📜

নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স

খুদ্দকনিকাযে

জাতক-অট্ঠকথা

(পঠমো ভাগো)

গন্থারম্ভকথা

জাতিকোটিসহস্সেহি, পমাণরহিতং হিতং;

লোকস্স লোকনাথেন, কতং যেন মহেসিনা.

তস্স পাদে নমস্সিত্ৰা, কত্ৰা ধম্মস্স চঞ্জলিং;

সঙ্ঘঞ্চ পতিমানেত্ৰা, সব্বসম্মানভাজনং.

নমস্সনাদিনো অস্স, পুঞ্ঞস্স রতনত্তযে;

পৰত্তস্সানুভাৰেন, ছেত্ৰা সব্বে উপদ্দৰে.

তং তং কারণমাগম্ম, দেসিতানি জুতীমতা;

অপণ্ণকাদীনি পুরা, জাতকানি মহেসিনা.

যানি যেসু চিরং সত্থা, লোকনিত্থরণত্থিকো;

অনন্তে বোধিসম্ভারে, পরিপাচেসি নাযকো.

তানি সব্বানি একজ্ঝং, আরোপেন্তেহি সঙ্গহং;

জাতকং নাম সঙ্গীতং, ধম্মসঙ্গাহকেহি যং.

বুদ্ধৰংসস্স এতস্স, ইচ্ছন্তেন চিরট্ঠিতিং;

যাচিতো অভিগন্ত্ৰান, থেরেন অত্থদস্সিনা.

অসংসট্ঠৰিহারে, সদা সুদ্ধৰিহারিনা;

তথেৰ বুদ্ধমিত্তেন, সন্তচিত্তেন ৰিঞ্ঞুনা.

মহিংসাসকৰংসম্হি, সম্ভূতেন নযঞ্ঞুনা;

বুদ্ধদেৰেন চ তথা, ভিক্খুনা সুদ্ধবুদ্ধিনা.

মহাপুরিসচরিযানং, আনুভাৰং অচিন্তিযং;

তস্স ৰিজ্জোতযন্তস্স, জাতকস্সত্থৰণ্ণনং.

মহাৰিহারৰাসীনং, ৰাচনামগ্গনিস্সিতং;

ভাসিস্সং ভাসতো তং মে, সাধু গণ্হন্তু সাধৰোতি.

নিদানকথা

সা পনাযং জাতকস্স অত্থৰণ্ণনা দূরেনিদানং, অৰিদূরেনিদানং, সন্তিকেনিদানন্তি ইমানি তীণি নিদানানি দস্সেত্ৰা ৰণ্ণিযমানা যে নং সুণন্তি, তেহি সমুদাগমতো পট্ঠায ৰিঞ্ঞাতত্তা যস্মা সুট্ঠু ৰিঞ্ঞাতা নাম হোতি, তস্মা তং তানি নিদানানি দস্সেত্ৰা ৰণ্ণযিস্সাম.

তত্থ আদিতো তাৰ তেসং নিদানানং পরিচ্ছেদো ৰেদিতব্বো. দীপঙ্করপাদমূলস্মিঞ্হি কতাভিনীহারস্স মহাসত্তস্স যাৰ ৰেস্সন্তরত্তভাৰা চৰিত্ৰা তুসিতপুরে নিব্বত্তি, তাৰ পৰত্তো কথামগ্গো দূরেনিদানং নাম. তুসিতভৰনতো পন চৰিত্ৰা যাৰ বোধিমণ্ডে সব্বঞ্ঞুতপ্পত্তি, তাৰ পৰত্তো কথামগ্গো অৰিদূরেনিদানং নাম. সন্তিকেনিদানং পন তেসু তেসু ঠানেসু ৰিহরতো তস্মিং তস্মিংযেৰ ঠানে লব্ভতীতি.

১. দূরেনিদানকথা

তত্রিদং দূরেনিদানং নাম – ইতো কির কপ্পসতসহস্সাধিকানং চতুন্নং অসঙ্খ্যেয্যানং মত্থকে অমরৰতী নাম নগরং অহোসি. তত্থ সুমেধো নাম ব্রাহ্মণো পটিৰসতি উভতো সুজাতো মাতিতো চ পিতিতো চ সংসুদ্ধগহণিকো যাৰ সত্তমা কুলপরিৰট্টা অক্খিত্তো অনুপকুট্ঠো জাতিৰাদেন অভিরূপো দস্সনীযো পাসাদিকো পরমায ৰণ্ণপোক্খরতায সমন্নাগতো. সো অঞ্ঞং কম্মং অকত্ৰা ব্রাহ্মণসিপ্পমেৰ উগ্গণ্হি. তস্স দহরকালেযেৰ মাতাপিতরো কালমকংসু. অথস্স রাসিৰড্ঢকো অমচ্চো আযপোত্থকং আহরিত্ৰা সুৰণ্ণরজতমণিমুত্তাদিভরিতে গব্ভে ৰিৰরিত্ৰা ‘‘এত্তকং তে, কুমার, মাতু সন্তকং, এত্তকং পিতু সন্তকং, এত্তকং অয্যকপয্যকান’’ন্তি যাৰ সত্তমা কুলপরিৰট্টা ধনং আচিক্খিত্ৰা ‘‘এতং পটিপজ্জাহী’’তি আহ. সুমেধপণ্ডিতো চিন্তেসি – ‘‘ইমং ধনং সংহরিত্ৰা ময্হং পিতুপিতামহাদযো পরলোকং গচ্ছন্তা একং কহাপণম্পি গহেত্ৰা ন গতা, মযা পন গহেত্ৰা গমনকারণং কাতুং ৰট্টতী’’তি. সো রঞ্ঞো আরোচেত্ৰা নগরে ভেরিং চরাপেত্ৰা মহাজনস্স দানং দত্ৰা তাপসপব্বজ্জং পব্বজি. ইমস্স পনত্থস্স আৰিভাৰত্থং ইমস্মিং ঠানে সুমেধকথা কথেতব্বা. সা পনেসা কিঞ্চাপি বুদ্ধৰংসে নিরন্তরং আগতাযেৰ, গাথাসম্বন্ধেন পন আগতত্তা ন সুট্ঠু পাকটা. তস্মা তং অন্তরন্তরা গাথায সম্বন্ধদীপকেহি ৰচনেহি সদ্ধিং কথেস্সাম.

সুমেধকথা

কপ্পসতসহস্সাধিকানঞ্হি চতুন্নং অসঙ্খ্যেয্যানং মত্থকে দসহি সদ্দেহি অৰিৰিত্তং ‘‘অমরৰতী’’তি চ ‘‘অমর’’ন্তি চ লদ্ধনামং নগরং অহোসি, যং সন্ধায বুদ্ধৰংসে ৰুত্তং –

‘‘কপ্পে চ সতসহস্সে, চতুরো চ অসঙ্খিযে;

অমরং নাম নগরং, দস্সনেয্যং মনোরমং;

দসহি সদ্দেহি অৰিৰিত্তং, অন্নপানসমাযুত’’ন্তি.

তত্থ দসহি সদ্দেহি অৰিৰিত্তন্তি হত্থিসদ্দেন, অস্সসদ্দেন, রথসদ্দেন, ভেরিসদ্দেন, মুদিঙ্গসদ্দেন, ৰীণাসদ্দেন, সম্মসদ্দেন, তাল়সদ্দেন, সঙ্খসদ্দেন ‘‘অস্নাথ, পিৰথ, খাদথা’’তি দসমেন সদ্দেনাতি ইমেহি দসহি সদ্দেহি অৰিৰিত্তং অহোসি. তেসং পন সদ্দানং একদেসমেৰ গহেত্ৰা –

‘‘হত্থিসদ্দং অস্সসদ্দং, ভেরিসঙ্খরথানি চ;

খাদথ পিৰথ চেৰ, অন্নপানেন ঘোসিত’’ন্তি. –

বুদ্ধৰংসে ইমং গাথং ৰত্ৰা –

‘‘নগরং সব্বঙ্গসম্পন্নং, সব্বকম্মমুপাগতং;

সত্তরতনসম্পন্নং, নানাজনসমাকুলং;

সমিদ্ধং দেৰনগরংৰ, আৰাসং পুঞ্ঞকম্মিনং.

‘‘নগরে অমরৰতিযা, সুমেধো নাম ব্রাহ্মণো;

অনেককোটিসন্নিচযো, পহূতধনধঞ্ঞৰা.

‘‘অজ্ঝাযকো মন্তধরো, তিণ্ণং ৰেদান পারগূ;

লক্খণে ইতিহাসে চ, সধম্মে পারমিং গতো’’তি. – ৰুত্তং;

অথেকদিৰসং সো সুমেধপণ্ডিতো উপরিপাসাদৰরতলে রহোগতো হুত্ৰা পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসিন্নো চিন্তেসি – ‘‘পুনব্ভৰে, পণ্ডিত, পটিসন্ধিগ্গহণং নাম দুক্খং, তথা নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে সরীরভেদনং, অহঞ্চ জাতিধম্মো জরাধম্মো ব্যাধিধম্মো মরণধম্মো, এৰংভূতেন মযা অজাতিং অজরং অব্যাধিং অদুক্খং সুখং সীতলং অমতমহানিব্বানং পরিযেসিতুং ৰট্টতি, অৰস্সং ভৰতো মুচ্চিত্ৰা নিব্বানগামিনা একেন মগ্গেন ভৰিতব্ব’’ন্তি. তেন ৰুত্তং –

‘‘রহোগতো নিসীদিত্ৰা, এৰং চিন্তেসহং তদা;

দুক্খো পুনব্ভৰো নাম, সরীরস্স চ ভেদনং.

‘‘জাতিধম্মো জরাধম্মো, ব্যাধিধম্মো সহং তদা;

অজরং অমতং খেমং, পরিযেসিস্সামি নিব্বুতিং.

‘‘যংনূনিমং পূতিকাযং, নানাকুণপপূরিতং;

ছড্ডযিত্ৰান গচ্ছেয্যং, অনপেক্খো অনত্থিকো.

‘‘অত্থি হেহিতি সো মগ্গো, ন সো সক্কা ন হেতুযে;

পরিযেসিস্সামি তং মগ্গং, ভৰতো পরিমুত্তিযা’’তি.

ততো উত্তরিপি এৰং চিন্তেসি – যথা হি লোকে দুক্খস্স পটিপক্খভূতং সুখং নাম অত্থি, এৰং ভৰে সতি তপ্পটিপক্খেন ৰিভৰেনাপি ভৰিতব্বং. যথা চ উণ্হে সতি তস্স ৰূপসমভূতং সীতম্পি অত্থি, এৰং রাগাদীনং অগ্গীনং ৰূপসমেন নিব্বানেনাপি ভৰিতব্বং. যথা চ পাপস্স লামকস্স ধম্মস্স পটিপক্খভূতো কল্যাণো অনৰজ্জধম্মোপি অত্থিযেৰ, এৰমেৰ পাপিকায জাতিযা সতি সব্বজাতিক্খেপনতো অজাতিসঙ্খাতেন নিব্বানেনাপি ভৰিতব্বমেৰাতি. তেন ৰুত্তং –

‘‘যথাপি দুক্খে ৰিজ্জন্তে, সুখং নামপি ৰিজ্জতি;

এৰং ভৰে ৰিজ্জমানে, ৰিভৰোপি ইচ্ছিতব্বকো.

‘‘যথাপি উণ্হে ৰিজ্জন্তে, অপরং ৰিজ্জতি সীতলং;

এৰং তিৰিধগ্গি ৰিজ্জন্তে, নিব্বানং ইচ্ছিতব্বকং.

‘‘যথাপি পাপে ৰিজ্জন্তে, কল্যাণমপি ৰিজ্জতি;

এৰমেৰ জাতি ৰিজ্জন্তে, অজাতিপিচ্ছিতব্বক’’ন্তি.

অপরম্পি চিন্তেসি – যথা নাম গূথরাসিম্হি নিমুগ্গেন পুরিসেন দূরতো পঞ্চৰণ্ণপদুমসঞ্ছন্নং মহাতল়াকং দিস্ৰা ‘‘কতরেন নু খো মগ্গেন এত্থ গন্তব্ব’’ন্তি তং তল়াকং গৰেসিতুং যুত্তং. যং তস্স অগৰেসনং, ন সো তল়াকস্স দোসো. এৰমেৰ কিলেসমলধোৰনে অমতমহানিব্বানতল়াকে ৰিজ্জন্তে তস্স অগৰেসনং ন অমতনিব্বানমহাতল়াকস্স দোসো. যথা চ চোরেহি সম্পরিৰারিতো পুরিসো পলাযনমগ্গে ৰিজ্জমানেপি সচে ন পলাযতি, ন সো মগ্গস্স দোসো, পুরিসস্সেৰ দোসো. এৰমেৰ কিলেসেহি পরিৰারেত্ৰা গহিতস্স পুরিসস্স ৰিজ্জমানেযেৰ নিব্বানগামিম্হি সিৰে মগ্গে মগ্গস্স অগৰেসনং নাম ন মগ্গস্স দোসো, পুগ্গলস্সেৰ দোসো. যথা চ ব্যাধিপীল়িতো পুরিসো ৰিজ্জমানে ব্যাধিতিকিচ্ছকে ৰেজ্জে সচে তং ৰেজ্জং গৰেসিত্ৰা ব্যাধিং ন তিকিচ্ছাপেতি, ন সো ৰেজ্জস্স দোসো, পুরিসস্সেৰ দোসো. এৰমেৰ যো কিলেসব্যাধিপীল়িতো পুরিসো কিলেসৰূপসমমগ্গকোৰিদং ৰিজ্জমানমেৰ আচরিযং ন গৰেসতি, তস্সেৰ দোসো, ন কিলেসৰিনাসকস্স আচরিযস্সাতি. তেন ৰুত্তং –

‘‘যথা গূথগতো পুরিসো, তল়াকং দিস্ৰান পূরিতং;

ন গৰেসতি তং তল়াকং, ন দোসো তল়াকস্স সো.

‘‘এৰং কিলেসমলধোৰে, ৰিজ্জন্তে অমতন্তল়ে;

ন গৰেসতি তং তল়াকং, ন দোসো অমতন্তল়ে.

‘‘যথা অরীহি পরিরুদ্ধো, ৰিজ্জন্তে গমনম্পথে;

ন পলাযতি সো পুরিসো, ন দোসো অঞ্জসস্স সো.

‘‘এৰং কিলেসপরিরুদ্ধো, ৰিজ্জমানে সিৰে পথে;

ন গৰেসতি তং মগ্গং, ন দোসো সিৰমঞ্জসে.

‘‘যথাপি ব্যাধিতো পুরিসো, ৰিজ্জমানে তিকিচ্ছকে;

ন তিকিচ্ছাপেতি তং ব্যাধিং, ন দোসো সো তিকিচ্ছকে.

‘‘এৰং কিলেসব্যাধীহি, দুক্খিতো পরিপীল়িতো;

ন গৰেসতি তং আচরিযং, ন দোসো সো ৰিনাযকে’’তি.

অপরম্পি চিন্তেসি – যথা মণ্ডনজাতিকো পুরিসো কণ্ঠে আসত্তং কুণপং ছড্ডেত্ৰা সুখী গচ্ছতি, এৰং মযাপি ইমং পূতিকাযং ছড্ডেত্ৰা অনপেক্খেন নিব্বাননগরং পৰিসিতব্বং. যথা চ নরনারিযো উক্কারভূমিযং উচ্চারপস্সাৰং কত্ৰা ন তং উচ্ছঙ্গেন ৰা আদায দসন্তেন ৰা ৰেঠেত্ৰা গচ্ছন্তি, জিগুচ্ছমানা পন অনপেক্খাৰ ছড্ডেত্ৰা গচ্ছন্তি, এৰং মযাপি ইমং পূতিকাযং অনপেক্খেন ছড্ডেত্ৰা অমতং নিব্বাননগরং পৰিসিতুং ৰট্টতি. যথা চ নাৰিকা নাম জজ্জরং নাৰং অনপেক্খা ছড্ডেত্ৰা গচ্ছন্তি, এৰং অহম্পি ইমং নৰহি ৰণমুখেহি পগ্ঘরন্তং কাযং ছড্ডেত্ৰা অনপেক্খো নিব্বানপুরং পৰিসিস্সামি. যথা চ পুরিসো নানারতনানি আদায চোরেহি সদ্ধিং মগ্গং গচ্ছন্তো অত্তনো রতননাসভযেন তে ছড্ডেত্ৰা খেমং মগ্গং গণ্হাতি, এৰং অযম্পি করজকাযো রতনৰিলোপকচোরসদিসো. সচাহং এত্থ তণ্হং করিস্সামি, অরিযমগ্গকুসলধম্মরতনং মে নস্সিস্সতি. তস্মা মযা ইমং চোরসদিসং কাযং ছড্ডেত্ৰা নিব্বাননগরং পৰিসিতুং ৰট্টতীতি. তেন ৰুত্তং –

‘‘যথাপি কুণপং পুরিসো, কণ্ঠে বদ্ধং জিগুচ্ছিয;

মোচযিত্ৰান গচ্ছেয্য, সুখী সেরী সযংৰসী.

‘‘তথেৰিমং পূতিকাযং, নানাকুণপসঞ্চযং;

ছড্ডযিত্ৰান গচ্ছেয্যং, অনপেক্খো অনত্থিকো.

‘‘যথা উচ্চারট্ঠানম্হি, করীসং নরনারিযো;

ছড্ডযিত্ৰান গচ্ছন্তি, অনপেক্খা অনত্থিকা.

‘‘এৰমেৰাহং ইমং কাযং, নানাকুণপপূরিতং;

ছড্ডযিত্ৰান গচ্ছিস্সং, ৰচ্চং কত্ৰা যথা কুটিং.

‘‘যথাপি জজ্জরং নাৰং, পলুগ্গং উদগাহিনিং;

সামী ছড্ডেত্ৰা গচ্ছন্তি, অনপেক্খা অনত্থিকা.

‘‘এৰমেৰাহং ইমং কাযং, নৰচ্ছিদ্দং ধুৰস্সৰং;

ছড্ডযিত্ৰান গচ্ছিস্সং, জিণ্ণনাৰংৰ সামিকা.

‘‘যথাপি পুরিসো চোরেহি, গচ্ছন্তো ভণ্ডমাদিয;

ভণ্ডচ্ছেদভযং দিস্ৰা, ছড্ডযিত্ৰান গচ্ছতি.

‘‘এৰমেৰ অযং কাযো, মহাচোরসমো ৰিয;

পহাযিমং গমিস্সামি, কুসলচ্ছেদনাভযা’’তি.

এৰং সুমেধপণ্ডিতো নানাৰিধাহি উপমাহি ইমং নেক্খম্মূপসংহিতং অত্থং চিন্তেত্ৰা সকনিৰেসনে অপরিমিতং ভোগক্খন্ধং হেট্ঠা ৰুত্তনযেন কপণদ্ধিকাদীনং ৰিস্সজ্জেত্ৰা মহাদানং দত্ৰা ৰত্থুকামে চ কিলেসকামে চ পহায অমরনগরতো নিক্খমিত্ৰা এককোৰ হিমৰন্তে ধম্মিকং নাম পব্বতং নিস্সায অস্সমং কত্ৰা তত্থ পণ্ণসালঞ্চ চঙ্কমঞ্চ মাপেত্ৰা পঞ্চহি নীৰরণদোসেহি ৰিৰজ্জিতং ‘‘এৰং সমাহিতে চিত্তে’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তেহি অট্ঠহি কারণগুণেহি সমুপেতং অভিঞ্ঞাসঙ্খাতং বলং আহরিতুং তস্মিং অস্সমপদে নৰদোসসমন্নাগতং সাটকং পজহিত্ৰা দ্ৰাদসগুণসমন্নাগতং ৰাকচীরং নিৰাসেত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজি. এৰং পব্বজিতো অট্ঠদোসসমাকিণ্ণং তং পণ্ণসালং পহায দসগুণসমন্নাগতং রুক্খমূলং উপগন্ত্ৰা সব্বং ধঞ্ঞৰিকতিং পহায পৰত্তফলভোজনো হুত্ৰা নিসজ্জট্ঠানচঙ্কমনৰসেনেৰ পধানং পদহন্তো সত্তাহব্ভন্তরেযেৰ অট্ঠন্নং সমাপত্তীনং পঞ্চন্নঞ্চ অভিঞ্ঞানং লাভী অহোসি. এৰং তং যথাপত্থিতং অভিঞ্ঞাবলং পাপুণি. তেন ৰুত্তং –

‘‘এৰাহং চিন্তযিত্ৰান, নেককোটিসতং ধনং;

নাথানাথানং দত্ৰান, হিমৰন্তমুপাগমিং.

‘‘হিমৰন্তস্সাৰিদূরে, ধম্মিকো নাম পব্বতো;

অস্সমো সুকতো ময্হং, পণ্ণসালা সুমাপিতা.

‘‘চঙ্কমং তত্থ মাপেসিং, পঞ্চদোসৰিৰজ্জিতং;

অট্ঠগুণসমুপেতং, অভিঞ্ঞাবলমাহরিং.

‘‘সাটকং পজহিং তত্থ, নৰদোসমুপাগতং;

ৰাকচীরং নিৰাসেসিং, দ্ৰাদসগুণমুপাগতং.

‘‘অট্ঠদোসসমাকিণ্ণং, পজহিং পণ্ণসালকং;

উপাগমিং রুক্খমূলং, গুণে দসহুপাগতং.

‘‘ৰাপিতং রোপিতং ধঞ্ঞং, পজহিং নিরৰসেসতো;

অনেকগুণসম্পন্নং, পৰত্তফলমাদিযিং.

‘‘তত্থপ্পধানং পদহিং, নিসজ্জট্ঠানচঙ্কমে;

অব্ভন্তরম্হি সত্তাহে, অভিঞ্ঞাবলপাপুণি’’ন্তি.

তত্থ ‘‘অস্সমো সুকতো ময্হং, পণ্ণসালা সুমাপিতা’’তি ইমায পাল়িযা সুমেধপণ্ডিতেন অস্সমপণ্ণসালাচঙ্কমা সহত্থা মাপিতা ৰিয ৰুত্তা. অযং পনেত্থ অত্থো – মহাসত্তং ‘‘হিমৰন্তং অজ্ঝোগাহেত্ৰা অজ্জ ধম্মিকং পব্বতং পৰিসিস্সামী’’তি নিক্খন্তং দিস্ৰা সক্কো দেৰানমিন্দো ৰিস্সকম্মদেৰপুত্তং আমন্তেসি – ‘‘তাত, অযং সুমেধপণ্ডিতো পব্বজিস্সামীতি নিক্খন্তো, এতস্স ৰসনট্ঠানং মাপেহী’’তি. সো তস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা রমণীযং অস্সমং, সুগুত্তং পণ্ণসালং, মনোরমং চঙ্কমঞ্চ মাপেসি. ভগৰা পন তদা অত্তনো পুঞ্ঞানুভাৰেন নিপ্ফন্নং তং অস্সমপদং সন্ধায সারিপুত্ত, তস্মিং ধম্মিকপব্বতে –

‘‘অস্সমো সুকতো ময্হং, পণ্ণসালা সুমাপিতা;

চঙ্কমং তত্থ মাপেসিং, পঞ্চদোসৰিৰজ্জিত’’ন্তি. –

আহ. তত্থ সুকতো ময্হন্তি সুকতো মযা. পণ্ণসালা সুমাপিতাতি পণ্ণচ্ছদনসালাপি মে সুমাপিতা অহোসি.

পঞ্চদোসৰিৰজ্জিতন্তি পঞ্চিমে চঙ্কমদোসা নাম – থদ্ধৰিসমতা, অন্তোরুক্খতা, গহনচ্ছন্নতা, অতিসম্বাধতা, অতিৰিসালতাতি. থদ্ধৰিসমভূমিভাগস্মিঞ্হি চঙ্কমে চঙ্কমন্তস্স পাদা রুজ্জন্তি, ফোটা উট্ঠহন্তি, চিত্তং একগ্গং ন লভতি, কম্মট্ঠানং ৰিপজ্জতি. মুদুসমতলে পন ফাসুৰিহারং আগম্ম কম্মট্ঠানং সম্পজ্জতি. তস্মা থদ্ধৰিসমভূমিভাগতা একো দোসোতি ৰেদিতব্বো. চঙ্কমস্স অন্তো ৰা মজ্ঝে ৰা কোটিযং ৰা রুক্খে সতি পমাদমাগম্ম চঙ্কমন্তস্স নলাটং ৰা সীসং ৰা পটিহঞ্ঞতীতি অন্তোরুক্খতা দুতিযো দোসো. তিণলতাদিগহনচ্ছন্নে চঙ্কমে চঙ্কমন্তো অন্ধকারৰেলাযং উরগাদিকে পাণে অক্কমিত্ৰা ৰা মারেতি, তেহি ৰা দট্ঠো দুক্খং আপজ্জতীতি গহনচ্ছন্নতা ততিযো দোসো. অতিসম্বাধে চঙ্কমে ৰিত্থারতো রতনিকে ৰা অড্ঢরতনিকে ৰা চঙ্কমন্তস্স পরিচ্ছেদে পক্খলিত্ৰা নখাপি অঙ্গুলিযোপি ভিজ্জন্তীতি অতিসম্বাধতা চতুত্থো দোসো. অতিৰিসালে চঙ্কমে চঙ্কমন্তস্স চিত্তং ৰিধাৰতি, একগ্গতং ন লভতীতি অতিৰিসালতা পঞ্চমো দোসো. পুথুলতো পন দিযড্ঢরতনং দ্ৰীসু পস্সেসু রতনমত্তঅনুচঙ্কমং দীঘতো সট্ঠিহত্থং মুদুতলং সমৰিপ্পকিণ্ণৰালুকং চঙ্কমং ৰট্টতি চেতিযগিরিম্হি দীপপ্পসাদকমহিন্দত্থেরস্স চঙ্কমনং ৰিয, তাদিসং তং অহোসি. তেনাহ ‘‘চঙ্কমং তত্থ মাপেসিং, পঞ্চদোসৰিৰজ্জিত’’ন্তি.

অট্ঠগুণসমুপেতন্তি অট্ঠহি সমণসুখেহি উপেতং. অট্ঠিমানি সমণসুখানি নাম – ধনধঞ্ঞপরিগ্গহাভাৰো, অনৰজ্জপিণ্ডপাতপরিযেসনভাৰো, নিব্বুতপিণ্ডপাতভুঞ্জনভাৰো, রট্ঠং পীল়েত্ৰা ধনসারং ৰা সীসকহাপণাদীনি ৰা গণ্হন্তেসু রাজকুলেসু রট্ঠপীল়নকিলেসাভাৰো, উপকরণেসু নিচ্ছন্দরাগভাৰো, চোরৰিলোপে নিব্ভযভাৰো, রাজরাজমহামত্তেহি অসংসট্ঠভাৰো, চতূসু দিসাসু অপ্পটিহতভাৰোতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা তস্মিং অস্সমে ৰসন্তেন সক্কা হোন্তি ইমানি অট্ঠ সমণসুখানি ৰিন্দিতুং, এৰং অট্ঠগুণসমুপেতং তং অস্সমং মাপেসিন্তি.

অভিঞ্ঞাবলমাহরিন্তি পচ্ছা তস্মিং অস্সমে ৰসন্তো কসিণপরিকম্মং কত্ৰা অভিঞ্ঞানং সমাপত্তীনঞ্চ উপ্পাদনত্থায অনিচ্চতো দুক্খতো ৰিপস্সনং আরভিত্ৰা থামপ্পত্তং ৰিপস্সনাবলং আহরিং. যথা তস্মিং ৰসন্তো তং বলং আহরিতুং সক্কোমি, এৰং তং অস্সমং তস্স অভিঞ্ঞত্থায ৰিপস্সনাবলস্স অনুচ্ছৰিকং কত্ৰা মাপেসিন্তি অত্থো.

সাটকং পজহিং তত্থ, নৰদোসমুপাগতন্তি এত্থাযং অনুপুব্বিকথা – তদা কির কুটিলেণচঙ্কমাদিপটিমণ্ডিতং পুপ্ফূপগফলূপগরুক্খসঞ্ছন্নং রমণীযং মধুরসলিলাসযং অপগতৰাল়মিগভিংসনকসকুণং পৰিৰেকক্খমং অস্সমং মাপেত্ৰা অলঙ্কতচঙ্কমস্স উভোসু অন্তেসু আলম্বনফলকং সংৰিধায নিসীদনত্থায চঙ্কমৰেমজ্ঝে সমতলং মুগ্গৰণ্ণসিলং মাপেত্ৰা অন্তোপণ্ণসালাযং জটামণ্ডলৰাকচীরতিদণ্ডকুণ্ডিকাদিকে তাপসপরিক্খারে, মণ্ডপে পানীযঘটপানীযসঙ্খপানীযসরাৰানি, অগ্গিসালাযং অঙ্গারকপল্লদারুআদীনীতি এৰং যং যং পব্বজিতানং উপকারায সংৰত্ততি, তং তং সব্বং মাপেত্ৰা পণ্ণসালায ভিত্তিযং ‘‘যে কেচি পব্বজিতুকামা ইমে পরিক্খারে গহেত্ৰা পব্বজন্তূ’’তি অক্খরানি ছিন্দিত্ৰা দেৰলোকমেৰ গতে ৰিস্সকম্মদেৰপুত্তে সুমেধপণ্ডিতো হিমৰন্তপব্বতপাদে গিরিকন্দরানুসারেন অত্তনো নিৰাসানুরূপং ফাসুকট্ঠানং ওলোকেন্তো নদীনিৰত্তনে ৰিস্সকম্মনিম্মিতং সক্কদত্তিযং রমণীযং অস্সমং দিস্ৰা চঙ্কমনকোটিং গন্ত্ৰা পদৰলঞ্জং অপস্সন্তো ‘‘ধুৰং পব্বজিতা ধুরগামে ভিক্খং পরিযেসিত্ৰা কিলন্তরূপা আগন্ত্ৰা পণ্ণসালং পৰিসিত্ৰা নিসিন্না ভৰিস্সন্তী’’তি চিন্তেত্ৰা থোকং আগমেত্ৰা ‘‘অতিৰিয চিরাযন্তি, জানিস্সামী’’তি পণ্ণাসালাকুটিদ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা অন্তো পৰিসিত্ৰা ইতো চিতো চ ওলোকেন্তো মহাভিত্তিযং অক্খরানি ৰাচেত্ৰা ‘‘ময্হং কপ্পিযপরিক্খারা এতে, ইমে গহেত্ৰা পব্বজিস্সামী’’তি অত্তনো নিৰত্থপারুতং সাটকযুগং পজহি. তেনাহ ‘‘সাটকং পজহিং তত্থা’’তি. এৰং পৰিট্ঠো অহং, সারিপুত্ত, তস্সং পণ্ণসালাযং সাটকং পজহিং.

নৰদোসমুপাগতন্তি সাটকং পজহন্তো নৰ দোসে দিস্ৰা পজহিন্তি দীপেতি. তাপসপব্বজ্জং পব্বজিতানঞ্হি সাটকস্মিং নৰ দোসা উপট্ঠহন্তি. তেসু তস্স মহগ্ঘভাৰো একো দোসো, পরপটিবদ্ধতায উপ্পজ্জনভাৰো একো, পরিভোগেন লহুং কিলিস্সনভাৰো একো. কিলিট্ঠো হি ধোৰিতব্বো চ রজিতব্বো চ হোতি. পরিভোগেন জীরণভাৰো একো. জিণ্ণস্স হি তুন্নং ৰা অগ্গল়দানং ৰা কাতব্বং হোতি. পুন পরিযেসনায দুরভিসম্ভৰভাৰো একো, তাপসপব্বজ্জায অসারুপ্পভাৰো একো, পচ্চত্থিকানং সাধারণভাৰো একো. যথা হি নং পচ্চত্থিকা ন গণ্হন্তি, এৰং গোপেতব্বো হোতি. পরিভুঞ্জন্তস্স ৰিভূসনট্ঠানভাৰো একো, গহেত্ৰা ৰিচরন্তস্স খন্ধভারমহিচ্ছভাৰো একোতি.

ৰাকচীরং নিৰাসেসিন্তি তদাহং, সারিপুত্ত, ইমে নৰ দোসে দিস্ৰা সাটকং পহায ৰাকচীরং নিৰাসেসিং, মুঞ্জতিণং হীরং হীরং কত্ৰা গন্থেত্ৰা কতৰাকচীরং নিৰাসনপারুপনত্থায আদিযিন্তি অত্থো.

দ্ৰাদসগুণমুপাগতন্তি দ্ৰাদসহি আনিসংসেহি সমন্নাগতং. ৰাকচীরস্মিঞ্হি দ্ৰাদস আনিসংসা – অপ্পগ্ঘং সুন্দরং কপ্পিযন্তি অযং তাৰ একো আনিসংসো, সহত্থা কাতুং সক্কাতি অযং দুতিযো, পরিভোগেন সণিকং কিলিস্সতি, ধোৰিযমানেপি পপঞ্চো নত্থীতি অযং ততিযো, পরিভোগেন জিণ্ণেপি সিব্বিতব্বাভাৰো চতুত্থো, পুন পরিযেসন্তস্স সুখেন করণভাৰো পঞ্চমো, তাপসপব্বজ্জায সারুপ্পভাৰো ছট্ঠো, পচ্চত্থিকানং নিরুপভোগভাৰো সত্তমো, পরিভুঞ্জন্তস্স ৰিভূসনট্ঠানাভাৰো অট্ঠমো, ধারণে সল্লহুকভাৰো নৰমো, চীৰরপচ্চযে অপ্পিচ্ছভাৰো দসমো, ৰাকুপ্পত্তিযা ধম্মিকঅনৰজ্জভাৰো একাদসমো, ৰাকচীরে নট্ঠেপি অনপেক্খভাৰো দ্ৰাদসমোতি.

অট্ঠদোসসমাকিণ্ণং, পজহিং পণ্ণসালকন্তি. কথং পজহি? সো কির ৰরসাটকযুগং ওমুঞ্চিত্ৰা চীৰরৰংসে লগ্গিতং অনোজপুপ্ফদামসদিসং রত্তং ৰাকচীরং গহেত্ৰা নিৰাসেত্ৰা, তস্সূপরি অপরং সুৰণ্ণৰণ্ণং ৰাকচীরং পরিদহিত্ৰা, পুন্নাগপুপ্ফসন্থরসদিসং সখুরং অজিনচম্মং একংসং কত্ৰা জটামণ্ডলং পটিমুঞ্চিত্ৰা চূল়ায সদ্ধিং নিচ্চলভাৰকরণত্থং সারসূচিং পৰেসেত্ৰা মুত্তজালসদিসায সিক্কায পৰাল়ৰণ্ণং কুণ্ডিকং ওদহিত্ৰা তীসু ঠানেসু ৰঙ্ককাজং আদায একিস্সা কাজকোটিযা কুণ্ডিকং, একিস্সা অঙ্কুসপচ্ছিতিদণ্ডকাদীনি ওলগ্গেত্ৰা খারিভারং অংসে কত্ৰা, দক্খিণেন হত্থেন কত্তরদণ্ডং গহেত্ৰা পণ্ণসালতো নিক্খমিত্ৰা সট্ঠিহত্থে মহাচঙ্কমে অপরাপরং চঙ্কমন্তো অত্তনো ৰেসং ওলোকেত্ৰা – ‘‘ময্হং মনোরথো মত্থকং পত্তো, সোভতি ৰত মে পব্বজ্জা, বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধাদীহি সব্বেহি ধীরপুরিসেহি ৰণ্ণিতা থোমিতা অযং পব্বজ্জা নাম, পহীনং মে গিহিবন্ধনং, নিক্খন্তোস্মি নেক্খম্মং, লদ্ধা মে উত্তমপব্বজ্জা, করিস্সামি সমণধম্মং, লভিস্সামি মগ্গফলসুখ’’ন্তি উস্সাহজাতো খারিকাজং ওতারেত্ৰা চঙ্কমৰেমজ্ঝে মুগ্গৰণ্ণসিলাপট্টে সুৰণ্ণপটিমা ৰিয নিসিন্নো দিৰসভাগং ৰীতিনামেত্ৰা সাযন্হসমযং পণ্ণসালং পৰিসিত্ৰা, বিদলমঞ্চকপস্সে কট্ঠত্থরিকায নিপন্নো সরীরং উতুং গাহাপেত্ৰা, বলৰপচ্চূসে পবুজ্ঝিত্ৰা অত্তনো আগমনং আৰজ্জেসি ‘‘অহং ঘরাৰাসে আদীনৰং দিস্ৰা অমিতভোগং অনন্তযসং পহায অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা নেক্খম্মগৰেসকো হুত্ৰা পব্বজিতো, ইতো দানি পট্ঠায পমাদচারং চরিতুং ন ৰট্টতি.

পৰিৰেকঞ্হি পহায ৰিচরন্তং মিচ্ছাৰিতক্কমক্খিকা খাদন্তি, ইদানি মযা ৰিৰেকমনুব্রূহেতুং ৰট্টতি. অহঞ্হি ঘরাৰাসং পলিবোধতো দিস্ৰা নিক্খন্তো, অযঞ্চ মনাপা পণ্ণসালা, বেলুৰপক্কৰণ্ণপরিভণ্ডকতা ভূমি, রজতৰণ্ণা সেতভিত্তিযো, কপোতপাদৰণ্ণং পণ্ণচ্ছদনং, ৰিচিত্তত্থরণৰণ্ণো বিদলমঞ্চকো, নিৰাসফাসুকং ৰসনট্ঠানং, ন এত্তো অতিরেকতরা ৰিয মে গেহসম্পদা পঞ্ঞাযতী’’তি পণ্ণসালায দোসে ৰিচিনন্তো অট্ঠ দোসে পস্সি.

পণ্ণসালাপরিভোগস্মিঞ্হি অট্ঠ আদীনৰা – মহাসমারম্ভেন দব্বসম্ভারে সমোধানেত্ৰা করণপরিযেসনভাৰো একো আদীনৰো, তিণপণ্ণমত্তিকাসু পতিতাসু তাসং পুনপ্পুনং ঠপেতব্বতায নিবন্ধজগ্গনভাৰো দুতিযো, সেনাসনং নাম মহল্লকস্স পাপুণাতি, অৰেলায ৰুট্ঠাপিযমানস্স চিত্তেকগ্গতা ন হোতীতি উট্ঠাপনিযভাৰো ততিযো, সীতুণ্হপটিঘাতেন কাযস্স সুখুমালকরণভাৰো চতুত্থো, গেহং পৰিট্ঠেন যংকিঞ্চি পাপং সক্কা কাতুন্তি গরহাপটিচ্ছাদনভাৰো পঞ্চমো, ‘‘ময্হ’’ন্তি পরিগ্গহকরণভাৰো ছট্ঠো, গেহস্স অত্থিভাৰো নাম সদুতিযকৰাসোতি সত্তমো, ঊকামঙ্গুলঘরগোল়িকাদীনং সাধারণতায বহুসাধারণভাৰো অট্ঠমো. ইতি ইমে অট্ঠ আদীনৰে দিস্ৰা মহাসত্তো পণ্ণসালং পজতি. তেনাহ ‘‘অট্ঠদোসসমাকিণ্ণং, পজহিং পণ্ণসালক’’ন্তি.

উপাগমিং রুক্খমূলং, গুণে দসহুপাগতন্তি ছন্নং পটিক্খিপিত্ৰা দসহি গুণেহি উপেতং রুক্খমূলং উপগতোস্মীতি ৰদতি. তত্রিমে দস গুণা – অপ্পসমারম্ভতা একো গুণো, উপগমনমত্তকমেৰ হি তত্থ হোতি; অপটিজগ্গনতা দুতিযো, তঞ্হি সম্মট্ঠম্পি অসম্মট্ঠম্পি পরিভোগফাসুকং হোতিযেৰ. অনুট্ঠাপরিযভাৰো ততিযো, গরহং নপ্পটিচ্ছাদেতি; তত্থ হি পাপং করোন্তো লজ্জতীতি গরহায অপ্পটিচ্ছন্নভাৰো চতুত্থো; অব্ভোকাসৰাসো ৰিয কাযং ন সন্থম্ভেতীতি কাযস্স অসন্থম্ভনভাৰো পঞ্চমো; পরিগ্গহকরণাভাৰো ছট্ঠো; গেহালযপটিক্খেপো সত্তমো; বহুসাধারণগেহে ৰিয ‘‘পটিজগ্গিস্সামি নং, নিক্খমথা’’তি নীহরণকাভাৰো অট্ঠমো; ৰসন্তস্স সপ্পীতিকভাৰো নৰমো; রুক্খমূলসেনাসনস্স গতগতট্ঠানে সুলভতায অনপেক্খভাৰো দসমোতি ইমে দস গুণে দিস্ৰা রুক্খমূলং উপাগতোস্মীতি ৰদতি.

ইমানি এত্তকানি কারণানি সল্লক্খেত্ৰা মহাসত্তো পুনদিৰসে ভিক্খায গামং পাৰিসি. অথস্স সম্পত্তগামে মনুস্সা মহন্তেন উস্সাহেন ভিক্খং অদংসু. সো ভত্তকিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা অস্সমং আগম্ম নিসীদিত্ৰা চিন্তেসি ‘‘নাহং আহারং ন লভামীতি পব্বজিতো, সিনিদ্ধাহারো নামেস মানমদপুরিসমদে ৰড্ঢেতি, আহারমূলকস্স চ দুক্খস্স অন্তো নত্থি. যংনূনাহং ৰাপিতরোপিতধঞ্ঞনিব্বত্তং আহারং পজহিত্ৰা পৰত্তফলভোজনো ভৰেয্য’’ন্তি. সো ততো ট্ঠায তথা কত্ৰা ঘটেন্তো ৰাযমন্তো সত্তাহব্ভন্তরেযেৰ অট্ঠ সমাপত্তিযো পঞ্চ অভিঞ্ঞাযো চ নিব্বত্তেসি. তেন ৰুত্তং –

‘‘ৰাপিতং রোপিতং ধঞ্ঞং, পজহিং নিরৰসেসতো;

অনেকগুণসম্পন্নং, পৰত্তফলমাদিযিং.

‘‘তত্থপ্পধানং পদহিং, নিসজ্জট্ঠানচঙ্কমে;

অব্ভন্তরম্হি সত্তাহে, অভিঞ্ঞাবলপাপুণি’’ন্তি.

এৰং অভিঞ্ঞাবলং পত্ৰা সুমেধতাপসে সমাপত্তিসুখেন ৰীতিনামেন্তে দীপঙ্করো নাম সত্থা লোকে উদপাদি. তস্স পটিসন্ধিজাতিসম্বোধিধম্মচক্কপ্পৰত্তনেসু সকলাপি দসসহস্সী লোকধাতু সংকম্পি সম্পকম্পি সম্পৰেধি, মহাৰিরৰং ৰিরৰি, দ্ৰত্তিংস পুব্বনিমিত্তানি পাতুরহেসুং. সুমেধতাপসো সমাপত্তিসুখেন ৰীতিনামেন্তো নেৰ তং সদ্দমস্সোসি, ন তানি নিমিত্তানি অদ্দস. তেন ৰুত্তং –

‘‘এৰং মে সিদ্ধিপ্পত্তস্স, ৰসীভূতস্স সাসনে;

দীপঙ্করো নাম জিনো, উপ্পজ্জি লোকনাযকো.

‘‘উপ্পজ্জন্তে চ জাযন্তে, বুজ্ঝন্তে ধম্মদেসনে;

চতুরো নিমিত্তে নাদ্দসং, ঝানরতিসমপ্পিতো’’তি.

তস্মিং কালে দীপঙ্করদসবলো চতূহি খীণাসৰসতসহস্সেহি পরিৰুতো অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো রম্মং নাম নগরং পত্ৰা সুদস্সনমহাৰিহারে পটিৰসতি. রম্মনগরৰাসিনো ‘‘দীপঙ্করো কির সমণিস্সরো পরমাতিসম্বোধিং পত্ৰা পৰত্তৰরধম্মচক্কো অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো রম্মনগরং পত্ৰা সুদস্সনমহাৰিহারে পটিৰসতী’’তি সুত্ৰা সপ্পিনৰনীতাদীনি চেৰ ভেসজ্জানি ৰত্থচ্ছাদনানি চ গাহাপেত্ৰা গন্ধমালাদিহত্থা যেন বুদ্ধো, যেন ধম্মো, যেন সঙ্ঘো, তন্নিন্না তপ্পোণা তপ্পব্ভারা হুত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা গন্ধমালাদীহি পূজেত্ৰা একমন্তং নিসিন্না ধম্মদেসনং সুত্ৰা স্ৰাতনায নিমন্তেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কমিংসু.

তে পুনদিৰসে মহাদানং সজ্জেত্ৰা নগরং অলঙ্করিত্ৰা দসবলস্স আগমনমগ্গং অলঙ্করোন্তা উদকভিন্নট্ঠানেসু পংসুং পক্খিপিত্ৰা সমং ভূমিতলং কত্ৰা রজতপট্টৰণ্ণং ৰালুকং আকিরন্তি, লাজানি চেৰ পুপ্ফানি চ ৰিকিরন্তি, নানাৰিরাগেহি ৰত্থেহি ধজপটাকে উস্সাপেন্তি, কদলিযো চেৰ পুণ্ণঘটপন্তিযো চ পতিট্ঠাপেন্তি. তস্মিং কালে সুমেধতাপসো অত্তনো অস্সমপদা উগ্গন্ত্ৰা তেসং মনুস্সানং উপরিভাগেন আকাসেন গচ্ছন্তো তে হট্ঠতুট্ঠে মনুস্সে দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো কারণ’’ন্তি আকাসতো ওরুয্হ একমন্তং ঠিতো মনুস্সে পুচ্ছি – ‘‘অম্ভো কস্স তুম্হে ইমং মগ্গং অলঙ্করোথা’’তি? তেন ৰুত্তং –

‘‘পচ্চন্তদেসৰিসযে, নিমন্তেত্ৰা তথাগতং;

তস্স আগমনং মগ্গং, সোধেন্তি তুট্ঠমানসা.

‘‘অহং তেন সমযেন, নিক্খমিত্ৰা সকস্সমা;

ধুনন্তো ৰাকচীরানি, গচ্ছামি অম্বরে তদা.

‘‘ৰেদজাতং জনং দিস্ৰা, তুট্ঠহট্ঠং পমোদিতং;

ওরোহিত্ৰান গগনা, মনুস্সে পুচ্ছি তাৰদে.

‘‘‘তুট্ঠহট্ঠো পমুদিতো, ৰেদজাতো মহাজনো;

কস্স সোধীযতি মগ্গো, অঞ্জসং ৰটুমাযন’’’ন্তি.

মনুস্সা আহংসু ‘‘ভন্তে সুমেধ, ন ত্ৰং জানাসি, দীপঙ্করদসবলো সম্মাসম্বোধিং পত্ৰা পৰত্তিতৰরধম্মচক্কো চারিকং চরমানো অম্হাকং নগরং পত্ৰা সুদস্সনমহাৰিহারে পটিৰসতি. মযং তং ভগৰন্তং নিমন্তযিম্হা, তস্সেতং বুদ্ধস্স ভগৰতো আগমনমগ্গং অলঙ্করোমা’’তি. সুমেধতাপসো চিন্তেসি – ‘‘বুদ্ধোতি খো ঘোসমত্তকম্পি লোকে দুল্লভং, পগেৰ বুদ্ধুপ্পাদো, মযাপি ইমেহি মনুস্সেহি সদ্ধিং দসবলস্স মগ্গং অলঙ্করিতুং ৰট্টতী’’তি. সো তে মনুস্সে আহ – ‘‘সচে ভো তুম্হে এতং মগ্গং বুদ্ধস্স অলঙ্করোথ, ময্হম্পি একং ওকাসং দেথ, অহম্পি তুম্হেহি সদ্ধিং মগ্গং অলঙ্করিস্সামী’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা ‘‘সুমেধতাপসো ইদ্ধিমা’’তি জানন্তা উদকভিন্নোকাসং সল্লক্খেত্ৰা ‘‘ত্ৰং ইমং ঠানং অলঙ্করোহী’’তি অদংসু. সুমেধো বুদ্ধারম্মণং পীতিং গহেত্ৰা চিন্তেসি ‘‘অহং ইমং ওকাসং ইদ্ধিযা অলঙ্করিতুং সক্কোমি, এৰং অলঙ্কতো পন মম মনং ন পরিতোসেস্সতি, অজ্জ মযা কাযৰেয্যাৰচ্চং কাতুং ৰট্টতী’’তি পংসুং আহরিত্ৰা তস্মিং পদেসে পক্খিপি.

তস্স তস্মিং পদেসে অনলঙ্কতেযেৰ দীপঙ্করো দসবলো মহানুভাৰানং ছল়ভিঞ্ঞানং খীণাসৰানং চতূহি সতসহস্সেহি পরিৰুতো দেৰতাসু দিব্বগন্ধমালাদীহি পূজযন্তীসু দিব্বসঙ্গীতেসু পৰত্তন্তেসু মনুস্সেসু মানুসকগন্ধেহি চেৰ মালাদীহি চ পূজযন্তেসু অনন্তায বুদ্ধলীল়ায মনোসিলাতলে ৰিজম্ভমানো সীহো ৰিয তং অলঙ্কতপটিযত্তং মগ্গং পটিপজ্জি. সুমেধতাপসো অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা অলঙ্কতমগ্গেন আগচ্ছন্তস্স দসবলস্স দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণপটিমণ্ডিতং অসীতিযা অনুব্যঞ্জনেহি অনুরঞ্জিতং ব্যামপ্পভায সম্পরিৰারিতং মণিৰণ্ণগগনতলে নানপ্পকারা ৰিজ্জুলতা ৰিয আৰেল়াৰেল়ভূতা চেৰ যুগলযুগলভূতা চ ছব্বণ্ণঘনবুদ্ধরস্মিযো ৰিস্সজ্জেন্তং রূপগ্গপ্পত্তং অত্তভাৰং ওলোকেত্ৰা ‘‘অজ্জ মযা দসবলস্স জীৰিতপরিচ্চাগং কাতুং ৰট্টতি, মা ভগৰা কললং অক্কমি, মণিফলকসেতুং পন অক্কমন্তো ৰিয সদ্ধিং চতূহি খীণাসৰসতসহস্সেহি মম পিট্ঠিং মদ্দমানো গচ্ছতু, তং মে ভৰিস্সতি দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি কেসে মোচেত্ৰা অজিনচম্মজটামণ্ডলৰাকচীরানি কাল়ৰণ্ণে কললে পত্থরিত্ৰা মণিফলকসেতু ৰিয কললপিট্ঠে নিপজ্জি. তেন ৰুত্তং –

‘‘তে মে পুট্ঠা ৰিযাকংসু, ‘বুদ্ধো লোকে অনুত্তরো;

দীপঙ্করো নাম জিনো, উপ্পজ্জি লোকনাযকো;

তস্স সোধীযতি মগ্গো, অঞ্জসং ৰটুমাযনং’.

‘‘বুদ্ধোতি মম সুত্ৰান, পীতি উপ্পজ্জি তাৰদে;

বুদ্ধো বুদ্ধোতি কথযন্তো, সোমনস্সং পৰেদযিং.

‘‘তত্থ ঠত্ৰা ৰিচিন্তেসিং, তুট্ঠো সংৰিগ্গমানসো;

‘ইধ বীজানি রোপিস্সং, খণো এৰ মা উপচ্চগা’.

‘‘যদি বুদ্ধস্স সোধেথ, একোকাসং দদাথ মে;

অহম্পি সোধযিস্সামি, অঞ্জসং ৰটুমাযনং.

‘‘অদংসু তে মমোকাসং, সোধেতুং অঞ্জসং তদা;

বুদ্ধো বুদ্ধোতি চিন্তেন্তো, মগ্গং সোধেমহং তদা.

‘‘অনিট্ঠিতে মমোকাসে, দীপঙ্করো মহামুনি;

চতূহি সতসহস্সেহি, ছল়ভিঞ্ঞেহি তাদিহি;

খীণাসৰেহি ৰিমলেহি, পটিপজ্জি অঞ্জসং জিনো.

‘‘পচ্চুগ্গমনা ৰত্তন্তি, ৰজ্জন্তি ভেরিযো বহূ;

আমোদিতা নরমরূ, সাধুকারং পৰত্তযুং.

‘‘দেৰা মনুস্সে পস্সন্তি, মনুস্সাপি চ দেৰতা;

উভোপি তে পঞ্জলিকা, অনুযন্তি তথাগতং.

‘‘দেৰা দিব্বেহি তুরিযেহি, মনুস্সা মানুসেহি চ;

উভোপি তে ৰজ্জযন্তা, অনুযন্তি তথাগতং.

‘‘দিব্বং মন্দারৰং পুপ্ফং, পদুমং পারিছত্তকং;

দিসোদিসং ওকিরন্তি, আকাসনভগতা মরূ.

‘‘চম্পকং সললং নীপং, নাগপুন্নাগকেতকং;

দিসোদিসং উক্খিপন্তি, ভূমিতলগতা নরা.

‘‘কেসে মুঞ্চিত্ৰাহং তত্থ, ৰাকচীরঞ্চ চম্মকং;

কললে পত্থরিত্ৰান, অৰকুজ্জো নিপজ্জহং.

‘‘অক্কমিত্ৰান মং বুদ্ধো, সহ সিস্সেহি গচ্ছতু;

মা নং কললে অক্কমিত্থো, হিতায মে ভৰিস্সতী’’তি.

সো কললপিট্ঠে নিপন্নকোৰ পুন অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা দীপঙ্করদসবলস্স বুদ্ধসিরিং সম্পস্সমানো এৰং চিন্তেসি – ‘‘সচাহং ইচ্ছেয্যং, সব্বকিলেসে ঝাপেত্ৰা সঙ্ঘনৰকো হুত্ৰা রম্মনগরং পৰিসেয্যং. অঞ্ঞাতকৰেসেন পন মে কিলেসে ঝাপেত্ৰা নিব্বানপ্পত্তিযা কিচ্চং নত্থি. যংনূনাহং দীপঙ্করদসবলো ৰিয পরমাভিসম্বোধিং পত্ৰা ধম্মনাৰং আরোপেত্ৰা মহাজনং সংসারসাগরা উত্তারেত্ৰা পচ্ছা পরিনিব্বাযেয্যং, ইদং ময্হং পতিরূপ’’ন্তি. ততো অট্ঠ ধম্মে সমোধানেত্ৰা বুদ্ধভাৰায অভিনীহারং কত্ৰা নিপজ্জি. তেন ৰুত্তং –

‘‘পথৰিযং নিপন্নস্স, এৰং মে আসি চেতসো;

‘ইচ্ছমানো অহং অজ্জ, কিলেসে ঝাপযে মম.

‘কিং মে অঞ্ঞাতৰেসেন, ধম্মং সচ্ছিকতেনিধ;

সব্বঞ্ঞুতং পাপুণিত্ৰা, বুদ্ধো হেস্সং সদেৰকে.

‘কিং মে একেন তিণ্ণেন, পুরিসেন থামদস্সিনা;

সব্বঞ্ঞুতং পাপুণিত্ৰা, সন্তারেস্সং সদেৰকে.

‘ইমিনা মে অধিকারেন, কতেন পুরিসুত্তমে;

সব্বঞ্ঞুতং পাপুণিত্ৰা, তারেমি জনতং বহুং.

‘সংসারসোতং ছিন্দিত্ৰা, ৰিদ্ধংসেত্ৰা তযো ভৰে;

ধম্মনাৰং সমারুয্হ, সন্তারেস্সং সদেৰকে’’’তি. (বু. ৰং. ২.৫৪-৫৮);

যস্মা পন বুদ্ধত্তং পত্থেন্তস্স –

‘‘মনুস্সত্তং লিঙ্গসম্পত্তি, হেতু সত্থারদস্সনং;

পব্বজ্জা গুণসম্পত্তি, অধিকারো চ ছন্দতা;

অট্ঠধম্মসমোধানা, অভিনীহারো সমিজ্ঝতী’’তি. (বু. ৰং. ২.৫৯);

মনুস্সত্তভাৰস্মিংযেৰ হি ঠত্ৰা বুদ্ধত্তং পত্থেন্তস্স পত্থনা সমিজ্ঝতি, ন নাগস্স ৰা সুপণ্ণস্স ৰা দেৰতায ৰা পত্থনা সমিজ্ঝতি. মনুস্সত্তভাৰেপি পুরিসলিঙ্গে ঠিতস্সেৰ পত্থনা সমিজ্ঝতি, ন ইত্থিযা ৰা পণ্ডকনপুংসকউভতোব্যঞ্জনকানং ৰা পত্থনা সমিজ্ঝতি. পুরিসস্সাপি তস্মিং অত্তভাৰে অরহত্তপ্পত্তিযা হেতুসম্পন্নস্সেৰ পত্থনা সমিজ্ঝতি, নো ইতরস্স. হেতুসম্পন্নস্সাপি জীৰমানকবুদ্ধস্সেৰ সন্তিকে পত্থেন্তস্স পত্থনা সমিজ্ঝতি, পরিনিব্বুতে বুদ্ধে চেতিযসন্তিকে ৰা বোধিমূলে ৰা পত্থেন্তস্স ন সমিজ্ঝতি. বুদ্ধানং সন্তিকে পত্থেন্তস্সাপি পব্বজ্জালিঙ্গে ঠিতস্সেৰ সমিজ্ঝতি, নো গিহিলিঙ্গে ঠিতস্স. পব্বজিতস্সাপি পঞ্চাভিঞ্ঞস্স অট্ঠসমাপত্তিলাভিনোযেৰ সমিজ্ঝতি, ন ইমায গুণসম্পত্তিযা ৰিরহিতস্স. গুণসম্পন্নেনাপি যেন অত্তনো জীৰিতং বুদ্ধানং পরিচ্চত্তং হোতি, তস্স ইমিনা অধিকারেন অধিকারসম্পন্নস্সেৰ সমিজ্ঝতি, ন ইতরস্স. অধিকারসম্পন্নস্সাপি যস্স বুদ্ধকারকধম্মানং অত্থায মহন্তো ছন্দো চ উস্সাহো চ ৰাযামো চ পরিযেট্ঠি চ, তস্সেৰ সমিজ্ঝতি, ন ইতরস্স.

তত্রিদং ছন্দমহন্ততায ওপম্মং – সচে হি এৰমস্স ‘‘যো সকলচক্কৰাল়গব্ভং একোদকীভূতং অত্তনো বাহুবলেন উত্তরিত্ৰা পারং গন্তুং সমত্থো, সো বুদ্ধত্তং পাপুণাতি. যো ৰা পন সকলচক্কৰাল়গব্ভং ৰেল়ুগুম্বসঞ্ছন্নং ব্যূহিত্ৰা মদ্দিত্ৰা পদসা গচ্ছন্তো পারং গন্তুং সমত্থো, সো বুদ্ধত্তং পাপুণাতি. যো ৰা পন সকলচক্কৰাল়গব্ভং সত্তিযো আকোটেত্ৰা নিরন্তরং সত্তিফলসমাকিণ্ণং পদসা অক্কমমানো পারং গন্তুং সমত্থো, সো বুদ্ধত্তং পাপুণাতি. যো ৰা পন সকলচক্কৰাল়গব্ভং ৰীতচ্চিতঙ্গারভরিতং পাদেহি মদ্দমানো পারং গন্তুং সমত্থো, সো বুদ্ধত্তং পাপুণাতী’’তি. যো এতেসু একম্পি অত্তনো দুক্করং ন মঞ্ঞতি, ‘‘অহং এতম্পি তরিত্ৰা ৰা গন্ত্ৰা ৰা পারং গহেস্সামী’’তি এৰং মহন্তেন ছন্দেন চ উস্সাহেন চ ৰাযামেন চ পরিযেট্ঠিযা চ সমন্নাগতো হোতি, তস্স পত্থনা সমিজ্ঝতি, ন ইতরস্স. সুমেধতাপসো পন ইমে অট্ঠ ধম্মে সমোধানেত্ৰা বুদ্ধভাৰায অভিনীহারং কত্ৰা নিপজ্জি.

দীপঙ্করোপি ভগৰা আগন্ত্ৰা সুমেধতাপসস্স সীসভাগে ঠত্ৰা মণিসীহপঞ্জরং উগ্ঘাটেন্তো ৰিয পঞ্চৰণ্ণপ্পসাদসম্পন্নানি অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা কললপিট্ঠে নিপন্নং সুমেধতাপসং দিস্ৰা ‘‘অযং তাপসো বুদ্ধত্তায অভিনীহারং কত্ৰা নিপন্নো, ইজ্ঝিস্সতি নু খো ইমস্স পত্থনা, উদাহু নো’’তি অনাগতংসঞাণং পেসেত্ৰা উপধারেন্তো ‘‘ইতো কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি অতিক্কমিত্ৰা গোতমো নাম বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা ঠিতকোৰ পরিসমজ্ঝে ব্যাকাসি – ‘‘পস্সথ নো তুম্হে ইমং উগ্গতপং তাপসং কললপিট্ঠে নিপন্ন’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি. ‘‘অযং বুদ্ধত্তায অভিনীহারং কত্ৰা নিপন্নো, সমিজ্ঝিস্সতি ইমস্স পত্থনা, ইতো কপ্পসতসহস্সাধিকানং চতুন্নং অসঙ্খ্যেয্যানং মত্থকে গোতমো নাম বুদ্ধো ভৰিস্সতি. তস্মিং পনস্স অত্তভাৰে কপিলৰত্থু নাম নগরং নিৰাসো ভৰিস্সতি, মাযা নাম দেৰী মাতা, সুদ্ধোদনো নাম রাজা পিতা, অগ্গসাৰকো উপতিস্সো নাম থেরো, দুতিযসাৰকো কোলিতো নাম, বুদ্ধুপট্ঠাকো আনন্দো নাম, অগ্গসাৰিকা খেমা নাম থেরী, দুতিযসাৰিকা উপ্পলৰণ্ণা নাম থেরী ভৰিস্সতি, পরিপক্কঞাণো মহাভিনিক্খমনং কত্ৰা মহাপধানং পদহিত্ৰা নিগ্রোধমূলে পাযাসং পটিগ্গহেত্ৰা নেরঞ্জরায তীরে পরিভুঞ্জিত্ৰা বোধিমণ্ডং আরুয্হ অস্সত্থরুক্খমূলে অভিসম্বুজ্ঝিস্সতী’’তি. তেন ৰুত্তং –

‘‘দীপঙ্করো লোকৰিদূ, আহুতীনং পটিগ্গহো;

উস্সীসকে মং ঠত্ৰান, ইদং ৰচনমব্রৰি.

‘পস্সথ ইমং তাপসং, জটিলং উগ্গতাপনং;

অপরিমেয্যে ইতো কপ্পে, বুদ্ধো লোকে ভৰিস্সতি.

‘অহু কপিলৰ্হযা রম্মা, নিক্খমিত্ৰা তথাগতো;

পধানং পদহিত্ৰান, কত্ৰা দুক্করকারিকং.

‘অজপালরুক্খমূলে, নিসীদিত্ৰা তথাগতো;

তত্থ পাযাসং পগ্গয্হ, নেরঞ্জরমুপেহিতি.

‘নেরঞ্জরায তীরম্হি, পাযাসং অদ সো জিনো;

পটিযত্তৰরমগ্গেন, বোধিমূলমূপেহিতি.

‘ততো পদক্খিণং কত্ৰা, বোধিমণ্ডং অনুত্তরো;

অস্সত্থরুক্খমূলম্হি, বুজ্ঝিস্সতি মহাযসো.

‘ইমস্স জনিকা মাতা, মাযা নাম ভৰিস্সতি;

পিতা সুদ্ধোদনো নাম, অযং হেস্সতি গোতমো.

‘অনাসৰা ৰীতরাগা, সন্তচিত্তা সমাহিতা;

কোলিতো উপতিস্সো চ, অগ্গা হেস্সন্তি সাৰকা;

আনন্দো নামুপট্ঠাকো, উপট্ঠিস্সতি তং জিনং.

‘খেমা উপ্পলৰণ্ণা চ, অগ্গা হেস্সন্তি সাৰিকা;

অনাসৰা ৰীতরাগা, সন্তচিত্তা সমাহিতা;

বোধি তস্স ভগৰতো, অস্সত্থোতি পৰুচ্চতী’’’তি.

সুমেধতাপসো ‘‘ময্হং কির পত্থনা সমিজ্ঝিস্সতী’’তি সোমনস্সপ্পত্তো অহোসি. মহাজনো দীপঙ্করদসবলস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘সুমেধতাপসো কির বুদ্ধবীজং বুদ্ধঙ্কুরো’’তি হট্ঠতুট্ঠো অহোসি. এৰঞ্চস্স অহোসি ‘‘যথা নাম পুরিসো নদিং তরন্তো উজুকেন তিত্থেন উত্তরিতুং অসক্কোন্তো হেট্ঠাতিত্থেন উত্তরতি, এৰমেৰ মযম্পি দীপঙ্করদসবলস্স সাসনে মগ্গফলং অলভমানা অনাগতে যদা ত্ৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি, তদা তৰ সম্মুখা মগ্গফলং সচ্ছিকাতুং সমত্থা ভৰেয্যামা’’তি পত্থনং ঠপযিংসু. দীপঙ্করদসবলোপি বোধিসত্তং পসংসিত্ৰা অট্ঠহি পুপ্ফমুট্ঠীহি পূজেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি, তেপি চতুসতসহস্সসঙ্খা খীণাসৰা বোধিসত্তং গন্ধেহি চ মালেহি চ পূজেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কমিংসু. দেৰমনুস্সা পন তথেৰ পূজেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পক্কন্তা.

বোধিসত্তো সব্বেসং পটিক্কন্তকালে সযনা ৰুট্ঠায ‘‘পারমিযো ৰিচিনিস্সামী’’তি পুপ্ফরাসিমত্থকে পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসীদি. এৰং নিসিন্নে বোধিসত্তে সকলদসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতা সন্নিপতিত্ৰা সাধুকারং দত্ৰা ‘‘অয্য সুমেধতাপস, পোরাণকবোধিসত্তানং পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা ‘পারমিযো ৰিচিনিস্সামা’তি নিসিন্নকালে যানি পুব্বনিমিত্তানি নাম পঞ্ঞাযন্তি, তানি সব্বানিপি অজ্জ পাতুভূতানি, নিস্সংসযেন ত্ৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি, মযম্পেতং জানাম ‘যস্সেতানি নিমিত্তানি পঞ্ঞাযন্তি, একন্তেন সো বুদ্ধো হোতি’, ত্ৰং অত্তনো ৰীরিযং দল়্হং কত্ৰা পগ্গণ্হা’’তি বোধিসত্তং নানপ্পকারাহি থুতীহি অভিত্থুনিংসু. তেন ৰুত্তং –

‘‘ইদং সুত্ৰান ৰচনং, অসমস্স মহেসিনো;

আমোদিতা নরমরূ, বুদ্ধবীজং কির অযং.

‘উক্কুট্ঠিসদ্দা ৰত্তন্তি, অপ্ফোটেন্তি হসন্তি চ;

কতঞ্জলী নমস্সন্তি, দসসহস্সী সদেৰকা.

‘যদিমস্স লোকনাথস্স, ৰিরজ্ঝিস্সাম সাসনং;

অনাগতম্হি অদ্ধানে, হেস্সাম সম্মুখা ইমং.

‘যথা মনুস্সা নদিং তরন্তা, পটিভিত্থং ৰিরজ্ঝিয;

হেট্ঠাতিত্থে গহেত্ৰান, উত্তরন্তি মহানদিং.

‘এৰমেৰ মযং সব্বে, যদি মুঞ্চামিমং জিনং;

অনাগতম্হি অদ্ধানে, হেস্সাম সম্মুখা ইমং’.

‘দীপঙ্করো লোকৰিদূ, আহুতীনং পটিগ্গহো;

মম কম্মং পকিত্তেত্ৰা, দক্খিণং পাদমুদ্ধরি.

‘যে তত্থাসুং জিনপুত্তা, সব্বে পদক্খিণমকংসু মং;

নরা নাগা চ গন্ধব্বা, অভিৰাদেত্ৰান পক্কমুং.

‘দস্সনং মে অতিক্কন্তে, সসঙ্ঘে লোকনাযকে;

হট্ঠতুট্ঠেন চিত্তেন, আসনা ৰুট্ঠহিং তদা.

‘সুখেন সুখিতো হোমি, পামোজ্জেন পমোদিতো;

পীতিযা চ অভিস্সন্নো, পল্লঙ্কং আভুজিং তদা.

‘পল্লঙ্কেন নিসীদিত্ৰা, এৰং চিন্তেসহং তদা;

‘ৰসীভূতো অহং ঝানে, অভিঞ্ঞাসু পারমিং গতো.

‘সহস্সিযম্হি লোকম্হি, ইসযো নত্থি মে সমা;

অসমো ইদ্ধিধম্মেসু, অলভিং ঈদিসং সুখং’.

‘পল্লঙ্কাভুজনে ময্হং, দসসহস্সাধিৰাসিনো;

মহানাদং পৰত্তেসুং, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.

‘যা পুব্বে বোধিসত্তানং, পল্লঙ্কৰরমাভুজে;

নিমিত্তানি পদিস্সন্তি, তানি অজ্জ পদিস্সরে.

‘সীতং ব্যপগতং হোতি, উণ্হঞ্চ উপসম্মতি;

তানি অজ্জ পদিস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.

‘দসসহস্সী লোকধাতূ, নিস্সদ্দা হোন্তি নিরাকুলা;

তানি অজ্জ পদিস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.

‘মহাৰাতা ন ৰাযন্তি, ন সন্দন্তি সৰন্তিযো;

তানি অজ্জ পদিস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.

‘থলজা দকজা পুপ্ফা, সব্বে পুপ্ফন্তি তাৰদে;

তেপজ্জ পুপ্ফিতা সব্বে, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.

‘লতা ৰা যদি ৰা রুক্খা, ফলভারা হোন্তি তাৰদে;

তেপজ্জ ফলিতা সব্বে, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.

‘আকাসট্ঠা চ ভূমট্ঠা, রতনা জোতন্তি তাৰদে;

তেপজ্জ রতনা জোতন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.

‘মানুসকা চ দিব্বা চ, তুরিযা ৰজ্জন্তি তাৰদে;

তেপজ্জুভো অভিরৰন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.

‘ৰিচিত্তপুপ্ফা গগনা, অভিৰস্সন্তি তাৰদে;

তেপি অজ্জ পৰস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.

‘মহাসমুদ্দো আভুজতি, দসসহস্সী পকম্পতি;

তেপজ্জুভো অভিরৰন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.

‘নিরযেপি দসসহস্সে, অগ্গী নিব্বন্তি তাৰদে;

তেপজ্জ নিব্বুতা অগ্গী, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.

‘ৰিমলো হোতি সূরিযো, সব্বা দিস্সন্তি তারকা;

তেপি অজ্জ পদিস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.

‘অনোৰট্ঠেন উদকং, মহিযা উব্ভিজ্জি তাৰদে;

তম্পজ্জুব্ভিজ্জতে মহিযা, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.

‘তারাগণা ৰিরোচন্তি, নক্খত্তা গগনমণ্ডলে;

ৰিসাখা চন্দিমাযুত্তা, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.

‘বিলাসযা দরীসযা, নিক্খমন্তি সকাসযা;

তেপজ্জ আসযা ছুদ্ধা, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.

‘ন হোতি অরতি সত্তানং, সন্তুট্ঠা হোন্তি তাৰদে;

তেপজ্জ সব্বে সন্তুট্ঠা, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.

‘রোগা তদূপসম্মন্তি, জিঘচ্ছা চ ৰিনস্সতি;

তানিপজ্জ পদিস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.

‘রাগো তদা তনু হোতি, দোসো মোহো ৰিনস্সতি;

তেপজ্জ ৰিগতা সব্বে, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.

‘ভযং তদা ন ভৰতি, অজ্জপেতং পদিস্সতি;

তেন লিঙ্গেন জানাম, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.

‘রজো নুদ্ধংসতি উদ্ধং, অজ্জপেতং পদিস্সতি;

তেন লিঙ্গেন জানাম, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.

‘অনিট্ঠগন্ধো পক্কমতি, দিট্ঠগন্ধো পৰাযতি;

সোপজ্জ ৰাযতি গন্ধো, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.

‘সব্বে দেৰা পদিস্সন্তি, ঠপযিত্ৰা অরূপিনো;

তেপজ্জ সব্বে দিস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.

‘যাৰতা নিরযা নাম, সব্বে দিস্সন্তি তাৰদে;

তেপজ্জ সব্বে দিস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.

‘কুট্টা কৰাটা সেলা চ, ন হোন্তাৰরণা তদা;

আকাসভূতা তেপজ্জ, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.

‘চুতী চ উপপত্তি চ, খণে তস্মিং ন ৰিজ্জতি;

তানিপজ্জ পদিস্সন্তি, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি.

‘দল়্হং পগ্গণ্হ ৰীরিযং, মা নিৰত্ত অভিক্কম;

মযম্পেতং ৰিজানাম, ধুৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’’তি.

বোধিসত্তো দীপঙ্করদসবলস্স চ দসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতানঞ্চ ৰচনং সুত্ৰা ভিয্যোসো মত্তায সঞ্জাতুস্সাহো হুত্ৰা চিন্তেসি ‘‘বুদ্ধা নাম অমোঘৰচনা, নত্থি বুদ্ধানং কথায অঞ্ঞথত্তং. যথা হি আকাসে খিত্তলেড্ডুস্স পতনং ধুৰং, জাতস্স মরণং ধুৰং, অরুণে উগ্গতে সূরিযস্সুট্ঠানং, আসযা নিক্খন্তসীহস্স সীহনাদনদনং, গরুগব্ভায ইত্থিযা ভারমোরোপনং অৰস্সংভাৰী, এৰমেৰ বুদ্ধানং ৰচনং নাম ধুৰং অমোঘং, অদ্ধা অহং বুদ্ধো ভৰিস্সামী’’তি. তেন ৰুত্তং –

‘‘বুদ্ধস্স ৰচনং সুত্ৰা, দসসহস্সীন চূভযং;

তুট্ঠহট্ঠো পমোদিতো, এৰং চিন্তেসহং তদা.

‘‘অদ্ৰেজ্ঝৰচনা বুদ্ধা, অমোঘৰচনা জিনা;

ৰিতথং নত্থি বুদ্ধানং, ধুৰং বুদ্ধো ভৰামহং.

‘‘যথা খিত্তং নভে লেড্ডু, ধুৰং পততি ভূমিযং;

তথেৰ বুদ্ধসেট্ঠানং, ৰচনং ধুৰসস্সতং.

‘‘যথাপি সব্বসত্তানং, মরণং ধুৰসস্সতং;

তথেৰ বুদ্ধসেট্ঠানং, ৰচনং ধুৰসস্সতং.

‘‘যথা রত্তিক্খযে পত্তে, সূরিযুগ্গমনং ধুৰং;

তথেৰ বুদ্ধসেট্ঠানং, ৰচনং ধুৰসস্সতং.

‘‘যথা নিক্খন্তসযনস্স, সীহস্স নদনং ধুৰং;

তথেৰ বুদ্ধসেট্ঠানং, ৰচনং ধুৰসস্সতং.

‘‘যথা আপন্নসত্তানং, ভারমোরোপনং ধুৰং;

তথেৰ বুদ্ধসেট্ঠানং, ৰচনং ধুৰসস্সত’’ন্তি.

সো ‘‘ধুৰাহং বুদ্ধো ভৰিস্সামী’’তি এৰং কতসন্নিট্ঠানো বুদ্ধকারকে ধম্মে উপধারেতুং ‘‘কহং নু খো বুদ্ধকারকধম্মা, কিং উদ্ধং, উদাহু অধো, দিসাসু, ৰিদিসাসূ’’তি অনুক্কমেন সকলং ধম্মধাতুং ৰিচিনন্তো পোরাণকবোধিসত্তেহি আসেৰিতনিসেৰিতং পঠমং দানপারমিং দিস্ৰা এৰং অত্তানং ওৰদি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায পঠমং দানপারমিং পূরেয্যাসি. যথা হি নিক্কুজ্জিতো উদককুম্ভো নিস্সেসং কত্ৰা উদকং ৰমতিযেৰ, ন পচ্চাহরতি, এৰমেৰ ধনং ৰা যসং ৰা পুত্তং ৰা দারং ৰা অঙ্গপচ্চঙ্গং ৰা অনোলোকেত্ৰা সম্পত্তযাচকানং সব্বং ইচ্ছিতিচ্ছিতং নিস্সেসং কত্ৰা দদমানো বোধিরুক্খমূলে নিসীদিত্ৰা বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি পঠমং দানপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –

‘‘হন্দ বুদ্ধকরে ধম্মে, ৰিচিনামি ইতো চিতো;

উদ্ধং অধো দস দিসা, যাৰতা ধম্মধাতুযা.

‘‘ৰিচিনন্তো তদাদক্খিং, পঠমং দানপারমিং;

পুব্বকেহি মহেসীহি, অনুচিণ্ণং মহাপথং.

‘‘ইমং ত্ৰং পঠমং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;

দানপারমিতং গচ্ছ, যদি বোধিং পত্তুমিচ্ছসি.

‘‘যথাপি কুম্ভো সম্পুণ্ণো, যস্স কস্সচি অধোকতো;

ৰমতেৰুদকং নিস্সেসং, ন তত্থ পরিরক্খতি.

‘‘তথেৰ যাচকে দিস্ৰা, হীনমুক্কট্ঠমজ্ঝিমে;

দদাহি দানং নিস্সেসং, কুম্ভো ৰিয অধোকতো’’তি.

অথস্স ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিপি উপধারযতো দুতিযং সীলপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায সীলপারমিম্পি পূরেয্যাসি. যথা হি চমরীমিগো নাম জীৰিতম্পি অনোলোকেত্ৰা অত্তনো ৰালমেৰ রক্খতি, এৰং ত্ৰম্পি ইতো পট্ঠায জীৰিতম্পি অনোলোকেত্ৰা সীলমেৰ রক্খন্তো বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি দুতিযং সীলপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –

‘‘ন হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;

অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.

‘‘ৰিচিনন্তো তদাদক্খিং, দুতিযং সীলপারমিং;

পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.

‘‘ইমং ত্ৰং দুতিযং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;

সীলপারমিতং গচ্ছ, যদি বোধিং পত্তুমিচ্ছসি.

‘‘যথাপি চমরী ৰালং, কিস্মিঞ্চি পটিলগ্গিতং;

উপেতি মরণং তত্থ, ন ৰিকোপেতি ৰালধিং.

‘‘তথেৰ চতূসু, ভূমীসু, সীলানি পরিপূরয;

পরিরক্খ সব্বদা সীলং, চমরী ৰিয ৰালধি’’ন্তি.

অথস্স ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিপি উপধারযতো ততিযং নেক্খম্মপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায নেক্খম্মপারমিম্পি পূরেয্যাসি. যথা হি চিরং বন্ধনাগারে ৰসমানো পুরিসো ন তত্থ সিনেহং করোতি, অথ খো উক্কণ্ঠিতোযেৰ অৰসিতুকামো হোতি, এৰমেৰ ত্ৰম্পি সব্বভৰে বন্ধনাগারসদিসে কত্ৰা সব্বভৰেহি উক্কণ্ঠিতো মুচ্চিতুকামো হুত্ৰা নেক্খম্মাভিমুখোৰ হোহি, এৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ততিযং নেক্খম্মপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –

‘‘ন হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;

অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.

‘‘ৰিচিনন্তো তদাদক্খিং, ততিযং নেক্খম্মপারমিং;

পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.

‘‘ইমং ত্ৰং ততিযং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;

নেক্খম্মপারমিতং গচ্ছ, যদি বোধিং পত্তুমিচ্ছসি.

‘‘যথা অন্দুঘরে পুরিসো, চিরৰুত্থো দুখট্টিতো;

ন তত্থ রাগং জনেতি, মুত্তিমেৰ গৰেসতি.

‘‘তথেৰ ত্ৰং সব্বভৰে, পস্স অন্দুঘরে ৰিয;

নেক্খম্মাভিমুখো হোহি, ভৰতো পরিমুত্তিযা’’তি.

অথস্স ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিপি উপধারযতো চতুত্থং পঞ্ঞাপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায পঞ্ঞাপারমিম্পি পূরেয্যাসি. হীনমজ্ঝিমুক্কট্ঠেসু কঞ্চি অৰজ্জেত্ৰা সব্বেপি পণ্ডিতে উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছেয্যাসি. যথা হি পিণ্ডচারিকো ভিক্খু হীনাদিকেসু কুলেসু কিঞ্চি অৰজ্জেত্ৰা পটিপাটিযা পিণ্ডায চরন্তো খিপ্পং যাপনং লভতি, এৰং ত্ৰম্পি সব্বপণ্ডিতে উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছন্তো বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি চতুত্থং পঞ্ঞাপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –

‘‘ন হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;

অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.

‘‘ৰিচিনন্তো তদাদক্খিং, চতুত্থং পঞ্ঞাপারমিং;

পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.

‘‘ইমং ত্ৰং চতুত্থং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;

পঞ্ঞাপারমিতং গচ্ছ, যদি বোধিং পত্তুমিচ্ছসি.

‘‘যথাপি ভিক্খু ভিক্খন্তো, হীনমুক্কট্ঠমজ্ঝিমে;

কুলানি ন ৰিৰজ্জেন্তো, এৰং লভতি যাপনং.

‘‘তথেৰ ত্ৰং সব্বকালং, পরিপুচ্ছন্তো বুধং জনং;

পঞ্ঞাপারমিতং গন্ত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসী’’তি.

অথস্স ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিপি উপধারযতো পঞ্চমং ৰীরিযপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায ৰীরিযপারমিম্পি পূরেয্যাসি. যথা হি সীহো মিগরাজা সব্বইরিযাপথেসু দল়্হৰীরিযো হোতি, এৰং ত্ৰম্পি সব্বভৰেসু সব্বইরিযাপথেসু দল়্হৰীরিযো অনোলীনৰীরিযো সমানো বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি পঞ্চমং ৰীরিযপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –

‘‘ন হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;

অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.

‘‘ৰিচিনন্তো তদাদক্খিং, পঞ্চমং ৰীরিযপারমিং;

পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.

‘‘ইমং ত্ৰং পঞ্চমং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;

ৰীরিযপারমিতং গচ্ছ, যদি বোধিং পত্তুমিচ্ছসি.

‘‘যথাপি সীহো মিগরাজা, নিসজ্জট্ঠানচঙ্কমে;

অলীনৰীরিযো হোতি, পগ্গহিতমনো সদা.

‘‘তথেৰ ত্ৰং সব্বভৰে, পগ্গণ্হ ৰীরিযং দল়্হং;

ৰীরিযপারমিতং গন্ত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসী’’তি.

অথস্স ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিপি উপধারযতো ছট্ঠং খন্তিপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায খন্তিপারমিম্পি পূরেয্যাসি. সম্মাননেপি অৰমাননেপি খমোৰ ভৰেয্যাসি. যথা হি পথৰিযং নাম সুচিম্পি পক্খিপন্তি অসুচিম্পি, ন তেন পথৰী সিনেহং, ন পটিঘং করোতি, খমতি সহতি অধিৰাসেতিযেৰ, এৰং ত্ৰম্পি সম্মাননাৰমাননক্খমোৰ সমানো বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ছট্ঠং খন্তিপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –

‘‘ন হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;

অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.

‘‘ৰিচিনন্তো তদাদক্খিং, ছট্ঠমং খন্তিপারমিং;

পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.

‘‘ইমং ত্ৰং ছট্ঠমং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;

তত্থ অদ্ৰেজ্ঝমানসো, সম্বোধিং পাপুণিস্সসি.

‘‘যথাপি পথৰী নাম, সুচিম্পি অসুচিম্পি চ;

সব্বং সহতি নিক্খেপং, ন করোতি পটিঘং তযা.

‘‘তথেৰ ত্ৰম্পি সব্বেসং, সম্মানাৰমানক্খমো;

খন্তিপারমিতং গন্ত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসী’’তি.

অথস্স ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিপি উপধারযতো সত্তমং সচ্চপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায সচ্চপারমিম্পি পূরেয্যাসি. অসনিযা মত্থকে পতমানাযপি ধনাদীনং অত্থায ছন্দাদিৰসেন সম্পজানমুসাৰাদং নাম মাকাসি. যথা হি ওসধিতারকা নাম সব্বউতূসু অত্তনো গমনৰীথিং জহিত্ৰা অঞ্ঞায ৰীথিযা ন গচ্ছতি, সকৰীথিযাৰ গচ্ছতি, এৰমেৰ ত্ৰম্পি সচ্চং পহায মুসাৰাদং নাম অকরোন্তোযেৰ বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি সত্তমং সচ্চপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –

‘‘ন হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;

অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.

‘‘ৰিচিনন্তো তদাদক্খিং, সত্তমং সচ্চপারমিং;

পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.

‘‘ইমং ত্ৰং সত্তমং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;

তত্থ অদ্ৰেজ্ঝৰচনো, সম্বোধিং পাপুণিস্সসি.

‘‘যথাপি ওসধী নাম, তুলাভূতা সদেৰকে;

সমযে উতুৰস্সে ৰা, ন ৰোক্কমতি ৰীথিতো.

‘‘তথেৰ ত্ৰম্পি সচ্চেসু, মা ৰোক্কমসি ৰীথিতো;

সচ্চপারমিতং গন্ত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসী’’তি.

অথস্স ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিপি উপধারযতো অট্ঠমং অধিট্ঠানপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায অধিট্ঠানপারমিম্পি পূরেয্যাসি. যং অধিট্ঠাসি, তস্মিং অধিট্ঠানে নিচ্চলো ভৰেয্যাসি. যথা হি পব্বতো নাম সব্বদিসাসু ৰাতেহি পহটোপি ন কম্পতি ন চলতি, অত্তনো ঠানেযেৰ তিট্ঠতি, এৰমেৰ ত্ৰম্পি অত্তনো অধিট্ঠানে নিচ্চলো হোন্তোৰ বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি অট্ঠমং অধিট্ঠানপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –

‘‘ন হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;

অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.

‘‘ৰিচিনন্তো তদাদক্খিং, অট্ঠমং অধিট্ঠানপারমিং;

পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.

‘‘ইমং ত্ৰং অট্ঠমং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;

তত্থ ত্ৰং অচলো হুত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসি.

‘‘যথাপি পব্বতো সেলো, অচলো সুপ্পতিট্ঠিতো;

ন কম্পতি ভুসৰাতেহি, সকট্ঠানেৰ তিট্ঠতি.

‘‘তথেৰ ত্ৰম্পি অধিট্ঠানে, সব্বদা অচলো ভৰ;

অধিট্ঠানপারমিতং গন্ত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসী’’তি.

অথস্স ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিপি উপধারযতো নৰমং মেত্তাপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায নৰমং মেত্তাপারমিম্পি পূরেয্যাসি. অহিতেসুপি হিতেসুপি একচিত্তো ভৰেয্যাসি. যথা হি উদকং নাম পাপজনস্সাপি কল্যাণজনস্সাপি সীতিভাৰং একসদিসং কত্ৰা ফরতি, এৰমেৰ ত্ৰম্পি সব্বসত্তেসু মেত্তচিত্তেন একচিত্তোৰ হোন্তো বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি নৰমং মেত্তাপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –

‘‘ন হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;

অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.

‘‘ৰিচিনন্তো তদাদক্খিং, নৰমং মেত্তাপারমিং;

পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.

‘‘ইমং ত্ৰং নৰমং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;

মেত্তায অসমো হোহি, যদি বোধিং পত্তুমিচ্ছসি.

‘‘যথাপি উদকং নাম, কল্যাণে পাপকে জনে;

সমং ফরতি সীতেন, পৰাহেতি রজোমলং.

‘‘তথেৰ ত্ৰম্পি অহিতহিতে, সমং মেত্তায ভাৰয;

মেত্তাপারমিতং গন্ত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসী’’তি.

অথস্স ‘‘ন এত্তকেহেৰ বুদ্ধকারকধম্মেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি উত্তরিপি উপধারযতো দসমং উপেক্খাপারমিং দিস্ৰা এতদহোসি – ‘‘সুমেধপণ্ডিত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায উপেক্খাপারমিম্পি পূরেয্যাসি. সুখেপি দুক্খেপি মজ্ঝত্তোৰ ভৰেয্যাসি. যথা হি পথৰী নাম সুচিম্পি অসুচিম্পি পক্খিপ্পমানা মজ্ঝত্তাৰ হোতি, এৰমেৰ ত্ৰম্পি সুখদুক্খেসু মজ্ঝত্তোৰ হোন্তো বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি দসমং উপেক্খাপারমিং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –

‘‘ন হেতে এত্তকাযেৰ, বুদ্ধধম্মা ভৰিস্সরে;

অঞ্ঞেপি ৰিচিনিস্সামি, যে ধম্মা বোধিপাচনা.

‘‘ৰিচিনন্তো তদাদক্খিং, দসমং উপেক্খাপারমিং;

পুব্বকেহি মহেসীহি, আসেৰিতনিসেৰিতং.

‘‘ইমং ত্ৰং দসমং তাৰ, দল়্হং কত্ৰা সমাদিয;

তুলাভূতো দল়্হো হুত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসি.

‘‘যথাপি পথৰী নাম, নিক্খিত্তং অসুচিং সুচিং;

উপেক্খতি উভোপেতে, কোপানুনযৰজ্জিতা.

‘‘তথেৰ ত্ৰম্পি সুখদুক্খে, তুলাভূতো সদা ভৰ;

উপেক্খাপারমিতং গন্ত্ৰা, সম্বোধিং পাপুণিস্সসী’’তি.

ততো চিন্তেসি – ‘‘ইমস্মিং লোকে বোধিসত্তেহি পূরেতব্বা বোধিপরিপাচনা বুদ্ধকারকধম্মা এত্তকাযেৰ, দস পারমিযো ঠপেত্ৰা অঞ্ঞে নত্থি, ইমাপি দস পারমিযো উদ্ধং আকাসেপি নত্থি, হেট্ঠা পথৰিযম্পি, পুরত্থিমাদীসু দিসাসুপি নত্থি, ময্হমেৰ পন হদযমংসব্ভন্তরে পতিট্ঠিতা’’তি. এৰং তাসং হদযে পতিট্ঠিতভাৰং দিস্ৰা সব্বাপি তা দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠায পুনপ্পুনং সম্মসন্তো অনুলোমপটিলোমং সম্মসতি, পরিযন্তে গহেত্ৰা আদিং পাপেতি, আদিম্হি গহেত্ৰা পরিযন্তে ঠপেতি, মজ্ঝে গহেত্ৰা উভতো ওসাপেতি, উভতো কোটীসু হেত্ৰা মজ্ঝে ওসাপেতি. বাহিরকভণ্ডপরিচ্চাগো দানপারমী নাম, অঙ্গপরিচ্চাগো দানউপপারমী নাম, জীৰিতপরিচ্চাগো দানপরমত্থপারমী নামাতি দস পারমিযো দস উপপারমিযো দস পরমত্থপারমিযো যন্ততেলং ৰিনিৰট্টেন্তো ৰিয মহামেরুং মত্থং কত্ৰা চক্কৰাল়মহাসমুদ্দং আলুল়েন্তো ৰিয চ সম্মসি. তস্সেৰং দস পারমিযো সম্মসন্তস্স ধম্মতেজেন চতুনহুতাধিকদ্ৰিযোজনসতসহস্সবহলা অযং মহাপথৰী হত্থিনা অক্কন্তনল়কলাপো ৰিয, পীল়িযমানং উচ্ছুযন্তং ৰিয চ মহাৰিরৰং ৰিরৰমানা সঙ্কম্পি সম্পকম্পি সম্পৰেধি, কুলালচক্কং ৰিয তেলযন্তচক্কং ৰিয চ পরিব্ভমি. তেন ৰুত্তং –

‘‘এত্তকাযেৰ তে লোকে, যে ধম্মা বোধিপাচনা;

ততুদ্ধং নত্থি অঞ্ঞত্র, দল়্হং তত্থ পতিট্ঠহ.

‘‘ইমে ধম্মে সম্মসতো, সভাৰসরসলক্খণে;

ধম্মতেজেন ৰসুধা, দসসহস্সী পকম্পথ.

‘‘চলতী রৰতী পথৰী, উচ্ছুযন্তংৰ পীল়িতং;

তেলযন্তে যথা চক্কং, এৰং কম্পতি মেদনী’’তি.

মহাপথৰিযা কম্পমানায রম্মনগরৰাসিনো সণ্ঠাতুং অসক্কোন্তা যুগন্তৰাতব্ভাহতা মহাসালা ৰিয মুচ্ছিতমুচ্ছিতাৰ পপতিংসু, ঘটাদীনি কুলালভাজনানি পৰট্টন্তানি অঞ্ঞমঞ্ঞং পহরন্তানি চুণ্ণৰিচুণ্ণানি অহেসুং. মহাজনো ভীততসিতো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘কিং নু খো ভগৰা নাগাৰট্টো অযং ভূতযক্খদেৰতাসু অঞ্ঞতরাৰট্টোতি ন হি মযং এতং জানাম, অপিচ খো সব্বোপি অযং মহাজনো উপদ্দুতো, কিং নু খো ইমস্স লোকস্স পাপকং ভৰিস্সতি, উদাহু কল্যাণং, কথেথ নো এতং কারণ’’ন্তি আহ. অথ সত্থা তেসং কথং সুত্ৰা ‘‘তুম্হে মা ভাযথ মা চিন্তযিত্থ, নত্থি ৰো ইতোনিদানং ভযং. যো সো মযা অজ্জ সুমেধপণ্ডিতো ‘অনাগতে গোতমো নাম বুদ্ধো ভৰিস্সতী’তি ব্যাকতো, সো দস পারমিযো সম্মসতি, তস্স দস পারমিযো সম্মসন্তস্স ৰিলোল়েন্তস্স ধম্মতেজেন সকলদসসহস্সিলোকধাতু একপ্পহারেন কম্পতি, চেৰ, রৰতি চা’’তি আহ. তেন ৰুত্তং –

‘‘যাৰতা পরিসা আসি, বুদ্ধস্স পরিৰেসনে;

পৰেধমানা সা তত্থ, মুচ্ছিতা সেসি ভূমিযং.

‘‘ঘটানেকসহস্সানি, কুম্ভীনঞ্চ সতা বহূ;

সঞ্চুণ্ণমথিতা তত্থ, অঞ্ঞমঞ্ঞং পঘট্টিতা.

‘‘উব্বিগ্গা তসিতা ভীতা, ভন্তা ব্যধিতমানসা;

মহাজনা সমাগম্ম, দীপঙ্করমুপাগমুং.

‘কিং ভৰিস্সতি লোকস্স, কল্যাণমথ পাপকং;

সব্বো উপদ্দুতো লোকো, তং ৰিনোদেহি চক্খুম’.

‘‘তেসং তদা সঞ্ঞাপেসি, দীপঙ্করো মহামুনি;

ৰিস্সত্থা হোথ মা ভাথ, ইমস্মিং পথৰিকম্পনে.

‘‘যমহং অজ্জ ব্যাকাসিং, বুদ্ধো লোকে ভৰিস্সতি;

এসো সম্মসতি ধম্মং, পুব্বকং জিনসেৰিতং.

‘‘তস্স সম্মসতো ধম্মং, বুদ্ধভূমিং অসেসতো;

তেনাযং কম্পিতা পথৰী, দসসহস্সী সদেৰকে’’তি.

মহাজনো তথাগতস্স ৰচনং সুত্ৰা হট্ঠতুট্ঠো মালাগন্ধৰিলেপনং আদায রম্মনগরা নিক্খমিত্ৰা বোধিসত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা মালাদীহি পূজেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা রম্মনগরমেৰ পাৰিসি. বোধিসত্তোপি দস পারমিযো সম্মসিত্ৰা ৰীরিযং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠায নিসিন্নাসনা ৰুট্ঠাসি. তেন ৰুত্তং –

‘‘বুদ্ধস্স ৰচনং সুত্ৰা, মনো নিব্বাযি তাৰদে;

সব্বে মং উপসঙ্কম্ম, পুনাপি অভিৰন্দিসুং.

‘‘সমাদিযিত্ৰা বুদ্ধগুণং, দল়্হং কত্ৰান মানসং;

দীপঙ্করং নমস্সিত্ৰা, আসনা ৰুট্ঠহিং তদা’’তি.

অথ বোধিসত্তং আসনা ৰুট্ঠহন্তং সকলদসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতা সন্নিপতিত্ৰা দিব্বেহি মালাগন্ধেহি পূজেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘অয্য সুমেধতাপস, তযা অজ্জ দীপঙ্করদসবলস্স পাদমূলে মহতী পত্থনা পত্থিতা, সা তে অনন্তরাযেন সমিজ্ঝতু, মা তে ভযং ৰা ছম্ভিতত্তং ৰা অহোসি, সরীরে অপ্পমত্তকোপি রোগো মা উপ্পজ্জি, খিপ্পং পারমিযো পূরেত্ৰা সম্মাসম্বোধিং পটিৰিজ্ঝ. যথা পুপ্ফূপগফলূপগা রুক্খা সমযে পুপ্ফন্তি চেৰ ফলন্তি চ, তথেৰ ত্ৰম্পি সমযং অনতিক্কমিত্ৰা খিপ্পং সম্বোধিমুত্তমং ফুসস্সূ’’তিআদীনি থুতিমঙ্গলানি পযিরুদাহংসু, এৰং পযিরুদাহিত্ৰা অত্তনো অত্তনো দেৰট্ঠানমেৰ অগমংসু. বোধিসত্তোপি দেৰতাহি অভিত্থুতো ‘‘অহং দস পারমিযো পূরেত্ৰা কপ্পসতসহস্সাধিকানং চতুন্নং অসঙ্খ্যেয্যানং মত্থকে বুদ্ধো ভৰিস্সামী’’তি ৰীরিযং দল়্হং কত্ৰা অধিট্ঠায নভং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা হিমৰন্তমেৰ অগমাসি. তেন ৰুত্তং –

‘‘দিব্বং মানুসকং পুপ্ফং, দেৰা মানুসকা উভো;

সমোকিরন্তি পুপ্ফেহি, ৰুট্ঠহন্তস্স আসনা.

‘‘ৰেদযন্তি চ তে সোত্থিং, দেৰা মানুসকা উভো;

মহন্তং পত্থিতং তুয্হং, তং লভস্সু যথিচ্ছিতং.

‘‘সব্বীতিযো ৰিৰজ্জন্তু, সোকো রোগো ৰিনস্সতু;

মা তে ভৰন্ত্ৰন্তরাযা, ফুস খিপ্পং বোধিমুত্তমং.

‘‘যথাপি সমযে পত্তে, পুপ্ফন্তি পুপ্ফিনো দুমা;

তথেৰ ত্ৰং মহাৰীর, বুদ্ধঞাণেন পুপ্ফস্সু.

‘‘যথা যে কেচি সম্বুদ্ধা, পূরযুং দস পারমী;

তথেৰ ত্ৰং মহাৰীর, পূরয দস পারমী.

‘‘যথা যে কেচি সম্বুদ্ধা, বোধিমণ্ডম্হি বুজ্ঝরে;

তথেৰ ত্ৰং মহাৰীর, বুজ্ঝস্সু জিনবোধিযং.

‘‘যথা যে কেচি সম্বুদ্ধা, ধম্মচক্কং পৰত্তযুং;

তথেৰ ত্ৰং মহাৰীর, ধম্মচক্কং পৰত্তয.

‘‘পুণ্ণমাযে যথা চন্দো, পরিসুদ্ধো ৰিরোচতি;

তথেৰ ত্ৰং পুণ্ণমনো, ৰিরোচ দসসহস্সিযং.

‘‘রাহুমুত্তো যথা সূরিযো, তাপেন অতিরোচতি;

তথেৰ লোকা মুচ্চিত্ৰা, ৰিরোচ সিরিযা তুৰং.

‘‘যথা যা কাচি নদিযো, ওসরন্তি মহোদধিং;

এৰং সদেৰকা লোকা, ওসরন্তু তৰন্তিকে.

‘‘তেহি থুতপ্পসত্থো সো, দস ধম্মে সমাদিয;

তে ধম্মে পরিপূরেন্তো, পৰনং পাৰিসী তদা’’তি.

সুমেধকথা নিট্ঠিতা.

রম্মনগরৰাসিনোপি খো নগরং পৰিসিত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং অদংসু. সত্থা তেসং ধম্মং দেসেত্ৰা মহাজনং সরণাদীসু পতিট্ঠাপেত্ৰা রম্মনগরম্হা নিক্খমিত্ৰা ততো উদ্ধম্পি যাৰতাযুকং তিট্ঠন্তো সব্বং বুদ্ধকিচ্চং কত্ৰা অনুক্কমেন অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি. তত্থ যং ৰত্তব্বং, তং সব্বং বুদ্ধৰংসে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. ৰুত্তঞ্হি তত্থ –

‘‘তদা তে ভোজযিত্ৰান, সসঙ্ঘং লোকনাযকং;

উপগচ্ছুং সরণং তস্স, দীপঙ্করস্স সত্থুনো.

‘‘সরণাগমনে কঞ্চি, নিৰেসেতি তথাগতো;

কঞ্চি পঞ্চসু সীলেসু, সীলে দসৰিধে পরং.

‘‘কস্সচি দেতি সামঞ্ঞং, চতুরো ফলমুত্তমে;

কস্সচি অসমে ধম্মে, দেতি সো পটিসম্ভিদা.

‘‘কস্সচি ৰরসমাপত্তিযো, অট্ঠ দেতি নরাসভো;

তিস্সো কস্সচি ৰিজ্জাযো, ছল়ভিঞ্ঞা পৰেচ্ছতি.

‘‘তেন যোগেন জনকাযং, ওৰদতি মহামুনি;

তেন ৰিত্থারিকং আসি, লোকনাথস্স সাসনং.

‘‘মহাহনুসভক্খন্ধো, দীপঙ্করসনামকো;

বহূ জনে তারযতি, পরিমোচেতি দুগ্গতিং.

‘‘বোধনেয্যং জনং দিস্ৰা, সতসহস্সেপি যোজনে;

খণেন উপগন্ত্ৰান, বোধেতি তং মহামুনি.

‘‘পঠমাভিসমযে বুদ্ধো, কোটিসতমবোধযি;

দুতিযাভিসমযে নাথো, নৰুতিকোটিমবোধযি.

‘‘যদা চ দেৰভৰনম্হি, বুদ্ধো ধম্মমদেসযি;

নৰুতিকোটিসহস্সানং, ততিযাভিসমযো অহু.

‘‘সন্নিপাতা তযো আসুং, দীপঙ্করস্স সত্থুনো;

কোটিসতসহস্সানং, পঠমো আসি সমাগমো.

‘‘পুন নারদকূটম্হি, পৰিৰেকগতে জিনে;

খীণাসৰা ৰীতমলা, সমিংসু সতকোটিযো.

‘‘যম্হি কালে মহাৰীরো, সুদস্সনসিলুচ্চযে;

নৰুতিকোটিসহস্সেহি, পৰারেসি মহামুনি.

‘‘অহং তেন সমযেন, জটিলো উগ্গতাপনো;

অন্তলিক্খম্হি চরণো, পঞ্চাভিঞ্ঞাসু পারগূ.

‘‘দসৰীসসহস্সানং, ধম্মাভিসমযো অহু;

একদ্ৰিন্নং অভিসমযা, গণনাতো অসঙ্খিযা.

‘‘ৰিত্থারিকং বাহুজঞ্ঞং, ইদ্ধং ফীতং অহু তদা;

দীপঙ্করস্স ভগৰতো, সাসনং সুৰিসোধিতং.

‘‘চত্তারি সতসহস্সানি, ছল়ভিঞ্ঞা মহিদ্ধিকা;

দীপঙ্করং লোকৰিদুং, পরিৰারেন্তি সব্বদা.

‘‘যে কেচি তেন সমযেন, জহন্তি মানুসং ভৰং;

অপত্তমানসা সেক্খা, গরহিতা ভৰন্তি তে.

‘‘সুপুপ্ফিতং পাৰচনং, অরহন্তেহি তাদিহি;

খীণাসৰেহি ৰিমলেহি, উপসোভতি সদেৰকে.

‘‘নগরং রম্মৰতী নাম, সুদেৰো নাম খত্তিযো;

সুমেধা নাম জনিকা, দীপঙ্করস্স সত্থুনো.

‘‘সুমঙ্গলো চ তিস্সো চ, অহেসুং অগ্গসাৰকা;

সাগতো নামুপট্ঠাকো, দীপঙ্করস্স সত্থুনো.

‘‘নন্দা চেৰ সুনন্দা চ, অহেসুং অগ্গসাৰিকা;

বোধি তস্স ভগৰতো, পিপ্ফলীতি পৰুচ্চতি.

‘‘অসীতিহত্থমুব্বেধো, দীপঙ্করো মহামুনি;

সোভতি দীপরুক্খোৰ, সালরাজাৰ ফুল্লিতো.

‘‘সতসহস্সৰস্সানি, আযু তস্স মহেসিনো;

তাৰতা তিট্ঠমানো সো, তারেসি জনতং বহুং.

‘‘জোতযিত্ৰান সদ্ধম্মং, সন্তারেত্ৰা মহাজনং;

জলিত্ৰা অগ্গিখন্ধোৰ, নিব্বুতো সো সসাৰকো.

‘‘সা চ ইদ্ধি সো চ যসো, তানি চ পাদেসু চক্করতনানি;

সব্বং তমন্তরহিতং, ননু রিত্তা সব্বসঙ্খারা’’তি.

দীপঙ্করস্স পন ভগৰতো অপরভাগে একং অসঙ্খ্যেয্যং অতিক্কমিত্ৰা কোণ্ডঞ্ঞো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে কোটিসতসহস্সং, দুতিযে কোটিসহস্সং, ততিযে নৰুতিকোটিযো. তদা বোধিসত্তো ৰিজিতাৰী নাম চক্কৰত্তী হুত্ৰা কোটিসতসহস্সসঙ্খস্স বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং অদাসি. সত্থা বোধিসত্তং ‘‘বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকরিত্ৰা ধম্মং দেসেসি. সো সত্থু ধম্মকথং সুত্ৰা রজ্জং নিয্যাদেত্ৰা পব্বজি. সো তীণি পিটকানি উগ্গহেত্ৰা অট্ঠ সমাপত্তিযো পঞ্চ অভিঞ্ঞাযো চ উপ্পাদেত্ৰা অপরিহীনজ্ঝানো ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তি. কোণ্ডঞ্ঞস্স বুদ্ধস্স পন রম্মৰতী নাম নগরং, সুনন্দো নাম খত্তিযো পিতা, সুজাতা নাম দেৰী মাতা, ভদ্দো চ সুভদ্দো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, অনুরুদ্ধো নামুপট্ঠাকো, তিস্সা চ উপতিস্সা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, সালকল্যাণী বোধি, অট্ঠাসীতিহত্থুব্বেধং সরীরং, ৰস্সসতসহস্সং আযুপ্পমাণং অহোসি.

‘‘দীপঙ্করস্স অপরেন, কোণ্ডঞ্ঞো নাম নাযকো;

অনন্ততেজো অমিতযসো, অপ্পমেয্যো দুরাসদো’’তি.

তস্স অপরভাগে একং অসঙ্খ্যেয্যং অতিক্কমিত্ৰা একস্মিংযেৰ কপ্পে চতুরো বুদ্ধা নিব্বত্তিংসু মঙ্গলো, সুমনো, রেৰতো, সোভিতোতি. মঙ্গলস্স ভগৰতো তযো সন্নিপাতা অহেসুং. তেসু পঠমসন্নিপাতে কোটিসতসহস্সং ভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে কোটিসহস্সং, ততিযে নৰুতিকোটিযো. ৰেমাতিকভাতা কিরস্স আনন্দকুমারো নাম নৰুতিকোটিসঙ্খায পরিসায সদ্ধিং ধম্মস্সৰনত্থায সত্থু সন্তিকং অগমাসি. সত্থা তস্স অনুপুব্বিং কথং কথেসি, সো সদ্ধিং পরিসায সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. সত্থা তেসং কুলপুত্তানং পুব্বচরিতং ওলোকেন্তো ইদ্ধিমযপত্তচীৰরস্স উপনিস্সযং দিস্ৰা দক্খিণহত্থং পসারেত্ৰা ‘‘এথ, ভিক্খৰো’’তি আহ. সব্বে তঙ্খণঞ্ঞেৰ ইদ্ধিমযপত্তচীৰরধরা সট্ঠিৰস্সমহাথেরা ৰিয আকপ্পসম্পন্না হুত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পরিৰারযিংসু. অযমস্স ততিযো সাৰকসন্নিপাতো অহোসি.

যথা পন অঞ্ঞেসং বুদ্ধানং সমন্তা অসীতিহত্থপ্পমাণাযেৰ সরীরপ্পভা অহোসি, ন এৰং তস্স তস্স পন ভগৰতো সরীরপ্পভা নিচ্চকালং দসসহস্সিলোকধাতুং ফরিত্ৰা অট্ঠাসি. রুক্খপথৰিপব্বতসমুদ্দাদযো অন্তমসো উক্খলিকাদীনি উপাদায সুৰণ্ণপট্টপরিযোনদ্ধা ৰিয অহেসুং. আযুপ্পমাণং পনস্স নৰুতিৰস্সসহস্সানি অহোসি. এত্তকং কালং চন্দিমসূরিযাদযো অত্তনো পভায ৰিরোচিতুং নাসক্খিংসু, রত্তিন্দিৰপরিচ্ছেদো ন পঞ্ঞাযিত্থ. দিৰা সূরিযালোকেন ৰিয সত্তা নিচ্চং বুদ্ধালোকেনেৰ ৰিচরিংসু, সাযং পুপ্ফিতকুসুমানং, পাতো রৰনকসকুণাদীনঞ্চ ৰসেন লোকো রত্তিন্দিৰপরিচ্ছেদং সল্লক্খেসি.

কিং পন অঞ্ঞেসং বুদ্ধানং অযমানুভাৰো নত্থীতি? নো নত্থি. তেপি হি আকঙ্খমানা দসসহস্সিং ৰা লোকধাতুং ততো ৰা ভিয্যো আভায ফরেয্যুং. মঙ্গলস্স পন ভগৰতো পুব্বপত্থনাৰসেন অঞ্ঞেসং ব্যামপ্পভা ৰিয সরীরপ্পভা নিচ্চকালমেৰ দসসহস্সিলোকধাতুং ফরিত্ৰা অট্ঠাসি. সো কির বোধিসত্তচরিযকালে ৰেস্সন্তরসদিসে অত্তভাৰে ঠিতো সপুত্তদারো ৰঙ্কপব্বতসদিসে পব্বতে ৰসি. অথেকো খরদাঠিকো নাম যক্খো মহাপুরিসস্স দানজ্ঝাসযতং সুত্ৰা ব্রাহ্মণৰণ্ণেন উপসঙ্কমিত্ৰা মহাসত্তং দ্ৰে দারকে যাচি. মহাসত্তো ‘‘দদামি ব্রাহ্মণস্স পুত্তকে’’তি হট্ঠপহট্ঠো উদকপরিযন্তং পথৰিং কম্পেন্তো দ্ৰেপি দারকে অদাসি. যক্খো চঙ্কমনকোটিযং আলম্বনফলকং নিস্সায ঠত্ৰা পস্সন্তস্সেৰ মহাসত্তস্স মূলকলাপে ৰিয দ্ৰে দারকে খাদি. মহাপুরিসস্স যক্খং ওলোকেত্ৰা মুখে ৰিৰটমত্তে অগ্গিজালং ৰিয লোহিতধারং উগ্গিরমানং তস্স মুখং দিস্ৰাপি কেসগ্গমত্তম্পি দোমনস্সং ন উপ্পজ্জি. ‘‘সুদিন্নং ৰত মে দান’’ন্তি চিন্তযতো পনস্স সরীরে মহন্তং পীতিসোমনস্স উদপাদি. সো ‘‘ইমস্স মে নিস্সন্দেন অনাগতে ইমিনাৰ নীহারেন রস্মিযো নিক্খমন্তূ’’তি পত্থনং অকাসি. তস্স তং পত্থনং নিস্সায বুদ্ধভূতস্স সরীরতো রস্মিযো নিক্খমিত্ৰা এত্তকং ঠানং ফরিংসু.

অপরম্পিস্স পুব্বচরিতং অত্থি. সো কির বোধিসত্তকালে একস্স বুদ্ধস্স চেতিযং দিস্ৰা ‘‘ইমস্স বুদ্ধস্স মযা জীৰিতং পরিচ্চজিতুং ৰট্টতী’’তি দণ্ডদীপিকাৰেঠননিযামেন সকলসরীরং ৰেঠাপেত্ৰা রতনমত্তমকুল়ং সতসহস্সগ্ঘনিকং সুৰণ্ণপাতিং সপ্পিস্স পূরাপেত্ৰা তত্থ সহস্সৰট্টিযো জালাপেত্ৰা তং সীসেনাদায সকলসরীরং জালাপেত্ৰা চেতিযং পদক্খিণং করোন্তো সকলরত্তিং ৰীতিনামেসি. এৰং যাৰ অরুণুগ্গমনা ৰাযমন্তস্সাপিস্স লোমকূপমত্তম্পি উসুমং ন গণ্হি. পদুমগব্ভং পৰিট্ঠকালো ৰিয অহোসি. ধম্মো হি নামেস অত্তানং রক্খন্তং রক্খতি. তেনাহ ভগৰা –

‘‘ধম্মো হৰে রক্খতি ধম্মচারিং, ধম্মো সুচিণ্ণো সুখমাৰহাতি;

এসানিসংসো ধম্মে সুচিণ্ণে, ন দুগ্গতিং গচ্ছতি ধম্মচারী’’তি. (থেরগা. ৩০৩; জা. ১.১০.১০২; ১.১৫.৩৮৫);

ইমস্সাপি কম্মস্স নিস্সন্দেন তস্স ভগৰতো সরীরোভাসো দসসহস্সিলোকধাতুং ফরিত্ৰা অট্ঠাসি.

তদা অম্হাকং বোধিসত্তো সুরুচি নাম ব্রাহ্মণো হুত্ৰা ‘‘সত্থারং নিমন্তেস্সামী’’তি উপসঙ্কমিত্ৰা মধুরধম্মকথং সুত্ৰা ‘‘স্ৰে ময্হং ভিক্খং গণ্হথ, ভন্তে’’তি আহ. ব্রাহ্মণ, কিত্তকেহি তে ভিক্খূহি অত্থোতি? ‘‘কিত্তকা পন ৰো, ভন্তে, পরিৰারভিক্খূ’’তি আহ. তদা পন সত্থু পঠমসন্নিপাতোযেৰ হোতি, তস্মা ‘‘কোটিসতসহস্স’’ন্তি আহ. ভন্তে, সব্বেহিপি সদ্ধিং ময্হং গেহে ভিক্খং গণ্হথাতি. সত্থা অধিৰাসেসি. ব্রাহ্মণো স্ৰাতনায নিমন্তেত্ৰা গেহং গচ্ছন্তো চিন্তেসি – ‘‘অহং এত্তকানং ভিক্খূনং যাগুভত্তৰত্থাদীনি দাতুং সক্কোমি, নিসীদনট্ঠানং পন কথং ভৰিস্সতী’’তি.

তস্স সা চিন্তা চতুরাসীতিযোজনসহস্সমত্থকে ঠিতস্স দেৰরঞ্ঞো পণ্ডুকম্বলসিলাসনস্স উণ্হভাৰং জনেসি. সক্কো ‘‘কো নু খো মং ইমম্হা ঠানা চাৰেতুকামো’’তি দিব্বচক্খুনা ওলোকেন্তো মহাপুরিসং দিস্ৰা ‘‘সুরুচি নাম ব্রাহ্মণো বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তেত্ৰা নিসীদনট্ঠানত্থায চিন্তেসি, মযাপি তত্থ গন্ত্ৰা পুঞ্ঞকোট্ঠাসং গহেতুং ৰট্টতী’’তি ৰড্ঢকিৰণ্ণং নিম্মিনিত্ৰা ৰাসিফরসুহত্থো মহাপুরিসস্স পুরতো পাতুরহোসি. সো ‘‘অত্থি নু খো কস্সচি ভতিযা কত্তব্ব’’ন্তি আহ. মহাপুরিসো তং দিস্ৰা ‘‘কিং কম্মং করিস্সসী’’তি আহ. ‘‘মম অজাননসিপ্পং নাম নত্থি, গেহং ৰা মণ্ডপং ৰা যো যং কারেতি, তস্স তং কাতুং জানামী’’তি. ‘‘তেন হি ময্হং কম্মং অত্থী’’তি. ‘‘কিং অয্যা’’তি? ‘‘স্ৰাতনায মে কোটিসতসহস্সভিক্খূ নিমন্তিতা, তেসং নিসীদনমণ্ডপং করিস্সসী’’তি. ‘‘অহং নাম করেয্যং, সচে মম ভতিং দাতুং সক্খিস্সথা’’তি. ‘‘সক্খিস্সামি তাতা’’তি. ‘‘সাধু করিস্সামী’’তি গন্ত্ৰা একং পদেসং ওলোকেসি, দ্ৰাদসতেরসযোজনপ্পমাণো পদেসো কসিণমণ্ডলং ৰিয সমতলো অহোসি. সো ‘‘এত্তকে ঠানে সত্তরতনমযো মণ্ডপো উট্ঠহতূ’’তি চিন্তেত্ৰা ওলোকেসি. তাৰদেৰ পথৰিং ভিন্দিত্ৰা মণ্ডপো উট্ঠহি. তস্স সোৰণ্ণমযেসু থম্ভেসু রজতমযা ঘটকা অহেসুং, রজতমযেসু সোৰণ্ণমযা, মণিত্থম্ভেসু পৰাল়মযা, পৰাল়ত্থম্ভেসু মণিমযা, সত্তরতনমযেসু সত্তরতনমযাৰ ঘটকা অহেসুং. ততো ‘‘মণ্ডপস্স অন্তরন্তরেন কিঙ্কিণিকজালং ওলম্বতূ’’তি ওলোকেসি, সহ ওলোকনেনেৰ কিঙ্কিণিকজালং ওলম্বি, যস্স মন্দৰাতেরিতস্স পঞ্চঙ্গিকস্সেৰ তূরিযস্স মধুরসদ্দো নিগ্গচ্ছতি, দিব্বসঙ্গীতিৰত্তনকালো ৰিয হোতি. ‘‘অন্তরন্তরা গন্ধদামমালাদামানি ওলম্বন্তূ’’তি চিন্তেসি, দামানি ওলম্বিংসু. ‘‘কোটিসতসহস্সসঙ্খানং ভিক্খূনং আসনানি চ আধারকানি চ পথৰিং ভিন্দিত্ৰা উট্ঠহন্তূ’’তি চিন্তেসি, তাৰদেৰ উট্ঠহিংসু. ‘‘কোণে কোণে একেকা উদকচাটিযো উট্ঠহন্তূ’’তি চিন্তেসি, উদকচাটিযো উট্ঠহিংসু.

এত্তকং মাপেত্ৰা ব্রাহ্মণস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘এহি অয্য, তৰ মণ্ডপং ওলোকেত্ৰা ময্হং ভতিং দেহী’’তি আহ. মহাপুরিসো গন্ত্ৰা মণ্ডপং ওলোকেসি, ওলোকেন্তস্সেৰস্স সকলসরীরং পঞ্চৰণ্ণায পীতিযা নিরন্তরং ফুটং অহোসি. অথস্স মণ্ডপং ওলোকযতো এতদহোসি – ‘‘নাযং মণ্ডপো মনুস্সভূতেন কতো, ময্হং পন অজ্ঝাসযং ময্হং গুণং আগম্ম অদ্ধা সক্কভৰনং উণ্হং অহোসি, ততো সক্কেন দেৰরঞ্ঞা অযং মণ্ডপো কারিতো ভৰিস্সতী’’তি. ‘‘ন খো পন মে যুত্তং এৰরূপে মণ্ডপে একদিৰসংযেৰ দানং দাতুং, সত্তাহং দস্সামী’’তি চিন্তেসি. বাহিরকদানঞ্হি কিত্তকম্পি সমানং বোধিসত্তানং তুট্ঠিং কাতুং ন সক্কোতি, অলঙ্কতসীসং পন ছিন্দিত্ৰা অঞ্জিতঅক্খীনি উপ্পাটেত্ৰা হদযমংসং ৰা উব্বট্টেত্ৰা দিন্নকালে বোধিসত্তানং চাগং নিস্সায তুট্ঠি নাম হোতি. অম্হাকম্পি হি বোধিসত্তস্স সিৰিজাতকে দেৰসিকং পঞ্চ কহাপণসতসহস্সানি ৰিস্সজ্জেত্ৰা চতূসু দ্ৰারেসু নগরমজ্ঝে চ দানং দেন্তস্স তং দানং চাগতুট্ঠিং উপ্পাদেতুং নাসক্খি. যদা পনস্স ব্রাহ্মণৰণ্ণেন আগন্ত্ৰা সক্কো দেৰরাজা অক্খীনি যাচি, তদা তানি উপ্পাটেত্ৰা দদমানস্সেৰ হাসো উপ্পজ্জি, কেসগ্গমত্তম্পি চিত্তস্স অঞ্ঞথত্তং নাহোসি. এৰং দানং নিস্সায বোধিসত্তানং তিত্তি নাম নত্থি. তস্মা সোপি মহাপুরিসো ‘‘সত্তাহং মযা কোটিসতসহস্সসঙ্খানং ভিক্খূনং দানং দাতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা তস্মিং মণ্ডপে বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিসীদাপেত্ৰা সত্তাহং গৰপানং নাম দানং অদাসি. গৰপানন্তি মহন্তে মহন্তে কোলম্বে খীরস্স পূরেত্ৰা উদ্ধনেসু আরোপেত্ৰা ঘনপাকপক্কে খীরে থোকে তণ্ডুলে পক্খিপিত্ৰা পক্কমধুসক্করাচুণ্ণসপ্পীহি অভিসঙ্খতং ভোজনং ৰুচ্চতি. মনুস্সাযেৰ পন পরিৰিসিতুং নাসক্খিংসু, দেৰাপি একন্তরিকা হুত্ৰা পরিৰিসিংসু. দ্ৰাদসতেরসযোজনপ্পমাণং ঠানম্পি ভিক্খূ গণ্হিতুং নপ্পহোসিযেৰ. তে পন ভিক্খূ অত্তনো অত্তনো আনুভাৰেন নিসীদিংসু. পরিযোসানদিৰসে সব্বভিক্খূনং পত্তানি ধোৰাপেত্ৰা ভেসজ্জত্থায সপ্পিনৰনীতমধুফাণিতাদীনি পূরেত্ৰা তিচীৰরেহি সদ্ধিং অদাসি, সঙ্ঘনৰকভিক্খুনা লদ্ধচীৰরসাটকা সতসহস্সগ্ঘনকা অহেসুং.

সত্থা অনুমোদনং করোন্তো ‘‘অযং পুরিসো এৰরূপং মহাদানং অদাসি, কো নু খো ভৰিস্সতী’’তি উপধারেন্তো ‘‘অনাগতে কপ্পসতসহস্সাধিকানং দ্ৰিন্নং অসঙ্খ্যেয্যানং মত্থকে গোতমো নাম বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি দিস্ৰা মহাপুরিসং আমন্তেত্ৰা ‘‘ত্ৰং এত্তকং নাম কালং অতিক্কমিত্ৰা গোতমো নাম বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. মহাপুরিসো ব্যাকরণং সুত্ৰা ‘‘অহং কির বুদ্ধো ভৰিস্সামি, কো মে ঘরাৰাসেন অত্থো, পব্বজিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা তথারূপং সম্পত্তিং খেল়পিণ্ডং ৰিয পহায সত্থু সন্তিকে পব্বজিত্ৰা বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হিত্ৰা অভিঞ্ঞা চ সমাপত্তিযো চ নিব্বত্তেত্ৰা আযুপরিযোসানে ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তি.

মঙ্গলস্স পন ভগৰতো নগরং উত্তরং নাম অহোসি, পিতাপি উত্তরো নাম খত্তিযো, মাতাপি উত্তরা নাম দেৰী, সুদেৰো চ ধম্মসেনো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, পালিতো নামুপট্ঠাকো, সীৰলী চ অসোকা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, নাগরুক্খো বোধি, অট্ঠাসীতিহত্থুব্বেধং সরীরং অহোসি. নৰুতিৰস্সসহস্সানি ঠত্ৰা পরিনিব্বুতে পন তস্মিং ভগৰতি একপ্পহারেনেৰ দস চক্কৰাল়সহস্সানি একন্ধকারানি অহেসুং. সব্বচক্কৰাল়েসু মনুস্সানং মহন্তং আরোদনপরিদেৰনং অহোসি.

‘‘কোণ্ডঞ্ঞস্স অপরেন, মঙ্গলো নাম নাযকো;

তমং লোকে নিহন্ত্ৰান, ধম্মোক্কমভিধারযী’’তি.

এৰং দসসহস্সিলোকধাতুং অন্ধকারং কত্ৰা পরিনিব্বুতস্স তস্স ভগৰতো অপরভাগে সুমনো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে কোটিসতসহস্সভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে কঞ্চনপব্বতম্হি নৰুতিকোটিসহস্সানি, ততিযে অসীতিকোটিসহস্সানি. তদা মহাসত্তো অতুলো নাম নাগরাজা অহোসি মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো. সো ‘‘বুদ্ধো উপ্পন্নো’’তি সুত্ৰা ঞাতিসঙ্ঘপরিৰুতো নাগভৰনা নিক্খমিত্ৰা কোটিসতসহস্সভিক্খুপরিৰারস্স তস্স ভগৰতো দিব্বতূরিযেহি উপহারং কারেত্ৰা মহাদানং পৰত্তেত্ৰা পচ্চেকং দুস্সযুগানি দত্ৰা সরণেসু পতিট্ঠাসি. সোপি নং সত্থা ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো নগরং খেমং নাম অহোসি, সুদত্তো নাম রাজা পিতা, সিরিমা নাম মাতা, সরণো চ ভাৰিতত্তো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, উদেনো নামুপট্ঠাকো, সোণা চ উপসোণা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, নাগরুক্খো বোধি, নৰুতিহত্থুব্বেধং সরীরং, নৰুতিযেৰ ৰস্সসহস্সানি আযুপ্পমাণং অহোসি.

‘‘মঙ্গলস্স অপরেন, সুমনো নাম নাযকো;

সব্বধম্মেহি অসমো, সব্বসত্তানমুত্তমো’’তি.

তস্স অপরভাগে রেৰতো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে গণনা নত্থি, দুতিযে কোটিসতসহস্সভিক্খূ অহেসুং, তথা ততিযে. তদা বোধিসত্তো অতিদেৰো নাম ব্রাহ্মণো হুত্ৰা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা সরণেসু পতিট্ঠায সিরস্মিং অঞ্জলিং ঠপেত্ৰা তস্স সত্থুনো কিলেসপ্পহানে ৰণ্ণং ৰত্ৰা উত্তরাসঙ্গেন পূজং অকাসি. সোপি নং ‘‘বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. তস্স পন ভগৰতো নগরং ধঞ্ঞৰতী নাম অহোসি, পিতা ৰিপুলো নাম খত্তিযো, মাতাপি ৰিপুলা নাম দেৰী, ৰরুণো চ ব্রহ্মদেৰো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সম্ভৰো নামুপট্ঠাকো, ভদ্দা চ সুভদ্দা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, নাগরুক্খোৰ বোধি, সরীরং অসীতিহত্থুব্বেধং অহোসি, আযু সট্ঠি ৰস্সসহস্সানীতি.

‘‘সুমনস্স অপরেন, রেৰতো নাম নাযকো;

অনূপমো অসদিসো, অতুলো উত্তমো জিনো’’তি.

তস্স অপরভাগে সোভিতো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে কোটিসতভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে নৰুতিকোটিযো, ততিযে অসীতিকোটিযো. তদা বোধিসত্তো অজিতো নাম ব্রাহ্মণো হুত্ৰা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা সরণেসু পতিট্ঠায বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং অদাসি. সোপি নং ‘‘বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. তস্স পন ভগৰতো সুধম্মং নাম নগরং অহোসি, পিতাপি সুধম্মো নাম রাজা, মাতাপি সুধম্মা নাম দেৰী, অসমো চ সুনেত্তো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, অনোমো নামুপট্ঠাকো, নকুলা চ সুজাতা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, নাগরুক্খোৰ বোধি, অট্ঠপণ্ণাসহত্থুব্বেধং সরীরং অহোসি, নৰুতি ৰস্সসহস্সানি আযুপ্পমাণন্তি.

‘‘রেৰতস্স অপরেন, সোভিতো নাম নাযকো;

সমাহিতো সন্তচিত্তো, অসমো অপ্পটিপুগ্গলো’’তি.

তস্স অপরভাগে একং অসঙ্খ্যেয্যং অতিক্কমিত্ৰা একস্মিংযেৰ কপ্পে তযো বুদ্ধা নিব্বত্তিংসু অনোমদস্সী পদুমো নারদোতি. অনোমদস্সিস্স ভগৰতো তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে ভিক্খূ অট্ঠসতসহস্সানি অহেসুং, দুতিযে সত্ত, ততিযে ছ. তদা বোধিসত্তো একো যক্খসেনাপতি অহোসি মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো অনেককোটিসতসহস্সানং যক্খানং অধিপতি. সো ‘‘বুদ্ধো উপ্পন্নো’’তি সুত্ৰা আগন্ত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং অদাসি. সত্থাপি নং ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. অনোমদস্সিস্স পন ভগৰতো চন্দৰতী নাম নগরং অহোসি, যসৰা নাম রাজা পিতা, যসোধরা নাম মাতা, নিসভো চ অনোমো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, ৰরুণো নামুপট্ঠাকো, সুন্দরী চ সুমনা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, অজ্জুনরুক্খো বোধি, অট্ঠপণ্ণাসহত্থুব্বেধং সরীরং অহোসি, ৰস্সসতসহস্সং আযূতি.

‘‘সোভিতস্স অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;

অনোমদস্সী অমিতযসো, তেজস্সী দুরতিক্কমো’’তি.

তস্স অপরভাগে পদুমো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো ভাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে কোটিসতসহস্সভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে তীণি সতসহস্সানি, ততিযে অগামকে অরঞ্ঞে মহাৰনসণ্ডৰাসীনং ভিক্খূনং দ্ৰে সতসহস্সানি. তদা তথাগতে তস্মিং ৰনসণ্ডে ৰসন্তে বোধিসত্তো সীহো হুত্ৰা সত্থারং নিরোধসমাপত্তিং সমাপন্নং দিস্ৰা পসন্নচিত্তো ৰন্দিত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পীতিসোমনস্সজাতো তিক্খত্তুং সীহনাদং নদিত্ৰা সত্তাহং বুদ্ধারম্মণপীতিং অৰিজহিত্ৰা পীতিসুখেনেৰ গোচরায অপক্কমিত্ৰা জীৰিতপরিচ্চাগং কত্ৰা পযিরুপাসমানো অট্ঠাসি. সত্থা সত্তাহচ্চযেন নিরোধা ৰুট্ঠিতো সীহং ওলোকেত্ৰা ‘‘ভিক্খুসঙ্ঘেপি চিত্তং পসাদেত্ৰা সঙ্ঘং ৰন্দিস্সতীতি ভিক্খুসঙ্ঘো আগচ্ছতূ’’তি চিন্তেসি. ভিক্খূ তাৰদেৰ আগমিংসু. সীহো সঙ্ঘে চিত্তং পসাদেসি. সত্থা তস্স মনং ওলোকেত্ৰা ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. পদুমস্স পন ভগৰতো চম্পকং নাম নগরং অহোসি, অসমো নাম রাজা পিতা, অসমা নাম দেৰী মাতা, সালো চ উপসালো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, ৰরুণো নামুপট্ঠাকো, রামা চ সুরামা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, সোণরুক্খো নাম বোধি, অট্ঠপণ্ণাসহত্থুব্বেধং সরীরং অহোসি, আযু ৰস্সসতসহস্সন্তি.

‘‘অনোমদস্সিস্স অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;

পদুমো নাম নামেন, অসমো অপ্পটিপুগ্গলো’’তি.

তস্স অপরভাগে নারদো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে কোটিসতসহস্সভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে নৰুতিকোটিসহস্সানি, ততিযে অসীতিকোটিসহস্সানি. তদা বোধিসত্তো ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা পঞ্চসু অভিঞ্ঞাসু অট্ঠসু চ সমাপত্তীসু চিণ্ণৰসী হুত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা লোহিতচন্দনেন পূজং অকাসি. সোপি নং ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো ধঞ্ঞৰতী নাম নগরং অহোসি, সুদেৰো নাম খত্তিযো পিতা, অনোমা নাম মাতা, সদ্দসালো চ জিতমিত্তো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, ৰাসেট্ঠো নামুপট্ঠাকো, উত্তরা চ ফগ্গুনী চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, মহাসোণরুক্খো নাম বোধি, সরীরং অট্ঠাসীতিহত্থুব্বেধং অহোসি, নৰুতিৰস্সসহস্সানি আযূতি.

‘‘পদুমস্স অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;

নারদো নাম নামেন, অসমো অপ্পটিপুগ্গলো’’তি.

নারদবুদ্ধস্স অপরভাগে একং অসঙ্খ্যেয্যং অতিক্কমিত্ৰা ইতো সতসহস্সকপ্পমত্থকে একস্মিং কপ্পে একোৰ পদুমুত্তরবুদ্ধো নাম উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমে কোটিসতসহস্সভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে ৰেভারপব্বতে নৰুতিকোটিসহস্সানি, ততিযে অসীতিকোটিসহস্সানি. তদা বোধিসত্তো জটিলো নাম মহারট্ঠিযো হুত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স সচীৰরং দানং অদাসি. সোপি নং ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. পদুমুত্তরস্স পন ভগৰতো কালে তিত্থিযা নাম নাহেসুং. সব্বে দেৰমনুস্সা বুদ্ধমেৰ সরণং অগমংসু. তস্স নগরং হংসৰতী নাম অহোসি, পিতা আনন্দো নাম খত্তিযো, মাতা সুজাতা নাম দেৰী, দেৰলো চ সুজাতো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সুমনো নামুপট্ঠাকো, অমিতা চ অসমা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, সললরুক্খো বোধি, সরীরং অট্ঠপণ্ণাসহত্থুব্বেধং অহোসি, সরীরপ্পভা সমন্ততো দ্ৰাদস যোজনানি গণ্হি, ৰস্সসতসহস্সং আযূতি.

‘‘নারদস্স অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;

পদুমুত্তরো নাম জিনো, অক্খোভো সাগরূপমো’’তি.

তস্স অপরভাগে সত্ততি কপ্পসহস্সানি অতিক্কমিত্ৰা সুমেধো সুজাতো চাতি একস্মিং কপ্পে দ্ৰে বুদ্ধা নিব্বত্তিংসু. সুমেধস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং, পঠমসন্নিপাতে সুদস্সননগরে কোটিসতখীণাসৰা অহেসুং, দুতিযে পন নৰুতিকোটিযো, ততিযে অসীতিকোটিযো. তদা বোধিসত্তো উত্তরো নাম মাণৰো হুত্ৰা নিদহিত্ৰা ঠপিতংযেৰ অসীতিকোটিধনং ৰিস্সজ্জেত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা সরণেসু পতিট্ঠায নিক্খমিত্ৰা পব্বজি. সোপি নং ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. সুমেধস্স ভগৰতো সুদস্সনং নাম নগরং অহোসি, সুদত্তো নাম রাজা পিতা, মাতাপি সুদত্তা নাম, সরণো চ সব্বকামো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সাগরো নামুপট্ঠাকো, রামা চ সুরামা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, মহানীপরুক্খো বোধি, সরীরং অট্ঠাসীতিহত্থুব্বেধং অহোসি, আযু নৰুতি ৰস্সসহস্সানীতি.

‘‘পদুমুত্তরস্স অপরেন, সুমেধো নাম নাযকো;

দুরাসদো উগ্গতেজো, সব্বলোকুত্তমো মুনী’’তি.

তস্স অপরভাগে সুজাতো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে সট্ঠি ভিক্খুসতসহস্সানি অহেসুং, দুতিযে পঞ্ঞাসং, ততিযে চত্তালীসং. তদা বোধিসত্তো চক্কৰত্তিরাজা হুত্ৰা ‘‘বুদ্ধো উপ্পন্নো’’তি সুত্ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স সদ্ধিং সত্তহি রতনেহি চতুমহাদীপরজ্জং দত্ৰা সত্থু সন্তিকে পব্বজি. সকলরট্ঠৰাসিনো রট্ঠুপ্পাদং গহেত্ৰা আরামিককিচ্চং সাধেন্তা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স নিচ্চং মহাদানং অদংসু. সোপি নং সত্থা ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো নগরং সুমঙ্গলং নাম অহোসি, উগ্গতো নাম রাজা পিতা, পভাৰতী নাম মাতা, সুদস্সনো চ সুদেৰো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, নারদো নামুপট্ঠাকো, নাগা চ নাগসমালা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, মহাৰেল়ুরুক্খো বোধি. সো কির মন্দচ্ছিদ্দো ঘনক্খন্ধো উপরি নিগ্গতাহি মহাসাখাহি মোরপিঞ্ছকলাপো ৰিয ৰিরোচিত্থ. তস্স ভগৰতো সরীরং পণ্ণাসহত্থুব্বেধং অহোসি, আযু নৰুতি ৰস্সসহস্সানীতি.

‘‘তত্থেৰ মণ্ডকপ্পম্হি, সুজাতো নাম নাযকো;

সীহহনুসভক্খন্ধো, অপ্পমেয্যো দুরাসদো’’তি.

তস্স অপরভাগে ইতো অট্ঠারসকপ্পসতমত্থকে একস্মিং কপ্পে পিযদস্সী, অত্থদস্সী, ধম্মদস্সীতি তযো বুদ্ধা নিব্বত্তিংসু. পিযদস্সিস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমে কোটিসতসহস্সা ভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে নৰুতিকোটিযো, ততিযে অসীতিকোটিযো. তদা বোধিসত্তো কস্সপো নাম মাণৰো তিণ্ণং ৰেদানং পারং গতো হুত্ৰা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা কোটিসতসহস্সধনপরিচ্চাগেন সঙ্ঘারামং কারেত্ৰা সরণেসু চ সীলেসু চ পতিট্ঠাসি. অথ নং সত্থা ‘‘অট্ঠারসকপ্পসতচ্চযেন বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো অনোমং নাম নগরং অহোসি, পিতা সুদিন্নো নাম রাজা, মাতা চন্দা নাম দেৰী, পালিতো চ সব্বদস্সী চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সোভিতো নামুপট্ঠাকো, সুজাতা চ ধম্মদিন্না চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, ককুধরুক্খো বোধি, সরীরং অসীতিহত্থুব্বেধং অহোসি, নৰুতি ৰস্সসহস্সানি আযূতি.

‘‘সুজাতস্স অপরেন, সযম্ভূ লোকনাযকো;

দুরাসদো অসমসমো, পিযদস্সী মহাযসো’’তি.

তস্স অপরভাগে অত্থদস্সী নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমে অট্ঠনৰুতি ভিক্খুসতসহস্সানি অহেসুং, দুতিযে অট্ঠাসীতিসতসহস্সানি, তথা ততিযে. তদা বোধিসত্তো সুসীমো নাম মহিদ্ধিকো তাপসো হুত্ৰা দেৰলোকতো মন্দারৰপুপ্ফচ্ছত্তং আহরিত্ৰা সত্থারং পূজেসি, সোপি নং ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো সোভিতং নাম নগরং অহোসি, সাগরো নাম রাজা পিতা, সুদস্সনা নাম মাতা, সন্তো চ উপসন্তো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, অভযো নামুপট্ঠাকো, ধম্মা চ সুধম্মা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, চম্পকরুক্খো বোধি, সরীরং অসীতিহত্থুব্বেধং অহোসি, সরীরপ্পভা সমন্ততো সব্বকালং যোজনমত্তং ফরিত্ৰা অট্ঠাসি, আযু ৰস্সসতসহস্সন্তি.

‘‘তত্থেৰ মণ্ডকপ্পম্হি, অত্থদস্সী নরাসভো;

মহাতমং নিহন্ত্ৰান, পত্তো সম্বোধিমুত্তম’’ন্তি.

তস্স অপরভাগে ধম্মদস্সী নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমে কোটিসতং ভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে সত্ততিকোটিযো, ততিযে অসীতিকোটিযো. তদা বোধিসত্তো সক্কো দেৰরাজা হুত্ৰা দিব্বগন্ধপুপ্ফেহি চ দিব্বতূরিযেহি চ পূজং অকাসি, সোপি নং ‘‘অনাগতে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো সরণং নাম নগরং অহোসি, পিতা সরণো নাম রাজা, মাতা সুনন্দা নাম, পদুমো চ ফুস্সদেৰো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সুনেত্তো নামুপট্ঠাকো, খেমা চ সব্বনামা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, রত্তঙ্কুররুক্খো বোধি, ‘‘বিম্বিজালো’’তিপি ৰুচ্চতি, সরীরং পনস্স অসীতিহত্থুব্বেধং অহোসি, ৰস্সসতসহস্সং আযূতি.

‘‘তত্থেৰ মণ্ডকপ্পম্হি, ধম্মদস্সী মহাযসো;

তমন্ধকারং ৰিধমিত্ৰা, অতিরোচতি সদেৰকে’’তি.

তস্স অপরভাগে ইতো চতুনৰুতিকপ্পমত্থকে একস্মিং কপ্পে একোৰ সিদ্ধত্থো নাম বুদ্ধো উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে কোটিসতসহস্সং ভিক্খূ অহেসুং, দুতিযে নৰুতিকোটিযো, ততিযে অসীতিকোটিযো. তদা বোধিসত্তো উগ্গতেজো অভিঞ্ঞাবলসম্পন্নো মঙ্গলো নাম তাপসো হুত্ৰা মহাজম্বুফলং আহরিত্ৰা তথাগতস্স অদাসি. সত্থা তং ফলং পরিভুঞ্জিত্ৰা ‘‘চতুনৰুতিকপ্পমত্থকে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি বোধিসত্তং ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো নগরং ৰেভারং নাম অহোসি, পিতা জযসেনো নাম রাজা, মাতা সুফস্সা নাম, সম্বলো চ সুমিত্তো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, রেৰতো নামুপট্ঠাকো, সীৰলী চ সুরামা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, কণিকাররুক্খো বোধি, সরীরং সট্ঠিহত্থুব্বেধং অহোসি, ৰস্সসতসহস্সং আযূতি.

‘‘ধম্মদস্সিস্স অপরেন, সিদ্ধত্থো নাম নাযকো;

নিহনিত্ৰা তমং সব্বং, সূরিযো অব্ভুগ্গতো যথা’’তি.

তস্স অপরভাগে ইতো দ্ৰানৰুতিকপ্পমত্থকে তিস্সো ফুস্সোতি একস্মিং কপ্পে দ্ৰে বুদ্ধা নিব্বত্তিংসু. তিস্সস্স ভগৰতো তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে ভিক্খূনং কোটিসতং অহোসি, দুতিযে নৰুতিকোটিযো, ততিযে অসীতিকোটিযো. তদা বোধিসত্তো মহাভোগো মহাযসো সুজাতো নাম খত্তিযো হুত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা মহিদ্ধিকভাৰং পত্ৰা ‘‘বুদ্ধো উপ্পন্নো’’তি সুত্ৰা দিব্বমন্দারৰপদুমপারিচ্ছত্তকপুপ্ফানি আদায চতুপরিসমজ্ঝে গচ্ছন্তং তথাগতং পূজেসি, আকাসে পুপ্ফৰিতানং অকাসি. সোপি নং সত্থা ‘‘ইতো দ্ৰানৰুতিকপ্পে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো খেমং নাম নগরং অহোসি, পিতা জনসন্ধো নাম খত্তিযো, মাতা পদুমা নাম, ব্রহ্মদেৰো চ উদযো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সমঙ্গো নামুপট্ঠাকো, ফুস্সা চ সুদত্তা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, অসনরুক্খো বোধি, সরীরং সট্ঠিহত্থুব্বেধং অহোসি, ৰস্সসতসহস্সং আযূতি.

‘‘সিদ্ধত্থস্স অপরেন, অসমো অপ্পটিপুগ্গলো;

অনন্তসীলো অমিতযসো, তিস্সো লোকগ্গনাযকো’’তি.

তস্স অপরভাগে ফুস্সো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে সট্ঠি ভিক্খুসতসহস্সানি অহেসুং, দুতিযে পণ্ণাস, ততিযে দ্ৰত্তিংস. তদা বোধিসত্তো ৰিজিতাৰী নাম খত্তিযো হুত্ৰা মহারজ্জং পহায সত্থু সন্তিকে পব্বজিত্ৰা তীণি পিটকানি উগ্গহেত্ৰা মহাজনস্স ধম্মকথং কথেসি, সীলপারমিঞ্চ পূরেসি. সোপি নং ‘‘বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি তথেৰ ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো কাসী নাম নগরং অহোসি, জযসেনো নাম রাজা পিতা, সিরিমা নাম মাতা, সুরক্খিতো চ ধম্মসেনো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সভিযো নামুপট্ঠাকো, চালা চ উপচালা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, আমলকরুক্খো বোধি, সরীরং অট্ঠপণ্ণাসহত্থুব্বেধং অহোসি, নৰুতি ৰস্সসহস্সানি আযূতি.

‘‘তত্থেৰ মণ্ডকপ্পম্হি, অহু সত্থা অনুত্তরো;

অনূপমো অসমসমো, ফুস্সো লোকগ্গনাযকো’’তি.

তস্স অপরভাগে ইতো একনৰুতিকপ্পে ৰিপস্সী নাম ভগৰা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে অট্ঠসট্ঠি ভিক্খুসতসহস্সং অহোসি, দুতিযে একসতসহস্সং, ততিযে অসীতিসহস্সানি. তদা বোধিসত্তো মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো অতুলো নাম নাগরাজা হুত্ৰা সত্তরতনখচিতং সোৰণ্ণমযং মহাপীঠং ভগৰতো অদাসি. সোপি নং ‘‘ইতো একনৰুতিকপ্পে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো বন্ধুমতী নাম নগরং অহোসি, বন্ধুমা নাম রাজা পিতা, বন্ধুমতী নাম মাতা, খণ্ডো চ তিস্সো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, অসোকো নামুপট্ঠাকো, চন্দা চ চন্দমিত্তা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, পাটলিরুক্খো বোধি, সরীরং অসীতিহত্থুব্বেধং অহোসি, সরীরপ্পভা সদা সত্ত যোজনানি ফরিত্ৰা অট্ঠাসি, অসীতি ৰস্সসহস্সানি আযূতি.

‘‘ফুস্সস্স চ অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;

ৰিপস্সী নাম নামেন, লোকে উপ্পজ্জি চক্খুমা’’তি.

তস্স অপরভাগে ইতো একতিংসকপ্পে সিখীৰেস্সভূ চাতি দ্ৰে বুদ্ধা অহেসুং. সিখিস্সাপি ভগৰতো তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে ভিক্খুসতসহস্সং অহোসি, দুতিযে অসীতিসহস্সানি, ততিযে সত্তত্তিসহস্সানি. তদা বোধিসত্তো অরিন্দমো নাম রাজা হুত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স সচীৰরং মহাদানং পৰত্তেত্ৰা সত্তরতনপটিমণ্ডিতং হত্থিরতনং দত্ৰা হত্থিপ্পমাণং কত্ৰা কপ্পিযভণ্ডং অদাসি. সোপি নং ‘‘ইতো কতিংসকপ্পে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো অরুণৰতী নাম নগরং অহোসি, অরুণো নাম খত্তিযো পিতা, পভাৰতী নাম মাতা, অভিভূ চ সম্ভৰো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, খেমঙ্করো নামুপট্ঠাকো, সখিলা চ পদুমা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, পুণ্ডরীকরুক্খো বোধি, সরীরং সত্ততিহত্থুব্বেধং অহোসি, সরীরপ্পভা যোজনত্তযং ফরিত্ৰা অট্ঠাসি, সত্ততি ৰস্সসহস্সানি আযূতি.

‘‘ৰিপস্সিস্স অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;

সিখিৰ্হযো নাম জিনো, অসমো অপ্পটিপুগ্গলো’’তি.

তস্স অপরভাগে ৰেস্সভূ নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি তযো সাৰকসন্নিপাতা অহেসুং. পঠমসন্নিপাতে অসীতি ভিক্খুসহস্সানি অহেসুং, দুতিযে সত্ততি, ততিযে সট্ঠি. তদা বোধিসত্তো সুদস্সনো নাম রাজা হুত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স সচীৰরং মহাদানং দত্ৰা তস্স সন্তিকে পব্বজিত্ৰা আচারগুণসম্পন্নো বুদ্ধরতনে চিত্তীকারপীতিবহুলো অহোসি. সোপি নং ভগৰা ‘‘ইতো একতিংসকপ্পে বুদ্ধো ভৰিস্সসী’’তি ব্যাকাসি. তস্স পন ভগৰতো অনোমং নাম নগরং অহোসি, সুপ্পতীতো নাম রাজা পিতা, যসৰতী নাম মাতা, সোণো চ উত্তরো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, উপসন্তো নামুপট্ঠাকো, দামা চ সমালা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, সালরুক্খো বোধি, সরীরং সট্ঠিহত্থুব্বেধং অহোসি, সট্ঠি ৰস্সসহস্সানি আযূতি.

‘‘তত্থেৰ মণ্ডকপ্পম্হি, অসমো অপ্পটিপুগ্গলো;

ৰেস্সভূ নাম নামেন, লোকে উপ্পজ্জি সো জিনো’’তি.

তস্স অপরভাগে ইমস্মিং কপ্পে চত্তারো বুদ্ধা নিব্বত্তা ককুসন্ধো, কোণাগমনো, কস্সপো, অম্হাকং ভগৰাতি. ককুসন্ধস্স ভগৰতো একোৰ সাৰকসন্নিপাতো, তত্থ চত্তালীস ভিক্খুসহস্সানি অহেসুং. তদা বোধিসত্তো খেমো নাম রাজা হুত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স সপত্তচীৰরং মহাদানঞ্চেৰ অঞ্জনাদিভেসজ্জানি চ দত্ৰা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা পব্বজি. সোপি নং সত্থা ব্যাকাসি. ককুসন্ধস্স পন ভগৰতো খেমং নাম নগরং অহোসি, অগ্গিদত্তো নাম ব্রাহ্মণো পিতা, ৰিসাখা নাম ব্রাহ্মণী মাতা, ৰিধুরো চ সঞ্জীৰো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, বুদ্ধিজো নামুপট্ঠাকো, সামা চ চম্পকা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, মহাসিরীসরুক্খো বোধি, সরীরং চত্তালীসহত্থুব্বেধং অহোসি, চত্তালীস ৰস্সসহস্সানি আযূতি.

‘‘ৰেস্সভুস্স অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;

ককুসন্ধো নাম নামেন, অপ্পমেয্যো দুরাসদো’’তি.

তস্স অপরভাগে কোণাগমনো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি একো সাৰকসন্নিপাতো, তত্থ তিংস ভিক্খুসহস্সানি অহেসুং. তদা বোধিসত্তো পব্বতো নাম রাজা হুত্ৰা অমচ্চগণপরিৰুতো সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ধম্মদেসনং সুত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তেত্ৰা মহাদানং পৰত্তেত্ৰা পট্টুণ্ণচীনপট্টকোসেয্যকম্বলদুকূলানি চেৰ সুৰণ্ণপাদুকঞ্চ দত্ৰা সত্থু সন্তিকে পব্বজি. সোপি নং ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো সোভৰতী নাম নগরং অহোসি, যঞ্ঞদত্তো নাম ব্রাহ্মণো পিতা, উত্তরা নাম ব্রাহ্মণী মাতা, ভিয্যসো চ উত্তরো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সোত্থিজো নামুপট্ঠাকো, সমুদ্দা চ উত্তরা চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, উদুম্বররুক্খো বোধি, সরীরং তিংসহত্থুব্বেধং অহোসি, তিংস ৰস্সসহস্সানি আযূতি.

‘‘ককুসন্ধস্স অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;

কোণাগমনো নাম জিনো, লোকজেট্ঠো নরাসভো’’তি.

তস্স অপরভাগে কস্সপো নাম সত্থা উদপাদি. তস্সাপি একো সাৰকসন্নিপাতো, তত্থ ৰীসতি ভিক্খুসহস্সানি অহেসুং. তদা বোধিসত্তো জোতিপালো নাম মাণৰো হুত্ৰা তিণ্ণং ৰেদানং পারগূ ভূমিযঞ্চ অন্তলিক্খে চ পাকটো ঘটীকারস্স কুম্ভকারস্স মিত্তো অহোসি. সো তেন সদ্ধিং সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ধম্মকথং সুত্ৰা পব্বজিত্ৰা আরদ্ধৰীরিযো তীণি পিটকানি উগ্গহেত্ৰা ৰত্তাৰত্তসম্পত্তিযা বুদ্ধস্স সাসনং সোভেসি. সোপি নং ব্যাকাসি. তস্স ভগৰতো জাতনগরং বারাণসী নাম অহোসি, ব্রহ্মদত্তো নাম ব্রাহ্মণো পিতা, ধনৰতী নাম ব্রাহ্মণী মাতা, তিস্সো চ ভারদ্ৰাজো চ দ্ৰে অগ্গসাৰকা, সব্বমিত্তো নামুপট্ঠাকো, অনুল়া চ উরুৰেল়া চ দ্ৰে অগ্গসাৰিকা, নিগ্রোধরুক্খো বোধি, সরীরং ৰীসতিহত্থুব্বেধং অহোসি, ৰীসতি ৰস্সসহস্সানি আযূতি.

‘‘কোণাগমনস্স অপরেন, সম্বুদ্ধো দ্ৰিপদুত্তমো;

কস্সপো নাম গোত্তেন, ধম্মরাজা পভঙ্করো’’তি.

যস্মিং পন কপ্পে দীপঙ্করো দসবলো উদপাদি, তস্মিং অঞ্ঞেপি তযো বুদ্ধা অহেসুং. তেসং সন্তিকা বোধিসত্তস্স ব্যাকরণং নত্থি, তস্মা তে ইধ ন দস্সিতা. অট্ঠকথাযং পন তম্হা কপ্পা পট্ঠায সব্বেপি বুদ্ধে দস্সেতুং ইদং ৰুত্তং –

‘‘তণ্হঙ্করো মেধঙ্করো, অথোপি সরণঙ্করো;

দীপঙ্করো চ সম্বুদ্ধো, কোণ্ডঞ্ঞো দ্ৰিপদুত্তমো.

‘‘মঙ্গলো চ সুমনো চ, রেৰতো সোভিতো মুনি;

অনোমদস্সী পদুমো, নারদো পদুমুত্তরো.

‘‘সুমেধো চ সুজাতো চ, পিযদস্সী মহাযসো;

অত্থদস্সী ধম্মদস্সী, সিদ্ধত্থো লোকনাযকো.

‘‘তিস্সো ফুস্সো চ সম্বুদ্ধো, ৰিপস্সী সিখি ৰেস্সভূ;

ককুসন্ধো কোণাগমনো, কস্সপো চাতি নাযকো.

‘‘এতে অহেসুং সম্বুদ্ধা, ৰীতরাগা সমাহিতা;

সতরংসীৰ উপ্পন্না, মহাতমৰিনোদনা;

জলিত্ৰা অগ্গিখন্ধাৰ, নিব্বুতা তে সসাৰকা’’তি.

তত্থ অম্হাকং বোধিসত্তো দীপঙ্করাদীনং চতুৰীসতিযা বুদ্ধানং সন্তিকে অধিকারং করোন্তো কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি আগতো. কস্সপস্স পন ভগৰতো ওরভাগে ঠপেত্ৰা ইমং সম্মাসম্বুদ্ধং অঞ্ঞো বুদ্ধো নাম নত্থি. ইতি দীপঙ্করাদীনং চতুৰীসতিযা বুদ্ধানং সন্তিকে লদ্ধব্যাকরণো পন বোধিসত্তো যেনেন –

‘‘মনুস্সত্তং লিঙ্গসম্পত্তি, হেতু সত্থারদস্সনং;

পব্বজ্জা গুণসম্পত্তি, অধিকারো চ ছন্দতা;

অট্ঠধম্মসমোধানা, অভিনীহারো সমিজ্ঝতী’’তি. (বু. ৰং. ২.৫৯) –

ইমে অট্ঠ ধম্মে সমোধানেত্ৰা দীপঙ্করপাদমূলে কতাভিনীহারেন ‘‘হন্দ বুদ্ধকরে ধম্মে, ৰিচিনামি ইতো চিতো’’তি উস্সাহং কত্ৰা ‘‘ৰিচিনন্তো তদাদক্খিং, পঠমং দানপারমি’’ন্তি দানপারমিতাদযো বুদ্ধকারকধম্মা দিট্ঠা, তে পূরেন্তোযেৰ যাৰ ৰেস্সন্তরত্তভাৰা আগমি. আগচ্ছন্তো চ যে তে কতাভিনীহারানং বোধিসত্তানং আনিসংসা সংৰণ্ণিতা –

‘‘এৰং সব্বঙ্গসম্পন্না, বোধিযা নিযতা নরা;

সংসরং দীঘমদ্ধানং, কপ্পকোটিসতেহিপি.

‘‘অৰীচিম্হি নুপ্পজ্জন্তি, তথা লোকন্তরেসু চ;

নিজ্ঝামতণ্হা খুপ্পিপাসা, ন হোন্তি কালকঞ্জকা.

‘‘ন হোন্তি খুদ্দকা পাণা, উপ্পজ্জন্তাপি দুগ্গতিং;

জাযমানা মনুস্সেসু, জচ্চন্ধা ন ভৰন্তি তে.

‘‘সোতৰেকল্লতা নত্থি, ন ভৰন্তি মূগপক্খিকা;

ইত্থিভাৰং ন গচ্ছন্তি, উভতোব্যঞ্জনপণ্ডকা.

‘‘ন ভৰন্তি পরিযাপন্না, বোধিযা নিযতা নরা;

মুত্তা আনন্তরিকেহি, সব্বত্থ সুদ্ধগোচরা.

‘‘মিচ্ছাদিট্ঠিং ন সেৰন্তি, কম্মকিরিযদস্সনা;

ৰসমানাপি সগ্গেসু, অসঞ্ঞং নূপপজ্জরে.

‘‘সুদ্ধাৰাসেসু দেৰেসু, হেতু নাম ন ৰিজ্জতি;

নেক্খম্মনিন্না সপ্পুরিসা, ৰিসংযুত্তা ভৰাভৰে;

চরন্তি লোকত্থচরিযাযো, পূরেন্তি সব্বপারমী’’তি.

তে আনিসংসে অধিগন্ত্ৰাৰ আগতো. পারমিযো পূরেন্তস্স চস্স অকিত্তিব্রাহ্মণকালে সঙ্খব্রাহ্মণকালে ধনঞ্চযরাজকালে মহাসুদস্সনকালে মহাগোৰিন্দকালে নিমিমহারাজকালে চন্দকুমারকালে ৰিসয্হসেট্ঠিকালে সিৰিরাজকালে ৰেস্সন্তরকালেতি দানপারমিতায পূরিতত্তভাৰানং পরিমাণং নাম নত্থি. একন্তেন পনস্স সসপণ্ডিতজাতকে –

‘‘ভিক্খায উপগতং দিস্ৰা, সকত্তানং পরিচ্চজিং;

দানেন মে সমো নত্থি, এসা মে দানপারমী’’তি. (চরিযা. ১.তস্সুদানং) –

এৰং অত্তপরিচ্চাগং করোন্তস্স দানপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. তথা সীলৰরাজকালে চম্পেয্যনাগরাজকালে ভূরিদত্তনাগরাজকালে ছদ্দন্তনাগরাজকালে জযদ্দিসরাজপুত্তকালে অলীনসত্তুকুমারকালেতি সীলপারমিতায পূরিতত্তভাৰানং পরিমাণং নাম নত্থি. একন্তেন পনস্স সঙ্খপালজাতকে –

‘‘সূলেহি ৰিজ্ঝিযন্তোপি, কোট্টিযন্তোপি সত্তিহি;

ভোজপুত্তে ন কুপ্পামি, এসা মে সীলপারমী’’তি. (চরিযা. ২.৯১) –

এৰং অত্তপরিচ্চাগং করোন্তস্স সীলপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. তথা সোমনস্সকুমারকালে, হত্থিপালকুমারকালে, অযোঘরপণ্ডিতকালেতি মহারজ্জং পহায নেক্খম্মপারমিতায পূরিতত্তভাৰানং পরিমাণং নাম নত্থি. একন্তেন পনস্স চূল়সুতসোমজাতকে –

‘‘মহারজ্জং হত্থগতং, খেল়পিণ্ডংৰ ছড্ডযিং;

চজতো ন হোতি লগ্গং, এসা মে নেক্খম্মপারমী’’তি. –

এৰং নিস্সঙ্গতায রজ্জং ছড্ডেত্ৰা নিক্খমন্তস্স নেক্খম্মপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. তথা ৰিধুরপণ্ডিতকালে, মহাগোৰিন্দপণ্ডিতকালে, কুদ্দালপণ্ডিতকালে, অরকপণ্ডিতকালে, বোধিপরিব্বাজককালে, মহোসধপণ্ডিতকালেতি, পঞ্ঞাপারমিতায পূরিতত্তভাৰানং পরিমাণং নাম নত্থি. একন্তেন পনস্স সত্তুভস্তজাতকে সেনকপণ্ডিতকালে –

‘‘পঞ্ঞায ৰিচিনন্তোহং, ব্রাহ্মণং মোচযিং দুখা;

পঞ্ঞায মে সমো নত্থি, এসা মে পঞ্ঞাপারমী’’তি. –

অন্তোভস্তগতং সপ্পং দস্সেন্তস্স পঞ্ঞাপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. তথা ৰীরিযপারমিতাদীনম্পি পূরিতত্তভাৰানং পরিমাণং নাম নত্থি. একন্তেন পনস্স মহাজনকজাতকে –

‘‘অতীরদস্সী জলমজ্ঝে, হতা সব্বেৰ মানুসা;

চিত্তস্স অঞ্ঞথা নত্থি, এসা মে ৰীরিযপারমী’’তি. –

এৰং মহাসমুদ্দং তরন্তস্স পৰত্তা ৰীরিযপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. খন্তিৰাদিজাতকে –

‘‘অচেতনংৰ কোট্টেন্তে, তিণ্হেন ফরসুনা মমং;

কাসিরাজে ন কুপ্পামি, এসা মে খন্তিপারমী’’তি. –

এৰং অচেতনভাৰেন ৰিয মহাদুক্খং অধিৰাসেন্তস্স খন্তিপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. মহাসুতসোমজাতকে –

‘‘সচ্চৰাচং অনুরক্খন্তো, চজিত্ৰা মম জীৰিতং;

মোচেসিং একসতং খত্তিযে, এসা মে সচ্চপারমী’’তি. –

এৰং জীৰিতং চজিত্ৰা সচ্চমনুরক্খন্তস্স সচ্চপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. মূগপক্খজাতকে –

‘‘মাতা পিতা ন মে দেস্সা, নপি মে দেস্সং মহাযসং;

সব্বঞ্ঞুতং পিযং ময্হং, তস্মা ৰতমধিট্ঠহি’’ন্তি. (চরিযা. ৩.৬ থোকং ৰিসদিসং) –

এৰং জীৰিতম্পি চজিত্ৰা ৰতং অধিট্ঠহন্তস্স অধিট্ঠানপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. একরাজজাতকে –

‘‘ন মং কোচি উত্তসতি, নপিহং ভাযামি কস্সচি;

মেত্তাবলেনুপত্থদ্ধো, রমামি পৰনে তদা’’তি. (চরিযা. ৩.১১৩) –

এৰং জীৰিতম্পি অনোলোকেত্ৰা মেত্তাযন্তস্স মেত্তাপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. লোমহংসজাতকে –

‘‘সুসানে সেয্যং কপ্পেমি, ছৰট্ঠিকং উপধাযহং;

গামণ্ডলা উপাগন্ত্ৰা, রূপং দস্সেন্তিনপ্পক’’ন্তি. (চরিযা. ৩.১১৯) –

এৰং গামদারকেসু নিট্ঠুভনাদীহি চেৰ মালাগন্ধূপহারাদীহি চ সুখদুক্খং উপ্পাদেন্তেসুপি উপেক্খং অনতিৰত্তন্তস্স উপেক্খাপারমিতা পরমত্থপারমী নাম জাতা. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারতো পনেস অত্থো চরিযাপিটকতো গহেতব্বো. এৰং পারমিযো পূরেত্ৰা ৰেস্সন্তরত্তভাৰে ঠিতো –

‘‘অচেতনাযং পথৰী, অৰিঞ্ঞায সুখং দুখং;

সাপি দানবলা ময্হং, সত্তক্খত্তুং পকম্পথা’’তি. (চরিযা. ১.১২৪) –

এৰং মহাপথৰিকম্পনাদীনি মহাপুঞ্ঞানি কত্ৰা আযুপরিযোসানে ততো চুতো তুসিতভৰনে নিব্বত্তি. ইতি দীপঙ্করপাদমূলতো পট্ঠায যাৰ অযং তুসিতপুরে নিব্বত্তি, এত্তকং ঠানং দূরেনিদানং নামাতি ৰেদিতব্বং.

দূরেনিদানকথা নিট্ঠিতা.

২. অৰিদূরেনিদানকথা

তুসিতপুরে ৰসন্তেযেৰ পন বোধিসত্তে বুদ্ধকোলাহলং নাম উদপাদি. লোকস্মিঞ্হি তীণি কোলাহলানি উপ্পজ্জন্তি – কপ্পকোলাহলং, বুদ্ধকোলাহলং, চক্কৰত্তিকোলাহলন্তি. তত্থ ‘‘ৰস্সসতসহস্সস্স অচ্চযেন কপ্পুট্ঠানং ভৰিস্সতী’’তি লোকব্যূহা নাম কামাৰচরদেৰা মুত্তসিরা ৰিকিণ্ণকেসা রুদমুখা অস্সূনি হত্থেহি পুঞ্ছমানা রত্তৰত্থনিৰত্থা অতিৰিয ৰিরূপৰেসধারিনো হুত্ৰা মনুস্সপথে ৰিচরন্তা এৰং আরোচেন্তি ‘‘মারিসা ইতো ৰস্সসতসহস্সস্স অচ্চযেন কপ্পুট্ঠানং ভৰিস্সতি, অযং লোকো ৰিনস্সিস্সতি, মহাসমুদ্দোপি সুস্সিস্সতি, অযঞ্চ মহাপথৰী সিনেরু চ পব্বতরাজা উড্ডয্হিস্সন্তি ৰিনস্সিস্সন্তি, যাৰ ব্রহ্মলোকা লোকৰিনাসো ভৰিস্সতি, মেত্তং মারিসা ভাৰেথ, করুণং, মুদিতং, উপেক্খং মারিসা ভাৰেথ, মাতরং উপট্ঠহথ, পিতরং উপট্ঠহথ, কুলে জেট্ঠাপচাযিনো হোথা’’তি. ইদং কপ্পকোলাহলং নাম. ৰস্সসহস্সস্স অচ্চযেন পন সব্বঞ্ঞুবুদ্ধো লোকে উপ্পজ্জিস্সতীতি লোকপালদেৰতা ‘‘ইতো মারিসা ৰস্সসহস্সস্স অচ্চযেন বুদ্ধো লোকে উপ্পজ্জিস্সতী’’তি উগ্ঘোসেন্তা আহিণ্ডন্তি. ইদং বুদ্ধকোলাহলং নাম. ৰস্সসতস্স অচ্চযেন চক্কৰত্তী রাজা উপ্পজ্জিস্সতীতি দেৰতা ‘‘ইতো মারিসা ৰস্সসতস্স অচ্চযেন চক্কৰত্তী রাজা লোকে উপ্পজ্জিস্সতী’’তি উগ্ঘোসেন্তিযো আহিণ্ডন্তি. ইদং চক্কৰত্তিকোলাহলং নাম. ইমানি তীণি কোলাহলানি মহন্তানি হোন্তি.

তেসু বুদ্ধকোলাহলসদ্দং সুত্ৰা সকলদসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতা একতো সন্নিপতিত্ৰা ‘‘অসুকো নাম সত্তো বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা তং উপসঙ্কমিত্ৰা আযাচন্তি. আযাচমানা চ পুব্বনিমিত্তেসু উপ্পন্নেসু আযাচন্তি. তদা পন সব্বাপি দেৰতা একেকচক্কৰাল়ে চতুমহারাজসক্কসুযামসন্তুসিতসুনিম্মিতৰসৰত্তিমহাব্রহ্মেহি সদ্ধিং একচক্কৰাল়ে সন্নিপতিত্ৰা তুসিতভৰনে বোধিসত্তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘মারিসা তুম্হেহি দস পারমিযো পূরেন্তেহি ন সক্কসম্পত্তিং, ন মারসম্পত্তিং, ন ব্রহ্মসম্পত্তিং, ন চক্কৰত্তিসম্পত্তিং পত্থেন্তেহি পূরিতা, লোকনিত্থরণত্থায পন সব্বঞ্ঞুতং পত্থেন্তেহি পূরিতা, সো ৰো ইদানি কালো মারিসা বুদ্ধত্তায সমযো, মারিসা বুদ্ধত্তায সমযো’’তি যাচিংসু.

অথ মহাসত্তো দেৰতানং পটিঞ্ঞং অদত্ৰাৰ কালদীপদেসকুলজনেত্তিআযুপরিচ্ছেদৰসেন পঞ্চমহাৰিলোকনং নাম ৰিলোকেসি. তত্থ ‘‘কালো নু খো, অকালো নু খো’’তি পঠমং কালং ৰিলোকেসি. তত্থ ৰস্সসতসহস্সতো উদ্ধং ৰড্ঢিতআযুকালো কালো নাম ন হোতি. কস্মা? তদা হি সত্তানং জাতিজরামরণানি ন পঞ্ঞাযন্তি. বুদ্ধানঞ্চ ধম্মদেসনা তিলক্খণমুত্তা নাম নত্থি. তেসং ‘‘অনিচ্চং, দুক্খং, অনত্তা’’তি কথেন্তানং ‘‘কিং নামেতং কথেন্তী’’তি নেৰ সোতব্বং ন সদ্ধাতব্বং মঞ্ঞন্তি, ততো অভিসমযো ন হোতি, তস্মিং অসতি অনিয্যানিকং সাসনং হোতি. তস্মা সো অকালো. ৰস্সসততো ঊনআযুকালোপি কালো ন হোতি. কস্মা? তদা সত্তা উস্সন্নকিলেসা হোন্তি, উস্সন্নকিলেসানঞ্চ দিন্নো ওৰাদো ওৰাদট্ঠানে ন তিট্ঠতি, উদকে দণ্ডরাজি ৰিয খিপ্পং ৰিগচ্ছতি. তস্মা সোপি অকালো. ৰস্সসতসহস্সতো পন পট্ঠায হেট্ঠা, ৰস্সসততো পট্ঠায উদ্ধং আযুকালো কালো নাম. তদা চ ৰস্সসতকালো. অথ মহাসত্তো ‘‘নিব্বত্তিতব্বকালো’’তি কালং পস্সি.

ততো দীপং ৰিলোকেন্তো সপরিৰারে চত্তারো দীপে ওলোকেত্ৰা ‘‘তীসু দীপেসু বুদ্ধা ন নিব্বত্তন্তি, জম্বুদীপেযেৰ নিব্বত্তন্তী’’তি দীপং পস্সি.

ততো ‘‘জম্বুদীপো নাম মহা দসযোজনসহস্সপরিমাণো, কতরস্মিং নু খো পদেসে বুদ্ধা নিব্বত্তন্তী’’তি ওকাসং ৰিলোকেন্তো মজ্ঝিমদেসং পস্সি. মজ্ঝিমদেসো নাম – ‘‘পুরত্থিমায দিসায গজঙ্গলং নাম নিগমো, তস্স অপরেন মহাসালো, ততো পরং পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. পুব্বদক্খিণায দিসায সল্লৰতী নাম নদী, ততো পরং পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. দক্খিণায দিসায সেতকণ্ণিকং নাম নিগমো, ততো পরং পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. পচ্ছিমায দিসায থূণং নাম ব্রাহ্মণগামো, ততো পরং পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে. উত্তরায দিসায উসীরদ্ধজো নাম পব্বতো, ততো পরং পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে’’তি এৰং ৰিনযে (মহাৰ. ২৫৯) ৰুত্তো পদেসো. সো আযামতো তীণি যোজনসতানি, ৰিত্থারতো অড্ঢতেয্যানি, পরিক্খেপতো নৰ যোজনসতানীতি এতস্মিং পদেসে বুদ্ধা, পচ্চেকবুদ্ধা, অগ্গসাৰকা, অসীতি মহাসাৰকা, চক্কৰত্তিরাজা অঞ্ঞে চ মহেসক্খা খত্তিযব্রাহ্মণগহপতিমহাসালা উপ্পজ্জন্তি. ইদঞ্চেত্থ কপিলৰত্থু নাম নগরং, তত্থ মযা নিব্বত্তিতব্বন্তি নিট্ঠং অগমাসি.

ততো কুলং ৰিলোকেন্তো ‘‘বুদ্ধা নাম ৰেস্সকুলে ৰা সুদ্দকুলে ৰা ন নিব্বত্তন্তি, লোকসম্মতে পন খত্তিযকুলে ৰা ব্রাহ্মণকুলেৰাতি দ্ৰীসুযেৰ কুলেসু নিব্বত্তন্তি. ইদানি চ খত্তিযকুলং লোকসম্মতং, তত্থ নিব্বত্তিস্সামি. সুদ্ধোদনো নাম রাজা মে পিতা ভৰিস্সতী’’তি কুলং পস্সি.

ততো মাতরং ৰিলোকেন্তো ‘‘বুদ্ধমাতা নাম লোলা সুরাধুত্তা ন হোতি, কপ্পসতসহস্সং পন পূরিতপারমী জাতিতো পট্ঠায অখণ্ডপঞ্চসীলাযেৰ হোতি. অযঞ্চ মহামাযা নাম দেৰী এদিসী, অযং মে মাতা ভৰিস্সতি, কিত্তকং পনস্সা আযূতি দসন্নং মাসানং উপরি সত্ত দিৰসানী’’তি পস্সি.

ইতি ইমং পঞ্চমহাৰিলোকনং ৰিলোকেত্ৰা ‘‘কালো মে মারিসা বুদ্ধভাৰাযা’’তি দেৰতানং সঙ্গহং করোন্তো পটিঞ্ঞং দত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, তুম্হে’’তি তা দেৰতা উয্যোজেত্ৰা তুসিতদেৰতাহি পরিৰুতো তুসিতপুরে নন্দনৰনং পাৰিসি. সব্বদেৰলোকেসু হি নন্দনৰনং অত্থিযেৰ. তত্থ নং দেৰতা ‘‘ইতো চুতো সুগতিং গচ্ছ, ইতো চুতো সুগতিং গচ্ছা’’তি পুব্বে কতকুসলকম্মোকাসং সারযমানা ৰিচরন্তি. সো এৰং দেৰতাহি কুসলং সারযমানাহি পরিৰুতো তত্থ ৰিচরন্তো চৰিত্ৰা মহামাযায দেৰিযা কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গণ্হি.

তস্স আৰিভাৰত্থং অযমনুপুব্বিকথা – তদা কির কপিলৰত্থুনগরে আসাল়্হিনক্খত্তং সঙ্ঘুট্ঠং অহোসি, মহাজনো নক্খত্তং কীল়তি. মহামাযাপি দেৰী পুরে পুণ্ণমায সত্তমদিৰসতো পট্ঠায ৰিগতসুরাপানং মালাগন্ধৰিভূতিসম্পন্নং নক্খত্তকীল়ং অনুভৰমানা সত্তমে দিৰসে পাতোৰ উট্ঠায গন্ধোদকেন ন্হাযিত্ৰা চত্তারি সতসহস্সানি ৰিস্সজ্জেত্ৰা মহাদানং দত্ৰা সব্বালঙ্কারৰিভূসিতা ৰরভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা উপোসথঙ্গানি অধিট্ঠায অলঙ্কতপটিযত্তং সিরিগব্ভং পৰিসিত্ৰা সিরিসযনে নিপন্না নিদ্দং ওক্কমমানা ইমং সুপিনং অদ্দস – ‘চত্তারো কির নং মহারাজানো সযনেনেৰ সদ্ধিং উক্খিপিত্ৰা হিমৰন্তং নেত্ৰা সট্ঠিযোজনিকে মনোসিলাতলে সত্তযোজনিকস্স মহাসালরুক্খস্স হেট্ঠা ঠপেত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু. অথ নেসং দেৰিযো আগন্ত্ৰা দেৰিং অনোতত্তদহং নেত্ৰা মনুস্সমলহরণত্থং ন্হাপেত্ৰা দিব্বৰত্থং নিৰাসাপেত্ৰা গন্ধেহি ৰিলিম্পাপেত্ৰা দিব্বপুপ্ফানি পিল়ন্ধাপেত্ৰা ততো অৰিদূরে একো রজতপব্বতো অত্থি, তস্স অন্তো কনকৰিমানং অত্থি, তত্থ পাচীনসীসকং দিব্বসযনং পঞ্ঞাপেত্ৰা নিপজ্জাপেসুং. অথ বোধিসত্তো সেতৰরৰারণো হুত্ৰা ততো অৰিদূরে একো সুৰণ্ণপব্বতো অত্থি, তত্থ ৰিচরিত্ৰা ততো ওরুয্হ রজতপব্বতং অভিরুহিত্ৰা উত্তরদিসতো আগম্ম রজতদামৰণ্ণায সোণ্ডায সেতপদুমং গহেত্ৰা কোঞ্চনাদং নদিত্ৰা কনকৰিমানং পৰিসিত্ৰা মাতুসযনং তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা দক্খিণপস্সং ফালেত্ৰা কুচ্ছিং পৰিট্ঠসদিসো অহোসী’তি. এৰং উত্তরাসাল়্হনক্খত্তেন পটিসন্ধিং গণ্হি.

পুনদিৰসে পবুদ্ধা দেৰী তং সুপিনং রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা চতুসট্ঠিমত্তে ব্রাহ্মণপামোক্খে পক্কোসাপেত্ৰা গোমযহরিতূপলিত্তায লাজাদীহি কতমঙ্গলসক্কারায ভূমিযা মহারহানি আসনানি পঞ্ঞাপেত্ৰা তত্থ নিসিন্নানং ব্রাহ্মণানং সপ্পিমধুসক্খরাভিসঙ্খতস্স ৰরপাযাসস্স সুৰণ্ণরজতপাতিযো পূরেত্ৰা সুৰণ্ণরজতপাতীহিযেৰ পটিকুজ্জিত্ৰা অদাসি, অঞ্ঞেহি চ অহতৰত্থকপিলগাৰিদানাদীহি তে সন্তপ্পেসি. অথ নেসং সব্বকামেহি সন্তপ্পিতানং সুপিনং আরোচাপেত্ৰা ‘‘কিং ভৰিস্সতী’’তি পুচ্ছি. ব্রাহ্মণা আহংসু ‘‘মা চিন্তযি, মহারাজ, দেৰিযা তে কুচ্ছিম্হি গব্ভো পতিট্ঠিতো, সো চ খো পুরিসগব্ভো, ন ইত্থিগব্ভো, পুত্তো তে ভৰিস্সতি. সো সচে অগারং অজ্ঝাৰসিস্সতি, রাজা ভৰিস্সতি চক্কৰত্তী; সচে অগারা নিক্খম্ম পব্বজিস্সতি, বুদ্ধো ভৰিস্সতি লোকে ৰিৰট্টচ্ছদো’’তি.

বোধিসত্তস্স পন মাতুকুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিগ্গহণক্খণে একপ্পহারেনেৰ সকলদসসহস্সী লোকধাতু সঙ্কম্পি সম্পকম্পি সম্পৰেধি. বাত্তিংসপুব্বনিমিত্তানি পাতুরহেসুং – দসসু চক্কৰাল়সহস্সেসু অপ্পমাণো ওভাসো ফরি. তস্স তং সিরিং দট্ঠুকামা ৰিয অন্ধা চক্খূনি পটিলভিংসু, বধিরা সদ্দং সুণিংসু, মূগা সমালপিংসু, খুজ্জা উজুগত্তা অহেসুং, পঙ্গুলা পদসা গমনং পটিলভিংসু, বন্ধনগতা সব্বসত্তা অন্দুবন্ধনাদীহি মুচ্চিংসু, সব্বনরকেসু অগ্গি নিব্বাযি, পেত্তিৰিসযে খুপ্পিপাসা ৰূপসমি, তিরচ্ছানানং ভযং নাহোসি, সব্বসত্তানং রোগো ৰূপসমি, সব্বসত্তা পিযংৰদা অহেসুং, মধুরেনাকারেন অস্সা হসিংসু, ৰারণা গজ্জিংসু, সব্বতূরিযানি সকসকনিন্নাদং মুঞ্চিংসু, অঘট্টিতানিযেৰ মনুস্সানং হত্থূপগাদীনি আভরণানি ৰিরৰিংসু, সব্বদিসা ৰিপ্পসন্না অহেসুং, সত্তানং সুখং উপ্পাদযমানো মুদুসীতলৰাতো ৰাযি, অকালমেঘো ৰস্সি, পথৰিতোপি উদকং উব্ভিজ্জিত্ৰা ৰিস্সন্দি, পক্খিনো আকাসগমনং ৰিজহিংসু, নদিযো অসন্দমানা অট্ঠংসু, মহাসমুদ্দে মধুরং উদকং অহোসি, সব্বত্থকমেৰ পঞ্চৰণ্ণেহি পদুমেহি সঞ্ছন্নতলো অহোসি, থলজজলজাদীনি সব্বপুপ্ফানি পুপ্ফিংসু, রুক্খানং খন্ধেসু খন্ধপদুমানি, সাখাসু সাখাপদুমানি, লতাসু লতাপদুমানি পুপ্ফিংসু, থলে সিলাতলানি ভিন্দিত্ৰা উপরূপরি সত্ত সত্ত হুত্ৰা দণ্ডপদুমানি নাম নিক্খমিংসু, আকাসে ওলম্বকপদুমানি নাম নিব্বত্তিংসু, সমন্ততো পুপ্ফৰস্সা ৰস্সিংসু, আকাসে দিব্বতূরিযানি ৰজ্জিংসু, সকলদসসহস্সিলোকধাতু ৰট্টেত্ৰা ৰিস্সট্ঠমালাগুল়ো ৰিয, উপ্পীল়েত্ৰা বদ্ধমালাকলাপো ৰিয, অলঙ্কতপটিযত্তং মালাসনং ৰিয চ একমালামালিনী ৰিপ্ফুরন্তৰাল়বীজনী পুপ্ফধূমগন্ধপরিৰাসিতা পরমসোভগ্গপ্পত্তা অহোসি.

এৰং গহিতপটিসন্ধিকস্স বোধিসত্তস্স পটিসন্ধিতো পট্ঠায বোধিসত্তস্স চেৰ বোধিসত্তমাতুযা চ উপদ্দৰনিৰারণত্থং খগ্গহত্থা চত্তারো দেৰপুত্তা আরক্খং গণ্হিংসু. বোধিসত্তমাতু পন পুরিসেসু রাগচিত্তং নুপ্পজ্জি, লাভগ্গযসগ্গপ্পত্তা চ অহোসি সুখিনী অকিলন্তকাযা. বোধিসত্তঞ্চ অন্তোকুচ্ছিগতং ৰিপ্পসন্নে মণিরতনে আৰুতপণ্ডুসুত্তং ৰিয পস্সতি. যস্মা চ বোধিসত্তেন ৰসিতকুচ্ছি নাম চেতিযগব্ভসদিসা হোতি, ন সক্কা অঞ্ঞেন সত্তেন আৰসিতুং ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰা, তস্মা বোধিসত্তমাতা সত্তাহজাতে বোধিসত্তে কালং কত্ৰা তুসিতপুরে নিব্বত্ততি. যথা চ অঞ্ঞা ইত্থিযো দস মাসে অপত্ৰাপি অতিক্কমিত্ৰাপি নিসিন্নাপি নিপন্নাপি ৰিজাযন্তি, ন এৰং বোধিসত্তমাতা. সা পন বোধিসত্তং দস মাসে কুচ্ছিনা পরিহরিত্ৰা ঠিতাৰ ৰিজাযতি. অযং বোধিসত্তমাতুধম্মতা.

মহামাযাপি দেৰী পত্তেন তেলং ৰিয দস মাসে কুচ্ছিনা বোধিসত্তং পরিহরিত্ৰা পরিপুণ্ণগব্ভা ঞাতিঘরং গন্তুকামা সুদ্ধোদনমহারাজস্স আরোচেসি – ‘‘ইচ্ছামহং, দেৰ, কুলসন্তকং দেৰদহনগরং গন্তু’’ন্তি. রাজা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা কপিলৰত্থুতো যাৰ দেৰদহনগরা মগ্গং সমং কারেত্ৰা কদলিপুণ্ণঘটধজপটাকাদীহি অলঙ্কারাপেত্ৰা দেৰি সুৰণ্ণসিৰিকায নিসীদাপেত্ৰা অমচ্চসহস্সেন উক্খিপাপেত্ৰা মহন্তেন পরিৰারেন পেসেসি. দ্ৰিন্নং পন নগরানং অন্তরে উভযনগরৰাসীনম্পি লুম্বিনীৰনং নাম মঙ্গলসালৰনং অত্থি, তস্মিং সমযে মূলতো পট্ঠায যাৰ অগ্গসাখা সব্বং একপালিফুল্লং অহোসি, সাখন্তরেহি চেৰ পুপ্ফন্তরেহি চ পঞ্চৰণ্ণা ভমরগণা নানপ্পকারা চ সকুণসঙ্ঘা মধুরস্সরেন ৰিকূজন্তা ৰিচরন্তি. সকলং লুম্বিনীৰনং চিত্তলতাৰনসদিসং, মহানুভাৰস্স রঞ্ঞো সুসজ্জিতং আপানমণ্ডলং ৰিয অহোসি. দেৰিযা তং দিস্ৰা সালৰনকীল়ং কীল়িতুকামতাচিত্তং উদপাদি. অমচ্চা দেৰিং গহেত্ৰা সালৰনং পৰিসিংসু. সা মঙ্গলসালমূলং গন্ত্ৰা সালসাখং গণ্হিতুকামা অহোসি, সালসাখা সুসেদিতৰেত্তগ্গং ৰিয ওনমিত্ৰা দেৰিযা হত্থপথং উপগঞ্ছি. সা হত্থং পসারেত্ৰা সাখং অগ্গহেসি. তাৰদেৰ চস্সা কম্মজৰাতা চলিংসু. অথস্সা সাণিং পরিক্খিপিত্ৰা মহাজনো পটিক্কমি. সালসাখং গহেত্ৰা তিট্ঠমানায এৰস্সা গব্ভৰুট্ঠানং অহোসি. তঙ্খণংযেৰ চত্তারো ৰিসুদ্ধচিত্তা মহাব্রহ্মানো সুৰণ্ণজালং আদায সম্পত্তা তেন সুৰণ্ণজালেন বোধিসত্তং সম্পটিচ্ছিত্ৰা মাতু পুরতো ঠপেত্ৰা ‘‘অত্তমনা, দেৰি, হোহি, মহেসক্খো তে পুত্তো উপ্পন্নো’’তি আহংসু.

যথা পন অঞ্ঞে সত্তা মাতুকুচ্ছিতো নিক্খমন্তা পটিকূলেন অসুচিনা মক্খিতা নিক্খমন্তি, ন এৰং বোধিসত্তো. সো পন ধম্মাসনতো ওতরন্তো ধম্মকথিকো ৰিয, নিস্সেণিতো ওতরন্তো পুরিসো ৰিয, চ দ্ৰে চ হত্থে দ্ৰে চ পাদে পসারেত্ৰা ঠিতকোৰ মাতুকুচ্ছিসম্ভৰেন কেনচি অসুচিনা অমক্খিতো সুদ্ধো ৰিসদো কাসিকৰত্থে নিক্খিত্তমণিরতনং ৰিয জোতযন্তো মাতুকুচ্ছিতো নিক্খমি. এৰং সন্তেপি বোধিসত্তস্স চ বোধিসত্তমাতুযা চ সক্কারত্থং আকাসতো দ্ৰে উদকধারা নিক্খমিত্ৰা বোধিসত্তস্স চ মাতুযা চ সরীরে উতুং গাহাপেসুং.

অথ নং সুৰণ্ণজালেন পটিগ্গহেত্ৰা ঠিতানং ব্রহ্মানং হত্থতো চত্তারো মহারাজানো মঙ্গলসম্মতায সুখসম্ফস্সায অজিনপ্পৰেণিযা গণ্হিংসু, তেসং হত্থতো মনুস্সা দুকূলচুম্বটকেন. মনুস্সানং হত্থতো মুচ্চিত্ৰা পথৰিযং পতিট্ঠায পুরত্থিমদিসং ওলোকেসি, অনেকানি চক্কৰাল়সহস্সানি একঙ্গণানি অহেসুং. তত্থ দেৰমনুস্সা গন্ধমালাদীহি পূজযমানা ‘‘মহাপুরিস, ইধ তুম্হেহি সদিসো অঞ্ঞো নত্থি, কুতেত্থ উত্তরিতরো’’তি আহংসু. এৰং চতস্সো দিসা, চতস্সো অনুদিসা, হেট্ঠা, উপরীতি দস দিসা অনুৰিলোকেত্ৰা অত্তনা সদিসং কঞ্চি অদিস্ৰা ‘‘অযং উত্তরাদিসা’’তি সত্তপদৰীতিহারেন অগমাসি, মহাব্রহ্মুনা সেতচ্ছত্তং ধারিযমানো, সুযামেন ৰাল়বীজনিং, অঞ্ঞাহি চ দেৰতাহি সেসরাজককুধভণ্ডহত্থাহি অনুগম্মমানো. ততো সত্তমপদে ঠিতো ‘‘অগ্গোহমস্মিং লোকস্সা’’তিআদিকং আসভিং ৰাচং নিচ্ছারেন্তো সীহনাদং নদি.

বোধিসত্তো হি তীসু অত্তভাৰেসু মাতুকুচ্ছিতো নিক্খন্তমত্তোৰ ৰাচং নিচ্ছারেসি মহোসধত্তভাৰে, ৰেস্সন্তরত্তভাৰে, ইমস্মিং অত্তভাৰেতি. মহোসধত্তভাৰে কিরস্স মাতুকুচ্ছিতো নিক্খন্তমত্তস্সেৰ সক্কো দেৰরাজা আগন্ত্ৰা চন্দনসারং হত্থে ঠপেত্ৰা গতো, সো তং মুট্ঠিযং কত্ৰাৰ নিক্খন্তো. অথ নং মাতা ‘‘তাত, কিং গহেত্ৰা আগতোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘ওসধং, অম্মা’’তি. ইতি ওসধং গহেত্ৰা আগতত্তা ‘‘ওসধদারকো’’ত্ৰেৰস্স নামং অকংসু. তং ওসধং গহেত্ৰা চাটিযং পক্খিপিংসু, আগতাগতানং অন্ধবধিরাদীনং তদেৰ সব্বরোগৰূপসমায ভেসজ্জং অহোসি. ততো ‘‘মহন্তং ইদং ওসধং, মহন্তং ইদং ওসধ’’ন্তি উপ্পন্নৰচনং উপাদায ‘‘মহোসধো’’ত্ৰেৰস্স নামং জাতং. ৰেস্সন্তরত্তভাৰে পন মাতুকুচ্ছিতো নিক্খন্তো দক্খিণহত্থং পসারেত্ৰা ‘‘অত্থি নু খো, অম্ম, কিঞ্চি গেহস্মিং, দানং দস্সামী’’তি ৰদন্তো নিক্খমি. অথস্স মাতা ‘‘সধনে কুলে নিব্বত্তোসি, তাতা’’তি পুত্তস্স হত্থং অত্তনো হত্থতলে কত্ৰা সহস্সত্থৰিকং ঠপেসি. ইমস্মিং পন অত্তভাৰে ইমং সীহনাদং নদীতি এৰং বোধিসত্তো তীসু অত্তভাৰেসু মাতুকুচ্ছিতো নিক্খন্তমত্তোৰ ৰাচং নিচ্ছারেসি. যথা চ পটিসন্ধিগ্গহণক্খণে, জাতক্খণেপিস্স দ্ৰত্তিংস পুব্বনিমিত্তানি পাতুরহেসুং. যস্মিং পন সমযে অম্হাকং বোধিসত্তো লুম্বিনীৰনে জাতো, তস্মিংযেৰ সমযে রাহুলমাতা দেৰী, আনন্দত্থেরো, ছন্নো অমচ্চো, কাল়ুদাযী অমচ্চো, কণ্ডকো অস্সরাজা, মহাবোধিরুক্খো, চতস্সো নিধিকুম্ভিযো চ জাতা. তত্থ একা গাৰুতপ্পমাণা, একা অড্ঢযোজনপ্পমাণা, একা তিগাৰুতপ্পমাণা, একা যোজনপ্পমাণা অহোসীতি. ইমে সত্ত সহজাতা নাম.

উভযনগরৰাসিনো বোধিসত্তং গহেত্ৰা কপিলৰত্থুনগরমেৰ অগমংসু. তং দিৰসংযেৰ চ ‘‘কপিলৰত্থুনগরে সুদ্ধোদনমহারাজস্স পুত্তো জাতো, অযং কুমারো বোধিতলে নিসীদিত্ৰা বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি তাৰতিংসভৰনে হট্ঠতুট্ঠা দেৰসঙ্ঘা চেলুক্খেপাদীনি পৰত্তেন্তা কীল়িংসু. তস্মিং সমযে সুদ্ধোদনমহারাজস্স কুলূপকো অট্ঠসমাপত্তিলাভী কাল়দেৰীলো নাম তাপসো ভত্তকিচ্চং কত্ৰা দিৰাৰিহারত্থায তাৰতিংসভৰনং গন্ত্ৰা তত্থ দিৰাৰিহারং নিসিন্নো তা দেৰতা কীল়মানা দিস্ৰা ‘‘কিংকারণা তুম্হে এৰং তুট্ঠমানসা কীল়থ, ময্হম্পেতং কারণং কথেথা’’তি পুচ্ছি. দেৰতা আহংসু ‘‘মারিস, সুদ্ধোদনরঞ্ঞো পুত্তো জাতো, সো বোধিতলে নিসীদিত্ৰা বুদ্ধো হুত্ৰা ধম্মচক্কং পৰত্তেস্সতি, তস্স অনন্তং বুদ্ধলীল়ং দট্ঠুং ধম্মঞ্চ সোতুং লচ্ছামাতি ইমিনা কারণেন তুট্ঠাম্হা’’তি. তাপসো তাসং ৰচনং সুত্ৰা খিপ্পং দেৰলোকতো ওরুয্হ রাজনিৰেসনং পৰিসিত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসিন্নো ‘‘পুত্তো কির তে, মহারাজ, জাতো, পস্সিস্সামি ন’’ন্তি আহ. রাজা অলঙ্কতপটিযত্তং কুমারং আহরাপেত্ৰা তাপসং ৰন্দাপেতুং অভিহরি, বোধিসত্তস্স পাদা পরিৰত্তিত্ৰা তাপসস্স জটাসু পতিট্ঠহিংসু. বোধিসত্তস্স হি তেনত্তভাৰেন ৰন্দিতব্বযুত্তকো নাম অঞ্ঞো নত্থি. সচে হি অজানন্তা বোধিসত্তস্স সীসং তাপসস্স পাদমূলে ঠপেয্যুং, সত্তধা তস্স মুদ্ধা ফলেয্য. তাপসো ‘‘ন মে অত্তানং নাসেতুং যুত্ত’’ন্তি উট্ঠাযাসনা বোধিসত্তস্স অঞ্জলিং পগ্গহেসি. রাজা তং অচ্ছরিযং দিস্ৰা অত্তনো পুত্তং ৰন্দি.

তাপসো অতীতে চত্তালীস কপ্পে, অনাগতে চত্তালীসাতি অসীতি কপ্পে অনুস্সরতি. বোধিসত্তস্স লক্খণসম্পত্তিং দিস্ৰা ‘‘ভৰিস্সতি নু খো বুদ্ধো, উদাহু নো’’তি আৰজ্জেত্ৰা উপধারেন্তো ‘‘নিস্সংসযং বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা ‘‘অচ্ছরিযপুরিসো অয’’ন্তি সিতং অকাসি. ততো ‘‘অহং ইমং বুদ্ধভূতং দট্ঠুং লভিস্সামি নু খো, নো’’তি উপধারেন্তো ‘‘ন লভিস্সামি, অন্তরাযেৰ কালং কত্ৰা বুদ্ধসতেনপি বুদ্ধসহস্সেনপি গন্ত্ৰা বোধেতুং অসক্কুণেয্যে অরূপভৰে নিব্বত্তিস্সামী’’তি দিস্ৰা ‘‘এৰরূপং নাম অচ্ছরিযপুরিসং বুদ্ধভূতং দট্ঠুং ন লভিস্সামি, মহতী ৰত মে জানি ভৰিস্সতী’’তি পরোদি.

মনুস্সা দিস্ৰা ‘‘অম্হাকং অয্যো ইদানেৰ হসিত্ৰা পুন পরোদি. কিং নু খো, ভন্তে, অম্হাকং অয্যপুত্তস্স কোচি অন্তরাযো ভৰিস্সতী’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘নত্থেতস্স অন্তরাযো, নিস্সংসযেন বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি. অথ ‘‘কস্মা পরোদিত্থা’’তি? ‘‘এৰরূপং পুরিসং বুদ্ধভূতং দট্ঠুং ন লভিস্সামি, ‘মহতী ৰত মে জানি ভৰিস্সতী’তি অত্তানং অনুসোচন্তো রোদামী’’তি আহ. ততো সো ‘‘কিং নু খো মে ঞাতকেসু কোচি এতং বুদ্ধভূতং দট্ঠুং লভিস্সতি, ন লভিস্সতী’’তি উপধারেন্তো অত্তনো ভাগিনেয্যং নাল়কদারকং অদ্দস. সো ভগিনিযা গেহং গন্ত্ৰা ‘‘কহং তে পুত্তো নাল়কো’’তি? ‘‘অত্থি গেহে, অয্যা’’তি. ‘‘পক্কোসাহি ন’’ন্তি পক্কোসাপেত্ৰা অত্তনো সন্তিকং আগতং কুমারং আহ – ‘‘তাত, সুদ্ধোদনমহারাজস্স কুলে পুত্তো জাতো, বুদ্ধঙ্কুরো এস, পঞ্চতিংস ৰস্সানি অতিক্কমিত্ৰা বুদ্ধো ভৰিস্সতি, ত্ৰং এতং দট্ঠুং লভিস্সসি, অজ্জেৰ পব্বজাহী’’তি. সত্তাসীতিকোটিধনে কুলে নিব্বত্তদারকোপি ‘‘ন মং মাতুলো অনত্থে নিযোজেস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা তাৰদেৰ অন্তরাপণতো কাসাযানি চেৰ মত্তিকাপত্তঞ্চ আহরাপেত্ৰা কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা ‘‘যো লোকে উত্তমপুগ্গলো, তং উদ্দিস্স ময্হং পব্বজ্জা’’তি বোধিসত্তাভিমুখং অঞ্জলিং পগ্গয্হ পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা পত্তং থৰিকায পক্খিপিত্ৰা অংসকূটে লগ্গেত্ৰা হিমৰন্তং পৰিসিত্ৰা সমণধম্মং অকাসি. সো পরমাভিসম্বোধিং পত্তং তথাগতং উপসঙ্কমিত্ৰা নাল়কপটিপদং কথাপেত্ৰা পুন হিমৰন্তং পৰিসিত্ৰা অরহত্তং পত্ৰা উক্কট্ঠপটিপদং পটিপন্নো সত্তেৰ মাসে আযুং পালেত্ৰা একং সুৰণ্ণপব্বতং নিস্সায ঠিতকোৰ অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি.

বোধিসত্তম্পি খো পঞ্চমে দিৰসে সীসং ন্হাপেত্ৰা ‘‘নামগ্গহণং গণ্হিস্সামা’’তি রাজভৰনং চতুজ্জাতিকগন্ধেহি ৰিলিম্পিত্ৰা লাজাপঞ্চমকানি পুপ্ফানি ৰিকিরিত্ৰা অসম্ভিন্নপাযাসং পচাপেত্ৰা তিণ্ণং ৰেদানং পারঙ্গতে অট্ঠসতব্রাহ্মণে নিমন্তেত্ৰা রাজভৰনে নিসীদাপেত্ৰা সুভোজনং ভোজেত্ৰা মহাসক্কারং কত্ৰা ‘‘কিং নু খো ভৰিস্সতী’’তি লক্খণানি পরিগ্গহাপেসুং. তেসু –

‘‘রামো ধজো লক্খণো চাপি মন্তী, কোণ্ডঞ্ঞো চ ভোজো সুযামো সুদত্তো;

এতে তদা অট্ঠ অহেসুং ব্রাহ্মণা, ছল়ঙ্গৰা মন্তং ৰিযাকরিংসূ’’তি. –

ইমে অট্ঠেৰ ব্রাহ্মণা লক্খণপরিগ্গাহকা অহেসুং. পটিসন্ধিগ্গহণদিৰসে সুপিনোপি এতেহেৰ পরিগ্গহিতো. তেসু সত্ত জনা দ্ৰে অঙ্গুলিযো উক্খিপিত্ৰা দ্ৰেধা ব্যাকরিংসু – ‘‘ইমেহি লক্খণেহি সমন্নাগতো অগারং অজ্ঝাৰসমানো রাজা হোতি চক্কৰত্তী, পব্বজমানো বুদ্ধো’’তি, সব্বং চক্কৰত্তিরঞ্ঞো সিরিৰিভৰং আচিক্খিংসু. তেসং পন সব্বদহরো গোত্ততো কোণ্ডঞ্ঞো নাম মাণৰো বোধিসত্তস্স ৰরলক্খণনিপ্ফত্তিং ওলোকেত্ৰা – ‘‘ইমস্স অগারমজ্ঝে ঠানকারণং নত্থি, একন্তেনেস ৰিৰট্টচ্ছদো বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি একমেৰ অঙ্গুলিং উক্খিপিত্ৰা একংসব্যাকরণং ব্যাকাসি. অযঞ্হি কতাধিকারো পচ্ছিমভৰিকসত্তো পঞ্ঞায ইতরে সত্ত জনে অভিভৰিত্ৰা ‘‘ইমেহি লক্খণেহি সমন্নাগতস্স অগারমজ্ঝে ঠানং নাম নত্থি, অসংসযং বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি একমেৰ গতিং অদ্দস, তস্মা একং অঙ্গুলিং উক্খিপিত্ৰা এৰং ব্যাকাসি. অথস্স নামং গণ্হন্তা সব্বলোকস্স অত্থসিদ্ধিকরত্তা ‘‘সিদ্ধত্থো’’তি নামমকংসু.

অথ তে ব্রাহ্মণা অত্তনো ঘরানি গন্ত্ৰা পুত্তে আমন্তযিংসু – ‘‘তাতা, অম্হে মহল্লকা, সুদ্ধোদনমহারাজস্স পুত্তং সব্বঞ্ঞুতং পত্তং মযং সম্ভৰেয্যাম ৰা নো ৰা, তুম্হে তস্মিং কুমারে সব্বঞ্ঞুতং পত্তে তস্স সাসনে পব্বজেয্যাথা’’তি. তে সত্তপি জনা যাৰতাযুকং ঠত্ৰা যথাকম্মং গতা, কোণ্ডঞ্ঞমাণৰোৰ অরোগো অহোসি. সো মহাসত্তে ৰুড্ঢিমন্ৰায মহাভিনিক্খমনং অভিনিক্খমিত্ৰা অনুক্কমেন উরুৰেলং গন্ত্ৰা ‘‘রমণীযো, ৰত অযং ভূমিভাগো, অলং ৰতিদং কুলপুত্তস্স পধানত্থিকস্স পধানাযা’’তি চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা তত্থ ৰাসং উপগতে ‘‘মহাপুরিসো পব্বজিতো’’তি সুত্ৰা তেসং ব্রাহ্মণানং পুত্তে উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমাহ ‘‘সিদ্ধত্থকুমারো কির পব্বজিতো, সো নিস্সংসযং বুদ্ধো ভৰিস্সতি. সচে তুম্হাকং পিতরো অরোগা অস্সু, অজ্জ নিক্খমিত্ৰা পব্বজেয্যুং. সচে তুম্হেপি ইচ্ছেয্যাথ, এথ, অহং তং পুরিসং অনুপব্বজিস্সামী’’তি. তে সব্বে একচ্ছন্দা ভৰিতুং নাসক্খিংসু, তযো জনা ন পব্বজিংসু. কোণ্ডঞ্ঞব্রাহ্মণং জেট্ঠকং কত্ৰা ইতরে চত্তারো পব্বজিংসু. তে পঞ্চপি জনা পঞ্চৰগ্গিযত্থেরা নাম জাতা.

তদা পন রাজা ‘‘কিং দিস্ৰা ময্হং পুত্তো পব্বজিস্সতী’’তি পুচ্ছি. ‘‘চত্তারি পুব্বনিমিত্তানী’’তি. ‘‘কতরঞ্চ কতরঞ্চা’’তি? ‘‘জরাজিণ্ণং, ব্যাধিতং, কালকতং, পব্বজিত’’ন্তি. রাজা ‘‘ইতো পট্ঠায এৰরূপানং মম পুত্তস্স সন্তিকং উপসঙ্কমিতুং মা অদত্থ, ময্হং পুত্তস্স বুদ্ধভাৰেন কম্মং নত্থি, অহং মম পুত্তং দ্ৰিসহস্সদীপপরিৰারানং চতুন্নং মহাদীপানং ইস্সরিযাধিপচ্চং রজ্জং কারেন্তং ছত্তিংসযোজনপরিমণ্ডলায পরিসায পরিৰুতং গগনতলে ৰিচরমানং পস্সিতুকামো’’তি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা ইমেসং চতুপ্পকারানং নিমিত্তানং কুমারস্স চক্খুপথে আগমননিৰারণত্থং চতূসু দিসাসু গাৰুতে গাৰুতে আরক্খং ঠপেসি. তং দিৰসং পন মঙ্গলট্ঠানে সন্নিপতিতেসু অসীতিযা ঞাতিকুলসহস্সেসু একেকো একমেকং পুত্তং পটিজানি – ‘‘অযং বুদ্ধো ৰা হোতু রাজা ৰা, মযং একমেকং পুত্তং দস্সাম. সচেপি বুদ্ধো ভৰিস্সতি, খত্তিযসমণেহেৰ পুরক্খতপরিৰারিতো ৰিচরিস্সতি. সচেপি রাজা ভৰিস্সতি, খত্তিযকুমারেহেৰ পুরক্খতপরিৰারিতো ৰিচরিস্সতী’’তি. রাজাপি বোধিসত্তস্স উত্তমরূপসম্পন্না ৰিগতসব্বদোসা ধাতিযো পচ্চুপট্ঠাপেসি. বোধিসত্তো অনন্তেন পরিৰারেন মহন্তেন সিরিসোভগ্গেন ৰড্ঢতি.

অথেকদিৰসং রঞ্ঞো ৰপ্পমঙ্গলং নাম অহোসি. তং দিৰসং সকলনগরং দেৰৰিমানং ৰিয অলঙ্করোন্তি. সব্বে দাসকম্মকরাদযো অহতৰত্থনিৰত্থা গন্ধমালাদিপটিমণ্ডিতা রাজকুলে সন্নিপতন্তি. রঞ্ঞো কম্মন্তে নঙ্গলসহস্সং যোজীযতি. তস্মিং পন দিৰসে একেনূনঅট্ঠসতনঙ্গলানি সদ্ধিং বলিবদ্দরস্মিযোত্তেহি রজতপরিক্খতানি হোন্তি, রঞ্ঞো আলম্বননঙ্গলং পন রত্তসুৰণ্ণপরিক্খতং হোতি. বলিবদ্দানং সিঙ্গরস্মিপতোদাপি সুৰণ্ণপরিক্খতাৰ হোন্তি. রাজা মহতা পরিৰারেন নিক্খন্তো পুত্তং গহেত্ৰা অগমাসি. কম্মন্তট্ঠানে একো জম্বুরুক্খো বহলপলাসো সন্দচ্ছাযো অহোসি. তস্স হেট্ঠা কুমারস্স সযনং পঞ্ঞপাপেত্ৰা উপরি সুৰণ্ণতারকখচিতং ৰিতানং বন্ধাপেত্ৰা সাণিপাকারেন পরিক্খিপাপেত্ৰা আরক্খং ঠপাপেত্ৰা রাজা সব্বালঙ্কারং অলঙ্করিত্ৰা অমচ্চগণপরিৰুতো নঙ্গলকরণট্ঠানং অগমাসি. তত্থ রাজা সুৰণ্ণনঙ্গলং গণ্হাতি, অমচ্চা একেনূনট্ঠসতরজতনঙ্গলানি, কস্সকা সেসনঙ্গলানি. তে তানি গহেত্ৰা ইতো চিতো চ কসন্তি. রাজা পন ওরতো ৰা পারং গচ্ছতি, পারতো ৰা ওরং আগচ্ছতি. এতস্মিং ঠানে মহাসম্পত্তি অহোসি. বোধিসত্তং পরিৰারেত্ৰা নিসিন্না ধাতিযো ‘‘রঞ্ঞো সম্পত্তিং পস্সিস্সামা’’তি অন্তোসাণিতো বহি নিক্খন্তা. বোধিসত্তো ইতো চিতো চ ওলোকেন্তো কঞ্চি অদিস্ৰা ৰেগেন উট্ঠায পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা আনাপানে পরিগ্গহেত্ৰা পঠমজ্ঝানং নিব্বত্তেসি. ধাতিযো খজ্জভোজ্জন্তরে ৰিচরমানা থোকং চিরাযিংসু. সেসরুক্খানং ছাযা নিৰত্তা, তস্স পন রুক্খস্স পরিমণ্ডলা হুত্ৰা অট্ঠাসি. ধাতিযো ‘‘অয্যপুত্তো একতো’’তি ৰেগেন সাণিং উক্খিপিত্ৰা অন্তো পৰিসমানা বোধিসত্তং সযনে পল্লঙ্কেন নিসিন্নং তঞ্চ পাটিহারিযং দিস্ৰা গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসুং – ‘‘দেৰ, কুমারো এৰং নিসিন্নো, অঞ্ঞেসং রুক্খানং ছাযা নিৰত্তা, জম্বুরুক্খস্স পন পরিমণ্ডলা ঠিতা’’তি. রাজা ৰেগেনাগন্ত্ৰা পাটিহারিযং দিস্ৰা – ‘‘ইদং তে, তাত, দুতিযং ৰন্দন’’ন্তি পুত্তং ৰন্দি.

অথ অনুক্কমেন বোধিসত্তো সোল়সৰস্সুদ্দেসিকো জাতো. রাজা বোধিসত্তস্স তিণ্ণং উতূনং অনুচ্ছৰিকে তযো পাসাদে কারেসি – একং নৰভূমকং, একং সত্তভূমকং, একং পঞ্চভূমকং, চত্তালীসসহস্সা চ নাটকিত্থিযো উপট্ঠাপেসি. বোধিসত্তো দেৰো ৰিয অচ্ছরাসঙ্ঘপরিৰুতো, অলঙ্কতনাটকপরিৰুতো, নিপ্পুরিসেহি তূরিযেহি পরিচারিযমানো মহাসম্পত্তিং অনুভৰন্তো উতুৰারেন তেসু পাসাদেসু ৰিহরতি. রাহুলমাতা পনস্স দেৰী অগ্গমহেসী অহোসি.

তস্সেৰং মহাসম্পত্তিং অনুভৰন্তস্স একদিৰসং ঞাতিসঙ্ঘস্স অব্ভন্তরে অযং কথা উদপাদি – ‘‘সিদ্ধত্থো কীল়াপসুতোৰ ৰিচরতি, কিঞ্চি সিপ্পং ন সিক্খতি, সঙ্গামে পচ্চুপট্ঠিতে কিং করিস্সতী’’তি. রাজা বোধিসত্তং পক্কোসাপেত্ৰা – ‘‘তাত, তৰ ঞাতকা ‘সিদ্ধত্থো কিঞ্চি সিপ্পং অসিক্খিত্ৰা কীল়াপসুতোৰ ৰিচরতী’তি ৰদন্তি, এত্থ কিং পত্তকালে মঞ্ঞসী’’তি. দেৰ, মম সিপ্পং সিক্খনকিচ্চং নত্থি, নগরে মম সিপ্পদস্সনত্থং ভেরিং চরাপেথ ‘‘ইতো সত্তমে দিৰসে ঞাতকানং সিপ্পং দস্সেস্সামী’’তি. রাজা তথা অকাসি. বোধিসত্তো অক্খণৰেধিৰালৰেধিধনুগ্গহে সন্নিপাতাপেত্ৰা মহাজনস্স মজ্ঝে অঞ্ঞেহি ধনুগ্গহেহি অসাধারণং ঞাতকানং দ্ৰাদসৰিধং সিপ্পং দস্সেসি. তং সরভঙ্গজাতকে আগতনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. তদাস্স ঞাতিসঙ্ঘো নিক্কঙ্খো অহোসি.

অথেকদিৰসং বোধিসত্তো উয্যানভূমিং গন্তুকামো সারথিং আমন্তেত্ৰা ‘‘রথং যোজেহী’’তি আহ. সো ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা মহারহং উত্তমরথং সব্বালঙ্কারেন অলঙ্করিত্ৰা কুমুদপত্তৰণ্ণে চত্তারো মঙ্গলসিন্ধৰে যোজেত্ৰা বোধিসত্তস্স পটিৰেদেসি. বোধিসত্তো দেৰৰিমানসদিসং রথং অভিরুহিত্ৰা উয্যানাভিমুখো অগমাসি. দেৰতা ‘‘সিদ্ধত্থকুমারস্স অভিসম্বুজ্ঝনকালো আসন্নো, পুব্বনিমিত্তং দস্সেস্সামা’’তি একং দেৰপুত্তং জরাজজ্জরং খণ্ডদন্তং পলিতকেসং ৰঙ্কং ওভগ্গসরীরং দণ্ডহত্থং পৰেধমানং কত্ৰা দস্সেসুং. তং বোধিসত্তো চেৰ সারথি চ পস্সন্তি. ততো বোধিসত্তো সারথিং – ‘‘সম্ম, কো নামেস পুরিসো, কেসাপিস্স ন যথা অঞ্ঞেস’’ন্তি মহাপদানে আগতনযেন পুচ্ছিত্ৰা তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ধীরত্থু ৰত ভো জাতি, যত্র হি নাম জাতস্স জরা পঞ্ঞাযিস্সতী’’তি সংৰিগ্গহদযো ততোৰ পটিনিৰত্তিত্ৰা পাসাদমেৰ অভিরুহি. রাজা ‘‘কিং কারণা মম পুত্তো খিপ্পং পটিনিৰত্তী’’তি পুচ্ছি. ‘‘জিণ্ণকং পুরিসং দিস্ৰা দেৰা’’তি. ‘‘জিণ্ণকং দিস্ৰা পব্বজিস্সতীতি আহংসু, কস্মা মং নাসেথ, সীঘং পুত্তস্স নাটকানি সজ্জেথ, সম্পত্তিং অনুভৰন্তো পব্বজ্জায সতিং ন করিস্সতী’’তি ৰত্ৰা আরক্খং ৰড্ঢেত্ৰা সব্বদিসাসু অড্ঢযোজনে অড্ঢযোজনে ঠপেসি.

পুনেকদিৰসং বোধিসত্তো তথেৰ উয্যানং গচ্ছন্তো দেৰতাহি নিম্মিতং ব্যাধিতং পুরিসং দিস্ৰা পুরিমনযেনেৰ পুচ্ছিত্ৰা সংৰিগ্গহদযো নিৰত্তিত্ৰা পাসাদং অভিরুহি. রাজাপি পুচ্ছিত্ৰা হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ সংৰিদহিত্ৰা পুন ৰড্ঢেত্ৰা সমন্তা তিগাৰুতপ্পমাণে পদেসে আরক্খং ঠপেসি. অপরং একদিৰসং বোধিসত্তো তথেৰ উয্যানং গচ্ছন্তো দেৰতাহি নিম্মিতং কালকতং দিস্ৰা পুরিমনযেনেৰ পুচ্ছিত্ৰা সংৰিগ্গহদযো পুন নিৰত্তিত্ৰা পাসাদং অভিরুহি. রাজাপি পুচ্ছিত্ৰা হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ সংৰিদহিত্ৰা পুন ৰড্ঢেত্ৰা সমন্তা যোজনপ্পমাণে পদেসে আরক্খং ঠপেসি. অপরং পন একদিৰসং উয্যানং গচ্ছন্তো তথেৰ দেৰতাহি নিম্মিতং সুনিৰত্থং সুপারুতং পব্বজিতং দিস্ৰা ‘‘কো নামেসো সম্মা’’তি সারথিং পুচ্ছি. সারথি কিঞ্চাপি বুদ্ধুপ্পাদস্স অভাৰা পব্বজিতং ৰা পব্বজিতগুণে ৰা ন জানাতি, দেৰতানুভাৰেন পন ‘‘পব্বজিতো নামাযং দেৰা’’তি ৰত্ৰা পব্বজ্জায গুণে ৰণ্ণেসি. বোধিসত্তো পব্বজ্জায রুচিং উপ্পাদেত্ৰা তং দিৰসং উয্যানং অগমাসি. দীঘভাণকা পনাহু ‘‘চত্তারি নিমিত্তানি একদিৰসেনেৰ দিস্ৰা অগমাসী’’তি.

সো তত্থ দিৰসভাগং কীল়িত্ৰা মঙ্গলপোক্খরণিযং ন্হাযিত্ৰা অত্থঙ্গতে সূরিযে মঙ্গলসিলাপট্টে নিসীদি অত্তানং অলঙ্কারাপেতুকামো. অথস্স পরিচারকপুরিসা নানাৰণ্ণানি দুস্সানি নানপ্পকারা আভরণৰিকতিযো মালাগন্ধৰিলেপনানি চ আদায সমন্তা পরিৰারেত্ৰা অট্ঠংসু. তস্মিং খণে সক্কস্স নিসিন্নাসনং উণ্হং অহোসি. সো ‘‘কো নু খো মং ইমম্হা ঠানা চাৰেতুকামো’’তি উপধারেন্তো বোধিসত্তস্স অলঙ্কারেতুকামতং ঞত্ৰা ৰিস্সকম্মং আমন্তেসি ‘‘সম্ম ৰিস্সকম্ম, সিদ্ধত্থকুমারো অজ্জ অড্ঢরত্তসমযে মহাভিনিক্খমনং নিক্খমিস্সতি, অযমস্স পচ্ছিমো অলঙ্কারো, উয্যানং গন্ত্ৰা মহাপুরিসং দিব্বালঙ্কারেহি অলঙ্করোহী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা দেৰতানুভাৰেন তঙ্খণংযেৰ উপসঙ্কমিত্ৰা তস্সেৰ কপ্পকসদিসো হুত্ৰা কপ্পকস্স হত্থতো ৰেঠনদুস্সং গহেত্ৰা বোধিসত্তস্স সীসং ৰেঠেসি. বোধিসত্তো হত্থসম্ফস্সেনেৰ ‘‘নাযং মনুস্সো, দেৰপুত্তো এসো’’তি অঞ্ঞাসি. ৰেঠনেন ৰেঠিতমত্তে সীসে মোল়িযং মণিরতনাকারেন দুস্সসহস্সং অব্ভুগ্গঞ্ছি. পুন ৰেঠেন্তস্স দুস্সসহস্সন্তি দসক্খত্তুং ৰেঠেন্তস্স দস দুস্সসহস্সানি অব্ভুগ্গচ্ছিংসু. ‘‘সীসং খুদ্দকং, দুস্সানি বহূনি, কথং অব্ভুগ্গতানী’’তি ন চিন্তেতব্বং. তেসু হি সব্বমহন্তং আমলকপুপ্ফপ্পমাণং, অৰসেসানি কুসুম্বকপুপ্ফপ্পমাণানি অহেসুং. বোধিসত্তস্স সীসং কিঞ্জক্খগৰচ্ছিতং ৰিয কুয্যকপুপ্ফং অহোসি.

অথস্স সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতস্স সব্বতালাৰচরেসু সকানি সকানি পটিভানানি দস্সযন্তেসু, ব্রাহ্মণেসু ‘‘জযনন্দা’’তিআদিৰচনেহি, সূতমাগধাদীসু নানপ্পকারেহি মঙ্গলৰচনত্থুতিঘোসেহি সম্ভাৰেন্তেসু সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতং রথৰরং অভিরুহি. তস্মিং সমযে ‘‘রাহুলমাতা পুত্তং ৰিজাতা’’তি সুত্ৰা সুদ্ধোদনমহারাজা ‘‘পুত্তস্স মে তুট্ঠিং নিৰেদেথা’’তি সাসনং পহিণি. বোধিসত্তো তং সুত্ৰা ‘‘রাহু জাতো, বন্ধনং জাত’’ন্তি আহ. রাজা ‘‘কিং মে পুত্তো অৰচা’’তি পুচ্ছিত্ৰা তং ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ইতো পট্ঠায মে নত্তা রাহুলকুমারোযেৰ নাম হোতূ’’তি আহ.

বোধিসত্তোপি খো রথৰরং আরুয্হ মহন্তেন যসেন অতিমনোরমেন সিরিসোভগ্গেন নগরং পাৰিসি. তস্মিং সমযে কিসাগোতমী নাম খত্তিযকঞ্ঞা উপরিপাসাদৰরতলগতা নগরং পদক্খিণং কুরুমানস্স বোধিসত্তস্স রূপসিরিং দিস্ৰা পীতিসোমনস্সজাতা ইদং উদানং উদানেসি –

‘‘নিব্বুতা নূন সা মাতা, নিব্বুতো নূন সো পিতা;

নিব্বুতা নূন সা নারী, যস্সাযং ঈদিসো পতী’’তি.

বোধিসত্তো তং সুত্ৰা চিন্তেসি ‘‘অযং এৰমাহ ‘এৰরূপং অত্তভাৰং পস্সন্তিযা মাতু হদযং নিব্বাযতি, পিতু হদযং নিব্বাযতি, পজাপতিযা হদযং নিব্বাযতী’তি! কিস্মিং নু খো নিব্বুতে হদযং নিব্বুতং নাম হোতী’’তি? অথস্স কিলেসেসু ৰিরত্তমানসস্স এতদহোসি – ‘‘রাগগ্গিম্হি নিব্বুতে নিব্বুতং নাম হোতি, দোসগ্গিম্হি নিব্বুতে নিব্বুতং নাম হোতি, মোহগ্গিম্হি নিব্বুতে নিব্বুতং নাম হোতি, মানদিট্ঠিআদীসু সব্বকিলেসদরথেসু নিব্বুতেসু নিব্বুতং নাম হোতি. অযং মে সুস্সৰনং সাৰেসি, অহঞ্হি নিব্বানং গৰেসন্তো চরামি, অজ্জেৰ মযা ঘরাৰাসং ছড্ডেত্ৰা নিক্খম্ম পব্বজিত্ৰা নিব্বানং গৰেসিতুং ৰট্টতি, অযং ইমিস্সা আচরিযভাগো হোতূ’’তি কণ্ঠতো ওমুঞ্চিত্ৰা কিসাগোতমিযা সতসহস্সগ্ঘনকং মুত্তাহারং পেসেসি. সা ‘‘সিদ্ধত্থকুমারো মযি পটিবদ্ধচিত্তো হুত্ৰা পণ্ণাকারং পেসেসী’’তি সোমনস্সজাতা অহোসি.

বোধিসত্তোপি মহন্তেন সিরিসোভগ্গেন অত্তনো পাসাদং অভিরুহিত্ৰা সিরিসযনে নিপজ্জি. তাৰদেৰ চ নং সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতা নচ্চগীতাদীসু সুসিক্খিতা দেৰকঞ্ঞা ৰিয রূপসোভগ্গপ্পত্তা ইত্থিযো নানাতূরিযানি গহেত্ৰা সম্পরিৰারযিত্ৰা অভিরমাপেন্তিযো নচ্চগীতৰাদিতানি পযোজযিংসু. বোধিসত্তো কিলেসেসু ৰিরত্তচিত্ততায নচ্চাদীসু অনভিরতো মুহুত্তং নিদ্দং ওক্কমি. তাপি ইত্থিযো ‘‘যস্সত্থায মযং নচ্চাদীনি পযোজেম, সো নিদ্দং উপগতো, ইদানি কিমত্থং কিলমামা’’তি গহিতগ্গহিতানি তূরিযানি অজ্ঝোত্থরিত্ৰা নিপজ্জিংসু, গন্ধতেলপ্পদীপা ঝাযন্তি. বোধিসত্তো পবুজ্ঝিত্ৰা সযনপিট্ঠে পল্লঙ্কেন নিসিন্নো অদ্দস তা ইত্থিযো তূরিযভণ্ডানি অৰত্থরিত্ৰা নিদ্দাযন্তিযো – একচ্চা পগ্ঘরিতখেল়া, লালাকিলিন্নগত্তা, একচ্চা দন্তে খাদন্তিযো, একচ্চা কাকচ্ছন্তিযো, একচ্চা ৰিপ্পলপন্তিযো, একচ্চা ৰিৰটমুখা, একচ্চা অপগতৰত্থা, পাকটবীভচ্ছসম্বাধট্ঠানা. সো তাসং তং ৰিপ্পকারং দিস্ৰা ভিয্যোসোমত্তায কামেসু ৰিরত্তচিত্তো অহোসি. তস্স অলঙ্কতপটিযত্তং সক্কভৰনসদিসম্পি তং মহাতলং অপৰিদ্ধনানাকুণপভরিতং আমকসুসানং ৰিয উপট্ঠাসি, তযো ভৰা আদিত্তগেহসদিসা খাযিংসু – ‘‘উপদ্দুতং ৰত ভো, উপস্সট্ঠং ৰত ভো’’তি উদানং পৰত্তেসি, অতিৰিয পব্বজ্জায চিত্তং নমি.

সো ‘‘অজ্জেৰ মযা মহাভিনিক্খমনং নিক্খমিতুং ৰট্টতী’’তি সযনা উট্ঠায দ্ৰারসমীপং গন্ত্ৰা ‘‘কো এত্থা’’তি আহ. উম্মারে সীসং কত্ৰা নিপন্নো ছন্নো ‘‘অহং অয্যপুত্ত ছন্নো’’তি আহ. ‘‘অহং অজ্জ মহাভিনিক্খমনং নিক্খমিতুকামো, একং মে অস্সং কপ্পেহী’’তি আহ. সো ‘‘সাধু দেৰা’’তি অস্সভণ্ডিকং গহেত্ৰা অস্সসালং গন্ত্ৰা গন্ধতেলপদীপেসু জলন্তেসু সুমনপট্টৰিতানস্স হেট্ঠা রমণীযে ভূমিভাগে ঠিতং কণ্ডকং অস্সরাজানং দিস্ৰা ‘‘অজ্জ মযা ইমমেৰ কপ্পেতুং ৰট্টতী’’তি কণ্ডকং কপ্পেসি. সো কপ্পিযমানোৰ অঞ্ঞাসি ‘‘অযং কপ্পনা অতিগাল়্হা, অঞ্ঞেসু দিৰসেসু উয্যানকীল়াদিগমনে কপ্পনা ৰিয ন হোতি, ময্হং অয্যপুত্তো অজ্জ মহাভিনিক্খমনং নিক্খমিতুকামো ভৰিস্সতী’’তি. ততো তুট্ঠমানসো মহাহসিতং হসি. সো সদ্দো সকলনগরং পত্থরিত্ৰা গচ্ছেয্য, দেৰতা পন তং সদ্দং নিরুম্ভিত্ৰা ন কস্সচি সোতুং অদংসু.

