📜
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স
১৭. চত্তালীসনিপাতো
[৫২১] ১. তেসকুণজাতকৰণ্ণনা
ৰেস্সন্তরং ¶ ¶ ¶ তং পুচ্ছামীতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো কোসলরঞ্ঞো ওৰাদৰসেন কথেসি. তঞ্হি রাজানং ধম্মস্সৰনত্থায আগতং সত্থা আমন্তেত্ৰা ‘‘মহারাজ, রঞ্ঞা নাম ধম্মেন রজ্জং কারেতব্বং, যস্মিঞ্হি সমযে রাজানো অধম্মিকা হোন্তি, রাজযুত্তাপি তস্মিং সমযে অধম্মিকা হোন্তী’’তি চতুক্কনিপাতে (অ. নি. ৪.৭০) আগতসুত্তনযেন ওৰদিত্ৰা অগতিগমনে অগতিঅগমনে চ আদীনৰঞ্চ আনিসংসঞ্চ কথেত্ৰা ‘‘সুপিনকূপমা কামা’’তিআদিনা নযেন কামেসু আদীনৰং ৰিত্থারেত্ৰা, ‘‘মহারাজ, ইমেসঞ্হি সত্তানং –
‘মচ্চুনা সঙ্গরো নত্থি, লঞ্জগ্গাহো ন ৰিজ্জতি;
যুদ্ধং নত্থি জযো নত্থি, সব্বে মচ্চুপরাযণা’.
তেসং পরলোকং গচ্ছন্তানং ঠপেত্ৰা অত্তনা কতং কল্যাণকম্মং অঞ্ঞা পতিট্ঠা নাম নত্থি. এৰং ইত্তরপচ্চুপট্ঠানং অৰস্সং পহাতব্বং, ন যসং নিস্সায পমাদং কাতুং ৰট্টতি, অপ্পমত্তেনেৰ হুত্ৰা ধম্মেন রজ্জং কারেতুং ৰট্টতি. পোরাণকরাজানো অনুপ্পন্নেপি বুদ্ধে পণ্ডিতানং ওৰাদে ঠত্ৰা ধম্মেন রজ্জং কারেত্ৰা দেৰনগরং পূরযমানা গমিংসূ’’তি ৰত্ৰা তেন যাচিতো অতীতং আহরি.
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তো রজ্জং কারেন্তো অপুত্তকো অহোসি, পত্থেন্তোপি পুত্তং ৰা ধীতরং ৰা ন লভি. সো একদিৰসং মহন্তেন পরিৰারেন উয্যানং গন্ত্ৰা দিৰসভাগং উয্যানে কীল়িত্ৰা মঙ্গলসালরুক্খমূলে ¶ সযনং অত্থরাপেত্ৰা থোকং নিদ্দাযিত্ৰা পবুদ্ধো সালরুক্খং ওলোকেত্ৰা তত্থ সকুণকুলাৰকং পস্সি, সহ দস্সনেনেৰস্স সিনেহো উপ্পজ্জি. সো একং পুরিসং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘ইমং রুক্খং অভিরুহিত্ৰা এতস্মিং কুলাৰকে কস্সচি অত্থিতং ৰা নত্থিতং ৰা জানাহী’’তি আহ. সো ‘‘সাধু, দেৰা’’তি ৰত্ৰা অভিরুহিত্ৰা তত্থ ¶ তীণি অণ্ডকানি ¶ দিস্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা ‘‘তেন হি এতেসং উপরি নাসৰাতং মা ৰিস্সজ্জেসী’’তি ৰত্ৰা ‘‘চঙ্কোটকে কপ্পাসপিচুং অত্থরিত্ৰা তত্থেৰ তানি অণ্ডকানি ঠপেত্ৰা সণিকং ওতরাহী’’তি ওতারাপেত্ৰা চঙ্কোটকং হত্থেন গহেত্ৰা ‘‘কতরসকুণণ্ডকানি নামেতানী’’তি অমচ্চে পুচ্ছি. তে ‘‘মযং ন জানাম, নেসাদা জানিস্সন্তী’’তি ৰদিংসু. রাজা নেসাদে পক্কোসাপেত্ৰা পুচ্ছি. নেসাদা, ‘‘মহারাজ, তেসু একং উলূকঅণ্ডং, একং সালিকাঅণ্ডং, একং সুৰকঅণ্ড’’ন্তি কথযিংসু. কিং পন একস্মিং কুলাৰকে তিণ্ণং সকুণিকানং অণ্ডানি হোন্তীতি. আম, দেৰ, পরিপন্থে অসতি সুনিক্খিত্তানি ন নস্সন্তীতি. রাজা তুস্সিত্ৰা ‘‘ইমে মম পুত্তা ভৰিস্সন্তী’’তি তানি তীণি অণ্ডানি তযো অমচ্চে পটিচ্ছাপেত্ৰা ‘‘ইমে ময্হং পুত্তা ভৰিস্সন্তি, তুম্হে সাধুকং পটিজগ্গিত্ৰা অণ্ডকোসতো নিক্খন্তকালে মমারোচেয্যাথা’’তি আহ. তে তানি সাধুকং রক্খিংসু.
তেসু পঠমং উলূকঅণ্ডং ভিজ্জি. অমচ্চো একং নেসাদং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘ত্ৰং ইত্থিভাৰং ৰা পুরিসভাৰং ৰা জানাহী’’তি ৰত্ৰা তেন তং ৰীমংসিত্ৰা ‘‘পুরিসো’’তি ৰুত্তে রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘পুত্তো তে, দেৰ, জাতো’’তি আহ. রাজা তুট্ঠো তস্স বহুং ধনং দত্ৰা ‘‘পুত্তকং মে সাধুকং পটিজগ্গ, ‘ৰেস্সন্তরো’তি চস্স নামং করোহী’’তি ৰত্ৰা উয্যোজেসি. সো তথা অকাসি. ততো কতিপাহচ্চযেন সালিকাঅণ্ডং ভিজ্জি. সোপি অমচ্চো তং নেসাদেন ৰীমংসাপেত্ৰা ‘‘ইত্থী’’তি সুত্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘ধীতা তে, দেৰ, জাতা’’তি আহ. রাজা তুট্ঠো তস্সপি বহুং ধনং দত্ৰা ‘‘ধীতরং ¶ মে সাধুকং পটিজগ্গ, ‘কুণ্ডলিনী’তি চস্সা নামং করোহী’’তি ৰত্ৰা উয্যোজেসি. সোপি তথা অকাসি. পুন কতিপাহচ্চযেন সুৰকঅণ্ডং ভিজ্জি. সোপি অমচ্চো নেসাদেন তং ৰীমংসিত্ৰা ‘‘পুরিসো’’তি ৰুত্তে রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘পুত্তো তে, দেৰ, জাতো’’তি আহ. রাজা তুট্ঠো তস্সপি বহুং ধনং দত্ৰা ‘‘পুত্তস্স মে মহন্তেন পরিৰারেন মঙ্গলং কত্ৰা ‘জম্বুকো’তিস্স নামং করোহী’’তি ৰত্ৰা উয্যোজেসি. সোপি তথা অকাসি. তে তযোপি সকুণা তিণ্ণং অমচ্চানং গেহেসু রাজকুমারপরিহারেনেৰ ৰড্ঢন্তি. রাজা ‘‘মম পুত্তো, মম ধীতা’’তি ৰোহরতি. অথস্স অমচ্চা অঞ্ঞমঞ্ঞং অৰহসন্তি ‘‘পস্সথ, ভো, রঞ্ঞো ¶ কিরিযং, তিরচ্ছানগতেপি ‘পুত্তো মে, ধীতা মে’তি ৰদন্তো ৰিচরতী’’তি.
তং সুত্ৰা রাজা চিন্তেসি – ‘‘ইমে অমচ্চা এতেসং মম পুত্তানং পঞ্ঞাসম্পদং ন জানন্তি, পাকটং নেসং করিস্সামী’’তি. অথেকং অমচ্চং ৰেস্সন্তরস্স সন্তিকং পেসেসি – ‘‘তুম্হাকং পিতা পঞ্হং পুচ্ছিতুকামো, কদা কির আগন্ত্ৰা পুচ্ছতূ’’তি. সো অমচ্চো গন্ত্ৰা ৰেস্সন্তরং ¶ ৰন্দিত্ৰা তং সাসনং আরোচেসি. তং সুত্ৰা ৰেস্সন্তরো অত্তনো পটিজগ্গকং অমচ্চং পক্কোসিত্ৰা ‘‘ময্হং কির পিতা মং পঞ্হং পুচ্ছিতুকামো, তস্স ইধাগতস্স সক্কারং কাতুং ৰট্টতি, কদা আগচ্ছতূ’’তি পুচ্ছি. অমচ্চো ‘‘ইতো সত্তমে দিৰসে তৰ পিতা আগচ্ছতূ’’তি আহ. তং সুত্ৰা ৰেস্সন্তরো ‘‘পিতা মে ইতো সত্তমে দিৰসে আগচ্ছতূ’’তি ৰত্ৰা উয্যোজেসি. সো আগন্ত্ৰা রঞ্ঞো আচিক্খি. রাজা সত্তমে দিৰসে নগরে ভেরিং চরাপেত্ৰা পুত্তস্স নিৰেসনং অগমাসি. ৰেস্সন্তরো রঞ্ঞো মহন্তং সক্কারং কারেসি, অন্তমসো দাসকম্মকারানম্পি সক্কারং কারেসি. রাজা ৰেস্সন্তরসকুণস্স গেহে ভুঞ্জিত্ৰা মহন্তং যসং অনুভৰিত্ৰা সকং নিৰেসনং আগন্ত্ৰা রাজঙ্গণে মহন্তং মণ্ডপং কারাপেত্ৰা নগরে ভেরিং চরাপেত্ৰা অলঙ্কতমণ্ডপমজ্ঝে মহাজনপরিৰারো নিসীদিত্ৰা ‘‘ৰেস্সন্তরং ¶ আনেতূ’’তি অমচ্চস্স সন্তিকং পেসেসি. অমচ্চো ৰেস্সন্তরং সুৰণ্ণপীঠে নিসীদাপেত্ৰা আনেসি. ৰেস্সন্তরসকুণো পিতু অঙ্কে নিসীদিত্ৰা পিতরা সহ কীল়িত্ৰা গন্ত্ৰা তত্থেৰ সুৰণ্ণপীঠে নিসীদি. অথ নং রাজা মহাজনমজ্ঝে রাজধম্মং পুচ্ছন্তো পঠমং গাথমাহ –
‘‘ৰেস্সন্তরং তং পুচ্ছামি, সকুণ ভদ্দমত্থু তে;
রজ্জং কারেতুকামেন, কিং সু কিচ্চং কতং ৰর’’ন্তি.
তত্থ সকুণাতি তং আলপতি. কিং সূতি কতরং কিচ্চং কতং ৰরং উত্তমং হোতি, কথেহি মে, তাত, সকলং রাজধম্মন্তি এৰং কির তং সো পুচ্ছি.
তং সুত্ৰা ৰেস্সন্তরো পঞ্হং অকথেত্ৰাৰ রাজানং তাৰ পমাদেন চোদেন্তো দুতিযং গাথমাহ –
‘‘চিরস্সং ৰত মং তাতো, কংসো বারাণসিগ্গহো;
পমত্তো অপ্পমত্তং মং, পিতা পুত্তং অচোদযী’’তি.
তত্থ ¶ তাতোতি পিতা. কংসোতি ইদং তস্স নামং. বারাণসিগ্গহোতি চতূহি সঙ্গহৰত্থূহি বারাণসিং সঙ্গহেত্ৰা ৰত্তন্তো. পমত্তোতি এৰরূপানং পণ্ডিতানং সন্তিকে ৰসন্তো পঞ্হস্স অপুচ্ছনেন পমত্তো. অপ্পমত্তং মন্তি সীলাদিগুণযোগেন মং অপ্পমত্তং. পিতাতি পোসকপিতা. অচোদযীতি অমচ্চেহি ‘‘তিরচ্ছানগতে পুত্তে কত্ৰা ৰোহরতী’’তি অৰহসিযমানো পমাদং আপজ্জিত্ৰা চিরস্সং অজ্জ চোদেসি, পঞ্হং পুচ্ছীতি ৰদতি.
এৰং ¶ সো ইমায গাথায চোদেত্ৰা ‘‘মহারাজ, রঞ্ঞা নাম তীসু ধম্মেসু ঠত্ৰা ধম্মেন রজ্জং কারেতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা রাজধম্মং কথেন্তো ইমা গাথাযো আহ –
‘‘পঠমেনেৰ ৰিতথং, কোধং হাসং নিৰারযে;
ততো কিচ্চানি কারেয্য, তং ৰতং আহু খত্তিয.
‘‘যং ত্ৰং তাত তপোকম্মং, পুব্বে কতমসংসযং;
রত্তো দুট্ঠো চ যং কযিরা, ন তং কযিরা ততো পুন.
‘‘খত্তিযস্স পমত্তস্স, রট্ঠস্মিং রট্ঠৰড্ঢন;
সব্বে ভোগা ৰিনস্সন্তি, রঞ্ঞো তং ৰুচ্চতে অঘং.
‘‘সিরী তাত অলক্খী চ, পুচ্ছিতা এতদব্রৰুং;
উট্ঠানৰীরিযে পোসে, রমাহং অনুসূযকে.
‘‘উসূযকে ¶ দুহদযে, পুরিসে কম্মদুস্সকে;
কাল়কণ্ণী মহারাজ, রমতি চক্কভঞ্জনী.
‘‘সো ত্ৰং সব্বে সুহদযো, সব্বেসং রক্খিতো ভৰ;
অলক্খিং নুদ মহারাজ, লক্খ্যা ভৰ নিৰেসনং.
‘‘স লক্খীধিতিসম্পন্নো, পুরিসো হি মহগ্গতো;
অমিত্তানং কাসিপতি, মূলং অগ্গঞ্চ ছিন্দতি.
‘‘সক্কোপি হি ভূতপতি, উট্ঠানে নপ্পমজ্জতি;
স কল্যাণে ধিতিং কত্ৰা, উট্ঠানে কুরুতে মনো.
‘‘গন্ধব্বা ¶ পিতরো দেৰা, সাজীৰা হোন্তি তাদিনো;
উট্ঠাহতো অপ্পমজ্জতো, অনুতিট্ঠন্তি দেৰতা.
‘‘সো ¶ অপ্পমত্তো অক্কুদ্ধো, তাত কিচ্চানি কারয;
ৰাযমস্সু চ কিচ্চেসু, নালসো ৰিন্দতে সুখং.
‘‘তত্থেৰ তে ৰত্তপদা, এসাৰ অনুসাসনী;
অলং মিত্তে সুখাপেতুং, অমিত্তানং দুখায চা’’তি.
তত্থ পঠমেনেৰ ৰিতথন্তি, তাত, রাজা নাম আদিতোৰ মুসাৰাদং নিৰারযে. মুসাৰাদিনো হি রঞ্ঞো রট্ঠং নিরোজং হোতি, পথৰিযা ওজা কম্মকরণট্ঠানতো সত্তরতনমত্তং হেট্ঠা ভস্সতি, ততো আহারে ৰা তেলমধুফাণিতাদীসু ৰা ওসধেসু ওজা ন হোতি. নিরোজাহারভোজনা মনুস্সা বহ্ৰাবাধা হোন্তি, রট্ঠে থলজলপথেসু আযো নুপ্পজ্জতি, তস্মিং অনুপ্পজ্জন্তে রাজানো দুগ্গতা হোন্তি. তে সেৰকে সঙ্গণ্হিতুং ন সক্কোন্তি, অসঙ্গহিতা সেৰকা রাজানং গরুচিত্তেন ন ওলোকেন্তি. এৰং, তাত, মুসাৰাদো নামেস নিরোজো, ন সো জীৰিতহেতুপি কাতব্বো, সচ্চং পন সাদুতরং রসানন্তি তদেৰ পটিগ্গহেতব্বং. অপিচ মুসাৰাদো নাম গুণপরিধংসকো ৰিপত্তিপরিযোসানো, দুতিযচিত্তৰারে অৰীচিপরাযণং করোতি. ইমস্মিং পনত্থে ‘‘ধম্মো হৰে হতো হন্তী’’তি চেতিযজাতকং (জা. ১.৮.৪৫ আদযো) কথেতব্বং.
কোধন্তি, তাত, রাজা নাম পঠমমেৰ কুজ্ঝনলক্খণং কোধম্পি নিৰারেয্য. তাত, অঞ্ঞেসঞ্হি কোধো খিপ্পং মত্থকং ন পাপুণাতি, রাজূনং পাপুণাতি. রাজানো নাম ৰাচাৰুধা কুজ্ঝিত্ৰা ওলোকিতমত্তেনাপি পরং ৰিনাসেন্তি, তস্মা রঞ্ঞা অঞ্ঞেহি মনুস্সেহি অতিরেকতরং নিক্কোধেন ভৰিতব্বং, খন্তিমেত্তানুদ্দযাসম্পন্নেন অত্তনো পিযপুত্তং ৰিয লোকং ৰোলোকেন্তেন ভৰিতব্বং. তাত, অতিকোধনো নাম রাজা উপ্পন্নং যসং রক্খিতুং ন সক্কোতি. ইমস্স পনত্থস্স দীপনত্থং খন্তিৰাদিজাতক- (জা. ১.৪.৪৯ আদযো) চূল়ধম্মপালজাতকানি (জা. ১.৫.৪৪ আদযো) কথেতব্বানি. চূল়ধম্মপালজাতকস্মিঞ্হি মহাপতাপনো নাম রাজা পুত্তং ঘাতেত্ৰা ¶ পুত্তসোকেন হদযেন ফলিতেন মতায দেৰিযা সযম্পি দেৰিং অনুসোচন্তো ¶ হদযেন ফলিতেনেৰ মরি. অথ তে তযোপি একআল়াহনেৰ ঝাপেসুং. তস্মা রঞ্ঞা পঠমমেৰ মুসাৰাদং ৰজ্জেত্ৰা দুতিযং কোধো ৰজ্জেতব্বো.
হাসন্তি হস্সং, অযমেৰ ৰা পাঠো. তেসু তেসু কিচ্চেসু উপ্পিলাৰিতচিত্ততায কেল়িসীলতং পরিহাসং নিৰারেয্য. তাত, রঞ্ঞা নাম কেল়িসীলেন ন ভৰিতব্বং, অপরপত্তিযেন হুত্ৰা সব্বানি কিচ্চানি অত্তপচ্চক্খেনেৰ কাতব্বানি. উপ্পিলাৰিতচিত্তো হি রাজা অতুলেত্ৰা ¶ কম্মানি করোন্তো লদ্ধং যসং ৰিনাসেতি. ইমস্মিং পনত্থে সরভঙ্গজাতকে (জা. ২.১৭.৫০ আদযো) পুরোহিতস্স ৰচনং গহেত্ৰা দণ্ডকিরঞ্ঞো কিসৰচ্ছে অপরজ্ঝিত্ৰা সহ রট্ঠেন উচ্ছিজ্জিত্ৰা কুক্কুল়নিরযে নিব্বত্তভাৰো চ মাতঙ্গজাতকে (জা. ১.১৫.১ আদযো) মজ্ঝরঞ্ঞো ব্রাহ্মণানং কথং গহেত্ৰা মাতঙ্গতাপসে অপরজ্ঝিত্ৰা সহ রট্ঠেন উচ্ছিজ্জিত্ৰা নিরযে নিব্বত্তভাৰো চ ঘটপণ্ডিতজাতকে (জা. ১.১০.১৬৫ আদযো) দসভাতিকরাজদারকানং মোহমূল়্হানং ৰচনং গহেত্ৰা কণ্হদীপাযনে অপরজ্ঝিত্ৰা ৰাসুদেৰকুলস্স নাসিতভাৰো চ কথেতব্বো.
ততো কিচ্চানি কারেয্যাতি এৰং, তাত, পঠমং মুসাৰাদং দুতিযং কোধং ততিযং অধম্মহাসং ৰজ্জেত্ৰা ততো পচ্ছা রাজা রট্ঠৰাসীনং কত্তব্বকিচ্চানি কারেয্য. তং ৰতং আহু খত্তিযাতি, খত্তিযমহারাজ, যং মযা ৰুত্তং, এতং রঞ্ঞো ৰতসমাদানন্তি পোরাণকপণ্ডিতা কথযিংসু.
ন তং কযিরাতি যং তযা রাগাদিৰসেন পচ্ছা তাপকরং কম্মং কতং হোতি, ততো পুব্বে কততো পুন তাদিসং কম্মং ন কযিরা, মা করেয্যাসি, তাতাতি. ৰুচ্চতেতি তং রঞ্ঞো অঘন্তি ৰুচ্চতি, এৰং পোরাণকপণ্ডিতা কথযিংসু. সিরীতি ইদং ৰেস্সন্তরসকুণো পুব্বে বারাণসিযং পৰত্তিতকারণং আহরিত্ৰা দস্সেন্তো আহ. তত্থ অব্রৰুন্তি সুচিপরিৰারসেট্ঠিনা পুচ্ছিতা কথযিংসু. উট্ঠানৰীরিযেতি যো পোসো উট্ঠানে ৰীরিযে চ পতিট্ঠিতো, ন চ পরেসং সম্পত্তিং দিস্ৰা উসূযতি, তস্মিং অহং অভিরমামীতি আহ. এৰং তাৰ তাত সিরী কথেসি. উসূযকেতি অলক্খী পন, তাত, পুচ্ছিতা অহং পরসম্পত্তিউসূযকে দুহদযে দুচিত্তে কল্যাণকম্মদূসকে যো কল্যাণকম্মং দুস্সন্তো ¶ অপ্পিযাযন্তো অট্টীযন্তো ন করোতি, তস্মিং অভিরমামীতি আহ. এৰং সা কাল়কণ্ণী, মহারাজ, রমতি পতিরূপদেসৰাসাদিনো কুসলচক্কস্স ভঞ্জনী.
সুহদযোতি সুন্দরচিত্তো হিতচিত্তকো. নুদাতি নীহর. নিৰেসনন্তি লক্খিযা পন নিৰেসনং ভৰ পতিট্ঠা হোহি. স লক্খীধিতিসম্পন্নোতি, মহারাজ, কাসিপতি সো পুরিসো পঞ্ঞায চেৰ ৰীরিযেন চ সম্পন্নো. মহগ্গতোতি মহজ্ঝাসযো চোরানং পচ্চযভূতে গণ্হন্তো অমিত্তানং মূলং চোরে গণ্হন্তো অমিত্তানং অগ্গং ছিন্দতীতি ৰদতি. সক্কোতি ¶ ইন্দো. ভূতপতীতি রাজানং আলপতি. উট্ঠানেতি উট্ঠানৰীরিযে. নপ্পমজ্জতীতি ন পমজ্জতি, সব্বকিচ্চানি করোতি. স কল্যাণেতি সো দেৰরাজা উট্ঠানৰীরিযে মনং করোন্তো পাপকম্মং অকত্ৰা ¶ কল্যাণে পুঞ্ঞকম্মস্মিঞ্ঞেৰ ধিতিং কত্ৰা অপ্পমত্তো উট্ঠানে মনং করোতি, তস্স পন কল্যাণকম্মে ৰীরিযকরণভাৰদস্সনত্থং সরভঙ্গজাতকে দ্ৰীসু দেৰলোকেসু দেৰতাহি সদ্ধিং কপিট্ঠারামং আগন্ত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছিত্ৰা ধম্মস্স সুতভাৰো, মহাকণ্হজাতকে (জা. ১.১২.৬১ আদযো) অত্তনো আনুভাৰেন জনং তাসেত্ৰা ওসক্কন্তস্স সাসনস্স পৰত্তিতভাৰো চাতি এৰমাদীনি ৰত্থূনি কথেতব্বানি.
গন্ধব্বাতি চাতুমহারাজিকানং হেট্ঠা চতুযোনিকা দেৰা, চতুযোনিকত্তাযেৰ কির তে গন্ধব্বা নাম জাতা. পিতরোতি ব্রহ্মানো. দেৰাতি উপপত্তিদেৰৰসেন ছ কামাৰচরদেৰা. তাদিনোতি তথাৰিধস্স কুসলাভিরতস্স রঞ্ঞো. সাজীৰা হোন্তীতি সমানজীৰিকা উপজীৰিতব্বা. তাদিসা হি রাজানো দানাদীনি পুঞ্ঞানি করোন্তা দেৰতানং পত্তিং দেন্তি, তা তং পত্তিং অনুমোদিত্ৰা সম্পটিচ্ছিত্ৰা দিব্বযসেন ৰড্ঢন্তি. অনুতিট্ঠন্তীতি তাদিসস্স রঞ্ঞো ৰীরিযং করোন্তস্স অপ্পমাদং আপজ্জন্তস্স দেৰতা অনুতিট্ঠন্তি অনুগচ্ছন্তি, ধম্মিকং রক্খং সংৰিদহন্তীতি অত্থো.
সোতি সো ত্ৰং. ৰাযমস্সূতি তানি রট্ঠকিচ্চানি করোন্তো তুলনৰসেন তীরণৰসেন পচ্চক্খকম্মৰসেন তেসু তেসু কিচ্চেসু ৰীরিযং করস্সু. তত্থেৰ তে ৰত্তপদাতি, তাত, যং মং ত্ৰং কিংসু কিচ্চং কতং ৰরন্তি ¶ পুচ্ছি, তত্থ তৰ পঞ্হেযেৰ এতে মযা ‘‘পঠমেনেৰ ৰিতথ’’ন্তিআদযো ৰুত্তা, এতে ৰত্তপদা ৰত্তকোট্ঠাসা, এৰং তত্থ ৰত্তস্সু. এসাতি যা তে মযা কথিতা, এসাৰ তৰ অনুসাসনী. অলন্তি এৰং ৰত্তমানো হি রাজা অত্তনো মিত্তে সুখাপেতুং, অমিত্তানঞ্চ দুক্খায অলং পরিযত্তো সমত্থোতি.
এৰং ৰেস্সন্তরসকুণেন একায গাথায রঞ্ঞো পমাদং চোদেত্ৰা একাদসহি গাথাহি ধম্মে কথিতে ‘‘বুদ্ধলীল়ায পঞ্হো কথিতো’’তি মহাজনো অচ্ছরিযব্ভুতচিত্তজাতো সাধুকারসতানি পৰত্তেসি. রাজা সোমনস্সপ্পত্তো অমচ্চে আমন্তেত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘ভোন্তো! অমচ্চা মম পুত্তেন ৰেস্সন্তরেন এৰং কথেন্তেন কেন কত্তব্বং কিচ্চং কত’’ন্তি. মহাসেনগুত্তেন, দেৰাতি. ‘‘তেন হিস্স মহাসেনগুত্তট্ঠানং দম্মী’’তি ৰেস্সন্তরং ঠানন্তরে ঠপেসি. সো ততো পট্ঠায মহাসেনগুত্তট্ঠানে ঠিতো পিতু কম্মং অকাসীতি.
ৰেস্সন্তরপঞ্হো নিট্ঠিতো.
পুন ¶ ¶ রাজা কতিপাহচ্চযেন পুরিমনযেনেৰ কুণ্ডলিনিযা সন্তিকং দূতং পেসেত্ৰা সত্তমে দিৰসে তত্থ গন্ত্ৰা পচ্চাগন্ত্ৰা তত্থেৰ মণ্ডপমজ্ঝে নিসীদিত্ৰা কুণ্ডলিনিং আহরাপেত্ৰা সুৰণ্ণপীঠে নিসিন্নং রাজধম্মং পুচ্ছন্তো গাথমাহ –
‘‘সক্খিসি ত্ৰং কুণ্ডলিনি, মঞ্ঞসি খত্তবন্ধুনি;
রজ্জং কারেতুকামেন, কিং সু কিচ্চং কতং ৰর’’ন্তি.
তত্থ সক্খিসীতি মযা পুট্ঠপঞ্হং কথেতুং সক্খিস্সসীতি পুচ্ছতি. কুণ্ডলিনীতি তস্সা সলিঙ্গতো আগতনামেনালপতি. তস্সা কির দ্ৰীসু কণ্ণপিট্ঠেসু কুণ্ডলসণ্ঠানা দ্ৰে লেখা অহেসুং, তেনস্সা ‘‘কুণ্ডলিনী’’তি নামং কারেসি. মঞ্ঞসীতি জানিস্সসি মযা পুট্ঠপঞ্হস্স অত্থন্তি. খত্তবন্ধুনীতি খত্তস্স মহাসেনগুত্তস্স ভগিনিভাৰেন নং এৰং আলপতি. কস্মা পনেস ৰেস্সন্তরসকুণং এৰং অপুচ্ছিত্ৰা ইমমেৰ পুচ্ছতীতি? ইত্থিভাৰেন. ইত্থিযো হি পরিত্তপঞ্ঞা, তস্মা ‘‘সচে সক্কোতি, পুচ্ছিস্সামি, নো চে, ন পুচ্ছিস্সামী’’তি ৰীমংসনৰসেন এৰং পুচ্ছিত্ৰা তঞ্ঞেৰ পঞ্হং পুচ্ছি.
সা ¶ এৰং রঞ্ঞা রাজধম্মে পুচ্ছিতে, ‘‘তাত, ত্ৰং মং ‘ইত্থিকা নাম কিং কথেস্সতী’তি ৰীমংসসি মঞ্ঞে, সকলং তে রাজধম্মং দ্ৰীসুযেৰ পদেসু পক্খিপিত্ৰা কথেস্সামী’’তি ৰত্ৰা আহ –
‘‘দ্ৰেৰ তাত পদকানি, যত্থ সব্বং পতিট্ঠিতং;
অলদ্ধস্স চ যো লাভো, লদ্ধস্স চানুরক্খণা.
‘‘অমচ্চে তাত জানাহি, ধীরে অত্থস্স কোৰিদে;
অনক্খাকিতৰে তাত, অসোণ্ডে অৰিনাসকে.
‘‘যো চ তং তাত রক্খেয্য, ধনং যঞ্চেৰ তে সিযা;
সূতোৰ রথং সঙ্গণ্হে, সো তে কিচ্চানি কারযে.
‘‘সুসঙ্গহিতন্তজনো, সযং ৰিত্তং অৰেক্খিয;
নিধিঞ্চ ইণদানঞ্চ, ন করে পরপত্তিযা.
‘‘সযং ¶ আযং ৰযং জঞ্ঞা, সযং জঞ্ঞা কতাকতং;
নিগ্গণ্হে নিগ্গহারহং, পগ্গণ্হে পগ্গহারহং.
‘‘সযং ¶ জানপদং অত্থং, অনুসাস রথেসভ;
মা তে অধম্মিকা যুত্তা, ধনং রট্ঠঞ্চ নাসযুং.
‘‘মা চ ৰেগেন কিচ্চানি, করোসি কারযেসি ৰা;
ৰেগসা হি কতং কম্মং, মন্দো পচ্ছানুতপ্পতি.
‘‘মা তে অধিসরে মুঞ্চ, সুবাল়্হমধিকোপিতং;
কোধসা হি বহূ ফীতা, কুলা অকুলতং গতা.
‘‘‘মা তাত ইস্সরোম্হী’তি, অনত্থায পতারযি;
ইত্থীনং পুরিসানঞ্চ, মা তে আসি দুখুদ্রযো.
‘‘অপেতলোমহংসস্স, রঞ্ঞো কামানুসারিনো;
সব্বে ভোগা ৰিনস্সন্তি, রঞ্ঞো তং ৰুচ্চতে অঘং.
‘‘তত্থেৰ তে ৰত্তপদা, এসাৰ অনুসাসনী;
দক্খস্সুদানি পুঞ্ঞকরো, অসোণ্ডো অৰিনাসকো;
সীলৰাস্সু মহারাজ, দুস্সীলো ৰিনিপাতিকো’’তি.
তত্থ ¶ পদকানীতি কারণপদানি. যত্থাতি যেসু দ্ৰীসু পদেসু সব্বং অত্থজাতং হিতসুখং পতিট্ঠিতং. অলদ্ধস্সাতি যো চ পুব্বে অলদ্ধস্স লাভস্স লাভো, যা চ লদ্ধস্স অনুরক্খণা. তাত, অনুপ্পন্নস্স হি লাভস্স উপ্পাদনং নাম ন ভারো, উপ্পন্নস্স পন অনুরক্খণমেৰ ভারো. একচ্চো হি যসং উপ্পাদেত্ৰাপি যসে পমত্তো পমাদং উপ্পাদেত্ৰা পাণাতিপাতাদীনি করোতি, মহাচোরো হুত্ৰা রট্ঠং ৰিলুম্পমানো চরতি. অথ নং রাজানো গাহাপেত্ৰা মহাৰিনাসং পাপেন্তি. অথ ৰা উপ্পন্নরূপাদীসু কামগুণেসু পমত্তো অযোনিসো ধনং নাসেন্তো সব্বসাপতেয্যে খীণে কপণো হুত্ৰা চীরকৰসনো কপালমাদায চরতি. পব্বজিতো ৰা পন গন্থধুরাদিৰসেন লাভসক্কারং নিব্বত্তেত্ৰা পমত্তো হীনাযাৰত্ততি. অপরো পঠমঝানাদীনি ¶ নিব্বত্তেত্ৰাপি মুট্ঠস্সতিতায তথারূপে আরম্মণে বজ্ঝিত্ৰা ঝানা পরিহাযতি. এৰং উপ্পন্নস্স যসস্স ৰা ঝানাদিলাভস্স ৰা রক্খণমেৰ দুক্করং. তদত্থদীপনত্থং পন দেৰদত্তস্স ৰত্থু চ, মুদুলক্খণ- (জা. ১.১.৬৬) লোমসকস্সপ- (জা. ১.৯.৬০ আদযো) হরিতচজাতক- (জা. ১.৯.৪০ আদযো) সঙ্কপ্পজাতকাদীনি (জা. ১.৩.১ আদযো) চ কথেতব্বানি. একো পন লাভসক্কারং উপ্পাদেত্ৰা অপ্পমাদে ঠত্ৰা কল্যাণকম্মং করোতি, তস্স সো যসো সুক্কপক্খে চন্দো ৰিয ৰড্ঢতি, তস্মা ত্ৰং, মহারাজ, অপ্পমত্তো পযোগসম্পত্তিযা ঠত্ৰা ধম্মেন রজ্জং কারেন্তো তৰ উপ্পন্নং যসং অনুরক্খাহীতি.
জানাহীতি ভণ্ডাগারিককম্মাদীনং করণত্থং উপধারেহি. অনক্খাকিতৰেতি অনক্খে অকিতৰে অজুতকরে চেৰ অকেরাটিকে চ ¶ . অসোণ্ডেতি পূৰসুরাগন্ধমালাসোণ্ডভাৰরহিতে. অৰিনাসকেতি তৰ সন্তকানং ধনধঞ্ঞাদীনং অৰিনাসকে. যোতি যো অমচ্চো. যঞ্চেৰাতি যঞ্চ তে ঘরে ধনং সিযা, তং রক্খেয্য. সূতোৰাতি রথসারথি ৰিয. যথা সারথি ৰিসমমগ্গনিৰারণত্থং অস্সে সঙ্গণ্হন্তো রথং সঙ্গণ্হেয্য, এৰং যো সহ ভোগেহি তং রক্খিতুং সক্কোতি, সো তে অমচ্চো নাম তাদিসং সঙ্গহেত্ৰা ভণ্ডাগারিকাদিকিচ্চানি কারযে.
সুসঙ্গহিতন্তজনোতি, তাত, যস্স হি রঞ্ঞো অত্তনো অন্তোজনো অত্তনো ৰলঞ্জনকপরিজনো চ দানাদীহি অসঙ্গহিতো হোতি, তস্স অন্তোনিৰেসনে সুৰণ্ণহিরঞ্ঞাদীনি তেসং অসঙ্গহিতমনুস্সানং ৰসেন ¶ নস্সন্তি, অন্তোজনা বহি গচ্ছন্তি, তস্মা ত্ৰং সুট্ঠুসঙ্গহিতঅন্তোজনো হুত্ৰা ‘‘এত্তকং নাম মে ৰিত্ত’’ন্তি সযং অত্তনো ধনং অৰেক্খিত্ৰা ‘‘অসুকট্ঠানে নাম নিধিং নিধেম, অসুকস্স ইণং দেমা’’তি ইদং উভযম্পি ন করে পরপত্তিযা, পরপত্তিযাপি ত্ৰং মা করি, সব্বং অত্তপচ্চক্খমেৰ করেয্যাসীতি ৰদতি.
আযং ৰযন্তি ততো উপ্পজ্জনকং আযঞ্চ তেসং তেসং দাতব্বং ৰযঞ্চ সযমেৰ জানেয্যাসীতি. কতাকতন্তি সঙ্গামে ৰা নৰকম্মে ৰা অঞ্ঞেসু ৰা কিচ্চেসু ‘‘ইমিনা ইদং নাম ময্হং কতং, ইমিনা ন কত’’ন্তি এতম্পি সযমেৰ জানেয্যাসি, মা পরপত্তিযো হোহি. নিগ্গণ্হেতি, তাত, রাজা নাম সন্ধিচ্ছেদাদিকারকং নিগ্গহারহং আনেত্ৰা দস্সিতং উপপরিক্খিত্ৰা সোধেত্ৰা পোরাণকরাজূহি ঠপিতদণ্ডং ওলোকেত্ৰা দোসানুরূপং নিগ্গণ্হেয্য. পগ্গণ্হেতি যো পন পগ্গহারহো হোতি, অভিন্নস্স ৰা পরবলস্স ভেদেতা, ভিন্নস্স ৰা সকবলস্স আরাধকো, অলদ্ধস্স ৰা রজ্জস্স আহরকো, লদ্ধস্স ৰা থাৰরকারকো, যেন ৰা ¶ পন জীৰিতং দিন্নং হোতি, এৰরূপং পগ্গহারহং পগ্গহেত্ৰা মহন্তং সক্কারসম্মানং করেয্য. এৰং হিস্স কিচ্চেসু অঞ্ঞেপি উরং দত্ৰা কত্তব্বং করিস্সন্তি.
জানপদন্তি জনপদৰাসীনং অত্থং সযং অত্তপচ্চক্খেনেৰ অনুসাস. অধম্মিকা যুত্তাতি অধম্মিকা তত্থ তত্থ নিযুত্তা আযুত্তকা লঞ্জং গহেত্ৰা ৰিনিচ্ছযং ভিন্দন্তা তৰ ধনঞ্চ রট্ঠঞ্চ মা নাসযুং. ইমিনা কারণেন অপ্পমত্তো হুত্ৰা সযমেৰ অনুসাস. ৰেগেনাতি সহসা অতুলেত্ৰা অতীরেত্ৰা. ৰেগসাতি অতুলেত্ৰা অতীরেত্ৰা ছন্দাদিৰসেন সহসা কতং কম্মঞ্হি ন সাধু ন সুন্দরং. কিংকারণা? তাদিসঞ্হি কত্ৰা মন্দো পচ্ছা ৰিপ্পটিসারৰসেন ইধ লোকে অপাযদুক্খং অনুভৰন্তো পরলোকে চ অনুতপ্পতি. অযং পনেত্থ অত্থো ‘‘ইসীনমন্তরং কত্ৰা, ভরুরাজাতি মে সুত’’ন্তি ভরুজাতকেন (জা. ১.২.১২৫-১২৬) দীপেতব্বো ¶ .
মা তে অধিসরে মুঞ্চ, সুবাল়্হমধিকোপিতন্তি, তাত, তৰ হদযং কুসলং অধিসরিত্ৰা অতিক্কমিত্ৰা পৰত্তে পরেসং অকুসলকম্মে সুট্ঠু বাল়্হং অধিকোপিতং কুজ্ঝাপিতং হুত্ৰা মা মুঞ্চ, মা পতিট্ঠাযতূতি অত্থো. ইদং ¶ ৰুত্তং হোতি – তাত, যদা তে ৰিনিচ্ছযে ঠিতস্স ইমিনা পুরিসো ৰা হতো সন্ধি ৰা ছিন্নোতি চোরং দস্সেন্তি, তদা তে পরেসং ৰচনেহি সুট্ঠু কোপিতম্পি হদযং কোধৰসেন মা মুঞ্চ, অপরিগ্গহেত্ৰা মা দণ্ডং পণেহি. কিংকারণা? অচোরম্পি হি ‘‘চোরো’’তি গহেত্ৰা আনেন্তি, তস্মা অকুজ্ঝিত্ৰা উভিন্নং অত্তপচ্চত্থিকানং কথং সুত্ৰা সুট্ঠু সোধেত্ৰা অত্তপচ্চক্খেন তস্স চোরভাৰং ঞত্ৰা পৰেণিযা ঠপিতদণ্ডৰসেন কত্তব্বং করোহি. রঞ্ঞা হি উপ্পন্নেপি কোধে হদযং সীতলং অকত্ৰা কম্মং ন কাতব্বং. যদা পনস্স হদযং নিব্বুতং হোতি মুদুকং, তদা ৰিনিচ্ছযকম্মং কাতব্বং. ফরুসে হি চিত্তে পক্কুথিতে উদকে মুখনিমিত্তং ৰিয কারণং ন পঞ্ঞাযতি. কোধসা হীতি, তাত, কোধেন হি বহূনি ফীতানি রাজকুলানি অকুলভাৰং গতানি মহাৰিনাসমেৰ পত্তানীতি. ইমস্স পনত্থস্স দীপনত্থং খন্তিৰাদিজাতক- (জা. ১.৪.৪৯ আদযো) নাল়িকেররাজৰত্থুসহস্সবাহুঅজ্জুনৰত্থুআদীনি কথেতব্বানি.
মা, তাত, ইস্সরোম্হীতি, অনত্থায পতারযীতি, তাত, ‘‘অহং পথৰিস্সরো’’তি মা মহাজনং কাযদুচ্চরিতাদিঅনত্থায পতারযি মা ওতারযি, যথা তং অনত্থং সমাদায ৰত্ততি, মা এৰমকাসীতি অত্থো. মা তে আসীতি, তাত, তৰ ৰিজিতে মনুস্সজাতিকানং ৰা তিরচ্ছানজাতিকানং ৰা ইত্থিপুরিসানং দুখুদ্রযো দুক্খুপ্পত্তি মা আসি. যথা হি অধম্মিকরাজূনং ¶ ৰিজিতে মনুস্সা কাযদুচ্চরিতাদীনি কত্ৰা নিরযে উপ্পজ্জন্তি, তৰ রট্ঠৰাসীনং তং দুক্খং যথা ন হোতি, তথা করোহীতি অত্থো.
অপেতলোমহংসস্সাতি অত্তানুৰাদাদিভযেহি নিব্ভযস্স. ইমিনা ইমং দস্সেতি – তাত, যো রাজা কিস্মিঞ্চি আসঙ্কং অকত্ৰা অত্তনো কামমেৰ অনুস্সরতি, ছন্দৰসেন যং যং ইচ্ছতি, তং তং করোতি, ৰিস্সট্ঠযট্ঠি ৰিয অন্ধো নিরঙ্কুসো ৰিয চ চণ্ডহত্থী হোতি, তস্স সব্বে ভোগা ৰিনস্সন্তি, তস্স তং ভোগব্যসনং অঘং দুক্খন্তি ৰুচ্চতি.
তত্থেৰ তে ৰত্তপদাতি পুরিমনযেনেৰ যোজেতব্বং. দক্খস্সুদানীতি, তাত, ত্ৰং ইমং অনুসাসনিং সুত্ৰা ইদানি দক্খো অনলসো পুঞ্ঞানং করণেন ¶ পুঞ্ঞকরো সুরাদিপরিহরণেন. অসোণ্ডো দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকস্স অত্থস্স অৰিনাসনেন অৰিনাসকো ভৰেয্যাসীতি. সীলৰাস্সূতি সীলৰা আচারসম্পন্নো ভৰ, দসসু রাজধম্মেসু পতিট্ঠায রজ্জং কারেহি. দুস্সীলো ৰিনিপাতিকোতি দুস্সীলো হি, মহারাজ, অত্তানং নিরযে ৰিনিপাতেন্তো ৰিনিপাতিকো নাম হোতীতি.
এৰং ¶ কুণ্ডলিনীপি একাদসহি গাথাহি ধম্মং দেসেসি. রাজা তুট্ঠো অমচ্চে আমন্তেত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘ভোন্তো! অমচ্চা মম ধীতায কুণ্ডলিনিযা এৰং কথযমানায কেন কত্তব্বং কিচ্চং কত’’ন্তি. ভণ্ডাগারিকেন, দেৰাতি. ‘‘তেন হিস্সা ভণ্ডাগারিকট্ঠানং দম্মী’’তি কুণ্ডলিনিং ঠানন্তরে ঠপেসি. সা ততো পট্ঠায ভণ্ডাগারিকট্ঠানে ঠত্ৰা পিতু কম্মং অকাসীতি.
কুণ্ডলিনিপঞ্হো নিট্ঠিতো.
পুন রাজা কতিপাহচ্চযেন পুরিমনযেনেৰ জম্বুকপণ্ডিতস্স সন্তিকং দূতং পেসেত্ৰা সত্তমে দিৰসে তত্থ গন্ত্ৰা সম্পত্তিং অনুভৰিত্ৰা পচ্চাগতো তত্থেৰ মণ্ডপমজ্ঝে নিসীদি. অমচ্চো জম্বুকপণ্ডিতং কঞ্চনভদ্দপীঠে নিসীদাপেত্ৰা পীঠং সীসেনাদায আগচ্ছি. পণ্ডিতো পিতু অঙ্কে নিসীদিত্ৰা কীল়িত্ৰা গন্ত্ৰা কঞ্চনপীঠেযেৰ নিসীদি. অথ নং রাজা পঞ্হং পুচ্ছন্তো গাথমাহ –
‘‘অপুচ্ছিম্হ কোসিযগোত্তং, কুণ্ডলিনিং তথেৰ চ;
ত্ৰং দানি ৰদেহি জম্বুক, বলানং বলমুত্তম’’ন্তি.
তস্সত্থো ¶ – তাত, জম্বুক, অহং তৰ ভাতরং কোসিযগোত্তং ৰেস্সন্তরং ভগিনিঞ্চ তে কুণ্ডলিনিং রাজধম্মং অপুচ্ছিং, তে অত্তনো বলেন কথেসুং, যথা পন তে পুচ্ছিং, তথেৰ ইদানি, পুত্ত জম্বুক, তং পুচ্ছামি, ত্ৰং মে রাজধম্মঞ্চ বলানং উত্তমং বলঞ্চ কথেহীতি.
এৰং রাজা মহাসত্তং পঞ্হং পুচ্ছন্তো অঞ্ঞেসং পুচ্ছিতনিযামেন অপুচ্ছিত্ৰা ৰিসেসেত্ৰা পুচ্ছি. অথস্স পণ্ডিতো ‘‘তেন হি, মহারাজ, ওহিতসোতো সুণাহি, সব্বং তে কথেস্সামী’’তি পসারিতহত্থে সহস্সত্থৰিকং ঠপেন্তো ৰিয ধম্মদেসনং আরভি –
‘‘বলং ¶ পঞ্চৰিধং লোকে, পুরিসস্মিং মহগ্গতে;
তত্থ বাহুবলং নাম, চরিমং ৰুচ্চতে বলং.
‘‘ভোগবলঞ্চ দীঘাৰু, দুতিযং ৰুচ্চতে বলং;
অমচ্চবলঞ্চ দীঘাৰু, ততিযং ৰুচ্চতে বলং.
‘‘অভিজচ্চবলঞ্চেৰ, তং চতুত্থং অসংসযং;
যানি চেতানি সব্বানি, অধিগণ্হাতি পণ্ডিতো.
‘‘তং ¶ বলানং বলং সেট্ঠং, অগ্গং পঞ্ঞাবলং বলং;
পঞ্ঞাবলেনুপত্থদ্ধো, অত্থং ৰিন্দতি পণ্ডিতো.
‘‘অপি চে লভতি মন্দো, ফীতং ধরণিমুত্তমং;
অকামস্স পসয্হং ৰা, অঞ্ঞো তং পটিপজ্জতি.
‘‘অভিজাতোপি চে হোতি, রজ্জং লদ্ধান খত্তিযো;
দুপ্পঞ্ঞো হি কাসিপতি, সব্বেনপি ন জীৰতি.
‘‘পঞ্ঞাৰ সুতং ৰিনিচ্ছিনী, পঞ্ঞা কিত্তিসিলোকৰড্ঢনী;
পঞ্ঞাসহিতো নরো ইধ, অপি দুক্খে সুখানি ৰিন্দতি.
‘‘পঞ্ঞঞ্চ ¶ খো অসুস্সূসং, ন কোচি অধিগচ্ছতি;
বহুস্সুতং অনাগম্ম, ধম্মট্ঠং অৰিনিব্ভুজং.
‘‘যো চ ধম্মৰিভঙ্গঞ্ঞূ, কালুট্ঠাযী অতন্দিতো;
অনুট্ঠহতি কালেন, কম্মফলং তস্সিজ্ঝতি.
‘‘অনাযতনসীলস্স, অনাযতনসেৰিনো;
ন নিব্বিন্দিযকারিস্স, সম্মদত্থো ৰিপচ্চতি.
‘‘অজ্ঝত্তঞ্চ পযুত্তস্স, তথাযতনসেৰিনো;
অনিব্বিন্দিযকারিস্স, সম্মদত্থো ৰিপচ্চতি.
‘‘যোগপ্পযোগসঙ্খাতং, সম্ভতস্সানুরক্খণং;
তানি ত্ৰং তাত সেৰস্সু, মা অকম্মায রন্ধযি;
অকম্মুনা হি দুম্মেধো, নল়াগারংৰ সীদতী’’তি.
তত্থ ¶ মহগ্গতেতি, মহারাজ, ইমস্মিং সত্তলোকে মহজ্ঝাসযে পুরিসে পঞ্চৰিধং বলং হোতি. বাহুবলন্তি কাযবলং. চরিমন্তি তং অতিমহন্তম্পি সমানং লামকমেৰ. কিংকারণা? অন্ধবালভাৰেন. সচে হি কাযবলং মহন্তং নাম ভৰেয্য, ৰারণবলতো লটুকিকায বলং খুদ্দকং ভৰেয্য, ৰারণবলং পন অন্ধবালভাৰেন মরণস্স পচ্চযং জাতং, লটুকিকা অত্তনো ঞাণকুসলতায ৰারণং জীৰিতক্খযং পাপেসি. ইমস্মিং পনত্থে ‘‘ন হেৰ সব্বত্থ বলেন কিচ্চং, বলঞ্হি বালস্স ৰধায হোতী’’তি সুত্তং (জা. ১.৫.৪২) আহরিতব্বং.
ভোগবলন্তি উপত্থম্ভনৰসেন সব্বং হিরঞ্ঞসুৰণ্ণাদি উপভোগজাতং ভোগবলং নাম, তং কাযবলতো মহন্ততরং. অমচ্চবলন্তি অভেজ্জমন্তস্স সূরস্স সুহদযস্স অমচ্চমণ্ডলস্স অত্থিতা, তং বলং সঙ্গামসূরতায পুরিমেহি বলেহি মহন্ততরং. অভিজচ্চবলন্তি তীণি কুলানি অতিক্কমিত্ৰা খত্তিযকুলৰসেন জাতিসম্পত্তি ¶ , তং ইতরেহি বলেহি মহন্ততরং. জাতিসম্পন্না এৰ হি সুজ্ঝন্তি, ন ইতরেতি. যানি চেতানীতি যানি চ এতানি চত্তারিপি বলানি পণ্ডিতো পঞ্ঞানুভাৰেন অধিগণ্হাতি অভিভৰতি, তং সব্ববলানং পঞ্ঞাবলং সেট্ঠন্তি চ অগ্গন্তি চ ৰুচ্চতি. কিংকারণা? তেন হি বলেন উপত্থদ্ধো পণ্ডিতো অত্থং ৰিন্দতি, ৰুড্ঢিং পাপুণাতি ¶ . তদত্থজোতনত্থং ‘‘পুণ্ণং নদিং যেন চ পেয্যমাহূ’’তি পুণ্ণনদীজাতকঞ্চ (জা. ১.২.১২৭ আদযো) সিরীকাল়কণ্ণিপঞ্হং পঞ্চপণ্ডিতপঞ্হঞ্চ সত্তুভস্তজাতক- (জা. ১.৭.৪৬ আদযো) সম্ভৰজাতক- (জা. ১.১৬.১৩৮ আদযো) সরভঙ্গজাতকাদীনি (জা. ২.১৭.৫০ আদযো) চ কথেতব্বানি.
মন্দোতি মন্দপঞ্ঞো বালো. ফীতন্তি, তাত, মন্দপঞ্ঞো পুগ্গলো সত্তরতনপুণ্ণং চেপি উত্তমং ধরণিং লভতি, তস্স অনিচ্ছমানস্সেৰ পসয্হকারং ৰা পন কত্ৰা অঞ্ঞো পঞ্ঞাসম্পন্নো তং পটিপজ্জতি. মন্দো হি লদ্ধং যসং রক্খিতুং কুলসন্তকং ৰা পন পৰেণিআগতম্পি রজ্জং অধিগন্তুং ন সক্কোতি. তদত্থজোতনত্থং ‘‘অদ্ধা পাদঞ্জলী সব্বে, পঞ্ঞায অতিরোচতী’’তি পাদঞ্জলীজাতকং (জা. ১.২.১৯৪-১৯৫) কথেতব্বং. লদ্ধানাতি জাতিসম্পত্তিং নিস্সায কুলসন্তকং রজ্জং লভিত্ৰাপি. সব্বেনপীতি তেন সকলেনপি রজ্জেন ন জীৰতি, অনুপাযকুসলতায দুগ্গতোৰ হোতীতি.
এৰং ¶ মহাসত্তো এত্তকেন ঠানেন অপণ্ডিতস্স অগুণং কথেত্ৰা ইদানি পঞ্ঞং পসংসন্তো ‘‘পঞ্ঞা’’তিআদিমাহ. তত্থ সুতন্তি সুতপরিযত্তি. তঞ্হি পঞ্ঞাৰ ৰিনিচ্ছিনতি. কিত্তিসিলোকৰড্ঢনীতি কিত্তিঘোসস্স চ লাভসক্কারস্স চ ৰড্ঢনী. দুক্খে সুখানি ৰিন্দতীতি দুক্খে উপ্পন্নেপি নিব্ভযো হুত্ৰা উপাযকুসলতায সুখং পটিলভতি. তদত্থদীপনত্থং –
‘‘যস্সেতে চতুরো ধম্মা, ৰানরিন্দ যথা তৰ’’. (জা. ১.১.৫৭);
অলমেতেহি অম্বেহি, জম্বূহি পনসেহি চা’’তি. (জা. ১.২.১১৫) –
আদীনি জাতকানি কথেতব্বানি.
অসুস্সূসন্তি পণ্ডিতপুগ্গলে অপযিরুপাসন্তো অস্সুণন্তো. ধম্মট্ঠন্তি সভাৰকারণে ঠিতং বহুস্সুতং অনাগম্ম তং অসদ্দহন্তো. অৰিনিব্ভুজন্তি অত্থানত্থং কারণাকারণং অনোগাহন্তো অতীরেন্তো ন কোচি পঞ্ঞং অধিগচ্ছতি, তাতাতি.
ধম্মৰিভঙ্গঞ্ঞূতি দসকুসলকম্মপথৰিভঙ্গকুসলো. কালুট্ঠাযীতি ৰীরিযং কাতুং যুত্তকালে ৰীরিযস্স কারকো. অনুট্ঠহতীতি তস্মিং তস্মিং কালে তং তং কিচ্চং করোতি. তস্সাতি তস্স পুগ্গলস্স ¶ কম্মফলং সমিজ্ঝতি নিপ্ফজ্জতি. অনাযতনসীলস্সাতি অনাযতনং ৰুচ্চতি লাভযসসুখানং অনাকরো দুস্সীল্যকম্মং, তংসীলস্স তেন দুস্সীল্যকম্মেন সমন্নাগতস্স, অনাযতনভূতমেৰ দুস্সীলপুগ্গলং সেৰন্তস্স, কুসলস্স কম্মস্স করণকালে নিব্বিন্দিযকারিস্স নিব্বিন্দিত্ৰা উক্কণ্ঠিত্ৰা করোন্তস্স এৰরূপস্স, তাত, পুগ্গলস্স কম্মানং অত্থো সম্মা ন ৰিপচ্চতি ন সম্পজ্জতি, তীণি কুলগ্গানি চ ছ কামসগ্গানি চ ন উপনেতীতি অত্থো. অজ্ঝত্তঞ্চাতি ¶ অত্তনো নিযকজ্ঝত্তং অনিচ্চভাৰনাদিৰসেন পযুত্তস্স. তথাযতনসেৰিনোতি তথেৰ সীলৰন্তে পুগ্গলে সেৰমানস্স. ৰিপচ্চতীতি সম্পজ্জতি মহন্তং যসং দেতি.
যোগপ্পযোগসঙ্খাতন্তি যোগে যুঞ্জিতব্বযুত্তকে কারণে পযোগকোট্ঠাসভূতং পঞ্ঞং. সম্ভতস্সাতি রাসিকতস্স ধনস্স অনুরক্খণং. তানি ত্ৰন্তি এতানি চ দ্ৰে পুরিমানি চ মযা ৰুত্তকারণানি সব্বানি, তাত, ত্ৰং সেৰস্সু, মযা ৰুত্তং ওৰাদং হদযে কত্ৰা অত্তনো ঘরে ¶ ধনং রক্খ. মা অকম্মায রন্ধযীতি অযুত্তেন অকারণেন মা রন্ধযি, তং ধনং মা ঝাপযি মা নাসযি. কিংকারণা? অকম্মুনা হীতি অযুত্তকম্মকরণেন দুম্মেধো পুগ্গলো সকং ধনং নাসেত্ৰা পচ্ছা দুগ্গতো. নল়াগারংৰ সীদতীতি যথা নল়াগারং মূলতো পট্ঠায জীরমানং অপ্পতিট্ঠং পততি, এৰং অকারণেন ধনং নাসেত্ৰা অপাযেসু নিব্বত্ততীতি.
এৰম্পি বোধিসত্তো এত্তকেন ঠানেন পঞ্চ বলানি ৰণ্ণেত্ৰা পঞ্ঞাবলং উক্খিপিত্ৰা চন্দমণ্ডলং নীহরন্তো ৰিয কথেত্ৰা ইদানি দসহি গাথাহি রঞ্ঞো ওৰাদং দেন্তো আহ –
‘‘ধম্মং চর মহারাজ, মাতাপিতূসু খত্তিয;
ইধ ধম্মং চরিত্ৰান, রাজ সগ্গং গমিস্সসি.
‘‘ধম্মং চর মহারাজ, পুত্তদারেসু খত্তিয;
ইধ ধম্মং চরিত্ৰান, রাজ সগ্গং গমিস্সসি.
‘‘ধম্মং চর মহারাজ, মিত্তামচ্চেসু খত্তিয;
ইধ ধম্মং চরিত্ৰান, রাজ সগ্গং গমিস্সসি.
‘‘ধম্মং চর মহারাজ, ৰাহনেসু বলেসু চ;
ইধ ধম্মং চরিত্ৰান, রাজ সগ্গং গমিস্সসি.
‘‘ধম্মং ¶ চর মহারাজ, গামেসু নিগমেসু চ;
ইধ ধম্মং চরিত্ৰান, রাজ সগ্গং গমিস্সসি.
‘‘ধম্মং চর মহারাজ, রট্ঠে জনপদেসু চ;
ইধ ধম্মং চরিত্ৰান, রাজ সগ্গং গমিস্সসি.
‘‘ধম্মং চর মহারাজ, সমণে ব্রাহ্মণেসু চ;
ইধ ধম্মং চরিত্ৰান, রাজ সগ্গং গমিস্সসি.
‘‘ধম্মং চর মহারাজ, মিগপক্খীসু খত্তিয;
ইধ ধম্মং চরিত্ৰান, রাজ সগ্গং গমিস্সসি.
‘‘ধম্মং ¶ চর মহারাজ, ধম্মো চিণ্ণো সুখাৰহো;
ইধ ধম্মং চরিত্ৰান, রাজ সগ্গং গমিস্সসি.
‘‘ধম্মং চর মহারাজ, সইন্দা দেৰা সব্রহ্মকা;
সুচিণ্ণেন দিৰং পত্তা, মা ধম্মং রাজ পামদো’’তি.
তত্থ পঠমগাথায তাৰ ইধ ধম্মন্তি মাতাপিতুপট্ঠানধম্মং. তং কালস্সেৰ ৰুট্ঠায মাতাপিতূনং মুখোদকদন্তকট্ঠদানমাদিং কত্ৰা সব্বসরীরকিচ্চপরিহরণং করোন্তোৰ পূরেহীতি ৰদতি. পুত্তদারেসূতি পুত্তধীতরো তাৰ পাপা নিৰারেত্ৰা কল্যাণে নিৰেসেন্তো সিপ্পং উগ্গণ্হাপেন্তো ¶ ৰযপ্পত্তকালে পতিরূপকুলৰংসেন আৰাহৰিৰাহং করোন্তো সমযে ধনং দেন্তো পুত্তেসু ধম্মং চরতি নাম, ভরিযং সম্মানেন্তো অনৰমানেন্তো অনতিচরন্তো ইস্সরিযং ৰোস্সজ্জেন্তো অলঙ্কারং অনুপ্পদেন্তো দারেসু ধম্মং চরতি নাম. মিত্তামচ্চেসূতি মিত্তামচ্চে চতূহি সঙ্গহৰত্থূহি সঙ্গণ্হন্তো অৰিসংৰাদেন্তো এতেসু ধম্মং চরতি নাম. ৰাহনেসু বলেসু চাতি হত্থিঅস্সাদীনং ৰাহনানং বলকাযস্স চ দাতব্বযুত্তকং দেন্তো সক্কারং করোন্তো হত্থিঅস্সাদযো মহল্লককালে কম্মেসু অযোজেন্তো তেসু ধম্মং চরতি নাম.
গামেসু নিগমেসু চাতি গামনিগমৰাসিনো দণ্ডবলীহি অপীল়েন্তোৰ তেসু ধম্মং চরতি নাম. রট্ঠে জনপদেসু চাতি রট্ঠঞ্চ জনপদঞ্চ অকারণেন কিলমেন্তো হিতচিত্তং অপচ্চুপট্ঠপেন্তো ¶ তত্থ অধম্মং চরতি নাম, অপীল়েন্তো পন হিতচিত্তেন ফরন্তো তত্থ ধম্মং চরতি নাম. সমণে ব্রাহ্মণেসু চাতি তেসং চত্তারো পচ্চযে দেন্তোৰ তেসু ধম্মং চরতি নাম. মিগপক্খীসূতি সব্বচতুপ্পদসকুণানং অভযং দেন্তো তেসু ধম্মং চরতি নাম. ধম্মো চিণ্ণোতি সুচরিতধম্মো চিণ্ণো. সুখাৰহোতি তীসু কুলসম্পদাসু ছসু কামসগ্গেসু সুখং আৰহতি. সুচিণ্ণেনাতি ইধ চিণ্ণেন কাযসুচরিতাদিনা সুচিণ্ণেন. দিৰং পত্তাতি দেৰলোকব্রহ্মলোকসঙ্খাতং দিৰং গতা, তত্থ দিব্বসম্পত্তিলাভিনো জাতা. মা ধম্মং রাজ পামদোতি তস্মা ত্ৰং, মহারাজ, জীৰিতং জহন্তোপি ধম্মং মা পমজ্জীতি.
এৰং ¶ দস ধম্মচরিযগাথাযো ৰত্ৰা উত্তরিপি ওৰদন্তো ওসানগাথমাহ –
‘‘তত্থেৰ তে ৰত্তপদা, এসাৰ অনুসাসনী;
সপ্পঞ্ঞসেৰী কল্যাণী, সমত্তং সাম তং ৰিদূ’’তি.
তত্থ তত্থেৰ তে ৰত্তপদাতি ইদং পুরিমনযেনেৰ যোজেতব্বং. সপ্পঞ্ঞসেৰী কল্যাণী, সমত্তং সাম তং ৰিদূতি, মহারাজ, তং মযা ৰুত্তং ওৰাদং ত্ৰং নিচ্চকালং সপ্পঞ্ঞপুগ্গলসেৰী কল্যাণগুণসমন্নাগতো হুত্ৰা সমত্তং পরিপুণ্ণং সামং ৰিদূ অত্তপচ্চক্খতোৰ জানিত্ৰা যথানুসিট্ঠং পটিপজ্জাতি.
এৰং মহাসত্তো আকাসগঙ্গং ওতারেন্তো ৰিয বুদ্ধলীল়ায ধম্মং দেসেসি. মহাজনো মহাসক্কারং অকাসি, সাধুকারসহস্সানি অদাসি. রাজা তুট্ঠো অমচ্চে আমন্তেত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘ভোন্তো! অমচ্চা মম পুত্তেন ¶ তরুণজম্বুফলসমানতুণ্ডেন জম্বুকপণ্ডিতেন এৰং কথেন্তেন কেন কত্তব্বং কিচ্চং কত’’ন্তি. সেনাপতিনা, দেৰাতি. ‘‘তেন হিস্স সেনাপতিট্ঠানং দম্মী’’তি জম্বুকং ঠানন্তরে ঠপেসি. সো ততো পট্ঠায সেনাপতিট্ঠানে ঠত্ৰা পিতু কম্মানি অকাসি. তিণ্ণং সকুণানং মহন্তো সক্কারো অহোসি. তযোপি জনা রঞ্ঞো অত্থঞ্চ ধম্মঞ্চ অনুসাসিংসু. মহাসত্তস্সোৰাদে ঠত্ৰা রাজা দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা সগ্গপরাযণো অহোসি. অমচ্চা রঞ্ঞো সরীরকিচ্চং কত্ৰা সকুণানং আরোচেত্ৰা ‘‘সামি, জম্বুকসকুণ রাজা তুম্হাকং ছত্তং উস্সাপেতব্বং অকাসী’’তি ৰদিংসু. মহাসত্তো ‘‘ন ময্হং রজ্জেনত্থো, তুম্হে অপ্পমত্তা রজ্জং কারেথা’’তি মহাজনং সীলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা ‘‘এৰং ৰিনিচ্ছযং পৰত্তেয্যাথা’’তি ৰিনিচ্ছযধম্মং সুৰণ্ণপট্টে লিখাপেত্ৰা অরঞ্ঞং পাৰিসি. তস্সোৰাদো চত্তালীস ৰস্সসহস্সানি পৰত্ততি.
সত্থা ¶ রঞ্ঞো ওৰাদৰসেন ইমং ধম্মদেসনং দেসেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা রাজা আনন্দো অহোসি, কুণ্ডলিনী উপ্পলৰণ্ণা, ৰেস্সন্তরো সারিপুত্তো, জম্বুকসকুণো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
তেসকুণজাতকৰণ্ণনা পঠমা.
[৫২২] ২. সরভঙ্গজাতকৰণ্ণনা
অলঙ্কতা ¶ কুণ্ডলিনো সুৰত্থাতি ইদং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো মহামোগ্গল্লানত্থেরস্স পরিনিব্বানং আরব্ভ কথেসি. সারিপুত্তত্থেরো তথাগতং জেতৰনে ৰিহরন্তং অত্তনো পরিনিব্বানং অনুজানাপেত্ৰা গন্ত্ৰা নাল়কগামকে জাতোৰরকে পরিনিব্বাযি. তস্স পরিনিব্বুতভাৰং সুত্ৰা সত্থা রাজগহং গন্ত্ৰা ৰেল়ুৰনে ৰিহাসি. তদা মহামোগ্গল্লানত্থেরো ইসিগিলিপস্সে কাল়সিলাযং ৰিহরতি. সো পন ইদ্ধিবলেন কোটিপ্পত্তভাৰেন দেৰলোকচারিকঞ্চ উস্সদনিরযচারিকঞ্চ গচ্ছতি. দেৰলোকে বুদ্ধসাৰকানং মহন্তং ইস্সরিযং দিস্ৰা উস্সদনিরযেসু চ তিত্থিযসাৰকানং মহন্তং দুক্খং দিস্ৰা মনুস্সলোকং আগন্ত্ৰা ‘‘অসুকো উপাসকো অসুকা চ উপাসিকা অসুকস্মিং নাম দেৰলোকে নিব্বত্তিত্ৰা মহাসম্পত্তিং অনুভৰন্তি, তিত্থিযসাৰকেসু অসুকো চ অসুকা চ নিরযাদীসু অসুকঅপাযে ¶ নাম নিব্বত্তা’’তি মনুস্সানং কথেসি. মনুস্সা সাসনে পসীদন্তি, তিত্থিযে পরিৰজ্জেন্তি. বুদ্ধসাৰকানং সক্কারো মহন্তো অহোসি, তিত্থিযানং পরিহাযতি.
তে থেরে আঘাতং বন্ধিত্ৰা ‘‘ইমস্মিং জীৰন্তে অম্হাকং উপট্ঠাকা ভিজ্জন্তি, সক্কারো চ পরিহাযতি, মারাপেস্সাম ন’’ন্তি থেরস্স মারণত্থং সমণগুত্তকস্স নাম চোরস্স সহস্সং অদংসু. সো ‘‘থেরং মারেস্সামী’’তি মহন্তেন পরিৰারেন সদ্ধিং কাল়সিলং অগমাসি. থেরো তং আগচ্ছন্তং দিস্ৰাৰ ইদ্ধিযা উপ্পতিত্ৰা পক্কামি. চোরো তং দিৰসং থেরং অদিস্ৰা নিৰত্তিত্ৰা পুনদিৰসেপীতি ছ দিৰসে অগমাসি. থেরোপি তথেৰ ইদ্ধিযা পক্কামি. সত্তমে পন দিৰসে থেরস্স পুব্বে কতং অপরাপরিযৰেদনীযকম্মং ওকাসং লভি. সো কির পুব্বে ভরিযায ৰচনং গহেত্ৰা মাতাপিতরো মারেতুকামো যানকেন অরঞ্ঞং নেত্ৰা চোরানং উট্ঠিতাকারং কত্ৰা মাতাপিতরো পোথেসি পহরি. তে চক্খুদুব্বলতায রূপদস্সনরহিতা তং অত্তনো পুত্তং অসঞ্জানন্তা ‘‘চোরা এৰ এতে’’তি সঞ্ঞায, ‘‘তাত, অসুকা নাম চোরা নো ঘাতেন্তি, ত্ৰং পটিক্কমাহী’’তি তস্সেৰত্থায পরিদেৰিংসু. সো চিন্তেসি – ‘‘ইমে মযা পোথিযমানাপি ময্হং যেৰত্থায পরিদেৰন্তি, অযুত্তং কম্মং করোমী’’তি. অথ নে অস্সাসেত্ৰা চোরানং পলাযনাকারং ¶ দস্সেত্ৰা তেসং হত্থপাদে সম্বাহিত্ৰা ‘‘অম্ম ¶ , তাতা, মা ভাযিত্থ, চোরা পলাতা’’তি ৰত্ৰা পুন অত্তনো গেহমেৰ আনেসি. তং কম্মং এত্তকং কালং ওকাসং অলভিত্ৰা ভস্মপটিচ্ছন্নো অঙ্গাররাসি ৰিয ঠত্ৰা ইমং অন্তিমসরীরং উপধাৰিত্ৰা গণ্হি. যথা হি পন সুনখলুদ্দকেন মিগং দিস্ৰা সুনখো ৰিস্সজ্জিতো মিগং অনুবন্ধিত্ৰা যস্মিং ঠানে পাপুণাতি, তস্মিংযেৰ গণ্হাতি, এৰং ইদং কম্মং যস্মিং ঠানে ওকাসং লভতি, তস্মিং ৰিপাকং দেতি, তেন মুত্তো নাম নত্থি.
থেরো অত্তনা কতকম্মস্স আকড্ঢিতভাৰং ঞত্ৰা ন অপগচ্ছি. থেরো তস্স নিস্সন্দেন আকাসে উপ্পতিতুং নাসক্খি. নন্দোপনন্দদমনসমত্থৰেজযন্তকম্পনসমত্থাপিস্স ইদ্ধি কম্মবলেন দুব্বলতং পত্তা. চোরো থেরং গহেত্ৰা থেরস্স অট্ঠীনি তণ্ডুলকণমত্তানি করোন্তো ভিন্দিত্ৰা সঞ্চুণ্ণেত্ৰা পলালপিট্ঠিককরণং নাম কত্ৰা ‘‘মতো’’তি সঞ্ঞায একস্মিং গুম্বপিট্ঠে খিপিত্ৰা সপরিৰারো পক্কামি. থেরো সতিং পটিলভিত্ৰা ‘‘সত্থারং পস্সিত্ৰা পরিনিব্বাযিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা সরীরং ঝানৰেঠনেন ৰেঠেত্ৰা থিরং কত্ৰা আকাসং উপ্পতিত্ৰা আকাসেন সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা ‘‘ভন্তে, আযুসঙ্খারো মে ওস্সট্ঠো, পরিনিব্বাযিস্সামী’’তি আহ. ‘‘পরিনিব্বাযিস্সসি, মোগ্গল্লান’’আতি. ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘কত্থ গন্ত্ৰা পরিনিব্বাযিস্সসী’’তি. ‘‘কাল়সিলাপট্টে, ভন্তে’’তি. তেন হি, মোগ্গল্লান, ধম্মং ময্হং কথেত্ৰা যাহি, তাদিসস্স সাৰকস্স ইদানি দস্সনং নত্থীতি. সো ‘‘এৰং করিস্সামি, ভন্তে’’তি সত্থারং ৰন্দিত্ৰা তালপ্পমাণং আকাসে উপ্পতিত্ৰা পরিনিব্বানদিৰসে সারিপুত্তত্থেরো ৰিয নানপ্পকারা ইদ্ধিযো কত্ৰা ধম্মং কথেত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা কাল়সিলাযং অটৰিযং পরিনিব্বাযি.
তঙ্খণঞ্ঞেৰ ছ দেৰলোকা এককোলাহলা অহেসুং, ‘‘অম্হাকং কির আচরিযো পরিনিব্বুতো’’তি দিব্বগন্ধমালাৰাসধূমচন্দনচুণ্ণানি চেৰ নানাদারূনি চ গহেত্ৰা আগমিংসু, একূনসতরতনচন্দনচিতকা ¶ অহোসি. সত্থা থেরস্স সন্তিকে ঠত্ৰা সরীরনিক্খেপং কারেসি. আল়াহনস্স সমন্ততো যোজনমত্তে পদেসে পুপ্ফৰস্সং ৰস্সি. দেৰানং অন্তরে মনুস্সা, মনুস্সানং অন্তরে দেৰা অহেসুং. যথাক্কমেন দেৰানং অন্তরে যক্খা তিট্ঠন্তি, যক্খানং অন্তরে গন্ধব্বা তিট্ঠন্তি, গন্ধব্বানং অন্তরে নাগা তিট্ঠন্তি, নাগানং অন্তরে ৰেনতেয্যা তিট্ঠন্তি, ৰেনতেয্যানং অন্তরে কিন্নরা তিট্ঠন্তি, কিন্নরানং অন্তরে ছত্তা তিট্ঠন্তি, ছত্তানং অন্তরে সুৰণ্ণচামরা ¶ তিট্ঠন্তি, তেসং অন্তরে ধজা তিট্ঠন্তি, তেসং অন্তরে পটাকা তিট্ঠন্তি. সত্ত দিৰসানি সাধুকীল়ং কীল়িংসু. সত্থা থেরস্স ধাতুং গাহাপেত্ৰা ৰেল়ুৰনদ্ৰারকোট্ঠকে চেতিযং কারাপেসি. তদা ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং ‘‘আৰুসো, সারিপুত্তত্থেরো তথাগতস্স সন্তিকে ¶ অপরিনিব্বুতত্তা বুদ্ধানং সন্তিকা মহন্তং সম্মানং ন লভি, মোগ্গল্লানত্থেরো পন বুদ্ধানং সমীপে পরিনিব্বুতত্তা মহাসম্মানং লভী’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ মোগ্গল্লানো মম সন্তিকা সম্মানং লভতি, পুব্বেপি লভিযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো পুরোহিতস্স ব্রাহ্মণিযা কুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিং গণ্হিত্ৰা দসমাসচ্চযেন পচ্চূসসমযে মাতুকুচ্ছিতো নিক্খমি. তস্মিং খণে দ্ৰাদসযোজনিকে বারাণসিনগরে সব্বাৰুধানি পজ্জলিংসু. পুরোহিতো পুত্তস্স জাতক্খণে বহি নিক্খমিত্ৰা আকাসং ওলোকেন্তো নক্খত্তযোগং দিস্ৰা ‘‘ইমিনা নক্খত্তেন জাতত্তা এসো কুমারো সকলজম্বুদীপে ধনুগ্গহানং অগ্গো ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা কালস্সেৰ রাজকুলং গন্ত্ৰা রাজানং সুখসযিতভাৰং পুচ্ছি. ‘‘কুতো মে, আচরিয, সুখং, অজ্জ সকলনিৰেসনে আৰুধানি পজ্জলিতানী’’তি ৰুত্তে ‘‘মা ভাযি, দেৰ, ন তুম্হাকং নিৰেসনেযেৰ, সকলনগরেপি পজ্জলিংসুযেৰ, অজ্জ অম্হাকং গেহে কুমারস্স জাতত্তা এৰং অহোসী’’তি. ‘‘আচরিয, এৰং জাতকুমারস্স পন কিং ভৰিস্সতী’’তি? ‘‘ন কিঞ্চি, মহারাজ, সো পন সকলজম্বুদীপে ধনুগ্গহানং অগ্গো ভৰিস্সতী’’তি. ‘‘সাধু, আচরিয, তেন হি নং পটিজগ্গিত্ৰা ৰযপ্পত্তকালে অম্হাকং দস্সেয্যাসী’’তি ৰত্ৰা খীরমূলং তাৰ সহস্সং দাপেসি. পুরোহিতো তং গহেত্ৰা নিৰেসনং গন্ত্ৰা ব্রাহ্মণিযা দত্ৰা পুত্তস্স নামগ্গহণদিৰসে জাতক্খণে আৰুধানং পজ্জলিতত্তা ‘‘জোতিপালো’’তিস্স নামং অকাসি.
সো মহন্তেন পরিৰারেন ৰড্ঢমানো সোল়সৰস্সকালে উত্তমরূপধরো অহোসি. অথস্স পিতা সরীরসম্পত্তিং ওলোকেত্ৰা সহস্সং দত্ৰা, ‘‘তাত, তক্কসিলং গন্ত্ৰা ¶ দিসাপামোক্খস্স আচরিযস্স সন্তিকে সিপ্পং উপ্পণ্হাহী’’তি আহ. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা আচরিযভাগং গহেত্ৰা মাতাপিতরো ৰন্দিত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা সহস্সং দত্ৰা ¶ সিপ্পং পট্ঠপেত্ৰা সত্তাহেনেৰ নিপ্ফত্তিং পাপুণি. অথস্স আচরিযো তুস্সিত্ৰা অত্তনো সন্তকং খগ্গরতনং সন্ধিযুত্তং মেণ্ডকসিঙ্গধনুং সন্ধিযুত্তং তূণীরং অত্তনো সন্নাহকঞ্চুকং উণ্হীসঞ্চ দত্ৰা ‘‘তাত জোতিপোল, অহং মহল্লকো, ইদানি ত্ৰং ইমে মাণৰকে সিক্খাপেহী’’তি পঞ্চসতমাণৰকেপি তস্সেৰ নিয্যাদেসি. বোধিসত্তো সব্বং উপকরণং গহেত্ৰা আচরিযং ৰন্দিত্ৰা বারাণসিমেৰ আগন্ত্ৰা মাতাপিতরো ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. অথ নং ৰন্দিত্ৰা ঠিতং পিতা অৰোচ ‘‘উগ্গহিতং তে, তাত, সিপ্প’’ন্তি. ‘‘আম, তাতা’’তি. সো তস্স ৰচনং সুত্ৰা রাজকুলং গন্ত্ৰা ‘‘পুত্তো মে ¶ , দেৰ, সিপ্পং সিক্খিত্ৰা আগতো, কিং করোতূ’’তি আহ. ‘‘আচরিয, অম্হে উপট্ঠহতূ’’তি. ‘‘পরিব্বযমস্স জানাথ, দেৰা’’তি. ‘‘সো দেৰসিকং সহস্সং লভতূ’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা গেহং গন্ত্ৰা কুমারং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘তাত, রাজানং উপট্ঠহা’’তি আহ. সো ততো পট্ঠায দেৰসিকং সহস্সং লভিত্ৰা রাজানং উপট্ঠহি.
রাজপাদমূলিকা উজ্ঝাযিংসু – ‘‘মযং জোতিপালেন কতকম্মং ন পস্সাম, দেৰসিকং সহস্সং গণ্হাতি, মযমস্স সিপ্পং পস্সিতুকামা’’তি. রাজা তেসং ৰচনং সুত্ৰা পুরোহিতস্স কথেসি. পুরোহিতো ‘‘সাধু, দেৰা’’তি পুত্তস্সারোচেসি. সো ‘‘সাধু, তাত, ইতো সত্তমে দিৰসে দস্সেস্সামি সিপ্পং, অপিচ রাজা অত্তনো ৰিজিতে ধনুগ্গহে সন্নিপাতাপেতূ’’তি আহ. পুরোহিতো গন্ত্ৰা রঞ্ঞো তমত্থং আরোচেসি. রাজা নগরে ভেরিং চরাপেত্ৰা ধনুগ্গহে সন্নিপাতাপেসি. সট্ঠিসহস্সা ধনুগ্গহা সন্নিপতিংসু. রাজা তেসং সন্নিপতিতভাৰং ঞত্ৰা ‘‘নগরৰাসিনো জোতিপালস্স সিপ্পং পস্সন্তূ’’তি নগরে ভেরিং চরাপেত্ৰা রাজঙ্গণং সজ্জাপেত্ৰা মহাজনপরিৰুতো পল্লঙ্কৰরে ¶ নিসীদিত্ৰা ধনুগ্গহে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘জোতিপালো আগচ্ছতূ’’তি পেসেসি. সো আচরিযেন দিন্নানি ধনুতূণীরসন্নাহকঞ্চুকউণ্হীসানি নিৰাসনন্তরে ঠপেত্ৰা খগ্গং গাহাপেত্ৰা পকতিৰেসেন রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি.
ধনুগ্গহা ‘‘জোতিপালো কির ধনুসিপ্পং দস্সেতুং আগতো, ধনুং অগ্গহেত্ৰা পন আগতত্তা অম্হাকং হত্থতো ধনুং গহেতুকামো ভৰিস্সতি ¶ , নাস্স দস্সামা’’তি কতিকং করিংসু. রাজা জোতিপালং আমন্তেত্ৰা ‘‘সিপ্পং দস্সেহী’’তি আহ. সো সাণিং পরিক্খিপাপেত্ৰা অন্তোসাণিযং ঠিতো সাটকং অপনেত্ৰা সন্নাহকঞ্চুকং পৰেসেত্ৰা উণ্হীসং সীসে পটিমুঞ্চিত্ৰা মেণ্ডকসিঙ্গধনুম্হি পৰালৰণ্ণং জিযং আরোপেত্ৰা তূণীরং পিট্ঠে বন্ধিত্ৰা খগ্গং ৰামতো কত্ৰা ৰজিরগ্গং নারাচং নখপিট্ঠেন পরিৰত্তেত্ৰা সাণিং ৰিৰরিত্ৰা পথৰিং ভিন্দিত্ৰা অলঙ্কতনাগকুমারো ৰিয নিক্খমিত্ৰা গন্ত্ৰা রঞ্ঞো অপচিতিং দস্সেত্ৰা অট্ঠাসি. তং দিস্ৰা মহাজনা ৰগ্গন্তি নদন্তি অপ্ফোটেন্তি সেল়েন্তি. রাজা ‘‘দস্সেহি, জোতিপাল, সিপ্প’’ন্তি আহ. দেৰ, তুম্হাকং ধনুগ্গহেসু অক্খণৰেধিৰালৰেধিসরৰেধিসদ্দৰেধিনো চত্তারো ধনুগ্গহে পক্কোসাপেহীতি. অথ রাজা পক্কোসাপেসি.
মহাসত্তো রাজঙ্গণে চতুরস্সপরিচ্ছেদব্ভন্তরে মণ্ডলং কত্ৰা চতূসু কণ্ণেসু চত্তারো ধনুগ্গহে ঠপেত্ৰা একেকস্স তিংস তিংস কণ্ডসহস্সানি দাপেত্ৰা একেকস্স সন্তিকে একেকং কণ্ডদাযকং ঠপেত্ৰা সযং ৰজিরগ্গং নারাচং গহেত্ৰা মণ্ডলমজ্ঝে ঠত্ৰা ‘‘মহারাজ, ইমে চত্তারো ¶ ধনুগ্গহা একপ্পহারেনেৰ সরে খিপিত্ৰা মং ৰিজ্ঝন্তু, অহং এতেহি খিত্তকণ্ডানি নিৰারেস্সামী’’তি আহ. রাজা ‘‘এৰং করোথা’’তি আণাপেসি. ধনুগ্গহা আহংসু, ‘‘মহারাজ, মযং অক্খণৰেধিৰালৰেধিসরৰেধিসদ্দৰেধিনো, জোতিপালো তরুণদারকো, ন মযং ৰিজ্ঝিস্সামা’’তি. মহাসত্তো ‘‘সচে সক্কোথ, ৰিজ্ঝথ ম’’ন্তি আহ. তে ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা একপ্পহারেনেৰ কণ্ডানি খিপিংসু. মহাসত্তো তানি নারাচেন পহরিত্ৰা যথা ৰা তথা ¶ ৰা ন পাতেসি, বোধিকোট্ঠকং পন পরিক্খিপন্তো ৰিয তালেন তালং, ৰালেন ৰালং, দণ্ডকেন দণ্ডকং, ৰাজেন ৰাজং অনতিক্কমন্তো খিপিত্ৰা সরগব্ভং অকাসি. ধনুগ্গহানং কণ্ডানি খীণানি. সো তেসং কণ্ডখীণভাৰং ঞত্ৰা সরগব্ভং অৰিনাসেন্তোৰ উপ্পতিত্ৰা গন্ত্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকে অট্ঠাসি. মহাজনো উন্নাদেন্তো ৰগ্গন্তো অপ্ফোটেন্তো সেল়েন্তো অচ্ছরং পহরন্তো মহাকোলাহলং কত্ৰা ৰত্থাভরণাদীনি খিপি. এৰং একরাসিভূতং অট্ঠারসকোটিসঙ্খ্যং ধনং অহোসি.
অথ ¶ নং রাজা পুচ্ছি – ‘‘কিং সিপ্পং নামেতং জোতিপালা’’তি? সরপটিবাহনং নাম, দেৰাতি. অঞ্ঞে এতং জানন্তা অত্থীতি. সকলজম্বুদীপে মং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞো নত্থি, দেৰাতি. অপরং দস্সেহি, তাতাতি. দেৰ, এতে তাৰ চতূসু কণ্ণেসু ঠত্ৰা চত্তারোপি জনা মং ৰিজ্ঝিতুং ন সক্খিংসু, অহং পনেতে চতূসু কণ্ণেসু ঠিতে একেনেৰ সরেন ৰিজ্ঝিস্সামীতি. ধনুগ্গহা ঠাতুং ন উস্সহিংসু. মহাসত্তো চতূসু কণ্ণেসু চতস্সো কদলিযো ঠপাপেত্ৰা নারাচপুঙ্খে রত্তসুত্তকং বন্ধিত্ৰা একং কদলিং সন্ধায খিপি. নারাচো তং কদলিং ৰিজ্ঝিত্ৰা ততো দুতিযং, ততো ততিযং, ততো চতুত্থং, ততো পঠমং ৰিদ্ধমেৰ ৰিজ্ঝিত্ৰা পুন তস্স হত্থেযেৰ পতিট্ঠহি. কদলিযো সুত্তপরিক্খিত্তা অট্ঠংসু. মহাজনো উন্নাদসহস্সানি পৰত্তেসি. রাজা ‘‘কিং সিপ্পং নামেতং, তাতা’’তি? চক্কৰিদ্ধং নাম, দেৰাতি. অপরম্পি দস্সেহি, তাতাতি. মহাসত্তো সরলট্ঠিং নাম, সররজ্জুং নাম, সরৰেধিং নাম দস্সেসি, সরপাসাদং নাম, সরসোপানং নাম, সরমণ্ডপং নাম, সরপাকারং নাম, সরপোক্খরণিং নাম অকাসি, সরপদুমং নাম পুপ্ফাপেসি, সরৰস্সং নাম ৰস্সাপেসি. ইতি অঞ্ঞেহি অসাধারণানি ¶ ইমানি দ্ৰাদস সিপ্পানি দস্সেত্ৰা পুন অঞ্ঞেহি অসাধারণেযেৰ সত্ত মহাকাযে পদালেসি, অট্ঠঙ্গুলবহলং উদুম্বরপদরং ৰিজ্ঝি, চতুরঙ্গুলবহলং অসনপদরং, দ্ৰঙ্গুলবহলং তম্বপট্টং, একঙ্গুলবহলং অযপট্টং, একাবদ্ধং ফলকসতং ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা পলালসকটৰালুকসকটপদরসকটানং পুরিমভাগেন সরং খিপিত্ৰা পচ্ছাভাগেন নিক্খমাপেসি, পচ্ছাভাগেন সরং খিপিত্ৰা পুরিমভাগেন নিক্খমাপেসি, উদকে চতুউসভং, থলে অট্ঠউসভট্ঠানং কণ্ডং পেসেসি. ৰাতিঙ্গণসঞ্ঞায উসভমত্তকে ৰালং ৰিজ্ঝি. বোধিসত্তো সরে খিপিত্ৰা আকাসে সরপাসাদাদীনি কত্ৰা পুন একেন সরেন তে সরে ¶ পাতেন্তো ভঙ্গৰিভঙ্গে অকাসীতি ‘‘সরভঙ্গো’’তি নাম পঞ্ঞাতো. তস্স এত্তকানি সিপ্পানি দস্সেন্তস্সেৰ সূরিযো অত্থঙ্গতো.
অথস্স রাজা সেনাপতিট্ঠানং পটিজানিত্ৰা ‘‘জোতিপাল, অজ্জ ৰিকালো, স্ৰে ত্ৰং সেনাপতিট্ঠানং সক্কারং গণ্হিস্সসি, কেসমস্সুং কারেত্ৰা ন্হত্ৰা এহী’’তি তং দিৰসং পরিব্বযত্থায সতসহস্সং অদাসি. মহাসত্তো ¶ ‘‘ইমিনা ময্হং অত্থো নত্থী’’তি অট্ঠারসকোটিসঙ্খ্যং ধনং সামিকানঞ্ঞেৰ দত্ৰা মহন্তেন পরিৰারেন ন্হাযিতুং নদিং গন্ত্ৰা কেসমস্সুং কারেত্ৰা ন্হত্ৰা সব্বালঙ্কারপ্পটিমণ্ডিতো অনোপমায সিরিযা নিৰেসনং পৰিসিত্ৰা নানগ্গরসভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা সিরিসযনং অভিরুয্হ নিপন্নো দ্ৰে যামে সযিত্ৰা পচ্ছিমযামে পবুদ্ধো উট্ঠায পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা সযনপিট্ঠে নিসিন্নোৰ অত্তনো সিপ্পস্স আদিমজ্ঝপরিযোসানং ওলোকেন্তো ‘‘মম সিপ্পস্স আদিতোৰ পরমারণং পঞ্ঞাযতি, মজ্ঝে কিলেসপরিভোগো, পরিযোসানে নিরযম্হি পটিসন্ধি, পাণাতিপাতো কিলেসপরিভোগেসু চ অধিমত্তপ্পমাদো নিরযে পটিসন্ধিং দেতি, রঞ্ঞা ময্হং মহন্তং সেনাপতিট্ঠানং দিন্নং, মহন্তং মে ইস্সরিযং ভৰিস্সতি, ভরিযা চ পুত্তধীতরো চ বহূ ভৰিস্সন্তি. কিলেসৰত্থু খো পন ৰেপুল্লগতং দুচ্চজং হোতি, ইদানেৰ নিক্খমিত্ৰা এককোৰ অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা ইসিপব্বজ্জং ¶ পব্বজিতুং যুত্তং ময্হ’’ন্তি মহাসযনতো উট্ঠায কঞ্চি অজানাপেন্তো পাসাদা ওরুয্হ অগ্গদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা এককোৰ অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা গোধাৰরিনদীতীরে তিযোজনিকং কপিট্ঠৰনং সন্ধায পাযাসি.
তস্স নিক্খন্তভাৰং ঞত্ৰা সক্কো ৰিস্সকম্মং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘তাত, জাতিপালো অভিনিক্খমনং নিক্খন্তো, মহাসমাগমো ভৰিস্সতি, গোধাৰরিনদীতীরে কপিট্ঠৰনে অস্সমং মাপেত্ৰা পব্বজিতপরিক্খারে পটিযাদেহী’’তি আহ. সো তথা অকাসি. মহাসত্তো তং ঠানং পত্ৰা একপদিকমগ্গং দিস্ৰা ‘‘পব্বজিতানং ৰসনট্ঠানেন ভৰিতব্ব’’ন্তি তেন মগ্গেন তত্থ গন্ত্ৰা কঞ্চি অপস্সন্তো পণ্ণসালং পৰিসিত্ৰা পব্বজিতপরিক্খারে দিস্ৰা ‘‘সক্কো দেৰরাজা মম নিক্খন্তভাৰং অঞ্ঞাসি মঞ্ঞে’’তি চিন্তেত্ৰা সাটকং অপনেত্ৰা রত্তৰাকচিরং নিৰাসেত্ৰা চ পারুপিত্ৰা চ অজিনচম্মং একংসগতং অকাসি, জটামণ্ডলং বন্ধিত্ৰা খারিকাজং অংসে কত্ৰা কত্তরদণ্ডং গহেত্ৰা পণ্ণসালতো নিক্খমিত্ৰা চঙ্কমং আরুয্হ কতিপযৰারে অপরাপরং চঙ্কমিত্ৰা পব্বজ্জাসিরিযা ৰনং উপসোভযমানো কসিণপরিকম্মং কত্ৰা পব্বজিততো সত্তমে দিৰসে অট্ঠ সমাপত্তিযো পঞ্চ অভিঞ্ঞাযো চ নিব্বত্তেত্ৰা উঞ্ছাচরিযায ৰনমূলফলাহারো এককোৰ ৰিহাসি. মাতাপিতরো মিত্তসুহজ্জাদযো ঞাতিৰগ্গাপিস্স তং অপস্সন্তা রোদন্তা পরিদেৰন্তা ৰিচরন্তি.
অথেকো ¶ ¶ ৰনচরকো অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা কপিট্ঠকঅস্সমপদে নিসিন্নং মহাসত্তং দিস্ৰা সঞ্জানিত্ৰা গন্ত্ৰা তেন সদ্ধিং পটিসন্থারং কত্ৰা নগরং গন্ত্ৰা তস্স মাতাপিতূনং আরোচেসি. তে রঞ্ঞো আরোচযিংসু. রাজা ‘‘এথ নং পস্সিস্সামা’’তি তস্স মাতাপিতরো গহেত্ৰা মহাজনপরিৰুতো ৰনচরকেন দেসিতেন মগ্গেন গোধাৰরিনদীতীরং পাপুণি. বোধিসত্তো নদীতীরং আগন্ত্ৰা আকাসে নিসিন্নো ধম্মং দেসেত্ৰা তে সব্বে অস্সমপদং ¶ পৰেসেত্ৰা তত্রপি তেসং আকাসে নিসিন্নোৰ কামেসু আদীনৰং পকাসেত্ৰা ধম্মং দেসেসি. রাজানং আদিং কত্ৰা সব্বেৰ পব্বজিংসু. বোধিসত্তো ইসিগণপরিৰুতো তত্থেৰ ৰসি. অথস্স তত্থ ৰসনভাৰো সকলজম্বুদীপে পাকটো অহোসি. অঞ্ঞেপি রাজানো রট্ঠৰাসীহি সদ্ধিং আগন্ত্ৰা তস্স সন্তিকে পব্বজিংসু, সমাগমো মহা অহোসি. অনুপুব্বেন অনেকসতসহস্সপরিসা অহেসুং. যো কামৰিতক্কং ৰা ব্যাপাদৰিতক্কং ৰা ৰিহিংসাৰিতক্কং ৰা ৰিতক্কেতি, মহাসত্তো গন্ত্ৰা তস্স পুরতো আকাসে নিসীদিত্ৰা ধম্মং দেসেতি, কসিণপরিকম্মং আচিক্খতি. তস্সোৰাদে ঠত্ৰা অট্ঠ সমাপত্তিযো উপ্পাদেত্ৰা ঝাননিপ্ফত্তিং পত্তা সালিস্সরো মেণ্ডিস্সরো পব্বতো কাল়দেৰিলো কিসৰচ্ছো অনুসিস্সো নারদোতি সত্ত জেট্ঠন্তেৰাসিনো অহেসুং. অপরভাগে কপিট্ঠকঅস্সমো পরিপূরি. ইসিগণস্স ৰসনোকাসো নপ্পহোতি.
