ফরুসেন সাহসিকেন ভৰিতব্ব’’ন্তি. এৰং মন্তেত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং উগ্গণ্হাপেত্ৰা অগমংসু. এতেনেৰ উপাযেন পুনদিৰসেপি পুনদিৰসেপীতি বহূ দিৰসে তত্থ আগন্ত্ৰা মন্তযিংসু. সো তেসং ৰচনং সুত্ৰা ‘‘তে মং সিক্খাপেন্তী’’তি সঞ্ঞায ‘‘ইদানি মযা কক্খল়েন ফরুসেন সাহসিকেন ভৰিতব্ব’’ন্তি তথারূপোৰ অহোসি. পাতোৰ আগতং হত্থিগোপকং সোণ্ডায গহেত্ৰা ভূমিযং পোথেত্ৰা মারেসি. অপরম্পি তথা অপরম্পি তথাতি আগতাগতং মারেতিযেৰ.
‘‘মহিল়ামুখো ¶ উম্মত্তকো জাতো দিট্ঠদিট্ঠে মারেতী’’তি রঞ্ঞো আরোচযিংসু. রাজা বোধিসত্তং পহিণি ‘‘গচ্ছ পণ্ডিত, জানাহি কেন কারণেন সো দুট্ঠো জাতো’’তি. বোধিসত্তো গন্ত্ৰা তস্স সরীরে অরোগভাৰং ঞত্ৰা ‘‘কেন নু খো কারণেন এস দুট্ঠো জাতো’’তি উপধারেন্তো ‘‘অদ্ধা অৰিদূরে কেসঞ্চি ৰচনং সুত্ৰা ‘মং এতে সিক্খাপেন্তী’তি সঞ্ঞায দুট্ঠো জাতো’’তি সন্নিট্ঠানং কত্ৰা হত্থিগোপকে পুচ্ছি ‘‘অত্থি নু খো হত্থিসালায সমীপে রত্তিভাগে কেহিচি কিঞ্চি কথিতপুব্ব’’ন্তি? ‘‘আম, সামি, চোরা আগন্ত্ৰা কথযিংসূ’’তি. বোধিসত্তো গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি ‘‘দেৰ, অঞ্ঞো হত্থিস্স সরীরে ৰিকারো নত্থি, চোরানং কথং সুত্ৰা দুট্ঠো জাতো’’তি. ‘‘ইদানি কিং কাতুং ৰট্টতী’’তি? ‘‘সীলৰন্তে সমণব্রাহ্মণে হত্থিসালাযং নিসীদাপেত্ৰা সীলাচারকথং কথাপেতুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘এৰং কারেহি, তাতা’’তি.
বোধিসত্তো গন্ত্ৰা সীলৰন্তে সমণব্রাহ্মণে হত্থিসালাযং নিসীদাপেত্ৰা ‘‘সীলকথং ¶ কথেথ, ভন্তে’’তি আহ. তে হত্থিস্স অৰিদূরে নিসিন্না ‘‘ন কোচি পরামসিতব্বো ন মারেতব্বো, সীলাচারসম্পন্নেন খন্তিমেত্তানুদ্দযযুত্তেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি সীলকথং কথযিংসু. সো তং সুত্ৰা ‘‘মং ইমে সিক্খাপেন্তি, ইতো দানি পট্ঠায সীলৰন্তেন ভৰিতব্ব’’ন্তি সীলৰা অহোসি. রাজা বোধিসত্তং পুচ্ছি ‘‘কিং, তাত, সীলৰা জাতো’’তি ¶ ? বোধিসত্তো ‘‘আম, দেৰা’’তি. ‘‘এৰরূপো দুট্ঠহত্থী পণ্ডিতে নিস্সায পোরাণকধম্মেযেৰ পতিট্ঠিতো’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘পুরাণচোরান ৰচো নিসম্ম, মহিল়ামুখো পোথযমন্ৰচারী;
সুসঞ্ঞতানঞ্হি ৰচো নিসম্ম, গজুত্তমো সব্বগুণেসু অট্ঠা’’তি.
তত্থ পুরাণচোরানন্তি পোরাণচোরানং. নিসম্মাতি সুত্ৰা, পঠমং চোরানং ৰচনং সুত্ৰাতি অত্থো. মহিল়ামুখোতি হত্থিনিমুখেন সদিসমুখো. যথা মহিল়া পুরতো ওলোকিযমানা সোভতি, ন পচ্ছতো, তথা সোপি পুরতো ওলোকিযমানো সোভতি. তস্মা ‘‘মহিল়ামুখো’’তিস্স নামং অকংসু. পোথযমন্ৰচারীতি পোথযন্তো মারেন্তো অনুচারী. অযমেৰ ৰা পাঠো. সুসঞ্ঞতানন্তি সুট্ঠু সঞ্ঞতানং সীলৰন্তানং. গজুত্তমোতি উত্তমগজো মঙ্গলহত্থী. সব্বগুণেসু অট্ঠাতি সব্বেসু পোরাণগুণেসু পতিট্ঠিতো. রাজা ‘‘তিরচ্ছানগতস্সাপি আসযং জানাতী’’তি বোধিসত্তস্স মহন্তং যসং অদাসি. সো যাৰতাযুকং ঠত্ৰা সদ্ধিং বোধিসত্তেন যথাকম্মং গতো.
সত্থা ¶ ‘‘পুব্বেপি ত্ৰং ভিক্খু দিট্ঠদিট্ঠেযেৰ ভজি, চোরানং ৰচনং সুত্ৰা চোরে ভজি, ধম্মিকানং ৰচনং সুত্ৰা ধম্মিকে ভজী’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মহিল়ামুখো ৰিপক্খসেৰকভিক্খু অহোসি, রাজা আনন্দো, অমচ্চো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
মহিল়ামুখজাতকৰণ্ণনা ছট্ঠা.
[২৭] ৭. অভিণ্হজাতকৰণ্ণনা
নালং ¶ কবল়ং পদাতৰেতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং উপাসকঞ্চ মহল্লকত্থেরঞ্চ আরব্ভ কথেসি ¶ . সাৰত্থিযং কির দ্ৰে সহাযকা. তেসু একো পব্বজিত্ৰা দেৰসিকং ইতরস্স ঘরং গচ্ছতি. সো তস্স ভিক্খং দত্ৰা সযম্পি ভুঞ্জিত্ৰা তেনেৰ সদ্ধিং ৰিহারং গন্ত্ৰা যাৰ সূরিযত্থঙ্গমনা আলাপসল্লাপেন নিসীদিত্ৰা নগরং পৰিসতি, ইতরোপি নং যাৰ নগরদ্ৰারা অনুগন্ত্ৰা নিৰত্ততি. সো তেসং ৰিস্সাসো ভিক্খূনং অন্তরে পাকটো জাতো. অথেকদিৰসং ভিক্খূ তেসং ৰিস্সাসকথং কথেন্তা ধম্মসভাযং নিসীদিংসু. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছি, তে ‘‘ইমায নাম, ভন্তে’’তি কথযিংসু. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ ইমে ৰিস্সাসিকা, পুব্বেপি ৰিস্সাসিকাযেৰ অহেসু’’ন্তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো তস্স অমচ্চো অহোসি. তদা একো কুক্কুরো মঙ্গলহত্থিসালং গন্ত্ৰা মঙ্গলহত্থিস্স ভুঞ্জনট্ঠানে পতিতানি ভত্তসিত্থানি খাদতি. সো তেনেৰ ভোজনেন সংৰদ্ধমানো মঙ্গলহত্থিস্স ৰিস্সাসিকো জাতো হত্থিস্সেৰ সন্তিকে ভুঞ্জতি, উভোপি ৰিনা ৰত্তিতুং ন সক্কোন্তি. সো হত্থী নং সোণ্ডায গহেত্ৰা অপরাপরং করোন্তো কীল়তি, উক্খিপিত্ৰা কুম্ভে পতিট্ঠাপেতি. অথেকদিৰসং একো গামিকমনুস্সো হত্থিগোপকস্স মূলং দত্ৰা তং কুক্কুরং আদায অত্তনো গামং অগমাসি. ততো পট্ঠায সো হত্থী কুক্কুরং অপস্সন্তো নেৰ খাদতি ন পিৰতি ন ন্হাযতি. তমত্থং রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা বোধিসত্তং পহিণি ‘‘গচ্ছ পণ্ডিত, জানাহি কিংকারণা হত্থী এৰং করোতী’’তি.
বোধিসত্তো ¶ হত্থিসালং গন্ত্ৰা হত্থিস্স দুম্মনভাৰং ঞত্ৰা ‘‘ইমস্স সরীরে রোগো ন পঞ্ঞাযতি, কেনচি পনস্স সদ্ধিং মিত্তসন্থৰেন ভৰিতব্বং, তং অপস্সন্তো এস মঞ্ঞে সোকাভিভূতো’’তি হত্থিগোপকে পুচ্ছি ‘‘অত্থি নু খো ইমস্স কেনচি সদ্ধিং ৰিস্সাসো’’তি? ‘‘আম, অত্থি সামি একেন সুনখেন সদ্ধিং বলৰা মেত্তী’’তি. ‘‘কহং সো এতরহী’’তি? ‘‘একেন মনুস্সেন নীতো’’তি. ‘‘জানাথ পনস্স নিৰাসনট্ঠান’’ন্তি? ‘‘ন জানাম, সামী’’তি. বোধিসত্তো রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘নত্থি, দেৰ, হত্থিস্স কোচি আবাধো ¶ , একেন পনস্স সুনখেন সদ্ধিং বলৰৰিস্সাসো ¶ , তং অপস্সন্তো ন ভুঞ্জতি মঞ্ঞে’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘নালং কবল়ং পদাতৰে, ন চ পিণ্ডং ন কুসে ন ঘংসিতুং;
মঞ্ঞামি অভিণ্হদস্সনা, নাগো স্নেহমকাসি কুক্কুরে’’তি.
তত্থ নালন্তি ন সমত্থো. কবল়ন্তি ভোজনকালে পঠমমেৰ দিন্নং কটুককবল়ং. পদাতৰেতি পআদাতৰে, সন্ধিৰসেন আকারলোপো ৰেদিতব্বো, গহেতুন্তি অত্থো. ন চ পিণ্ডন্তি ৰড্ঢেত্ৰা দীযমানং ভত্তপিণ্ডম্পি নালং গহেতুং. ন কুসেতি খাদনত্থায দিন্নানি তিণানিপি নালং গহেতুং. ন ঘংসিতুন্তি ন্হাপিযমানো সরীরম্পি ঘংসিতুং নালং. এৰং যং যং সো হত্থী কাতুং ন সমত্থো, তং তং সব্বং রঞ্ঞো আরোচেত্ৰা তস্স অসমত্থভাৰে অত্তনা সল্লক্খিতকারণং আরোচেন্তো ‘‘মঞ্ঞামী’’তিআদিমাহ.