বোধিসত্তোপি খো ছন্নং পেসেত্ৰাৰ ‘‘পুত্তং তাৰ পস্সিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা নিসিন্নপল্লঙ্কতো উট্ঠায রাহুলমাতায ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা গব্ভদ্ৰারং ৰিৰরি. তস্মিং খণে অন্তোগব্ভে গন্ধতেলপদীপো ঝাযতি, রাহুলমাতা সুমনমল্লিকাদীনং পুপ্ফানং অম্বণমত্তেন অভিপ্পকিণ্ণসযনে পুত্তস্স মত্থকে হত্থং ঠপেত্ৰা নিদ্দাযতি. বোধিসত্তো উম্মারে পাদং ঠপেত্ৰা ঠিতকোৰ ওলোকেত্ৰা ‘‘সচাহং দেৰিযা হত্থং অপনেত্ৰা মম পুত্তং গণ্হিস্সামি, দেৰী পবুজ্ঝিস্সতি, এৰং মে গমনন্তরাযো ভৰিস্সতি, বুদ্ধো হুত্ৰাৰ আগন্ত্ৰা পুত্তং পস্সিস্সামী’’তি পাসাদতলতো ওতরি. যং পন জাতকট্ঠকথাযং ‘‘তদা সত্তাহজাতো রাহুলকুমারো হোতী’’তি ৰুত্তং, তং সেসট্ঠকথাসু নত্থি, তস্মা ইদমেৰ গহেতব্বং.

এৰং বোধিসত্তো পাসাদতলা ওতরিত্ৰা অস্সসমীপং গন্ত্ৰা এৰমাহ – ‘‘তাত কণ্ডক, ত্ৰং অজ্জ একরত্তিং মং তারয, অহং তং নিস্সায বুদ্ধো হুত্ৰা সদেৰকং লোকং তারেস্সামী’’তি. ততো উল্লঙ্ঘিত্ৰা কণ্ডকস্স পিট্ঠিং অভিরুহি. কণ্ডকো গীৰতো পট্ঠায আযামেন অট্ঠারসহত্থো হোতি তদনুচ্ছৰিকেন উব্বেধেন সমন্নাগতো থামজৰসম্পন্নো সব্বসেতো ধোতসঙ্খসদিসো. সো সচে হসেয্য ৰা পদসদ্দং ৰা করেয্য, সদ্দো সকলনগরং অৰত্থরেয্য. তস্মা দেৰতা অত্তনো আনুভাৰেন তস্স যথা ন কোচি সুণাতি, এৰং হসিতসদ্দং সন্নিরুম্ভিত্ৰা অক্কমনঅক্কমনপদৰারে হত্থতলানি উপনামেসুং. বোধিসত্তো অস্সৰরস্স পিট্ঠিৰেমজ্ঝগতো ছন্নং অস্সস্স ৰালধিং গাহাপেত্ৰা অড্ঢরত্তসমযে মহাদ্ৰারসমীপং পত্তো. তদা পন রাজা ‘‘এৰং বোধিসত্তো যায কাযচি ৰেলায নগরদ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা নিক্খমিতুং ন সক্খিস্সতী’’তি দ্ৰীসু দ্ৰারকৰাটেসু একেকং পুরিসসহস্সেন ৰিৰরিতব্বং কারাপেসি. বোধিসত্তো থামবলসম্পন্নো, হত্থিগণনায কোটিসহস্সহত্থীনং বলং ধারেতি, পুরিসগণনায দসকোটিসহস্সপুরিসানং. সো চিন্তেসি ‘‘সচে দ্ৰারং ন ৰিৰরীযতি, অজ্জ কণ্ডকস্স পিট্ঠে নিসিন্নোৰ ৰালধিং গহেত্ৰা ঠিতেন ছন্নেন সদ্ধিংযেৰ কণ্ডকং ঊরূহি নিপ্পীল়েত্ৰা অট্ঠারসহত্থুব্বেধং পাকারং উপ্পতিত্ৰা অতিক্কমিস্সামী’’তি. ছন্নোপি চিন্তেসি ‘‘সচে দ্ৰারং ন ৰিৰরীযতি, অহং অয্যপুত্তং খন্ধে নিসীদাপেত্ৰা কণ্ডকং দক্খিণেন হত্থেন কুচ্ছিযং পরিক্খিপন্তো উপকচ্ছন্তরে কত্ৰা পাকারং উপ্পতিত্ৰা অতিক্কমিস্সামী’’তি. কণ্ডকোপি চিন্তেসি ‘‘সচে দ্ৰারং ন ৰিৰরীযতি, অহং অত্তনো সামিকং পিট্ঠিযং যথানিসিন্নমেৰ ছন্নেন ৰালধিং গহেত্ৰা ঠিতেন সদ্ধিংযেৰ উক্খিপিত্ৰা পাকারং উপ্পতিত্ৰা অতিক্কমিস্সামী’’তি. সচে দ্ৰারং ন অৰাপুরীযিত্থ, যথাচিন্তিতমেৰ তেসু তীসু জনেসু অঞ্ঞতরো সম্পাদেয্য. দ্ৰারে অধিৰত্থা দেৰতা পন দ্ৰারং ৰিৰরি.

তস্মিংযেৰ খণে মারো ‘‘বোধিসত্তং নিৰত্তেস্সামী’’তি আগন্ত্ৰা আকাসে ঠিতো আহ – ‘‘মারিস, মা নিক্খম, ইতো তে সত্তমে দিৰসে চক্করতনং পাতুভৰিস্সতি, দ্ৰিসহস্সপরিত্তদীপপরিৰারানং চতুন্নং মহাদীপানং রজ্জং কারেস্সসি, নিৰত্ত মারিসা’’তি. ‘‘কোসি ত্ৰ’’ন্তি? ‘‘অহং ৰসৰত্তী’’তি. ‘‘মার, জানামহং ময্হং চক্করতনস্স পাতুভাৰং, অনত্থিকোহং রজ্জেন, দসসহস্সিলোকধাতুং উন্নাদেত্ৰা বুদ্ধো ভৰিস্সামী’’তি আহ. মারো ‘‘ইতো দানি তে পট্ঠায কামৰিতক্কং ৰা ব্যাপাদৰিতক্কং ৰা ৰিহিংসাৰিতক্কং ৰা চিন্তিতকালে জানিস্সামী’’তি ওতারাপেক্খো ছাযা ৰিয অনপগচ্ছন্তো অনুবন্ধি.

বোধিসত্তোপি হত্থগতং চক্কৰত্তিরজ্জং খেল়পিণ্ডং ৰিয অনপেক্খো ছড্ডেত্ৰা মহন্তেন সক্কারেন নগরা নিক্খমি আসাল়্হিপুণ্ণমায উত্তরাসাল়্হনক্খত্তে ৰত্তমানে. নিক্খমিত্ৰা চ পুন নগরং ওলোকেতুকামো জাতো. এৰঞ্চ পনস্স চিত্তে উপ্পন্নমত্তেযেৰ ‘‘মহাপুরিস, ন তযা নিৰত্তিত্ৰা ওলোকনকম্মং কত’’ন্তি ৰদমানা ৰিয মহাপথৰী কুলালচক্কং ৰিয ভিজ্জিত্ৰা পরিৰত্তি. বোধিসত্তো নগরাভিমুখো ঠত্ৰা নগরং ওলোকেত্ৰা তস্মিং পথৰিপ্পদেসে কণ্ডকনিৰত্তনচেতিযট্ঠানং দস্সেত্ৰা গন্তব্বমগ্গাভিমুখং কণ্ডকং কত্ৰা পাযাসি মহন্তেন সক্কারেন উল়ারেন সিরিসোভগ্গেন. তদা কিরস্স দেৰতা পুরতো সট্ঠি উক্কাসহস্সানি ধারযিংসু, পচ্ছতো সট্ঠি, দক্খিণপস্সতো সট্ঠি, ৰামপস্সতো সট্ঠি, অপরা দেৰতা চক্কৰাল়মুখৰট্টিযং অপরিমাণা উক্কা ধারযিংসু, অপরা দেৰতা চ নাগসুপণ্ণাদযো চ দিব্বেহি গন্ধেহি মালাহি চুণ্ণেহি ধূমেহি পূজযমানা গচ্ছন্তি. পারিচ্ছত্তকপুপ্ফেহি চেৰ মন্দারৰপুপ্ফেহি চ ঘনমেঘৰুট্ঠিকালে ধারাহি ৰিয নভং নিরন্তরং অহোসি, দিব্বানি সংগীতানি পৰত্তিংসু, সমন্ততো অট্ঠসট্ঠি তূরিযসতসহস্সানি পৰজ্জিংসু, সমুদ্দকুচ্ছিযং মেঘত্থনিতকালো ৰিয যুগন্ধরকুচ্ছিযং সাগরনিগ্ঘোসকালো ৰিয ৰত্ততি.

ইমিনা সিরিসোভগ্গেন গচ্ছন্তো বোধিসত্তো একরত্তেনেৰ তীণি রজ্জানি অতিক্কম্ম তিংসযোজনমত্থকে অনোমানদীতীরং পাপুণি. ‘‘কিং পন অস্সো ততো পরং গন্তুং ন সক্কোতী’’তি? ‘‘নো, ন সক্কো’’তি. সো হি একং চক্কৰাল়গব্ভং নাভিযা ঠিতচক্কস্স নেমিৰট্টিং মদ্দন্তো ৰিয অন্তন্তেন চরিত্ৰা পুরেপাতরাসমেৰ আগন্ত্ৰা অত্তনো সম্পাদিতং ভত্তং ভুঞ্জিতুং সমত্থো. তদা পন দেৰনাগসুপণ্ণাদীহি আকাসে ঠত্ৰা ওস্সট্ঠেহি গন্ধমালাদীহি যাৰ ঊরুপ্পদেসা সঞ্ছন্নং সরীরং আকড্ঢিত্ৰা গন্ধমালাজটং ছিন্দন্তস্স অতিপ্পপঞ্চো অহোসি, তস্মা তিংসযোজনমত্তমেৰ অগমাসি. অথ বোধিসত্তো নদীতীরে ঠত্ৰা ছন্নং পুচ্ছি – ‘‘কিন্নামা অযং নদী’’তি? ‘‘অনোমা নাম, দেৰা’’তি. ‘‘অম্হাকম্পি পব্বজ্জা অনোমা ভৰিস্সতী’’তি পণ্হিযা ঘট্টেন্তো অস্সস্স সঞ্ঞং অদাসি. অস্সো উপ্পতিত্ৰা অট্ঠূসভৰিত্থারায নদিযা পারিমতীরে অট্ঠাসি.

বোধিসত্তো অস্সপিট্ঠিতো ওরুয্হ রজতপট্টসদিসে ৰালুকাপুলিনে ঠত্ৰা ছন্নং আমন্তেসি – ‘‘সম্ম, ছন্ন, ত্ৰং ময্হং আভরণানি চেৰ কণ্ডকঞ্চ আদায গচ্ছ, অহং পব্বজিস্সামী’’তি. ‘‘অহম্পি, দেৰ, পব্বজিস্সামী’’তি. বোধিসত্তো ‘‘ন লব্ভা তযা পব্বজিতুং, গচ্ছ ত্ৰ’’ন্তি তিক্খত্তুং পটিবাহিত্ৰা আভরণানি চেৰ কণ্ডকঞ্চ পটিচ্ছাপেত্ৰা চিন্তেসি ‘‘ইমে ময্হং কেসা সমণসারুপ্পা ন হোন্তী’’তি. অঞ্ঞো বোধিসত্তস্স কেসে ছিন্দিতুং যুত্তরূপো নত্থি, ততো ‘‘সযমেৰ খগ্গেন ছিন্দিস্সামী’’তি দক্খিণেন হত্থেন অসিং গণ্হিত্ৰা ৰামহত্থেন মোল়িযা সদ্ধিং চূল়ং গহেত্ৰা ছিন্দি, কেসা দ্ৰঙ্গুলমত্তা হুত্ৰা দক্খিণতো আৰত্তমানা সীসং অল্লীযিংসু. তেসং যাৰজীৰং তদেৰ পমাণং অহোসি, মস্সু চ তদনুরূপং, পুন কেসমস্সুওহারণকিচ্চং নাম নাহোসি. বোধিসত্তো সহ মোল়িযা চুল়ং গহেত্ৰা ‘‘সচাহং বুদ্ধো ভৰিস্সামি, আকাসে তিট্ঠতু, নো চে, ভূমিযং পততূ’’তি অন্তলিক্খে খিপি. তং চূল়ামণিৰেঠনং যোজনপ্পমাণং ঠানং গন্ত্ৰা আকাসে অট্ঠাসি. সক্কো দেৰরাজা দিব্বচক্খুনা ওলোকেত্ৰা যোজনিযরতনচঙ্কোটকেন সম্পটিচ্ছিত্ৰা তাৰতিংসভৰনে চূল়ামণিচেতিযং নাম পতিট্ঠাপেসি.

‘‘ছেত্ৰান মোল়িং ৰরগন্ধৰাসিতং, ৰেহাযসং উক্খিপি অগ্গপুগ্গলো;

সহস্সনেত্তো সিরসা পটিগ্গহি, সুৰণ্ণচঙ্কোটৰরেন ৰাসৰো’’তি.

পুন বোধিসত্তো চিন্তেসি ‘‘ইমানি কাসিকৰত্থানি ময্হং ন সমণসারুপ্পানী’’তি. অথস্স কস্সপবুদ্ধকালে পুরাণসহাযকো ঘটীকারমহাব্রহ্মা একং বুদ্ধন্তরং জরং অপত্তেন মিত্তভাৰেন চিন্তেসি – ‘‘অজ্জ মে সহাযকো মহাভিনিক্খমনং নিক্খন্তো, সমণপরিক্খারমস্স গহেত্ৰা গচ্ছিস্সামী’’তি.

‘‘তিচীৰরঞ্চ পত্তো চ, ৰাসী সূচি চ বন্ধনং;

পরিস্সাৰনেন অট্ঠেতে, যুত্তযোগস্স ভিক্খুনো’’তি. –

ইমে অট্ঠ সমণপরিক্খারে আহরিত্ৰা অদাসি. বোধিসত্তো অরহদ্ধজং নিৰাসেত্ৰা উত্তমপব্বজ্জাৰেসং গণ্হিত্ৰা ‘‘ছন্ন, মম ৰচনেন মাতাপিতূনং আরোগ্যং ৰদেহী’’তি ৰত্ৰা উয্যোজেসি. ছন্নো বোধিসত্তং ৰন্দিত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি. কণ্ডকো পন ছন্নেন সদ্ধিং মন্তযমানস্স বোধিসত্তস্স ৰচনং সুণন্তো ঠত্ৰা ‘‘নত্থি দানি ময্হং পুন সামিনো দস্সন’’ন্তি চক্খুপথং ৰিজহন্তো সোকং অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো হদযেন ফলিতেন কালং কত্ৰা তাৰতিংসভৰনে কণ্ডকো নাম দেৰপুত্তো হুত্ৰা নিব্বত্তি. ছন্নস্স পঠমং একোৰ সোকো অহোসি, কণ্ডকস্স পন কালকিরিযায দুতিযেন সোকেন পীল়িতো রোদন্তো পরিদেৰন্তো নগরং অগমাসি.

বোধিসত্তোপি পব্বজিত্ৰা তস্মিংযেৰ পদেসে অনুপিযং নাম অম্বৰনং অত্থি, তত্থ সত্তাহং পব্বজ্জাসুখেন ৰীতিনামেত্ৰা একদিৰসেনেৰ তিংসযোজনমগ্গং পদসা গন্ত্ৰা রাজগহং পাৰিসি. পৰিসিত্ৰা সপদানং পিণ্ডায চরি. সকলনগরং বোধিসত্তস্স রূপদস্সনেন ধনপালকেন পৰিট্ঠরাজগহং ৰিয অসুরিন্দেন পৰিট্ঠদেৰনগরং ৰিয চ সঙ্খোভং অগমাসি. রাজপুরিসা গন্ত্ৰা ‘‘দেৰ, এৰরূপো নাম সত্তো নগরে পিণ্ডায চরতি, ‘দেৰো ৰা মনুস্সো ৰা নাগো ৰা সুপণ্ণো ৰা কো নামেসো’তি ন জানামা’’তি আরোচেসুং. রাজা পাসাদতলে ঠত্ৰা মহাপুরিসং দিস্ৰা অচ্ছরিযব্ভুতজাতো পুরিসে আণাপেসি – ‘‘গচ্ছথ ভণে, ৰীমংসথ, সচে অমনুস্সো ভৰিস্সতি, নগরা নিক্খমিত্ৰা অন্তরধাযিস্সতি, সচে দেৰতা ভৰিস্সতি, আকাসেন গচ্ছিস্সতি, সচে নাগো ভৰিস্সতি, পথৰিযং নিমুজ্জিত্ৰা গমিস্সতি, সচে মনুস্সো ভৰিস্সতি, যথালদ্ধং ভিক্খং পরিভুঞ্জিস্সতী’’তি.

মহাপুরিসোপি খো মিস্সকভত্তং সংহরিত্ৰা ‘‘অলং মে এত্তকং যাপনাযা’’তি ঞত্ৰা পৰিট্ঠদ্ৰারেনেৰ নগরা নিক্খমিত্ৰা পণ্ডৰপব্বতচ্ছাযায পুরত্থাভিমুখো নিসীদিত্ৰা আহারং পরিভুঞ্জিতুং আরদ্ধো. অথস্স অন্তানি পরিৰত্তিত্ৰা মুখেন নিক্খমনাকারপ্পত্তানি ৰিয অহেসুং. ততো তেন অত্তভাৰেন এৰরূপস্স আহারস্স চক্খুনাপি অদিট্ঠপুব্বতায তেন পটিকূলাহারেন অট্টিযমানো এৰং অত্তনাৰ অত্তানং ওৰদি ‘‘সিদ্ধত্থ, ত্ৰং সুলভন্নপানে কুলে তিৰস্সিকগন্ধসালিভোজনং নানগ্গরসেহি ভুঞ্জনট্ঠানে নিব্বত্তিত্ৰাপি একং পংসুকূলিকং দিস্ৰা ‘কদা নু খো অহম্পি এৰরূপো হুত্ৰা পিণ্ডায চরিত্ৰা ভুঞ্জিস্সামি, ভৰিস্সতি নু খো মে সো কালো’তি চিন্তেত্ৰা নিক্খন্তো, ইদানি কিং নামেতং করোসী’’তি. এৰং অত্তনাৰ অত্তানং ওৰদিত্ৰা নিব্বিকারো হুত্ৰা আহারং পরিভুঞ্জি.

রাজপুরিসা তং পৰত্তিং দিস্ৰা গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা দূতৰচনং সুত্ৰা ৰেগেন নগরা নিক্খমিত্ৰা বোধিসত্তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ইরিযাপথস্মিংযেৰ পসীদিত্ৰা বোধিসত্তস্স সব্বং ইস্সরিযং নিয্যাদেসি. বোধিসত্তো ‘‘ময্হং, মহারাজ, ৰত্থুকামেহি ৰা কিলেসকামেহি ৰা অত্থো নত্থি, অহং পরমাভিসম্বোধিং পত্থযন্তো নিক্খন্তো’’তি আহ. রাজা অনেকপ্পকারং যাচন্তোপি তস্স চিত্তং অলভিত্ৰা ‘‘অদ্ধা ত্ৰং বুদ্ধো ভৰিস্সসি, বুদ্ধভূতেন পন তে পঠমং মম ৰিজিতং আগন্তব্ব’’ন্তি পটিঞ্ঞং গণ্হি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন ‘‘পব্বজ্জং কিত্তযিস্সামি, যথা পব্বজি চক্খুমা’’তি ইমং পব্বজ্জাসুত্তং (সু. নি. ৪০৭ আদযো) সদ্ধিং অট্ঠকথায ওলোকেত্ৰা ৰেদিতব্বো.

বোধিসত্তোপি রঞ্ঞো পটিঞ্ঞং দত্ৰা অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো আল়ারঞ্চ কালামং উদকঞ্চ রামপুত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা ‘‘নাযং মগ্গো বোধাযা’’তি তম্পি সমাপত্তিভাৰনং অনলঙ্করিত্ৰা সদেৰকস্স লোকস্স অত্তনো থামৰীরিযসন্দস্সনত্থং মহাপধানং পদহিতুকামো উরুৰেলং গন্ত্ৰা ‘‘রমণীযো ৰতাযং ভূমিভাগো’’তি তত্থেৰ ৰাসং উপগন্ত্ৰা মহাপধানং পদহি. তেপি খো কোণ্ডঞ্ঞপ্পমুখা পঞ্চ পব্বজিতা গামনিগমরাজধানীসু ভিক্খায চরন্তা তত্থ বোধিসত্তং সম্পাপুণিংসু. অথ নং ছব্বস্সানি মহাপধানং পদহন্তং ‘‘ইদানি বুদ্ধো ভৰিস্সতি, ইদানি বুদ্ধো ভৰিস্সতী’’তি পরিৰেণসম্মজ্জনাদিকায ৰত্তপটিপত্তিযা উপট্ঠহমানা সন্তিকাৰচরাৰস্স অহেসুং. বোধিসত্তোপি খো ‘‘কোটিপ্পত্তং দুক্করকারিযং করিস্সামী’’তি একতিলতণ্ডুলাদীহিপি ৰীতিনামেসি, সব্বসোপি আহারূপচ্ছেদং অকাসি, দেৰতাপি লোমকূপেহি ওজং উপসংহরমানা পটিক্খিপি.

অথস্স তায নিরাহারতায পরমকসিমানপ্পত্তকাযস্স সুৰণ্ণৰণ্ণো কাযো কাল়ৰণ্ণো অহোসি. বাত্তিংসমহাপুরিসলক্খণানি পটিচ্ছন্নানি অহেসুং. অপ্পেকদা অপ্পাণকং ঝানং ঝাযন্তো মহাৰেদনাহি অভিতুন্নো ৰিসঞ্ঞীভূতো চঙ্কমনকোটিযং পততি. অথ নং একচ্চা দেৰতা ‘‘কালকতো সমণো গোতমো’’তি ৰদন্তি, একচ্চা ‘‘ৰিহারোৰেসো অরহত’’ন্তি আহংসু. তত্থ যাসং ‘‘কালকতো’’তি অহোসি, তা গন্ত্ৰা সুদ্ধোদনমহারাজস্স আরোচেসুং ‘‘তুম্হাকং পুত্তো কালকতো’’তি. মম পুত্তো বুদ্ধো হুত্ৰা কালকতো, অহুত্ৰাতি? বুদ্ধো ভৰিতুং নাসক্খি, পধানভূমিযংযেৰ পতিত্ৰা কালকতোতি. ইদং সুত্ৰা রাজা ‘‘নাহং সদ্দহামি, মম পুত্তস্স বোধিং অপ্পত্ৰা কালকিরিযা নাম নত্থী’’তি পটিক্খিপি. কস্মা পন রাজা ন সদ্দহতীতি? কাল়দেৰীলতাপসস্স ৰন্দাপনদিৰসে জম্বুরুক্খমূলে চ পাটিহারিযানং দিট্ঠত্তা.

পুন বোধিসত্তে সঞ্ঞং পটিলভিত্ৰা উট্ঠিতে তা দেৰতা গন্ত্ৰা ‘‘অরোগো তে মহারাজ পুত্তো’’তি আরোচেন্তি. রাজা ‘‘জানামহং পুত্তস্স অমরণভাৰ’’ন্তি ৰদতি. মহাসত্তস্স ছব্বস্সানি দুক্করকারিযং করোন্তস্স আকাসে গণ্ঠিকরণকালো ৰিয অহোসি. সো ‘‘অযং দুক্করকারিকা নাম বোধায মগ্গো ন হোতী’’তি ওল়ারিকং আহারং আহারেতুং গামনিগমেসু পিণ্ডায চরিত্ৰা আহারং আহরি, অথস্স বাত্তিংসমহাপুরিসলক্খণানি পাকতিকানি অহেসুং, কাযো সুৰণ্ণৰণ্ণো অহোসি. পঞ্চৰগ্গিযা ভিক্খূ ‘‘অযং ছব্বস্সানি দুক্করকারিকং করোন্তোপি সব্বঞ্ঞুতং পটিৰিজ্ঝিতুং নাসক্খি, ইদানি গামাদীসু পিণ্ডায চরিত্ৰা ওল়ারিকং আহারং আহরিযমানো কিং সক্খিস্সতি, বাহুলিকো এস পধানৰিব্ভন্তো, সীসং ন্হাযিতুকামস্স উস্সাৰবিন্দুতক্কনং ৰিয অম্হাকং এতস্স সন্তিকা ৰিসেসতক্কনং, কিং নো ইমিনা’’তি মহাপুরিসং পহায অত্তনো অত্তনো পত্তচীৰরং গহেত্ৰা অট্ঠারসযোজনমগ্গং গন্ত্ৰা ইসিপতনং পৰিসিংসু.

তেন খো পন সমযেন উরুৰেলাযং সেনানিগমে সেনানিকুটুম্বিকস্স গেহে নিব্বত্তা সুজাতা নাম দারিকা ৰযপ্পত্তা একস্মিং নিগ্রোধরুক্খে পত্থনং অকাসি ‘‘সচে সমজাতিকং কুলঘরং গন্ত্ৰা পঠমগব্ভে পুত্তং লভিস্সামি, অনুসংৰচ্ছরং তে সতসহস্সপরিচ্চাগেন বলিকম্মং করিস্সামী’’তি. তস্সা সা পত্থনা সমিজ্ঝি. সা মহাসত্তস্স দুক্করকারিকং করোন্তস্স ছট্ঠে ৰস্সে পরিপুণ্ণে ৰিসাখপুণ্ণমাযং বলিকম্মং কাতুকামা হুত্ৰা পুরেতরং ধেনুসহস্সং লট্ঠিমধুকৰনে চরাপেত্ৰা তাসং খীরং পঞ্চ ধেনুসতানি পাযেত্ৰা তাসং খীরং অড্ঢতিযানীতি এৰং যাৰ সোল়সন্নং ধেনূনং খীরং অট্ঠ ধেনুযো পিৰন্তি, তাৰ খীরস্স বহলতঞ্চ মধুরতঞ্চ ওজৰন্ততঞ্চ পত্থযমানা খীরপরিৰত্তনং নাম অকাসি. সা ৰিসাখপুণ্ণমদিৰসে ‘‘পাতোৰ বলিকম্মং করিস্সামী’’তি রত্তিযা পচ্চূসসমযং পচ্চুট্ঠায তা অট্ঠ ধেনুযো দুহাপেসি. ৰচ্ছকা ধেনূনং থনমূলং নাগমিংসু, থনমূলে পন নৰভাজনে উপনীতমত্তে অত্তনো ধম্মতায খীরধারা পৰত্তিংসু. তং অচ্ছরিযং দিস্ৰা সুজাতা সহত্থেনেৰ খীরং গহেত্ৰা নৰভাজনে পক্খিপিত্ৰা সহত্থেনেৰ অগ্গিং কত্ৰা পচিতুং আরভি.

তস্মিং পাযাসে পচ্চমানে মহন্তমহন্তা বুব্বুল়া উট্ঠহিত্ৰা দক্খিণাৰত্তা হুত্ৰা সঞ্চরন্তি, একফুসিতম্পি বহি ন পততি, উদ্ধনতো অপ্পমত্তকোপি ধূমো ন উট্ঠহতি. তস্মিং সমযে চত্তারো লোকপালা আগন্ত্ৰা উদ্ধনে আরক্খং গণ্হিংসু, মহাব্রহ্মা ছত্তং ধারেসি, সক্কো অলাতানি সমানেন্তো অগ্গিং জালেসি. দেৰতা দ্ৰিসহস্সদীপপরিৰারেসু চতূসু মহাদীপেসু দেৰানঞ্চ মনুস্সানঞ্চ উপকপ্পনওজং অত্তনো দেৰানুভাৰেন দণ্ডকবদ্ধং মধুপটলং পীল়েত্ৰা মধুং গণ্হমানা ৰিয সংহরিত্ৰা তত্থ পক্খিপিংসু. অঞ্ঞেসু হি কালেসু দেৰতা কবল়ে কবল়ে ওজং পক্খিপন্তি, সম্বোধিদিৰসে চ পন পরিনিব্বানদিৰসে চ উক্খলিযংযেৰ পক্খিপন্তি. সুজাতা একদিৰসেযেৰ তত্থ অত্তনো পাকটানি অনেকানি অচ্ছরিযানি দিস্ৰা পুণ্ণং দাসিং আমন্তেসি ‘‘অম্ম পুণ্ণে, অজ্জ অম্হাকং দেৰতা অতিৰিয পসন্না, মযা এত্তকে কালে এৰরূপং অচ্ছরিযং নাম ন দিট্ঠপুব্বং, ৰেগেন গন্ত্ৰা দেৰট্ঠানং পটিজগ্গাহী’’তি. সা ‘‘সাধু, অয্যে’’তি তস্সা ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা তুরিততুরিতা রুক্খমূলং অগমাসি.

বোধিসত্তোপি খো তস্মিং রত্তিভাগে পঞ্চ মহাসুপিনে দিস্ৰা পরিগ্গণ্হন্তো ‘‘নিস্সংসযেনাহং অজ্জ বুদ্ধো ভৰিস্সামী’’তি কতসন্নিট্ঠানো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন কতসরীরপটিজগ্গনো ভিক্খাচারকালং আগমযমানো পাতোৰ আগন্ত্ৰা তস্মিং রুক্খমূলে নিসীদি অত্তনো পভায সকলরুক্খং ওভাসযমানো. অথ খো সা পুণ্ণা আগন্ত্ৰা অদ্দস বোধিসত্তং রুক্খমূলে পাচীনলোকধাতুং ওলোকযমানং নিসিন্নং, সরীরতো চস্স নিক্খন্তাহি পভাহি সকলরুক্খং সুৰণ্ণৰণ্ণং. দিস্ৰা তস্সা এতদহোসি – ‘‘অজ্জ অম্হাকং দেৰতা রুক্খতো ওরুয্হ সহত্থেনেৰ বলিকম্মং সম্পটিচ্ছিতুং নিসিন্না মঞ্ঞে’’তি উব্বেগপ্পত্তা হুত্ৰা ৰেগেনাগন্ত্ৰা সুজাতায এতমত্থং আরোচেসি.

সুজাতা তস্সা ৰচনং সুত্ৰা তুট্ঠমানসা হুত্ৰা ‘‘অজ্জ দানি পট্ঠায মম জেট্ঠধীতুট্ঠানে তিট্ঠাহী’’তি ধীতু অনুচ্ছৰিকং সব্বালঙ্কারং অদাসি. যস্মা পন বুদ্ধভাৰং পাপুণনদিৰসে সতসহস্সগ্ঘনিকং সুৰণ্ণপাতিং লদ্ধুং ৰট্টতি, তস্মা সা ‘‘সুৰণ্ণপাতিযং পাযাসং পক্খিপিস্সামী’’তি চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা সতসহস্সগ্ঘনিকং সুৰণ্ণপাতিং নীহরাপেত্ৰা তত্থ পাযাসং পক্খিপিতুকামা পক্কভাজনং আৰজ্জেসি. ‘সব্বো পাযাসো পদুমপত্তা উদকং ৰিয ৰিনিৰত্তিত্ৰা পাতিযং পতিট্ঠাসি, একপাতিপূরমত্তোৰ অহোসি’. সা তং পাতিং অঞ্ঞায সুৰণ্ণপাতিযা পটিকুজ্জিত্ৰা ওদাতৰত্থেন ৰেঠেত্ৰা সব্বালঙ্কারেহি অত্তভাৰং অলঙ্করিত্ৰা তং পাতিং অত্তনো সীসে ঠপেত্ৰা মহন্তেন আনুভাৰেন নিগ্রোধরুক্খমূলং গন্ত্ৰা বোধিসত্তং ওলোকেত্ৰা বলৰসোমনস্সজাতা ‘‘রুক্খদেৰতা’’তি সঞ্ঞায দিট্ঠট্ঠানতো পট্ঠায ওনতোনতা গন্ত্ৰা সীসতো পাতিং ওতারেত্ৰা ৰিৰরিত্ৰা সুৰণ্ণভিঙ্কারেন গন্ধপুপ্ফৰাসিতং উদকং গহেত্ৰা বোধিসত্তং উপগন্ত্ৰা অট্ঠাসি. ঘটীকারমহাব্রহ্মুনা দিন্নো মত্তিকাপত্তো এত্তকং অদ্ধানং বোধিসত্তং অৰিজহিত্ৰা তস্মিং খণে অদস্সনং গতো, বোধিসত্তো পত্তং অপস্সন্তো দক্খিণহত্থং পসারেত্ৰা উদকং সম্পটিচ্ছি. সুজাতা সহেৰ পাতিযা পাযাসং মহাপুরিসস্স হত্থে ঠপেসি, মহাপুরিসো সুজাতং ওলোকেসি. সা আকারং সল্লক্খেত্ৰা ‘‘অয্য, মযা তুম্হাকং পরিচ্চত্তং, গণ্হিত্ৰা যথারুচিং গচ্ছথা’’তি ৰন্দিত্ৰা ‘‘যথা ময্হং মনোরথো নিপ্ফন্নো, এৰং তুম্হাকম্পি নিপ্ফজ্জতূ’’তি ৰত্ৰা সতসহস্সগ্ঘনিকায সুৰণ্ণপাতিযা পুরাণপণ্ণে ৰিয অনপেক্খা হুত্ৰা পক্কামি.

বোধিসত্তোপি খো নিসিন্নট্ঠানা উট্ঠায রুক্খং পদক্খিণং কত্ৰা পাতিং আদায নেরঞ্জরায তীরং গন্ত্ৰা অনেকেসং বোধিসত্তসহস্সানং অভিসম্বুজ্ঝনদিৰসে ওতরিত্ৰা ন্হানট্ঠানং সুপ্পতিট্ঠিততিত্থং নাম অত্থি, তস্স তীরে পাতিং ঠপেত্ৰা ওতরিত্ৰা ন্হত্ৰা অনেকবুদ্ধসতসহস্সানং নিৰাসনং অরহদ্ধজং নিৰাসেত্ৰা পুরত্থাভিমুখো নিসীদিত্ৰা একট্ঠিতালপক্কপ্পমাণে একূনপঞ্ঞাস পিণ্ডে কত্ৰা সব্বং অপ্পোদকং মধুপাযাসং পরিভুঞ্জি. সো এৰ হিস্স বুদ্ধভূতস্স সত্তসত্তাহং বোধিমণ্ডে ৰসন্তস্স একূনপঞ্ঞাস দিৰসানি আহারো অহোসি. এত্তকং কালং নেৰ অঞ্ঞো আহারো অত্থি, ন ন্হানং, ন মুখধোৰনং, ন সরীরৰল়ঞ্জো, ঝানসুখেন মগ্গসুখেন ফলসুখেন চ ৰীতিনামেসি. তং পন পাযাসং পরিভুঞ্জিত্ৰা সুৰণ্ণপাতিং গহেত্ৰা ‘‘সচাহং, অজ্জ বুদ্ধো ভৰিতুং সক্খিস্সামি, অযং পাতি পটিসোতং গচ্ছতু, নো চে সক্খিস্সামি, অনুসোতং গচ্ছতূ’’তি ৰত্ৰা নদীসোতে পক্খিপি. সা সোতং ছিন্দমানা নদীমজ্ঝং গন্ত্ৰা মজ্ঝমজ্ঝট্ঠানেনেৰ জৰসম্পন্নো অস্সো ৰিয অসীতিহত্থমত্তট্ঠানং পটিসোতং গন্ত্ৰা একস্মিং আৰট্টে নিমুজ্জিত্ৰা কাল়নাগরাজভৰনং গন্ত্ৰা তিণ্ণং বুদ্ধানং পরিভোগপাতিযো ‘‘কিলি কিলী’’তি রৰং কারযমানা পহরিত্ৰাৰ তাসং সব্বহেট্ঠিমা হুত্ৰা অট্ঠাসি. কাল়ো নাগরাজা তং সদ্দং সুত্ৰা ‘‘হিয্যো একো বুদ্ধো নিব্বত্তো, পুন অজ্জ একো নিব্বত্তো’’তি ৰত্ৰা অনেকেহি পদসতেহি থুতিযো ৰদমানো উট্ঠাসি. তস্স কির মহাপথৰিযা একযোজনতিগাৰুতপ্পমাণং নভং পূরেত্ৰা আরোহনকালো ‘‘অজ্জ ৰা হিয্যো ৰা’’তি সদিসো অহোসি.

বোধিসত্তোপি নদীতীরম্হি সুপুপ্ফিতসালৰনে দিৰাৰিহারং কত্ৰা সাযন্হসমযে পুপ্ফানং ৰণ্টতো মুচ্চনকালে দেৰতাহি অলঙ্কতেন অট্ঠূসভৰিত্থারেন মগ্গেন সীহো ৰিয ৰিজম্ভমানো বোধিরুক্খাভিমুখো পাযাসি. নাগযক্খসুপণ্ণাদযো দিব্বেহি গন্ধপুপ্ফাদীহি পূজযিংসু, দিব্বসঙ্গীতাদীনি পৰত্তযিংসু, দসসহস্সী লোকধাতু একগন্ধা একমালা একসাধুকারা অহোসি. তস্মিং সমযে সোত্থিযো নাম তিণহারকো তিণং আদায পটিপথে আগচ্ছন্তো মহাপুরিসস্স আকারং ঞত্ৰা অট্ঠ তিণমুট্ঠিযো অদাসি. বোধিসত্তো তিণং গহেত্ৰা বোধিমণ্ডং আরুয্হ দক্খিণদিসাভাগে উত্তরাভিমুখো অট্ঠাসি. তস্মিং খণে দক্খিণচক্কৰাল়ং ওসীদিত্ৰা হেট্ঠা অৰীচিসম্পত্তং ৰিয অহোসি, উত্তরচক্কৰাল়ং উল্লঙ্ঘিত্ৰা উপরি ভৰগ্গপ্পত্তং ৰিয অহোসি. বোধিসত্তো ‘‘ইদং সম্বোধিং পাপুণনট্ঠানং ন ভৰিস্সতি মঞ্ঞে’’তি পদক্খিণং করোন্তো পচ্ছিমদিসাভাগং গন্ত্ৰা পুরত্থাভিমুখো অট্ঠাসি, ততো পচ্ছিমচক্কৰাল়ং ওসীদিত্ৰা হেট্ঠা অৰীচিসম্পত্তং ৰিয অহোসি, পুরত্থিমচক্কৰাল়ং উল্লঙ্ঘিত্ৰা উপরি ভৰগ্গপ্পত্তং ৰিয অহোসি. ঠিতট্ঠিতট্ঠানে কিরস্স নেমিৰট্টিপরিযন্তে অক্কন্তে নাভিযা পতিট্ঠিতমহাসকটচক্কং ৰিয মহাপথৰী ওনতুন্নতা অহোসি. বোধিসত্তো ‘‘ইদম্পি সম্বোধিং পাপুণনট্ঠানং ন ভৰিস্সতি মঞ্ঞে’’তি পদক্খিণং করোন্তো উত্তরদিসাভাগং গন্ত্ৰা দক্খিণাভিমুখো অট্ঠাসি, ততো উত্তরচক্কৰাল়ং ওসীদিত্ৰা হেট্ঠা অৰীচিসম্পত্তং ৰিয অহোসি, দক্খিণচক্কৰাল়ং উল্লঙ্ঘিত্ৰা উপরি ভৰগ্গপ্পত্তং ৰিয অহোসি. বোধিসত্তো ‘‘ইদম্পি সম্বোধিং পাপুণনট্ঠানং ন ভৰিস্সতি মঞ্ঞে’’তি পদক্খিণং করোন্তো পুরত্থিমদিসাভাগং গন্ত্ৰা পচ্ছিমাভিমুখো অট্ঠাসি. পুরত্থিমদিসাভাগে পন সব্ববুদ্ধানং পল্লঙ্কট্ঠানং, তং নেৰ ছম্ভতি, ন কম্পতি. মহাসত্তো ‘‘ইদং সব্ববুদ্ধানং অৰিজহিতং অচলট্ঠানং কিলেসপঞ্জরৰিদ্ধংসনট্ঠান’’ন্তি ঞত্ৰা তানি তিণানি অগ্গে গহেত্ৰা চালেসি, তাৰদেৰ চুদ্দসহত্থো পল্লঙ্কো অহোসি. তানিপি খো তিণানি তথারূপেন সণ্ঠানেন সণ্ঠহিংসু, যথারূপং সুকুসলোপি চিত্তকারো ৰা পোত্থকারো ৰা আলিখিতুম্পি সমত্থো নত্থি. বোধিসত্তো বোধিক্খন্ধং পিট্ঠিতো কত্ৰা পুরত্থাভিমুখো দল়্হমানসো হুত্ৰা –

‘‘কামং তচো চ ন্হারু চ, অট্ঠি চ অৰসিস্সতু;

উপসুস্সতু নিস্সেসং, সরীরে মংসলোহিতং’’.

ত্ৰেৰাহং সম্মাসম্বোধিং অপ্পত্ৰা ইমং পল্লঙ্কং ভিন্দিস্সামীতি অসনিসতসন্নিপাতেনপি অভেজ্জরূপং অপরাজিতপল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসীদি.

তস্মিং সমযে মারো দেৰপুত্তো ‘‘সিদ্ধত্থকুমারো ময্হং ৰসং অতিক্কমিতুকামো, ন দানিস্স অতিক্কমিতুং দস্সামী’’তি মারবলস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা এতমত্থং আরোচেত্ৰা মারঘোসনং নাম ঘোসাপেত্ৰা মারবলং আদায নিক্খমি. সা মারসেনা মারস্স পুরতো দ্ৰাদসযোজনা হোতি, দক্খিণতো চ ৰামতো চ দ্ৰাদসযোজনা, পচ্ছতো যাৰ চক্কৰাল়পরিযন্তং কত্ৰা ঠিতা, উদ্ধং নৰযোজনুব্বেধা, যস্সা উন্নদন্তিযা উন্নাদসদ্দো যোজনসহস্সতো পট্ঠায পথৰিউন্দ্রিযনসদ্দো ৰিয সুয্যতি. অথ মারো দেৰপুত্তো দিযড্ঢযোজনসতিকং গিরিমেখলং নাম হত্থিং অভিরুহিত্ৰা বাহুসহস্সং মাপেত্ৰা নানাৰুধানি অগ্গহেসি. অৰসেসাযপি মারপরিসায দ্ৰে জনা একসদিসং আৰুধং ন গণ্হিংসু, নানপ্পকারৰণ্ণা নানপ্পকারমুখা হুত্ৰা মহাসত্তং অজ্ঝোত্থরমানা আগমিংসু.

দসসহস্সচক্কৰাল়দেৰতা পন মহাসত্তস্স থুতিযো ৰদমানা অট্ঠংসু. সক্কো দেৰরাজা ৰিজযুত্তরসঙ্খং ধমমানো অট্ঠাসি. সো কির সঙ্খো ৰীসহত্থসতিকো হোতি. সকিং ৰাতং গাহাপেত্ৰা ধমন্তো চত্তারো মাসে সদ্দং করিত্ৰা নিস্সদ্দো হোতি. মহাকাল়নাগরাজা অতিরেকপদসতেন ৰণ্ণং ৰদন্তো অট্ঠাসি, মহাব্রহ্মা সেতচ্ছত্তং ধারযমানো অট্ঠাসি. মারবলে পন বোধিমণ্ডং উপসঙ্কমন্তে তেসং একোপি ঠাতুং নাসক্খি, সম্মুখসম্মুখট্ঠানেনেৰ পলাযিংসু. কাল়ো নাগরাজা পথৰিযং নিমুজ্জিত্ৰা পঞ্চযোজনসতিকং মঞ্জেরিকনাগভৰনং গন্ত্ৰা উভোহি হত্থেহি মুখং পিদহিত্ৰা নিপন্নো. সক্কো ৰিজযুত্তরসঙ্খং পিট্ঠিযং কত্ৰা চক্কৰাল়মুখৰট্টিযং অট্ঠাসি. মহাব্রহ্মা সেতচ্ছত্তং চক্কৰাল়কোটিযং ঠপেত্ৰা ব্রহ্মলোকমেৰ অগমাসি. একা দেৰতাপি ঠাতুং সমত্থা নাহোসি, মহাপুরিসো এককোৰ নিসীদি.

মারোপি অত্তনো পরিসং আহ ‘‘তাতা সুদ্ধোদনপুত্তেন সিদ্ধত্থেন সদিসো অঞ্ঞো পুরিসো নাম নত্থি, মযং সম্মুখা যুদ্ধং দাতুং ন সক্খিস্সাম, পচ্ছাভাগেন দস্সামা’’তি. মহাপুরিসোপি তীণি পস্সানি ওলোকেত্ৰা সব্বদেৰতানং পলাতত্তা সুঞ্ঞানি অদ্দস. পুন উত্তরপস্সেন মারবলং অজ্ঝোত্থরমানং দিস্ৰা ‘‘অযং এত্তকো জনো মং এককং সন্ধায মহন্তং ৰাযামং পরক্কমং করোতি, ইমস্মিং ঠানে ময্হং মাতা ৰা পিতা ৰা ভাতা ৰা অঞ্ঞো ৰা কোচি ঞাতকো নত্থি, ইমা পন দস পারমিযোৰ ময্হং দীঘরত্তং পুট্ঠপরিজনসদিসা, তস্মা পারমিযোৰ ফলকং কত্ৰা পারমিসত্থেনেৰ পহরিত্ৰা অযং বলকাযো মযা ৰিদ্ধংসেতুং ৰট্টতী’’তি দস পারমিযো আৰজ্জমানো নিসীদি.

অথ খো মারো দেৰপুত্তো ‘‘এতেনেৰ সিদ্ধত্থং পলাপেস্সামী’’তি ৰাতমণ্ডলং সমুট্ঠাপেসি. তঙ্খণংযেৰ পুরত্থিমাদিভেদা ৰাতা সমুট্ঠহিত্ৰা অড্ঢযোজনএকযোজনদ্ৰিযোজনতিযোজনপ্পমাণানি পব্বতকূটানি পদালেত্ৰা ৰনগচ্ছরুক্খাদীনি উম্মূলেত্ৰা সমন্তা গামনিগমে চুণ্ণৰিচুণ্ণং কাতুং সমত্থাপি মহাপুরিসস্স পুঞ্ঞতেজেন ৰিহতানুভাৰা বোধিসত্তং পত্ৰা চীৰরকণ্ণমত্তম্পি চালেতুং নাসক্খিংসু. ততো ‘‘উদকেন ন অজ্ঝোত্থরিত্ৰা মারেস্সামী’’তি মহাৰস্সং সমুট্ঠাপেসি. তস্সানুভাৰেন উপরূপরি সতপটলসহস্সপটলাদিভেদা ৰলাহকা উট্ঠহিত্ৰা ৰস্সিংসু. ৰুট্ঠিধারাৰেগেন পথৰী ছিদ্দা অহোসি. ৰনরুক্খাদীনং উপরিভাগেন মহামেঘো আগন্ত্ৰা মহাসত্তস্স চীৰরে উস্সাৰবিন্দুট্ঠানমত্তম্পি তেমেতুং নাসক্খি. ততো পাসাণৰস্সং সমুট্ঠাপেসি. মহন্তানি মহন্তানি পব্বতকূটানি ধূমাযন্তানি পজ্জলন্তানি আকাসেনাগন্ত্ৰা বোধিসত্তং পত্ৰা দিব্বমালাগুল়ভাৰং আপজ্জিংসু. ততো পহরণৰস্সং সমুট্ঠাপেসি. একতোধারাউভতোধারাঅসিসত্তিখুরপ্পাদযো ধূমাযন্তা পজ্জলন্তা আকাসেনাগন্ত্ৰা বোধিসত্তং পত্ৰা দিব্বপুপ্ফানি অহেসুং. ততো অঙ্গারৰস্সং সমুট্ঠাপেসি. কিংসুকৰণ্ণা অঙ্গারা আকাসেনাগন্ত্ৰা বোধিসত্তস্স পাদমূলে দিব্বপুপ্ফানি হুত্ৰা ৰিকিরিংসু. ততো কুক্কুল়ৰস্সং সমুট্ঠাপেসি. অচ্চুণ্হো অগ্গিৰণ্ণো কুক্কুল়ো আকাসেনাগন্ত্ৰা বোধিসত্তস্স পাদমূলে দিব্বচন্দনচুণ্ণং হুত্ৰা নিপতি. ততো ৰালুকাৰস্সং সমুট্ঠাপেসি. অতিসুখুমৰালুকা ধূমাযন্তা পজ্জলন্তা আকাসেনাগন্ত্ৰা বোধিসত্তস্স পাদমূলে দিব্বপুপ্ফানি হুত্ৰা নিপতিংসু. ততো কললৰস্সং সমুট্ঠাপেসি. তং কললং ধূমাযন্তং পজ্জলন্তং আকাসেনাগন্ত্ৰা বোধিসত্তস্স পাদমূলে দিব্বৰিলেপনং হুত্ৰা নিপতি. ততো ‘‘ইমিনা ভিংসেত্ৰা সিদ্ধত্থং পলাপেস্সামী’’তি অন্ধকারং সমুট্ঠাপেসি. তং চতুরঙ্গসমন্নাগতং ৰিয মহাতমং হুত্ৰা বোধিসত্তং পত্ৰা সূরিযপ্পভাৰিহতং ৰিয অন্ধকারং অন্তরধাযি.

এৰং মারো ইমাহি নৰহি ৰাতৰস্সপাসাণপহরণঅঙ্গারকুক্কুল়ৰালুকাকললঅন্ধকারৰুট্ঠীহি বোধিসত্তং পলাপেতুং অসক্কোন্তো ‘‘কিং ভণে, তিট্ঠথ, ইমং সিদ্ধত্থকুমারং গণ্হথ হনথ পলাপেথা’’তি পরিসং আণাপেত্ৰা সযম্পি গিরিমেখলস্স হত্থিনো খন্ধে নিসিন্নো চক্কাৰুধং আদায বোধিসত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘সিদ্ধত্থ উট্ঠাহি এতস্মা পল্লঙ্কা, নাযং তুয্হং পাপুণাতি, ময্হং এৰ পাপুণাতী’’তি আহ. মহাসত্তো তস্স ৰচনং সুত্ৰা অৰোচ – ‘‘মার, নেৰ তযা দস পারমিযো পূরিতা, ন উপপারমিযো, ন পরমত্থপারমিযো, নাপি পঞ্চ মহাপরিচ্চাগা পরিচ্চত্তা, ন ঞাতত্থচরিযা, ন লোকত্থচরিযা, ন বুদ্ধিচরিযা পূরিতা, সব্বা তা মযাযেৰ পূরিতা, তস্মা নাযং পল্লঙ্কো তুয্হং পাপুণাতি, ময্হেৰেসো পাপুণাতী’’তি.

মারো কুদ্ধো কোধৰেগং অসহন্তো মহাপুরিসস্স চক্কাৰুধং ৰিস্সজ্জেসি. তং তস্স দস পারমিযো আৰজ্জেন্তস্স উপরিভাগে মালাৰিতানং হুত্ৰা অট্ঠাসি. তং কির খুরধারচক্কাৰুধং অঞ্ঞদা তেন কুদ্ধেন ৰিস্সট্ঠং একঘনপাসাণত্থম্ভে ৰংসকল়ীরে ৰিয ছিন্দন্তং গচ্ছতি, ইদানি পন তস্মিং মালাৰিতানং হুত্ৰা ঠিতে অৰসেসা মারপরিসা ‘‘ইদানি পল্লঙ্কতো ৰুট্ঠায পলাযিস্সতী’’তি মহন্তমহন্তানি সেলকূটানি ৰিস্সজ্জেসুং. তানিপি মহাপুরিসস্স দস পারমিযো আৰজ্জেন্তস্স মালাগুল়ভাৰং আপজ্জিত্ৰা ভূমিযং পতিংসু. দেৰতা চক্কৰাল়মুখৰট্টিযং ঠিতা গীৰং পসারেত্ৰা সীসং উক্খিপিত্ৰা ‘‘নট্ঠো ৰত সো সিদ্ধত্থকুমারস্স রূপগ্গপ্পত্তো অত্তভাৰো, কিং নু খো করিস্সতী’’তি ওলোকেন্তি.

ততো মহাপুরিসো ‘‘পূরিতপারমীনং বোধিসত্তানং অভিসম্বুজ্ঝনদিৰসে পত্তপল্লঙ্কো ময্হংৰ পাপুণাতী’’তি ৰত্ৰা ঠিতং মারং আহ – ‘‘মার তুয্হং দানস্স দিন্নভাৰে কো সক্খী’’তি. মারো ‘‘ইমে এত্তকা জনা সক্খিনো’’তি মারবলাভিমুখং হত্থং পসারেসি. তস্মিং খণে মারপরিসায ‘‘অহং সক্খী, অহং সক্খী’’তি পৰত্তসদ্দো পথৰিউন্দ্রিযনসদ্দসদিসো অহোসি. অথ মারো মহাপুরিসং আহ ‘‘সিদ্ধত্থ, তুয্হং দানস্স দিন্নভাৰে কো সক্খী’’তি. মহাপুরিসো ‘‘তুয্হং তাৰ দানস্স দিন্নভাৰে সচেতনা সক্খিনো, ময্হং পন ইমস্মিং ঠানে সচেতনো কোচি সক্খী নাম নত্থি, তিট্ঠতু তাৰ মে অৰসেসত্তভাৰেসু দিন্নদানং, ৰেস্সন্তরত্তভাৰে পন ঠত্ৰা ময্হং সত্তসতকমহাদানস্স দিন্নভাৰে অযং অচেতনাপি ঘনমহাপথৰী সক্খী’’তি চীৰরগব্ভন্তরতো দক্খিণহত্থং অভিনীহরিত্ৰা ‘‘ৰেস্সন্তরত্তভাৰে ঠত্ৰা ময্হং সত্তসতকমহাদানস্স দিন্নভাৰে ত্ৰং সক্খী ন সক্খী’’তি মহাপথৰিঅভিমুখং হত্থং পসারেসি. মহাপথৰী ‘‘অহং তে তদা সক্খী’’তি ৰিরৰসতেন ৰিরৰসহস্সেন ৰিরৰসতসহস্সেন মারবলং অৰত্থরমানা ৰিয উন্নদি.

ততো মহাপুরিসে ‘‘দিন্নং তে সিদ্ধত্থ মহাদানং উত্তমদান’’ন্তি ৰেস্সন্তরদানং সম্মসন্তে দিযড্ঢযোজনসতিকো গিরিমেখলহত্থী জণ্ণুকেহি পথৰিযং পতিট্ঠাসি, মারপরিসা দিসাৰিদিসা পলাযি, দ্ৰে একমগ্গেন গতা নাম নত্থি, সীসাভরণানি চেৰ নিৰত্থৰত্থানি চ পহায সম্মুখসম্মুখদিসাহিযেৰ পলাযিংসু. ততো দেৰসঙ্ঘা পলাযমানং মারবলং দিস্ৰা ‘‘মারস্স পরাজযো জাতো, সিদ্ধত্থকুমারস্স জযো, জযপূজং করিস্সামা’’তি নাগা নাগানং, সুপণ্ণা সুপণ্ণানং, দেৰতা দেৰতানং, ব্রহ্মানো ব্রহ্মানং, উগ্ঘোসেত্ৰা গন্ধমালাদিহত্থা মহাপুরিসস্স সন্তিকং বোধিপল্লঙ্কং অগমংসু.

এৰং গতেসু চ পন তেসু –

‘‘জযো হি বুদ্ধস্স সিরীমতো অযং, মারস্স চ পাপিমতো পরাজযো;

উগ্ঘোসযুং বোধিমণ্ডে পমোদিতা, জযং তদা নাগগণা মহেসিনো.

‘‘জযো হি বুদ্ধস্স সিরীমতো অযং, মারস্স চ পাপিমতো পরাজযো;

উগ্ঘোসযুং বোধিমণ্ডে পমোদিতা, সুপণ্ণসঙ্ঘাপি জযং মহেসিনো.

‘‘জযো হি বুদ্ধস্স সিরীমতো অযং, মারস্স চ পাপিমতো পরাজযো;

উগ্ঘোসযুং বোধিমণ্ডে পমোদিতা, জযং তদা দেৰগণা মহেসিনো.

‘‘জযো হি বুদ্ধস্স সিরীমতো অযং, মারস্স চ পাপিমতো পরাজযো;

উগ্ঘোসযুং বোধিমণ্ডে পমোদিতা, জযং তদা ব্রহ্মগণাপি তাদিনো’’তি.

অৰসেসা দসসু চক্কৰাল়সহস্সেসু দেৰতা মালাগন্ধৰিলেপনেহি চ পূজযমানা নানপ্পকারা থুতিযো চ ৰদমানা অট্ঠংসু. এৰং অনত্থঙ্গতেযেৰ সূরিযে মহাপুরিসো মারবলং ৰিধমেত্ৰা চীৰরূপরি পতমানেহি বোধিরুক্খঙ্কুরেহি রত্তপৰাল়পল্লৰেহি ৰিয পূজিযমানো পঠমযামে পুব্বেনিৰাসঞাণং অনুস্সরিত্ৰা, মজ্ঝিমযামে দিব্বচক্খুং ৰিসোধেত্ৰা, পচ্ছিমযামে পটিচ্চসমুপ্পাদে ঞাণং ওতারেসি. অথস্স দ্ৰাদসপদিকং পচ্চযাকারং ৰট্টৰিৰট্টৰসেন অনুলোমপটিলোমতো সম্মসন্তস্স দসসহস্সী লোকধাতু উদকপরিযন্তং কত্ৰা দ্ৰাদসক্খত্তুং সম্পকম্পি.

মহাপুরিসে পন দসসহস্সিলোকধাতুং উন্নাদেত্ৰা অরুণুগ্গমনৰেলায সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পটিৰিজ্ঝন্তে সকলদসসহস্সী লোকধাতু অলঙ্কতপটিযত্তা অহোসি. পাচীনচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং উস্সাপিতানং ধজানং পটাকানং রংসিযো পচ্ছিমচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং পহরন্তি, তথা পচ্ছিমচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং উস্সাপিতানং পাচীনচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং, দক্খিণচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং উস্সাপিতানং উত্তরচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং, উত্তরচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং উস্সাপিতানং দক্খিণচক্কৰাল়মুখৰট্টিযং পহরন্তি, পথৰিতলে উস্সাপিতানং পন ধজানং পটাকানং ব্রহ্মলোকং আহচ্চ অট্ঠংসু, ব্রহ্মলোকে বদ্ধানং পথৰিতলে পতিট্ঠহিংসু, দসসহস্সচক্কৰাল়েসু পুপ্ফূপগরুক্খা পুপ্ফং গণ্হিংসু, ফলূপগরুক্খা ফলপিণ্ডীভারভরিতা অহেসুং. খন্ধেসু খন্ধপদুমানি পুপ্ফিংসু, সাখাসু সাখাপদুমানি, লতাসু লতাপদুমানি, আকাসে ওলম্বকপদুমানি, সিলাতলানি ভিন্দিত্ৰা উপরূপরি সত্ত সত্ত হুত্ৰা দণ্ডকপদুমানি উট্ঠহিংসু. দসসহস্সী লোকধাতু ৰট্টেত্ৰা ৰিস্সট্ঠমালাগুল়া ৰিয সুসন্থতপুপ্ফসন্থারো ৰিয চ অহোসি. চক্কৰাল়ন্তরেসু অট্ঠযোজনসহস্সলোকন্তরিকা সত্তসূরিযপ্পভাযপি অনোভাসিতপুব্বা একোভাসা অহেসুং, চতুরাসীতিযোজনসহস্সগম্ভীরো মহাসমুদ্দো মধুরোদকো অহোসি, নদিযো নপ্পৰত্তিংসু, জচ্চন্ধা রূপানি পস্সিংসু, জাতিবধিরা সদ্দং সুণিংসু, জাতিপীঠসপ্পিনো পদসা গচ্ছিংসু, অন্দুবন্ধনাদীনি ছিজ্জিত্ৰা পতিংসু.

এৰং অপরিমাণেন সিরিৰিভৰেন পূজিযমানো মহাপুরিসো অনেকপ্পকারেসু অচ্ছরিযধম্মেসু পাতুভূতেসু সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা সব্ববুদ্ধানং অৰিজহিতং উদানং উদানেসি –

‘‘অনেকজাতিসংসারং, সন্ধাৰিস্সং অনিব্বিসং;

গহকারং গৰেসন্তো, দুক্খা জাতি পুনপ্পুনং.

‘‘গহকারক দিট্ঠোসি, পুন গেহং ন কাহসি;

সব্বা তে ফাসুকা ভগ্গা, গহকূটং ৰিসঙ্খতং;

ৰিসঙ্খারগতং চিত্তং, তণ্হানং খযমজ্ঝগা’’তি. (ধ. প. ১৫৩-১৫৪);

ইতি তুসিতপুরতো পট্ঠায যাৰ অযং বোধিমণ্ডে সব্বঞ্ঞুতপ্পত্তি, এত্তকং ঠানং অৰিদূরেনিদানং নামাতি ৰেদিতব্বং.

অৰিদূরেনিদানকথা নিট্ঠিতা.

৩. সন্তিকেনিদানকথা

‘‘সন্তিকেনিদানং পন ‘ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালায’ন্তি এৰং তেসু তেসু ঠানেসু ৰিহরতো তস্মিং তস্মিং ঠানেযেৰ লব্ভতী’’তি ৰুত্তং. কিঞ্চাপি এৰং ৰুত্তং, অথ খো পন তম্পি আদিতো পট্ঠায এৰং ৰেদিতব্বং – উদানং উদানেত্ৰা জযপল্লঙ্কে নিসিন্নস্স হি ভগৰতো এতদহোসি ‘‘অহং কপ্পসতসহস্সাধিকানি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি ইমস্স পল্লঙ্কস্স কারণা সন্ধাৰিং, এত্তকং মে কালং ইমস্সেৰ পল্লঙ্কস্স কারণা অলঙ্কতসীসং গীৰায ছিন্দিত্ৰা দিন্নং, সুঅঞ্জিতানি অক্খীনি হদযমংসঞ্চ উব্বট্টেত্ৰা দিন্নং, জালীকুমারসদিসা পুত্তা কণ্হাজিনকুমারিসদিসা ধীতরো মদ্দীদেৰিসদিসা ভরিযাযো চ পরেসং দাসত্থায দিন্না, অযং মে পল্লঙ্কো জযপল্লঙ্কো ৰরপল্লঙ্কো চ. এত্থ মে নিসিন্নস্স সঙ্কপ্পা পরিপুণ্ণা, ন তাৰ ইতো উট্ঠহিস্সামী’’তি অনেককোটিসতসহস্সা সমাপত্তিযো সমাপজ্জন্তো সত্তাহং তত্থেৰ নিসীদি. যং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘অথ খো ভগৰা সত্তাহং একপল্লঙ্কেন নিসীদি ৰিমুত্তিসুখপটিসংৰেদী’’তি (উদা. ১; মহাৰ. ১).

অথ একচ্চানং দেৰতানং ‘‘অজ্জাপি নূন সিদ্ধত্থস্স কত্তব্বকিচ্চং অত্থি, পল্লঙ্কস্মিঞ্হি আলযং ন ৰিজহতী’’তি পরিৰিতক্কো উদপাদি. সত্থা দেৰতানং পরিৰিতক্কং ঞত্ৰা তাসং ৰিতক্কৰূপসমনত্থং ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা যমকপাটিহারিযং দস্সেসি. মহাবোধিমণ্ডস্মিঞ্হি কতপাটিহারিযঞ্চ, ঞাতিসমাগমে কতপাটিহারিযঞ্চ, পাথিকপুত্তসমাগমে কতপাটিহারিযঞ্চ, সব্বং কণ্ডম্বরুক্খমূলে যমকপাটিহারিযসদিসং অহোসি.

এৰং সত্থা ইমিনা পাটিহারিযেন দেৰতানং ৰিতক্কং ৰূপসমেত্ৰা পল্লঙ্কতো ঈসকং পাচীননিস্সিতে উত্তরদিসাভাগে ঠত্ৰা ‘‘ইমস্মিং ৰত মে পল্লঙ্কে সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পটিৰিদ্ধ’’ন্তি চত্তারি অসঙ্খ্যেয্যানি কপ্পসতসহস্সঞ্চ পূরিতানং পারমীনং ফলাধিগমট্ঠানং পল্লঙ্কং বোধিরুক্খঞ্চ অনিমিসেহি অক্খীহি ওলোকযমানো সত্তাহং ৰীতিনামেসি, তং ঠানং অনিমিসচেতিযং নাম জাতং. অথ পল্লঙ্কস্স চ ঠিতট্ঠানস্স চ অন্তরা চঙ্কমং মাপেত্ৰা পুরত্থিমপচ্ছিমতো আযতে রতনচঙ্কমে চঙ্কমন্তো সত্তাহং ৰীতিনামেসি, তং ঠানং রতনচঙ্কমচেতিযং নাম জাতং.

চতুত্থে পন সত্তাহে বোধিতো পচ্ছিমুত্তরদিসাভাগে দেৰতা রতনঘরং মাপযিংসু, তত্থ পল্লঙ্কেন নিসীদিত্ৰা অভিধম্মপিটকং ৰিসেসতো চেত্থ অনন্তনযং সমন্তপট্ঠানং ৰিচিনন্তো সত্তাহং ৰীতিনামেসি. আভিধম্মিকা পনাহু ‘‘রতনঘরং নাম ন সত্তরতনমযং গেহং, সত্তন্নং পন পকরণানং সম্মসিতট্ঠানং ‘রতনঘর’ন্তি ৰুচ্চতী’’তি. যস্মা পনেত্থ উভোপেতে পরিযাযা যুজ্জন্তি, তস্মা উভযম্পেতং গহেতব্বমেৰ. ততো পট্ঠায পন তং ঠানং রতনঘরচেতিযং নাম জাতং. এৰং বোধিসমীপেযেৰ চত্তারি সত্তাহানি ৰীতিনামেত্ৰা পঞ্চমে সত্তাহে বোধিরুক্খমূলা যেন অজপালনিগ্রোধো তেনুপসঙ্কমি, তত্রাপি ধম্মং ৰিচিনন্তোযেৰ ৰিমুত্তিসুখং পটিসংৰেদেন্তো নিসীদি.

তস্মিং সমযে মারো দেৰপুত্তো ‘‘এত্তকং কালং অনুবন্ধন্তো ওতারাপেক্খোপি ইমস্স ন কিঞ্চি খলিতং অদ্দসং, অতিক্কন্তোদানি এস মম ৰস’’ন্তি দোমনস্সপ্পত্তো মহামগ্গে নিসীদিত্ৰা সোল়স কারণানি চিন্তেন্তো ভূমিযং সোল়স লেখা কড্ঢি – ‘‘অহং এসো ৰিয দানপারমিং ন পূরেসিং, তেনম্হি ইমিনা সদিসো ন জাতো’’তি একং লেখং কড্ঢি. তথা ‘‘অহং এসো ৰিয সীলপারমিং, নেক্খম্মপারমিং, পঞ্ঞাপারমিং, ৰীরিযপারমিং, খন্তিপারমিং, সচ্চপারমিং, অধিট্ঠানপারমিং, মেত্তাপারমিং, উপেক্খাপারমিং ন পূরেসিং, তেনম্হি ইমিনা সদিসো ন জাতো’’তি দসমং লেখং কড্ঢি. তথা ‘‘অহং এসো ৰিয অসাধারণস্স ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তঞাণস্স পটিৰেধায উপনিস্সযভূতা দস পারমিযো ন পূরেসিং, তেনম্হি ইমিনা সদিসো ন জাতো’’তি একাদসমং লেখং কড্ঢি. তথা ‘‘অহং এসো ৰিয অসাধারণস্স আসযানুসযঞাণস্স, মহাকরুণাসমাপত্তিঞাণস্স, যমকপাটিহীরঞাণস্স, অনাৰরণঞাণস্স, সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স পটিৰেধায উপনিস্সযভূতা দস পারমিযো ন পূরেসিং, তেনম্হি ইমিনা সদিসো ন জাতো’’তি সোল়সমং লেখং কড্ঢি. এৰং ইমেহি কারণেহি মহামগ্গে সোল়স লেখা কড্ঢমানো নিসীদি.

তস্মিং সমযে তণ্হা, অরতি, রগাতি তিস্সো মারধীতরো ‘‘পিতা নো ন পঞ্ঞাযতি, কহং নু খো এতরহী’’তি ওলোকযমানা তং দোমনস্সপ্পত্তং ভূমিং ৰিলেখমানং নিসিন্নং দিস্ৰা পিতু সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কস্মা, তাত, দুক্খী দুম্মনো’’তি পুচ্ছিংসু. অম্মা, অযং মহাসমণো ময্হং ৰসং অতিক্কন্তো, এত্তকং কালং ওলোকেন্তো ওতারমস্স দট্ঠুং নাসক্খিং, তেনাহং দুক্খী দুম্মনোতি. যদি এৰং মা চিন্তযিত্থ, মযমেতং অত্তনো ৰসে কত্ৰা আদায আগমিস্সামাতি. ন সক্কা, অম্মা, এসো কেনচি ৰসে কাতুং, অচলায সদ্ধায পতিট্ঠিতো এসো পুরিসোতি. ‘‘তাত মযং ইত্থিযো নাম ইদানেৰ নং রাগপাসাদীহি বন্ধিত্ৰা আনেস্সাম, তুম্হে মা চিন্তযিত্থা’’তি ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘পাদে তে সমণ পরিচারেমা’’তি আহংসু. ভগৰা ৰ তাসং ৰচনং মনসি অকাসি, ন অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা ওলোকেসি, অনুত্তরে উপধিসঙ্খযে ৰিমুত্তমানসো ৰিৰেকসুখঞ্ঞেৰ অনুভৰন্তো নিসীদি.

পুন মারধীতরো ‘‘উচ্চাৰচা খো পুরিসানং অধিপ্পাযা, কেসঞ্চি কুমারিকাসু পেমং হোতি, কেসঞ্চি পঠমৰযে ঠিতাসু, কেসঞ্চি মজ্ঝিমৰযে ঠিতাসু, যংনূন মযং নানপ্পকারেহি রূপেহি পলোভেয্যামা’’তি একমেকা কুমারিৰণ্ণাদিৰসেন সতং সতং অত্তভাৰে অভিনিম্মিনিত্ৰা কুমারিযো, অৰিজাতা, সকিংৰিজাতা, দুৰিজাতা, মজ্ঝিমিত্থিযো, মহিত্থিযো চ হুত্ৰা ছক্খত্তুং ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘পাদে তে সমণ পরিচারেমা’’তি আহংসু. তম্পি ভগৰা ন মনসাকাসি, যথা তং অনুত্তরে উপধিসঙ্খযেৰ ৰিমুত্তো. কেচি পনাচরিযা ৰদন্তি ‘‘তা মহিত্থিভাৰেন উপগতা দিস্ৰা ভগৰা ‘এৰমেৰং এতা খণ্ডদন্তা পলিতকেসা হোন্তূ’তি অধিট্ঠাসী’’তি, তং ন গহেতব্বং. ন হি সত্থা এৰরূপং অধিট্ঠানং করোতি. ভগৰা পন ‘‘অপেথ তুম্হে, কিং দিস্ৰা এৰং ৰাযমথ, এৰরূপং নাম অৰীতরাগাদীনং পুরতো কাতুং যুত্তং, তথাগতস্স পন রাগো পহীনো, দোসো পহীনো, মোহো পহীনো’’তি অত্তনো কিলেসপ্পহানং আরব্ভ –

‘‘যস্স জিতং নাৰজীযতি, জিতমস্স নোযাতি কোচি লোকে;

তং বুদ্ধমনন্তগোচরং, অপদং কেন পদেন নেস্সথ.

‘‘যস্স জালিনী ৰিসত্তিকা, তণ্হা নত্থি কুহিঞ্চি নেতৰে;

তং বুদ্ধমনন্তগোচরং, অপদং কেন পদেন নেস্সথা’’তি. (ধ. প. ১৭৯-১৮০) –

ইমা ধম্মপদে বুদ্ধৰগ্গে দ্ৰে গাথা ৰদন্তো ধম্মং কথেসি. তা ‘‘সচ্চং কির নো পিতা অৰোচ, অরহং সুগতো লোকে ন রাগেন সুৰানযো’’তিআদীনি ৰত্ৰা পিতু সন্তিকং অগমংসু.

ভগৰাপি তত্থ সত্তাহং ৰীতিনামেত্ৰা মুচলিন্দমূলং অগমাসি. তত্থ সত্তাহৰদ্দলিকায উপ্পন্নায সীতাদিপটিবাহনত্থং মুচলিন্দেন নাগরাজেন সত্তক্খত্তুং ভোগেহি পরিক্খিত্তো অসম্বাধায গন্ধকুটিযং ৰিহরন্তো ৰিয ৰিমুত্তিসুখং পটিসংৰেদিযমানো সত্তাহং ৰীতিনামেত্ৰা রাজাযতনং উপসঙ্কমি, তত্থাপি ৰিমুত্তিসুখং পটিসংৰেদিযমানোযেৰ নিসীদি. এত্তাৰতা সত্ত সত্তাহানি পরিপুণ্ণানি. এত্থন্তরে নেৰ মুখধোৰনং, ন সরীরপটিজগ্গনং, ন আহারকিচ্চং অহোসি, ঝানসুখফলসুখেনেৰ ৰীতিনামেসি.

অথস্স তস্মিং সত্তসত্তাহমত্থকে একূনপঞ্ঞাসতিমে দিৰসে তত্থ নিসিন্নস্স ‘‘মুখং ধোৰিস্সামী’’তি চিত্তং উদপাদি. সক্কো দেৰানমিন্দো অগদহরীটকং আহরিত্ৰা অদাসি, সত্থা তং পরিভুঞ্জি, তেনস্স সরীরৰল়ঞ্জং অহোসি. অথস্স সক্কোযেৰ নাগলতাদন্তকট্ঠঞ্চেৰ মুখধোৰনউদকঞ্চ অদাসি. সত্থা তং দন্তকট্ঠং খাদিত্ৰা অনোতত্তদহোদকেন মুখং ধোৰিত্ৰা তত্থেৰ রাজাযতনমূলে নিসীদি.

তস্মিং সমযে তপুস্সভল্লিকা নাম দ্ৰে ৰাণিজা পঞ্চহি সকটসতেহি উক্কলাজনপদা মজ্ঝিমদেসং গচ্ছন্তা অত্তনো ঞাতিসালোহিতায দেৰতায সকটানি সন্নিরুম্ভিত্ৰা সত্থু আহারসম্পাদনে উস্সাহিতা মন্থঞ্চ মধুপিণ্ডিকঞ্চ আদায ‘‘পটিগ্গণ্হাতু নো, ভন্তে, ভগৰা ইমং আহারং অনুকম্পং উপাদাযা’’তি সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা অট্ঠংসু. ভগৰা পাযাসপটিগ্গহণদিৰসেযেৰ পত্তস্স অন্তরহিতত্তা ‘‘ন খো তথাগতা হত্থেসু পটিগ্গণ্হন্তি, কিম্হি নু খো অহং পটিগ্গণ্হেয্য’’ন্তি চিন্তেসি. অথস্স চিত্তং ঞত্ৰা চতূহি দিসাহি চত্তারো মহারাজানো ইন্দনীলমণিমযে পত্তে উপনামেসুং, ভগৰা তে পটিক্খিপি. পুন মুগ্গৰণ্ণসেলমযে চত্তারো পত্তে উপনামেসুং. ভগৰা চতুন্নম্পি দেৰপুত্তানং অনুকম্পায চত্তারোপি পত্তে পটিগ্গহেত্ৰা উপরূপরি ঠপেত্ৰা ‘‘একো হোতূ’’তি অধিট্ঠাসি, চত্তারোপি মুখৰট্টিযং পঞ্ঞাযমানলেখা হুত্ৰা মজ্ঝিমেন পমাণেন একত্তং উপগমিংসু. ভগৰা তস্মিং পচ্চগ্ঘে সেলমযে পত্তে আহারং পটিগ্গণ্হিত্ৰা পরিভুঞ্জিত্ৰা অনুমোদনং অকাসি. দ্ৰে ভাতরো ৰাণিজা বুদ্ধঞ্চ ধম্মঞ্চ সরণং গন্ত্ৰা দ্ৰেৰাচিকা উপাসকা অহেসুং. অথ নেসং ‘‘একং নো, ভন্তে, পরিচরিতব্বট্ঠানং দেথা’’তি ৰদন্তানং দক্খিণহত্থেন অত্তনো সীসং পরামসিত্ৰা কেসধাতুযো অদাসি. তে অত্তনো নগরে তা ধাতুযো সুৰণ্ণসমুগ্গস্স অন্তো পক্খিপিত্ৰা চেতিযং পতিট্ঠাপেসুং.

সম্মাসম্বুদ্ধোপি খো ততো উট্ঠায পুন অজপালনিগ্রোধমেৰ গন্ত্ৰা নিগ্রোধমূলে নিসীদি. অথস্স তত্থ নিসিন্নমত্তস্সেৰ অত্তনা অধিগতস্স ধম্মস্স গম্ভীরতং পচ্চৰেক্খন্তস্স সব্ববুদ্ধানং আচিণ্ণো ‘‘অধিগতো খো ম্যাযং ধম্মো’’তি পরেসং ধম্মং অদেসেতুকম্যতাকারপৰত্তো ৰিতক্কো উদপাদি. অথ ব্রহ্মা সহম্পতি ‘‘নস্সতি ৰত ভো লোকো, ৰিনস্সতি ৰত ভো লোকো’’তি দসহি চক্কৰাল়সহস্সেহি সক্কসুযামসন্তুসিতসুনিম্মিতৰসৰত্তিমহাব্রহ্মানো আদায সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘দেসেতু, ভন্তে, ভগৰা ধম্ম’’ন্তিআদিনা নযেন ধম্মদেসনং আযাচি.

সত্থা তস্স পটিঞ্ঞং দত্ৰা ‘‘কস্স নু খো অহং পঠমং ধম্মং দেসেয্য’’ন্তি চিন্তেন্তো ‘‘আল়ারো পণ্ডিতো, সো ইমং ধম্মং খিপ্পং আজানিস্সতী’’তি চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা পুন ওলোকেন্তো তস্স সত্তাহকালকতভাৰং ঞত্ৰা উদকং আৰজ্জেসি. তস্সাপি অভিদোসকালকতভাৰং ঞত্ৰা ‘‘বহূপকারা খো মে পঞ্চৰগ্গিযা ভিক্খূ’’তি পঞ্চৰগ্গিযে আরব্ভ মনসিকারং কত্ৰা ‘‘কহং নু খো তে এতরহি ৰিহরন্তী’’তি আৰজ্জেন্তো ‘‘বারাণসিযং ইসিপতনে মিগদাযে’’তি ঞত্ৰা ‘‘তত্থ গন্ত্ৰা ধম্মচক্কং পৰত্তেস্সামী’’তি কতিপাহং বোধিমণ্ডসামন্তাযেৰ পিণ্ডায চরন্তো ৰিহরিত্ৰা আসাল়্হিপুণ্ণমাসিযং ‘‘বারাণসিং গমিস্সামী’’তি চাতুদ্দসিযং পচ্চূসসমযে ৰিভাতায রত্তিযা কালস্সেৰ পত্তচীৰরমাদায অট্ঠারসযোজনমগ্গং পটিপন্নো অন্তরামগ্গে উপকং নাম আজীৰকং দিস্ৰা তস্স অত্তনো বুদ্ধভাৰং আচিক্খিত্ৰা তং দিৰসংযেৰ সাযন্হসমযে ইসিপতনং অগমাসি.

পঞ্চৰগ্গিযা থেরা তথাগতং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘অযং আৰুসো সমণো গোতমো পচ্চযবাহুল্লায আৰত্তিত্ৰা পরিপুণ্ণকাযো পীণিন্দ্রিযো সুৰণ্ণৰণ্ণো হুত্ৰা আগচ্ছতি, ইমস্স অভিৰাদনাদীনি ন করিস্সাম, মহাকুলপসুতো খো পনেস আসনাভিহারং অরহতি, তেনস্স আসনমত্তং পঞ্ঞাপেস্সামা’’তি কতিকং অকংসু. ভগৰা সদেৰকস্স লোকস্স চিত্তাচারং জাননসমত্থেন ঞাণেন ‘‘কিং নু খো ইমে চিন্তযিংসূ’’তি আৰজ্জেত্ৰা চিত্তং অঞ্ঞাসি. অথ নে সব্বদেৰমনুস্সেসু অনোদিস্সকৰসেন ফরণসমত্থং মেত্তচিত্তং সঙ্খিপিত্ৰা ওদিস্সকৰসেন মেত্তচিত্তেন ফরি. তে ভগৰতা মেত্তচিত্তেন ফুট্ঠা তথাগতে উপসঙ্কমন্তে সকায কতিকায সণ্ঠাতুং অসক্কোন্তা অভিৰাদনপচ্চুট্ঠানাদীনি সব্বকিচ্চানি অকংসু, সম্মাসম্বুদ্ধভাৰং পনস্স অজানমানা কেৰলং নামেন চ আৰুসোৰাদেন চ সমুদাচরন্তি.

অথ নে ভগৰা ‘‘মা ৰো, ভিক্খৰে, তথাগতং নামেন চ আৰুসোৰাদেন চ সমুদাচরথ, অরহং, ভিক্খৰে, তথাগতো সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি অত্তনো বুদ্ধভাৰং সঞ্ঞাপেত্ৰা পঞ্ঞত্তে ৰরবুদ্ধাসনে নিসিন্নো উত্তরাসাল়্হনক্খত্তযোগে ৰত্তমানে অট্ঠারসহি ব্রহ্মকোটীহি পরিৰুতো পঞ্চৰগ্গিযে থেরে আমন্তেত্ৰা ধম্মচক্কপ্পৰত্তনসুত্তন্তং দেসেসি. তেসু অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞত্থেরো দেসনানুসারেন ঞাণং পেসেন্তো সুত্তপরিযোসানে অট্ঠারসহি ব্রহ্মকোটীহি সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি. সত্থা তত্থেৰ ৰস্সং উপগন্ত্ৰা পুনদিৰসে ৰপ্পত্থেরং ওৰদন্তো ৰিহারেযেৰ নিসীদি, সেসা চত্তারো পিণ্ডায চরিংসু. ৰপ্পত্থেরো পুব্বণ্হেযেৰ সোতাপত্তিফলং পাপুণি. এতেনেৰ উপাযেন পুনদিৰসে ভদ্দিযত্থেরং, পুনদিৰসে মহানামত্থেরং, পুনদিৰসে অস্সজিত্থেরন্তি সব্বে সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাপেত্ৰা পঞ্চমিযং পক্খস্স পঞ্চপি জনে সন্নিপাতেত্ৰা অনত্তলক্খণসুত্তন্তং (সং. নি. ৩.৫৯; মহাৰ. ২০ আদযো) দেসেসি. দেসনাপরিযোসানে পঞ্চপি থেরা অরহত্তফলে পতিট্ঠহিংসু. অথ সত্থা যসকুলপুত্তস্স উপনিস্সযং দিস্ৰা তং রত্তিভাগে নিব্বিজ্জিত্ৰা গেহং পহায নিক্খন্তং ‘‘এহি যসা’’তি পক্কোসিত্ৰা তস্মিংযেৰ রত্তিভাগে সোতাপত্তিফলে, পুনদিৰসে অরহত্তে পতিট্ঠাপেত্ৰা, অপরেপি তস্স সহাযকে চতুপণ্ণাস জনে এহিভিক্খুপব্বজ্জায পব্বাজেত্ৰা অরহত্তং পাপেসি.

এৰং লোকে একসট্ঠিযা অরহন্তেসু জাতেসু সত্থা ৰুত্থৰস্সো পৰারেত্ৰা ‘‘চরথ, ভিক্খৰে, চারিক’’ন্তি সট্ঠি ভিক্খূ দিসাসু পেসেত্ৰা সযং উরুৰেলং গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে কপ্পাসিকৰনসণ্ডে তিংস জনে ভদ্দৰগ্গিযকুমারে ৰিনেসি. তেসু সব্বপচ্ছিমকো সোতাপন্নো, সব্বুত্তমো অনাগামী অহোসি. তেপি সব্বে এহিভিক্খুভাৰেনেৰ পব্বাজেত্ৰা দিসাসু পেসেত্ৰা উরুৰেলং গন্ত্ৰা অড্ঢুড্ঢানি পাটিহারিযসহস্সানি দস্সেত্ৰা উরুৰেলকস্সপাদযো সহস্সজটিলপরিৰারে তেভাতিকজটিলে ৰিনেত্ৰা এহিভিক্খুভাৰেনেৰ পব্বাজেত্ৰা গযাসীসে নিসীদাপেত্ৰা আদিত্তপরিযাযদেসনায (মহাৰ. ৫৪) অরহত্তে পতিট্ঠাপেত্ৰা তেন অরহন্তসহস্সেন পরিৰুতো ‘‘বিম্বিসাররঞ্ঞো দিন্নং পটিঞ্ঞং মোচেস্সামী’’তি রাজগহং গন্ত্ৰা নগরূপচারে লট্ঠিৰনুয্যানং অগমাসি. রাজা উয্যানপালস্স সন্তিকা ‘‘সত্থা আগতো’’তি সুত্ৰা দ্ৰাদসনহুতেহি ব্রাহ্মণগহপতিকেহি পরিৰুতো সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা চক্কৰিচিত্ততলেসু সুৰণ্ণপট্টৰিতানং ৰিয পভাসমুদযং ৰিস্সজ্জন্তেসু তথাগতস্স পাদেসু সিরসা নিপতিত্ৰা একমন্তং নিসীদি সদ্ধিং পরিসায.

অথ খো তেসং ব্রাহ্মণগহপতিকানং এতদহোসি ‘‘কিং নু খো মহাসমণো উরুৰেলকস্সপে ব্রহ্মচরিযং চরতি, উদাহু উরুৰেলকস্সপো মহাসমণে’’তি. ভগৰা তেসং চেতসা চেতোপরিৰিতক্কমঞ্ঞায থেরং গাথায অজ্ঝভাসি –

‘‘কিমেৰ দিস্ৰা উরুৰেলৰাসি, পহাসি অগ্গিং কিসকো ৰদানো;

পুচ্ছামি তং কস্সপ এতমত্থং, কথং পহীনং তৰ অগ্গিহুত্ত’’ন্তি. (মহাৰ. ৫৫);

থেরোপি ভগৰতো অধিপ্পাযং ৰিদিত্ৰা –

‘‘রূপে চ সদ্দে চ অথো রসে চ, কামিত্থিযো চাভিৰদন্তি যঞ্ঞা;

এতং মলন্তি উপধীসু ঞত্ৰা, তস্মা ন যিট্ঠে ন হুতে অরঞ্জি’’ন্তি. (মহাৰ. ৫৫) –

ইমং গাথং ৰত্ৰা অত্তনো সাৰকভাৰপকাসনত্থং তথাগতস্স পাদপিট্ঠে সীসং ঠপেত্ৰা ‘‘সত্থা মে, ভন্তে, ভগৰা, সাৰকোহমস্মী’’তি ৰত্ৰা একতালং দ্ৰিতালং তিতালন্তি যাৰ সত্ততালপ্পমাণং সত্তক্খত্তুং ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা ওরুয্হ তথাগতং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. তং পাটিহারিযং দিস্ৰা মহাজনো ‘‘অহো মহানুভাৰা বুদ্ধা, এৰং থামগতদিট্ঠিকো নাম ‘অরহা’তি মঞ্ঞমানো উরুৰেলকস্সপোপি দিট্ঠিজালং ভিন্দিত্ৰা তথাগতেন দমিতো’’তি সত্থু গুণকথংযেৰ কথেসি. ভগৰা ‘‘নাহং ইদানিযেৰ উরুৰেলকস্সপং দমেমি, অতীতেপি এস মযা দমিতোযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমিস্সা অট্ঠুপ্পত্তিযা মহানারদকস্সপজাতকং (জা. ২.২২.৫৪৫ আদযো) কথেত্ৰা চত্তারি সচ্চানি পকাসেসি. মগধরাজা একাদসহি নহুতেহি সদ্ধিং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি, একং নহুতং উপাসকত্তং পটিৰেদেসি. রাজা সত্থু সন্তিকে নিসিন্নোযেৰ পঞ্চ অস্সাসকে পৰেদেত্ৰা সরণং গন্ত্ৰা স্ৰাতনায নিমন্তেত্ৰা আসনা ৰুট্ঠায ভগৰন্তং পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি.

পুনদিৰসে যেহি চ ভগৰা দিট্ঠো, যেহি চ অদিট্ঠো, সব্বেপি রাজগহৰাসিনো অট্ঠারসকোটিসঙ্খা মনুস্সা তথাগতং দট্ঠুকামা পাতোৰ রাজগহতো লট্ঠিৰনুয্যানং অগমংসু. তিগাৰুতো মগ্গো নপ্পহোসি, সকললট্ঠিৰনুয্যানং নিরন্তরং ফুটং অহোসি. মহাজনো দসবলস্স রূপসোভগ্গপ্পত্তং অত্তভাৰং পস্সন্তো তিত্তিং কাতুং নাসক্খি. ৰণ্ণভূমি নামেসা. এৰরূপেসু হি ঠানেসু তথাগতস্স লক্খণানুব্যঞ্জনাদিপ্পভেদা সব্বাপি রূপকাযসিরী ৰণ্ণেতব্বা. এৰং রূপসোভগ্গপ্পত্তং দসবলস্স সরীরং পস্সমানেন মহাজনেন নিরন্তরং ফুটে উয্যানে চ মগ্গে চ একভিক্খুস্সপি নিক্খমনোকাসো নাহোসি. তং দিৰসং কির ভগৰা ছিন্নভত্তো ভৰেয্য, তং মা অহোসীতি সক্কস্স নিসিন্নাসনং উণ্হাকারং দস্সেসি. সো আৰজ্জমানো তং কারণং ঞত্ৰা মাণৰকৰণ্ণং অভিনিম্মিনিত্ৰা বুদ্ধধম্মসঙ্ঘপটিসংযুত্তা থুতিযো ৰদমানো দসবলস্স পুরতো ওতরিত্ৰা দেৰতানুভাৰেন ওকাসং কত্ৰা –

‘‘দন্তো দন্তেহি সহ পুরাণজটিলেহি, ৰিপ্পমুত্তো ৰিপ্পমুত্তেহি;

সিঙ্গীনিক্খসৰণ্ণো, রাজগহং পাৰিসি ভগৰা.

‘‘মুত্তো মুত্তেহি সহ পুরাণজটিলেহি, ৰিপ্পমুত্তো ৰিপ্পমুত্তেহি;

সিঙ্গীনিক্খসৰণ্ণো, রাজগহং পাৰিসি ভগৰা.

‘‘তিণ্ণো তিণ্ণেহি সহ পুরাণজটিলেহি, ৰিপ্পমুত্তো ৰিপ্পমুত্তেহি;

সিঙ্গীনিক্খসৰণ্ণো, রাজগহং পাৰিসি ভগৰা.

‘‘দসৰাসো দসবলো, দসধম্মৰিদূ দসভি চুপেতো;

সো দসসতপরিৰারো, রাজগহং পাৰিসি ভগৰা’’তি. (মহাৰ. ৫৮) –

ইমাহি গাথাহি সত্থু ৰণ্ণং ৰদমানো পুরতো পাযাসি. তদা মহাজনো মাণৰকস্স রূপসিরিং দিস্ৰা ‘‘অতিৰিয অভিরূপো অযং মাণৰকো, ন খো পন অম্হেহি দিট্ঠপুব্বো’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘কুতো অযং মাণৰকো, কস্স ৰায’’ন্তি আহ. তং সুত্ৰা মাণৰো –

‘‘যো ধীরো সব্বধি দন্তো, সুদ্ধো অপ্পটিপুগ্গলো;

অরহং সুগতো লোকে, তস্সাহং পরিচারকো’’তি. (মহাৰ. ৫৮) – গাথমাহ;

সত্থা সক্কেন কতোকাসং মগ্গং পটিপজ্জিত্ৰা ভিক্খুসহস্সপরিৰুতো রাজগহং পাৰিসি. রাজা বুদ্ধপ্পমুখস্স সঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা ‘‘অহং, ভন্তে, তীণি রতনানি ৰিনা ৰত্তিতুং ন সক্খিস্সামি, ৰেলায ৰা অৰেলায ৰা ভগৰতো সন্তিকং আগমিস্সামি, লট্ঠিৰনুয্যানং নাম অতিদূরে, ইদং পন অম্হাকং ৰেল়ুৰনং নাম উয্যানং নাতিদূরে নাচ্চাসন্নে গমনাগমনসম্পন্নং বুদ্ধারহং সেনাসনং. ইদং মে ভগৰা পটিগ্গণ্হাতূ’’তি সুৰণ্ণভিঙ্কারেন পুপ্ফগন্ধৰাসিতং মণিৰণ্ণং উদকং আদায ৰেল়ুৰনুয্যানং পরিচ্চজন্তো দসবলস্স হত্থে উদকং পাতেসি. তস্মিং আরামপটিগ্গহণে ‘‘বুদ্ধসাসনস্স মূলানি ওতিণ্ণানী’’তি মহাপথৰী কম্পি. জম্বুদীপস্মিঞ্হি ঠপেত্ৰা ৰেল়ুৰনং অঞ্ঞং মহাপথৰিং কম্পেত্ৰা গহিতসেনাসনং নাম নত্থি. তম্বপণ্ণিদীপেপি ঠপেত্ৰা মহাৰিহারং অঞ্ঞং পথৰিং কম্পেত্ৰা গহিতসেনাসনং নাম নত্থি. সত্থা ৰেল়ুৰনারামং পটিগ্গহেত্ৰা রঞ্ঞো অনুমোদনং কত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো ৰেল়ুৰনং অগমাসি.

তস্মিং খো পন সমযে সারিপুত্তো চ মোগ্গল্লানো চাতি দ্ৰে পরিব্বাজকা রাজগহং উপনিস্সায ৰিহরন্তি অমতং পরিযেসমানা. তেসু সারিপুত্তো অস্সজিত্থেরং পিণ্ডায পৰিট্ঠং দিস্ৰা পসন্নচিত্তো পযিরুপাসিত্ৰা ‘‘যে ধম্মা হেতুপ্পভৰা’’তি গাথং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায অত্তনো সহাযকস্স মোগ্গল্লানপরিব্বাজকস্সপি তমেৰ গাথং অভাসি. সোপি সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি. তে উভোপি জনা সঞ্চযং ওলোকেত্ৰা অত্তনো পরিসায সদ্ধিং ভগৰতো সন্তিকে পব্বজিংসু. তেসু মহামোগ্গল্লানো সত্তাহেন অরহত্তং পাপুণি, সারিপুত্তত্থেরো অড্ঢমাসেন. উভোপি চ নে সত্থা অগ্গসাৰকট্ঠানে ঠপেসি. সারিপুত্তত্থেরেন অরহত্তপ্পত্তদিৰসেযেৰ সাৰকসন্নিপাতং অকাসি.

তথাগতে পন তস্মিংযেৰ ৰেল়ুৰনুয্যানে ৰিহরন্তে সুদ্ধোদনমহারাজা ‘‘পুত্তো কির মে ছব্বস্সানি দুক্করকারিকং চরিত্ৰা পরমাভিসম্বোধিং পত্ৰা পৰত্তৰরধম্মচক্কো রাজগহং উপনিস্সায ৰেল়ুৰনে ৰিহরতী’’তি সুত্ৰা অঞ্ঞতরং অমচ্চং আমন্তেসি ‘‘এহি, ভণে, পুরিসসহস্সপরিৰারো রাজগহং গন্ত্ৰা মম ৰচনেন ‘পিতা ৰো সুদ্ধোদনমহারাজা দট্ঠুকামো’তি ৰত্ৰা পুত্তং মে গণ্হিত্ৰা এহী’’তি আহ. সো ‘‘এৰং, দেৰা’’তি রঞ্ঞো ৰচনং সিরসা সম্পটিচ্ছিত্ৰা পুরিসসহস্সপরিৰারো খিপ্পমেৰ সট্ঠিযোজনমগ্গং গন্ত্ৰা দসবলস্স চতুপরিসমজ্ঝে নিসীদিত্ৰা ধম্মদেসনাৰেলায ৰিহারং পাৰিসি. সো ‘‘তিট্ঠতু তাৰ রঞ্ঞো পহিতসাসন’’ন্তি পরিযন্তে ঠিতো সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা যথাঠিতোৰ সদ্ধিং পুরিসসহস্সেন অরহত্তং পত্ৰা পব্বজ্জং যাচি. ভগৰা ‘‘এথ ভিক্খৰো’’তি হত্থং পসারেসি, সব্বে তঙ্খণংযেৰ ইদ্ধিমযপত্তচীৰরধরা সট্ঠিৰস্সত্থেরা ৰিয অহেসুং. অরহত্তং পত্তকালতো পট্ঠায পন অরিযা নাম মজ্ঝত্তাৰ হোন্তীতি সো রঞ্ঞা পহিতসাসনং দসবলস্স ন কথেসি. রাজা ‘‘নেৰ গতো আগচ্ছতি, ন সাসনং সুয্যতী’’তি ‘‘এহি, ভণে, ত্ৰং গচ্ছাহী’’তি তেনেৰ নিযামেন অঞ্ঞং অমচ্চং পেসেসি. সোপি গন্ত্ৰা পুরিমনযেনেৰ সদ্ধিং পরিসায অরহত্তং পত্ৰা তুণ্হী অহোসি. রাজা এতেনেৰ নিযামেন পুরিসসহস্সপরিৰারে নৰ অমচ্চে পেসেসি, সব্বে অত্তনো কিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা তুণ্হীভূতা তত্থেৰ ৰিহরিংসু.

রাজা সাসনমত্তম্পি আহরিত্ৰা আচিক্খন্তং অলভিত্ৰা চিন্তেসি ‘‘এত্তকা জনা মযি সিনেহাভাৰেন সাসনমত্তম্পি ন পচ্চাহরিংসু, কো নু খো মম ৰচনং করিস্সতী’’তি সব্বং রাজবলং ওলোকেন্তো কাল়ুদাযিং অদ্দস. সো কির রঞ্ঞো সব্বত্থসাধকো অমচ্চো অব্ভন্তরিকো অতিৰিস্সাসিকো বোধিসত্তেন সদ্ধিং একদিৰসে জাতো সহপংসুকীল়কো সহাযো. অথ নং রাজা আমন্তেসি ‘‘তাত, কাল়ুদাযি অহং মম পুত্তং পস্সিতুকামো নৰ পুরিসসহস্সানি পেসেসিং, একপুরিসোপি আগন্ত্ৰা সাসনমত্তং আরোচেন্তোপি নত্থি, দুজ্জানো খো পন জীৰিতন্তরাযো, অহং জীৰমানোৰ পুত্তং দট্ঠুং ইচ্ছামি, সক্খিস্সসি নু খো মে পুত্তং দস্সেতু’’ন্তি. সক্খিস্সামি, দেৰ, সচে পব্বজিতুং লভিস্সামীতি. তাত, ত্ৰং পব্বজিত্ৰা ৰা অপব্বজিত্ৰা ৰা ময্হং পুত্তং দস্সেহীতি. সো ‘‘সাধু, দেৰা’’তি রঞ্ঞো সাসনং আদায রাজগহং গন্ত্ৰা সত্থু ধম্মদেসনাৰেলায পরিসপরিযন্তে ঠিতো ধম্মং সুত্ৰা সপরিৰারো অরহত্তফলং পত্ৰা এহিভিক্খুভাৰে পতিট্ঠাসি.

সত্থা বুদ্ধো হুত্ৰা পঠমং অন্তোৰস্সং ইসিপতনে ৰসিত্ৰা ৰুত্থৰস্সো পৰারেত্ৰা উরুৰেলং গন্ত্ৰা তত্থ তযো মাসে ৰসন্তো তেভাতিকজটিলে ৰিনেত্ৰা ভিক্খুসহস্সপরিৰারো ফুস্সমাসপুণ্ণমাযং রাজগহং গন্ত্ৰা দ্ৰে মাসে ৰসি. এত্তাৰতা বারাণসিতো নিক্খন্তস্স পঞ্চ মাসা জাতা, সকলো হেমন্তো অতিক্কন্তো. কাল়ুদাযিত্থেরস্স আগতদিৰসতো সত্তট্ঠ দিৰসা ৰীতিৰত্তা, সো ফগ্গুণীপুণ্ণমাসিযং চিন্তেসি ‘‘অতিক্কন্তো হেমন্তো, ৰসন্তসমযো অনুপ্পত্তো, মনুস্সেহি সস্সাদীনি উদ্ধরিত্ৰা সম্মুখসম্মুখট্ঠানেহি মগ্গা দিন্না, হরিততিণসঞ্ছন্না পথৰী, সুপুপ্ফিতা ৰনসণ্ডা, পটিপজ্জনক্খমা মগ্গা, কালো দসবলস্স ঞাতিসঙ্গহং কাতু’’ন্তি. অথ ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা –

‘‘অঙ্গারিনো দানি দুমা ভদন্তে, ফলেসিনো ছদনং ৰিপ্পহায;

তে অচ্চিমন্তোৰ পভাসযন্তি, সমযো মহাৰীর অঙ্গীরসানং…পে….

‘‘নাতিসীতং নাতিউণ্হং, নাতিদুব্ভিক্খছাতকং;

সদ্দলা হরিতা ভূমি, এস কালো মহামুনী’’তি. –

সট্ঠিমত্তাহি গাথাহি দসবলস্স কুলনগরং গমনত্থায গমনৰণ্ণং ৰণ্ণেসি. অথ নং সত্থা ‘‘কিং নু খো উদাযি মধুরস্সরেন গমনৰণ্ণং ৰণ্ণেসী’’তি আহ. ভন্তে, তুম্হাকং পিতা সুদ্ধোদনমহারাজা পস্সিতুকামো, করোথ ঞাতকানং সঙ্গহন্তি. সাধু উদাযি, করিস্সামি ঞাতকানং সঙ্গহং, ভিক্খুসঙ্ঘস্স আরোচেহি, গমিকৰত্তং পূরেস্সন্তীতি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি থেরো তেসং আরোচেসি.

ভগৰা অঙ্গমগধৰাসীনং কুলপুত্তানং দসহি সহস্সেহি, কপিলৰত্থুৰাসীনং দসহি সহস্সেহীতি সব্বেহেৰ ৰীসতিসহস্সেহি খীণাসৰভিক্খূহি পরিৰুতো রাজগহা নিক্খমিত্ৰা দিৰসে দিৰসে যোজনং গচ্ছতি. ‘‘রাজগহতো সট্ঠিযোজনং কপিলৰত্থুং দ্ৰীহি মাসেহি পাপুণিস্সামী’’তি অতুরিতচারিকং পক্কামি. থেরোপি ‘‘ভগৰতো নিক্খন্তভাৰং রঞ্ঞো আরোচেস্সামী’’তি ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা রঞ্ঞো নিৰেসনে পাতুরহোসি. রাজা থেরং দিস্ৰা তুট্ঠচিত্তো মহারহে পল্লঙ্কে নিসীদাপেত্ৰা অত্তনো পটিযাদিতস্স নানগ্গরসভোজনস্স পত্তং পূরেত্ৰা অদাসি. থেরো উট্ঠায গমনাকারং দস্সেসি. নিসীদিত্ৰা ভুঞ্জথ, তাতাতি. সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ভুঞ্জিস্সামি, মহারাজাতি. কহং পন, তাত, সত্থাতি? ৰীসতিসহস্সভিক্খুপরিৰারো তুম্হাকং দস্সনত্থায চারিকং নিক্খন্তো, মহারাজাতি. রাজা তুট্ঠমানসো আহ ‘‘তুম্হে ইমং পরিভুঞ্জিত্ৰা যাৰ মম পুত্তো ইমং নগরং পাপুণাতি, তাৰস্স ইতোৰ পিণ্ডপাতং হরথা’’তি. থেরো অধিৰাসেসি. রাজা থেরং পরিৰিসিত্ৰা পত্তং গন্ধচুণ্ণেন উব্বট্টেত্ৰা উত্তমভোজনস্স পূরেত্ৰা ‘‘তথাগতস্স দেথা’’তি থেরস্স হত্থে পতিট্ঠাপেসি. থেরো সব্বেসং পস্সন্তানংযেৰ পত্তং আকাসে খিপিত্ৰা সযম্পি ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা পিণ্ডপাতং আহরিত্ৰা সত্থু হত্থে ঠপেসি. সত্থা তং পরিভুঞ্জি. এতেনুপাযেন থেরো দিৰসে দিৰসে আহরি, সত্থাপি অন্তরামগ্গে রঞ্ঞোযেৰ পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জি. থেরোপি ভত্তকিচ্চাৰসানে দিৰসে দিৰসে ‘‘অজ্জ এত্তকং ভগৰা আগতো, অজ্জ এত্তক’’ন্তি বুদ্ধগুণপটিসংযুত্তায কথায সকলং রাজকুলং সত্থু দস্সনং ৰিনাযেৰ সত্থরি সঞ্জাতপ্পসাদং অকাসি. তেনেৰ নং ভগৰা ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং কুলপ্পসাদকানং যদিদং কাল়ুদাযী’’তি (অ. নি. ১.২১৯, ২২৫) এতদগ্গে ঠপেসি.

সাকিযাপি খো ‘‘অনুপ্পত্তে ভগৰতি অম্হাকং ঞাতিসেট্ঠং পস্সিস্সামা’’তি সন্নিপতিত্ৰা ভগৰতো ৰসনট্ঠানং ৰীমংসমানা ‘‘নিগ্রোধসক্কস্স আরামো রমণীযো’’তি সল্লক্খেত্ৰা তত্থ সব্বং পটিজগ্গনৰিধিং কারেত্ৰা গন্ধপুপ্ফহত্থা পচ্চুগ্গমনং করোন্তা সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতে দহরদহরে নাগরদারকে চ নাগরদারিকাযো চ পঠমং পহিণিংসু, ততো রাজকুমারে চ রাজকুমারিকাযো চ, তেসং অনন্তরং সামং গন্ধপুপ্ফচুণ্ণাদীহি পূজযমানা ভগৰন্তং গহেত্ৰা নিগ্রোধারামমেৰ অগমংসু. তত্র ভগৰা ৰীসতিসহস্সখীণাসৰপরিৰুতো পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসীদি. সাকিযা নাম মানজাতিকা মানত্থদ্ধা, তে ‘‘সিদ্ধত্থকুমারো অম্হেহি দহরতরো, অম্হাকং কনিট্ঠো, ভাগিনেয্যো, পুত্তো, নত্তা’’তি চিন্তেত্ৰা দহরদহরে রাজকুমারে আহংসু ‘‘তুম্হে ৰন্দথ, মযং তুম্হাকং পিট্ঠিতো নিসীদিস্সামা’’তি.

তেসু এৰং অৰন্দিত্ৰা নিসিন্নেসু ভগৰা তেসং অজ্ঝাসযং ওলোকেত্ৰা ‘‘ন মং ঞাতযো ৰন্দন্তি, হন্দ দানি নে ৰন্দাপেস্সামী’’তি অভিঞ্ঞাপাদকং চতুত্থজ্ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা ততো ৰুট্ঠায আকাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা তেসং সীসে পাদপংসুং ওকিরমানো ৰিয কণ্ডম্বরুক্খমূলে যমকপাটিহারিযসদিসং পাটিহারিযং অকাসি. রাজা তং অচ্ছরিযং দিস্ৰা আহ – ‘‘ভগৰা তুম্হাকং জাতদিৰসে কাল়দেৰলস্স ৰন্দনত্থং উপনীতানং পাদে ৰো পরিৰত্তিত্ৰা ব্রাহ্মণস্স মত্থকে পতিট্ঠিতে দিস্ৰাপি অহং তুম্হে ৰন্দিং, অযং মে পঠমৰন্দনা. ৰপ্পমঙ্গলদিৰসে জম্বুচ্ছাযায সিরিসযনে নিসিন্নানং ৰো জম্বুচ্ছাযায অপরিৰত্তনং দিস্ৰাপি পাদে ৰন্দিং, অযং মে দুতিযৰন্দনা. ইদানি ইমং অদিট্ঠপুব্বং পাটিহারিযং দিস্ৰাপি অহং তুম্হাকং পাদে ৰন্দামি, অযং মে ততিযৰন্দনা’’তি. রঞ্ঞা পন ৰন্দিতে ভগৰন্তং অৰন্দিত্ৰা ঠাতুং সমত্থো নাম একসাকিযোপি নাহোসি, সব্বে ৰন্দিংসুযেৰ.

ইতি ভগৰা ঞাতযো ৰন্দাপেত্ৰা আকাসতো ওতরিত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদি. নিসিন্নে ভগৰতি সিখাপত্তো ঞাতিসমাগমো অহোসি, সব্বে একগ্গচিত্তা হুত্ৰা নিসীদিংসু. ততো মহামেঘো পোক্খরৰস্সং ৰস্সি. তম্বৰণ্ণং উদকং হেট্ঠা ৰিরৰন্তং গচ্ছতি, তেমিতুকামোৰ তেমেতি, অতেমিতুকামস্স সরীরে একবিন্দুমত্তম্পি ন পততি. তং দিস্ৰা সব্বে অচ্ছরিযব্ভুতচিত্তজাতা ‘‘অহো অচ্ছরিযং, অহো অব্ভুত’’ন্তি কথং সমুট্ঠাপেসুং. সত্থা ‘‘ন ইদানেৰ ময্হং ঞাতিসমাগমে পোক্খরৰস্সং ৰস্সতি, অতীতেপি ৰস্সী’’তি ইমিস্সা অট্ঠুপ্পত্তিযা ৰেস্সন্তরজাতকং কথেসি. ধম্মদেসনং সুত্ৰা সব্বে উট্ঠায ৰন্দিত্ৰা পক্কমিংসু. একোপি রাজা ৰা রাজমহামত্তো ৰা ‘‘স্ৰে অম্হাকং ভিক্খং গণ্হথা’’তি ৰত্ৰা গতো নাম নত্থি.

সত্থা পুনদিৰসে ৰীসতিসহস্সভিক্খুপরিৰুতো কপিলৰত্থুং পিণ্ডায পাৰিসি. তং ন কোচি গন্ত্ৰা নিমন্তেসি, পত্তং ৰা অগ্গহোসি. ভগৰা ইন্দখীলে ঠিতোৰ আৰজ্জেসি ‘‘কথং নু খো পুব্ববুদ্ধা কুলনগরে পিণ্ডায চরিংসু, কিং উপ্পটিপাটিযা ইস্সরজনানং ঘরানি অগমংসু, উদাহু সপদানচারিকং চরিংসূ’’তি. ততো একবুদ্ধস্সপি উপ্পটিপাটিযা গমনং অদিস্ৰা ‘‘মযাপি ইদানি অযমেৰ ৰংসো, অযং পৰেণী পগ্গহেতব্বা, আযতিঞ্চ মে সাৰকাপি মমঞ্ঞেৰ অনুসিক্খন্তা পিণ্ডচারিকৰত্তং পরিপূরেস্সন্তী’’তি কোটিযং নিৰিট্ঠগেহতো পট্ঠায সপদানং পিণ্ডায চরি. ‘‘অয্যো কির সিদ্ধত্থকুমারো পিণ্ডায চরতী’’তি দ্ৰিভূমকতিভূমকাদীসু পাসাদেসু সীহপঞ্জরে ৰিৰরিত্ৰা মহাজনো দস্সনব্যাৰটো অহোসি.

রাহুলমাতাপি দেৰী ‘‘অয্যপুত্তো কির ইমস্মিংযেৰ নগরে মহন্তেন রাজানুভাৰেন সুৰণ্ণসিৰিকাদীহি ৰিচরিত্ৰা ইদানি কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযৰত্থৰসনো কপালহত্থো পিণ্ডায চরতি, সোভতি নু খো’’তি সীহপঞ্জরং ৰিৰরিত্ৰা ওলোকযমানা ভগৰন্তং নানাৰিরাগসমুজ্জলায সরীরপ্পভায নগরৰীথিযো ওভাসেত্ৰা ব্যামপ্পভাপরিক্খেপসমঙ্গীভূতায অসীতিঅনুব্যঞ্জনাৰভাসিতায দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণপটিমণ্ডিতায অনোপমায বুদ্ধসিরিযা ৰিরোচমানং দিস্ৰা উণ্হীসতো পট্ঠায যাৰ পাদতলা –

‘‘সিনিদ্ধনীলমুদুকুঞ্চিতকেসো, সূরিযনিম্মলতলাভিনলাটো;

যুত্ততুঙ্গমুদুকাযতনাসো, রংসিজালৰিততো নরসীহো.

‘‘চক্কৰরঙ্কিতরত্তসুপাদো, লক্খণমণ্ডিতআযতপণ্হি;

চামরিহত্থৰিভূসিতপণ্হো, এস হি তুয্হং পিতা নরসীহো.

‘‘সক্যকুমারো ৰরদো সুখুমালো, লক্খণৰিচিত্তপসন্নসরীরো;

লোকহিতায আগতো নরৰীরো, এস হি তুয্হং পিতা নরসীহো.

‘‘আযতযুত্তসুসণ্ঠিতসোতো, গোপখুমো অভিনীলনেত্তো;

ইন্দধনুঅভিনীলভমুকো, এস হি তুয্হং পিতা নরসীহো.

‘‘পুণ্ণচন্দনিভো মুখৰণ্ণো, দেৰনরানং পিযো নরনাগো;

মত্তগজিন্দৰিলাসিতগামী, এস হি তুয্হং পিতা নরসীহো.

‘‘সিনিদ্ধসুগম্ভীরমঞ্জুসঘোসো, হিঙ্গুলৰণ্ণরত্তসুজিৰ্হো;

ৰীসতিৰীসতিসেতসুদন্তো, এস হি তুয্হং পিতা নরসীহো.

‘‘খত্তিযসম্ভৰঅগ্গকুলিন্দো, দেৰমনুস্সনমস্সিতপাদো;

সীলসমাধিপতিট্ঠিতচিত্তো, এস হি তুয্হং পিতা নরসীহো.

‘‘ৰট্টসুৰট্টসুসণ্ঠিতগীৰো, সীহহনুমিগরাজসরীরো;

কঞ্চনসুচ্ছৰিউত্তমৰণ্ণো, এস হি তুয্হং পিতা নরসীহো.

‘‘অঞ্জনসমৰণ্ণসুনীলকেসো, কঞ্চনপট্টৰিসুদ্ধনলাটো;

ওসধিপণ্ডরসুদ্ধসুউণ্ণো, এস হি তুয্হং পিতা নরসীহো.

‘‘গচ্ছন্তোনিলপথে ৰিয চন্দো, তারাগণপরিৰড্ঢিতরূপো;

সাৰকমজ্ঝগতো সমণিন্দো, এস হি তুয্হং পিতা নরসীহো’’তি. –

এৰমিমাহি দসহি নরসীহগাথাহি নাম অভিত্থৰিত্ৰা ‘‘তুম্হাকং পুত্তো কির ইদানি পিণ্ডায চরতী’’তি রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা সংৰিগ্গহদযো হত্থেন সাটকং সণ্ঠপেন্তো তুরিততুরিতং নিক্খমিত্ৰা ৰেগেন গন্ত্ৰা ভগৰতো পুরতো ঠত্ৰা আহ – ‘‘কিং, ভন্তে, অম্হে লজ্জাপেথ, কিমত্থং পিণ্ডায চরথ, কিং ‘এত্তকানং ভিক্খূনং ন সক্কা ভত্তং লদ্ধু’ন্তি সঞ্ঞং করিত্থা’’তি. ৰংসচারিত্তমেতং, মহারাজ, অম্হাকন্তি. ননু, ভন্তে, অম্হাকং মহাসম্মতখত্তিযৰংসো নাম ৰংসো, তত্থ চ একখত্তিযোপি ভিক্খাচরো নাম নত্থীতি. ‘‘অযং, মহারাজ, রাজৰংসো নাম তৰ ৰংসো, অম্হাকং পন দীপঙ্করো কোণ্ডঞ্ঞো…পে… কস্সপোতি অযং বুদ্ধৰংসো নাম. এতে চ অঞ্ঞে চ অনেকসহস্সসঙ্খা বুদ্ধা ভিক্খাচরা, ভিক্খাচারেনেৰ জীৰিকং কপ্পেসু’’ন্তি অন্তরৰীথিযং ঠিতোৰ –

‘‘উত্তিট্ঠে নপ্পমজ্জেয্য, ধম্মং সুচরিতং চরে;

ধম্মচারী সুখং সেতি, অস্মিং লোকে পরম্হি চা’’তি. (ধ. প. ১৬৮) –

ইমং গাথমাহ. গাথাপরিযোসানে রাজা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি.

‘‘ধম্মং চরে সুচরিতং, ন নং দুচ্চরিতং চরে;

ধম্মচারী সুখং সেতি, অস্মিং লোকে পরম্হি চা’’তি. (ধ. প. ১৬৯) –

ইমং পন গাথং সুত্ৰা সকদাগামিফলে পতিট্ঠাসি. মহাধম্মপালজাতকং (জা. ১.১০.৯২ আদযো) সুত্ৰা অনাগামিফলে পতিট্ঠাসি, মরণসমযে সেতচ্ছত্তস্স হেট্ঠা সিরিসযনে নিপন্নোযেৰ অরহত্তং পাপুণি. অরঞ্ঞৰাসেন পন পধানানুযোগকিচ্চং রঞ্ঞো নাহোসি. সোতাপত্তিফলং সচ্ছিকত্ৰাযেৰ পন ভগৰতো পত্তং গহেত্ৰা সপরিসং ভগৰন্তং মহাপাসাদং আরোপেত্ৰা পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন পরিৰিসি. ভত্তকিচ্চপরিযোসানে সব্বং ইত্থাগারং আগন্ত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দি ঠপেত্ৰা রাহুলমাতরং. সা পন ‘‘গচ্ছ, অয্যপুত্তং ৰন্দাহী’’তি পরিজনেন ৰুচ্চমানাপি ‘‘সচে ময্হং গুণো অত্থি, সযমেৰ মম সন্তিকং অয্যপুত্তো আগমিস্সতি, আগতমেৰ নং ৰন্দিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ন অগমাসি.

ভগৰা রাজানং পত্তং গাহাপেত্ৰা দ্ৰীহি অগ্গসাৰকেহি সদ্ধিং রাজধীতায সিরিগব্ভং গন্ত্ৰা ‘‘রাজধীতা যথারুচি ৰন্দমানা ন কিঞ্চি ৰত্তব্বা’’তি ৰত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদি. সা ৰেগেনাগন্ত্ৰা গোপ্ফকেসু গহেত্ৰা পাদপিট্ঠিযং সীসং পরিৰত্তেত্ৰা যথাঅজ্ঝাসযং ৰন্দি. রাজা রাজধীতায ভগৰতি সিনেহবহুমানাদিগুণসম্পত্তিযো কথেসি ‘‘ভন্তে, মম ধীতা ‘তুম্হেহি কাসাযানি ৰত্থানি নিৰাসিতানী’তি সুত্ৰা ততো পট্ঠায কাসাযৰত্থনিৰত্থা জাতা, তুম্হাকং একভত্তিকভাৰং সুত্ৰা একভত্তিকাৰ জাতা, তুম্হেহি মহাসযনস্স ছড্ডিতভাৰং সুত্ৰা পট্টিকামঞ্চকেযেৰ নিপন্না, তুম্হাকং মালাগন্ধাদীহি ৰিরতভাৰং ঞত্ৰা ৰিরতমালাগন্ধাৰ জাতা, অত্তনো ঞাতকেহি ‘মযং পটিজগ্গিস্সামা’তি সাসনে পেসিতেপি একঞাতকম্পি ন ওলোকেসি, এৰং গুণসম্পন্না মে ধীতা ভগৰা’’তি. ‘‘অনচ্ছরিযং, মহারাজ, যং ইদানি তযা রক্খিযমানা রাজধীতা পরিপক্কে ঞাণে অত্তানং রক্খেয্য, এসা পুব্বে অনারক্খা পব্বতপাদে ৰিচরমানা অপরিপক্কে ঞাণে অত্তানং রক্খী’’তি ৰত্ৰা চন্দকিন্নরীজাতকং (জা. ১.১৪.১৮ আদযো) কথেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি.

দুতিযদিৰসে পন নন্দস্স রাজকুমারস্স অভিসেকগেহপ্পৰেসনৰিৰাহমঙ্গলেসু ৰত্তমানেসু তস্স গেহং গন্ত্ৰা কুমারং পত্তং গাহাপেত্ৰা পব্বাজেতুকামো মঙ্গলং ৰত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি. জনপদকল্যাণী কুমারং গচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘তুৰটং খো, অয্যপুত্ত, আগচ্ছেয্যাসী’’তি ৰত্ৰা গীৰং পসারেত্ৰা ওলোকেসি. সোপি ভগৰন্তং ‘‘পত্তং গণ্হথা’’তি ৰত্তুং অৰিসহমানো ৰিহারংযেৰ অগমাসি, তং অনিচ্ছমানংযেৰ ভগৰা পব্বাজেসি. ইতি ভগৰা কপিলৰত্থুং গন্ত্ৰা ততিযদিৰসে নন্দং পব্বাজেসি.

সত্তমে দিৰসে রাহুলমাতা কুমারং অলঙ্করিত্ৰা ভগৰতো সন্তিকং পেসেসি ‘‘পস্স, তাত, এতং ৰীসতিসহস্সসমণপরিৰুতং সুৰণ্ণৰণ্ণং ব্রহ্মরূপৰণ্ণং সমণং, অযং তে পিতা, এতস্স মহন্তা নিধযো অহেসুং, ত্যাস্স নিক্খমনকালতো পট্ঠায ন পস্সাম, গচ্ছ, নং দাযজ্জং যাচাহি – ‘অহং তাত কুমারো অভিসেকং পত্ৰা চক্কৰত্তী ভৰিস্সামি, ধনেন মে অত্থো, ধনং মে দেহি. সামিকো হি পুত্তো পিতু সন্তকস্সা’তি’’. কুমারো চ ভগৰতো সন্তিকং গন্ত্ৰা পিতু সিনেহং পটিলভিত্ৰা হট্ঠতুট্ঠো ‘‘সুখা তে, সমণ, ছাযা’’তি ৰত্ৰা অঞ্ঞঞ্চ বহুং অত্তনো অনুরূপং ৰদন্তো অট্ঠাসি. ভগৰা কতভত্তকিচ্চো অনুমোদনং কত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি. কুমারোপি ‘‘দাযজ্জং মে, সমণ, দেহি, দাযজ্জং মে, সমণ, দেহী’’তি ভগৰন্তং অনুবন্ধি. ভগৰা কুমারং ন নিৰত্তাপেসি, পরিজনোপি ভগৰতা সদ্ধিং গচ্ছন্তং নিৰত্তেতুং নাসক্খি. ইতি সো ভগৰতা সদ্ধিং আরামমেৰ অগমাসি.

ততো ভগৰা চিন্তেসি ‘‘যং অযং পিতু সন্তকং ধনং ইচ্ছতি, তং ৰট্টানুগতং সৰিঘাতং, হন্দস্স বোধিমণ্ডে পটিলদ্ধং সত্তৰিধং অরিযধনং দেমি, লোকুত্তরদাযজ্জস্স নং সামিকং করোমী’’তি আযস্মন্তং সারিপুত্তং আমন্তেসি ‘‘তেন হি, ত্ৰং সারিপুত্ত, রাহুলকুমারং পব্বাজেহী’’তি. থেরো তং পব্বাজেসি. পব্বজিতে পন কুমারে রঞ্ঞো অধিমত্তং দুক্খং উপ্পজ্জি. তং অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো ভগৰতো নিৰেদেত্ৰা ‘‘সাধু, ভন্তে, অয্যা মাতাপিতূহি অননুঞ্ঞাতং পুত্তং ন পব্বাজেয্যু’’ন্তি ৰরং যাচি. ভগৰা তস্স তং ৰরং দত্ৰা পুনদিৰসে রাজনিৰেসনে কতপাতরাসো একমন্তং নিসিন্নেন রঞ্ঞা ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং দুক্করকারিককালে একা দেৰতা মং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘পুত্তো তে কালকতো’তি আহ, তস্সা ৰচনং অসদ্দহন্তো ‘ন ময্হং পুত্তো বোধিং অপ্পত্ৰা কালং করোতী’তি তং পটিক্খিপি’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘ইদানি কিং সদ্দহিস্সথ, যে তুম্হে পুব্বেপি অট্ঠিকানি দস্সেত্ৰা ‘পুত্তো তে মতো’তি ৰুত্তে ন সদ্দহিত্থা’’তি ইমিস্সা অট্ঠুপ্পত্তিযা মহাধম্মপালজাতকং কথেসি. কথাপরিযোসানে রাজা অনাগামিফলে পতিট্ঠাসি.

ইতি ভগৰা পিতরং তীসু ফলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো পুনদেৰ রাজগহং গন্ত্ৰা ৰেল়ুৰনে ৰিহাসি. তস্মিং সমযে অনাথপিণ্ডিকো গহপতি পঞ্চহি সকটসতেহি ভণ্ডং আদায রাজগহে অত্তনো পিযসহাযকস্স সেট্ঠিনো গেহং গন্ত্ৰা তত্থ বুদ্ধস্স ভগৰতো উপ্পন্নভাৰং সুত্ৰা বলৰপচ্চূসসমযে দেৰতানুভাৰেন ৰিৰটেন দ্ৰারেন সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায দুতিযদিৰসে বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা সাৰত্থিং আগমনত্থায সত্থু পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা অন্তরামগ্গে পঞ্চচত্তালীসযোজনট্ঠানে সতসহস্সং সতসহস্সং দত্ৰা যোজনিকে যোজনিকে ৰিহারে কারেত্ৰা জেতৰনং কোটিসন্থারেন অট্ঠারসহিরঞ্ঞকোটীহি কিণিত্ৰা নৰকম্মং পট্ঠপেসি. সো মজ্ঝে দসবলস্স গন্ধকুটিং কারেসি, তং পরিৰারেত্ৰা অসীতিমহাথেরানং পাটিযেক্কসন্নিৰেসনে আৰাসে এককূটাগারদ্ৰিকূটাগারহংসৰট্টকদীঘসালামণ্ডপাদিৰসেন সেসসেনাসনানি পোক্খরণীচঙ্কমনরত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানানি চাতি অট্ঠারসকোটিপরিচ্চাগেন রমণীযে ভূমিভাগে মনোরমং ৰিহারং কারাপেত্ৰা দসবলস্স আগমনত্থায দূতং পেসেসি. সত্থা দূতস্স ৰচনং সুত্ৰা মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো রাজগহা নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন সাৰত্থিনগরং পাপুণি.

মহাসেট্ঠিপি খো ৰিহারমহং সজ্জেত্ৰা তথাগতস্স জেতৰনপ্পৰিসনদিৰসে পুত্তং সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতং কত্ৰা অলঙ্কতপটিযত্তেহেৰ পঞ্চহি কুমারসতেহি সদ্ধিং পেসেসি. সো সপরিৰারো পঞ্চৰণ্ণৰত্থসমুজ্জলানি পঞ্চ ধজসতানি গহেত্ৰা দসবলস্স পুরতো অহোসি. তেসং পচ্ছতো মহাসুভদ্দা চূল়সুভদ্দাতি দ্ৰে সেট্ঠিধীতরো পঞ্চহি কুমারিকাসতেহি সদ্ধিং পুণ্ণঘটে গহেত্ৰা নিক্খমিংসু. তাসং পচ্ছতো সেট্ঠিভরিযা সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতা পঞ্চহি মাতুগামসতেহি সদ্ধিং পুণ্ণপাতিযো গহেত্ৰা নিক্খমি. সব্বেসং পচ্ছতো সযং মহাসেট্ঠি অহতৰত্থনিৰত্থো অহতৰত্থনিৰত্থেহেৰ পঞ্চহি সেট্ঠিসতেহি সদ্ধিং ভগৰন্তং অব্ভুগ্গঞ্ছি. ভগৰা ইমং উপাসকপরিসং পুরতো কত্ৰা মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো অত্তনো সরীরপ্পভায সুৰণ্ণরসসেকপিঞ্জরানি ৰিয ৰনন্তরানি কুরুমানো অনন্তায বুদ্ধলীল়ায অপটিসমায বুদ্ধসিরিযা জেতৰনৰিহারং পাৰিসি.

অথ নং অনাথপিণ্ডিকো পুচ্ছি – ‘‘কথাহং, ভন্তে, ইমস্মিং ৰিহারে পটিপজ্জামী’’তি. তেন হি গহপতি ইমং ৰিহারং আগতানাগতস্স চাতুদ্দিসস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দেহীতি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি মহাসেট্ঠি সুৰণ্ণভিঙ্কারং আদায দসবলস্স হত্থে উদকং পাতেত্ৰা ‘‘ইমং জেতৰনৰিহারং আগতানাগতস্স চাতুদ্দিসস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দম্মী’’তি অদাসি. সত্থা ৰিহারং পটিগ্গহেত্ৰা অনুমোদনং করোন্তো –

‘‘সীতং উণ্হং পটিহন্তি, ততো ৰাল়মিগানি চ;

সরীসপে চ মকসে, সিসিরে চাপি ৰুট্ঠিযো.

‘‘ততো ৰাতাতপো ঘোরো, সঞ্জাতো পটিহঞ্ঞতি;

লেণত্থঞ্চ সুখত্থঞ্চ, ঝাযিতুঞ্চ ৰিপস্সিতুং.

‘‘ৰিহারদানং সঙ্ঘস্স, অগ্গং বুদ্ধেন ৰণ্ণিতং;

তস্মা হি পণ্ডিতো পোসো, সম্পস্সং অত্থমত্তনো.

‘‘ৰিহারে কারযে রম্মে, ৰাসযেত্থ বহুস্সুতে;

তেসং অন্নঞ্চ পানঞ্চ, ৰত্থসেনাসনানি চ.

‘‘দদেয্য উজুভূতেসু, ৰিপ্পসন্নেন চেতসা;

তে তস্স ধম্মং দেসেন্তি, সব্বদুক্খাপনূদনং;

যং সো ধম্মং ইধঞ্ঞায, পরিনিব্বাতি অনাসৰো’’তি. (চূল়ৰ. ২৯৫) –

ৰিহারানিসংসং কথেসি. অনাথপিণ্ডিকো দুতিযদিৰসতো পট্ঠায ৰিহারমহং আরভি. ৰিসাখায পাসাদমহো চতূহি মাসেহি নিট্ঠিতো, অনাথপিণ্ডিকস্স পন ৰিহারমহো নৰহি মাসেহি নিট্ঠাসি. ৰিহারমহেপি অট্ঠারসেৰ কোটিযো পরিচ্চাগং অগমংসু. ইতি একস্মিংযেৰ ৰিহারে চতুপণ্ণাসকোটিসঙ্খ্যং ধনং পরিচ্চজি.

অতীতে পন ৰিপস্সিস্স ভগৰতো কালে পুনব্বসুমিত্তো নাম সেট্ঠি সুৰণ্ণিট্ঠকাসন্থারেন কিণিত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে যোজনপ্পমাণং সঙ্ঘারামং কারেসি. সিখিস্স ভগৰতো কালে সিরিৰড্ঢো নাম সেট্ঠি সুৰণ্ণফালসন্থারেন কিণিত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে তিগাৰুতপ্পমাণং সঙ্ঘারামং কারেসি. ৰেস্সভুস্স ভগৰতো কালে সোত্থিজো নাম সেট্ঠি সুৰণ্ণহত্থিপদসন্থারেন কিণিত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে অড্ঢযোজনপ্পমাণং সঙ্ঘারামং কারেসি. ককুসন্ধস্স ভগৰতো কালে অচ্চুতো নাম সেট্ঠি সুৰণ্ণিট্ঠকাসন্থারেন কিণিত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে গাৰুতপ্পমাণং সঙ্ঘারামং কারেসি. কোণাগমনস্স ভগৰতো কালে উগ্গো নাম সেট্ঠি সুৰণ্ণকচ্ছপসন্থারেন কিণিত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে অড্ঢগাৰুতপ্পমাণং সঙ্ঘারামং কারেসি. কস্সপস্স ভগৰতো কালে সুমঙ্গলো নাম সেট্ঠি সুৰণ্ণকট্টিসন্থারেন কিণিত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে সোল়সকরীসপ্পমাণং সঙ্ঘারামং কারেসি. অম্হাকং পন ভগৰতো কালে অনাথপিণ্ডিকো নাম সেট্ঠি কহাপণকোটিসন্থারেন কিণিত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে অট্ঠকরীসপ্পমাণং সঙ্ঘারামং কারেসি. ইদং কির ঠানং সব্ববুদ্ধানং অৰিজহিতট্ঠানমেৰ.

ইতি মহাবোধিমণ্ডে সব্বঞ্ঞুতপ্পত্তিতো যাৰ মহাপরিনিব্বানমঞ্চা যস্মিং যস্মিং ঠানে ভগৰা ৰিহাসি, ইদং সন্তিকেনিদানং নাম, তস্স ৰসেন সব্বজাতকানি ৰণ্ণযিস্সাম.

নিদানকথা নিট্ঠিতা.

১. এককনিপাতো

১. অপণ্ণকৰগ্গো

১. অপণ্ণকজাতকৰণ্ণনা

ইমং তাৰ অপণ্ণকধম্মদেসনং ভগৰা সাৰত্থিং উপনিস্সায জেতৰনমহাৰিহারে ৰিহরন্তো কথেসি. কং পন আরব্ভ অযং কথা সমুট্ঠিতাতি? সেট্ঠিস্স সহাযকে পঞ্চসতে তিত্থিযসাৰকে. একস্মিঞ্হি দিৰসে অনাথপিণ্ডিকো সেট্ঠি অত্তনো সহাযকে পঞ্চসতে অঞ্ঞতিত্থিযসাৰকে আদায বহুং মালাগন্ধৰিলেপনঞ্চেৰ সপ্পিতেলমধুফাণিতৰত্থচ্ছাদনানি চ গাহাপেত্ৰা জেতৰনং গন্ত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা গন্ধমালাদীহি পূজেত্ৰা ভেসজ্জানি চেৰ ৰত্থানি চ ভিক্খুসঙ্ঘস্স ৰিস্সজ্জেত্ৰা ছ নিসজ্জাদোসে ৰজ্জেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. তেপি অঞ্ঞতিত্থিযসাৰকা তথাগতং ৰন্দিত্ৰা সত্থু পুণ্ণচন্দসস্সিরিকং মুখং, লক্খণানুব্যঞ্জনপটিমণ্ডিতং ব্যামপ্পভাপরিক্খিত্তং ব্রহ্মকাযং, আৰেল়াৰেল়া যমকযমকা হুত্ৰা নিচ্ছরন্তিযো ঘনবুদ্ধরস্মিযো চ ওলোকযমানা অনাথপিণ্ডিকস্স সমীপেযেৰ নিসীদিংসু.

অথ নেসং সত্থা মনোসিলাতলে সীহনাদং নদন্তো তরুণসীহো ৰিয গজ্জন্তো পাৰুস্সকমেঘো ৰিয চ আকাসগঙ্গং ওতারেন্তো ৰিয চ রতনদামং গন্থেন্তো ৰিয চ অট্ঠঙ্গসমন্নাগতেন সৰনীযেন কমনীযেন ব্রহ্মস্সরেন নানানযৰিচিত্তং মধুরধম্মকথং কথেসি. তে সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা পসন্নচিত্তা উট্ঠায দসবলং ৰন্দিত্ৰা অঞ্ঞতিত্থিযসরণং ভিন্দিত্ৰা বুদ্ধং সরণং অগমংসু. তে ততো পট্ঠায নিচ্চকালং অনাথপিণ্ডিকেন সদ্ধিং গন্ধমালাদিহত্থা ৰিহারং গন্ত্ৰা ধম্মং সুণন্তি, দানং দেন্তি, সীলং রক্খন্তি, উপোসথকম্মং করোন্তি.

অথ ভগৰা সাৰত্থিতো পুনদেৰ রাজগহং অগমাসি. তে তথাগতস্স গতকালে তং সরণং ভিন্দিত্ৰা পুন অঞ্ঞতিত্থিযসরণং গন্ত্ৰা অত্তনো মূলট্ঠানেযেৰ পতিট্ঠিতা. ভগৰাপি সত্তট্ঠ মাসে ৰীতিনামেত্ৰা পুন জেতৰনমেৰ অগমাসি. অনাথপিণ্ডিকো পুনপি তে আদায সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারং গন্ধমালাদীহি পূজেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. তেপি ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. অথ নেসং তথাগতে চারিকং পক্কন্তে গহিতসরণং ভিন্দিত্ৰা পুন অঞ্ঞতিত্থিযসরণমেৰ গহেত্ৰা মূলে পতিট্ঠিতভাৰং ভগৰতো আরোচেসি.

ভগৰা অপরিমিতকপ্পকোটিযো নিরন্তরং পৰত্তিতৰচীসুচরিতানুভাৰেন দিব্বগন্ধগন্ধিতং নানাগন্ধপূরিতং রতনকরণ্ডকং ৰিৰরন্তো ৰিয মুখপদুমং ৰিৰরিত্ৰা মধুরস্সরং নিচ্ছারেন্তো ‘‘সচ্চং কির তুম্হে উপাসকা তীণি সরণানি ভিন্দিত্ৰা অঞ্ঞতিত্থিযসরণং গতা’’তি পুচ্ছি. অথ তেহি পটিচ্ছাদেতুং অসক্কোন্তেহি ‘‘সচ্চং ভগৰা’’তি ৰুত্তে সত্থা ‘‘উপাসকা হেট্ঠা অৰীচিং উপরি ভৰগ্গং পরিচ্ছেদং কত্ৰা তিরিযং অপরিমাণাসু লোকধাতূসু সীলাদীহি গুণেহি বুদ্ধেন সদিসো নাম নত্থি, কুতো অধিকতরো’’তি. ‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, সত্তা অপদা ৰা দ্ৰিপদা ৰা চতুপ্পদা ৰা বহুপ্পদা ৰা, তথাগতো তেসং অগ্গমক্খাযতি (সং. নি. ৫.১৩৯; অ. নি. ৪.৩৪), যং কিঞ্চি ৰিত্তং ইধ ৰা হুরং ৰা…পে… (খু. পা. ৬.৩; সু. নি. ২২৬) অগ্গতো ৰে পসন্নান’’ন্তিআদীহি (অ. নি. ৪.৩৪; ইতিৰু. ৯০) সুত্তেহি পকাসিতে রতনত্তযগুণে পকাসেত্ৰা ‘‘এৰং উত্তমগুণেহি সমন্নাগতং রতনত্তযং সরণং গতা উপাসকা ৰা উপাসিকা ৰা নিরযাদীসু নিব্বত্তকা নাম নত্থি, অপাযনিব্বত্তিতো পন মুচ্চিত্ৰা দেৰলোকে উপ্পজ্জিত্ৰা মহাসম্পত্তিং অনুভোন্তি, তস্মা তুম্হেহি এৰরূপং সরণং ভিন্দিত্ৰা অঞ্ঞতিত্থিযসরণং গচ্ছন্তেহি অযুত্তং কত’’ন্তি আহ.

এত্থ চ তীণি রতনানি মোক্খৰসেন উত্তমৰসেন সরণগতানং অপাযেসু নিব্বত্তিযা অভাৰদীপনত্থং ইমানি সুত্তানি দস্সেতব্বানি –

‘‘যে কেচি বুদ্ধং সরণং গতাসে, ন তে গমিস্সন্তি অপাযভূমিং;

পহায মানুসং দেহং, দেৰকাযং পরিপূরেস্সন্তি. (দী. নি. ২.৩৩২; সং. নি. ১.৩৭);

‘‘যে কেচি ধম্মং সরণং গতাসে, ন তে গমিস্সন্তি অপাযভূমিং;

পহায মানুসং দেহং, দেৰকাযং পরিপূরেস্সন্তি.

‘‘যে কেচি সঙ্ঘং সরণং গতাসে, ন তে গমিস্সন্তি অপাযভূমিং;

পহায মানুসং দেহং, দেৰকাযং পরিপূরেস্সন্তি.

‘‘বহুং ৰে সরণং যন্তি, পব্বতানি ৰনানি চ;

আরামরুক্খচেত্যানি, মনুস্সা ভযতজ্জিতা.

‘‘নেতং খো সরণং খেমং, নেতং সরণমুত্তমং;

নেতং সরণমাগম্ম, সব্বদুক্খা পমুচ্চতি.

‘‘যো চ বুদ্ধঞ্চ ধম্মঞ্চ, সঙ্ঘঞ্চ সরণং গতো;

চত্তারি অরিযসচ্চানি, সম্মপ্পঞ্ঞায পস্সতি.

‘‘দুক্খং দুক্খসমুপ্পাদং, দুক্খস্স চ অতিক্কমং;

অরিযঞ্চট্ঠঙ্গিকং মগ্গং, দুক্খূপসমগামিনং.

‘‘এতং খো সরণং খেমং, এতং সরণমুত্তমং;

এতং সরণমাগম্ম, সব্বদুক্খা পমুচ্চতী’’তি. (ধ. প. ১৮৮-১৯২);

ন কেৰলঞ্চ নেসং সত্থা এত্তকংযেৰ ধম্মং দেসেসি, অপিচ খো ‘‘উপাসকা বুদ্ধানুস্সতিকম্মট্ঠানং নাম, ধম্মানুস্সতিকম্মট্ঠানং নাম, সঙ্ঘানুস্সতিকম্মট্ঠানং নাম সোতাপত্তিমগ্গং দেতি, সোতাপত্তিফলং দেতি, সকদাগামিমগ্গং দেতি, সকদাগামিফলং দেতি, অনাগামিমগ্গং দেতি, অনাগামিফলং দেতি, অরহত্তমগ্গং দেতি, অরহত্তফলং দেতী’’তিএৰমাদীহিপি নযেহি ধম্মং দেসেত্ৰা ‘‘এৰরূপং নাম সরণং ভিন্দন্তেহি অযুত্তং তুম্হেহি কত’’ন্তি আহ. এত্থ চ বুদ্ধানুস্সতিকম্মট্ঠানাদীনং সোতাপত্তিমগ্গাদিপ্পদানং ‘‘একধম্মো, ভিক্খৰে, ভাৰিতো বহুলীকতো একন্তনিব্বিদায ৰিরাগায নিরোধায উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি. কতমো একধম্মো? বুদ্ধানুস্সতী’’তিএৰমাদীহি (অ. নি. ১.২৯৬) সুত্তেহি দীপেতব্বং.

এৰং ভগৰা নানপ্পকারেহি উপাসকে ওৰদিত্ৰা ‘‘উপাসকা পুব্বেপি মনুস্সা অসরণং ‘সরণ’ন্তি তক্কগ্গাহেন ৰিরদ্ধগ্গাহেন গহেত্ৰা অমনুস্সপরিগ্গহিতে কন্তারে যক্খভক্খা হুত্ৰা মহাৰিনাসং পত্তা, অপণ্ণকগ্গাহং পন একংসিকগ্গাহং অৰিরদ্ধগ্গাহং গহিতমনুস্সা তস্মিংযেৰ কন্তারে সোত্থিভাৰং পত্তা’’তি ৰত্ৰা তুণ্হী অহোসি. অথ খো অনাথপিণ্ডিকো গহপতি উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা অভিত্থৰিত্ৰা সিরস্মিং অঞ্জলিং পতিট্ঠাপেত্ৰা এৰমাহ ‘‘ভন্তে, ইদানি তাৰ ইমেসং উপাসকানং উত্তমসরণং ভিন্দিত্ৰা তক্কগ্গহণং অম্হাকং পাকটং, পুব্বে পন অমনুস্সপরিগ্গহিতে কন্তারে তক্কিকানং ৰিনাসো, অপণ্ণকগ্গাহং গহিতমনুস্সানঞ্চ সোত্থিভাৰো অম্হাকং পটিচ্ছন্নো, তুম্হাকমেৰ পাকটো, সাধু ৰত নো ভগৰা আকাসে পুণ্ণচন্দং উট্ঠাপেন্তো ৰিয ইমং কারণং পাকটং করোতূ’’তি. অথ ভগৰা ‘‘মযা খো, গহপতি, অপরিমিতকালং দস পারমিযো পূরেত্ৰা লোকস্স কঙ্খচ্ছেদনত্থমেৰ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং পটিৰিদ্ধং, সীহৰসায সুৰণ্ণনাল়িং পূরেন্তো ৰিয সক্কচ্চং সোতং ওদহিত্ৰা সুণোহী’’তি সেট্ঠিনো সতুপ্পাদং জনেত্ৰা হিমগব্ভং পদালেত্ৰা পুণ্ণচন্দং নীহরন্তো ৰিয ভৰন্তরেন পটিচ্ছন্নকারণং পাকটং অকাসি.

অতীতে কাসিরট্ঠে বারাণসিনগরে ব্রহ্মদত্তো নাম রাজা অহোসি. তদা বোধিসত্তো সত্থৰাহকুলে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা দসমাসচ্চযেন মাতুকুচ্ছিতো নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন ৰযপ্পত্তো পঞ্চহি সকটসতেহি ৰণিজ্জং করোন্তো ৰিচরতি. সো কদাচি পুব্বন্ততো অপরন্তং গচ্ছতি, কদাচি অপরন্ততো পুব্বন্তং. বারাণসিযংযেৰ অঞ্ঞোপি সত্থৰাহপুত্তো অত্থি বালো অব্যত্তো অনুপাযকুসলো. তদা বোধিসত্তো বারাণসিতো মহগ্ঘং ভণ্ডং গহেত্ৰা পঞ্চ সকটসতানি পূরেত্ৰা গমনসজ্জানি কত্ৰা ঠপেসি. সোপি বালসত্থৰাহপুত্তো তথেৰ পঞ্চ সকটসতানি পূরেত্ৰা গমনসজ্জানি কত্ৰা ঠপেসি.

তদা বোধিসত্তো চিন্তেসি ‘‘সচে অযং বালসত্থৰাহপুত্তো মযা সদ্ধিংযেৰ গমিস্সতি, সকটসহস্সে একতো মগ্গং গচ্ছন্তে মগ্গোপি নপ্পহোস্সতি, মনুস্সানং দারুদকাদীনিপি, বলিবদ্দানং তিণানিপি দুল্লভানি ভৰিস্সন্তি, এতেন ৰা মযা ৰা পুরতো গন্তুং ৰট্টতী’’তি. সো তং পক্কোসাপেত্ৰা এতমত্থং আরোচেত্ৰা ‘‘দ্ৰীহিপি অম্হেহি একতো গন্তুং ন সক্কা, কিং ত্ৰং পুরতো গমিস্সসি, উদাহু পচ্ছতো’’তি আহ. সো চিন্তেসি ‘‘মযি পুরতো গচ্ছন্তে বহূ আনিসংসা, মগ্গেন অভিন্নেনেৰ গমিস্সামি, গোণা অনামট্ঠতিণং খাদিস্সন্তি, মনুস্সানং অনামট্ঠং সূপেয্যপণ্ণং ভৰিস্সতি, পসন্নং উদকং ভৰিস্সতি, যথারুচিং অগ্ঘং ঠপেত্ৰা ভণ্ডং ৰিক্কিণিস্সামী’’তি. সো ‘‘অহং, সম্ম, পুরতো গমিস্সামী’’তি আহ. বোধিসত্তোপি পচ্ছতো গমনে বহূ আনিসংসে অদ্দস. এৰং হিস্স অহোসি – ‘‘পুরতো গচ্ছন্তা মগ্গে ৰিসমট্ঠানং সমং করিস্সন্তি, অহং তেহি গতমগ্গেন গমিস্সামি, পুরতো গতেহি বলিবদ্দেহি পরিণতথদ্ধতিণে খাদিতে মম গোণা পুন উট্ঠিতানি মধুরতিণানি খাদিস্সন্তি, গহিতপণ্ণট্ঠানতো উট্ঠিতং মনুস্সানং সূপেয্যপণ্ণং মধুরং ভৰিস্সতি, অনুদকে ঠানে আৰাটং খনিত্ৰা এতে উদকং উপ্পাদেস্সন্তি, তেহি কতেসু আৰাটেসু মযং উদকং পিৰিস্সাম, অগ্ঘট্ঠপনং নাম মনুস্সানং জীৰিতা ৰোরোপনসদিসং, অহং পচ্ছতো গন্ত্ৰা এতেহি ঠপিতগ্ঘেন ভণ্ডং ৰিক্কিণিস্সামী’’তি. অথ সো এত্তকে আনিসংসে দিস্ৰা ‘‘সম্ম, ত্ৰং পুরতো গচ্ছাহী’’তি আহ. ‘‘সাধু, সম্মা’’তি বালসত্থৰাহো সকটানি যোজেত্ৰা নিক্খন্তো অনুপুব্বেন মনুস্সাৰাসং অতিক্কমিত্ৰা কন্তারমুখং পাপুণি.

কন্তারং নাম – চোরকন্তারং, ৰাল়কন্তারং, নিরুদককন্তারং, অমনুস্সকন্তারং, অপ্পভক্খকন্তারন্তি পঞ্চৰিধং. তত্থ চোরেহি অধিট্ঠিতমগ্গো চোরকন্তারং নাম. সীহাদীহি অধিট্ঠিতমগ্গো ৰাল়কন্তারং নাম. যত্থ ন্হাযিতুং ৰা পাতুং ৰা উদকং নত্থি, ইদং নিরুদককন্তারং নাম. অমনুস্সাধিট্ঠিতং অমনুস্সকন্তারং নাম. মূলখাদনীযাদিৰিরহিতং অপ্পভক্খকন্তারং নাম. ইমস্মিং পঞ্চৰিধে কন্তারে তং কন্তারং নিরুদককন্তারঞ্চেৰ অমনুস্সকন্তারঞ্চ. তস্মা সো বালসত্থৰাহপুত্তো সকটেসু মহন্তমহন্তা চাটিযো ঠপেত্ৰা উদকস্স পূরাপেত্ৰা সট্ঠিযোজনিকং কন্তারং পটিপজ্জি.

অথস্স কন্তারমজ্ঝং গতকালে কন্তারে অধিৰত্থযক্খো ‘‘ইমেহি মনুস্সেহি গহিতং উদকং ছড্ডাপেত্ৰা দুব্বলে কত্ৰা সব্বেৰ নে খাদিস্সামী’’তি সব্বসেততরুণবলিবদ্দযুত্তং মনোরমং যানকং মাপেত্ৰা ধনুকলাপফলকাৰুধহত্থেহি দসহি দ্ৰাদসহি অমনুস্সেহি পরিৰুতো উপ্পলকুমুদানি পিল়ন্ধিত্ৰা অল্লকোসো অল্লৰত্থো ইস্সরপুরিসো ৰিয তস্মিং যানকে নিসীদিত্ৰা কদ্দমমক্খিতেহি চক্কেহি পটিপথং অগমাসি. পরিৰারঅমনুস্সাপিস্স পুরতো চ পচ্ছতো চ গচ্ছন্তা অল্লকেসা অল্লৰত্থা উপ্পলকুমুদমালা পিল়ন্ধিত্ৰা পদুমপুণ্ডরীককলাপে গহেত্ৰা ভিসমুল়ালানি খাদন্তা উদকবিন্দূহি চেৰ কললেহি চ পগ্ঘরন্তেহি অগমংসু. সত্থৰাহা চ নাম যদা ধুরৰাতো ৰাযতি, তদা যানকে নিসীদিত্ৰা উপট্ঠাকপরিৰুতা রজং পরিহরন্তা পুরতো গচ্ছন্তি. যদা পচ্ছতো ৰাতো ৰাযতি, তদা তেনেৰ নযেন পচ্ছতো গচ্ছন্তি. তদা পন ধুরৰাতো অহোসি, তস্মা সো সত্থৰাহপুত্তো পুরতো অগমাসি.

যক্খো তং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা অত্তনো যানকং মগ্গা ওক্কমাপেত্ৰা ‘‘কহং গচ্ছথা’’তি তেন সদ্ধিং পটিসন্থারং অকাসি. সত্থৰাহোপি অত্তনো যানকং মগ্গা ওক্কমাপেত্ৰা সকটানং গমনোকাসং দত্ৰা একমন্তে ঠিতো তং যক্খং অৰোচ ‘‘ভো, অম্হে তাৰ বারাণসিতো আগচ্ছাম. তুম্হে পন উপ্পলকুমুদানি পিল়ন্ধিত্ৰা পদুমপুণ্ডরীকহত্থা ভিসমুল়ালানি খাদন্তা কদ্দমমক্খিতা উদকবিন্দূহি পগ্ঘরন্তেহি আগচ্ছথ. কিং নু খো তুম্হেহি আগতমগ্গে দেৰো ৰস্সতি, উপ্পলাদিসঞ্ছন্নানি ৰা সরানি অত্থী’’তি পুচ্ছি. যক্খো তস্স কথং সুত্ৰা ‘‘সম্ম, কিং নামেতং কথেসি. এসা নীলৰনরাজি পঞ্ঞাযতি. ততো পট্ঠায সকলং অরঞ্ঞং একোদকং, নিবদ্ধং দেৰো ৰস্সতি, কন্দরা পূরা, তস্মিং তস্মিং ঠানে পদুমাদিসঞ্ছন্নানি সরানি অত্থী’’তি ৰত্ৰা পটিপাটিযা গচ্ছন্তেসু সকটেসু ‘‘ইমানি সকটানি আদায কহং গচ্ছথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘অসুকজনপদং নামা’’তি. ‘‘ইমস্মিং চিমস্মিঞ্চ সকটে কিং নাম ভণ্ড’’ন্তি? ‘‘অসুকঞ্চ অসুকঞ্চা’’তি. ‘‘পচ্ছতো আগচ্ছন্তং সকটং অতিৰিয গরুকং হুত্ৰা আগচ্ছতি, এতস্মিং কিং ভণ্ড’’ন্তি? ‘‘উদকং এত্থা’’তি. ‘‘পরতো তাৰ উদকং আনেন্তেহি ৰো মনাপং কতং, ইতো পট্ঠায পন উদকেন কিচ্চং নত্থি, পুরতো বহু উদকং, চাটিযো ভিন্দিত্ৰা উদকং ছড্ডেত্ৰা সুখেন গচ্ছথা’’তি আহ. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা ‘‘তুম্হে গচ্ছথ, অম্হাকং পপঞ্চো হোতী’’তি থোকং গন্ত্ৰা তেসং অদস্সনং পত্ৰা অত্তনো যক্খনগরমেৰ অগমাসি.

সোপি বালসত্থৰাহো অত্তনো বালতায যক্খস্স ৰচনং গহেত্ৰা চাটিযো ভিন্দাপেত্ৰা পসতমত্তম্পি উদকং অনৰসেসেত্ৰা সব্বং ছড্ডাপেত্ৰা সকটানি পাজাপেসি, পুরতো অপ্পমত্তকম্পি উদকং নাহোসি, মনুস্সা পানীযং অলভন্তা কিলমিংসু. তে যাৰ সূরিযত্থঙ্গমনা গন্ত্ৰা সকটানি মোচেত্ৰা পরিৰট্টকেন ঠপেত্ৰা গোণে চক্কেসু বন্ধিংসু. নেৰ গোণানং উদকং অহোসি, ন মনুস্সানং যাগুভত্তং ৰা. দুব্বলমনুস্সা তত্থ তত্থ নিপজ্জিত্ৰা সযিংসু. রত্তিভাগসমনন্তরে যক্খা যক্খনগরতো আগন্ত্ৰা সব্বেপি গোণে চ মনুস্সে চ জীৰিতক্খযং পাপেত্ৰা মংসং খাদিত্ৰা অট্ঠীনি অৰসেসেত্ৰা অগমংসু. এৰমেকং বালসত্থৰাহপুত্তং নিস্সায সব্বেপি তে ৰিনাসং পাপুণিংসু, হত্থট্ঠিকাদীনি দিসাৰিদিসাসু ৰিপ্পকিণ্ণানি অহেসুং. পঞ্চ সকটসতানি যথাপূরিতানেৰ অট্ঠংসু.

বোধিসত্তোপি খো বালসত্থৰাহপুত্তস্স নিক্খন্তদিৰসতো মাসড্ঢমাসং ৰীতিনামেত্ৰা পঞ্চহি সকটসতেহি নগরা নিক্খম্ম অনুপুব্বেন কন্তারমুখং পাপুণি. সো তত্থ উদকচাটিযো পূরেত্ৰা বহুং উদকং আদায খন্ধাৰারে ভেরিং চরাপেত্ৰা মনুস্সে সন্নিপাতেত্ৰা এৰমাহ ‘‘তুম্হে মং অনাপুচ্ছিত্ৰা পসতমত্তম্পি উদকং মা ৰল়ঞ্জযিত্থ, কন্তারে ৰিসরুক্খা নাম হোন্তি, পত্তং ৰা পুপ্ফং ৰা ফলং ৰা তুম্হেহি পুরে অখাদিতপুব্বং মং অনাপুচ্ছিত্ৰা মা খাদিত্থা’’তি. এৰং মনুস্সানং ওৰাদং দত্ৰা পঞ্চহি সকটসতেহি কন্তারং পটিপজ্জি. তস্মিং কন্তারমজ্ঝং সম্পত্তে সো যক্খো পুরিমনযেনেৰ বোধিসত্তস্স পটিপথে অত্তানং দস্সেসি. বোধিসত্তো তং দিস্ৰাৰ অঞ্ঞাসি ‘‘ইমস্মিং কন্তারে উদকং নত্থি, নিরুদককন্তারো নামেস, অযঞ্চ নিব্ভযো রত্তনেত্তো, ছাযাপিস্স ন পঞ্ঞাযতি, নিস্সংসযং ইমিনা পুরতো গতো বালসত্থৰাহপুত্তো সব্বং উদকং ছড্ডাপেত্ৰা কিলমেত্ৰা সপরিসো খাদিতো ভৰিস্সতি, ময্হং পন পণ্ডিতভাৰং উপাযকোসল্লং ন জানাতি মঞ্ঞে’’তি. ততো নং আহ ‘‘গচ্ছথ তুম্হে, মযং ৰাণিজা নাম অঞ্ঞং উদকং অদিস্ৰা গহিতউদকং ন ছড্ডেম, দিট্ঠট্ঠানে পন ছড্ডেত্ৰা সকটানি সল্লহুকানি কত্ৰা গমিস্সামা’’তি যক্খো থোকং গন্ত্ৰা অদস্সনং উপগম্ম অত্তনো যক্খনগরমেৰ গতো.

যক্খে পন গতে মনুস্সা বোধিসত্তং আহংসু ‘‘অয্য, এতে মনুস্সা ‘এসা নীলৰনরাজি পঞ্ঞাযতি, ততো পট্ঠায নিবদ্ধং দেৰো ৰস্সতী’তি ৰত্ৰা উপ্পলকুমুদমালাধারিনো পদুমপুণ্ডরীককলাপে আদায ভিসমুল়ালানি খাদন্তা অল্লৰত্থা অল্লকেসা উদকবিন্দূহি পগ্ঘরন্তেহি আগতা, উদকং ছড্ডেত্ৰা সল্লহুকেহি সকটেহি খিপ্পং গচ্ছামা’’তি. বোধিসত্তো তেসং কথং সুত্ৰা সকটানি ঠপাপেত্ৰা সব্বে মনুস্সে সন্নিপাতাপেত্ৰা ‘‘তুম্হেহি ‘ইমস্মিং কন্তারে সরো ৰা পোক্খরণী ৰা অত্থী’তি কস্সচি সুতপুব্ব’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘ন, অয্য, সুতপুব্ব’’ন্তি. নিরুদককন্তারো নাম এসো, ইদানি একচ্চে মনুস্সা ‘‘এতায নীলৰনরাজিযা পুরতো দেৰো ৰস্সতী’’তি ৰদন্তি, ‘‘ৰুট্ঠিৰাতো নাম কিত্তকং ঠানং ৰাযতী’’তি? ‘‘যোজনমত্তং, অয্যা’’তি. ‘‘কচ্চি পন ৰো একস্সাপি সরীরং ৰুট্ঠিৰাতো পহরতী’’তি? ‘‘নত্থি অয্যা’’তি. ‘‘মেঘসীসং নাম কিত্তকে ঠানে পঞ্ঞাযতী’’তি? ‘‘তিযোজনমত্তে অয্যা’’তি. ‘‘অত্থি পন ৰো কেনচি একম্পি মেঘসীসং দিট্ঠ’’ন্তি? ‘‘নত্থি, অয্যা’’তি. ‘‘ৰিজ্জুলতা নাম কিত্তকে ঠানে পঞ্ঞাযতী’’তি? ‘‘চতুপ্পঞ্চযোজনমত্তে, অয্যা’’তি. ‘‘অত্থি পন ৰো কেনচি ৰিজ্জুলতোভাসো দিট্ঠো’’তি? ‘‘নত্থি, অয্যা’’তি. ‘‘মেঘসদ্দো নাম কিত্তকে ঠানে সুয্যতী’’তি? ‘‘একদ্ৰিযোজনমত্তে, অয্যা’’তি. ‘‘অত্থি পন ৰো কেনচি মেঘসদ্দো সুতো’’তি? ‘‘নত্থি, অয্যা’’তি. ‘‘ন এতে মনুস্সা, যক্খা এতে, অম্হে উদকং ছড্ডাপেত্ৰা দুব্বলে কত্ৰা খাদিতুকামা আগতা ভৰিস্সন্তি. পুরতো গতো বালসত্থৰাহপুত্তো ন উপাযকুসলো. অদ্ধা সো এতেহি উদকং ছড্ডাপেত্ৰা কিলমেত্ৰা খাদিতো ভৰিস্সতি, পঞ্চ সকটসতানি যথাপূরিতানেৰ ঠিতানি ভৰিস্সন্তি. অজ্জ মযং তানি পস্সিস্সাম, পসতমত্তম্পি উদকং অছড্ডেত্ৰা সীঘসীঘং পাজেথা’’তি পাজাপেসি.

সো গচ্ছন্তো যথাপূরিতানেৰ পঞ্চ সকটসতানি গোণমনুস্সানঞ্চ হত্থট্ঠিকাদীনি দিসাৰিদিসাসু ৰিপ্পকিণ্ণানি দিস্ৰা সকটানি মোচাপেত্ৰা সকটপরিৰট্টকেন খন্ধাৰারং বন্ধাপেত্ৰা কালস্সেৰ মনুস্সে চ গোণে চ সাযমাসভত্তং ভোজাপেত্ৰা মনুস্সানং মজ্ঝে গোণে নিপজ্জাপেত্ৰা সযং বলনাযকো হুত্ৰা খগ্গহত্থো তিযামরত্তিং আরক্খং গহেত্ৰা ঠিতকোৰ অরুণং উট্ঠাপেসি. পুনদিৰসে পন পাতোৰ সব্বকিচ্চানি নিট্ঠাপেত্ৰা গোণে ভোজেত্ৰা দুব্বলসকটানি ছড্ডাপেত্ৰা থিরানি গাহাপেত্ৰা অপ্পগ্ঘং ভণ্ডং ছড্ডাপেত্ৰা মহগ্ঘং ভণ্ডং আরোপাপেত্ৰা যথাধিপ্পেতং ঠানং গন্ত্ৰা দিগুণতিগুণেন মূলেন ভণ্ডং ৰিক্কিণিত্ৰা সব্বং পরিসং আদায পুন অত্তনো নগরমেৰ অগমাসি.

সত্থা ইমং ধম্মকথং কথেত্ৰা ‘‘এৰং, গহপতি, পুব্বে তক্কগ্গাহগাহিনো মহাৰিনাসং পত্তা, অপণ্ণকগ্গাহগাহিনো পন অমনুস্সানং হত্থতো মুচ্চিত্ৰা সোত্থিনা ইচ্ছিতট্ঠানং গন্ত্ৰা পুন সকট্ঠানমেৰ পচ্চাগমিংসূ’’তি ৰত্ৰা দ্ৰেপি ৰত্থূনি ঘটেত্ৰা ইমিস্সা অপণ্ণকধম্মদেসনায অভিসম্বুদ্ধো হুত্ৰা ইমং গাথমাহ –

.

‘‘অপণ্ণকং ঠানমেকে, দুতিযং আহু তক্কিকা;

এতদঞ্ঞায মেধাৰী, তং গণ্হে যদপণ্ণক’’ন্তি.

তত্থ অপণ্ণকন্তি একংসিকং অৰিরদ্ধং নিয্যানিকং. ঠানন্তি কারণং. কারণঞ্হি যস্মা তদাযত্তৰুত্তিতায ফলং তিট্ঠতি নাম, তস্মা ‘‘ঠান’’ন্তি ৰুচ্চতি, ‘‘ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো’’তিআদীসু (ৰিভ. ৮০৯) চস্স পযোগো ৰেদিতব্বো. ইতি ‘‘অপণ্ণকং ঠান’’ন্তি পদদ্ৰযেনাপি ‘‘যং একন্তহিতসুখাৰহত্তা পণ্ডিতেহি পটিপন্নং একংসিককারণং অৰিরদ্ধকারণং নিয্যানিককারণং, তং ইদ’’ন্তি দীপেতি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, পভেদতো পন তীণি সরণগমনানি, পঞ্চ সীলানি, দস সীলানি, পাতিমোক্খসংৰরো, ইন্দ্রিযসংৰরো, আজীৰপারিসুদ্ধি, পচ্চযপটিসেৰনং, সব্বম্পি চতুপারিসুদ্ধিসীলং; ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারতা, ভোজনে মত্তঞ্ঞুতা, জাগরিযানুযোগো, ঝানং, ৰিপস্সনা, অভিঞ্ঞা, সমাপত্তি, অরিযমগ্গো, অরিযফলং, সব্বম্পেতং অপণ্ণকট্ঠানং অপণ্ণকপটিপদা, নিয্যানিকপটিপদাতি অত্থো.

যস্মা চ পন নিয্যানিকপটিপদায এতং নামং, তস্মাযেৰ ভগৰা অপণ্ণকপটিপদং দস্সেন্তো ইমং সুত্তমাহ –

‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ধম্মেহি সমন্নাগতো ভিক্খু অপণ্ণকপটিপদং পটিপন্নো হোতি, যোনি চস্স আরদ্ধা হোতি আসৰানং খযায. কতমেহি তীহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারো হোতি, ভোজনে মত্তঞ্ঞূ হোতি, জাগরিযং অনুযুত্তো হোতি. কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু চক্খুনা রূপং দিস্ৰা ন নিমিত্তগ্গাহী হোতি…পে… এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারো হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ভোজনে মত্তঞ্ঞূ হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পটিসঙ্খা যোনিসো আহারং আহারেতি নেৰ দৰায ন মদায…পে… এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ভোজনে মত্তঞ্ঞূ হোতি.

‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু জাগরিযং অনুযুত্তো হোতি. ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু দিৰসং চঙ্কমেন নিসজ্জায…পে… এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু জাগরিযং অনুযুত্তো হোতী’’তি (অ. নি. ৩.১৬).

ইমস্মিঞ্চাপি সুত্তে তযোৰ ধম্মা ৰুত্তা. অযং পন অপণ্ণকপটিপদা যাৰ অরহত্তফলং লব্ভতেৰ. তত্থ অরহত্তফলম্পি, ফলসমাপত্তিৰিহারস্স চেৰ, অনুপাদাপরিনিব্বানস্স চ, পটিপদাযেৰ নাম হোতি.

একেতি একচ্চে পণ্ডিতমনুস্সা. তত্থ কিঞ্চাপি ‘‘অসুকা নামা’’তি নিযমো নত্থি, ইদং পন সপরিসং বোধিসত্তংযেৰ সন্ধায ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. দুতিযং আহু তক্কিকাতি দুতিযন্তি পঠমতো অপণ্ণকট্ঠানতো নিয্যানিককারণতো দুতিযং তক্কগ্গাহকারণং অনিয্যানিককারণং. আহু তক্কিকাতি এত্থ পন সদ্ধিং পুরিমপদেন অযং যোজনা – অপণ্ণকট্ঠানং একংসিককারণং অৰিরদ্ধকারণং নিয্যানিককারণং একে বোধিসত্তপ্পমুখা পণ্ডিতমনুস্সা গণ্হিংসু. যে পন বালসত্থৰাহপুত্তপ্পমুখা তক্কিকা আহু, তে দুতিযং সাপরাধং অনেকংসিকট্ঠানং ৰিরদ্ধকারণং অনিয্যানিককারণং অগ্গহেসুং. তেসু যে অপণ্ণকট্ঠানং অগ্গহেসুং, তে সুক্কপটিপদং পটিপন্না. যে দুতিযং ‘‘পুরতো ভৰিতব্বং উদকেনা’’তি তক্কগ্গাহসঙ্খাতং অনিয্যানিককারণং অগ্গহেসুং. তে কণ্হপটিপদং পটিপন্না.

তত্থ সুক্কপটিপদা অপরিহানিপটিপদা, কণ্হপটিপদা পরিহানিপটিপদা. তস্মা যে সুক্কপটিপদং পটিপন্না, তে অপরিহীনা সোত্থিভাৰং পত্তা. যে পন কণ্হপটিপদং পটিপন্না, তে পরিহীনা অনযব্যসনং আপন্নাতি ইমমত্থং ভগৰা অনাথপিণ্ডিকস্স গহপতিনো ৰত্ৰা উত্তরি ইদমাহ ‘‘এতদঞ্ঞায মেধাৰী, তং গণ্হে যদপণ্ণক’’ন্তি.

তত্থ এতদঞ্ঞায মেধাৰীতি ‘‘মেধা’’তি লদ্ধনামায ৰিপুলায ৰিসুদ্ধায উত্তমায পঞ্ঞায সমন্নাগতো কুলপুত্তো এতং অপণ্ণকে চেৰ সপণ্ণকে চাতি দ্ৰীসু অতক্কগ্গাহতক্কগ্গাহসঙ্খাতেসু ঠানেসু গুণদোসং ৰুদ্ধিহানিং অত্থানত্থং ঞত্ৰাতি অত্থো. তং গণ্হে যদপণ্ণকন্তি যং অপণ্ণকং একংসিকং সুক্কপটিপদাঅপরিহানিযপটিপদাসঙ্খাতং নিয্যানিককারণং, তদেৰ গণ্হেয্য. কস্মা? একংসিকাদিভাৰতোযেৰ. ইতরং পন ন গণ্হেয্য. কস্মা? অনেকংসিকাদিভাৰতোযেৰ. অযঞ্হি অপণ্ণকপটিপদা নাম সব্বেসং বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধবুদ্ধপুত্তানং পটিপদা. সব্ববুদ্ধা হি অপণ্ণকপটিপদাযমেৰ ঠত্ৰা দল়্হেন ৰীরিযেন পারমিযো পূরেত্ৰা বোধিমূলে বুদ্ধা নাম হোন্তি, পচ্চেকবুদ্ধা পচ্চেকবোধিং উপ্পাদেন্তি, বুদ্ধপুত্তা সাৰকপারমিঞাণং পটিৰিজ্ঝন্তি.

ইতি ভগৰা তেসং উপাসকানং তিস্সো কুলসম্পত্তিযো চ ছ কামসগ্গে ব্রহ্মলোকসম্পত্তিযো চ দত্ৰাপি পরিযোসানে অরহত্তমগ্গফলদাযিকা অপণ্ণকপটিপদা নাম, চতূসু অপাযেসু পঞ্চসু চ নীচকুলেসু নিব্বত্তিদাযিকা সপণ্ণকপটিপদা নামাতি ইমং অপণ্ণকধম্মদেসনং দস্সেত্ৰা উত্তরি চত্তারি সচ্চানি সোল়সহি আকারেহি পকাসেসি. চতুসচ্চপরিযোসানে সব্বেপি তে পঞ্চসতা উপাসকা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসু.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা দস্সেত্ৰা দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেত্ৰা দস্সেসি – ‘‘তস্মিং সমযে বালসত্থৰাহপুত্তো দেৰদত্তো অহোসি, তস্স পরিসা দেৰদত্তপরিসাৰ, পণ্ডিতসত্থৰাহপুত্তপরিসা বুদ্ধপরিসা, পণ্ডিতসত্থৰাহপুত্তো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি দেসনং নিট্ঠাপেসি.

অপণ্ণকজাতকৰণ্ণনা পঠমা.

২. ৰণ্ণুপথজাতকৰণ্ণনা

অকিলাসুনোতি ইমং ধম্মদেসনং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো কথেসি. কং পন আরব্ভাতি? একং ওস্সট্ঠৰীরিযং ভিক্খুং. তথাগতে কির সাৰত্থিযং ৰিহরন্তে একো সাৰত্থিৰাসী কুলপুত্তো জেতৰনং গন্ত্ৰা সত্থু সন্তিকে ধম্মদেসনং সুত্ৰা পসন্নচিত্তো কামেসু আদীনৰং দিস্ৰা পব্বজিত্ৰা উপসম্পদায পঞ্চৰস্সিকো হুত্ৰা দ্ৰে মাতিকা উগ্গণ্হিত্ৰা ৰিপস্সনাচারং সিক্খিত্ৰা সত্থু সন্তিকে অত্তনো চিত্তরুচিযং কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা একং অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা ৰস্সং উপগন্ত্ৰা তেমাসং ৰাযমন্তোপি ওভাসমত্তং ৰা নিমিত্তমত্তং ৰা উপ্পাদেতুং নাসক্খি.

অথস্স এতদহোসি ‘‘সত্থারা চত্তারো পুগ্গলা কথিতা, তেসু মযা পদপরমেন ভৰিতব্বং, নত্থি মঞ্ঞে ময্হং ইমস্মিং অত্তভাৰে মগ্গো ৰা ফলং ৰা, কিং করিস্সামি অরঞ্ঞৰাসেন, সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা রূপসোভগ্গপ্পত্তং বুদ্ধসরীরং ওলোকেন্তো মধুরং ধম্মদেসনং সুণন্তো ৰিহরিস্সামী’’তি পুন জেতৰনমেৰ পচ্চাগমাসি. অথ নং সন্দিট্ঠসম্ভত্তা আহংসু – ‘‘আৰুসো, ত্ৰং সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা ‘সমণধম্মং করিস্সামী’তি গতো, ইদানি পন আগন্ত্ৰা সঙ্গণিকায অভিরমমানো চরসি, কিং নু খো তে পব্বজিতকিচ্চং মত্থকং পত্তং, অপ্পটিসন্ধিকো জাতোসী’’তি? আৰুসো, অহং মগ্গং ৰা ফলং ৰা অলভিত্ৰা ‘‘অভব্বপুগ্গলেন মযা ভৰিতব্ব’’ন্তি ৰীরিযং ওস্সজিত্ৰা আগতোম্হীতি. ‘‘অকারণং তে, আৰুসো, কতং দল়্হৰীরিযস্স সত্থু সাসনে পব্বজিত্ৰা ৰীরিযং ওস্সজন্তেন, অযুত্তং তে কতং, এহি তথাগতস্স দস্সেমা’’তি তং আদায সত্থু সন্তিকং অগমংসু.

সত্থা তং দিস্ৰা এৰমাহ ‘‘ভিক্খৰে, তুম্হে এতং ভিক্খুং অনিচ্ছমানং আদায আগতা, কিং কতং ইমিনা’’তি? ‘‘ভন্তে, অযং ভিক্খু এৰরূপে নিয্যানিকসাসনে পব্বজিত্ৰা সমণধম্মং করোন্তো ৰীরিযং ওস্সজিত্ৰা আগতো’’তি আহংসু. অথ নং সত্থা আহ ‘‘সচ্চং কির তযা ভিক্খু ৰীরিযং ওস্সট্ঠ’’ন্তি? ‘‘সচ্চং, ভগৰা’’তি. ‘‘কিং পন ত্ৰং ভিক্খু এৰরূপে মম সাসনে পব্বজিত্ৰা ‘অপ্পিচ্ছো’তি ৰা ‘সন্তুট্ঠো’তি ৰা ‘পৰিৰিত্তো’তি ৰা ‘আরদ্ধৰীরিযো’তি ৰা এৰং অত্তানং অজানাপেত্ৰা ‘ওস্সট্ঠৰীরিযো ভিক্খূ’তি জানাপেসি. ননু ত্ৰং পুব্বে ৰীরিযৰা অহোসি, তযা একেন কতং ৰীরিযং নিস্সায মরুকন্তারে পঞ্চসু সকটসতেসু মনুস্সা চ গোণা চ পানীযং লভিত্ৰা সুখিতা জাতা, ইদানি কস্মা ৰীরিযং ওস্সজসী’’তি. সো ভিক্খু এত্তকেন ৰচনেন উপত্থম্ভিতো অহোসি.

তং পন কথং সুত্ৰা ভিক্খূ ভগৰন্তং যাচিংসু – ‘‘ভন্তে, ইদানি ইমিনা ভিক্খুনা ৰীরিযস্স ওস্সট্ঠভাৰো অম্হাকং পাকটো, পুব্বে পনস্স একস্স ৰীরিযং নিস্সায মরুকন্তারে গোণমনুস্সানং পানীযং লভিত্ৰা সুখিতভাৰো পটিচ্ছন্নো, তুম্হাকং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্সেৰ পাকটো, অম্হাকম্পেতং কারণং কথেথা’’তি. ‘‘তেন হি, ভিক্খৰে, সুণাথা’’তি ভগৰা তেসং ভিক্খূনং সতুপ্পাদং জনেত্ৰা ভৰন্তরেন পটিচ্ছন্নকারণং পাকটমকাসি.

অতীতে কাসিরট্ঠে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো সত্থৰাহকুলে পটিসন্ধিং গহেত্ৰা ৰযপ্পত্তো পঞ্চহি সকটসতেহি ৰণিজ্জং করোন্তো ৰিচরতি. সো একদা সট্ঠিযোজনিকং মরুকন্তারং পটিপজ্জি. তস্মিং কন্তারে সুখুমৰালুকা মুট্ঠিনা গহিতা হত্থে ন তিট্ঠতি, সূরিযুগ্গমনতো পট্ঠায অঙ্গাররাসি ৰিয উণ্হা হোতি, ন সক্কা অক্কমিতুং. তস্মা তং পটিপজ্জন্তা দারুদকতিলতণ্ডুলাদীনি সকটেহি আদায রত্তিমেৰ গন্ত্ৰা অরুণুগ্গমনে সকটানি পরিৰট্টং কত্ৰা মত্থকে মণ্ডপং কারেত্ৰা কালস্সেৰ আহারকিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা ছাযায নিসিন্না দিৰসং খেপেত্ৰা অত্থঙ্গতে সূরিযে সাযমাসং ভুঞ্জিত্ৰা ভূমিযা সীতলায জাতায সকটানি যোজেত্ৰা গচ্ছন্তি, সমুদ্দগমনসদিসমেৰ গমনং হোতি. থলনিযামকো নাম লদ্ধুং ৰট্টতি, সো তারকসঞ্ঞা সত্থং তারেতি.

সোপি সত্থৰাহো তস্মিং কালে ইমিনাৰ নিযামেন তং কন্তারং গচ্ছন্তো একূনসট্ঠি যোজনানি গন্ত্ৰা ‘‘ইদানি একরত্তেনেৰ মরুকন্তারা নিক্খমনং ভৰিস্সতী’’তি সাযমাসং ভুঞ্জিত্ৰা সব্বং দারুদকং খেপেত্ৰা সকটানি যোজেত্ৰা পাযাসি. নিযামকো পন পুরিমসকটে আসনং পত্থরাপেত্ৰা আকাসে তারকং ওলোকেন্তো ‘‘ইতো পাজেথ, ইতো পাজেথা’’তি ৰদমানো নিপজ্জি. সো দীঘমদ্ধানং অনিদ্দাযনভাৰেন কিলন্তো নিদ্দং ওক্কমি, গোণে নিৰত্তিত্ৰা আগতমগ্গমেৰ গণ্হন্তে ন অঞ্ঞাসি. গোণা সব্বরত্তিং অগমংসু. নিযামকো অরুণুগ্গমনৰেলায পবুদ্ধো নক্খত্তং ওলোকেত্ৰা ‘‘সকটানি নিৰত্তেথ নিৰত্তেথা’’তি আহ. সকটানি নিৰত্তেত্ৰা পটিপাটিং করোন্তানঞ্ঞেৰ অরুণো উগ্গতো. মনুস্সা ‘‘হিয্যো অম্হাকং নিৰিট্ঠখন্ধাৰারট্ঠানমেৰেতং, দারুদকম্পি নো খীণং, ইদানি নট্ঠম্হা’’তি সকটানি মোচেত্ৰা পরিৰট্টকেন ঠপেত্ৰা মত্থকে মণ্ডপং কত্ৰা অত্তনো অত্তনো সকটস্স হেট্ঠা অনুসোচন্তা নিপজ্জিংসু.

বোধিসত্তো ‘‘মযি ৰীরিযং ওস্সজন্তে সব্বে ৰিনস্সিস্সন্তী’’তি পাতো সীতলৰেলাযমেৰ আহিণ্ডন্তো একং দব্বতিণগচ্ছং দিস্ৰা ‘‘ইমানি তিণানি হেট্ঠা উদকসিনেহেন উট্ঠিতানি ভৰিস্সন্তী’’তি চিন্তেত্ৰা কুদ্দালং গাহাপেত্ৰা তং পদেসং খণাপেসি, তে সট্ঠিহত্থট্ঠানং খণিংসু. এত্তকং ঠানং খণিত্ৰা পহরন্তানং কুদ্দালো হেট্ঠাপাসাণে পটিহঞ্ঞি, পহটমত্তে সব্বে ৰীরিযং ওস্সজিংসু. বোধিসত্তো পন ‘‘ইমস্স পাসাণস্স হেট্ঠা উদকেন ভৰিতব্ব’’ন্তি ওতরিত্ৰা পাসাণে ঠিতো ওণমিত্ৰা সোতং ওদহিত্ৰা সদ্দং আৰজ্জেন্তো হেট্ঠা উদকস্স পৰত্তনসদ্দং সুত্ৰা উত্তরিত্ৰা চূল়ুপট্ঠাকং আহ – ‘‘তাত, তযা ৰীরিযে ওস্সট্ঠে সব্বে ৰিনস্সিস্সাম, ত্ৰং ৰীরিযং অনোস্সজন্তো ইমং অযকূটং গহেত্ৰা আৰাটং ওতরিত্ৰা এতস্মিং পাসাণে পহারং দেহী’’তি. সো তস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা সব্বেসু ৰীরিযং ওস্সজিত্ৰা ঠিতেসুপি ৰীরিযং অনোস্সজন্তো ওতরিত্ৰা পাসাণে পহারং অদাসি. পাসাণো মজ্ঝে ভিজ্জিত্ৰা হেট্ঠা পতিত্ৰা সোতং সন্নিরুম্ভিত্ৰা অট্ঠাসি, তালক্খন্ধপ্পমাণা উদকৰট্টি উগ্গঞ্ছি. সব্বে পানীযং পিৰিত্ৰা ন্হাযিংসু, অতিরেকানি অক্খযুগাদীনি ফালেত্ৰা যাগুভত্তং পচিত্ৰা ভুঞ্জিত্ৰা গোণে চ ভোজেত্ৰা সূরিযে অত্থঙ্গতে উদকাৰাটসমীপে ধজং বন্ধিত্ৰা ইচ্ছিতট্ঠানং অগমংসু. তে তত্থ ভণ্ডং ৰিক্কিণিত্ৰা দিগুণং তিগুণং চতুগ্গুণং লাভং লভিত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ অগমংসু. তে তত্থ যাৰতাযুকং ঠত্ৰা যথাকম্মং গতা, বোধিসত্তোপি দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মমেৰ গতো.

সম্মাসম্বুদ্ধো ইমং ধম্মদেসনং কথেত্ৰা অভিসম্বুদ্ধোৰ ইমং গাথং কথেসি –

.

‘‘অকিলাসুনো ৰণ্ণুপথে খণন্তা, উদঙ্গণে তত্থ পপং অৰিন্দুং;

এৰং মুনী ৰীরিযবলূপপন্নো, অকিলাসু ৰিন্দে হদযস্স সন্তি’’ন্তি.

তত্থ অকিলাসুনোতি নিক্কোসজ্জা আরদ্ধৰীরিযা. ৰণ্ণুপথেতি ৰণ্ণু ৰুচ্চতি ৰালুকা, ৰালুকামগ্গেতি অত্থো. খণন্তাতি ভূমিং খণমানা. উদঙ্গণেতি এত্থ উদাতি নিপাতো, অঙ্গণেতি মনুস্সানং সঞ্চরণট্ঠানে, অনাৰাটে ভূমিভাগেতি অত্থো. তত্থাতি তস্মিং ৰণ্ণুপথে. পপং অৰিন্দুন্তি উদকং পটিলভিংসু. উদকঞ্হি পপীযনভাৰেন ‘‘পপা’’তি ৰুচ্চতি. পৰদ্ধং ৰা আপং পপং, মহোদকন্তি অত্থো.

এৰন্তি ওপম্মপটিপাদনং. মুনীতি মোনং ৰুচ্চতি ঞাণং, কাযমোনেয্যাদীসু ৰা অঞ্ঞতরং, তেন সমন্নাগতত্তা পুগ্গলো ‘‘মুনী’’তি ৰুচ্চতি. সো পনেস অগারিযমুনি, অনগারিযমুনি, সেক্খমুনি, অসেক্খমুনি, পচ্চেকবুদ্ধমুনি, মুনিমুনীতি অনেকৰিধো. তত্থ অগারিযমুনীতি গিহী আগতফলো ৰিঞ্ঞাতসাসনো. অনগারিযমুনীতি তথারূপোৰ পব্বজিতো. সেক্খমুনীতি সত্ত সেক্খা. অসেক্খমুনীতি খীণাসৰো. পচ্চেকবুদ্ধমুনীতি পচ্চেকসম্বুদ্ধো. মুনিমুনীতি সম্মাসম্বুদ্ধো. ইমস্মিং পনত্থে সব্বসঙ্গাহকৰসেন মোনেয্যসঙ্খাতায পঞ্ঞায সমন্নাগতো ‘‘মুনী’’তি ৰেদিতব্বো. ৰীরিযবলূপপন্নোতি ৰীরিযেন চেৰ কাযবলঞাণবলেন চ সমন্নাগতো. অকিলাসূতি নিক্কোসজ্জো –

‘‘কামং তচো চ ন্হারু চ, অট্ঠি চ অৰসিস্সতু;

উপসুস্সতু নিস্সেসং, সরীরে মংসলোহিত’’ন্তি. –

এৰং ৰুত্তেন চতুরঙ্গসমন্নাগতেন ৰীরিযেন সমন্নাগতত্তা অনলসো. ৰিন্দে হদযস্স সন্তিন্তি চিত্তস্সপি হদযরূপস্সপি সীতলভাৰকরণেন ‘‘সন্তি’’ন্তি সঙ্খং গতং ঝানৰিপস্সনাভিঞ্ঞাঅরহত্তমগ্গঞাণসঙ্খাতং অরিযধম্মং ৰিন্দতি পটিলভতীতি অত্থো. ভগৰতা হি –

‘‘দুক্খং, ভিক্খৰে, কুসীতো ৰিহরতি ৰোকিণ্ণো পাপকেহি অকুসলেহি ধম্মেহি, মহন্তঞ্চ সদত্থং পরিহাপেতি. আরদ্ধৰীরিযো চ খো, ভিক্খৰে, সুখং ৰিহরতি পৰিৰিত্তো পাপকেহি অকুসলেহি ধম্মেহি, মহন্তঞ্চ সদত্থং পরিপূরেতি, ন, ভিক্খৰে, হীনেন অগ্গস্স পত্তি হোতী’’তি (সং. নি. ২.২২) –

এৰং অনেকেহি সুত্তেহি কুসীতস্স দুক্খৰিহারো, আরদ্ধৰীরিযস্স চ সুখৰিহারো সংৰণ্ণিতো. ইধাপি আরদ্ধৰীরিযস্স অকতাভিনিৰেসস্স ৰিপস্সকস্স ৰীরিযবলেন অধিগন্তব্বং তমেৰ সুখৰিহারং দস্সেন্তো ‘‘এৰং মুনী ৰীরিযবলূপপন্নো, অকিলাসু ৰিন্দে হদযস্স সন্তি’’ন্তি আহ. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা তে ৰাণিজা অকিলাসুনো ৰণ্ণুপথে খণন্তা উদকং লভিংসু, এৰং ইমস্মিম্পি সাসনে অকিলাসু হুত্ৰা ৰাযমমানো পণ্ডিতো ভিক্খু ইমং ঝানাদিভেদং হদযস্স সন্তিং লভতি. সো ত্ৰং ভিক্খু পুব্বে উদকমত্তস্স অত্থায ৰীরিযং কত্ৰা ইদানি এৰরূপে মগ্গফলদাযকে নিয্যানিকসাসনে কস্মা ৰীরিযং ওস্সজসীতি এৰং ইমং ধম্মদেসনং দস্সেত্ৰা চত্তারি সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে ওস্সট্ঠৰীরিযো ভিক্খু অগ্গফলে অরহত্তে পতিট্ঠাসি.

সত্থাপি দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেত্ৰা দস্সেসি ‘‘তস্মিং সমযে ৰীরিযং অনোস্সজিত্ৰা পাসাণং ভিন্দিত্ৰা মহাজনস্স উদকদাযকো চূল়ুপট্ঠাকো অযং ওস্সট্ঠৰীরিযো ভিক্খু অহোসি, অৰসেসপরিসা ইদানি বুদ্ধপরিসা জাতা, সত্থৰাহজেট্ঠকো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি দেসনং নিট্ঠাপেসি.

ৰণ্ণুপথজাতকৰণ্ণনা দুতিযা.

৩. সেরিৰৰাণিজজাতকৰণ্ণনা

ইধ চে নং ৰিরাধেসীতি ইমম্পি ধম্মদেসনং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো একং ওস্সট্ঠৰীরিযমেৰ ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. তঞ্হি পুরিমনযেনেৰ ভিক্খূহি আনীতং দিস্ৰা সত্থা আহ – ‘‘ত্ৰং ভিক্খু, এৰরূপে মগ্গফলদাযকে সাসনে পব্বজিত্ৰা ৰীরিযং ওস্সজন্তো সতসহস্সগ্ঘনিকায কঞ্চনপাতিযা পরিহীনো সেরিৰৰাণিজো ৰিয চিরং সোচিস্সসী’’তি. ভিক্খূ তস্সত্থস্স আৰিভাৰত্থং ভগৰন্তং যাচিংসু, ভগৰা ভৰন্তরেন পটিচ্ছন্নকারণং পাকটমকাসি.

অতীতে ইতো পঞ্চমে কপ্পে বোধিসত্তো সেরিৰরট্ঠে কচ্ছপুটৰাণিজো অহোসি. সো সেরিৰনামকেন একেন লোলকচ্ছপুটৰাণিজেন সদ্ধিং ৰোহারত্থায গচ্ছন্তো নীলৰাহং নাম নদিং উত্তরিত্ৰা অরিট্ঠপুরং নাম নগরং পৰিসন্তো নগরৰীথিযো ভাজেত্ৰা অত্তনো পত্তৰীথিযা ভণ্ডং ৰিক্কিণন্তো ৰিচরি. ইতরোপি অত্তনো পত্তৰীথিং গণ্হি. তস্মিঞ্চ নগরে একং সেট্ঠিকুলং পরিজিণ্ণং অহোসি, সব্বে পুত্তভাতিকা চ ধনঞ্চ পরিক্খযং অগমংসু, একা দারিকা অয্যিকায সদ্ধিং অৰসেসা অহোসি, তা দ্ৰেপি পরেসং ভতিং কত্ৰা জীৰন্তি. গেহে পন তাসং মহাসেট্ঠিনা পরিভুত্তপুব্বা সুৰণ্ণপাতি ভাজনন্তরে নিক্খিত্তা দীঘরত্তং অৰলঞ্জিযমানা মলগ্গহিতা অহোসি, তা তস্সা সুৰণ্ণপাতিভাৰম্পি ন জানন্তি. সো লোলৰাণিজো তস্মিং সমযে ‘‘মণিকে গণ্হথ, মণিকে গণ্হথা’’তি ৰিচরন্তো তং ঘরদ্ৰারং পাপুণি. সা কুমারিকা তং দিস্ৰা অয্যিকং আহ ‘‘অম্ম ময্হং একং পিল়ন্ধনং গণ্হা’’তি. অম্ম মযং দুগ্গতা, কিং দত্ৰা গণ্হিস্সামাতি. অযং নো পাতি অত্থি, নো চ অম্হাকং উপকারা, ইমং দত্ৰা গণ্হাতি. সা ৰাণিজং পক্কোসাপেত্ৰা আসনে নিসীদাপেত্ৰা তং পাতিং দত্ৰা ‘‘অয্য, ইমং গহেত্ৰা তৰ ভগিনিযা কিঞ্চিদেৰ দেহী’’তি আহ. ৰাণিজো পাতিং হত্থেন গহেত্ৰাৰ ‘‘সুৰণ্ণপাতি ভৰিস্সতী’’তি পরিৰত্তেত্ৰা পাতিপিট্ঠিযং সূচিযা লেখং কড্ঢিত্ৰা সুৰণ্ণভাৰং ঞত্ৰা ‘‘ইমাসং কিঞ্চি অদত্ৰাৰ ইমং পাতিং হরিস্সামী’’তি ‘‘অযং কিং অগ্ঘতি, অড্ঢমাসকোপিস্সা মূলং ন হোতী’’তি ভূমিযং খিপিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি. একেন পৰিসিত্ৰা নিক্খন্তৰীথিং ইতরো পৰিসিতুং লভতীতি বোধিসত্তো তং ৰীথিং পৰিসিত্ৰা ‘‘মণিকে গণ্হথ, মণিকে গণ্হথা’’তি ৰিচরন্তো তমেৰ ঘরদ্ৰারং পাপুণি.

পুন সা কুমারিকা তথেৰ অয্যিকং আহ. অথ নং অয্যিকা ‘‘অম্ম, পঠমং আগতৰাণিজো পাতিং ভূমিযং খিপিত্ৰা গতো, ইদানি কিং দত্ৰা গণ্হিস্সামা’’তি আহ. অম্ম, সো ৰাণিজো ফরুসৰাচো, অযং পন পিযদস্সনো মুদুসল্লাপো, অপ্পেৰ নাম নং গণ্হেয্যাতি. অম্ম, তেন হি পক্কোসাহীতি. সা তং পক্কোসি. অথস্স গেহং পৰিসিত্ৰা নিসিন্নস্স তং পাতিং অদংসু. সো তস্সা সুৰণ্ণপাতিভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অম্ম, অযং পাতি সতসহস্সং অগ্ঘতি, সতসহস্সগ্ঘনকভণ্ডং ময্হং হত্থে নত্থী’’তি আহ. অয্য, পঠমং আগতৰাণিজো ‘‘অযং অড্ঢমাসকম্পি ন অগ্ঘতী’’তি ৰত্ৰা ভূমিযং খিপিত্ৰা গতো, অযং পন তৰ পুঞ্ঞেন সুৰণ্ণপাতি জাতা ভৰিস্সতি, মযং ইমং তুয্হং দেম, কিঞ্চিদেৰ নো দত্ৰা ইমং গহেত্ৰা যাহীতি. বোধিসত্তো তস্মিং খণে হত্থগতানি পঞ্চ কহাপণসতানি পঞ্চসতগ্ঘনকঞ্চ ভণ্ডং সব্বং দত্ৰা ‘‘ময্হং ইমং তুলঞ্চ পসিব্বকঞ্চ অট্ঠ চ কহাপণে দেথা’’তি এত্তকং যাচিত্ৰা আদায পক্কামি. সো সীঘমেৰ নদীতীরং গন্ত্ৰা নাৰিকস্স অট্ঠ কহাপণে দত্ৰা নাৰং অভিরুহি.

ততো লোলৰাণিজোপি পুন তং গেহং গন্ত্ৰা ‘‘আহরথ তং পাতিং, তুম্হাকং কিঞ্চিদেৰ দস্সামী’’তি আহ. সা তং পরিভাসিত্ৰা ‘‘ত্ৰং অম্হাকং সতসহস্সগ্ঘনিকং সুৰণ্ণপাতিং অড্ঢমাসগ্ঘনিকম্পি ন অকাসি, তুয্হং পন সামিকসদিসো একো ধম্মিকো ৰাণিজো অম্হাকং সহস্সং দত্ৰা তং আদায গতো’’তি আহ. তং সুত্ৰাৰ ‘‘সতসহস্সগ্ঘনিকায সুৰণ্ণপাতিযা পরিহীনোম্হি, মহাজানিকরো ৰত মে অয’’ন্তি সঞ্জাতবলৰসোকো সতিং পচ্চুপট্ঠাপেতুং অসক্কোন্তো ৰিসঞ্ঞী হুত্ৰা অত্তনো হত্থগতে কহাপণে চেৰ ভণ্ডিকঞ্চ ঘরদ্ৰারেযেৰ ৰিকিরিত্ৰা নিৰাসনপারুপনং পহায তুলাদণ্ডং মুগ্গরং কত্ৰা আদায বোধিসত্তস্স অনুপদং পক্কন্তো নদীতীরং গন্ত্ৰা বোধিসত্তং গচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘অম্ভো, নাৰিক, নাৰং নিৰত্তেহী’’তি আহ. বোধিসত্তো পন ‘‘তাত, মা নিৰত্তযী’’তি পটিসেধেসি. ইতরস্সপি বোধিসত্তং গচ্ছন্তং পস্সন্তস্সেৰ বলৰসোকো উদপাদি, হদযং উণ্হং অহোসি, মুখতো লোহিতং উগ্গঞ্ছি, ৰাপিকদ্দমো ৰিয হদযং ফলি. সো বোধিসত্তে আঘাতং বন্ধিত্ৰা তত্থেৰ জীৰিতক্খযং পাপুণি. ইদং পঠমং দেৰদত্তস্স বোধিসত্তে আঘাতবন্ধনং. বোধিসত্তো দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সম্মাসম্বুদ্ধো ইমং ধম্মদেসনং কথেত্ৰা অভিসম্বুদ্ধোৰ ইমং গাথং কথেসি –

.

‘‘ইধ চে নং ৰিরাধেসি, সদ্ধম্মস্স নিযামতং;

চিরং ত্ৰং অনুতপ্পেসি, সেরিৰাযংৰ ৰাণিজো’’তি.

তত্থ ইধ চে নং ৰিরাধেসি, সদ্ধম্মস্স নিযামতন্তি ইমস্মিং সাসনে এতং সদ্ধম্মস্স নিযামতাসঙ্খাতং সোতাপত্তিমগ্গং ৰিরাধেসি. যদি ৰিরাধেসি, ৰীরিযং ওস্সজন্তো নাধিগচ্ছসি ন পটিলভসীতি অত্থো. চিরং ত্ৰং অনুতপ্পেসীতি এৰং সন্তে ত্ৰং দীঘমদ্ধানং সোচন্তো পরিদেৰন্তো অনুতপেস্সসি, অথ ৰা ওস্সট্ঠৰীরিযতায অরিযমগ্গস্স ৰিরাধিতত্তা দীঘরত্তং নিরযাদীসু উপ্পন্নো নানপ্পকারানি দুক্খানি অনুভৰন্তো অনুতপ্পিস্সসি কিলমিস্সসীতি অযমেত্থ অত্থো. কথং? সেরিৰাযংৰ ৰাণিজোতি ‘‘সেরিৰা’’তি এৰংনামকো অযং ৰাণিজো যথা. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা পুব্বে সেরিৰনামকো ৰাণিজো সতসহস্সগ্ঘনিকং সুৰণ্ণপাতিং লভিত্ৰা তস্সা গহণত্থায ৰীরিযং অকত্ৰা ততো পরিহীনো অনুতপ্পি, এৰমেৰ ত্ৰম্পি ইমস্মিং সাসনে পটিযত্তসুৰণ্ণপাতিসদিসং অরিযমগ্গং ওস্সট্ঠৰীরিযতায অনধিগচ্ছন্তো ততো পরিহীনো দীঘরত্তং অনুতপ্পিস্সসি. সচে পন ৰীরিযং ন ওস্সজিস্সসি, পণ্ডিতৰাণিজো সুৰণ্ণপাতিং ৰিয মম সাসনে নৰৰিধম্পি লোকুত্তরধম্মং পটিলভিস্সসীতি.

এৰমস্স সত্থা অরহত্তেন কূটং গণ্হন্তো ইমং ধম্মদেসনং দস্সেত্ৰা চত্তারি সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে ওস্সট্ঠৰীরিযো ভিক্খু অগ্গফলে অরহত্তে পতিট্ঠাসি.

সত্থাপি দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেত্ৰা দস্সেসি – ‘‘তদা বালৰাণিজো দেৰদত্তো অহোসি, পণ্ডিতৰাণিজো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি দেসনং নিট্ঠাপেসি.

সেরিৰৰাণিজজাতকৰণ্ণনা ততিযা.

৪. চূল়সেট্ঠিজাতকৰণ্ণনা

অপ্পকেনপি মেধাৰীতি ইমং ধম্মদেসনং ভগৰা রাজগহং উপনিস্সায জীৰকম্বৰনে ৰিহরন্তো চূল়পন্থকত্থেরং আরব্ভ কথেসি.

তত্থ চূল়পন্থকস্স তাৰ নিব্বত্তি কথেতব্বা. রাজগহে কির ধনসেট্ঠিকুলস্স ধীতা অত্তনো দাসেনেৰ সদ্ধিং সন্থৰং কত্ৰা ‘‘অঞ্ঞেপি মে ইমং কম্মং জানেয্যু’’ন্তি ভীতা এৰমাহ ‘‘অম্হেহি ইমস্মিং ঠানে ৰসিতুং ন সক্কা, সচে মে মাতাপিতরো ইমং দোসং জানিস্সন্তি, খণ্ডাখণ্ডং করিস্সন্তি, ৰিদেসং গন্ত্ৰা ৰসিস্সামা’’তি হত্থসারং গহেত্ৰা অগ্গদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা ‘‘যত্থ ৰা তত্থ ৰা অঞ্ঞেহি অজাননট্ঠানং গন্ত্ৰা ৰসিস্সামা’’তি উভোপি অগমংসু.

তেসং একস্মিং ঠানে ৰসন্তানং সংৰাসমন্ৰায তস্সা কুচ্ছিযং গব্ভো পতিট্ঠাসি. সা গব্ভপরিপাকং আগম্ম সামিকেন সদ্ধিং মন্তেসি ‘‘গব্ভো মে পরিপাকং গতো, ঞাতিবন্ধুৰিরহিতে ঠানে গব্ভৰুট্ঠানং নাম উভিন্নম্পি অম্হাকং দুক্খমেৰ, কুলগেহমেৰ গচ্ছামা’’তি. সো ‘‘সচাহং গমিস্সামি, জীৰিতং মে নত্থী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘অজ্জ গচ্ছাম, স্ৰে গচ্ছামা’’তি দিৰসে অতিক্কামেসি. সা চিন্তেসি ‘‘অযং বালো অত্তনো দোসমহন্ততায গন্তুং ন উস্সহতি, মাতাপিতরো নাম একন্তহিতা, অযং গচ্ছতু ৰা মা ৰা, মযা গন্তুং ৰট্টতী’’তি. সা তস্মিং গেহা নিক্খন্তে গেহপরিক্খারং পটিসামেত্ৰা অত্তনো কুলঘরং গতভাৰং অনন্তরগেহৰাসীনং আরোচেত্ৰা মগ্গং পটিপজ্জি.

অথ সো পুরিসো ঘরং আগতো তং অদিস্ৰা পটিৰিস্সকে পুচ্ছিত্ৰা ‘‘কুলঘরং গতা’’তি সুত্ৰা ৰেগেন অনুবন্ধিত্ৰা অন্তরামগ্গে সম্পাপুণি. তস্সাপি তত্থেৰ গব্ভৰুট্ঠানং অহোসি. সো ‘‘কিং ইদং ভদ্দে’’তি পুচ্ছি. ‘‘সামি, একো পুত্তো জাতো’’তি. ‘‘ইদানি কিং করিস্সামা’’তি? ‘‘যস্সত্থায মযং কুলঘরং গচ্ছেয্যাম, তং কম্মং অন্তরাৰ নিপ্ফন্নং, তত্থ গন্ত্ৰা কিং করিস্সাম, নিৰত্তামা’’তি দ্ৰেপি একচিত্তা হুত্ৰা নিৰত্তিংসু. তস্স চ দারকস্স পন্থে জাতত্তা ‘‘পন্থকো’’তি নামং অকংসু. তস্সা ন চিরস্সেৰ অপরোপি গব্ভো পতিট্ঠহি. সব্বং পুরিমনযেনেৰ ৰিত্থারেতব্বং. তস্সাপি দারকস্স পন্থে জাতত্তা পঠমজাতস্স ‘‘মহাপন্থকো’’তি নামং কত্ৰা ইতরস্স ‘‘চূল়পন্থকো’’তি নামং অকংসু. তে দ্ৰেপি দারকে গহেত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ আগতা.

তেসং তত্থ ৰসন্তানং অযং মহাপন্থকদারকো অঞ্ঞে দারকে ‘‘চূল়পিতা মহাপিতা’’তি, ‘‘অয্যকো অয্যিকা’’তি চ ৰদন্তে সুত্ৰা মাতরং পুচ্ছি ‘‘অম্ম, অঞ্ঞে দারকা ‘চূল়পিতা মহাপিতা’তিপি ৰদন্তি, ‘অয্যকো অয্যিকা’তিপি ৰদন্তি, অম্হাকং ঞাতকা নত্থী’’তি. ‘‘আম, তাত, তুম্হাকং এত্থ ঞাতকা নত্থি, রাজগহনগরে পন ৰো ধনসেট্ঠি নাম অয্যকো, তত্থ তুম্হাকং বহূ ঞাতকা’’তি. ‘‘কস্মা তত্থ ন গচ্ছথ, অম্মা’’তি? সা অত্তনো অগমনকারণং পুত্তস্স অকথেত্ৰা পুত্তেসু পুনপ্পুনং কথেন্তেসু সামিকং আহ – ‘‘ইমে দারকা মং অতিৰিয কিলমেন্তি, কিং নো মাতাপিতরো দিস্ৰা মংসং খাদিস্সন্তি, এহি দারকানং অয্যককুলং দস্সেস্সামা’’তি. ‘‘অহং সম্মুখা ভৰিতুং ন সক্খিস্সামি, তং পন তত্থ নযিস্সামী’’তি. ‘‘সাধু, অয্য, যেন কেনচি উপাযেন দারকানং অয্যককুলমেৰ দট্ঠুং ৰট্টতী’’তি দ্ৰেপি জনা দারকে আদায অনুপুব্বেন রাজগহং পত্ৰা নগরদ্ৰারে একিস্সা সালায নিৰাসং কত্ৰা দারকমাতা দ্ৰে দারকে গহেত্ৰা আগতভাৰং মাতাপিতূনং আরোচাপেসি.

তে তং সাসনং সুত্ৰা ‘‘সংসারে ৰিচরন্তানং ন পুত্তো ন ধীতা নাম নত্থি, তে অম্হাকং মহাপরাধিকা, ন সক্কা তেহি অম্হাকং চক্খুপথে ঠাতুং, এত্তকং পন ধনং গহেত্ৰা দ্ৰেপি জনা ফাসুকট্ঠানং গন্ত্ৰা জীৰন্তু, দারকে পন ইধ পেসেন্তূ’’তি. সেট্ঠিধীতা মাতাপিতূহি পেসিতং ধনং গহেত্ৰা দারকে আগতদূতানংযেৰ হত্থে দত্ৰা পেসেসি, দারকা অয্যককুলে ৰড্ঢন্তি. তেসু চূল়পন্থকো অতিদহরো, মহাপন্থকো পন অয্যকেন সদ্ধিং দসবলস্স ধম্মকথং সোতুং গচ্ছতি. তস্স নিচ্চং সত্থু সম্মুখা ধম্মং সুণন্তস্স পব্বজ্জায চিত্তং নমি. সো অয্যকং আহ ‘‘সচে তুম্হে সম্পটিচ্ছথ, অহং পব্বজেয্য’’ন্তি. ‘‘কিং ৰদেসি, তাত, ময্হং সকললোকস্সপি পব্বজ্জাতো তৰেৰ পব্বজ্জা ভদ্দিকা, সচে সক্কোসি, পব্বজ তাতা’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা সত্থু সন্তিকং গতো. সত্থা ‘‘কিং মহাসেট্ঠি দারকো তে লদ্ধো’’তি. ‘‘আম, ভন্তে অযং দারকো ময্হং নত্তা, তুম্হাকং সন্তিকে পব্বজামীতি ৰদতী’’তি আহ. সত্থা অঞ্ঞতরং পিণ্ডচারিকং ভিক্খুং ‘‘ইমং দারকং পব্বাজেহী’’তি আণাপেসি. থেরো তস্স তচপঞ্চককম্মট্ঠানং আচিক্খিত্ৰা পব্বাজেসি. সো বহুং বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হিত্ৰা পরিপুণ্ণৰস্সো উপসম্পদং লভি. উপসম্পন্নো হুত্ৰা যোনিসো মনসিকারে কম্মং করোন্তো অরহত্তং পাপুণি.

সো ঝানসুখেন, মগ্গসুখেন, ফলসুখেন ৰীতিনামেন্তো চিন্তেসি ‘‘সক্কা নু খো ইমং সুখং চূল়পন্থকস্স দাতু’’ন্তি. ততো অয্যকসেট্ঠিস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘মহাসেট্ঠি সচে তুম্হে সম্পটিচ্ছথ, অহং চূল়পন্থকং পব্বাজেয্য’’ন্তি আহ. ‘‘পব্বাজেথ, ভন্তে’’তি. থেরো চূল়পন্থকদারকং পব্বাজেত্ৰা দসসু সীলেসু পতিট্ঠাপেসি. চূল়পন্থকসামণেরো পব্বজিত্ৰাৰ দন্ধো অহোসি.

‘‘পদুমং যথা কোকনদং সুগন্ধং, পাতো সিযা ফুল্লমৰীতগন্ধং;

অঙ্গীরসং পস্স ৰিরোচমানং, তপন্তমাদিচ্চমিৰন্তলিক্খে’’তি. (সং. নি. ১.১২৩; অ. নি. ৫.১৯৫) –

ইমং একগাথং চতূহি মাসেহি গণ্হিতুং নাসক্খি. সো কির কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে পব্বজিত্ৰা পঞ্ঞৰা হুত্ৰা অঞ্ঞতরস্স দন্ধভিক্খুনো উদ্দেসগ্গহণকালে পরিহাসকেল়িং অকাসি. সো ভিক্খু তেন পরিহাসেন লজ্জিতো নেৰ উদ্দেসং গণ্হি, ন সজ্ঝাযমকাসি. তেন কম্মেন অযং পব্বজিত্ৰাৰ দন্ধো জাতো, গহিতগহিতং পদং উপরূপরি পদং গণ্হন্তস্স নস্সতি. তস্স ইমমেৰ গাথং গহেতুং ৰাযমন্তস্স চত্তারো মাসা অতিক্কন্তা.

অথ নং মহাপন্থকো আহ ‘‘চূল়পন্থক, ত্ৰং ইমস্মিং সাসনে অভব্বো, চতূহি মাসেহি একম্পি গাথং গহেতুং ন সক্কোসি, পব্বজিতকিচ্চং পন ত্ৰং কথং মত্থকং পাপেস্সসি, নিক্খম ইতো’’তি ৰিহারা নিক্কড্ঢি. চূল়পন্থকো বুদ্ধসাসনে সিনেহেন গিহিভাৰং ন পত্থেতি. তস্মিঞ্চ কালে মহাপন্থকো ভত্তুদ্দেসকো হোতি. জীৰকো কোমারভচ্চো বহুং গন্ধমালং আদায অত্তনো অম্বৰনং গন্ত্ৰা সত্থারং পূজেত্ৰা ধম্মং সুত্ৰা উট্ঠাযাসনা দসবলং ৰন্দিত্ৰা মহাপন্থকং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘কিত্তকা, ভন্তে, সত্থু সন্তিকে ভিক্খূ’’তি পুচ্ছি. ‘‘পঞ্চমত্তানি ভিক্খুসতানী’’তি. ‘‘স্ৰে, ভন্তে, বুদ্ধপ্পমুখানি পঞ্চ ভিক্খুসতানি আদায অম্হাকং নিৰেসনে ভিক্খং গণ্হথা’’তি. ‘‘উপাসক, চূল়পন্থকো নাম ভিক্খু দন্ধো অৰিরুল়্হিধম্মো, তং ঠপেত্ৰা সেসানং নিমন্তনং সম্পটিচ্ছামী’’তি থেরো আহ. তং সুত্ৰা চূল়পন্থকো চিন্তেসি ‘‘থেরো এত্তকানং ভিক্খূনং নিমন্তনং সম্পটিচ্ছন্তো মং বাহিরং কত্ৰা সম্পটিচ্ছতি, নিস্সংসযং ময্হং ভাতিকস্স মযি চিত্তং ভিন্নং ভৰিস্সতি, কিং ইদানি ময্হং ইমিনা সাসনেন, গিহী হুত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি করোন্তো জীৰিস্সামী’’তি.

সো পুনদিৰসে পাতোৰ ‘‘গিহী ভৰিস্সামী’’তি পাযাসি. সত্থা পচ্চূসকালেযেৰ লোকং ওলোকেন্তো ইমং কারণং দিস্ৰা পঠমতরং গন্ত্ৰা চূল়পন্থকস্স গমনমগ্গে দ্ৰারকোট্ঠকে চঙ্কমন্তো অট্ঠাসি. চূল়পন্থকো ঘরং গচ্ছন্তো সত্থারং দিস্ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দি. অথ নং সত্থা ‘‘কহং পন, ত্ৰং চূল়পন্থক, ইমায ৰেলায গচ্ছসী’’তি আহ. ভাতা মং, ভন্তে, নিক্কড্ঢতি, তেনাহং ৰিব্ভমিতুং গচ্ছামীতি. চূল়পন্থক, তৰ পব্বজ্জা নাম মম সন্তকা, ভাতরা নিক্কড্ঢিতো কস্মা মম সন্তিকং নাগঞ্ছি? এহি কিং তে গিহিভাৰেন, মম সন্তিকে ভৰিস্সসী’’তি ভগৰা চূল়পন্থকং আদায গন্ত্ৰা গন্ধকুটিপ্পমুখে নিসীদাপেত্ৰা ‘‘চূল়পন্থক, ত্ৰং পুরত্থাভিমুখো হুত্ৰা ইমং পিলোতিকং ‘রজোহরণং রজোহরণ’ন্তি পরিমজ্জন্তো ইধেৰ হোহী’’তি ইদ্ধিযা অভিসঙ্খতং পরিসুদ্ধং পিলোতিকাখণ্ডং দত্ৰা কালে আরোচিতে ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো জীৰকস্স গেহং গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদি.

চূল়পন্থকোপি সূরিযং ওলোকেন্তো তং পিলোতিকাখণ্ডং ‘‘রজোহরণং রজোহরণ’’ন্তি পরিমজ্জন্তো নিসীদি, তস্স তং পিলোতিকাখণ্ডং পরিমজ্জন্তস্স পরিমজ্জন্তস্স কিলিট্ঠং অহোসি. ততো চিন্তেসি ‘‘ইদং পিলোতিকাখণ্ডং অতিৰিয পরিসুদ্ধং, ইমং পন অত্তভাৰং নিস্সায পুরিমপকতিং ৰিজহিত্ৰা এৰং কিলিট্ঠং জাতং, অনিচ্চা ৰত সঙ্খারা’’তি খযৰযং পট্ঠপেন্তো ৰিপস্সনং ৰড্ঢেসি. সত্থা ‘‘চূল়পন্থকস্স চিত্তং ৰিপস্সনং আরুল়্হ’’ন্তি ঞত্ৰা ‘‘চূল়পন্থক, ত্ৰং এতং পিলোতিকাখণ্ডমেৰ সংকিলিট্ঠং রজোরঞ্জিতং জাতন্তি মা সঞ্ঞং করি, অব্ভন্তরে পন তে রাগরজাদযো অত্থি, তে হরাহী’’তি ৰত্ৰা ওভাসং ৰিস্সজ্জেত্ৰা পুরতো নিসিন্নো ৰিয পঞ্ঞাযমানরূপো হুত্ৰা ইমা গাথা অভাসি –

‘‘রাগো রজো ন চ পন রেণু ৰুচ্চতি, রাগস্সেতং অধিৰচনং রজোতি;

এতং রজং ৰিপ্পজহিত্ৰ ভিক্খৰো, ৰিহরন্তি তে ৰিগতরজস্স সাসনে.

‘‘দোসো রজো ন চ পন রেণু ৰুচ্চতি, দোসস্সেতং অধিৰচনং রজোতি;

এতং রজং ৰিপ্পজহিত্ৰ ভিক্খৰো, ৰিহরন্তি তে ৰিগতরজস্স সাসনে.

‘‘মোহো রজো ন চ পন রেণু ৰুচ্চতি, মোহস্সেতং অধিৰচনং রজোতি;

এতং রজং ৰিপ্পজহিত্ৰ ভিক্খৰো, ৰিহরন্তি তে ৰিগতরজস্স সাসনে’’তি. (মহানি. ২০৯; চূল়নি. উদযমাণৰপুচ্ছানিদ্দেস ৭৪);

গাথাপরিযোসানে চূল়পন্থকো সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি, পটিসম্ভিদাহিযেৰস্স তীণি পিটকানি আগমংসু. সো কির পুব্বে রাজা হুত্ৰা নগরং পদক্খিণং করোন্তো নলাটতো সেদে মুচ্চন্তে পরিসুদ্ধেন সাটকেন নলাটন্তং পুঞ্ছি, সাটকো কিলিট্ঠো অহোসি. সো ‘‘ইমং সরীরং নিস্সায এৰরূপো পরিসুদ্ধো সাটকো পকতিং জহিত্ৰা কিলিট্ঠো জাতো, অনিচ্চা ৰত সঙ্খারা’’তি অনিচ্চসঞ্ঞং পটিলভি. তেন কারণেনস্স রজোহরণমেৰ পচ্চযো জাতো.

জীৰকোপি খো কোমারভচ্চো দসবলস্স দক্খিণোদকং উপনামেসি. সত্থা ‘‘ননু, জীৰক, ৰিহারে ভিক্খূ অত্থী’’তি হত্থেন পত্তং পিদহি. মহাপন্থকো ‘‘ভন্তে, ৰিহারে নত্থি ভিক্খূ’’তি আহ. সত্থা ‘‘অত্থি জীৰকা’’তি আহ. জীৰকো ‘‘তেন হি, ভণে, গচ্ছ, ৰিহারে ভিক্খূনং অত্থিভাৰং ৰা নত্থিভাৰং ৰা জানাহী’’তি পুরিসং পেসেসি. তস্মিং খণে চূল়পন্থকো ‘‘ময্হং ভাতিকো ‘ৰিহারে ভিক্খূ নত্থী’তি ভণতি, ৰিহারে ভিক্খূনং অত্থিভাৰমস্স পকাসেস্সামী’’তি সকলং অম্বৰনং ভিক্খূনংযেৰ পূরেসি. একচ্চে ভিক্খূ চীৰরকম্মং করোন্তি, একচ্চে রজনকম্মং, একচ্চে সজ্ঝাযং করোন্তীতি এৰং অঞ্ঞমঞ্ঞং অসদিসং ভিক্খুসহস্সং মাপেসি. সো পুরিসো ৰিহারে বহূ ভিক্খূ দিস্ৰা নিৰত্তিত্ৰা ‘‘অয্য, সকলং অম্বৰনং ভিক্খূহি পরিপুণ্ণ’’ন্তি জীৰকস্স আরোচেসি. থেরোপি খো তত্থেৰ –

‘‘সহস্সক্খত্তুমত্তানং, নিম্মিনিত্ৰান পন্থকো;

নিসীদম্বৰনে রম্মে, যাৰ কালপ্পৰেদনা’’তি. (থেরগা. ৫৬৩);

অথ সত্থা তং পুরিসং আহ – ‘‘ৰিহারং গন্ত্ৰা ‘সত্থা চূল়পন্থকং নাম পক্কোসতী’তি ৰদেহী’’তি. তেন গন্ত্ৰা তথাৰুত্তে ‘‘অহং চূল়পন্থকো, অহং চূল়পন্থকো’’তি মুখসহস্সং উট্ঠহি. পুরিসো গন্ত্ৰা ‘‘সব্বেপি কির তে, ভন্তে, চূল়পন্থকাযেৰ নামা’’তি আহ. তেন হি ত্ৰং গন্ত্ৰা যো পঠমং ‘‘অহং চূল়পন্থকো’’তি ৰদতি, তং হত্থে গণ্হ, অৰসেসা অন্তরধাযিস্সন্তীতি. সো তথা অকাসি, তাৰদেৰ সহস্সমত্তা ভিক্খূ অন্তরধাযিংসু. থেরো তেন পুরিসেন সদ্ধিং অগমাসি. সত্থা ভত্তকিচ্চপরিযোসানে জীৰকং আমন্তেসি ‘‘জীৰক, চূল়পন্থকস্স পত্তং গণ্হ, অযং তে অনুমোদনং করিস্সতী’’তি. জীৰকো তথা অকাসি. থেরো সীহনাদং নদন্তো তরুণসীহো ৰিয তীণি পিটকানি সংখোভেত্ৰা অনুমোদনং অকাসি.

সত্থা উট্ঠাযাসনা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো ৰিহারং গন্ত্ৰা ভিক্খূহি ৰত্তে দস্সিতে উট্ঠাযাসনা গন্ধকুটিপ্পমুখে ঠত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স সুগতোৰাদং দত্ৰা কম্মট্ঠানং কথেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং উয্যোজেত্ৰা সুরভিগন্ধৰাসিতং গন্ধকুটিং পৰিসিত্ৰা দক্খিণেন পস্সেন সীহসেয্যং উপগতো. অথ সাযন্হসমযে ধম্মসভাযং ভিক্খূ ইতো চিতো চ সমোসরিত্ৰা রত্তকম্বলসাণিং পরিক্খিপন্তা ৰিয নিসীদিত্ৰা সত্থু গুণকথং আরভিংসু ‘‘আৰুসো, মহাপন্থকো চূল়পন্থকস্স অজ্ঝাসযং অজানন্তো ‘চতূহি মাসেহি একগাথং গণ্হিতুং ন সক্কোতি, দন্ধো অয’ন্তি ৰিহারা নিক্কড্ঢি, সম্মাসম্বুদ্ধো পন অত্তনো অনুত্তরধম্মরাজতায একস্মিংযেৰস্স অন্তরভত্তে সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং অদাসি, তীণি পিটকানি পটিসম্ভিদাহিযেৰ আগতানি, অহো বুদ্ধানং বলং নাম মহন্ত’’ন্তি.

অথ ভগৰা ধম্মসভাযং ইমং কথাপৰত্তিং ঞত্ৰা ‘‘অজ্জ মযা গন্তুং ৰট্টতী’’তি বুদ্ধসেয্যায উট্ঠায সুরত্তদুপট্টং নিৰাসেত্ৰা ৰিজ্জুলতং ৰিয কাযবন্ধনং বন্ধিত্ৰা রত্তকম্বলসদিসং সুগতমহাচীৰরং পারুপিত্ৰা সুরভিগন্ধকুটিতো নিক্খম্ম মত্তৰারণো ৰিয সীহৰিক্কন্তৰিলাসেন ৰিজম্ভমানো সীহো ৰিয অনন্তায বুদ্ধলীলায ধম্মসভং গন্ত্ৰা অলঙ্কতমণ্ডপমজ্ঝে সুপঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনং অভিরুয্হ ছব্বণ্ণবুদ্ধরস্মিযো ৰিস্সজ্জেন্তো অণ্ণৰকুচ্ছিং ওভাসযমানো যুগন্ধরমত্থকে বালসূরিযো ৰিয আসনমজ্ঝে নিসীদি. সম্মাসম্বুদ্ধে পন আগতমত্তে ভিক্খুসঙ্ঘো কথং পচ্ছিন্দিত্ৰা তুণ্হী অহোসি.

সত্থা মুদুকেন মেত্তচিত্তেন পরিসং ওলোকেত্ৰা ‘‘অযং পরিসা অতিৰিয সোভতি, একস্সপি হত্থকুক্কুচ্চং ৰা পাদকুক্কুচ্চং ৰা উক্কাসিতসদ্দো ৰা খিপিতসদ্দো ৰা নত্থি, সব্বেপিমে বুদ্ধগারৰেন সগারৰা বুদ্ধতেজেন তজ্জিতা মযি আযুকপ্পম্পি অকথেত্ৰা নিসিন্নে পঠমং কথং সমুট্ঠাপেত্ৰা ন কথেস্সন্তি, কথাসমুট্ঠাপনৰত্তং নাম মযাৰ জানিতব্বং, অহমেৰ পঠমং কথেস্সামী’’তি মধুরেন ব্রহ্মস্সরেন ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না, কা চ পন ৰো অন্তরাকথা ৰিপ্পকতা’’তি আহ. ভন্তে, ন মযং ইমস্মিং ঠানে নিসিন্না অঞ্ঞং তিরচ্ছানকথং কথেম, তুম্হাকংযেৰ পন গুণে ৰণ্ণযমানা নিসিন্নাম্হ ‘‘আৰুসো মহাপন্থকো চূল়পন্থকস্স অজ্ঝাসযং অজানন্তো ‘চতূহি মাসেহি একং গাথং গণ্হিতুং ন সক্কোতি, দন্ধো অয’ন্তি ৰিহারা নিক্কড্ঢি, সম্মাসম্বুদ্ধো পন অনুত্তরধম্মরাজতায একস্মিংযেৰস্স অন্তরভত্তে সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং অদাসি, অহো বুদ্ধানং বলং নাম মহন্ত’’ন্তি. সত্থা ভিক্খূনং কথং সুত্ৰা ‘‘ভিক্খৰে, চূল়পন্থকো মং নিস্সায ইদানি তাৰ ধম্মেসু ধম্মমহন্ততং পত্তো, পুব্বে পন মং নিস্সায ভোগেসুপি ভোগমহন্ততং পাপুণী’’তি আহ. ভিক্খূ তস্সত্থস্স আৰিভাৰত্থং ভগৰন্তং যাচিংসু. ভগৰা ভৰন্তরেন পটিচ্ছন্নং কারণং পাকটং অকাসি.

অতীতে কাসিরট্ঠে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো সেট্ঠিকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো সেট্ঠিট্ঠানং লভিত্ৰা চূল়সেট্ঠি নাম অহোসি, সো পণ্ডিতো ব্যত্তো সব্বনিমিত্তানি জানাতি. সো একদিৰসং রাজুপট্ঠানং গচ্ছন্তো অন্তরৰীথিযং মতমূসিকং দিস্ৰা তঙ্খণঞ্ঞেৰ নক্খত্তং সমানেত্ৰা ইদমাহ ‘‘সক্কা চক্খুমতা কুলপুত্তেন ইমং উন্দূরং গহেত্ৰা পুত্তদারভরণঞ্চ কাতুং কম্মন্তে চ পযোজেতু’’ন্তি? অঞ্ঞতরো দুগ্গতকুলপুত্তো তং সেট্ঠিস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘নাযং অজানিত্ৰা কথেস্সতী’’তি তং মূসিকং গহেত্ৰা একস্মিং আপণে বিল়ালস্সত্থায ৰিক্কিণিত্ৰা কাকণিকং লভিত্ৰা তায কাকণিকায ফাণিতং গহেত্ৰা একেন ঘটেন পানীযং গণ্হি. সো অরঞ্ঞতো আগচ্ছন্তে মালাকারে দিস্ৰা থোকং থোকং ফাণিতখণ্ডং দত্ৰা উল়ুঙ্কেন পানীযং অদাসি, তে চস্স একেকং পুপ্ফমুট্ঠিং অদংসু. সো তেন পুপ্ফমূলেন পুনদিৰসেপি ফাণিতঞ্চ পানীযঘটঞ্চ গহেত্ৰা পুপ্ফারামমেৰ গতো. তস্স তং দিৰসং মালাকারা অড্ঢোচিতকে পুপ্ফগচ্ছে দত্ৰা অগমংসু. সো ন চিরস্সেৰ ইমিনা উপাযেন অট্ঠ কহাপণে লভি.