অথ মহাসত্তো সালিস্সরং আমন্তেত্ৰা ‘‘সালিস্সর, অযং অস্সমো ইসিগণস্স নপ্পহোতি, ত্ৰং ইমং ইসিগণং গহেত্ৰা মজ্ঝরঞ্ঞো ৰিজিতে কলপ্পচুল্লকনিগমং উপনিস্সায ৰসাহী’’তি আহ. সো ‘‘সাধূ’’তি তস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা অনেকসহস্সং ইসিগণং গহেত্ৰা গন্ত্ৰা তত্থ ৰাসং কপ্পেসি. মনুস্সেসু আগন্ত্ৰা পব্বজন্তেসু পুন অস্সমো পরিপূরি. বোধিসত্তো মেণ্ডিস্সরং আমন্তেত্ৰা, ‘‘মেণ্ডিস্সর, ত্ৰং ইমং ইসিগণং আদায সুরট্ঠজনপদস্স সীমন্তরে সাতোদিকা নাম নদী অত্থি, তস্সা তীরে ৰসাহী’’তি উয্যোজেসি, পুন কপিট্ঠকঅস্সমো পরিপূরি. এতেনুপাযেন ততিযৰারে পব্বতং আমন্তেত্ৰা ‘‘পব্বত, ত্ৰং মহাঅটৰিযং অঞ্জনপব্বতো নাম অত্থি, তং উপনিস্সায ৰসাহী’’তি পেসেসি. চতুত্থৰারে কাল়দেৰিলং আমন্তেত্ৰা ‘‘কাল়দেৰিল, ত্ৰং দক্খিণপথে অৰন্তিরট্ঠে ঘনসেলপব্বতো নাম অত্থি, তং উপনিস্সায ৰসাহী’’তি ¶ পেসেসি. পুন কপিট্ঠকঅস্সমো পরিপূরি, পঞ্চসু ঠানেসু অনেকসতসহস্সইসিগণো অহোসি. কিসৰচ্ছো পন মহাসত্তং আপুচ্ছিত্ৰা দণ্ডকিরঞ্ঞো ¶ ৰিজিতে কুম্ভৰতিনগরং নাম অত্থি, তং উপনিস্সায উয্যানে ৰিহাসি. নারদো মজ্ঝিমদেসে অঞ্জনগিরিনামকে পব্বতজালন্তরে ৰিহাসি. অনুসিস্সো পন মহাসত্তস্স সন্তিকেৰ অহোসি.
তস্মিং কালে দণ্ডকিরাজা একং লদ্ধসক্কারং গণিকং ঠানা চাৰেসি. সা অত্তনো ধম্মতায ¶ ৰিচরন্তী উয্যানং গন্ত্ৰা কিসৰচ্ছতাপসং দিস্ৰা ‘‘অযং কাল়কণ্ণী ভৰিস্সতি, ইমস্স সরীরে কলিং পৰাহেত্ৰা ন্হত্ৰা গমিস্সামী’’তি দন্তকট্ঠং খাদিত্ৰা সব্বপঠমং তস্সূপরি বহলখেল়ং নিট্ঠুভন্তী কিসৰচ্ছতাপসস্স জটন্তরে নিট্ঠুভিত্ৰা দন্তকট্ঠম্পিস্স সীসেযেৰ খিপিত্ৰা সযং সীসং ন্হাযিত্ৰা গতা. রাজাপি তং সরিত্ৰা পুন পাকতিকমেৰ অকাসি. সা মোহমূল়্হা হুত্ৰা ‘‘কাল়কণ্ণিসরীরে কলিং পৰাহেত্ৰা মম্পি রাজা পুন ঠানে ঠপেতি মযা যসো লদ্ধো’’তি সঞ্ঞমকাসি. ততো নচিরস্সেৰ রাজা পুরোহিতং ঠানতো চাৰেসি. সো তস্সা সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘ত্ৰং কেন কারণেন পুন ঠানং লভসী’’তি পুচ্ছি. অথস্স সা ‘‘রাজুয্যানে কাল়কণ্ণিসরীরে কলিস্স পৰাহিতত্তা’’তি আরোচেসি. পুরোহিতো গন্ত্ৰা তথেৰ তস্স সরীরে কলিং পৰাহেসি, তম্পি রাজা পুন ঠানে ঠপেসি. অথস্স অপরভাগে পচ্চন্তো কুপ্পি. সো সেনঙ্গপরিৰুতো যুদ্ধায নিক্খমি. অথ নং মোহমূল়্হো পুরোহিতো, ‘‘মহারাজ, কিং তুম্হে জযং ইচ্ছথ, উদাহু পরাজয’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘জয’’ন্তি ৰুত্তে – ‘‘তেন হি রাজুয্যানে কাল়কণ্ণী ৰসতি, তস্স সরীরে কলিং পৰাহেত্ৰা যাহী’’তি আহ. সো তস্স কথং গহেত্ৰা ‘‘যে মযা সদ্ধিং আগচ্ছন্তি, তে উয্যানে কাল়কণ্ণিসরীরে কলিং পৰাহেন্তূ’’তি ৰত্ৰা উয্যানং পৰিসিত্ৰা দন্তকট্ঠং খাদিত্ৰা সব্বপঠমং সযমেৰ তস্স জটন্তরে খেল়ং নিট্ঠুভিত্ৰা দন্তকট্ঠঞ্চ খিপিত্ৰা সীসং ন্হাযি. বলকাযোপিস্স তথা অকাসি.
তস্মিং পক্কন্তে সেনাপতি গন্ত্ৰা তাপসং দিস্ৰা দন্তকট্ঠাদীনি নীহরিত্ৰা সাধুকং ন্হাপেত্ৰা ‘‘ভন্তে, রঞ্ঞো কিং ভৰিস্সতী’’তি পুচ্ছি. আৰুসা ¶ ময্হং মনোপদোসো নত্থি, দেৰতা পন কুপিতা ¶ ইতো সত্তমে দিৰসে সকলরট্ঠং অরট্ঠং করিস্সন্তি, ত্ৰং পুত্তদারং গহেত্ৰা সীঘং পলাযিত্ৰা অঞ্ঞত্থ যাহীতি. সো ভীততসিতো গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি, রাজা তস্স ৰচনং ন গণ্হি. সো নিৰত্তিত্ৰা অত্তনো গেহং গন্ত্ৰা পুত্তদারং আদায পলাযিত্ৰা অঞ্ঞং রট্ঠং অগমাসি. সরভঙ্গসত্থা তং কারণং ঞত্ৰা দ্ৰে তরুণতাপসে পেসেত্ৰা ‘‘কিসৰচ্ছং মঞ্চসিৰিকায আনেথা’’তি আকাসেন আণাপেসি. রাজা যুজ্ঝিত্ৰা চোরে গহেত্ৰা নগরমেৰ পচ্চাগমি. তস্মিং আগতে দেৰতা পঠমং দেৰং ৰস্সাপেসুং, ৰস্সোঘেন সব্বকুণপেসু অৰহটেসু সুদ্ধৰালুকৰস্সং ৰস্সি, সুদ্ধৰালুকমত্থকে দিব্বপুপ্ফৰস্সং ৰস্সি, দিব্বপুপ্ফমত্থকে মাসকৰস্সং, মাসকমত্থকে কহাপণৰস্সং, কহাপণমত্থকে দিব্বাভরণৰস্সং ৰস্সি, মনুস্সা সোমনস্সপ্পত্তা হিরঞ্ঞসুৰণ্ণাভরণানি গণ্হিতুং আরভিংসু. অথ নেসং সরীরে সম্পজ্জলিতং নানপ্পকারং আৰুধৰস্সং ৰস্সি, মনুস্সা খণ্ডাখণ্ডিকং ছিজ্জিংসু. অথ নেসং উপরি মহন্তমহন্তা ৰীতচ্চিতঙ্গারা পতিংসু ¶ , তেসং উপরি মহন্তমহন্তানি পজ্জলিতপব্বতকূটানি পতিংসু, তেসং উপরি সট্ঠিহত্থট্ঠানং পূরযন্তং সুখুমৰালুকৰস্সং ৰস্সি. এৰং সট্ঠিযোজনট্ঠানং অরট্ঠং অহোসি, তস্স এৰং অরট্ঠভাৰো সকলজম্বুদীপে পঞ্ঞাযি.
অথ তস্স রট্ঠস্স অনন্তররট্ঠাধিপতিনো কালিঙ্গো, অট্ঠকো, ভীমরথোতি তযো রাজানো চিন্তযিংসু – ‘‘পুব্বে বারাণসিযং কলাবুকাসিকরাজা খন্তিৰাদিতাপসে অপরজ্ঝিত্ৰা পথৰিং পৰিট্ঠোতি সূযতি, তথা ‘‘নাল়িকেররাজা তাপসে সুনখেহি খাদাপেত্ৰা, সহস্সবাহু অজ্জুনো চ অঙ্গীরসে অপরজ্ঝিত্ৰা, ইদানি দণ্ডকিরাজা কিসৰচ্ছে অপরজ্ঝিত্ৰা সহ রট্ঠেন ৰিনাসং পত্তো’’তি সূযতি. ইমেসং পন চতুন্নং রাজূনং নিব্বত্তট্ঠানং মযং ন জানাম, তং নো ঠপেত্ৰা সরভঙ্গসত্থারং অঞ্ঞো কথেতুং সমত্থো নাম নত্থি, তং উপসঙ্কমিত্ৰা ইমে পঞ্হে পুচ্ছিস্সামা’’তি ¶ . তে তযোপি মহন্তেন পরিৰারেন পঞ্হপুচ্ছনত্থায নিক্খমিংসু. তে পন ‘‘অসুকোপি নিক্খন্তো’’তি ন জানন্তি, একেকো ‘‘অহমেৰ গচ্ছামী’’তি মঞ্ঞতি, তেসং গোধাৰরিনদিতো অৰিদূরে সমাগমো ¶ অহোসি. তে রথেহি ওতরিত্ৰা তযোপি একমেৰ রথং অভিরুয্হ গোধাৰরিনদীতীরং সম্পাপুণিংসু.
তস্মিং খণে সক্কো পণ্ডুকম্বলসিলাসনে নিসিন্নো সত্ত পঞ্হে চিন্তেত্ৰা ‘‘ইমে পঞ্হে ঠপেত্ৰা সরভঙ্গসত্থারং অঞ্ঞো সদেৰকে লোকে কথেতুং সমত্থো নাম নত্থি, তং ইমে পঞ্হে পুচ্ছিস্সামি, ইমেপি তযো রাজানো সরভঙ্গসত্থারং পঞ্হং পুচ্ছিতুং গোধাৰরিনদীতীরং পত্তা, এতেসং পঞ্হেপি অহমেৰ পুচ্ছিস্সামী’’তি দ্ৰীসু দেৰলোকেসু দেৰতাহি পরিৰুতো দেৰলোকতো ওতরি. তং দিৰসমেৰ কিসৰচ্ছো কালমকাসি. তস্স সরীরকিচ্চং কারেতুং চতূসু ঠানেসু অনেকসহস্সা ইসযো তত্থেৰ গন্ত্ৰা পঞ্চসু ঠানেসু মণ্ডপঞ্চ কারেত্ৰা অনেকসহস্সা ইসিগণা কিসৰচ্ছস্স তাপসস্স চন্দনচিতকং কত্ৰা সরীরং ঝাপেসুং. আল়াহনস্স সমন্তা অড্ঢযোজনমত্তে ঠানে দিব্বকুসুমৰস্সং ৰস্সি. মহাসত্তো তস্স সরীরনিক্খেপং কারাপেত্ৰা অস্সমং পৰিসিত্ৰা তেহি ইসিগণেহি পরিৰুতো নিসীদি. তেসম্পি রাজূনং নদীতীরং আগতকালে মহাসেনাৰাহনতূরিযসদ্দো অহোসি. মহাসত্তো তং সুত্ৰা অনুসিস্সং তাপসং আমন্তেত্ৰা ‘‘তাত, ত্ৰং গন্ত্ৰা তাৰ জানাহি, কিং সদ্দো নামেসো’’তি আহ. সো পানীযঘটং আদায তত্থ গন্ত্ৰা তে রাজানো দিস্ৰা পুচ্ছনৰসেন পঠমং গাথমাহ –
‘‘অলঙ্কতা কুণ্ডলিনো সুৰত্থা, ৰেল়ুরিযমুত্তাথরুখগ্গবন্ধা;
রথেসভা তিট্ঠথ কে নু তুম্হে, কথং ৰো জানন্তি মনুস্সলোকে’’তি.
তত্থ ৰেল়ুরিযমুত্তাথরুখগ্গবন্ধাতি ¶ ৰেল়ুরিযমণীহি চেৰ মুত্তালম্বকেহি চ অলঙ্কতথরূহি খগ্গরতনেহি সমন্নাগতা. তিট্ঠথাতি একস্মিং রথে তিট্ঠথ. কে নূতি কে নাম তুম্হে, কথং ৰো সঞ্জানন্তীতি?
তে ¶ তস্স ৰচনং সুত্ৰা রথা ওতরিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা অট্ঠংসু. তেসু অট্ঠকরাজা তেন সদ্ধিং সল্লপন্তো দুতিযং গাথমাহ –
‘‘অহমট্ঠকো ¶ ভীমরথো পনাযং, কালিঙ্গরাজা পন উগ্গতোযং;
সুসঞ্ঞতানং ইসীনং দস্সনায, ইধাগতা পুচ্ছিতাযেম্হ পঞ্হে’’তি.
তত্থ উগ্গতোতি চন্দো ৰিয সূরিযো ৰিয চ পাকটো পঞ্ঞাতো. সুসঞ্ঞতানং ইসীনন্তি, ভন্তে, ন মযং ৰনকীল়াদীনং অত্থায আগতা, অথ খো কাযাদীহি সুসঞ্ঞতানং সীলসম্পন্নানং ইসীনং দস্সনত্থায ইধাগতা. পুচ্ছিতাযেম্হ পঞ্হেতি সরভঙ্গসত্থারং পঞ্হে পুচ্ছিতুং এম্হ, আগতাম্হাতি অত্থো. য-কারো ব্যঞ্জনসন্ধিকরোতি ৰেদিতব্বো.
অথ নে তাপসো ‘‘সাধু মহারাজা, আগন্তব্বট্ঠানঞ্ঞেৰ আগতাত্থ, তেন হি ন্হত্ৰা ৰিস্সমিত্ৰা অস্সমপদং পৰিসিত্ৰা ইসিগণং ৰন্দিত্ৰা সরভঙ্গসত্থারমেৰ পঞ্হং পুচ্ছথা’’তি তেহি সদ্ধিং পটিসন্থারং কত্ৰা পানীযঘটং উক্খিপিত্ৰা উদকথেৰে পুঞ্ছন্তো আকাসং ওলোকেন্তো সক্কং দেৰরাজানং দেৰগণপরিৰুতং এরাৰণক্খন্ধৰরগতং ওতরন্তং দিস্ৰা তেন সদ্ধিং সল্লপন্তো ততিযং গাথমাহ –
‘‘ৰেহাযসং তিট্ঠসি অন্তলিক্খে, পথদ্ধুনো পন্নরসেৰ চন্দো;
পুচ্ছামি তং যক্খ মহানুভাৰ, কতং তং জানন্তি মনুস্সলোকে’’তি.
তত্থ ৰেহাযসন্তি অব্ভুগ্গন্ত্ৰা অন্তলিক্খে আকাসে তিট্ঠসি. পথদ্ধুনোতি পথদ্ধগতো, অদ্ধপথে গগনমজ্ঝে ঠিতোতি অত্থো.
তং সুত্ৰা সক্কো চতুত্থং গাথমাহ –
‘‘যমাহু ¶ দেৰেসু ‘সুজম্পতী’তি, ‘মঘৰা’তি তং আহু মনুস্সলোকে;
স দেৰরাজা ইদমজ্জ পত্তো, সুসঞ্ঞতানং ইসীনং দস্সনাযা’’তি.
তত্থ ¶ স দেৰরাজাতি সো অহং সক্কো দেৰরাজা. ইদমজ্জ পত্তোতি ইদং ঠানং অজ্জ আগতো. দস্সনাযাতি দস্সনত্থায ৰন্দনত্থায সরভঙ্গসত্থারঞ্চ পঞ্হং পুচ্ছনত্থাযাতি আহ.
অথ ¶ নং অনুসিস্সো ‘‘সাধু, মহারাজ, তুম্হে পচ্ছা আগচ্ছথা’’তি ৰত্ৰা পানীযঘটং আদায অস্সমপদং পৰিসিত্ৰা পানীযঘটং পটিসামেত্ৰা তিণ্ণং রাজূনং দেৰরাজস্স চ পঞ্হপুচ্ছনত্থায আগতভাৰং মহাসত্তস্স আরোচেসি. সো ইসিগণপরিৰুতো মহাৰিসালমাল়কে নিসীদি. তযো রাজানো আগন্ত্ৰা ইসিগণং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. সক্কোপি ওতরিত্ৰা ইসিগণং উপসঙ্কমিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গয্হ ঠিতো ইসিগণং ৰণ্ণেত্ৰা ৰন্দমানো পঞ্চমং গাথমাহ –
‘‘দূরে সুতা নো ইসযো সমাগতা, মহিদ্ধিকা ইদ্ধিগুণূপপন্না;
ৰন্দামি তে অযিরে পসন্নচিত্তো, যে জীৰলোকেত্থ মনুস্সসেট্ঠা’’তি.
তত্থ দূরে সুতা নোতি, ভন্তে, অম্হেহি তুম্হে দূরে দেৰলোকে ঠিতেহিযেৰ সুতাতি মমাযন্তো এৰমাহ. ইদং ৰুত্তং হোতি – ইমে ইধ সমাগতা অম্হাকং ইসযো দূরে সুতা যাৰ ব্রহ্মলোকা ৰিস্সুতা পাকটাতি. মহিদ্ধিকাতি মহানুভাৰা. ইদ্ধিগুণূপপন্নাতি পঞ্চৰিধেন ইদ্ধিগুণেন সমন্নাগতা. অযিরেতি, অয্যে. যেতি যে তুম্হে ইমস্মিং জীৰলোকে মনুস্সেসু সেট্ঠাতি.
এৰং ইসিগণং ৰণ্ণেত্ৰা সক্কো ছ নিসজ্জদোসে পরিহরন্তো একমন্তং নিসীদি. অথ নং ইসীনং অধোৰাতে নিসিন্নং দিস্ৰা অনুসিস্সো ছট্ঠং গাথমাহ –
‘‘গন্ধো ইসীনং চিরদিক্খিতানং, কাযা চুতো গচ্ছতি মালুতেন;
ইতো পটিক্কম্ম সহস্সনেত্ত, গন্ধো ইসীনং অসুচি দেৰরাজা’’তি.
তত্থ চিরদিক্খিতানন্তি চিরপব্বজিতানং. পটিক্কম্মাতি পটিক্কম অপেহি. সহস্সনেত্তাতি আলপনমেতং. সক্কো হি অমচ্চসহস্সেহি চিন্তিতং অত্থং এককোৰ পস্সতি, তস্মা ‘‘সহস্সনেত্তো’’তি ৰুচ্চতি ¶ . অথ ৰা সহস্সনেত্তানং পন দেৰানং দস্সনূপচারাতিক্কমনসমত্থোতি ¶ সহস্সনেত্তা ¶ . অসুচীতি সেদমলাদীহি পরিভাৰিতত্তা দুগ্গন্ধো, তুম্হে চ সুচিকামা, তেন ৰো এস গন্ধো বাধতীতি.
তং সুত্ৰা সক্কো ইতরং গাথমাহ –
‘‘গন্ধো ইসীনং চিরদিক্খিতানং, কাযা চুতো গচ্ছতু মালুতেন;
ৰিচিত্তপুপ্ফং সুরভিংৰ মালং, গন্ধঞ্চ এতং পাটিকঙ্খাম ভন্তে;
ন হেত্থ দেৰা পটিক্কূলসঞ্ঞিনো’’তি.
তত্থ গচ্ছতূতি যথাসুখং পৰত্ততু, নাসপুটং নো পহরতূতি অত্থো. পাটিকঙ্খামাতি ইচ্ছাম পত্থেম. এত্থাতি এতস্মিং গন্ধে দেৰা জিগুচ্ছসঞ্ঞিনো ন হোন্তি. দুস্সীলেযেৰ হি দেৰা জিগুচ্ছন্তি, ন সীলৰন্তেতি.
এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা ‘‘ভন্তে, অনুসিস্স অহং মহন্তেন উস্সাহেন পঞ্হং পুচ্ছিতুং আগতো, ওকাসং মে করোহী’’তি আহ. সো তস্স ৰচনং সুত্ৰা উট্ঠাযাসনা ইসিগণং ওকাসং করোন্তো গাথাদ্ৰযমাহ –
‘‘পুরিন্দদো ভূতপতী যসস্সী, দেৰানমিন্দো সক্কো মঘৰা সুজম্পতি;
স দেৰরাজা অসুরগণপ্পমদ্দনো, ওকাসমাকঙ্খতি পঞ্হ পুচ্ছিতুং.
‘‘কো নেৰিমেসং ইধ পণ্ডিতানং, পঞ্হে পুট্ঠো নিপুণে ব্যাকরিস্সতি;
তিণঞ্চ রঞ্ঞং মনুজাধিপানং, দেৰানমিন্দস্স চ ৰাসৰস্সা’’তি.
তত্থ ‘‘পুরিন্দদো’’তিআদীনি সক্কস্সেৰ গুণনামানি. সো হি পুরে দানং দিন্নত্তা পুরিন্দদো, ভূতেসু জেট্ঠকত্তা ভূতপতি, পরিৰারসম্পদায যসস্সী, পরমিস্সরতায দেৰানমিন্দো, সত্তন্নং ৰত্তপদানং সুট্ঠু কতত্তা সক্কো, পুরিমজাতিৰসেন মঘৰা, সুজায অসুরকঞ্ঞায পতিভাৰেন ¶ সুজম্পতি, দেৰানং রঞ্জনতায দেৰরাজা. কো নেৰাতি কো নু এৰ. নিপুণেতি সণ্হসুখুমে পঞ্হে. রঞ্ঞন্তি রাজূনং. ইমেসং চতুন্নং রাজূনং মনং গহেত্ৰা কো ইমেসং পণ্ডিতানং ইসীনং পঞ্হে কথেস্সতি, পঞ্হং নেসং কথেতুং সমত্থং জানাথাতি ৰদতি.
তং ¶ ¶ সুত্ৰা ইসিগণো, ‘‘মারিস, অনুসিস্স ত্ৰং পথৰিযং ঠত্ৰা পথৰিং অপস্সন্তো ৰিয কথেসি, ঠপেত্ৰা সরভঙ্গসত্থারং কো অঞ্ঞো এতেসং পঞ্হং কথেতুং সমত্থো’’তি ৰত্ৰা গাথমাহ –
‘‘অযং ইসি সরভঙ্গো তপস্সী, যতো জাতো ৰিরতো মেথুনস্মা;
আচেরপুত্তো সুৰিনীতরূপো, সো নেসং পঞ্হানি ৰিযাকরিস্সতী’’তি.
তত্থ সরভঙ্গোতি সরে খিপিত্ৰা আকাসে সরপাসাদাদীনি কত্ৰা পুন একেন সরেন তে সরে পাতেন্তো ভঙ্গৰিভঙ্গে অকাসীতি সরভঙ্গো. মেথুনস্মাতি মেথুনধম্মতো. সো কির মেথুনং অসেৰিত্ৰা পব্বজিতো. আচেরপুত্তোতি রঞ্ঞো আচরিযস্স পুরোহিতস্স পুত্তো.
এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা ইসিগণো অনুসিস্সং আহ – ‘‘মারিস, ত্ৰমেৰ সত্থারং ৰন্দিত্ৰা ইসিগণস্স ৰচনেন সক্কেন পুচ্ছিতপঞ্হকথনায ওকাসং কারেহী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা সত্থারং ৰন্দিত্ৰা ওকাসং কারেন্তো অনন্তরং গাথমাহ –
‘‘কোণ্ডঞ্ঞ পঞ্হানি ৰিযাকরোহি, যাচন্তি তং ইসযো সাধুরূপা;
কোণ্ডঞ্ঞ এসো মনুজেসু ধম্মো, যং ৰুদ্ধমাগচ্ছতি এস ভারো’’তি.
তত্থ কোণ্ডঞ্ঞাতি তং গোত্তেনালপতি. ধম্মোতি সভাৰো. যং ৰুদ্ধন্তি যং পঞ্ঞায ৰুদ্ধং পুরিসং এস পঞ্হানং ৰিস্সজ্জনভারো নাম আগচ্ছতি, এসো মনুজেসু সভাৰো, তস্মা চন্দিমসূরিযসহস্সং উট্ঠাপেন্তো ৰিয পাকটং কত্ৰা দেৰরঞ্ঞো পঞ্হে কথেহীতি.
ততো ¶ মহাপুরিসো ওকাসং করোন্তো অনন্তরং গাথমাহ –
‘‘কতাৰকাসা পুচ্ছন্তু ভোন্তো, যং কিঞ্চি পঞ্হং মনসাভিপত্থিতং;
অহঞ্হি তং তং ৰো ৰিযাকরিস্সং, ঞত্ৰা সযং লোকমিমং পরঞ্চা’’তি.
তত্থ ¶ যং কিঞ্চীতি ন কেৰলং তুম্হাকংযেৰ, অথ খো সদেৰকস্সপি লোকস্স যং মনসাভিপত্থিতং, তং মং ভৰন্তো পুচ্ছন্তু. অহঞ্হি ৰো ইধলোকনিস্সিতং ৰা পরলোকনিস্সিতং ৰা সব্বং পঞ্হং ইমঞ্চ পরঞ্চ লোকং সযং পঞ্ঞায সচ্ছিকত্ৰা কথেস্সামীতি সব্বঞ্ঞুপৰারণং সম্পৰারেসি.
এৰং ¶ তেন ওকাসে কতে সক্কো অত্তনা অভিসঙ্খতং পঞ্হং পুচ্ছি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘ততো চ মঘৰা সক্কো, অত্থদস্সী পুরিন্দদো;
অপুচ্ছি পঠমং পঞ্হং, যঞ্চাসি অভিপত্থিতং.
‘‘কিং সূ ৰধিত্ৰা ন কদাচি সোচতি, কিস্সপ্পহানং ইসযো ৰণ্ণযন্তি;
কস্সীধ ৰুত্তং ফরুসং খমেথ, অক্খাহি মে কোণ্ডঞ্ঞ এতমত্থ’’ন্তি.
তত্থ যঞ্চাসীতি যং তস্স মনসা অভিপত্থিতং আসি, তং পুচ্ছীতি অত্থো. এতন্তি এতং মযা পুচ্ছিতমত্থং অক্খাহি মেতি একগাথায তযো পঞ্হে পুচ্ছি.
ততো পরং ব্যাকরোন্তো আহ –
‘‘কোধং ৰধিত্ৰা ন কদাচি সোচতি, মক্খপ্পহানং ইসযো ৰণ্ণযন্তি;
সব্বেসং ৰুত্তং ফরুসং খমেথ, এতং খন্তিং উত্তমমাহু সন্তো’’তি.
তত্থ কোধং ৰধিত্ৰাতি কোধং মারেত্ৰা ছড্ডেত্ৰা. সোচন্তো হি পটিঘচিত্তেনেৰ সোচতি, কোধাভাৰা কুতো সোকো. তেন ৰুত্তং ¶ ‘‘ন কদাচি সোচতী’’তি. মক্খপ্পহানন্তি পরেহি অত্তনো কতগুণমক্খনলক্খণস্স অকতঞ্ঞুভাৰসঙ্খাতস্স মক্খস্স পহানং ইসযো ৰণ্ণযন্তি. সব্বেসন্তি হীনমজ্ঝিমুক্কট্ঠানং সব্বেসম্পি ফরুসং ৰচনং খমেথ. সন্তোতি পোরাণকা পণ্ডিতা এৰং কথেন্তি.
সক্কো আহ –
‘‘সক্কা উভিন্নং ৰচনং তিতিক্খিতুং, সদিসস্স ৰা সেট্ঠতরস্স ৰাপি;
কথং নু হীনস্স ৰচো খমেথ, অক্খাহি মে কোণ্ডঞ্ঞ এতমত্থ’’ন্তি.
সরভঙ্গো আহ –
‘‘ভযা ¶ হি সেট্ঠস্স ৰচো খমেথ, সারম্ভহেতূ পন সাদিসস্স;
যো ¶ চীধ হীনস্স ৰচো খমেথ, এতং খন্তিং উত্তমমাহু সন্তো’’তি. –
এৰমাদীনং গাথানং ৰচনপ্পটিৰচনৰসেন সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো.
তত্থ অক্খাহি মেতি, ভন্তে কোণ্ডঞ্ঞ, তুম্হেহি দ্ৰে পঞ্হা সুকথিতা, একো মে চিত্তং ন গণ্হাতি, কথং সক্কা অত্তনো হীনতরস্স ৰচনং অধিৰাসেতুং, তং মম অক্খাহীতি পুচ্ছন্তো এৰমাহ. এতং খন্তিন্তি যদেতং জাতিগোত্তাদিহীনস্স ৰচনং খমনং, এতং খন্তিং উত্তমন্তি পোরাণকপণ্ডিতা ৰদন্তি. যং পনেতং জাতিআদীহি সেট্ঠস্স ভযেন, সদিসস্স করণুত্তরিযলক্খণে সারম্ভে আদীনৰদস্সনেন খমনং, নেসা অধিৰাসনখন্তি নামাতি অত্থো.
এৰং ৰুত্তে সক্কো মহাসত্তং আহ – ‘‘ভন্তে, পঠমং তুম্হে ‘সব্বেসং ৰুত্তং ফরুসং খমেথ, এতং খন্তিং উত্তমমাহু সন্তো’তি ৰত্ৰা ইদানি ‘যো চীধ হীনস্স ৰচো খমেথ, এতং খন্তিং উত্তমমাহু সন্তো’তি ৰদথ, ন ৰো পুরিমেন পচ্ছিমং সমেতী’’তি. অথ নং মহাসত্তো, ‘‘সক্ক, পচ্ছিমং মযা ‘অযং হীনো’তি ঞত্ৰা ফরুসৰচনং অধিৰাসেন্তস্স ৰসেন ৰুত্তং, যস্মা পন ন সক্কা রূপদস্সনমত্তেন সত্তানং সেট্ঠাদিভাৰো ঞাতুং, তস্মা ¶ পুরিমং ৰুত্ত’’ন্তি ৰত্ৰা সত্তানং অঞ্ঞত্র সংৰাসা রূপদস্সনমত্তেন সেট্ঠাদিভাৰস্স দুৰিঞ্ঞেয্যতং পকাসেন্তো গাথমাহ –
‘‘কথং ৰিজঞ্ঞা চতুপত্থরূপং, সেট্ঠং সরিক্খং অথৰাপি হীনং;
ৰিরূপরূপেন চরন্তি সন্তো, তস্মা হি সব্বেসং ৰচো খমেথা’’তি.
তত্থ চতুপত্থরূপন্তি চতূহি ইরিযাপথেহি পটিচ্ছন্নসভাৰং. ৰিরূপরূপেনাতি ৰিরূপানং লামকপুগ্গলানং রূপেন উত্তমগুণা সন্তোপি ৰিচরন্তি. ইমস্মিং পনত্থে মজ্ঝন্তিকত্থেরস্স ৰত্থু কথেতব্বং.
তং সুত্ৰা সক্কো নিক্কঙ্খো হুত্ৰা, ‘‘ভন্তে, এতায নো খন্তিযা আনিসংসং কথেহী’’তি যাচি. অথস্স মহাসত্তো গাথমাহ –
‘‘ন ¶ হেতমত্থং মহতীপি সেনা, সরাজিকা যুজ্ঝমানা লভেথ;
যং ¶ খন্তিমা সপ্পুরিসো লভেথ, খন্তীবলস্সূপসমন্তি ৰেরা’’তি.
তত্থ এতমত্থন্তি এতং ৰেরৰূপসমনিপ্পটিঘসভাৰসঙ্খাতং অত্থং.
এৰং মহাসত্তেন খন্তিগুণে কথিতে তে রাজানো চিন্তযিংসু – ‘‘সক্কো অত্তনোৰ পঞ্হে পুচ্ছতি, অম্হাকং পুচ্ছনোকাসং ন দস্সতী’’তি. অথ নেসং অজ্ঝাসযং ৰিদিত্ৰা সক্কো অত্তনা অভিসঙ্খতে চত্তারো পঞ্হে ঠপেত্ৰাৰ তেসং কঙ্খং পুচ্ছন্তো গাথমাহ –
‘‘সুভাসিতং তে অনুমোদিযান, অঞ্ঞং তং পুচ্ছামি তদিঙ্ঘ ব্রূহি;
যথা অহুং দণ্ডকী নাল়িকেরো, অথজ্জুনো কলাবু চাপি রাজা;
তেসং গতিং ব্রূহি সুপাপকম্মিনং, কত্থূপপন্না ইসীনং ৰিহেঠকা’’তি.
তত্থ ¶ অনুমোদিযানাতি ইদং মযা পুট্ঠানং তিণ্ণং পঞ্হানং ৰিস্সজ্জনসঙ্খাতং তৰ সুভাসিতং অনুমোদিত্ৰা. যথা অহুন্তি যথা চত্তারো জনা অহেসুং. কলাবু চাতি কলাবুরাজা চ. অথজ্জুনোতি অথ অজ্জুনরাজা.
অথস্স ৰিস্সজ্জেন্তো মহাসত্তো পঞ্চ গাথাযো অভাসি –
‘‘কিসঞ্হি ৰচ্ছং অৰকিরিয দণ্ডকী, উচ্ছিন্নমূলো সজনো সরট্ঠো;
কুক্কুল়নামে নিরযম্হি পচ্চতি, তস্স ফুলিঙ্গানি পতন্তি কাযে.
‘‘যো সঞ্ঞতে পব্বজিতে অহেঠযি, ধম্মং ভণন্তে সমণে অদূসকে;
তং নাল়িকেরং সুনখা পরত্থ, সঙ্গম্ম খাদন্তি ৰিফন্দমানং.
‘‘অথজ্জুনো নিরযে সত্তিসূলে, অৰংসিরো পতিতো উদ্ধংপাদো;
অঙ্গীরসং ¶ গোতমং হেঠযিত্ৰা, খন্তিং তপস্সিং চিরব্রহ্মচারিং.
‘‘যো খণ্ডসো পব্বজিতং অছেদযি, খন্তিং ৰদন্তং সমণং অদূসকং;
কলাবুৰীচিং উপপজ্জ পচ্চতি, মহাপতাপং কটুকং ভযানকং.
‘‘এতানি ¶ সুত্ৰা নিরযানি পণ্ডিতো, অঞ্ঞানি পাপিট্ঠতরানি চেত্থ;
ধম্মং চরে সমণব্রাহ্মণেসু, এৰংকরো সগ্গমুপেতি ঠান’’ন্তি.
তত্থ কিসন্তি অপ্পমংসলোহিতত্তা কিসসরীরং. অৰকিরিযাতি অৰকিরিত্ৰা নিট্ঠুভনদন্তকট্ঠপাতনেন তস্স সরীরে কলিং পৰাহেত্ৰা. উচ্ছিন্নমূলোতি ¶ উচ্ছিন্নমূলো হুত্ৰা. সজনোতি সপরিসো. কুক্কুল়নামে নিরযম্হীতি যোজনসতপ্পমাণে কপ্পসণ্ঠিতে উণ্হছারিকনিরযে. ফুলিঙ্গানীতি ৰীতচ্চিতঙ্গারা. তস্স কির তত্থ উণ্হকুক্কুল়ে নিমুগ্গস্স নৰহি ৰণমুখেহি উণ্হা ছারিকা পৰিসন্তি, সীসে মহন্তমহন্তা অঙ্গারা পতন্তি. তেসং পন পতনকালে সকলসরীরং দীপরুক্খো ৰিয জলতি, বলৰৰেদনা ৰত্তন্তি. সো অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো মহাৰিরৰং রৰতি. সরভঙ্গসত্থা পথৰিং ভিন্দিত্ৰা তং তত্থ তথাপচ্চমানং দস্সেসি, মহাজনো ভযসন্তাসমাপজ্জি. তস্স অতিৰিয ভীতভাৰং ঞত্ৰা মহাসত্তো তং নিরযং অন্তরধাপেসি.
ধম্মং ভণন্তেতি দসকুসলকম্মপথধম্মং ভাসন্তে. সমণেতি সমিতপাপে. অদূসকেতি নিরপরাধে. নাল়িকেরন্তি এৰংনামকং রাজানং. পরত্থাতি পরলোকে নিরযে নিব্বত্তং. সঙ্গম্মাতি ইতো চিতো চ সমাগন্ত্ৰা ছিন্দিত্ৰা মহন্তমহন্তা সুনখা খাদন্তি. তস্মিং কির কলিঙ্গরট্ঠে দন্তপুরনগরে নাল়িকেরে নাম রঞ্ঞে রজ্জং কারযমানে একো মহাতাপসো পঞ্চসততাপসপরিৰুতো হিমৰন্তা আগম্ম রাজুয্যানে ৰাসং কপ্পেত্ৰা মহাজনস্স ধম্মং দেসেসি. ‘‘ধম্মিকতাপসো উয্যানে ৰসতী’’তি রঞ্ঞোপি আরোচযিংসু. রাজা পন অধম্মিকো অধম্মেন রজ্জং কারেসি. সো অমচ্চেসু তাপসং পসংসন্তেসু ‘‘অহম্পি ধম্মং সুণিস্সামী’’তি উয্যানং গন্ত্ৰা তাপসং ৰন্দিত্ৰা নিসীদি. তাপসো রঞ্ঞা সদ্ধিং পটিসন্থারং করোন্তো ‘‘কিং, মহারাজ, ধম্মেন রজ্জং কারেসি, জনং ন পীল়েসী’’তি আহ. সো তস্স কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘অযং কূটজটিলো এত্তকং কালং নাগরানং সন্তিকে মমঞ্ঞেৰ অগুণং কথেসি মঞ্ঞে, হোতু জানিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘স্ৰে অম্হাকং ঘরদ্ৰারং আগচ্ছেয্যাথা’’তি নিমন্তেত্ৰা পুনদিৰসে পুরাণগূথস্স চাটিযো পরিপূরাপেত্ৰা তাপসেসু আগতেসু তেসং ভিক্খাভাজনানি গূথস্স পূরাপেত্ৰা দ্ৰারং পিদহাপেত্ৰা মুসলানি চ লোহদণ্ডে চ গাহাপেত্ৰা ¶ ইসীনং সীসানি ভিন্দাপেত্ৰা জটাসু গাহাপেত্ৰা কড্ঢাপেত্ৰা সুনখেহি খাদাপেত্ৰা তত্থেৰ ভিন্নং পথৰিং পৰিসিত্ৰা সুনখমহানিরযে নিব্বত্ততি, তত্রস্স তিগাৰুতপ্পমাণসরীরং ¶ অহোসি. অথ নং মহন্তমহন্তা মহাহত্থিপ্পমাণা পঞ্চৰণ্ণা সুনখা অনুবন্ধিত্ৰা ডংসিত্ৰা নৰযোজনায জলিতঅযপথৰিযা পাতেত্ৰা মুখপূরং লুঞ্চন্তা ৰিপ্ফন্দমানং খাদিংসু. মহাসত্তো পথৰিং দ্ৰিধা ভিন্দিত্ৰা তং নিরযং দস্সেত্ৰা মহাজনস্স ভীতভাৰং ঞত্ৰা অন্তরধাপেসি.
অথজ্জুনোতি ¶ সহস্সবাহুরাজা. অঙ্গীরসন্তি অঙ্গেহি রংসীনং নিচ্ছরণতো এৰংলদ্ধনামং. হেঠযিত্ৰাতি ৰিহেঠেত্ৰা ৰিসপীতকণ্ডেন ৰিজ্ঝিত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপেত্ৰা. সো কির অজ্জুনো নাম রাজা মহিসকরট্ঠে কেতকরাজধানিযং রজ্জং কারেন্তো মিগৰং গন্ত্ৰা মিগে ৰধিত্ৰা অঙ্গারপক্কমংসং খাদন্তো ৰিচরি. অথেকদিৰসং মিগানং আগমনট্ঠানে কোট্ঠকং কত্ৰা মিগে ওলোকযমানো অট্ঠাসি. তদা সো তাপসো তস্স রঞ্ঞো অৰিদূরে একং কাররুক্খং অভিরুহিত্ৰা ফলানি ওচিনন্তো ওচিনিতফলসাখং মুঞ্চি. তস্সা ৰিস্সট্ঠায সদ্দেন তংঠানং পত্তা মিগা পলাযিংসু. রাজা কুজ্ঝিত্ৰা তাপসং ৰিসমিস্সিতেন সল্লেন ৰিজ্ঝি. সো পরিগলিত্ৰা পতন্তো মত্থকেন খদিরখাণুকং আসাদেত্ৰা সূলগ্গেযেৰ কালমকাসি. রাজা তঙ্খণেযেৰ দ্ৰিধা ভিন্নং পথৰিং পৰিসিত্ৰা সত্তিসূলনিরযে নিব্বত্তি, তিগাৰুতপ্পমাণং সরীরং অহোসি. তত্র তং নিরযপালা জলিতেহি আৰুধেহি কোট্টেত্ৰা জলিতং অযপব্বতং আরোপেন্তি. পব্বতমত্থকে ঠিতকালে ৰাতো পহরতি, সো ৰাতপ্পহারেন পরিগলিত্ৰা পততি. তস্মিং খণে হেট্ঠা নৰযোজনায জলিতঅযপথৰিযা মহাতালক্খন্ধপ্পমাণং জলিতং অযসূলং উট্ঠহতি. সো সূলগ্গমত্থকেযেৰ আসাদেত্ৰা সূলাৰুতো তিট্ঠতি. তস্মিং খণে পথৰী জলতি, সূলং জলতি, তস্স সরীরং জলতি. সো তত্থ মহারৰং রৰন্তো পচ্চতি. মহাসত্তো পথৰিং দ্ৰিধা কত্ৰা তং নিরযং দস্সেত্ৰা মহাজনস্স ভীতভাৰং ঞত্ৰা অন্তরধাপেসি.
খণ্ডসোতি চত্তারো হত্থপাদে কণ্ণনাসঞ্চ খণ্ডাখণ্ডং কত্ৰা. অদূসকন্তি নিরপরাধং. তথা ছেদাপেত্ৰা দ্ৰীহি কসাহি পহারসহস্সেহি তাল়াপেত্ৰা জটাসু গহেত্ৰা আকড্ঢাপেত্ৰা পটিকুজ্জং নিপজ্জাপেত্ৰা ¶ পিট্ঠিযং পণ্হিযা পহরিত্ৰা মহাদুক্খসমপ্পিতং অকাসি. কলাবুৰীচিন্তি কলাবু অৰীচিং. কটুকন্তি তিখিণৰেদনং, এৰরূপং নিরযং উপপজ্জিত্ৰা ছন্নং জালানং অন্তরে পচ্চতি. ৰিত্থারতো পন কলাবুরঞ্ঞো ৰত্থু খন্তিৰাদিজাতকে (জা. ১.৪.৪৯-৫২) কথিতমেৰ. অঞ্ঞানি পাপিট্ঠতরানি চেত্থাতি এতেহি নিরযেহি পাপিট্ঠতরানি চ অঞ্ঞানি নিরযানি সুত্ৰা. ধম্মং চরেতি, সক্ক দেৰরাজ, পণ্ডিতো কুলপুত্তো ন কেৰলং এতেযেৰ চত্তারো নিরযা, এতেযেৰ চ রাজানো নেরযিকা, অথ খো অঞ্ঞেপি নিরযা, অঞ্ঞেপি চ রাজানো নিরযেসু উপ্পন্নাতি ৰিদিত্ৰা চতুপচ্চযদানধম্মিকারক্খাৰরণসংৰিধানসঙ্খাতং সমণব্রাহ্মণেসু ধম্মং চরেয্যাতি.
এৰং ¶ মহাসত্তেন চতুন্নং রাজূনং নিব্বত্তট্ঠানে দস্সিতে তযো রাজানো নিক্কঙ্খা অহেসুং. ততো সক্কো অৰসেসে চত্তারো পঞ্হে পুচ্ছন্তো গাথমাহ –
‘‘সুভাসিতং ¶ তে অনুমোদিযান, অঞ্ঞং তং পুচ্ছামি তদিঙ্ঘ ব্রূহি;
কথংৰিধং সীলৰন্তং ৰদন্তি, কথংৰিধং পঞ্ঞৰন্তং ৰদন্তি;
কথংৰিধং সপ্পুরিসং ৰদন্তি, কথংৰিধং নো সিরি নো জহাতী’’তি.
তত্থ কথংৰিধং নো সিরি নো জহাতীতি কথংৰিধং নু পুরিসং পটিলদ্ধসিরী ন জহাতীতি.
অথস্স ৰিস্সজ্জেন্তো মহাসত্তো চতস্সো গাথাযো অভাসি –
‘‘কাযেন ৰাচায চ যোধ সঞ্ঞতো, মনসা চ কিঞ্চি ন করোতি পাপং;
ন অত্তহেতূ অলিকং ভণেতি, তথাৰিধং সীলৰন্তং ৰদন্তি.
‘‘গম্ভীরপঞ্হং ¶ মনসাভিচিন্তযং, নাচ্চাহিতং কম্ম করোতি লুদ্দং;
কালাগতং অত্থপদং ন রিঞ্চতি, তথাৰিধং পঞ্ঞৰন্তং ৰদন্তি.
‘‘যো ৰে কতঞ্ঞূ কতৰেদি ধীরো, কল্যাণমিত্তো দল়্হভত্তি চ হোতি;
দুখিতস্স সক্কচ্চ করোতি কিচ্চং, তথাৰিধং সপ্পুরিসং ৰদন্তি.
‘‘এতেহি সব্বেহি গুণেহুপেতো, সদ্ধো মুদূ সংৰিভাগী ৰদঞ্ঞূ;
সঙ্গাহকং সখিলং সণ্হৰাচং, তথাৰিধং নো সিরি নো জহাতী’’তি.
তত্থ ¶ ‘‘কাযেনা’’তিআদীনি পদানি তিৰিধসুচরিতদ্ৰারৰসেন ৰুত্তানি. ন অত্তহেতূতি দেসনাসীসমেৰেতং, অত্তহেতু ৰা পরহেতু ৰা যসহেতু ৰা ধনহেতু ৰা লাভহেতু ৰা আমিসকিঞ্চিক্খহেতু ৰা অলিকং ন কথেতীতি অত্থো. কামঞ্চেস অত্থো ‘‘ৰাচায সঞ্ঞতো’’তি ইমিনাৰ সিদ্ধো, মুসাৰাদিনো পন অকত্তব্বং পাপং নাম নত্থীতি গরুভাৰদীপনত্থং পুন এৰমাহাতি ৰেদিতব্বো. তং পুগ্গলং সীলৰন্তং ৰদন্তি.
গম্ভীরপঞ্হন্তি অত্থতো চ পাল়িতো চ গম্ভীরং গুল়্হং পটিচ্ছন্নং সত্তুভস্তজাতক- (জা. ১.৭.৪৬ আদযো) সম্ভৰজাতক- (জা. ১.১৬.১৩৮ আদযো) মহাউমঙ্গজাতকেসু (জা. ২.২২.৫৯০ আদযো) আগতসদিসং পঞ্হং. মনসাভিচিন্তযন্তি মনসা অভিচিন্তেন্তো অত্থং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা চন্দসহস্সং সূরিযসহস্সং উট্ঠাপেন্তো ৰিয পাকটং কত্ৰা যো কথেতুং সক্কোতীতি ¶ অত্থো. নাচ্চাহিতন্তি ন অতিঅহিতং, হিতাতিক্কন্তং লুদ্দং ফরুসং সাহসিককম্মঞ্চ যো ন করোতীতি অত্থো. ইমস্স পনত্থস্স আৰিভাৰত্থং –
‘‘ন ¶ পণ্ডিতা অত্তসুখস্স হেতু, পাপানি কম্মানি সমাচরন্তি;
দুক্খেন ফুট্ঠা পিল়িতাপি সন্তা, ছন্দা দোসা চ ন জহন্তি ধম্ম’’ন্তি. –
ভূরিপঞ্হো কথেতব্বো.
কালাগতন্তি এত্থ দানং দাতব্বকালে, সীলং রক্খণকালে, উপোসথং উপৰাসকালে, সরণেসু পতিট্ঠানকালে, পব্বজিতকালে, সমণধম্মকরণকালে, ৰিপস্সনাচারস্মিং যুঞ্জনকালে চাতি ইমানি দানাদীনি সম্পাদেন্তো কালাগতং অত্থপদং ন রিঞ্চতি ন হাপেতি ন গল়াপেতি নাম. তথাৰিধন্তি সক্ক সব্বঞ্ঞুবুদ্ধা চ পচ্চেকবুদ্ধা চ বোধিসত্তা চ পঞ্ঞৰন্তং কথেন্তা এৰরূপং পুগ্গলং কথেন্তি.
‘‘যো ৰে’’তি গাথায পরেন অত্তনো কতগুণং জানাতীতি কতঞ্ঞূ. এৰং ঞত্ৰা পন যেনস্স গুণো কতো, তস্স গুণং পটিকরোন্তো কতৰেদী নাম. দুখিতস্সাতি অত্তনো সহাযস্স দুক্খপ্পত্তস্স দুক্খং অত্তনি আরোপেত্ৰা যো তস্স উপ্পন্নকিচ্চং সহত্থেন সক্কচ্চং করোতি, বুদ্ধাদযো এৰরূপং সপ্পুরিসং নাম কথেন্তি. অপিচ সপ্পুরিসা নাম কতঞ্ঞূ কতৰেদিনো হোন্তীতি সতপত্তজাতক- (জা. ১.৩.৮৫-৮৭) চূল়হংসজাতক- (জা. ১.১৫.১৩৩ আদযো) মহাহংসজাতকাদীনি (জা. ২.২১.৮৯ আদযো) কথেতব্বানি. এতেহি সব্বেহীতি সক্ক যো এতেহি হেট্ঠা ৰুত্তেহি সীলাদীহি সব্বেহিপি গুণেহি উপেতো. সদ্ধোতি ওকপ্পনসদ্ধায সমন্নাগতো. মুদূতি পিযভাণী. সংৰিভাগীতি সীলসংৰিভাগদানসংৰিভাগাভিরতত্তা সংৰিভাগী. যাচকানং ৰচনং ঞত্ৰা দানৰসেন ৰদঞ্ঞূ. চতূহি সঙ্গহৰত্থূহি তেসং তেসং সঙ্গণ্হনতো সঙ্গাহকং, মধুরৰচনতায সখিলং, মট্ঠৰচনতায সণ্হৰাচং তথাৰিধং নু পুগ্গলং অধিগতযসসোভগ্গসঙ্খাতা সিরী নো জহাতি, নাস্স সিরী ৰিনস্সতীতি.
এৰং ¶ মহাসত্তো গগনতলে পুণ্ণচন্দং উট্ঠাপেন্তো ৰিয চত্তারো পঞ্হে ৰিস্সজ্জেসি. ততো পরং সেসপঞ্হানং পুচ্ছা চ ৰিস্সজ্জনঞ্চ হোতি –
‘‘সুভাসিতং ¶ ¶ তে অনুমোদিযান, অঞ্ঞং তং পুচ্ছামি তদিঙ্ঘ ব্রূহি;
সীলং সিরিঞ্চাপি সতঞ্চ ধম্মং, পঞ্ঞঞ্চ কং সেট্ঠতরং ৰদন্তি.
‘‘পঞ্ঞা হি সেট্ঠা কুসলা ৰদন্তি, নক্খত্তরাজারিৰ তারকানং;
সীলং সিরী চাপি সতঞ্চ ধম্মো, অন্ৰাযিকা পঞ্ঞৰতো ভৰন্তি.
‘‘সুভাসিতং তে অনুমোদিযান, অঞ্ঞং তং পুচ্ছামি তদিঙ্ঘ ব্রূহি;
কথংকরো কিন্তিকরো কিমাচরং, কিং সেৰমানো লভতীধ পঞ্ঞং;
পঞ্ঞায দানিপ্পটিপদং ৰদেহি, কথংকরো পঞ্ঞৰা হোতি মচ্চো.
‘‘সেৰেথ ৰুদ্ধে নিপুণে বহুস্সুতে, উগ্গাহকো চ পরিপুচ্ছকো সিযা;
সুণেয্য সক্কচ্চ সুভাসিতানি, এৰংকরো পঞ্ঞৰা হোতি মচ্চো.
‘‘স পঞ্ঞৰা কামগুণে অৰেক্খতি, অনিচ্চতো দুক্খতো রোগতো চ;
এৰং ৰিপস্সী পজহাতি ছন্দং, দুক্খেসু কামেসু মহব্ভযেসু.
‘‘স ৰীতরাগো পৰিনেয্য দোসং, মেত্তং চিত্তং ভাৰযে অপ্পমাণং;
সব্বেসু ভূতেসু নিধায দণ্ডং, অনিন্দিতো ব্রহ্মমুপেতি ঠান’’ন্তি.
তত্থ ¶ সীলন্তি আচারসীলং. সিরিন্তি ইস্সরিযসিরিং. সতঞ্চ ধম্মন্তি সপ্পুরিসধম্মং. পঞ্ঞন্তি সুপঞ্ঞং. এৰং ইমেসং চতুন্নং ধম্মানং কতরং ধম্মং সেট্ঠতরং ৰদন্তীতি পুচ্ছতি. পঞ্ঞা হীতি, সক্ক, এতেসু চতূসু ধম্মেসু যা এসা পঞ্ঞা ¶ নাম, সাৰ সেট্ঠা, ইতি বুদ্ধাদযো কুসলা ৰদন্তি. যথা হি তারকগণা চন্দং পরিৰারেন্তি, চন্দোৰ তেসং উত্তমো. এৰং সীলঞ্চ সিরী চাপি সতঞ্চ ধম্মোতি এতে তযোপি অন্ৰাযিকা পঞ্ঞৰতো ভৰন্তি পঞ্ঞৰন্তমেৰ অনুগচ্ছন্তি, পঞ্ঞায এৰ পরিৰারা হোন্তীতি অত্থো.
‘‘কথংকরো’’তিআদীনি অঞ্ঞমঞ্ঞৰেৰচনানেৰ. কথংকরোতি কিং নাম কম্মং করোন্তো কিং আচরন্তো কিং সেৰমানো ভজমানো পযিরুপাসমানো ইধলোকে পঞ্ঞং লভতি, পঞ্ঞাযমেৰ পটিপদং ৰদেহি, জানিতুকামোম্হি, কথংকরো মচ্চো পঞ্ঞৰা নাম হোতীতি পুচ্ছতি. ৰুদ্ধেতি পঞ্ঞাৰুদ্ধিপ্পত্তে পণ্ডিতে. নিপুণেতি সুখুমকারণজাননসমত্থে. এৰংকরোতি যো পুগ্গলো এৰং ৰুত্তপ্পকারে ¶ পুগ্গলে সেৰতি ভজতি পযিরুপাসতি, পাল়িং উগ্গণ্হাতি, পুনপ্পুনং অত্থং পুচ্ছতি, পাসাণে লেখং খণন্তো ৰিয কঞ্চননাল়িযা সীহৰসং সম্পটিচ্ছন্তো ৰিয ওহিতসোতো সক্কচ্চং সুভাসিতানি সুণাতি, অযং এৰংকরো মচ্চো পঞ্ঞৰা হোতীতি.
এৰং মহাসত্তো পাচীনলোকধাতুতো সূরিযং উট্ঠাপেন্তো ৰিয পঞ্ঞায পটিপদং কথেত্ৰা ইদানি তস্সা পঞ্ঞায গুণং কথেন্তো ‘‘স পঞ্ঞৰা’’তিআদিমাহ. তত্থ কামগুণেতি কামকোট্ঠাসে হুত্ৰা অভাৰট্ঠেন অনিচ্চতো, দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকানং দুক্খানং ৰত্থুভাৰেন দুক্খতো, অট্ঠনৰুতিযা রোগমুখানং কামে নিস্সায উপ্পত্তিসম্ভৰেন রোগতো চ অৰেক্খতি ওলোকেতি, সো এৰং ৰিপস্সী এতেহি কারণেহি কামানং অনিচ্চাদিতং পস্সন্তো ‘‘কামে নিস্সায উপ্পজ্জনকদুক্খানং অন্তো নত্থি, কামানং পহানমেৰ সুখ’’ন্তি ৰিদিত্ৰা দুক্খেসু কামেসু মহব্ভযেসু ছন্দং পজহাতি. স ৰীতরাগোতি, ‘‘সক্ক, সো পুগ্গলো এৰং ৰীতরাগো নৰাঘাতৰত্থুৰসেন উপ্পজ্জনকসভাৰদোসং ৰিনেত্ৰা মেত্তচিত্তং ভাৰেয্য, অপ্পমাণসত্তারম্মণত্তা অপ্পমাণং তং ভাৰেত্ৰা অপরিহীনজ্ঝানো অগরহিতো ব্রহ্মলোকে উপ্পজ্জতী’’তি.
এৰং মহাসত্তে কামানং দোসং কথেন্তেযেৰ তেসং তিণ্ণম্পি রাজূনং সবলকাযানং তদঙ্গপ্পহানেন পঞ্চকামগুণরাগো পহীনো. তং ঞত্ৰা মহাসত্তো তেসং পহংসনৰসেন গাথমাহ –
‘‘মহত্থিযং ¶ আগমনং অহোসি, তৰমট্ঠকা ভীমরথস্স চাপি;
কালিঙ্গরাজস্স চ উগ্গতস্স, সব্বেস ৰো কামরাগো পহীনো’’তি.
তত্থ ¶ মহত্থিযন্তি মহত্থং মহাৰিপ্ফারং মহাজুতিকং. তৰমট্ঠকাতি তৰ অট্ঠকা. পহীনোতি তদঙ্গপ্পহানেন পহীনো.
তং সুত্ৰা রাজানো মহাসত্তস্স থুতিং করোন্তা গাথমাহংসু –
‘‘এৰমেতং পরচিত্তৰেদি, সব্বেস নো কামরাগো পহীনো;
করোহি ওকাসমনুগ্গহায, যথা গতিং তে অভিসম্ভৰেমা’’তি.
তত্থ অনুগ্গহাযাতি পব্বজ্জত্থায ওকাসং নো করোহি. যথা মযং পব্বজিত্ৰা তৰ গতিং নিপ্ফত্তিং অভিসম্ভৰেম পাপুণেয্যাম, তযা পটিৰিদ্ধগুণং পটিৰিজ্ঝেয্যামাতি ৰদিংসু.
অথ ¶ নেসং ওকাসং করোন্তো মহাসত্তো ইতরং গাথমাহ –
‘‘করোমি ওকাসমনুগ্গহায, তথা হি ৰো কামরাগো পহীনো;
ফরাথ কাযং ৰিপুলায পীতিযা, যথা গতিং মে অভিসম্ভৰেথা’’তি.
তত্থ ফরাথ কাযন্তি ঝানপীতিযা ৰিপুলায কাযং ফরথাতি.
তং সুত্ৰা তে সম্পটিচ্ছন্তা গাথমাহংসু –
‘‘সব্বং করিস্সাম তৰানুসাসনিং, যং যং তুৰং ৰক্খসি ভূরিপঞ্ঞ;
ফরাম কাযং ৰিপুলায পীতিযা, যথা গতিং তে অভিসম্ভৰেমা’’তি.
অথ নেসং সবলকাযানং মহাসত্তো পব্বজ্জং দাপেত্ৰা ইসিগণং উয্যোজেন্তো গাথমাহ –
‘‘কতায ¶ ৰচ্ছস্স কিসস্স পূজা, গচ্ছন্তু ভোন্তো ইসযো সাধুরূপা;
ঝানে রতা হোথ সদা সমাহিতা, এসা রতী পব্বজিতস্স সেট্ঠা’’তি.
তত্থ গচ্ছন্তূতি অত্তনো অত্তনো ৰসনট্ঠানানি গচ্ছন্তু.
ইসযো ¶ তস্স সরভঙ্গসত্থুনো ৰচনং সিরসা সম্পটিচ্ছিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা আকাসং উপ্পতিত্ৰা সকানি ৰসনট্ঠানানি গমিংসু. সক্কোপি উট্ঠাযাসনা মহাসত্তস্স থুতিং কত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গয্হ সূরিযং নমস্সন্তো ৰিয মহাসত্তং নমস্সমানো সপরিসো পক্কামি. এতমত্থং ৰিদিত্ৰা সত্থা ইমা গাথাযো অভাসি –
‘‘সুত্ৰান গাথা পরমত্থসংহিতা, সুভাসিতা ইসিনা পণ্ডিতেন;
তে ৰেদজাতা অনুমোদমানা, পক্কামু দেৰা দেৰপুরং যসস্সিনো.
‘‘গাথা ইমা অত্থৰতী সুব্যঞ্জনা, সুভাসিতা ইসিনা পণ্ডিতেন;
যো কোচিমা অট্ঠিকত্ৰা সুণেয্য, লভেথ পুব্বাপরিযং ৰিসেসং;
লদ্ধান পুব্বাপরিযং ৰিসেসং, অদস্সনং মচ্চুরাজস্স গচ্ছে’’তি.
তত্থ ¶ পরমত্থসংহিতাতি অনিচ্চাদিদীপনেন নিব্বাননিস্সিতা. গাথা ইমাতি ইদং সত্থা সরভঙ্গসত্থুনো নিব্বানদাযকং সুভাসিতং ৰণ্ণেন্তো আহ. তত্থ অত্থৰতীতি নিব্বানদাযকট্ঠেন পরমত্থনিস্সিতা. সুব্যঞ্জনাতি পরিসুদ্ধব্যঞ্জনা. সুভাসিতাতি সুকথিতা. অট্ঠিকত্ৰাতি অত্তনো অত্থিকভাৰং কত্ৰা অত্থিকো হুত্ৰা সক্কচ্চং সুণেয্য. পুব্বাপরিযন্তি পঠমজ্ঝানং পুব্বৰিসেসো, দুতিযজ্ঝানং অপরৰিসেসো. দুতিযজ্ঝানং পুব্বৰিসেসো, ততিযজ্ঝানং অপরৰিসেসোতি এৰং অট্ঠসমাপত্তিচতুমগ্গৰসেন পুব্বাপরভাৰেন ঠিতং ৰিসেসং. অদস্সনন্তি পরিযোসানে অপরৰিসেসং ¶ অরহত্তং লভিত্ৰা নিব্বানং পাপুণেয্য. নিব্বানপ্পত্তো হি পুগ্গলো মচ্চুরাজস্স অদস্সনং গতো নাম হোতীতি.
এৰং সত্থা অরহত্তেন দেসনায কূটং গণ্হিত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপি মোগ্গল্লানস্স আল়াহনে পুপ্ফৰস্সং ৰস্সী’’তি ৰত্ৰা সচ্চানি পকাসেত্ৰা জাতকং সমোধানেন্তো আহ –
‘‘সালিস্সরো সারিপুত্তো, মেণ্ডিস্সরো চ কস্সপো;
পব্বতো অনুরুদ্ধো চ, কচ্চাযনো চ দেৰলো;
‘‘অনুসিস্সো চ আনন্দো, কিসৰচ্ছো চ কোলিতো;
নারদো উদাযিত্থেরো, পরিসা বুদ্ধপরিসা;
সরভঙ্গো লোকনাথো, এৰং ধারেথ জাতক’’ন্তি.
সরভঙ্গজাতকৰণ্ণনা দুতিযা.
[৫২৩] ৩. অলম্বুসাজাতকৰণ্ণনা
অথব্রৰীতি ¶ ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পুরাণদুতিযিকাপলোভনং আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু ইন্দ্রিযজাতকে (জা. ১.৮.৬০ আদযো) ৰিত্থারিতমেৰ. সত্থা পন তং ভিক্খুং ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং, ভিক্খু, উক্কণ্ঠিতোসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চং, ভন্তে’’তি ৰুত্তে ‘‘কেন উক্কণ্ঠাপিতোসী’’তি ৰত্ৰা ‘‘পুরাণদুতিযিকাযা’’তি ৰুত্তে ‘‘ভিক্খু এসা ইত্থী তুয্হং অনত্থকারিকা, ত্ৰং এতং নিস্সায ঝানং নাসেত্ৰা তীণি সংৰচ্ছরানি মূল়্হো ৰিসঞ্ঞী নিপজ্জিত্ৰা উপ্পন্নায সঞ্ঞায মহাপরিদেৰং পরিদেৰী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে ¶ বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো কাসিরট্ঠে ব্রাহ্মণকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো সব্বসিপ্পেসু নিপ্ফত্তিং পত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা অরঞ্ঞাযতনে ৰনমূলফলাহারো যাপেসি. অথেকা মিগী তস্স পস্সাৰট্ঠানে সম্ভৰমিস্সকং তিণং খাদিত্ৰা উদকং পিৰি. এত্তকেনেৰ চ তস্মিং পটিবদ্ধচিত্তা গব্ভং পটিলভিত্ৰা ততো পট্ঠায কত্থচি অগন্ত্ৰা তত্থেৰ তিণং খাদিত্ৰা অস্সমস্স সামন্তেযেৰ ৰিচরতি ¶ . মহাসত্তো পরিগ্গণ্হন্তো তং কারণং অঞ্ঞাসি. সা অপরভাগে মনুস্সদারকং ৰিজাযি. মহাসত্তো তং পুত্তসিনেহেন পটিজগ্গি, ‘‘ইসিসিঙ্গো’’তিস্স নামং অকাসি. অথ নং মহাসত্তো ৰিঞ্ঞুতপ্পত্তং পব্বাজেত্ৰা অত্তনো মহল্লককালে তং আদায নারিৰনং নাম গন্ত্ৰা, ‘‘তাত, ইমস্মিং হিমৰন্তে ইমেহি পুপ্ফেহি সদিসা ইত্থিযো নাম হোন্তি, তা অত্তনো ৰসং গতে মহাৰিনাসং পাপেন্তি, ন তাসং ৰসং নাম গন্তুং ৰট্টতী’’তি ওৰদিত্ৰা অপরভাগে ব্রহ্মলোকপরাযণো অহোসি.
ইসিসিঙ্গোপি ঝানকীল়ং কীল়ন্তো হিমৰন্তপ্পদেসে ৰাসং কপ্পেসি. ঘোরতপো পরমধিতিন্দ্রিযো অহোসি. অথস্স সীলতেজেন সক্কস্স ভৰনং কম্পি, সক্কো আৰজ্জেন্তো তং কারণং ঞত্ৰা ‘‘অযং মং সক্কত্তা চাৰেয্য, একং অচ্ছরং পেসেত্ৰা সীলমস্স ভিন্দাপেস্সামী’’তি সকলদেৰলোকং উপপরিক্খন্তো অত্তনো অড্ঢতেয্যকোটিসঙ্খানং পরিচারিকানং মজ্ঝে একং অলম্বুসং নাম অচ্ছরং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞং তস্স সীলং ভিন্দিতুং সমত্থং অদিস্ৰা তং পক্কোসাপেত্ৰা তস্স সীলভেদং কাতুং আণাপেসি. তমত্থং ¶ আৰিকরোন্তো সত্থা পঠমং গাথমাহ –
‘‘অথব্রৰি ব্রহা ইন্দো, ৰত্রভূ জযতং পিতা;
দেৰকঞ্ঞং পরাভেত্ৰা, সুধম্মাযং অলম্বুস’’ন্তি.
তত্থ ব্রহাতি মহা. ৰত্রভূতি ৰত্রস্স নাম অসুরস্স অভিভৰিতা. জযতং পিতাতি জযন্তানং জযপ্পত্তানং সেসানং তেত্তিংসায দেৰপুত্তানং পিতুকিচ্চসাধনেন পিতা. পরাভেত্ৰাতি হদযং ভিন্দিত্ৰা ওলোকেন্তো ৰিয তং ‘‘পটিবলা অয’’ন্তি ঞত্ৰাতি অত্থো. সুধম্মাযন্তি সুধম্মাযং দেৰসভাযং.
পণ্ডুকম্বলসিলাসনে নিসিন্নো তং অলম্বুসং পক্কোসাপেত্ৰা ইদমাহ –
‘‘মিস্সে ¶ দেৰা তং যাচন্তি, তাৰতিংসা সইন্দকা;
ইসিপ্পলোভনে গচ্ছ, ইসিসিঙ্গং অলম্বুসে’’তি.
তত্থ ¶ মিস্সেতি তং আলপতি, ইদঞ্চ তস্সা নামং, সব্বা পনিত্থিযো পুরিসে কিলেসমিস্সনেন মিস্সনতো ‘‘মিস্সা’’তি ৰুচ্চন্তি, তেন সাধারণেন গুণনামেনালপন্তো এৰমাহ. ইসিপ্পলোভনেতি ইসীনং পলোভনসমত্থে. ইসিসিঙ্গন্তি তস্স কির মত্থকে মিগসিঙ্গাকারেন দ্ৰে চূল়া উট্ঠহিংসু, তস্মা এৰং ৰুচ্চতি.
ইতি সক্কো ‘‘গচ্ছ ইসিসিঙ্গং উপসঙ্কমিত্ৰা অত্তনো ৰসং আনেত্ৰা সীলমস্স ভিন্দা’’তি অলম্বুসং আণাপেসি.
‘‘পুরাযং অম্হে অচ্চেতি, ৰত্তৰা ব্রহ্মচরিযৰা;
নিব্বানাভিরতো ৰুদ্ধো, তস্স মগ্গানি আৰরা’’তি. – ৰচনং আহ;
তত্থ পুরাযন্তি অযং তাপসো ৰত্তসম্পন্নো চ ব্রহ্মচরিযৰা চ, সো পনেস দীঘাযুকতায নিব্বানসঙ্খাতে মগ্গে অভিরতো গুণৰুদ্ধিযা চ ৰুদ্ধো. তস্মা যাৰ এস অম্হে নাতিক্কমতি, ন অভিভৰিত্ৰা ইমম্হা ঠানা চাৰেতি, তাৰদেৰ ত্ৰং গন্ত্ৰা তস্স দেৰলোকগমনানি মগ্গানি আৰর, যথা ইধ নাগচ্ছতি, এৰং করোহীতি অত্থো.
তং সুত্ৰা অলম্বুসা গাথাদ্ৰযমাহ –
‘‘দেৰরাজ কিমেৰ ত্ৰং, মমেৰ তুৰং সিক্খসি;
ইসিপ্পলোভনে গচ্ছ, সন্তি অঞ্ঞাপি অচ্ছরা.
‘‘মাদিসিযো পৰরা চেৰ, অসোকে নন্দনে ৰনে;
তাসম্পি হোতু পরিযাযো, তাপি যন্তু পলোভনা’’তি.
তত্থ ¶ কিমেৰ ত্ৰন্তি কিং নামেতং ত্ৰং করোসীতি দীপেতি. মমেৰ তুৰং সিক্খসীতি ইমস্মিং সকলদেৰলোকে মমেৰ তুৰং ইক্খসি, অঞ্ঞং ন পস্সসীতি অধিপ্পাযেন ৰদতি. স-কারো পনেত্থ ব্যঞ্জনসন্ধিকরো. ইসিপ্পলোভনে গচ্ছাতি কিংকারণা মঞ্ঞেৰ এৰং ৰদেসীতি অধিপ্পাযো ¶ . পৰরা চেৰাতি মযা উত্তরিতরা চেৰ. অসোকেতি সোকরহিতে. নন্দনেতি নন্দিজনকে. পরিযাযোতি গমনৰারো.
ততো ¶ সক্কো তিস্সো গাথাযো অভাসি –
‘‘অদ্ধা হি সচ্চং ভণসি, সন্তি অঞ্ঞাপি অচ্ছরা;
তাদিসিযো পৰরা চেৰ, অসোকে নন্দনে ৰনে.
‘‘ন তা এৰং পজানন্তি, পারিচরিযং পুমং গতা;
যাদিসং ত্ৰং পজানাসি, নারি সব্বঙ্গসোভনে.
‘‘ত্ৰমেৰ গচ্ছ কল্যাণি, ইত্থীনং পৰরা চসি;
তৰেৰ ৰণ্ণরূপেন, সৰসমানযিস্সসী’’তি.
তত্থ পুমং গতাতি পুরিসং উপসঙ্কমন্তা সমানা পুরিসপলোভিনিপারিচরিযং ন জানন্তি. ৰণ্ণরূপেনাতি সরীরৰণ্ণেন চেৰ রূপসম্পত্তিযা চ. সৰসমানযিস্সসীতি তং তাপসং অত্তনো ৰসং আনেস্সসীতি.
তং সুত্ৰা অলম্বুসা দ্ৰে গাথা অভাসি –
‘‘ন ৰাহং ন গমিস্সামি, দেৰরাজেন পেসিতা;
ৰিভেমি চেতং আসাদুং, উগ্গতেজো হি ব্রাহ্মণো.
‘‘অনেকে নিরযং পত্তা, ইসিমাসাদিযা জনা;
আপন্না মোহসংসারং, তস্মা লোমানি হংসযে’’তি.
তত্থ ন ৰাহন্তি ন ৰে অহং. ৰিভেমীতি ভাযামি. আসাদুন্তি আসাদিতুং. ইদং ৰুত্তং হোতি – নাহং, দেৰ, তযা পেসিতা ন গমিস্সামি, অপিচাহং তং ইসিং সীলভেদনত্থায অল্লীযিতুং ভাযামি, উগ্গতেজো হি সোতি. আসাদিযাতি আসাদেত্ৰা. মোহসংসারন্তি মোহেন সংসারং, মোহেন ইসিং পলোভেত্ৰা সংসারং আপন্না ৰট্টদুক্খে পতিট্ঠিতা সত্তা গণনপথং অতিক্কন্তা ¶ . তস্মাতি তেন কারণেন. লোমানি হংসযেতি অহং লোমানি উট্ঠপেমি, ‘‘তস্স কিরাহং সীলং ভিন্দিস্সামী’’তি চিন্তযমানায মে লোমানি পহংসন্তীতি ৰদতি.
‘‘ইদং ৰত্ৰান পক্কামি, অচ্ছরা কামৰণ্ণিনী;
মিস্সা মিস্সিতুমিচ্ছন্তী, ইসিসিঙ্গং অলম্বুসা.
‘‘সা ¶ ¶ চ তং ৰনমোগয্হ, ইসিসিঙ্গেন রক্খিতং;
বিম্বিজালকসঞ্ছন্নং, সমন্তা অদ্ধযোজনং.
‘‘পাতোৰ পাতরাসম্হি, উদণ্হসমযং পতি;
অগ্গিট্ঠং পরিমজ্জন্তং, ইসিসিঙ্গং উপাগমী’’তি. – ইমা অভিসম্বুদ্ধগাথা;
তত্থ পক্কামীতি তেন হি, দেৰরাজ, আৰজ্জেয্যাসি মন্তি অত্তনো সযনগব্ভং পৰিসিত্ৰা অলঙ্করিত্ৰা ইসিসিঙ্গং কিলেসেন মিস্সিতুং ইচ্ছন্তী পক্কামি, ভিক্খৰে, সা অচ্ছরা তস্স অস্সমং গতাতি. বিম্বিজালকসঞ্ছন্নন্তি রত্তঙ্কুরৰনেন সঞ্ছন্নং. পাতোৰ পাতরাসম্হীতি, ভিক্খৰে, পাতরাসৰেলায পাতোৰ পগেযেৰ অতিপগেৰ. উদণ্হসমযং পতীতি সূরিযুগ্গমনৰেলাযমেৰ. অগ্গিট্ঠন্তি অগ্গিসালং. রত্তিং পধানমনুযুঞ্জিত্ৰা পাতোৰ ন্হত্ৰা উদককিচ্চং কত্ৰা পণ্ণসালাযং থোকং ঝানসুখেন ৰীতিনামেত্ৰা নিক্খমিত্ৰা অগ্গিসালং সম্মজ্জন্তং তং ইসিসিঙ্গং সা উপাগমি, ইত্থিৰিলাসং দস্সেন্তী তস্স পুরতো অট্ঠাসি.
অথ নং তাপসো পুচ্ছন্তো আহ –
‘‘কা নু ৰিজ্জুরিৰাভাসি, ওসধী ৰিয তারকা;
ৰিচিত্তহত্থাভরণা, আমুত্তমণিকুণ্ডলা.
‘‘আদিচ্চৰণ্ণসঙ্কাসা, হেমচন্দনগন্ধিনী;
সঞ্ঞতূরূ মহামাযা, কুমারী চারুদস্সনা.
‘‘ৰিলগ্গা মুদুকা সুদ্ধা, পাদা তে সুপ্পতিট্ঠিতা;
গমনা কামনীযা তে, হরন্তিযেৰ মে মনো.
‘‘অনুপুব্বা ¶ চ তে ঊরূ, নাগনাসসমূপমা;
ৰিমট্ঠা তুয্হং সুস্সোণী, অক্খস্স ফলকং যথা.
‘‘উপ্পলস্সেৰ কিঞ্জক্খা, নাভি তে সাধুসণ্ঠিতা;
পুরা কণ্হঞ্জনস্সেৰ, দূরতো পতিদিস্সতি.
‘‘দুৰিধা ¶ জাতা উরজা, অৰণ্টা সাধুপচ্চুদা;
পযোধরা অপতিতা, অড্ঢলাবুসমা থনা.
‘‘দীঘা কম্বুতলাভাসা, গীৰা এণেয্যকা যথা;
পণ্ডরাৰরণা ৰগ্গু, চতুত্থমনসন্নিভা.
‘‘উদ্ধগ্গা ¶ চ অধগ্গা চ, দুমগ্গপরিমজ্জিতা;
দুৰিজা নেলসম্ভূতা, দন্তা তৰ সুদস্সনা.
‘‘অপণ্ডরা লোহিতন্তা, জিঞ্জূকফলসন্নিভা;
আযতা চ ৰিসালা চ, নেত্তা তৰ সুদস্সনা.
‘‘নাতিদীঘা সুসম্মট্ঠা, কনকব্যাসমোচিতা;
উত্তমঙ্গরুহা তুয্হং, কেসা চন্দনগন্ধিকা.
‘‘যাৰতা কসিগোরক্খা, ৰাণিজানঞ্চ যা গতি;
ইসীনঞ্চ পরক্কন্তং, সঞ্ঞতানং তপস্সিনং.
‘‘ন তে সমসমং পস্সে, অস্মিং পথৰিমণ্ডলে;
কো ৰা ত্ৰং কস্স ৰা পুত্তো, কথং জানেমু তং ময’’ন্তি.
তত্থ ৰিচিত্তহত্থাভরণাতি ৰিচিত্তেহি হত্থাভরণেহি সমন্নাগতা. হেমচন্দনগন্ধিনীতি সুৰণ্ণৰণ্ণচন্দনগন্ধৰিলেপনা. সঞ্ঞতূরূতি সুৰট্টিতঘনঊরু সম্পন্নঊরুলক্খণা. ৰিলগ্গাতি সংখিত্তমজ্ঝা. মুদুকাতি মুদু সুখুমালা. সুদ্ধাতি নিম্মলা. সুপ্পতিট্ঠিতাতি সমং পথৰিং ফুসন্তা ¶ সুট্ঠু পতিট্ঠিতা. গমনাতি গচ্ছমানা. কামনীযাতি কন্তা কামিতব্বযুত্তকা. হরন্তিযেৰ মে মনোতি এতে এৰরূপেন পরমেন ইত্থিৰিলাসেন চঙ্কমন্তিযা তৰ পাদা মম চিত্তং হরন্তিযেৰ. ৰিমট্ঠাতি ৰিসালা. সুস্সোণীতি সুন্দরসোণী. অক্খস্সাতি সুন্দরৰণ্ণস্স অক্খস্স সুৰণ্ণফলকং ৰিয ৰিসালা তে সোণীতি ৰদতি. উপ্পলস্সেৰ কিঞ্জক্খাতি নীলুপ্পলকণ্ণিকা ৰিয. কণ্হঞ্জনস্সেৰাতি সুখুমকণ্হলোমচিত্তত্তা এৰমাহ.
‘‘দুৰিধা’’তিগাথং থনে ৰণ্ণযন্তো আহ. তে হি দ্ৰে হুত্ৰা উরে জাতা ৰণ্টস্স অভাৰা অৰণ্টা, উরে লগ্গা এৰ হুত্ৰা সুট্ঠু নিক্খন্তত্তা ¶ সাধুপচ্চুদা, পযস্স ধারণতো পযোধরা, অপতিতাতি ন পতিতা, অমিলাততায ৰা অলম্বনতায ৰা ন অন্তো পৰিট্ঠাতি অপতিতা, সুৰণ্ণফলকে ঠপিতসুৰণ্ণমযৰট্টঅলাবুনো অড্ঢেন সদিসতায অড্ঢলাবুসমা থনা. এণেয্যকা যথাতি এণীমিগস্স হি দীঘা চ ৰট্টা চ গীৰা সোভতি যথা, এৰং তৰ গীৰা থোকং দীঘা. কম্বুতলাভাসাতি সুৰণ্ণালিঙ্গতলসন্নিভা গীৰাতি অত্থো. পণ্ডরাৰরণাতি দন্তাৰরণা. চতুত্থমনসন্নিভাতি চতুত্থমনো ৰুচ্চতি চতুত্থমনৰত্থুভূতা জিৰ্হা. অভিরত্তভাৰেন জিৰ্হাসদিসং তে ওট্ঠপরিযোসানন্তি ৰদতি. উদ্ধগ্গাতি হেট্ঠিমদন্তা. অধগ্গাতি উপরিমদন্তা. দুমগ্গপরিমজ্জিতাতি ¶ দন্তকট্ঠপরিমজ্জিতা পরিসুদ্ধা. দুৰিজাতি দ্ৰিজা. নেলসম্ভূতাতি নিদ্দোসেসু হনুমংসপরিযোসানেসু সম্ভূতা.
অপণ্ডরাতি কণ্হা. লোহিতন্তাতি রত্তপরিযন্তা. জিঞ্জূকফলসন্নিভাতি রত্তট্ঠানে জিঞ্জুকফলসদিসা. সুদস্সনাতি পস্সন্তানং অতিত্তিকরা পঞ্চপসাদসমন্নাগতা. নাতিদীঘাতি পমাণযুত্তা. সুসম্মট্ঠাতি সুট্ঠু সম্মট্ঠা. কনকব্যাসমোচিতাতি কনকব্যা ৰুচ্চতি সুৰণ্ণফণিকা, তায গন্ধতেলং আদায পহরিতা সুরচিতা. কসিগোরক্খাতি ইমিনা কসিঞ্চ গোরক্খঞ্চ নিস্সায জীৰনকসত্তে দস্সেতি. যা গতীতি যত্তকা নিপ্ফত্তি. পরক্কন্তন্তি যত্তকং ইসীনং পরক্কন্তং, ৰিত্থারীকতা ইমস্মিং হিমৰন্তে যত্তকা ইসযো ৰসন্তীতি অত্থো. ন তে সমসমন্তি তেসু সব্বেসু একম্পি রূপলীল়াৰিলাসাদিসমতায তযা সমানং ন পস্সামি. কো ৰা ত্ৰন্তি ইদং তস্সা ইত্থিভাৰং জানন্তো পুরিসৰোহারৰসেন পুচ্ছতি.
এৰং পাদতো পট্ঠায যাৰ কেসা অত্তনো ৰণ্ণং ভাসন্তে তাপসে অলম্বুসা তুণ্হী হুত্ৰা তস্সা কথায যথানুসন্ধিং গতায তস্স সম্মূল়্হভাৰং ঞত্ৰা গাথমাহ –
‘‘ন ¶ পঞ্হকালো ভদ্দন্তে, কস্সপেৰং গতে সতি;
এহি সম্ম রমিস্সাম, উভো অস্মাকমস্সমে;
এহি তং উপগূহিস্সং, রতীনং কুসলো ভৰা’’তি.
তত্থ ¶ কস্সপেৰং গতে সতীতি কস্সপগোত্ত এৰং তৰ চিত্তে পৰত্তে সতি পঞ্হকালো ন হোতি. সম্মাতি ৰযস্স, পিযৰচনালপনমেতং. রতীনন্তি পঞ্চকামগুণরতীনং.
এৰং ৰত্ৰা অলম্বুসা চিন্তেসি – ‘‘নাযং মযি ঠিতায হত্থপাসং আগমিস্সতি, গচ্ছন্তী ৰিয ভৰিস্সামী’’তি. সা ইত্থিমাযাকুসলতায তাপসং অনুপসঙ্কমিত্ৰা আগতমগ্গাভিমুখী পাযাসি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘ইদং ৰত্ৰান পক্কামি, অচ্ছরা কামৰণ্ণিনী;
মিস্সা মিস্সিতুমিচ্ছন্তী, ইসিসিঙ্গং অলম্বুসা’’তি.
অথ ¶ নং তাপসো গচ্ছন্তিং দিস্ৰা ‘‘অযং গচ্ছতী’’তি অত্তনো দন্ধপরক্কমং মন্দগমনং ছিন্দিত্ৰা ৰেগেন ধাৰিত্ৰা কেসেসু হত্থেন পরামসি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘সো চ ৰেগেন নিক্খম্ম, ছেত্ৰা দন্ধপরক্কমং;
তমুত্তমাসু ৰেণীসু, অজ্ঝপ্পত্তো পরামসি.
‘‘তমুদাৰত্ত কল্যাণী, পলিস্সজি সুসোভনা;
চৰিতম্হি ব্রহ্মচরিযা, যথা তং অথ তোসিতা.
‘‘মনসা অগমা ইন্দং, ৰসন্তং নন্দনে ৰনে;
তস্সা সঙ্কপ্পমঞ্ঞায, মঘৰা দেৰকুঞ্জরো.
‘‘পল্লঙ্কং পহিণী খিপ্পং, সোৰণ্ণং সোপৰাহনং;
সউত্তরচ্ছদপঞ্ঞাসং, সহস্সপটিযত্থতং.
‘‘তমেনং ¶ তত্থ ধারেসি, উরে কত্ৰান সোভনা;
যথা একমুহুত্তংৰ, তীণি ৰস্সানি ধারযি.
‘‘ৰিমদো তীহি ৰস্সেহি, পবুজ্ঝিত্ৰান ব্রাহ্মণো;
অদ্দসাসি হরিতরুক্খে, সমন্তা অগ্গিযাযনং.
‘‘নৰপত্তৰনং ফুল্লং, কোকিলগ্গণঘোসিতং;
সমন্তা পৰিলোকেত্ৰা, রুদং অস্সূনি ৰত্তযি.
‘‘ন ¶ জুহে ন জপে মন্তে, অগ্গিহুত্তং পহাপিতং;
কো নু মে পারিচরিযায, পুব্বে চিত্তং পলোভযি.
‘‘অরঞ্ঞে মে ৰিহরতো, যো মে তেজা হ সম্ভুতং;
নানারতনপরিপূরং, নাৰংৰ গণ্হি অণ্ণৰে’’তি.
তত্থ অজ্ঝপ্পত্তোতি সম্পত্তো. তমুদাৰত্ত কল্যাণীতি তং কেসে পরামসিত্ৰা ঠিতং ইসিং উদাৰত্তিত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা কল্যাণদস্সনা সা সুট্ঠু সোভনা. পলিস্সজীতি আলিঙ্গি. চৰিতম্হি ব্রহ্মচরিযা, যথা তং অথ তোসিতাতি, ভিক্খৰে, তস্স ইসিনো তাৰদেৰ ঝানং অন্তরধাযি. তস্মিং তম্হা ঝানা ব্রহ্মচরিযা চৰিতে যথা তং সক্কেন পত্থিতং, তথেৰ অহোসি. অথ সক্কস্স পত্থনায সমিদ্ধভাৰং ৰিদিত্ৰা সা দেৰকঞ্ঞা তোসিতা, তস্স তেন ব্রহ্মচরিযৰিনাসেন সঞ্জনিতপীতিপামোজ্জাতি অত্থো.
মনসা অগমাতি সা তং আলিঙ্গিত্ৰা ঠিতা ‘‘অহো ৰত সক্কো পল্লঙ্কং মে পেসেয্যা’’তি এৰং পৰত্তেন মনসা ইন্দং অগমা. নন্দনে ৰনেতি নন্দিজননসমত্থতায নন্দনৰনসঙ্খাতে তাৰতিংসভৰনে ৰসন্তং. দেৰকুঞ্জরোতি দেৰসেট্ঠো ¶ . পহিণীতি পেসেসি. ‘‘পাহিণী’’তিপি পাঠো. সোপৰাহনন্তি সপরিৰারং. সউত্তরচ্ছদপঞ্ঞাসন্তি পঞ্ঞাসায উত্তরচ্ছদেহি পটিচ্ছাদিতং. সহস্সপটিযত্থতন্তি সহস্সদিব্বকোজৰত্থতং. তমেনং তত্থাতি তং ইসিসিঙ্গং তত্থ দিব্বপল্লঙ্কে নিসিন্না সা উরে কত্ৰা ধারেসি. তীণি ৰস্সানীতি একমুহুত্তং ৰিয মনুস্সগণনায তীণি ৰস্সানি তং উরে নিপজ্জাপেত্ৰা তত্থ নিসিন্না ধারেসি.
ৰিমদোতি ¶ নিম্মদো ৰিগতসঞ্ঞভাৰো. সো হি তীণি সংৰচ্ছরানি ৰিসঞ্ঞো সযিত্ৰা পচ্ছা পটিলদ্ধসঞ্ঞো পবুজ্ঝি. তস্মিং পবুজ্ঝমানে হত্থাদিফন্দনং দিস্ৰাৰ অলম্বুসা তস্স পবুজ্ঝনভাৰং ঞত্ৰা পল্লঙ্কং অন্তরধাপেত্ৰা সযম্পি অন্তরহিতা অট্ঠাসি. অদ্দসাসীতি সো অস্সমপদং ওলোকেন্তো ‘‘কেন নু খোম্হি সীলৰিনাসং পাপিতো’’তি চিন্তেত্ৰা মহন্তেন সদ্দেন পরিদেৰমানো অদ্দসাসি. হরিতরুক্খেতি অগ্গিযাযনসঙ্খাতং অগ্গিসালং সমন্তা পরিৰারেত্ৰা ঠিতে হরিতপত্তরুক্খে. নৰপত্তৰনন্তি তরুণেহি নৰপত্তেহি সঞ্ছন্নং ৰনং. রুদন্তি পরিদেৰন্তো.
ন ¶ জুহে ন জপে মন্তেতি অযমস্স পরিদেৰনগাথা. পহাপিতন্তি হাপিতং, প-কারো উপসগ্গমত্তং. পারিচরিযাযাতি কো নু কিলেসপারিচরিযায ইতো পুব্বে মম চিত্তং পলোভযীতি পরিদেৰতি. যো মে তেজা হ সম্ভুতন্তি হ-কারো নিপাতমত্তং. যো মম সমণতেজেন সম্ভূতং ঝানগুণং নানারতনপরিপুণ্ণং মহন্তং মহণ্ণৰে নাৰং ৰিয গণ্হি, ৰিনাসং পাপেসি, কো নামেসোতি পরিদেৰতীতি.
তং সুত্ৰা অলম্বুসা চিন্তেসি – ‘‘সচাহং ন কথেস্সামি, অযং মে অভিসপিস্সতি, হন্দস্স কথেস্সামী’’তি. সা দিস্সমানেন কাযেন ঠত্ৰা গাথমাহ –
‘‘অহং তে পারিচরিযায, দেৰরাজেন পেসিতা;
অৰধিং চিত্তং চিত্তেন, পমাদো ত্ৰং ন বুজ্ঝসী’’তি.
সো তস্সা কথং সুত্ৰা পিতরা দিন্নওৰাদং সরিত্ৰা ‘‘পিতু ৰচনং অকত্ৰা মহাৰিনাসং পত্তোম্হী’’তি পরিদেৰন্তো চতস্সো গাথাযো অভাসি –
‘‘ইমানি কির মং তাতো, কস্সপো অনুসাসতি;
কমলাসদিসিত্থিযো, তাযো বুজ্ঝেসি মাণৰ.
‘‘উরেগণ্ডাযো বুজ্ঝেসি, তাযো বুজ্ঝেসি মাণৰ;
ইচ্চানুসাসি মং তাতো, যথা মং অনুকম্পকো.
‘‘তস্সাহং ¶ ৰচনং নাকং, পিতু ৰুদ্ধস্স সাসনং;
অরঞ্ঞে নিম্মনুস্সম্হি, স্ৰজ্জ ঝাযামি এককো.
‘‘সোহং ¶ তথা করিস্সামি, ধিরত্থু জীৰিতেন মে;
পুন ৰা তাদিসো হেস্সং, মরণং মে ভৰিস্সতী’’তি.
তত্থ ইমানীতি ইমানি ৰচনানি. কমলাসদিসিত্থিযোতি কমলা ৰুচ্চতি নারিপুপ্ফলতা, তাসং পুপ্ফসদিসা ইত্থিযো. তাযো বুজ্ঝেসি মাণৰাতি মাণৰ ত্ৰং তাযো জানেয্যাসি, ঞত্ৰা দস্সনপথং অগন্ত্ৰা পলাপেয্যাসীতি যানি এৰরূপানি ৰচনানি তদা মং তাতো অনুসাসতি, ইমানি কির তানীতি. উরেগণ্ডাযোতি উরম্হি দ্ৰীহি গণ্ডেহি সমন্নাগতা. তাযো বুজ্ঝেসি, মাণৰাতি, মাণৰ, তাযো অত্তনো ¶ ৰসং গতে ৰিনাসং পাপেন্তীতি ত্ৰং জানেয্যাসি. নাকন্তি নাকরিং. ঝাযামীতি পজ্ঝাযামি পরিদেৰামি. ধিরত্থু জীৰিতেন মেতি ধিরত্থু গরহিতং মম জীৰিতং, জীৰিতেন মে কো অত্থো. পুন ৰাতি তথা করিস্সামি, যথা পুন ৰা তাদিসো ভৰিস্সামি, নট্ঠং ঝানং উপ্পাদেত্ৰা ৰীতরাগো ভৰিস্সামি, মরণং ৰা মে ভৰিস্সতীতি.
সো কামরাগং পহায পুন ঝানং উপ্পাদেসি. অথস্স সমণতেজং দিস্ৰা ঝানস্স চ উপ্পাদিতভাৰং ঞত্ৰা অলম্বুসা ভীতা খমাপেসি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা দ্ৰে গাথাযো অভাসি –
‘‘তস্স তেজং ৰীরিযঞ্চ, ধিতিং ঞত্ৰা অৰট্ঠিতং;
সিরসা অগ্গহী পাদে, ইসিসিঙ্গং অলম্বুসা.
‘‘মা মে কুজ্ঝ মহাৰীর, মা মে কুজ্ঝ মহাইসে;
মহা অত্থো মযা চিণ্ণো, তিদসানং যসস্সিনং;
তযা পকম্পিতং আসি, সব্বং দেৰপুরং তদা’’তি.
অথ নং সো ‘‘খমামি তে, ভদ্দে, যথাসুখং গচ্ছা’’তি ৰিস্সজ্জেন্তো গাথমাহ –
‘‘তাৰতিংসা চ যে দেৰা, তিদসানঞ্চ ৰাসৰো;
ত্ৰঞ্চ ভদ্দে সুখী হোহি, গচ্ছ কঞ্ঞে যথাসুখ’’ন্তি.
সা তং ৰন্দিত্ৰা তেনেৰ সুৰণ্ণপল্লঙ্কেন দেৰপুরং গতা. তমত্থং ¶ পকাসেন্তো সত্থা তিস্সো গাথাযো অভাসি –
‘‘তস্স ¶ পাদে গহেত্ৰান, কত্ৰা চ নং পদক্খিণং;
অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰান, তম্হা ঠানা অপক্কমি.
‘‘যো চ তস্সাসি পল্লঙ্কো, সোৰণ্ণো সোপৰাহনো;
সউত্তরচ্ছদপঞ্ঞাসো, সহস্সপটিযত্থতো;
তমেৰ পল্লঙ্কমারুয্হ, অগা দেৰান সন্তিকে.
‘‘তমোক্কমিৰ আযন্তিং, জলন্তিং ৰিজ্জুতং যথা;
পতীতো সুমনো ৰিত্তো, দেৰিন্দো অদদা ৰর’’ন্তি.
তত্থ ¶ ওক্কমিৰাতি দীপকং ৰিয. ‘‘পতীতো’’তিআদীহি তুট্ঠাকারোৰ দস্সিতো অদদা ৰরন্তি আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ঠিতায তুট্ঠো ৰরং অদাসি.