রাজা তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ইদানি কিং কাতব্বং পণ্ডিতা’’তি পুচ্ছি. ‘‘‘অম্হাকং কির মঙ্গলহত্থিস্স সহাযং সুনখং একো মনুস্সো গহেত্ৰা গতো, যস্স ঘরে তং সুনখং পস্সন্তি, তস্স অযং নাম দণ্ডো’তি ভেরিং চরাপেথ দেৰা’’তি. রাজা তথা কারেসি. তং পৰত্তিং সুত্ৰা সো পুরিসো সুনখং ৰিস্সজ্জেসি, সুনখো ৰেগেনাগন্ত্ৰা হত্থিস্স সন্তিকমেৰ অগমাসি. হত্থী তং সোণ্ডায গহেত্ৰা কুম্ভে ঠপেত্ৰা রোদিত্ৰা পরিদেৰিত্ৰা কুম্ভা ওতারেত্ৰা তেন ভুত্তে পচ্ছা অত্তনাপি ভুঞ্জি. ‘‘তিরচ্ছানগতস্স আসযং জানাতী’’তি রাজা বোধিসত্তস্স মহন্তং যসং অদাসি.
সত্থা ¶ ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইমে ইদানেৰ ৰিস্সাসিকা, পুব্বেপি ৰিস্সাসিকাযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা চতুসচ্চকথায ৰিনিৰট্টেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি. ইদং চতুসচ্চকথায ৰিনিৰট্টনং নাম সব্বজাতকেসুপি অত্থিযেৰ. মযং পন যত্থস্স আনিসংসো পঞ্ঞাযতি ¶ , তত্থেৰ দস্সযিস্সাম.
তদা সুনখো উপাসকো অহোসি, হত্থী মহল্লকত্থেরো, রাজা আনন্দো, অমচ্চপণ্ডিতো পন অহমেৰ অহোসিন্তি.
অভিণ্হজাতকৰণ্ণনা সত্তমা.
[২৮] ৮. নন্দিৰিসালজাতকৰণ্ণনা
মনুঞ্ঞমেৰ ¶ ভাসেয্যাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ছব্বগ্গিযানং ভিক্খূনং ওমসৰাদং আরব্ভ কথেসি. তস্মিঞ্হি সমযে ছব্বগ্গিযা কলহং করোন্তা পেসলে ভিক্খূ খুংসেন্তি ৰম্ভেন্তি ওৰিজ্ঝন্তি, দসহি অক্কোসৰত্থূহি অক্কোসন্তি. ভিক্খূ ভগৰতো আরোচেসুং. ভগৰা ছব্বগ্গিযে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সচ্চং কির ভিক্খৰো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চ’’ন্তি ৰুত্তে ৰিগরহিত্ৰা ‘‘ভিক্খৰে, ফরুসৰাচা নাম তিরচ্ছানগতানম্পি অমনাপা, পুব্বেপি একো তিরচ্ছানগতো অত্তানং ফরুসেন সমুদাচরন্তং সহস্সং পরাজেসী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে গন্ধাররট্ঠে তক্কসিলাযং গন্ধাররাজা রজ্জং কারেসি. তদা বোধিসত্তো গোযোনিযং নিব্বত্তি. অথ নং তরুণৰচ্ছককালেযেৰ একো ব্রাহ্মণো গোদক্খিণাদাযকানং সন্তিকা লভিত্ৰা ‘‘নন্দিৰিসালো’’তি নামং কত্ৰা পুত্তট্ঠানে ঠপেত্ৰা সম্পিযাযমানো যাগুভত্তাদীনি দত্ৰা পোসেসি. বোধিসত্তো ৰযপ্পত্তো চিন্তেসি ‘‘অহং ইমিনা ব্রাহ্মণেন কিচ্ছেন পটিজগ্গিতো, মযা চ সদ্ধিং সকলজম্বুদীপে অঞ্ঞো সমধুরো গোণো নাম নত্থি, যংনূনাহং অত্তনো বলং দস্সেত্ৰা ব্রাহ্মণস্স পোসাৰনিযং দদেয্য’’ন্তি সো একদিৰসং ব্রাহ্মণং আহ ‘‘গচ্ছ, ব্রাহ্মণ, একং গোৰিত্তকসেট্ঠিং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘ময্হং বলিবদ্দো অতিবদ্ধং সকটসতং পৰট্টেতী’তি ৰত্ৰা সহস্সেন অব্ভুতং করোহী’’তি. সো ব্রাহ্মণো সেট্ঠিস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা কথং সমুট্ঠাপেসি ‘‘ইমস্মিং নগরে কস্স গোণো থামসম্পন্নো’’তি. অথ নং সেট্ঠি ‘‘অসুকস্স চ অসুকস্স চা’’তি ৰত্ৰা ‘‘সকলনগরে পন অম্হাকং গোণেহি সদিসো নাম নত্থী’’তি আহ. ব্রাহ্মণো ¶ ‘‘ময্হং একো ¶ গোণো অতিবদ্ধং সকটসতং পৰট্টেতুং সমত্থো অত্থী’’তি আহ. সেট্ঠি গহপতি ‘‘কুতো এৰরূপো গোণো’’তি আহ. ব্রাহ্মণো ‘‘ময্হং গেহে অত্থী’’তি. ‘‘তেন হি অব্ভুতং করোহী’’তি. ‘‘সাধু করোমী’’তি সহস্সেন অব্ভুতং ¶ অকাসি.
সো সকটসতং ৰালুকাসক্খরপাসাণানংযেৰ পূরেত্ৰা পটিপাটিযা ঠপেত্ৰা সব্বানি অক্খবন্ধনযোত্তেন একতো বন্ধিত্ৰা নন্দিৰিসালং ন্হাপেত্ৰা গন্ধপঞ্চঙ্গুলিকং কত্ৰা কণ্ঠে মালং পিল়ন্ধিত্ৰা পুরিমসকটধুরে এককমেৰ যোজেত্ৰা সযং ধুরে নিসীদিত্ৰা পতোদং উক্খিপিত্ৰা ‘‘গচ্ছ কূট, ৰহস্সু কূটা’’তি আহ. বোধিসত্তো ‘‘অযং মং অকূটং কূটৰাদেন সমুদাচরতী’’তি চত্তারো পাদে থম্ভে ৰিয নিচ্চলে কত্ৰা অট্ঠাসি. সেট্ঠি তঙ্খণঞ্ঞেৰ ব্রাহ্মণং সহস্সং আহরাপেসি. ব্রাহ্মণো সহস্সপরাজিতো গোণং মুঞ্চিত্ৰা ঘরং গন্ত্ৰা সোকাভিভূতো নিপজ্জি. নন্দিৰিসালো চরিত্ৰা আগতো ব্রাহ্মণং সোকাভিভূতং দিস্ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘কিং, ব্রাহ্মণ, নিদ্দাযসী’’তি আহ. ‘‘কুতো মে, নিদ্দা, সহস্সপরাজিতস্সাতি, ব্রাহ্মণ, মযা এত্তকং কালং তৰ গেহে ৰসন্তেন অত্থি কিঞ্চি ভাজনং ৰা ভিন্দিতপুব্বং, কোচি ৰা মদ্দিতপুব্বো, অট্ঠানে ৰা পন উচ্চারপস্সাৰো কতপুব্বো’’তি? ‘‘নত্থি তাতা’’তি. অথ ত্ৰং মং কস্মা কূটৰাদেন সমুদাচরসি, তৰেৰেসো দোসো, ময্হং দোসো নত্থি, গচ্ছ, তেন সদ্ধিং দ্ৰীহি সহস্সেহি অব্ভুতং করোহি, কেৰলং মং অকূটং কূটৰাদেন মা সমুদাচরসীতি.
ব্রাহ্মণো তস্স ৰচনং সুত্ৰা গন্ত্ৰা দ্ৰীহি সহস্সেহি অব্ভুতং কত্ৰা পুরিমনযেনেৰ সকটসতং অতিবন্ধিত্ৰা নন্দিৰিসালং মণ্ডেত্ৰা পুরিমসকটধুরে যোজেসি. কথং যোজেসীতি? যুগং ধুরে নিচ্চলং বন্ধিত্ৰা একায কোটিযা নন্দিৰিসালং যোজেত্ৰা একং কোটিং ধুরযোত্তেন পলিৰেঠেত্ৰা যুগকোটিঞ্চ অক্খপাদঞ্চ নিস্সায মুণ্ডরুক্খদণ্ডকং দত্ৰা তেন যোত্তেন নিচ্চলং বন্ধিত্ৰা ঠপেসি. এৰঞ্হি কতে যুগং এত্তো ৰা ইতো ৰা ন গচ্ছতি, সক্কা হোতি একেনেৰ গোণেন আকড্ঢিতুং. অথস্স ব্রাহ্মণো ধুরে নিসীদিত্ৰা নন্দিৰিসালস্স পিট্ঠিং পরিমজ্জিত্ৰা ‘‘গচ্ছ ভদ্র, ৰহস্সু, ভন্দ্রা’’তি আহ. বোধিসত্তো অতিবদ্ধং সকটসতং একৰেগেনেৰ আকড্ঢিত্ৰা পচ্ছা ঠিতং সকটং পুরতো ঠিতস্স সকটস্স ¶ ঠানে ঠপেসি ¶ . গোৰিত্তকসেট্ঠি পরাজিতো ব্রাহ্মণস্স দ্ৰে সহস্সানি অদাসি. অঞ্ঞেপি মনুস্সা বোধিসত্তস্স বহুং ধনং অদংসু, সব্বং ব্রাহ্মণস্সেৰ অহোসি. এৰং সো বোধিসত্তং নিস্সায বহুং ধনং লভি.
সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ফরুসৰচনং নাম কস্সচি মনাপ’’ন্তি ছব্বগ্গিযে ভিক্খূ গরহিত্ৰা সিক্খাপদং পঞ্ঞপেত্ৰা অভিসম্বুদ্ধো হুত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘মনুঞ্ঞমেৰ ¶ ভাসেয্য, নামনুঞ্ঞং কুদাচনং;
মনুঞ্ঞং ভাসমানস্স, গরুং ভারং উদদ্ধরি;
ধনঞ্চ নং অলাভেসি, তেন চত্তমনো অহূ’’তি.
তত্থ মনুঞ্ঞমেৰ ভাসেয্যাতি পরেন সদ্ধিং ভাসমানো চতুদোসৰিরহিতং মধুরং মনাপং সণ্হং মুদুকং পিযৰচনমেৰ ভাসেয্য. গরুং ভারং উদদ্ধরীতি নন্দিৰিসালো বলিবদ্দো অমনাপং ভাসমানস্স ভারং অনুদ্ধরিত্ৰা পচ্ছা মনাপং পিযৰচনং ভাসমানস্স ব্রাহ্মণস্স গরুং ভারং উদ্ধরি, উদ্ধরিত্ৰা কড্ঢিত্ৰা পৰট্টেসীতি অত্থো, দ-কারো পনেত্থ ব্যঞ্জনসন্ধিৰসেন পদসন্ধিকরো.
ইতি সত্থা ‘‘মনুঞ্ঞমেৰ ভাসেয্যা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা ব্রাহ্মণো আনন্দো অহোসি, নন্দিৰিসালো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
নন্দিৰিসালজাতকৰণ্ণনা অট্ঠমা.