পুন একস্মিং ৰাতৰুট্ঠিদিৰসে রাজুয্যানে বহূ সুক্খদণ্ডকা চ সাখা চ পলাসঞ্চ ৰাতেন পাতিতং হোতি, উয্যানপালো ছড্ডেতুং উপাযং ন পস্সতি. সো তত্থ গন্ত্ৰা ‘‘সচে ইমানি দারুপণ্ণানি ময্হং দস্সসি, অহং তে ইমানি সব্বানি নীহরিস্সামী’’তি উয্যানপালং আহ, সো ‘‘গণ্হ অয্যা’’তি সম্পটিচ্ছি. চূল়ন্তেৰাসিকো দারকানং কীল়নমণ্ডলং গন্ত্ৰা ফাণিতং দত্ৰা মুহুত্তেন সব্বানি দারুপণ্ণানি নীহরাপেত্ৰা উয্যানদ্ৰারে রাসিং কারেসি. তদা রাজকুম্ভকারো রাজকুলে ভাজনানং পচনত্থায দারূনি পরিযেসমানো উয্যানদ্ৰারে তানি দিস্ৰা তস্স হত্থতো কিণিত্ৰা গণ্হি. তং দিৰসং চূল়ন্তেৰাসিকো দারুৰিক্কযেন সোল়স কহাপণে চাটিআদীনি চ পঞ্চ ভাজনানি লভি.

সো চতুৰীসতিযা কহাপণেসু জাতেসু ‘‘অত্থি অযং উপাযো ময্হ’’ন্তি নগরদ্ৰারতো অৰিদূরে ঠানে একং পানীযচাটিং ঠপেত্ৰা পঞ্চসতে তিণহারকে পানীযেন উপট্ঠহি. তে আহংসু ‘‘সম্ম, ত্ৰং অম্হাকং বহূপকারো, কিং তে করোমা’’তি? সো ‘‘ময্হং কিচ্চে উপ্পন্নে করিস্সথা’’তি ৰত্ৰা ইতো চিতো চ ৰিচরন্তো থলপথকম্মিকেন চ জলপথকম্মিকেন চ সদ্ধিং মিত্তসন্থৰং অকাসি. তস্স থলপথকম্মিকো ‘‘স্ৰে ইমং নগরং অস্সৰাণিজকো পঞ্চ অস্সসতানি গহেত্ৰা আগমিস্সতী’’তি আচিক্খি. সো তস্স ৰচনং সুত্ৰা তিণহারকে আহ ‘‘অজ্জ ময্হং একেকং তিণকলাপং দেথ, মযা চ তিণে অৰিক্কিণিতে অত্তনো তিণং মা ৰিক্কিণথা’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা পঞ্চ তিণকলাপসতানি আহরিত্ৰা তস্স ঘরে পাপযিংসু. অস্সৰাণিজো সকলনগরে অস্সানং গোচরং অলভিত্ৰা তস্স সহস্সং দত্ৰা তং তিণং গণ্হি.

ততো কতিপাহচ্চযেনস্স জলপথকম্মিকো সহাযকো আরোচেসি ‘‘পট্টনম্হি মহানাৰা আগতা’’তি. সো ‘‘অত্থি অযং উপাযো’’তি অট্ঠহি কহাপণেহি সব্বপরিৰারসম্পন্নং তাৰকালিকং রথং গহেত্ৰা মহন্তেন যসেন নাৰাপট্টনং গন্ত্ৰা একং অঙ্গুলিমুদ্দিকং নাৰিকস্স সচ্চকারং দত্ৰা অৰিদূরে ঠানে সাণিযা পরিক্খিপাপেত্ৰা নিসিন্নো পুরিসে আণাপেসি ‘‘বাহিরতো ৰাণিজেসু আগতেসু ততিযেন পটিহারেন মং আরোচেথা’’তি. ‘‘নাৰা আগতা’’তি সুত্ৰা বারাণসিতো সতমত্তা ৰাণিজা ‘‘ভণ্ডং গণ্হামা’’তি আগমিংসু. ভণ্ডং তুম্হে ন লভিস্সথ, অসুকট্ঠানে নাম মহাৰাণিজেন সচ্চকারো দিন্নোতি. তে তং সুত্ৰা তস্স সন্তিকং আগতা. পাদমূলিকপুরিসা পুরিমসঞ্ঞাৰসেন ততিযেন পটিহারেন তেসং আগতভাৰং আরোচেসুং. তে সতমত্তা ৰাণিজা একেকং সহস্সং দত্ৰা তেন সদ্ধিং নাৰায পত্তিকা হুত্ৰা পুন একেকং সহস্সং দত্ৰা পত্তিং ৰিস্সজ্জাপেত্ৰা ভণ্ডং অত্তনো সন্তকমকংসু.

চূল়ন্তেৰাসিকো দ্ৰে সতসহস্সানি গণ্হিত্ৰা বারাণসিং আগন্ত্ৰা ‘‘কতঞ্ঞুনা মে ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি একং সতসহস্সং গাহাপেত্ৰা চূল়সেট্ঠিস্স সমীপং গতো. অথ নং সেট্ঠি ‘‘কিং তে, তাত, কত্ৰা ইদং ধনং লদ্ধ’’ন্তি পুচ্ছি. সো ‘‘তুম্হেহি কথিতউপাযে ঠত্ৰা চতুমাসম্ভন্তরেযেৰ লদ্ধ’’ন্তি মতমূসিকং আদিং কত্ৰা সব্বং ৰত্থুং কথেসি. চূল়সেট্ঠি তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ইদানি এৰরূপং দারকং মম সন্তকং কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰযপ্পত্তং অত্তনো ধীতরং দত্ৰা সকলকুটুম্বস্স সামিকং অকাসি. সো সেট্ঠিনো অচ্চযেন তস্মিং নগরে সেট্ঠিট্ঠানং লভি. বোধিসত্তোপি যথাকম্মং অগমাসি.

সম্মাসম্বুদ্ধোপি ইমং ধম্মদেসনং কথেত্ৰা অভিসম্বুদ্ধোৰ ইমং গাথং কথেসি –

.

‘‘অপ্পকেনপি মেধাৰী, পাভতেন ৰিচক্খণো;

সমুট্ঠাপেতি অত্তানং, অণুং অগ্গিংৰ সন্ধম’’ন্তি.

তত্থ অপ্পকেনপীতি থোকেনপি পরিত্তকেনপি. মেধাৰীতি পঞ্ঞৰা. পাভতেনাতি ভণ্ডমূলেন. ৰিচক্খণোতি ৰোহারকুসলো. সমুট্ঠাপেতি অত্তানন্তি মহন্তং ধনঞ্চ যসঞ্চ উপ্পাদেত্ৰা তত্থ অত্তানং সণ্ঠাপেতি পতিট্ঠাপেতি. যথা কিং? অণুং অগ্গিংৰ সন্ধমং, যথা পণ্ডিতপুরিসো পরিত্তং অগ্গিং অনুক্কমেন গোমযচুণ্ণাদীনি পক্খিপিত্ৰা মুখৰাতেন ধমন্তো সমুট্ঠাপেতি ৰড্ঢেতি মহন্তং অগ্গিক্খন্ধং করোতি, এৰমেৰ পণ্ডিতো থোকম্পি পাভতং লভিত্ৰা নানাউপাযেহি পযোজেত্ৰা ধনঞ্চ যসঞ্চ ৰড্ঢেতি, ৰড্ঢেত্ৰা চ পন তত্থ অত্তানং পতিট্ঠাপেতি, তায এৰ ৰা পন ধনযসমহন্ততায অত্তানং সমুট্ঠাপেতি, অভিঞ্ঞাতং পাকটং করোতীতি অত্থো.

ইতি ভগৰা ‘‘ভিক্খৰে, চূল়পন্থকো মং নিস্সায ইদানি ধম্মেসু ধম্মমহন্ততং পত্তো, পুব্বে পন ভোগেসুপি ভোগমহন্ততং পাপুণী’’তি এৰং ইমং ধম্মদেসনং দস্সেত্ৰা দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা চূল়ন্তেৰাসিকো চূল়পন্থকো অহোসি, চূল়কসেট্ঠি পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি দেসনং নিট্ঠাপেসি.

চূল়সেট্ঠিজাতকৰণ্ণনা চতুত্থা.

৫. তণ্ডুলনাল়িজাতকৰণ্ণনা

কিমগ্ঘতি তণ্ডুলনাল়িকাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো লালুদাযিত্থেরং আরব্ভ কথেসি. তস্মিং সমযে আযস্মা দব্বো মল্লপুত্তো সঙ্ঘস্স ভত্তুদ্দেসকো হোতি. তস্মিং পাতোৰ সলাকভত্তানি উদ্দিসমানে লালুদাযিত্থেরস্স কদাচি ৰরভত্তং পাপুণাতি, কদাচি লামকভত্তং. সো লামকভত্তস্স পত্তদিৰসে সলাকগ্গং আকুলং করোতি, ‘‘কিং দব্বোৰ সলাকং দাতুং জানাতি, অম্হে ন জানামা’’তি ৰদতি. তস্মিং সলাকগ্গং আকুলং করোন্তে ‘‘হন্দ দানি ত্ৰমেৰ সলাকং দেহী’’তি সলাকপচ্ছিং অদংসু. ততো পট্ঠায সো সঙ্ঘস্স সলাকং অদাসি. দেন্তো চ পন ‘‘ইদং ৰরভত্ত’’ন্তি ৰা ‘‘লামকভত্ত’’ন্তি ৰা ‘‘অসুকৰস্সগ্গে ৰরভত্ত’’ন্তি ৰা ‘‘অসুকৰস্সগ্গে লামকভত্ত’’ন্তি ৰা ন জানাতি, ঠিতিকং করোন্তোপি ‘‘অসুকৰস্সগ্গে ঠিতিকা’’তি ন সল্লক্খেতি. ভিক্খূনং ঠিতৰেলায ‘‘ইমস্মিং ঠানে অযং ঠিতিকা ঠিতা, ইমস্মিং ঠানে অয’’ন্তি ভূমিযং ৰা ভিত্তিযং ৰা লেখং কড্ঢতি. পুনদিৰসে সলাকগ্গে ভিক্খূ মন্দতরা ৰা হোন্তি বহুতরা ৰা, তেসু মন্দতরেসু লেখা হেট্ঠা হোতি, বহুতরেসু উপরি. সো ঠিতিকং অজানন্তো লেখাসঞ্ঞায সলাকং দেতি.

অথ নং ভিক্খূ ‘‘আৰুসো, উদাযি, লেখা নাম হেট্ঠা ৰা হোতি উপরি ৰা, ৰরভত্তং পন অসুকৰস্সগ্গে ঠিতং, লামকভত্তং অসুকৰস্সগ্গে’’তি আহংসু. সো ভিক্খূ পটিপ্ফরন্তো ‘‘যদি এৰং অযং লেখা কস্মা এৰং ঠিতা, কিং অহং তুম্হাকং সদ্দহামি, ইমিস্সা লেখায সদ্দহামী’’তি ৰদতি. অথ নং দহরা চ সামণেরা চ ‘‘আৰুসো লালুদাযি তযি সলাকং দেন্তে ভিক্খূ লাভেন পরিহাযন্তি, ন ত্ৰং দাতুং অনুচ্ছৰিকো, গচ্ছ ইতো’’তি সলাকগ্গতো নিক্কড্ঢিংসু. তস্মিং খণে সলাকগ্গে মহন্তং কোলাহলং অহোসি. তং সুত্ৰা সত্থা আনন্দত্থেরং পুচ্ছি ‘‘আনন্দ, সলাকগ্গে মহন্তং কোলাহলং, কিং সদ্দো নামেসো’’তি. থেরো তথাগতস্স তমত্থং আরোচেসি. ‘‘আনন্দ, ন ইদানেৰ লালুদাযি অত্তনো বালতায পরেসং লাভহানিং করোতি, পুব্বেপি অকাসিযেৰা’’তি আহ. থেরো তস্সত্থস্স আৰিভাৰত্থং ভগৰন্তং যাচি. ভগৰা ভৰন্তরেন পটিচ্ছন্নং কারণং পাকটং অকাসি.

অতীতে কাসিরট্ঠে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তো রাজা অহোসি. তদা অম্হাকং বোধিসত্তো তস্স অগ্ঘাপনিকো অহোসি. হত্থিঅস্সাদীনি চেৰ মণিসুৰণ্ণাদীনি চ অগ্ঘাপেসি, অগ্ঘাপেত্ৰা ভণ্ডসামিকানং ভণ্ডানুরূপমেৰ মূলং দাপেসি. রাজা পন লুদ্ধো হোতি, সো লোভপকতিতায এৰং চিন্তেসি ‘‘অযং অগ্ঘাপনিকো এৰং অগ্ঘাপেন্তো ন চিরস্সেৰ মম গেহে ধনং পরিক্খযং গমেস্সতি, অঞ্ঞং অগ্ঘাপনিকং করিস্সামী’’তি. সো সীহপঞ্জরং উগ্ঘাটেত্ৰা রাজঙ্গণং ওলোকেন্তো একং গামিকমনুস্সং লোলবালং রাজঙ্গণেন গচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘এস ময্হং অগ্ঘাপনিককম্মং কাতুং সক্খিস্সতী’’তি তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সক্খিস্সসি, ভণে, অম্হাকং অগ্ঘাপনিককম্মং কাতু’’ন্তি আহ. সক্খিস্সামি, দেৰাতি. রাজা অত্তনো ধনরক্খণত্থায তং বালং অগ্ঘাপনিককম্মে ঠপেসি. ততো পট্ঠায সো বালো হত্থিঅস্সাদীনি অগ্ঘাপেন্তো অগ্ঘং হাপেত্ৰা যথারুচিযা কথেতি. তস্স ঠানন্তরে ঠিতত্তা যং সো কথেতি, তমেৰ মূলং হোতি.

তস্মিং কালে উত্তরাপথতো একো অস্সৰাণিজো পঞ্চ অস্সসতানি আনেসি. রাজা তং পুরিসং পক্কোসাপেত্ৰা অস্সে অগ্ঘাপেসি. সো পঞ্চন্নং অস্সসতানং একং তণ্ডুলনাল়িকং অগ্ঘমকাসি. কত্ৰা চ পন ‘‘অস্সৰাণিজস্স একং তণ্ডুলনাল়িকং দেথা’’তি ৰত্ৰা অস্সে অস্সসালাযং সণ্ঠাপেসি. অস্সৰাণিজো পোরাণঅগ্ঘাপনিকস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা তং পৰত্তিং আরোচেত্ৰা ‘‘ইদানি কিং কত্তব্ব’’ন্তি পুচ্ছি. সো আহ ‘‘তস্স পুরিসস্স লঞ্জং দত্ৰা এৰং পুচ্ছথ ‘অম্হাকং তাৰ অস্সা একং তণ্ডুলনাল়িকং অগ্ঘন্তীতি ঞাতমেতং, তুম্হে পন নিস্সায তণ্ডুলনাল়িযা অগ্ঘং জানিতুকামম্হা, সক্খিস্সথ নো রঞ্ঞো সন্তিকে ঠত্ৰা সা তণ্ডুলনাল়িকা ইদং নাম অগ্ঘতীতি ৰত্তু’ন্তি, সচে সক্কোমীতি ৰদতি, তং গহেত্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকং গচ্ছথ, অহম্পি তত্থ আগমিস্সামী’’তি.

অস্সৰাণিজো ‘‘সাধূ’’তি বোধিসত্তস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা অগ্ঘাপনিকস্স লঞ্জং দত্ৰা তমত্থং আরোচেসি. সো লঞ্জং লভিত্ৰাৰ ‘‘সক্খিস্সামি তণ্ডুলনাল়িং অগ্ঘাপেতু’’ন্তি. ‘‘তেন হি গচ্ছাম রাজকুল’’ন্তি তং আদায রঞ্ঞো সন্তিকং অগমাসি. বোধিসত্তোপি অঞ্ঞেপি বহূ অমচ্চা অগমিংসু. অস্সৰাণিজো রাজানং ৰন্দিত্ৰা আহ – ‘‘দেৰ, পঞ্চন্নং অস্সসতানং একং তণ্ডুলনাল়িং অগ্ঘনকভাৰং জানাম, সা পন তণ্ডুলনাল়ি কিং অগ্ঘতীতি অগ্ঘাপনিকং পুচ্ছথ দেৰা’’তি. রাজা তং পৰত্তিং অজানন্তো ‘‘অম্ভো অগ্ঘাপনিক, পঞ্চ অস্সসতানি কিং অগ্ঘন্তী’’তি পুচ্ছি. তণ্ডুলনাল়িং, দেৰাতি. ‘‘হোতু, ভণে, অস্সা তাৰ তণ্ডুলনাল়িং অগ্ঘন্তু. সা পন কিং অগ্ঘতি তণ্ডুলনাল়িকা’’তি পুচ্ছি. সো বালপুরিসো ‘‘বারাণসিং সন্তরবাহিরং অগ্ঘতি তণ্ডুলনাল়িকা’’তি আহ. সো কির পুব্বে রাজানং অনুৰত্তন্তো একং তণ্ডুলনাল়িং অস্সানং অগ্ঘমকাসি. পুন ৰাণিজস্স হত্থতো লঞ্জং লভিত্ৰা তস্সা তণ্ডুলনাল়িকায বারাণসিং সন্তরবাহিরং অগ্ঘমকাসি. তদা পন বারাণসিযা পাকারপরিক্খেপো দ্ৰাদসযোজনিকো হোতি. ইদমস্স অন্তরং, বাহিরং পন তিযোজনসতিকং রট্ঠং. ইতি সো বালো এৰং মহন্তং বারাণসিং সন্তরবাহিরং তণ্ডুলনাল়িকায অগ্ঘমকাসি.

তং সুত্ৰা অমচ্চা পাণিং পহরিত্ৰা হসমানা ‘‘মযং পুব্বে পথৰিঞ্চ রজ্জঞ্চ অনগ্ঘন্তি সঞ্ঞিনো অহুম্হ, এৰং মহন্তং কির সরাজকং বারাণসিরজ্জং তণ্ডুলনাল়িমত্তং অগ্ঘতি, অহো অগ্ঘাপনিকস্স ঞাণসম্পদা. কহং এত্তকং কালং অযং অগ্ঘাপনিকো ৰিহাসি, অম্হাকং রঞ্ঞো এৰ অনুচ্ছৰিকো’’তি পরিহাসং অকংসু –

.

‘‘কিমগ্ঘতি তণ্ডুলনাল়িকাযং, অস্সান মূলায ৰদেহি রাজ;

বারাণসিং সন্তরবাহিরং, অযমগ্ঘতি তণ্ডুলনাল়িকা’’তি.

তস্মিং কালে রাজা লজ্জিতো তং বালং নিক্কড্ঢাপেত্ৰা বোধিসত্তস্সেৰ অগ্ঘাপনিকট্ঠানং অদাসি. বোধিসত্তোপি যথাকম্মং গতো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা গামিকবালঅগ্ঘাপনিকো লালুদাযী অহোসি, পণ্ডিতঅগ্ঘাপনিকো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি দেসনং নিট্ঠাপেসি.

তণ্ডুলনাল়িজাতকৰণ্ণনা পঞ্চমা.

৬. দেৰধম্মজাতকৰণ্ণনা

হিরিওত্তপ্পসম্পন্নাতি ইদং ভগৰা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং বহুভণ্ডিকং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. সাৰত্থিৰাসী কিরেকো কুটুম্বিকো ভরিযায কালকতায পব্বজি. সো পব্বজন্তো অত্তনো পরিৰেণঞ্চ অগ্গিসালঞ্চ ভণ্ডগব্ভঞ্চ কারেত্ৰা ভণ্ডগব্ভং সপ্পিতণ্ডুলাদীহি পূরেত্ৰা পব্বজি. পব্বজিত্ৰা চ পন অত্তনো দাসে পক্কোসাপেত্ৰা যথারুচিতং আহারং পচাপেত্ৰা ভুঞ্জতি, বহুপরিক্খারো চ অহোসি, রত্তিং অঞ্ঞং নিৰাসনপারুপনং হোতি, দিৰা অঞ্ঞং. ৰিহারপচ্চন্তে ৰসতি. তস্সেকদিৰসং চীৰরপচ্চত্থরণাদীনি নীহরিত্ৰা পরিৰেণে পত্থরিত্ৰা সুক্খাপেন্তস্স সম্বহুলা জানপদা ভিক্খূ সেনাসনচারিকং আহিণ্ডন্তা পরিৰেণং গন্ত্ৰা চীৰরাদীনি দিস্ৰা ‘‘কস্সিমানী’’তি পুচ্ছিংসু. সো ‘‘ময্হং, আৰুসো’’তি আহ. ‘‘আৰুসো, ইদম্পি চীৰরং, ইদম্পি নিৰাসনং, ইদম্পি পচ্চত্থরণং, সব্বং তুয্হমেৰা’’তি? ‘‘আম ময্হমেৰা’’তি. ‘‘আৰুসো ভগৰতা তীণি চীৰরানি অনুঞ্ঞাতানি, ত্ৰং এৰং অপ্পিচ্ছস্স বুদ্ধস্স সাসনে পব্বজিত্ৰা এৰং বহুপরিক্খারো জাতো, এহি তং দসবলস্স সন্তিকং নেস্সামা’’তি তং আদায সত্থু সন্তিকং অগমংসু.

সত্থা দিস্ৰাৰ ‘‘কিং নু খো, ভিক্খৰে, অনিচ্ছমানকংযেৰ ভিক্খুং গণ্হিত্ৰা আগতত্থা’’তি আহ. ‘‘ভন্তে, অযং ভিক্খু বহুভণ্ডো বহুপরিক্খারো’’তি. ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু বহুভণ্ডো’’তি? ‘‘সচ্চং, ভগৰা’’তি. ‘‘কস্মা পন ত্ৰং ভিক্খু বহুভণ্ডো জাতো’’? ‘‘ননু অহং অপ্পিচ্ছতায সন্তুট্ঠিতায পৰিৰেকস্স ৰীরিযারম্ভস্স ৰণ্ণং ৰদামী’’তি. সো সত্থু ৰচনং সুত্ৰা কুপিতো ‘‘ইমিনা দানি নীহারেন চরিস্সামী’’তি পারুপনং ছড্ডেত্ৰা পরিসমজ্ঝে একচীৰরো অট্ঠাসি.

অথ নং সত্থা উপত্থম্ভযমানো ‘‘ননু ত্ৰং ভিক্খু পুব্বে হিরোত্তপ্পগৰেসকো দকরক্খসকালেপি হিরোত্তপ্পং গৰেসমানো দ্ৰাদস সংৰচ্ছরানি ৰিহাসি, অথ কস্মা ইদানি এৰং গরুকে বুদ্ধসাসনে পব্বজিত্ৰা চতুপরিসমজ্ঝে পারুপনং ছড্ডেত্ৰা হিরোত্তপ্পং পহায ঠিতোসী’’তি? সো সত্থু ৰচনং সুত্ৰা হিরোত্তপ্পং পচ্চুপট্ঠাপেত্ৰা তং চীৰরং পারুপিত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. ভিক্খূ তস্সত্থস্স আৰিভাৰত্থং ভগৰন্তং যাচিংসু, ভগৰা ভৰন্তরেন পটিচ্ছন্নং কারণং পাকটং অকাসি.

অতীতে কাসিরট্ঠে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তো নাম রাজা অহোসি. তদা বোধিসত্তো তস্স অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিং গণ্হি. তস্স নামগ্গহণদিৰসে ‘‘মহিসাসকুমারো’’তি নামং অকংসু. তস্স আধাৰিত্ৰা পরিধাৰিত্ৰা ৰিচরণকালে রঞ্ঞো অঞ্ঞোপি পুত্তো জাতো, তস্স ‘‘চন্দকুমারো’’তি নামং অকংসু. তস্স পন আধাৰিত্ৰা পরিধাৰিত্ৰা ৰিচরণকালে বোধিসত্তস্স মাতা কালমকাসি, রাজা অঞ্ঞং অগ্গমহেসিট্ঠানে ঠপেসি. সা রঞ্ঞো পিযা অহোসি মনাপা, সাপি সংৰাসমন্ৰায একং পুত্তং ৰিজাযি, ‘‘সূরিযকুমারো’’তিস্স নামং অকংসু. রাজা পুত্তং দিস্ৰা তুট্ঠচিত্তো ‘‘ভদ্দে, পুত্তস্স তে ৰরং দম্মী’’তি আহ. দেৰী, ৰরং ইচ্ছিতকালে গহেতব্বং কত্ৰা ঠপেসি. সা পুত্তে ৰযপ্পত্তে রাজানং আহ – ‘‘দেৰেন ময্হং পুত্তস্স জাতকালে ৰরো দিন্নো, পুত্তস্স মে রজ্জং দেহী’’তি. রাজা ‘‘ময্হং দ্ৰে পুত্তা অগ্গিক্খন্ধা ৰিয জলমানা ৰিচরন্তি, ন সক্কা তৰ পুত্তস্স রজ্জং দাতু’’ন্তি পটিক্খিপিত্ৰাপি তং পুনপ্পুনং যাচমানমেৰ দিস্ৰা ‘‘অযং ময্হং পুত্তানং পাপকম্পি চিন্তেয্যা’’তি পুত্তে পক্কোসাপেত্ৰা আহ – ‘‘তাতা, অহং সূরিযকুমারস্স জাতকালে ৰরং অদাসিং. ইদানিস্স মাতা রজ্জং যাচতি, অহং তস্স ন দাতুকামো, মাতুগামো নাম পাপো, তুম্হাকং পাপকম্পি চিন্তেয্য, তুম্হে অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা মম অচ্চযেন কুলসন্তকে নগরে রজ্জং করেয্যাথা’’তি রোদিত্ৰা কন্দিত্ৰা সীসে চুম্বিত্ৰা উয্যোজেসি. তে পিতরং ৰন্দিত্ৰা পাসাদা ওতরন্তে রাজঙ্গণে কীল়মানো সূরিযকুমারো দিস্ৰা তং কারণং ঞত্ৰা ‘‘অহম্পি ভাতিকেহি সদ্ধিং গমিস্সামী’’তি তেহি সদ্ধিংযেৰ নিক্খমি. তে হিমৰন্তং পৰিসিংসু.

বোধিসত্তো মগ্গা ওক্কম্ম রুক্খমূলে নিসীদিত্ৰা সূরিযকুমারং আমন্তেসি ‘‘তাত সূরিযকুমার, এতং সরং গন্ত্ৰা ন্হত্ৰা চ পিৰিত্ৰা চ পদুমিনিপণ্ণেহি অম্হাকম্পি পানীযং আনেহী’’তি. তং পন সরং ৰেস্সৰণস্স সন্তিকা একেন দকরক্খসেন লদ্ধং হোতি, ৰেস্সৰণো চ তং আহ – ‘‘ঠপেত্ৰা দেৰধম্মজাননকে যে অঞ্ঞে ইমং সরং ওতরন্তি, তে খাদিতুং লভসি. অনোতিণ্ণে ন লভসী’’তি. ততো পট্ঠায সো রক্খসো যে তং সরং ওতরন্তি, তে দেৰধম্মে পুচ্ছিত্ৰা যে ন জানন্তি, তে খাদতি. অথ খো সূরিযকুমারো তং সরং গন্ত্ৰা অৰীমংসিত্ৰাৰ ওতরি. অথ নং সো রক্খসো গহেত্ৰা ‘‘দেৰধম্মে জানাসী’’তি পুচ্ছি. সো ‘‘দেৰধম্মা নাম চন্দিমসূরিযা’’তি আহ. অথ নং ‘‘ত্ৰং দেৰধম্মে ন জানাসী’’তি ৰত্ৰা উদকং পৰেসেত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানে ঠপেসি. বোধিসত্তোপি তং অতিচিরাযন্তং দিস্ৰা চন্দকুমারং পেসেসি. রক্খসো তম্পি গহেত্ৰা ‘‘দেৰধম্মে জানাসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম জানামি, দেৰধম্মা নাম চতস্সো দিসা’’তি. রক্খসো ‘‘ন ত্ৰং দেৰধম্মে জানাসী’’তি তম্পি গহেত্ৰা তত্থেৰ ঠপেসি.

বোধিসত্তো তস্মিম্পি চিরাযন্তে ‘‘একেন অন্তরাযেন ভৰিতব্ব’’ন্তি সযং তত্থ গন্ত্ৰা দ্ৰিন্নম্পি ওতরণপদৰল়ঞ্জং দিস্ৰা ‘‘রক্খসপরিগ্গহিতেন ইমিনা সরেন ভৰিতব্ব’’ন্তি খগ্গং সন্নয্হিত্ৰা ধনুং গহেত্ৰা অট্ঠাসি. দকরক্খসো বোধিসত্তং উদকং অনোতরন্তং দিস্ৰা ৰনকম্মিকপুরিসো ৰিয হুত্ৰা বোধিসত্তং আহ – ‘‘ভো, পুরিস, ত্ৰং মগ্গকিলন্তো কস্মা ইমং সরং ওতরিত্ৰা ন্হত্ৰা পিৰিত্ৰা ভিসমুল়ালং খাদিত্ৰা পুপ্ফানি পিল়ন্ধিত্ৰা যথাসুখং ন গচ্ছসী’’তি? বোধিসত্তো তং দিস্ৰা ‘‘এসো যক্খো ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা ‘‘তযা মে ভাতিকা গহিতা’’তি আহ. ‘‘আম, গহিতা’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘অহং ইমং সরং ওতিণ্ণকে লভামী’’তি. ‘‘কিং পন সব্বেৰ লভসী’’তি? ‘‘যে দেৰধম্মে জানন্তি, তে ঠপেত্ৰা অৰসেসে লভামী’’তি. ‘‘অত্থি পন তে দেৰধম্মেহি অত্থো’’তি? ‘‘আম, অত্থী’’তি. ‘‘যদি এৰং অহং তে দেৰধম্মে কথেস্সামী’’তি. ‘‘তেন হি কথেহি, অহং দেৰধম্মে সুণিস্সামী’’তি. বোধিসত্তো আহ ‘‘অহং দেৰধম্মে কথেয্যং, কিলিট্ঠগত্তো পনম্হী’’তি. যক্খো বোধিসত্তং ন্হাপেত্ৰা ভোজনং ভোজেত্ৰা পানীযং পাযেত্ৰা পুপ্ফানি পিল়ন্ধাপেত্ৰা গন্ধেহি ৰিলিম্পাপেত্ৰা অলঙ্কতমণ্ডপমজ্ঝে পল্লঙ্কং অত্থরিত্ৰা অদাসি.

বোধিসত্তো আসনে নিসীদিত্ৰা যক্খং পাদমূলে নিসীদাপেত্ৰা ‘‘তেন হি ওহিতসোতো সক্কচ্চং দেৰধম্মে সুণাহী’’তি ইমং গাথমাহ –

.

‘‘হিরিওত্তপ্পসম্পন্না, সুক্কধম্মসমাহিতা;

সন্তো সপ্পুরিসা লোকে, দেৰধম্মাতি ৰুচ্চরে’’তি.

তত্থ হিরিওত্তপ্পসম্পন্নাতি হিরিযা চ ওত্তপ্পেন চ সমন্নাগতা. তেসু কাযদুচ্চরিতাদীহি হিরিযতীতি হিরী, লজ্জাযেতং অধিৰচনং. তেহিযেৰ ওত্তপ্পতীতি ওত্তপ্পং, পাপতো উব্বেগস্সেতং অধিৰচনং. তত্থ অজ্ঝত্তসমুট্ঠানা হিরী, বহিদ্ধাসমুট্ঠানং ওত্তপ্পং. অত্তাধিপতেয্যা হিরী, লোকাধিপতেয্যং ওত্তপ্পং. লজ্জাসভাৰসণ্ঠিতা হিরী, ভযসভাৰসণ্ঠিতং ওত্তপ্পং. সপ্পতিস্সৰলক্খণা হিরী, ৰজ্জভীরুকভযদস্সাৰিলক্খণং ওত্তপ্পং.

তত্থ অজ্ঝত্তসমুট্ঠানং হিরিং চতূহি কারণেহি সমুট্ঠাপেতি – জাতিং পচ্চৰেক্খিত্ৰা ৰযং পচ্চৰেক্খিত্ৰা সূরভাৰং পচ্চৰেক্খিত্ৰা বাহুসচ্চং পচ্চৰেক্খিত্ৰা. কথং? ‘‘পাপকরণং নামেতং ন জাতিসম্পন্নানং কম্মং, হীনজচ্চানং কেৰট্টাদীনং কম্মং, মাদিসস্স জাতিসম্পন্নস্স ইদং কম্মং কাতুং ন যুত্ত’’ন্তি এৰং তাৰ জাতিং পচ্চৰেক্খিত্ৰা পাণাতিপাতাদিপাপং অকরোন্তো হিরিং সমুট্ঠাপেতি. তথা ‘‘পাপকরণং নামেতং দহরেহি কত্তব্বং কম্মং, মাদিসস্স ৰযে ঠিতস্স ইদং কম্মং কাতুং ন যুত্ত’’ন্তি এৰং ৰযং পচ্চৰেক্খিত্ৰা পাণাতিপাতাদিপাপং অকরোন্তো হিরিং সমুট্ঠাপেতি. তথা ‘‘পাপকম্মং নামেতং দুব্বলজাতিকানং কম্মং, মাদিসস্স সূরভাৰসম্পন্নস্স ইদং কম্মং কাতুং ন যুত্ত’’ন্তি এৰং সূরভাৰং পচ্চৰেক্খিত্ৰা পাণাতিপাতাদিপাপং অকরোন্তো হিরিং সমুট্ঠাপেতি. তথা ‘‘পাপকম্মং নামেতং অন্ধবালানং কম্মং, ন পণ্ডিতানং, মাদিসস্স পণ্ডিতস্স বহুস্সুতস্স ইদং কম্মং কাতুং ন যুত্ত’’ন্তি এৰং বাহুসচ্চং পচ্চৰেক্খিত্ৰা পাণাতিপাতাদিপাপং অকরোন্তো হিরিং সমুট্ঠাপেতি. এৰং অজ্ঝত্তসমুট্ঠানং হিরিং চতূহি কারণেহি সমুট্ঠাপেতি. সমুট্ঠাপেত্ৰা চ পন অত্তনো চিত্তে হিরিং পৰেসেত্ৰা পাপকম্মং ন করোতি. এৰং হিরী অজ্ঝত্তসমুট্ঠানা নাম হোতি.

কথং ওত্তপ্পং বহিদ্ধাসমুট্ঠানং নাম? ‘‘সচে ত্ৰং পাপকম্মং করিস্সসি, চতূসু পরিসাসু গরহপ্পত্তো ভৰিস্সসি.

‘‘গরহিস্সন্তি তং ৰিঞ্ঞূ, অসুচিং নাগরিকো যথা;

ৰজ্জিতো সীলৰন্তেহি, কথং ভিক্খু করিস্সসী’’তি. (ধ. স. অট্ঠ. ১ বলরাসিৰণ্ণনা) –

এৰং পচ্চৰেক্খন্তো হি বহিদ্ধাসমুট্ঠিতেন ওত্তপ্পেন পাপকম্মং ন করোতি. এৰং ওত্তপ্পং বহিদ্ধাসমুট্ঠানং নাম হোতি.

কথং হিরী অত্তাধিপতেয্যা নাম? ইধেকচ্চো কুলপুত্তো অত্তানং অধিপতিং জেট্ঠকং কত্ৰা ‘‘মাদিসস্স সদ্ধাপব্বজিতস্স বহুস্সুতস্স ধুতঙ্গধরস্স ন যুত্তং পাপকম্মং কাতু’’ন্তি পাপং ন করোতি. এৰং হিরী অত্তাধিপতেয্যা নাম হোতি. তেনাহ ভগৰা –

‘‘সো অত্তানংযেৰ অধিপতিং কত্ৰা অকুসলং পজহতি, কুসলং ভাৰেতি. সাৰজ্জং পজহতি, অনৰজ্জং ভাৰেতি. সুদ্ধমত্তানং পরিহরতী’’তি (অ. নি. ৩.৪০).

কথং ওত্তপ্পং লোকাধিপতেয্যং নাম? ইধেকচ্চো কুলপুত্তো লোকং অধিপতিং জেট্ঠকং কত্ৰা পাপকম্মং ন করোতি. যথাহ –

‘‘মহা খো পনাযং লোকসন্নিৰাসো. মহন্তস্মিং খো পন লোকসন্নিৰাসে সন্তি সমণব্রাহ্মণা ইদ্ধিমন্তো দিব্বচক্খুকা পরচিত্তৰিদুনো, তে দূরতোপি পস্সন্তি, আসন্নাপি ন দিস্সন্তি, চেতসাপি চিত্তং জানন্তি, তেপি মং এৰং জানিস্সন্তি ‘পস্সথ ভো, ইমং কুলপুত্তং, সদ্ধা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো সমানো ৰোকিণ্ণো ৰিহরতি পাপকেহি অকুসলেহি ধম্মেহী’তি.

‘‘সন্তি দেৰতা ইদ্ধিমন্তিযো দিব্বচক্খুকা পরচিত্তৰিদুনিযো, তা দূরতোপি পস্সন্তি, আসন্নাপি ন দিস্সন্তি, চেতসাপি চিত্তং জানন্তি, তাপি মং এৰং জানিস্সন্তি ‘পস্সথ ভো, ইমং কুলপুত্তং, সদ্ধা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো সমানো ৰোকিণ্ণো ৰিহরতি পাপকেহি অকুসলেহি ধম্মেহী’তি. সো লোকংযেৰ অধিপতিং জেট্ঠকং করিত্ৰা অকুসলং পজহতি, কুসলং ভাৰেতি. সাৰজ্জং পজহতি, অনৰজ্জং ভাৰেতি. সুদ্ধমত্তানং পরিহরতী’’তি (অ. নি. ৩.৪০).

এৰং ওত্তপ্পং লোকাধিপতেয্যং নাম হোতি.

‘‘লজ্জাসভাৰসণ্ঠিতা হিরী, ভযসভাৰসণ্ঠিতং ওত্তপ্প’’ন্তি এত্থ পন লজ্জাতি লজ্জনাকারো, তেন সভাৰেন সণ্ঠিতা হিরী. ভযন্তি অপাযভযং, তেন সভাৰেন সণ্ঠিতং ওত্তপ্পং. তদুভযম্পি পাপপরিৰজ্জনে পাকটং হোতি. একচ্চো হি যথা নামেকো কুলপুত্তো উচ্চারপস্সাৰাদীনি করোন্তো লজ্জিতব্বযুত্তকং একং দিস্ৰা লজ্জনাকারপ্পত্তো ভৰেয্য হীল়িতো, এৰমেৰং অজ্ঝত্তং লজ্জিধম্মং ওক্কমিত্ৰা পাপকম্মং ন করোতি. একচ্চো অপাযভযভীতো হুত্ৰা পাপকম্মং ন করোতি. তত্রিদং ওপম্মং – যথা হি দ্ৰীসু অযোগুল়েসু একো সীতলো ভৰেয্য গূথমক্খিতো, একো উণ্হো আদিত্তো. তত্থ পণ্ডিতো সীতলং গূথমক্খিতত্তা জিগুচ্ছন্তো ন গণ্হাতি, ইতরং ডাহভযেন. তত্থ সীতলস্স গূথমক্খিতস্স জিগুচ্ছায অগণ্হনং ৰিয অজ্ঝত্তং লজ্জিধম্মং ওক্কমিত্ৰা পাপস্স অকরণং, উণ্হস্স ডাহভযেন অগণ্হনং ৰিয অপাযভযেন পাপস্স অকরণং ৰেদিতব্বং.

‘‘সপ্পতিস্সৰলক্খণা হিরী, ৰজ্জভীরুকভযদস্সাৰিলক্খণং ওত্তপ্প’’ন্তি ইদম্পি দ্ৰযং পাপপরিৰজ্জনেযেৰ পাকটং হোতি. একচ্চো হি জাতিমহত্তপচ্চৰেক্খণা, সত্থুমহত্তপচ্চৰেক্খণা, দাযজ্জমহত্তপচ্চৰেক্খণা, সব্রহ্মচারিমহত্তপচ্চৰেক্খণাতি চতূহি কারণেহি সপ্পতিস্সৰলক্খণং হিরিং সমুট্ঠাপেত্ৰা পাপং ন করোতি. একচ্চো অত্তানুৰাদভযং, পরানুৰাদভযং, দণ্ডভযং, দুগ্গতিভযন্তি চতূহি কারণেহি ৰজ্জভীরুকভযদস্সাৰিলক্খণং ওত্তপ্পং সমুট্ঠাপেত্ৰা পাপং ন করোতি. তত্থ জাতিমহত্তপচ্চৰেক্খণাদীনি চেৰ অত্তানুৰাদভযাদীনি চ ৰিত্থারেত্ৰা কথেতব্বানি. তেসং ৰিত্থারো অঙ্গুত্তরনিকাযট্ঠকথাযং ৰুত্তো.

সুক্কধম্মসমাহিতাতি ইদমেৰ হিরোত্তপ্পং আদিং কত্ৰা কত্তব্বা কুসলা ধম্মা সুক্কধম্মা নাম, তে সব্বসঙ্গাহকনযেন চতুভূমকলোকিযলোকুত্তরধম্মা. তেহি সমাহিতা সমন্নাগতাতি অত্থো. সন্তো সপ্পুরিসা লোকেতি কাযকম্মাদীনং সন্ততায সন্তো, কতঞ্ঞুকতৰেদিতায সোভনা পুরিসাতি সপ্পুরিসা. লোকো পন সঙ্খারলোকো, সত্তলোকো, ওকাসলোকো, খন্ধলোকো, আযতনলোকো, ধাতুলোকোতি অনেকৰিধো. তত্থ ‘‘একো লোকো সব্বে সত্তা আহারট্ঠিতিকা…পে… অট্ঠারস লোকা অট্ঠারস ধাতুযো’’তি (পটি. ম. ১.১১২) এত্থ সঙ্খারলোকো ৰুত্তো. খন্ধলোকাদযো তদন্তোগধাযেৰ. ‘‘অযং লোকো পরলোকো, দেৰলোকো মনুস্সলোকো’’তিআদীসু (মহানি. ৩; চূল়নি. অজিতমাণৰপুচ্ছানিদ্দেস ২) পন সত্তলোকো ৰুত্তো.

‘‘যাৰতা চন্দিমসূরিযা, পরিহরন্তি দিসা ভন্তি ৰিরোচমানা;

তাৰ সহস্সধা লোকো, এত্থ তে ৰত্ততে ৰসো’’তি. (ম. নি. ১.৫০৩) –

এত্থ ওকাসলোকো ৰুত্তো. তেসু ইধ সত্তলোকো অধিপ্পেতো. সত্তলোকস্মিঞ্হি যে এৰরূপা সপ্পুরিসা, তে দেৰধম্মাতি ৰুচ্চন্তি.

তত্থ দেৰাতি সম্মুতিদেৰা, উপপত্তিদেৰা, ৰিসুদ্ধিদেৰাতি তিৰিধা. তেসু মহাসম্মতকালতো পট্ঠায লোকেন ‘‘দেৰা’’তি সম্মতত্তা রাজরাজকুমারাদযো সম্মুতিদেৰা নাম. দেৰলোকে উপ্পন্না উপপত্তিদেৰা নাম. খীণাসৰা পন ৰিসুদ্ধিদেৰা নাম. ৰুত্তম্পি চেতং –

‘‘সম্মুতিদেৰা নাম রাজানো দেৰিযো রাজকুমারা. উপপত্তিদেৰা নাম ভুম্মদেৰে উপাদায তদুত্তরিদেৰা. ৰিসুদ্ধিদেৰা নাম বুদ্ধা পচ্চেকবুদ্ধা খীণাসৰা’’তি (চূল়নি. ধোতকমাণৰপুচ্ছানিদ্দেস ৩২; পারাযনানুগীতিগাথানিদ্দেস ১১৯).

ইমেসং দেৰানং ধম্মাতি দেৰধম্মা. ৰুচ্চরেতি ৰুচ্চন্তি. হিরোত্তপ্পমূলকা হি কুসলা ধম্মা কুলসম্পদায চেৰ দেৰলোকে নিব্বত্তিযা চ ৰিসুদ্ধিভাৰস্স চ কারণত্তা কারণট্ঠেন তিৰিধানম্পি তেসং দেৰানং ধম্মাতি দেৰধম্মা, তেহি দেৰধম্মেহি সমন্নাগতা পুগ্গলাপি দেৰধম্মা. তস্মা পুগ্গলাধিট্ঠানদেসনায তে ধম্মে দস্সেন্তো ‘‘সন্তো সপ্পুরিসা লোকে, দেৰধম্মাতি ৰুচ্চরে’’তি আহ.

যক্খো ইমং ধম্মদেসনং সুত্ৰা পসন্নচিত্তো বোধিসত্তং আহ – ‘‘পণ্ডিত, অহং তুম্হাকং পসন্নো, একং ভাতরং দেমি, কতরং আনেমী’’তি? ‘‘কনিট্ঠং আনেহী’’তি. ‘‘পণ্ডিত, ত্ৰং কেৰলং দেৰধম্মে জানাসিযেৰ, ন পন তেসু ৰত্তসী’’তি. ‘‘কিং কারণা’’তি? ‘‘যংকারণা জেট্ঠকং ঠপেত্ৰা কনিট্ঠং আণাপেন্তো জেট্ঠাপচাযিককম্মং ন করোসী’’তি. দেৰধম্মে চাহং, যক্খ, জানামি, তেসু চ ৰত্তামি. মযঞ্হি ইমং অরঞ্ঞং এতং নিস্সায পৰিট্ঠা. এতস্স হি অত্থায অম্হাকং পিতরং এতস্স মাতা রজ্জং যাচি, অম্হাকং পন পিতা তং ৰরং অদত্ৰা অম্হাকং অনুরক্খণত্থায অরঞ্ঞৰাসং অনুজানি. সো কুমারো অনুৰত্তিত্ৰা অম্হেহি সদ্ধিং আগতো. ‘‘তং অরঞ্ঞে একো যক্খো খাদী’’তি ৰুত্তেপি ন কোচি সদ্দহিস্সতি, তেনাহং গরহভযভীতো তমেৰ আণাপেমীতি. ‘‘সাধু সাধু পণ্ডিত, ত্ৰং দেৰধম্মে চ জানাসি, তেসু চ ৰত্তসী’’তি পসন্নো যক্খো বোধিসত্তস্স সাধুকারং দত্ৰা দ্ৰেপি ভাতরো আনেত্ৰা অদাসি.

অথ নং বোধিসত্তো আহ – ‘‘সম্ম, ত্ৰং পুব্বে অত্তনা কতেন পাপকম্মেন পরেসং মংসলোহিতখাদকো যক্খো হুত্ৰা নিব্বত্তো, ইদানিপি পাপমেৰ করোসি, ইদং তে পাপকম্মং নিরযাদীহি মুচ্চিতুং ওকাসং ন দস্সতি, তস্মা ইতো পট্ঠায পাপং পহায কুসলং করোহী’’তি. অসক্খি চ পন তং দমেতুং. সো তং যক্খং দমেত্ৰা তেন সংৰিহিতারক্খো তত্থেৰ ৰসন্তো একদিৰসং নক্খত্তং ওলোকেত্ৰা পিতু কালকতভাৰং ঞত্ৰা যক্খং আদায বারাণসিং গন্ত্ৰা রজ্জং গহেত্ৰা চন্দকুমারস্স ওপরজ্জং, সূরিযকুমারস্স সেনাপতিট্ঠানং, দত্ৰা যক্খস্স রমণীযে ঠানে আযতনং কারেত্ৰা, যথা সো অগ্গমালং অগ্গপুপ্ফং অগ্গভত্তঞ্চ লভতি, তথা অকাসি. সো ধম্মেন রজ্জং কারেত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা দস্সেত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে সো ভিক্খু সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. সম্মাসম্বুদ্ধোপি দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা দকরক্খসো বহুভণ্ডিকভিক্খু অহোসি, সূরিযকুমারো আনন্দো, চন্দকুমারো সারিপুত্তো, জেট্ঠকভাতা মহিসাসকুমারো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

দেৰধম্মজাতকৰণ্ণনা ছট্ঠা.

৭. কট্ঠহারিজাতকৰণ্ণনা

পুত্তো ত্যাহং মহারাজাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ৰাসভখত্তিযং আরব্ভ কথেসি. ৰাসভখত্তিযায ৰত্থু দ্ৰাদসকনিপাতে ভদ্দসালজাতকে আৰিভৰিস্সতি. সা কির মহানামস্স সক্কস্স ধীতা নাগমুণ্ডায নাম দাসিযা কুচ্ছিস্মিং জাতা কোসলরাজস্স অগ্গমহেসী অহোসি. সা রঞ্ঞো পুত্তং ৰিজাযি. রাজা পনস্সা পচ্ছা দাসিভাৰং ঞত্ৰা ঠানং পরিহাপেসি, পুত্তস্স ৰিটটূভস্সাপি ঠানং পরিহাপেসিযেৰ. তে উভোপি অন্তোনিৰেসনেযেৰ ৰসন্তি. সত্থা তং কারণং ঞত্ৰা পুব্বণ্হসমযে পঞ্চসতভিক্খুপরিৰুতো রঞ্ঞো নিৰেসনং গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদিত্ৰা ‘‘মহারাজ, কহং ৰাসভখত্তিযা’’তি আহ. ‘‘রাজা তং কারণং আরোচেসি. মহারাজ ৰাসভখত্তিযা কস্স ধীতা’’তি? ‘‘মহানামস্স ভন্তে’’তি. ‘‘আগচ্ছমানা কস্স আগতা’’তি? ‘‘ময্হং ভন্তে’’তি. মহারাজ সা রঞ্ঞো ধীতা, রঞ্ঞোৰ আগতা, রাজানংযেৰ পটিচ্চ পুত্তং লভি, সো পুত্তো কিংকারণা পিতু সন্তকস্স রজ্জস্স সামিকো ন হোতি, পুব্বে রাজানো মুহুত্তিকায কট্ঠহারিকায কুচ্ছিস্মিম্পি পুত্তং লভিত্ৰা পুত্তস্স রজ্জং অদংসূতি. রাজা তস্সত্থস্সাৰিভাৰত্থায ভগৰন্তং যাচি, ভগৰা ভৰন্তরেন পটিচ্ছন্নং কারণং পাকটং অকাসি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তো রাজা মহন্তেন যসেন উয্যানং গন্ত্ৰা তত্থ পুপ্ফফললোভেন ৰিচরন্তো উয্যানৰনসণ্ডে গাযিত্ৰা দারূনি উদ্ধরমানং একং ইত্থিং দিস্ৰা পটিবদ্ধচিত্তো সংৰাসং কপ্পেসি. তঙ্খণঞ্ঞেৰ বোধিসত্তো তস্সা কুচ্ছিযং পটিসন্ধিং গণ্হি, তাৰদেৰ তস্সা ৰজিরপূরিতা ৰিয গরুকা কুচ্ছি অহোসি. সা গব্ভস্স পতিট্ঠিতভাৰং ঞত্ৰা ‘‘গব্ভো মে, দেৰ, পতিট্ঠিতো’’তি আহ. রাজা অঙ্গুলিমুদ্দিকং দত্ৰা ‘‘সচে ধীতা হোতি, ইমং ৰিস্সজ্জেত্ৰা পোসেয্যাসি, সচে পুত্তো হোতি, অঙ্গুলিমুদ্দিকায সদ্ধিং মম সন্তিকং আনেয্যাসী’’তি ৰত্ৰা পক্কামি.

সাপি পরিপক্কগব্ভা বোধিসত্তং ৰিজাযি. তস্স আধাৰিত্ৰা পরিধাৰিত্ৰা ৰিচরণকালে কীল়ামণ্ডলে কীল়ন্তস্স এৰং ৰত্তারো হোন্তি ‘‘নিপ্পিতিকেনম্হা পহটা’’তি. তং সুত্ৰা বোধিসত্তো মাতু সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘অম্ম, কো ময্হং পিতা’’তি পুচ্ছি. ‘‘তাত, ত্ৰং বারাণসিরঞ্ঞো পুত্তো’’তি. ‘‘অম্ম, অত্থি পন কোচি সক্খী’’তি? তাত রাজা ইমং মুদ্দিকং দত্ৰা ‘‘সচে ধীতা হোতি, ইমং ৰিস্সজ্জেত্ৰা পোসেয্যাসি, সচে পুত্তো হোতি, ইমায অঙ্গুলিমুদ্দিকায সদ্ধিং আনেয্যাসী’’তি ৰত্ৰা গতোতি. ‘‘অম্ম, এৰং সন্তে কস্মা মং পিতু সন্তিকং ন নেসী’’তি. সা পুত্তস্স অজ্ঝাসযং ঞত্ৰা রাজদ্ৰারং গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচাপেসি. রঞ্ঞা চ পক্কোসাপিতা পৰিসিত্ৰা রাজানং ৰন্দিত্ৰা ‘‘অযং তে, দেৰ, পুত্তো’’তি আহ. রাজা জানন্তোপি পরিসমজ্ঝে লজ্জায ‘‘ন ময্হং পুত্তো’’তি আহ. ‘‘অযং তে, দেৰ, মুদ্দিকা, ইমং সঞ্জানাসী’’তি. ‘‘অযম্পি ময্হং মুদ্দিকা ন হোতী’’তি. ‘‘দেৰ, ইদানি ঠপেত্ৰা সচ্চকিরিযং অঞ্ঞো মম সক্খি নত্থি, সচাযং দারকো তুম্হে পটিচ্চ জাতো, আকাসে তিট্ঠতু, নো চে, ভূমিযং পতিত্ৰা মরতূ’’তি বোধিসত্তস্স পাদে গহেত্ৰা আকাসে খিপি. বোধিসত্তো আকাসে পল্লঙ্কমাভুজিত্ৰা নিসিন্নো মধুরস্সরেন পিতু ধম্মং কথেন্তো ইমং গাথমাহ –

.

‘‘পুত্তো ত্যাহং মহারাজ, ত্ৰং মং পোস জনাধিপ;

অঞ্ঞেপি দেৰো পোসেতি, কিঞ্চ দেৰো সকং পজ’’ন্তি.

তত্থ পুত্তো ত্যাহন্তি পুত্তো তে অহং. পুত্তো চ নামেস অত্রজো, খেত্তজো, অন্তেৰাসিকো, দিন্নকোতি চতুব্বিধো. তত্থ অত্তানং পটিচ্চ জাতো অত্রজো নাম. সযনপিট্ঠে পল্লঙ্কে উরেতিএৰমাদীসু নিব্বত্তো খেত্তজো নাম. সন্তিকে সিপ্পুগ্গণ্হনকো অন্তেৰাসিকো নাম. পোসাৰনত্থায দিন্নো দিন্নকো নাম. ইধ পন অত্রজং সন্ধায ‘‘পুত্তো’’তি ৰুত্তং. চতূহি সঙ্গহৰত্থূহি জনং রঞ্জেতীতি রাজা, মহন্তো রাজা মহারাজা. তমালপন্তো আহ ‘‘মহারাজা’’তি. ত্ৰং মং পোস জনাধিপাতি জনাধিপ মহাজনজেট্ঠক ত্ৰং মং পোস ভরস্সু ৰড্ঢেহি. অঞ্ঞেপি দেৰো পোসেতীতি অঞ্ঞেপি হত্থিবন্ধাদযো মনুস্সে, হত্থিঅস্সাদযো তিরচ্ছানগতে চ বহুজনে দেৰো পোসেতি. কিঞ্চ দেৰো সকং পজন্তি এত্থ পন কিঞ্চাতি গরহত্থে চ অনুগ্গহণত্থে চ নিপাতো. ‘‘সকং পজং অত্তনো পুত্তং মং দেৰো ন পোসেতী’’তি ৰদন্তো গরহতি নাম, ‘‘অঞ্ঞে বহুজনে পোসেতী’’তি ৰদন্তো অনুগ্গণ্হতি নাম. ইতি বোধিসত্তো গরহন্তোপি অনুগ্গণ্হন্তোপি ‘‘কিঞ্চ দেৰো সকং পজ’’ন্তি আহ.

রাজা বোধিসত্তস্স আকাসে নিসীদিত্ৰা এৰং ধম্মং দেসেন্তস্স সুত্ৰা ‘‘এহি, তাতা’’তি হত্থং পসারেসি, ‘‘অহমেৰ পোসেস্সামি, অহমেৰ পোসেস্সামী’’তি হত্থসহস্সং পসারিযিত্থ. বোধিসত্তো অঞ্ঞস্স হত্থে অনোতরিত্ৰা রঞ্ঞোৰ হত্থে ওতরিত্ৰা অঙ্কে নিসীদি. রাজা তস্স ওপরজ্জং দত্ৰা মাতরং অগ্গমহেসিং অকাসি. সো পিতু অচ্চযেন কট্ঠৰাহনরাজা নাম হুত্ৰা ধম্মেন রজ্জং কারেত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা কোসলরঞ্ঞো ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা দ্ৰে ৰত্থূনি দস্সেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মাতা মহামাযা অহোসি, পিতা সুদ্ধোদনমহারাজা, কট্ঠৰাহনরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

কট্ঠহারিজাতকৰণ্ণনা সত্তমা.

৮. গামণিজাতকৰণ্ণনা

অপি অতরমানানন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ওস্সট্ঠৰীরিযং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. ইমস্মিং পন জাতকে পচ্চুপ্পন্নৰত্থু চ অতীতৰত্থু চ একাদসকনিপাতে সংৰরজাতকে আৰিভৰিস্সতি. ৰত্থু হি তস্মিঞ্চ ইমস্মিঞ্চ একসদিসমেৰ, গাথা পন নানা. গামণিকুমারো বোধিসত্তস্স ওৰাদে ঠত্ৰা ভাতিকসতস্স কনিট্ঠোপি হুত্ৰা ভাতিকসতপরিৰারিতো সেতচ্ছত্তস্স হেট্ঠা ৰরপল্লঙ্কে নিসিন্নো অত্তনো যসসম্পত্তিং ওলোকেত্ৰা ‘‘অযং ময্হং যসসম্পত্তি অম্হাকং আচরিযস্স সন্তকা’’তি তুট্ঠো ইমং উদানং উদানেসি –

.

‘‘অপি অতরমানানং, ফলাসাৰ সমিজ্ঝতি;

ৰিপক্কব্রহ্মচরিযোস্মি, এৰং জানাহি গামণী’’তি.

তত্থ অপীতি নিপাতমত্তং. অতরমানানন্তি পণ্ডিতানং ওৰাদে ঠত্ৰা অতরিত্ৰা অৰেগাযিত্ৰা উপাযেন কম্মং করোন্তানং. ফলাসাৰ সমিজ্ঝতীতি যথাপত্থিকে ফলে আসা তস্স ফলস্স নিপ্ফত্তিযা সমিজ্ঝতিযেৰ. অথ ৰা ফলাসাতি আসাফলং, যথাপত্থিতং ফলং সমিজ্ঝতিযেৰাতি অত্থো. ৰিপক্কব্রহ্মচরিযোস্মীতি এত্থ চত্তারি সঙ্গহৰত্থূনি সেট্ঠচরিযত্তা ব্রহ্মচরিযং নাম, তঞ্চ তম্মূলিকায যসসম্পত্তিযা পটিলদ্ধত্তা ৰিপক্কং নাম. যো ৰাস্স যসো নিপ্ফন্নো, সোপি সেট্ঠট্ঠেন ব্রহ্মচরিযং নাম. তেনাহ ‘‘ৰিপক্কব্রহ্মচরিযোস্মী’’তি. এৰং জানাহি গামণীতি কত্থচি গামিকপুরিসোপি গামজেট্ঠকোপি গামণী. ইধ পন সব্বজনজেট্ঠকং অত্তানং সন্ধাযাহ. অম্ভো গামণি, ত্ৰং এতং কারণং এৰং জানাহি, আচরিযং নিস্সায ভাতিকসতং অতিক্কমিত্ৰা ইদং মহারজ্জং পত্তোস্মীতি উদানং উদানেসি.

তস্মিং পন রজ্জং পত্তে সত্তট্ঠদিৰসচ্চযেন সব্বেপি ভাতরো অত্তনো অত্তনো ৰসনট্ঠানং গতা. গামণিরাজা ধম্মেন রজ্জং কারেত্ৰা যথাকম্মং গতো, বোধিসত্তোপি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা দস্সেত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে ওস্সট্ঠৰীরিযো ভিক্খু অরহত্তে পতিট্ঠিতো. সত্থা দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা গামণিকুমারো ওস্সট্ঠৰীরিযো ভিক্খু অহোসি, আচরিযো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

গামণিজাতকৰণ্ণনা অট্ঠমা.

৯. মঘদেৰজাতকৰণ্ণনা

উত্তমঙ্গরুহা ময্হন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো মহাভিনিক্খমনং আরব্ভ কথেসি. তং হেট্ঠা নিদানকথাযং কথিতমেৰ. তস্মিং পন কালে ভিক্খূ দসবলস্স নেক্খম্মং ৰণ্ণযন্তা নিসীদিংসু. অথ সত্থা ধম্মসভং আগন্ত্ৰা বুদ্ধাসনে নিসিন্নো ভিক্খূ আমন্তেসি ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি. ‘‘ভন্তে, ন অঞ্ঞায কথায, তুম্হাকংযেৰ পন নেক্খম্মং ৰণ্ণযমানা নিসিন্নাম্হা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, তথাগতো এতরহিযেৰ নেক্খম্মং নিক্খন্তো, পুব্বেপি নিক্খন্তোযেৰা’’তি আহ. ভিক্খূ তস্সত্থস্সাৰিভাৰত্থং ভগৰন্তং যাচিংসু, ভগৰা ভৰন্তরেন পটিচ্ছন্নং কারণং পাকটং অকাসি.

অতীতে ৰিদেহরট্ঠে মিথিলাযং মঘদেৰো নাম রাজা অহোসি ধম্মিকো ধম্মরাজা. সো চতুরাসীতি ৰস্সসহস্সানি কুমারকীল়ং কীল়ি, তথা ওপরজ্জং, তথা মহারজ্জং কত্ৰা দীঘমদ্ধানং খেপেত্ৰা একদিৰসং কপ্পকং আমন্তেসি ‘‘যদা মে, সম্ম কপ্পক, সিরস্মিং পলিতানি পস্সেয্যাসি, অথ মে আরোচেয্যাসী’’তি. কপ্পকোপি দীঘমদ্ধানং খেপেত্ৰা একদিৰসং রঞ্ঞো অঞ্জনৰণ্ণানং কেসানং অন্তরে একমেৰ পলিতং দিস্ৰা ‘‘দেৰ, একং তে পলিতং দিস্সতী’’তি আরোচেসি. ‘‘তেন হি মে, সম্ম, তং পলিতং উদ্ধরিত্ৰা পাণিম্হি ঠপেহী’’তি চ ৰুত্তে সুৰণ্ণসণ্ডাসেন উদ্ধরিত্ৰা রঞ্ঞো পাণিম্হি পতিট্ঠাপেসি. তদা রঞ্ঞো চতুরাসীতি ৰস্সসহস্সানি আযু অৰসিট্ঠং হোতি. এৰং সন্তেপি পলিতং দিস্ৰাৰ মচ্চুরাজানং আগন্ত্ৰা সমীপে ঠিতং ৰিয অত্তানং আদিত্তপণ্ণসালং পৰিট্ঠং ৰিয চ মঞ্ঞমানো সংৰেগং আপজ্জিত্ৰা ‘‘বাল মঘদেৰ, যাৰ পলিতস্সুপ্পাদাৰ ইমে কিলেসে জহিতুং নাসক্খী’’তি চিন্তেসি.

তস্সেৰং পলিতপাতুভাৰং আৰজ্জেন্তস্স অন্তোডাহো উপ্পজ্জি, সরীরা সেদা মুচ্চিংসু, সাটকা পীল়েত্ৰা অপনেতব্বাকারপ্পত্তা অহেসুং. সো ‘‘অজ্জেৰ মযা নিক্খমিত্ৰা পব্বজিতুং ৰট্টতী’’তি কপ্পকস্স সতসহস্সুট্ঠানকং গামৰরং দত্ৰা জেট্ঠপুত্তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘তাত, মম সীসে পলিতং পাতুভূতং, মহল্লকোম্হি জাতো, ভুত্তা খো পন মে মানুসকা কামা, ইদানি দিব্বে কামে পরিযেসিস্সামি, নেক্খম্মকালো ময্হং, ত্ৰং ইমং রজ্জং পটিপজ্জ, অহং পন পব্বজিত্ৰা মঘদেৰঅম্বৰনুয্যানে ৰসন্তো সমণধম্মং করিস্সামী’’তি আহ. তং এৰং পব্বজিতুকামং অমচ্চা উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘দেৰ, কিং তুম্হাকং পব্বজ্জাকারণ’’ন্তি পুচ্ছিংসু. রাজা পলিতং হত্থেন গহেত্ৰা অমচ্চানং ইমং গাথমাহ –

.

‘‘উত্তমঙ্গরুহা ময্হং, ইমে জাতা ৰযোহরা;

পাতুভূতা দেৰদূতা, পব্বজ্জাসমযো মমা’’তি.

তত্থ উত্তমঙ্গরুহাতি কেসা. কেসা হি সব্বেসং হত্থপাদাদীনং অঙ্গানং উত্তমে সিরস্মিং রুহত্তা ‘‘উত্তমঙ্গরুহা’’তি ৰুচ্চন্তি. ইমে জাতা ৰযোহরাতি পস্সথ, তাতা, পলিতপাতুভাৰেন তিণ্ণং ৰযানং হরণতো ইমে জাতা ৰযোহরা. পাতুভূতাতি নিব্বত্তা. দেৰদূতাতি দেৰো ৰুচ্চতি মচ্চু, তস্স দূতাতি দেৰদূতা. সিরস্মিঞ্হি পলিতেসু পাতুভূতেসু মচ্চুরাজস্স সন্তিকে ঠিতো ৰিয হোতি, তস্মা পলিতানি ‘‘মচ্চুদেৰস্স দূতা’’তি ৰুচ্চন্তি. দেৰা ৰিয দূতাতিপি দেৰদূতা. যথা হি অলঙ্কতপটিযত্তায দেৰতায আকাসে ঠত্ৰা ‘‘অসুকদিৰসে ত্ৰং মরিস্সসী’’তি ৰুত্তে তং তথেৰ হোতি, এৰং সিরস্মিং পলিতেসু পাতুভূতেসু দেৰতায ব্যাকরণসদিসমেৰ হোতি, তস্মা পলিতানি ‘‘দেৰসদিসা দূতা’’তি ৰুচ্চন্তি. ৰিসুদ্ধিদেৰানং দূতাতিপি দেৰদূতা. সব্ববোধিসত্তা হি জিণ্ণব্যাধিমতপব্বজিতে দিস্ৰাৰ সংৰেগমাপজ্জিত্ৰা নিক্খম্ম পব্বজন্তি. যথাহ –

‘‘জিণ্ণঞ্চ দিস্ৰা দুখিতঞ্চ ব্যাধিতং, মতঞ্চ দিস্ৰা গতমাযুসঙ্খযং;

কাসাযৰত্থং পব্বজিতঞ্চ দিস্ৰা, তস্মা অহং পব্বজিতোম্হি রাজা’’তি. (থেরগা. ৭৩ থোকং ৰিসদিসং);

ইমিনা পরিযাযেন পলিতানি ৰিসুদ্ধিদেৰানং দূতত্তা ‘‘দেৰদূতা’’তি ৰুচ্চন্তি. পব্বজ্জাসমযো মমাতি গিহিভাৰতো নিক্খন্তট্ঠেন ‘‘পব্বজ্জা’’তি লদ্ধনামস্স সমণলিঙ্গগহণস্স কালো ময্হন্তি দস্সেতি.

সো এৰং ৰত্ৰা তং দিৰসমেৰ রজ্জং পহায ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা তস্মিংযেৰ মঘদেৰঅম্বৰনে ৰিহরন্তো চতুরাসীতি ৰস্সসহস্সানি চত্তারো ব্রহ্মৰিহারে ভাৰেত্ৰা অপরিহীনজ্ঝানে ঠিতো কালং কত্ৰা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তিত্ৰা পুন ততো চুতো মিথিলাযংযেৰ নিমি নাম রাজা হুত্ৰা ওসক্কমানং অত্তনো ৰংসং ঘটেত্ৰা তত্থেৰ অম্বৰনে পব্বজিত্ৰা ব্রহ্মৰিহারে ভাৰেত্ৰা পুন ব্রহ্মলোকূপগোৰ অহোসি.

সত্থাপি ‘‘ন, ভিক্খৰে, তথাগতো ইদানেৰ মহাভিনিক্খমনং নিক্খন্তো, পুব্বেপি নিক্খন্তোযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা দস্সেত্ৰা চত্তারি সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে কেচি সোতাপন্না অহেসুং, কেচি সকদাগামিনো, কেচি অনাগামিনো. ইতি ভগৰা ইমানি দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা কপ্পকো আনন্দো অহোসি, পুত্তো রাহুলো, মঘদেৰরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

মঘদেৰজাতকৰণ্ণনা নৰমা.

১০. সুখৰিহারিজাতকৰণ্ণনা

যঞ্চ অঞ্ঞে ন রক্খন্তীতি ইদং সত্থা অনুপিযনগরং নিস্সায অনুপিযঅম্বৰনে ৰিহরন্তো সুখৰিহারিং ভদ্দিযত্থেরং আরব্ভ কথেসি. সুখৰিহারী ভদ্দিযত্থেরো ছখত্তিযসমাগমে উপালিসত্তমো পব্বজিতো. তেসু ভদ্দিযত্থেরো চ, কিমিলত্থেরো চ, ভগুত্থেরো চ, উপালিত্থেরো চ অরহত্তং পত্তা, আনন্দত্থেরো সোতাপন্নো জাতো, অনুরুদ্ধত্থেরো দিব্বচক্খুকো, দেৰদত্তো ঝানলাভী জাতো. ছন্নং পন খত্তিযানং ৰত্থু যাৰ অনুপিযনগরা খণ্ডহালজাতকে আৰিভৰিস্সতি. আযস্মা পন ভদ্দিযো রাজকালে অত্তনো রক্খসংৰিধানঞ্চেৰ তাৰ বহূহি রক্খাহি রক্খিযমানস্স উপরিপাসাদৰরতলে মহাসযনে সম্পরিৰত্তমানস্সাপি অত্তনো ভযুপ্পত্তিঞ্চ ইদানি অরহত্তং পত্ৰা অরঞ্ঞাদীসু যত্থ কত্থচি ৰিহরন্তোপি অত্তনো ৰিগতভযতঞ্চ সমনুস্সরন্তো ‘‘অহো সুখং, অহো সুখ’’ন্তি উদানং উদানেসি. তং সুত্ৰা ভিক্খূ ‘‘আযস্মা ভদ্দিযো অঞ্ঞং ব্যাকরোতী’’তি ভগৰতো আরোচেসুং. ভগৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ভদ্দিযো ইদানেৰ সুখৰিহারী, পুব্বেপি সুখৰিহারীযেৰা’’তি আহ. ভিক্খূ তস্সত্থস্সাৰিভাৰত্থায ভগৰন্তং যাচিংসু. ভগৰা ভৰন্তরেন পটিচ্ছন্নং কারণং পাকটং অকাসি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারযমানে বোধিসত্তো উদিচ্চব্রাহ্মণমহাসালো হুত্ৰা কামেসু আদীনৰং, নেক্খম্মে চানিসংসং দিস্ৰা কামে পহায হিমৰন্তং পৰিসিত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেসি, পরিৰারোপিস্স মহা অহোসি পঞ্চ তাপসসতানি. সো ৰস্সকালে হিমৰন্ততো নিক্খমিত্ৰা তাপসগণপরিৰুতো গামনিগমাদীসু চারিকং চরন্তো বারাণসিং পত্ৰা রাজানং নিস্সায রাজুয্যানে ৰাসং কপ্পেসি. তত্থ ৰস্সিকে চত্তারো মাসে ৰসিত্ৰা রাজানং আপুচ্ছি. অথ নং রাজা ‘‘তুম্হে, ভন্তে, মহল্লকা, কিং ৰো হিমৰন্তেন, অন্তেৰাসিকে হিমৰন্তং পেসেত্ৰা ইধেৰ ৰসথা’’তি যাচি. বোধিসত্তো জেট্ঠন্তেৰাসিকং পঞ্চ তাপসসতানি পটিচ্ছাপেত্ৰা ‘‘গচ্ছ, ত্ৰং ইমেহি সদ্ধিং হিমৰন্তে ৰস, অহং পন ইধেৰ ৰসিস্সামী’’তি তে উয্যোজেত্ৰা সযং তত্থেৰ ৰাসং কপ্পেসি.

সো পনস্স জেট্ঠন্তেৰাসিকো রাজপব্বজিতো মহন্তং রজ্জং পহায পব্বজিত্ৰা কসিণপরিকম্মং কত্ৰা অট্ঠসমাপত্তিলাভী অহোসি. সো তাপসেহি সদ্ধিং হিমৰন্তে ৰসমানো একদিৰসং আচরিযং দট্ঠুকামো হুত্ৰা তে তাপসে আমন্তেত্ৰা ‘‘তুম্হে অনুক্কণ্ঠমানা ইধেৰ ৰসথ, অহং আচরিযং ৰন্দিত্ৰা আগমিস্সামী’’তি আচরিযস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পটিসন্থারং কত্ৰা একং কট্ঠত্থরিকং অত্থরিত্ৰা আচরিযস্স সন্তিকেযেৰ নিপজ্জি. তস্মিঞ্চ সমযে রাজা ‘‘তাপসং পস্সিস্সামী’’তি উয্যানং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. অন্তেৰাসিকতাপসো রাজানং দিস্ৰা নেৰ ৰুট্ঠাসি, নিপন্নোযেৰ পন ‘‘অহো সুখং, অহো সুখ’’ন্তি উদানং উদানেসি. রাজা ‘‘অযং তাপসো মং দিস্ৰাপি ন উট্ঠিতো’’তি অনত্তমনো বোধিসত্তং আহ – ‘‘ভন্তে, অযং তাপসো যদিচ্ছকং ভুত্তো ভৰিস্সতি, উদানং উদানেন্তো সুখসেয্যমেৰ কপ্পেতী’’তি. মহারাজ, অযং তাপসো পুব্বে তুম্হাদিসো একো রাজা অহোসি, স্ৰাযং ‘‘অহং পুব্বে গিহিকালে রজ্জসিরিং অনুভৰন্তো আৰুধহত্থেহি বহূহি রক্খিযমানোপি এৰরূপং সুখং নাম নালত্থ’’ন্তি অত্তনো পব্বজ্জাসুখং ঝানসুখঞ্চ আরব্ভ ইমং উদানং উদানেতীতি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা বোধিসত্তো রঞ্ঞো ধম্মকথং কথেতুং ইমং গাথমাহ –

১০.

‘‘যঞ্চ অঞ্ঞে ন রক্খন্তি, যো চ অঞ্ঞে ন রক্খতি;

স ৰে রাজ সুখং সেতি, কামেসু অনপেক্খৰা’’তি.

তত্থ যঞ্চ অঞ্ঞে ন রক্খন্তীতি যং পুগ্গলং অঞ্ঞে বহূ পুগ্গলা ন রক্খন্তি. যো চ অঞ্ঞে ন রক্খতীতি যো চ ‘‘এককো অহং রজ্জং কারেমী’’তি অঞ্ঞে বহূ জনে ন রক্খতি. স ৰে রাজ সুখং সেতীতি মহারাজ সো পুগ্গলো একো অদুতিযো পৰিৰিত্তো কাযিকচেতসিকসুখসমঙ্গী হুত্ৰা সুখং সেতি. ইদঞ্চ দেসনাসীসমেৰ. ন কেৰলং পন সেতিযেৰ, এৰরূপো পন পুগ্গলো সুখং গচ্ছতি তিট্ঠতি নিসীদতি সযতীতি সব্বিরিযাপথেসু সুখপ্পত্তোৰ হোতি. কামেসু অনপেক্খৰাতি ৰত্থু কামকিলেসকামেসু অপেক্খারহিতো ৰিগতচ্ছন্দরাগো নিত্তণ্হো এৰরূপো পুগ্গলো সব্বিরিযাপথেসু সুখং ৰিহরতি মহারাজাতি.

রাজা ধম্মদেসনং সুত্ৰা তুট্ঠমানসো ৰন্দিত্ৰা নিৰেসনমেৰ গতো, অন্তেৰাসিকোপি আচরিযং ৰন্দিত্ৰা হিমৰন্তমেৰ গতো. বোধিসত্তো পন তত্থেৰ ৰিহরন্তো অপরিহীনজ্ঝানো কালং কত্ৰা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা দস্সেত্ৰা দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা অন্তেৰাসিকো ভদ্দিযত্থেরো অহোসি, গণসত্থা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

সুখৰিহারিজাতকৰণ্ণনা দসমা.

অপণ্ণকৰগ্গো পঠমো.

তস্সুদ্দানং –

অপণ্ণকং ৰণ্ণুপথং, সেরিৰং চূল়সেট্ঠি চ;

তণ্ডুলং দেৰধম্মঞ্চ, কট্ঠৰাহনগামণি;

মঘদেৰং ৰিহারীতি, পিণ্ডিতা দস জাতকাতি.

২. সীলৰগ্গো

[১১] ১. লক্খণমিগজাতকৰণ্ণনা

হোতি সীলৰতং অত্থোতি ইদং সত্থা রাজগহং উপনিস্সায ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো দেৰদত্তং আরব্ভ কথেসি. দেৰদত্তস্স ৰত্থু যাৰ অভিমারপ্পযোজনা খণ্ডহালজাতকে আৰিভৰিস্সতি, যাৰ ধনপালকৰিস্সজ্জনা পন চূল়হংসজাতকে আৰিভৰিস্সতি, যাৰ পথৰিপ্পৰেসনা দ্ৰাদসনিপাতে সমুদ্দৰাণিজজাতকে আৰিভৰিস্সতি.

একস্মিঞ্হি সমযে দেৰদত্তো পঞ্চ ৰত্থূনি যাচিত্ৰা অলভন্তো সঙ্ঘং ভিন্দিত্ৰা পঞ্চ ভিক্খুসতানি আদায গযাসীসে ৰিহরতি. অথ তেসং ভিক্খূনং ঞাণং পরিপাকং অগমাসি. তং ঞত্ৰা সত্থা দ্ৰে অগ্গসাৰকে আমন্তেসি ‘‘সারিপুত্তা, তুম্হাকং নিস্সিতকা পঞ্চসতা ভিক্খূ দেৰদত্তস্স লদ্ধিং রোচেত্ৰা তেন সদ্ধিং গতা, ইদানি পন তেসং ঞাণং পরিপাকং গতং, তুম্হে বহূহি ভিক্খূহি সদ্ধিং তত্থ গন্ত্ৰা তেসং ধম্মং দেসেত্ৰা তে ভিক্খূ মগ্গফলেহি পবোধেত্ৰা গহেত্ৰা আগচ্ছথা’’তি. তে তথেৰ গন্ত্ৰা তেসং ধম্মং দেসেত্ৰা মগ্গফলেহি পবোধেত্ৰা পুনদিৰসে অরুণুগ্গমনৰেলায তে ভিক্খূ আদায ৰেল়ুৰনমেৰ আগমংসু. আগন্ত্ৰা চ পন সারিপুত্তত্থেরস্স ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা ঠিতকালে ভিক্খূ থেরং পসংসিত্ৰা ভগৰন্তং আহংসু – ‘‘ভন্তে, অম্হাকং জেট্ঠভাতিকো ধম্মসেনাপতি পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি পরিৰুতো আগচ্ছন্তো অতিৰিয সোভতি, দেৰদত্তো পন পরিহীনপরিৰারো জাতো’’তি. ন, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো ইদানেৰ ঞাতিসঙ্ঘপরিৰুতো আগচ্ছন্তো সোভতি, পুব্বেপি সোভিযেৰ. দেৰদত্তোপি ন ইদানেৰ গণতো পরিহীনো, পুব্বেপি পরিহীনোযেৰাতি. ভিক্খূ তস্সত্থস্সাৰিভাৰত্থায ভগৰন্তং যাচিংসু, ভগৰা ভৰন্তরেন পটিচ্ছন্নং কারণং পাকটং অকাসি.

অতীতে মগধরট্ঠে রাজগহনগরে একো মগধরাজা রজ্জং কারেসি. তদা বোধিসত্তো মিগযোনিযং পটিসন্ধিং গহেত্ৰা ৰুদ্ধিপ্পত্তো মিগসহস্সপরিৰারো অরঞ্ঞে ৰসতি. তস্স লক্খণো চ কাল়ো চাতি দ্ৰে পুত্তা অহেসুং. সো অত্তনো মহল্লককালে ‘‘তাতা, অহং ইদানি মহল্লকো, তুম্হে ইমং গণং পরিহরথা’’তি পঞ্চ পঞ্চ মিগসতানি একেকং পুত্তং পটিচ্ছাপেসি. ততো পট্ঠায তে দ্ৰে জনা মিগগণং পরিহরন্তি. মগধরট্ঠস্মিঞ্চ সস্সপাকসমযে কিট্ঠসম্বাধে অরঞ্ঞে মিগানং পরিপন্থো হোতি. মনুস্সা সস্সখাদকানং মিগানং মারণত্থায তত্থ তত্থ ওপাতং খণন্তি, সূলানি রোপেন্তি, পাসাণযন্তানি সজ্জেন্তি, কূটপাসাদযো পাসে ওড্ডেন্তি, বহূ মিগা ৰিনাসং আপজ্জন্তি. বোধিসত্তো কিট্ঠসম্বাধসমযং ঞত্ৰা দ্ৰে পুত্তে পক্কোসাপেত্ৰা আহ – ‘‘তাতা, অযং কিট্ঠসম্বাধসমযো, বহূ মিগা ৰিনাসং পাপুণন্তি, মযং মহল্লকা যেন কেনচি উপাযেন একস্মিং ঠানে ৰীতিনামেস্সাম, তুম্হে তুম্হাকং মিগগণে গহেত্ৰা অরঞ্ঞে পব্বতপাদং পৰিসিত্ৰা সস্সানং উদ্ধটকালে আগচ্ছেয্যাথা’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি পিতু ৰচনং সুত্ৰা সপরিৰারা নিক্খমিংসু. তেসং পন গমনমগ্গং মনুস্সা জানন্তি ‘‘ইমস্মিং কালে মিগা পব্বতমারোহন্তি, ইমস্মিং কালে ওরোহন্তী’’তি. তে তত্থ তত্থ পটিচ্ছন্নট্ঠানে নিলীনা বহূ মিগে ৰিজ্ঝিত্ৰা মারেন্তি.

কাল়মিগো অত্তনো দন্ধতায ‘‘ইমায নাম ৰেলায গন্তব্বং, ইমায ৰেলায ন গন্তব্ব’’ন্তি অজানন্তো মিগগণং আদায পুব্বণ্হেপি সাযন্হেপি পদোসেপি পচ্চূসেপি গামদ্ৰারেন গচ্ছতি. মনুস্সা তত্থ তত্থ পকতিযা ঠিতা চ নিলীনা চ বহূ মিগে ৰিনাসং পাপেন্তি. এৰং সো অত্তনো দন্ধতায বহূ মিগে ৰিনাসং পাপেত্ৰা অপ্পকেহেৰ মিগেহি অরঞ্ঞং পাৰিসি. লক্খণমিগো পন পণ্ডিতো ব্যত্তো উপাযকুসলো ‘‘ইমায ৰেলায গন্তব্বং, ইমায ৰেলায ন গন্তব্ব’’ন্তি জানাতি. সো গামদ্ৰারেনপি ন গচ্ছতি, দিৰাপি ন গচ্ছতি, পদোসেপি ন গচ্ছতি, পচ্চূসেপি ন গচ্ছতি, মিগগণং আদায অড্ঢরত্তসমযেযেৰ গচ্ছতি. তস্মা একম্পি মিগং অৰিনাসেত্ৰা অরঞ্ঞং পাৰিসি. তে তত্থ চত্তারো মাসে ৰসিত্ৰা সস্সেসু উদ্ধটেসু পব্বতা ওতরিংসু.

কাল়ো পচ্চাগচ্ছন্তোপি পুরিমনযেনেৰ অৰসেসমিগে ৰিনাসং পাপেন্তো এককোৰ আগমি. লক্খণো পন একমিগম্পি অৰিনাসেত্ৰা পঞ্চহি মিগসতেহি পরিৰুতো মাতাপিতূনং সন্তিকং আগমি. বোধিসত্তো দ্ৰেপি পুত্তে আগচ্ছন্তে দিস্ৰা মিগগণেন সদ্ধিং মন্তেন্তো ইমং গাথং সমুট্ঠাপেসি –

১১.

‘‘হোতি সীলৰতং অত্থো, পটিসন্থারৰুত্তিনং;

লক্খণং পস্স আযন্তং, ঞাতিসঙ্ঘপুরক্খতং;

অথ পস্সসিমং কাল়ং, সুৰিহীনংৰ ঞাতিভী’’তি.

তত্থ সীলৰতন্তি সুখসীলতায সীলৰন্তানং আচারসম্পন্নানং. অত্থোতি ৰুড্ঢি. পটিসন্থারৰুত্তিনন্তি ধম্মপটিসন্থারো চ আমিসপটিসন্থারো চ এতেসং ৰুত্তীতি পটিসন্থারৰুত্তিনো, তেসং পটিসন্থারৰুত্তিনং. এত্থ চ পাপনিৰারণওৰাদানুসাসনিৰসেন ধম্মপটিসন্থারো চ, গোচরলাভাপনগিলানুপট্ঠানধম্মিকরক্খাৰসেন আমিসপটিসন্থারো চ ৰেদিতব্বো. ইদং ৰুত্তং হোতি – ইমেসু দ্ৰীসু পটিসন্থারেসু ঠিতানং আচারসম্পন্নানং পণ্ডিতানং ৰুড্ঢি নাম হোতীতি. ইদানি তং ৰুড্ঢিং দস্সেতুং পুত্তমাতরং আলপন্তো ৰিয ‘‘লক্খণং পস্সা’’তিআদিমাহ. তত্রাযং সঙ্খেপত্থো – আচারপটিসন্থারসম্পন্নং অত্তনো পুত্তং একমিগম্পি অৰিনাসেত্ৰা ঞাতিসঙ্ঘেন পুরক্খতং পরিৰারিতং আগচ্ছন্তং পস্স. তায পন আচারপটিসন্থারসম্পদায ৰিহীনং দন্ধপঞ্ঞং অথ পস্সসিমং কাল়ং একম্পি ঞাতিং অনৰসেসেত্ৰা সুৰিহীনমেৰ ঞাতীহি এককং আগচ্ছন্তন্তি. এৰং পুত্তং অভিনন্দিত্ৰা পন বোধিসত্তো যাৰতাযুকং ঠত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থাপি ‘‘ন, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো ইদানেৰ ঞাতিসঙ্ঘপরিৰারিতো সোভতি, পুব্বেপি সোভতিযেৰ. ন চ দেৰদত্তো এতরহিযেৰ গণম্হা পরিহীনো, পুব্বেপি পরিহীনোযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং দস্সেত্ৰা দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা কাল়ো দেৰদত্তো অহোসি, পরিসাপিস্স দেৰদত্তপরিসাৰ, লক্খণো সারিপুত্তো, পরিসা পনস্স বুদ্ধপরিসা, মাতা রাহুলমাতা, পিতা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

লক্খণমিগজাতকৰণ্ণনা পঠমা.

[১২] ২. নিগ্রোধমিগজাতকৰণ্ণনা

নিগ্রোধমেৰ সেৰেয্যাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কুমারকস্সপত্থেরস্স মাতরং আরব্ভ কথেসি. সা কির রাজগহনগরে মহাৰিভৰস্স সেট্ঠিনো ধীতা অহোসি উস্সন্নকুসলমূলা পরিমদ্দিতসঙ্খারা পচ্ছিমভৰিকা, অন্তোঘটে পদীপো ৰিয তস্সা হদযে অরহত্তূপনিস্সযো জলতি. সা অত্তানং জাননকালতো পট্ঠায গেহে অনভিরতা পব্বজিতুকামা হুত্ৰা মাতাপিতরো আহ – ‘‘অম্মতাতা, ময্হং ঘরাৰাসে চিত্তং নাভিরমতি, অহং নিয্যানিকে বুদ্ধসাসনে পব্বজিতুকামা, পব্বাজেথ ম’’ন্তি. অম্ম, কিং ৰদেসি, ইদং কুলং বহুৰিভৰং, ত্ৰঞ্চ অম্হাকং একধীতা, ন লব্ভা তযা পব্বজিতুন্তি. সা পুনপ্পুনং যাচিত্ৰাপি মাতাপিতূনং সন্তিকা পব্বজ্জং অলভমানা চিন্তেসি ‘‘হোতু, পতিকুলং গতা সামিকং আরাধেত্ৰা পব্বজিস্সামী’’তি. সা ৰযপ্পত্তা পতিকুলং গন্ত্ৰা পতিদেৰতা হুত্ৰা সীলৰতী কল্যাণধম্মা অগারং অজ্ঝাৰসি.

অথস্সা সংৰাসমন্ৰায কুচ্ছিযং গব্ভো পতিট্ঠহি. সা গব্ভস্স পতিট্ঠিতভাৰং ন অঞ্ঞাসি. অথ তস্মিং নগরে নক্খত্তং ঘোসযিংসু, সকলনগরৰাসিনো নক্খত্তং কীল়িংসু, নগরং দেৰনগরং ৰিয অলঙ্কতপটিযত্তং অহোসি. সা পন তাৰ উল়ারাযপি নক্খত্তকীল়ায ৰত্তমানায অত্তনো সরীরং ন ৰিলিম্পতি নালঙ্করোতি, পকতিৰেসেনেৰ ৰিচরতি.

অথ নং সামিকো আহ – ‘‘ভদ্দে, সকলনগরং নক্খত্তনিস্সিতং, ত্ৰং পন সরীরং নপ্পটিজগ্গসী’’তি. অয্যপুত্ত, দ্ৰত্তিংসায মে কুণপেহি পূরিতং সরীরং, কিং ইমিনা অলঙ্কতেন, অযঞ্হি কাযো নেৰ দেৰনিম্মিতো, ন ব্রহ্মনিম্মিতো, ন সুৰণ্ণমযো, ন মণিমযো, ন হরিচন্দনমযো, ন পুণ্ডরীককুমুদুপ্পলগব্ভসম্ভূতো, ন অমতোসধপূরিতো, অথ খো কুণপে জাতো, মাতাপেত্তিকসম্ভৰো, অনিচ্চুচ্ছাদনপরিমদ্দনভেদনৰিদ্ধংসনধম্মো, কটসিৰড্ঢনো, তণ্হূপাদিন্নো, সোকানং নিদানং, পরিদেৰানং ৰত্থু, সব্বরোগানং আলযো, কম্মকরণানং পটিগ্গহো, অন্তোপূতি, বহি নিচ্চপগ্ঘরণো, কিমিকুলানং আৰাসো, সিৰথিকপযাতো, মরণপরিযোসানো, সব্বলোকস্স চক্খুপথে ৰত্তমানোপি –

‘‘অট্ঠিনহারুসংযুত্তো, তচমংসাৰলেপনো;

ছৰিযা কাযো পটিচ্ছন্নো, যথাভূতং ন দিস্সতি.

‘‘অন্তপূরো উদরপূরো, যকনপেল়স্স ৰত্থিনো;

হদযস্স পপ্ফাসস্স, ৰক্কস্স পিহকস্স চ.

‘‘সিঙ্ঘাণিকায খেল়স্স, সেদস্স চ মেদস্স চ;

লোহিতস্স লসিকায, পিত্তস্স চ ৰসায চ.

‘‘অথস্স নৰহি সোতেহি, অসুচী সৰতি সব্বদা;

অক্খিম্হা অক্খিগূথকো, কণ্ণম্হা কণ্ণগূথকো.

‘‘সিঙ্ঘাণিকা চ নাসতো, মুখেন ৰমতেকদা;

পিত্তং সেম্হঞ্চ ৰমতি, কাযম্হা সেদজল্লিকা.

‘‘অথস্স সুসিরং সীসং, মত্থলুঙ্গস্স পূরিতং;

সুভতো নং মঞ্ঞতি বালো, অৰিজ্জায পুরক্খতো. (সু. নি. ১৯৬-২০১);

‘‘অনন্তাদীনৰো কাযো, ৰিসরুক্খসমূপমো;

আৰাসো সব্বরোগানং, পুঞ্জো দুক্খস্স কেৰলো. (অপ. থের ২.৫৪.৫৫);

‘‘সচে ইমস্স কাযস্স, অন্তো বাহিরকো সিযা;

দণ্ডং নূন গহেত্ৰান, কাকে সোণে চ ৰারযে.

‘‘দুগ্গন্ধো অসুচি কাযো, কুণপো উক্করূপমো;

নিন্দিতো চক্খুভূতেহি, কাযো বালাভিনন্দিতো.

‘‘অল্লচম্মপটিচ্ছন্নো, নৰদ্ৰারো মহাৰণো;

সমন্ততো পগ্ঘরতি, অসুচী পূতিগন্ধিযো’’তি. (ৰিসুদ্ধি. ১.১২২);

অয্যপুত্ত, ইমং কাযং অলঙ্করিত্ৰা কিং করিস্সামি? ননু ইমস্স অলঙ্কতকরণং গূথপুণ্ণঘটস্স বহি চিত্তকম্মকরণং ৰিয হোতীতি? সেট্ঠিপুত্তো তস্সা ৰচনং সুত্ৰা আহ ‘‘ভদ্দে, ত্ৰং ইমস্স সরীরস্স ইমে দোসে পস্সমানা কস্মা ন পব্বজসী’’তি? ‘‘অয্যপুত্ত, অহং পব্বজ্জং লভমানা অজ্জেৰ পব্বজেয্য’’ন্তি. সেট্ঠিপুত্তো ‘‘সাধু, অহং তং পব্বাজেস্সামী’’তি ৰত্ৰা মহাদানং পৰত্তেত্ৰা মহাসক্কারং কত্ৰা মহন্তেন পরিৰারেন ভিক্খুনুপস্সযং নেত্ৰা তং পব্বাজেন্তো দেৰদত্তপক্খিযানং ভিক্খুনীনং সন্তিকে পব্বাজেসি. সা পব্বজ্জং লভিত্ৰা পরিপুণ্ণসঙ্কপ্পা অত্তমনা অহোসি.

অথস্সা গব্ভে পরিপাকং গচ্ছন্তে ইন্দ্রিযানং অঞ্ঞথত্তং হত্থপাদপিট্ঠীনং বহলত্তং উদরপটলস্স চ মহন্ততং দিস্ৰা ভিক্খুনিযো তং পুচ্ছিংসু ‘‘অয্যে, ত্ৰং গব্ভিনী ৰিয পঞ্ঞাযসি, কিং এত’’ন্তি? অয্যে, ‘‘ইদং নাম কারণ’’ন্তি ন জানামি, সীলং পন মে পরিপুণ্ণন্তি. অথ নং তা ভিক্খুনিযো দেৰদত্তস্স সন্তিকং নেত্ৰা দেৰদত্তং পুচ্ছিংসু ‘‘অয্য, অযং কুলধীতা কিচ্ছেন সামিকং আরাধেত্ৰা পব্বজ্জং লভি, ইদানি পনস্সা গব্ভো পঞ্ঞাযতি, মযং ইমস্স গব্ভস্স গিহিকালে ৰা পব্বজিতকালে ৰা লদ্ধভাৰং ন জানাম, কিংদানি করোমা’’তি? দেৰদত্তো অত্তনো অবুদ্ধভাৰেন চ খন্তিমেত্তানুদ্দযানঞ্চ নত্থিতায এৰং চিন্তেসি ‘‘দেৰদত্তপক্খিকা ভিক্খুনী কুচ্ছিনা গব্ভং পরিহরতি, দেৰদত্তো চ তং অজ্ঝুপেক্খতিযেৰাতি ময্হং গরহা উপ্পজ্জিস্সতি, মযা ইমং উপ্পব্বাজেতুং ৰট্টতী’’তি. সো অৰীমংসিত্ৰাৰ সেলগুল়ং পৰট্টযমানো ৰিয পক্খন্দিত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, ইমং উপ্পব্বাজেথা’’তি আহ. তা তস্স ৰচনং সুত্ৰা উট্ঠায ৰন্দিত্ৰা উপস্সযং গতা.

অথ সা দহরা তা ভিক্খুনিযো আহ – ‘‘অয্যে, ন দেৰদত্তত্থেরো বুদ্ধো, নাপি ময্হং তস্স সন্তিকে পব্বজ্জা, লোকে পন অগ্গপুগ্গলস্স সম্মাসম্বুদ্ধস্স সন্তিকে ময্হং পব্বজ্জা, সা চ পন মে দুক্খেন লদ্ধা, মা নং অন্তরধাপেথ, এথ মং গহেত্ৰা সত্থু সন্তিকং জেতৰনং গচ্ছথা’’তি. তা তং আদায রাজগহা পঞ্চচত্তালীসযোজনিকং মগ্গং অতিক্কম্ম অনুপুব্বেন জেতৰনং পত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা তমত্থং আরোচেসুং. সত্থা চিন্তেসি – ‘‘কিঞ্চাপি গিহিকালে এতিস্সা গব্ভো পতিট্ঠিতো, এৰং সন্তেপি ‘সমণো গোতমো দেৰদত্তেন জহিতং আদায চরতী’তি তিত্থিযানং ওকাসো ভৰিস্সতি. তস্মা ইমং কথং পচ্ছিন্দিতুং সরাজিকায পরিসায মজ্ঝে ইমং অধিকরণং ৰিনিচ্ছিতুং ৰট্টতী’’তি. পুনদিৰসে রাজানং পসেনদিকোসলং মহাঅনাথপিণ্ডিকং চূল়অনাথপিণ্ডিকং ৰিসাখং মহাউপাসিকং অঞ্ঞানি চ অভিঞ্ঞাতানি মহাকুলানি পক্কোসাপেত্ৰা সাযন্হসমযে চতূসু পরিসাসু সন্নিপতিতাসু উপালিত্থেরং আমন্তেসি ‘‘গচ্ছ, ত্ৰং চতুপরিসমজ্ঝে ইমিস্সা দহরভিক্খুনিযা কম্মং সোধেহী’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি থেরো পরিসমজ্ঝং গন্ত্ৰা অত্তনো পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদিত্ৰা রঞ্ঞো পুরতো ৰিসাখং উপাসিকং পক্কোসাপেত্ৰা ইমং অধিকরণং পটিচ্ছাপেসি ‘‘গচ্ছ ৰিসাখে, ‘অযং দহরা অসুকমাসে অসুকদিৰসে পব্বজিতা’তি তথতো ঞত্ৰা ইমস্স গব্ভস্স পুরে ৰা পচ্ছা ৰা লদ্ধভাৰং জানাহী’’তি. উপাসিকা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা সাণিং পরিক্খিপাপেত্ৰা অন্তোসাণিযং দহরভিক্খুনিযা হত্থপাদনাভিউদরপরিযোসানাদীনি ওলোকেত্ৰা মাসদিৰসে সমানেত্ৰা গিহিভাৰে গব্ভস্স লদ্ধভাৰং তথতো ঞত্ৰা থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা তমত্থং আরোচেসি. থেরো চতুপরিসমজ্ঝে তং ভিক্খুনিং সুদ্ধং অকাসি. সা সুদ্ধা হুত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ সত্থারঞ্চ ৰন্দিত্ৰা ভিক্খুনীহি সদ্ধিং উপস্সযমেৰ গতা. সা গব্ভপরিপাকমন্ৰায পদুমুত্তরপাদমূলে পত্থিতপত্থনং মহানুভাৰং পুত্তং ৰিজাযি.

অথেকদিৰসং রাজা ভিক্খুনুপস্সযসমীপেন গচ্ছন্তো দারকসদ্দং সুত্ৰা অমচ্চে পুচ্ছি. অমচ্চা তং কারণং ঞত্ৰা ‘‘দেৰ, দহরভিক্খুনী পুত্তং ৰিজাতা, তস্সেসো সদ্দো’’তি আহংসু. ‘‘ভিক্খুনীনং, ভণে, দারকপটিজগ্গনং নাম পলিবোধো, মযং নং পটিজগ্গিস্সামা’’তি রাজা তং দারকং নাটকিত্থীনং দাপেত্ৰা কুমারপরিহারেন ৰড্ঢাপেসি. নামগ্গহণদিৰসে চস্স ‘‘কস্সপো’’তি নামং অকংসু. অথ নং কুমারপরিহারেন ৰড্ঢিতত্তা ‘‘কুমারকস্সপো’’তি সঞ্জানিংসু. সো সত্তৰস্সিককালে সত্থু সন্তিকে পব্বজিত্ৰা পরিপুণ্ণৰস্সো উপসম্পদং লভিত্ৰা গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে ধম্মকথিকেসু চিত্রকথী অহোসি. অথ নং সত্থা ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং চিত্তকথিকানং যদিদং কুমারকস্সপো’’তি (অ. নি. ১.২০৯, ২১৭) এতদগ্গে ঠপেসি. সো পচ্ছা ৰম্মিকসুত্তে (ম. নি. ১.২৪৯ আদযো) অরহত্তং পাপুণি. মাতাপিস্স ভিক্খুনী ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অগ্গফলং পত্তা. কুমারকস্সপত্থেরো বুদ্ধসাসনে গগনমজ্ঝে পুণ্ণচন্দো ৰিয পাকটো জাতো.

অথেকদিৰসং তথাগতো পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো ভিক্খূনং ওৰাদং দত্ৰা গন্ধকুটিং পাৰিসি. ভিক্খূ ওৰাদং গহেত্ৰা অত্তনো অত্তনো রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানেসু দিৰসভাগং খেপেত্ৰা সাযন্হসমযে ধম্মসভাযং সন্নিপতিত্ৰা ‘‘আৰুসো, দেৰদত্তেন অত্তনো অবুদ্ধভাৰেন চেৰ খন্তিমেত্তাদীনঞ্চ অভাৰেন কুমারকস্সপত্থেরো চ থেরী চ উভো নাসিতা, সম্মাসম্বুদ্ধো পন অত্তনো ধম্মরাজতায চেৰ খন্তিমেত্তানুদ্দযসম্পত্তিযা চ উভিন্নম্পি তেসং পচ্চযো জাতো’’তি বুদ্ধগুণে ৰণ্ণযমানা নিসীদিংসু. সত্থা বুদ্ধলীলায ধম্মসভং আগন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদিত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছি. ‘‘ভন্তে, তুম্হাকমেৰ গুণকথাযা’’তি সব্বং আরোচযিংসু. ন, ভিক্খৰে, তথাগতো ইদানেৰ ইমেসং উভিন্নং পচ্চযো চ পতিট্ঠা চ জাতো, পুব্বেপি অহোসিযেৰাতি. ভিক্খূ তস্সত্থস্সাৰিভাৰত্থায ভগৰন্তং যাচিংসু. ভগৰা ভৰন্তরেন পটিচ্ছন্নং কারণং পাকটং অকাসি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারযমানে বোধিসত্তো মিগযোনিযং পটিসন্ধিং গণ্হি. সো মাতুকুচ্ছিতো নিক্খন্তো সুৰণ্ণৰণ্ণো অহোসি, অক্খীনি পনস্স মণিগুল়সদিসানি অহেসুং, সিঙ্গানি রজতৰণ্ণানি, মুখং রত্তকম্বলপুঞ্জৰণ্ণং, হত্থপাদপরিযন্তা লাখারসপরিকম্মকতা ৰিয, ৰালধি চমরস্স ৰিয অহোসি, সরীরং পনস্স মহন্তং অস্সপোতকপ্পমাণং অহোসি. সো পঞ্চসতমিগপরিৰারো অরঞ্ঞে ৰাসং কপ্পেসি নামেন নিগ্রোধমিগরাজা নাম. অৰিদূরে পনস্স অঞ্ঞোপি পঞ্চসতমিগপরিৰারো সাখমিগো নাম ৰসতি, সোপি সুৰণ্ণৰণ্ণোৰ অহোসি.

তেন সমযেন বারাণসিরাজা মিগৰধপ্পসুতো হোতি, ৰিনা মংসেন ন ভুঞ্জতি, মনুস্সানং কম্মচ্ছেদং কত্ৰা সব্বে নেগমজানপদে সন্নিপাতেত্ৰা দেৰসিকং মিগৰং গচ্ছতি. মনুস্সা চিন্তেসুং – ‘‘অযং রাজা অম্হাকং কম্মচ্ছেদং করোতি, যংনূন মযং উয্যানে মিগানং নিৰাপং ৰপিত্ৰা পানীযং সম্পাদেত্ৰা বহূ মিগে উয্যানং পৰেসেত্ৰা দ্ৰারং বন্ধিত্ৰা রঞ্ঞো নিয্যাদেয্যামা’’তি. তে সব্বে উয্যানে মিগানং নিৰাপতিণানি রোপেত্ৰা উদকং সম্পাদেত্ৰা দ্ৰারং যোজেত্ৰা ৰাগুরানি আদায মুগ্গরাদিনানাৰুধহত্থা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা মিগে পরিযেসমানা ‘‘মজ্ঝে ঠিতে মিগে গণ্হিস্সামা’’তি যোজনমত্তং ঠানং পরিক্খিপিত্ৰা সঙ্খিপমানা নিগ্রোধমিগসাখমিগানং ৰসনট্ঠানং মজ্ঝে কত্ৰা পরিক্খিপিংসু. অথ নং মিগগণং দিস্ৰা রুক্খগুম্বাদযো চ ভূমিঞ্চ মুগ্গরেহি পহরন্তা মিগগণং গহনট্ঠানতো নীহরিত্ৰা অসিসত্তিধনুআদীনি আৰুধানি উগ্গিরিত্ৰা মহানাদং নদন্তা তং মিগগণং উয্যানং পৰেসেত্ৰা দ্ৰারং পিধায রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘দেৰ, নিবদ্ধং মিগৰং গচ্ছন্তা অম্হাকং কম্মং নাসেথ, অম্হেহি অরঞ্ঞতো মিগে আনেত্ৰা তুম্হাকং উয্যানং পূরিতং, ইতো পট্ঠায তেসং মংসানি খাদথা’’তি রাজানং আপুচ্ছিত্ৰা পক্কমিংসু.

রাজা তেসং ৰচনং সুত্ৰা উয্যানং গন্ত্ৰা মিগে ওলোকেন্তো দ্ৰে সুৰণ্ণমিগে দিস্ৰা তেসং অভযং অদাসি. ততো পট্ঠায পন কদাচি সযং গন্ত্ৰা একং মিগং ৰিজ্ঝিত্ৰা আনেতি, কদাচিস্স ভত্তকারকো গন্ত্ৰা ৰিজ্ঝিত্ৰা আহরতি. মিগা ধনুং দিস্ৰাৰ মরণভযেন তজ্জিতা পলাযন্তি, দ্ৰে তযো পহারে লভিত্ৰা কিলমন্তিপি, গিলানাপি হোন্তি, মরণম্পি পাপুণন্তি. মিগগণো তং পৰত্তিং বোধিসত্তস্স আরোচেসি. সো সাখং পক্কোসাপেত্ৰা আহ – ‘‘সম্ম, বহূ মিগা নস্সন্তি, একংসেন মরিতব্বে সতি ইতো পট্ঠায মা কণ্ডেন মিগে ৰিজ্ঝন্তু, ধম্মগণ্ডিকট্ঠানে মিগানং ৰারো হোতু. একদিৰসং মম পরিসায ৰারো পাপুণাতু, একদিৰসং তৰ পরিসায, ৰারপ্পত্তো মিগো গন্ত্ৰা ধম্মগণ্ডিকায গীৰং ঠপেত্ৰা নিপজ্জতু, এৰং সন্তে মিগা কিলন্তা ন ভৰিস্সন্তী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি. ততো পট্ঠায ৰারপ্পত্তোৰ মিগো গন্ত্ৰা ধম্মগণ্ডিকায গীৰং ঠপেত্ৰা নিপজ্জতি, ভত্তকারকো আগন্ত্ৰা তত্থ নিপন্নকমেৰ গহেত্ৰা গচ্ছতি.

অথেকদিৰসং সাখমিগস্স পরিসায একিস্সা গব্ভিনিমিগিযা ৰারো পাপুণি. সা সাখং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘সামি, অহং গব্ভিনী, পুত্তং ৰিজাযিত্ৰা দ্ৰে জনা ৰারং গমিস্সাম, ময্হং ৰারং অতিক্কামেহী’’তি আহ. সো ‘‘ন সক্কা তৰ ৰারং অঞ্ঞেসং পাপেতুং, ত্ৰমেৰ তুয্হং ৰারং জানিস্সসি, গচ্ছাহী’’তি আহ. সা তস্স সন্তিকা অনুগ্গহং অলভমানা বোধিসত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা তমত্থং আরোচেসি. সো তস্সা ৰচনং সুত্ৰা ‘‘হোতু গচ্ছ ত্ৰং, অহং তে ৰারং অতিক্কামেস্সামী’’তি সযং গন্ত্ৰা ধম্মগণ্ডিকায সীসং কত্ৰা নিপজ্জি. ভত্তকারকো তং দিস্ৰা ‘‘লদ্ধাভযো মিগরাজা ধম্মগণ্ডিকায নিপন্নো, কিং নু খো কারণ’’ন্তি ৰেগেন গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি.

রাজা তাৰদেৰ রথং আরুয্হ মহন্তেন পরিৰারেন আগন্ত্ৰা বোধিসত্তং দিস্ৰা আহ ‘‘সম্ম মিগরাজ, ননু মযা তুয্হং অভযং দিন্নং, কস্মা ত্ৰং ইধ নিপন্নো’’তি. মহারাজ, গব্ভিনী মিগী আগন্ত্ৰা ‘‘মম ৰারং অঞ্ঞস্স পাপেহী’’তি আহ, ন সক্কা খো পন মযা একস্স মরণদুক্খং অঞ্ঞস্স উপরি নিক্খিপিতুং, স্ৰাহং অত্তনো জীৰিতং তস্সা দত্ৰা তস্সা সন্তকং মরণং গহেত্ৰা ইধ নিপন্নো, মা অঞ্ঞং কিঞ্চি আসঙ্কিত্থ, মহারাজাতি. রাজা আহ – ‘‘সামি, সুৰণ্ণৰণ্ণমিগরাজ, মযা ন তাদিসো খন্তিমেত্তানুদ্দযসম্পন্নো মনুস্সেসুপি দিট্ঠপুব্বো, তেন তে পসন্নোস্মি, উট্ঠেহি, তুয্হঞ্চ তস্সা চ অভযং দম্মী’’তি. ‘‘দ্ৰীহি অভযে লদ্ধে অৰসেসা কিং করিস্সন্তি, নরিন্দা’’তি? ‘‘অৰসেসানম্পি অভযং দম্মি, সামী’’তি. ‘‘মহারাজ, এৰম্পি উয্যানেযেৰ মিগা অভযং লভিস্সন্তি, সেসা কিং করিস্সন্তী’’তি? ‘‘এতেসম্পি অভযং দম্মি, সামী’’তি. ‘‘মহারাজ, মিগা তাৰ অভযং লভন্তু, সেসা চতুপ্পদা কিং করিস্সন্তী’’তি? ‘‘এতেসম্পি অভযং দম্মি, সামী’’তি. ‘‘মহারাজ, চতুপ্পদা তাৰ অভযং লভন্তু, দিজগণা কিং করিস্সন্তী’’তি? ‘‘এতেসম্পি অভযং দম্মি, সামী’’তি. ‘‘মহারাজ, দিজগণা তাৰ অভযং লভন্তু, উদকে ৰসন্তা মচ্ছা কিং করিস্সন্তী’’তি? ‘‘এতেসম্পি অভযং দম্মি, সামী’’তি. এৰং মহাসত্তো রাজানং সব্বসত্তানং অভযং যাচিত্ৰা উট্ঠায রাজানং পঞ্চসু সীলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা ‘‘ধম্মং চর, মহারাজ, মাতাপিতূসু পুত্তধীতাসু ব্রাহ্মণগহপতিকেসু নেগমজানপদেসু ধম্মং চরন্তো সমং চরন্তো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং গমিস্সসী’’তি রঞ্ঞো বুদ্ধলীলায ধম্মং দেসেত্ৰা কতিপাহং উয্যানে ৰসিত্ৰা রঞ্ঞো ওৰাদং দত্ৰা মিগগণপরিৰুতো অরঞ্ঞং পাৰিসি. সাপি খো মিগধেনু পুপ্ফকণ্ণিকসদিসং পুত্তং ৰিজাযি. সো কীল়মানো সাখমিগস্স সন্তিকং গচ্ছতি. অথ নং মাতা তস্স সন্তিকং গচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘পুত্ত, ইতো পট্ঠায মা এতস্স সন্তিকং গচ্ছ, নিগ্রোধস্সেৰ সন্তিকং গচ্ছেয্যাসী’’তি ওৰদন্তী ইমং গাথমাহ –

১২.

‘‘নিগ্রোধমেৰ সেৰেয্য, ন সাখমুপসংৰসে;

নিগ্রোধস্মিং মতং সেয্যো, যঞ্চে সাখস্মি জীৰিত’’ন্তি.

তত্থ নিগ্রোধমেৰ সেৰেয্যাতি তাত ত্ৰং ৰা অঞ্ঞো ৰা অত্তনো হিতকামো নিগ্রোধমেৰ সেৰেয্য ভজেয্য উপসঙ্কমেয্য, ন সাখমুপসংৰসেতি সাখমিগং পন ন উপসংৰসে উপগম্ম ন সংৰসেয্য, এতং নিস্সায জীৰিকং ন কপ্পেয্য. নিগ্রোধস্মিং মতং সেয্যোতি নিগ্রোধরঞ্ঞো পাদমূলে মরণম্পি সেয্যো ৰরং উত্তমং. যঞ্চে সাখস্মি জীৰিতন্তি যং পন সাখস্স সন্তিকে জীৰিতং, তং নেৰ সেয্যো ন ৰরং ন উত্তমন্তি অত্থো.

ততো পট্ঠায চ পন অভযলদ্ধকা মিগা মনুস্সানং সস্সানি খাদন্তি, মনুস্সা ‘‘লদ্ধাভযা ইমে মিগা’’তি মিগে পহরিতুং ৰা পলাপেতুং ৰা ন ৰিসহন্তি, তে রাজঙ্গণে সন্নিপতিত্ৰা রঞ্ঞো তমত্থং আরোচেসুং. রাজা ‘‘মযা পসন্নেন নিগ্রোধমিগরাজস্স ৰরো দিন্নো, অহং রজ্জং জহেয্যং, ন চ তং পটিঞ্ঞং ভিন্দামি, গচ্ছথ ন কোচি মম ৰিজিতে মিগে পহরিতুং লভতী’’তি আহ. নিগ্রোধমিগো তং পৰত্তিং সুত্ৰা মিগগণং সন্নিপাতাপেত্ৰা ‘‘ইতো পট্ঠায পরেসং সস্সং খাদিতুং ন লভিস্সথা’’তি মিগে ওৰদিত্ৰা মনুস্সানং আরোচাপেসি ‘‘ইতো পট্ঠায সস্সকারকা মনুস্সা সস্সরক্খণত্থং ৰতিং মা করোন্তু, খেত্তং পন আৰিজ্ঝিত্ৰা পণ্ণসঞ্ঞং বন্ধন্তূ’’তি. ততো পট্ঠায কির খেত্তেসু পণ্ণবন্ধনসঞ্ঞা উদপাদি. ততো পট্ঠায পণ্ণসঞ্ঞং অতিক্কমনমিগো নাম নত্থি. অযং কির নেসং বোধিসত্ততো লদ্ধওৰাদো. এৰং মিগগণং ওৰদিত্ৰা বোধিসত্তো যাৰতাযুকং ঠত্ৰা সদ্ধিং মিগেহি যথাকম্মং গতো, রাজাপি বোধিসত্তস্স ওৰাদে ঠত্ৰা পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰাহং থেরিযা চ কুমারকস্সপস্স চ অৰস্সযো, পুব্বেপি অৰস্সযো এৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা চতুসচ্চধম্মদেসনং ৰিনিৰট্টেত্ৰা দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা সাখমিগো দেৰদত্তো অহোসি, পরিসাপিস্স দেৰদত্তপরিসাৰ, মিগধেনু থেরী অহোসি, পুত্তো কুমারকস্সপো, রাজা আনন্দো, নিগ্রোধমিগরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

নিগ্রোধমিগজাতকৰণ্ণনা দুতিযা.

[১৩] ৩. কণ্ডিজাতকৰণ্ণনা

ধিরত্থু কণ্ডিনং সল্লন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পুরাণদুতিযিকাপলোভনং আরব্ভ কথেসি. তং অট্ঠকনিপাতে ইন্দ্রিযজাতকে আৰিভৰিস্সতি. ভগৰা পন তং ভিক্খুং এতদৰোচ ‘‘ভিক্খু, পুব্বেপি ত্ৰং এতং মাতুগামং নিস্সায জীৰিতক্খযং পত্ৰা ৰীতচ্চিতেসু অঙ্গারেসু পক্কো’’তি. ভিক্খূ তস্সত্থস্সাৰিভাৰত্থায ভগৰন্তং যাচিংসু, ভগৰা ভৰন্তরেন পটিচ্ছন্নকারণং পাকটং অকাসি. ইতো পরং পন ভিক্খূনং যাচনং ভৰন্তরপটিচ্ছন্নতঞ্চ অৰত্ৰা ‘‘অতীতং আহরী’’তি এত্তকমেৰ ৰক্খাম, এত্তকে ৰুত্তেপি যাচনঞ্চ ৰলাহকগব্ভতো চন্দনীহরণূপমায ভৰন্তরপটিচ্ছন্নকারণভাৰো চাতি সব্বমেতং হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ যোজেত্ৰা ৰেদিতব্বং.

অতীতে মগধরট্ঠে রাজগহে মগধরাজা রজ্জং কারেসি. মগধৰাসিকানং সস্সসমযে মিগানং মহাপরিপন্থো হোতি. তে অরঞ্ঞে পব্বতপাদং পৰিসন্তি. তত্থ একো অরঞ্ঞৰাসী পব্বতেয্যমিগো একায গামন্তৰাসিনিযা মিগপোতিকায সদ্ধিং সন্থৰং কত্ৰা তেসং মিগানং পব্বতপাদতো ওরুয্হ পুন গামন্তং ওতরণকালে মিগপোতিকায পটিবদ্ধচিত্তত্তা তেহি সদ্ধিংযেৰ ওতরি. অথ নং সা আহ – ‘‘ত্ৰং খোসি, অয্য, পব্বতেয্যো বালমিগো, গামন্তো চ নাম সাসঙ্কো সপ্পটিভযো, মা অম্হেহি সদ্ধিং ওতরী’’তি. সো তস্সা পটিবদ্ধচিত্তত্তা অনিৰত্তিত্ৰা সদ্ধিংযেৰ অগমাসি. মগধৰাসিনো ‘‘ইদানি মিগানং পব্বতপাদা ওতরণকালো’’তি ঞত্ৰা মগ্গে পটিচ্ছন্নকোট্ঠকেসু তিট্ঠন্তি. তেসম্পি দ্ৰিন্নং আগমনমগ্গে একো লুদ্দকো পটিচ্ছন্নকোট্ঠকে ঠিতো হোতি. মিগপোতিকা মনুস্সগন্ধং ঘাযিত্ৰা ‘‘একো লুদ্দকো ঠিতো ভৰিস্সতী’’তি তং বালমিগং পুরতো কত্ৰা সযং পচ্ছতো অহোসি. লুদ্দকো একেনেৰ সরপ্পহারেন মিগং তত্থেৰ পাতেতি. মিগপোতিকা তস্স ৰিদ্ধভাৰং ঞত্ৰা উপ্পতিত্ৰা ৰাতগতিযাৰ পলাযি. লুদ্দকো কোট্ঠকতো নিক্খমিত্ৰা মিগং ওক্কন্তিত্ৰা অগ্গিং কত্ৰা ৰীতচ্চিতেসু অঙ্গারেসু মধুরমংসং পচিত্ৰা খাদিত্ৰা পানীযং পিৰিত্ৰা অৰসেসং লোহিতবিন্দূহি পগ্ঘরন্তেহি কাজেনাদায দারকে তোসেন্তো ঘরং অগমাসি.

তদা বোধিসত্তো তস্মিং ৰনসণ্ডে রুক্খদেৰতা হুত্ৰা নিব্বত্তো হোতি. সো তং কারণং দিস্ৰা ‘‘ইমস্স বালমিগস্স মরণং নেৰ মাতরং নিস্সায, ন পিতরং নিস্সায, অথ খো কামং নিস্সায. কামনিমিত্তঞ্হি সত্তা সুগতিযং হত্থচ্ছেদাদিকং, দুগ্গতিযঞ্চ পঞ্চৰিধবন্ধনাদিনানপ্পকারকং দুক্খং পাপুণন্তি, পরেসং মরণদুক্খুপ্পাদনম্পি নাম ইমস্মিং লোকে গরহিতমেৰ. যং জনপদং মাতুগামো ৰিচারেতি অনুসাসতি, সো ইত্থিপরিণাযকো জনপদোপি গরহিতোযেৰ. যে সত্তা মাতুগামস্স ৰসং গচ্ছন্তি, তেপি গরহিতাযেৰা’’তি একায গাথায তীণি গরহৰত্থূনি দস্সেত্ৰা ৰনদেৰতাসু সাধুকারং দত্ৰা গন্ধপুপ্ফাদীহি পূজযমানাসু মধুরেন সরেন তং ৰনসণ্ডং উন্নাদেন্তো ইমায গাথায ধম্মং দেসেসি –

১৩.

‘‘ধিরত্থু কণ্ডিনং সল্লং, পুরিসং গাল়্হৰেধিনং;

ধিরত্থু তং জনপদং, যত্থিত্থী পরিণাযিকা;

তে চাপি ধিক্কিতা সত্তা, যে ইত্থীনং ৰসং গতা’’তি.

তত্থ ধিরত্থূতি গরহণত্থে নিপাতো, স্ৰাযমিধ উত্তাসুব্বেগৰসেন গরহণে দট্ঠব্বো. উত্তসিতুব্বিগ্গো হি হোন্তো বোধিসত্তো এৰমাহ. কণ্ডমস্স অত্থীতি কণ্ডী, তং কণ্ডিনং. তং পন কণ্ডং অনুপৰিসনট্ঠেন ‘‘সল্ল’’ন্তি ৰুচ্চতি, তস্মা কণ্ডিনং সল্লন্তি এত্থ সল্লকণ্ডিনন্তি অত্থো. সল্লং ৰা অস্সত্থীতিপি সল্লো, তং সল্লং. মহন্তং ৰণমুখং কত্ৰা বলৰপ্পহারং দেন্তো গাল়্হং ৰিজ্ঝতীতি গাল়্হৰেধী, তং গাল়্হৰেধিনং. নানপ্পকারেন কণ্ডেন, কুমুদপত্তসণ্ঠানথলেন উজুকগমনেনেৰ সল্লেন চ সমন্নাগতং গাল়্হৰেধিনং পুরিসং ধিরত্থূতি অযমেত্থ অত্থো. পরিণাযিকাতি ইস্সরা সংৰিধাযিকা. ধিক্কিতাতি গরহিতা. সেসমেত্থ উত্তানত্থমেৰ. ইতো পরং পন এত্তকম্পি অৰত্ৰা যং যং অনুত্তানং, তং তদেৰ ৰণ্ণযিস্সাম. এৰং একায গাথায তীণি গরহৰত্থূনি দস্সেত্ৰা বোধিসত্তো ৰনং উন্নাদেত্ৰা বুদ্ধলীলায ধম্মং দেসেসি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে উক্কণ্ঠিতভিক্খু সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. সত্থা দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি. ইতো পরং পন ‘‘দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা’’তি ইদং অৰত্ৰা ‘‘অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা’’তি এত্তকমেৰ ৰক্খাম, অৰুত্তম্পি পন হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ যোজেত্ৰা গহেতব্বং.

তদা পব্বতেয্যমিগো উক্কণ্ঠিতভিক্খু অহোসি, মিগপোতিকা পুরাণদুতিযিকা, কামেসু দোসং দস্সেত্ৰা ধম্মদেসকদেৰতা পন অহমেৰ অহোসিন্তি.

কণ্ডিজাতকৰণ্ণনা ততিযা.

[১৪] ৪. ৰাতমিগজাতকৰণ্ণনা

কিরত্থি রসেহি পাপিযোতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো চূল়পিণ্ডপাতিকতিস্সত্থেরং আরব্ভ কথেসি. সত্থরি কির রাজগহং উপনিস্সায ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তে তিস্সকুমারো নাম মহাৰিভৰস্স সেট্ঠিকুলস্স পুত্তো একদিৰসং ৰেল়ুৰনং গন্ত্ৰা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা পব্বজিতুকামো পব্বজ্জং যাচিত্ৰা মাতাপিতূহি অননুঞ্ঞাতত্তা পটিক্খিত্তো সত্তাহং ভত্তচ্ছেদং কত্ৰা রট্ঠপালত্থেরো ৰিয মাতাপিতরো অনুজানাপেত্ৰা সত্থু সন্তিকে পব্বজি. সত্থা তং পব্বাজেত্ৰা অড্ঢমাসমত্তং ৰেল়ুৰনে ৰিহরিত্ৰা জেতৰনং অগমাসি. তত্রাযং কুলপুত্তো তেরস ধুতঙ্গানি সমাদায সাৰত্থিযং সপদানং পিণ্ডায চরমানো কালং ৰীতিনামেতি, ‘‘চূল়পিণ্ডপাতিকতিস্সত্থেরো নামা’’তি ৰুত্তে গগনতলে পুণ্ণচন্দো ৰিয বুদ্ধসাসনে পাকটো পঞ্ঞাতো অহোসি.

তস্মিং কালে রাজগহে নক্খত্তকীল়ায ৰত্তমানায থেরস্স মাতাপিতরো যং তস্স গিহিকালে অহোসি আভরণভণ্ডকং, তং রতনচঙ্কোটকে নিক্খিপিত্ৰা উরে ঠপেত্ৰা ‘‘অঞ্ঞাসু নক্খত্তকীল়াসু অম্হাকং পুত্তো ইমিনা অলঙ্কারেন অলঙ্কতো নক্খত্তং কীল়তি, তং নো একপুত্তং গহেত্ৰা সমণো গোতমো সাৰত্থিনগরং গতো, কহং নু খো সো এতরহি নিসিন্নো, কহং ঠিতো’’তি ৰত্ৰা রোদন্তি.

অথেকা ৰণ্ণদাসী তং কুলং গন্ত্ৰা সেট্ঠিভরিযং রোদন্তিং দিস্ৰা পুচ্ছি ‘‘কিং পন, অয্যে, রোদসী’’তি? ‘‘সা তমত্থং আরোচেসি’’. ‘‘কিং পন, অয্যে, অয্যপুত্তো পিযাযতী’’তি? ‘‘অসুকঞ্চ অসুকঞ্চা’’তি. ‘‘সচে তুম্হে ইমস্মিং গেহে সব্বং ইস্সরিযং ময্হং দেথ, অহং ৰো পুত্তং আনেস্সামী’’তি. সেট্ঠিভরিযা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা পরিব্বযং দত্ৰা মহন্তেন পরিৰারেন তং উয্যোজেসি ‘‘গচ্ছ, অত্তনো বলেন মম পুত্তং আনেহী’’তি. সা পটিচ্ছন্নযানে নিসিন্না সাৰত্থিং গন্ত্ৰা থেরস্স ভিক্খাচারৰীথিযং নিৰাসং গহেত্ৰা সেট্ঠিকুলা আগতে মনুস্সে থেরস্স অদস্সেত্ৰা অত্তনো পরিৰারেনেৰ পরিৰুতা থেরস্স পিণ্ডায পৰিট্ঠস্স আদিতোৰ উল়ুঙ্কযাগুঞ্চ রসকভিক্খঞ্চ দত্ৰা রসতণ্হায বন্ধিত্ৰা অনুক্কমেন গেহে নিসীদাপেত্ৰা ভিক্খং দদমানা চ অত্তনো ৰসং উপগতভাৰং ঞত্ৰা গিলানালযং দস্সেত্ৰা অন্তোগব্ভে নিপজ্জি. থেরোপি ভিক্খাচারৰেলায সপদানং চরন্তো গেহদ্ৰারং অগমাসি. পরিজনো থেরস্স পত্তং গহেত্ৰা থেরং ঘরে নিসীদাপেসি. থেরো নিসীদিত্ৰাৰ ‘‘কহং উপাসিকা’’তি পুচ্ছি. ‘‘গিলানা, ভন্তে, তুম্হাকং দস্সনং ইচ্ছতী’’তি. সো রসতণ্হায বদ্ধো অত্তনো ৰতসমাদানং ভিন্দিত্ৰা তস্সা নিপন্নট্ঠানং পাৰিসি. সা অত্তনো আগতকারণং কথেত্ৰা তং পলোভেত্ৰা রসতণ্হায বন্ধিত্ৰা উপ্পব্বাজেত্ৰা অত্তনো ৰসে ঠপেত্ৰা যানে নিসীদাপেত্ৰা মহন্তেন পরিৰারেন রাজগহমেৰ অগমাসি. সা পৰত্তি পাকটা জাতা.

ভিক্খূ ধম্মসভাযং সন্নিসিন্না ‘‘চূল়পিণ্ডপাতিকতিস্সত্থেরং কির একা ৰণ্ণদাসী রসতণ্হায বন্ধিত্ৰা আদায গতা’’তি কথং সমুট্ঠাপেসুং. সত্থা ধম্মসভং উপগন্ত্ৰা অলঙ্কতধম্মাসনে নিসীদিত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি আহ. তে তং পৰত্তিং কথযিংসু. ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ এসো ভিক্খু রসতণ্হায বজ্ঝিত্ৰা তস্সা ৰসং গতো, পুব্বেপি তস্সা ৰসং গতোযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং রঞ্ঞো ব্রহ্মদত্তস্স সঞ্জযো নাম উয্যানপালো অহোসি. অথেকো ৰাতমিগো তং উয্যানং আগন্ত্ৰা সঞ্জযং দিস্ৰা পলাযতি, সঞ্জযোপি ন তং তজ্জেত্ৰা নীহরতি. সো পুনপ্পুনং আগন্ত্ৰা উয্যানেযেৰ চরতি. উয্যানপালো উয্যানে নানপ্পকারানি পুপ্ফফলানি গহেত্ৰা দিৰসে দিৰসে রঞ্ঞো অভিহরতি. অথ নং একদিৰসং রাজা পুচ্ছি ‘‘সম্ম উয্যানপাল, উয্যানে কিঞ্চি অচ্ছরিযং পস্সসী’’তি? ‘‘দেৰ, অঞ্ঞং ন পস্সামি, একো পন ৰাতমিগো আগন্ত্ৰা উয্যানে চরতি, এতং পস্সামী’’তি. ‘‘সক্খিস্সতি পন তং গহেতু’’ন্তি. ‘‘থোকং মধুং লভন্তো অন্তো রাজনিৰেসনম্পি নং আনেতুং সক্খিস্সামি, দেৰা’’তি. রাজা তস্স মধুং দাপেসি. সো তং গহেত্ৰা উয্যানং গন্ত্ৰা ৰাতমিগস্স চরণট্ঠানে তিণানি মধুনা মক্খেত্ৰা নিলীযি. মিগো আগন্ত্ৰা মধুমক্খিতানি তিণানি খাদিত্ৰা রসতণ্হায বদ্ধো অঞ্ঞত্র অগন্ত্ৰা উয্যানমেৰ আগচ্ছতি. উয্যানপালো তস্স মধুমক্খিততিণেসু পলুদ্ধভাৰং ঞত্ৰা অনুক্কমেন অত্তানং দস্সেসি. সো তং দিস্ৰা কতিপাহং পলাযিত্ৰা পুনপ্পুনং পস্সন্তো ৰিস্সাসং আপজ্জিত্ৰা অনুক্কমেন উয্যানপালস্স হত্থে ঠিততিণানি খাদিতুং আরভি.

সো তস্স ৰিস্সাসং আপন্নভাৰং ঞত্ৰা যাৰ রাজনিৰেসনা ৰীথিং কিলঞ্জেহি পরিক্খিপিত্ৰা তহিং তহিং সাখাভঙ্গং পাতেত্ৰা মধুলাবুকং অংসে লগ্গেত্ৰা তিণকলাপং উপকচ্ছকে ঠপেত্ৰা মধুমক্খিতানি তিণানি মিগস্স পুরতো পুরতো ৰিকিরন্তো অন্তোরাজনিৰেসনংযেৰ অগমাসি. মিগে অন্তো পৰিট্ঠে দ্ৰারং পিদহিংসু. মিগো মনুস্সে দিস্ৰা কম্পমানো মরণভযতজ্জিতো অন্তোনিৰেসনঙ্গণে আধাৰতি পরিধাৰতি. রাজা পাসাদা ওরুয্হ তং কম্পমানং দিস্ৰা ‘‘ৰাতমিগো নাম মনুস্সানং দিট্ঠট্ঠানং সত্তাহং ন গচ্ছতি, তজ্জিতট্ঠানং যাৰজীৰং ন গচ্ছতি, সো এৰরূপো গহননিস্সিতো ৰাতমিগো রসতণ্হায বদ্ধো ইদানি এৰরূপং ঠানং আগতো, নত্থি ৰত ভো লোকে রসতণ্হায পাপতরং নামা’’তি ইমায গাথায ধম্মদেসনং পট্ঠপেসি –

১৪.

‘‘ন কিরত্থি রসেহি পাপিযো, আৰাসেহিৰ সন্থৰেহি ৰা;

ৰাতমিগং গহননিস্সিতং, ৰসমানেসি রসেহি সঞ্জযো’’তি.

তত্থ কিরাতি অনুস্সৰনত্থে নিপাতো. রসেহীতি জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যেহি মধুরম্বিলাদীহি. পাপিযোতি পাপতরো. আৰাসেহিৰ সন্থৰেহি ৰাতি নিবদ্ধৰসনট্ঠানসঙ্খাতেসু হি আৰাসেসুপি মিত্তসন্থৰেসুপি ছন্দরাগো পাপকোৰ, তেহি পন সচ্ছন্দরাগপরিভোগেহি আৰাসেহি ৰা মিত্তসন্থৰেহি ৰা সতগুণেন চ সহস্সগুণেন চ সতসহস্সগুণেন চ ধুৰপটিসেৰনট্ঠেন আহারং ৰিনা জীৰিতিন্দ্রিযপালনায অভাৰেন চ সচ্ছন্দরাগপরিভোগরসাৰ পাপতরাতি. বোধিসত্তো পন অনুস্সৰাগতং ৰিয ইমমত্থং কত্ৰা ‘‘ন কিরত্থি রসেহি পাপিযো, আৰাসেহিৰ সন্থৰেহি ৰা’’তি আহ. ইদানি তেসং পাপিযভাৰং দস্সেন্তো ‘‘ৰাতমিগ’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ গহননিস্সিতন্তি গহনট্ঠাননিস্সিতং. ইদং ৰুত্তং হোতি – পস্সথ রসানং পাপিযভাৰং, ইদং নাম অরঞ্ঞাযতনে গহননিস্সিতং ৰাতমিগং সঞ্জযো উয্যানপালো মধুরসেহি অত্তনো ৰসং আনেসি, সব্বথাপি সচ্ছন্দরাগপরিভোগেহি রসেহি নাম অঞ্ঞং পাপতরং লামকতরং নত্থীতি রসতণ্হায আদীনৰং কথেসি. কথেত্ৰা চ পন তং মিগং অরঞ্ঞমেৰ পেসেসি.

সত্থাপি ‘‘ন, ভিক্খৰে, সা ৰণ্ণদাসী ইদানেৰ এতং রসতণ্হায বন্ধিত্ৰা অত্তনো ৰসে করোতি, পুব্বেপি অকাসিযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি. ‘‘তদা সঞ্জযো অযং ৰণ্ণদাসী অহোসি, ৰাতমিগো চূল়পিণ্ডপাতিকো, বারাণসিরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

ৰাতমিগজাতকৰণ্ণনা চতুত্থা.

[১৫] ৫. খরাদিযজাতকৰণ্ণনা

অট্ঠক্খুরং খরাদিযেতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং দুব্বচভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. সো কির ভিক্খু দুব্বচো ওৰাদং ন গণ্হাতি. অথ নং সত্থা পুচ্ছি ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু দুব্বচো ওৰাদং ন গণ্হাসী’’তি? ‘‘সচ্চং ভগৰা’’তি. সত্থা ‘‘পুব্বেপি ত্ৰং দুব্বচতায পণ্ডিতানং ওৰাদং অগ্গহেত্ৰা পাসেন বদ্ধো জীৰিতক্খযং পত্তো’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো মিগো হুত্ৰা মিগগণপরিৰুতো অরঞ্ঞে ৰসতি. অথস্স ভগিনিমিগী পুত্তকং দস্সেত্ৰা ‘‘ভাতিক, অযং তে ভাগিনেয্যো, এতং মিগমাযং উগ্গণ্হাপেহী’’তি পটিচ্ছাপেসি. সো তং ভাগিনেয্যং ‘‘অসুকৰেলায নাম আগন্ত্ৰা উগ্গণ্হাহী’’তি আহ. সো ৰুত্তৰেলায নাগচ্ছতি. যথা চ একদিৰসং, এৰং সত্ত দিৰসে সত্তোৰাদে অতিক্কন্তো সো মিগমাযং অনুগ্গণ্হিত্ৰাৰ ৰিচরন্তো পাসে বজ্ঝি. মাতাপিস্স ভাতরং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘কিং তে, ভাতিক, ভাগিনেয্যো মিগমাযং উগ্গণ্হাপিতো’’তি পুচ্ছি. বোধিসত্তো চ ‘‘তস্স অনোৰাদকস্স মা চিন্তযি, ন তে পুত্তেন মিগমাযা উগ্গহিতা’’তি ৰত্ৰা ইদানিপি তং অনোৰদিতুকামোৰ হুত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১৫.

‘‘অট্ঠক্খুরং খরাদিযে, মিগং ৰঙ্কাতিৰঙ্কিনং;

সত্তহি কালাতিক্কন্তং, ন নং ওৰদিতুস্সহে’’তি.

তত্থ অট্ঠক্খুরন্তি একেকস্মিং পাদে দ্ৰিন্নং দ্ৰিন্নং ৰসেন অট্ঠক্খুরং. খরাদিযেতি তং নামেন আলপতি. মিগন্তি সব্বসঙ্গাহিকৰচনং. ৰঙ্কাতিৰঙ্কিনন্তি মূলে ৰঙ্কানি, অগ্গে অতিৰঙ্কানীতি ৰঙ্কাতিৰঙ্কানি, তাদিসানি সিঙ্গানি অস্স অত্থীতি ৰঙ্কাতিৰঙ্কী, তং ৰঙ্কাতিৰঙ্কিনং. সত্তহি কালাতিক্কন্তন্তি সত্তহি ওৰাদকালেহি ওৰাদং অতিক্কন্তং. ন নং ওৰদিতুস্সহেতি এতং দুব্বচমিগং অহং ওৰদিতুং ন উস্সহামি, এতস্স মে ওৰাদত্থায চিত্তম্পি ন উপ্পজ্জতীতি দস্সেতি. অথ নং দুব্বচমিগং পাসে বদ্ধং লুদ্দো মারেত্ৰা মংসং আদায পক্কামি.

সত্থাপি ‘‘ন ত্ৰং ভিক্খু ইদানেৰ দুব্বচো, পুব্বেপি দুব্বচোযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি. ‘‘তদা ভাগিনেয্যো মিগো দুব্বচভিক্খু অহোসি, ভগিনী উপ্পলৰণ্ণা, ওৰাদমিগো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

খরাদিযজাতকৰণ্ণনা পঞ্চমা.

[১৬] ৬. তিপল্লত্থমিগজাতকৰণ্ণনা

মিগং তিপল্লত্থন্তি ইদং সত্থা কোসম্বিযং বদরিকারামে ৰিহরন্তো সিক্খাকামং রাহুলত্থেরং আরব্ভ কথেসি. একস্মিঞ্হি কালে সত্থরি আল়ৰিনগরং উপনিস্সায অগ্গাল়ৰে চেতিযে ৰিহরন্তে বহূ উপাসকা উপাসিকা ভিক্খূ ভিক্খুনিযো চ ৰিহারং ধম্মস্সৰনত্থায গচ্ছন্তি, দিৰা ধম্মস্সৰনং হোতি. গচ্ছন্তে পন কালে উপাসিকাযো ভিক্খুনিযো চ ন গচ্ছিংসু, ভিক্খূ চেৰ উপাসকা চ অহেসুং. ততো পট্ঠায রত্তিং ধম্মস্সৰনং জাতং. ধম্মস্সৰনপরিযোসানে থেরা ভিক্খূ অত্তনো অত্তনো ৰসনট্ঠানানি গচ্ছন্তি. দহরা সামণেরা চ উপাসকেহি সদ্ধিং উপট্ঠানসালাযং সযন্তি. তেসু নিদ্দং উপগতেসু একচ্চে ঘুরুঘুরুপস্সাসা কাকচ্ছমানা দন্তে খাদন্তা নিপজ্জিংসু, একচ্চে মুহুত্তং নিদ্দাযিত্ৰা উট্ঠহিংসু. তে তং ৰিপ্পকারং দিস্ৰা ভগৰতো আরোচেসুং. ভগৰা ‘‘যো পন ভিক্খু অনুপসম্পন্নেন সহসেয্যং কপ্পেয্য পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ৪৯) সিক্খাপদং পঞ্ঞপেত্ৰা কোসম্বিং অগমাসি.

তত্থ ভিক্খূ আযস্মন্তং রাহুলং আহংসু – ‘‘আৰুসো রাহুল, ভগৰতা সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং, ইদানি ত্ৰং অত্তনো ৰসনট্ঠানং জানাহী’’তি. পুব্বে পন তে ভিক্খূ ভগৰতি চ গারৰং তস্স চাযস্মতো সিক্খাকামতং পটিচ্চ তং অত্তনো ৰসনট্ঠানং আগতং অতিৰিয সঙ্গণ্হন্তি, খুদ্দকমঞ্চকং পঞ্ঞপেত্ৰা উস্সীসককরণত্থায চীৰরং দেন্তি. তং দিৰসং পন সিক্খাপদভযেন ৰসনট্ঠানম্পি ন অদংসু. রাহুলভদ্দোপি ‘‘পিতা মে’’তি দসবলস্স ৰা, ‘‘উপজ্ঝাযো মে’’তি ধম্মসেনাপতিনো ৰা, ‘‘আচরিযো মে’’তি মহামোগ্গল্লানস্স ৰা, ‘‘চূল়পিতা মে’’তি আনন্দত্থেরস্স ৰা সন্তিকং অগন্ত্ৰা দসবলস্স ৰল়ঞ্জনৰচ্চকুটিং ব্রহ্মৰিমানং পৰিসন্তো ৰিয পৰিসিত্ৰা ৰাসং কপ্পেসি. বুদ্ধানঞ্হি ৰল়ঞ্জনকুটিযং দ্ৰারং সুপিহিতং হোতি, গন্ধপরিভণ্ডকতা ভূমি, গন্ধদামমালাদামানি ওসারিতানেৰ হোন্তি, সব্বরত্তিং দীপো ঝাযতি. রাহুলভদ্দো পন ন তস্সা কুটিযা ইমং সম্পত্তিং পটিচ্চ তত্থ ৰাসং উপগতো, ভিক্খূহি পন ‘‘ৰসনট্ঠানং জানাহী’’তি ৰুত্তত্তা ওৰাদগারৰেন সিক্খাকামতায তত্থ ৰাসং উপগতো. অন্তরন্তরা হি ভিক্খূ তং আযস্মন্তং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং দিস্ৰা তস্স ৰীমংসনত্থায মুট্ঠিসম্মজ্জনিং ৰা কচৰরছড্ডনকং ৰা বহি খিপিত্ৰা তস্মিং আগতে ‘‘আৰুসো, ইমং কেন ছড্ডিত’’ন্তি ৰদন্তি. তত্থ কেহিচি ‘‘রাহুলো ইমিনা মগ্গেন গতো’’তি ৰুত্তে সো আযস্মা ‘‘নাহং, ভন্তে, এতং জানামী’’তি অৰত্ৰাৰ তং পটিসামেত্ৰা ‘‘খমথ মে, ভন্তে’’তি খমাপেত্ৰা গচ্ছতি. এৰমেস সিক্খাকামো.

সো তং সিক্খাকামতংযেৰ পটিচ্চ তত্থ ৰাসং উপগতো. অথ সত্থা পুরেঅরুণংযেৰ ৰচ্চকুটিদ্ৰারে ঠত্ৰা উক্কাসি, সোপাযস্মা উক্কাসি. ‘‘কো এসো’’তি? ‘‘অহং রাহুলো’’তি নিক্খমিত্ৰা ৰন্দি. ‘‘কস্মা ত্ৰং রাহুল ইধ নিপন্নোসী’’তি? ‘‘ৰসনট্ঠানস্স অভাৰতো’’. ‘‘পুব্বে হি, ভন্তে, ভিক্খূ মম সঙ্গহং করোন্তি, ইদানি অত্তনো আপত্তিভযেন ৰসনট্ঠানং ন দেন্তি, স্ৰাহং ‘ইদং অঞ্ঞেসং অসঙ্ঘট্টনট্ঠান’ন্তি ইমিনা কারণেন ইধ নিপন্নোস্মীতি. অথ ভগৰতো ‘‘রাহুলং তাৰ ভিক্খূ এৰং পরিচ্চজন্তি, অঞ্ঞে কুলদারকে পব্বাজেত্ৰা কিং করিস্সন্তী’’তি ধম্মসংৰেগো উদপাদি.

অথ ভগৰা পাতোৰ ভিক্খূ সন্নিপাতাপেত্ৰা ধম্মসেনাপতিং পুচ্ছি ‘‘জানাসি পন ত্ৰং, সারিপুত্ত, অজ্জ কত্থচি রাহুলস্স ৰুত্থভাৰ’’ন্তি? ‘‘ন জানামি, ভন্তে’’তি. ‘‘সারিপুত্ত, অজ্জ রাহুলো ৰচ্চকুটিযং ৰসি, সারিপুত্ত, তুম্হে রাহুলং এৰং পরিচ্চজন্তা অঞ্ঞে কুলদারকে পব্বাজেত্ৰা কিং করিস্সথ? এৰঞ্হি সন্তে ইমস্মিং সাসনে পব্বজিতা ন পতিট্ঠা ভৰিস্সন্তি, ইতো দানি পট্ঠায অনুপসম্পন্নেন একং দ্ৰে দিৰসে অত্তনো সন্তিকে ৰসাপেত্ৰা ততিযদিৰসে তেসং ৰসনট্ঠানং ঞত্ৰা বহি ৰাসেথা’’তি ইমং অনুপঞ্ঞত্তিং কত্ৰা পুন সিক্খাপদং পঞ্ঞপেসি.

তস্মিং সমযে ধম্মসভাযং সন্নিসিন্না ভিক্খূ রাহুলস্স গুণকথং কথেন্তি ‘‘পস্সথাৰুসো, যাৰ সিক্খাকামো ৰতাযং রাহুলো, ‘তৰ ৰসনট্ঠানং জানাহী’তি ৰুত্তো নাম ‘অহং দসবলস্স পুত্তো, তুম্হাকং সেনাসনস্মা তুম্হেযেৰ নিক্খমথা’তি একং ভিক্খুম্পি অপ্পটিপ্ফরিত্ৰা ৰচ্চকুটিযং ৰাসং কপ্পেসী’’তি. এৰং তেসু কথযমানেসু সত্থা ধম্মসভং গন্ত্ৰা অলঙ্কতাসনে নিসীদিত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি আহ. ‘‘ভন্তে, রাহুলস্স সিক্খাকামকথায, ন অঞ্ঞায কথাযা’’তি. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, রাহুলো ইদানেৰ সিক্খাকামো, পুব্বে তিরচ্ছানযোনিযং নিব্বত্তোপি সিক্খাকামোযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে রাজগহে একো মগধরাজা রজ্জং কারেসি. তদা বোধিসত্তো মিগযোনিযং নিব্বত্তিত্ৰা মিগগণপরিৰুতো অরঞ্ঞে ৰসতি. অথস্স ভগিনী অত্তনো পুত্তকং উপনেত্ৰা ‘‘ভাতিক, ইমং তে ভাগিনেয্যং মিগমাযং সিক্খাপেহী’’তি আহ. বোধিসত্তো ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা ‘‘গচ্ছ, তাত, অসুকৰেলায নাম আগন্ত্ৰা সিক্খেয্যাসী’’তি আহ. সো মাতুলেন ৰুত্তৰেলং অনতিক্কমিত্ৰা তং উপসঙ্কমিত্ৰা মিগমাযং সিক্খি. সো একদিৰসং ৰনে ৰিচরন্তো পাসেন বদ্ধো বদ্ধরৰং রৰি, মিগগণো পলাযিত্ৰা ‘‘পুত্তো তে পাসেন বদ্ধো’’তি তস্স মাতুযা আরোচেসি. সা ভাতু সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘ভাতিক, ভাগিনেয্যো তে মিগমাযং সিক্খাপিতো’’তি পুচ্ছি. বোধিসত্তো ‘‘মা ত্ৰং পুত্তস্স কিঞ্চি পাপকং আসঙ্কি, সুগ্গহিতা তেন মিগমাযা, ইদানি তং হাসযমানো আগচ্ছিস্সতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১৬.

‘‘মিগং তিপল্লত্থমনেকমাযং, অট্ঠক্খুরং অড্ঢরত্তাপপাযিং;

একেন সোতেন ছমাস্সসন্তো, ছহি কলাহিতিভোতি ভাগিনেয্যো’’তি.

তত্থ মিগন্তি ভাগিনেয্যমিগং. তিপল্লত্থন্তি পল্লত্থং ৰুচ্চতি সযনং, উভোহি পস্সেহি উজুকমেৰ চ নিপন্নকৰসেনাতি তীহাকারেহি পল্লত্থং অস্স, তীণি ৰা পল্লত্থানি অস্সাতি তিপল্লত্থো, তং তিপল্লত্থং. অনেকমাযন্তি বহুমাযং বহুৰঞ্চনং. অট্ঠক্খুরন্তি একেকস্মিং পাদে দ্ৰিন্নং দ্ৰিন্নং ৰসেন অট্ঠহি খুরেহি সমন্নাগতং. অড্ঢরত্তাপপাযিন্তি পুরিমযামং অতিক্কমিত্ৰা মজ্ঝিমযামে অরঞ্ঞতো আগম্ম পানীযস্স পিৰনতো অড্ঢরত্তে আপং পিৰতীতি অড্ঢরত্তাপপাযী. তং অড্ঢরত্তে অপাযিন্তি অত্থো. মম ভাগিনেয্যং মিগং অহং সাধুকং মিগমাযং উগ্গণ্হাপেসিং. কথং? যথা একেন সোতেন ছমাস্সসন্তো, ছহি কলাহিতিভোতি ভাগিনেয্যোতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – অহঞ্হি তৰ পুত্তং তথা উগ্গণ্হাপেসিং, যথা একস্মিং উপরিমনাসিকাসোতে ৰাতং সন্নিরুম্ভিত্ৰা পথৰিযা অল্লীনেন একেন হেট্ঠিমসোতেন তত্থেৰ ছমাযং অস্সসন্তো ছহি কলাহি লুদ্দকং অতিভোতি, ছহি কোট্ঠাসেহি অজ্ঝোত্থরতি ৰঞ্চেতীতি অত্থো. কতমাহি ছহি? চত্তারো পাদে পসারেত্ৰা একেন পস্সেন সেয্যায, খুরেহি তিণপংসুখণনেন, জিৰ্হানিন্নামনেন উদরস্স উদ্ধুমাতভাৰকরণেন, উচ্চারপস্সাৰৰিস্সজ্জনেন, ৰাতসন্নিরুম্ভনেনাতি.

অপরো নযো – পাদেন পংসুং গহেত্ৰা অভিমুখাকড্ঢনেন, পটিপণামনেন, উভোসু পস্সেসু সঞ্চরণেন, উদরং উদ্ধং পক্খিপনেন, অধো অৰক্খিপনেনাতি ইমাহি ছহি কলাহি যথা অতিভোতি, ‘‘মতো অয’’ন্তি সঞ্ঞং উপ্পাদেত্ৰা ৰঞ্চেতি, এৰং তং মিগমাযং উগ্গণ্হাপেসিন্তি দীপেতি.

অপরো নযো – তথা নং উগ্গণ্হাপেসিং, যথা একেন সোতেন ছমাস্সসন্তো ছহি কলাহিতি দ্ৰীসুপি নযেসু দস্সিতেহি ছহি কারণেহি কলাহিতি কলাযিস্সতি, লুদ্দং ৰঞ্চেস্সতীতি অত্থো. ভোতীতি ভগিনিং আলপতি. ভাগিনেয্যোতি এৰং ছহি কারণেহি ৰঞ্চনকং ভাগিনেয্যং নিদ্দিসতি. এৰং বোধিসত্তো ভাগিনেয্যস্স মিগমাযায সাধুকং উগ্গহিতভাৰং দস্সেন্তো ভগিনিং সমস্সাসেতি.

সোপি মিগপোতকো পাসে বদ্ধো অৰিপ্ফন্দিত্ৰাযেৰ ভূমিযং মহাফাসুকপস্সেন পাদে পসারেত্ৰা নিপন্নো পাদানং আসন্নট্ঠানে খুরেহেৰ পহরিত্ৰা পংসুঞ্চ তিণানি চ উপ্পাটেত্ৰা উচ্চারপস্সাৰং ৰিস্সজ্জেত্ৰা সীসং পাতেত্ৰা জিৰ্হং নিন্নামেত্ৰা সরীরং খেল়কিলিন্নং কত্ৰা ৰাতগ্গহণেন উদরং উদ্ধুমাতকং কত্ৰা অক্খীনি পরিৰত্তেত্ৰা হেট্ঠা নাসিকাসোতেন ৰাতং সঞ্চরাপেন্তো উপরিমনাসিকাসোতেন ৰাতং সন্নিরুম্ভিত্ৰা সকলসরীরং থদ্ধভাৰং গাহাপেত্ৰা মতাকারং দস্সেসি. নীলমক্খিকাপি নং সম্পরিৰারেসুং, তস্মিং তস্মিং ঠানে কাকা নিলীযিংসু. লুদ্দো আগন্ত্ৰা উদরং হত্থেন পহরিত্ৰা ‘‘অতিপাতোৰ বদ্ধো ভৰিস্সতি, পূতিকো জাতো’’তি তস্স বন্ধনরজ্জুকং মোচেত্ৰা ‘‘এত্থেৰদানি নং উক্কন্তিত্ৰা মংসং আদায গমিস্সামী’’তি নিরাসঙ্কো হুত্ৰা সাখাপলাসং গহেতুং আরদ্ধো. মিগপোতকোপি উট্ঠায চতূহি পাদেহি ঠত্ৰা কাযং ৰিধুনিত্ৰা গীৰং পসারেত্ৰা মহাৰাতেন ছিন্নৰলাহকো ৰিয ৰেগেন মাতু সন্তিকং অগমাসি.

সত্থাপি ‘‘ন, ভিক্খৰে, রাহুলো ইদানেৰ সিক্খাকামো, পুব্বেপি সিক্খাকামোযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা ভাগিনেয্যমিগপোতকো রাহুলো অহোসি, মাতা উপ্পলৰণ্ণা, মাতুলমিগো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

তিপল্লত্থমিগজাতকৰণ্ণনা ছট্ঠা.

[১৭] ৭. মালুতজাতকৰণ্ণনা

কাল়ে ৰা যদি ৰা জুণ্হেতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো দ্ৰে ৰুড্ঢপব্বজিতে আরব্ভ কথেসি. তে কির কোসলজনপদে একস্মিং অরঞ্ঞাৰাসে ৰসন্তি. একো কাল়ত্থেরো নাম, একো জুণ্হত্থেরো নাম. অথেকদিৰসং জুণ্হো কাল়ং পুচ্ছি ‘‘ভন্তে কাল়, সীতং নাম কস্মিং কালে হোতী’’তি. সো ‘‘কাল়ে হোতী’’তি আহ. অথেকদিৰসং কাল়ো জুণ্হং পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে জুণ্হ, সীতং নাম কস্মিং কালে হোতী’’তি. সো ‘‘জুণ্হে হোতী’’তি আহ. তে উভোপি অত্তনো কঙ্খং ছিন্দিতুং অসক্কোন্তা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা ‘‘ভন্তে, সীতং নাম কস্মিং কালে হোতী’’তি পুচ্ছিংসু. সত্থা তেসং কথং সুত্ৰা ‘‘পুব্বেপি অহং, ভিক্খৰে, তুম্হাকং ইমং পঞ্হং কথেসিং, ভৰসঙ্খেপগতত্তা পন ন সল্লক্খযিত্থা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে একস্মিং পব্বতপাদে সীহো চ ব্যগ্ঘো চ দ্ৰে সহাযা একিস্সাযেৰ গুহায ৰসন্তি. তদা বোধিসত্তোপি ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা তস্মিংযেৰ পব্বতপাদে ৰসতি. অথেকদিৰসং তেসং সহাযকানং সীতং নিস্সায ৰিৰাদো উদপাদি. ব্যগ্ঘো ‘‘কাল়েযেৰ সীতং হোতী’’তি আহ. সীহো ‘‘জুণ্হেযেৰ সীতং হোতী’’তি আহ. তে উভোপি অত্তনো কঙ্খং ছিন্দিতুং অসক্কোন্তা বোধিসত্তং পুচ্ছিংসু. বোধিসত্তো ইমং গাথমাহ –

১৭.

‘‘কাল়ে ৰা যদি ৰা জুণ্হে, যদা ৰাযতি মালুতো;

ৰাতজানি হি সীতানি, উভোত্থমপরাজিতা’’তি.

তত্থ কাল়ে ৰা যদি ৰা জুণ্হেতি কাল়পক্খে ৰা জুণ্হপক্খে ৰা. যদা ৰাযতি মালুতোতি যস্মিং সমযে পুরত্থিমাদিভেদো ৰাতো ৰাযতি, তস্মিং সমযে সীতং হোতি. কিংকারণা? ৰাতজানি হি সীতানি, যস্মা ৰাতে ৰিজ্জন্তেযেৰ সীতানি হোন্তি, কাল়পক্খো ৰা জুণ্হপক্খো ৰা এত্থ অপমাণন্তি ৰুত্তং হোতি. উভোত্থমপরাজিতাতি উভোপি তুম্হে ইমস্মিং পঞ্হে অপরাজিতাতি. এৰং বোধিসত্তো তে সহাযকে সঞ্ঞাপেসি.

সত্থাপি ‘‘ভিক্খৰে, পুব্বেপি মযা তুম্হাকং অযং পঞ্হো কথিতো’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে দ্ৰেপি থেরা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসু. সত্থা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা ব্যগ্ঘো কাল়ো অহোসি, সীহো জুণ্হো, পঞ্হৰিস্সজ্জনকতাপসো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

মালুতজাতকৰণ্ণনা সত্তমা.

[১৮] ৮. মতকভত্তজাতকৰণ্ণনা

এৰং চে সত্তা জানেয্যুন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো মতকভত্তং আরব্ভ কথেসি. তস্মিঞ্হি কালে মনুস্সা বহূ অজেল়কাদযো মারেত্ৰা কালকতে ঞাতকে উদ্দিস্স মতকভত্তং নাম দেন্তি. ভিক্খূ তে মনুস্সে তথা করোন্তে দিস্ৰা সত্থারং পুচ্ছিংসু ‘‘এতরহি, ভন্তে, মনুস্সা বহূ পাণে জীৰিতক্খযং পাপেত্ৰা মতকভত্তং নাম দেন্তি. অত্থি নু খো, ভন্তে, এত্থ ৰুড্ঢী’’তি? সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ‘মতকভত্তং দস্সামা’তি কতেপি পাণাতিপাতে কাচি ৰুড্ঢি নাম অত্থি, পুব্বে পণ্ডিতা আকাসে নিসজ্জ ধম্মং দেসেত্ৰা এত্থ আদীনৰং কথেত্ৰা সকলজম্বুদীপৰাসিকে এতং কম্মং জহাপেসুং. ইদানি পন ভৰসঙ্খেপগতত্তা পুন পাতুভূত’’ন্তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে একো তিণ্ণং ৰেদানং পারগূ দিসাপামোক্খো আচরিযব্রাহ্মণো ‘‘মতকভত্তং দস্সামী’’তি একং এল়কং গাহাপেত্ৰা অন্তেৰাসিকে আহ – ‘‘তাতা, ইমং এল়কং নদিং নেত্ৰা ন্হাপেত্ৰা কণ্ঠে মালং পরিক্খিপিত্ৰা পঞ্চঙ্গুলিকং দত্ৰা মণ্ডেত্ৰা আনেথা’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা তং আদায নদিং গন্ত্ৰা ন্হাপেত্ৰা মণ্ডেত্ৰা নদীতীরে ঠপেসুং. সো এল়কো অত্তনো পুব্বকম্মং দিস্ৰা ‘‘এৰরূপা নাম দুক্খা অজ্জ মুচ্চিস্সামী’’তি সোমনস্সজাতো মত্তিকাঘটং ভিন্দন্তো ৰিয মহাহসিতং হসিত্ৰা পুন ‘‘অযং ব্রাহ্মণো মং ঘাতেত্ৰা মযা লদ্ধদুক্খং লভিস্সতী’’তি ব্রাহ্মণে কারুঞ্ঞং উপ্পাদেত্ৰা মহন্তেন সদ্দেন পরোদি.

অথ নং তে মাণৰা পুচ্ছিংসু ‘‘সম্ম এল়ক, ত্ৰং মহাসদ্দেন হসি চেৰ রোদি চ, কেন নু খো কারণেন হসি, কেন কারণেন পরোদী’’তি? ‘‘তুম্হে মং ইমং কারণং অত্তনো আচরিযস্স সন্তিকে পুচ্ছেয্যাথা’’তি. তে তং আদায গন্ত্ৰা ইদং কারণং আচরিযস্স আরোচেসুং. আচরিযো তেসং ৰচনং সুত্ৰা এল়কং পুচ্ছি ‘‘কস্মা ত্ৰং এল়ক, হসি, কস্মা রোদী’’তি? এল়কো অত্তনা কতকম্মং জাতিস্সরঞাণেন অনুস্সরিত্ৰা ব্রাহ্মণস্স কথেসি ‘‘অহং, ব্রাহ্মণ, পুব্বে তাদিসোৰ মন্তজ্ঝাযকব্রাহ্মণো হুত্ৰা ‘মতকভত্তং দস্সামী’তি একং এল়কং মারেত্ৰা মতকভত্তং অদাসিং, স্ৰাহং একস্স এল়কস্স ঘাতিতত্তা একেনূনেসু পঞ্চসু অত্তভাৰসতেসু সীসচ্ছেদং পাপুণিং, অযং মে কোটিযং ঠিতো পঞ্চসতিমো অত্তভাৰো, স্ৰাহং ‘অজ্জ এৰরূপা দুক্খা মুচ্চিস্সামী’তি সোমনস্সজাতো ইমিনা কারণেন হসিং. রোদন্তো পন ‘অহং তাৰ একং এল়কং মারেত্ৰা পঞ্চ জাতিসতানি সীসচ্ছেদদুক্খং পত্ৰা অজ্জ তম্হা দুক্খা মুচ্চিস্সামি, অযং পন ব্রাহ্মণো মং মারেত্ৰা অহং ৰিয পঞ্চ জাতিসতানি সীসচ্ছেদদুক্খং লভিস্সতী’তি তযি কারুঞ্ঞেন রোদি’’ন্তি. ‘‘এল়ক, মা ভাযি, নাহং তং মারেস্সামী’’তি. ‘‘ব্রাহ্মণ, কিং ৰদেসি, তযি মারেন্তেপি অমারেন্তেপি ন সক্কা অজ্জ মযা মরণা মুচ্চিতু’’ন্তি. ‘‘এল়ক, মা ভাযি, অহং তে আরক্খং গহেত্ৰা তযা সদ্ধিংযেৰ ৰিচরিস্সামী’’তি. ‘‘ব্রাহ্মণ, অপ্পমত্তকো তৰ আরক্খো, মযা কতপাপং পন মহন্তং বলৰ’’ন্তি.

ব্রাহ্মণো এল়কং মুঞ্চিত্ৰা ‘‘ইমং এল়কং কস্সচিপি মারেতুং ন দস্সামী’’তি অন্তেৰাসিকে আদায এল়কেনেৰ সদ্ধিং ৰিচরি. এল়কো ৰিস্সট্ঠমত্তোৰ একং পাসাণপিট্ঠিং নিস্সায জাতগুম্বে গীৰং উক্খিপিত্ৰা পণ্ণানি খাদিতুং আরদ্ধো. তঙ্খণঞ্ঞেৰ তস্মিং পাসাণপিট্ঠে অসনি পতি, ততো একা পাসাণসকলিকা ছিজ্জিত্ৰা এল়কস্স পসারিতগীৰায পতিত্ৰা সীসং ছিন্দি, মহাজনো সন্নিপতি. তদা বোধিসত্তো তস্মিং ঠানে রুক্খদেৰতা হুত্ৰা নিব্বত্তো. সো পস্সন্তস্সেৰ তস্স মহাজনস্স দেৰতানুভাৰেন আকাসে পল্লঙ্কেন নিসীদিত্ৰা ‘‘ইমে সত্তা এৰং পাপস্স ফলং জানমানা অপ্পেৰনাম পাণাতিপাতং ন করেয্যু’’ন্তি মধুরস্সরেন ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –

১৮.

‘‘এৰং চে সত্তা জানেয্যুং, দুক্খাযং জাতিসম্ভৰো;

ন পাণো পাণিনং হঞ্ঞে, পাণঘাতী হি সোচতী’’তি.

তত্থ এৰং চে সত্তা জানেয্যুন্তি ইমে সত্তা এৰং চে জানেয্যুং. কথং? দুক্খাযং জাতিসম্ভৰোতি অযং তত্থ তত্থ জাতি চ জাতস্স অনুক্কমেন ৰড্ঢিসঙ্খাতো সম্ভৰো চ জরাব্যাধিমরণঅপ্পিযসম্পযোগপিযৰিপ্পযোগহত্থপাদচ্ছেদাদীনং দুক্খানং ৰত্থুভূতত্তা ‘‘দুক্খো’’তি যদি জানেয্যুং. ন পাণো পাণিনং হঞ্ঞেতি ‘‘পরং ৰধন্তো জাতিসম্ভৰে ৰধং লভতি, পীল়েন্তো পীল়ং লভতী’’তি জাতিসম্ভৰস্স দুক্খৰত্থুতায দুক্খভাৰং জানন্তো কোচি পাণো অঞ্ঞং পাণিনং ন হঞ্ঞে, সত্তো সত্তং ন হনেয্যাতি অত্থো. কিংকারণা? পাণঘাতী হি সোচতীতি, যস্মা সাহত্থিকাদীসু ছসু পযোগেসু যেন কেনচি পযোগেন পরস্স জীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদনেন পাণঘাতী পুগ্গলো অট্ঠসু মহানিরযেসু সোল়সসু উস্সদনিরযেসু নানপ্পকারায তিরচ্ছানযোনিযা পেত্তিৰিসযে অসুরকাযেতি ইমেসু চতূসু অপাযেসু মহাদুক্খং অনুভৰমানো দীঘরত্তং অন্তোনিজ্ঝাযনলক্খণেন সোকেন সোচতি. যথা ৰাযং এল়কো মরণভযেন সোচতি, এৰং দীঘরত্তং সোচতীতিপি ঞত্ৰা ন পাণো পাণিনং হঞ্ঞে, কোচি পাণাতিপাতকম্মং নাম ন করেয্য. মোহেন পন মূল়্হা অৰিজ্জায অন্ধীকতা ইমং আদীনৰং অপস্সন্তা পাণাতিপাতং করোন্তীতি.

এৰং মহাসত্তো নিরযভযেন তজ্জেত্ৰা ধম্মং দেসেসি. মনুস্সা তং ধম্মদেসনং সুত্ৰা নিরযভযভীতা পাণাতিপাতা ৰিরমিংসু. বোধিসত্তোপি ধম্মং দেসেত্ৰা মহাজনং সীলে পতিট্ঠাপেত্ৰা যথাকম্মং গতো, মহাজনোপি বোধিসত্তস্স ওৰাদে ঠত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা দেৰনগরং পূরেসি. সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘অহং তেন সমযেন রুক্খদেৰতা অহোসি’’ন্তি.

মতকভত্তজাতকৰণ্ণনা অট্ঠমা.

[১৯] ৯. আযাচিতভত্তজাতকৰণ্ণনা

সচে মুচ্চে পেচ্চ মুচ্চেতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো দেৰতানং আযাচনবলিকম্মং আরব্ভ কথেসি. তদা কির মনুস্সা ৰণিজ্জায গচ্ছন্তা পাণে ৰধিত্ৰা দেৰতানং বলিকম্মং কত্ৰা ‘‘মযং অনন্তরাযেন অত্থসিদ্ধিং পত্ৰা আগন্ত্ৰা পুন তুম্হাকং বলিকম্মং করিস্সামা’’তি আযাচিত্ৰা গচ্ছন্তি. তত্থানন্তরাযেন অত্থসিদ্ধিং পত্ৰা আগতা ‘‘দেৰতানুভাৰেন ইদং জাত’’ন্তি মঞ্ঞমানা বহূ পাণে ৰধিত্ৰা আযাচনতো মুচ্চিতুং বলিকম্মং করোন্তি, তং দিস্ৰা ভিক্খূ ‘‘অত্থি নু খো, ভন্তে, এত্থ অত্থো’’তি ভগৰন্তং পুচ্ছিংসু. ভগৰা অতীতং আহরি.

অতীতে কাসিরট্ঠে একস্মিং গামকে কুটুম্বিকো গামদ্ৰারে ঠিতনিগ্রোধরুক্খে দেৰতায বলিকম্মং পটিজানিত্ৰা অনন্তরাযেন আগন্ত্ৰা বহূ পাণে ৰধিত্ৰা ‘‘আযাচনতো মুচ্চিস্সামী’’তি রুক্খমূলং গতো. রুক্খদেৰতা খন্ধৰিটপে ঠত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১৯.

‘‘সচে মুচ্চে পেচ্চ মুচ্চে, মুচ্চমানো হি বজ্ঝতি;

ন হেৰং ধীরা মুচ্চন্তি, মুত্তি বালস্স বন্ধন’’ন্তি.

তত্থ সচে মুচ্চে পেচ্চ মুচ্চেতি ভো পুরিস, ত্ৰং সচে মুচ্চে যদি মুচ্চিতুকামোসি. পেচ্চ মুচ্চেতি যথা পরলোকে ন বজ্ঝসি, এৰং মুচ্চাহি. মুচ্চমানো হি বজ্ঝতীতি যথা পন ত্ৰং পাণং ৰধিত্ৰা মুচ্চিতুং ইচ্ছসি, এৰং মুচ্চমানো হি পাপকম্মেন বজ্ঝতি. তস্মা ন হেৰং ধীরা মুচ্চন্তীতি যে পণ্ডিতপুরিসা, তে এৰং পটিস্সৰতো ন মুচ্চন্তি. কিংকারণা? এৰরূপা হি মুত্তি বালস্স বন্ধনং, এসা পাণাতিপাতং কত্ৰা মুত্তি নাম বালস্স বন্ধনমেৰ হোতীতি ধম্মং দেসেসি. ততো পট্ঠায মনুস্সা এৰরূপা পাণাতিপাতকম্মা ৰিরতা ধম্মং চরিত্ৰা দেৰনগরং পূরযিংসু.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘অহং তেন সমযেন রুক্খদেৰতা অহোসি’’ন্তি.

আযাচিতভত্তজাতকৰণ্ণনা নৰমা.

[২০] ১০. নল়পানজাতকৰণ্ণনা

দিস্ৰা পদমনুত্তিণ্ণন্তি ইদং সত্থা কোসলেসু চারিকং চরমানো নল়কপানগামং পত্ৰা নল়কপানপোক্খরণিযং কেতকৰনে ৰিহরন্তো নল়দণ্ডকে আরব্ভ কথেসি. তদা কির ভিক্খূ নল়কপানপোক্খরণিযং ন্হত্ৰা সূচিঘরত্থায সামণেরেহি নল়দণ্ডকে গাহাপেত্ৰা তে সব্বত্থকমেৰ ছিদ্দে দিস্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘ভন্তে, মযং সূচিঘরত্থায নল়দণ্ডকে গণ্হাপেম, তে মূলতো যাৰ অগ্গা সব্বত্থকমেৰ ছিদ্দা, কিং নু খো এত’’ন্তি পুচ্ছিংসু. সত্থা ‘‘ইদং, ভিক্খৰে, ময্হং পোরাণকঅধিট্ঠান’’ন্তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

পুব্বে কির সো ৰনসণ্ডো অরঞ্ঞো অহোসি. তস্সাপি পোক্খরণিযা একো দকরক্খসো ওতিণ্ণোতিণ্ণে খাদতি. তদা বোধিসত্তো রোহিতমিগপোতকপ্পমাণো কপিরাজা হুত্ৰা অসীতিসহস্সমত্তৰানরপরিৰুতো যূথং পরিহরন্তো তস্মিং অরঞ্ঞে ৰসতি. সো ৰানরগণস্স ওৰাদং অদাসি ‘‘তাতা, ইমস্মিং অরঞ্ঞে ৰিসরুক্খাপি অমনুস্সপরিগ্গহিতপোক্খরণিযোপি হোন্তি, তুম্হে অখাদিতপুব্বং ফলাফলং খাদন্তা ৰা অপীতপুব্বং পানীযং পিৰন্তা ৰা মং পটিপুচ্ছেয্যাথা’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা একদিৰসং অগতপুব্বট্ঠানং গতা তত্থ বহুদেৰ দিৰসং চরিত্ৰা পানীযং গৰেসমানা একং পোক্খরণিং দিস্ৰা পানীযং অপিৰিত্ৰাৰ বোধিসত্তস্সাগমনং ওলোকযমানা নিসীদিংসু. বোধিসত্তো আগন্ত্ৰা ‘‘কিং তাতা, পানীযং ন পিৰথা’’তি আহ. ‘‘তুম্হাকং আগমনং ওলোকেমা’’তি. ‘‘সুট্ঠু, তাতা’’তি বোধিসত্তো পোক্খরণিং আৰিজ্ঝিত্ৰা পদং পরিচ্ছিন্দন্তো ওতিণ্ণমেৰ পস্সি, ন উত্তিণ্ণং. সো ‘‘নিস্সংসযং এসা অমনুস্সপরিগ্গহিতা’’তি ঞত্ৰা ‘‘সুট্ঠু ৰো কতং, তাতা, পানীযং অপিৰন্তেহি, অমনুস্সপরিগ্গহিতা অয’’ন্তি আহ.

দকরক্খসোপি তেসং অনোতরণভাৰং ঞত্ৰা নীলোদরো পণ্ডরমুখো সুরত্তহত্থপাদো বীভচ্ছদস্সনো হুত্ৰা উদকং দ্ৰিধা কত্ৰা নিক্খমিত্ৰা ‘‘কস্মা নিসিন্নাত্থ, ওতরিত্ৰা পানীযং পিৰথা’’তি আহ. অথ নং বোধিসত্তো পুচ্ছি ‘‘ত্ৰং ইধ নিব্বত্তদকরক্খসোসী’’তি? ‘‘আম, অহ’’ন্তি. ‘‘ত্ৰং পোক্খরণিং ওতিণ্ণকে লভসী’’তি? ‘‘আম, লভামি, অহং ইধোতিণ্ণং অন্তমসো সকুণিকং উপাদায ন কিঞ্চি মুঞ্চামি, তুম্হেপি সব্বে খাদিস্সামী’’তি. ‘‘ন মযং অত্তানং তুয্হং খাদিতুং দস্সামা’’তি. ‘‘পানীযং পন পিৰিস্সথা’’তি. ‘‘আম, পানীযং পিৰিস্সাম, ন চ তে ৰসং গমিস্সামা’’তি. ‘‘অথ কথং পানীযং পিৰিস্সথা’’তি? কিং পন ত্ৰং মঞ্ঞসি ‘‘ওতরিত্ৰা পিৰিস্সন্তী’’তি. ‘‘মযঞ্হি অনোতরিত্ৰা অসীতিসহস্সানিপি একমেকং নল়দণ্ডকং গহেত্ৰা উপ্পলনাল়েন উদকং পিৰন্তা ৰিয তৰ পোক্খরণিযা পানীযং পিৰিস্সাম, এৰং নো ত্ৰং খাদিতুং ন সক্খিস্সসী’’তি. এতমত্থং ৰিদিত্ৰা সত্থা অভিসম্বুদ্ধো হুত্ৰা ইমিস্সা গাথায পুরিমপদদ্ৰযং অভাসি –

২০.

‘‘দিস্ৰা পদমনুত্তিণ্ণং, দিস্ৰানোতরিতং পদ’’ন্তি.

তস্সত্থো – ভিক্খৰে, সো কপিরাজা তস্সা পোক্খরণিযা একম্পি উত্তিণ্ণপদং নাদ্দস, ওতরিতং পন ওতিণ্ণপদমেৰ অদ্দস. এৰং দিস্ৰা পদং অনুত্তিণ্ণং দিস্ৰান ওতরিতং পদং ‘‘অদ্ধাযং পোক্খরণী অমনুস্সপরিগ্গহিতা’’তি ঞত্ৰা তেন সদ্ধিং সল্লপন্তো সপরিসো আহ –

‘‘নল়েন ৰারিং পিস্সামা’’তি;

তস্সত্থো – মযং তৰ পোক্খরণিযং নল়েন পানীযং পিৰিস্সামাতি. পুন মহাসত্তো আহ –

‘‘নেৰ মং ত্ৰং ৰধিস্সসী’’তি;

এৰং নল়েন পানীযং পিৰন্তং সপরিসম্পি মং ত্ৰং নেৰ ৰধিস্সসীতি অত্থো.

এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা বোধিসত্তো একং নল়দণ্ডকং আহরাপেত্ৰা পারমিযো আৰজ্জেত্ৰা সচ্চকিরিযং কত্ৰা মুখেন ধমি, নল়ো অন্তো কিঞ্চি গণ্ঠিং অসেসেত্ৰা সব্বত্থকমেৰ সুসিরো অহোসি. ইমিনা নিযামেন অপরম্পি অপরম্পি আহরাপেত্ৰা মুখেন ধমিত্ৰা অদাসি. এৰং সন্তেপি ন সক্কা নিট্ঠাপেতুং, তস্মা এৰং ন গহেতব্বং. বোধিসত্তো পন ‘‘ইমং পোক্খরণিং পরিৰারেত্ৰা জাতা সব্বেপি নল়া একচ্ছিদ্দা হোন্তূ’’তি অধিট্ঠাসি. বোধিসত্তানঞ্হি হিতূপচারস্স মহন্ততায অধিট্ঠানং সমিজ্ঝতি. ততো পট্ঠায সব্বেপি তং পোক্খরণিং পরিৰারেত্ৰা উট্ঠিতনল়া একচ্ছিদ্দা জাতা. ইমস্মিঞ্হি কপ্পে চত্তারি কপ্পট্ঠিযপাটিহারিযানি নাম. কতমানি চত্তারি? চন্দে সসলক্খণং সকলম্পি ইমং কপ্পং ঠস্সতি, ৰট্টকজাতকে অগ্গিনো নিব্বুতট্ঠানং সকলম্পি ইমং কপ্পং অগ্গি ন ঝাযিস্সতি, ঘটীকারনিৰেসনট্ঠানং সকলম্পি ইমং কপ্পং অনোৰস্সকং ঠস্সতি, ইমং পোক্খরণিং পরিৰারেত্ৰা উট্ঠিতনল়া সকলম্পি ইমং কপ্পং একচ্ছিদ্দা ভৰিস্সন্তীতি ইমানি চত্তারি কপ্পট্ঠিযপাটিহারিযানি নাম.

বোধিসত্তো এৰং অধিট্ঠহিত্ৰা একং নল়ং আদায নিসীদি. তেপি অসীতিসহস্সৰানরা একেকং আদায পোক্খরণিং পরিৰারেত্ৰা নিসীদিংসু. তেপি বোধিসত্তস্স নল়েন আকড্ঢিত্ৰা পানীযং পিৰনকালে সব্বে তীরে নিসিন্নাৰ পিৰিংসু. এৰং তেহি পানীযে পিৰিতে দকরক্খসো কিঞ্চি অলভিত্ৰা অনত্তমনো সকনিৰেসনমেৰ গতো. বোধিসত্তোপি সপরিৰারো অরঞ্ঞমেৰ পাৰিসি.

সত্থা পন ‘‘ইমেসং, ভিক্খৰে, নল়ানং একচ্ছিদ্দভাৰো নাম ময্হমেৰেতং পোরাণকঅধিট্ঠান’’ন্তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা দকরক্খসো দেৰদত্তো অহোসি, অসীতিসহস্সৰানরা বুদ্ধপরিসা, উপাযকুসলো পন কপিরাজা অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

নল়পানজাতকৰণ্ণনা দসমা.

সীলৰগ্গো দুতিযো.

তস্সুদ্দানং –

নিগ্রোধং লক্খণং কণ্ডি, ৰাতমিগং খরাদিযং;

তিপল্লত্থং মালুতঞ্চ, মতভত্ত অযাচিতং;

নল়পানন্তি তে দসাতি.

৩. কুরুঙ্গৰগ্গো

[২১] ১. কুরুঙ্গমিগজাতকৰণ্ণনা

ঞাতমেতং কুরুঙ্গস্সাতি ইদং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো দেৰদত্তং আরব্ভ কথেসি. একস্মিঞ্হি সমযে ধম্মসভাযং সন্নিপতিতা ভিক্খূ ‘‘আৰুসো দেৰদত্তো তথাগতস্স ঘাতনত্থায ধনুগ্গহে পযোজেসি, সিলং পৰিজ্ঝি, ধনপালং ৰিস্সজ্জেসি, সব্বথাপি দসবলস্স ৰধায পরিসক্কতী’’তি দেৰদত্তস্স অৰণ্ণং কথেন্তা নিসীদিংসু. সত্থা আগন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসিন্নো ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছি. ভন্তে, দেৰদত্তো তুম্হাকং ৰধায পরিসক্কতীতি তস্স অগুণকথায সন্নিসিন্নাম্হাতি. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, দেৰদত্তো ইদানেৰ মম ৰধায পরিসক্কতি, পুব্বেপি মম ৰধায পরিসক্কিযেৰ, ন চ পন মং ৰধিতুং অসক্খী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো কুরুঙ্গমিগো হুত্ৰা একস্মিং অরঞ্ঞাযতনে ফলানি খাদন্তো ৰসতি. সো একস্মিং কালে ফলসম্পন্নে সেপণ্ণিরুক্খে সেপণ্ণিফলানি খাদতি. অথেকো গামৰাসী অট্টকলুদ্দকো ফলরুক্খমূলেসু মিগানং পদানি উপধারেত্ৰা উপরিরুক্খে অট্টকং বন্ধিত্ৰা তত্থ নিসীদিত্ৰা ফলানি খাদিতুং আগতাগতে মিগে সত্তিযা ৰিজ্ঝিত্ৰা তেসং মংসং ৰিক্কিণন্তো জীৰিকং কপ্পেতি. সো একদিৰসং তস্মিং রুক্খমূলে বোধিসত্তস্স পদৰল়ঞ্জং দিস্ৰা তস্মিং সেপণ্ণিরুক্খে অট্টকং বন্ধিত্ৰা পাতোৰ ভুঞ্জিত্ৰা সত্তিং আদায ৰনং পৰিসিত্ৰা তং রুক্খং আরুহিত্ৰা অট্টকে নিসীদি. বোধিসত্তোপি পাতোৰ ৰসনট্ঠানা নিক্খমিত্ৰা ‘‘সেপণ্ণিফলানি খাদিস্সামী’’তি আগম্ম তং রুক্খমূলং সহসাৰ অপৰিসিত্ৰা ‘‘কদাচি অট্টকলুদ্দকা রুক্খেসু অট্টকং বন্ধন্তি, অত্থি নু খো এৰরূপো উপদ্দৰো’’তি পরিগ্গণ্হন্তো বাহিরতোৰ অট্ঠাসি.

লুদ্দকোপি বোধিসত্তস্স অনাগমনভাৰং ঞত্ৰা অট্টকে নিসিন্নোৰ সেপণ্ণিফলানি খিপিত্ৰা খিপিত্ৰা তস্স পুরতো পাতেসি. বোধিসত্তো ‘‘ইমানি ফলানি আগন্ত্ৰা ময্হং পুরতো পতন্তি, অত্থি নু খো উপরি লুদ্দকো’’তি পুনপ্পুনং উল্লোকেন্তো লুদ্দকং দিস্ৰা অপস্সন্তো ৰিয হুত্ৰা ‘‘অম্ভো, রুক্খ-পুব্বে ত্ৰং ওলম্বকং চারেন্তো ৰিয উজুকমেৰ ফলানি পাতেসি, অজ্জ পন তে রুক্খধম্মো পরিচ্চত্তো, এৰং তযা রুক্খধম্মে পরিচ্চত্তে অহম্পি অঞ্ঞং রুক্খমূলং উপসঙ্কমিত্ৰা ময্হং আহারং পরিযেসিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

২১.

‘‘ঞাতমেতং কুরুঙ্গস্স, যং ত্ৰং সেপণ্ণি সেয্যসি;

অঞ্ঞং সেপণ্ণি গচ্ছামি, ন মে তে রুচ্চতে ফল’’ন্তি.

তত্থ ঞাতন্তি পাকটং জাতং. এতন্তি ইদং. কুরুঙ্গস্সাতি কুরুঙ্গমিগস্স. যং ত্ৰং সেপণ্ণি সেয্যসীতি যং ত্ৰং অম্ভো সেপণ্ণিরুক্খ পুরতো ফলানি পাতযমানো সেয্যসি ৰিসেয্যসি ৰিসিণ্ণফলো হোসি, তং সব্বং কুরুঙ্গমিগস্স পাকটং জাতং. ন মে তে রুচ্চতে ফলন্তি এৰং ফলং দদমানায ন মে তৰ ফলং রুচ্চতি, তিট্ঠ ত্ৰং, অহং অঞ্ঞত্থ গচ্ছিস্সামীতি অগমাসি.

অথস্স লুদ্দকো অট্টকে নিসিন্নোৰ সত্তিং খিপিত্ৰা ‘‘গচ্ছ, ৰিরদ্ধো দানিম্হি ত’’ন্তি আহ. বোধিসত্তো নিৰত্তিত্ৰা ঠিতো আহ ‘‘অম্ভো পুরিস, ইদানীসি কিঞ্চাপি মং ৰিরদ্ধো, অট্ঠ পন মহানিরযে সোল়সউস্সদনিরযে পঞ্চৰিধবন্ধনাদীনি চ কম্মকারণানি অৰিরদ্ধোযেৰাসী’’তি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা পলাযিত্ৰা যথারুচিং গতো, লুদ্দোপি ওতরিত্ৰা যথারুচিং গতো.

সত্থাপি ‘‘ন, ভিক্খৰে, দেৰদত্তো ইদানেৰ মম ৰধায পরিসক্কতি, পুব্বেপি পরিসক্কিযেৰ, ন চ পন মং ৰধিতুং অসক্খী’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা অট্টকলুদ্দকো দেৰদত্তো অহোসি, কুরুঙ্গমিগো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

কুরুঙ্গমিগজাতকৰণ্ণনা পঠমা.

[২২] ২. কুক্কুরজাতকৰণ্ণনা

যে কুক্কুরাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ঞাতত্থচরিযং আরব্ভ কথেসি. সা দ্ৰাদসকনিপাতে ভদ্দসালজাতকে আৰিভৰিস্সতি. ইদং পন ৰত্থুং পতিট্ঠপেত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো তথারূপং কম্মং পটিচ্চ কুক্কুরযোনিযং নিব্বত্তিত্ৰা অনেকসতকুক্কুরপরিৰুতো মহাসুসানে ৰসতি. অথেকদিৰসং রাজা সেতসিন্ধৰযুত্তং সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতং রথং আরুয্হ উয্যানং গন্ত্ৰা তত্থ দিৰসভাগং কীল়িত্ৰা অত্থঙ্গতে সূরিযে নগরং পাৰিসি. তস্স তং রথৰরত্তং যথানদ্ধমেৰ রাজঙ্গণে ঠপযিংসু, সো রত্তিভাগে দেৰে ৰস্সন্তে তিন্তো. উপরিপাসাদতো কোলেয্যকসুনখা ওতরিত্ৰা তস্স চম্মঞ্চ নদ্ধিঞ্চ খাদিংসু. পুনদিৰসে রঞ্ঞো আরোচেসুং ‘‘দেৰ, নিদ্ধমনমুখেন সুনখা পৰিসিত্ৰা রথস্স চম্মঞ্চ নদ্ধিঞ্চ খাদিংসূ’’তি. রাজা সুনখানং কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘দিট্ঠদিট্ঠট্ঠানে সুনখে ঘাতেথা’’তি আহ. ততো পট্ঠায সুনখানং মহাব্যসনং উদপাদি. তে দিট্ঠিদিট্ঠট্ঠানে ঘাতিযমানা পলাযিত্ৰা সুসানং গন্ত্ৰা বোধিসত্তস্স সন্তিকং অগমংসু.

বোধিসত্তো ‘তুম্হে বহূ সন্নিপতিতা, কিং নু খো কারণ’’ন্তি পুচ্ছি. তে ‘‘অন্তেপুরে কির রথস্স চম্মঞ্চ নদ্ধি চ সুনখেহি খাদিতা’তি কুদ্ধো রাজা সুনখৰধং আণাপেসি, বহূ সুনখা ৰিনস্সন্তি, মহাভযং উপ্পন্ন’’ন্তি আহংসু. বোধিসত্তো চিন্তেসি ‘‘আরক্খট্ঠানে বহি সুনখানং ওকাসো নত্থি, অন্তোরাজনিৰেসনে কোলেয্যকসুনখানমেৰ তং কম্মং ভৰিস্সতি. ইদানি পন চোরানং কিঞ্চি ভযং নত্থি, অচোরা মরণং লভন্তি, যংনূনাহং চোরে রঞ্ঞো দস্সেত্ৰা ঞাতিসঙ্ঘস্স জীৰিতদানং দদেয্য’’ন্তি. সো ঞাতকে সমস্সাসেত্ৰা ‘‘তুম্হে মা ভাযিত্থ, অহং ৰো অভযং আহরিস্সামি, যাৰ রাজানং পস্সামি, তাৰ ইধেৰ হোথা’’তি পারমিযো আৰজ্জেত্ৰা মেত্তাভাৰনং পুরেচারিকং কত্ৰা ‘‘ময্হং উপরি লেড্ডুং ৰা মুগ্গরং ৰা মা কোচি খিপিতুং উস্সহী’’তি অধিট্ঠায এককোৰ অন্তোনগরং পাৰিসি. অথ নং দিস্ৰা একসত্তোপি কুজ্ঝিত্ৰা ওলোকেন্তো নাম নাহোসি. রাজাপি সুনখৰধং আণাপেত্ৰা সযং ৰিনিচ্ছযে নিসিন্নো হোতি. বোধিসত্তো তত্থেৰ গন্ত্ৰা পক্খন্দিত্ৰা রঞ্ঞো আসনস্স হেট্ঠা পাৰিসি. অথ নং রাজপুরিসা নীহরিতুং আরদ্ধা, রাজা পন ৰারেসি.

সো থোকং ৰিস্সমিত্ৰা হেট্ঠাসনা নিক্খমিত্ৰা রাজানং ৰন্দিত্ৰা ‘‘দেৰ, তুম্হে কুক্কুরে মারাপেথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, মারাপেমহ’’ন্তি. ‘‘কো নেসং অপরাধো নরিন্দা’’তি? ‘‘রথস্স মে পরিৰারচম্মঞ্চ নদ্ধিঞ্চ খাদিংসূ’’তি. ‘‘যে খাদিংসু, তে জানাথা’’তি? ‘‘ন জানামা’’তি. ‘‘‘ইমে নাম চম্মখাদকচোরা’তি তথতো অজানিত্ৰা দিট্ঠদিট্ঠট্ঠানেযেৰ মারাপনং ন যুত্তং, দেৰা’’তি. ‘‘রথচম্মস্স কুক্কুরেহি খাদিতত্তা ‘দিট্ঠদিট্ঠে সব্বেৰ মারেথা’তি সুনখৰধং আণাপেসি’’ন্তি. ‘‘কিং পন ৰো মনুস্সা সব্বেৰ কুক্কুরে মারেন্তি, উদাহু মরণং অলভন্তাপি অত্থী’’তি? ‘‘অত্থি, অম্হাকং ঘরে কোলেয্যকা মরণং ন লভন্তী’’তি. মহারাজ ইদানেৰ তুম্হে ‘‘রথচম্মস্স কুক্কুরেহি খাদিতত্তা ‘দিট্ঠদিট্ঠে সব্বেৰ মারেথা’তি সুনখৰধং আণাপেসি’’ন্তি অৰোচুত্থ, ইদানি পন ‘‘অম্হাকং ঘরে কোলেয্যকা মরণং ন লভন্তী’’তি ৰদেথ. ‘‘ননু এৰং সন্তে তুম্হে ছন্দাদিৰসেন অগতিগমনং গচ্ছথ, অগতিগমনঞ্চ নাম ন যুত্তং, ন চ রাজধম্মো, রঞ্ঞা নাম কারণগৰেসকেন তুলাসদিসেন ভৰিতুং ৰট্টতি, ইদানি চ কোলেয্যকা মরণং ন লভন্তি, দুব্বলসুনখাৰ লভন্তি, এৰং সন্তে নাযং সব্বসুনখঘচ্চা, দুব্বলঘাতিকা নামেসা’’তি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা মহাসত্তো মধুরস্সরং নিচ্ছারেত্ৰা ‘‘মহারাজ, যং তুম্হে করোথ, নাযং ধম্মো’’তি রঞ্ঞো ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –

২২.

‘‘যে কুক্কুরা রাজকুলম্হি ৰদ্ধা, কোলেয্যকা ৰণ্ণবলূপপন্না;

তেমে ন ৰজ্ঝা মযমস্ম ৰজ্ঝা, নাযং সঘচ্চা দুব্বলঘাতিকায’’ন্তি.

তত্থ যে কুক্কুরাতি যে সুনখা. যথা হি ধারুণ্হোপি পস্সাৰো ‘‘পূতিমুত্ত’’ন্তি, তদহুজাতোপি সিঙ্গালো ‘‘জরসিঙ্গালো’’তি, কোমলাপি গলোচিলতা ‘‘পূতিলতা’’তি, সুৰণ্ণৰণ্ণোপি কাযো ‘‘পূতিকাযো’’তি ৰুচ্চতি, এৰমেৰং ৰস্সসতিকোপি সুনখো ‘‘কুক্কুরো’’তি ৰুচ্চতি. তস্মা মহল্লকা কাযবলূপপন্নাপি তে ‘‘কুক্কুরা’’ত্ৰেৰ ৰুত্তা. ৰদ্ধাতি ৰড্ঢিতা. কোলেয্যকাতি রাজকুলে জাতা সম্ভূতা সংৰড্ঢা. ৰণ্ণবলূপপন্নাতি সরীরৰণ্ণেন চেৰ কাযবলেন চ সম্পন্না. তেমে ন ৰজ্ঝাতি তে ইমে সস্সামিকা সারক্খা ন ৰজ্ঝা. মযমস্ম ৰজ্ঝাতি অস্সামিকা অনারক্খা মযং ৰজ্ঝা নাম জাতা. নাযং সঘচ্চাতি এৰং সন্তে অযং অৰিসেসেন সঘচ্চা নাম ন হোতি. দুব্বলঘাতিকাযন্তি অযং পন দুব্বলানংযেৰ ঘাতনতো দুব্বলঘাতিকা নাম হোতি. রাজূহি নাম চোরা নিগ্গণ্হিতব্বা, নো অচোরা. ইধ পন চোরানং কিঞ্চি ভযং নত্থি, অচোরা মরণং লভন্তি. অহো ইমস্মিং লোকে অযুত্তং ৰত্ততি, অহো অধম্মো ৰত্ততীতি.

রাজা বোধিসত্তস্স ৰচরং সুত্ৰা আহ – ‘‘জানাসি ত্ৰং, পণ্ডিত, অসুকেহি নাম রথচম্মং খাদিত’’ন্তি? ‘‘আম, জানামী’’তি. ‘‘কেহি খাদিত’’ন্তি? ‘‘তুম্হাকং গেহে ৰসনকেহি কোলেয্যকসুনখেহী’’তি. ‘‘কথং তেহি খাদিতভাৰো জানিতব্বো’’তি? ‘‘অহং তেহি খাদিতভাৰং দস্সেসামী’’তি. ‘‘দস্সেহি পণ্ডিতা’’তি. ‘‘তুম্হাকং ঘরে কোলেয্যকসুনখে আহরাপেত্ৰা থোকং তক্কঞ্চ দব্বতিণানি চ আহরাপেথা’’তি. রাজা তথা অকাসি. অথ নং মহাসত্তো ‘‘ইমানি তিণানি তক্কেন মদ্দাপেত্ৰা এতে সুনখে পাযেথা’’তি আহ. রাজা তথা কত্ৰা পাযাপেসি, পীতা পীতা সুনখা সদ্ধিং চম্মেহি ৰমিংসু. রাজা ‘‘সব্বঞ্ঞুবুদ্ধস্স ব্যাকরণং ৰিযা’’তি তুট্ঠো বোধিসত্তস্স সেতচ্ছত্তেন পূজং অকাসি. বোধিসত্তো ‘‘ধম্মং চর, মহারাজ, মাতাপিতূসু খত্তিযা’’তিআদীহি (জা. ২.১৭.৩৯) তেসকুণজাতকে আগতাহি দসহি ধম্মচরিযগাথাহি রঞ্ঞো ধম্মং দেসেত্ৰা ‘‘মহারাজ, ইতো পট্ঠায অপ্পমত্তো হোহী’’তি রাজানং পঞ্চসু সীলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা সেতচ্ছত্তং রঞ্ঞোৰ পটিঅদাসি.

রাজা মহাসত্তস্স ধম্মকথং সুত্ৰা সব্বসত্তানং অভযং দত্ৰা বোধিসত্তং আদিং কত্ৰা সব্বসুনখানং অত্তনো ভোজনসদিসমেৰ নিচ্চভত্তং পট্ঠপেত্ৰা বোধিসত্তস্স ওৰাদে ঠিতো যাৰতাযুকং দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা কালং কত্ৰা দেৰলোকে উপ্পজ্জি. কুক্কুরোৰাদো দস ৰস্সসহস্সানি পৰত্তি. বোধিসত্তোপি যাৰতাযুকং ঠত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, তথাগতো ইদানেৰ ঞাতকানং অত্থং চরতি, পুব্বেপি চরিযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা রাজা আনন্দো অহোসি, অৰসেসা পরিসা বুদ্ধপরিসা, কুক্কুরপণ্ডিতো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

কুক্কুরজাতকৰণ্ণনা দুতিযা.

[২৩] ৩. ভোজাজানীযজাতকৰণ্ণনা

অপি পস্সেন সেমানোতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং ওস্সট্ঠৰীরিযং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. তস্মিঞ্হি সমযে সত্থা তং ভিক্খুং আমন্তেত্ৰা ‘‘ভিক্খু, পুব্বে পণ্ডিতা অনাযতনেপি ৰীরিযং অকংসু, পহারং লদ্ধাপি নেৰ ওস্সজিংসূ’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো ভোজাজানীযসিন্ধৰকুলে নিব্বত্তো সব্বালঙ্কারসম্পন্নো বারাণসিরঞ্ঞো মঙ্গলস্সো অহোসি. সো সতসহস্সগ্ঘনিকায সুৰণ্ণপাতিযংযেৰ নানগ্গরসসম্পন্নং তিৰস্সিকগন্ধসালিভোজনং ভুঞ্জতি, চাতুজ্জাতিকগন্ধূপলিত্তাযমেৰ ভূমিযং তিট্ঠতি, তং ঠানং রত্তকম্বলসাণিপরিক্খিত্তং উপরি সুৰণ্ণতারকখচিতচেলৰিতানং সমোসরিতগন্ধদামমালাদামং অৰিজহিতগন্ধতেলপদীপং হোতি. বারাণসিরজ্জং পন অপত্থেন্তা রাজানো নাম নত্থি. একং সমযং সত্ত রাজানো বারাণসিং পরিক্খিপিত্ৰা ‘‘অম্হাকং রজ্জং ৰা দেতু, যুদ্ধং ৰা’’তি বারাণসিরঞ্ঞো পণ্ণং পেসেসুং. রাজা অমচ্চে সন্নিপাতেত্ৰা তং পৰত্তিং আচিক্খিত্ৰা ‘‘ইদানি কিং করোম, তাতা’’তি পুচ্ছি. ‘‘দেৰ, তুম্হেহি তাৰ আদিতোৰ যুদ্ধায ন গন্তব্বং, অসুকং নাম অস্সারোহং পেসেত্ৰা যুদ্ধং কারেথ, তস্মিং অসক্কোন্তে পচ্ছা জানিস্সামা’’তি. রাজা তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সক্খিস্সসি, তাত, সত্তহি রাজূহি সদ্ধিং যুদ্ধং কাতু’’ন্তি আহ. ‘‘দেৰ, সচে ভোজাজানীযসিন্ধৰং লভামি, তিট্ঠন্তু সত্ত রাজানো, সকলজম্বুদীপে রাজূহিপি সদ্ধিং যুজ্ঝিতুং সক্খিস্সামী’’তি. ‘‘তাত, ভোজাজানীযসিন্ধৰো ৰা হোতু অঞ্ঞো ৰা, যং ইচ্ছসি, তং গহেত্ৰা যুদ্ধং করোহী’’তি.

সো ‘‘সাধু, দেৰা’’তি রাজানং ৰন্দিত্ৰা পাসাদা ওরুয্হ ভোজাজানীযসিন্ধৰং আহরাপেত্ৰা সুৰম্মিতং কত্ৰা অত্তনাপি সব্বসন্নাহসন্নদ্ধো খগ্গং বন্ধিত্ৰা সিন্ধৰপিট্ঠিৰরগতো নগরা নিক্খম্ম ৰিজ্জুলতা ৰিয চরমানো পঠমং বলকোট্ঠকং ভিন্দিত্ৰা একং রাজানং জীৰগ্গাহমেৰ গহেত্ৰা আগন্ত্ৰা নগরে বলস্স নিয্যাদেত্ৰা পুন গন্ত্ৰা দুতিযং বলকোট্ঠকং ভিন্দিত্ৰা তথা ততিযন্তি এৰং পঞ্চ রাজানো জীৰগ্গাহং গহেত্ৰা ছট্ঠং বলকোট্ঠকং ভিন্দিত্ৰা ছট্ঠস্স রঞ্ঞো গহিতকালে ভোজাজানীযো পহারং লভতি, লোহিতং পগ্ঘরতি, ৰেদনা বলৰতিযো ৰত্তন্তি. অস্সারোহো তস্স পহটভাৰং ঞত্ৰা ভোজাজানীযসিন্ধৰং রাজদ্ৰারে নিপজ্জাপেত্ৰা সন্নাহং সিথিলং কত্ৰা অঞ্ঞং অস্সং সন্নয্হিতুং আরদ্ধো. বোধিসত্তো মহাফাসুকপস্সেন নিপন্নোৰ অক্খীনি উম্মিলেত্ৰা অস্সারোহং দিস্ৰা ‘‘অযং অঞ্ঞং অস্সং সন্নয্হতি, অযঞ্চ অস্সো সত্তমং বলকোট্ঠকং ভিন্দিত্ৰা সত্তমং রাজানং গণ্হিতুং ন সক্খিস্সতি, মযা কতকম্মঞ্চ নস্সিস্সতি, অপ্পটিসমো অস্সারোহোপি নস্সিস্সতি, রাজাপি পরহত্থং গমিস্সতি, ঠপেত্ৰা মং অঞ্ঞো অস্সো সত্তমং বলকোট্ঠকং ভিন্দিত্ৰা সত্তমং রাজানং গহেতুং সমত্থো নাম নত্থী’’তি নিপন্নকোৰ অস্সারোহং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সম্ম অস্সারোহ, সত্তমং বলকোট্ঠকং ভিন্দিত্ৰা সত্তমং রাজানং গহেতুং সমত্থো ঠপেত্ৰা মং অঞ্ঞো অস্সো নাম নত্থি, নাহং মযা কতকম্মং নাসেস্সামি, মমঞ্ঞেৰ উট্ঠাপেত্ৰা সন্নয্হাহী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

২৩.

‘‘অপি পস্সেন সেমানো, সল্লেভি সল্ললীকতো;

সেয্যোৰ ৰল়ৰা ভোজ্ঝো, যুঞ্জ মঞ্ঞেৰ সারথী’’তি.

তত্থ অপি পস্সেন সেমানোতি একেন পস্সেন সযমানকোপি. সল্লেভি সল্ললীকতোতি সল্লেহি ৰিদ্ধোপি সমানো. সেয্যোৰ ৰল়ৰা ভোজ্ঝোতি ৰল়ৰাতি সিন্ধৰকুলেসু অজাতো খলুঙ্কস্সো. ভোজ্ঝোতি ভোজাজানীযসিন্ধৰো. ইতি এতস্মা ৰল়ৰা সল্লেহি ৰিদ্ধোপি ভোজাজানীযসিন্ধৰোৰ সেয্যো ৰরো উত্তমো. যুঞ্জ মঞ্ঞেৰ সারথীতি যস্মা এৰ গতোপি অহমেৰ সেয্যো, তস্মা মমঞ্ঞেৰ যোজেহি, মং ৰম্মেহীতি ৰদতি.

অস্সারোহো বোধিসত্তং উট্ঠাপেত্ৰা ৰণং বন্ধিত্ৰা সুসন্নদ্ধং সন্নয্হিত্ৰা তস্স পিট্ঠিযং নিসীদিত্ৰা সত্তমং বলকোট্ঠকং ভিন্দিত্ৰা সত্তমং রাজানং জীৰগ্গাহং গহেত্ৰা রাজবলস্স নিয্যাদেসি, বোধিসত্তম্পি রাজদ্ৰারং আনযিংসু. রাজা তস্স দস্সনত্থায নিক্খমি. মহাসত্তো রাজানং আহ – ‘‘মহারাজ, সত্ত রাজানো মা ঘাতযিত্থ, সপথং কারেত্ৰা ৰিস্সজ্জেথ, ময্হঞ্চ অস্সারোহস্স চ দাতব্বং যসং অস্সারোহস্সেৰ দেথ, সত্ত রাজানো গহেত্ৰা দিন্নযোধং নাম নাসেতুং ন ৰট্টতি. তুম্হেপি দানং দেথ, সীলং রক্খথ, ধম্মেন সমেন রজ্জং কারেথা’’তি. এৰং বোধিসত্তেন রঞ্ঞো ওৰাদে দিন্নে বোধিসত্তস্স সন্নাহং মোচযিংসু, সো সন্নাহে মুত্তমত্তেযেৰ নিরুজ্ঝি. রাজা তস্স সরীরকিচ্চং কারেত্ৰা অস্সারোহস্স মহন্তং যসং দত্ৰা সত্ত রাজানো পুন অত্তন্নো অদুব্ভায সপথং কারেত্ৰা সকসকট্ঠানানি পেসেত্ৰা ধম্মেন সমেন রজ্জং কারেত্ৰা জীৰিতপরিযোসানে যথাকম্মং গতো.

সত্থা ‘‘এৰং ভিক্খু পুব্বে পণ্ডিতা অনাযতনেপি ৰীরিযং অকংসু, এৰরূপং পহারং লদ্ধাপি ন ওস্সজিংসু, ত্ৰং পন এৰরূপে নিয্যানিকসাসনে পব্বজিত্ৰা কস্মা ৰীরিযং ওস্সজসী’’তি ৰত্ৰা চত্তারি সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে ওস্সট্ঠৰীরিযো ভিক্খু অরহত্তফলে পতিট্ঠাসি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা রাজা আনন্দো অহোসি, অস্সারোহো সারিপুত্তো, ভোজাজানীযসিন্ধৰো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

ভোজাজানীযজাতকৰণ্ণনা ততিযা.

[২৪] ৪. আজঞ্ঞজাতকৰণ্ণনা

যদা যদাতি ইদম্পি সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ওস্সট্ঠৰীরিযমেৰ ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. তং পন ভিক্খুং সত্থা আমন্তেত্ৰা ‘‘ভিক্খু পুব্বে পণ্ডিতা অনাযতনেপি লদ্ধপ্পহারাপি হুত্ৰা ৰীরিযং অকংসূ’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে পুরিমনযেনেৰ সত্ত রাজানো নগরং পরিৰারযিংসু. অথেকো রথিকযোধো দ্ৰে ভাতিকসিন্ধৰে রথে যোজেত্ৰা নগরা নিক্খম্ম ছ বলকোট্ঠকে ভিন্দিত্ৰা ছ রাজানো অগ্গহেসি. তস্মিং খণে জেট্ঠকঅস্সো পহারং লভি. রথিকো রথং পেসেন্তো রাজদ্ৰারং আগন্ত্ৰা জেট্ঠভাতিকং রথা মোচেত্ৰা সন্নাহং সিথিলং কত্ৰা একেনেৰ পস্সেন নিপজ্জাপেত্ৰা অঞ্ঞং অস্সং সন্নয্হিতুং আরদ্ধো. বোধিসত্তো তং দিস্ৰা পুরিমনযেনেৰ চিন্তেত্ৰা রথিকং পক্কোসাপেত্ৰা নিপন্নকোৰ ইমং গাথমাহ –

২৪.

‘‘যদা যদা যত্থ যদা, যত্থ যত্থ যদা যদা;

আজঞ্ঞো কুরুতে ৰেগং, হাযন্তি তত্থ ৰাল়ৰা’’তি.

তত্থ যদা যদাতি পুব্বণ্হাদীসু যস্মিং যস্মিং কালে. যত্থাতি যস্মিং ঠানে মগ্গে ৰা সঙ্গামসীসে ৰা. যদাতি যস্মিং খণে. যত্থ যত্থাতি সত্তন্নং বলকোট্ঠকানং ৰসেন বহূসু যুদ্ধমণ্ডলেসু. যদা যদাতি যস্মিং যস্মিং কালে পহারং লদ্ধকালে ৰা অলদ্ধকালে ৰা. আজঞ্ঞো কুরুতে ৰেগন্তি সারথিস্স চিত্তরুচিতং কারণং আজাননসভাৰো আজঞ্ঞো ৰরসিন্ধৰো ৰেগং করোতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি. হাযন্তি তত্থ ৰাল়ৰাতি তস্মিং ৰেগে করিযমানে ইতরে ৰল়ৰসঙ্খাতা খল়ুঙ্কস্সা হাযন্তি পরিহাযন্তি, তস্মা ইমস্মিং রথে মংযেৰ যোজেহীতি আহ.

সারথি বোধিসত্তং উট্ঠাপেত্ৰা রথে যোজেত্ৰা সত্তমং বলকোট্ঠকং ভিন্দিত্ৰা সত্তমং রাজানং আদায রথং পেসেন্তো রাজদ্ৰারং আগন্ত্ৰা সিন্ধৰং মোচেসি. বোধিসত্তো একেন পস্সেন নিপন্নো পুরিমনযেনেৰ রঞ্ঞো ওৰাদং দত্ৰা নিরুজ্ঝি. রাজা তস্স সরীরকিচ্চং কারেত্ৰা সারথিস্স সম্মানং কত্ৰা ধম্মেন রজ্জং কারেত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে সো ভিক্খু অরহত্তে পতিট্ঠাসি. সত্থা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা রাজা আনন্দত্থেরো অহোসি, অস্সো সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি.

আজঞ্ঞজাতকৰণ্ণনা চতুত্থা.

[২৫] ৫. তিত্থজাতকৰণ্ণনা

অঞ্ঞমঞ্ঞেহি তিত্থেহীতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ধম্মসেনাপতিস্স সদ্ধিৰিহারিকং একং সুৰণ্ণকারপুব্বকং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. আসযানুসযঞাণঞ্হি বুদ্ধানংযেৰ হোতি, ন অঞ্ঞেসং. তস্মা ধম্মসেনাপতি অত্তনো আসযানুসযঞাণস্স নত্থিতায সদ্ধিৰিহারিকস্স আসযানুসযং অজানন্তো অসুভকম্মট্ঠানমেৰ কথেসি, তস্স তং ন সপ্পাযমহোসি. কস্মা? সো কির পটিপাটিযা পঞ্চ জাতিসতানি সুৰণ্ণকারগেহেযেৰ পটিসন্ধিং গণ্হি, অথস্স দীঘরত্তং পরিসুদ্ধসুৰণ্ণদস্সনৰসেন পরিচিতত্তা অসুভং ন সপ্পাযমহোসি. সো তত্থ নিমিত্তমত্তম্পি উপ্পাদেতুং অসক্কোন্তো চত্তারো মাসে খেপেসি.

ধম্মসেনাপতি অত্তনো সদ্ধিৰিহারিকস্স অরহত্তং দাতুং অসক্কোন্তো ‘‘অদ্ধা অযং বুদ্ধৰেনেয্যো ভৰিস্সতি, তথাগতস্স সন্তিকং নেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা পাতোৰ তং আদায সত্থু সন্তিকং অগমাসি. সত্থা ‘‘কিং নু খো, সারিপুত্ত, একং ভিক্খুং আদায আগতোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘অহং, ভন্তে, ইমস্স কম্মট্ঠানং অদাসিং, অযং পন চতূহি মাসেহি নিমিত্তমত্তম্পি ন উপ্পাদেসি, স্ৰাহং ‘বুদ্ধৰেনেয্যো এসো ভৰিস্সতী’তি চিন্তেত্ৰা তুম্হাকং সন্তিকং আদায আগতো’’তি. ‘‘সারিপুত্ত, কতরং পন তে কম্মট্ঠানং সদ্ধিৰিহারিকস্স দিন্ন’’ন্তি? ‘‘অসুভকম্মট্ঠানং ভগৰা’’তি. ‘‘সারিপুত্ত, নত্থি তৰ সন্তানে আসযানুসযঞাণং, গচ্ছ, ত্ৰং সাযন্হসমযে আগন্ত্ৰা তৰ সদ্ধিৰিহারিকং আদায গচ্ছেয্যাসী’’তি. এৰং সত্থা থেরং উয্যোজেত্ৰা তস্স ভিক্খুস্স মনাপং চীৰরঞ্চ নিৰাসনঞ্চ দাপেত্ৰা তং আদায গামং পিণ্ডায পৰিসিত্ৰা পণীতং খাদনীযভোজনীযং দাপেত্ৰা মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো পুন ৰিহারং আগন্ত্ৰা গন্ধকুটিযং দিৰসভাগং খেপেত্ৰা সাযন্হসমযে তং ভিক্খুং গহেত্ৰা ৰিহারচারিকং চরমানো অম্বৰনে একং পোক্খরণিং মাপেত্ৰা তত্থ মহন্তং পদুমিনিগচ্ছং, তত্রাপি চ মহন্তং একং পদুমপুপ্ফং মাপেত্ৰা ‘‘ভিক্খু ইমং পুপ্ফং ওলোকেন্তো নিসীদা’’তি নিসীদাপেত্ৰা গন্ধকুটিং পাৰিসি.

সো ভিক্খু তং পুপ্ফং পুনপ্পুনং ওলোকেতি. ভগৰা তং পুপ্ফং জরং পাপেসি, তং তস্স পস্সন্তস্সেৰ জরং পত্ৰা ৰিৰণ্ণং অহোসি. অথস্স পরিযন্ততো পট্ঠায পত্তানি পতন্তানি মুহুত্তেন সব্বানি পতিংসু. ততো কিঞ্জক্খং পতি, কণ্ণিকাৰ অৰসিস্সি. সো ভিক্খু তং পস্সন্তো চিন্তেসি ‘‘ইদং পদুমপুপ্ফং ইদানেৰ অভিরূপং অহোসি দস্সনীযং, অথস্স ৰণ্ণো পরিণতো, পত্তানি চ কিঞ্চক্খঞ্চ পতিতং, কণ্ণিকামত্তমেৰ অৰসিট্ঠং, এৰরূপস্স নাম পদুমস্স জরা পত্তা, ময্হং সরীরস্স কিং ন পাপুণিস্সতি, সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি ৰিপস্সনং পট্ঠপেসি. সত্থা ‘‘তস্স চিত্তং ৰিপস্সনং আরুল়্হ’’ন্তি ঞত্ৰা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ ওভাসং ফরিত্ৰা ইমং গাথমাহ –

‘‘উচ্ছিন্দ সিনেহমত্তনো, কুমুদং সারদিকংৰ পাণিনা;

সন্তিমগ্গমেৰ ব্রূহয, নিব্বানং সুগতেন দেসিত’’ন্তি. (ধ. প. ২৮৫);

সো ভিক্খু গাথাপরিযোসানে অরহত্তং পত্ৰা ‘‘মুত্তো ৰতম্হি সব্বভৰেহী’’তি চিন্তেত্ৰা –

‘‘সো ৰুত্থৰাসো পরিপুণ্ণমানসো, খীণাসৰো অন্তিমদেহধারী;

ৰিসুদ্ধসীলো সুসমাহিতিন্দ্রিযো, চন্দো যথা রাহুমুখা পমুত্তো.

‘‘সমোততং মোহমহন্ধকারং, ৰিনোদযিং সব্বমলং অসেসং;

আলোকপজ্জোতকরো পভঙ্করো, সহস্সরংসী ৰিয ভাণুমা নভে’’তি. –

আদীহি গাথাহি উদানং উদানেসি. উদানেত্ৰা চ পন গন্ত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দি. থেরোপি আগন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা অত্তনো সদ্ধিৰিহারিকং গহেত্ৰা অগমাসি. অযং পৰত্তি ভিক্খূনং অন্তরে পাকটা জাতা. ভিক্খূ ধম্মসভাযং দসবলস্স গুণে ৰণ্ণযমানা নিসীদিংসু – ‘‘আৰুসো, সারিপুত্তত্থেরো আসযানুসযঞাণস্স অভাৰেন অত্তনো সদ্ধিৰিহারিকস্স আসযং ন জানাতি, সত্থা পন ঞত্ৰা একদিৰসেনেৰ তস্স সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং অদাসি, অহো বুদ্ধা নাম মহানুভাৰা’’তি.

সত্থা আগন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদিত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছি. ‘‘ন ভগৰা অঞ্ঞায কথায, তুম্হাকঞ্ঞেৰ পন ধম্মসেনাপতিনো সদ্ধিৰিহারিকস্স আসযানুসযঞাণকথাযা’’তি. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, এতং অচ্ছরিযং, স্ৰাহং এতরহি বুদ্ধো হুত্ৰা তস্স আসযং জানামি, পুব্বেপাহং তস্স আসযং জানামিযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তো রজ্জং কারেসি. তদা বোধিসত্তো তং রাজানং অত্থে চ ধম্মে চ অনুসাসতি. তদা রঞ্ঞো মঙ্গলঅস্সন্হানতিত্থে অঞ্ঞতরং ৰল়ৰং খল়ুঙ্কস্সং ন্হাপেসুং. মঙ্গলস্সো ৰল়ৰেন ন্হানতিত্থং ওতারিযমানো জিগুচ্ছিত্ৰা ওতরিতুং ন ইচ্ছি. অস্সগোপকো গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি ‘‘দেৰ, মঙ্গলস্সো তিত্থং ওতরিতুং ন ইচ্ছতী’’তি. রাজা বোধিসত্তং পেসেসি – ‘‘গচ্ছ, পণ্ডিত, জানাহি কেন কারণেন অস্সো তিত্থং ওতারিযমানো ন ওতরতী’’তি. বোধিসত্তো ‘‘সাধু, দেৰা’’তি নদীতীরং গন্ত্ৰা অস্সং ওলোকেত্ৰা নিরোগভাৰমস্স ঞত্ৰা ‘‘কেন নু খো কারণেন অযং ইমং তিত্থং ন ওতরতী’’তি উপধারেন্তো ‘‘পঠমতরং এত্থ অঞ্ঞো ন্হাপিতো ভৰিস্সতি, তেনেস জিগুচ্ছমানো তিত্থং ন ওতরতি মঞ্ঞে’’তি চিন্তেত্ৰা অস্সগোপকে পুচ্ছি ‘‘অম্ভো, ইমস্মিং তিত্থে কং পঠমং ন্হাপযিত্থা’’তি? ‘‘অঞ্ঞতরং ৰল়ৰস্সং, সামী’’তি.

বোধিসত্তো ‘‘এস অত্তনো সিন্ধৰতায জিগুচ্ছন্তো এত্থ ন্হাযিতুং ন ইচ্ছতি, ইমং অঞ্ঞতিত্থে ন্হাপেতুং ৰট্টতী’’তি তস্স আসযং ঞত্ৰা ‘‘ভো অস্সগোপক, সপ্পিমধুফাণিতাদিভিসঙ্খতপাযাসম্পি তাৰ পুনপ্পুনং ভুঞ্জন্তস্স তিত্তি হোতি. অযং অস্সো বহূ ৰারে ইধ তিত্থে ন্হাতো, অঞ্ঞম্পি তাৰ নং তিত্থং ওতারেত্ৰা ন্হাপেথ চ পাযেথ চা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

২৫.

‘‘অঞ্ঞমঞ্ঞেহি তিত্থেহি, অস্সং পাযেহি সারথি;

অচ্চাসনস্স পুরিসো, পাযাসস্সপি তপ্পতী’’তি.

তত্থ অঞ্ঞমঞ্ঞেহীতি অঞ্ঞেহি অঞ্ঞেহি. পাযেহীতি দেসনাসীসমেতং, ন্হাপেহি চ পাযেহি চাতি অত্থো. অচ্চাসনস্সাতি করণত্থে সামিৰচনং, অতিঅসনেন অতিভুত্তেনাতি অত্থো. পাযাসস্সপি তপ্পতীতি সপ্পিআদীহি অভিসঙ্খতেন মধুরপাযাসেন তপ্পতি তিত্তো হোতি, ধাতো সুহিতো ন পুন ভুঞ্জিতুকামতং আপজ্জতি. তস্মা অযম্পি অস্সো ইমস্মিং তিত্থে নিবদ্ধং ন্হানেন পরিযত্তিং আপন্নো ভৰিস্সতি, অঞ্ঞত্থ নং ন্হাপেথাতি.

তে তস্স ৰচনং সুত্ৰা অস্সং অঞ্ঞতিত্থং ওতারেত্ৰা পাযিংসু চেৰ ন্হাপযিংসু চ. বোধিসত্তো অস্সস্স পানীযং পিৰিত্ৰা ন্হানকালে রঞ্ঞো সন্তিকং অগমাসি. রাজা ‘‘কিং, তাত, অস্সো ন্হাতো চ পীতো চা’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, দেৰা’’তি. ‘‘পঠমং কিং কারণা ন ইচ্ছতী’’তি? ‘‘ইমিনা নাম কারণেনা’’তি সব্বং আচিক্খি. রাজা ‘‘এৰরূপস্স তিরচ্ছানস্সাপি নাম আসযং জানাতি, অহো পণ্ডিতো’’তি বোধিসত্তস্স মহন্তং যসং দত্ৰা জীৰিতপরিযোসানে যথাকম্মং গতো. বোধিসত্তোপি যথাকম্মমেৰ গতো.

সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, অহং এতস্স ইদানেৰ আসযং জানামি, পুব্বেপি জানামিযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মঙ্গলঅস্সো অযং ভিক্খু অহোসি, রাজা আনন্দো, পণ্ডিতামচ্চো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

তিত্থজাতকৰণ্ণনা পঞ্চমা.

[২৬] ৬. মহিল়ামুখজাতকৰণ্ণনা

পুরাণচোরান ৰচো নিসম্মাতি ইদং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো দেৰদত্তং আরব্ভ কথেসি. দেৰদত্তো অজাতসত্তুকুমারং পসাদেত্ৰা লাভসক্কারং নিপ্ফাদেসি. অজাতসত্তুকুমারো দেৰদত্তস্স গযাসীসে ৰিহারং কারেত্ৰা নানগ্গরসেহি তিৰস্সিকগন্ধসালিভোজনস্স দিৰসে দিৰসে পঞ্চ থালিপাকসতানি অভিহরি. লাভসক্কারং নিস্সায দেৰদত্তস্স পরিৰারো মহন্তো জাতো, দেৰদত্তো পরিৰারেন সদ্ধিং ৰিহারেযেৰ হোতি. তেন সমযেন রাজগহৰাসিকা দ্ৰে সহাযা. তেসু একো সত্থু সন্তিকে পব্বজিতো, একো দেৰদত্তস্স. তে অঞ্ঞমঞ্ঞং তস্মিং তস্মিং ঠানেপি পস্সন্তি, ৰিহারং গন্ত্ৰাপি পস্সন্তিযেৰ.

অথেকদিৰসং দেৰদত্তস্স নিস্সিতকো ইতরং আহ – ‘‘আৰুসো, কিং ত্ৰং দেৰসিকং সেদেহি মুচ্চমানেহি পিণ্ডায চরসি, দেৰদত্তো গযাসীসৰিহারে নিসীদিত্ৰাৰ নানগ্গরসেহি সুভোজনং ভুঞ্জতি, এৰরূপো উপাযো নত্থি, কিং ত্ৰং দুক্খং অনুভোসি, কিং তে পাতোৰ গযাসীসং আগন্ত্ৰা সউত্তরিভঙ্গং যাগুং পিৰিত্ৰা অট্ঠারসৰিধং খজ্জকং খাদিত্ৰা নানগ্গরসেহি সুভোজনং ভুঞ্জিতুং ন ৰট্টতী’’তি? সো পুনপ্পুনং ৰুচ্চমানো গন্তুকামো হুত্ৰা ততো পট্ঠায গযাসীসং গন্ত্ৰা ভুঞ্জিত্ৰা কালস্সেৰ ৰেল়ুৰনং আগচ্ছতি. সো সব্বকালং পটিচ্ছাদেতুং নাসক্খি, ‘‘গযাসীসং গন্ত্ৰা দেৰদত্তস্স পট্ঠপিতং ভত্তং ভুঞ্জতী’’তি ন চিরস্সেৰ পাকটো জাতো. অথ নং সহাযা পুচ্ছিংসু ‘‘সচ্চং কির, ত্ৰং আৰুসো, দেৰদত্তস্স পট্ঠপিতং ভত্তং ভুঞ্জসী’’তি. ‘‘কো এৰমাহা’’তি? ‘‘অসুকো চ অসুকো চা’’তি. ‘‘সচ্চং অহং আৰুসো গযাসীসং গন্ত্ৰা ভুঞ্জামি, ন পন মে দেৰদত্তো ভত্তং দেতি, অঞ্ঞে মনুস্সা দেন্তী’’তি. ‘‘আৰুসো, দেৰদত্তো বুদ্ধানং পটিকণ্টকো দুস্সীলো অজাতসত্তুং পসাদেত্ৰা অধম্মেন অত্তনো লাভসক্কারং উপ্পাদেসি, ত্ৰং এৰরূপে নিয্যানিকে বুদ্ধসাসনে পব্বজিত্ৰা দেৰদত্তস্স অধম্মেন উপ্পন্নং ভোজনং ভুঞ্জসি, এহি তং সত্থু সন্তিকং নেস্সামা’’তি তং ভিক্খুং আদায ধম্মসভং আগমিংসু.