সা তস্স সন্তিকে ৰরং গণ্হন্তী ওসানগাথমাহ –
‘‘ৰরঞ্চে মে অদো সক্ক, সব্বভূতানমিস্সর;
নিসিপ্পলোভিকা গচ্ছে, এতং সক্ক ৰরং ৰরে’’তি.
তস্সত্থো – ‘‘সক্ক দেৰরাজ, সচে মে ত্ৰং ৰরং অদো, পুন ইসিপলোভিকায ন গচ্ছেয্যং, মা মং এতদত্থায পহিণেয্যাসি, এতং ৰরং ৰরে যাচামী’’তি.
সত্থা তস্স ভিক্খুনো ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি, সচ্চপরিযোসানে সো ভিক্খু সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. তদা অলম্বুসা পুরাণদুতিযিকা অহোসি, ইসিসিঙ্গো উক্কণ্ঠিতভিক্খু, পিতা মহাইসি পন অহমেৰ অহোসিন্তি.
অলম্বুসাজাতকৰণ্ণনা ততিযা.
[৫২৪] ৪. সঙ্খপালজাতকৰণ্ণনা
অরিযাৰকাসোসীতি ¶ ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো উপোসথকম্মং আরব্ভ কথেসি. তদা হি সত্থা উপোসথিকে উপাসকে সম্পহংসেত্ৰা ‘‘পোরাণকপণ্ডিতা মহতিং নাগসম্পত্তিং পহায উপোসথৰাসং উপৰসিংসুযেৰা’’তি ৰত্ৰা তেহি যাচিতো অতীতং আহরি.
অতীতে রাজগহে মগধরাজা নাম রজ্জং কারেসি. তদা বোধিসত্তো তস্স রঞ্ঞো অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তি, ‘‘দুয্যোধনো’’তিস্স নামং করিংসু. সো ৰযপ্পত্তো তক্কসিলাযং সব্বসিপ্পানি উগ্গণ্হিত্ৰা আগন্ত্ৰা পিতু সিপ্পং দস্সেসি. অথ নং পিতা রজ্জে অভিসিঞ্চিত্ৰা ইসিপব্বজ্জং ¶ পব্বজিত্ৰা উয্যানে ৰসি. বোধিসত্তো দিৰসস্স তিক্খত্তুং পিতু সন্তিকং অগমাসি. তস্স মহালাভসক্কারো উদপাদি. সো তেনেৰ পলিবোধেন কসিণপরিকম্মমত্তম্পি কাতুং অসক্কোন্তো চিন্তেসি – ‘‘মহা মে ¶ লাভসক্কারো, ন সক্কা মযা ইধ ৰসন্তেন ইমং জটং ছিন্দিতুং, পুত্তস্স মে অনারোচেত্ৰাৰ অঞ্ঞত্থ গমিস্সামী’’তি. সো কঞ্চি অজানাপেত্ৰা উয্যানা নিক্খমিত্ৰা মগধরট্ঠং অতিক্কমিত্ৰা মহিসকরট্ঠে সঙ্খপালদহতো নাম নিক্খন্তায কণ্ণৰেণ্ণায নদিযা নিৰত্তনে চন্দকপব্বতং উপনিস্সায পণ্ণসালং কত্ৰা তত্থ ৰসন্তো কসিণপরিকম্মং কত্ৰা ঝানাভিঞ্ঞা নিব্বত্তেত্ৰা উঞ্ছাচরিযায যাপেসি. তমেনং সঙ্খপালো নাম নাগরাজা মহন্তেন পরিৰারেন কণ্ণৰেণ্ণনদিতো নিক্খমিত্ৰা অন্তরন্তরা উপসঙ্কমতি. সো তস্স ধম্মং দেসেসি. অথস্স পুত্তো পিতরং দট্ঠুকামো গতট্ঠানং অজানন্তো অনুৰিচারাপেত্ৰা ‘‘অসুকট্ঠানে নাম ৰসতী’’তি ঞত্ৰা তস্স দস্সনত্থায মহন্তেন পরিৰারেন তত্থ গন্ত্ৰা একমন্তে খন্ধৰারং নিৰাসেত্ৰা কতিপযেহি অমচ্চেহি সদ্ধিং অস্সমপদাভিমুখো পাযাসি.
তস্মিং খণে সঙ্খপালো মহন্তেন পরিৰারেন ধম্মং সুণন্তো নিসীদি. সো তং রাজানং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ইসিং ৰন্দিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি. রাজা পিতরং ৰন্দিত্ৰা পটিসন্থারং কত্ৰা নিসীদিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, কতররাজা নামেস তুম্হাকং সন্তিকং আগতো’’তি. তাত, সঙ্খপালনাগরাজা নামেসোতি. সো তস্স সম্পত্তিং নিস্সায নাগভৰনে লোভং কত্ৰা কতিপাহং ৰসিত্ৰা পিতু ভিক্খাহারং নিবদ্ধং দাপেত্ৰা অত্তনো নগরমেৰ গন্ত্ৰা চতূসু দ্ৰারেসু দানসালাযো কারেত্ৰা সকলজম্বুদীপং সঙ্খোভেন্তো দানং দত্ৰা সীলং রক্খিত্ৰা উপোসথকম্মং কত্ৰা নাগভৰনং পত্থেত্ৰা আযুপরিযোসানে নাগভৰনে নিব্বত্তিত্ৰা সঙ্খপালনাগরাজা অহোসি ¶ . সো গচ্ছন্তে কালে তায সম্পত্তিযা ৰিপ্পটিসারী হুত্ৰা ততো পট্ঠায মনুস্সযোনিং পত্থেন্তো ¶ উপোসথৰাসং ৰসি. অথস্স নাগভৰনে ৰসন্তস্স উপোসথৰাসো ন সম্পজ্জতি, সীলৰিনাসং পাপুণাতি. সো ততো পট্ঠায নাগভৰনা নিক্খমিত্ৰা কণ্ণৰেণ্ণায নদিযা অৰিদূরে মহামগ্গস্স চ একপদিকমগ্গস্স চ অন্তরে একং ৰম্মিকং পরিক্খিপিত্ৰা উপোসথং অধিট্ঠায সমাদিন্নসীলো ‘‘মম চম্মমংসাদীহি অত্থিকা চম্মমংসাদীনি হরন্তূ’’তি অত্তানং দানমুখে ৰিস্সজ্জেত্ৰা ৰম্মিকমত্থকে নিপন্নো সমণধম্মং করোন্তো চাতুদ্দসে পন্নরসে ৰসিত্ৰা পাটিপদে নাগভৰনং গচ্ছতি.
তস্মিং ¶ একদিৰসং এৰং সীলং সমাদিযিত্ৰা নিপন্নে পচ্চন্তগামৰাসিনো সোল়স জনা ‘‘মংসং আহরিস্সামা’’তি আৰুধহত্থা অরঞ্ঞে ৰিচরন্তা কিঞ্চি অলভিত্ৰা নিক্খন্তা তং ৰম্মিকমত্থকে নিপন্নং দিস্ৰা ‘‘মযং অজ্জ গোধাপোতকম্পি ন লভিম্হা, ইমং নাগরাজানং ৰধিত্ৰা খাদিস্সামা’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘মহা খো পনেস গয্হমানো পলাযেয্য, যথানিপন্নমেৰ তং ভোগেসু সূলেহি ৰিজ্ঝিত্ৰা দুব্বলং কত্ৰা গণ্হিস্সামা’’তি সূলানি আদায উপসঙ্কমিংসু. বোধিসত্তস্স সরীরং মহন্তং একদোণিকনাৰপ্পমাণং ৰট্টেত্ৰা ঠপিতসুমনপুপ্ফদামং ৰিয জিঞ্জুকফলসন্নিভেহি অক্খীহি জযসুমনপুপ্ফসদিসেন চ সীসেন সমন্নাগতং অতিৰিয সোভতি. সো তেসং সোল়সন্নং জনানং পদসদ্দেন ভোগন্তরতো সীসং নীহরিত্ৰা রত্তক্খীনি উম্মীলেত্ৰা তে সূলহত্থে আগচ্ছন্তে দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অজ্জ ময্হং মনোরথো মত্থকং পাপুণিস্সতি, অহং অত্তানং দানমুখে নিয্যাদেত্ৰা ৰীরিযং অধিট্ঠহিত্ৰা নিপন্নো, ইমে মম সরীরং সত্তীহি কোট্টেত্ৰা ছিদ্দাৰছিদ্দং করোন্তে কোধৰসেন অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা ন ওলোকেস্সামী’’তি অত্তনো সীলভেদভযেন দল়্হং অধিট্ঠায ¶ সীসং ভোগন্তরেযেৰ পৰেসেত্ৰা নিপজ্জি. অথ নং তে উপগন্ত্ৰা নঙ্গুট্ঠে গহেত্ৰা কড্ঢন্তা ভূমিযং পোথেত্ৰা তিখিণসূলেহি অট্ঠসু ঠানেসু ৰিজ্ঝিত্ৰা সকণ্টককাল়ৰেত্তযট্ঠিযো পহারমুখেহি পৰেসেত্ৰা অট্ঠসু ঠানেসু কাজেনাদায মহামগ্গং পটিপজ্জিংসু, মহাসত্তো সূলেহি ৰিজ্ঝনতো পট্ঠায একট্ঠানেপি কোধৰসেন অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা তে ন ওলোকেসি. তস্স অট্ঠহি কাজেহি আদায নীযমানস্স সীসং ওলম্বেত্ৰা ভূমিযং পহরি. অথ নং ‘‘সীসমস্স ওলম্বতী’’তি মহামগ্গে নিপজ্জাপেত্ৰা তরুণসূলেন নাসাপুটং ৰিজ্ঝিত্ৰা রজ্জুকং পৰেসেত্ৰা সীসং উক্খিপিত্ৰা কাজকোটিযং লগ্গিত্ৰা পুনপি উক্খিপিত্ৰা মগ্গং পটিপজ্জিংসু.
তস্মিং খণে ৰিদেহরট্ঠে মিথিলনগরৰাসী আল়ারো নাম কুটুম্বিকো পঞ্চ সকটসতানি আদায সুখযানকে নিসীদিত্ৰা গচ্ছন্তো তে ভোজপুত্তে বোধিসত্তং তথা গণ্হিত্ৰা গচ্ছন্তে দিস্ৰা তেসং সোল়সন্নম্পি সোল়সহি ৰাহগোণেহি সদ্ধিং পসতং পসতং সুৰণ্ণমাসকে সব্বেসং নিৰাসনপারুপনানি ¶ ভরিযানম্পি নেসং ৰত্থাভরণানি দত্ৰা ৰিস্সজ্জাপেসি. অথ সো নাগভৰনং গন্ত্ৰা তত্থ পপঞ্চং অকত্ৰা মহন্তেন ¶ পরিৰারেন নিক্খমিত্ৰা আল়ারং উপসঙ্কমিত্ৰা নাগভৰনস্স ৰণ্ণং কথেত্ৰা তং আদায নাগভৰনং গন্ত্ৰা তীহি নাগকঞ্ঞাসতেহি সদ্ধিং মহন্তমস্স যসং দত্ৰা দিব্বেহি কামেহি সন্তপ্পেসি. আল়ারো নাগভৰনে একৰস্সং ৰসিত্ৰা দিব্বকামে পরিভুঞ্জিত্ৰা ‘‘ইচ্ছামহং, সম্ম, পব্বজিতু’’ন্তি নাগরাজস্স কথেত্ৰা পব্বজিতপরিক্খারে গহেত্ৰা নাগভৰনতো হিমৰন্তপ্পদেসং গন্ত্ৰা পব্বজিত্ৰা তত্থ চিরং ৰসিত্ৰা অপরভাগে চারিকং চরন্তো বারাণসিং পত্ৰা রাজুয্যানে ৰসিত্ৰা পুনদিৰসে ভিক্খায নগরং পৰিসিত্ৰা রাজদ্ৰারং অগমাসি. অথ নং বারাণসিরাজা দিস্ৰা ইরিযাপথে পসীদিত্ৰা পক্কোসাপেত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদাপেত্ৰা নানগ্গরসভোজনং ভোজেত্ৰা ¶ অঞ্ঞতরস্মিং নীচে আসনে নিসিন্নো ৰন্দিত্ৰা তেন সদ্ধিং সল্লপন্তো পঠমং গাথমাহ –
‘‘অরিযাৰকাসোসি পসন্ননেত্তো, মঞ্ঞে ভৰং পব্বজিতো কুলম্হা;
কথং নু ৰিত্তানি পহায ভোগে, পব্বজি নিক্খম্ম ঘরা সপঞ্ঞা’’তি.
তত্থ অরিযাৰকাসোসীতি নিদ্দোসসুন্দরসরীরাৰকাসোসি, অভিরূপোসীতি অত্থো. পসন্ননেত্তোতি পঞ্চহি পসাদেহি যুত্তনেত্তো. কুলম্হাতি খত্তিযকুলা ৰা ব্রাহ্মণকুলা ৰা সেট্ঠিকুলা ৰা পব্বজিতোসীতি মঞ্ঞামি. কথং নূতি কেন কারণেন কিং আরম্মণং কত্ৰা ধনঞ্চ উপভোগে চ পহায ঘরা নিক্খমিত্ৰা পব্বজিতোসি সপঞ্ঞ পণ্ডিতপুরিসাতি পুচ্ছতি.
ততো পরং তাপসস্স চ রঞ্ঞো চ ৰচনপ্পটিৰচনৰসেন গাথানং সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো –
‘‘সযং ৰিমানং নরদেৰ দিস্ৰা, মহানুভাৰস্স মহোরগস্স;
দিস্ৰান পুঞ্ঞান মহাৰিপাকং, সদ্ধাযহং পব্বজিতোম্হি রাজ.
‘‘ন ¶ কামকামা ন ভযা ন দোসা, ৰাচং মুসা পব্বজিতা ভণন্তি;
অক্খাহি মে পুচ্ছিতো এতমত্থং, সুত্ৰান মে জাযিহিতিপ্পসাদো.
‘‘ৰাণিজ্জ রট্ঠাধিপ গচ্ছমানো, পথে অদ্দসাসিম্হি ভোজপুত্তে;
পৰড্ঢকাযং উরগং মহন্তং, আদায গচ্ছন্তে পমোদমানে.
‘‘সোহং ¶ সমাগম্ম জনিন্দ তেহি, পহট্ঠলোমো অৰচম্হি ভীতো;
কুহিং অযং নীযতি ভীমকাযো, নাগেন কিং কাহথ ভোজপুত্তা.
‘‘নাগো ¶ অযং নীযতি ভোজনত্থা, পৰড্ঢকাযো উরগো মহন্তো;
সাদুঞ্চ থূলঞ্চ মুদুঞ্চ মংসং, ন ত্ৰং রসঞ্ঞাসি ৰিদেহপুত্ত.
‘‘ইতো মযং গন্ত্ৰা সকং নিকেতং, আদায সত্থানি ৰিকোপযিত্ৰা;
মংসানি ভোক্খাম পমোদমানা, মযঞ্হি ৰে সত্তৰো পন্নগানং.
‘‘সচে অযং নীযতি ভোজনত্থা, পৰড্ঢকাযো উরগো মহন্তো;
দদামি ৰো বলিবদ্দানি সোল়স, নাগং ইমং মুঞ্চথ বন্ধনস্মা.
‘‘অদ্ধা হি নো ভক্খো অযং মনাপো, বহূ চ নো উরগা ভুত্তপুব্বা;
করোম তে তং ৰচনং অল়ার, মিত্তঞ্চ নো হোহি ৰিদেহপুত্ত.
‘‘তদাস্সু ¶ তে বন্ধনা মোচযিংসু, যং নত্থুতো পটিমোক্কস্স পাসে;
মুত্তো চ সো বন্ধনা নাগরাজা, পক্কামি পাচীনমুখো মুহুত্তং.
‘‘গন্ত্ৰান পাচীনমুখো মুহুত্তং, পুণ্ণেহি নেত্তেহি পলোকযী মং;
তদাস্সহং পিট্ঠিতো অন্ৰগচ্ছিং, দসঙ্গুলিং অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা.
‘‘গচ্ছেৰ খো ত্ৰং তরমানরূপো, মা তং অমিত্তা পুনরগ্গহেসুং;
দুক্খো হি লুদ্দেহি পুনা সমাগমো, অদস্সনং ভোজপুত্তান গচ্ছ.
‘‘অগমাসি সো রহদং ৰিপ্পসন্নং, নীলোভাসং রমণীযং সুতিত্থং;
সমোততং ¶ জম্বুহি ৰেতসাহি, পাৰেক্খি নিত্তিণ্ণভযো পতীতো.
‘‘সো তং পৰিস্স নচিরস্স নাগো, দিব্বেন মে পাতুরহূ জনিন্দ;
উপট্ঠহী মং পিতরংৰ পুত্তো, হদযঙ্গমং কণ্ণসুখং ভণন্তো.
‘‘ত্ৰং ¶ মেসি মাতা চ পিতা অল়ার, অব্ভন্তরো পাণদদো সহাযো;
সকঞ্চ ইদ্ধিং পটিলাভকোস্মি, অল়ার পস্স মে নিৰেসনানি;
পহূতভক্খং বহুঅন্নপানং, মসক্কসারং ৰিয ৰাসৰস্সা’’তি.
তত্থ ৰিমানন্তি সঙ্খপালনাগরঞ্ঞো অনেকসতনাটকসম্পত্তিসম্পন্নং কঞ্চনমণিৰিমানং. পুঞ্ঞানন্তি তেন কতপুঞ্ঞানং মহন্তং ৰিপাকং দিস্ৰা কম্মঞ্চ ¶ ফলঞ্চ পরলোকঞ্চ সদ্দহিত্ৰা পৰত্তায সদ্ধায অহং পব্বজিতো. ন কামকামাতি ন ৰত্থুকামেনপি ভযেনপি দোসেনপি মুসা ভণন্তি. জাযিহিতীতি, ভন্তে, তুম্হাকং ৰচনং সুত্ৰা ময্হম্পি পসাদো সোমনস্সং জাযিস্সতি. ৰাণিজ্জন্তি ৰাণিজ্জকম্মং করিস্সামীতি গচ্ছন্তো. পথে অদ্দসাসিম্হীতি পঞ্চন্নং সকটসতানং পুরতো সুখযানকে নিসীদিত্ৰা গচ্ছন্তো মহামগ্গে জনপদমনুস্সে অদ্দসং. পৰড্ঢকাযন্তি ৰড্ঢিতকাযং. আদাযাতি অট্ঠহি কাজেহি গহেত্ৰা. অৰচম্হীতি অভাসিং. ভীমকাযোতি ভযজনককাযো. ভোজপুত্তাতি লুদ্দপুত্তকে পিযসমুদাচারেনালপতি. ৰিদেহপুত্তাতি ৰিদেহরট্ঠৰাসিতায আল়ারং আলপিংসু. ৰিকোপযিত্ৰাতি ছিন্দিত্ৰা. মযঞ্হি ৰো সত্তৰোতি মযং পন নাগানং ৰেরিনো নাম. ভোজনত্থাতি ভোজনত্থায. মিত্তঞ্চ নো হোহীতি ত্ৰং অম্হাকং মিত্তো হোহি, কতগুণং জান.
তদাস্সু তেতি, মহারাজ, তেহি ভোজপুত্তেহি এৰং ৰুত্তে অহং তেসং সোল়স ৰাহগোণে নিৰাসনপারুপনানি পসতং পসতং সুৰণ্ণমাসকে ভরিযানঞ্চ নেসং ৰত্থালঙ্কারং অদাসিং, অথ তে সঙ্খপালনাগরাজানং ভূমিযং নিপজ্জাপেত্ৰা অত্তনো কক্খল়তায সকণ্টককাল়ৰেত্তলতায কোটিযং গহেত্ৰা আকড্ঢিতুং আরভিংসু. অথাহং নাগরাজানং কিলমন্তং দিস্ৰা অকিলমেন্তোৰ অসিনা তা লতা ছিন্দিত্ৰা দারকানং কণ্ণৰেধতো ৰট্টিনীহরণনিযামেন অদুক্খাপেন্তো সণিকং নীহরিং, তস্মিং কালে তে ভোজপুত্তা যং বন্ধনং অস্স নত্থুতো পৰেসেত্ৰা পাসে পটিমোক্কং, তস্মা বন্ধনা তং ¶ উরগং মোচযিংসু. তস্স নাসতো সহ পাসেন তং রজ্জুকং নীহরিংসূতি দীপেতি. ইতি তে উরগং ৰিস্সজ্জেত্ৰা থোকং গন্ত্ৰা ‘‘অযং উরগো দুব্বলো, মতকালে নং গহেত্ৰা গমিস্সামা’’তি নিলীযিংসু.
পুণ্ণেহীতি সোপি মুহুত্তং পাচীনাভিমুখো গন্ত্ৰা অস্সুপুণ্ণেহি নেত্তেহি মং পলোকযি. তদাস্সহন্তি তদা অস্স অহং. গচ্ছেৰাতি এৰং তং অৰচন্তি ৰদতি. রহদন্তি কণ্ণৰেণ্ণদহং. সমোততন্তি উভযতীরেসু জম্বুরুক্খৰেতসরুক্খেহি ওততং ৰিততং. নিত্তিণ্ণভযো পতীতোতি সো ¶ কির তং দহং পৰিসন্তো আল়ারস্স নিপচ্চকারং দস্সেত্ৰা যাৰ নঙ্গুট্ঠা ওতরি, উদকে ¶ পৰিট্ঠট্ঠানমেৰস্স নিব্ভযং অহোসি, তস্মা নিত্তিণ্ণভযো পতীতো হট্ঠতুট্ঠো পাৰেক্খীতি. পৰিস্সাতি পৰিসিত্ৰা. দিব্বেন মেতি নাগভৰনে পমাদং অনাপজ্জিত্ৰা মযি কণ্ণৰেণ্ণতীরং অনতিক্কন্তেযেৰ দিব্বেন পরিৰারেন মম পুরতো পাতুরহোসি. উপট্ঠহীতি উপাগমি. অব্ভন্তরোতি হদযমংসসদিসো. ত্ৰং মম বহুপকারো, সক্কারং তে করিস্সামি. পস্স মে নিৰেসনানীতি মম নাগভৰনং পস্স. মসক্কসারং ৰিযাতি মসক্কসারো ৰুচ্চতি ওসক্কনপরিসক্কনাভাৰেন ঘনসারতায চ সিনেরুপব্বতরাজা. অযং তত্থ মাপিতং তাৰতিংসভৰনং সন্ধাযেৰমাহ.
মহারাজ! এৰং ৰত্ৰা সো নাগরাজা উত্তরি অত্তনো নাগভৰনং ৰণ্ণেন্তো গাথাদ্ৰযমাহ –
‘‘তং ভূমিভাগেহি উপেতরূপং, অসক্খরা চেৰ মুদূ সুভা চ;
নীচত্তিণা অপ্পরজা চ ভূমি, পাসাদিকা যত্থ জহন্তি সোকং.
‘‘অনাৰকুলা ৰেল়ুরিযূপনীলা, চতুদ্দিসং অম্বৰনং সুরম্মং;
পক্কা চ পেসী চ ফলা সুফুল্লা, নিচ্চোতুকা ধারযন্তী ফলানী’’তি.
তত্থ অসক্খরাতি যা তত্থ ভূমি পাসাণসক্খররহিতা মুদু সুভা কঞ্চনরজতমণিমযা সত্তরতনৰালুকাকিণ্ণা. নীচত্তিণাতি ইন্দগোপকপিট্ঠিসদিসৰণ্ণেহি নীচতিণেহি সমন্নাগতা. অপ্পরজাতি পংসুরহিতা. যত্থ জহন্তি সোকন্তি যত্থ পৰিট্ঠমত্তাৰ নিস্সোকা হোন্তি. অনাৰকুলাতি ¶ ন অৰকুলা অখাণুমা উপরি উক্কুলৰিকুলভাৰরহিতা ৰা সমসণ্ঠিতা. ৰেল়ুরিযূপনীলাতি ৰেল়ুরিযেন উপনীলা, তস্মিং নাগভৰনে ৰেল়ুরিযমযা পসন্নসলিলা নীলোভাসা অনেকৰণ্ণকমলুপ্পলসঞ্ছন্না পোক্খরণীতি অত্থো. চতুদ্দিসন্তি তস্সা পোক্খরণিযা চতূসু দিসাসু. পক্কা চাতি তস্মিং অম্বৰনে অম্বরুক্খা পক্কফলা চ ¶ অড্ঢপক্কফলা চ তরুণফলা চ ফুল্লিতাযেৰাতি অত্থো. নিচ্চোতুকাতি ছন্নম্পি উতূনং অনুরূপেহি পুপ্ফফলেহি সমন্নাগতাতি.
তেসং ৰনানং নরদেৰ মজ্ঝে, নিৰেসনং ভস্সরসন্নিকাসং;
রজতগ্গল়ং সোৰণ্ণমযং উল়ারং, ওভাসতী ৰিজ্জুরিৰন্তলিক্খে.
‘‘মণীমযা ¶ সোণ্ণমযা উল়ারা, অনেকচিত্তা সততং সুনিম্মিতা;
পরিপূরা কঞ্ঞাহি অলঙ্কতাহি, সুৰণ্ণকাযূরধরাহি রাজ.
‘‘সো সঙ্খপালো তরমানরূপো, পাসাদমারুয্হ অনোমৰণ্ণো;
সহস্সথম্ভং অতুলানুভাৰং, যত্থস্স ভরিযা মহেসী অহোসি.
‘‘একা চ নারী তরমানরূপা, আদায ৰেল়ুরিযমযং মহগ্ঘং;
সুভং মণিং জাতিমন্তূপপন্নং, অচোদিতা আসনমব্ভিহাসি.
‘‘ততো মং উরগো হত্থে গহেত্ৰা, নিসীদযী পামুখআসনস্মিং;
ইদমাসনং অত্র ভৰং নিসীদতু, ভৰঞ্হি মে অঞ্ঞতরো গরূনং.
‘‘অঞ্ঞা চ নারী তরমানরূপা, আদায ৰারিং উপসঙ্কমিত্ৰা;
পাদানি পক্খালযী মে জনিন্দ, ভরিযাৰ ভত্তূ পতিনো পিযস্স.
‘‘অপরা ¶ ¶ চ নারী তরমানরূপা, পগ্গয্হ সোৰণ্ণমযায পাতিযা;
অনেকসূপং ৰিৰিধং ৰিযঞ্জনং, উপনামযী ভত্ত মনুঞ্ঞরূপং.
‘‘তুরিযেহি মং ভারত ভুত্তৰন্তং, উপট্ঠহুং ভত্তু মনো ৰিদিত্ৰা;
ততুত্তরিং মং নিপতী মহন্তং, দিব্বেহি কামেহি অনপ্পকেহী’’তি.
তত্থ নিৰেসনন্তি পাসাদো. ভস্সরসন্নিকাসন্তি পভস্সরদস্সনং. রজতগ্গল়ন্তি রজতদ্ৰারকৰাটং. মণীমযাতি এৰরূপা তত্থ কূটাগারা চ গব্ভা চ. পরিপূরাতি সম্পুণ্ণা. সো সঙ্খপালোতি, মহারাজ, অহং এৰং তস্মিং নাগভৰনং ৰণ্ণেন্তে তং দট্ঠুকামো অহোসিং, অথ মং তত্থ নেত্ৰা সো সঙ্খপালো হত্থে গহেত্ৰা তরমানো ৰেল়ুরিযথম্ভেহি সহস্সথম্ভং পাসাদং আরুয্হ যস্মিং ঠানে অস্স মহেসী অহোসি, তং ঠানং নেতীতি দীপেতি. একা চাতি মযি পাসাদং অভিরুল়্হে একা ইত্থী অঞ্ঞেহি মণীহি জাতিমহন্তেহি উপেতং সুভং ৰেল়ুরিযাসনং তেন নাগরাজেন অৰুত্তাৰ. অব্ভিহাসীতি অভিহরি, অত্থরীতি ৰুত্তং হোতি.
পামুখআসনস্মিন্তি পমুখাসনস্মিং, উত্তমাসনে নিসীদাপেসীতি অত্থো. গরূনন্তি মাতাপিতূনং ¶ মে ত্ৰং অঞ্ঞতরোতি এৰং ৰত্ৰা নিসীদাপেসি. ৰিৰিধং ৰিযঞ্জনন্তি ৰিৰিধং ব্যঞ্জনং. ভত্ত মনুঞ্ঞরূপন্তি ভত্তং মনুঞ্ঞরূপং. ভারতাতি রাজানং আলপতি. ভুত্তৰন্তন্তি ভুত্তাৰিং কতভত্তকিচ্চং. উপট্ঠহুন্তি অনেকসতেহি তুরিযেহি গন্ধব্বং কুরুমানা উপট্ঠহিংসু. ভত্তু মনো ৰিদিত্ৰাতি অত্তনো পতিনো চিত্তং জানিত্ৰা. ততুত্তরিন্তি ততো গন্ধব্বকরণতো উত্তরিং. মং নিপতীতি সো নাগরাজা মং উপসঙ্কমি. মহন্তং দিব্বেহীতি মহন্তেহি উল়ারেহি দিব্বেহি কামেহি তেহি চ অনপ্পকেহি.
এৰং উপসঙ্কমিত্ৰা চ পন গাথমাহ –
‘‘ভরিযা মমেতা তিসতা অল়ার, সব্বত্তমজ্ঝা পদুমুত্তরাভা;
অল়ার এতাস্সু তে কামকারা, দদামি তে তা পরিচারযস্সূ’’তি.
তত্থ ¶ সব্বত্তমজ্ঝাতি সব্বা অত্তমজ্ঝা, পাণিনা গহিতপ্পমাণমজ্ঝাতি অত্থো. অট্ঠকথাযং পন ‘‘সুমজ্ঝা’’তি পাঠো. পদুমুত্তরাভাতি ¶ পদুমৰণ্ণউত্তরাভা, পদুমৰণ্ণউত্তরচ্ছৰিযোতি অত্থো. পরিচারযস্সূতি তা অত্তনো পাদপরিচারিকা করোহীতি ৰত্ৰা তীহি ইত্থিসতেহি সদ্ধিং মহাসম্পত্তিং ময্হং অদাসি.
সো আহ –
‘‘সংৰচ্ছরং দিব্বরসানুভুত্ৰা, তদাস্সুহং উত্তরিমজ্ঝভাসিং;
নাগস্সিদং কিন্তি কথঞ্চ লদ্ধং, কথজ্ঝগমাসি ৰিমানসেট্ঠং.
‘‘অধিচ্চলদ্ধং পরিণামজং তে, সযংকতং উদাহু দেৰেহি দিন্নং;
পুচ্ছামি তং নাগরাজেতমত্থং, কথজ্ঝগমাসি ৰিমানসেট্ঠ’’ন্তি.
তত্থ দিব্বরসানুভুত্ৰাতি দিব্বে কামগুণরসে অনুভৰিত্ৰা. তদাস্সুহন্তি তদা অস্সু অহং. নাগস্সিদন্তি ভদ্রমুখস্স সঙ্খপালনাগরাজস্স ইদং সম্পত্তিজাতং কিন্তি কিং নাম কম্মং কত্ৰা কথঞ্চ কত্ৰা লদ্ধং, কথমেতং ৰিমানসেট্ঠং ত্ৰং অজ্ঝগমাসি, ইতি নং অহং পুচ্ছিং. অধিচ্চলদ্ধন্তি অহেতুনা লদ্ধং. পরিণামজং তেতি কেনচি তৰ অত্থায পরিণামিতত্তা পরিণামতো জাতং. সযংকতন্তি কারকে পক্কোসাপেত্ৰা রতনানি দত্ৰা কারিতন্তি.
ততো ¶ পরা দ্ৰিন্নম্পি ৰচনপ্পটিৰচনগাথাৰ –
‘‘নাধিচ্চলদ্ধং ন পরিণামজং মে, ন সযংকতং নাপি দেৰেহি দিন্নং;
সকেহি কম্মেহি অপাপকেহি, পুঞ্ঞেহি মে লদ্ধমিদং ৰিমানং.
‘‘কিং ¶ তে ৰতং কিং পন ব্রহ্মচরিযং, কিস্স সুচিণ্ণস্স অযং ৰিপাকো;
অক্খাহি মে নাগরাজেতমত্থং, কথং নু তে লদ্ধমিদং ৰিমানং.
‘‘রাজা অহোসিং মগধানমিস্সরো, দুয্যোধনো নাম মহানুভাৰো;
সো ¶ ইত্তরং জীৰিতং সংৰিদিত্ৰা, অসস্সতং ৰিপরিণামধম্মং.
‘‘অন্নঞ্চ পানঞ্চ পসন্নচিত্তো, সক্কচ্চ দানং ৰিপুলং অদাসিং;
ওপানভূতং মে ঘরং তদাসি, সন্তপ্পিতা সমণব্রাহ্মণা চ.
‘‘মালঞ্চ গন্ধঞ্চ ৰিলেপনঞ্চ, পদীপিযং যানমুপস্সযঞ্চ;
অচ্ছাদনং সযনমথন্নপানং, সক্কচ্চ দানানি অদম্হ তত্থ.
‘‘তং মে ৰতং তং পন ব্রহ্মচরিযং, তস্স সুচিণ্ণস্স অযং ৰিপাকো;
তেনেৰ মে লদ্ধমিদং ৰিমানং, পহূতভক্খং বহুঅন্নপানং;
নচ্চেহি গীতেহি চুপেতরূপং, চিরট্ঠিতিকং ন চ সস্সতাযং.
‘‘অপ্পানুভাৰা তং মহানুভাৰং, তেজস্সিনং হন্তি অতেজৰন্তো;
কিমেৰ দাঠাৰুধ কিং পটিচ্চ, হত্থত্তমাগচ্ছি ৰনিব্বকানং.
‘‘ভযং নু তে অন্ৰগতং মহন্তং, তেজো নু তে নান্ৰগং দন্তমূলং;
কিমেৰ দাঠাৰুধ কিং পটিচ্চ, কিলেসমাপজ্জি ৰনিব্বকানং.
‘‘ন ¶ মে ভযং অন্ৰগতং মহন্তং, তেজো ন সক্কা মম তেহি হন্তুং;
সতঞ্চ ধম্মানি সুকিত্তিতানি, সমুদ্দৰেলাৰ দুরচ্চযানি.
‘‘চাতুদ্দসিং ¶ পঞ্চদসিং অল়ার, উপোসথং নিচ্চমুপাৰসামি;
অথাগমুং সোল়স ভোজপুত্তা, রজ্জুং গহেত্ৰান দল়্হঞ্চ পাসং.
‘‘ভেত্ৰান ¶ নাসং অতিকস্স রজ্জুং, নযিংসু মং সম্পরিগয্হ লুদ্দা;
এতাদিসং দুক্খমহং তিতিক্খং, উপোসথং অপ্পটিকোপযন্তো.
‘‘একাযনে তং পথে অদ্দসংসু, বলেন ৰণ্ণেন চুপেতরূপং;
সিরিযা পঞ্ঞায চ ভাৰিতোসি, কিং পত্থযং নাগ তপো করোসি.
‘‘ন পুত্তহেতূ ন ধনস্স হেতূ, ন আযুনো চাপি অল়ার হেতু;
মনুস্সযোনিং অভিপত্থযানো, তস্মা পরক্কম তপো করোমি.
‘‘ত্ৰং লোহিতক্খো ৰিহতন্তরংসো, অলঙ্কতো কপ্পিতকেসমস্সু;
সুরোসিতো লোহিতচন্দনেন, গন্ধব্বরাজাৰ দিসা পভাসসি.
‘‘দেৰিদ্ধিপত্তোসি মহানুভাৰো, সব্বেহি কামেহি সমঙ্গিভূতো;
পুচ্ছামি তং নাগরাজেতমত্থং, সেয্যো ইতো কেন মনুস্সলোকো.
‘‘অল়ার ¶ নাঞ্ঞত্র মনুস্সলোকা, সুদ্ধীৰ সংৰিজ্জতি সংযমো ৰা;
অহঞ্চ লদ্ধান মনুস্সযোনিং, কাহামি জাতিমরণস্স অন্তং.
‘‘সংৰচ্ছরো মে ৰসতো তৰন্তিকে, অন্নেন পানেন উপট্ঠিতোস্মি;
আমন্তযিত্ৰান পলেমি নাগ, চিরপ্পৰুট্ঠোস্মি অহং জনিন্দ.
‘‘পুত্তা চ দারা অনুজীৰিনো চ, নিচ্চানুসিট্ঠা উপতিট্ঠথেতং;
কচ্চিন্নু ¶ তং নাভিসপিত্থ কোচি, পিযঞ্হি মে দস্সনং তুয্হং অল়ার.
‘‘যথাপি মাতূ চ পিতূ অগারে, পুত্তো পিযো পটিৰিহিতো ৰসেয্য;
ততোপি ময্হং ইধমেৰ সেয্যো, চিত্তঞ্হি তে নাগ মযী পসন্নং.
‘‘মণী ¶ মমং ৰিজ্জতি লোহিতঙ্কো, ধনাহরো মণিরতনং উল়ারং;
আদায ত্ৰং গচ্ছ সকং নিকেতং, লদ্ধা ধনং তং মণিমোস্সজস্সূ’’তি.
তত্থ কিং তে ৰতন্তি কিং তৰ ৰতসমাদানং. ব্রহ্মচরিযন্তি সেট্ঠচরিযং. ওপানভূতন্তি চতুমহাপথে খতপোক্খরণী ৰিয ধম্মিকসমণব্রাহ্মণানং যথাসুখং পরিভুঞ্জিতব্বৰিভৰং. ন চ সস্সতাযন্তি চিরট্ঠিতিকং সমানম্পি চে তং ময্হং সস্সতং ন হোতীতি মে কথেতি.
অপ্পানুভাৰাতি ভোজপুত্তে সন্ধাযাহ. হন্তীতি অট্ঠসু ঠানেসু সূলেহি ৰিজ্ঝন্তা কিংকারণা হনিংসু. কিং পটিচ্চাতি কিং সন্ধায ত্ৰং তদা তেসং হত্থত্তং আগচ্ছি ৰসং উপগতো. ৰনিব্বকানন্তি ভোজপুত্তা ইধ ‘‘ৰনিব্বকা’’তি ৰুত্তা. তেজো নু তে নান্ৰগং দন্তমূলন্তি কিং নু তৰ তেজো ¶ ভোজপুত্তে দিস্ৰা তদা ভযং মহন্তং অন্ৰগতং, উদাহু ৰিসং দন্তমূলং ন অন্ৰগতং. কিলেসন্তি দুক্খং. ৰনিব্বকানন্তি ভোজপুত্তানং সন্তিকে, ভোজপুত্তে নিস্সাযাতি অত্থো.
তেজো ন সক্কা মম তেহি হন্তুন্তি মম ৰিসতেজো অঞ্ঞস্স তেজেন অভিহন্তুম্পি ন সক্কা. সতন্তি বুদ্ধাদীনং. ধম্মানীতি সীলসমাধিপঞ্ঞাখন্তিঅনুদ্দযমেত্তাভাৰনাসঙ্খাতানি ধম্মানি. সুকিত্তিতানীতি সুৰণ্ণিতানি সুকথিতানি. কিন্তি কত্ৰা? সমুদ্দৰেলাৰ দুরচ্চযানীতি তেহি সমুদ্দৰেলা ৰিয সপ্পুরিসেহি জীৰিতত্থম্পি দুরচ্চযানীতি ৰণ্ণিতানি, তস্মা অহং সীলভেদভযেন খন্তিমেত্তাদিসমন্নাগতো হুত্ৰা মম কোপস্স সীলৰেলন্তং অতিক্কমিতুং ন অদাসিন্তি আহ.
‘‘ইমিস্সা পন সঙ্খপালধম্মদেসনায দসপি পারমিযো লব্ভন্তি. তদা হি মহাসত্তেন সরীরস্স পরিচ্চত্তভাৰো দানপারমী নাম হোতি, তথারূপেনাপি ৰিসতেজেন সীলস্স অভিন্নতা সীলপারমী, নাগভৰনতো নিক্খমিত্ৰা সমণধম্মকরণং নেক্খম্মপারমী, ‘ইদঞ্চিদঞ্চ কাতুং ৰট্টতী’তি সংৰিদহনং পঞ্ঞাপারমী, অধিৰাসনৰীরিযং ৰীরিযপারমী, অধিৰাসনখন্তি খন্তিপারমী, সচ্চসমাদানং সচ্চপারমী, ‘মম সীলং ন ভিন্দিস্সামী’তি অধিট্ঠানং অধিট্ঠানপারমী, অনুদ্দযভাৰো ¶ মেত্তাপারমী, ৰেদনায মজ্ঝত্তভাৰো উপেক্খাপারমী’’তি.
অথাগমুন্তি অথেকদিৰসং ৰম্মিকমত্থকে নিপন্নং দিস্ৰা সোল়স ভোজপুত্তা খররজ্জুঞ্চ দল়্হপাসঞ্চ ¶ সূলানি চ গহেত্ৰা মম সন্তিকং আগতা. ভেত্ৰানাতি মম সরীরং অট্ঠসু ঠানেসু ভিন্দিত্ৰা সকণ্টককাল়ৰেত্তলতা পৰেসেত্ৰা. নাসং অতিকস্স রজ্জুন্তি থোকং গন্ত্ৰা সীসং মে ওলম্বন্তং দিস্ৰা মহামগ্গে নিপজ্জাপেত্ৰা পুন নাসম্পি মে ভিন্দিত্ৰা ৰট্টরজ্জুং অতিকস্স আৰুনিত্ৰা কাজকোটিযং লগ্গেত্ৰা সমন্ততো পরিগ্গহেত্ৰা মং নযিংসু.
অদ্দসংসূতি, সম্ম সঙ্খপাল, তে ভোজপুত্তা একাযনে একগমনে জঙ্ঘপদিকমগ্গে তং বলেন চ ৰণ্ণেন চ উপেতরূপং পস্সিংসু, ত্ৰং পন ইস্সরিযসোভগ্গসিরিযা চ পঞ্ঞায চ ভাৰিতো ৰড্ঢিতো, সো ত্ৰং এৰরূপো সমানোপি ¶ কিমত্থং তপং করোসি, কিমিচ্ছন্তো উপোসথৰাসং ৰসসি, সীলং রক্খসি. ‘‘অদ্দসাসি’’ন্তিপি পাঠো, অহং একাযনে মহামগ্গে তং অদ্দসিন্তি অত্থো. অভিপত্থযানোতি পত্থেন্তো. তস্মাতি যস্মা মনুস্সযোনিং পত্থেমি, তস্মা ৰীরিযেন পরক্কমিত্ৰা তপোকম্মং করোমি.
সুরোসিতোতি সুট্ঠু মনুলিত্তো. ইতোতি ইমম্হা নাগভৰনা মনুস্সলোকো কেন উত্তরিতরো. সুদ্ধীতি মগ্গফলনিব্বানসঙ্খাতা ৰিসুদ্ধি. সংযমোতি সীলং. ইদং সো মনুস্সলোকেযেৰ বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধানং উপ্পত্তিং সন্ধাযাহ. কাহামীতি অত্তনো অপ্পটিসন্ধিকভাৰং করোন্তো জাতিজরামরণস্সন্তং করিস্সামীতি. এৰং, মহারাজ, সো সঙ্খপালো মনুস্সলোকং ৰণ্ণেসি. সংৰচ্ছরো মেতি এৰং, মহারাজ, তস্মিং মনুস্সলোকং ৰণ্ণেন্তে অহং পব্বজ্জায সিনেহং কত্ৰা এতদৰোচং. তত্থ উপট্ঠিতোস্মীতি অন্নপানেন চেৰ দিব্বেহি চ কামগুণেহি পরিচিণ্ণো মানিতো অস্মি. পলেমীতি পরেমি গচ্ছামি. চিরপ্পৰুট্ঠোস্মীতি অহং মনুস্সলোকতো চিরপ্পৰুট্ঠো অস্মি.
নাভিসপিত্থাতি কচ্চি নু খো মম পুত্তাদীসু কোচি তং ন অক্কোসি ন পরিভাসীতি পুচ্ছতি. ‘‘নাভিসজ্জেথা’’তিপি পাঠো, ন কোপেসীতি অত্থো. পটিৰিহিতোতি পটিজগ্গিতো. মণী মমন্তি সচে, সম্ম আল়ার, গচ্ছসিযেৰ, এৰং সন্তে মম লোহিতঙ্কো ধনহারকো সব্বকামদদো মণি সংৰিজ্জতি, তং উল়ারং মণিরতনং আদায তৰ গেহং গচ্ছ, তত্থ ইমস্সানুভাৰেন যাৰদিচ্ছকং ধনং লদ্ধা পুন ইমং মণিং ওস্সজস্সু, ওস্সজন্তো চ অঞ্ঞত্থ অনোস্সজিত্ৰা অত্তনো উদকচাটিযং ওস্সজেয্যাসীতি ৰত্ৰা ময্হং মণিরতনং উপনেসীতি ৰদতি.
এৰং ৰত্ৰা আল়ারো ‘‘অথাহং, মহারাজ, নাগরাজানং এতদৰোচং – ‘সম্ম, নাহং ধনেনত্থিকো, পব্বজিতুং পন ইচ্ছামী’তি ¶ পব্বজিতপরিক্খারং যাচিত্ৰা তেনেৰ সদ্ধিং নাগভৰনা ¶ নিক্খমিত্ৰা তং নিৰত্তেত্ৰা হিমৰন্তং পৰিসিত্ৰা পব্বজিতোম্হী’’তি ৰত্ৰা রঞ্ঞো ধম্মকথং কথেন্তো গাথাদ্ৰযমাহ –
‘‘দিট্ঠা মযা মানুসকাপি কামা, অসস্সতা ৰিপরিণামধম্মা;
আদীনৰং কামগুণেসু দিস্ৰা, সদ্ধাযহং পব্বজিতোম্হি রাজ.
‘‘দুমপ্ফলানীৰ ¶ পতন্তি মাণৰা, দহরা চ ৰুদ্ধা চ সরীরভেদা;
এতম্পি দিস্ৰা পব্বজিতোম্হি রাজ, অপণ্ণকং সামঞ্ঞমেৰ সেয্যো’’তি.
তত্থ সদ্ধাযাতি কম্মঞ্চ ফলঞ্চ নিব্বানঞ্চ সদ্দহিত্ৰা. দুমপ্ফলানীৰ পতন্তীতি যথা রুক্খফলানি পক্কানিপি অপক্কানিপি পতন্তি, তথা মাণৰা দহরা চ ৰুদ্ধা চ পতন্তি. অপণ্ণকন্তি অৰিরদ্ধং নিয্যানিকং. সামঞ্ঞমেৰ সেয্যোতি পব্বজ্জাৰ উত্তমাতি পব্বজ্জায গুণং দিস্ৰা পব্বজিতোম্হি, মহারাজাতি.
তং সুত্ৰা রাজা অনন্তরং গাথমাহ –
‘‘অদ্ধা হৰে সেৰিতব্বা সপঞ্ঞা, বহুস্সুতা যে বহুঠানচিন্তিনো;
নাগঞ্চ সুত্ৰান তৰঞ্চল়ার, কাহামি পুঞ্ঞানি অনপ্পকানী’’তি.
তত্থ যে বহুঠানচিন্তিনোতি যে বহূনি কারণানি জানন্তি. নাগঞ্চাতি তথা অপ্পমাদৰিহারিনং নাগরাজানঞ্চ তৰ চ ৰচনং সুত্ৰা.
অথস্স উস্সাহং জনেন্তো তাপসো ওসানগাথমাহ –
‘‘অদ্ধা হৰে সেৰিতব্বা সপঞ্ঞা, বহুস্সুতা যে বহুঠানচিন্তিনো;
নাগঞ্চ সুত্ৰান মমঞ্চ রাজ, করোহি পুঞ্ঞানি অনপ্পকানী’’তি.
এৰং ¶ সো রঞ্ঞো ধম্মং দেসেত্ৰা তত্থেৰ চত্তারো ৰস্সানমাসে ৰসিত্ৰা পুন হিমৰন্তং গন্ত্ৰা যাৰজীৰং চত্তারো ব্রহ্মৰিহারে ভাৰেত্ৰা ব্রহ্মলোকূপগো অহোসি. সঙ্খপালোপি যাৰজীৰং উপোসথৰাসং ৰসিত্ৰা রাজা চ দানাদীনি পুঞ্ঞানি করিত্ৰা যথাকম্মং গতা.
সত্থা ¶ ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা পিতা তাপসো কস্সপো অহোসি, বারাণসিরাজা আনন্দো, আল়ারো সারিপুত্তো, সঙ্খপালনাগরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
সঙ্খপালজাতকৰণ্ণনা চতুত্থা.
[৫২৫] ৫. চূল়সুতসোমজাতকৰণ্ণনা
আমন্তযামি ¶ নিগমন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো নেক্খম্মপারমিং আরব্ভ কথেসি. পচ্চুপ্পন্নৰত্থু মহানারদকস্সপজাতকসদিসমেৰ (জা. ২.২২.১১৫৩ আদযো). অতীতে পন বারাণসী সুদস্সনং নাম নগরং অহোসি, তত্থ ব্রহ্মদত্তো নাম রাজা অজ্ঝাৰসি. বোধিসত্তো তস্স অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তি, দসমাসচ্চযেন মাতুকুচ্ছিতো নিক্খমি. তস্স পন পুণ্ণচন্দসস্সিরিকং মুখং অহোসি, তেনস্স ‘‘সোমকুমারো’’তি নামং করিংসু. সো ৰিঞ্ঞুতং পত্তো সুতৰিত্তকো সৰনসীলো অহোসি, তেন নং ‘‘সুতসোমো’’তি সঞ্জানিংসু. সো ৰযপ্পত্তো তক্কসিলাযং সব্বসিপ্পানি উগ্গহেত্ৰা আগতো পিতু সন্তকং সেতচ্ছত্তং লভিত্ৰা ধম্মেন রজ্জং কারেসি, মহন্তং ইস্সরিযং অহোসি. তস্স চন্দাদেৰিপ্পমুখানি সোল়স ইত্থিসহস্সানি অহেসুং. সো অপরভাগে পুত্তধীতাহি ৰড্ঢন্তো ঘরাৰাসে অনভিরতো অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা পব্বজিতুকামো অহোসি.
সো একদিৰসং কপ্পকং আমন্তেত্ৰা ‘‘যদা মে, সম্ম, সিরস্মিং পলিতং পস্সেয্যাসি, তদা মে আরোচেয্যাসী’’তি আহ. কপ্পকো তস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা অপরভাগে পলিতং দিস্ৰা আরোচেত্ৰা ‘‘তেন হি নং, সম্ম কপ্পক, উদ্ধরিত্ৰা মম হত্থে পতিট্ঠপেহী’’তি ৰুত্তে সুৰণ্ণসণ্ডাসেন উদ্ধরিত্ৰা রঞ্ঞো হত্থে ঠপেসি. তং দিস্ৰা মহাসত্তো ‘‘জরায মে সরীরং অভিভূত’’ন্তি ভীতো তং পলিতং গহেত্ৰাৰ পাসাদা ওতরিত্ৰা মহাজনস্স ¶ দস্সনট্ঠানে পঞ্ঞত্তে রাজপল্লঙ্কে নিসীদিত্ৰা সেনাপতিপ্পমুখানি অসীতিঅমচ্চসহস্সানি পুরোহিতপ্পমুখানি সট্ঠিব্রাহ্মণসহস্সানি অঞ্ঞে চ রট্ঠিকজানপদনেগমাদযো বহূ জনে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সিরস্মিং মে পলিতং জাতং, অহং মহল্লকোস্মি, মম পব্বজিতভাৰং জানাথা’’তি ৰত্ৰা পঠমং গাথমাহ –
‘‘আমন্তযামি নিগমং, মিত্তামচ্চে পরিস্সজে;
সিরস্মিং পলিতং জাতং, পব্বজ্জং দানি রোচহ’’ন্তি.
তত্থ ¶ আমন্তযামীতি জানাপেমি. রোচহন্তি ‘‘রোচেমি অহং, তস্স মে, ভোন্তো! পব্বজিতভাৰং জানাথা’’তি.
তং ¶ সুত্ৰা তেসু একো ৰিসারদপ্পত্তো হুত্ৰা গাথমাহ –
‘‘অভুং মে কথং নু ভণসি, সল্লং মে দেৰ উরসি কপ্পেসি;
সত্তসতা তে ভরিযা, কথং নু তে তা ভৰিস্সন্তী’’তি.
তত্থ অভুন্তি অৰড্ঢিং. উরসি কপ্পেসীতি উরস্মিং সুনিসিতধোতসত্তিং চারেসি. সত্তসতাতি সমজাতিকা খত্তিযকঞ্ঞা সন্ধাযেতং ৰুত্তং. কথং নু তে তা ভৰিস্সন্তীতি তা তৰ ভরিযা তযি পব্বজিতে অনাথা নিপ্পচ্চযা কথং ভৰিস্সন্তি, এতা অনাথা কত্ৰা তুম্হাকং পব্বজ্জা নাম ন যুত্তাতি.
ততো মহাসত্তো ততিযং গাথমাহ –
‘‘পঞ্ঞাযিহিন্তি এতা, দহরা অঞ্ঞম্পি তা গমিস্সন্তি;
সগ্গঞ্চ পত্থযানো, তেন অহং পব্বজিস্সামী’’তি.
তত্থ পঞ্ঞাযিহিন্তীতি অত্তনো কম্মেন পঞ্ঞাযিস্সন্তি. অহং এতাসং কিং হোমি, সব্বাপেতা দহরা, যো অঞ্ঞো রাজা ভৰিস্সতি, তং এতা গমিস্সন্তীতি.
অমচ্চাদযো বোধিসত্তস্স পটিৰচনং দাতুং অসক্কোন্তা তস্স মাতু সন্তিকং গন্ত্ৰা তমত্থং আরোচেসুং. সা তুরিততুরিতা আগন্ত্ৰা ¶ ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং, তাত, পব্বজিতুকামোসী’’তি ৰত্ৰা দ্ৰে গাথাযো অভাসি –
‘‘দুল্লদ্ধং মে আসি সুতসোম, যস্স তে হোমহং মাতা;
যং মে ৰিলপন্তিযা, অনপেক্খো পব্বজসি দেৰ.
‘‘দুল্লদ্ধং মে আসি সুতসোম, যং তং অহং ৰিজাযিস্সং;
যং মে ৰিলপন্তিযা, অনপেক্খো পব্বজসি দেৰা’’তি.
তত্থ ¶ ¶ দুল্লদ্ধন্তি যং এতং মযা লভন্তিযা পুত্তং জম্মং লদ্ধং দুল্লদ্ধং. যং মেতি যেন কারণেন মযি নানপ্পকারকং ৰিপলন্তিযা ত্ৰং পব্বজিতুং ইচ্ছসি, তেন কারণেন তাদিসস্স পুত্তস্স লভনং মম দুল্লদ্ধং নামাতি.
বোধিসত্তো এৰং পরিদেৰমানাযপি মাতরা সদ্ধিং কিঞ্চি ন কথেসি. সা রোদিত্ৰা কন্দিত্ৰা সযমেৰ একমন্তং অট্ঠাসি. অথস্স পিতু আরোচেসুং. সো আগন্ত্ৰা একং তাৰ গাথমাহ –
‘‘কো নামেসো ধম্মো, সুতসোম কা চ নাম পব্বজ্জা;
যং নো অম্হে জিণ্ণে, অনপেক্খো পব্বজসি দেৰা’’তি.
তত্থ যং নো অম্হেতি যং ত্ৰং অম্হাকং পুত্তো সমানো অম্হে জিণ্ণে পটিজগ্গিতব্বকালে অপ্পটিজগ্গিত্ৰা পপাতে সিলং পৰট্টেন্তো ৰিয ছড্ডেত্ৰা অনপেক্খো পব্বজসি, তেন তং ৰদামি কো নামেসো তৰ ধম্মোতি অধিপ্পাযো.
তং সুত্ৰা মহাসত্তো তুণ্হী অহোসি. অথ নং পিতা, ‘‘তাত সুতসোম, সচেপি তে মাতাপিতূসু সিনেহো নত্থি, পুত্তধীতরো তে বহূ তরুণা, তযা ৰিনা ৰত্তিতুং ন সক্খিস্সন্তি, তেসং ৰুড্ঢিপ্পত্তকালে পব্বজিস্সসী’’তি ৰত্ৰা সত্তমং গাথমাহ –
‘‘পুত্তাপি ¶ তুয্হং বহৰো, দহরা অপ্পত্তযোব্বনা;
মঞ্জূ তেপিতং অপস্সন্তা, মঞ্ঞে দুক্খং নিগচ্ছন্তী’’তি.
তত্থ মঞ্জূতি মধুরৰচনা. নিগচ্ছন্তীতি নিগচ্ছিস্সন্তি কাযিকচেতসিকদুক্খং পটিলভিস্সন্তীতি মঞ্ঞামি.
তং সুত্ৰা মহাসত্তো গাথমাহ –
‘‘পুত্তেহি চ মে এতেহি, দহরেহি অপ্পত্তযোব্বনেহি;
মঞ্জূহি সব্বেহিপি তুম্হেহি, চিরম্পি ঠত্ৰা ৰিনাসভাৰো’’তি.
তত্থ ¶ ¶ সব্বেহিপি তুম্হেহীতি, তাত, ন কেৰলং পুত্তেহেৰ, অথ খো তুম্হেহিপি অঞ্ঞেহিপি সব্বসঙ্খারেহি চিরং ঠত্ৰাপি দীঘমদ্ধানং ঠত্ৰাপি ৰিনাসভাৰোৰ নিযতো. সকলস্মিম্পি হি লোকসন্নিৰাসে একসঙ্খারোপি নিচ্চো নাম নত্থীতি.
এৰং মহাসত্তো পিতু ধম্মকথং কথেসি. সো তস্স ধম্মকথং সুত্ৰা তুণ্হী অহোসি. অথস্স সত্তসতানং ভরিযানং আরোচযিংসু. তা চ পাসাদা ওরুয্হ তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা গোপ্ফকেসু গহেত্ৰা পরিদেৰমানা গাথমাহংসু –
‘‘ছিন্নং নু তুয্হং হদযং, অদু তে করুণা চ নত্থি অম্হেসু;
যং নো ৰিকন্দন্তিযো, অনপেক্খো পব্বজসি দেৰা’’তি.
তস্সত্থো – সামি সুতসোম, অম্হে ৰিধৰা কত্ৰা গচ্ছন্তস্স অপ্পমত্তকস্সপি সিনেহস্স অভাৰেন তৰ হদযং অম্হেসু ছিন্নং নু, উদাহু করুণায অভাৰেন কারুঞ্ঞং ৰা নত্থি, যং নো এৰং ৰিকন্দন্তিযো পহায পব্বজসীতি.
মহাসত্তো তাসং পাদমূলে পরিৰত্তিত্ৰা পরিদেৰমানানং পরিদেৰনসদ্দং সুত্ৰা অনন্তরং গাথমাহ –
‘‘ন ¶ চ ময্হং ছিন্নং হদযং, অত্থি করুণাপি ময্হং তুম্হেসু;
সগ্গঞ্চ পত্থযানো, তেন অহং পব্বজিস্সামী’’তি.
তত্থ সগ্গঞ্চাতি অহং সগ্গঞ্চ পত্থযন্তো যস্মা অযং পব্বজ্জা নাম বুদ্ধাদীহি ৰণ্ণিতা, তস্মা পব্বজিস্সামি, তুম্হে মা চিন্তযিত্থাতি তা অস্সাসেসি.
অথস্স অগ্গমহেসিযা আরোচেসুং. সা গরুভারা পরিপুণ্ণগব্ভাপি সমানা আগন্ত্ৰা মহাসত্তং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং ঠিতা তিস্সো গাথাযো অভাসি –
‘‘দুল্লদ্ধং ¶ মে আসি সুতসোম, যস্স তে অহং ভরিযা;
যং মে ৰিলপন্তিযা, অনপেক্খো পব্বজসি দেৰ.
‘‘দুল্লদ্ধং ¶ মে আসি সুতসোম, যস্স তে অহং ভরিযা;
যং মে কুচ্ছিপটিসন্ধিং, অনপেক্খো পব্বজসি দেৰ.
‘‘পরিপক্কো মে গব্ভো, কুচ্ছিগতো যাৰ নং ৰিজাযামি;
মাহং একা ৰিধৰা, পচ্ছা দুক্খানি অদ্দক্খি’’ন্তি.
তত্থ যং মেতি যস্মা মম ৰিলপন্তিযা ত্ৰং অনপেক্খো পব্বজসি, তস্মা যং মযা তৰ সন্তিকা অগ্গমহেসিট্ঠানং লদ্ধং, তং দুল্লদ্ধমেৰ আসি. দুতিযগাথায যস্মা মং ত্ৰং কুচ্ছিপটিসন্ধিং পহায অনপেক্খো পব্বজসি, তস্মা যং মযা তৰ ভরিযত্তং লদ্ধং, তং দুল্লদ্ধং মেতি অত্থো. যাৰ নন্তি যাৰাহং তং গব্ভং ৰিজাযামি, তাৰ অধিৰাসেহীতি.
ততো মহাসত্তো গাথমাহ –
‘‘পরিপক্কো তে গব্ভো, কুচ্ছিগতো ইঙ্ঘ ত্ৰং ৰিজাযস্সু;
পুত্তং ¶ অনোমৰণ্ণং, তং হিত্ৰা পব্বজিস্সামী’’তি.
তত্থ পুত্তন্তি, ভদ্দে, তৰ গব্ভো পরিপক্কোতি জানামি, ত্ৰং পন ৰিজাযমানা পুত্তং ৰিজাযিস্সসি, ন ধীতরং, সা ত্ৰং সোত্থিনা ৰিজাযস্সু পুত্তং, অহং পন সদ্ধিং তযা তং পুত্তং হিত্ৰা পব্বজিস্সামিযেৰাতি.
সা তস্স ৰচনং সুত্ৰা সোকং সন্ধারেতুং অসক্কোন্তী ‘‘ইতো দানি পট্ঠায, দেৰ, অম্হাকং সিরী নাম নত্থী’’তি উভোহি হত্থেহি হদযং ধারযমানা অস্সূনি মুঞ্চন্তী মহাসদ্দেন পরিদেৰি. অথ নং সমস্সাসেন্তো মহাসত্তো গাথমাহ –
‘‘মা ¶ ত্ৰং চন্দে রুদি, মা সোচি ৰনতিমিরমত্তক্খি;
আরোহ ৰরপাসাদং, অনপেক্খো অহং গমিস্সামী’’তি.
তত্থ মা ত্ৰং চন্দে রুদীতি, ভদ্দে চন্দাদেৰি, ত্ৰং মা রোদি মা সোচি. ৰনতিমিরমত্তক্খীতি গিরিকণ্ণিকপুপ্ফসমাননেত্তে. পাল়িযং পন ‘‘কোৰিল়ারতম্বক্খী’’তি লিখিতং, তস্সা কোৰিল়ারপুপ্ফং ৰিয তম্বনেত্তেতি অত্থো.
সা ¶ তস্স ৰচনং সুত্ৰা ঠাতুং অসক্কোন্তী পাসাদং আরুয্হ রোদমানা নিসীদি. অথ নং বোধিসত্তস্স জেট্ঠপুত্তো দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো মে মাতা রোদন্তী নিসিন্না’’তি তং পুচ্ছন্তো গাথমাহ –
‘‘কো তং অম্ম কোপেসি, কিং রোদসি পেক্খসি চ মং বাল়্হং;
কং অৰজ্ঝং ঘাতেমি, ঞাতীনং উদিক্খমানান’’ন্তি.
তত্থ কোপেসীতি, অম্ম! কো নাম তং কোপেসি, কো তে অপ্পিযং অকাসি. পেক্খসি চাতি মং বাল়্হং পেক্খন্তী কিংকারণা রোদসীতি অধিপ্পাযো. কং অৰজ্ঝং ঘাতেমীতি অঘাতেতব্বম্পি কং ঘাতেমি অত্তনো ঞাতীনং উদিক্খমানানঞ্ঞেৰ, অক্খাহি মেতি পুচ্ছতি.
ততো দেৰী গাথমাহ –
‘‘ন হি সো সক্কা হন্তুং, ৰিজিতাৰী যো মং তাত কোপেসি;
পিতা ¶ তে মং তাত অৰচ, অনপেক্খো অহং গমিস্সামী’’তি.
তত্থ ৰিজিতাৰীতি, তাত, যো মং ইমিস্সা পথৰিযা ৰিজিতাৰী কোপেসি, অপ্পিযসমুদাচারেন মে হদযে কোপঞ্চ সোকঞ্চ পৰেসেসি, সো তযা হন্তুং ন সক্কা, মঞ্হি, তাত, তৰ পিতা ‘‘অহং রজ্জসিরিঞ্চ তঞ্চ পহায অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা পব্বজিস্সামী’’তি অৰচ, ইদং মে রোদনকারণন্তি.
সো ¶ তস্সা ৰচনং সুত্ৰা ‘‘অম্ম! কিং নাম ত্ৰং কথেসি, ননু এৰং সন্তে মযং অনাথা নাম ভৰিস্সামা’’তি পরিদেৰন্তো গাথমাহ –
‘‘যোহং পুব্বে নিয্যামি, উয্যানং মত্তকুঞ্জরে চ যোধেমি;
সুতসোমে পব্বজিতে, কথং নু দানি করিস্সামী’’তি.
তস্সত্থো – যো অহং পুব্বে চতুআজঞ্ঞযুত্তং সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতং রথং অভিরুয্হ উয্যানং গচ্ছামি, মত্তকুঞ্জরে চ যোধেমি, অঞ্ঞেহি চ অস্সকীল়াদীহি কীল়ামি, স্ৰাহং ইদানি সুতসোমে পব্বজিতে কথং করিস্সামীতি?
অথস্স ¶ কনিট্ঠভাতা সত্তৰস্সিকো তে উভোপি রোদন্তে দিস্ৰা মাতরং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘অম্ম! কিংকারণা তুম্হে রোদথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা তমত্থং সুত্ৰা ‘‘তেন হি মা রোদথ, অহং তাতস্স পব্বজিতুং ন দস্সামী’’তি উভোপি তে অস্সাসেত্ৰা ধাতিযা সদ্ধিং পাসাদা ওরুয্হ পিতু সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘তাত, ত্ৰং কির অম্হে অকামকে পহায ‘পব্বজামী’তি ৰদসি, অহং তে পব্বজিতুং ন দস্সামী’’তি পিতরং গীৰায দল়্হং গহেত্ৰা গাথমাহ –
‘‘মাতুচ্চ মে রুদন্ত্যা, জেট্ঠস্স চ ভাতুনো অকামস্স;
হত্থেপি তে গহেস্সং, ন হি গচ্ছসি নো অকামান’’ন্তি.
মহাসত্তো চিন্তেসি – ‘‘অযং মে পরিপন্থং করোতি, কেন নু খো নং উপাযেন পটিক্কমাপেয্য’’ন্তি. ততো ধাতিং ওলোকেত্ৰা, ‘‘অম্ম! ধাতি হন্দিমং মণিক্খন্ধপিল়ন্ধনং, তৰেসো হোতু ¶ হত্থে, পুত্তং অপনেহি, মা মে অন্তরাযং করী’’তি সযং পুত্তং হত্থে গহেত্ৰা অপনেতুং অসক্কোন্তো তস্সা লঞ্জং পটিজানেত্ৰা গাথমাহ –
‘‘উট্ঠেহি ত্ৰং ধাতি, ইমং কুমারং রমেহি অঞ্ঞত্থ;
মা মে পরিপন্থমকাসি, সগ্গং মম পত্থযানস্সা’’তি.
তত্থ ¶ ইমং কুমারন্তি, অম্ম! ধাতি ত্ৰং উট্ঠেহি, ইমং কুমারং অপনেত্ৰা আগন্ত্ৰা ইমং মণিং গহেত্ৰা অঞ্ঞত্থ নং অভিরমেহীতি.
সা লঞ্জং লভিত্ৰা কুমারং সঞ্ঞাপেত্ৰা আদায অঞ্ঞত্থ গন্ত্ৰা পরিদেৰমানা গাথমাহ –
‘‘যং নূনিমং দদেয্যং পভঙ্করং, কো নু মে ইমিনাত্থো;
সুতসোমে পব্বজিতে, কিং নু মেনং করিস্সামী’’তি.
তস্সত্থো – যং নূন অহং ইমং লঞ্জত্থায গহিতং পভঙ্করং সুপ্পভাসং মণিং দদেয্যং, কো নু ময্হং সুতসোমনরিন্দে পব্বজিতে ইমিনা অত্থো, কিং নু মেনং করিস্সামি, অহং তস্মিং পব্বজিতে ইমং লভিস্সামি, লভন্তীপি চ কিং নু খো এতং করিস্সামি, পস্সথ মে কম্মন্তি.
ততো ¶ মহাসেনগুত্তো চিন্তেসি – ‘‘অযং রাজা ‘‘গেহে মে ধনং মন্দ’ন্তি সঞ্ঞং করোতি মঞ্ঞে, বহুভাৰমস্স কথেস্সামী’’তি. সো উট্ঠায ৰন্দিত্ৰা গাথমাহ –
‘‘কোসো চ তুয্হং ৰিপুলো, কোট্ঠাগারঞ্চ তুয্হং পরিপূরং;
পথৰী চ তুয্হং ৰিজিতা, রমস্সু মা পব্বজি দেৰা’’তি.
তং সুত্ৰা মহাসত্তো গাথমাহ –
‘‘কোসো চ ময্হং ৰিপুলো, কোট্ঠাগারঞ্চ ময্হং পরিপূরং;
পথৰী চ ময্হং ৰিজিতা, তং হিত্ৰা পব্বজিস্সামী’’তি.
তং ¶ সুত্ৰা তস্মিং অপগতে কুলৰড্ঢনসেট্ঠি নাম উট্ঠায ৰন্দিত্ৰা গাথমাহ –
‘‘ময্হম্পি ¶ ধনং পহূতং, সঙ্খ্যাতুং নোপি দেৰ সক্কোমি;
তং তে দদামি সব্বম্পি, রমস্সু মা পব্বজি দেৰা’’তি.
তং সুত্ৰা মহাসত্তো গাথমাহ –
‘‘জানামি ধনং পহূতং, কুলৰড্ঢন পূজিতো তযা চস্মি;
সগ্গঞ্চ পত্থযানো, তেন অহং পব্বজিস্সামী’’তি.
তং সুত্ৰা কুলৰড্ঢনে অপগতে মহাসত্তো সোমদত্তং কনিট্ঠভাতরং আমন্তেত্ৰা, ‘‘তাত, অহং পঞ্জরপক্খিত্তো ৰনকুক্কুটো ৰিয উক্কণ্ঠিতো, মং ঘরাৰাসে অনভিরতি অভিভৰতি, অজ্জেৰ পব্বজিস্সামি, ত্ৰং ইমং রজ্জং পটিপজ্জা’’তি রজ্জং নিয্যাদেন্তো গাথমাহ –
‘‘উক্কণ্ঠিতোস্মি বাল়্হং, অরতি মং সোমদত্ত আৰিসতি;
বহুকাপি মে অন্তরাযা, অজ্জেৰাহং পব্বজিস্সামী’’তি.
তং সুত্ৰা সোপি পব্বজিতুকামো তং দীপেন্তো ইতরং গাথমাহ –
‘‘ইদঞ্চ ¶ তুয্হং রুচিতং, সুতসোম অজ্জেৰ দানি ত্ৰং পব্বজ;
অহম্পি পব্বজিস্সামি, ন উস্সহে তযা ৰিনা অহং ঠাতু’’ন্তি.
অথ নং সো পটিক্খিপিত্ৰা উপড্ঢং গাথমাহ –
‘‘ন হি সক্কা পব্বজিতুং, নগরে ন হি পচ্চতি জনপদে চা’’তি.
তত্থ ¶ ন হি পচ্চতীতি ইদানেৰ তাৰ মম পব্বজ্জাধিপ্পাযং সুত্ৰাৰ ইমস্মিং দ্ৰাদসযোজনিকে সুদস্সননগরে চ সকলজনপদে চ ন পচ্চতি, কোচি উদ্ধনে অগ্গিং ন জালেতি, অম্হেসু পন দ্ৰীসু পব্বজিতেসু অনাথাৰ রট্ঠৰাসিনো ভৰিস্সন্তি, তস্মা ন হি সক্কা তযা পব্বজিতুং, অহমেৰ পব্বজিস্সামীতি.
তং সুত্ৰা মহাজনো মহাসত্তস্স পাদমূলে পরিৰত্তিত্ৰা পরিদেৰন্তো উপড্ঢগাথমাহ –
‘‘সুতসোমে পব্বজিতে, কথং নু দানি করিস্সামা’’তি.
ততো মহাসত্তো ‘‘অলং মা সোচযিত্থ, অহং চিরম্পি ঠত্ৰা তুম্হেহি ৰিনা ভৰিস্সামি, উপ্পন্নসঙ্খারো হি নিচ্চো নাম নত্থী’’তি মহাজনস্স ধম্মং কথেন্তো আহ –
‘‘উপনীযতিদং ¶ মঞ্ঞে, পরিত্তং উদকংৰ চঙ্কৰারম্হি;
এৰং সুপরিত্তকে জীৰিতে, ন চ পমজ্জিতুং কালো.
‘‘উপনীযতিদং মঞ্ঞে, পরিত্তং উদকংৰ চঙ্কৰারম্হি;
এৰং সুপরিত্তকে জীৰিতে, অন্ধবালা পমজ্জন্তি.
‘‘তে ৰড্ঢযন্তি নিরযং, তিরচ্ছানযোনিঞ্চ পেত্তিৰিসযঞ্চ;
তণ্হায বন্ধনবদ্ধা, ৰড্ঢেন্তি অসুরকায’’ন্তি.
তত্থ উপনীযতিদং মঞ্ঞেতি, তাত, ‘‘ইদং জীৰিতং উপনীযতী’’তি অহং মঞ্ঞামি. অঞ্ঞেসু সুত্তেসু উপসংহরণত্থো উপনিয্যনত্থো, ইধ পন পরিযাদানত্থো. তস্মা যথা পরিত্তং উদকং ¶ রজকানং খারচঙ্কৰারে পক্খিত্তং সীঘং পরিযাদিযতি, তথা জীৰিতম্পি. এৰং সুপরিত্তকে জীৰিতে তং পরিত্তকং আযুসঙ্খারং গহেত্ৰা ৰিচরন্তানং সত্তানং ন পুঞ্ঞকিরিযায পমজ্জিতুং কালো, অপ্পমাদোৰ কাতুং ৰট্টতীতি অযমেত্থ অত্থো. অন্ধবালা পমজ্জন্তীতি অজরামরা ৰিয হুত্ৰা গূথকললে সূকরা ৰিয হুত্ৰা কামপঙ্কে নিমুজ্জন্তা ¶ পমজ্জন্তি. অসুরকাযন্তি কাল়কঞ্জিকঅসুরযোনিঞ্চ ৰড্ঢেন্তীতি অত্থো.
এৰং মহাসত্তো মহাজনস্স ধম্মং দেসেত্ৰা পুব্বকং নাম পাসাদং আরুয্হ সত্তমায ভূমিযা ঠিতো খগ্গেন চূল়ং ছিন্দিত্ৰা ‘‘অহং তুম্হাকং কিঞ্চি ন হোমি, অত্তনো রাজানং গণ্হথা’’তি সৰেঠনং চূল়ং মহাজনস্স অন্তরে খিপি. তং গহেত্ৰা মহাজনো ভূমিযং পরিৰট্টেন্তো পরিৰট্টেন্তো পরিদেৰি. তস্মিং ঠানে মহন্তং রজগ্গং উট্ঠহি. পটিক্কমিত্ৰা ঠিতজনো তং ওলোকেত্ৰা ‘‘রঞ্ঞা চূল়ং ছিন্দিত্ৰা সৰেঠনা চূল়া মহাজনস্স অন্তরে খিত্তা ভৰিস্সতি, তেনাযং পাসাদস্স অৰিদূরে রজৰট্টি উগ্গতা’’তি পরিদেৰন্তো গাথমাহ –
‘‘ঊহঞ্ঞতে রজগ্গং অৰিদূরে, পুব্বকম্হি চ পাসাদে;
মঞ্ঞে নো কেসা ছিন্না, যসস্সিনো ধম্মরাজস্সা’’তি.
তত্থ ঊহঞ্ঞতেতি উট্ঠহতি. রজগ্গন্তি রজক্খন্ধো. অৰিদূরেতি ইতো অম্হাকং ঠিতট্ঠানতো অৰিদূরে. পুব্বকম্হীতি পুব্বকপাসাদস্স সমীপে. মঞ্ঞে নোতি অম্হাকং ধম্মরাজস্স কেসা ছিন্না ভৰিস্সন্তীতি মঞ্ঞাম.
মহাসত্তো ¶ পরিচারিকং পেসেত্ৰা পব্বজিতপরিক্খারে আহরাপেত্ৰা কপ্পকেন কেসমস্সুং ওহারাপেত্ৰা অলঙ্কারং সযনপিট্ঠে পাতেত্ৰা রত্তপটানং দসানি ছিন্দিত্ৰা তানি কাসাযানি নিৰাসেত্ৰা মত্তিকাপত্তং ৰামঅংসকূটে লগ্গেত্ৰা কত্তরদণ্ডং আদায মহাতলে অপরাপরং চঙ্কমিত্ৰা পাসাদা ওতরিত্ৰা অন্তরৰীথিং পটিপজ্জি. গচ্ছন্তং পন নং ন কোচি সঞ্জানি. অথস্স সত্তসতা খত্তিযকঞ্ঞা পাসাদং অভিরুহিত্ৰা তং অদিস্ৰা আভরণভণ্ডমেৰ দিস্ৰা ওতরিত্ৰা অৰসেসানং সোল়সসহস্সানং ইত্থীনং সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘অম্হাকং পিযসামিকো সুতসোমমহিস্সরো পব্বজিতো’’তি মহাসদ্দেন পরিদেৰমানাৰ বহি নিক্খমিংসু. তস্মিং খণে মহাজনো ¶ তস্স পব্বজিতভাৰং অঞ্ঞাসি, সকলনগরং সঙ্খুভিত্ৰা ‘‘রাজা কির নো পব্বজিতো’’তি রাজদ্ৰারে সন্নিপতি, মহাজনো ‘‘ইধ রাজা ভৰিস্সতি, এত্থ ভৰিস্সতী’’তি পাসাদাদীনি রঞ্ঞো পরিভোগট্ঠানানি গন্ত্ৰা রাজানং অদিস্ৰা –
‘‘অযমস্স ¶ পাসাদো, সোৰণ্ণপুপ্ফমাল্যৰীতিকিণ্ণো;
যহিমনুৰিচরি রাজা, পরিকিণ্ণো ইত্থাগারেহি.
‘‘অযমস্স পাসাদো, সোৰণ্ণপুপ্ফমাল্যৰীতিকিণ্ণো;
যহিমনুৰিচরি রাজা, পরিকিণ্ণো ঞাতিসঙ্ঘেন.
‘‘ইদমস্স কূটাগারং, সোৰণ্ণপুপ্ফমাল্যৰীতিকিণ্ণং;
যহিমনুৰিচরি রাজা, পরিকিণ্ণো ইত্থাগারেহি.
‘‘ইদমস্স কূটাগারং, সোৰণ্ণপুপ্ফমাল্যৰীতিকিণ্ণং;
যহিমনুৰিচরি রাজা, পরিকিণ্ণো ঞাতিসঙ্ঘেন.
‘‘অযমস্স অসোকৰনিকা, সুপুপ্ফিতা সব্বকালিকা রম্মা;
যহিমনুৰিচরি রাজা, পরিকিণ্ণো ইত্থাগারেহি.
‘‘অযমস্স অসোকৰনিকা, সুপুপ্ফিতা সব্বকালিকা রম্মা;
যহিমনুৰিচরি রাজা, পরিকিণ্ণো ঞাতিসঙ্ঘেন.
‘‘ইদমস্স উয্যানং, সুপুপ্ফিতং সব্বকালিকং রম্মং;
যহিমনুৰিচরি ¶ রাজা, পরিকিণ্ণো ইত্থাগারেহি.
‘‘ইদমস্স ¶ উয্যানং, সুপুপ্ফিতং সব্বকালিকং রম্মং;
যহিমনুৰিচরি রাজা, পরিকিণ্ণো ঞাতিসঙ্ঘেন.
‘‘ইদমস্স কণিকারৰনং, সুপুপ্ফিতং সব্বকালিকং রম্মং;
যহিমনুৰিচরি রাজা, পরিকিণ্ণো ইত্থাগারেহি.
‘‘ইদমস্স কণিকারৰনং, সুপুপ্ফিতং সব্বকালিকং রম্মং;
যহিমনুৰিচরি রাজা, পরিকিণ্ণো ঞাতিসঙ্ঘেন.
‘‘ইদমস্স ¶ পাটলিৰনং, সুপুপ্ফিতং সব্বকালিকং রম্মং;
যহিমনুৰিচরি রাজা, পরিকিণ্ণো ইত্থাগারেহি.
‘‘ইদমস্স পাটলিৰনং, সুপুপ্ফিতং সব্বকালিকং রম্মং;
যহিমনুৰিচরি রাজা, পরিকিণ্ণো ঞাতিসঙ্ঘেন.
‘‘ইদমস্স অম্বৰনং, সুপুপ্ফিতং সব্বকালিকং রম্মং;
যহিমনুৰিচরি রাজা, পরিকিণ্ণো ইত্থাগারেহি.
‘‘ইদমস্স অম্বৰনং, সুপুপ্ফিতং সব্বকালিকং রম্মং;
যহিমনুৰিচরি রাজা, পরিকিণ্ণো ঞাতিসঙ্ঘেন.
‘‘অযমস্স পোক্খরণী, সঞ্ছন্না অণ্ডজেহি ৰীতিকিণ্ণা;
যহিমনুৰিচরি ¶ রাজা, পরিকিণ্ণো ইত্থাগারেহি.
‘‘অযমস্স পোক্খরণী, সঞ্ছন্না অণ্ডজেহি ৰীতিকিণ্ণা;
যহিমনুৰিচরি রাজা, পরিকিণ্ণো ঞাতিসঙ্ঘেনা’’তি. –
ইমাহি গাথাহি পরিদেৰন্তো ৰিচরি.
তত্থ ৰীতিকিণ্ণোতি সোৰণ্ণপুপ্ফেহি চ নানামাল্যেহি চ সমোকিণ্ণো. পরিকিণ্ণোতি পরিৰারিতো. ইত্থাগারেহীতি দাসিযো উপাদায ইত্থিযো ইত্থাগারা নাম. ঞাতিসঙ্ঘেনাতি অমচ্চাপি ইধ ঞাতযো এৰ. কূটাগারন্তি সত্তরতনৰিচিত্তো সযনকূটাগারগব্ভো. অসোকৰনিকাতি অসোকৰনভূমি. সব্বকালিকাতি সব্বকালপরিভোগক্খমা নিচ্চপুপ্ফিতা ৰা. উয্যানন্তি নন্দনৰনচিত্তলতাৰনসদিসং উয্যানং ¶ . সব্বকালিকন্তি ছসুপি উতূসু উপ্পজ্জনকপুপ্ফফলসঞ্ছন্নং. কণিকারৰনাদীসু সব্বকালিকন্তি সব্বকালে সুপুপ্ফিতফলিতমেৰ. সঞ্ছন্নাতি নানাৰিধেহি জলজথলজকুসুমেহি সুট্ঠু সঞ্ছন্না. অণ্ডজেহি ৰীতিকিণ্ণাতি সকুণসঙ্ঘেহি ওকিণ্ণা.
এৰং তেসু তেসু ঠানেসু পরিদেৰিত্ৰা মহাজনো পুন রাজঙ্গণং আগন্ত্ৰা –
‘‘রাজা ¶ ৰো খো পব্বজিতো, সুতসোমো রজ্জং ইমং পহত্ৰান;
কাসাযৰত্থৰসনো, নাগোৰ এককো চরতী’’তি. –
গাথং ৰত্ৰা অত্তনো ঘরে ৰিভৰং পহায পুত্তধীতরো হত্থেসু গহেত্ৰা নিক্খমিত্ৰা বোধিসত্তস্সেৰ সন্তিকং অগমাসি, তথা মাতাপিতরো পুত্তদারা সোল়সসহস্সা চ নাটকিত্থিযো. সকলনগরং তুচ্ছং ৰিয অহোসি, জনপদৰাসিনোপি তেসং পচ্ছতো পচ্ছতো গমিংসু. বোধিসত্তো দ্ৰাদসযোজনিকং পরিসং গহেত্ৰা হিমৰন্তাভিমুখো পাযাসি. অথস্স অভিনিক্খমনং ঞত্ৰা সক্কো ৰিস্সকম্মং আমন্তেত্ৰা, ‘‘তাত ৰিস্সকম্ম, সুতসোমমহারাজা অভিনিক্খমনং নিক্খন্তো, ৰসনট্ঠানং ¶ লদ্ধুং ৰট্টতি, সমাগমো চ মহা ভৰিস্সতি, গচ্ছ হিমৰন্তপদেসে গঙ্গাতীরে তিংসযোজনাযামং পঞ্চদসযোজনৰিত্থতং অস্সমপদং মাপেহী’’তি পেসেসি. সো তথা কত্ৰা তস্মিং অস্সমপদে পব্বজিতপরিক্খারে পটিযাদেত্ৰা একপদিকমগ্গং মাপেত্ৰা দেৰলোকমেৰ গতো.
মহাসত্তো তেন মগ্গেন গন্ত্ৰা তং অস্সমপদং পৰিসিত্ৰা পঠমং সযং পব্বজিত্ৰা পচ্ছা সেসে পব্বাজেসি, অপরভাগে বহূ পব্বজিংসু. তিংসযোজনিকং ঠানং পরিপূরি. ৰিস্সকম্মেন পন অস্সমমাপিতনিযামো চ বহূনং পব্বজিতনিযামো চ বোধিসত্তস্স অস্সমপদসংৰিদহিতনিযামো চ হত্থিপালজাতকে (জা. ১.১৫.৩৩৭ আদযো) আগতনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. তত্থ মহাসত্তো যস্স যস্সেৰ কামৰিতক্কাদি মিচ্ছাৰিতক্কো উপ্পজ্জতি, তং তং আকাসেন উপসঙ্কমিত্ৰা আকাসে পল্লঙ্কেন নিসীদিত্ৰা ওৰদন্তো গাথাদ্ৰযমাহ –
‘‘মাস্সু ¶ পুব্বে রতিকীল়িতানি, হসিতানি চ অনুস্সরিত্থ;
মা ৰো কামা হনিংসু, রম্মঞ্হি সুদস্সনং নগরং.
‘‘মেত্তচিত্তঞ্চ ভাৰেথ, অপ্পমাণং দিৰা চ রত্তো চ;
অগচ্ছিত্থ দেৰপুরং, আৰাসং পুঞ্ঞকম্মিন’’ন্তি.
তত্থ রতিকীল়িতানীতি কামরতিযো চ কাযৰাচাখিড্ডাৰসেন পৰত্তকীল়িতানি চ. মা ৰো কামা হনিংসূতি মা তুম্হে ৰত্থুকামকিলেসকামা হনিংসু. রম্মং হীতি সুদস্সননগরং নাম রমণীযং, তং মা অনুস্সরিত্থ. মেত্তচিত্তন্তি ইদং দেসনামত্তমেৰ, সো পন চত্তারোপি ব্রহ্মৰিহারে ¶ আচিক্খি. অপ্পমাণন্তি অপ্পমাণসত্তারম্মণং. অগচ্ছিত্থাতি গমিস্সথ. দেৰপুরন্তি ব্রহ্মলোকং.
সোপি ¶ ইসিগণো তস্সোৰাদে ঠত্ৰা ব্রহ্মলোকপরাযণো অহোসীতি সব্বং হত্থিপালজাতকে আগতনযেনেৰ কথেতব্বং.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপি তথাগতো মহাভিনিক্খমনং নিক্খন্তোযেৰা’’তি ৰত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা মাতাপিতরো মহারাজকুলানি অহেসুং, চন্দাদেৰী রাহুলমাতা, জেট্ঠপুত্তো সারিপুত্তো, কনিট্ঠপুত্তো রাহুলো, ধাতি খুজ্জুত্তরা, কুলৰড্ঢনসেট্ঠি কস্সপো, মহাসেনগুত্তো মোগ্গল্লানো, সোমদত্তকুমারো আনন্দো, সেসপরিসা বুদ্ধপরিসা, সুতসোমরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
চূল়সুতসোমজাতকৰণ্ণনা পঞ্চমা.
জাতকুদ্দানং –
সুৰপণ্ডিতজম্বুককুণ্ডলিনো, ৰরকঞ্ঞমলম্বুসজাতকঞ্চ;
পৰরুত্তমসঙ্খসিরীৰ্হযকো, সুতসোমঅরিন্দমরাজৰরো.
চত্তালীসনিপাতৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১৮. পণ্ণাসনিপাতো
[৫২৬] ১. নিল়িনিকাজাতকৰণ্ণনা
উদ্দয্হতে ¶ ¶ ¶ জনপদোতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পুরাণদুতিযিকাপলোভনং আরব্ব কথেসি. কথেন্তো চ তং ভিক্খুং ‘‘কেন উক্কণ্ঠাপিতোসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘পুরাণদুতিযিকাযা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন এসা খো, ভিক্খু, ইদানেৰ তৰ অনত্থকারিকা, পুব্বেপি ত্ৰং এতং নিস্সায ঝানা পরিহাযিত্ৰা মহাৰিনাসং পত্তো’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো উদিচ্চব্রাহ্মণমহাসালকুলে নিব্বত্তিত্ৰা ৰযপ্পত্তো উগ্গহিতসিপ্পো ইসিপব্বজ্জং পব্বিজিত্ৰা ঝানাভিঞ্ঞা নিব্বত্তেত্ৰা হিমৰন্তপদেসে ৰাসং কপ্পেসি. অলম্বুসাজাতকে ৰুত্তনযেনেৰ তং পটিচ্চ একা মিগী গব্ভং পটিলভিত্ৰা পুত্তং ৰিজাযি, ‘‘ইসিসিঙ্গো’’ত্ৰেৰস্স নামং অহোসি. অথ নং পিতা ৰযপ্পত্তং পব্বাজেত্ৰা কসিণপরিকম্মং উগ্গণ্হাপেসি. সো নচিরস্সেৰ ঝানাভিঞ্ঞা উপ্পাদেত্ৰা ঝানসুখেন কীল়ি, ঘোরতপো পরমধিতিন্দ্রিযো অহোসি. তস্স সীলতেজেন সক্কস্স ভৰনং কম্পি. সক্কো আৰজ্জেন্তো তং কারণং ঞত্ৰা ‘‘উপাযেনস্স সীলং ভিন্দিস্সামী’’তি তীণি সংৰচ্ছরানি সকলকাসিরট্ঠে ৰুট্ঠিং নিৰারেসি, রট্ঠং অগ্গিদড্ঢং ৰিয অহোসি. সস্সে অসম্পজ্জমানে দুব্ভিক্খপীল়িতা মনুস্সা সন্নিপতিত্ৰা রাজঙ্গণে উপক্কোসিংসু. অথ নে রাজা ৰাতপানে ঠিতো ‘‘কিং এত’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘মহারাজ, তীণি ¶ সংৰচ্ছরানি দেৰস্স অৰস্সন্তত্তা সকলরট্ঠং উদ্দয্হতি, মনুস্সা দুক্খিতা, দেৰং ৰস্সাপেহি, দেৰা’’তি. রাজা সীলং সমাদিযিত্ৰা উপোসথং উপৰসন্তোপি ৰস্সং ৰস্সাপেতুং নাসক্খি.
তস্মিং কালে সক্কো অড্ঢরত্তসমযে তস্স সিরিগব্ভং পৰিসিত্ৰা একোভাসং কত্ৰা ৰেহাসে অট্ঠাসি. রাজা তং দিস্ৰা ‘‘কোসি ত্ৰ’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘সক্কোহমস্মী’’তি. ‘‘কেনত্থেনাগতোসী’’তি? ‘‘ৰস্সতি তে, মহারাজ ¶ , রট্ঠে দেৰো’’তি? ‘‘ন ৰস্সতী’’তি. ‘‘জানাসি পনস্স অৰস্সনকারণ’’ন্তি? ‘‘ন জানামি, সক্কা’’তি. ‘‘মহারাজ, হিমৰন্তপদেসে ¶ ইসিসিঙ্গো নাম তাপসো পটিৰসতি ঘোরতপো পরমধিতিন্দ্রিযো. সো নিবদ্ধং দেৰে ৰস্সন্তে কুজ্ঝিত্ৰা আকাসং ওলোকেসি, তস্মা দেৰো ন ৰস্সতী’’তি. ‘‘ইদানি পনেত্থ কিং কাতব্ব’’ন্তি? ‘‘তস্স তপে ভিন্নে দেৰো ৰস্সিস্সতী’’তি. ‘‘কো পনস্স তপং ভিন্দিতুং সমত্থো’’তি? ‘‘ধীতা তে, মহারাজ, নিল়িনিকা সমত্থা, তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘অসুকট্ঠানং নাম গন্ত্ৰা তাপসস্স তপং ভিন্দাহী’তি পেসেহী’’তি. এৰং সো রাজানং অনুসাসিত্ৰা সকট্ঠানমেৰ অগমাসি. রাজা পুনদিৰসে অমচ্চেহি সদ্ধিং মন্তেত্ৰা ধীতরং পক্কোসাপেত্ৰা পঠমং গাথমাহ –
‘‘উদ্দয্হতে জনপদো, রট্ঠঞ্চাপি ৰিনস্সতি;
এহি নিল়িনিকে গচ্ছ, তং মে ব্রাহ্মণমানযা’’তি.
তত্থ তং মেতি তং মম অনত্থকারিং ব্রাহ্মণং অত্তনো ৰসং আনেহি, কিলেসরতিৰসেনস্স সীলং ভিন্দাহীতি.
তং সুত্ৰা সা দুতিযং গাথমাহ –
‘‘নাহং দুক্খক্খমা রাজ, নাহং অদ্ধানকোৰিদা;
কথং অহং গমিস্সামি, ৰনং কুঞ্জরসেৰিত’’ন্তি.
তত্থ দুক্খক্খমাতি অহং, মহারাজ, দুক্খস্স খমা ন হোমি, অদ্ধানম্পি ন জানামি, সাহং কথং গমিস্সামীতি.
ততো রাজা দ্ৰে গাথাযো অভাসি –
‘‘ফীতং জনপদং গন্ত্ৰা, হত্থিনা চ রথেন চ;
দারুসঙ্ঘাটযানেন, এৰং গচ্ছ নিল়িনিকে.
‘‘হত্থিঅস্সরথে ¶ পত্তী, গচ্ছেৰাদায খত্তিযে;
তৰেৰ ৰণ্ণরূপেন, ৰসং তমানযিস্সসী’’তি.
তত্থ ¶ দারুসঙ্ঘাটযানেনাতি, অম্ম, নিল়িনিকে ন ত্ৰং পদসা গমিস্সসি, ফীতং পন সুভিক্খং খেমং অত্তনো জনপদং হত্থিৰাহনেহি চ রথৰাহনেহি চ ¶ গন্ত্ৰা ততো পরম্পি অজ্ঝোকাসে পটিচ্ছন্নেন ৰয্হাদিনা উদকট্ঠানে নাৰাসঙ্খাতেন দারুসঙ্ঘাটযানেন গচ্ছ. ৰণ্ণরূপেনাতি এৰং অকিলমমানা গন্ত্ৰা তৰ ৰণ্ণেন চেৰ রূপসম্পদায চ তং ব্রাহ্মণং অত্তনো ৰসং আনযিস্সসীতি.
এৰং সো ধীতরা সদ্ধিং অকথেতব্বম্পি রট্ঠপরিপালনং নিস্সায কথেসি. সাপি ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি. অথস্সা সব্বং দাতব্বযুত্তকং দত্ৰা অমচ্চেহি সদ্ধিং উয্যোজেসি. অমচ্চা তং আদায পচ্চন্তং পত্ৰা তত্থ খন্ধাৰারং নিৰাসাপেত্ৰা রাজধীতরং উক্খিপাপেত্ৰা ৰনচরকেন দেসিতেন মগ্গেন হিমৰন্তং পৰিসিত্ৰা পুব্বণ্হসমযে তস্স অস্সমপদস্স সমীপং পাপুণিংসু. তস্মিং খণে বোধিসত্তো পুত্তং অস্সমপদে নিৰাসাপেত্ৰা সযং ফলাফলত্থায অরঞ্ঞং পৰিট্ঠো হোতি. ৰনচরকো সযং অস্সমং অগন্ত্ৰা তস্স পন দস্সনট্ঠানে ঠত্ৰা নিল়িনিকায তং দস্সেন্তো দ্ৰে গাথা অভাসি –
‘‘কদলীধজপঞ্ঞাণো, আভুজীপরিৰারিতো;
এসো পদিস্সতি রম্মো, ইসিসিঙ্গস্স অস্সমো.