[২৯] ৯. কণ্হজাতকৰণ্ণনা
যতো যতো গরু ধুরন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো যমকপাটিহারিযং আরব্ভ কথেসি. তং সদ্ধিং দেৰোরোহণেন তেরসকনিপাতে সরভমিগজাতকে (জা. ১.১৩.১৩৪ আদযো) আৰি ভৰিস্সতি. সম্মাসম্বুদ্ধে পন যমকপাটিহারিযং কত্ৰা দেৰলোকে তেমাসং ৰসিত্ৰা মহাপৰারণায সঙ্কস্সনগরদ্ৰারে ওরুয্হ মহন্তেন পরিৰারেন জেতৰনং পৰিট্ঠে ভিক্খূ ধম্মসভাযং সন্নিপতিত্ৰা ‘‘আৰুসো, তথাগতো নাম অসমধুরো, তথাগতেন ৰুল়্হধুরং অঞ্ঞো ৰহিতুং সমত্থো নাম নত্থি, ছ সত্থারো ‘মযমেৰ ¶ পাটিহারিযং করিস্সাম, মযমেৰ পাটিহারিযং করিস্সামা’তি ৰত্ৰা একম্পি পাটিহারিযং ন অকংসু, অহো সত্থা অসমধুরো’’তি সত্থু গুণকথং কথেন্তা নিসীদিংসু. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি ¶ পুচ্ছি. ‘‘মযং, ভন্তে, ন অঞ্ঞায কথায, এৰরূপায নাম তুম্হাকমেৰ গুণকথাযা’’তি. সত্থা ‘‘ভিক্খৰে, ইদানি মযা ৰুল়্হধুরং কো ৰহিস্সতি, পুব্বে তিরচ্ছানযোনিযং নিব্বত্তোপি অহং অত্তনা সমধুরং কঞ্চি নালত্থ’’ন্তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে ¶ বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো গোযোনিযং পটিসন্ধিং গণ্হি. অথ নং সামিকা তরুণৰচ্ছককালেযেৰ একিস্সা মহল্লিকায ঘরে ৰসিত্ৰা তস্সা নিৰাসৰেতনতো পরিচ্ছিন্দিত্ৰা অদংসু. সা তং যাগুভত্তাদীহি পটিজগ্গমানা পুত্তট্ঠানে ঠপেত্ৰা ৰড্ঢেসি. সো ‘‘অয্যিকাকাল়কো’’ ত্ৰেৰ নামং পঞ্ঞাযিত্থ. ৰযপ্পত্তো চ অঞ্জনৰণ্ণো হুত্ৰা গামগোণেহি সদ্ধিং চরতি, সীলাচারসম্পন্নো অহোসি. গামদারকা সিঙ্গেসুপি কণ্ণেসুপি গলেপি গহেত্ৰা ওলম্বন্তি, নঙ্গুট্ঠেপি গহেত্ৰা কীল়ন্তি, পিট্ঠিযম্পি নিসীদন্তি. সো একদিৰসং চিন্তেসি ‘‘ময্হং মাতা দুগ্গতা, মং পুত্তট্ঠানে ঠপেত্ৰা দুক্খেন পোসেসি, যংনূনাহং ভতিং কত্ৰা ইমং দুগ্গতভাৰতো মোচেয্য’’ন্তি. সো ততো পট্ঠায ভতিং উপধারেন্তো চরতি.
অথেকদিৰসং একো সত্থৰাহপুত্তো পঞ্চহি সকটসতেহি ৰিসমতিত্থং সম্পত্তো, তস্স গোণা সকটানি উত্তারেতুং ন সক্কোন্তি, পঞ্চসু সকটসতেসু গোণা যুগপরম্পরায যোজিতা একম্পি সকটং উত্তারেতুং নাসক্খিংসু. বোধিসত্তোপি গামগোণেহি সদ্ধিং তত্থ সমীপে চরতি. সত্থৰাহপুত্তোপি গোসুত্তৰিত্তকো, সো ‘‘অত্থি নু খো এতেসং গুন্নং অন্তরে ইমানি সকটানি উত্তারেতুং সমত্থো উসভাজানীযো’’তি উপধারযমানো বোধিসত্তং দিস্ৰা ‘‘অযং আজানীযো সক্খিস্সতি ময্হং সকটানি উত্তারেতুং, কো নু খো অস্স সামিকো’’তি গোপালকে পুচ্ছি ‘‘কো নু খো ভো ইমস্স সামিকো, অহং ইমং সকটে যোজেত্ৰা সকটেসু উত্তারিতেসু ৰেতনং দস্সামী’’তি. তে আহংসু ‘‘গহেত্ৰা নং যোজেথ, নত্থি ইমস্স ইমস্মিং ঠানে সামিকো’’তি. সো নং নাসায রজ্জুকেন বন্ধিত্ৰা ¶ আকড্ঢেন্তো চালেতুম্পি নাসক্খি. বোধিসত্তো কির ‘‘ভতিযা কথিতায ¶ গমিস্সামী’’তি ন অগমাসি. সত্থৰাহপুত্তো তস্সাধিপ্পাযং ঞত্ৰা ‘‘সামি, তযা পঞ্চসু সকটসতেসু উত্তারিতেসু একেকস্স সকটস্স দ্ৰে দ্ৰে কহাপণে ভতিং কত্ৰা সহস্সং দস্সামী’’তি আহ. তদা বোধিসত্তো সযমেৰ অগমাসি. অথ নং পুরিসা পুরিমসকটেসু যোজেসুং. অথ নং একৰেগেনেৰ উক্খিপিত্ৰা থলে পতিট্ঠাপেসি. এতেনুপাযেন সব্বসকটানি উত্তারেসি.
সত্থৰাহপুত্তো একেকস্স সকটস্স একেকং কত্ৰা পঞ্চসতানি ভণ্ডিকং কত্ৰা তস্স গলে বন্ধি. সো ‘‘অযং ময্হং যথাপরিচ্ছিন্নং ভতিং ন দেতি, ন দানিস্স গন্তুং দস্সামী’’তি গন্ত্ৰা সব্বপুরিমসকটস্স পুরতো মগ্গং নিৰারেত্ৰা অট্ঠাসি. অপনেতুং ৰাযমন্তাপি নং অপনেতুং নাসক্খিংসু. সত্থৰাহপুত্তো ‘‘জানাতি মঞ্ঞে এস অত্তনো ভতিযা ঊনভাৰ’’ন্তি একেকস্মিং সকটে দ্ৰে দ্ৰে কত্ৰা সহস্সভণ্ডিকং বন্ধিত্ৰা ‘‘অযং তে সকটুত্তরণভতী’’তি গীৰাযং লগ্গেসি. সো সহস্সভণ্ডিকং আদায মাতু সন্তিকং অগমাসি. গামদারকা ‘‘কিং নামেতং ¶ অয্যিকাকাল়কস্স গলে’’তি বোধিসত্তস্স সন্তিকং আগচ্ছন্তি. সো তে অনুবন্ধিত্ৰা দূরতোৰ পলাপেন্তো মাতু সন্তিকং গতো. পঞ্চন্নং পন সকটসতানং উত্তারিতত্তা রত্তেহি অক্খীহি কিলন্তরূপো পঞ্ঞাযিত্থ. অয্যিকা তস্স গীৰায সহস্সত্থৰিকং দিস্ৰা ‘‘তাত, অযং তে কহং লদ্ধা’’তি গোপালকদারকে পুচ্ছিত্ৰা তমত্থং সুত্ৰা ‘‘তাত, কিং অহং তযা লদ্ধভতিযা জীৰিতুকামা, কিংকারণা এৰরূপং দুক্খং অনুভোসী’’তি ৰত্ৰা বোধিসত্তং উণ্হোদকেন ন্হাপেত্ৰা সকলসরীরং তেলেন মক্খেত্ৰা পানীযং পাযেত্ৰা সপ্পাযং ভোজনং ভোজেত্ৰা জীৰিতপরিযোসানে সদ্ধিং বোধিসত্তেন যথাকম্মং গতা.
সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, তথাগতো ইদানেৰ অসমধুরো, পুব্বেপি অসমধুরোযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা অভিসম্বুদ্ধো হুত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘যতো ¶ যতো গরু ধুরং, যতো গম্ভীরৰত্তনী;
তদাস্সু কণ্হং যুঞ্জন্তি, স্ৰাস্সু তং ৰহতে ধুর’’ন্তি.
তত্থ যতো যতো গরু ধুরন্তি যস্মিং যস্মিং ঠানে ধুরং গরু ভারিযং হোতি, অঞ্ঞে বলিবদ্দা উক্খিপিতুং ন সক্কোন্তি. যতো গম্ভীরৰত্তনীতি ¶ ৰত্তন্তি এত্থাতি ৰত্তনী, মগ্গস্সেতং নামং, যস্মিং ঠানে উদকচিক্খল্লমহন্ততায ৰা ৰিসমচ্ছিন্নতটভাৰেন ৰা মগ্গো গম্ভীরো হোতীতি অত্থো. তদাস্সু কণ্হং যুঞ্জন্তীতি এত্থ অস্সূতি নিপাতমত্তং, তদা কণ্হং যুঞ্জন্তীতি অত্থো. যদা ধুরঞ্চ গরু হোতি মগ্গো চ গম্ভীরো, তদা অঞ্ঞে বলিবদ্দে অপনেত্ৰা কণ্হমেৰ যোজেন্তীতি ৰুত্তং হোতি. স্ৰাস্সু তং ৰহতে ধুরন্তি এত্থাপি অস্সূতি নিপাতমত্তমেৰ, সো তং ধুরং ৰহতীতি অত্থো.
এৰং ভগৰা ‘‘তদা, ভিক্খৰে, কণ্হোৰ তং ধুরং ৰহতী’’তি দস্সেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মহল্লিকা উপ্পলৰণ্ণা অহোসি, অয্যিকাকাল়কো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
কণ্হজাতকৰণ্ণনা নৰমা.
[৩০] ১০. মুনিকজাতকৰণ্ণনা
মা ¶ মুনিকস্স পিহযীতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো থুল্লকুমারিকাপলোভনং আরব্ভ কথেসি. তং তেরসকনিপাতে চূল়নারদকস্সপজাতকে (জা. ১.১৩.৪০ আদযো) আৰি ভৰিস্সতি. সত্থা পন তং ভিক্খুং ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু উক্কণ্ঠিতোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং নিস্সাযা’’তি? ‘‘থুল্লকুমারিকাপলোভনং ভন্তে’’তি. সত্থা ‘‘ভিক্খু এসা তৰ অনত্থকারিকা, পুব্বেপি ত্ৰং ইমিস্সা ৰিৰাহদিৰসে জীৰিতক্খযং পত্ৰা মহাজনস্স উত্তরিভঙ্গভাৰং পত্তো’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো একস্মিং গামকে একস্স কুটুম্বিকস্স গেহে গোযোনিযং নিব্বত্তি ‘‘মহালোহিতো’’তি নামেন, কনিট্ঠভাতাপিস্স চূল়লোহিতো নাম অহোসি. তেযেৰ দ্ৰে ভাতিকে নিস্সায তস্মিং কুলে কম্মধুরং ৰত্ততি. তস্মিং পন কুলে একা কুমারিকা অত্থি, তং একো নগরৰাসী কুলপুত্তো অত্তনো পুত্তস্স ৰারেসি. তস্সা মাতাপিতরো ‘‘কুমারিকায ৰিৰাহকালে আগতানং পাহুনকানং ¶ উত্তরিভঙ্গো ভৰিস্সতী’’তি যাগুভত্তং দত্ৰা মুনিকং নাম সূকরং পোসেসুং. তং দিস্ৰা চূল়লোহিতো ¶ ভাতরং পুচ্ছি ‘‘ইমস্মিং কুলে কম্মধুরং ৰত্তমানং অম্হে দ্ৰে ভাতিকে নিস্সায ৰত্ততি, ইমে পন অম্হাকং তিণপলালাদীনেৰ দেন্তি, সূকরং যাগুভত্তেন পোসেন্তি, কেন নু খো কারণেন এস এতং লভতী’’তি. অথস্স ভাতা ‘‘তাত চূল়লোহিত, মা ত্ৰং এতস্স ভোজনং পিহযি, অযং সূকরো মরণভত্তং ভুঞ্জতি. এতিস্সা হি কুমারিকায ৰিৰাহকালে আগতানং পাহুনকানং উত্তরিভঙ্গো ভৰিস্সতীতি ইমে এতং সূকরং পোসেন্তি, ইতো কতিপাহচ্চযেন তে মনুস্সা আগমিস্সন্তি, অথ নং সূকরং পাদেসু গহেত্ৰা কড্ঢেন্তা হেট্ঠামঞ্চতো নীহরিত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপেত্ৰা পাহুনকানং সূপব্যঞ্জনং করিযমানং পস্সিস্সসী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘মা মুনিকস্স পিহযি, আতুরন্নানি ভুঞ্জতি;
অপ্পোস্সুক্কো ভুসং খাদ, এতং দীঘাযুলক্খণ’’ন্তি.