সত্থা দিস্ৰাৰ ‘‘কিং, ভিক্খৰে, এতং ভিক্খুং অনিচ্ছন্তঞ্ঞেৰ আদায আগতত্থা’’তি? ‘‘আম ভন্তে, অযং ভিক্খু তুম্হাকং সন্তিকে পব্বজিত্ৰা দেৰদত্তস্স অধম্মেন উপ্পন্নং ভোজনং ভুঞ্জতী’’তি. ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু দেৰদত্তস্স অধম্মেন উপ্পন্নং ভোজনং ভুঞ্জসী’’তি? ‘‘ন ভন্তে, দেৰদত্তো ময্হং দেতি, অঞ্ঞে মনুস্সা দেন্তি, তমহং ভুঞ্জামী’’তি. সত্থা ‘‘মা ভিক্খু এত্থ পরিহারং করি, দেৰদত্তো অনাচারো দুস্সীলো, কথঞ্হি নাম ত্ৰং ইধ পব্বজিত্ৰা মম সাসনং ভজন্তোযেৰ দেৰদত্তস্স ভত্তং ভুঞ্জসি, নিচ্চকালম্পি ভজনসীলকোৰ ত্ৰং দিট্ঠদিট্ঠেযেৰ ভজসী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো তস্স অমচ্চো অহোসি. তদা রঞ্ঞো মহিল়ামুখো নাম মঙ্গলহত্থী অহোসি সীলৰা আচারসম্পন্নো, ন কঞ্চি ৰিহেঠেতি. অথেকদিৰসং তস্স সালায সমীপে রত্তিভাগসমনন্তরে চোরা আগন্ত্ৰা তস্স অৰিদূরে নিসিন্না চোরমন্তং মন্তযিংসু ‘‘এৰং উম্মঙ্গো ভিন্দিতব্বো, এৰং সন্ধিচ্ছেদকম্মং কত্তব্বং, উম্মঙ্গঞ্চ সন্ধিচ্ছেদঞ্চ মগ্গসদিসং তিত্থসদিসং নিজ্জটং নিগ্গুম্বং কত্ৰা ভণ্ডং হরিতুং ৰট্টতি, হরন্তেন মারেত্ৰাৰ হরিতব্বং, এৰং উট্ঠাতুং সমত্থো নাম ন ভৰিস্সতি, চোরেন চ নাম সীলাচারযুত্তেন ন ভৰিতব্বং, কক্খল়েন ফরুসেন সাহসিকেন ভৰিতব্ব’’ন্তি. এৰং মন্তেত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং উগ্গণ্হাপেত্ৰা অগমংসু. এতেনেৰ উপাযেন পুনদিৰসেপি পুনদিৰসেপীতি বহূ দিৰসে তত্থ আগন্ত্ৰা মন্তযিংসু. সো তেসং ৰচনং সুত্ৰা ‘‘তে মং সিক্খাপেন্তী’’তি সঞ্ঞায ‘‘ইদানি মযা কক্খল়েন ফরুসেন সাহসিকেন ভৰিতব্ব’’ন্তি তথারূপোৰ অহোসি. পাতোৰ আগতং হত্থিগোপকং সোণ্ডায গহেত্ৰা ভূমিযং পোথেত্ৰা মারেসি. অপরম্পি তথা অপরম্পি তথাতি আগতাগতং মারেতিযেৰ.

‘‘মহিল়ামুখো উম্মত্তকো জাতো দিট্ঠদিট্ঠে মারেতী’’তি রঞ্ঞো আরোচযিংসু. রাজা বোধিসত্তং পহিণি ‘‘গচ্ছ পণ্ডিত, জানাহি কেন কারণেন সো দুট্ঠো জাতো’’তি. বোধিসত্তো গন্ত্ৰা তস্স সরীরে অরোগভাৰং ঞত্ৰা ‘‘কেন নু খো কারণেন এস দুট্ঠো জাতো’’তি উপধারেন্তো ‘‘অদ্ধা অৰিদূরে কেসঞ্চি ৰচনং সুত্ৰা ‘মং এতে সিক্খাপেন্তী’তি সঞ্ঞায দুট্ঠো জাতো’’তি সন্নিট্ঠানং কত্ৰা হত্থিগোপকে পুচ্ছি ‘‘অত্থি নু খো হত্থিসালায সমীপে রত্তিভাগে কেহিচি কিঞ্চি কথিতপুব্ব’’ন্তি? ‘‘আম, সামি, চোরা আগন্ত্ৰা কথযিংসূ’’তি. বোধিসত্তো গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি ‘‘দেৰ, অঞ্ঞো হত্থিস্স সরীরে ৰিকারো নত্থি, চোরানং কথং সুত্ৰা দুট্ঠো জাতো’’তি. ‘‘ইদানি কিং কাতুং ৰট্টতী’’তি? ‘‘সীলৰন্তে সমণব্রাহ্মণে হত্থিসালাযং নিসীদাপেত্ৰা সীলাচারকথং কথাপেতুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘এৰং কারেহি, তাতা’’তি.

বোধিসত্তো গন্ত্ৰা সীলৰন্তে সমণব্রাহ্মণে হত্থিসালাযং নিসীদাপেত্ৰা ‘‘সীলকথং কথেথ, ভন্তে’’তি আহ. তে হত্থিস্স অৰিদূরে নিসিন্না ‘‘ন কোচি পরামসিতব্বো ন মারেতব্বো, সীলাচারসম্পন্নেন খন্তিমেত্তানুদ্দযযুত্তেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি সীলকথং কথযিংসু. সো তং সুত্ৰা ‘‘মং ইমে সিক্খাপেন্তি, ইতো দানি পট্ঠায সীলৰন্তেন ভৰিতব্ব’’ন্তি সীলৰা অহোসি. রাজা বোধিসত্তং পুচ্ছি ‘‘কিং, তাত, সীলৰা জাতো’’তি? বোধিসত্তো ‘‘আম, দেৰা’’তি. ‘‘এৰরূপো দুট্ঠহত্থী পণ্ডিতে নিস্সায পোরাণকধম্মেযেৰ পতিট্ঠিতো’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

২৬.

‘‘পুরাণচোরান ৰচো নিসম্ম, মহিল়ামুখো পোথযমন্ৰচারী;

সুসঞ্ঞতানঞ্হি ৰচো নিসম্ম, গজুত্তমো সব্বগুণেসু অট্ঠা’’তি.

তত্থ পুরাণচোরানন্তি পোরাণচোরানং. নিসম্মাতি সুত্ৰা, পঠমং চোরানং ৰচনং সুত্ৰাতি অত্থো. মহিল়ামুখোতি হত্থিনিমুখেন সদিসমুখো. যথা মহিল়া পুরতো ওলোকিযমানা সোভতি, ন পচ্ছতো, তথা সোপি পুরতো ওলোকিযমানো সোভতি. তস্মা ‘‘মহিল়ামুখো’’তিস্স নামং অকংসু. পোথযমন্ৰচারীতি পোথযন্তো মারেন্তো অনুচারী. অযমেৰ ৰা পাঠো. সুসঞ্ঞতানন্তি সুট্ঠু সঞ্ঞতানং সীলৰন্তানং. গজুত্তমোতি উত্তমগজো মঙ্গলহত্থী. সব্বগুণেসু অট্ঠাতি সব্বেসু পোরাণগুণেসু পতিট্ঠিতো. রাজা ‘‘তিরচ্ছানগতস্সাপি আসযং জানাতী’’তি বোধিসত্তস্স মহন্তং যসং অদাসি. সো যাৰতাযুকং ঠত্ৰা সদ্ধিং বোধিসত্তেন যথাকম্মং গতো.

সত্থা ‘‘পুব্বেপি ত্ৰং ভিক্খু দিট্ঠদিট্ঠেযেৰ ভজি, চোরানং ৰচনং সুত্ৰা চোরে ভজি, ধম্মিকানং ৰচনং সুত্ৰা ধম্মিকে ভজী’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মহিল়ামুখো ৰিপক্খসেৰকভিক্খু অহোসি, রাজা আনন্দো, অমচ্চো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

মহিল়ামুখজাতকৰণ্ণনা ছট্ঠা.

[২৭] ৭. অভিণ্হজাতকৰণ্ণনা

নালং কবল়ং পদাতৰেতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং উপাসকঞ্চ মহল্লকত্থেরঞ্চ আরব্ভ কথেসি. সাৰত্থিযং কির দ্ৰে সহাযকা. তেসু একো পব্বজিত্ৰা দেৰসিকং ইতরস্স ঘরং গচ্ছতি. সো তস্স ভিক্খং দত্ৰা সযম্পি ভুঞ্জিত্ৰা তেনেৰ সদ্ধিং ৰিহারং গন্ত্ৰা যাৰ সূরিযত্থঙ্গমনা আলাপসল্লাপেন নিসীদিত্ৰা নগরং পৰিসতি, ইতরোপি নং যাৰ নগরদ্ৰারা অনুগন্ত্ৰা নিৰত্ততি. সো তেসং ৰিস্সাসো ভিক্খূনং অন্তরে পাকটো জাতো. অথেকদিৰসং ভিক্খূ তেসং ৰিস্সাসকথং কথেন্তা ধম্মসভাযং নিসীদিংসু. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছি, তে ‘‘ইমায নাম, ভন্তে’’তি কথযিংসু. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ ইমে ৰিস্সাসিকা, পুব্বেপি ৰিস্সাসিকাযেৰ অহেসু’’ন্তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো তস্স অমচ্চো অহোসি. তদা একো কুক্কুরো মঙ্গলহত্থিসালং গন্ত্ৰা মঙ্গলহত্থিস্স ভুঞ্জনট্ঠানে পতিতানি ভত্তসিত্থানি খাদতি. সো তেনেৰ ভোজনেন সংৰদ্ধমানো মঙ্গলহত্থিস্স ৰিস্সাসিকো জাতো হত্থিস্সেৰ সন্তিকে ভুঞ্জতি, উভোপি ৰিনা ৰত্তিতুং ন সক্কোন্তি. সো হত্থী নং সোণ্ডায গহেত্ৰা অপরাপরং করোন্তো কীল়তি, উক্খিপিত্ৰা কুম্ভে পতিট্ঠাপেতি. অথেকদিৰসং একো গামিকমনুস্সো হত্থিগোপকস্স মূলং দত্ৰা তং কুক্কুরং আদায অত্তনো গামং অগমাসি. ততো পট্ঠায সো হত্থী কুক্কুরং অপস্সন্তো নেৰ খাদতি ন পিৰতি ন ন্হাযতি. তমত্থং রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা বোধিসত্তং পহিণি ‘‘গচ্ছ পণ্ডিত, জানাহি কিংকারণা হত্থী এৰং করোতী’’তি.

বোধিসত্তো হত্থিসালং গন্ত্ৰা হত্থিস্স দুম্মনভাৰং ঞত্ৰা ‘‘ইমস্স সরীরে রোগো ন পঞ্ঞাযতি, কেনচি পনস্স সদ্ধিং মিত্তসন্থৰেন ভৰিতব্বং, তং অপস্সন্তো এস মঞ্ঞে সোকাভিভূতো’’তি হত্থিগোপকে পুচ্ছি ‘‘অত্থি নু খো ইমস্স কেনচি সদ্ধিং ৰিস্সাসো’’তি? ‘‘আম, অত্থি সামি একেন সুনখেন সদ্ধিং বলৰা মেত্তী’’তি. ‘‘কহং সো এতরহী’’তি? ‘‘একেন মনুস্সেন নীতো’’তি. ‘‘জানাথ পনস্স নিৰাসনট্ঠান’’ন্তি? ‘‘ন জানাম, সামী’’তি. বোধিসত্তো রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘নত্থি, দেৰ, হত্থিস্স কোচি আবাধো, একেন পনস্স সুনখেন সদ্ধিং বলৰৰিস্সাসো, তং অপস্সন্তো ন ভুঞ্জতি মঞ্ঞে’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

২৭.

‘‘নালং কবল়ং পদাতৰে, ন চ পিণ্ডং ন কুসে ন ঘংসিতুং;

মঞ্ঞামি অভিণ্হদস্সনা, নাগো স্নেহমকাসি কুক্কুরে’’তি.

তত্থ নালন্তি ন সমত্থো. কবল়ন্তি ভোজনকালে পঠমমেৰ দিন্নং কটুককবল়ং. পদাতৰেতি পআদাতৰে, সন্ধিৰসেন আকারলোপো ৰেদিতব্বো, গহেতুন্তি অত্থো. ন চ পিণ্ডন্তি ৰড্ঢেত্ৰা দীযমানং ভত্তপিণ্ডম্পি নালং গহেতুং. ন কুসেতি খাদনত্থায দিন্নানি তিণানিপি নালং গহেতুং. ন ঘংসিতুন্তি ন্হাপিযমানো সরীরম্পি ঘংসিতুং নালং. এৰং যং যং সো হত্থী কাতুং ন সমত্থো, তং তং সব্বং রঞ্ঞো আরোচেত্ৰা তস্স অসমত্থভাৰে অত্তনা সল্লক্খিতকারণং আরোচেন্তো ‘‘মঞ্ঞামী’’তিআদিমাহ.

রাজা তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ইদানি কিং কাতব্বং পণ্ডিতা’’তি পুচ্ছি. ‘‘‘অম্হাকং কির মঙ্গলহত্থিস্স সহাযং সুনখং একো মনুস্সো গহেত্ৰা গতো, যস্স ঘরে তং সুনখং পস্সন্তি, তস্স অযং নাম দণ্ডো’তি ভেরিং চরাপেথ দেৰা’’তি. রাজা তথা কারেসি. তং পৰত্তিং সুত্ৰা সো পুরিসো সুনখং ৰিস্সজ্জেসি, সুনখো ৰেগেনাগন্ত্ৰা হত্থিস্স সন্তিকমেৰ অগমাসি. হত্থী তং সোণ্ডায গহেত্ৰা কুম্ভে ঠপেত্ৰা রোদিত্ৰা পরিদেৰিত্ৰা কুম্ভা ওতারেত্ৰা তেন ভুত্তে পচ্ছা অত্তনাপি ভুঞ্জি. ‘‘তিরচ্ছানগতস্স আসযং জানাতী’’তি রাজা বোধিসত্তস্স মহন্তং যসং অদাসি.

সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইমে ইদানেৰ ৰিস্সাসিকা, পুব্বেপি ৰিস্সাসিকাযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা চতুসচ্চকথায ৰিনিৰট্টেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি. ইদং চতুসচ্চকথায ৰিনিৰট্টনং নাম সব্বজাতকেসুপি অত্থিযেৰ. মযং পন যত্থস্স আনিসংসো পঞ্ঞাযতি, তত্থেৰ দস্সযিস্সাম.

তদা সুনখো উপাসকো অহোসি, হত্থী মহল্লকত্থেরো, রাজা আনন্দো, অমচ্চপণ্ডিতো পন অহমেৰ অহোসিন্তি.

অভিণ্হজাতকৰণ্ণনা সত্তমা.

[২৮] ৮. নন্দিৰিসালজাতকৰণ্ণনা

মনুঞ্ঞমেৰ ভাসেয্যাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ছব্বগ্গিযানং ভিক্খূনং ওমসৰাদং আরব্ভ কথেসি. তস্মিঞ্হি সমযে ছব্বগ্গিযা কলহং করোন্তা পেসলে ভিক্খূ খুংসেন্তি ৰম্ভেন্তি ওৰিজ্ঝন্তি, দসহি অক্কোসৰত্থূহি অক্কোসন্তি. ভিক্খূ ভগৰতো আরোচেসুং. ভগৰা ছব্বগ্গিযে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সচ্চং কির ভিক্খৰো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চ’’ন্তি ৰুত্তে ৰিগরহিত্ৰা ‘‘ভিক্খৰে, ফরুসৰাচা নাম তিরচ্ছানগতানম্পি অমনাপা, পুব্বেপি একো তিরচ্ছানগতো অত্তানং ফরুসেন সমুদাচরন্তং সহস্সং পরাজেসী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে গন্ধাররট্ঠে তক্কসিলাযং গন্ধাররাজা রজ্জং কারেসি. তদা বোধিসত্তো গোযোনিযং নিব্বত্তি. অথ নং তরুণৰচ্ছককালেযেৰ একো ব্রাহ্মণো গোদক্খিণাদাযকানং সন্তিকা লভিত্ৰা ‘‘নন্দিৰিসালো’’তি নামং কত্ৰা পুত্তট্ঠানে ঠপেত্ৰা সম্পিযাযমানো যাগুভত্তাদীনি দত্ৰা পোসেসি. বোধিসত্তো ৰযপ্পত্তো চিন্তেসি ‘‘অহং ইমিনা ব্রাহ্মণেন কিচ্ছেন পটিজগ্গিতো, মযা চ সদ্ধিং সকলজম্বুদীপে অঞ্ঞো সমধুরো গোণো নাম নত্থি, যংনূনাহং অত্তনো বলং দস্সেত্ৰা ব্রাহ্মণস্স পোসাৰনিযং দদেয্য’’ন্তি সো একদিৰসং ব্রাহ্মণং আহ ‘‘গচ্ছ, ব্রাহ্মণ, একং গোৰিত্তকসেট্ঠিং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘ময্হং বলিবদ্দো অতিবদ্ধং সকটসতং পৰট্টেতী’তি ৰত্ৰা সহস্সেন অব্ভুতং করোহী’’তি. সো ব্রাহ্মণো সেট্ঠিস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা কথং সমুট্ঠাপেসি ‘‘ইমস্মিং নগরে কস্স গোণো থামসম্পন্নো’’তি. অথ নং সেট্ঠি ‘‘অসুকস্স চ অসুকস্স চা’’তি ৰত্ৰা ‘‘সকলনগরে পন অম্হাকং গোণেহি সদিসো নাম নত্থী’’তি আহ. ব্রাহ্মণো ‘‘ময্হং একো গোণো অতিবদ্ধং সকটসতং পৰট্টেতুং সমত্থো অত্থী’’তি আহ. সেট্ঠি গহপতি ‘‘কুতো এৰরূপো গোণো’’তি আহ. ব্রাহ্মণো ‘‘ময্হং গেহে অত্থী’’তি. ‘‘তেন হি অব্ভুতং করোহী’’তি. ‘‘সাধু করোমী’’তি সহস্সেন অব্ভুতং অকাসি.

সো সকটসতং ৰালুকাসক্খরপাসাণানংযেৰ পূরেত্ৰা পটিপাটিযা ঠপেত্ৰা সব্বানি অক্খবন্ধনযোত্তেন একতো বন্ধিত্ৰা নন্দিৰিসালং ন্হাপেত্ৰা গন্ধপঞ্চঙ্গুলিকং কত্ৰা কণ্ঠে মালং পিল়ন্ধিত্ৰা পুরিমসকটধুরে এককমেৰ যোজেত্ৰা সযং ধুরে নিসীদিত্ৰা পতোদং উক্খিপিত্ৰা ‘‘গচ্ছ কূট, ৰহস্সু কূটা’’তি আহ. বোধিসত্তো ‘‘অযং মং অকূটং কূটৰাদেন সমুদাচরতী’’তি চত্তারো পাদে থম্ভে ৰিয নিচ্চলে কত্ৰা অট্ঠাসি. সেট্ঠি তঙ্খণঞ্ঞেৰ ব্রাহ্মণং সহস্সং আহরাপেসি. ব্রাহ্মণো সহস্সপরাজিতো গোণং মুঞ্চিত্ৰা ঘরং গন্ত্ৰা সোকাভিভূতো নিপজ্জি. নন্দিৰিসালো চরিত্ৰা আগতো ব্রাহ্মণং সোকাভিভূতং দিস্ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘কিং, ব্রাহ্মণ, নিদ্দাযসী’’তি আহ. ‘‘কুতো মে, নিদ্দা, সহস্সপরাজিতস্সাতি, ব্রাহ্মণ, মযা এত্তকং কালং তৰ গেহে ৰসন্তেন অত্থি কিঞ্চি ভাজনং ৰা ভিন্দিতপুব্বং, কোচি ৰা মদ্দিতপুব্বো, অট্ঠানে ৰা পন উচ্চারপস্সাৰো কতপুব্বো’’তি? ‘‘নত্থি তাতা’’তি. অথ ত্ৰং মং কস্মা কূটৰাদেন সমুদাচরসি, তৰেৰেসো দোসো, ময্হং দোসো নত্থি, গচ্ছ, তেন সদ্ধিং দ্ৰীহি সহস্সেহি অব্ভুতং করোহি, কেৰলং মং অকূটং কূটৰাদেন মা সমুদাচরসীতি.

ব্রাহ্মণো তস্স ৰচনং সুত্ৰা গন্ত্ৰা দ্ৰীহি সহস্সেহি অব্ভুতং কত্ৰা পুরিমনযেনেৰ সকটসতং অতিবন্ধিত্ৰা নন্দিৰিসালং মণ্ডেত্ৰা পুরিমসকটধুরে যোজেসি. কথং যোজেসীতি? যুগং ধুরে নিচ্চলং বন্ধিত্ৰা একায কোটিযা নন্দিৰিসালং যোজেত্ৰা একং কোটিং ধুরযোত্তেন পলিৰেঠেত্ৰা যুগকোটিঞ্চ অক্খপাদঞ্চ নিস্সায মুণ্ডরুক্খদণ্ডকং দত্ৰা তেন যোত্তেন নিচ্চলং বন্ধিত্ৰা ঠপেসি. এৰঞ্হি কতে যুগং এত্তো ৰা ইতো ৰা ন গচ্ছতি, সক্কা হোতি একেনেৰ গোণেন আকড্ঢিতুং. অথস্স ব্রাহ্মণো ধুরে নিসীদিত্ৰা নন্দিৰিসালস্স পিট্ঠিং পরিমজ্জিত্ৰা ‘‘গচ্ছ ভদ্র, ৰহস্সু, ভন্দ্রা’’তি আহ. বোধিসত্তো অতিবদ্ধং সকটসতং একৰেগেনেৰ আকড্ঢিত্ৰা পচ্ছা ঠিতং সকটং পুরতো ঠিতস্স সকটস্স ঠানে ঠপেসি. গোৰিত্তকসেট্ঠি পরাজিতো ব্রাহ্মণস্স দ্ৰে সহস্সানি অদাসি. অঞ্ঞেপি মনুস্সা বোধিসত্তস্স বহুং ধনং অদংসু, সব্বং ব্রাহ্মণস্সেৰ অহোসি. এৰং সো বোধিসত্তং নিস্সায বহুং ধনং লভি.

সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ফরুসৰচনং নাম কস্সচি মনাপ’’ন্তি ছব্বগ্গিযে ভিক্খূ গরহিত্ৰা সিক্খাপদং পঞ্ঞপেত্ৰা অভিসম্বুদ্ধো হুত্ৰা ইমং গাথমাহ –

২৮.

‘‘মনুঞ্ঞমেৰ ভাসেয্য, নামনুঞ্ঞং কুদাচনং;

মনুঞ্ঞং ভাসমানস্স, গরুং ভারং উদদ্ধরি;

ধনঞ্চ নং অলাভেসি, তেন চত্তমনো অহূ’’তি.

তত্থ মনুঞ্ঞমেৰ ভাসেয্যাতি পরেন সদ্ধিং ভাসমানো চতুদোসৰিরহিতং মধুরং মনাপং সণ্হং মুদুকং পিযৰচনমেৰ ভাসেয্য. গরুং ভারং উদদ্ধরীতি নন্দিৰিসালো বলিবদ্দো অমনাপং ভাসমানস্স ভারং অনুদ্ধরিত্ৰা পচ্ছা মনাপং পিযৰচনং ভাসমানস্স ব্রাহ্মণস্স গরুং ভারং উদ্ধরি, উদ্ধরিত্ৰা কড্ঢিত্ৰা পৰট্টেসীতি অত্থো, দ-কারো পনেত্থ ব্যঞ্জনসন্ধিৰসেন পদসন্ধিকরো.

ইতি সত্থা ‘‘মনুঞ্ঞমেৰ ভাসেয্যা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা ব্রাহ্মণো আনন্দো অহোসি, নন্দিৰিসালো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

নন্দিৰিসালজাতকৰণ্ণনা অট্ঠমা.

[২৯] ৯. কণ্হজাতকৰণ্ণনা

যতো যতো গরু ধুরন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো যমকপাটিহারিযং আরব্ভ কথেসি. তং সদ্ধিং দেৰোরোহণেন তেরসকনিপাতে সরভমিগজাতকে (জা. ১.১৩.১৩৪ আদযো) আৰি ভৰিস্সতি. সম্মাসম্বুদ্ধে পন যমকপাটিহারিযং কত্ৰা দেৰলোকে তেমাসং ৰসিত্ৰা মহাপৰারণায সঙ্কস্সনগরদ্ৰারে ওরুয্হ মহন্তেন পরিৰারেন জেতৰনং পৰিট্ঠে ভিক্খূ ধম্মসভাযং সন্নিপতিত্ৰা ‘‘আৰুসো, তথাগতো নাম অসমধুরো, তথাগতেন ৰুল়্হধুরং অঞ্ঞো ৰহিতুং সমত্থো নাম নত্থি, ছ সত্থারো ‘মযমেৰ পাটিহারিযং করিস্সাম, মযমেৰ পাটিহারিযং করিস্সামা’তি ৰত্ৰা একম্পি পাটিহারিযং ন অকংসু, অহো সত্থা অসমধুরো’’তি সত্থু গুণকথং কথেন্তা নিসীদিংসু. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছি. ‘‘মযং, ভন্তে, ন অঞ্ঞায কথায, এৰরূপায নাম তুম্হাকমেৰ গুণকথাযা’’তি. সত্থা ‘‘ভিক্খৰে, ইদানি মযা ৰুল়্হধুরং কো ৰহিস্সতি, পুব্বে তিরচ্ছানযোনিযং নিব্বত্তোপি অহং অত্তনা সমধুরং কঞ্চি নালত্থ’’ন্তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো গোযোনিযং পটিসন্ধিং গণ্হি. অথ নং সামিকা তরুণৰচ্ছককালেযেৰ একিস্সা মহল্লিকায ঘরে ৰসিত্ৰা তস্সা নিৰাসৰেতনতো পরিচ্ছিন্দিত্ৰা অদংসু. সা তং যাগুভত্তাদীহি পটিজগ্গমানা পুত্তট্ঠানে ঠপেত্ৰা ৰড্ঢেসি. সো ‘‘অয্যিকাকাল়কো’’ ত্ৰেৰ নামং পঞ্ঞাযিত্থ. ৰযপ্পত্তো চ অঞ্জনৰণ্ণো হুত্ৰা গামগোণেহি সদ্ধিং চরতি, সীলাচারসম্পন্নো অহোসি. গামদারকা সিঙ্গেসুপি কণ্ণেসুপি গলেপি গহেত্ৰা ওলম্বন্তি, নঙ্গুট্ঠেপি গহেত্ৰা কীল়ন্তি, পিট্ঠিযম্পি নিসীদন্তি. সো একদিৰসং চিন্তেসি ‘‘ময্হং মাতা দুগ্গতা, মং পুত্তট্ঠানে ঠপেত্ৰা দুক্খেন পোসেসি, যংনূনাহং ভতিং কত্ৰা ইমং দুগ্গতভাৰতো মোচেয্য’’ন্তি. সো ততো পট্ঠায ভতিং উপধারেন্তো চরতি.

অথেকদিৰসং একো সত্থৰাহপুত্তো পঞ্চহি সকটসতেহি ৰিসমতিত্থং সম্পত্তো, তস্স গোণা সকটানি উত্তারেতুং ন সক্কোন্তি, পঞ্চসু সকটসতেসু গোণা যুগপরম্পরায যোজিতা একম্পি সকটং উত্তারেতুং নাসক্খিংসু. বোধিসত্তোপি গামগোণেহি সদ্ধিং তত্থ সমীপে চরতি. সত্থৰাহপুত্তোপি গোসুত্তৰিত্তকো, সো ‘‘অত্থি নু খো এতেসং গুন্নং অন্তরে ইমানি সকটানি উত্তারেতুং সমত্থো উসভাজানীযো’’তি উপধারযমানো বোধিসত্তং দিস্ৰা ‘‘অযং আজানীযো সক্খিস্সতি ময্হং সকটানি উত্তারেতুং, কো নু খো অস্স সামিকো’’তি গোপালকে পুচ্ছি ‘‘কো নু খো ভো ইমস্স সামিকো, অহং ইমং সকটে যোজেত্ৰা সকটেসু উত্তারিতেসু ৰেতনং দস্সামী’’তি. তে আহংসু ‘‘গহেত্ৰা নং যোজেথ, নত্থি ইমস্স ইমস্মিং ঠানে সামিকো’’তি. সো নং নাসায রজ্জুকেন বন্ধিত্ৰা আকড্ঢেন্তো চালেতুম্পি নাসক্খি. বোধিসত্তো কির ‘‘ভতিযা কথিতায গমিস্সামী’’তি ন অগমাসি. সত্থৰাহপুত্তো তস্সাধিপ্পাযং ঞত্ৰা ‘‘সামি, তযা পঞ্চসু সকটসতেসু উত্তারিতেসু একেকস্স সকটস্স দ্ৰে দ্ৰে কহাপণে ভতিং কত্ৰা সহস্সং দস্সামী’’তি আহ. তদা বোধিসত্তো সযমেৰ অগমাসি. অথ নং পুরিসা পুরিমসকটেসু যোজেসুং. অথ নং একৰেগেনেৰ উক্খিপিত্ৰা থলে পতিট্ঠাপেসি. এতেনুপাযেন সব্বসকটানি উত্তারেসি.

সত্থৰাহপুত্তো একেকস্স সকটস্স একেকং কত্ৰা পঞ্চসতানি ভণ্ডিকং কত্ৰা তস্স গলে বন্ধি. সো ‘‘অযং ময্হং যথাপরিচ্ছিন্নং ভতিং ন দেতি, ন দানিস্স গন্তুং দস্সামী’’তি গন্ত্ৰা সব্বপুরিমসকটস্স পুরতো মগ্গং নিৰারেত্ৰা অট্ঠাসি. অপনেতুং ৰাযমন্তাপি নং অপনেতুং নাসক্খিংসু. সত্থৰাহপুত্তো ‘‘জানাতি মঞ্ঞে এস অত্তনো ভতিযা ঊনভাৰ’’ন্তি একেকস্মিং সকটে দ্ৰে দ্ৰে কত্ৰা সহস্সভণ্ডিকং বন্ধিত্ৰা ‘‘অযং তে সকটুত্তরণভতী’’তি গীৰাযং লগ্গেসি. সো সহস্সভণ্ডিকং আদায মাতু সন্তিকং অগমাসি. গামদারকা ‘‘কিং নামেতং অয্যিকাকাল়কস্স গলে’’তি বোধিসত্তস্স সন্তিকং আগচ্ছন্তি. সো তে অনুবন্ধিত্ৰা দূরতোৰ পলাপেন্তো মাতু সন্তিকং গতো. পঞ্চন্নং পন সকটসতানং উত্তারিতত্তা রত্তেহি অক্খীহি কিলন্তরূপো পঞ্ঞাযিত্থ. অয্যিকা তস্স গীৰায সহস্সত্থৰিকং দিস্ৰা ‘‘তাত, অযং তে কহং লদ্ধা’’তি গোপালকদারকে পুচ্ছিত্ৰা তমত্থং সুত্ৰা ‘‘তাত, কিং অহং তযা লদ্ধভতিযা জীৰিতুকামা, কিংকারণা এৰরূপং দুক্খং অনুভোসী’’তি ৰত্ৰা বোধিসত্তং উণ্হোদকেন ন্হাপেত্ৰা সকলসরীরং তেলেন মক্খেত্ৰা পানীযং পাযেত্ৰা সপ্পাযং ভোজনং ভোজেত্ৰা জীৰিতপরিযোসানে সদ্ধিং বোধিসত্তেন যথাকম্মং গতা.

সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, তথাগতো ইদানেৰ অসমধুরো, পুব্বেপি অসমধুরোযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা অভিসম্বুদ্ধো হুত্ৰা ইমং গাথমাহ –

২৯.

‘‘যতো যতো গরু ধুরং, যতো গম্ভীরৰত্তনী;

তদাস্সু কণ্হং যুঞ্জন্তি, স্ৰাস্সু তং ৰহতে ধুর’’ন্তি.

তত্থ যতো যতো গরু ধুরন্তি যস্মিং যস্মিং ঠানে ধুরং গরু ভারিযং হোতি, অঞ্ঞে বলিবদ্দা উক্খিপিতুং ন সক্কোন্তি. যতো গম্ভীরৰত্তনীতি ৰত্তন্তি এত্থাতি ৰত্তনী, মগ্গস্সেতং নামং, যস্মিং ঠানে উদকচিক্খল্লমহন্ততায ৰা ৰিসমচ্ছিন্নতটভাৰেন ৰা মগ্গো গম্ভীরো হোতীতি অত্থো. তদাস্সু কণ্হং যুঞ্জন্তীতি এত্থ অস্সূতি নিপাতমত্তং, তদা কণ্হং যুঞ্জন্তীতি অত্থো. যদা ধুরঞ্চ গরু হোতি মগ্গো চ গম্ভীরো, তদা অঞ্ঞে বলিবদ্দে অপনেত্ৰা কণ্হমেৰ যোজেন্তীতি ৰুত্তং হোতি. স্ৰাস্সু তং ৰহতে ধুরন্তি এত্থাপি অস্সূতি নিপাতমত্তমেৰ, সো তং ধুরং ৰহতীতি অত্থো.

এৰং ভগৰা ‘‘তদা, ভিক্খৰে, কণ্হোৰ তং ধুরং ৰহতী’’তি দস্সেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মহল্লিকা উপ্পলৰণ্ণা অহোসি, অয্যিকাকাল়কো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

কণ্হজাতকৰণ্ণনা নৰমা.

[৩০] ১০. মুনিকজাতকৰণ্ণনা

মা মুনিকস্স পিহযীতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো থুল্লকুমারিকাপলোভনং আরব্ভ কথেসি. তং তেরসকনিপাতে চূল়নারদকস্সপজাতকে (জা. ১.১৩.৪০ আদযো) আৰি ভৰিস্সতি. সত্থা পন তং ভিক্খুং ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু উক্কণ্ঠিতোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং নিস্সাযা’’তি? ‘‘থুল্লকুমারিকাপলোভনং ভন্তে’’তি. সত্থা ‘‘ভিক্খু এসা তৰ অনত্থকারিকা, পুব্বেপি ত্ৰং ইমিস্সা ৰিৰাহদিৰসে জীৰিতক্খযং পত্ৰা মহাজনস্স উত্তরিভঙ্গভাৰং পত্তো’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো একস্মিং গামকে একস্স কুটুম্বিকস্স গেহে গোযোনিযং নিব্বত্তি ‘‘মহালোহিতো’’তি নামেন, কনিট্ঠভাতাপিস্স চূল়লোহিতো নাম অহোসি. তেযেৰ দ্ৰে ভাতিকে নিস্সায তস্মিং কুলে কম্মধুরং ৰত্ততি. তস্মিং পন কুলে একা কুমারিকা অত্থি, তং একো নগরৰাসী কুলপুত্তো অত্তনো পুত্তস্স ৰারেসি. তস্সা মাতাপিতরো ‘‘কুমারিকায ৰিৰাহকালে আগতানং পাহুনকানং উত্তরিভঙ্গো ভৰিস্সতী’’তি যাগুভত্তং দত্ৰা মুনিকং নাম সূকরং পোসেসুং. তং দিস্ৰা চূল়লোহিতো ভাতরং পুচ্ছি ‘‘ইমস্মিং কুলে কম্মধুরং ৰত্তমানং অম্হে দ্ৰে ভাতিকে নিস্সায ৰত্ততি, ইমে পন অম্হাকং তিণপলালাদীনেৰ দেন্তি, সূকরং যাগুভত্তেন পোসেন্তি, কেন নু খো কারণেন এস এতং লভতী’’তি. অথস্স ভাতা ‘‘তাত চূল়লোহিত, মা ত্ৰং এতস্স ভোজনং পিহযি, অযং সূকরো মরণভত্তং ভুঞ্জতি. এতিস্সা হি কুমারিকায ৰিৰাহকালে আগতানং পাহুনকানং উত্তরিভঙ্গো ভৰিস্সতীতি ইমে এতং সূকরং পোসেন্তি, ইতো কতিপাহচ্চযেন তে মনুস্সা আগমিস্সন্তি, অথ নং সূকরং পাদেসু গহেত্ৰা কড্ঢেন্তা হেট্ঠামঞ্চতো নীহরিত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপেত্ৰা পাহুনকানং সূপব্যঞ্জনং করিযমানং পস্সিস্সসী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৩০.

‘‘মা মুনিকস্স পিহযি, আতুরন্নানি ভুঞ্জতি;

অপ্পোস্সুক্কো ভুসং খাদ, এতং দীঘাযুলক্খণ’’ন্তি.

তত্থ মা মুনিকস্স পিহযীতি মুনিকস্স ভোজনে পিহং মা উপ্পাদযি, ‘‘এস মুনিকো সুভোজনং ভুঞ্জতী’’তি মা মুনিকস্স পিহযি, ‘‘কদা নু খো অহম্পি এৰং সুখিতো ভৰেয্য’’ন্তি মা মুনিকভাৰং পত্থযি. অযঞ্হি আতুরন্নানি ভুঞ্জতি. আতুরন্নানীতি মরণভোজনানি. অপ্পোস্সুক্কো ভুসং খাদাতি তস্স ভোজনে নিরুস্সুক্কো হুত্ৰা অত্তনা লদ্ধং ভুসং খাদ. এতং দীঘাযুলক্খণন্তি এতং দীঘাযুভাৰস্স কারণং. ততো ন চিরস্সেৰ তে মনুস্সা আগমিংসু, মুনিকং ঘাতেত্ৰা নানপ্পকারেহি পচিংসু. বোধিসত্তো চূল়লোহিতং আহ ‘‘দিট্ঠো তে, তাত, মুনিকো’’তি. দিট্ঠং মে, ভাতিক, মুনিকস্স ভোজনফলং, এতস্স ভোজনতো সতগুণেন সহস্সগুণেন অম্হাকং তিণপলালভুসমত্তমেৰ উত্তমঞ্চ অনৰজ্জঞ্চ দীঘাযুলক্খণঞ্চাতি.

সত্থা ‘‘এৰং খো ত্ৰং ভিক্খু পুব্বেপি ইমং কুমারিকং নিস্সায জীৰিতক্খযং পত্ৰা মহাজনস্স উত্তরিভঙ্গভাৰং গতো’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে উক্কণ্ঠিতো ভিক্খু সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি. সত্থা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মুনিকসূকরো উক্কণ্ঠিতভিক্খু অহোসি, থুল্লকুমারিকা এসা এৰ, চূল়লোহিতো আনন্দো, মহালোহিতো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

মুনিকজাতকৰণ্ণনা দসমা.

কুরুঙ্গৰগ্গো ততিযো.

তস্সুদ্দানং –

কুরুঙ্গং কুক্কুরঞ্চেৰ, ভোজাজানীযঞ্চ আজঞ্ঞং;

তিত্থং মহিল়ামুখাভিণ্হং, নন্দিকণ্হঞ্চ মুনিকন্তি.

৪. কুলাৰকৰগ্গো

[৩১] ১. কুলাৰকজাতকৰণ্ণনা

কুলাৰকাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অপরিস্সাৰেত্ৰা পানীযং পীতং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. সাৰত্থিতো কির দ্ৰে সহাযকা দহরভিক্খূ জনপদং গন্ত্ৰা একস্মিং ফাসুকট্ঠানে যথাজ্ঝাসযং ৰসিত্ৰা ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধং পস্সিস্সামা’’তি পুন ততো নিক্খমিত্ৰা জেতৰনাভিমুখা পাযিংসু. একস্স হত্থে পরিস্সাৰনং অত্থি, একস্স নত্থি. দ্ৰেপি একতো পানীযং পরিস্সাৰেত্ৰা পিৰন্তি. তে একদিৰসং ৰিৰাদং অকংসু. পরিস্সাৰনসামিকো ইতরস্স পরিস্সাৰনং অদত্ৰা সযমেৰ পানীযং পরিস্সাৰেত্ৰা পিৰি, ইতরো পন পরিস্সাৰনং অলভিত্ৰা পিপাসং সন্ধারেতুং অসক্কোন্তো অপরিস্সাৰেত্ৰা পানীযং পিৰি. তে উভোপি অনুপুব্বেন জেতৰনং পত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিসীদিংসু. সত্থা সম্মোদনীযং কথং কথেত্ৰা ‘‘কুতো আগতত্থা’’তি পুচ্ছি. ‘‘ভন্তে, মযং কোসলজনপদে একস্মিং গামকে ৰসিত্ৰা ততো নিক্খমিত্ৰা তুম্হাকং দস্সনত্থায আগতা’’তি. ‘‘কচ্চি পন ৰো সমগ্গা আগতত্থা’’তি? অপরিস্সাৰনকো আহ ‘‘অযং, ভন্তে, অন্তরামগ্গে মযা সদ্ধিং ৰিৰাদং কত্ৰা পরিস্সাৰনং নাদাসী’’তি. ইতরোপি আহ ‘‘অযং, ভন্তে, অপরিস্সাৰেত্ৰাৰ জানং সপাণকং উদকং পিৰী’’তি. ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু জানং সপাণকং উদকং পিৰী’’তি? ‘‘আম, ভন্তে, অপরিস্সাৰিতং উদকং পিৰিন্তি. সত্থা ‘‘ভিক্খু পুব্বে পণ্ডিতা দেৰনগরে রজ্জং কারেন্তা যুদ্ধপরাজিতা সমুদ্দপিট্ঠেন পলাযন্তা ‘ইস্সরিযং নিস্সায পাণৰধং ন করিস্সামা’তি তাৰ মহন্তং যসং পরিচ্চজিত্ৰা সুপণ্ণপোতকানং জীৰিতং দত্ৰা রথং নিৰত্তযিংসূ’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে মগধরট্ঠে রাজগহে একো মাগধরাজা রজ্জং কারেসি. তদা বোধিসত্তো যথা এতরহি সক্কো পুরিমত্তভাৰে মগধরট্ঠে মচলগামকে নিব্বত্তি, এৰং তস্মিংযেৰ মচলগামকে মহাকুলস্স পুত্তো হুত্ৰা নিব্বত্তি. নামগ্গহণদিৰসে চস্স ‘‘মঘকুমারো’’ত্ৰেৰ নামং অকংসু. সো ৰযপ্পত্তো ‘‘মঘমাণৰো’’তি পঞ্ঞাযিত্থ. অথস্স মাতাপিতরো সমানজাতিককুলতো দারিকং আনযিংসু. সো পুত্তধীতাহি ৰড্ঢমানো দানপতি অহোসি, পঞ্চ সীলানি রক্খতি. তস্মিঞ্চ গামে তেত্তিংসেৰ কুলানি হোন্তি, তেপি তেত্তিংস কুলা মনুস্সা একদিৰসং গামমজ্ঝে ঠত্ৰা গামকম্মং করোন্তি. বোধিসত্তো ঠিতট্ঠানে পাদেহি পংসুং ৰিযূহিত্ৰা তং পদেসং রমণীযং কত্ৰা অট্ঠাসি, অথঞ্ঞো একো আগন্ত্ৰা তস্মিং ঠানে ঠিতো. বোধিসত্তো অপরং ঠানং রমণীযং কত্ৰা অট্ঠাসি, তত্রাপি অঞ্ঞো ঠিতো. বোধিসত্তো অপরম্পি অপরম্পীতি সব্বেসম্পি ঠিতট্ঠানং রমণীযং কত্ৰা অপরেন সমযেন তস্মিং ঠানে মণ্ডপং কারেসি, মণ্ডপম্পি অপনেত্ৰা সালং কারেসি, তত্থ ফলকাসনানি সন্থরিত্ৰা পানীযচাটিং ঠপেসি.

অপরেন সমযেন তেপি তেত্তিংসজনা বোধিসত্তেন সমানচ্ছন্দা অহেসুং. তে বোধিসত্তো পঞ্চসু সীলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা ততো পট্ঠায তেহি সদ্ধিং পুঞ্ঞানি করোন্তো ৰিচরতি. তেপি তেনেৰ সদ্ধিং পুঞ্ঞানি করোন্তা কালস্সেৰ ৰুট্ঠায ৰাসিফরসুমুসলহত্থা চতুমহাপথাদীসু মুসলেন পাসাণে উব্বত্তেত্ৰা পৰট্টেন্তি, যানানং অক্খপটিঘাতরুক্খে হরন্তি, ৰিসমং সমং করোন্তি, সেতুং অত্থরন্তি, পোক্খরণিযো খণন্তি, সালং করোন্তি, দানানি দেন্তি, সীলানি রক্খন্তি. এৰং যেভুয্যেন সকলগামৰাসিনো বোধিসত্তস্স ওৰাদে ঠত্ৰা সীলানি রক্খিংসু.

অথ নেসং গামভোজকো চিন্তেসি ‘‘অহং পুব্বে এতেসু সুরং পিৰন্তেসু পাণাতিপাতাদীনি করোন্তেসু চাটিকহাপণাদিৰসেন চেৰ দণ্ডবলিৰসেন চ ধনং লভামি, ইদানি পন মঘো মাণৰো সীলং রক্খাপেতি, তেসং পাণাতিপাতাদীনি কাতুং ন দেতি, ইদানি পন তে পঞ্চ সীলানি ন রক্খাপেস্সামী’’তি কুদ্ধো রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘দেৰ, বহূ চোরা গামঘাতাদীনি করোন্তা ৰিচরন্তী’’তি আহ. রাজা তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘গচ্ছ, তে আনেহী’’তি আহ. সো গন্ত্ৰা সব্বেপি তে বন্ধিত্ৰা আনেত্ৰা ‘‘আনীতা, দেৰ, চোরা’’তি রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা তেসং কম্মং অসোধেত্ৰাৰ ‘‘হত্থিনা নে মদ্দাপেথা’’তি আহ. ততো সব্বেপি তে রাজঙ্গণে নিপজ্জাপেত্ৰা হত্থিং আনযিংসু. বোধিসত্তো তেসং ওৰাদং অদাসি ‘‘তুম্হে সীলানি আৰজ্জেথ, পেসুঞ্ঞকারকে চ রঞ্ঞে চ হত্থিম্হি চ অত্তনো সরীরে চ একসদিসমেৰ মেত্তং ভাৰেথা’’তি. তে তথা অকংসু. অথ নেসং মদ্দনত্থায হত্থিং উপনেসুং. সো উপনীযমানোপি ন উপগচ্ছতি, মহাৰিরৰং ৰিরৰিত্ৰা পলাযতি. অঞ্ঞং অঞ্ঞং হত্থিং আনযিংসু, তেপি তথেৰ পলাযিংসু.

রাজা ‘‘এতেসং হত্থে কিঞ্চি ওসধং ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ৰিচিনথা’’তি আহ. ৰিচিনন্তা অদিস্ৰা ‘‘নত্থি, দেৰা’’তি আহংসু. তেন হি কিঞ্চি মন্তং পরিৰত্তেস্সন্তি, পুচ্ছথ নে ‘‘অত্থি ৰো পরিৰত্তনমন্তো’’তি? রাজপুরিসা পুচ্ছিংসু, বোধিসত্তো ‘‘অত্থী’’তি আহ. রাজপুরিসা ‘‘অত্থি কির, দেৰা’’তি আরোচযিংসু, রাজা সব্বেপি তে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘তুম্হাকং জাননমন্তং কথেথা’’তি আহ. বোধিসত্তো অৰোচ ‘‘দেৰ, অঞ্ঞো অম্হাকং মন্তো নাম নত্থি, অম্হে পন তেত্তিংসমত্তা জনা পাণং ন হনাম, অদিন্নং নাদিযাম, মিচ্ছাচারং ন চরাম, মুসাৰাদং ন ভণাম, মজ্জং ন পিৰাম, মেত্তং ভাৰেম, দানং দেম, মগ্গং সমং করোম, পোক্খরণিযো খণাম, সালং করোম, অযং অম্হাকং মন্তো চ পরিত্তঞ্চ ৰুড্ঢি চা’’তি. রাজা তেসং পসন্নো পেসুঞ্ঞকারকস্স সব্বং গেহৰিভৰং তঞ্চ তেসংযেৰ দাসং কত্ৰা অদাসি, তং হত্থিঞ্চ গামঞ্চ তেসংযেৰ অদাসি.

তে ততো পট্ঠায যথারুচিযা পুঞ্ঞানি করোন্তা ‘‘চতুমহাপথে মহন্তং সালং কারেস্সামা’’তি ৰড্ঢকিং পক্কোসাপেত্ৰা সালং পট্ঠপেসুং. মাতুগামেসু পন ৰিগতচ্ছন্দতায তস্সা সালায মাতুগামানং পত্তিং নাদংসু. তেন চ সমযেন বোধিসত্তস্স গেহে সুধম্মা, চিত্তা, নন্দা, সুজাতি চতস্সো ইত্থিযো হোন্তি. তাসু সুধম্মা ৰড্ঢকিনা সদ্ধিং একতো হুত্ৰা ‘‘ভাতিক, ইমিস্সা সালায মং জেট্ঠিকং করোহী’’তি ৰত্ৰা লঞ্জং অদাসি. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা পঠমমেৰ কণ্ণিকারুক্খং সুক্খাপেত্ৰা তচ্ছেত্ৰা ৰিজ্ঝিত্ৰা কণ্ণিকং নিট্ঠাপেত্ৰা ৰত্থেন পলিৰেঠেত্ৰা ঠপেসি. অথ সালং নিট্ঠাপেত্ৰা কণ্ণিকারোপনকালে ‘‘অহো, অয্যা, একং ন সরিম্হা’’তি আহ. ‘‘কিং নাম, ভো’’তি. ‘‘কণ্ণিকা লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘হোতু আহরিস্সামা’’তি? ‘‘ইদানি ছিন্নরুক্খেন কাতুং ন সক্কা, পুব্বেযেৰ ছিন্দিত্ৰা তচ্ছেত্ৰা ৰিজ্ঝিত্ৰা ঠপিতকণ্ণিকা লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘ইদানি কিং কাতব্ব’’ন্তি? ‘‘সচে কস্সচি গেহে নিট্ঠাপেত্ৰা ঠপিতা ৰিক্কাযিককণ্ণিকা অত্থি, সা পরিযেসিতব্বা’’তি. তে পরিযেসন্তা সুধম্মায গেহে দিস্ৰা মূলেন ন লভিংসু. ‘‘সচে মং সালায পত্তিকং করোথ, দস্সামী’’তি ৰুত্তে ‘‘ন মযং মাতুগামানং পত্তিং দম্হা’’তি আহংসু.

অথ নে ৰড্ঢকী আহ ‘‘অয্যা, তুম্হে কিং কথেথ, ঠপেত্ৰা ব্রহ্মলোকং অঞ্ঞং মাতুগামরহিতট্ঠানং নাম নত্থি, গণ্হথ কণ্ণিকং, এৰং সন্তে অম্হাকং কম্মং নিট্ঠং গমিস্সতী’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি কণ্ণিকং গহেত্ৰা সালং নিট্ঠাপেত্ৰা আসনফলকানি সন্থরিত্ৰা পানীযচাটিযো ঠপেত্ৰা যাগুভত্তং নিবন্ধিংসু. সালং পাকারেন পরিক্খিপিত্ৰা দ্ৰারং যোজেত্ৰা অন্তোপাকারে ৰালুকং আকিরিত্ৰা বহিপাকারে তালপন্তিযো রোপেসুং. চিত্তাপি তস্মিং ঠানে উয্যানং কারেসি, ‘‘পুপ্ফূপগফলূপগরুক্খো অসুকো নাম তস্মিং নত্থী’’তি নাহোসি. নন্দাপি তস্মিংযেৰ ঠানে পোক্খরণিং কারেসি পঞ্চৰণ্ণেহি পদুমেহি সঞ্ছন্নং রমণীযং. সুজা ন কিঞ্চি অকাসি.

বোধিসত্তো মাতু উপট্ঠানং পিতু উপট্ঠানং কুলে জেট্ঠাপচাযিককম্মং সচ্চৰাচং অফরুসৰাচং অপিসুণৰাচং মচ্ছেরৰিনযন্তি ইমানি সত্ত ৰতপদানি পূরেত্ৰা –

‘‘মাতাপেত্তিভরং জন্তুং, কুলে জেট্ঠাপচাযিনং;

সণ্হং সখিলসম্ভাসং, পেসুণেয্যপ্পহাযিনং.

‘‘মচ্ছেরৰিনযে যুত্তং, সচ্চং কোধাভিভুং নরং;

তং ৰে দেৰা তাৰতিংসা, আহু সপ্পুরিসো ইতী’’তি. (সং. নি. ১.২৫৭) –

এৰং পসংসিযভাৰং আপজ্জিত্ৰা জীৰিতপরিযোসানে তাৰতিংসভৰনে সক্কো দেৰরাজা হুত্ৰা নিব্বত্তি, তেপিস্স সহাযা তত্থেৰ নিব্বত্তিংসু. তস্মিং কালে তাৰতিংসভৰনে অসুরা পটিৰসন্তি. সক্কো দেৰরাজা ‘‘কিং নো সাধারণেন রজ্জেনা’’তি অসুরে দিব্বপানং পাযেত্ৰা মত্তে সমানে পাদেসু গাহাপেত্ৰা সিনেরুপব্বতপাদে খিপাপেসি. তে অসুরভৰনমেৰ সম্পাপুণিংসু.

অসুরভৰনং নাম সিনেরুস্স হেট্ঠিমতলে তাৰতিংসদেৰলোকপ্পমাণমেৰ, তত্থ দেৰানং পারিচ্ছত্তকো ৰিয চিত্তপাটলি নাম কপ্পট্ঠিযরুক্খো হোতি. তে চিত্তপাটলিযা পুপ্ফিতায জানন্তি ‘‘নাযং অম্হাকং দেৰলোকো, দেৰলোকস্মিঞ্হি পারিচ্ছত্তকো পুপ্ফতী’’তি. অথ তে ‘‘জরসক্কো অম্হে মত্তে কত্ৰা মহাসমুদ্দপিট্ঠে খিপিত্ৰা অম্হাকং দেৰনগরং গণ্হি, তে মযং তেন সদ্ধিং যুজ্ঝিত্ৰা অম্হাকং দেৰনগরমেৰ গণ্হিস্সামা’’তি কিপিল্লিকা ৰিয থম্ভং সিনেরুং অনুসঞ্চরমানা উট্ঠহিংসু. সক্কো ‘‘অসুরা কির উট্ঠিতা’’তি সুত্ৰা সমুদ্দপিট্ঠেযেৰ অব্ভুগ্গন্ত্ৰা যুজ্ঝমানো তেহি পরাজিতো দিযড্ঢযোজনসতিকেন ৰেজযন্তরথেন দক্খিণসমুদ্দস্স মত্থকেন পলাযিতুং আরদ্ধো. অথস্স রথো সমুদ্দপিট্ঠেন ৰেগেন গচ্ছন্তো সিম্বলিৰনং পক্খন্তো, তস্স গমনমগ্গে সিম্বলিৰনং নল়ৰনং ৰিয ছিজ্জিত্ৰা ছিজ্জিত্ৰা সমুদ্দপিট্ঠে পততি. সুপণ্ণপোতকা সমুদ্দপিট্ঠে পরিপতন্তা মহাৰিরৰং রৰিংসু. সক্কো মাতলিং পুচ্ছি ‘‘সম্ম মাতলি, কিং সদ্দো নামেস, অতিকারুঞ্ঞরৰো ৰত্ততী’’তি? ‘‘দেৰ, তুম্হাকং রথৰেগেন ৰিচুণ্ণিতে সিম্বলিৰনে পতন্তে সুপণ্ণপোতকা মরণভযতজ্জিতা একৰিরৰং ৰিরৰন্তী’’তি.

মহাসত্তো ‘‘সম্ম মাতলি, মা অম্হে নিস্সায এতে কিলমন্তু, ন মযং ইস্সরিযং নিস্সায পাণৰধকম্মং করোম, এতেসং পন অত্থায মযং জীৰিতং পরিচ্চজিত্ৰা অসুরানং দস্সাম, নিৰত্তযেতং রথ’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৩১.

‘‘কুলাৰকা মাতলি সিম্বলিস্মিং, ঈসামুখেন পরিৰজ্জযস্সু;

কামং চজাম অসুরেসু পাণং, মামে দিজা ৰিকুলাৰা অহেসু’’ন্তি.

তত্থ কুলাৰকাতি সুপণ্ণপোতকা. মাতলীতি সারথিং আমন্তেসি. সিম্বলিস্মিন্তি পস্স এতে সিম্বলিরুক্খে ওলম্বন্তা ঠিতাতি দস্সেতি. ঈসামুখেন পরিৰজ্জযস্সূতি এতে এতস্স রথস্স ঈসামুখেন যথা ন হঞ্ঞন্তি, এৰং তে পরিৰজ্জযস্সু. কামং চজাম অসুরেসু পাণন্তি যদি অম্হেসু অসুরানং পাণং চজন্তেসু এতেসং সোত্থি হোতি, কামং চজাম একংসেনেৰ মযং অসুরেসু অম্হাকং পাণং চজাম. মামে দিজা ৰিকুলাৰা অহেসুন্তি ইমে পন দিজা ইমে গরুল়পোতকা ৰিদ্ধস্তৰিচুণ্ণিতকুলাৰকতায ৰিকুলাৰা মা অহেসুং, মা অম্হাকং দুক্খং এতেসং উপরি খিপ, নিৰত্তয নিৰত্তয রথন্তি. মাতলিসঙ্গাহকো তস্স ৰচনং সুত্ৰা রথং নিৰত্তেত্ৰা অঞ্ঞেন মগ্গেন দেৰলোকাভিমুখং অকাসি. অসুরা পন তং নিৰত্তযমানমেৰ দিস্ৰা ‘‘অদ্ধা অঞ্ঞেহিপি চক্কৰাল়েহি সক্কা আগচ্ছন্তি, বলং লভিত্ৰা রথো নিৰত্তো ভৰিস্সতী’’তি মরণভযভীতা পলাযিত্ৰা অসুরভৰনমেৰ পৰিসিংসু.

সক্কোপি দেৰনগরং পৰিসিত্ৰা দ্ৰীসু দেৰলোকেসু দেৰগণেন পরিৰুতো নগরমজ্ঝে অট্ঠাসি. তস্মিং খণে পথৰিং ভিন্দিত্ৰা যোজনসহস্সুব্বেধো ৰেজযন্তপাসাদো উট্ঠহি. ৰিজযন্তে উট্ঠিতত্তা ‘‘ৰেজযন্তো’’ ত্ৰেৰ নামং অকংসু. অথ সক্কো পুন অসুরানং অনাগমনত্থায পঞ্চসু ঠানেসু আরক্খং ঠপেসি. যং সন্ধায ৰুত্তং –

‘‘অন্তরা দ্ৰিন্নং অযুজ্ঝপুরানং, পঞ্চৰিধা ঠপিতা অভিরক্খা;

উরগকরোটিপযস্স চ হারী, মদনযুতা চতুরো চ মহন্তা’’তি. (সং. নি. অট্ঠ. ১.১.২৪৭);

দ্ৰে নগরানিপি যুদ্ধেন গহেতুং অসক্কুণেয্যতায অযুজ্ঝপুরানি নাম জাতানি দেৰনগরঞ্চ অসুরনগরঞ্চ. যদা হি অসুরা বলৰন্তা হোন্তি, অথ দেৰেহি পলাযিত্ৰা দেৰনগরং পৰিসিত্ৰা দ্ৰারে পিহিতে অসুরানং সতসহস্সম্পি কিঞ্চি কাতুং ন সক্কোতি. যদা দেৰা বলৰন্তা হোন্তি, অথ অসুরেহি পলাযিত্ৰা অসুরনগরং পৰিসিত্ৰা দ্ৰারে পিহিতে সক্কানং সতসহস্সম্পি কিঞ্চি কাতুং ন সক্কোতি. ইতি ইমানি দ্ৰে নগরানি অযুজ্ঝপুরানি নাম. তেসং অন্তরা এতেসু উরগাদীসু পঞ্চসু ঠানেসু সক্কেন আরক্খা ঠপিতা. তত্থ উরগ-সদ্দেন নাগা গহিতা. তে উদকে বলৰন্তা হোন্তি, তস্মা সিনেরুস্স পঠমালিন্দে তেসং আরক্খা. করোটি-সদ্দেন সুপণ্ণা গহিতা. তেসং কির করোটি নাম পানভোজনং, তেন তং নামং লভিংসু, দুতিযালিন্দে তেসং আরক্খা. পযস্সহারি-সদ্দেন কুম্ভণ্ডা গহিতা. দানৰরক্খসা কিরেতে, ততিযালিন্দে তেসং আরক্খা. মদনযুত-সদ্দেন যক্খা গহিতা. ৰিসমচারিনো কির তে যুদ্ধসোণ্ডা, চতুত্থালিন্দে তেসং আরক্খা. চতুরো চ মহন্তাতি চত্তারো মহারাজানো ৰুত্তা, পঞ্চমালিন্দে তেসং আরক্খা. তস্মা যদি অসুরা কুপিতা আৰিলচিত্তা দেৰপুরং উপযন্তি, পঞ্চৰিধেসু যং গিরিনো পঠমং পরিভণ্ডং, তং উরগা পরিবাহিয তিট্ঠন্তি. এৰং সেসেসু সেসা.

ইমেসু পন পঞ্চসু ঠানেসু আরক্খং ঠপেত্ৰা সক্কে দেৰানমিন্দে দিব্বসম্পত্তিং অনুভৰমানে সুধম্মা চৰিত্ৰা তস্সেৰ পাদপরিচারিকা হুত্ৰা নিব্বত্তি, কণ্ণিকায দিন্ননিস্সন্দেন চস্সা পঞ্চযোজনসতিকা সুধম্মা নাম দেৰসভা উদপাদি, যত্থ দিব্বসেতচ্ছত্তস্স হেট্ঠা যোজনপ্পমাণে কঞ্চনপল্লঙ্কে নিসিন্নো সক্কো দেৰানমিন্দো দেৰমনুস্সানং কত্তব্বকিচ্চানি করোতি. চিত্তাপি চৰিত্ৰা তস্সেৰ পাদপরিচারিকা হুত্ৰা নিব্বত্তি, উয্যানস্স করণনিস্সন্দেন চস্সা চিত্তলতাৰনং নাম উয্যানং উদপাদি. নন্দাপি চৰিত্ৰা তস্সেৰ পাদপরিচারিকা হুত্ৰা নিব্বত্তি, পোক্খরণিযা নিস্সন্দেন চস্সা নন্দা নাম পোক্খরণী উদপাদি.

সুজা পন কুসলকম্মস্স অকতত্তা একস্মিং অরঞ্ঞে কন্দরায বকসকুণিকা হুত্ৰা নিব্বত্তা. সক্কো ‘‘সুজা ন পঞ্ঞাযতি, কত্থ নু খো নিব্বত্তা’’তি আৰজ্জেন্তো তং দিস্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা তং আদায দেৰলোকং আগন্ত্ৰা তস্সা রমণীযং দেৰনগরং সুধম্মং দেৰসভং চিত্তলতাৰনং নন্দাপোক্খরণিঞ্চ দস্সেত্ৰা ‘‘এতা কুসলং কত্ৰা ময্হং পাদপরিচারিকা হুত্ৰা নিব্বত্তা, ত্ৰং পন কুসলং অকত্ৰা তিরচ্ছানযোনিযং নিব্বত্তা, ইতো পট্ঠায সীলং রক্খাহী’’তি তং ওৰদিত্ৰা পঞ্চসু সীলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা তত্থেৰ নেত্ৰা ৰিস্সজ্জেসি. সাপি ততো পট্ঠায সীলং রক্খতি. সক্কো কতিপাহচ্চযেন ‘‘সক্কা নু খো সীলং রক্খিতু’’ন্তি গন্ত্ৰা মচ্ছরূপেন উত্তানো হুত্ৰা পুরতো নিপজ্জি, সা ‘‘মতমচ্ছকো’’তি সঞ্ঞায সীসে অগ্গহেসি, মচ্ছো নঙ্গুট্ঠং চালেসি, অথ নং ‘‘জীৰতি মঞ্ঞে’’তি ৰিস্সজ্জেসি. সক্কো ‘‘সাধু সাধু, সক্খিস্সসি সীলং রক্খিতু’’ন্তি অগমাসি. সা ততো চুতা বারাণসিযং কুম্ভকারগেহে নিব্বত্তি.

সক্কো ‘‘কহং নু খো নিব্বত্তা’’তি তত্থ নিব্বত্তভাৰং ঞত্ৰা সুৰণ্ণএল়ালুকানং যানকং পূরেত্ৰা মজ্ঝে গামস্স মহল্লকৰেসেন নিসীদিত্ৰা ‘‘এল়ালুকানি গণ্হথ, এল়ালুকানি গণ্হথা’’তি উগ্ঘোসেসি. মনুস্সা আগন্ত্ৰা ‘‘দেহি, তাতা’’তি আহংসু. ‘‘অহং সীলরক্খকানং দম্মি, তুম্হে সীলং রক্খথা’’তি? ‘‘মযং সীলং নাম ন জানাম, মূলেন দেহী’’তি. ‘‘ন ময্হং মূলেন অত্থো, সীলরক্খকানঞ্ঞেৰাহং দম্মী’’তি. মনুস্সা ‘‘কো চাযং এল়ালুকো’’তি পক্কমিংসু. সুজা তং পৰত্তিং সুত্ৰা ‘‘ময্হং আনীতং ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা গন্ত্ৰা তং ‘‘দেহি, তাতা’’তি আহ. ‘‘সীলং রক্খসি, অম্মা’’তি? ‘‘আম, রক্খামী’’তি. ‘‘ইদং মযা তুয্হমেৰ অত্থায আভত’’ন্তি সদ্ধিং যানকেন গেহদ্ৰারে ঠপেত্ৰা পক্কামি.

সাপি যাৰজীৰং সীলং রক্খিত্ৰা ততো চুতা ৰেপচিত্তিস্স অসুরিন্দস্স ধীতা হুত্ৰা নিব্বত্তি, সীলানিসংসেন অভিরূপা অহোসি. সো তস্সা ৰযপ্পত্তকালে ‘‘ময্হং ধীতা অত্তনো চিত্তরুচিতং সামিকং গণ্হতূ’’তি অসুরে সন্নিপাতেসি. সক্কো ‘‘কহং নু খো সা নিব্বত্তা’’তি ওলোকেন্তো তত্থ নিব্বত্তভাৰং ঞত্ৰা ‘‘সুজা চিত্তরুচিতং সামিকং গণ্হন্তী মং গণ্হিস্সতী’’তি অসুরৰণ্ণং মাপেত্ৰা তত্থ অগমাসি. সুজং অলঙ্করিত্ৰা সন্নিপাতট্ঠানং আনেত্ৰা ‘‘চিত্তরুচিতং সামিকং গণ্হা’’তি আহংসু. সা ওলোকেন্তী সক্কং দিস্ৰা পুব্বেপি সিনেহৰসেন উপ্পন্নপেমেন মহোঘেন ৰিয অজ্ঝোত্থটহদযা হুত্ৰা ‘‘অযং মে সামিকো’’তি ৰত্ৰা তস্স উপরি পুপ্ফদামং খিপিত্ৰা অগ্গহেসি. অসুরা ‘‘অম্হাকং রাজা এত্তকং কালং ধীতু অনুচ্ছৰিকং অলভিত্ৰা ইদানি লভতি, অযমেৰস্সা ধীতু পিতামহতো মহল্লকো অনুচ্ছৰিকো’’তি লজ্জমানা পক্কমিংসু. সো তং দেৰনগরং আনেত্ৰা অড্ঢতেয্যানং নাটিকাকোটীনং জেট্ঠিকং কত্ৰা যাৰতাযুকং ঠত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা ‘‘এৰং ভিক্খু পুব্বে পণ্ডিতা দেৰনগরে রজ্জং কারযমানা অত্তনো জীৰিতং পরিচ্চজন্তাপি পাণাতিপাতং ন করিংসু, ত্ৰং নাম এৰরূপে নিয্যানিকে সাসনে পব্বজিত্ৰা অপরিস্সাৰিতং সপাণকং উদকং পিৰিস্সসী’’তি তং ভিক্খুং গরহিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মাতলিসঙ্গাহকো আনন্দো অহোসি, সক্কো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

কুলাৰকজাতকৰণ্ণনা পঠমা.

[৩২] ২. নচ্চজাতকৰণ্ণনা

রুদং মনুঞ্ঞন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং বহুভণ্ডিকং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু হেট্ঠা দেৰধম্মজাতকে (জা. ১.১.৬) ৰুত্তসদিসমেৰ. সত্থা তং ভিক্খুং ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু বহুভণ্ডো’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘কিংকারণা ত্ৰং ভিক্খু বহুভণ্ডো জাতোসী’’তি? সো এত্তকং সুত্ৰাৰ কুদ্ধো নিৰাসনপারুপনং ছড্ডেত্ৰা ‘‘ইমিনা দানি নীহারেন ৰিচরামী’’তি সত্থু পুরতো নগ্গো অট্ঠাসি. মনুস্সা ‘‘ধী ধী’’তি আহংসু. সো ততো পলাযিত্ৰা হীনাযাৰত্তো. ভিক্খূ ধম্মসভাযং সন্নিসিন্না ‘‘সত্থু নাম পুরতো এৰরূপং করিস্সতী’’তি তস্স অগুণকথং কথেসুং. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি ভিক্খূ পুচ্ছি. ভন্তে, ‘‘সো হি নাম ভিক্খু তুম্হাকং পুরতো চতুপরিসমজ্ঝে হিরোত্তপ্পং পহায গামদারকো ৰিয নগ্গো ঠত্ৰা মনুস্সেহি জিগুচ্ছিযমানো হীনাযাৰত্তিত্ৰা সাসনা পরিহীনো’’তি তস্স অগুণকথায নিসিন্নাম্হাতি. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ সো ভিক্খু হিরোত্তপ্পাভাৰেন রতনসাসনা পরিহীনো, পুব্বে ইত্থিরতনপটিলাভতোপি পরিহীনোযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে পঠমকপ্পে চতুপ্পদা সীহং রাজানং অকংসু, মচ্ছা আনন্দমচ্ছং, সকুণা সুৰণ্ণহংসং. তস্স পন সুৰণ্ণহংসরাজস্স ধীতা হংসপোতিকা অভিরূপা অহোসি. সো তস্সা ৰরং অদাসি, সা অত্তনো চিত্তরুচিতং সামিকং ৰারেসি. হংসরাজা তস্সা ৰরং দত্ৰা হিমৰন্তে সব্বে সকুণে সন্নিপাতাপেসি, নানপ্পকারা হংসমোরাদযো সকুণগণা সমাগন্ত্ৰা একস্মিং মহন্তে পাসাণতলে সন্নিপতিংসু. হংসরাজা ‘‘অত্তনো চিত্তরুচিতং সামিকং আগন্ত্ৰা গণ্হাতূ’’তি ধীতরং পক্কোসাপেসি. সা সকুণসঙ্ঘং ওলোকেন্তী মণিৰণ্ণগীৰং চিত্রপেখুণং মোরং দিস্ৰা ‘‘অযং মে সামিকো হোতূ’’তি আরোচেসি. সকুণসঙ্ঘা মোরং উপসঙ্কমিত্ৰা আহংসু ‘‘সম্ম মোর, অযং রাজধীতা এত্তকানং সকুণানং মজ্ঝে সামিকং রোচেন্তী তযি রুচিং উপ্পাদেসী’’তি. মোরো ‘‘অজ্জাপি তাৰ মে বলং ন পস্সতী’’তি অতিতুট্ঠিযা হিরোত্তপ্পং ভিন্দিত্ৰা তাৰ মহতো সকুণসঙ্ঘস্স মজ্ঝে পক্খে পসারেত্ৰা নচ্চিতুং আরভি, নচ্চন্তো অপ্পটিচ্ছন্নো অহোসি.

সুৰণ্ণহংসরাজা লজ্জিতো ‘‘ইমস্স নেৰ অজ্ঝত্তসমুট্ঠানা হিরী অত্থি, ন বহিদ্ধাসমুট্ঠানং ওত্তপ্পং, নাস্স ভিন্নহিরোত্তপ্পস্স মম ধীতরং দস্সামী’’তি সকুণসঙ্ঘমজ্ঝে ইমং গাথমাহ –

৩২.

‘‘রুদং মনুঞ্ঞং রুচিরা চ পিট্ঠি, ৰেল়ুরিযৰণ্ণূপনিভা চ গীৰা;

ব্যামমত্তানি চ পেখুণানি, নচ্চেন তে ধীতরং নো দদামী’’তি.

তত্থ রুদং মনুঞ্ঞন্তি ত-কারস্স দ-কারো কতো, রুতং মনাপং, ৰস্সিতসদ্দো মধুরোতি অত্থো. রুচিরা চ পিট্ঠীতি পিট্ঠিপি তে চিত্রা চেৰ সোভনা চ. ৰেল়ুরিযৰণ্ণূপনিভাতি ৰেল়ুরিযমণিৰণ্ণসদিসা. ব্যামমত্তানীতি একব্যামপ্পমাণানি. পেখুণানীতি পিঞ্ছানি. নচ্চেন তে ধীতরং নো দদামীতি হিরোত্তপ্পং ভিন্দিত্ৰা নচ্চিতভাৰেনেৰ তে এৰরূপস্স নিল্লজ্জস্স ধীতরং নো দদামীতি ৰত্ৰা হংসরাজা তস্মিংযেৰ পরিসমজ্ঝে অত্তনো ভাগিনেয্যস্স হংসপোতকস্স ধীতরং অদাসি. মোরো হংসপোতিকং অলভিত্ৰা লজ্জিত্ৰা ততোৰ উপ্পতিত্ৰা পলাযি. হংসরাজাপি অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ গতো.

সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ এস হিরোত্তপ্পং ভিন্দিত্ৰা রতনসাসনা পরিহীনো, পুব্বেপি ইত্থিরতনপটিলাভতো পরিহীনোযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মোরো বহুভণ্ডিকো অহোসি, হংসরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

নচ্চজাতকৰণ্ণনা দুতিযা.

[৩৩] ৩. সম্মোদমানজাতকৰণ্ণনা

সম্মোদমানাতি ইদং সত্থা কপিলৰত্থুং উপনিস্সায নিগ্রোধারামে ৰিহরন্তো চুম্বটককলহং আরব্ভ কথেসি. সো কুণালজাতকে (জা. ২.২১.কুণালজাতক) আৰি ভৰিস্সতি. তদা পন সত্থা ঞাতকে আমন্তেত্ৰা ‘‘মহারাজা ঞাতকানং অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিগ্গহো নাম ন যুত্তো, তিরচ্ছানগতাপি হি পুব্বে সমগ্গকালে পচ্চামিত্তে অভিভৰিত্ৰা সোত্থিং পত্তা যদা ৰিৰাদমাপন্না, তদা মহাৰিনাসং পত্তা’’তি ৰত্ৰা ঞাতিরাজকুলেহি আযাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো ৰট্টকযোনিযং নিব্বত্তিত্ৰা অনেকৰট্টকসহস্সপরিৰারো অরঞ্ঞে পটিৰসতি. তদা একো ৰট্টকলুদ্দকো তেসং ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা ৰট্টকৰস্সিতং কত্ৰা তেসং সন্নিপতিতভাৰং ঞত্ৰা তেসং উপরি জালং খিপিত্ৰা পরিযন্তেসু মদ্দন্তো সব্বে একতো কত্ৰা পচ্ছিং পূরেত্ৰা ঘরং গন্ত্ৰা তে ৰিক্কিণিত্ৰা তেন মূলেন জীৰিকং কপ্পেতি. অথেকদিৰসং বোধিসত্তো তে ৰট্টকে আহ – ‘‘অযং সাকুণিকো অম্হাকং ঞাতকে ৰিনাসং পাপেতি, অহং একং উপাযং জানামি, এনেস অম্হে গণ্হিতুং ন সক্খিস্সতি, ইতো দানি পট্ঠায এতেন তুম্হাকং উপরি জালে খিত্তমত্তে একেকো একেকস্মিং জালক্খিকে সীসং ঠপেত্ৰা জালং উক্খিপিত্ৰা ইচ্ছিতট্ঠানং হরিত্ৰা একস্মিং কণ্টকগুম্বে পক্খিপথ, এৰং সন্তে হেট্ঠা তেন তেন ঠানেন পলাযিস্সামা’’তি. তে সব্বে ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিংসু. দুতিযদিৰসে উপরি জালে খিত্তে তে বোধিসত্তেন ৰুত্তনযেনেৰ জালং উক্খিপিত্ৰা একস্মিং কণ্টকগুম্বে খিপিত্ৰা সযং হেট্ঠাভাগেন ততো ততো পলাযিংসু. সাকুণিকস্স গুম্বতো জালং মোচেন্তস্সেৰ ৰিকালো জাতো, সো তুচ্ছহত্থোৰ অগমাসি.

পুনদিৰসতো পট্ঠাযপি ৰট্টকা তথেৰ করোন্তি. সোপি যাৰ সূরিযত্থঙ্গমনা জালমেৰ মোচেন্তো কিঞ্চি অলভিত্ৰা তুচ্ছহত্থোৰ গেহং গচ্ছতি. অথস্স ভরিযা কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘ত্ৰং দিৰসে দিৰসে তুচ্ছহত্থো আগচ্ছসি, অঞ্ঞম্পি তে বহি পোসিতব্বট্ঠানং অত্থি মঞ্ঞে’’তি আহ. সাকুণিকো ‘‘ভদ্দে, মম অঞ্ঞং পোসিতব্বট্ঠানং নত্থি, অপিচ খো পন তে ৰট্টকা সমগ্গা হুত্ৰা চরন্তি, মযা খিত্তমত্তে জালং আদায কণ্টকগুম্বে খিপিত্ৰা গচ্ছন্তি, ন খো পনেতে সব্বকালমেৰ সম্মোদমানা ৰিহরিস্সন্তি, ত্ৰং মা চিন্তযি, যদা তে ৰিৰাদমাপজ্জিস্সন্তি, তদা তে সব্বেৰ আদায তৰ মুখং হাসযমানো আগচ্ছিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ভরিযায ইমং গাথমাহ –

৩৩.

‘‘সম্মোদমানা গচ্ছন্তি, জালমাদায পক্খিনো;

যদা তে ৰিৰদিস্সন্তি, তদা এহিন্তি মে ৰস’’ন্তি.

তত্থ যদা তে ৰিৰদিস্সন্তীতি যস্মিং কালে তে ৰট্টকা নানালদ্ধিকা নানাগাহা হুত্ৰা ৰিৰদিস্সন্তি, কলহং করিস্সন্তীতি অত্থো. তদা এহিন্তি মে ৰসন্তি তস্মিং কালে সব্বেপি তে মম ৰসং আগচ্ছিস্সন্তি. অথাহং তে গহেত্ৰা তৰ মুখং হাসেন্তো আগচ্ছিস্সামীতি ভরিযং সমস্সাসেসি.

কতিপাহস্সেৰ পন অচ্চযেন একো ৰট্টকো গোচরভূমিং ওতরন্তো অসল্লক্খেত্ৰা অঞ্ঞস্স সীসং অক্কমি, ইতরো ‘‘কো মং সীসে অক্কমী’’তি কুজ্ঝিং. ‘‘অহং অসল্লক্খেত্ৰা অক্কমিং, মা কুজ্ঝী’’তি ৰুত্তেপি কুজ্ঝিযেৰ. তে পুনপ্পুনং কথেন্তা ‘‘ত্ৰমেৰ মঞ্ঞে জালং উক্খিপসী’’তি অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিৰাদং করিংসু. তেসু ৰিৰদন্তেসু বোধিসত্তো চিন্তেসি ‘‘ৰিৰাদকে সোত্থিভাৰো নাম নত্থি, ইদানেৰ তে জালং ন উক্খিপিস্সন্তি, ততো মহন্তং ৰিনাসং পাপুণিস্সন্তি, সাকুণিকো ওকাসং লভিস্সতি, মযা ইমস্মিং ঠানে ন সক্কা ৰসিতু’’ন্তি. সো অত্তনো পরিসং আদায অঞ্ঞত্থ গতো. সাকুণিকোপি খো কতিপাহচ্চযেন আগন্ত্ৰা ৰট্টকৰস্সিতং ৰস্সিত্ৰা তেসং সন্নিপতিতানং উপরি জালং খিপি. অথেকো ৰট্টকো ‘‘তুয্হং কির জালং উক্খিপন্তস্সেৰ মত্থকে লোমানি পতিতানি, ইদানি উক্খিপা’’তি আহ. অপরো ‘‘তুয্হং কির জালং উক্খিপন্তস্সেৰ দ্ৰীসু পক্খেসু পত্তানি পতিতানি, ইদানি উক্খিপা’’তি আহ. ইতি তেসং ‘‘ত্ৰং উক্খিপ, ত্ৰং উক্খিপা’’তি ৰদন্তানঞ্ঞেৰ সাকুণিকো জালং উক্খিপিত্ৰা সব্বেৰ তে একতো কত্ৰা পচ্ছিং পূরেত্ৰা ভরিযং হাসযমানো গেহং অগমাসি.

সত্থা ‘‘এৰং মহারাজা ঞাতকানং কলহো নাম ন যুত্তো, কলহো ৰিনাসমূলমেৰ হোতী’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা অপণ্ডিতৰট্টকো দেৰদত্তো অহোসি, পণ্ডিতৰট্টকো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

সম্মোদমানজাতকৰণ্ণনা ততিযা.

[৩৪] ৪. মচ্ছজাতকৰণ্ণনা

ন মং সীতং ন মং উণ্হন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পুরাণদুতিযিকাপলোভনং আরব্ভ কথেসি. তদা হি সত্থা তং ভিক্খুং ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু উক্কণ্ঠিতোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘সচ্চং, ভগৰা’’তি. ‘‘কেনাসি উক্কণ্ঠাপিতো’’তি? ‘‘পুরাণদুতিযিকা মে, ভন্তে মধুরহত্থরসা, তং জহিতুং ন সক্কোমী’’তি. অথ নং সত্থা ‘‘ভিক্খু এসা ইত্থী তৰ অনত্থকারিকা, পুব্বেপি ত্ৰং এতং নিস্সায মরণং পাপুণন্তো মং আগম্ম মরণা মুত্তো’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো তস্স পুরোহিতো অহোসি. তদা কেৰট্টা নদিযং জালং খিপিংসু. অথেকো মহামচ্ছো রতিৰসেন অত্তনো মচ্ছিযা সদ্ধিং কীল়মানো আগচ্ছতি. তস্স সা মচ্ছী পুরতো গচ্ছমানা জালগন্ধং ঘাযিত্ৰা জালং পরিহরমানা গতা. সো পন কামগিদ্ধো লোলমচ্ছো জালকুচ্ছিমেৰ পৰিট্ঠো. কেৰট্টা তস্স জালং পৰিট্ঠভাৰং ঞত্ৰা জালং উক্খিপিত্ৰা মচ্ছং গহেত্ৰা অমারেত্ৰাৰ ৰালিকাপিট্ঠে খিপিত্ৰা ‘‘ইমং অঙ্গারেসু পচিত্ৰা খাদিস্সামা’’তি অঙ্গারে করোন্তি, সূলং তচ্ছেন্তি. মচ্ছো ‘‘এতং অঙ্গারতাপনং ৰা সূলৰিজ্ঝনং ৰা অঞ্ঞং ৰা পন দুক্খং ন মং কিলমেতি, যং পনেসা মচ্ছী ‘অঞ্ঞং সো নূন রতিযা গতো’তি মযি দোমনস্সং আপজ্জতি, তমেৰ মং বাধতী’’তি পরিদেৰমানো ইমং গাথমাহ –

৩৪.

‘‘ন মং সীতং ন মং উণ্হং, ন মং জালস্মি বাধনং;

যঞ্চ মং মঞ্ঞতে মচ্ছী, অঞ্ঞং সো রতিযা গতো’’তি.

তত্থ ন মং সীতং ন মং উণ্হন্তি মচ্ছানং উদকা নীহটকালে সীতং হোতি, তস্মিং ৰিগতে উণ্হং হোতি, তদুভযম্পি সন্ধায ‘‘ন মং সীতং ন মং উণ্হং বাধতী’’তি পরিদেৰতি. যম্পি অঙ্গারেসু পচ্চনমূলকং দুক্খং ভৰিস্সতি, তম্পি সন্ধায ‘‘ন মং উণ্হ’’ন্তি পরিদেৰতেৰ. ন মং জালস্মি বাধনন্তি যম্পি মে জালস্মিং বাধনং অহোসি, তম্পি মং ন বাধেতীতি পরিদেৰতি. ‘‘যঞ্চ ম’’ন্তিআদীসু অযং পিণ্ডত্থো – সা মচ্ছী মম জালে পতিতস্স ইমেহি কেৰট্টেহি গহিতভাৰং অজানন্তী মং অপস্সমানা ‘‘সো মচ্ছো ইদানি অঞ্ঞং মচ্ছিং কামরতিযা গতো ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেতি, তং তস্সা দোমনস্সপ্পত্তায চিন্তনং মং বাধতীতি ৰালিকাপিট্ঠে নিপন্নো পরিদেৰতি.

তস্মিং সমযে পুরোহিতো দাসপরিৰুতো ন্হানত্থায নদীতীরং আগতো. সো পন সব্বরুতঞ্ঞূ হোতি. তেনস্স মচ্ছপরিদেৰনং সুত্ৰা এতদহোসি ‘‘অযং মচ্ছো কিলেসৰসেন পরিদেৰতি, এৰং আতুরচিত্তো খো পনেস মীযমানো নিরযেযেৰ নিব্বত্তিস্সতি, অহমস্স অৰস্সযো ভৰিস্সামী’’তি কেৰট্টানং সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘অম্ভো তুম্হে অম্হাকং একদিৰসম্পি ব্যঞ্জনত্থায মচ্ছং ন দেথা’’তি আহ. কেৰট্টা ‘‘কিং ৰদেথ, সামি, তুম্হাকং রুচ্চনকমচ্ছং গণ্হিত্ৰা গচ্ছথা’’তি আহংসু. ‘‘অম্হাকং অঞ্ঞেন কম্মং নত্থি, ইমঞ্ঞেৰ দেথা’’তি. ‘‘গণ্হথ সামী’’তি. বোধিসত্তো তং উভোহি হত্থেহি গহেত্ৰা নদীতীরে নিসীদিত্ৰা ‘‘অম্ভো মচ্ছ, সচে তাহং অজ্জ ন পস্সেয্যং, জীৰিতক্খযং পাপুণেয্যাসি, ইদানি ইতো পট্ঠায মা কিলেসৰসিকো অহোসী’’তি ওৰদিত্ৰা উদকে ৰিস্সজ্জেত্ৰা ন্হত্ৰা নগরং পাৰিসি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে উক্কণ্ঠিতভিক্খু সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি. সত্থাপি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মচ্ছী পুরাণদুতিযিকা অহোসি, মচ্ছো উক্কণ্ঠিতভিক্খু পুরোহিতো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

মচ্ছজাতকৰণ্ণনা চতুত্থা.

[৩৫] ৫. ৰট্টকজাতকৰণ্ণনা

সন্তি পক্খা অপতনাতি ইদং সত্থা মগধেসু চারিকং চরমানো দাৰগ্গিনিব্বানং আরব্ভ কথেসি. একস্মিঞ্হি সমযে সত্থা মগধেসু চারিকং চরমানো অঞ্ঞতরস্মিং মগধগামকে পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো ভিক্খুগণপরিৰুতো মগ্গং পটিপজ্জি. তস্মিং সমযে মহাডাহো উট্ঠহি, পুরতো চ পচ্ছতো চ বহূ ভিক্খূ দিস্সন্তি, সোপি খো অগ্গি একধূমো একজালো হুত্ৰা অৰত্থরমানো আগচ্ছতেৰ. তত্থেকে পুথুজ্জনভিক্খূ মরণভযভীতা ‘‘পটগ্গিং দস্সাম, তেন দড্ঢট্ঠানং ইতরো অগ্গি ন ওত্থরিস্সতী’’তি অরণিসহিতং নীহরিত্ৰা অগ্গিং করোন্তি. অপরে আহংসু ‘‘আৰুসো, তুম্হে কিং নাম করোথ, গগনমজ্ঝে ঠিতং চন্দমণ্ডলং, পাচীনলোকধাতুতো উগ্গচ্ছন্তং সহস্সরংসিপটিমণ্ডিতং সূরিযমণ্ডলং, ৰেলায তীরে ঠিতা সমুদ্দং, সিনেরুং নিস্সায ঠিতা সিনেরুং অপস্সন্তা ৰিয সদেৰকে লোকে অগ্গপুগ্গলং অত্তনা সদ্ধিং গচ্ছন্তমেৰ সম্মাসম্বুদ্ধং অনোলোকেত্ৰা ‘পটগ্গিং দেমা’তি ৰদথ, বুদ্ধবলং নাম ন জানাথ, এথ সত্থু সন্তিকং গমিস্সামা’’তি. তে পুরতো চ পচ্ছতো চ গচ্ছন্তা সব্বেপি একতো হুত্ৰা দসবলস্স সন্তিকং অগমংসু. সত্থা মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারো অঞ্ঞতরস্মিং পদেসে অট্ঠাসি. দাৰগ্গি অভিভৰন্তো ৰিয ৰিরৰন্তো আগচ্ছতি. আগন্ত্ৰা তথাগতস্স ঠিতট্ঠানং পত্ৰা তস্স পদেসস্স সমন্তা সোল়সকরীসমত্তট্ঠানং পত্তো উদকে ওপিলাপিততিণুক্কা ৰিয নিব্বাযি, ৰিনিব্বেধতো দ্ৰত্তিংসকরীসমত্তট্ঠানং অৰত্থরিতুং নাসক্খি.

ভিক্খূ সত্থু গুণকথং আরভিংসু – ‘‘অহো বুদ্ধানং গুণা নাম, অযঞ্হি নাম অচেতনো অগ্গি বুদ্ধানং ঠিতট্ঠানং অৰত্থরিতুং ন সক্কোতি, উদকে তিণুক্কা ৰিয নিব্বাযতি, অহো বুদ্ধানং আনুভাৰো নামা’’তি. সত্থা তেসং কথং সুত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, এতং এতরহি ময্হং বলং, যং ইমং ভূমিপ্পদেসং পত্ৰা এস অগ্গি নিব্বাযতি. ইদং পন ময্হং পোরাণকসচ্চবলং. ইমস্মিঞ্হি পদেসে সকলম্পি ইমং কপ্পং অগ্গি ন জলিস্সতি, কপ্পট্ঠিযপাটিহারিযং নামেত’’ন্তি আহ. অথাযস্মা আনন্দো সত্থু নিসীদনত্থায চতুগ্গুণং সঙ্ঘাটিং পঞ্ঞপেসি, নিসীদি সত্থা পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা. ভিক্খুসঙ্ঘোপি তথাগতং ৰন্দিত্ৰা পরিৰারেত্ৰা নিসীদি. অথ সত্থা ‘‘ইদং তাৰ, ভন্তে, অম্হাকং পাকটং, অতীতং পটিচ্ছন্নং, তং নো পাকটং করোথা’’তি ভিক্খূহি আযাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে মগধরট্ঠে তস্মিংযেৰ পদেসে বোধিসত্তো ৰট্টকযোনিযং পটিসন্ধিং গহেত্ৰা মাতুকুচ্ছিতো জাতো অণ্ডকোসং পদালেত্ৰা নিক্খন্তকালে মহাগেণ্ডুকপ্পমাণো ৰট্টকপোতকো অহোসি. অথ নং মাতাপিতরো কুলাৰকে নিপজ্জাপেত্ৰা মুখতুণ্ডকেন গোচরং আহরিত্ৰা পোসেন্তি. তস্স পক্খে পসারেত্ৰা আকাসে গমনবলং ৰা পাদে উক্খিপিত্ৰা থলে গমনবলং ৰা নত্থি. তঞ্চ পদেসং সংৰচ্ছরে সংৰচ্ছরে দাৰগ্গি গণ্হাতি, সো তস্মিম্পি সমযে মহারৰং রৰন্তো তং পদেসং গণ্হি, সকুণসঙ্ঘা অত্তনো অত্তনো কুলাৰকেহি নিক্খমিত্ৰা মরণভযভীতা ৰিরৰন্তা পলাযন্তি, বোধিসত্তস্সপি মাতাপিতরো মরণভযভীতা বোধিসত্তং ছড্ডেত্ৰা পলাযিংসু. বোধিসত্তো কুলাৰকে নিপন্নকোৰ গীৰং উক্খিপিত্ৰা অৰত্থরিত্ৰা আগচ্ছন্তং অগ্গিং দিস্ৰা চিন্তেসি ‘‘সচে ময্হং পক্খে পসারেত্ৰা আকাসেন গমনবলং ভৰেয্য, উপ্পতিত্ৰা অঞ্ঞত্থ গচ্ছেয্যং. সচে পাদে উক্খিপিত্ৰা গমনবলং ভৰেয্য, পদৰারেন অঞ্ঞত্থ গচ্ছেয্যং. মাতাপিতরোপি খো মে মরণভযভীতা মং এককং পহায অত্তানং পরিত্তাযন্তা পলাতা. ইদানি মে অঞ্ঞং পটিসরণং নত্থি, অতাণোম্হি অসরণো, কিং নু খো অজ্জ মযা কাতুং ৰট্টতী’’তি.

অথস্স এতদহোসি ‘‘ইমস্মিং লোকে সীলগুণো নাম অত্থি, সচ্চগুণো নাম অত্থি, অতীতে পারমিযো পূরেত্ৰা বোধিমূলে নিসীদিত্ৰা অভিসম্বুদ্ধা সীলসমাধিপঞ্ঞাৰিমুত্তিৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পন্না সচ্চানুদ্দযকারুঞ্ঞখন্তিসমন্নাগতা সব্বসত্তেসু সমপ্পৰত্তমেত্তাভাৰনা সব্বঞ্ঞুবুদ্ধা নাম অত্থি, তেহি চ পটিৰিদ্ধা ধম্মগুণা নাম অত্থি, মযি চাপি একং সচ্চং অত্থি, সংৰিজ্জমানো একো সভাৰধম্মো পঞ্ঞাযতি, তস্মা অতীতে বুদ্ধে চেৰ তেহি পটিৰিদ্ধগুণে চ আৰজ্জেত্ৰা মযি ৰিজ্জমানং সচ্চসভাৰধম্মং গহেত্ৰা সচ্চকিরিযং কত্ৰা অগ্গিং পটিক্কমাপেত্ৰা অজ্জ মযা অত্তনো চেৰ সেসসকুণানঞ্চ সোত্থিভাৰং কাতুং ৰট্টতী’’তি. তেন ৰুত্তং –

‘‘অত্থি লোকে সীলগুণো, সচ্চং সোচেয্যনুদ্দযা;

তেন সচ্চেন কাহামি, সচ্চকিরিযমনুত্তরং.

‘‘আৰজ্জেত্ৰা ধম্মবলং, সরিত্ৰা পুব্বকে জিনে;

সচ্চবলমৰস্সায, সচ্চকিরিযমকাসহ’’ন্তি. (চরিযা. ৩.৭৯-৮০);

অথ বোধিসত্তো অতীতে পরিনিব্বুতানং বুদ্ধানং গুণে আৰজ্জেত্ৰা অত্তনি ৰিজ্জমানং সচ্চসভাৰং আরব্ভ সচ্চকিরিযং করোন্তো ইমং গাথমাহ –

৩৫.

‘‘সন্তি পক্খা অপতনা, সন্তি পাদা অৰঞ্চনা;

মাতাপিতা চ নিক্খন্তা, জাতৰেদ পটিক্কমা’’তি.

তত্থ সন্তি পক্খা অপতনাতি ময্হং পক্খা নাম অত্থি উপলব্ভন্তি, নো চ খো সক্কা এতেহি উপ্পতিতুং আকাসেন গন্তুন্তি অপতনা. সন্তি পাদা অৰঞ্চনাতি পাদাপি মে অত্থি, তেহি পন ৰঞ্চিতুং পদৰারগমনেন গন্তুং ন সক্কাতি অৰঞ্চনা. মাতাপিতা চ নিক্খন্তাতি যে চ মং অঞ্ঞত্থ নেয্যুং, তেপি মরণভযেন মাতাপিতরো নিক্খন্তা. জাতৰেদাতি অগ্গিং আলপতি. সো হি জাতোৰ ৰেদযতি পঞ্ঞাযতি, তস্মা ‘‘জাতৰেদো’’তি ৰুচ্চতি. পটিক্কমাতি পটিগচ্ছ নিৰত্তাতি জাতৰেদং আণাপেতি.

ইতি মহাসত্তো ‘‘সচে ময্হং পক্খানং অত্থিভাৰো, তে চ পসারেত্ৰা আকাসে অপতনভাৰো, পাদানং অত্থিভাৰো, তে চ উক্খিপিত্ৰা অৰঞ্চনভাৰো, মাতাপিতূনং মং কুলাৰকেযেৰ ছড্ডেত্ৰা পলাতভাৰো চ সচ্চো সভাৰভূতোযেৰ, জাতৰেদ, এতেন সচ্চেন ত্ৰং ইতো পটিক্কমা’’তি কুলাৰকে নিপন্নকোৰ সচ্চকিরিযং অকাসি. তস্স সহ সচ্চকিরিযায সোল়সকরীসমত্তে ঠানে জাতৰেদো পটিক্কমি. পটিক্কমন্তো চ ন ঝাযমানোৰ অঞ্ঞং গতো, উদকে পন ওপিলাপিতা উক্কা ৰিয তত্থেৰ নিব্বাযি. তেন ৰুত্তং –

‘‘সহ সচ্চে কতে ময্হং, মহাপজ্জলিতো সিখী;

ৰজ্জেসি সোল়স করীসানি, উদকং পত্ৰা যথা সিখী’’তি. (চরিযা. ৩.৮২);

তং পন ঠানং সকলেপি ইমস্মিং কপ্পে অগ্গিনা অনভিভৰনীযত্তা কপ্পট্ঠিযপাটিহারিযং নাম জাতং. এৰং বোধিসত্তো সচ্চকিরিযং কত্ৰা জীৰিতপরিযোসানে যথাকম্মং গতো.

সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইমস্স ৰনস্স অগ্গিনা অনজ্ঝোত্থরণং এতরহি ময্হং বলং, পোরাণং পনেতং ৰট্টপোতককালে ময্হমেৰ সচ্চবল’’ন্তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি. সচ্চপরিযোসানে কেচি সোতাপন্না অহেসুং, কেচি সকদাগামিনো, কেচি অনাগামিনো, কেচি অরহত্তং পত্তাতি. সত্থাপি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মাতাপিতরো এতরহি মাতাপিতরোৰ অহেসুং, ৰট্টকরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

ৰট্টকজাতকৰণ্ণনা পঞ্চমা.

[৩৬] ৬. সকুণজাতকৰণ্ণনা

যং নিস্সিতাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো দড্ঢপণ্ণসালং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. একো কির ভিক্খু সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা জেতৰনতো নিক্খম্ম কোসলেসু একং পচ্চন্তগামং নিস্সায একস্মিং অরঞ্ঞসেনাসনে ৰসতি. অথস্স পঠমমাসেযেৰ পণ্ণসালা ডয্হিত্থ. সো ‘‘পণ্ণসালা মে দড্ঢা, দুক্খং ৰসামী’’তি মনুস্সানং আচিক্খি. মনুস্সা ‘‘ইদানি নো খেত্তং পরিসুক্খং, কেদারে পাযেত্ৰা করিস্সাম’’, তস্মিং পাযিতে ‘‘বীজং ৰপিত্ৰা’’, বীজে ৰুত্তে ‘‘ৰতিং কত্ৰা’’, ৰতিযা কতায ‘‘নিদ্দাযিত্ৰা, লাযিত্ৰা, মদ্দিত্ৰা’’তি এৰং তং তং কম্মং অপদিসন্তাযেৰ তেমাসং ৰীতিনামেসুং. সো ভিক্খু তেমাসং অজ্ঝোকাসে দুক্খং ৰসন্তো কম্মট্ঠানং ৰড্ঢেত্ৰা ৰিসেসং নিব্বত্তেতুং নাসক্খি. পৰারেত্ৰা পন সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. সত্থা তেন সদ্ধিং পটিসন্থারং কত্ৰা ‘‘কিং ভিক্খু সুখেন ৰস্সংৰুত্থোসি, কম্মট্ঠানং তে মত্থকং পত্ত’’ন্তি পুচ্ছি. সো তং পৰত্তিং আচিক্খিত্ৰা ‘‘সেনাসনসপ্পাযস্স মে অভাৰেন কম্মট্ঠানং মত্থকং ন পত্ত’’ন্তি আহ. সত্থা ‘‘পুব্বে ভিক্খু তিরচ্ছানগতাপি অত্তনো সপ্পাযাসপ্পাযং জানিংসু, ত্ৰং কস্মা ন অঞ্ঞাসী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো সকুণযোনিযং নিব্বত্তিত্ৰা সকুণসঙ্ঘপরিৰুতো অরঞ্ঞাযতনে সাখাৰিটপসম্পন্নং মহারুক্খং নিস্সায ৰসতি. অথেকদিৰসং তস্স রুক্খস্স সাখাসু অঞ্ঞমঞ্ঞং ঘংসন্তীসু চুণ্ণং পততি, ধূমো উট্ঠাতি. তং দিস্ৰা বোধিসত্তো চিন্তেসি ‘‘ইমা দ্ৰে সাখা এৰং ঘংসমানা অগ্গিং ৰিস্সজ্জেস্সন্তি, সো পতিত্ৰা পুরাণপণ্ণানি গণ্হিস্সতি, ততো পট্ঠায ইমম্পি রুক্খং ঝাপেস্সতি, ন সক্কা ইধ অম্হেহি ৰসিতুং, ইতো পলাযিত্ৰা অঞ্ঞত্থ গন্তুং ৰট্টতী’’তি. সো সকুণসঙ্ঘস্স ইমং গাথমাহ –

৩৬.

‘‘যং নিস্সিতা জগতিরুহং ৰিহঙ্গমা, স্ৰাযং অগ্গিং পমুঞ্চতি;

দিসা ভজথ ৰক্কঙ্গা, জাতং সরণতো ভয’’ন্তি.

তত্থ জগতিরুহন্তি জগতি ৰুচ্চতি পথৰী, তত্থ জাতত্তা রুক্খো ‘‘জগতিরুহো’’তি ৰুচ্চতি. ৰিহঙ্গমাতি ৰিহং ৰুচ্চতি আকাসং, তত্থ গমনতো পক্খী ‘‘ৰিহঙ্গমা’’তি ৰুচ্চন্তি. দিসা ভজথাতি ইমং রুক্খং মুঞ্চিত্ৰা ইতো পলাযন্তা চতস্সো দিসা ভজথ. ৰক্কঙ্গাতি সকুণে আলপতি. তে হি উত্তমঙ্গং গলং কদাচি কদাচি ৰঙ্কং করোন্তি, তস্মা ‘‘ৰক্কঙ্গা’’তি ৰুচ্চন্তি. ৰঙ্কা ৰা তেসং উভোসু পস্সেসু পক্খা জাতাতি ৰক্কঙ্গা. জাতং সরণতো ভযন্তি অম্হাকং অৰস্সযরুক্খতোযেৰ ভযং নিব্বত্তং, এথ অঞ্ঞত্থ গচ্ছামাতি.

বোধিসত্তস্স ৰচনকরা পণ্ডিতসকুণা তেন সদ্ধিং একপ্পহারেনেৰ উপ্পতিত্ৰা অঞ্ঞত্থ গতা. যে পন অপণ্ডিতা, তে ‘‘এৰমেৰ এস বিন্দুমত্তে উদকে কুম্ভীলে পস্সতী’’তি তস্স ৰচনং অগ্গহেত্ৰা তত্থেৰ ৰসিংসু. ততো ন চিরস্সেৰ বোধিসত্তেন চিন্তিতাকারেনেৰ অগ্গি নিব্বত্তিত্ৰা তং রুক্খং অগ্গহেসি. ধূমেসু চ জালাসু চ উট্ঠিতাসু ধূমন্ধা সকুণা অঞ্ঞত্থ গন্তুং নাসক্খিংসু, অগ্গিম্হি পতিত্ৰা পতিত্ৰা ৰিনাসং পাপুণিংসু.

সত্থা ‘‘এৰং ভিক্খু পুব্বে তিরচ্ছানগতাপি রুক্খগ্গে ৰসন্তা অত্তনো সপ্পাযাসপ্পাযং জানন্তি, ত্ৰং কস্মা ন অঞ্ঞাসী’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি. সচ্চপরিযোসানে সো ভিক্খু সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠিতো. সত্থাপি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা বোধিসত্তস্স ৰচনকরা সকুণা বুদ্ধপরিসা অহেসুং, পণ্ডিতসকুণো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

সকুণজাতকৰণ্ণনা ছট্ঠা.

[৩৭] ৭. তিত্তিরজাতকৰণ্ণনা

যে ৰুড্ঢমপচাযন্তীতি ইদং সত্থা সাৰত্থিং গচ্ছন্তো সারিপুত্তত্থেরস্স সেনাসনপটিবাহনং আরব্ভ কথেসি. অনাথপিণ্ডিকেন হি ৰিহারং কারেত্ৰা দূতে পেসিতে সত্থা রাজগহা নিক্খম্ম ৰেসালিং পত্ৰা তত্থ যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা ‘‘সাৰত্থিং গমিস্সামী’’তি মগ্গং পটিপজ্জি. তেন চ সমযেন ছব্বগ্গিযানং অন্তেৰাসিকা পুরতো পুরতো গন্ত্ৰা থেরানং সেনাসনেসু অগ্গহিতেস্ৰেৰ ‘‘ইদং সেনাসনং অম্হাকং উপজ্ঝাযস্স, ইদং আচরিযস্স, ইদং অম্হাকমেৰ ভৰিস্সতী’’তি সেনাসনানি পলিবুন্ধেন্তি. পচ্ছা আগতা থেরা সেনাসনানি ন লভন্তি. সারিপুত্তত্থেরস্সাপি অন্তেৰাসিকা থেরস্স সেনাসনং পরিযেসন্তা ন লভিংসু. থেরো সেনাসনং অলভন্তো সত্থু সেনাসনস্স অৰিদূরে একস্মিং রুক্খমূলে নিসজ্জায চ চঙ্কমেন চ রত্তিং ৰীতিনামেসি. সত্থা পচ্চূসসমযে নিক্খমিত্ৰা উক্কাসি, থেরোপি উক্কাসি. ‘‘কো এসো’’তি? ‘‘অহং, ভন্তে, সারিপুত্তো’’তি. ‘‘সারিপুত্ত, ইমায ৰেলায ইধ কিং করোসী’’তি? ‘‘সো তং পৰত্তিং আরোচেসি’’. সত্থা থেরস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ইদানি তাৰ মযি জীৰন্তেযেৰ ভিক্খূ অঞ্ঞমঞ্ঞং অগারৰা অপতিস্সা ৰিহরন্তি, পরিনিব্বুতে কিং নু খো করিস্সন্তী’’তি আৰজ্জেন্তস্স ধম্মসংৰেগো উদপাদি.

সো পভাতায রত্তিযা ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতাপেত্ৰা ভিক্খূ পুচ্ছি ‘‘সচ্চং কির, ভিক্খৰে, ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ পুরতো পুরতো গন্ত্ৰা থেরানং ভিক্খূনং সেনাসনং পটিবাহন্তী’’তি. ‘‘সচ্চং, ভগৰা’’তি? ততো ছব্বগ্গিযে গরহিত্ৰা ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি ‘‘কো নু খো, ভিক্খৰে, অগ্গাসনং অগ্গোদকং অগ্গপিণ্ডং অরহতী’’তি? একচ্চে ‘‘খত্তিযকুলা পব্বজিতো’’তি আহংসু, একচ্চে ‘‘ব্রাহ্মণকুলা, গহপতিকুলা পব্বজিতো’’তি, অপরে ‘‘ৰিনযধরো, ধম্মকথিকো, পঠমস্স ঝানস্স লাভী, দুতিযস্স, ততিযস্স, চতুত্থস্স ঝানস্স লাভী’’তি. অপরে ‘‘সোতাপন্নো, সকদাগামী, অনাগামী, অরহা, তেৰিজ্জো, ছল়ভিঞ্ঞো’’তি আহংসু. এৰং তেহি ভিক্খূহি অত্তনো অত্তনো রুচিৰসেন অগ্গাসনাদিরহানং কথিতকালে সত্থা আহ – ‘‘ন, ভিক্খৰে, ময্হং সাসনে অগ্গাসনাদীনি পত্ৰা খত্তিযকুলা পব্বজিতো পমাণং, ন ব্রাহ্মণকুলা পব্বজিতো, ন গহপতিকুলা পব্বজিতো, ন ৰিনযধরো, ন সুত্তন্তিকো, ন আভিধম্মিকো, ন পঠমজ্ঝানাদিলাভিনো, ন সোতাপন্নাদযো পমাণং, অথ খো, ভিক্খৰে, ইমস্মিং সাসনে যথাৰুড্ঢং অভিৰাদনং পচ্চুট্ঠানং অঞ্জলিকম্মং সামীচিকম্মং কাতব্বং, অগ্গাসনং অগ্গোদকং অগ্গপিণ্ডো লদ্ধব্বো. ইদমেত্থ পমাণং. তস্মা ৰুড্ঢতরো ভিক্খু এতেসং অনুচ্ছৰিকো. ইদানি খো পন, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো ময্হং অগ্গসাৰকো অনুধম্মচক্কপ্পৰত্তকো মমানন্তরং সেনাসনং লদ্ধুং অরহতি, সো ইমং রত্তিং সেনাসনং অলভন্তো রুক্খমূলে ৰীতিনামেসি, তুম্হে ইদানেৰ এৰং অগারৰা অপতিস্সা, গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে কিন্তি কত্ৰা ৰিহরিস্সথা’’তি. অথ নেসং ওৰাদদানত্থায ‘‘পুব্বে, ভিক্খৰে, তিরচ্ছানগতাপি ‘ন খো পনেতং অম্হাকং পতিরূপং, যং মযং অঞ্ঞমঞ্ঞং অগারৰা অপতিস্সা অসভাগৰুত্তিনো ৰিহরেয্যাম, অম্হেসু মহল্লকতরং জানিত্ৰা তস্স অভিৰাদনাদীনি করিস্সামা’তি সাধুকং ৰীমংসিত্ৰা ‘অযং নো মহল্লকো’তি ঞত্ৰা তস্স অভিৰাদনাদীনি কত্ৰা দেৰপথং পূরযমানা গতা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে হিমৰন্তপ্পদেসে একং মহানিগ্রোধং উপনিস্সায তযো সহাযা ৰিহরিংসু – তিত্তিরো, মক্কটো, হত্থীতি. তে অঞ্ঞমঞ্ঞং অগারৰা অপতিস্সা অসভাগৰুত্তিনো অহেসুং. অথ নেসং এতদহোসি ‘‘ন যুত্তং অম্হাকং এৰং ৰিহরিতুং, যংনূন মযং যো নো মহল্লকতরো, তস্স অভিৰাদনাদীনি করোন্তা ৰিহরেয্যামা’’তি. ‘‘কো পন নো মহল্লকতরো’’তি চিন্তেন্তা একদিৰসং ‘‘অত্থেসো উপাযো’’তি তযোপি জনা নিগ্রোধমূলে নিসীদিত্ৰা তিত্তিরো চ মক্কটো চ হত্থিং পুচ্ছিংসু ‘‘সম্ম হত্থি, ত্ৰং ইমং নিগ্রোধরুক্খং কীৰপ্পমাণকালতো পট্ঠায জানাসী’’তি? সো আহ ‘‘সম্মা, অহং তরুণপোতককালে ইমং নিগ্রোধগচ্ছং অন্তরসত্থীসু কত্ৰা গচ্ছামি, অৰত্থরিত্ৰা ঠিতকালে চ পন মে এতস্স অগ্গসাখা নাভিং ঘট্টেতি, এৰাহং ইমং গচ্ছকালতো পট্ঠায জানামী’’তি পুন উভোপি জনা পুরিমনযেনেৰ মক্কটং পুচ্ছিংসু. সো আহ ‘‘অহং সম্মা মক্কটচ্ছাপকো সমানো ভূমিযং নিসীদিত্ৰা গীৰং অনুক্খিপিত্ৰাৰ ইমস্স নিগ্রোধপোতকস্স অগ্গঙ্কুরে খাদামি, এৰাহং ইমং খুদ্দককালতো পট্ঠায জানামী’’তি. অথ ইতরে উভোপি পুরিমনযেনেৰ তিত্তিরং পুচ্ছিংসু. সো আহ ‘‘সম্মা, পুব্বে অসুকস্মিং নাম ঠানে মহানিগ্রোধরুক্খো অহোসি, অহং তস্স ফলানি খাদিত্ৰা ইমস্মিং ঠানে ৰচ্চং পাতেসিং, ততো এস রুক্খো জাতো, এৰাহং ইমং অজাতকালতো পট্ঠায জানামি, তস্মা অহং তুম্হেহি জাতিযা মহল্লকতরো’’তি.

এৰং ৰুত্তে মক্কটো চ হত্থী চ তিত্তিরপণ্ডিতং আহংসু ‘‘সম্ম, ত্ৰং অম্হেহি মহল্লকতরো, ইতো পট্ঠায মযং তৰ সক্কারগরুকারমাননৰন্দনপূজনানি চেৰ অভিৰাদনপচ্চুট্ঠানঅঞ্জলিকম্মসামীচিকম্মানি চ করিস্সাম, ওৰাদে চ তে ঠস্সাম, ত্ৰং পন ইতো পট্ঠায অম্হাকং ওৰাদানুসাসনিং দদেয্যাসী’’তি. ততো পট্ঠায তিত্তিরো তেসং ওৰাদং অদাসি, সীলেসু পতিট্ঠাপেসি, সযম্পি সীলানি সমাদিযি. তে তযোপি জনা পঞ্চসু সীলেসু পতিট্ঠায অঞ্ঞমঞ্ঞং সগারৰা সপ্পতিস্সা সভাগৰুত্তিনো হুত্ৰা জীৰিতপরিযোসানে দেৰলোকপরাযণা অহেসুং. তেসং তিণ্ণং সমাদানং তিত্তিরিযং ব্রহ্মচরিযং নাম অহোসি.

তে হি নাম, ভিক্খৰে, তিরচ্ছানগতা অঞ্ঞমঞ্ঞং সগারৰা সপ্পতিস্সা ৰিহরিংসু, তুম্হে এৰং স্ৰাখাতে ধম্মৰিনযে পব্বজিত্ৰা কস্মা অঞ্ঞমঞ্ঞং অগারৰা অপতিস্সা ৰিহরথ. অনুজানামি, ভিক্খৰে, ইতো পট্ঠায তুম্হাকং যথাৰুড্ঢং অভিৰাদনং পচ্চুট্ঠানং অঞ্জলিকম্মং সামীচিকম্মং, যথাৰুড্ঢং অগ্গাসনং অগ্গোদকং অগ্গপিণ্ডং, ন ইতো পট্ঠায চ নৰকতরেন ৰুড্ঢতরো সেনাসনেন পটিবাহিতব্বো, যো পটিবাহেয্য, আপত্তিদুক্কটস্সাতি এৰং সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অভিসম্বুদ্ধো হুত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৩৭.

‘‘যে ৰুড্ঢমপচাযন্তি, নরা ধম্মস্স কোৰিদা;

দিট্ঠেৰ ধম্মে পাসংসা, সম্পরাযে চ সুগ্গতী’’তি.

তত্থ যে ৰুড্ঢমপচাযন্তীতি জাতিৰুড্ঢো, ৰযোৰুড্ঢো, গুণৰুড্ঢোতি তযো ৰুড্ঢা. তেসু জাতিসম্পন্নো জাতিৰুড্ঢো নাম, ৰযে ঠিতো ৰযোৰুড্ঢো নাম, গুণসম্পন্নো গুণৰুড্ঢো নাম. তেসু গুণসম্পন্নো ৰযোৰুড্ঢো ইমস্মিং ঠানে ‘‘ৰুড্ঢো’’তি অধিপ্পেতো. অপচাযন্তীতি জেট্ঠাপচাযিককম্মেন পূজেন্তি. ধম্মস্স কোৰিদাতি জেট্ঠাপচাযনধম্মস্স কোৰিদা কুসলা. দিট্ঠেৰ ধম্মেতি ইমস্মিংযেৰ অত্তভাৰে. পাসংসাতি পসংসারহা. সম্পরাযে চ সুগ্গতীতি সম্পরেতব্বে ইমং লোকং হিত্ৰা গন্তব্বে পরলোকেপি তেসং সুগতিযেৰ হোতীতি. অযং পনেত্থ পিণ্ডত্থো – ভিক্খৰে, খত্তিযা ৰা হোন্তু ব্রাহ্মণা ৰা ৰেস্সা ৰা সুদ্দা ৰা গহট্ঠা ৰা পব্বজিতা ৰা তিরচ্ছানগতা ৰা, যে কেচি সত্তা জেট্ঠাপচিতিকম্মে ছেকা কুসলা গুণসম্পন্নানং ৰযোৰুড্ঢানং অপচিতিং করোন্তি, তে ইমস্মিঞ্চ অত্তভাৰে জেট্ঠাপচিতিকারকাতি পসংসং ৰণ্ণনং থোমনং লভন্তি, কাযস্স চ ভেদা সগ্গে নিব্বত্তন্তীতি.

এৰং সত্থা জেট্ঠাপচিতিকম্মস্স গুণং কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা হত্থিনাগো মোগ্গল্লানো অহোসি, মক্কটো সারিপুত্তো, তিত্তিরপণ্ডিতো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

তিত্তিরজাতকৰণ্ণনা সত্তমা.

[৩৮] ৮. বকজাতকৰণ্ণনা

নাচ্চন্তং নিকতিপ্পঞ্ঞোতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো চীৰরৰড্ঢকং ভিক্খু আরব্ভ কথেসি. একো কির জেতৰনৰাসিকো ভিক্খু যংকিঞ্চি চীৰরে কত্তব্বং ছেদনঘট্টনৰিচারণসিব্বনাদিকং কম্মং, তত্থ সুকুসলো. সো তায কুসলতায চীৰরং ৰড্ঢেতি, তস্মা ‘‘চীৰরৰড্ঢকো’’ ত্ৰেৰ পঞ্ঞাযিত্থ. কিং পনেস করোতীতি? জিণ্ণপিলোতিকাসু হত্থকম্মং দস্সেত্ৰা সুফস্সিকং মনাপং চীৰরং কত্ৰা রজনপরিযোসানে পিট্ঠোদকেন রজিত্ৰা সঙ্খেন ঘংসিত্ৰা উজ্জলং মনুঞ্ঞং কত্ৰা নিক্খিপতি. চীৰরকম্মং কাতুং অজানন্তা ভিক্খূ অহতে সাটকে গহেত্ৰা তস্স সন্তিকং আগন্ত্ৰা ‘‘মযং চীৰরং কাতুং ন জানাম, চীৰরং নো কত্ৰা দেথা’’তি ৰদন্তি. সো ‘‘চীৰরং আৰুসো করিযমানং চিরেন নিট্ঠাতি, মযা কতচীৰরমেৰ অত্থি, ইমে সাটকে ঠপেত্ৰা তং গণ্হিত্ৰা গচ্ছথা’’তি নীহরিত্ৰা দস্সেতি. তে তস্স ৰণ্ণসম্পত্তিমেৰ দিস্ৰা অন্তরং অজানন্তা ‘‘থির’’ন্তি সঞ্ঞায অহতসাটকে চীৰরৰড্ঢকস্স দত্ৰা তং গণ্হিত্ৰা গচ্ছন্তি. তং তেহি থোকং কিলিট্ঠকালে উণ্হোদকেন ধোৰিযমানং অত্তনো পকতিং দস্সেতি, তত্থ তত্থ জিণ্ণট্ঠানং পঞ্ঞাযতি, তে ৰিপ্পটিসারিনো হোন্তি. এৰং আগতাগতে পিলোতিকাহি ৰঞ্চেন্তো সো ভিক্খু সব্বত্থ পাকটো জাতো.

যথা চেস জেতৰনে, তথা অঞ্ঞতরস্মিং গামকেপি একো চীৰরৰড্ঢকো লোকং ৰঞ্চেতি. তস্স সম্ভত্তা ভিক্খূ ‘‘ভন্তে, জেতৰনে কির একো চীৰরৰড্ঢকো এৰং লোকং ৰঞ্চেতী’’তি আরোচেসুং. অথস্স এতদহোসি ‘‘হন্দাহং, তং নগরৰাসিকং ৰঞ্চেমী’’তি পিলোতিকচীৰরং অতিমনাপং কত্ৰা সুরত্তং রজিত্ৰা তং পারুপিত্ৰা জেতৰনং অগমাসি. ইতরো তং দিস্ৰাৰ লোভং উপ্পাদেত্ৰা ‘‘ভন্তে, ইমং চীৰরং তুম্হেহি কত’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘আমাৰুসো’’তি. ‘‘ভন্তে, ইমং চীৰরং ময্হং দেথ, তুম্হে অঞ্ঞং লভিস্সথা’’তি? ‘‘আৰুসো, মযং গামৰাসিকা দুল্লভপচ্চযা, ইমাহং তুয্হং দত্ৰা অত্তনা কিং পারুপিস্সামী’’তি? ‘‘ভন্তে, মম সন্তিকে অহতসাটকা অত্থি, তে গহেত্ৰা তুম্হাকং চীৰরং করোথা’’তি. ‘‘আৰুসো, মযা এত্থ হত্থকম্মং দস্সিতং, তযি পন এৰং ৰদন্তে কিং সক্কা কাতুং, গণ্হাহি ন’’ন্তি তস্স পিলোতিকচীৰরং দত্ৰা অহতসাটকে আদায তং ৰঞ্চেত্ৰা পক্কামি. জেতৰনৰাসিকোপি তং চীৰরং পারুপিত্ৰা কতিপাহচ্চযেন উণ্হোদকেন ধোৰন্তো জিণ্ণপিলোতিকভাৰং দিস্ৰা লজ্জিতো ‘‘গামৰাসিচীৰরৰড্ঢকেন কির জেতৰনৰাসিকো ৰঞ্চিতো’’তি তস্স ৰঞ্চিতভাৰো সঙ্ঘমজ্ঝে পাকটো জাতো.

অথেকদিৰসং ভিক্খূ ধম্মসভাযং তং কথং কথেন্তা নিসীদিংসু. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছি. তে তমত্থং আরোচেসুং. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, জেতৰনৰাসী চীৰরৰড্ঢকো ইদানেৰ অঞ্ঞে ৰঞ্চেতি, পুব্বেপি ৰঞ্চেসিযেৰ. ন গামৰাসিকেনাপি ইদানেৰ এস জেতৰনৰাসী চীৰরৰড্ঢকো ৰঞ্চিতো, পুব্বেপি ৰঞ্চিতোযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে একস্মিং অরঞ্ঞাযতনে বোধিসত্তো অঞ্ঞতরং পদুমসরং নিস্সায ঠিতে ৰরণরুক্খে রুক্খদেৰতা হুত্ৰা নিব্বত্তি. তদা অঞ্ঞতরস্মিং নাতিমহন্তে সরে নিদাঘসমযে উদকং মন্দং অহোসি, বহূ চেত্থ মচ্ছা হোন্তি. অথেকো বকো তে মচ্ছে দিস্ৰা ‘‘একেন উপাযেন ইমে মচ্ছে ৰঞ্চেত্ৰা খাদিস্সামী’’তি গন্ত্ৰা উদকপরিযন্তে চিন্তেন্তো নিসীদি. অথ নং মচ্ছা দিস্ৰা ‘‘কিং, অয্য, চিন্তেন্তো নিসিন্নোসী’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘তুম্হাকং চিন্তেন্তো নিসিন্নোম্হী’’তি. ‘‘কিং অম্হাকং চিন্তেসি, অয্যা’’তি? ‘‘‘ইমস্মিং সরে উদকং পরিত্তং, গোচরো মন্দো, নিদাঘো চ মহন্তো, ইদানিমে মচ্ছা কিং নাম করিস্সন্তী’তি তুম্হাকং চিন্তেন্তো নিসিন্নোম্হী’’তি. ‘‘অথ কিং করোম, অয্যা’’তি? ‘‘তুম্হে সচে ময্হং ৰচনং করেয্যাথ, অহং ৰো একেকং মুখতুণ্ডকেন গহেত্ৰা একং পঞ্চৰণ্ণপদুমসঞ্ছন্নং মহাসরং নেত্ৰা ৰিস্সজ্জেয্য’’ন্তি. ‘‘অয্য, পঠমকপ্পিকতো পট্ঠায মচ্ছানং চিন্তনকবকো নাম নত্থি, ত্ৰং অম্হেসু একেকং খাদিতুকামোসী’’তি. ‘‘নাহং তুম্হে ময্হং সদ্দহন্তে খাদিস্সামি’’. ‘‘সচে পন সরস্স অত্থিভাৰং ময্হং ন সদ্দহথ, একং মচ্ছং মযা সদ্ধিং সরং পস্সিতুং পেসেথা’’তি. মচ্ছা তস্স সদ্দহিত্ৰা ‘‘অযং জলেপি থলেপি সমত্থো’’তি একং কাল়মহামচ্ছং অদংসু ‘‘ইমং গহেত্ৰা গচ্ছথা’’তি. সো তং গহেত্ৰা নেত্ৰা সরে ৰিস্সজ্জেত্ৰা সব্বং সরং দস্সেত্ৰা পুন আনেত্ৰা তেসং মচ্ছানং সন্তিকে ৰিস্সজ্জেসি. সো তেসং মচ্ছানং সরস্স সম্পত্তিং ৰণ্ণেসি. তে তস্স কথং সুত্ৰা গন্তুকামা হুত্ৰা ‘‘সাধু, অয্য, অম্হে গণ্হিত্ৰা গচ্ছাহী’’তি আহংসু.

বকো পঠমং তং কাল়মহামচ্ছমেৰ গহেত্ৰা সরতীরং নেত্ৰা সরং দস্সেত্ৰা সরতীরে জাতে ৰরণরুক্খে নিলীযিত্ৰা তং ৰিটপন্তরে পক্খিপিত্ৰা তুণ্ডেন ৰিজ্ঝন্তো জীৰিতক্খযং পাপেত্ৰা মংসং খাদিত্ৰা কণ্টকে রুক্খমূলে পাতেত্ৰা পুন গন্ত্ৰা ‘‘ৰিস্সট্ঠো, মে সো মচ্ছো, অঞ্ঞো আগচ্ছতূ’’তি এতেনুপাযেন একেকং গহেত্ৰা সব্বে মচ্ছে খাদিত্ৰা পুন আগতো একং মচ্ছম্পি নাদ্দস. একো পনেত্থ কক্কটকো অৰসিট্ঠো. বকো তম্পি খাদিতুকামো হুত্ৰা ‘‘ভো, কক্কটক, মযা সব্বেতে মচ্ছা নেত্ৰা পদুমসঞ্ছন্নে মহাসরে ৰিস্সজ্জিতা, এহি তম্পি নেস্সামী’’তি. ‘‘মং গহেত্ৰা গচ্ছন্তো কথং গণ্হিস্সসী’’তি? ‘‘ডংসিত্ৰা গণ্হিস্সামী’’তি. ‘‘ত্ৰং এৰং গহেত্ৰা গচ্ছন্তো মং পাতেস্সসি, নাহং তযা সদ্ধিং গমিস্সামী’’তি. ‘‘মা ভাযি, অহং তং সুগ্গহিতং গহেত্ৰা গমিস্সামী’’তি. কক্কটকো চিন্তেসি ‘‘ইমস্স মচ্ছে নেত্ৰা সরে ৰিস্সজ্জনং নাম নত্থি. সচে পন মং সরে ৰিস্সজ্জেস্সতি, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে ৰিস্সজ্জেস্সতি, গীৰমস্স ছিন্দিত্ৰা জীৰিতং হরিস্সামী’’তি.

অথ নং এৰমাহ ‘‘সম্ম বক, ন খো ত্ৰং সুগ্গহিতং গহেতুং সক্খিস্সসি, অম্হাকং পন গহণং সুগ্গহণং, সচাহং অল়েহি তৰ গীৰং গহেতুং লভিস্সামি, তৰ গীৰং সুগ্গহিতং কত্ৰা তযা সদ্ধিং গমিস্সামী’’তি. সো তং ‘‘ৰঞ্চেতুকামো এস ম’’ন্তি অজানন্তো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি. কক্কটকো অত্তনো অল়েহি কম্মারসণ্ডাসেন ৰিয তস্স গীৰং সুগ্গহিতং কত্ৰা ‘‘ইদানি গচ্ছা’’তি আহ. সো তং নেত্ৰা সরং দস্সেত্ৰা ৰরণরুক্খাভিমুখো পাযাসি. কক্কটকো আহ ‘‘মাতুল, অযং সরো এত্তো, ত্ৰং পন ইতো কিং নেসী’’তি? বকো ‘‘ন তে মাতুলো অহং, ন ভগিনিপুত্তোসি ৰত মে ত্ৰ’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘ত্ৰং ‘এস মং উক্খিপিত্ৰা ৰিচরন্তো ময্হং দাসো’তি সঞ্ঞং করোসি মঞ্ঞে, পস্সেতং ৰরণরুক্খস্স মূলে কণ্টকরাসিং, যথা মে তে সব্বে মচ্ছা খাদিতা, তম্পি তথেৰ খাদিস্সামী’’তি আহ. কক্কটকো ‘‘এতে মচ্ছা অত্তনো বালতায তযা খাদিতা, অহং পন তে মং খাদিতুং ন দস্সামি, তঞ্ঞেৰ পন ৰিনাসং পাপেস্সামি. ত্ৰঞ্হি বালতায মযা ৰঞ্চিতভাৰং ন জানাসি, মরন্তা উভোপি মরিস্সাম, অহং তে সীসং ছিন্দিত্ৰা ভূমিযং খিপিস্সামী’’তি ৰত্ৰা কম্মারসণ্ডাসেন ৰিয অল়েহি তস্স গীৰং নিপ্পীল়েসি. সো ৰিৰটেন মুখেন অক্খীহি অস্সুনা পগ্ঘরন্তেন মরণভযতজ্জিতো ‘‘সামি, অহং তং ন খাদিস্সামি, জীৰিতং মে দেহী’’তি আহ. ‘‘যদি এৰং ওতরিত্ৰা মং সরস্মিং ৰিস্সজ্জেহী’’তি. সো নিৰত্তিত্ৰা সরমেৰ ওতরিত্ৰা কক্কটকং সরপরিযন্তে পঙ্কপিট্ঠে ঠপেসি, কক্কটকো কত্তরিকায কুমুদনাল়ং কপ্পেন্তো ৰিয তস্স গীৰং কপ্পেত্ৰা উদকং পাৰিসি.

তং অচ্ছরিযং দিস্ৰা ৰরণরুক্খে অধিৰত্থা দেৰতা সাধুকারং দদমানা ৰনং উন্নাদযমানা মধুরস্সরেন ইমং গাথমাহ –

৩৮.

‘‘নাচ্চন্তং নিকতিপ্পঞ্ঞো, নিকত্যা সুখমেধতি;

আরাধেতি নিকতিপ্পঞ্ঞো, বকো কক্কটকামিৰা’’তি.

তত্থ নাচ্চন্তং নিকতিপ্পঞ্ঞো, নিকত্যা সুখমেধতীতি নিকতি ৰুচ্চতি ৰঞ্চনা, নিকতিপ্পঞ্ঞো ৰঞ্চনপঞ্ঞো পুগ্গলো তায নিকত্যা নিকতিযা ৰঞ্চনায ন অচ্চন্তং সুখমেধতি, নিচ্চকালে সুখস্মিংযেৰ পতিট্ঠাতুং ন সক্কোতি, একংসেন পন ৰিনাসং পাপুণাতিযেৰাতি অত্থো. আরাধেতীতি পটিলভতি. নিকতিপ্পঞ্ঞোতি কেরাটিকভাৰং সিক্খিতপঞ্ঞো পাপপুগ্গলো অত্তনা কতস্স পাপস্স ফলং আরাধেতি পটিলভতি ৰিন্দতীতি অত্থো. কথং? বকো কক্কটকামিৰ, যথা বকো কক্কটকা গীৰচ্ছেদং পাপুণাতি, এৰং পাপপুগ্গলো অত্তনা কতপাপতো দিট্ঠধম্মে ৰা সম্পরাযে ৰা ভযং আরাধেতি পটিলভতীতি ইমমত্থং পকাসেন্তো মহাসত্তো ৰনং উন্নাদেন্তো ধম্মং দেসেসি.

সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ গামৰাসিচীৰরৰড্ঢকেনেস ৰঞ্চিতো, অতীতেপি ৰঞ্চিতোযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা সো বকো জেতৰনৰাসী চীৰরৰড্ঢকো অহোসি, কক্কটকো গামৰাসী চীৰরৰড্ঢকো, রুক্খদেৰতা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

বকজাতকৰণ্ণনা অট্ঠমা.

[৩৯] ৯. নন্দজাতকৰণ্ণনা

মঞ্ঞে সোৰণ্ণযো রাসীতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সারিপুত্তত্থেরস্স সদ্ধিৰিহারিকং আরব্ভ কথেসি. সো কির ভিক্খু সুব্বচো অহোসি ৰচনক্খমো, থেরস্স মহন্তেনুস্সাহেন উপকারং করোতি. অথেকং সমযং থেরো সত্থারং আপুচ্ছিত্ৰা চারিকং চরন্তো দক্খিণাগিরিজনপদং অগমাসি. সো ভিক্খু তত্থ গতকালে মানত্থদ্ধো হুত্ৰা থেরস্স ৰচনং ন করোতি ‘‘আৰুসো, ইদং নাম করোহী’’তি ৰুত্তে পন থেরস্স পটিপক্খো হোতি. থেরো তস্স আসযং ন জানাতি. সো তত্থ চারিকং চরিত্ৰা পুন জেতৰনং আগতো. সো ভিক্খু থেরস্স জেতৰনৰিহারং আগতকালতো পট্ঠায পুন তাদিসোৰ জাতো. থেরো তথাগতস্স আরোচেসি ‘‘ভন্তে, ময্হং একো সদ্ধিৰিহারিকো একস্মিং ঠানে সতেন কীতদাসো ৰিয হোতি, একস্মিং ঠানে মানত্থদ্ধো হুত্ৰা ‘ইদং নাম করোহী’তি ৰুত্তে পটিপক্খো হোতী’’তি. সত্থা ‘‘নাযং, সারিপুত্ত, ভিক্খু ইদানেৰ এৰংসীলো, পুব্বেপেস একং ঠানং গতো সতেন কীতদাসো ৰিয হোতি. একং ঠানং গতো পটিপক্খো পটিসত্তু হোতী’’তি ৰত্ৰা থেরেন যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো একস্মিং কুটুম্বিযকুলে পটিসন্ধিং গণ্হি. তস্সেকো সহাযকো কুটুম্বিকো সযং মহল্লকো, ভরিযা পনস্স তরুণী. সা তং নিস্সায পুত্তং পটিলভি. সো চিন্তেসি ‘‘অযং ইত্থী তরুণত্তা মমচ্চযেন কঞ্চিদেৰ পুরিসং গহেত্ৰা ইমং ধনং ৰিনাসেয্য, পুত্তস্স মে ন দদেয্য, যংনূনাহং ইমং ধনং পথৰিগতং করেয্য’’ন্তি ঘরে নন্দং নাম দাসং গহেত্ৰা অরঞ্ঞং গন্ত্ৰা একস্মিং ঠানে তং ধনং নিদহিত্ৰা তস্স আচিক্খিত্ৰা ‘‘তাত, নন্দ, ইমং ধনং মমচ্চযেন ময্হং পুত্তস্স আচিক্খেয্যাসি, মা চ নং পরিচ্চজসী’’তি ওৰদিত্ৰা কালমকাসি.

পুত্তোপিস্স অনুক্কমেন ৰযপ্পত্তো জাতো. অথ নং মাতা আহ – ‘‘তাত, তৰ পিতা নন্দং দাসং গহেত্ৰা ধনং নিধেসি, তং আহরাপেত্ৰা কুটুম্বং সণ্ঠপেহী’’তি. সো একদিৰসং নন্দং আহ – ‘‘মাতুল, অত্থি কিঞ্চি ময্হং পিতরা ধনং নিদহিত’’ন্তি. ‘‘আম, সামী’’তি. ‘‘কুহিং তং নিদহিত’’ন্তি. ‘‘অরঞ্ঞে, সামী’’তি. ‘‘তেন হি গচ্ছামা’’তি কুদ্দালপিটকং আদায নিধিট্ঠানং গন্ত্ৰা ‘‘কহং মাতুল, ধন’’ন্তি আহ. নন্দো আরুয্হ ধনমত্থকে ঠত্ৰা ধনং নিস্সায মানং উপ্পাদেত্ৰা ‘‘অরে দাসিপুত্ত চেটক, কুতো তে ইমস্মিং ঠানে ধন’’ন্তি কুমারং অক্কোসতি. কুমারো তস্স ফরুসৰচনং সুত্ৰা অসুণন্তো ৰিয ‘‘তেন হি গচ্ছামা’’তি তং গহেত্ৰা পটিনিৰত্তিত্ৰা পুন দ্ৰে তযো দিৰসে অতিক্কমিত্ৰা অগমাসি, নন্দো তথেৰ অক্কোসতি. কুমারো তেন সদ্ধিং ফরুসৰচনং অৰত্ৰাৰ নিৰত্তিত্ৰা ‘‘অযং দাসো ইতো পট্ঠায ‘ধনং আচিক্খিস্সামী’তি গচ্ছতি, গন্ত্ৰা পন মং অক্কোসতি, তত্থ কারণং ন জানামি, অত্থি খো পন মে পিতু সহাযো কুটুম্বিকো, তং পটিপুচ্ছিত্ৰা জানিস্সামী’’তি বোধিসত্তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা সব্বং তং পৰত্তিং আরোচেত্ৰা ‘‘কিং নু খো, তাত, কারণ’’ন্তি পুচ্ছি.

বোধিসত্তো ‘‘যস্মিং তে, তাত, ঠানে ঠিতো নন্দো অক্কোসতি, তত্থেৰ তে পিতু সন্তকং ধনং, তস্মা যদা তে নন্দো অক্কোসতি, তদা নং ‘এহি রে দাস, কিং অক্কোসসী’তি আকড্ঢিত্ৰা তং ঠানং ভিন্দিত্ৰা কুলসন্তকং ধনং নীহরিত্ৰা দাসং উক্খিপাপেত্ৰা ধনং আহরা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৩৯.

‘‘মঞ্ঞে সোৰণ্ণযো রাসি, সোৰণ্ণমালা চ নন্দকো;

যত্থ দাসো আমজাতো, ঠিতো থুল্লানি গজ্জতী’’তি.

তত্থ মঞ্ঞেতি এৰং অহং জানামি. সোৰণ্ণযোতি সুন্দরো ৰণ্ণো এতেসন্তি সোৰণ্ণানি. কানি তানি? রজতমণিকঞ্চনপৰাল়াদীনি রতনানি. ইমস্মিঞ্হি ঠানে সব্বানেতানি ‘‘সুৰণ্ণানী’’তি অধিপ্পেতানি, তেসং রাসি সোৰণ্ণযো রাসি. সোৰণ্ণমালা চাতি তুয্হং পিতুসন্তকা সুৰণ্ণমালা চ এত্থেৰাতি মঞ্ঞামি. নন্দকো যত্থ দাসোতি যস্মিং ঠানে ঠিতো নন্দকো দাসো. আমজাতোতি ‘‘আম, অহং ৰো দাসী’’তি এৰং দাসব্যং উপগতায আমদাসিসঙ্খাতায দাসিযা পুত্তো. ঠিতো থুল্লানি গজ্জতীতি ‘‘সো যস্মিং ঠানে ঠিতো থুল্লানি ফরুসৰচনানি ৰদতি, তত্থেৰ তে কুলসন্তকং ধনং, এৰং অহং তং মঞ্ঞামী’’তি বোধিসত্তো কুমারস্স ধনগ্গহণূপাযং আচিক্খি.

কুমারো বোধিসত্তং ৰন্দিত্ৰা ঘরং গন্ত্ৰা নন্দং আদায নিধিট্ঠানং গন্ত্ৰা যথানুসিট্ঠং পটিপজ্জিত্ৰা তং ধনং আহরিত্ৰা কুটুম্বং সণ্ঠপেত্ৰা বোধিসত্তস্স ওৰাদে ঠিতো দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা জীৰিতপরিযোসানে যথাকম্মং গতো.

সত্থা ‘‘পুব্বেপেস এৰংসীলোযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা নন্দো সারিপুত্তস্স সদ্ধিৰিহারিকো অহোসি, পণ্ডিতকুটুম্বিকো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

নন্দজাতকৰণ্ণনা নৰমা.

[৪০] ১০. খদিরঙ্গারজাতকৰণ্ণনা

কামং পতামি নিরযন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অনাথপিণ্ডিকং আরব্ভ কথেসি. অনাথপিণ্ডিকো হি ৰিহারমেৰ আরব্ভ চতুপঞ্ঞাসকোটিধনং বুদ্ধসাসনে পরিচ্চজিত্ৰা ৰিকিরিত্ৰা ঠপেত্ৰা তীণি রতনানি অঞ্ঞত্থ রতনসঞ্ঞমেৰ অনুপ্পাদেত্ৰা সত্থরি জেতৰনে ৰিহরন্তে দেৰসিকং তীণি মহাউপট্ঠানানি গচ্ছতি. পাতোৰ একৰারং গচ্ছতি, কতপাতরাসো একৰারং, সাযন্হে একৰারং. অঞ্ঞানিপি অন্তরন্তরুপট্ঠানানি হোন্তিযেৰ. গচ্ছন্তো চ ‘‘কিং নু খো আদায আগতোতি সামণেরা ৰা দহরা ৰা হত্থম্পি মে ওলোকেয্যু’’ন্তি তুচ্ছহত্থো নাম ন গতপুব্বো. পাতোৰ গচ্ছন্তো যাগুং গাহাপেত্ৰা গচ্ছতি, কতপাতরাসো সপ্পিনৰনীতমধুফাণিতাদীনিপি, সাযন্হসমযে গন্ধমালাৰত্থাদিহত্থোতি. এৰং দিৰসে দিৰসে পরিচ্চজন্তস্স পনস্স পরিচ্চাগে পমাণং নত্থি.

বহূ ৰোহারূপজীৰিনোপিস্স হত্থতো পণ্ণে আরোপেত্ৰা অট্ঠারসকোটিসঙ্খ্যং ধনং ইণং গণ্হিংসু, তে মহাসেট্ঠি ন আহরাপেতি. অঞ্ঞা পনস্স কুলসন্তকা অট্ঠারস কোটিযো নদীতীরে নিদহিত্ৰা ঠপিতা অচিরৰতোদকেন নদীকূলে ভিন্নে মহাসমুদ্দং পৰিট্ঠা, তা যথাপিহিতলঞ্ছি তাৰ লোহচাটিযো অণ্ডৰকুচ্ছিযং পৰট্টন্তা ৰিচরন্তি. গেহে পনস্স পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং নিচ্চভত্তং নিবদ্ধমেৰ হোতি. সেট্ঠিনো হি গেহং ভিক্খুসঙ্ঘস্স চতুমহাপথে খতপোক্খরণিসদিসং, সব্বভিক্খূনং মাতাপিতুট্ঠানে ঠিতং. তেনস্স ঘরং সম্মাসম্বুদ্ধোপি গচ্ছতি, অসীতিমহাথেরাপি গচ্ছন্তিযেৰ. সেসভিক্খূনং পন গচ্ছন্তানঞ্চ আগচ্ছন্তানঞ্চ পমাণং নত্থি. তং পন ঘরং সত্তভূমকং সত্তদ্ৰারকোট্ঠকপটিমণ্ডিতং, তস্স চতুত্থে দ্ৰারকোট্ঠকে একা মিচ্ছাদিট্ঠিকা দেৰতা ৰসতি, সা সম্মাসম্বুদ্ধে গেহং পৰিসন্তে অত্তনো ৰিমানে ঠাতুং ন সক্কোতি, দারকে গহেত্ৰা ওতরিত্ৰা ভূমিযং তিট্ঠতি. অসীতিমহাথেরেসুপি অৰসেসত্থেরেসুপি পৰিসন্তেসু চ নিক্খমন্তেসু চ তথেৰ করোতি. সা চিন্তেসি ‘‘সমণে গোতমে চ সাৰকেসু চস্স ইমং গেহং পৰিসন্তেসু ময্হং সুখং নাম নত্থি, নিচ্চকালং ওতরিত্ৰা ওতরিত্ৰা ভূমিযং ঠাতুং ন সক্খিস্সামি. যথা ইমে এতং ঘরং ন পৰিসন্তি, তথা মযা কাতুং ৰট্টতী’’তি. অথেকদিৰসং সযনূপগতস্সেৰ মহাকম্মন্তিকস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ওভাসং ফরিত্ৰা অট্ঠাসি. ‘‘কো এত্থা’’তি চ ৰুত্তে ‘‘অহং চতুত্থদ্ৰারকোট্ঠকে নিব্বত্তদেৰতা’’তি আহ. ‘‘কস্মা আগতাসী’’তি? ‘‘কিং তুম্হে সেট্ঠিস্স কিরিযং ন পস্সথ, অত্তনো পচ্ছিমকালং অনোলোকেত্ৰা ধনং নীহরিত্ৰা সমণং গোতমংযেৰ পূজেতি, নেৰ ৰণিজ্জং পযোজেতি, ন কম্মন্তে পট্ঠপেতি, তুম্হে সেট্ঠিং তথা ওৰদথ, যথা অত্তনো কম্মন্তং করোতি. যথা চ সমণো গোতমো সসাৰকো ইমং ঘরং ন পৰিসতি, তথা করোথা’’তি. অথ নং সো আহ ‘‘বালদেৰতে, সেট্ঠি ধনং ৰিস্সজ্জেন্তো নিয্যানিকে বুদ্ধসাসনে ৰিস্সজ্জেতি, সো সচে মং চূল়াযং গহেত্ৰা ৰিক্কিণিস্সতি, নেৰাহং কিঞ্চি কথেস্সামি, গচ্ছ ত্ৰং’’ন্তি. সা পুনেকদিৰসং সেট্ঠিনো জেট্ঠপুত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা তথেৰ ওৰদি, সোপি তং পুরিমনযেনেৰ তজ্জেসি. সেট্ঠিনা পন সদ্ধিং কথেতুংযেৰ ন সক্কোতি.

সেট্ঠিনোপি নিরন্তরং দানং দেন্তস্স ৰোহারে অকরোন্তস্স আযে মন্দীভূতে ধনং পরিক্খযং অগমাসি. অথস্স অনুক্কমেন দালিদ্দিযপ্পত্তস্স পরিভোগসাটকসযনভোজনানিপি পুরাণসদিসানি ন ভৰিংসু. এৰংভূতোপি ভিক্খুসঙ্ঘস্স দানং দেতি, পণীতং পন কত্ৰা দাতুং ন সক্কোতি. অথ নং একদিৰসং ৰন্দিত্ৰা নিসিন্নং সত্থা ‘‘দীযতি পন তে, গহপতি, কুলে দান’’ন্তি পুচ্ছি. সো ‘‘দীযতি, ভন্তে, তঞ্চ খো কণাজকং বিলঙ্গদুতিয’’ন্তি আহ. অথ নং সত্থা ‘‘গহপতি, ‘লূখং দানং দেমী’তি মা চিত্তং সঙ্কোচযিত্থ. চিত্তস্মিঞ্হি পণীতে বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধবুদ্ধসাৰকানং দিন্নদানং লূখং নাম ন হোতি. কস্মা? ৰিপাকমহন্তত্তা’’তি আহ. চিত্তঞ্হি পণীতং কাতুং সক্কোন্তস্স দানং লূখং নাম নত্থীতি চেতং এৰং ৰেদিতব্বং –

‘‘নত্থি চিত্তে পসন্নম্হি, অপ্পকা নাম দক্খিণা;

তথাগতে ৰা সম্বুদ্ধে, অথ ৰা তস্স সাৰকে. (ৰি. ৰ. ৮০৪);

‘‘ন কিরত্থি অনোমদস্সিসু, পারিচরিযা বুদ্ধেসু অপ্পকা;

সুক্খায অলোণিকায চ, পস্স ফলং কুম্মাসপিণ্ডিযা’’তি.

অপরম্পি নং আহ ‘‘গহপতি, ত্ৰং তাৰ লূখং দানং দদমানো অট্ঠন্নং অরিযপুগ্গলানং দেসি, অহং ৰেলামকালে সকলজম্বুদীপং উন্নঙ্গলং কত্ৰা সত্ত রতনানি দদমানো পঞ্চ মহানদিযো একোঘপুণ্ণং কত্ৰা ৰিয চ মহাদানং পৰত্তযমানো তিসরণগতং ৰা পঞ্চসীলরক্খনকং ৰা কঞ্চি নালত্থং, দক্খিণেয্যপুগ্গলা নাম এৰং দুল্লভা. তস্মা ‘লূখং মে দান’ন্তি মা চিত্তং সঙ্কোচযিত্থা’’তি এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা ৰেলামসুত্তং (অ. নি. ৯.২০) কথেসি.

অথ খো সা দেৰতা ইস্সরকালে সেট্ঠিনা সদ্ধিং কথেতুম্পি অসক্কোন্তী ‘‘ইদানাযং দুগ্গতত্তা মম ৰচনং গণ্হিস্সতী’’তি মঞ্ঞমানা অড্ঢরত্তসমযে সিরিগব্ভং পৰিসিত্ৰা ওভাসং ফরিত্ৰা আকাসে অট্ঠাসি. সেট্ঠি তং দিস্ৰা ‘‘কো এসো’’তি আহ. ‘‘অহং মহাসেট্ঠি চতুত্থদ্ৰারকোট্ঠকে অধিৰত্থা, দেৰতা’’তি. ‘‘কিমত্থমাগতাসী’’তি? ‘‘তুয্হং ওৰাদং কথেতুকামা হুত্ৰা আগচ্ছামী’’তি. ‘‘তেন হি কথেহী’’তি. মহাসেট্ঠি ত্ৰং পচ্ছিমকালং ন চিন্তেসি, পুত্তধীতরো ন ওলোকেসি, সমণস্স তে গোতমস্স সাসনে বহুং ধনং ৰিপ্পকিণ্ণং, সো ত্ৰং অতিৰেলং ধনৰিস্সজ্জনেন ৰা ৰণিজ্জাদিকম্মানং অকরণেন ৰা সমণং গোতমং নিস্সায দুগ্গতো জাতো, এৰংভূতোপি সমণং গোতমং ন মুঞ্চসি, অজ্জপি তে সমণা ঘরং পৰিসন্তিযেৰ. যং তাৰ তেহি নীতং, তং ন সক্কা পচ্চাহরাপেতুং, গহিতং গহিতমেৰ হোতু, ইতো পট্ঠায পন সযঞ্চ সমণস্স গোতমস্স সন্তিকং মা গমিত্থ, সাৰকানঞ্চস্স ইমং ঘরং পৰিসিতুং মা অদাসি, সমণং গোতমং নিৰত্তিত্ৰাপি অনোলোকেন্তো অত্তনো ৰোহারে চ ৰণিজ্জঞ্চ কত্ৰা কুটুম্বং সণ্ঠপেহী’’তি. অথ নং সো এৰমাহ ‘‘অযং তযা ময্হং দাতব্বওৰাদো’’তি. ‘‘আম, অয্যা’’তি. তাদিসানং দেৰতানং সতেনপি সহস্সেনপি সতসহস্সেনপি অকম্পনীযো অহং দসবলেন কতো. মম হি সদ্ধা সিনেরু ৰিয অচলা সুপ্পতিট্ঠিতা, মযা নিয্যানিকে রতনসাসনে ধনং ৰিস্সজ্জিতং, অযুত্তং তে কথিতং, বুদ্ধসাসনে পহারো দিন্নো, এৰরূপায অনাচারায দুস্সীলায কাল়কণ্ণিযা সদ্ধিং তযা মম একগেহে ৰসনকিচ্চং নত্থি, সীঘং মম গেহা নিক্খমিত্ৰা অঞ্ঞত্থ গচ্ছাতি.

সা সোতাপন্নস্স অরিযসাৰকস্স ৰচনং সুত্ৰা ঠাতুং অসক্কোন্তী অত্তনো ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা দারকে হত্থেন গহেত্ৰা নিক্খমি. নিক্খমিত্ৰা চ পন অঞ্ঞত্থ ৰসনট্ঠানং অলভমানা ‘‘সেট্ঠিং খমাপেত্ৰা তত্থেৰ ৰসিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা নগরপরিগ্গাহকদেৰপুত্তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা তং ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. ‘‘কেনট্ঠেন আগতাসী’’তি চ ৰুত্তে ‘‘অহং সামি, অত্তনো বালতায অনুপধারেত্ৰা অনাথপিণ্ডিকেন সেট্ঠিনা সদ্ধিং কথেসিং, সো মং কুজ্ঝিত্ৰা ৰসনট্ঠানা নিক্কড্ঢি, মং সেট্ঠিস্স সন্তিকং নেত্ৰা খমাপেত্ৰা ৰসনট্ঠানং মে দেথা’’তি. ‘‘কিং পন তযা সেট্ঠি ৰুত্তো’’তি ‘‘ইতো পট্ঠায বুদ্ধুপট্ঠানং সঙ্ঘুপট্ঠানং মা করি, সমণস্স গোতমস্স ঘরপ্পৰেসনং মা অদাসী’’তি ‘‘এৰং মে ৰুত্তো, সামী’’তি. অযুত্তং তযা ৰুত্তং, সাসনে পহারো দিন্নো, ‘‘অহং তং আদায সেট্ঠিনো সন্তিকং গন্তুং ন উস্সহামী’’তি. সা তস্স সন্তিকা সঙ্গহং অলভিত্ৰা চতুন্নং মহারাজানং সন্তিকং অগমাসি.

তেহিপি তথেৰ পটিক্খিত্তা সক্কং দেৰরাজং উপসঙ্কমিত্ৰা তং পৰত্তিং আচিক্খিত্ৰা ‘‘অহং, দেৰ, ৰসনট্ঠানং অলভমানা দারকে হত্থেন গহেত্ৰা অনাথা ৰিচরামি, তুম্হাকং সিরিযা ময্হং ৰসনট্ঠানং দাপেথা’’তি সুট্ঠুতরং যাচি. সোপি নং আহ ‘‘তযা অযুত্তং কতং, জিনসাসনে পহারো দিন্নো, অহম্পি তং নিস্সায সেট্ঠিনা সদ্ধিং কথেতুং ন সক্কোমি, একং পন তে সেট্ঠিস্স খমনূপাযং কথেস্সামী’’তি. ‘‘সাধু, দেৰ, কথেহী’’তি. মহাসেট্ঠিস্স হত্থতো মনুস্সেহি পণ্ণে আরোপেত্ৰা অট্ঠারসকোটিসঙ্খ্যং ধনং গহিতং অত্থি, ত্ৰং তস্স আযুত্তকৰেসং গহেত্ৰা কঞ্চি অজানাপেত্ৰা তানি পণ্ণানি আদায কতিপযেহি যক্খতরুণেহি পরিৰারিতা একেন হত্থেন পণ্ণং, একেন লেখনিং গহেত্ৰা তেসং গেহং গন্ত্ৰা গেহমজ্ঝে ঠিতা অত্তনো যক্খানুভাৰেন তে উত্তাসেত্ৰা ‘‘ইদং তুম্হাকং ইণপণ্ণং, অম্হাকং সেট্ঠি অত্তনো ইস্সরকালে তুম্হে ন কিঞ্চি আহ, ইদানি দুগ্গতো জাতো, তুম্হেহি গহিতকহাপণানি দেথা’’তি অত্তনো যক্খানুভাৰং দস্সেত্ৰা সব্বাপি তা অট্ঠারস হিরঞ্ঞকোটিযো সাধেত্ৰা সেট্ঠিস্স তুচ্ছকোট্ঠকে পূরেত্ৰা অঞ্ঞং অচিরৰতিনদীতীরে নিদহিতং ধনং নদীকূলে ভিন্নে সমুদ্দং পৰিট্ঠং অত্থি, তম্পি অত্তনো আনুভাৰেন আহরিত্ৰা তুচ্ছকোট্ঠকে পূরেত্ৰা, অঞ্ঞম্পি অসুকট্ঠানে নাম অস্সামিকং অট্ঠারসকোটিমত্তমেৰ ধনং অত্থি, তম্পি আহরিত্ৰা তুচ্ছকোট্ঠকে পূরেহি, ইমাহি চতুপঞ্ঞাসকোটীহি ইমং তুচ্ছকোট্ঠকপূরকং দণ্ডকম্মং কত্ৰা মহাসেট্ঠিং খমাপেহীতি.

সা ‘‘সাধু, দেৰা’’তি তস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰ সব্বং ধনং আহরিত্ৰা কোট্ঠকে পূরেত্ৰা অড্ঢরত্তসমযে সেট্ঠিস্স সিরিগব্ভং পৰিসিত্ৰা ওভাসং ফরিত্ৰা আকাসে অট্ঠাসি. ‘‘কো এসো’’তি ৰুত্তে ‘‘অহং তে মহাসেট্ঠি চতুত্থদ্ৰারকোট্ঠকে অধিৰত্থা অন্ধবালদেৰতা, মযা মহামোহমূল়্হায বুদ্ধগুণে অজানিত্ৰা পুরিমেসু দিৰসেসু তুম্হেহি সদ্ধিং কিঞ্চি কথিতং অত্থি, তং মে দোসং খমথ. সক্কস্স হি মে দেৰরাজস্স ৰচনেন তুম্হাকং ইণং সোধেত্ৰা অট্ঠারস কোটিযো, সমুদ্দং গতা অট্ঠারস কোটিযো, তস্মিং তস্মিং ঠানে অস্সামিকধনস্স অট্ঠারস কোটিযোতি চতুপণ্ণাস কোটিযো আহরিত্ৰা তুচ্ছকোট্ঠকপূরণেন দণ্ডকম্মং কতং, জেতৰনৰিহারং আরব্ভ পরিক্খযং গতধনং সব্বং সম্পিণ্ডিতং, ৰসনট্ঠানং অলভমানা কিলমামি, মযা অঞ্ঞাণতায কথিতং মনসি অকত্ৰা খমথ মহাসেট্ঠী’’তি আহ.

অনাথপিণ্ডিকো তস্সা ৰচনং সুত্ৰা চিন্তেসি ‘‘অযং দেৰতা ‘দণ্ডকম্মঞ্চ মে কত’ন্তি ৰদতি, অত্তনো চ দোসং পটিজানাতি, সত্থা ইমং ৰিনেত্ৰা অত্তনো গুণে জানাপেস্সতি, সম্মাসম্বুদ্ধস্স নং দস্সেস্সামী’’তি. অথ নং আহ ‘‘অম্ম, দেৰতে, সচেসি মং খমাপেতুকামা, সত্থু সন্তিকে মং খমাপেহী’’তি. সাধু এৰং করিস্সামি, ‘‘সত্থু পন মং সন্তিকং গহেত্ৰা গচ্ছাহী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা ৰিভাতায রত্তিযা পাতোৰ তং গহেত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা তায কতকম্মং সব্বং তথাগতস্স আরোচেসি. সত্থা তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ইধ, গহপতি, পাপপুগ্গলোপি যাৰ পাপং ন পচ্চতি, তাৰ ভদ্রানি পস্সতি. যদা পনস্স পাপং পচ্চতি, তদা পাপমেৰ পস্সতি. ভদ্রপুগ্গলোপি যাৰ ভদ্রং ন পচ্চতি, তাৰ পাপানি পস্সতি. যদা পনস্স ভদ্রং পচ্চতি, তদা ভদ্রমেৰ পস্সতী’’তি ৰত্ৰা ইমা ধম্মপদে দ্ৰে গাথা অভাসি –

‘‘পাপোপি পস্সতী ভদ্রং, যাৰ পাপং ন পচ্চতি;

যদা চ পচ্চতী পাপং, অথ পাপো পাপানি পস্সতি.

‘‘ভদ্রোপি পস্সতী পাপং, যাৰ ভদ্রং ন পচ্চতি;

যদা চ পচ্চতী ভদ্রং, অথ ভদ্রো ভদ্রানি পস্সতী’’তি. (ধ. প. ১১৯-১২০);

ইমাসঞ্চ পন গাথানং পরিযোসানে সা দেৰতা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি. সা চক্কঙ্কিতেসু সত্থু পাদেসু নিপতিত্ৰা ‘‘মযা, ভন্তে, রাগরত্তায দোসপদুট্ঠায মোহমূল়্হায অৰিজ্জন্ধায তুম্হাকং গুণে অজানন্তিযা পাপকং ৰচনং ৰুত্তং, তং মে খমথা’’তি সত্থারং খমাপেত্ৰা মহাসেট্ঠিম্পি খমাপেসি.

তস্মিং সমযে অনাথপিণ্ডিকো সত্থু পুরতো অত্তনো গুণং কথেসি ‘‘ভন্তে, অযং দেৰতা ‘বুদ্ধুপট্ঠানাদীনি মা করোহী’তি ৰারযমানাপি মং ৰারেতুং নাসক্খি, ‘দানং ন দাতব্ব’ন্তি ইমায ৰারিযমানোপহং দানং অদাসিমেৰ, নূন এস, ভন্তে, ময্হং গুণো’’তি. সত্থা ‘‘ত্ৰং খোসি গহপতি সোতাপন্নো অরিযসাৰকো অচলসদ্ধো ৰিসুদ্ধদস্সনো, তুয্হং ইমায অপ্পেসক্খদেৰতায ৰারেন্তিযা অৰারিতভাৰো ন অচ্ছরিযো. যং পন পুব্বে পণ্ডিতা অনুপ্পন্নে বুদ্ধে অপরিপক্কঞাণে ঠিতা কামাৰচরিস্সরেন মারেন আকাসে ঠত্ৰা ‘সচে দানং দস্সসি, ইমস্মিং নিরযে পচ্চিস্সসী’তি অসীতিহত্থগম্ভীরং অঙ্গারকাসুং দস্সেত্ৰা ‘মা দানং অদাসী’তি ৰারিতাপি পদুমকণ্ণিকামজ্ঝে ঠত্ৰা দানং অদংসু, ইদং অচ্ছরিয’’ন্তি ৰত্ৰা অনাথপিণ্ডিকেন যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো বারাণসিসেট্ঠিস্স কুলে নিব্বত্তিত্ৰা নানপ্পকারেহি সুখূপকরণেহি দেৰকুমারো ৰিয সংৰড্ঢিযমানো অনুক্কমেন ৰিঞ্ঞুতং পত্ৰা সোল়সৰস্সকালেযেৰ সব্বসিপ্পেসু নিপ্ফত্তিং পত্তো. সো পিতু অচ্চযেন সেট্ঠিট্ঠানে ঠত্ৰা চতূসু নগরদ্ৰারেসু চতস্সো দানসালাযো, মজ্ঝে নগরস্স একং, অত্তনো নিৰেসনদ্ৰারে একন্তি ছ দানসালাযো কারেত্ৰা মহাদানং দেতি, সীলং রক্খতি, উপোসথকম্মং করোতি.

অথেকদিৰসং পাতরাসৰেলায বোধিসত্তস্স নানগ্গরসে মনুঞ্ঞভোজনে উপনীযমানে একো পচ্চেকবুদ্ধো সত্তাহচ্চযেন নিরোধা ৰুট্ঠায ভিক্খাচারৰেলং সল্লক্খেত্ৰা ‘‘অজ্জ মযা বারাণসিসেট্ঠিস্স গেহদ্ৰারং গন্তুং ৰট্টতী’’তি নাগলতাদন্তকট্ঠং খাদিত্ৰা অনোতত্তদহে মুখধোৰনং কত্ৰা মনোসিলাতলে ঠিতো নিৰাসেত্ৰা ৰিজ্জুলতাসদিসং কাযবন্ধনং বন্ধিত্ৰা চীৰরং পারুপিত্ৰা ইদ্ধিমযমত্তিকাপত্তং আদায আকাসেনাগন্ত্ৰা বোধিসত্তস্স ভত্তে উপনীতমত্তে গেহদ্ৰারে অট্ঠাসি. বোধিসত্তো তং দিস্ৰাৰ আসনা ৰুট্ঠায নিপচ্চকারং দস্সেত্ৰা পরিকম্মকারকং ওলোকেসি. ‘‘কিং করোমি, সামী’’তি চ ৰুত্তে ‘‘অয্যস্স পত্তং আহরথা’’তি আহ. তঙ্খণঞ্ঞেৰ মারো পাপিমা ৰিকম্পমানো উট্ঠায ‘‘অযং পচ্চেকবুদ্ধো ইতো সত্তমে দিৰসে আহারং লভি, অজ্জ অলভমানো ৰিনস্সিস্সতি, ইমঞ্চ ৰিনাসেস্সামি, সেট্ঠিনো চ দানন্তরাযং করিস্সামী’’তি তঙ্খণঞ্ঞেৰ আগন্ত্ৰা অন্তরৰত্থুম্হি অসীতিহত্থমত্তং অঙ্গারকাসুং নিম্মিনি. সা খদিরঙ্গারপুণ্ণা সম্পজ্জলিতা সজোতিভূতা অৰীচিমহানিরযো ৰিয খাযিত্থ. তং পন মাপেত্ৰা সযং আকাসে অট্ঠাসি. পত্তাহরণত্থায গচ্ছমানো পুরিসো তং দিস্ৰা মহাভযপ্পত্তো নিৰত্তি. বোধিসত্তো ‘‘কিং, তাত, নিৰত্তোসী’’তি পুচ্ছি. অযং সামি অন্তরৰত্থুম্হি মহতী অঙ্গারকাসু সম্পজ্জলিতা সজোতিভূতাতি. অথঞ্ঞো অথঞ্ঞোতি এৰং আগতাগতা সব্বেপি ভযপ্পত্তা ৰেগেন পলাযিংসু.

বোধিসত্তো চিন্তেসি ‘‘অজ্জ ময্হং দানন্তরাযং কাতুকামো ৰসৰত্তী মারো উয্যুত্তো ভৰিস্সতি, ন খো পন জানাতি মারসতেন মারসহস্সেনপি ময্হং অকম্পিযভাৰং, অজ্জ দানি ময্হং ৰা মারস্স ৰা বলমহন্ততং, আনুভাৰমহন্ততং জানিস্সামী’’তি তং যথাসজ্জিতমেৰ ভত্তপাতিং সযং আদায গেহা নিক্খম্ম অঙ্গারকাসুতটে ঠত্ৰা আকাসং উল্লোকেত্ৰা মারং দিস্ৰা ‘‘কোসি ত্ৰ’’ন্তি আহ. ‘‘অহং, মারো’’তি. ‘‘অযং অঙ্গারকাসু তযা নিম্মিতা’’তি? ‘‘আম, মযা’’তি. ‘‘কিমত্থাযা’’তি. ‘‘তৰ দানস্স অন্তরাযকরণত্থায চ পচ্চেকবুদ্ধস্স চ জীৰিতনাসনত্থাযা’’তি. বোধিসত্তো ‘‘নেৰ তে অহং অত্তনো দানস্স অন্তরাযং, ন পচ্চেকবুদ্ধস্স জীৰিতন্তরাযং কাতুং দস্সামি, অজ্জ দানি ময্হং ৰা তুয্হং ৰা বলমহন্ততং, আনুভাৰমহন্ততং জানিস্সামী’’তি অঙ্গারকাসুতটে ঠত্ৰা ‘‘ভন্তে, পচ্চেকবুদ্ধ অহং ইমিস্সা অঙ্গারকাসুযা অধোসীসো পতমানোপি ন নিৰত্তিস্সামি, কেৰলং তুম্হে মযা দিন্নং ভোজনং পটিগ্গণ্হথা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৪০.

‘‘কামং পতামি নিরযং, উদ্ধংপাদো অৰংসিরো;

নানরিযং করিস্সামি, হন্দ পিণ্ডং পটিগ্গহা’’তি.

তত্থাযং পিণ্ডত্থো – ভন্তে, পচ্চেকৰরবুদ্ধ সচেপহং তুম্হাকং পিণ্ডপাতং দেন্তো একংসেনেৰ ইমং নিরযং উদ্ধংপাদো অৰংসিরো হুত্ৰা পতামি, তথাপি যদিদং অদানঞ্চ অসীলঞ্চ অরিযেহি অকত্তব্বত্তা অনরিযেহি চ কত্তব্বত্তা ‘‘অনরিয’’ন্তি ৰুচ্চতি, ‘‘ন তং অনরিযং করিস্সামি, হন্দ ইমং মযা দীযমানং পিণ্ডং পটিগ্গহ পটিগ্গণ্হাহী’’তি. এত্থ চ হন্দাতি ৰোস্সগ্গত্থে নিপাতো.

এৰং ৰত্ৰা বোধিসত্তো দল়্হসমাদানেন ভত্তপাতিং গহেত্ৰা অঙ্গারকাসুমত্থকেন পক্খন্তো, তাৰদেৰ অসীতিহত্থগম্ভীরায অঙ্গারকাসুযা তলতো উপরূপরিজাতং সতপত্তপুপ্ফিতং একং মহাপদুমং উগ্গন্ত্ৰা বোধিসত্তস্স পাদে সম্পটিচ্ছি. ততো মহাতুম্বমত্তা রেণু উগ্গন্ত্ৰা মহাসত্তস্স মুদ্ধনি ঠত্ৰা সকলসরীরং সুৰণ্ণচুণ্ণসমোকিণ্ণমিৰ অকাসি. সো পদুমকণ্ণিকায ঠত্ৰা নানগ্গরসভোজনং পচ্চেকবুদ্ধস্স পত্তে পতিট্ঠাপেসি. সো তং পটিগ্গহেত্ৰা অনুমোদনং কত্ৰা পত্তং আকাসে খিপিত্ৰা পস্সন্তস্সেৰ মহাজনস্স সযম্পি ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা নানপ্পকারং ৰলাহকপন্তিং মদ্দমানো ৰিয হিমৰন্তমেৰ গতো. মারোপি পরাজিতো দোমনস্সং পত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ গতো. বোধিসত্তো পন পদুমকণ্ণিকায ঠিতকোৰ মহাজনস্স দানসীলসংৰণ্ণনেন ধম্মং দেসেত্ৰা মহাজনেন পরিৰুতো অত্তনো নিৰেসনমেৰ পৰিসিত্ৰা যাৰজীৰং দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা ‘‘নযিদং, গহপতি, অচ্ছরিযং, যং ত্ৰং এৰং দস্সনসম্পন্নো এতরহি দেৰতায ন কম্পিতো, পুব্বে পণ্ডিতেহি কতমেৰ অচ্ছরিয’’ন্তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা পচ্চেকবুদ্ধো তত্থেৰ পরিনিব্বাযি, মারং পরাজেত্ৰা পদুমকণ্ণিকায ঠত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধস্স পিণ্ডপাতদাযকো বারাণসিসেট্ঠি পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

খদিরঙ্গারজাতকৰণ্ণনা দসমা.

কুলাৰকৰগ্গো চতুত্থো.

তস্সুদ্দানং –

কুলাৰকঞ্চ নচ্চঞ্চ, সম্মোদমচ্ছৰট্টকং;

সকুণং তিত্তিরং বকং, নন্দঞ্চ খদিরঙ্গারন্তি.

৫. অত্থকামৰগ্গো

[৪১] ১. লোসকজাতকৰণ্ণনা

যো অত্থকামস্সাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো লোসকতিস্সত্থেরং নাম আরব্ভ কথেসি. কো পনেস লোসকতিস্সত্থেরো নামাতি? কোসলরট্ঠে একো অত্তনো কুলনাসকো কেৰট্টপুত্তকো অলাভী ভিক্খু. সো কির নিব্বত্তট্ঠানেতা চৰিত্ৰা কোসলরট্ঠে একস্মিং কুলসহস্সৰাসে কেৰট্টগামে একিস্সা কেৰট্টিযা কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গণ্হি. তস্স পটিসন্ধিগ্গহণদিৰসে তং কুলসহস্সং জালহত্থং নদিযঞ্চ তল়াকাদীসু চ মচ্ছে পরিযেসন্তং একং খুদ্দকমচ্ছম্পি নালত্থ. ততো পট্ঠায চ তে কেৰট্টা পরিহাযন্তিযেৰ. তস্মিঞ্হি কুচ্ছিগতেযেৰ নেসং গামো সত্ত ৰারে অগ্গিনা দড্ঢো, সত্ত ৰারে রঞ্ঞা দণ্ডিতো. এৰং অনুক্কমেন দুগ্গতা জাতা. তে চিন্তযিংসু ‘‘পুব্বে অম্হাকং এৰরূপং নত্থি, ইদানি পন পরিহাযাম, অম্হাকং অন্তরে একায কাল়কণ্ণিযা ভৰিতব্বং, দ্ৰে ভাগা হোমা’’তি পঞ্চ পঞ্চ কুলসতানি একতো অহেসুং. ততো যত্থ তস্স মাতাপিতরো, সোৰ কোট্ঠাসো পরিহাযতি, ইতরো ৰড্ঢতি. তে তম্পি কোট্ঠাসং দ্ৰিধা, তম্পি দ্ৰিধাতি এৰং যাৰ তমেৰ কুলং একং অহোসি, তাৰ ৰিভজিত্ৰা তেসং কাল়কণ্ণিভাৰং ঞত্ৰা পোথেত্ৰা নিক্কড্ঢিংসু.

অথস্স মাতা কিচ্ছেন জীৰমানা পরিপক্কে গব্ভে একস্মিং ঠানে ৰিজাযি. পচ্ছিমভৰিকসত্তং ন সক্কা নাসেতুং, অন্তোঘটে পদীপো ৰিয তস্স হদযে অরহত্তস্স উপনিস্সযো জলতি. সা তং দারকং পটিজগ্গিত্ৰা আধাৰিত্ৰা পরিধাৰিত্ৰা ৰিচরণকালে একমস্স কপালকং হত্থে দত্ৰা ‘‘পুত্ত, এতং ঘরং পৰিসা’’তি পেসেত্ৰা পলাতা. সো ততো পট্ঠায এককোৰ হুত্ৰা তত্থ তত্থ ভিক্খং পরিযেসিত্ৰা একস্মিং ঠানে সযতি, ন ন্হাযতি, ন সরীরং পটিজগ্গতি, পংসুপিসাচকো ৰিয কিচ্ছেন জীৰিকং কপ্পেতি. সো অনুক্কমেন সত্তৰস্সিকো হুত্ৰা একস্মিং গেহদ্ৰারে উক্খলিধোৰনস্স ছড্ডিতট্ঠানে কাকো ৰিয একেকং ভত্তসিত্থং উচ্চিনিত্ৰা খাদতি.

অথ নং ধম্মসেনাপতি সাৰত্থিযং পিণ্ডায চরমানো দিস্ৰা ‘‘অযং সত্তো অতিকারুঞ্ঞপ্পত্তো, কতরগামৰাসিকো নু খো’’তি তস্মিং মেত্তচিত্তং ৰড্ঢেত্ৰা ‘‘এহি, রে’’তি আহ. সো আগন্ত্ৰা থেরং ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. অথ নং থেরো ‘‘কতরগামৰাসিকোসি, কহং ৰা তে মাতাপিতরো’’তি পুচ্ছি. ‘‘অহং, ভন্তে, নিপ্পচ্চযো, ময্হং মাতাপিতরো মং নিস্সায ‘কিলন্তম্হা’তি মং ছড্ডেত্ৰা পলাতা’’তি. ‘‘অপি পন পব্বজিস্সসী’’তি. ‘‘ভন্তে, অহং তাৰ পব্বজেয্যং, মাদিসং পন কপণং কো পব্বাজেস্সসী’’তি? ‘‘অহং পব্বাজেস্সামী’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে, পব্বাজেথা’’তি. থেরো তস্স খাদনীযভোজনীযং দত্ৰা তং ৰিহারং নেত্ৰা সহত্থেনেৰ ন্হাপেত্ৰা পব্বাজেত্ৰা পরিপুণ্ণৰস্সং উপসম্পাদেসি. সো মহল্লককালে ‘‘লোসকতিস্সত্থেরো’’তি পঞ্ঞাযিত্থ অপ্পপুঞ্ঞো অপ্পলাভো. তেন কির অসদিসদানেপি কুচ্ছিপূরো ন লদ্ধপুব্বো, জীৰিতঘটনমত্তমেৰ লভতি. তস্স হি পত্তে একস্মিংযেৰ যাগুউল়ুঙ্কে দিন্নে পত্তো সমতিত্তিকো ৰিয হুত্ৰা পঞ্ঞাযতি. অথ মনুস্সা ‘‘ইমস্স পত্তো পূরো’’তি হেট্ঠা যাগুং দেন্তি. তস্স পত্তে যাগুং দানকালে মনুস্সানং ভাজনে যাগু অন্তরধাযতীতিপি ৰদন্তি. খজ্জকাদীসুপি এসেৰ নযো.

সো অপরেন সমযেন ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অগ্গফলে অরহত্তে পতিট্ঠিতোপি অপ্পলাভোৰ অহোসি. অথস্স অনুপুব্বেন আযুসঙ্খারেসু পরিহীনেসু পরিনিব্বানদিৰসো সম্পাপুণি. ধম্মসেনাপতি আৰজ্জেন্তো তস্স পরিনিব্বানভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অযং লোসকতিস্সত্থেরো অজ্জ পরিনিব্বাযিস্সতি, অজ্জ মযা এতস্স যাৰদত্থং আহারং দাতুং ৰট্টতী’’তি তং আদায সাৰত্থিং পিণ্ডায পাৰিসি. থেরো তং নিস্সায তাৰ বহুমনুস্সায সাৰত্থিযা হত্থং পসারেত্ৰা ৰন্দনমত্তম্পি নালত্থ. অথ নং থেরো ‘‘গচ্ছাৰুসো, আসনসালায নিসীদা’’তি উয্যোজেত্ৰা গতো. তং আগতমেৰ মনুস্সা ‘‘অয্যো, আগতো’’তি আসনে নিসীদাপেত্ৰা ভোজেসি. থেরোপি ‘‘ইমং লোসকস্স দেথা’’তি লদ্ধাহারং পেসেসি. তং গহেত্ৰা গতা লোসকতিস্সত্থেরং অসরিত্ৰা সযমেৰ ভুঞ্জিংসু. অথ থেরস্স উট্ঠায ৰিহারং গমনকালে লোসকতিস্সত্থেরো আগন্ত্ৰা থেরং ৰন্দি, থেরো নিৰত্তিত্ৰা ঠিতকোৰ ‘‘লদ্ধং তে, আৰুসো, ভত্ত’’ন্তি পুচ্ছি. লভিস্সাম নো, ভন্তেতি. থেরো সংৰেগপত্তো কালং ওলোকেসি, কালো অতিক্কন্তো. থেরো ‘‘হোতাৰুসো, ইধেৰ নিসীদা’’তি লোসকত্থেরং আসনসালাযং নিসীদাপেত্ৰা কোসলরঞ্ঞো নিৰেসনং অগমাসি. রাজা থেরস্স পত্তং গাহাপেত্ৰা ‘‘ভত্তস্স অকালো’’তি পত্তপূরং চতুমধুরং দাপেসি. থেরো তং আদায গন্ত্ৰা ‘‘এহাৰুসো, তিস্স ইমং চতুমধুরং ভুঞ্জা’’তি ৰত্ৰা পত্তং গহেত্ৰা অট্ঠাসি. সো থেরে গারৰেন লজ্জন্তো ন পরিভুঞ্জতি. অথ নং থেরো ‘‘এহাৰুসো তিস্স, অহং ইমং পত্তং গহেত্ৰাৰ ঠস্সামি, ত্ৰং নিসীদিত্ৰা পরিভুঞ্জ. সচে অহং পত্তং হত্থতো মুঞ্চেয্যং, কিঞ্চি ন ভৰেয্যা’’তি আহ. অথাযস্মা লোসকতিস্সত্থেরো অগ্গসাৰকে ধম্মসেনাপতিম্হি পত্তং গহেত্ৰা ঠিতে চতুমধুরং পরিভুঞ্জি. তং থেরস্স অরিযিদ্ধিবলেন পরিক্খযং ন অগমাসি. তদা লোসকতিস্সত্থেরো যাৰদত্থং উদরপূরং কত্ৰা পরিভুঞ্জি, তং দিৰসংযেৰ চ অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি. সম্মাসম্বুদ্ধো সন্তিকে ঠত্ৰা সরীরনিক্খেপং কারেসি, ধাতুযো গহেত্ৰা চেতিযং করিংসু.

তদা ভিক্খূ ধম্মসভাযং সন্নিপতিত্ৰা ‘‘আৰুসো, অহো লোসকতিস্সত্থেরো অপ্পপুঞ্ঞো অপ্পলাভী, এৰরূপেন নাম অপ্পপুঞ্ঞেন অপ্পলাভিনা কথং অরিযধম্মো লদ্ধো’’তি কথেন্তা নিসীদিংসু. সত্থা ধম্মসভং গন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছি. তে ‘‘ইমায নাম, ভন্তে’’তি আরোচযিংসু. সত্থা ‘‘ভিক্খৰে, এসো ভিক্খু অত্তনো অলাভিভাৰঞ্চ অরিযধম্মলাভিভাৰঞ্চ অত্তনাৰ অকাসি. অযঞ্হি পুব্বে পরেসং লাভন্তরাযং কত্ৰা অপ্পলাভী জাতো, ‘‘অনিচ্চং, দুক্খং, অনত্তা’’তি ৰিপস্সনায যুত্তভাৰস্স বলেন অরিযধম্মলাভী জাতো’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে কির কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে অঞ্ঞতরো ভিক্খু একং কুটুম্বিকং নিস্সায গামকাৰাসে ৰসতি পকতত্তো সীলৰা ৰিপস্সনায যুত্তপ্পযুত্তো. অথেকো খীণাসৰত্থেরো সমৰত্তৰাসং ৰসমানো অনুপুব্বেন তস্স ভিক্খুনো উপট্ঠাককুটুম্বিকস্স ৰসনগামং সম্পত্তো. কুটুম্বিকো থেরস্স ইরিযাপথেযেৰ পসীদিত্ৰা পত্তং আদায ঘরং পৰেসেত্ৰা সক্কচ্চং ভোজেত্ৰা থোকং ধম্মকথং সুত্ৰা থেরং ৰন্দিত্ৰা ‘‘ভন্তে, অম্হাকং ধুরৰিহারমেৰ গচ্ছথ, মযং সাযন্হসমযে আগন্ত্ৰা পস্সিস্সামা’’তি আহ. থেরো ৰিহারং গন্ত্ৰা নেৰাসিকত্থেরং ৰন্দিত্ৰা আপুচ্ছিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. সোপি তেন সদ্ধিং পটিসন্থারং কত্ৰা ‘‘লদ্ধো তে, আৰুসো, ভিক্খাহারো’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, লদ্ধো’’তি. ‘‘কহং লদ্ধো’’তি? ‘‘তুম্হাকং ধুরগামে কুটুম্বিকঘরে’’তি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা অত্তনো সেনাসনং পুচ্ছিত্ৰা পটিজগ্গিত্ৰা পত্তচীৰরং পটিসামেত্ৰা ঝানসুখেন ফলসুখেন চ ৰীতিনামেন্তো নিসীদি.

সোপি কুটুম্বিকো সাযন্হে গন্ধমালঞ্চেৰ পদীপেয্যঞ্চ গাহাপেত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা নেৰাসিকত্থেরং ৰন্দিত্ৰা ‘‘ভন্তে, একো আগন্তুকত্থেরো অত্থি, আগতো নু খো’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, আগতো’’তি. ‘‘ইদানি কহ’’ন্তি. ‘‘অসুকসেনাসনে নামা’’তি. সো তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্নো ধম্মকথং সুত্ৰা সীতলৰেলায চেতিযঞ্চ বোধিঞ্চ পূজেত্ৰা দীপে জালেত্ৰা উভোপি জনে নিমন্তেত্ৰা গতো. নেৰাসিকত্থেরোপি খো ‘‘অযং কুটুম্বিকো পরিভিন্নো, সচাযং ভিক্খু ইমস্মিং ৰিহারে ৰসিস্সতি, ন মং এস কিস্মিঞ্চি গণযিস্সতী’’তি থেরে অনত্তমনতং আপজ্জিত্ৰা ‘‘ইমস্মিং ৰিহারে এতস্স অৰসনাকারো মযা কাতুং ৰট্টতী’’তি তেন উপট্ঠানৰেলায আগতেন সদ্ধিং কিঞ্চি ন কথেসি. খীণাসৰত্থেরো তস্স অজ্ঝাসযং জানিত্ৰা ‘‘অযং থেরো মম কুলে ৰা গণে ৰা অপলিবুদ্ধভাৰং ন জানাতী’’তি অত্তনো ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা ঝানসুখেন ফলসুখেন ৰীতিনামেসি.

নেৰাসিকোপি পুনদিৰসে নখপিট্ঠেন গণ্ডিং পহরিত্ৰা নখেন দ্ৰারং আকোটেত্ৰা কুটুম্বিকস্স গেহং অগমাসি. সো তস্স পত্তং গহেত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদাপেত্ৰা ‘‘আগন্তুকত্থেরো কহং, ভন্তে’’তি পুচ্ছি. ‘‘নাহং তৰ কুলূপকস্স পৰত্তিং জানামি, গণ্ডিং পহরন্তোপি দ্ৰারং আকোটেন্তোপি পবোধেতুং নাসক্খিং, হিয্যো তৰ গেহে পণীতভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা জীরাপেতুং অসক্কোন্তো ইদানি নিদ্দং ওক্কন্তোযেৰ ভৰিস্সতি, ত্ৰং পসীদমানো এৰরূপেসুযেৰ ঠানেসু পসীদসী’’তি আহ – ‘‘খীণাসৰত্থেরোপি অত্তনো ভিক্খাচারৰেলং সল্লক্খেত্ৰা সরীরং পটিজগ্গিত্ৰা পত্তচীৰরমাদায আকাসে উপ্পতিত্ৰা অঞ্ঞত্থ অগমাসি. সো কুটুম্বিকো নেৰাসিকত্থেরং সপ্পিমধুসক্খরাভিসঙ্খতং পাযাসং পাযেত্ৰা পত্তং গন্ধচুণ্ণেহি উব্বট্টেত্ৰা পুন পূরেত্ৰা ‘‘ভন্তে, সো থেরো মগ্গকিলন্তো ভৰিস্সতি, ইদমস্স হরথা’’তি অদাসি. ইতরো অপটিক্খিপিত্ৰাৰ গহেত্ৰা গচ্ছন্তো ‘‘সচে সো ভিক্খু ইমং পাযাসং পিৰিস্সতি, গীৰাযং গহেত্ৰা নিক্কড্ঢিযমানোপি ন গমিস্সতি. সচে পনাহং ইমং পাযাসং মনুস্সানং দস্সামি, পাকটং মে কম্মং ভৰিস্সতি. সচে উদকে ওপিলাপেস্সামি, উদকপিট্ঠে সপ্পি পঞ্ঞাযিস্সতি. সচে ভূমিযং ছড্ডেস্সামি, কাকসন্নিপাতেন পঞ্ঞাযিস্সতি. কত্থ নু খো ইমং ছড্ডেয্য’’ন্তি উপধারেন্তো একং ঝামক্খেত্তং দিস্ৰা অঙ্গারে ৰিযূহিত্ৰা তত্থ পক্খিপিত্ৰা উপরি অঙ্গারেহি পটিচ্ছাদেত্ৰা ৰিহারং গতো তং ভিক্খুং অদিস্ৰা চিন্তেসি ‘‘অদ্ধা সো ভিক্খু খীণাসৰো মম অজ্ঝাসযং ৰিদিত্ৰা অঞ্ঞত্থ গতো ভৰিস্সতি, অহো মযা উদরহেতু অযুত্তং কত’’ন্তি তাৰদেৰস্স মহন্তং দোমনস্সং উদপাদি. ততো পট্ঠাযেৰ চ মনুস্সপেতো হুত্ৰা ন চিরস্সেৰ কালং কত্ৰা নিরযে নিব্বত্তি.

সো বহূনি ৰস্সসতসহস্সানি নিরযে পচ্চিত্ৰা পক্কাৰসেসেন পটিপাটিযা পঞ্চজাতিসতেসু যক্খো হুত্ৰা একদিৰসম্পি উদরপূরং আহারং ন লভি. একদিৰসং পন গব্ভমলং উদরপূরং লভি. পুন পঞ্চজাতিসতেসু সুনখো অহোসি. তদাপি একদিৰসং ভত্তৰমনং উদরপূরং লভি, সেসকালে পন তেন উদরপূরো আহারো নাম ন লদ্ধপুব্বো. সুনখযোনিতো পন চৰিত্ৰা কাসিরট্ঠে একস্মিং গামে দুগ্গতকুলে নিব্বত্তি. তস্স নিব্বত্তিতো পট্ঠায তং কুলং পরমদুগ্গতমেৰ জাতং, জাতিতো উদ্ধং উদককঞ্জিকামত্তম্পি ন লভি. তস্স পন ‘‘মিত্তৰিন্দকো’’তি নামং অহোসি. মাতাপিতরো ছাতকদুক্খং অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তা ‘‘গচ্ছ কাল়কণ্ণী’’তি তং পোথেত্ৰা নীহরিংসু. সো অপটিসরণো ৰিচরন্তো বারাণসিং অগমাসি. তদা বোধিসত্তো বারাণসিযং দিসাপামোক্খো আচরিযো হুত্ৰা পঞ্চ মাণৰকসতানি সিপ্পং ৰাচেতি. তদা বারাণসিৰাসিনো দুগ্গতানং পরিব্বযং দত্ৰা সিপ্পং সিক্খাপেন্তি. অযম্পি মিত্তৰিন্দকো বোধিসত্তস্স সন্তিকে সিপ্পং সিক্খতি. সো ফরুসো অনোৰাদক্খমো তং তং পহরন্তো ৰিচরতি, বোধিসত্তেন ওৰদিযমানোপি ওৰাদং ন গণ্হাতি. তং নিস্সায আযোপিস্স মন্দো জাতো.

অথ সো মাণৰকেহি সদ্ধিং ভণ্ডিত্ৰা ওৰাদং অগ্গণ্হন্তো ততো পলাযিত্ৰা আহিণ্ডন্তো একং পচ্চন্তগামং পত্ৰা ভতিং কত্ৰা জীৰতি. সো তত্থ একায দুগ্গতিত্থিযা সদ্ধিং সংৰাসং কপ্পেসি. সা তং নিস্সায দ্ৰে দারকে ৰিজাযি. গামৰাসিনো ‘‘অম্হাকং সুসাসনং দুস্সাসনং আরোচেয্যাসী’’তি মিত্তৰিন্দকস্স ভতিং দত্ৰা তং গামদ্ৰারে কুটিকায ৰসাপেসুং. তং পন মিত্তৰিন্দকং নিস্সায তে পচ্চন্তগামৰাসিনো সত্তক্খত্তুং রাজদণ্ডং অগমংসু, সত্তক্খত্তুং নেসং গেহানি ঝাযিংসু, সত্তক্খত্তুং তল়াকং ভিজ্জি. তে চিন্তযিংসু ‘‘অম্হাকং পুব্বে ইমস্স মিত্তৰিন্দকস্স অনাগমনকালে এৰরূপং নত্থি, ইদানি পনস্স আগতকালতো পট্ঠায পরিহাযামা’’তি তং পোথেত্ৰা নীহরিংসু.

সো অত্তনো দারকে গহেত্ৰা অঞ্ঞত্থ গচ্ছন্তো একং অমনুস্সপরিগ্গহং অটৰিং পাৰিসি. তত্থস্স অমনুস্সা দারকে চ ভরিযঞ্চ মারেত্ৰা মংসং খাদিংসু. সো ততো পলাযিত্ৰা ততো ততো আহিণ্ডন্তো একং গম্ভীরং নাম পট্টনগামং নাৰাৰিস্সজ্জনদিৰসেযেৰ পত্ৰা কম্মকারকো হুত্ৰা নাৰং অভিরুহি. নাৰা সমুদ্দপিট্ঠে সত্তাহং গন্ত্ৰা সত্তমে দিৰসে সমুদ্দমজ্ঝে আকোটেত্ৰা ঠপিতা ৰিয অট্ঠাসি. তে কাল়কণ্ণিসলাকং চারেসুং, সত্তক্খত্তুং মিত্তৰিন্দকস্সেৰ পাপুণি. মনুস্সা তস্সেকং ৰেল়ুকলাপং দত্ৰা হত্থে গহেত্ৰা সমুদ্দপিট্ঠে খিপিংসু, তস্মিং খিত্তমত্তে নাৰা অগমাসি. মিত্তৰিন্দকো ৰেল়ুকলাপে নিপজ্জিত্ৰা সমুদ্দপিট্ঠে গচ্ছন্তো কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে রক্খিতসীলস্স ফলেন সমুদ্দপিট্ঠে একস্মিং ফলিকৰিমানে চতস্সো দেৰধীতরো পটিলভিত্ৰা তাসং সন্তিকে সুখং অনুভৰমানো সত্তাহং ৰসি. তা পন ৰিমানপেতিযো সত্তাহং সুখং অনুভৰন্তি, সত্তাহং দুক্খং. সত্তাহং দুক্খং অনুভৰিতুং গচ্ছমানা ‘‘যাৰ মযং আগচ্ছাম, তাৰ ইধেৰ হোহী’’তি ৰত্ৰা অগমংসু.

মিত্তৰিন্দকো তাসং গতকালে ৰেল়ুকলাপে নিপজ্জিত্ৰা পুরতো গচ্ছন্তো রজতৰিমানে অট্ঠ দেৰধীতরো লভি. ততোপি পরং গচ্ছন্তো মণিৰিমানে সোল়স, কনকৰিমানে দ্ৰত্তিংস দেৰধীতরো লভি. তাসম্পি ৰচনং অকত্ৰা পরতো গচ্ছন্তো অন্তরদীপকে একং যক্খনগরং অদ্দস. তত্থেকা যক্খিনী অজরূপেন ৰিচরতি. মিত্তৰিন্দকো তস্সা যক্খিনিভাৰং অজানন্তো ‘‘অজমংসং খাদিস্সামী’’তি তং পাদে অগ্গহেসি, সা যক্খানুভাৰেন তং উক্খিপিত্ৰা খিপি. সো তায খিত্তো সমুদ্দমত্থকেন গন্ত্ৰা বারাণসিযং পরিখাপিট্ঠে একস্মিং কণ্টকগুম্বমত্থকে পতিত্ৰা পৰট্টমানো ভূমিযং পতিট্ঠাসি. তস্মিঞ্চ সমযে তস্মিং পরিখাপিট্ঠে রঞ্ঞো অজিকা চরমানা চোরা হরন্তি. অজিকগোপকা ‘‘চোরে গণ্হিস্সামা’’তি একমন্তং নিলীনা অট্ঠংসু. মিত্তৰিন্দকো পৰট্টিত্ৰা ভূমিযং ঠিতো তা অজিকা দিস্ৰা চিন্তেসি ‘‘অহং সমুদ্দে একস্মিং দীপকে অজিকং পাদে গহেত্ৰা তায খিত্তো ইধ পতিতো. সচে ইদানি একং অজিকং পাদে গহেস্সামি, সা মং পরতো সমুদ্দপিট্ঠে ৰিমানদেৰতানং সন্তিকে খিপিস্সতী’’তি. সো এৰং অযোনিসো মনসিকরিত্ৰা অজিকং পাদে গণ্হি, সা গহিতমত্তা ৰিরৰি. অজিকগোপকা ইতো চিতো চ আগন্ত্ৰা তং গহেত্ৰা ‘‘এত্তকং কালং রাজকুলে অজিকখাদকো এস চোরো’’তি তং কোট্টেত্ৰা বন্ধিত্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকং নেন্তি.

তস্মিং খণে বোধিসত্তো পঞ্চসতমাণৰকপরিৰুতো নগরা নিক্খম্ম ন্হাযিতুং গচ্ছন্তো মিত্তৰিন্দকং দিস্ৰা সঞ্জানিত্ৰা তে মনুস্সে আহ – ‘‘তাতা, অযং অম্হাকং অন্তেৰাসিকো, কস্মা নং গণ্হথা’’তি? ‘‘অজিকচোরকো, অয্য, একং অজিকং পাদে গণ্হি, তস্মা গহিতো’’তি. ‘‘তেন হেতং অম্হাকং দাসং কত্ৰা দেথ, অম্হে নিস্সায জীৰিস্সতী’’তি. তে, ‘‘সাধু অয্যা’’তি তং ৰিস্সজ্জেত্ৰা অগমংসু. অথ নং বোধিসত্তো ‘‘মিত্তৰিন্দক, ত্ৰং এত্তকং কালং কহং ৰসী’’তি পুচ্ছি. সো সব্বং অত্তনা কতকম্মং আরোচেসি. বোধিসত্তো ‘‘অত্থকামানং ৰচনং অকরোন্তো এৰং দুক্খং পাপুণাতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৪১.

‘‘যো অত্থকামস্স হিতানুকম্পিনো, ওৰজ্জমানো ন করোতি সাসনং;

অজিযা পাদমোলম্ব, মিত্তকো ৰিয সোচতী’’তি.

তত্থ অত্থকামস্সাতি ৰুড্ঢিং ইচ্ছন্তস্স. হিতানুকম্পিনোতি হিতেন অনুকম্পমানস্স. ওৰজ্জমানোতি মুদুকেন হিতচিত্তেন ওৰদিযমানো. ন করোতি সাসনন্তি অনুসিট্ঠং ন করোতি, দুব্বচো অনোৰাদকো হোতি. মিত্তকো ৰিয সোচতীতি যথাযং মিত্তৰিন্দকো অজিকায পাদং গহেত্ৰা সোচতি কিলমতি, এৰং নিচ্চকালং সোচতীতি ইমায গাথায বোধিসত্তো ধম্মং দেসেসি.

এৰং তেন থেরেন এত্তকে অদ্ধানে তীসুযেৰ অত্তভাৰেসু কুচ্ছিপূরো লদ্ধপুব্বো. যক্খেন হুত্ৰা একদিৰসং গব্ভমলং লদ্ধং, সুনখেন হুত্ৰা একদিৰসং ভত্তৰমনং, পরিনিব্বানদিৰসে ধম্মসেনাপতিস্সানুভাৰেন চতুমধুরং লদ্ধং. এৰং পরস্স লাভন্তরাযকরণং নাম মহাদোসন্তি ৰেদিতব্বং. তস্মিং পন কালে সোপি আচরিযো মিত্তৰিন্দকোপি যথাকম্মং গতো.

সত্থা ‘‘এৰং, ভিক্খৰে, অত্তনো অপ্পলাভিভাৰঞ্চ অরিযধম্মলাভিভাৰঞ্চ সযমেৰ এস অকাসী’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মিত্তৰিন্দকো লোসকতিস্সত্থেরো অহোসি, দিসাপামোক্খাচরিযো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

লোসকজাতকৰণ্ণনা পঠমা.

[৪২] ২. কপোতজাতকৰণ্ণনা

যো অত্থকামস্সাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং লোলভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. তস্স লোলভাৰো নৰকনিপাতে কাকজাতকে আৰি ভৰিস্সতি. তদা পন তং ভিক্খূ ‘‘অযং, ভন্তে, ভিক্খু লোলো’’তি সত্থু আরোচেসুং. অথ নং সত্থা ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু লোলোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, ভন্তে’’তি. সত্থা ‘‘পুব্বেপি ত্ৰং ভিক্খু লোলো লোলকারণা জীৰিতক্খযং পত্তো, পণ্ডিতাপি তং নিস্সায অত্তনো ৰসনট্ঠানা পরিহীনা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো পারাৰতযোনিযং নিব্বত্তি. তদা বারাণসিৰাসিনো পুঞ্ঞকামতায তস্মিং তস্মিং ঠানে সকুণানং সুখৰসনত্থায থুসপচ্ছিযো ওলম্বেন্তি. বারাণসিসেট্ঠিনোপি ভত্তকারকো অত্তনো মহানসে একং থুসপচ্ছিং ওলম্বেত্ৰা ঠপেসি, বোধিসত্তো তত্থ ৰাসং কপ্পেসি. সো পাতোৰ নিক্খমিত্ৰা গোচরে চরিত্ৰা সাযং আগন্ত্ৰা তত্থ ৰসন্তো কালং খেপেসি. অথেকদিৰসং একো কাকো মহানসমত্থকেন গচ্ছন্তো অম্বিলানম্বিলমচ্ছমংসানং ধূপনৰাসং ঘাযিত্ৰা লোভং উপ্পাদেত্ৰা ‘‘কং নু খো নিস্সায ইমং মচ্ছমংসং লভিস্সামী’’তি অৰিদূরে নিসীদিত্ৰা পরিগ্গণ্হন্তো সাযং বোধিসত্তং আগন্ত্ৰা মহানসং পৰিসন্তং দিস্ৰা ‘‘ইমং পারাৰতং নিস্সায মচ্ছমংসং লভিস্সামী’’তি পুনদিৰসে পাতোৰ আগন্ত্ৰা বোধিসত্তস্স নিক্খমিত্ৰা গোচরত্থায গমনকালে পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অগমাসি. অথ নং বোধিসত্তো ‘‘কস্মা ত্ৰং, সম্ম, অম্হেহি সদ্ধিং চরসী’’তি আহ. ‘‘সামি, তুম্হাহং কিরিযা ময্হং রুচ্চতি, ইতো পট্ঠায তুম্হে উপট্ঠহিস্সামী’’তি. ‘‘সম্ম, তুম্হে অঞ্ঞগোচরা, মযং অঞ্ঞগোচরা, তুম্হেহি অম্হাকং উপট্ঠানং দুক্কর’’ন্তি. ‘‘সামি, তুম্হাকং গোচরগ্গহণকালে অহম্পি গোচরং গহেত্ৰা তুম্হেহি সদ্ধিংযেৰ গমিস্সামী’’তি. ‘‘সাধু, কেৰলং তে অপ্পমত্তেন ভৰিতব্ব’’ন্তি এৰং বোধিসত্তো কাকং ওৰদিত্ৰা গোচরং চরন্তো তিণবীজাদীনি খাদতি. বোধিসত্তস্স পন গোচরগ্গহণকালে কাকো গন্ত্ৰা গোমযপিণ্ডং অপনেত্ৰা পাণকে খাদিত্ৰা উদরং পূরেত্ৰা বোধিসত্তস্স সন্তিকং আগন্ত্ৰা ‘‘সামি, তুম্হে অতিৰেলং চরথ, অতিবহুভক্খেন নাম ভৰিতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা বোধিসত্তেন গোচরং গহেত্ৰা সাযং আগচ্ছন্তেন সদ্ধিংযেৰ মহানসং পাৰিসি. ভত্তকারকো ‘‘অম্হাকং কপোতো অঞ্ঞম্পি গহেত্ৰা আগতো’’তি কাকস্সপি পচ্ছিং ঠপেসি. ততো পট্ঠায দ্ৰে জনা ৰসন্তি.

অথেকদিৰসং সেট্ঠিস্স বহুং মচ্ছমংসং আহরিংসু. তং আদায ভত্তকারকো মহানসে তত্থ তত্থ ওলম্বেসি. কাকো তং দিস্ৰা লোভং উপ্পাদেত্ৰা ‘‘স্ৰে গোচরভূমিং অগন্ত্ৰা মযা ইদমেৰ খাদিতব্ব’’ন্তি রত্তিং নিত্থুনন্তো নিপজ্জি. পুনদিৰসে বোধিসত্তো গোচরায গচ্ছন্তো ‘‘এহি, সম্ম, কাকা’’তি আহ. ‘‘সামি, তুম্হে গচ্ছথ, ময্হং কুচ্ছিরোগো অত্থী’’তি. ‘‘সম্ম, কাকানং কুচ্ছিরোগো নাম ন কদাচি ভূতপুব্বো, রত্তিং তীসু যামেসু একেকস্মিং যামে মুচ্ছিতা হোন্তি, দীপৰট্টিং গিলিতকালে পন নেসং মুহুত্তং তিত্তি হোতি, ত্ৰং ইমং মচ্ছমংসং খাদিতুকামো ভৰিস্সসি, এহি মনুস্সপরিভোগো নাম তুম্হাকং দুপ্পরিভুঞ্জিযো, মা এৰরূপং অকাসি, মযা সদ্ধিংযেৰ গোচরায গচ্ছাহী’’তি. ‘‘ন সক্কোমি, সামী’’তি. ‘‘তেন হি পঞ্ঞাযিস্সসি সকেন কম্মেন, লোভৰসং অগন্ত্ৰা অপ্পমত্তো হোহী’’তি তং ওৰদিত্ৰা বোধিসত্তো গোচরায গতো.

ভত্তকারকো নানপ্পকারং মচ্ছমংসৰিকতিং সম্পাদেত্ৰা উসুমনিক্খমনত্থং ভাজনানি থোকং ৰিৰরিত্ৰা রসপরিস্সাৰনকরোটিং ভাজনমত্থকে ঠপেত্ৰা বহি নিক্খমিত্ৰা সেদং পুঞ্ছমানো অট্ঠাসি. তস্মিং খণে কাকো পচ্ছিতো সীসং উক্খিপিত্ৰা ভত্তগেহং ওলোকেন্তো তস্স নিক্খন্তভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অযংদানি ময্হং মনোরথং পূরেত্ৰা মংসং খাদিতুং কালো, কিং নু খো মহামংসং খাদামি, উদাহু চুণ্ণিকমংস’’ন্তি চিন্তেত্ৰা ‘‘চুণ্ণিকমংসেন নাম খিপ্পং কুচ্ছিং পূরেতুং ন সক্কা, মহন্তং মংসখণ্ডং আহরিত্ৰা পচ্ছিযং নিক্খিপিত্ৰা খাদমানো নিপজ্জিস্সামী’’তি পচ্ছিতো উপ্পতিত্ৰা রসকরোটিযং নিলীযি. সা ‘‘কিরী’’তি সদ্দমকাসি. ভত্তকারকো তং সদ্দং সুত্ৰা ‘‘কিং নু খো এত’’ন্তি পৰিট্ঠো কাকং দিস্ৰা ‘‘অযং দুট্ঠকাকো মহাসেট্ঠিনো পক্কমংসং খাদিতুকামো, অহং খো পন সেট্ঠিং নিস্সায জীৰামি, ন ইমং বালং, কিং মে ইমিনা’’তি দ্ৰারং পিধায কাকং গহেত্ৰা সকলসরীরে পত্তানি লুঞ্চিত্ৰা অল্লসিঙ্গীৰেরলোণজীরকাদযো কোট্টেত্ৰা অম্বিলতক্কেন আলোল়েত্ৰা তেনস্স সকলসরীরং মক্খেত্ৰা তং কাকং পচ্ছিযং খিপি. সো অধিমত্তৰেদনাভিভূতো নিত্থুনন্তো নিপজ্জি.

বোধিসত্তো সাযং আগন্ত্ৰা তং ব্যসনপ্পত্তং দিস্ৰা ‘‘লোলকাক, মম ৰচনং অকত্ৰা তৰ লোভং নিস্সায মহাদুক্খং পত্তোসী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৪২.

‘‘যো অত্থকামস্স হিতানুকম্পিনো, ওৰজ্জমানো ন করোতি সাসনং;

কপোতকস্স ৰচনং অকত্ৰা, অমিত্তহত্থত্থগতোৰ সেতী’’তি.

তত্থ কপোতকস্স ৰচনং অকত্ৰাতি পারাৰতস্স হিতানুসাসনৰচনং অকত্ৰা. অমিত্তহত্থত্থগতোৰ সেতীতি অমিত্তানং অনত্থকারকানং দুক্খুপ্পাদকপুগ্গলানং হত্থত্থং হত্থপথং গতো অযং কাকো ৰিয সো পুগ্গলো মহন্তং ব্যসনং পত্ৰা অনুসোচমানো সেতীতি.

বোধিসত্তো ইমং গাথং ৰত্ৰা ‘‘ইদানি মযা চ ইমস্মিং ঠানে ন সক্কা ৰসিতু’’ন্তি অঞ্ঞত্থ গতো. কাকোপি তত্থেৰ জীৰিতক্খযং পত্তো. অথ নং ভত্তকারকো সদ্ধিং পচ্ছিযা গহেত্ৰা সঙ্কারট্ঠানে ছড্ডেসি.

সত্থাপি ‘‘ন ত্ৰং ভিক্খু ইদানেৰ লোলো, পুব্বেপি লোলোযেৰ, তঞ্চ পন তে লোল্যং নিস্সায পণ্ডিতাপি সকাৰাসা পরিহীনা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে সো ভিক্খু অনাগামিফলং পত্তো. সত্থা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা কাকো লোলভিক্খু অহোসি, পারাৰতো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

কপোতজাতকৰণ্ণনা দুতিযা.

[৪৩] ৩. ৰেল়ুকজাতকৰণ্ণনা

যো অত্থকামস্সাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং দুব্বচভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. তঞ্হি ভগৰা ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু দুব্বচোসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চং, ভন্তে’’তি ৰুত্তে ‘‘ন ত্ৰং ভিক্খু ইদানেৰ দুব্বচো, পুব্বেপি দুব্বচোযেৰ, দুব্বচত্তাযেৰ চ পণ্ডিতানং ৰচনং অকত্ৰা সপ্পমুখে জীৰিতক্খযং পত্তো’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো কাসিরট্ঠে মহাভোগকুলে নিব্বত্তো ৰিঞ্ঞুতং পত্ৰা কামেসু আদীনৰং নেক্খম্মে চানিসংসং দিস্ৰা কামে পহায হিমৰন্তং পৰিসিত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা কসিণপরিকম্মং কত্ৰা পঞ্চাভিঞ্ঞা অট্ঠ সমাপত্তিযো চ উপ্পাদেত্ৰা ঝানসুখেন ৰীতিনামেন্তো অপরভাগে মহাপরিৰারো পঞ্চহি তাপসসতেহি পরিৰুতো গণস্স সত্থা হুত্ৰা ৰিহাসি. অথেকো আসিৰিসপোতকো অত্তনো ধম্মতায চরন্তো অঞ্ঞতরস্স তাপসস্স অস্সমপদং পত্তো. তাপসো তস্মিং পুত্তসিনেহং উপ্পাদেত্ৰা তং একস্মিং ৰেল়ুপব্বে সযাপেত্ৰা পটিজগ্গতি. তস্স ৰেল়ুপব্বে সযনতো ‘‘ৰেল়ুকো’’ত্ৰেৰ নামং অকংসু. তং পুত্তসিনেহেন পটিজগ্গনতো তাপসস্স ‘‘ৰেল়ুকপিতা’’ত্ৰেৰ নামং অকংসু.

তদা বোধিসত্তো ‘‘একো কির তাপসো আসিৰিসং পটিজগ্গতী’’তি সুত্ৰা তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং আসিৰিসং পটিজগ্গসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চ’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘আসিৰিসেন সদ্ধিং ৰিস্সাসো নাম নত্থি, মা এৰং জগ্গাহী’’তি আহ. ‘‘সো মে আচরিয পুত্তো, নাহং তেন ৰিনা ৰত্তিতুং সক্খিস্সামী’’তি. ‘‘তেন হি এতস্সেৰ সন্তিকা জীৰিতক্খযং পাপুণিস্সসী’’তি. তাপসো বোধিসত্তস্স ৰচনং ন গণ্হি, আসিৰিসম্পি জহিতুং নাসক্খি. ততো কতিপাহচ্চযেনেৰ সব্বে তাপসা ফলাফলত্থায গন্ত্ৰা গতট্ঠানে ফলাফলস্স সুলভভাৰং দিস্ৰা দ্ৰে তযো দিৰসে তত্থেৰ ৰসিংসু, ৰেল়ুকপিতাপি তেহি সদ্ধিং গচ্ছন্তো আসিৰিসং ৰেল়ুপব্বেযেৰ সযাপেত্ৰা পিদহিত্ৰা গতো. সো পুন তাপসেহি সদ্ধিং দ্ৰীহতীহচ্চযেন আগন্ত্ৰা ‘‘ৰেল়ুকস্স গোচরং দস্সামী’’তি ৰেল়ুপব্বং উগ্ঘাটেত্ৰা ‘‘এহি, পুত্তক, ছাতকোসী’’তি হত্থং পসারেসি. আসিৰিসো দ্ৰীহতীহং নিরাহারতায কুজ্ঝিত্ৰা পসারিতহত্থং ডংসিত্ৰা তাপসং তত্থেৰ জীৰিতক্খযং পাপেত্ৰা অরঞ্ঞং পাৰিসি. তাপসা তং দিস্ৰা বোধিসত্তস্স আরোচেসুং. বোধিসত্তো তস্স সরীরকিচ্চং কারেত্ৰা ইসিগণস্স মজ্ঝে নিসীদিত্ৰা ইসীনং ওৰাদৰসেন ইমং গাথমাহ –

৪৩.

‘‘যো অত্থকামস্স হিতানুকম্পিনো, ওৰজ্জমানো ন করোতি সাসনং;

এৰং সো নিহতো সেতি, ৰেল়ুকস্স যথা পিতা’’তি.

তত্থ এৰং সো নিহতো সেতীতি যো হি ইসীনং ওৰাদং ন গণ্হাতি, সো যথা এস তাপসো আসিৰিসমুখে পূতিভাৰং পত্ৰা নিহতো সেতি, এৰং মহাৰিনাসং পত্ৰা নিহতো সেতীতি অত্থো. এৰং বোধিসত্তো ইসিগণং ওৰদিত্ৰা চত্তারো ব্রহ্মৰিহারে ভাৰেত্ৰা আযুপরিযোসানে ব্রহ্মলোকে উপ্পজ্জি.

সত্থা ‘‘ন ত্ৰং ভিক্খু ইদানেৰ দুব্বচো, পুব্বেপি দুব্বচোযেৰ, দুব্বচভাৰেনেৰ চ আসিৰিসমুখে পূতিভাৰং পত্তো’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা ৰেল়ুকপিতা দুব্বচভিক্খু অহোসি, সেসপরিসা বুদ্ধপরিসা, গণসত্থা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

ৰেল়ুকজাতকৰণ্ণনা ততিযা.

[৪৪] ৪. মকসজাতকৰণ্ণনা

সেয্যো অমিত্তোতি ইদং সত্থা মগধেসু চারিকং চরমানো অঞ্ঞতরস্মিং গামকে বালগামিকমনুস্সে আরব্ভ কথেসি. তথাগতো কির একস্মিং সমযে সাৰত্থিতো মগধরট্ঠং গন্ত্ৰা তত্থ চারিকং চরমানো অঞ্ঞতরং গামকং সম্পাপুণি. সো চ গামকো যেভুয্যেন অন্ধবালমনুস্সেহিযেৰ উস্সন্নো. তত্থেকদিৰসং তে অন্ধবালমনুস্সা সন্নিপতিত্ৰা ‘‘ভো, অম্হে অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা কম্মং করোন্তে মকসা খাদন্তি, তপ্পচ্চযা অম্হাকং কম্মচ্ছেদো হোতি, সব্বেৰ ধনূনি চেৰ আৰুধানি চ আদায গন্ত্ৰা মকসেহি সদ্ধিং যুজ্ঝিত্ৰা সব্বমকসে ৰিজ্ঝিত্ৰা ছিন্দিত্ৰা চ মারেস্সামা’’তি মন্তযিত্ৰা অরঞ্ঞং গন্ত্ৰা ‘‘মকসে ৰিজ্ঝিস্সামা’’তি অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিজ্ঝিত্ৰা চ পহরিত্ৰা চ দুক্খপ্পত্তা আগন্ত্ৰা অন্তোগামে চ গামমজ্ঝে চ গামদ্ৰারে চ নিপজ্জিংসু.

সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো তং গামং পিণ্ডায পাৰিসি. অৰসেসা পণ্ডিতমনুস্সা ভগৰন্তং দিস্ৰা গামদ্ৰারে মণ্ডপং কারেত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিসীদিংসু. সত্থা তস্মিং তস্মিং ঠানে পতিতমনুস্সে দিস্ৰা তে উপাসকে পুচ্ছি ‘‘বহূ ইমে গিলানা মনুস্সা, কিং এতেহি কত’’ন্তি? ‘‘ভন্তে, এতে মনুস্সা ‘মকসযুদ্ধং করিস্সামা’তি গন্ত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিজ্ঝিত্ৰা সযং গিলানা জাতা’’তি. সত্থা ‘‘ন ইদানেৰ অন্ধবালমনুস্সা ‘মকসে পহরিস্সামা’তি অত্তানং পহরন্তি, পুব্বেপি ‘মকসং পহরিস্সামা’তি পরং পহরণকমনুস্সা অহেসুংযেৰা’’তি ৰত্ৰা তেহি মনুস্সেহি যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো ৰণিজ্জায জীৰিকং কপ্পেতি. তদা কাসিরট্ঠে একস্মিং পচ্চন্তগামে বহূ ৰড্ঢকী ৰসন্তি. তত্থেকো খলিতৰড্ঢকী রুক্খং তচ্ছতি, অথস্স একো মকসো তম্বলোহথালকপিট্ঠিসদিসে সীসে নিসীদিত্ৰা সত্তিযা পহরন্তো ৰিয সীসং মুখতুণ্ডকেন ৰিজ্ঝি. সো অত্তনো সন্তিকে নিসিন্নং পুত্তং আহ – ‘‘তাত, ময্হং সীসং মকসো সত্তিযা পহরন্তো ৰিয ৰিজ্ঝতি, ৰারেহি ন’’ন্তি. ‘‘তাত, অধিৰাসেহি, একপ্পহারেনেৰ তং মারেস্সামী’’তি. তস্মিং সমযে বোধিসত্তোপি অত্তনো ভণ্ডং পরিযেসমানো তং গামং পত্ৰা তস্সা ৰড্ঢকিসালায নিসিন্নো হোতি. অথ সো ৰড্ঢকী পুত্তং আহ – ‘‘তাত, ইমং মকসং ৰারেহী’’তি. সো ‘‘ৰারেস্সামি, তাতা’’তি তিখিণং মহাফরসুং উক্খিপিত্ৰা পিতু পিট্ঠিপস্সে ঠত্ৰা ‘‘মকসং পহরিস্সামী’’তি পিতু মত্থকং দ্ৰিধা ভিন্দি, ৰড্ঢকী তত্থেৰ জীৰিতক্খযং পত্তো.

বোধিসত্তো তস্স তং কম্মং দিস্ৰা ‘‘পচ্চামিত্তোপি পণ্ডিতোৰ সেয্যো. সো হি দণ্ডভযেনপি মনুস্সে ন মারেস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৪৪.

‘‘সেয্যো অমিত্তো মতিযা উপেতো, ন ত্ৰেৰ মিত্তো মতিৰিপ্পহীনো;

‘মকসং ৰধিস্স’ন্তি হি এল়মূগো, পুত্তো পিতু অব্ভিদা উত্তমঙ্গ’’ন্তি.

তত্থ সেয্যোতি পৰরো উত্তমো. মতিযা উপেতোতি পঞ্ঞায সমন্নাগতো. এল়মূগোতি লালামুখো বালো. পুত্তো পিতু অব্ভিদা উত্তমঙ্গন্তি অত্তনো বালতায পুত্তোপি হুত্ৰা পিতু উত্তমঙ্গং মত্থকং ‘‘মকসং পহরিস্সামী’’তি দ্ৰিধা ভিন্দি. তস্মা বালমিত্ততো পণ্ডিতঅমিত্তোৰ সেয্যোতি ইমং গাথং ৰত্ৰা বোধিসত্তো উট্ঠায যথাকম্মং গতো. ৰড্ঢকিস্সপি ঞাতকা সরীরকিচ্চং অকংসু.

সত্থা ‘‘এৰং উপাসকা পুব্বেপি ‘মকসং পহরিস্সামা’তি পরং পহরণকমনুস্সা অহেসুংযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা গাথং ৰত্ৰা পক্কন্তো পণ্ডিতৰাণিজো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

মকসজাতকৰণ্ণনা চতুত্থা.

[৪৫] ৫. রোহিণিজাতকৰণ্ণনা

সেয্যো অমিত্তোতিইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং অনাথপিণ্ডিকসেট্ঠিনো দাসিং আরব্ভ কথেসি. অনাথপিণ্ডিকস্স কির একা রোহিণী নাম দাসী অহোসি. তস্সা ৰীহিপহরণট্ঠানে আগন্ত্ৰা মহল্লিকা মাতা নিপজ্জি, তং মক্খিকা পরিৰারেত্ৰা সূচিযা ৰিজ্ঝমানা ৰিয খাদন্তি. সা ধীতরং আহ – ‘‘অম্ম, মক্খিকা মং খাদন্তি, এতা ৰারেহী’’তি. সা ‘‘ৰারেস্সামি, অম্মা’’তি মুসলং উক্খিপিত্ৰা ‘‘মাতু সরীরে মক্খিকা মারেত্ৰা ৰিনাসং পাপেস্সামী’’তি মাতরং মুসলেন পহরিত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপেসি. তং দিস্ৰা ‘‘মাতা মে মতা’’তি রোদিতুং আরভি. তং পৰত্তিং সেট্ঠিস্স আরোচেসুং. সেট্ঠি তস্সা সরীরকিচ্চং কারেত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা সব্বং তং পৰত্তিং সত্থু আরোচেসি. সত্থা ‘‘ন খো, গহপতি, এসা ‘মাতু সরীরে মক্খিকা মারেস্সামী’তি ইদানেৰ মুসলেন পহরিত্ৰা মাতরং মারেসি, পুব্বেপি মারেসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা তেন যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো সেট্ঠিকুলে নিব্বত্তিত্ৰা পিতুঅচ্চযেন সেট্ঠিট্ঠানং পাপুণি. তস্সাপি রোহিণীযেৰ নাম দাসী অহোসি. সাপি অত্তনো ৰীহিপহরণট্ঠানং আগন্ত্ৰা নিপন্নং মাতরং ‘‘মক্খিকা মে, অম্ম, ৰারেহী’’তি ৰুত্তা এৰমেৰ মুসলেন পহরিত্ৰা মাতরং জীৰিতক্খযং পাপেত্ৰা রোদিতুং আরভি. বোধিসত্তো তং পৰত্তিং সুত্ৰা ‘‘অমিত্তোপি হি ইমস্মিং লোকে পণ্ডিতোৰ সেয্যো’’তি চিন্তেত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৪৫.

‘‘সেয্যো অমিত্তো মেধাৰী, যঞ্চে বালানুকম্পকো;

পস্স রোহিণিকং জম্মিং, মাতরং হন্ত্ৰান সোচতী’’তি.

তত্থ মেধাৰীতি পণ্ডিতো ঞাণী ৰিভাৰী. যঞ্চে বালানুকম্পকোতি এত্থ ন্তি লিঙ্গৰিপল্লাসো কতো, চেতি নামত্থে নিপাতো. যো নাম বালো অনুকম্পকো, ততো সতগুণেন সহস্সগুণেন পণ্ডিতো অমিত্তো হোন্তোপি সেয্যোযেৰাতি অত্থো. অথ ৰা ন্তি পটিসেধনত্থে নিপাতো, নো চে বালানুকম্পকোতি অত্থো. জম্মিন্তি লামিকং দন্ধং. মাতরং হন্ত্ৰান সোচতীতি ‘‘মক্খিকা মারেস্সামী’’তি মাতরং হন্ত্ৰা ইদানি অযং বালা সযমেৰ রোদতি পরিদেৰতি. ইমিনা কারণেন ইমস্মিং লোকে অমিত্তোপি পণ্ডিতো সেয্যোতি বোধিসত্তো পণ্ডিতং পসংসন্তো ইমায গাথায ধম্মং দেসেসি.

সত্থা ‘‘ন খো, গহপতি, এসা ইদানেৰ ‘মক্খিকা মারেস্সামী’তি মাতরং ঘাতেসি, পুব্বেপি ঘাতেসিযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মাতাযেৰ মাতা অহোসি, ধীতাযেৰ ধীতা, মহাসেট্ঠি পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

রোহিণিজাতকৰণ্ণনা পঞ্চমা.

[৪৬] ৬. আরামদূসকজাতকৰণ্ণনা

ন ৰে অনত্থকুসলেনাতি ইদং সত্থা অঞ্ঞতরস্মিং কোসলগামকে ৰিহরন্তো উয্যানদূসকং আরব্ভ কথেসি. সত্থা কির কোসলেসু চারিকং চরমানো অঞ্ঞতরং গামকং সম্পাপুণি. তত্থেকো কুটুম্বিকো তথাগতং নিমন্তেত্ৰা অত্তনো উয্যানে নিসীদাপেত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স সঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰা ‘‘ভন্তে, যথারুচিযা ইমস্মিং উয্যানে ৰিচরথা’’তি আহ. ভিক্খূ উট্ঠায উয্যানপালং গহেত্ৰা উয্যানে ৰিচরন্তা একং অঙ্গণট্ঠানং দিস্ৰা উয্যানপালং পুচ্ছিংসু ‘‘উপাসক, ইমং উয্যানং অঞ্ঞত্থ সন্দচ্ছাযং, ইমস্মিং পন ঠানে ন কোচি রুক্খো ৰা গচ্ছো ৰা অত্থি, কিং নু খো কারণ’’ন্তি? ‘‘ভন্তে, ইমস্স উয্যানস্স রোপনকালে একো গামদারকো উদকং সিঞ্চন্তো ইমস্মিং ঠানে রুক্খপোতকে উম্মূলং কত্ৰা মূলপ্পমাণেন উদকং সিঞ্চি. তে রুক্খপোতকা মিলাযিত্ৰা মতা. ইমিনা কারণেন ইদং ঠানং অঙ্গণং জাত’’ন্তি. ভিক্খূ সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা এতমত্থং আরোচেসুং. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, সো গামদারকো ইদানেৰ আরামদূসকো, পুব্বেপি আরামদূসকোযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বারাণসিযং নক্খত্তং ঘোসযিংসু. নক্খত্তভেরিসদ্দসৰনকালতো পট্ঠায সকলনগরৰাসিনো নক্খত্তনিস্সিতকা হুত্ৰা ৰিচরন্তি. তদা রঞ্ঞো উয্যানে বহূ মক্কটা ৰসন্তি. উয্যানপালো চিন্তেসি ‘‘নগরে নক্খত্তং ঘুট্ঠং, ইমে ৰানরে ‘উদকং সিঞ্চথা’তি ৰত্ৰা অহং নক্খত্তং কীল়িস্সামী’’তি জেট্ঠকৰানরং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘সম্ম ৰানরজেট্ঠক, ইমং উয্যানং তুম্হাকম্পি বহূপকারং, তুম্হে এত্থ পুপ্ফফলপল্লৰানি খাদথ, নগরে নক্খত্তং ঘুট্ঠং, অহং নক্খত্তং কীল়িস্সামি. যাৰাহং আগচ্ছামি, তাৰ ইমস্মিং উয্যানে রুক্খপোতকেসু উদকং সিঞ্চিতুং সক্খিস্সথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘সাধু, সিঞ্চিস্সামী’’তি. ‘‘তেন হি অপ্পমত্তা হোথা’’তি উদকসিঞ্চনত্থায তেসং চম্মকুটে চ দারুকুটে চ দত্ৰা গতো. ৰানরা চম্মকুটে চেৰ দারুকুটে চ গহেত্ৰা রুক্খপোতকেসু উদকং সিঞ্চন্তি. অথ নে ৰানরজেট্ঠকো এৰমাহ ‘‘ভোন্তো ৰানরা, উদকং নাম রক্খিতব্বং, তুম্হে রুক্খপোতকেসু উদকং সিঞ্চন্তা উপ্পাটেত্ৰা উপ্পাটেত্ৰা মূলং ওলোকেত্ৰা গম্ভীরগতেসু মূলেসু বহুং উদকং সিঞ্চথ, অগম্ভীরগতেসু অপ্পং, পচ্ছা অম্হাকং উদকং দুল্লভং ভৰিস্সতী’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা তথা অকংসু.

তস্মিং সমযে একো পণ্ডিতপুরিসো রাজুয্যানে তে ৰানরে তথা করোন্তে দিস্ৰা এৰমাহ ‘‘ভোন্তো ৰানরা, কস্মা তুম্হে রুক্খপোতকে উপ্পাটেত্ৰা উপ্পাটেত্ৰা মূলপ্পমাণেন উদকং সিঞ্চথা’’তি? তে ‘‘এৰং নো ৰানরজেট্ঠকো ওৰদতী’’তি আহংসু. সো তং ৰচনং সুত্ৰা ‘‘অহো ৰত ভো বালা অপণ্ডিতা, ‘অত্থং করিস্সামা’তি অনত্থমেৰ করোন্তী’’তি চিন্তেত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৪৬.

‘‘ন ৰে অনত্থকুসলেন, অত্থচরিযা সুখাৰহা;

হাপেতি অত্থং দুম্মেধো, কপি আরামিকো যথা’’তি.