‘‘এসো অগ্গিস্স সঙ্খাতো, এসো ধূমো পদিস্সতি;
মঞ্ঞে নো অগ্গিং হাপেতি, ইসিসিঙ্গো মহিদ্ধিকো’’তি.
তত্থ কদলীসঙ্খাতা ধজা পঞ্ঞাণং অস্সাতি কদলীধজপঞ্ঞাণো. আভুজীপরিৰারিতোতি ভুজপত্তৰনপরিক্খিত্তো. সঙ্খাতোতি এসো অগ্গি অস্স ইসিসিঙ্গস্স ঝানেন সঙ্খাতো পচ্চক্খগতো জলতি. মঞ্ঞে নো অগ্গিন্তি অগ্গিং নো হাপেতি জুহতি পরিচরতীতি মঞ্ঞামি.
অমচ্চাপি বোধিসত্তস্স অরঞ্ঞং পৰিট্ঠৰেলায অস্সমং পরিৰারেত্ৰা আরক্খং ঠপেত্ৰা রাজধীতরং ইসিৰেসং গাহাপেত্ৰা ¶ সুৰণ্ণচীরকেন নিৰাসনপারুপনং কত্ৰা সব্বালঙ্কারেহি অলঙ্করিত্ৰা তন্তুবদ্ধং চিত্তগেণ্ডুকং গাহাপেত্ৰা অস্সমপদং পেসেত্ৰা সযং বহি রক্খন্তা অট্ঠংসু. সা তেন গেণ্ডুকেন কীল়ন্তী চঙ্কমকোটিযং ওতরি. তস্মিং খণে ইসিসিঙ্গো পণ্ণসালদ্ৰারে পাসাণফলকে নিসিন্নো হোতি. সো তং আগচ্ছন্তিং দিস্ৰা ভীততসিতো উট্ঠায পণ্ণসালং ¶ পৰিসিত্ৰা অট্ঠাসি ¶ . সাপিস্স পণ্ণসালদ্ৰারং গন্ত্ৰা কীল়িযেৰ. সত্থা তঞ্চ ততো উত্তরি চ অত্থং পকাসেন্তো তিস্সো গাথা অভাসি –
‘‘তঞ্চ দিস্ৰান আযন্তিং, আমুত্তমণিকুণ্ডলং;
ইসিসিঙ্গো পাৰিসি ভীতো, অস্সমং পণ্ণছাদনং.
‘‘অস্সমস্স চ সা দ্ৰারে, গেণ্ডুকেনস্স কীল়তি;
ৰিদংসযন্তী অঙ্গানি, গুয্হং পকাসিতানি চ.
‘‘তঞ্চ দিস্ৰান কীল়ন্তিং, পণ্ণসালগতো জটী;
অস্সমা নিক্খমিত্ৰান, ইদং ৰচনমব্রৰী’’তি.
তত্থ গেণ্ডুকেনস্সাতি অস্স ইসিসিঙ্গস্স অস্সমদ্ৰারে গেণ্ডুকেন কীল়তি. ৰিদংসযন্তীতি দস্সেন্তী. গুয্হং পকাসিতানি চাতি গুয্হঞ্চ রহস্সঙ্গং পকাসিতানি চ পাকটানি মুখহত্থাদীনি. অব্রৰীতি সো কির পণ্ণসালায ঠত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘সচাযং যক্খো ভৰেয্য, পণ্ণসালং পৰিসিত্ৰা মং মুরুমুরাপেত্ৰা খাদেয্য, নাযং যক্খো, তাপসো ভৰিস্সতী’’তি অস্সমা নিক্খমিত্ৰা পুচ্ছন্তো গাথমাহ –
‘‘অম্ভো কো নাম সো রুক্খো, যস্স তেৰংগতং ফলং;
দূরেপি খিত্তং পচ্চেতি, ন তং ওহায গচ্ছতী’’তি.
তত্থ যস্স তেৰংগতং ফলন্তি যস্স তৰ রুক্খস্স এৰংগতিকং মনোরমং ফলং. কো নাম সো রুক্খোতি চিত্রগেণ্ডুকস্স অদিট্ঠপুব্বত্তা ‘‘রুক্খফলেন তেন ভৰিতব্ব’’ন্তি মঞ্ঞমানো এৰং পুচ্ছতি.
অথস্স সা রুক্খং আচিক্খন্তী গাথমাহ –
‘‘অস্সমস্স মম ব্রহ্মে, সমীপে গন্ধমাদনে;
বহৰো তাদিসা রুক্খা, যস্স তেৰংগতং ফলং;
দূরেপি খিত্তং পচ্চেতি, ন মং ওহায গচ্ছতী’’তি.
তত্থ ¶ ¶ সমীপে গন্ধমাদনেতি গন্ধমাদনপব্বতে মম অস্সমস্স সমীপে. যস্স তেৰংগতন্তি যস্স এৰংগতং, ত-কারো ব্যঞ্জনসন্ধিকরোতি.
ইতি ¶ সা মুসাৰাদং অভাসি. ইতরোপি সদ্দহিত্ৰা ‘‘তাপসো এসো’’তি সঞ্ঞায পটিসন্থারং করোন্তো গাথমাহ –
‘‘এতূ ভৰং অস্সমিমং অদেতু, পজ্জঞ্চ ভক্খঞ্চ পটিচ্ছ দম্মি;
ইদমাসনং অত্র ভৰং নিসীদতু, ইতো ভৰং মূলফলানি ভুঞ্জতূ’’তি.
তত্থ অস্সমিমন্তি অস্সমং ইমং ভৰং পৰিসতু. অদেতূতি যথাসন্নিহিতং আহারং পরিভুঞ্জতু. পজ্জন্তি পাদব্ভঞ্জনং. ভক্খন্তি মধুরফলাফলং. পটিচ্ছাতি পটিগ্গণ্হ. ইদমাসনন্তি পৰিট্ঠকালে এৰমাহ.
তস্সা পণ্ণসালং পৰিসিত্ৰা কট্ঠত্থরণে নিসীদন্তিযা সুৰণ্ণচীরকে দ্ৰিধা গতে সরীরং অপ্পটিচ্ছন্নং অহোসি. তাপসো মাতুগামসরীরস্স অদিট্ঠপুব্বত্তা তং দিস্ৰা ‘‘ৰণ্ণো এসো’’তি সঞ্ঞায এৰমাহ –
‘‘কিং তে ইদং ঊরূনমন্তরস্মিং, সুপিচ্ছিতং কণ্হরিৰপ্পকাসতি;
অক্খাহি মে পুচ্ছিতো এতমত্থং, কোসে নু তে উত্তমঙ্গং পৰিট্ঠ’’ন্তি.
তত্থ সুপিচ্ছিতন্তি দ্ৰিন্নং ঊরূনং সমাগমকালে সুফুসিতং সিপ্পিপুটমুখসণ্ঠানং. সুভলক্খণেন হি অসমন্নাগতায তং ঠানং আৰাটধাতুকং হোতি, সমন্নাগতায অব্ভুন্নতং সিপ্পিপুটমুখসণ্ঠানং. কণ্হরিৰপ্পকাসতীতি উভোসু পস্সেসু কাল়কং ৰিয খাযতি. কোসে নু তে উত্তমঙ্গং পৰিট্ঠন্তি তৰ উত্তমঙ্গং লিঙ্গসণ্ঠানং ন পঞ্ঞাযতি, কিং নু তং তৰ সরীরসঙ্খাতে কোসে পৰিট্ঠন্তি পুচ্ছতি.
অথ নং সা ৰঞ্চযন্তী গাথাদ্ৰযমাহ –
‘‘অহং ৰনে মূলফলেসনং চরং, আসাদযিং অচ্ছং সুঘোররূপং;
সো ¶ মং পতিত্ৰা সহসাজ্ঝপত্তো, পনুজ্জ মং অব্বহি উত্তমঙ্গং.
‘‘স্ৰাযং ¶ ¶ ৰণো খজ্জতি কণ্ডুৰাযতি, সব্বঞ্চ কালং ন লভামি সাতং;
পহো ভৰং কণ্ডুমিমং ৰিনেতুং, কুরুতং ভৰং যাচিতো ব্রাহ্মণত্থ’’ন্তি.
তত্থ আসাদযিন্তি ঘট্টেসিং, আগচ্ছন্তং দিস্ৰা লেড্ডুনা পহরিন্তি অত্থো. পতিত্ৰাতি উপধাৰিত্ৰা. সহসাজ্ঝপ্পত্তোতি মমং সহসা অজ্ঝপ্পত্তো সম্পত্তো. পনুজ্জাতি অথ মং পোতেত্ৰা. অব্বহীতি মুখেন মম উত্তমঙ্গং লুঞ্চিত্ৰা পক্কামি, ততো পট্ঠায ইমস্মিং ঠানে ৰণো জাতো. স্ৰাযন্তি সো অযং ততো পট্ঠায ময্হং ৰণো খজ্জতি চেৰ কণ্ডুৰঞ্চ করোতি, তপ্পচ্চযা সাহং সব্বকালং কাযিকচেতসিকসুখং ন লভামি. পহোতি পহু সমত্থো. ব্রাহ্মণত্থন্তি ভৰং মযা যাচিতো ইমং ব্রাহ্মণস্স অত্থং করোতু, ইদং মে দুক্খং হরাহীতি ৰদতি.
সো তস্সা মুসাৰাদং ‘‘সভাৰো’’তি সদ্দহিত্ৰা ‘‘সচে তে এৰং সুখং হোতি, করিস্সামী’’তি তং পদেসং ওলোকেত্ৰা অনন্তরং গাথমাহ –
‘‘গম্ভীররূপো তে ৰণো সলোহিতো, অপূতিকো ৰণগন্ধো মহা চ;
করোমি তে কিঞ্চি কসাযযোগং, যথা ভৰং পরমসুখী ভৰেয্যা’’তি.
তত্থ সলোহিতোতি রত্তোভাসো. অপূতিকোতি পূতিমংসরহিতো. ৰণগন্ধোতি থোকং দুগ্গন্ধো. কসাযযোগন্তি অহং কেচি রুক্খকসাযে গহেত্ৰা তৰ একং কসাযযোগং করোমীতি.
ততো নিল়িনিকা গাথমাহ
‘‘ন মন্তযোগা ন কসাযযোগা, ন ওসধা ব্রহ্মচারি কমন্তি;
যং তে মুদু তেন ৰিনেহি কণ্ডুং, যথা অহং পরমসুখী ভৰেয্য’’ন্তি.
তত্থ ¶ ¶ কমন্তীতি, ভো ব্রহ্মচারি, ইমস্মিং মম ৰণে নেৰ মন্তযোগা, ন কসাযযোগা, ন পুপ্ফফলাদীনি ওসধানি কমন্তি, অনেকৰারং কতেহিপি তেহি এতস্স ফাসুকভাৰো ন ভূতপুব্বো. যং পন তে এতং মুদু অঙ্গজাতং, তেন ঘট্টিযমানস্সেৰ তস্স কণ্ডু ন হোতি, তস্মা তেন ৰিনেহি কণ্ডুন্তি.
সো ¶ ‘‘সচ্চং এসো ভণতী’’তি সল্লক্খেত্ৰা ‘‘মেথুনসংসগ্গেন সীলং ভিজ্জতি, ঝানং অন্তরধাযতী’’তি অজানন্তো মাতুগামস্স অদিট্ঠপুব্বত্তা মেথুনধম্মস্স চ অজাননভাৰেন ‘‘ভেসজ্জ’’ন্তি ৰদন্তিযা তায মেথুনং পটিসেৰি. তাৰদেৰস্স সীলং ভিজ্জি, ঝানং পরিহাযি. সো দ্ৰে তযো ৰারে সংসগ্গং কত্ৰা কিলন্তো হুত্ৰা নিক্খমিত্ৰা সরং ওরুয্হ ন্হত্ৰা পটিপ্পস্সদ্ধদরথো আগন্ত্ৰা পণ্ণসালাযং নিসীদিত্ৰা পুনপি তং ‘‘তাপসো’’তি মঞ্ঞমানো ৰসনট্ঠানং পুচ্ছন্তো গাথমাহ –
‘‘ইতো নু ভোতো কতমেন অস্সমো, কচ্চি ভৰং অভিরমসি অরঞ্ঞে;
কচ্চি নু তে মূলফলং পহূতং, কচ্চি ভৰন্তং ন ৰিহিংসন্তি ৰাল়া’’তি.
তত্থ কতমেনাতি ইতো কতমেন দিসাভাগেন ভোতো অস্সমো. ভৰন্তি আলপনমেতং.
ততো নিল়িনিকা চতস্সো গাথাযো অভাসি –
‘‘ইতো উজুং উত্তরাযং দিসাযং, খেমা নদী হিমৰতা পভাৰী;
তস্সা তীরে অস্সমো ময্হ রম্মো, অহো ভৰং অস্সমং ময্হং পস্সে.
‘‘অম্বা চ সালা তিলকা চ জম্বুযো, উদ্দালকা পাটলিযো চ ফুল্লা;
সমন্ততো কিম্পুরিসাভিগীতং, অহো ভৰং অস্সমং ময্হং পস্সে.
‘‘তালা ¶ চ মূলা চ ফলা চ মেত্থ, ৰণ্ণেন গন্ধেন উপেতরূপং;
তং ¶ ভূমিভাগেহি উপেতরূপং, অহো ভৰং অস্সমং ময্হং পস্সে.
‘‘ফলা চ মূলা চ পহূতমেত্থ, ৰণ্ণেন গন্ধেন রসেনুপেতা;
আযন্তি চ লুদ্দকা তং পদেসং, মা মে ততো মূলফলং অহাসু’’ন্তি.
তত্থ উত্তরাযন্তি উত্তরায. খেমাতি এৰংনামিকা নদী. হিমৰতা পভাৰীতি হিমৰন্ততো পৰত্ততি. অহোতি পত্থনত্থে নিপাতো. উদ্দালকাতি ৰাতঘাতকা. কিম্পুরিসাভিগীতন্তি সমন্ততো পরিৰারেত্ৰা মধুরসদ্দেন গাযন্তেহি কিম্পুরিসেহি অভিগীতং. তালা চ মূলা চ ফলা চ মেত্থাতি এত্থ মম অস্সমে পাসাদিকা তালরুক্খা চ তেসঞ্ঞেৰ ৰণ্ণগন্ধাদিসম্পন্না কন্দসঙ্খাতা ¶ মূলা চ ফলা চ. পহূতমেত্থাতি নানারুক্খফলা চ রুক্খৰল্লিমূলা চ পহূতা এত্থ. মা মে ততোতি তং মম অস্সমপদং সম্বহুলা লুদ্দকা আগচ্ছন্তি, মযা চেত্থ আহরিত্ৰা ঠপিতং বহু মধুরসমূলফলাফলং অত্থি, তে মযি চিরাযন্তে মূলফলাফলং হরেয্যুং. তে ততো মম মূলফলাফলং মা হরিংসু, তস্মা সচেপি মযা সদ্ধিং আগন্তুকামো, এহি, নো চে, অহং গমিস্সামীতি আহ.
তং সুত্ৰা তাপসো যাৰ পিতু আগমনা অধিৰাসাপেতুং গাথমাহ –
‘‘পিতা মমং মূলফলেসনং গতো, ইদানি আগচ্ছতি সাযকালে;
উভোৰ গচ্ছামসে অস্সমং তং, যাৰ পিতা মূলফলতো এতূ’’তি.
তত্থ উভোৰ গচ্ছামসেতি মম পিতু আরোচেত্ৰা উভোৰ গমিস্সাম.
ততো ¶ সা চিন্তেসি – ‘‘অযং তাৰ অরঞ্ঞেৰ ৰড্ঢিতভাৰেন মম ইত্থিভাৰং ন জানাতি, পিতা পনস্স মং দিস্ৰাৰ জানিত্ৰা ‘ত্ৰং ইধ কিং করোসী’তি কাজকোটিযা পহরিত্ৰা সীসম্পি মে ভিন্দেয্য, তস্মিং অনাগতেযেৰ মযা গন্তুং ৰট্টতি, আগমনকম্মম্পি মে নিট্ঠিত’’ন্তি. সা তস্স আগমনূপাযং আচিক্খন্তী ইতরং গাথমাহ –
‘‘অঞ্ঞে ¶ বহূ ইসযো সাধুরূপা, রাজীসযো অনুমগ্গে ৰসন্তি;
তেযেৰ পুচ্ছেসি মমস্সমং তং, তে তং নযিস্সন্তি মমং সকাসে’’তি.
তত্থ রাজীসযোতি, সম্ম, মযা ন সক্কা চিরাযিতুং, অঞ্ঞে পন সাধুসভাৰা রাজিসযো চ ব্রাহ্মণিসযো চ অনুমগ্গে মম অস্সমমগ্গপস্সে ৰসন্তি, অহং তেসং আচিক্খিত্ৰা গমিস্সামি, ত্ৰং তে পুচ্ছেয্যাসি, তে তং মম সন্তিকং নযিস্সন্তীতি.
এৰং সা অত্তনো পলাযনূপাযং কত্ৰা পণ্ণসালতো নিক্খমিত্ৰা তং ওলোকেন্তমেৰ ‘‘ত্ৰং নিৰত্তা’’তি ৰত্ৰা আগমনমগ্গেনেৰ অমচ্চানং সন্তিকং অগমাসি. তে তং গহেত্ৰা খন্ধাৰারং গন্ত্ৰা অনুপুব্বেন বারাণসিং পাপুণিংসু. সক্কোপি তং দিৰসমেৰ তুস্সিত্ৰা সকলরট্ঠে দেৰং ৰস্সাপেসি, ততো সুভিক্খং জনপদং অহোসি. ইসিসিঙ্গতাপসস্সপি তায পক্কন্তমত্তায এৰ কাযে ডাহো উপ্পজ্জি. সো কম্পন্তো পণ্ণসালং পৰিসিত্ৰা ৰাকচীরং পারুপিত্ৰা ¶ সোচন্তো নিপজ্জি. বোধিসত্তো সাযং আগন্ত্ৰা পুত্তং অপস্সন্তো ‘‘কহং নু খো গতো’’তি কাজং ওতারেত্ৰা পণ্ণসালং পৰিসিত্ৰা তং নিপন্নকং দিস্ৰা ‘‘তাত, কিং করোসী’’তি পিট্ঠিং পরিমজ্জন্তো তিস্সো গাথা অভাসি –
‘‘ন তে কট্ঠানি ভিন্নানি, ন তে উদকমাভতং;
অগ্গীপি তে ন হাপিতো, কিং নু মন্দোৰ ঝাযসি.
‘‘ভিন্নানি কট্ঠানি হুতো চ অগ্গি, তপনীপি তে সমিতা ব্রহ্মচারী;
পীঠঞ্চ ময্হং উদকঞ্চ হোতি, রমসি তুৰং ব্রহ্মভূতো পুরত্থা.
‘‘অভিন্নকট্ঠোসি ¶ অনাভতোদকো, অহাপিতগ্গীসি অসিদ্ধভোজনো;
ন মে তুৰং আলপসী মমজ্জ, নট্ঠং নু কিং চেতসিকঞ্চ দুক্খ’’ন্তি.
তত্থ ¶ ভিন্নানীতি অরঞ্ঞতো উদ্ধটানি. ন হাপিতোতি ন জলিতো. ভিন্নানীতি পুব্বে তযা মমাগমনৰেলায কট্ঠানি উদ্ধটানেৰ হোন্তি. হুতো চ অগ্গীতি অগ্গি চ হুতো হোতি. তপনীতি ৰিসিব্বনঅগ্গিসঙ্খাতা তপনীপি তে সমিতাৰ সযমেৰ সংৰিদহিতাৰ হোতি. পীঠন্তি মম আসনত্থায পীঠঞ্চ পঞ্ঞত্তমেৰ হোতি. উদকঞ্চাতি পাদধোৰনউদকম্পি উপট্ঠাপিতমেৰ হোতি. ব্রহ্মভূতোতি তুৰম্পি ইতো পুরত্থা সেট্ঠভূতো ইমস্মিং অস্সমে অভিরমসি. অভিন্নকট্ঠোসীতি সো দানি অজ্জ অনুদ্ধটকট্ঠোসি. অসিদ্ধভোজনোতি ন তে কিঞ্চি অম্হাকং কন্দমূলং ৰা পণ্ণং ৰা সেদিতং. মমজ্জাতি, মম পুত্ত, অজ্জ ন মে ত্ৰং আলপসি. নট্ঠং নু কিন্তি কিং নু তে নট্ঠং ৰা, কিং চেতসিকং ৰা দুক্খং, অক্খাহি মে নিপন্নকারণন্তি পুচ্ছতি.
সো পিতু ৰচনং সুত্ৰা তং কারণং কথেন্তো আহ –
‘‘ইধাগমা জটিলো ব্রহ্মচারী, সুদস্সনেয্যো সুতনূ ৰিনেতি;
নেৰাতিদীঘো ন পনাতিরস্সো, সুকণ্হকণ্হচ্ছদনেহি ভোতো.
‘‘অমস্সুজাতো অপুরাণৰণ্ণী, আধাররূপঞ্চ পনস্স কণ্ঠে;
দ্ৰে যমা গণ্ডা উরে সুজাতা, সুৰণ্ণতিন্দুকনিভা পভস্সরা.
‘‘মুখঞ্চ ¶ তস্স ভুসদস্সনেয্যং, কণ্ণেসু লম্বন্তি চ কুঞ্চিতগ্গা;
তে জোতরে চরতো মাণৰস্স, সুত্তঞ্চ যং সংযমনং জটানং.
‘‘অঞ্ঞা ¶ চ তস্স সংযমানি চতস্সো, নীলা পীতা লোহিতিকা চ সেতা;
তা পিংসরে চরতো মাণৰস্স, তিরিটিসঙ্ঘারিৰ পাৰুসম্হি.
‘‘ন মিখলং মুঞ্জমযং ধারেতি, ন সন্থরে নো পন পব্বজস্স;
তা ¶ জোতরে জঘনন্তরে ৰিলগ্গা, সতেরতা ৰিজ্জুরিৰন্তলিক্খে.
‘‘অখীলকানি চ অৰণ্টকানি, হেট্ঠা নভ্যা কটিসমোহিতানি;
অঘট্টিতা নিচ্চকীল়ং করোন্তি, হং তাত কিংরুক্খফলানি তানি.
‘‘জটা চ তস্স ভুসদস্সনেয্যা, পরোসতং ৰেল্লিতগ্গা সুগন্ধা;
দ্ৰেধা সিরো সাধু ৰিভত্তরূপো, অহো নু খো ময্হ তথা জটাস্সু.
‘‘যদা চ সো পকিরতি তা জটাযো, ৰণ্ণেন গন্ধেন উপেতরূপা;
নীলুপ্পলং ৰাতসমেরিতংৰ, তথেৰ সংৰাতি পনস্সমো অযং.
‘‘পঙ্কো চ তস্স ভুসদস্সনেয্যো, নেতাদিসো যাদিসো ময্হং কাযে;
সো ৰাযতি এরিতো মালুতেন, ৰনং যথা অগ্গগিম্হে সুফুল্লং.
‘‘নিহন্তি সো রুক্খফলং পথব্যা, সুচিত্তরূপং রুচিরং দস্সনেয্যং;
খিত্তঞ্চ তস্স পুনরেহি হত্থং, হং তাত কিংরুক্খফলং নু খো তং.
‘‘দন্তা ¶ চ তস্স ভুসদস্সনেয্যা, সুদ্ধা সমা সঙ্খৰরূপপন্না;
মনো পসাদেন্তি ৰিৰরিযমানা, ন হি নূন সো সাকমখাদি তেহি.
‘‘অকক্কসং অগ্গল়িতং মুহুং মুদুং, উজুং অনুদ্ধতং অচপলমস্স ভাসিতং;
রুদং ¶ মনুঞ্ঞং করৰীকসুস্সরং, হদযঙ্গমং রঞ্জযতেৰ মে মনো.
‘‘বিন্দুস্সরো ¶ নাতিৰিসট্ঠৰাক্যো, ন নূন সজ্ঝাযমতিপ্পযুত্তো;
ইচ্ছামি ভো তং পুনদেৰ দট্ঠুং, মিত্তো হি মে মাণৰোহু পুরত্থা.
‘‘সুসন্ধি সব্বত্থ ৰিমট্ঠিমং ৰণং, পুথূ সুজাতং খরপত্তসন্নিভং;
তেনেৰ মং উত্তরিযান মাণৰো, ৰিৰরিতং ঊরুং জঘনেন পিল়যি.
‘‘তপন্তি আভন্তি ৰিরোচরে চ, সতেরতা ৰিজ্জুরিৰন্তলিক্খে;
বাহা মুদূ অঞ্জনলোমসাদিসা, ৰিচিত্রৰট্টঙ্গুলিকাস্স সোভরে.
‘‘অকক্কসঙ্গো ন চ দীঘলোমো, নখাস্স দীঘা অপি লোহিতগ্গা;
মুদূহি বাহাহি পলিস্সজন্তো, কল্যাণরূপো রমযং উপট্ঠহি.
‘‘দুমস্স তূলূপনিভা পভস্সরা, সুৰণ্ণকম্বুতলৰট্টসুচ্ছৰি;
হত্থা মুদূ তেহি মং সম্ফুসিত্ৰা, ইতো গতো তেন মং দহন্তি তাত.
‘‘ন ¶ নূন সো খারিৰিধং অহাসি, ন নূন সো কট্ঠানি সযং অভঞ্জি;
ন নূন সো হন্তি দুমে কুঠারিযা, ন হিস্স হত্থেসু খিলানি অত্থি.
‘‘অচ্ছো চ খো তস্স ৰণং অকাসি, সো মংব্রৰি ‘সুখিতং মং করোহি’;
তাহং ¶ করিং তেন মমাসি সোখ্যং, সো চব্রৰি ‘সুখিতোস্মী’তি ব্রহ্মে.
‘‘অযঞ্চ তে মালুৰপণ্ণসন্থতা, ৰিকিণ্ণরূপাৰ মযা চ তেন চ;
কিলন্তরূপা উদকে রমিত্ৰা, পুনপ্পুনং পণ্ণকুটিং ৰজাম.
‘‘ন মজ্জ মন্তা পটিভন্তি তাত, ন অগ্গিহুত্তং নপি যঞ্ঞতন্তং;
ন চাপি তে মূলফলানি ভুঞ্জে, যাৰ ন পস্সামি তং ব্রহ্মচারিং.
‘‘অদ্ধা পজানাসি তুৰম্পি তাত, যস্সং দিসং ৰসতে ব্রহ্মচারী;
তং মং দিসং পাপয তাত খিপ্পং, মা তে অহং অমরিমস্সমম্হি.
‘‘ৰিচিত্রফুল্লঞ্হি ¶ ৰনং সুতং মযা, দিজাভিঘুট্ঠং দিজসঙ্ঘসেৰিতং;
তং মং ৰনং পাপয তাত খিপ্পং, পুরা তে পাণং ৰিজহামি অস্সমে’’তি.
তত্থ ইধাগমাতি, তাত, ইমং অস্সমপদং আগতো. সুদস্সনেয্যোতি সুট্ঠু দস্সনেয্যো. সুতনূতি সুট্ঠু তনুকো নাতিকিসো নাতিথূলো ¶ . ৰিনেতীতি অত্তনো সরীরপ্পভায অস্সমপদং একোভাসং ৰিয ৰিনেতি পূরেতি. সুকণ্হকণ্হচ্ছদনেহি ভোতোতি, তাত, তস্স ভোতো সুকণ্হেহি কণ্হচ্ছদনেহি ভমরৰণ্ণেহি কেসেহি সুকণ্হসীসং সুমজ্জিতমণিমযং ৰিয খাযতি. অমস্সূজাতোতি ন তাৰস্স মস্সু জাযতি, তরুণোযেৰ. অপুরাণৰণ্ণীতি অচিরপব্বজিতো. আধাররূপঞ্চ পনস্স কণ্ঠেতি কণ্ঠে চ পনস্স অম্হাকং ভিক্খাভাজনট্ঠপনং পত্তাধারসদিসং পিল়ন্ধনং অত্থীতি মুত্তাহারং সন্ধায ৰদতি. গণ্ডাতি থনে সন্ধাযাহ. উরে সুজাতাতি উরম্হি সুজাতা. ‘‘উরতো’’তিপি পাঠো. পভস্সরাতি পভাসম্পন্না. ‘‘পভাসরে’’তিপি পাঠো, ওভাসন্তীতি অত্থো.
ভুসদস্সনেয্যন্তি অতিৰিয দস্সনীযং. কুঞ্চিতগ্গাতি সীহকুণ্ডলং সন্ধায ৰদতি. সুত্তঞ্চাতি যং তস্স জটাবন্ধনসুত্তং, তম্পি জোততি পভং মুঞ্চতি. ‘‘সংযমানি চতস্সো’’তি ইমিনা মণিসুৰণ্ণপৰাল়রজতমযানি চত্তারি পিল়ন্ধনানি দস্সেতি ¶ . তা পিংসরেতি তানি পিল়ন্ধনানি পাৰুসম্হি পৰুট্ঠে দেৰে তিরিটিসঙ্ঘা ৰিয ৰিরৰন্তি. মিখলন্তি মেখলং, অযমেৰ ৰা পাঠো. ইদং নিৰত্থকঞ্চনচীরকং সন্ধাযাহ. ন সন্থরেতি ন ৰাকে. ইদং ৰুত্তং হোতি – তাত, যথা মযং তিণমযং ৰা ৰাকমযং ৰা চীরকং ধারেম, ন তথা সো, সো পন সুৰণ্ণচীরকং ধারেতীতি. অখীলকানীতি অতচানি নিপ্পণ্ণানি. কটিসমোহিতানীতি কটিযং বদ্ধানি. নিচ্চকীল়ং করোন্তীতি অঘট্টিতানিপি নিচ্চকালং কীল়াযন্তি. হং, তাতাতি হম্ভো, তাত. কিং রুক্খফলানি তানীতি তানি তস্স মাণৰস্স সুত্তারুল়্হানি কটিযং বদ্ধানি কতররুক্খফলানি নামাতি মণিসঙ্ঘাটিং সন্ধাযাহ.
জটাতি জটামণ্ডলাকারেন বদ্ধরতনমিস্সককেসৰট্টিযো সন্ধাযাহ. ৰেল্লিতগ্গাতি কুঞ্চিতগ্গা. দ্ৰেধাসিরোতি তস্স সীসং দ্ৰেধা কত্ৰা বদ্ধানং জটানং ৰসেন সুট্ঠু ৰিভত্তরূপং. তথাতি যথা তস্স মাণৰস্স জটা, তথা তুম্হেহি মম ন বদ্ধা, অহো ৰত মমপি তথা অস্সূতি পত্থেন্তো আহ. উপেতরূপাতি উপেতসভাৰা. ৰাতসমেরিতংৰাতি ¶ যথা নাম নীলুপ্পলং ৰাতেন সমীরিতং, তথেৰ অযং ইমস্মিং ৰনসণ্ডে অস্সমো সংৰাতি. নেতাদিসোতি, তাত, যাদিসো ¶ মম কাযে পঙ্কো, নেতাদিসো তস্স সরীরে. সো হি দস্সনীযো চেৰ সুগন্ধো চ. অগ্গগিম্হেতি ৰসন্তসমযে.
নিহন্তীতি পহরতি. কিং রুক্খফলং নু খো তন্তি কতররুক্খস্স নু খো তং ফলং. সঙ্খৰরূপপন্নাতি সুধোতসঙ্খপটিভাগা. ন হি নূন সো সাকমখাদি তেহীতি ন নূন সো মাণৰো মযং ৰিয তেহি দন্তেহি রুক্খপণ্ণানি চেৰ মূলফলাফলানি চ খাদি. অম্হাকঞ্হি তানি খাদন্তানং সবলা পণ্ণৰণ্ণা দন্তাতি দীপেতি.
অকক্কসন্তি, তাত, তস্স ভাসিতং অফরুসং অগল়িতং, পুনপ্পুনং ৰদন্তস্সাপি মধুরতায মুহুং মুদুং, অপমুস্সতায উজুং, অৰিক্খিত্ততায অনুদ্ধটং, পতিট্ঠিততায অচপলং. রুদন্তি ভাসমানস্স সরসঙ্খাতং রুদম্পি মনোহরং করৰীকস্স ৰিয সুস্সরং সুমধুরং. রঞ্জযতেৰাতি মম মনো রঞ্জতিযেৰ. বিন্দুস্সরোতি পিণ্ডিতস্সরো. মাণৰোহূতি সো হি মাণৰো পুরত্থা মম মিত্তো অহু.
সুসন্ধি সব্বত্থ ৰিমট্ঠিমং ৰণন্তি তাত তস্স মাণৰস্স ঊরূনং অন্তরে একং ৰণং অত্থি, তং সুসন্ধি সুফুসিতং সিপ্পিপুটমুখসদিসং, সব্বত্থ ৰিমট্ঠং সমন্ততো মট্ঠং. পুথূতি মহন্তং. সুজাতন্তি সুসণ্ঠিতং. খরপত্তসন্নিভন্তি ¶ সুপুপ্ফিতপদুমমকুল়সন্নিভং. উত্তরিযানাতি উত্তরিত্ৰা অৰত্থরিত্ৰা. পিল়যীতি পীল়েসি. তপন্তীতি তস্স মাণৰস্স সরীরতো নিচ্ছরন্তা সুৰণ্ণৰণ্ণরংসিযো জলন্তি ওভাসন্তি ৰিরোচন্তি চ. বাহাতি বাহাপিস্স মুদূ. অঞ্জনলোমসাদিসাতি অঞ্জনসদিসেহি লোমেহি সমন্নাগতা. ৰিচিত্রৰট্টঙ্গুলিকাস্স সোভরেতি হত্থাপিস্স ৰরলক্খণৰিচিত্রাহি পৰালঙ্কুরসদিসাহি ৰট্টঙ্গুলীহি সমন্নাগতা সোভন্তি.
অকক্কসঙ্গোতি কচ্ছুপীল়কাদিরহিতঅঙ্গপচ্চঙ্গো. রমযং উপট্ঠহীতি মং রমযন্তো উপট্ঠহি পরিচরি. তূলূপনিভাতি মুদুভাৰস্স উপমা. সুৰণ্ণকম্বুতলৰট্টসুচ্ছৰীতি সুৰণ্ণমযং আদাসতলং ৰিয ৰট্টা চ সুচ্ছৰি চ, পরিমণ্ডলতলা চেৰ সুন্দরচ্ছৰি চাতি অত্থো. সম্ফুসিত্ৰাতি সুট্ঠু ফুসিত্ৰা অত্তনো হত্থসম্ফস্সং মম সরীরে ফরাপেত্ৰা. ইতো গতোতি মম ¶ ওলোকেন্তস্সেৰ ইতো গতো. তেন মং দহন্তীতি তেন তস্স হত্থসম্ফস্সেন ইদানি মং দহন্তি. তথা হি তস্স গতকালতো পট্ঠায মম সরীরে ডাহো উট্ঠিতো, তেনম্হি দোমনস্সপ্পত্তো নিপন্নোতি.
ন ¶ নূন সো খারিৰিধন্তি, তাত, নূন সো মাণৰো ন খারিভারং উক্খিপিত্ৰা ৰিচরি. খিলানীতি কিলানি, ‘‘অযমেৰ ৰা পাঠো. সোখ্যন্তি সুখং. মালুৰপণ্ণসন্থতা ৰিকিণ্ণরূপাৰাতি, তাত, অযং তৰ মালুৰপণ্ণসন্থতা অজ্জ মযা চ তেন চ অঞ্ঞমঞ্ঞং পরামসনালিঙ্গনৰসেন পরিৰত্তন্তেহি ৰিকিণ্ণা ৰিয আকুলব্যাকুলা জাতা. পুনপ্পুনং পণ্ণকুটিং ৰজামাতি, তাত, অহঞ্চ সো চ অভিরমিত্ৰা কিলন্তরূপা পণ্ণসালতো নিক্খমিত্ৰা উদকং পৰিসিত্ৰা রমিত্ৰা ৰিগতদরথা পুনপ্পুনং ইমমেৰ কুটিং পৰিসামাতি ৰদতি.
ন মজ্জ মন্তাতি অজ্জ মম তস্স গতকালতো পট্ঠায নেৰ মন্তা পটিভন্তি ন উপট্ঠহন্তি ন রুচ্চন্তি. ন অগ্গিহুত্তং নপি যঞ্ঞতন্তন্তি মহাব্রহ্মুনো আরাধনত্থায কত্তব্বহোমৰিধূপনাদিযঞ্ঞকিরিযাপি মে ন পটিভাতি ন উপট্ঠাতি ন রুচ্চতি. ন চাপি তেতি তযা আভতমূলফলাফলানিপি ন ভুঞ্জামি. যস্সং দিসন্তি যস্সং দিসাযং. ৰনন্তি তস্স মাণৰস্স অস্সমং পরিৰারেত্ৰা ঠিতৰনন্তি.
তস্সেৰং ৰিলপন্তস্স তং ৰিলাপং সুত্ৰা মহাসত্তো ‘‘একায ইত্থিযা ইমস্স সীলং ভিন্নং ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা তং ওৰদন্তো ছ গাথাযো অভাসি –
‘‘ইমস্মাহং জোতিরসে ৰনম্হি, গন্ধব্বদেৰচ্ছরসঙ্ঘসেৰিতে;
ইসীনমাৰাসে ¶ সনন্তনম্হি, নেতাদিসং অরতিং পাপুণেথ.
‘‘ভৰন্তি মিত্তানি অথো ন হোন্তি, ঞাতীসু মিত্তেসু করোন্তি পেমং;
অযঞ্চ জম্মো কিস্স ৰা নিৰিট্ঠো, যো নেৰ জানাতি ‘কুতোম্হি আগতো’.
‘‘সংৰাসেন ¶ হি মিত্তানি, সন্ধীযন্তি পুনপ্পুনং;
স্ৰেৰ মিত্তো অসংগন্তু, অসংৰাসেন জীরতি.
‘‘সচে তুৰং দক্খসি ব্রহ্মচারিং, সচে তুৰং সল্লপে ব্রহ্মচারিনা;
সম্পন্নসস্সংৰ মহোদকেন, তপোগুণং খিপ্পমিমং পহিস্সসি.
‘‘পুনপি চে দক্খসি ব্রহ্মচারিং, পুনপি চে সল্লপে ব্রহ্মচারিনা;
সম্পন্নসস্সংৰ মহোদকেন, উস্মাগতং খিপ্পমিমং পহিস্সসি.
‘‘ভূতানি ¶ হেতানি চরন্তি তাত, ৰিরূপরূপেন মনুস্সলোকে;
ন তানি সেৰেথ নরো সপঞ্ঞো, আসজ্জ নং নস্সতি ব্রহ্মচারী’’তি.
তত্থ ইমস্মাতি ইমস্মিং. হন্তি নিপাতমত্তং. জোতিরসেতি হূযমানস্স জোতিনো রংসিওভাসিতে. সনন্তনম্হীতি পোরাণকে. পাপুণেথাতি পাপুণেয্য. ইদং ৰুত্তং হোতি – তাত, এৰরূপে ৰনে ৰসন্তো যং অরতিং ত্ৰং পত্তো, এতাদিসং ন পাপুণেয্য পণ্ডিতো কুলপুত্তো, পত্তুং নারহতীতি অত্থো.
‘‘ভৰন্তী’’তি ইমং গাথং মহাসত্তো অন্তোগতমেৰ ভাসতি. অযমেত্থ অধিপ্পাযো – লোকে সত্তানং মিত্তানি নাম হোন্তিপি ন হোন্তিপি তত্থ যেসং হোন্তি, তে অত্তনো ঞাতীসু চ মিত্তেসু চ পেমং করোন্তি. অযঞ্চ জম্মোতি মিগসিঙ্গো লামকো. কিস্স ৰা নিৰিট্ঠোতি কেন নাম কারণেন তস্মিং মাতুগামে মিত্তসঞ্ঞায নিৰিট্ঠো, সো মিগিযা কুচ্ছিস্মিং নিব্বত্তিত্ৰা অরঞ্ঞে ৰড্ঢিতত্তা ‘‘কুতোম্হি আগতো’’তি অত্তনো আগতট্ঠানমত্তম্পি ¶ ন জানাতি, পগেৰ ঞাতিমিত্তেতি.
পুনপ্পুনন্তি, তাত, মিত্তানি নাম পুনপ্পুনং সংৰাসেন সংসেৰনেন সন্ধীযন্তি ঘটীযন্তি. স্ৰেৰ মিত্তোতি সো এৰ মিত্তো অসংগন্তু অসমাগচ্ছন্তস্স পুরিসস্স তেন অসমাগমসঙ্খাতেন অসংৰাসেন জীরতি ৰিনস্সতি ¶ . সচেতি তস্মা, তাত, সচে ত্ৰং পুনপি তং দক্খসি, তেন ৰা সল্লপিস্সসি, অথ যথা নাম নিপ্ফন্নসস্সং মহোঘেন হরীযতি, এৰং ইমং অত্তনো তপোগুণং পহিস্সসি হারেস্সসীতি অত্থো. উস্মাগতন্তি সমণতেজং.
ৰিরূপরূপেনাতি ৰিৰিধরূপেন. ইদং ৰুত্তং হোতি – তাত, মনুস্সলোকস্মিঞ্হি এতানি যক্খিনিসঙ্খাতানি ভূতানি ৰিৰিধরূপপটিচ্ছন্নেন অত্তনো রূপেন অত্তনো ৰসং গতে খাদিতুং চরন্তি, তানি সপঞ্ঞো নরো ন সেৰেথ. তাদিসঞ্হি ভূতং আসজ্জ নং পত্ৰা নস্সতি ব্রহ্মচারী, দিট্ঠোসি তায যক্খিনিযা ন খাদিতোতি পুত্তং ওৰদি.
সো পিতু কথং সুত্ৰা ‘‘যক্খিনী কির সা’’তি ভীতো চিত্তং নিৰত্তেত্ৰা ‘‘তাত, এত্তো ন গমিস্সামি, খমথ মে’’তি খমাপেসি. সোপি নং সমস্সাসেত্ৰা ‘‘এহি ত্ৰং, মাণৰ, মেত্তং ভাৰেহি, করুণং, মুদিতং, উপেক্খ’’ন্তি ব্রহ্মৰিহারভাৰনং আচিক্খি. সো তথা পটিপজ্জিত্ৰা পুন ঝানাভিঞ্ঞা নিব্বত্তেসি.
সত্থা ¶ ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি, সচ্চপরিযোসানে উক্কণ্ঠিতভিক্খু সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. তদা নিল়িনিকা পুরাণদুতিযিকা অহোসি, ইসিসিঙ্গো উক্কণ্ঠিতভিক্খু, পিতা পন অহমেৰ অহোসিন্তি.
নিল়িনিকাজাতকৰণ্ণনা পঠমা.
[৫২৭] ২. উম্মাদন্তীজাতকৰণ্ণনা
নিৰেসনং কস্সনুদং সুনন্দাতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো উক্কণ্ঠিতভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. সো কিরেকদিৰসং সাৰত্থিযং পিণ্ডায চরন্তো একং অলঙ্কতপটিযত্তং উত্তমরূপধরং ইত্থিং ওলোকেত্ৰা পটিবদ্ধচিত্তো হুত্ৰা চিত্তং নিৰত্তেতুং অসক্কোন্তো ৰিহারমেৰ আগন্ত্ৰা ততো পট্ঠায সল্লৰিদ্ধো ৰিয রাগাতুরো ভন্তমিগপটিভাগো কিসো ধমনীসন্থতগত্তো উপ্পণ্ডুপ্পণ্ডুকজাতো অনভিরতো একিরিযাপথেপি ¶ চিত্তস্সাদং অলভন্তো আচরিযৰত্তাদীনি পহায উদ্দেসপরিপুচ্ছাকম্মট্ঠানানুযোগরহিতো ৰিহাসি. সো সহাযভিক্খূহি ‘‘পুব্বে ত্ৰং, আৰুসো, সন্তিন্দ্রিযো ৰিপ্পসন্নমুখৰণ্ণো, ইদানি নো তথা, কিং ¶ নু খো কারণ’’ন্তি পুট্ঠো, ‘‘আৰুসো, অনভিরতোম্হী’’তি আহ. অথ নং তে ‘‘অভিরমাৰুসো, সাসনে, বুদ্ধুপ্পাদো নাম দুল্লভো, তথা সদ্ধম্মস্সৰনং মনুস্সপটিলাভো চ, সো ত্ৰং মনুস্সপটিলাভং পটিলভিত্ৰা দুক্খস্সন্তকিরিযং পত্থযমানো অস্সুমুখং ঞাতিজনং পহায সদ্ধায পব্বজিত্ৰা কিংকারণা কিলেসৰসং যাসি, কিলেসা নামেতে গণ্ডুপ্পাদকপাণকং উপাদায সব্ববালজনসাধারণা, যে তেসং ৰত্থুভূতা, তেপি অপ্পস্সাদা কামা বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো এত্থ ভিয্যো. অট্ঠিকঙ্কলূপমা কামা, মংসপেসূপমা কামা, তিণুক্কূপমা কামা, অঙ্গারকাসূপমা কামা, সুপিনকূপমা কামা, যাচিতকূপমা কামা, রুক্খফলূপমা কামা, অসিসূনূপমা কামা, সত্তিসূলূপমা কামা, সপ্পসিরূপমা কামা, অগ্গিক্খন্ধূপমা কামা, ত্ৰং নাম এৰরূপে বুদ্ধসাসনে পব্বজিত্ৰা এৰং অনত্থকারকানং কিলেসানং ৰসং গতোসী’’তি ওৰদিত্ৰা অত্তনো কথং গাহাপেতুং অসক্কোন্তা সত্থু সন্তিকং ধম্মসভং নেত্ৰা ‘‘কিং, ভিক্খৰে, অনিচ্ছমানকং ভিক্খুং আনযিত্থা’’তি ৰুত্তে, ‘‘ভন্তে, অযং কির ভিক্খু উক্কণ্ঠিতো’’তি আহংসু. সত্থা ‘‘সচ্চং কিরা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চং, ভন্তে’’তি ৰুত্তে ‘‘ভিক্খু পোরাণকপণ্ডিতা রজ্জং অনুসাসন্তাপি কিলেসে উপ্পন্নে তস্স ৰসং অগন্ত্ৰা চিত্তং নিৰারেত্ৰা ন অযুত্তকং করিংসূ’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে ¶ সিৰিরট্ঠে অরিট্ঠপুরনগরে সিৰি নাম রাজা রজ্জং কারেসি. বোধিসত্তো তস্স অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিস্মিং নিব্বত্তি, ‘‘সিৰিকুমারো’’ত্ৰেৰস্স নামং করিংসু. সেনাপতিস্সপি পুত্তো জাযি, ‘‘অভিপারকো’’তিস্স নামং করিংসু. তে উভোপি সহাযা হুত্ৰা অভিৰড্ঢন্তা সোল়সৰস্সিকা হুত্ৰা তক্কসিলং গন্ত্ৰা সিপ্পং উগ্গণ্হিত্ৰা আগমিংসু. রাজা পুত্তস্স রজ্জং অদাসি. সোপি অভিপারকং সেনাপতিট্ঠানে ঠপেত্ৰা ধম্মেন রজ্জং কারেসি. তস্মিংযেৰ নগরে তিরিটিৰচ্ছস্স নাম অসীতিকোটিৰিভৰস্স সেট্ঠিনো ধীতা নিব্বত্তি উত্তমরূপধরা সোভগ্গপ্পত্তা সুভলক্খণেন সমন্নাগতা, তস্সা নামগ্গহণদিৰসে ‘‘উম্মাদন্তী’’তি ¶ নামং করিংসু. সা সোল়সৰস্সিককালে অতিক্কন্তমানুসৰণ্ণা দেৰচ্ছরা ৰিয অভিরূপা দস্সনীযা পাসাদিকা পরমায ৰণ্ণপোক্খরতায সমন্নাগতা অহোসি. যে যে পুথুজ্জনা তং পস্সন্তি, তে তে সকভাৰেন সণ্ঠাতুং অসক্কোন্তা ¶ সুরাপানমদমত্তা ৰিয কিলেসমদেন মত্তা হুত্ৰা সতিং পচ্চুপট্ঠাপেতুং সমত্থা নাম নাহেসুং.
অথস্সা পিতা তিরিটিৰচ্ছো রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘দেৰ, মম গেহে ইত্থিরতনং উপ্পন্নং, রঞ্ঞোৰ অনুচ্ছৰিকং, লক্খণপাঠকে ব্রাহ্মণে পেসেত্ৰা তং ৰীমংসাপেত্ৰা যথারুচি করোহী’’তি আহ. রাজা ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা ব্রাহ্মণে পেসেসি. তে সেট্ঠিগেহং গন্ত্ৰা কতসক্কারসম্মানা পাযাসং পরিভুঞ্জিংসু. তস্মিং খণে উম্মাদন্তী সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতা তেসং সন্তিকং অগমাসি. তে তং দিস্ৰা সতিং পচ্চুপট্ঠাপেতুং অসক্কোন্তা কিলেসমদমত্তা হুত্ৰা অত্তনো ৰিপ্পকতভোজনভাৰং ন জানিংসু. একচ্চে আলোপং গহেত্ৰা ‘‘ভুঞ্জিস্সামা’’তি সঞ্ঞায সীসে ঠপেসুং, একচ্চে উপকচ্ছন্তরে খিপিংসু, একচ্চে ভিত্তিং পহরিংসু, সব্বেৰ উম্মত্তকা অহেসুং. সা তে দিস্ৰা ‘‘ইমে কির মম লক্খণং ৰীমংসিস্সন্তি, গীৰাযং নে গহেত্ৰা নীহরথা’’তি নীহরাপেসি. তে মঙ্কুভূতা রাজনিৰেসনং গন্ত্ৰা উম্মাদন্তিযা কুদ্ধা ‘‘দেৰ, সা ইত্থী কাল়কণ্ণী, ন তুম্হাকং অনুচ্ছৰিকা’’তি ৰদিংসু. রাজা ‘‘কাল়কণ্ণী কিরা’’তি ন তং আণাপেসি. সা তং পৰত্তিং সুত্ৰা ‘‘অহং কির কাল়কণ্ণীতি রঞ্ঞা ন গহিতা, কাল়কণ্ণিযো নাম ন এৰরূপা হোন্তী’’তি ৰত্ৰা ‘‘হোতু, সচে পন তং রাজানং পস্সিস্সামি, জানিস্সামী’’তি তস্মিং আঘাতং বন্ধি. অথ নং পিতা অভিপারকস্স অদাসি, সা তস্স পিযা অহোসি মনাপা.
কস্স পন কম্মস্স নিস্সন্দেন সা এৰং অভিরূপা অহোসীতি? রত্তৰত্থদানস্স নিস্সন্দেনাতি. সা কির অতীতে বারাণসিযং দলিদ্দকুলে নিব্বত্তিত্ৰা উস্সৰদিৰসে পুঞ্ঞসম্পন্না ইত্থিযো কুসুম্ভরত্তৰত্থং নিৰাসেত্ৰা অলঙ্কতা কীল়ন্তিযো দিস্ৰা তাদিসং ৰত্থং নিৰাসেত্ৰা ¶ কীল়িতুকামা হুত্ৰা মাতাপিতূনং আরোচেত্ৰা তেহি, ‘‘অম্ম, মযং দলিদ্দা, কুতো নো এৰরূপং ৰত্থ’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘তেন হি মং একস্মিং অড্ঢকুলে ভতিং কাতুং অনুজানাথ ¶ , তে মম গুণং ঞত্ৰা দস্সন্তী’’তি ৰত্ৰা তেহি ¶ অনুঞ্ঞাতা একং কুলং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘কুসুম্ভরত্তৰত্থেন ভতিং করোমী’’তি আহ. অথ নং তে ‘‘তীণি সংৰচ্ছরানি কম্মে কতে তৰ গুণং ঞত্ৰা দস্সামা’’তি ৰদিংসু. সা ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা কম্মং পটিপজ্জি. তে তস্সা গুণং ঞত্ৰা অপরিপুণ্ণেসুযেৰ তীসু সংৰচ্ছরেসু তস্সা ঘনকুসুম্ভরত্তৰত্থেন সদ্ধিং অঞ্ঞম্পি ৰত্থং দত্ৰা ‘‘তৰ সহাযিকাহি সদ্ধিং গন্ত্ৰা ন্হত্ৰা নিৰাসেহী’’তি তং পেসযিংসু. সা সহাযিকা আদায গন্ত্ৰা রত্তৰত্থং নদীতীরে ঠপেত্ৰা ন্হাযি.
তস্মিং খণে একো কস্সপদসবলস্স সাৰকো অচ্ছিন্নচীৰরো সাখাভঙ্গং নিৰাসেত্ৰা চ পারুপিত্ৰা চ তং পদেসং পাপুণি. সা তং দিস্ৰা ‘‘অযং ভদন্তো অচ্ছিন্নচীৰরো ভৰিস্সতি, পুব্বেপি অদিন্নভাৰেন মে নিৰাসনং দুল্লভং জাত’’ন্তি তং ৰত্থং দ্ৰিধা ফালেত্ৰা ‘‘একং কোট্ঠাসং অয্যস্স দস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা উত্তরিত্ৰা অত্তনো নিৰাসনং নিৰাসেত্ৰা ‘‘তিট্ঠথ, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা থেরং ৰন্দিত্ৰা রত্তৰত্থং মজ্ঝে ফালেত্ৰা তস্সেকং কোট্ঠাসং অদাসি. সো একমন্তে পটিচ্ছন্নে ঠত্ৰা সাখাভঙ্গং ছড্ডেত্ৰা তস্সেকং কণ্ণং নিৰাসেত্ৰা একং পারুপিত্ৰা নিক্খমি. অথস্স ৰত্থোভাসেন সকলসরীরং তরুণসূরিযো ৰিয একোভাসং অহোসি. সা তং দিস্ৰা ‘‘ময্হং অয্যো পঠমং ন সোভতি, ইদানি তরুণসূরিযো ৰিয ৰিরোচতি, ইদম্পি এতস্সেৰ দস্সামী’’তি দুতিযম্পি কোট্ঠাসং দত্ৰা ‘‘ভন্তে, অহং ভৰে ভৰে ৰিচরন্তী উত্তমরূপধরা ভৰেয্যং, মং দিস্ৰা কোচি পুরিসো সকভাৰেন সণ্ঠাতুং মা অসক্খি, মযা অভিরূপতরা নাম অঞ্ঞা মা হোতূ’’তি পত্থনং পট্ঠপেসি. থেরোপি অনুমোদনং কত্ৰা পক্কামি.
সা দেৰলোকে সংসরন্তী তস্মিং কালে অরিট্ঠপুরে নিব্বত্তিত্ৰা তথা অভিরূপা অহোসি. অথ তস্মিং নগরে কত্তিকছণং ঘোসযিংসু, কত্তিকপুণ্ণমাযং নগরং সজ্জযিংসু. অভিপারকো অত্তনো আরক্খট্ঠানং গচ্ছন্তো তং আমন্তেত্ৰা ‘‘ভদ্দে, উম্মাদন্তি ¶ অজ্জ কত্তিকরত্তিৰারো ছণো, রাজা নগরং পদক্খিণং করোন্তো পঠমং ইমং গেহদ্ৰারং আগমিস্সতি, মা খো তস্স অত্তানং দস্সেসি, সোপি তং দিস্ৰা সতিং উপট্ঠাপেতুং ন সক্খিস্সতী’’তি আহ. সা ‘‘গচ্ছ ত্ৰং, সামি, অহং জানিস্সামী’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা ¶ তস্মিং গতে দাসিং আণাপেসি ‘‘রঞ্ঞো ইমং গেহদ্ৰারং আগতকালে ময্হং আরোচেয্যাসী’’তি. অথ সূরিযে অত্থঙ্গতে উগ্গহে পুণ্ণচন্দে দেৰনগরে ৰিয নগরে অলঙ্কতে সব্বদিসাসু দীপেসু জলিতেসু রাজা সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতো আজঞ্ঞরথৰরগতো ¶ অমচ্চগণপরিৰুতো মহন্তেন যসেন নগরং পদক্খিণং করোন্তো পঠমমেৰ অভিপারকস্স গেহদ্ৰারং অগমাসি. তং পন গেহং মনোসিলাৰণ্ণপাকারপরিক্খিত্তং অলঙ্কতদ্ৰারট্টালকং সোভগ্গপ্পত্তং পাসাদিকং. তস্মিং খণে দাসী উম্মাদন্তিযা আরোচেসি. সা পুপ্ফসমুগ্গং গাহাপেত্ৰা কিন্নরিলীল়ায ৰাতপানং নিস্সায ঠিতা রঞ্ঞো পুপ্ফানি খিপি. সো তং উল্লোকেত্ৰা কিলেসমদমত্তো সতিং উপট্ঠাপেতুং অসক্কোন্তো ‘‘অভিপারকস্সেতং গেহ’’ন্তি সঞ্জানিতুম্পি নাসক্খি, অথ সারথিং আমন্তেত্ৰা পুচ্ছন্তো দ্ৰে গাথা অভাসি –
‘‘নিৰেসনং কস্স নুদং সুনন্দ, পাকারেন পণ্ডুমযেন গুত্তং;
কা দিস্সতি অগ্গিসিখাৰ দূরে, ৰেহাযসং পব্বতগ্গেৰ অচ্চি.
‘‘ধীতা ন্ৰযং কস্স সুনন্দ হোতি, সুণিসা ন্ৰযং কস্স অথোপি ভরিযা;
অক্খাহি মে খিপ্পমিধেৰ পুট্ঠো, অৰাৰটা যদি ৰা অত্থি ভত্তা’’তি.
তত্থ কস্স নুদন্তি কস্স নু ইদং. পণ্ডুমযেনাতি রত্তিট্ঠকমযেন. দিস্সতীতি ৰাতপানে ঠিতা পঞ্ঞাযতি. অচ্চীতি অনলজালক্খন্ধো. ধীতা ¶ ন্ৰযন্তি ধীতা নু অযং. অৰাৰটাতি অপেতাৰরণা অপরিগ্গহা. ভত্তাতি যদি ৰা অস্সা সামিকো অত্থি, এতং মে অক্খাহীতি.
অথস্স সো আচিক্খন্তো দ্ৰে গাথা অভাসি –
‘‘অহঞ্হি জানামি জনিন্দ এতং, মত্যা চ পেত্যা চ অথোপি অস্সা;
তৰেৰ সো পুরিসো ভূমিপাল, রত্তিন্দিৰং অপ্পমত্তো তৰত্থে.
‘‘ইদ্ধো ¶ চ ফীতো চ সুৰড্ঢিতো চ, অমচ্চো চ তে অঞ্ঞতরো জনিন্দ;
তস্সেসা ভরিযাভিপারকস্স, উম্মাদন্তী নামধেয্যেন রাজা’’তি.
তত্থ মত্যা চ পেত্যা চাতি মাতিতো চ পিতিতো চেতং জানামি. অথোপি অস্সাতি অথ সামিকম্পি অস্সা জানামীতি ৰদতি. ইদ্ধোতি সমিদ্ধো. ফীতোতি ৰত্থালঙ্কারেহি সুপুপ্ফিতো. সুৰড্ঢিতোতি সুট্ঠু ৰুদ্ধো. নামধেয্যেনাতি নামেন. অযঞ্হি যো নং পস্সতি, তং উম্মাদেতি, সতিমস্স পচ্চুপট্ঠাপেতুং ন দেতি, তস্মা উম্মাদন্তীতি ৰুচ্চতি.
তং ¶ সুত্ৰা রাজা নামমস্সা থোমেন্তো অনন্তরং গাথমাহ –
‘‘অম্ভো অম্ভো নামমিদং ইমিস্সা, মত্যা চ পেত্যা চ কতং সুসাধু;
তদা হি ময্হং অৰলোকযন্তী, উম্মত্তকং উম্মদন্তী অকাসী’’তি.
তত্থ মত্যা চ পেত্যা চাতি মাতরা চ পিতরা চ. ময্হন্তি উপযোগত্থে সম্পদানৰচনং. অৰলোকযন্তীতি মযা অৰলোকিতা সযম্পি মং অৰলোকযন্তী মং উম্মত্তকং অকাসীতি অত্থো.
সা তস্স কম্পিতভাৰং ঞত্ৰা ৰাতপানং থকেত্ৰা সিরিগব্ভমেৰ অগমাসি. রঞ্ঞোপি তস্সা দিট্ঠকালতো পট্ঠায নগরং পদক্খিণকরণে চিত্তমেৰ নাহোসি. সো সারথিং আমন্তেত্ৰা, ‘‘সম্ম সুনন্দ, রথং নিৰত্তেহি, অযং ছণো ¶ অম্হাকং নানুচ্ছৰিকো, অভিপারকস্স সেনাপতিস্সেৰানুচ্ছৰিকো, রজ্জম্পি তস্সেৰানুচ্ছৰিক’’ন্তি রথং নিৰত্তাপেত্ৰা পাসাদং অভিরুয্হ সিরিসযনে নিপজ্জিত্ৰা ৰিপ্পলপন্তো আহ –
‘‘যা পুণ্ণমাসে মিগমন্দলোচনা, উপাৰিসি পুণ্ডরীকত্তচঙ্গী;
দ্ৰে পুণ্ণমাযো তদহূ অমঞ্ঞহং, দিস্ৰান পারাৰতরত্তৰাসিনিং.
‘‘অল়ারপম্হেহি ¶ সুভেহি ৰগ্গুভি, পলোভযন্তী মং যদা উদিক্খতি;
ৰিজম্ভমানা হরতেৰ মে মনো, জাতা ৰনে কিম্পুরিসীৰ পব্বতে.
‘‘তদা হি ব্রহতী সামা, আমুত্তমণিকুণ্ডলা;
একচ্চৰসনা নারী, মিগী ভন্তাৰুদিক্খতি.
‘‘কদাস্সু মং তম্বনখা সুলোমা, বাহা মুদূ চন্দনসারলিত্তা;
ৰট্টঙ্গুলী সন্নতধীরকুত্তিযা, নারী উপঞ্ঞিস্সতি সীসতো সুভা.
‘‘কদাস্সু মং কঞ্চনজালুরচ্ছদা, ধীতা তিরীটিস্স ৰিলগ্গমজ্ঝা;
মুদূহি বাহাহি পলিস্সজিস্সতি, ব্রহাৰনে জাতদুমংৰ মালুৰা.
‘‘কদাস্সু ¶ লাখারসরত্তসুচ্ছৰী, বিন্দুত্থনী পুণ্ডরীকত্তচঙ্গী;
মুখং মুখেন উপনামযিস্সতি, সোণ্ডোৰ সোণ্ডস্স সুরায থালং.
‘‘যদাদ্দসং তং তিট্ঠন্তিং, সব্বভদ্দং মনোরমং;
ততো সকস্স চিত্তস্স, নাৰবোধামি কঞ্চিনং.
‘‘উম্মাদন্তিমহং দট্ঠা, আমুত্তমণিকুণ্ডলং;
ন সুপামি দিৰারত্তিং, সহস্সংৰ পরাজিতো.
‘‘সক্কো ¶ চে মে ৰরং দজ্জা, সো চ লব্ভেথ মে ৰরো;
একরত্তং দিরত্তং ৰা, ভৰেয্যং অভিপারকো;
উম্মাদন্ত্যা রমিত্ৰান, সিৰিরাজা ততো সিয’’ন্তি.
তত্থ পুণ্ণমাসেতি পুণ্ণচন্দায রত্তিযা. মিগমন্দলোচনাতি কণ্ডসন্তাসেন পলাযিত্ৰা ৰনন্তরে ঠত্ৰা লুদ্দং ওলোকেন্তিযা মিগিযা ৰিয মন্দানি ¶ লোচনানি অস্সাতি মিগমন্দলোচনা. উপাৰিসীতি পদুমৰণ্ণেন করতলেন পুপ্ফানি খিপিত্ৰা মং ওলোকেন্তী ৰাতপানে নিসীদি. পুণ্ডরীকত্তচঙ্গীতি রত্তপদুমৰণ্ণসরীরা. দ্ৰে পুণ্ণমাযোতি অহং তদহু তস্মিং ছণদিৰসে তং পারাৰতপাদসমানৰণ্ণরত্তৰত্থনিৰত্থং দিস্ৰা তস্সা মুখসোভং ওলোকেন্তো একস্স পাচীনলোকধাতুতো একস্স অভিপারকস্স সেনাপতিনো নিৰেসনেতি দ্ৰিন্নং পুণ্ণচন্দানং উগ্গতত্তা দ্ৰে পুণ্ণমাযো অমঞ্ঞিং. অল়ারপম্হেহীতি ৰিসালপখুমেহি. সুভেহীতি পরিসুদ্ধেহি. ৰগ্গুভীতি মধুরাকারেহি. উদিক্খতীতি এৰরূপেহি নেত্তেহি যস্মিং খণে ওলোকেতি. পব্বতেতি যথা হিমৰন্তপব্বতে সুপুপ্ফিতৰনে ৰীণং আদায তন্তিস্সরেন অত্তনো সরং সংসন্দন্তী কিম্পুরিসী কিম্পুরিসস্স মনং হরতি, এৰং হরতেৰ মে মনোতি ৰিপ্পলপতি.
ব্রহতীতি উল়ারা. সামাতি সুৰণ্ণৰণ্ণসামা. একচ্চৰসনাতি একচ্চিকৰসনা, একৰত্থনিৰত্থাতি অত্থো. ভন্তাৰুদিক্খতীতি সণ্হকেসা পুথুনলাটা আযতভমূ ৰিসালক্খী তুঙ্গনাসা রত্তোট্ঠা সেতদন্তা তিখিণদাঠা সুৰট্টিতগীৰা সুতনুবাহু সুসণ্ঠিতপযোধরা করমিতমজ্ঝা ৰিসালসোণী সুৰণ্ণকদলিসমানোরু সা উত্তমিত্থী তস্মিং খণে মং উদিক্খন্তী ভযেন ৰনং পৰিসিত্ৰা পুন নিৰত্তিত্ৰা লুদ্দং উদিক্খন্তী ভন্তা মিগীৰ মং উদিক্খতীতি ৰদতি. বাহামুদূতি মুদুবাহা. সন্নতধীরকুত্তিযাতি সুফুসিতছেককরণা. উপঞ্ঞিস্সতি ¶ মন্তি সা সুভা নারী কদা নু মং তেহি তম্বনখেহি সীসতো পট্ঠায সন্নতেন ধীরেন করণেন পরিতোসেস্সতীতি পত্থেন্তো ৰিলপতি.
কঞ্চনজালুরচ্ছদাতি কঞ্চনমযউরচ্ছদালঙ্কারা. ৰিলগ্গমজ্ঝাতি ৰিলগ্গসরীরা তনুমজ্ঝিমা. ব্রহাৰনেতি মহাৰনে. লাখারসরত্তসুচ্ছৰীতি হত্থপাদতলঅগ্গনখওট্ঠমংসেসু লাখারসরত্তমণিপৰালৰণ্ণা. বিন্দুত্থনীতি উদকপুপ্ফুল়পরিমণ্ডলত্থনী. ততোতি যদা তং তিট্ঠন্তিং অদ্দসং, ততো পট্ঠায. সকস্স চিত্তস্সাতি অত্তনো চিত্তস্স অনিস্সরো জাতোম্হীতি অধিপ্পাযো. কঞ্চিনন্তি কঞ্চি ‘‘অযং অসুকো নামা’’তি ন জানামি, উম্মত্তকো জাতোম্হীতি ৰদতি. দট্ঠাতি দিস্ৰা. ন সুপামীতি নেৰ রত্তিং, ন দিৰা নিদ্দং লভামি. সো চ লব্ভেথাতি যং মে সক্কো ৰরং দদেয্য, সো চ মে ৰরো লব্ভেথ, লভেয্যাহং তং ৰরন্তি অত্থো.
অথ ¶ তে অমচ্চা অভিপারকস্সপি আরোচযিংসু – ‘‘সামি রাজা, নগরং পদক্খিণং করোন্তো তুম্হাকং ঘরদ্ৰারং পত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা ¶ পাসাদং অভিরুহী’’তি. সো অত্তনো গেহং গন্ত্ৰা উম্মাদন্তিং আমন্তেত্ৰা ‘‘ভদ্দে, কচ্চি রঞ্ঞো অত্তানং দস্সেসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘সামি, একো মহোদরো মহাদাঠিকো রথে ঠত্ৰা আগতো পুরিসো অত্থি, অহং তং রাজা ৰা অরাজা ৰাতি ন জানামি, একো ইস্সরোতি পন ৰুত্তে ৰাতপানে ঠত্ৰা পুপ্ফানি খিপিং, সো তাৰদেৰ নিৰত্তিত্ৰা গতো’’তি. সো তং সুত্ৰা ‘‘নাসিতোম্হি তযা’’তি পুনদিৰসে পাতোৰ রাজনিৰেসনং আরুয্হ সিরিগব্ভদ্ৰারে ঠত্ৰা রঞ্ঞো উম্মাদন্তিং নিস্সায ৰিপ্পলাপং সুত্ৰা ‘‘অযং উম্মাদন্তিযা পটিবদ্ধচিত্তো জাতো, তং অলভন্তো মরিস্সতি, রঞ্ঞো চ মম চ অগুণং মোচেত্ৰা ইমস্স মযা জীৰিতং দাতুং ৰট্টতী’’তি অত্তনো নিৰেসনং গন্ত্ৰা একং দল়্হমন্তং উপট্ঠাকং পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘তাত, অসুকট্ঠানে সুসিরচেতিযরুক্খো অত্থি, ত্ৰং কঞ্চি অজানাপেত্ৰা অত্থঙ্গতে সূরিযে তত্থ গন্ত্ৰা অন্তোরুক্খে নিসীদ, অহং তত্থ বলিকম্মং করোন্তো তং ঠানং পত্ৰা দেৰতা নমস্সন্তো, ‘সামি দেৰরাজ, অম্হাকং রাজা নগরম্হি ছণে ৰত্তমানে অকীল়িত্ৰা সিরিগব্ভং পৰিসিত্ৰা ৰিপ্পলপন্তোৰ নিপন্নো, মযং তত্থ কারণং ন জানাম, রাজা দেৰতানং বহূপকারো, অনুসংৰচ্ছরং সহস্সং ৰিস্সজ্জেত্ৰা বলিকম্মং করোতি, ইদং নাম নিস্সায রাজা ৰিপ্পলপতীতি আচিক্খথ, রঞ্ঞো নো জীৰিতদানং দেথা’তি যাচিস্সামি, ত্ৰং তস্মিং খণে সদ্দং পরিৰত্তিত্ৰা, ‘সেনাপতি, তুম্হাকং রঞ্ঞো ব্যাধি নাম নত্থি, সো পন তৰ ভরিযায উম্মাদন্তিযা পটিবদ্ধচিত্তো. সচে নং লভিস্সতি, জীৰিস্সতি, নো চে, মরিস্সতি. সচে ¶ তস্স জীৰিতং ইচ্ছসি, উম্মাদন্তিমস্স দেহী’তি ৰদেয্যাসী’’তি এৰং তং উগ্গণ্হাপেত্ৰা উয্যোজেসি.
সো গন্ত্ৰা তস্মিং রুক্খে নিসীদিত্ৰা পুনদিৰসে সেনাপতিনা অমচ্চগণপরিৰুতেন তং ঠানং গন্ত্ৰা যাচিতো তথা অভাসি. সেনাপতি ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা দেৰতং ৰন্দিত্ৰা অমচ্চে জানাপেত্ৰা নগরং পৰিসিত্ৰা রাজনিৰেসনং আরুয্হ সিরিগব্ভদ্ৰারং আকোটেসি. রাজা সতিং উপট্ঠপেত্ৰা ¶ ‘‘কো এসো’’তি পুচ্ছি. অহং, দেৰ, অভিপারকোতি. অথস্স রাজা দ্ৰারং ৰিৰরি. সো পৰিসিত্ৰা রাজানং ৰন্দিত্ৰা গাথমাহ –
‘‘ভূতানি ¶ মে ভূতপতী নমস্সতো, আগম্ম যক্খো ইদমেতদব্রৰি;
রঞ্ঞো মনো উম্মদন্ত্যা নিৰিট্ঠো, দদামি তে তং পরিচারযস্সূ’’তি.
তত্থ নমস্সতোতি তুম্হাকং ৰিপ্পলাপকারণজাননত্থং বলিকম্মং কত্ৰা নমস্সন্তস্স. তন্তি অহং তং উম্মাদন্তিং তুম্হাকং পরিচারিকং কত্ৰা দদামীতি.
অথ নং রাজা, ‘‘সম্ম অভিপারক, মম উম্মাদন্তিযা পটিবদ্ধচিত্ততায ৰিপ্পলপিতভাৰং যক্খাপি জানন্তী’’তি পুচ্ছি. আম, দেৰাতি. সো ‘‘সব্বলোকেন কির মে লামকভাৰো ঞাতো’’তি লজ্জিধম্মে পতিট্ঠায অনন্তরং গাথমাহ –
‘‘পুঞ্ঞা চ ধংসে অমরো ন চম্হি, জনো চ মে পাপমিদঞ্চ জঞ্ঞা;
ভুসো চ ত্যস্স মনসো ৰিঘাতো, দত্ৰা পিযং উম্মদন্তিং অদট্ঠা’’তি.
তত্থ ধংসেতি, সম্ম অভিপারক, অহং তায সদ্ধিং কিলেসৰসেন পরিচারেন্তো পুঞ্ঞতো চ ধংসেয্যং, তায সদ্ধিং পরিচারিতমত্তেন অমরো চ ন হোমি, মহাজনো চ মে ইমং লামকভাৰং জানেয্য, ততো ‘‘অযুত্তং রঞ্ঞা কত’’ন্তি গরহেয্য, তঞ্চ মম দত্ৰা পচ্ছা পিযভরিযং অদট্ঠা তৰ মনসো ৰিঘাতো চস্সাতি অত্থো.
সেসা উভিন্নম্পি ৰচনপটিৰচনগাথা হোন্তি –
‘‘জনিন্দ ¶ নাঞ্ঞত্র তযা মযা ৰা, সব্বাপি কম্মস্স কতস্স জঞ্ঞা;
যং তে মযা উম্মদন্তী পদিন্না, ভুসেহি রাজা ৰনথং সজাহি.
‘‘যো পাপকং কম্মকরং মনুস্সো, সো মঞ্ঞতি মাযিদ মঞ্ঞিংসু অঞ্ঞে;
পস্সন্তি ¶ ভূতানি করোন্তমেতং, যুত্তা চ যে হোন্তি নরা পথব্যা.
‘‘অঞ্ঞো ¶ নু তে কোচি নরো পথব্যা, সদ্ধেয্য লোকস্মি ন মে পিযাতি;
ভুসো চ ত্যস্স মনুসো ৰিঘাতো, দত্ৰা পিযং উম্মদন্তিং অদট্ঠা.
‘‘অদ্ধা পিযা ময্হ জনিন্দ এসা, ন সা মমং অপ্পিযা ভূমিপাল;
গচ্ছেৰ ত্ৰং উম্মদন্তিং ভদন্তে, সীহোৰ সেলস্স গুহং উপেতি.
‘‘ন পীল়িতা অত্তদুখেন ধীরা, সুখপ্ফলং কম্ম পরিচ্চজন্তি;
সম্মোহিতা ৰাপি সুখেন মত্তা, ন পাপকম্মঞ্চ সমাচরন্তি.
‘‘তুৰঞ্হি মাতা চ পিতা চ ময্হং, ভত্তা পতী পোসকো দেৰতা চ;
দাসো অহং তুয্হ সপুত্তদারো, যথাসুখং সামি করোহি কামং.
‘‘যো ‘ইস্সরোম্হী’তি করোতি পাপং, কত্ৰা চ সো নুত্তসতে পরেসং;
ন তেন সো জীৰতি দীঘমাযু, দেৰাপি পাপেন সমেক্খরে নং.
‘‘অঞ্ঞাতকং সামিকেহী পদিন্নং, ধম্মে ঠিতা যে পটিচ্ছন্তি দানং;
পটিচ্ছকা দাযকা চাপি তত্থ, সুখপ্ফলঞ্ঞেৰ করোন্তি কম্মং.
‘‘অঞ্ঞো নু তে কোচি নরো পথব্যা, সদ্ধেয্য লোকস্মি ন মে পিযাতি;
ভুসো ¶ চ ত্যস্স মনসো ৰিঘাতো, দত্ৰা পিযং উম্মদন্তিং অদট্ঠা.
‘‘অদ্ধা ¶ পিযা ময্হ জনিন্দ এসা, ন সা মমং অপ্পিযা ভূমিপাল;
যং তে মযা উম্মদন্তী পদিন্না, ভুসেহি রাজা ৰনথং সজাহি.
‘‘যো ¶ অত্তদুক্খেন পরস্স দুক্খং, সুখেন ৰা অত্তসুখং দহাতি;
যথেৰিদং ময্হ তথা পরেসং, যো এৰং জানাতি স ৰেদি ধম্মং.
‘‘অঞ্ঞো নু তে কোচি নরো পথব্যা, সদ্ধেয্য লোকস্মি ন মে পিযাতি;
ভুসো চ ত্যস্স মনসো ৰিঘাতো, দত্ৰা পিযং উম্মদন্তিং অদট্ঠা.
‘‘জনিন্দ জানাসি পিযা মমেসা, ন সা মমং অপ্পিযা ভূমিপাল;
পিযেন তে দম্মি পিযং জনিন্দ, পিযদাযিনো দেৰ পিযং লভন্তি.
‘‘সো নূনাহং ৰধিস্সামি, অত্তানং কামহেতুকং;
ন হি ধম্মং অধম্মেন, অহং ৰধিতুমুস্সহে.
‘‘সচে তুৰং ময্হ সতিং জনিন্দ, ন কামযাসি নরৰীর সেট্ঠ;
চজামি নং সব্বজনস্স সিব্যা, মযা পমুত্তং ততো অৰ্হযেসি নং.
‘‘অদূসিযং চে অভিপারক ত্ৰং, চজাসি কত্তে অহিতায ত্যস্স;
মহা চ তে উপৰাদোপি অস্স, ন চাপি ত্যস্স নগরম্হি পক্খো.
‘‘অহং ¶ সহিস্সং উপৰাদমেতং, নিন্দং পসংসং গরহঞ্চ সব্বং;
মমেতমাগচ্ছতু ভূমিপাল, যথাসুখং সিৰি করোহি কামং.
‘‘যো ¶ নেৰ নিন্দং ন পনপ্পসংসং, আদিযতি গরহং নোপি পূজং;
সিরী চ লক্খী চ অপেতি তম্হা, আপো সুৰুট্ঠীৰ যথা থলম্হা.
‘‘যং কিঞ্চি দুক্খঞ্চ সুখঞ্চ এত্তো, ধম্মাতিসারঞ্চ মনোৰিঘাতং;
উরসা অহং পচ্চুত্তরিস্সামি সব্বং, পথৰী যথা থাৰরানং তসানং.
‘‘ধম্মাতিসারঞ্চ মনোৰিঘাতং, দুক্খঞ্চ নিচ্ছামি অহং পরেসং;
একোৰিমং হারযিস্সামি ভারং, ধম্মে ঠিতো কিঞ্চি অহাপযন্তো.
‘‘সগ্গূপগং ¶ পুঞ্ঞকম্মং জনিন্দ, মা মে তুৰং অন্তরাযং অকাসি;
দদামি তে উম্মদন্তিং পসন্নো, রাজাৰ যঞ্ঞে ধনং ব্রাহ্মণানং.
‘‘অদ্ধা তুৰং কত্তে হিতেসি ময্হং, সখা মমং উম্মদন্তী তুৰঞ্চ;
নিন্দেয্যু দেৰা পিতরো চ সব্বে, পাপঞ্চ পস্সং অভিসম্পরাযং.
‘‘ন হেতধম্মং সিৰিরাজ ৰজ্জুং, সনেগমা জানপদা চ সব্বে;
যং তে মযা উম্মদন্তী পদিন্না, ভুসেহি রাজা ৰনথং সজাহি.
‘‘অদ্ধা ¶ তুৰং কত্তে হিতেসি ময্হং, সখা মমং উম্মদন্তী তুৰঞ্চ;
সতঞ্চ ধম্মানি সুকিত্তিতানি, সমুদ্দৰেলাৰ দুরচ্চযানি.
‘‘আহুনেয্যো মেসি হিতানুকম্পী, ধাতা ৰিধাতা চসি কামপালো;
তযী ¶ হুতা রাজ মহপ্ফলা হি, কামেন মে উম্মদন্তিং পটিচ্ছ.
‘‘অদ্ধা হি সব্বং অভিপারক ত্ৰং, ধম্মং অচারী মম কত্তুপুত্ত;
অঞ্ঞো নু তে কো ইধ সোত্থিকত্তা, দ্ৰিপদো নরো অরুণে জীৰলোকে.
‘‘তুৰং নু সেট্ঠো ত্ৰমনুত্তরোসি, ত্ৰং ধম্মগুত্তো ধম্মৰিদূ সুমেধো;
সো ধম্মগুত্তো চিরমেৰ জীৰ, ধম্মঞ্চ মে দেসয ধম্মপাল.
‘‘তদিঙ্ঘ অভিপারক, সুণোহি ৰচনং মম;
ধম্মং তে দেসযিস্সামি, সতং আসেৰিতং অহং.
‘‘সাধু ধম্মরুচী রাজা, সাধু পঞ্ঞাণৰা নরো;
সাধু মিত্তানমদ্দুব্ভো, পাপস্সাকরণং সুখং.
‘‘অক্কোধনস্স ৰিজিতে, ঠিতধম্মস্স রাজিনো;
সুখং মনুস্সা আসেথ, সীতচ্ছাযায সঙ্ঘরে.
‘‘ন ¶ চাহমেতং অভিরোচযামি, কম্মং অসমেক্খকতং অসাধু;
যে ৰাপি ঞত্ৰান সযং করোন্তি, উপমা ইমা ময্হং তুৰং সুণোহি.
‘‘গৰং ¶ চে তরমানানং, জিম্হং গচ্ছতি পুঙ্গৰো;
সব্বা তা জিম্হং গচ্ছন্তি, নেত্তে জিম্হং গতে সতি.
‘‘এৰমেৰ মনুস্সেসু, যো হোতি সেট্ঠসম্মতো;
সো চে অধম্মং চরতি, পগেৰ ইতরা পজা;
সব্বং রট্ঠং দুখং সেতি, রাজা চে হোতি অধম্মিকো.
‘‘গৰং চে তরমানানং, উজুং গচ্ছতি পুঙ্গৰো;
সব্বা গাৰী উজুং যন্তি, নেত্তে উজুং গতে সতি.
‘‘এৰমেৰ মনুস্সেসু, যো হোতি সেট্ঠসম্মতো;
সো সচে ধম্মং চরতি, পগেৰ ইতরা পজা;
সব্বং রট্ঠং সুখং সেতি, রাজা চে হোতি ধম্মিকো.
‘‘ন ¶ চাপাহং অধম্মেন, অমরত্তমভিপত্থযে;
ইমং ৰা পথৰিং সব্বং, ৰিজেতুং অভিপারক.
‘‘যঞ্হি কিঞ্চি মনুস্সেসু, রতনং ইধ ৰিজ্জতি;
গাৰো দাসো হিরঞ্ঞঞ্চ, ৰত্থিযং হরিচন্দনং.
‘‘অস্সিত্থিযো রতনং মণিকঞ্চ, যঞ্চাপি মে চন্দিমসূরিযা অভিপালযন্তি;
ন তস্স হেতু ৰিসমং চরেয্যং, মজ্ঝে সিৰীনং উসভোম্হি জাতো.
‘‘নেতা হিতা উগ্গতো রট্ঠপালো, ধম্মং সিৰীনং অপচাযমানো;
সো ধম্মমেৰানুৰিচিন্তযন্তো, তস্মা সকে চিত্তৰসে ন ৰত্তো.
‘‘অদ্ধা ¶ তুৰং মহারাজ, নিচ্চং অব্যসনং সিৰং;
করিস্সসি চিরং রজ্জং, পঞ্ঞা হি তৰ তাদিসী.
‘‘এতং তে অনুমোদাম, যং ধম্মং নপ্পমজ্জসি;
ধম্মং পমজ্জ খত্তিযো, রট্ঠা চৰতি ইস্সরো.
‘‘ধম্মং ¶ চর মহারাজ, মাতাপিতূসু খত্তিয;
ইধ ধম্মং চরিত্ৰান, রাজ সগ্গং গমিস্সসি.
‘‘ধম্মং চর মহারাজ, পুত্তদারেসু খত্তিয;
ইধ ধম্মং চরিত্ৰান, রাজ সগ্গং গমিস্সসি.
‘‘ধম্মং চর মহারাজ, মিত্তামচ্চেসু খত্তিয;
ইধ ধম্মং চরিত্ৰান, রাজ সগ্গং গমিস্সসি.
‘‘ধম্মং চর মহারাজ, ৰাহনেসু বলেসু চ;
ইধ ধম্মং চরিত্ৰান, রাজ সগ্গং গমিস্সসি.
‘‘ধম্মং চর মহারাজ, গামেসু নিগমেসু চ;
ইধ ধম্মং চরিত্ৰান, রাজ সগ্গং গমিস্সসি.
‘‘ধম্মং চর মহারাজ, রট্ঠেসু জনপদেসু চ;
ইধ ধম্মং চরিত্ৰান, রাজ সগ্গং গমিস্সসি.
‘‘ধম্মং চর মহারাজ, সমণব্রাহ্মণেসু চ;
ইধ ধম্মং চরিত্ৰান, রাজ সগ্গং গমিস্সসি.
‘‘ধম্মং চর মহারাজ, মিগপক্খীসু খত্তিয;
ইধ ধম্মং চরিত্ৰান, রাজ সগ্গং গমিস্সসি.
‘‘ধম্মং ¶ চর মহারাজ, ধম্মো চিণ্ণো সুখাৰহো;
ইধ ধম্মং চরিত্ৰান, রাজ সগ্গং গমিস্সসি.
‘‘ধম্মং চর মহারাজ, সইন্দা দেৰা সব্রহ্মকা;
সুচিণ্ণেন দিৰং পত্তা, মা ধম্মং রাজ পামদো’’তি.
তত্থ ¶ সব্বাপীতি, জনিন্দ, অহমেতং এককোৰ পটিচ্ছাদেত্ৰা আনেস্সামি, তস্মা ঠপেত্ৰা মমঞ্চ তুৰঞ্চ অঞ্ঞা সব্বাপি পজা ইমস্স কতস্স আকারমত্তম্পি ন জঞ্ঞা ন জানিস্সন্তি. ভুসেহীতি তায সদ্ধিং অভিরমন্তো অত্তনো তণ্হাৰনথং ভুসং করোহি ৰড্ঢেহি মনোরথং পূরেহি. সজাহীতি মনোরথং পন পূরেত্ৰা সচে তে ন রুচ্চতি, অথ নং সজাহি ময্হমেৰ পটিদেহি. কম্মকরন্তি, সম্ম অভিপারক, যো মনুস্সো পাপকং কম্মং ¶ করোন্তো, সো পচ্ছা মা ইধ অঞ্ঞে ইদং পাপকম্মং মঞ্ঞিংসু মা জানন্তূতি মঞ্ঞতি চিন্তেতি, দুচিন্তিতমেতং তস্স. কিংকারণা? পস্সন্তি ভূতানি করোন্তমেতন্তি যে চ বুদ্ধা পচ্চেকবুদ্ধা বুদ্ধপুত্তা ইদ্ধিযা যুত্তা, তে চ নং পস্সন্তিযেৰ. ন মে পিযাতি, সম্ম অভিপারক, অঞ্ঞো নু তে কোচি ‘‘ইধ লোকস্মিং সকলাযপি পথৰিযা ন মে উম্মাদন্তী পিযা’’তি এৰং সদ্দহেয্য.
সীহোৰ সেলস্স গুহন্তি, মহারাজ, সচে ত্ৰং তং ইধ ন আনেসি, অথ যথা সীহো কিলেসপরিল়াহে উপ্পন্নে সীহপোতিকায ৰসনট্ঠানং মণিগুহং উপেতি, এৰং তস্সা ৰসনট্ঠানং গচ্ছ, তত্থ অত্তনো পত্থনং পূরেহীতি. সুখপ্ফলন্তি, সম্ম অভিপারক, পণ্ডিতা অত্তনো দুক্খেন ফুট্ঠা সমানা ন সুখৰিপাকদাযককম্মং পরিচ্চজন্তি, সম্মোহিতা ৰাপি হুত্ৰা মোহেন মূল়্হা সুখেন মত্তা পাপকম্মং নাম ন সমাচরন্তি. যথাসুখং, সামি, করোহি কামন্তি, সামি সিৰিরাজ, অত্তনো দাসিং পরিচারেন্তস্স গরহা নাম নত্থি, ত্ৰং যথাসুখং যথাজ্ঝাসযং কামং করোহি, অত্তনো ইচ্ছং পূরেহীতি. ন তেন সো জীৰতীতি, সম্ম অভিপারক, যো ‘‘ইস্সরোম্হী’’তি পাপং করোতি, কত্ৰা চ কিং মং দেৰমনুস্সা ৰক্খন্তীতি ন উত্তসতি ন ওত্তপ্পতি, সো তেন কম্মেন ন চ দীঘকালং জীৰতি, খিপ্পমেৰ মরতি, দেৰতাপি পন ‘‘কিং ইমস্স পাপরঞ্ঞো রজ্জেন, ৰরমস্স ৰাল়ুকঘটং গলে বন্ধিত্ৰা মরণ’’ন্তি লামকেন চক্খুনা ওলোকেন্তি.
অঞ্ঞাতকন্তি, মহারাজ, অঞ্ঞেসং সন্তকং তেহি সামিকেহি পদিন্নং দানং যে অত্তনো ধম্মে ¶ ঠিতা পটিচ্ছন্তি, তে তত্থ পটিচ্ছকা চ দাযকা চ সব্বেপি সুখপ্ফলমেৰ কম্মং করোন্তি. পটিগ্গাহকে হি পটিগ্গণ্হন্তে তং দানং দাযকস্স মহন্তং ৰিপাকং দেতীতি. যো অত্তদুক্খেনাতি, সম্ম অভিপারক, যো অত্তনো দুক্খেন পীল়িতো তং পরস্স দহতি, অত্তনো সরীরতো অপনেত্ৰা পরস্স সরীরে খিপতি, পরস্স ৰা সুখেন অত্তনো সুখং দহতি, পরস্স সুখং গহেত্ৰা অত্তনি পক্খিপতি, ‘‘অত্তনো দুক্খং হরিস্সামী’’তি পরং দুক্খিতং করোতি, ‘‘অত্তানং সুখেস্সামী’’তি পরং দুক্খিতং করোতি, ‘‘অত্তানং সুখেস্সামী’’তি পরস্স সুখং নাসেতি, ন সো ধম্মং জানাতি. যো পন এৰং জানাতি ‘‘যথেৰিদং ময্হং ¶ সুখদুক্খং, তথা পরেস’’ন্তি, স ৰেদি ধম্মং জানাতি নামাতি অযমেতিস্সা গাথায অত্থো.
পিযেন তে দম্মীতি পিযেন কারণভূতেন পিযং ফলং পত্থেন্তো দম্মীতি অত্থো. পিযং লভন্তীতি সংসারে সংসরন্তা পিযমেৰ লভন্তি. কামহেতুকন্তি, সম্ম অভিপারক ¶ , কামহেতুকং অযুত্তং কত্ৰা ‘‘অত্তানং ৰধিস্সামী’’তি মে পরিৰিতক্কো উপ্পজ্জতি. ময্হ সতিন্তি মম সন্তকং. ‘‘ময্হ সতী’’তিপি পাঠো, মম সন্তকাতি এৰং মঞ্ঞমানো সচে ত্ৰং তং ন কামেসীতি অত্থো. সব্বজনস্সাতি সব্বা সেনিযো সন্নিপাতাপেত্ৰা তস্স সব্বজনস্স অযং ময্হং অহিতাতি পরিচ্চজিস্সামি. ততো অৰ্হযেসীতি ততো তং অপরিগ্গহিতত্তা আনেয্যাসি. অদূসিযন্তি অনপরাধং. কত্তেতি তমেৰ অপরেন নামেন আলপতি. সো হি রঞ্ঞো হিতং করোতি, তস্মা ‘‘কত্তা’’তি ৰুচ্চতি. ন চাপি ত্যস্সাতি এৰং অকিচ্চকারীতি নগরে তৰ কোচি পক্খোপি ন ভৰেয্য.
নিন্দন্তি ন কেৰলং উপৰাদমেৰ, সচেপি মং কোচি সম্মুখা নিন্দিস্সতি ৰা পসংসিস্সতি ৰা, দোসং ৰা পন আরোপেন্তো গরহিস্সতি, তম্পাহং নিন্দং পসংসং গরহঞ্চ সব্বং সহিস্সামি, সব্বমেতং মম আগচ্ছতূতি ৰদতি. তম্হাতি যো এতে নিন্দাদযো ন গণ্হাতি, তম্হা পুরিসা ইস্সরিযসঙ্খাতা সিরী চ পঞ্ঞাসঙ্খাতা লক্খী চ থলট্ঠানতো সুৰুট্ঠিসঙ্খাতো আপো ৰিয অপেতি ন পতিট্ঠাতীতি. এত্তোতি ইতো মম তস্সা পরিচ্চত্তকারণা. ধম্মাতিসারঞ্চাতি ধম্মং অতিক্কমিত্ৰা পৰত্তং অকুসলং ৰা যং কিঞ্চি হোতি. পচ্চুত্তরিস্সামীতি সম্পটিচ্ছিস্সামি ধারযিস্সামি. থাৰরানং তসানন্তি যথা মহাপথৰী খীণাসৰানঞ্চ পুথুজ্জনানঞ্চ কিঞ্চি সম্পটিচ্ছতি সব্বং অধিৰাসেতি, তথেৰাহম্পি সব্বমেতং সম্পটিচ্ছিস্সামি অধিৰাসেস্সামীতি দীপেতি. একোৰিমন্তি অহং একোৰ ইমম্পি অত্তনো দুক্খভারং হারযিস্সামি ধারযিস্সামি ৰহিস্সামি. ধম্মে ঠিতোতি ৰিনিচ্ছযধম্মে পৰেণিধম্মে তিৰিধসুচরিতধম্মে চ ঠিতো হুত্ৰা.
সগ্গূপগন্তি ¶ , দেৰ, পুঞ্ঞকম্মং নামেতং সগ্গূপগং হোতি. যঞ্ঞে ধনন্তি যঞ্ঞধনং, অযমেৰ ৰা পাঠো. সখাতি উম্মাদন্তীপি মম সহাযিকা, ত্ৰম্পি ¶ সহাযকো. পিতরোতি ব্রহ্মানো. সব্বেতি ন কেৰলং দেৰব্রহ্মানোৰ, সব্বে রট্ঠৰাসিনোপি মং পস্সথ, ‘‘ভো, সহাযকস্স ভরিযা সহাযিকা ইমিনা গেহে কতা’’তি নিন্দেয্যুং. ন হেতধম্মন্তি ন হি এতং অধম্মিকং. যং তে মযাতি যস্মা মযা সা তুয্হং দিন্না, তস্মা এতং অধম্মোতি ন ৰদিস্সন্তি. সতন্তি সন্তানং বুদ্ধাদীনং খন্তিমেত্তাভাৰনাসীলাচারসঙ্খাতানি ধম্মানি সুৰণ্ণিতানি সমুদ্দৰেলাৰ দুরচ্চযানি, তস্মা যথা সমুদ্দো ৰেলং নাতিক্কমতি, এৰমহম্পি সীলৰেলং নাতিক্কমিস্সামীতি ৰদতি.