তত্থ মা মুনিকস্স পিহযীতি মুনিকস্স ভোজনে পিহং মা উপ্পাদযি, ‘‘এস মুনিকো সুভোজনং ভুঞ্জতী’’তি মা মুনিকস্স পিহযি, ‘‘কদা নু খো অহম্পি এৰং সুখিতো ভৰেয্য’’ন্তি মা মুনিকভাৰং পত্থযি. অযঞ্হি আতুরন্নানি ভুঞ্জতি. আতুরন্নানীতি মরণভোজনানি. অপ্পোস্সুক্কো ভুসং খাদাতি তস্স ভোজনে নিরুস্সুক্কো হুত্ৰা অত্তনা লদ্ধং ভুসং ¶ খাদ. এতং দীঘাযুলক্খণন্তি এতং দীঘাযুভাৰস্স কারণং. ততো ন চিরস্সেৰ তে মনুস্সা আগমিংসু, মুনিকং ঘাতেত্ৰা নানপ্পকারেহি পচিংসু. বোধিসত্তো চূল়লোহিতং আহ ‘‘দিট্ঠো তে, তাত, মুনিকো’’তি. দিট্ঠং মে, ভাতিক, মুনিকস্স ভোজনফলং, এতস্স ভোজনতো সতগুণেন সহস্সগুণেন অম্হাকং তিণপলালভুসমত্তমেৰ উত্তমঞ্চ অনৰজ্জঞ্চ দীঘাযুলক্খণঞ্চাতি.
সত্থা ‘‘এৰং খো ত্ৰং ভিক্খু পুব্বেপি ইমং কুমারিকং নিস্সায জীৰিতক্খযং পত্ৰা মহাজনস্স উত্তরিভঙ্গভাৰং গতো’’তি ¶ ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে উক্কণ্ঠিতো ভিক্খু সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি. সত্থা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ¶ – ‘‘তদা মুনিকসূকরো উক্কণ্ঠিতভিক্খু অহোসি, থুল্লকুমারিকা এসা এৰ, চূল়লোহিতো আনন্দো, মহালোহিতো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
মুনিকজাতকৰণ্ণনা দসমা.
কুরুঙ্গৰগ্গো ততিযো.
তস্সুদ্দানং –
কুরুঙ্গং কুক্কুরঞ্চেৰ, ভোজাজানীযঞ্চ আজঞ্ঞং;
তিত্থং মহিল়ামুখাভিণ্হং, নন্দিকণ্হঞ্চ মুনিকন্তি.
৪. কুলাৰকৰগ্গো
[৩১] ১. কুলাৰকজাতকৰণ্ণনা
কুলাৰকাতি ¶ ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অপরিস্সাৰেত্ৰা পানীযং পীতং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. সাৰত্থিতো কির দ্ৰে সহাযকা দহরভিক্খূ জনপদং গন্ত্ৰা একস্মিং ফাসুকট্ঠানে যথাজ্ঝাসযং ৰসিত্ৰা ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধং পস্সিস্সামা’’তি পুন ততো নিক্খমিত্ৰা জেতৰনাভিমুখা পাযিংসু. একস্স হত্থে পরিস্সাৰনং অত্থি, একস্স নত্থি. দ্ৰেপি একতো পানীযং পরিস্সাৰেত্ৰা পিৰন্তি. তে একদিৰসং ৰিৰাদং অকংসু. পরিস্সাৰনসামিকো ইতরস্স পরিস্সাৰনং অদত্ৰা সযমেৰ পানীযং পরিস্সাৰেত্ৰা পিৰি, ইতরো পন পরিস্সাৰনং অলভিত্ৰা পিপাসং সন্ধারেতুং অসক্কোন্তো অপরিস্সাৰেত্ৰা পানীযং পিৰি. তে উভোপি অনুপুব্বেন জেতৰনং পত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিসীদিংসু. সত্থা সম্মোদনীযং কথং কথেত্ৰা ‘‘কুতো আগতত্থা’’তি পুচ্ছি. ‘‘ভন্তে, মযং কোসলজনপদে একস্মিং গামকে ৰসিত্ৰা ততো নিক্খমিত্ৰা তুম্হাকং দস্সনত্থায আগতা’’তি. ‘‘কচ্চি পন ৰো সমগ্গা আগতত্থা’’তি? অপরিস্সাৰনকো আহ ‘‘অযং, ভন্তে, অন্তরামগ্গে মযা সদ্ধিং ৰিৰাদং কত্ৰা পরিস্সাৰনং নাদাসী’’তি. ইতরোপি আহ ‘‘অযং, ভন্তে, অপরিস্সাৰেত্ৰাৰ জানং সপাণকং উদকং পিৰী’’তি. ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু জানং সপাণকং উদকং পিৰী’’তি? ‘‘আম, ভন্তে, অপরিস্সাৰিতং উদকং পিৰিন্তি ¶ . সত্থা ‘‘ভিক্খু পুব্বে পণ্ডিতা দেৰনগরে রজ্জং কারেন্তা যুদ্ধপরাজিতা সমুদ্দপিট্ঠেন পলাযন্তা ‘ইস্সরিযং নিস্সায পাণৰধং ন করিস্সামা’তি তাৰ মহন্তং যসং পরিচ্চজিত্ৰা সুপণ্ণপোতকানং জীৰিতং দত্ৰা রথং নিৰত্তযিংসূ’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে ¶ মগধরট্ঠে রাজগহে একো মাগধরাজা রজ্জং কারেসি. তদা বোধিসত্তো যথা এতরহি সক্কো পুরিমত্তভাৰে মগধরট্ঠে মচলগামকে নিব্বত্তি, এৰং তস্মিংযেৰ মচলগামকে মহাকুলস্স পুত্তো হুত্ৰা নিব্বত্তি. নামগ্গহণদিৰসে চস্স ‘‘মঘকুমারো’’ত্ৰেৰ নামং অকংসু. সো ৰযপ্পত্তো ‘‘মঘমাণৰো’’তি পঞ্ঞাযিত্থ. অথস্স মাতাপিতরো সমানজাতিককুলতো দারিকং আনযিংসু. সো পুত্তধীতাহি ৰড্ঢমানো দানপতি অহোসি, পঞ্চ সীলানি রক্খতি. তস্মিঞ্চ গামে তেত্তিংসেৰ কুলানি হোন্তি, তেপি তেত্তিংস কুলা মনুস্সা একদিৰসং গামমজ্ঝে ঠত্ৰা গামকম্মং ¶ করোন্তি. বোধিসত্তো ঠিতট্ঠানে পাদেহি পংসুং ৰিযূহিত্ৰা তং পদেসং রমণীযং কত্ৰা অট্ঠাসি, অথঞ্ঞো একো আগন্ত্ৰা তস্মিং ঠানে ঠিতো. বোধিসত্তো অপরং ঠানং রমণীযং কত্ৰা অট্ঠাসি, তত্রাপি অঞ্ঞো ঠিতো. বোধিসত্তো অপরম্পি অপরম্পীতি সব্বেসম্পি ঠিতট্ঠানং রমণীযং কত্ৰা অপরেন সমযেন তস্মিং ঠানে মণ্ডপং কারেসি, মণ্ডপম্পি অপনেত্ৰা সালং কারেসি, তত্থ ফলকাসনানি সন্থরিত্ৰা পানীযচাটিং ঠপেসি.
অপরেন সমযেন তেপি তেত্তিংসজনা বোধিসত্তেন সমানচ্ছন্দা অহেসুং. তে বোধিসত্তো পঞ্চসু সীলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা ততো পট্ঠায তেহি সদ্ধিং পুঞ্ঞানি করোন্তো ৰিচরতি. তেপি তেনেৰ সদ্ধিং পুঞ্ঞানি করোন্তা কালস্সেৰ ৰুট্ঠায ৰাসিফরসুমুসলহত্থা চতুমহাপথাদীসু মুসলেন পাসাণে উব্বত্তেত্ৰা পৰট্টেন্তি, যানানং অক্খপটিঘাতরুক্খে হরন্তি, ৰিসমং সমং করোন্তি, সেতুং অত্থরন্তি, পোক্খরণিযো খণন্তি, সালং করোন্তি, দানানি দেন্তি, সীলানি রক্খন্তি. এৰং যেভুয্যেন সকলগামৰাসিনো বোধিসত্তস্স ওৰাদে ঠত্ৰা সীলানি রক্খিংসু.
অথ ¶ নেসং গামভোজকো চিন্তেসি ‘‘অহং পুব্বে এতেসু সুরং পিৰন্তেসু পাণাতিপাতাদীনি করোন্তেসু চাটিকহাপণাদিৰসেন চেৰ দণ্ডবলিৰসেন চ ধনং লভামি, ইদানি পন মঘো মাণৰো সীলং রক্খাপেতি, তেসং পাণাতিপাতাদীনি কাতুং ¶ ন দেতি, ইদানি পন তে পঞ্চ সীলানি ন রক্খাপেস্সামী’’তি কুদ্ধো রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘দেৰ, বহূ চোরা গামঘাতাদীনি করোন্তা ৰিচরন্তী’’তি আহ. রাজা তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘গচ্ছ, তে আনেহী’’তি আহ. সো গন্ত্ৰা সব্বেপি তে বন্ধিত্ৰা আনেত্ৰা ‘‘আনীতা, দেৰ, চোরা’’তি রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা তেসং কম্মং অসোধেত্ৰাৰ ‘‘হত্থিনা নে মদ্দাপেথা’’তি আহ. ততো সব্বেপি তে রাজঙ্গণে নিপজ্জাপেত্ৰা হত্থিং আনযিংসু. বোধিসত্তো তেসং ওৰাদং অদাসি ‘‘তুম্হে সীলানি আৰজ্জেথ, পেসুঞ্ঞকারকে চ রঞ্ঞে চ হত্থিম্হি চ অত্তনো সরীরে চ একসদিসমেৰ মেত্তং ভাৰেথা’’তি. তে তথা অকংসু. অথ নেসং মদ্দনত্থায হত্থিং উপনেসুং. সো উপনীযমানোপি ন উপগচ্ছতি, মহাৰিরৰং ৰিরৰিত্ৰা পলাযতি. অঞ্ঞং অঞ্ঞং হত্থিং আনযিংসু, তেপি তথেৰ পলাযিংসু.