তত্থ ৰেতি নিপাতমত্তং. অনত্থকুসলেনাতি অনত্থে অনাযতনে কুসলেন, অত্থে আযতনে কারণে অকুসলেন ৰাতি অত্থো. অত্থচরিযাতি ৰুড্ঢিকিরিযা. সুখাৰহাতি এৰরূপেন অনত্থকুসলেন কাযিকচেতসিকসুখসঙ্খাতস্স অত্থস্স চরিযা ন সুখাৰহা, ন সক্কা আৰহিতুন্তি অত্থো. কিংকারণা? একন্তেনেৰ হি হাপেতি অত্থং দুম্মেধোতি, বালপুগ্গলো ‘‘অত্থং করিস্সামী’’তি অত্থং হাপেত্ৰা অনত্থমেৰ করোতি. কপি আরামিকো যথাতি যথা আরামে নিযুত্তো আরামরক্খনকো মক্কটো ‘‘অত্থং করিস্সামী’’তি অনত্থমেৰ করোতি, এৰং যো কোচি অনত্থকুসলো, তেন ন সক্কা অত্থচরিযং আৰহিতুং, সো একংসেন অত্থং হাপেতিযেৰাতি. এৰং সো পণ্ডিতো পুরিসো ইমায গাথায ৰানরজেট্ঠকং গরহিত্ৰা অত্তনো পরিসং আদায উয্যানা নিক্খমি.

সত্থাপি ‘‘ন, ভিক্খৰে, এস গামদারকো ইদানেৰ আরামদূসকো, পুব্বেপি আরামদূসকোযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা ৰানরজেট্ঠকো আরামদূসকগামদারকো অহোসি, পণ্ডিতপুরিসো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

আরামদূসকজাতকৰণ্ণনা ছট্ঠা.

[৪৭] ৭. ৰারুণিদূসকজাতকৰণ্ণনা

ন ৰে অনত্থকুসলেনাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ৰারুণিদূসকং আরব্ভ কথেসি. অনাথপিণ্ডিকস্স কির সহাযো একো ৰারুণিৰাণিজো তিখিণং ৰারুণিং যোজেত্ৰা হিরঞ্ঞসুৰণ্ণাদীনি গহেত্ৰা ৰিক্কিণন্তো মহাজনে সন্নিপতিতে ‘‘তাত, ত্ৰং মূলং গহেত্ৰা ৰারুণিং দেহী’’তি অন্তেৰাসিকং আণাপেত্ৰা সযং ন্হাযিতুং অগমাসি. অন্তেৰাসিকো মহাজনস্স ৰারুণিং দেন্তো মনুস্সে অন্তরন্তরা লোণসক্খরা আহরাপেত্ৰা খাদন্তে দিস্ৰা ‘‘অযং সুরা অলোণিকা ভৰিস্সতি, লোণমেত্থ পক্খিপিস্সামী’’তি সুরাচাটিযং নাল়িমত্তং লোণং পক্খিপিত্ৰা তেসং সুরং অদাসি. তে মুখং পূরেত্ৰা পূরেত্ৰা ছড্ডেত্ৰা ‘‘কিং তে কত’’ন্তি পুচ্ছিংসু. ‘‘তুম্হে সুরং পিৰিত্ৰা লোণং আহরাপেন্তে দিস্ৰা লোণেন যোজেসি’’ন্তি. ‘‘এৰরূপং নাম মনাপং ৰারুণিং নাসেসি বালা’’তি তং গরহিত্ৰা উট্ঠাযুট্ঠায পক্কন্তা. ৰারুণিৰাণিজো আগন্ত্ৰা একম্পি অদিস্ৰা ‘‘ৰারুণিপাযকা কহং গতা’’তি পুচ্ছি, সো তমত্থং আরোচেসি. অথ নং আচরিযো ‘‘বাল, এৰরূপা নাম তে সুরা নাসিতা’’তি গরহিত্ৰা ইমং কারণং অনাথপিণ্ডিকস্স আরোচেসি. অনাথপিণ্ডিকো ‘‘অত্থিদানি মে ইদং কথাপাভত’’ন্তি জেতৰনং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা এতমত্থং আরোচেসি. সত্থা ‘‘ন এস, গহপতি, ইদানেৰ ৰারুণিদূসকো, পুব্বেপি ৰারুণিদূসকোযেৰা’’তি ৰত্ৰা তেন যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো বারাণসিযং সেট্ঠি অহোসি. তং উপনিস্সায একো ৰারুণিৰাণিজো জীৰতি. সো তিখিণং সুরং যোজেত্ৰা ‘‘ইমং ৰিক্কিণাহী’’তি অন্তেৰাসিকং ৰত্ৰা ন্হাযিতুং গতো. অন্তেৰাসিকো তস্মিং গতমত্তেযেৰ সুরায লোণং পক্খিপিত্ৰা ইমিনাৰ নযেন সুরং ৰিনাসেসি. অথস্স আচরিযো আগন্ত্ৰা তং কারণং ঞত্ৰা সেট্ঠিস্স আরোচেসি. সেট্ঠি ‘‘অনত্থকুসলা নাম বালা ‘অত্থং করিস্সামা’তি অনত্থমেৰ করোন্তী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৪৭.

‘‘ন ৰে অনত্থকুসলেন, অত্থচরিযা সুখাৰহা;

হাপেতি অত্থং দুম্মেধো, কোণ্ডঞ্ঞো ৰারুণিং যথা’’তি.

তত্থ কোণ্ডঞ্ঞো ৰারুণিং যথাতি যথা অযং কোণ্ডঞ্ঞনামকো অন্তেৰাসিকো ‘‘অত্থং করিস্সামী’’তি লোণং পক্খিপিত্ৰা ৰারুণিং হাপেসি পরিহাপেসি ৰিনাসেসি, এৰং সব্বোপি অনত্থকুসলো অত্থং হাপেতীতি বোধিসত্তো ইমায গাথায ধম্মং দেসেসি.

সত্থাপি ‘‘ন এস গহপতি ইদানেৰ ৰারুণিদূসকো, পুব্বেপি ৰারুণিদূসকোযেৰা’’তি ৰত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা ৰারুণিদূসকো ইদানিপি ৰারুণিদূসকোৰ অহোসি, বারাণসিসেট্ঠি পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

ৰারুণিদূসকজাতকৰণ্ণনা সত্তমা.

[৪৮] ৮. ৰেদব্বজাতকৰণ্ণনা

অনুপাযেন যো অত্থন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো দুব্বচভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. তঞ্হি ভিক্খুং সত্থা ‘‘ন ত্ৰং ভিক্খু ইদানেৰ দুব্বচো, পুব্বেপি দুব্বচোযেৰ, তেনেৰ চ কারণেন পণ্ডিতানং ৰচনং অকত্ৰা তিণ্হেন অসিনা দ্ৰিধা কত্ৰা ছিন্নো হুত্ৰা মগ্গে নিপতিত্থ, তঞ্চ এককং নিস্সায পুরিসসহস্সং জীৰিতক্খযং পত্ত’’ন্তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে একস্মিং গামকে অঞ্ঞতরো ব্রাহ্মণো ৰেদব্বং নাম মন্তং জানাতি. সো কির মন্তো অনগ্ঘো মহারহো, নক্খত্তযোগে লদ্ধে তং মন্তং পরিৰত্তেত্ৰা আকাসে উল্লোকিতে আকাসতো সত্তরতনৰস্সং ৰস্সতি. তদা বোধিসত্তো তস্স ব্রাহ্মণস্স সন্তিকে সিপ্পং উগ্গণ্হাতি. অথেকদিৰসং ব্রাহ্মণো বোধিসত্তং আদায কেনচিদেৰ করণীযেন অত্তনো গামা নিক্খমিত্ৰা চেতরট্ঠং অগমাসি, অন্তরামগ্গে চ একস্মিং অরঞ্ঞট্ঠানে পঞ্চসতা পেসনকচোরা নাম পন্থঘাতং করোন্তি. তে বোধিসত্তঞ্চ ৰেদব্বব্রাহ্মণঞ্চ গণ্হিংসু. কস্মা পনেতে ‘‘পেসনকচোরা’’তি ৰুচ্চন্তি? তে কির দ্ৰে জনে গহেত্ৰা একং ধনাহরণত্থায পেসেন্তি, তস্মা ‘‘পেসনকচোরা’’ত্ৰেৰ ৰুচ্চন্তি. তেপি চ পিতাপুত্তে গহেত্ৰা পিতরং ‘‘ত্ৰং অম্হাকং ধনং আহরিত্ৰা পুত্তং গহেত্ৰা যাহী’’তি ৰদন্তি. এতেনুপাযেন মাতুধীতরো গহেত্ৰা মাতরং ৰিস্সজ্জেন্তি, জেট্ঠকনিট্ঠে গহেত্ৰা জেট্ঠভাতিকং ৰিস্সজ্জেন্তি, আচরিযন্তেৰাসিকে গহেত্ৰা অন্তেৰাসিকং ৰিস্সজ্জেন্তি. তে তস্মিং কালে ৰেদব্বব্রাহ্মণং গহেত্ৰা বোধিসত্তং ৰিস্সজ্জেসুং.

বোধিসত্তো আচরিযং ৰন্দিত্ৰা ‘‘অহং একাহদ্ৰীহচ্চযেন আগমিস্সামি, তুম্হে মা ভাযিত্থ, অপিচ খো পন মম ৰচনং করোথ, অজ্জ ধনৰস্সাপনকনক্খত্তযোগো ভৰিস্সতি, মা খো তুম্হে দুক্খং অসহন্তা মন্তং পরিৰত্তেত্ৰা ধনং ৰস্সাপযিত্থ. সচে ৰস্সাপেস্সথ, তুম্হে চ ৰিনাসং পাপুণিস্সথ, ইমে চ পঞ্চসতা চোরা’’তি এৰং আচরিযং ওৰদিত্ৰা ধনত্থায অগমাসি. চোরাপি সূরিযে অত্থঙ্গতে ব্রাহ্মণং বন্ধিত্ৰা নিপজ্জাপেসুং. তঙ্খণঞ্ঞেৰ পাচীনলোকধাতুতো পরিপুণ্ণচন্দমণ্ডলং উট্ঠহি. ব্রাহ্মণো নক্খত্তং ওলোকেন্তো ‘‘ধনৰস্সাপনকনক্খত্তযোগো লদ্ধো, কিং মে দুক্খেন অনুভূতেন, মন্তং পরিৰত্তেত্ৰা রতনৰস্সং ৰস্সাপেত্ৰা চোরানং ধনং দত্ৰা যথাসুখং গমিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা চোরে আমন্তেসি ‘‘ভোন্তো চোরা, তুম্হে মং কিমত্থায গণ্হথা’’তি? ‘‘ধনত্থায, অয্যা’’তি. ‘‘সচে ৰো, ধনেন অত্থো, খিপ্পং মং বন্ধনা মোচেত্ৰা সীসং ন্হাপেত্ৰা অহতৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা গন্ধেহি ৰিলিম্পাপেত্ৰা পুপ্ফানি পিলন্ধাপেত্ৰা ঠপেথা’’তি. ‘‘চোরা তস্স কথং সুত্ৰা তথা অকংসু’’.

ব্রাহ্মণো নক্খত্তযোগং ঞত্ৰা মন্তং পরিৰত্তেত্ৰা আকাসং উল্লোকেসি, তাৰদেৰ আকাসতো রতনানি পতিংসু. চোরা তং ধনং সঙ্কড্ঢিত্ৰা উত্তরাসঙ্গেসু ভণ্ডিকং কত্ৰা পাযিংসু. ব্রাহ্মণোপি তেসং পচ্ছতোৰ অগমাসি. অথ তে চোরে অঞ্ঞে পঞ্চসতা চোরা গণ্হিংসু. ‘‘কিমত্থং অম্হে গণ্হথা’’তি চ ৰুত্তা ‘‘ধনত্থাযা’’তি আহংসু. ‘‘যদি ৰো ধনেন অত্থো, এতং ব্রাহ্মণং গণ্হথ, এসো আকাসং উল্লোকেত্ৰা ধনং ৰস্সাপেসি, অম্হাকম্পেতং এতেনেৰ দিন্ন’’ন্তি. চোরা চোরে ৰিস্সজ্জেত্ৰা ‘‘অম্হাকম্পি ধনং দেহী’’তি ব্রাহ্মণং গণ্হিংসু. ব্রাহ্মণো ‘‘অহং তুম্হাকং ধনং দদেয্যং, ধনৰস্সাপনকনক্খত্তযোগো পন ইতো সংৰচ্ছরমত্থকে ভৰিস্সতি. যদি ৰো ধনেনত্থো, অধিৰাসেথ, তদা ধনৰস্সং ৰস্সাপেস্সামী’’তি আহ. চোরা কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘অম্ভো, দুট্ঠব্রাহ্মণ, অঞ্ঞেসং ইদানেৰ ধনং ৰস্সাপেত্ৰা অম্হে অঞ্ঞং সংৰচ্ছরং অধিৰাসাপেসী’’তি তিণ্হেন অসিনা ব্রাহ্মণং দ্ৰিধা ছিন্দিত্ৰা মগ্গে ছড্ডেত্ৰা ৰেগেন অনুবন্ধিত্ৰা তেহি চোরেহি সদ্ধিং যুজ্ঝিত্ৰা তে সব্বেপি মারেত্ৰা ধনং আদায পুন দ্ৰে কোট্ঠাসা হুত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং যুজ্ঝিত্ৰা অড্ঢতেয্যানি পুরিসসতানি ঘাতেত্ৰা এতেন উপাযেন যাৰ দ্ৰে জনা অৰসিট্ঠা অহেসুং, তাৰ অঞ্ঞমঞ্ঞং ঘাতযিংসু. এৰং তং পুরিসসহস্সং ৰিনাসং পত্তং.

তে পন দ্ৰে জনা উপাযেন তং ধনং আহরিত্ৰা একস্মিং গামসমীপে গহনট্ঠানে ধনং পটিচ্ছাদেত্ৰা একো খগ্গং গহেত্ৰা রক্খন্তো নিসীদি, একো তণ্ডুলে গহেত্ৰা ভত্তং পচাপেতুং গামং পাৰিসি. লোভো চ নামেস ৰিনাসমূলমেৰাতি ধনসন্তিকে নিসিন্নো চিন্তেসি ‘‘তস্মিং আগতে ইদং ধনং দ্ৰে কোট্ঠাসা ভৰিস্সন্তি, যংনূনাহং তং আগতমত্তমেৰ খগ্গেন পহরিত্ৰা ঘাতেয্য’’ন্তি. সো খগ্গং সন্নয্হিত্ৰা তস্স আগমনং ওলোকেন্তো নিসীদি. ইতরোপি চিন্তেসি ‘‘তং ধনং দ্ৰে কোট্ঠাসা ভৰিস্সন্তি, যংনূনাহং ভত্তে ৰিসং পক্খিপিত্ৰা তং পুরিসং ভোজেত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপেত্ৰা এককোৰ ধনং গণ্হেয্য’’ন্তি. সো নিট্ঠিতে ভত্তে সযং ভুঞ্জিত্ৰা সেসকে ৰিসং পক্খিপিত্ৰা তং আদায তত্থ অগমাসি. তং ভত্তং ওতারেত্ৰা ঠিতমত্তমেৰ ইতরো খগ্গেন দ্ৰিধা ছিন্দিত্ৰা তং পটিচ্ছন্নট্ঠানে ছড্ডেত্ৰা তঞ্চ ভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা সযম্পি তত্থেৰ জীৰিতক্খযং পাপুণি. এৰঞ্চ তং ধনং নিস্সায সব্বেৰ ৰিনাসং পাপুণিংসু.

বোধিসত্তোপি খো একাহদ্ৰীহচ্চযেন ধনং আদায আগতো তস্মিং ঠানে আচরিযং অদিস্ৰা ৰিপ্পকিণ্ণং পন ধনং দিস্ৰা ‘‘আচরিযেন মম ৰচনং অকত্ৰা ধনং ৰস্সাপিতং ভৰিস্সতি, সব্বেহি ৰিনাসং পত্তেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি মহামগ্গেন পাযাসি. গচ্ছন্তো আচরিযং মহামগ্গে দ্ৰিধা ছিন্নং দিস্ৰা ‘‘মম ৰচনং অকত্ৰা মতো’’তি দারূনি উদ্ধরিত্ৰা চিতকং কত্ৰা আচরিযং ঝাপেত্ৰা ৰনপুপ্ফেহি পূজেত্ৰা পুরতো গচ্ছন্তো জীৰিতক্খযং পত্তে পঞ্চসতে, পুরতো অড্ঢতেয্যসতেতি অনুক্কমেন অৰসানে দ্ৰে জনে জীৰিতক্খযং পত্তে দিস্ৰা চিন্তেসি ‘‘ইমং দ্ৰীহি ঊনং পুরিসসহস্সং ৰিনাসং পত্তং, অঞ্ঞেহি দ্ৰীহি চোরেহি ভৰিতব্বং, তেপি সন্থম্ভিতুং ন সক্খিস্সন্তি, কহং নু খো তে গতা’’তি গচ্ছন্তো তেসং ধনং আদায গহনট্ঠানং পৰিট্ঠমগ্গং দিস্ৰা গচ্ছন্তো ভণ্ডিকবদ্ধস্স ধনস্স রাসিং দিস্ৰা একং ভত্তপাতিং অৰত্থরিত্ৰা মতং অদ্দস. ততো ‘‘ইদং নাম তেহি কতং ভৰিস্সতী’’তি সব্বং ঞত্ৰা ‘‘কহং নু খো সো পুরিসো’’তি ৰিচিনন্তো তম্পি পটিচ্ছন্নট্ঠানে অপৰিদ্ধং দিস্ৰা ‘‘অম্হাকং আচরিযো মম ৰচনং অকত্ৰা অত্তনো দুব্বচভাৰেন অত্তনাপি ৰিনাসং পত্তো, অপরম্পি তেন পুরিসসহস্সং ৰিনাসিতং, অনুপাযেন ৰত অকারণেন অত্তনো ৰুড্ঢিং পত্থযমানা অম্হাকং আচরিযো ৰিয মহাৰিনাসমেৰ পাপুণিস্সন্তী’’তি চিন্তেত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৪৮.

‘‘অনুপাযেন যো অত্থং, ইচ্ছতি সো ৰিহঞ্ঞতি;

চেতা হনিংসু ৰেদব্বং, সব্বে তে ব্যসনমজ্ঝগূ’’তি.

তত্থ সো ৰিহঞ্ঞতীতি সো অনুপাযেন ‘‘অত্তনো অত্থং ৰুড্ঢিং সুখং ইচ্ছামী’’তি অকালে ৰাযামং করোন্তো পুগ্গলো ৰিহঞ্ঞতি কিলমতি মহাৰিনাসং পাপুণাতি. চেতাতি চেতরট্ঠৰাসিনো চোরা. হনিংসু ৰেদব্বন্তি ৰেদব্বমন্তৰসেন ‘‘ৰেদব্বো’’তি লদ্ধনামং ব্রাহ্মণং হনিংসু. সব্বে তে ব্যসনমজ্ঝগূতি তেপি চ অনৰসেসা অঞ্ঞমঞ্ঞং ঘাতযমানা ব্যসনং অধিগচ্ছিংসু পটিলভিংসূতি.

এৰং বোধিসত্তো ‘‘যথা অম্হাকং আচরিযো অনুপাযেন অট্ঠানে পরক্কমং করোন্তো ধনং ৰস্সাপেত্ৰা অত্তনাপি জীৰিতক্খযং পত্তো, অঞ্ঞেসঞ্চ ৰিনাসপচ্চযো জাতো, এৰমেৰ যো অঞ্ঞোপি অনুপাযেন অত্তনো অত্থং ইচ্ছন্তো ৰাযামং করিস্সতি, সব্বো সো অত্তনা চ ৰিনস্সিস্সতি, পরেসঞ্চ ৰিনাসপচ্চযো ভৰিস্সতী’’তি ৰনং উন্নাদেন্তো দেৰতাসু সাধুকারং দদমানাসু ইমায গাথায ধম্মং দেসেত্ৰা তং ধনং উপাযেন অত্তনো গেহং আহরিত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি করোন্তো যাৰতাযুকং ঠত্ৰা জীৰিতপরিযোসানে সগ্গপথং পূরযমানো অগমাসি.

সত্থাপি ‘‘ন ত্ৰং ভিক্খু ইদানেৰ দুব্বচো, পুব্বেপি দুব্বচোৰ, দুব্বচত্তা পন মহাৰিনাসং পত্তো’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা ৰেদব্বব্রাহ্মণো দুব্বচভিক্খু অহোসি, অন্তেৰাসিকো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

ৰেদব্বজাতকৰণ্ণনা অট্ঠমা.

[৪৯] ৯. নক্খত্তজাতকৰণ্ণনা

নক্খত্তং পতিমানেন্তন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং আজীৰকং আরব্ভ কথেসি. সাৰত্থিযং কিরেকং কুলধীতরং জনপদে একো কুলপুত্তো অত্তনো পুত্তস্স ৰারেত্ৰা ‘‘অসুকদিৰসে নাম গণ্হিস্সামী’’তি দিৰসং ঠপেত্ৰা তস্মিং দিৰসে সম্পত্তে অত্তনো কুলূপকং আজীৰকং পুচ্ছি ‘‘ভন্তে, অজ্জ মযং একং মঙ্গলং করিস্সাম, সোভনং নু খো নক্খত্ত’’ন্তি. সো ‘‘অযং মং পঠমং অপুচ্ছিত্ৰাৰ দিৰসং ঠপেত্ৰা ইদানি পটিপুচ্ছতি, হোতু, সিক্খাপেস্সামি ন’’ন্তি কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘অজ্জ অসোভনং নক্খত্তং, মা অজ্জ মঙ্গলং করিত্থ, সচে করিস্সথ, মহাৰিনাসো ভৰিস্সতী’’তি আহ. তস্মিং কুলে মনুস্সা তস্স সদ্দহিত্ৰা তং দিৰসং ন গচ্ছিংসু. নগরৰাসিনো সব্বং মঙ্গলকিরিযং কত্ৰা তেসং অনাগমনং দিস্ৰা ‘‘তেহি অজ্জ দিৰসো ঠপিতো, নো চ খো আগতা, অম্হাকম্পি বহু ৰযকম্মং কতং, কিং নো তেহি, অম্হাকং ধীতরং অঞ্ঞস্স দস্সামা’’তি যথাকতেনেৰ মঙ্গলেন ধীতরং অঞ্ঞস্স কুলস্স অদংসু.

ইতরে পুনদিৰসে আগন্ত্ৰা ‘‘দেথ নো দারিক’’ন্তি আহংসু. অথ নে সাৰত্থিৰাসিনো ‘‘জনপদৰাসিনো নাম তুম্হে গহপতিকা পাপমনুস্সা দিৰসং ঠপেত্ৰা অৰঞ্ঞায ন আগতা, আগতমগ্গেনেৰ পটিগচ্ছথ, অম্হেহি অঞ্ঞেসং দারিকা দিন্না’’তি পরিভাসিংসু. তে তেহি সদ্ধিং কলহং কত্ৰা দারিকং অলভিত্ৰা যথাগতমগ্গেনেৰ গতা. তেনপি আজীৰকেন তেসং মনুস্সানং মঙ্গলন্তরাযস্স কতভাৰো ভিক্খূনং অন্তরে পাকটো জাতো. তে ভিক্খূ ধম্মসভাযং সন্নিপতিতা ‘‘আৰুসো, আজীৰকেন কুলস্স মঙ্গলন্তরাযো কতো’’তি কথযমানা নিসীদিংসু. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছি. তে ‘‘ইমায নামা’’তি কথযিংসু. ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ আজীৰকো তস্স কুলস্স মঙ্গলন্তরাযং করোতি, পুব্বেপি এস তেসং কুজ্ঝিত্ৰা মঙ্গলন্তরাযং অকাসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে নগরৰাসিনো জনপদৰাসীনং ধীতরং ৰারেত্ৰা দিৰসং ঠপেত্ৰা অত্তনো কুলূপকং আজীৰকং পুচ্ছিংসু ‘‘ভন্তে, অজ্জ অম্হাকং একা মঙ্গলকিরিযা, সোভনং নু খো নক্খত্ত’’ন্তি. সো ‘‘ইমে অত্তনো রুচিযা দিৰসং ঠপেত্ৰা ইদানি মং পুচ্ছন্তী’’তি কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘অজ্জ নেসং মঙ্গলন্তরাযং করিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘অজ্জ অসোভনং নক্খত্তং, সচে করোথ, মহাৰিনাসং পাপুণিস্সথা’’তি আহ. তে তস্স সদ্দহিত্ৰা ন গমিংসু. জনপদৰাসিনো তেসং অনাগমনং ঞত্ৰা ‘‘তে অজ্জ দিৰসং ঠপেত্ৰাপি ন আগতা, কিং নো তেহি, অঞ্ঞেসং ধীতরং দস্সামা’’তি অঞ্ঞেসং ধীতরং অদংসু. নগরৰাসিনো পুনদিৰসে আগন্ত্ৰা দারিকং যাচিংসু. জনপদৰাসিনো ‘‘তুম্হে নগরৰাসিনো নাম ছিন্নহিরিকা গহপতিকা, দিৰসং ঠপেত্ৰা দারিকং ন গণ্হিত্থ, মযং তুম্হাকং অনাগমনভাৰেন অঞ্ঞেসং অদম্হা’’তি. মযং আজীৰকং পটিপুচ্ছিত্ৰা ‘‘‘নক্খত্তং ন সোভন’ন্তি নাগতা, দেথ নো দারিক’’ন্তি. ‘‘অম্হেহি তুম্হাকং অনাগমনভাৰেন অঞ্ঞেসং দিন্না, ইদানি দিন্নদারিকং কথং পুন আনেস্সামা’’তি.

এৰং তেসু অঞ্ঞমঞ্ঞং কলহং করোন্তেসু একো নগরৰাসী পণ্ডিতপুরিসো একেন কম্মেন জনপদং গতো তেসং নগরৰাসীনং ‘‘মযং আজীৰকং পুচ্ছিত্ৰা নক্খত্তস্স অসোভনভাৰেন নাগতা’’তি কথেন্তানং সুত্ৰা ‘‘নক্খত্তেন কো অত্থো, ননু দারিকায লদ্ধভাৰোৰ নক্খত্ত’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৪৯.

‘‘নক্খত্তং পতিমানেন্তং, অত্থো বালং উপচ্চগা;

অত্থো অত্থস্স নক্খত্তং, কিং করিস্সন্তি তারকা’’তি.

তত্থ পতিমানেন্তন্তি ওলোকেন্তং, ‘‘ইদানি নক্খত্তং ভৰিস্সতি, ইদানি নক্খত্তং ভৰিস্সতী’’তি আগমযমানং. অত্থো বালং উপচ্চগাতি এতং নগরৰাসিকং বালং দারিকাপটিলাভসঙ্খাতো অত্থো অতিক্কন্তো. অত্থো অত্থস্স নক্খত্তন্তি যং অত্থং পরিযেসন্তো চরতি, সো পটিলদ্ধো অত্থোৰ অত্থস্স নক্খত্তং নাম. কিং করিস্সন্তি তারকাতি ইতরে পন আকাসে তারকা কিং করিস্সন্তি, কতরং অত্থং সাধেস্সন্তীতি অত্থো. নগরৰাসিনো কলহং কত্ৰা দারিকং অলভিত্ৰাৰ অগমংসু.

সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, এস আজীৰকো ইদানেৰ কুলস্স মঙ্গলন্তরাযং করোতি, পুব্বেপি অকাসিযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা আজীৰকো এতরহি আজীৰকোৰ অহোসি, তানিপি কুলানি এতরহি কুলানিযেৰ, গাথং ৰত্ৰা ঠিতো পণ্ডিতপুরিসো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

নক্খত্তজাতকৰণ্ণনা নৰমা.

[৫০] ১০. দুম্মেধজাতকৰণ্ণনা

দুম্মেধানন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো লোকত্থচরিযং আরব্ভ কথেসি. সা দ্ৰাদসকনিপাতে মহাকণ্হজাতকে (জা. ১.১২.৬১ আদযো) আৰি ভৰিস্সতি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো তস্স রঞ্ঞো অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিং গণ্হি. তস্স মাতুকুচ্ছিতো নিক্খন্তস্স নামগ্গহণদিৰসে ‘‘ব্রহ্মদত্তকুমারো’’তি নামং অকংসু. সো সোল়সৰস্সুদ্দেসিকো হুত্ৰা তক্কসিলাযং সিপ্পং উগ্গণ্হিত্ৰা তিণ্ণং ৰেদানং পারং গন্ত্ৰা অট্ঠারসন্নং ৰিজ্জট্ঠানানং নিপ্ফত্তিং পাপুণি, অথস্স পিতা ওপরজ্জং অদাসি. তস্মিং সমযে বারাণসিৰাসিনো দেৰতামঙ্গলিকা হোন্তি, দেৰতা নমস্সন্তি, বহূ অজেল়ককুক্কুটভূকরাদযো ৰধিত্ৰা নানপ্পকারেহি পুপ্ফগন্ধেহি চেৰ মংসলোহিতেহি চ বলিকম্মং করোন্তি. বোধিসত্তো চিন্তেসি ‘‘ইদানি সত্তা দেৰতামঙ্গলিকা, বহুং পাণৰধং করোন্তি, মহাজনো যেভুয্যেন অধম্মস্মিংযেৰ নিৰিট্ঠো, অহং পিতু অচ্চযেন রজ্জং লভিত্ৰা একম্পি অকিলমেত্ৰা উপাযেনেৰ পাণৰধং কাতুং ন দস্সামী’’তি. সো একদিৰসং রথং অভিরুয্হ নগরা নিক্খন্তো অদ্দস একস্মিং মহন্তে ৰটরুক্খে মহাজনং সন্নিপতিতং, তস্মিং রুক্খে নিব্বত্তদেৰতায সন্তিকে পুত্তধীতুযসধনাদীসু যং যং ইচ্ছতি, তং তং পত্থেন্তং. সো তং দিস্ৰা রথা ওরুয্হ তং রুক্খং উপসঙ্কমিত্ৰা গন্ধপুপ্ফেহি পূজেত্ৰা উদকেন অভিসেকং কত্ৰা রুক্খং পদক্খিণং কত্ৰা দেৰতামঙ্গলিকো ৰিয হুত্ৰা দেৰতং নমস্সিত্ৰা রথং অভিরুয্হ নগরং পাৰিসি. ততো পট্ঠায ইমিনাৰ নিযামেন অন্তরন্তরে তত্থ গন্ত্ৰা দেৰতামঙ্গলিকো ৰিয পূজং করোতি.

সো অপরেন সমযেন পিতু অচ্চযেন রজ্জে পতিট্ঠায চতস্সো অগতিযো ৰজ্জেত্ৰা দস রাজধম্মে অকোপেন্তো ধম্মেন রজ্জং কারেন্তো চিন্তেসি ‘‘ময্হং মনোরথো মত্থকং পত্তো, রজ্জে পতিট্ঠিতোম্হি. যং পনাহং পুব্বে একং অত্থং চিন্তযিং, ইদানি তং মত্থকং পাপেস্সামী’’তি অমচ্চে চ ব্রাহ্মণগহপতিকাদযো চ সন্নিপাতাপেত্ৰা আমন্তেসি ‘‘জানাথ ভো মযা কেন কারণেন রজ্জং পত্ত’’ন্তি? ‘‘ন জানাম, দেৰা’’তি. ‘‘অপি ৰোহং অসুকং নাম ৰটরুক্খং গন্ধাদীহি পূজেত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা নমস্সমানো দিট্ঠপুব্বো’’তি. ‘‘আম, দেৰা’’তি. তদাহং পত্থনং অকাসিং ‘‘সচে রজ্জং পাপুণিস্সামি, বলিকম্মং তে করিস্সামী’’তি. ‘‘তস্সা মে দেৰতায আনুভাৰেন ইদং রজ্জং লদ্ধং, ইদানিস্সা বলিকম্মং করিস্সামি, তুম্হে পপঞ্চং অকত্ৰা খিপ্পং দেৰতায বলিকম্মং সজ্জেথা’’তি. ‘‘কিং কিং গণ্হাম, দেৰা’’তি? ভো অহং দেৰতায আযাচমানো ‘‘যে ময্হং রজ্জে পাণাতিপাতাদীনি পঞ্চ দুস্সীলকম্মানি দস অকুসলকম্মপথে সমাদায ৰত্তিস্সন্তি, তে ঘাতেত্ৰা অন্তৰট্টিমংসলোহিতাদীহি বলিকম্মং করিস্সামী’’তি আযাচিং. তস্মা তুম্হে এৰং ভেরিং চরাপেথ ‘‘অম্হাকং রাজা উপরাজকালেযেৰ এৰং আযাচি ‘সচাহং রজ্জং পাপুণিস্সামি, যে মে রজ্জে দুস্সীলা ভৰিস্সন্তি, তে সব্বে ঘাতেত্ৰা বলিকম্মং করিস্সামী’তি, সো ইদানি পঞ্চৰিধং দুস্সীলকম্মং দসৰিধং অকুসলকম্মপথং সমাদায ৰত্তমানানং দুস্সীলানং সহস্সং ঘাতেত্ৰা তেসং হদযমংসাদীনি গাহাপেত্ৰা দেৰতায বলিকম্মং কাতুকামো, এৰং নগরৰাসিনো জানন্তূ’’তি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা ‘‘যেদানি ইতো পট্ঠায দুস্সীলকম্মে ৰত্তিস্সন্তি, তেসং সহস্সং ঘাতেত্ৰা যঞ্ঞং যজিত্ৰা আযাচনতো মুচ্চিস্সামী’’তি এতমত্থং পকাসেন্তো ইমং গাথমাহ –

৫০.

‘‘দুম্মেধানং সহস্সেন, যঞ্ঞো মে উপযাচিতো;

ইদানি খোহং যজিস্সামি, বহু অধম্মিকো জনো’’তি.

তত্থ দুম্মেধানং সহস্সেনাতি ‘‘ইদং কম্মং কাতুং ৰট্টতি, ইদং ন ৰট্টতী’’তি অজাননভাৰেন, দসসু ৰা পন অকুসলকম্মপথেসু সমাদায ৰত্তনভাৰেন দুট্ঠা মেধা এতেসন্তি দুম্মেধা, তেসং দুম্মেধানং নিপ্পঞ্ঞানং বালপুগ্গলানং গণিত্ৰা গহিতেন সহস্সেন. যঞ্ঞো মে উপযাচিতোতি মযা দেৰতং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘এৰং যজিস্সামী’’তি যঞ্ঞো যাচিতো. ইদানি খোহং যজিস্সামীতি সো অহং ইমিনা আযাচনেন রজ্জস্স পটিলদ্ধত্তা ইদানি যজিস্সামি. কিংকারণা? ইদানি হি বহু অধম্মিকো জনো, তস্মা ইদানেৰ নং গহেত্ৰা বলিকম্মং করিস্সামীতি.

অমচ্চা বোধিসত্তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘সাধু, দেৰা’’তি দ্ৰাদসযোজনিকে বারাণসিনগরে ভেরিং চরাপেসুং. ভেরিযা আণং সুত্ৰা একম্পি দুস্সীলকম্মং সমাদায ঠিতো একপুরিসোপি নাহোসি. ইতি যাৰ বোধিসত্তো রজ্জং কারেসি, তাৰ একপুগ্গলোপি পঞ্চসু দসসু ৰা দুস্সীলকম্মেসু একম্পি কম্মং করোন্তো ন পঞ্ঞাযিত্থ. এৰং বোধিসত্তো একপুগ্গলম্পি অকিলমেন্তো সকলরট্ঠৰাসিনো সীলং রক্খাপেত্ৰা সযম্পি দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা জীৰিতপরিযোসানে অত্তনো পরিসং আদায দেৰনগরং পূরেন্তো অগমাসি.

সত্থাপি ‘‘ন, ভিক্খৰে, তথাগতো ইদানেৰ লোকস্স অত্থং চরতি, পুব্বেপি চরিযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদাপরিসা বুদ্ধপরিসা অহেসুং, বারাণসিরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

দুম্মেধজাতকৰণ্ণনা দসমা.

অত্থকামৰগ্গো পঞ্চমো.

তস্সুদ্দানং –

লোসকতিস্সকপোত, ৰেল়ুকং মকসম্পি চ;

রোহিণী আরামদূসং, ৰারুণীদূসৰেদব্বং;

নক্খত্তং দুম্মেধং দসাতি.

পঠমো পণ্ণাসকো.

৬. আসীসৰগ্গো

[৫১] ১. মহাসীলৰজাতকৰণ্ণনা

আসীসেথেৰ পুরিসোতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ওস্সট্ঠৰীরিযং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. তঞ্হি সত্থা ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু ওস্সট্ঠৰীরিযোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, ভন্তে’’তি চ ৰুত্তে ‘‘কস্মা ত্ৰং ভিক্খু এৰরূপে নিয্যানিকসাসনে পব্বজিত্ৰা ৰীরিযং ওস্সজি, পুব্বে পণ্ডিতা রজ্জা পরিহাযিত্ৰাপি অত্তনো ৰীরিযে ঠত্ৰাৰ নট্ঠম্পি যসং পুন উপ্পাদযিংসূ’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো রঞ্ঞো অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তো. তস্স নামগ্গহণদিৰসে ‘‘সীলৰকুমারো’’তি নামং অকংসু. সো সোল়সৰস্সুদ্দেসিকোৰ সব্বসিপ্পেসু নিপ্ফত্তিং পত্ৰা অপরভাগে পিতু অচ্চযেন রজ্জে পতিট্ঠিতো মহাসীলৰরাজা নাম অহোসি ধম্মিকো ধম্মরাজা. সো নগরস্স চতূসু দ্ৰারেসু চতস্সো, মজ্ঝে একং, নিৰেসনদ্ৰারে একন্তি নিচ্চং ছ দানসালাযো কারাপেত্ৰা কপণদ্ধিকানং দানং দেতি, সীলং রক্খতি, উপোসথকম্মং করোতি, খন্তিমেত্তানুদ্দযসম্পন্নো অঙ্কে নিসিন্নং পুত্তং পরিতোসযমানো ৰিয সব্বসত্তে পরিতোসযমানো ধম্মেন রজ্জং কারেতি. তস্সেকো অমচ্চো অন্তেপুরে পদুব্ভিত্ৰা অপরভাগে পাকটো জাতো. অমচ্চা রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা পরিগ্গণ্হন্তো অত্তনা পচ্চক্খতো ঞত্ৰা তং অমচ্চং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘অন্ধবাল অযুত্তং তে কতং, ন ত্ৰং মম ৰিজিতে ৰসিতুং অরহসি, অত্তনো ধনঞ্চ পুত্তদারে চ গহেত্ৰা অঞ্ঞত্থ যাহী’’তি রট্ঠা পব্বাজেসি. সো নিক্খমিত্ৰা কাসিরট্ঠং অতিক্কম্ম কোসলজনপদং গন্ত্ৰা কোসলরাজানং উপট্ঠহন্তো অনুক্কমেন রঞ্ঞো অব্ভন্তরিকো ৰিস্সাসিকো জাতো.

সো একদিৰসং কোসলরাজানং আহ – ‘‘দেৰ বারাণসিরজ্জং নাম নিম্মক্খিকমধুপটলসদিসং, রাজা অতিমুদুকো, অপ্পেনেৰ বলৰাহনেন সক্কা বারাণসিরজ্জং গণ্হিতু’’ন্তি. রাজা তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘বারাণসিরজ্জং নাম মহা, অযঞ্চ ‘অপ্পেনেৰ বলৰাহনেন সক্কা বারাণসিরজ্জং গণ্হিতু’ন্তি আহ, কিং নু খো পন পযুত্তকচোরো সিযা’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘পযুত্তকোসি মঞ্ঞে’’তি আহ. ‘‘নাহং, দেৰ, পযুত্তকো, সচ্চমেৰ ৰদামি. সচে মে ন সদ্দহথ, মনুস্সে পেসেত্ৰা পচ্চন্তগামং হনাপেথ, তে মনুস্সে গহেত্ৰা অত্তনো সন্তিকং নীতে ধনং দত্ৰা ৰিস্সজ্জেস্সতী’’তি. রাজা ‘‘অযং অতিৰিয সূরো হুত্ৰা ৰদতি, ৰীমংসিস্সামি তাৰা’’তি অত্তনো পুরিসে পেসেত্ৰা পচ্চন্তগামং হনাপেসি. মনুস্সা তে চোরে গহেত্ৰা বারাণসিরঞ্ঞো দস্সেসুং. রাজা তে দিস্ৰা ‘‘তাতা, কস্মা গামং হনথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘জীৰিতুং অসক্কোন্তা, দেৰা’’তি ৰুত্তে রাজা ‘‘অথ কস্মা মম সন্তিকং নাগমিত্থ, ইতোদানি পট্ঠায এৰরূপং কম্মং মা করিত্থা’’তি তেসং ধনং দত্ৰা ৰিস্সজ্জেসি. তে গন্ত্ৰা কোসলরঞ্ঞো তং পৰত্তিং আরোচেসুং. সো এত্তকেনাপি গন্তুং অৰিসহন্তো পুন মজ্ঝেজনপদং হনাপেসি. তেপি চোরে রাজা তথেৰ ধনং দত্ৰা ৰিস্সজ্জেসি. সো এত্তকেনাপি অগন্ত্ৰা পুন পেসেত্ৰা অন্তরৰীথিযং ৰিলুম্পাপেসি, রাজা তেসম্পি চোরানং ধনং দত্ৰা ৰিস্সজ্জেসিযেৰ. তদা কোসলরাজা ‘‘অতিৰিয ধম্মিকো রাজা’’তি ঞত্ৰা ‘‘বারাণসিরজ্জং গহেস্সামী’’তি বলৰাহনং আদায নিয্যাসি.

তদা পন বারাণসিরঞ্ঞো মত্তৰারণেপি অভিমুখং আগচ্ছন্তে অনিৰত্তনধম্মা অসনিযাপি সীসে পতন্তিযা অসন্তসনসভাৰা সীলৰমহারাজস্স রুচিযা সতি সকলজম্বুদীপে রজ্জং গহেতুং সমত্থা সহস্সমত্তা অভেজ্জৰরসূরা মহাযোধা হোন্তি. তে ‘‘কোসলরাজা আগচ্ছতী’’তি সুত্ৰা রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘দেৰ, কোসলরাজা কির ‘বারাণসিরজ্জং গণ্হিস্সামী’তি আগচ্ছতি, গচ্ছাম, নং অম্হাকং রজ্জসীমং অনোক্কন্তমেৰ পোথেত্ৰা গণ্হামা’’তি ৰদিংসু. রাজা ‘‘তাতা, মং নিস্সায অঞ্ঞেসং কিলমনকিচ্চং নত্থি, রজ্জত্থিকো রজ্জং গণ্হাতু, মাগমিত্থা’’তি নিৰারেসি. কোসলরাজা রজ্জসীমং অতিক্কমিত্ৰা জনপদমজ্ঝং পাৰিসি. অমচ্চা পুনপি রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা তথেৰ ৰদিংসু, রাজা পুরিমনযেনেৰ নিৰারেসি. কোসলরাজা বহিনগরে ঠত্ৰা ‘‘রজ্জং ৰা দেতু যুদ্ধং ৰা’’তি সীলৰমহারাজস্স সাসনং পেসেসি. রাজা তং সুত্ৰা ‘‘নত্থি মযা সদ্ধিং যুদ্ধং, রজ্জং গণ্হাতূ’’তি পটিসাসনং পেসেসি. পুনপি অমচ্চা রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘দেৰ, ন মযং কোসলরঞ্ঞো নগরং পৰিসিতুং দেম, বহিনগরেযেৰ নং পোথেত্ৰা গণ্হামা’’তি আহংসু, রাজা পুরিমনযেনেৰ নিৰারেত্ৰা নগরদ্ৰারানি ৰিৰরাপেত্ৰা সদ্ধিং অমচ্চসহস্সেন মহাতলে পল্লঙ্কমজ্ঝে নিসীদি.

কোসলরাজা মহন্তেন বলৰাহনেন বারাণসিং পাৰিসি. সো একম্পি পটিসত্তুং অপস্সন্তো রঞ্ঞো নিৰেসনদ্ৰারং গন্ত্ৰা অমচ্চগণপরিৰুতো অপারুতদ্ৰারে নিৰেসনে অলঙ্কতপটিযত্তং মহাতলং আরুয্হ নিসিন্নং নিরাপরাধং সীলৰমহারাজানং সদ্ধিং অমচ্চসহস্সেন গণ্হাপেত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, ইমং রাজানং সদ্ধিং অমচ্চেহি পচ্ছাবাহং গাল়্হবন্ধনং বন্ধিত্ৰা আমকসুসানং নেত্ৰা গলপ্পমাণে আৰাটে খনিত্ৰা যথা একোপি হত্থং উক্খিপিতুং ন সক্কোতি, এৰং পংসুং পক্খিপিত্ৰা নিখনথ, রত্তিং সিঙ্গালা আগন্ত্ৰা এতেসং কাতব্বযুত্তকং করিস্সন্তী’’তি আহ. মনুস্সা চোররঞ্ঞো আণং সুত্ৰা রাজানং সদ্ধিং অমচ্চেহি পচ্ছাবাহং গাল়্হবন্ধনং বন্ধিত্ৰা নিক্খমিংসু. তস্মিম্পি কালে সীলৰমহারাজা চোররঞ্ঞো আঘাতমত্তম্পি নাকাসি. তেসুপি অমচ্চেসু এৰং বন্ধিত্ৰা নীযমানেসু একোপি রঞ্ঞো ৰচনং ভিন্দিতুং সমত্থো নাম নাহোসি. এৰং সুৰিনীতা কিরস্স পরিসা. অথ তে রাজপুরিসা সামচ্চং সীলৰমহারাজানং আমকসুসানং নেত্ৰা গলপ্পমাণে আৰাটে খনিত্ৰা সীলৰমহারাজানং মজ্ঝে, উভোসু পস্সেসু সেসঅমচ্চেতি এৰং সব্বেপি আৰাটেসু ওতারেত্ৰা পংসুং আকিরিত্ৰা ঘনং আকোটেত্ৰা অগমংসু. তদা সীলৰমহারাজা অমচ্চে আমন্তেত্ৰা ‘‘চোররঞ্ঞো উপরি কোপং অকত্ৰা মেত্তং এৰ ভাৰেথ, তাতা’’তি ওৰদি.

অথ অড্ঢরত্তসমযে ‘‘মনুস্সমংসং খাদিস্সামা’’তি সিঙ্গালা আগমিংসু. তে দিস্ৰা রাজা চ অমচ্চা চ একপ্পহারেনেৰ সদ্দমকংসু, সিঙ্গালা ভীতা পলাযিংসু. তে নিৰত্তিত্ৰা ওলোকেন্তা পচ্ছতো কস্সচি অনাগমনভাৰং ঞত্ৰা পুন পচ্চাগমিংসু. ইতরেপি তথেৰ সদ্দমকংসু. এৰং যাৰততিযং পলাযিত্ৰা পুন ওলোকেন্তা তেসু একস্সপি অনাগমনভাৰং ঞত্ৰা ‘‘ৰজ্ঝপ্পত্তা এতে ভৰিস্সন্তী’’তি সূরা হুত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা পুন তেসু সদ্দং করোন্তেসুপি ন পলাযিংসু. জেট্ঠকসিঙ্গালো রাজানং উপগঞ্ছি, সেসা সিঙ্গালা সেসানং অমচ্চানং সন্তিকং অগমংসু. উপাযকুসলো রাজা তস্স অত্তনো সন্তিকং আগতভাৰং ঞত্ৰা ডংসিতুং ওকাসং দেন্তো ৰিয গীৰং উক্খিপিত্ৰা তং গীৰায ডংসমানং হনুকট্ঠিকেন আকড্ঢিত্ৰা যন্তে পক্খিপিত্ৰা ৰিয গাল়্হং গণ্হি, নাগবলেন রঞ্ঞা হনুকট্ঠিকেন আকড্ঢিত্ৰা গীৰায গাল়্হং গহিতসিঙ্গালো অত্তানং মোচেতুং অসক্কোন্তো মরণভযতজ্জিতো মহাৰিরৰং ৰিরৰি. অৰসেসা সিঙ্গালা তস্স তং অট্টস্সরং সুত্ৰা ‘‘একেন পুরিসেন সুগ্গহিতো ভৰিস্সতী’’তি অমচ্চে উপসঙ্কমিতুং অসক্কোন্তা মরণভযতজ্জিতা সব্বে পলাযিংসু. রঞ্ঞো হনুকট্ঠিকেন দল়্হং কত্ৰা গহিতসিঙ্গালে অপরাপরং সঞ্চরন্তে পংসু সিথিলা অহোসি. সোপি সিঙ্গালো মরণভযভীতো চতূহি পাদেহি রঞ্ঞো উপরিভাগে পংসুং অপব্যূহি, রাজা পংসুনো সিথিলভাৰং ঞত্ৰা সিঙ্গালং ৰিস্সজ্জেত্ৰা নাগবলো থামসম্পন্নো অপরাপরং সঞ্চরন্তো উভো হত্থে উক্খিপিত্ৰা আৰাটমুখৰট্টিযং ওলুব্ভ ৰাতচ্ছিন্নৰলাহকো ৰিয নিক্খমিত্ৰা ঠিতো অমচ্চে অস্সাসেত্ৰা পংসুং ৰিযূহিত্ৰা সব্বে উদ্ধরিত্ৰা অমচ্চপরিৰুতো আমকসুসানে অট্ঠাসি.

তস্মিং সমযে মনুস্সা একং মতমনুস্সং আমকসুসানে ছড্ডেন্তা দ্ৰিন্নং যক্খানং সীমন্তরিকায ছড্ডেসুং. তে যক্খা তং মতমনুস্সং ভাজেতুং অসক্কোন্তা ‘‘ন মযং ইমং ভাজেতুং সক্কোম, অযং সীলৰরাজা ধম্মিকো, এস নো ভাজেত্ৰা দস্সতি, এতস্স সন্তিকং গচ্ছামা’’তি তং মতমনুস্সং পাদে গহেত্ৰা আকড্ঢন্তা রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘দেৰ, অম্হাকং ইমং মতকং ভাজেত্ৰা দেহী’’তি আহংসু. ‘‘ভো যক্খা, অহং ইমং তুম্হাকং ভাজেত্ৰা দদেয্যং, অপরিসুদ্ধো পনম্হি, ন্হাযিস্সামি তাৰা’’তি. যক্খা চোররঞ্ঞো ঠপিতং ৰাসিতউদকং অত্তনো আনুভাৰেন আহরিত্ৰা রঞ্ঞো ন্হানত্থায অদংসু. ন্হত্ৰা ঠিতস্স সংহরিত্ৰা ঠপিতে চোররঞ্ঞো সাটকে আহরিত্ৰা অদংসু, তে নিৰাসেত্ৰা ঠিতস্স চতুজ্জাতিযগন্ধসমুগ্গং আহরিত্ৰা অদংসু, গন্ধে ৰিলিম্পিত্ৰা ঠিতস্স সুৰণ্ণসমুগ্গে মণিতালৰণ্টেসু ঠপিতানি নানাপুপ্ফানি আহরিত্ৰা অদংসু. পুপ্ফানি পিল়ন্ধিত্ৰা ঠিতকালে ‘‘অঞ্ঞং কিং করোমা’’তি পুচ্ছিংসু. রাজা অত্তনো ছাতকাকারং দস্সেসি, তে গন্ত্ৰা চোররঞ্ঞো সম্পাদিতং নানগ্গরসভোজনং আহরিত্ৰা অদংসু, রাজা ন্হাতানুলিত্তো সুমণ্ডিতপ্পসাধিতো নানগ্গরসভোজনং ভুঞ্জি. যক্খা চোররঞ্ঞো ঠপিতং ৰাসিতপানীযং সুৰণ্ণভিঙ্কারেনেৰ সুৰণ্ণসরকেনপি সদ্ধিং আহরিংসু. অথস্স পানীযং পিৰিত্ৰা মুখং ৰিক্খালেত্ৰা হত্থে ধোৰিত্ৰা ঠিতকালে চোররঞ্ঞো সম্পাদিতং পঞ্চসুগন্ধিকসুপরিভাৰিতং তম্বূলং আহরিত্ৰা অদংসু. তং খাদিত্ৰা ঠিতকালে ‘‘অঞ্ঞং কিং করোমা’’তি পুচ্ছিংসু. গন্ত্ৰা চোররঞ্ঞো উস্সীসকে নিক্খিত্তং মঙ্গলখগ্গং আহরথাতি. তম্পি গন্ত্ৰা আহরিংসু. রাজা তং খগ্গং গহেত্ৰা তং মতমনুস্সং উজুকং ঠপাপেত্ৰা মত্থকমজ্ঝে অসিনা পহরিত্ৰা দ্ৰে কোট্ঠাসে কত্ৰা দ্ৰিন্নং যক্খানং সমৰিভত্তমেৰ ৰিভজিত্ৰা অদাসি, দত্ৰা চ পন খগ্গং ধোৰিত্ৰা সন্নয্হিত্ৰা অট্ঠাসি. অথ তে যক্খা মনুস্সমংসং খাদিত্ৰা সুহিতা হুত্ৰা তুট্ঠচিত্তা ‘‘অঞ্ঞং তে, মহারাজ, কিং করোমা’’তি পুচ্ছিংসু. তেন হি তুম্হে অত্তনো আনুভাৰেন মং চোররঞ্ঞো সিরিগব্ভে ওতারেথ, ইমে চ অমচ্চে অত্তনো অত্তনো গেহেসু পতিট্ঠাপেথাতি. তে ‘‘সাধু দেৰা’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা তথা অকংসু.

তস্মিং সমযে চোররাজা অলঙ্কতসিরিগব্ভে সিরিসযনপিট্ঠে নিপন্নো নিদ্দাযতি. রাজা তস্স পমত্তস্স নিদ্দাযন্তস্স খগ্গতলেন উদরং পহরি. সো ভীতো পবুজ্ঝিত্ৰা দীপালোকেন সীলৰমহারাজানং সঞ্জানিত্ৰা সযনা উট্ঠায সতিং উপট্ঠপেত্ৰা ঠিতো রাজানং আহ ‘‘মহারাজ, এৰরূপায রত্তিযা গহিতারক্খে পিহিতদ্ৰারে ভৰনে আরক্খমনুস্সেহি নিরোকাসে ঠানে খগ্গং সন্নয্হিত্ৰা অলঙ্কতপটিযত্তো কথং নাম ত্ৰং ইমং সযনপিট্ঠং আগতোসী’’তি. রাজা অত্তনো আগমনাকারং সব্বং ৰিত্থারতো কথেসি. তং সুত্ৰা চোররাজা সংৰিগ্গমানসো ‘‘মহারাজ, অহং মনুস্সভূতোপি সমানো তুম্হাকং গুণে ন জানামি, পরেসং লোহিতমংসখাদকেহি পন কক্খল়েহি ফরুসেহি যক্খেহি তৰ গুণা ঞাতা, ন দানাহং, নরিন্দ, এৰরূপে সীলসম্পন্নে তযি দুব্ভিস্সামী’’তি খগ্গং আদায সপথং কত্ৰা রাজানং খমাপেত্ৰা মহাসযনে নিপজ্জাপেত্ৰা অত্তনা খুদ্দকমঞ্চকে নিপজ্জিত্ৰা পভাতায রত্তিযা উট্ঠিতে সূরিযে ভেরিং চরাপেত্ৰা সব্বসেনিযো চ অমচ্চব্রাহ্মণগহপতিকে চ সন্নিপাতাপেত্ৰা তেসং পুরতো আকাসে পুণ্ণচন্দং উক্খিপন্তো ৰিয সীলৰরঞ্ঞো গুণে কথেত্ৰা পরিসমজ্ঝেযেৰ পুন রাজানং খমাপেত্ৰা রজ্জং পটিচ্ছাপেত্ৰা ‘‘মহারাজ, ইতো পট্ঠায তুম্হাকং উপ্পন্নো চোরূপদ্দৰো ময্হং ভারো, মযা গহিতারক্খা তুম্হে রজ্জং করোথা’’তি ৰত্ৰা পেসুঞ্ঞকারকস্স আণং কারেত্ৰা অত্তনো বলৰাহনং আদায সকরট্ঠমেৰ গতো.

সীলৰরাজাপি খো অলঙ্কতপটিযত্তো সেতচ্ছত্তস্স হেট্ঠা সরভপাদকে কঞ্চনপল্লঙ্কে নিসিন্নো অত্তনো সম্পত্তিং ওলোকেত্ৰা ‘‘অযঞ্চ এৰরূপা সম্পত্তি অমচ্চসহস্সস্স চ জীৰিতপটিলাভো মযি ৰীরিযং অকরোন্তে ন কিঞ্চি অভৰিস্স, ৰীরিযবলেন পনাহং নট্ঠঞ্চ ইমং যসং পটিলভিং, অমচ্চসহস্সস্স চ জীৰিতদানং অদাসিং, আসচ্ছেদং ৰত অকত্ৰা ৰীরিযমেৰ কত্তব্বং. কতৰীরিযস্স হি ফলং নাম এৰং সমিজ্ঝতী’’তি চিন্তেত্ৰা উদানৰসেন ইমং গাথমাহ –

৫১.

‘‘আসীসেথেৰ পুরিসো, ন নিব্বিন্দেয্য পণ্ডিতো;

পস্সামি ৰোহং অত্তানং, যথা ইচ্ছিং তথা অহূ’’তি.

তত্থ আসীসেথেৰাতি ‘‘এৰাহং ৰীরিযং আরভন্তো ইমম্হা দুক্খা মুচ্চিস্সামী’’তি অত্তনো ৰীরিযবলেন আসং করোথেৰ. ন নিব্বিন্দেয্য পণ্ডিতোতি পণ্ডিতো উপাযকুসলো যুত্তট্ঠানে ৰীরিযং করোন্তো ‘‘অহং ইমস্স ৰীরিযস্স ফলং ন লভিস্সামী’’তি ন উক্কণ্ঠেয্য, আসচ্ছেদং করেয্যাতি অত্থো. পস্সামি ৰোহং অত্তানন্তি এত্থ ৰোতি নিপাতমত্তং, অহং অজ্জ অত্তানং পস্সামি. যথা ইচ্ছিং তথা অহূতি অহঞ্হি আৰাটে নিখাতো তম্হা দুক্খা মুচ্চিত্ৰা পুন অত্তনো রজ্জসম্পত্তিং ইচ্ছিং, সো অহং ইমং সম্পত্তিং পত্তং অত্তানং পস্সামি. যথেৰাহং পুব্বে ইচ্ছিং, তথেৰ মে অত্তা জাতোতি. এৰং বোধিসত্তো ‘‘অহো ৰত ভো সীলসম্পন্নানং ৰীরিযফলং নাম সমিজ্ঝতী’’তি ইমায গাথায উদানং উদানেত্ৰা যাৰজীৰং পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থাপি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে ওস্সট্ঠৰীরিযো ভিক্খু অরহত্তে পতিট্ঠাসি. সত্থা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা পদুট্ঠামচ্চো দেৰদত্তো অহোসি, অমচ্চসহস্সং বুদ্ধপরিসা, সীলৰমহারাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

মহাসীলৰজাতকৰণ্ণনা পঠমা.

[৫২] ২. চূল়জনকজাতকৰণ্ণনা

ৰাযমেথেৰ পুরিসোতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ওস্সট্ঠৰীরিযমেৰারব্ভ কথেসি. তত্থ যং ৰত্তব্বং, তং সব্বং মহাজনকজাতকে (জা. ২.২২.১২৩ আদযো) আৰি ভৰিস্সতি. জনকরাজা পন সেতচ্ছত্তস্স হেট্ঠা নিসিন্নো ইমং গাথমাহ –

৫২.

‘‘ৰাযমেথেৰ পুরিসো, ন নিব্বিন্দেয্য পণ্ডিতো;

পস্সামি ৰোহং অত্তানং, উদকা থলমুব্ভত’’ন্তি.

তত্থ ৰাযমেথেৰাতি ৰাযামং করোথেৰ. উদকা থলমুব্ভতন্তি উদকতো থলমুত্তিণ্ণং থলে পতিট্ঠিতং অত্তানং পস্সামীতি. ইধাপি ওস্সট্ঠৰীরিযো ভিক্খু অরহত্তং পত্তো, জনকরাজা সম্মাসম্বুদ্ধোৰ অহোসীতি.

চূল়জনকজাতকৰণ্ণনা দুতিযা.

[৫৩] ৩. পুণ্ণপাতিজাতকৰণ্ণনা

তথেৰ পুণ্ণা পাতিযোতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ৰিসৰারুণিং আরব্ভ কথেসি. একং সমযং সাৰত্থিযং সুরাধুত্তা সন্নিপতিত্ৰা মন্তযিংসু – ‘‘সুরামূলং নো খীণং, কহং নু খো লভিস্সামা’’তি. অথেকো কক্খল়ধুত্তো আহ ‘‘মা চিন্তযিত্থ, অত্থেকো উপাযো’’তি. ‘‘কতরো উপাযো নামা’’তি? ‘‘অনাথপিণ্ডিকো অঙ্গুলিমুদ্দিকা পিল়ন্ধিত্ৰা মট্ঠসাটকনিৰত্থো রাজুপট্ঠানং গচ্ছতি, মযং সুরাপাতিযং ৰিসঞ্ঞীকরণং ভেসজ্জং পক্খিপিত্ৰা আপানং সজ্জেত্ৰা নিসীদিত্ৰা অনাথপিণ্ডিকস্স আগমনকালে ‘ইতো এহি মহাসেট্ঠী’তি পক্কোসিত্ৰা তং সুরং পাযেত্ৰা ৰিসঞ্ঞীভূতস্স অঙ্গুলিমুদ্দিকা চ সাটকে চ গহেত্ৰা সুরামূলং করিস্সামা’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা তথা কত্ৰা সেট্ঠিস্স আগমনকালে পটিমগ্গং গন্ত্ৰা ‘‘সামি, ইতো তাৰ আগচ্ছথ, অযং অম্হাকং সন্তিকে অতিমনাপা সুরা, থোকং পিৰিত্ৰা গচ্ছথা’’তি ৰদিংসু. সোতাপন্নো অরিযসাৰকো কিং সুরং পিৰিস্সতি, অনত্থিকো সমানোপি পন ‘‘ইমে ধুত্তে পরিগ্গণ্হিস্সামী’’তি তেসং আপানভূমিং গন্ত্ৰা তেসং কিরিযং ওলোকেত্ৰা ‘‘অযং সুরা ইমেহি ইমিনা নাম কারণেন যোজিতা’’তি ঞত্ৰা ‘‘ইতো দানি পট্ঠায ইমে ইতো পলাপেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা আহ – ‘‘হরে দুট্ঠধুত্তা, তুম্হে ‘সুরাপাতিযং ভেসজ্জং পক্খিপিত্ৰা আগতাগতে পাযেত্ৰা ৰিসঞ্ঞী কত্ৰা ৰিলুম্পিস্সামা’তি আপানমণ্ডলং সজ্জেত্ৰা নিসিন্না কেৰলং ইমং সুরং ৰণ্ণেথ, একোপি তং উক্খিপিত্ৰা পিৰিতুং ন উস্সহতি. সচে অযং অযোজিতা অস্স, ইমং তুম্হেৰ পিৰেয্যাথা’’তি তে ধুত্তে তজ্জেত্ৰা ততো পলাপেত্ৰা অত্তনো গেহং গন্ত্ৰা ‘‘ধুত্তেহি কতকারণং তথাগতস্স আরোচেস্সামী’’তি চিন্তেন্তো জেতৰনং গন্ত্ৰা আরোচেসি. সত্থা ‘‘ইদানি তাৰ গহপতি তে ধুত্তা তং ৰঞ্চেতুকামা জাতা, পুব্বে পন পণ্ডিতেপি ৰঞ্চেতুকামা অহেসু’’ন্তি ৰত্ৰা তেন যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো বারাণসিসেট্ঠি অহোসি. তদাপেতে ধুত্তা এৰমেৰ সম্মন্তেত্ৰা সুরং যোজেত্ৰা বারাণসিসেট্ঠিস্স আগমনকালে পটিমগ্গং গন্ত্ৰা এৰমেৰ কথযিংসু. সেট্ঠি অনত্থিকোপি হুত্ৰা তে পরিগ্গণ্হিতুকামো গন্ত্ৰা তেসং কিরিযং ওলোকেত্ৰা ‘‘ইদং নামেতে কাতুকামা, পলাপেস্সামি নে ইতো’’তি চিন্তেত্ৰা এৰমাহ ‘‘ভোন্তো, ধুত্তা সুরং পিৰিত্ৰা রাজকুলং গন্তুং নাম অযুত্তং, রাজানং দিস্ৰা পুন আগচ্ছন্তো জানিস্সামি, তুম্হে ইধেৰ নিসীদথা’’তি রাজুপট্ঠানং গন্ত্ৰা পচ্চাগঞ্ছি. ধুত্তা ‘‘ইতো এথ, সামী’’তি. সোপি তত্থ গন্ত্ৰা ভেসজ্জেন সংযোজিতা সুরাপাতিযো ওলোকেত্ৰা এৰমাহ ‘‘ভোন্তো ধুত্তা তুম্হাকং কিরিযা ময্হং ন রুচ্চতি, তুম্হাকং সুরাপাতিযো যথাপূরিতাৰ ঠিতা, তুম্হে কেৰলং সুরং ৰণ্ণেথ, ন পন পিৰথ. সচাযং মনাপা অস্স, তুম্হেপি পিৰেয্যাথ, ইমায পন ৰিসসংযুত্তায ভৰিতব্ব’’ন্তি তেসং মনোরথং ভিন্দন্তো ইমং গাথমাহ –

৫৩.

‘‘তথেৰ পুণ্ণা পাতিযো, অঞ্ঞাযং ৰত্ততে কথা;

আকারণেন জানামি, ন চাযং ভদ্দিকা সুরা’’তি.

তত্থ তথেৰাতি যথা মযা গমনকালে দিট্ঠা, ইদানিপি ইমা সুরাপাতিযো তথেৰ পুণ্ণা. অঞ্ঞাযং ৰত্ততে কথাতি যা অযং তুম্হাকং সুরাৰণ্ণনকথা ৰত্ততি, সা অঞ্ঞাৰ অভূতা অতচ্ছা. যদি হি এসা সুরা মনাপা অস্স, তুম্হেপি পিৰেয্যাথ, উপড্ঢপাতিযো অৰসিস্সেয্যুং. তুম্হাকং পন একেনাপি সুরা ন পীতা. আকারণেন জানামীতি তস্মা ইমিনা কারণেন জানামি. ন চাযং ভদ্দিকা সুরাতি ‘‘নেৰাযং ভদ্দিকা সুরা, ৰিসসংযোজিতায এতায ভৰিতব্ব’’ন্তি ধুত্তে নিগ্গণ্হিত্ৰা যথা ন পুন এৰরূপং করোন্তি, তথা তে তজ্জেত্ৰা ৰিস্সজ্জেসি. সো যাৰজীৰং দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা ধুত্তা এতরহি ধুত্তা, বারাণসিসেট্ঠি পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

পুণ্ণপাতিজাতকৰণ্ণনা ততিযা.

[৫৪] ৪. কিংফলজাতকৰণ্ণনা

নাযং রুক্খো দুরারুহাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং ফলকুসলং উপাসকং আরব্ভ কথেসি. একো কির সাৰত্থিৰাসী কুটুম্বিকো বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তেত্ৰা অত্তনো আরামে নিসীদাপেত্ৰা যাগুখজ্জকং দত্ৰা উয্যানপালং আণাপেসি ‘‘ভিক্খূহি সদ্ধিং উয্যানে ৰিচরিত্ৰা অয্যানং অম্বাদীনি নানাফলানি দেহী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা ভিক্খূসঙ্ঘমাদায উয্যানে ৰিচরন্তো রুক্খং উল্লোকেত্ৰাৰ ‘‘এতং ফলং আমং, এতং ন সুপক্কং, এতং সুপক্ক’’ন্তি জানাতি. যং সো ৰদতি, তং তথেৰ হোতি. ভিক্খূ গন্ত্ৰা তথাগতস্স আরোচেসুং ‘‘ভন্তে, অযং উয্যানপালো ফলকুসলো ভূমিযং ঠিতোৰ রুক্খং উল্লোকেত্ৰা ‘এতং ফলং আমং, এতং ন সুপক্কং, এতং সুপক্ক’ন্তি জানাতি. যং সো ৰদতি, তং তথেৰ হোতী’’তি. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, অযমেৰ উয্যানপালো ফলকুসলো, পুব্বে পণ্ডিতাপি ফলকুসলাযেৰ অহেসু’’ন্তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো সত্থৰাহকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো পঞ্চহি সকটসতেহি ৰণিজ্জং করোন্তো একস্মিং কালে মহাৰত্তনিঅটৰিং পত্ৰা অটৰিমুখে ঠত্ৰা সব্বে মনুস্সে সন্নিপাতাপেত্ৰা ‘‘ইমিস্সা অটৰিযা ৰিসরুক্খা নাম হোন্তি, ৰিসপত্তানি, ৰিসপুপ্ফানি, ৰিসফলানি, ৰিসমধূনি হোন্তিযেৰ, পুব্বে তুম্হেহি অপরিভুত্তং, যং কিঞ্চি পত্তং ৰা পুপ্ফং ৰা ফলং ৰা পল্লৰং ৰা মং অপরিপুচ্ছিত্ৰা মা খাদথা’’তি আহ. তে ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা অটৰিং ওতরিংসু. অটৰিমুখে চ একস্মিং গামদ্ৰারে কিংফলরুক্খো নাম অত্থি, তস্স খন্ধসাখাপলাসপুপ্ফফলানি সব্বানি অম্বসদিসানেৰ হোন্তি. ন কেৰলং ৰণ্ণসণ্ঠানতোৰ, গন্ধরসেহিপিস্স আমপক্কানি ফলানি অম্বফলসদিসানেৰ, খাদিতানি পন হলাহলৰিসং ৰিয তঙ্খণঞ্ঞেৰ জীৰিতক্খযং পাপেন্তি. পুরতো গচ্ছন্তা একচ্চে লোলপুরিসা ‘‘অম্বুরুক্খো অয’’ন্তি সঞ্ঞায ফলানি খাদিংসু, একচ্চে ‘‘সত্থৰাহং পুচ্ছিত্ৰাৰ খাদিস্সামা’’তি হত্থেন গহেত্ৰা অট্ঠংসু. তে সত্থৰাহে আগতে ‘‘অয্য, ইমানি অম্বফলানি খাদামা’’তি পুচ্ছিংসু. বোধিসত্তো ‘‘নাযং অম্বরুক্খো’’তি ঞত্ৰা ‘‘কিং ফলরুক্খো নামেস, নাযং অম্বরুক্খো, মা খাদিত্থা’’তি ৰারেত্ৰা যে খাদিংসু. তেপি ৰমাপেত্ৰা চতুমধুরং পাযেত্ৰা নিরোগে অকাসি.

পুব্বে পন ইমস্মিং রুক্খমূলে মনুস্সা নিৰাসং কপ্পেত্ৰা ‘‘অম্বফলানী’’তি সঞ্ঞায ইমানি ৰিসফলানি খাদিত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপুণন্তি. পুনদিৰসে গামৰাসিনো নিক্খমিত্ৰা মতমনুস্সে দিস্ৰা পাদে গণ্হিত্ৰা পটিচ্ছন্নট্ঠানে ছড্ডেত্ৰা সকটেহি সদ্ধিংযেৰ সব্বং তেসং সন্তকং গহেত্ৰা গচ্ছন্তি. তে তং দিৰসম্পি অরুণুগ্গমনকালেযেৰ ‘‘ময্হং বলিবদ্দো ভৰিস্সতি, ময্হং সকটং, ময্হং ভণ্ড’’ন্তি ৰেগেন তং রুক্খমূলং গন্ত্ৰা মনুস্সে নিরোগে দিস্ৰা ‘‘কথং তুম্হে ইমং রুক্খং ‘নাযং অম্বরুক্খো’তি জানিত্থা’’তি পুচ্ছিংসু. তে ‘‘মযং ন জানাম, সত্থৰাহজেট্ঠকো নো জানাতী’’তি আহংসু. মনুস্সা বোধিসত্তং পুচ্ছিংসু ‘‘পণ্ডিত, কিন্তি কত্ৰা ত্ৰং ইমস্স রুক্খস্স অনম্বরুক্খভাৰং অঞ্ঞাসী’’তি? সো ‘‘দ্ৰীহি কারণেহি অঞ্ঞাসি’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৫৪.

‘‘নাযং রুক্খো দুরারুহো, নপি গামতো আরকা;

আকারণেন জানামি, নাযং সাদুফলো দুমো’’তি.

তত্থ নাযং রুক্খো দুরারুহোতি অযং ৰিসরুক্খো ন দুক্খারুহো, উক্খিপিত্ৰা ঠপিতনিস্সেণী ৰিয সুখেনারোহিতুং সক্কাতি ৰদতি. নপি গামতো আরকাতি গামতো দূরে ঠিতোপি ন হোতি, গামদ্ৰারে ঠিতোযেৰাতি দীপেতি. আকারণেন জানামীতি ইমিনা দুৰিধেন কারণেনাহং ইমং রুক্খং জানামি. কিন্তি? নাযং সাদুফলো দুমোতি. সচে হি অযং মধুরফলো অম্বরুক্খো অভৰিস্স, এৰং সুখারুল়্হে অৰিদূরে ঠিতে এতস্মিং একম্পি ফলং ন তিট্ঠেয্য, ফলখাদকমনুস্সেহি নিচ্চং পরিৰুতোৰ অস্স. এৰং অহং অত্তনো ঞাণেন পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ইমস্স ৰিসরুক্খভাৰং অঞ্ঞাসিন্তি মহাজনস্স ধম্মং দেসেত্ৰা সোত্থিগমনং গতো.

সত্থাপি ‘‘এৰং, ভিক্খৰে, পুব্বে পণ্ডিতাপি ফলকুসলা অহেসু’’ন্তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা পরিসা বুদ্ধপরিসা অহেসুং, সত্থৰাহো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

কিংফলজাতকৰণ্ণনা চতুত্থা.

[৫৫] ৫. পঞ্চাৰুধজাতকৰণ্ণনা

যো অলীনেন চিত্তেনাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং ওস্সট্ঠৰীরিযং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. তঞ্হি ভিক্খুং সত্থা আমন্তেত্ৰা ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু ওস্সট্ঠৰীরিযোসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চং, ভগৰা’’তি ৰুত্তে ‘‘ভিক্খু পুব্বে পণ্ডিতা ৰীরিযং কাতুং যুত্তট্ঠানে ৰীরিযং কত্ৰা রজ্জসম্পত্তিং পাপুণিংসূ’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো তস্স রঞ্ঞো অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিস্মিং নিব্বত্তি. তস্স নামগ্গহণদিৰসে অট্ঠসতে ব্রাহ্মণে সব্বকামেহি সন্তপ্পেত্ৰা লক্খণানি পুচ্ছিংসু. লক্খণকুসলা ব্রাহ্মণা লক্খণসম্পত্তিং দিস্ৰা ‘‘পুঞ্ঞসম্পন্নো, মহারাজ, কুমারো তুম্হাকং অচ্চযেন রজ্জং পাপুণিস্সতি, পঞ্চাৰুধকম্মে পঞ্ঞাতো পাকটো জম্বুদীপে অগ্গপুরিসো ভৰিস্সতী’’তি ব্যাকরিংসু. রাজা ব্রাহ্মণানং ৰচনং সুত্ৰা কুমারস্স নামং গণ্হন্তো ‘‘পঞ্চাৰুধকুমারো’’তি নামং অকাসি. অথ নং ৰিঞ্ঞুতং পত্ৰা সোল়সৰস্সুদ্দেসে ঠিতং রাজা আমন্তেত্ৰা ‘‘তাত, সিপ্পং উগ্গণ্হাহী’’তি আহ. ‘‘কস্স সন্তিকে উগ্গণ্হামি, দেৰা’’তি? ‘‘গচ্ছ, তাত, গন্ধাররট্ঠে তক্কসিলনগরে দিসাপামোক্খস্স আচরিযস্স সন্তিকে উগ্গণ্হ, ইদঞ্চস্স আচরিযভাগং দজ্জেয্যাসী’’তি সহস্সং দত্ৰা উয্যোজেসি. সো তত্থ গন্ত্ৰা সিপ্পং সিক্খিত্ৰা আচরিযেন দিন্নং পঞ্চাৰুধং গহেত্ৰা আচরিযং ৰন্দিত্ৰা তক্কসিলনগরতো নিক্খমিত্ৰা সন্নদ্ধপঞ্চাৰুধো বারাণসিমগ্গং পটিপজ্জি.

সো অন্তরামগ্গে সিলেসলোমযক্খেন নাম অধিট্ঠিতং একং অটৰিং পাপুণি. অথ নং অটৰিমুখে মনুস্সা দিস্ৰা ‘‘ভো মাণৰ, মা ইমং অটৰিং পৰিস, সিলেসলোমযক্খো নামেত্থ অত্থি, সো দিট্ঠদিট্ঠে মনুস্সে জীৰিতক্খযং পাপেতী’’তি ৰারযিংসু. বোধিসত্তো অত্তানং তক্কেন্তো অসম্ভীতকেসরসীহো ৰিয অটৰিং পাৰিসিযেৰ. তস্মিং অটৰিমজ্ঝং সম্পত্তে সো যক্খো তালমত্তো হুত্ৰা কূটাগারমত্তং সীসং পত্তপ্পমাণানি অক্খীনি, দকলিমকুল়মত্তা দ্ৰে দাঠা চ মাপেত্ৰা সেতমুখো কবরকুচ্ছি নীলহত্থপাদো হুত্ৰা বোধিসত্তস্স অত্তানং দস্সেত্ৰা ‘‘কহং যাসি, তিট্ঠ ভক্খোসি মে’’তি আহ. অথ নং বোধিসত্তো ‘‘যক্খ, অহং অত্তানং তক্কেত্ৰা ইধ পৰিট্ঠো, ত্ৰং অপ্পমত্তো হুত্ৰা মং উপগচ্ছেয্যাসি. ৰিসপীতেন হি সরেন তং ৰিজ্ঝিত্ৰা এত্থেৰ পাতেস্সামী’’তি সন্তজ্জেত্ৰা হলাহলৰিসপীতং সরং সন্নয্হিত্ৰা মুঞ্চি, সো যক্খস্স লোমেসুযেৰ অল্লীযি. ততো অঞ্ঞং, ততো অঞ্ঞন্তি এৰং পঞ্ঞাস সরে মুঞ্চি, সব্বে তস্স লোমেসুযেৰ অল্লীযিংসু. যক্খো সব্বেপি তে সরে ফোটেত্ৰা অত্তনো পাদমূলেযেৰ পাতেত্ৰা বোধিসত্তং উপসঙ্কমি.

বোধিসত্তো পুনপি তং তজ্জেত্ৰা খগ্গং কড্ঢিত্ৰা পহরি, তেত্তিংসঙ্গুলাযতো খগ্গো লোমেসুযেৰ অল্লীযি. অথ নং কণযেন পহরি, সোপি লোমেসুযেৰ অল্লীযি. তস্স অল্লীনভাৰং ঞত্ৰা মুগ্গরেন পহরি, সোপি লোমেসুযেৰ অল্লীযি. তস্স অল্লীনভাৰং ঞত্ৰা কুন্তেন পহরি, সোপি লোমেসুযেৰ অল্লীযি. তস্স অল্লীনভাৰং ঞত্ৰা ‘‘ভো যক্খন, তে অহং ‘পঞ্চাৰুধকুমারো নামা’তি সুতপুব্বো, অহং তযা অধিট্ঠিতং অটৰিং পৰিসন্তো ন ধনুআদীনি তক্কেত্ৰা পৰিট্ঠো, অত্তানংযেৰ পন তক্কেত্ৰা পৰিট্ঠো, অজ্জ তং পোথেত্ৰা চুণ্ণৰিচুণ্ণং করিস্সামী’’তি উন্নাদেন্তো অত্তানং তক্কেত্ৰা দক্খিণহত্থেন যক্খং পহরি, হত্থো লোমেসুযেৰ অল্লীযি. ৰামহত্থেন পহরি, সোপি অল্লীযি. দক্খিণপাদেন পহরি, সোপি অল্লীযি. ৰামপাদেন পহরি, সোপি অল্লীযি. ‘‘সীসেন তং পোথেত্ৰা চুণ্ণৰিচুণ্ণং করিস্সামী’’তি সীসেন পহরি, তম্পি লোমেসুযেৰ অল্লীযি. সো পঞ্চোড্ডিতো পঞ্চসু ঠানেসু বদ্ধো ওলম্বন্তোপি নিব্ভযো নিস্সারজ্জোৰ অহোসি.

যক্খো চিন্তেসি ‘‘অযং একো পুরিসসীহো পুরিসাজানীযো, ন পুরিসমত্তোৰ, মাদিসেন নামস্স যক্খেন গহিতস্স সন্তাসমত্তম্পি ন ভৰিস্সতি, মযা ইমং মগ্গং হনন্তেন একোপি এৰরূপো পুরিসো ন দিট্ঠপুব্বো, কস্মা নু খো এস ন ভাযতী’’তি. সো তং খাদিতুং অৰিসহন্তো ‘‘কস্মা নু খো, ত্ৰং মাণৰ, মরণভযং ন ভাযসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘কিংকারণা, যক্খ, ভাযিস্সামি. একস্মিঞ্হি অত্তভাৰে একং মরণং নিযতমেৰ, অপিচ ময্হং কুচ্ছিম্হি ৰজিরাৰুধং অত্থি. সচে মং খাদিস্সসি, তং আৰুধং জীরাপেতুং ন সক্খিস্সসি, তং তে অন্তানি খণ্ডাখণ্ডিকং ছিন্দিত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপেস্সতি. ইতি উভোপি নস্সিস্সাম, ইমিনা কারণেনাহং ন ভাযামী’’তি. ইদং কির বোধিসত্তো অত্তনো অব্ভন্তরে ঞাণাৰুধং সন্ধায কথেসি. তং সুত্ৰা যক্খো চিন্তেসি ‘‘অযং মাণৰো সচ্চমেৰ ভণতি, ইমস্স পুরিসসীহস্স সরীরতো মুগ্গবীজমত্তম্পি মংসখণ্ডং ময্হং কুচ্ছি জীরেতুং ন সক্খিস্সতি, ৰিস্সজ্জেস্সামি ন’’ন্তি মরণভযতজ্জিতো বোধিসত্তং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ‘‘মাণৰ, পুরিসসীহো ত্ৰং, ন তে অহং মংসং খাদিস্সামি, ত্ৰং অজ্জ রাহুমুখা মুত্তচন্দো ৰিয মম হত্থতো মুচ্চিত্ৰা ঞাতিসুহজ্জমণ্ডলং তোসেন্তো যাহী’’তি আহ.

অথ নং বোধিসত্তো আহ – ‘‘যক্খ, অহং তাৰ গচ্ছিস্সামি, ত্ৰং পন পুব্বেপি অকুসলং কত্ৰা লুদ্দো লোহিতপাণি পররুহিরমংসভক্খো যক্খো হুত্ৰা নিব্বত্তো. সচে ইধাপি ঠত্ৰা অকুসলমেৰ করিস্সসি, অন্ধকারা অন্ধকারমেৰ গমিস্সসি, মং দিট্ঠকালতো পট্ঠায পন ন সক্কা তযা অকুসলং কাতুং, পাণাতিপাতকম্মং নাম নিরযে তিরচ্ছানযোনিযং পেত্তিৰিসযে অসুরকাযে চ নিব্বত্তেতি, মনুস্সেসু নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে অপ্পাযুকসংৰত্তনিকং হোতী’’তি এৰমাদিনা নযেন পঞ্চন্নং দুস্সীল্যকম্মানং আদীনৰং, পঞ্চন্নং সীলানং আনিসংসঞ্চ কথেত্ৰা নানাকারণেহি যক্খং তজ্জেত্ৰা ধম্মং দেসেত্ৰা দমেত্ৰা নিব্বিসেৰনং কত্ৰা পঞ্চসু সীলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা তস্সাযেৰ নং অটৰিযা বলিপটিগ্গাহকং দেৰতং কত্ৰা অপ্পমাদেন ওৰদিত্ৰা অটৰিতো নিক্খমিত্ৰা অটৰিমুখে মনুস্সানং আচিক্খিত্ৰা সন্নদ্ধপঞ্চাৰুধো বারাণসিং গন্ত্ৰা মাতাপিতরো দিস্ৰা অপরভাগে রজ্জে পতিট্ঠায ধম্মেন রজ্জং কারেন্তো দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থাপি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অভিসম্বুদ্ধো হুত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৫৫.

‘‘যো অলীনেন চিত্তেন, অলীনমনসো নরো;

ভাৰেতি কুসলং ধম্মং, যোগক্খেমস্স পত্তিযা;

পাপুণে অনুপুব্বেন, সব্বসংযোজনক্খয’’ন্তি.

তত্রাযং পিণ্ডত্থো – যো পুরিসো অলীনেন অসংকুটিতেন চিত্তেন পকতিযাপি অলীনমনো অলীনজ্ঝাসযোৰ হুত্ৰা অনৰজ্জট্ঠেন কুসলং সত্ততিং সবোধিপক্খিযভেদং ধম্মং ভাৰেতি ৰড্ঢেতি, ৰিসালেন চিত্তেন ৰিপস্সনং অনুযুঞ্জতি চতূহি যোগেহি খেমস্স নিব্বানস্স পত্তিযা, সো এৰং সব্বসঙ্খারেসু ‘‘অনিচ্চং দুক্খং অনত্তা’’তি তিলক্খণং আরোপেত্ৰা তরুণৰিপস্সনতো পট্ঠায উপ্পন্নে বোধিপক্খিযধম্মে ভাৰেন্তো অনুপুব্বেন একসংযোজনম্পি অনৰসেসেত্ৰা সব্বসংযোজনক্খযকরস্স চতুত্থমগ্গস্স পরিযোসানে উপ্পন্নত্তা ‘‘সব্বসংযোজনক্খযো’’তি সঙ্খ্যং গতং অরহত্তং পাপুণেয্যাতি.

এৰং সত্থা অরহত্তেন ধম্মদেসনায কূটং গহেত্ৰা মত্থকে চত্তারি সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে সো ভিক্খু অরহত্তং পাপুণি. সত্থা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা যক্খো অঙ্গুলিমালো অহোসি, পঞ্চাৰুধকুমারো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

পঞ্চাৰুধজাতকৰণ্ণনা পঞ্চমা.

[৫৬] ৬. কঞ্চনক্খন্ধজাতকৰণ্ণনা

যো পহট্ঠেন চিত্তেনাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. একো কির সাৰত্থিৰাসী কুলপুত্তো সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা রতনসাসনে উরং দত্ৰা পব্বজি. অথস্স আচরিযুপজ্ঝাযা ‘‘আৰুসো, একৰিধেন সীলং নাম, দুৰিধেন, তিৰিধেন, চতুব্বিধেন, পঞ্চৰিধেন, ছব্বিধেন, সত্তৰিধেন, অট্ঠৰিধেন, নৰৰিধেন, দসৰিধেন, বহুৰিধেন সীলং নাম. ইদং চূল়সীলং নাম, ইদং মজ্ঝিমসীলং নাম, ইদং মহাসীলং নাম. ইদং পাতিমোক্খসংৰরসীলং নাম, ইদং ইন্দ্রিযসংৰরসীলং নাম, ইদং আজীৰপারিসুদ্ধিসীলং নাম, ইদং পচ্চযপটিসেৰনসীলং নামা’’তি সীলং আচিক্খন্তি. সো চিন্তেসি ‘‘ইদং সীলং নাম অতিবহু, অহং এত্তকং সমাদায ৰত্তিতুং ন সক্খিস্সামি, সীলং পূরেতুং অসক্কোন্তস্স চ নাম পব্বজ্জায কো অত্থো, অহং গিহী হুত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি চ করিস্সামি, পুত্তদারঞ্চ পোসেস্সামী’’তি. এৰঞ্চ পন চিন্তেত্ৰা ‘‘ভন্তে, অহং সীলং রক্খিতুং ন সক্খিস্সামি, অসক্কোন্তস্স চ নাম পব্বজ্জায কো অত্থো, অহং হীনাযাৰত্তিস্সামি, তুম্হাকং পত্তচীৰরং গণ্হথা’’তি আহ.

অথ নং আহংসু ‘‘আৰুসো এৰং সন্তে দসবলং ৰন্দিত্ৰাৰ যাহী’’তি তে তং আদায সত্থু সন্তিকং ধম্মসভং অগমংসু. সত্থা দিস্ৰাৰ ‘‘কিং, ভিক্খৰে, অনত্থিকং ভিক্খুং আদায আগতত্থা’’তি আহ. ভন্তে, অযং ভিক্খু ‘‘অহং সীলং রক্খিতুং ন সক্খিস্সামী’’তি পত্তচীৰরং নিয্যাদেতি, অথ নং মযং গহেত্ৰা আগতম্হাতি. ‘‘কস্মা পন তুম্হে, ভিক্খৰে, ইমস্স ভিক্খুনো বহুং সীলং আচিক্খথ. যত্তকং এস রক্খিতুং সক্কোতি, তত্তকমেৰ রক্খিস্সতি. ইতো পট্ঠায তুম্হে এতং মা কিঞ্চি অৰচুত্থ, অহমেত্থ কত্তব্বং জানিস্সামি, এহি ত্ৰং ভিক্খু, কিং তে বহুনা সীলেন, তীণিযেৰ সীলানি রক্খিতুং সক্খিস্সসী’’তি? ‘‘রক্খিস্সামি, ভন্তে’’তি. তেন হি ত্ৰং ইতো পট্ঠায কাযদ্ৰারং ৰচীদ্ৰারং মনোদ্ৰারন্তি তীণি দ্ৰারানি রক্খ, মা কাযেন পাপকম্মং করি, মা ৰাচায, মা মনসা. ‘‘গচ্ছ মা হীনাযাৰত্তি, ইমানি তীণিযেৰ সীলানি রক্খা’’তি. এত্তাৰতা সো ভিক্খু তুট্ঠমানসো ‘‘সাধু, ভন্তে, রক্খিস্সামি ইমানি তীণি সীলানী’’তি সত্থারং ৰন্দিত্ৰা আচরিযুপজ্ঝাযেহি সদ্ধিংযেৰ অগমাসি. সো তানি তীণি সীলানি পূরেন্তোৰ অঞ্ঞাসি ‘‘আচরিযুপজ্ঝাযেহি ময্হং আচিক্খিতং সীলম্পি এত্তকমেৰ, তে পন অত্তনো অবুদ্ধভাৰেন মং বুজ্ঝাপেতুং নাসক্খিংসু, সম্মাসম্বুদ্ধো অত্তনো বুদ্ধসুবুদ্ধতায অনুত্তরধম্মরাজতায এত্তকং সীলং তীসুযেৰ দ্ৰারেসু পক্খিপিত্ৰা মং গণ্হাপেসি, অৰস্সযো ৰত মে সত্থা জাতো’’তি ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা কতিপাহেনেৰ অরহত্তে পতিট্ঠাসি.

তং পৰত্তিং ঞত্ৰা ধম্মসভাযং সন্নিপতিতা ভিক্খূ ‘‘আৰুসো, তং কির ভিক্খুং ‘বহুসীলানি রক্খিতুং ন সক্কোমী’তি হীনাযাৰত্তন্তং সব্বানি সীলানি তীহি কোট্ঠাসেহি সঙ্খিপিত্ৰা গাহাপেত্ৰা সত্থা অরহত্তং পাপেসি, অহো বুদ্ধানং বলং নাম অচ্ছরিয’’ন্তি বুদ্ধগুণে কথেন্তা নিসীদিংসু. অথ সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ভিক্খৰে, অতিগরুকোপি ভারো কোট্ঠাসৰসেন ভাজেত্ৰা দিন্নো লহুকো ৰিয হোতি, পুব্বেপি পণ্ডিতা মহন্তং কঞ্চনক্খন্ধং লভিত্ৰা উক্খিপিতুং অসক্কোন্তা ৰিভাগং কত্ৰা উক্খিপিত্ৰা অগমংসূ’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো একস্মিং গামকে কস্সকো অহোসি. সো একদিৰসং অঞ্ঞতরস্মিং ছড্ডিতগামকে খেত্তে কসিং কসতি. পুব্বে চ তস্মিং গামে একো ৰিভৰসম্পন্নো সেট্ঠি ঊরুমত্তপরিণাহং চতুহত্থাযামং কঞ্চনক্খন্ধং নিদহিত্ৰা কালমকাসি. তস্মিং বোধিসত্তস্স নঙ্গলং লগিত্ৰা অট্ঠাসি. সো ‘‘মূলসন্তানকং ভৰিস্সতী’’তি পংসুং ৰিযূহন্তো তং দিস্ৰা পংসুনা পটিচ্ছাদেত্ৰা দিৰসং কসিত্ৰা অত্থঙ্গতে সূরিযে যুগনঙ্গলাদীনি একমন্তে নিক্খিপিত্ৰা ‘‘কঞ্চনক্খন্ধং গণ্হিত্ৰা গচ্ছিস্সামী’’তি তং উক্খিপিতুং নাসক্খি. অসক্কোন্তো নিসীদিত্ৰা ‘‘এত্তকং কুচ্ছিভরণায ভৰিস্সতি, এত্তকং নিদহিত্ৰা ঠপেস্সামি, এত্তকেন কম্মন্তে পযোজেস্সামি, এত্তকং দানাদিপুঞ্ঞকিরিযায ভৰিস্সতী’’তি চত্তারো কোট্ঠাসে অকাসি. তস্সেৰং ৰিভত্তকালে সো কঞ্চনক্খন্ধো সল্লহুকো ৰিয অহোসি. সো তং উক্খিপিত্ৰা ঘরং নেত্ৰা চতুধা ৰিভজিত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং গতো.

ইতি ভগৰা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অভিসম্বুদ্ধো হুত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৫৬.

‘‘যো পহট্ঠেন চিত্তেন, পহট্ঠমনসো নরো;

ভাৰেতি কুসলং ধম্মং, যোগক্খেমস্স পত্তিযা;

পাপুণে অনুপুব্বেন, সব্বসংযোজনক্খয’’ন্তি.

তত্থ পহট্ঠেনাতি ৰিনীৰরণেন. পহট্ঠমনসোতি তায এৰ ৰিনীৰরণতায পহট্ঠমানসো, সুৰণ্ণং ৰিয পহংসিত্ৰা সমুজ্জোতিতসপ্পভাসচিত্তো হুত্ৰাতি অত্থো.

এৰং সত্থা অরহত্তকূটেন দেসনং নিট্ঠাপেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা কঞ্চনক্খন্ধলদ্ধপুরিসো অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

কঞ্চনক্খন্ধজাতকৰণ্ণনা ছট্ঠা.

[৫৭] ৭. ৰানরিন্দজাতকৰণ্ণনা

যস্সেতে চতুরো ধম্মাতি ইদং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো দেৰদত্তস্স ৰধায পরিসক্কনং আরব্ভ কথেসি. তস্মিঞ্হি সমযে সত্থা ‘‘দেৰদত্তো ৰধায পরিসক্কতী’’তি সুত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ দেৰদত্তো ময্হং ৰধায পরিসক্কতি, পুব্বেপি পরিসক্কিযেৰ, তাসমত্তম্পি পন কাতুং নাসক্খী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো কপিযোনিযং নিব্বত্তিত্ৰা ৰুড্ঢিমন্ৰায অস্সপোতকপ্পমাণো থামসম্পন্নো একচরো হুত্ৰা নদীতীরে ৰিহরতি. তস্সা পন নদিযা ৰেমজ্ঝে একো দীপকো নানপ্পকারেহি অম্বপনসাদীহি ফলরুক্খেহি সম্পন্নো. বোধিসত্তো নাগবলো থামসম্পন্নো নদিযা ওরিমতীরতো উপ্পতিত্ৰা দীপকস্স ওরতো নদীমজ্ঝে একো পিট্ঠিপাসাণো অত্থি, তস্মিং নিপততি, ততো উপ্পতিত্ৰা তস্মিং দীপকে পততি. তত্থ নানপ্পকারানি ফলানি খাদিত্ৰা সাযং তেনেৰ উপাযেন পচ্চাগন্ত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানে ৰসিত্ৰা পুনদিৰসেপি তথেৰ করোতি. ইমিনা নিযামেন তত্থ ৰাসং কপ্পেতি.

তস্মিং পন কালে একো কুম্ভীলো সপজাপতিকো তস্সা নদিযা ৰসতি. তস্স ভরিযা বোধিসত্তং অপরাপরং গচ্ছন্তং দিস্ৰা বোধিসত্তস্স হদযমংসে দোহল়ং উপ্পাদেত্ৰা কুম্ভীলং আহ – ‘‘ময্হং খো, অয্য, ইমস্স ৰানরিন্দস্স হদযমংসে দোহল়ো উপ্পন্নো’’তি. কুম্ভীলো ‘‘সাধু, ভদ্দে, লচ্ছসী’’তি ৰত্ৰা ‘‘অজ্জ তং সাযং দীপকতো আগচ্ছন্তমেৰ গণ্হিস্সামী’’তি গন্ত্ৰা পিট্ঠিপাসাণে নিপজ্জি.

বোধিসত্তো দিৰসং চরিত্ৰা সাযন্হসমযে দীপকে ঠিতোৰ পাসাণং ওলোকেত্ৰা – ‘‘অযং পাসাণো ইদানি উচ্চতরো খাযতি, কিং নু খো কারণ’’ন্তি চিন্তেসি. তস্স কির উদকপ্পমাণঞ্চ পাসাণপ্পমাণঞ্চ সুৰৰত্থাপিতমেৰ হোতি. তেনস্স এতদহোসি ‘‘অজ্জ ইমিস্সা নদিযা উদকং নেৰ হাযতি, ন চ ৰড্ঢতি, অথ চ পনাযং পাসাণো মহা হুত্ৰা পঞ্ঞাযতি, কচ্চি নু খো এত্থ ময্হং গহণত্থায কুম্ভীলো নিপন্নো’’তি. সো ‘‘ৰীমংসামি তাৰ ন’’ন্তি তত্থেৰ ঠত্ৰা পাসাণেন সদ্ধিং কথেন্তো ৰিয ‘‘ভো পাসাণা’’তি ৰত্ৰা পটিৰচনং অলভন্তো যাৰততিযং ‘‘ভো পাসাণা’’তি আহ. পাসাণো কিং পটিৰচনং দস্সতি. পুনপি ৰানরো ‘‘কিং ভো পাসাণ, অজ্জ ময্হং পটিৰচনং ন দেসী’’তি আহ. কুম্ভীলো ‘‘অদ্ধা অঞ্ঞেসু দিৰসেসু অযং পাসাণো ৰানরিন্দস্স পটিৰচনং অদাসি, দস্সামি দানিস্স পটিৰচন’’ন্তি চিন্তেত্ৰা ‘‘কিং, ভো ৰানরিন্দা’’তি আহ. ‘‘কোসি ত্ৰ’’ন্তি? ‘‘অহং কুম্ভীলো’’তি. ‘‘কিমত্থং এত্থ নিপন্নোসী’’তি? ‘‘তৰ হদযমংসং পত্থযমানো’’তি. বোধিসত্তো চিন্তেসি ‘‘অঞ্ঞো মে গমনমগ্গো নত্থি, অজ্জ মযা এস কুম্ভীলো ৰঞ্চেতব্বো’’তি. অথ নং এৰমাহ ‘‘সম্ম কুম্ভীল, অহং অত্তানং তুয্হং পরিচ্চজিস্সামি, ত্ৰং মুখং ৰিৰরিত্ৰা মং তৰ সন্তিকং আগতকালে গণ্হাহী’’তি. কুম্ভীলানঞ্হি মুখে ৰিৰটে অক্খীনি নিম্মীলন্তি. সো তং কারণং অসল্লক্খেত্ৰা মুখং ৰিৰরি, অথস্স অক্খীনি পিথীযিংসু. সো মুখং ৰিৰরিত্ৰা অক্খীনি নিম্মীলেত্ৰা নিপজ্জি. বোধিসত্তো তথাভাৰং ঞত্ৰা দীপকা উপ্পতিতো গন্ত্ৰা কুম্ভীলস্স মত্থকে অক্কমিত্ৰা ততো উপ্পতিতো ৰিজ্জুলতা ৰিয ৰিজ্জোতমানো পরতীরে অট্ঠাসি.

কুম্ভীলো তং অচ্ছরিযং দিস্ৰা ‘‘ইমিনা ৰানরিন্দেন অতিঅচ্ছেরকং কত’’ন্তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ভো ৰানরিন্দ, ইমস্মিং লোকে চতূহি ধম্মেহি সমন্নাগতো পুগ্গলো পচ্চামিত্তে অধিভৰতি. তে সব্বেপি তুয্হং অব্ভন্তরে অত্থি মঞ্ঞে’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৫৭.

‘‘যস্সেতে চতুরো ধম্মা, ৰানরিন্দ যথা তৰ;

সচ্চং ধম্মো ধিতি চাগো, দিট্ঠং সো অতিৰত্ততী’’তি.

তত্থ যস্সাতি যস্স কস্সচি পুগ্গলস্স. এতেতি ইদানি ৰত্তব্বে পচ্চক্খতো নিদ্দিসতি. চতুরো ধম্মাতি চত্তারো গুণা. সচ্চন্তি ৰচীসচ্চং, ‘‘মম সন্তিকং আগমিস্সামী’’তি ৰত্ৰা মুসাৰাদং অকত্ৰা আগতোযেৰাতি এতং তে ৰচীসচ্চং. ধম্মোতি ৰিচারণপঞ্ঞা, ‘‘এৰং কতে ইদং নাম ভৰিস্সতী’’তি এসা তে ৰিচারণপঞ্ঞা অত্থি. ধিতীতি অব্বোচ্ছিন্নং ৰীরিযং ৰুচ্চতি, এতম্পি তে অত্থি. চাগোতি অত্তপরিচ্চাগো, ত্ৰং অত্তানং পরিচ্চজিত্ৰা মম সন্তিকং আগতো. যং পনাহং গণ্হিতুং নাসক্খিং, ময্হমেৰেস দোসো. দিট্ঠন্তি পচ্চামিত্তং. সো অতিৰত্ততীতি যস্স পুগ্গলস্স যথা তৰ, এৰং এতে চত্তারো ধম্মা অত্থি, সো যথা মং অজ্জ ত্ৰং অতিক্কন্তো, তথেৰ অত্তনো পচ্চামিত্তং অতিক্কমতি অভিভৰতীতি. এৰং কুম্ভীলো বোধিসত্তং পসংসিত্ৰা অত্তনো ৰসট্ঠানং গতো.

সত্থাপি ‘‘ন, ভিক্খৰে, দেৰদত্তো ইদানেৰ ময্হং ৰধায পরিসক্কতি, পুব্বেপি পরিসক্কিযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা কুম্ভীলো দেৰদত্তো অহোসি, ভরিযাস্স চিঞ্চমাণৰিকা, ৰানরিন্দো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

ৰানরিন্দজাতকৰণ্ণনা সত্তমা.

[৫৮] ৮. তযোধম্মজাতকৰণ্ণনা

যস্স এতে তযো ধম্মাতি ইদং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো দেৰদত্তস্স ৰধায পরিসক্কনমেৰারব্ভ কথেসি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে দেৰদত্তো ৰানরযোনিযং নিব্বত্তিত্ৰা হিমৰন্তপ্পদেসে যূথং পরিহরন্তো অত্তানং পটিচ্চ জাতানং ৰানরপোতকানং ‘‘ৰুড্ঢিপ্পত্তা ইমে যূথং পরিহরেয্যু’’ন্তি ভযেন দন্তেহি ডংসিত্ৰা তেসং বীজানি উপ্পাটেতি. তদা বোধিসত্তোপি তঞ্ঞেৰ পটিচ্চ একিস্সা ৰানরিযা কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গণ্হি. অথ সা ৰানরী গব্ভস্স পতিট্ঠিতভাৰং ঞত্ৰা অত্তনো গব্ভং অনুরক্খমানা অঞ্ঞং পব্বতপাদং অগমাসি. সা পরিপক্কগব্ভা বোধিসত্তং ৰিজাযি. সো ৰুড্ঢিমন্ৰায ৰিঞ্ঞুতং পত্তো থামসম্পন্নো অহোসি. সো একদিৰসং মাতরং পুচ্ছি ‘‘অম্ম, ময্হং পিতা কহ’’ন্তি? ‘‘তাত, অসুকস্মিং নাম পব্বতপাদে যূথং পরিহরন্তো ৰসতী’’তি. ‘‘অম্ম, তস্স মং সন্তিকং নেহী’’তি. ‘‘তাত, ন সক্কা তযা পিতু সন্তিকং গন্তুং. পিতা হি তে অত্তানং পটিচ্চ জাতানং ৰানরপোতকানং যূথপরিহরণভযেন দন্তেহি ডংসিত্ৰা বীজানি উপ্পাটেতী’’তি. ‘‘অম্ম, নেহি মং তত্থ, অহং জানিস্সামী’’তি. সা পুত্তং আদায তস্স সন্তিকং অগমাসি.

সো ৰানরো অত্তনো পুত্তং দিস্ৰাৰ ‘‘অযং ৰড্ঢন্তো ময্হং যূথং পরিহরিতুং ন দস্সতি, ইদানেৰ মারেতব্বো’’তি ‘‘এতং আলিঙ্গন্তো ৰিয গাল়্হং পীল়েত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘এহি, তাত, এত্তকং কালং কহং গতোসী’’তি বোধিসত্তং আলিঙ্গন্তো ৰিয নিপ্পীল়েসি. বোধিসত্তো পন নাগবলো থামসম্পন্নো, সোপি নং নিপ্পীল়েসি, অথস্স অট্ঠীনি ভিজ্জনাকারপ্পত্তানি অহেসুং. অথস্স এতদহোসি ‘‘অযং ৰড্ঢন্তো মং মারেস্সতি, কেন নু খো উপাযেন পুরেতরঞ্ঞেৰ মারেয্য’’ন্তি. ততো চিন্তেসি ‘‘অযং অৰিদূরে রক্খসপরিগ্গহিতো সরো অত্থি, তত্থ নং রক্খসেন খাদাপেস্সামী’’তি. অথ নং এৰমাহ ‘‘তাত, অহং মহল্লকো, ইমং যূথং তুয্হং নিয্যাদেমি, অজ্জেৰ তং রাজানং করোমি, অসুকস্মিং নাম ঠানে সরো অত্থি, তত্থ দ্ৰে কুমুদিনিযো, তিস্সো উপ্পলিনিযো, পঞ্চ পদুমিনিযো চ পুপ্ফন্তি, গচ্ছ, ততো পুপ্ফানি আহরা’’তি. সো ‘‘সাধু, তাত, আহরিস্সামী’’তি গন্ত্ৰা সহসা অনোতরিত্ৰা সমন্তা পদং পরিচ্ছিন্দন্তো ওতিণ্ণপদঞ্ঞেৰ অদ্দস, ন উত্তিণ্ণপদং. সো ‘‘ইমিনা সরেন রক্খসপরিগ্গহিতেন ভৰিতব্বং, ময্হং পিতা অত্তনা মারেতুং অসক্কোন্তো রক্খসেন মং খাদাপেতুকামো ভৰিস্সতি, অহং ইমঞ্চ সরং ন ওতরিস্সামি, পুপ্ফানি চ গহেস্সামী’’তি নিরুদকট্ঠানং গন্ত্ৰা ৰেগং গহেত্ৰা উপ্পতিত্ৰা পরতো গচ্ছন্তো নিরুদকে ওকাসে ঠিতানেৰ দ্ৰে পুপ্ফানি গহেত্ৰা পরতীরে পতি. পরতীরতোপি ওরিমতীরং আগচ্ছন্তো তেনেৰুপাযেন দ্ৰে গণ্হি. এৰং উভোসু পস্সেসু রাসিং করোন্তো পুপ্ফানি চ গণ্হি, রক্খসস্স চ আণট্ঠানং ন ওতরি.

অথস্স ‘‘ইতো উত্তরি উক্খিপিতুং ন সক্খিস্সামী’’তি তানি পুপ্ফানি গহেত্ৰা একস্মিং ঠানে রাসিং করোন্তস্স সো রক্খসো ‘‘মযা এত্তকং কালং এৰরূপো পঞ্ঞৰা অচ্ছরিযপুরিসো ন দিট্ঠপুব্বো, পুপ্ফানি চ নাম যাৰদিচ্ছকং গহিতানি, ময্হঞ্চ আণট্ঠানং ন ওতরী’’তি উদকং দ্ৰিধা ভিন্দন্তো উদকতো উট্ঠায বোধিসত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘ৰানরিন্দ, ইমস্মিং লোকে যস্স তযো ধম্মা অত্থি, সো পচ্চামিত্তং অভিভৰতি, তে সব্বেপি তৰ অব্ভন্তরে অত্থি মঞ্ঞে’’তি ৰত্ৰা বোধিসত্তস্স থুতিং করোন্তো ইমং গাথমাহ –

৫৮.

‘‘যস্স এতে তযো ধম্মা, ৰানরিন্দ যথা তৰ;

দক্খিযং সূরিযং পঞ্ঞা, দিট্ঠং সো অতিৰত্ততী’’তি.

তত্থ দক্খিযন্তি দক্খভাৰো, সম্পত্তভযং ৰিধমিতুং জাননপঞ্ঞায সম্পযুত্তউত্তমৰীরিযস্সেতং নামং. সূরিযন্তি সূরভাৰো, নিব্ভযভাৰস্সেতং নামং. পঞ্ঞাতি পঞ্ঞাপদট্ঠানায উপাযপঞ্ঞাযেতং নামং.

এৰং সো দকরক্খসো ইমায গাথায বোধিসত্তস্স থুতিং কত্ৰা ‘‘ইমানি পুপ্ফানি কিমত্থং হরসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘পিতা মং রাজানং কাতুকামো, তেন কারণেন হরামী’’তি. ‘‘ন সক্কা তাদিসেন উত্তমপুরিসেন পুপ্ফানি ৰহিতুং অহং ৰহিস্সামী’’তি উক্খিপিত্ৰা তস্স পচ্ছতো পচ্ছতো অগমাসি. অথস্স পিতা দূরতোৰ তং দিস্ৰা ‘‘অহং ইমং ‘রক্খসভত্তং ভৰিস্সতী’তি পহিণিং, সো দানেস রক্খসং পুপ্ফানি গাহাপেন্তো আগচ্ছতি, ইদানিম্হি নট্ঠো’’তি চিন্তেন্তো সত্তধা হদযফালনং পত্ৰা তত্থেৰ জীৰিতক্খযং পত্তো. সেসৰানরা সন্নিপতিত্ৰা বোধিসত্তং রাজানং অকংসু.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা যূথপতি দেৰদত্তো অহোসি, যূথপতিপুত্তো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

তযোধম্মজাতকৰণ্ণনা অট্ঠমা.

[৫৯] ৯. ভেরিৰাদকজাতকৰণ্ণনা

ধমে ধমেতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং দুব্বচভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. তঞ্হি ভিক্খুং সত্থা ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু দুব্বচোসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চং, ভগৰা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন ত্ৰং ভিক্খু ইদানেৰ দুব্বচো, পুব্বেপি দুব্বচোযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো ভেরিৰাদককুলে নিব্বত্তিত্ৰা গামকে ৰসতি. সো ‘‘বারাণসিযং নক্খত্তং ঘুট্ঠ’’ন্তি সুত্ৰা ‘‘সমজ্জমণ্ডলে ভেরিং ৰাদেত্ৰা ধনং আহরিস্সামী’’তি পুত্তং আদায তত্থ গন্ত্ৰা ভেরিং ৰাদেত্ৰা বহুধনং লভি. সো তং আদায অত্তনো গামং গচ্ছন্তো চোরাটৰিং পত্ৰা পুত্তং নিরন্তরং ভেরিং ৰাদেন্তং ৰারেসি ‘‘তাত, নিরন্তরং অৰাদেত্ৰা মগ্গপটিপন্নস্স ইস্সরস্স ভেরিং ৰিয অন্তরন্তরা ৰাদেহী’’তি সো পিতরা ৰারিযমানোপি ‘‘ভেরিসদ্দেনেৰ চোরে পলাপেস্সামী’’তি ৰত্ৰা নিরন্তরমেৰ ৰাদেসি. চোরা পঠমঞ্ঞেৰ ভেরিসদ্দং সুত্ৰা ‘‘ইস্সরভেরী ভৰিস্সতী’’তি পলাযিত্ৰা অতি ৰিয একাবদ্ধং সদ্দং সুত্ৰা ‘‘নাযং ইস্সরভেরী ভৰিস্সতী’’তি আগন্ত্ৰা উপধারেন্তা দ্ৰেযেৰ জনে দিস্ৰা পোথেত্ৰা ৰিলুম্পিংসু. বোধিসত্তো ‘‘কিচ্ছেন ৰত নো লদ্ধং ধনং একাবদ্ধং কত্ৰা ৰাদেন্তো নাসেসী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৫৯.

‘‘ধমে ধমে নাতিধমে, অতিধন্তঞ্হি পাপকং;

ধন্তেন হি সতং লদ্ধং, অতিধন্তেন নাসিত’’ন্তি.

তত্থ ধমে ধমেতি ধমেয্য নো ন ধমেয্য, ভেরিং ৰাদেয্য নো ন ৰাদেয্যাতি অত্থো. নাতিধমেতি অতিক্কমিত্ৰা পন নিরন্তরমেৰ কত্ৰা ন ৰাদেয্য. কিংকারণা? অতিধন্তঞ্হি পাপকং, নিরন্তরং ভেরিৰাদনং ইদানি অম্হাকং পাপকং লামকং জাতং. ধন্তেন হি সতং লদ্ধন্তি নগরে ধমন্তেন ভেরিৰাদনেন কহাপণসতং লদ্ধং. অতিধন্তেন নাসিতন্তি ইদানি পন মে পুত্তেন ৰচনং অকত্ৰা যদিদং অটৰিযং অতিধন্তং, তেন অতিধন্তেন সব্বং নাসিতন্তি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা পুত্তো দুব্বচভিক্খু অহোসি, পিতা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

ভেরিৰাদকজাতকৰণ্ণনা নৰমা.

[৬০] ১০. সঙ্খধমজাতকৰণ্ণনা

ধমে ধমেতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো দুব্বচমেৰারব্ভ কথেসি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো সঙ্খধমককুলে নিব্বত্তিত্ৰা বারাণসিযং নক্খত্তে ঘুট্ঠে পিতরং আদায সঙ্খধমনকম্মেন ধনং লভিত্ৰা আগমনকালে চোরাটৰিযং পিতরং নিরন্তরং সঙ্খং ধমন্তং ৰারেসি. সো ‘‘সঙ্খসদ্দেন চোরে পলাপেস্সামী’’তি নিরন্তরমেৰ ধমি, চোরা পুরিমনযেনেৰ আগন্ত্ৰা ৰিলুম্পিংসু. বোধিসত্তো পুরিমনযেনেৰ গাথং অভাসি –

৬০.

‘‘ধমে ধমে নাতিধমে, অতিধন্তঞ্হি পাপকং;

ধন্তেনাধিগতা ভোগা, তে তাতো ৰিধমী ধম’’ন্তি.

তত্থ তে তাতো ৰিধমী ধমন্তি তে সঙ্খং ধমিত্ৰা লদ্ধভোগে মম পিতা পুনপ্পুনং ধমন্তো ৰিধমি ৰিদ্ধংসেসি ৰিনাসেসীতি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা পিতা দুব্বচভিক্খু অহোসি, পুত্তো পনস্স অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

সঙ্খধমজাতকৰণ্ণনা দসমা.

আসীসৰগ্গো ছট্ঠো.

তস্সুদ্দানং –

মহাসীলৰজনকং, পুণ্ণপাতি চ কিংফলং;

পঞ্চাৰুধকঞ্চনক্খন্ধং, ৰানরিন্দং তযোধম্মং;

ভেরিৰাদসঙ্খধমন্তি.

৭. ইত্থিৰগ্গো

[৬১] ১. অসাতমন্তজাতকৰণ্ণনা

অসা লোকিত্থিযো নামাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো উক্কণ্ঠিতং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. তস্স ৰত্থু উম্মাদন্তিজাতকে আৰি ভৰিস্সতি. তং পন ভিক্খুং সত্থা ‘‘ভিক্খু ইত্থিযো নাম অসাতা অসতিযো লামিকা পচ্ছিমিকা, ত্ৰং এৰরূপং লামিকং ইত্থিং নিস্সায কস্মা উক্কণ্ঠিতোসী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো গন্ধাররট্ঠে তক্কসিলাযং ব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰিঞ্ঞুতং পত্তো তীসু ৰেদেসু সব্বসিপ্পেসু চ নিপ্ফত্তিং পত্তো দিসাপামোক্খো আচরিযো অহোসি. তদা বারাণসিযং একস্মিং ব্রাহ্মণকুলে পুত্তস্স জাতদিৰসে অগ্গিং গহেত্ৰা অনিব্বাযন্তং ঠপযিংসু. অথ নং ব্রাহ্মণকুমারং সোল়সৰস্সকালে মাতাপিতরো আহংসু ‘‘পুত্ত, মযং তৰ জাতদিৰসে অগ্গিং গহেত্ৰা ঠপযিম্হ. সচে ব্রহ্মলোকপরাযণো ভৰিতুকামো, ত্ৰং অগ্গিং আদায অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা অগ্গিং ভগৰন্তং নমস্সমানো ব্রহ্মলোকপরাযণো হোহি. সচে অগারং অজ্ঝাৰসিতুকামো, তক্কসিলং গন্ত্ৰা দিসাপামোক্খস্স আচরিযস্স সন্তিকে সিপ্পং উগ্গণ্হিত্ৰা কুটুম্বং সণ্ঠপেহী’’তি. মাণৰো ‘‘নাহং সক্খিস্সামি অরঞ্ঞে অগ্গিং পরিচরিতুং, কুটুম্বমেৰ সণ্ঠপেস্সামী’’তি মাতাপিতরো ৰন্দিত্ৰা আচরিযভাগং সহস্সং গহেত্ৰা তক্কসিলং গন্ত্ৰা সিপ্পং উগ্গণ্হিত্ৰা পচ্চাগমাসি.

মাতাপিতরো পনস্স অনত্থিকা ঘরাৰাসেন, অরঞ্ঞে অগ্গিং পরিচরাপেতুকামা হোন্তি. অথ নং মাতা ইত্থীনং দোসং দস্সেত্ৰা অরঞ্ঞং পেসেতুকামা ‘‘সো আচরিযো পণ্ডিতো ব্যত্তো সক্খিস্সতি মে পুত্তস্স ইত্থীনং দোসং কথেতু’’ন্তি চিন্তেত্ৰা আহ – ‘‘উগ্গহিতং তে, তাত, সিপ্প’’ন্তি. ‘‘আম, অম্মা’’তি. ‘‘অসাতমন্তোপি তে উগ্গহিতো’’তি. ‘‘ন উগ্গহিতো, অম্মা’’তি. ‘‘তাত, যদি তে অসাতমন্তো ন উগ্গহিতো, কিং নাম তে সিপ্পং উগ্গহিতং, গচ্ছ, উগ্গণ্হিত্ৰা এহী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি পুন তক্কসিলাভিমুখো পাযাসি. তস্সপি আচরিযস্স মাতা মহল্লিকা ৰীসতিৰস্সসতিকা. সো তং সহত্থা ন্হাপেন্তো ভোজেন্তো পাযেন্তো পটিজগ্গতি. অঞ্ঞে মনুস্সা নং তথা করোন্তং জিগুচ্ছন্তি. সো চিন্তেসি ‘‘যংনূনাহং অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা তত্থ মাতরং পটিজগ্গন্তো ৰিহরেয্য’’ন্তি. অথেকস্মিং ৰিৰিত্তে অরঞ্ঞে উদকফাসুকট্ঠানে পণ্ণসালং কারেত্ৰা সপ্পিতণ্ডুলাদীনি আহরাপেত্ৰা মাতরং উক্খিপিত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা মাতরং পটিজগ্গন্তো ৰাসং কপ্পেসি.

সোপি খো মাণৰো তক্কসিলং গন্ত্ৰা আচরিযং অপস্সন্তো ‘‘কহং আচরিযো’’তি পুচ্ছিত্ৰা তং পৰত্তিং সুত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. অথ নং আচরিযো ‘‘কিং নু খো, তাত, অতিসীঘং আগতোসী’’তি? ‘‘ননু অহং তুম্হেহি অসাতমন্তো নাম ন উগ্গণ্হাপিতো’’তি? ‘‘কো পন তে অসাতমন্তে উগ্গণ্হিতব্বে কত্ৰা কথেসী’’তি? ‘‘ময্হং মাতা আচরিযা’’তি. বোধিসত্তো চিন্তেসি ‘‘অসাতমন্তো নাম কোচি নত্থি, ইমস্স পন মাতা ইমং ইত্থিদোসে জানাপেতুকামা ভৰিস্সতী’’তি. অথ নং ‘‘সাধু, তাত, দস্সামি তে অসাতমন্তে, ত্ৰং অজ্জ আদিং কত্ৰা মম ঠানে ঠত্ৰা মম মাতরং সহত্থা ন্হাপেন্তো ভোজেন্তো পাযেন্তো পটিজগ্গাহি, হত্থপাদসীসপিট্ঠিসম্বাহনাদীনি চস্সা করোন্তো ‘অয্যে জরং পত্তকালেপি তাৰ তে এৰরূপং সরীরং, দহরকালে কীদিসং অহোসী’তি হত্থপাদপরিকম্মাদিকরণকালে হত্থপাদাদীনং ৰণ্ণং কথেয্যাসি. যঞ্চ তে মম মাতা কথেতি, তং অলজ্জন্তো অনিগুহন্তো ময্হং আরোচেয্যাসি, এৰং করোন্তো অসাতমন্তে লচ্ছসি, অকরোন্তো ন লচ্ছসী’’তি আহ. সো ‘‘সাধু আচরিযা’’তি তস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা ততো পট্ঠায সব্বং যথাৰুত্তৰিধানং অকাসি.

অথস্সা তস্মিং মাণৰে পুনপ্পুনং ৰণ্ণযমানে ‘‘অযং মযা সদ্ধিং অভিরমিতুকামো ভৰিস্সতী’’তি অন্ধায জরাজিণ্ণায অব্ভন্তরে কিলেসো উপ্পজ্জি. সা একদিৰসং অত্তনো সরীরৰণ্ণং কথযমানং মাণৰং আহ ‘‘মযা সদ্ধিং অভিরমিতুং ইচ্ছসী’’তি? ‘‘অয্যে, অহং তাৰ ইচ্ছেয্যং, আচরিযো পন গরুকো’’তি. ‘‘সচে মং ইচ্ছসি, পুত্তং মে মারেহী’’তি. ‘‘অহং আচরিযস্স সন্তিকে এত্তকং সিপ্পং উগ্গণ্হিত্ৰা কিলেসমত্তং নিস্সায কিন্তি কত্ৰা আচরিযং মারেস্সামী’’তি. ‘‘তেন হি সচে ত্ৰং মং ন পরিচ্চজসি, অহমেৰ নং মারেস্সামী’’তি. এৰং ইত্থিযো নাম অসাতা লামিকা পচ্ছিমিকা, তথারূপে নাম ৰযে ঠিতা রাগচিত্তং উপ্পাদেত্ৰা কিলেসং অনুৰত্তমানা এৰং উপকারকং পুত্তং মারেতুকামা জাতা. মাণৰো সব্বং তং কথং বোধিসত্তস্স আরোচেসি.

বোধিসত্তো ‘‘সুট্ঠু তে, মাণৰ, কতং ময্হং আরোচেন্তেনা’’তি ৰত্ৰা মাতু আযুসঙ্খারং ওলোকেন্তো ‘‘অজ্জেৰ মরিস্সতী’’তি ঞত্ৰা ‘‘এহি, মাণৰ, ৰীমংসিস্সাম ন’’ন্তি একং উদুম্বররুক্খং ছিন্দিত্ৰা অত্তনো পমাণেন কট্ঠরূপকং কত্ৰা সসীসং পারুপিত্ৰা অত্তনো সযনট্ঠানে উত্তানং নিপজ্জাপেত্ৰা রজ্জুকং বন্ধিত্ৰা অন্তেৰাসিকং আহ – ‘‘তাত, ফরসুং আদায গন্ত্ৰা মম মাতু সঞ্ঞং দেহী’’তি. মাণৰো গন্ত্ৰা ‘‘অয্যে, আচরিযো পণ্ণসালাযং অত্তনো সযনট্ঠানে নিপন্নো, রজ্জুসঞ্ঞা মে বদ্ধা, ইমং ফরসুং আদায গন্ত্ৰা সচে সক্কোসি, মারেহি ন’’ন্তি আহ. ‘‘ত্ৰং পন মং ন পরিচ্চজিস্সসী’’তি? ‘‘কিংকারণা পরিচ্চজিস্সামী’’তি? সা ফরসুং আদায পৰেধমানা উট্ঠায রজ্জুসঞ্ঞায গন্ত্ৰা হত্থেন পরামসিত্ৰা ‘‘অযং মে পুত্তো’’তি সঞ্ঞায কট্ঠরূপকস্স মুখতো সাটকং অপনেত্ৰা ফরসুং আদায ‘‘একপ্পহারেনেৰ মারেস্সামী’’তি গীৰাযমেৰ পহরিত্ৰা ‘‘ধ’’ন্তি সদ্দে উপ্পন্নে রুক্খভাৰং অঞ্ঞাসি. অথ বোধিসত্তেন ‘‘কিং করোসি, অম্মা’’তি ৰুত্তে সা ‘‘ৰঞ্চিতাম্হী’’তি তত্থেৰ মরিত্ৰা পতিতা. অত্তনো কির পণ্ণসালায নিপন্নাযপি তঙ্খণঞ্ঞেৰ তায মরিতব্বমেৰ.

সো তস্সা মতভাৰং ঞত্ৰা সরীরকিচ্চং কত্ৰা আল়াহনং নিব্বাপেত্ৰা ৰনপুপ্ফেহি পূজেত্ৰা মাণৰং আদায পণ্ণসালদ্ৰারে নিসীদিত্ৰা ‘‘তাত, পাটিযেক্কো অসাতমন্তো নাম নত্থি, ইত্থিযো অসাতা নাম, তৰ মাতা ‘অসাতমন্তং উগ্গণ্হা’তি মম সন্তিকং পেসযমানা ইত্থীনং দোসং জাননত্থং পেসেসি. ইদানি পন তে পচ্চক্খমেৰ মম মাতু দোসো দিট্ঠো, ইমিনা কারণেন ‘ইত্থিযো নাম অসাতা লামিকা পচ্ছিমিকা’তি জানেয্যাসী’’তি তং ওৰদিত্ৰা উয্যোজেসি. সোপি আচরিযং ৰন্দিত্ৰা মাতাপিতূনং সন্তিকং অগমাসি. অথ নং মাতা পুচ্ছি ‘‘তাত, উগ্গহিতো তে অসাতমন্তো’’তি? ‘‘আম, অম্মা’’তি. ‘‘ইদানি কিং করিস্সসি, পব্বজিত্ৰা অগ্গিং ৰা পরিচরিস্সসি, অগারমজ্ঝে ৰা ৰসিস্সসী’’তি? মাণৰো ‘‘মযা, অম্ম, পচ্চক্খতো ইত্থীনং দোসা দিট্ঠা, অগারেন মে কিচ্চং নত্থি, পব্বজিস্সামহ’’ন্তি অত্তনো অধিপ্পাযং পকাসেন্তো ইমং গাথমাহ –

৬১.

‘‘অসা লোকিত্থিযো নাম, ৰেলা তাসং ন ৰিজ্জতি;

সারত্তা চ পগব্ভা চ, সিখী সব্বঘসো যথা;

তা হিত্ৰা পব্বজিস্সামি, ৰিৰেকমনুব্রূহয’’ন্তি.

তত্থ অসাতি অসতিযো লামিকা. অথ ৰা সাতং ৰুচ্চতি সুখং, তং তাসু নত্থি. অত্তনি পটিবদ্ধচিত্তানং অসাতমেৰ দেন্তীতিপি অসা, দুক্খা দুক্খৰত্থুভূতাতি অত্থো. ইমস্স পনত্থস্স সাধনত্থায ইদং সুত্তং আহরিতব্বং –

‘‘মাযা চেতা মরীচী চ, সোকো রোগো চুপদ্দৰো;

খরা চ বন্ধনা চেতা, মচ্চুপাসা গুহাসযা;

তাসু যো ৰিস্সসে পোসো, সো নরেসু নরাধমো’’তি. (জা. ২.২১.১১৮);

লোকিত্থিযোতি লোকে ইত্থিযো. ৰেলা তাসং ন ৰিজ্জতীতি অম্ম, তাসং ইত্থীনং কিলেসুপ্পত্তিং পত্ৰা ৰেলা সংৰরো মরিযাদা পমাণং নাম নত্থি. সারত্তা চ পগব্ভা চাতি ৰেলা চ এতাসং নত্থি, পঞ্চসু কামগুণেসু সারত্তা অল্লীনা, তথা কাযপাগব্ভিযেন, ৰাচাপাগব্ভিযেন, মনোপাগব্ভিযেনাতি তিৰিধেন পাগব্ভিযেন সমন্নাগতত্তা পগব্ভা চেতা. এতাসঞ্হি অব্ভন্তরে কাযদ্ৰারাদীনি পত্ৰা সংৰরো নাম নত্থি, লোলা কাকপটিভাগাতি দস্সেতি. সিখী সব্বঘসো যথাতি অম্ম, যথা জালসিখায ‘‘সিখী’’তি সঙ্খং গতো অগ্গি নাম গূথগতাদিভেদং অসুচিম্পি, সপ্পিমধুফাণিতাদিভেদং সুচিম্পি, ইট্ঠম্পি অনিট্ঠম্পি যং যদেৰ লভতি, সব্বং ঘসতি খাদতি, তস্মা ‘‘সব্বঘসো’’তি ৰুচ্চতি. তথেৰ তা ইত্থিযোপি হত্থিমেণ্ডগোমেণ্ডাদযো ৰা হোন্তু হীনজচ্চা হীনকম্মন্তা, খত্তিযাদযো ৰা হোন্তু উত্তমকম্মন্তা, হীনুক্কট্ঠভাৰং অচিন্তেত্ৰা লোকস্সাদৰসেন কিলেসসন্থৰে উপ্পন্নে যং যং লভন্তি, সব্বমেৰ সেৰন্তীতি সব্বঘসসিখিসদিসা হোন্তি. তস্মা সিখী সব্বঘসো যথা, তথেৰেতাতি ৰেদিতব্বা.

তা হিত্ৰা পব্বজিস্সামীতি অহং তা লামিকা দুক্খৰত্থুভূতা ইত্থিযো হিত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজিস্সামি. ৰিৰেকমনুব্রূহযন্তি কাযৰিৰেকো চিত্তৰিৰেকো উপধিৰিৰেকোতি তযো ৰিৰেকা, তেসু ইধ কাযৰিৰেকোপি ৰট্টতি চিত্তৰিৰেকোপি. ইদং ৰুত্তং হোতি – অহং, অম্ম, পব্বজিত্ৰা কসিণপরিকম্মং কত্ৰা অট্ঠ সমাপত্তিযো চ পঞ্চাভিঞ্ঞা চ উপ্পাদেত্ৰা গণতো কাযং, কিলেসেহি চ চিত্তং ৰিৰেচেত্ৰা ইমং ৰিৰেকং ব্রূহেন্তো ৰড্ঢেন্তো ব্রহ্মলোকপরাযণো ভৰিস্সামি, অলং মে অগারেনাতি. এৰং ইত্থিযো গরহিত্ৰা মাতাপিতরো ৰন্দিত্ৰা হিমৰন্তং পৰিসিত্ৰা পব্বজিত্ৰা ৰুত্তপ্পকারং ৰিৰেকং ব্রূহেন্তো ব্রহ্মলোকপরাযণো অহোসি.

সত্থাপি ‘‘এৰং ভিক্খু ইত্থিযো নাম অসাতা লামিকা পচ্ছিমিকা দুক্খদাযিকা’’তি ইত্থীনং অগুণং কথেত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে সো ভিক্খু সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি. সত্থা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মাতা ভদ্দকাপিলানী, পিতা মহাকস্সপো অহোসি, অন্তেৰাসিকো আনন্দো, আচরিযো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

অসাতমন্তজাতকৰণ্ণনা পঠমা.

[৬২] ২. অণ্ডভূতজাতকৰণ্ণনা

যং ব্রাহ্মণো অৰাদেসীতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো উক্কণ্ঠিতমেৰারব্ভ কথেসি. তঞ্হি সত্থা ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু উক্কণ্ঠিতোসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চ’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘ভিক্খু ইত্থিযো নাম অরক্খিযা, পুব্বে পণ্ডিতা ইত্থিং গব্ভতো পট্ঠায রক্খন্তাপি রক্খিতুং নাসক্খিংসূ’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো তস্স অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিস্মিং নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো সব্বসিপ্পেসু নিপ্ফত্তিং পত্ৰা পিতু অচ্চযেন রজ্জে পতিট্ঠায ধম্মেন রজ্জং কারেসি. সো পুরোহিতেন সদ্ধিং জূতং কীল়তি. কীল়ন্তো পন –

‘‘সব্বা নদী ৰঙ্কগতী, সব্বে কট্ঠমযা ৰনা;

সব্বিত্থিযো করে পাপং, লভমানে নিৰাতকে’’তি. (জা. ২.২১.৩০৮) –

ইমং জূতগীতং গাযন্তো রজতফলকে সুৰণ্ণপাসকে খিপতি. এৰং কীল়ন্তো পন রাজা নিচ্চং জিনাতি, পুরোহিতো পরাজীযতি.

সো অনুক্কমেন ঘরে ৰিভৰে পরিক্খযং গচ্ছন্তে চিন্তেসি ‘‘এৰং সন্তে সব্বং ইমস্মিং ঘরে ধনং খীযিস্সতি, পরিযেসিত্ৰা পুরিসন্তরং অগতং একং মাতুগামং ঘরে করিস্সামী’’তি. অথস্স এতদহোসি ‘‘অঞ্ঞং পুরিসং দিট্ঠপুব্বং ইত্থিং রক্খিতুং ন সক্খিস্সামি, গব্ভতো পট্ঠাযেকং মাতুগামং রক্খিত্ৰা তং ৰযপ্পত্তং ৰসে ঠপেত্ৰা একপুরিসিকং কত্ৰা গাল়্হং আরক্খং সংৰিদহিত্ৰা রাজকুলতো ধনং আহরিস্সামী’’তি. সো চ অঙ্গৰিজ্জায ছেকো হোতি, অথেকং দুগ্গতিত্থিং গব্ভিনিং দিস্ৰা ‘‘ধীতরং ৰিজাযিস্সতী’’তি ঞত্ৰা তং পক্কোসাপেত্ৰা পরিব্বযং দত্ৰা ঘরেযেৰ ৰসাপেত্ৰা ৰিজাতকালে ধনং দত্ৰা উয্যোজেত্ৰা তং কুমারিকং অঞ্ঞেসং পুরিসানং দট্ঠুং অদত্ৰা ইত্থীনংযেৰ হত্থে দত্ৰা পোসাপেত্ৰা ৰযপ্পত্তকালে তং অত্তনো ৰসে ঠপেসি. যাৰ চেসা ৰড্ঢতি, তাৰ রঞ্ঞা সদ্ধিং জূতং ন কীল়ি. তং পন ৰসে ঠপেত্ৰা ব্রাহ্মণো ‘‘মহারাজ, জূতং কীল়ামা’’তি আহ. রাজা ‘‘সাধূ’’তি পুরিমনিযামেনেৰ কীল়ি. পুরোহিতো রঞ্ঞো গাযিত্ৰা পাসকং খিপনকালে ‘‘ঠপেত্ৰা মম মাণৰিক’’ন্তি আহ. ততো পট্ঠায পুরোহিতো জিনাতি, রাজা পরাজীযতি.

বোধিসত্তো ‘‘ইমস্স ঘরে একপুরিসিকায একায ইত্থিযা ভৰিতব্ব’’ন্তি পরিগ্গণ্হাপেন্তো অত্থিভাৰং ঞত্ৰা ‘‘সীলমস্সা ভিন্দাপেস্সামী’’তি একং ধুত্তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সক্খিস্সসি পুরোহিতস্স ইত্থিযা সীলং ভিন্দিতু’’ন্তি আহ. ‘‘সক্কোমি, দেৰা’’তি. অথস্স রাজা ধনং দত্ৰা ‘‘তেন হি খিপ্পং নিট্ঠাপেহী’’তি তং পহিণি. সো রঞ্ঞো সন্তিকা ধনং আদায গন্ধধূমচুণ্ণকপ্পূরাদীনি গহেত্ৰা তস্স ঘরতো অৰিদূরে সব্বগন্ধাপণং পসারেসি. পুরোহিতস্সপি গেহং সত্তভূমকং সত্তদ্ৰারকোট্ঠকং হোতি, সব্বেসু দ্ৰারকোট্ঠকেসু ইত্থীনংযেৰ আরক্খা. ঠপেত্ৰা পন ব্রাহ্মণং অঞ্ঞো পুরিসো গেহং পৰিসিতুং লভন্তো নাম নত্থি, কচৰরছড্ডনপচ্ছিম্পি সোধেত্ৰাযেৰ পৰেসেন্তি. তং মাণৰিকং পুরোহিতোযেৰ দট্ঠুং লভতি. তস্সা চ একা পরিচারিকা ইত্থী অত্থি. অথস্সা সা পরিচারিকা গন্ধপুপ্ফমূলং গহেত্ৰা গচ্ছন্তী তস্স ধুত্তস্স আপণসমীপেন গচ্ছতি. সো ‘‘অযং তস্সা পরিচারিকা’’তি সুট্ঠু ঞত্ৰা একদিৰসং তং আগচ্ছন্তিং দিস্ৰা আপণা উট্ঠায গন্ত্ৰা তস্সা পাদমূলে পতিত্ৰা উভোহি হত্থেহি পাদে গাল়্হং গহেত্ৰা ‘‘অম্ম, এত্তকং কালং কহং গতাসী’’তি পরিদেৰি, অৰসেসাপি পযুত্তকধুত্তা একমন্তং ঠত্ৰা ‘‘হত্থপাদমুখসণ্ঠানেহি চ আকপ্পেন চ মাতাপুত্তা একসদিসাযেৰা’’তি আহংসু. সা ইত্থী তেসু তেসু কথেন্তেসু অত্তনো অসদ্দহিত্ৰা ‘‘অযং মে পুত্তো ভৰিস্সতী’’তি সযম্পি রোদিতুং আরভি. তে উভোপি কন্দিত্ৰা রোদিত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং আলিঙ্গেত্ৰা অট্ঠংসু.

অথ সো ধুত্তো আহ ‘‘অম্ম, কহং ৰসসী’’তি? ‘‘কিন্নরিলীলায ৰসমানায রূপসোভগ্গপ্পত্তায পুরোহিতস্স দহরিত্থিযা উপট্ঠানং কুরুমানা ৰসামি, তাতা’’তি. ‘‘ইদানি কহং যাসি, অম্মা’’তি? ‘‘তস্সা গন্ধমালাদীনং অত্থাযা’’তি. ‘‘অম্ম, কিং তে অঞ্ঞত্থ গতায, ইতো পট্ঠায মমেৰ সন্তিকা হরা’’তি মূলং অগ্গহেত্ৰাৰ বহূনি তম্বূলতক্কোলকাদীনি চেৰ নানাপুপ্ফানি চ অদাসি. মাণৰিকা বহূনি গন্ধপুপ্ফাদীনি দিস্ৰা ‘‘কিং, অম্ম, অজ্জ অম্হাকং ব্রাহ্মণো পসন্নো’’তি আহ. ‘‘কস্মা এৰং ৰদসী’’তি? ‘‘ইমেসং বহুভাৰং দিস্ৰা’’তি. ন ব্রাহ্মণো বহুমূলং অদাসি, মযা পনেতং ময্হং পুত্তস্স সন্তিকা আভতন্তি. ততো পট্ঠায সা ব্রাহ্মণেন দিন্নমূলং অত্তনা গহেত্ৰা তস্সেৰ সন্তিকা গন্ধপুপ্ফাদীনি আহরতি. ধুত্তো কতিপাহচ্চযেন গিলানালযং কত্ৰা নিপজ্জি. সা তস্স আপণদ্ৰারং গন্ত্ৰা তং অদিস্ৰা ‘‘কহং মে পুত্তো’’তি পুচ্ছি. ‘‘পুত্তস্স তে অফাসুকং জাত’’ন্তি? সা তস্স নিপন্নট্ঠানং গন্ত্ৰা নিসীদিত্ৰা পিট্ঠিং পরিমজ্জন্তী ‘‘কিং তে, তাত, অফাসুক’’ন্তি পুচ্ছি. সো তুণ্হী অহোসি. ‘‘কিং ন কথেসি পুত্তা’’তি? ‘‘অম্ম, মরন্তেনাপি তুয্হং কথেতুং ন সক্কা’’তি. ‘‘তাত, ময্হং অকথেত্ৰা কস্স কথেয্যাসি, কথেহি, তাতা’’তি. ‘‘অম্ম, ময্হং অঞ্ঞং অফাসুকং নত্থি, তস্সা পন মাণৰিকায ৰণ্ণং সুত্ৰা পটিবদ্ধচিত্তোস্মি, তং লভন্তো জীৰিস্সামি, অলভন্তো ইধেৰ মরিস্সামী’’তি. ‘‘তাত, ময্হং এস ভারো, মা ত্ৰং এতং নিস্সায চিন্তযী’’তি তং অস্সাসেত্ৰা বহূনি গন্ধপুপ্ফাদীনি আদায মাণৰিকায সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘পুত্তো মে, অম্ম, মম সন্তিকা তৰ ৰণ্ণং সুত্ৰা পটিবদ্ধচিত্তো জাতো, কিং কাতব্ব’’ন্তি? ‘‘সচে আনেতুং সক্কোথ, মযা কতোকাসোযেৰা’’তি.

সা তস্সা ৰচনং সুত্ৰা ততো পট্ঠায তস্স গেহস্স কণ্ণকণ্ণেহি বহুং কচৰরং সঙ্কড্ঢিত্ৰা আরক্খিত্থিযা উপরি ছড্ডেসি. সা তেন অট্টীযমানা অপেতি. ইতরা তেনেৰ নিযামেন যা যা কিঞ্চি কথেতি, তস্সা তস্সা উপরি কচৰরং ছড্ডেসি. ততো পট্ঠায পন সা যং যং আহরতি ৰা হরতি ৰা, তং তং ন কাচি সোধেতুং উস্সহতি. তস্মিং কালে সা তং ধুত্তং পুপ্ফপচ্ছিযং নিপজ্জাপেত্ৰা মাণৰিকায সন্তিকং অভিহরি. ধুত্তো মাণৰিকায সীলং ভিন্দিত্ৰা একাহদ্ৰীহং পাসাদেযেৰ অহোসি. পুরোহিতে বহি নিক্খন্তে উভো অভিরমন্তি. তস্মিং আগতে ধুত্তো নিলীযতি.

অথ নং সা একাহদ্ৰীহচ্চযেন ‘‘সামি, ইদানি তযা গন্তুং ৰট্টতী’’তি আহ. ‘‘অহং ব্রাহ্মণং পহরিত্ৰা গন্তুকামো’’তি. সা ‘‘এৰং হোতূ’’তি ধুত্তং নিলীযাপেত্ৰা ব্রাহ্মণে আগতে এৰমাহ ‘‘অহং, অয্য, তুম্হেসু ৰীণং ৰাদেন্তেসু নচ্চিতুং ইচ্ছামী’’তি. ‘‘সাধু, ভদ্দে, নচ্চস্সূ’’তি ৰীণং ৰাদেসি. ‘‘তুম্হেসু ওলোকেন্তেসু লজ্জামি, মুখং পন ৰো সাটকেন বন্ধিত্ৰা নচ্চিস্সামী’’তি. ‘‘সচে লজ্জসি, এৰং করোহী’’তি. মাণৰিকা ঘনসাটকং গহেত্ৰা তস্স অক্খীনি পিদহমানা মুখং বন্ধি. ব্রাহ্মণো মুখং বন্ধাপেত্ৰা ৰীণং ৰাদেসি. সা মুহুত্তং নচ্চিত্ৰা ‘‘অয্য, অহং তে একৰারং সীসে পহরিতুকামা’’তি আহ. ইত্থিলোলো ব্রাহ্মণো কিঞ্চি কারণং অজানন্তো ‘‘পহরাহী’’তি আহ, মাণৰিকা ধুত্তস্স সঞ্ঞং অদাসি. সো সণিকং আগন্ত্ৰা ব্রাহ্মণস্স পিট্ঠিপস্সে ঠত্ৰা সীসে কপ্পরেন পহরি, অক্খীনি পতনাকারপ্পত্তানি অহেসুং, সীসে গণ্ডো উট্ঠহি. সো ৰেদনাট্টো হুত্ৰা ‘‘আহর তে হত্থ’’ন্তি আহ. মাণৰিকা অত্তনো হত্থং উক্খিপিত্ৰা তস্স হত্থে ঠপেসি. ব্রাহ্মণো ‘‘হত্থো মুদুকো, পহারো পন থদ্ধো’’তি আহ. ধুত্তো ব্রাহ্মণং পহরিত্ৰা নিলীযি. মাণৰিকা তস্মিং নিলীনে ব্রাহ্মণস্স মুখতো সাটকং মোচেত্ৰা তেলং আদায সীসং পরিসম্বাহি. ব্রাহ্মণে বহি নিক্খন্তে পুন সা ইত্থী ধুত্তং পচ্ছিযং নিপজ্জাপেত্ৰা নীহরি.

সো রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা সব্বং তং পৰত্তিং আরোচেসি. রাজা অত্তনো উপট্ঠানং আগতং ব্রাহ্মণং আহ ‘‘জূতং কীল়াম ব্রাহ্মণা’’তি? ‘‘সাধু, মহারাজা’’তি. রাজা জূতমণ্ডলং সজ্জাপেত্ৰা পুরিমনযেনেৰ জূতগীতং গাযিত্ৰা পাসকে খিপতি. ব্রাহ্মণো মাণৰিকায তপস্স ভিন্নভাৰং অজানন্তো ‘‘ঠপেত্ৰা মম মাণৰিক’’ন্তি আহ. এৰং ৰদন্তোপি পরাজিতোযেৰ. রাজা জিনিত্ৰা ‘‘ব্রাহ্মণ, কিং ৰদেসি, মাণৰিকায তে তপো ভিন্নো, ত্ৰং ‘মাতুগামং গব্ভতো পট্ঠায রক্খন্তো সত্তসু ঠানেসু আরক্খং করোন্তো রক্খিতুং সক্খিস্সামী’তি মঞ্ঞসি, মাতুগামো নাম কুচ্ছিযং পক্খিপিত্ৰা চরন্তেনাপি রক্খিতুং ন সক্কা, একপুরিসিকা ইত্থী নাম নত্থি, তৰ মাণৰিকা ‘নচ্চিতুকামাম্হী’তি ৰত্ৰা ৰীণং ৰাদেন্তস্স তৰ সাটকেন মুখং বন্ধিত্ৰা অত্তনো জারং তৰ সীসে কপ্পরেন পহরাপেত্ৰা উয্যোজেসি, ইদানি কিং কথেসী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৬২.

‘‘যং ব্রাহ্মণো অৰাদেসি, ৰীণং সমুখৰেঠিতো;

অণ্ডভূতাভতা ভরিযা, তাসু কো জাতু ৰিস্সসে’’তি.

তত্থ যং ব্রাহ্মণো অৰাদেসি, ৰীণং সমুখৰেঠিতোতি যেন কারণেন ব্রাহ্মণো ঘনসাটকেন সহ মুখেন ৰেঠিতো হুত্ৰা ৰীণং ৰাদেসি, তং কারণং ন জানাতীতি অত্থো. তঞ্হি সা ৰঞ্চেতুকামা এৰমকাসি. ব্রাহ্মণো পন তং ইত্থিং বহুমাযাভাৰং অজানন্তো মাতুগামস্স সদ্দহিত্ৰা ‘‘মং এসা লজ্জতী’’তি এৰংসঞ্ঞী অহোসি, তেনস্স অঞ্ঞাণভাৰং পকাসেন্তো রাজা এৰমাহ, অযমেত্থাধিপ্পাযো. অণ্ডভূতাভতা ভরিযাতি অণ্ডং ৰুচ্চতি বীজং, বীজভূতা মাতুকুচ্ছিতো অনিক্খন্তকালেযেৰ আভতা আনীতা, ভতাতি ৰা পুট্ঠাতি অত্থো. কা সা? ভরিযা পজাপতি পাদপরিচারিকা. সা হি ভত্তৰত্থাদীহি ভরিতব্বতায, ভিন্নসংৰরতায, লোকধম্মেহি ভরিততায ৰা ‘‘ভরিযা’’তি ৰুচ্চতি. তাসু কো জাতু ৰিস্সসেতি জাতূতি একংসাধিৰচনং, তাসু মাতুকুচ্ছিতো পট্ঠায রক্খিযমানাসুপি এৰং ৰিপ্পকারং আপজ্জন্তীসু ভরিযাসু কো নাম পণ্ডিতো পুরিসো একংসেন ৰিস্সসে, ‘‘নিব্বিকারা এসা মযী’’তি কো সদ্দহেয্যাতি অত্থো. অসদ্ধম্মৰসেন হি আমন্তকেসু নিমন্তকেসু ৰিজ্জমানেসু মাতুগামো নাম ন সক্কা রক্খিতুন্তি.

এৰং বোধিসত্তো ব্রাহ্মণস্স ধম্মং দেসেসি. ব্রাহ্মণো বোধিসত্তস্স ধম্মদেসনং সুত্ৰা নিৰেসনং গন্ত্ৰা তং মাণৰিকং আহ – ‘‘তযা কির এৰরূপং পাপকম্মং কত’’ন্তি? ‘‘অয্য, কো এৰমাহ, ন করোমি, ‘অহমেৰ পহরিং, ন অঞ্ঞো কোচি’. সচে ন সদ্দহথ, অহং ‘তুম্হে ঠপেত্ৰা অঞ্ঞস্স পুরিসস্স হত্থসম্ফস্সং ন জানামী’তি সচ্চকিরিযং কত্ৰা অগ্গিং পৰিসিত্ৰা তুম্হে সদ্দহাপেস্সামী’’তি. ব্রাহ্মণো ‘‘এৰং হোতূ’’তি মহন্তং দারুরাসিং কারেত্ৰা অগ্গিং কত্ৰা তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সচে অত্তনো সদ্দহসি, অগ্গিং পৰিসাহী’’তি আহ.

মাণৰিকা অত্তনো পরিচারিকং পঠমমেৰ সিক্খাপেসি ‘‘অম্ম, তৰ পুত্তং তত্থ গন্ত্ৰা মম অগ্গিং পৰিসনকালে হত্থগ্গহণং কাতুং ৰদেহী’’তি. সা গন্ত্ৰা তথা অৰচ. ধুত্তো আগন্ত্ৰা পরিসমজ্ঝে অট্ঠাসি. সা মাণৰিকা ব্রাহ্মণং ৰঞ্চেতুকামা মহাজনমজ্ঝে ঠত্ৰা ‘‘ব্রাহ্মণ, তং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞস্স পুরিসস্স হত্থসম্ফস্সং নাম ন জানামি, ইমিনা সচ্চেন অযং অগ্গি মা মং ঝাপেসী’’তি অগ্গিং পৰিসিতুং আরদ্ধা. তস্মিং খণে ধুত্তো ‘‘পস্সথ ভো পুরোহিতব্রাহ্মণস্স কম্মং, এৰরূপং মাতুগামং অগ্গিং পৰেসাপেতী’’তি গন্ত্ৰা তং মাণৰিকং হত্থে গণ্হি. সা হত্থং ৰিস্সজ্জাপেত্ৰা পুরোহিতং আহ – ‘‘অয্য, মম সচ্চকিরিযা ভিন্না, ন সক্কা অগ্গিং পৰিসিতু’’ন্তি. ‘‘কিংকারণা’’তি? ‘‘অজ্জ মযা এৰরূপা সচ্চকিরিযা কতা ‘ঠপেত্ৰা মম সামিকং অঞ্ঞস্স পুরিসস্স হত্থসম্ফস্সং ন জানামী’তি, ইদানি চম্হি ইমিনা পুরিসেন হত্থে গহিতা’’তি. ব্রাহ্মণো ‘‘ৰঞ্চিতো অহং ইমাযা’’তি ঞত্ৰা তং পোথেত্ৰা নীহরাপেসি. এৰং অসদ্ধম্মসমন্নাগতা কিরেতা ইত্থিযো তাৰ মহন্তম্পি পাপকম্মং কত্ৰা অত্তনো সামিকং ৰঞ্চেতুং ‘‘নাহং এৰরূপং কম্মং করোমী’’তি দিৰসম্পি সপথং কুরুমানা নানাচিত্তাৰ হোন্তি. তেন ৰুত্তং –

‘‘চোরীনং বহুবুদ্ধীনং, যাসু সচ্চং সুদুল্লভং;

থীনং ভাৰো দুরাজানো, মচ্ছস্সেৰোদকে গতং. (জা. ২.২১.৩৪৭);

‘‘মুসা তাসং যথা সচ্চং, সচ্চং তাসং যথা মুসা;

গাৰো বহি তিণস্সেৰ, ওমসন্তি ৰরং ৰরং.

‘‘চোরিযো কথিনা হেতা, ৰাল়া চ লপসক্খরা;

ন তা কিঞ্চি ন জানন্তি, যং মনুস্সেসু ৰঞ্চন’’ন্তি. (জা. ২.২১.৩৩২, ৩৩৪);

সত্থা ‘‘এৰং অরক্খিযো মাতুগামো’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে উক্কণ্ঠিতভিক্খু সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. সত্থাপি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা বারাণসিরাজা অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

অণ্ডভূতজাতকৰণ্ণনা দুতিযা.

[৬৩] ৩. তক্কপণ্ডিতজাতকৰণ্ণনা

কোধনা অকতঞ্ঞূ চাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো উক্কণ্ঠিতভিক্খুঞ্ঞেৰারব্ভ কথেসি. তঞ্হি সত্থা ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু উক্কণ্ঠিতোসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চ’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘ইত্থিযো নাম ভিক্খু অকতঞ্ঞূ মিত্তদুব্ভা, কস্মা তা নিস্সায উক্কণ্ঠিতোসী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা গঙ্গাতীরে অস্সমং মাপেত্ৰা সমাপত্তিযো চেৰ অভিঞ্ঞাযো চ নিব্বত্তেত্ৰা ঝানসুখেন ৰিহরতি. তস্মিং সমযে বারাণসিসেট্ঠিনো ধীতা দুট্ঠকুমারী নাম চণ্ডা অহোসি ফরুসা, দাসকম্মকরে অক্কোসতি পরিভাসতি পহরতি. অথ নং একদিৰসং পরিৰারমনুস্সা গহেত্ৰা ‘‘গঙ্গায কীল়িস্সামা’’তি অগমংসু. তেসং কীল়ন্তানঞ্ঞেৰ সূরিযত্থঙ্গমনৰেলা জাতা, মেঘো উট্ঠহি, মনুস্সা মেঘং দিস্ৰা ইতো চিতো চ ৰেগেন পলাযিংসু. সেট্ঠিধীতাযপি দাসকম্মকরা ‘‘অজ্জ অম্হেহি এতিস্সা পিট্ঠিং পস্সিতুং ৰট্টতী’’তি তং অন্তোউদকস্মিংযেৰ ছড্ডেত্ৰা উত্তরিংসু. দেৰো পাৰস্সি, সূরিযোপি অত্থঙ্গতো, অন্ধকারো জাতো. তে তায ৰিনাৰ গেহং গন্ত্ৰা ‘‘কহং সা’’তি ৰুত্তে ‘‘গঙ্গাতো তাৰ উত্তিণ্ণা, অথ নং ন জানাম কহং গতা’’তি. ঞাতকা ৰিচিনিত্ৰাপি ন পস্সিংসু.

সা মহাৰিরৰং ৰিরৰন্তী উদকেন ৰুয্হমানা অড্ঢরত্তসমযে বোধিসত্তস্স পণ্ণসালাসমীপং পাপুণি. সো তস্সা সদ্দং সুত্ৰা ‘‘মাতুগামস্স সদ্দো এসো, পরিত্তাণমস্সা করিস্সামী’’তি তিণুক্কং আদায নদীতীরং গন্ত্ৰা তং দিস্ৰা ‘‘মা ভাযি, মা ভাযী’’তি অস্সাসেত্ৰা নাগবলো থামসম্পন্নো বোধিসত্তো নদিং তরমানো গন্ত্ৰা তং উক্খিপিত্ৰা অস্সমপদং আনেত্ৰা অগ্গিং কত্ৰা অদাসি. সীতে ৰিগতে মধুরানি ফলাফলানি উপনামেসি. তানি খাদিত্ৰা ঠিতং ‘‘কত্থ ৰাসিকাসি, কথঞ্চ গঙ্গায পতিতাসী’’তি পুচ্ছি. সা তং পৰত্তিং আরোচেসি. অথ নং ‘‘ত্ৰং ইধেৰ ৰসা’’তি পণ্ণসালায ৰসাপেন্তো দ্ৰীহতীহং সযং অব্ভোকাসে ৰসিত্ৰা ‘‘ইদানি গচ্ছা’’তি আহ. সা ‘‘ইমং তাপসং সীলভেদং পাপেত্ৰা গহেত্ৰা গমিস্সামী’’তি ন গচ্ছতি. অথ গচ্ছন্তে কালে ইত্থিকুত্তং ইত্থিলীলং দস্সেত্ৰা তস্স সীলভেদং কত্ৰা ঝানং অন্তরধাপেসি. সো তং গহেত্ৰা অরঞ্ঞেযেৰ ৰসতি. অথ নং সা আহ ‘‘অয্য, কিং নো অরঞ্ঞৰাসেন, মনুস্সপথং গমিস্সামা’’তি? সো তং আদায একং পচ্চন্তগামকং গন্ত্ৰা তক্কভতিযা জীৰিকং কপ্পেত্ৰা তং পোসেতি. তস্স তক্কং ৰিক্কিণিত্ৰা জীৰতীতি ‘‘তক্কপণ্ডিতো’’তি নামং অকংসু. অথস্স গামৰাসিনো পরিব্বযং দত্ৰা ‘‘অম্হাকং সুযুত্তদুযুত্তকং আচিক্খন্তো এত্থ ৰসা’’তি গামদ্ৰারে কুটিযং ৰাসেসুং.

তেন চ সমযেন চোরা পব্বতা ওরুয্হ পচ্চন্তং পহরন্তি. তে একদিৰসং তং গামং পহরিত্ৰা গামৰাসিকেহিযেৰ ভণ্ডিকা উক্খিপাপেত্ৰা গচ্ছন্তা তম্পি সেট্ঠিধীতরং গহেত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা সেসজনে ৰিস্সজ্জেসুং. চোরজেট্ঠকো পন তস্সা রূপে বজ্ঝিত্ৰা তং অত্তনো ভরিযং অকাসি. বোধিসত্তো ‘‘ইত্থন্নামা কহ’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘চোরজেট্ঠকেন গহেত্ৰা অত্তনো ভরিযা কতা’’তি চ সুত্ৰাপি ‘‘ন সা তত্থ মযা ৰিনা ৰসিস্সতি, পলাযিত্ৰা আগচ্ছিস্সতী’’তি তস্সা আগমনং ওলোকেন্তো তত্থেৰ ৰসি.

সেট্ঠিধীতাপি চিন্তেসি ‘‘অহং ইধ সুখং ৰসামি, কদাচি মং তক্কপণ্ডিতো কিঞ্চিদেৰ নিস্সায আগন্ত্ৰা ইতো আদায গচ্ছেয্য, অথ এতস্মা সুখা পরিহাযিস্সামি, যন্নূনাহং সম্পিযাযমানা ৰিয তং পক্কোসাপেত্ৰা ঘাতাপেয্য’’ন্তি. সা একং মনুস্সং পক্কোসিত্ৰা ‘‘অহং ইধ দুক্খং জীৰামি, তক্কপণ্ডিতো আগন্ত্ৰা মং আদায গচ্ছতূ’’তি সাসনং পেসেসি. সো তং সাসনং সুত্ৰা সদ্দহিত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা গামদ্ৰারে ঠত্ৰা সাসনং পেসেসি. সা নিক্খমিত্ৰা তং দিস্ৰা ‘‘অয্য, সচে মযং ইদানি গচ্ছিস্সাম, চোরজেট্ঠকো অনুবন্ধিত্ৰা উভোপি অম্হে ঘাতেস্সতি, রত্তিভাগে গচ্ছিস্সামা’’তি তং আনেত্ৰা ভোজেত্ৰা কোট্ঠকে নিসীদাপেত্ৰা সাযং চোরজেট্ঠকস্স আগন্ত্ৰা সুরং পিৰিত্ৰা মত্তকালে ‘‘সামি, সচে ইমায ৰেলায তৰ সত্তুং পস্সেয্যাসি, কিন্তি নং করেয্যাসী’’তি আহ. ‘‘ইদঞ্চিদঞ্চ করিস্সামীতি’’. ‘‘কিং পন সো দূরে, ননু কোট্ঠকে নিসিন্নো’’তি? চোরজেট্ঠকো উক্কং আদায তত্থ গন্ত্ৰা তং দিস্ৰা গহেত্ৰা গেহমজ্ঝে পাতেত্ৰা কপ্পরাদীহি যথারুচিং পোথেসি. সো পোথিযমানোপি অঞ্ঞং কিঞ্চি অৰত্ৰা ‘‘কোধনা অকতঞ্ঞূ চ, পিসুণা মিত্তভেদিকা’’তি এত্তকমেৰ ৰদতি. চোরো তং পোথেত্ৰা বন্ধিত্ৰা নিপজ্জাপেত্ৰা সাযমাসং ভুঞ্জিত্ৰা সযি. পবুদ্ধো জিণ্ণায সুরায পুন তং পোথেতুং আরভি, সোপি তানেৰ চত্তারি পদানি ৰদতি.

চোরো চিন্তেসি ‘‘অযং এৰং পোথিযমানোপি অঞ্ঞং কিঞ্চি অৰত্ৰা ইমানেৰ চত্তারি পদানি ৰদতি, পুচ্ছিস্সামি ন’’ন্তি তস্সা সুত্তভাৰং ঞত্ৰা তং পুচ্ছি ‘‘অম্ভো ত্ৰং এৰং পোথিযমানোপি কস্মা এতানেৰ পদানি ৰদসী’’তি? তক্কপণ্ডিতো ‘‘তেন হি সুণাহী’’তি তং কারণং আদিতো পট্ঠায কথেসি. ‘‘অহং পুব্বে অরঞ্ঞৰাসিকো একো তাপসো ঝানলাভী, স্ৰাহং এতং গঙ্গায ৰুয্হমানং উত্তারেত্ৰা পটিজগ্গিং. অথ মং এসা পলোভেত্ৰা ঝানা পরিহাপেসি, স্ৰাহং অরঞ্ঞং পহায এতং পোসেন্তো পচ্চন্তগামকে ৰসামি, অথেসা চোরেহি ইধানীতা ‘অহং দুক্খং ৰসামি, আগন্ত্ৰা মং নেতূ’তি ময্হং সাসনং পেসেত্ৰা ইদানি তৰ হত্থে পাতেসি, ইমিনা কারণেনাহং এৰং কথেমী’’তি. চোরো চিন্তেসি ‘‘যা এসা এৰরূপে গুণসম্পন্নে উপকারকে এৰং ৰিপ্পটিপজ্জি, সা ময্হং কতরং নাম উপদ্দৰং ন করেয্য, মারেতব্বা এসা’’তি সো তক্কপণ্ডিতং অস্সাসেত্ৰা তং পবোধেত্ৰা খগ্গং আদায নিক্খম্ম ‘‘এতং পুরিসং গামদ্ৰারে ঘাতেস্সামী’’তি ৰত্ৰা তায সদ্ধিং বহিগামং গন্ত্ৰা ‘‘এতং হত্থে গণ্হা’’তি তং তায হত্থে গাহাপেত্ৰা খগ্গং আদায তক্কপণ্ডিতং পহরন্তো ৰিয তং দ্ৰিধা ছিন্দিত্ৰা সসীসং ন্হাপেত্ৰা তক্কপণ্ডিতং কতিপাহং পণীতেন ভোজনেন সন্তপ্পেত্ৰা ইদানি কহং গমিস্সসী’’তি আহ. তক্কপণ্ডিতো ‘‘ঘরাৰাসেন মে কিচ্চং নত্থি, ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা তত্থেৰ অরঞ্ঞে ৰসিস্সামী’’তি আহ. ‘‘তেন হি অহম্পি পব্বজিস্সামী’’তি উভোপি পব্বজিত্ৰা তং অরঞ্ঞাযতনং গন্ত্ৰা পঞ্চ অভিঞ্ঞা অট্ঠ চ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা জীৰিতপরিযোসানে ব্রহ্মলোকূপগা অহেসুং.

সত্থা ইমানি দ্ৰে ৰত্থূনি কথেত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা অভিসম্বুদ্ধো হুত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৬৩.

‘‘কোধনা অকতঞ্ঞূ চ, পিসুণা মিত্তভেদিকা;

ব্রহ্মচরিযং চর ভিক্খু, সো সুখং ন ৰিহাহিসী’’তি.

তত্রাযং পিণ্ডত্থো – ভিক্খু ইত্থিযো নামেতা কোধনা, উপ্পন্নং কোধং নিৰারেতুং ন সক্কোন্তি. অকতঞ্ঞূ চ, অতিমহন্তম্পি উপকারং ন জানন্তি. পিসুণা চ, পিযসুঞ্ঞভাৰকরণমেৰ কথং কথেন্তি. মিত্তভেদিকা, মিত্তে ভিন্দন্তি, মিত্তভেদনকথং কথনসীলাযেৰ, এৰরূপেহি পাপধম্মেহি সমন্নাগতা এতা. কিং তে এতাহি, ব্রহ্মচরিযং চর ভিক্খু, অযঞ্হি মেথুনৰিরতি পরিসুদ্ধট্ঠেন ব্রহ্মচরিযং নাম, তং চর. সো সুখং ন ৰিহাহিসীতি সো ত্ৰং এতং ব্রহ্মচরিযৰাসং ৰসন্তো ঝানসুখং মগ্গসুখং ফলসুখঞ্চ ন ৰিহাহিসি, এতং সুখং ন ৰিজহিস্সতি, এতস্মা সুখা ন পরিহাযিস্সসীতি অত্থো. ‘‘ন পরিহাহিসী’’তিপি পাঠো, অযমেৰত্থো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে উক্কণ্ঠিতভিক্খু সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. সত্থা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা চোরজেট্ঠকো আনন্দো অহোসি, তক্কপণ্ডিতো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

তক্কপণ্ডিতজাতকৰণ্ণনা ততিযা.

[৬৪] ৪. দুরাজানজাতকৰণ্ণনা

মাসু নন্দি ইচ্ছতি মন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং উপাসকং আরব্ভ কথেসি. একো কির সাৰত্থিৰাসী উপাসকো তীসু সরণেসু পঞ্চসু চ সীলেসু পতিট্ঠিতো বুদ্ধমামকো, ধম্মমামকো, সঙ্ঘমামকো, ভরিযা পনস্স দুস্সীলা পাপধম্মা. যং দিৰসং মিচ্ছাচারং চরতি, তং দিৰসং সতকীতদাসী ৰিয হোতি, মিচ্ছাচারস্স পন অকতদিৰসে সামিনী ৰিয হোতি চণ্ডা ফরুসা. সো তস্সা ভাৰং জানিতুং ন সক্কোতি, অথ তায উব্বাল়্হো বুদ্ধূপট্ঠানং ন গচ্ছতি. অথ নং একদিৰসং গন্ধপুপ্ফাদীনি আদায আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা নিসিন্নং সত্থা আহ – ‘‘কিং নু খো ত্ৰং, উপাসক, সত্তট্ঠ দিৰসে বুদ্ধূপট্ঠানং নাগচ্ছসী’’তি. ঘরণী মে, ভন্তে, একস্মিং দিৰসে সতকীতদাসী ৰিয হোতি, একস্মিং দিৰসে সামিনী ৰিয চণ্ডা ফরুসা. অহং তস্সা ভাৰং জানিতুং ন সক্কোমি, স্ৰাহং তায উব্বাল়্হো বুদ্ধূপট্ঠানং নাগচ্ছামীতি. অথস্স ৰচনং সুত্ৰা সত্থা ‘‘উপাসক, ‘মাতুগামস্স ভাৰো নাম দুজ্জানো’তি পুব্বেপি তে পণ্ডিতা কথযিংসু, ত্ৰং পন তং ভৰসঙ্খেপগতত্তা সল্লক্খেতুং ন সক্কোসী’’তি ৰত্ৰা তেন যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো দিসাপামোক্খো আচরিযো হুত্ৰা পঞ্চ মাণৰকসতানি সিপ্পং সিক্খাপেতি. অথেকো তিরোরট্ঠৰাসিকো ব্রাহ্মণমাণৰকো আগন্ত্ৰা তস্স সন্তিকে সিপ্পং উগ্গণ্হন্তো একায ইত্থিযা পটিবদ্ধচিত্তো হুত্ৰা তং ভরিযং কত্ৰা তস্মিংযেৰ বারাণসিনগরে ৰসন্তো দ্ৰে তিস্সো ৰেলাযো আচরিযস্স উপট্ঠানং ন গচ্ছতি. সা পনস্স ভরিযা দুস্সীলা পাপধম্মা. মিচ্ছাচারং চিণ্ণদিৰসে দাসী ৰিয হোতি, অচিণ্ণদিৰসে সামিনী ৰিয হোতি চণ্ডা ফরুসা. সো তস্সা ভাৰং জানিতুং অসক্কোন্তো তায উব্বাল়্হো আকুলচিত্তো আচরিযস্স উপট্ঠানং ন গচ্ছতি. অথ নং সত্তট্ঠ দিৰসে অতিক্কমিত্ৰা আগতং ‘‘কিং, মাণৰ, ন পঞ্ঞাযসী’’তি আচরিযো পুচ্ছি. সো ‘‘ভরিযা মং, আচরিয, একদিৰসং ইচ্ছতি পত্থেতি, দাসী ৰিয নিহতমানা হোতি. একদিৰসং সামিনী ৰিয থদ্ধা চণ্ডা ফরুসা, অহং তস্সা ভাৰং জানিতুং ন সক্কোমি, তায উব্বাল়্হো আকুলচিত্তো তুম্হাকং উপট্ঠানং নাগতোম্হী’’তি. আচরিযো ‘‘এৰমেতং, মাণৰ, ইত্থিযো নাম অনাচারং চিণ্ণদিৰসে সামিকং অনুৰত্তন্তি, দাসী ৰিয নিহতমানা হোন্তি. অনাচিণ্ণদিৰসে পন মানত্থদ্ধা হুত্ৰা সামিকং ন গণেন্তি. এৰং ইত্থিযো নামেতা অনাচারা দুস্সীলা, তাসং ভাৰো নাম দুজ্জানো, তাসু ইচ্ছন্তীসুপি অনিচ্ছন্তীসুপি মজ্ঝত্তেনেৰ ভৰিতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা তস্সোৰাদৰসেন ইমং গাথমাহ –

৬৪.

‘‘মা সু নন্দি ইচ্ছতি মং, মা সু সোচি ন মিচ্ছতি;

থীনং ভাৰো দুরাজানো, মচ্ছস্সেৰোদকে গত’’ন্তি.

তত্থ মা সু নন্দি ইচ্ছতি মন্তি সু-কারো নিপাতমত্তং, ‘‘অযং ইত্থী মং ইচ্ছতি পত্থেতি, মযি সিনেহং করোতী’’তি মা তুস্সি. মা সু সোচি ন মিচ্ছতীতি ‘‘অযং মং ন ইচ্ছতী’’তিপি মা সোচি, তস্সা ইচ্ছমানায নন্দিং, ন ইচ্ছমানায চ সোকং অকত্ৰা মজ্ঝত্তোৰ হোহীতি দীপেতি. থীনং ভাৰো দুরাজানোতি ইত্থীনং ভাৰো নাম ইত্থিমাযায পটিচ্ছন্নত্তা দুরাজানো. যথা কিং? মচ্ছস্সেৰোদকে গতন্তি যথা মচ্ছস্স গমনং উদকেন পটিচ্ছন্নত্তা দুজ্জানং, তেনেৰ সো কেৰট্টে আগতে উদকেন গমনং পটিচ্ছাদেত্ৰা পলাযতি, অত্তানং গণ্হিতুং ন দেতি, এৰমেৰ ইত্থিযো মহন্তম্পি দুস্সীলকম্মং কত্ৰা ‘‘মযং এৰরূপং ন করোমা’’তি অত্তনা কতকম্মং ইত্থিমাযায পটিচ্ছাদেত্ৰা সামিকে ৰঞ্চেন্তি. এৰং ইত্থিযো নামেতা পাপধম্মা দুরাজানা, তাসু মজ্ঝত্তোযেৰ সুখিতো হোতীতি.

এৰং বোধিসত্তো অন্তেৰাসিকস্স ওৰাদং অদাসি. ততো পট্ঠায সো তস্সা উপরি মজ্ঝত্তোৰ অহোসি. সাপিস্স ভরিযা ‘‘আচরিযেন কির মে দুস্সীলভাৰো ঞাতো’’তি ততো পট্ঠায ন অনাচারং চরি. সাপি তস্স উপাসকস্স ইত্থী ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধেন কির ময্হং দুরাচারভাৰো ঞাতো’’তি ততো পট্ঠায পাপকম্মং নাম ন অকাসি.

সত্থাপি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে সো উপাসকো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি, সত্থা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা জযম্পতিকাযেৰ ইদানি জযম্পতিকা, আচরিযো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

দুরাজানজাতকৰণ্ণনা চতুত্থা.

[৬৫] ৫. অনভিরতিজাতকৰণ্ণনা

যথা নদী চ পন্থো চাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো তথারূপংযেৰ উপাসকং আরব্ভ কথেসি. সো পন পরিগ্গণ্হন্তো তস্সা দুস্সীলভাৰং ঞত্ৰা ভণ্ডিতো চিত্তব্যাকুলতায সত্তট্ঠ দিৰসে উপট্ঠানং নাগমাসি. সো একদিৰসং ৰিহারং গন্ত্ৰা তথাগতং ৰন্দিত্ৰা নিসিন্নো ‘‘কস্মা সত্তট্ঠ দিৰসানি নাগতোসী’’তি ৰুত্তে ‘‘ভরিযা মে, ভন্তে, দুস্সীলা, তস্সা উপরি ব্যাকুলচিত্ততায নাগতোম্হী’’তি আহ. সত্থা ‘‘উপাসক, ইত্থীসু ‘অনাচারা এতা’তি কোপং অকত্ৰা মজ্ঝত্তেনেৰ ভৰিতুং ৰট্টতীতি পুব্বেপি তে পণ্ডিতা কথযিংসু, ত্ৰং পন ভৰন্তরেন পটিচ্ছন্নত্তা তং কারণং ন সল্লক্খেসী’’তি ৰত্ৰা তেন যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো পুরিমনযেনেৰ দিসাপামোক্খো আচরিযো অহোসি. অথস্স অন্তেৰাসিকো ভরিযায দোসং দিস্ৰা ব্যাকুলচিত্ততায কতিপাহং অনাগন্ত্ৰা একদিৰসং আচরিযেন পুচ্ছিতো তং কারণং নিৰেদেসি. অথস্স আচরিযো ‘‘তাত, ইত্থিযো নাম সব্বসাধারণা, তাসু ‘দুস্সীলা এতা’তি পণ্ডিতা কোপং ন করোন্তী’’তি ৰত্ৰা ওৰাদৰসেন ইমং গাথমাহ –

৬৫.

‘‘যথা নদী চ পন্তো চ, পানাগারং সভা পপা;

এৰং লোকিত্থিযো নাম, নাসং কুজ্ঝন্তি পণ্ডিতা’’তি.

তত্থ যথা নদীতি যথা অনেকতিত্থা নদী ন্হানত্থায সম্পত্তসম্পত্তানং চণ্ডালাদীনম্পি খত্তিযাদীনম্পি সাধারণা, ন তত্থ কোচি ন্হাযিতুং ন লভতি নাম. ‘‘পন্থো’’তিআদীসুপি যথা মহামগ্গোপি সব্বেসং সাধারণো, ন কোচি তেন গন্তুং ন লভতি. পানাগারম্পি সুরাগেহং সব্বেসং সাধারণং, যো যো পাতুকামো, সব্বো তত্থ পৰিসতেৰ. পুঞ্ঞত্থিকেহি তত্থ তত্থ মনুস্সানং নিৰাসত্থায কতা সভাপি সাধারণা, ন তত্থ কোচি পৰিসিতুং ন লভতি. মহামগ্গে পানীযচাটিযো ঠপেত্ৰা কতা পপাপি সব্বেসং সাধারণা, ন তত্থ কোচি পানীযং পিৰিতুং ন লভতি. এৰং লোকিত্থিযো নামাতি এৰমেৰ তাত মাণৰ ইমস্মিং লোকে ইত্থিযোপি সব্বসাধারণাৰ, তেনেৰ চ সাধারণট্ঠেন নদীপন্থপানাগারসভাপপাসদিসা. তস্মা নাসং কুজ্ঝন্তি পণ্ডিতা, এতাসং ইত্থীনং ‘‘লামিকা এতা অনাচারা দুস্সীলা সব্বসাধারণা’’তি চিন্তেত্ৰা পণ্ডিতা ছেকা বুদ্ধিসম্পন্না ন কুজ্ঝন্তীতি.

এৰং বোধিসত্তো অন্তেৰাসিকস্স ওৰাদং অদাসি, সো তং ওৰাদং সুত্ৰা মজ্ঝত্তো অহোসি. ভরিযাপিস্স ‘‘আচরিযেন কিরম্হি ঞাতা’’তি ততো পট্ঠায পাপকম্মং ন অকাসি. তস্সপি উপাসকস্স ভরিযা ‘‘সত্থারা কিরম্হি ঞাতা’’তি ততো পট্ঠায পাপকম্মং ন অকাসি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে উপাসকো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. সত্থাপি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা জযম্পতিকাৰ এতরহি জযম্পতিকা, আচরিযব্রাহ্মণো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

অনভিরতিজাতকৰণ্ণনা পঞ্চমা.

[৬৬] ৬. মুদুলক্খণজাতকৰণ্ণনা

একা ইচ্ছা পুরে আসীতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সংকিলেসং আরব্ভ কথেসি. একো কির সাৰত্থিৰাসী কুলপুত্তো সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা রতনসাসনে উরং দত্ৰা পব্বজিত্ৰা পটিপন্নকো যোগাৰচরো অৰিস্সট্ঠকম্মট্ঠানো হুত্ৰা একদিৰসং সাৰত্থিযং পিণ্ডায চরন্তো একং অলঙ্কতপটিযত্তং ইত্থিং দিস্ৰা সুভৰসেন ইন্দ্রিযানি ভিন্দিত্ৰা ওলোকেসি. তস্স অব্ভন্তরে কিলেসো চলি, ৰাসিযা আকোটিতখীররুক্খো ৰিয অহোসি. সো ততো পট্ঠায কিলেসৰসিকো হুত্ৰা নেৰ কাযস্সাদং ন চিত্তস্সাদং লভতি, ভন্তমিগসপ্পটিভাগো সাসনে অনভিরতো পরূল়্হকেসলোমনখো কিলিট্ঠচীৰরো অহোসি. অথস্স ইন্দ্রিযৰিকারং দিস্ৰা সহাযকা ভিক্খূ ‘‘কিং নু খো তে, আৰুসো, ন যথা পোরাণানি ইন্দ্রিযানী’’তি পুচ্ছিংসু. অনভিরতোস্মি, আৰুসোতি.

অথ নং তে সত্থু সন্তিকং নযিংসু. সত্থা ‘‘কিং, ভিক্খৰে, অনিচ্ছমানং ভিক্খুং আদায আগতত্থা’’তি পুচ্ছি. ‘‘অযং, ভন্তে, ভিক্খু অনভিরতো’’তি? ‘‘সচ্চং ভিক্খূ’’তি. ‘‘সচ্চং ভগৰা’’তি. ‘‘কো তং উক্কণ্ঠাপেসী’’তি? ‘‘অহং, ভন্তে, পিণ্ডায চরন্তো একং ইত্থিং দিস্ৰা ইন্দ্রিযানি ভিন্দিত্ৰা ওলোকেসিং, অথ মে কিলেসো চলি, তেনম্হি উক্কণ্ঠিতো’’তি. অথ নং সত্থা ‘‘অনচ্ছরিযমেতং ভিক্খু, যং ত্ৰং ইন্দ্রিযানি ভিন্দিত্ৰা ৰিসভাগারম্মণং সুভৰসেন ওলোকেন্তো কিলেসেহি কম্পিতো, পুব্বে পঞ্চাভিঞ্ঞা অট্ঠসমাপত্তিলাভিনো ঝানবলেন কিলেসে ৰিক্খম্ভেত্ৰা ৰিসুদ্ধচিত্তা গগনতলচরা বোধিসত্তাপি ইন্দ্রিযানি ভিন্দিত্ৰা ৰিসভাগারম্মণং ওলোকযমানা ঝানা পরিহাযিত্ৰা কিলেসেহি কম্পিতা মহাদুক্খং অনুভৰিংসু. ন হি সিনেরুউপ্পাটনকৰাতো হত্থিমত্তং মুণ্ডপব্বতং, মহাজম্বুউম্মূলকৰাতো ছিন্নতটে ৰিরূল়্হগচ্ছকং, মহাসমুদ্দং ৰা পন সোসনকৰাতো খুদ্দকতল়াকং কিস্মিঞ্চিদেৰ গণেতি, এৰং উত্তমবুদ্ধীনং নাম ৰিসুদ্ধচিত্তানং বোধিসত্তানং অঞ্ঞাণভাৰকরা কিলেসা তযি কিং লজ্জিস্সন্তি, ৰিসুদ্ধাপি সত্তা সংকিলিস্সন্তি, উত্তমযসসমঙ্গিনোপি আযসক্যং পাপুণন্তী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো কাসিরট্ঠে একস্স মহাৰিভৰস্স ব্রাহ্মণস্স কুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰিঞ্ঞুতং পত্তো সব্বসিপ্পানং পারং গন্ত্ৰা কামে পহায ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা কসিণপরিকম্মং কত্ৰা পঞ্চ অভিঞ্ঞা চ অট্ঠ সমাপত্তিযো চ উপ্পাদেত্ৰা ঝানসুখেন ৰীতিনামেন্তো হিমৰন্তপ্পদেসে ৰাসং কপ্পেসি. সো একস্মিং কালে লোণম্বিলসেৰনত্থায হিমৰন্তা ওতরিত্ৰা বারাণসিং পত্ৰা রাজুয্যানে ৰসিত্ৰা পুনদিৰসে কতসরীরপটিজগ্গনো রত্তৰাকমযং নিৰাসনপারুপনং সণ্ঠাপেত্ৰা অজিনচম্মং একস্মিং অংসে কত্ৰা জটামণ্ডলং বন্ধিত্ৰা ভিক্খাভাজনমাদায বারাণসিযং ভিক্খায চরমানো রঞ্ঞো ঘরদ্ৰারং সম্পাপুণি. রাজা তস্স ইরিযাপথেযেৰ পসীদিত্ৰা পক্কোসাপেত্ৰা মহারহে আসনে নিসীদাপেত্ৰা পণীতেন খাদনীযভোজনীযেন সন্তপ্পেত্ৰা কতানুমোদনং উয্যানে ৰসনত্থায যাচি. সো সম্পটিচ্ছিত্ৰা রাজগেহে ভুঞ্জিত্ৰা রাজকুলং ওৰদমানো তস্মিং উয্যানে সোল়স ৰস্সানি ৰসি.

অথেকদিৰসং রাজা কুপিতং পচ্চন্তং ৰূপসমেতুং গচ্ছন্তো মুদুলক্খণং নাম অগ্গমহেসিং ‘‘অপ্পমত্তা অয্যস্স উপট্ঠানং করোহী’’তি ৰত্ৰা অগমাসি. বোধিসত্তো রঞ্ঞো গতকালতো পট্ঠায অত্তনো রুচ্চনৰেলায রাজগেহং গচ্ছতি. অথেকদিৰসং মুদুলক্খণা বোধিসত্তস্স আহারং সম্পাদেত্ৰা – ‘‘অজ্জ অয্যো চিরাযতী’’তি গন্ধোদকেন ন্হাযিত্ৰা সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতা মহাতলে চূল়সযনং পঞ্ঞাপেত্ৰা বোধিসত্তস্স আগমনং ওলোকযমানা নিপজ্জি. বোধিসত্তোপি অত্তনো ৰেলং সল্লক্খেত্ৰা ঝানা ৰুট্ঠায আকাসেনেৰ রাজনিৰেসনং অগমাসি. মুদুলক্খণা ৰাকচীরসদ্দং সুত্ৰাৰ ‘‘অয্যো, আগতো’’তি ৰেগেন উট্ঠহি, তস্সা ৰেগেন উট্ঠহন্তিযা মট্ঠসাটকো ভস্সি. তাপসোপি সীহপঞ্জরেন পৰিসন্তো দেৰিযা ৰিসভাগরূপারম্মণং ইন্দ্রিযানি ভিন্দিত্ৰা সুভৰসেন ওলোকেসি. অথস্স অব্ভন্তরে কিলেসো চলি, ৰাসিযা পহটখীররুক্খো ৰিয অহোসি. তাৰদেৰস্স ঝানং অন্তরধাযি, ছিন্নপক্খো কাকো ৰিয অহোসি. সো ঠিতকোৰ আহারং গহেত্ৰা অভুঞ্জিত্ৰাৰ কিলেসকম্পিতো পাসাদা ওরুয্হ উয্যানং গন্ত্ৰা পণ্ণসালং পৰিসিত্ৰা ফলকত্থরণসযনস্স হেট্ঠা আহারং ঠপেত্ৰা ৰিসভাগারম্মণেন বদ্ধো কিলেসগ্গিনা ডয্হমানো নিরাহারতায সুস্সমানো সত্ত দিৰসানি ফলকত্থরণে নিপজ্জি.

সত্তমে দিৰসে রাজা পচ্চন্তং ৰূপসমেত্ৰা আগতো নগরং পদক্খিণং কত্ৰা নিৰেসনং অগন্ত্ৰাৰ ‘‘অয্যং পস্সিস্সামী’’তি উয্যানং গন্ত্ৰা পণ্ণসালং পৰিসিত্ৰা তং নিপন্নকং দিস্ৰা ‘‘একং অফাসুকং জাতং মঞ্ঞে’’তি পণ্ণসালং সোধাপেত্ৰা পাদে পরিমজ্জন্তো ‘‘কিং, অয্য, অফাসুক’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘মহারাজ অঞ্ঞং মে অফাসুকং নত্থি, কিলেসৰসেন পনম্হি পটিবদ্ধচিত্তো জাতো’’তি. ‘‘কহং পটিবদ্ধং তে, অয্য, চিত্ত’’ন্তি? ‘‘মুদুলক্খণায, মহারাজা’’তি. ‘‘সাধু অয্য, অহং মুদুলক্খণং তুম্হাকং দম্মী’’তি তাপসং আদায নিৰেসনং পৰিসিত্ৰা দেৰিং সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতং কত্ৰা তাপসস্স অদাসি. দদমানোযেৰ চ মুদুলক্খণায সঞ্ঞমদাসি ‘‘তযা অত্তনো বলেন অয্যং রক্খিতুং ৰাযমিতব্ব’’ন্তি. ‘‘সাধু, দেৰ, রক্খিস্সামী’’তি. তাপসো দেৰিং গহেত্ৰা রাজনিৰেসনা ওতরি.

অথ নং মহাদ্ৰারতো নিক্খন্তকালে ‘‘অয্য, অম্হাকং একং গেহং লদ্ধুং ৰট্টতি, গচ্ছ, রাজানং গেহং যাচাহী’’তি আহ. তাপসো গন্ত্ৰা গেহং যাচি. রাজা মনুস্সানং ৰচ্চকুটিকিচ্চং সাধযমানং একং ছড্ডিতগেহং দাপেসি. সো দেৰিং গহেত্ৰা তত্থ অগমাসি, সা পৰিসিতুং ন ইচ্ছতি. ‘‘কিংকারণা ন পৰিসসী’’তি? ‘‘অসুচিভাৰেনা’’তি. ইদানি ‘‘কিং করোমী’’তি. ‘‘পটিজগ্গাহি ন’’ন্তি ৰত্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকং পেসেত্ৰা ‘‘গচ্ছ, কুদ্দালং আহর, পচ্ছিং আহরা’’তি আহরাপেত্ৰা অসুচিঞ্চ সঙ্কারঞ্চ ছড্ডাপেত্ৰা গামযং আহরাপেত্ৰা লিম্পাপেত্ৰা পুনপি ‘‘গচ্ছ, মঞ্চং আহর, পীঠং আহর, অত্থরণং আহর, চাটিং আহর, ঘটং আহরা’’তি একমেকং আহরাপেত্ৰা পুন উদকাহরণাদীনং অত্থায আণাপেসি. সো ঘটং আদায উদকং আহরিত্ৰা চাটিং পূরেত্ৰা ন্হানোদকং সজ্জেত্ৰা সযনং অত্থরি. অথ নং সযনে একতো নিসিন্নং দাঠিকাসু গহেত্ৰা ‘‘তৰ সমণভাৰং ৰা ব্রাহ্মণভাৰং ৰা ন জানাসী’’তি ওণমেত্ৰা অত্তনো অভিমুখং আকড্ঢি. সো তস্মিং কালে সতিং পটিলভি, এত্তকং পন কালং অঞ্ঞাণী অহোসি. এৰং অঞ্ঞাণকরণা কিলেসা নাম. ‘‘কামচ্ছন্দনীৰরণং, ভিক্খৰে, অন্ধকরণং অঞ্ঞাণকরণ’’ন্তিআদি (সং. নি. ৫.২২১) চেত্থ ৰত্তব্বং.

সো সতিং পটিলভিত্ৰা চিন্তেসি ‘‘অযং তণ্হা ৰড্ঢমানা মম চতূহি অপাযেহি সীসং উক্খিপিতুং ন দস্সতি, অজ্জেৰ মযা ইমং রঞ্ঞো নিয্যাদেত্ৰা হিমৰন্তং পৰিসিতুং ৰট্টতী’’তি. সো তং আদায রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘মহারাজ, তৰ দেৰিযা ময্হং অত্থো নত্থি, কেৰলং মে ইমং নিস্সায তণ্হা ৰড্ঢিতা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৬৬.

‘‘একা ইচ্ছা পুরে আসি, অলদ্ধা মুদুলক্খণং;

যতো লদ্ধা অল়ারক্খী, ইচ্ছা ইচ্ছং ৰিজাযথা’’তি.

তত্রাযং পিণ্ডত্থো – মহারাজ, ময্হং ইমং তৰ দেৰিং মুদুলক্খণং অলভিত্ৰা পুরে ‘‘অহো ৰতাহং এতং লভেয্য’’ন্তি একা ইচ্ছা আসি, একাৰ তণ্হা উপ্পজ্জি. যতো পন মে অযং অল়ারক্খী ৰিসালনেত্তা সোভনলোচনা লদ্ধা, অথ মে সা পুরিমিকা ইচ্ছা গেহতণ্হং উপকরণতণ্হং উপভোগতণ্হন্তি উপরূপরি অঞ্ঞং নানপ্পকারং ইচ্ছং ৰিজাযথ জনেসি উপ্পাদেসি. সা খো পন মে এৰং ৰড্ঢমানা ইচ্ছা অপাযতো সীসং উক্খিপিতুং ন দস্সতি, অলং মে ইমায, ত্ৰঞ্ঞেৰ তৰ ভরিযং গণ্হ, অহং পন হিমৰন্তং গমিস্সামীতি তাৰদেৰ নট্ঠং ঝানং উপ্পাদেত্ৰা আকাসে নিসিন্নো ধম্মং দেসেত্ৰা রঞ্ঞো ওৰাদং দত্ৰা আকাসেনেৰ হিমৰন্তং গন্ত্ৰা পুন মনুস্সপথং নাম নাগমাসি, ব্রহ্মৰিহারে পন ভাৰেত্ৰা অপরিহীনজ্ঝানো ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে সো ভিক্খু অরহত্তফলে পতিট্ঠহি. সত্থাপি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা রাজা আনন্দো অহোসি, মুদুলক্খণা উপ্পলৰণ্ণা, ইসি পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

মুদুলক্খণজাতকৰণ্ণনা ছট্ঠা.

[৬৭] ৭. উচ্ছঙ্গজাতকৰণ্ণনা

উচ্ছঙ্গে দেৰ মে পুত্তোতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং জানপদিত্থিং আরব্ভ কথেসি. একস্মিঞ্হি সমযে কোসলরট্ঠে তযো জনা অঞ্ঞতরস্মিং অটৰিমুখে কসন্তি. তস্মিং সমযে অন্তোঅটৰিযং চোরা মনুস্সে ৰিলুম্পিত্ৰা পলাযিংসু. মনুস্সা তে চোরে পরিযেসিত্ৰা অপস্সন্তা তং ঠানং আগম্ম ‘‘তুম্হে অটৰিযং ৰিলুম্পিত্ৰা ইদানি কস্সকা ৰিয হোথা’’তি ‘‘তে চোরা ইমে’’তি বন্ধিত্ৰা আনেত্ৰা কোসলরঞ্ঞো অদংসু. অথেকা ইত্থী আগন্ত্ৰা ‘‘অচ্ছাদনং মে দেথ, অচ্ছাদনং মে দেথা’’তি পরিদেৰন্তী পুনপ্পুনং রাজনিৰেসনং পরিযাতি. রাজা তস্সা সদ্দং সুত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, দেথ ইমিস্সা অচ্ছাদন’’ন্তি আহ. মনুস্সা সাটকং গহেত্ৰা অদংসু. সা তং দিস্ৰা ‘‘নাহং এতং অচ্ছাদনং যাচামি, সামিকচ্ছাদনং যাচামী’’তি আহ. মনুস্সা গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচযিংসু ‘‘ন কিরেসা ইদং অচ্ছাদনং কথেতি, সামিকচ্ছাদনং কথেতী’’তি. অথ নং রাজা পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘ত্ৰং কির সামিকচ্ছাদনং যাচসী’’তি পুচ্ছি. আম, দেৰ, ইত্থিযা হি সামিকো অচ্ছাদনং নাম, সামিকে হি অসতি সহস্সমূলম্পি সাটকং নিৰত্থা ইত্থী নগ্গাযেৰ নাম. ইমস্স পনত্থস্স সাধনত্থং –

‘‘নগ্গা নদী অনূদকা, নগ্গং রট্ঠং অরাজকং;

ইত্থীপি ৰিধৰা নগ্গা, যস্সাপি দস ভাতরো’’তি. (জা. ২.২২.১৮৪০) –

ইদং সুত্তং আহরিতব্বং.

রাজা তস্সা পসন্নো ‘‘ইমে তে তযো জনা কে হোন্তী’’তি পুচ্ছি. ‘‘একো মে, দেৰ, সামিকো, একো ভাতা, একো পুত্তো’’তি. রাজা ‘‘অহং তে তুট্ঠো, ইমেসু তীসু একং দেমি, কতরং ইচ্ছসী’’তি পুচ্ছি. সা আহ ‘‘অহং, দেৰ, জীৰমানা একং সামিকং লভিস্সামি, পুত্তম্পি লভিস্সামিযেৰ, মাতাপিতূনং পন মে মতত্তা ভাতাৰ দুল্লভো, ভাতরং মে দেহি, দেৰা’’তি. রাজা তুস্সিত্ৰা তযোপি ৰিস্সজ্জেসি. এৰং তং একিকং নিস্সায তে তযো জনা দুক্খতো মুত্তা. তং কারণং ভিক্খুসঙ্ঘে পাকটং জাতং. অথেকদিৰসং ভিক্খূ ধম্মসভাযং সন্নিপতিতা ‘‘আৰুসো, একং ইত্থিং নিস্সায তযো জনা দুক্খতো মুত্তা’’তি তস্সা গুণকথায নিসীদিংসু. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, এসা ইত্থী ইদানেৰ তে তযো জনে দুক্খা মোচেতি, পুব্বেপি মোচেসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে তযো জনা অটৰিমুখে কসন্তীতি সব্বং পুরিমসদিসমেৰ. তদা পন রঞ্ঞা ‘‘তীসু জনেসু কং ইচ্ছসী’’তি ৰুত্তে সা আহ – ‘‘তযোপি দাতুং ন সক্কোথ, দেৰা’’তি? ‘‘আম, ন সক্কোমী’’তি. ‘‘সচে তযো দাতুং ন সক্কোথ, ভাতরং মে দেথা’’তি. ‘‘পুত্তং ৰা সামিকং ৰা গণ্হ, কিং তে ভাতরা’’তি চ ৰুত্তা ‘‘এতে নাম দেৰ সুলভা, ভাতা পন দুল্লভো’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৬৭.

‘‘উচ্ছঙ্গে দেৰ মে পুত্তো, পথে ধাৰন্তিযা পতি;

তঞ্চ দেসং ন পস্সামি, যতো সোদরিযমানযে’’তি.

তত্থ উচ্ছঙ্গে, দেৰ, মে পুত্তোতি দেৰ, ময্হং পুত্তো উচ্ছঙ্গেযেৰ. যথা হি অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা উচ্ছঙ্গে কত্ৰা ডাকং উচ্চিনিত্ৰা তত্থ পক্খিপন্তিযা উচ্ছঙ্গে ডাকং নাম সুলভং হোতি, এৰং ইত্থিযা পুত্তোপি সুলভো উচ্ছঙ্গে ডাকসদিসোৰ. তেন ৰুত্তং ‘‘উচ্ছঙ্গে, দেৰ, মে পুত্তো’’তি. পথে ধাৰন্তিযা পতীতি মগ্গং আরুয্হ একিকায গচ্ছমানাযপি হি ইত্থিযা পতি নাম সুলভো, দিট্ঠদিট্ঠোযেৰ হোতি. তেন ৰুত্তং ‘‘পথে ধাৰন্তিযা পতী’’তি. তঞ্চ দেসং ন পস্সামি, যতো সোদরিযমানযেতি যস্মা পন মে মাতাপিতরো নত্থি, তস্মা ইদানি তং মাতুকুচ্ছিসঙ্খাতং অঞ্ঞং দেসং ন পস্সামি. যতো অহং সমানে উদরে জাতত্তা সউদরিযসঙ্খাতং ভাতরং আনেয্যং, তস্মা ভাতরংযেৰ মে দেথাতি.

রাজা ‘‘সচ্চং এসা ৰদতী’’তি তুট্ঠচিত্তো তযোপি জনে বন্ধনাগারতো আনেত্ৰা অদাসি, সা তযোপি তে গহেত্ৰা গতা.

সত্থাপি ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপেসা ইমে তযো জনে দুক্খতো মোচেসিযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘অতীতে চত্তারোৰ এতরহি চত্তারো, রাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

উচ্ছঙ্গজাতকৰণ্ণনা সত্তমা.

[৬৮] ৮. সাকেতজাতকৰণ্ণনা

যস্মিং মনো নিৰিসতীতি ইদং সত্থা সাকেতং নিস্সায অঞ্জনৰনে ৰিহরন্তো একং ব্রাহ্মণং আরব্ভ কথেসি. ভগৰতো কির ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতস্স সাকেতং পিণ্ডায পৰিসনকালে একো সাকেতনগরৰাসী মহল্লকব্রাহ্মণো নগরতো বহি গচ্ছন্তো অন্তরদ্ৰারে দসবলং দিস্ৰা পাদেসু পতিত্ৰা গোপ্ফকেসু গাল়্হং গহেত্ৰা ‘‘তাত, ননু নাম পুত্তেহি জিণ্ণকালে মাতাপিতরো পটিজগ্গিতব্বা, কস্মা এত্তকং কালং অম্হাকং অত্তানং ন দস্সেসি? মযা তাৰ দিট্ঠোসি, মাতরং পন পস্সিতুং এহী’’তি সত্থারং গহেত্ৰা অত্তনো গেহং অগমাসি. সত্থা তত্থ গন্ত্ৰা নিসীদি পঞ্ঞত্তে আসনে সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন. ব্রাহ্মণীপি আগন্ত্ৰা সত্থু পাদেসু পতিত্ৰা ‘‘তাত, এত্তকং কালং কহং গতোসি, ননু নাম মাতাপিতরো মহল্লককালে উপট্ঠাতব্বা’’তি পরিদেৰি. পুত্তধীতরোপি ‘‘এথ, ভাতরং ৰন্দথা’’তি ৰন্দাপেসি. উভো তুট্ঠমানসা মহাদানং অদংসু. সত্থা ভত্তকিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা তেসং দ্ৰিন্নম্পি জনানং জরাসুত্তং (সু. নি. ৮১০ আদযো) কথেসি. সুত্তপরিযোসানে উভোপি অনাগামিফলে পতিট্ঠহিংসু. সত্থা উট্ঠাযাসনা অঞ্জনৰনমেৰ অগমাসি.

ভিক্খূ ধম্মসভাযং সন্নিসিন্না কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘আৰুসো, ব্রাহ্মণো ‘তথাগতস্স পিতা সুদ্ধোদনো, মাতা মহামাযা’তি জানাতি, জানন্তোৰ সদ্ধিং ব্রাহ্মণিযা তথাগতং ‘অম্হাকং পুত্তো’তি ৰদতি, সত্থাপি অধিৰাসেতি. কিং নু খো কারণ’’ন্তি? সত্থা তেসং কথং সুত্ৰা ‘‘ভিক্খৰে, উভোপি তে অত্তনো পুত্তমেৰ ‘পুত্তো’তি ৰদন্তী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

ভিক্খৰে, অযং ব্রাহ্মণো অতীতে নিরন্তরং পঞ্চ জাতিসতানি ময্হং পিতা অহোসি, পঞ্চ জাতিসতানি চূল়পিতা, পঞ্চ জাতিসতানি মহাপিতা. এসাপি ব্রাহ্মণী নিরন্তরমেৰ পঞ্চ জাতিসতানি মাতা অহোসি, পঞ্চ জাতিসতানি চূল়মাতা, পঞ্চ জাতিসতানি মহামাতা. এৰাহং দিযড্ঢজাতিসহস্সং ব্রাহ্মণস্স হত্থে সংৰড্ঢো, দিযড্ঢজাতিসহস্সং ব্রাহ্মণিযা হত্থে সংৰড্ঢোতি তীণি জাতিসহস্সানি কথেত্ৰা অভিসম্বুদ্ধো হুত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৬৮.

‘‘যস্মিং মনো নিৰিসতি, চিত্তঞ্চাপি পসীদতি;

অদিট্ঠপুব্বকে পোসে, কামং তস্মিম্পি ৰিস্সসে’’তি.

তত্থ যস্মিং মনো নিৰিসতীতি যস্মিং পুগ্গলে দিট্ঠমত্তেযেৰ চিত্তং পতিট্ঠাতি. চিত্তঞ্চাপি পসীদতীতি যস্মিং দিট্ঠমত্তে চিত্তং পসীদতি, মুদুকং হোতি. অদিট্ঠপুব্বকে পোসেতি পকতিযা তস্মিং অত্তভাৰে অদিট্ঠপুব্বেপি পুগ্গলে. কামং তস্মিম্পি ৰিস্সসেতি অনুভূতপুব্বসিনেহেনেৰ তস্মিম্পি পুগ্গলে একংসেন ৰিস্সসে, ৰিস্সাসং আপজ্জতিযেৰাতি অত্থো.

এৰং সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা ব্রাহ্মণো চ ব্রাহ্মণী চ এতে এৰ অহেসুং, পুত্তো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

সাকেতজাতকৰণ্ণনা অট্ঠমা.

[৬৯] ৯. ৰিসৰন্তজাতকৰণ্ণনা

ধিরত্থু তং ৰিসং ৰন্তন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ধম্মসেনাপতিং আরব্ভ কথেসি. থেরস্স কির পিট্ঠখজ্জকখাদনকালে মনুস্সা সঙ্ঘস্স বহুং পিট্ঠখাদনীযং গহেত্ৰা ৰিহারং অগমংসু, ভিক্খুসঙ্ঘস্স গহিতাৰসেসং বহু অতিরিত্তং অহোসি. মনুস্সা ‘‘ভন্তে, অন্তোগামগতানম্পি গণ্হথা’’তি আহংসু. তস্মিং খণে থেরস্স সদ্ধিৰিহারিকো দহরো অন্তোগামে হোতি, তস্স কোট্ঠাসং গহেত্ৰা তস্মিং অনাগচ্ছন্তে ‘‘অতিদিৰা হোতী’’তি থেরস্স অদংসু. থেরেন তস্মিং পরিভুত্তে দহরো অগমাসি. অথ নং থেরো ‘‘মযং, আৰুসো, তুয্হং ঠপিতখাদনীযং পরিভুঞ্জিম্হা’’তি আহ. সো ‘‘মধুরং নাম, ভন্তে, কস্স অপ্পিয’’ন্তি আহ. মহাথেরস্স সংৰেগো উপ্পজ্জি. সো ইতো পট্ঠায ‘‘পিট্ঠখাদনীযং ন খাদিস্সামী’’তি অধিট্ঠাসি. ততো পট্ঠায কির সারিপুত্তত্থেরেন পিট্ঠখাদনীযং নাম ন খাদিতপুব্বং. তস্স পিট্ঠখাদনীযং অখাদনভাৰো ভিক্খুসঙ্ঘে পাকটো জাতো. ভিক্খূ তং কথং কথেন্তা ধম্মসভাযং নিসীদিংসু. অথ সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ভিক্খৰে, সারিপুত্তো একৰারং জহিতকং জীৰিতং পরিচ্চজন্তোপি পুন ন গণ্হাতিযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো ৰিসৰেজ্জকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰেজ্জকম্মেন জীৰিকং কপ্পেসি. অথেকং জনপদমনুস্সং সপ্পো ডংসি, তস্স ঞাতকা পমাদং অকত্ৰা খিপ্পং ৰেজ্জং আনযিংসু. ৰেজ্জো আহ ‘‘কিং তাৰ ওসধেন, পরিভাৰেত্ৰা ৰিসং হরামি, দট্ঠসপ্পং আৰাহেত্ৰা দট্ঠট্ঠানতো তেনেৰ ৰিসং আকড্ঢাপেমী’’তি. ‘‘সপ্পং আৰাহেত্ৰা ৰিসং আকড্ঢাপেহী’’তি. সো সপ্পং আৰাহেত্ৰা ‘‘তযা অযং দট্ঠো’’তি আহ. ‘‘আম, মযা’’তি. ‘‘তযা দট্ঠট্ঠানতো ত্ৰঞ্ঞেৰ মুখেন ৰিসং আকড্ঢাহী’’তি. ‘‘মযা একৰারং জহিতকং পুন ন গহিতপুব্বং, নাহং মযা জহিতৰিসং আকড্ঢিস্সামী’’তি. সো দারূনি আহরাপেত্ৰা অগ্গিং কত্ৰা আহ ‘‘সচে অত্তনো ৰিসং নাকড্ঢসি, ইমং অগ্গিং পৰিসা’’তি. সপ্পো ‘‘অপি অগ্গিং পৰিসিস্সামি, নেৰত্তনা একৰারং জহিতৰিসং পচ্চাহরিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৬৯.

‘‘ধিরত্থু তং ৰিসং ৰন্তং, যমহং জীৰিতকারণা;

ৰন্তং পচ্চাহরিস্সামি, মতং মে জীৰিতা ৰর’’ন্তি.

তত্থ ধিরত্থূতি গরহত্থে নিপাতো. তং ৰিসন্তি যমহং জীৰিতকারণা ৰন্তং ৰিসং পচ্চাহরিস্সামি, তং ৰন্তং ৰিসং ধিরত্থু. মতং মে জীৰিতা ৰরন্তি তস্স ৰিসস্স অপচ্চাহরণকারণা যং অগ্গিং পৰিসিত্ৰা মরণং, তং মম জীৰিততো ৰরন্তি অত্থো.

এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা অগ্গিং পৰিসিতুং পাযাসি. অথ নং ৰেজ্জো নিৰারেত্ৰা তং পুরিসং ওসধেহি চ মন্তেহি চ নিব্বিসং অরোগং কত্ৰা সপ্পস্স সীলানি দত্ৰা ‘‘ইতো পট্ঠায মা কঞ্চি ৰিহেঠেসী’’তি ৰত্ৰা ৰিস্সজ্জেসি.

সত্থাপি ‘‘ন, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো একৰারং জহিতকং জীৰিতম্পি পরিচ্চজন্তো পুন গণ্হাতী’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা সপ্পো সারিপুত্তো অহোসি, ৰেজ্জো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

ৰিসৰন্তজাতকৰণ্ণনা নৰমা.

[৭০] ১০. কুদ্দালজাতকৰণ্ণনা

তং জিতং সাধু জিতন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো চিত্তহত্থসারিপুত্তং আরব্ভ কথেসি. সো কির সাৰত্থিযং একো কুলদারকো. অথেকদিৰসং কসিত্ৰা আগচ্ছন্তো ৰিহারং পৰিসিত্ৰা একস্স থেরস্স পত্ততো সিনিদ্ধং মধুরং পণীতভোজনং লভিত্ৰা চিন্তেসি ‘‘মযং রত্তিন্দিৰং সহত্থেন নানাকম্মানি কুরুমানাপি এৰরূপং মধুরাহারং ন লভাম, মযাপি সমণেন ভৰিতব্ব’’ন্তি. সো পব্বজিত্ৰা মাসড্ঢমাসচ্চযেন অযোনিসো মনসিকরোন্তো কিলেসৰসিকো হুত্ৰা ৰিব্ভমিত্ৰা পুন ভত্তেন কিলমন্তো আগন্ত্ৰা পব্বজিত্ৰা অভিধম্মং উগ্গণ্হি. ইমিনাৰ উপাযেন ছ ৰারে ৰিব্ভমিত্ৰা পব্বজিতো. ততো সত্তমে ভিক্খুভাৰে সত্তপ্পকরণিকো হুত্ৰা বহূ ভিক্খূ ধম্মং ৰাচেন্তো ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পাপুণি. অথস্স সহাযকা ভিক্খূ ‘‘কিং নু খো, আৰুসো চিত্তহত্থ, পুব্বে ৰিয তে এতরহি কিলেসা ন ৰড্ঢন্তী’’তি পরিহাসং করিংসু. ‘‘আৰুসো, অভব্বো দানি অহং ইতো পট্ঠায গিহিভাৰাযা’’তি.

এৰং তস্মিং অরহত্তং পত্তে ধম্মসভাযং কথা উদপাদি ‘‘আৰুসো, এৰরূপস্স নাম অরহত্তস্স উপনিস্সযে সতি আযস্মা চিত্তহত্থসারিপুত্তো ছক্খত্তুং উপ্পব্বজিতো, অহো মহাদোসো পুথুজ্জনভাৰো’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ভিক্খৰে, পুথুজ্জনচিত্তং নাম লহুকং দুন্নিগ্গহং, আরম্মণৰসেন গন্ত্ৰা অল্লীযতি, একৰারং অল্লীনং ন সক্কা হোতি খিপ্পং মোচেতুং, এৰরূপস্স চিত্তস্স দমথো সাধু. দন্তমেৰ হি তং সুখং আৰহতি.

‘‘দুন্নিগ্গহস্স লহুনো, যত্থকামনিপাতিনো;

চিত্তস্স দমথো সাধু, চিত্তং দন্তং সুখাৰহং’’. (ধ. প. ৩৫);

তস্স পন দুন্নিগ্গহতায পুব্বে পণ্ডিতা একং কুদ্দালকং নিস্সায তং জহিতুং অসক্কোন্তা লোভৰসেন ছক্খত্তুং উপ্পব্বজিত্ৰা সত্তমে পব্বজিতভাৰে ঝানং উপ্পাদেত্ৰা তং লোভং নিগ্গণ্হিংসূ’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো পণ্ণিককুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰিঞ্ঞুতং পাপুণি, ‘‘কুদ্দালপণ্ডিতো’’তিস্স নামং অহোসি. সো কুদ্দালকেন ভূমিপরিকম্মং কত্ৰা ডাকঞ্চেৰ অলাবুকুম্ভণ্ডএল়ালুকাদীনি চ ৰপিত্ৰা তানি ৰিক্কিণন্তো কপণজীৰিকং কপ্পেসি. তঞ্হিস্স একং কুদ্দালকং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞং ধনং নাম নত্থি. সো একদিৰসং চিন্তেসি ‘‘কিং মে ঘরাৰাসেন, নিক্খমিত্ৰা পব্বজিস্সামী’’তি. অথেকদিৰসং কুদ্দালকং পটিচ্ছন্নট্ঠানে ঠপেত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা তং কুদ্দালকং অনুস্সরিত্ৰা লোভং ছিন্দিতুং অসক্কোন্তো কুণ্ঠকুদ্দালকং নিস্সায উপ্পব্বজি. এৰং দুতিযম্পি, ততিযম্পীতি ছ ৰারে তং কুদ্দালকং পটিচ্ছন্নট্ঠানে নিক্খিপিত্ৰা পব্বজিতো চেৰ উপ্পব্বজিতো চ.

সত্তমে পন ৰারে চিন্তেসি ‘‘অহং ইমং কুণ্ঠকুদ্দালকং নিস্সায পুনপ্পুনং উপ্পব্বজিতো, ইদানি নং মহানদিযং পক্খিপিত্ৰা পব্বজিস্সামী’’তি নদীতীরং গন্ত্ৰা ‘‘সচস্স পতিতট্ঠানং পস্সিস্সামি, পুনাগন্ত্ৰা উদ্ধরিতুকামতা ভৰেয্যা’’তি তং কুদ্দালকং দণ্ডে গহেত্ৰা নাগবলো থামসম্পন্নো সীসস্স উপরিভাগে তিক্খত্তুং আৰিজ্ঝিত্ৰা অক্খীনি নিম্মীলেত্ৰা নদীমজ্ঝে খিপিত্ৰা ‘‘জিতং মে জিতং মে’’তি তিক্খত্তুং সীহনাদং নদি. তস্মিং খণে বারাণসিরাজা পচ্চন্তং ৰূপসমেত্ৰা আগতো নদিযা সীসং ন্হাযিত্ৰা সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতো হত্থিক্খন্ধেন গচ্ছমানো তং বোধিসত্তস্স সদ্দং সুত্ৰা ‘‘অযং পুরিসো ‘জিতং মে জিতং মে’তি ৰদতি, কো নু খো এতেন জিতো, পক্কোসথ ন’’ন্তি পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘ভো পুরিস, অহং তাৰ ৰিজিতসঙ্গামো ইদানি জযং গহেত্ৰা আগচ্ছামি, তযা পন কো জিতো’’তি পুচ্ছি. বোধিসত্তো ‘‘মহারাজ, তযা সঙ্গামসতম্পি সঙ্গামসহস্সম্পি সঙ্গামসতসহস্সম্পি জিনন্তেন দুজ্জিতমেৰ কিলেসানং অজিতত্তা. অহং পন মম অব্ভন্তরে লোভং নিগ্গণ্হন্তো কিলেসে জিনি’’ন্তি কথেন্তোযেৰ মহানদিং ওলোকেত্ৰা আপোকসিণারম্মণং ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা সম্পত্তানুভাৰো আকাসে নিসীদিত্ৰা রঞ্ঞো ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –

৭০.

‘‘ন তং জিতং সাধু জিতং, যং জিতং অৰজীযতি;

তং খো জিতং সাধু জিতং, যং জিতং নাৰজীযতী’’তি.

তত্থ ন তং জিতং সাধু জিতং, যং জিতং অৰজীযতীতি যং পচ্চামিত্তে পরাজিনিত্ৰা রট্ঠং জিতং পটিলদ্ধং পুনপি তেহি পচ্চামিত্তেহি অৰজীযতি, তং জিতং সাধুজিতং নাম ন হোতি. কস্মা? পুন অৰজীযনতো. অপরো নযো – জিতং ৰুচ্চতি জযো. যো পচ্চামিত্তেহি সদ্ধিং যুজ্ঝিত্ৰা অধিগতো জযো পুন তেসু জিনন্তেসু, পরাজযো হোতি, সো ন সাধু ন সোভনো. কস্মা? যস্মা পুন পরাজযোৰ হোতি. তং খো জিতং সাধু জিতং, যং জিতং নাৰজীযতীতি যং খো পন পচ্চামিত্তে নিম্মথেত্ৰা জিতং পুন তেহি নাৰজীযতি, যো ৰা একৰারং লদ্ধো জযো ন পুন পরাজযো হোতি, তং জিতং সাধু জিতং সোভনং, সো জযো সাধু সোভনো নাম হোতি. কস্মা? পুন নাৰজীযনতো. তস্মা, ত্ৰং মহারাজ, সতক্খত্তুম্পি সহস্সক্খত্তুম্পি সতসহস্সক্খত্তুম্পি সঙ্গামসীসং জিনিত্ৰাপি সঙ্গামযোধো নাম ন হোসি. কিংকারণা? অত্তনো কিলেসানং অজিতত্তা. যো পন একৰারম্পি অত্তনো অব্ভন্তরে কিলেসে জিনাতি, অযং উত্তমো সঙ্গামসীসযোধোতি আকাসে নিসিন্নকোৰ বুদ্ধলীলায রঞ্ঞো ধম্মং দেসেসি. উত্তমসঙ্গামযোধভাৰো পনেত্থ –

‘‘যো সহস্সং সহস্সেন, সঙ্গামে মানুসে জিনে;

একঞ্চ জেয্যমত্তানং, স ৰে সঙ্গামজুত্তমো’’তি. (ধ. প. ১০৩) –

ইদং সুত্তং সাধকং.

রঞ্ঞো পন ধম্মং সুণন্তস্সেৰ তদঙ্গপ্পহানৰসেন কিলেসা পহীনা, পব্বজ্জায চিত্তং নমি. রাজবলস্সপি তথেৰ কিলেসা পহীযিংসু. রাজা ‘‘ইদানি তুম্হে কহং গমিস্সথা’’তি বোধিসত্তং পুচ্ছি. ‘‘হিমৰন্তং পৰিসিত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজিস্সামি, মহারাজা’’তি. ‘‘তেন হি অহম্পি পব্বজিস্সামী’’তি বোধিসত্তেনেৰ সদ্ধিং নিক্খমি, বলকাযো ব্রাহ্মণগহপতিকা সব্বা সেনিযোতি সব্বোপি তস্মিং ঠানে সন্নিপতিতো মহাজনকাযো রঞ্ঞা সদ্ধিংযেৰ নিক্খমি. বারাণসিৰাসিনোপি ‘‘অম্হাকং কির রাজা কুদ্দালপণ্ডিতস্স ধম্মদেসনং সুত্ৰা পব্বজ্জাভিমুখো হুত্ৰা সদ্ধিং বলকাযেন নিক্খন্তো, মযং ইধ কিং করিস্সামা’’তি দ্ৰাদসযোজনিকায বারাণসিযা সকলনগরৰাসিনো নিক্খমিংসু. দ্ৰাদসযোজনিকা পরিসা অহোসি. তং আদায বোধিসত্তো হিমৰন্তং পাৰিসি.

তস্মিং খণে সক্কস্স দেৰরঞ্ঞো নিসিন্নাসনং উণ্হাকারং দস্সেসি. সো আৰজ্জমানো ‘‘কুদ্দালপণ্ডিতো মহাভিনিক্খমনং নিক্খন্তো’’তি দিস্ৰা ‘‘মহাসমাগমো ভৰিস্সতি, ৰসনট্ঠানং লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি ৰিস্সকম্মং আমন্তেত্ৰা ‘‘তাত, কুদ্দালপণ্ডিতো মহাভিনিক্খমনং নিক্খন্তো, ৰসনট্ঠানং লদ্ধুং ৰট্টতি, ত্ৰং হিমৰন্তপ্পদেসং গন্ত্ৰা সমে ভূমিভাগে দীঘতো তিংসযোজনং ৰিত্থারতো পন্নরসযোজনং অস্সমপদং মাপেহী’’তি আহ. সো ‘‘সাধু, দেৰা’’তি পটিস্সুণিত্ৰা গন্ত্ৰা তথা অকাসি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন হত্থিপালজাতকে আৰি ভৰিস্সতি. ইদঞ্চ হি তঞ্চ একপরিচ্ছেদমেৰ. ৰিস্সকম্মোপি অস্সমপদে পণ্ণসালং মাপেত্ৰা দুস্সদ্দে মিগে চ সকুণে চ অমনুস্সে চ পটিক্কমাপেত্ৰা তেন তেন দিসাভাগেন একপদিকমগ্গং মাপেত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ অগমাসি. কুদ্দালপণ্ডিতোপি তং পরিসং আদায হিমৰন্তং পৰিসিত্ৰা সক্কদত্তিযং অস্সমপদং গন্ত্ৰা ৰিস্সকম্মেন মাপিতং পব্বজিতপরিক্খারং গহেত্ৰা পঠমং অত্তনা পব্বজিত্ৰা পচ্ছা পরিসং পব্বাজেত্ৰা অস্সমপদং ভাজেত্ৰা অদাসি. সত্ত রাজানো সত্ত রজ্জানি ছড্ডযিংসু. তিংসযোজনং অস্সমপদং পূরি. কুদ্দালপণ্ডিতো সেসকসিণেসুপি পরিকম্মং কত্ৰা ব্রহ্মৰিহারে ভাৰেত্ৰা পরিসায কম্মট্ঠানং আচিক্খি. সব্বে সমাপত্তিলাভিনো হুত্ৰা ব্রহ্মৰিহারে ভাৰেত্ৰা ব্রহ্মলোকপরাযণা অহেসুং. যে পন তেসং পারিচরিযং অকংসু, তে দেৰলোকপরাযণা অহেসুং.

সত্থা ‘‘এৰং, ভিক্খৰে, চিত্তং নামেতং কিলেসৰসেন অল্লীনং দুম্মোচযং হোতি, উপ্পন্না লোভধম্মা দুপ্পজহা, এৰরূপেপি পণ্ডিতে অঞ্ঞাণে করোন্তী’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে কেচি সোতাপন্না অহেসুং, কেচি সকদাগামিনো, কেচি অনাগামিনো, কেচি অরহত্তং পাপুণিংসু. সত্থাপি অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা রাজা আনন্দো অহোসি, পরিসা বুদ্ধপরিসা, কুদ্দালপণ্ডিতো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

কুদ্দালজাতকৰণ্ণনা দসমা.

ইত্থিৰগ্গো সত্তমো.

তস্সুদ্দানং –

অসাতমন্তণ্ডভূতং, তক্কপণ্ডি দুরাজানং;

অনভিরতি মুদুলক্খণং, উচ্ছঙ্গম্পি চ সাকেতং;

ৰিসৰন্তং কুদ্দালকন্তি.

৮. ৰরুণৰগ্গো

[৭১] ১. ৰরুণজাতকৰণ্ণনা

যো পুব্বে করণীযানীতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কুটুম্বিকপুত্ততিস্সত্থেরং আরব্ভ কথেসি. একস্মিং কির দিৰসে সাৰত্থিৰাসিনো অঞ্ঞমঞ্ঞসহাযকা তিংসমত্তা কুলপুত্তা গন্ধপুপ্ফৰত্থাদীনি গহেত্ৰা ‘‘সত্থু ধম্মদেসনং সুণিস্সামা’’তি মহাজনপরিৰুতা জেতৰনং গন্ত্ৰা নাগমাল়কসালমাল়কাদীসু থোকং নিসীদিত্ৰা সাযন্হসমযে সত্থরি সুরভিগন্ধৰাসিতায গন্ধকুটিতো নিক্খমিত্ৰা ধম্মসভং গন্ত্ৰা অলঙ্কতবুদ্ধাসনে নিসিন্নে সপরিৰারা ধম্মসভং গন্ত্ৰা সত্থারং গন্ধপুপ্ফেহি পূজেত্ৰা চক্কঙ্কিততলেসু ফুল্লপদুমসস্সিরিকেসু পাদেসু ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্না ধম্মং সুণিংসু.

অথ নেসং এতদহোসি ‘‘যথা যথা খো মযং ভগৰতা ধম্মং দেসিতং আজানাম, পব্বজেয্যামা’’তি. তে তথাগতস্স ধম্মসভাতো নিক্খন্তকালে তথাগতং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পব্বজ্জং যাচিংসু, সত্থা তেসং পব্বজ্জং অদাসি. তে আচরিযুপজ্ঝাযে আরাধেত্ৰা উপসম্পদং লভিত্ৰা পঞ্চ ৰস্সানি আচরিযুপজ্ঝাযানং সন্তিকে ৰসিত্ৰা দ্ৰে মাতিকা পগুণং কত্ৰা কপ্পিযাকপ্পিযং ঞত্ৰা তিস্সো অনুমোদনা উগ্গণ্হিত্ৰা চীৰরানি সিব্বেত্ৰা রজিত্ৰা ‘‘সমণধম্মং করিস্সামা’’তি আচরিযুপজ্ঝাযে আপুচ্ছিত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিত্ৰা ‘‘মযং, ভন্তে, ভৰেসু উক্কণ্ঠিতা জাতিজরাব্যাধিমরণভযভীতা, তেসং নো সংসারপরিমোচনত্থায কম্মট্ঠানং কথেথা’’তি যাচিংসু. সত্থা তেসং অট্ঠতিংসায কম্মট্ঠানেসু সপ্পাযং ৰিচিনিত্ৰা কম্মট্ঠানং কথেসি. তে সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পরিৰেণং গন্ত্ৰা আচরিযুপজ্ঝাযে ওলোকেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায ‘‘সমণধম্মং করিস্সামা’’তি নিক্খমিংসু.

অথ নেসং অব্ভন্তরে একো ভিক্খু নামেন কুটুম্বিকপুত্ততিস্সত্থেরো নাম কুসীতো হীনৰীরিযো রসগিদ্ধো. সো এৰং চিন্তেসি ‘‘অহং নেৰ অরঞ্ঞে ৰসিতুং, ন পধানং পদহিতুং, ন ভিক্খাচরিযায যাপেতুং সক্খিস্সামি, কো মে গমনেন অত্থো, নিৰত্তিস্সামী’’তি সো ৰীরিযং ওস্সজিত্ৰা তে ভিক্খূ অনুগন্ত্ৰা নিৰত্তি. তেপি খো ভিক্খূ কোসলেসু চারিকং চরমানা অঞ্ঞতরং পচ্চন্তগামং গন্ত্ৰা তং উপনিস্সায একস্মিং অরঞ্ঞাযতনে ৰস্সং উপগন্ত্ৰা অন্তোতেমাসং অপ্পমত্তা ঘটেন্তা ৰাযমন্তা ৰিপস্সনাগব্ভং গাহাপেত্ৰা পথৰিং উন্নাদযমানা অরহত্তং পত্ৰা ৰুত্থৰস্সা পৰারেত্ৰা ‘‘পটিলদ্ধগুণং সত্থু আরোচেস্সামা’’তি ততো নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন জেতৰনং পত্ৰা পত্তচীৰরং পটিসামেত্ৰা আচরিযুপজ্ঝাযে দিস্ৰা তথাগতং দট্ঠুকামা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা নিসীদিংসু. সত্থা তেহি সদ্ধিং মধুরপটিসন্থারং অকাসি. তে কতপটিসন্থারা অত্তনা পটিলদ্ধগুণং তথাগতস্স আরোচেসুং, সত্থা তে ভিক্খূ পসংসি. কুটুম্বিকপুত্ততিস্সত্থেরো সত্থারং তেসং গুণকথং কথেন্তং দিস্ৰা সযম্পি সমণধম্মং কাতুকামো জাতো. তেপি খো ভিক্খূ ‘‘মযং, ভন্তে, তমেৰ অরঞ্ঞৰাসং গন্ত্ৰা ৰসিস্সামা’’তি সত্থারং আপুচ্ছিংসু. সত্থা ‘‘সাধূ’’তি অনুজানি. তে সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পরিৰেণং অগমংসু.