আহুনেয্যো মেসীতি, মহারাজ, ত্ৰং মম আহুনপাহুনসক্কারস্সানুচ্ছৰিকো. ধাতা ৰিধাতা চসি কামপালোতি ত্ৰং মম, দেৰ, ধারণতো ধাতা ইস্সরিযসুখস্স ৰিদহনতো ৰিধাতা ইচ্ছিতপত্থিতানং ¶ কামানং পালনতো কামপালো. তযী হুতাতি তুয্হং দিন্না. কামেন মেতি মম কামেন মম পত্থনায উম্মাদন্তিং পটিচ্ছাতি এৰং অভিপারকো রঞ্ঞো দেতি. রাজা ‘‘ন ময্হং অত্থো’’তি পটিক্খিপতি. ভূমিযং পতিতং সাকুণিকপচ্ছিং পিট্ঠিপাদেন পহরিত্ৰা অটৰিযং খিপন্তা ৰিয উভোপি নং জহন্তেৰ. ইদানি রাজা পুন অকথনত্থায তং সন্তজ্জেন্তো ‘‘অদ্ধা হী’’তি গাথমাহ. তত্থ কত্তুপুত্তাতি পিতাপিস্স কত্তাৰ, তেন নং এৰং আলপতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – অদ্ধা ত্ৰং ইতো পুব্বে ময্হং সব্বধম্মং অচরি, হিতমেৰ ৰুড্ঢিমেৰ অকাসি, ইদানি পন পটিপক্খো হুত্ৰা বহুং কথেসি, ‘‘মা এৰং ৰিপ্পলপসি, অঞ্ঞো নু তে দ্ৰিপদো নরো, কো ইধ জীৰলোকে অরুণেযেৰ সোত্থিকত্তা, সচে হি অহং ৰিয অঞ্ঞো রাজা তৰ ভরিযায পটিবদ্ধচিত্তো অভৰিস্স, অন্তোঅরুণেযেৰ তৰ সীসং ছিন্দাপেত্ৰা তং অত্তনো ঘরে করেয্য, অহং পন অকুসলভযেনেৰ ন করোমি, তুণ্হী হোহি, ন মে এতায অত্থো’’তি তং সন্তজ্জেসি.
সো তং সুত্ৰা পুন কিঞ্চি ৰত্তুং অসক্কোন্তো রঞ্ঞো থুতিৰসেন ‘‘তুৰং নূ’’তি গাথমাহ. তস্সত্থো – মহারাজ, ত্ৰঞ্ঞেৰ সকলজম্বুদীপে সব্বেসং নরিন্দানং সেট্ঠো, ত্ৰং অনুত্তরো, ত্ৰং ৰিনিচ্ছযধম্মপৰেণিধম্মসুচরিতধম্মানং গোপাযনেন ধম্মগুত্তো, তেসং ৰিদিতত্তা ধম্মৰিদূ ত্ৰং সুমেধো, সো ত্ৰং যং ধম্মং গোপেসি, তেনেৰ গুত্তো চীরং জীৰ, ধম্মঞ্চ মে দেসেহি ধম্মপালক, ধম্মগোপক, রাজৰরাতি.
অথ ¶ রাজা ধম্মং দেসেন্তো ‘‘তদিঙ্ঘা’’তিআদিমাহ. তত্থ ইঙ্ঘাতি চোদনত্থে নিপাতো, যস্মা ¶ মং ত্ৰং চোদেসি, তস্মাতি অত্থো. সতন্তি বুদ্ধাদীহি সপ্পুরিসেহি আসেৰিতং. সাধূতি সুন্দরো পসত্থো. ৰিনিচ্ছযপৰেণিসুচরিতধম্মে রোচেতীতি ধম্মরুচি. তাদিসো হি জীৰিতং জহন্তোপি অকিচ্চং ন করোতি, তস্মা সাধু. পঞ্ঞাণৰাতি ঞাণসম্পন্নো. মিত্তানমদ্দুব্ভোতি মিত্তস্স অদুস্সনভাৰো. ঠিতধম্মস্সাতি পতিট্ঠিততিৰিধধম্মস্স. আসেথাতি আসেয্যুং নিসীদেয্যুং. দেসনাসীসমেৰ চেতং, চত্তারোপি ইরিযাপথে সুখং কপ্পেয্যুন্তি অযং পনেত্থ অত্থো. সীতচ্ছাযাযাতি পুত্তদারঞাতিমিত্তানং সীতলায ছাযায. সঙ্ঘরেতি সকঘরে, অত্তনো গেহেতি অত্থো. অধম্মবলিদণ্ডাদীহি অনুপদ্দুতা সুখং ৰসেয্যুন্তি দস্সেতি. ন চাহমেতন্তি, সম্ম অভিপারক, যমেতং অসমেক্খিত্ৰা কতং অসাধুকম্মং, এতং অহং ন রোচযামি. যে ৰাপি ঞত্ৰানাতি যে ৰা পন রাজানো ঞত্ৰা তুলেত্ৰা তীরেত্ৰা সযং করোন্তি, তেসাহং কম্মং রোচেমীতি অধিপ্পাযো. উপমা ইমাতি ইমস্মিং পনত্থে ত্ৰং ময্হং ইমা দ্ৰে উপমা সুণোহি.
জিম্হন্তি ৰঙ্কং. নেত্তেতি যো গাৰিযো নেতি, তস্মিং জেট্ঠকউসভে. পগেৰাতি তস্মিং অধম্মং চরন্তে ইতরা পজা পগেৰ চরতি, অতিৰিয করোতীতি অত্থো. ধম্মিকোতি চত্তারি অগতিগমনানি পহায ধম্মেন রজ্জং কারেন্তো. অমরত্তন্তি দেৰত্তং. রতনন্তি সৰিঞ্ঞাণকাৰিঞ্ঞাণকরতনং. ৰত্থিযন্তি কাসিকৰত্থমেৰ. অস্সিত্থিযোতি ৰাতসমগতিঅস্সেপি উত্তমরূপধরা ইত্থিযোপি. রতনং মণিকঞ্চাতি সত্তৰিধরতনঞ্চ মহগ্ঘভণ্ডকঞ্চ. অভিপালযন্তীতি ¶ আলোকং করোন্তা রক্খন্তি. ন তস্সাতি তস্স চক্কৰত্তিরজ্জস্সপি হেতু ন ৰিসমং চরেয্যং. উসভোম্হীতি যস্মা অহং সিৰীনং মজ্ঝে জেট্ঠকরাজা হুত্ৰা জাতো, তস্মা চক্কৰত্তিরজ্জকারণম্পি ন ৰিসমং চরামীতি অত্থো. নেতাতি মহাজনং কুসলে পতিট্ঠাপেত্ৰা দেৰনগরং নেতা, হিতকরণেন তস্স হিতা, ‘‘সিৰিরাজা কির ধম্মচারী’’তি সকলজম্বুদীপে ঞাতত্তা উগ্গতো, সমেন রট্ঠপালনতো রট্ঠপালো. অপচাযমানোতি সিৰীনং পোরাণকরাজূনং পৰেণিধম্মং অপচাযমানো. সোতি সো অহং তমেৰ ধম্মং অনুৰিচিন্তযন্তো তস্মা তেন কারণেন অত্তনো চিত্তস্স ৰসে ন ৰত্তামি.
এৰং ¶ মহাসত্তস্স ধম্মকথং সুত্ৰা অভিপারকো থুতিং করোন্তো ‘‘অদ্ধা’’তিআদিমাহ. নপ্পমজ্জসীতি অত্তনা কথিতধম্মং নপ্পমজ্জসি তত্থেৰ ৰত্তেসি. ধম্মং পমজ্জাতি ধম্মং পমুস্সিত্ৰা অগতিৰসেন গন্ত্ৰা. এৰং সো তস্স থুতিং কত্ৰা ‘‘ধম্মং চরা’’তি ধম্মচরিযায নিয্যোজেন্তো উত্তরিপি দস ওৰাদগাথা অভাসি. তাসমত্থো হেট্ঠা তেসকুণজাতকে (জা. ২.১৭.১ আদযো) ৰণ্ণিতোৰ.
এৰং ¶ অভিপারকসেনাপতিনা রঞ্ঞো ধম্মে দেসিতে রাজা উম্মাদন্তিযা পটিবদ্ধচিত্তং ৰিনোদেসি.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি, সচ্চপরিযোসানে সো ভিক্খু সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি. তদা সুনন্দসারথি আনন্দো অহোসি, অভিপারকো সারিপুত্তো, উম্মাদন্তী উপ্পলৰণ্ণা, সেসপরিসা বুদ্ধপরিসা, সিৰিরাজা অহমেৰ অহোসিন্তি.
উম্মাদন্তীজাতকৰণ্ণনা দুতিযা.
[৫২৮] ৩. মহাবোধিজাতকৰণ্ণনা
কিং নু দণ্ডং কিমজিনন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো পঞ্ঞাপারমিং আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু মহাউমঙ্গজাতকে (জা. ২.২২.৫৯০ আদযো) আৰি ভৰিস্সতি. তদা পন সত্থা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপি তথাগতো পঞ্ঞৰা পরপ্পৰাদপ্পমদ্দনোযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে বোধিসত্তো কাসিরট্ঠে অসীতিকোটিৰিভৰস্স উদিচ্চব্রাহ্মণমহাসালস্স কুলে নিব্বত্তি, ‘‘বোধিকুমারো’’তিস্স নামং করিংসু. সো ৰযপ্পত্তো তক্কসিলাযং উগ্গহিতসিপ্পো পচ্চাগন্ত্ৰা অগারমজ্ঝে ৰসন্তো অপরভাগে কামে পহায হিমৰন্তপদেসং পৰিসিত্ৰা পরিব্বাজকপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা ¶ তত্থেৰ ৰনমূলফলাহারো চিরং ৰসিত্ৰা ৰস্সারত্তসমযে হিমৰন্তা ওরুয্হ চারিকং চরন্তো অনুপুব্বেন বারাণসিং পত্ৰা রাজুয্যানে ৰসিত্ৰা পুনদিৰসে পরিব্বাজকসারুপ্পেন নগরে ভিক্খায চরন্তো রাজদ্ৰারং পাপুণি ¶ তমেনং সীহপঞ্জরে ঠিতো রাজা দিস্ৰা তস্স উপসমে পসীদিত্ৰা তং অত্তনো ভৰনং পৰেসেত্ৰা রাজপল্লঙ্কে নিসীদাপেত্ৰা কতপটিসন্থারো থোকং ধম্মকথং সুত্ৰা নানগ্গরসভোজনং দাপেসি. মহাসত্তো ভত্তং গহেত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ইদং রাজকুলং নাম বহুদোসং বহুপচ্চামিত্তং হোতি, কো নু খো মম উপ্পন্নং ভযং নিত্থরিস্সতী’’তি. সো অৰিদূরে ঠিতং রাজৰল্লভং একং পিঙ্গলসুনখং দিস্ৰা মহন্তং ভত্তপিণ্ডং গহেত্ৰা তস্স দাতুকামতাকারং দস্সেসি. রাজা ঞত্ৰা সুনখস্স ভাজনং আহরাপেত্ৰা ভত্তং গাহাপেত্ৰা দাপেসি. মহাসত্তোপি তস্স দত্ৰা ভত্তকিচ্চং নিট্ঠপেসি. রাজাপিস্স পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা অন্তোনগরে রাজুয্যানে পণ্ণসালং কারেত্ৰা পব্বজিতপরিক্খারে ¶ দত্ৰা তং তত্থ ৰাসাপেসি, দেৰসিকঞ্চস্স দ্ৰে তযো ৰারে উপট্ঠানং অগমাসি. ভোজনকালে পন মহাসত্তো নিচ্চং রাজপল্লঙ্কেযেৰ নিসীদিত্ৰা রাজভোজনমেৰ ভুঞ্জতি. এৰং দ্ৰাদস সংৰচ্ছরানি অতীতানি.
তস্স পন রঞ্ঞো পঞ্চ অমচ্চা অত্থঞ্চ ধম্মঞ্চ অনুসাসন্তি. তেসু একো অহেতুকৰাদী, একো ইস্সরকতৰাদী, একো পুব্বেকতৰাদী, একো উচ্ছেদৰাদী, একো খত্তৰিজ্জৰাদী. তেসু অহেতুকৰাদী ‘‘ইমে সত্তা সংসারসুদ্ধিকা’’তি মহাজনং উগ্গণ্হাপেসি. ইস্সরকতৰাদী ‘‘অযং লোকো ইস্সরনিম্মিতো’’তি মহাজনং উগ্গণ্হাপেসি. পুব্বেকতৰাদী ‘‘ইমেসং সত্তানং সুখং ৰা দুক্খং ৰা উপ্পজ্জমানং পুব্বেকতেনেৰ উপ্পজ্জতী’’তি মহাজনং উগ্গণ্হাপেসি. উচ্ছেদৰাদী ‘‘ইতো পরলোকং গতো নাম নত্থি, অযং লোকো উচ্ছিজ্জতী’’তি মহাজনং উগ্গণ্হাপেসি. খত্তৰিজ্জৰাদী ‘‘মাতাপিতরোপি মারেত্ৰা অত্তনোৰ অত্থো কাতব্বো’’তি মহাজনং উগ্গণ্হাপেসি. তে রঞ্ঞো ৰিনিচ্ছযে নিযুত্তা লঞ্জখাদকা ¶ হুত্ৰা অস্সামিকং সামিকং, সামিকং অস্সামিকং করোন্তি.
অথেকদিৰসং একো পুরিসো কূটট্টপরাজিতো মহাসত্তং ভিক্খায চরন্তং রাজগেহং পৰিসন্তং দিস্ৰা ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হে রাজগেহে ভুঞ্জমানা ৰিনিচ্ছযামচ্চে লঞ্জং গহেত্ৰা লোকং ৰিনাসেন্তে কস্মা অজ্ঝুপেক্খথ, ইদানি পঞ্চহি অমচ্চেহি কূটট্টকারকস্স হত্থতো লঞ্জং গহেত্ৰা সামিকোৰ সমানো অস্সামিকো কতো’’তি পরিদেৰি. সো ¶ তস্মিং কারুঞ্ঞৰসেন ৰিনিচ্ছযং গন্ত্ৰা ধম্মেন ৰিনিচ্ছিনিত্ৰা সামিকঞ্ঞেৰ সামিকং অকাসি. মহাজনো একপ্পহারেনেৰ মহাসদ্দেন সাধুকারং অদাসি. রাজা তং সদ্দং সুত্ৰা ‘‘কিংসদ্দো নামায’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা তমত্থং সুত্ৰা কতভত্তকিচ্চং মহাসত্তং উপনিসীদিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, অজ্জ কির ৰো অট্টো ৰিনিচ্ছিতো’’তি. ‘‘আম, মহারাজা’’তি. ‘‘ভন্তে, তুম্হেসু ৰিনিচ্ছিনন্তেসু মহাজনস্স ৰুড্ঢি ভৰিস্সতি, ইতো পট্ঠায তুম্হেৰ ৰিনিচ্ছিনথা’’তি. ‘‘মহারাজ, মযং পব্বজিতা নাম, নেতং কম্মং অম্হাকং কম্ম’’ন্তি. ‘‘ভন্তে, মহাজনে কারুঞ্ঞেন কাতুং ৰট্টতি, তুম্হে সকলদিৰসং মা ৰিনিচ্ছিনথ, উয্যানতো পন ইধাগচ্ছন্তা ৰিনিচ্ছযট্ঠানং গন্ত্ৰা পাতোৰ চত্তারো অট্টে ৰিনিচ্ছিনথ, ভুত্ৰা উয্যানং গচ্ছন্তা চত্তারো, এৰং মহাজনস্স ৰুড্ঢি ভৰিস্সতী’’তি. সো তেন পুনপ্পুনং যাচিযমানো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা ততো পট্ঠায তথা অকাসি.
কূটট্টকারকা ওকাসং ন লভিংসু. তেপি অমচ্চা লঞ্জং অলভন্তা দুগ্গতা হুত্ৰা চিন্তযিংসু ¶ – ‘‘বোধিপরিব্বাজকস্স ৰিনিচ্ছিননকালতো পট্ঠায মযং কিঞ্চি ন লভাম, হন্দ নং ‘রাজৰেরিকো’তি ৰত্ৰা রঞ্ঞো অন্তরে পরিভিন্দিত্ৰা মারাপেস্সামা’’তি. তে রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা, ‘‘মহারাজ, বোধিপরিব্বাজকো তুম্হাকং অনত্থকামো’’তি ৰত্ৰা অসদ্দহন্তেন রঞ্ঞা ‘‘সীলৰা এস ঞাণসম্পন্নো, ন এৰং করিস্সতী’’তি ৰুত্তে, ‘‘মহারাজ, তেন সকলনগরৰাসিনো অত্তনো হত্থে কত্ৰা কেৰলং অম্হেযেৰ পঞ্চ ¶ জনে কাতুং ন সক্কা, সচে অম্হাকং ৰচনং ন সদ্দহথ, তস্স ইধাগমনকালে পরিসং ওলোকেথা’’তি আহংসু. রাজা ‘‘সাধূ’’তি সীহপঞ্জরে ঠিতো তং আগচ্ছন্তং ওলোকেন্তো পরিৰারং দিস্ৰা অত্তনো অঞ্ঞাণেন অট্টকারকমনুস্সে ‘‘তস্স পরিৰারা’’তি মঞ্ঞমানো ভিজ্জিত্ৰা তে অমচ্চে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘কিন্তি করোমা’’তি পুচ্ছি. ‘‘গণ্হাপেথ নং, দেৰা’’তি. ‘‘ওল়ারিকং অপরাধং অপস্সন্তা কথং গণ্হামা’’তি. ‘‘তেন হি, মহারাজ, পকতিপরিহারমস্স হাপেথ, তং পরিহাযন্তং দিস্ৰা পণ্ডিতো পরিব্বাজকো কস্সচি অনারোচেত্ৰা সযমেৰ পলাযিস্সতী’’তি.
রাজা ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা অনুপুব্বেন তস্স পরিহারং পরিহাপেসি. পঠমদিৰসং তাৰ নং তুচ্ছপল্লঙ্কেযেৰ নিসীদাপেসুং. সো তুচ্ছপল্লঙ্কং দিস্ৰাৰ ¶ রঞ্ঞো পরিভিন্নভাৰং ঞত্ৰা সযমেৰ উয্যানং গন্ত্ৰা তং দিৰসমেৰ পক্কমিতুকামো হুত্ৰাপি ‘‘একন্তেন ঞত্ৰা পক্কমিস্সামী’’তি ন পক্কামি. অথস্স পুনদিৰসে তুচ্ছপল্লঙ্কে নিসিন্নস্স রঞ্ঞোপকতিভত্তঞ্চ অঞ্ঞঞ্চ গহেত্ৰা মিস্সকভত্তং অদংসু. ততিযদিৰসে মহাতলং পৰিসিতুং অদত্ৰা সোপানসীসেযেৰ ঠপেত্ৰা মিস্সকভত্তং অদংসু. সো তম্পি আদায উয্যানং গন্ত্ৰা ভত্তকিচ্চং অকাসি. চতুত্থদিৰসে হেট্ঠাপাসাদে ঠপেত্ৰা কণাজকভত্তং অদংসু. সো তম্পি গহেত্ৰা উয্যানং গন্ত্ৰা ভত্তকিচ্চং অকাসি. রাজা অমচ্চে পুচ্ছি – ‘‘বোধিপরিব্বাজকো সক্কারে পরিহাপিতেপি ন পক্কমতি, কিন্তি নং করোমা’’তি? ‘‘দেৰ, ন সো ভত্তত্থায চরতি, ছত্তত্থায পন চরতি. সচে ভত্তত্থায চরেয্য, পঠমদিৰসংযেৰ পলাযেয্যা’’তি. ‘‘ইদানি কিং করোমা’’তি? ‘‘স্ৰে ঘাতাপেথ নং, মহারাজা’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি তেসঞ্ঞেৰ হত্থে খগ্গে ঠপেত্ৰা ‘‘স্ৰে অন্তরদ্ৰারে ঠত্ৰা পৰিসন্তস্সেৰস্স সীসং ছিন্দিত্ৰা খণ্ডাখণ্ডিকং কত্ৰা কঞ্চি অজানাপেত্ৰা ৰচ্চকুটিযং পক্খিপিত্ৰা ন্হত্ৰা আগচ্ছেয্যাথা’’তি আহ. তে ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা ‘‘স্ৰে আগন্ত্ৰা এৰং করিস্সামা’’তি অঞ্ঞমঞ্ঞং ¶ ৰিচারেত্ৰা এৰং অত্তনো নিৰেসনং অগমংসু.
রাজাপি সাযং ভুত্তভোজনো সিরিসযনে নিপজ্জিত্ৰা মহাসত্তস্স গুণে অনুস্সরি. অথস্স তাৰদেৰ সোকো উপ্পজ্জি, সরীরতো সেদা মুচ্চিংসু, সযনে অস্সাসং অলভন্তো অপরাপরং ¶ পরিৰত্তি. অথস্স অগ্গমহেসী উপনিপজ্জি, সো তায সদ্ধিং সল্লাপমত্তম্পি ন করি. অথ নং সা ‘‘কিং নু খো, মহারাজ, সল্লাপমত্তম্পি ন করোথ, অপি নু খো মে কোচি অপরাধো অত্থী’’তি পুচ্ছি. ‘‘নত্থি দেৰি, অপিচ খো বোধিপরিব্বাজকো কির অম্হাকং পচ্চত্থিকো জাতোতি তস্স স্ৰে ঘাতনত্থায পঞ্চ অমচ্চে আণাপেসিং, তে পন নং মারেত্ৰা খণ্ডাখণ্ডিকং কত্ৰা ৰচ্চকূপে পক্খিপিস্সন্তি, সো পন অম্হাকং দ্ৰাদস সংৰচ্ছরানি বহুং ধম্মং দেসেসি, একাপরাধোপিস্স মযা পচ্চক্খতো ন দিট্ঠপুব্বো, পরপত্তিযেন হুত্ৰা তস্স মযা ৰধো আণত্তো, তেন কারণেন সোচামী’’তি. অথ নং সা ‘‘সচে তে দেৰ সো পচ্চত্থিকো জাতো, তং ঘাতেন্তো কিং সোচসি, পচ্চত্থিকং নাম পুত্তম্পি ঘাতেত্ৰা অত্তনো সোত্থিভাৰো কাতব্বোৰ, মা সোচিত্থা’’তি অস্সাসেসি. সো তস্সা ৰচনেন পটিলদ্ধস্সাসো নিদ্দং ওক্কমি.
তস্মিং ¶ খণে কোলেয্যকো পিঙ্গলসুনখো তং কথং সুত্ৰা ‘‘স্ৰে মযা অত্তনো বলেনস্স জীৰিতং দাতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা পুনদিৰসে পাতোৰ পাসাদা ওরুয্হ মহাদ্ৰারং আগন্ত্ৰা উম্মারে সীসং কত্ৰা মহাসত্তস্স আগমনমগ্গং ওলোকেন্তোৰ নিপজ্জি. তেপি অমচ্চা পাতোৰ খগ্গহত্থা আগন্ত্ৰা দ্ৰারন্তরে অট্ঠংসু. বোধিসত্তোপি ৰেলং সল্লক্খেত্ৰা উয্যানা নিক্খম্ম রাজদ্ৰারং আগঞ্ছি. অথ নং সুনখো দিস্ৰা মুখং ৰিৰরিত্ৰা চতস্সো দাঠা দস্সেত্ৰা ‘‘কিং ত্ৰং, ভন্তে, জম্বুদীপতলে অঞ্ঞত্থ ভিক্খং ন লভসি, অম্হাকং রাজা তৰ মারণত্থায পঞ্চ অমচ্চে খগ্গহত্থে দ্ৰারন্তরে ঠপেসি, মা ত্ৰং নলাটেন মচ্চুং গহেত্ৰা আগমি, সীঘং পক্কমা’’তি মহাসদ্দেন ৰিরৰি. সো সব্বরুতঞ্ঞুতায তমত্থং ঞত্ৰা ততোৰ নিৰত্তিত্ৰা উয্যানং গন্ত্ৰা ¶ পক্কমনত্থায পরিক্খারে আদিযি. রাজা সীহপঞ্জরে ঠিতো তং আগচ্ছন্তং গচ্ছন্তঞ্চ দিস্ৰা ‘‘সচে অযং মম পচ্চত্থিকো ভৰেয্য, উয্যানং গন্ত্ৰা বলং সন্নিপাতাপেত্ৰা কম্মসজ্জো ভৰিস্সতি. নো চে, অত্তনো পরিক্খারে গহেত্ৰা গমনসজ্জো ভৰিস্সতি, জানিস্সামি তাৰস্স কিরিয’’ন্তি উয্যানং গন্ত্ৰা মহাসত্তং অত্তনো পরিক্খারে আদায ‘‘গমিস্সামী’’তি পণ্ণসালতো নিক্খন্তং চঙ্কমনকোটিযং দিস্ৰাৰ ৰন্দিত্ৰা একমন্তং ঠিতো পঠমং গাথমাহ –
‘‘কিং নু দণ্ডং কিমজিনং, কিং ছত্তং কিমুপাহনং;
কিমঙ্কুসঞ্চ পত্তঞ্চ, সঙ্ঘাটিঞ্চাপি ব্রাহ্মণ;
তরমানরূপোহাসি, কিং নু পত্থযসে দিস’’ন্তি.
তস্সত্থো ¶ – ভন্তে, পুব্বে ত্ৰং অম্হাকং ঘরং আগচ্ছন্তো দণ্ডাদীনি ন গণ্হাসি, অজ্জ পন কেন কারণেন দণ্ডঞ্চ অজিনঞ্চ ছত্তূপাহনঞ্চ মত্তিকপসিব্বকোলম্বনঅঙ্কুসঞ্চ মত্তিকপত্তঞ্চ সঙ্ঘাটিঞ্চাতি সব্বেপিমে পরিক্খারে তরমানরূপো গণ্হাসি, কতরং নু দিসং পত্থেসি, কত্থ গন্তুকামোসীতি পুচ্ছি.
তং সুত্ৰা মহাসত্তো ‘‘অযং অত্তনা কতকম্মং ন জানাতীতি মঞ্ঞতি, জানাপেস্সামি ন’’ন্তি দ্ৰে গাথা অভাসি –
‘‘দ্ৰাদসেতানি ৰস্সানি, ৰুসিতানি তৰন্তিকে;
নাভিজানামি সোণেন, পিঙ্গলেনাভিকূজিতং.
‘‘স্ৰাযং ¶ দিত্তোৰ নদতি, সুক্কদাঠং ৰিদংসযং;
তৰ সুত্ৰা সভরিযস্স, ৰীতসদ্ধস্স মং পতী’’তি.
তত্থ অভিকূজিতন্তি এতেন তৰ সুনখেন এৰং মহাৰিরৰেন ৰিরৰিতং ন জানামি. দিত্তো ৰাতি দপ্পিতো ৰিয. সভরিযস্সাতি তৰ সভরিযস্স মম মারণত্থায পঞ্চন্নং অমচ্চানং আণত্তভাৰং কথেন্তস্স সুত্ৰা ‘‘কিং ত্ৰং অঞ্ঞত্থ ভিক্খং ন লভসি, রঞ্ঞা তে ৰধো আণত্তো, ইধ মাগচ্ছী’’তি দিত্তোৰ নদতি. ৰীতসদ্ধস্স মং পতীতি মমন্তরে ৰিগতসদ্ধস্স তৰ ৰচনং সুত্ৰা এৰ নদতীতি আহ.
ততো রাজা অত্তনো দোসং সম্পটিচ্ছিত্ৰা তং খমাপেন্তো চতুত্থং গাথমাহ –
‘‘অহু ¶ এস কতো দোসো, যথা ভাসসি ব্রাহ্মণ;
এস ভিয্যো পসীদামি, ৰস ব্রাহ্মণ মাগমা’’তি.
তত্থ ভিয্যোতি সচ্চং মযা এৰং আণত্তং, অযং মে দোসো, এস পনাহং ইদানি অধিকতরং তযি পসীদামি, ইধেৰ ৰস, মা অঞ্ঞত্থ গমীতি.
তং সুত্ৰা মহাসত্তো, ‘‘মহারাজ, পণ্ডিতা নাম তাদিসেন পরপত্তিযেন অপচ্চক্খকারিনা সদ্ধিং ন ৰসন্তী’’তি ৰত্ৰা তস্স অনাচারং পকাসেন্তো আহ –
‘‘সব্বসেতো ¶ পুরে আসি, ততোপি সবলো অহু;
সব্বলোহিতকো দানি, কালো পক্কমিতুং মম.
‘‘অব্ভন্তরং পুরে আসি, ততো মজ্ঝে ততো বহি;
পুরা নিদ্ধমনা হোতি, সযমেৰ ৰজামহং.
‘‘ৰীতসদ্ধং ন সেৰেয্য, উপদানংৰনোদকং;
সচেপি নং অনুখণে, ৰারি কদ্দমগন্ধিকং.
‘‘পসন্নমেৰ সেৰেয্য, অপ্পসন্নং ৰিৰজ্জযে;
পসন্নং পযিরুপাসেয্য, রহদংৰুদকত্থিকো.
‘‘ভজে ভজন্তং পুরিসং, অভজন্তং ন ভজ্জযে;
অসপ্পুরিসধম্মো সো, যো ভজন্তং ন ভজ্জতি.
‘‘যো ¶ ভজন্তং ন ভজতি, সেৰমানং ন সেৰতি;
স ৰে মনুস্সপাপিট্ঠো, মিগো সাখস্সিতো যথা.
‘‘অচ্চাভিক্খণসংসগ্গা, অসমোসরণেন চ;
এতেন মিত্তা জীরন্তি, অকালে যাচনায চ.
‘‘তস্মা নাভিক্খণং গচ্ছে, ন চ গচ্ছে চিরাচিরং;
কালেন যাচং যাচেয্য, এৰং মিত্তা ন জীযরে.
‘‘অতিচিরং নিৰাসেন, পিযো ভৰতি অপ্পিযো;
আমন্ত খো তং গচ্ছাম, পুরা তে হোম অপ্পিযা’’তি.
তত্থ সব্বসেতোতি, মহারাজ, পঠমমেৰ তৰ নিৰেসনে মম ওদনো সব্বসেতো অহোসি, যং ত্ৰং ভুঞ্জসি, তমেৰ দাপেসীতি অত্থো. ততোতি ততো পচ্ছা পরিভেদকানং ৰচনং গহেত্ৰা তৰ মযি ৰিরত্তকালে সবলো মিস্সকোদনো জাতো. দানীতি ইদানি সব্বলোহিতকো জাতো. কালোতি অগুণঞ্ঞুস্স ¶ তৰ সন্তিকা ইদানি মম পক্কমিতুং কালো. অব্ভন্তরন্তি পঠমং মম অব্ভন্তরং ¶ আসনং আসি, অলঙ্কতমহাতলম্হি উস্সিতসেতচ্ছত্তে রাজপল্লঙ্কেযেৰ মং নিসীদাপেসুং. মজ্ঝেতি সোপানমত্থকে. পুরা নিদ্ধমনা হোতীতি যাৰ গীৰাযং গহেত্ৰা নিক্কড্ঢনা ন হোতি.
অনুখণেতি সচেপি অনুদকং উদপানং পত্তো পুরিসো উদকং অপস্সন্তো কললং ৰিযূহিত্ৰা অনুখণেয্য, তথাপি তং ৰারি কদ্দমগন্ধিকং ভৰেয্য, অমনুঞ্ঞতায ন পিৰেয্য, তথেৰ ৰীতসদ্ধং পযিরুপাসন্তেন লদ্ধপচ্চযাপি পরিত্তা চেৰ লূখা চ, অমনুঞ্ঞা অপরিভোগারহাতি অত্থো. পসন্নন্তি পতিট্ঠিতসদ্ধং. রহদন্তি গম্ভীরং মহারহদং. ভজন্তন্তি অত্তানং ভজন্তমেৰ ভজেয্য. অভজন্তন্তি পচ্চত্থিকং. ন ভজ্জযেতি ন ভজেয্য. ন ভজ্জতীতি যো পুরিসো অত্তানং ভজন্তং হিতচিত্তং পুগ্গলং ন ভজতি, সো অসপ্পুরিসধম্মো নামাতি. মনুস্সপাপিট্ঠোতি মনুস্সলামকো পতিকুট্ঠো সব্বপচ্ছিমকো. সাখস্সিতোতি মক্কটো.
অচ্চাভিক্খণসংসগ্গাতি ¶ অতিৰিয অভিণ্হসংসগ্গেন. অকালেতি অযুত্তপ্পত্তকালে পরস্স পিযভণ্ডং যাচনায মিত্তা জীরন্তি নাম, ত্ৰম্পি অতিচিরং নিৰাসেন মযি মিত্তিং ভিন্দি. তস্মাতি যস্মা অচ্চাভিক্খণসংসগ্গেন অসমোসরণেন চ মিত্তা জীরন্তি, তস্মা. চিরাচিরন্তি চিরকালং ৰীতিনামেত্ৰা চিরং ন গচ্ছে ন উপসঙ্কমেয্য. যাচন্তি যাচিতব্বং ভণ্ডকং যুত্তকালে যাচেয্য. ন জীযরেতি এৰং মিত্তা ন জীরন্তি. পুরা তে হোম অপ্পিযাতি যাৰ তৰ অপ্পিযা ন হোম, তাৰ আমন্তেত্ৰাৰ তং গচ্ছামাতি.
রাজা আহ –
‘‘এৰং চে যাচমানানং, অঞ্জলিং নাৰবুজ্ঝসি;
পরিচারকানং সতং, ৰচনং ন করোসি নো;
এৰং তং অভিযাচাম, পুন কযিরাসি পরিযায’’ন্তি.
তত্থ নাৰবুজ্ঝসীতি সচে, ভন্তে, এৰং যাচন্তেন মযা কতং অঞ্জলিং ন জানাসি, ন পটিগ্গণ্হসীতি অত্থো. পরিযাযন্তি পুন ইধাগমনায একৰারং করেয্যাসীতি যাচতি.
বোধিসত্তো আহ –
‘‘এৰং ¶ চে নো ৰিহরতং, অন্তরাযো ন হেস্সতি;
তুয্হং ৰাপি মহারাজ, ময্হং ৰা রট্ঠৰদ্ধন;
অপ্পেৰ নাম পস্সেম, অহোরত্তানমচ্চযে’’তি.
তত্থ এৰং চে নোতি সচে, মহারাজ, এৰং নানা হুত্ৰা ৰিহরন্তানং অম্হাকং অন্তরাযো ন হেস্সতি, তুয্হং ৰা ময্হং ৰা জীৰিতং পৰত্তিস্সতীতি দীপেতি. পস্সেমাতি অপি নাম পস্সেয্যাম.
এৰং ¶ ৰত্ৰা মহাসত্তো রঞ্ঞো ধম্মং দেসেত্ৰা ‘‘অপ্পমত্তো হোহি, মহারাজা’’তি ৰত্ৰা উয্যানা নিক্খমিত্ৰা একস্মিং সভাগট্ঠানে ভিক্খায চরিত্ৰা বারাণসিতো নিক্খম্ম অনুপুব্বেন হিমৰন্তোকাসমেৰ গন্ত্ৰা কিঞ্চি কালং ৰসিত্ৰা পুন ওতরিত্ৰা একং পচ্চন্তগামং নিস্সায অরঞ্ঞে ৰসি. তস্স পন গতকালতো পট্ঠায তে অমচ্চা পুন ৰিনিচ্ছযে নিসীদিত্ৰা ৰিলোপং করোন্তা চিন্তযিংসু – ‘‘সচে মহাবোধিপরিব্বাজকো পুনাগমিস্সতি, জীৰিতং নো নত্থি, কিং নু খ্ৰস্স অনাগমনকারণং করেয্যামা’’তি. অথ ¶ নেসং এতদহোসি – ‘‘ইমে সত্তা পটিবদ্ধট্ঠানং নাম জহিতুং ন সক্কোন্তি, কিং নু খ্ৰস্স ইধ পটিবদ্ধট্ঠান’’ন্তি. ততো ‘‘রঞ্ঞো অগ্গমহেসী’’তি ঞত্ৰা ‘‘ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি, যং সো ইমং নিস্সায আগচ্ছেয্য, পটিকচ্চেৰ নং মারাপেস্সামা’’তি তে রাজানং এতদৰোচুং – ‘‘দেৰ, ইমস্মিং দিৰসে নগরে একা কথা সূযতী’’তি. ‘‘কিং কথা নামা’’তি? ‘‘মহাবোধিপরিব্বাজকো চ কির দেৰী চ অঞ্ঞমঞ্ঞং সাসনপটিসাসনং পেসেন্তী’’তি. ‘‘কিন্তি কত্ৰা’’তি? তেন কির দেৰিযা পেসিতং ‘‘সক্কা নু খো অত্তনো বলেন রাজানং মারাপেত্ৰা মম সেতচ্ছত্তং দাতু’’ন্তি. তাযপিস্স পেসিতং ‘‘রঞ্ঞো মারণং নাম মম ভারো, মহাবোধিপরিব্বাজকো খিপ্পং আগচ্ছতূ’’তি রাজা তেসং পুনপ্পুনং কথেন্তানং সদ্দহিত্ৰা ‘‘ইদানি কিং কত্তব্ব’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘দেৰিং মারেতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তে অনুপপরিক্খিত্ৰাৰ ‘‘তেন হি নং তুম্হেৰ মারেত্ৰা খণ্ডাখণ্ডিকং ছিন্দিত্ৰা ৰচ্চকূপে খিপথা’’তি আহ. তে তথা করিংসু. তস্সা মারিতভাৰো সকলনগরে পাকটো অহোসি.
অথস্সা চত্তারো পুত্তা ‘‘ইমিনা নো নিরপরাধা মাতা মারিতা’’তি রঞ্ঞো পচ্চত্থিকা অহেসুং. রাজা মহাভযপ্পত্তো অহোসি. মহাসত্তো পরম্পরায তং পৰত্তিং সুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ঠপেত্ৰা মং অঞ্ঞো তে কুমারে সঞ্ঞাপেত্ৰা পিতরং খমাপেতুং সমত্থো নাম নত্থি, রঞ্ঞো চ জীৰিতং দস্সামি, কুমারে চ পাপতো মোচেস্সামী’’তি. সো পুনদিৰসে পচ্চন্তগামং পৰিসিত্ৰা ¶ মনুস্সেহি দিন্নং মক্কটমংসং খাদিত্ৰা তস্স ¶ চম্মং যাচিত্ৰা গহেত্ৰা অস্সমপদে সুক্খাপেত্ৰা নিগ্গন্ধং কত্ৰা নিৰাসেসিপি পারুপেসিপি অংসেপি ঠপেসি. কিংকারণা? ‘‘বহূপকারো মে’’তি ৰচনত্থায. সো তং চম্মং আদায অনুপুব্বেন বারাণসিং গন্ত্ৰা কুমারে উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘পিতুঘাতককম্মং নাম দারুণং, তং ৰো ন কাতব্বং, অজরামরো সত্তো নাম নত্থি, অহং তুম্হে অঞ্ঞমঞ্ঞং সমগ্গে করিস্সামিচ্চেৰ আগতো, তুম্হে মযা পহিতে সাসনে আগচ্ছেয্যাথা’’তি কুমারে ওৰদিত্ৰা অন্তোনগরে উয্যানং পৰিসিত্ৰা মক্কটচম্মং অত্থরিত্ৰা সিলাপট্টে নিসীদি.
অথ নং উয্যানপালকো দিস্ৰা ৰেগেন গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা সুত্ৰাৰ সঞ্জাতসোমনস্সো হুত্ৰা তে অমচ্চে আদায ¶ তত্থ গন্ত্ৰা মহাসত্তং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিত্ৰা পটিসন্থারং কাতুং আরভি. মহাসত্তো তেন সদ্ধিং অসম্মোদিত্ৰা মক্কটচম্মমেৰ পরিমজ্জি. অথ নং এৰমাহ – ‘‘ভন্তে, তুম্হে মং অকথেত্ৰা মক্কটচম্মমেৰ পরিমজ্জথ, কিং ৰো ইদং মযা বহূপকারতর’’ন্তি? ‘‘আম মহারাজ, বহূপকারো মে এস ৰানরো, অহমস্স পিট্ঠে নিসীদিত্ৰা ৰিচরিং, অযং মে পানীযঘটং আহরি, ৰসনট্ঠানং সম্মজ্জি, আভিসমাচারিকৰত্তপটিৰত্তং মম অকাসি, অহং পন অত্তনো দুব্বলচিত্ততায অস্স মংসং খাদিত্ৰা চম্মং সুক্খাপেত্ৰা অত্থরিত্ৰা নিসীদামি চেৰ নিপজ্জামি চ, এৰং বহূপকারো এস ময্হ’’ন্তি. ইতি সো তেসং ৰাদে ভিন্দনত্থায ৰানরচম্মে ৰানরৰোহারং আরোপেত্ৰা তং তং পরিযাযং সন্ধায ইমং কথং কথেসি. সো হি তস্স নিৰুত্থপুব্বত্তা ‘‘পিট্ঠে নিসীদিত্ৰা ৰিচরি’’ন্তি আহ; তং অংসে কত্ৰা পানীযঘটস্স আহটপুব্বত্তা ‘‘পানীযঘটং আহরী’’তি আহ; তেন চম্মেন ভূমিযং সম্মট্ঠপুব্বত্তা ‘‘ৰসনট্ঠানং সম্মজ্জী’’তি আহ; নিপন্নকালে তেন চম্মেন পিট্ঠিযা, অক্কন্তকালে পাদানং ফুট্ঠপুব্বত্তা ‘‘ৰত্তপটিৰত্তং মে অকাসী’’তি আহ. ছাতকালে পন তস্স মংসং লভিত্ৰা খাদিতত্তা ‘‘অহং পন ¶ অত্তনো দুব্বলচিত্ততায তস্স মংসং খাদি’’ন্তি আহ.
তং সুত্ৰা তে অমচ্চা ‘‘পাণাতিপাতো তেন কতো’’তি সঞ্ঞায ‘‘পস্সথ, ভো, পব্বজিতস্স কম্মং, মক্কটং কির মারেত্ৰা মংসং খাদিত্ৰা চম্মং গহেত্ৰা ৰিচরতী’’তি পাণিং পহরিত্ৰা পরিহাসমকংসু. মহাসত্তো তে তথা করোন্তে দিস্ৰা ‘‘ইমে অত্তনো ৰাদভেদনত্থায মম চম্মং আদায আগতভাৰং ন জানন্তি, জানাপেস্সামি নে’’তি অহেতুকৰাদিং তাৰ আমন্তেত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘আৰুসো, ত্ৰং কস্মা মং পরিহসসী’’তি? ‘‘মিত্তদুব্ভিকম্মস্স চেৰ পাণাতিপাতস্স ¶ চ কতত্তা’’তি. ততো মহাসত্তো ‘‘যো পন গতিযা চেৰ দিট্ঠিযা চ তে সদ্দহিত্ৰা এৰং করেয্য, তেন কিং দুক্কট’’ন্তি তস্স ৰাদং ভিন্দন্তো আহ –
‘‘উদীরণা চে সংগত্যা, ভাৰাযমনুৰত্ততি;
অকামা অকরণীযং ৰা, করণীযং ৰাপি কুব্বতি;
অকামকরণীযম্হি, ক্ৰিধ পাপেন লিপ্পতি.
‘‘সো ¶ চে অত্থো চ ধম্মো চ, কল্যাণো ন চ পাপকো;
ভোতো চে ৰচনং সচ্চং, সুহতো ৰানরো মযা.
‘‘অত্তনো চে হি ৰাদস্স, অপরাধং ৰিজানিযা;
ন মং ত্ৰং গরহেয্যাসি, ভোতো ৰাদো হি তাদিসো’’তি.
তত্থ উদীরণাতি কথা. সংগত্যাতি সংগতিযা ছন্নং অভিজাতীনং তং তং অভিজাতিং উপগমনেন. ভাৰাযমনুৰত্ততীতি ভাৰেন অনুৰত্ততি, করণত্থে সম্পদানং. অকামাতি অকামেন অনিচ্ছায. অকরণীযং ৰা করণীযং ৰাপীতি অকত্তব্বং পাপং ৰা কত্তব্বং কুসলং ৰা. কুব্বতীতি করোতি. ক্ৰিধাতি কো ইধ. ইদং ৰুত্তং হোতি – ত্ৰং অহেতুকৰাদী ‘‘নত্থি হেতু নত্থি পচ্চযো সত্তানং সংকিলেসাযা’’তিআদিদিট্ঠিকো, অযং লোকো সংগতিযা চেৰ সভাৰেন চ অনুৰত্ততি পরিণমতি, তত্থ তত্থ সুখদুক্খং পটিসংৰেদেতি. অকামকোৰ পাপং ৰা পুঞ্ঞং ৰা করোতীতি ৰদসি, অযং তৰ উদীরণা সচে তথা, এৰং সন্তে অকামকরণীযস্মিং অত্তনো ধম্মতায পৰত্তমানে পাপে কো ইধ সত্তো পাপেন লিপ্পতি, সচে হি অত্তনা অকতেন পাপেন লিপ্পতি, ন কোচি ন লিপ্পেয্যাতি.
সো চেতি সো অহেতুকৰাদসঙ্খাতো তৰ ভাসিতত্থো চ অত্থজোতকো ধম্মো চ কল্যাণো ন চ পাপকো. ‘‘অহেতূ অপ্পচ্চযা সত্তা সংকিলিস্সন্তি, সুখদুক্খং পটিসংৰেদিযন্তী’’তি ইদং ভোতো ৰচনং ¶ সচ্চং চে, সুহতো ৰানরো মযা, কো এত্থ মম দোসোতি অত্থো. ৰিজানিযাতি, সম্ম, সচে হি ত্ৰং অত্তনো ৰাদস্স অপরাধং জানেয্যাসি, ন মং গরহেয্যাসি. কিংকারণা? ভোতো ৰাদো হি তাদিসো, তস্মা অযং মম ৰাদং করোতীতি মং পসংসেয্যাসি, অত্তনো পন ৰাদং অজানন্তো মং গরহসীতি.
এৰং ¶ মহাসত্তো তং নিগ্গণ্হিত্ৰা অপ্পটিভাণং অকাসি. সোপি রাজপরিসতি মঙ্কুভূতো পত্তক্খন্ধো নিসীদি. মহাসত্তোপি তস্স ৰাদং ভিন্দিত্ৰা ইস্সরকতৰাদিং আমন্তেত্ৰা ‘‘ত্ৰং, আৰুসো, মং কস্মা পরিহসসি, যদি ইস্সরনিম্মিতৰাদং সারতো পচ্চেসী’’তি ৰত্ৰা আহ –
‘‘ইস্সরো সব্বলোকস্স, সচে কপ্পেতি জীৰিতং;
ইদ্ধিং ব্যসনভাৰঞ্চ, কম্মং কল্যাণপাপকং;
নিদ্দেসকারী পুরিসো, ইস্সরো তেন লিপ্পতি.
‘‘সো ¶ চে অত্থো চ ধম্মো চ, কল্যাণো ন চ পাপকো;
ভোতো চে ৰচনং সচ্চং, সুহতো ৰানরো মযা.
‘‘অত্তনো চে হি ৰাদস্স, অপরাধং ৰিজানিযা;
ন মং ত্ৰং গরহেয্যাসি, ভোতো ৰাদো হি তাদিসো’’তি.
তত্থ কপ্পেতি জীৰিতন্তি সচে ব্রহ্মা ৰা অঞ্ঞো ৰা কোচি ইস্সরো ‘‘ত্ৰং কসিযা জীৰ, ত্ৰং গোরক্খেনা’’তি এৰং সব্বলোকস্স জীৰিতং সংৰিদহতি ৰিচারেতি. ইদ্ধিং ব্যসনভাৰঞ্চাতি ইস্সরিযাদিভেদা ইদ্ধিযো চ ঞাতিৰিনাসাদিকং ব্যসনভাৰঞ্চ সেসঞ্চ কল্যাণপাপকং কম্মং সব্বং যদি ইস্সরোৰ কপ্পেতি করোতি. নিদ্দেসকারীতি যদি তস্স নিদ্দেসং আণত্তিমেৰ সেসো যো কোচি পুরিসো করোতি, এৰং সন্তে যো কোচি পুরিসো পাপং করোতি, তস্স ইস্সরেন কতত্তা ইস্সরোৰ তেন পাপেন লিপ্পতি. সেসং পুরিমনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. যথা চ ইধ, এৰং সব্বত্থ.
ইতি সো অম্বতোৰ মুগ্গরং গহেত্ৰা অম্বং পাতেন্তো ৰিয ইস্সরকরণেনেৰ ইস্সরকতৰাদং ভিন্দিত্ৰা পুব্বেকতৰাদিং আমন্তেত্ৰা ‘‘ত্ৰং, আৰুসো, মং কিং পরিহসসি, যদি পুব্বেকতৰাদং সচ্চং মঞ্ঞসী’’তি ৰত্ৰা আহ –
‘‘সচে পুব্বেকতহেতু, সুখদুক্খং নিগচ্ছতি;
পোরাণকং কতং পাপং, তমেসো মুচ্চতে ইণং;
পোরাণক ইণমোক্খো, ক্ৰিধ পাপেন লিপ্পতি.
‘‘সো ¶ ¶ চে অত্থো চ ধম্মো চ, কল্যাণো ন চ পাপকো;
ভোতো চে ৰচনং সচ্চং, সুহতো ৰানরো মযা.
‘‘অত্তনো চে হি ৰাদস্স, অপরাধং ৰিজানিযা;
ন মং ত্ৰং গরহেয্যাসি, ভোতো ৰাদো হি তাদিসো’’তি.
তত্থ পুব্বেকতহেতূতি পুব্বকতহেতু পুরিমভৰে কতকম্মকারণেনেৰ. তমেসো মুচ্চতে ইণন্তি যো ৰধবন্ধাদীহি দুক্খং পাপুণাতি, যদি সো যং তেন পোরাণকং কতং পাপং, তং ইদানি ইণং মুচ্চতি, এৰং সন্তে মমপি এস পোরাণকইণতো মোক্খো, অনেন হি মক্কটেন পুব্বে ¶ পরিব্বাজকেন হুত্ৰা অহং মক্কটো সমানো মারেত্ৰা খাদিতো ভৰিস্সামি, স্ৰাযং ইধ মক্কটত্তং পত্তো মযা পরিব্বাজকত্তং পত্তেন মারেত্ৰা খাদিতো ভৰিস্সতি, কো ইধ পাপেন লিপ্পতীতি.
ইতি সো তস্সপি ৰাদং ভিন্দিত্ৰা উচ্ছেদৰাদিং অভিমুখং কত্ৰা ‘‘ত্ৰং, আৰুসো, ‘ইত্থি দিন্ন’ন্তিআদীনি ৰত্ৰা ‘ইধেৰ সত্তা উচ্ছিজ্জন্তি, পরলোকং গতা নাম নত্থী’তি মঞ্ঞমানো কস্মা মং পরিহসসী’’তি সন্তজ্জেত্ৰা আহ –
‘‘চতুন্নংযেৰুপাদায, রূপং সম্ভোতি পাণিনং;
যতো চ রূপং সম্ভোতি, তত্থেৰানুপগচ্ছতি;
ইধেৰ জীৰতি জীৰো, পেচ্চ পেচ্চ ৰিনস্সতি.
‘‘উচ্ছিজ্জতি অযং লোকো, যে বালা যে চ পণ্ডিতা;
উচ্ছিজ্জমানে লোকম্হি, ক্ৰিধ পাপেন লিপ্পতি.
‘‘সো চে অত্থো চ ধম্মো চ, কল্যাণো ন চ পাপকো;
ভোতো চে ৰচনং সচ্চং, সুহতো ৰানরো মযা.
‘‘অত্তনো চে হি ৰাদস্স, অপরাধং ৰিজানিযা;
ন মং ত্ৰং গরহেয্যাসি, ভোতো ৰাদো হি তাদিসো’’তি.
তত্থ ¶ চতুন্নন্তি পথৰীআদীনং ভূতানং. রূপন্তি রূপক্খন্ধো. তত্থেৰাতি যতো তং রূপং সম্ভোতি, নিরুজ্ঝনকালেপি তত্থেৰ অনুপগচ্ছতি. ইমিনা তস্স ‘‘চাতুমহাভূতিকো অযং পুরিসো যদা কালং করোতি, তদা পথৰী পথৰীকাযং অনুপেতি অনুপগচ্ছতি, আপো… তেজো… ৰাযো ৰাযোকাযং অনুপেতি অনুপগচ্ছতি, আকাসং ইন্দ্রিযানি সঙ্কমন্তি, আসন্ধিপঞ্চমা পুরিসা মতং আদায গচ্ছন্তি, যাৰ আল়াহনা পদানি পঞ্ঞাযন্তি, কাপোতকানি অট্ঠীনি ভৰন্তি, ভস্মন্তা আহুতিযো ¶ , দত্তুপঞ্ঞত্তং যদিদং দানং, তেসং তুচ্ছা মুসা ৰিলাপো, যে কেচি অত্থিকৰাদং ৰদন্তি, বালে চ পণ্ডিতে চ কাযস্স ভেদা উচ্ছিজ্জন্তি ৰিনস্সন্তি, ন হোন্তি পরং মরণা’’তি ইমং দিট্ঠিং পতিট্ঠাপেসি. ইধেৰাতি ইমস্মিংযেৰ লোকে জীৰো জীৰতি. পেচ্চ পেচ্চ ৰিনস্সতীতি পরলোকে নিব্বত্তো সত্তো গতিৰসেন ইধ অনাগন্ত্ৰা তত্থেৰ পরলোকে ৰিনস্সতি ¶ উচ্ছিজ্জতি. এৰং উচ্ছিজ্জমানে লোকস্মিং কো ইধ পাপেন লিপ্পতীতি.
ইতি সো তস্সপি ৰাদং ভিন্দিত্ৰা খত্তৰিজ্জৰাদিং আমন্তেত্ৰা ‘‘ত্ৰং, আৰুসো, ‘মাতাপিতরোপি মারেত্ৰা অত্তনো অত্থো কাতব্বো’তি ইমং লদ্ধিং উক্খিপিত্ৰা ৰিচরন্তো কস্মা মং পরিহসসী’’তি ৰত্ৰা আহ –
‘‘আহু খত্তৰিদা লোকে, বালা পণ্ডিতমানিনো;
মাতরং পিতরং হঞ্ঞে, অথো জেট্ঠম্পি ভাতরং;
হনেয্য পুত্তদারে চ, অত্থো চে তাদিসো সিযা’’তি.
তত্থ খত্তৰিদাতি খত্তৰিজ্জা, অযমেৰ ৰা পাঠো. খত্তৰিজ্জাচরিযানং এতং নামং. বালা পণ্ডিতমানিনোতি বালা সমানাপি ‘‘পণ্ডিতা মযং অত্তনো পণ্ডিতভাৰং পকাসেমা’’তি মঞ্ঞমানা পণ্ডিতমানিনো হুত্ৰা এৰমাহু. অত্থো চেতি সচে অত্তনো যথারূপো কোচি অত্থো সিযা, ন কিঞ্চি পরিৰজ্জেয্য, সব্বং হনেয্যেৰাতি ৰদন্তি, ত্ৰম্পি নেসং অঞ্ঞতরোতি.
এৰং তস্স লদ্ধিং পতিট্ঠপেত্ৰা অত্তনো লদ্ধিং পকাসেন্তো আহ –
‘‘যস্স রুক্খস্স ছাযায, নিসীদেয্য সযেয্য ৰা;
ন তস্স সাখং ভঞ্জেয্য, মিত্তদুব্ভো হি পাপকো.
‘‘অথ ¶ অত্থে সমুপ্পন্নে, সমূলমপি অব্বহে;
অত্থো মে সম্বলেনাপি, সুহতো ৰানরো মযা.
‘‘সো চে অত্থো চ ধম্মো চ, কল্যাণো ন চ পাপকো;
ভোতো চে ৰচনং সচ্চং, সুহতো ৰানরো মযা.
‘‘অত্তনো চে হি ৰাদস্স, অপরাধং ৰিজানিযা;
ন মং ত্ৰং গরহেয্যাসি, ভোতো ৰাদো হি তাদিসো’’তি.
তত্থ অম্ভো খত্তৰিদ অম্হাকং পন আচরিযা এৰং ৰণ্ণযন্তি. অত্তনা পরিভুত্তচ্ছাযস্স রুক্খস্সপি সাখং ৰা পণ্ণং ৰা ন ভঞ্জেয্য. কিংকারণা ¶ ? মিত্তদুব্ভো হি পাপকো. ত্ৰং পন এৰং ৰদেসি – ‘‘অথ অত্থে সমুপ্পন্নে সমূলমপি ¶ অব্বহে’’তি, মম চ পাথেয্যেন অত্থো অহোসি, তস্মা সচেপেস মযা হতো, তথাপি অত্থো মে সম্বলেনাপি, সুহতো ৰানরো মযা.
এৰং সো তস্সপি ৰাদং ভিন্দিত্ৰা পঞ্চসু তেসু অপটিভানেসু নিসিন্নেসু রাজানং আমন্তেত্ৰা, ‘‘মহারাজ, ত্ৰং ইমে পঞ্চ রট্ঠৰিলোপকে মহাচোরে গহেত্ৰা ৰিচরসি, অহো বালো, এৰরূপানঞ্হি সংসগ্গেন পুরিসো দিট্ঠধম্মিকম্পি সম্পরাযিকম্পি মহাদুক্খং পাপুণেয্যা’’তি ৰত্ৰা রঞ্ঞো ধম্মং দেসেন্তো আহ –
‘‘অহেতুৰাদো পুরিসো, যো চ ইস্সরকুত্তিকো;
পুব্বেকতী চ উচ্ছেদী, যো চ খত্তৰিদো নরো.
‘‘এতে অসপ্পুরিসা লোকে, বালা পণ্ডিতমানিনো;
করেয্য তাদিসো পাপং, অথো অঞ্ঞম্পি কারযে;
অসপ্পুরিসসংসগ্গো, দুক্খন্তো কটুকুদ্রযো’’তি.
তত্থ তাদিসোতি, মহারাজ, যাদিসা এতে পঞ্চ দিট্ঠিগতিকা, তাদিসো পুরিসো সযম্পি পাপং করেয্য. য্ৰাস্স ৰচনং সুণাতি, তং অঞ্ঞম্পি কারযে. দুক্খন্তোতি এৰরূপেহি অসপ্পুরিসেহি সদ্ধিং সংসগ্গো ইধলোকেপি পরলোকেপি দুক্খন্তো কটুকুদ্রযোৰ হোতি. ইমস্স পনত্থস্স ¶ পকাসনত্থং ‘‘যানি কানিচি, ভিক্খৰে, ভযানি উপ্পজ্জন্তি, সব্বানি তানি বালতো’’তি সুত্তং (অ. নি. ৩.১) আহরিতব্বং. গোধজাতক- (জা. ১.১.১৩৮) সঞ্জীৰজাতক- (জা. ১.১.১৫০) অকিত্তিজাতকাদীহি (জা. ১.১৩.৮৩ আদযো) চাযমত্থো দীপেতব্বো.
ইদানী ওপম্মদস্সনৰসেন ধম্মদেসনং ৰড্ঢেন্তো আহ –
‘‘উরব্ভরূপেন ৰকস্সু পুব্বে, অসংকিতো অজযূথং উপেতি;
হন্ত্ৰা উরণিং অজিকং অজঞ্চ, উত্রাসযিত্ৰা যেনকামং পলেতি.
‘‘তথাৰিধেকে ¶ সমণব্রাহ্মণাসে, ছদনং কত্ৰা ৰঞ্চযন্তি মনুস্সে;
অনাসকা থণ্ডিলসেয্যকা চ, রজোজল্লং উক্কুটিকপ্পধানং;
পরিযাযভত্তঞ্চ ¶ অপানকত্তা, পাপাচারা অরহন্তো ৰদানা.
‘‘এতে অসপ্পুরিসা লোকে, বালা পণ্ডিতমানিনো;
করেয্য তাদিসো পাপং, অথো অঞ্ঞম্পি কারযে;
অসপ্পুরিসসংসগ্গো, দুক্খন্তো কটুকুদ্রযো.
‘‘যমাহু নত্থি ৰীরিযন্তি, অহেতুঞ্চ পৰদন্তি যে;
পরকারং অত্তকারঞ্চ, যে তুচ্ছং সমৰণ্ণযুং.
‘‘এতে অসপ্পুরিসা লোকে, বালা পণ্ডিতমানিনো;
করেয্য তাদিসো পাপং, অথো অঞ্ঞম্পি কারযে;
অসপ্পুরিসসংসগ্গো, দুক্খন্তো কটুকুদ্রযো.
‘‘সচে হি ৰীরিযং নাস্স, কম্মং কল্যাণপাপকং;
ন ভরে ৰড্ঢকিং রাজা, নপি যন্তানি কারযে.
‘‘যস্মা চ ৰীরিযং অত্থি, কম্মং কল্যাণপাপকং;
তস্মা যন্তানি কারেতি, রাজা ভরতি ৰড্ঢকিং.
‘‘যদি ¶ ৰস্সসতং দেৰো, ন ৰস্সে ন হিমং পতে;
উচ্ছিজ্জেয্য অযং লোকো, ৰিনস্সেয্য অযং পজা.
‘‘যস্মা চ ৰস্সতী দেৰো, হিমঞ্চানুফুসাযতি;
তস্মা সস্সানি পচ্চন্তি, রট্ঠঞ্চ পালিতে চিরং.
‘‘গৰং চে তরমানানং, জিম্হং গচ্ছতি পুঙ্গৰো;
সব্বা তা জিম্হং গচ্ছন্তি, নেত্তে জিম্হং গতে সতি.
‘‘এৰমেৰ ¶ মনুস্সেসু, যো হোতি সেট্ঠসম্মতো;
সো চে অধম্মং চরতি, পগেৰ ইতরা পজা;
সব্বং রট্ঠং দুখং সেতি, রাজা চে হোতি অধম্মিকো.
‘‘গৰং চে তরমানানং, উজুং গচ্ছতি পুঙ্গৰো;
সব্বা গাৰী উজুং যন্তি, নেত্তে উজুং গতে সতি.
‘‘এৰমেৰ মনুস্সেসু, যো হোতি সেট্ঠসম্মতো;
সো সচে ধম্মং চরতি, পগেৰ ইতরা পজা;
সব্বং রট্ঠং সুখং সেতি, রাজা চে হোতি ধম্মিকো.
‘‘মহারুক্খস্স ফলিনো, আমং ছিন্দতি যো ফলং;
রসঞ্চস্স ন জানাতি, বীজঞ্চস্স ৰিনস্সতি.
‘‘মহারুক্খূপমং রট্ঠং, অধম্মেন পসাসতি;
রসঞ্চস্স ন জানাতি, রট্ঠঞ্চস্স ৰিনস্সতি.
‘‘মহারুক্খস্স ফলিনো, পক্কং ছিন্দতি যো ফলং;
রসঞ্চস্স ৰিজানাতি, বীজঞ্চস্স ন নস্সতি.
‘‘মহারুক্খূপমং ¶ ¶ রট্ঠং, ধম্মেন যো পসাসতি;
রসঞ্চস্স ৰিজানাতি, রট্ঠঞ্জস্স ন নস্সতি.
‘‘যো চ রাজা জনপদং, অধম্মেন পসাসতি;
সব্বোসধীহি সো রাজা, ৰিরুদ্ধো হোতি খত্তিযো.
‘‘তথেৰ নেগমে হিংসং, যে যুত্তা কযৰিক্কযে;
ওজদানবলীকারে, স কোসেন ৰিরুজ্ঝতি.
‘‘পহারৰরখেত্তঞ্ঞূ, সঙ্গামে কতনিস্সমে;
উস্সিতে হিংসযং রাজা, স বলেন ৰিরুজ্ঝতি.
‘‘তথেৰ ইসযো হিংসং, সঞ্ঞতে ব্রহ্মচারিনো;
অধম্মচারী খত্তিযো, সো সগ্গেন ৰিরুজ্ঝতি.
‘‘যো ¶ চ রাজা অধম্মট্ঠো, ভরিযং হন্তি অদূসিকং;
লুদ্ধং পসৰতে ঠানং, পুত্তেহি চ ৰিরুজ্ঝতি.
‘‘ধম্মং চরে জানপদে, নেগমেসু বলেসু চ;
ইসযো চ ন হিংসেয্য, পুত্তদারে সমং চরে.
‘‘স তাদিসো ভূমিপতি, রট্ঠপালো অকোধনো;
সপত্তে সম্পকম্পেতি, ইন্দোৰ অসুরাধিপো’’তি.
তত্থ ৰকস্সূতি ৰকো অস্সু, অস্সূতি নিপাতমত্তং. ইদং ৰুত্তং হোতি – মহারাজ, পুব্বে একো উরব্ভরূপো ৰকো অহোসি, তস্স নঙ্গুট্ঠমত্তমেৰ দীঘং, তং পন সো অন্তরসত্তিম্হি পক্খিপিত্ৰা উরব্ভরূপেন অসংকিতো অজযূথং উপেতি. তত্থ উরণিকঞ্চ অজিকঞ্চ অজঞ্চ হন্ত্ৰা যেনকামং পলেতি. তথাৰিধেকেতি তথাৰিধা একে সমণব্রাহ্মণা পব্বজ্জালিঙ্গেন ছদনং কত্ৰা অত্তানং ছাদেত্ৰা মধুরৰচনাদীহি হিতকামা ৰিয হুত্ৰা লোকং ৰঞ্চেন্তি. ‘‘অনাসকা’’তিআদি তেসং ছদনস্স দস্সনত্থং ৰুত্তং. একচ্চে হি ‘‘মযং অনাসকা ন কিঞ্চি ¶ আহারেমা’’তি মনুস্সে ৰঞ্চেন্তি, অপরে ‘‘মযং থণ্ডিলসেয্যকা’’তি. অঞ্ঞেসং পন রজোজল্লং ছদনং, অঞ্ঞেসং উক্কুটিকপ্পধানং, তে গচ্ছন্তাপি উপ্পতিত্ৰা উক্কুটিকাৰ গচ্ছন্তি. অঞ্ঞেসং সত্তাহদসাহাদিৰারভোজনসঙ্খাতং ¶ পরিযাযভত্তছদনং, অপরে অপানকত্তা হোন্তি, ‘‘মযং পানীযং ন পিৰামা’’তি ৰদন্তি. অরহন্তো ৰদানাতি পাপাচারা হুত্ৰাপি ‘‘মযং অরহন্তো’’তি ৰদন্তা ৰিচরন্তি. এতেতি, মহারাজ, ইমে ৰা পঞ্চ জনা হোন্তু অঞ্ঞে ৰা, যাৰন্তো দিট্ঠিগতিকা নাম, সব্বেপি এতে অসপ্পুরিসা. যমাহূতি যে আহু, যে ৰদন্তি.
সচে হি ৰীরিযং নাস্সাতি, মহারাজ, সচে ঞাণসম্পযুত্তং কাযিকচেতসিকৰীরিযং ন ভৰেয্য. কম্মন্তি কল্যাণপাপকং কম্মম্পি যদি ন ভৰেয্য. ন ভরেতি এৰং সন্তে ৰড্ঢকিং ৰা অঞ্ঞে ৰা কারকে রাজা ন পোসেয্য, নপি যন্তানীতি নপি তেহি সত্তভূমিকপাসাদাদীনি যন্তানি কারেয্য. কিংকারণা? ৰীরিযস্স চেৰ কম্মস্স চ অভাৰা. উচ্ছিজ্জেয্যাতি, মহারাজ, যদি এত্তকং কালং নেৰ দেৰো ৰস্সেয্য, ন হিমং পতেয্য ¶ , অথ কপ্পুট্ঠানকালো ৰিয অযং লোকো উচ্ছিজ্জেয্য. উচ্ছেদৰাদিনা কথিতনিযামেন পন উচ্ছেদো নাম নত্থি. পালিতেতি পালযতি.
‘‘গৰং চে’’তি চতস্সো গাথা রঞ্ঞো ধম্মদেসনাযমেৰ ৰুত্তা, তথা ‘‘মহারুক্খস্সা’’তিআদিকা. তত্থ মহারুক্খস্সাতি মধুরঅম্বরুক্খস্স. অধম্মেনাতি অগতিগমনেন. রসঞ্চস্স ন জানাতীতি অধম্মিকো রাজা রট্ঠস্স রসং ওজং ন জানাতি, আযসম্পত্তিং ন লভতি. ৰিনস্সতীতি সুঞ্ঞং হোতি, মনুস্সা গামনিগমে ছড্ডেত্ৰা পচ্চন্তং পব্বতৰিসমং ভজন্তি, সব্বানি আযমুখানি পচ্ছিজ্জন্তি. সব্বোসধীহীতি সব্বেহি মূলতচপত্তপুপ্ফফলাদীহি চেৰ সপ্পিনৰনীতাদীহি চ ওসধেহি ৰিরুজ্ঝতি, তানি ন সম্পজ্জন্তি. অধম্মিকরঞ্ঞো হি পথৰী নিরোজা হোতি, তস্সা নিরোজতায ওসধানং ওজা ন হোতি, তানি রোগঞ্চ ৰূপসমেতুং ন সক্কোন্তি. ইতি সো তেহি ৰিরুদ্ধো নাম হোতি.
নেগমেতি নিগমৰাসিকুটুম্বিকে. হিংসন্তি হিংসন্তো পীল়েন্তো. যে যুত্তাতি যে কযৰিক্কযে যুত্তা আযানং মুখা থলজলপথৰাণিজা, তে চ হিংসন্তো. ওজদানবলীকারেতি ততো ততো ভণ্ডাহরণসুঙ্কদানৰসেন ওজদানঞ্চেৰ ছভাগদসভাগাদিভেদং বলিঞ্চ করোন্তে. স কোসেনাতি সো এতে হিংসন্তো অধম্মিকরাজা ধনধঞ্ঞেহি পরিহাযন্তো কোসেন ৰিরুজ্ঝতি নাম. পহারৰরখেত্তঞ্ঞূতি ‘‘ইমস্মিং ঠানে ৰিজ্ঝিতুং ৰট্টতী’’তি এৰং পহারৰরানং খেত্তং জানন্তে ধনুগ্গহে. সঙ্গামে কতনিস্সমেতি যুদ্ধে সুকতকম্মে মহাযোধে. উস্সিতেতি উগ্গতে পঞ্ঞাতে মহামত্তে ¶ . হি সযন্তি এৰরূপে সযং ৰা হিংসন্তো পরেহি ৰা হিংসাপেন্তো. বলেনাতি বলকাযেন. তথাৰিধঞ্হি রাজানং ‘‘অযং বহুকারে অত্তনো রজ্জদাযকেপি হিংসতি, কিমঙ্গং পন অম্হে’’তি অৰসেসাপি যোধা ৰিজহন্তিযেৰ. ইতি সো বলেন ৰিরুদ্ধো নাম হোতি.
তথেৰ ইসযো হিংসন্তি যথা চ নেগমাদযো, তথেৰ এসিতগুণে পব্বজিতে অক্কোসনপহরণাদীহি ¶ হিংসন্তো অধম্মচারী রাজা কাযস্স ভেদা অপাযমেৰ উপেতি, সগ্গে নিব্বত্তিতুং ন সক্কোতীতি ¶ সগ্গেন ৰিরুদ্ধো নাম হোতি. ভরিযং হন্তি অদূসিকন্তি অত্তনো বাহুচ্ছাযায ৰড্ঢিতং পুত্তধীতাহি সংৰড্ঢং সীলৰতিং ভরিযং মিত্তপতিরূপকানং চোরানং ৰচনং গহেত্ৰা মারেতি. লুদ্ধং পসৰতে ঠানন্তি সো অত্তনো নিরযূপপত্তিং পসৰতি নিপ্ফাদেতি. পুত্তেহি চাতি ইমস্মিঞ্ঞেৰ অত্তভাৰে অত্তনো পুত্তেহি সদ্ধিং ৰিরুজ্ঝতীতি.
এৰমস্স সো তেসং পঞ্চন্নং জনানং কথং গহেত্ৰা দেৰিযা মারিতভাৰঞ্চ পুত্তানং ৰিরুদ্ধভাৰঞ্চ সন্ধিমুখে চোরং চূল়াযং গণ্হন্তো ৰিয কথেসি. মহাসত্তো হি তেসং অমচ্চানং নিগ্গণ্হনঞ্চ ধম্মদেসনঞ্চ দেৰিযা তেহি মারিতভাৰস্স আৰিকরণত্থঞ্চ তত্থ অনুপুব্বেন কথং আহরিত্ৰা ওকাসং কত্ৰা এতমত্থং কথেসি. রাজা তস্স ৰচনং সুত্ৰা অত্তনো অপরাধং জানি. অথ নং মহাসত্তো ‘‘ইতো পট্ঠায, মহারাজ, এৰরূপানং পাপানং কথং গহেত্ৰা মা পুন এৰমকাসী’’তি ৰত্ৰা ওৰদন্তো ‘‘ধম্মং চরে’’তিআদিমাহ.
তত্থ ধম্মং চরেতি, মহারাজ, রাজা নাম জনপদং অধম্মিকেন বলিনা অপীল়েন্তো জনপদে ধম্মং চরেয্য, সামিকে অসামিকে অকরোন্তো নেগমেসু ধম্মং চরেয্য, অট্ঠানে অকিলমেন্তো বলেসু ধম্মং চরেয্য. ৰধবন্ধঅক্কোসপরিভাসে পরিহরন্তো পচ্চযে চ নেসং দদন্তো ইসযো ন ৰিহিংসেয্য, ধীতরো যুত্তট্ঠানে পতিট্ঠাপেন্তো পুত্তে চ সিপ্পানি সিক্খাপেত্ৰা সম্মা পরিহরন্তো ভরিযং ইস্সরিযৰোস্সগ্গঅলঙ্কারদানসম্মাননাদীহি অনুগ্গণ্হন্তো পুত্তদারে সমং চরেয্য. স তাদিসোতি সো তাদিসো রাজা পৰেণিং অভিন্দিত্ৰা ধম্মেন সমেন রজ্জং কারেন্তো রাজাণায রাজতেজেন সপত্তে সম্পকম্পেতি তাসেতি চালেতি. ‘‘ইন্দোৰা’’তি ইদং উপমত্থং ৰুত্তং. যথা অসুরে জেত্ৰা অভিভৰিত্ৰা ঠিতকালতো পট্ঠায অসুরাধিপোতি সঙ্খ্যং গতো ইন্দো অত্তনো সপত্তভূতে অসুরে কম্পেসি, তথা কম্পেতীতি.
এৰং মহাসত্তো রঞ্ঞো ধম্মং দেসেত্ৰা চত্তারোপি কুমারে পক্কোসাপেত্ৰা ওৰদিত্ৰা রঞ্ঞো কতকম্মং পকাসেত্ৰা রাজানং খমাপেত্ৰা ‘‘মহারাজ, ইতো পট্ঠায অতুলেত্ৰা পরিভেদকানং কথং গহেত্ৰা ¶ মা এৰরূপং সাহসিককম্মং অকাসি, তুম্হেপি কুমারা মা রঞ্ঞো ¶ দুব্ভিত্থা’’তি সব্বেসং ওৰাদং অদাসি. অথ নং রাজা আহ – ‘‘অহং, ভন্তে, তুম্হেসু চ দেৰিযা চ অপরজ্ঝন্তো ইমে নিস্সায এতেসং কথং গহেত্ৰা এতং পাপকম্মং করিং, ইমে পঞ্চপি মারেমী’’তি ¶ . ন লব্ভা, মহারাজ, এৰং কাতুন্তি. তেন হি তেসং হত্থপাদে ছেদাপেমীতি. ইদম্পি ন লব্ভা কাতুন্তি. রাজা ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা তে সব্বসংহরণে কত্ৰা পঞ্চচূল়াকরণগদ্দূলবন্ধনগোমযাসিঞ্চনেহি অৰমানেত্ৰা রট্ঠা পব্বাজেসি. বোধিসত্তো তত্থ কতিপাহং ৰসিত্ৰা ‘‘অপ্পমত্তো হোহী’’তি রাজানং ওৰদিত্ৰা হিমৰন্তংযেৰ গন্ত্ৰা ঝানাভিঞ্ঞা নিব্বত্তেত্ৰা যাৰজীৰং ব্রহ্মৰিহারে ভাৰেত্ৰা ব্রহ্মলোকূপগো অহোসি.
সত্থা ইমং দেসনং আহরিত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপি তথাগতো পঞ্ঞৰাযেৰ পরপ্পৰাদপ্পমদ্দনোযেৰা’’তি ৰত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা পঞ্চ দিট্ঠিগতিকা পূরণকস্সপমক্খলিগোসালপকুধকচ্চানঅজিতকেসকম্বলনিগণ্ঠনাটপুত্তা অহেসুং, পিঙ্গলসুনখো আনন্দো, মহাবোধিপরিব্বাজকো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
মহাবোধিজাতকৰণ্ণনা ততিযা.
জাতকুদ্দানং –
সনিল়ীনিকমৰ্হযনো পঠমো, দুতিযো পন সউম্মদন্তিৰরো;
ততিযো পন বোধিসিরীৰ্হযনো, কথিতা পন তীণি জিনেন সুভাতি.
পণ্ণাসনিপাতৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১৯. সট্ঠিনিপাতো
[৫২৯] ১. সোণকজাতকৰণ্ণনা
কস্স ¶ ¶ ¶ সুত্ৰা সতং দম্মীতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো নেক্খম্মপারমিং আরব্ভ কথেসি. তদা হি ভগৰা ধম্মসভাযং নেক্খম্মপারমিং ৰণ্ণযন্তানং ভিক্খূনং মজ্ঝে নিসীদিত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপি তথাগতো মহাভিনিক্খমনং নিক্খন্তোযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে রাজগহে মগধরাজা নাম রজ্জং কারেসি. বোধিসত্তো তস্স অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিস্মিং নিব্বত্তি, নামগ্গহণদিৰসে চস্স ‘‘অরিন্দমকুমারো’’তি নামং করিংসু. তস্স জাতদিৰসেযেৰ পুরোহিতস্সপি পুত্তো জাযি, ‘‘সোণককুমারো’’তিস্স নামং করিংসু. তে উভোপি একতোৰ ৰড্ঢিত্ৰা ৰযপ্পত্তা উত্তমরূপধরা রূপেন নিব্বিসেসা হুত্ৰা তক্কসিলং গন্ত্ৰা উগ্গহিতসিপ্পা ততো নিক্খমিত্ৰা ‘‘সব্বসমযসিপ্পঞ্চ দেসচারিত্তঞ্চ জানিস্সামা’’তি অনুপুব্বেন চারিকং চরন্তা বারাণসিং পত্ৰা রাজুয্যানে ৰসিত্ৰা পুনদিৰসে নগরং পৰিসিংসু. তং দিৰসঞ্চ একচ্চে মনুস্সা ‘‘ব্রাহ্মণৰাচনকং করিস্সামা’’তি পাযাসং পটিযাদেত্ৰা আসনানি পঞ্ঞাপেত্ৰা আগচ্ছন্তে তে কুমারে দিস্ৰা ঘরং পৰেসেত্ৰা পঞ্ঞত্তাসনে নিসীদাপেসুং. তত্থ বোধিসত্তস্স পঞ্ঞত্তাসনে সুদ্ধৰত্থং অত্থতং অহোসি, সোণকস্স রত্তকম্বলং. সো তং নিমিত্তং দিস্ৰাৰ ‘‘অজ্জ মে পিযসহাযো অরিন্দমকুমারো ¶ বারাণসিরাজা ভৰিস্সতি, ময্হং পন সেনাপতিট্ঠানং দস্সতী’’তি অঞ্ঞাসি. তে উভোপি কতভত্তকিচ্চা উয্যানমেৰ অগমংসু.
তদা বারাণসিরঞ্ঞো কালকতস্স সত্তমো দিৰসো হোতি, অপুত্তকং রাজকুলং. অমচ্চাদযো পাতোৰ সসীসং ন্হাতা সন্নিপতিত্ৰা ‘‘রজ্জারহস্স সন্তিকং গমিস্সতী’’তি ফুস্সরথং যোজেত্ৰা ৰিস্সজ্জেসুং. সো নগরা নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন রাজুয্যানং গন্ত্ৰা উয্যানদ্ৰারে নিৰত্তিত্ৰা আরোহণসজ্জো হুত্ৰা অট্ঠাসি. বোধিসত্তো মঙ্গলসিলাপট্টেসসীসং পারুপিত্ৰা ¶ নিপজ্জি, সোণককুমারো তস্স সন্তিকে নিসীদি. সো তূরিযসদ্দং সুত্ৰা ‘‘অরিন্দমস্স ফুস্সরথো আগচ্ছতি, অজ্জেস রাজা ¶ হুত্ৰা মম সেনাপতিট্ঠানং দস্সতি, ন খো পন ময্হং ইস্সরিযেনত্থো, এতস্মিং গতে নিক্খমিত্ৰা পব্বজিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা একমন্তে পটিচ্ছন্নে অট্ঠাসি. পুরোহিতো উয্যানং পৰিসিত্ৰা মহাসত্তং নিপন্নকং দিস্ৰা তূরিযানি পগ্গণ্হাপেসি. মহাসত্তো পবুজ্ঝিত্ৰা পরিৰত্তিত্ৰা থোকং নিপজ্জিত্ৰা উট্ঠায সিলাপট্টে পল্লঙ্কেন নিসীদি. অথ নং পুরোহিতো অঞ্জলিং পগ্গণ্হিত্ৰা আহ – ‘‘রজ্জং তে, দেৰ, পাপুণাতী’’তি. ‘‘কিং অপুত্তকং রাজকুল’’ন্তি? ‘‘এৰং, দেৰা’’তি. ‘‘তেন হি সাধূ’’তি. অথ নং তে তত্থেৰ অভিসিঞ্চিত্ৰা রথং আরোপেত্ৰা মহন্তেন পরিৰারেন নগরং পৰেসেসুং. সো নগরং পদক্খিণং কত্ৰা পাসাদং অভিরূহি. সো যসমহন্ততায সোণককুমারং ন সরি.
সোপি তস্মিং নগরং পৰিট্ঠে পচ্ছা আগন্ত্ৰা সিলাপট্টে নিসীদি. অথস্স পুরতো বন্ধনা পৰুত্তং সালরুক্খতো পণ্ডুপলাসং পতি. সো তং দিস্ৰাৰ ‘‘যথেৰেতং, তথা মমপি সরীরং জরং পত্ৰা পতিস্সতী’’তি অনিচ্চাদিৰসেন ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা পচ্চেকবোধিং পাপুণি. তংখণঞ্ঞেৰস্স গিহিলিঙ্গং অন্তরধাযি, পব্বজিতলিঙ্গং পাতুরহোসি. সো ‘‘নত্থি দানি পুনব্ভৰো’’তি উদানং উদানেন্তো নন্দমূলকপব্ভারং অগমাসি. মহাসত্তোপি চত্তালীসমত্তানং সংৰচ্ছরানং অচ্চযেন সরিত্ৰা ‘‘কহং নু খো মে সহাযো সোণকো’’তি সোণকং পুনপ্পুনং সরন্তোপি ‘‘মযা সুতো ¶ ৰা দিট্ঠো ৰা’’তি ৰত্তারং অলভিত্ৰা অলঙ্কতমহাতলে রাজপল্লঙ্কে নিসিন্নো গন্ধব্বনাটকনচ্চগীতাদীহি পরিৰুতো সম্পত্তিমনুভৰন্তো ‘‘যো মে কস্সচি সন্তিকে সুত্ৰা ‘অসুকট্ঠানে নাম সোণকো ৰসতী’তি আচিক্খিস্সতি, তস্স সতং দস্সামি, যো মে সামং দিস্ৰা আরোচেস্সতি, তস্স সহস্স’’ন্তি একং উদানং অভিসঙ্খরিত্ৰা গীতৰসেন উদানেন্তো পঠমং গাথমাহ –
‘‘কস্স সুত্ৰা সতং দম্মি, সহস্সং দিট্ঠ সোণকং;
কো মে সোণকমক্খাতি, সহাযং পংসুকীল়িত’’ন্তি.
অথস্স মুখতো লুঞ্চন্তী ৰিয গহেত্ৰা একা নাটকীত্থী তং গাযি. অথঞ্ঞা অথঞ্ঞাতি ‘‘অম্হাকং রঞ্ঞো পিযগীত’’ন্তি সব্বা ওরোধা গাযিংসু. অনুক্কমেন নগরৰাসিনোপি জানপদাপি তমেৰ গীতং গাযিংসু. রাজাপি ¶ পুনপ্পুনং তমেৰ গীতং গাযতি. পণ্ণাসমত্তানং সংৰচ্ছরানং অচ্চযেন পনস্স বহূ পুত্তধীতরো অহেসুং, জেট্ঠপুত্তো দীঘাৰুকুমারো নাম অহোসি. তদা ¶ সোণকপচ্চেকবুদ্ধো ‘‘অরিন্দমরাজা মং দট্ঠুকামো, অহং তত্থ গন্ত্ৰা কামেসু আদীনৰং নেক্খম্মে চানিসংসং কথেত্ৰা পব্বজ্জনাকারং করোমী’’তি চিন্তেত্ৰা ইদ্ধিযা আকাসেনাগন্ত্ৰা উয্যানে নিসীদি. তদা একো সত্তৰস্সিকো পঞ্চচূল়ককুমারকো মাতরা পহিতো গন্ত্ৰা উয্যানৰনে দারূনি উদ্ধরন্তো পুনপ্পুনং তমেৰ গীতং গাযি. অথ নং সো পক্কোসিত্ৰা ‘‘কুমারক, ত্ৰং অঞ্ঞং অগাযিত্ৰা একমেৰ গীতং গাযসি, কিং অঞ্ঞং ন জানাসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘জানামি, ভন্তে, অম্হাকং পন রঞ্ঞো ইদমেৰ পিযং, তেন নং পুন্নপ্পুনং গাযামী’’তি. ‘‘এতস্স পন তে গীতস্স পটিগীতং গাযন্তো কোচি দিট্ঠপুব্বো’’তি. ‘‘ন দিট্ঠপুব্বো, ভন্তে’’তি. ‘‘অহং তং সিক্খাপেস্সামি, সক্খিস্সসি রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা পটিগীতং গাযিতু’’ন্তি. ‘‘আম, ভন্তে’’তি. অথস্স সো পটিগীতং আচিক্খন্তো ‘‘ময্হং সুত্ৰা’’তিআদিমাহ. উগ্গণ্হাপেত্ৰা চ পন ¶ তং উয্যোজেসি – ‘‘গচ্ছ, কুমারক, ইমং পটিগীতং রঞ্ঞা সদ্ধিং গাযাহি, রাজা তে মহন্তং ইস্সরিযং দস্সতি, কিং তে দারূহি, ৰেগেন যাহী’’তি.
সো ‘‘সাধূ’’তি তং পটিগীতং উগ্গণ্হিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা, ‘‘ভন্তে, যাৰাহং রাজানং আনেমি, তাৰ ইধেৰ হোথা’’তি ৰত্ৰা ৰেগেন মাতু সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘অম্ম, খিপ্পং মং ন্হাপেত্ৰা অলঙ্করোথ, অজ্জ তং দলিদ্দভাৰতো মোচেস্সামী’’তি ৰত্ৰা ন্হাতমণ্ডিতো রাজদ্ৰারং গন্ত্ৰা ‘‘অয্য দোৰারিক, ‘একো দারকো তুম্হেহি সদ্ধিং পটিগীতং গাযিস্সামীতি আগন্ত্ৰা দ্ৰারে ঠিতো’তি রঞ্ঞো অরোচেহী’’তি আহ. সো ৰেগেন গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা ‘‘আগচ্ছতূ’’তি পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘তাত, ত্ৰং মযা সদ্ধিং পটিগীতং গাযিস্সসী’’তি আহ. ‘‘আম, দেৰা’’তি. ‘‘তেন হি গাযস্সূ’’তি. ‘‘দেৰ, ইমস্মিং ঠানে ন গাযামি, নগরে পন ভেরিং চরাপেত্ৰা মহাজনং সন্নিপাতাপেথ, মহাজনমজ্ঝে গাযিস্সামী’’তি. রাজা তথা কারেত্ৰা অলঙ্কতমণ্ডপে পল্লঙ্কমজ্ঝে নিসীদিত্ৰা তস্সানুরূপং আসনং দাপেত্ৰা ‘‘ইদানি তৰ গীতং গাযস্সূ’’তি আহ. ‘‘দেৰ, তুম্হে তাৰ গাযথ, অথাহং পটিগীতং গাযিস্সামী’’তি. ততো রাজা পঠমং গাযন্তো গাথমাহ –
‘‘কস্স ¶ সুত্ৰা সতং দম্মি, সহস্সং দিট্ঠ সোণকং;
সো মে সোণকমক্খাতি, সহাযং পংসুকীল়িত’’ন্তি.
তত্থ সুত্ৰাতি ‘‘অসুকট্ঠানে নাম তে পিযসহাযো সোণকো ৰসতী’’তি তস্স ৰসনট্ঠানং সুত্ৰা আরোচেন্তস্স কস্স সতং দম্মি. দিট্ঠাতি ‘‘অসুকট্ঠানে নাম মযা দিট্ঠো’’তি দিস্ৰা আরোচেন্তস্স কস্স সহস্সং দম্মীতি.
এৰং ¶ রঞ্ঞা পঠমং উদানগাথায গীতায পঞ্চচূল়কদারকেন পটিগীতভাৰং পকাসেন্তো সত্থা অভিসম্বুদ্ধো হুত্ৰা দীযড্ঢগাথা অভাসি –
‘‘অথব্রৰী মাণৰকো, দহরো পঞ্চচূল়কো;
ময্হং সুত্ৰা সতং দেহি, সহস্সং দিট্ঠ সোণকং;
অহং তে সোণকক্খিস্সং, সহাযং পংসুকীল়িত’’ন্তি.
তেন ৰুত্তগাথায পন অযমত্থো – মহারাজ, যং ত্ৰং ‘‘সুত্ৰা আরোচেন্তস্স সতং দম্মী’’তি ৰদসি, তম্পি মমেৰ দেহি, যং ‘‘দিস্ৰা আরোচেন্তস্স সহস্সং ¶ দম্মী’’তি ৰদসি, তম্পি ময্হমেৰ দেহি, অহং তে পিযসহাযং ইদানেৰ পচ্চক্খতোৰ ‘‘অযং সোণকো’’তি আচিক্খিস্সন্তি.
ইতো পরং সুৰিঞ্ঞেয্যা সম্বুদ্ধগাথা পাল়িনযেনেৰ ৰেদিতব্বা –
‘‘কতমস্মিং সো জনপদে, রট্ঠেসু নিগমেসু চ;
কত্থ সোণকমদ্দক্খি, তং মে অক্খাহি পুচ্ছিতো.
‘‘তৰেৰ দেৰ ৰিজিতে, তৰেৰুয্যানভূমিযং;
উজুৰংসা মহাসালা, নীলোভাসা মনোরমা.
‘‘তিট্ঠন্তি মেঘসমানা, রম্মা অঞ্ঞোঞ্ঞনিস্সিতা;
তেসং মূলম্হি সোণকো, ঝাযতী অনুপাদনো;
উপাদানেসু লোকেসু, ডয্হমানেসু নিব্বুতো.
‘‘ততো ¶ চ রাজা পাযাসি, সেনায চতুরঙ্গিযা;
কারাপেত্ৰা সমং মগ্গং, অগমা যেন সোণকো.
‘‘উয্যানভূমিং গন্ত্ৰান, ৰিচরন্তো ব্রহাৰনে;
আসীনং সোণকং দক্খি, ডয্হমানেসু নিব্বুত’’ন্তি.
তত্থ ¶ উজুৰংসাতি উজুক্খন্ধা. মহাসালাতি মহারুক্খা. মেঘসমানাতি নীলমেঘসদিসা. রম্মাতি রমণীযা. অঞ্ঞোঞ্ঞনিস্সিতাতি সাখাহি সাখং, মূলেন মূলং সংসিব্বিত্ৰা ঠিতা. তেসন্তি তেসং এৰরূপানং তৰ উয্যানৰনে সালানং হেট্ঠা. ঝাযতীতি লক্খণূপনিজ্ঝানআরম্মণূপনিজ্ঝানসঙ্খাতেহি ঝানেহি ঝাযতি. অনুপাদনোতি কামুপাদানাদিৰিরহিতো. ডয্হমানেসূতি একাদসহি অগ্গীহি ডয্হমানেসু সত্তেসু. নিব্বুতোতি তে অগ্গী নিব্বাপেত্ৰা সীতলেন হদযেন ঝাযমানো তৰ উয্যানে মঙ্গলসালরুক্খমূলে সিলাপট্টে নিসিন্নো এস তে সহাযো কঞ্চনপটিমা ৰিয সোভমানো পটিমানেতীতি. ততো চাতি, ভিক্খৰে, ততো সো অরিন্দমো রাজা তস্স ৰচনং সুত্ৰাৰ ‘‘সোণকপচ্চেকবুদ্ধং পস্সিস্সামী’’তি চতুরঙ্গিনিযা সেনায পাযাসি নিক্খমি. ৰিচরন্তোতি উজুকমেৰ অগন্ত্ৰা তস্মিং মহন্তে ৰনসণ্ডে ৰিচরন্তো তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা তং আসীনং অদ্দক্খি.
সো তং অৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদিত্ৰা অত্তনো কিলেসাভিরতত্তা তং ‘‘কপণো’’তি মঞ্ঞমানো ইমং গাথমাহ –
‘‘কপণো ৰতযং ভিক্খু, মুণ্ডো সঙ্ঘাটিপারুতো;
অমাতিকো অপিতিকো, রুক্খমূলস্মি ঝাযতী’’তি.
তত্থ ঝাযতীতি নিম্মাতিকো নিপ্পিতিকো কারুঞ্ঞপ্পত্তো ঝাযতি.
‘‘ইমং ৰাক্যং নিসামেত্ৰা, সোণকো এতদব্রৰি;
ন রাজ কপণো হোতি, ধম্মং কাযেন ফস্সযং.
‘‘যো ¶ চ ধম্মং নিরংকত্ৰা, অধম্মমনুৰত্ততি;
স রাজ কপণো হোতি, পাপো পাপপরাযণো’’তি.
তত্থ ¶ ইমন্তি তস্স কিলেসাভিরতস্স পব্বজ্জং অরোচেন্তস্স ইমং পব্বজ্জাগরহৰচনং সুত্ৰা. এতদব্রৰীতি পব্বজ্জায গুণং পকাসেন্তো এতং অব্রৰি. ফস্সযন্তি ফস্সযন্তো যেন অরিযমগ্গধম্মো নামকাযেন ফস্সিতো, সো কপণো নাম ন হোতীতি দস্সেন্তো এৰমাহ. নিরংকত্ৰাতি অত্তভাৰতো নীহরিত্ৰা. পাপো পাপপরাযণোতি সযং পাপানং করণেন পাপো, অঞ্ঞেসম্পি করোন্তানং পতিট্ঠাভাৰেন পাপপরাযণোতি.
এৰং ¶ সো বোধিসত্তং গরহি. সো অত্তনো গরহিতভাৰং অজানন্তো ৰিয হুত্ৰা নামগোত্তং কথেত্ৰা তেন সদ্ধিং পটিসন্থারং করোন্তো গাথমাহ –
‘‘অরিন্দমোতি মে নামং, কাসিরাজাতি মং ৰিদূ;
কচ্চি ভোতো সুখস্সেয্যা, ইধ পত্তস্স সোণকা’’তি.
তত্থ কচ্চীতি অম্হাকং তাৰ ন কিঞ্চি অফাসুকং, ভোতো পন কচ্চি ইধ পত্তস্স ইমস্মিং উয্যানে ৰসতো সুখৰিহারোতি পুচ্ছতি.
অথ নং পচ্চেকবুদ্ধো, ‘‘মহারাজ, ন কেৰলং ইধ, অঞ্ঞত্রাপি ৰসন্তস্স মে অসুখং নাম নত্থী’’তি ৰত্ৰা তস্স সমণভদ্রগাথাযো নাম আরভি –
‘‘সদাপি ভদ্রমধনস্স, অনাগারস্স ভিক্খুনো;
ন তেসং কোট্ঠে ওপেন্তি, ন কুম্ভিং ন কল়োপিযং;
পরনিট্ঠিতমেসানা, তেন যাপেন্তি সুব্বতা.
‘‘দুতিযম্পি ভদ্রমধনস্স, অনাগারস্স ভিক্খুনো;
অনৰজ্জপিণ্ডো ভোত্তব্বো, ন চ কোচূপরোধতি.
‘‘ততিযম্পি ভদ্রমধনস্স, অনাগারস্স ভিক্খুনো;
নিব্বুতো পিণ্ডো ভোত্তব্বো, ন চ কোচূপরোধতি.
‘‘চতুত্থম্পি ভদ্রমধনস্স, অনাগারস্স ভিক্খুনো;
মুত্তস্স রট্ঠে চরতো, সঙ্গো যস্স ন ৰিজ্জতি.
‘‘পঞ্চমম্পি ¶ ভদ্রমধনস্স, অনাগারস্স ভিক্খুনো;
নগরম্হি ডয্হমানম্হি, নাস্স কিঞ্চি অডয্হথ.
‘‘ছট্ঠম্পি ¶ ভদ্রমধনস্স, অনাগারস্স ভিক্খুনো;
রট্ঠে ৰিলুম্পমানম্হি, নাস্স কিঞ্চি অহীরথ.