রাজা ‘‘এতেসং হত্থে কিঞ্চি ওসধং ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ৰিচিনথা’’তি আহ. ৰিচিনন্তা অদিস্ৰা ‘‘নত্থি, দেৰা’’তি আহংসু. তেন হি কিঞ্চি মন্তং পরিৰত্তেস্সন্তি, পুচ্ছথ নে ‘‘অত্থি ৰো পরিৰত্তনমন্তো’’তি? রাজপুরিসা পুচ্ছিংসু, বোধিসত্তো ‘‘অত্থী’’তি আহ. রাজপুরিসা ‘‘অত্থি কির, দেৰা’’তি আরোচযিংসু, রাজা সব্বেপি তে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘তুম্হাকং ¶ জাননমন্তং কথেথা’’তি আহ. বোধিসত্তো অৰোচ ‘‘দেৰ, অঞ্ঞো অম্হাকং মন্তো নাম নত্থি, অম্হে পন তেত্তিংসমত্তা জনা পাণং ন হনাম, অদিন্নং নাদিযাম, মিচ্ছাচারং ন চরাম, মুসাৰাদং ন ভণাম, মজ্জং ন পিৰাম, মেত্তং ভাৰেম, দানং দেম, মগ্গং সমং করোম, পোক্খরণিযো খণাম, সালং করোম, অযং অম্হাকং মন্তো চ পরিত্তঞ্চ ৰুড্ঢি চা’’তি. রাজা তেসং পসন্নো পেসুঞ্ঞকারকস্স সব্বং গেহৰিভৰং তঞ্চ তেসংযেৰ দাসং কত্ৰা অদাসি, তং হত্থিঞ্চ গামঞ্চ তেসংযেৰ অদাসি.
তে ততো পট্ঠায যথারুচিযা পুঞ্ঞানি করোন্তা ‘‘চতুমহাপথে মহন্তং সালং কারেস্সামা’’তি ৰড্ঢকিং পক্কোসাপেত্ৰা সালং ¶ পট্ঠপেসুং. মাতুগামেসু পন ৰিগতচ্ছন্দতায ¶ তস্সা সালায মাতুগামানং পত্তিং নাদংসু. তেন চ সমযেন বোধিসত্তস্স গেহে সুধম্মা, চিত্তা, নন্দা, সুজাতি চতস্সো ইত্থিযো হোন্তি. তাসু সুধম্মা ৰড্ঢকিনা সদ্ধিং একতো হুত্ৰা ‘‘ভাতিক, ইমিস্সা সালায মং জেট্ঠিকং করোহী’’তি ৰত্ৰা লঞ্জং অদাসি. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা পঠমমেৰ কণ্ণিকারুক্খং সুক্খাপেত্ৰা তচ্ছেত্ৰা ৰিজ্ঝিত্ৰা কণ্ণিকং নিট্ঠাপেত্ৰা ৰত্থেন পলিৰেঠেত্ৰা ঠপেসি. অথ সালং নিট্ঠাপেত্ৰা কণ্ণিকারোপনকালে ‘‘অহো, অয্যা, একং ন সরিম্হা’’তি আহ. ‘‘কিং নাম, ভো’’তি. ‘‘কণ্ণিকা লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘হোতু আহরিস্সামা’’তি? ‘‘ইদানি ছিন্নরুক্খেন কাতুং ন সক্কা, পুব্বেযেৰ ছিন্দিত্ৰা তচ্ছেত্ৰা ৰিজ্ঝিত্ৰা ঠপিতকণ্ণিকা লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘ইদানি কিং কাতব্ব’’ন্তি? ‘‘সচে কস্সচি গেহে নিট্ঠাপেত্ৰা ঠপিতা ৰিক্কাযিককণ্ণিকা অত্থি, সা পরিযেসিতব্বা’’তি. তে পরিযেসন্তা সুধম্মায গেহে দিস্ৰা মূলেন ন লভিংসু. ‘‘সচে মং সালায পত্তিকং করোথ, দস্সামী’’তি ৰুত্তে ‘‘ন মযং মাতুগামানং পত্তিং দম্হা’’তি আহংসু.
অথ নে ৰড্ঢকী আহ ‘‘অয্যা, তুম্হে কিং কথেথ, ঠপেত্ৰা ব্রহ্মলোকং অঞ্ঞং মাতুগামরহিতট্ঠানং নাম নত্থি, গণ্হথ কণ্ণিকং, এৰং সন্তে অম্হাকং কম্মং নিট্ঠং গমিস্সতী’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি কণ্ণিকং গহেত্ৰা সালং নিট্ঠাপেত্ৰা আসনফলকানি সন্থরিত্ৰা পানীযচাটিযো ঠপেত্ৰা যাগুভত্তং নিবন্ধিংসু. সালং পাকারেন পরিক্খিপিত্ৰা দ্ৰারং যোজেত্ৰা অন্তোপাকারে ৰালুকং আকিরিত্ৰা বহিপাকারে তালপন্তিযো রোপেসুং. চিত্তাপি তস্মিং ঠানে উয্যানং কারেসি, ‘‘পুপ্ফূপগফলূপগরুক্খো অসুকো নাম তস্মিং নত্থী’’তি নাহোসি. নন্দাপি তস্মিংযেৰ ঠানে পোক্খরণিং কারেসি পঞ্চৰণ্ণেহি পদুমেহি সঞ্ছন্নং রমণীযং. সুজা ন কিঞ্চি অকাসি.
বোধিসত্তো ¶ মাতু উপট্ঠানং পিতু উপট্ঠানং কুলে জেট্ঠাপচাযিককম্মং সচ্চৰাচং অফরুসৰাচং ¶ অপিসুণৰাচং মচ্ছেরৰিনযন্তি ইমানি সত্ত ৰতপদানি পূরেত্ৰা –
‘‘মাতাপেত্তিভরং জন্তুং, কুলে জেট্ঠাপচাযিনং;
সণ্হং সখিলসম্ভাসং, পেসুণেয্যপ্পহাযিনং.
‘‘মচ্ছেরৰিনযে ¶ যুত্তং, সচ্চং কোধাভিভুং নরং;
তং ৰে দেৰা তাৰতিংসা, আহু সপ্পুরিসো ইতী’’তি. (সং. নি. ১.২৫৭) –
এৰং পসংসিযভাৰং আপজ্জিত্ৰা জীৰিতপরিযোসানে তাৰতিংসভৰনে সক্কো দেৰরাজা হুত্ৰা নিব্বত্তি, তেপিস্স সহাযা তত্থেৰ নিব্বত্তিংসু. তস্মিং কালে তাৰতিংসভৰনে অসুরা পটিৰসন্তি. সক্কো দেৰরাজা ‘‘কিং নো সাধারণেন রজ্জেনা’’তি অসুরে দিব্বপানং পাযেত্ৰা মত্তে সমানে পাদেসু গাহাপেত্ৰা সিনেরুপব্বতপাদে খিপাপেসি. তে অসুরভৰনমেৰ সম্পাপুণিংসু.
অসুরভৰনং নাম সিনেরুস্স হেট্ঠিমতলে তাৰতিংসদেৰলোকপ্পমাণমেৰ, তত্থ দেৰানং পারিচ্ছত্তকো ৰিয চিত্তপাটলি নাম কপ্পট্ঠিযরুক্খো হোতি. তে চিত্তপাটলিযা পুপ্ফিতায জানন্তি ‘‘নাযং অম্হাকং দেৰলোকো, দেৰলোকস্মিঞ্হি পারিচ্ছত্তকো পুপ্ফতী’’তি. অথ তে ‘‘জরসক্কো অম্হে মত্তে কত্ৰা মহাসমুদ্দপিট্ঠে খিপিত্ৰা অম্হাকং দেৰনগরং গণ্হি, তে মযং তেন সদ্ধিং যুজ্ঝিত্ৰা অম্হাকং দেৰনগরমেৰ গণ্হিস্সামা’’তি কিপিল্লিকা ৰিয থম্ভং সিনেরুং অনুসঞ্চরমানা উট্ঠহিংসু. সক্কো ‘‘অসুরা কির উট্ঠিতা’’তি সুত্ৰা সমুদ্দপিট্ঠেযেৰ অব্ভুগ্গন্ত্ৰা যুজ্ঝমানো তেহি পরাজিতো দিযড্ঢযোজনসতিকেন ৰেজযন্তরথেন দক্খিণসমুদ্দস্স মত্থকেন পলাযিতুং আরদ্ধো. অথস্স রথো সমুদ্দপিট্ঠেন ৰেগেন গচ্ছন্তো সিম্বলিৰনং পক্খন্তো, তস্স গমনমগ্গে সিম্বলিৰনং নল়ৰনং ৰিয ছিজ্জিত্ৰা ছিজ্জিত্ৰা সমুদ্দপিট্ঠে পততি. সুপণ্ণপোতকা সমুদ্দপিট্ঠে পরিপতন্তা মহাৰিরৰং রৰিংসু. সক্কো মাতলিং পুচ্ছি ‘‘সম্ম মাতলি, কিং সদ্দো নামেস, অতিকারুঞ্ঞরৰো ¶ ৰত্ততী’’তি? ‘‘দেৰ, তুম্হাকং রথৰেগেন ৰিচুণ্ণিতে সিম্বলিৰনে পতন্তে সুপণ্ণপোতকা মরণভযতজ্জিতা একৰিরৰং ৰিরৰন্তী’’তি.
মহাসত্তো ¶ ‘‘সম্ম মাতলি, মা অম্হে নিস্সায এতে কিলমন্তু, ন মযং ইস্সরিযং নিস্সায পাণৰধকম্মং করোম, এতেসং পন অত্থায মযং জীৰিতং পরিচ্চজিত্ৰা অসুরানং দস্সাম, নিৰত্তযেতং রথ’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –
‘‘কুলাৰকা ¶ মাতলি সিম্বলিস্মিং, ঈসামুখেন পরিৰজ্জযস্সু;
কামং চজাম অসুরেসু পাণং, মামে দিজা ৰিকুলাৰা অহেসু’’ন্তি.
তত্থ কুলাৰকাতি সুপণ্ণপোতকা. মাতলীতি সারথিং আমন্তেসি. সিম্বলিস্মিন্তি পস্স এতে সিম্বলিরুক্খে ওলম্বন্তা ঠিতাতি দস্সেতি. ঈসামুখেন পরিৰজ্জযস্সূতি এতে এতস্স রথস্স ঈসামুখেন যথা ন হঞ্ঞন্তি, এৰং তে পরিৰজ্জযস্সু. কামং চজাম অসুরেসু পাণন্তি যদি অম্হেসু অসুরানং পাণং চজন্তেসু এতেসং সোত্থি হোতি, কামং চজাম একংসেনেৰ মযং অসুরেসু অম্হাকং পাণং চজাম. মামে দিজা ৰিকুলাৰা অহেসুন্তি ইমে পন দিজা ইমে গরুল়পোতকা ৰিদ্ধস্তৰিচুণ্ণিতকুলাৰকতায ৰিকুলাৰা মা অহেসুং, মা অম্হাকং দুক্খং এতেসং উপরি খিপ, নিৰত্তয নিৰত্তয রথন্তি. মাতলিসঙ্গাহকো তস্স ৰচনং সুত্ৰা রথং নিৰত্তেত্ৰা অঞ্ঞেন মগ্গেন দেৰলোকাভিমুখং অকাসি. অসুরা পন তং নিৰত্তযমানমেৰ দিস্ৰা ‘‘অদ্ধা অঞ্ঞেহিপি চক্কৰাল়েহি সক্কা আগচ্ছন্তি, বলং লভিত্ৰা রথো নিৰত্তো ভৰিস্সতী’’তি মরণভযভীতা পলাযিত্ৰা অসুরভৰনমেৰ পৰিসিংসু.