অথ সো কুটুম্বিকপুত্ততিস্সত্থেরো রত্তিভাগসমনন্তরে অচ্চারদ্ধৰীরিযো হুত্ৰা অতিৰেগেন সমণধম্মং করোন্তো মজ্ঝিমযামসমনন্তরে আলম্বনফলকং নিস্সায ঠিতকোৰ নিদ্দাযন্তো পরিৰত্তিত্ৰা পতি, ঊরুট্ঠিকং ভিজ্জি, ৰেদনা মহন্তা জাতা. তেসং ভিক্খূনং তং পটিজগ্গন্তানং গমনং ন সম্পজ্জি. অথ নে উপট্ঠানৰেলাযং আগতে সত্থা পুচ্ছি ‘‘ননু তুম্হে, ভিক্খৰে, ‘স্ৰে গমিস্সামা’তি হিয্যো আপুচ্ছিত্থা’’তি? ‘‘আম, ভন্তে, অপিচ খো পন অম্হাকং সহাযকো কুটুম্বিকপুত্ততিস্সত্থেরো অকালে অতিৰেগেন সমণধম্মং করোন্তো নিদ্দাভিভূতো পরিৰত্তিত্ৰা পতিতো, ঊরুট্ঠিস্স ভিন্নং, তং নিস্সায অম্হাকং গমনং ন সম্পজ্জী’’তি. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰেস অত্তনো হীনৰীরিযভাৰেন অকালে অতিৰেগেন ৰীরিযং করোন্তো তুম্হাকং গমনন্তরাযং করোতি, পুব্বেপেস তুম্হাকং গমনন্তরাযং অকাসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা তেহি যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে গন্ধাররট্ঠে তক্কসিলাযং বোধিসত্তো দিসাপামোক্খো আচরিযো হুত্ৰা পঞ্চ মাণৰকসতানি সিপ্পং উগ্গণ্হাপেসি. অথস্স তে মাণৰা একদিৰসং দারুং আহরণত্থায অরঞ্ঞং গন্ত্ৰা দারূনি উদ্ধরিংসু. তেসং অন্তরে একো কুসীতমাণৰো মহন্তং ৰরুণরুক্খং দিস্ৰা ‘‘সুক্খরুক্খো এসো’’তি সঞ্ঞায ‘‘মুহুত্তং তাৰ নিপজ্জিত্ৰা পচ্ছা রুক্খং অভিরুহিত্ৰা দারূনি পাতেত্ৰা আদায গমিস্সামী’’তি উত্তরিসাটকং পত্থরিত্ৰা নিপজ্জিত্ৰা কাকচ্ছমানো নিদ্দং ওক্কমি. ইতরে মাণৰকা দারুকলাপে বন্ধিত্ৰা আদায গচ্ছন্তা তং পাদেন পিট্ঠিযং পহরিত্ৰা পবোধেত্ৰা অগমংসু. কুসীতমাণৰো উট্ঠায অক্খীনি পুঞ্ছিত্ৰা পুঞ্ছিত্ৰা অৰিগতনিদ্দোৰ ৰরুণরুক্খং অভিরুহিত্ৰা সাখং গহেত্ৰা অত্তনো অভিমুখং আকড্ঢিত্ৰা ভঞ্জন্তো ভিজ্জিত্ৰা উট্ঠিতকোটিযা অত্তনো অক্খিং ভিন্দাপেত্ৰা একেন হত্থেন তং পিধায একেন হত্থেন অল্লদারূনি ভঞ্জিত্ৰা রুক্খতো ওরুয্হ দারুকলাপং বন্ধিত্ৰা উক্খিপিত্ৰা ৰেগেন গন্ত্ৰা তেহি পাতিতানং দারূনং উপরি পাতেসি.

তং দিৰসঞ্চ জনপদগামকে একং কুলং ‘‘স্ৰে ব্রাহ্মণৰাচনকং করিস্সামা’’তি আচরিযং নিমন্তেসি. আচরিযো মাণৰকে আহ ‘‘তাতা, স্ৰে একং গামকং গন্তব্বং, তুম্হে পন নিরাহারা ন সক্খিস্সথ গন্তুং, পাতোৰ যাগুং পচাপেত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা অত্তনা লদ্ধকোট্ঠাসঞ্চ অম্হাকং পত্তকোট্ঠাসঞ্চ সব্বমাদায আগচ্ছথা’’তি. তে পাতোৰ যাগুপচনত্থায দাসিং উট্ঠাপেত্ৰা ‘‘খিপ্পং নো যাগুং পচাহী’’তি আহংসু. সা দারূনি গণ্হন্তী উপরি ঠিতানি অল্লৰরুণদারূনি গহেত্ৰা পুনপ্পুনং মুখৰাতং দদমানাপি অগ্গিং উজ্জালেতুং অসক্কোন্তী সূরিযং উট্ঠাপেসি. মাণৰকা ‘‘অতিদিৰা জাতো, ইদানি ন সক্কা গন্তু’’ন্তি আচরিযস্স সন্তিকং অগমিংসু. আচরিযো ‘‘কিং, তাতা, ন গতত্থা’’তি? ‘‘আম, আচরিয ন গতম্হা’’তি. ‘‘কিংকারণা’’তি? ‘‘অসুকো নাম কুসীতমাণৰো অম্হেহি সদ্ধিং দারূনমত্থায অরঞ্ঞং গন্ত্ৰা ৰরুণরুক্খমূলে নিদ্দাযিত্ৰা পচ্ছা ৰেগেন রুক্খং আরুয্হ অক্খিং ভিন্দাপেত্ৰা অল্লৰরুণদারূনি আহরিত্ৰা অম্হেহি আনীতদারূনং উপরি পক্খিপি. যাগুপাচিকা তানি সুক্খদারুসঞ্ঞায গহেত্ৰা যাৰ সূরিযুগ্গমনা উজ্জালেতুং নাসক্খি. ইমিনা নো কারণেন গমনন্তরাযো জাতো’’তি. আচরিযো মাণৰেন কতকম্মং সুত্ৰা ‘‘অন্ধবালানং কম্মং নিস্সায এৰরূপা পরিহানি হোতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথং সমুট্ঠাপেসি –

৭১.

‘‘যো পুব্বে করণীযানি, পচ্ছা সো কাতুমিচ্ছতি;

ৰরুণকট্ঠভঞ্জোৰ, স পচ্ছা মনুতপ্পতী’’তি.

তত্থ স পচ্ছা মনুতপ্পতীতি যো কোচি পুগ্গলো ‘‘ইদং পুব্বে কত্তব্বং, ইদং পচ্ছা’’তি অৰীমংসিত্ৰা পুব্বে করণীযানি পঠমমেৰ কত্তব্বকম্মানি পচ্ছা করোতি, অযং ৰরুণকট্ঠভঞ্জো অম্হাকং মাণৰকো ৰিয সো বালপুগ্গলো পচ্ছা অনুতপ্পতি সোচতি পরিদেৰতীতি অত্থো.

এৰং বোধিসত্তো অন্তেৰাসিকানং ইমং কারণং কথেত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি করিত্ৰা জীৰিতপরিযোসানে যথাকম্মং গতো.

সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰেস তুম্হাকং অন্তরাযং করোতি, পুব্বেপি অকাসিযেৰা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা অক্খিভেদং পত্তো মাণৰো ঊরুভেদং পত্তভিক্খু অহোসি, সেসমাণৰা বুদ্ধপরিসা, আচরিযব্রাহ্মণো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

ৰরুণজাতকৰণ্ণনা পঠমা.

[৭২] ২. সীলৰনাগরাজজাতকৰণ্ণনা

অকতঞ্ঞুস্স পোসস্সাতি ইদং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো দেৰদত্তং আরব্ভ কথেসি. ধম্মসভাযঞ্হি ভিক্খূ ‘‘আৰুসো, দেৰদত্তো অকতঞ্ঞূ তথাগতস্স গুণে ন জানাতী’’তি কথেন্তা নিসীদিংসু. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ দেৰদত্তো অকতঞ্ঞূ, পুব্বেপি অকতঞ্ঞূযেৰ, ন কদাচি ময্হং গুণং জানাতী’’তি ৰত্ৰা তেহি যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো হিমৰন্তপ্পদেসে হত্থিযোনিযং নিব্বত্তি. সো মাতুকুচ্ছিতো নিক্খন্তো সব্বসেতো অহোসি রজতপুঞ্জসন্নিভো, অক্খীনি পনস্স মণিগুল়সদিসানি, পঞ্ঞাযমানানি পঞ্চ পসাদানি অহেসুং, মুখং রত্তকম্বলসদিসং, সোণ্ডা রত্তসুৰণ্ণবিন্দুপটিমণ্ডিতং রজতদামং ৰিয, চত্তারো পাদা কতলাখারসপরিকম্মা ৰিয. এৰমস্স দসহি পারমীহি অলঙ্কতো রূপসোভগ্গপ্পত্তো অত্তভাৰো অহোসি. অথ নং ৰিঞ্ঞুতং পত্তং সকলহিমৰন্তে ৰারণা সন্নিপতিত্ৰা উপট্ঠহন্তা ৰিচরিংসু. এৰং সো অসীতিসহস্সৰারণপরিৰারো হিমৰন্তপ্পদেসে ৰসমানো অপরভাগে গণে দোসং দিস্ৰা গণম্হা কাযৰিৰেকায এককোৰ অরঞ্ঞে ৰাসং কপ্পেসি. সীলৰন্ততায চ পনস্স ‘‘সীলৰনাগরাজা’’ ত্ৰেৰ নামং অহোসি.

অথেকো বারাণসিৰাসিকো ৰনচরকো হিমৰন্তং পৰিসিত্ৰা অত্তনো আজীৰভণ্ডকং গৰেসমানো দিসা ৰৰত্থাপেতুং অসক্কোন্তো মগ্গমূল়্হো হুত্ৰা মরণভযভীতো বাহা পগ্গয্হ পরিদেৰমানো ৰিচরতি. বোধিসত্তো তস্স তং বলৰপরিদেৰিতং সুত্ৰা ‘‘ইমং পুরিসং দুক্খা মোচেস্সামী’’তি কারুঞ্ঞেন চোদিতো তস্স সন্তিকং অগমাসি. সো তং দিস্ৰাৰ ভীতো পলাযি. বোধিসত্তো তং পলাযন্তং দিস্ৰা তত্থেৰ অট্ঠাসি. সো পুরিসো বোধিসত্তং ঠিতং দিস্ৰা অট্ঠাসি. বোধিসত্তো পুন অগমাসি, সো পুন পলাযিত্ৰা তস্স ঠিতকালে ঠত্ৰা চিন্তেসি ‘‘অযং ৰারণো মম পলাযনকালে তিট্ঠতি, ঠিতকালে আগচ্ছতি, নাযং ময্হং অনত্থকামো, ইমম্হা পন মং দুক্খা মাচেতুকামো ভৰিস্সতী’’তি সূরো হুত্ৰা অট্ঠাসি. বোধিসত্তো তং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘কস্মা ভো ত্ৰং পুরিস, পরিদেৰমানো ৰিচরসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘সামি, দিসা ৰৰত্থাপেতুং অসক্কোন্তো মগ্গমূল়্হো হুত্ৰা মরণভযেনা’’তি. অথ নং বোধিসত্তো অত্তনো ৰসনট্ঠানং নেত্ৰা কতিপাহং ফলাফলেহি সন্তপ্পেত্ৰা ‘‘ভো, পুরিস, মা ভাযি, অহং তং মনুস্সপথং নেস্সামী’’তি অত্তনো পিট্ঠে নিসীদাপেত্ৰা মনুস্সপথং পাযাসি.

অথ খো সো মিত্তদুব্ভী পুরিসো ‘‘সচে কোচি পুচ্ছিস্সতি, আচিক্খিতব্বং ভৰিস্সতী’’তি বোধিসত্তস্স পিট্ঠে নিসিন্নোযেৰ রুক্খনিমিত্তং পব্বতনিমিত্তং উপধারেন্তোৰ গচ্ছতি. অথ নং বোধিসত্তো অরঞ্ঞা নীহরিত্ৰা বারাণসিগামিমহামগ্গে ঠপেত্ৰা ‘‘ভো পুরিস, ইমিনা মগ্গেন গচ্ছ, ময্হং পন ৰসনট্ঠানং পুচ্ছিতোপি অপুচ্ছিতোপি মা কস্সচি আচিক্খী’’তি তং উয্যোজেত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানংযেৰ অগমাসি. অথ সো পুরিসো বারাণসিং গন্ত্ৰা অনুৰিচরন্তো দন্তকারৰীথিং পত্ৰা দন্তকারে দন্তৰিকতিযো কুরুমানে দিস্ৰা ‘‘কিং পন ভো, জীৰদন্তম্পি লভিত্ৰা গণ্হেয্যাথা’’তি? ‘‘ভো, কিং ৰদেসি, জীৰদন্তো নাম মতহত্থিদন্ততো মহগ্ঘতরো’’তি. ‘‘তেন হি অহং ৰো জীৰদন্তং আহরিস্সামী’’তি পাথেয্যং গহেত্ৰা খরককচং আদায বোধিসত্তস্স ৰসনট্ঠানং অগমাসি.

বোধিসত্তো তং দিস্ৰা ‘‘কিমত্থং আগতোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘অহং, সামি, দুগ্গতো কপণো জীৰিতুং অসক্কোন্তো তুম্হে দন্তখণ্ডং যাচিত্ৰা সচে দস্সথ, তং আদায গন্ত্ৰা ৰিক্কিণিত্ৰা তেন মূলেন জীৰিস্সামী’’তি আগতোতি. ‘‘হোতু ভো, দন্তং তে দস্সামি, সচে দন্তকপ্পনত্থায ককচং অত্থী’’তি. ‘‘ককচং গহেত্ৰা আগতোম্হি সামী’’তি. ‘‘তেন হি দন্তে ককচেন কন্তিত্ৰা আদায গচ্ছা’’তি বোধিসত্তো পাদে সমিঞ্জিত্ৰা গোনিসিন্নকং নিসীদি. সো দ্ৰেপি অগ্গদন্তে ছিন্দি. বোধিসত্তো তে দন্তে সোণ্ডায গহেত্ৰা ‘‘ভো পুরিস, নাহং ‘এতে দন্তা ময্হং অপ্পিযা অমনাপা’তি দম্মি, ইমেহি পন মে দন্তেহি সতগুণেন সহস্সগুণেন সতসহস্সগুণেন সব্বধম্মপটিৰেধনসমত্থা সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণদন্তাৰ পিযতরা, তস্স মে ইদং দন্তদানং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণপটিৰিজ্ঝনত্থায হোতূ’’তি সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স আরাধনং কত্ৰা দন্তযুগলং অদাসি.

সো তং আদায গন্ত্ৰা ৰিক্কিণিত্ৰা তস্মিং মূলে খীণে পুন বোধিসত্তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘সামি, তুম্হাকং দন্তে ৰিক্কিণিত্ৰা লদ্ধমূলং ময্হং ইণসোধনমত্তমেৰ জাতং, অৰসেসদন্তে দেথা’’তি আহ. বোধিসত্তো ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা পুরিমনযেনেৰ কপ্পাপেত্ৰা অৰসেসদন্তে অদাসি. সো তেপি ৰিক্কিণিত্ৰা পুন আগন্ত্ৰা ‘‘সামি, জীৰিতুং ন সক্কোমি, মূলদাঠা মে দেথা’’তি আহ. বোধিসত্তো ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা পুরিমনযেনেৰ নিসীদি. সো পাপপুরিসো মহাসত্তস্স রজতদামসদিসং সোণ্ডং মদ্দমানো কেলাসকূটসদিসং কুম্ভং অভিরুহিত্ৰা উভো দন্তকোটিযো পণ্হিযা পহরন্তো মংসং ৰিযূহিত্ৰা কুম্ভং আরুয্হ খরককচেন মূলদাঠা কপ্পেত্ৰা পক্কামি. বোধিসত্তস্স দস্সনূপচারং ৰিজহন্তেযেৰ পন তস্মিং পাপপুরিসে চতুনহুতাধিকদ্ৰিযোজনসতসহস্সবহলা ঘনপথৰী সিনেরুযুগন্ধরাদযো মহাভারে দুগ্গন্ধজেগুচ্ছানি গূথমুত্তাদীনি চ ধারেতুং সমত্থাপি তস্স অগুণরাসিং ধারেতুং অসক্কোন্তী ৰিয ভিজ্জিত্ৰা ৰিৰরং অদাসি. তাৰদেৰ অৰীচিমহানিরযতো অগ্গিজালা নিক্খমিত্ৰা তং মিত্তদুব্ভিপুরিসং কুলসন্তকেন কম্বলেন পারুপন্তী ৰিয পরিক্খিপিত্ৰা গণ্হি.

এৰং তস্স পাপপুগ্গলস্স পথৰিং পৰিট্ঠকালে তস্মিং ৰনসণ্ডে অধিৰত্থা রুক্খদেৰতা ‘‘অকতঞ্ঞূ মিত্তদুব্ভী পুগ্গলো চক্কৰত্তিরজ্জং দত্ৰাপি তোসেতুং ন সক্কা’’তি ৰনং উন্নাদেত্ৰা ধম্মং দেসযমানা ইমং গাথমাহ –

৭২.

‘‘অকতঞ্ঞুস্স পোসস্স, নিচ্চং ৰিৰরদস্সিনো;

সব্বং চে পথৰিং দজ্জা, নেৰ নং অভিরাধযে’’তি.

তত্থ অকতঞ্ঞুস্সাতি অত্তনো কতগুণং অজানন্তস্স. পোসস্সাতি পুরিসস্স. ৰিৰরদস্সিনোতি ছিদ্দমেৰ ওকাসমেৰ ওলোকেন্তস্স. সব্বং চে পথৰিং দজ্জাতি সচেপি তাদিসস্স পুগ্গলস্স সকলং চক্কৰত্তিরজ্জং, ইমং ৰা পন মহাপথৰিং পরিৰত্তেত্ৰা পথৰোজং দদেয্য. নেৰ নং অভিরাধযেতি এৰং করোন্তোপি এৰরূপং কতগুণৰিদ্ধংসকং কোচি পরিতোসেতুং ৰা পসাদেতুং ৰা ন সক্কুণেয্যাতি অত্থো.

এৰং সা দেৰতা ৰনং উন্নাদেত্ৰা ধম্মং দেসেসি. বোধিসত্তো যাৰতাযুকং ঠত্ৰা যথাকম্মং অগমাসি.

সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, দেৰদত্তো ইদানেৰ অকতঞ্ঞূ, পুব্বেপি অকতঞ্ঞূযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা মিত্তদুব্ভী পুগ্গলো দেৰদত্তো অহোসি, রুক্খদেৰতা সারিপুত্তো, সীলৰনাগরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

সীলৰনাগরাজজাতকৰণ্ণনা দুতিযা.

[৭৩] ৩. সচ্চংকিরজাতকৰণ্ণনা

সচ্চং কিরেৰমাহংসূতি ইদং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো দেৰদত্তস্স ৰধায পরিসক্কনং আরব্ভ কথেসি. ভিক্খুসঙ্ঘস্মিঞ্হি ধম্মসভাযং নিসীদিত্ৰা ‘‘আৰুসো, দেৰদত্তো সত্থু গুণং ন জানাতি, ৰধাযযেৰ পরিসক্কতী’’তি দেৰদত্তস্স অগুণং কথেন্তে সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ দেৰদত্তো ময্হং ৰধায পরিসক্কতি, পুব্বেপি পরিসক্কিযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে তস্স দুট্ঠকুমারো নাম পুত্তো অহোসি কক্খল়ো ফরুসো পহটাসীৰিসূপমো, অনক্কোসিত্ৰা ৰা অপহরিত্ৰা ৰা কেনচি সদ্ধিং ন কথেতি. সো অন্তোজনস্স চ বহিজনস্স চ অক্খিম্হি পতিতরজং ৰিয, খাদিতুং আগতপিসাচো ৰিয চ অমনাপো অহোসি উব্বেজনীযো. সো একদিৰসং নদীকীল়ং কীল়িতুকামো মহন্তেন পরিৰারেন নদীতীরং অগমাসি. তস্মিং খণে মহামেঘো উট্ঠহি, দিসা অন্ধকারা জাতা. সো দাসপেস্সজনং আহ ‘‘এথ ভণে, মং গহেত্ৰা নদীমজ্ঝং নেত্ৰা ন্হাপেত্ৰা আনেথা’’তি. তে তং তত্থ নেত্ৰা ‘‘কিং নো রাজা করিস্সতি, ইমং পাপপুরিসং এত্থেৰ মারেমা’’তি মন্তযিত্ৰা ‘‘এত্থ গচ্ছ কাল়কণ্ণী’’তি উদকে নং ওপিলাপেত্ৰা পচ্চুত্তরিত্ৰা তীরে অট্ঠংসু. ‘‘কহং কুমারো’’তি চ ৰুত্তে ‘‘ন মযং কুমারং পস্সাম, মেঘং উট্ঠিতং দিস্ৰা উদকে নিমুজ্জিত্ৰা পুরতো আগতো ভৰিস্সতী’’তি. অমচ্চা রঞ্ঞো সন্তিকং অগমংসু. রাজা ‘‘কহং মে পুত্তো’’তি পুচ্ছি. ন জানাম দেৰ, মেঘে উট্ঠিতে ‘‘পুরতো আগতো ভৰিস্সতী’’তি সঞ্ঞায আগতম্হাতি. রাজা দ্ৰারং ৰিৰরাপেত্ৰা ‘‘নদীতীরং গন্ত্ৰা ৰিচিনথা’’তি তত্থ তত্থ ৰিচিনাপেসি, কোচি কুমারং নাদ্দস.

সোপি খো মেঘন্ধকারে দেৰে ৰস্সন্তে নদিযা ৰুয্হমানো একং দারুক্খন্ধং দিস্ৰা তত্থ নিসীদিত্ৰা মরণভযতজ্জিতো পরিদেৰমানো গচ্ছতি. তস্মিং পন কালে বারাণসিৰাসী একো সেট্ঠি নদীতীরে চত্তালীসকোটিধনং নিদহিত্ৰাৰ মরন্তো ধনতণ্হায ধনপিট্ঠে সপ্পো হুত্ৰা নিব্বত্তি. অপরো তস্মিংযেৰ পদেসে তিংস কোটিযো নিদহিত্ৰা ধনতণ্হায তত্থেৰ উন্দূরো হুত্ৰা নিব্বত্তি. তেসং ৰসনট্ঠানং উদকং পাৰিসি. তে উদকস্স পৰিট্ঠমগ্গেনেৰ নিক্খমিত্ৰা সোতং ছিন্দন্তা গন্ত্ৰা তং রাজকুমারেন অভিনিসিন্নং দারুক্খন্ধং পত্ৰা একো একং কোটিং, ইতরো ইতরং আরুয্হ খন্ধপিট্ঠেযেৰ নিপজ্জিংসু. তস্সাযেৰ খো পন নদিযা তীরে একো সিম্বলিরুক্খো অত্থি, তত্থেকো সুৰপোতকো ৰসতি. সোপি রুক্খো উদকেন ধোতমূলো নদীপিট্ঠে পতি, সুৰপোতকো দেৰে ৰস্সন্তে উপ্পতিত্ৰা গন্তুং অসক্কোন্তো গন্ত্ৰা তস্সেৰ খন্ধস্স একপস্সে নিলীযি. এৰং তে চত্তারো জনা একতো ৰুয্হমানা গচ্ছন্তি.

বোধিসত্তোপি খো তস্মিং কালে কাসিরট্ঠে উদিচ্চব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰুড্ঢিপ্পত্তো ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা একস্মিং নদীনিৰত্তনে পণ্ণসালং মাপেত্ৰা ৰসতি. সো অড্ঢরত্তসমযে চঙ্কমমানো তস্স রাজকুমারস্স বলৰপরিদেৰনসদ্দং সুত্ৰা চিন্তেসি ‘‘মাদিসে নাম মেত্তানুদ্দযসম্পন্নে তাপসে পস্সন্তে এতস্স পুরিসস্স মরণং অযুত্তং, উদকতো উদ্ধরিত্ৰা তস্স জীৰিতদানং দস্সামী’’তি. সো তং ‘‘মা ভাযি, মা ভাযী’’তি অস্সাসেত্ৰা উদকসোতং ছিন্দন্তো গন্ত্ৰা তং দারুক্খন্ধং একায কোটিযা গহেত্ৰা আকড্ঢন্তো নাগবলো থামসম্পন্নো একৰেগেন তীরং পত্ৰা কুমারং উক্খিপিত্ৰা তীরে পতিট্ঠাপেসি. তেপি সপ্পাদযো দিস্ৰা উক্খিপিত্ৰা অস্সমপদং নেত্ৰা অগ্গিং জালেত্ৰা ‘‘ইমে দুব্বলতরা’’তি পঠমং সপ্পাদীনং সরীরং সেদেত্ৰা পচ্ছা রাজকুমারস্স সরীরং সেদেত্ৰা তম্পি অরোগং কত্ৰা আহারং দেন্তোপি পঠমং সপ্পাদীনংযেৰ দত্ৰা পচ্ছা তস্স ফলাফলানি উপনামেসি. রাজকুমারো ‘‘অযং কূটতাপসো মং রাজকুমারং অগণেত্ৰা তিরচ্ছানগতানং সম্মানং করোতী’’তি বোধিসত্তে আঘাতং বন্ধি.

ততো কতিপাহচ্চযেন সব্বেসুপি তেসু থামবলপ্পত্তেসু নদিযা ওঘে পচ্ছিন্নে সপ্পো তাপসং ৰন্দিত্ৰা আহ ‘‘ভন্তে, তুম্হেহি ময্হং মহাউপকারো কতো, ন খো পনাহং দলিদ্দো, অসুকট্ঠানে মে চত্তালীস হিরঞ্ঞকোটিযো নিদহিত্ৰা ঠপিতা, তুম্হাকং ধনেন কিচ্চে সতি সব্বম্পেতং ধনং তুম্হাকং দাতুং সক্কোমি, তং ঠানং আগন্ত্ৰা ‘দীঘা’তি পক্কোসেয্যাথা’’তি ৰত্ৰা পক্কামি. উন্দূরোপি তথেৰ তাপসং নিমন্তেত্ৰা ‘‘অসুকট্ঠানে ঠত্ৰা ‘উন্দূরা’তি পক্কোসেয্যাথা’’তি ৰত্ৰা পক্কামি. সুৰপোতকো পন তাপসং ৰন্দিত্ৰা ‘‘ভন্তে, ময্হং ধনং নত্থি, রত্তসালীহি পন ৰো অত্থে সতি অসুকং নাম ময্হং ৰসনট্ঠানং, তত্থ গন্ত্ৰা ‘সুৰা’তি পক্কোসেয্যাথ, অহং ঞাতকানং আরোচেত্ৰা অনেকসকটপূরমত্তা রত্তসালিযো আহরাপেত্ৰা দাতুং সক্কোমী’’তি ৰত্ৰা পক্কামি. ইতরো পন মিত্তদুব্ভী ‘‘ধম্মসুধম্মতায কিঞ্চি অৰত্ৰা গন্তুং অযুত্তং, এৰং তং অত্তনো সন্তিকং আগতং মারেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ভন্তে, মযি রজ্জে পতিট্ঠিতে আগচ্ছেয্যাথ, অহং ৰো চতূহি পচ্চযেহি উপট্ঠহিস্সামী’’তি ৰত্ৰা পক্কামি. সো গন্ত্ৰা ন চিরস্সেৰ রজ্জে পতিট্ঠাসি.

বোধিসত্তো ‘‘ৰীমংসিস্সামি তাৰ নে’’তি পঠমং সপ্পস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা অৰিদূরে ঠত্ৰা ‘‘দীঘা’’তি পক্কোসি. সো একৰচনেনেৰ নিক্খমিত্ৰা বোধিসত্তং ৰন্দিত্ৰা ‘‘ভন্তে, ইমস্মিং ঠানে চত্তালীস হিরঞ্ঞকোটিযো, তা সব্বাপি নীহরিত্ৰা গণ্হথা’’তি আহ. বোধিসত্তো ‘‘এৰমত্থু, উপ্পন্নে কিচ্চে জানিস্সামী’’তি তং নিৰত্তেত্ৰা উন্দূরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা সদ্দমকাসি. সোপি তথেৰ পটিপজ্জি. বোধিসত্তো তম্পি নিৰত্তেত্ৰা সুৰস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘সুৰা’’তি পক্কোসি. সোপি একৰচনেনেৰ রুক্খগ্গতো ওতরিত্ৰা বোধিসত্তং ৰন্দিত্ৰা ‘‘কিং, ভন্তে, ময্হং ঞাতকানং সন্তিকং গন্ত্ৰা হিমৰন্তপ্পদেসতো তুম্হাকং সযংজাতসালী আহরাপেমী’’তি পুচ্ছি. বোধিসত্তো ‘‘অত্থে সতি জানিস্সামী’’তি তম্পি নিৰত্তেত্ৰা ‘‘ইদানি রাজানং পরিগ্গণ্হিস্সামী’’তি গন্ত্ৰা রাজুয্যানে ৰসিত্ৰা পুনদিৰসে আকপ্পসম্পত্তিং কত্ৰা ভিক্খাচারৰত্তেন নগরং পাৰিসি. তস্মিং খণে সো মিত্তদুব্ভী রাজা অলঙ্কতহত্থিক্খন্ধৰরগতো মহন্তেন পরিৰারেন নগরং পদক্খিণং করোতি. সো বোধিসত্তং দূরতোৰ দিস্ৰা ‘‘অযং সো কূটতাপসো মম সন্তিকে ভুঞ্জিত্ৰা ৰসিতুকামো আগতো, যাৰ পরিসমজ্ঝে অত্তনো ময্হং কতগুণং নপ্পকাসেতি, তাৰদেৰস্স সীসং ছিন্দাপেস্সামী’’তি পুরিসে ওলোকেসি. ‘‘কিং করোম, দেৰা’’তি চ ৰুত্তে ‘‘এস কূটতাপসো মং কিঞ্চি যাচিতুকামো আগচ্ছতি মঞ্ঞে, এতস্স কাল়কণ্ণিতাপসস্স মং পস্সিতুং অদত্ৰাৰ এতং গহেত্ৰা পচ্ছাবাহং বন্ধিত্ৰা চতুক্কে চতুক্কে পহরন্তা নগরা নিক্খামেত্ৰা আঘাতনে সীসমস্স ছিন্দিত্ৰা সরীরং সূলে উত্তাসেথা’’তি আহ. তে ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা গন্ত্ৰা নিরপরাধং মহাসত্তং বন্ধিত্ৰা চতুক্কে চতুক্কে পহরন্তা আঘাতনং নেতুং আরভিংসু. বোধিসত্তো পহটপহটট্ঠানে ‘‘অম্ম, তাতা’’তি অকন্দিত্ৰা নিব্বিকারো ইমং গাথমাহ –

৭৩.

‘‘সচ্চং কিরেৰমাহংসু, নরা একচ্চিযা ইধ;

কট্ঠং নিপ্লৰিতং সেয্যো, ন ত্ৰেৰেকচ্চিযো নরো’’তি.

তত্থ সচ্চং কিরেৰমাহংসূতি অৰিতথমেৰ কির এৰং ৰদন্তি. নরা একচ্চিযা ইধাতি ইধেকচ্চে পণ্ডিতপুরিসা. কট্ঠং নিপ্লৰিতং সেয্যোতি নদিযা ৰুয্হমানং সুক্খদারুং নিপ্লৰিতং উত্তারেত্ৰা থলে ঠপিতং সেয্যো সুন্দরতরো. এৰঞ্হি ৰদমানা তে পুরিসা সচ্চং কির ৰদন্তি. কিংকারণা? তঞ্হি যাগুভত্তাদীনং পচনত্থায, সীতাতুরানং ৰিসিব্বনত্থায, অঞ্ঞেসম্পি চ পরিস্সযানং হরণত্থায উপকারং হোতি. ন ত্ৰেৰেকচ্চিযো নরোতি একচ্চো পন মিত্তদুব্ভী অকতঞ্ঞূ পাপপুরিসো ওঘেন ৰুয্হমানো হত্থেন গহেত্ৰা উত্তারিতো ন ত্ৰেৰ সেয্যো. তথা হি অহং ইমং পাপপুরিসং উত্তারেত্ৰা ইমং অত্তনো দুক্খং আহরিন্তি. এৰং পহটপহটট্ঠানে ইমং গাথমাহ.

তং সুত্ৰা যে তত্থ পণ্ডিতপুরিসা, তে আহংসু ‘‘কিং পন, ভো পব্বজিত, তযা অম্হাকং রঞ্ঞো অত্থি কোচি গুণো কতো’’তি? বোধিসত্তো তং পৰত্তিং আরোচেত্ৰা ‘‘এৰমিমং মহোঘতো উত্তারেন্তো অহমেৰ অত্তনো দুক্খং অকাসিং, ‘ন ৰত মে পোরাণকপণ্ডিতানং ৰচনং কত’ন্তি অনুস্সরিত্ৰা এৰং ৰদামী’’তি আহ. তং সুত্ৰা খত্তিযব্রাহ্মণাদযো নগরৰাসিনো ‘‘স্ৰাযং মিত্তদুব্ভী রাজা এৰং গুণসম্পন্নস্স অত্তনো জীৰিতদাযকস্স গুণমত্তম্পি ন জানাতি, তং নিস্সায কুতো অম্হাকং ৰুড্ঢি, গণ্হথ ন’’ন্তি কুপিতা সমন্ততো উট্ঠহিত্ৰা উসুসত্তিপাসাণমুগ্গরাদিপ্পহারেহি হত্থিক্খন্ধগতমেৰ নং ঘাতেত্ৰা পাদে গহেত্ৰা কড্ঢিত্ৰা পরিখাপিট্ঠে ছড্ডেত্ৰা বোধিসত্তং অভিসিঞ্চিত্ৰা রজ্জে পতিট্ঠাপেসুং.

সো ধম্মেন রজ্জং কারেন্তো পুন একদিৰসং সপ্পাদযো পরিগ্গণ্হিতুকামো মহন্তেন পরিৰারেন সপ্পস্স ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা ‘‘দীঘা’’তি পক্কোসি. সপ্পো আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘ইদং তে সামি ধনং গণ্হা’’তি আহ. রাজা চত্তালীসহিরঞ্ঞকোটিধনং অমচ্চে পটিচ্ছাপেত্ৰা উন্দূরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘উন্দূরা’’তি পক্কোসি. সোপি আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা তিংসকোটিধনং নিয্যাদেসি. রাজা তম্পি অমচ্চে পটিচ্ছাপেত্ৰা সুৰস্স ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা ‘‘সুৰা’’তি পক্কোসি. সোপি আগন্ত্ৰা পাদে ৰন্দিত্ৰা ‘‘কিং, সামি, সালিং আহরামী’’তি আহ. রাজা ‘‘সালীহি অত্থে সতি আহরিস্সসি, এহি গচ্ছামা’’তি সত্ততিযা হিরঞ্ঞকোটীহি সদ্ধিং তে তযোপি জনে গাহাপেত্ৰা নগরং গন্ত্ৰা পাসাদৰরে মহাতলং আরুয্হং ধনং সঙ্গোপেত্ৰা সপ্পস্স ৰসনত্থায সুৰণ্ণনাল়িং, উন্দূরস্স ফলিকগুহং, সুৰস্স সুৰণ্ণপঞ্জরং কারাপেত্ৰা সপ্পস্স চ সুৰস্স চ ভোজনত্থায দেৰসিকং কঞ্চনতট্টকে মধুলাজে, উন্দূরস্স গন্ধসালিতণ্ডুলে দাপেসি, দানাদীনি চ পুঞ্ঞানি করোতি. এৰং তে চত্তারোপি জনা যাৰজীৰং সমগ্গা সম্মোদমানা ৰিহরিত্ৰা জীৰিতক্খযে যথাকম্মং অগমংসু.

সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, দেৰদত্তো ইদানেৰ ময্হং ৰধায পরিসক্কতি, পুব্বেপি পরিসক্কিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা দুট্ঠরাজা দেৰদত্তো অহোসি, সপ্পো সারিপুত্তো, উন্দূরো মোগ্গল্লানো, সুৰো আনন্দো, পচ্ছা রজ্জপ্পত্তো ধম্মরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

সচ্চংকিরজাতকৰণ্ণনা ততিযা.

[৭৪] ৪. রুক্খধম্মজাতকৰণ্ণনা

সাধূ সম্বহুলা ঞাতীতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো উদককলহে অত্তনো ঞাতকানং মহাৰিনাসং পচ্চুপট্ঠিতং ঞত্ৰা আকাসেন গন্ত্ৰা রোহিণীনদিযা উপরি পল্লঙ্কেন নিসীদিত্ৰা নীলরংসিং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ঞাতকে সংৰেজেত্ৰা আকাসা ওরুয্হ নদীতীরে নিসিন্নো তং কলহং আরব্ভ কথেসি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন কুণালজাতকে (জা. ২.২১.কুণালজাতক) আৰি ভৰিস্সতি. তদা পন সত্থা ঞাতকে আমন্তেত্ৰা ‘‘মহারাজা, তুম্হে ঞাতকা, ঞাতকেহি নাম সমগ্গেহি সম্মোদমানেহি ভৰিতুং ৰট্টতি. ঞাতকানঞ্হি সামগ্গিযা সতি পচ্চামিত্তা ওকাসং ন লভন্তি, তিট্ঠন্তু তাৰ মনুস্সভূতা, অচেতনানং রুক্খানম্পি সামগ্গিং লদ্ধুং ৰট্টতি. অতীতস্মিঞ্হি হিমৰন্তপ্পদেসে মহাৰাতো সালৰনং পহরি, তস্স পন সালৰনস্স অঞ্ঞমঞ্ঞং রুক্খগচ্ছগুম্বলতাহি সম্বন্ধত্তা একরুক্খম্পি পাতেতুং অসক্কোন্তো মত্থকমত্থকেনেৰ অগমাসি. একং পন অঙ্গণে ঠিতং সাখাৰিটপসম্পন্নম্পি মহারুক্খং অঞ্ঞেহি রুক্খেহি অসম্বন্ধত্তা উম্মূলেত্ৰা ভূমিযং পাতেসি, ইমিনা কারণেন তুম্হেহিপি সমগ্গেহি সম্মোদমানেহি ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা তেহি যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে পঠমং উপ্পন্নো ৰেস্সৰণো মহারাজা চৰি, সক্কো অঞ্ঞং ৰেস্সৰণং ঠপেসি. এতস্মিং ৰেস্সৰণে পরিৰত্তে পচ্ছা নিব্বত্তৰেস্সৰণো ‘‘রুক্খগচ্ছগুম্বলতানং অত্তনো অত্তনো রুচ্চনট্ঠানে ৰিমানং গণ্হন্তূ’’তি সাসনং পেসেসি. তদা বোধিসত্তো হিমৰন্তপ্পদেসে একস্মিং সালৰনে রুক্খদেৰতা হুত্ৰা নিব্বত্তি. সো ঞাতকে আহ ‘‘তুম্হে ৰিমানানি গণ্হন্তা অঙ্গণে ঠিতরুক্খেসু মা গণ্হথ, ইমস্মিং পন সালৰনে মযা গহিতৰিমানং পরিৰারেত্ৰা ঠিতৰিমানানি গণ্হথা’’তি. তত্থ বোধিসত্তস্স ৰচনকরা পণ্ডিতদেৰতা বোধিসত্তস্স ৰিমানং পরিৰারেত্ৰা ঠিতৰিমানানি গণ্হিংসু. অপণ্ডিতা পন দেৰতা ‘‘কিং অম্হাকং অত্থো অরঞ্ঞৰিমানেহি, মযং মনুস্সপথে গামনিগমরাজধানিদ্ৰারেসু ৰিমানানি গণ্হিস্সাম. গামাদযো হি উপনিস্সায ৰসমানা দেৰতা লাভগ্গযসগ্গপ্পত্তা হোন্তী’’তি মনুস্সপথে অঙ্গণট্ঠানে নিব্বত্তমহারুক্খেসু ৰিমানানি গণ্হিংসু.

অথেকস্মিং দিৰসে মহতী ৰাতৰুট্ঠি উপ্পজ্জি. ৰাতস্স অতিবলৰতায দল়্হমূলা ৰনজেট্ঠকরুক্খাপি সংভগ্গসাখাৰিটপা সমূলা নিপতিংসু. তং পন অঞ্ঞমঞ্ঞং সম্বন্ধনেন ঠিতং সালৰনং পত্ৰা ইতো চিতো চ পহরন্তো একরুক্খম্পি পাতেতুং নাসক্খি. ভগ্গৰিমানা দেৰতা নিপ্পটিসরণা দারকে হত্থেসু গহেত্ৰা হিমৰন্তং গন্ত্ৰা অত্তনো পৰত্তিং সালৰনদেৰতানং কথযিংসু. তা তাসং এৰং আগতভাৰং বোধিসত্তস্স আরোচেসুং. বোধিসত্তো ‘‘পণ্ডিতানং ৰচনং অগ্গহেত্ৰা নিপ্পচ্চযট্ঠানং গতা নাম এৰরূপাৰ হোন্তী’’তি ৰত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –

৭৪.

‘‘সাধূ সম্বহুলা ঞাতী, অপি রুক্খা অরঞ্ঞজা;

ৰাতো ৰহতি একট্ঠং, ব্রহন্তম্পি ৰনপ্পতি’’ন্তি.

তত্থ সম্বহুলা ঞাতীতি চত্তারো উপাদায ততুত্তরি সতসহস্সম্পি সম্বহুলা নাম, এৰং সম্বহুলা অঞ্ঞমঞ্ঞং নিস্সায ৰসন্তা ঞাতকা. সাধূতি সোভনা পসত্থা, পরেহি অপ্পধংসিযাতি অত্থো. অপি রুক্খা অরঞ্ঞজাতি তিট্ঠন্তু মনুস্সভূতা, অরঞ্ঞে জাতরুক্খাপি সম্বহুলা অঞ্ঞমঞ্ঞূপত্থম্ভেন ঠিতা সাধুযেৰ. রুক্খানম্পি হি সপচ্চযভাৰো লদ্ধুং ৰট্টতি. ৰাতো ৰহতি একট্ঠন্তি পুরত্থিমাদিভেদো ৰাতো ৰাযন্তো অঙ্গণট্ঠানে ঠিতং একট্ঠং এককমেৰ ঠিতং ব্রহন্তম্পি ৰনপ্পতিং সাখাৰিটপসম্পন্নং মহারুক্খম্পি ৰহতি, উম্মূলেত্ৰা পাতেতীতি অত্থো. বোধিসত্তো ইমং কারণং কথেত্ৰা আযুক্খযে যথাকম্মং গতো.

সত্থাপি ‘‘এৰং, মহারাজা, ঞাতকানং তাৰ সামগ্গিযেৰ লদ্ধুং ৰট্টতি, সমগ্গা সম্মোদমানা পিযসংৰাসমেৰ ৰসথা’’তি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা দেৰতা বুদ্ধপরিসা অহেসুং, পণ্ডিতদেৰতা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

রুক্খধম্মজাতকৰণ্ণনা চতুত্থা.

[৭৫] ৫. মচ্ছজাতকৰণ্ণনা

অভিত্থনয পজ্জুন্নাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অত্তনা ৰস্সাপিতৰস্সং আরব্ভ কথেসি. একস্মিং কির সমযে কোসলরট্ঠে দেৰো ন ৰস্সি, সস্সানি মিলাযন্তি, তেসু তেসু ঠানেসু তল়াকপোক্খরণিসরানি সুস্সন্তি. জেতৰনদ্ৰারকোট্ঠকসমীপে জেতৰনপোক্খরণিযাপি উদকং ছিজ্জি. কললগহনং পৰিসিত্ৰা নিপন্নে মচ্ছকচ্ছপে কাককুললাদযো কণযগ্গসদিসেহি তুণ্ডেহি কোট্টেত্ৰা নীহরিত্ৰা নীহরিত্ৰা ৰিপ্ফন্দমানে খাদন্তি.

সত্থা মচ্ছকচ্ছপানং তং ব্যসনং দিস্ৰা মহাকরুণায উস্সাহিতহদযো ‘‘অজ্জ মযা দেৰং ৰস্সাপেতুং ৰট্টতী’’তি পভাতায রত্তিযা সরীরপটিজগ্গনং কত্ৰা ভিক্খাচারৰেলং সল্লক্খেত্ৰা মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো বুদ্ধলীলায সাৰত্থিযং পিণ্ডায পৰিসিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো সাৰত্থিতো ৰিহারং গচ্ছন্তো জেতৰনপোক্খরণিযা সোপানে ঠত্ৰা আনন্দত্থেরং আমন্তেসি ‘‘আনন্দ, উদকসাটিকং আহর, জেতৰনপোক্খরণিযং ন্হাযিস্সামী’’তি. ‘‘ননু, ভন্তে, জেতৰনপোক্খরণিযং উদকং ছিন্নং, কললমত্তমেৰ অৰসিট্ঠ’’ন্তি? ‘‘আনন্দ, বুদ্ধবলং নাম মহন্তং, আহর ত্ৰং উদকসাটিক’’ন্তি. থেরো আহরিত্ৰা অদাসি. সত্থা একেনন্তেন উদকসাটিকং নিৰাসেত্ৰা একেনন্তেন সরীরং পারুপিত্ৰা ‘‘জেতৰনপোক্খরণিযং ন্হাযিস্সামী’’তি সোপানে অট্ঠাসি. তঙ্খণঞ্ঞেৰ সক্কস্স পণ্ডুকম্বলসিলাসনং উণ্হাকারং দস্সেসি. সো ‘‘কিং নু খো’’তি আৰজ্জেন্তো তং কারণং ঞত্ৰা ৰস্সৰলাহকদেৰরাজানং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘তাত, সত্থা ‘জেতৰনপোক্খরণিযং ন্হাযিস্সামী’তি ধুরসোপানে ঠিতো, খিপ্পং সকলকোসলরট্ঠং একমেঘং কত্ৰা ৰস্সাপেহী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা একং ৰলাহকং নিৰাসেত্ৰা একং পারুপিত্ৰা মেঘগীতং গাযন্তো পাচীনলোকধাতুঅভিমুখো পক্খন্দি. পাচীনদিসাভাগে খলমণ্ডলমত্তং একং মেঘপটলং উট্ঠায সতপটলং সহস্সপটলং হুত্ৰা অভিত্থনন্তং ৰিজ্জুলতা নিচ্ছারেন্তং অধোমুখং ঠপিতউদককুম্ভাকারেন ৰস্সমানং সকলকোসলরট্ঠং মহোঘেন ৰিয অজ্ঝোত্থরি. দেৰো অচ্ছিন্নধারং ৰস্সন্তো মুহুত্তেনেৰ জেতৰনপোক্খরণিং পূরেসি, ধুরসোপানং আহচ্চ উদকং অট্ঠাসি.

সত্থা পোক্খরণিযং ন্হাযিত্ৰা সুরত্তদুপট্টং নিৰাসেত্ৰা কাযবন্ধনং বন্ধিত্ৰা সুগতমহাচীৰরং একংসং কত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো গন্ত্ৰা গন্ধকুটিপরিৰেণে পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসীদিত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘেন ৰত্তে দস্সিতে উট্ঠায মণিসোপানফলকে ঠত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স ওৰাদং দত্ৰা উয্যোজেত্ৰা সুরভিগন্ধকুটিং পৰিসিত্ৰা দক্খিণেন পস্সেন সীহসেয্যং কপ্পেত্ৰা সাযন্হসমযে ধম্মসভাযং সন্নিপতিতানং ভিক্খূনং ‘‘পস্সথাৰুসো, দসবলস্স খন্তিমেত্তানুদ্দযসম্পত্তিং, ৰিৰিধসস্সেসু মিলাযন্তেসু নানাজলাসযেসু সুস্সন্তেসু মচ্ছকচ্ছপেসু মহাদুক্খং পাপুণন্তেসু কারুঞ্ঞং পটিচ্চ ‘মহাজনং দুক্খা মোচেস্সামী’তি উদকসাটিকং নিৰাসেত্ৰা জেতৰনপোক্খরণিযা ধুরসোপানে ঠত্ৰা মুহুত্তেন সকলকোসলরট্ঠং মহোঘেন ওপিলাপেন্তো ৰিয দেৰং ৰস্সাপেত্ৰা মহাজনং কাযিকচেতসিকদুক্খতো মোচেত্ৰা ৰিহারং পৰিট্ঠো’’তি কথায ৰত্তমানায গন্ধকুটিতো নিক্খমিত্ৰা ধম্মসভং আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, তথাগতো ইদানেৰ মহাজনে কিলমন্তে দেৰং ৰস্সাপেতি, পুব্বে তিরচ্ছানযোনিযং নিব্বত্তিত্ৰা মচ্ছরাজকালেপি ৰস্সাপেসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে ইমস্মিংযেৰ কোসলরট্ঠে ইমিস্সা সাৰত্থিযা ইমস্মিংযেৰ জেতৰনপোক্খরণিট্ঠানে একা ৰল্লিগহনপরিক্খিত্তা কন্দরা অহোসি. তদা বোধিসত্তো মচ্ছযোনিযং নিব্বত্তিত্ৰা মচ্ছগণপরিৰুতো তত্থ পটিৰসতি. যথা পন ইদানি, এৰমেৰ তদাপি তস্মিং রট্ঠে দেৰো ন ৰস্সি, মনুস্সানং সস্সানি মিলাযিংসু, ৰাপিতল়াককন্দরাদীসু উদকং ছিজ্জি, মচ্ছকচ্ছপা কললগহনং পৰিসিংসু. ইমিস্সাপি কন্দরায মচ্ছকচ্ছপা কললগহনং পৰিসিত্ৰা তস্মিং তস্মিং ঠানে নিলীযিংসু. কাকাদযো তুণ্ডেন কোট্টেত্ৰা নীহরিত্ৰা খাদিংসু.

বোধিসত্তো ঞাতিসঙ্ঘস্স তং ব্যসনং দিস্ৰা ‘‘ইমং তেসং দুক্খং ঠপেত্ৰা মং অঞ্ঞো মোচেতুং সমত্থো নাম নত্থি, সচ্চকিরিযং কত্ৰা দেৰং ৰস্সাপেত্ৰা ঞাতকে মরণদুক্খা মোচেস্সামী’’তি কাল়ৰণ্ণং কদ্দমং দ্ৰিধা ৰিযূহিত্ৰা নিক্খমিত্ৰা অঞ্জনরুক্খসারঘটিকৰণ্ণো মহামচ্ছো সুধোতলোহিতঙ্গমণিগুল়সদিসানি অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা আকাসং উল্লোকেত্ৰা পজ্জুন্নদেৰরাজস্স সদ্দং দত্ৰা ‘‘ভো পজ্জুন্ন, অহং ঞাতকে নিস্সায দুক্খিতো, ত্ৰং মযি সীলৰন্তে কিলমন্তে কস্মা দেৰং ন ৰস্সাপেসি? মযা সমানজাতিকানং খাদনট্ঠানে নিব্বত্তিত্ৰা তণ্ডুলপ্পমাণম্পি মচ্ছং আদিং কত্ৰা খাদিতপুব্বো নাম নত্থি, অঞ্ঞোপি মে পাণো জীৰিতা ন ৰোরোপিতপুব্বো, ইমিনা সচ্চেন দেৰং ৰস্সাপেত্ৰা ঞাতিসঙ্ঘং মে দুক্খা মোচেহী’’তি ৰত্ৰা পরিচারকচেটকং আণাপেন্তো ৰিয পজ্জুন্নদেৰরাজানং আলপন্তো ইমং গাথমাহ –

৭৫.

‘‘অভিত্থনয পজ্জুন্ন, নিধিং কাকস্স নাসয;

কাকং সোকায রন্ধেহি, মঞ্চ সোকা পমোচযা’’তি.

তত্থ অভিত্থনয পজ্জুন্নাতি পজ্জুন্নো ৰুচ্চতি মেঘো, অযং পন মেঘৰসেন লদ্ধনামং ৰস্সৰলাহকদেৰরাজানং আলপতি. অযং কিরস্স অধিপ্পাযো – দেৰো নাম অনভিত্থনন্তো ৰিজ্জুলতা অনিচ্ছারেন্তো ৰস্সন্তোপি ন সোভতি, তস্মা ত্ৰং অভিত্থনন্তো ৰিজ্জুলতা নিচ্ছারেন্তো ৰস্সাপেহীতি. নিধিং কাকস্স নাসযাতি কাকা কললং পৰিসিত্ৰা ঠিতে মচ্ছে তুণ্ডেন কোট্টেত্ৰা নীহরিত্ৰা খাদন্তি, তস্মা তেসং অন্তোকললে মচ্ছা ‘‘নিধী’’তি ৰুচ্চন্তি, তং কাকসঙ্ঘস্স নিধিং দেৰং ৰস্সাপেন্তো উদকেন পটিচ্ছাদেত্ৰা নাসেহীতি. কাকং সোকায রন্ধেহীতি কাকসঙ্ঘো ইমিস্সা কন্দরায উদকেন পুণ্ণায মচ্ছে অলভমানো সোচিস্সতি, তং কাকগণং ত্ৰং ইমং কন্দরং পূরেন্তো সোকায রন্ধেহি, সোকস্সত্থায মচ্ছস্স অস্সাসত্থায দেৰং ৰস্সাপেহি. যথা অন্তোনিজ্ঝানলক্খণং সোকং পাপুণাতি, এৰং করোহীতি অত্থো, মঞ্চ সোকা পমোচযাতি এত্থ -কারো সম্পিণ্ডনত্থো, মঞ্চ মম ঞাতকে চ সব্বেৰ ইমম্হা মরণসোকা মোচেহীতি.

এৰং বোধিসত্তো পরিচারকচেটকং আণাপেন্তো ৰিয পজ্জুন্নং আলপিত্ৰা সকলকোসলরট্ঠে মহাৰস্সং ৰস্সাপেত্ৰা মহাজনং মরণদুক্খা মোচেত্ৰা জীৰিতপরিযোসানে যথাকম্মং গতো.

সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, তথাগতো ইদানেৰ দেৰং ৰস্সাপেতি, পুব্বে মচ্ছযোনিযং নিব্বত্তোপি ৰস্সাপেসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মচ্ছগণা বুদ্ধপরিসা অহেসুং, পজ্জুন্নদেৰরাজা আনন্দো, মচ্ছরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

মচ্ছজাতকৰণ্ণনা পঞ্চমা.

[৭৬] ৬. অসঙ্কিযজাতকৰণ্ণনা

অসঙ্কিযোম্হি গামম্হীতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং সাৰত্থিৰাসিং উপাসকং আরব্ভ কথেসি. সো কির সোতাপন্নো অরিযসাৰকো কেনচিদেৰ করণীযেন একেন সকটসত্থৰাহেন সদ্ধিং মগ্গং পটিপজ্জিত্ৰা একস্মিং অরঞ্ঞট্ঠানে সকটানি মোচেত্ৰা খন্ধাৰারবন্ধে কতে সত্থৰাহস্স অৰিদূরে অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে চঙ্কমতি. অথত্তনো কালং সল্লক্খেত্ৰা পঞ্চসতা চোরা ‘‘খন্ধাৰারং ৰিলুম্পিস্সামা’’তি ধনুমুগ্গরাদিহত্থা তং ঠানং পরিৰারযিংসু. উপাসকোপি চঙ্কমতিযেৰ. চোরা নং দিস্ৰা ‘‘অদ্ধা এস খন্ধাৰাররক্খকো ভৰিস্সতি, ইমস্স নিদ্দং ওক্কন্তকালে ৰিলুম্পিস্সামা’’তি অজ্ঝোত্থরিতুং অসক্কোন্তা তত্থ তত্থেৰ অট্ঠংসু. সোপি উপাসকো পঠমযামেপি মজ্ঝিমযামেপি পচ্ছিমযামেপি চঙ্কমন্তোযেৰ অট্ঠাসি. পচ্চূসকালে জাতে চোরা ওকাসং অলভন্তা গহিতে পাসাণমুগ্গরাদযো ছড্ডেত্ৰা পলাযিংসু.

উপাসকোপি অত্তনো কম্মং নিট্ঠাপেত্ৰা পুন সাৰত্থিং আগন্ত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘ভন্তে, অত্তানং রক্খমানা পররক্খকা হোন্তী’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, উপাসক, অত্তানং রক্খন্তো পরম্পি রক্খতি, পরং রক্খন্তো অত্তানম্পি রক্খতী’’তি. সো ‘‘যাৰ সুভাসিতঞ্চিদং, ভন্তে, ভগৰতা, অহং একেন সত্থৰাহেন সদ্ধিং মগ্গং পটিপন্নো রুক্খমূলে চঙ্কমন্তো ‘মং রক্খিস্সামী’তি সকলসত্থং রক্খি’’ন্তি আহ. সত্থা ‘‘উপাসক, পুব্বেপি পণ্ডিতা অত্তানং রক্খন্তা পরং রক্খিংসূ’’তি ৰত্ৰা তেন যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো ব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো কামেসু আদীনৰং দিস্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা হিমৰন্তে ৰসন্তো লোণম্বিলসেৰনত্থায জনপদং আগন্ত্ৰা জনপদচারিকং চরন্তো একেন সত্থৰাহেন সদ্ধিং মগ্গং পটিপজ্জিত্ৰা একস্মিং অরঞ্ঞট্ঠানে সত্থে নিৰিট্ঠে সত্থতো অৰিদূরে ঝানসুখেন ৰীতিনামেন্তো অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে চঙ্কমন্তো অট্ঠাসি. অথ খো পঞ্চসতা চোরা ‘‘সাযমাসভত্তস্স ভুত্তকালে তং সকটসত্থং ৰিলুম্পিস্সামা’’তি আগন্ত্ৰা পরিৰারযিংসু. তে তং তাপসং দিস্ৰা ‘‘সচে অযং অম্হে পস্সিস্সতি, সত্থৰাসিকানং আরোচেস্সতি, এতস্স নিদ্দূপগতৰেলায ৰিলুম্পিস্সামা’’তি তত্থেৰ অট্ঠংসু. তাপসো সকলম্পি রত্তিং চঙ্কমিযেৰ. চোরা ওকাসং অলভিত্ৰা গহিতগহিতে মুগ্গরপাসাণে ছড্ডেত্ৰা সকটসত্থৰাসীনং সদ্দং দত্ৰা ‘‘ভোন্তো, সত্থৰাসিনো সচে এস রুক্খমূলে চঙ্কমনকতাপসো অজ্জ নাভৰিস্স, সব্বে মহাৰিলোপং পত্তা অভৰিস্সথ, স্ৰে তাপসস্স মহাসক্কারং করেয্যাথা’’তি ৰত্ৰা পক্কমিংসু.

তে পভাতায রত্তিযা চোরেহি ছড্ডিতে মুগ্গরপাসাণাদযো দিস্ৰা ভীতা বোধিসত্তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘ভন্তে, দিট্ঠা ৰো চোরা’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘আমাৰুসো, দিট্ঠা’’তি. ‘‘ভন্তে, এত্তকেৰো চোরে দিস্ৰা ভযং ৰা সারজ্জং ৰা ন উপ্পজ্জী’’তি? বোধিসত্তো ‘‘আৰুসো চোরে দিস্ৰা ভযং নাম সধনস্স হোতি, অহং পন নিদ্ধনো, স্ৰাহং কিং ভাযিস্সামি. ময্হঞ্হি গামেপি অরঞ্ঞেপি ৰসন্তস্স ভযং ৰা সারজ্জং ৰা নত্থী’’তি ৰত্ৰা তেসং ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –

৭৬.

‘‘অসঙ্কিযোম্হি গামম্হি, অরঞ্ঞে নত্থি মে ভযং;

উজুমগ্গং সমারুল়্হো, মেত্তায করুণায চা’’তি.

তত্থ অসঙ্কিযোম্হি গামম্হীতি সঙ্কায নিযুত্তো পতিট্ঠিতোতি সঙ্কিযো, ন সঙ্কিযো অসঙ্কিযো. অহং গামে ৰসন্তোপি সঙ্কায অপ্পতিট্ঠিতত্তা অসঙ্কিযো নিব্ভযো নিরাসঙ্কোতি দীপেতি. অরঞ্ঞেতি গামগামূপচারৰিনিমুত্তে ঠানে. উজুমগ্গং সমারুল়্হো, মেত্তায করুণায চাতি অহং তিকচতুক্কজ্ঝানিকাহি মেত্তাকরুণাহি কাযৰঙ্কাদিৰিরহিতং উজুং ব্রহ্মলোকগামিমগ্গং আরুল়্হোতি ৰদতি. অথ ৰা পরিসুদ্ধসীলতায কাযৰচীমনোৰঙ্কৰিরহিতং উজুং দেৰলোকমগ্গং আরুল়্হোম্হীতি দস্সেত্ৰা ততো উত্তরি মেত্তায করুণায চ পতিট্ঠিতত্তা উজুং ব্রহ্মলোকমগ্গম্পি আরুল়্হোম্হীতিপি দস্সেতি. অপরিহীনজ্ঝানস্স হি একন্তেন ব্রহ্মলোকপরাযণত্তা মেত্তাকরুণাদযো উজুমগ্গা নাম.

এৰং বোধিসত্তো ইমায গাথায ধম্মং দেসেত্ৰা তুট্ঠচিত্তেহি তেহি মনুস্সেহি সক্কতো পূজিতো যাৰজীৰং চত্তারো ব্রহ্মৰিহারে ভাৰেত্ৰা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা সত্থৰাসিনো বুদ্ধপরিসা অহেসুং, তাপসো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

অসঙ্কিযজাতকৰণ্ণনা ছট্ঠা.

[৭৭] ৭. মহাসুপিনজাতকৰণ্ণনা

লাবূনি সীদন্তীতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সোল়স মহাসুপিনে আরব্ভ কথেসি. একদিৰসং কির কোসলমহারাজা রত্তিং নিদ্দূপগতো পচ্ছিমযামে সোল়স মহাসুপিনে দিস্ৰা ভীততসিতো পবুজ্ঝিত্ৰা ‘‘ইমেসং সুপিনানং দিট্ঠত্তা কিং নু খো মে ভৰিস্সতী’’তি মরণভযতজ্জিতো সযনপিট্ঠে নিসিন্নকোৰ রত্তিং ৰীতিনামেসি.

অথ নং পভাতায রত্তিযা ব্রাহ্মণপুরোহিতা উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘সুখং সযিত্থ, মহারাজা’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘কুতো মে আচরিযা সুখং, অজ্জাহং পচ্চূসসমযে সোল়স মহাসুপিনে পস্সিং, সোম্হি তেসং দিট্ঠকালতো পট্ঠায ভযপ্পত্তো’’তি. ‘‘ৰদেথ, মহারাজ, সুত্ৰা জানিস্সামা’’তি ৰুত্তং ব্রাহ্মণানং দিট্ঠসুপিনে কথেত্ৰা ‘‘কিং নু খো মে ইমেসং দিট্ঠকারণা ভৰিস্সতী’’তি পুচ্ছি. ব্রাহ্মণা হত্থে ৰিধুনিংসু. ‘‘কস্মা হত্থে ৰিধুনথা’’তি চ ৰুত্তে ‘‘কক্খল়া, মহারাজ, সুপিনা’’তি. ‘‘কা তেসং নিপ্ফত্তি ভৰিস্সতী’’তি? ‘‘রজ্জন্তরাযো জীৰিতন্তরাযো ভোগন্তরাযোতি ইমেসং তিণ্ণং অন্তরাযানং অঞ্ঞতরো’’তি. ‘‘সপ্পটিকম্মা, অপ্পটিকম্মা’’তি? ‘‘কামং এতে সুপিনা অতিফরুসত্তা অপ্পটিকম্মা, মযং পন তে সপ্পটিকম্মে করিস্সাম, এতে পটিক্কমাপেতুং অসক্কোন্তানং অম্হাকং সিক্খিতভাৰো নাম কিং করিস্সতী’’তি. ‘‘কিং পন কত্ৰা পটিক্কমাপেস্সথা’’তি? ‘‘সব্বচতুক্কেন যঞ্ঞং যজিস্সাম, মহারাজা’’তি. রাজা ভীততসিতো ‘‘তেন হি আচরিযা মম জীৰিতং তুম্হাকং হত্থে হোতু, খিপ্পং মে সোত্থিং করোথা’’তি আহ. ব্রাহ্মণা ‘‘বহুং ধনং লভিস্সাম, বহুং খজ্জভোজ্জং আহরাপেস্সামা’’তি হট্ঠতুট্ঠা ‘‘মা চিন্তযিত্থ, মহারাজা’’তি রাজানং সমস্সাসেত্ৰা রাজনিৰেসনা নিক্খমিত্ৰা বহিনগরে যঞ্ঞাৰাটং কত্ৰা বহূ চতুপ্পদগণে থূণূপনীতে কত্ৰা পক্খিগণে সমাহরিত্ৰা ‘‘ইদঞ্চিদঞ্চ লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি পুনপ্পুনং সঞ্চরন্তি.

অথ খো মল্লিকা দেৰী তং কারণং ঞত্ৰা রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছি ‘‘কিং নু খো, মহারাজ, ব্রাহ্মণা পুনপ্পুনং সঞ্চরন্তী’’তি? ‘‘সুখিতা, ত্ৰং ভদ্দে, অম্হাকং কণ্ণমূলে আসীৰিসং চরন্তং ন জানাসী’’তি. ‘‘কিং এতং, মহারাজা’’তি? মযা এৰরূপা দুস্সুপিনা দিট্ঠা, ব্রাহ্মণা ‘‘তিণ্ণং অন্তরাযানং অঞ্ঞতরো পঞ্ঞাযতী’’তি ৰত্ৰা ‘‘‘তেসং পটিঘাতায যঞ্ঞং যজিস্সামা’তি ৰত্ৰা পুনপ্পুনং সঞ্চরন্তী’’তি. ‘‘কিং পন তে, মহারাজ, সদেৰকে লোকে অগ্গব্রাহ্মণো সুপিনপটিকম্মং পুচ্ছিতো’’তি? ‘‘কতরো পনেস, ভদ্দে, সদেৰকে লোকে অগ্গব্রাহ্মণো’’তি. ‘‘সদেৰকে লোকে অগ্গপুগ্গলং সব্বঞ্ঞুং ৰিসুদ্ধং নিক্কিলেসং মহাব্রাহ্মণং ন জানাসি. সো হি ভগৰা সুপিনন্তরং জানেয্য, গচ্ছ ত্ৰং পুচ্ছ তং, মহারাজা’’তি. ‘‘সাধু, দেৰী’’তি রাজা ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা নিসীদি.

সত্থা মধুরস্সরং নিচ্ছারেত্ৰা ‘‘কিং নু খো, মহারাজ, অতিপ্পগোৰ আগতোসী’’তি আহ. অহং, ভন্তে, পচ্চূসসমযে সোল়স মহাসুপিনে দিস্ৰা ভীতো ব্রাহ্মণানং আরোচেসিং. ব্রাহ্মণা ‘‘কক্খল়া, মহারাজ, সুপিনা, এতেসং পটিঘাতত্থায সব্বচতুক্কেন যঞ্ঞং যজিস্সামা’’তি যঞ্ঞং সজ্জেন্তি, বহূ পাণা মরণভযতজ্জিতা, তুম্হে চ সদেৰকে লোকে অগ্গপুগ্গলা, অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং উপাদায নত্থি সো ঞেয্যধম্মো, যো ৰো ঞাণমুখে আপাথং নাগচ্ছতি. ‘‘এতেসং মে সুপিনানং নিপ্ফত্তিং কথেথ ভগৰা’’তি. ‘‘এৰমেতং, মহারাজ, সদেৰকে লোকে মং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞো এতেসং সুপিনানং অন্তরং ৰা নিপ্ফত্তিং ৰা জানিতুং সমত্থো নাম নত্থি, অহং তে কথেস্সামি, অপিচ খো ত্ৰং দিট্ঠদিট্ঠনিযামেনেৰ সুপিনে কথেহী’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি রাজা দিট্ঠনিযামেনেৰ কথেন্তো –

‘‘উসভা রুক্খা গাৰিযো গৰা চ,

অস্সো কংসো সিঙ্গালী চ কুম্ভো;

পোক্খরণী চ অপাকচন্দনং.

‘‘লাবূনি সীদন্তি সিলা প্লৰন্তি, মণ্ডূকিযো কণ্হসপ্পে গিলন্তি;

কাকং সুৰণ্ণা পরিৰারযন্তি, তসা ৰকা এল়কানং ভযা হী’’তি. –

ইমং মাতিকং নিক্খিপিত্ৰা কথেসি.

(১) অহং, ভন্তে, একং তাৰ সুপিনং এৰং অদ্দসং – চত্তারো অঞ্জনৰণ্ণা কাল়উসভা ‘‘যুজ্ঝিস্সামা’’তি চতূহি দিসাহি রাজঙ্গণং আগন্ত্ৰা ‘‘উসভযুদ্ধং পস্সিস্সামা’’তি মহাজনে সন্নিপতিতে যুজ্ঝনাকারং দস্সেত্ৰা নদিত্ৰা গজ্জিত্ৰা অযুজ্ঝিত্ৰাৰ পটিক্কন্তা. ইমং পঠমং সুপিনং অদ্দসং, ইমস্স কো ৰিপাকোতি? ‘‘মহারাজ, ইমস্স ৰিপাকো নেৰ তৰ, ন মম কালে ভৰিস্সতি, অনাগতে পন অধম্মিকানং কপণরাজূনং অধম্মিকানঞ্চ মনুস্সানং কালে লোকে ৰিপরিৰত্তমানে কুসলে ওস্সন্নে, অকুসলে উস্সন্নে, লোকস্স পরিহাযনকালে দেৰো ন সম্মা ৰস্সিস্সতি, মেঘপাদা পচ্ছিজ্জিস্সন্তি, সস্সানি মিলাযিস্সন্তি, দুব্ভিক্খং ভৰিস্সতি, ৰস্সিতুকামা ৰিয চতূহি দিসাহি মেঘা উট্ঠহিত্ৰা ইত্থিকাহি আতপে পত্থটানং ৰীহিআদীনং তেমনভযেন অন্তোপৰেসিতকালে পুরিসেসু কুদ্দালপিটকহত্থেসু আল়িবন্ধনত্থায নিক্খন্তেসু ৰস্সনাকারং দস্সেত্ৰা গজ্জিত্ৰা ৰিজ্জুলতা নিচ্ছারেত্ৰা তে উসভা ৰিয অযুজ্ঝিত্ৰা অৰস্সিত্ৰাৰ পলাযিস্সন্তি. অযমেতস্স ৰিপাকো. তুয্হং পন তপ্পচ্চযা কোচি অন্তরাযো নত্থি, অনাগতং আরব্ভ দিট্ঠো সুপিনো এস, ব্রাহ্মণা পন অত্তনো জীৰিতৰুত্তিং নিস্সায কথযিংসূ’’তি এৰং সত্থা সুপিনস্স নিপ্ফত্তিং কথেত্ৰা আহ ‘‘দুতিযং কথেহি, মহারাজা’’তি.

(২) দুতিযাহং, ভন্তে, এৰং অদ্দসং – খুদ্দকা রুক্খা চেৰ গচ্ছা চ পথৰিং ভিন্দিত্ৰা ৰিদত্থিমত্তম্পি রতনমত্তম্পি অনুগ্গন্ত্ৰাৰ পুপ্ফন্তি চেৰ ফলন্তি চ. ইমং দুতিযং অদ্দসং, ইমস্স কো ৰিপাকোতি? মহারাজ, ইমস্সাপি ৰিপাকো লোকস্স পরিহাযনকালে মনুস্সানং পরিত্তাযুককালে ভৰিস্সতি. অনাগতস্মিঞ্হি সত্তা তিব্বরাগা ভৰিস্সন্তি, অসম্পত্তৰযাৰ কুমারিযো পুরিসন্তরং গন্ত্ৰা উতুনিযো চেৰ গব্ভিনিযো চ হুত্ৰা পুত্তধীতাহি ৰড্ঢিস্সন্তি. খুদ্দকরুক্খানং পুপ্ফং ৰিয হি তাসং উতুনিভাৰো, ফলং ৰিয চ পুত্তধীতরো ভৰিস্সন্তি. ইতোনিদানম্পি তে ভযং নত্থি, ততিযং কথেহি, মহারাজাতি.

(৩) গাৰিযো, ভন্তে, তদহুজাতানং ৰচ্ছকানং খীরং পিৰন্তিযো অদ্দসং. অযং মে ততিযো সুপিনো, ইমস্স কো ৰিপাকোতি? ইমস্সাপি ৰিপাকো অনাগতে এৰ মনুস্সানং জেট্ঠাপচাযিককম্মস্স নট্ঠকালে ভৰিস্সতি. অনাগতস্মিঞ্হি সত্তা মাতাপিতূসু ৰা সস্সুসসুরেসু ৰা লজ্জং অনুপট্ঠাপেত্ৰা সযমেৰ কুটুম্বং সংৰিদহন্তাৰ ঘাসচ্ছাদনমত্তম্পি মহল্লকানং দাতুকামা দস্সন্তি, অদাতুকামা ন দস্সন্তি. মহল্লকা অনাথা অসযংৰসী দারকে আরাধেত্ৰা জীৰিস্সন্তি তদহুজাতানং ৰচ্ছকানং খীরং পিৰন্তিযো মহাগাৰিযো ৰিয. ইতোনিদানম্পি তে ভযং নত্থি, চতুত্থং কথেহি, মহারাজাতি.

(৪) ধুরৰাহে, ভন্তে, আরোহপরিণাহসম্পন্নে মহাগোণেযুগপরম্পরায অযোজেত্ৰা তরুণে গোদম্মে ধুরে যোজেন্তে অদ্দসং. তে ধুরং ৰহিতুং অসক্কোন্তা ছড্ডেত্ৰা অট্ঠংসু, সকটানি নপ্পৰট্টিংসু. অযং মে চতুত্থো সুপিনো, ইমস্স কো ৰিপাকোতি? ইমস্সাপি ৰিপাকো অনাগতে এৰ অধম্মিকরাজূনং কালে ভৰিস্সতি. অনাগতস্মিঞ্হি অধম্মিককপণরাজানো পণ্ডিতানং পৰেণিকুসলানং কম্মং নিত্থরণসমত্থানং মহামত্তানং যসং ন দস্সন্তি. ধম্মসভাযং ৰিনিচ্ছযট্ঠানেপি পণ্ডিতে ৰোহারকুসলে মহল্লকে অমচ্চে ন ঠপেস্সন্তি, তব্বিপরীতানং পন তরুণতরুণানং যসং দস্সন্তি, তথারূপে এৰ ৰিনিচ্ছযট্ঠানে ঠপেস্সন্তি, তে রাজকম্মানি চেৰ যুত্তাযুত্তঞ্চ অজানন্তা নেৰ তং যসং উক্খিপিতুং সক্খিস্সন্তি, ন রাজকম্মানি নিত্থরিতুং. তে অসক্কোন্তা কম্মধুরং ছড্ডেস্সন্তি, মহল্লকাপি পণ্ডিতামচ্চা যসং অলভন্তা কিচ্চানি নিত্থরিতুং সমত্থাপি ‘‘কিং অম্হাকং এতেহি, মযং বাহিরকা জাতা, অব্ভন্তরিকা তরুণদারকা জানিস্সন্তী’’তি উপ্পন্নানি কম্মানি ন করিস্সন্তি, এৰং সব্বথাপি তেসং রাজূনং হানিযেৰ ভৰিস্সতি, ধুরং ৰহিতুং অসমত্থানং ৰচ্ছদম্মানং ধুরে যোজিতকালো ৰিয, ধুরৰাহানঞ্চ মহাগোণানং যুগপরম্পরায অযোজিতকালো ৰিয ভৰিস্সতি. ইতোনিদানম্পি তে ভযং নত্থি, পঞ্চমং কথেহি, মহারাজাতি.

(৫) ভন্তে, একং উভতোমুখং অস্সং অদ্দসং, তস্স দ্ৰীসু পস্সেসু যৰসং দেন্তি, সো দ্ৰীহি মুখেহি খাদতি. অযং মে পঞ্চমো সুপিনো, ইমস্স কো ৰিপাকোতি? ইমস্সাপি অনাগতে অধম্মিকরাজকালেযেৰ ৰিপাকো ভৰিস্সতি. অনাগতস্মিঞ্হি অধম্মিকা বালরাজানো অধম্মিকে লোলমনুস্সে ৰিনিচ্ছযে ঠপেস্সন্তি, তে পাপপুঞ্ঞেসু অনাদরা বালা সভাযং নিসীদিত্ৰা ৰিনিচ্ছযং দেন্তা উভিন্নম্পি অত্থপচ্চত্থিকানং হত্থতো লঞ্জং গহেত্ৰা খাদিস্সন্তি অস্সো ৰিয দ্ৰীহি মুখেহি যৰসং. ইতোনিদানম্পি তে ভযং নত্থি, ছট্ঠং কথেহি, মহারাজাতি.

(৬) ভন্তে, মহাজনো সতসহস্সগ্ঘনিকং সুৰণ্ণপাতিং সম্মজ্জিত্ৰা ‘‘ইধ পস্সাৰং করোহী’’তি একস্স জরসিঙ্গালস্স উপনামেসি, তং তত্থ পস্সাৰং করোন্তং অদ্দসং. অযং মে ছট্ঠো সুপিনো, ইমস্স কো ৰিপাকোতি? ইমস্সাপি ৰিপাকো অনাগতেযেৰ ভৰিস্সতি. অনাগতস্মিঞ্হি অধম্মিকা ৰিজাতিরাজানো জাতিসম্পন্নানং কুলপুত্তানং আসঙ্কায যসং ন দস্সন্তি, অকুলীনানংযেৰ দস্সন্তি. এৰং মহাকুলানি দুগ্গতানি ভৰিস্সন্তি, লামককুলানি ইস্সরানি. তে চ কুলীনপুরিসা জীৰিতুং অসক্কোন্তা ‘‘ইমে নিস্সায জীৰিস্সামা’’তি অকুলীনানং ধীতরো দস্সন্তি, ইতি তাসং কুলধীতানং অকুলীনেহি সদ্ধিং সংৰাসো জরসিঙ্গালস্স সুৰণ্ণপাতিযং পস্সাৰকরণসদিসো ভৰিস্সতি. ইতোনিদানম্পি তে ভযং নত্থি, সত্তমং কথেহীতি.

(৭) ভন্তে, একো পুরিসো রজ্জুং ৰট্টেত্ৰা ৰট্টেত্ৰা পাদমূলে নিক্খিপতি, তেন নিসিন্নপীঠস্স হেট্ঠা সযিতা একা ছাতসিঙ্গালী তস্স অজানন্তস্সেৰ তং খাদতি, এৰাহং অদ্দসং. অযং মে সত্তমো সুপিনো, ইমস্স কো ৰিপাকোতি? ইমস্সাপি অনাগতেযেৰ ৰিপাকো ভৰিস্সতি. অনাগতস্মিঞ্হি ইত্থিযো পুরিসলোলা সুরালোলা অলঙ্কারলোলা ৰিসিখালোলা আমিসলোলা ভৰিস্সন্তি দুস্সীলা দুরাচারা, তা সামিকেহি কসিগোরক্খাদীনি কম্মানি কত্ৰা কিচ্ছেন কসিরেন সম্ভতং ধনং জারেহি সদ্ধিং সুরং পিৰন্তিযো মালাগন্ধৰিলেপনং ধারযমানা অন্তোগেহে অচ্চাযিকম্পি কিচ্চং অনোলোকেত্ৰা গেহে পরিক্খেপস্স উপরিভাগেনপি ছিদ্দট্ঠানেহিপি জারে উপধারযমানা স্ৰে ৰপিতব্বযুত্তকং বীজম্পি কোট্টেত্ৰা যাগুভত্তখজ্জকাদীনি সম্পাদেত্ৰা খাদমানা ৰিলুম্পিস্সন্তি হেট্ঠাপীঠকে নিপন্নছাতসিঙ্গালী ৰিয ৰট্টেত্ৰা ৰট্টেত্ৰা পাদমূলে নিক্খিত্তরজ্জুং. ইতোনিদানম্পি তে ভযং নত্থি, অট্ঠমং কথেহীতি.

(৮) ভন্তে, রাজদ্ৰারে বহূহি তুচ্ছকুম্ভেহি পরিৰারেত্ৰা ঠপিতং একং মহন্তং পূরিতকুম্ভং অদ্দসং. চত্তারোপি পন ৰণ্ণা চতূহি দিসাহি চতূহি অনুদিসাহি চ ঘটেহি উদকং আহরিত্ৰা আহরিত্ৰা পূরিতকুম্ভমেৰ পূরেন্তি, পূরিতপূরিতং উদকং উত্তরিত্ৰা পলাযতি, তেপি পুনপ্পুনং তত্থেৰ উদকং আসিঞ্চন্তি, তুচ্ছকুম্ভে পন ওলোকেন্তাপি নত্থি. অযং মে অট্ঠমো সুপিনো, ইমস্স কো ৰিপাকোতি? ইমস্সাপি অনাগতেযেৰ ৰিপাকো ভৰিস্সতি. অনাগতস্মিঞ্হি লোকো পরিহাযিস্সতি, রট্ঠং নিরোজং ভৰিস্সতি, রাজানো দুগ্গতা কপণা ভৰিস্সন্তি. যো ইস্সরো ভৰিস্সতি, তস্স ভণ্ডাগারে সতসহস্সমত্তা কহাপণা ভৰিস্সন্তি, তে এৰং দুগ্গতা সব্বে জানপদে অত্তনোৰ কম্মে কারেস্সন্তি, উপদ্দুতা মনুস্সা সকে কম্মন্তে ছড্ডেত্ৰা রাজূনঞ্ঞেৰ অত্থায পুব্বণ্ণাপরণ্ণানি ৰপন্তা রক্খন্তা লাযন্তা মদ্দন্তা পৰেসেন্তা উচ্ছুখেত্তানি করোন্তা যন্তানি করোন্তা যন্তানি ৰাহেন্তা ফাণিতাদীনি পচন্তা পুপ্ফারামে চ ফলারামে চ করোন্তা তত্থ তত্থ নিপ্ফন্নানি পুব্বণ্ণাদীনি আহরিত্ৰা রঞ্ঞো কোট্ঠাগারমেৰ পূরেস্সন্তি, অত্তনো গেহেসু তুচ্ছকোট্ঠে ওলোকেন্তাপি ন ভৰিস্সন্তি, তুচ্ছকুম্ভে অনোলোকেত্ৰা পূরিতকুম্ভে পূরণসদিসমেৰ ভৰিস্সতি. ইতোনিদানম্পি তে ভযং নত্থি, নৰমং কথেহীতি.

(৯) ভন্তে, একং পঞ্চৰণ্ণপদুমসঞ্ছন্নং গম্ভীরং সব্বতো তিত্থং পোক্খরণিং অদ্দসং. সমন্ততো দ্ৰিপদচতুপ্পদা ওতরিত্ৰা তত্থ পানীযং পিৰন্তি. তস্সা মজ্ঝে গম্ভীরট্ঠানে উদকং আৰিলং, তীরপ্পদেসেসু দ্ৰিপদচতুপ্পদানং অক্কমট্ঠানে অচ্ছং ৰিপ্পসন্নং অনাৰিলং. এৰাহং অদ্দসং. অযং মে নৰমো সুপিনো, ইমস্স কো ৰিপাকোতি? ইমস্সাপি অনাগতেযেৰ ৰিপাকো ভৰিস্সতি. অনাগতস্মিঞ্হি রাজানো অধম্মিকা ভৰিস্সন্তি, ছন্দাদিৰসেন অগতিং গচ্ছন্তা রজ্জং কারেস্সন্তি, ধম্মেন ৰিনিচ্ছযং নাম ন দস্সন্তি, লঞ্জৰিত্তকা ভৰিস্সন্তি ধনলোলা, রট্ঠৰাসিকেসু নেসং খন্তিমেত্তানুদ্দযা নাম ন ভৰিস্সন্তি, কক্খল়া ফরুসা উচ্ছুযন্তে উচ্ছুগণ্ঠিকা ৰিয মনুস্সে পীল়েন্তা নানপ্পকারেন বলিং উপ্পাদেন্তা ধনং গণ্হিস্সন্তি. মনুস্সা বলিপীল়িতা কিঞ্চি দাতুং অসক্কোন্তা গামনিগমাদযো ছড্ডেত্ৰা পচ্চন্তং গন্ত্ৰা ৰাসং কপ্পেস্সন্তি, মজ্ঝিমজনপদো সুঞ্ঞো ভৰিস্সতি, পচ্চন্তো ঘনৰাসো সেয্যথাপি পোক্খরণিযা মজ্ঝে উদকং আৰিলং পরিযন্তে ৰিপ্পসন্নং. ইতোনিদানম্পি তে ভযং নত্থি, দসমং কথেহীতি.

(১০) ভন্তে, একিস্সাযেৰ কুম্ভিযা পচ্চমানং ওদনং অপাকং অদ্দসং ‘‘অপাক’’ন্তি ৰিচারেত্ৰা ৰিভজিত্ৰা ঠপিতং ৰিয তীহাকারেহি পচ্চমানং, একস্মিং পস্সে অতিকিলিন্নো হোতি, একস্মিং উত্তণ্ডুলো, একস্মিং সুপক্কোতি. অযং মে দসমো সুপিনো, ইমস্স কো ৰিপাকোতি? ইমস্সাপি অনাগতেযেৰ ৰিপাকো ভৰিস্সতি. অনাগতস্মিঞ্হি রাজানো অধম্মিকা ভৰিস্সন্তি, তেসু অধম্মিকেসু রাজযুত্তাপি ব্রাহ্মণগহপতিকাপি নেগমজানপদাপীতি সমণব্রাহ্মণে উপাদায সব্বে মনুস্সা অধম্মিকা ভৰিস্সন্তি, ততো তেসং আরক্খদেৰতা, বলিপটিগ্গাহিকা দেৰতা, রুক্খদেৰতা, আকাসট্ঠদেৰতাতি এৰং দেৰতাপি অধম্মিকা ভৰিস্সন্তি. অধম্মিকরাজূনঞ্চ রজ্জে ৰাতা ৰিসমা খরা ৰাযিস্সন্তি, তে আকাসট্ঠৰিমানানি কম্পেস্সন্তি, তেসু কম্পিতেসু দেৰতা কুপিতা দেৰং ৰস্সিতুং ন দস্সন্তি, ৰস্সমানোপি সকলরট্ঠে একপ্পহারেন ন ৰস্সিস্সতি, ৰস্সমানোপি সব্বত্থ কসিকম্মস্স ৰা ৰপ্পকম্মস্স ৰা উপকারকো হুত্ৰা ন ৰস্সিস্সতি. যথা চ রট্ঠে, এৰং জনপদেপি গামেপি একতল়াকেপি একসরেপি একপ্পহারেনেৰ ন ৰস্সিস্সতি, তল়াকস্স উপরিভাগে ৰস্সন্তো হেট্ঠাভাগে ন ৰস্সিস্সতি, হেট্ঠা ৰস্সন্তো উপরি ন ৰস্সিস্সতি. একস্মিং ভাগে সস্সং অতিৰস্সেন নস্সিস্সতি, একস্মিং অৰস্সনেন মিলাযিস্সতি, একস্মিং সম্মা ৰস্সমানো সম্পাদেস্সতি. এৰং একস্স রঞ্ঞো রজ্জে ৰুত্তসস্সা তিপ্পকারা ভৰিস্সন্তি এককুম্ভিযা ওদনো ৰিয. ইতোনিদানম্পি তে ভযং নত্থি, একাদসমং কথেহীতি.

(১১) ভন্তে, সতসহস্সগ্ঘনিকং চন্দনসারং পূতিতক্কেন ৰিক্কিণন্তে অদ্দসং. অযং মে একাদসমো সুপিনো, ইমস্স কো ৰিপাকোতি? ইমস্সাপি অনাগতেযেৰ ময্হং সাসনে পরিহাযন্তে ৰিপাকো ভৰিস্সতি. অনাগতস্মিঞ্হি পচ্চযলোলা অলজ্জী ভিক্খূ বহূ ভৰিস্সন্তি, তে মযা পচ্চযলোলুপ্পং নিম্মথেত্ৰা কথিতধম্মদেসনং চীৰরাদিচতুপচ্চযহেতু পরেসং দেসেস্সন্তি, পচ্চযেহি মুচ্ছিতা নিস্সরণপক্খে ঠিতা নিব্বানাভিমুখং কত্ৰা দেসেতুং ন সক্খিস্সন্তি, কেৰলং ‘‘পদব্যঞ্জনসম্পত্তিঞ্চেৰ মধুরসদ্দঞ্চ সুত্ৰা মহগ্ঘানি চীৰরাদীনি দস্সন্তি’’ ইচ্চেৰং দেসেস্সন্তি. অপরে অন্তরৰীথিচতুক্করাজদ্ৰারাদীসু নিসীদিত্ৰা কহাপণঅড্ঢকহাপণপাদমাসকরূপাদীনিপি নিস্সায দেসেস্সন্তি. ইতি মযা নিব্বানগ্ঘনকং কত্ৰা দেসিতং ধম্মং চতুপচ্চযত্থায চেৰ কহাপণড্ঢকহাপণাদীনং অত্থায চ ৰিক্কিণিত্ৰা দেসেন্তা সতসহস্সগ্ঘনকং চন্দনসারং পূতিতক্কেন ৰিক্কিণন্তা ৰিয ভৰিস্সন্তি. ইতোনিদানম্পি তে ভযং নত্থি, দ্ৰাদসমং কথেহীতি.

(১২) ভন্তে, তুচ্ছলাবূনি উদকে সীদন্তানি অদ্দসং, ইমস্স কো ৰিপাকোতি? ইমস্সপি অনাগতে অধম্মিকরাজকালে লোকে ৰিপরিৰত্তন্তেযেৰ ৰিপাকো ভৰিস্সতি. তদা হি রাজানো জাতিসম্পন্নানং কুলপুত্তানং যসং ন দস্সন্তি, অকুলীনানংযেৰ দস্সন্তি, তে ইস্সরা ভৰিস্সন্তি, ইতরে দলিদ্দা. রাজসম্মুখেপি রাজদ্ৰারেপি অমচ্চসম্মুখেপি ৰিনিচ্ছযট্ঠানেপি তুচ্ছলাবুসদিসানং অকুলীনানংযেৰ কথা ওসীদিত্ৰা ঠিতা ৰিয নিচ্চলা সুপ্পতিট্ঠিতা ভৰিস্সতি. সঙ্ঘসন্নিপাতেসুপি সঙ্ঘকম্মগণকম্মট্ঠানেসু চেৰ পত্তচীৰরপরিৰেণাদিৰিনিচ্ছযট্ঠানেসু চ দুস্সীলানং পাপপুগ্গলানংযেৰ কথা নিয্যানিকা ভৰিস্সতি, ন লজ্জিভিক্খূনন্তি এৰং সব্বথাপি তুচ্ছলাবুসীদনকালো ৰিয ভৰিস্সতি. ইতোনিদানম্পি তে ভযং নত্থি, তেরসমং কথেহীতি.

(১৩) ভন্তে, মহন্তমহন্তা কূটাগারপ্পমাণা ঘনসিলা নাৰা ৰিয উদকে প্লৰমানা অদ্দসং, ইমস্স কো ৰিপাকোতি? ইমস্সপি তাদিসেযেৰ কালে ৰিপাকো ভৰিস্সতি. তদা হি অধম্মিকরাজানো অকুলীনানং যসং দস্সন্তি, তে ইস্সরা ভৰিস্সন্তি, কুলীনা দুগ্গতা. তেসু ন কেচি গারৰং করিস্সন্তি, ইতরেসুযেৰ করিস্সন্তি. রাজসম্মুখে ৰা অমচ্চসম্মুখে ৰা ৰিনিচ্ছযট্ঠানে ৰা ৰিনিচ্ছযকুসলানং ঘনসিলাসদিসানং কুলপুত্তানং কথা ন ওগাহিত্ৰা পতিট্ঠহিস্সতি. তেসু কথেন্তেসু ‘‘কিং ইমে কথেন্তী’’তি ইতরে পরিহাসমেৰ করিস্সন্তি. ভিক্খুসন্নিপাতেসুপি ৰুত্তপ্পকারেসু ঠানেসু নেৰ পেসলে ভিক্খূ গরুকাতব্বে মঞ্ঞিস্সন্তি, নাপি তেসং কথা পরিযোগাহিত্ৰা পতিট্ঠহিস্সতি, সিলানং প্লৰনকালো ৰিয ভৰিস্সতি. ইতোনিদানম্পি তে ভযং নত্থি, চুদ্দসমং কথেহীতি.

(১৪) ভন্তে, খুদ্দকমধুকপুপ্ফপ্পমাণা মণ্ডূকিযো মহন্তমহন্তে কণ্হসপ্পে ৰেগেন অনুবন্ধিত্ৰা উপ্পলনাল়ে ৰিয ছিন্দিত্ৰা ছিন্দিত্ৰা মংসং খাদিত্ৰা গিলন্তিযো অদ্দসং, ইমস্স কো ৰিপাকোতি? ইমস্সপি লোকে পরিহাযন্তে অনাগতে এৰ ৰিপাকো ভৰিস্সতি. তদা হি মনুস্সা তিব্বরাগজাতিকা কিলেসানুৰত্তকা হুত্ৰা তরুণতরুণানং অত্তনো ভরিযানং ৰসে ৰত্তিস্সন্তি, গেহে দাসকম্মকরাদযোপি গোমহিংসাদযোপি হিরঞ্ঞসুৰণ্ণম্পি সব্বং তাসঞ্ঞেৰ আযত্তং ভৰিস্সতি. ‘‘অসুকং হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং ৰা পরিচ্ছদাদিজাতং ৰা কহ’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘যত্থ ৰা তত্থ ৰা হোতু, কিং তুয্হিমিনা ব্যাপারেন, ত্ৰং ময্হং ঘরে সন্তং ৰা অসন্তং ৰা জানিতুকামো জাতো’’তি ৰত্ৰা নানপ্পকারেহি অক্কোসিত্ৰা মুখসত্তীহি কোট্টেত্ৰা দাসচেটকে ৰিয অত্তনো ৰসে কত্ৰা অত্তনো ইস্সরিযং পৰত্তেস্সন্তি. এৰং মধুকপুপ্ফপ্পমাণানং মণ্ডূকপোতিকানং আসীৰিসে কণ্হসপ্পে গিলনকালো ৰিয ভৰিস্সতি. ইতোনিদানম্পি তে ভযং নত্থি, পন্নরসমং কথেহীতি.

(১৫) ভন্তে, দসহি অসদ্ধম্মেহি সমন্নাগতং গামগোচরং কাকং কঞ্চনৰণ্ণতায ‘‘সুৰণ্ণা’’তি লদ্ধনামে সুৰণ্ণরাজহংসে পরিৰারেন্তে অদ্দসং, ইমস্স কো ৰিপাকোতি? ইমস্সাপি অনাগতে দুব্বলরাজকালেযেৰ ৰিপাকো ভৰিস্সতি. অনাগতস্মিঞ্হি রাজানো হত্থিসিপ্পাদীসু অকুসলা যুদ্ধেসু অৰিসারদা ভৰিস্সন্তি, তে অত্তনো রজ্জৰিপত্তিং আসঙ্কমানা সমানজাতিকানং কুলপুত্তানং ইস্সরিযং অদত্ৰা অত্তনো পাদমূলিকন্হাপককপ্পকাদীনং দস্সন্তি, জাতিগোত্তসম্পন্না কুলপুত্তা রাজকুলে পতিট্ঠং অলভমানা জীৰিকং কপ্পেতুং অসমত্থা হুত্ৰা ইস্সরিযে ঠিতে জাতিগোত্তহীনে অকুলীনে উপট্ঠহন্তা ৰিচরিস্সন্তি, সুৰণ্ণরাজহংসেহি কাকস্স পরিৰারিতকালো ৰিয ভৰিস্সতি. ইতোনিদানম্পি তে ভযং নত্থি, সোল়সমং কথেহীতি.

(১৬) ভন্তে, পুব্বে দীপিনো এল়কে খাদন্তি, অহং পন এল়কে দীপিনো অনুবন্ধিত্ৰা মুরুমুরূতি খাদন্তে অদ্দসং. অথঞ্ঞে তসা ৰকা এল়কে দূরতোৰ দিস্ৰা তসিতা তাসপ্পত্তা হুত্ৰা এল়কানং ভযাপলাযিত্ৰা গুম্বগহনাদীনি পৰিসিত্ৰা নিলীযিংসু, এৰাহং অদ্দসং, ইমস্স কো ৰিপাকোতি? ইমস্সপি অনাগতে অধম্মিকরাজকালেযেৰ ৰিপাকো ভৰিস্সতি. তদা হি অকুলীনা রাজৰল্লভা ইস্সরা ভৰিস্সন্তি, কুলীনা অপঞ্ঞাতা দুগ্গতা. তে রাজৰল্লভা রাজানং অত্তনো কথং গাহাপেত্ৰা ৰিনিচ্ছযট্ঠানাদীসু বলৰন্তো হুত্ৰা কুলীনানং পৰেণিআগতানি খেত্তৰত্থাদীনি ‘‘অম্হাকং সন্তকানি এতানী’’তি অভিযুঞ্জিত্ৰা তেসু ‘‘ন তুম্হাকং, অম্হাক’’ন্তি আগন্ত্ৰা ৰিনিচ্ছযট্ঠানাদীসু ৰিৰদন্তেসু ৰেত্তলতাদীহি পহরাপেত্ৰা গীৰাযং গহেত্ৰা অপকড্ঢাপেত্ৰা ‘‘অত্তনো পমাণং ন জানাথ, অম্হেহি সদ্ধিং ৰিৰদথ, ইদানি ৰো রঞ্ঞো কথেত্ৰা হত্থপাদচ্ছেদনাদীনি কারেস্সামা’’তি সন্তজ্জেস্সন্তি. তে তেসং ভযেন অত্তনো সন্তকানি ৰত্থূনি ‘‘তুম্হাকংযেৰেতানি গণ্হথা’’তি নিয্যাদেত্ৰা অত্তনো গেহানি পৰিসিত্ৰা ভীতা নিপজ্জিস্সন্তি. পাপভিক্খূপি পেসলে ভিক্খূ যথারুচি ৰিহেঠেস্সন্তি, তে পেসলা ভিক্খূ পটিসরণং অলভমানা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা গহনট্ঠানেসু নিলীযিস্সন্তি. এৰং হীনজচ্চেহি চেৰ পাপভিক্খূহি চ উপদ্দুতানং জাতিমন্তকুলপুত্তানঞ্চেৰ পেসলভিক্খূনঞ্চ এল়কানং ভযেন তসৰকানং পলাযনকালো ৰিয ভৰিস্সতি. ইতোনিদানম্পি তে ভযং নত্থি. অযম্পি হি সুপিনো অনাগতংযেৰ আরব্ভ দিট্ঠো. ব্রাহ্মণা পন ন ধম্মসুধম্মতায তযি সিনেহেন কথযিংসু, ‘‘বহুধনং লভিস্সামা’’তি আমিসাপেক্খতায জীৰিতৰুত্তিং নিস্সায কথযিংসূতি.

এৰং সত্থা সোল়সন্নং মহাসুপিনানং নিপ্ফত্তিং কথেত্ৰা ‘‘ন খো, মহারাজ, এতরহি ত্ৰঞ্ঞেৰ ইমে সুপিনে অদ্দস, পোরাণকরাজানোপি অদ্দসংসু. ব্রাহ্মণাপি নেসং এৰমেৰ ইমে সুপিনে গহেত্ৰা যঞ্ঞমত্থকে খিপিংসু, ততো পণ্ডিতেহি দিন্ননযেন গন্ত্ৰা বোধিসত্তং পুচ্ছিংসু. পোরাণকা পণ্ডিতাপি নেসং ইমে সুপিনে কথেন্তা ইমিনাৰ নিযামেন কথেসু’’ন্তি ৰত্ৰা তেন যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো উদিচ্চব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা অভিঞ্ঞা চেৰ সমাপত্তিযো চ নিব্বত্তেত্ৰা হিমৰন্তপ্পদেসে ঝানকীল়ং কীল়ন্তো ৰিহরতি. তদা বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তো ইমিনাৰ নিযামেন ইমে সুপিনে দিস্ৰা ব্রাহ্মণে পুচ্ছি. ব্রাহ্মণা এৰমেৰ যঞ্ঞং যজিতুং আরভিংসু. তেসু পুরোহিতস্স অন্তেৰাসিকমাণৰো পণ্ডিতো ব্যত্তো আচরিযং আহ – ‘‘আচরিয, তুম্হেহি মযং তযো ৰেদে উগ্গণ্হাপিতা, ননু তেসু একং মারেত্ৰা একস্স সোত্থিকম্মস্স কারণং নাম নত্থী’’তি. তাত, ইমিনা উপাযেন অম্হাকং বহুধনং উপ্পজ্জিস্সতি, ত্ৰং পন রঞ্ঞো ধনং রক্খিতুকামো মঞ্ঞেতি. মাণৰো ‘‘তেন হি, আচরিয, তুম্হে তুম্হাকং কম্মং করোথ, অহং তুম্হাকং সন্তিকে কিং করিস্সামী’’তি ৰিচরন্তো রঞ্ঞো উয্যানং অগমাসি.

তং দিৰসমেৰ বোধিসত্তোপি তং কারণং ঞত্ৰা ‘‘অজ্জ মযি মনুস্সপথং গতে মহাজনস্স বন্ধনা মোক্খো ভৰিস্সতী’’তি আকাসেন গন্ত্ৰা উয্যানে ওতরিত্ৰা সুৰণ্ণপটিমা ৰিয মঙ্গলসিলাতলে নিসীদি. মাণৰো বোধিসত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিত্ৰা পটিসন্থারমকাসি. বোধিসত্তোপি তেন সদ্ধিং মধুরপটিসন্থারং কত্ৰা ‘‘কিং নু খো, মাণৰ, রাজা ধম্মেন রজ্জং কারেতী’’তি পুচ্ছি. ‘‘ভন্তে, রাজা নাম ধম্মিকো, অপিচ খো তং ব্রাহ্মণা অতিত্থে পক্খন্দাপে’’ন্তি. রাজা সোল়স সুপিনে দিস্ৰা ব্রাহ্মণানং আরোচেসি. ব্রাহ্মণা ‘‘যঞ্ঞং যজিস্সামা’’তি আরদ্ধা. কিং নু খো, ভন্তে, ‘‘অযং নাম ইমেসং সুপিনানং নিপ্ফত্তী’’তি রাজানং সঞ্ঞাপেত্ৰা তুম্হাকং মহাজনং ভযা মোচেতুং ন ৰট্টতীতি. মযং খো, মাণৰ, রাজানং ন জানাম, রাজাপি অম্হে ন জানাতি. সচে পন ইধাগন্ত্ৰা পুচ্ছেয্য, কথেয্যামস্স মযন্তি. মাণৰো ‘‘অহং, ভন্তে, তং আনেস্সামি, তুম্হে মমাগমনং উদিক্খন্তা মুহুত্তং নিসীদথা’’তি বোধিসত্তং পটিজানাপেত্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘মহারাজ, একো আকাসচারিকো তাপসো তুম্হাকং উয্যানে ওতরিত্ৰা ‘তুম্হেহি দিট্ঠসুপিনানং নিপ্ফত্তিং কথেস্সামী’তি তুম্হে পক্কোসতী’’তি আহ.

রাজা তস্স কথং সুত্ৰা তাৰদেৰ মহন্তেন পরিৰারেন উয্যানং গন্ত্ৰা তাপসং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্নো পুচ্ছি ‘‘তুম্হে কির, ভন্তে, মযা দিট্ঠসুপিনানং নিপ্ফত্তিং জানাথা’’তি? ‘‘আম, মহারাজা’’তি. ‘‘তেন হি কথেথা’’তি. ‘‘কথেমি, মহারাজ, যথাদিট্ঠে তাৰ সুপিনে মং সাৰেহী’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি রাজা –

৭৭.

‘‘উসভা রুক্খা গাৰিযো গৰা চ,

অস্সো কংসো সিঙ্গালী চ কুম্ভো;

পোক্খরণী চ অপাকচন্দনং.

‘‘লাবূনি সীদন্তি সিলা প্লৰন্তি, মণ্ডূকিযো কণ্হসপ্পে গিলন্তি;

কাকং সুৰণ্ণা পরিৰারযন্তি, তসা ৰকা এল়কানং ভযা হী’’তি. –

ৰত্ৰা পসেনদিরঞ্ঞা কথিতনিযামেনেৰ সুপিনে কথেসি.

বোধিসত্তোপি তেসং ইদানি সত্থারা কথিতনিযামেনেৰ ৰিত্থারতো নিপ্ফত্তিং কথেত্ৰা পরিযোসানে সযং ইদং কথেসি –

‘‘ৰিপরিযাসো ৰত্ততি নযিধ মত্থী’’তি;

তত্রাযমত্থো – অযং, মহারাজ, ইমেসং সুপিনানং নিপ্ফত্তি. যং পনেতং তেসং পটিঘাতত্থায যঞ্ঞকম্মং ৰত্ততি, তং ৰিপরিযাসো ৰত্ততি ৰিপরীততো ৰত্ততি, ৰিপল্লাসেন ৰত্ততীতি ৰুত্তং হোতি. কিংকারণা? ইমেসঞ্হি নিপ্ফত্তি নাম লোকস্স ৰিপরিৰত্তনকালে, অকারণস্স কারণন্তি গহণকালে, কারণস্স অকারণন্তি ছড্ডনকালে, অভূতস্স ভূতন্তি গহণকালে, ভূতস্স অভূতন্তি জহনকালে, অলজ্জীনং উস্সন্নকালে, লজ্জীনঞ্চ পরিহীনকালে ভৰিস্সতি. নযিধ মত্থীতি ইদানি পন তৰ ৰা মম ৰা কালে ইধ ইমস্মিং পুরিসযুগে ৰত্তমানে এতেসং নিপ্ফত্তি নত্থি. তস্মা এতেসং পটিঘাতায ৰত্তমানং যঞ্ঞকম্মং ৰিপল্লাসেন ৰত্ততি, অলং তেন. নত্থি তে ইতোনিদানং ভযং ৰা ছম্ভিতত্তং ৰাতি মহাপুরিসো রাজানং সমস্সাসেত্ৰা মহাজনং বন্ধনা মোচেত্ৰা পুন আকাসে ঠত্ৰা রঞ্ঞো ওৰাদং দত্ৰা পঞ্চসু সীলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা ‘‘ইতো পট্ঠায, মহারাজ, ব্রাহ্মণেহি সদ্ধিং একতো হুত্ৰা পসুঘাতযঞ্ঞং মা যজী’’তি ধম্মং দেসেত্ৰা আকাসেনেৰ অত্তনো ৰসনট্ঠানং অগমাসি. রাজাপি তস্স ওৰাদে ঠিতো দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা ‘‘সুপিনপচ্চযা তে ভযং নত্থি, হরেতং যঞ্ঞ’’ন্তি যঞ্ঞং হারেত্ৰা মহাজনস্স জীৰিতদানং দত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা রাজা আনন্দো অহোসি, মাণৰো সারিপুত্তো, তাপসো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

পরিনিব্বুতে পন ভগৰতি সঙ্গীতিকারকা ‘‘উসভা’’তিআদীনি তীণি পদানি অট্ঠকথং আরোপেত্ৰা ‘‘লাবূনী’’তিআদীনি চত্তারি পদানি একং গাথং কত্ৰা এককনিপাতপাল়িং আরোপেসুন্তি.

মহাসুপিনজাতকৰণ্ণনা সত্তমা.

[৭৮] ৮. ইল্লিসজাতকৰণ্ণনা

উভো খঞ্জাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো মচ্ছরিযকোসিযসেট্ঠিং আরব্ভ কথেসি. রাজগহনগরস্স কির অৰিদূরে সক্কারং নাম নিগমো অহোসি, তত্থেকো মচ্ছরিযকোসিযো নাম সেট্ঠি অসীতিকোটিৰিভৰো পটিৰসতি. সো তিণগ্গেন তেলবিন্দুমত্তম্পি নেৰ পরেসং দেতি, ন অত্তনা পরিভুঞ্জতি. ইতি তস্স তং ৰিভৰজাতং নেৰ পুত্তদারাদীনং, ন সমণব্রাহ্মণানং অত্থং অনুভোতি, রক্খসপরিগ্গহিতপোক্খরণী ৰিয অপরিভোগং তিট্ঠতি.

সত্থা একদিৰসং পচ্চূসসমযে মহাকরুণাসমাপত্তিতো ৰুট্ঠায সকললোকধাতুযং বোধনেয্যবন্ধৰে ওলোকেন্তো পঞ্চচত্তালীসযোজনমত্থকে ৰসন্তস্স তস্স সেট্ঠিনো সপজাপতিকস্স সোতাপত্তিফলস্স উপনিস্সযং অদ্দস. ততো পুরিমদিৰসে পন রাজানং উপট্ঠাতুং রাজগেহং গন্ত্ৰা রাজূপট্ঠানং কত্ৰা আগচ্ছন্তো একং ছাতজ্ঝত্তং জনপদমনুস্সং কুম্মাসপূরং কপল্লপূৰং খাদন্তং দিস্ৰা তত্থ পিপাসং উপ্পাদেত্ৰা অত্তনো ঘরং গন্ত্ৰা চিন্তেসি ‘‘সচাহং ‘কপল্লপূৰং খাদিতুকামোম্হী’তি ৰক্খামি, বহূ মযা সদ্ধিং খাদিতুকামা ভৰিস্সন্তি, এৰং মে বহূনি তণ্ডুলসপ্পিমধুফাণিতাদীনি পরিক্খযং গমিস্সন্তি, ন কস্সচি কথেস্সামী’’তি তণ্হং অধিৰাসেন্তো ৰিচরতি. সো গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে উপ্পণ্ডুপণ্ডুকজাতো ধমনিসন্থতগত্তো জাতো. ততো তণ্হং অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো গব্ভং পৰিসিত্ৰা মঞ্চকং উপগূহিত্ৰা নিপজ্জি. এৰংগতোপি ধনহানিভযেন কস্সচি কিঞ্চি ন কথেসি.

অথ নং ভরিযা উপসঙ্কমিত্ৰা পিট্ঠিং পরিমজ্জিত্ৰা ‘‘কিং তে সামি, অফাসুক’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘ন মে কিঞ্চি অফাসুকং অত্থী’’তি. ‘‘কিং নু খো তে রাজা কুপিতো’’তি? ‘‘রাজাপি মে ন কুপ্পতী’’তি. ‘‘অথ কিং তে পুত্তধীতাহি ৰা দাসকম্মকরাদীহি ৰা কিঞ্চি অমনাপং কতং অত্থী’’তি? ‘‘এৰরূপম্পি নত্থী’’তি. ‘‘কিস্মিঞ্চি পন তে তণ্হা অত্থী’’তি? এৰং ৰুত্তেপি ধনহানিভযেন কিঞ্চি অৰত্ৰা নিস্সদ্দোৰ নিপজ্জি. অথ নং ভরিযা ‘‘কথেহি, সামি, কিস্মিং তে তণ্হা’’তি আহ. সো ৰচনং পরিগিলন্তো ৰিয ‘‘অত্থি মে একা তণ্হা’’তি আহ. ‘‘কিং তণ্হা, সামী’’তি? ‘‘কপল্লপূৰং খাদিতুকামোম্হী’’তি. ‘‘অথ কিমত্থং ন কথেসি, কিং ত্ৰং দলিদ্দো, ইদানি সকলসক্কারনিগমৰাসীনং পহোনকে কপল্লপূৰে পচিস্সামী’’তি? ‘‘কিং তে এতেহি, তে অত্তনো কম্মং কত্ৰা খাদিস্সন্তী’’তি? ‘‘তেন হি একরচ্ছৰাসীনং পহোনকে পচামী’’তি. জানামহং তৰ মহদ্ধনভাৰন্তি. ‘‘তেন হি ইমস্মিং গেহমত্তে সব্বেসং পহোনকং কত্ৰা পচামী’’তি. ‘‘জানামহং তৰ মহজ্ঝাসযভাৰ’’ন্তি. ‘‘তেন হি তে পুত্তদারমত্তস্সেৰ পহোনকং কত্ৰা পচামী’’তি. ‘‘কিং পন তে এতেহী’’তি? ‘‘তেন হি তুয্হঞ্চ ময্হঞ্চ পহোনকং কত্ৰা পচামী’’তি. ‘‘ত্ৰং কিং করিস্সসী’’তি? ‘‘তেন হি একস্সেৰ তে পহোনকং কত্ৰা পচামী’’তি. ‘‘ইমস্মিং ঠানে পচ্চমানং বহূ পচ্চাসীসন্তি, সকলতণ্ডুলে ঠপেত্ৰা ভিন্নতণ্ডুলে চ উদ্ধনকপল্লাদীনি চ আদায থোকং খীরসপ্পিমধুফাণিতঞ্চ গহেত্ৰা সত্তভূমিকস্স পাসাদস্স উপরিমতলং আরুয্হ পচ, তত্থাহং এককোৰ নিসীদিত্ৰা খাদিস্সামী’’তি. সা ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা গহেতব্বং গাহাপেত্ৰা পাসাদং আরুয্হ দাসিযো ৰিস্সজ্জেত্ৰা সেট্ঠিং পক্কোসাপেসি. সো আদিতো পট্ঠায দ্ৰারানি পিদহন্তো সব্বদ্ৰারেসু সূচিঘটিকানি দত্ৰা সত্তমতলং অভিরুহিত্ৰা তত্থপি দ্ৰারং পিদহিত্ৰা নিসীদি. ভরিযাপিস্স উদ্ধনে অগ্গিং জালেত্ৰা কপল্লকং আরোপেত্ৰা পূৰে পচিতুং আরভি.

অথ সত্থা পাতোৰ মহামোগ্গল্লানত্থেরং আমন্তেসি, ‘‘এসো, মোগ্গল্লান, রাজগহনগরস্স অৰিদূরে সক্কারনিগমে মচ্ছরিযকোসিযসেট্ঠি ‘কপল্লপূৰে খাদিস্সামী’তি অঞ্ঞেসং দস্সনভযেন সত্তভূমিকে পাসাদে কপল্লপূৰে পচাপেতি. ত্ৰং তত্থ গন্ত্ৰা তং সেট্ঠিং দমেত্ৰা নিব্বিসেৰনং কত্ৰা উভোপি জযম্পতিকে পূৰে চ খীরসপ্পিমধুফাণিতাদীনি চ গাহাপেত্ৰা অত্তনো বলেন জেতৰনং আনেহি. অজ্জাহং পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং ৰিহারেযেৰ নিসীদিস্সামি, পূৰেহেৰ ভত্তকিচ্চং করিস্সামী’’তি. থেরো ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি সত্থু ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা তাৰদেৰ ইদ্ধিবলেন তং নিগমং গন্ত্ৰা তস্স পাসাদস্স সীহপঞ্জরদ্ৰারে সুনিৰত্থো সুপারুতো আকাসেযেৰ মণিরূপকং ৰিয অট্ঠাসি.

মহাসেট্ঠিনো থেরং দিস্ৰাৰ হদযমংসং কম্পি. সো ‘‘অহং এৰরূপানঞ্ঞেৰ ভযেন ইমং ঠানং আগতো, অযঞ্চ আগন্ত্ৰা ৰাতপানদ্ৰারে ঠিতো’’তি গহেতব্বগহণং অপস্সন্তো অগ্গিম্হি পক্খিত্তলোণসক্খরা ৰিয দোসেন তটতটাযন্তো এৰমাহ ‘‘সমণ, আকাসে ঠত্ৰা ত্ৰং কিং লভিস্সসি, আকাসে অপদে পদং দস্সেত্ৰা চঙ্কমন্তোপি নেৰ লভিস্সসী’’তি. থেরো তস্মিংযেৰ ঠানে অপরাপরং চঙ্কমি. সেট্ঠি ‘‘চঙ্কমন্তো কিং লভিস্সসি, আকাসে পল্লঙ্কেন নিসীদমানোপি ন লভিস্সসিযেৰা’’তি আহ. থেরো পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসীদি. অথ নং ‘‘নিসিন্নো কিং লভিস্সসি, আগন্ত্ৰা ৰাতপানউম্মারে ঠিতোপি ন লভিস্সসী’’তি আহ. অথ থেরো উম্মারে অট্ঠাসি. অথ নং ‘‘উম্মারে ঠিতো কিং লভিস্সসি, ধূমাযন্তোপি ন লভিস্সসিযেৰা’’তি আহ. থেরো ধূমাযি, সকলপাসাদো একধূমো অহোসি, সেট্ঠিনো অক্খীনং সূচিযা ৰিজ্ঝনকালো ৰিয জাতো. গেহজ্ঝাযনভযেন পন নং ‘‘পজ্জলন্তোপি ন লভিস্সসী’’তি অৰত্ৰা চিন্তেসি ‘‘অযং সমণো সুট্ঠু লগ্গো, অলদ্ধা ন গমিস্সতি, একমস্স পূৰং দাপেস্সামী’’তি ভরিযং আহ – ‘‘ভদ্দে, একং খুদ্দকপূৰং পচিত্ৰা সমণস্স দত্ৰা উয্যোজেহি ন’’ন্তি. সা থোকঞ্ঞেৰ পিট্ঠং কপল্লপাতিযং পক্খিপি, মহাপূৰো হুত্ৰা সকলপাতিং পূরেত্ৰা উদ্ধুমাতো অট্ঠাসি.

সেট্ঠি তং দিস্ৰা ‘‘বহু তযা পিট্ঠং গহিতং ভৰিস্সতী’’তি সযমেৰ দব্বিকণ্ণেন থোকতরং পিট্ঠং গহেত্ৰা পক্খিপি, পূৰো পুরিমপূৰতো মহন্ততরো জাতো. এৰং যং যং পচতি, সো সো মহন্তমহন্তোৰ হোতি. সো নিব্বিন্নো ভরিযং আহ ‘‘ভদ্দে, ইমস্স একং পূৰং দেহী’’তি. তস্সা পচ্ছিতো একং পূৰং গণ্হন্তিযা সব্বে একাবদ্ধা অল্লীযিংসু. সা সেট্ঠিং আহ ‘‘সামি, সব্বে পূৰা একতো লগ্গা, ৰিসুং কাতুং ন সক্কোমী’’তি. ‘‘অহং করিস্সামী’’তি সোপি কাতুং নাসক্খি. উভো জনা কোটিযং গহেত্ৰা কড্ঢন্তাপি ৰিযোজেতুং নাসক্খিংসুযেৰ. অথস্স পূৰেহি সদ্ধিং ৰাযমন্তস্সেৰ সরীরতো সেদা মুচ্চিংসু, পিপাসা চ পচ্ছিজ্জি. ততো ভরিযং আহ ‘‘ভদ্দে, ন মে পূৰেহি অত্থো, পচ্ছিযা সদ্ধিংযেৰ ইমস্স ভিক্খুস্স দেহী’’তি. সা পচ্ছিং আদায থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা সব্বে পূৰে থেরস্স অদাসি. থেরো উভিন্নম্পি ধম্মং দেসেসি, তিণ্ণং রতনানং গুণে কথেসি, ‘‘অত্থি দিন্নং, অত্থি যিট্ঠ’’ন্তি দানাদীনং ফলং গগনতলে পুণ্ণচন্দং ৰিয দস্সেসি.

তং সুত্ৰা পসন্নচিত্তো সেট্ঠি ‘‘ভন্তে, আগন্ত্ৰা ইমস্মিং পল্লঙ্কে নিসীদিত্ৰা পূৰে পরিভুঞ্জথা’’তি আহ. থেরো ‘‘মহাসেট্ঠি, সম্মাসম্বুদ্ধো ‘পূৰে খাদিস্সামী’তি পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং ৰিহারে নিসিন্নো, তুম্হাকং রুচিযা সতি সেট্ঠিভরিযং পূৰে চ খীরাদীনি চ গণ্হাপেথ, সত্থু সন্তিকং গমিস্সামা’’তি আহ. ‘‘কহং পন, ভন্তে, এতরহি সত্থা’’তি? ‘‘ইতো পঞ্চচত্তালীসযোজনমত্থকে জেতৰনমহাৰিহারে’’তি. ‘‘ভন্তে, কালং অনতিক্কমিত্ৰা এত্তকং অদ্ধানং কথং গমিস্সামা’’তি? ‘‘মহাসেট্ঠি তুম্হাকং রুচিযা সতি অহং ৰো অত্তনো ইদ্ধিবলেন নেস্সামি, তুম্হাকং পাসাদে সোপানসীসং অত্তনো ঠানেযেৰ ভৰিস্সতি, সোপানপরিযোসানং পন জেতৰনদ্ৰারকোট্ঠকে ভৰিস্সতি, উপরিপাসাদা হেট্ঠাপাসাদং ওতরণকালমত্তেন ৰো জেতৰনং নেস্সামী’’তি. সো ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি সম্পটিচ্ছি. থেরো সোপানসীসং তত্থেৰ কত্ৰা ‘‘সোপানপাদমূলং জেতৰনদ্ৰারকোট্ঠকে হোতূ’’তি অধিট্ঠাসি, তথেৰাহোসি.

ইতি থেরো সেট্ঠিঞ্চ সেট্ঠিভরিযঞ্চ উপরিপাসাদা হেট্ঠাওতরণকালতো খিপ্পতরং জেতৰনং সম্পাপেসি. তে উভোপি সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা কালং আরোচেসুং. সত্থা ভত্তগ্গং পৰিসিত্ৰা পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসীদি সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন. মহাসেট্ঠি বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দক্খিণোদকং অদাসি, সেট্ঠিভরিযা তথাগতস্স পত্তে পূৰে পতিট্ঠাপেসি. সত্থা অত্তনো যাপনমত্তং গণ্হি, পঞ্চসতা ভিক্খূপি তথেৰ গণ্হিংসু. সেট্ঠি খীরসপ্পিমধুফাণিতসক্খরাদীনি দদমানো অগমাসি. সত্থা পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং ভত্তকিচ্চং নিট্ঠাপেসি. মহাসেট্ঠিপি সদ্ধিং ভরিযায যাৰদত্থং খাদি, পূৰানং পরিযোসানমেৰ ন পঞ্ঞাযতি, সকলৰিহারে ভিক্খূনঞ্চ ৰিঘাসাদানঞ্চ দিন্নেপি ন পরিযন্তো পঞ্ঞাযতি. ‘‘ভন্তে, পূৰা পরিক্খযং ন গচ্ছন্তী’’তি ভগৰতো আরোচেসুং. তেন হি জেতৰনদ্ৰারকোট্ঠকে ছড্ডেথাতি. অথ নে দ্ৰারকোট্ঠকস্স অৰিদূরে পব্ভারট্ঠানে ছড্ডযিংসু. অজ্জতনাপি তং ঠানং ‘‘কপল্লপূৰপব্ভারো’’ত্ৰেৰ পঞ্ঞাযতি. মহাসেট্ঠি সদ্ধিং ভরিযায ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. ভগৰা অনুমোদনং অকাসি. অনুমোদনাপরিযোসানে উভোপি সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায সত্থারং ৰন্দিত্ৰা দ্ৰারকোট্ঠকে সোপানং আরুয্হ অত্তনো পাসাদেযেৰ পতিট্ঠহিংসু. ততো পট্ঠায মহাসেট্ঠি অসীতিকোটিধনং বুদ্ধসাসনেযেৰ ৰিকিরি.

পুনদিৰসে সম্মাসম্বুদ্ধে সাৰত্থিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা জেতৰনং আগম্ম ভিক্খূনং সুগতোৰাদং দত্ৰা গন্ধকুটিং পৰিসিত্ৰা পটিসল্লীনে সাযন্হসমযে ধম্মসভাযং সন্নিপতিতা ভিক্খূ ‘‘পস্সথাৰুসো, মহামোগ্গল্লানত্থেরস্সানুভাৰং, অনুপহচ্চ সদ্ধং অনুপহচ্চ ভোগে মচ্ছরিযসেট্ঠিং মুহুত্তেনেৰ দমেত্ৰা নিব্বিসেৰনং কত্ৰা পূৰে গাহাপেত্ৰা জেতৰনং আনেত্ৰা সত্থু সম্মুখং কত্ৰা সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাপেসি, অহো মহানুভাৰো থেরো’’তি থেরস্স গুণকথং কথেন্তা নিসীদিংসু. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ভিক্খৰে, কুলদমকেন নাম ভিক্খুনা কুলে অৰিহেঠেত্ৰা অকিলমেত্ৰা পুপ্ফতো রেণুং গণ্হন্তেন ভমরেন ৰিয উপসঙ্কমিত্ৰা বুদ্ধগুণে জানাপেতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা থেরং পসংসন্তো –

‘‘যথাপি ভমরো পুপ্ফং, ৰণ্ণগন্ধমহেঠযং;

পলেতি রসমাদায, এৰং গামে মুনী চরে’’তি. (ধ. প. ৪৯) –

ইমং ধম্মপদে গাথং ৰত্ৰা উত্তরিপি থেরস্স গুণং পকাসেতুং ‘‘ন ভিক্খৰে, ইদানেৰ মোগ্গল্লানেন মচ্ছরিযসেট্ঠি দমিতো, পুব্বেপি তং দমেত্ৰা কম্মফলসম্বন্ধং জানাপেসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বারাণসিযং ইল্লিসো নাম সেট্ঠি অহোসি অসীতিকোটিৰিভৰো পুরিসদোসসমন্নাগতো খঞ্জো কুণী ৰিসমক্খিমণ্ডলো অস্সদ্ধো অপ্পসন্নো মচ্ছরী, নেৰ অঞ্ঞেসং দেতি, ন সযং পরিভুঞ্জতি. রক্খসপরিগ্গহিতপোক্খরণী ৰিযস্স গেহং অহোসি. মাতাপিতরো পনস্স যাৰ সত্তমা কুলপরিৰট্টা দাযকা দানপতিনো. সো সেট্ঠিট্ঠানং লভিত্ৰাযেৰ কুলৰংসং নাসেত্ৰা দানসালং ঝাপেত্ৰা যাচকে পোথেত্ৰা নিক্কড্ঢিত্ৰা ধনমেৰ সণ্ঠাপেসি.

সো একদিৰসং রাজূপট্ঠানং গন্ত্ৰা অত্তনো ঘরং আগচ্ছন্তো একং মগ্গকিলন্তং জানপদমনুস্সং, একং সুরাৰারকং, আদায পীঠকে নিসীদিত্ৰা অম্বিলসুরায কোসকং পূরেত্ৰা পূরেত্ৰা পূতিমচ্ছকেন উত্তরিভঙ্গেন পিৰন্তং দিস্ৰা সুরং পাতুকামো হুত্ৰা চিন্তেসি ‘‘সচাহং সুরং পিৰিস্সামি, মযি পিৰন্তে বহূ পিৰিতুকামা ভৰিস্সন্তি, এৰং মে ধনপরিক্খযো ভৰিস্সতী’’তি. সো তণ্হং অধিৰাসেন্তো ৰিচরিত্ৰা গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো ৰিহতকপ্পাসো ৰিয পণ্ডুসরীরো অহোসি ধম্মনিসন্থতগত্তো জাতো. অথেকদিৰসং গব্ভং পৰিসিত্ৰা মঞ্চকং উপগূহিত্ৰা নিপজ্জি. তমেনং ভরিযা উপসঙ্কমিত্ৰা পিট্ঠিং পরিমজ্জিত্ৰা ‘‘কিং তে, সামি, অফাসুক’’ন্তি পুচ্ছি. সব্বং হেট্ঠা কথিতনিযামেনেৰ ৰেদিতব্বং. ‘‘তেন হি একস্সেৰ তে পহোনকং সুরং করোমী’’তি পন ৰুত্তে ‘‘গেহে সুরায কারিযমানায বহূ পচ্চাসীসন্তি, অন্তরাপণতো আহরাপেত্ৰাপি ন সক্কা ইধ নিসিন্নেন পিৰিতু’’ন্তি মাসকমত্তং দত্ৰা অন্তরাপণতো সুরাৰারকং আহরাপেত্ৰা চেটকেন গাহাপেত্ৰা নগরা নিক্খম্ম নদীতীরং গন্ত্ৰা মহামগ্গসমীপে একং গুম্বং পৰিসিত্ৰা সুরাৰারকং ঠপাপেত্ৰা ‘‘গচ্ছ ত্ৰ’’ন্তি চেটকং দূরে নিসীদাপেত্ৰা কোসকং পূরেত্ৰা সুরং পাতুং আরভি.

পিতা পনস্স দানাদীনং পুঞ্ঞানং কতত্তা দেৰলোকে সক্কো হুত্ৰা নিব্বত্তি. সো তস্মিং খণে ‘‘পৰত্ততি নু খো মে দানগ্গং, উদাহু নো’’তি আৰজ্জেন্তো তস্স অপ্পৰত্তিং ঞত্ৰা, পুত্তস্স কুলৰংসং নাসেত্ৰা দানসালং ঝাপেত্ৰা যাচকে নিক্কড্ঢিত্ৰা মচ্ছরিযভাৰে পতিট্ঠায ‘‘অঞ্ঞেসং দাতব্বং ভৰিস্সতী’’তি ভযেন গুম্বং পৰিসিত্ৰা এককস্সেৰ সুরং পিৰনভাৰঞ্চ দিস্ৰা ‘‘গচ্ছামি, নং সঙ্খোভেত্ৰা দমেত্ৰা কম্মফলসম্বন্ধং জানাপেত্ৰা দানং দাপেত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তনারহং করোমী’’তি মনুস্সপথং ওতরিত্ৰা ইল্লিসসেট্ঠিনা সদিসং খঞ্জং কুণিং ৰিসমচক্খুমণ্ডলং অত্তভাৰং নিম্মিনিত্ৰা বারাণসিনগরং পৰিসিত্ৰা রঞ্ঞো নিৰেসনদ্ৰারে ঠত্ৰা অত্তনো আগতভাৰং আরোচাপেত্ৰা ‘‘পৰিসতূ’’তি ৰুত্তে পৰিসিত্ৰা রাজানং ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. রাজা ‘‘কিং, মহাসেট্ঠি, অৰেলায আগতোসী’’তি আহ. ‘‘আম, আগতোম্হি, দেৰ ঘরে মে অসীতিকোটিমত্তং ধনং অত্থি, তং দেৰো আহরাপেত্ৰা অত্তনো ভণ্ডাগারং পূরাপেতূ’’তি. ‘‘অলং মহাসেট্ঠি, তৰ ধনতো অম্হাকং গেহে বহুতরং ধন’’ন্তি. ‘‘সচে, দেৰ, তুম্হাকং কম্মং নত্থি, যথারুচিযা ধনং গহেত্ৰা দানং দম্মী’’তি. ‘‘দেহি, মহাসেট্ঠী’’তি. সো ‘‘সাধু, দেৰা’’তি রাজানং ৰন্দিত্ৰা নিক্খমিত্ৰা ইল্লিসসেট্ঠিনো গেহং অগমাসি, সব্বে উপট্ঠাকমনুস্সা পরিৰারেসুং, একোপি ‘‘নাযং, ইল্লিসো’’তি জানিতুং সমত্থো নাম নত্থি.

সো গেহং পৰিসিত্ৰা অন্তোউম্মারে ঠত্ৰা দোৰারিকং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘যো অঞ্ঞো মযা সমানরূপো আগন্ত্ৰা ‘মমেতং গেহ’ন্তি পৰিসিতুং আগচ্ছতি, তং পিট্ঠিযং পহরিত্ৰা নীহরেয্যাথা’’তি ৰত্ৰা পাসাদং আরুয্হ মহারহে আসনে নিসীদিত্ৰা সেট্ঠিভরিযং পক্কোসাপেত্ৰা সিতাকারং দস্সেত্ৰা ‘‘ভদ্দে, দানং দেমা’’তি আহ. তস্স তং ৰচনং সুত্ৰাৰ সেট্ঠিভরিযা চ পুত্তধীতরো চ দাসকম্মকরা চ ‘‘এত্তকং কালং দানং দাতুং চিত্তমেৰ নত্থি, অজ্জ পন সুরং পিৰিত্ৰা মুদুচিত্তো হুত্ৰা দাতুকামো জাতো ভৰিস্সতী’’তি ৰদিংসু. অথ নং সেট্ঠিভরিযা ‘‘যথারুচিযা দেথ, সামী’’তি আহ. তেন হি ভেরিৰাদকং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘‘সুৰণ্ণরজতমণিমুত্তাদীহি অত্থিকা ইল্লিসসেট্ঠিস্স ঘরং গচ্ছন্তূ’ন্তি সকলনগরে ভেরিং চরাপেহী’’তি. সা চ তথা কারেসি. মহাজনো পচ্ছিপসিব্বকাদীনি গহেত্ৰা গেহদ্ৰারে সন্নিপতি. সক্কো সত্তরতনপূরে গব্ভে ৰিৰরাপেত্ৰা ‘‘তুম্হাকং দম্মি, যাৰদিচ্ছকং গহেত্ৰা গচ্ছথা’’তি আহ. মহাজনো ধনং নীহরিত্ৰা মহাতলে রাসিং কত্ৰা আভতভাজনানি পূরেত্ৰা গচ্ছতি.

অঞ্ঞতরো জনপদমনুস্সো ইল্লিসসেট্ঠিনো গোণে তস্সেৰ রথে যোজেত্ৰা সত্তহি রতনেহি পূরেত্ৰা নগরা নিক্খম্ম মহামগ্গং পটিপজ্জিত্ৰা তস্স গুম্বস্স অৰিদূরেন রথং পেসেন্তো ‘‘ৰস্সসতং জীৰ, সামি, ইল্লিসসেট্ঠি, তং নিস্সায ইদানি মে যাৰজীৰং কম্মং অকত্ৰা জীৰিতব্বং জাতং, তৰেৰ রথো, তৰেৰ গোণা, তৰেৰ গেহে সত্ত রতনানি, নেৰ মাতরা দিন্নানি, ন পিতরা, তং নিস্সায লদ্ধানি, সামী’’তি সেট্ঠিনো গুণকথং কথেন্তো গচ্ছতি. সো তং সদ্দং সুত্ৰা ভীততসিতো চিন্তেসি ‘‘অযং মম নামং গহেত্ৰা ইদঞ্চিদঞ্চ ৰদতি, কচ্চি নু খো মম ধনং রঞ্ঞা লোকস্স দিন্ন’’ন্তি গুম্বা নিক্খমিত্ৰা গোণে চ রথঞ্চ সঞ্জানিত্ৰা ‘‘অরে, চেটক, ময্হং গোণা, ময্হং রথো’’তি ৰত্ৰা গন্ত্ৰা গোণে নাসারজ্জুযং গণ্হি, গহপতিকো রথা ওরুয্হ ‘‘অরে, দুট্ঠচেটক, ইল্লিসমহাসেট্ঠি সকলনগরস্স দানং দেতি, ত্ৰং কিং অহোসী’’তি পক্খন্দিত্ৰা অসনিং পাতেন্তো ৰিয খন্ধে পহরিত্ৰা রথং আদায অগমাসি. সো পুন কম্পমানো উট্ঠায পংসুং পুঞ্ছিত্ৰা পুঞ্ছিত্ৰা ৰেগেন গন্ত্ৰা রথং গণ্হি, গহপতিকো রথা ওতরিত্ৰা কেসেসু গহেত্ৰা ওণামেত্ৰা কপ্পরপহারেহি কোট্টেত্ৰা গলে গহেত্ৰা আগতমগ্গাভিমুখং খিপিত্ৰা পক্কামি. এত্তাৰতাস্স সুরামদো ছিজ্জি. সো কম্পমানো ৰেগেন নিৰেসনদ্ৰারং গন্ত্ৰা ধনং আদায গচ্ছন্তে মহাজনে দিস্ৰা ‘‘অম্ভো কিং নামেতং, কিং রাজা মম ধনং ৰিলুম্পাপেতী’’তি তং তং গন্ত্ৰা গণ্হাতি, গহিতগহিতা পহরিত্ৰা পাদমূলেযেৰ পাতেন্তি. সো ৰেদনাপ্পত্তো গেহং পৰিসিতুং আরভি. দ্ৰারপালা ‘‘অরে, দুট্ঠগহপতি, কহং পৰিসসী’’তি ৰংসপেসিকাহি পোথেত্ৰা গীৰাযং গহেত্ৰা নীহরিংসু.

সো ‘‘ঠপেত্ৰা ইদানি রাজানং নত্থি মে অঞ্ঞো কোচি পটিসরণো’’তি রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘দেৰ, মম গেহং তুম্হে ৰিলুম্পাপেথা’’তি আহ. নাহং সেট্ঠি ৰিলুম্পাপেমি, ননু ত্ৰমেৰ আগন্ত্ৰা ‘‘সচে তুম্হে ন গণ্হথ, অহং মম ধনং দানং দস্সামী’’তি নগরে ভেরিং চরাপেত্ৰা দানং অদাসীতি. নাহং, দেৰ, তুম্হাকং সন্তিকং আগচ্ছামি, কিং তুম্হে ময্হং মচ্ছরিযভাৰং ন জানাথ, অহং তিণগ্গেন তেলবিন্দুম্পি ন কস্সচি দেমি. যো দানং দেতি, তং পক্কোসাপেত্ৰা ৰীমংসথ, দেৰাতি. রাজা সক্কং পক্কোসাপেসি, দ্ৰিন্নং জনানং ৰিসেসং নেৰ রাজা জানাতি, ন অমচ্চা. মচ্ছরিযসেট্ঠি ‘‘কিং, দেৰ, অযং সেট্ঠি, অহং সেট্ঠী’’তি আহ. ‘‘মযং ন সঞ্জানাম, অত্থি তে কোচি সঞ্জাননকো’’তি? ‘‘ভরিযা মে, দেৰা’’তি. ভরিযং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘কতরো তে সামিকো’’তি পুচ্ছিংসু. সা ‘‘অয’’ন্তি সক্কস্সেৰ সন্তিকে অট্ঠাসি. পুত্তধীতরো দাসকম্মকরে চ পক্কোসাপেত্ৰা পুচ্ছিংসু, সব্বেপি সক্কস্সেৰ সন্তিকে তিট্ঠন্তি.

পুন সেট্ঠি চিন্তেসি ‘‘ময্হং সীসে পিল়কা অত্থি, কেসেহি পটিচ্ছন্না, তং খো পন কপ্পকো এৰ জানাতি, তং পক্কোসাপেস্সামী’’তি. সো ‘‘কপ্পকো মং, দেৰ, সঞ্জানাতি, তং পক্কোসাপেথা’’তি আহ. তস্মিং পন কালে বোধিসত্তো তস্স কপ্পকো অহোসি. রাজা তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘ইল্লিসসেট্ঠিং জানাসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘সীসং ওলোকেত্ৰা জানিস্সামি, দেৰা’’তি. ‘‘তেন হি দ্ৰিন্নম্পি সীসং ওলোকেহী’’তি. তস্মিং খণে সক্কো সীসে পিল়কং মাপেসি. বোধিসত্তো দ্ৰিন্নম্পি সীসং ওলোকেন্তো পিল়কা দিস্ৰা ‘‘মহারাজ, দ্ৰিন্নম্পি সীসে পিল়কা অত্থেৰ, নাহং এতেসু একস্সাপি ইল্লিসভাৰং সঞ্জানিতুং সক্কোমী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৭৮.

‘‘উভো খঞ্জা উভো কুণী, উভো ৰিসমচক্খুকা;

উভিন্নং পিল়কা জাতা, নাহং পস্সামি ইল্লিস’’ন্তি.

তত্থ উভোতি দ্ৰেপি জনা. খঞ্জাতি কুণ্ঠপাদা. কুণীতি কুণ্ঠহত্থা. ৰিসমচক্খুকাতি ৰিসমক্খিমণ্ডলা কেকরা. পিল়কাতি দ্ৰিন্নম্পি একস্মিংযেৰ সীসপদেসে একসণ্ঠানাৰ পিল়কা জাতা. নাহং পস্সামীতি অহং ‘‘ইমেসু অযং নাম ইল্লিসো’’তি ন পস্সামি, একস্সাপি ইল্লিসভাৰং ন জানামীতি অৰোচ.

বোধিসত্তস্স ৰচনং সুত্ৰা সেট্ঠি কম্পমানো ধনসোকেন সতিং পচ্চুপট্ঠাপেতুং অসক্কোন্তো তত্থেৰ পতি. তস্মিং খণে সক্কো ‘‘নাহং, মহারাজ, ইল্লিসো, সক্কোহমস্মী’’তি মহতিযা সক্কলীলায আকাসে অট্ঠাসি. ইল্লিসস্স মুখং পুঞ্ছিত্ৰা উদকেন সিঞ্চিংসু, সো উট্ঠায সক্কং দেৰরাজানং ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. অথ নং সক্কো আহ ‘‘ইল্লিস, ইদং ধনং মম সন্তকং, ন তৰ. অহঞ্হি তে পিতা, ত্ৰং মম পুত্তো. অহং দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা সক্কত্তং পত্তো, ত্ৰং পন মে ৰংসং উপচ্ছিন্দিত্ৰা অদানসীলো হুত্ৰা মচ্ছরিযে পতিট্ঠায দানসালাযো ঝাপেত্ৰা যাচকে নিক্কড্ঢিত্ৰা ধনমেৰ সণ্ঠাপেসি. তং নেৰ ত্ৰং পরিভুঞ্জসি, ন অঞ্ঞেসং দেসি, রক্খসপরিগ্গহিতং ৰিয তিট্ঠতি. সচে মে দানসালা পাকতিকা কত্ৰা দানং দস্সসি, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে দস্সসি, সব্বং তে ধনং অন্তরধাপেত্ৰা ইমিনা ইন্দৰজিরেন তে সীসং ছিন্দিত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপেস্সামী’’তি. ইল্লিসসেট্ঠি মরণভযেন সন্তজ্জিতো ‘‘ইতো পট্ঠায দানং দস্সামী’’তি পটিঞ্ঞং অদাসি. সক্কো তস্স পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা আকাসে নিসিন্নোৰ ধম্মং দেসেত্ৰা তং সীলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা সকট্ঠানমেৰ অগমাসি. ইল্লিসোপি দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা সগ্গপরাযণো অহোসি.

সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ মোগ্গল্লানো মচ্ছরিযসেট্ঠিং দমেতি, পুব্বেপেস ইমিনা দমিতোযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা ইল্লিসো মচ্ছরিযসেট্ঠি অহোসি, সক্কো দেৰরাজা মহামোগ্গল্লানো, রাজা আনন্দো, কপ্পকো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

ইল্লিসজাতকৰণ্ণনা অট্ঠমা.

[৭৯] ৯. খরস্সরজাতকৰণ্ণনা

যতো ৰিলুত্তা চ হতা চ গাৰোতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং অমচ্চং আরব্ভ কথেসি. কোসলরঞ্ঞো কির একো অমচ্চো রাজানং আরাধেত্ৰা পচ্চন্তগামে রাজবলিং লভিত্ৰা চোরেহি সদ্ধিং একতো হুত্ৰা ‘‘অহং মনুস্সে আদায অরঞ্ঞং পৰিসিস্সামি, তুম্হে গামং ৰিলুম্পিত্ৰা উপড্ঢং ময্হং দদেয্যাথা’’তি ৰত্ৰা পগেৰ মনুস্সে সন্নিপাতেত্ৰা অরঞ্ঞং গন্ত্ৰা চোরেসু আগন্ত্ৰা গাৰিযো ঘাতেত্ৰা মংসং খাদিত্ৰা গামং ৰিলুম্পিত্ৰা গতেসু সাযন্হসমযে মহাজনপরিৰুতো আগচ্ছতি. তস্স ন চিরস্সেৰ তং কম্মং পাকটং জাতং. মনুস্সা রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা তং পক্কোসাপেত্ৰা দোসং পতিট্ঠাপেত্ৰা সুনিগ্গহিতং নিগ্গহেত্ৰা অঞ্ঞং গামভোজকং পেসেত্ৰা জেতৰনং গন্ত্ৰা ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসি. ভগৰা ‘‘ন, মহারাজ, ইদানেৰ এস এৰংসীলো, পুব্বেপি এৰংসীলোযেৰা’’তি ৰত্ৰা তেন যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে একস্স অমচ্চস্স পচ্চন্তগামং অদাসি. সব্বং পুরিমসদিসমেৰ. তদা পন বোধিসত্তো ৰণিজ্জায পচ্চন্তে ৰিচরন্তো তস্মিং গামকে নিৰাসং কপ্পেসি. সো তস্মিং গামভোজকে সাযন্হসমযে মহাজনপরিৰারেন ভেরিযা ৰজ্জমানায আগচ্ছন্তে ‘‘অযং দুট্ঠগামভোজকো চোরেহি সদ্ধিং একতো হুত্ৰা গামং ৰিলুম্পাপেত্ৰা চোরেসু পলাযিত্ৰা অটৰিং পৰিট্ঠেসু ইদানি উপসন্তূপসন্তো ৰিয ভেরিযা ৰজ্জমানায আগচ্ছতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৭৯.

‘‘যতো ৰিলুত্তা চ হতা চ গাৰো, দড্ঢানি গেহানি জনো চ নীতো;

অথাগমা পুত্তহতায পুত্তো, খরস্সরং ডিণ্ডিমং ৰাদযন্তো’’তি.

তত্থ যতোতি যদা. ৰিলুত্তা চ হতা চাতি ৰিলুম্পিত্ৰা বন্ধিত্ৰা চ নীতা, মংসং খাদনত্থায চ হতা. গাৰোতি গোরূপানি. দড্ঢানীতি অগ্গিং দত্ৰা ঝাপিতানি. জনো চ নীতোতি করমরগ্গাহং গহেত্ৰা নীতো. পুত্তহতায পুত্তোতি হতপুত্তায পুত্তো, নিল্লজ্জোতি অত্থো. ছিন্নহিরোত্তপ্পস্স হি মাতা নাম নত্থি, ইতি সো তস্সা জীৰন্তোপি হতপুত্তট্ঠানে তিট্ঠতীতি হতপুত্তায পুত্তো নাম হোতি. খরস্সরন্তি থদ্ধসদ্দং. ডিণ্ডিমন্তি পটহভেরিং.

এৰং বোধিসত্তো ইমায গাথায তং পরিভাসি. ন চিরেনেৰ চ তস্স তং কম্মং পাকটং জাতং, অথস্স রাজা দোসানুরূপং নিগ্গহং অকাসি.

সত্থা ‘‘ন, মহারাজ, ইদানেৰেস এৰংসীলো, পুব্বেপি এৰংসীলোযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা অমচ্চো ইদানি অমচ্চোযেৰ, গাথায উদাহারকপণ্ডিতমনুস্সো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

খরস্সরজাতকৰণ্ণনা নৰমা.

[৮০] ১০. ভীমসেনজাতকৰণ্ণনা

যং তে পৰিকত্থিতং পুরেতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং ৰিকত্থিতং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. একো কির ভিক্খু ‘‘আৰুসো, অম্হাকং জাতিসমা জাতি, গোত্তসমং গোত্তং নাম নত্থি, মযং এৰরূপে নাম মহাখত্তিযকুলে জাতা, গোত্তেন ৰা ধনেন ৰা কুলপ্পদেসেন ৰা অম্হেহি সদিসো নাম নত্থি, অম্হাকং সুৰণ্ণরজতাদীনং অন্তো নত্থি, দাসকম্মকরাপি নো সালিমংসোদনং ভুঞ্জন্তি, কাসিকৰত্থং নিৰাসেন্তি, কাসিকৰিলেপনং ৰিলিম্পন্তি. মযং পব্বজিতভাৰেন এতরহি এৰরূপানি লূখানি ভোজনানি ভুঞ্জাম, লূখানি চীৰরানি ধারেমা’’তি থেরনৰমজ্ঝিমানং ভিক্খূনং অন্তরে ৰিকত্থেন্তো জাতিআদিৰসেন ৰম্ভেন্তো খুংসেন্তো ৰিচরতি. অথস্স একো ভিক্খু কুলপ্পদেসং পরিগ্গণ্হিত্ৰা তং ৰিকত্থনভাৰং ভিক্খূনং আরোচেসি. ভিক্খূ ধম্মসভাযং সন্নিপতিতা ‘‘আৰুসো, অসুকো নাম ভিক্খু এৰরূপে নিয্যানিকসাসনে পব্বজিত্ৰা ৰিকত্থেন্তো ৰম্ভেন্তো খুংসেন্তো ৰিচরতী’’তি এতস্স অগুণং কথযিংসু. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, সো ভিক্খু ইদানেৰ ৰিকত্থেন্তো ৰম্ভেন্তো খুংসেন্তো ৰিচরতি, পুব্বেপি ৰিকত্থেন্তো ৰম্ভেন্তো খুংসেন্তো ৰিচরী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো একস্মিং নিগমগামে উদিচ্চব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো তক্কসিলাযং দিসাপামোক্খস্স আচরিযস্স সন্তিকে তযো ৰেদে অট্ঠারস ৰিজ্জট্ঠানানি উগ্গহেত্ৰা সব্বসিপ্পেসু নিপ্ফত্তিং পত্ৰা চূল়ধনুগ্গহপণ্ডিতো নাম অহোসি. সো তক্কসিলাতো নিক্খমিত্ৰা সব্বসমযসিপ্পানি পরিযেসমানো মহিংসকরট্ঠং অগমাসি. ইমস্মিং পন জাতকে বোধিসত্তো থোকং রস্সো ওণতাকারো অহোসি. সো চিন্তেসি ‘‘সচাহং কঞ্চি রাজানং উপসঙ্কমিস্সামি, সো ‘এৰং রস্সসরীরো ত্ৰং কিং অম্হাকং কম্মং করিস্সসী’তি ৰক্খতি, যংনূনাহং আরোহপরিণাহসম্পন্নং অভিরূপং একং পুরিসং ফলকং কত্ৰা তস্স পিট্ঠিচ্ছাযায জীৰিকং কপ্পেয্য’’ন্তি. সো তথারূপং পুরিসং পরিযেসমানো ভীমসেনস্স নামেকস্স তন্তৰাযস্স তন্তৰীতট্ঠানং গন্ত্ৰা তেন সদ্ধিং পটিসন্থারং কত্ৰা ‘‘সম্ম, ত্ৰং কিন্নামোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘অহং ভীমসেনো নামা’’তি? ‘‘কিং পন ত্ৰং এৰং অভিরূপো উপধিসম্পন্নো হুত্ৰা ইমং লামককম্মং করোসী’’তি? ‘‘জীৰিতুং অসক্কোন্তো’’তি. ‘‘সম্ম, মা এতং কম্মং করি, সকলজম্বুদীপে মযা সদিসো ধনুগ্গহো নাম নত্থি. সচে পনাহং কঞ্চি রাজানং পস্সেয্যং, সো মং ‘এৰংরস্সো অযং কিং অম্হাকং কম্মং করিস্সতী’তি কোপেয্য, ত্ৰং রাজানং দিস্ৰা ‘অহং ধনুগ্গহো’তি ৰক্খসি. রাজা তে পরিব্বযং দত্ৰা ৰুত্তিং নিবদ্ধং দস্সতি. অহং তে উপ্পন্নকম্মং করোন্তো তৰ পিট্ঠিচ্ছাযায জীৰিস্সামি. এৰং উভোপি সুখিতা ভৰিস্সাম. করোহি মম ৰচন’’ন্তি আহ. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি.

অথ নং আদায বারাণসিং গন্ত্ৰা সযং চূল়ূপট্ঠাকো হুত্ৰা তং পুরতো কত্ৰা রাজদ্ৰারে ঠত্ৰা রঞ্ঞো আরোচাপেসি. ‘‘আগচ্ছন্তূ’’তি ৰুত্তে উভোপি পৰিসিত্ৰা রাজানং ৰন্দিত্ৰা অট্ঠংসু. ‘‘কিংকারণা আগতত্থা’’তি চ ৰুত্তে ভীমসেনো আহ – ‘‘অহং ধনুগ্গহো, মযা সদিসো সকলজম্বুদীপে ধনুগ্গহো নত্থী’’তি. ‘‘কিং পন লভন্তো মং উপট্ঠহিস্সসী’’তি? ‘‘অড্ঢমাসে সহস্সং লভন্তো উপট্ঠহিস্সামি, দেৰা’’তি. ‘‘অযং তে পুরিসো কিং হোতী’’তি? ‘‘চূল়ূপট্ঠাকো, দেৰা’’তি. ‘‘সাধু উপট্ঠহা’’তি. ততো পট্ঠায ভীমসেনো রাজানং উপট্ঠহতি. উপ্পন্নকিচ্চং পনস্স বোধিসত্তোৰ নিত্থরতি.

তেন খো পন সমযেন কাসিরট্ঠে একস্মিং অরঞ্ঞে বহূনং মনুস্সানং সঞ্চরণমগ্গং ব্যগ্ঘো ছড্ডাপেতি, বহূ মনুস্সে গহেত্ৰা গহেত্ৰা খাদতি. তং পৰত্তিং রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা ভীমসেনং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সক্খিস্সসি, তাত, নং ব্যগ্ঘং গণ্হিতু’’ন্তি আহ. ‘‘দেৰ, কিং ধনুগ্গহো নামাহং, যদি ব্যগ্ঘং গহেতুং ন সক্কোমী’’তি. রাজা তস্স পরিব্বযং দত্ৰা উয্যোজেসি. সো ঘরং গন্ত্ৰা বোধিসত্তস্স কথেসি. বোধিসত্তো ‘‘সাধু, সম্ম, গচ্ছা’’তি আহ. ‘‘ত্ৰং পন ন গমিস্সসী’’তি? ‘‘আম ন গমিস্সামি, উপাযং পন তে আচিক্খিস্সামী’’তি. ‘‘আচিক্খ, সম্মা’’তি. ত্ৰং ব্যগ্ঘস্স ৰসনট্ঠানং সহসা এককোৰ মা অগমাসি, জনপদমনুস্সে পন সন্নিপাতেত্ৰা একং ৰা দ্ৰে ৰা ধনুসহস্সানি গাহাপেত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা ব্যগ্ঘস্স উট্ঠিতভাৰং ঞত্ৰা পলাযিত্ৰা একং গুম্বং পৰিসিত্ৰা উরেন নিপজ্জেয্যাসি, জানপদাৰ ব্যগ্ঘং পোথেত্ৰা গণ্হিস্সন্তি, তেহি ব্যগ্ঘে গহিতে ত্ৰং দন্তেহি একং ৰল্লিং ছিন্দিত্ৰা কোটিযং গহেত্ৰা মতব্যগ্ঘস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘ভো, কেনেস, ব্যগ্ঘো মারিতো, অহং ইমং ব্যগ্ঘং গোণং ৰিয ৰল্লিযা বন্ধিত্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকং নেস্সামী’তি ৰল্লিঅত্থায গুম্বং পৰিট্ঠো, মযা ৰল্লিযা অনাভতায এৰ কেনেস মারিতো’’তি কথেয্যাসি. অথ তে জানপদা ভীততসিতা ‘‘সামি, মা রঞ্ঞো আচিক্খী’’তি বহুং ধনং দস্সন্তি, ব্যগ্ঘো তযা গহিতো ভৰিস্সতি, রঞ্ঞোপি সন্তিকা বহুং ধনং লভিস্সসীতি. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা বোধিসত্তেন কথিতনিযামেনেৰ ব্যগ্ঘং গহেত্ৰা অরঞ্ঞং খেমং কত্ৰা মহাজনপরিৰুতো বারাণসিং আগন্ত্ৰা রাজানং দিস্ৰা ‘‘গহিতো মে, দেৰ, ব্যগ্ঘো, অরঞ্ঞং খেমং কত’’ন্তি আহ. রাজা তুট্ঠো বহুং ধনং অদাসি. পুনেকদিৰসং ‘‘একমগ্গং মহিংসো ছড্ডাপেতী’’তি আরোচেসুং, রাজা তথেৰ ভীমসেনং পেসেসি. সোপি বোধিসত্তেন দিন্ননযেন ব্যগ্ঘং ৰিয তম্পি গহেত্ৰা আগঞ্ছি, রাজা পুন বহুং ধনং অদাসি, মহন্তং ইস্সরিযং জাতং. সো ইস্সরিযমদমত্তো বোধিসত্তং অৰমঞ্ঞং কত্ৰা তস্স ৰচনং ন গণ্হাতি, ‘‘নাহং তং নিস্সায জীৰামি, কিং ত্ৰঞ্ঞেৰ পুরিসো’’তিআদীনি ফরুসৰচনানি ৰদতি.

অথ কতিপাহচ্চযেন একো সামন্তরাজা আগন্ত্ৰা বারাণসিং উপরুন্ধিত্ৰা ‘‘রজ্জং ৰা দেতু, যুদ্ধং ৰা’’তি রঞ্ঞো সাসনং পেসেসি. রাজা ‘‘যুজ্ঝাহী’’তি ভীমসেনং পেসেসি. সো সব্বসন্নাহসন্নদ্ধো রাজৰেসং গহেত্ৰা সুসন্নদ্ধস্স ৰারণস্স পিট্ঠে নিসীদি. বোধিসত্তোপি তস্স মরণভযেন সব্বসন্নাহসন্নদ্ধো ভীমসেনস্সেৰ পচ্ছিমাসনে নিসীদি. ৰারণো মহাজনপরিৰুতো নগরদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা সঙ্গামসীসং পাপুণি. ভীমসেনো যুদ্ধভেরিসদ্দং সুত্ৰাৰ কম্পিতুং আরদ্ধো. বোধিসত্তো ‘‘ইদানেস হত্থিপিট্ঠিতো পতিত্ৰা মরিস্সতী’’তি হত্থিক্খন্ধতো অপতনত্থং ভীমসেনং যোত্তেন পরিক্খিপিত্ৰা গণ্হি, ভীমসেনো সম্পহারট্ঠানং দিস্ৰা মরণভযতজ্জিতো সরীরৰল়ঞ্জেন হত্থিপিট্ঠিং দূসেসি. বোধিসত্তো ‘‘ন খো তে ভীমসেন পুরিমেন পচ্ছিমং সমেতি, ত্ৰং পুব্বে সঙ্গামযোধো ৰিয অহোসি, ইদানি হত্থিপিট্ঠিং দূসেসী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৮০.

‘‘যং তে পৰিকত্থিতং পুরে, অথ তে পূতিসরা সজন্তি পচ্ছা;

উভযং ন সমেতি ভীমসেন, যুদ্ধকথা চ ইদঞ্চ তে ৰিহঞ্ঞ’’ন্তি.

তত্থ যং তে পৰিকত্থিতং পুরেতি যং তযা পুব্বে ‘‘কিং ত্ৰংযেৰ পুরিসো, নাহং পুরিসো, অহম্পি সঙ্গামযোধো’’তি ৰিকত্থিতং ৰম্ভনৰচনং ৰুত্তং, ইদং তাৰ একং. অথ তে পূতিসরা সজন্তি পচ্ছাতি অথ তে ইমে পূতিভাৰেন সরণভাৰেন চ ‘‘পূতিসরা’’তি লদ্ধনামা সরীরৰল়ঞ্জধারা সজন্তি ৰল়ঞ্জন্তি পগ্ঘরন্তি. পচ্ছাতি ততো পুরে ৰিকত্থিততো অপরভাগে, ইদানি ইমস্মিং সঙ্গামসীসেতি অত্থো. উভযং ন সমেতি ভীমসেনাতি ইদং ভীমসেন উভযং ন সমেতি. কতরং? যুদ্ধকথা চ ইদঞ্চ তে ৰিহঞ্ঞন্তি, যা চ পুরে কথিতা যুদ্ধকথা, যঞ্চ তে ইদানি ৰিহঞ্ঞং কিলমথো হত্থিপিট্ঠিদূসনাকারপ্পত্তো ৰিঘাতোতি অত্থো.

এৰং বোধিসত্তো তং গরহিত্ৰা ‘‘মা ভাযি, সম্ম, কস্মা মযি ঠিতে ৰিহঞ্ঞসী’’তি ভীমসেনং হত্থিপিট্ঠিতো ওতারেত্ৰা ‘‘ন্হাযিত্ৰা গেহমেৰ গচ্ছা’’তি উয্যোজেত্ৰা ‘‘অজ্জ মযা পাকটেন ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি সঙ্গামং পৰিসিত্ৰা উন্নদিত্ৰা বলকোট্ঠকং ভিন্দিত্ৰা সপত্তরাজানং জীৰগ্গাহং গাহাপেত্ৰা বারাণসিরঞ্ঞো সন্তিকং অগমাসি. রাজা তুট্ঠো বোধিসত্তস্স মহন্তং যসং অদাসি. ততো পট্ঠায ‘‘চূল়ধনুগ্গহপণ্ডিতো’’তি সকলজম্বুদীপে পাকটো অহোসি. সো ভীমসেনস্স পরিব্বযং দত্ৰা সকট্ঠানমেৰ পেসেত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰেস ভিক্খু ৰিকত্থেতি, পুব্বেপি ৰিকত্থিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা ভীমসেনো ৰিকত্থিতভিক্খু অহোসি, চূল়ধনুগ্গহপণ্ডিতো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

ভীমসেনজাতকৰণ্ণনা দসমা.

ৰরুণৰগ্গো অট্ঠমো.

তস্সুদ্দানং –

ৰরুণং সীলৰনাগং, সচ্চংকির রুক্খধম্মং;

মচ্ছরাজা অসঙ্কিযং, মহাসুপিনইল্লিসং;

খরস্সরং ভীমসেনন্তি.

৯. অপাযিম্হৰগ্গো

[৮১] ১. সুরাপানজাতকৰণ্ণনা

অপাযিম্হ অনচ্চিম্হাতি ইদং সত্থা কোসম্বিং উপনিস্সায ঘোসিতারামে ৰিহরন্তো সাগতত্থেরং আরব্ভ কথেসি. ভগৰতি হি সাৰত্থিযং ৰস্সং ৰসিত্ৰা চারিকাগমনেন ভদ্দৰতিকং নাম নিগমং সম্পত্তে গোপালকা পসুপালকা কস্সকা পথাৰিনো চ সত্থারং দিস্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘মা, ভন্তে, ভগৰা অম্বতিত্থং অগমাসি, অম্বতিত্থে জটিলস্স অস্সমে অম্বতিত্থকো নাম নাগো আসীৰিসো ঘোরৰিসো, সো ভগৰন্তং ৰিহেঠেয্যা’’তি ৰারযিংসু. ভগৰাপি তেসং কথং অসুণন্তো ৰিয তেসু যাৰততিযং ৰারযমানেসুপি অগমাসিযেৰ.

তত্র সুদং ভগৰা ভদ্দৰতিকায অৰিদূরে অঞ্ঞতরস্মিং ৰনসণ্ডে ৰিহরতি. তেন খো পন সমযেন বুদ্ধূপট্ঠাকো সাগতো নাম থেরো পোথুজ্জনিকায ইদ্ধিযা সমন্নাগতো তং অস্সমং উপসঙ্কমিত্ৰা তস্স নাগরাজস্স ৰসনট্ঠানে তিণসন্থারকং পঞ্ঞাপেত্ৰা পল্লঙ্কেন নিসীদি. নাগো মক্খং অসহমানো ধূমাযি, থেরোপি ধূমাযি. নাগো পজ্জলি, থেরোপি পজ্জলি. নাগস্স তেজো থেরং ন বাধতি, থেরস্স তেজো নাগং বাধতি. এৰং সো খণেন তং নাগরাজানং দমেত্ৰা সরণেসু চ সীলেসু চ পতিট্ঠাপেত্ৰা সত্থু সন্তিকং অগমাসি.

সত্থা ভদ্দৰতিকাযং যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা কোসম্বিং অগমাসি. সাগতত্থেরেন নাগস্স দমিতভাৰো সকলজনপদং পত্থরি. কোসম্বিনগরৰাসিনো সত্থু পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা সাগতত্থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং ঠিতা এৰমাহংসু ‘‘ভন্তে, যং তুম্হাকং দুল্লভং, তং ৰদেয্যাথ, তদেৰ মযং পটিযাদেস্সামা’’তি. থেরো তুণ্হী অহোসি. ছব্বগ্গিযা পনাহংসু ‘‘আৰুসো, পব্বজিতানং নাম কাপোতিকা সুরা দুল্লভা চেৰ মনাপা চ. সচে তুম্হে থেরস্স পসন্না, কাপোতিকং সুরং পটিযাদেথা’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা সত্থারং স্ৰাতনায নিমন্তেত্ৰা নগরং পৰিসিত্ৰা অত্তনো অত্তনো গেহে ‘‘থেরস্স দস্সামা’’তি কাপোতিকং সুরং পসন্নং পটিযাদেত্ৰা থেরং নিমন্তেত্ৰা ঘরে ঘরে পসন্নং সুরং অদংসু. থেরো পিৰিত্ৰা সুরামদমত্তো নগরতো নিক্খমন্তো দ্ৰারন্তরে পতিত্ৰা ৰিলপমানো নিপজ্জি.

সত্থা কতভত্তকিচ্চো নগরা নিক্খমন্তো থেরং তেনাকারেন নিপন্নং দিস্ৰা ‘‘গণ্হথ, ভিক্খৰে, সাগত’’ন্তি গাহাপেত্ৰা আরামং অগমাসি. ভিক্খূ থেরস্স সীসং তথাগতস্স পাদমূলে কত্ৰা তং নিপজ্জাপেসুং, সো পরিৰত্তিত্ৰা পাদে তথাগতাভিমুখে কত্ৰা নিপজ্জি. সত্থা ভিক্খূ পটিপুচ্ছি ‘‘কিং নু খো, ভিক্খৰে, যং পুব্বে সাগতস্স মযি গারৰং, তং ইদানি অত্থী’’তি? ‘‘নত্থি, ভন্তে’’তি. ‘‘ভিক্খৰে, অম্বতিত্থকং নাগরাজানং কো দমেসী’’তি. ‘‘সাগতো, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং পনেতরহি, ভিক্খৰে, সাগতো উদকদেড্ডূভকম্পি দমেতুং সক্কুণেয্যা’’তি. ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. ‘‘অপি নু খো, ভিক্খৰে, এৰরূপং পাতুং যুত্তং, যং পিৰিত্ৰা এৰংৰিসঞ্ঞী হোতী’’তি. ‘‘অযুত্তং, ভন্তে’’তি. অথ খো ভগৰা থেরং গরহিত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা ‘‘সুরামেরযপানে পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ৩২৭) সিক্খাপদং পঞ্ঞাপেত্ৰা উট্ঠাযাসনা গন্ধকুটিং পাৰিসি.

ধম্মসভাযং সন্নিপতিতা ভিক্খূ সুরাপানস্স অৰণ্ণং কথযিংসু ‘‘যাৰ মহাদোসঞ্চেতং, আৰুসো, সুরাপানং নাম, তাৰ পঞ্ঞাসম্পন্নং নাম ইদ্ধিমন্তং সাগতং যথা সত্থু গুণমত্তম্পি ন জানাতি, তথা অকাসী’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ সুরং পিৰিত্ৰা পব্বজিতা ৰিসঞ্ঞিনো হোন্তি, পুব্বেপি অহেসুংযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো কাসিরট্ঠে উদিচ্চব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা অভিঞ্ঞা চ সমাপত্তিযো চ উপ্পাদেত্ৰা ঝানকীল়ং কীল়ন্তো হিমৰন্তপ্পদেসে ৰসতি পঞ্চহি অন্তেৰাসিকসতেহি পরিৰুতো. অথ নং ৰস্সানসমযে সম্পত্তে অন্তেৰাসিকা আহংসু ‘‘আচরিয, মনুস্সপথং গন্ত্ৰা লোণম্বিলং সেৰিত্ৰা আগচ্ছামা’’তি. ‘‘আৰুসো, অহং ইধেৰ ৰসিস্সামি, তুম্হে পন গন্ত্ৰা সরীরং সন্তপ্পেত্ৰা ৰস্সং ৰীতিনামেত্ৰা আগচ্ছথা’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি আচরিযং ৰন্দিত্ৰা বারাণসিং গন্ত্ৰা রাজুয্যানে ৰসিত্ৰা পুনদিৰসে বহিদ্ৰারগামেযেৰ ভিক্খায চরিত্ৰা সুহিতা হুত্ৰা পুনদিৰসে নগরং পৰিসিংসু. মনুস্সা সম্পিযাযমানা ভিক্খং অদংসু. কতিপাহচ্চযেন চ রঞ্ঞোপি আরোচেসুং ‘‘দেৰ, হিমৰন্ততো পঞ্চসতা ইসযো আগন্ত্ৰা উয্যানে ৰসন্তি ঘোরতপা পরমধিতিন্দ্রিযা সীলৰন্তো’’তি. রাজা তেসং গুণে সুত্ৰা উয্যানং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা কতপটিসন্থারো ৰস্সানং চতুমাসং তত্থেৰ ৰসনত্থায পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা নিমন্তেসি, তে ততো পট্ঠায রাজগেহেযেৰ ভুঞ্জিত্ৰা উয্যানে ৰসন্তি.

অথেকদিৰসং নগরে সুরানক্খত্তং নাম অহোসি. রাজা ‘‘পব্বজিতানং সুরা দুল্লভা’’তি বহুং উত্তমসুরং দাপেসি. তাপসা সুরং পিৰিত্ৰা উয্যানং গন্ত্ৰা সুরামদমত্তা হুত্ৰা একচ্চে উট্ঠায নচ্চিংসু, একচ্চে গাযিংসু, নচ্চিত্ৰা গাযিত্ৰা খারিকাদীনি অৰত্থরিত্ৰা নিদ্দাযিত্ৰা সুরামদে ছিন্নে পবুজ্ঝিত্ৰা তং অত্তনো ৰিপ্পকারং দিস্ৰা ‘‘ন অম্হেহি পব্বজিতসারুপ্পং কত’’ন্তি রোদিত্ৰা পরিদেৰিত্ৰা ‘‘মযং আচরিযেন ৰিনাভূতত্তা এৰরূপং পাপকম্মং করিম্হা’’তি তঙ্খণঞ্ঞেৰ উয্যানং পহায হিমৰন্তং গন্ত্ৰা পটিসামিতপরিক্খারা আচরিযং ৰন্দিত্ৰা নিসীদিত্ৰা ‘‘কিং নু খো, তাতা, মনুস্সপথে ভিক্খায অকিলমমানা সুখং ৰসিত্থ, সমগ্গৰাসঞ্চ পন ৰসিত্থা’’তি পুচ্ছিতা ‘‘আচরিয, সুখং ৰসিম্হ, অপিচ খো পন মযং অপাতব্বযুত্তকং পিৰিত্ৰা ৰিসঞ্ঞীভূতা সতিং পচ্চুপট্ঠাপেতুং অসক্কোন্তা নচ্চিম্হ চেৰ গাযিম্হ চা’’তি এতমত্থং আরোচেন্তা ইমং গাথং সমুট্ঠাপেত্ৰা আহংসু –

৮১.

‘‘অপাযিম্হ অনচ্চিম্হ, অগাযিম্হ রুদিম্হ চ;

ৰিসঞ্ঞীকরণিং পিত্ৰা, দিট্ঠা নাহুম্হ ৰানরা’’তি.

তত্থ অপাযিম্হাতি সুরং পিৰিম্হ. অনচ্চিম্হাতি তং পিৰিত্ৰা হত্থপাদে লাল়েন্তা নচ্চিম্হ. অগাযিম্হাতি মুখং ৰিৰরিত্ৰা আযতকেন সরেন গাযিম্হ. রুদিম্হ চাতি পুন ৰিপ্পটিসারিনো ‘‘এৰরূপং নাম অম্হেহি কত’’ন্তি রোদিম্হ চ. ৰিসঞ্ঞীকরণিং পিত্ৰা, দিট্ঠা নাহুম্হ ৰানরাতি এৰরূপং সঞ্ঞাৰিনাসনতো ৰিসঞ্ঞীকরণিং সুরং পিৰিত্ৰা ‘‘এতদেৰ সাধু, যং ৰানরা নাহুম্হা’’তি. এৰং তে অত্তনো অগুণং কথেসুং.

বোধিসত্তো ‘‘গরুসংৰাসরহিতানং নাম এৰরূপং হোতিযেৰা’’তি তে তাপসে গরহিত্ৰা ‘‘পুন এৰরূপং মাকরিত্থা’’তি তেসং ওৰাদং দত্ৰা অপরিহীনজ্ঝানো ব্রহ্মলোকপরাযণো অহোসি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি. ইতো পট্ঠায হি ‘‘অনুসন্ধিং ঘটেত্ৰা’’তি ইদম্পি ন ৰক্খাম. তদা ইসিগণো বুদ্ধপরিসা অহোসি, গণসত্থা পন অহমেৰ অহোসিন্তি.

সুরাপানজাতকৰণ্ণনা পঠমা.

[৮২] ২. মিত্তৰিন্দকজাতকৰণ্ণনা

অতিক্কম্ম রমণকন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং দুব্বচভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. ইমস্স পন জাতকস্স কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালিকং ৰত্থু, তং দসকনিপাতে মহামিত্তৰিন্দকজাতকে (জা. ১.১.৮২; ১.৫.১০০ আদযো) আৰি ভৰিস্সতি. তদা পন বোধিসত্তো ইমং গাথমাহ –

৮২.

‘‘অতিক্কম্ম রমণকং, সদামত্তঞ্চ দূভকং;

স্ৰাসি পাসাণমাসীনো, যস্মা জীৰং ন মোক্খসী’’তি.

তত্থ রমণকন্তি তস্মিং কালে ফলিকস্স নামং, ফলিকপাসাদঞ্চ অতিক্কন্তোসীতি দীপেতি. সদামত্তঞ্চাতি রজতস্স নামং, রজতপাসাদঞ্চ অতিক্কন্তোসীতি দীপেতি. দূভকন্তি মণিনো নামং, মণিপাসাদঞ্চ অতিক্কন্তোসীতি দীপেতি. স্ৰাসীতি সো অসি ত্ৰং. পাসাণমাসীনোতি খুরচক্কং নাম পাসাণমযং ৰা হোতি রজতমযং ৰা মণিমযং ৰা, তং পন পাসাণমযমেৰ. সো চ তেন আসীনো অতিনিৰিট্ঠো অজ্ঝোত্থটো. তস্মা পাসাণেন আসীনত্তা ‘‘পাসাণাসীনো’’তি ৰত্তব্বে ব্যঞ্জনসন্ধিৰসেন মকারং আদায ‘‘পাসাণমাসীনো’’তি ৰুত্তং. পাসাণং ৰা আসীনো, তং খুরচক্কং আসজ্জ পাপুণিত্ৰা ঠিতোতি অত্থো. যস্মা জীৰং ন মোক্খসীতি যস্মা খুরচক্কা যাৰ তে পাপং ন খীযতি, তাৰ জীৰন্তোযেৰ ন মুচ্চিস্সসি, তং আসীনোসীতি.

ইমং গাথং ৰত্ৰা বোধিসত্তো অত্তনো ৰসনট্ঠানংযেৰ গতো. মিত্তৰিন্দকোপি খুরচক্কং উক্খিপিত্ৰা মহাদুক্খং অনুভৰমানো পাপকম্মে পরিক্খীণে যথাকম্মং গতো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মিত্তৰিন্দকো দুব্বচভিক্খু অহোসি, দেৰরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

মিত্তৰিন্দকজাতকৰণ্ণনা দুতিযা.

[৮৩] ৩. কাল়কণ্ণিজাতকৰণ্ণনা

মিত্তো হৰে সত্তপদেন হোতীতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং অনাথপিণ্ডিকস্স মিত্তং আরব্ভ কথেসি. সো কির অনাথপিণ্ডিকেন সদ্ধিং সহপংসুকীল়িকো একাচরিযস্সেৰ সন্তিকে উগ্গহিতসিপ্পো নামেন কাল়কণ্ণী নাম. সো গচ্ছন্তে কালে দুগ্গতো হুত্ৰা জীৰিতুং অসক্কোন্তো সেট্ঠিস্স সন্তিকং অগমাসি. সো তং সমস্সাসেত্ৰা পরিব্বযং দত্ৰা অত্তনো কুটুম্বং পটিচ্ছাপেসি. সো সেট্ঠিনো উপকারকো হুত্ৰা সব্বকিচ্চানি করোতি. তং সেট্ঠিস্স সন্তিকং আগতকালে ‘‘তিট্ঠ, কাল়কণ্ণি, নিসীদ, কাল়কণ্ণি, ভুঞ্জ কাল়কণ্ণী’’তি ৰদন্তি. অথেকদিৰসং সেট্ঠিনো মিত্তামচ্চা সেট্ঠিং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমাহংসু ‘‘মহাসেট্ঠি, মা এতং তৰ সন্তিকে করি, ‘তিট্ঠ, কাল়কণ্ণি, নিসীদ কাল়কণ্ণি, ভুঞ্জ কাল়কণ্ণী’তি হি ইমিনা সদ্দেন যক্খোপি পলাযেয্য, ন চেস তযা সমানো, দুগ্গতো দুরূপেতো, কিং তে ইমিনা’’তি. অনাথপিণ্ডিকো ‘‘নামং নাম ৰোহারমত্তং, ন তং পণ্ডিতা পমাণং করোন্তি, সুতমঙ্গলিকেন নাম ভৰিতুং ন ৰট্টতি, ন সক্কা মযা নামমত্তং নিস্সায সহপংসুকীল়িকং সহাযং পরিচ্চজিতু’’ন্তি তেসং ৰচনং অনাদায একদিৰসং অত্তনো ভোগগামং গচ্ছন্তো তং গেহরক্খকং কত্ৰা অগমাসি.

চোরা ‘‘সেট্ঠি কির ভোগগামং গতো, গেহমস্স ৰিলুম্পিস্সামা’’তি নানাৰুধহত্থা রত্তিভাগে আগন্ত্ৰা গেহং পরিৰারেসুং. ইতরোপি চোরানঞ্ঞেৰ আগমনং আসঙ্কমানো অনিদ্দাযন্তোৰ নিসীদি. সো চোরানং আগতভাৰং ঞত্ৰা মনুস্সে পবোধেতুং ‘‘ত্ৰং সঙ্খং ধম, ত্ৰং মুদিঙ্গং ৰাদেহী’’তি মহাসমজ্জং করোন্তো ৰিয সকলনিৰেসনং একসদ্দং কারেসি. চোরা ‘‘সুঞ্ঞং গেহন্তি দুস্সুতং অম্হেহি, অত্থেৰ ইধ মহাসেট্ঠী’’তি পাসাণমুগ্গরাদীনি তত্থেৰ ছড্ডেত্ৰা পলাযিংসু.

পুনদিৰসে মনুস্সা তত্থ তত্থ ছড্ডিতে পাসাণমুগ্গরাদযো দিস্ৰা সংৰেগপ্পত্তা হুত্ৰা ‘‘সচে অজ্জ এৰরূপো বুদ্ধিসম্পন্নো ঘরৰিচারকো নাভৰিস্স, চোরেহি যথারুচিযা পৰিসিত্ৰা সব্বং গেহং ৰিলুত্তং অস্স, ইমং দল়্হমিত্তং নিস্সায সেট্ঠিনো ৰুড্ঢি জাতা’’তি তং পসংসিত্ৰা সেট্ঠিস্স ভোগগামতো আগতকালে সব্বং তং পৰত্তিং আরোচযিংসু. অথ নে সেট্ঠি অৰোচ ‘‘তুম্হে এৰরূপং মম গেহরক্খকং মিত্তং নিক্কড্ঢাপেথ, সচাযং তুম্হাকং ৰচনেন মযা নিক্কড্ঢিতো অস্স, অজ্জ মে কুটুম্বং কিঞ্চি নাভৰিস্স, নামং নাম অপ্পমাণং, হিতচিত্তমেৰ পমাণ’’ন্তি তস্স উত্তরিতরং পরিব্বযং দত্ৰা ‘‘অত্থি দানি মে ইদং কথাপাভত’’ন্তি সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা আদিতো পট্ঠায সব্বং তং পৰত্তিং আরোচেসি. সত্থা ‘‘ন খো, গহপতি, ইদানেৰ কাল়কণ্ণিমিত্তো অত্তনো মিত্তস্স ঘরে কুটুম্বং রক্খতি, পুব্বেপি রক্খিযেৰা’’তি ৰত্ৰা তেন যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো মহাযসো সেট্ঠি অহোসি. তস্স কাল়কণ্ণী নাম মিত্তোতি সব্বং পচ্চুপ্পন্নৰত্থুসদিসমেৰ. বোধিসত্তো ভোগগামতো আগতো তং পৰত্তিং সুত্ৰা ‘‘সচে মযা তুম্হাকং ৰচনেন এৰরূপো মিত্তো নিক্কড্ঢিতো অস্স, অজ্জ মে কুটুম্বং কিঞ্চি নাভৰিস্সা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৮৩.

‘‘মিত্তো হৰে সত্তপদেন হোতি, সহাযো পন দ্ৰাদসকেন হোতি;

মাসড্ঢমাসেন চ ঞাতি হোতি, ততুত্তরিং অত্তসমোপি হোতি;

সোহং কথং অত্তসুখস্স হেতু, চিরসন্থুতং কাল়কণ্ণিং জহেয্য’’ন্তি.

তত্থ হৰেতি নিপাতমত্তং. মেত্তাযতীতি মিত্তো, মেত্তং পচ্চুপট্ঠাপেতি, সিনেহং করোতীতি অত্থো. সো পনেস সত্তপদেন হোতি, একতো সত্তপদৰীতিহারগমনমত্তেন হোতীতি অত্থো. সহাযো পন দ্ৰাদসকেন হোতীতি সব্বকিচ্চানি একতো করণৰসেন সব্বিরিযাপথেসু সহ গচ্ছতীতি সহাযো. সো পনেস দ্ৰাদসকেন হোতি, দ্ৰাদসাহং একতো নিৰাসেন হোতীতি অত্থো. মাসড্ঢমাসেন চাতি মাসেন ৰা অড্ঢমাসেন ৰা. ঞাতি হোতীতি ঞাতিসমো হোতি. ততুত্তরিন্তি ততো উত্তরিং একতো ৰাসেন অত্তসমোপি হোতিযেৰ. জহেয্যন্তি ‘‘এৰরূপং সহাযং কথং জহেয্য’’ন্তি মিত্তস্স গুণং কথেসি. ততো পট্ঠায পুন কোচি তস্স অন্তরে ৰত্তা নাম নাহোসীতি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা কাল়কণ্ণী আনন্দো অহোসি, বারাণসিসেট্ঠি পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

কাল়কণ্ণিজাতকৰণ্ণনা ততিযা.

[৮৪] ৪. অত্থস্সদ্ৰারজাতকৰণ্ণনা

আরোগ্যমিচ্ছে পরমঞ্চ লাভন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং অত্থকুসলং কুলপুত্তং আরব্ভ কথেসি. সাৰত্থিযঞ্হি একস্স মহাৰিভৰস্স সেট্ঠিনো পুত্তো জাতিযা সত্তৰস্সো পঞ্ঞৰা অত্থকুসলো. সো একদিৰসং পিতরং উপসঙ্কমিত্ৰা অত্থস্স দ্ৰারপঞ্হং নাম পুচ্ছি, সো তং ন জানাতি. অথস্স এতদহোসি ‘‘অযং পঞ্হো অতিসুখুমো, ঠপেত্ৰা সব্বঞ্ঞুবুদ্ধং অঞ্ঞো উপরি ভৰগ্গেন, হেট্ঠা চ অৰীচিনা পরিচ্ছিন্নে লোকসন্নিৰাসে এতং পঞ্হং কথেতুং সমত্থো নাম নত্থী’’তি. সো পুত্তমাদায বহুং মালাগন্ধৰিলেপনং গাহাপেত্ৰা জেতৰনং গন্ত্ৰা সত্থারং পূজেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্নো ভগৰন্তং এতদৰোচ ‘‘অযং, ভন্তে, দারকো পঞ্ঞৰা অত্থকুসলো মং অত্থস্স দ্ৰারপঞ্হং নাম পুচ্ছি, অহং তং পঞ্হং অজানন্তো তুম্হাকং সন্তিকং আগতো, সাধু মে, ভন্তে, ভগৰা তং পঞ্হং কথেতূ’’তি. সত্থা ‘‘পুব্বেপাহং, উপাসক, ইমিনা কুমারকেনেতং পঞ্হং পুট্ঠো, মযা চস্স কথিতো, তদা নং এস জানাতি, ইদানি পন ভৰসঙ্খেপগতত্তা ন সল্লক্খেতী’’তি ৰত্ৰা তেন যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো মহাৰিভৰো সেট্ঠি অহোসি. অথস্স পুত্তো সত্তৰস্সিকো জাতিযা পঞ্ঞৰা অত্থকুসলো. সো একদিৰসং পিতরং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘তাত, অত্থস্স দ্ৰারং নাম কি’’ন্তি অত্থস্স দ্ৰারপঞ্হং পুচ্ছি. অথস্স পিতা তং পঞ্হং কথেন্তো ইমং গাথমাহ –

৮৪.

‘‘আরোগ্যমিচ্ছে পরমঞ্চ লাভং, সীলঞ্চ ৰুদ্ধানুমতং সুতঞ্চ;

ধম্মানুৰত্তী চ অলীনতা চ, অত্থস্স দ্ৰারা পমুখা ছল়েতে’’তি.

তত্থ আরোগ্যমিচ্ছে পরমঞ্চ লাভন্তি চ-কারো নিপাতমত্তং. তাত, পঠমমেৰ আরোগ্যসঙ্খাতং পরমং লাভং ইচ্ছেয্যাতি ইমমত্থং দীপেন্তো এৰমাহ. তত্থ আরোগ্যং নাম সরীরস্স চেৰ চিত্তস্স চ অরোগভাৰো অনাতুরতা. সরীরে হি রোগাতুরে নেৰ অলদ্ধং ভোগলাভং উপ্পাদেতুং সক্কোতি, ন লদ্ধং পরিভুঞ্জিতুং, অনাতুরে পন উভযম্পেতং সক্কোতি. চিত্তে চ কিলেসাতুরে নেৰ অলদ্ধং ঝানাদিভেদং লাভং উপ্পাদেতুং সক্কোতি, ন লদ্ধং পুন সমাপত্তিৰসেন পরিভুঞ্জিতুং. এতস্মিং অনারোগ্যে সতি অলদ্ধোপি লাভো ন লব্ভতি, লদ্ধোপি নিরত্থকো হোতি, অসতি পনেতস্মিং অলদ্ধোপি লাভো লব্ভতি, লদ্ধোপি সাত্থকো হোতীতি আরোগ্যং পরমো লাভো নাম. তং সব্বপঠমং ইচ্ছিতব্বং. ইদমেকং অত্থস্স দ্ৰারন্তি অযমেত্থ অত্থো. সীলঞ্চাতি আচারসীলং. ইমিনা লোকচারিত্তং দস্সেতি. ৰুদ্ধানুমতন্তি গুণৰুদ্ধানং পণ্ডিতানং অনুমতং. ইমিনা ঞাণসম্পন্নানং গরূনং ওৰাদং দস্সেতি. সুতঞ্চাতি কারণনিস্সিতং সুতং. ইমিনা ইমস্মিং লোকে অত্থনিস্সিতং বাহুসচ্চং দস্সেতি. ধম্মানুৰত্তী চাতি তিৰিধস্স সুচরিতধম্মস্স অনুৰত্তনং. ইমিনা দুচ্চরিতধম্মং ৰজ্জেত্ৰা সুচরিতধম্মস্স অনুৰত্তনভাৰং দস্সেতি. অলীনতা চাতি চিত্তস্স অলীনতা অনীচতা. ইমিনা চিত্তস্স অসঙ্কোচতং পণীতভাৰং উত্তমভাৰং দস্সেতি. অত্থস্স দ্ৰারা পমুখা ছল়েতেতি অত্থো নাম ৰুড্ঢি, তস্স ৰুড্ঢিসঙ্খাতস্স লোকিযলোকুত্তরস্স অত্থস্স এতে পমুখা উত্তমা ছ দ্ৰারা উপাযা অধিগমমুখানীতি.

এৰং বোধিসত্তো পুত্তস্স অত্থস্স দ্ৰারপঞ্হং কথেসি. সো ততো পট্ঠায তেসু ছসু ধম্মেসু ৰত্তি. বোধিসত্তোপি দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা পুত্তোৰ পচ্চুপ্পন্নপুত্তো, মহাসেট্ঠি পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

অত্থস্সদ্ৰারজাতকৰণ্ণনা চতুত্থা.

[৮৫] ৫. কিংপক্কজাতকৰণ্ণনা

আযতিং দোসং নাঞ্ঞাযাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং উক্কণ্ঠিতভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. অঞ্ঞতরো কির কুলপুত্তো বুদ্ধসাসনে উরং দত্ৰা পব্বজিতো একদিৰসং সাৰত্থিযং পিণ্ডায চরন্তো একং অলঙ্কতইত্থিং দিস্ৰা উক্কণ্ঠি. অথ নং আচরিযুপজ্ঝাযা সত্থু সন্তিকং আনযিংসু. সত্থা ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু উক্কণ্ঠিতোসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চ’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘পঞ্চ কামগুণা নামেতে ভিক্খু পরিভোগকালে রমণীযা. সো পন তেসং পরিভোগো নিরযাদীসু পটিসন্ধিদাযকত্তা কিংপক্কফলপরিভোগসদিসো হোতি. কিংপক্কফলং নাম ৰণ্ণগন্ধরসসম্পন্নং, খাদিতং পন অন্তানি খণ্ডিত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপেতি. পুব্বে বহূ বালজনা তস্স দোসং অদিস্ৰা ৰণ্ণগন্ধরসেসু বজ্ঝিত্ৰা তং ফলং পরিভুঞ্জিত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপুণিংসূ’’তি ৰত্ৰা তেহি যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো সত্থৰাহো হুত্ৰা পঞ্চহি সকটসতেহি পুব্বন্তাপরন্তং গচ্ছন্তো অটৰিমুখং পত্ৰা মনুস্সে সন্নিপাতেত্ৰা ‘‘ইমিস্সা অটৰিযা ৰিসরুক্খা নাম অত্থি, মা খো মং অনাপুচ্ছা পুব্বে অখাদিতপুব্বানি ফলাফলানি খাদিত্থা’’তি ওৰদি. মনুস্সা অটৰিং অতিক্কমিত্ৰা অটৰিমুখে একং কিংপক্করুক্খং ফলভারওণমিতসাখং অদ্দসংসু. তস্স খন্ধসাখাপত্তফলানি সণ্ঠানৰণ্ণরসগন্ধেহি অম্বসদিসানেৰ. তেসু একচ্চে ৰণ্ণগন্ধরসেসু বজ্ঝিত্ৰা অম্বফলসঞ্ঞায ফলানি খাদিংসু, একচ্চে ‘‘সত্থৰাহং পুচ্ছিত্ৰা খাদিস্সামা’’তি গহেত্ৰা অট্ঠংসু. বোধিসত্তো তং ঠানং পত্ৰা যে গহেত্ৰা ঠিতা, তে ফলানি ছড্ডাপেত্ৰা, যে খাদমানা অট্ঠংসু, তে ৰমনং কারেত্ৰা তেসং ভেসজ্জং অদাসি. তেসু একচ্চে অরোগা জাতা, পঠমমেৰ খাদিত্ৰা ঠিতা পন জীৰিতক্খযং পত্তা. বোধিসত্তোপি ইচ্ছিতট্ঠানং সোত্থিনা গন্ত্ৰা লাভং লভিত্ৰা পুন সকট্ঠানমেৰ আগন্ত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা তং ৰত্থুং কথেত্ৰা অভিসম্বুদ্ধো হুত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৮৫.

‘‘আযতিং দোসং নাঞ্ঞায, যো কামে পটিসেৰতি;

ৰিপাকন্তে হনন্তি নং, কিংপক্কমিৰ ভক্খিত’’ন্তি.

তত্থ আযতিং দোসং নাঞ্ঞাযাতি অনাগতে দোসং ন অঞ্ঞায, অজানিত্ৰাতি অত্থো. যো কামে পটিসেৰতীতি যো ৰত্থুকামে চ কিলেসকামে চ পটিসেৰতি. ৰিপাকন্তে হনন্তি নন্তি তে কামা তং পুরিসং অত্তনো ৰিপাকসঙ্খাতে অন্তে নিরযাদীসু উপ্পন্নং নানপ্পকারেন দুক্খেন সংযোজযমানা হনন্তি. কথং? কিংপক্কমিৰ ভক্খিতন্তি, যথা পরিভোগকালে ৰণ্ণগন্ধরসসম্পত্তিযা মনাপং কিংপক্কফলং অনাগতদোসং অদিস্ৰা ভক্খিতং অন্তে হনতি, জীৰিতক্খযং পাপেতি, এৰং পরিভোগকালে মনাপাপি কামা ৰিপাককালে হনন্তীতি দেসনং যথানুসন্ধিং পাপেত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে উক্কণ্ঠিতভিক্খু সোতাপত্তিফলং পাপুণি. সেসপরিসাযপি কেচি সোতাপন্না, কেচি সকদাগামিনো, কেচি অনাগামিনো, কেচি অরহন্তো অহেসুং.

সত্থাপি ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা পরিসা বুদ্ধপরিসা অহোসি, সত্থৰাহো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

কিংপক্কজাতকৰণ্ণনা পঞ্চমা.

[৮৬] ৬. সীলৰীমংসকজাতকৰণ্ণনা

সীলং কিরেৰ কল্যাণন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং সীলৰীমংসকং ব্রাহ্মণং আরব্ভ কথেসি. সো কির কোসলরাজানং নিস্সায জীৰতি তিসরণং গতো অখণ্ডপঞ্চসীলো তিণ্ণং ৰেদানং পারগূ. রাজা ‘‘অযং সীলৰা’’তি তস্স অতিরেকসম্মানং করোতি. সো চিন্তেসি ‘‘অযং রাজা ময্হং অঞ্ঞেহি ব্রাহ্মণেহি অতিরেকসম্মানং করোতি, অতিৰিয মং গরুং কত্ৰা পস্সতি, কিং নু খো এস মম জাতিগোত্তকুলপ্পদেসসিপ্পসম্পত্তিং নিস্সায ইমং সম্মানং করোতি, উদাহু সীলসম্পত্তিং, ৰীমংসিস্সামি তাৰা’’তি. সো একদিৰসং রাজূপট্ঠানং গন্ত্ৰা ঘরং আগচ্ছন্তো একস্স হেরঞ্ঞিকস্স ফলকতো অনাপুচ্ছিত্ৰা একং কহাপণং গহেত্ৰা অগমাসি, হেরঞ্ঞিকো ব্রাহ্মণে গরুভাৰেন কিঞ্চি অৰত্ৰা নিসীদি. পুনদিৰসে দ্ৰে কহাপণে গণ্হি, হেরঞ্ঞিকো তথেৰ অধিৰাসেসি. ততিযদিৰসে কহাপণমুট্ঠিং অগ্গহেসি, অথ নং হেরঞ্ঞিকো ‘‘অজ্জ তে ততিযো দিৰসো রাজকুটুম্বং ৰিলুম্পন্তস্সা’’তি ‘‘রাজকুটুম্বৰিলুম্পকচোরো মে গহিতো’’তি তিক্খত্তুং ৰিরৰি. অথ নং মনুস্সা ইতো চিতো চ আগন্ত্ৰা ‘‘চিরংদানি ত্ৰং সীলৰা ৰিয ৰিচরী’’তি দ্ৰে তযো পহারে দত্ৰা বন্ধিত্ৰা রঞ্ঞো দস্সেসুং.

রাজা ৰিপ্পটিসারী হুত্ৰা ‘‘কস্মা, ব্রাহ্মণ, এৰরূপং দুস্সীলকম্মং করোসী’’তি ৰত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, তস্স রাজাণং করোথা’’তি আহ. ব্রাহ্মণো ‘‘নাহং, মহারাজ, চোরো’’তি আহ. অথ ‘‘কস্মা রাজকুটুম্বিকস্স ফলকতো কহাপণে গণ্হী’’তি? ‘‘এতং মযা তযি মম অতিসম্মানং করোন্তে ‘কিং নু খো রাজা মম জাতিআদীনি নিস্সায অতিসম্মানং করোতি, উদাহু সীলং নিস্সাযা’তি ৰীমংসনত্থায কতং, ইদানি পন মযা একংসেন ঞাতং. যথা সীলমেৰ নিস্সায তযা মম সম্মানো কতো, ন জাতিআদীনি. তথা হি মে ইদানি রাজাণং কারেসি, স্ৰাহং ইমিনা কারণেন ‘ইমস্মিং লোকে সীলমেৰ উত্তমং সীলং পমুখ’ন্তি সন্নিট্ঠানং গতো. ইমস্স পনাহং সীলস্স অনুচ্ছৰিকং করোন্তো গেহে ঠিতো কিলেসে পরিভুঞ্জন্তো ন সক্খিস্সামি কাতুং, অজ্জেৰ জেতৰনং গন্ত্ৰা সত্থু সন্তিকে পব্বজিস্সামি, পব্বজ্জং মে দেথ, দেৰা’’তি ৰত্ৰা রাজানং অনুজানাপেত্ৰা জেতৰনাভিমুখো পাযাসি.

অথ নং ঞাতিসুহজ্জবন্ধৰা সন্নিপতিত্ৰা নিৰারেতুং অসক্কোন্তা নিৰত্তিংসু. সো সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা পব্বজ্জং যাচিত্ৰা পব্বজ্জঞ্চ উপসম্পদঞ্চ লভিত্ৰা অৰিস্সট্ঠকম্মট্ঠানো ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘ভন্তে, ময্হং পব্বজ্জা মত্থকং পত্তা’’তি অঞ্ঞং ব্যাকাসি. তস্স তং অঞ্ঞব্যাকরণং ভিক্খুসঙ্ঘে পাকটং জাতং. অথেকদিৰসং ধম্মসভাযং সন্নিপতিতা ভিক্খূ ‘‘আৰুসো, অসুকো নাম রঞ্ঞো উপট্ঠাকব্রাহ্মণো অত্তনো সীলং ৰীমংসিত্ৰা রাজানং আপুচ্ছিত্ৰা পব্বজিত্ৰা অরহত্তে পতিট্ঠিতো’’তি তস্স গুণং কথযমানা নিসীদিংসু. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানি অযমেৰ ব্রাহ্মণো অত্তনো সীলং ৰীমংসিত্ৰা পব্বজিত্ৰা অত্তনো পতিট্ঠং অকাসি, পুব্বেপি পণ্ডিতা অত্তনো সীলং ৰীমংসিত্ৰা পব্বজিত্ৰা অত্তনো পতিট্ঠং করিংসূ’’তি ৰত্ৰা তেহি যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো তস্স পুরোহিতো অহোসি দানাধিমুত্তো সীলজ্ঝাসযো অখণ্ডপঞ্চসীলো. রাজা সেসব্রাহ্মণেহি অতিরেকং তস্স সম্মানং করোতীতি সব্বং পুরিমসদিসমেৰ. বোধিসত্তে পন বন্ধিত্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকং নীযমানে অহিতুণ্ডিকা অন্তরৰীথিযং সপ্পং কীল়াপেন্তা নঙ্গুট্ঠে গণ্হন্তি, গীৰায গণ্হন্তি, গলে ৰেঠেন্তি. বোধিসত্তো তে দিস্ৰা ‘‘মা, তাতা, এৰং সপ্পং নঙ্গুট্ঠে গণ্হথ, মা গীৰায গণ্হথ, মা গলে ৰেঠেথ. অযঞ্হি ৰো ডংসিত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপেয্যা’’তি আহ. অহিতুণ্ডিকা ‘‘অযং, ব্রাহ্মণ, সপ্পো সীলৰা আচারসম্পন্নো তাদিসো দুস্সীলো ন হোতি, ত্ৰং পন অত্তনো দুস্সীলতায অনাচারেন রাজকুটুম্বৰিলুম্পকচোরোতি বন্ধিত্ৰা নীযসী’’তি আহংসু.

সো চিন্তেসি ‘‘সপ্পাপি তাৰ অডংসন্তা অৰিহেঠেন্তা ‘সীলৰন্তো’তি নামং লভন্তি, কিমঙ্গং পন মনুস্সভূতা. সীলমেৰ ইমস্মিং লোকে উত্তমং, নত্থি ততো উত্তরিতর’’ন্তি. অথ নং নেত্ৰা রঞ্ঞো দস্সেসুং. রাজা ‘‘কিং ইদং, তাতা’’তি পুচ্ছি. ‘‘রাজকুটুম্বৰিলুম্পকো চোরো, দেৰা’’তি. ‘‘তেন হিস্স রাজাণং করোথা’’তি. ব্রাহ্মণো ‘‘নাহং, মহারাজ, চোরো’’তি আহ. ‘‘অথ কস্মা কহাপণে অগ্গহেসী’’তি চ ৰুত্তে পুরিমনযেনেৰ সব্বং আরোচেন্তো ‘‘স্ৰাহং ইমিনা কারণেন ‘ইমস্মিং লোকে সীলমেৰ উত্তমং, সীলং পামোক্খ’ন্তি সন্নিট্ঠানং গতো’’তি ৰত্ৰা ‘‘তিট্ঠতু তাৰ ইদং, আসীৰিসোপি তাৰ অডংসন্তো অৰিহেঠেন্তো ‘সীলৰা’তি ৰত্তব্বতং লভতি. ইমিনাপি কারণেন সীলমেৰ উত্তমং, সীলং পৰর’’ন্তি সীলং ৰণ্ণেন্তো ইমং গাথমাহ –

৮৬.

‘‘সীলং কিরেৰ কল্যাণং, সীলং লোকে অনুত্তরং;

পস্স ঘোরৰিসো নাগো, সীলৰাতি ন হঞ্ঞতী’’তি.

তত্থ সীলং কিরেৰাতি কাযৰাচাচিত্তেহি অৰীতিক্কমসঙ্খাতং আচারসীলমেৰ. কিরাতি অনুস্সৰৰসেন ৰদতি. কল্যাণন্তি সুন্দরতরং. অনুত্তরন্তি জেট্ঠকং সব্বগুণদাযকং. পস্সাতি অত্তনা দিট্ঠকারণং অভিমুখং করোন্তো কথেতি. সীলৰাতি ন হঞ্ঞতীতি ঘোরৰিসোপি সমানো অডংসনঅৰিহেঠনমত্তকেন সীলৰাতি পসংসং লভতি, ন হঞ্ঞতি ন ৰিহঞ্ঞতীতি. ইমিনাপি কারণেন সীলমেৰ উত্তমন্তি.

এৰং বোধিসত্তো ইমায গাথায রঞ্ঞো ধম্মং দেসেত্ৰা কামে পহায ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা হিমৰন্তং পৰিসিত্ৰা পঞ্চাভিঞ্ঞা অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা ব্রহ্মলোকপরাযণো অহোসি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা রাজা আনন্দো অহোসি, রাজপরিসা বুদ্ধপরিসা, পুরোহিতো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

সীলৰীমংসকজাতকৰণ্ণনা ছট্ঠা.

[৮৭] ৭. মঙ্গলজাতকৰণ্ণনা

যস্স মঙ্গলা সমূহতাতি ইদং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো একং সাটকলক্খণব্রাহ্মণং আরব্ভ কথেসি. রাজগহৰাসিকো কিরেকো ব্রাহ্মণো কোতুহলমঙ্গলিকো তীসু রতনেসু অপ্পসন্নো মিচ্ছাদিট্ঠিকো অড্ঢো মহদ্ধনো মহাভোগো, তস্স সমুগ্গে ঠপিতং সাটকযুগং মূসিকা খাদিংসু. অথস্স সীসং ন্হাযিত্ৰা ‘‘সাটকে আহরথা’’তি ৰুত্তকালে মূসিকায খাদিতভাৰং আরোচযিংসু. সো চিন্তেসি ‘‘সচে ইদং মূসিকাদট্ঠং সাটকযুগং ইমস্মিং গেহে ভৰিস্সতি, মহাৰিনাসো ভৰিস্সতি. ইদঞ্হি অৰমঙ্গলং কাল়কণ্ণিসদিসং পুত্তধীতাদীনং ৰা দাসকম্মকরাদীনং ৰা ন সক্কা দাতুং. যো হি ইদং গণ্হিস্সতি, সব্বস্স মহাৰিনাসো ভৰিস্সতি, আমকসুসানে তং ছড্ডাপেস্সামি, ন খো পন সক্কা দাসকম্মকরাদীনং হত্থে দাতুং. তে হি এত্থ লোভং উপ্পাদেত্ৰা ইমং গহেত্ৰা ৰিনাসং পাপুণেয্যুং, পুত্তস্স তং হত্থে দস্সামী’’তি. সো পুত্তং পক্কোসাপেত্ৰা তমত্থং আরোচেত্ৰা ‘‘ত্ৰম্পি নং, তাত, হত্থেন অফুসিত্ৰা দণ্ডকেন গহেত্ৰা আমকসুসানে ছড্ডেত্ৰা সীসং ন্হাযিত্ৰা এহী’’তি পেসেসি.

সত্থাপি খো তং দিৰসং পচ্চূসসমযে বোধনেয্যবন্ধৰে ওলোকেন্তো ইমেসং পিতাপুত্তানং সোতাপত্তিফলস্স উপনিস্সযং দিস্ৰা মিগৰীথিং গহেত্ৰা মিগলুদ্দকো ৰিয গন্ত্ৰা আমকসুসানদ্ৰারে নিসীদি ছব্বণ্ণবুদ্ধরস্মিযো ৰিস্সজ্জেন্তো. মাণৰোপি পিতু ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা অজগরসপ্পং ৰিয তং যুগসাটকং যট্ঠিকোটিযা গহেত্ৰা আমকসুসানদ্ৰারং পাপুণি. অথ নং সত্থা ‘‘কিং করোসি মাণৰা’’তি আহ. ‘‘ভো গোতম, ইদং সাটকযুগং মূসিকাদট্ঠং কাল়কণ্ণিসদিসং হলাহলৰিসূপমং, মম পিতা ‘অঞ্ঞো এতং ছড্ডেন্তো লোভং উপ্পাদেত্ৰা গণ্হেয্যা’তি ভযেন মং পহিণি, অহমেতং ছড্ডেত্ৰা সীসং ন্হাযিস্সামীতি আগতোম্হি, ভো গোতমা’’তি. ‘‘তেন হি ছড্ডেহী’’তি. মাণৰো ছড্ডেসি, সত্থা ‘‘অম্হাকং দানি ৰট্টতী’’তি তস্স সম্মুখাৰ গণ্হি. ‘‘অৰমঙ্গলং, ভো গোতম, এতং কাল়কণ্ণিসদিসং, মা গণ্হি মা গণ্হী’’তি তস্মিং ৰারযমানেযেৰ তং গহেত্ৰা ৰেল়ুৰনাভিমুখো পাযাসি.

মাণৰো ৰেগেন গন্ত্ৰা পিতু আরোচেসি ‘‘তাত, মযা আমকসুসানে ছড্ডিতং সাটকযুগং সমণো গোতমো ‘অম্হাকং ৰট্টতী’তি মযা ৰারিযমানোপি গহেত্ৰা ৰেল়ুৰনং গতো’’তি. ব্রাহ্মণো চিন্তেসি ‘‘তং সাটকযুগং অৰমঙ্গলং কাল়কণ্ণিসদিসং, তং ৰল়ঞ্জেন্তো সমণোপি গোতমো নস্সিস্সতি, ৰিহারোপি নস্সিস্সতি, ততো অম্হাকং গরহা ভৰিস্সতি, সমণস্স গোতমস্স অঞ্ঞে বহূ সাটকে দত্ৰা তং ছড্ডাপেস্সামী’’তি. সো বহূ সাটকে গাহাপেত্ৰা পুত্তেন সদ্ধিং ৰেল়ুৰনং গন্ত্ৰা সত্থারং দিস্ৰা একমন্তং ঠিতো এৰমাহ ‘‘সচ্চং কির ৰো, ভো গোতম, আমকসুসানে সাটকযুগং গহিত’’ন্তি? ‘‘সচ্চং, ব্রাহ্মণা’’তি. ‘‘ভো গোতম, তং সাটকযুগং অৰমঙ্গলং, তুম্হে তং পরিভুঞ্জমানা নস্সিস্সথ, সকলৰিহারোপি নস্সিস্সতি. সচে ৰো নিৰাসনং ৰা পারুপনং ৰা নপ্পহোতি, ইমে সাটকে গহেত্ৰা তং ছড্ডাপেথা’’তি. অথ নং সত্থা ‘‘মযং ব্রাহ্মণ পব্বজিতা নাম, অম্হাকং আমকসুসানে অন্তরৰীথিযং সঙ্কারট্ঠানে ন্হানতিত্থে মহামগ্গেতি এৰরূপেসু ঠানেসু ছড্ডিতা ৰা পতিতা ৰা পিলোতিকা ৰট্টতি, ত্ৰং পন ন ইদানেৰ এৰংলদ্ধিকো, পুব্বেপি এৰংলদ্ধিকোযেৰা’’তি ৰত্ৰা তেন যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে মগধরট্ঠে রাজগহনগরে ধম্মিকো মগধরাজা রজ্জং কারেসি. তদা বোধিসত্তো একস্মিং উদিচ্চব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰিঞ্ঞুতং পত্তো ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা অভিঞ্ঞা চ সমাপত্তিযো চ নিব্বত্তেত্ৰা হিমৰন্তে ৰসমানো একস্মিং কালে হিমৰন্ততো নিক্খমিত্ৰা রাজগহনগরে রাজুয্যানং পত্ৰা তত্থ ৰসিত্ৰা দুতিযদিৰসে ভিক্খাচারত্থায নগরং পাৰিসি. রাজা তং দিস্ৰা পক্কোসাপেত্ৰা পাসাদে নিসীদাপেত্ৰা ভোজেত্ৰা উয্যানেযেৰ ৰসনত্থায পটিঞ্ঞং গণ্হি. বোধিসত্তো রঞ্ঞো নিৰেসনে ভুঞ্জিত্ৰা উয্যানে ৰসতি. তস্মিং কালে রাজগহনগরে দুস্সলক্খণব্রাহ্মণো নাম অহোসি. তস্স সমুগ্গে ঠপিতং সাটকযুগন্তি সব্বং পুরিমসদিসমেৰ.

মাণৰে পন সুসানং গচ্ছন্তে বোধিসত্তো পঠমতরং গন্ত্ৰা সুসানদ্ৰারে নিসীদিত্ৰা তেন ছড্ডিতং সাটকযুগং গহেত্ৰা উয্যানং অগমাসি. মাণৰো গন্ত্ৰা পিতু আরোচেসি. পিতা ‘‘রাজকুলূপকো তাপসো নস্সেয্যা’’তি বোধিসত্তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘তাপস, তযা গহিতসাটকে ছড্ডেহি, মা নস্সী’’তি আহ. তাপসো ‘‘অম্হাকং সুসানে ছড্ডিতপিলোতিকা ৰট্টতি, ন মযং কোতুহলমঙ্গলিকা, কোতুহলমঙ্গলং নামেতং ন বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধবোধিসত্তেহি ৰণ্ণিতং, তস্মা পণ্ডিতেন নাম কোতুহলমঙ্গলিকেন ন ভৰিতব্ব’’ন্তি ব্রাহ্মণস্স ধম্মং দেসেসি. ব্রাহ্মণো ধম্মং সুত্ৰা দিট্ঠিং ভিন্দিত্ৰা বোধিসত্তং সরণং গতো. বোধিসত্তোপি অপরিহীনজ্ঝানো ব্রহ্মলোকপরাযণো অহোসি.

সত্থাপি ইমং অতীতং আহরিত্ৰা অভিসম্বুদ্ধো হুত্ৰা ব্রাহ্মণস্স ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –

৮৭.

‘‘যস্স মঙ্গলা সমূহতা, উপ্পাতা সুপিনা চ লক্খণা চ;

সো মঙ্গলদোসৰীতিৰত্তো, যুগযোগাধিগতো ন জাতুমেতী’’তি.

তত্থ যস্স মঙ্গলা সমূহতাতি যস্স অরহতো খীণাসৰস্স দিট্ঠমঙ্গলং, সুতমঙ্গলং, মুতমঙ্গলন্তি এতে মঙ্গলা সমুচ্ছিন্না. উপ্পাতা সুপিনা চ লক্খণা চাতি ‘‘এৰরূপো চন্দগ্গাহো ভৰিস্সতি, এৰরূপো সূরিযগ্গাহো ভৰিস্সতি, এৰরূপো নক্খত্তগ্গাহো ভৰিস্সতি, এৰরূপো উক্কাপাতো ভৰিস্সতি, এৰরূপো দিসাডাহো ভৰিস্সতী’’তি ইমে পঞ্চ মহাউপ্পাতা, নানপ্পকারা সুপিনা, সুভগলক্খণং, দুব্ভগলক্খণং, ইত্থিলক্খণং, পুরিসলক্খণং, দাসিলক্খণং, দাসলক্খণং, অসিলক্খণং, হত্থিলক্খণং, অস্সলক্খণং, উসভলক্খণং, আৰুধলক্খণং, ৰত্থলক্খণন্তি এৰমাদিকানি লক্খণানি ইমে চ দিট্ঠিট্ঠানা যস্স সমূহতা, ন এতেহি উপ্পাতাদীহি অত্তনো মঙ্গলং ৰা অৰমঙ্গলং ৰা পচ্চেতি. সো মঙ্গলদোসৰীতিৰত্তোতি সো খীণাসৰো সব্বমঙ্গলদোসে ৰীতিৰত্তো অতিক্কন্তো পজহিত্ৰা ঠিতো. যুগযোগাধিগতোতি ‘‘কোধো চ উপনাহো চ, মক্খো চ পল়াসো চা’’তিআদিনা (ৰিভ. ৮৩৩) নযেন দ্ৰে দ্ৰে একতো আগতকিলেসা যুগা নাম. কামযোগো, ভৰযোগো, দিট্ঠিযোগো, অৰিজ্জাযোগোতি ইমে সংসারে যোজনভাৰতো চত্তারো যোগা নাম. তে যুগে চ যোগে চাতি যুগযোগে অধিগতো অভিভৰিত্ৰা গতো ৰীতিৰত্তো সমতিক্কন্তো খীণাসৰো ভিক্খু. ন জাতুমেতীতি পুন পটিসন্ধিৰসেন একংসেনেৰ ইমং লোকং ন এতি নাগচ্ছতীতি.

এৰং সত্থা ইমায গাথায ব্রাহ্মণস্স ধম্মং দেসেত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে ব্রাহ্মণো সদ্ধিং পুত্তেন সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. সত্থা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা এতেৰ পিতাপুত্তা ইদানি পিতাপুত্তা অহেসুং, তাপসো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

মঙ্গলজাতকৰণ্ণনা সত্তমা.

[৮৮] ৮. সারম্ভজাতকৰণ্ণনা

কল্যাণিমেৰ মুঞ্চেয্যাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ওমসৰাদসিক্খাপদং (পাচি. ১৫) আরব্ভ কথেসি. দ্ৰেপি ৰত্থূনি হেট্ঠা নন্দিৰিসালজাতকে ৰুত্তসদিসানেৰ. ইমস্মিং পন জাতকে বোধিসত্তো গন্ধাররট্ঠে তক্কসিলাযং অঞ্ঞতরস্স ব্রাহ্মণস্স সারম্ভো নাম বলিবদ্দো অহোসি. সত্থা ইদং অতীতৰত্থুং কথেত্ৰা অভিসম্বুদ্ধো হুত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৮৮.

‘‘কল্যাণিমেৰ মুঞ্চেয্য, ন হি মুঞ্চেয্য পাপিকং;

মোক্খো কল্যাণিযা সাধু, মুত্ৰা তপ্পতি পাপিক’’ন্তি.

তত্থ কল্যাণিমেৰ মুঞ্চেয্যাতি চতুদোসৰিনিমুত্তং কল্যাণিং সুন্দরং অনৰজ্জং ৰাচমেৰ মুঞ্চেয্য ৰিস্সজ্জেয্য কথেয্য. ন হি মুঞ্চেয্য পাপিকন্তি পাপিকং লামিকং পরেসং অপ্পিযং অমনাপং ন মুঞ্চেয্য ন কথেয্য. মোক্খো কল্যাণিযা সাধূতি কল্যাণৰাচায ৰিস্সজ্জনমেৰ ইমস্মিং লোকে সাধু সুন্দরং ভদ্দকং. মুত্ৰা তপ্পতি পাপিকন্তি পাপিকং ফরুসৰাচং মুঞ্চিত্ৰা ৰিস্সজ্জেত্ৰা কথেত্ৰা সো পুগ্গলো তপ্পতি সোচতি কিলমতীতি.

এৰং সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা ব্রাহ্মণো আনন্দো অহোসি, ব্রাহ্মণী উপ্পলৰণ্ণা, সারম্ভো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

সারম্ভজাতকৰণ্ণনা অট্ঠমা.

[৮৯] ৯. কুহকজাতকৰণ্ণনা

ৰাচাৰ কির তে আসীতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং কুহকভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. কুহকৰত্থু উদ্দালকজাতকে আৰি ভৰিস্সতি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে একং গামকং উপনিস্সায একো কূটজটিলো কুহকতাপসো ৰসতি. একো কুটুম্বিকো তস্স অরঞ্ঞে পণ্ণসালং কারেত্ৰা তত্থ নং ৰাসেন্তো অত্তনো গেহে পণীতাহারেন পটিজগ্গতি. সো তং কূটজটিলং ‘‘সীলৰা এসো’’তি সদ্দহিত্ৰা চোরভযেন সুৰণ্ণনিক্খসতং তস্স পণ্ণসালং নেত্ৰা ভূমিগতং কত্ৰা ‘‘ইদং ওলোকেয্যাসি, ভন্তে’’তি আহ. অথ নং তাপসো ‘‘পব্বজিতানং নাম, আৰুসো, এৰরূপং কথেতুং, ন ৰট্টতি, অম্হাকং পন পরসন্তকে লোভো নাম নত্থী’’তি আহ. সো ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি তস্স ৰচনং সদ্দহিত্ৰা পক্কামি. দুট্ঠতাপসো ‘‘সক্কা এত্তকেন জীৰিতু’’ন্তি কতিপাহং অতিক্কমিত্ৰা তং সুৰণ্ণং গহেত্ৰা অন্তরামগ্গে একস্মিং ঠানে ঠপেত্ৰা আগন্ত্ৰা পণ্ণসালাযমেৰ ৰসিত্ৰা পুনদিৰসে তস্স গেহে ভত্তকিচ্চং কত্ৰা এৰমাহ ‘‘আৰুসো, মযং তুম্হে নিস্সায চিরং ৰসিম্হ, অতিচিরং একস্মিং ঠানে ৰসন্তানং মনুস্সেহি সদ্ধিং সংসগ্গো হোতি, সংসগ্গো চ নাম পব্বজিতানং মলং, তস্মা গচ্ছামহ’’ন্তি ৰত্ৰা তেন পুনপ্পুনং যাচিযমানোপি নিৰত্তিতুং ন ইচ্ছি. অথ নং সো ‘‘এৰং সন্তে গচ্ছথ, ভন্তে’’তি যাৰ গামদ্ৰারং অনুগন্ত্ৰা নিৰত্তি. তাপসোপি থোকং গন্ত্ৰাৰ ‘‘ইমং কুটুম্বিকং মযা ৰঞ্চেতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা জটানং অন্তরে তিণং ঠপেত্ৰা পটিনিৰত্তি. কুটুম্বিকো ‘‘কিং, ভন্তে, নিৰত্তিত্থা’’তি পুচ্ছি. আৰুসো তুম্হাকং গেহচ্ছদনতো মে জটাসু একতিণং লগ্গং, অদিন্নাদানঞ্চ নাম পব্বজিতানং ন ৰট্টতি, তং আদায আগতোম্হীতি. কুটুম্বিকো ‘‘ছড্ডেত্ৰা গচ্ছথ, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা ‘‘তিণসলাকম্পি নাম পরসন্তকং ন গণ্হাতি, অহো কুক্কুচ্চকো মে অয্যো’’তি পসীদিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা উয্যোজেসি.

তদা পন বোধিসত্তেন ভণ্ডত্থায পচ্চন্তং গচ্ছন্তেন তস্মিং নিৰেসনে নিৰাসো গহিতো হোতি. সো তাপসস্স ৰচনং সুত্ৰাৰ ‘‘অদ্ধা ইমিনা দুট্ঠতাপসেন ইমস্স কিঞ্চি গহিতং ভৰিস্সতী’’তি কুটুম্বিকং পুচ্ছি ‘‘অত্থি পন তে, সম্ম, কিঞ্চি এতস্স তাপসস্স সন্তিকে নিক্খিত্ত’’ন্তি? ‘‘অত্থি, সম্ম, সুৰণ্ণনিক্খসত’’ন্তি. ‘‘তেন হি গচ্ছ, তং উপধারেহী’’তি. সো পণ্ণসালং গন্ত্ৰা তং অদিস্ৰা ৰেগেনাগন্ত্ৰা ‘‘নত্থি, সম্মা’’তি আহ. ‘‘ন তে সুৰণ্ণং অঞ্ঞেন গহিতং, তেনেৰ কুহকতাপসেন গহিতং, এহি, তং অনুবন্ধিত্ৰা গণ্হামা’’তি ৰেগেন গন্ত্ৰা কূটতাপসং গণ্হিত্ৰা হত্থেহি চ পাদেহি চ পোথেত্ৰা সুৰণ্ণং আহরাপেত্ৰা গণ্হিংসু. বোধিসত্তো সুৰণ্ণং দিস্ৰা ‘‘নিক্খসতং হরমানো অসজ্জিত্ৰা তিণমত্তে সত্তোসী’’তি ৰত্ৰা তং গরহন্তো ইমং গাথমাহ –

৮৯.

‘‘ৰাচাৰ কির তে আসি, সণ্হা সখিলভাণিনো;

তিণমত্তে অসজ্জিত্থো, নো চ নিক্খসতং হর’’ন্তি.

তত্থ ৰাচাৰ কির তে আসি, সণ্হা সখিলভাণিনোতি ‘‘পব্বজিতানং তিণমত্তম্পি অদিন্নং আদাতুং ন ৰট্টতী’’তি এৰং সখিলং মুদুৰচনং ৰদন্তস্স ৰাচা এৰ কির তে সণ্হা আসি, ৰচনমত্তমেৰ মট্ঠং অহোসীতি অত্থো. তিণমত্তে অসজ্জিত্থোতি কূটজটিল একিস্সা তিণসলাকায কুক্কুচ্চং কুরুমানো ত্ৰং সত্তো আসত্তো লগ্গো অহোসি. নো চ নিক্খসতং হরন্তি ইমং পন নিক্খসতং হরন্তো অসত্তো নিল্লগ্গোৰ জাতোসীতি.

এৰং বোধিসত্তো তং গরহিত্ৰা ‘‘মা পুন, কূটজটিল, এৰরূপমকাসী’’তি ওৰাদং দত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰেস ভিক্খু কুহকো, পুব্বেপি কুহকোযেৰা’’তি ৰত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা কূটতাপসো কুহকভিক্খু অহোসি, পণ্ডিতপুরিসো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

কুহকজাতকৰণ্ণনা নৰমা.

[৯০] ১০. অকতঞ্ঞুজাতকৰণ্ণনা

যো পুব্বে কতকল্যাণোতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অনাথপিণ্ডিকং আরব্ভ কথেসি. তস্স কিরেকো পচ্চন্তৰাসিকো সেট্ঠি অদিট্ঠসহাযো অহোসি. সো একদা পচ্চন্তে উট্ঠানকভণ্ডস্স পঞ্চ সকটসতানি পূরেত্ৰা কম্মন্তিকমনুস্সে আহ – ‘‘গচ্ছথ, ভো, ইমং ভণ্ডং সাৰত্থিং নেত্ৰা অম্হাকং সহাযকস্স অনাথপিণ্ডিকমহাসেট্ঠিস্স পচ্চগ্ঘেন ৰিক্কিণিত্ৰা পটিভণ্ডং আহরথা’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি তস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা সাৰত্থিং গন্ত্ৰা মহাসেট্ঠিং দিস্ৰা পণ্ণাকারং দত্ৰা তং পৰত্তিং আরোচেসুং. মহাসেট্ঠি ‘‘স্ৰাগতং ৰো’’তি তেসং আৰাসঞ্চ পরিব্বযঞ্চ দাপেত্ৰা সহাযকস্স সুখং পুচ্ছিত্ৰা ভণ্ডং ৰিক্কিণিত্ৰা পটিভণ্ডং দাপেসি. তে পচ্চন্তং গন্ত্ৰা তমত্থং অত্তনো সেট্ঠিস্স আরোচেসুং.

অপরভাগে অনাথপিণ্ডিকোপি তথেৰ পঞ্চ সকটসতানি তত্থ পেসেসি. মনুস্সা তত্থ গন্ত্ৰা পণ্ণাকারং আদায পচ্চন্তৰাসিকসেট্ঠিং পস্সিংসু. সো ‘‘কুতো আগচ্ছথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সাৰত্থিতো তুম্হাকং সহাযকস্স অনাথপিণ্ডিকস্স সন্তিকা’’তি ৰুত্তে ‘‘অনাথপিণ্ডিকোতি কস্সচি পুরিসস্স নামং ভৰিস্সতী’’তি পরিহাসং কত্ৰা পণ্ণাকারং গহেত্ৰা ‘‘গচ্ছথ তুম্হে’’তি উয্যোজেসি, নেৰ নিৰাসং, ন পরিব্বযং দাপেসি. তে সযমেৰ ভণ্ডং ৰিক্কিণিত্ৰা পটিভণ্ডং আদায সাৰত্থিং আগন্ত্ৰা সেট্ঠিস্স তং পৰত্তিং আরোচেসুং.

অথ সো পচ্চন্তৰাসী পুনপি একৰারং তথেৰ পঞ্চ সকটসতানি সাৰত্থিং পেসেসি, মনুস্সা পণ্ণাকারং আদায মহাসেট্ঠিং পস্সিংসু. তে পন দিস্ৰা অনাথপিণ্ডিকস্স মনুস্সা ‘‘মযং, সামি, এতেসং নিৰাসঞ্চ ভত্তঞ্চ পরিব্বযঞ্চ জানিস্সামা’’তি ৰত্ৰা তেসং সকটানি বহিনগরে তথারূপে ঠানে মোচাপেত্ৰা ‘‘তুম্হে ইধেৰ ৰসথ, অম্হাকং ৰো ঘরে যাগুভত্তঞ্চ পরিব্বযো চ ভৰিস্সতী’’তি গন্ত্ৰা দাসকম্মকরে সন্নিপাতেত্ৰা মজ্ঝিমযামসমনন্তরে পঞ্চ সকটসতানি ৰিলুম্পিত্ৰা নিৰাসনপারুপনানিপি নেসং অচ্ছিন্দিত্ৰা গোণে পলাপেত্ৰা সকটানি ৰিচক্কানি কত্ৰা ভূমিযং ঠপেত্ৰা চক্কানিপি গণ্হিত্ৰাৰ অগমংসু. পচ্চন্তৰাসিনো নিৰাসনমত্তস্সপি সামিকা অহুত্ৰা ভীতা ৰেগেন পলাযিত্ৰা পচ্চন্তমেৰ গতা. সেট্ঠিমনুস্সাপি তমত্থং মহাসেট্ঠিনো আরোচেসুং. সো ‘‘অত্থি দানিদং কথাপাভত’’ন্তি সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা আদিতো পট্ঠায সব্বং তং পৰত্তিং আরোচেসি. সত্থা ‘‘ন খো, গহপতি, সো পচ্চন্তৰাসী ইদানেৰ এৰংসীলো, পুব্বেপি এৰংসীলোযেৰ অহোসী’’তি ৰত্ৰা তেন যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো বারাণসিযং মহাৰিভৰো সেট্ঠি অহোসি. তস্সেকো পচ্চন্তৰাসিকো সেট্ঠি অদিট্ঠসহাযো অহোসি. সব্বং অতীতৰত্থু পচ্চুপ্পন্নৰত্থুসদিসমেৰ বোধিসত্তো পন অত্তনো মনুস্সেহি ‘‘অজ্জ অম্হেহি ইদং নাম কত’’ন্তি আরোচিতে ‘‘পঠমং অত্তনো কতং উপকারং অজানন্তা পচ্ছা এৰরূপং লভন্তিযেৰা’’তি ৰত্ৰা সম্পত্তপরিসায ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –

৯০.

‘‘যো পুব্বে কতকল্যাণো, কতত্থো নাৰবুজ্ঝতি;

পচ্ছা কিচ্চে সমুপ্পন্নে, কত্তারং নাধিগচ্ছতী’’তি.