‘‘সত্তমম্পি ¶ ভদ্রমধনস্স, অনাগারস্স ভিক্খুনো;
চোরেহি রক্খিতং মগ্গং, যে চঞ্ঞে পরিপন্থিকা;
পত্তচীৰরমাদায, সোত্থিং গচ্ছতি সুব্বতো.
‘‘অট্ঠমম্পি ভদ্রমধনস্স, অনাগারস্স ভিক্খুনো;
যং যং দিসং পক্কমতি, অনপেক্খোৰ গচ্ছতী’’তি.
তত্থ অনাগারস্সাতি, মহারাজ, ঘরাৰাসং পহায অনাগারিযভাৰং পত্তস্স অধনস্স অকিঞ্চনস্স ভিক্খুনো সব্বকালং ভদ্রমেৰ. ন তেসন্তি, মহারাজ, তেসং অধনানং ভিক্খূনং ন কোট্ঠাগারে ধনধঞ্ঞানি ওপেন্তি, ন কুম্ভিযং, ন পচ্ছিযং, তে পন সুব্বতা পরনিট্ঠিতং পরেসং ঘরে পক্কং আহারং সঙ্ঘাটিং পারুপিত্ৰা কপালমাদায ঘরপটিপাটিযা এসানা পরিযেসন্তা তেন ততো লদ্ধেন পিণ্ডেন তং আহারং নৰন্নং পাটিকুল্যানং ৰসেন পচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভুঞ্জিত্ৰা জীৰিতৰুত্তিং যাপেন্তি.
অনৰজ্জপিণ্ডো ভোত্তব্বোতি ৰেজ্জকম্মাদিকায অনেসনায ৰা কুহনা লপনা নেমিত্তিকতা নিপ্পেসিকতা লাভেন লাভং নিজিগীসনতাতি এৰরূপেন মিচ্ছাজীৰেন ৰা উপ্পাদিতা চত্তারো পচ্চযা, ধম্মেন উপ্পাদিতাপি অপচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভুত্তা সাৰজ্জপিণ্ডো নাম. অনেসনং পন পহায মিচ্ছাজীৰং ৰজ্জেত্ৰা ধম্মেন সমেন উপ্পাদিতা ‘‘পটিসঙ্খা যোনিসো চীৰরং পটিসেৰামী’’তি ৰুত্তনযেনেৰ পচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভুত্তা অনৰজ্জপিণ্ডো নাম. যেন এৰরূপো অনৰজ্জপিণ্ডো ভোত্তব্বো পরিভুঞ্জিতব্বো, যঞ্চ এৰরূপং অনৰজ্জং পিণ্ডং ভুঞ্জমানানং পচ্চযে নিস্সায কোচি অপ্পমত্তকোপি কিলেসো ন উপরোধতি ন পীল়েতি, তস্স দুতিযম্পি ভদ্রং অধনস্স অনাগারস্স ভিক্খুনো.
নিব্বুতোতি পুথুজ্জনভিক্খুনো ধম্মেন উপ্পন্নপিণ্ডোপি পচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভুঞ্জিযমানো নিব্বুতপিণ্ডো নাম, একন্ততো পন খীণাসৰস্স পিণ্ডোৰ নিব্বুতপিণ্ডো নাম. কিংকারণা? সো হি থেয্যপরিভোগো, ইণপরিভোগো ¶ , দাযজ্জপরিভোগো, সামিপরিভোগোতি ইমেসু চতূসু পরিভোগেসু সামিপরিভোগৰসেন তং ভুঞ্জতি, তণ্হাদাসব্যং অতীতো সামী হুত্ৰা পরিভুঞ্জতি, ন তং তপ্পচ্চযা কোচি অপ্পমত্তকোপি কিলেসো উপরোধতি.
মুত্তস্স রট্ঠে চরতোতি উপট্ঠাককুলাদীসু অলগ্গমানসস্স ছিন্নৰলাহকস্স ৰিয রাহুমুখা ¶ পমুত্তস্স ৰিমলচন্দমণ্ডলস্স ৰিয চ যস্স গামনিগমাদীসু চরন্তস্স রাগসঙ্গাদীসু একোপি সঙ্গো নত্থি. একচ্চো হি কুলেহি সংসট্ঠো ৰিহরতি সহসোকী সহনন্দী, একচ্চো মাতাপিতূসুপি অলগ্গমানসো ৰিচরতি কোরুনগরগামৰাসী দহরো ৰিয, এৰরূপস্স পুথুজ্জনস্সপি ভদ্রমেৰ ¶ .
নাস্স কিঞ্চীতি যো হি বহুপরিক্খারো হোতি, সো ‘‘মা মে চোরা পরিক্খারে হরিংসূ’’তি অতিরেকানি চ চীৰরাদীনি অন্তোনগরে উপট্ঠাককুলে নিক্খিপতি, অথ নগরম্হি ডয্হমানে ‘‘অসুককুলে নাম অগ্গি উট্ঠিতো’’তি সুত্ৰা সোচতি কিলমতি, এৰরূপস্স ভদ্রং নাম নত্থি. যো পন, মহারাজ, সকুণৰত্তং পূরেতি, কাযপটিবদ্ধপরিক্খারোৰ হোতি, তস্স তাদিসস্স ন কিঞ্চি অডয্হথ, তেনস্স পঞ্চমম্পি ভদ্রমেৰ.
ৰিলুম্পমানম্হীতি ৰিলুপ্পমানম্হি, অযমেৰ ৰা পাঠো. অহীরথাতি যথা পব্বতগহনাদীহি নিক্খমিত্ৰা রট্ঠং ৰিলুম্পমানেসু চোরেসু বহুপরিক্খারস্স অন্তোগামে ঠপিতং ৰিলুম্পতি হরতি, তথা যস্স অধনস্স কাযপটিবদ্ধপরিক্খারস্স ন কিঞ্চি অহীরথ তস্স ছট্ঠম্পি ভদ্রমেৰ.
যে চঞ্ঞে পরিপন্থিকাতি যে চ অঞ্ঞেপি তেসু তেসু ঠানেসু সুঙ্কগহণত্থায ঠপিতা পরিপন্থিকা, তেহি চ রক্খিতং. পত্তচীৰরন্তি চোরানং অনুপকারং সুঙ্কিকানং অসুঙ্কারহং মত্তিকাপত্তঞ্চেৰ কতদল়্হীকম্মপরিভণ্ডং পংসুকূলচীৰরঞ্চ অপ্পগ্ঘানি কাযবন্ধনপরিস্সাৰনসূচিৰাসিপত্তত্থৰিকানি চাতি সব্বেপি অট্ঠ পরিক্খারে কাযপটিবদ্ধে কত্ৰা মগ্গপ্পটিপন্নো কেনচি অৰিহেঠিযমানো সোত্থিং গচ্ছতি. সুব্বতোতি লোভনীযানি হি চীৰরাদীনি দিস্ৰা চোরা হরন্তি, সুঙ্কিকাপি ‘‘কিং নু খো এতস্স হত্থে’’তি ¶ পত্তত্থৰিকাদীনি সোধেন্তি, সুব্বতো পন সল্লহুকৰুত্তি তেসং পস্সন্তানঞ্ঞেৰ সোত্থিং গচ্ছতি, তেনস্স সত্তমম্পি ভদ্রমেৰ.
অনপেক্খোৰ গচ্ছতীতি কাযপটিবদ্ধতো অতিরেকস্স ৰিহারে পটিসামিতস্স কস্সচি পরিক্খারস্স অভাৰা ৰসনট্ঠানং নিৰত্তিত্ৰাপি ন ওলোকেতি. যং যং দিসং গন্তুকামো হোতি, তং তং গচ্ছন্তো অনপেক্খোৰ গচ্ছতি অনুরাধপুরা নিক্খমিত্ৰা থূপারামে পব্বজিতানং দ্ৰিন্নং কুলপুত্তানং ৰুড্ঢতরো ৰিয.
ইতি সোণকপচ্চেকবুদ্ধো অট্ঠ সমণভদ্রকানি কথেসি. ততো উত্তরিং পন সতম্পি সহস্সম্পি ¶ অপরিমাণানি সমণভদ্রকানি এস কথেতুং সমত্থোযেৰ. রাজা পন কামাভিরতত্তা তস্স কথং পচ্ছিন্দিত্ৰা ‘‘ময্হং সমণভদ্রকেহি অত্থো নত্থী’’তি অত্তনো কামাধিমুত্ততং পকাসেন্তো আহ –
‘‘বহূনি সমণভদ্রানি, যে ত্ৰং ভিক্খু পসংসসি;
অহঞ্চ গিদ্ধো কামেসু, কথং কাহামি সোণক.
‘‘পিযা মে মানুসা কামা, অথো দিব্যাপি মে পিযা;
অথ কেন নু ৰণ্ণেন, উভো লোকে লভামসে’’তি.
তত্থ ¶ ৰণ্ণেনাতি কারণেন.
অথ নং পচ্চেকবুদ্ধো আহ –
‘‘কামে গিদ্ধা কামরতা, কামেসু অধিমুচ্চিতা;
নরা পাপানি কত্ৰান, উপপজ্জন্তি দুগ্গতিং.
‘‘যে চ কামে পহন্ত্ৰান, নিক্খন্তা অকুতোভযা;
একোদিভাৰাধিগতা, ন তে গচ্ছন্তি দুগ্গতিং.
‘‘উপমং তে করিস্সামি, তং সুণোহি অরিন্দম;
উপমায মিধেকচ্চে, অত্থং জানন্তি পণ্ডিতা.
‘‘গঙ্গায কুণপং দিস্ৰা, ৰুয্হমানং মহণ্ণৰে;
ৰাযসো সমচিন্তেসি, অপ্পপঞ্ঞো অচেতসো.
‘‘যানঞ্চ ¶ ৰতিদং লদ্ধং, ভক্খো চাযং অনপ্পকো;
তত্থ রত্তিং তত্থ দিৰা, তত্থেৰ নিরতো মনো.
‘‘খাদং ¶ নাগস্স মংসানি, পিৰং ভাগীরথোদকং;
সম্পস্সং ৰনচেত্যানি, ন পলেত্থ ৰিহঙ্গমো.
‘‘তঞ্চ ওতরণী গঙ্গা, পমত্তং কুণপে রতং;
সমুদ্দং অজ্ঝগাহাসি, অগতী যত্থ পক্খিনং.
‘‘সো চ ভক্খপরিক্খীণো, উদপত্ৰা ৰিহঙ্গমো;
ন পচ্ছতো ন পুরতো, নুত্তরং নোপি দক্খিণং.
‘‘দীপং সো নজ্ঝগাগঞ্ছি, অগতী যত্থ পক্খিনং;
সো চ তত্থেৰ পাপত্থ, যথা দুব্বলকো তথা.
‘‘তঞ্চ সামুদ্দিকা মচ্ছা, কুম্ভীলা মকরা সুসূ;
পসয্হকারা খাদিংসু, ফন্দমানং ৰিপক্খকং.
‘‘এৰমেৰ তুৰং রাজ, যে চঞ্ঞে কামভোগিনো;
গিদ্ধা চে ন ৰমিস্সন্তি, কাকপঞ্ঞাৰ তে ৰিদূ.
‘‘এসা তে উপমা রাজ, অত্থসন্দস্সনী কতা;
ত্ৰঞ্চ পঞ্ঞাযসে তেন, যদি কাহসি ৰা ন ৰা’’তি.
তত্থ ¶ পাপানীতি, মহারাজ, ত্ৰং কামগিদ্ধো, নরা চ কামে নিস্সায কাযদুচ্চরিতাদীনি পাপানি কত্ৰা যত্থ সুপিনন্তেপি দিব্বা চ মানুসিকা চ কামা ন লব্ভন্তি, তং দুগ্গতিং উপপজ্জন্তীতি অত্থো. পহন্ত্ৰানাতি খেল়পিণ্ডং ৰিয পহায. অকুতোভযাতি রাগাদীসু কুতোচি অনাগতভযা. একোদিভাৰাধিগতাতি একোদিভাৰং একৰিহারিকতং অধিগতা. ন তেতি তে এৰরূপা পব্বজিতা দুগ্গতিং ন গচ্ছন্তি.
উপমং তেতি, মহারাজ, দিব্বমানুসকে কামে পত্থেন্তস্স হত্থিকুণপে পটিবদ্ধকাকসদিসস্স তৰ একং উপমং করিস্সামি, তং সুণোহীতি অত্থো. কুণপন্তি হত্থিকল়েৰরং. মহণ্ণৰেতি গম্ভীরপুথুলে উদকে ¶ . একো কির মহাৰারণো গঙ্গাতীরে চরন্তো গঙ্গাযং ¶ পতিত্ৰা উত্তরিতুং অসক্কেন্তো তত্থেৰ মতো গঙ্গায ৰুয্হি, তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. ৰাযসোতি আকাসেন গচ্ছন্তো একো কাকো. যানঞ্চ ৰতিদন্তি সো এৰং চিন্তেত্ৰা তত্থ নিলীযিত্ৰা ‘‘ইদং মযা হত্থিযানং লদ্ধং, এত্থ নিলীনো সুখং চরিস্সামি, অযমেৰ চ মে অনপ্পকো ভক্খো ভৰিস্সতি, ইদানি মযা অঞ্ঞত্থ গন্তুং ন ৰট্টতী’’তি সন্নিট্ঠানমকাসি. তত্থ রত্তিন্তি তত্থ রত্তিঞ্চ দিৰা চ তত্থেৰ মনো অভিরতো অহোসি. ন পলেত্থাতি ন উপ্পতিত্ৰা পক্কামি.
ওতরণীতি সমুদ্দাভিমুখী ওতরমানা. ‘‘ওহারিণী’’তিপি পাঠো, সা সমুদ্দাভিমুখী অৰহারিণীতি অত্থো. অগতী যত্থাতি সমুদ্দমজ্ঝং সন্ধাযাহ. ভক্খপরিক্খীণোতি পরিক্খীণভক্খো. উদপত্ৰাতি খীণে চম্মে চ মংসে চ অট্ঠিসঙ্ঘাতো ঊমিৰেগেন ভিন্নো উদকে নিমুজ্জি. অথ সো কাকো উদকে পতিট্ঠাতুং অসক্কোন্তো উপ্পতি, এৰং উপ্পতিত্ৰাতি অত্থো. অগতী যত্থ পক্খিনন্তি যস্মিং সমুদ্দমজ্ঝে পক্খীনং অগতি, তত্থ সো এৰং উপ্পতিতো পচ্ছিমং দিসং গন্ত্ৰা তত্থ পতিট্ঠং অলভিত্ৰা পুরত্থিমং, ততো উত্তরং, ততো দক্খিণন্তি চতস্সোপি দিসা গন্ত্ৰা অত্তনো পতিট্ঠানং ন অজ্ঝগা নাগঞ্ছীতি অত্থো. অথ ৰা ৰাযসো এৰং উপ্পতিত্ৰা পচ্ছিমাদীসু একেকং দিসং আগঞ্ছি, দীপং পন নজ্ঝাগমাতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. পাপত্থাতি পপতিতো. যথা দুব্বলকোতি যথা দুব্বলকো পতেয্য, তথেৰ পতিতো. সুসূতি সুসুনামকা চণ্ডমচ্ছা. পসয্হকারাতি অনিচ্ছমানকংযেৰ বলক্কারেন. ৰিপক্খকন্তি ৰিদ্ধস্তপক্খকং.
গিদ্ধা চে ন ৰমিস্সন্তীতি যদি গিদ্ধা হুত্ৰা কামে ন ৰমিস্সন্তি, ন ছড্ডেস্সন্তি. কাকপঞ্ঞাৰ তেতি কাকস্স সমানপঞ্ঞা ইতি তে বুদ্ধাদযো পণ্ডিতা ৰিদূ ৰিদন্তি, জানন্তীতি অত্থো. অত্থসন্দস্সনীতি অত্থপ্পকাসিকা. ত্ৰঞ্চ পঞ্ঞাযসেতি ত্ৰঞ্চ পঞ্ঞাযিস্সসি. ইদং ৰুত্তং হোতি – মহারাজ, মযা হিতকামেন তৰ ওৰাদো দিন্নো, তং পন ত্ৰং যদি কাহসি, দেৰলোকে নিব্বত্তিস্সসি, যদি ন কাহসি, কামপঙ্কে নিমুগ্গো জীৰিতপরিযোসানে নিরযে নিব্বত্তিস্সসীতি এৰং ত্ৰমেৰ তেন ¶ কারণেন ৰা অকারণেন ¶ ৰা সগ্গে ৰা নিরযে ৰা পঞ্ঞাযিস্সসি. অহং পন সব্বভৰেহি মুত্তো অপ্পটিসন্ধিকোতি.
ইমং পন ওৰাদং দেন্তেন পচ্চেকবুদ্ধেন নদী দস্সিতা, তায ৰুয্হমানং হত্থিকুণপং দস্সিতং, কুণপখাদকো কাকো দস্সিতো, তস্স কুণপং খাদিত্ৰা পানীযপিৰনকালো দস্সিতো, রমণীযৰনসণ্ডদস্সনকালো দস্সিতো, কুণপস্স নদিযা ৰুয্হমানস্স সমুদ্দপৰেসো দস্সিতো, সমুদ্দমজ্ঝে ¶ কাকস্স হত্থিকুণপে পতিট্ঠং অলভিত্ৰা ৰিনাসং পত্তকালো দস্সিতো. তত্থ নদী ৰিয অনমতগ্গো সংসারো দট্ঠব্বো, নদিযা ৰুয্হমানং হত্থিকুণপং ৰিয সংসারে পঞ্চ কামগুণা, কাকো ৰিয বালপুথুজ্জনো, কাকস্স কুণপং খাদিত্ৰা পানীযপিৰনকালো ৰিয পুথুজ্জনস্স কামগুণে পরিভুঞ্জিত্ৰা সোমনস্সিককালো, কাকস্স কুণপে লগ্গস্সেৰ রমণীযৰনসণ্ডদস্সনং ৰিয পুথুজ্জনস্স কামগুণেসু লগ্গস্সেৰ সৰনৰসেন অট্ঠতিংসারম্মণদস্সনং, কুণপে সমুদ্দং পৰিট্ঠে কাকস্স পতিট্ঠং লভিতুং অসক্কোন্তস্স ৰিনাসং পত্তকালো ৰিয বালপুথুজ্জনস্স কামগুণগিদ্ধস্স পাপপরাযণস্স কুসলধম্মে পতিট্ঠং লভিতুং অসক্কোন্তস্স মহানিরযে মহাৰিনাসপত্তি দট্ঠব্বাতি.
এৰমস্স সো ইমায উপমায ওৰাদং দত্ৰা ইদানি তমেৰ ওৰাদং থিরং কত্ৰা পতিট্ঠপেতুং গাথমাহ –
‘‘একৰাচম্পি দ্ৰিৰাচং, ভণেয্য অনুকম্পকো;
ততুত্তরিং ন ভাসেয্য, দাসোৰয্যস্স সন্তিকে’’তি.
তত্থ ন ভাসেয্যাতি ৰচনং অগ্গণ্হন্তস্স হি ততো উত্তরিং ভাসমানো সামিকস্স সন্তিকে দাসো ৰিয হোতি. দাসো হি সামিকে কথং গণ্হন্তেপি অগ্গণ্হন্তেপি কথেতিযেৰ. তেন ৰুত্তং ‘‘ততুত্তরিং ন ভাসেয্যা’’তি.
‘‘ইদং ৰত্ৰান পক্কামি, সোণকো অমিতবুদ্ধিমা;
ৰেহাসে অন্তলিক্খস্মিং, অনুসাসিত্ৰান খত্তিয’’ন্তি. –
অযং অভিসম্বুদ্ধগাথা.
তত্থ ¶ ইদং ৰত্ৰানাতি, ভিক্খৰে, সো পচ্চেকবুদ্ধো অমিতায লোকুত্তরবুদ্ধিযা অমিতবুদ্ধিমা ইদং ৰত্ৰা ইদ্ধিযা উপ্পতিত্ৰা ‘‘সচে পব্বজিস্সসি, তৰেৰ, নো চে পব্বজিস্সসি, তৰেৰ, দিন্নো তে মযা ওৰাদো, অপ্পমত্তো হোহী’’তি এৰং অনুসাসিত্ৰান খত্তিযং পক্কামি.
বোধিসত্তোপি তং আকাসেন গচ্ছন্তং যাৰ দস্সনপথা ওলোকেন্তো ঠত্ৰা তস্মিং চক্খুপথে ¶ অতিক্কন্তে সংৰেগং পটিলভিত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অযং ব্রাহ্মণো হীনজচ্চো সমানো অসম্ভিন্নে খত্তিযৰংসে জাতস্স মম মত্থকে অত্তনো পাদরজং ¶ ওকিরন্তো আকাসং উপ্পতিত্ৰা গতো, মযাপি অজ্জেৰ নিক্খমিত্ৰা পব্বজিতুং ৰট্টতী’’তি. সো রজ্জং নিয্যাদেত্ৰা পব্বজিতুকামো গাথাদ্ৰযমাহ –
‘‘কো নুমে রাজকত্তারো, সুদ্দা ৰেয্যত্তমাগতা;
রজ্জং নিয্যাদযিস্সামি, নাহং রজ্জেন মত্থিকো.
‘‘অজ্জেৰ পব্বজিস্সামি, কো জঞ্ঞা মরণং সুৰে;
মাহং কাকোৰ দুম্মেধো, কামানং ৰসমন্ৰগ’’ন্তি.
তত্থ কো নুমেতি কুহিং নু ইমে. রাজকত্তারোতি যে রাজারহং অভিসিঞ্চিত্ৰা রাজানং করোন্তি. সুদ্দা ৰেয্যত্তমাগতাতি সুদ্দা চ যে চ অঞ্ঞে ব্যত্তভাৰং আগতা মুখমঙ্গলিকা. রজ্জেন মত্থিকোতি রজ্জেন অত্থিকো. কো জঞ্ঞা মরণং সুৰেতি মরণং অজ্জ ৰা সুৰে ৰাতি ইদং কো জানিতুং সমত্থো.
এৰং রজ্জং নিয্যাদেন্তস্স সুত্ৰা অমচ্চা আহংসু –
‘‘অত্থি তে দহরো পুত্তো, দীঘাৰু রট্ঠৰড্ঢনো;
তং রজ্জে অভিসিঞ্চস্সু, সো নো রাজা ভৰিস্সতী’’তি.
ততো পরং রঞ্ঞা ৰুত্তগাথমাদিং কত্ৰা উদানসম্বন্ধগাথা পাল়িনযেনেৰ ৰেদিতব্বা –
‘‘খিপ্পং কুমারমানেথ, দীঘাৰুং রট্ঠৰড্ঢনং;
তং রজ্জে অভিসিঞ্চিস্সং, সো ৰো রাজা ভৰিস্সতি.
‘‘ততো ¶ কুমারমানেসুং, দীঘাৰুং রট্ঠৰড্ঢনং;
তং দিস্ৰা আলপী রাজা, একপুত্তং মনোরমং.
‘‘সট্ঠি ¶ গামসহস্সানি, পরিপুণ্ণানি সব্বসো;
তে পুত্ত পটিপজ্জসু, রজ্জং নিয্যাদযামি তে.
‘‘অজ্জেৰ পব্বজিস্সামি, কো জঞ্ঞা মরণং সুৰে;
মাহং কাকো ৰ দুম্মেধো, কামানং ৰসমন্ৰগং.
‘‘সট্ঠি নাগসহস্সানি, সব্বালঙ্কারভূসিতা;
সুৰণ্ণকচ্ছা মাতঙ্গা, হেমকপ্পনৰাসসা.
‘‘আরূল়্হা গামণীযেভি, তোমরঙ্কুসপাণিভি;
তে পুত্ত পটিপজ্জস্সু, রজ্জং নিয্যাদযামি তে.
‘‘অজ্জেৰ ¶ পব্বজিস্সামি, কো জঞ্ঞা মরণং সুৰে;
মাহং কাকোৰ দুম্মেধো, কামানং ৰসমন্ৰগং.
‘‘সট্ঠি অস্সসহস্সানি, সব্বালঙ্কারভূসিতা;
আজানীযাৰ জাতিযা, সিন্ধৰা সীঘৰাহিনো.
‘‘আরূল়্হা গামণীযেভি, ইল্লিযাচাপধারিভি;
তে পুত্ত পটিপজ্জস্সু, রজ্জং নিয্যাদযামি তে.
‘‘অজ্জেৰ পব্বজিস্সামি, কো জঞ্ঞা মরণং সুৰে;
মাহং কাকোৰ দুম্মেধো, কামানং ৰসমন্ৰগং.
‘‘সট্ঠি রথসহস্সানি, সন্নদ্ধা উস্সিতদ্ধজা;
দীপা অথোপি ৰেয্যগ্ঘা, সব্বালঙ্কারভূসিতা.
‘‘আরূল়্হা গামণীযেভি, চাপহত্থেহি ৰম্মিভি;
তে পুত্ত পটিপজ্জস্সু, রজ্জং নিয্যাদযামি তে.
‘‘অজ্জেৰ ¶ পব্বজিস্সামি, কো জঞ্ঞা মরণং সুৰে;
মাহং কাকোৰ দুম্মেধো, কামানং ৰসমন্ৰগং.
‘‘সট্ঠি ধেনুসহস্সানি, রোহঞ্ঞা পুঙ্গৰূসভা;
তা পুত্ত পটিপজ্জস্সু, রজ্জং নিয্যাদযামি তে.
‘‘অজ্জেৰ ¶ পব্বজিস্সামি, কো জঞ্ঞা মরণং সুৰে;
মাহং কাকোৰ দুম্মেধো, কামানং ৰসমন্ৰগং.
‘‘সোল়সিত্থিসহস্সানি, সব্বালঙ্কারভূসিতা;
ৰিচিত্রৰত্থাভরণা, আমুত্তমণিকুণ্ডলা;
তা পুত্ত পটিপজ্জস্সু, রজ্জং নিয্যাদযামি তে.
‘‘অজ্জেৰ পব্বজিস্সামি, কো জঞ্ঞা মরণং সুৰে;
মাহং কাকোৰ দুম্মেধো, কামানং ৰসমন্ৰগং.
‘‘দহরস্সেৰ মে তাত, মাতা মতাতি মে সুতং;
তযা ৰিনা অহং তাত, জীৰিতুম্পি ন উস্সহে.
‘‘যথা আরঞ্ঞকং নাগং, পোতো অন্ৰেতি পচ্ছতো;
জেস্সন্তং গিরিদুগ্গেসু, সমেসু ৰিসমেসু চ.
‘‘এৰং তং অনুগচ্ছামি, পত্তমাদায পচ্ছতো;
সুভরো তে ভৰিস্সামি, ন তে হেস্সামি দুব্ভরো.
‘‘যথা সামুদ্দিকং নাৰং, ৰাণিজানং ধনেসিনং;
ৰোহারো তত্থ গণ্হেয্য, ৰাণিজা ব্যসনী সিযা.
‘‘এৰমেৰাযং পুত্তকলি, অন্তরাযকরো মম;
ইমং কুমারং পাপেথ, পাসাদং রতিৰড্ঢনং.
‘‘তত্থ ¶ ¶ কম্বুসহত্থাযো, যথা সক্কংৰ অচ্ছরা;
তা নং তত্থ রমেস্সন্তি, তাহি চেসো রমিস্সতি.
‘‘ততো কুমারং পাপেসুং, পাসাদং রতিৰড্ঢনং;
তং দিস্ৰা অৰচুং কঞ্ঞা, দীঘাৰুং রট্ঠৰড্ঢনং.
‘‘দেৰতানুসি গন্ধব্বো, অদু সক্কো পুরিন্দদো;
কো ৰা ত্ৰং কস্স ৰা পুত্তো, কথং জানেমু তং মযং.
‘‘নম্হি ¶ দেৰো ন গন্ধব্বো, নাপি সক্কো পুরিন্দদো;
কাসিরঞ্ঞো অহং পুত্তো, দীঘাৰু রট্ঠৰড্ঢনো;
মমং ভরথ ভদ্দং ৰো, অহং ভত্তা ভৰামি ৰো.
‘‘তং তত্থ অৰচুং কঞ্ঞা, দীঘাৰুং রট্ঠৰড্ঢনং;
কুহিং রাজা অনুপ্পত্তো, ইতো রাজা কুহিং গতো.
‘‘পঙ্কং রাজা অতিক্কন্তো, থলে রাজা পতিট্ঠিতো;
অকণ্ডকং অগহনং, পটিপন্নো মহাপথং.
‘‘অহঞ্চ পটিপন্নোস্মি, মগ্গং দুগ্গতিগামিনং;
সকণ্টকং সগহনং, যেন গচ্ছন্তি দুগ্গতিং.
‘‘তস্স তে স্ৰাগতং রাজ, সীহস্সেৰ গিরিব্বজং;
অনুসাস মহারাজ, ত্ৰং নো সব্বাসমিস্সরো’’তি.
তত্থ খিপ্পন্তি তেন হি নং সীঘং আনেথ. আলপীতি ‘‘সট্ঠি গামসহস্সানী’’তিআদীনি ৰদন্তো আলপি. সব্বালঙ্কারভূসিতাতি তে নাগা সব্বেহি সীসূপগাদীহি অলঙ্কারেহি ভূসিতা. হেমকপ্পনৰাসসাতি সুৰণ্ণখচিতেন কপ্পনেন পটিচ্ছন্নসরীরা. গামণীযেভীতি হত্থাচরিযেহি. আজানীযাৰাতি কারণাকারণৰিজাননকা ৰ. জাতিযাতি সিন্ধৰজাতিযা সিন্ধুরট্ঠে সিন্ধুনদীতীরে জাতা. গামণীযেভীতি অস্সাচরিযেহি. ইল্লিযা চাপধারিভীতি ইল্লিযাৰুধঞ্চ চাপাৰুধঞ্চ ¶ ধারেন্তেহি. দীপা অথোপি ৰেয্যগ্ঘাতি দীপিচম্মব্যগ্ঘচম্মপরিৰারা. গামণীযেভীতি রথিকেহি. ৰম্মিভীতি সন্নদ্ধৰম্মেহি. রোহঞ্ঞাতি রত্তৰণ্ণা. পুঙ্গৰূসভাতি উসভসঙ্খাতেন জেট্ঠকপুঙ্গৰেন সমন্নাগতা.
দহরস্সেৰ মে, তাতাতি অথ নং কুমারো, তাত, মম দহরস্সেৰ সতো মাতা মতা ইতি মযা সুতং, সোহং তযা ৰিনা জীৰিতুং ন সক্খিস্সামীতি আহ. পোতোতি তরুণপোতকো. জেস্সন্তন্তি ৰিচরন্তং. সামুদ্দিকন্তি সমুদ্দে ৰিচরন্তং. ধনেসিনন্তি ধনং পরিযেসন্তানং. ৰোহারোতি ৰিচিত্রৰোহারো হেট্ঠাকড্ঢনকো ৰাল়মচ্ছো ৰা ¶ উদকরক্খসো ৰা আৰট্টো ৰা. তত্থাতি তস্মিং সমুদ্দে. ৰাণিজা ব্যসনী সিযাতি অথ তে ৰাণিজা ব্যসনপ্পত্তা ভৰেয্যুং. ‘‘সিয্যুন্তি’’পি পাঠো ¶ . পুত্তকলীতি পুত্তলামকো পুত্তকাল়কণ্ণী. কুমারো পুন কিঞ্চি ৰত্তুং ন ৰিসহি. অথ রাজা অমচ্চে আণাপেন্তো ‘‘ইম’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ কম্বুসহত্থাযোতি কম্বুসং ৰুচ্চতি সুৰণ্ণং, সুৰণ্ণাভরণভূসিতহত্থাযোতি অত্থো. যথাতি যথা ইচ্ছন্তি, তথা করোন্তি.
এৰং ৰত্ৰা মহাসত্তো তত্থেৰ তং অভিসিঞ্চাপেত্ৰা নগরং পাহেসি. সযং পন এককোৰ উয্যানা নিক্খমিত্ৰা হিমৰন্তং পৰিসিত্ৰা রমণীযে ভূমিভাগে পণ্ণসালং মাপেত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা ৰনমূলফলাহারো যাপেসি. মহাজনোপি কুমারং বারাণসিং পৰেসেসি. সো নগরং পদক্খিণং কত্ৰা পাসাদং অভিরুহি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা ‘‘ততো’’তিআদিমাহ. তং দিস্ৰা অৰচুং কঞ্ঞাতি তং মহন্তেন পরিৰারেন সিরিসোভগ্গেন আগতং দিস্ৰা ‘‘অসুকো নামেসো’’তি অজানন্তিযোৰ তা নাটকিত্থিযো গন্ত্ৰা অৰোচুং. মমং ভরথাতি মমং ইচ্ছথ. পঙ্কন্তি রাগাদিকিলেসপঙ্কং. থলেতি পব্বজ্জায. অকণ্টকন্তি রাগকণ্টকাদিৰিরহিতং. তেহেৰ গহনেহি অগহনং. মহাপথন্তি সগ্গমোক্খগামিনং মহামগ্গং পটিপন্নো. যেনাতি যেন মিচ্ছামগ্গেন দুগ্গতিং গচ্ছন্তি, তং অহং পটিপন্নোতি ৰদতি. ততো তা চিন্তেসুং – ‘‘রাজা তাৰ অম্হে পহায পব্বজিতো, অযম্পি কামেসু ৰিরত্তচিত্তরূপো, সচে নং নাভিরমেস্সাম, নিক্খমিত্ৰা পব্বজেয্য, অভিরমনাকারমস্স করিস্সামা’’তি. অথ নং অভিনন্দন্তিযো ওসানগাথমাহংসু. তত্থ গিরিব্বজন্তি সীহপোতকানং ৰসনট্ঠানং কঞ্চনগুহং কেসরসীহস্স আগতং ৰিয তস্স তৰ আগতং সুআগতং. ত্ৰং নোতি ত্ৰং সব্বাসম্পি অম্হাকং ইস্সরো, সামীতি.
এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা সব্বা তূরিযানি পগ্গণ্হিংসু, নানপ্পকারানি নচ্চগীতানি পৰত্তিংসু ¶ . যসো মহা অহোসি, সো যসমদমত্তো পিতরং ন সরি, ধম্মেন রজ্জং কারেত্ৰা যথাকম্মং গতো. বোধিসত্তোপি ঝানাভিঞ্ঞা নিব্বত্তেত্ৰা আযুপরিযোসানে ব্রহ্মলোকূপগো অহোসি.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপি তথাগতো মহাভিনিক্খমনং নিক্খন্তোযেৰা’’তি ৰত্ৰা জাতকং সমোধানেসি – ‘‘তদা পচ্চেকবুদ্ধো পরিনিব্বাযি, পুত্তো রাহুলকুমারো অহোসি ¶ , সেসপরিসা বুদ্ধপরিসা, অরিন্দমরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
সোণকজাতকৰণ্ণনা পঠমা.
[৫৩০] ২. সংকিচ্চজাতকৰণ্ণনা
দিস্ৰা নিসিন্নং রাজানন্তি ইদং সত্থা জীৰকম্বৰনে ৰিহরন্তো অজাতসত্তুস্স পিতুঘাতকম্মং আরব্ভ কথেসি. সো হি দেৰদত্তং নিস্সায তস্স ¶ ৰচনেন পিতরং ঘাতাপেত্ৰা দেৰদত্তস্স সঙ্ঘভেদাৰসানে ভিন্নপরিসস্স রোগে উপ্পন্নে ‘‘তথাগতং খমাপেস্সামী’’তি মঞ্চসিৰিকায সাৰত্থিং গচ্ছন্তস্স জেতৰনদ্ৰারে পথৰিং পৰিট্ঠভাৰং সুত্ৰা ‘‘দেৰদত্তো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পটিপক্খো হুত্ৰা পথৰিং পৰিসিত্ৰা অৰীচিপরাযণো জাতো, মযাপি তং নিস্সায পিতা ধম্মিকো ধম্মরাজা ঘাতিতো, অহম্পি নু খো পথৰিং পৰিসিস্সামী’’তি ভীতো রজ্জসিরিযা চিত্তস্সাদং ন লভি, ‘‘থোকং নিদ্দাযিস্সামী’’তি নিদ্দং উপগতমত্তোৰ নৰযোজনবহলাযং অযমহাপথৰিযং পাতেত্ৰা অযসূলেহি কোট্টিযমানো ৰিয সুনখেহি লুঞ্জিত্ৰা খজ্জমানো ৰিয ভেরৰরৰেন ৰিরৰন্তো উট্ঠাতি.
অথেকদিৰসং কোমুদিযা চাতুমাসিনিযা অমচ্চগণপরিৰুতো অত্তনো যসং ওলোকেত্ৰা ‘‘মম পিতু যসো ইতো মহন্ততরো, তথারূপং নাম অহং ধম্মরাজানং দেৰদত্তং নিস্সায ঘাতেসি’’ন্তি চিন্তেসি. তস্সেৰং চিন্তেন্তস্সেৰ কাযে ডাহো উপ্পজ্জি, সকলসরীরং সেদতিন্তং অহোসি. ততো ‘‘কো নু খো মে ইমং ভযং ৰিনোদেতুং সক্খিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ঠপেত্ৰা দসবলং অঞ্ঞো নত্থী’’তি ঞত্ৰা ‘‘অহং তথাগতস্স মহাপরাধো, কো নু খো মং নেত্ৰা দস্সেস্সতী’’তি চিন্তেন্তো ‘‘ন অঞ্ঞো কোচি অঞ্ঞত্র জীৰকা’’তি সল্লক্খেত্ৰা তস্স গহেত্ৰা গমনূপাযং করোন্তো ‘‘রমণীযা ৰত, ভো, দোসিনা রত্তী’’তি উদানং উদানেত্ৰা ‘‘কং নু ¶ খ্ৰজ্জ সমণং ৰা ব্রাহ্মণং ৰা পযিরুপাসেয্যামী’’তি ৰত্ৰা পূরণসাৰকাদীহি পূরণাদীনং গুণে কথিতে তেসং ৰচনং অনাদিযিত্ৰা জীৰকং পটিপুচ্ছিত্ৰা তেন তথাগতস্স গুণং কথেত্ৰা ‘‘তং দেৰো ভগৰন্তং পযিরুপাসতূ’’তি ৰুত্তো হত্থিযানানি ¶ কপ্পাপেত্ৰা জীৰকম্বৰনং গন্ত্ৰা তথাগতং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা তথাগতেন কতপটিসন্থারো সন্দিট্ঠিকং সামঞ্ঞফলং পুচ্ছিত্ৰা তথাগতস্স মধুরং সামঞ্ঞফলধম্মদেসনং (দী. নি. ১.১৫০ আদযো) সুত্ৰা সুত্তপরিযোসানে উপাসকত্তং পটিৰেদিত্ৰা তথাগতং খমাপেত্ৰা পক্কামি. সো ততো পট্ঠায দানং দেন্তো সীলং রক্খন্তো তথাগতেন সদ্ধিং সংসগ্গং কত্ৰা মধুরধম্মকথং সুণন্তো কল্যাণমিত্তসংসগ্গেন পহীনভযো ৰিগতলোমহংসো হুত্ৰা চিত্তস্সাদং পটিলভিত্ৰা সুখেন চত্তারো ইরিযাপথে কপ্পেসি.
অথেকদিৰসং ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘আৰুসো, অজাতসত্তু পিতুঘাতকম্মং কত্ৰা ভযপ্পত্তো অহোসি, রজ্জসিরিং নিস্সায চিত্তস্সাদং অলভন্তো সব্বইরিযাপথেসু দুক্খং অনুভোতি, সো দানি তথাগতং আগম্ম কল্যাণমিত্তসংসগ্গেন ৰিগতভযো ইস্সরিযসুখং অনুভোতী’’তি. সত্থা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায ¶ নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপেস পিতুঘাতকম্মং কত্ৰা মং নিস্সায সুখং সযী’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তো রজ্জং কারেন্তো ব্রহ্মদত্তকুমারং নাম পুত্তং পটিলভি. তদা বোধিসত্তো পুরোহিতস্স গেহে পটিসন্ধিং গণ্হি, জাতস্সেৰস্স ‘‘সংকিচ্চকুমারো’’তি নামং করিংসু. তে উভোপি রাজনিৰেসনে একতোৰ ৰড্ঢিংসু. অঞ্ঞমঞ্ঞং সহাযকা হুত্ৰা ৰযপ্পত্তা তক্কসিলং গন্ত্ৰা সব্বসিপ্পানি উগ্গণ্হিত্ৰা পচ্চাগমিংসু. অথ রাজা পুত্তস্স উপরজ্জং অদাসি. বোধিসত্তোপি উপরাজস্সেৰ সন্তিকে অহোসি. অথেকদিৰসং উপরাজা পিতু উয্যানকীল়ং গচ্ছন্তস্স মহন্তং যসং দিস্ৰা তস্মিং লোভং উপ্পাদেত্ৰা ‘‘ময্হং পিতা মম ভাতিকসদিসো, সচে এতস্স মরণং ওলোকেস্সামি, মহল্লককালে রজ্জং লভিস্সামি, তদা লদ্ধেনপি রজ্জেন কো অত্থো, পিতরং মারেত্ৰা রজ্জং গণ্হিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা বোধিসত্তস্স তমত্থং আরোচেসি. বোধিসত্তো, ‘‘সম্ম, পিতুঘাতকম্মং নাম ভারিযং, নিরযমগ্গো, ন সক্কা এতং কাতুং, মা করী’’তি পটিবাহি. সো পুনপ্পুনম্পি কথেত্ৰা যাৰততিযং তেন পটিবাহিতো পাদমূলিকেহি সদ্ধিং মন্তেসি. তেপি সম্পটিচ্ছিত্ৰা রঞ্ঞো ¶ মারণূপাযং ৰীমংসিংসু. বোধিসত্তো তং পৰত্তিং ঞত্ৰা ‘‘নাহং এতেহি সদ্ধিং একতো ভৰিস্সামী’’তি মাতাপিতরো অনাপুচ্ছিত্ৰাৰ অগ্গদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা হিমৰন্তং পৰিসিত্ৰা ইসিপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা ঝানাভিঞ্ঞা নিব্বত্তেত্ৰা ৰনমূলফলাহারো ৰিহাসি.
রাজকুমারোপি ¶ তস্মিং গতে পিতরং মারাপেত্ৰা মহন্তং যসং অনুভৰি. ‘‘সংকিচ্চকুমারো কির ইসিপব্বজ্জং পব্বজিতো’’তি সুত্ৰা বহূ কুলপুত্তা নিক্খমিত্ৰা তস্স সন্তিকে পব্বজিংসু. সো মহতা ইসিগণেন পরিৰুতো তত্থ ৰসি. সব্বেপি সমাপত্তিলাভিনোযেৰ. রাজাপি পিতরং মারেত্ৰা অপ্পমত্তকংযেৰ কালং রজ্জসুখং অনুভৰিত্ৰা ততো পট্ঠায ভীতো চিত্তস্সাদং অলভন্তো নিরযে কম্মকরণপ্পত্তো ৰিয অহোসি. সো বোধিসত্তং অনুস্সরিত্ৰা ‘‘সহাযো মে ‘পিতুঘাতকম্মং ভারিযং, মা করী’তি পটিসেধেত্ৰা মং অত্তনো কথং গাহাপেতুং অসক্কোন্তো অত্তানং নিদ্দোসং কত্ৰা পলাযি. সচে সো ইধ অভৰিস্স ¶ , ন মে পিতুঘাতকম্মং কাতুং অদস্স, ইদম্পি মে ভযং হরেয্য, কহং নু খো সো এতরহি ৰিহরতি. সচে তস্স ৰসনট্ঠানং জানেয্যং, পক্কোসাপেয্যং, কো নু খো মে তস্স ৰসনট্ঠানং আরোচেয্যা’’তি চিন্তেসি. সো ততো পট্ঠায অন্তেপুরে চ রাজসভাযঞ্চ বোধিসত্তস্সেৰ ৰণ্ণং ভাসতি.
এৰং অদ্ধানে গতে বোধিসত্তো ‘‘রাজা মং সরতি, মযা তত্থ গন্ত্ৰা তস্স ধম্মং দেসেত্ৰা তং নিব্ভযং কত্ৰা আগন্তুং ৰট্টতী’’তি পণ্ণাস ৰস্সানি হিমৰন্তে ৰসিত্ৰা পঞ্চসততাপসপরিৰুতো আকাসেনাগন্ত্ৰা দাযপস্সে নাম উয্যানে ওতরিত্ৰা ইসিগণপরিৰুতো সিলাপট্টে নিসীদি. উয্যানপালো তং দিস্ৰা ‘‘ভন্তে, গণসত্থা কোনামো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সংকিচ্চপণ্ডিতো নামা’’তি চ সুত্ৰা সযম্পি সঞ্জানিত্ৰা ‘‘ভন্তে, যাৰাহং রাজানং আনেমি, তাৰ ইধেৰ হোথ, অম্হাকং রাজা তুম্হে দট্ঠুকামো’’তি ৰত্ৰা ৰেগেন রাজকুলং গন্ত্ৰা তস্স আগতভাৰং রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা কত্তব্বযুত্তকং উপহারং কত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘দিস্ৰা নিসিন্নং রাজানং, ব্রহ্মদত্তং রথেসভং;
অথস্স পটিৰেদেসি, যস্সাসি অনুকম্পকো.
‘‘সংকিচ্চাযং ¶ অনুপ্পত্তো, ইসীনং সাধুসম্মতো;
তরমানরূপো নিয্যাহি, খিপ্পং পস্স মহেসিনং.
‘‘ততো চ রাজা তরমানো, যুত্তমারুয্হ সন্দনং;
মিত্তামচ্চপরিব্যূল়্হো, অগমাসি রথেসভো.
‘‘নিক্খিপ্প ¶ পঞ্চ ককুধানি, কাসীনং রট্ঠৰড্ঢনো;
ৰালবীজনিমুণ্হীসং, খগ্গং ছত্তঞ্চুপাহনং.
‘‘ওরুয্হ রাজা যানম্হা, ঠপযিত্ৰা পটিচ্ছদং;
আসীনং দাযপস্সস্মিং, সংকিচ্চমুপসঙ্কমি.
‘‘উপসঙ্কমিত্ৰা সো রাজা, সম্মোদি ইসিনা সহ;
তং কথং ৰীতিসারেত্ৰা, একমন্তং উপাৰিসি.
‘‘একমন্তং নিসিন্নোৰ, অথ কালং অমঞ্ঞথ;
ততো পাপানি কম্মানি, পুচ্ছিতুং পটিপজ্জথ.
‘‘ইসিং পুচ্ছাম সংকিচ্চং, ইসীনং সাধুসম্মতং;
আসীনং দাযপস্সস্মিং, ইসিসঙ্ঘপুরক্খতং.
‘‘কং ¶ গতিং পেচ্চ গচ্ছন্তি, নরা ধম্মাতিচারিনো;
অতিচিণ্ণো মযা ধম্মো, তং মে অক্খাহি পুচ্ছিতো’’তি.
তত্থ দিস্ৰাতি, ভিক্খৰে, সো উয্যানপালো রাজানং রাজসভাযং নিসিন্নং দিস্ৰা অথস্স পটিৰেদেসি, ‘‘যস্সাসী’’তি ৰদন্তো আরোচেসীতি অত্থো. যস্সাসীতি, মহারাজ, যস্স ত্ৰং অনুকম্পকো মুদুচিত্তো অহোসি, যস্স অভিণ্হং ৰণ্ণং পযিরুদাহাসি, সো অযং সংকিচ্চো ইসীনং অন্তরে সাধু লদ্ধকোতি সম্মতো অনুপ্পত্তো তৰ উয্যানে সিলাপট্টে ইসিগণপরিৰুতো কঞ্চনপটিমা ৰিয নিসিন্নো. তরমানরূপোতি, মহারাজ, পব্বজিতা নাম কুলে ৰা গণে ৰা অলগ্গা তুম্হাকং গচ্ছন্তানঞ্ঞেৰ পক্কমেয্যুং, তস্মা তরমানরূপো খিপ্পং নিয্যাহি, মহন্তানং সীলাদিগুণানং এসিতত্তা পস্স মহেসিনং.
ততোতি, ভিক্খৰে, সো রাজা তস্স ৰচনং সুত্ৰা ততো তস্স ৰচনতো অনন্তরমেৰ. নিক্খিপ্পাতি নিক্খিপিত্ৰা তস্স কির উয্যানদ্ৰারং ¶ পত্ৰাৰ এতদহোসি – ‘‘পব্বজিতা নাম গরুট্ঠানিযা, সংকিচ্চতাপসস্স সন্তিকং উদ্ধতৰেসেন গন্তুং অযুত্ত’’ন্তি. সো মণিচিত্তসুৰণ্ণদণ্ডং ৰালবীজনিং, কঞ্চনমযং উণ্হীসপট্টং, সুপরিক্খিত্তং মঙ্গলখগ্গং, সেতচ্ছত্তং ¶ , সোৰণ্ণপাদুকাতি ইমানি পঞ্চ রাজককুধভণ্ডানি অপনেসি. তেন ৰুত্তং ‘‘নিক্খিপ্পা’’তি. পটিচ্ছদন্তি তমেৰ রাজককুধভণ্ডং ঠপযিত্ৰা ভণ্ডাগারিকস্স হত্থে দত্ৰা. দাযপস্সস্মিন্তি এৰংনামকে উয্যানে. অথ কালং অমঞ্ঞথাতি অথ সো ইদানি মে পঞ্হং পুচ্ছিতুং কালোতি জানি. পাল়িযং পন ‘‘যথাকাল’’ন্তি আগতং, তস্স কালানুরূপেন পঞ্হপুচ্ছনং অমঞ্ঞথাতি অত্থো. পটিপজ্জথাতি পটিপজ্জি. পেচ্চাতি পটিগন্ত্ৰা, পরলোকস্স ৰা নামেতং, তস্মা পরলোকেতি অত্থো. মযাতি, ভন্তে, মযা সুচরিতধম্মো অতিচিণ্ণো পিতুঘাতকম্মং কতং, তং মে অক্খাহি, কং গতিং পিতুঘাতকা গচ্ছন্তি, কতরস্মিং নিরযে পচ্চন্তীতি পুচ্ছতি.
তং সুত্ৰা বোধিসত্তো ‘‘তেন হি, মহারাজ, সুণোহী’’তি ৰত্ৰা ওৰাদং তাৰ অদাসি. সত্থা তমত্থং পকাসেন্তো আহ –
‘‘ইসী অৰচ সংকিচ্চো, কাসীনং রট্ঠৰড্ঢনং;
আসীনং দাযপস্সস্মিং, মহারাজ সুণোহি মে.
‘‘উপ্পথেন ৰজন্তস্স, যো মগ্গমনুসাসতি;
তস্স চে ৰচনং কযিরা, নাস্স মগ্গেয্য কণ্টকো.
‘‘অধম্মং পটিপন্নস্স, যো ধম্মমনুসাসতি;
তস্স চে ৰচনং কযিরা, ন সো গচ্ছেয্য দুগ্গতি’’ন্তি.
তত্থ উপ্পথেনাতি চোরেহি পরিযুট্ঠিতমগ্গেন. মগ্গমনুসাসতীতি খেমমগ্গং অক্খাতি. নাস্স মগ্গেয্য কণ্টকোতি তস্স ওৰাদকরস্স পুরিসস্স ¶ মুখং চোরকণ্টকো ন পস্সেয্য. যো ধম্মন্তি যো সুচরিতধম্মং. ন সোতি সো পুরিসো নিরযাদিভেদং দুগ্গতিং ন গচ্ছেয্য. উপ্পথসদিসো হি, মহারাজ, অধম্মো, খেমমগ্গসদিসো সুচরিতধম্মো, ত্ৰং পন পুব্বে ‘‘পিতরং ঘাতেত্ৰা রাজা হোমী’’তি ময্হং কথেত্ৰা মযা পটিবাহিতো মম ৰচনং অকত্ৰা পিতরং ঘাতেত্ৰা ইদানি ¶ সোচসি, পণ্ডিতানং ওৰাদং অকরোন্তো নাম চোরমগ্গপটিপন্নো ৰিয মহাব্যসনং পাপুণাতীতি.
এৰমস্স ওৰাদং দত্ৰা উপরি ধম্মং দেসেন্তো আহ –
‘‘ধম্মো ¶ পথো মহারাজ, অধম্মো পন উপ্পথো;
অধম্মো নিরযং নেতি, ধম্মো পাপেতি সুগ্গতিং.
‘‘অধম্মচারিনো রাজ, নরা ৰিসমজীৰিনো;
যং গতিং পেচ্চ গচ্ছন্তি, নিরযে তে সুণোহি মে.
‘‘সঞ্জীৰো কাল়সুত্তো চ, সঙ্ঘাতো দ্ৰে চ রোরুৰা;
অথাপরো মহাৰীচি, তাপনো চ পতাপনো.
‘‘ইচ্চেতে অট্ঠ নিরযা, অক্খাতা দুরতিক্কমা;
আকিণ্ণা লুদ্দকম্মেহি, পচ্চেকা সোল়সুস্সদা.
‘‘কদরিযতাপনা ঘোরা, অচ্চিমন্তো মহব্ভযা;
লোমহংসনরূপা চ, ভেস্মা পটিভযা দুখা.
‘‘চতুক্কণ্ণা চতুদ্ৰারা, ৰিভত্তা ভাগসো মিতা;
অযোপাকারপরিযন্তা, অযসা পটিকুজ্জিতা.
‘‘তেসং অযোমযা ভূমি, জলিতা তেজসা যুতা;
সমন্তা যোজনসতং, ফুটা তিট্ঠন্তি সব্বদা.
‘‘এতে পতন্তি নিরযে, উদ্ধংপাদা অৰংসিরা;
ইসীনং অতিৰত্তারো, সঞ্ঞতানং তপস্সিনং.
‘‘তে ভূনহুনো পচ্চন্তি, মচ্ছা বিলকতা যথা;
সংৰচ্ছরে অসঙ্খেয্যে, নরা কিব্বিসকারিনো.
‘‘ডয্হমানেন গত্তেন, নিচ্চং সন্তরবাহিরং;
নিরযা নাধিগচ্ছন্তি, দ্ৰারং নিক্খমনেসিনো.
‘‘পুরত্থিমেন ¶ ধাৰন্তি, ততো ধাৰন্তি পচ্ছতো;
উত্তরেনপি ধাৰন্তি, ততো ধাৰন্তি দক্খিণং;
যং যঞ্হি দ্ৰারং গচ্ছন্তি, তং তদেৰ পিধীযরে.
‘‘বহূনি ¶ ¶ ৰস্সসহস্সানি, জনা নিরযগামিনো;
বাহা পগ্গয্হ কন্দন্তি, পত্ৰা দুক্খং অনপ্পকং.
‘‘আসীৰিসংৰ কুপিতং, তেজস্সিং দুরতিক্কমং;
ন সাধুরূপে আসীদে, সঞ্ঞতানং তপস্সিনং.
‘‘অতিকাযো মহিস্সাসো, অজ্জুনো কেককাধিপো;
সহস্সবাহু উচ্ছিন্নো, ইসিমাসজ্জ গোতমং.
‘‘অরজং রজসা ৰচ্ছং, কিসং অৰকিরিয দণ্ডকী;
তালোৰ মূলতো ছিন্নো, স রাজা ৰিভৰঙ্গতো.
‘‘উপহচ্চ মনং মজ্ঝো, মাতঙ্গস্মিং যসস্সিনে;
সপারিসজ্জো উচ্ছিন্নো, মজ্ঝারঞ্ঞং তদা অহু.
‘‘কণ্হদীপাযনাসজ্জ, ইসিং অন্ধকৰেণ্ডযো;
অঞ্ঞোঞ্ঞং মুসলা হন্ত্ৰা, সম্পত্তা যমসাধনং.
‘‘অথাযং ইসিনা সত্তো, অন্তলিক্খচরো পুরে;
পাৰেক্খি পথৰিং চেচ্চো, হীনত্তো পত্তপরিযাযং.
‘‘তস্মা হি ছন্দাগমনং, নপ্পসংসন্তি পণ্ডিতা;
অদুট্ঠচিত্তো ভাসেয্য, গিরং সচ্চূপসংহিতং.
‘‘মনসা চে পদুট্ঠেন, যো নরো পেক্খতে মুনিং;
ৰিজ্জাচরণসম্পন্নং, গন্তা সো নিরযং অধো.
‘‘যে ¶ ৰুড্ঢে পরিভাসন্তি, ফরুসূপক্কমা জনা;
অনপচ্চা অদাযাদা, তালৰত্থু ভৰন্তি তে.
‘‘যো চ পব্বজিতং হন্তি, কতকিচ্চং মহেসিনং;
স কাল়সুত্তে নিরযে, চিররত্তায পচ্চতি.
‘‘যো চ রাজা অধম্মট্ঠো, রট্ঠৰিদ্ধংসনো মগো;
তাপযিত্ৰা জনপদং, তাপনে পেচ্চ পচ্চতি.
‘‘সো চ ৰস্সসহস্সানি, সতং দিব্বানি পচ্চতি;
অচ্চিসঙ্ঘপরেতো সো, দুক্খং ৰেদেতি ৰেদনং.
‘‘তস্স ¶ ¶ অগ্গিসিখা কাযা, নিচ্ছরন্তি পভস্সরা;
তেজোভক্খস্স গত্তানি, লোমেহি চ নখেহি চ.
‘‘ডয্হমানেন গত্তেন, নিচ্চং সন্তরবাহিরং;
দুক্খাভিতুন্নো নদতি, নাগো তুত্তট্টিতো যথা.
‘‘যো লোভা পিতরং হন্তি, দোসা ৰা পুরিসাধমো;
স কাল়সুত্তে নিরযে, চিররত্তায পচ্চতি.
‘‘স তাদিসো পচ্চতি লোহকুম্ভিযং, পক্কঞ্চ সত্তীহি হনন্তি নিত্তচং;
অন্ধং করিত্ৰা মুত্তকরীসভক্খং, খারে নিমুজ্জন্তি তথাৰিধং নরং.
‘‘তত্তং পক্কুথিতমযোগুল়ঞ্চ, দীঘে চ ফালে চিররত্ততাপিতে;
ৰিক্খম্ভমাদায ৰিবন্ধরজ্জুভি, ৰিৰটে মুখে সম্পৰিসন্তি রক্খসা.
‘‘সামা চ সোণা সবলা চ গিজ্ঝা, কাকোলসঙ্ঘা চ দিজা অযোমুখা;
সঙ্গম্ম খাদন্তি ৰিপ্ফন্দমানং, জিৰ্হং ৰিভজ্জ ৰিঘাসং সলোহিতং.
‘‘তং ¶ দড্ঢতালং পরিভিন্নগত্তং, নিপ্পোথযন্তা অনুৰিচরন্তি রক্খসা;
রতী হি তেসং দুখিনো পনীতরে, এতাদিসস্মিং নিরযে ৰসন্তি;
যে কেচি লোকে ইধ পেত্তিঘাতিনো.
‘‘পুত্তো চ মাতরং হন্ত্ৰা, ইতো গন্ত্ৰা যমক্খযং;
ভুসমাপজ্জতে দুক্খং, অত্তকম্মফলূপগো.
‘‘অমনুস্সা অতিবলা, হন্তারং জনযন্তিযা;
অযোমযেহি ৰালেহি, পীল়যন্তি পুনপ্পুনং.
‘‘তমস্সৰং ¶ ¶ সকা গত্তা, রুধিরং অত্তসম্ভৰং;
তম্বলোহৰিলীনংৰ, তত্তং পাযেন্তি মত্তিঘং.
‘‘জিগুচ্ছং কুণপং পূতিং, দুগ্গন্ধং গূথকদ্দমং;
পুব্বলোহিতসঙ্কাসং, রহদমোগয্হ তিট্ঠতি.
‘‘তমেনং কিমযো তত্থ, অতিকাযা অযোমুখা;
ছৰিং ভেত্ৰান খাদন্তি, সংগিদ্ধা মংসলোহিতে.
‘‘সো চ তং নিরযং পত্তো, নিমুগ্গো সতপোরিসং;
পূতিকং কুণপং ৰাতি, সমন্তা সতযোজনং.
‘‘চক্খুমাপি হি চক্খূহি, তেন গন্ধেন জীযতি;
এতাদিসং ব্রহ্মদত্ত, মাতুঘো লভতে দুখং.
‘‘খুরধারমনুক্কম্ম, তিক্খং দুরভিসম্ভৰং;
পতন্তি গব্ভপাতিযো, দুগ্গং ৰেতরণিং নদিং.
‘‘অযোমযা সিম্বলিযো, সোল়সঙ্গুলকণ্টকা;
উভতো অভিলম্বন্তি, দুগ্গং ৰেতরণিং নদিং.
‘‘তে ¶ অচ্চিমন্তো তিট্ঠন্তি, অগ্গিক্খন্ধাৰ আরকা;
আদিত্তা জাতৰেদেন, উদ্ধং যোজনমুগ্গতা.
‘‘এতে ৰজন্তি নিরযে, তত্তে তিখিণকণ্টকে;
নারিযো চ অতিচারা, নরা চ পরদারগূ.
‘‘তে পতন্তি অধোক্খন্ধা, ৰিৰত্তা ৰিহতা পুথূ;
সযন্তি ৰিনিৰিদ্ধঙ্গা, দীঘং জগ্গন্তি সব্বদা.
‘‘ততো রত্যা ৰিৰসানে, মহতিং পব্বতূপমং;
লোহকুম্ভিং পৰজ্জন্তি, তত্তং অগ্গিসমূদকং.
‘‘এৰং দিৰা চ রত্তো চ, দুস্সীলা মোহপারুতা;
অনুভোন্তি সকং কম্মং, পুব্বে দুক্কটমত্তনো.
‘‘যা চ ভরিযা ধনক্কীতা, সামিকং অতিমঞ্ঞতি;
সস্সুং ৰা সসুরং ৰাপি, জেট্ঠং ৰাপি ননন্দরং.
‘‘তস্সা ¶ ৰঙ্কেন জিৰ্হগ্গং, নিব্বহন্তি সবন্ধনং;
স ¶ ব্যামমত্তং কিমিনং, জিৰ্হং পস্সতি অত্তনি;
ৰিঞ্ঞাপেতুং ন সক্কোতি, তাপনে পেচ্চ পচ্চতি.
‘‘ওরব্ভিকা সূকরিকা, মচ্ছিকা মিগবন্ধকা;
চোরা গোঘাতকা লুদ্দা, অৰণ্ণে ৰণ্ণকারকা.
‘‘সত্তীহি লোহকূটেহি, নেত্তিংসেহি উসূহি চ;
হঞ্ঞমানা খারনদিং, পপতন্তি অৰংসিরা.
‘‘সাযং পাতো কূটকারী, অযোকূটেহি হঞ্ঞতি;
ততো ৰন্তং দুরত্তানং, পরেসং ভুঞ্জরে সদা.
‘‘ধঙ্কা ¶ ভেরণ্ডকা গিজ্ঝা, কাকোলা চ অযোমুখা;
ৰিপ্ফন্দমানং খাদন্তি, নরং কিব্বিসকারকং.
‘‘যে মিগেন মিগং হন্তি, পক্খিং ৰা পন পক্খিনা;
অসন্তো রজসা ছন্না, গন্তা তে নিরযুস্সদ’’ন্তি.
তত্থ ধম্মো পথোতি দসকুসলকম্মপথধম্মো খেমো অপ্পটিভযো সুগতিমগ্গো. ৰিসমজীৰিনোতি অধম্মেন কপ্পিতজীৰিকা. নিরযে তেতি তে এতেসং নিব্বত্তনিরযে কথেমি. সুণোহি মেতি মহাসত্তো রঞ্ঞা পিতুঘাতকানং নিব্বত্তনিরযং পুচ্ছিতোপি পথমং তং অদস্সেত্ৰা অট্ঠ মহানিরযে সোল়স চ উস্সদনিরযে দস্সেতুং এৰমাহ. কিংকারণা? পঠমঞ্হি তস্মিং দস্সিযমানে রাজা ফলিতেন হদযেন তত্থেৰ মরেয্য, ইমেসু পন নিরযেসু পচ্চমানসত্তে দিস্ৰা দিট্ঠানুগতিকো হুত্ৰা ‘‘অহং ৰিয অঞ্ঞেপি বহূ পাপকম্মিনো অত্থি, অহং এতেসং অন্তরে পচ্চিস্সামী’’তি সঞ্জাতুপত্থম্ভো অরোগো ভৰিস্সতীতি তে পন নিরযে দস্সেন্তো মহাসত্তো পঠমং ইদ্ধিবলেন পথৰিং দ্ৰিধা কত্ৰা পচ্ছা দস্সেসি.
তেসং ৰচনত্থো – নিরযপালেহি পজ্জলিতানি নানাৰুধানি গহেত্ৰা খণ্ডাখণ্ডিকং ছিন্না হীরং হীরং কতা নেরযিকসত্তা পুনপ্পুনং সঞ্জীৰন্তি এত্থাতি সঞ্জীৰো. নিরযপালা পুনপ্পুনং নদন্তা ৰগ্গন্তা পজ্জলিতানি নানাৰুধানি গহেত্ৰা জলিতায লোহপথৰিযং নেরযিকে সত্তে অপরাপরং অনুবন্ধিত্ৰা পহরিত্ৰা জলিতপথৰিযং পতিতে জলিতকাল়সুত্তং পাতেত্ৰা জলিতফরসুং ¶ গহেত্ৰা সযং উন্নদন্তা মহন্তেন অট্টস্সরেন ৰিরৰন্তে অট্ঠংসে সোল়সংসে করোন্তা এত্থ তচ্ছন্তীতি কাল়সুত্তো. মহন্তা জলিতঅযপব্বতা ঘাতেন্তি এত্থাতি সঙ্ঘাতো. তত্থ কির সত্তে নৰযোজনায জলিতায অযপথৰিযা যাৰ কটিতো ¶ পৰেসেত্ৰা নিচ্চলে করোন্তি. অথ পুরত্থিমতো জলিতো অযপব্বতো সমুট্ঠায অসনি ৰিয ৰিরৰন্তো আগন্ত্ৰা তে সত্তে সণ্হকরণিযং তিলে পিসন্তো ৰিয গন্ত্ৰা পচ্ছিমদিসায তিট্ঠতি, পচ্ছিমদিসতো সমুট্ঠিতোপি তথেৰ গন্ত্ৰা পুরত্থিমদিসায তিট্ঠতি. দ্ৰে পন একতো সমাগন্ত্ৰা উচ্ছুযন্তে উচ্ছুখণ্ডানি ৰিয পীল়েন্তি. এৰং তত্থ বহূনি ৰস্সসতসহস্সানি দুক্খং অনুভোন্তি.
দ্ৰে চ রোরুৰাতি জালরোরুৰো, ধূমরোরুৰো চাতি দ্ৰে. তত্থ জালরোরুৰো কপ্পেন সণ্ঠিতাহি রত্তলোহজালাহি পুণ্ণো, ধূমরোরুৰো খারধূমেন পুণ্ণো. তেসু জালরোরুৰে পচ্চন্তানং নৰহি ৰণ্ণমুখেহি জালা পৰিসিত্ৰা সরীরং দহন্তি, ধূমরোরুৰে পচ্চন্তানং নৰহি ৰণমুখেহি খারধূমো ¶ পৰিসিত্ৰা পিট্ঠং ৰিয সরীরং সেদেতি. উভযত্থপি পচ্চন্তা সত্তা মহাৰিরৰং ৰিরৰন্তীতি দ্ৰেপি ‘‘রোরুৰা’’তি ৰুত্তা. জালানং ৰা পচ্চনসত্তানং ৰা তেসং দুক্খস্স ৰা ৰীচি অন্তরং নত্থি এত্থাতি অৰীচি, মহন্তো অৰীচি মহাৰীচি. তত্থ হি পুরত্থিমাদীহি ভিত্তীহি জালা উট্ঠহিত্ৰা পচ্ছিমাদীসু পটিহঞ্ঞতি, তা চ ভিত্তিযো ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা পুরতো যোজনসতং গণ্হাতি. হেট্ঠা উট্ঠিতা জালা উপরি পটিহঞ্ঞতি, উপরি উট্ঠিতা হেট্ঠা পটিহঞ্ঞতি. এৰং তাৰেত্থ জালানং ৰীচি নাম নত্থি. তস্স পন অন্তো যোজনসতং ঠানং খীরৰল্লিপিট্ঠস্স পূরিতনাল়ি ৰিয সত্তেহি নিরন্তরং পূরিতং চতূহি ইরিযাপথেহি পচ্চন্তানং সত্তানং পমাণং নত্থি, ন চ অঞ্ঞমঞ্ঞং ব্যাবাধেন্তি, সকট্ঠানেযেৰ পচ্চন্তি. এৰমেত্থ সত্তানং ৰীচি নাম নত্থি. যথা পন জিৰ্হগ্গে ছ মধুবিন্দূনি সত্তমস্স তম্বলোহবিন্দুনো অনুদহনবলৰতায অব্বোহারিকানি হোন্তি, তথা তত্থ অনুদহনবলৰতায সেসা ছ অকুসলৰিপাকুপেক্খা অব্বোহারিকা হোন্তি, দুক্খমেৰ নিরন্তরং পঞ্ঞাযতি. এৰমেত্থ দুক্খস্স ৰীচি নাম নত্থি. স্ৰাযং সহ ভিত্তীহি ৰিক্খম্ভতো অট্ঠারসাধিকতিযোজনসতো, আৰট্টতো পন চতুপণ্ণাসাধিকনৰযোজনসতো, সহ উস্সদেহি দস যোজনসহস্সানি. এৰমস্স মহন্ততা ৰেদিতব্বা.
নিচ্চলে ¶ সত্তে তপতীতি তাপনো. অতিৰিয তাপেতীতি পতাপনো. তত্থ তাপনস্মিং তাৰ সত্তে তালক্খন্ধপ্পমাণে জলিতঅযসূলে নিসীদাপেন্তি. ততো হেট্ঠা পথৰী জলতি, সূলানি জলন্তি, সত্তা জলন্তি. এৰং সো নিরযো নিচ্চলে সত্তে তপতি. ইতরস্মিং পন নিব্বত্তসত্তে জলন্তেহি আৰুধেহি পহরিত্ৰা জলিতং অযপব্বতং আরোপেন্তি. তেসং পব্বতমত্থকে ঠিতকালে কম্মপচ্চযো ৰাতো পহরতি. তে তত্থ সণ্ঠাতুং অসক্কোন্তা উদ্ধংপাদা অধোসিরা পতন্তি. অথ হেট্ঠা অযপথৰিতো জলিতানি অযসূলানি উট্ঠহন্তি. তে তানি মত্থকেনেৰ পহরিত্ৰা তেসু ৰিনিৰিদ্ধসরীরা ¶ জলন্তা পচ্চন্তি. এৰমেস অতিৰিয তাপেতীতি.
বোধিসত্তো পন এতে নিরযে দস্সেন্তো পঠমং সঞ্জীৰং দস্সেত্ৰা তত্থ পচ্চন্তে নেরযিকসত্তে দিস্ৰা মহাজনস্স মহাভযে উপ্পন্নে তং অন্তরধাপেত্ৰা পুন পথৰিং দ্ৰিধা কত্ৰা কাল়সুত্তং দস্সেসি, তত্থপি পচ্চমানে সত্তে দিস্ৰা মহাজনস্স মহাভযে উপ্পন্নে তম্পি অন্তরধাপেসীতি এৰং পটিপাটিযা দস্সেসি. ততো রাজানং আমন্তেত্ৰা, ‘‘মহারাজ, তযা ইমেসু অট্ঠসু মহানিরযেসু পচ্চমানে সত্তে দিস্ৰা অপ্পমাদং কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা পুন তেসঞ্ঞেৰ মহানিরযানং কিচ্চং কথেতুং ‘‘ইচ্চেতে’’তিআদিমাহ. তত্থ অক্খাতাতি মযা চ তুয্হং কথিতা, পোরাণকেহি চ কথিতাযেৰ. আকিণ্ণাতি পরিপুণ্ণা. পচ্চেকা সোল়সুস্সদাতি এতেসং ¶ নিরযানং একেকস্স চতূসু দ্ৰারেসু একেকস্মিং চত্তারো চত্তারো কত্ৰা সোল়স সোল়স উস্সদনিরযাতি সব্বেপি সতং অট্ঠৰীসতি চ উস্সদনিরযা অট্ঠ চ মহানিরযাতি ছত্তিংসনিরযসতং. কদরিযতাপনাতি সব্বেতে কদরিযানং তাপনা. বলৰদুক্খতায ঘোরা. কম্মনিব্বত্তানং অচ্চীনং অত্থিতায অচ্চিমন্তো. ভযস্স মহন্ততায মহব্ভযা. দিট্ঠমত্তা ৰা সুতমত্তা ৰা লোমানি হংসন্তীতি লোমহংসনরূপা চ. ভীসনতায ভেস্মা. ভযজননতায পটিভযা. সুখাভাৰেন দুখা. চতুক্কণ্ণাতি সব্বেপি চতুরস্সমঞ্জূসসদিসা. ৰিভত্তাতি চতুদ্ৰারৰসেন ৰিভত্তা. ভাগসো মিতাতি দ্ৰারৰীথীনং ৰসেন কোট্ঠাসে ঠপেত্ৰা মিতা. অযসা পটিকুজ্জিতাতি সব্বেপি ¶ নৰযোজনিকেন অযকপালেন পটিচ্ছন্না. ফুটা তিট্ঠন্তীতি সব্বেপি এত্তকং ঠানং অনুফরিত্ৰা তিট্ঠন্তি.
উদ্ধংপাদা অৰংসিরাতি এৰং তেসু তেসু নিরযেসু সম্পরিৰত্তিত্ৰা পুনপ্পুনং পতমানে সন্ধাযাহ. অতিৰত্তারোতি ফরুসৰাচাহি অতিক্কমিত্ৰা ৰত্তারো. মহানিরযেসু কির যেভুয্যেন ধম্মিকসমণব্রাহ্মণেসু কতাপরাধাৰ পচ্চন্তি, তস্মা এৰমাহ. তে ভূনহুনোতি তে ইসীনং অতিৰত্তারো অত্তনো ৰুড্ঢিযা হতত্তা ভূনহুনো কোট্ঠাসকতা মচ্ছা ৰিয পচ্চন্তি. অসঙ্খেয্যেতি গণেতুং অসক্কুণেয্যে. কিব্বিসকারিনোতি দারুণকম্মকারিনো. নিক্খমনেসিনোতি নিরযা নিক্খমনং এসন্তাপি গৰেসন্তাপি নিক্খমনদ্ৰারং নাধিগচ্ছন্তি. পুরত্থিমেনাতি যদা তং দ্ৰারং অপারুতং হোতি, অথ তদভিমুখা ধাৰন্তি, তেসং তত্থ ছৰিআদীনি ঝাযন্তি. দ্ৰারসমীপং পত্তানঞ্চ তেসং তং পিধীযতি, পচ্ছিমদ্ৰারং অপারুতং ৰিয খাযতি. এস নযো সব্বত্থ. ন সাধুরূপেতি ৰুত্তপ্পকারং সপ্পং ৰিয সাধুরূপে ইসযো ন আসীদে, ন ফরুসৰচনেন কাযকম্মেন ৰা ঘট্টেন্তো উপগচ্ছেয্য. কিংকারণা? সঞ্ঞতানং তপস্সীনং আসাদিতত্তা অট্ঠসু মহানিরযেসু মহাদুক্খস্স অনুভৰিতব্বত্তা.
ইদানি যে রাজানো তথারূপে আসাদেত্ৰা তং দুক্খং পত্তা, তে দস্সেতুং ‘‘অতিকাযো’’তিআদিমাহ. তত্থ অতিকাযোতি বলসম্পন্নো মহাকাযো. মহিস্সাসোতি ¶ মহাধনুগ্গহো. কেককাধিপোতি কেককরট্ঠাধিপতি. সহস্সবাহূতি পঞ্চহি ধনুগ্গহসতেহি বাহুসহস্সেন আরোপেতব্বং ধনুং আরোপনসমত্থতায সহস্সবাহু. ৰিভৰঙ্গতোতি ৰিনাসং পত্তো. ৰত্থূনি পন সরভঙ্গজাতকে (জা. ২.১৭.৫০ আদযো) ৰিত্থারিতানি. উপহচ্চ মনন্তি অত্তনো চিত্তং পদূসেত্ৰা. মাতঙ্গস্মিন্তি মাতঙ্গপণ্ডিতে. ৰত্থু মাতঙ্গজাতকে (জা. ১.১৫.১ আদযো) ৰণ্ণিতং. কণ্হদীপাযনাসজ্জাতি কণ্হদীপাযনং আসজ্জ. যমসাধনন্তি নিরযপালকরঞ্ঞো আণাপৰত্তট্ঠানং. ৰত্থু ঘটপণ্ডিতজাতকে (জা. ১.১০.১৬৫ আদযো) ৰিত্থারিতং ¶ . ইসিনাতি কপিলতাপসেন. পাৰেক্খীতি পৰিট্ঠো. চেচ্চোতি চেতিযরাজা. হীনত্তোতি পরিহীনত্তভাৰো অন্তরহিতইদ্ধি. পত্তপরিযাযন্তি পরিযাযং মরণকালং পত্ৰা. ৰত্থু চেতিযজাতকে (জা. ১.৮.৪৫ আদযো) কথিতং.
তস্মা ¶ হীতি যস্মা চিত্তৰসিকো হুত্ৰা ইসীসু অপরজ্ঝিত্ৰা অট্ঠসু মহানিরযেসু পচ্চতি, তস্মা হি. ছন্দাগমনন্তি ছন্দাদিচতুব্বিধম্পি অগতিগমনং. পদুট্ঠেনাতি কুদ্ধেন. গন্তা সো নিরযং অধোতি সো তেন অধোগমনিযেন কম্মেন অধোনিরযমেৰ গচ্ছতি. পাল়িযং পন ‘‘নিরযুস্সদ’’ন্তি লিখিতং, তস্স উস্সদনিরযং গচ্ছতীতি অত্থো. ৰুড্ঢেতি ৰযোৰুড্ঢে চ গুণৰুড্ঢে চ. অনপচ্চাতি ভৰন্তরেপি অপচ্চং ৰা দাযাদং ৰা ন লভন্তীতি অত্থো. তালৰত্থূতি দিট্ঠধম্মেপি ছিন্নমূলতালো ৰিয মহাৰিনাসং পত্ৰা নিরযে নিব্বত্তন্তি. যো চ পব্বজিতং হন্তীতি যো বালজনো সমণং হনতি. চিররত্তাযাতি চিরং কালং.
এৰং মহাসত্তো ইসিৰিহেঠকানং পচ্চননিরযে দস্সেত্ৰা উপরি অধম্মিকরাজূনং পচ্চননিরযে দস্সেন্তো ‘‘যো চা’’তিআদিমাহ. তত্থ রট্ঠৰিদ্ধংসনোতি ছন্দাদিৰসেন গন্ত্ৰা রট্ঠস্স ৰিদ্ধংসনো. অচ্চিসঙ্ঘপরেতোতি অচ্চিসমূহপরিক্খিত্তো. তেজোভক্খস্সাতি অগ্গিমেৰ খাদন্তস্স. গত্তানীতি তিগাৰুতে সরীরে সব্বঙ্গপচ্চঙ্গানি. লোমেহি চ নখেহি চাতি এতেহি সদ্ধিং সব্বানি একজালানি হোন্তি. তুত্তট্টীতোতি আনেঞ্জকারণং কারিযমানো তুত্তেহি ৰিদ্ধো নাগো যথা নদতি.
এৰং মহাসত্তো অধম্মিকরাজূনং পচ্চননিরযে দস্সেত্ৰা ইদানি পিতুঘাতকাদীনং পচ্চননিরযে দস্সেতুং ‘‘যো লোভা’’তিআদিমাহ. তত্থ লোভাতি যসধনলোভেন. দোসা ৰাতি দুট্ঠচিত্ততায ৰা. নিত্তচন্তি লোহকুম্ভিযং বহূনি ৰসসহস্সানি পক্কং নীহরিত্ৰা তিগাৰুতমস্স সরীরং নিত্তচং কত্ৰা জলিতায লোহপথৰিযং পাতেত্ৰা তিণ্হেহি অযসূলেহি কোট্টেত্ৰা চুণৰিচুণ্ণং করোন্তি. অন্ধং করিত্ৰাতি, মহারাজ, তং পিতুঘাতকং নিরযপালা জলিতলোহপথৰিযং উত্তানং পাতেত্ৰা জলিতেহি অযসূলেহি অক্খীনি ভিন্দিত্ৰা অন্ধং করিত্ৰা মুখে উণ্হং মুত্তকরীসং পক্খিপিত্ৰা পলালপীঠং ৰিয নং পরিৰত্তেত্ৰা কপ্পেন সণ্ঠিতে খারে লোহউদকে নিমুজ্জাপেন্তি. তত্তং পক্কুথিতমযোগুল়ঞ্চাতি পুন পক্কুথিতং গূথকললঞ্চেৰ জলিতঅযোগুল়ঞ্চ খাদাপেন্তি. সো পন তং আহরিযমানং দিস্ৰা মুখং পিধেতি. অথস্স দীঘে চিরতাপিতে জলমানে ফালে আদায মুখং ৰিক্খম্ভেত্ৰা ৰিৰরিত্ৰা রজ্জুবদ্ধং অযবলিসং ¶ খিপিত্ৰা ¶ জিৰ্হং নীহরিত্ৰা ¶ তস্মিং ৰিৰটে মুখে তং অযোগুল়ং সম্পৰিসন্তি পক্খিপন্তি. রক্খসাতি নিরযপালা.
সামা চাতি, মহারাজ, তস্স পিতুঘাতকস্স জিৰ্হং বলিসেন নিক্কড্ঢিত্ৰা অযসঙ্কূহি পথৰিযং নীহতং জিৰ্হং সামা সোণা সবলৰণ্ণা সুনখা চ লোহতুণ্ডা গিজ্ঝা চ কাকোলসঙ্ঘা চ অঞ্ঞে চ নানপ্পকারা সকুণা সমাগন্ত্ৰা আৰুধেহি ছিন্দন্তা ৰিয ৰিভজ্জ কাকপদাকারেন কোট্ঠাসে কত্ৰা ৰিপ্ফন্দমানং সলোহিতং ৰিঘাসং খাদন্তা ৰিয সত্তে ভক্খযন্তীতি অত্থো. তং দড্ঢতালন্তি তং পিতুঘাতকং ঝাযমানতালং ৰিয জলিতসরীরং. পরিভিন্নগত্তন্তি তত্থ তত্থ পরিভিন্নগত্তং. নিপ্পোথযন্তাতি জলিতেহি অযমুগ্গরেহি পহরন্তা. রতী হি তেসন্তি তেসং নিরযপালানং সা রতি কীল়া হোতি. দুখিনো পনীতরেতি ইতরে পন নেরযিকসত্তা দুক্খিতা হোন্তি. পেত্তিঘাতিনোতি পিতুঘাতকা. ইতি ইমং পিতুঘাতকানং পচ্চননিরযং দিস্ৰা রাজা ভীততসিতো অহোসি.
অথ নং মহাসত্তো সমস্সাসেত্ৰা মাতুঘাতকানং পচ্চননিরযং দস্সেসি. যমক্খযন্তি যমনিৰেসনং, নিরযন্তি অত্থো. অত্তকম্মফলূপগোতি অত্তনো কম্মফলেন উপগতো. অমনুস্সাতি নিরযপালা. হন্তারং জনযন্তিযাতি মাতুঘাতকং. ৰালেহীতি অযমকচিৰালেহি ৰেঠেত্ৰা অযযন্তেন পীল়যন্তি. তন্তি তং মাতুঘাতকং. পাযেন্তীতি তস্স পীল়িযমানস্স রুহিরং গল়িত্ৰা অযকপল্লং পূরেতি. অথ নং যন্ততো নীহরন্তি, তাৰদেৰস্স সরীরং পাকতিকং হোতি. তং পথৰিযং উত্তানং নিপজ্জাপেত্ৰা ৰিলীনং তম্বলোহং ৰিয পক্কুথিতং লোহিতং পাযেন্তি. ওগয্হ তিট্ঠতীতি তং বহূনি ৰস্সসহস্সানি অযযন্তেহি পীল়েত্ৰা জেগুচ্ছে দুগ্গন্ধে পটিকূলে মহন্তে গূথকললআৰাটে খিপন্তি, সো তং রহদং ওগয্হ ওগাহিত্ৰা তিট্ঠতি. অতিকাযাতি একদোণিকনাৰপ্পমাণসরীরা. অযোমুখাতি অযসূচিমুখা. ছৰিং ভেত্ৰানাতি ছৰিমাদিং কত্ৰা যাৰ অট্ঠিম্পি ভেত্ৰা অট্ঠিমিঞ্জম্পি খাদন্তি. সংগিদ্ধাতি গধিতা মুচ্ছিতা. ন কেৰলঞ্চ খাদন্তেৰ, অধোমগ্গাদীহি পন পৰিসিত্ৰা মুখাদীহি ¶ নিক্খমন্তি, ৰামপস্সাদীহি পৰিসিত্ৰা দক্খিণপস্সাদীহি নিক্খমন্তি, সকলম্পি সরীরং ছিদ্দাৰছিদ্দং করোন্তি, সো তত্থ অতিদুক্খপরেতো ৰিরৰন্তো পচ্চতি. সো চাতি সো মাতুঘাতকো চ তং সতপোরিসং নিরযং পত্তো সসীসকো নিমুগ্গোৰ হোতি, তঞ্চ কুণপং সমন্তা যোজনসতং পূতিকং হুত্ৰা ৰাযতি. মাতুঘোতি মাতুঘাতকো.
এৰং মহাসত্তো মাতুঘাতকানং পচ্চননিরযং দস্সেত্ৰা পুন গব্ভপাতকানং পচ্চননিরযং দস্সেন্তো ¶ গাথমাহ. খুরধারমনুক্কম্মাতি খুরধারনিরযং অতিক্কমিত্ৰা. তত্থ কির নিরযপালা মহন্তমহন্তে খুরে উপরি ধারে কত্ৰা সন্থরন্তি, ততো যাহি গব্ভপাতনখরভেসজ্জানি ¶ পিৰিত্ৰা গব্ভা পাতিতা, তা গব্ভপাতিনিযো ইত্থিযো জলিতেহি আৰুধেহি পোথেন্তা অনুবন্ধন্তি, তা তিখিণখুরধারাসু খণ্ডাখণ্ডিকা হুত্ৰা পুনপ্পুনং উট্ঠায তং দুরভিসম্ভৰং খুরধারনিরযং অক্কমন্তিযো অতিক্কমিত্ৰা নিরযপালেহি অনুবদ্ধা দুগ্গং দুরতিক্কমং ৰিসমং ৰেতরণিং নদিং পতন্তি. তত্থ কম্মকারণং নিমিজাতকে (জা. ২.২২.৪২১ আদযো) আৰি ভৰিস্সতি.
এৰং গব্ভপাতিনীনং নিরযং দস্সেত্ৰা মহাসত্তো যত্থ পরদারিকা চ অতিচারিনিযো চ পতন্তা পচ্চন্তি, তং কণ্টকসিম্বলিনিরযং দস্সেন্তো ‘‘অযোমযা’’তিআদিমাহ. তত্থ উভতো অভিলম্বন্তীতি ৰেতরণিযা উভোসু তীরেসু তাসং সিম্বলীনং সাখা ওলম্বন্তি. তে অচ্চিমন্তোতি তে পজ্জলিতসরীরা সত্তা অচ্চিমন্তো হুত্ৰা তিট্ঠন্তি. যোজনন্তি তিগাৰুতং তেসং সরীরং, ততো উট্ঠিতজালায পন সদ্ধিং যোজনউব্বেধা হোন্তি. এতে ৰজন্তীতি তে পরদারিকা সত্তা নানাৰিধেহি আৰুধেহি কোট্টিযমানা এতে সিম্বলিনিরযে অভিরুহন্তি. তে পতন্তীতি তে বহূনি ৰস্সসহস্সানি রুক্খৰিটপেসু লগ্গা ঝাযিত্ৰা পুন নিরযপালেহি আৰুধেহি ৰিহতা ৰিৰত্তা হুত্ৰা পরিৰত্তিত্ৰা অধোসীসকা পতন্তি. পুথূতি বহূ. ৰিনিৰিদ্ধঙ্গাতি তেসং ততো পতনকালে হেট্ঠা অযপথৰিতো সূলানি উট্ঠহিত্ৰা তেসং মত্থকং পটিচ্ছন্তি, তানি তেসং অধোমগ্গেন নিক্খমন্তি, তে এৰং সূলেসু ৰিদ্ধসরীরা চিররত্তা সযন্তি. দীঘন্তি সুপিনেপি নিদ্দং অলভন্তা দীঘরত্তং জগ্গন্তীতি অত্থো. রত্যা ৰিৰসানেতি রত্তীনং অচ্চযেন, চিরকালাতিক্কমেনাতি অত্থো ¶ . পৰজ্জন্তীতি সট্ঠিযোজনিকং জলিতং লোহকুম্ভিং কপ্পেন সণ্ঠিতং জলিততম্বলোহরসপুণ্ণং লোহকুম্ভিং নিরযপালেহি খিত্তা পচ্চন্তি. দুস্সীলাতি পরদারিকা.
এৰং মহাসত্তো পরদারিকঅতিচারিকানং পচ্চনসিম্বলিনিরযং দস্সেত্ৰা ইতো পরং সামিকৰত্তসস্সুসসুরৰত্তাদীনি অপূরেন্তীনং পচ্চনট্ঠানং পকাসেন্তো ‘‘যা চা’’তিআদিমাহ. তত্থ অতিমঞ্ঞতীতি ভিসজাতকে (জা. ১.১৪.৭৮ আদযো) ৰুত্তং সামিকৰত্তং অকরোন্তী অতিক্কমিত্ৰা মঞ্ঞতি. জেট্ঠং ৰাতি সামিকস্স জেট্ঠভাতরং. ননন্দরন্তি সামিকস্স ভগিনিং. এতেসম্পি হি অঞ্ঞতরস্স হত্থপাদপিট্ঠিপরিকম্মন্হাপনভোজনাদিভেদং ৰত্তং অপূরেন্তী তেসু হিরোত্তপ্পং অনুপট্ঠপেন্তী তে অতিমঞ্ঞতি নাম, সাপি নিরযে নিব্বত্তি. ৰঙ্কেনাতি তস্সা সামিকৰত্তাদীনং অপরিপূরিকায সামিকাদযো অক্কোসিত্ৰা পরিভাসিত্ৰা নিরযে নিব্বত্তায লোহপথৰিযং ¶ নিপজ্জাপেত্ৰা অযসঙ্কুনা মুখং ৰিৰরিত্ৰা বলিসেন জিৰ্হগ্গং নিব্বহন্তি, রজ্জুবন্ধনেন সবন্ধনং কড্ঢন্তি. কিমিনন্তি কিমিভরিতং. ইদং ৰুত্তং হোতি – মহারাজ, সো নেরযিকসত্তো এৰং নিক্কড্ঢিতং অত্তনো ব্যামেন ব্যামমত্তং জিৰ্হং আৰুধেহি কোট্টিতকোট্টিতট্ঠানে সঞ্জাতেহি মহাদোণিপ্পমাণেহি কিমীহি ভরিতং পস্সতি. ৰিঞ্ঞাপেতুং ন সক্কোতীতি নিরযপালে যাচিতুকামোপি কিঞ্চি ৰত্তুং ন সক্কোতি. তাপনেতি এৰং সা তত্থ বহূনি ৰস্সসহস্সানি পচ্চিত্ৰা পুন তাপনমহানিরযে পচ্চতি.
এৰং মহাসত্তো সামিকৰত্তসস্সুসসুরৰত্তাদীনি অপূরেন্তীনং পচ্চননিরযং দস্সেত্ৰা ইদানি সূকরিকাদীনং পচ্চননিরযে দস্সেন্তো ‘‘ওরব্ভিকা’’তিআদিমাহ ¶ . তত্থ অৰণ্ণে ৰণ্ণকারকাতি পেসুঞ্ঞকারকা. খারনদিন্তি এতে ওরব্ভিকাদযো এতেহি সত্তিআদীহি হঞ্ঞমানা ৰেতরণিং নদিং পতন্তীতি অত্থো. সেসানি ওরব্ভিকাদীনং পচ্চনট্ঠানানি নিমিজাতকে আৰি ভৰিস্সন্তি. কুটকারীতি কূটৰিনিচ্ছযস্স চেৰ তুলাকূটাদীনঞ্চ কারকে সন্ধাযেতং ৰুত্তং. তত্থ কূটৰিনিচ্ছযকূটট্টকারককূটঅগ্ঘাপনিকানং পচ্চননিরযা নিমিজাতকে আৰি ভৰিস্সন্তি. ৰন্তন্তি ৰমিতকং. দুরত্তানন্তি দুগ্গতত্তভাৰানং. ইদং ৰুত্তং হোতি – মহারাজ, তে দুরত্তভাৰা সত্তা অযকূটেহি মত্থকে ভিজ্জমানে ৰমন্তি, ততো তং ৰন্তং জলিতঅযকপল্লেহি তেসু একচ্চানং মুখে খিপন্তি ¶ , ইতি তে পরেসং ৰন্তং ভুঞ্জন্তি নাম. ভেরণ্ডকাতি সিঙ্গালা. ৰিপ্ফন্দমানন্তি অধোমুখং নিপজ্জাপিতং নিক্কড্ঢিতজিৰ্হং ইতো চিতো চ ৰিপ্ফন্দমানং. মিগেনাতি ওকচারকমিগেন. পক্খিনাতি তথারূপেনেৰ. গন্তা তেতি গন্তারো তে. নিরযুস্সদন্তি উস্সদনিরযং. পাল়িযং পন ‘‘নিরযং অধো’’তি লিখিতং. অযং পন নিরযো নিমিজাতকে আৰি ভৰিস্সতীতি.
ইতি মহাসত্তো এত্তকে নিরযে দস্সেত্ৰা ইদানি দেৰলোকৰিৰরণং কত্ৰা রঞ্ঞো দেৰলোকে দস্সেন্তো আহ –
‘‘সন্তো চ উদ্ধং গচ্ছন্তি, সুচিণ্ণেনিধ কম্মুনা;
সুচিণ্ণস্স ফলং পস্স, সইন্দা দেৰা সব্রহ্মকা.
‘‘তং তং ব্রূমি মহারাজ, ধম্মং রট্ঠপতী চর;
তথা রাজ চরাহি ধম্মং, যথা তং সুচিণ্ণং নানুতপ্পেয্য পচ্ছা’’তি.
তত্থ ¶ সন্তোতি কাযাদীহি উপসন্তা. উদ্ধন্তি দেৰলোকং. সইন্দাতি তত্থ তত্থ ইন্দেহি সদ্ধিং. মহাসত্তো হিস্স চাতুমহারাজাদিকে দেৰে দস্সেন্তো, ‘‘মহারাজ, চাতুমহারাজিকে দেৰে পস্স, চত্তারো মহারাজানো পস্স, তাৰতিংসে পস্স, সক্কং পস্সা’’তি এৰং সব্বেপি সইন্দকে সব্রহ্মকে চ দেৰে দস্সেন্তো ‘‘ইদম্পি সুচিণ্ণস্স ফলং ইদম্পি ফল’’ন্তি দস্সেসি. তং তং ব্রূমীতি তস্মা তং ভণামি. ধম্মন্তি ইতো পট্ঠায পাণাতিপাতাদীনি পঞ্চ ৰেরানি পহায দানাদীনি পুঞ্ঞানি করোহীতি. যথা তং সুচিণ্ণং নানুতপ্পেয্যাতি যথা তং দানাদিপুঞ্ঞকম্মং সুচিণ্ণং পিতুঘাতকম্মপচ্চযং ৰিপ্পটিসারং পটিচ্ছাদেতুং সমত্থতায তং নানুতপ্পেয্য, তথা তং সুচিণ্ণং চর, বহুং পুঞ্ঞং করোহীতি অত্থো.
সো ¶ মহাসত্তস্স ধম্মকথং সুত্ৰা ততো পট্ঠায অস্সাসং পটিলভি. বোধিসত্তো পন কিঞ্চি কালং তত্থ ৰসিত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানঞ্ঞেৰ গতো.
সত্থা ¶ ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপেস মযা অস্সাসিতোযেৰা’’তি ৰত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা রাজা অজাতসত্তু অহোসি, ইসিগণো বুদ্ধপরিসা, সংকিচ্চপণ্ডিতো পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
সংকিচ্চজাতকৰণ্ণনা দুতিযা.
জাতকুদ্দানং –
অথ সট্ঠিনিপাতম্হি, সুণাথ মম ভাসিতং;
জাতকসৰ্হযনো পৰরো, সোণকঅরিন্দমসৰ্হযনো;
তথা ৰুত্তরথেসভকিচ্চৰরোতি.