সক্কোপি দেৰনগরং পৰিসিত্ৰা দ্ৰীসু দেৰলোকেসু দেৰগণেন পরিৰুতো নগরমজ্ঝে অট্ঠাসি. তস্মিং খণে পথৰিং ভিন্দিত্ৰা যোজনসহস্সুব্বেধো ৰেজযন্তপাসাদো উট্ঠহি. ৰিজযন্তে উট্ঠিতত্তা ‘‘ৰেজযন্তো’’ ত্ৰেৰ নামং অকংসু. অথ সক্কো পুন অসুরানং অনাগমনত্থায পঞ্চসু ঠানেসু আরক্খং ঠপেসি. যং সন্ধায ৰুত্তং –
‘‘অন্তরা ¶ দ্ৰিন্নং অযুজ্ঝপুরানং, পঞ্চৰিধা ঠপিতা অভিরক্খা;
উরগকরোটিপযস্স চ হারী, মদনযুতা চতুরো চ মহন্তা’’তি. (সং. নি. অট্ঠ. ১.১.২৪৭);
দ্ৰে ¶ নগরানিপি যুদ্ধেন গহেতুং অসক্কুণেয্যতায অযুজ্ঝপুরানি নাম জাতানি দেৰনগরঞ্চ অসুরনগরঞ্চ. যদা হি অসুরা বলৰন্তা হোন্তি, অথ দেৰেহি পলাযিত্ৰা দেৰনগরং পৰিসিত্ৰা দ্ৰারে পিহিতে অসুরানং সতসহস্সম্পি ¶ কিঞ্চি কাতুং ন সক্কোতি. যদা দেৰা বলৰন্তা হোন্তি, অথ অসুরেহি পলাযিত্ৰা অসুরনগরং পৰিসিত্ৰা দ্ৰারে পিহিতে সক্কানং সতসহস্সম্পি কিঞ্চি কাতুং ন সক্কোতি. ইতি ইমানি দ্ৰে নগরানি অযুজ্ঝপুরানি নাম. তেসং অন্তরা এতেসু উরগাদীসু পঞ্চসু ঠানেসু সক্কেন আরক্খা ঠপিতা. তত্থ উরগ-সদ্দেন নাগা গহিতা. তে উদকে বলৰন্তা হোন্তি, তস্মা সিনেরুস্স পঠমালিন্দে তেসং আরক্খা. করোটি-সদ্দেন সুপণ্ণা গহিতা. তেসং কির করোটি নাম পানভোজনং, তেন তং নামং লভিংসু, দুতিযালিন্দে তেসং আরক্খা. পযস্সহারি-সদ্দেন কুম্ভণ্ডা গহিতা. দানৰরক্খসা কিরেতে, ততিযালিন্দে তেসং আরক্খা. মদনযুত-সদ্দেন যক্খা গহিতা. ৰিসমচারিনো কির তে যুদ্ধসোণ্ডা, চতুত্থালিন্দে তেসং আরক্খা. চতুরো চ মহন্তাতি চত্তারো মহারাজানো ৰুত্তা, পঞ্চমালিন্দে তেসং আরক্খা. তস্মা যদি অসুরা কুপিতা আৰিলচিত্তা দেৰপুরং উপযন্তি, পঞ্চৰিধেসু যং গিরিনো পঠমং পরিভণ্ডং, তং উরগা পরিবাহিয তিট্ঠন্তি. এৰং সেসেসু সেসা.
ইমেসু পন পঞ্চসু ঠানেসু আরক্খং ঠপেত্ৰা সক্কে দেৰানমিন্দে দিব্বসম্পত্তিং অনুভৰমানে সুধম্মা চৰিত্ৰা তস্সেৰ পাদপরিচারিকা হুত্ৰা নিব্বত্তি, কণ্ণিকায দিন্ননিস্সন্দেন চস্সা পঞ্চযোজনসতিকা সুধম্মা নাম দেৰসভা উদপাদি, যত্থ দিব্বসেতচ্ছত্তস্স হেট্ঠা যোজনপ্পমাণে কঞ্চনপল্লঙ্কে নিসিন্নো সক্কো দেৰানমিন্দো দেৰমনুস্সানং কত্তব্বকিচ্চানি করোতি. চিত্তাপি চৰিত্ৰা তস্সেৰ পাদপরিচারিকা হুত্ৰা নিব্বত্তি, উয্যানস্স করণনিস্সন্দেন চস্সা চিত্তলতাৰনং নাম উয্যানং উদপাদি. নন্দাপি চৰিত্ৰা তস্সেৰ পাদপরিচারিকা হুত্ৰা নিব্বত্তি, পোক্খরণিযা নিস্সন্দেন চস্সা নন্দা নাম পোক্খরণী উদপাদি.
সুজা পন ¶ কুসলকম্মস্স অকতত্তা একস্মিং অরঞ্ঞে কন্দরায বকসকুণিকা হুত্ৰা নিব্বত্তা. সক্কো ‘‘সুজা ন পঞ্ঞাযতি, কত্থ নু খো নিব্বত্তা’’তি আৰজ্জেন্তো তং দিস্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা তং আদায দেৰলোকং আগন্ত্ৰা তস্সা রমণীযং দেৰনগরং সুধম্মং দেৰসভং চিত্তলতাৰনং নন্দাপোক্খরণিঞ্চ দস্সেত্ৰা ‘‘এতা কুসলং কত্ৰা ময্হং পাদপরিচারিকা হুত্ৰা নিব্বত্তা, ত্ৰং পন কুসলং অকত্ৰা তিরচ্ছানযোনিযং নিব্বত্তা ¶ , ইতো পট্ঠায সীলং রক্খাহী’’তি তং ওৰদিত্ৰা পঞ্চসু সীলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা তত্থেৰ নেত্ৰা ৰিস্সজ্জেসি. সাপি ততো ¶ পট্ঠায সীলং রক্খতি. সক্কো কতিপাহচ্চযেন ‘‘সক্কা নু খো সীলং রক্খিতু’’ন্তি গন্ত্ৰা মচ্ছরূপেন উত্তানো হুত্ৰা পুরতো নিপজ্জি, সা ‘‘মতমচ্ছকো’’তি সঞ্ঞায সীসে অগ্গহেসি, মচ্ছো নঙ্গুট্ঠং চালেসি, অথ নং ‘‘জীৰতি মঞ্ঞে’’তি ৰিস্সজ্জেসি. সক্কো ‘‘সাধু সাধু, সক্খিস্সসি সীলং রক্খিতু’’ন্তি অগমাসি. সা ততো চুতা বারাণসিযং কুম্ভকারগেহে নিব্বত্তি.
সক্কো ‘‘কহং নু খো নিব্বত্তা’’তি তত্থ নিব্বত্তভাৰং ঞত্ৰা সুৰণ্ণএল়ালুকানং যানকং পূরেত্ৰা মজ্ঝে গামস্স মহল্লকৰেসেন নিসীদিত্ৰা ‘‘এল়ালুকানি গণ্হথ, এল়ালুকানি গণ্হথা’’তি উগ্ঘোসেসি. মনুস্সা আগন্ত্ৰা ‘‘দেহি, তাতা’’তি আহংসু. ‘‘অহং সীলরক্খকানং দম্মি, তুম্হে সীলং রক্খথা’’তি? ‘‘মযং সীলং নাম ন জানাম, মূলেন দেহী’’তি. ‘‘ন ময্হং মূলেন অত্থো, সীলরক্খকানঞ্ঞেৰাহং দম্মী’’তি. মনুস্সা ‘‘কো চাযং এল়ালুকো’’তি পক্কমিংসু. সুজা তং পৰত্তিং সুত্ৰা ‘‘ময্হং আনীতং ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা গন্ত্ৰা তং ‘‘দেহি, তাতা’’তি আহ. ‘‘সীলং রক্খসি, অম্মা’’তি? ‘‘আম, রক্খামী’’তি. ‘‘ইদং মযা তুয্হমেৰ অত্থায আভত’’ন্তি সদ্ধিং যানকেন গেহদ্ৰারে ঠপেত্ৰা পক্কামি.
সাপি যাৰজীৰং সীলং রক্খিত্ৰা ততো চুতা ৰেপচিত্তিস্স অসুরিন্দস্স ধীতা হুত্ৰা নিব্বত্তি, সীলানিসংসেন অভিরূপা অহোসি. সো তস্সা ৰযপ্পত্তকালে ‘‘ময্হং ধীতা অত্তনো চিত্তরুচিতং সামিকং গণ্হতূ’’তি অসুরে সন্নিপাতেসি ¶ . সক্কো ‘‘কহং নু খো সা নিব্বত্তা’’তি ওলোকেন্তো তত্থ নিব্বত্তভাৰং ঞত্ৰা ‘‘সুজা চিত্তরুচিতং সামিকং গণ্হন্তী মং গণ্হিস্সতী’’তি অসুরৰণ্ণং মাপেত্ৰা তত্থ অগমাসি. সুজং অলঙ্করিত্ৰা সন্নিপাতট্ঠানং আনেত্ৰা ‘‘চিত্তরুচিতং সামিকং গণ্হা’’তি আহংসু. সা ওলোকেন্তী সক্কং দিস্ৰা পুব্বেপি সিনেহৰসেন উপ্পন্নপেমেন মহোঘেন ৰিয অজ্ঝোত্থটহদযা হুত্ৰা ‘‘অযং মে সামিকো’’তি ৰত্ৰা তস্স উপরি পুপ্ফদামং খিপিত্ৰা অগ্গহেসি. অসুরা ‘‘অম্হাকং রাজা এত্তকং কালং ধীতু অনুচ্ছৰিকং অলভিত্ৰা ইদানি লভতি ¶ , অযমেৰস্সা ধীতু পিতামহতো মহল্লকো অনুচ্ছৰিকো’’তি লজ্জমানা পক্কমিংসু. সো তং দেৰনগরং আনেত্ৰা অড্ঢতেয্যানং নাটিকাকোটীনং জেট্ঠিকং কত্ৰা যাৰতাযুকং ঠত্ৰা যথাকম্মং গতো.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা ‘‘এৰং ভিক্খু পুব্বে পণ্ডিতা দেৰনগরে রজ্জং কারযমানা অত্তনো জীৰিতং পরিচ্চজন্তাপি পাণাতিপাতং ন করিংসু, ত্ৰং নাম এৰরূপে নিয্যানিকে ¶ সাসনে পব্বজিত্ৰা অপরিস্সাৰিতং সপাণকং উদকং পিৰিস্সসী’’তি তং ভিক্খুং গরহিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মাতলিসঙ্গাহকো আনন্দো অহোসি, সক্কো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
কুলাৰকজাতকৰণ্ণনা পঠমা.