তত্রাযং পিণ্ডত্থো – খত্তিযাদীসু যো কোচি পুরিসো পুব্বে পঠমতরং অঞ্ঞেন কতকল্যাণো কতূপকারো কতত্থো নিপ্ফাদিতকিচ্চো হুত্ৰা তং পরেন অত্তনি কতং কল্যাণঞ্চেৰ অত্থঞ্চ ন জানাতি, সো পচ্ছা অত্তনো কিচ্চে সমুপ্পন্নে তস্স কিচ্চস্স কত্তারং নাধিগচ্ছতি ন লভতীতি.

এৰং বোধিসত্তো ইমায গাথায ধম্মং দেসেত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা পচ্চন্তৰাসী ইদানীপি পচ্চন্তৰাসীযেৰ, বারাণসিসেট্ঠি পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

অকতঞ্ঞুজাতকৰণ্ণনা দসমা.

অপাযিম্হৰগ্গো নৰমো.

তস্সুদ্দানং –

সুরাপানং মিত্তৰিন্দং, কাল়কণ্ণী অত্থদ্ৰারং;

কিংপক্কসীলৰীমংসং, মঙ্গলঞ্চাপি সারম্ভং;

কুহকং অকতঞ্ঞূ চাতি.

১০. লিত্তৰগ্গো

[৯১] ১. লিত্তজাতকৰণ্ণনা

লিত্তং পরমেন তেজসাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অপচ্চৰেক্খিতপরিভোগং আরব্ভ কথেসি. তস্মিং কির কালে ভিক্খূ চীৰরাদীনি লভিত্ৰা যেভুয্যেন অপচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভুঞ্জন্তি. তে চত্তারো পচ্চযে অপচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভুঞ্জমানা যেভুয্যেন নিরযতিরচ্ছানযোনিতো ন মুচ্চন্তি. সত্থা তং কারণং ঞত্ৰা ভিক্খূনং অনেকপরিযাযেন ধম্মিং কথং কথেত্ৰা অপচ্চৰেক্খিতপরিভোগে আদীনৰং দস্সেত্ৰা ‘‘ভিক্খৰে, ভিক্খুনা নাম চত্তারো পচ্চযে লভিত্ৰা অপচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ন ৰট্টতি, তস্মা ইতো পট্ঠায চত্তারো পচ্চযে পচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভুঞ্জেয্যাথা’’তি পচ্চৰেক্খনৰিধিং দস্সেন্তো ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু পটিসঙ্খা যোনিসো চীৰরং পটিসেৰতি সীতস্স পটিঘাতাযা’’তিআদিনা (ম. নি. ১.২৩; অ. নি. ৬.৫৮) নযেন তন্তিং ঠপেত্ৰা ‘‘ভিক্খৰে, চত্তারো পচ্চযে এৰং পচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি, অপচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভোগো নাম হলাহলৰিসপরিভোগসদিসো. পোরাণকা হি অপচ্চৰেক্খিত্ৰা দোসং অজানিত্ৰা ৰিসং পরিভুঞ্জিত্ৰা ৰিপাকন্তে মহাদুক্খং অনুভৰিংসূ’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো অঞ্ঞতরস্মিং মহাভোগকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো অক্খধুত্তো অহোসি. অথাপরো কূটক্খধুত্তো বোধিসত্তেন সদ্ধিং কীল়ন্তো অত্তনো জযে ৰত্তমানে কেল়িমণ্ডলং ন ভিন্দতি, পরাজযকালে পন অক্খং মুখে পক্খিপিত্ৰা ‘‘অক্খো নট্ঠো’’তি কেল়িমণ্ডলং ভিন্দিত্ৰা পক্কমতি. বোধিসত্তো তস্স তং কারণং ঞত্ৰা ‘‘হোতু, জানিস্সামেত্থ পতিরূপকারণ’’ন্তি অক্খে আদায অত্তনো ঘরে হলাহলৰিসেন রঞ্জিত্ৰা পুনপ্পুনং সুক্খাপেত্ৰা তে আদায তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘এহি, সম্ম, অক্খেহি কীল়ামা’’তি আহ. সো ‘‘সাধু, সম্মা’’তি কেল়িমণ্ডলং সজ্জেত্ৰা তেন সদ্ধিং কীল়ন্তো অত্তনো পরাজযকালে একং অক্খং মুখে পক্খিপি. অথ নং বোধিসত্তো তথা করোন্তং দিস্ৰা ‘‘গিলাহি তাৰ, পচ্ছা ইদং নামেতন্তি জানিস্সসী’’তি চোদেতুং ইমং গাথমাহ –

৯১.

‘‘লিত্তং পরমেন তেজসা, গিলমক্খং পুরিসো ন বুজ্ঝতি;

গিল রে গিল পাপধুত্তক, পচ্ছা তে কটুকং ভৰিস্সতী’’তি.

তত্থ লিত্তন্তি মক্খিতং রঞ্জিতং. পরমেন তেজসাতি উত্তমতেজসম্পন্নেন হলাহলৰিসেন. গিলন্তি গিলন্তো. অক্খন্তি গুল়কং. ন বুজ্ঝতীতি ‘‘অযং মে গিলতো ইদং নাম করিস্সতী’’তি ন জানাতি. গিল রেতি গিলাহি অরে. গিলাতি পুনপি চোদেন্তো ৰদতি. পচ্ছা তে কটুকং ভৰিস্সতীতি ইমস্মিং তে অক্খে গিলিতে পচ্ছা এতং ৰিসং তিখিণং ভৰিস্সতীতি অত্থো.

সো বোধিসত্তস্স কথেন্তস্সেৰ ৰিসৰেগেন মুচ্ছিতো অক্খীনি পরিৰত্তেত্ৰা খন্ধং নামেত্ৰা পতি. বোধিসত্তো ‘‘ইদানিস্স জীৰিতদানং দাতুং ৰট্টতী’’তি ওসধপরিভাৰিতং ৰমনযোগং দত্ৰা ৰমেত্ৰা সপ্পিফাণিতমধুসক্করাদযো খাদাপেত্ৰা অরোগং কত্ৰা ‘‘পুন এৰরূপং মা অকাসী’’তি ওৰদিত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা ‘‘ভিক্খৰে, অপচ্চৰেক্খিতপরিভোগো নাম অপচ্চৰেক্খিত্ৰা কতৰিসপরিভোগসদিসো হোতী’’তি ৰত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা পণ্ডিতধুত্তো অহমেৰ অহোসিং, কূটধুত্তো পনেত্থ ন কথীযতি, যথা চ এত্থ, এৰং সব্বত্থ. যো পন ইমস্মিং কালে ন পঞ্ঞাযতি, সো ন কথীযতেৰা’’তি.

লিত্তজাতকৰণ্ণনা পঠমা.

[৯২] ২. মহাসারজাতকৰণ্ণনা

উক্কট্ঠে সূরমিচ্ছন্তীতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো আযস্মন্তং আনন্দত্থেরং আরব্ভ কথেসি. একস্মিঞ্হি সমযে কোসলরঞ্ঞো ইত্থিযো চিন্তযিংসু ‘‘বুদ্ধুপ্পাদো নাম দুল্লভো, তথা মনুস্সপটিলাভো, পরিপুণ্ণাযতনতা চ. মযঞ্চ ইমং দুল্লভং খণসমৰাযং লভিত্ৰাপি অত্তনো রুচিযা ৰিহারং গন্ত্ৰা ধম্মং ৰা সোতুং বুদ্ধপূজং ৰা কাতুং দানং ৰা দাতুং ন লভাম, মঞ্জূসায পক্খিত্তা ৰিয ৰসাম, রঞ্ঞো কথেত্ৰা অম্হাকং ধম্মং দেসেতুং অনুচ্ছৰিকং একং ভিক্খুং পক্কোসাপেত্ৰা তস্স সন্তিকে ধম্মং সোস্সাম, ততো যং সক্খিস্সাম, তং উগ্গণ্হিস্সাম, দানাদীনি চ পুঞ্ঞানি করিস্সাম. এৰং নো অযং খণপটিলাভো সফলো ভৰিস্সতী’’তি. তা সব্বাপি রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা অত্তনা চিন্তিতকারণং কথযিংসু. রাজা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি.

অথেকদিৰসং রাজা উয্যানকীল়ং কীল়িতুকামো উয্যানপালং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘উয্যানং সোধেহী’’তি আহ. উয্যানপালো উয্যানং সোধেন্তো সত্থারং অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে নিসিন্নং দিস্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘সুদ্ধং, দেৰ, উয্যানং, অপিচেত্থ অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে ভগৰা নিসিন্নো’’তি আহ. রাজা ‘‘সাধু, সম্ম, সত্থু সন্তিকে ধম্মম্পি সোস্সামা’’তি অলঙ্কতরথং অভিরুহিত্ৰা উয্যানং গন্ত্ৰা সত্থু সন্তিকং অগমাসি.

তস্মিঞ্চ সমযে ছত্তপাণি নামেকো অনাগামী উপাসকো সত্থু সন্তিকে ধম্মং সুণমানো নিসিন্নো হোতি. রাজা তং দিস্ৰা আসঙ্কমানো মুহুত্তং ঠত্ৰা পুন ‘‘সচাযং পাপকো ভৰেয্য, ন সত্থু সন্তিকে নিসীদিত্ৰা ধম্মং সুণেয্য, অপাপকেন ইমিনা ভৰিতব্ব’’ন্তি চিন্তেত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. উপাসকো বুদ্ধগারৰেন রঞ্ঞো পচ্চুট্ঠানং ৰা ৰন্দনং ৰা ন অকাসি, তেনস্স রাজা অনত্তমনো অহোসি. সত্থা তস্স অনত্তমনভাৰং ঞত্ৰা উপাসকস্স গুণং কথেসি ‘‘অযং, মহারাজ, উপাসকো বহুস্সুতো আগতাগমো কামেসু ৰীতরাগো’’তি রাজা ‘‘ন ইমিনা ওরকেন ভৰিতব্বং, যস্স সত্থা গুণং ৰণ্ণেতী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘উপাসক, ৰদেয্যাসি যেন তে অত্থো’’তি আহ. উপাসকো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি. রাজা সত্থু সন্তিকে ধম্মং সুত্ৰা সত্থারং পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি.

সো একদিৰসং উপরিপাসাদে মহাৰাতপানং ৰিৰরিত্ৰা ঠিতো তং উপাসকং ভুত্তপাতরাসং ছত্তমাদায জেতৰনং গচ্ছন্তং দিস্ৰা পক্কোসাপেত্ৰা এৰমাহ ‘‘ত্ৰং কির, উপাসক, বহুস্সুতো, অম্হাকঞ্চ ইত্থিযো ধম্মং সোতুকামা চেৰ উগ্গহেতুকামা চ, সাধু ৰতস্স সচে তাসং ধম্মং ৰাচেয্যাসী’’তি. ‘‘দেৰ, গিহীনং নাম রাজন্তেপুরে ধম্মং দেসেতুং ৰা ৰাচেতুং ৰা নপ্পতিরূপং, অয্যানং এৰ পতিরূপ’’ন্তি. রাজা ‘‘সচ্চং এস ৰদতী’’তি উয্যোজেত্ৰা ইত্থিযো পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘ভদ্দে, অহং তুম্হাকং ধম্মদেসনত্থায চ ধম্মৰাচনত্থায চ সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা একং ভিক্খুং যাচামি, অসীতিযা মহাসাৰকেসু কতরং যাচামী’’তি আহ. তা সব্বাপি মন্তেত্ৰা ধম্মভণ্ডাগারিকং আনন্দত্থেরমেৰ আরোচেসুং. রাজা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্নো এৰমাহ ‘‘ভন্তে, অম্হাকং গেহে ইত্থিযো আনন্দত্থেরস্স সন্তিকে ধম্মং সোতুঞ্চ উগ্গণ্হিতুঞ্চ ইচ্ছন্তি, সাধু ৰত সচে থেরো অম্হাকং গেহে ধম্মং দেসেয্য চেৰ ৰাচেয্য চা’’তি. সত্থা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা থেরং আণাপেসি. ততো পট্ঠায রঞ্ঞো ইত্থিযো থেরস্স সন্তিকে ধম্মং সুণন্তি চেৰ উগ্গণ্হন্তি চ.

অথেকদিৰসং রঞ্ঞো চূল়ামণি নট্ঠো. রাজা তস্স নট্ঠভাৰং সুত্ৰা অমচ্চে আণাপেসি ‘‘সব্বে অন্তোৰল়ঞ্জনকে মনুস্সে গহেত্ৰা চূল়ামণিং আহরাপেথা’’তি. অমচ্চা মাতুগামে আদিং কত্ৰা চূল়ামণিং পরিপুচ্ছন্তা অদিস্ৰা মহাজনং কিলমেন্তি. তং দিৰসং আনন্দত্থেরো রাজনিৰেসনং পৰিট্ঠো. যথা তা ইত্থিযো পুব্বে থেরং দিস্ৰাৰ হট্ঠতুট্ঠা ধম্মং সুণন্তি চেৰ উগ্গণ্হন্তি চ, তথা অকত্ৰা সব্বা দোমনস্সপ্পত্তাৰ অহেসুং. ততো থেরেন ‘‘কস্মা তুম্হে অজ্জ এৰরূপা জাতা’’তি পুচ্ছিতা এৰমাহংসু ‘‘ভন্তে, রঞ্ঞো চূল়ামণিং পরিযেসামাতি অমচ্চা মাতুগামে উপাদায অন্তোৰল়ঞ্জনকে কিলমেন্তি, ন জানাম কস্স ‘কিং ভৰিস্সতী’তি, তেনম্হ দোমনস্সপ্পত্তা’’তি. থেরো ‘‘মা চিন্তযিত্থা’’তি তা সমস্সাসেত্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদিত্ৰা ‘‘মণি কির তে, মহারাজ, নট্ঠো’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘অসক্খি পন তং আহরাপেতু’’ন্তি. ‘‘ভন্তে, সব্বং অন্তোজনং গহেত্ৰা কিলমেন্তোপি ন সক্কোমি আহরাপেতু’’ন্তি. ‘‘মহারাজ, মহাজনং অকিলমেত্ৰাৰ আহরণূপাযো অত্থী’’তি. ‘‘কতরো, ভন্তে’’তি? ‘‘পিণ্ডদানং, মহারাজা’’তি. ‘‘কতরং পিণ্ডদানং, ভন্তে’’তি? ‘‘মহারাজ, যত্তকেসু আসঙ্কা অত্থি, তে গহেত্ৰা একেকস্স একেকং পলালপিণ্ডং ৰা মত্তিকাপিণ্ডং ৰা দত্ৰা ‘ইমং পচ্চূসকালে আহরিত্ৰা অসুকট্ঠানে নাম পাতেথা’তি ৰত্তব্বং. যেন গহিতো ভৰিস্সতি, সো তস্মিং পক্খিপিত্ৰা আহরিস্সতি. সচে পঠমদিৰসেযেৰ পাতেন্তি, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে পাতেন্তি, দুতিযদিৰসেপি ততিযদিৰসেপি তথেৰ কাতব্বং. এৰং মহাজনো চ ন কিলমিস্সতি, মণিঞ্চ লভিস্সসী’’তি এৰং ৰত্ৰা থেরো অগমাসি.

রাজা ৰুত্তনযেনেৰ তযো দিৰসে দাপেসি, নেৰ মণিং আহরিংসু. থেরো ততিযদিৰসে আগন্ত্ৰা ‘‘কিং, মহারাজ, পাতিতো মণী’’তি পুচ্ছি. ‘‘ন পাতেন্তি, ভন্তে’’তি. ‘‘তেন হি, মহারাজ, মহাতলস্মিংযেৰ পটিচ্ছন্নট্ঠানে মহাচাটিং ঠপাপেত্ৰা উদকস্স পূরাপেত্ৰা সাণিং পরিক্খিপাপেত্ৰা ‘সব্বে অন্তোৰল়ঞ্জনকমনুস্সা চ ইত্থিযো চ উত্তরাসঙ্গং কত্ৰা একেকোৰ অন্তোসাণিং পৰিসিত্ৰা হত্থং ধোৰিত্ৰা আগচ্ছন্তূ’তি ৰদেহী’’তি থেরো ইমং উপাযং আচিক্খিত্ৰা পক্কামি. রাজা তথা কারেসি. মণিচোরো চিন্তেসি ‘‘ধম্মভণ্ডাগারিকো ইমং অধিকরণং আদায মণিং অদস্সেত্ৰা ওসক্কিস্সতীতি অট্ঠানমেতং, পাতেতুং দানি ৰট্টতী’’তি মণিং পটিচ্ছন্নং কত্ৰা আদায অন্তোসাণিং পৰিসিত্ৰা চাটিযং পাতেত্ৰা নিক্খমি. সব্বেসং নিক্খন্তকালে উদকং ছড্ডেত্ৰা মণিং অদ্দসংসু. রাজা ‘‘থেরং নিস্সায মহাজনং অকিলমেত্ৰাৰ মে মণি লদ্ধো’’তি তুস্সি, অন্তোৰল়ঞ্জনকমনুস্সাপি ‘‘থেরং নিস্সায মহাদুক্খতো মুত্তম্হা’’তি তুস্সিংসু. ‘‘থেরস্সানুভাৰেন রঞ্ঞো চূল়ামণি লদ্ধো’’তি থেরস্সানুভাৰো সকলনগরে চেৰ ভিক্খুসঙ্ঘে চ পাকটো জাতো.

ধম্মসভাযং সন্নিসিন্না ভিক্খূ থেরস্স গুণং ৰণ্ণযিংসু ‘‘আৰুসো, আনন্দত্থেরো অত্তনো বহুস্সুততায পণ্ডিচ্চেন উপাযকুসলতায মহাজনং অকিলমেত্ৰা উপাযেনেৰ রঞ্ঞো মণিং দস্সেসী’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানি আনন্দেনেৰ পরহত্থগতং ভণ্ডং দস্সিতং, পুব্বেপি পণ্ডিতা মহাজনং অকিলমেত্ৰা উপাযেনেৰ তিরচ্ছানহত্থগতং ভণ্ডং দস্সযিংসূ’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো সব্বসিপ্পেসু নিপ্ফত্তিং পত্তো তস্সেৰ অমচ্চো অহোসি. অথেকদিৰসং রাজা মহন্তেন পরিৰারেন উয্যানং গন্ত্ৰা ৰনন্তরানি ৰিচরিত্ৰা উদককীল়ং কীল়িতুকামো মঙ্গলপোক্খরণিং ওতরিত্ৰা ইত্থাগারম্পি পক্কোসি. ইত্থিযো অত্তনো অত্তনো সীসূপগগীৰূপগাদীনি আভরণানি ওমুঞ্চিত্ৰা উত্তরাসঙ্গেসু পক্খিপিত্ৰা সমুগ্গপিট্ঠেসু ঠপেত্ৰা দাসিযো পটিচ্ছাপেত্ৰা পোক্খরণিং ওতরিংসু. অথেকা উয্যানমক্কটী সাখন্তরে নিসিন্না দেৰিং পিল়ন্ধনানি ওমুঞ্চিত্ৰা উত্তরাসঙ্গে পক্খিপিত্ৰা সমুগ্গপিট্ঠে ঠপযমানং দিস্ৰা তস্সা মুত্তাহারং পিল়ন্ধিতুকামা হুত্ৰা দাসিযা পমাদং ওলোকযমানা নিসীদি, দাসীপি তং রক্খমানা তহং তহং ওলোকেত্ৰা নিসিন্নাযেৰ নিদ্দাযিতুং আরভি. মক্কটী তস্সা পমাদভাৰং ঞত্ৰা ৰাতৰেগেন ওতরিত্ৰা মহামুত্তাহারং গীৰায পটিমুঞ্চিত্ৰা ৰাতৰেগেন উপ্পতিত্ৰা সাখন্তরে নিসীদিত্ৰা অঞ্ঞাসং মক্কটীনং দস্সনভযেন একস্মিং রুক্খসুসিরট্ঠানে ঠপেত্ৰা উপসন্তূপসন্তা ৰিয তং রক্খমানা নিসীদি.

সাপি খো দাসী পটিবুজ্ঝিত্ৰা মুত্তাহারং অপস্সন্তী কম্পমানা অঞ্ঞং উপাযং অদিস্ৰা ‘‘পুরিসো দেৰিযা মুত্তাহারং গহেত্ৰা পলাতো’’তি মহাৰিরৰং ৰিরৰি. আরক্খমনুস্সা ততো ততো সন্নিপতিত্ৰা তস্সা ৰচনং সুত্ৰা রঞ্ঞো আরোচযিংসু. রাজা ‘‘চোরং গণ্হথা’’তি আহ. পুরিসা উয্যানা নিক্খমিত্ৰা ‘‘চোরং গণ্হথ, চোরং গণ্হথা’’তি ইতো চিতো চ ওলোকেন্তি. অথেকো জানপদো বলিকারকপুরিসো তং সদ্দং সুত্ৰা কম্পমানো পলাযি. তং দিস্ৰা রাজপুরিসা ‘‘অযং চোরো ভৰিস্সতী’’তি অনুবন্ধিত্ৰা তং গহেত্ৰা পোথেত্ৰা ‘‘অরে, দুট্ঠচোর, এৰং মহাসারং নাম পিল়ন্ধনং অৰহরিস্সসী’’তি পরিভাসিংসু. সো চিন্তেসি ‘‘সচাহং ‘ন গণ্হামী’তি ৰক্খামি, অজ্জ মে জীৰিতং নত্থি, পোথেন্তাযেৰ মং মারেস্সন্তি, সম্পটিচ্ছামি ন’’ন্তি. সো ‘‘আম, সামি, গহিতং মে’’তি আহ. অথ নং বন্ধিত্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকং আনযিংসু. রাজাপি নং পুচ্ছি ‘‘গহিতং তে মহাসারপিল়ন্ধন’’ন্তি? ‘‘আম, দেৰা’’তি. ‘‘ইদানি তং কহ’’ন্তি. ‘‘দেৰ, মযা মহাসারং নাম মঞ্চপীঠম্পি ন দিট্ঠপুব্বং, সেট্ঠি পন মং মহাসারপিল়ন্ধনং গণ্হাপেসি, সোহং তং গহেত্ৰাৰ তস্স অদাসিং, সো নং জানাতী’’তি.

রাজা সেট্ঠিং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘গহিতং তে ইমস্স হত্থতো মহাসারপিল়ন্ধন’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘আম, দেৰা’’তি. ‘‘কহং ত’’ন্তি. ‘‘পুরোহিতস্স মে দিন্ন’’ন্তি. পুরোহিতম্পি পক্কোসাপেত্ৰা তথেৰ পুচ্ছি, সোপি সম্পটিচ্ছিত্ৰা ‘‘গন্ধব্বস্স মে দিন্ন’’ন্তি আহ. তম্পি পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘পুরোহিতস্স হত্থতো তে মহাসারপিল়ন্ধনং গহিত’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘আম, দেৰা’’তি. ‘‘কহং ত’’ন্তি. ‘‘কিলেসৰসেন মে ৰণ্ণদাসিযা দিন্ন’’ন্তি. তম্পি পক্কোসাপেত্ৰা পুচ্ছি, সা ‘‘ন গণ্হামী’’তি আহ. তে পঞ্চ জনে পুচ্ছন্তানঞ্ঞেৰ সূরিযো অত্থং গতো. রাজা ‘‘ইদানি ৰিকালো জাতো, স্ৰে জানিস্সামা’’তি তে পঞ্চ জনে অমচ্চানং দত্ৰা নগরং পাৰিসি.

বোধিসত্তো চিন্তেসি – ‘‘ইদং পিল়ন্ধনং অন্তোৰল়ঞ্জে নট্ঠং, অযঞ্চ গহপতিকো বহিৰল়ঞ্জো, দ্ৰারেপি বলৰারক্খো, তস্মা অন্তোৰল়ঞ্জনকানম্পি তং গহেত্ৰা পলাযিতুং ন সক্কা. এৰং নেৰ বহিৰল়ঞ্জনকানং, ন অন্তো, উয্যানে ৰল়ঞ্জনকানং গহণূপাযো দিস্সতি. ইমিনা দুগ্গতমনুস্সেন ‘সেট্ঠিস্স মে দিন্ন’ন্তি কথেন্তেন অত্তনো মোক্খত্থায কথিতং ভৰিস্সতি, সেট্ঠিনাপি ‘পুরোহিতস্স মে দিন্ন’ন্তি কথেন্তেন ‘একতো হুত্ৰা নিত্থরিস্সামী’তি চিন্তেত্ৰা কথিতং ভৰিস্সতি, পুরোহিতেনাপি ‘গন্ধব্বস্স মে দিন্ন’ন্তি কথেন্তেন ‘বন্ধনাগারে গন্ধব্বং নিস্সায সুখেন ৰসিস্সামা’তি চিন্তেত্ৰা কথিতং ভৰিস্সতি, গন্ধব্বেনাপি ‘ৰণ্ণদাসিযা মে দিন্ন’ন্তি কথেন্তেন ‘একন্তেন অনুক্কণ্ঠিতা ভৰিস্সামা’তি চিন্তেত্ৰা কথিতং ভৰিস্সতি, ইমেহি পঞ্চহিপি চোরেহি ন ভৰিতব্বং, উয্যানে মক্কটা বহূ, পিল়ন্ধনেন একিস্সা মক্কটিযা হত্থে আরুল়্হেন ভৰিতব্ব’’ন্তি. সো রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘মহারাজ, চোরে অম্হাকং নিয্যাদেথ, মযং তং কিচ্চং সোধেস্সামা’’তি আহ. রাজা ‘‘সাধু, পণ্ডিত, সোধেহী’’তি তস্স নিয্যাদেসি.

বোধিসত্তো অত্তনো দাসপুরিসে পক্কোসাপেত্ৰা তে পঞ্চ জনে একস্মিংযেৰ ঠানে ৰসাপেত্ৰা সমন্তা আরক্খং কত্ৰা কণ্ণং দত্ৰা ‘‘যং তে অঞ্ঞমঞ্ঞং কথেন্তি, তং ময্হং আরোচেথা’’তি ৰত্ৰা পক্কামি. তে তথা অকংসু. ততো মনুস্সানং সন্নিসিন্নৰেলায সেট্ঠি তং গহপতিকং আহ – ‘‘অরে, দুট্ঠগহপতি, তযা অহং, মযা ৰা ত্ৰং কহং দিট্ঠপুব্বো, কদা তে ময্হং পিল়ন্ধনং দিন্ন’’ন্তি আহ. সো ‘‘সামি মহাসেট্ঠি, অহং মহাসারং নাম রুক্খসারপাদকং মঞ্চপীঠম্পি ন জানামি, ‘তং নিস্সায পন মোক্খং লভিস্সামী’তি এৰং অৰচং, মা মে কুজ্ঝ, সামী’’তি আহ. পুরোহিতোপি সেট্ঠিং আহ ‘‘মহাসেট্ঠি, ত্ৰং ইমিনা অত্তনো অদিন্নকমেৰ ময্হং কথং অদাসী’’তি? ‘‘মযম্পি দ্ৰে ইস্সরা, অম্হাকং একতো হুত্ৰা ঠিতকালে কম্মং খিপ্পং নিপ্ফজ্জিস্সতী’’তি কথেসিন্তি. গন্ধব্বোপি পুরোহিতং আহ ‘‘ব্রাহ্মণ, কদা তযা ময্হং পিল়ন্ধনং দিন্ন’’ন্তি? ‘‘অহং তং নিস্সায ৰসনট্ঠানে সুখং ৰসিস্সামী’’তি কথেসিন্তি. ৰণ্ণদাসীপি গন্ধব্বং আহ ‘‘অরে দুট্ঠগন্ধব্ব, অহং কদা তৰ সন্তিকং গতপুব্বা, ত্ৰং ৰা মম সন্তিকং আগতপুব্বো, কদা তে ময্হং পিল়ন্ধনং দিন্ন’’ন্তি? ভগিনি কিংকারণা কুজ্ঝসি, ‘‘অম্হেসু পঞ্চসু একতো ৰসন্তেসু ঘরাৰাসো ভৰিস্সতি, অনুক্কণ্ঠমানা সুখং ৰসিস্সামা’’তি কথেসিন্তি. বোধিসত্তো পযোজিতমনুস্সানং সন্তিকা তং কথং সুত্ৰা তেসং তথতো অচোরভাৰং ঞত্ৰা ‘‘মক্কটিযা গহিতপিল়ন্ধনং উপাযেনেৰ পাতেস্সামী’’তি গেণ্ডুমযানি বহূনি পিল়ন্ধনানি কারেত্ৰা উয্যানে মক্কটিযো গাহাপেত্ৰা হত্থপাদগীৰাসু গেণ্ডুপিল়ন্ধনানি পিল়ন্ধাপেত্ৰা ৰিস্সজ্জেসি. ইতরা মক্কটী পিল়ন্ধনং রক্খমানা উয্যানে এৰ নিসীদি.

বোধিসত্তো মনুস্সে আণাপেসি ‘‘গচ্ছথ তুম্হে, উয্যানে সব্বা মক্কটিযো উপধারেথ, যস্সা তং পিল়ন্ধনং পস্সথ, তং উত্তাসেত্ৰা পিল়ন্ধনং গণ্হথা’’তি. তাপি খো মক্কটিযো ‘‘পিল়ন্ধনং নো লদ্ধ’’ন্তি তুট্ঠপহট্ঠা উয্যানে ৰিচরন্তিযো তস্সা সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘পস্স অম্হাকং পিল়ন্ধন’’ন্তি আহংসু. সা মক্কটী অসহমানা ‘‘কিং ইমিনা গেণ্ডুপিল়ন্ধনেনা’’তি মুত্তাহারং পিল়ন্ধিত্ৰা নিক্খমি. অথ নং তে পুরিসা দিস্ৰা পিল়ন্ধনং ছড্ডাপেত্ৰা আহরিত্ৰা বোধিসত্তস্স অদংসু. সো তং আদায রঞ্ঞো দস্সেত্ৰা ‘‘ইদং তে দেৰ পিল়ন্ধনং, তে পঞ্চপি অচোরা, ইদং পন উয্যানে মক্কটিযা আভত’’ন্তি আহ. ‘‘কথং পন তে, পণ্ডিত, মক্কটিযা হত্থং আরুল়্হভাৰো ঞাতো, কথং তে গহিত’’ন্তি? সো সব্বং আচিক্খি. রাজা তুট্ঠমানসো ‘‘সঙ্গামসীসাদীসু নাম সূরাদযো ইচ্ছিতব্বা হোন্তী’’তি বোধিসত্তস্স থুতিং করোন্তো ইমং গাথমাহ –

৯২.

‘‘উক্কট্ঠে সূরমিচ্ছন্তি, মন্তীসু অকুতূহলং;

পিযঞ্চ অন্নপানম্হি, অত্থে জাতে চ পণ্ডিত’’ন্তি.

তত্থ উক্কট্ঠেতি উপকট্ঠে, উভতোব্যূল়্হে সঙ্গামে সম্পহারে ৰত্তমানেতি অত্থো. সূরমিচ্ছন্তীতি অসনিযাপি মত্থকে পতমানায অপলাযিনং সূরং ইচ্ছন্তি, তস্মিং খণে এৰরূপো সঙ্গামযোধো পত্থেতব্বো হোতি. মন্তীসু অকুতূহলন্তি কত্তব্বাকত্তব্বকিচ্চং সম্মন্তনকালে উপ্পন্নে মন্তীসু যো অকুতূহলো অৰিকিণ্ণৰাচো মন্তং ন ভিন্দতি, তং ইচ্ছন্তি, তাদিসো তেসু ঠানেসু পত্থেতব্বো হোতি. পিযঞ্চ অন্নপানম্হীতি মধুরে অন্নপানে পচ্চুপট্ঠিতে সহপরিভুঞ্জনত্থায পিযপুগ্গলং পত্থেন্তি, তাদিসো তস্মিং কালে পত্থেতব্বো হোতি. অত্থে জাতে চ পণ্ডিতন্তি অত্থগম্ভীরে ধম্মগম্ভীরে কিস্মিঞ্চিদেৰ কারণে ৰা পঞ্হে ৰা উপ্পন্নে পণ্ডিতং ৰিচক্খণং ইচ্ছন্তি. তথারূপো হি তস্মিং সমযে পত্থেতব্বো হোতীতি.

এৰং রাজা বোধিসত্তং ৰণ্ণেত্ৰা থোমেত্ৰা ঘনৰস্সং ৰস্সেন্তো মহামেঘো ৰিয সত্তাহি রতনেহি পূজেত্ৰা তস্সোৰাদে ঠত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং গতো, বোধিসত্তোপি যথাকম্মং গতো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা থেরস্স গুণং কথেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা রাজা আনন্দো অহোসি, পণ্ডিতামচ্চো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

মহাসারজাতকৰণ্ণনা দুতিযা.

[৯৩] ৩. ৰিস্সাসভোজনজাতকৰণ্ণনা

ৰিস্সসে অৰিস্সত্থেতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ৰিস্সাসভোজনং আরব্ভ কথেসি. তস্মিং কির সমযে যেভুয্যেন ভিক্খূ ‘‘মাতরা নো দিন্নং, পিতরা নো দিন্নং, ভাতরা, ভগিনিযা, চূল়মাতরা, চূল়পিতরা, মাতুলেন, মাতুলানিযা দিন্নং. অম্হাকং গিহিকালেপি ভিক্খুকালেপি এতে দাতুং যুত্তরূপাৰা’’তি ঞাতীহি দিন্নে চত্তারো পচ্চযে ৰিস্সত্থা হুত্ৰা অপচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভুঞ্জন্তি. সত্থা তং কারণং ঞত্ৰা ‘‘ভিক্খূনং মযা ধম্মদেসনং কাতুং ৰট্টতী’’তি ভিক্খূ সন্নিপাতাপেত্ৰা ‘‘ভিক্খৰে, ভিক্খুনা নাম ঞাতীহিপি অঞ্ঞাতীহিপি দিন্নকে চত্তারো পচ্চযে পচ্চৰেক্খিত্ৰাৰ পরিভোগো কাতব্বো. অপচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভোগং কত্ৰা হি কালং কুরুমানো ভিক্খু যক্খপেতঅত্তভাৰতো ন মুচ্চতি, অপচ্চৰেক্খিতপরিভোগো নামেস ৰিসপরিভোগসদিসো. ৰিসঞ্হি ৰিস্সাসিকেন দিন্নকম্পি অৰিস্সাসিকেন দিন্নকম্পি মারেতিযেৰ. পুব্বেপি ৰিস্সাসেন দিন্নং ৰিসং পরিভুঞ্জিত্ৰা জীৰিতক্খযং পত্তা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো মহাৰিভৰো সেট্ঠি অহোসি. তস্সেকো গোপালকো কিট্ঠসম্বাধসমযে গাৰো গহেত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা তত্থ গোসালং কত্ৰা রক্খন্তো ৰসতি. সেট্ঠিনো চ কালেন কালং গোরসং আহরতি. অথস্স গোসালায অৰিদূরে সীহো নিৰাসং গণ্হি. গাৰীনং সীহসন্তাসেন মিলাতানং খীরং মন্দং অহোসি. অথ নং একদিৰসং সপ্পিং আদায আগতং সেট্ঠি পুচ্ছি ‘‘কিং নু খো, সম্ম গোপালক, মন্দং সপ্পী’’তি? সো তং কারণং আচিক্খি. ‘‘অত্থি পন, সম্ম, তস্স সীহস্স কত্থচি পটিবন্ধো’’তি? ‘‘অত্থিস্স সামি, একায মিগমাতুকায সদ্ধিং সংসগ্গো’’তি. ‘‘সক্কা পন তং গাহাপেতু’’ন্তি? ‘‘সক্কা, সামী’’তি. ‘‘তেন হি তং গহেত্ৰা তস্সা নলাটতো পট্ঠায সরীরে লোমানি ৰিসেন পুনপ্পুনং রজিত্ৰা সুক্খাপেত্ৰা দ্ৰে তযো দিৰসে অতিক্কামেত্ৰা তং মিগমাতুকং ৰিস্সজ্জেহি, সো তস্সা সিনেহেন সরীরং লেহিত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপুণিস্সতি. অথস্স চম্মনখদাঠা চেৰ ৰসঞ্চ মংসঞ্চ গহেত্ৰা আগচ্ছেয্যাসী’’তি হলাহলৰিসং দত্ৰা উয্যোজেসি.

সো গোপালকো জালং খিপিত্ৰা উপাযেন তং মিগমাতুকং গণ্হিত্ৰা তথা অকাসি. সীহো তং দিস্ৰাৰ বলৰসিনেহেন তস্সা সরীরং লেহিত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপুণি. গোপালকোপি চম্মাদীনি গহেত্ৰা বোধিসত্তস্স সন্তিকং অগমাসি. বোধিসত্তো তং কারণং ঞত্ৰা ‘‘পরেসু সিনেহো নাম ন কাতব্বো, এৰং বলসম্পন্নোপি সীহো মিগরাজা কিলেসৰসেন সংসগ্গং নিস্সায মিগমাতুকায সরীরং লেহন্তো ৰিসপরিভোগং কত্ৰা জীৰিতক্খযং পত্তো’’তি ৰত্ৰা সম্পত্তপরিসায ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –

৯৩.

‘‘ন ৰিস্সসে অৰিস্সত্থে, ৰিস্সত্থেপি ন ৰিস্সসে;

ৰিস্সাসা ভযমন্ৰেতি, সীহংৰ মিগমাতুকা’’তি.

তত্রাযং সঙ্খেপত্থো – যো পুব্বে সভযো অত্তনি অৰিস্সত্থো অহোসি, তস্মিং অৰিস্সত্থে, যো পুব্বেপি নিব্ভযো অত্তনি ৰিস্সাসিকোযেৰ, তস্মিং ৰিস্সত্থেপি ন ৰিস্সসে, নেৰ ৰিস্সাসং করেয্য. কিংকারণা? ৰিস্সাসা ভযমন্ৰেতি, যো হি মিত্তেপি অমিত্তেপি ৰিস্সাসো, ততো ভযমেৰ আগচ্ছতি. কথং? সীহংৰ মিগমাতুকা, যথা মিত্তসন্থৰৰসেন কতৰিস্সাসায মিগমাতুকায সন্তিকা সীহস্স ভযং অন্ৰেতি, উপগতং সম্পত্তন্তি অত্থো. যথা ৰা ৰিস্সাসৰসেন সীহং মিগমাতুকা অন্ৰেতা উপগতাতিপি অত্থো.

এৰং বোধিসত্তো সম্পত্তপরিসায ধম্মং দেসেত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মহাসেট্ঠি অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

ৰিস্সাসভোজনজাতকৰণ্ণনা ততিযা.

[৯৪] ৪. লোমহংসজাতকৰণ্ণনা

সোতত্তো সোসিন্নো চেৰাতি ইদং সত্থা ৰেসালিং উপনিস্সায পাটিকারামে ৰিহরন্তো সুনক্খত্তং আরব্ভ কথেসি. একস্মিঞ্হি সমযে সুনক্খত্তো সত্থু উপট্ঠাকো হুত্ৰা পত্তচীৰরমাদায ৰিচরমানো কোরক্খত্তিযস্স ধম্মং রোচেন্তো দসবলস্স পত্তচীৰরং নিয্যাদেত্ৰা কোরক্খত্তিযং নিস্সায ৰসতি. তস্স কালকঞ্জিকঅসুরযোনিযং নিব্বত্তকালে গিহি হুত্ৰা ‘‘নত্থি সমণস্স গোতমস্স উত্তরি মনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসো, তক্কপরিযাহতং সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতি ৰীমংসানুচরিতং সযংপটিভানং. যস্স চ খ্ৰাস্স অত্থায ধম্মো দেসিতো, ন সো নিয্যাতি তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযাযা’’তি (ম. নি. ১.১৪৬) ৰেসালিযং তিণ্ণং পাকারানং অন্তরে ৰিচরন্তো সত্থু অৰণ্ণং ভাসতি.

অথাযস্মা সারিপুত্তো পিণ্ডায চরন্তো তস্সেৰং অৰণ্ণং ভাসন্তস্স সুত্ৰা পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো তমত্থং ভগৰতো আরোচেসি. ভগৰা ‘‘কোধনো, সারিপুত্ত, সুনক্খত্তো মোঘপুরিসো, কোধৰসেনেৰমাহ, কোধৰসেনাপি পন ‘ন সো নিয্যাতি তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযাযা’তি ৰদন্তো অজানিত্ৰাপি ময্হং গুণমেৰ ভাসতি. ন খো পন সো মোঘপুরিসো ময্হং গুণং জানাতি. ময্হঞ্হি, সারিপুত্ত, ছ অভিঞ্ঞা নাম অত্থি, অযম্পি মে উত্তরিমনুস্সধম্মোৰ. দসবলঞাণানি অত্থি, চতুৰেসারজ্জঞাণং অত্থি, চতুযোনিপরিচ্ছেদকঞাণং অত্থি, পঞ্চগতিপরিচ্ছেদকঞাণং অত্থি, অযম্পি মে উত্তরিমনুস্সধম্মোৰ. এৰং উত্তরিমনুস্সধম্মসমন্নাগতং পন মং যো এৰং ৰদেয্য ‘নত্থি সমণস্স গোতমস্স উত্তরিমনুস্সধম্মো’তি, সো তং ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে’’তি এৰং অত্তনো ৰিজ্জমানং উত্তরিমনুস্সধম্মস্স গুণং কথেত্ৰা ‘‘সুনক্খত্তো কির, সারিপুত্ত, কোরক্খত্তিযস্স দুক্করকারিকায মিচ্ছাতপে পসন্নো, মিচ্ছাতপে পসীদন্তেন পন মযি এৰ পসীদিতুং ৰট্টতি. অহঞ্হি ইতো একনৰুতিকপ্পমত্থকে ‘অত্থি নু খো এত্থ সারো’তি বাহিরকং মিচ্ছাতপং ৰীমংসন্তো চতুরঙ্গসমন্নাগতং ব্রহ্মচরিযৰাসং ৰসিং, তপস্সী সুদং হোমি পরমতপস্সী, লূখো সুদং হোমি পরমলূখো, জেগুচ্ছী সুদং হোমি পরমজেগুচ্ছী, পৰিৰিত্তো সুদং হোমি পরমপৰিৰিত্তো’’তি ৰত্ৰা থেরেন যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে একনৰুতিকপ্পমত্থকে বোধিসত্তো ‘‘বাহিরকতপং ৰীমংসিস্সামী’’তি আজীৰকপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা অচেলকো অহোসি রজোজল্লিকো, পৰিৰিত্তো অহোসি একৰিহারী. মনুস্সে দিস্ৰা মিগো ৰিয পলাযি, মহাৰিকতিভোজনো অহোসি, ৰচ্ছকগোমযাদীনি পরিভুঞ্জি, অপ্পমাদৰিহারত্থায অরঞ্ঞে একস্মিং ভিংসনকে ৰনসণ্ডে ৰিহাসি. তস্মিম্পি ৰিহরন্তো হিমপাতসমযে অন্তরট্ঠকে রত্তিং ৰনসণ্ডা নিক্খমিত্ৰা অব্ভোকাসে ৰিহরিত্ৰা সূরিযে উগ্গতে ৰনসণ্ডং পৰিসতি. সো যথা রত্তিং অব্ভোকাসে হিমোদকেন তিন্তো, তথেৰ দিৰা ৰনসণ্ডতো পগ্ঘরন্তেহি উদকবিন্দূহি তেমযি. এৰং অহোরত্তং সীতদুক্খং অনুভোতি. গিম্হানং পন পচ্ছিমে মাসে দিৰা অব্ভোকাসে ৰিহরিত্ৰা রত্তিং ৰনসণ্ডং পৰিসতি. সো যথা দিৰা অব্ভোকাসে আতপেন পরিল়াহপ্পত্তো, তথেৰ রত্তিং নিৰাতে ৰনসণ্ডে পরিল়াহং পাপুণাতি, সরীরা সেদধারা মুচ্চন্তি. অথস্স পুব্বে অস্সুতপুব্বা অযং গাথা পটিভাসি –

৯৪.

‘‘সোতত্তো সোসিন্নো চেৰ, একো ভিংসনকে ৰনে;

নগ্গো ন চগ্গিমাসীনো, এসনাপসুতো মুনী’’তি.

তত্থ সোতত্তোতি সূরিযসন্তাপেন সুট্ঠু তত্তো. সোসিন্নোতি হিমোদকেন সুসিন্নো সুট্ঠু তিন্তো. একো ভিংসনকে ৰনেতি যত্থ পৰিট্ঠানং যেভুয্যেন লোমানি হংসন্তি, তথারূপে ভিংসনকেৰনসণ্ডে একো অদুতিযোৰ অহোসিন্তি দীপেতি. নগ্গো ন চগ্গিমাসীনোতি নগ্গো চ ন চ অগ্গিমাসীনো. তথা সীতেন পীল়িযমানোপি নেৰ নিৰাসনপারুপনং ৰা আদিযিং, ন চ অগ্গিং আগম্ম নিসীদিন্তি দীপেতি. এসনাপসুতোতি অব্রহ্মচরিযেপি তস্মিং ব্রহ্মচরিযসঞ্ঞী হুত্ৰা ‘‘ব্রহ্মচরিযমেৰেতং এসনা গৰেসনা উপাযো ব্রহ্মলোকস্সা’’তি এৰং তায ব্রহ্মচরিযেসনায পসুতো অনুযুত্তো উস্সুক্কং আপন্নো অহোসিন্তি দস্সেতি. মুনীতি ‘‘মুনি খো এস মোনত্থায পটিপন্নো’’তি এৰং লোকেন সম্ভাৰিতো অহোসিন্তি দীপেতি.

এৰং চতুরঙ্গসমন্নাগতং ব্রহ্মচরিযং চরিত্ৰা বোধিসত্তো মরণকালে উপট্ঠিতং নিরযনিমিত্তং দিস্ৰা ‘‘ইদং ৰতসমাদানং নিরত্থক’’ন্তি ঞত্ৰা তঙ্খণঞ্ঞেৰ তং লদ্ধিং ভিন্দিত্ৰা সম্মাদিট্ঠিং গহেত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘অহং তেন সমযেন সো আজীৰকো অহোসি’’ন্তি.

লোমহংসজাতকৰণ্ণনা চতুত্থা.

[৯৫] ৫. মহাসুদস্সনজাতকৰণ্ণনা

অনিচ্চা ৰত সঙ্খারাতি ইদং সত্থা পরিনিব্বানমঞ্চে নিপন্নো আনন্দত্থেরস্স ‘‘মা, ভন্তে, ভগৰা ইমস্মিং খুদ্দকনগরকে’’ত্যাদিৰচনং (দী. নি. ২.২১০) আরব্ভ কথেসি. তথাগতে হি জেতৰনে ৰিহরন্তে সারিপুত্তত্থেরো কত্তিকপুণ্ণমাযং নাল়কগামকে জাতোৰরকে পরিনিব্বাযি, মহামোগ্গল্লানো কত্তিকমাসস্সেৰ কাল়পক্খঅমাৰসিযং. এৰং পরিনিব্বুতে অগ্গসাৰকযুগে ‘‘অহম্পি কুসিনারাযং পরিনিব্বাযিস্সামী’’তি অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো তত্থ গন্ত্ৰা যমকসালানমন্তরে উত্তরসীসকে মঞ্চকে অনুট্ঠানসেয্যায নিপজ্জি. অথ নং আযস্মা আনন্দত্থেরো ‘‘মা, ভন্তে, ভগৰা ইমস্মিং খুদ্দকনগরকে ৰিসমে উজ্জঙ্গলনগরকে, সাখানগরকে পরিনিব্বাযি, অঞ্ঞেসং চম্পারাজগহাদীনং মহানগরানং অঞ্ঞতরস্মিং ভগৰা পরিনিব্বাযতূ’’তি যাচি. সত্থা ‘‘মা, আনন্দ, ইমং ‘খুদ্দকনগরকং, উজ্জঙ্গলনগরকং সাখানগরক’ন্তি ৰদেহি, অহঞ্হি পুব্বে সুদস্সনচক্কৰত্তিরাজকালে ইমস্মিং নগরে ৰসিং, তদা ইদং দ্ৰাদসযোজনিকেন রতনপাকারেন পরিক্খিত্তং মহানগরং অহোসী’’তি ৰত্ৰা থেরেন যাচিতো অতীতং আহরন্তো মহাসুদস্সনসুত্তং (দী. নি. ২.২৪১ আদযো) কথেসি.

তদা পন মহাসুদস্সনং সুধম্মপাসাদা ওতরিত্ৰা অৰিদূরে সত্তরতনমযে তালৰনে পঞ্ঞত্তস্মিং কপ্পিযমঞ্চকে দক্খিণেন পস্সেন অনুট্ঠানসেয্যায নিপন্নং দিস্ৰা ‘‘ইমানি তে, দেৰ, চতুরাসীতি নগরসহস্সানি কুসাৰতিরাজধানিপ্পমুখানি, এত্থ ছন্দং করোহী’’তি সুভদ্দায দেৰিযা ৰুত্তে মহাসুদস্সনো ‘‘মা দেৰি এৰং অৰচ, অথ খো ‘এত্থ ছন্দং ৰিনেহি, মা অপেক্খং অকাসী’তি এৰং মং ওৰদা’’তি ৰত্ৰা ‘‘কিংকারণা, দেৰা’’তি পুচ্ছিতো ‘‘অজ্জাহং কালকিরিযং করিস্সামী’’তি. অথ নং দেৰী রোদমানা অক্খীনি পুঞ্ছিত্ৰা কিচ্ছেন কসিরেন তথা ৰত্ৰা রোদি পরিদেৰি. সেসাপি চতুরাসীতিসহস্সইত্থিযো রোদিংসু পরিদেৰিংসু. অমচ্চাদীসুপি একোপি অধিৰাসেতুং নাসক্খি, সব্বেপি রোদিংসু. বোধিসত্তো ‘‘অলং, ভণে, মা সদ্দমকত্থা’’তি সব্বে নিৰারেত্ৰা দেৰিং আমন্তেত্ৰা ‘‘মা ত্ৰং দেৰি রোদি, মা পরিদেৰি. তিলফলমত্তোপি হি সঙ্খারো নিচ্চো নাম নত্থি, সব্বেপি অনিচ্চা ভেদনধম্মা এৰা’’তি ৰত্ৰা দেৰিং ওৰদন্তো ইমং গাথমাহ –

৯৫.

‘‘অনিচ্চা ৰত সঙ্খারা, উপ্পাদৰযধম্মিনো;

উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুজ্ঝন্তি, তেসং ৰূপসমো সুখো’’তি.

তত্থ অনিচ্চা ৰত সঙ্খারাতি ভদ্দে সুভদ্দাদেৰি, যত্তকা কেহিচি পচ্চযেহি সমাগন্ত্ৰা কতা খন্ধাযতনাদযো সঙ্খারা, সব্বে তে অনিচ্চাযেৰ নাম. এতেসু হি রূপং অনিচ্চং…পে… ৰিঞ্ঞাণং অনিচ্চং. চক্খু অনিচ্চং…পে… ধম্মা অনিচ্চা. যংকিঞ্চি সৰিঞ্ঞাণকং অৰিঞ্ঞাণকং রতনং, সব্বং তং অনিচ্চমেৰ. ইতি ‘‘অনিচ্চা ৰত সঙ্খারা’’তি গণ্হ. কস্মা? উপ্পাদৰযধম্মিনোতি, সব্বে হেতে উপ্পাদধম্মিনো চেৰ ৰযধম্মিনো চ উপ্পজ্জনভিজ্জনসভাৰাযেৰ, তস্মা ‘‘অনিচ্চা’’তি ৰেদিতব্বা. যস্মা চ অনিচ্চা, তস্মা উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুজ্ঝন্তি, উপ্পজ্জিত্ৰা ঠিতিং পত্ৰাপি নিরুজ্ঝন্তিযেৰ. সব্বেৰ হেতে নিব্বত্তমানা উপ্পজ্জন্তি নাম, ভিজ্জমানা নিরুজ্ঝন্তি নাম. তেসং উপ্পাদে সতিযেৰ চ ঠিতি নাম হোতি, ঠিতিযা সতিযেৰ ভঙ্গো নাম হোতি, ন হি অনুপ্পন্নস্স ঠিতি নাম, নাপি ঠিতং অভিজ্জনকং নাম অত্থি. ইতি সব্বেপি সঙ্খারা তীণি লক্খণানি পত্ৰা তত্থ তত্থেৰ নিরুজ্ঝন্তি, তস্মা সব্বেপিমে অনিচ্চা খণিকা ইত্তরা অধুৰা পভঙ্গুনো চলিতা সমীরিতা অনদ্ধনিযা পযাতা তাৰকালিকা নিস্সারা, তাৰকালিকট্ঠেন মাযামরীচিফেণসদিসা. তেসু ভদ্দে সুভদ্দাদেৰি, কস্মা সুখসঞ্ঞং উপ্পাদেসি, এৰং পন গণ্হ তেসং ৰূপসমো সুখোতি, সব্বৰট্টৰূপসমনতো তেসং ৰূপসমো নাম নিব্বানং, তদেৰেকং একন্ততো সুখং, ততো অঞ্ঞং সুখং নাম নত্থীতি.

এৰং মহাসুদস্সনো অমতমহানিব্বানেন দেসনায কূটং গহেত্ৰা অৰসেসস্সপি মহাজনস্স ‘‘দানং দেথ, সীলং রক্খথ, উপোসথকম্মং করোথা’’তি ওৰাদং দত্ৰা দেৰলোকপরাযণো অহোসি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা সুভদ্দা দেৰী রাহুলমাতা অহোসি, পরিণাযকরতনং রাহুলো, সেসপরিসা বুদ্ধপরিসা, মহাসুদস্সনো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

মহাসুদস্সনজাতকৰণ্ণনা পঞ্চমা.

[৯৬] ৬. তেলপত্তজাতকৰণ্ণনা

সমতিত্তিকং অনৰসেসকন্তি ইদং সত্থা সুম্ভরট্ঠে সেদকং নাম নিগমং উপনিস্সায অঞ্ঞতরস্মিং ৰনসণ্ডে ৰিহরন্তো জনপদকল্যাণিসুত্তং আরব্ভ কথেসি. তত্র হি ভগৰা –

‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, ‘জনপদকল্যাণী জনপদকল্যাণী’তি খো, ভিক্খৰে, মহাজনকাযো সন্নিপতেয্য, সা খো পনস্স জনপদকল্যাণী পরমপাসাৰিনী নচ্চে, পরমপাসাৰিনী গীতে. ‘জনপদকল্যাণী নচ্চতি গাযতী’তি খো, ভিক্খৰে, ভিয্যোসোমত্তায মহাজনকাযো সন্নিপতেয্য. অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য জীৰিতুকামো অমরিতুকামো সুখকামো দুক্খপটিকূলো. তমেনং এৰং ৰদেয্য ‘‘অযং তে, অম্ভো পুরিস, সমতিত্তিকো তেলপত্তো অন্তরেন চ মহাজনকাযস্স অন্তরেন চ জনপদকল্যাণিযা পরিহরিতব্বো, পুরিসো চ তং উক্খিত্তাসিকো পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধিস্সতি ‘যত্থেৰ নং থোকম্পি ছড্ডেস্সসি, তত্থেৰ তে সীসং পাতেস্সামী’’’তি. ‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, অপি নু সো পুরিসো অমুং তেলপত্তং অমনসিকরিত্ৰা বহিদ্ধা পমাদং আহরেয্যা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’. উপমা খো ম্যাযং, ভিক্খৰে, কতা অত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনায. অযমেৰেত্থ অত্থো – ‘সমতিত্তিকো তেলপত্তো’তি খো, ভিক্খৰে, কাযগতাযেতং সতিযা অধিৰচনং. তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, এৰং সিক্খিতব্বং ‘কাযগতা নো সতি ভাৰিতা ভৰিস্সতি সুসমারদ্ধা’তি এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্ব’’ন্তি (সং. নি. ৫.৩৮৬) –

ইদং জনপদকল্যাণিসুত্তং সাত্থং সব্যঞ্জনং কথেসি.

তত্রাযং সঙ্খেপত্থো – জনপদকল্যাণীতি জনপদম্হি কল্যাণী উত্তমা ছসরীরদোসরহিতা পঞ্চকল্যাণসমন্নাগতা. সা হি যস্মা নাতিদীঘা, নাতিরস্সা, নাতিকিসা, নাতিথূলা, নাতিকাল়া, নাচ্চোদাতা, অতিক্কন্তা মানুসকৰণ্ণং, অপত্তা দিব্বৰণ্ণং, তস্মা ছসরীরদোসরহিতা. ছৰিকল্যাণং, মংসকল্যাণং, ন্হারুকল্যাণং, অট্ঠিকল্যাণং, ৰযোকল্যাণন্তি ইমেহি পন পঞ্চহি কল্যাণেহি সমন্নাগতত্তা পঞ্চকল্যাণসমন্নাগতা নাম. তস্সা হি আগন্তুকোভাসকিচ্চং নাম নত্থি, অত্তনো সরীরোভাসেনেৰ দ্ৰাদসহত্থে ঠানে আলোকং করোতি, পিযঙ্গুসামা ৰা হোতি সুৰণ্ণসামা ৰা. অযমস্সা ছৰিকল্যাণতা. চত্তারো পনস্সা হত্থপাদা মুখপরিযোসানঞ্চ লাখারসপরিকম্মকতং ৰিয রত্তপৰাল়রত্তকম্বলসদিসং হোতি. অযমস্সা মংসকল্যাণতা. ৰীসতি নখপত্তানি মংসতো অমুত্তট্ঠানে লাখারসপূরিতানি ৰিয, মুত্তট্ঠানে খীরধারাসদিসানি. অযমস্সা ন্হারুকল্যাণতা. দ্ৰত্তিংস দন্তা সুফুসিতা সুধোতৰজিরপন্তি ৰিয খাযন্তি. অযমস্সা অট্ঠিকল্যাণতা. ৰীসতিৰস্সসতিকাপি পন সমানা সোল়সৰস্সুদ্দেসিকা ৰিয হোতি নিব্বলিপলিতা. অযমস্সা ৰযোকল্যাণতা.

পরমপাসাৰিনীতি এত্থ পন পসৰনং পসৰো, পৰত্তীতি অত্থো. পসৰো এৰ পাসাৰো, পরমো পাসাৰো পরমপাসাৰো, সো অস্সা অত্থীতি পরমপাসাৰিনী. নচ্চে চ গীতে চ উত্তমপ্পৰত্তি সেট্ঠকিরিযা. উত্তমমেৰ নচ্চং নচ্চতি, গীতঞ্চ গাযতীতি ৰুত্তং হোতি.

অথ পুরিসো আগচ্ছেয্যাতি ন অত্তনো রুচিযা আগচ্ছেয্য, অযং পনেত্থ অধিপ্পাযো – অথেৰং মহাজনমজ্ঝে জনপদকল্যাণিযা নচ্চমানায ‘‘সাধু সাধূ’’তি সাধুকারেসু অঙ্গুলিফোটনেসু চেলুক্খেপেসু চ পৰত্তমানেসু তং পৰত্তিং সুত্ৰা রাজা বন্ধনাগারতো একং চোরপুরিসং পক্কোসাপেত্ৰা নিগল়ানি ছিন্দিত্ৰা সমতিত্তিকং সুপরিপুণ্ণং তেলপত্তং তস্স হত্থে দত্ৰা উভোহি হত্থেহি দল়্হং গাহাপেত্ৰা একং অসিহত্থং পুরিসং আণাপেসি ‘‘এতং গহেত্ৰা জনপদকল্যাণিযা সমজ্জট্ঠানং গচ্ছ. যত্থেৰ চেস পমাদং আগম্ম একম্পি তেলবিন্দুং ছড্ডেতি, তত্থেৰস্স সীসং ছিন্দা’’তি. সো পুরিসো অসিং উক্খিপিত্ৰা তং তজ্জেন্তো তত্থ নেসি. সো মরণভযতজ্জিতো জীৰিতুকামতায পমাদৰসেন তং অমনসিকরিত্ৰা সকিম্পি অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা তং জনপদকল্যাণিং ন ওলোকেসি. এৰং ভূতপুব্বমেৰেতং ৰত্থু, সুত্তে পন পরিকপ্পৰসেনেতং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

উপমা খো ম্যাযন্তি এত্থ পন তেলপত্তস্স তাৰ কাযগতাসতিযা ওপম্মসংসন্দনং কতমেৰ. এত্থ পন রাজা ৰিয কম্মং দট্ঠব্বং, অসি ৰিয কিলেসা, উক্খিত্তাসিকপুরিসো ৰিয মারো, তেলপত্তহত্থো পুরিসো ৰিয কাযগতাসতিভাৰকো ৰিপস্সকযোগাৰচরো. ইতি ভগৰা ‘‘কাযগতাসতিং ভাৰেতুকামেন ভিক্খুনা তেলপত্তহত্থেন তেন পুরিসেন ৰিয সতিং অৰিস্সজ্জেত্ৰা অপ্পমত্তেন কাযগতাসতি ভাৰেতব্বা’’তি ইমং সুত্তং আহরিত্ৰা দস্সেসি.

ভিক্খূ ইমং সুত্তঞ্চ অত্থঞ্চ সুত্ৰা এৰমাহংসু – ‘‘দুক্করং, ভন্তে, তেন পুরিসেন কতং তথারূপিং জনপদকল্যাণিং অনোলোকেত্ৰা তেলপত্তং আদায গচ্ছন্তেনা’’তি. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, তেন দুক্করং কতং, সুকরমেৰেতং. কস্মা? উক্খিত্তাসিকেন পুরিসেন সন্তজ্জেত্ৰা নীযমানতায. যং পন পুব্বে পণ্ডিতা অপ্পমাদেন সতিং অৰিস্সজ্জেত্ৰা অভিসঙ্খতং দিব্বরূপম্পি ইন্দ্রিযানি ভিন্দিত্ৰা অনোলোকেত্ৰাৰ গন্ত্ৰা রজ্জং পাপুণিংসু, এতং দুক্কর’’ন্তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো তস্স রঞ্ঞো পুত্তসতস্স সব্বকনিট্ঠো হুত্ৰা নিব্বত্তি, সো অনুপুব্বেন ৰিঞ্ঞুতং পাপুণি. তদা চ রঞ্ঞো গেহে পচ্চেকবুদ্ধা ভুঞ্জন্তি, বোধিসত্তো তেসং ৰেয্যাৰচ্চং করোতি. সো একদিৰসং চিন্তেসি ‘‘মম বহূ ভাতরো, লচ্ছামি নু খো অহং ইমস্মিং নগরে কুলসন্তকং রজ্জং, উদাহু নো’’তি? অথস্স এতদহোসি ‘‘পচ্চেকবুদ্ধে পুচ্ছিত্ৰা জানিস্সামী’’তি. সো দুতিযদিৰসে পচ্চেকবুদ্ধেসু আগতেসু ধমকরণং আদায পানীযং পরিস্সাৰেত্ৰা পাদে ধোৰিত্ৰা তেলেন মক্খেত্ৰা তেসং অন্তরখজ্জকং খাদিত্ৰা নিসিন্নকালে ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্নো তমত্থং পুচ্ছি. অথ নং তে অৰোচুং – কুমার, ন ত্ৰং ইমস্মিং নগরে রজ্জং লভিস্সসি, ইতো পন ৰীসযোজনসতমত্থকে গন্ধাররট্ঠে তক্কসিলানগরং নাম অত্থি, তত্থ গন্তুং সক্কোন্তো ইতো সত্তমে দিৰসে রজ্জং লচ্ছসি. অন্তরামগ্গে পন মহাৰত্তনিঅটৰিযং পরিপন্থো অত্থি, তং অটৰিং পরিহরিত্ৰা গচ্ছন্তস্স যোজনসতিকো মগ্গো হোতি, উজুকং গচ্ছন্তস্স পঞ্ঞাস যোজনানি হোন্তি. সো হি অমনুস্সকন্তারো নাম. তত্থ যক্খিনিযো অন্তরামগ্গে গামে চ সালাযো চ মাপেত্ৰা উপরি সুৰণ্ণতারকৰিচিত্তৰিতানং মহারহসেয্যং পঞ্ঞাপেত্ৰা নানাৰিরাগপটসাণিযো পরিক্খিপিত্ৰা দিব্বালঙ্কারেহি অত্তভাৰং মণ্ডেত্ৰা সালাসু নিসীদিত্ৰা আগচ্ছন্তে পুরিসে মধুরাহি ৰাচাহি সঙ্গণ্হিত্ৰা ‘‘কিলন্তরূপা ৰিয পঞ্ঞাযথ, ইধাগন্ত্ৰা নিসীদিত্ৰা পানীযং পিৰিত্ৰা গচ্ছথা’’তি পক্কোসিত্ৰা আগতাগতানং আসনানি দত্ৰা অত্তনো রূপলীলাৰিলাসেহি পলোভেত্ৰা কিলেসৰসিকে কত্ৰা অত্তনা সদ্ধিং অজ্ঝাচারে কতে তত্থেৰ নে লোহিতেন পগ্ঘরন্তেন খাদিত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপেন্তি. রূপগোচরং সত্তং রূপেনেৰ গণ্হন্তি, সদ্দগোচরং মধুরেন গীতৰাদিতসদ্দেন, গন্ধগোচরং দিব্বগন্ধেহি, রসগোচরং দিব্বেন নানগ্গরসভোজনেন, ফোট্ঠব্বগোচরং উভতোলোহিতকূপধানেহি দিব্বসযনেহি গণ্হন্তি. সচে ইন্দ্রিযানি ভিন্দিত্ৰা তা অনোলোকেত্ৰা সতিং পচ্চুপট্ঠাপেত্ৰা গমিস্সসি, সত্তমে দিৰসে তত্থ রজ্জং লচ্ছসীতি.

বোধিসত্তো ‘‘হোতু, ভন্তে, তুম্হাকং ওৰাদং গহেত্ৰা কিং তা ওলোকেস্সামী’’তি পচ্চেকবুদ্ধেহি পরিত্তং কারাপেত্ৰা পরিত্তৰালুকঞ্চেৰ পরিত্তসুত্তঞ্চ আদায পচ্চেকবুদ্ধে চ মাতাপিতরো চ ৰন্দিত্ৰা নিৰেসনং গন্ত্ৰা অত্তনো পুরিসে আহ – ‘‘অহং তক্কসিলাযং রজ্জং গহেতুং গচ্ছামি, তুম্হে ইধেৰ তিট্ঠথা’’তি. অথ নং পঞ্চ জনা আহংসু ‘‘মযম্পি অনুগচ্ছামা’’তি. ‘‘ন সক্কা তুম্হেহি অনুগন্তুং, অন্তরামগ্গে কির যক্খিনিযো রূপাদিগোচরে মনুস্সে এৰঞ্চেৰঞ্চ রূপাদীহি পলোভেত্ৰা গণ্হন্তি, মহা পরিপন্থো, অহং পন অত্তানং তক্কেত্ৰা গচ্ছামী’’তি. ‘‘কিং পন, দেৰ, মযং তুম্হেহি সদ্ধিং গচ্ছন্তা অত্তনো পিযানি রূপাদীনি ওলোকেস্সাম, মযম্পি তথেৰ গমিস্সামা’’তি. বোধিসত্তো ‘‘তেন হি অপ্পমত্তা হোথা’’তি তে পঞ্চ জনে আদায মগ্গং পটিপজ্জি.

যক্খিনিযো গামাদীনি মাপেত্ৰা নিসীদিংসু. তেসু রূপগোচরো পুরিসো তা যক্খিনিযো ওলোকেত্ৰা রূপারম্মণে পটিবদ্ধচিত্তো থোকং ওহীযি. বোধিসত্তো ‘‘কিং ভো, থোকং ওহীযসী’’তি আহ. ‘‘দেৰ, পাদা মে রুজ্জন্তি, থোকং সালাযং নিসীদিত্ৰা আগচ্ছামী’’তি. ‘‘অম্ভো, এতা যক্খিনিযো, মা খো পত্থেসী’’তি. ‘‘যং হোতি, তং হোতু, ন সক্কোমি, দেৰা’’তি. ‘‘তেন হি পঞ্ঞাযিস্সসী’’তি ইতরে চত্তারো আদায অগমাসি. সোপি রূপগোচরকো তাসং সন্তিকং অগমাসি. তা অত্তনা সদ্ধিং অজ্ঝাচারে কতে তং তত্থেৰ জীৰিতক্খযং পাপেত্ৰা পুরতো গন্ত্ৰা অঞ্ঞং সালং মাপেত্ৰা নানাতূরিযানি গহেত্ৰা গাযমানা নিসীদিংসু, তত্থ সদ্দগোচরকো ওহীযি. পুরিমনযেনেৰ তম্পি খাদিত্ৰা পুরতো গন্ত্ৰা নানপ্পকারে গন্ধকরণ্ডকে পূরেত্ৰা আপণং পসারেত্ৰা নিসীদিংসু, তত্থ গন্ধগোচরকো ওহীযি. তম্পি খাদিত্ৰা পুরতো গন্ত্ৰা নানগ্গরসানং দিব্বভোজনানং ভাজনানি পূরেত্ৰা ওদনিকাপণং পসারেত্ৰা নিসীদিংসু, তত্থ রসগোচরকো ওহীযি. তম্পি খাদিত্ৰা পুরতো গন্ত্ৰা দিব্বসযনানি পঞ্ঞাপেত্ৰা নিসীদিংসু, তত্থ ফোট্ঠব্বগোচরকো ওহীযি. তম্পি খাদিংসু, বোধিসত্তো এককোৰ অহোসি.

অথেকা যক্খিনী ‘‘অতিখরমন্তো ৰতাযং, অহং তং খাদিত্ৰাৰ নিৰত্তিস্সামী’’তি বোধিসত্তস্স পচ্ছতো পচ্ছতো অগমাসি. অটৰিযা পরভাগে ৰনকম্মিকাদযো যক্খিনিং দিস্ৰা ‘‘অযং তে পুরতো গচ্ছন্তো পুরিসো কিং হোতী’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘কোমারসামিকো মে, অয্যা’’তি. ‘‘অম্ভো, অযং এৰং সুকুমালা পুপ্ফদামসদিসা সুৰণ্ণৰণ্ণা কুমারিকা অত্তনো কুলং ছড্ডেত্ৰা ভৰন্তং তক্কেত্ৰা নিক্খন্তা, কস্মা এতং অকিলমেত্ৰা আদায ন গচ্ছসী’’তি? ‘‘নেসা, অয্যা, ময্হং পজাপতি, যক্খিনী এসা, এতায মে পঞ্চ মনুস্সা খাদিতা’’তি. ‘‘অয্যা, পুরিসা নাম কুদ্ধকালে অত্তনো পজাপতিযো যক্খিনিযোপি করোন্তি পেতিনিযোপী’’তি. সা গচ্ছমানা গব্ভিনিৰণ্ণং দস্সেত্ৰা পুন সকিং ৰিজাতৰণ্ণং কত্ৰা পুত্তং অঙ্কেন আদায বোধিসত্তং অনুবন্ধি, দিট্ঠদিট্ঠা পুরিমনযেনেৰ পুচ্ছন্তি. বোধিসত্তোপি তথেৰ ৰত্ৰা গচ্ছন্তো তক্কসিলং পাপুণি. সা পুত্তং অন্তরধাপেত্ৰা একিকাৰ অনুবন্ধি. বোধিসত্তো নগরদ্ৰারং গন্ত্ৰা একিস্সা সালায নিসীদি. সা বোধিসত্তস্স তেজেন পৰিসিতুং অসক্কোন্তী দিব্বরূপং মাপেত্ৰা সালাদ্ৰারে অট্ঠাসি.

তস্মিং সমযে তক্কসিলরাজা উয্যানং গচ্ছন্তো তং দিস্ৰা পটিবদ্ধচিত্তো হুত্ৰা ‘‘গচ্ছ, ইমিস্সা সস্সামিকঅস্সামিকভাৰং জানাহী’’তি মনুস্সং পেসেসি. সো তং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘সস্সামিকাসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, অয্য, অযং মে সালায নিসিন্নো সামিকো’’তি. বোধিসত্তো ‘‘নেসা ময্হং পজাপতি, যক্খিনী এসা, এতায মে পঞ্চ মনুস্সা খাদিতা’’তি আহ. সাপি ‘‘পুরিসা নাম অয্যা কুদ্ধকালে যং ইচ্ছন্তি, তং ৰদন্তী’’তি আহ. সো উভিন্নম্পি ৰচনং রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা ‘‘অস্সামিকভণ্ডং নাম রাজসন্তকং হোতী’’তি যক্খিনিং পক্কোসাপেত্ৰা একহত্থিপিট্ঠে নিসীদাপেত্ৰা নগরং পদক্খিণং কত্ৰা পাসাদং অভিরুয্হ তং অগ্গমহেসিট্ঠানে ঠপেসি.

সো ন্হাতৰিলিত্তো সাযমাসং ভুঞ্জিত্ৰা সিরীসযনং অভিরুহি. সাপি যক্খিনী অত্তনো উপকপ্পনকং আহারং আহরিত্ৰা অলঙ্কতপটিযত্তা সিরিসযনে রঞ্ঞা সদ্ধিং নিপজ্জিত্ৰা রঞ্ঞো রতিৰসেন সুখং সমপ্পিতস্স নিপন্নকালে একেন পস্সেন পরিৰত্তিত্ৰা পরোদি. অথ নং রাজা ‘‘কিং, ভদ্দে, রোদসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘দেৰ, অহং তুম্হেহি মগ্গে দিস্ৰা আনীতা, তুম্হাকঞ্চ গেহে বহূ ইত্থিযো, অহং সপত্তীনং অন্তরে ৰসমানা কথায উপ্পন্নায ‘কো তুয্হং মাতরং ৰা পিতরং ৰা গোত্তং ৰা জাতিং ৰা জানাতি, ত্ৰং অন্তরামগ্গে দিস্ৰা আনীতা নামা’তি সীসে গহেত্ৰা নিপ্পীল়িযমানা ৰিয মঙ্কু ভৰিস্সামি. সচে তুম্হে সকলরজ্জে ইস্সরিযঞ্চ আণঞ্চ ময্হং দদেয্যাথ, কোচি ময্হং চিত্তং কোপেত্ৰা কথেতুং ন সক্খিস্সতী’’তি. ‘‘ভদ্দে, ময্হং সকলরট্ঠৰাসিনো ন কিঞ্চি হোন্তি, নাহং এতেসং সামিকো. যে পন রাজাণং কোপেত্ৰা অকত্তব্বং করোন্তি, তেসঞ্ঞেৰাহং সামিকো. ইমিনা কারণেন ন সক্কা তুয্হং সকলরট্ঠে ৰা নগরে ৰা ইস্সরিযঞ্চ আণঞ্চ দাতু’’ন্তি. ‘‘তেন হি, দেৰ, সচে রট্ঠে ৰা নগরে ৰা আণং দাতুং ন সক্কোথ, অন্তোনিৰেসনে অন্তোৰল়ঞ্জনকানং উপরি মম ৰসং ৰত্তনত্থায আণং দেথা’’তি. রাজা দিব্বফোট্ঠব্বেন বদ্ধো তস্সা ৰচনং অতিক্কমিতুং অসক্কোন্তো ‘‘সাধু, ভদ্দে, অন্তোৰল়ঞ্জনকেসু তুয্হং আণং দম্মি, ত্ৰং এতে অত্তনো ৰসে ৰত্তাপেহী’’তি আহ. সা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা রঞ্ঞো নিদ্দং ওক্কন্তকালে যক্খনগরং গন্ত্ৰা যক্খে পক্কোসিত্ৰা অত্তনা রাজানং জীৰিতক্খযং পাপেত্ৰা অট্ঠিমত্তং সেসেত্ৰা সব্বং ন্হারুচম্মমংসলোহিতং খাদি, অৰসেসা যক্খা মহাদ্ৰারতো পট্ঠায অন্তোনিৰেসনে কুক্কুটকুক্কুরে আদিং কত্ৰা সব্বে খাদিত্ৰা অট্ঠিমত্তসেসে অকংসু.

পুনদিৰসে দ্ৰারং যথাপিহিতমেৰ দিস্ৰা মনুস্সা ফরসূহি কৰাটানি কোট্টেত্ৰা অন্তো পৰিসিত্ৰা সব্বং নিৰেসনং অট্ঠিকপরিকিণ্ণং দিস্ৰা ‘‘সচ্চং ৰত সো পুরিসো আহ ‘নাযং ময্হং পজাপতি, যক্খিনী এসা’তি. রাজা পন কিঞ্চি অজানিত্ৰা তং গহেত্ৰা অত্তনো ভরিযং অকাসি, সা যক্খে পক্কোসিত্ৰা সব্বং জনং খাদিত্ৰা গতা ভৰিস্সতী’’তি আহংসু. বোধিসত্তোপি তং দিৰসং তস্সাযেৰ সালাযং পরিত্তৰালুকং সীসে কত্ৰা পরিত্তসুত্তঞ্চ পরিক্খিপিত্ৰা খগ্গং গহেত্ৰা ঠিতকোৰ অরুণং উট্ঠাপেসি. মনুস্সা সকলরাজনিৰেসনং সোধেত্ৰা হরিতূপলিত্তং কত্ৰা উপরি গন্ধেহি ৰিলিম্পিত্ৰা পুপ্ফানি ৰিকিরিত্ৰা পুপ্ফদামানি ওসারেত্ৰা ধূমং দত্ৰা নৰমালা বন্ধিত্ৰা সম্মন্তযিংসু ‘‘অম্ভো, যো পুরিসো দিব্বরূপং মাপেত্ৰা পচ্ছতো আগচ্ছন্তিং যক্খিনিং ইন্দ্রিযানি ভিন্দিত্ৰা ওলোকনমত্তম্পি ন অকাসি, সো অতিৰিয উল়ারসত্তো ধিতিমা ঞাণসম্পন্নো, তাদিসে পুরিসে রজ্জং অনুসাসন্তে সব্বরট্ঠং সুখিতং ভৰিস্সতি, তং রাজানং করোমা’’তি. অথ সব্বে অমচ্চা চ নাগরা চ একচ্ছন্দা হুত্ৰা বোধিসত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘দেৰ, তুম্হে ইমং রজ্জং কারেথা’’তি নগরং পৰেসেত্ৰা রতনরাসিম্হি ঠপেত্ৰা অভিসিঞ্চিত্ৰা তক্কসিলরাজানং অকংসু. সো চত্তারি অগতিগমনানি ৰজ্জেত্ৰা দস রাজধম্মে অকোপেত্ৰা ধম্মেন রজ্জং কারেন্তো দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা ইমং অতীতং আহরিত্ৰা অভিসম্বুদ্ধো হুত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৯৬.

‘‘সমতিত্তিকং অনৰসেসকং, তেলপত্তং যথা পরিহরেয্য;

এৰং সচিত্তমনুরক্খে, পত্থযানো দিসং অগতপুব্ব’’ন্তি.

তত্থ সমতিত্তিকন্তি অন্তোমুখৰট্টিলেখং পাপেত্ৰা সমভরিতং. অনৰসেসকন্তি অনৰসিঞ্চনকং অপরিস্সাৰনকং কত্ৰা. তেলপত্তন্তি পক্খিত্ততিলতেলপত্তং. পরিহরেয্যাতি হরেয্য, আদায গচ্ছেয্য. এৰং সচিত্তমনুরক্খেতি তং তেলভরিতং পত্তং ৰিয অত্তনো চিত্তং কাযগতাসতিযা গোচরে চেৰ সম্পযুত্তসতিযা চাতি উভিন্নং অন্তরে পক্খিপিত্ৰা যথা মুহুত্তম্পি বহিদ্ধা গোচরে ন ৰিক্খিপতি, তথা পণ্ডিতো যোগাৰচরো রক্খেয্য গোপেয্য. কিংকারণা? এতস্স হি –

‘‘দুন্নিগ্গহস্স লহুনো, যত্থকামনিপাতিনো;

চিত্তস্স দমথো সাধু, চিত্তং দন্তং সুখাৰহ’’ন্তি. (ধ. প. ৩৫);

তস্মা –

‘‘সুদুদ্দসং সুনিপুণং, যত্থকামনিপাতিনং;

চিত্তং রক্খেথ মেধাৰী, চিত্তং গুত্তং সুখাৰহং’’. (ধ. প. ৩৬);

ইদঞ্হি –

‘‘দূরঙ্গমং একচরং, অসরীরং গুহাসযং;

যে চিত্তং সংযমেস্সন্তি, মোক্খন্তি মারবন্ধনা’’. (ধ. প. ৩৭);

ইতরস্স পন –

‘‘অনৰট্ঠিতচিত্তস্স, সদ্ধম্মং অৰিজানতো;

পরিপ্লৰপসাদস্স, পঞ্ঞা ন পরিপূরতি’’. (ধ. প. ৩৮);

থিরকম্মট্ঠানসহাযস্স পন –

‘‘অনৰস্সুতচিত্তস্স, অনন্ৰাহতচেতসো;

পুঞ্ঞপাপপহীনস্স, নত্থি জাগরতো ভযং’’. (ধ. প. ৩৯);

তস্মা এতং –

‘‘ফন্দনং চপলং চিত্তং, দূরক্খং দুন্নিৰারযং;

উজুং করোতি মেধাৰী, উসুকারোৰ তেজনং’’. (ধ. প. ৩৩);

এৰং উজুং করোন্তো সচিত্তমনুরক্খে.

পত্থযানো দিসং অগতপুব্বন্তি ইমস্মিং কাযগতাসতিকম্মট্ঠানে কম্মং আরভিত্ৰা অনমতগ্গে সংসারে অগতপুব্বং দিসং পত্থেন্তো পিহেন্তো ৰুত্তনযেন সকং চিত্তং রক্খেয্যাতি অত্থো. কা পনেসা দিসা নাম? –

‘‘মাতাপিতা দিসা পুব্বা, আচরিযা দক্খিণা দিসা;

পুত্তদারা দিসা পচ্ছা, মিত্তামচ্চা চ উত্তরা.

‘‘দাসকম্মকরা হেট্ঠা, উদ্ধং সমণব্রাহ্মণা;

এতা দিসা নমস্সেয্য, অলমত্তো কুলে গিহী’’তি. (দী. নি. ৩.২৭৩) –

এত্থ তাৰ পুত্তদারাদযো ‘‘দিসা’’তি ৰুত্তা.

‘‘দিসা চতস্সো ৰিদিসা চতস্সো, উদ্ধং অধো দস দিসা ইমাযো;

কতমং দিসং তিট্ঠতি নাগরাজা, যমদ্দসা সুপিনে ছব্বিসাণ’’ন্তি. (জা. ১.১৬.১০৪) –

এত্থ পুরত্থিমাদিভেদা দিসাৰ ‘‘দিসা’’তি ৰুত্তা.

‘‘অগারিনো অন্নদপানৰত্থদা, অৰ্হাযিকা তম্পি দিসং ৰদন্তি;

এসা দিসা পরমা সেতকেতু, যং পত্ৰা দুক্খী সুখিনো ভৰন্তী’’তি. (জা. ১.৬.৯) –

এত্থ পন নিব্বানং ‘‘দিসা’’তি ৰুত্তং. ইধাপি তদেৰ অধিপ্পেতং. তঞ্হি ‘‘খযং ৰিরাগ’’ন্তিআদীহি দিস্সতি অপদিস্সতি, তস্মা ‘‘দিসা’’তি ৰুচ্চতি. অনমতগ্গে পন সংসারে কেনচি বালপুথুজ্জনেন সুপিনেনপি অগতপুব্বতায অগতপুব্বা দিসা নামাতি ৰুত্তং. তং পত্থযন্তেন কাযগতাসতিযা যোগো করণীযোতি.

এৰং সত্থা নিব্বানেন দেসনায কূটং গহেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা রাজপরিসা বুদ্ধপরিসা অহোসি, রজ্জপ্পত্তকুমারো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

তেলপত্তজাতকৰণ্ণনা ছট্ঠা.

[৯৭] ৭. নামসিদ্ধিজাতকৰণ্ণনা

জীৰকঞ্চ মতং দিস্ৰাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং নামসিদ্ধিকং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. একো কির কুলপুত্তো নামেন পাপকো নাম. সো সাসনে উরং দত্ৰা পব্বজিতো ভিক্খূহি ‘‘এহাৰুসো, পাপক, তিট্ঠাৰুসো, পাপকা’’তি ৰুচ্চমানো চিন্তেসি ‘‘লোকে পাপকং নাম লামকং কাল়কণ্ণিভূতং ৰুচ্চতি, অঞ্ঞং মঙ্গলপটিসংযুত্তং নামং আহরাপেস্সামী’’তি. সো আচরিযুপজ্ঝাযে উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘ভন্তে, ময্হং নামং অৰমঙ্গলং, অঞ্ঞং মে নামং করোথা’’তি আহ. অথ নং তে এৰমাহংসু – ‘‘আৰুসো, নামং নাম পণ্ণত্তিমত্তং, নামেন কাচি অত্থসিদ্ধি নাম নত্থি, অত্তনো নামেনেৰ সন্তুট্ঠো হোহী’’তি. সো পুনপ্পুনং যাচিযেৰ. তস্সাযং নামসিদ্ধিকভাৰো ভিক্খুসঙ্ঘে পাকটো জাতো. অথেকদিৰসং ধম্মসভাযং সন্নিসিন্না ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘আৰুসো, অসুকো কির ভিক্খু নামসিদ্ধিকো মঙ্গলং নামং আহরাপেতী’’তি. অথ সত্থা ধম্মসভং আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, সো ইদানেৰ, পুব্বেপি নামসিদ্ধিকোযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে তক্কসিলাযং বোধিসত্তো দিসাপামোক্খো আচরিযো হুত্ৰা পঞ্চ মাণৰকসতানি মন্তে ৰাচেসি. তস্সেকো মাণৰো পাপকো নাম নামেন. সো ‘‘এহি, পাপক, যাহি, পাপকা’’তি ৰুচ্চমানো চিন্তেসি ‘‘ময্হং নামং অৰমঙ্গলং, অঞ্ঞং নামং আহরাপেস্সামী’’তি. সো আচরিযং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘আচরিয, ময্হং নামং অৰমঙ্গলং, অঞ্ঞং মে নামং করোথা’’তি আহ. অথ নং আচরিযো অৰোচ ‘‘গচ্ছ, তাত, জনপদচারিকং চরিত্ৰা অত্তনো অভিরুচিতং একং মঙ্গলনামং গহেত্ৰা এহি, আগতস্স তে নামং পরিৰত্তেত্ৰা অঞ্ঞং নামং করিস্সামী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি পাথেয্যং গহেত্ৰা নিক্খন্তো গামেন গামং চরন্তো একং নগরং পাপুণি. তত্থ চেকো পুরিসো কালকতো জীৰকো নাম নামেন. সো তং ঞাতিজনেন আল়াহনং নীযমানং দিস্ৰা ‘‘কিং নামকো এস পুরিসো’’তি পুচ্ছি. ‘‘জীৰকো নামেসো’’তি. ‘‘জীৰকোপি মরতী’’তি? ‘‘জীৰকোপি মরতি, অজীৰকোপি মরতি, নামং নাম পণ্ণত্তিমত্তং, ত্ৰং বালো মঞ্ঞে’’তি. সো তং কথং সুত্ৰা নামে মজ্ঝত্তো হুত্ৰা অন্তোনগরং পাৰিসি.

অথেকং দাসিং ভতিং অদদমানং সামিকা দ্ৰারে নিসীদাপেত্ৰা রজ্জুযা পহরন্তি, তস্সা চ ‘‘ধনপালী’’তি নামং হোতি. সো অন্তরৰীথিযা গচ্ছন্তো তং পোথিযমানং দিস্ৰা ‘‘কস্মা ইমং পোথেথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘ভতিং দাতুং ন সক্কোতী’’তি. ‘‘কিং পনস্সা নাম’’ন্তি? ‘‘ধনপালী নামা’’তি. নামেন ধনপালী সমানাপি ভতিমত্তং দাতুং ন সক্কোতীতি ধনপালিযোপি অধনপালিযোপি দুগ্গতা হোন্তি, নামং নাম পণ্ণত্তিমত্তং, ত্ৰং বালো মঞ্ঞেতি. সো নামে মজ্ঝত্ততরো হুত্ৰা নগরা নিক্খম্ম মগ্গং পটিপন্নো অন্তরামগ্গে মগ্গমূল়্হপুরিসং দিস্ৰা ‘‘অম্ভো কিং করোন্তো ৰিচরসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘মগ্গমূল়্হোম্হি, সামী’’তি. ‘‘কিং পন তে নাম’’ন্তি? ‘‘পন্থকো নামা’’তি. ‘‘পন্থকোপি মগ্গমূল়্হো হোতী’’তি? ‘‘পন্থকোপি অপন্থকোপি মগ্গমূল়্হো হোতি, নামং নাম পণ্ণত্তিমত্তং ত্ৰং পন বালো মঞ্ঞেতি’’. সো নামে অতিমজ্ঝত্তো হুত্ৰা বোধিসত্তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কিং, তাত, নামং রোচেত্ৰা আগতোসী’’তি ৰুত্তে ‘‘আচরিয, জীৰকাপি নাম মরন্তি অজীৰকাপি, ধনপালিযোপি দুগ্গতা হোন্তি অধনপালিযোপি, পন্থকাপি মগ্গমূল়্হা হোন্তি অপন্থকাপি, নামং নাম পণ্ণত্তিমত্তং, নামেন সিদ্ধি নত্থি, কম্মেনেৰ সিদ্ধি. অলং ময্হং অঞ্ঞেন নামেন, তদেৰ মে নামং হোতূ’’তি আহ. বোধিসত্তো তেন দিট্ঠঞ্চ কতঞ্চ সংসন্দেত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৯৭.

‘‘জীৰকঞ্চ মতং দিস্ৰা, ধনপালিঞ্চ দুগ্গতং;

পন্থকঞ্চ ৰনে মূল়্হং, পাপকো পুনরাগতো’’তি.

তত্থ পুনরাগতোতি ইমানি তীণি কারণানি দিস্ৰা পুন আগতো, র-কারো সন্ধিৰসেন ৰুত্তো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপেস নামসিদ্ধিকোযেৰা’’তি ৰত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা নামসিদ্ধিকো ইদানিপি নামসিদ্ধিকোযেৰ, আচরিযপরিসা বুদ্ধপরিসা, আচরিযো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

নামসিদ্ধিজাতকৰণ্ণনা সত্তমা.

[৯৮] ৮. কূটৰাণিজজাতকৰণ্ণনা

সাধু খো পণ্ডিতো নামাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং কূটৰাণিজং আরব্ভ কথেসি. সাৰত্থিযঞ্হি দ্ৰে জনা একতো ৰণিজ্জং করোন্তা ভণ্ডং সকটেনাদায জনপদং গন্ত্ৰা লদ্ধলাভা পচ্চাগমিংসু. তেসু কূটৰাণিজো চিন্তেসি ‘‘অযং বহূ দিৰসে দুব্ভোজনেন দুক্খসেয্যায কিলন্তো, ইদানি অত্তনো ঘরে নানগ্গরসেহি যাৰদত্থং সুভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা অজীরকেন মরিস্সতি. অথাহং ইমং ভণ্ডং তযো কোট্ঠাসে কত্ৰা একং তস্স দারকানং দস্সামি, দ্ৰে কোট্ঠাসে অত্তনা গহেস্সামী’’তি. সো ‘‘অজ্জ ভাজেস্সাম, স্ৰে ভাজেস্সামা’’তি ভণ্ডং ভাজেতুং ন ইচ্ছি. অথ নং পণ্ডিতৰাণিজো অকামকং নিপ্পীল়েত্ৰা ভাজাপেত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা কতপটিসন্থারো ‘‘অতিপপঞ্চো তে কতো, ইধাগন্ত্ৰাপি চিরেন বুদ্ধুপট্ঠানং আগতোসী’’তি ৰুত্তে তং পৰত্তিং ভগৰতো আরোচেসি. সত্থা ‘‘ন খো সো, উপাসক, ইদানেৰ কূটৰাণিজো, পুব্বেপি কূটৰাণিজোযেৰ. ইদানি পন তং ৰঞ্চেতুকামো জাতো, পুব্বে পণ্ডিতেপি ৰঞ্চেতুং উস্সহী’’তি ৰত্ৰা তেন যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো বারাণসিযং ৰাণিজকুলে নিব্বত্তি, নামগ্গহণদিৰসে চস্স ‘‘পণ্ডিতো’’তি নামং অকংসু. সো ৰযপ্পত্তো অঞ্ঞেন ৰাণিজেন সদ্ধিং একতো হুত্ৰা ৰণিজ্জং করোতি, তস্স ‘‘অতিপণ্ডিতো’’তি নামং অহোসি. তে বারাণসিতো পঞ্চহি সকটসতেহি ভণ্ডং আদায জনপদং গন্ত্ৰা ৰণিজ্জং কত্ৰা লদ্ধলাভা পুন বারাণসিং আগমিংসু. অথ নেসং ভণ্ডভাজনকালে অতিপণ্ডিতো আহ ‘‘মযা দ্ৰে কোট্ঠাসা লদ্ধব্বা’’তি. ‘‘কিংকারণা’’তি? ‘‘ত্ৰং পণ্ডিতো, অহং অতিপণ্ডিতো. পণ্ডিতো একং লদ্ধুং অরহতি, অতিপণ্ডিতো দ্ৰে’’তি. ‘‘ননু অম্হাকং দ্ৰিন্নং ভণ্ডমূলকম্পি গোণাদযোপি সমসমাযেৰ, ত্ৰং কস্মা দ্ৰে কোট্ঠাসে লদ্ধুং অরহসী’’তি. ‘‘অতিপণ্ডিতভাৰেনা’’তি. এৰং তে কথং ৰড্ঢেত্ৰা কলহং অকংসু.

ততো অতিপণ্ডিতো ‘‘অত্থেকো উপাযো’’তি চিন্তেত্ৰা অত্তনো পিতরং একস্মিং সুসিররুক্খে পৰেসেত্ৰা ‘‘ত্ৰং অম্হেসু আগতেসু ‘অতিপণ্ডিতো দ্ৰে কোট্ঠাসে লদ্ধুং অরহতী’তি ৰদেয্যাসী’’তি ৰত্ৰা বোধিসত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘সম্ম, ময্হং দ্ৰিন্নং কোট্ঠাসানং যুত্তভাৰং ৰা অযুত্তভাৰং ৰা এসা রুক্খদেৰতা জানাতি, এহি, তং পুচ্ছিস্সামা’’তি তং তত্থ নেত্ৰা ‘‘অয্যে রুক্খদেৰতে, অম্হাকং অট্টং পচ্ছিন্দা’’তি আহ. অথস্স পিতা সরং পরিৰত্তেত্ৰা ‘‘তেন হি কথেথা’’তি আহ. ‘‘অয্যে, অযং পণ্ডিতো, অহং অতিপণ্ডিতো. অম্হেহি একতো ৰোহারো কতো, তত্থ কেন কিং লদ্ধব্বন্তি. পণ্ডিতেন একো কোট্ঠাসো, অতিপণ্ডিতেন পন দ্ৰে কোট্ঠাসা লদ্ধব্বা’’তি. বোধিসত্তো এৰং ৰিনিচ্ছিতং অট্টং সুত্ৰা ‘‘ইদানি দেৰতাভাৰং ৰা অদেৰতাভাৰং ৰা জানিস্সামী’’তি পলালং আহরিত্ৰা সুসিরং পূরেত্ৰা অগ্গিং অদাসি, অতিপণ্ডিতস্স পিতা জালায ফুট্ঠকালে অড্ঢজ্ঝামেন সরীরেন উপরি আরুয্হ সাখং গহেত্ৰা ওলম্বন্তো ভূমিযং পতিত্ৰা ইমং গাথমাহ –

৯৮.

‘‘সাধু খো পণ্ডিতো নাম, ন ত্ৰেৰ অতিপণ্ডিতো;

অতিপণ্ডিতেন পুত্তেন, মনম্হি উপকূল়িতো’’তি.

তত্থ সাধু খো পণ্ডিতো নামাতি ইমস্মিং লোকে পণ্ডিচ্চেন সমন্নাগতো কারণাকারণঞ্ঞূ পুগ্গলো সাধু সোভনো. অতিপণ্ডিতোতি নামমত্তেন অতিপণ্ডিতো কূটপুরিসো ন ত্ৰেৰ ৰরং. মনম্হি উপকূল়িতোতি থোকেনম্হি ঝামো, অড্ঢজ্ঝামকোৰ মুত্তোতি অত্থো. তে উভোপি মজ্ঝে ভিন্দিত্ৰা সমঞ্ঞেৰ কোট্ঠাসং গণ্হিত্ৰা যথাকম্মং গতা.

সত্থা ‘‘পুব্বেপি এস কূটৰাণিজোযেৰা’’তি ইমং অতীতং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা কূটৰাণিজো পচ্চুপ্পন্নেপি কূটৰাণিজোযেৰ, পণ্ডিতৰাণিজো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

কূটৰাণিজজাতকৰণ্ণনা অট্ঠমা.

[৯৯] ৯. পরোসহস্সজাতকৰণ্ণনা

পরোসহস্সম্পি সমাগতানন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পুথুজ্জনপুচ্ছাপঞ্চকং আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু সরভজাতকে (জা. ১.১৩.১৩৪ আদযো) আৰি ভৰিস্সতি. একস্মিং পন সমযে ভিক্খূ ধম্মসভাযং সন্নিপতিত্ৰা ‘‘আৰুসো, দসবলেন সংখিত্তেন কথিতং ধম্মসেনাপতি সারিপুত্তো ৰিত্থারেন ব্যাকাসী’’তি থেরস্স গুণং কথযমানা নিসীদিংসু. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো ইদানেৰ মযা সংখিত্তেন ভাসিতং ৰিত্থারেন ব্যাকরোতি, পুব্বেপি ব্যাকাসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো উদিচ্চব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তিত্ৰা তক্কসিলাযং সব্বসিপ্পানি উগ্গণ্হিত্ৰা কামে পহায ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা পঞ্চাভিঞ্ঞা অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা হিমৰন্তে ৰিহাসি. পরিৰারোপিস্স পঞ্চ তাপসসতানি অহেসুং. অথস্স জেট্ঠন্তেৰাসিকো ৰস্সারত্তসমযে উপড্ঢং ইসিগণং আদায লোণম্বিলসেৰনত্থায মনুস্সপথং অগমাসি. তদা বোধিসত্তস্স কালকিরিযাসমযো জাতো. অথ নং অন্তেৰাসিকা ‘‘আচরিয, কতরো ৰো গুণো লদ্ধো’’তি অধিগমং পুচ্ছিংসু. সো ‘‘নত্থি কিঞ্চী’’তি ৰত্ৰা আভস্সরব্রহ্মলোকে নিব্বত্তি. বোধিসত্তা হি অরূপসমাপত্তিলাভিনো হুত্ৰাপি অভব্বট্ঠানত্তা আরুপ্পে ন নিব্বত্তন্তি. অন্তেৰাসিকা ‘‘আচরিযস্স অধিগমো নত্থী’’তি আল়াহনে সক্কারং ন করিংসু.

জেট্ঠন্তেৰাসিকো আগন্ত্ৰা ‘‘কহং আচরিযো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘কালকতো’’তি সুত্ৰা ‘‘অপি আচরিযং অধিগমং পুচ্ছিত্থা’’তি আহ. ‘‘আম, পুচ্ছিম্হা’’তি. ‘‘কিং কথেসী’’তি? ‘‘নত্থি কিঞ্চীতি তেন ৰুত্তং, অথস্স অম্হেহি সক্কারো ন কতো’’তি আহংসু. জেট্ঠন্তেৰাসিকো ‘‘তুম্হে আচরিযস্স ৰচনত্থং ন জানাথ, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিলাভী আচরিযো’’তি আহ. তে তস্মিং পুনপ্পুনং কথেন্তেপি ন সদ্দহিংসু. বোধিসত্তো তং কারণং ঞত্ৰা ‘‘অন্ধবালা মম জেট্ঠন্তেৰাসিকস্স ৰচনং ন সদ্দহন্তি. ইমং তেসং কারণং পাকটং করিস্সামী’’তি ব্রহ্মলোকা আগন্ত্ৰা অস্সমপদমত্থকে মহন্তেনানুভাৰেন আকাসে ঠত্ৰা জেট্ঠন্তেৰাসিকস্স পঞ্ঞানুভাৰং ৰণ্ণেন্তো ইমং গাথমাহ –

৯৯.

‘‘পরোসহস্সম্পি সমাগতানং, কন্দেয্যুং তে ৰস্সসতং অপঞ্ঞা;

একোৰ সেয্যো পুরিসো সপঞ্ঞো, যো ভাসিতস্স ৰিজানাতি অত্থ’’ন্তি.

তত্থ পরোসহস্সম্পীতি অতিরেকসহস্সম্পি. সমাগতানন্তি সন্নিপতিতানং ভাসিতস্স অত্থং জানিতুং অসক্কোন্তানং বালানং. কন্দেয্যুং তে ৰস্সসতং অপঞ্ঞাতি তে এৰং সমাগতা অপঞ্ঞা ইমে বালতাপসা ৰিয ৰস্সসতম্পি ৰস্সসহস্সম্পি রোদেয্যুং পরিদেৰেয্যুং, রোদমানাপি পন অত্থং ৰা কারণং ৰা নেৰ জানেয্যুন্তি দীপেতি. একোৰ সেয্যো পুরিসো সপঞ্ঞোতি এৰরূপানং বালানং পরোসহস্সতোপি একো পণ্ডিতপুরিসোৰ সেয্যো ৰরতরোতি অত্থো. কীদিসো সপঞ্ঞোতি? যো ভাসিতস্স ৰিজানাতি অত্থং অযং জেট্ঠন্তেৰাসিকো ৰিযাতি.

এৰং মহাসত্তো আকাসে ঠিতোৰ ধম্মং দেসেত্ৰা তাপসগণং বুজ্ঝাপেত্ৰা ব্রহ্মলোকমেৰ গতো. তেপি তাপসা জীৰিতপরিযোসানে ব্রহ্মলোকপরাযণা অহেসুং.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা জেট্ঠন্তেৰাসিকো সারিপুত্তো অহোসি, মহাব্রহ্মা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

পরোসহস্সজাতকৰণ্ণনা নৰমা.

[১০০] ১০. অসাতরূপজাতকৰণ্ণনা

অসাতং সাতরূপেনাতি ইদং সত্থা কুণ্ডিযনগরং উপনিস্সায কুণ্ডধানৰনে ৰিহরন্তো কোলিযরাজধীতরং সুপ্পৰাসং উপাসিকং আরব্ভ কথেসি. সা হি তস্মিং সমযে সত্ত ৰস্সানি কুচ্ছিনা গব্ভং পরিহরিত্ৰা সত্তাহং মূল়্হগব্ভা অহোসি, অধিমত্তা ৰেদনা পৰত্তিংসু. সা এৰং অধিমত্তৰেদনাভিভূতাপি ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো ৰত সো ভগৰা, যো এৰরূপস্স দুক্খস্স পহানায ধম্মং দেসেতি. সুপ্পটিপন্নো ৰত তস্স ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, যো এৰরূপস্স দুক্খস্স পহানায পটিপন্নো. সুসুখং ৰত নিব্বানং, যত্থেৰ রূপং দুক্খং নত্থী’’তি (উদা. ১৮) ইমেহি তীহি ৰিতক্কেহি অধিৰাসেসি. সা সামিকং পক্কোসেত্ৰা তঞ্চ অত্তনো পৰত্তিং ৰন্দনসাসনঞ্চ আরোচেতুং সত্থু সন্তিকং পেসেসি. সত্থা ৰন্দনসাসনং সুত্ৰাৰ ‘‘সুখিনী হোতু সুপ্পৰাসা কোলিযধীতা, সুখিনী অরোগা অরোগং পুত্তং ৰিজাযতূ’’তি আহ. সহ ৰচনেনেৰ পন ভগৰতো সুপ্পৰাসা কোলিযধীতা সুখিনী অরোগা অরোগং পুত্তং ৰিজাযি. অথস্সা সামিকো গেহং গন্ত্ৰা তং ৰিজাতং দিস্ৰা ‘‘অচ্ছরিযং ৰত, ভো’’তি অতিৰিয তথাগতস্স আনুভাৰেন অচ্ছরিযব্ভুতচিত্তজাতো অহোসি.

সুপ্পৰাসাপি পুত্তং ৰিজাযিত্ৰা সত্তাহং বুদ্ধপ্পমুখস্স সঙ্ঘস্স দানং দাতুকামা পুন নিমন্তনত্থায তং পেসেসি. তেন খো পন সমযেন মহামোগ্গল্লানস্স উপট্ঠাকেন বুদ্ধপ্পমুখো সঙ্ঘো নিমন্তিতো হোতি. সত্থা সুপ্পৰাসায দানস্স ওকাসদানত্থায থেরং তস্স সন্তিকং পেসেত্ৰা তং সঞ্ঞাপেত্ৰা সত্তাহং তস্সা দানং পটিগ্গহেসি সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন. সত্তমে পন দিৰসে সুপ্পৰাসা পুত্তং সীৰলিকুমারং মণ্ডেত্ৰা সত্থারঞ্চেৰ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ ৰন্দাপেসি. তস্মিং পটিপাটিযা সারিপুত্তত্থেরস্স সন্তিকং নীতে থেরো তেন সদ্ধিং ‘‘কচ্চি তে, সীৰলি, খমনীয’’ন্তি পটিসন্থারমকাসি. সো ‘‘কুতো মে, ভন্তে, সুখং, স্ৰাহং সত্ত ৰস্সানি লোহিতকুম্ভিযং ৰসি’’ন্তি থেরেন সদ্ধিং এৰরূপং কথং কথেসি. সুপ্পাৰাসা তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘সত্তাহজাতো মে পুত্তো অনুবুদ্ধেন ধম্মসেনাপতিনা সদ্ধিং মন্তেতী’’তি সোমনস্সপ্পত্তা অহোসি. সত্থা ‘‘অপি নু সুপ্পৰাসে অঞ্ঞেপি এৰরূপে পুত্তে ইচ্ছসী’’তি আহ. ‘‘সচে, ভন্তে, এৰরূপে অঞ্ঞে সত্ত পুত্তে লভেয্যং, ইচ্ছেয্যমেৰাহ’’ন্তি. সত্থা উদানং উদানেত্ৰা অনুমোদনং কত্ৰা পক্কামি. সীৰলিকুমারোপি খো সত্তৰস্সিককালেযেৰ সাসনে উরং দত্ৰা পব্বজিত্ৰা পরিপুণ্ণৰস্সো উপসম্পদং লভিত্ৰা পুঞ্ঞৰা লাভগ্গপ্পত্তো হুত্ৰা পথৰিং উন্নাদেত্ৰা অরহত্তং পত্ৰা পুঞ্ঞৰন্তানং অন্তরে এতদগ্গট্ঠানং পাপুণি.

অথেকদিৰসং ভিক্খূ ধম্মসভাযং সন্নিপতিত্ৰা ‘‘আৰুসো, সীৰলিত্থেরো নাম এৰরূপো মহাপুঞ্ঞো পত্থিতপত্থনো পচ্ছিমভৰিকসত্তো সত্ত ৰস্সানি লোহিতকুম্ভিযং ৰসিত্ৰা সত্তাহং মূল়্হগব্ভভাৰং আপজ্জি, অহো মাতাপুত্তা মহন্তং দুক্খং অনুভৰিংসু, কিং নু খো কম্মং অকংসূ’’তি কথং সমুট্ঠাপেসুং. সত্থা তত্থাগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ভিক্খৰে, সীৰলিনো মহাপুঞ্ঞতোৰ সত্ত ৰস্সানি লোহিতকুম্ভিযং নিৰাসো চ সত্তাহং মূল়্হগব্ভভাৰপ্পত্তি চ অত্তনা কতকম্মমূলকাৰ, সুপ্পৰাসাযপি সত্ত ৰস্সানি কুচ্ছিনা গব্ভপরিহরণদুক্খঞ্চ সত্তাহং মূল়্হগব্ভদুক্খঞ্চ অত্তনা কতকম্মমূলকমেৰা’’তি ৰত্ৰা তেহি যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো তস্স অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গণ্হিত্ৰা ৰযপ্পত্তো তক্কসিলাযং সব্বসিপ্পানি উগ্গণ্হিত্ৰা পিতু অচ্চযেন রজ্জং পত্ৰা ধম্মেন রজ্জং কারেসি. তস্মিং সমযে কোসলমহারাজা মহন্তেন বলেনাগন্ত্ৰা বারাণসিং গহেত্ৰা রাজানং মারেত্ৰা তস্সেৰ অগ্গমহেসিং অত্তনো অগ্গমহেসিং অকাসি. বারাণসিরঞ্ঞো পন পুত্তো পিতু মরণকালে নিদ্ধমনদ্ৰারেন পলাযিত্ৰা বলং সংহরিত্ৰা বারাণসিং আগন্ত্ৰা অৰিদূরে নিসীদিত্ৰা তস্স রঞ্ঞো পণ্ণং পেসেসি ‘‘রজ্জং ৰা দেতু যুদ্ধং ৰা’’তি. সো ‘‘যুদ্ধং দেমী’’তি পটিপণ্ণং পেসেসি. রাজকুমারস্স পন মাতা তং সাসনং সুত্ৰা ‘‘যুদ্ধেন কম্মং নত্থি, সব্বদিসাসু সঞ্চারং পচ্ছিন্দিত্ৰা বারাণসিনগরং পরিৰারেতু, ততো দারূদকভত্তপরিক্খযেন কিলন্তমনুস্সং নগরং ৰিনাৰ যুদ্ধেন গণ্হিস্সসী’’তি পণ্ণং পেসেসি. সো মাতু সাসনং সুত্ৰা সত্ত দিৰসানি সঞ্চারং পচ্ছিন্দিত্ৰা নগরং রুন্ধি, নাগরা সঞ্চারং অলভমানা সত্তমে দিৰসে তস্স রঞ্ঞো সীসং গহেত্ৰা কুমারস্স অদংসু. কুমারো পন নগরং পৰিসিত্ৰা রজ্জং গহেত্ৰা জীৰিতপরিযোসানে যথাকম্মং গতো.

সো এতরহি সত্ত দিৰসানি সঞ্চারং পচ্ছিন্দিত্ৰা নগরং রুন্ধিত্ৰা গহিতকম্মনিস্সন্দেন সত্ত ৰস্সানি লোহিতকুম্ভিযং ৰসিত্ৰা সত্তাহং মূল়্হগব্ভভাৰং আপজ্জি. যং পন সো পদুমুত্তরস্স ভগৰতো পাদমূলে ‘‘লাভীনং অগ্গো ভৰেয্য’’ন্তি মহাদানং দত্ৰা পত্থনং অকাসি, যঞ্চ ৰিপস্সিবুদ্ধকালে নাগরেহি সদ্ধিং সহস্সগ্ঘনকং গুল়দধিং দত্ৰা পত্থনমকাসি, তস্সানুভাৰেন লাভীনং অগ্গো জাতো. সুপ্পৰাসাপি ‘‘নগরং রুন্ধিত্ৰা গণ্হ, তাতা’’তি পেসিতভাৰেন সত্ত ৰস্সানি কুচ্ছিনা গব্ভং পরিহরিত্ৰা সত্তাহং মূল়্হগব্ভা জাতা.

সত্থা ইমং অতীতং আহরিত্ৰা অভিসম্বুদ্ধো হুত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১০০.

‘‘অসাতং সাতরূপেন, পিযরূপেন অপ্পিযং;

দুক্খং সুখস্স রূপেন, পমত্তমতিৰত্ততী’’তি.

তত্থ অসাতং সাতরূপেনাতি অমধুরমেৰ মধুরপতিরূপকেন. পমত্তমতিৰত্ততীতি অসাতং অপ্পিযং দুক্খন্তি এতং তিৰিধম্পি এতেন সাতরূপাদিনা আকারেন সতিৰিপ্পৰাসৰসেন পমত্তং পুগ্গলং অতিৰত্ততি অভিভৰতি অজ্ঝোত্থরতীতি অত্থো. ইদং ভগৰতা যঞ্চ তে মাতাপুত্তা ইমিনা গব্ভপরিহরণগব্ভৰাসসঙ্খাতেন অসাতাদিনা পুব্বে নগররুন্ধনসাতাদিপতিরূপকেন অজ্ঝোত্থটা, যঞ্চ ইদানি সা উপাসিকা পুনপি সত্তক্খত্তুং এৰরূপং অসাতং অপ্পিযং দুক্খং পেমৰত্থুভূতেন পুত্তসঙ্খাতেন সাতাদিপতিরূপকেন অজ্ঝোত্থটা হুত্ৰা তথা অৰচ, তং সব্বম্পি সন্ধায ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা নগরং রুন্ধিত্ৰা রজ্জপ্পত্তকুমারো সীৰলি অহোসি, মাতা সুপ্পৰাসা, পিতা পন বারাণসিরাজা অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

অসাতরূপজাতকৰণ্ণনা দসমা.

লিত্তৰগ্গো দসমো.

তস্সুদ্দানং –

লিত্ততেজং মহাসারং, ৰিস্সাস লোমহংসনং;

সুদস্সন তেলপত্তং, নামসিদ্ধি কূটৰাণিজং;

পরোসহস্স অসাতরূপন্তি.

মজ্ঝিমপণ্ণাসকো নিট্ঠিতো.

১১. পরোসতৰগ্গো

[১০১] ১. পরোসতজাতকৰণ্ণনা

১০১.

‘‘পরোসতঞ্চেপি সমাগতানং, ঝাযেয্যুং তে ৰস্সসতং অপঞ্ঞা;

একোৰ সেয্যো পুরিসো সপঞ্ঞো, যো ভাসিতস্স ৰিজানাতি অত্থ’’ন্তি. –

ইদং জাতকং ৰত্থুতো চ ৰেয্যাকরণতো চ সমোধানতো চ পরোসহস্সজাতকসদিসমেৰ. কেৰলঞ্হেত্থ ‘‘ঝাযেয্যু’’ন্তি পদমত্তমেৰ ৰিসেসো. তস্সত্থো – ৰস্সসতম্পি অপঞ্ঞা ঝাযেয্যুং ওলোকেয্যুং উপধারেয্যুং, এৰং ওলোকেন্তাপি পন অত্থং ৰা কারণং ৰা ন পস্সন্তি, তস্মা যো ভাসিতস্স অত্থং জানাতি, সো একোৰ সপঞ্ঞো সেয্যোতি.

পরোসতজাতকৰণ্ণনা পঠমা.

[১০২] ২. পণ্ণিকজাতকৰণ্ণনা

যো দুক্খফুট্ঠায ভৰেয্য তাণন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং পণ্ণিকং উপাসকং আরব্ভ কথেসি. সো কির সাৰত্থিৰাসী উপাসকো নানপ্পকারানি মূলপণ্ণাদীনি চেৰ লাবুকুম্ভণ্ডাদীনি চ ৰিক্কিণিত্ৰা জীৰিকং কপ্পেতি. তস্সেকা ধীতা অভিরূপা পাসাদিকা আচারসীলসম্পন্না হিরোত্তপ্পসমন্নাগতা কেৰলং নিচ্চপ্পহসিতমুখা. তস্সা সমানকুলেসু ৰারেয্যত্থায আগতেসু সো চিন্তেসি ‘‘ইমিস্সা ৰারেয্যং ৰত্ততি, অযঞ্চ নিচ্চপ্পহসিতমুখা. কুমারিকাধম্মে পন অসতি কুমারিকায পরকুলং গতায মাতাপিতূনং গরহা হোতি, ‘অত্থি নু খো ইমিস্সা কুমারিকাধম্মো, নত্থী’তি ৰীমংসিস্সামি ন’’ন্তি. সো একদিৰসং ধীতরং পচ্ছিং গাহাপেত্ৰা পণ্ণত্থায অরঞ্ঞং গন্ত্ৰা ৰীমংসনৰসেন কিলেসসন্নিস্সিতো ৰিয হুত্ৰা রহস্সকথং কথেত্ৰা তং হত্থে গণ্হি. সা গহিতমত্তাৰ রোদন্তী কন্দন্তী ‘‘অযুত্তমেতং, তাত, উদকতো অগ্গিপাতুভাৰসদিসং, মা এৰরূপং করোথা’’তি আহ. ‘‘অম্ম, মযা ৰীমংসনত্থায ত্ৰং হত্থে গহিতা, ন চ কিলেসৰসেন. ৰদেহি, অত্থি দানি তে কুমারিকাধম্মো’’তি. ‘‘আম, তাত, অত্থি. মযা হি লোভৰসেন ন কোচি পুরিসো ওলোকিতপুব্বো’’তি. সো ধীতরং অস্সাসেত্ৰা ঘরং নেত্ৰা মঙ্গলং কত্ৰা পরকুলং পেসেত্ৰা ‘‘সত্থারং ৰন্দিস্সামী’’তি গন্ধমালাদিহত্থো জেতৰনং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা পূজেত্ৰা একমন্তং নিসীদি, ‘‘চিরস্সমাগতোসী’’তি চ ৰুত্তে তমত্থং ভগৰতো আরোচেসি. সত্থা ‘‘উপাসক, কুমারিকা চিরং পট্ঠায আচারসীলসম্পন্নাৰ, ত্ৰং পন ন ইদানেৰ এৰং ৰীমংসসি, পুব্বেপি ৰীমংসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা তেন যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো অরঞ্ঞে রুক্খদেৰতা হুত্ৰা নিব্বত্তি. অথেকো বারাণসিযং পণ্ণিকউপাসকোতি অতীতৰত্থু পচ্চুপ্পন্নসদিসমেৰ. তেন পন সা ৰীমংসনত্থায হত্থে গহিতমত্তা পরিদেৰমানা ইমং গাথমাহ –

১০২.

‘‘যো দুক্খফুট্ঠায ভৰেয্য তাণং, সো মে পিতা দুব্ভি ৰনে করোতি;

সা কস্স কন্দামি ৰনস্স মজ্ঝে, যো তাযিতা সো সহসং করোতী’’তি.

তত্থ যো দুক্খফুট্ঠায ভৰেয্য তাণন্তি কাযিকচেতসিকেহি দুক্খেহি ফুট্ঠায তাযিতা পরিতাযিতা পতিট্ঠা ভৰেয্য. সো মে পিতা দুব্ভি ৰনে করোতীতি সো ময্হং দুক্খপরিতাযকো পিতাৰ ইমস্মিং ৰনে এৰরূপং মিত্তদুব্ভি কম্মং করোতি, অত্তনো জাতায ধীতরি ৰীতিক্কমং কাতুং মঞ্ঞতীতি অত্থো. সা কস্স কন্দামীতি কস্স রোদামি, কো মে পতিট্ঠা ভৰিস্সতীতি দীপেতি. যো তাযিতা সো সহসং করোতীতি যো ময্হং তাযিতা রক্খিতা অৰস্সযো ভৰিতুং অরহতি, সো পিতাযেৰ সাহসিককম্মং করোতীতি অত্থো.

অথ নং পিতা অস্সাসেত্ৰা ‘‘অম্ম, রক্খিতত্তাসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, তাত রক্খিতো মে অত্তা’’তি. সো তং ঘরং নেত্ৰা মণ্ডেত্ৰা মঙ্গলং কত্ৰা পরকুলং পেসেসি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি, সচ্চপরিযোসানে উপাসকো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি.

তদা পিতা এতরহি পিতাৰ, ধীতা চ এতরহি ধীতাৰ, তং কারণং পচ্চক্খতো দিট্ঠরুক্খদেৰতা পন অহমেৰ অহোসিন্তি.

পণ্ণিকজাতকৰণ্ণনা দুতিযা.

[১০৩] ৩. ৰেরিজাতকৰণ্ণনা

যত্থ ৰেরী নিৰিসতীতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অনাথপিণ্ডিকং আরব্ভ কথেসি. অনাথপিণ্ডিকো কির ভোগগামং গন্ত্ৰা আগচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে চোরে দিস্ৰা ‘‘অন্তরামগ্গে ৰসিতুং ন যুত্তং, সাৰত্থিমেৰ গমিস্সামী’’তি ৰেগেন গোণে পাজেত্ৰা সাৰত্থিমেৰ আগন্ত্ৰা পুনদিৰসে ৰিহারং গতো সত্থু এতমত্থং আরোচেসি. সত্থা ‘‘পুব্বেপি গহপতি পণ্ডিতা অন্তরামগ্গে চোরে দিস্ৰা অন্তরা অৰিলম্বমানা অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ গমিংসূ’’তি ৰত্ৰা তেন যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো মহাৰিভৰো সেট্ঠি হুত্ৰা একং গামকং নিমন্তনং ভুঞ্জনত্থায গন্ত্ৰা পচ্চাগচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে চোরে দিস্ৰা অন্তরামগ্গে অৰসিত্ৰাৰ ৰেগেন গোণে পাজেন্তো অত্তনো গেহমেৰ আগন্ত্ৰা নানগ্গরসেহি ভুঞ্জিত্ৰা মহাসযনে নিসিন্নো ‘‘চোরানং হত্থতো মুচ্চিত্ৰা নিব্ভযট্ঠানং অত্তনো গেহং আগতোম্হী’’তি উদানৰসেন ইমং গাথমাহ –

১০৩.

‘‘যত্থ ৰেরী নিৰিসতি, ন ৰসে তত্থ পণ্ডিতো;

একরত্তং দিরত্তং ৰা, দুক্খং ৰসতি ৰেরিসূ’’তি.

তত্থ ৰেরীতি ৰেরচেতনাসমঙ্গিপুগ্গলো. নিৰিসতীতি পতিট্ঠাতি. ন ৰসে তত্থ পণ্ডিতোতি সো ৰেরীপুগ্গলো যস্মিং ঠানে পতিট্ঠিতো হুত্ৰা ৰসতি, তত্থ পণ্ডিতো পণ্ডিচ্চেন সমন্নাগতো ন ৰসেয্য. কিংকারণা? একরত্তং দিরত্তং ৰা, দুক্খং ৰসতি ৰেরিসূতি, ৰেরীনঞ্হি অন্তরে ৰসন্তো একাহম্পি দ্ৰীহম্পি দুক্খমেৰ ৰসতীতি অত্থো.

এৰং মহাসত্তো উদানং উদানেত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা অহমেৰ বারাণসিসেট্ঠি অহোসি’’ন্তি.

ৰেরিজাতকৰণ্ণনা ততিযা.

[১০৪] ৪. মিত্তৰিন্দকজাতকৰণ্ণনা

চতুব্ভি অট্ঠজ্ঝগমাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং দুব্বচভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু হেট্ঠা মিত্তৰিন্দকজাতকে ৰুত্তনযেন ৰিত্থারেতব্বং. ইদং পন জাতকং কস্সপবুদ্ধকালিকং. তস্মিঞ্হি কালে উরচক্কং উক্খিপিত্ৰা নিরযে পচ্চমানো একো নেরযিকসত্তো ‘‘ভন্তে, কিং নু খো পাপকম্মং অকাসি’’ন্তি বোধিসত্তং পুচ্ছি. বোধিসত্তো ‘‘তযা ইদঞ্চিদঞ্চ পাপকম্মং কত’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১০৪.

‘‘চতুব্ভি অট্ঠজ্ঝগমা, অট্ঠাহিপি চ সোল়স;

সোল়সাহি চ বাত্তিংস, অত্রিচ্ছং চক্কমাসদো;

ইচ্ছাহতস্স পোসস্স, চক্কং ভমতি মত্থকে’’তি.

তত্থ চতুব্ভি অট্ঠজ্ঝগমাতি সমুদ্দন্তরে চতস্সো ৰিমানপেতিযো লভিত্ৰা তাহি অসন্তুট্ঠো অত্রিচ্ছতায পরতো গন্ত্ৰা অপরা অট্ঠ অধিগতোসীতি অত্থো. সেসপদদ্ৰযেপি এসেৰ নযো. অত্রিচ্ছং চক্কমাসদোতি এৰং সকলাভেন অসন্তুট্ঠো অত্র অত্র ইচ্ছন্তো পরতো পরতো লাভং পত্থেন্তো ইদানি চক্কমাসদো ইদং উরচক্কং পত্তোসি. তস্স তে এৰং ইচ্ছাহতস্স পোসস্স তণ্হায হতস্স উপহতস্স তৰ চক্কং ভমতি মত্থকে. পাসাণচক্কং, অযচক্কন্তি ইমেসু দ্ৰীসু খুরধারং অযচক্কং তস্স মত্থকে পুনপ্পুনং পতনৰসেন ভমন্তং দিস্ৰা এৰমাহ. ৰত্ৰা চ পন অত্তনো দেৰলোকমেৰ গতো. সোপি নেরযিকসত্তো অত্তনো পাপে খীণে যথাকম্মং গতো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মিত্তৰিন্দকো দুব্বচভিক্খু অহোসি, দেৰপুত্তো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

মিত্তৰিন্দকজাতকৰণ্ণনা চতুত্থা.

[১০৫] ৫. দুব্বলকট্ঠজাতকৰণ্ণনা

বহুম্পেতং ৰনে কট্ঠন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং উত্তসিতভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. সো কির সাৰত্থিৰাসী একো কুলপুত্তো সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা পব্বজিত্ৰা মরণভীরুকো অহোসি, রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানেসু ৰাতস্স ৰা ৰীজন্তস্স সুক্খদণ্ডকস্স ৰা পতন্তস্স পক্খিচতুপ্পদানং ৰা সদ্দং সুত্ৰা মরণভযতজ্জিতো মহারৰং রৰন্তো পলাযতি. তস্স হি ‘‘মরিতব্বং মযা’’তি সতিমত্তম্পি নত্থি. সচে হি সো ‘‘অহং মরিস্সামী’’তি জানেয্য, ন মরণং ভাযেয্য. মরণস্সতিকম্মট্ঠানস্স পন তস্স অভাৰিতত্তাৰ ভাযতি. তস্স সো মরণভীরুকভাৰো ভিক্খুসঙ্ঘে পাকটো জাতো.

অথেকদিৰসং ধম্মসভাযং ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘আৰুসো, অসুকো নাম ভিক্খু মরণভীরুকো মরণং ভাযতি, ভিক্খুনা নাম ‘অৰস্সং মযা মরিতব্ব’ন্তি মরণস্সতিকম্মট্ঠানং ভাৰেতুং ৰট্টতী’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে তং ভিক্খুং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং মরণভীরুকো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চং, ভন্তে’’তি ৰুত্তে ‘‘ভিক্খৰে, মা এতস্স ভিক্খুনো অনত্তমনা হোথ, নাযং ইদানেৰ মরণভীরুকো, পুব্বেপি মরণভীরুকোযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো হিমৰন্তে রুক্খদেৰতা হুত্ৰা নিব্বত্তি. তস্মিং কালে বারাণসিরাজা অত্তনো মঙ্গলহত্থিং আনেঞ্জকারণং সিক্খাপেতুং হত্থাচরিযানং অদাসি. তং আল়ানে নিচ্চলং বন্ধিত্ৰা তোমরহত্থা মনুস্সা পরিৰারেত্ৰা আনেঞ্জকারণং কারেন্তি. সো তং কারণং কারিযমানো ৰেদনং অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো আল়ানং ভিন্দিত্ৰা মনুস্সে পলাপেত্ৰা হিমৰন্তং পাৰিসি. মনুস্সা তং গহেতুং অসক্কোন্তা নিৰত্তিংসু. সো তত্থ মরণভীরুকো অহোসি, ৰাতসদ্দানি সুত্ৰা কম্পমানো মরণভযতজ্জিতো সোণ্ডং ৰিধুনিত্ৰা ৰেগেন পলাযতি, আল়ানে বন্ধিত্ৰা আনেঞ্জকারণং করণকালো ৰিযস্স হোতি, কাযস্সাদং ৰা চিত্তস্সাদং ৰা অলভন্তো কম্পমানো ৰিচরতি.

রুক্খদেৰতা তং দিস্ৰা খন্ধৰিটপে ঠত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১০৫.

‘‘বহুম্পেতং ৰনে কট্ঠং, ৰাতো ভঞ্জতি দুব্বলং;

তস্স চে ভাযসি নাগ, কিসো নূন ভৰিস্সসী’’তি.

তত্থাযং পিণ্ডত্থো – যং এতং দুব্বলং কট্ঠং পুরত্থিমাদিভেদো ৰাতো ভঞ্জতি, তং ইমস্মিং ৰনে বহুং সুলভং, তত্থ তত্থ সংৰিজ্জতি. সচে ত্ৰং তস্স ভাযসি, এৰং সন্তে নিচ্চং ভীতো মংসলোহিতক্খযং পত্ৰা কিসো নূন ভৰিস্সসি, ইমস্মিং পন ৰনে তৰ ভযং নাম নত্থি, তস্মা ইতো পট্ঠায মা ভাযীতি.

এৰং দেৰতা তস্স ওৰাদং অদাসি, সোপি ততো পট্ঠায নিব্ভযো অহোসি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি, সচ্চপরিযোসানে সো ভিক্খু সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. ‘‘তদা নাগো অযং ভিক্খু অহোসি, রুক্খদেৰতা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

দুব্বলকট্ঠজাতকৰণ্ণনা পঞ্চমা.

[১০৬] ৬. উদঞ্চনীজাতকৰণ্ণনা

সুখং ৰত মং জীৰন্তন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো থুল্লকুমারিকাপলোভনং আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু তেরসকনিপাতে চূল়নারদকস্সপজাতকে (জা. ১.১৩.৪০ আদযো) আৰি ভৰিস্সতি. তং পন ভিক্খুং সত্থা ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু উক্কণ্ঠিতোসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চং, ভগৰা’’তি ৰুত্তে ‘‘কত্থ তে চিত্তং পটিবদ্ধ’’ন্তি পুচ্ছি. সো ‘‘একিস্সা থুল্লকুমারিকাযা’’তি আহ. অথ নং সত্থা ‘‘অযং তে ভিক্খু অনত্থকারিকা, পুব্বেপি ত্ৰং এতং নিস্সায সীলব্যসনং পত্ৰা কম্পন্তো ৰিচরমানো পণ্ডিতে নিস্সায সুখং লভী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তেতি অতীতৰত্থুপি চূল়নারদকস্সপজাতকেযেৰ আৰি ভৰিস্সতি. তদা পন বোধিসত্তো সাযং ফলাফলে আদায আগন্ত্ৰা পণ্ণসালাদ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা পৰিসিত্ৰা পুত্তং চূল়তাপসং এতদৰোচ ‘‘তাত, ত্ৰং অঞ্ঞেসু দিৰসেসু দারূনি আহরসি, পানীযং পরিভোজনীযং আহরসি, অগ্গিং করোসি, অজ্জ পন একম্পি অকত্ৰা কস্মা দুম্মুখো পজ্ঝাযন্তো নিপন্নোসী’’তি? ‘‘তাত, তুম্হেসু ফলাফলত্থায গতেসু একা ইত্থী আগন্ত্ৰা মং পলোভেত্ৰা আদায গন্তুং আরভি, অহং পন ‘তুম্হেহি ৰিস্সজ্জিতো গমিস্সামী’তি ন গচ্ছিং, অসুকট্ঠানে পন নং নিসীদাপেত্ৰা আগতোম্হি, ইদানি গচ্ছামহং তাতা’’তি. বোধিসত্তো ‘‘ন সক্কা এতং নিৰত্তেতু’’ন্তি ঞত্ৰা ‘‘তেন হি, তাত, গচ্ছ, এসা পন তং নেত্ৰা যদা মচ্ছমংসাদীনি ৰা খাদিতুকামা ভৰিস্সতি, সপ্পিলোণতণ্ডুলাদীহি ৰা পনস্সা অত্থো ভৰিস্সতি, তদা ‘ইদঞ্চিদঞ্চাহরা’তি তং কিলমেস্সতি. তদা ময্হং গুণং সরিত্ৰা পলাযিত্ৰা ইধেৰ আগচ্ছেয্যাসী’’তি ৰিস্সজ্জেসি. সো তায সদ্ধিং মনুস্সপথং অগমাসি. অথ নং সা অত্তনো ৰসং গমেত্ৰা ‘‘মংসং আহর, মচ্ছং আহরা’’তি যেন যেন অত্থিকা হোতি, তং তং আহরাপেতি. তদা সো ‘‘অযং মং অত্তনো দাসং ৰিয কম্মকারং ৰিয চ কত্ৰা পীল়েতী’’তি পলাযিত্ৰা পিতু সন্তিকং আগন্ত্ৰা পিতরং ৰন্দিত্ৰা ঠিতকোৰ ইমং গাথমাহ –

১০৬.

‘‘সুখং ৰত মং জীৰন্তং, পচমানা উদঞ্চনী;

চোরী জাযপ্পৰাদেন, তেলং লোণঞ্চ যাচতী’’তি.

তত্থ সুখং ৰত মং জীৰন্তন্তি তাত, তুম্হাকং সন্তিকে মং সুখং জীৰন্তং. পচমানাতি তাপযমানা পীল়যমানা, যং যং ৰা খাদিতুকামা হোতি, তং তং পচমানা. উদকং অঞ্চন্তি এতাযাতি উদঞ্চনী, চাটিতো ৰা কূপতো ৰা উদকউস্সিঞ্চনঘটিকাযেতং নামং. সা পন উদঞ্চনী ৰিয, উদকং ৰিয ঘটিকা, যেন যেনত্থিকা হোতি, তং তং আকড্ঢতিযেৰাতি অত্থো. চোরী জাযপ্পৰাদেনাতি ‘‘ভরিযা’’তি নামেন একা চোরী মং মধুরৰচনেন উপলাপেত্ৰা তত্থ নেত্ৰা তেলং লোণঞ্চ যঞ্চ অঞ্ঞং ইচ্ছতি, তং সব্বং যাচতি, দাসং ৰিয কম্মকারং ৰিয চ কত্ৰা আহরাপেতীতি তস্সা অগুণং কথেসি.

অথ নং বোধিসত্তো অস্সাসেত্ৰা ‘‘হোতু, তাত, এহি ত্ৰং মেত্তং ভাৰেহি, করুণং ভাৰেহী’’তি চত্তারো ব্রহ্মৰিহারে আচিক্খি, আচিক্খিত্ৰা কসিণপরিকম্মং আচিক্খি. সো ন চিরস্সেৰ অভিঞ্ঞা চ সমাপত্তিযো চ উপ্পাদেত্ৰা ব্রহ্মৰিহারে ভাৰেত্ৰা সদ্ধিং পিতরা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি, সচ্চপরিযোসানে সো ভিক্খু সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি.

‘‘তদা থুল্লকুমারিকাৰ এতরহি থুল্লকুমারিকা. চূল়তাপসো উক্কণ্ঠিতভিক্খু অহোসি, পিতা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

উদঞ্চনীজাতকৰণ্ণনা ছট্ঠা.

[১০৭] ৭. সালিত্তকজাতকৰণ্ণনা

সাধূ খো সিপ্পকং নামাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং হংসপহরনকং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. সো কিরেকো সাৰত্থিৰাসী কুলপুত্তো সালিত্তকসিপ্পে নিপ্ফত্তিং পত্তো. ‘‘সালিত্তকসিপ্প’’ন্তি সক্খরাখিপনসিপ্পং ৰুচ্চতি. সো একদিৰসং ধম্মং সুত্ৰা সাসনে উরং দত্ৰা পব্বজিত্ৰা উপসম্পদং লভি, ন পন সিক্খাকামো, ন পটিপত্তিসাধকো অহোসি. সো একদিৰসং একং দহরভিক্খুং আদায অচিরৰতিং গন্ত্ৰা ন্হাযিত্ৰা নদীতীরে অট্ঠাসি. তস্মিং সমযে দ্ৰে সেতহংসা আকাসেন গচ্ছন্তি. সো তং দহরং আহ ‘‘ইমং পচ্ছিমহংসং সক্খরায অক্খিম্হি পহরিত্ৰা পাদমূলে পাতেমী’’তি. ইতরো ‘‘কথং পাতেস্সসি, ন সক্খিস্সসি পহরিতু’’ন্তি আহ. ইতরো ‘‘তিট্ঠতু তাৰস্স ওরতো অক্খি, পরতো অক্খিম্হি তং পহরামী’’তি. ইদানি পন ত্ৰং অসন্তং কথেসীতি. ‘‘তেন হি উপধারেহী’’তি একং তিখিণসক্খরং গহেত্ৰা অঙ্গুলিযা পরিযন্তে কত্ৰা তস্স হংসস্স পচ্ছতো খিপি. সা ‘‘রু’’ন্তি সদ্দং অকাসি, হংসো ‘‘পরিস্সযেন ভৰিতব্ব’’ন্তি নিৰত্তিত্ৰা সদ্দং সোতুং আরভি. ইতরো তস্মিং খণে একং ৰট্টসক্খরং গহেত্ৰা তস্স নিৰত্তিত্ৰা ওলোকেন্তস্স পরভাগে অক্খিং পহরি. সক্খরা ইতরম্পি অক্খিং ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা গতা. হংসো মহারৰং রৰন্তো পাদমূলেযেৰ পতি. ততো ততো ভিক্খূ আগন্ত্ৰা গরহিত্ৰা ‘‘অননুচ্ছৰিকং তে কত’’ন্তি সত্থু সন্তিকং নেত্ৰা ‘‘ভন্তে, ইমিনা ইদং নাম কত’’ন্তি তমত্থং আরোচেসুং. সত্থা তং ভিক্খুং গরহিত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰেস এতস্মিং সিপ্পে কুসলো, পুব্বেপি কুসলোযেৰ অহোসী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো তস্স অমচ্চো অহোসি. তস্মিং কালে রঞ্ঞো পুরোহিতো অতিমুখরো হোতি বহুভাণী, তস্মিং কথেতুং আরদ্ধে অঞ্ঞে ওকাসমেৰ ন লভন্তি. রাজা চিন্তেসি ‘‘কদা নু খো এতস্স ৰচনুপচ্ছেদকং কঞ্চি লভিস্সামী’’তি. সো ততো পট্ঠায তথারূপং একং উপধারেন্তো ৰিচরতি. তস্মিং কালে বারাণসিযং একো পীঠসপ্পী সক্খরাখিপনসিপ্পে নিপ্ফত্তিং পত্তো হোতি. গামদারকা তং রথকং আরোপেত্ৰা আকড্ঢমানা বারাণসিনগরদ্ৰারমূলে একো ৰিটপসম্পন্নো মহানিগ্রোধো অত্থি, তত্থ আনেত্ৰা সম্পরিৰারেত্ৰা কাকণিকাদীনি দত্ৰা ‘‘হত্থিরূপকং কর, অস্সরূপকং করা’’তি ৰদন্তি. সো সক্খরা খিপিত্ৰা খিপিত্ৰা নিগ্রোধপণ্ণেসু নানারূপানি দস্সেতি, সব্বানি পণ্ণানি ছিদ্দাৰছিদ্দানেৰ অহেসুং.

অথ বারাণসিরাজা উয্যানং গচ্ছন্তো তং ঠানং পাপুণি. উস্সারণাভযেন সব্বে দারকা পলাযিংসু, পীঠসপ্পী তত্থেৰ নিপজ্জি. রাজা নিগ্রোধমূলং পত্ৰা রথে নিসিন্নো পত্তানং ছিদ্দতায ছাযং কবরকবরং দিস্ৰা ওলোকেন্তো সব্বেসং পত্তানং ছিদ্দভাৰং দিস্ৰা ‘‘কেনেতানি এৰং কতানী’’তি পুচ্ছি. ‘‘পীঠসপ্পিনা, দেৰা’’তি. রাজা ‘‘ইমং নিস্সায ব্রাহ্মণস্স ৰচনুপচ্ছেদং কাতুং সক্কা ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘কহং, ভণে, পীঠসপ্পী’’তি পুচ্ছি. ৰিচিনন্তা মূলন্তরে নিপন্নং দিস্ৰা ‘‘অযং, দেৰা’’তি আহংসু. রাজা নং পক্কোসাপেত্ৰা পরিসং উস্সারেত্ৰা পুচ্ছি ‘‘অম্হাকং সন্তিকে একো মুখরব্রাহ্মণো অত্থি, সক্খিস্সসি তং নিস্সদ্দং কাতু’’ন্তি. নাল়িমত্তা অজলণ্ডিকা লভন্তো সক্খিস্সামি, দেৰাতি. রাজা পীঠসপ্পিং ঘরং নেত্ৰা অন্তোসাণিযং নিসীদাপেত্ৰা সাণিযং ছিদ্দং কারেত্ৰা ব্রাহ্মণস্স ছিদ্দাভিমুখং আসনং পঞ্ঞপেত্ৰা নাল়িমত্তা সুক্খা অজলণ্ডিকা পীঠসপ্পিস্স সন্তিকে ঠপাপেত্ৰা ব্রাহ্মণং উপট্ঠানকালে আগতং তস্মিং আসনে নিসীদাপেত্ৰা কথং সমুট্ঠাপেসি. ব্রাহ্মণো অঞ্ঞেসং ওকাসং অদত্ৰা রঞ্ঞা সদ্ধিং কথেতুং আরভি. অথস্স সো পীঠসপ্পী সাণিচ্ছিদ্দেন একেকং অজলণ্ডিকং পচ্ছিযং পৰেসেন্তো ৰিয তালুতলম্হিযেৰ পাতেতি, ব্রাহ্মণো আগতাগতং নাল়িযং তেলং পৰেসেন্তো ৰিয গিলতি, সব্বা পরিক্খযং গমিংসু. তস্সেতা নাল়িমত্তা অজলণ্ডিকা কুচ্ছিং পৰিট্ঠা অড্ঢাল়্হকমত্তা অহেসুং.

রাজা তাসং পরিক্খীণভাৰং ঞত্ৰা আহ – ‘‘আচরিয, তুম্হে অতিমুখরতায নাল়িমত্তা অজলণ্ডিকা গিলন্তা কিঞ্চি ন জানিত্থ, ইতো দানি উত্তরি জীরাপেতুং ন সক্খিস্সথ. গচ্ছথ, পিযঙ্গুদকং পিৰিত্ৰা ছড্ডেত্ৰা অত্তানং অরোগং করোথা’’তি ব্রাহ্মণো ততো পট্ঠায পিহিতমুখো ৰিয হুত্ৰা কথেন্তেনাপি সদ্ধিং অকথনসীলো অহোসি. রাজা ‘‘ইমিনা মে কণ্ণসুখং কত’’ন্তি পীঠসপ্পিস্স সতসহস্সুট্ঠানকে চতূসু দিসাসু চত্তারো গামে অদাসি. বোধিসত্তো রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘দেৰ, সিপ্পং নাম লোকে পণ্ডিতেহি উগ্গহিতব্বং, পীঠসপ্পিনা সালিত্তকমত্তেনাপি অযং সম্পত্তি লদ্ধা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১০৭.

‘‘সাধুং খো সিপ্পকং নাম, অপি যাদিস কীদিসং;

পস্স খঞ্জপ্পহারেন, লদ্ধা গামা চতুদ্দিসা’’তি.

তত্থ পস্স খঞ্জপ্পহারেনাতি পস্স, মহারাজ, ইমিনা খঞ্জপীঠসপ্পিনা অজলণ্ডিকাপহারেন চতুদ্দিসা চত্তারো গামা লদ্ধা, অঞ্ঞেসং সিপ্পানং কো আনিসংসপরিচ্ছেদোতি সিপ্পগুণং কথেসি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা পীঠসপ্পী অযং ভিক্খু অহোসি, রাজা আনন্দো, পণ্ডিতামচ্চো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

সালিত্তকজাতকৰণ্ণনা সত্তমা.

[১০৮] ৮. বাহিযজাতকৰণ্ণনা

সিক্খেয্য সিক্খিতব্বানীতি ইদং সত্থা ৰেসালিং উপনিস্সায মহাৰনে কূটাগারসালাযং ৰিহরন্তো একং লিচ্ছৰিং আরব্ভ কথেসি. সো কির লিচ্ছৰিরাজা সদ্ধো পসন্নো বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং নিমন্তেত্ৰা অত্তনো নিৰেসনে মহাদানং পৰত্তেসি. ভরিযা পনস্স থূলঙ্গপচ্চঙ্গা উদ্ধুমাতকনিমিত্তসদিসা অনাকপ্পসম্পন্না অহোসি. সত্থা ভত্তকিচ্চাৰসানে অনুমোদনং কত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা ভিক্খূনং ওৰাদং দত্ৰা গন্ধকুটিং পাৰিসি. ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘আৰুসো, তস্স নাম লিচ্ছৰিরঞ্ঞো তাৰ অভিরূপস্স তাদিসা ভরিযা থূলঙ্গপচ্চঙ্গা অনাকপ্পসম্পন্না, কথং সো তায সদ্ধিং অভিরমতী’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, এস ইদানেৰ, পুব্বেপি থূলসরীরায এৰ ইত্থিযা সদ্ধিং অভিরমী’’তি ৰত্ৰা তেহি যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো তস্স অমচ্চো অহোসি. অথেকা জনপদিত্থী থূলসরীরা অনাকপ্পসম্পন্না ভতিং কুরুমানা রাজঙ্গণস্স অৰিদূরেন গচ্ছমানা সরীরৰল়ঞ্জপীল়িতা হুত্ৰা নিৰত্থসাটকেন সরীরং পটিচ্ছাদেত্ৰা নিসীদিত্ৰা সরীরৰল়ঞ্জং মুঞ্চিত্ৰা খিপ্পমেৰ উট্ঠাসি. তস্মিং খণে বারাণসিরাজা ৰাতপানেন রাজঙ্গণং ওলোকেন্তো তং দিস্ৰা চিন্তেসি ‘‘অযং এৰরূপে অঙ্গণট্ঠানে সরীরৰল়ঞ্জং মুঞ্চমানা হিরোত্তপ্পং অপ্পহায নিৰাসনেনেৰ পটিচ্ছন্না হুত্ৰা সরীরৰল়ঞ্জং মোচেত্ৰা খিপ্পং উট্ঠিতা, ইমায নিরোগায ভৰিতব্বং, এতিস্সা ৰত্থু ৰিসদং ভৰিস্সতি, ৰিসদে পন ৰত্থুস্মিং একো পুত্তো লব্ভমানো ৰিসদো পুঞ্ঞৰা ভৰিস্সতি, ইমং মযা অগ্গমহেসিং কাতুং ৰট্টতী’’তি. সো তস্সা অপরিগ্গহিতভাৰং ঞত্ৰা আহরাপেত্ৰা অগ্গমহেসিট্ঠানং অদাসি. সা তস্স পিযা অহোসি মনাপা, ন চিরস্সেৰ একং পুত্তং ৰিজাযি. সো পনস্সা পুত্তো চক্কৰত্তী রাজা অহোসি.

বোধিসত্তো তস্সা সম্পত্তিং দিস্ৰা তথারূপং ৰচনোকাসং লভিত্ৰা ‘‘দেৰ, সিক্খিতব্বযুত্তকং নাম সিপ্পং কস্মা ন সিক্খিতব্বং, যত্র হি নামাযং মহাপুঞ্ঞা হিরোত্তপ্পং অপ্পহায পটিচ্ছন্নাকারেন সরীরৰল়ঞ্জং কুরুমানা তুম্হে আরাধেত্ৰা এৰরূপং সম্পত্তিং পত্তা’’তি ৰত্ৰা সিক্খিতব্বযুত্তকানং সিপ্পানং ৰণ্ণং কথেন্তো ইমং গাথমাহ –

১০৮.

‘‘সিক্খেয্য সিক্খিতব্বানি, সন্তি সচ্ছন্দিনো জনা;

বাহিযা হি সুহন্নেন, রাজানমভিরাধযী’’তি.

তত্থ সন্তি সচ্ছন্দিনো জনাতি তেসু তেসু সিপ্পেসু সচ্ছন্দা জনা অত্থিযেৰ. বাহিযাতি বহিজনপদে জাতা সংৰড্ঢা ইত্থী. সুহন্নেনাতি হিরোত্তপ্পং অপ্পহায পটিচ্ছন্নেনাকারেন হন্নং সুহন্নং নাম, তেন সুহন্নেন. রাজানমভিরাধযীতি দেৰং অভিরাধযিত্ৰা ইমং সম্পত্তিং পত্তাতি. এৰং মহাসত্তো সিক্খিতব্বযুত্তকানং সিপ্পানং গুণং কথেসি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা জযম্পতিকা এতরহিপি জযম্পতিকাৰ, পণ্ডিতামচ্চো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

বাহিযজাতকৰণ্ণনা অট্ঠমা.

[১০৯] ৯. কুণ্ডকপূৰজাতকৰণ্ণনা

যথন্নো পুরিসো হোতীতি ইদং সত্থা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো মহাদুগ্গতং আরব্ভ কথেসি. সাৰত্থিযঞ্হি কদাচি একমেৰ কুলং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দানং দেতি, কদাচি তীণি চত্তারি একতো হুত্ৰা, কদাচি গণবন্ধনেন, কদাচি ৰীথিসভাগেন, কদাচি সকলনগরং ছন্দকং সংহরিত্ৰা. তদা পন ৰীথিভত্তং নাম অহোসি. অথ মনুস্সা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স যাগুং দত্ৰা ‘‘খজ্জকং আহরথা’’তি আহংসু. তদা পনেকো পরেসং ভতিকারকো দুগ্গতমনুস্সো তস্সং ৰীথিযং ৰসমানো চিন্তেসি ‘‘অহং যাগুং দাতুং ন সক্খিস্সামি, খজ্জকং পন দস্সামী’’তি সণ্হসণ্হং কুণ্ডকং ৰড্ঢাপেত্ৰা উদকেন তেমেত্ৰা অক্কপণ্ণেন ৰেঠেত্ৰা কুক্কুল়ে পচিত্ৰা ‘‘ইদং বুদ্ধস্স দস্সামী’’তি তং আদায গন্ত্ৰা সত্থু সন্তিকে ঠিতো ‘‘খজ্জকং আহরথা’’তি একস্মিং ৰচনে ৰুত্তমত্তে সব্বপঠমং গন্ত্ৰা তং পূৰং সত্থু পত্তে পতিট্ঠাপেসি, সত্থা অঞ্ঞেহি দীযমানং খজ্জকং অগ্গহেত্ৰা তমেৰ পূৰখজ্জকং পরিভুঞ্জি.

তস্মিংযেৰ পন খণে ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধেন কির মহাদুগ্গতস্স কুণ্ডকখজ্জকং অজিগুচ্ছিত্ৰা অমতং ৰিয পরিভুত্ত’’ন্তি সকলনগরং এককোলাহলং অহোসি. রাজরাজমহামত্তাদযো অন্তমসো দোৰারিকে উপাদায সব্বেৰ সন্নিপতিত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা মহাদুগ্গতং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘হন্দ ভো, সতং গহেত্ৰা, দ্ৰে সতানি গহেত্ৰা, পঞ্চ সতানি গহেত্ৰা অম্হাকং পত্তিং দেহী’’তি ৰদিংসু. সো ‘‘সত্থারং পটিপুচ্ছিত্ৰা জানিস্সামী’’তি সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা তমত্থং আরোচেসি. সত্থা ‘‘ধনং গহেত্ৰা ৰা অগ্গহেত্ৰা ৰা সব্বসত্তানং পত্তিং দেহী’’তি আহ. সো ধনং গহেতুং আরভি. মনুস্সা দিগুণচতুগ্গুণঅট্ঠগুণাদিৰসেন দদন্তা নৰ হিরঞ্ঞকোটিযো অদংসু. সত্থা অনুমোদনং কত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা ভিক্খূহি ৰত্তে দস্সিতে সুগতোৰাদং দত্ৰা গন্ধকুটিং পাৰিসি. রাজা সাযন্হসমযে মহাদুগ্গতং পক্কোসাপেত্ৰা সেট্ঠিট্ঠানেন পূজেসি.

ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘আৰুসো, সত্থা মহাদুগ্গতেন দিন্নং কুণ্ডকপূৰং অজিগুচ্ছন্তো অমতং ৰিয পরিভুঞ্জি, মহাদুগ্গতোপি বহুধনঞ্চ সেট্ঠিট্ঠানঞ্চ লভিত্ৰা মহাসম্পত্তিং পত্তো’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ মযা অজিগুচ্ছন্তেন তস্স কুণ্ডকপূৰো পরিভুত্তো, পুব্বেপি রুক্খদেৰতায হুত্ৰা পরিভুত্তোযেৰ, তদাপি চেস মং নিস্সায সেট্ঠিট্ঠানং অলত্থেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো একস্মিং ঠানে এরণ্ডরুক্খে রুক্খদেৰতা হুত্ৰা নিব্বত্তি. তদা তস্মিং গামকে মনুস্সা দেৰতামঙ্গলিকা হোন্তি. অথেকস্মিং ছণে সম্পত্তে মনুস্সা অত্তনো অত্তনো রুক্খদেৰতানং বলিকম্মং অকংসু. অথেকো দুগ্গতমনুস্সো তে মনুস্সে রুক্খদেৰতা পটিজগ্গন্তে দিস্ৰা একং এরণ্ডরুক্খং পটিজগ্গি. তে মনুস্সা অত্তনো অত্তনো দেৰতানং নানপ্পকারানি মালাগন্ধৰিলেপনাদীনি চেৰ খজ্জভোজ্জানি চ আদায গচ্ছিংসু. সো পন কুণ্ডকপূৰঞ্চেৰ উল়ুঙ্কেন চ উদকং আদায গন্ত্ৰা এরণ্ডরুক্খস্স অৰিদূরে ঠত্ৰা চিন্তেসি ‘‘দেৰতা নাম দিব্বখজ্জকানি খাদন্তি, ময্হং দেৰতা ইমং কুণ্ডকপূৰং ন খাদিস্সতি, কিং ইমং অকারণেন নাসেমি, অহমেৰ নং খাদিস্সামী’’তি ততোৰ নিৰত্তি. বোধিসত্তো খন্ধৰিটপে ঠত্ৰা ‘‘ভো পুরিস, সচে ত্ৰং ইস্সরো ভৰেয্যাসি, ময্হং মধুরখজ্জকং দদেয্যাসি. ত্ৰং পন দুগ্গতো, অহং তৰ পূৰং ন খাদিত্ৰা অঞ্ঞং কিং খাদিস্সামি, মা মে কোট্ঠাসং নাসেহী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১০৯.

‘‘যথন্নো পুরিসো হোতি, তথন্না তস্স দেৰতা;

আহরেতং কুণ্ডপূৰং, মা মে ভাগং ৰিনাসযা’’তি.

তত্থ যথন্নোতি যথারূপভোজনো হোতি. তথন্নাতি তস্স পুরিসস্স দেৰতাপি তথারূপভোজনাৰ হোতি. আহরেতং কুণ্ডপূৰন্তি এতং কুণ্ডকেন পক্কপূৰং আনেহি, ময্হং ভাগং মা ৰিনাসেহীতি.

সো নিৰত্তিত্ৰা বোধিসত্তং ওলোকেত্ৰা বলিকম্মমকাসি. বোধিসত্তো ততো ওজং পরিভুঞ্জিত্ৰা ‘‘পুরিস, ত্ৰং কিমত্থং মং পটিজগ্গসী’’তি আহ. ‘‘দুগ্গতোম্হি, সামি, তং নিস্সায দুগ্গতভাৰতো মুচ্চিতুকামতায পটিজগ্গামী’’তি. ‘‘ভো পুরিস, মা চিন্তযি, তযা কতঞ্ঞুস্স কতৰেদিনো পূজা কতা, ইমং এরণ্ডং পরিক্খিপিত্ৰা নিধিকুম্ভিযো গীৰায গীৰং আহচ্চঠিতা. ত্ৰং রঞ্ঞো আচিক্খিত্ৰা সকটেহি ধনং আহরাপেত্ৰা রাজঙ্গণে রাসিং কারেহি, রাজা তে তুস্সিত্ৰা সেট্ঠিট্ঠানং দস্সতী’’তি ৰত্ৰা বোধিসত্তো অন্তরধাযি. সো তথা অকাসি. রাজাপি তস্স সেট্ঠিট্ঠানং অদাসি. ইতি সো বোধিসত্তং নিস্সায মহাসম্পত্তিং পত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা দুগ্গতো এতরহি দুগ্গতোৰ, এরণ্ডরুক্খদেৰতা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

কুণ্ডকপূৰজাতকৰণ্ণনা নৰমা.

[১১০] ১০. সব্বসংহারকপঞ্হজাতকৰণ্ণনা

সব্বসংহারকো নত্থীতি অযং সব্বসংহারকপঞ্হো সব্বাকারেন উমঙ্গজাতকে আৰি ভৰিস্সতীতি.

সব্বসংহারকপঞ্হজাতকৰণ্ণনা দসমা.

পরোসতৰগ্গো একাদসমো.

তস্সুদ্দানং –

পরোসতম্পি পণ্ণিকং, ৰেরী চ মিত্তৰিন্দকং;

দুব্বলঞ্চ উদঞ্চনী, সালিত্তম্পি চ বাহিযং;

কুণ্ডকপূৰসব্বসংহারকন্তি.

১২. হংচিৰগ্গো

[১১১] ১. গদ্রভপঞ্হজাতকৰণ্ণনা

হংচি তুৰং এৰমঞ্ঞসীতি অযম্পি গদ্রভপঞ্হো মহাউমঙ্গজাতকেযেৰ (জা. ২.২২.৫৯০ আদযো) আৰি ভৰিস্সতি.

গদ্রভপঞ্হজাতকৰণ্ণনা পঠমা.

[১১২] ২. অমরাদেৰীপঞ্হজাতকৰণ্ণনা

যেন সত্তুবিলঙ্গা চাতি অযম্পি অমরাদেৰিপঞ্হো নাম তত্থেৰ আৰি ভৰিস্সতি.

অমরাদেৰীপঞ্হজাতকৰণ্ণনা দুতিযা.

[১১৩] ৩. সিঙ্গালজাতকৰণ্ণনা

সদ্দহাসি সিঙ্গালস্সাতি ইদং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো দেৰদত্তং আরব্ভ কথেসি. তস্মিঞ্হি সমযে ভিক্খূ ধম্মসভাযং সন্নিপতিত্ৰা ‘‘আৰুসো, দেৰদত্তেন পঞ্চ ভিক্খুসতানি আদায গযাসীসং গন্ত্ৰা ‘যং সমণো গোতমো করোতি, ন সো ধম্মো. যমহং করোমি, অযমেৰ ধম্মো’তি তে ভিক্খূ অত্তনো লদ্ধিং গাহাপেত্ৰা ঠানপ্পত্তং মুসাৰাদং কত্ৰা সঙ্ঘং ভিন্দিত্ৰা একসীমায দ্ৰে উপোসথা কতা’’তি দেৰদত্তস্স অগুণকথং কথেন্তা নিসীদিংসু. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, দেৰদত্তো ইদানেৰ মুসাৰাদী, পুব্বেপি মুসাৰাদীযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো সুসানৰনে রুক্খদেৰতা হুত্ৰা নিব্বত্তি. তদা বারাণসিযং নক্খত্তং ঘুট্ঠং অহোসি. মনুস্সা ‘‘যক্খবলিকম্মং করোমা’’তি তেসু তেসু চচ্চররচ্ছাদিট্ঠানেসু মচ্ছমংসাদীনি ৰিপ্পকিরিত্ৰা কপালকেসু বহুং সুরং ঠপযিংসু. অথেকো সিঙ্গালো অড্ঢরত্তসমযে নিদ্ধমনেন নগরং পৰিসিত্ৰা মচ্ছমংসং খাদিত্ৰা সুরং পিৰিত্ৰা পুন্নাগগচ্ছন্তরং পৰিসিত্ৰা যাৰ অরুণুগ্গমনা নিদ্দং ওক্কমি. সো পবুজ্ঝিত্ৰা আলোকং দিস্ৰা ‘‘ইদানি নিক্খমিতুং ন সক্কা’’তি মগ্গসমীপং গন্ত্ৰা অদিস্সমানো নিপজ্জিত্ৰা অঞ্ঞে মনুস্সে দিস্ৰাপি কিঞ্চি অৰত্ৰা একং ব্রাহ্মণং মুখধোৰনত্থায গচ্ছন্তং দিস্ৰা চিন্তেসি ‘‘ব্রাহ্মণা নাম ধনলোলা হোন্তি, ইমং ধনেন পলোভেত্ৰা যথা মং উপকচ্ছকন্তরে কত্ৰা উত্তরাসঙ্গেন পটিচ্ছাদেত্ৰা নগরা নীহরতি, তথা করিস্সামী’’তি. সো মনুস্সভাসায ‘‘ব্রাহ্মণা’’তি আহ. সো নিৰত্তিত্ৰা ‘‘কো মং পক্কোসতী’’তি আহ. ‘‘অহং, ব্রাহ্মণা’’তি. ‘‘কিংকারণা’’তি. ‘‘ব্রাহ্মণ, ময্হং দ্ৰে কহাপণসতানি অত্থি. সচে মং উপকচ্ছকন্তরে কত্ৰা উত্তরাসঙ্গেন পটিচ্ছাদেত্ৰা যথা ন কোচি পস্সতি, তথা নগরা নিক্খামেতুং সক্কোসি, তুয্হং তে কহাপণে দস্সামী’’তি. ব্রাহ্মণো ধনলোভেন ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা তং তথা কত্ৰা আদায নগরা নিক্খমিত্ৰা থোকং অগমাসি. অথ নং সিঙ্গালো পুচ্ছি ‘‘কতরট্ঠানং, ব্রাহ্মণা’’তি? ‘‘অসুকং নামা’’তি. ‘‘অঞ্ঞং থোকং ঠানং গচ্ছা’’তি. এৰং পুনপ্পুনং ৰদন্তো মহাসুসানং পত্ৰা ‘‘ইধ মং ওতারেহী’’তি আহ. তত্থ নং ওতারেসি. অথ সিঙ্গালো ‘‘তেন হি, ব্রাহ্মণ, উত্তরিসাটকং পত্থরা’’তি আহ. সো ধনলোভেন ‘‘সাধূ’’তি পত্থরি. অথ নং ‘‘ইমং রুক্খমূলং খণাহী’’তি পথৰিখণনে যোজেত্ৰা ব্রাহ্মণস্স উত্তরিসাটকং অভিরুয্হ চতূসু কণ্ণেসু চ মজ্ঝে চাতি পঞ্চসু ঠানেসু সরীরনিস্সন্দং পাতেত্ৰা মক্খেত্ৰা চেৰ তেমেত্ৰা চ সুসানৰনং পাৰিসি. বোধিসত্তো রুক্খৰিটপে ঠত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১১৩.

‘‘সদ্দহাসি সিঙ্গালস্স, সুরাপীতস্স ব্রাহ্মণ;

সিপ্পিকানং সতং নত্থি, কুতো কংসসতা দুৰে’’তি.

তত্থ সদ্দহাসীতি সদ্দহসি, অযমেৰ ৰা পাঠো, পত্তিযাযসীতি অত্থো. সিপ্পিকানং সতং নত্থীতি এতস্স হি সিপ্পিকাসতম্পি নত্থি. কুতো কংসসতা দুৰেতি দ্ৰে কহাপণসতানি পনস্স কুতো এৰাতি.

বোধিসত্তো ইমং গাথং ৰত্ৰা ‘‘গচ্ছ, ব্রাহ্মণ, তৰ সাটকং ধোৰিত্ৰা ন্হাযিত্ৰা অত্তনো কম্মং করোহী’’তি ৰত্ৰা অন্তরধাযি. ব্রাহ্মণো তথা কত্ৰা ‘‘ৰঞ্চিতো ৰতম্হী’’তি দোমনস্সপ্পত্তো পক্কামি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা সিঙ্গালো দেৰদত্তো অহোসি, রুক্খদেৰতা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

সিঙ্গালজাতকৰণ্ণনা ততিযা.

[১১৪] ৪. মিতচিন্তীজাতকৰণ্ণনা

বহুচিন্তী অপ্পচিন্তীতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো দ্ৰে মহল্লকত্থেরে আরব্ভ কথেসি. তে কির জনপদে একস্মিং অরঞ্ঞাৰাসে ৰস্সং ৰসিত্ৰা ‘‘সত্থু দস্সনত্থায গচ্ছিস্সামা’’তি পাথেয্যং সজ্জেত্ৰা ‘‘অজ্জ গচ্ছাম, স্ৰে গচ্ছামা’’তি মাসং অতিক্কামেত্ৰা পুন পাথেয্যং সজ্জেত্ৰা তথেৰ মাসং, পুন মাসন্তি এৰং অত্তনো কুসীতভাৰেন চেৰ নিৰাসট্ঠানে চ অপেক্খায তযো মাসে অতিক্কামেত্ৰা ততো নিক্খম্ম জেতৰনং গন্ত্ৰা সভাগট্ঠানে পত্তচীৰরং পটিসামেত্ৰা সত্থারং পস্সিংসু. অথ নে ভিক্খূ পুচ্ছিংসু ‘‘চিরং ৰো, আৰুসো, বুদ্ধুপট্ঠানং অকরোন্তানং, কস্মা এৰং চিরাযিত্থা’’তি? তে তমত্থং আরোচেসুং. অথ নেসং সো আলসিযকুসীতভাৰো ভিক্খুসঙ্ঘে পাকটো জাতো. ধম্মসভাযম্পি তেসং ভিক্খূনমেৰ আলসিযভাৰং নিস্সায কথং সমুট্ঠাপেসুং. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে তে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সচ্চং কির তুম্হে, ভিক্খৰে, অলসা কুসীতা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চং, ভন্তে’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰেতে অলসা, পুব্বেপি অলসা চেৰ নিৰাসট্ঠানে চ সালযা সাপেক্খা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বারাণসিনদিযং তযো মচ্ছা অহেসুং, বহুচিন্তী, অপ্পচিন্তী, মিতচিন্তীতি তেসং নামানি. তে অরঞ্ঞতো মনুস্সপথং আগমিংসু. তত্থ মিতচিন্তী ইতরে দ্ৰে এৰমাহ ‘‘অযং মনুস্সপথো নাম সাসঙ্কো সপ্পটিভযো, কেৰট্টা নানপ্পকারানি জালকুমিনাদীনি খিপিত্ৰা মচ্ছে গণ্হন্তি, মযং অরঞ্ঞমেৰ গচ্ছামা’’তি. ইতরে দ্ৰে জনা অলসতায চেৰ আমিসগিদ্ধতায চ ‘‘অজ্জ গচ্ছাম, স্ৰে গচ্ছামা’’তি তযো মাসে অতিক্কামেসুং. অথ কেৰট্টা নদিযং জালং খিপিংসু. বহুচিন্তী চ অপ্পচিন্তী চ গোচরং গণ্হন্তা পুরতো গচ্ছন্তি. তে অত্তনো অন্ধবালতায জালগন্ধং অসল্লক্খেত্ৰা জালকুচ্ছিমেৰ পৰিসিংসু. মিতচিন্তী পচ্ছতো আগচ্ছন্তো জালগন্ধং সল্লক্খেত্ৰা তেসঞ্চ জালকুচ্ছিং পৰিট্ঠভাৰং ঞত্ৰা ‘‘ইমেসং কুসীতানং অন্ধবালানং জীৰিতদানং দস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা বহিপস্সেন জালকুচ্ছিট্ঠানং গন্ত্ৰা জালকুচ্ছিং ফালেত্ৰা নিক্খন্তসদিসো হুত্ৰা উদকং আলুল়েন্তো জালস্স পুরতো পতিত্ৰা পুন জালকুচ্ছিং পৰিসিত্ৰা পচ্ছিমভাগেন ফালেত্ৰা নিক্খন্তসদিসো উদকং আলুল়েন্তো পচ্ছিমভাগে পতি. কেৰট্টা ‘‘মচ্ছা জালং ফালেত্ৰা গতা’’তি মঞ্ঞমানা জালকোটিযং গহেত্ৰা উক্খিপিংসু. তে দ্ৰেপি মচ্ছা জালতো মুচ্চিত্ৰা উদকে পতিংসু. ইতি তেহি মিতচিন্তিং নিস্সায জীৰিতং লদ্ধং.

সত্থা ইমং অতীতং আহরিত্ৰা অভিসম্বুদ্ধো হুত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১১৪.

‘‘বহুচিন্তী অপ্পচিন্তী, উভো জালে অবজ্ঝরে;

মিতচিন্তী পমোচেসি, উভো তত্থ সমাগতা’’তি.

তত্থ বহুচিন্তীতি বহুচিন্তনতায ৰিতক্কবহুলতায এৰংলদ্ধনামো. ইতরেসুপি দ্ৰীসু অযমেৰ নযো. উভো তত্থ সমাগতাতি মিতচিন্তিং নিস্সায লদ্ধজীৰিতা তত্থ উদকে পুন উভোপি জনা মিতচিন্তিনা সদ্ধিং সমাগতাতি অত্থো.

এৰং সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি, সচ্চপরিযোসানে মহল্লকা ভিক্খূ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহিংসু. তদা বহুচিন্তী চ অপ্পচিন্তী চ ইমে দ্ৰে অহেসুং, মিতচিন্তী পন অহমেৰ অহোসিন্তি.

মিতচিন্তীজাতকৰণ্ণনা চতুত্থা.

[১১৫] ৫. অনুসাসিকজাতকৰণ্ণনা

যাযঞ্ঞে মনুসাসতীতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং অনুসাসিকং ভিক্খুনিং আরব্ভ কথেসি. সা কির সাৰত্থিৰাসিনী একা কুলধীতা পব্বজিত্ৰা উপসম্পন্নকালতো পট্ঠায সমণধম্মে অননুযুত্তা আমিসগিদ্ধা হুত্ৰা যত্থ অঞ্ঞা ভিক্খুনিযো ন গচ্ছন্তি, তাদিসে নগরস্স একদেসে পিণ্ডায চরতি. অথস্সা মনুস্সা পণীতপিণ্ডপাতং দেন্তি. সা রসতণ্হায বজ্ঝিত্ৰা ‘‘সচে ইমস্মিং পদেসে অঞ্ঞাপি ভিক্খুনিযো পিণ্ডায চরিস্সন্তি, ময্হং লাভো পরিহাযিস্সতি. যথা এতং পদেসং অঞ্ঞা নাগচ্ছন্তি, এৰং মযা কাতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা ভিক্খুনূপস্সযং গন্ত্ৰা ‘‘অয্যে, অসুকট্ঠানে চণ্ডো হত্থী, চণ্ডো অস্সো, চণ্ডো মেণ্ডো, চণ্ডো কুক্কুরো চরতি, সপরিস্সযট্ঠানং, মা তত্থ পিণ্ডায চরিত্থা’’তি ভিক্খুনিযো অনুসাসতি. তস্সা ৰচনং সুত্ৰা একা ভিক্খুনীপি তং পদেসং গীৰং পরিৰত্তেত্ৰা ন ওলোকেসি. তস্সা একস্মিং দিৰসে তস্মিং পদেসে পিণ্ডায চরন্তিযা ৰেগেনেকং গেহং পৰিসন্তিযা চণ্ডো মেণ্ডকো পহরিত্ৰা ঊরুট্ঠিকং ভিন্দি. মনুস্সা ৰেগেন উপধাৰিত্ৰা দ্ৰিধা ভিন্নং ঊরুট্ঠিকং একতো বন্ধিত্ৰা তং ভিক্খুনিং মঞ্চেনাদায ভিক্খুনূপস্সযং নযিংসু. ভিক্খুনিযো ‘‘অযং অঞ্ঞা ভিক্খুনিযো অনুসাসিত্ৰা সযং তস্মিং পদেসে চরন্তী ঊরুট্ঠিকং ভিন্দাপেত্ৰা আগতা’’তি পরিহাসং অকংসু. তম্পি তায কতকারণং ন চিরস্সেৰ ভিক্খুসঙ্ঘে পাকটং অহোসি.

অথেকদিৰসং ধম্মসভাযং ভিক্খূ ‘‘আৰুসো, অসুকা অনুসাসিকা ভিক্খুনী অঞ্ঞং অনুসাসিত্ৰা সযং তস্মিং পদেসে চরমানা চণ্ডেন মেণ্ডকেন ঊরুং ভিন্দাপেসী’’তি তস্সা অগুণকথং কথেসুং. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপেসা অঞ্ঞে অনুসাসতিযেৰ, সযং পন ন ৰত্ততি, নিচ্চকালং দুক্খমেৰ অনুভোতী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো অরঞ্ঞে সকুণযোনিযং নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো সকুণজেট্ঠকো হুত্ৰা অনেকসকুণসহস্সপরিৰারো হিমৰন্তং পাৰিসি. তস্স তত্থ ৰসনকালে একা চণ্ডসকুণিকা মহাৰত্তনিমগ্গং গন্ত্ৰা গোচরং গণ্হাতি. সা তত্থ সকটেহি পতিতানি ৰীহিমুগ্গবীজাদীনি লভিত্ৰা ‘‘যথা ইদানি ইমং পদেসং অঞ্ঞে সকুণা নাগচ্ছন্তি, তথা করিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা সকুণসঙ্ঘস্স ওৰাদং দেতি ‘‘ৰত্তনিমহামগ্গো নাম সপ্পটিভযো, হত্থিঅস্সাদযো চেৰ চণ্ডগোণযুত্তযানাদীনি চ সঞ্চরন্তি, সহসা উপ্পতিতুম্পি ন সক্কা হোতি, ন তত্থ গন্তব্ব’’ন্তি. সকুণসঙ্ঘো তস্সা ‘‘অনুসাসিকা’’তেৰ নামং অকাসি.

সা একদিৰসং ৰত্তনিমহামগ্গে চরন্তী অতিমহাৰেগেন আগচ্ছন্তস্স যানস্স সদ্দং সুত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা ওলোকেত্ৰা ‘‘দূরে তাৰা’’তি চরতিযেৰ. অথ নং যানং ৰাতৰেগেন সীঘমেৰ সম্পাপুণি, সা উট্ঠাতুং নাসক্খি, চক্কেন দ্ৰিধা ছিন্দিত্ৰা গতা. সকুণজেট্ঠকো সকুণে সমানেন্তো তং অদিস্ৰা ‘‘অনুসাসিকা ন দিস্সতি, উপধারেথ ন’’ন্তি আহ. সকুণা উপধারেন্তা তং মহামগ্গে দ্ৰিধা ছিন্নং দিস্ৰা সকুণজেট্ঠকস্স আরোচেসুং. সকুণজেট্ঠকো ‘‘সা অঞ্ঞা সকুণিকা ৰারেত্ৰা সযং তত্থ চরমানা দ্ৰিধা ছিন্না’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১১৫.

‘‘যাযঞ্ঞে মনুসাসতি, সযং লোলুপ্পচারিনী;

সাযং ৰিপক্খিকা সেতি, হতা চক্কেন সাসিকা’’তি.

তত্থ যাযঞ্ঞে মনুসাসতীতি যকারো পদসন্ধিকরো, যা অঞ্ঞে অনুসাসতীতি অত্থো. সযং লোলুপ্পচারিনীতি অত্তনা লোলুপ্পচারিনী সমানা. সাযং ৰিপক্খিকা সেতীতি সা এসা ৰিহতপক্খা হুত্ৰা মহামগ্গে সযতি. হতা চক্কেন সাসিকাতি যানচক্কেন হতা সাসিকা সকুণিকাতি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা অনুসাসিকা সকুণিকা অযং অনুসাসিকা ভিক্খুনী অহোসি, সকুণজেট্ঠকো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

অনুসাসিকজাতকৰণ্ণনা পঞ্চমা.

[১১৬] ৬. দুব্বচজাতকৰণ্ণনা

অতিকরমকরাচরিযাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং দুব্বচভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. তস্স ৰত্থু নৰকনিপাতে গিজ্ঝজাতকে (জা. ১.৯.১ আদযো) আৰি ভৰিস্সতি. সত্থা পন তং ভিক্খুং আমন্তেত্ৰা ‘‘ভিক্খু ন ত্ৰং ইদানেৰ দুব্বচো, পুব্বেপি দুব্বচোযেৰ. দুব্বচভাৰেনেৰ পণ্ডিতানং ওৰাদং অকরোন্তো সত্তিপ্পহারেন জীৰিতক্খযং পত্তোসী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো লঙ্ঘনটকযোনিযং পটিসন্ধিং গহেত্ৰা ৰযপ্পত্তো পঞ্ঞৰা উপাযকুসলো অহোসি. সো একস্স লঙ্ঘনকস্স সন্তিকে সত্তিলঙ্ঘনসিপ্পং সিক্খিত্ৰা আচরিযেন সদ্ধিং সিপ্পং দস্সেন্তো ৰিচরতি. আচরিযো পনস্স চতুন্নংযেৰ সত্তীনং লঙ্ঘনসিপ্পং জানাতি, ন পঞ্চন্নং. সো একদিৰসং একস্মিং গামকে সিপ্পং দস্সেন্তো সুরামদমত্তো ‘‘পঞ্চ সত্তিযো লঙ্ঘিস্সামী’’তি পটিপাটিযা ঠপেসি. অথ নং বোধিসত্তো আহ ‘‘আচরিয, ত্ৰং পঞ্চসত্তিলঙ্ঘনসিপ্পং ন জানাসি, একং সত্তিং হর. সচে লঙ্ঘিস্সসি, পঞ্চমায সত্তিযা ৰিদ্ধো মরিস্সসী’’তি. সো সুট্ঠু মত্ততায ‘‘ত্ৰঞ্হি ময্হং পমাণং ন জানাসী’’তি তস্স ৰচনং অনাদিযিত্ৰা চতস্সো লঙ্ঘিত্ৰা পঞ্চমায সত্তিযা দণ্ডকে মধুকপুপ্ফং ৰিয আৰুতো পরিদেৰমানো নিপজ্জি. অথ নং বোধিসত্তো ‘‘পণ্ডিতানং ৰচনং অকত্ৰা ইমং ব্যসনং পত্তোসী’’তি ইমং গাথমাহ –

১১৬.

‘‘অতিকরমকরাচরিয, ময্হম্পেতং ন রুচ্চতি;

চতুত্থে লঙ্ঘযিত্ৰান, পঞ্চমাযসি আৰুতো’’তি.

তত্থ অতিকরমকরাচরিযাতি আচরিয অজ্জ ত্ৰং অতিকরং অকরি, অত্তনো করণতো অতিরেকং করণং অকরীতি অত্থো. ময্হম্পেতং ন রুচ্চতীতি ময্হং অন্তেৰাসিকস্সপি সমানস্স এতং তৰ করণং ন রুচ্চতি, তেন তে অহং পঠমমেৰ কথেসিন্তি দীপেতি. চতুত্থে লঙ্ঘযিত্ৰানাতি চতুত্থে সত্তিথলে অপতিত্ৰা অত্তানং লঙ্ঘযিত্ৰা. পঞ্চমাযসি আৰুতোতি পণ্ডিতানং ৰচনং অগ্গণ্হন্তো ইদানি পঞ্চমায সত্তিযা আৰুতোসীতি. ইদং ৰত্ৰা আচরিযং সত্তিতো অপনেত্ৰা কত্তব্বযুত্তকং অকাসি.

সত্থা ইমং অতীতং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা আচরিযো অযং দুব্বচো অহোসি, অন্তেৰাসিকো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

দুব্বচজাতকৰণ্ণনা ছট্ঠা.

[১১৭] ৭. তিত্তিরজাতকৰণ্ণনা

অচ্চুগ্গতাতিবলতাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কোকালিকং আরব্ভ কথেসি. তস্স ৰত্থু তেরসকনিপাতে তক্কারিযজাতকে (জা. ১.১৩.১০৪ আদযো) আৰি ভৰিস্সতি. সত্থা পন ‘‘ন, ভিক্খৰে, কোকালিকো ইদানেৰ অত্তনো ৰাচং নিস্সায নট্ঠো, পুব্বেপি নট্ঠোযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো উদিচ্চব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো তক্কসিলাযং সব্বসিপ্পানি উগ্গণ্হিত্ৰা কামে পহায ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা পঞ্চাভিঞ্ঞা অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেসি. হিমৰন্তপ্পদেসে সব্বো ইসিগণো সন্নিপতিত্ৰা তং ওৰাদাচরিযং কত্ৰা পরিৰারেসি. সো পঞ্চন্নং ইসিসতানং ওৰাদাচরিযো হুত্ৰা ঝানকীল়ং কীল়ন্তো হিমৰন্তে ৰসতি. তদা একো চেত্থ পণ্ডুরোগী তাপসো কুঠারিং গহেত্ৰা কট্ঠং ফালেতি. অথেকো মুখরতাপসো তস্স সন্তিকে নিসীদিত্ৰা ‘‘ইধ পহারং দেহি, ইধ পহারং দেহী’’তি তং তাপসং রোসেসি. সো কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘ন দানি মে ত্ৰং দারুফালনসিপ্পং সিক্খাপনকাচরিযো’’তি তিণ্হং কুঠারিং উক্খিপিত্ৰা নং একপ্পহারেনেৰ জীৰিতক্খযং পাপেসি. বোধিসত্তো তস্স সরীরকিচ্চং কারেসি. তদা অস্সমতো অৰিদূরে একস্মিং ৰম্মিকপাদে একো তিত্তিরো ৰসতি. সো সাযং পাতং তস্মিং ৰম্মিকমত্থকে ঠত্ৰা মহাৰস্সিতং ৰস্সতি. তং সুত্ৰা একো লুদ্দকো ‘‘তিত্তিরেন ভৰিতব্ব’’ন্তি চিন্তেত্ৰা সদ্দসঞ্ঞায তত্থ গন্ত্ৰা তং ৰধিত্ৰা আদায গতো.

বোধিসত্তো তস্স সদ্দং অসুণন্তো ‘‘অসুকট্ঠানে তিত্তিরো ৰসতি, কিং নু খো তস্স সদ্দো ন সূযতী’’তি তাপসে পুচ্ছি. তে তস্স তমত্থং আরোচেসুং. সো উভোপি তানি কারণানি সংসন্দেত্ৰা ইসিগণমজ্ঝে ইমং গাথমাহ –

১১৭.

‘‘অচ্চুগ্গতাতিবলতা, অতিৰেলং পভাসিতা;

ৰাচা হনতি দুম্মেধং, তিত্তিরং ৰাতিৰস্সিত’’ন্তি.

তত্থ অচ্চুগ্গতাতি অতিউগ্গতা. অতিবলতাতি পুনপ্পুনং ভাসনেন অতিবলসভাৰা. অতিৰেলং পভাসিতাতি অতিক্কন্তৰেলা পমাণাতিক্কমেন ভাসিতা. তিত্তিরং ৰাতিৰস্সিতন্তি যথা তিত্তিরং অতিৰস্সিতং হনতি, তথা এৰরূপা ৰাচা দুম্মেধং বালপুগ্গলং হনতীতি.

এৰং বোধিসত্তো ইসিগণস্স ওৰাদং দত্ৰা চত্তারো ব্রহ্মৰিহারে ভাৰেত্ৰা ব্রহ্মলোকপরাযণো অহোসি.

সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, কোকালিকো ইদানেৰ অত্তনো ৰচনং নিস্সায নট্ঠো, পুব্বেপি নট্ঠোযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মুখরতাপসো কোকালিকো অহোসি, ইসিগণো বুদ্ধপরিসা, গণসত্থা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

তিত্তিরজাতকৰণ্ণনা সত্তমা.

[১১৮] ৮. ৰট্টজাতকৰণ্ণনা

নাচিন্তযন্তো পুরিসোতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো উত্তরসেট্ঠিপুত্তং আরব্ভ কথেসি. সাৰত্থিযং কির উত্তরসেট্ঠি নাম অহোসি মহাৰিভৰো. তস্স ভরিযায কুচ্ছিযং একো পুঞ্ঞৰা সত্তো ব্রহ্মলোকা চৰিত্ৰা পটিসন্ধিং গহেত্ৰা ৰযপ্পত্তো অভিরূপো পাসাদিকো অহোসি ব্রহ্মৰণ্ণী. অথ একদিৰসং সাৰত্থিযং কত্তিকছণে নক্খত্তে ঘুট্ঠে সব্বো লোকো নক্খত্তনিস্সিতো অহোসি. তস্স সহাযকা অঞ্ঞে সেট্ঠিপুত্তা সপজাপতিকা অহেসুং. উত্তরসেট্ঠিপুত্তস্স পন দীঘরত্তং ব্রহ্মলোকে ৰসিতত্তা কিলেসেসু চিত্তং ন অল্লীযতি. অথস্স সহাযকা ‘‘উত্তরসেট্ঠিপুত্তস্সপি একং ইত্থিং আনেত্ৰা নক্খত্তং কীল়িস্সামা’’তি সম্মন্তযিত্ৰা তং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘সম্ম, ইমস্মিং নগরে কত্তিকছণো ঘুট্ঠো, তুয্হম্পি একং ইত্থিং আনেত্ৰা নক্খত্তং কীল়িস্সামা’’তি আহংসু. ‘‘ন মে অত্থো ইত্থিযা’’তি চ ৰুত্তেপি পুনপ্পুনং নিবন্ধিত্ৰা সম্পটিচ্ছাপেত্ৰা একং ৰণ্ণদাসিং সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতং কত্ৰা তস্স ঘরং নেত্ৰা ‘‘ত্ৰং সেট্ঠিপুত্তস্স সন্তিকং গচ্ছা’’তি সযনিঘরং পেসেত্ৰা নিক্খমিংসু. তং সযনিঘরং পৰিট্ঠম্পি সেট্ঠিপুত্তো নেৰ ওলোকেতি, নালপতি. সা চিন্তেসি ‘‘অযং এৰং রূপসোভগ্গপ্পত্তং উত্তমৰিলাসসম্পন্নং মং নেৰ ওলোকেতি, নালপতি, ইদানি নং অত্তনো ইত্থিকুত্তলীলায ওলোকাপেস্সামী’’তি ইত্থিলীলং দস্সেন্তী পহট্ঠাকারেন অগ্গদন্তে ৰিৰরিত্ৰা হসিতং অকাসি. সেট্ঠিপুত্তো ওলোকেত্ৰা দন্তট্ঠিকে নিমিত্তং গণ্হি. অথস্স অট্ঠিকসঞ্ঞা উপ্পজ্জি, সকলম্পি তং সরীরং অট্ঠিকসঙ্খলিকা ৰিয পঞ্ঞাযি. সো তস্সা পরিব্বযং দত্ৰা ‘‘গচ্ছা’’তি উয্যোজেসি.

তং তস্স ঘরা ওতিণ্ণং একো ইস্সরো অন্তরৰীথিযং দিস্ৰা পরিব্বযং দত্ৰা অত্তনো ঘরং নেসি, সত্তাহে ৰীতিৰত্তে নক্খত্তং ওসিতং. ৰণ্ণদাসিযা মাতা ধীতু আগমনং অদিস্ৰা সেট্ঠিপুত্তানং সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কহং সা’’তি পুচ্ছি. তে উত্তরসেট্ঠিপুত্তস্স ঘরং গন্ত্ৰা ‘‘কহং সা’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘তঙ্খণঞ্ঞেৰ তস্সা পরিব্বযং দত্ৰা উয্যোজেসি’’ন্তি. অথস্সা মাতা রোদন্তী ‘‘ধীতরং মে ন পস্সামি, ধীতরং মে সমানেথা’’তি উত্তরসেট্ঠিপুত্তং আদায রঞ্ঞো সন্তিকং অগমাসি. রাজা অট্টং ৰিনিচ্ছিনন্তো ‘‘ইমে তে সেট্ঠিপুত্তা ৰণ্ণদাসিং আনেত্ৰা তুয্হং অদংসূ’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম, দেৰা’’তি. ‘‘ইদানি সা কহ’’ন্তি? ‘‘ন জানামি, তঙ্খণঞ্ঞেৰ নং উয্যোজেসি’’ন্তি. ‘‘ইদানি তং সমানেতুং সক্কোসী’’তি? ‘‘ন সক্কোমি, দেৰা’’তি. রাজা ‘‘সচে সমানেতুং ন সক্কোতি, রাজাণমস্স করোথা’’তি আহ. অথ নং পচ্ছাবাহং বন্ধিত্ৰা ‘‘রাজাণং করিস্সামা’’তি গহেত্ৰা পক্কমিংসু. ‘‘সেট্ঠিপুত্তং কির ৰণ্ণদাসিং সমানেতুং অসক্কোন্তং রাজা রাজাণং কারেতী’’তি সকলনগরং এককোলাহলং অহোসি. মহাজনো উরে হত্থে ঠপেত্ৰা ‘‘কিং নামেতং, সামি, অত্তনো তে অননুচ্ছৰিকং লদ্ধ’’ন্তি পরিদেৰতি. সেট্ঠিপি পুত্তস্স পচ্ছতো পচ্ছতো পরিদেৰন্তো গচ্ছতি.

সেট্ঠিপুত্তো চিন্তেসি ‘‘ইদং ময্হং এৰরূপং দুক্খং অগারে ৰসনভাৰেন উপ্পন্নং. সচে ইতো মুচ্চিস্সামি, মহাগোতমসম্মাসম্বুদ্ধস্স সন্তিকে পব্বজিস্সামী’’তি. সাপি খো ৰণ্ণদাসী তং কোলাহলসদ্দং সুত্ৰা ‘‘কিংসদ্দো নামেসো’’তি পুচ্ছিত্ৰা তং পৰত্তিং সুত্ৰা ৰেগেন ওতরিত্ৰা ‘‘উস্সরথ, উস্সরথ, সামী, মং রাজপুরিসানং দট্ঠুং দেথা’’তি অত্তানং দস্সেসি. রাজপুরিসা তং দিস্ৰা মাতরং পটিচ্ছাপেত্ৰা সেট্ঠিপুত্তং মুঞ্চিত্ৰা পক্কমিংসু. সো সহাযকপরিৰুতোৰ নদিং গন্ত্ৰা সসীসং ন্হাযিত্ৰা গেহং গন্ত্ৰা ভুত্তপাতরাসো মাতাপিতরো ৰন্দিত্ৰা পব্বজ্জং অনুজানাপেত্ৰা চীৰরসাটকে আদায মহন্তেন পরিৰারেন সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পব্বজ্জং যাচিত্ৰা পব্বজ্জঞ্চ উপসম্পদঞ্চ লভিত্ৰা অৰিস্সট্ঠকম্মট্ঠানো ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা ন চিরস্সেৰ অরহত্তে পতিট্ঠাসি.

অথেকদিৰসং ধম্মসভাযং সন্নিপতিতা ভিক্খূ ‘‘আৰুসো, উত্তরসেট্ঠিপুত্তো অত্তনো ভযে উপ্পন্নে সাসনস্স গুণং জানিত্ৰা ‘ইমম্হা দুক্খা মুচ্চমানো পব্বজিস্সামী’তি চিন্তেত্ৰা তেন সুচিন্তিতেন মরণমুত্তো চেৰ, পব্বজিতো চ অগ্গফলে পতিট্ঠিতো’’তি তস্স গুণকথং কথেসুং. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, উত্তরসেট্ঠিপুত্তোৰ অত্তনো ভযে উপ্পন্নে ‘ইমিনা উপাযেন ইমম্হা দুক্খা মুচ্চিস্সামী’তি চিন্তেত্ৰা মরণভযা মুত্তো, অতীতে পণ্ডিতাপি অত্তনো ভযে উপ্পন্নে ‘ইমিনা উপাযেন ইমম্হা দুক্খা মুচ্চিস্সামা’তি চিন্তেত্ৰা মরণভযতো মুচ্চিংসুযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো চুতিপটিসন্ধিৰসেন পরিৰত্তন্তো ৰট্টকযোনিযং নিব্বত্তি. তদা একো ৰট্টকলুদ্দকো অরঞ্ঞা বহূ ৰট্টকে আহরিত্ৰা গেহে ঠপেত্ৰা গোচরং দত্ৰা মূলং গহেত্ৰা আগতাগতানং হত্থে ৰট্টকে ৰিক্কিণন্তো জীৰিকং কপ্পেতি. সো একদিৰসং বহূহি ৰট্টকেহি সদ্ধিং বোধিসত্তম্পি গহেত্ৰা আনেসি. বোধিসত্তো চিন্তেসি ‘‘সচাহং ইমিনা দিন্নং গোচরঞ্চ পানীযঞ্চ পরিভুঞ্জিস্সামি, অযং মং গহেত্ৰা আগতানং মনুস্সানং দস্সতি. সচে পন ন পরিভুঞ্জিস্সামি, অহং মিলাযিস্সামি, অথ মং মিলাযন্তং দিস্ৰা মনুস্সা ন গণ্হিস্সন্তি. এৰং মে সোত্থি ভৰিস্সতি, ইমং উপাযং করিস্সামী’’তি. সো তথা করোন্তো মিলাযিত্ৰা অট্ঠিচম্মমত্তো অহোসি. মনুস্সা তং দিস্ৰা ন গণ্হিংসু. লুদ্দকো বোধিসত্তং ঠপেত্ৰা সেসেসু ৰট্টকেসু পরিক্খীণেসু পচ্ছিং নীহরিত্ৰা দ্ৰারে ঠপেত্ৰা বোধিসত্তং হত্থতলে কত্ৰা ‘‘কিং নু খো অযং ৰট্টকো’’তি চিন্তেত্ৰা ওলোকেতুং আরদ্ধো. অথস্স পমত্তভাৰং ঞত্ৰা বোধিসত্তো পক্খে পসারেত্ৰা উপ্পতিত্ৰা অরঞ্ঞমেৰ গতো. অঞ্ঞে ৰট্টকা তং দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো ন পঞ্ঞাযসি, কহং গতোসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘লুদ্দকেন গহিতোম্হী’’তি ৰুত্তে ‘‘কিন্তি কত্ৰা মুত্তোসী’’তি পুচ্ছিংসু. বোধিসত্তো ‘‘অহং তেন দিন্নং গোচরং অগ্গহেত্ৰা পানীযং অপিৰিত্ৰা উপাযচিন্তায মুত্তো’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১১৮.

‘‘নাচিন্তযন্তো পুরিসো, ৰিসেসমধিগচ্ছতি;

চিন্তিতস্স ফলং পস্স, মুত্তোস্মি ৰধবন্ধনা’’তি.

তত্থাযং পিণ্ডত্থো – পুরিসো দুক্খং পত্ৰা ‘‘ইমিনা নাম উপাযেন ইমম্হা দুক্খা মুচ্চিস্সামী’’তি অচিন্তযন্তো অত্তনো দুক্খা মোক্খসঙ্খাতং ৰিসেসং নাধিগচ্ছতি. ইদানি পন মযা চিন্তিতকম্মস্স ফলং পস্স. তেনেৰ উপাযেন মুত্তোস্মি ৰধবন্ধনা, মরণতো চ বন্ধনতো চ মুত্তোস্মি অহন্তি. এৰং বোধিসত্তো অত্তনা কতকারণং আচিক্খি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মরণমুত্তো ৰট্টকো অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

ৰট্টজাতকৰণ্ণনা অট্ঠমা.

[১১৯] ৯. অকালরাৰিজাতকৰণ্ণনা

অমাতাপিতরসংৰদ্ধোতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং অকালরাৰিং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. সো কির সাৰত্থিৰাসী কুলপুত্তো সাসনে পব্বজিত্ৰা ৰত্তং ৰা সিক্খং ৰা ন উগ্গণ্হি. সো ‘‘ইমস্মিং কালে মযা ৰত্তং কাতব্বং, ইমস্মিং কালে উপট্ঠাতব্বং, ইমস্মিং কালে উগ্গহেতব্বং, ইমস্মিং কালে সজ্ঝাযিতব্ব’’ন্তি ন জানাতি, পঠমযামেপি মজ্ঝিমযামেপি পচ্ছিমযামেপি পবুদ্ধপবুদ্ধক্খণেযেৰ মহাসদ্দং করোতি, ভিক্খূ নিদ্দং ন লভন্তি. ধম্মসভাযং ভিক্খূ ‘‘আৰুসো, অসুকো নাম ভিক্খু এৰরূপে রতনসাসনে পব্বজিত্ৰা ৰত্তং ৰা সিক্খং ৰা কালং ৰা অকালং ৰা ন জানাতী’’তি তস্স অগুণকথং কথেসুং. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰেস অকালরাৰী, পুব্বেপি অকালরাৰীযেৰ, কালাকালং অজাননভাৰেন চ গীৰায ৰট্টিতায জীৰিতক্খযং পত্তো’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো উদিচ্চব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো সব্বসিপ্পেসু পারং গন্ত্ৰা বারাণসিযং দিসাপামোক্খো আচরিযো হুত্ৰা পঞ্চসতে মাণৰে সিপ্পং ৰাচেতি. তেসং মাণৰানং একো কালরাৰী কুক্কুটো অত্থি, তে তস্স ৰস্সিতসদ্দেন উট্ঠায সিপ্পং সিক্খন্তি. সো কালমকাসি. তে অঞ্ঞং কুক্কুটং পরিযেসন্তা চরন্তি. অথেকো মাণৰকো সুসানৰনে দারূনি উদ্ধরন্তো একং কুক্কুটং দিস্ৰা আনেত্ৰা পঞ্জরে ঠপেত্ৰা পটিজগ্গতি. সো সুসানে ৰড্ঢিতত্তা ‘‘অসুকৰেলায নাম ৰস্সিতব্ব’’ন্তি অজানন্তো কদাচি অতিরত্তিং ৰস্সতি, কদাচি অরুণুগ্গমনে. মাণৰা তস্স অতিরত্তিং ৰস্সিতকালে সিপ্পং সিক্খন্তা যাৰ অরুণুগ্গমনা সিক্খিতুং ন সক্কোন্তি, নিদ্দাযমানা গহিতট্ঠানম্পি ন পস্সন্তি. অতিপভাতে ৰস্সিতকালে সজ্ঝাযস্স ওকাসমেৰ ন লভন্তি. মাণৰা ‘‘অযং অতিরত্তিং ৰা ৰস্সতি অতিপভাতে ৰা, ইমং নিস্সায অম্হাকং সিপ্পং ন নিট্ঠাযিস্সতী’’তি তং গহেত্ৰা গীৰং ৰট্টেত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপেত্ৰা ‘‘অকালরাৰী কুক্কুটো অম্হেহি ঘাতিতো’’তি আচরিযস্স কথেসুং. আচরিযো ‘‘ওৰাদং অগ্গহেত্ৰা সংৰড্ঢিতভাৰেন মরণং পত্তো’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১১৯.

‘‘অমাতাপিতর-সংৰদ্ধো, অনাচেরকুলে ৰসং;

নাযং কালং অকালং ৰা, অভিজানাতি কুক্কুটো’’তি.

তত্থ অমাতাপিতরসংৰদ্ধোতি মাতাপিতরো নিস্সায তেসং ওৰাদং অগ্গহেত্ৰা সংৰড্ঢো. অনাচেরকুলে ৰসন্তি আচরিযকুলেপি অৰসমানো, আচারসিক্খাপকং কঞ্চি নিস্সায অৰসিতত্তাতি অত্থো. নাযং কালং অকালং ৰাতি ‘‘ইমস্মিং কালে ৰস্সিতব্বং, ইমস্মিং ন ৰস্সিতব্ব’’ন্তি এৰং ৰস্সিতব্বযুত্তকং কালং ৰা অকালং ৰা এস কুক্কুটো ন জানাতি, অজাননভাৰেনেৰ জীৰিতক্খযং পত্তোতি. ইদং কারণং দস্সেত্ৰা বোধিসত্তো যাৰতাযুকং ঠত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা অকালরাৰী কুক্কুটো অযং ভিক্খু অহোসি, অন্তেৰাসিকা বুদ্ধপরিসা, আচরিযো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

অকালরাৰিজাতকৰণ্ণনা নৰমা.

[১২০] ১০. বন্ধনমোক্খজাতকৰণ্ণনা

অবদ্ধা তত্থ বজ্ঝন্তীতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো চিঞ্চমাণৰিকং আরব্ভ কথেসি. তস্সা ৰত্থু দ্ৰাদসকনিপাতে মহাপদুমজাতকে (জা. ১.১২.১০৬ আদযো) আৰি ভৰিস্সতি. তদা পন সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, চিঞ্চমাণৰিকা ইদানেৰ মং অভূতেন অব্ভাচিক্খতি, পুব্বেপি অব্ভাচিক্খিযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো পুরোহিতস্স গেহে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো পিতু অচ্চযেন তস্সেৰ পুরোহিতো অহোসি. তেন অগ্গমহেসিযা ৰরো দিন্নো হোতি ‘‘ভদ্দে, যং ইচ্ছসি, তং ৰদেয্যাসী’’তি. সা এৰমাহ ‘‘ন ময্হং অঞ্ঞো ৰরো নাম দুল্লভো, ইতো পন তে পট্ঠায অঞ্ঞা ইত্থী কিলেসৰসেন ন ওলোকেতব্বা’’তি. সো পটিক্খিপিত্ৰা পুনপ্পুনং নিপ্পীল়িযমানো তস্সা ৰচনং অতিক্কমিতুং অসক্কোন্তো সম্পটিচ্ছিত্ৰা ততো পট্ঠায সোল়সসু নাটকিত্থিসহস্সেসু কিলেসৰসেন একিত্থিম্পি ন ওলোকেসি.

অথস্স পচ্চন্তো কুপ্পি, পচ্চন্তে ঠিতা যোধা চোরেহি সদ্ধিং দ্ৰে তযো সঙ্গামে কত্ৰা ‘‘ইতো উত্তরি মযং ন সক্কোমা’’তি রঞ্ঞো পণ্ণং পেসেসুং. রাজা তত্থ গন্তুকামো বলকাযং সংহরিত্ৰা তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘ভদ্দে, অহং পচ্চন্তং গচ্ছামি, তত্থ নানপ্পকারানি যুদ্ধানি হোন্তি, জযপরাজযোপি অনিবদ্ধো, তাদিসেসু ঠানেসু মাতুগামো দুপ্পরিহারো, ত্ৰং ইধেৰ নিৰত্তাহী’’তি আহ. সা ‘‘ন সক্কা, দেৰ, মযা নিৰত্তিতু’’ন্তি পুনপ্পুনং রঞ্ঞা পটিক্খিত্তা আহ ‘‘তেন হি একেকং যোজনং গন্ত্ৰা ময্হং সুখদুক্খজাননত্থং একেকং মনুস্সং পেসেয্যাথা’’তি. রাজা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা বোধিসত্তং নগরে ঠপেত্ৰা মহন্তেন বলকাযেন নিক্খমিত্ৰা গচ্ছন্তো যোজনে যোজনে একেকং পুরিসং ‘‘অম্হাকং আরোগ্যং আরোচেত্ৰা দেৰিযা সুখদুক্খং জানিত্ৰা আগচ্ছা’’তি পেসেসি. সা আগতাগতং পুরিসং ‘‘রাজা কিমত্থং তং পেসেতী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘তুম্হাকং সুখদুক্খজাননত্থাযা’’তি ৰুত্তে ‘‘তেন হি এহী’’তি তেন সদ্ধিং অসদ্ধম্মং পটিসেৰতি. রাজা দ্ৰত্তিংসযোজনমগ্গং গচ্ছন্তো দ্ৰত্তিংস জনে পেসেসি, সা সব্বেহিপি তেহি সদ্ধিং তথেৰ অকাসি.

রাজা পচ্চন্তং ৰূপসমেত্ৰা জনপদং সমস্সাসেত্ৰা পুন আগচ্ছন্তোপি তথেৰ দ্ৰত্তিংস জনে পেসেসি, সা তেহিপি সদ্ধিং তথেৰ ৰিপ্পটিপজ্জিযেৰ. রাজা আগন্ত্ৰা জযক্খন্ধাৰারট্ঠানে ঠত্ৰা ‘‘নগরং পটিজগ্গাপেতূ’’তি বোধিসত্তস্স পণ্ণং পেসেসি. বোধিসত্তো সকলনগরং পটিজগ্গাপেত্ৰা রাজনিৰেসনং পটিজগ্গাপেন্তো দেৰিযা ৰসনট্ঠানং অগমাসি. সা বোধিসত্তস্স রূপসোভগ্গপ্পত্তং কাযং দিস্ৰা সণ্ঠাতুং অসক্কোন্তী ‘‘এহি, ব্রাহ্মণ, সযনং অভিরুহা’’তি আহ. বোধিসত্তো ‘‘মা এৰং অৰচ, রাজাপি গরু, অকুসলম্পি ভাযামি, ন সক্কা মযা এৰং কাতু’’ন্তি আহ. ‘‘চতুসট্ঠিযা পাদমূলিকানং নেৰ রাজা গরু, ন অকুসলং ভাযন্তি. তৰেৰ রাজা গরু, ত্ৰংযেৰ চ অকুসলং ভাযসী’’তি. ‘‘আম, দেৰি, সচে তেসম্পি এৰং ভৰেয্য, ন এৰরূপং করেয্যুং’’. ‘‘অহং পন জানমানো এৰরূপং সাহসিযকম্মং ন করিস্সামী’’তি. ‘‘কিং বহুং ৰিপ্পলপসি, সচে মে ৰচনং ন করোসি, সীসং তে ছিন্দাপেস্সামী’’তি. ‘‘তিট্ঠতু তাৰ একস্মিং অত্তভাৰে সীসং, অত্তভাৰসহস্সেপি সীসে ছিজ্জন্তে ন সক্কা মযা এৰরূপং কাতু’’ন্তি. সা ‘‘হোতু, জানিস্সামী’’তি বোধিসত্তং তজ্জেত্ৰা অত্তনো গব্ভং পৰিসিত্ৰা সরীরে নখৰল়ঞ্জং দস্সেত্ৰা তেলেন গত্তানি অব্ভঞ্জিত্ৰা কিলিট্ঠৰত্থং নিৰাসেত্ৰা গিলানালযং কত্ৰা দাসিযো আণাপেসি ‘রঞ্ঞা কহং দেৰী’তি ৰুত্তে ‘গিলানা’তি কথেয্যাথা’’তি.

বোধিসত্তোপি রঞ্ঞো পটিপথং অগমাসি. রাজা নগরং পদক্খিণং কত্ৰা পাসাদং আরুয্হ দেৰিং অপস্সন্তো ‘‘কহং, দেৰী’’তি পুচ্ছি. ‘‘গিলানা, দেৰা’’তি. সোপি সিরিগব্ভং পৰিসিত্ৰা তস্সা পিট্ঠিং পরিমজ্জন্তো ‘‘কিং তে, ভদ্দে, অফাসুক’’ন্তি পুচ্ছি. সা তুণ্হী অহোসি. ততিযৰারে রাজানং ওলোকেত্ৰা ‘‘ত্ৰম্পি, মহারাজ, জীৰসি নাম, মাদিসাপি ইত্থিযো সস্সামিকাযেৰ নামা’’তি আহ. ‘‘কিং এতং, ভদ্দে’’তি? তুম্হেহি নগরং রক্খনত্থায ঠপিতো পুরোহিতো ‘‘তুম্হাকং নিৰেসনং পটিজগ্গামী’’তি ইধাগন্ত্ৰা অত্তনো ৰচনং অকরোন্তিং মং পহরিত্ৰা অত্তনো মনং পূরেত্ৰা গতোতি. রাজা অগ্গিম্হি পক্খিত্তলোণসক্খরা ৰিয কোধেন তটতটাযন্তো সিরিগব্ভা নিক্খমিত্ৰা দোৰারিকপাদমূলিকাদযো পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, ভণে, পুরোহিতং পচ্ছাবাহং বন্ধিত্ৰা ৰজ্ঝভাৰপ্পত্তং কত্ৰা নগরা নীহরিত্ৰা আঘাতনং নেত্ৰা সীসমস্স ছিন্দথা’’তি আহ. তে ৰেগেন গন্ত্ৰা তং পচ্ছাবাহং বন্ধিত্ৰা ৰজ্ঝভেরিং চরাপেসুং.

বোধিসত্তো চিন্তেসি – ‘‘অদ্ধা তায দুট্ঠদেৰিযা রাজা পুরেতরমেৰ পরিভিন্নো, অজ্জ দানাহং অত্তনো বলেনেৰ অত্তানং মোচেস্সামী’’তি. সো তে পুরিসে আহ ‘‘ভো, তুম্হে মং মারেন্তা রঞ্ঞো দস্সেত্ৰাৰ মারেথা’’তি. ‘‘কিংকারণা’’তি? ‘‘অহং রাজকম্মিকো, বহু মে কম্মং কতং, বহূনি মহানিধিট্ঠানানি জানামি, রাজকুটুম্বং মযা ৰিচারিতং. সচে মং রঞ্ঞো ন দস্সেস্সথ, বহুধনং নস্সিস্সতি, মযা রঞ্ঞো সাপতেয্যে আচিক্খিতে পচ্ছা কাতব্বং করোথা’’তি. তে তং রঞ্ঞো দস্সযিংসু. রাজা তং দিস্ৰাৰ ‘‘কস্মা ভো, ব্রাহ্মণ, মযি লজ্জং ন অকাসি, কস্মা তে এৰরূপং পাপকম্মং কত’’ন্তি আহ. ‘‘মহারাজ, অহং সোত্থিযকুলে জাতো, মযা কুন্থকিপিল্লিকমত্তোপি পাণাতিপাতো ন কতপুব্বো, তিণসলাকমত্তম্পি অদিন্নং নাদিন্নপুব্বং, লোভৰসেন পরেসং ইত্থী অক্খীনি উম্মীলেত্ৰাপি ন ওলোকিতপুব্বা, হস্সৰসেনাপি মুসা ন ভাসিতপুব্বা, কুসগ্গেনাপি মজ্জং ন পীতপুব্বং, অহং তুম্হেসু নিরপরাধো. সা পন বালা লোভৰসেন মং হত্থে গহেত্ৰা মযা পটিক্খিত্তা মং তজ্জেত্ৰা অত্তনা কতং পাপং উত্তানং কত্ৰা মম আচিক্খিত্ৰা অন্তোগব্ভং পৰিট্ঠা. অহং নিরপরাধো, পণ্ণং গহেত্ৰা পন আগতা চতুসট্ঠি জনা সাপরাধা, তে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘তায ৰো ৰচনং কতং, ন কত’’ন্তি পুচ্ছ, দেৰাতি. রাজা তে চতুসট্ঠি জনে বন্ধাপেত্ৰা দেৰিং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘তযা এতেহি সদ্ধিং পাপং কতং, ন কত’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘কতং, দেৰা’’তি ৰুত্তে তে পচ্ছাবাহং বন্ধাপেত্ৰা ‘‘ইমেসং চতুসট্ঠিজনানং সীসানি ছিন্দথা’’তি আণাপেসি.

অথ নং বোধিসত্তো আহ – ‘‘নত্থি, মহারাজ, এতেসং দোসো, দেৰী অত্তনো রুচিং কারাপেসি. নিরপরাধা এতে, তস্মা নেসং খমথ. তস্সাপি দোসো নত্থি, ইত্থিযো নাম মেথুনধম্মেন অতিত্তা. জাতিসভাৰো হি এস. এতাসং খমিতব্বযুত্তমেৰ হোতি. তস্মা এতিস্সাপি খমথা’’তি নানপ্পকারেন রাজানং সঞ্ঞাপেত্ৰা তে চতুসট্ঠিপি জনে তঞ্চ বালং মোচাপেত্ৰা সব্বেসং যথাসকানি ঠানানি দাপেসি. এৰং তে সব্বে মোচেত্ৰা সকট্ঠানে পতিট্ঠাপেত্ৰা বোধিসত্তো রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘মহারাজ, অন্ধবালানং নাম অৰত্থুকেন ৰচনেন অবন্ধিতব্বযুত্তকাপি পণ্ডিতা পচ্ছাবাহং বদ্ধা, পণ্ডিতানং কারণযুত্তেন ৰচনেন পচ্ছাবাহং বদ্ধাপি মুত্তা. এৰং বালা নাম অবন্ধিতব্বযুত্তকেপি বন্ধাপেন্তি, পণ্ডিতা বদ্ধেপি মোচেন্তী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১২০.

‘‘অবদ্ধা তত্থ বজ্ঝন্তি, যত্থ বালা পভাসরে;

বদ্ধাপি তত্থ মুচ্চন্তি, যত্থ ধীরা পভাসরে’’তি.

তত্থ অবদ্ধাতি অবন্ধিতব্বযুত্তা. পভাসরেতি পভাসন্তি ৰদন্তি কথেন্তি.

এৰং মহাসত্তো ইমায গাথায রঞ্ঞো ধম্মং দেসেত্ৰা ‘‘মযা ইমং দুক্খং অগারে ৰসনভাৰেন লদ্ধং, ইদানি মে অগারেন কিচ্চং নত্থি, পব্বজ্জং মে অনুজান, দেৰা’’তি পব্বজ্জং অনুজানাপেত্ৰা অস্সুমুখং ঞাতিজনং মহন্তঞ্চ ৰিভৰং পহায ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা হিমৰন্তে ৰসন্তো অভিঞ্ঞা চ সমাপত্তিযো চ নিব্বত্তেত্ৰা ব্রহ্মলোকপরাযণো অহোসি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা দুট্ঠদেৰী চিঞ্চমাণৰিকা অহোসি, রাজা আনন্দো, পুরোহিতো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

বন্ধনমোক্খজাতকৰণ্ণনা দসমা.

হংচিৰগ্গো দ্ৰাদসমো.

তস্সুদ্দানং –

গদ্রভপঞ্হা অমরা, সিঙ্গালং মিতচিন্তি চ;

অনুসাসিকদুব্বচং, তিত্তিরং ৰট্টকং পুন;

অকালরাৰি বন্ধনন্তি.

১৩. কুসনাল়িৰগ্গো

[১২১] ১. কুসনাল়িজাতকৰণ্ণনা

করে সরিক্খোতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অনাথপিণ্ডিকস্স মিত্তং আরব্ভ কথেসি. অনাথপিণ্ডিকস্স হি মিত্তসুহজ্জঞাতিবন্ধৰা একতো হুত্ৰা ‘‘মহাসেট্ঠি অযং তযা জাতিগোত্তধনধঞ্ঞাদীহি নেৰ সদিসো, ন উত্তরিতরো, কস্মা এতেন সদ্ধিং সন্থৰং করোসি, মা করোহী’’তি পুনপ্পুনং নিৰারেসুং. অনাথপিণ্ডিকো পন ‘‘মিত্তসন্থৰো নাম হীনেহিপি সমেহিপি অতিরেকেহিপি কত্তব্বোযেৰা’’তি তেসং ৰচনং অগ্গহেত্ৰা ভোগগামং গচ্ছন্তো তং কুটুম্বরক্খকং কত্ৰা অগমাসীতি সব্বং কাল়কণ্ণিৰত্থুস্মিং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. ইধ পন অনাথপিণ্ডিকেন অত্তনো ঘরে পৰত্তিযা আরোচিতায সত্থা ‘‘গহপতি, মিত্তো নাম খুদ্দকো নত্থি, মিত্তধম্মং রক্খিতুং সমত্থভাৰোৰেত্থ পমাণং, মিত্তো নাম অত্তনা সমোপি হীনোপি সেট্ঠোপি গহেতব্বো. সব্বেপি হেতে অত্তনো পত্তভারং নিত্থরন্তিযেৰ, ইদানি তাৰ ত্ৰং অত্তনো নীচমিত্তং নিস্সায কুটুম্বস্স সামিকো জাতো, পোরাণা পন নীচমিত্তং নিস্সায ৰিমানসামিকা জাতা’’তি ৰত্ৰা তেন যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো রঞ্ঞো উয্যানে কুসনাল়িগচ্ছে দেৰতা হুত্ৰা নিব্বত্তি. তস্মিংযেৰ চ উয্যানে মঙ্গলসিলং নিস্সায উজুগতক্খন্ধো পরিমণ্ডলসাখাৰিটপসম্পন্নো রঞ্ঞো সন্তিকা লদ্ধসম্মানো রুচমঙ্গলরুক্খো অত্থি, ‘‘মুখকো’’তিপি ৰুচ্চতি. তস্মিং একো মহেসক্খো দেৰরাজা নিব্বত্তি. বোধিসত্তস্স তেন সদ্ধিং মিত্তসন্থৰো অহোসি. তদা রাজা একস্মিং একত্থম্ভকে পাসাদে ৰসতি, তস্স সো থম্ভো চলি. অথস্স চলিতভাৰং রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা ৰড্ঢকী পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘তাতা, মম একত্থম্ভকস্স মঙ্গলপাসাদস্স থম্ভো চলিতো, একং সারত্থম্ভং আহরিত্ৰা তং নিচ্চলং করোথা’’তি আহ. তে ‘‘সাধু, দেৰা’’তি রঞ্ঞো ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা তদনুচ্ছৰিকং রুক্খং পরিযেসমানা অঞ্ঞত্থ অদিস্ৰা উয্যানং পৰিসিত্ৰা তং মুখকরুক্খং দিস্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘কিং, তাতা, দিট্ঠো ৰো তদনুচ্ছৰিকো রুক্খো’’তি ৰুত্তে ‘‘দিট্ঠো, দেৰ, অপিচ তং ছিন্দিতুং ন ৰিসহামা’’তি আহংসু. ‘‘কিংকারণা’’তি? মযঞ্হি অঞ্ঞত্থ রুক্খং অপস্সন্তা উয্যানং পৰিসিম্হ, তত্রপি ঠপেত্ৰা মঙ্গলরুক্খং অঞ্ঞং ন পস্সাম. ইতি নং মঙ্গলরুক্খতায ছিন্দিতুং ন ৰিসহামাতি. গচ্ছথ, তং ছিন্দিত্ৰা পাসাদং থিরং করোথ, মযং অঞ্ঞং মঙ্গলরুক্খং করিস্সামাতি. তে ‘‘সাধূ’’তি বলিকম্মং গহেত্ৰা উয্যানং গন্ত্ৰা ‘‘স্ৰে ছিন্দিস্সামা’’তি রুক্খস্স বলিকম্মং কত্ৰা নিক্খমিংসু.

রুক্খদেৰতা তং কারণং ঞত্ৰা ‘‘স্ৰে ময্হং ৰিমানং নাসেস্সন্তি, দারকে গহেত্ৰা কুহিং গমিস্সামী’’তি গন্তব্বট্ঠানং অপস্সন্তী পুত্তকে গীৰায গহেত্ৰা পরোদি. তস্সা সন্দিট্ঠসম্ভত্তা রুক্খদেৰতা আগন্ত্ৰা ‘‘কিং এত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা তং কারণং সুত্ৰা সযম্পি ৰড্ঢকীনং পটিক্কমনূপাযং অপস্সন্তিযো তং পরিস্সজিত্ৰা রোদিতুং আরভিংসু. তস্মিং সমযে বোধিসত্তো ‘‘রুক্খদেৰতং পস্সিস্সামী’’তি তত্থ গন্ত্ৰা তং কারণং সুত্ৰা ‘‘হোতু, মা চিন্তযিত্থ, অহং রুক্খং ছিন্দিতুং ন দস্সামি, স্ৰে ৰড্ঢকীনং আগতকালে মম কারণং পস্সথা’’তি তা দেৰতা সমস্সাসেত্ৰা পুনদিৰসে ৰড্ঢকীনং আগতৰেলায ককণ্টকৰেসং গহেত্ৰা ৰড্ঢকীনং পুরতো গন্ত্ৰা মঙ্গলরুক্খস্স মূলন্তরং পৰিসিত্ৰা তং রুক্খং সুসিরং ৰিয কত্ৰা রুক্খমজ্ঝেন অভিরুহিত্ৰা খন্ধমত্থকেন নিক্খমিত্ৰা সীসং কম্পযমানো নিপজ্জি. মহাৰড্ঢকী তং ককণ্টকং দিস্ৰা রুক্খং হত্থেন পহরিত্ৰা ‘‘সুসিররুক্খো এসো নিস্সারো, হিয্যো অনুপধারেত্ৰাৰ বলিকম্মং করিম্হা’’তি একঘনং মহারুক্খং গরহিত্ৰা পক্কামি. রুক্খদেৰতা বোধিসত্তং নিস্সায ৰিমানস্স সামিনী জাতা.

তস্সা পটিসন্থারত্থায সন্দিট্ঠসম্ভত্তা বহূ দেৰতা সন্নিপতিংসু. রুক্খদেৰতা ‘‘ৰিমানং মে লদ্ধ’’ন্তি তুট্ঠচিত্তা তাসং দেৰতানং মজ্ঝে বোধিসত্তস্স গুণং কথযমানা ‘‘ভো, দেৰতা, মযং মহেসক্খা হুত্ৰাপি দন্ধপঞ্ঞতায ইমং উপাযং ন জানিম্হ, কুসনাল়িদেৰতা পন অত্তনো ঞাণসম্পত্তিযা অম্হে ৰিমানসামিকে অকাসি, মিত্তো নাম সদিসোপি অধিকোপি হীনোপি কত্তব্বোৰ. সব্বেপি হি অত্তনো থামেন সহাযকানং উপ্পন্নং দুক্খং নিত্থরিত্ৰা সুখে পতিট্ঠাপেন্তিযেৰা’’তি মিত্তধম্মং ৰণ্ণেত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১২১.

‘‘করে সরিক্খো অথ ৰাপি সেট্ঠো, নিহীনকো ৰাপি করেয্য একো;

করেয্যুমেতে ব্যসনে উত্তমত্থং, যথা অহং কুসনাল়ি রুচায’’ন্তি.

তত্থ করে সরিক্খোতি জাতিআদীহি সদিসোপি মিত্তধম্মং করেয্য. অথ ৰাপি সেট্ঠোতি জাতিআদীহি অধিকোপি করেয্য. নিহীনকো ৰাপি করেয্য একোতি একো জাতিআদীহি হীনোপি মিত্তধম্মং করেয্য. তস্মা সব্বেপি এতে মিত্তা কাতব্বাযেৰাতি দীপেতি. কিংকারণা? করেয্যুমেতে ব্যসনে উত্তমত্থন্তি সব্বেপেতে সহাযস্স ব্যসনে উপ্পন্নে অত্তনো অত্তনো পত্তভারং ৰহমানা উত্তমত্থং করেয্যুং, কাযিকচেতসিকদুক্খতো তং সহাযকং মোচেয্যুমেৰাতি অত্থো. তস্মা হীনোপি মিত্তো কাতব্বোযেৰ, পগেৰ ইতরে. তত্রিদং ওপম্মং – যথা অহং কুসনাল়ি রুচাযন্তি, যথা অহং রুচাযং নিব্বত্তদেৰতা অযঞ্চ কুসনাল়িদেৰতা, অপ্পেসক্খাপি মিত্তসন্থৰং করিম্হ, তত্রপাহং মহেসক্খাপি সমানা অত্তনো উপ্পন্নদুক্খং বালতায অনুপাযকুসলতায হরিতুং নাসক্খিং, ইমং পন অপ্পেসক্খম্পি সমানং পণ্ডিতদেৰতং নিস্সায দুক্খতো মুত্তোম্হি. তস্মা অঞ্ঞেহিপি দুক্খা মুচ্চিতুকামেহি সমৰিসিট্ঠভাৰং অনোলোকেত্ৰা হীনোপি পণ্ডিতো মিত্তো কাতব্বোতি.

রুচাদেৰতা ইমায গাথায দেৰসঙ্ঘস্স ধম্মং দেসেত্ৰা যাৰতাযুকং ঠত্ৰা সদ্ধিং কুসনাল়িদেৰতায যথাকম্মং গতা.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা রুচাদেৰতা আনন্দো অহোসি, কুসনাল়িদেৰতা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

কুসনাল়িজাতকৰণ্ণনা পঠমা.

[১২২] ২. দুম্মেধজাতকৰণ্ণনা

যসং লদ্ধান দুম্মেধোতি ইদং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো দেৰদত্তং আরব্ভ কথেসি. ধম্মসভাযঞ্হি ভিক্খূ ‘‘আৰুসো দেৰদত্তো, তথাগতস্স পুণ্ণচন্দসস্সিরিকমুখং অসীতানুব্যঞ্জনদ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণপটিমণ্ডিতং ব্যামপ্পভাপরিক্খিত্তং আৰেল়াৰেল়াভূতা যমকযমকভূতা ঘনবুদ্ধরস্মিযো ৰিস্সজ্জেন্তং পরমসোভগ্গপ্পত্তং অত্তভাৰঞ্চ ওলোকেত্ৰা চিত্তং পসাদেতুং ন সক্কোতি, উসূযমেৰ করোতি. ‘বুদ্ধা নাম এৰরূপেন সীলেন সমাধিনা পঞ্ঞায ৰিমুত্তিযা ৰিমুত্তিঞাণদস্সনেন সমন্নাগতা’তি ৰুচ্চমানে ৰণ্ণং সহিতুং ন সক্কোতি, উসূযমেৰ করোতী’’তি দেৰদত্তস্স অগুণকথং কথযিংসু. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ দেৰদত্তো মম ৰণ্ণে ভঞ্ঞমানে উসূযং করোতি, পুব্বেপি অকাসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে মগধরট্ঠে রাজগহনগরে একস্মিং মগধরাজে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো হত্থিযোনিযং নিব্বত্তিত্ৰা সব্বসেতো অহোসি হেট্ঠা ৰণ্ণিতসদিসায রূপসম্পত্তিযা সমন্নাগতো. অথ নং ‘‘লক্খণসম্পন্নো অয’’ন্তি সো রাজা মঙ্গলহত্থিং অকাসি. অথেকস্মিং ছণদিৰসে সকলনগরং দেৰনগরং ৰিয অলঙ্কারাপেত্ৰা সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতং মঙ্গলহত্থিং অভিরুহিত্ৰা মহন্তেন রাজানুভাৰেন নগরং পদক্খিণং অকাসি. মহাজনো তত্থ তত্থ ঠত্ৰা মঙ্গলহত্থিনো রূপসোভগ্গপ্পত্তং সরীরং দিস্ৰা ‘‘অহো রূপং, অহো গতি, অহো লীল়া, অহো লক্খণসম্পত্তি, এৰরূপো নাম সব্বসেতৰরৰারণো চক্কৰত্তিরঞ্ঞো অনুচ্ছৰিকো’’তি মঙ্গলহত্থিমেৰ ৰণ্ণেসি.

রাজা মঙ্গলহত্থিস্স ৰণ্ণং সুত্ৰা সহিতুং অসক্কোন্তো উসূযং উপ্পাদেত্ৰা ‘‘অজ্জেৰ তং পব্বতপাদে পাতেত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপেস্সামী’’তি হত্থাচরিযং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘কিন্তি কত্ৰা তযা অযং নাগো সিক্খাপিতো’’তি আহ. ‘‘সুসিক্খাপিতো, দেৰা’’তি. ‘‘ন সুসিক্খিতো, দুসিক্খিতো’’তি. ‘‘সুসিক্খিতো, দেৰা’’তি. ‘‘যদি সুসিক্খিতো, সক্খিস্সসি নং ৰেপুল্লপব্বতমত্থকং আরোপেতু’’ন্তি. ‘‘আম, দেৰা’’তি. ‘‘তেন হি এহী’’তি সযং ওতরিত্ৰা হত্থাচরিযং আরোপেত্ৰা পব্বতপাদং গন্ত্ৰা হত্থাচরিযেন হত্থিপিট্ঠিযং নিসীদিত্ৰাৰ হত্থিম্হি ৰেপুল্লপব্বতমত্থকং আরোপিতে সযম্পি অমচ্চগণপরিৰুতো পব্বতমত্থকং অভিরুহিত্ৰা হত্থিং পপাতাভিমুখং কারেত্ৰা ‘‘ত্ৰং ‘মযা এস সুসিক্খাপিতো’তি ৰদেসি, তীহিযেৰ তাৰ নং পাদেহি ঠপেহী’’তি আহ. হত্থাচরিযো পিট্ঠিযং নিসীদিত্ৰাৰ ‘‘ভো তীহি পাদেহি তিট্ঠা’’তি হত্থিস্স পণ্হিকায সঞ্ঞং অদাসি, মহাসত্তো তথা অকাসি. পুন রাজা ‘‘দ্ৰীহি পুরিমপাদেহিযেৰ ঠপেহী’’তি আহ, মহাসত্তো দ্ৰে পচ্ছিমপাদে উক্খিপিত্ৰা পুরিমপাদেহি অট্ঠাসি. ‘‘পচ্ছিমপাদেহিযেৰা’’তি ৰুত্তেপি দ্ৰে পুরিমপাদে উক্খিপিত্ৰা পচ্ছিমপাদেহি অট্ঠাসি, ‘‘একেনা’’তি ৰুত্তেপি তযো পাদে উক্খিপিত্ৰা একেনেৰ অট্ঠাসি. অথস্স অপতনভাৰং ঞত্ৰা ‘‘সচে পহোসি, আকাসে নং ঠপেহী’’তি আহ.