সট্ঠিনিপাতৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
২০. সত্ততিনিপাতো
[৫৩১] ১. কুসজাতকৰণ্ণনা
ইদং ¶ ¶ তে রট্ঠন্তি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো উক্কণ্ঠিতভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. একো কির সাৰত্থিৰাসী কুলপুত্তো সাসনে উরং দত্ৰা পব্বজিতো একদিৰসং সাৰত্থিযং পিণ্ডায চরন্তো একং অলঙ্কতইত্থিং দিস্ৰা সুভনিমিত্তগ্গাহৰসেন ওলোকেত্ৰা কিলেসাভিভূতো অনভিরতো ৰিহাসি দীঘকেসনখো কিলিট্ঠচীৰরো উপ্পণ্ডুপ্পণ্ডুকজাতো ধমনীসন্থতগত্তো. যথা হি দেৰলোকা চৰনধম্মানং দেৰপুত্তানং পঞ্চ পুব্বনিমিত্তানি পঞ্ঞাযন্তি, মালা মিলাযন্তি, ৰত্থানি কিলিস্সন্তি, সরীরে দুব্বণ্ণিযং ওক্কমতি, উভোহি কচ্ছেহি সেদা মুচ্চন্তি, দেৰো দেৰাসনে নাভিরমতি, এৰমেৰ সাসনা চৰনধম্মানং উক্কণ্ঠিতভিক্খূনং পঞ্চ পুব্বনিমিত্তানি পঞ্ঞাযন্তি, সদ্ধাপুপ্ফানি মিলাযন্তি, সীলৰত্থানি কিলিস্সন্তি, সরীরে মঙ্কুতায চেৰ অযসৰসেন চ দুব্বণ্ণিযং ওক্কমতি, কিলেসসেদা মুচ্চন্তি, অরঞ্ঞরুক্খমূলসুঞ্ঞাগারেসু নাভিরমন্তি. তস্সপি তানি পঞ্ঞাযিংসু. অথ নং ভিক্খূ সত্থু সন্তিকং নেত্ৰা ‘‘অযং, ভন্তে, উক্কণ্ঠিতো’’তি দস্সেসুং. সত্থা ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং, ভিক্খু, উক্কণ্ঠিতোসী’’তি তং পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চং, ভন্তে’’তি ৰুত্তে ‘‘মা, ভিক্খু, কিলেসৰসিকো হোহি, মাতুগামো নামেস পাপো, তস্মিং পটিবদ্ধচিত্ততং ৰিনোদেহি, সাসনে অভিরম, মাতুগামে পটিবদ্ধচিত্ততায হি তেজৰন্তোপি পোরাণকপণ্ডিতা নিত্তেজা হুত্ৰা অনযব্যসনং পাপুণিংসূ’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে মল্লরট্ঠে কুসাৰতীরাজধানিযং ওক্কাকো নাম রাজা ধম্মেন সমেন রজ্জং কারেসি. তস্স সোল়সন্নং ইত্থিসহস্সানং জেট্ঠিকা ¶ ¶ সীলৰতী নাম অগ্গমহেসী অহোসি, সা নেৰ পুত্তং, ন ধীতরং লভি. অথস্স নাগরা চেৰ রট্ঠৰাসিনো চ রাজনিৰেসনদ্ৰারে সন্নিপতিত্ৰা ‘‘রট্ঠং নস্সিস্সতি, রট্ঠং নস্সিস্সতী’’তি উপক্কোসিংসু. রাজা সীহপঞ্জরং উগ্ঘাটেত্ৰা ‘‘মযি রজ্জং কারেন্তে অধম্মকারো নাম নত্থি, কস্মা উপক্কোসথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘সচ্চং, দেৰ, অধম্মকারো নাম নত্থি, অপিচ ৰংসানুরক্খকো ¶ পন ৰো পুত্তো নত্থি, অঞ্ঞো ¶ রজ্জং গহেত্ৰা রট্ঠং নাসেস্সতি, তস্মা ধম্মেন রজ্জং কারেতুং সমত্থং পুত্তং পত্থেথা’’তি. ‘‘পুত্তং পত্থেন্তো কিং করোমী’’তি? ‘‘পঠমং তাৰ একং সত্তাহং চুল্লনাটকং ধম্মনাটকং কত্ৰা ৰিস্সজ্জেথ, সচে সা পুত্তং লভিস্সতি, সাধু, নো চে, অথ মজ্ঝিমনাটকং ৰিস্সজ্জেথ, ততো জেট্ঠনাটকং, অৰস্সং এত্তকাসু ইত্থীসু একা পুঞ্ঞৰতী পুত্তং লভিস্সতী’’তি. রাজা তেসং ৰচনেন তথা কত্ৰা সত্ত দিৰসে যথাসুখং অভিরমিত্ৰা আগতাগতং পুচ্ছি – ‘‘কচ্চি ৰো পুত্তো লদ্ধো’’তি? সব্বা ‘‘ন লভাম, দেৰা’’তি আহংসু. রাজা ‘‘ন মে পুত্তো উপ্পজ্জিস্সতী’’তি অনত্তমনো অহোসি. নাগরা পুন তথেৰ উপক্কোসিংসু. রাজা ‘‘কিং উপক্কোসথ, মযা তুম্হাকং ৰচনেন নাটকানি ৰিস্সট্ঠানি, একাপি পুত্তং ন লভতি, ইদানি কিং করোমা’’তি আহ. ‘‘দেৰ, এতা দুস্সীলা ভৰিস্সন্তি নিপ্পুঞ্ঞা, নত্থি এতাসং পুত্তলাভায পুঞ্ঞং, তুম্হে এতাসু পুত্তং অলভন্তীসুপি মা অপ্পোস্সুক্কতং আপজ্জথ, অগ্গমহেসী ৰো সীলৰতী দেৰী সীলসম্পন্না, তং ৰিস্সজ্জেথ, তস্সা পুত্তো উপ্পজ্জিস্সতী’’তি.
সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা ‘‘ইতো কির সত্তমে দিৰসে রাজা সীলৰতিং দেৰিং ধম্মনাটকং কত্ৰা ৰিস্সজ্জেস্সতি, পুরিসা সন্নিপতন্তূ’’তি ভেরিং চরাপেত্ৰা সত্তমে দিৰসে দেৰিং অলঙ্কারাপেত্ৰা রাজনিৰেসনা ওতারেত্ৰা ৰিস্সজ্জেসি. তস্সা সীলতেজেন সক্কস্স ভৰনং উণ্হাকারং দস্সেসি. সক্কো ‘‘কিং নু খো’’তি আৰজ্জেন্তো দেৰিযা পুত্তপত্থনভাৰং ঞত্ৰা ‘‘এতিস্সা মযা পুত্তং ¶ দাতুং ৰট্টতি, অত্থি নু খো দেৰলোকে এতিস্সা অনুচ্ছৰিকো পুত্তো’’তি উপধারেন্তো বোধিসত্তং অদ্দস. সো কির তদা তাৰতিংসভৰনে আযুং খেপেত্ৰা উপরিদেৰলোকে নিব্বত্তিতুকামো অহোসি. সক্কো তস্স ৰিমানদ্ৰারং গন্ত্ৰা তং পক্কোসিত্ৰা, ‘‘মারিস, তযা মনুস্সলোকং গন্ত্ৰা ওক্কাকরঞ্ঞো অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিং গণ্হিতুং ৰট্টতী’’তি সম্পটিচ্ছাপেত্ৰা অপরম্পি দেৰপুত্তং ‘‘ত্ৰম্পি এতিস্সা এৰ পুত্তো ভৰিস্সসী’’তি ৰত্ৰা ‘‘মা খো পনস্সা কোচি সীলং ভিন্দতূ’’তি মহল্লকব্রাহ্মণৰেসেন রঞ্ঞো নিৰেসনদ্ৰারং অগমাসি.
মহাজনোপি ন্হাতো অলঙ্কতো ‘‘অহং দেৰিং গণ্হিস্সামি, অহং দেৰিং গণ্হিস্সামী’’তি রাজদ্ৰারে সন্নিপতিত্ৰা সক্কঞ্চ দিস্ৰা ‘‘ত্ৰং কস্মা আগতোসী’’তি ¶ পরিহাসমকাসি. সক্কো ‘‘কিং মং তুম্হে গরহথ, সচেপি মে সরীরং জিণ্ণং, রাগো পন ন জীরতি, সচে সীলৰতিং লভিস্সামি, আদায নং গমিস্সামীতি আগতোম্হী’’তি ৰত্ৰা অত্তনো আনুভাৰেন সব্বেসং পুরতোৰ অট্ঠাসি. অঞ্ঞো কোচি তস্স তেজেন পুরতো ভৰিতুং নাসক্খি. সো তং সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতং নিৰেসনা নিক্খমন্তিঞ্ঞেৰ হত্থে গহেত্ৰা পক্কামি. অথ নং তত্থ তত্থ ঠিতা ¶ গরহিংসু ‘‘পস্সথ, ভো, মহল্লকব্রাহ্মণো এৰং উত্তমরূপধরং দেৰিং আদায গচ্ছতি, অত্তনো যুত্তং ন জানাতী’’তি. দেৰীপি ‘‘মহল্লকো মং গহেত্ৰা গচ্ছতী’’তি ন অট্টীযতি ন হরাযতি. রাজাপি ৰাতপানে ঠত্ৰা ‘‘কো নু খো দেৰিং গহেত্ৰা গচ্ছতী’’তি ওলোকেন্তো তং দিস্ৰা অনত্তমনো অহোসি.
সক্কো তং আদায নগরদ্ৰারতো নিক্খমিত্ৰা দ্ৰারসমীপে একং ঘরং মাপেসি ৰিৰটদ্ৰারং পঞ্ঞত্তকট্ঠত্থরিকং. অথ নং সা ‘‘ইদং তে নিৰেসন’’ন্তি পুচ্ছি. সো ‘‘আম, ভদ্দে, পুব্বে পনাহং একো, ইদানিম্হা মযং দ্ৰে জনা, অহং ভিক্খায চরিত্ৰা তণ্ডুলাদীনি আহরিস্সামি, ত্ৰং ইমিস্সা কট্ঠত্থরিকায নিপজ্জাহী’’তি ৰত্ৰা তং মুদুনা হত্থেন পরামসন্তো ¶ দিব্বসম্ফস্সং ফরাপেত্ৰা তত্থ নিপজ্জাপেসি. সা দিব্বসম্ফস্সফরণেন সঞ্ঞং ৰিস্সজ্জেসি. অথ নং অত্তনো আনুভাৰেন তাৰতিংসভৰনং নেত্ৰা অলঙ্কতৰিমানে দিব্বসযনে নিপজ্জাপেসি. সা সত্তমে দিৰসে পবুজ্ঝিত্ৰা তং সম্পত্তিং দিস্ৰা ‘‘ন সো ব্রাহ্মণো মনুস্সো, সক্কো ভৰিস্সতী’’তি অঞ্ঞাসি. সক্কোপি তস্মিং সমযে পারিচ্ছত্তকমূলে দিব্বনাটকপরিৰুতো নিসিন্নো অহোসি. সা সযনা উট্ঠায তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. অথ নং সক্কো ‘‘ৰরং তে, দেৰি, দদামি, গণ্হাহী’’তি আহ. ‘‘তেন হি, দেৰ, একং পুত্তং মে দেহী’’তি. ‘‘দেৰি, তিট্ঠতু একো পুত্তো, অহং তে দ্ৰে পুত্তে দস্সামি. তেসু পন একো পঞ্ঞৰা ভৰিস্সতি ৰিরূপৰা, একো রূপৰা ন পঞ্ঞৰা. তেসু কতরং পঠমং ইচ্ছসী’’তি? ‘‘পঞ্ঞৰন্তং, দেৰা’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা তস্সা কুসতিণং দিব্বৰত্থং দিব্বচন্দনং পারিচ্ছত্তকপুপ্ফং কোকনুদঞ্চ নাম ৰীণং দত্ৰা তং আদায রঞ্ঞো সযনঘরং পৰিসিত্ৰা রঞ্ঞা সদ্ধিং একসযনে নিপজ্জাপেত্ৰা অঙ্গুট্ঠকেন তস্সা নাভিং পরামসি. তস্মিং খণে ¶ বোধিসত্তো তস্সা কুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিং গণ্হি. সক্কোপি সকট্ঠানমেৰ গতো. পণ্ডিতা দেৰী গব্ভস্স পতিট্ঠিতভাৰং জানি.
অথ নং পবুদ্ধো রাজা দিস্ৰা, ‘‘দেৰি, কেন নীতাসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘সক্কেন, দেৰা’’তি. ‘‘অহং পচ্চক্খতো একং মহল্লকব্রাহ্মণং তং আদায গচ্ছন্তং অদ্দসং, কস্মা মং ৰঞ্চেসী’’তি? ‘‘সদ্দহথ, দেৰ, সক্কো মং গহেত্ৰা দেৰলোকং নেসী’’তি. ‘‘ন সদ্দহামি, দেৰী’’তি. অথস্স সা সক্কদত্তিযং কুসতিণং দস্সেত্ৰা ‘‘সদ্দহথা’’তি আহ. রাজা ‘‘কুসতিণং নাম যতো কুতোচি লব্ভতী’’তি ন সদ্দহি. অথস্স সা দিব্বৰত্থাদীনি দস্সেসি. রাজা তানি দিস্ৰা সদ্দহিত্ৰা, ‘‘ভদ্দে, সক্কো তাৰ তং নেতু, পুত্তো পন তে লদ্ধো’’তি পুচ্ছি. ‘‘লদ্ধো মহারাজ, গব্ভো মে পতিট্ঠিতো’’তি. সো তুট্ঠো তস্সা গব্ভপরিহারং অদাসি ¶ . সা দসমাসচ্চযেন পুত্তং ৰিজাযি, তস্স অঞ্ঞং নামং অকত্ৰা কুসতিণনামমেৰ ¶ অকংসু. কুসকুমারস্স পদসা গমনকালে ইতরো দেৰপুত্তো তস্সা কুচ্ছিযং পটিসন্ধিং গণ্হি. সা দসমাসে পরিপুণ্ণে পুত্তং ৰিজাযি, তস্স ‘‘জযম্পতী’’তি নামং করিংসু. তে মহন্তেন যসেন ৰড্ঢিংসু. বোধিসত্তো পঞ্ঞৰা আচরিযস্স সন্তিকে কিঞ্চি সিপ্পং অনুগ্গহেত্ৰা অত্তনোৰ পঞ্ঞায সব্বসিপ্পেসু নিপ্ফত্তিং পাপুণি.
অথস্স সোল়সৰস্সকালে রাজা রজ্জং দাতুকামো দেৰিং আমন্তেত্ৰা ‘‘ভদ্দে, পুত্তস্স তে রজ্জং দত্ৰা নাটকানি উপট্ঠপেস্সাম, মযং জীৰন্তাযেৰ নং রজ্জে পতিট্ঠিতং পস্সিস্সাম, সকলজম্বুদীপে খো পন যস্স রঞ্ঞো ধীতরং ইচ্ছতি, তমস্স আনেত্ৰা অগ্গমহেসিং করিস্সাম, চিত্তমস্স জানাহি, কতরং রাজধীতরং রোচেসী’’তি আহ. সা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা ‘‘কুমারস্স ইমং পৰত্তিং আরোচেত্ৰা চিত্তং জানাহী’’তি একং পরিচারিকং পেসেসি. সা গন্ত্ৰা তস্স তং পৰত্তিং আরোচেসি. তং সুত্ৰা মহাসত্তো চিন্তেসি – ‘‘অহং ন রূপৰা, রূপসম্পন্না রাজধীতা আনীতাপি মং দিস্ৰা ‘কিং মে ইমিনা ৰিরূপেনা’তি পলাযিস্সতি ইতি নো লজ্জিতব্বকং ভৰিস্সতি, কিং মে ঘরাৰাসেন, ধরমানে মাতাপিতরো উপট্ঠহিত্ৰা তেসং অচ্চযেন নিক্খমিত্ৰা পব্বজিস্সামী’’তি. সো ‘‘ময্হং নেৰ রজ্জেনত্থো, ন নাটকেহি, অহং মাতাপিতূনং অচ্চযেন পব্বজিস্সামী’’তি আহ. সা গন্ত্ৰা তস্স কথং দেৰিযা আরোচেসি, দেৰীপি রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা অনত্তমনো হুত্ৰা পুন কতিপাহচ্চযেন সাসনং পেসেসি. সোপি ¶ পটিবাহতিযেৰ. এৰং যাৰততিযং পটিবাহিত্ৰা চতুত্থৰারে চিন্তেসি – ‘‘মাতাপিতূহি সদ্ধিং একন্তেন পটিপক্খভাৰো নাম ন যুত্তো, একং উপাযং করিস্সামী’’তি.
সো কম্মারজেট্ঠকং পক্কোসাপেত্ৰা বহুং সুৰণ্ণং দত্ৰা ‘‘একং ইত্থিরূপকং করোহী’’তি উয্যোজেত্ৰা তস্মিং পক্কন্তে অঞ্ঞং সুৰণ্ণং গহেত্ৰা সযম্পি ইত্থিরূপকং অকাসি. বোধিসত্তানঞ্হি অধিপ্পাযো নাম সমিজ্ঝতি. তং সুৰণ্ণরূপকং জিৰ্হায অৰণ্ণনীযসোভং অহোসি. অথ নং মহাসত্তো খোমং নিৰাসাপেত্ৰা সিরিগব্ভে ঠপাপেসি. সো কম্মারজেট্ঠকেন আভতরূপকং দিস্ৰা তং গরহিত্ৰা ‘‘গচ্ছ অম্হাকং সিরিগব্ভে ঠপিতরূপকং আহরা’’তি আহ. সো সিরিগব্ভং পৰিট্ঠো ¶ তং দিস্ৰা ‘‘কুমারেন সদ্ধিং অভিরমিতুং একা দেৰচ্ছরা, আগতা ভৰিস্সতী’’তি হত্থং পসারেতুং অৰিসহন্তো নিক্খমিত্ৰা ‘‘দেৰ, সিরিগব্ভে অয্যা একিকাৰ ঠিতা, উপগন্তুং ন সক্কোমী’’তি আহ. ‘‘তাত, গচ্ছ, সুৰণ্ণরূপকং এতং, আহরা’’তি পুন পেসিতো আহরি. কুমারো কম্মারেন কতং রূপকং সুৰণ্ণগব্ভে নিক্খিপাপেত্ৰা অত্তনা ¶ কতং অলঙ্কারাপেত্ৰা রথে ঠপাপেত্ৰা ‘‘এৰরূপং লভন্তো গণ্হামী’’তি মাতু সন্তিকং পহিণি.
সা অমচ্চে পক্কোসাপেত্ৰা, ‘‘তাতা, ময্হং পুত্তো মহাপুঞ্ঞো সক্কদত্তিযো অনুচ্ছৰিকং কুমারিকং লভিস্সতি, তুম্হে এৰরূপং লভন্তা গণ্হিস্সথ, ইমং রূপকং পটিচ্ছন্নযানে ঠপেত্ৰা সকলজম্বুদীপং চরন্তা যস্স রঞ্ঞো এৰরূপং ধীতরং পস্সথ, তস্সেতং দত্ৰা ‘ওক্কাকরাজা তুম্হেহি সদ্ধিং আৰাহং করিস্সতী’তি দিৰসং ৰৰত্থপেত্ৰা আগচ্ছথা’’তি আহ. তে ‘‘সাধূ’’তি তং আদায মহন্তেন পরিৰারেন নিক্খমিত্ৰা ৰিচরন্তা যং রাজধানিং পাপুণন্তি, তত্থ সাযন্হসমযে মহাজনস্স সমোসরণট্ঠানে তং রূপকং ৰত্থপুপ্ফালঙ্কারেহি অলঙ্করিত্ৰা সুৰণ্ণসিৰিকং আরোপেত্ৰা তিত্থমগ্গে ঠপেত্ৰা অমচ্চা সযং পটিক্কমিত্ৰা আগতাগতানং কথাসৰনত্থং একমন্তে তিট্ঠন্তি. মহাজনো তং ওলোকেত্ৰা ‘‘সুৰণ্ণরূপক’’ন্তি সঞ্ঞং অকত্ৰা ‘‘অযং মনুস্সিত্থী সমানাপি দেৰচ্ছরপটিভাগা অতিৰিয সোভতি, কিং নু খো এত্থ ঠিতা, কুতো ৰা আগতা, অম্হাকং নগরে এৰরূপা নত্থী’’তি ৰণ্ণেন্তো পক্কমতি. তং সুত্ৰা অমচ্চা ‘‘সচে ইধ এৰরূপা দারিকা ভৰেয্য, ‘অসুকা রাজধীতা ৰিয ¶ অসুকা অমচ্চধীতা ৰিযা’তি ৰদেয্যুং, অদ্ধা ইধ এৰরূপা নত্থী’’তি তং আদায অঞ্ঞং নগরং গচ্ছন্তি.
তে এৰং ৰিচরন্তা অনুপুব্বেন মদ্দরট্ঠে সাগলনগরং সম্পাপুণিংসু. তত্থ মদ্দরঞ্ঞো অট্ঠ ধীতরো উত্তমরূপধরা দেৰচ্ছরপটিভাগা, তাসং সব্বজেট্ঠিকা পভাৰতী নাম. তস্সা সরীরতো ¶ বালসূরিযস্স পভা ৰিয পভা নিচ্ছরন্তি, অন্ধকারেপি চতুহত্থে অন্তোগব্ভে পদীপকিচ্চং নত্থি, সব্বো গব্ভো একোভাসোৰ হোতি. ধাতী পনস্সা খুজ্জা, সা পভাৰতিং ভোজেত্ৰা তস্সা সীসন্হাপনত্থং অট্ঠহি ৰণ্ণদাসীহি অট্ঠ ঘটে গাহাপেত্ৰা সাযন্হসমযে উদকত্থায গচ্ছন্তী তিত্থমগ্গে ঠিতং তং রূপকং দিস্ৰা ‘‘পভাৰতী’’তি সঞ্ঞায ‘‘অযং দুব্বিনীতা ‘সীসং ন্হাযিস্সামী’তি অম্হে উদকত্থায পেসেত্ৰা পঠমতরং আগন্ত্ৰা তিত্থমগ্গে ঠিতা’’তি কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘অরে কুললজ্জাপনিকে অম্হেহি পুরিমতরং আগন্ত্ৰা কস্মা ইধ ঠিতাসি, সচে রাজা জানিস্সতি, নাসেস্সতি নো’’তি ৰত্ৰা হত্থেন গণ্ডপস্সে পহরি, হত্থতলং ভিজ্জমানং ৰিয জাতং. ততো ‘‘সুৰণ্ণরূপক’’ন্তি ঞত্ৰা হসমানা তাসং ৰণ্ণদাসীনং সন্তিকং গচ্ছন্তী ‘‘পস্সথেতং মে কম্মং, মম ধীতাতিসঞ্ঞায পহারং অদাসিং, অযং মম ধীতু সন্তিকে কিমগ্ঘতি, কেৰলং মে হত্থো দুক্খাপিতো’’তি আহ.
অথ নং রাজদূতা গহেত্ৰা ‘‘ত্ৰং ‘মম ধীতা ইতো অভিরূপতরা’তি ৰদন্তী কং নাম কথেসী’’তি ¶ আহংসু. ‘‘মদ্দরঞ্ঞো ধীতরং পভাৰতিং, ইদং রূপকং তস্সা সোল়সিম্পি কলং ন অগ্ঘতী’’তি. তে তুট্ঠমানসা রাজদ্ৰারং গন্ত্ৰা ‘‘ওক্কাকরঞ্ঞো দূতা দ্ৰারে ঠিতা’’তি পটিহারেসুং. রাজা আসনা ৰুট্ঠায ঠিতকোৰ ‘‘পক্কোসথা’’তি আহ. তে পৰিসিত্ৰা রাজানং ৰন্দিত্ৰা ‘‘মহারাজ, অম্হাকং রাজা তুম্হাকং আরোগ্যং পুচ্ছতী’’তি ৰত্ৰা কতসক্কারসম্মানা ‘‘কিমত্থং আগতত্থা’’তি পুট্ঠা ‘‘অম্হাকং রঞ্ঞো সীহস্সরো পুত্তো কুসকুমারো নাম, রাজা তস্স রজ্জং দাতুকামো অম্হে তুম্হাকং সন্তিকং পহিণি, তুম্হাকং কির ধীতা পভাৰতী, তং তস্স দেথ, ইমঞ্চ সুৰণ্ণরূপকং দেয্যধম্মং গণ্হথা’’তি তং রূপকং তস্স অদংসু. সোপি ‘‘এৰরূপেন মহারাজেন সদ্ধিং ৰিৰাহমঙ্গলং ভৰিস্সতী’’তি তুট্ঠচিত্তো সম্পটিচ্ছি ¶ . অথ নং দূতা আহংসু – ‘‘মহারাজ, অম্হেহি ¶ ন সক্কা পপঞ্চং কাতুং, কুমারিকায লদ্ধভাৰং রঞ্ঞো আরোচেস্সাম, অথ নং সো আগন্ত্ৰা আদায গমিস্সতী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা তেসং সক্কারং কত্ৰা ৰিস্সজ্জেসি. তে গন্ত্ৰা রঞ্ঞো চ দেৰিযা চ আরোচেসুং. রাজা মহন্তেন পরিৰারেন কুসাৰতিতো নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন সাগলনগরং পাপুণি. মদ্দরাজা পচ্চুগ্গন্ত্ৰা তং নগরং পৰেসেত্ৰা মহন্তং সক্কারমকাসি.
সীলৰতী দেৰী পণ্ডিতত্তা ‘‘কো জানাতি, কিং ভৰিস্সতী’’তি একাহদ্ৰীহচ্চযেন মদ্দরাজানং আহ – ‘‘মহারাজ, সুণিসং দট্ঠুকামাম্হী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা তং পক্কোসাপেসি. পভাৰতী সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতা ধাতিগণপরিৰুতা আগন্ত্ৰা সস্সুং ৰন্দি. সা তং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অযং কুমারিকা অভিরূপা, ময্হং পুত্তো ৰিরূপো. সচে এসা তং পস্সিস্সতি, একাহম্পি অৰসিত্ৰা পলাযিস্সতি, উপাযং করিস্সামী’’তি. সা মদ্দরাজানং আমন্তেত্ৰা, ‘‘মহারাজ, সুণিসা মে পুত্তস্স অনুচ্ছৰিকা, অপিচ খো পন অম্হাকং কুলপৰেণিযা আগতং চারিত্তং অত্থি, সচে অযং তস্মিং চারিত্তে ৰত্তিস্সতি, নেস্সামি ন’’ন্তি আহ. ‘‘কিং পন ৰো চারিত্ত’’ন্তি. ‘‘অম্হাকং ৰংসে যাৰ একস্স গব্ভস্স পতিট্ঠানং হোতি, তাৰ দিৰা সামিকং পস্সিতুং ন লভতি. সচে এসা তথা করিস্সতি, নেস্সামি ন’’ন্তি. রাজা ‘‘কিং, অম্ম, সক্খিস্সসি এৰং ৰত্তিতু’’ন্তি ধীতরং পুচ্ছি. সা ‘‘আম তাতা’’তি আহ. ততো ওক্কাকরাজা মদ্দরঞ্ঞো বহুং ধনং দত্ৰা তং আদায পক্কামি. মদ্দরাজাপি মহন্তেন পরিৰারেন ধীতরং উয্যোজেসি.
ওক্কাকো কুসাৰতিং গন্ত্ৰা নগরং অলঙ্কারাপেত্ৰা সব্ববন্ধনানি মোচেত্ৰা পুত্তস্স অভিসেকং কত্ৰা রজ্জং দত্ৰা পভাৰতিং অগ্গমহেসিং কারেত্ৰা নগরে ‘‘কুসরাজস্স আণা’’তি ভেরিং চরাপেসি. সকলজম্বুদীপতলে রাজানো যেসং ধীতরো অত্থি, তে কুসরঞ্ঞো ধীতরো পহিণিংসু ¶ . যেসং পুত্তা ¶ অত্থি, তে তেন সদ্ধিং মিত্তভাৰং আকঙ্খন্তা পুত্তে উপট্ঠাকে কত্ৰা পহিণিংসু. বোধিসত্তস্স নাটকপরিৰারো মহা অহোসি, মহন্তেন যসেন রজ্জং কারেসি. সো পভাৰতিং দিৰা পস্সিতুং ন লভতি, সাপি তং দিৰা পস্সিতুং ন লভতি, উভিন্নং রত্তিদস্সনমেৰ হোতি. তত্থ পভাৰতিযা সরীরপ্পভাপি অব্বোহারিকা অহোসি. বোধিসত্তো সিরিগব্ভতো রত্তিংযেৰ নিক্খমতি.
সো ¶ কতিপাহচ্চযেন পভাৰতিং দিৰা দট্ঠুকামো মাতুযা আরোচেসি. সা ‘‘মা তে তাত, রুচ্চি, যাৰ একং পুত্তং লভসি, তাৰ আগমেহী’’তি, পটিক্খিপি. সো পুনপ্পুনং যাচিযেৰ. অথ নং সা আহ – ‘‘তেন হি হত্থিসালং গন্ত্ৰা হত্থিমেণ্ডৰেসেন তিট্ঠ, অহং তং তত্থ আনেস্সামি, অথ নং অক্খীনি পূরেত্ৰা ওলোকেয্যাসি, মা চ অত্তানং জানাপেহী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা হত্থিসালং অগমাসি. অথস্স মাতা হত্থিসালং অলঙ্কারাপেত্ৰা পভাৰতিং ‘‘এহি সামিকস্স হত্থিনো পস্সামা’’তি তত্থ নেত্ৰা ‘‘অযং হত্থী অসুকো নাম, অযং হত্থী অসুকো নামা’’তি তস্সা দস্সেসি. তত্থ তং রাজা মাতু পচ্ছতো গচ্ছন্তিং দিস্ৰা হত্থিগোপকৰেসেন হত্থিছকণপিণ্ডেন পিট্ঠিযং পহরি. সা কুদ্ধা ‘‘রঞ্ঞো কথেত্ৰা তে হত্থং ছিন্দাপেস্সামী’’তি ৰত্ৰা দেৰিং উজ্ঝাপেসি. রাজমাতা ‘‘মা অম্ম কুজ্ঝী’’তি সুণিসং সঞ্ঞাপেত্ৰা পিট্ঠিং পরিমজ্জি. পুনপি রাজা তং দট্ঠুকামো হুত্ৰা অস্সসালায অস্সগোপকৰেসেন তং দিস্ৰা তথেৰ অস্সছকণপিণ্ডেন পহরি. তদাপি তং কুদ্ধং সস্সু সঞ্ঞাপেসি.
পুনেকদিৰসে পভাৰতী মহাসত্তং পস্সিতুকামা হুত্ৰা সস্সুযা আরোচেত্ৰা ‘‘অলং মা তে রুচ্চী’’তি পটিক্খিত্তাপি পুনপ্পুনং যাচি. অথ নং সা আহ – ‘‘তেন হি স্ৰে মম পুত্তো নগরং পদক্খিণং করিস্সতি, ত্ৰং সীহপঞ্জরং ৰিৰরিত্ৰা তং পস্সেয্যাসী’’তি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা পুনদিৰসে নগরং অলঙ্কারাপেত্ৰা জযম্পতিকুমারং রাজৰেসং গাহাপেত্ৰা হত্থিপিট্ঠে নিসীদাপেত্ৰা বোধিসত্তং পচ্ছিমাসনে নিসীদাপেত্ৰা নগরং পদক্খিণং কারাপেসি. সা পভাৰতিং আদায সীহপঞ্জরে ঠত্ৰা ‘‘পস্স তৰ সামিকস্স সিরিসোভগ্গ’’ন্তি আহ. সা ‘‘অনুচ্ছৰিকো ¶ মে সামিকো লদ্ধো’’তি অত্তমনা অহোসি. তং দিৰসং পন মহাসত্তো হত্থিমেণ্ডৰেসেন জযম্পতিস্স পচ্ছিমাসনে নিসীদিত্ৰা যথাধিপ্পাযেন পভাৰতিং ওলোকেন্তো হত্থৰিকারাদিৰসেন চিত্তরুচিযা কেল়িং দস্সেসি. হত্থিম্হি অতিক্কন্তে রাজমাতা পভাৰতিং পুচ্ছি – ‘‘দিট্ঠো তে, অম্ম, সামিকো’’তি. ‘‘আম অয্যে, পচ্ছিমাসনে পনস্স নিসিন্নো হত্থিমেণ্ডো অতিৰিয দুব্বিনীতো, ময্হং হত্থৰিকারাদীনি দস্সেসি, কস্মা এৰরূপং ¶ অলক্খিকং ¶ রঞ্ঞো পচ্ছিমাসনে নিসীদাপেসুং, নীহরাপেহি ন’’ন্তি? ‘‘অম্ম, রঞ্ঞো পচ্ছিমাসনে রক্খা নাম ইচ্ছিতব্বা’’তি.
সা চিন্তেসি – ‘‘অযং হত্থিমেণ্ডো অতিৰিয নিব্ভযো, রাজানং ‘রাজা’তিপি ন মঞ্ঞতি, কিং নু খো এসোৰ কুসরাজা, অদ্ধা হি এসো অতিৰিয ৰিরূপো এৰ ভৰিস্সতি, তেনেৰ মং ন দস্সেন্তী’’তি. সা খুজ্জং কণ্ণমূলে আহ – ‘‘অম্ম, গচ্ছ তাৰ জানাহি, কিং পুরিমাসনে নিসিন্নকো রাজা, উদাহু পচ্ছিমাসনে’’তি? ‘‘কথং পনাহং জানিস্সামী’’তি. ‘‘সচে হি সো রাজা ভৰিস্সতি, পঠমতরং হত্থিপিট্ঠিতো ওতরিস্সতি, ইমায সঞ্ঞায জানাহী’’তি. সা গন্ত্ৰা একমন্তে ঠিতা পঠমং মহাসত্তং ওতরন্তং অদ্দস, পচ্ছা জযম্পতিকুমারং. মহাসত্তোপি ইতো চিতো চ ওলোকেন্তো খুজ্জং দিস্ৰা ‘‘ইমিনা নাম কারণেন এসা আগতা ভৰিস্সতী’’তি ঞত্ৰা তং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘ইমং অন্তরং পভাৰতিযা মা কথেহী’’তি দল়্হং ৰত্ৰা উয্যোজেসি. সা গন্ত্ৰা ‘‘পুরিমাসনে নিসিন্নো পঠমং ওতরী’’তি আহ. পভাৰতী তস্সা ৰচনং সদ্দহি.
মহাসত্তোপি পুন দট্ঠুকামো হুত্ৰা মাতরং যাচি. সা পটিক্খিপিতুং অসক্কোন্তী ‘‘তেন হি অঞ্ঞাতকৰেসেন উয্যানং গচ্ছাহী’’তি আহ. সো উয্যানং গন্ত্ৰা পোক্খরণিযং গলপ্পমাণং উদকং পৰিসিত্ৰা পদুমিনিপত্তেন সীসং ছাদেত্ৰা পুপ্ফিতপদুমেন মুখং আৰরিত্ৰা অট্ঠাসি. মাতাপিস্স পভাৰতিং উয্যানং নেত্ৰা সাযন্হসমযে ‘‘ইমে রুক্খে পস্স, সকুণে পস্স, মিগে পস্সা’’তি পলোভযমানা পোক্খরণীতীরং পাযাসি. সা পঞ্চৰিধপদুমসঞ্ছন্নং পোক্খরণিং ¶ দিস্ৰা ন্হাযিতুকামা পরিচারিকাহি সদ্ধিং পোক্খরণিং ওতরিত্ৰা কীল়ন্তী তং পদুমং দিস্ৰা ৰিচিনিতুকামা হত্থং পসারেসি. অথ নং রাজা পদুমিনিপত্তং অপনেত্ৰা ‘‘অহং কুসরাজা’’তি ৰত্ৰা হত্থে গণ্হি. সা তস্স মুখং দিস্ৰা ‘‘যক্খো মং গণ্হী’’তি ৰিরৰিত্ৰা তত্থেৰ ৰিসঞ্ঞিতং পত্তা. অথস্সা রাজা হত্থং মুঞ্চি. সা সঞ্ঞং পটিলভিত্ৰা ‘‘কুসরাজা কির মং হত্থে গণ্হি, ইমিনাৰাহং হত্থিসালায হত্থিছকণপিণ্ডেন, অস্সসালায অস্সছকণপিণ্ডেন পহটা, অযমেৰ মং হত্থিস্স পচ্ছিমাসনে নিসীদিত্ৰা উপ্পণ্ডেসি, কিং মে এৰরূপেন দুম্মুখেন পতিনা, ইমং জহিত্ৰা অহং জীৰন্তী অঞ্ঞং পতিং লভিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা অত্তনা সদ্ধিং আগতে অমচ্চে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘মম যানৰাহনং সজ্জং করোথ, অজ্জেৰ গমিস্সামী’’তি আহং ¶ . তে রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা চিন্তেসি – ‘‘সচে গন্তুং ন লভিস্সতি, হদযমস্সা ফলিস্সতি, গচ্ছতু পুন তং অত্তনো বলেন আনেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা অথস্সা গমনং অনুজানি. সা পিতুনগরমেৰ অগমাসি.
মহাসত্তোপি ¶ উয্যানতো নগরং পৰিসিত্ৰা অলঙ্কতপাসাদং অভিরুহি. বোধিসত্তঞ্হি সা পুব্বপত্থনাৰসেন ন ইচ্ছি, সোপি পুব্বকম্মৰসেনেৰ ৰিরূপো অহোসি. অতীতে কির বারাণসিযং দ্ৰারগামে উপরিমৰীথিযা চ হেট্ঠিমৰীথিযা চ দ্ৰে কুলানি ৰসিংসু. একস্স কুলস্স দ্ৰে পুত্তা অহেসুং. একস্স একাৰ ধীতা অহোসি. দ্ৰীসু পুত্তেসু বোধিসত্তো কনিট্ঠো. তং কুমারিকং জেট্ঠকস্স অদংসু. কনিট্ঠো অদারভরণো ভাতু সন্তিকেযেৰ ৰসি. অথেকদিৰসং তস্মিং ঘরে অতিরসকপূৰে পচিংসু. বোধিসত্তো অরঞ্ঞং গতো হোতি. তস্স পূৰং ঠপেত্ৰা অৰসেসে ভাজেত্ৰা খাদিংসু. তস্মিং খণে পচ্চেকবুদ্ধো ভিক্খায ঘরদ্ৰারং অগমাসি. বোধিসত্তস্স ভাতুজাযা ‘‘চূল়পতিনো অঞ্ঞং পূৰং পচিস্সামী’’তি তং গহেত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধস্স অদাসি. সোপি তং খণঞ্ঞেৰ অরঞ্ঞতো আগচ্ছি. অথ নং সা আহ – ‘‘সামি, চিত্তং পসাদেহি, তৰ কোট্ঠাসো পচ্চেকবুদ্ধস্স দিন্নো’’তি. সো ¶ ‘‘তৰ কোট্ঠাসং খাদিত্ৰা মম কোট্ঠাসং দেসি, অহং কিং খাদিস্সামী’’তি কুদ্ধো পচ্চেকবুদ্ধং অনুগন্ত্ৰা পত্ততো পূৰং গণ্হি. সা মাতু ঘরং গন্ত্ৰা নৰৰিলীনং চম্পকপুপ্ফৰণ্ণং সপ্পিং আহরিত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধস্স পত্তং পূরেসি, তং ওভাসং মুঞ্চি. সা তং দিস্ৰা পত্থনং পট্ঠপেসি – ‘‘ভন্তে, ইমিনা দানবলেন নিব্বত্তনিব্বত্তট্ঠানে মে সরীরং ওভাসজাতং হোতু, উত্তমরূপধরা চ ভৰেয্যং, ইমিনা চ মে অসপ্পুরিসেন সদ্ধিং একট্ঠানে ৰাসো মা অহোসী’’তি. ইতি সা ইমিস্সা পুব্বপত্থনায ৰসেন তং ন ইচ্ছি. বোধিসত্তোপি তং পূৰ তস্মিং সপ্পিপত্তে ওসীদাপেত্ৰা পত্থনং পট্ঠপেসি – ‘‘ভন্তে, ইমং যোজনসতে ৰসন্তিম্পি আনেত্ৰা মম পাদপরিচারিকং কাতুং সমত্থো ভৰেয্য’’ন্তি. তত্থ যং সো কুদ্ধো গন্ত্ৰা পূৰং গণ্হি, তস্স পুব্বকম্মস্স ৰসেন ৰিরূপো অহোসি, পুব্বপত্থনায সা চ তং ন ইচ্ছীতি.
সো পভাৰতিযা গতায সোকপ্পত্তো অহোসি, নানাকারেহি পরিচারযমানাপি নং সেসিত্থিযো ওলোকাপেতুম্পি নাসক্খিংসু, ¶ , পভাৰতিরহিতমস্স সকলম্পি নিৰেসনং তুচ্ছং ৰিয খাযি. সো ‘‘ইদানি সাগলনগরং পত্তা ভৰিস্সতী’’তি পচ্চূসসমযে মাতু সন্তিকং গন্ত্ৰা, ‘‘অম্ম, অহং পভাৰতিং আনেস্সামি, তুম্হে রজ্জং অনুসাসথা’’তি ৰদন্তো পঠমং গাথমাহ –
‘‘ইদং তে রট্ঠং সধনং সযোগ্গং, সকাযুরং সব্বকামূপপন্নং;
ইদং তে রজ্জং অনুসাস অম্ম, গচ্ছামহং যত্থ পিযা পভাৰতী’’তি.
তত্থ সযোগ্গন্তি হত্থিযোগ্গাদিসহিতং. সকাযুরন্তি সপঞ্চরাজককুধভণ্ডং. অনুসাস, অম্মাতি ¶ সো কির পুরিসস্স রজ্জং দত্ৰা পুন গণ্হনং নাম ন যুত্তন্তি পিতু ৰা ভাতু ৰা অনিয্যাদেত্ৰা মাতু নিয্যাদেন্তো এৰমাহ.
সা তস্স কথং সুত্ৰা ‘‘তেন হি, তাত, অপ্পমত্তো ভৰেয্যাসি, মাতুগামো নাম অপরিসুদ্ধহদযো’’তি ৰত্ৰা নানগ্গরসভোজনস্স সুৰণ্ণকরোটিং পূরেত্ৰা ‘‘ইদং অন্তরামগ্গে ভুঞ্জেয্যাসী’’তি ¶ ৰত্ৰা উয্যোজেসি. সো তং আদায মাতরং ৰন্দিত্ৰা তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা ‘‘জীৰন্তো পুন তুম্হে পস্সিস্সামী’’তি ৰত্ৰা সিরিগব্ভং পৰিসিত্ৰা পঞ্চাৰুধং সন্নয্হিত্ৰা ভত্তকরোটিযা সদ্ধিং কহাপণসহস্সং পসিব্বকে কত্ৰা কোকনুদঞ্চ ৰীণং আদায নগরা নিক্খমিত্ৰা মগ্গং পটিপজ্জিত্ৰা মহব্বলো মহাথামো যাৰ মজ্ঝন্হিকা পণ্ণাস যোজনানি গন্ত্ৰা ভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা সেসদিৰসভাগেন পুন পণ্ণাস যোজনানি গন্ত্ৰা একাহেনেৰ যোজনসতিকং মগ্গং খেপেত্ৰা সাযন্হসমযে ন্হত্ৰা সাগলনগরং পাৰিসি. তস্মিং পৰিট্ঠমত্তেযেৰ তস্স তেজেন পভাৰতী সযনপিট্ঠে সণ্ঠাতুং অসক্কোন্তী ওতরিত্ৰা ভূমিযং নিপজ্জি. বোধিসত্তং কিলন্তিন্দ্রিযং ৰীথিযা গচ্ছন্তং অঞ্ঞতরা ইত্থী দিস্ৰা পক্কোসাপেত্ৰা নিসীদাপেত্ৰা পাদে ধোৰাপেত্ৰা সযনং দাপেসি. সো কিলন্তকাযো নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দং ওক্কমি.
অথ সা তস্মিং নিদ্দমুপগতে ভত্তং সম্পাদেত্ৰা তং পবোধেত্ৰা ভত্তং ভোজেসি. সো তুট্ঠো তস্সা সদ্ধিং ভত্তকরোটিযা কহাপণসহস্সং ¶ অদাসি. সো পঞ্চাৰুধং তত্থেৰ ঠপেত্ৰা ‘‘গন্তব্বট্ঠানং মে অত্থী’’তি ৰত্ৰা ৰীণং আদায হত্থিসালং গন্ত্ৰা ‘‘অজ্জ মে ইধ ৰসিতুং দেথ, গন্ধব্বং ৰো করিস্সামী’’তি ৰত্ৰা হত্থিগোপকেহি অনুঞ্ঞাতো একমন্তে নিপজ্জিত্ৰা থোকং নিদ্দাযিত্ৰা পটিপ্পস্সদ্ধদরথো উট্ঠায ৰীণং মুঞ্চিত্ৰা ‘‘সাগলনগরৰাসিনো ইমং সদ্দং সুণন্তূ’’তি ৰীণং ৰাদেন্তো গাযি. পভাৰতী ভূমিযং নিপন্না তং সদ্দং সুত্ৰাৰ ‘‘অযং ন অঞ্ঞস্স ৰীণাসদ্দো, নিস্সংসযং কুসরাজা মমত্থায আগতো’’তি অঞ্ঞাসি. মদ্দরাজাপি তং সদ্দং সুত্ৰা ‘‘অতিৰিয মধুরং ৰাদেতি, স্ৰে এতং পক্কোসাপেত্ৰা মম গন্ধব্বং কারেস্সামী’’তি চিন্তেসি.
বোধিসত্তো ‘‘ন সক্কা ইধ ৰসমানেন পভাৰতী দট্ঠুং, অট্ঠানমেত’’ন্তি পাতোৰ নিক্খমিত্ৰা সাযং ভুত্তগেহেযেৰ পাতরাসং ভুঞ্জিত্ৰা ৰীণং ঠপেত্ৰা রাজকুম্ভকারস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা তস্স অন্তেৰাসিকভাৰং উপগন্ত্ৰা একদিৰসেনেৰ ঘরং মত্তিকায পূরেত্ৰা ¶ ‘‘ভাজনানি করোমি আচরিযা’’তি ৰত্ৰা, ‘‘আম, কারোহী’’তি ৰুত্তে একং মত্তিকাপিণ্ডং চক্কে ঠপেত্ৰা চক্কং ¶ আৰিঞ্ছি, সকিং আৰিদ্ধমেৰ যাৰ মজ্ঝন্হিকাতিক্কমা ভমিযেৰ. সো নানাৰণ্ণানি খুদ্দকমহন্তানি ভাজনানি কত্ৰা পভাৰতিযা অত্থায ভাজনং করোন্তো নানারূপানি সমুট্ঠাপেসি. বোধিসত্তানঞ্হি অধিপ্পাযো নাম সমিজ্ঝতি, ‘‘তানি রূপানি পভাৰতীযেৰ পস্সতূ’’তি অধিট্ঠাসি. সো সব্বভাজনানি সুক্খাপেত্ৰা পচিত্ৰা গেহং পূরেসি. কুম্ভকারো নানাভাজনানি গহেত্ৰা রাজকুলং অগমাসি. রাজা দিস্ৰা ‘‘কেনিমানি কতানী’’তি পুচ্ছি. ‘‘মযা, দেৰা’’তি. ‘‘অহং তযা কতানি জানামি, কথেহি, কেন কতানী’’তি? ‘‘অন্তেৰাসিকেন মে দেৰা’’তি. ‘‘ন তে সো অন্তেৰাসী, আচরিযো তে সো, ত্ৰং তস্স সন্তিকে সিপ্পং সিক্খ, ইতো পট্ঠায চ সো মম ধীতানং ভাজনানি করোতু, ইমঞ্চস্স সহস্সং দেহী’’তি সহস্সং দাপেত্ৰা ‘‘নানাৰণ্ণানি ইমানি খুদ্দকভাজনানি মম ধীতানং দেহী’’তি আহ.
সো তানি তাসং সন্তিকং নেত্ৰা ‘‘ইমানি ৰো কীল়নত্থায খুদ্দকভাজনানী’’তি আহ. তা সব্বা আগমিংসু. কুম্ভকারো মহাসত্তেন পভাৰতিযা অত্থায কতভাজনমেৰ তস্সা অদাসি. সা চ ভাজনং গহেত্ৰা ¶ তত্থ অত্তনো চ মহাসত্তস্স চ খুজ্জায চ রূপং পস্সিত্ৰা ‘‘ইদং ন অঞ্ঞেন কতং, কুসরাজেনেৰ কত’’ন্তি ঞত্ৰা কুজ্ঝিত্ৰা ভূমিযং খিপিত্ৰা ‘‘ইমিনা ময্হং অত্থো নত্থি, ইচ্ছন্তানং দেহী’’তি আহ. অথস্সা ভগিনিযো কুদ্ধভাৰং ঞত্ৰা ‘‘খুদ্দকভাজনং কুসরঞ্ঞা কতন্তি মঞ্ঞসি, ইদং তেন ন কতং, কুম্ভকারেনেৰ কতং, গণ্হাহি ন’’ন্তি অৰহসিংসু. সা তেন কতভাৰং তস্স চ আগতভাৰং তাসং ন কথেসি. কুম্ভকারো সহস্সং বোধিসত্তস্স দত্ৰা ‘‘তাত, রাজা তে তুট্ঠো, ইতো কির পট্ঠায রাজধীতানং ভাজনানি করেয্যাসি, অহং তাসং হরিস্সামী’’তি আহ.
সো ‘‘ইধাপি ৰসন্তেন ন সক্কা পভাৰতী দট্ঠু’’ন্তি তং সহস্সং তস্সেৰ দত্ৰা রাজুপট্ঠাকস্স নল়কারস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা তস্স অন্তেৰাসিকো হুত্ৰা পভাৰতিযা অত্থায তালৰণ্টং কত্ৰা তত্থেৰ সেতচ্ছত্তঞ্চ আপানভূমিঞ্চ ¶ ৰত্থং গহেত্ৰা ঠিতং পভাৰতিঞ্চাতি নানারূপানি দস্সেসি. নল়কারো তঞ্চ অঞ্ঞঞ্চ তেন কতভণ্ডকং আদায রাজকুলং অগমাসি. রাজা দিস্ৰা ‘‘কেনিমানি কতানী’’তি পুচ্ছিত্ৰা পুরিমনযেনেৰ সহস্সং দত্ৰা ‘‘ইমানি নল়কারভণ্ডানি মম ধীতানং দেহী’’তি আহ. সোপি বোধিসত্তেন পভাৰতিযা অত্থায কতং তালৰণ্টং তস্সাযেৰ অদাসি. তত্রপি রূপানি অঞ্ঞো জনো ন পস্সতি, পভাৰতী পন দিস্ৰা কুসরঞ্ঞা কতভাৰং ঞত্ৰা ‘‘গণ্হিতুকামা গণ্হন্তূ’’তি কুদ্ধা ভূমিযং খিপি ¶ . অথ নং সেসা অৰহসিংসু. নল়কারো সহস্সং আহরিত্ৰা বোধিসত্তস্স দত্ৰা তং পৰত্তিং আরোচেসি.
সো ‘‘ইদম্পি ময্হং অৰসনট্ঠান’’ন্তি সহস্সং তস্সেৰ দত্ৰা রাজমালাকারস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা অন্তেৰাসিকভাৰং উপগন্ত্ৰা নানাৰিধং মালাৰিকতিং গন্থিত্ৰা পভাৰতিযা অত্থায নানারূপৰিচিত্রং একং চুম্বটকং অকাসি. মালাকারো তং সব্বং আদায রাজকুলং অগমাসি. রাজা দিস্ৰা ‘‘কেনিমানি গন্থিতানী’’তি পুচ্ছি. ‘‘মযা, দেৰা’’তি. ‘‘অহং তযা গন্থিতানি জানামি, কথেহি, কেন গন্থিতানী’’তি? ‘‘অন্তেৰাসিকেন মে ¶ , দেৰা’’তি. ‘‘ন সো অন্তেৰাসী, আচরিযো তে সো, ত্ৰং তস্স সন্তিকে সিপ্পং সিক্খ, ইতো পট্ঠায চ সো মম ধীতানং পুপ্ফানি গন্থতু, ইমঞ্চস্স সহস্সং দেহী’’তি সহস্সং দত্ৰা ‘‘ইমানি পুপ্ফানি মম ধীতানং দেহী’’তি আহ. সোপি বোধিসত্তেন পভাৰতিযা অত্থায কতং চুম্বটকং তস্সাযেৰ অদাসি. সা তত্থ অত্তনো চ রঞ্ঞো চ রূপেহি সদ্ধিং নানারূপানি দিস্ৰা তেন কতভাৰং ঞত্ৰা কুজ্ঝিত্ৰা ভূমিযং খিপি. সেসা ভগিনিযো তং তথেৰ অৰহসিংসু. মালাকারোপি সহস্সং আহরিত্ৰা বোধিসত্তস্স দত্ৰা তং পৰত্তিং আরোচেসি.
সো ‘‘ইদম্পি ময্হং অৰসনট্ঠান’’ন্তি সহস্সং তস্সেৰ দত্ৰা রঞ্ঞো সূদস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা অন্তেৰাসিকভাৰং উপগচ্ছি. অথেকদিৰসং সূদো রঞ্ঞো ভোজনৰিকতিং হরন্তো অত্তনো অত্থায পচিতুং বোধিসত্তস্স অট্ঠিমংসং অদাসি. সো তং তথা সম্পাদেসি, যথাস্স গন্ধো সকলনগরং অৰত্থরি. রাজা ¶ তং ঘাযিত্ৰা ‘‘কিং তে মহানসে অঞ্ঞম্পি মংসং পচসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘নত্থি, দেৰ, অপিচ খো পন মে অন্তেৰাসিকস্স অট্ঠিমংসং পচনত্থায দিন্নং, তস্সেৰ সো গন্ধো ভৰিস্সতী’’তি. রাজা আহরাপেত্ৰা ততো থোকং জিৰ্হগ্গে ঠপেসি, তাৰদেৰ সত্ত রসহরণিসহস্সানি খোভেন্তং ফরি. রাজা রসতণ্হায বজ্ঝিত্ৰা সহস্সং দত্ৰা ‘‘ইতো পট্ঠায তৰ অন্তেৰাসিনা মম চ ধীতানঞ্চ মে ভত্তং পচাপেত্ৰা ত্ৰং ময্হং আহর, সো মে ধীতানং হরতূ’’তি আহ. সূদো গন্ত্ৰা তস্স আরোচেসি. সো তং সুত্ৰা ‘‘ইদানি মে মনোরথো মত্থকং পত্তো, ইদানি পনাহং পভাৰতিং দট্ঠুং লভিস্সামী’’তি তুট্ঠো তং সহস্সং তস্সেৰ দত্ৰা পুনদিৰসে ভত্তং সম্পাদেত্ৰা রঞ্ঞো ভত্তভাজনানি পেসেত্ৰা রাজধীতানং ভত্তকাজং সযং গহেত্ৰা পভাৰতিযা ৰসনপাসাদং অভিরুহি. সা তং ভত্তকাজং আদায পাসাদং অভিরুহন্তং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অযং অত্তনো অননুচ্ছৰিকং দাসকম্মকরেহি কত্তব্বং করোতি. সচে পনাহং কতিপাহং তুণ্হী ভৰিস্সামি, ‘ইদানি মং এসা রোচতী’তি সঞ্ঞী হুত্ৰা কত্থচি অগন্ত্ৰা মং ওলোকেন্তো ইধেৰ ৰসিস্সতি, ইদানেৰ তং অক্কোসিত্ৰা পরিভাসিত্ৰা মুহুত্তম্পি ইধ ৰসিতুং ¶ অদত্ৰা পলাপেস্সামী’’তি. সা দ্ৰারং অড্ঢৰিৰটং কত্ৰা একং হত্থং কৰাটে লগ্গেত্ৰা একেন হত্থেন অগ্গল়ং উপ্পীল়েত্ৰা দুতিযং গাথমাহ –
‘‘অনুজ্জুভূতেন ¶ হরং মহন্তং, দিৰা চ রত্তো চ নিসীথকালে;
পটিগচ্ছ ত্ৰং খিপ্পং কুসাৰতিং কুস, নিচ্ছামি দুব্বণ্ণমহং ৰসন্ত’’ন্তি.
তস্সত্থো – মহারাজ, ত্ৰং ভত্তকারকো হুত্ৰা উজুকেন চিত্তেন যোপি তে সীসং ভিন্দেয্য, তস্সপেতং কম্মং ন করোসি, অনুজুভূতেন পন চিত্তেন মমত্থায এতং মহন্তং কাজং হরন্তো দিৰা চ রত্তো চ নিসীথকালে চ মহন্তং ¶ দুক্খং অনুভৰিস্সসি, কিং তে তেন অনুভূতেন দুক্খেন, ত্ৰং অত্তনো নগরং কুসাৰতিমেৰ পটিগচ্ছ, অঞ্ঞং অত্তনা সদিসিং অতিরসকপূৰসণ্ঠানমুখিং যক্খিনিং অগ্গমহেসিং কত্ৰা রজ্জং কারেহীতি. নিচ্ছামি দুব্বণ্ণমহং ৰসন্তন্তি অহং পন তং দুব্বণ্ণং দুস্সণ্ঠিতং ইধ ৰসন্তং ন ইচ্ছামীতি.
সো ‘‘পভাৰতিযা মে সন্তিকা কথা লদ্ধা’’তি তুট্ঠচিত্তো তিস্সো গাথা অভাসি –
‘‘নাহং গমিস্সামি ইতো কুসাৰতিং, পভাৰতী ৰণ্ণপলোভিতো তৰ;
রমামি মদ্দস্স নিকেতরম্মে, হিত্ৰান রট্ঠং তৰ দস্সনে রতো.
‘‘পভাৰতী ৰণ্ণপলোভিতো তৰ, সম্মূল়্হরূপো ৰিচরামি মেদিনিং;
দিসং ন জানামি কুতোম্হি আগতো, তযম্হি মত্তো মিগমন্দলোচনে.
‘‘সুৰণ্ণচীরৰসনে, জাতরূপসুমেখলে;
সুস্সোণি তৰ কামা হি, নাহং রজ্জেন মত্থিকো’’তি.
তত্থ রমামীতি অভিরমামি ন উক্কণ্ঠামি. সম্মূল়্হরূপোতি কিলেসসম্মূল়্হো হুত্ৰা. তযম্হি মত্তোতি তযি মত্তোম্হি, তযা ৰা মত্তোম্হি. সুৰণ্ণচীরৰসনেতি সুৰণ্ণখচিতৰত্থৰসনে. নাহং রজ্জেন মত্থিকোতি ন অহং রজ্জেন অত্থিকো.
এৰং ¶ ৰুত্তে সা চিন্তেসি – ‘‘অহং এতং ‘ৰিপ্পটিসারী ভৰিস্সতী’তি পরিভাসামি, অযং পন রজ্জিত্ৰাৰ কথেতি, সচে খো পন মং ‘অহং কুসরাজা’তি ৰত্ৰা হত্থে গণ্হেয্য, কো ¶ তং নিৰারেয্য, কোচি নো ইমং কথং সুণেয্যা’’তি দ্ৰারং থকেত্ৰা সূচিং দত্ৰা অন্তো অট্ঠাসি. সোপি ভত্তকাজং আহরিত্ৰা ভত্তং ৰড্ঢেত্ৰা রাজধীতরো ভোজেসি. পভাৰতী ‘‘গচ্ছ কুসরাজেন পক্কভত্তং আহরা’’তি খুজ্জং পেসেসি. সা আহরিত্ৰা ‘‘ভুঞ্জাহী’’তি আহ. নাহং তেন পক্কভত্তং ভুঞ্জামি, ত্ৰং ভুঞ্জিত্ৰা অত্তনো লদ্ধনিৰাপং গহেত্ৰা ভত্তং পচিত্ৰা আহর, কুসরঞ্ঞো আগতভাৰঞ্চ মা কস্সচি আরোচেসীতি. খুজ্জা ততো পট্ঠায তস্সা কোট্ঠাসং আহরিত্ৰা সযং ভুঞ্জতি, অত্তনো কোট্ঠাসং তস্সা উপনেতি. কুসরাজাপি ¶ ততো পট্ঠায তং পস্সিতুং অলভন্তো চিন্তেসি – ‘‘অত্থি নু খো পভাৰতিযা মযি সিনেহো, উদাহু নত্থি, ৰীমংসিস্সামি ন’’ন্তি. সো পন রাজধীতরো ভোজেত্ৰা ভত্তকাজং আদায নিক্খন্তো তস্সা গব্ভদ্ৰারে পাসাদতলং পাদেন পহরিত্ৰা ভাজনানি ঘট্টেত্ৰা নিত্থুনিত্ৰা ৰিসঞ্ঞী হুত্ৰা ৰিয অৰকুজ্জো পতি. সা তস্স নিত্থুনিতসদ্দেন দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা তং ভত্তকাজেন ওত্থতং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অযং সকলজম্বুদীপে অগ্গরাজা মং নিস্সায রত্তিন্দিৰং দুক্খং অনুভোতি, সুখুমালতায ভত্তকাজেন অৰত্থতো পততি, জীৰতি নু খো, নো ৰা’’তি. সা গব্ভতো নিক্খমিত্ৰা তস্স নাসৰাতং উপধারেতুং গীৰং পসারেত্ৰা মুখং ওলোকেসি. সো মুখপূরং খেল়ং গহেত্ৰা তস্সা সরীরে পাতেসি. সা তং পরিভাসিত্ৰা গব্ভং পৰিসিত্ৰা দ্ৰারং অড্ঢৰিৰটং থকেত্ৰা ঠিতা গাথমাহ –
‘‘অব্ভূতি তস্স ভো হোতি, যো অনিচ্ছন্তমিচ্ছতি;
অকামং রাজ কামেসি, অকন্তং কন্তুমিচ্ছসী’’তি.
তত্থ অব্ভূতীতি অভূতি, অৰুড্ঢীতি অত্থো.
সো পন পটিবদ্ধচিত্ততায অক্কোসিযমানোপি পরিভাসিযমানোপি ৰিপ্পটিসারং অনুপ্পাদেত্ৰাৰ অনন্তরং গাথমাহ –
‘‘অকামং ৰা সকামং ৰা, যো নরো লভতে পিযং;
লাভমেত্থ পসংসাম, অলাভো তত্থ পাপকো’’তি.
সাপি ¶ তস্মিং এৰং কথেন্তেপি অনোসক্কিত্ৰা থদ্ধতরৰচনং ৰত্ৰা পলাপেতুকামা ইতরং গাথমাহ –
‘‘পাসাণসারং ¶ খণসি, কণিকারস্স দারুনা;
ৰাতং জালেন বাধেসি, যো অনিচ্ছন্তমিচ্ছসী’’তি.
তত্থ কণিকারস্স দারুনাতি কণিকারকট্ঠেন. বাধেসীতি বন্ধসীতি.
তং সুত্ৰা রাজা তিস্সো গাথাযো অভাসি –
‘‘পাসাণো নূন তে হদযে, ওহিতো মুদুলক্খণে;
যো তে সাতং ন ৰিন্দামি, তিরোজনপদাগতো.
‘‘যদা ¶ মং ভকুটিং কত্ৰা, রাজপুত্তী উদিক্খতি;
আল়ারিকো তদা হোমি, রঞ্ঞো মদ্দস্সন্তেপুরে.
‘‘যদা উম্হযমানা মং, রাজপুত্তী উদিক্খতি;
নাল়ারিকো তদা হোমি, রাজা হোমি তদা কুসো’’তি.
তত্থ মুদুলক্খণেতি মুদুনা ইত্থিলক্খণেন সমন্নাগতে. যোতি যো অহং তিরোরট্ঠা আগতো তৰ সন্তিকে ৰসন্তো পটিসন্থারমত্তম্পি সাতং ন লভামি, সো এৰং মঞ্ঞামি, মযি সিনেহুপ্পত্তিনিৰারণায নূন তৰ হদযে পাসাণো ঠপিতো. ভকুটিং কত্ৰাতি কোধৰসেন ৰলিৰিসমং নলাটং কত্ৰা. আল়ারিকোতি ভত্তকারকো. তস্মিং খণে অহং মদ্দরঞ্ঞো অন্তেপুরে ভত্তকারকদাসো ৰিয হোমীতি ৰদতি. উম্হযমানাতি পহট্ঠাকারং দস্সেত্ৰা হসমানা. রাজা হোমীতি তস্মিং খণে অহং কুসাৰতীনগরে রজ্জং কারেন্তো রাজা ৰিয হোমি, কস্মাসি এৰং ফরুসা, ইতো পট্ঠায মা এৰরূপং করি, ভদ্দেতি.
সা তস্স ৰচনং সুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অযং অতিৰিয অল্লীযিত্ৰা কথেতি, মুসাৰাদং কত্ৰা উপাযেন নং ইতো পলাপেস্সামী’’তি গাথমাহ –
‘‘সচে ¶ হি ৰচনং সচ্চং, নেমিত্তানং ভৰিস্সতি;
নেৰ মে ত্ৰং পতী অস্স, কামং ছিন্দন্তু সত্তধা’’তি.
তস্সত্থো ¶ – মহারাজ, মযা ‘‘অযং কুসরাজা ময্হং পতি ভৰিস্সতি, ন ভৰিস্সতী’’তি বহূ নিমিত্তপাঠকা পুচ্ছিতা, তে ‘‘কামং কির মং সত্তধা ছিন্দন্তু, নেৰ মে ত্ৰং পতি ভৰিস্সসী’’তি ৰদিংসূতি.
তং সুত্ৰা রাজা তং পটিবাহন্তো ‘‘ভদ্দে, মযাপি অত্তনো রট্ঠে নেমিত্তকা পুচ্ছিতা, তে ‘অঞ্ঞত্র সীহস্সরকুসরাজতো তৰ পতি নাম অঞ্ঞো নত্থী’তি ব্যাকরিংসু, অহম্পি অত্তনো ঞাণবলনিমিত্তেন এৰমেৰ কথেসি’’ন্তি ৰত্ৰা অনন্তরং গাথমাহ –
‘‘সচে হি ৰচনং সচ্চং, অঞ্ঞেসং যদি ৰা মম;
নেৰ তুয্হং পতী অত্থি, অঞ্ঞো সীহস্সরা কুসা’’তি.
তস্সত্থো – যদি হি অঞ্ঞেসং নেমিত্তানং ৰচনং সচ্চং, যদি ৰা মম ৰচনং সচ্চং, তৰ অঞ্ঞো পতি নাম নত্থীতি.
সা তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ন সক্কা ইমং লজ্জাপেতুং ৰা পলাপেতুং ৰা, কিং মে ইমিনা’’তি দ্ৰারং পিধায অত্তানং ন দস্সেসি. সোপি কাজং গহেত্ৰা ওতরি, ততো পট্ঠায তং দট্ঠুং ন লভতি, ভত্তকারককম্মং করোন্তো অতিৰিয কিলমতি ¶ , ভুত্তপাতরাসো দারূনি ফালেতি, ভাজনানি ধোৰতি, কাজেন উদকং আহরতি, সযন্তো অম্বণপিট্ঠে সযতি, পাতো ৰুট্ঠায যাগুআদীনি পচতি হরতি ভোজেতি, নন্দিরাগং নিস্সায অতিদুক্খং অনুভোতি. সো একদিৰসং ভত্তগেহদ্ৰারেন গচ্ছন্তিং খুজ্জং দিস্ৰা পক্কোসি. সা পভাৰতিযা ভযেন তস্স সন্তিকং গন্তুং অৰিসহন্তী তুরিততুরিতা ৰিয গচ্ছতি. অথ নং ৰেগেন উপগন্ত্ৰা ‘‘খুজ্জে’’তি আহ.
সা নিৰত্তিত্ৰা ঠিতা ‘‘কো এসো’’তি ৰত্ৰা ‘‘তুম্হাকং সদ্দং ন সুণামী’’তি আহ. অথ নং ‘‘খুজ্জে ত্ৰম্পি সামিনীপি তে উভোপি অতিৰিয থদ্ধা, এত্তকং কালং তুম্হাকং সন্তিকে ৰসন্তো আরোগ্যসাসনমত্তম্পি ন লভামি, দেয্যধম্মং পন কিং দস্সথ, তিট্ঠতু তাৰেতং, অপি মে পভাৰতিং মুদুকং কত্ৰা দস্সেতুং সক্খিস্সসী’’তি আহ ¶ . সা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি. অথ নং ‘‘সচে মে তং দস্সেতুং সক্খিস্সসি, খুজ্জভাৰং তে উজুকং কত্ৰা গীৰেয্যকং দস্সামী’’তি পলোভেন্তো পঞ্চ গাথাযো অভাসি –
‘‘নেক্খং ¶ গীৰং তে কারেস্সং, পত্ৰা খুজ্জে কুসাৰতিং;
সচে মং নাগনাসূরূ, ওলোকেয্য পভাৰতী.
‘‘নেক্খং গীৰং তে কারেস্সং, পত্ৰা খুজ্জে কুসাৰতিং;
সচে মং নাগনাসূরূ, আলপেয্য পভাৰতী.
‘‘নেক্খং গীৰং তে কারেস্সং, পত্ৰা খুজ্জে কুসাৰতিং;
সচে মং নাগনাসূরূ, উম্হাযেয্য পভাৰতী.
‘‘নেক্খং গীৰং তে কারেস্সং, পত্ৰা খুজ্জে কুসাৰতিং;
সচে মং নাগনাসূরূ, পম্হাযেয্য পভাৰতী.
‘‘নেক্খং গীৰং তে কারেস্সং, পত্ৰা খুজ্জে কুসাৰতিং;
সচে মং নাগনাসূরূ, পাণীহি উপসম্ফুসে’’তি.
তত্থ নেক্খং গীৰং তেতি তৰ গীৰেয্যং সব্বসুৰণ্ণমযমেৰ কারেস্সামীতি অত্থো. ‘‘নেক্খং গীৰং তে করিস্সামী’’তিপি পাঠো, তৰ গীৰায নেক্খমযং পিল়ন্ধনং পিল়ন্ধেস্সামীতি অত্থো. ওলোকেয্যাতি সচে তৰ ৰচনেন মং পভাৰতী ওলোকেয্য, সচে মং তায ওলোকাপেতুং সক্খিস্সসীতি অত্থো. ‘‘আলপেয্যা’’তিআদীসুপি এসেৰ নযো. এত্থ পন উম্হাযেয্যাতি মন্দহসিতৰসেন পরিহাসেয্য. পম্হাযেয্যাতি মহাহসিতৰসেন পরিহাসেয্য.
সা ¶ তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘গচ্ছথ তুম্হে, দেৰ, কতিপাহচ্চযেন নং তুম্হাকং ৰসে করিস্সামি, পস্সথ মে পরক্কম’’ন্তি ৰত্ৰা তং করণীযং তীরেত্ৰা পভাৰতিযা সন্তিকং গন্ত্ৰা তস্সা ৰসনগব্ভং সোধেন্তী ৰিয পহরণযোগ্গং লেড্ডুখণ্ডম্পি অসেসেত্ৰা অন্তমসো পাদুকাপি নীহরিত্ৰা সকলগব্ভং সম্মজ্জিত্ৰা গব্ভদ্ৰারে উম্মারং অন্তরং কত্ৰা উচ্চাসনং পঞ্ঞপেত্ৰা পভাৰতিযা একং নীচপীঠকং অত্থরিত্ৰা ‘‘এহি, অম্ম, সীসে তে ¶ ঊকা ৰিচিনিস্সামী’’তি তং তত্থ পীঠকে নিসীদাপেত্ৰা অত্তনো ঊরুঅন্তরে তস্সা সীসং ঠপেত্ৰা থোকং কণ্ডুযিত্ৰা ‘‘অহো ইমিস্সা সীসে বহূ ঊকা’’তি সকসীসতো ঊকা গহেত্ৰা তস্সা হত্থে ঠপেত্ৰা ‘‘পস্স কিত্তকা তে সীসে ঊকা’’তি পিযকথং কথেত্ৰা মহাসত্তস্স গুণং কথেন্তী গাথমাহ –
‘‘ন ¶ হি নূনাযং রাজপুত্তী, কুসে সাতম্পি ৰিন্দতি;
আল়ারিকে ভতে পোসে, ৰেতনেন অনত্থিকে’’তি.
তস্সত্থো – একংসেন অযং রাজপুত্তী পুব্বে কুসাৰতীনগরে কুসনরিন্দস্স সন্তিকে মালাগন্ধৰিলেপনৰত্থালঙ্কারৰসেন অপ্পমত্তকম্পি সাতং ন ৰিন্দতি ন লভতি, তম্বূলমত্তম্পি এতেন এতিস্সা দিন্নপুব্বং ন ভৰিস্সতি. কিংকারণা? ইত্থিযো নাম একদিৰসম্পি অঙ্কং অৰত্থরিত্ৰা নিপন্নসামিকম্হি হদযং ভিন্দিতুং ন সক্কোন্তি, অযং পন আল়ারিকে ভতে পোসে আল়ারিকত্তঞ্চ ভতকত্তঞ্চ উপগতে এতস্মিং পুরিসে মূলেনপি অনত্থিকে কেৰলং তংযেৰ নিস্সায রজ্জং পহায আগন্ত্ৰা এৰং দুক্খং অনুভৰন্তে পটিসন্থারমত্তম্পি ন করোতি, সচেপি তে, অম্ম, তস্মিং সিনেহো নত্থি, সকলজম্বুদীপে অগ্গরাজা মং নিস্সায কিলমতীতি তস্স কিঞ্চিদেৰ দাতুং অরহসীতি.
সা তং সুত্ৰা খুজ্জায কুজ্ঝি. অথ নং খুজ্জা গীৰাযং গহেত্ৰা অন্তোগব্ভে খিপিত্ৰা সযং বহি হুত্ৰা দ্ৰারং পিধায আৰিঞ্ছনরজ্জুম্হি ওলম্বন্তী অট্ঠাসি. পভাৰতী তং গহেতুং অসক্কোন্তী দ্ৰারমূলে ঠত্ৰা অক্কোসন্তী ইতরং গাথমাহ –
‘‘ন ¶ হি নূনাযং সা খুজ্জা, লভতি জিৰ্হায ছেদনং;
সুনিসিতেন সত্থেন, এৰং দুব্ভাসিতং ভণ’’ন্তি.
তত্থ সুনিসিতেনাতি সুট্ঠু নিসিতেন তিখিণসত্থেন. এৰং দুব্ভাসিতন্তি এৰং অসোতব্বযুত্তকং দুব্ভাসিতং ভণন্তী.
অথ খুজ্জা আৰিঞ্চনরজ্জুং গহেত্ৰা ঠিতাৰ ‘‘নিপ্পঞ্ঞে দুব্বিনীতে তৰ রূপং কিং করিস্সতি, কিং মযং তৰ রূপং খাদিত্ৰা যাপেস্সামা’’তি ৰত্ৰা তেরসহি ¶ গাথাহি বোধিসত্তস্স গুণং পকাসেন্তী খুজ্জাগজ্জিতং নাম গজ্জি –
‘‘মা নং রূপেন পামেসি, আরোহেন পভাৰতি;
মহাযসোতি কত্ৰান, করস্সু রুচিরে পিযং.
‘‘মা ¶ নং রূপেন পামেসি, আরোহেন পভাৰতি;
মহদ্ধনোতি কত্ৰান, করস্সু রুচিরে পিযং.
‘‘মা নং রূপেন পামেসি, আরোহেন পভাৰতি;
মহব্বলোতি কত্ৰান, করস্সু রুচিরে পিযং.
‘‘মা নং রূপেন পামেসি, আরোহেন পভাৰতি;
মহারট্ঠোতি কত্ৰান, করস্সু রুচিরে পিযং.
‘‘মা নং রূপেন পামেসি, আরোহেন পভাৰতি;
মহারাজাতি কত্ৰান, করস্সু রুচিরে পিযং.
‘‘মা নং রূপেন পামেসি, আরোহেন পভাৰতি;
সীহস্সরোতি কত্ৰান, করস্সু রুচিরে পিযং.
‘‘মা নং রূপেন পামেসি, আরোহেন পভাৰতি;
ৰগ্গুস্সরোতি কত্ৰান, করস্সু রুচিরে পিযং.
‘‘মা নং রূপেন পামেসি, আরোহেন পভাৰতি;
বিন্দুস্সরোতি কত্ৰান, করস্সু রুচিরে পিযং.
‘‘মা নং রূপেন পামেসি, আরোহেন পভাৰতি;
মঞ্জুস্সরোতি কত্ৰান, করস্সু রুচিরে পিযং.
‘‘মা নং রূপেন পামেসি, আরোহেন পভাৰতি;
মধুস্সরোতি কত্ৰান, করস্সু রুচিরে পিযং.
‘‘মা নং রূপেন পামেসি, আরোহেন পভাৰতি;
সতসিপ্পোতি কত্ৰান, করস্সু রুচিরে পিযং.
‘‘মা নং রূপেন পামেসি, আরোহেন পভাৰতি;
খত্তিযোতিপি কত্ৰান, করস্সু রুচিরে পিযং.
‘‘মা ¶ ¶ নং রূপেন পামেসি, আরোহেন পভাৰতি;
কুসরাজাতি কত্ৰান, করস্সু রুচিরে পিয’’ন্তি.
তত্থ মা নং রূপেন পামেসি, আরোহেন, পভাৰতীতি অরে পভাৰতি, মা ত্ৰং এতং কুসনরিন্দং অত্তনো রূপেন আরোহপরিণাহেন পমিনি, এৰং পমাণং গণ্হি. মহাযসোতি মহানুভাৰো সোতি এৰং হদযে কত্ৰান রুচিরে পিযদস্সনে করস্সু তস্স পিযং. আনুভাৰোযেৰ হিস্স রূপন্তি ৰদতি. এস নযো সব্বত্থ. অপি চ মহাযসোতি মহাপরিৰারো. মহদ্ধনোতি মহাভোগো. মহব্বলোতি ¶ মহাথামো. মহারট্ঠোতি ৰিপুলরট্ঠো. মহারাজাতি সকলজম্বুদীপে অগ্গরাজা. সীহস্সরোতি সীহসদ্দসমানসদ্দো. ৰগ্গুস্সরোতি লীলাযুত্তস্সরো. বিন্দুস্সরোতি সম্পিণ্ডিতঘনস্সরো. মঞ্জুস্সরোতি সুন্দরস্সরো. মধুস্সরোতি মধুরযুত্তস্সরো. সতসিপ্পোতি পরেসং সন্তিকে অসিক্খিত্ৰা অত্তনো বলেনেৰ নিপ্ফন্নঅনেকসতসিপ্পো. খত্তিযোতি ওক্কাকপৰেণিযং জাতো অসম্ভিন্নখত্তিযো. কুসরাজাতি সক্কদত্তিযকুসতিণসমাননামো রাজা. এৰরূপো হি অঞ্ঞো রাজা নাম নত্থীতি জানিত্ৰা এতস্স পিযং করোহীতি খুজ্জা এত্তকাহি গাথাহি তস্স গুণং কথেসি.
পভাৰতী তস্সা ৰচনং সুত্ৰা ‘‘খুজ্জে অতিৰিয গজ্জসি, হত্থেন পাপুণন্তী সসামিকভাৰং তে জানাপেস্সামী’’তি খুজ্জং তজ্জেসি. সাপি তং ‘‘অহং তং রক্খমানা পিতুনো তে কুসরাজস্স আগতভাৰং নারোচেসিং, হোতু, অজ্জ রঞ্ঞো আরোচেস্সামী’’তি মহন্তেন সদ্দেন ভাযাপেসি. সাপি ‘‘কোচিদেৰ সুণেয্যা’’তি খুজ্জং সঞ্ঞাপেসি. বোধিসত্তোপি তং পস্সিতুং অলভন্তো সত্ত মাসে দুব্ভোজনেন দুক্খসেয্যায কিলমন্তো চিন্তেসি – ‘‘কো মে এতায অত্থো, সত্ত মাসে ৰসন্তো এতং পস্সিতুম্পি ন লভামি, অতিৰিয কক্খল়া সাহসিকা, গন্ত্ৰা মাতাপিতরো পস্সিস্সামী’’তি. তস্মিং খণে সক্কো আৰজ্জেন্তো তস্স উক্কণ্ঠিতভাৰং ঞত্ৰা ‘‘রাজা সত্ত মাসে পভাৰতিং দট্ঠুম্পি ন লভি, লভনাকারমস্স করিস্সামী’’তি মদ্দরঞ্ঞো দূতে কত্ৰা সত্তন্নং ¶ রাজূনং দূতং পাহেন্তো ‘‘পভাৰতী, কুসরাজং ছড্ডেত্ৰা আগতা, আগচ্ছন্তু পভাৰতিং গণ্হন্তূ’’তি একেকস্স ৰিসুং ৰিসুং সাসনং পহিণি. তে মহাপরিৰারেন গন্ত্ৰা নগরং পত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞস্স আগতকারণং ন জানন্তি. তে ‘‘ত্ৰং কস্মা আগতো, ত্ৰং কস্মা আগতোসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা তমত্থং ঞত্ৰা কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘একং কির ধীতরং সত্তন্নং দস্সতি, পস্সথস্স অনাচারং, উপ্পণ্ডেতি নো, গণ্হথ ন’’ন্তি ‘‘সব্বেসম্পি অম্হাকং পভাৰতিং দেতু যুদ্ধং ৰা’’তি সাসনানি পহিণিত্ৰা নগরং পরিৰারযিংসু. মদ্দরাজা সাসনং সুত্ৰা ভীততসিতো অমচ্চে আমন্তেত্ৰা ‘‘কিং করোমা’’তি পুচ্ছি. অথ নং অমচ্চা ‘‘দেৰ ¶ ¶ , সত্তপি রাজানো পভাৰতিং নিস্সায আগতা, ‘সচে ন দস্সতি, পাকারং ভিন্দিত্ৰা নগরং পৰিসিত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপেত্ৰা তং গণ্হিস্সামা’তি ৰদন্তি, পাকারে অভিন্নেযেৰ তেসং পভাৰতিং পেসেস্সামা’’তি ৰত্ৰা গাথমাহংসু –
‘‘এতে নাগা উপত্থদ্ধা, সব্বে তিট্ঠন্তি ৰম্মিতা;
পুরা মদ্দন্তি পাকারং, আনেন্তেতং পভাৰতি’’ন্তি.
তত্থ উপত্থদ্ধাতি অতিথদ্ধা দপ্পিতা. আনেন্তেতং পভাৰতিন্তি আনেন্তু এতং পভাৰতিন্তি সাসনানি পহিণিংসু. তস্মা যাৰ এতে নাগা পাকারং ন মদ্দন্তি, তাৰ নেসং পভাৰতিং পেসেহি, মহারাজাতি.
তং সুত্ৰা রাজা ‘‘সচাহং একস্স পভাৰতিং পেসেস্সামি, সেসা যুদ্ধং করিস্সন্তি, ন সক্কা একস্স দাতুং, সকলজম্বুদীপে অগ্গরাজানং ‘ৰিরূপো’তি ছড্ডেত্ৰা আগতা আগমনস্স ফলং লভতু, ৰধিত্ৰান নং সত্ত খণ্ডানি কত্ৰা সত্তন্নং খত্তিযানং পেসেস্সামী’’তি ৰদন্তো অনন্তরং গাথমাহ –
‘‘সত্ত বিলে করিত্ৰান, অহমেতং পভাৰতিং;
খত্তিযানং পদস্সামি, যে মং হন্তুং ইধাগতা’’তি.
তস্স সা কথা সকলনিৰেসনে পাকটা অহোসি. পরিচারিকা গন্ত্ৰা ‘‘রাজা কির তং সত্ত খণ্ডানি কত্ৰা সত্তন্নং রাজূনং পেসেস্সতী’’তি পভাৰতিযা আরোচেসুং. সা মরণভযভীতা আসনা ৰুট্ঠায ভগিনীহি পরিৰুতা মাতু সিরিগব্ভং অগমাসি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘অৰুট্ঠহি ¶ রাজপুত্তী, সামা কোসেয্যৰাসিনী;
অস্সুপুণ্ণেহি নেত্তেহি, দাসীগণপুরক্খতা’’তি.
তত্থ সামাতি সুৰণ্ণৰণ্ণা. কোসেয্যৰাসিনীতি সুৰণ্ণখচিতকোসেয্যনিৰসনা.
সা মাতু সন্তিকং গন্ত্ৰা মাতরং ৰন্দিত্ৰা পরিদেৰমানা আহ –
‘‘তং ¶ ¶ নূন কক্কূপনিসেৰিতং মুখং, আদাসদন্তাথরুপচ্চৰেক্খিতং;
সুভং সুনেত্তং ৰিরজং অনঙ্গণং, ছুদ্ধং ৰনে ঠস্সতি খত্তিযেহি.
‘‘তে নূন মে অসিতে ৰেল্লিতগ্গে, কেসে মুদূ চন্দনসারলিত্তে;
সমাকুলে সীৰথিকায মজ্ঝে, পাদেহি গিজ্ঝা পরিকড্ঢিস্সন্তি.
‘‘তা নূন মে তম্বনখা সুলোমা, বাহা মুদূ চন্দনসারলিত্তা;
ছিন্না ৰনে উজ্ঝিতা খত্তিযেহি, গয্হ ধঙ্কো গচ্ছতি যেনকামং.
‘‘তে নূন তালূপনিভে অলম্বে, নিসেৰিতে কাসিকচন্দনেন;
থনেসু মে লম্বিস্সতি সিঙ্গালো, মাতূৰ পুত্তো তরুণো তনূজো.
‘‘তং নূন সোণিং পুথুলং সুকোট্টিতং, নিসেৰিতং কঞ্চনমেখলাহি;
ছিন্নং ৰনে খত্তিযেহী অৰত্থং, সিঙ্গালসঙ্ঘা পরিকড্ঢিস্সন্তি.
‘‘সোণা ধঙ্কা সিঙ্গালা চ, যে চঞ্ঞে সন্তি দাঠিনো;
অজরা নূন হেস্সন্তি, ভক্খযিত্ৰা পভাৰতিং.
‘‘সচে ¶ মংসানি হরিংসু, খত্তিযা দূরগামিনো;
অট্ঠীনি অম্ম যাচিত্ৰা, অনুপথে দহাথ নং.
‘‘খেত্তানি অম্ম কারেত্ৰা, কণিকারেত্থ রোপয;
যদা তে পুপ্ফিতা অস্সু, হেমন্তানং হিমচ্চযে;
সরেয্যাথ মমং অম্ম, এৰংৰণ্ণা পভাৰতী’’তি.
তত্থ কক্কূপনিসেৰিতন্তিল কক্কূপনিসেৰিতন্তি সাসপকক্কলোণকক্কমত্তিককক্কতিলকক্কহলিদ্দিকক্কমুখচুণ্ণকেহি ইমেহি পঞ্চহি কক্কেহি উপনিসেৰিতং. আদাসদন্তাথরুপচ্চৰেক্খিতন্তি ¶ দন্তমযথরুম্হি আদাসে পচ্চৰেক্খিতং তত্থ ওলোকেত্ৰা মণ্ডিতং. সুভন্তি সুভমুখং. ৰিরজন্তি ৰিগতরজং নিম্মলং. অনঙ্গণন্তি গণ্ডপিল়কাদিদোসরহিতং. ছুদ্ধন্তি অম্ম এৰরূপং মম মুখং অদ্ধা ইদানি খত্তিযেহি ছড্ডিতং ৰনে ¶ অরঞ্ঞে ঠস্সতীতি পরিদেৰতি. অসিতেতি কাল়কে. ৰেল্লিতগ্গেতি উন্নতগ্গে. সীৰথিকাযাতি সুসানম্হি. পরিকড্ঢিস্সন্তীতি এৰরূপে মম কেসে মনুস্সমংসখাদকা গিজ্ঝা পাদেহি পহরিত্ৰা নূন পরিকড্ঢিস্সন্তি. গয্হ ধঙ্কো গচ্ছতি যেনকামন্তি অম্ম মম এৰরূপং বাহং নূন ধঙ্কো গহেত্ৰা লুঞ্জিত্ৰা খাদন্তো যেনকামং গচ্ছিস্সতি.
তালূপনিভেতি সুৰণ্ণতালফলসদিসে. কাসিকচন্দনেনাতি সুখুমচন্দনেন নিসেৰিতে. থনেসু মেতি অম্ম মম সুসানে পতিতায এৰরূপে থনে দিস্ৰা মুখেন ডংসিত্ৰা তেসু মে থনেসু অত্তনো তনুজো মাতু তরুণপুত্তো ৰিয নূন সিঙ্গালো লম্বিস্সতি. সোণিন্তি কটিং. সুকোট্টিতন্তি গোহনুকেন পহরিত্ৰা সুৰড্ঢিতং. অৰত্থন্তি ছড্ডিতং. ভক্খযিত্ৰাতি অম্ম এতে এত্তকা নূন মম মংসং খাদিত্ৰা অজরা ভৰিস্সন্তি.
সচে মংসানি হরিংসূতি অম্ম সচে তে খত্তিযা মযিং পটিবদ্ধচিত্তা মম মংসানি হরেয্যুং, অথ তুম্হে অট্ঠীনি যাচিত্ৰা অনুপথে দহাথনং, জঙ্ঘমগ্গমহামগ্গানং অন্তরে দহেয্যাথাতি ৰদতি. খেত্তানীতি অম্ম মম ঝাপিতট্ঠানে মালাদিৰত্থূনি কারেত্ৰা এত্থ এতেসু খেত্তেসু কণিকাররুক্খে রোপয. হিমচ্চযেতি হিমপাতাতিক্কমে ফগ্গুণমাসে. সরেয্যাথাতি তেসং পুপ্ফানং সুৰণ্ণচঙ্কোটকং পূরেত্ৰা ঊরূসু ঠপেত্ৰা মম ধীতা পভাৰতী এৰংৰণ্ণাতি সরেয্যাথ.
ইতি ¶ সা মরণভযতজ্জিতা মাতু সন্তিকে ৰিলপি. মদ্দরাজাপি ‘‘ফরসুঞ্চ গণ্ডিকঞ্চ গহেত্ৰা চোরঘাতকো ইধেৰ আগচ্ছতূ’’তি আণাপেসি. তস্স আগমনং সকলরাজগেহে পাকটং অহোসি. অথস্স আগতভাৰং সুত্ৰা পভাৰতিযা মাতা উট্ঠাযাসনা সোকসমপ্পিতা রঞ্ঞো সন্তিকং অগমাসি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘তস্সা মাতা উদট্ঠাসি, খত্তিযা দেৰৰণ্ণিনী;
দিস্ৰা অসিঞ্চ সূনঞ্চ, রঞ্ঞো মদ্দস্সন্তেপুরে’’তি.
তত্থ ¶ উদট্ঠাসীতি আসনা উট্ঠায রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা অট্ঠাসি. দিস্ৰা অসিঞ্চ সূনঞ্চাতি অন্তেপুরম্হি অলঙ্কতমহাতলে রঞ্ঞো পুরতো নিক্খিত্তং ফরসুঞ্চ গণ্ডিকঞ্চ দিস্ৰা ৰিলপন্তী গাথমাহ –
‘‘ইমিনা ¶ নূন অসিনা, সুসঞ্ঞং তনুমজ্ঝিমং;
ধীতরং মদ্দ হন্ত্ৰান, খত্তিযানং পদস্সসী’’তি.
তত্থ অসিনাতি ফরসুং সন্ধাযাহ. সো হি ইমস্মিং ঠানে অসি নাম জাতো. সুসঞ্ঞং তনুমজ্ঝিমন্তি সুট্ঠু সঞ্ঞাতং তনুমজ্ঝিমং.
অথ নং রাজা সঞ্ঞাপেন্তো আহ – ‘‘দেৰি, কিং কথেসি, তৰ ধীতা সকলজম্বুদীপে অগ্গরাজানং ‘ৰিরূপো’তি ছড্ডেত্ৰা গতমগ্গে পদৰলঞ্জে অৰিনট্ঠেযেৰ মচ্চুং নলাটেনাদায আগতা, ইদানি অত্তনো রূপং নিস্সায ঈদিসং ফলং লভতূ’’তি. সা তস্স ৰচনং সুত্ৰা ধীতু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰিলপন্তী আহ –
‘‘ন মে অকাসি ৰচনং, অত্থকামায পুত্তিকে;
সাজ্জ লোহিতসঞ্ছন্না, গচ্ছসি যমসাধনং.
‘‘এৰমাপজ্জতী পোসো, পাপিযঞ্চ নিগচ্ছতি;
যো ৰে হিতানং ৰচনং, ন করোতি অত্থদস্সিনং.
‘‘সচে চ অজ্জ ধারেসি, কুমারং চারুদস্সনং;
কুসেন জাতং খত্তিযং, সুৰণ্ণমণিমেখলং;
পূজিতং ঞাতিসঙ্ঘেহি, ন গচ্ছসি যমক্খযং.
‘‘যত্থস্সু ¶ ভেরী নদতি, কুঞ্জরো চ নিকূজতি;
খত্তিযানং কুলে ভদ্দে, কিন্নু সুখতরং ততো.
‘‘অস্সো চ সিসতি দ্ৰারে, কুমারো উপরোদতি;
খত্তিযানং কুলে ভদ্দে, কিন্নু সুখতরং ততো.
‘‘মযূরকোঞ্চাভিরুদে, কোকিলাভিনিকূজিতে;
খত্তিযানং কুলে ভদ্দে, কিন্নু সুখতরং ততো’’তি.
তত্থ ¶ পুত্তিকেতি তং আলপতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – অম্ম, ইধ কিং করিস্সসি, সামিকস্স সন্তিকং গচ্ছ, মা রূপমদেন মজ্জীতি এৰং যাচন্তিযাপি মে ৰচনং ন অকাসি, সা ত্ৰং অজ্জ লোহিতসঞ্ছন্না গচ্ছসি যমসাধনং, মচ্চুরাজস্স ভৰনং ¶ গমিস্সসীতি. পাপিযঞ্চাতি ইতো পাপতরঞ্চ নিগচ্ছতি. সচে চ অজ্জ ধারেসীতি, অম্ম, সচে ত্ৰং চিত্তস্স ৰসং অগন্ত্ৰা কুসনরিন্দং পটিচ্চ লদ্ধং অত্তনো রূপেন সদিসং চারুদস্সনং কুমারং অজ্জ ধারযিস্সসি. যমক্খযন্তি এৰং সন্তে যমনিৰেসনং ন গচ্ছেয্যাসি. ততো যম্হি খত্তিযকুলে অযং ৰিভূতি, তম্হা নানাভেরিসদ্দেন চেৰ মত্তৰারণকোঞ্চনাদেন চ নিন্নাদিতা কুসাৰতীরাজকুলা কিং নু সুখতরং দিস্ৰা ইধাগতাসীতি অত্থো. সিসতীতি হসতি. কুমারোতি সুসিক্খিতো গন্ধব্বকুমারো. উপরোদতীতি নানাতূরিযানি গহেত্ৰা উপহারং করোতি. কোকিলাভিনিকূজিতেতি কুসরাজকুলে সাযং পাতো পৰত্তনচ্চগীতৰাদিতূপহারং পটিপ্ফরন্তী ৰিয কোকিলেহি অভিনিকূজিতে.
ইতি সাপি এত্তকাহি গাথাহি তায সদ্ধিং সল্লপিত্ৰা ‘‘সচে অজ্জ কুসনরিন্দো ইধ অস্স, ইমে সত্ত রাজানো পলাপেত্ৰা মম ধীতরং দুক্খা পমোচেত্ৰা আদায গচ্ছেয্যা’’তি চিন্তেত্ৰা গাথমাহ –
‘‘কহং নু খো সত্তুমদ্দনো, পররট্ঠপ্পমদ্দনো;
কুসো সোল়ারপঞ্ঞাণো, যো নো দুক্খা পমোচযে’’তি.
তত্থ সোল়ারপঞ্ঞাণোতি উল়ারপঞ্ঞো.
ততো ¶ পভাৰতী ‘‘মম মাতু কুসস্স ৰণ্ণং ভণন্তিযা মুখং নপ্পহোতি, আচিক্খিস্সামি তাৰস্সা তস্স ইধেৰ আল়ারিককম্মং কত্ৰা ৰসনভাৰ’’ন্তি চিন্তেত্ৰা গাথমাহ –
‘‘ইধেৰ সো সত্তুমদ্দনো, পররট্ঠপ্পমদ্দনো;
কুসো সোল়ারপঞ্ঞাণো, যো তে সব্বে ৰধিস্সতী’’তি.