[৩২] ২. নচ্চজাতকৰণ্ণনা
রুদং মনুঞ্ঞন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং বহুভণ্ডিকং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু হেট্ঠা দেৰধম্মজাতকে (জা. ১.১.৬) ৰুত্তসদিসমেৰ. সত্থা তং ভিক্খুং ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু বহুভণ্ডো’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘কিংকারণা ত্ৰং ভিক্খু বহুভণ্ডো জাতোসী’’তি? সো এত্তকং সুত্ৰাৰ কুদ্ধো নিৰাসনপারুপনং ছড্ডেত্ৰা ‘‘ইমিনা দানি নীহারেন ৰিচরামী’’তি সত্থু পুরতো নগ্গো অট্ঠাসি. মনুস্সা ‘‘ধী ধী’’তি আহংসু. সো ততো পলাযিত্ৰা হীনাযাৰত্তো. ভিক্খূ ধম্মসভাযং সন্নিসিন্না ‘‘সত্থু নাম পুরতো এৰরূপং করিস্সতী’’তি তস্স অগুণকথং কথেসুং. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি ভিক্খূ পুচ্ছি. ভন্তে, ‘‘সো হি নাম ভিক্খু তুম্হাকং পুরতো চতুপরিসমজ্ঝে হিরোত্তপ্পং পহায গামদারকো ৰিয নগ্গো ঠত্ৰা মনুস্সেহি জিগুচ্ছিযমানো হীনাযাৰত্তিত্ৰা সাসনা পরিহীনো’’তি তস্স অগুণকথায নিসিন্নাম্হাতি. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ সো ভিক্খু হিরোত্তপ্পাভাৰেন রতনসাসনা পরিহীনো, পুব্বে ইত্থিরতনপটিলাভতোপি পরিহীনোযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে ¶ ¶ পঠমকপ্পে চতুপ্পদা সীহং রাজানং অকংসু, মচ্ছা আনন্দমচ্ছং, সকুণা সুৰণ্ণহংসং. তস্স পন সুৰণ্ণহংসরাজস্স ধীতা হংসপোতিকা অভিরূপা অহোসি. সো তস্সা ৰরং অদাসি, সা অত্তনো চিত্তরুচিতং সামিকং ৰারেসি. হংসরাজা তস্সা ৰরং দত্ৰা হিমৰন্তে সব্বে সকুণে সন্নিপাতাপেসি, নানপ্পকারা হংসমোরাদযো সকুণগণা সমাগন্ত্ৰা একস্মিং মহন্তে পাসাণতলে সন্নিপতিংসু. হংসরাজা ‘‘অত্তনো চিত্তরুচিতং সামিকং আগন্ত্ৰা গণ্হাতূ’’তি ধীতরং পক্কোসাপেসি. সা সকুণসঙ্ঘং ওলোকেন্তী মণিৰণ্ণগীৰং চিত্রপেখুণং মোরং দিস্ৰা ‘‘অযং মে সামিকো হোতূ’’তি আরোচেসি. সকুণসঙ্ঘা মোরং উপসঙ্কমিত্ৰা আহংসু ‘‘সম্ম মোর, অযং রাজধীতা এত্তকানং সকুণানং মজ্ঝে সামিকং রোচেন্তী তযি রুচিং উপ্পাদেসী’’তি. মোরো ‘‘অজ্জাপি তাৰ মে বলং ন পস্সতী’’তি অতিতুট্ঠিযা হিরোত্তপ্পং ভিন্দিত্ৰা ¶ তাৰ মহতো সকুণসঙ্ঘস্স মজ্ঝে পক্খে পসারেত্ৰা নচ্চিতুং আরভি, নচ্চন্তো অপ্পটিচ্ছন্নো অহোসি.
সুৰণ্ণহংসরাজা লজ্জিতো ‘‘ইমস্স নেৰ অজ্ঝত্তসমুট্ঠানা হিরী অত্থি, ন বহিদ্ধাসমুট্ঠানং ওত্তপ্পং, নাস্স ভিন্নহিরোত্তপ্পস্স মম ধীতরং দস্সামী’’তি সকুণসঙ্ঘমজ্ঝে ইমং গাথমাহ –
‘‘রুদং মনুঞ্ঞং রুচিরা চ পিট্ঠি, ৰেল়ুরিযৰণ্ণূপনিভা চ গীৰা;
ব্যামমত্তানি চ পেখুণানি, নচ্চেন তে ধীতরং নো দদামী’’তি.
তত্থ রুদং মনুঞ্ঞন্তি ত-কারস্স দ-কারো কতো, রুতং মনাপং, ৰস্সিতসদ্দো মধুরোতি অত্থো. রুচিরা চ পিট্ঠীতি পিট্ঠিপি তে চিত্রা চেৰ সোভনা চ. ৰেল়ুরিযৰণ্ণূপনিভাতি ৰেল়ুরিযমণিৰণ্ণসদিসা. ব্যামমত্তানীতি একব্যামপ্পমাণানি. পেখুণানীতি পিঞ্ছানি. নচ্চেন তে ধীতরং নো দদামীতি হিরোত্তপ্পং ভিন্দিত্ৰা নচ্চিতভাৰেনেৰ তে এৰরূপস্স নিল্লজ্জস্স ধীতরং নো দদামীতি ৰত্ৰা হংসরাজা তস্মিংযেৰ পরিসমজ্ঝে অত্তনো ভাগিনেয্যস্স হংসপোতকস্স ধীতরং অদাসি. মোরো হংসপোতিকং অলভিত্ৰা ¶ লজ্জিত্ৰা ততোৰ উপ্পতিত্ৰা পলাযি. হংসরাজাপি অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ গতো.
সত্থা ¶ ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ এস হিরোত্তপ্পং ভিন্দিত্ৰা রতনসাসনা পরিহীনো, পুব্বেপি ইত্থিরতনপটিলাভতো পরিহীনোযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মোরো বহুভণ্ডিকো অহোসি, হংসরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
নচ্চজাতকৰণ্ণনা দুতিযা.
[৩৩] ৩. সম্মোদমানজাতকৰণ্ণনা
সম্মোদমানাতি ইদং সত্থা কপিলৰত্থুং উপনিস্সায নিগ্রোধারামে ৰিহরন্তো চুম্বটককলহং আরব্ভ কথেসি. সো কুণালজাতকে (জা. ২.২১.কুণালজাতক) আৰি ভৰিস্সতি. তদা পন সত্থা ঞাতকে আমন্তেত্ৰা ‘‘মহারাজা ঞাতকানং অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিগ্গহো নাম ন যুত্তো, তিরচ্ছানগতাপি ¶ হি পুব্বে সমগ্গকালে পচ্চামিত্তে অভিভৰিত্ৰা সোত্থিং পত্তা যদা ৰিৰাদমাপন্না, তদা মহাৰিনাসং পত্তা’’তি ৰত্ৰা ঞাতিরাজকুলেহি আযাচিতো অতীতং আহরি.
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো ৰট্টকযোনিযং নিব্বত্তিত্ৰা অনেকৰট্টকসহস্সপরিৰারো অরঞ্ঞে পটিৰসতি. তদা একো ৰট্টকলুদ্দকো তেসং ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা ৰট্টকৰস্সিতং কত্ৰা তেসং সন্নিপতিতভাৰং ঞত্ৰা তেসং উপরি জালং খিপিত্ৰা পরিযন্তেসু মদ্দন্তো সব্বে একতো কত্ৰা পচ্ছিং পূরেত্ৰা ঘরং গন্ত্ৰা তে ৰিক্কিণিত্ৰা তেন মূলেন জীৰিকং কপ্পেতি. অথেকদিৰসং বোধিসত্তো তে ৰট্টকে আহ – ‘‘অযং সাকুণিকো অম্হাকং ঞাতকে ৰিনাসং পাপেতি, অহং একং উপাযং জানামি, এনেস অম্হে গণ্হিতুং ন সক্খিস্সতি, ইতো দানি পট্ঠায এতেন তুম্হাকং উপরি জালে খিত্তমত্তে একেকো একেকস্মিং জালক্খিকে সীসং ঠপেত্ৰা জালং উক্খিপিত্ৰা ইচ্ছিতট্ঠানং হরিত্ৰা একস্মিং কণ্টকগুম্বে পক্খিপথ, এৰং সন্তে হেট্ঠা তেন তেন ঠানেন পলাযিস্সামা’’তি. তে সব্বে ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিংসু. দুতিযদিৰসে উপরি জালে খিত্তে তে বোধিসত্তেন ৰুত্তনযেনেৰ জালং উক্খিপিত্ৰা ¶ একস্মিং ¶ কণ্টকগুম্বে খিপিত্ৰা সযং হেট্ঠাভাগেন ততো ততো পলাযিংসু. সাকুণিকস্স গুম্বতো জালং মোচেন্তস্সেৰ ৰিকালো জাতো, সো তুচ্ছহত্থোৰ অগমাসি.
পুনদিৰসতো পট্ঠাযপি ৰট্টকা তথেৰ করোন্তি. সোপি যাৰ সূরিযত্থঙ্গমনা জালমেৰ মোচেন্তো কিঞ্চি অলভিত্ৰা তুচ্ছহত্থোৰ গেহং গচ্ছতি. অথস্স ভরিযা কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘ত্ৰং দিৰসে দিৰসে তুচ্ছহত্থো আগচ্ছসি, অঞ্ঞম্পি তে বহি পোসিতব্বট্ঠানং অত্থি মঞ্ঞে’’তি আহ. সাকুণিকো ‘‘ভদ্দে, মম অঞ্ঞং পোসিতব্বট্ঠানং নত্থি, অপিচ খো পন তে ৰট্টকা সমগ্গা হুত্ৰা চরন্তি, মযা খিত্তমত্তে জালং আদায কণ্টকগুম্বে খিপিত্ৰা গচ্ছন্তি, ন খো পনেতে সব্বকালমেৰ সম্মোদমানা ৰিহরিস্সন্তি, ত্ৰং মা চিন্তযি, যদা তে ৰিৰাদমাপজ্জিস্সন্তি, তদা তে সব্বেৰ আদায তৰ মুখং হাসযমানো আগচ্ছিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ভরিযায ইমং গাথমাহ –
‘‘সম্মোদমানা গচ্ছন্তি, জালমাদায পক্খিনো;
যদা তে ৰিৰদিস্সন্তি, তদা এহিন্তি মে ৰস’’ন্তি.
তত্থ ¶ যদা তে ৰিৰদিস্সন্তীতি যস্মিং কালে তে ৰট্টকা নানালদ্ধিকা নানাগাহা হুত্ৰা ৰিৰদিস্সন্তি, কলহং করিস্সন্তীতি অত্থো. তদা এহিন্তি মে ৰসন্তি তস্মিং কালে সব্বেপি তে মম ৰসং আগচ্ছিস্সন্তি. অথাহং তে গহেত্ৰা তৰ মুখং হাসেন্তো আগচ্ছিস্সামীতি ভরিযং সমস্সাসেসি.