আচরিযো চিন্তেসি – ‘‘সকলজম্বুদীপে ইমিনা সদিসো সুসিক্খিতো হত্থী নাম নত্থি, নিস্সংসযং পনেতং এস পপাতে পাতেত্ৰা মারেতুকামো ভৰিস্সতী’’তি. সো তস্স কণ্ণমূলে মন্তেসি ‘‘তাত, অযং রাজা তং পপাতে পাতেত্ৰা মারেতুকামো, ন ত্ৰং এতস্স অনুচ্ছৰিকো. সচে তে আকাসেন গন্তুং বলং অত্থি, মং যথানিসিন্নংযেৰ আদায ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা বারাণসিং গচ্ছা’’তি. পুঞ্ঞিদ্ধিযা সমন্নাগতো মহাসত্তো তঙ্খণঞ্ঞেৰ আকাসে অট্ঠাসি. হত্থাচরিযো ‘‘মহারাজ, অযং হত্থী পুঞ্ঞিদ্ধিযা সমন্নাগতো, ন তাদিসস্স মন্দপুঞ্ঞস্স দুব্বুদ্ধিনো অনুচ্ছৰিকো, পণ্ডিতস্স পুঞ্ঞসম্পন্নস্স রঞ্ঞো অনুচ্ছৰিকো, তাদিসা নাম মন্দপুঞ্ঞা এৰরূপং ৰাহনং লভিত্ৰা তস্স গুণং অজানন্তা তঞ্চেৰ ৰাহনং অৰসেসঞ্চ যসসম্পত্তিং নাসেন্তিযেৰা’’তি ৰত্ৰা হত্থিক্খন্ধে নিসিন্নোৰ ইমং গাথমাহ –

১২২.

‘‘যসং লদ্ধান দুম্মেধো, অনত্থং চরতি অত্তনো;

অত্তনো চ পরেসঞ্চ, হিংসায পটিপজ্জতী’’তি.

তত্রাযং সঙ্খেপত্থো – মহারাজ, তাদিসো দুম্মেধো নিপ্পঞ্ঞো পুগ্গলো পরিৰারসম্পত্তিং লভিত্ৰা অত্তনো অনত্থং চরতি. কিংকারণা? সো হি যসমদমত্তো কত্তব্বাকত্তব্বং অজানন্তো অত্তনো চ পরেসঞ্চ হিংসায পটিপজ্জতি. হিংসা ৰুচ্চতি কিলমনং দুক্খুপ্পাদনং, তদত্থায এৰ পটিপজ্জতীতি.

এৰং ইমায গাথায রঞ্ঞো ধম্মং দেসেত্ৰা ‘‘তিট্ঠ দানি ত্ৰ’’ন্তি ৰত্ৰা আকাসে উপ্পতিত্ৰা বারাণসিনগরং গন্ত্ৰা রাজঙ্গণে আকাসে অট্ঠাসি. সকলনগরং সঙ্খুভিত্ৰা ‘‘অম্হাকং রঞ্ঞো আকাসেন সেতৰরৰারণো আগন্ত্ৰা রাজঙ্গণে ঠিতো’’তি এককোলাহলং অহোসি. ৰেগেন রঞ্ঞোপি আরোচেসুং. রাজা নিক্খমিত্ৰা ‘‘সচে ময্হং উপভোগত্থায আগতোসি, ভূমিযং পতিট্ঠাহী’’তি আহ. বোধিসত্তো ভূমিযং পতিট্ঠাসি, আচরিযো ওতরিত্ৰা রাজানং ৰন্দিত্ৰা ‘‘কুতো আগতোসি, তাতা’’তি ৰুত্তে ‘‘রাজগহতো’’তি ৰত্ৰা সব্বং পৰত্তিং আরোচেসি. রাজা ‘‘মনাপং তে, তাত, কতং ইধাগচ্ছন্তেনা’’তি তুট্ঠহট্ঠো নগরং সজ্জাপেত্ৰা ৰারণং মঙ্গলহত্থিট্ঠানে ঠপেত্ৰা সকলরজ্জং তযো কোট্ঠাসে কত্ৰা একং বোধিসত্তস্স অদাসি, একং আচরিযস্স, একং অত্তনা অগ্গহেসি. বোধিসত্তস্স আগতকালতো পট্ঠাযেৰ পন রঞ্ঞো সকলজম্বুদীপে রজ্জং হত্থগতমেৰ জাতং. সো জম্বুদীপে অগ্গরাজা হুত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং অগমাসি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মগধরাজা দেৰদত্তো অহোসি, বারাণসিরাজা সারিপুত্তো, হত্থাচরিযো আনন্দো, হত্থী পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

দুম্মেধজাতকৰণ্ণনা দুতিযা.

[১২৩] ৩. নঙ্গলীসজাতকৰণ্ণনা

অসব্বত্থগামিং ৰাচন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো লাল়ুদাযিত্থেরং আরব্ভ কথেসি. সো কির ধম্মং কথেন্তো ‘‘ইমস্মিং ঠানে ইদং কথেতব্বং, ইমস্মিং ঠানে ইদং ন কথেতব্ব’’ন্তি যুত্তাযুত্তং ন জানাতি, মঙ্গলে অৰমঙ্গলং ৰদন্তো ‘‘তিরোকুট্টেসু তিট্ঠন্তি, সন্ধিসিঙ্ঘাটকেসু চা’’তি ইদং অৰমঙ্গলং মঙ্গলং কত্ৰা অনুমোদনং কথেতি. অৰমঙ্গলেসু অনুমোদনং করোন্তো ‘‘বহূ দেৰা মনুস্সা চ, মঙ্গলানি অচিন্তযু’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘এৰরূপানং মঙ্গলানং সতম্পি সহস্সম্পি কাতুং সমত্থা হোথা’’তি ৰদতি. অথেকদিৰসং ধম্মসভাযং ভিক্খূ ‘‘আৰুসো, লাল়ুদাযী যুত্তাযুত্তং ন জানাতি, সব্বত্থ অভাসিতব্বৰাচং ভাসতী’’তি কথং সমুট্ঠাপেসুং. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, লাল়ুদাযী ইদানেৰ দন্ধপরিসক্কনো যুত্তাযুত্তং ন জানাতি, পুব্বেপি এৰরূপো অহোসি, নিচ্চং লাল়কোযেৰ এসো’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো ব্রাহ্মণমহাসালকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো তক্কসিলাযং সব্বসিপ্পানি উগ্গণ্হিত্ৰা বারাণসিযং দিসাপামোক্খো আচরিযো হুত্ৰা পঞ্চ মাণৰকসতানি সিপ্পং ৰাচেসি. তদা তেসু মাণৰেসু একো দন্ধপরিসক্কনো লাল়কো মাণৰো ধম্মন্তেৰাসিকো হুত্ৰা সিপ্পং উগ্গণ্হাতি, দন্ধভাৰেন পন উগ্গণ্হিতুং ন সক্কোতি. বোধিসত্তস্স পন উপকারো হোতি, দাসো ৰিয সব্বকিচ্চানি করোতি. অথেকদিৰসং বোধিসত্তো সাযমাসং ভুঞ্জিত্ৰা সযনে নিপন্নো তং মাণৰং হত্থপাদপিট্ঠিপরিকম্মানি কত্ৰা গচ্ছন্তং আহ ‘‘তাত, মঞ্চপাদে উপত্থম্ভেত্ৰা যাহী’’তি. মাণৰো একং পাদং উপত্থম্ভেত্ৰা একস্স উপত্থম্ভকং অলভন্তো অত্তনো ঊরুম্হি ঠপেত্ৰা রত্তিং খেপেসি.

বোধিসত্তো পচ্চূসসমযে উট্ঠায তং দিস্ৰা ‘‘কিং, তাত, নিসিন্নোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘আচরিয, একস্স মঞ্চপাদস্স উপত্থম্ভকং অলভন্তো ঊরুম্হি ঠপেত্ৰা নিসিন্নোম্হী’’তি. বোধিসত্তো সংৰিগ্গমানসো হুত্ৰা ‘‘অযং অতি ৰিয ময্হং উপকারো, এত্তকানং পন মাণৰকানং অন্তরে অযমেৰ দন্ধো সিপ্পং সিক্খিতুং ন সক্কোতি, কথং নু খো অহং ইমং পণ্ডিতং করেয্য’’ন্তি চিন্তেসি. অথস্স এতদহোসি ‘‘অত্থেকো উপাযো, অহং ইমং মাণৰং দারুঅত্থায পণ্ণত্থায চ ৰনং গন্ত্ৰা আগতং ‘অজ্জ তে কিং দিট্ঠং, কিং কত’ন্তি পুচ্ছিস্সামি. অথ মে ‘ইদং নাম অজ্জ মযা দিট্ঠং, ইদং কত’ন্তি আচিক্খিস্সতি. অথ নং ‘তযা দিট্ঠঞ্চ কতঞ্চ কীদিস’ন্তি পুচ্ছিস্সামি, সো ‘এৰরূপং নামা’তি উপমায চ কারণেন চ কথেস্সতি. ইতি নং নৰং নৰং উপমঞ্চ কারণঞ্চ কথাপেত্ৰা ইমিনা উপাযেন পণ্ডিতং করিস্সামী’’তি. সো তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘তাত মাণৰ, ইতো পট্ঠায দারুঅত্থায ৰা পণ্ণত্থায ৰা গতট্ঠানে যং তে তত্থ দিট্ঠং ৰা সুতং ৰা ভুত্তং ৰা পীতং ৰা খাদিতং ৰা হোতি, তং আগন্ত্ৰা ময্হং আরোচেয্যাসী’’তি আহ.

সো ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা একদিৰসং মাণৰেহি সদ্ধিং দারুঅত্থায অরঞ্ঞং গতো তত্থ সপ্পং দিস্ৰা আগন্ত্ৰা ‘‘আচরিয, সপ্পো মে দিট্ঠো’’তি আরোচেসি. ‘‘সপ্পো নাম, তাত, কীদিসো হোতী’’তি? ‘‘সেয্যথাপি নঙ্গলীসা’’তি. ‘‘সাধু, তাত, মনাপা তে উপমা আহটা, সপ্পা নাম নঙ্গলীসসদিসাৰ হোন্তী’’তি. অথ বোধিসত্তো ‘‘মাণৰকেন মনাপা উপমা আহটা, সক্খিস্সামি নং পণ্ডিতং কাতু’’ন্তি চিন্তেসি. মাণৰো পুন একদিৰসং অরঞ্ঞে হত্থিং দিস্ৰা ‘‘হত্থী মে আচরিয দিট্ঠো’’তি আহ. ‘‘হত্থী নাম, তাত, কীদিসো’’তি? ‘‘সেয্যথাপি, নঙ্গলীসা’’তি. বোধিসত্তো ‘‘হত্থিস্স সোণ্ডা নঙ্গলীসসদিসা হোন্তি, দন্তাদযো এৰরূপা চ এৰরূপা চ. অযং পন বালতায ৰিভজিত্ৰা কথেতুং অসক্কোন্তো সোণ্ডং সন্ধায কথেসি মঞ্ঞে’’তি তুণ্হী অহোসি. অথেকদিৰসং নিমন্তনে উচ্ছুং লভিত্ৰা ‘‘আচরিয, অজ্জ মযং উচ্ছু খাদিম্হা’’তি আহ. ‘‘উচ্ছু নাম কীদিসো’’তি ৰুত্তে ‘‘সেয্যথাপি নঙ্গলীসা’’তি আহ. আচরিযো ‘‘থোকং পতিরূপং কারণং কথেসী’’তি তুণ্হী জাতো.

পুনেকদিৰসং নিমন্তনে একচ্চে মাণৰা গুল়ং দধিনা ভুঞ্জিংসু, একচ্চে খীরেন. সো আগন্ত্ৰা ‘‘আচরিয, অজ্জ মযং দধিনা খীরেন চ ভুঞ্জিম্হা’’তি ৰত্ৰা ‘‘দধিখীরং নাম কীদিসং হোতী’’তি ৰুত্তে ‘‘সেয্যথাপি নঙ্গলীসা’’তি আহ. আচরিযো ‘‘অযং মাণৰো ‘সপ্পো নঙ্গলীসসদিসো’তি কথেন্তো তাৰ সুকথিতং কথেসি, ‘হত্থী নঙ্গলীসসদিসো’তি কথেন্তেনাপি সোণ্ডং সন্ধায লেসেন কথিতং. ‘উচ্ছু নঙ্গলীসসদিস’ন্তি কথনেপি লেসো অত্থি, ‘দধিখীরানি পন নিচ্চং পণ্ডরানি পক্খিত্তভাজনসণ্ঠানানী’তি ইধ সব্বেন সব্বং উপমং ন কথেসি, ন সক্কা ইমং লাল়কং সিক্খাপেতু’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১২৩.

‘‘অসব্বত্থগামিং ৰাচং, বালো সব্বত্থ ভাসতি;

নাযং দধিং ৰেদি ন নঙ্গলীসং, দধিপ্পযং মঞ্ঞতি নঙ্গলীস’’ন্তি.

তত্রাযং সঙ্খেপত্থো – যা ৰাচা ওপম্মৰসেন সব্বত্থ ন গচ্ছতি, তং অসব্বত্থগামিং ৰাচং বালো দন্ধপুগ্গলো সব্বত্থ ভাসতি, ‘‘দধি নাম কীদিস’’ন্তি পুট্ঠোপি ‘‘সেয্যথাপি, নঙ্গলীসা’’তি ৰদতেৰ. এৰং ৰদন্তো নাযং দধিং ৰেদি ন নঙ্গলীসং. কিংকারণা? দধিপ্পযং মঞ্ঞতি নঙ্গলীসং, যস্মা অযং দধিম্পি নঙ্গলীসমেৰ মঞ্ঞতি. অথ ৰা দধীতি দধিমেৰ, পযন্তি খীরং, দধি চ পযঞ্চ দধিপ্পযং. যস্মা দধিখীরানিপি অযং নঙ্গলীসমেৰ মঞ্ঞতি, এদিসো চাযং বালো, কিং ইমিনাতি অন্তেৰাসিকানং ধম্মকথং কথেত্ৰা পরিব্বযং দত্ৰা তং উয্যোজেসি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা লাল়কমাণৰো লাল়ুদাযী অহোসি, দিসাপামোক্খো আচরিযো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

নঙ্গলীসজাতকৰণ্ণনা ততিযা.

[১২৪] ৪. অম্বজাতকৰণ্ণনা

ৰাযমেথেৰ পুরিসোতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং ৰত্তসম্পন্নং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. সো কির সাৰত্থিৰাসী কুলপুত্তো সাসনে উরং দত্ৰা পব্বজিতো ৰত্তসম্পন্নো অহোসি, আচরিযুপজ্ঝাযৰত্তানি পানীযপরিভোজনীযউপোসথাগারজন্তাঘরাদিৰত্তানি চ সাধুকং করোতি, চুদ্দসসু মহাৰত্তেসু অসীতিখন্ধকৰত্তেসু চ পরিপূরকারীযেৰ হোতি, ৰিহারং সম্মজ্জতি, পরিৰেণং ৰিতক্কমাল়কং ৰিহারমগ্গং সম্মজ্জতি, মনুস্সানং পানীযং দেতি. মনুস্সা তস্স ৰত্তসম্পত্তিযং পসীদিত্ৰা পঞ্চসতমত্তানি ধুৰভত্তানি অদংসু, মহালাভসক্কারো উপ্পজ্জি. তং নিস্সায বহূনং ফাসুৰিহারো জাতো. অথেকদিৰসং ধম্মসভাযং ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘আৰুসো, অসুকো নাম ভিক্খু অত্তনো ৰত্তসম্পত্তিযা মহন্তং লাভসক্কারং নিব্বত্তেসি, এতং একং নিস্সায বহূনং ফাসুৰিহারো জাতো’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপাযং ভিক্খু ৰত্তসম্পন্নো, পুব্বেপেতং একং নিস্সায পঞ্চ ইসিসতানি ফলাফলত্থায অরঞ্ঞং অগন্ত্ৰা এতেনেৰ আনীতফলাফলেহি যাপেসু’’ন্তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো উদিচ্চব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা পঞ্চসতইসিপরিৰারো পব্বতপাদে ৰিহাসি. তদা হিমৰন্তে চণ্ডো নিদাঘো অহোসি, তত্থ তত্থ পানীযানি ছিজ্জিংসু, তিরচ্ছানা পানীযং অলভমানা কিলমন্তি. অথ তেসু তাপসেসু একো তাপসো তেসং পিপাসদুক্খং দিস্ৰা একং রুক্খং ছিন্দিত্ৰা দোণিং কত্ৰা পানীযং উস্সিঞ্চিত্ৰা দোণিং পূরেত্ৰা তেসং পানীযং অদাসি. বহূসু সন্নিপতিত্ৰা পানীযং পিৰন্তেসু তাপসস্স ফলাফলত্থায গমনোকাসো নাহোসি. সো নিরাহারোপি পানীযং দেতিযেৰ. মিগগণা চিন্তেসুং ‘‘অযং অম্হাকং পানীযং দেন্তো ফলাফলত্থায গন্তুং ওকাসং ন লভতি, নিরাহারতায অতিৰিয কিলমতি, হন্দমযং কতিকং করোমা’’তি. তে কতিকং অকংসু ‘‘ইতো পট্ঠায পানীযং পিৰনত্থায আগচ্ছন্তেন অত্তনো বলানুরূপেন ফলাফলং গহেত্ৰাৰ আগন্তব্ব’’ন্তি. তে ততো পট্ঠায একেকো তিরচ্ছানো অত্তনো অত্তনো বলানুরূপেন মধুরমধুরানি অম্বজম্বুপনসাদীনিগহেত্ৰাৰ আগচ্ছতি. একস্স অত্থায আভতং ফলাফলং অড্ঢতেয্যসকটভারপ্পমাণং অহোসি. পঞ্চসততাপসা তদেৰ পরিভুঞ্জন্তি. অতিরেকং ছড্ডিযিত্থ.

বোধিসত্তো তং দিস্ৰা ‘‘একং নাম ৰত্তসম্পন্নং নিস্সায এত্তকানং তাপসানং ফলাফলত্থায অগন্ত্ৰা যাপনং উপ্পন্নং, ৰীরিযং নাম কাতব্বমেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১২৪.

‘‘ৰাযমেথেৰ পুরিসো, ন নিব্বিন্দেয্য পণ্ডিতো;

ৰাযামস্স ফলং পস্স, ভুত্তা অম্বা অনীতিহ’’ন্তি.

তত্রাযং সঙ্খেপত্থো – পণ্ডিতো অত্তনো ৰত্তপূরণাদিকে কম্মস্মিং ৰাযমেথেৰ, ন উক্কণ্ঠেয্য. কিংকারণা? ৰাযামস্স নিপ্ফলতায অভাৰতো. ইতি মহাসত্তো ‘‘ৰাযামো নামেস সফলোৰ হোতী’’তি ইসিগণং আলপন্তো ‘‘ৰাযামস্স ফলং পস্সা’’তি আহ. কীদিসং? ভুত্তা অম্বা অনীতিহং. তত্থ অম্বাতি দেসনামত্তং, তেহি পন নানপ্পকারানি ফলাফলানি আভতানি. তেসু সম্পন্নতরানং উস্সন্নতরানং ৰা ৰসেন ‘‘অম্বা’’তি ৰুত্তং. যে ইমেহি পঞ্চহি ইসিসতেহি সযং অরঞ্ঞং অগন্ত্ৰা একস্স অত্থায আনীতা অম্বা ভুত্তা, ইদং ৰাযামস্স ফলং. তঞ্চ খো পন অনীতিহং, ‘‘ইতি আহ ইতি আহা’’তি এৰং ইতিহীতিহেন গহেতব্বং ন হোতি, পচ্চক্খমেৰ তং ফলং পস্সাতি. এৰং মহাসত্তো ইসিগণস্স ওৰাদং অদাসি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা ৰত্তসম্পন্নো তাপসো অযং ভিক্খু অহোসি, গণসত্থা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

অম্বজাতকৰণ্ণনা চতুত্থা.

[১২৫] ৫. কটাহকজাতকৰণ্ণনা

বহুম্পি সো ৰিকত্থেয্যাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং ৰিকত্থকভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. তস্স ৰত্থু হেট্ঠা কথিতসদিসমেৰ.

অতীতে পন বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো মহাৰিভৰো সেট্ঠি অহোসি. তস্স ভরিযা পুত্তং ৰিজাযি, দাসীপিস্স তং দিৰসঞ্ঞেৰ পুত্তং ৰিজাযি. তে একতোৰ ৰড্ঢিংসু. সেট্ঠিপুত্তে লেখং সিক্খন্তে দাসোপিস্স ফলকং ৰহমানো গন্ত্ৰা তেনেৰ সদ্ধিং লেখং সিক্খি, গণনং সিক্খি, দ্ৰে তযো ৰোহারে অকাসি. সো অনুক্কমেন ৰচনকুসলো ৰোহারকুসলো যুৰা অভিরূপো অহোসি, নামেন কটাহেকো নাম. সো সেট্ঠিঘরে ভণ্ডাগারিককম্মং করোন্তো চিন্তেসি ‘‘ন মং ইমে সব্বকালং ভণ্ডাগারিককম্মং কারেস্সন্তি, কিঞ্চিদেৰ দোসং দিস্ৰা তাল়েত্ৰা বন্ধিত্ৰা লক্খণেন অঙ্কেত্ৰা দাসপরিভোগেনপি পরিভুঞ্জিস্সন্তি. পচ্চন্তে খো পন সেট্ঠিস্স সহাযকো সেট্ঠি অত্থি, যংনূনাহং সেট্ঠিস্স ৰচনেন লেখং আদায তত্থ গন্ত্ৰা ‘অহং সেট্ঠিপুত্তো’তি ৰত্ৰা তং সেট্ঠিং ৰঞ্চেত্ৰা তস্স ধীতরং গহেত্ৰা সুখং ৰসেয্য’’ন্তি. সো সযমেৰ পণ্ণং গহেত্ৰা ‘‘অহং অসুকং নাম মম পুত্তং তৰ সন্তিকং পহিণিং, আৰাহৰিৰাহসম্বন্ধো নাম ময্হঞ্চ তযা, তুয্হঞ্চ মযা সদ্ধিং পতিরূপো, তস্মা ত্ৰং ইমস্স দারকস্স অত্তনো ধীতরং দত্ৰা এতং তত্থেৰ ৰসাপেহি, অহম্পি ওকাসং লভিত্ৰা আগমিস্সামী’’তি লিখিত্ৰা সেট্ঠিস্সেৰ মুদ্দিকায লঞ্জেত্ৰা যথারুচিতং পরিব্বযঞ্চেৰ গন্ধৰত্থাদীনি চ গহেত্ৰা পচ্চন্তং গন্ত্ৰা সেট্ঠিং দিস্ৰা ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি.

অথ নং সেট্ঠি ‘‘কুতো আগতোসি, তাতা’’তি পুচ্ছি. ‘‘বারাণসিতো’’তি. ‘‘কস্স পুত্তোসী’’তি? ‘‘বারাণসিসেট্ঠিস্সা’’তি. ‘‘কেনত্থেনাগতোসী’’তি? তস্মিং খণে কটাহকো ‘‘ইদং দিস্ৰা জানিস্সথা’’তি পণ্ণং অদাসি. সেট্ঠি পণ্ণং ৰাচেত্ৰা ‘‘ইদানাহং জীৰামি নামা’’তি তুট্ঠচিত্তো ধীতরং দত্ৰা পতিট্ঠাপেসি. তস্স পরিৰারো মহন্তো অহোসি. সো যাগুখজ্জকাদীসু ৰা ৰত্থগন্ধাদীসু ৰা উপনীতেসু ‘‘এৰম্পি নাম যাগুং পচন্তি, এৰং খজ্জকং, এৰং ভত্তং, অহো পচ্চন্তৰাসিকা নামা’’তি যাগুআদীনি গরহতি. ‘‘ইমে পচ্চন্তৰাসিভাৰেনেৰ অহতসাটকে ৰল়ঞ্জিতুং ন জানন্তি, গন্ধে পিসিতুং, পুপ্ফানি গন্থিতুং ন জানন্তী’’তি ৰত্থকম্মন্তিকাদযো গরহতি.

বোধিসত্তোপি দাসং অপস্সন্তো ‘‘কটাহকো ন দিস্সতি, কহং গতো, পরিযেসথ ন’’ন্তি সমন্তা মনুস্সে পযোজেসি. তেসু একো তত্থ গন্ত্ৰা তং দিস্ৰা সঞ্জানিত্ৰা অত্তানং অজানাপেত্ৰা আগন্ত্ৰা বোধিসত্তস্স আরোচেসি. বোধিসত্তো তং পৰত্তিং সুত্ৰা ‘‘অযুত্তং তেন কতং, গন্ত্ৰা নং গহেত্ৰা আগচ্ছিস্সামী’’তি রাজানং আপুচ্ছিত্ৰা মহন্তেন পরিৰারেন নিক্খমি. ‘‘সেট্ঠি কির পচ্চন্তং গচ্ছতী’’তি সব্বত্থ পাকটো জাতো. কটাহকো ‘‘সেট্ঠি কির আগচ্ছতী’’তি সুত্ৰা চিন্তেসি ‘‘ন সো অঞ্ঞেন কারণেন আগচ্ছিস্সতি, মং নিস্সাযেৰস্স আগমনেন ভৰিতব্বং. সচে পনাহং পলাযিস্সামি, পুন আগন্তুং ন সক্কা ভৰিস্সতি. অত্থি পনেস উপাযো. মম সামিকস্স পটিপথং গন্ত্ৰা দাসকম্মং কত্ৰা তমেৰ আরাধেস্সামী’’তি. সো ততো পট্ঠায পরিসমজ্ঝে এৰং ভাসতি ‘‘অঞ্ঞে বালমনুস্সা অত্তনো বালভাৰেন মাতাপিতূনং গুণং অজানন্তা তেসং ভোজনৰেলায অপচিতিকম্মং অকত্ৰা তেহি সদ্ধিংযেৰ ভুঞ্জন্তি, মযং পন মাতাপিতূনং ভোজনকালে পটিগ্গহং উপনেম, খেল়মল্লকং উপনেম, ভাজনানি উপনেম, পানীযম্পি বীজনিম্পি গহেত্ৰা উপতিট্ঠামা’’তি যাৰ সরীরৰল়ঞ্জনকালে উদককলসং আদায পটিচ্ছন্নট্ঠানগমনা সব্বং দাসেহি সামিকানং কত্তব্বকিচ্চং পকাসেসি.

সো এৰং পরিসং উগ্গণ্হাপেত্ৰা বোধিসত্তস্স পচ্চন্তসমীপং আগতকালে সসুরং অৰোচ ‘‘তাত, মম কির পিতা তুম্হাকং দস্সনত্থায আগচ্ছতি, তুম্হে খাদনীযভোজনীযং পটিযাদাপেথ, অহং পণ্ণাকারং গহেত্ৰা পটিপথং গমিস্সামী’’তি. সো ‘‘সাধু, তাতা’’তি সম্পটিচ্ছি. কটাহকো বহুং পণ্ণাকারমাদায মহন্তেন পরিৰারেন গন্ত্ৰা বোধিসত্তং ৰন্দিত্ৰা পণ্ণাকারং অদাসি. বোধিসত্তোপি পণ্ণাকারং গহেত্ৰা তেন সদ্ধিং পটিসন্থারং কত্ৰা পাতরাসকালে খন্ধাৰারং নিৰাসেত্ৰা সরীরৰল়ঞ্জনত্থায পটিচ্ছন্নট্ঠানং পাৰিসি. কটাহকো অত্তনো পরিৰারং নিৰত্তেত্ৰা কলসং আদায বোধিসত্তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা উদককিচ্চপরিযোসানে পাদেসু পতিত্ৰা ‘‘সামি, অহং তুম্হাকং যত্তকং ইচ্ছথ, তত্তকং ধনং দস্সামি, মা মে যসং অন্তরধাপযিত্থা’’তি আহ. বোধিসত্তো তস্স ৰত্তসম্পদায পসীদিত্ৰা ‘‘মা ভাযি, নত্থি তে মম সন্তিকা অন্তরাযো’’তি সমস্সাসেত্ৰা পচ্চন্তনগরং পাৰিসি. মহন্তো সক্কারো অহোসি, কটাহকোপিস্স নিরন্তরং দাসেন কত্তব্বকিচ্চং করোতি. অথ নং একায ৰেলায সুখনিসিন্নং পচ্চন্তসেট্ঠি আহ ‘‘মহাসেট্ঠি, মযা তুম্হাকং পণ্ণং দিস্ৰাৰ তুম্হাকং পুত্তস্স দারিকা দিন্না’’তি বোধিসত্তো কটাহকং পুত্তমেৰ কত্ৰা তদনুচ্ছৰিকং পিযৰচনং ৰত্ৰা সেট্ঠিং তোসেসি. ততো পট্ঠায কটাহকস্স মুখং উল্লোকেতুং সমত্থো নাম নাহোসি.

অথেকদিৰসং মহাসত্তো সেট্ঠিধীতরং পক্কোসিত্ৰা ‘‘এহি, অম্ম, সীসে মে ঊকা ৰিচিনাহী’’তি ৰত্ৰা তং আগন্ত্ৰা ঊকা গহেত্ৰা ঠিতং পিযৰচনং ৰত্ৰা ‘‘কথেহি, অম্ম, কচ্চি তে মম পুত্তো সুখদুক্খেসু অপ্পমত্তো, উভো জনা সম্মোদমানা সমগ্গৰাসং ৰসথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘তাত, মহাসেট্ঠি তুম্হাকং পুত্তস্স অঞ্ঞো দোসো নত্থি, কেৰলং আহারং গরহতী’’তি. ‘‘অম্ম, নিচ্চকালমেস দুক্খসীলোৰ, অপিচ তে অহং তস্স মুখবন্ধনমন্তং দস্সামি, তং ত্ৰং সাধুকং উগ্গণ্হিত্ৰা মম পুত্তস্স ভোজনকালে গরহন্তস্স উগ্গহিতনিযামেনেৰ পুরতো ঠত্ৰা ৰদেয্যাসী’’তি গাথং উগ্গণ্হাপেত্ৰা কতিপাহং ৰসিত্ৰা বারাণসিমেৰ অগমাসি. কটাহকোপি বহুং খাদনীযভোজনীযং আদায অনুমগ্গং গন্ত্ৰা বহুধনং দত্ৰা ৰন্দিত্ৰা নিৰত্তি. সো বোধিসত্তস্স গতকালতো পট্ঠায অতিরেকমানী অহোসি. সো একদিৰসং সেট্ঠিধীতায নানগ্গরসভোজনং উপনেত্ৰা কটচ্ছুং আদায পরিৰিসন্তিযা ভত্তং গরহিতুং আরভি. সেট্ঠিধীতা বোধিসত্তস্স সন্তিকে উগ্গহিতনিযামেনেৰ ইমং গাথমাহ –

১২৫.

‘‘বহুম্পি সো ৰিকত্থেয্য, অঞ্ঞং জনপদং গতো;

অন্ৰাগন্ত্ৰান দূসেয্য, ভুঞ্জ ভোগে কটাহকা’’তি.

তত্থ বহুম্পি সো ৰিকত্থেয্য, অঞ্ঞং জনপদং গতোতি যো অত্তনো জাতিভূমিতো অঞ্ঞং জনপদং গতো হোতি, যত্থস্স জাতিং ন জানন্তি, সো বহুম্পি ৰিকত্থেয্য, ৰম্ভনৰচনং ৰঞ্চনৰচনং ৰদেয্য. অন্ৰাগন্ত্ৰান দূসেয্যাতি ইমং তাৰ ৰারং সামিকস্স পটিপথং গন্ত্ৰা দাসকিচ্চস্স কতত্তা কসাহি পহরিত্ৰা পিট্ঠিচম্মুপ্পাটনতো চ লক্খণাহননতো চ মুত্তোসি. সচে অনাচারং করোসি, পুন অঞ্ঞস্মিং আগমনৰারে তৰ সামিকো অন্ৰাগন্ত্ৰান দূসেয্য, ইমং গেহং অনুআগন্ত্ৰা কসাভিঘাতেহি চেৰ লক্খণাহননেন চ জাতিপ্পকাসনেন চ তং দূসেয্য উপহনেয্য. তস্মা ইমং অনাচারং পহায ভুঞ্জ ভোগে কটাহক, মা পচ্ছা অত্তনো দাসভাৰং পাকটং কারেত্ৰা ৰিপ্পটিসারী অহোসীতি অযমেত্থ সেট্ঠিনো অধিপ্পাযো.

সেট্ঠিধীতা পন এতমত্থং অজানন্তী উগ্গহিতনিযামেন ব্যঞ্জনমেৰ পযিরুদাহাসি. কটাহকো ‘‘অদ্ধা সেট্ঠিনা মম কুলং আচিক্খিত্ৰা এতিস্সা সব্বং কথিতং ভৰিস্সতী’’তি ততো পট্ঠায পুন ভত্তং গরহিতুং ন ৰিসহি, নিহতমানো যথালদ্ধং ভুঞ্জিত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা কটাহকো ৰিকত্থকভিক্খু অহোসি, বারাণসিসেট্ঠি পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

কটাহকজাতকৰণ্ণনা পঞ্চমা.

[১২৬] ৬. অসিলক্খণজাতকৰণ্ণনা

তথেৰেকস্স কল্যাণন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কোসলরঞ্ঞো অসিলক্খণপাঠকং ব্রাহ্মণং আরব্ভ কথেসি. সো কির কম্মারেহি রঞ্ঞো অসীনং আহটকালে অসিং উপসিঙ্ঘিত্ৰা অসিলক্খণং উদাহরতি. সো যেসং হত্থতো লাভং লভতি, তেসং অসিং ‘‘লক্খণসম্পন্নো মঙ্গলসংযুত্তো’’তি ৰদতি. যেসং হত্থতো লাভং ন লভতি, তেসং অসিং ‘‘অৰলক্খণো’’তি গরহতি. অথেকো কম্মারো অসিং কত্ৰা কোসিযং সুখুমং মরিচচুণ্ণং পক্খিপিত্ৰা রঞ্ঞো অসিং আহরি. রাজা ব্রাহ্মণং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘অসিং ৰীমংসা’’তি আহ. ব্রাহ্মণস্স অসিং আকড্ঢিত্ৰা উপসিঙ্ঘন্তস্স মরিচচুণ্ণানি নাসং পৰিসিত্ৰা খিপিতুকামতং উপ্পাদেসুং. তস্স খিপন্তস্স নাসিকা অসিধারায পটিহতা দ্ৰিধা ছিজ্জি. তস্সেৰং নাসিকায ছিন্নভাৰো ভিক্খুসঙ্ঘে পাকটো জাতো. অথেকদিৰসং ধম্মসভাযং ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘আৰুসো, রঞ্ঞো কির অসিলক্খণপাঠকো অসিং উপসিঙ্ঘন্তো নাসিকং ছিন্দাপেসী’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ সো ব্রাহ্মণো অসিং উপসিঙ্ঘন্তো নাসিকাছেদং পত্তো, পুব্বেপি পত্তোযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে তস্স অসিলক্খণপাঠকো ব্রাহ্মণো অহোসীতি সব্বং পচ্চুপ্পন্নৰত্থুসদিসমেৰ. রাজা পন তস্স ৰেজ্জে দত্ৰা নাসিকাকোটিং ফাসুকং কারাপেত্ৰা লাখায পটিনাসিকং কারেত্ৰা পুন তং উপট্ঠাকমেৰ অকাসি. বারাণসিরঞ্ঞো পন পুত্তো নত্থি, একা ধীতা চেৰ ভাগিনেয্যো চ অহেসুং. সো উভোপি তে অত্তনো সন্তিকেযেৰ ৰড্ঢাপেসি. তে একতো ৰড্ঢন্তা অঞ্ঞমঞ্ঞং পটিবদ্ধচিত্তা অহেসুং. রাজাপি অমচ্চে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘ময্হং ভাগিনেয্যোপি ইমস্স রজ্জস্স সামিকোৰ, ধীতরং এতস্সেৰ দত্ৰা অভিসেকমস্স করোমী’’তি ৰত্ৰা পুন চিন্তেসি ‘‘ময্হং ভাগিনেয্যো সব্বথাপি ঞাতকোযেৰ, এতস্স অঞ্ঞং রাজধীতরং আনেত্ৰা অভিসেকং কত্ৰা ধীতরং অঞ্ঞস্স রঞ্ঞো দস্সামি, এৰং নো ঞাতকা বহূ ভৰিস্সন্তি, দ্ৰিন্নম্পি রজ্জানং মযমেৰ সামিকা ভৰিস্সামা’’তি. সো অমচ্চেহি সদ্ধিং সম্মন্তেত্ৰা ‘‘উভোপেতে ৰিসুং কাতুং ৰট্টতী’’তি ভাগিনেয্যং অঞ্ঞস্মিং নিৰেসনে, ধীতরং অঞ্ঞস্মিং ৰাসেসি.

তে সোল়সৰস্সুদ্দেসিকভাৰং পত্তা অতিৰিয পটিবদ্ধচিত্তা অহেসুং. রাজকুমারো ‘‘কেন নু খো উপাযেন মাতুলধীতরং রাজগেহা নীহরাপেতুং সক্কা ভৰেয্যা’’তি চিন্তেন্তো ‘‘অত্থেকো উপাযো’’তি মহাইক্খণিকং পক্কোসাপেত্ৰা তস্সা সহস্সভণ্ডিকং দত্ৰা ‘‘কিং মযা কত্তব্ব’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘অম্ম, তযি করোন্তিযা অনিপ্ফত্তি নাম নত্থি, কিঞ্চিদেৰ কারণং ৰত্ৰা যথা মম মাতুলো রাজা ধীতরং অন্তোগেহা নীহরাপেতি, তথা করোহী’’তি আহ. সাধু, সামি, অহং রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰং ৰক্খামি ‘‘দেৰ, রাজধীতায উপরি কাল়কণ্ণী অত্থি, এত্তকং কালং নিৰত্তিত্ৰা ওলোকেন্তোপি নত্থি, অহং রাজধীতরং অসুকদিৰসে নাম রথং আরোপেত্ৰা বহুআৰুধহত্থে পুরিসে আদায মহন্তেন পরিৰারেন সুসানং গন্ত্ৰা মণ্ডলপীঠিকায হেট্ঠামঞ্চে মতমনুস্সং নিপজ্জাপেত্ৰা উপরিমঞ্চে রাজধীতরং ঠপেত্ৰা গন্ধোদকঘটানং অট্ঠুত্তরসতেন ন্হাপেত্ৰা কাল়কণ্ণিং পৰাহেস্সামী’’তি এৰং ৰত্ৰা রাজধীতরং সুসানং নেস্সামি, ত্ৰং অম্হাকং তত্থ গমনদিৰসে অম্হেহি পুরেতরমেৰ থোকং মরিচচুণ্ণং আদায আৰুধহত্থেহি অত্তনো মনুস্সেহি পরিৰুতো রথং অভিরুয্হ সুসানং গন্ত্ৰা রথং সুসানদ্ৰারে একপদেসে ঠপেত্ৰা আৰুধহত্থে মনুস্সে সুসানৰনং পেসেত্ৰা সযং সুসানে মণ্ডলপীঠিকং পসারেত্ৰা মতকো ৰিয পটিকুজ্জো হুত্ৰা নিপজ্জ. অহং তত্থ আগন্ত্ৰা তৰ উপরি মঞ্চকং অত্থরিত্ৰা রাজধীতরং উক্খিপিত্ৰা মঞ্চে সযাপেস্সামি, ত্ৰং তস্মিং খণে মরিচচুণ্ণং নাসিকায পক্খিপিত্ৰা দ্ৰে তযো ৰারে খিপেয্যাসি. তযা খিপিতকালে মযং রাজধীতরং পহায পলাযিস্সাম. অথ ত্ৰং রাজধীতরং সীসং ন্হাপেত্ৰা সযম্পি সীসং ন্হাযিত্ৰা তং আদায অত্তনো নিৰেসনং গচ্ছেয্যাসীতি. সো ‘‘সাধু সুন্দরো উপাযো’’তি সম্পটিচ্ছি.

সাপি গন্ত্ৰা রঞ্ঞো তমত্থং আরোচেসি, রাজাপি সম্পটিচ্ছি. রাজধীতাযপি তং অন্তরং আচিক্খি, সাপি সম্পটিচ্ছি. সা নিক্খমনদিৰসে কুমারস্স সঞ্ঞং দত্ৰা মহন্তেন পরিৰারেন সুসানং গচ্ছন্তী আরক্খমনুস্সানং ভযজননত্থং আহ – ‘‘মযা রাজধীতায মঞ্চে ঠপিতকালে হেট্ঠামঞ্চে মতপুরিসো খিপিস্সতি, খিপিত্ৰা চ হেট্ঠামঞ্চা নিক্খমিত্ৰা যং পঠমং পস্সিস্সতি, তমেৰ গহেস্সতি, অপ্পমত্তা ভৰেয্যাথা’’তি. রাজকুমারো পুরেতরং গন্ত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰ তত্থ নিপজ্জি. মহাইক্খণিকা রাজধীতরং উক্খিপিত্ৰা মণ্ডলপীঠিকাঠানং গচ্ছন্তী ‘‘মা ভাযী’’তি সঞ্ঞাপেত্ৰা মঞ্চে ঠপেসি. তস্মিং খণে কুমারো মরিচচুণ্ণং নাসায পক্খিপিত্ৰা খিপি. তেন খিপিতমত্তেযেৰ মহাইক্খণিকা রাজধীতরং পহায মহারৰং রৰমানা সব্বপঠমং পলাযি, তস্সা পলাতকালতো পট্ঠায একোপি ঠাতুং সমত্থো নাম নাহোসি, গহিতগহিতানি আৰুধানি ছড্ডেত্ৰা সব্বে পলাযিংসু. কুমারো যথাসম্মন্তিতং সব্বং কত্ৰা রাজধীতরং আদায অত্তনো নিৰেসনং অগমাসি.

ইক্খণিকা গন্ত্ৰা তং কারণং রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা ‘‘পকতিযাপি সা মযা তস্সেৰত্থায পুট্ঠা, পাযাসে ছড্ডিতসপ্পি ৰিয জাত’’ন্তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা অপরভাগে ভাগিনেয্যস্স রজ্জং দত্ৰা ধীতরং মহাদেৰিং কারেসি. সো তায সদ্ধিং সমগ্গৰাসং ৰসমানো ধম্মেন রজ্জং কারেসি. সোপি অসিলক্খণপাঠকো তস্সেৰ উপট্ঠাকো অহোসি. তস্সেকদিৰসং রাজূপট্ঠানং আগন্ত্ৰা পটিসূরিযং ঠত্ৰা উপট্ঠহন্তস্স লাখা ৰিলীযি, পটিনাসিকা ভূমিযং পতি. সো লজ্জায অধোমুখো অট্ঠাসি. অথ নং রাজা পরিহসন্তো ‘‘আচরিয, মা চিন্তযিত্থ, খিপিতং নাম একস্স কল্যাণং হোতি, একস্স পাপকং. তুম্হেহি খিপিতেন নাসিকা ছিজ্জীযিত্থ, মযং পন খিপন্তা মাতুলধীতরং লভিত্ৰা রজ্জং পাপুণিম্হা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১২৬.

‘‘তথেৰেকস্স কল্যাণং, তথেৰেকস্স পাপকং;

তস্মা সব্বং ন কল্যাণং, সব্বং ৰাপি ন পাপক’’ন্তি.

তত্থ তথেৰেকস্সাতি তদেৰেকস্স. অযমেৰ ৰা পাঠো. দুতিযপদেপি এসেৰ নযো.

ইতি সো ইমায গাথায তং কারণং আহরিত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা ইমায দেসনায লোকসম্মতানং কল্যাণপাপকানং অনেকংসিকভাৰং পকাসেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা অসিলক্খণপাঠকোৰ এতরহি অসিলক্খণপাঠকো, ভাগিনেয্যরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

অসিলক্খণজাতকৰণ্ণনা ছট্ঠা.

[১২৭] ৭. কলণ্ডুকজাতকৰণ্ণনা

তে দেসা তানি ৰত্থূনীতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং ৰিকত্থকভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. তত্থ দ্ৰেপি ৰত্থূনি কটাহকজাতকসদিসানেৰ.

ইধ পনেস বারাণসিসেট্ঠিনো দাসো কলণ্ডুকো নাম অহোসি. তস্স পলাযিত্ৰা পচ্চন্তৰাসিসেট্ঠিনো ধীতরং গহেত্ৰা মহন্তেন পরিৰারেন ৰসনকালে বারাণসিসেট্ঠি পরিযেসাপেত্ৰাপি তস্স গতট্ঠানং অজানন্তো ‘‘গচ্ছ, কলণ্ডুকং পরিযেসা’’তি অত্তনা পুট্ঠং সুকপোতকং পেসেসি. সুকপোতকো ইতো চিতো চ ৰিচরন্তো তং নগরং পাপুণি. তস্মিঞ্চ কালে কলণ্ডুকো নদীকীল়ং কীল়িতুকামো বহুং মালাগন্ধৰিলেপনঞ্চেৰ খাদনীযভোজনীযানি চ গাহাপেত্ৰা নদিং গন্ত্ৰা সেট্ঠিধীতায সদ্ধিং নাৰং আরুয্হ উদকে কীল়তি. তস্মিঞ্চ পদেসে নদীকীল়ং কীল়ন্তা ইস্সরজাতিকা তিখিণভেসজ্জপরিভাৰিতং খীরং পিৰন্তি, তেন তেসং দিৰসভাগম্পি উদকে কীল়ন্তানং সীতং ন বাধতি. অযং পন কলণ্ডুকো খীরগণ্ডূসং গহেত্ৰা মুখং ৰিক্খালেত্ৰা তং খীরং নুট্ঠুভতি. নুট্ঠুভন্তোপি উদকে অনুট্ঠুভিত্ৰা সেট্ঠিধীতায সীসে নুট্ঠুভতি. সুকপোতকোপি নদীতীরং গন্ত্ৰা একিস্সা উদুম্বরসাখায নিসীদিত্ৰা ওলোকেত্ৰা কলণ্ডুকং সঞ্জানিত্ৰা সেট্ঠিধীতায সীসে নুট্ঠুভন্তং দিস্ৰা ‘‘অরে, কলণ্ডুক দাস, অত্তনো জাতিঞ্চ ৰসনট্ঠানঞ্চ অনুস্সর, খীরগণ্ডূসং গহেত্ৰা মুখং ৰিক্খালেত্ৰা জাতিসম্পন্নায সুখসংৰড্ঢায সেট্ঠিধীতায সীসে মা নুট্ঠুভি, অত্তনো পমাণং ন জানাসী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১২৭.

‘‘তে দেসা তানি ৰত্থূনি, অহঞ্চ ৰনগোচরো;

অনুৰিচ্চ খো তং গণ্হেয্যুং, পিৰ খীরং কলণ্ডুকা’’তি.

তত্থ তে দেসা তানি ৰত্থূনীতি মাতুকুচ্ছিং সন্ধায ৰদতি. অযমেত্থাধিপ্পাযো – যত্থ তে ৰসিতং, ন তে খত্তিযধীতাদীনং কুচ্ছিদেসা. যত্থ ৰাসি পতিট্ঠিতো, ন তানি খত্তিযধীতাদীনং কুচ্ছিৰত্থূনি. অথ খো দাসিকুচ্ছিযং ত্ৰং ৰসি চেৰ পতিট্ঠিতো চাতি. অহঞ্চ ৰনগোচরোতি তিরচ্ছানভূতোপি এতমত্থং জানামীতি দীপেতি. অনুৰিচ্চ খো তং গণ্হেয্যুন্তি এৰং অনাচারং চরমানং মযা গন্ত্ৰা আরোচিতে অনুৰিচ্চ জানিত্ৰা তৰ সামিকা তাল়েত্ৰা চেৰ লক্খণাহতঞ্চ কত্ৰা তং গণ্হেয্যুং, গহেত্ৰা গমিস্সন্তি, তস্মা অত্তনো পমাণং ঞত্ৰা সেট্ঠিধীতায সীসে অনুট্ঠুভিত্ৰা পিৰ খীরং. কলণ্ডুকাতি তং নামেনালপতি.

কলণ্ডুকোপি সুৰপোতকং সঞ্জানিত্ৰা ‘‘মং পাকটং করেয্যা’’তি ভযেন ‘‘এহি, সামি, কদা আগতোসী’’তি আহ. সুকো ‘‘ন এস মং হিতকামতায পক্কোসতি, গীৰং পন মে ৰট্টেত্ৰা মারেতুকামো’’তি ঞত্ৰাৰ ‘‘ন মে তযা অত্থো’’তি ততো উপ্পতিত্ৰা বারাণসিং গন্ত্ৰা যথাদিট্ঠং সেট্ঠিনো ৰিত্থারেন কথেসি. সেট্ঠি ‘‘অযুত্তং তেন কত’’ন্তি ৰত্ৰা গন্ত্ৰা তস্স আণং কারেত্ৰা বারাণসিমেৰ নং আনেত্ৰা দাসপরিভোগেন পরিভুঞ্জি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা কলণ্ডুকো অযং ভিক্খু অহোসি, বারাণসিসেট্ঠি পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

কলণ্ডুকজাতকৰণ্ণনা সত্তমা.

[১২৮] ৮. বিল়ারৰতজাতকৰণ্ণনা

যো ৰে ধম্মং ধজং কত্ৰাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং কুহকভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. তদা হি সত্থা তস্স কুহকভাৰে আরোচিতে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপেস কুহকোযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো মূসিকযোনিযং পটিসন্ধিং গহেত্ৰা ৰুড্ঢিমন্ৰায মহাসরীরো সূকরচ্ছাপকসদিসো হুত্ৰা অনেকসতমূসিকাহি পরিৰুতো অরঞ্ঞে ৰিহরতি. অথেকো সিঙ্গালো ইতো চিতো চ ৰিচরন্তো তং মূসিকযূথং দিস্ৰা ‘‘ইমা মূসিকা ৰঞ্চেত্ৰা খাদিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা মূসিকানং আসযস্স অৰিদূরে সূরিযাভিমুখো ৰাতং পিৰন্তো একেন পাদেন অট্ঠাসি. বোধিসত্তো গোচরায চরমানো তং দিস্ৰা ‘‘সীলৰা এসো ভৰিস্সতী’’তি তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘ভন্তে, ত্ৰং কো নামো’’তি পুচ্ছি. ‘‘ধম্মিকো নামা’’তি. ‘‘চত্তারো পাদে ভূমিযং অঠপেত্ৰা কস্মা একেনেৰ ঠিতোসী’’তি. ‘‘মযি চত্তারো পাদে পথৰিযং ঠপেন্তে পথৰী ৰহিতুং ন সক্কোতি, তস্মা একেনেৰ তিট্ঠামী’’তি. ‘‘মুখং ৰিৰরিত্ৰা কস্মা ঠিতোসী’’তি? ‘‘মযং অঞ্ঞং ন ভক্খযাম, ৰাতমেৰ ভক্খযামা’’তি. ‘‘অথ কস্মা সূরিযাভিমুখো তিট্ঠসী’’তি? ‘‘সূরিযং নমস্সামী’’তি. বোধিসত্তো তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘সীলৰা এসো ভৰিস্সতী’’তি ততো পট্ঠায মূসিকগণেন সদ্ধিং সাযং পাতং তস্স উপট্ঠানং গচ্ছতি.

অথস্স উপট্ঠানং কত্ৰা গমনকালে সিঙ্গালো সব্বপচ্ছিমং মূসিকং গহেত্ৰা মংসং খাদিত্ৰা অজ্ঝোহরিত্ৰা মুখং পুঞ্ছিত্ৰা তিট্ঠতি. অনুপুব্বেন মূসিকগণো তনুকো জাতো. মূসিকা ‘‘পুব্বে অম্হাকং অযং আসযো নপ্পহোতি, নিরন্তরা তিট্ঠাম. ইদানি সিথিলা, এৰম্পি আসযো ন পূরতেৰ, কিং নু খো এত’’ন্তি বোধিসত্তস্স তং পৰত্তিং আরোচেসুং. বোধিসত্তো ‘‘কেন নু খো কারণেন মুসিকা তনুত্তং গতা’’তি চিন্তেন্তো সিঙ্গালে আসঙ্কং ঠপেত্ৰা ‘‘ৰীমংসিস্সামি ন’’ন্তি উপট্ঠানকালে সেসমূসিকা পুরতো কত্ৰা সযং পচ্ছতো অহোসি. সিঙ্গালো তস্স উপরি পক্খন্দি, বোধিসত্তো অত্তনো গহণত্থায তং পক্খন্দন্তং দিস্ৰা নিৰত্তিত্ৰা ‘‘ভো সিঙ্গাল, ইদং তে ৰতসমাদানং ন ধম্মসুধম্মতায, পরেসং পন ৰিহিংসনত্থায ধম্মং ধজং কত্ৰা চরসী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১২৮.

‘‘যো ৰে ধম্মং ধজং কত্ৰা, নিগূল়্হো পাপমাচরে;

ৰিস্সাসযিত্ৰা ভূতানি, বিল়ারং নাম তং ৰত’’ন্তি.

তত্থ যো ৰেতি খত্তিযাদীসু যো কোচিদেৰ. ধম্মং ধজং কত্ৰাতি দসকুসলকম্মপথধম্মং ধজং করিত্ৰা, কূটং করোন্তো ৰিয উস্সাপেত্ৰা দস্সেন্তোতি অত্থো. ৰিস্সাসযিত্ৰাতি ‘‘সীলৰা অয’’ন্তি সঞ্ঞায সঞ্জাতৰিস্সাসানি কত্ৰা. বিল়ারং নাম তং ৰতন্তি তং এৰং ধম্মং ধজং কত্ৰা রহো পাপানি করোন্তস্স ৰতং কেরাটিকৰতং নাম হোতীতি অত্থো.

মূসিকরাজা কথেন্তোৰ উপ্পতিত্ৰা তস্স গীৰাযং পতিত্ৰা হনুকস্স হেট্ঠা অন্তোগলনাল়িযং ডংসিত্ৰা গলনাল়িং ফালেত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপেসি. মূসিকগণো নিৰত্তিত্ৰা সিঙ্গালং ‘‘মুরু মুরূ’’তি খাদিত্ৰা অগমাসি. পঠমাগতাৰ কিরস্স মংসং লভিংসু, পচ্ছা আগতা ন লভিংসু. ততো পট্ঠায মূসিকগণো নিব্ভযো জাতো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা সিঙ্গালো কুহকভিক্খু অহোসি, মূসিকরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

বিল়ারৰতজাতকৰণ্ণনা অট্ঠমা.

[১২৯] ৯. অগ্গিকভারদ্ৰাজজাতকৰণ্ণনা

নাযং সিখা পুঞ্ঞহেতূতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কুহকঞ্ঞেৰ ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি.

অতীতস্মিঞ্হি বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো মূসিকরাজা হুত্ৰা অরঞ্ঞে ৰসতি. অথেকো সিঙ্গালো দৰডাহে উট্ঠিতে পলাযিতুং অসক্কোন্তো একস্মিং রুক্খে সীসং আহচ্চ অট্ঠাসি. তস্স সকলসরীরে লোমানি ঝাযিংসু, রুক্খং আহচ্চ ঠিতট্ঠানে পন মত্থকে চূল়া ৰিয থোকানি লোমানি অট্ঠংসু. সো একদিৰসং সোণ্ডিযং পানীযং পিৰন্তো ছাযং ওলোকেন্তো চূল়ং দিস্ৰা ‘‘উপ্পন্নং দানি মে ভণ্ডমূল’’ন্তি অরঞ্ঞে ৰিচরন্তো তং মূসিকাদরিং দিস্ৰা ‘‘ইমা মূসিকা ৰঞ্চেত্ৰা খাদিস্সামী’’তি হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ অৰিদূরে অট্ঠাসি. অথ নং বোধিসত্তো গোচরায চরন্তো দিস্ৰা ‘‘সীলৰা অয’’ন্তি সঞ্ঞায উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘ত্ৰং কিন্নামোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘অহং অগ্গিকভারদ্ৰাজো নামা’’তি. ‘‘অথ কস্মা আগতোসী’’তি? ‘‘তুম্হাকং রক্খনত্থাযা’’তি. ‘‘কিন্তি কত্ৰা অম্হে রক্খিস্সসী’’তি? ‘‘অহং অঙ্গুট্ঠগণনং নাম জানামি, তুম্হাকং পাতোৰ নিক্খমিত্ৰা গোচরায গমনকালে ‘এত্তকা’তি গণেত্ৰা পচ্চাগমনকালেপি গণেস্সামি, এৰং সাযং পাতং গণেন্তো রক্খিস্সামী’’তি. ‘‘তেন হি রক্খ মাতুলা’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা নিক্খমনকালে ‘‘একো দ্ৰে তযো’’তি গণেত্ৰা পচ্চাগমনকালেপি তথেৰ গণেত্ৰা সব্বপচ্ছিমং গহেত্ৰা খাদতি. সেসং পুরিমসদিসমেৰ.

ইধ পন মূসিকরাজা নিৰত্তিত্ৰা ঠিতো ‘‘ভো অগ্গিকভারদ্ৰাজ, নাযং তৰ ধম্মসুধম্মতায মত্থকে চূল়া ঠপিতা, কুচ্ছিকারণা পন ঠপিতা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১২৯.

‘‘নাযং সিখা পুঞ্ঞহেতু, ঘাসহেতু অযং সিখা;

নাগুট্ঠিগণনং যাতি, অলং তে হোতু অগ্গিকা’’তি.

তত্থ নাগুট্ঠিগণনং যাতীতি ‘‘অঙ্গুট্ঠিগণনা’’তি অঙ্গুট্ঠগণনা ৰুচ্চতি, অযং মূসিকগণো অঙ্গুট্ঠগণনং ন গচ্ছতি ন উপেতি ন পূরেতি, পরিক্খযং গচ্ছতীতি অত্থো. অলং তে হোতু অগ্গিকাতি সিঙ্গালং নামেন আলপন্তো আহ. এত্তাৰতা তে অলং হোতু, ন ইতো পরং মূসিকে খাদিস্সসি. অম্হেহি ৰা তযা সদ্ধিং সংৰাসো অলং হোতু, ন মযং ইদানি তযা সদ্ধিং ৰসিস্সামাতিপি অত্থো. সেসং পুরিমসদিসমেৰ.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা সিঙ্গালো অযং ভিক্খু অহোসি, মূসিকরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

অগ্গিকভারদ্ৰাজজাতকৰণ্ণনা নৰমা.

[১৩০] ১০. কোসিযজাতকৰণ্ণনা

যথা ৰাচা চ ভুঞ্জস্সূতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং সাৰত্থিযং মাতুগামং আরব্ভ কথেসি. সা কিরেকস্স সদ্ধাসম্পন্নস্স উপাসকব্রাহ্মণস্স ব্রাহ্মণী দুস্সীলা পাপধম্মা রত্তিং অতিচরিত্ৰা দিৰা কিঞ্চি কম্মং অকত্ৰা গিলানালযং দস্সেত্ৰা নিত্থুনমানা নিপজ্জতি. অথ নং ব্রাহ্মণো ‘‘কিং তে ভদ্দে অফাসুক’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘ৰাতা মে ৰিজ্ঝন্তী’’তি. ‘‘অথ কিং লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি? ‘‘সিনিদ্ধমধুরানি পণীতপণীতানি যাগুভত্ততেলাদীনী’’তি. ব্রাহ্মণো যং যং সা ইচ্ছতি, তং তং আহরিত্ৰা দেতি, দাসো ৰিয সব্বকিচ্চানি করোতি. সা পন ব্রাহ্মণস্স গেহং পৰিট্ঠকালে নিপজ্জতি, বহি নিক্খন্তকালে জারেহি সদ্ধিং ৰীতিনামেতি.

অথ ব্রাহ্মণো ‘‘ইমিস্সা সরীরে ৰিজ্ঝনৰাতানং পরিযন্তো ন পঞ্ঞাযতী’’তি একদিৰসং গন্ধমালাদীনি আদায জেতৰনং গন্ত্ৰা সত্থারং পূজেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিত্ৰা ‘‘কিং, ব্রাহ্মণ, ন পঞ্ঞাযসী’’তি ৰুত্তে ‘‘ভন্তে, ব্রাহ্মণিযা কির মে সরীরে ৰাতা ৰিজ্ঝন্তি, স্ৰাহং তস্সা সপ্পিতেলাদীনি চেৰ পণীতপণীতভোজনানি চ পরিযেসামি, সরীরমস্সা ঘনং ৰিপ্পসন্নচ্ছৰিৰণ্ণং জাতং, ৰাতরোগস্স পন পরিযন্তো ন পঞ্ঞাযতি. অহং তং পটিজগ্গন্তোৰ ইধাগমনস্স ওকাসং ন লভামী’’তি আহ. সত্থা ব্রাহ্মণিযা পাপভাৰং ঞত্ৰা ‘‘ব্রাহ্মণ, ‘এৰং নিপন্নস্স মাতুগামস্স রোগে অৰূপসমন্তে ইদঞ্চিদঞ্চ ভেসজ্জং কাতুং ৰট্টতী’তি পুব্বেপি তে পণ্ডিতেহি কথিতং, ভৰসঙ্খেপগতত্তা পন ন সল্লক্খেসী’’তি ৰত্ৰা তেন যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো ব্রাহ্মণমহাসালকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো তক্কসিলাযং সব্বসিপ্পানি উগ্গণ্হিত্ৰা বারাণসিযং দিসাপামোক্খো আচরিযো অহোসি. একসতরাজধানীসু খত্তিযকুমারা চ ব্রাহ্মণকুমারা চ যেভুয্যেন তস্সেৰ সন্তিকে সিপ্পং উগ্গণ্হন্তি. অথেকো জনপদৰাসী ব্রাহ্মণমাণৰো বোধিসত্তস্স সন্তিকে তযো ৰেদে অট্ঠারস চ ৰিজ্জাট্ঠানানি উগ্গণ্হিত্ৰা বারাণসিযংযেৰ কুটুম্বং সণ্ঠপেত্ৰা দিৰসে দিৰসে দ্ৰত্তিক্খত্তুং বোধিসত্তস্স সন্তিকং আগচ্ছতি. তস্স ব্রাহ্মণী দুস্সীলা অহোসি পাপধম্মাতি সব্বং পচ্চুপ্পন্নৰত্থুসদিসমেৰ.

বোধিসত্তো পন ‘‘ইমিনা কারণেন ওৰাদগহণায ওকাসং ন লভামী’’তি ৰুত্তে ‘‘সা মাণৰিকা ইমং ৰঞ্চেত্ৰা নিপজ্জতী’’তি ঞত্ৰা ‘‘তস্সা রোগানুচ্ছৰিকং ভেসজ্জং আচিক্খিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা আহ ‘‘তাত, ত্ৰং ইতো পট্ঠায তস্সা সপ্পিখীররসাদীনি মা অদাসি, গোমুত্তে পন পঞ্চপণ্ণানি ফলাদীনি চ পক্খিপিত্ৰা কোট্টেত্ৰা নৰতম্বলোহভাজনে পক্খিপিত্ৰা লোহগন্ধং গাহাপেত্ৰা রজ্জুং ৰা যোত্তং ৰা রুক্খং ৰা লতং ৰা গহেত্ৰা ‘ইদং তে রোগস্স অনুচ্ছৰিকভেসজ্জং, ইদং ৰা পিৰ, উট্ঠায ৰা তযা ভুত্তভত্তস্স অনুচ্ছৰিকং কম্মং করোহী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথং ৰদেয্যাসি. ‘‘সচে ভেসজ্জং ন পিৰতি, অথ নং রজ্জুযা ৰা যোত্তেন ৰা রুক্খেন ৰা লতায ৰা কতিচি পহারে পহরিত্ৰা কেসেসু গহেত্ৰা আকড্ঢিত্ৰা কপ্পরেন পোথেয্যাসি, সা তঙ্খণঞ্ঞেৰ উট্ঠায কম্মং করিস্সতী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা ৰুত্তনিযামেনেৰ ভেসজ্জং কত্ৰা ‘‘ভদ্দে, ইমং ভেসজ্জং পিৰা’’তি আহ. ‘‘কেন তে ইদং আচিক্খিত’’ন্তি? ‘‘আচরিযেন, ভদ্দে’’তি. ‘‘অপনেহি তং, ন পিৰিস্সামী’’তি. মাণৰো ‘‘ন ত্ৰং অত্তনো রুচিযা পিৰিস্সসী’’তি রজ্জুং গহেত্ৰা ‘‘অত্তনো রোগস্স অনুচ্ছৰিকং ভেসজ্জং ৰা পিৰ, যাগুভত্তানুচ্ছৰিকং কম্মং ৰা করোহী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১৩০.

‘‘যথাৰাচা চ ভুঞ্জস্সু, যথাভুত্তঞ্চ ব্যাহর;

উভযং তে ন সমেতি, ৰাচা ভুত্তঞ্চ কোসিযে’’তি.

তত্থ যথাৰাচা চ ভুঞ্জস্সূতি যথা তে ৰাচা, তথা ভুঞ্জস্সু, ‘‘ৰাতা মে ৰিজ্ঝন্তী’’তি ৰাচায অনুচ্ছৰিকমেৰ কত্ৰা ভুঞ্জস্সূতি অত্থো. ‘‘যথাৰাচং ৰা’’তিপি পাঠো যুজ্জতি, ‘‘যথাৰাচাযা’’তিপি পঠন্তি, সব্বত্থ অযমেৰ অত্থো. যথাভুত্তঞ্চ ব্যাহরাতি যং যথা তে ভুত্তং, তস্স অনুচ্ছৰিকমেৰ ব্যাহর, ‘‘অরোগম্হী’’তি ৰত্ৰা গেহে কত্তব্বং করোসীতি অত্থো. ‘‘যথাভূতঞ্চা’’তিপি পাঠো, অথ ৰা অরোগম্হীতি যথাভূতমেৰ ৰত্ৰা কম্মং করোহীতি অত্থো. উভযং তে ন সমেতি, ৰাচাভুত্তঞ্চ কোসিযেতি যা চ তে অযং ৰাচা ‘‘ৰাতা মং ৰিজ্ঝন্তী’’তি যঞ্চ তে ইদং পণীতভোজনং ভুত্তং, ইদং উভযম্পি তুয্হং ন সমেতি, তস্মা উট্ঠায কম্মং করোহি. ‘‘কোসিযে’’তি তং গোত্তেনালপতি.

এৰং ৰুত্তে কোসিযব্রাহ্মণধীতা ‘‘আচরিযেন উস্সুক্কং আপন্নকালতো পট্ঠায ন সক্কা মযা এস ৰঞ্চেতুং, উট্ঠায কম্মং করিস্সামী’’তি উট্ঠায কম্মং অকাসি. ‘‘আচরিযেন মে দুস্সীলভাৰো ঞাতো, ইদানি ন সক্কা ইতো পট্ঠায পুন এৰরূপং কাতু’’ন্তি আচরিযে গারৰেন পাপকম্মতোপি ৰিরমিত্ৰা সীলৰতী অহোসি. সাপি ব্রাহ্মণী ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধেন কিরম্হি ঞাতা’’তি সত্থরিপি গারৰেন ন পুন অনাচারং অকাসি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা জযম্পতিকা ইদানি জযম্পতিকাৰ, আচরিযো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

কোসিযজাতকৰণ্ণনা দসমা.

কুসনাল়িৰগ্গো তেরসমো.

তস্সুদ্দানং –

কুসনাল়ি চ দুম্মেধং, নঙ্গলীসম্বকটাহং;

অসিলক্খণকলণ্ডুকং, বিল়ারগ্গিককোসিযন্তি.

১৪. অসম্পদানৰগ্গো

[১৩১] ১. অসম্পদানজাতকৰণ্ণনা

অসম্পদানেনিতরীতরস্সাতি ইদং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো দেৰদত্তং আরব্ভ কথেসি. তস্মিঞ্হি কালে ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘আৰুসো দেৰদত্তো, অকতঞ্ঞূ তথাগতস্স গুণং ন জানাতী’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ দেৰদত্তো অকতঞ্ঞূ, পুব্বেপি অকতঞ্ঞূযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে মগধরট্ঠে রাজগহে একস্মিং মগধরঞ্ঞে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো তস্সেৰ সেট্ঠি অহোসি অসীতিকোটিৰিভৰো সঙ্খসেট্ঠীতি নামেন. বারাণসিযং পীল়িযসেট্ঠি নাম অসীতিকোটিৰিভৰোৰ অহোসি. তে অঞ্ঞমঞ্ঞং সহাযকা অহেসুং. তেসু বারাণসিযং পীল়িযসেট্ঠিস্স কেনচিদেৰ কারণেন মহন্তং ভযং উপ্পজ্জি, সব্বং সাপতেয্যং পরিহাযি. সো দলিদ্দো অপ্পটিসরণো হুত্ৰা ভরিযং আদায সঙ্খসেট্ঠিং পচ্চযং কত্ৰা বারাণসিতো নিক্খমিত্ৰা পদসাৰ রাজগহং পত্ৰা সঙ্খসেট্ঠিস্স নিৰেসনং অগমাসি. সো তং দিস্ৰাৰ ‘‘সহাযো মে আগতো’’তি পরিস্সজিত্ৰা সক্কারসম্মানং কত্ৰা কতিপাহং ৰীতিনামেত্ৰা একদিৰসং ‘‘সম্ম, কেনট্ঠেন আগতোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘ভযং মে, সম্ম, উপ্পন্নং, সব্বং ধনং পরিক্খীণং, উপত্থম্ভো মে হোহী’’তি. ‘‘সাধু সম্ম, মা ভাযী’’তি ভণ্ডাগারং ৰিৰরাপেত্ৰা চত্তালীস হিরঞ্ঞকোটিযো দাপেত্ৰা সেসম্পি পরিচ্ছদপরিৰারং সব্বং অত্তনো সন্তকং সৰিঞ্ঞাণকং অৰিঞ্ঞাণকং মজ্ঝে ভিন্দিত্ৰা উপড্ঢমেৰ অদাসি. সো তং ৰিভৰং আদায পুন বারাণসিং গন্ত্ৰা নিৰাসং কপ্পেসি.

অপরভাগে সঙ্খসেট্ঠিস্সপি তাদিসমেৰ ভযং উপ্পজ্জি. সো অত্তনো পটিসরণং উপধারেন্তো ‘‘সহাযস্স মে মহাউপকারো কতো, উপড্ঢৰিভৰো দিন্নো. ন সো মং দিস্ৰা পরিচ্চজিস্সতি, তস্স সন্তিকং গমিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ভরিযং আদায পদসাৰ বারাণসিং গন্ত্ৰা ভরিযং আহ ‘‘ভদ্দে, তৰ মযা সদ্ধিং অন্তরৰীথিযা গমনং নাম ন যুত্তং, মযা পেসিতযানমারুয্হ মহন্তেন পরিৰারেন পচ্ছা আগমিস্সসি. যাৰ যানং পেসেমি, তাৰ ইধেৰ হোহী’’তি ৰত্ৰা তং সালায ঠপেত্ৰা সযং নগরং পৰিসিত্ৰা সেট্ঠিস্স ঘরং গন্ত্ৰা ‘‘রাজগহনগরতো তুম্হাকং সহাযো সঙ্খসেট্ঠি নাম আগতো’’তি আরোচাপেসি. সো ‘‘আগচ্ছতূ’’তি পক্কোসাপেত্ৰা তং দিস্ৰা নেৰ আসনা ৰুট্ঠাসি, ন পটিসন্থারং অকাসি, কেৰলং ‘‘কিমত্থং আগতোসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘তুম্হাকং দস্সনত্থং আগতোম্হী’’তি. ‘‘নিৰাসো তে কহং গহিতো’’তি? ‘‘ন তাৰ নিৰাসট্ঠানং অত্থি, সেট্ঠিঘরণিম্পি সালায ঠপেত্ৰাৰ আগতোম্হী’’তি. ‘‘তুম্হাকং ইধ নিৰাসট্ঠানং নত্থি, নিৰাপং গহেত্ৰা একস্মিং ঠানে পচাপেত্ৰা ভুঞ্জিত্ৰা গচ্ছথ, পুন অম্হাকং ঘরং মা পৰিসথা’’তি ৰত্ৰা ‘‘ময্হং সহাযস্স দুস্সন্তে বন্ধিত্ৰা একং বহলপলাপতুম্বং দেহী’’তি দাসং আণাপেসি. তং দিৰসং কির সো রত্তসালীনং সকটসহস্সমত্তং ওফুনাপেত্ৰা কোট্ঠাগারং পূরাপেসি, চত্তালীসকোটিধনং গহেত্ৰা আগতো অকতঞ্ঞূ মহাচোরো সহাযকস্স তুম্বমত্তে পলাপে দাপেসি. দাসো পচ্ছিযং একং পলাপতুম্বং পক্খিপিত্ৰা বোধিসত্তস্স সন্তিকং অগমাসি.

বোধিসত্তো চিন্তেসি – ‘‘অযং অসপ্পুরিসো মম সন্তিকা চত্তালীসকোটিধনং লভিত্ৰা ইদানি পলাপতুম্বং দাপেসি, গণ্হামি নু খো, ন গণ্হামী’’তি? অথস্স এতদহোসি ‘‘অযং তাৰ অকতঞ্ঞূ মিত্তদুব্ভী কতৰিনাসকভাৰেন মযা সদ্ধিং মিত্তভাৰং ভিন্দি. সচাহং এতেন দিন্নং পলাপতুম্বং লামকত্তা ন গণ্হিস্সামি, অহম্পি মিত্তভাৰং ভিন্দিস্সামি. অন্ধবালা পরিত্তকং লদ্ধং অগ্গণ্হন্তা মিত্তভাৰং ৰিনাসেন্তি, অহং পন এতেন দিন্নং পলাপতুম্বং গহেত্ৰা মম ৰসেন মিত্তভাৰং পতিট্ঠাপেস্সামী’’তি. সো পলাপতুম্বং দুস্সন্তে বন্ধিত্ৰা পাসাদা ওরুয্হ সালং অগমাসি. অথ নং ভরিযা ‘‘কিং তে, অয্য, লদ্ধ’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘ভদ্দে অম্হাকং সহাযো পীল়িযসেট্ঠি পলাপতুম্বং দত্ৰা অম্হে অজ্জেৰ ৰিস্সজ্জেসী’’তি. সা ‘‘অয্য, কিমত্থং অগ্গহেসি, কিং এতং চত্তালীসকোটিধনস্স অনুচ্ছৰিক’’ন্তি রোদিতুং আরভি. বোধিসত্তোপি ‘‘ভদ্দে, মা রোদি, অহং তেন সদ্ধিং মিত্তভাৰভেদনভযেন মম ৰসেন মিত্তভাৰং পতিট্ঠাপেতুং গণ্হিং, ত্ৰং কিংকারণা রোদসী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১৩১.

‘‘অসম্পদানেনিতরীতরস্স, বালস্স মিত্তানি কলীভৰন্তি;

তস্মা হরামি ভুসং অড্ঢমানং, মা মে মিত্তি জীযিত্থ সস্সতায’’ন্তি.

তত্থ অসম্পদানেনাতি অসম্পাদানেন. অকারলোপে সন্ধি, অগ্গহণেনাতি অত্থো. ইতরীতরস্সাতি যস্স কস্সচি লামকালামকস্স. বালস্স মিত্তানি কলীভৰন্তীতি দন্ধস্স অপঞ্ঞস্স মিত্তানি কলীনি কাল়কণ্ণিসদিসানি হোন্তি, ভিজ্জন্তীতি অত্থো. তস্মা হরামি ভুসং অড্ঢমানন্তি তেন কারণেন অহং সহাযেন দিন্নং একপলাপতুম্বং হরামি গণ্হামীতি দস্সেতি. ‘‘মান’’ন্তি হি অট্ঠন্নং নাল়ীনং নামং, চতুন্নং অড্ঢমানং, চতস্সো চ নাল়িযো তুম্বো নাম. তেন ৰুত্তং ‘‘পলাপতুম্ব’’ন্তি. মা মে মিত্তি জীযিত্থ সস্সতাযন্তি মম সহাযেন সদ্ধিং মিত্তি মা ভিজ্জিত্থ, সস্সতাৰ অযং হোতূতি অত্থো.

এৰং ৰুত্তেপি সেট্ঠিভরিযা রোদতেৰ. তস্মিং খণে সঙ্খসেট্ঠিনা পীল়িযসেট্ঠিস্স দিন্নো কম্মন্তদাসো সালাদ্ৰারেন আগচ্ছন্তো সেট্ঠিভরিযায রোদনসদ্দং সুত্ৰা সালং পৰিসিত্ৰা অত্তনো সামিকে দিস্ৰা পাদেসু নিপতিত্ৰা রোদিত্ৰা কন্দিত্ৰা ‘‘কিমত্থং ইধাগতত্থ, সামী’’তি পুচ্ছি. সেট্ঠি সব্বং আরোচেসি. কম্মন্তদাসো ‘‘হোতু, সামি, মা চিন্তযিত্থা’’তি উভোপি অস্সাসেত্ৰা অত্তনো গেহং নেত্ৰা গন্ধোদকেন ন্হাপেত্ৰা ভোজেত্ৰা ‘‘সামিকা, ৰো আগতা’’তি সেসদাসে সন্নিপাতেত্ৰা দস্সেত্ৰা কতিপাহং ৰীতিনামেত্ৰা সব্বে দাসে গহেত্ৰা রাজঙ্গণং গন্ত্ৰা উপরৰং অকাসি. রাজা পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘কিং এত’’ন্তি পুচ্ছি, তে সব্বং তং পৰত্তিং রঞ্ঞো আরোচেসুং.

রাজা তেসং ৰচনং সুত্ৰা উভোপি সেট্ঠী পক্কোসাপেত্ৰা সঙ্খসেট্ঠিং পুচ্ছি ‘‘সচ্চং কির তযা মহাসেট্ঠি পীল়িযসেট্ঠিস্স চত্তালীসকোটিধনং দিন্ন’’ন্তি? ‘‘আম, মহারাজ, মম সহাযস্স মং তক্কেত্ৰা রাজগহং আগতস্স ন কেৰলং ধনং, সব্বং ৰিভৰজাতং সৰিঞ্ঞাণকং অৰিঞ্ঞাণকং দ্ৰে কোট্ঠাসে কত্ৰা সমভাগে অদাসিন্তি. রাজা ‘‘সচ্চমেত’’ন্তি পীল়িযসেট্ঠিং পুচ্ছি. ‘‘আম, দেৰা’’তি. ‘‘তযা পনস্স তঞ্ঞেৰ তক্কেত্ৰা আগতস্স অত্থি কোচি সক্কারো ৰা সম্মানো ৰা কতো’’তি. সো তুণ্হী অহোসি. অপি পন তে এতস্স পলাপতুম্বমত্তং দুস্সন্তে পক্খিপাপেত্ৰা দাপিতং অত্থীতি. তম্পি সুত্ৰা তুণ্হীযেৰ অহোসি. রাজা ‘‘কিং কাতব্ব’’ন্তি অমচ্চেহি সদ্ধিং মন্তেত্ৰা তং পরিভাসিত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, পীল়িযসেট্ঠিস্স ঘরে সব্বং ৰিভৰং সঙ্খসেট্ঠিস্স দেথা’’তি আহ. বোধিসত্তো ‘‘মহারাজ, ময্হং পরসন্তকেন অত্থো নত্থি, মযা দিন্নমত্তমেৰ পন দাপেথা’’তি আহ. রাজা বোধিসত্তস্স সন্তকং দাপেসি. বোধিসত্তো সব্বং অত্তনো দিন্নৰিভৰং পটিলভিত্ৰা দাসপরিৰুতো রাজগহমেৰ গন্ত্ৰা কুটুম্বং সণ্ঠপেত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা পীল়িযসেট্ঠি দেৰদত্তো অহোসি, সঙ্খসেট্ঠি পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

অসম্পদানজাতকৰণ্ণনা পঠমা.

[১৩২] ২. ভীরুকজাতকৰণ্ণনা

কুসলূপদেসে ধিতিযা দল়্হায চাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অজপালনিগ্রোধে মারধীতানং পলোভনসুত্তন্তং আরব্ভ কথেসি. ভগৰতা হি আদিতো পট্ঠায ৰুত্তং –

‘‘দদ্দল্লমানা আগঞ্ছুং, তণ্হা চ অরতী রগা;

তা তত্থ পনুদী সত্থা, তূলং ভট্ঠংৰ মালুতো’’তি. (সং. নি. ১.১৬১);

এৰং যাৰ পরিযোসানা তস্স সুত্তন্তস্স কথিতকালে ধম্মসভাযং সন্নিপতিতা ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘আৰুসো, সম্মাসম্বুদ্ধো মারধীতরো অনেকসতানিপি দিব্বরূপানি মাপেত্ৰা পলোভনত্থায উপসঙ্কমন্তিযো অক্খীনিপি উম্মীলেত্ৰা ন ওলোকেসি, অহো বুদ্ধবলং নাম অচ্ছরিয’’ন্তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ ময্হং সব্বাসৰে খেপেত্ৰা সব্বঞ্ঞুতং সম্পত্তস্স মারধীতানং অনোলোকনং নাম অচ্ছরিযং, অহঞ্হি পুব্বে বোধিঞাণং পরিযেসমানো সকিলেসকালেপি অভিসঙ্খতং দিব্বরূপং ইন্দ্রিযানি ভিন্দিত্ৰা কিলেসৰসেন অনোলোকেত্ৰাৰ গন্ত্ৰা মহারজ্জং পাপুণি’’ন্তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো ভাতিকসতস্স কনিট্ঠো অহোসীতি সব্বং হেট্ঠা তক্কসিলাজাতকে ৰুত্তনযেনেৰ ৰিত্থারেতব্বং. তদা পন তক্কসিলানগরৰাসীহি বহিনগরে সালাযং বোধিসত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা যাচিত্ৰা রজ্জং পটিচ্ছাপেত্ৰা অভিসেকে কতে তক্কসিলানগরৰাসিনো নগরং দেৰনগরং ৰিয, রাজভৰনঞ্চ ইন্দভৰনং ৰিয অলঙ্করিংসু. তদা বোধিসত্তো নগরং পৰিসিত্ৰা রাজভৰনে পাসাদে মহাতলে সমুস্সিতসেতচ্ছত্তং রতনৰরপল্লঙ্কং অভিরুয্হ দেৰরাজলীলায নিসীদি, অমচ্চা চ ব্রাহ্মণগহপতিকাদযো চ খত্তিযকুমারা চ সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতা পরিৰারেত্ৰা অট্ঠংসু, দেৰচ্ছরাপটিভাগা সোল়সসহস্সনাটকিত্থিযো নচ্চগীতৰাদিতকুসলা উত্তমৰিলাসসম্পন্না নচ্চগীতৰাদিতানি পযোজেসুং. গীতৰাদিতসদ্দেন রাজভৰনং মেঘত্থনিতপূরিতা মহাসমুদ্দকুচ্ছি ৰিয একনিন্নাদং অহোসি. বোধিসত্তো তং অত্তনো সিরিসোভগ্গং ওলোকযমানোৰ চিন্তেসি ‘‘সচাহং তাসং যক্খিনীনং অভিসঙ্খতং দিব্বরূপং ওলোকেস্সং, জীৰিতক্খযং পত্তো অভৰিস্সং, ইমং সিরিসোভগ্গং ন ওলোকেস্সং. পচ্চেকবুদ্ধানং পন ওৰাদে ঠিতভাৰেন ইদং মযা সম্পত্ত’’ন্তি. এৰঞ্চ পন চিন্তেত্ৰা উদানং উদানেন্তো ইমং গাথমাহ –

১৩২.

‘‘কুসলূপদেসে ধিতিযা দল়্হায চ, অনিৰত্তিতত্তা ভযভীরুতায চ;

ন রক্খসীনং ৰসমাগমিম্হসে, স সোত্থিভাৰো মহতা ভযেন মে’’তি.

তত্থ কুসলূপদেসেতি কুসলানং উপদেসে, পচ্চেকবুদ্ধানং ওৰাদেতি অত্থো. ধিতিযা দল়্হায চাতি দল়্হায ধিতিযা চ, থিরেন অব্বোচ্ছিন্ননিরন্তরৰীরিযেন চাতি অত্থো. অনিৰত্তিতত্তা ভযভীরুতায চাতি ভযভীরুতায অনিৰত্তিততায চ. তত্থ ভযন্তি চিত্তুত্রাসমত্তং পরিত্তভযং. ভীরুতাতি সরীরকম্পনপ্পত্তং মহাভযং. ইদং উভযম্পি মহাসত্তস্স ‘‘যক্খিনিযো নামেতা মনুস্সখাদিকা’’তি ভেরৰারম্মণং দিস্ৰাপি নাহোসি. তেনাহ ‘‘অনিৰত্তিতত্তা ভযভীরুতায চা’’তি. ভযভীরুতায অভাৰেনেৰ ভেরৰারম্মণং দিস্ৰাপি অনিৰত্তনভাৰেনাতি অত্থো. ন রক্খসীনং ৰসমাগমিম্হসেতি যক্খকন্তারে তাসং রক্খসীনং ৰসং ন অগমিম্হ. যস্মা অম্হাকং কুসলূপদেসে ধিতি চ দল়্হা অহোসি, ভযভীরুতাভাৰেন চ অনিৰত্তনসভাৰা অহুম্হা, তস্মা রক্খসীনং ৰসং ন অগমিম্হাতি ৰুত্তং হোতি. স সোত্থিভাৰো মহতা ভযেন মেতি সো ময্হং অযং অজ্জ মহতা ভযেন রক্খসীনং সন্তিকা পত্তব্বেন দুক্খদোমনস্সেন সোত্থিভাৰো খেমভাৰো পীতিসোমনস্সভাৰোযেৰ জাতোতি.

এৰং মহাসত্তো ইমায গাথায ধম্মং দেসেত্ৰা ধম্মেন রজ্জং কারেত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘অহং তেন সমযেন তক্কসিলং গন্ত্ৰা রজ্জপ্পত্তকুমারো অহোসি’’ন্তি.

ভীরুকজাতকৰণ্ণনা দুতিযা.

[১৩৩] ৩. ঘতাসনজাতকৰণ্ণনা

খেমং যহিন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঞ্ঞতরং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. সো হি ভিক্খু সত্থু সন্তিকে কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা পচ্চন্তং গন্ত্ৰা একং গামকং উপনিস্সায অরঞ্ঞসেনাসনে ৰস্সং উপগঞ্ছি. তস্স পঠমমাসেযেৰ পিণ্ডায পৰিট্ঠস্স পণ্ণসালা ঝাযিত্থ. সো ৰসনট্ঠানাভাৰেন কিলমন্তো উপট্ঠাকানং আচিক্খি. তে ‘‘হোতু, ভন্তে, পণ্ণসালং করিস্সাম, কসাম তাৰ, ৰপাম তাৰা’’তিআদীনি ৰদন্তা তেমাসং ৰীতিনামেসুং. সো সেনাসনসপ্পাযাভাৰেন কম্মট্ঠানং মত্থকং পাপেতুং নাসক্খি. সো নিমিত্তমত্তম্পি অনুপ্পাদেত্ৰা ৰুত্থৰস্সো জেতৰনং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. সত্থা তেন সদ্ধিং পটিসন্থারং কত্ৰা ‘‘কিং নু খো তে, ভিক্খু, কম্মট্ঠানং সপ্পাযং জাত’’ন্তি পুচ্ছি. সো আদিতো পট্ঠায অসপ্পাযভাৰং কথেসি. সত্থা ‘‘পুব্বে খো, ভিক্খু, তিরচ্ছানাপি অত্তনো সপ্পাযাসপ্পাযং ঞত্ৰা সপ্পাযকালে ৰসিত্ৰা অসপ্পাযকালে ৰসনট্ঠানং পহায অঞ্ঞত্থ অগমংসু, ত্ৰং কস্মা অত্তনো সপ্পাযাসপ্পাযং ন অঞ্ঞাসী’’তি ৰত্ৰা তেন যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো সকুণযোনিযং নিব্বত্তিত্ৰা ৰিঞ্ঞুতং পত্ৰা সোভগ্গপ্পত্তো সকুণরাজা হুত্ৰা একস্মিং অরঞ্ঞাযতনে জাতস্সরতীরে সাখাৰিটপসম্পন্নং বহলপত্তপলাসং মহারুক্খং উপনিস্সায সপরিৰারো ৰাসং কপ্পেসি. বহূ সকুণা তস্স রুক্খস্স উদকমত্থকে পত্থটসাখাসু ৰসন্তা সরীরৰল়ঞ্জং উদকে পাতেন্তি. তস্মিঞ্চ জাতস্সরে চণ্ডো নাগরাজা ৰসতি. তস্স এতদহোসি ‘‘ইমে সকুণা ময্হং নিৰাসে জাতস্সরে সরীরৰল়ঞ্জং পাতেন্তি, যংনূনাহং উদকতো অগ্গিং উট্ঠাপেত্ৰা রুক্খং ঝাপেত্ৰা এতে পলাপেয্য’’ন্তি. সো কুদ্ধমানসো রত্তিভাগে সব্বেসং সকুণানং সন্নিপতিত্ৰা রুক্খসাখাসু নিপন্নকালে পঠমং তাৰ উদ্ধনারোপিতং ৰিয উদকং পক্কুধাপেত্ৰা দুতিযৰারে ধূমং উট্ঠাপেত্ৰা ততিযৰারে তালক্খন্ধপ্পমাণং জালং উট্ঠাপেসি. বোধিসত্তো উদকতো জালং উট্ঠহমানং দিস্ৰা ‘‘ভো, সকুণা, অগ্গিনা আদিত্তং নাম উদকেন নিব্বাপেন্তি, ইদানি পন উদকমেৰ আদিত্তং. ন সক্কা অম্হেহি ইধ ৰসিতুং, অঞ্ঞত্থ গমিস্সামা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১৩৩.

‘‘খেমং যহিং তত্থ অরী উদীরিতো, দকস্স মজ্ঝে জলতে ঘতাসনো;

ন অজ্জ ৰাসো মহিযা মহীরুহে, দিসা ভজৰ্হো সরণাজ্জ নোভয’’ন্তি.

তত্থ খেমং যহিং তত্থ অরী উদীরিতোতি যস্মিং উদকপিট্ঠে খেমভাৰো নিব্ভযভাৰো, তস্মিং অত্তপচ্চত্থিকো সপত্তো উট্ঠিতো. দকস্সাতি উদকস্স. ঘতাসনোতি অগ্গি. সো হি ঘতং অস্নাতি, তস্মা ‘‘ঘতাসনো’’তি ৰুচ্চতি. ন অজ্জ ৰাসোতি অজ্জ নো ৰাসো নত্থি. মহিযা মহীরুহেতি মহিরুহো ৰুচ্চতি রুক্খো, তস্মিং ইমিস্সা মহিযা জাতে রুক্খেতি অত্থো. দিসা ভজৰ্হোতি দিসা ভজথ গচ্ছথ. সরণাজ্জ নো ভযন্তি অজ্জ অম্হাকং সরণতো ভযং জাতং, পটিসরণট্ঠানতো ভযং উপ্পন্নন্তি অত্থো.

এৰং ৰত্ৰা বোধিসত্তো অত্তনো ৰচনকরে সকুণে আদায উপ্পতিত্ৰা অঞ্ঞত্থ গতো. বোধিসত্তস্স ৰচনং অগ্গহেত্ৰা ঠিতসকুণা জীৰিতক্খযং পত্তা.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি, সচ্চপরিযোসানে সো ভিক্খু অরহত্তে পতিট্ঠাসি.

তদা বোধিসত্তস্স ৰচনকরা সকুণা বুদ্ধপরিসা অহেসুং, সকুণরাজা পন অহমেৰ অহোসিন্তি.

ঘতাসনজাতকৰণ্ণনা ততিযা.

[১৩৪] ৪. ঝানসোধনজাতকৰণ্ণনা

যে সঞ্ঞিনোতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সঙ্কস্সনগরদ্ৰারে অত্তনা সংখিত্তেন পুচ্ছিতপঞ্হস্স ধম্মসেনাপতিনো ৰিত্থারব্যাকরণং আরব্ভ কথেসি. তত্রিদং অতীতৰত্থু – অতীতে কির বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো অরঞ্ঞাযতনে কালং করোন্তো অন্তেৰাসিকেহি পুচ্ছিতো ‘‘নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞী’’তি আহ…পে… তাপসা জেট্ঠন্তেৰাসিকস্স কথং ন গণ্হিংসু. বোধিসত্তো আভস্সরতো আগন্ত্ৰা আকাসে ঠত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১৩৪.

‘‘যে সঞ্ঞিনো তেপি দুগ্গতা, যেপি অসঞ্ঞিনো তেপি দুগ্গতা;

এতং উভযং ৰিৰজ্জয, তং সমাপত্তিসুখং অনঙ্গণ’’ন্তি.

তত্থ যে সঞ্ঞিনোতি ঠপেত্ৰা নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনলাভিনো অৰসেসে সচিত্তকসত্তে দস্সেতি. তেপি দুগ্গতাতি তস্সা সমাপত্তিযা অলাভতো তেপি দুগ্গতা নাম. যেপি অসঞ্ঞিনোতি অসঞ্ঞভৰে নিব্বত্তে অচিত্তকসত্তে দস্সেতি. তেপি দুগ্গতাতি তেপি ইমিস্সাযেৰ সমাপত্তিযা অলাভতো দুগ্গতাযেৰ নাম. এতং উভযং ৰিৰজ্জযাতি এতং উভযম্পি সঞ্ঞিভৰঞ্চ অসঞ্ঞিভৰঞ্চ ৰিৰজ্জয পজহাতি অন্তেৰাসিকং ওৰদতি. তং সমাপত্তিসুখং অনঙ্গণন্তি তং নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিলাভিনো সন্তট্ঠেন ‘‘সুখ’’ন্তি সঙ্খং গতং ঝানসুখং অনঙ্গণং নিদ্দোসং বলৰচিত্তেকগ্গতাসভাৰেনপি তং অনঙ্গণং নাম জাতং.

এৰং বোধিসত্তো ধম্মং দেসেত্ৰা অন্তেৰাসিকস্স গুণং কথেত্ৰা ব্রহ্মলোকমেৰ অগমাসি. তদা সেসতাপসা জেট্ঠন্তেৰাসিকস্স সদ্দহিংসু.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা জেট্ঠন্তেৰাসিকো সারিপুত্তো, মহাব্রহ্মা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

ঝানসোধনজাতকৰণ্ণনা চতুত্থা.

[১৩৫] ৫. চন্দাভজাতকৰণ্ণনা

চন্দাভন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সঙ্কস্সনগরদ্ৰারে থেরস্সেৰ পঞ্হব্যাকরণং আরব্ভ কথেসি. অতীতে কির বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো অরঞ্ঞাযতনে কালং করোন্তো অন্তেৰাসিকেহি পুচ্ছিতো ‘‘চন্দাভং সূরিযাভ’’ন্তি ৰত্ৰা আভস্সরে নিব্বত্তো. তাপসা জেট্ঠন্তেৰাসিকস্স ন সদ্দহিংসু. বোধিসত্তো আভস্সরতো আগন্ত্ৰা আকাসে ঠিতো ইমং গাথমাহ –

১৩৫.

‘‘চন্দাভং সূরিযাভঞ্চ, যোধ পঞ্ঞায গাধতি;

অৰিতক্কেন ঝানেন, হোতি আভস্সরূপগো’’তি.

তত্থ চন্দাভন্তি ওদাতকসিণং দস্সেতি. সূরিযাভন্তি পীতকসিণং. যোধ পঞ্ঞায গাধতীতি যো পুগ্গলো ইধ সত্তলোকে ইদং কসিণদ্ৰযং পঞ্ঞায গাধতি, আরম্মণং কত্ৰা অনুপৰিসতি, তত্থেৰ পতিট্ঠহতি. অথ ৰা চন্দাভং সূরিযাভঞ্চ, যোধ পঞ্ঞায গাধতীতি যত্তকং ঠানং চন্দাভা চ সূরিযাভা চ পত্থটা, তত্থকে ঠানে পটিভাগকসিণং ৰড্ঢেত্ৰা তং আরম্মণং কত্ৰা ঝানং নিব্বত্তেন্তো উভযম্পেতং আভং পঞ্ঞায গাধতি নাম. তস্মা অযম্পেত্থ অত্থোযেৰ. অৰিতক্কেন ঝানেন, হোতি আভস্সরূপগোতি সো পুগ্গলো তথা কত্ৰা পটিলদ্ধেন দুতিযেন ঝানেন আভস্সরব্রহ্মলোকূপগো হোতীতি.

এৰং বোধিসত্তো তাপসে বোধেত্ৰা জেট্ঠন্তেৰাসিকস্স গুণং কথেত্ৰা ব্রহ্মলোকমেৰ গতো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা জেট্ঠন্তেৰাসিকো সারিপুত্তো, মহাব্রহ্মা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

চন্দাভজাতকৰণ্ণনা পঞ্চমা.

[১৩৬] ৬. সুৰণ্ণহংসজাতকৰণ্ণনা

যং লদ্ধং তেন তুট্ঠব্বন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো থুল্লনন্দং ভিক্খুনিং আরব্ভ কথেসি. সাৰত্থিযঞ্হি অঞ্ঞতরো উপাসকো ভিক্খুনিসঙ্ঘং লসুণেন পৰারেত্ৰা খেত্তপালং আণাপেসি ‘‘সচে ভিক্খুনিযো আগচ্ছন্তি, একেকায ভিক্খুনিযা দ্ৰে তযো ভণ্ডিকে দেহী’’তি. ততো পট্ঠায ভিক্খুনিযো তস্স গেহম্পি খেত্তম্পি লসুণত্থায গচ্ছন্তি. অথেকস্মিং উস্সৰদিৰসে তস্স গেহে লসুণং পরিক্খযং অগমাসি. থুল্লনন্দা ভিক্খুনী সপরিৰারা গেহং গন্ত্ৰা ‘‘লসুণেনাৰুসো অত্থো’’তি ৰত্ৰা ‘‘নত্থয্যে, যথাভতং লসুণং পরিক্খীণং, খেত্তং গচ্ছথা’’তি ৰুত্তা খেত্তং গন্ত্ৰা ন মত্তং জানিত্ৰা লসুণং আহরাপেসি. খেত্তপালো উজ্ঝাযি ‘‘কথঞ্হি নাম ভিক্খুনিযো ন মত্তং জানিত্ৰা লসুণং হরাপেস্সন্তী’’তি? তস্স কথং সুত্ৰা যা তা ভিক্খুনিযো অপ্পিচ্ছা, তাপি, তাসং সুত্ৰা ভিক্খূপি, উজ্ঝাযিংসু. উজ্ঝাযিত্ৰা চ পন ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং. ভগৰা থুল্লনন্দং ভিক্খনিং গরহিত্ৰা ‘‘ভিক্খৰে, মহিচ্ছো পুগ্গলো নাম ৰিজাতমাতুযাপি অপ্পিযো হোতি অমনাপো, অপ্পসন্নে পসাদেতুং, পসন্নানং ৰা ভিয্যোসোমত্তায পসাদং জনেতুং, অনুপ্পন্নং ৰা লাভং উপ্পাদেতুং, উপ্পন্নং ৰা পন লাভং থিরং কাতুং ন সক্কোতি. অপ্পিচ্ছো পন পুগ্গলো অপ্পসন্নে পসাদেতুং, পসন্নানং ৰা ভিয্যোসোমত্তায পসাদং জনেতুং, অনুপ্পন্নং ৰা লাভং উপ্পাদেতুং, উপ্পন্নং ৰা পন লাভং থিরং কাতুং সক্কোতী’’তিআদিনা নযেন ভিক্খূনং তদনুচ্ছৰিকং ধম্মং কথেত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, থুল্লনন্দা ইদানেৰ মহিচ্ছা, পুব্বেপি মহিচ্ছাযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো অঞ্ঞতরস্মিং ব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তি. তস্স ৰযপ্পত্তস্স সমানজাতিকা কুলা পজাপতিং আহরিংসু. তস্সা নন্দা নন্দাৰতী সুন্দরীনন্দাতি তিস্সো ধীতরো অহেসুং. তাসু পতিকুলং অগতাসুযেৰ বোধিসত্তো কালং কত্ৰা সুৰণ্ণহংসযোনিযং নিব্বত্তি, জাতিস্সরঞাণঞ্চস্স উপ্পজ্জি. সো ৰযপ্পত্তো সুৰণ্ণসঞ্ছন্নং সোভগ্গপ্পত্তং মহন্তং অত্তভাৰং দিস্ৰা ‘‘কুতো নু খো চৰিত্ৰা অহং ইধূপপন্নো’’তি আৰজ্জেন্তো ‘‘মনুস্সলোকতো’’তি ঞত্ৰা পুন ‘‘কথং নু খো মে ব্রাহ্মণী চ ধীতরো চ জীৰন্তী’’তি উপধারেন্তো ‘‘পরেসং ভতিং কত্ৰা কিচ্ছেন জীৰন্তী’’তি ঞত্ৰা চিন্তেসি ‘‘ময্হং সরীরে সোৰণ্ণমযানি পত্তানি কোট্টনঘট্টনখমানি, ইতো তাসং একেকং পত্তং দস্সামি, তেন মে পজাপতি চ ধীতরো চ সুখং জীৰিস্সন্তী’’তি. সো তত্থ গন্ত্ৰা পিট্ঠিৰংসকোটিযং নিলীযি, ব্রাহ্মণী চ ধীতরো চ বোধিসত্তং দিস্ৰা ‘‘কুতো আগতোসি, সামী’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘অহং তুম্হাকং পিতা কালং কত্ৰা সুৰণ্ণহংসযোনিযং নিব্বত্তো তুম্হে দট্ঠুং আগতো. ইতো পট্ঠায তুম্হাকং পরেসং ভতিং কত্ৰা দুক্খজীৰিকায জীৰনকিচ্চং নত্থি, অহং ৰো একেকং পত্তং দস্সামি, তং ৰিক্কিণিত্ৰা সুখেন জীৰথা’’তি একং পত্তং দত্ৰা অগমাসি. সো এতেনেৰ নিযামেন অন্তরন্তরা আগন্ত্ৰা একেকং পত্তং দেতি, ব্রাহ্মণী চ ধীতরো চ অড্ঢা সুখিতা অহেসুং.

অথেকদিৰসং সা ব্রাহ্মণী ধীতরো আমন্তেসি ‘‘অম্মা, তিরচ্ছানানং নাম চিত্তং দুজ্জানং. কদাচি ৰো পিতা ইধ নাগচ্ছেয্য, ইদানিস্স আগতকালে সব্বানি পত্তানিপি লুঞ্চিত্ৰা গণ্হামা’’তি. তা ‘‘এৰং নো পিতা কিলমিস্সতী’’তি ন সম্পটিচ্ছিংসু. ব্রাহ্মণী পন মহিচ্ছতায পুন একদিৰসং সুৰণ্ণহংসরাজস্স আগতকালে ‘‘এহি তাৰ, সামী’’তি ৰত্ৰা তং অত্তনো সন্তিকং উপগতং উভোহি হত্থেহি গহেত্ৰা সব্বপত্তানি লুঞ্চি. তানি পন বোধিসত্তস্স রুচিং ৰিনা বলক্কারেন গহিতত্তা সব্বানি বকপত্তসদিসানি অহেসুং. বোধিসত্তো পক্খে পসারেত্ৰা গন্তুং নাসক্খি. অথ নং সা মহাচাটিযং পক্খিপিত্ৰা পোসেসি. তস্স পুন উট্ঠহন্তানি পত্তানি সেতানি সম্পজ্জিংসু. সো সঞ্জাতপত্তো উপ্পতিত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ গন্ত্ৰা ন পুন আগমাসি.

সত্থা ইমং অতীতং আহরিত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, থুল্লনন্দা ইদানেৰ মহিচ্ছা, পুব্বেপি মহিচ্ছাযেৰ, মহিচ্ছতায চ পন সুৰণ্ণম্হা পরিহীনা. ইদানি পন অত্তনো মহিচ্ছতায এৰ লসুণম্হাপি পরিহাযিস্সতি, তস্মা ইতো পট্ঠায লসুণং খাদিতুং ন লভিস্সতি. যথা চ থুল্লনন্দা, এৰং তং নিস্সায সেসভিক্খুনিযোপি. তস্মা বহুং লভিত্ৰাপি পমাণমেৰ জানিতব্বং, অপ্পং লভিত্ৰা পন যথালদ্ধেনেৰ সন্তোসো কাতব্বো, উত্তরি ন পত্থেতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১৩৬.

‘‘যং লদ্ধং তেন তুট্ঠব্বং, অতিলোভো হি পাপকো;

হংসরাজং গহেত্ৰান, সুৰণ্ণা পরিহাযথা’’তি.

তত্থ তুট্ঠব্বন্তি তুস্সিতব্বং.

ইদং পন ৰত্ৰা সত্থা অনেকপরিযাযেন গরহিত্ৰা ‘‘যা পন ভিক্খুনী লসুণং খাদেয্য, পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ৭৯৪) সিক্খাপদং পঞ্ঞাপেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা ব্রাহ্মণী অযং থুল্লনন্দা অহোসি, তিস্সো ধীতরো ইদানি তিস্সোযেৰ ভগিনিযো, সুৰণ্ণহংসরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

সুৰণ্ণহংসজাতকৰণ্ণনা ছট্ঠা.

[১৩৭] ৭. বব্বুজাতকৰণ্ণনা

যত্থেকো লভতে বব্বূতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কাণমাতুসিক্খাপদং (পাচি. ২৩০ আদযো) আরব্ভ কথেসি. সাৰত্থিযঞ্হি কাণমাতা নাম ধীতুৰসেন পাকটনামা উপাসিকা অহোসি সোতাপন্না অরিযসাৰিকা. সা ধীতরং কাণং অঞ্ঞতরস্মিং গামকে সমানজাতিকস্স পুরিসস্স অদাসি. কাণা কেনচিদেৰ করণীযেন মাতু ঘরং অগমাসি. অথস্সা সামিকো কতিপাহচ্চযেন দূতং পাহেসি ‘‘আগচ্ছতু কাণা, ইচ্ছামি কাণায আগমন’’ন্তি. কাণা দূতস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘অম্ম, গমিস্সামী’’তি মাতরং আপুচ্ছি. কাণমাতা ‘‘এত্তকং কালং ৰসিত্ৰা কথং তুচ্ছহত্থাৰ গমিস্সসী’’তি পূৰং পচি. তস্মিংযেৰ খণে একো পিণ্ডচারিকো ভিক্খু তস্সা নিৰেসনং অগমাসি, উপাসিকা তং নিসীদাপেত্ৰা পত্তপূরং পূৰং দাপেসি. সো ভিক্খু নিক্খমিত্ৰা অঞ্ঞস্স আচিক্খি, তস্সপি তথেৰ দাপেসি. সোপি নিক্খমিত্ৰা অঞ্ঞস্স আচিক্খি, তস্সপি তথেৰাতি এৰং চতুন্নং জনানং দাপেসি. যথাপটিযত্তং পূৰং পরিক্খযং অগমাসি, কাণায গমনং ন সম্পজ্জি. অথস্সা সামিকো দুতিযম্পি, ততিযম্পি দূতং পাহেসি. ততিযং পাহেন্তো চ ‘‘সচে কাণা নাগচ্ছিস্সতি, অহং অঞ্ঞং পজাপতিং আনেস্সামী’’তি পাহেসি. তযোপি ৰারে তেনেৰ উপাযেন গমনং ন সম্পজ্জি, কাণায সামিকো অঞ্ঞং পজাপতিং আনেসি. কাণা তং পৰত্তিং সুত্ৰা রোদমানা অট্ঠাসি.

সত্থা তং কারণং ঞত্ৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায কাণমাতায নিৰেসনং গন্ত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদিত্ৰা কাণমাতরং পুচ্ছি ‘‘কিস্সাযং কাণা রোদতী’’তি? ‘‘ইমিনা নাম কারণেনা’’তি চ সুত্ৰা কাণমাতরং সমস্সাসেত্ৰা ধম্মিং কথং কথেত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং অগমাসি. অথ তেসং চতুন্নং ভিক্খূনং তযো ৰারে যথাপটিযত্তপূৰং গহেত্ৰা কাণায গমনস্স উপচ্ছিন্নভাৰো ভিক্খুসঙ্ঘে পাকটো জাতো. অথেকদিৰসং ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘আৰুসো, চতূহি নাম ভিক্খূহি তযো ৰারে কাণমাতায পক্কপূৰং খাদিত্ৰা কাণায গমনন্তরাযং কত্ৰা সামিকেন পরিচ্চত্তং ধীতরং নিস্সায মহাউপাসিকায দোমনস্সং উপ্পাদিত’’ন্তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ তে চত্তারো ভিক্খূ কাণমাতায সন্তকং খাদিত্ৰা তস্সা দোমনস্সং উপ্পাদেসুং, পুব্বেপি উপ্পাদেসুংযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো পাসাণকোট্টককুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো পরিযোদাতসিপ্পো অহোসি. কাসিরট্ঠে একস্মিং নিগমে একো মহাৰিভৰো সেট্ঠি অহোসি, তস্স নিধানগতাযেৰ চত্তালীস হিরঞ্ঞকোটিযো অহেসুং. অথস্স ভরিযা কালং কত্ৰা ধনসিনেহেন গন্ত্ৰা ধনপিট্ঠিযং মূসিকা হুত্ৰা নিব্বত্তি. এৰং অনুক্কমেন সব্বম্পি তং কুলং অব্ভত্থং অগমাসি, ৰংসো উপচ্ছিজ্জি. সো গামোপি ছড্ডিতো অপণ্ণত্তিকভাৰং অগমাসি. তদা বোধিসত্তো তস্মিং পুরাণগামট্ঠানে পাসাণে উপ্পাটেত্ৰা কোট্টেতি. অথ সা মূসিকা গোচরায চরমানা বোধিসত্তং পুনপ্পুনং পস্সন্তী উপ্পন্নসিনেহা হুত্ৰা চিন্তেসি ‘‘ময্হং ধনং বহু নিক্কারণেন নস্সিস্সতি, ইমিনা সদ্ধিং একতো হুত্ৰা ইদং ধনং দত্ৰা মংসং ৰিক্কিণাপেত্ৰা খাদিস্সামী’’তি. সা একদিৰসং একং কহাপণং মুখেন ডংসিত্ৰা বোধিসত্তস্স সন্তিকং অগমাসি. সো তং দিস্ৰা পিযৰাচায সমালপন্তো ‘‘কিং নু খো, অম্ম, কহাপণং গহেত্ৰা আগতাসী’’তি আহ. তাত, ইমং গহেত্ৰা অত্তনাপি পরিভুঞ্জ, ময্হম্পি মংসং আহরাতি. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা কহাপণং আদায ঘরং গন্ত্ৰা একেন মাসকেন মংসং কিণিত্ৰা আহরিত্ৰা তস্সা অদাসি. সা তং গহেত্ৰা অত্তনো নিৰাসট্ঠানং গন্ত্ৰা যথারুচিযা খাদি. ততো পট্ঠায ইমিনাৰ নিযামেন দিৰসে দিৰসে বোধিসত্তস্স কহাপণং দেতি, সোপিস্সা মংসং আহরতি.

অথেকদিৰসং তং মূসিকং বিল়ারো অগ্গহেসি. অথ নং সা এৰমাহ ‘‘মা, সম্ম, মং মারেসী’’তি. কিংকারণা ন মারেস্সামি? অহঞ্হি ছাতো মংসং খাদিতুকামো, ন সক্কা মযা ন মারেতুন্তি. কিং পন একদিৰসমেৰ মংসং খাদিতুকামোসি, উদাহু নিচ্চকালন্তি? ‘‘লভমানো নিচ্চকালম্পি খাদিতুকামোম্হী’’তি. ‘‘যদি এৰং অহং তে নিচ্চকালং মংসং দস্সামি, ৰিস্সজ্জেহি ম’’ন্তি. অথ নং বিল়ারো ‘‘তেন হি অপ্পমত্তা হোহী’’তি ৰিস্সজ্জেসি. ততো পট্ঠায সা অত্তনো আভতং মংসং দ্ৰে কোট্ঠাসে কত্ৰা একং বিল়ারস্স দেতি, একং সযং খাদতি. অথ নং একদিৰসং অঞ্ঞোপি বিল়ারো অগ্গহেসি, তম্পি তথেৰ সঞ্ঞাপেত্ৰা অত্তানং ৰিস্সজ্জাপেসি. ততো পট্ঠায তযো কোট্ঠাসে কত্ৰা খাদন্তি. পুন অঞ্ঞো অগ্গহেসি, তম্পি তথেৰ সঞ্ঞাপেত্ৰা অত্তানং মোচাপেসি. ততো পট্ঠায চত্তারো কোট্ঠাসে কত্ৰা খাদন্তি. পুন অঞ্ঞো অগ্গহেসি, তম্পি তথেৰ সঞ্ঞাপেত্ৰা অত্তানং মোচাপেসি. ততো পট্ঠায পঞ্চ কোট্ঠাসে কত্ৰা খাদন্তি. সা পঞ্চমং কোট্ঠাসং খাদমানা অপ্পাহারতায কিলন্তা কিসা অহোসি অপ্পমংসলোহিতা

বোধিসত্তো তং দিস্ৰা ‘‘অম্ম, কস্মা মিলাতাসী’’তি ৰত্ৰা ‘‘ইমিনা নাম কারণেনা’’তি ৰুত্তে ‘‘ত্ৰং এত্তকং কালং কস্মা ময্হং নাচিক্খি, অহমেত্থ কাতব্বং জানিস্সামী’’তি তং সমস্সাসেত্ৰা সুদ্ধফলিকপাসাণেন গুহং কত্ৰা আহরিত্ৰা ‘‘অম্ম, ত্ৰং ইমং গুহং পৰিসিত্ৰা নিপজ্জিত্ৰা আগতাগতানং ফরুসাহি ৰাচাহি সন্তজ্জেয্যাসী’’তি আহ. সা গুহং পৰিসিত্ৰা নিপজ্জি. অথেকো বিল়ারো আগন্ত্ৰা ‘‘দেহি, অজ্জ মে মংস’’ন্তি আহ. অথ নং মূসিকা ‘‘অরে, দুট্ঠবিল়ার, কিং তে অহং মংসহারিকা, অত্তনো পুত্তানং মংসং খাদা’’তি তজ্জেসি. বিল়ারো ফলিকগুহায নিপন্নভাৰং অজানন্তো কোধৰসেন মূসিকং গণ্হিস্সামী’’তি সহসাৰ পক্খন্দিত্ৰা হদযেন ফলিকগুহাযং পহরি. তাৰদেৰস্স হদযং ভিজ্জি, অক্খীনি নিক্খমনাকারপ্পত্তানি জাতানি. সো তত্থেৰ জীৰিতক্খযং পত্ৰা একমন্তং পটিচ্ছন্নট্ঠানে পতি. এতেনূপাযেন অপরোপি অপরোপীতি চত্তারোপি জনা জীৰিতক্খযং পাপুণিংসু. ততো পট্ঠায মূসিকা নিব্ভযা হুত্ৰা বোধিসত্তস্স দেৰসিকং দ্ৰে তযো কহাপণে দেতি. এৰং অনুক্কমেন সব্বম্পি ধনং বোধিসত্তস্সেৰ অদাসি. তে উভোপি যাৰজীৰং মেত্তিং অভিন্দিত্ৰা যথাকম্মং গতা.

সত্থা ইমং অতীতং আহরিত্ৰা অভিসম্বুদ্ধো হুত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১৩৭.

‘‘যত্থেকো লভতে বব্বু, দুতিযো তত্থ জাযতি;

ততিযো চ চতুত্থো চ, ইদং তে বব্বুকা বিল’’ন্তি.

তত্থ যত্থাতি যস্মিং ঠানে. বব্বূতি বিল়ারো. দুতিযো তত্থ জাযতীতি যত্থ একো মূসিকং ৰা মংসং ৰা লভতি, দুতিযোপি তত্থ বিল়ারো জাযতি উপ্পজ্জতি, তথা ততিযো চ চতুত্থো চ. এৰং তে তদা চত্তারো বিল়ারা অহেসুং. হুত্ৰা চ পন দিৰসে দিৰসে মংসং খাদন্তা তে বব্বুকা ইদং ফলিকমযং বিলং উরেন পহরিত্ৰা সব্বেপি জীৰিতক্খযং পত্তাতি.

এৰং সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা চত্তারো বিল়ারা চত্তারো ভিক্খূ অহেসুং, মূসিকা কাণমাতা, পাসাণকোট্টকমণিকারো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

বব্বুজাতকৰণ্ণনা সত্তমা.

[১৩৮] ৮. গোধাজাতকৰণ্ণনা

কিং তে জটাহি দুম্মেধাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং কুহকভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. পচ্চুপ্পন্নৰত্থু হেট্ঠা কথিতসদিসমেৰ.

অতীতে পন বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো গোধাযোনিযং পটিসন্ধিং গণ্হি. তদা একো পঞ্চাভিঞ্ঞো উগ্গতপো তাপসো একং পচ্চন্তগামং নিস্সায অরঞ্ঞাযতনে পণ্ণসালাযং ৰসতি, গামৰাসিনো তাপসং সক্কচ্চং উপট্ঠহন্তি. বোধিসত্তো তস্স চঙ্কমনকোটিযং একস্মিং ৰম্মিকে ৰসতি, ৰসন্তো চ পন দিৰসে দিৰসে দ্ৰে তযো ৰারে তাপসং উপসঙ্কমিত্ৰা ধম্মূপসংহিতং অত্থূপসংহিতঞ্চ ৰচনং সুত্ৰা তাপসং ৰন্দিত্ৰা ৰসনট্ঠানমেৰ গচ্ছতি. অপরভাগে তাপসো গামৰাসিনো আপুচ্ছিত্ৰা পক্কামি. পক্কমন্তে চ পন তস্মিং সীলৰতসম্পন্নে তাপসে অঞ্ঞো কূটতাপসো আগন্ত্ৰা তস্মিং অস্সমপদে ৰাসং কপ্পেসি. বোধিসত্তো ‘‘অযম্পি সীলৰা’’তি সল্লক্খেত্ৰা পুরিমনযেনেৰ তস্স সন্তিকং অগমাসি.

অথেকদিৰসং নিদাঘসমযে অকালমেঘে ৰুট্ঠে ৰম্মিকেহি মক্খিকা নিক্খমিংসু, তাসং খাদনত্থং গোধা আহিণ্ডিংসু. গামৰাসিনো নিক্খমিত্ৰা মক্খিকাখাদকা গোধা গহেত্ৰা সিনিদ্ধসম্ভারসংযুত্তং অম্বিলানম্বিলং গোধামংসং সম্পাদেত্ৰা তাপসস্স অদংসু. তাপসো গোধামংসং খাদিত্ৰা রসতণ্হায বদ্ধো ‘‘ইদং মংসং অতিমধুরং, কিস্স মংসং নামেত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘গোধামংস’’ন্তি সুত্ৰা ‘‘মম সন্তিকং মহাগোধা আগচ্ছতি, তং মারেত্ৰা মংসং খাদিস্সামী’’তি চিন্তেসি. চিন্তেত্ৰা চ পন ভাজনঞ্চ সপ্পিলোণাদীনি চ আহরাপেত্ৰা একমন্তে ঠপেত্ৰা মুগ্গরমাদায কাসাৰেন পটিচ্ছাদেত্ৰা পণ্ণসালাদ্ৰারে বোধিসত্তস্স আগমনং ওলোকযমানো উপসন্তূপসন্তো ৰিয হুত্ৰা নিসীদি বোধিসত্তো সাযন্হসমযে ‘‘তাপসস্স সন্তিকং গমিস্সামী’’তি নিক্খমিত্ৰা উপসঙ্কমন্তোৰ তস্স ইন্দ্রিযৰিপ্পকারং দিস্ৰা চিন্তেসি ‘‘নাযং তাপসো অঞ্ঞেসু দিৰসেসু নিসীদনাকারেন নিসিন্নো, অজ্জেস মং ওলোকেন্তোপি দুট্ঠিন্দ্রিযো হুত্ৰা ওলোকেতি, পরিগ্গণ্হিস্সামি ন’’ন্তি. সো তাপসস্স হেট্ঠাৰাতে ঠত্ৰা গোধামংসগন্ধং ঘাযিত্ৰা ‘‘ইমিনা কূটতাপসেন অজ্জ গোধামংসং খাদিতং ভৰিস্সতি, তেনেস রসতণ্হায বদ্ধো অজ্জ মং অত্তনো সন্তিকং উপসঙ্কমন্তং মুগ্গরেন পহরিত্ৰা মংসং পচিত্ৰা খাদিতুকামো ভৰিস্সতী’’তি তস্স সন্তিকং অনুপগন্ত্ৰাৰ পটিক্কমিত্ৰা ৰিচরতি.

তাপসো বোধিসত্তস্স অনাগমনভাৰং ঞত্ৰা ‘‘ইমিনা ‘অযং মং পহরিতুকামো’তি ঞাতং ভৰিস্সতি, তেন কারণেন নাগচ্ছতি, অনাগচ্ছন্তস্সাপিস্স কুতো মুত্তী’’তি মুগ্গরং নীহরিত্ৰা খিপি. সো তস্স অগ্গনঙ্গুট্ঠমেৰ আসাদেসি. বোধিসত্তো ৰেগেন ৰম্মিকং পৰিসিত্ৰা অঞ্ঞেন ছিদ্দেন সীসং উক্খিপিত্ৰা ‘‘অম্ভো কূটজটিল, অহং তৰ সন্তিকং উপসঙ্কমন্তো ‘সীলৰা’তি সঞ্ঞায উপসঙ্কমিং, ইদানি পন তে মযা কূটভাৰো ঞাতো, তাদিসস্স মহাচোরস্স কিং ইমিনা পব্বজ্জালিঙ্গেনা’’তি ৰত্ৰা তং গরহন্তো ইমং গাথমাহ –

১৩৮.

‘‘কিং তে জটাহি দুম্মেধ, কিং তে অজিনসাটিযা;

অব্ভন্তরং তে গহনং, বাহিরং পরিমজ্জসী’’তি.

তত্থ কিং তে জটাহি দুম্মেধাতি অম্ভো দুম্মেধ, নিপ্পঞ্ঞ এতা পব্বজিতেন ধারেতব্বা জটা, পব্বজ্জাগুণরহিতস্স কিং তে তাহি জটাহীতি অত্থো. কিং তে অজিনসাটিযাতি অজিনসাটিযা অনুচ্ছৰিকস্স সংৰরস্স অভাৰকালতো পট্ঠায কিং তে অজিনসাটিযা. অব্ভন্তরং তে গহনন্তি তৰ অব্ভন্তরং হদযং রাগদোসমোহগহনেন গহনং পটিচ্ছন্নং. বাহিরং পরিমজ্জসীতি সো ত্ৰং অব্ভন্তরে গহনে ন্হানাদীহি চেৰ লিঙ্গগহনেন চ বাহিরং পরিমজ্জসি, তং পরিমজ্জন্তো কঞ্জিকপূরিতলাবু ৰিয ৰিসপূরিতচাটি ৰিয আসীৰিসপূরিতৰম্মিকো ৰিয গূথপূরিতচিত্তঘটো ৰিয চ বহিমট্ঠোৰ হোসি, কিং তযা চোরেন ইধ ৰসন্তেন, সীঘং ইতো পলাযাহি, নো চে পলাযসি, গামৰাসীনং তে আচিক্খিত্ৰা নিগ্গহং কারাপেস্সামীতি.

এৰং বোধিসত্তো কূটতাপসং তজ্জেত্ৰা ৰম্মিকমেৰ পাৰিসি, কূটতাপসোপি ততো পক্কামি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা কূটতাপসো অযং কুহকো অহোসি, পুরিমো সীলৰন্ততাপসো সারিপুত্তো, গোধাপণ্ডিতো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

গোধাজাতকৰণ্ণনা অট্ঠমা.

[১৩৯] ৯. উভতোভট্ঠজাতকৰণ্ণনা

অক্খী ভিন্না পটো নট্ঠোতি ইদং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো দেৰদত্তং আরব্ভ কথেসি. তদা কির ধম্মসভাযং ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘আৰুসো, সেয্যথাপি নাম ছৰালাতং উভতোপদিত্তং মজ্ঝে গূথগতং নেৰারঞ্ঞে কট্ঠত্থং ফরতি, ন গামে কট্ঠত্থং ফরতি, এৰমেৰ দেৰদত্তো এৰরূপে নিয্যানিকসাসনে পব্বজিত্ৰা উভতো ভট্ঠো উভতো পরিবাহিরো জাতো, গিহিপরিভোগা চ পরিহীনো, সামঞ্ঞত্থঞ্চ ন পরিপূরেতী’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, দেৰদত্তো ইদানেৰ উভতো ভট্ঠো হোতি, অতীতেপি উভতো ভট্ঠো অহোসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো রুক্খদেৰতা হুত্ৰা নিব্বত্তি. তদা একস্মিং গামকে বাল়িসিকা ৰসন্তি. অথেকো বাল়িসিকো বল়িসং আদায দহরেন পুত্তেন সদ্ধিং যস্মিং সোব্ভে পকতিযাপি বাল়িসিকা মচ্ছে গণ্হন্তি, তত্থ গন্ত্ৰা বল়িসং খিপি. বল়িসো উদকপটিচ্ছন্নে একস্মিং খাণুকে লগ্গি. বাল়িসিকো তং আকড্ঢিতুং অসক্কোন্তো চিন্তেসি ‘‘অযং বল়িসো মহামচ্ছে লগ্গো ভৰিস্সতি, পুত্তকং মাতু সন্তিকং পেসেত্ৰা পটিৰিস্সকেহি সদ্ধিং কলহং কারাপেমি, এৰং ইতো ন কোচি কোট্ঠাসং পচ্চাসীসিস্সতী’’তি. সো পুত্তং আহ ‘‘গচ্ছ, তাত, অম্হেহি মহামচ্ছস্স লদ্ধভাৰং মাতু আচিক্খাহি, ‘পটিৰিস্সকেহি কির সদ্ধিং কলহং করোহী’তি ৰদেহী’’তি. সো পুত্তং পেসেত্ৰা বল়িসং আকড্ঢিতুং অসক্কোন্তো রজ্জুচ্ছেদনভযেন উত্তরিসাটকং থলে ঠপেত্ৰা উদকং ওতরিত্ৰা মচ্ছলোভেন মচ্ছং উপধারেন্তো খাণুকেহি পহরিত্ৰা দ্ৰেপি অক্খীনি ভিন্দি. থলে ঠপিতসাটকংপিস্স চোরো হরি. সো ৰেদনাপ্পত্তো হুত্ৰা হত্থেন অক্খীনি উপ্পীল়যমানো গহেত্ৰা উদকা উত্তরিত্ৰা কম্পমানো সাটকং পরিযেসতি.

সাপিস্স ভরিযা ‘‘কলহং কত্ৰা কস্সচি অপচ্চাসীসনভাৰং করিস্সামী’’তি একস্মিংযেৰ কণ্ণে তালপণ্ণং পিল়ন্ধিত্ৰা একং অক্খিং উক্খলিমসিযা অঞ্জেত্ৰা কুক্কুরং অঙ্কেনাদায পটিৰিস্সকঘরং অগমাসি. অথ নং একা সহাযিকা এৰমাহ ‘‘একস্মিংযেৰ তে কণ্ণে তালপণ্ণং পিল়ন্ধিতং, একং অক্খি অঞ্জিতং, পিযপুত্তং ৰিয কুক্কুরং অঙ্কেনাদায ঘরতো ঘরং গচ্ছসি, কিং উম্মত্তিকাসি জাতা’’তি. ‘‘নাহং উম্মত্তিকা, ত্ৰং পন মং অকারণেন অক্কোসসি পরিভাসসি, ইদানি তং গামভোজকস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা অট্ঠ কহাপণে দণ্ডাপেস্সামী’’তি এৰং কলহং কত্ৰা উভোপি গামভোজকস্স সন্তিকং অগমংসু. কলহে ৰিসোধিযমানে তস্সাযেৰ মত্থকে দণ্ডো পতি. অথ নং বন্ধিত্ৰা ‘‘দণ্ডং দেহী’’তি পোথেতুং আরভিংসু.

রুক্খদেৰতা গামে তস্সা ইমং পৰত্তিং, অরঞ্ঞে চস্সা পতিনো তং ব্যসনং দিস্ৰা খন্ধন্তরে ঠিতা ‘‘ভো পুরিস, তুয্হং উদকেপি কম্মন্তো পদুট্ঠো থলেপি, উভতোভট্ঠো জাতো’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১৩৯.

‘‘অক্খী ভিন্না পটো নট্ঠো, সখিগেহে চ ভণ্ডনং;

উভতো পদুট্ঠা কম্মন্তা, উদকম্হি থলম্হি চা’’তি.

তত্থ সখিগেহে চ ভণ্ডনন্তি সখী নাম সহাযিকা, তস্সা চ গেহে তৰ ভরিযায ভণ্ডনং কতং, ভণ্ডনং কত্ৰা বন্ধিত্ৰা পোথেত্ৰা দণ্ডং দাপিযতি. উভতো পদুট্ঠা কম্মন্তাতি এৰং তৰ দ্ৰীসুপি ঠানেসু কম্মন্তা পদুট্ঠাযেৰ ভিন্নাযেৰ. কতরেসু দ্ৰীসু? উদকম্হি থলম্হি চাতি, অক্খিভেদেন পটনাসেন চ উদকে কম্মন্তা পদুট্ঠা, সখিগেহে ভণ্ডনেন থলে কম্মন্তা পদুট্ঠাতি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা বাল়িসিকো দেৰদত্তো অহোসি, রুক্খদেৰতা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

উভতোভট্ঠজাতকৰণ্ণনা নৰমা.

[১৪০] ১০. কাকজাতকৰণ্ণনা

নিচ্চং উব্বিগ্গহদযাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো ঞাতত্থচরিযং আরব্ভ কথেসি. পচ্চুপ্পন্নৰত্থু দ্ৰাদসকনিপাতে ভদ্দসালজাতকে (জা. ১.১২.১৩ আদযো) আৰি ভৰিস্সতি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো কাকযোনিযং নিব্বত্তি. অথেকদিৰসং রঞ্ঞো পুরোহিতো বহিনগরে নদিযং ন্হাযিত্ৰা গন্ধে ৰিলিম্পিত্ৰা মালং পিল়ন্ধিত্ৰা ৰরৰত্থনিৰত্থো নগরং পাৰিসি. নগরদ্ৰারতোরণে দ্ৰে কাকা নিসিন্না হোন্তি. তেসু একো একং আহ – ‘‘সম্ম, অহং ইমস্স ব্রাহ্মণস্স মত্থকে সরীরৰল়ঞ্জং পাতেস্সামী’’তি. ইতরো ‘‘মা তে এতং রুচ্চি, অযং ব্রাহ্মণো ইস্সরো, ইস্সরজনেন চ সদ্ধিং ৰেরং নাম পাপকং. অযঞ্হি কুদ্ধো সব্বেপি কাকে ৰিনাসেয্যা’’তি. ‘‘ন সক্কা মযা ন কাতু’’ন্তি. ‘‘তেন হি পঞ্ঞাযিস্সসী’’তি ৰত্ৰা ইতরো কাকো পলাযি. সো তোরণস্স হেট্ঠাভাগং সম্পত্তে ব্রাহ্মণে ওলম্বকং চালেন্তো ৰিয তস্স মত্থকে ৰচ্চং পাতেসি. ব্রাহ্মণো কুজ্ঝিত্ৰা কাকেসু ৰেরং বন্ধি.

তস্মিং কালে একা ভতিযা ৰীহিকোট্টিকদাসী ৰীহিং গেহদ্ৰারে আতপে পত্থরিত্ৰা রক্খন্তী নিসিন্নাৰ নিদ্দং ওক্কমি. তস্সা পমাদং ঞত্ৰা একো দীঘলোমকো এল়কো আগন্ত্ৰা ৰীহিং খাদি, সা পবুজ্ঝিত্ৰা তং দিস্ৰা পলাপেসি. এল়কো দুতিযম্পি, ততিযম্পি তস্সা তথেৰ নিদ্দাযনকালে আগন্ত্ৰা ৰীহিং খাদি. সাপি তং তিক্খত্তুং পলাপেত্ৰা চিন্তেসি ‘‘অযং পুনপ্পুনং খাদন্তো উপড্ঢৰীহিং খাদিস্সতি, বহু মে ছেদো ভৰিস্সতি, ইদানিস্স পুন অনাগমনকারণং করিস্সামী’’তি. সা অলাতং গহেত্ৰা নিদ্দাযমানা ৰিয নিসীদিত্ৰা ৰীহিখাদনত্থায এল়কে সম্পত্তে উট্ঠায অলাতেন এল়কং পহরি, লোমানি অগ্গিং গণ্হিংসু. সো সরীরে ঝাযন্তে ‘‘অগ্গিং নিব্বাপেস্সামী’’তি ৰেগেন গন্ত্ৰা হত্থিসালায সমীপে একিস্সা তিণকুটিযা সরীরং ঘংসি, সা পজ্জলি. ততো উট্ঠিতা জালা হত্থিসালং গণ্হি. হত্থিসালাসু ঝাযন্তীসু হত্থিপিট্ঠানি ঝাযিংসু, বহূ হত্থী ৰণিতসরীরা অহেসুং. ৰেজ্জা হত্থী অরোগে কাতুং অসক্কোন্তা রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা পুরোহিতং আহ ‘‘আচরিয, হত্থিৰেজ্জা হত্থী তিকিচ্ছিতুং ন সক্কোন্তি, অপি কিঞ্চি ভেসজ্জং জানাসী’’তি. ‘‘জানামি, মহারাজা’’তি. ‘‘কিং লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি? ‘‘কাকৰসা, মহারাজা’’তি. রাজা ‘‘তেন হি কাকে মারেত্ৰা ৰসং আহরথা’’তি আহ. ততো পট্ঠায কাকে মারেত্ৰা ৰসং অলভিত্ৰা তত্থ তত্থেৰ রাসিং করোন্তি, কাকানং মহাভযং উপ্পজ্জি.

তদা বোধিসত্তো অসীতিকাকসহস্সপরিৰারো মহাসুসানে ৰসতি. অথেকো কাকো গন্ত্ৰা কাকানং উপ্পন্নভযং বোধিসত্তস্স আরোচেসি. সো চিন্তেসি ‘‘ঠপেত্ৰা মং অঞ্ঞো ময্হং ঞাতকানং উপ্পন্নভযং হরিতুং সমত্থো নাম নত্থি, হরিস্সামি ন’’ন্তি দস পারমিযো আৰজ্জেত্ৰা মেত্তাপারমিং পুরেচারিকং কত্ৰা একৰেগেন পক্খন্দিত্ৰা ৰিৰটমহাৰাতপানেন পৰিসিত্ৰা রঞ্ঞো আসনস্স হেট্ঠা পাৰিসি. অথ নং একো মনুস্সো গহিতুকামো অহোসি. রাজা ‘‘সরণং পৰিট্ঠো, মা গণ্হী’’তি ৰারেসি. মহাসত্তো থোকং ৰিস্সমিত্ৰা মেত্তাপারমিং আৰজ্জেত্ৰা হেট্ঠাসনা নিক্খমিত্ৰা রাজানং আহ – ‘‘মহারাজ, রঞ্ঞা নাম ছন্দাদিৰসেন অগন্ত্ৰা রজ্জং কারেতুং ৰট্টতি. যং যং কম্মং কত্তব্বং হোতি, সব্বং নিসম্ম উপধারেত্ৰা কাতুং ৰট্টতি. যঞ্চ কযিরমানং নিপ্ফজ্জতি, তদেৰ কাতুং ৰট্টতি, ন ইতরং. সচে হি রাজানো যং কযিরমানং ন নিপ্ফজ্জতি, তং করোন্তি, মহাজনস্স মরণভযপরিযোসানং মহাভযং উপ্পজ্জতি. পুরোহিতো ৰেরৰসিকো হুত্ৰা মুসাৰাদং অভাসি, কাকানং ৰসা নাম নত্থী’’তি. তং সুত্ৰা রাজা পসন্নচিত্তো বোধিসত্তস্স কঞ্চনভদ্দপীঠং দাপেত্ৰা তত্থ নিসিন্নস্স পক্খন্তরানি সতপাকসহস্সপাকতেলেহি মক্খাপেত্ৰা কঞ্চনতট্টকে রাজারহং সুভোজনং ভোজাপেত্ৰা পানীযং পাযেত্ৰা সুহিতং ৰিগতদরথং মহাসত্তং এতদৰোচ ‘‘পণ্ডিত, ত্ৰং ‘কাকানং ৰসা নাম নত্থী’তি ৰদেসি, কেন কারণেন নেসং ৰসা ন হোতী’’তি বোধিসত্তো ‘‘ইমিনা চ ইমিনা চ কারণেনা’’তি সকলনিৰেসনং একরৰং কত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো ইমং গাথমাহ –

১৪০.

‘‘নিচ্চং উব্বিগ্গহদযা, সব্বলোকৰিহেসকা;

তস্মা নেসং ৰসা নত্থি, কাকানম্হাক ঞাতিন’’ন্তি.

তত্রাযং সঙ্খেপত্থো – মহারাজ, কাকা নাম নিচ্চং উব্বিগ্গমানসা ভযপ্পত্তাৰ ৰিহরন্তি, সব্বলোকস্সৰিহেসকা, খত্তিযাদযো মনুস্সেপি ইত্থিপুরিসেপি কুমারকুমারিকাদযোপি ৰিহেঠেন্তা কিলমেন্তাৰ ৰিচরন্তি, তস্মা ইমেহি দ্ৰীহি কারণেহি নেসং অম্হাকং ঞাতীনং কাকানং ৰসা নাম নত্থি. অতীতেপি ন ভূতপুব্বা, অনাগতেপি ন ভৰিস্সতীতি.

এৰং মহাসত্তো ইমং কারণং উত্তানং কত্ৰা ‘‘মহারাজ, রঞ্ঞা নাম অনিসম্ম অনুপধারেত্ৰা কম্মং ন কত্তব্ব’’ন্তি রাজানং বোধেসি. রাজা তুস্সিত্ৰা বোধিসত্তং রজ্জেন পূজেসি. বোধিসত্তো রজ্জং রঞ্ঞোযেৰ পটিদত্ৰা রাজানং পঞ্চসু সীলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা সব্বসত্তানং অভযং যাচি. রাজা তস্স ধম্মদেসনং সুত্ৰা সব্বসত্তানং অভযং দত্ৰা কাকানং নিবদ্ধদানং পট্ঠপেসি. দিৰসে দিৰসে তণ্ডুলম্বণস্স ভত্তং পচিত্ৰা নানগ্গরসেহি ওমদ্দিত্ৰা কাকানং দীযতি, মহাসত্তস্স পন রাজভোজনমেৰ দীযিত্থ.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা বারাণসিরাজা আনন্দো অহোসি, কাকরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

কাকজাতকৰণ্ণনা দসমা.

অসম্পদানৰগ্গো চুদ্দসমো.

তস্সুদ্দানং –

অসম্পদানভীরুকং, ঘতাসনঝানসোধং;

চন্দাভং সুৰণ্ণহংসং, বব্বুগোধুভতোভট্ঠং;

কাকরাজাতি তে দসাতি.

১৫. ককণ্টকৰগ্গো

[১৪১] ১. গোধাজাতকৰণ্ণনা

পাপজনসংসেৰীতি ইদং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো একং ৰিপক্খসেৰিং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. পচ্চুপ্পন্নৰত্থু মহিল়ামুখজাতকে কথিতসদিসমেৰ.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো গোধাযোনিযং পটিসন্ধিং গণ্হি. সো ৰযপ্পত্তো নদীতীরে মহাবিলে অনেকগোধাসতপরিৰারো ৰাসং কপ্পেসি. তস্স পুত্তো গোধাপিল্লকো একেন ককণ্টকেন সদ্ধিং সন্থৰং কত্ৰা তেন সদ্ধিং সম্মোদমানো ৰিহরন্তো ‘‘ককণ্টকং পরিস্সজিস্সামী’’তি অৰত্থরতি. তস্স তেন সদ্ধিং ৰিস্সাসং গোধারাজস্স আরোচেসুং. গোধারাজা পুত্তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘তাত, ত্ৰং অট্ঠানে ৰিস্সাসং করোসি, ককণ্টকা নাম নীচজাতিকা, তেহি সদ্ধিং ৰিস্সাসো ন কত্তব্বো. সচে ত্ৰং তেন সদ্ধিং ৰিস্সাসং করিস্সসি, তং ককণ্টকং নিস্সায সব্বম্পেতং গোধাকুলং ৰিনাসং পাপুণিস্সতি, ইতো পট্ঠায এতেন সদ্ধিং ৰিস্সাসং মা অকাসী’’তি আহ. সো করোতিযেৰ. বোধিসত্তো পুনপ্পুনং কথেন্তোপি তস্স তেন সদ্ধিং ৰিস্সাসং ৰারেতুং অসক্কোন্তো ‘‘অৰস্সং অম্হাকং এতং ককণ্টকং নিস্সায ভযং উপ্পজ্জিস্সতি, তস্মিং উপ্পন্নে পলাযনমগ্গং সম্পাদেতুং ৰট্টতী’’তি একেন পস্সেন ৰাতবিলং কারাপেসি.

পুত্তোপিস্স অনুক্কমেন মহাসরীরো অহোসি, ককণ্টকো পন পুরিমপ্পমাণোযেৰ. ইতরো ‘‘ককণ্টকং পরিস্সজিস্সামী’’তি অন্তরন্তরা অৰত্থরতিযেৰ, ককণ্টকস্স পব্বতকূটেন অৰত্থরণকালো ৰিয হোতি. সো কিলমন্তো চিন্তেসি ‘‘সচে অযং অঞ্ঞানি কতিপযানি দিৰসানি মং এৰং পরিস্সজিস্সতি, জীৰিতং মে নত্থি, একেন লুদ্দকেন সদ্ধিং একতো হুত্ৰা ইমং গোধাকুলং ৰিনাসেস্সামী’’তি. অথেকদিৰসং নিদাঘসমযে মেঘে ৰুট্ঠে ৰম্মিকমক্খিকা উট্ঠহিংসু, ততো ততো গোধা নিক্খমিত্ৰা মক্খিকাযো খাদন্তি. একো গোধালুদ্দকো গোধাবিলং ভিন্দনত্থায কুদ্দালং গহেত্ৰা সুনখেহি সদ্ধিং অরঞ্ঞং পাৰিসি. ককণ্টকো তং দিস্ৰা ‘‘অজ্জ অত্তনো মনোরথং পূরেস্সামী’’তি তং উপসঙ্কমিত্ৰা অৰিদূরে নিপজ্জিত্ৰা ‘‘ভো পুরিস, কস্মা অরঞ্ঞে ৰিচরসী’’তি পুচ্ছি. সো ‘‘গোধানং অত্থাযা’’তি আহ. ‘‘অহং অনেকসতানং গোধানং আসযং জানামি, অগ্গিঞ্চ পলালঞ্চ আদায এহী’’তি তং তত্থ নেত্ৰা ‘‘ইমস্মিং ঠানে পলালং পক্খিপিত্ৰা অগ্গিং দত্ৰা ধূমং কত্ৰা সমন্তা সুনখে ঠপেত্ৰা সযং মহামুগ্গরং গহেত্ৰা নিক্খন্তা নিক্খন্তা গোধা পহরিত্ৰা মারেত্ৰা রাসিং কত্ৰা যাহী’’তি এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা ‘‘অজ্জ পচ্চামিত্তস্স পিট্ঠিং পস্সিস্সামী’’তি একস্মিং ঠানে সীসং উক্খিপিত্ৰা নিপজ্জি. লুদ্দকোপি পলালধূমং অকাসি, ধূমো বিলং পাৰিসি, গোধা ধূমন্ধা মরণভযতজ্জিতা নিক্খমিত্ৰা পলাযিতুং আরদ্ধা. লুদ্দকো নিক্খন্তং নিক্খন্তং পহরিত্ৰা মারেসি, তস্স হত্থতো মুত্তা সুনখা গণ্হিংসু. গোধানং মহাৰিনাসো উপ্পজ্জি.

বোধিসত্তো ‘‘ককণ্টকং নিস্সায ভযং উপ্পন্ন’’ন্তি ঞত্ৰা ‘‘পাপপুরিসসংসগ্গো নাম ন কত্তব্বো, পাপে নিস্সায হিতসুখং নাম নত্থি, একস্স পাপককণ্টকস্স ৰসেন এত্তকানং গোধানং ৰিনাসো জাতো’’তি ৰাতবিলেন পলাযন্তো ইমং গাথমাহ –

১৪১.

‘‘ন পাপজনসংসেৰী, অচ্চন্তসুখমেধতি;

গোধাকুলং ককণ্টাৰ, কলিং পাপেতি অত্তান’’ন্তি.

তত্রাযং সঙ্খেপত্থো – পাপজনসংসেৰী পুগ্গলো অচ্চন্তসুখং একন্তসুখং নিরন্তরসুখং নাম ন এধতি ন ৰিন্দতি ন পটিলভতি. যথা কিং? গোধাকুলং ককণ্টাৰ. যথা ককণ্টকতো গোধাকুলং সুখং ন লভতি, এৰং পাপজনসংসেৰী পুগ্গলো সুখং ন লভতি. পাপজনং পন সেৰন্তো একন্তেনেৰ কলিং পাপেতি অত্তানং, কলি ৰুচ্চতি ৰিনাসো, একন্তেনেৰ পাপসেৰী অত্তানঞ্চ অঞ্ঞে চ অত্তনা সদ্ধিং ৰসন্তে ৰিনাসং পাপেতি. পাল়িযং পন ‘‘ফলং পাপেয্যা’’তি লিখন্তি. তং ব্যঞ্জনং অট্ঠকথাযং নত্থি, অত্থোপিস্স ন যুজ্জতি. তস্মা যথাৰুত্তমেৰ গহেতব্বং.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা ককণ্টকো দেৰদত্তো অহোসি, বোধিসত্তস্স পুত্তো অনোৰাদকো গোধাপিল্লকো ৰিপক্খসেৰী ভিক্খু, গোধারাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

গোধাজাতকৰণ্ণনা পঠমা.

[১৪২] ২. সিঙ্গালজাতকৰণ্ণনা

এতঞ্হি তে দুরাজানন্তি ইদং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো দেৰদত্তস্স ৰধায পরিসক্কনং আরব্ভ কথেসি. ধম্মসভাযঞ্হি ভিক্খূনং কথং সুত্ৰা সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, দেৰদত্তো ইদানেৰ ময্হং ৰধায পরিসক্কতি, পুব্বেপি পরিসক্কিযেৰ, ন চ মং মারেতুং অসক্খি, সযমেৰ পন কিলন্তো’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো সিঙ্গালযোনিযং নিব্বত্তিত্ৰা সিঙ্গালরাজা হুত্ৰা সিঙ্গালগণপরিৰুতো সুসানৰনে ৰিহাসি. তেন সমযেন রাজগহে উস্সৰো অহোসি, যেভুয্যেন মনুস্সা সুরং পিৰন্তি, সুরাছণোযেৰ কিরেসো. অথেত্থ সম্বহুলা ধুত্তা বহুং সুরঞ্চ মংসঞ্চ আহরাপেত্ৰা মণ্ডিতপসাধিতা গাযিত্ৰা গাযিত্ৰা সুরঞ্চ পিৰন্তি, মংসঞ্চ খাদন্তি. তেসং পঠমযামাৰসানে মংসং খীযি, সুরা পন বহুকাৰ. অথেকো ধুত্তো ‘‘মংসখণ্ডং দেহী’’তি আহ. ‘‘মংসং খীণ’’ন্তি চ ৰুত্তে ‘‘মযি ঠিতে মংসক্খযো নাম নত্থী’’তি ৰত্ৰা ‘‘আমকসুসানে মতমনুস্সমংসং খাদনত্থায আগতে সিঙ্গালে মারেত্ৰা মংসং আহরিস্সামী’’তি মুগ্গরং গহেত্ৰা নিদ্ধমনমগ্গেন নগরা নিক্খমিত্ৰা সুসানং গন্ত্ৰা মুগ্গরং গহেত্ৰা মতকো ৰিয উত্তানো নিপজ্জি. তস্মিং খণে বোধিসত্তো সিঙ্গালগণপরিৰুতো তত্থ গতো তং দিস্ৰা ‘‘নাযং মতকো’’তি ঞত্ৰাপি ‘‘সুট্ঠুতরং উপপরিক্খিস্সামী’’তি তস্স অধোৰাতেন গন্ত্ৰা সরীরগন্ধং ঘাযিত্ৰা তথতোৰস্স অমতকভাৰং ঞত্ৰা ‘‘লজ্জাপেত্ৰা নং উয্যোজেস্সামী’’তি গন্ত্ৰা মুগ্গরকোটিযং ডংসিত্ৰা আকড্ঢি, ধুত্তো মুগ্গরং ন ৰিস্সজি, উপসঙ্কমন্তম্পি ন ওলোকেন্তো নং গাল়্হতরং অগ্গহেসি. বোধিসত্তো পটিক্কমিত্ৰা ‘‘ভো পুরিস, সচে ত্ৰং মতকো ভৰেয্যাসি, ন মযি মুগ্গরং আকড্ঢন্তে গাল়্হতরং গণ্হেয্যাসি, ইমিনা কারণেন তৰ মতকভাৰো ৰা অমতকভাৰো ৰা দুজ্জানো’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১৪২.

‘‘এতঞ্হি তে দুরাজানং, যং সেসি মতসাযিকং;

যস্স তে কড্ঢমানস্স, হত্থা দণ্ডো ন মুচ্চতী’’তি.

তত্থ এতঞ্হি তে দুরাজানন্তি এতং কারণং তৰ দুৰিঞ্ঞেয্যং. যং সেসি মতসাযিকন্তি যেন কারণেন ত্ৰং মতসাযিকং সেসি, মতকো ৰিয হুত্ৰা সযসি. যস্স তে কড্ঢমানস্সাতি যস্স তৰ দণ্ডকোটিযং গহেত্ৰা কড্ঢিযমানস্স হত্থতো দণ্ডো ন মুচ্চতি, সো ত্ৰং তথতো মতকো নাম ন হোসীতি.

এৰং ৰুত্তে সো ধুত্তো ‘‘অযং মম অমতকভাৰং জানাতী’’তি উট্ঠায দণ্ডং খিপি, দণ্ডো ৰিরজ্ঝি. ধুত্তো ‘‘গচ্ছ, ৰিরদ্ধো দানিসি মযা’’তি আহ. বোধিসত্তো নিৰত্তিত্ৰা ‘‘ভো পুরিস, মং ৰিরজ্ঝন্তোপি ত্ৰং অট্ঠ মহানিরযে সোল়স চ উস্সদনিরযে অৰিরদ্ধোযেৰা’’তি ৰত্ৰা পক্কামি. ধুত্তো কিঞ্চি অলভিত্ৰা সুসানা নিক্খমিত্ৰা পরিখাযং ন্হাযিত্ৰা আগতমগ্গেনেৰ নগরং পাৰিসি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা ধুত্তো দেৰদত্তো অহোসি, সিঙ্গালরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

সিঙ্গালজাতকৰণ্ণনা দুতিযা.

[১৪৩] ৩. ৰিরোচজাতকৰণ্ণনা

লসী চ তে নিপ্ফলিতাতি ইদং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো দেৰদত্তস্স গযাসীসে সুগতালযস্স দস্সিতভাৰং আরব্ভ কথেসি. দেৰদত্তো হি পরিহীনজ্ঝানো লাভসক্কারপরিহীনো ‘‘অত্থেকো উপাযো’’তি চিন্তেত্ৰা সত্থারং পঞ্চ ৰত্থূনি যাচিত্ৰা অলভমানো দ্ৰিন্নং অগ্গসাৰকানং সদ্ধিৰিহারিকে অধুনা পব্বজিতে ধম্মৰিনযম্হি অকোৰিদে পঞ্চসতে ভিক্খূ গহেত্ৰা গযাসীসং গন্ত্ৰা সঙ্ঘং ভিন্দিত্ৰা একসীমাযং আৰেণিকং সঙ্ঘকম্মং অকাসি. সত্থা তেসং ভিক্খূনং ঞাণপরিপাককালং ঞত্ৰা দ্ৰে অগ্গসাৰকে পেসেসি. তে দিস্ৰা দেৰদত্তো তুট্ঠমানসো রত্তিং ধম্মং দেসযমানো ‘‘বুদ্ধলীলং করিস্সামী’’তি সুগতালযং দস্সেন্তো ‘‘ৰিগতথিনমিদ্ধো খো, আৰুসো সারিপুত্ত, ভিক্খুসঙ্ঘো, পটিভাতু তং ভিক্খূনং ধম্মীকথা, পিট্ঠি মে আগিলাযতি, তমহং আযমিস্সামী’’তি ৰত্ৰা নিদ্দং উপগতো. দ্ৰে অগ্গসাৰকা তেসং ভিক্খূনং ধম্মং দেসেত্ৰা মগ্গফলেহি পবোধেত্ৰা সব্বে আদায ৰেল়ুৰনমেৰ পচ্চাগমিংসু.

কোকালিকো ৰিহারং তুচ্ছং দিস্ৰা দেৰদত্তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘আৰুসো দেৰদত্ত, পরিসং তে ভিন্দিত্ৰা দ্ৰে অগ্গসাৰকা ৰিহারং তুচ্ছং কত্ৰা গতা, ত্ৰং পন নিদ্দাযসিযেৰা’’তি ৰত্ৰা উত্তরাসঙ্গমস্স অপনেত্ৰা ভিত্তিযং পিট্ঠিকণ্টকং ফুসন্তো ৰিয পণ্হিযা নং হদযে পহরি. তাৰদেৰস্স মুখতো লোহিতং উগ্গঞ্ছি. সো ততো পট্ঠায গিলানো অহোসি. সত্থা থেরং পুচ্ছি ‘‘সারিপুত্ত, তুম্হাকং গতকালে দেৰদত্তো কিং অকাসী’’তি? ভন্তে, দেৰদত্তো অম্হে দিস্ৰা ‘‘বুদ্ধলীলং করিস্সামী’’তি সুগতালযং দস্সেত্ৰা মহাৰিনাসং পত্তোতি. সত্থা ‘‘ন খো সারিপুত্ত, দেৰদত্তো ইদানেৰ মম অনুকরোন্তো ৰিনাসং পত্তো, পুব্বেপি পত্তোযেৰা’’তি ৰত্ৰা থেরেন যাচিতো অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো কেসরসীহো হুত্ৰা হিমৰন্তপ্পদেসে কঞ্চনগুহাযং ৰাসং কপ্পেসি. সো একদিৰসং কঞ্চনগুহায নিক্খমিত্ৰা ৰিজম্ভিত্ৰা চতুদ্দিসং ওলোকেত্ৰা সীহনাদং নদিত্ৰা গোচরায পক্কন্তো মহামহিংসং ৰধিত্ৰা ৰরমংসং খাদিত্ৰা একং সরং ওতরিত্ৰা মণিৰণ্ণস্স উদকস্স কুচ্ছিং পূরেত্ৰা গুহং সন্ধায পাযাসি. অথেকো সিঙ্গালো গোচরপ্পসুতো সহসাৰ সীহং দিস্ৰা পলাযিতুং অসক্কোন্তো সীহস্স পুরতো পাদেসু পতিত্ৰা নিপজ্জি. ‘‘কিং, জম্বুকা’’তি চ ৰুত্তে ‘‘অহং তে, সামি, পাদে উপট্ঠাতুকামো’’তি আহ. সীহো ‘‘সাধু এহি, মং উপট্ঠহ, ৰরমংসানি তং খাদাপেস্সামী’’তি ৰত্ৰা সিঙ্গালং আদায কঞ্চনগুহং অগমাসি. সিঙ্গালো ততো পট্ঠায সীহৰিঘাসং খাদতি. সো কতিপাহচ্চযেনেৰ থূলসরীরো অহোসি.

অথ নং একদিৰসং গুহায নিপন্নকোৰ সীহো আহ ‘‘গচ্ছ জম্বুক, পব্বতসিখরে ঠত্ৰা পব্বতপাদে সঞ্চরন্তেসু হত্থিঅস্সমহিংসাদীসু যস্স মংসং খাদিতুকামোসি, তং ওলোকেত্ৰা আগন্ত্ৰা ‘অসুকমংসং খাদিতুকামোম্হী’তি ৰত্ৰা মং ৰন্দিত্ৰা ‘ৰিরোচ, সামী’তি ৰদাহি, অহং তং ৰধিত্ৰা মধুরমংসং খাদিত্ৰা তুয্হম্পি দস্সামী’’তি. সিঙ্গালো পব্বতসিখরং অভিরুহিত্ৰা নানপ্পকারে মিগে ওলোকেত্ৰা যস্সেৰ মংসং খাদিতুকামো হোতি, কঞ্চনগুহং পৰিসিত্ৰা তমেৰ সীহস্স আরোচেত্ৰা পাদেসু পতিত্ৰা ‘‘ৰিরোচ, সামী’’তি ৰদতি. সীহো ৰেগেন পক্খন্দিত্ৰা সচেপি মত্তৰরৰারণো হোতি, তত্থেৰ নং জীৰিতক্খযং পাপেত্ৰা সযম্পি ৰরমংসং খাদতি, সিঙ্গালস্সপি দেতি. সিঙ্গালো কুচ্ছিপূরং মংসং খাদিত্ৰা গুহং পৰিসিত্ৰা নিদ্দাযতি. সো গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে মানং ৰড্ঢেসি ‘‘অহম্পি চতুপ্পদোৰ, কিংকারণা দিৰসে দিৰসে পরেহি পোসিযমানো ৰিহরামি, ইতো পট্ঠায অহম্পি হত্থিআদযো হনিত্ৰা মংসং খাদিস্সামি, সীহোপি মিগরাজা ‘ৰিরোচ, সামী’তি ৰুত্তমেৰ পদং নিস্সায ৰরৰারণে ৰধেতি, অহম্পি সীহেন ‘ৰিরোচ, জম্বুকা’তি মং ৰদাপেত্ৰা একং ৰরৰারণং ৰধিত্ৰা মংসং খাদিস্সামী’’তি.

সো সীহং উপসঙ্কমিত্ৰা এতদৰোচ ‘‘সামি, মযা দীঘরত্তং তুম্হেহি ৰধিতৰরৰারণানং মংসং খাদিতং, অহম্পি একং ৰরৰারণং মারেত্ৰা মংসং খাদিতুকামো, তস্মা তুম্হেহি নিপন্নট্ঠানে কঞ্চনগুহাযং নিপজ্জিস্সামি, তুম্হে পব্বতপাদে ৰিচরন্তং ৰরৰারণং ওলোকেত্ৰা মম সন্তিকং আগন্ত্ৰা ‘ৰিরোচ, জম্বুকা’তি ৰদেথ, এত্তকমত্তস্মিং মচ্ছেরং মা করিত্থা’’তি. অথ নং সীহো আহ ‘‘ন, ত্ৰং জম্বুক, ৰারণে ৰধিতুং সমত্থে সীহকুলে উপ্পন্নো, ৰারণং ৰধিত্ৰা মংসং খাদনসমত্থো সিঙ্গালো নাম লোকে নত্থি, মা তে এতং রুচ্চি, মযা ৰধিতৰরৰারণানঞ্ঞেৰ মংসং খাদিত্ৰা ৰসা’’তি. সো এৰং ৰুত্তেপি ৰিরমিতুং ন ইচ্ছি, পুনপ্পুনং যাচিযেৰ. সীহো তং ৰারেতুং অসক্কোন্তো সম্পটিচ্ছিত্ৰা ‘‘তেন হি মম ৰসনট্ঠানং পৰিসিত্ৰা নিপজ্জা’’তি জম্বুকং কঞ্চনগুহাযং নিপজ্জাপেত্ৰা সযং পব্বতপাদে মত্তৰরৰারণং ওলোকেত্ৰা গুহাদ্ৰারং গন্ত্ৰা ‘‘ৰিরোচ, জম্বুকা’’তি আহ. সিঙ্গালো কঞ্চনগুহায নিক্খমিত্ৰা ৰিজম্ভিত্ৰা চতুদ্দিসং ওলোকেত্ৰা তিক্খত্তুং ৰস্সিত্ৰা ‘‘মত্তৰরৰারণস্স কুম্ভে পতিস্সামী’’তি পক্খন্দিত্ৰা ৰিরজ্ঝিত্ৰা পাদমূলে পতি. ৰারণো দক্খিণপাদং উক্খিপিত্ৰা তস্স সীসং অক্কমি, সীসট্ঠীনি চুণ্ণৰিচুণ্ণানি অহেসুং. অথস্স সরীরং ৰারণো পাদেন সঙ্ঘরিত্ৰা রাসিং কত্ৰা উপরি লণ্ডং পাতেত্ৰা কোঞ্চনাদং নদন্তো অরঞ্ঞং পাৰিসি.

বোধিসত্তো ইমং পৰত্তিং দিস্ৰা ‘‘ইদানি ৰিরোচ, জম্বুকা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১৪৩.

‘‘লসী চ তে নিপ্ফলিতা, মত্থকো চ পদালিতো;

সব্বা তে ফাসুকা ভগ্গা, অজ্জ খো ত্ৰং ৰিরোচসী’’তি.

তত্থ লসীতি মত্থলুঙ্গং. নিপ্ফলিতাতি নিক্খন্তা. এৰং বোধিসত্তো ইমং গাথং ৰত্ৰা যাৰতাযুকং ঠত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা সিঙ্গালো দেৰদত্তো অহোসি, সীহো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

ৰিরোচজাতকৰণ্ণনা ততিযা.

[১৪৪] ৪. নঙ্গুট্ঠজাতকৰণ্ণনা

বহুম্পেতং অসব্ভি জাতৰেদাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো আজীৰকানং মিচ্ছাতপং আরব্ভ কথেসি. তদা কির আজীৰকা জেতৰনপিট্ঠিযং নানপ্পকারং মিচ্ছাতপং চরন্তি. সম্বহুলা ভিক্খূ তেসং উক্কুটিকপ্পধানৰগ্গুলিৰতকণ্টকাপস্সযপঞ্চাতপতপনাদিভেদং মিচ্ছাতপং দিস্ৰা ভগৰন্তং পুচ্ছিংসু ‘‘অত্থি নু খো, ভন্তে, ইমং মিচ্ছাতপং নিস্সায কুসলং ৰা ৰুড্ঢি ৰা’’তি. সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, এৰরূপং মিচ্ছাতপং নিস্সায কুসলং ৰা ৰুড্ঢি ৰা অত্থি, পুব্বে পণ্ডিতা ‘এৰরূপং তপং নিস্সায কুসলং ৰা ৰুড্ঢি ৰা ভৰিস্সতী’তি সঞ্ঞায জাতগ্গিং গহেত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা অগ্গিজুহনাদিৰসেন কিঞ্চি ৰুড্ঢিং অপস্সন্তা অগ্গিং উদকেন নিব্বাপেত্ৰা কসিণপরিকম্মং কত্ৰা অভিঞ্ঞা চ সমাপত্তিযো চ নিব্বত্তেত্ৰা ব্রহ্মলোকপরাযণা অহেসু’’ন্তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো উদিচ্চব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তি. তস্স জাতদিৰসে মাতাপিতরো জাতগ্গিং গহেত্ৰা ঠপেসুং. অথ নং সোল়সৰস্সকালে এতদৰোচুং ‘‘মযং তে, পুত্ত, জাতদিৰসে অগ্গিং গণ্হিম্হ. সচেসি অগারং অজ্ঝাৰসিতুকামো, তযো ৰেদে উগ্গণ্হ. অথ ব্রহ্মলোকং গন্তুকামো, অগ্গিং গহেত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা অগ্গিং পরিচরন্তো মহাব্রহ্মানং আরাধেত্ৰা ব্রহ্মলোকপরাযণো হোহী’’তি. সো ‘‘ন ময্হং অগারেন অত্থো’’তি অগ্গিং গহেত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা অস্সমপদং মাপেত্ৰা অগ্গিং পরিচরন্তো অরঞ্ঞে ৰিহাসি. সো একদিৰসং পচ্চন্তগামকে গোদক্খিণং লভিত্ৰা তং গোণং অস্সমপদং নেত্ৰা চিন্তেসি ‘‘অগ্গিভগৰন্তং গোমংসং খাদাপেস্সামী’’তি. অথস্স এতদহোসি ‘‘ইধ লোণং নত্থি, অগ্গিভগৰা অলোণং খাদিতুং ন সক্খিস্সতি, গামতো লোণং আহরিত্ৰা অগ্গিভগৰন্তং সলোণকং খাদাপেস্সামী’’তি. সো তং তত্থেৰ বন্ধিত্ৰা লোণত্থায গামকং অগমাসি. তস্মিং গতে সম্বহুলা লুদ্দকা তং ঠানং আগতা. গোণং দিস্ৰা ৰধিত্ৰা মংসং পচিত্ৰা খাদিত্ৰা নঙ্গুট্ঠঞ্চ জঙ্ঘঞ্চ চম্মঞ্চ তত্থেৰ ছড্ডেত্ৰা অৰসেসমংসং আদায অগমংসু.

ব্রাহ্মণো আগন্ত্ৰা নঙ্গুট্ঠাদিমত্তমেৰ দিস্ৰা চিন্তেসি ‘‘অযং অগ্গিভগৰা অত্তনো সন্তকম্পি রক্খিতুং ন সক্কোতি, মং পন কদা রক্খিস্সতি. ইমিনা অগ্গিপরিচরণেন নিরত্থকেন ভৰিতব্বং, নত্থি ইতোনিদানং কুসলং ৰা ৰুড্ঢি ৰা’’তি. সো অগ্গিপরিচরিযায ৰিগতচ্ছন্দো ‘‘হম্ভো অগ্গিভগৰা, ত্ৰং অত্তনোপি সন্তকং রক্খিতুং অসক্কোন্তো মং কদা রক্খিস্সসি, মংসং নত্থি, এত্তকেনপি তুস্সাহী’’তি নঙ্গুট্ঠাদীনি অগ্গিম্হি পক্খিপন্তো ইমং গাথমাহ –

১৪৪.

‘‘বহুম্পেতং অসব্ভি জাতৰেদ, যং তং ৰালধিনাভিপূজযাম;

মংসারহস্স নত্থজ্জ মংসং, নঙ্গুট্ঠম্পি ভৰং পটিগ্গহাতূ’’তি.

তত্থ বহুম্পেতন্তি এত্তকম্পি বহুং. অসব্ভীতি অসপ্পুরিস অসাধুজাতিক. জাতৰেদাতি অগ্গিং আলপতি. অগ্গি হি জাতমত্তোৰ ৰেদিযতি পঞ্ঞাযতি পাকটো হোতি, তস্মা ‘‘জাতৰেদো’’তি ৰুচ্চতি. যং তং ৰালধিনাভিপূজযামাতি যং অজ্জ মযং অত্তনোপি সন্তকং রক্খিতুং অসমত্থং ভগৰন্তং ৰালধিনা অভিপূজযাম, এতম্পি তৰ বহুমেৰাতি দস্সেতি. মংসারহস্সাতি মংসং অরহস্স তুয্হং নত্থি অজ্জ মংসং. নঙ্গুট্ঠম্পি ভৰং পটিগ্গহাতূতি অত্তনো সন্তকং রক্খিতুং অসক্কোন্তো ভৰং ইমং সজঙ্ঘচম্মং নঙ্গুট্ঠম্পি পটিগ্গণ্হাতূতি.

এৰং ৰত্ৰা মহাসত্তো অগ্গিং উদকেন নিব্বাপেত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা অভিঞ্ঞা চ সমাপত্তিযো চ নিব্বত্তেত্ৰা ব্রহ্মলোকপরাযণো অহোসি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘নিব্বুতগ্গিতাপসো অহমেৰ তেন সমযেনা’’তি.

নঙ্গুট্ঠজাতকৰণ্ণনা চতুত্থা.

[১৪৫] ৫. রাধজাতকৰণ্ণনা

ন ত্ৰং রাধ ৰিজানাসীতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পুরাণদুতিযিকাপলোভনং আরব্ভ কথেসি. পচ্চুপ্পন্নৰত্থু ইন্দ্রিযজাতকে আৰি ভৰিস্সতি. সত্থা পন তং ভিক্খুং আমন্তেত্ৰা ‘‘ভিক্খু মাতুগামো নাম অরক্খিযো, আরক্খং ঠপেত্ৰা রক্খন্তাপি রক্খিতুং ন সক্কোন্তি. ত্ৰম্পি পুব্বে এতং আরক্খং ঠপেত্ৰা রক্খন্তোপি রক্খিতুং নাসক্খি, ইদানি কথং রক্খিস্সসী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো সুকযোনিযং নিব্বত্তি. কাসিরট্ঠে একো ব্রাহ্মণো বোধিসত্তঞ্চ কনিট্ঠভাতরঞ্চস্স পুত্তট্ঠানে ঠপেত্ৰা পোসেসি. তেসু বোধিসত্তস্স ‘‘পোট্ঠপাদো’’তি নামং অহোসি, ইতরস্স ‘‘রাধো’’তি. তস্স পন ব্রাহ্মণস্স ভরিযা অনাচারা হোতি দুস্সীলা. সো ৰোহারত্থায গচ্ছন্তো উভোপি ভাতরো আহ – ‘‘তাতা, সচে ৰো মাতা ব্রাহ্মণী অনাচারং আচরতি, ৰারেয্যাথ ন’’ন্তি. বোধিসত্তো আহ ‘‘সাধু, তাত, ৰারেতুং সক্কোন্তা ৰারেয্যাম, অসক্কোন্তা তুণ্হী ভৰিস্সামা’’তি. এৰং ব্রাহ্মণো ব্রাহ্মণিং সুকানং নিয্যাদেত্ৰা ৰোহারত্থায গতো.

তস্স পন গতদিৰসতো পট্ঠায ব্রাহ্মণী অতিচরিতুং আরদ্ধা, পৰিসন্তানঞ্চ নিক্খমন্তানঞ্চ অন্তো নত্থি, তস্সা কিরিযং দিস্ৰা রাধো বোধিসত্তং আহ – ‘‘ভাতিক, অম্হাকং পিতা ‘সচে ৰো মাতা অনাচারং আচরতি, ৰারেয্যাথা’তি ৰত্ৰা গতো, ইদানি চেসা অনাচারং আচরতি, ৰারেম ন’’ন্তি. বোধিসত্তো ‘‘তাত, ত্ৰং অত্তনো অব্যত্ততায বালভাৰেন এৰং ৰদেসি, মাতুগামং নাম উক্খিপিত্ৰা চরন্তাপি রক্খিতুং ন সক্কোন্তি. যং কম্মং কাতুং ন সক্কা, ন তং কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১৪৫.

‘‘ন ত্ৰং রাধ ৰিজানাসি, অড্ঢরত্তে অনাগতে;

অব্যযতং ৰিলপসি, ৰিরত্তা কোসিযাযনে’’তি.

তত্থ ন ত্ৰং রাধ ৰিজানাসি, অড্ঢরত্তে অনাগতেতি তাত রাধ, ত্ৰং ন জানাসি, অড্ঢরত্তে অনাগতে পঠমযামেযেৰ এত্তকা জনা আগতা, ইদানি কো জানাতি, কিত্তকাপি আগমিস্সন্তি. অব্যযতং ৰিলপসীতি ত্ৰং অব্যত্তৰিলাপং ৰিলপসি. ৰিরত্তা কোসিযাযনেতি মাতা নো কোসিযাযনী ব্রাহ্মণী ৰিরত্তা অম্হাকং পিতরি নিপ্পেমা জাতা. সচস্সা তস্মিং সিনেহো ৰা পেমং ৰা ভৰেয্য, ন এৰরূপং অনাচারং করেয্যাতি ইমমত্থং এতেহি ব্যঞ্জনেহি পকাসেসি.

এৰং পকাসেত্ৰা চ পন ব্রাহ্মণিযা সদ্ধিং রাধস্স ৰত্তুং ন অদাসি. সাপি যাৰ ব্রাহ্মণস্স অনাগমনা যথারুচিযা ৰিচরি. ব্রাহ্মণো আগন্ত্ৰা পোট্ঠপাদং পুচ্ছি – ‘‘তাত, কীদিসী ৰো মাতা’’তি. বোধিসত্তো ব্রাহ্মণস্স সব্বং যথাভূতং কথেত্ৰা ‘‘কিং তে, তাত, এৰরূপায দুস্সীলাযা’’তি ৰত্ৰা ‘‘তাত, অম্হেহি মাতুযা দোসস্স কথিতকালতো পট্ঠায ন সক্কা ইধ ৰসিতু’’ন্তি ব্রাহ্মণস্স পাদে ৰন্দিত্ৰা সদ্ধিং রাধেন উপ্পতিত্ৰা অরঞ্ঞং অগমাসি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেসি, সচ্চপরিযোসানে উক্কণ্ঠিতভিক্খু সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. ‘‘তদা ব্রাহ্মণো চ ব্রাহ্মণী চ এতেযেৰ দ্ৰে জনা অহেসুং, রাধো আনন্দো, পোট্ঠপাদো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

রাধজাতকৰণ্ণনা পঞ্চমা.

[১৪৬] ৬. সমুদ্দকাকজাতকৰণ্ণনা

অপি নু হনুকা সন্তাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো সম্বহুলে মহল্লকে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি. তে কির গিহিকালে সাৰত্থিযং কুটুম্বিকা অড্ঢা মহদ্ধনা অঞ্ঞমঞ্ঞসহাযকা একতো হুত্ৰা পুঞ্ঞানি করোন্তা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা ‘‘মযং মহল্লকা, কিং নো ঘরাৰাসেন, সত্থু সন্তিকে রমণীযে বুদ্ধসাসনে পব্বজিত্ৰা দুক্খস্সন্তং করিস্সামা’’তি সব্বং সাপতেয্যং পুত্তধীতাদীনং দত্ৰা অস্সুমুখং ঞাতিসঙ্ঘং পহায সত্থারং পব্বজ্জং যাচিত্ৰা পব্বজিংসু. পব্বজিত্ৰা পন পব্বজ্জানুরূপং সমণধম্মং ন করিংসু, মহল্লকভাৰেন ধম্মম্পি ন পরিযাপুণিংসু, গিহিকালে ৰিয পব্বজিতকালেপি ৰিহারপরিযন্তে পণ্ণসালং কারেত্ৰা একতোৰ ৰসিংসু. পিণ্ডায চরন্তাপি অঞ্ঞত্থ অগন্ত্ৰা যেভুয্যেন অত্তনো পুত্তদারস্সেৰ গেহং গন্ত্ৰা ভুঞ্জিংসু. তেসু একস্স পুরাণদুতিযিকা সব্বেসম্পি মহল্লকত্থেরানং উপকারা অহোসি, তস্মা সেসাপি অত্তনা লদ্ধং আহারং গহেত্ৰা তস্সাযেৰ গেহে নিসীদিত্ৰা ভুঞ্জন্তি. সাপি তেসং যথাসন্নিহিতং সূপব্যঞ্জনং দেতি. সা অঞ্ঞতরেন রোগেন ফুট্ঠা কালমকাসি. অথ তে মহল্লকত্থেরা ৰিহারং গন্ত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং গীৰাসু গহেত্ৰা ‘‘মধুরহত্থরসা উপাসিকা কালকতা’’তি ৰিহারপচ্চন্তে রোদন্তা ৰিচরিংসু. তেসং সদ্দং সুত্ৰা ইতো চিতো চ ভিক্খূ সন্নিপতিত্ৰা ‘‘আৰুসো, কস্মা রোদথা’’তি পুচ্ছিংসু. তে ‘‘অম্হাকং সহাযস্স পুরাণদুতিযিকা মধুরহত্থরসা কালকতা অম্হাকং অতিৰিয উপকারা, ‘ইদানি কুতো তথারূপিং লভিস্সামা’তি ইমিনা কারণেন রোদিম্হা’’তি আহংসু.

তেসং তং ৰিপ্পকারং দিস্ৰা ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘আৰুসো, ইমিনা নাম কারণেন মহল্লকত্থেরা অঞ্ঞমঞ্ঞং গীৰাসু গহেত্ৰা ৰিহারপচ্চন্তে রোদন্তা ৰিচরন্তী’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰেতে তস্সা কালকিরিযায রোদন্তা ৰিচরন্তি, পুব্বেপেতে ইমং কাকযোনিযং নিব্বত্তিত্ৰা সমুদ্দে মতং নিস্সায ‘সমুদ্দউদকং উস্সিঞ্চিত্ৰা এতং নীহরিস্সামা’তি ৰাযমন্তা পণ্ডিতে নিস্সায জীৰিতং লভিংসূ’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো সমুদ্দদেৰতা হুত্ৰা নিব্বত্তি. অথেকো কাকো অত্তনো ভরিযং কাকিং আদায গোচরং পরিযেসমানো সমুদ্দতীরং অগমাসি. তস্মিং কালে মনুস্সা সমুদ্দতীরে খীরপাযাসমচ্ছমংসসুরাদীহি নাগবলিকম্মং কত্ৰা পক্কমিংসু. অথ সো কাকো বলিকম্মট্ঠানং গন্ত্ৰা খীরাদীনি দিস্ৰা সদ্ধিং কাকিযা খীরপাযাসমচ্ছমংসাদীনি ভুঞ্জিত্ৰা বহুং সুরং পিৰি. তে উভোপি সুরামদমত্তা ‘‘সমুদ্দকীল়ং কীল়িস্সামা’’তি ৰেলন্তে নিসীদিত্ৰা ন্হাযিতুং আরভিংসু অথেকা ঊমি আগন্ত্ৰা কাকিং গহেত্ৰা সমুদ্দং পৰেসেসি. তমেকো মচ্ছো মংসং খাদিত্ৰা অজ্ঝোহরি. কাকো ‘‘ভরিযা মে মতা’’তি রোদি পরিদেৰি. অথস্স পরিদেৰনসদ্দং সুত্ৰা বহূ কাকা সন্নিপতিত্ৰা ‘‘কিংকারণা রোদসী’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘সহাযিকা ৰো ৰেলন্তে ন্হাযমানা ঊমিযা হটা’’তি. তে সব্বেপি একরৰং রৰন্তা রোদিংসু. অথ নেসং এতদহোসি ‘‘ইদং সমুদ্দউদকং নাম অম্হাকং কিং পহোসি, উদকং উস্সিঞ্চিত্ৰা সমুদ্দং তুচ্ছং কত্ৰা সহাযিকং নীহরিস্সামা’’তি. তে মুখং পূরেত্ৰা পূরেত্ৰা উদকং বহি ছড্ডেন্তি, লোণূদকেন চ গলে সুস্সমানে উট্ঠাযুট্ঠায থলং গন্ত্ৰা ৰিস্সমন্তি.

তে হনূসু কিলন্তেসু মুখেসু সুক্খন্তেসু অক্খীসু রত্তেসু দীনা কিলন্তা হুত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং আমন্তেত্ৰা ‘‘অম্ভো, মযং সমুদ্দউদকং গহেত্ৰা বহি পাতেম, গহিতগহিতট্ঠানং পুন উদকেন পূরতি, সমুদ্দং তুচ্ছং কাতুং ন সক্খিস্সামা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহংসু –

১৪৬.

‘‘অপি নু হনুকা সন্তা, মুখঞ্চ পরিসুস্সতি;

ওরমাম ন পারেম, পূরতেৰ মহোদধী’’তি.

তত্থ অপি নু হনুকা সন্তাতি অপি নো হনুকা সন্তা, অপি অম্হাকং হনুকা কিলন্তা. ওরমাম ন পারেমাতি মযং অত্তনো বলেন মহাসমুদ্দউদকং আকড্ঢাম ওসারেম, তুচ্ছং পন নং কাতুং ন সক্কোম. অযঞ্হি পূরতেৰ মহোদধীতি.

এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা সব্বেপি তে কাকা ‘‘তস্সা কাকিযা এৰরূপং নাম তুণ্ডং অহোসি, এৰরূপানি ৰট্টক্খীনি, এৰরূপং ছৰিসণ্ঠানং, এৰরূপো মধুরসদ্দো. সা নো ইমং চোরসমুদ্দং নিস্সায নট্ঠা’’তি বহুং ৰিপ্পলপিংসু. তে এৰং ৰিপ্পলপমানে সমুদ্দদেৰতা ভেরৰরূপং দস্সেত্ৰা পলাপেসি, এৰং তেসং সোত্থি অহোসি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা কাকী অযং পুরাণদুতিযিকা অহোসি, কাকো মহল্লকত্থেরো, সেসকাকা সেসমহল্লকত্থেরা, সমুদ্দদেৰতা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

সমুদ্দকাকজাতকৰণ্ণনা ছট্ঠা.

[১৪৭] ৭. পুপ্ফরত্তজাতকৰণ্ণনা

নযিদং দুক্খং অদুং দুক্খন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং উক্কণ্ঠিতভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. সো হি ভগৰতা ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু উক্কণ্ঠিতো’’তি ৰুত্তে ‘‘সচ্চ’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘কেন উক্কণ্ঠাপিতোসী’’তি চ পুট্ঠো ‘‘পুরাণদুতিযিকাযা’’তি ৰত্ৰা ‘‘মধুরহত্থরসা, ভন্তে, সা ইত্থী, ন সক্কোমি তং ৰিনা ৰসিতু’’ন্তি আহ. অথ নং সত্থা ‘‘এসা তে ভিক্খু অনত্থকারিকা, পুব্বেপি ত্ৰং এতং নিস্সায সূলে উত্তাসিতো এতঞ্ঞেৰ পত্থযমানো কালং কত্ৰা নিরযে নিব্বত্তো, ইদানি নং কস্মা পুন পত্থেসী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো আকাসট্ঠদেৰতা অহোসি. অথ বারাণসিযং কত্তিকরত্তিৰারছণো সম্পত্তো হোতি, নগরং দেৰনগরং ৰিয অলঙ্করিংসু. সব্বো জনো খণকীল়ানিস্সিতো অহোসি. একস্স পন দুগ্গতমনুস্সস্স একমেৰ ঘনসাটকযুগং অহোসি. সো তং সুধোতং ধোৰাপেত্ৰা ওভঞ্জাপেত্ৰা সতৰলিকং সহস্সৰলিকং কারেত্ৰা ঠপেসি. অথ নং ভরিযা এৰমাহ ‘‘ইচ্ছামহং, সামি, একং কুসুম্ভরত্তং নিৰাসেত্ৰা একং পারুপিত্ৰা তৰ কণ্ঠে লগ্গা কত্তিকরত্তিৰারং চরিতু’’ন্তি. ‘‘ভদ্দে, কুতো অম্হাকং দলিদ্দানং কুসুম্ভং, সুদ্ধৰত্থং নিৰাসেত্ৰা কীল়াহী’’তি? ‘‘কুসুম্ভরত্তং অলভমানা ছণকীল়ং ন কীল়িস্সামি, ত্ৰং অঞ্ঞং ইত্থিং গহেত্ৰা কীল়স্সূ’’তি. ‘‘ভদ্দে, কিং মং পীল়েসি, কুতো অম্হাকং কুসুম্ভ’’ন্তি? ‘‘সামি, পুরিসস্স ইচ্ছায সতি কিং নাম নত্থি, ননু রঞ্ঞো কুসুম্ভৰত্থুস্মিং বহু কুসুম্ভ’’ন্তি. ‘‘ভদ্দে, তং ঠানং রক্খসপরিগ্গহিতপোক্খরণিসদিসং, বলৰারক্খা, ন সক্কা উপসঙ্কমিতুং, মা তে এতং রুচ্চি, যথালদ্ধেনেৰ তুস্সস্সূ’’তি. ‘‘সামি, রত্তিভাগে অন্ধকারে সতি পুরিসস্স অগমনীযট্ঠানং নাম নত্থী’’তি. ইতি সো তায পুনপ্পুনং কথেন্তিযা কিলেসৰসেন তস্সা ৰচনং গহেত্ৰা ‘‘হোতু ভদ্দে, মা চিন্তযিত্থা’’তি তং সমস্সাসেত্ৰা রত্তিভাগে জীৰিতং পরিচ্চজিত্ৰা নগরা নিক্খমিত্ৰা রঞ্ঞো কুসুম্ভৰত্থুং গন্ত্ৰা ৰতিং মদ্দিত্ৰা অন্তোৰত্থুং পাৰিসি. আরক্খমনুস্সা ৰতিসদ্দং সুত্ৰা ‘‘চোরো চোরো’’তি পরিৰারেত্ৰা গহেত্ৰা পরিভাসিত্ৰা কোট্টেত্ৰা বন্ধিত্ৰা পভাতায রত্তিযা রঞ্ঞো দস্সেসুং. রাজা ‘‘গচ্ছথ, নং সূলে উত্তাসেথা’’তি আহ. অথ নং পচ্ছাবাহং বন্ধিত্ৰা ৰজ্ঝভেরিযা ৰজ্জমানায নগরা নিক্খমাপেত্ৰা সূলে উত্তাসেসুং. বলৰৰেদনা পৰত্তন্তি, কাকা সীসে নিলীযিত্ৰা কণযগ্গসদিসেহি তুণ্হেহি অক্খীনি ৰিজ্ঝন্তি.

সো তথারূপম্পি দুক্খং অমনসিকরিত্ৰা তমেৰ ইত্থিং অনুস্সরিত্ৰা ‘‘তায নামম্হি ঘনপুপ্ফরত্তৰত্থনিৰত্থায কণ্ঠে আসত্তবাহুযুগল়ায সদ্ধিং কত্তিকরত্তিৰারতো পরিহীনো’’তি চিন্তেত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১৪৭.

‘‘নযিদং দুক্খং অদুং দুক্খং, যং মং তুদতি ৰাযসো;

যং সামা পুপ্ফরত্তেন, কত্তিকং নানুভোস্সতী’’তি.

তত্থ নযিদং দুক্খং অদুং দুক্খং, যং মং তুদতি ৰাযসোতি যঞ্চ ইদং সূলে লগ্গনপচ্চযং কাযিকচেতসিকদুক্খং, যঞ্চ লোহমযেহি ৰিয তুণ্ডেহি ৰাযসো তুদতি, ইদং সব্বম্পি ময্হং ন দুক্খং, অদুং দুক্খং এতংযেৰ পন মে দুক্খন্তি অত্থো. কতরং? যং সামা পুপ্ফরত্তেন, কত্তিকং নানুভোস্সতীতি, যং সা পিযঙ্গুসামা মম ভরিযা একং কুসুম্ভরত্তং নিৰাসেত্ৰা একং পারুপিত্ৰা এৰং ঘনপুপ্ফরত্তেন ৰত্থযুগেন অচ্ছন্না মম কণ্ঠে গহেত্ৰা কত্তিকরত্তিৰারং নানুভৰিস্সতি, ইদং ময্হং দুক্খং, এতদেৰ হি মং বাধতীতি? সো এৰং মাতুগামং আরব্ভ ৰিপ্পলপন্তোযেৰ কালং কত্ৰা নিরযে নিব্বত্তি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা জযম্পতিকাৰ ইদানি জযম্পতিকা, তং কারণং পচ্চক্খং কত্ৰা ঠিতা আকাসট্ঠদেৰতা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

পুপ্ফরত্তজাতকৰণ্ণনা সত্তমা.

[১৪৮] ৮. সিঙ্গালজাতকৰণ্ণনা

নাহং পুনং ন চ পুনন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কিলেসনিগ্গহং আরব্ভ কথেসি. সাৰত্থিযং কির পঞ্চসতমত্তা সহাযকা মহাৰিভৰা সেট্ঠিপুত্তা সত্থু ধম্মদেসনং সুত্ৰা সাসনে উরং দত্ৰা পব্বজিত্ৰা জেতৰনে অন্তোকোটিসন্থারে ৰিহরিংসু. অথেকদিৰসং তেসং অড্ঢরত্তসমযে কিলেসনিস্সিতো সঙ্কপ্পো উপ্পজ্জি. তে উক্কণ্ঠিত্ৰা অত্তনা জহিতকিলেসে পুন গণ্হিতুং চিত্তং উপ্পাদযিংসু. অথ সত্থা অড্ঢরত্তসমনন্তরে সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণদণ্ডদীপকং উক্খিপিত্ৰা ‘‘কতরায নু খো রতিযা জেতৰনে ভিক্খূ ৰিহরন্তী’’তি ভিক্খূনং অজ্ঝাসযং ওলোকেন্তো তেসং ভিক্খূনং অব্ভন্তরে কামরাগসঙ্কপ্পস্স উপ্পন্নভাৰং অঞ্ঞাসি. সত্থা চ নাম একপুত্তিকা ইত্থী অত্তনো পুত্তং ৰিয, একচক্খুকো পুরিসো চক্খুং ৰিয অত্তনো সাৰকে রক্খতি. পুব্বণ্হাদীসু যস্মিং যস্মিং সমযে তেসং কিলেসা উপ্পজ্জন্তি, তে তেসং কিলেসে ততো পরং ৰড্ঢিতুং অদত্ৰা তস্মিং তস্মিংযেৰ সমযে নিগ্গণ্হাতি. তেনস্স এতদহোসি ‘‘অযং চক্কৰত্তিরঞ্ঞো অন্তোনগরেযেৰ চোরানং উপ্পন্নকালো ৰিয ৰত্ততি, ইদানেৰ তেসং ধম্মদেসনং কত্ৰা তে কিলেসে নিগ্গণ্হিত্ৰা অরহত্তং দস্সামী’’তি. সো সুরভিগন্ধকুটিতো নিক্খমিত্ৰা মধুরস্সরেন ‘‘আনন্দা’’তি আযস্মন্তং ধম্মভণ্ডাগারিকং আনন্দত্থেরং আমন্তেসি. থেরো ‘‘কিং, ভন্তে’’তি আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. ‘‘আনন্দ, যত্তকা ভিক্খূ অন্তোকোটিসন্থারে ৰিহরন্তি, সব্বেৰ গন্ধকুটিপরিৰেণে সন্নিপাতেহী’’তি. এৰং কিরস্স অহোসি ‘‘সচাহং তেযেৰ পঞ্চসতে ভিক্খূ পক্কোসাপেস্সামি. ‘সত্থারা নো অব্ভন্তরে কিলেসানং উপ্পন্নভাৰো ঞাতো’তি সংৰিগ্গমানসা ধম্মদেসনং সম্পটিচ্ছিতুং ন সক্খিস্সন্তী’’তি. তস্মা ‘‘সব্বে সন্নিপাতেহী’’তি আহ. থেরো ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি অৰাপুরণং আদায পরিৰেণেন পরিৰেণং আহিণ্ডিত্ৰা সব্বে ভিক্খূ গন্ধকুটিপরিৰেণে সন্নিপাতেত্ৰা বুদ্ধাসনং পঞ্ঞপেসি.

সত্থা পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায সিলাপথৰিযং পতিট্ঠহমানো সিনেরু ৰিয পঞ্ঞত্তে বুদ্ধাসনে নিসীদি আৰেল়াৰেল়া যমকযমকা ছব্বণ্ণঘনবুদ্ধরস্মিযো ৰিস্সজ্জেন্তো. তাপি রস্মিযো পাতিমত্তা ছত্তমত্তা কূটাগারকুচ্ছিমত্তা ছিজ্জিত্ৰা ছিজ্জিত্ৰা গগনতলে ৰিজ্জুলতা ৰিয সঞ্চরিংসু, অণ্ণৰকুচ্ছিং খোভেত্ৰা বালসূরিযুগ্গমনকালো ৰিয অহোসি. ভিক্খুসঙ্ঘোপি সত্থারং ৰন্দিত্ৰা গরুচিত্তং পচ্চুপট্ঠপেত্ৰা রত্তকম্বলসাণিযা পরিক্খিপন্তো ৰিয পরিৰারেত্ৰা নিসীদি. সত্থা ব্রহ্মস্সরং নিচ্ছারেন্তো ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা নাম কামৰিতক্কং ব্যাপাদৰিতক্কং ৰিহিংসাৰিতক্কন্তি ইমে তযো অকুসলৰিতক্কে ৰিতক্কেতুং ৰট্টতি. অন্তো উপ্পন্নকিলেসো হি ‘পরিত্তকো’তি অৰমঞ্ঞিতুং ন ৰট্টতি, কিলেসো নাম পচ্চামিত্তসদিসো. পচ্চামিত্তো চ খুদ্দকো নাম নত্থি, ওকাসং লভিত্ৰা ৰিনাসমেৰ পাপেতি, এৰমেৰ অপ্পমত্তকোপি কিলেসো উপ্পজ্জিত্ৰা ৰড্ঢিতুং লভন্তো মহাৰিনাসং পাপেতি. কিলেসো নামেস হলাহলৰিসূপমো উপ্পাটিতচ্ছৰিগণ্ডসদিসো আসীৰিসপটিভাগো অসনিঅগ্গিসদিসো অল্লীযিতুং ন যুত্তো আসঙ্কিতব্বো. উপ্পন্নুপ্পন্নক্খণেযেৰ পটিসঙ্খানবলেন ভাৰনাবলেন যথা মুহুত্তম্পি হদযে অট্ঠত্ৰা পদুমিনিপত্তা উদকবিন্দু ৰিয ৰিৰট্টতি, এৰং পজহিতব্বো. পোরাণকপণ্ডি তাপি অপ্পমত্তকম্পি কিলেসং গরহিত্ৰা যথা পুন অব্ভন্তরে নুপ্পজ্জতি, এৰং নিগ্গণ্হিংসূ’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো সিঙ্গালযোনিযং পটিসন্ধিং গহেত্ৰা অরঞ্ঞে নদীতীরে নিৰাসং কপ্পেসি. অথেকো জরহত্থী গঙ্গাতীরে কালমকাসি. সিঙ্গালো গোচরপ্পসুতো তং মতহত্থিসরীরং দিস্ৰা ‘‘মহা মে গোচরো উপ্পন্নো’’তি গন্ত্ৰা তং সোণ্ডে ডংসি, নঙ্গলীসায দট্ঠকালো ৰিয অহোসি. সো ‘‘নত্থেত্থ খাদিতব্বযুত্তক’’ন্তি দন্তেসু ডংসি, থম্ভে দট্ঠকালো ৰিয অহোসি. কণ্ণে ডংসি, সুপ্পকোটিযং দট্ঠকালো ৰিয অহোসি. উদরে ডংসি, কুসূলে দট্ঠকালো ৰিয অহোসি. পাদে ডংসি, উদুক্খলে দট্ঠকালো ৰিয অহোসি. নঙ্গুট্ঠে ডংসি, মুসলে দট্ঠকালো ৰিয অহোসি. সো ‘‘এত্থাপি নত্থি খাদিতব্বযুত্তক’’ন্তি সব্বত্থ অস্সাদং অলভন্তো ৰচ্চমগ্গে ডংসি, মুদুপূৰে দট্ঠকালো ৰিয অহোসি. সো ‘‘লদ্ধং দানি মে ইমস্মিং সরীরে মুদু খাদিতব্বযুত্তকট্ঠান’’ন্তি ততো পট্ঠায খাদন্তো অন্তোকুচ্ছিং পৰিসিত্ৰা ৰক্কহদযাদীনি খাদিত্ৰা পিপাসিতকালে লোহিতং পিৰিত্ৰা নিপজ্জিতুকামকালে উদরং পত্থরিত্ৰা নিপজ্জতি.

অথস্স এতদহোসি – ‘‘ইদং হত্থিসরীরং ময্হং নিৰাসসুখতায গেহসদিসং, খাদিতুকামতায সতি পহূতমংসং, কিং দানি মে অঞ্ঞত্থ কম্ম’’ন্তি সো অঞ্ঞত্থ অগন্ত্ৰা হত্থিকুচ্ছিযংযেৰ মংসং খাদিত্ৰা ৰসতি. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে নিদাঘে ৰাতসম্ফস্সেন চেৰ সূরিযরস্মিসন্তাপেন চ তং কুণপং সুস্সিত্ৰা ৰলিযো গণ্হি, সিঙ্গালস্স পৰিট্ঠদ্ৰারং পিহিতং, অন্তোকুচ্ছিযং অন্ধকারো অহোসি. সিঙ্গালস্স লোকন্তরিকনিৰাসো ৰিয জাতো. কুণপে সুস্সন্তে মংসম্পি সুস্সি, লোহিতম্পি পচ্ছিজ্জি. সো নিক্খমনদ্ৰারং অলভন্তো ভযপ্পত্তো হুত্ৰা সন্ধাৰন্তো ইতো চিতো চ পহরিত্ৰা নিক্খমনদ্ৰারং পরিযেসমানো ৰিচরতি. এৰং তস্মিং উক্খলিযং পিট্ঠপিণ্ডি ৰিয অন্তোকুচ্ছিযং পচ্চমানে কতিপাহচ্চযেন মহামেঘো পাৰস্সি. অথ নং কুণপং তেমেত্ৰা উট্ঠায পকতিসণ্ঠানেন অট্ঠাসি. ৰচ্চমগ্গো ৰিৰটো হুত্ৰা তারকা ৰিয পঞ্ঞাযি. সিঙ্গালো তং ছিদ্দং দিস্ৰা ‘‘ইদানি মে জীৰিতং লদ্ধ’’ন্তি যাৰ হত্থিসীসা পটিক্কমিত্ৰা ৰেগেন পক্খন্দিত্ৰা ৰচ্চমগ্গং সীসেন পহরিত্ৰা নিক্খমি. তস্স সঞ্ছন্নসরীরত্তা সব্বলোমানি ৰচ্চমগ্গে অল্লীযিংসু. সো তালক্খন্ধসদিসেন নিল্লোমেন সরীরেন উব্বিগ্গচিত্তো মুহুত্তং ধাৰিত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা নিসিন্নো সরীরং ওলোকেত্ৰা ‘‘ইদং দুক্খং ময্হং ন অঞ্ঞেন কতং, লোভহেতু পন লোভকারণা লোভং নিস্সায মযা এতং কতং, ইতো দানি পট্ঠায ন লোভৰসিকো ভৰিস্সামি, পুন হত্থিসরীরং নাম ন পৰিসিস্সামী’’তি সংৰিগ্গহদযো হুত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১৪৮.

‘‘নাহং পুনং ন চ পুনং, ন চাপি অপুনপ্পুনং;

হত্থিবোন্দিং পৰেক্খামি, তথা হি ভযতজ্জিতো’’তি.

তত্থ ন চাপি অপুনপ্পুনন্তি অ-কারো নিপাতমত্তো. অযং পনেতিস্সা সকলাযপি গাথায অত্থো – অহঞ্হি ইতো পুন, ততো চ পুনাতি ৰুত্তৰারতো পুন ততোপি চ পুনপ্পুনং ৰারণসরীরসঙ্খাতং হত্থিবোন্দিং ন পৰেক্খামি. কিংকারণা? তথা হি ভযতজ্জিতো, তথা হি অহং ইমস্মিঞ্ঞেৰ পৰেসনে ভযতজ্জিতো মরণভযেন সন্তাসং সংৰেগং আপাদিতোতি.

এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা ততোৰ পলাযিত্ৰা পুন তং ৰা অঞ্ঞং ৰা হত্থিসরীরং নিৰত্তিত্ৰাপি ন ওলোকেসি. ততো পট্ঠায ন লোভৰসিকো অহোসি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা ‘‘ভিক্খৰে, অন্তো উপ্পন্নকিলেসস্স নাম ৰড্ঢিতুং অদত্ৰা তত্থ তত্থেৰ নং নিগ্গণ্হিতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা সচ্চানি পকাসেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি. সচ্চপরিযোসানে পঞ্চসতাপি তে ভিক্খূ অরহত্তে পতিট্ঠহিংসু, অৰসেসেসু কেচি সোতাপন্না, কেচি সকদাগামিনো, কেচি অনাগামিনো অহেসুং. তদা সিঙ্গালো অহমেৰ অহোসিন্তি.

সিঙ্গালজাতকৰণ্ণনা অট্ঠমা.

[১৪৯] ৯. একপণ্ণজাতকৰণ্ণনা

একপণ্ণো অযং রুক্খোতি ইদং সত্থা ৰেসালিং উপনিস্সায মহাৰনে কূটাগারসালাযং ৰিহরন্তো ৰেসালিকং দুট্ঠলিচ্ছৰিকুমারং আরব্ভ কথেসি. তস্মিঞ্হি কালে ৰেসালিনগরং গাৰুতগাৰুতন্তরে তীহি পাকারেহি পরিক্খিত্তং তীসু ঠানেসু গোপুরট্টালকযুত্তং পরমসোভগ্গপ্পত্তং. তত্থ নিচ্চকালং রজ্জং কারেত্ৰা ৰসন্তানঞ্ঞেৰ রাজূনং সত্ত সহস্সানি সত্ত সতানি সত্ত চ রাজানো হোন্তি, তত্তকাযেৰ উপরাজানো, তত্তকা সেনাপতিনো, তত্তকা ভণ্ডাগারিকা. তেসং রাজকুমারানং অন্তরে একো দুট্ঠলিচ্ছৰিকুমারো নাম অহোসি কোধনো চণ্ডো ফরুসো সাহসিকো, দণ্ডেন ঘট্টিতআসীৰিসো ৰিয নিচ্চং পজ্জলিতো কোধেন. তস্স পুরতো দ্ৰে তীণি ৰচনানি কথেতুং সমত্থো নাম নত্থি. তং নেৰ মাতাপিতরো, ন ঞাতযো, ন মিত্তসুহজ্জা সিক্খাপেতুং সক্খিংসু. অথস্স মাতাপিতূনং এতদহোসি ‘‘অযং কুমারো অতিফরুসো সাহসিকো, ঠপেত্ৰা সম্মাসম্বুদ্ধং অঞ্ঞো ইমং ৰিনেতুং সমত্থো নাম নত্থি, বুদ্ধৰেনেয্যেন ভৰিতব্ব’’ন্তি. তে তং আদায সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা আহংসু ‘‘ভন্তে, অযং কুমারো চণ্ডো ফরুসো কোধেন পজ্জলতি, ইমস্স ওৰাদং দেথা’’তি.

সত্থা তং কুমারং ওৰদি – ‘‘কুমার, ইমেসু নাম সত্তেসু চণ্ডেন ফরুসেন সাহসিকেন ৰিহেঠকজাতিকেন ন ভৰিতব্বং, ফরুসৰাচো চ নাম ৰিজাতমাতুযাপি পিতুনোপি পুত্তদারস্সপি ভাতিভগিনীনম্পি পজাপতিযাপি মিত্তবন্ধৰানম্পি অপ্পিযো হোতি অমনাপো, ডংসিতুং আগচ্ছন্তো সপ্পো ৰিয, অটৰিযং উট্ঠিতচোরো ৰিয, খাদিতুং আগচ্ছন্তো যক্খো ৰিয চ উব্বেজনীযো হুত্ৰা দুতিযচিত্তৰারে নিরযাদীসু নিব্বত্ততি. দিট্ঠেযেৰ চ ধম্মে কোধনো পুগ্গলো মণ্ডিতপসাধিতোপি দুব্বণ্ণোৰ হোতি, পুণ্ণচন্দসস্সিরিকম্পিস্স মুখং জালাভিহতপদুমং ৰিয মলগ্গহিতকঞ্চনাদাসমণ্ডলং ৰিয চ ৰিরূপং হোতি দুদ্দসিকং. কোধং নিস্সায হি সত্তা সত্থং আদায অত্তনাৰ অত্তানং পহরন্তি, ৰিসং খাদন্তি, রজ্জুযা উব্বন্ধন্তি, পপাতা পপতন্তি. এৰং কোধৰসেন কালং কত্ৰা নিরযাদীসু উপ্পজ্জন্তি, ৰিহেঠকজাতিকাপি দিট্ঠেৰ ধম্মে গরহং পত্ৰা কাযস্স ভেদা নিরযাদীসু উপ্পজ্জন্তি, পুন মনুস্সত্তং লভিত্ৰা ৰিজাতকালতো পট্ঠায রোগবহুলাৰ হোন্তি. চক্খুরোগো সোতরোগোতিআদীসু চ রোগেসু একতো উট্ঠায একস্মিং পতন্তি, রোগেন অপরিমুত্তাৰ হুত্ৰা নিচ্চং দুক্খিতাৰ হোন্তি, তস্মা সব্বেসু সত্তেসু মেত্তচিত্তেন হিতচিত্তেন মুদুচিত্তেন ভৰিতব্বং. এৰরূপো হি পুগ্গলো নিরযাদিভযেহি ন পরিমুচ্চতী’’তি. সো কুমারো সত্থু ওৰাদং সুত্ৰা একোৰাদেনেৰ নিহতমানো দন্তো নিব্বিসেৰনো মেত্তচিত্তো মুদুচিত্তো অহোসি. অঞ্ঞং অক্কোসন্তম্পি পহরন্তম্পি নিৰত্তিত্ৰা ন ওলোকেসি, উদ্ধটদাঠো ৰিয সপ্পো, অল়চ্ছিন্নো ৰিয কক্কটকো, ছিন্নৰিসাণো ৰিয চ উসভো অহোসি.

তস্স তং পৰত্তিং ঞত্ৰা ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘আৰুসো, দুট্ঠলিচ্ছৰিকুমারং সুচিরম্পি ওৰদিত্ৰা নেৰ মাতাপিতরো, ন ঞাতিমিত্তাদযো দমেতুং সক্খিংসু, সম্মাসম্বুদ্ধো পন তং একোৰাদেনেৰ দমেত্ৰা নিব্বিসেৰনং কত্ৰা মত্তৰরৰারণং ৰিয সমুগ্গহিতানেঞ্জকারণং অকাসি. যাৰ সুভাসিতং চিদং – ‘হত্থিদমকেন, ভিক্খৰে, হত্থিদম্মো সারিতো একংযেৰ দিসং ধাৰতি পুরত্থিমং ৰা পচ্ছিমং ৰা উত্তরং ৰা দক্খিণং ৰা. অস্সদমকেন…পে… গোদমকেন…পে… দক্খিণং ৰা. তথাগতেন হি, ভিক্খৰে, অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন পুরিসদম্মো সারিতো অট্ঠ দিসা ৰিধাৰতি, রূপী রূপানি পস্সতি. অযমেকা দিসা…পে… সো ৰুচ্চতি ‘যোগ্গাচরিযানং অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথী’তি (ম. নি. ৩.৩১২). ন হি, আৰুসো, সম্মাসম্বুদ্ধেন সদিসো পুরিসদম্মসারথী নাম অত্থী’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰেস মযা একোৰাদেনেৰ দমিতো, পুব্বেপাহং ইমং একোৰাদেনেৰ দমেসি’’ন্তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো উদিচ্চব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো তক্কসিলাযং তযো ৰেদে সব্বসিপ্পানি চ উগ্গহেত্ৰা কিঞ্চি কালং ঘরাৰাসং ৰসিত্ৰা মাতাপিতূনং অচ্চযেন ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা অভিঞ্ঞা চ সমাপত্তিযো চ নিব্বত্তেত্ৰা হিমৰন্তে ৰাসং কপ্পেসি. তত্থ চিরং ৰসিত্ৰা লোণম্বিলসেৰনত্থায জনপদং গন্ত্ৰা বারাণসিং পত্ৰা রাজুয্যানে ৰসিত্ৰা পুনদিৰসে সুনিৰত্থো সুপারুতো তাপসাকপ্পসম্পন্নো ভিক্খায নগরং পৰিসিত্ৰা রাজঙ্গণং পাপুণি. রাজা সীহপঞ্জরেন ওলোকেন্তো তং দিস্ৰা ইরিযাপথে পসীদিত্ৰা ‘‘অযং তাপসো সন্তিন্দ্রিযো সন্তমানসো যুগমত্তদসো, পদৰারে পদৰারে সহস্সত্থৰিকং ঠপেন্তো ৰিয সীহৰিজম্ভিতেন আগচ্ছতি. সচে সন্তধম্মো নামেকো অত্থি, ইমস্স তেনব্ভন্তরে ভৰিতব্ব’’ন্তি চিন্তেত্ৰা একং অমচ্চং ওলোকেসি. সো ‘‘কিং করোমি, দেৰা’’তি আহ. এতং ‘‘তাপসং আনেহী’’তি. সো ‘‘সাধু, দেৰা’’তি বোধিসত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা হত্থতো ভিক্খাভাজনং গহেত্ৰা ‘‘কিং, মহাপুঞ্ঞা’’তি ৰুত্তে ‘‘ভন্তে, রাজা তং পক্কোসতী’’তি আহ. বোধিসত্তো ‘‘ন মযং রাজকুলূপকা, হেমৰন্তিকা নামম্হা’’তি আহ. অমচ্চো গন্ত্ৰা তমত্থং রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা ‘‘অঞ্ঞো অম্হাকং কুলূপকো নত্থি, আনেহি ন’’ন্তি আহ. অমচ্চো গন্ত্ৰা বোধিসত্তং ৰন্দিত্ৰা যাচিত্ৰা রাজনিৰেসনং পৰেসেসি.

রাজা বোধিসত্তং ৰন্দিত্ৰা সমুস্সিতসেতচ্ছত্তে কঞ্চনপল্লঙ্কে নিসীদাপেত্ৰা অত্তনো পটিযত্তং নানগ্গরসভোজনং ভোজেত্ৰা ‘‘কহং, ভন্তে, ৰসথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘হেমৰন্তিকা মযং, মহারাজা’’তি. ‘‘ইদানি কহং গচ্ছথা’’তি? ‘‘ৰস্সারত্তানুরূপং সেনাসনং উপধারেম, মহারাজা’’তি. ‘‘তেন হি, ভন্তে, অম্হাকঞ্ঞেৰ উয্যানে ৰসথা’’তি পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা সযম্পি ভুঞ্জিত্ৰা বোধিসত্তং আদায উয্যানং গন্ত্ৰা পণ্ণসালং মাপেত্ৰা রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানাপি কারেত্ৰা পব্বজিতপরিক্খারে দত্ৰা উয্যানপালং পটিচ্ছাপেত্ৰা নগরং পাৰিসি. ততো পট্ঠায বোধিসত্তো উয্যানে ৰসতি. রাজাপিস্স দিৰসে দিৰসে দ্ৰত্তিক্খত্তুং উপট্ঠানং গচ্ছতি.

তস্স পন রঞ্ঞো দুট্ঠকুমারো নাম পুত্তো অহোসি চণ্ডো ফরুসো, নেৰ নং রাজা দমেতুং অসক্খি, ন সেসঞাতকা. অমচ্চাপি ব্রাহ্মণগহপতিকাপি একতো হুত্ৰা ‘‘সামি, মা এৰং করি, এৰং কাতুং ন লব্ভা’’তি কুজ্ঝিত্ৰা কথেন্তাপি কথং গাহাপেতুং নাসক্খিংসু. রাজা চিন্তেসি ‘‘ঠপেত্ৰা মম অয্যং হিমৰন্ততাপসং অঞ্ঞো ইমং কুমারং দমেতুং সমত্থো নাম নত্থি, সোযেৰ নং দমেস্সতী’’তি. সো কুমারং আদায বোধিসত্তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘ভন্তে, অযং কুমারো চণ্ডো ফরুসো, মযং ইমং দমেতুং ন সক্কোম, তুম্হে নং একেন উপাযেন সিক্খাপেথা’’তি কুমারং বোধিসত্তস্স নিয্যাদেত্ৰা পক্কামি. বোধিসত্তো কুমারং গহেত্ৰা উয্যানে ৰিচরন্তো একতো একেন, একতো একেনাতি দ্ৰীহিযেৰ পত্তেহি একং নিম্বপোতকং দিস্ৰা কুমারং আহ – ‘‘কুমার, এতস্স তাৰ রুক্খপোতকস্স পণ্ণং খাদিত্ৰা রসং জানাহী’’তি? সো তস্স একং পত্তং খাদিত্ৰা রসং ঞত্ৰা ‘‘ধী’’তি সহ খেল়েন ভূমিযং নুট্ঠাভি. ‘‘কিং এতং, কুমারা’’তি ৰুত্তে ‘‘ভন্তে, ইদানেৰেস রুক্খো হলাহলৰিসূপমো, ৰড্ঢন্তো পন বহূ মনুস্সে মারেস্সতী’’তি তং নিম্বপোতকং উপ্পাটেত্ৰা হত্থেহি পরিমদ্দিত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১৪৯.

‘‘একপণ্ণো অযং রুক্খো, ন ভূম্যা চতুরঙ্গুলো;

ফলেন ৰিসকপ্পেন, মহাযং কিং ভৰিস্সতী’’তি.

তত্থ একপণ্ণোতি উভোসু পস্সেসু একেকপণ্ণো. ন ভূম্যা চতুরঙ্গুলোতি ভূমিতো চতুরঙ্গুলমত্তম্পি ন ৰড্ঢিতো. ফলেনাতি ফলরসেন. ৰিসকপ্পেনাতি হলাহলৰিসসদিসেন. এৰং খুদ্দকোপি সমানো এৰরূপেন তিত্তকেন পণ্ণেন সমন্নাগতোতি অত্থো. মহাযং কিং ভৰিস্সতীতি যদা পনাযং ৰুদ্ধিপ্পত্তো মহা ভৰিস্সতি, তদা কিং নাম ভৰিস্সতি, অদ্ধা মনুস্সমারকো ভৰিস্সতীতি এতং উপ্পাটেত্ৰা মদ্দিত্ৰা ছড্ডেসিন্তি আহ.

অথ নং বোধিসত্তো এতদৰোচ ‘‘কুমার, ত্ৰং ইমং নিম্বপোতকং ‘ইদানেৰ এৰংতিত্তকো, মহল্লককালে কিং ভৰিস্সতি, কুতো ইমং নিস্সায ৰুড্ঢী’তি উপ্পাটেত্ৰা মদ্দিত্ৰা ছড্ডেসি? যথা ত্ৰং এতস্মিং পটিপজ্জি, এৰমেৰ তৰ রট্ঠৰাসিনোপি ‘অযং কুমারো দহরকালেযেৰ এৰং চণ্ডো ফরুসো, মহল্লককালে রজ্জং পত্ৰা কিং নাম করিস্সতি, কুতো অম্হাকং এতং নিস্সায ৰুড্ঢী’তি তৰ কুলসন্তকং রজ্জং অদত্ৰা নিম্বপোতকং ৰিয তং উপ্পাটেত্ৰা রট্ঠা পব্বাজনীযকম্মং করিস্সন্তি, তস্মা নিম্বরুক্খপটিভাগতং হিত্ৰা ইতো পট্ঠায খন্তিমেত্তানুদ্দযসম্পন্নো হোহী’’তি. সো ততো পট্ঠায নিহতমানো নিব্বিসেৰনো খন্তিমেত্তানুদ্দযসম্পন্নো হুত্ৰা বোধিসত্তস্স ওৰাদে ঠত্ৰা পিতু অচ্চযেন রজ্জং পত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং অগমাসি.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰেস দুট্ঠলিচ্ছৰিকুমারো মযা দমিতো, পুব্বেপাহং এতং দমেসিংযেৰা’’তি ৰত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা দুট্ঠকুমারো অযং লিচ্ছৰিকুমারো অহোসি, রাজা আনন্দো, ওৰাদদাযকতাপসো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

একপণ্ণজাতকৰণ্ণনা নৰমা.

[১৫০] ১০. সঞ্জীৰজাতকৰণ্ণনা

অসন্তং যো পগ্গণ্হাতীতি ইদং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো অজাতসত্তুস্স রঞ্ঞো অসন্তপগ্গহং আরব্ভ কথেসি. সো হি বুদ্ধানং পটিকণ্টকভূতে দুস্সীলে পাপধম্মে দেৰদত্তে পসীদিত্ৰা তং অসন্তং অসপ্পুরিসং পগ্গয্হ ‘‘তস্স সক্কারং করিস্সামী’’তি বহুং ধনং পরিচ্চজিত্ৰা গযাসীসে ৰিহারং কারেত্ৰা তস্সেৰ ৰচনং গহেত্ৰা পিতরং ধম্মরাজানং সোতাপন্নং অরিযসাৰকং ঘাতেত্ৰা অত্তনো সোতাপত্তিমগ্গস্স উপনিস্সযং ভিন্দিত্ৰা মহাৰিনাসং পত্তো. সো হি ‘‘দেৰদত্তো পথৰিযং পৰিট্ঠো’’তি সুত্ৰা ‘‘কচ্চি নু খো মম্পি পথৰী গিলেয্যা’’তি ভীততসিতো রজ্জসুখং ন লভতি, সযনে অস্সাদসুখং ন ৰিন্দতি, তিব্বকারণাভিতুন্নো হত্থিপোতো ৰিয কম্পমানো ৰিচরতি. সো পথৰিং ফলমানং ৰিয, অৰীচিজালং নিক্খমন্তিং ৰিয, পথৰিযা অত্তানং গিলিযমানং ৰিয, আদিত্তায লোহপথৰিযা উত্তানকং নিপজ্জাপেত্ৰা অযসূলেহি কোটিযমানং ৰিয চ সমনুপস্সি. তেনস্স পহটকুক্কুটস্সেৰ মুহুত্তম্পি কম্পমানস্স অৰত্থানং নাম নাহোসি. সো সম্মাসম্বুদ্ধং পস্সিতুকামো খমাপেতুকামো পঞ্হং পুচ্ছিতুকামো অহোসি, অত্তনো পন অপরাধমহন্ততায উপসঙ্কমিতুং ন সক্কোতি.

অথস্স রাজগহনগরে কত্তিকরত্তিৰারে সম্পত্তে দেৰনগরং ৰিয নগরে অলঙ্কতে মহাতলে অমচ্চগণপরিৰুতস্স কঞ্চনাসনে নিসিন্নস্স জীৰকং কোমারভচ্চং অৰিদূরে নিসিন্নং দিস্ৰা এতদহোসি ‘‘জীৰকং গহেত্ৰা সম্মাসম্বুদ্ধস্স সন্তিকং গমিস্সামি, ন খো পন সক্কা মযা উজুকমেৰ ৰত্তুং ‘অহং, সম্ম জীৰক, সযং গন্তুং ন সক্কোমি, এহি মং সত্থু সন্তিকং নেহী’তি, পরিযাযেন পন রত্তিসম্পদং ৰণ্ণেত্ৰা ‘কং নু খ্ৰজ্জ মযং সমণং ৰা ব্রাহ্মণং ৰা পযিরুপাসেয্যাম, যং নো পযিরুপাসতং চিত্তং পসীদেয্যা’তি ৰক্খামি, তং সুত্ৰা অমচ্চা অত্তনো অত্তনো সত্থারানং ৰণ্ণং কথেস্সন্তি, জীৰকোপি সম্মাসম্বুদ্ধস্স ৰণ্ণং কথেস্সতি. অথ নং গহেত্ৰা সত্থু সন্তিকং গমিস্সামী’’তি. সো পঞ্চহি পদেহি রত্তিং ৰণ্ণেসি ‘‘লক্খঞ্ঞা ৰত ভো দোসিনা রত্তি, অভিরূপা ৰত ভো দোসিনা রত্তি, দস্সনীযা ৰত ভো দোসিনা রত্তি, পাসাদিকা ৰত ভো দোসিনা রত্তি, রমণীযা ৰত ভো দোসিনা রত্তি, কং নু খ্ৰজ্জ মযং সমণং ৰা ব্রাহ্মণং ৰা পযিরুপাসেয্যাম, যং নো পযিরুপাসতং চিত্তং পসীদেয্যা’’তি (দী. নি. ১.১৫০).

অথেকো অমচ্চো পূরণকস্সপস্স ৰণ্ণং কথেসি, একো মক্খলিগোসালস্স, একো অজিতকেসকম্বলস্স, একো পকুধকচ্চাযনস্স, একো সঞ্চযস্স বেলট্ঠপুত্তস্স, একো নাটপুত্তনিগণ্ঠস্সাতি. রাজা তেসং কথং সুত্ৰা তুণ্হী অহোসি. সো হি জীৰকস্সেৰ মহাঅমচ্চস্স কথং পচ্চাসীসতি. জীৰকোপি ‘‘রঞ্ঞা মং আরব্ভ কথিতেযেৰ জানিস্সামী’’তি অৰিদূরে তুণ্হী নিসীদি. অথ নং রাজা আহ ‘‘ত্ৰং পন, সম্ম জীৰক, কিং তুণ্হী’’তি? তস্মিং খণে জীৰকো উট্ঠাযাসনা যেন ভগৰা তেনঞ্জলিং পণামেত্ৰা ‘‘এসো, দেৰ, ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো অম্হাকং অম্বৰনে ৰিহরতি সদ্ধিং অড্ঢতেল়সেহি ভিক্খুসতেহি. তং খো পন ভগৰন্তং এৰং কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গতো’’তি নৰ অরহাদিগুণে ৰত্ৰা জাতিতো পট্ঠায পুব্বনিমিত্তাদিভেদং ভগৰতো আনুভাৰং পকাসেত্ৰা ‘‘তং ভগৰন্তং দেৰো পযিরুপাসতু, ধম্মং সুণাতু, পঞ্হং পুচ্ছতূ’’তি আহ.

রাজা সম্পুণ্ণমনোরথো হুত্ৰা ‘‘তেন হি, সম্ম জীৰক, হত্থিযানানি কপ্পাপেহী’’তি যানানি কপ্পাপেত্ৰা মহন্তেন রাজানুভাৰেন জীৰকম্বৰনং গন্ত্ৰা তত্থ মণ্ডলমাল়ে ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতং তথাগতং দিস্ৰা সন্তৰীচিমজ্ঝে মহানাৰং ৰিয নিচ্চলং ভিক্খুসঙ্ঘং ইতো চিতো চ অনুৰিলোকেত্ৰা ‘‘এৰরূপা নাম মে পরিসা ন দিট্ঠপুব্বা’’তি ইরিযাপথেযেৰ পসীদিত্ৰা সঙ্ঘস্স অঞ্জলিং পগ্গণ্হিত্ৰা থুতিং কত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্নো সামঞ্ঞফলপঞ্হং পুচ্ছি. অথস্স ভগৰা দ্ৰীহি ভাণৰারেহি পটিমণ্ডিতং সামঞ্ঞফলসুত্তং (দী. নি. ১.১৫০ আদযো) কথেসি. সো সুত্তপরিযোসানে অত্তমনো ভগৰন্তং খমাপেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি. সত্থা অচিরপক্কন্তস্স রঞ্ঞো ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা ‘‘খতাযং, ভিক্খৰে, রাজা, উপহতাযং, ভিক্খৰে, রাজা. সচাযং, ভিক্খৰে, রাজা ইস্সরিযস্স কারণা পিতরং ধম্মিকং ধম্মরাজানং জীৰিতা ন ৰোরোপেস্সথ, ইমস্মিংযেৰ আসনে ৰিরজং ৰীতমলং ধম্মচক্খুং উপ্পজ্জিস্সথ. দেৰদত্তং নিস্সায অসন্তপগ্গহং কত্ৰা সোতাপত্তিফলা পরিহীনো’’তি আহ.

পুনদিৰসে ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘আৰুসো, অজাতসত্তু কির অসন্তপগ্গহং কত্ৰা দুস্সীলং পাপধম্মং দেৰদত্তং নিস্সায পিতুঘাতককম্মস্স কতত্তা সোতাপত্তিফলা পরিহীনো, দেৰদত্তেন নাসিতো রাজা’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, অজাতসত্তু ইদানেৰ অসন্তপগ্গহং কত্ৰা মহাৰিনাসং পত্তো, পুব্বেপেস অসন্তপগ্গহেনেৰ অত্তানং নাসেসী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.

অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো মহাৰিভৰে ব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো তক্কসিলং গন্ত্ৰা সব্বসিপ্পানি উগ্গণ্হিত্ৰা বারাণসিযং দিসাপামোক্খো আচরিযো হুত্ৰা পঞ্চ মাণৰকসতানি সিপ্পং ৰাচেসি. তেসু মাণৰেসু একো সঞ্জীৰো নাম মাণৰো অত্থি, বোধিসত্তো তস্স মতকুট্ঠাপনকমন্তং অদাসি. সো উট্ঠাপনকমন্তমেৰ গহেত্ৰা পটিবাহনমন্তং পন অগ্গহেত্ৰাৰ একদিৰসং মাণৰেহি সদ্ধিং দারুঅত্থায অরঞ্ঞং গন্ত্ৰা একং মতব্যগ্ঘং দিস্ৰা মাণৰে আহ ‘‘ভো, ইমং মতব্যগ্ঘং উট্ঠাপেস্সামী’’তি. মাণৰা ‘‘ন সক্খিস্সসী’’তি আহংসু. ‘‘পস্সন্তানঞ্ঞেৰ ৰো তং উট্ঠাপেস্সামী’’তি. ‘‘সচে, মাণৰ, সক্কোসি, উট্ঠাপেহী’’তি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা তে মাণৰা রুক্খং অভিরুহিংসু. সঞ্জীৰো মন্তং পরিৰত্তেত্ৰা মতব্যগ্ঘং সক্খরাহি পহরি, ব্যগ্ঘো উট্ঠায ৰেগেনাগন্ত্ৰা সঞ্জীৰং গলনাল়িযং ডংসিত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপেত্ৰা তত্থেৰ পতি, সঞ্জীৰোপি তত্থেৰ পতি. উভোপি একট্ঠানেযেৰ মতা নিপজ্জিংসু.

মাণৰা দারূনি আদায আগন্ত্ৰা তং পৰত্তিং আচরিযস্স আরোচেসুং. আচরিযো মাণৰে আমন্তেত্ৰা ‘‘তাতা, অসন্তপগ্গহকারা নাম অযুত্তট্ঠানে সক্কারসম্মানং করোন্তা এৰরূপং দুক্খং পটিলভন্তিযেৰা’’তি ৰত্ৰা ইমং গাথমাহ –

১৫০.

‘‘অসন্তং যো পগ্গণ্হাতি, অসন্তং চূপসেৰতি;

তমেৰ ঘাসং কুরুতে, ব্যগ্ঘো সঞ্জীৰিকো যথা’’তি.

তত্থ অসন্তন্তি তীহি দুচ্চরিতেহি সমন্নাগতং দুস্সীলং পাপধম্মং. যো পগ্গণ্হাতীতি খত্তিযাদীসু যো কোচি এৰরূপং দুস্সীলং পব্বজিতং ৰা চীৰরাদিসম্পদানেন, গহট্ঠং ৰা উপরজ্জসেনাপতিট্ঠানাদিসম্পদানেন পগ্গণ্হাতি, সক্কারসম্মানং করোতীতি অত্থো. অসন্তং চূপসেৰতীতি যো চ এৰরূপং অসন্তং দুস্সীলং উপসেৰতি ভজতি পযিরুপাসতি. তমেৰ ঘাসং কুরুতেতি তমেৰ অসন্তপগ্গণ্হকং সো দুস্সীলো পাপপুগ্গলো ঘসতি সংখাদতি ৰিনাসং পাপেতি. কথং? ব্যগ্ঘো সঞ্জীৰিকো যথাতি, যথা সঞ্জীৰেন মাণৰেন মন্তং পরিৰত্তেত্ৰা মতব্যগ্ঘো সঞ্জীৰিকো জীৰিতসম্পদানেন সম্পগ্গহিতো অত্তনো জীৰিতদাযকং সঞ্জীৰমেৰ জীৰিতা ৰোরোপেত্ৰা তত্থেৰ পাতেসি, এৰং অঞ্ঞোপি যো অসন্তপগ্গহং করোতি, সো দুস্সীলো তং অত্তনো সম্পগ্গাহকমেৰ ৰিনাসেতি. এৰং অসন্তসম্পগ্গাহকা ৰিনাসং পাপুণন্তীতি.

বোধিসত্তো ইমায গাথায মাণৰানং ধম্মং দেসেত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা যথাকম্মং গতো.

সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা মতব্যগ্ঘুট্ঠাপনকো মাণৰো অজাতসত্তু অহোসি, দিসাপামোক্খো আচরিযো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.

সঞ্জীৰজাতকৰণ্ণনা দসমা.

ককণ্টকৰগ্গো পন্নরসমো.

তস্সুদ্দানং –

গোধসিঙ্গালৰিরোচং, নঙ্গুট্ঠরাধকাকঞ্চ;

পুপ্ফরত্তঞ্চ সিঙ্গালং, একপণ্ণঞ্চ সঞ্জীৰং.

অথ ৰগ্গুদ্দানং –

অপণ্ণকো সীলৰগ্গো, কুরুঙ্গো চ কুলাৰকো;

অত্থকামো চ আসীসো, ইত্থীৰরুণপাযিম্হা.

লিত্তো পরোসতং হংচি, কুসনাল়া সম্পদানো;

ককণ্টকো পন্নরস, সতপণ্ণাস জাতকাতি.

এককনিপাতৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

(পঠমো ভাগো নিট্ঠিতো).