কতিপাহস্সেৰ পন অচ্চযেন একো ৰট্টকো গোচরভূমিং ওতরন্তো অসল্লক্খেত্ৰা অঞ্ঞস্স সীসং অক্কমি, ইতরো ‘‘কো মং সীসে অক্কমী’’তি কুজ্ঝিং. ‘‘অহং অসল্লক্খেত্ৰা অক্কমিং, মা কুজ্ঝী’’তি ৰুত্তেপি কুজ্ঝিযেৰ. তে পুনপ্পুনং কথেন্তা ‘‘ত্ৰমেৰ মঞ্ঞে জালং উক্খিপসী’’তি অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিৰাদং করিংসু. তেসু ৰিৰদন্তেসু বোধিসত্তো চিন্তেসি ‘‘ৰিৰাদকে সোত্থিভাৰো নাম নত্থি, ইদানেৰ তে জালং ন উক্খিপিস্সন্তি, ততো মহন্তং ৰিনাসং পাপুণিস্সন্তি, সাকুণিকো ওকাসং লভিস্সতি, মযা ইমস্মিং ঠানে ন সক্কা ৰসিতু’’ন্তি. সো অত্তনো পরিসং আদায অঞ্ঞত্থ গতো. সাকুণিকোপি খো কতিপাহচ্চযেন ¶ আগন্ত্ৰা ৰট্টকৰস্সিতং ৰস্সিত্ৰা তেসং সন্নিপতিতানং উপরি জালং ¶ খিপি. অথেকো ৰট্টকো ‘‘তুয্হং কির জালং উক্খিপন্তস্সেৰ মত্থকে লোমানি পতিতানি, ইদানি উক্খিপা’’তি আহ. অপরো ‘‘তুয্হং কির জালং উক্খিপন্তস্সেৰ দ্ৰীসু পক্খেসু পত্তানি পতিতানি, ইদানি উক্খিপা’’তি আহ. ইতি তেসং ‘‘ত্ৰং উক্খিপ, ত্ৰং উক্খিপা’’তি ৰদন্তানঞ্ঞেৰ সাকুণিকো জালং উক্খিপিত্ৰা সব্বেৰ তে একতো কত্ৰা পচ্ছিং পূরেত্ৰা ভরিযং হাসযমানো গেহং অগমাসি.
সত্থা ‘‘এৰং মহারাজা ঞাতকানং কলহো নাম ন যুত্তো, কলহো ৰিনাসমূলমেৰ হোতী’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা অপণ্ডিতৰট্টকো দেৰদত্তো অহোসি, পণ্ডিতৰট্টকো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
সম্মোদমানজাতকৰণ্ণনা ততিযা.
[৩৪] ৪. মচ্ছজাতকৰণ্ণনা
ন মং সীতং ন মং উণ্হন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পুরাণদুতিযিকাপলোভনং আরব্ভ কথেসি. তদা হি সত্থা তং ভিক্খুং ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু উক্কণ্ঠিতোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘সচ্চং, ভগৰা’’তি. ‘‘কেনাসি উক্কণ্ঠাপিতো’’তি? ‘‘পুরাণদুতিযিকা মে, ভন্তে মধুরহত্থরসা, তং জহিতুং ন সক্কোমী’’তি. অথ নং সত্থা ‘‘ভিক্খু এসা ইত্থী তৰ অনত্থকারিকা ¶ , পুব্বেপি ত্ৰং এতং নিস্সায মরণং পাপুণন্তো মং আগম্ম মরণা মুত্তো’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো তস্স পুরোহিতো অহোসি. তদা কেৰট্টা নদিযং জালং খিপিংসু. অথেকো মহামচ্ছো রতিৰসেন অত্তনো মচ্ছিযা সদ্ধিং কীল়মানো আগচ্ছতি. তস্স সা মচ্ছী পুরতো গচ্ছমানা জালগন্ধং ঘাযিত্ৰা জালং পরিহরমানা গতা. সো পন কামগিদ্ধো লোলমচ্ছো জালকুচ্ছিমেৰ পৰিট্ঠো. কেৰট্টা তস্স জালং পৰিট্ঠভাৰং ঞত্ৰা জালং উক্খিপিত্ৰা মচ্ছং গহেত্ৰা অমারেত্ৰাৰ ৰালিকাপিট্ঠে খিপিত্ৰা ¶ ‘‘ইমং অঙ্গারেসু পচিত্ৰা খাদিস্সামা’’তি অঙ্গারে করোন্তি, সূলং তচ্ছেন্তি. মচ্ছো ‘‘এতং অঙ্গারতাপনং ৰা সূলৰিজ্ঝনং ৰা অঞ্ঞং ৰা পন দুক্খং ন মং কিলমেতি, যং ¶ পনেসা মচ্ছী ‘অঞ্ঞং সো নূন রতিযা গতো’তি মযি দোমনস্সং আপজ্জতি, তমেৰ মং বাধতী’’তি পরিদেৰমানো ইমং গাথমাহ –
‘‘ন মং সীতং ন মং উণ্হং, ন মং জালস্মি বাধনং;
যঞ্চ মং মঞ্ঞতে মচ্ছী, অঞ্ঞং সো রতিযা গতো’’তি.
তত্থ ন মং সীতং ন মং উণ্হন্তি মচ্ছানং উদকা নীহটকালে সীতং হোতি, তস্মিং ৰিগতে উণ্হং হোতি, তদুভযম্পি সন্ধায ‘‘ন মং সীতং ন মং উণ্হং বাধতী’’তি পরিদেৰতি. যম্পি অঙ্গারেসু পচ্চনমূলকং দুক্খং ভৰিস্সতি, তম্পি সন্ধায ‘‘ন মং উণ্হ’’ন্তি পরিদেৰতেৰ. ন মং জালস্মি বাধনন্তি যম্পি মে জালস্মিং বাধনং অহোসি, তম্পি মং ন বাধেতীতি পরিদেৰতি. ‘‘যঞ্চ ম’’ন্তিআদীসু অযং পিণ্ডত্থো – সা মচ্ছী মম জালে পতিতস্স ইমেহি কেৰট্টেহি গহিতভাৰং অজানন্তী মং অপস্সমানা ‘‘সো মচ্ছো ইদানি অঞ্ঞং মচ্ছিং কামরতিযা গতো ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেতি, তং তস্সা দোমনস্সপ্পত্তায চিন্তনং মং বাধতীতি ৰালিকাপিট্ঠে নিপন্নো পরিদেৰতি.
তস্মিং সমযে পুরোহিতো দাসপরিৰুতো ন্হানত্থায নদীতীরং আগতো. সো পন সব্বরুতঞ্ঞূ হোতি. তেনস্স মচ্ছপরিদেৰনং সুত্ৰা এতদহোসি ‘‘অযং মচ্ছো কিলেসৰসেন পরিদেৰতি, এৰং আতুরচিত্তো খো পনেস মীযমানো নিরযেযেৰ নিব্বত্তিস্সতি, অহমস্স অৰস্সযো ভৰিস্সামী’’তি কেৰট্টানং সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘অম্ভো তুম্হে অম্হাকং একদিৰসম্পি ব্যঞ্জনত্থায মচ্ছং ন দেথা’’তি আহ. কেৰট্টা ‘‘কিং ৰদেথ, সামি, তুম্হাকং রুচ্চনকমচ্ছং গণ্হিত্ৰা ¶ গচ্ছথা’’তি আহংসু. ‘‘অম্হাকং অঞ্ঞেন কম্মং নত্থি, ইমঞ্ঞেৰ দেথা’’তি. ‘‘গণ্হথ সামী’’তি. বোধিসত্তো তং উভোহি হত্থেহি গহেত্ৰা নদীতীরে নিসীদিত্ৰা ‘‘অম্ভো মচ্ছ, সচে তাহং অজ্জ ন পস্সেয্যং, জীৰিতক্খযং পাপুণেয্যাসি, ইদানি ইতো পট্ঠায মা কিলেসৰসিকো অহোসী’’তি ওৰদিত্ৰা উদকে ৰিস্সজ্জেত্ৰা ন্হত্ৰা নগরং পাৰিসি.
সত্থা ¶ ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে উক্কণ্ঠিতভিক্খু সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি. সত্থাপি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা ¶ জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মচ্ছী পুরাণদুতিযিকা অহোসি, মচ্ছো উক্কণ্ঠিতভিক্খু পুরোহিতো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
মচ্ছজাতকৰণ্ণনা চতুত্থা.
[৩৫] ৫. ৰট্টকজাতকৰণ্ণনা
সন্তি পক্খা অপতনাতি ইদং সত্থা মগধেসু চারিকং চরমানো দাৰগ্গিনিব্বানং আরব্ভ কথেসি. একস্মিঞ্হি সমযে সত্থা মগধেসু চারিকং চরমানো অঞ্ঞতরস্মিং মগধগামকে পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো ভিক্খুগণপরিৰুতো মগ্গং পটিপজ্জি. তস্মিং সমযে মহাডাহো উট্ঠহি, পুরতো চ পচ্ছতো চ বহূ ভিক্খূ দিস্সন্তি, সোপি খো অগ্গি একধূমো একজালো হুত্ৰা অৰত্থরমানো আগচ্ছতেৰ. তত্থেকে পুথুজ্জনভিক্খূ মরণভযভীতা ‘‘পটগ্গিং দস্সাম, তেন দড্ঢট্ঠানং ইতরো অগ্গি ন ওত্থরিস্সতী’’তি অরণিসহিতং নীহরিত্ৰা অগ্গিং করোন্তি. অপরে আহংসু ‘‘আৰুসো, তুম্হে কিং নাম করোথ, গগনমজ্ঝে ঠিতং চন্দমণ্ডলং, পাচীনলোকধাতুতো উগ্গচ্ছন্তং সহস্সরংসিপটিমণ্ডিতং সূরিযমণ্ডলং, ৰেলায তীরে ঠিতা সমুদ্দং, সিনেরুং নিস্সায ঠিতা সিনেরুং অপস্সন্তা ৰিয সদেৰকে লোকে অগ্গপুগ্গলং অত্তনা সদ্ধিং গচ্ছন্তমেৰ সম্মাসম্বুদ্ধং অনোলোকেত্ৰা ‘পটগ্গিং দেমা’তি ৰদথ, বুদ্ধবলং নাম ন জানাথ, এথ সত্থু সন্তিকং গমিস্সামা’’তি. তে পুরতো চ পচ্ছতো চ গচ্ছন্তা সব্বেপি একতো হুত্ৰা দসবলস্স সন্তিকং অগমংসু. সত্থা মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো অঞ্ঞতরস্মিং পদেসে অট্ঠাসি. দাৰগ্গি অভিভৰন্তো ৰিয ৰিরৰন্তো আগচ্ছতি. আগন্ত্ৰা তথাগতস্স ঠিতট্ঠানং পত্ৰা তস্স পদেসস্স সমন্তা সোল়সকরীসমত্তট্ঠানং পত্তো উদকে ওপিলাপিততিণুক্কা ৰিয নিব্বাযি, ৰিনিব্বেধতো দ্ৰত্তিংসকরীসমত্তট্ঠানং অৰত্থরিতুং নাসক্খি.
ভিক্খূ ¶ সত্থু গুণকথং আরভিংসু – ‘‘অহো বুদ্ধানং গুণা নাম, অযঞ্হি নাম অচেতনো অগ্গি বুদ্ধানং ঠিতট্ঠানং অৰত্থরিতুং ন সক্কোতি, উদকে ¶ তিণুক্কা ৰিয নিব্বাযতি, অহো বুদ্ধানং ¶ আনুভাৰো নামা’’তি. সত্থা তেসং কথং সুত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, এতং এতরহি ময্হং বলং, যং ইমং ভূমিপ্পদেসং পত্ৰা এস অগ্গি নিব্বাযতি. ইদং পন ময্হং পোরাণকসচ্চবলং. ইমস্মিঞ্হি পদেসে সকলম্পি ইমং কপ্পং অগ্গি ন জলিস্সতি, কপ্পট্ঠিযপাটিহারিযং নামেত’’ন্তি আহ. অথাযস্মা আনন্দো সত্থু নিসীদনত্থায চত