অথস্সা মাতা ‘‘অযং মরণভযভীতা ৰিপ্পলপতী’’তি চিন্তেত্ৰা গাথমাহ –
‘‘উম্মত্তিকা ¶ নু ভণসি, অন্ধবালা পভাসসি;
কুসো চে আগতো অস্স, কিং ন জানেমু তং ময’’ন্তি.
তত্থ অন্ধবালাতি সম্মূল়্হা অঞ্ঞাণা হুত্ৰা. কিং ন জানেমূতি কেন কারণেন তং ন জানেয্যাম. সো হি অন্তরামগ্গে ঠিতোৰ অম্হাকং সাসনং পেসেয্য, সমুস্সিতদ্ধজা চতুরঙ্গিনীসেনা পঞ্ঞাযেথ, ত্ৰং পন মরণভযেন কথেসীতি.
সা ¶ এৰং ৰুত্তে ‘‘ন মে মাতা সদ্দহতি, তস্স ইধাগন্ত্ৰা সত্ত মাসে ৰসনভাৰং ন জানাতি, দস্সেস্সামি ন’’ন্তি চিন্তেত্ৰা মাতরং হত্থে গহেত্ৰা সীহপঞ্জরং ৰিৰরিত্ৰা হত্থং পসারেত্ৰা দস্সেন্তী গাথমাহ –
‘‘এসো আল়ারিকো পোসো, কুমারীপুরমন্তরে;
দল়্হং কত্ৰান সংৰেল্লিং, কুম্ভিং ধোৰতি ওণতো’’তি.
তত্থ কুমারীপুরমন্তরেতি ৰাতপানে ঠিতা তৰ ধীতানং কুমারীনং ৰসনট্ঠানন্তরে নং ওলোকেহি. সংৰেল্লিন্তি কচ্ছং বন্ধিত্ৰা কুম্ভিং ধোৰতি.
সো কির তদা ‘‘অজ্জ মে মনোরথো মত্থকং পাপুণিস্সতি, অদ্ধা মরণভযতজ্জিতা, পভাৰতী, মম আগতভাৰং কথেস্সতি, ভাজনানি ধোৰিত্ৰা পটিসামেস্সামী’’তি উদকং আহরিত্ৰা ভাজনানি ধোৰিতুং আরভি. অথ নং মাতা পরিভাসন্তী গাথমাহ –
‘‘ৰেণী ত্ৰমসি চণ্ডালী, অদূসি কুলগন্ধিনী;
কথং মদ্দকুলে জাতা, দাসং কযিরাসি কামুক’’ন্তি.
তত্থ ¶ ৰেণীতি তচ্ছিকা. অদূসি কুলগন্ধিনীতি উদাহু ত্ৰং কুলদূসিকা. কামুকন্তি কথং নাম ত্ৰং এৰরূপে কুলে জাতা অত্তনো সামিকং দাসং করেয্যাসীতি.
ততো পভাৰতী ‘‘মম মাতা ইমস্স মং নিস্সায এৰং ৰসনভাৰং ন জানাতি মঞ্ঞে’’তি চিন্তেত্ৰা ইতরং গাথমাহ –
‘‘নম্হি ¶ ৰেণী ন চণ্ডালী, ন চম্হি কুলগন্ধিনী;
ওক্কাকপুত্তো ভদ্দন্তে, ত্ৰং নু দাসোতি মঞ্ঞসী’’তি.
তত্থ ওক্কাকপুত্তোতি, অম্ম, এস ওক্কাকপুত্তো, ত্ৰং পন ‘‘দাসো’’তি মঞ্ঞসি, কস্মা নং অহং ‘‘দাসো’’তি কথেস্সামীতি.
ইদানিস্স যসং ৰণ্ণেন্তী আহ –
‘‘যো ব্রাহ্মণসহস্সানি, সদা ভোজেতি ৰীসতিং;
ওক্কাকপুত্তো ভদ্দন্তে, ত্ৰং নু দাসোতি মঞ্ঞসি.
যস্স ¶ নাগসহস্সানি, সদা যোজেন্তি ৰীসতিং;
ওক্কাকপুত্তো ভদ্দন্তে, ত্ৰং নু দাসোতি মঞ্ঞসি.
‘‘যস্স অস্সসহস্সানি, সদা যোজেন্তি ৰীসতিং;
ওক্কাকপুত্তো ভদ্দন্তে, ত্ৰং নু দাসোতি মঞ্ঞসি.
‘‘যস্স রথসহস্সানি, সদা যোজেন্তি ৰীসতিং;
ওক্কাকপুত্তো ভদ্দন্তে, ত্ৰং নু দাসোতি মঞ্ঞসি;
যস্স উসভসহস্সানি, সদা যোজেন্তি ৰীসতিং;
ওক্কাকপুত্তো ভদ্দন্তে, ত্ৰং নু দাসোতি মঞ্ঞসি.
‘‘যস্স ধেনুসহস্সানি, সদা দুহন্তি ৰীসতিং;
ওক্কাকপুত্তো ভদ্দন্তে, ত্ৰং নু দাসোতি মঞ্ঞসী’’তি.
এৰং তায পঞ্চহি গাথাহি মহাসত্তস্স যসো ৰণ্ণিতো. অথস্সা মাতা ‘‘অযং অসম্ভিতা কথং কথেতি, অদ্ধা এৰমেত’’ন্তি সদ্দহিত্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা তমত্থং আরোচেসি. সো ৰেগেন পভাৰতিযা সন্তিকং ¶ গন্ত্ৰা ‘‘সচ্চং কির, অম্ম, কুসরাজা ইধাগতো’’তি. ‘‘আম তাত, অজ্জস্স সত্ত মাসা অতিক্কন্তা তৰ ধীতানং আল়ারিকত্তং করোন্তস্সা’’তি. সো তস্সা অসদ্দহন্তো খুজ্জং পুচ্ছিত্ৰা যথাভূতং সুত্ৰা ধীতরং গরহন্তো গাথমাহ –
‘‘তগ্ঘ ¶ তে দুক্কটং বালে, যং খত্তিযং মহব্বলং;
নাগং মণ্ডূকৰণ্ণেন, ন তং অক্খাসিধাগত’’ন্তি.
তত্থ তগ্ঘাতি একংসেনেৰ.
সো ধীতরং গরহিত্ৰা ৰেগেন তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা কতপটিসন্থারো অঞ্জলিং পগ্গয্হ অত্তনো অচ্চযং দস্সেন্তো গাথমাহ –
‘‘অপরাধং মহারাজ, ত্ৰং নো খম রথেসভ;
যং তং অঞ্ঞাতৰেসেন, নাঞ্ঞাসিম্হা ইধাগত’’ন্তি.
তং সুত্ৰা মহাসত্তো ‘‘সচাহং ফরুসং ৰক্খামি, ইধেৰস্স হদযং ফলিস্সতি, অস্সাসেস্সামি ন’’ন্তি চিন্তেত্ৰা ভাজনন্তরে ঠিতোৰ ইতরং গাথমাহ –
‘‘মাদিসস্স ন তং ছন্নং, যোহং আল়ারিকো ভৰে;
ত্ৰঞ্ঞেৰ মে পসীদস্সু, নত্থি তে দেৰ দুক্কট’’ন্তি.
রাজা তস্স সন্তিকা পটিসন্থারং লভিত্ৰা পাসাদং অভিরুহিত্ৰা পভাৰতিং পক্কোসাপেত্ৰা খমাপনত্থায পেসেতুং গাথমাহ –
‘‘গচ্ছ ¶ বালে খমাপেহি, কুসরাজং মহব্বলং;
খমাপিতো কুসো রাজা, সো তে দস্সতি জীৰিত’’ন্তি.
সা পিতু ৰচনং সুত্ৰা ভগিনীহি চেৰ পরিচারিকাহি চ পরিৰুতা তস্স সন্তিকং অগমাসি. সোপি কম্মকারৰেসেন ঠিতোৰ তস্সা অত্তনো সন্তিকং আগমনং ঞত্ৰা ‘‘অজ্জ পভাৰতিযা মানং ভিন্দিত্ৰা পাদমূলে নং কললে নিপজ্জাপেস্সামী’’তি সব্বং অত্তনা আভতং উদকং ছড্ডেত্ৰা খলমণ্ডলমত্তং ঠানং মদ্দিত্ৰা এককললং অকাসি. সা তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা তস্স পাদেসু নিপতিত্ৰা কললপিট্ঠে নিপন্না তং খমাপেসি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘পিতুস্স ¶ ¶ ৰচনং সুত্ৰা, দেৰৰণ্ণী পভাৰতী;
সিরসা অগ্গহী পাদে, কুসরাজং মহব্বল’’ন্তি.
তত্থ সিরসাতি সিরসা নিপতিত্ৰা কুসরাজানং পাদে অগ্গহেসীতি.
গহেত্ৰা চ পন নং খমাপেন্তী তিস্সো গাথাযো অভাসি –
‘‘যামা রত্যো অতিক্কন্তা, তামা দেৰ তযা ৰিনা;
ৰন্দে তে সিরসা পাদে, মা মে কুজ্ঝ রথেসভ.
‘‘সব্বং তে পটিজানামি, মহারাজ সুণোহি মে;
ন চাপি অপ্পিযং তুয্হং, করেয্যামি অহং পুন.
‘‘এৰং চে যাচমানায, ৰচনং মে ন কাহসি;
ইদানি মং তাতো হন্ত্ৰা, খত্তিযানং পদস্সতী’’তি.
তত্থ রত্যোতি রত্তিযো. তামাতি তা ইমা সব্বাপি তযা ৰিনা অতিক্কন্তা. সব্বং তে পটিজানামীতি, মহারাজ, এত্তকং কালং মযা তৰ অপ্পিযমেৰ কতং, ইদং তে অহং সব্বং পটিজানামি, অপরম্পি সুণোহি মে, ইতো পট্ঠাযাহং পুন তুয্হং অপ্পিযং ন করিস্সামি. এৰং চেতি সচে এৰং যাচমানায মম ত্ৰং ৰচনং ন করিস্সসীতি.
তং সুত্ৰা রাজা ‘‘সচাহং ‘ইমং ত্ৰঞ্চেৰ জানিস্সসী’তি ৰক্খামি, হদযমস্সা ফলিস্সতি, অস্সাসেস্সামি ন’’ন্তি চিন্তেত্ৰা আহ –
‘‘এৰং তে যাচমানায, কিং ন কাহামি তে ৰচো;
ৰিকুদ্ধো ত্যস্মি কল্যাণি, মা ত্ৰং ভাযি পভাৰতি.
‘‘সব্বং ¶ তে পটিজানামি, রাজপুত্তি সুণোহি মে;
ন চাপি অপ্পিযং তুয্হং, করেয্যামি অহং পুন.
‘‘তৰ ¶ কামা হি সুস্সোণি, পহু দুক্খং তিতিক্খিসং;
বহুং মদ্দকুলং হন্ত্ৰা, নযিতুং তং পভাৰতী’’তি.
তত্থ কিং ন কাহামীতি কিংকারণা তৰ ৰচনং ন করিস্সামি. ৰিকুদ্ধো ত্যস্মীতি ৰিকুদ্ধো নিক্কোপো তে অস্মিং. সব্বং তেতি ৰিকুদ্ধভাৰঞ্চ ইদানি অপ্পিযকরণঞ্চ উভযং তে ইদং সব্বমেৰ পটিজানামি. তৰ কামাতি তৰ ¶ কামেন তং ইচ্ছমানো. তিতিক্খিসন্তি অধিৰাসেমি. বহুং মদ্দকুলং হন্ত্ৰা নযিতুং তন্তি বহুমদ্দরাজকুলং হনিত্ৰা বলক্কারেন তং নেতুং সমত্থোতি.
অথ সো সক্কস্স দেৰরঞ্ঞো পরিচারিকং ৰিয তং অত্তনো পরিচারিকং দিস্ৰা খত্তিযমানং উপ্পাদেত্ৰা ‘‘মযি কির ধরমানেযেৰ মম ভরিযং অঞ্ঞে গহেত্ৰা গমিস্সন্তী’’তি সীহো ৰিয রাজঙ্গণে ৰিজম্ভমানো ‘‘সকলনগরৰাসিনো মে আগতভাৰং জানন্তূ’’তি ৰগ্গন্তো নদন্তো সেল়েন্তো অপ্ফোটেন্তো ‘‘ইদানি তে জীৰগ্গাহং গহেস্সামি, রথাদযো মে যোজেন্তূ’’তি অনন্তরং গাথমাহ –
‘‘যোজযন্তু রথে অস্সে, নানাচিত্তে সমাহিতে;
অথ দক্খথ মে ৰেগং, ৰিধমন্তস্স সত্তৰো’’তি.
তত্থ নানাচিত্তেতি নানালঙ্কারৰিচিত্তে. সমাহিতেতি অস্সে সন্ধায ৰুত্তং, সুসিক্খিতে নিব্বিসেৰনেতি অত্থো. অথ দক্খথ মে ৰেগন্তি অথ মে পরক্কমং পস্সিস্সথাতি.
সত্তূনং গণ্হনং নাম ময্হং ভারো, গচ্ছ ত্ৰং ন্হত্ৰা অলঙ্করিত্ৰা পাসাদং আরুহাতি তং উয্যোজেসি. মদ্দরাজাপিস্স পরিহারকরণত্থং অমচ্চে পহিণি. তে তস্স মহানসদ্ৰারেযেৰ সাণিং পরিক্খিপিত্ৰা কপ্পকে উপট্ঠপেসুং. সো কতমস্সুকম্মো সীসংন্হাতো সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতো অমচ্চাদীহি পরিৰুতো ‘‘পাসাদং অভিরুহিস্সামী’’তি দিসা ৰিলোকেত্ৰা অপ্ফোটেসি. ওলোকিতওলোকিতট্ঠানং ৰিকম্পি. সো ‘‘ইদানি মে পরক্কমং পস্সিস্সথা’’তি আহ. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা অনন্তরং গাথমাহ –
‘‘তঞ্চ তত্থ উদিক্খিংসু, রঞ্ঞো মদ্দস্সন্তেপুরে;
ৰিজম্ভমানং সীহংৰ, ফোটেন্তং দিগুণং ভুজ’’ন্তি.
তস্সত্থো ¶ ¶ – তঞ্চ তত্থ ৰিজম্ভন্তং অপ্ফোটেন্তং রঞ্ঞো অন্তেপুরে ৰাতপানানি ৰিৰরিত্ৰা ইত্থিযো উদিক্খিংসূতি.
অথস্স মদ্দরাজা কতআনেঞ্জকারণং অলঙ্কতৰরৰারণং পেসেসি. সো সমুস্সিতসেতচ্ছত্তং হত্থিক্খন্ধং আরুয্হ ‘‘পভাৰতিং আনেথা’’তি তম্পি পচ্ছতো নিসীদাপেত্ৰা চতুরঙ্গিনিযা সেনায পরিৰুতো পাচীনদ্ৰারেন ¶ নিক্খমিত্ৰা পরসেনং ওলোকেত্ৰা ‘‘অহং কুসরাজা, জীৰিতত্থিকা উরেন নিপজ্জন্তূ’’তি তিক্খত্তুং সীহনাদং নদিত্ৰা সত্তুমদ্দনং অকাসি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘হত্থিক্খন্ধঞ্চ আরুয্হ, আরোপেত্ৰা পভাৰতিং;
সঙ্গামং ওতরিত্ৰান, সীহনাদং নদী কুসো.
‘‘তস্স তং নদতো সুত্ৰা, সীহস্সেৰিতরে মিগা;
খত্তিযা ৰিপলাযিংসু, কুসসদ্দভযট্টিতা.
‘‘হত্থারোহা অনীকট্ঠা, রথিকা পত্তিকারকা;
অঞ্ঞমঞ্ঞস্স ছিন্দন্তি, কুসসদ্দভযট্টিতা.
‘‘তস্মিং সঙ্গামসীসস্মিং, পস্সিত্ৰা হট্ঠমানসো;
কুসস্স রঞ্ঞো দেৰিন্দো, অদা ৰেরোচনং মণিং.
‘‘সো তং ৰিজ্ঝিত্ৰা সঙ্গামং, লদ্ধা ৰেরোচনং মণিং;
হত্থিক্খন্ধগতো রাজা, পাৰেক্খি নগরং পুরং.
‘‘জীৰগ্গাহং গহেত্ৰান, বন্ধিত্ৰা সত্ত খত্তিযে;
সসুরস্সূপনামেসি, ইমে তে দেৰ সত্তৰো.
‘‘সব্বেৰ তে ৰসং গতা, অমিত্তা ৰিহতা তৰ;
কামং করোহি তে তযা, মুঞ্চ ৰা তে হনস্সু ৰা’’তি.
তত্থ ¶ ৰিপলাযিংসূতি সতিং পচ্চুপট্ঠাপেতুং অসক্কোন্তা ৰিপল্লত্থচিত্তা ভিজ্জিংসু. কুসসদ্দভযট্টিতাতি কুসরঞ্ঞো সদ্দং নিস্সায জাতেন ভযেন উপদ্দুতা মূল়্হচিত্তা. অঞ্ঞমঞ্ঞস্স ছিন্দন্তীতি অঞ্ঞমঞ্ঞং ছিন্দন্তি মদ্দন্তি. ‘‘ভিন্দিংসূ’’তিপি পাঠো. তস্মিন্তি এৰং বোধিসত্তস্স সদ্দসৰনেনেৰ সঙ্গামে ভিন্নে তস্মিং সঙ্গামসীসে তং মহাসত্তস্স পরক্কমং পস্সিত্ৰা তুট্ঠহদযো সক্কো ৰেরোচনং নাম মণিক্খন্ধং তস্স অদাসি. নগরং পুরন্তি নগরসঙ্খাতং পুরং. বন্ধিত্ৰাতি তেসঞ্ঞেৰ উত্তরি সাটকেন পচ্ছাবাহং বন্ধিত্ৰা. কামং করোহি তে তযাতি ত্ৰং অত্তনো কামং ইচ্ছং রুচিং করোহি, এতে হি তযা দাসা কতাযেৰাতি.
‘‘তুয্হেৰ সত্তৰো এতে, ন হি তে ময্হ সত্তৰো;
ত্ৰঞ্ঞেৰ নো মহারাজ, মুঞ্চ ৰা তে হনস্সু ৰা’’তি.
তত্থ ত্ৰঞ্ঞেৰ নোতি, মহারাজ, ত্ৰংযেৰ অম্হাকং ইস্সরোতি.
এৰং ¶ ৰুত্তে মহাসত্তো ‘‘কিং ইমেহি মারিতেহি, মা তেসং আগমনং নিরত্থকং হোতু, পভাৰতিযা কনিট্ঠা সত্ত মদ্দরাজধীতরো অত্থি, তা নেসং দাপেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা গাথমাহ –
‘‘ইমা তে ধীতরো সত্ত, দেৰকঞ্ঞূপমা সুভা;
দদাহি নেসং একেকং, হোন্তু জামাতরো তৰা’’তি.
অথ নং রাজা আহ –
‘‘অম্হাকঞ্চেৰ তাসঞ্চ, ত্ৰং নো সব্বেসমিস্সরো;
ত্ৰঞ্ঞেৰ নো মহারাজ, দেহি নেসং যদিচ্ছসী’’তি.
তত্থ ত্ৰং নো সব্বেসন্তি, মহারাজ কুসনরিন্দ, কিং ৰদেসি, ত্ৰঞ্ঞেৰ এতেসঞ্চ সত্তন্নং রাজূনং মমঞ্চ ইমাসঞ্চ সব্বেসং নো ইস্সরো. যদিচ্ছসীতি যদি ইচ্ছসি, যস্স ৰা যং দাতুং ইচ্ছসি, তস্স তং দেহীতি.
এৰং ৰুত্তে সো তা সব্বাপি অলঙ্কারাপেত্ৰা একেকস্স রঞ্ঞো একেকং অদাসি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা পঞ্চ গাথাযো অভাসি –
‘‘একমেকস্স একেকং, অদা সীহস্সরো কুসো;
খত্তিযানং তদা তেসং, রঞ্ঞো মদ্দস্স ধীতরো.
‘‘পীণিতা তেন লাভেন, তুট্ঠা সীহস্সরে কুসে;
সকরট্ঠানি পাযিংসু, খত্তিযা সত্ত তাৰদে.
‘‘পভাৰতিঞ্চ আদায, মণিং ৰেরোচনং সুভং;
কুসাৰতিং কুসো রাজা, অগমাসি মহব্বলো.
‘‘ত্যস্সু একরথে যন্তা, পৰিসন্তা কুসাৰতিং;
সমানা ৰণ্ণরূপেন, নাঞ্ঞমঞ্ঞাতিরোচিসুং.
‘‘মাতা ¶ পুত্তেন সংগচ্ছি, উভযো চ জযম্পতী;
সমগ্গা তে তদা আসুং, ফীতং ধরণিমাৰসু’’ন্তি.
তত্থ পীণিতাতি সন্তপ্পিতা. পাযিংসূতি ইদানি অপ্পমত্তা ভৰেয্যাথাতি কুসনরিন্দেন ওৰদিতা অগমংসু. অগমাসীতি কতিপাহং ৰসিত্ৰা ‘‘অম্হাকং রট্ঠং ¶ গমিস্সামা’’তি সসুরং আপুচ্ছিত্ৰা গতো. একরথে যন্তাতি দ্ৰেপি একরথং অভিরুয্হ গচ্ছন্তা. সমানা ৰণ্ণরূপেনাতি ৰণ্ণেন চ রূপেন চ সমানা হুত্ৰা. নাঞ্ঞমঞ্ঞাতিরোচিসুন্তি একো একং নাতিক্কমি. মণিরতনানুভাৰেন কির মহাসত্তো অভিরূপো অহোসি সুৰণ্ণৰণ্ণো সোভগ্গপ্পত্তো, সো কির পুব্বে পচ্চেকবুদ্ধস্স পিণ্ডপাতনিস্সন্দেন বুদ্ধপটিমাকরণনিস্সন্দেন চ এৰং তেজৰন্তো অহোসি. সংগচ্ছীতি অথস্স মাতা মহাসত্তস্স আগমনং সুত্ৰা নগরে ভেরিং চরাপেত্ৰা মহাসত্তস্স বহুং পণ্ণাকারং আদায পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা সমাগচ্ছি. সোপি মাতরা সদ্ধিংযেৰ নগরং পদক্খিণং কত্ৰা সত্তাহং ছণকীল়ং কীল়িত্ৰা অলঙ্কতপাসাদতলং অভিরুহি. তেপি উভো জযম্পতিকা সমগ্গা অহেসুং, ততো পট্ঠায যাৰজীৰং সমগ্গা সম্মোদমানা ফীতং ধরণিং অজ্ঝাৰসিংসূতি.
সত্থা ¶ ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি, সচ্চপরিযোসানে উক্কণ্ঠিতভিক্খু সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. তদা মাতাপিতরো মহারাজকুলানি অহেসুং, কনিট্ঠো আনন্দো, খুজ্জা খুজ্জুত্তরা, পভাৰতী রাহুলমাতা, পরিসা বুদ্ধপরিসা, কুসরাজা পন অহমেৰ অহোসিন্তি.
কুসজাতকৰণ্ণনা পঠমা.
[৫৩২] ২. সোণনন্দজাতকৰণ্ণনা
দেৰতা নুসি গন্ধব্বোতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো মাতুপোসকভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু সামজাতকে (জা. ২.২২.২৯৬ আদযো) ৰত্থুসদিসং. তদা পন সত্থা ‘‘মা, ভিক্খৰে, ইমং ভিক্খুং উজ্ঝাযিত্থ, পোরাণকপণ্ডিতা সকলজম্বুদীপে রজ্জং লভমানাপি তং অগ্গহেত্ৰা মাতাপিতরো পোসিংসুযেৰা’’তি ৰত্ৰা অতীতং আহরি.
অতীতে ¶ বারাণসী ব্রহ্মৰড্ঢনং নাম নগরং অহোসি. তত্থ মনোজো নাম রাজা রজ্জং কারেসি. তত্থ অঞ্ঞতরো অসীতিকোটিৰিভৰো ব্রাহ্মণমহাসালো অপুত্তকো অহোসি. তস্স ব্রাহ্মণী তেনেৰ ‘‘ভোতি পুত্তং পত্থেহী’’তি ৰুত্তা পত্থেসি. অথ বোধিসত্তো ব্রহ্মলোকা চৰিত্ৰা তস্সা কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গণ্হি, জাতস্স চস্স ‘‘সোণকুমারো’’তি নামং করিংসু. তস্স পদসা গমনকালে অঞ্ঞোপি সত্তো ব্রহ্মলোকা চৰিত্ৰা তস্সাযেৰ কুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিং গণ্হি, তস্স জাতস্স ‘‘নন্দকুমারো’’তি নামং করিংসু. তেসং উগ্গহিতৰেদানং সব্বসিপ্পেসু নিপ্ফত্তিং পত্তানং ৰযপ্পত্তানং রূপসম্পদং দিস্ৰা ব্রাহ্মণো ব্রাহ্মণিং আমন্তেত্ৰা ‘‘ভোতি পুত্তং সোণকুমারং ঘরবন্ধনেন বন্ধিস্সামা’’তি আহ. সা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা পুত্তস্স তমত্থং আচিক্খি ¶ . সো ‘‘অলং, অম্ম, ময্হং ঘরাৰাসেন, অহং যাৰজীৰং তুম্হে পটিজগ্গিত্ৰা তুম্হাকং অচ্চযেন হিমৰন্তং পৰিসিত্ৰা পব্বজিস্সামী’’তি আহ. সা ব্রাহ্মণস্স এতমত্থং আরোচেসি.
তে পুনপ্পুনং কথেন্তাপি তস্স চিত্তং অলভিত্ৰা নন্দকুমারং আমন্তেত্ৰা ‘‘তাত, তেন হি ত্ৰং কুটুম্বং পটিপজ্জাহী’’তি ৰত্ৰা ‘‘নাহং ভাতরা ছড্ডিতখেল়ং সীসেন উক্খিপামি, অহম্পি তুম্হাকং অচ্চযেন ভাতরাৰ সদ্ধিং পব্বজিস্সামী’’তি ৰুত্তে তেসং ৰচনং সুত্ৰা ‘‘ইমে দ্ৰে এৰং তরুণাৰ কামে পজহন্তি, কিমঙ্গং পন মযং, সব্বেযেৰ পব্বজিস্সামা’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘তাতা ¶ , কিং ৰো অম্হাকং অচ্চযেন পব্বজ্জায, ইদানেৰ সব্বে মযং পব্বজিস্সামা’’তি রঞ্ঞো আরোচেত্ৰা সব্বং ধনং দানমুখে ৰিস্সজ্জেত্ৰা দাসজনং ভুজিস্সং কত্ৰা ঞাতীনং দাতব্বযুত্তকং দত্ৰা চত্তারোপি জনা ব্রহ্মৰড্ঢননগরা নিক্খমিত্ৰা হিমৰন্তপদেসে পঞ্চপদুমসঞ্ছন্নং সরং নিস্সায রমণীযে ৰনসণ্ডে অস্সমং মাপেত্ৰা পব্বজিত্ৰা তত্থ ৰসিংসু. উভোপি ভাতরো মাতাপিতরো পটিজগ্গিংসু, তেসং পাতোৰ দন্তকট্ঠঞ্চ মুখধোৰনঞ্চ দত্ৰা পণ্ণসালঞ্চ পরিৰেণঞ্চ সম্মজ্জিত্ৰা পানীযং পরিভোজনীযং উপট্ঠপেত্ৰা অরঞ্ঞতো মধুরফলাফলানি আহরিত্ৰা মাতাপিতরো খাদাপেন্তি, উণ্হেন ৰা সীতেন ৰা ৰারিনা ন্হাপেন্তি, জটা সোধেন্তি, পাদপরিকম্মাদীনি তেসং করোন্তি.
এৰং ¶ অদ্ধানে গতে নন্দপণ্ডিতো ‘‘মযা আভতফলাফলানেৰ পঠমং মাতাপিতরো খাদাপেস্সামী’’তি পুরতো গন্ত্ৰা হিয্যো চ পরহিয্যো চ গহিতট্ঠানতো যানি ৰা তানি ৰা পাতোৰ আহরিত্ৰা মাতাপিতরো খাদাপেসি. তে তানি খাদিত্ৰা মুখং ৰিক্খালেত্ৰা উপোসথিকা ভৰন্তি. সোণপণ্ডিতো পন দূরং গন্ত্ৰা মধুরমধুরানি সুপক্কসুপক্কানি আহরিত্ৰা উপনামেসি. অথ নং, ‘‘তাত, কনিট্ঠেন তে আভতানি মযং পাতোৰ খাদিত্ৰা উপোসথিকা জাতা, ন ইদানি নো অত্থো’’তি ৰদন্তি. ইতি তস্স ফলাফলানি পরিভোগং ন লভন্তি ৰিনস্সন্তি, পুনদিৰসেসুপি তথেৰাতি ¶ . এৰং সো পঞ্চাভিঞ্ঞতায দূরং গন্ত্ৰাপি আহরতি, তে পন ন খাদন্তি.
অথ মহাসত্তো চিন্তেসি – ‘‘মাতাপিতরো মে সুখুমালা, নন্দো চ যানি ৰা তানি ৰা অপক্কদুপ্পক্কানি ফলাফলানি আহরিত্ৰা খাদাপেতি, এৰং সন্তে ইমে ন চীরং পৰত্তিস্সন্তি, ৰারেস্সামি ন’’ন্তি. অথ নং সো আমন্তেত্ৰা ‘‘নন্দ, ইতো পট্ঠায ফলাফলং আহরিত্ৰা মমাগমনং পটিমানেহি, উভোপি একতোৰ খাদাপেস্সামা’’তি আহ. সো এৰং ৰুত্তেপি অত্তনো পুঞ্ঞং পচ্চাসীসন্তো ন তস্স ৰচনমকাসি. মহাসত্তো ‘‘নন্দো মম ৰচনং অকরোন্তো অযুত্তং করোতি, পলাপেস্সামি নং, ততো এককোৰ মাতাপিতরো পটিজগ্গিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘নন্দ, ত্ৰং অনোৰাদকো পণ্ডিতানং ৰচনং ন করোসি, অহং জেট্ঠো, মাতাপিতরো মমেৰ ভারো, অহমেৰ নেসং পটিজগ্গিস্সামি, ত্ৰং ইধ ৰসিতুং ন লচ্ছসি, অঞ্ঞত্থ যাহী’’তি তস্স অচ্ছরং পহরি.
সো তেন পলাপিতো তস্স সন্তিকে ঠাতুং অসক্কোন্তো তং ৰন্দিত্ৰা মাতাপিতরো উপসঙ্কমিত্ৰা তমত্থং আরোচেত্ৰা অত্তনো পণ্ণসালং পৰিসিত্ৰা কসিণং ওলোকেত্ৰা তং দিৰসমেৰ ¶ পঞ্চ অভিঞ্ঞাযো অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অহং সীনেরুপাদতো রতনৰালুকা আহরিত্ৰা মম ভাতু পণ্ণসালায পরিৰেণে ওকিরিত্ৰা ভাতরং খমাপেতুং পহোমি, এৰম্পি ন সোভিস্সতি, অনোতত্ততো উদকং আহরিত্ৰা মম ভাতু পণ্ণসালায পরিৰেণে ওসিঞ্চিত্ৰা ভাতরং খমাপেতুং পহোমি, এৰম্পি ন সোভিস্সতি, সচে মে ভাতরং দেৰতানং ৰসেন খমাপেয্যং, চত্তারো চ মহারাজানো সক্কঞ্চ আনেত্ৰা ভাতরং খমাপেতুং পহোমি, এৰম্পি ন সোভিস্সতি ¶ , সকলজম্বুদীপে মনোজং অগ্গরাজানং আদিং কত্ৰা রাজানো আনেত্ৰা খমাপেস্সামি, এৰং সন্তে মম ভাতু গুণো সকলজম্বুদীপে অৰত্থরিত্ৰা গমিস্সতি, চন্দিমসূরিযো ৰিয পঞ্ঞাযিস্সতী’’তি. সো তাৰদেৰ ইদ্ধিযা গন্ত্ৰা ব্রহ্মৰড্ঢননগরে তস্স রঞ্ঞো নিৰেসনদ্ৰারে ওতরিত্ৰা ঠিতো ‘‘একো কির ¶ ৰো তাপসো দট্ঠুকামো’’তি রঞ্ঞো আরোচাপেসি. রাজা ‘‘কিং পব্বজিতস্স মযা দিট্ঠেন, আহারত্থায আগতো ভৰিস্সতী’’তি ভত্তং পহিণি, সো ভত্তং ন ইচ্ছি. তণ্ডুলং পহিণি, তণ্ডুলং ন ইচ্ছি. ৰত্থানি পহিণি, ৰত্থানি ন ইচ্ছি. তম্বূলং পহিণি, তম্বূলং ন ইচ্ছি. অথস্স সন্তিকে দূতং পেসেসি, ‘‘কিমত্থং আগতোসী’’তি. সো দূতেন পুট্ঠো ‘‘রাজানং উপট্ঠহিতুং আগতোম্হী’’তি আহ. রাজা তং সুত্ৰা ‘‘বহূ মম উপট্ঠাকা, অত্তনোৰ তাপসধম্মং করোতূ’’তি পেসেসি. সো তং সুত্ৰা ‘‘অহং তুম্হাকং অত্তনো বলেন সকলজম্বুদীপে রজ্জং গহেত্ৰা দস্সামী’’তি আহ.
তং সুত্ৰা রাজা চিন্তেসি – ‘‘পব্বজিতা নাম পণ্ডিতা, কিঞ্চি উপাযং জানিস্সন্তী’’তি তং পক্কোসাপেত্ৰা আসনে নিসীদাপেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘ভন্তে, তুম্হে কির ময্হং সকলজম্বুদীপরজ্জং গহেত্ৰা দস্সথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘আম মহারাজা’’তি. ‘‘কথং গণ্হিস্সথা’’তি? ‘‘মহারাজ, অন্তমসো খুদ্দকমক্খিকায পিৰনমত্তম্পি লোহিতং কস্সচি অনুপ্পাদেত্ৰা তৰ ধনচ্ছেদং অকত্ৰা অত্তনো ইদ্ধিযাৰ গহেত্ৰা দস্সামি, অপিচ কেৰলং পপঞ্চং অকত্ৰা অজ্জেৰ নিক্খমিতুং ৰট্টতী’’তি. সো তস্স ৰচনং সদ্দহিত্ৰা সেনঙ্গপরিৰুতো নগরা নিক্খমি. সচে সেনায উণ্হং হোতি, নন্দপণ্ডিতো অত্তনো ইদ্ধিযা ছাযং কত্ৰা সীতং করোতি, দেৰে ৰস্সন্তে সেনায উপরি ৰস্সিতুং ন দেতি, সীতং ৰা উণ্হং ৰা ৰারেতি, মগ্গে খাণুকণ্টকাদযো সব্বপরিস্সযে অন্তরধাপেতি, মগ্গং কসিণমণ্ডলং ৰিয সমং কত্ৰা সযং আকাসে চম্মখণ্ডং পত্থরিত্ৰা পল্লঙ্কেন নিসিন্নো সেনায পরিৰুতো গচ্ছতি.
এৰং সেনং আদায পঠমং কোসলরট্ঠং গন্ত্ৰা নগরস্সাৰিদূরে খন্ধাৰারং নিৰাসাপেত্ৰা ‘‘যুদ্ধং ৰা নো দেতু সেতচ্ছত্তং ৰা’’তি কোসলরঞ্ঞো দূতং পাহেসি. সো কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘কিং অহং ন রাজা’’তি ‘‘যুদ্ধং দম্মী’’তি সেনায পুরক্খতো নিক্খমি. দ্ৰে ¶ সেনা যুজ্ঝিতুং আরভিংসু ¶ . নন্দপণ্ডিতো দ্ৰিন্নম্পি অন্তরে অত্তনো নিসীদনং অজিনচম্মং মহন্তং কত্ৰা পসারেত্ৰা দ্ৰীহিপি ¶ সেনাহি খিত্তসরে চম্মেনেৰ সম্পটিচ্ছি. একসেনাযপি কোচি কণ্ডেন ৰিদ্ধো নাম নত্থি, হত্থগতানং পন কণ্ডানং খযেন দ্ৰেপি সেনা নিরুস্সাহা অট্ঠংসু. নন্দপণ্ডিতো মনোজরাজস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘মা ভাযি, মহারাজা’’তি অস্সাসেত্ৰা কোসলস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘মহারাজ, মা ভাযি, নত্থি তে পরিপন্থো, তৰ রজ্জং তৰেৰ ভৰিস্সতি, কেৰলং মনোজরঞ্ঞো ৰসৰত্তী হোহী’’তি আহ. সো তস্স সদ্দহিত্ৰা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি. অথ নং মনোজস্স সন্তিকং নেত্ৰা ‘‘মহারাজ, কোসলরাজা তে ৰসে ৰত্ততি, ইমস্স রজ্জং ইমস্সেৰ হোতূ’’তি আহ. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা তং অত্তনো ৰসে ৰত্তেত্ৰা দ্ৰে সেনা আদায অঙ্গরট্ঠং গন্ত্ৰা অঙ্গং গহেত্ৰা ততো মগধরট্ঠন্তি এতেনুপাযেন সকলজম্বুদীপে রাজানো অত্তনো ৰসে ৰত্তেত্ৰা ততো তেহি পরিৰুতো ব্রহ্মৰড্ঢননগরমেৰ গতো. রজ্জং গণ্হন্তো পনেস সত্তন্নং সংৰচ্ছরানং উপরি সত্তদিৰসাধিকেহি সত্তমাসেহি গণ্হি. সো একেকরাজধানিতো নানপ্পকারং খজ্জভোজনং আহরাপেত্ৰা একসতরাজানো গহেত্ৰা তেহি সদ্ধিং সত্তাহং মহাপানং পিৰি.
নন্দপণ্ডিতো ‘‘যাৰ রাজা সত্তাহং ইস্সরিযসুখং অনুভোতি, তাৰস্স অত্তানং ন দস্সেস্সামী’’তি উত্তরকুরুম্হি পিণ্ডায চরিত্ৰা হিমৰন্তে কঞ্চনগুহাদ্ৰারে সত্তাহং ৰসি. মনোজোপি সত্তমে দিৰসে অত্তনো মহন্তং সিরিৰিভৰং ওলোকেত্ৰা ‘‘অযং যসো ন ময্হং মাতাপিতূহি, ন অঞ্ঞেহি দিন্নো, নন্দতাপসং নিস্সায উপ্পন্নো, তং খো পন মে অপস্সন্তস্স অজ্জ সত্তমো দিৰসো, কহং নু খো মে যসদাযকো’’তি নন্দপণ্ডিতং সরি. সো তস্স অনুস্সরণভাৰং ঞত্ৰা আগন্ত্ৰা পুরতো আকাসে অট্ঠাসি. রাজা তং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অহং ইমস্স তাপসস্স দেৰতাভাৰং ৰা মনুস্সভাৰং ৰা ন জানামি, সচে এস ¶ মনুস্সো ভৰেয্য, সকলজম্বুদীপরজ্জং এতস্সেৰ দস্সামি. অথ দেৰো, সক্কারমস্স করিস্সামী’’তি. সো তং ৰীমংসন্তো পঠমং গাথমাহ –
‘‘দেৰতা নুতি গন্ধব্বো, অদু সক্কো পুরিন্দদো;
মনুস্সভূতো ইদ্ধিমা, কথং জানেমু তং ময’’ন্তি.
সো তস্স ৰচনং সুত্ৰা সভাৰমেৰ কথেন্তো দুতিযং গাথমাহ –
‘‘নাপি ¶ ¶ দেৰো ন গন্ধব্বো, নাপি সক্কো পুরিন্দদো;
মনুস্সভূতো ইদ্ধিমা, এৰং জানাহি ভারধা’’তি.
তত্থ ভারধাতি রট্ঠভারধারিতায নং এৰং আলপতি.
তং সুত্ৰা রাজা ‘‘মনুস্সভূতো কিরাযং ময্হং এৰং বহুপকারো, মহন্তেন যসেন নং সন্তপ্পেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা আহ –
‘‘কতরূপমিদং ভোতো, ৰেয্যাৰচ্চং অনপ্পকং;
দেৰম্হি ৰস্সমানম্হি, অনোৰস্সং ভৰং অকা.
‘‘ততো ৰাতাতপে ঘোরে, সীতচ্ছাযং ভৰং অকা;
ততো অমিত্তমজ্ঝেসু, সরতাণং ভৰং অকা.
‘‘ততো ফীতানি রট্ঠানি, ৰসিনো তে ভৰং অকা;
ততো একসতং খত্যে, অনুযন্তে ভৰং অকা.
‘‘পতীতাস্সু মযং ভোতো, ৰদ তং ভঞ্জমিচ্ছসি;
হত্থিযানং অস্সরথং, নারিযো চ অলঙ্কতা;
নিৰেসনানি রম্মানি, মযং ভোতো দদামসে.
‘‘অথ ৰঙ্গে ৰা মগধে, মযং ভোতো দদামসে;
অথ ৰা অস্সকাৰন্তী, সুমনা দম্ম তে মযং.
‘‘উপড্ঢং ৰাপি রজ্জস্স, মযং ভোতো দদামসে;
সচে তে অত্থো রজ্জেন, অনুসাস যদিচ্ছসী’’তি.
তত্থ কতরূপমিদন্তি কতসভাৰং. ৰেয্যাৰচ্চন্তি কাযৰেয্যাৰতিককম্মং. অনোৰস্সন্তি অৰস্সং, যথা দেৰো ন ৰস্সতি ¶ , তথা কতন্তি অত্থো. সীতচ্ছাযন্তি সীতলং ছাযং. ৰসিনো তেতি তে রট্ঠৰাসিনো অম্হাকং ৰসৰত্তিনো. খত্যেতি খত্তিযে, অট্ঠকথাযং পন অযমেৰ পাঠো. পতীতাস্সু ¶ মযন্তি তুট্ঠা মযং. ৰদ তং ভঞ্জমিচ্ছসীতি ভঞ্জন্তি রতনস্সেতং নামং, ৰরং তে দদামি, যং রতনং ইচ্ছসি, তং ৰদেহীতি অত্থো. ‘‘হত্থিযান’’ন্তিআদীহি সরূপতো তং তং রতনং দস্সেতি ¶ . অস্সকাৰন্তীঅস্সকরট্ঠং ৰা অৰন্তিরট্ঠং ৰা. রজ্জেনাতি সচেপি তে সকলজম্বুদীপরজ্জেন অত্থো, তম্পি তে দত্ৰা অহং ফলকাৰুধহত্থো তুম্হাকং রথস্স পুরতো গমিস্সামীতি দীপেতি. যদিচ্ছসীতি এতেসু মযা ৰুত্তপ্পকারেসু যং ইচ্ছসি, তং অনুসাস আণাপেহীতি.
তং সুত্ৰা নন্দপণ্ডিতো অত্তনো অধিপ্পাযং আৰিকরোন্তো আহ –
‘‘ন মে অত্থোপি রজ্জেন, নগরেন ধনেন ৰা;
অথোপি জনপদেন, অত্থো ময্হং ন ৰিজ্জতী’’তি.
‘‘সচে তে মযি সিনেহো অত্থি, একং মে ৰচনং করোহী’’তি ৰত্ৰা গাথাদ্ৰযমাহ –
‘‘ভোতোৰ রট্ঠে ৰিজিতে, অরঞ্ঞে অত্থি অস্সমো;
পিতা ময্হং জনেত্তী চ, উভো সম্মন্তি অস্সমে.
‘‘তেসাহং পুব্বাচরিযেসু, পুঞ্ঞং ন লভামি কাতৰে;
ভৰন্তং অজ্ঝাৰরং কত্ৰা, সোণং যাচেমু সংৰর’’ন্তি.
তত্থ রট্ঠেতি রজ্জে. ৰিজিতেতি আণাপৰত্তিট্ঠানে. অস্সমোতি হিমৰন্তারঞ্ঞে একো অস্সমো অত্থি. সম্মন্তীতি তস্মিং অস্সমে ৰসন্তি. তেসাহন্তি তেসু অহং. কাতৰেতি ৰত্তপটিৰত্তফলাফলাহরণসঙ্খাতং পুঞ্ঞং কাতুং ন লভামি, ভাতা মে সোণপণ্ডিতো নাম মমেকস্মিং অপরাধে মা ইধ ৰসীতি মং পলাপেসি. অজ্ঝাৰরন্তি অধিআৰরং তে মযং ভৰন্তং সপরিৰারং কত্ৰা সোণপণ্ডিতং সংৰরং যাচেমু, আযতিং সংৰরং যাচামাতি অত্থো. ‘‘যাচেমিমং ৰর’’ন্তিপি পাঠো, মযং তযা সদ্ধিং সোণং যাচেয্যাম খমাপেয্যাম, ইমং ৰরং তৰ সন্তিকা গণ্হামীতি অত্থো.
অথ নং রাজা আহ –
‘‘করোমি ¶ তে তং ৰচনং, যং মং ভণসি ব্রাহ্মণ;
এতঞ্চ খো নো অক্খাহি, কীৰন্তো হোন্তু যাচকা’’তি.
তত্থ ¶ ¶ করোমীতি অহং সকলজম্বুদীপরজ্জং দদমানো এত্তকং কিং ন করিস্সামি, করোমীতি ৰদতি. কীৰন্তোতি কিত্তকা.
নন্দপণ্ডিতো আহ –
‘‘পরোসতং জানপদা, মহাসালা চ ব্রাহ্মণা;
ইমে চ খত্তিযা সব্বে, অভিজাতা যসস্সিনো;
ভৰঞ্চ রাজা মনোজো, অলং হেস্সন্তি যাচকা’’তি.
তত্থ জানপদাতি গহপতী. মহাসালা চ ব্রাহ্মণাতি সারপ্পত্তা ব্রাহ্মণা চ পরোসতাযেৰ. অলং হেস্সন্তীতি পরিযত্তা ভৰিস্সন্তি. যাচকাতি মমত্থায সোণপণ্ডিতস্স খমাপকা.
অথ নং রাজা আহ –
‘‘হত্থী অস্সে চ যোজেন্তু, রথং সন্নয্হ সারথি;
আবন্ধনানি গণ্হাথ, পাদাসুস্সারযদ্ধজে;
অস্সমং তং গমিস্সামি, যত্থ সম্মতি কোসিযো’’তি.
তত্থ যোজেন্তূতি হত্থারোহা হত্থী, অস্সারোহা চ অস্সে কপ্পেন্তু. রথং সন্নয্হ সারথীতি সম্মসারথি ত্ৰম্পি রথং সন্নয্হ. আবন্ধনানীতি হত্থিঅস্সরথেসু আবন্ধিতব্বানি ভণ্ডানি চ গণ্হথ. পাদাসুস্সারযদ্ধজেতি রথে ঠপিতধজপাদাসু ধজে উস্সারযন্তু উস্সাপেন্তু. কোসিযোতি যস্মিং অস্সমে কোসিযগোত্তো ৰসতীতি.
‘‘ততো চ রাজা পাযাসি, সেনায চতুরঙ্গিনী;
অগমা অস্সমং রম্মং, যত্থ সম্মতি কোসিযো’’তি. – অযং অভিসম্বুদ্ধগাথা;
তত্থ ¶ ততো চাতি, ভিক্খৰে, এৰং ৰত্ৰা ততো সো রাজা একসতখত্তিযে গহেত্ৰা মহতিযা সেনায পরিৰুতো নন্দপণ্ডিতং পুরতো কত্ৰা নগরা নিক্খমি. চতুরঙ্গীনীতি চতুরঙ্গিনিযা সেনায অগমাসি, অন্তরমগ্গে ৰত্তমানোপি অৰস্সং গামিতায এৰং ৰুত্তো. চতুৰীসতিঅক্খোভণিসঙ্খাতেন বলকাযেন সদ্ধিং মগ্গং পটিপন্নস্স তস্স নন্দপণ্ডিতো ইদ্ধানুভাৰেন অট্ঠুসভৰিত্থতং মগ্গং সমং মাপেত্ৰা ¶ আকাসে চম্মখণ্ডং পত্থরিত্ৰা তত্থ পল্লঙ্কেন নিসীদিত্ৰা সেনায পরিৰুতো অলঙ্কতহত্থিক্খন্ধে নিসীদিত্ৰা গচ্ছন্তেন রঞ্ঞা সদ্ধিং ধম্মযুত্তকথং কথেন্তো সীতউণ্হাদিপরিস্সযে ৰারেন্তো অগমাসি.
অথস্স অস্সমং পাপুণনদিৰসে সোণপণ্ডিতো ‘‘মম কনিট্ঠস্স অতিরেকসত্তমাসসত্তদিৰসাধিকানি সত্ত ৰস্সানি ¶ নিক্খন্তস্সা’’তি আৰজ্জেত্ৰা ‘‘কহং নু খো সো এতরহী’’তি দিব্বেন চক্খুনা ওলোকেন্তো ‘‘চতুৰীসতিঅক্খোভণিপরিৰারেন সদ্ধিং একসতরাজানো গহেত্ৰা মমঞ্ঞেৰ খমাপেতুং আগচ্ছতী’’তি দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ইমেহি রাজূহি চেৰ পরিসাহি চ মম কনিট্ঠস্স বহূনি পাটিহারিযানি দিট্ঠানি, মমানুভাৰং অজানিত্ৰা ‘অযং কূটজটিলো অত্তনো পমাণং ন জানাতি, অম্হাকং অয্যেন সদ্ধিং পযোজেসী’তি মং ৰম্ভেন্তা কথেন্তা অৰীচিপরাযণা ভৰেয্যুং, ইদ্ধিপাটিহারিযং নেসং দস্সেস্সামী’’তি. সো চতুরঙ্গুলমত্তেন অংসং অফুসন্তং আকাসে কাজং ঠপেত্ৰা অনোতত্ততো উদকং আহরিতুং রঞ্ঞো অৰিদূরে আকাসেন পাযাসি. নন্দপণ্ডিতো তং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা অত্তানং দস্সেতুং অৰিসহন্তো নিসিন্নট্ঠানেযেৰ অন্তরধাযিত্ৰা পলাযিত্ৰা হিমৰন্তং পাৰিসি. মনোজরাজা পন তং রমণীযেন ইসিৰেসেন তথা আগচ্ছন্তং দিস্ৰা গাথমাহ –
‘‘কস্স কাদম্বযো কাজো, ৰেহাসং চতুরঙ্গুলং;
অংসং অসম্ফুসং এতি, উদহারায গচ্ছতো’’তি.
তত্থ কাদম্বযোতি কদম্বরুক্খমযো. অংসং অসম্ফুসং এতীতি অংসং অসম্ফুসন্তো সযমেৰ আগচ্ছতি. উদহারাযাতি উদকং আহরিতুং গচ্ছন্তস্স কস্স এস কাজো এৰং এতি, কো নাম ত্ৰং, কুতো ৰা আগচ্ছসীতি.
এৰং ৰুত্তে মহাসত্তো গাথাদ্ৰযমাহ –
‘‘অহং ¶ সোণো মহারাজ, তাপসো সহিতব্বতো;
ভরামি মাতাপিতরো, রত্তিন্দিৰমতন্দিতো.
‘‘ৰনে ফলঞ্চ মূলঞ্চ, আহরিত্ৰা দিসম্পতি;
পোসেমি মাতাপিতরো, পুব্বে কতমনুস্সর’’ন্তি.
তত্থ ¶ সহিতব্বতোতি সহিতৰতো সীলাচারসম্পন্নো একো তাপসো অহন্তি ৰদতি. ভরামীতি পোসেমি. অতন্দিতোতি অনলসো হুত্ৰা. পুব্বে কতমনুস্সরন্তি তেহি পুব্বে কতং ময্হং গুণং অনুস্সরন্তোতি.
তং সুত্ৰা রাজা তেন সদ্ধিং ৰিস্সাসং কত্তুকামো অনন্তরং গাথমাহ –
‘‘ইচ্ছাম ¶ অস্সমং গন্তুং, যত্থ সম্মতি কোসিযো;
মগ্গং নো সোণ অক্খাহি, যেন গচ্ছেমু অস্সম’’ন্তি.
তত্থ অস্সমন্তি তুম্হাকং অস্সমপদং.
অথ মহাসত্তো অত্তনো আনুভাৰেন অস্সমপদগামিমগ্গং মাপেত্ৰা গাথমাহ –
‘‘অযং একপদী রাজ, যেনেতং মেঘসন্নিভং;
কোৰিল়ারেহি সঞ্ছন্নং, এত্থ সম্মতি কোসিযো’’তি.
তস্সত্থো – মহারাজ, অযং একপদিকো জঙ্ঘমগ্গো, ইমিনা গচ্ছথ, যেন দিসাভাগেন এতং মেঘৰণ্ণং সুপুপ্ফিতকোৰিল়ারসঞ্ছন্নং ৰনং দিস্সতি, এত্থ মম পিতা কোসিযগোত্তো ৰসতি, এতস্স সো অস্সমোতি.
‘‘ইদং ৰত্ৰান পক্কামি, তরমানো মহাইসি;
ৰেহাসে অন্তলিক্খস্মিং, অনুসাসিত্ৰান খত্তিযে.
‘‘অস্সমং ¶ পরিমজ্জিত্ৰা, পঞ্ঞাপেত্ৰান আসনং;
পণ্ণসালং পৰিসিত্ৰা, পিতরং পতিবোধযি.
‘‘ইমে আযন্তি রাজানো, অভিজাতা যসস্সিনো;
অস্সমা নিক্খমিত্ৰান, নিসীদ ত্ৰং মহাইসে.
‘‘তস্স তং ৰচনং সুত্ৰা, তরমানো মহাইসি;
অস্সমা নিক্খমিত্ৰান, সদ্ৰারম্হি উপাৰিসী’’তি. – ইমা অভিসম্বুদ্ধগাথা;
তত্থ ¶ পক্কামীতি অনোতত্তং অগমাসি. অস্সমং পরিমজ্জিত্ৰাতি, ভিক্খৰে, সো ইসি ৰেগেন অনোতত্তং গন্ত্ৰা পানীযং আদায তেসু রাজূসু অস্সমং অসম্পত্তেসুযেৰ আগন্ত্ৰা পানীযঘটে পানীযমাল়কে ঠপেত্ৰা ‘‘মহাজনো পিৰিস্সতী’’তি ৰনকুসুমেহি ৰাসেত্ৰা সম্মজ্জনিং আদায অস্সমং সম্মজ্জিত্ৰা পণ্ণসালদ্ৰারে পিতু আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা পৰিসিত্ৰা পিতরং জানাপেসীতি অত্থো. উপাৰিসীতি উচ্চাসনে নিসীদি.
বোধিসত্তস্স মাতা পন তস্স পচ্ছতো নীচট্ঠানে একমন্তং নিসীদি. মহাসত্তো নীচাসনে নিসীদি. নন্দপণ্ডিতোপি বোধিসত্তস্স অনোতত্ততো পানীযং আদায অস্সমং আগতকালে রঞ্ঞো সন্তিকং আগন্ত্ৰা অস্সমস্স অৰিদূরে খন্ধাৰারং নিৰাসেসি. অথ রাজা ন্হত্ৰা সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতো একসতরাজপরিৰুতো নন্দপণ্ডিতং গহেত্ৰা মহন্তেন সিরিসোভগ্গেন বোধিসত্তং খমাপেতুং অস্সমং পাৰিসি. অথ নং তথা আগচ্ছন্তং বোধিসত্তস্স পিতা দিস্ৰা বোধিসত্তং পুচ্ছি, সোপিস্স আচিক্খি. তমত্থং ¶ পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘তঞ্চ দিস্ৰান আযন্তং, জলন্তংরিৰ তেজসা;
খত্যসঙ্ঘপরিব্যূল়্হং, কোসিযো এতদব্রৰি.
‘‘কস্স ভেরী মুদিঙ্গা চ, সঙ্খা পণৰদিন্দিমা;
পুরতো পটিপন্নানি, হাসযন্তা রথেসভং.
‘‘কস্স কঞ্চনপট্টেন, পুথুনা ৰিজ্জুৰণ্ণিনা;
যুৰা কলাপসন্নদ্ধো, কো এতি সিরিযা জলং.
‘‘উক্কামুখপহট্ঠংৰ ¶ , খদিরঙ্গারসন্নিভং;
মুখঞ্চ রুচিরা ভাতি, কো এতি সিরিযা জলং.
‘‘কস্স পগ্গহিতং ছত্তং, সসলাকং মনোরমং;
আদিচ্চরংসাৰরণং, কো এতি সিরিযা জলং.
‘‘কস্স অঙ্গং পরিগ্গয্হ, ৰালবীজনিমুত্তমং;
চরন্তি ৰরপুঞ্ঞস্স, হত্থিক্খন্ধেন আযতো.
‘‘কস্স ¶ সেতানি ছত্তানি, আজানীযা চ ৰম্মিতা;
সমন্তা পরিকীরেন্তি, কো এতি সিরিযা জলং.
‘‘কস্স একসতং খত্যা, অনুযন্তা যসস্সিনো;
সমন্তানুপরিযন্তি, কো এতি সিরিযা জলং.
‘‘হত্থিঅস্সরথপত্তি, সেনা চ চতুরঙ্গিনী;
সমন্তানুপরিযন্তি, কো এতি সিরিযা জলং.
‘‘কস্সেসা মহতী সেনা, পিট্ঠিতো অনুৰত্ততি;
অক্খোভণী অপরিযন্তা, সাগরস্সেৰ ঊমিযো.
‘‘রাজাভিরাজা মনোজো, ইন্দোৰ জযতং পতি;
নন্দস্সজ্ঝাৰরং এতি, অস্সমং ব্রহ্মচারিনং.
‘‘তস্সেসা মহতী সেনা, পিট্ঠিতো অনুৰত্ততি;
অক্খোভণী অপরিযন্তা, সাগরস্সেৰ ঊমিযো’’তি.
তত্থ জলন্তংরিৰাতি জলন্তং ৰিয. পটিপন্নানীতি এতানি তূরিযানি কস্স পুরতো আগচ্ছন্তীতি অত্থো. হাসযন্তাতি তোসেন্তা. কঞ্চনপট্টেনাতি, তাত, কস্স কঞ্চনমযেন ৰিজ্জুৰণ্ণেন উণ্হীসপট্টেন নলাটন্তো পরিক্খিত্তোতি পুচ্ছতি. যুৰাতি তরুণো. কলাপসন্নদ্ধোতি ¶ সন্নদ্ধসরতূণীরো. উক্কামুখপহট্ঠং ৰাতি কম্মারানং উদ্ধনে পহট্ঠং সুৰণ্ণং ৰিয. খদিরঙ্গারসন্নিভন্তি ৰীতচ্চিতখদিরঙ্গারৰণ্ণং. আদিচ্চরংসাৰরণন্তিআদিচ্চরংসীনং আৰরণং. অঙ্গং পরিগ্গয্হাতি অঙ্গং পরিগ্গহেত্ৰা, সরীরং পরিক্খিপিত্ৰাতি অত্থো. ৰালবীজনিমুত্তমন্তি ৰালবীজনিং উত্তমং ¶ . চরন্তীতি সঞ্চরন্তি. ছত্তানীতি আজানীযপিট্ঠে নিসিন্নানং ধারিতছত্তানি. পরিকীরেন্তীতি তস্স সমন্তা সব্বদিসাভাগেসু পরিকীরযন্তি. চতুরঙ্গিনীতি এতেহি হত্থিআদীহি চতূহি অঙ্গেহি সমন্নাগতা. অক্খোভণীতি খোভেতুং ন সক্কা. সাগরস্সেৰাতি সাগরস্স ঊমিযো ৰিয অপরিযন্তা. রাজাভিরাজাতি একসতরাজূনং পূজিতো, তেসং ৰা অধিকো রাজাতি রাজাভিরাজা. জযতং পতীতি জযপ্পত্তানং তাৰতিংসানং জেট্ঠকো. অজ্ঝাৰরন্তি মমং খমাপনত্থায নন্দস্স পরিসভাৰং উপগন্ত্ৰা এতি.
সত্থা ¶ আহ –
‘‘অনুলিত্তা চন্দনেন, কাসিকুত্তমধারিনো;
সব্বে পঞ্জলিকা হুত্ৰা, ইসীনং অজ্ঝুপাগমু’’ন্তি.
তত্থ ইসীনং অজ্ঝুপাগমুন্তি, ভিক্খৰে, সব্বেপি তে রাজানো সুরভিচন্দনেন অনুলিত্তা উত্তমকাসিকৰত্থধারিনো সিরসি পতিট্ঠাপিতঅঞ্জলী হুত্ৰা ইসীনং সন্তিকং উপগতা.
ততো মনোজো রাজা তং ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্নো পটিসন্থারং করোন্তো গাথাদ্ৰযমাহ –
‘‘কচ্চি নু ভোতো কুসলং, কচ্চি ভোতো অনামযং;
কচ্চি উঞ্ছেন যাপেথ, কচ্চি মূলফলা বহূ.
‘‘কচ্চি ডংসা মকসা চ, অপ্পমেৰ সরীসপা;
ৰনে ৰাল়মিগাকিণ্ণে, কচ্চি হিংসা ন ৰিজ্জতী’’তি.
ততো পরং উভিন্নং তেসং ৰচনপটিৰচনৰসেন কথিতগাথা হোন্তি –
‘‘কুসলঞ্চেৰ ¶ নো রাজ, অথো রাজ অনামযং;
অথো উঞ্ছেন যাপেম, অথো মূলফলা বহূ.
‘‘অথো ডংসা মকসা চ, অপ্পমেৰ সরীসপা;
ৰনে ৰাল়মিগাকিণ্ণে, হিংসা ময্হং ন ৰিজ্জতি.
‘‘বহূনি ৰস্সপূগানি, অস্সমে সম্মতং ইধ;
নাভিজানামি উপ্পন্নং, আবাধং অমনোরমং.
‘‘স্ৰাগতং তে মহারাজ, অথো তে অদুরাগতং;
ইস্সরোসি অনুপ্পত্তো, যং ইধত্থি পৰেদয.
‘‘তিন্দুকানি ¶ পিযালানি, মধুকে কাসুমারিযো;
ফলানি খুদ্দকপ্পানি, ভুঞ্জ রাজ ৰরং ৰরং.
‘‘ইদম্পি পানীযং সীতং, আভতং গিরিগব্ভরা;
ততো পিৰ মহারাজ, সচে ত্ৰং অভিকঙ্খসি.
‘‘পটিগ্গহিতং ¶ যং দিন্নং, সব্বস্স অগ্ঘিযং কতং;
নন্দস্সাপি নিসামেথ, ৰচনং সো পৰক্খতি.
‘‘অজ্ঝাৰরম্হা নন্দস্স, ভোতো সন্তিকমাগতা;
সুণাতু ভৰং ৰচনং, নন্দস্স পরিসায চা’’তি.
ইমা যেভুয্যেন পাকটসম্বন্ধাযেৰ, যং পনেত্থ অপাকটং, তদেৰ ৰক্খাম. পৰেদযাতি যং ইমস্মিং ঠানে তৰ অভিরুচিতং অত্থি, তং নো কথেহীতি ৰদতি. খুদ্দকপ্পানীতি এতানি নানারুক্খফলানি খুদ্দকমধুপটিভাগানি মধুরানি. ৰরং ৰরন্তি ইতো উত্তমুত্তমং গহেত্ৰা ভুঞ্জ. গিরিগব্ভরাতি অনোতত্ততো. সব্বস্স অগ্ঘিযন্তি যেন মযং আপুচ্ছিতা, তং অম্হেহি পটিগ্গহিতং নাম তুম্হেহি চ দিন্নমেৰ নাম, এত্তাৰতা ইমস্স জনস্স সব্বস্স অগ্ঘিযং তুম্হেহি কতং. নন্দস্সাপীতি অম্হাকং তাৰ সব্বং কতং, ইদানি পন নন্দপণ্ডিতো কিঞ্চি ৰত্তুকামো ¶ , তস্সপি তাৰ ৰচনং সুণাথ. অজ্ঝাৰরম্হাতি মযঞ্হি ন অঞ্ঞেন কম্মেন আগতা, নন্দস্স পন পরিসা হুত্ৰা তুম্হাকং খমাপনত্থায আগতাতি ৰদতি. ভৰন্তি ভৰং সোণপণ্ডিতো সুণাতু.
এৰং ৰুত্তে নন্দপণ্ডিতো উট্ঠাযাসনা মাতাপিতরো চ ভাতরঞ্চ ৰন্দিত্ৰা সকপরিসায সদ্ধিং সল্লপন্তো আহ –
‘‘পরোসতং জানপদা, মহাসালা চ ব্রাহ্মণা;
ইমে চ খত্তিযা সব্বে, অভিজাতা যসস্সিনো;
ভৰঞ্চ রাজা মনোজো, অনুমঞ্ঞন্তু মে ৰচো.
‘‘যে চ সন্তি সমীতারো, যক্খানি ইধ মস্সমে;
অরঞ্ঞে ভূতভব্যানি, সুণন্তু ৰচনং মম.
‘‘নমো কত্ৰান ভূতানং, ইসিং ৰক্খামি সুব্বতং;
সো ত্যাহং দক্খিণা বাহু, তৰ কোসিয সম্মতো.
‘‘পিতরং মে জনেত্তিঞ্চ, ভত্তুকামস্স মে সতো;
ৰীর পুঞ্ঞমিদং ঠানং, মা মং কোসিয ৰারয.
‘‘সব্ভি ¶ ¶ হেতং উপঞ্ঞাতং, মমেতং উপনিস্সজ;
উট্ঠানপারিচরিযায, দীঘরত্তং তযা কতং;
ধাতাপিতূসু পুঞ্ঞানি, মম লোকদদো ভৰ.
‘‘তথেৰ সন্তি মনুজা, ধম্মে ধম্মপদং ৰিদূ;
মগ্গো সগ্গস্স লোকস্স, যথা জানাসি ত্ৰং ইসে.
‘‘উট্ঠানপারিচরিযায, মাতাপিতুসুখাৰহং;
তং মং পুঞ্ঞা নিৰারেতি, অরিযমগ্গাৰরো নরো’’তি.
তত্থ ¶ অনুমঞ্ঞন্তূতি অনুবুজ্ঝন্তু, সাধুকং সুত্ৰা পচ্চক্খং করোন্তূতি অত্থো. সমীতারোতি সমাগতা. অরঞ্ঞে ভূতভব্যানীতি অস্মিং হিমৰন্তারঞ্ঞে যানি ভূতানি চেৰ ৰুড্ঢিমরিযাদপ্পত্তানি ভব্যানি চ তরুণদেৰতানি, তানিপি সব্বানি মম ৰচনং সুণন্তূতি অত্থো. ‘‘নমো কত্ৰানা’’তি ইদং সো পরিসায সঞ্ঞং দত্ৰা তস্মিং ৰনসণ্ডে নিব্বত্তদেৰতানং নমক্কারং কত্ৰা আহ. তস্সত্থো – অজ্জ বহূহি দেৰতাহি মম ভাতিকস্স ধম্মকথাসৰনত্থং আগতাহি ভৰিতব্বং, অহং ৰো নমক্কারো, তুম্হেপি ময্হং সহাযা হোথাতি. সো দেৰতানং অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা পরিসং জানাপেত্ৰা ‘‘ইসিং ৰক্খামী’’তিআদিমাহ. তত্থ ইসিন্তি সোণপণ্ডিতং সন্ধায ৰদতি. সম্মতোতি ভাতরো নাম অঙ্গসমা হোন্তি, তস্মা সো তে অহং দক্খিণা বাহূতি সম্মতো. তেন মে খমিতুং অরহথাতি দীপেতি.
ৰীরাতি ৰীরিযৰন্ত মহাপরক্কম. পুঞ্ঞমিদং ঠানন্তি ইদং মাতাপিতুউপট্ঠানং নাম পুঞ্ঞং সগ্গসংৰত্তনিককারণং, তং করোন্তং মং মা ৰারযাতি ৰদতি. সব্ভি হেতন্তি এতঞ্হি মাতাপিতুউপট্ঠানং নাম পণ্ডিতেহি উপঞ্ঞাতং উপগন্ত্ৰা ঞাতঞ্চেৰ ৰণ্ণিতঞ্চ. মমেতং উপনিস্সজাতি ইদং ত্ৰং ময্হং নিস্সজ ৰিস্সজ্জেহি দেহি. উট্ঠানপারিচরিযাযাতি উট্ঠানেন চ পারিচরিযায চ. কতন্তি দীঘরত্তং তযা কুসলং কতং. পুঞ্ঞানীতি ইদানি অহং মাতাপিতূসু পুঞ্ঞানি কত্তুকামো. মম লোকদদোতি তস্স মম ত্ৰং সগ্গলোকদদো হোতি, অহঞ্হি তেসং ৰত্তং উপট্ঠানং কত্ৰা দেৰলোকে অপরিমাণং যসং লভিস্সামি, তস্স মে ত্ৰং দাযকো হোহীতি ৰদতি.
তথেৰাতি ¶ যথা ত্ৰং জানাসি, তথেৰ অঞ্ঞেপি মনুজা ইমিস্সং পরিসাযং সন্তি, তে নানপ্পকারে ধম্মে ইদং জেট্ঠাপচাযিকভাৰসঙ্খাতং ধম্মকোট্ঠাসং ৰদন্তি. কিন্তি? মগ্গো সগ্গস্স লোকস্সাতি. সুখাৰহন্তি উট্ঠানেন চ পারিচরিযায চ মাতাপিতূনং সুখাৰহং. তং মন্তি তং মং এৰং সম্মাপটিপন্নম্পি ভাতা সোণপণ্ডিতো তম্হা পুঞ্ঞা অভিৰারেতি. অরিযমগ্গাৰরোতি সো এৰং ৰারেন্তো অযং নরো মম পিযদস্সনতায অরিযসঙ্খাতস্স ৰেদলোকস্স মগ্গাৰরণো নাম হোতীতি.
এৰং ¶ নন্দপণ্ডিতেন ৰুত্তে মহাসত্তো ‘‘ইমস্স তাৰ তুম্হেহি ৰচনং সুতং, ইদানি মমপি সুণাথা’’তি সাৰেন্তো আহ –
‘‘সুণন্তু ¶ ভোন্তো ৰচনং, ভাতুরজ্ঝাৰরা মম;
কুলৰংসং মহারাজ, পোরাণং পরিহাপযং;
অধম্মচারী জেট্ঠেসু, নিরযং সোপপজ্জতি.
‘‘যে চ ধম্মস্স কুসলা, পোরাণস্স দিসম্পতি;
চারিত্তেন চ সম্পন্না, ন তে গচ্ছন্তি দুগ্গতিং.
‘‘মাতা পিতা চ ভাতা চ, ভগিনী ঞাতি বন্ধৰা;
সব্বে জেট্ঠস্স তে ভারা, এৰং জানাহি ভারধ.
‘‘আদিযিত্ৰা গরুং ভারং, নাৰিকো ৰিয উস্সহে;
ধম্মঞ্চ নপ্পমজ্জামি, জেট্ঠো চস্মি রথেসভা’’তি.
তত্থ ভাতুরজ্ঝাৰরাতি মম ভাতু পরিসা হুত্ৰা আগতা ভোন্তো সব্বেপি রাজানো মমপি তাৰ ৰচনং সুণন্তু. পরিহাপযন্তি পরিহাপেন্তো. ধম্মস্সাতি জেট্ঠাপচাযনধম্মস্স পৰেণীধম্মস্স. কুসলাতি ছেকা. চারিত্তেন চাতি আচারসীলেন সম্পন্না. ভারাতি সব্বে এতে জেট্ঠেন ৰহিতব্বা পটিজগ্গিতব্বাতি তস্স ভারা নাম. নাৰিকো ৰিযাতি যথা নাৰায গরুং ভারং আদিযিত্ৰা সমুদ্দমজ্ঝে নাৰং সোত্থিনা নেতুং নাৰিকো উস্সহেতি ৰাযমতি, সহ নাৰায সব্বভণ্ডঞ্চ জনো চ তস্সেৰ ভারো হোতি, তথা মমেৰ সব্বে ঞাতকা ভারোতি ¶ , অহঞ্চ তে উস্সহামি পটিজগ্গিতুং সক্কোমি, তঞ্চ জেট্ঠাপচাযনধম্মং নপ্পমজ্জামি, ন কেৰলঞ্চ এতেসঞ্ঞেৰ, সকলস্সপি লোকস্স জেট্ঠো চ অস্মি, তস্মা অহমেৰ সদ্ধিং নন্দেন পটিজগ্গিতুং যুত্তোতি.
তং সুত্ৰা সব্বেপি তে রাজানো অত্তমনা হুত্ৰা ‘‘জেট্ঠভাতিকস্স কির অৰসেসা ভারাতি অজ্জ অম্হেহি ঞাত’’ন্তি নন্দপণ্ডিতং পহায মহাসত্তং সন্নিস্সিতা হুত্ৰা তস্স থুতিং করোন্তা দ্ৰে গাথা অভাসিংসু –
‘‘অধিগমা তমে ঞাণং, জালংৰ জাতৰেদতো;
এৰমেৰ নো ভৰং ধম্মং, কোসিযো পৰিদংসযি.
‘‘যথা ¶ উদযমাদিচ্চো, ৰাসুদেৰো পভঙ্করো;
পাণীনং পৰিদংসেতি, রূপং কল্যাণপাপকং;
এৰমেৰ নো ভৰং ধম্মং, কোসিযো পৰিদংসযী’’তি.
তত্থ ¶ অধিগমাতি মযং ইতো পুব্বে জেট্ঠাপচাযনধম্মপটিচ্ছাদকে তমে ৰত্তমানা ন জানাম, অজ্জ জাতৰেদতো জালংৰ ঞাণং অধিগতা. এৰমেৰ নোতি যথা মহন্ধকারে পব্বতমত্থকে জলিতো জাতৰেদো সমন্তা আলোকং ফরন্তো রূপানি দস্সেতি, তথা নো ভৰং কোসিযগোত্তো ধম্মং পৰিদংসযীতি অত্থো. ৰাসুদেৰোতি ৰসুদেৰো ৰসুজোতনো, ধনপকাসনোতি অত্থো.
ইতি মহাসত্তো এত্তকং কালং নন্দপণ্ডিতস্স পাটিহারিযানি দিস্ৰা তস্মিং পসন্নচিত্তে তে রাজানো ঞাণবলেন তস্মিং পসাদং ভিন্দিত্ৰা অত্তনো কথং গাহাপেত্ৰা সব্বেৰ অত্তনো মুখং উল্লোকিতে অকাসি. অথ নন্দপণ্ডিতো ‘‘ভাতা মে পণ্ডিতো ব্যত্তো ধম্মকথিকো সব্বেপিমে রাজানো ভিন্দিত্ৰা অত্তনো পক্খে করি, ঠপেত্ৰা ইমং অঞ্ঞো ময্হং পটিসরণং নত্থি, ইমমেৰ যাচিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা গাথমাহ –
‘‘এৰং মে যাচমানস্স, অঞ্জলিং নাৰবুজ্ঝথ;
তৰ বদ্ধচরো হেস্সং, ৰুট্ঠিতো পরিচারকো’’তি.
তস্সত্থা ¶ – সচে তুম্হে মম এৰং যাচমানস্স খমাপনত্থায পগ্গহিতং অঞ্জলিং নাৰবুজ্ঝথ ন পটিগ্গণ্হথ, তুম্হেৰ মাতাপিতরো উপট্ঠহথ, অহং পন তুম্হাকং বদ্ধচরো ৰেয্যাৰচ্চকরো হেস্সং, রত্তিন্দিৰং অনলসভাৰেন ৰুট্ঠিতো পরিচারকো অহং তুম্হে পটিজগ্গিস্সামীতি.
মহাসত্তস্স পকতিযাপি নন্দপণ্ডিতে দোসো ৰা ৰেরং ৰা নত্থি, অতিথদ্ধং ৰচনং কথেন্তস্স পনস্স মানহাপনত্থং নিগ্গহৰসেন তথা কত্ৰা ইদানিস্স ৰচনং সুত্ৰা তুট্ঠচিত্তো তস্মিং পসাদং উপ্পাদেত্ৰা ‘‘ইদানি তে খমামি, মাতাপিতরো চ পটিজগ্গিতুং লভিস্সসী’’তি তস্স গুণং পকাসেন্তো আহ –
‘‘অদ্ধা ¶ নন্দ ৰিজানাসি, সদ্ধম্মং সব্ভি দেসিতং;
অরিযো অরিযসমাচারো, বাল়্হং ত্ৰং মম রুচ্চসি.
‘‘ভৰন্তং ৰদামি ভোতিঞ্চ, সুণাথ ৰচনং মম;
নাযং ভারো ভারমতো, অহু ময্হং কুদাচনং.
‘‘তং মং উপট্ঠিতং সন্তং, মাতাপিতু সুখাৰহং;
নন্দো অজ্ঝাৰরং কত্ৰা, উপট্ঠানায যাচতি.
‘‘যো ¶ ৰে ইচ্ছতি কামেন, সন্তানং ব্রহ্মচারিনং;
নন্দং ৰো ৰরথ একো, কং নন্দো উপতিট্ঠতূ’’তি.
তত্থ অরিযোতি সুন্দরো. অরিযসমাচারোতি সুন্দরসমাচারোপি জাতো. বাল়্হন্তি ইদানি ত্ৰং মম অতিৰিয রুচ্চসি. সুণাথাতি অম্ম তাতা তুম্হে মম ৰচনং সুণাথ. নাযং ভারোতি অযং তুম্হাকং পটিজগ্গনভারো ন কদাচি মম ভারমতো অহু. তং মন্তি তং ভারোতি অমঞ্ঞিত্ৰাৰ মং তুম্হে উপট্ঠিতং সমানং. উপট্ঠানায যাচতীতি তুম্হে উপট্ঠাতুং মং যাচতি. যো ৰে ইচ্ছতীতি ময্হঞ্হি ত্ৰং মে মাতরং ৰা পিতরং ৰা উপট্ঠহাতি ৰত্তুং ন যুত্তং, তুম্হাকং পন সন্তানং ব্রহ্মচারীনং যো একো ইচ্ছতি, তং ৰদামি কামেন নন্দং ৰো ৰরথ, তং মম কনিট্ঠং নন্দং রোচেথ, তুম্হেসু কং এস উপট্ঠাতু, উভোপি হি মযং তুম্হাকং পুত্তাযেৰাতি.
অথস্স ¶ মাতা আসনা ৰুট্ঠায, ‘‘তাত সোণপণ্ডিত, চিরপ্পৰুত্থো তে কনিট্ঠো, এৰং চিরাগতম্পি তং যাচিতুং ন ৰিসহামি, মযঞ্হি তং নিস্সিতা, ইদানি পন তযা অনুঞ্ঞাতা অহং এতং ব্রহ্মচারিনং বাহাহি উপগূহিত্ৰা সীসে উপসিঙ্ঘাযিতুং লভেয্য’’ন্তি ইমমত্থং পকাসেন্তী গাথমাহ –
‘‘তযা তাত অনুঞ্ঞাতা, সোণ তং নিস্সিতা মযং;
উপঘাতুং লভে নন্দং, মুদ্ধনি ব্রহ্মচারিন’’ন্তি.
অথ মহাসত্তো ‘‘তেন হি, অম্ম, অনুজানামি, ত্ৰং গচ্ছ, পুত্তং নন্দং আলিঙ্গিত্ৰা সীসে ঘাযিত্ৰা চুম্বিত্ৰা তৰ হদযে সোকং নিব্বাপেহী’’তি আহ. সা তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা নন্দপণ্ডিতং ¶ পরিসমজ্ঝেযেৰ আলিঙ্গিত্ৰা সীসং ঘাযিত্ৰা চুম্বিত্ৰা হদযে সোকং নিব্বাপেত্ৰা মহাসত্তেন সদ্ধিং সল্লপন্তী আহ –
‘‘অস্সত্থস্সেৰ তরুণং, পৰাল়ং মালুতেরিতং;
চিরস্সং নন্দং দিস্ৰান, হদযং মে পৰেধতি.
‘‘যদা সুত্তাপি সুপিনে, নন্দং পস্সামি আগতং;
উদগ্গা সুমনা হোমি, নন্দো নো আগতো অযং.
‘‘যদা চ পটিবুজ্ঝিত্ৰা, নন্দং পস্সামি নাগতং;
ভিয্যো আৰিসতী সোকো, দোমনস্সঞ্চনপ্পকং.
‘‘সাহং ¶ অজ্জ চিরস্সম্পি, নন্দং পস্সামি আগতং;
ভত্তুচ্চ ময্হঞ্চ পিযো, নন্দো নো পাৰিসী ঘরং.
‘‘পিতুপি নন্দো সুপ্পিযো, যং নন্দো নপ্পৰসে ঘরা;
লভতূ তাত নন্দো তং, মং নন্দো উপতিট্ঠতূ’’তি.
তত্থ মালুতেরিতন্তি যথা ৰাতাহতং অস্সত্থস্স পল্লৰং কম্পতি, এৰং চিরস্সং নন্দং দিস্ৰা অজ্জ মম হদযং কম্পতীতি ৰদতি. সুত্তাতি, তাত সোণ, যদাহং সুত্তাপি সুপিনে নন্দং আগতং পস্সামি, তদাপি উদগ্গা হোমি. ভত্তুচ্চাতি সামিকস্স চ মে ময্হঞ্চ পিযো. নন্দো নো পাৰিসী ঘরন্তি, তাত, পুত্তো নো নন্দো পণ্ণসালং পৰিসতু. যন্তি যস্মা পিতুপি সুট্ঠু পিযো, তস্মা পুন ইমম্হা ঘরা ন ৰিপ্পৰসেয্য. নন্দো ¶ তন্তি, তাত, নন্দো যং ইচ্ছতি, তং লভতু. মং নন্দোতি, তাত সোণ, তৰ পিতরং ত্ৰং উপট্ঠহ, মং নন্দো উপট্ঠাতু.
মহাসত্তো ‘‘এৰং হোতূ’’তি মাতু ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা ‘‘নন্দ, তযা জেট্ঠককোট্ঠাসো লদ্ধো, মাতা নাম অতিগুণকারিকা, অপ্পমত্তো হুত্ৰা পটিজগ্গেয্যাসী’’তি ওৰদিত্ৰা মাতু গুণং পকাসেন্তো দ্ৰে গাথা অভাসি –
‘‘অনুকম্পিকা ¶ পতিট্ঠা চ, পুব্বে রসদদী চ নো;
মগ্গো সগ্গস্স লোকস্স, মাতা তং ৰরতে ইসে.
‘‘পুব্বে রসদদী গোত্তী, মাতা পুঞ্ঞূপসংহিতা;
মগ্গো সগ্গস্স লোকস্স, মাতা তং ৰরতে ইসে’’তি.
তত্থ অনুকম্পিকাতি মুদুহদযা. পুব্বে রসদদীতি পঠমমেৰ অত্তনো খীরসঙ্খাতস্স রসস্স দাযিকা. মাতা তন্তি মম মাতা মং ন ইচ্ছতি, তং ৰরতি ইচ্ছতি. গোত্তীতি গোপাযিকা. পুঞ্ঞূপসংহিতাতি পুঞ্ঞূপনিস্সিতা পুঞ্ঞদাযিকা.
এৰং মহাসত্তো দ্ৰীহি গাথাহি মাতু গুণং কথেত্ৰা পুনাগন্ত্ৰা তস্সা আসনে নিসিন্নকালে ‘‘নন্দ, ত্ৰং দুক্করকারিকং মাতরং লভসি, উভোপি মযং মাতরা দুক্খেন সংৰড্ঢিতা, তং ইদানি ত্ৰং অপ্পমত্তো পটিজগ্গাহি, অমধুরানি ফলাফলানি মা খাদাপেহী’’তি ৰত্ৰা পরিসমজ্ঝেযেৰ মাতু দুক্করকারিকতং পকাসেন্তো আহ –
‘‘আকঙ্খমানা ¶ পুত্তফলং, দেৰতায নমস্সতি;
নক্খত্তানি চ পুচ্ছতি, উতুসংৰচ্ছরানি চ.
‘‘তস্সা উতুম্হি ন্হাতায, হোতি গব্ভস্স ৰোক্কমো;
তেন দোহল়িনী হোতি, সুহদা তেন ৰুচ্চতি.
‘‘সংৰচ্ছরং ৰা ঊনং ৰা, পরিহরিত্ৰা ৰিজাযতি;
তেন সা জনযন্তীতি, জনেত্তি তেন ৰুচ্চতি.
‘‘থনখীরেন গীতেন, অঙ্গপাৰুরণেন চ;
রোদন্তং পুত্তং তোসেতি, তোসেন্তী তেন ৰুচ্চতি.
‘‘ততো ¶ ৰাতাতপে ঘোরে, মমং কত্ৰা উদিক্খতি;
দারকং অপ্পজানন্তং, পোসেন্তী তেন ৰুচ্চতি.
‘‘যঞ্চ ¶ মাতুধনং হোতি, যঞ্চ হোতি পিতুদ্ধনং;
উভযম্পেতস্স গোপেতি, অপি পুত্তস্স নো সিযা.
‘‘এৰং পুত্ত অদুং পুত্ত, ইতি মাতা ৰিহঞ্ঞতি;
পমত্তং পরদারেসু, নিসীথে পত্তযোব্বনে;
সাযং পুত্তং অনাযন্তং, ইতি মাতা ৰিহঞ্ঞতি.
‘‘এৰং কিচ্ছা ভতো পোসো, মাতু অপরিচারকো;
মাতরি মিচ্ছা চরিত্ৰান, নিরযং সোপপজ্জতি.
‘‘এৰং কিচ্ছা ভতো পোসো, পিতু অপরিচারকো;
পিতরি মিচ্ছা চরিত্ৰান, নিরযং সোপপজ্জতি.
‘‘ধনাপি ধনকামানং, নস্সতি ইতি মে সুতং;
মাতরং অপরিচরিত্ৰান, কিচ্ছং ৰা সো নিগচ্ছতি.
‘‘ধনাপি ধনকামানং, নস্সতি ইতি মে সুতং;
পিতরং অপরিচরিত্ৰান, কিচ্ছং ৰা সো নিগচ্ছতি.
‘‘আনন্দো চ পমোদো চ, সদা হসিতকীল়িতং;
মাতরং পরিচরিত্ৰান, লব্ভমেতং ৰিজানতো.
‘‘আনন্দো চ পমোদো চ, সদা হসিতকীল়িতং;
পিতরং পরিচরিত্ৰান, লব্ভমেতং ৰিজানতো.
‘‘দানঞ্চ পিযৰাচা চ, অত্থচরিযা চ যা ইধ;
সমানত্ততা চ ধম্মেসু, তত্থ তত্থ যথারহং;
এতে খো সঙ্গহা লোকে, রথস্সাণীৰ যাযতো.
‘‘এতে ¶ চ সঙ্গহা নাস্সু, ন মাতা পুত্তকারণা;
লভেথ ¶ মানং পূজং ৰা, পিতা ৰা পুত্তকারণা.
‘‘যস্মা চ সঙ্গহা এতে, সম্মপেক্খন্তি পণ্ডিতা;
তস্মা মহত্তং পপ্পোন্তি, পাসংসা চ ভৰন্তি তে.
‘‘ব্রহ্মাতি ¶ মাতাপিতরো, পুব্বাচরিযাতি ৰুচ্চরে;
আহুনেয্যা চ পুত্তানং, পজায অনুকম্পকা.
‘‘তস্মা হি নে নমস্সেয্য, সক্করেয্য চ পণ্ডিতো;
অন্নেন অথো পানেন, ৰত্থেন সযনেন চ;
উচ্ছাদনেন ন্হাপনেন, পাদানং ধোৰনেন চ.
‘‘তায নং পারিচরিযায, মাতাপিতূসু পণ্ডিতা;
ইধেৰ নং পসংসন্তি, পেচ্চ সগ্গে পমোদতী’’তি.
তত্থ পুত্তফলন্তি পুত্তসঙ্খাতং ফলং. দেৰতায নমস্সতীতি ‘‘পুত্তো মে উপ্পজ্জতূ’’তি দেৰতায নমক্কারং করোতি আযাচতি. পুচ্ছতীতি ‘‘কতরেন নক্খত্তেন জাতো পুত্তো দীঘাযুকো হোতি, কতরেন অপ্পাযুকো’’তি এৰং নক্খত্তানি চ পুচ্ছতি. উতুসংৰচ্ছরানি চাতি ‘‘ছন্নং উতূনং কতরস্মিং উতুম্হি জাতো দীঘাযুকো হোতি, কতরস্মিং উতুম্হি অপ্পাযুকো, কতিৰস্সায ৰা মাতুযা জাতো পুত্তো দীঘাযুকো হোতি, কতিৰস্সায অপ্পাযুকো’’তি এৰং উতুসংৰচ্ছরানি চ পুচ্ছতি. উতুম্হি ন্হাতাযাতি পুপ্ফে উপ্পন্নে উতুম্হি ন্হাতায. ৰোক্কমোতি তিণ্ণং সন্নিপাতা গব্ভাৰক্কন্তি হোতি, কুচ্ছিযং গব্ভো পতিট্ঠাতি. তেনাতি তেন গব্ভেন সা দোহল়িনী হোতি. তেনাতি তদা তস্সা কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তপজায সিনেহো উপ্পজ্জতি, তেন কারণেন ‘‘সুহদা’’তি ৰুচ্চতি. তেনাতি তেন কারণেন সা ‘‘জনযন্তী’’তি চ ‘‘জনেত্তী’’তি চ ৰুচ্চতি.
অঙ্গপাৰুরণেন চাতি থনন্তরে নিপজ্জাপেত্ৰা সরীরসম্ফস্সং ফরাপেন্তী অঙ্গসঙ্খাতেনেৰ পাৰুরণেন. তোসেন্তীতি সঞ্ঞাপেন্তী হাসেন্তী. মমং কত্ৰা উদিক্খতীতি ‘‘পুত্তস্স মে উপরি ৰাতো পহরতি, আতপো ফরতী’’তি এৰং মমংকারং কত্ৰা সিনিদ্ধেন হদযেন উদিক্খতি. উভযম্পেতস্সাতি ¶ উভযম্পি এতং ধনং এতস্স পুত্তস্স অত্থায অঞ্ঞেসং অদস্সেত্ৰা সারগব্ভাদীসু মাতা গোপেতি. এৰং পুত্ত, অদুং পুত্তাতি ‘‘অন্ধবাল পুত্ত, এৰং রাজকুলাদীসু অপ্পমত্তো হোহি, অদুঞ্চ কম্মং মা করোহী’’তি সিক্খাপেন্তী ইতি মাতা ৰিহঞ্ঞতি কিলমতি. পত্তযোব্বনেতি ¶ পুত্তে পত্তযোব্বনে তং পুত্তং নিসীথে পরদারেসু পমত্তং সাযং অনাগচ্ছন্তং ঞত্ৰা অস্সুপুণ্ণেহি নেত্তেহি মগ্গং ওলোকেন্তী ৰিহঞ্ঞতি কিলমতি.
কিচ্ছা ভতোতি কিচ্ছেন ভতো পটিজগ্গিতো. মিচ্ছা চরিত্ৰানাতি মাতরং অপটিজগ্গিত্ৰা. ধনাপীতি ধনম্পি, অযমেৰ ৰা পাঠো. ইদং ৰুত্তং হোতি – ধনকামানং ¶ উপ্পন্নং ধনম্পি মাতরং অপটিজগ্গন্তানং নস্সতীতি মে সুতন্তি. কিচ্ছং ৰা সোতি ইতি ধনং ৰা তস্স নস্সতি, দুক্খং ৰাসো পুরিসো নিগচ্ছতি. লব্ভমেতন্তি এতং ইধলোকে চ পরলোকে চ আনন্দাদিসুখং মাতরং পরিচরিত্ৰা ৰিজানতো পণ্ডিতস্স লব্ভং, সক্কা লদ্ধুং তাদিসেনাতি অত্থো.
দানঞ্চাতি মাতাপিতূনং দানং দাতব্বং, পিযৰচনং ভণিতব্বং, উপ্পন্নকিচ্চসাধনৰসেন অত্থো চরিতব্বো. ধম্মেসূতি জেট্ঠাপচাযনধম্মেসু তত্থ তত্থ পরিসমজ্ঝে ৰা রহোগতানং ৰা অভিৰাদনাদিৰসেন সমানত্ততা কাতব্বা, ন রহো অভিৰাদনাদীনি কত্ৰা পরিসতি ন কাতব্বানি, সব্বত্থ সমানেনেৰ ভৰিতব্বং. এতে চ সঙ্গহা নাস্সূতি সচে এতে চত্তারো সঙ্গহা ন ভৰেয্যুং. সম্মপেক্খন্তীতি সম্মা নযেন কারণেন পেক্খন্তি. মহত্তন্তি সেট্ঠত্তং. ব্রহ্মাতি পুত্তানং ব্রহ্মসমা উত্তমা সেট্ঠা. পুব্বাচরিযাতি পঠমাচরিযা. আহুনেয্যাতি আহুনপটিগ্গাহকা যস্স কস্সচি সক্কারস্স অনুচ্ছৰিকা. অন্নেন অথোতি অন্নেন চেৰ অত্থো পানেন চ. পেচ্চাতি কালকিরিযায পরিযোসানে ইতো গন্ত্ৰা সগ্গে পমোদতীতি.
এৰং মহসত্তো সিনেরুং পৰট্টেন্তো ৰিয ধম্মদেসনং নিট্ঠাপেসি. তং সুত্ৰা সব্বেপি তে রাজানো বলকাযা চ পসীদিংসু. অথ নে পঞ্চসু সীলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা ‘‘দানাদীসু অপ্পমত্তা হোথা’’তি ওৰদিত্ৰা উয্যোজেসি. সব্বেপি ধম্মেন রজ্জং কারেত্ৰা আযুপরিযোসানে দেৰনগরং পূরযিংসু. সোণপণ্ডিতনন্দপণ্ডিতাপি যাৰতাযুকং মাতাপিতরো পরিচরিত্ৰা ব্রহ্মলোকপরাযণা অহেসুং.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেত্ৰা জাতকং সমোধানেসি, সচ্চপরিযোসানে মাতুপোসকভিক্খু সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. তদা মাতাপিতরো মাহারাজকুলানি ¶ অহেসুং, নন্দপণ্ডিতো আনন্দো ¶ , মনোজরাজা সারিপুত্তো, একসতরাজানো অসীতিমহাথেরা চেৰ অঞ্ঞতরথেরা চ, চতুৰীসতি অক্খোভণিযো বুদ্ধপরিসা, সোণপণ্ডিতো পন অহমেৰ অহোসিন্তি.
সোণনন্দজাতকৰণ্ণনা দুতিযা.
জাতকুদ্দানং –
অথ সত্ততিমম্হি নিপাতৰরে, সভাৰন্তু কুসাৰতিরাজৰরো;
অথ সোণসুনন্দৰরো চ পুন, অভিৰাসিতসত্ততিমম্হি সুতেতি.
সত্ততিনিপাতৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
২১. অসীতিনিপাতো
[৫৩৩] ১. চূল়হংসজাতকৰণ্ণনা
সুমুখাতি ¶ ¶ ¶ ইদং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো আযস্মতো আনন্দস্স জীৰিতপরিচ্চাগং আরব্ভ কথেসি. দেৰদত্তেন হি তথাগতং জীৰিতা ৰোরোপেতুং পযোজিতেসু ধনুগ্গহেসু সব্বপঠমং পেসিতেন আগন্ত্ৰা ‘‘নাহং, ভন্তে, সক্কোমি তং ভগৰন্তং জীৰিতা ৰোরোপেতুং, মহিদ্ধিকো সো ভগৰা মহানুভাৰো’’তি ৰুত্তে দেৰদত্তো ‘‘অলং, আৰুসো, মা ত্ৰং সমণং গোতমং জীৰিতা ৰোরোপেহি, অহমেৰ সমণং গোতমং জীৰিতা ৰোরোপেস্সামী’’তি ৰত্ৰা তথাগতে গিজ্ঝকূটপব্বতস্স পচ্ছিমছাযায চঙ্কমন্তে সযং গিজ্ঝকূটং পব্বতং অভিরুহিত্ৰা যন্তৰেগেন মহতিং সিলং পৰিজ্ঝি, ‘‘ইমায সিলায সমণং গোতমং জীৰিতা ৰোরোপেস্সামী’’তি. তদা দ্ৰে পব্বতকূটা সমাগন্ত্ৰা তং সিলং সম্পটিচ্ছিংসু. ততো পপটিকা উপ্পতিত্ৰা ভগৰতো পাদং পহরিত্ৰা রুহিরং উপ্পাদেসি, বলৰৰেদনা পৰত্তিংসু. জীৰকো তথাগতস্স পাদং সত্থকেন ফালেত্ৰা দুট্ঠলোহিতং ৰমেত্ৰা পূতিমংসং অপনেত্ৰা ধোৰিত্ৰা ভেসজ্জং আলিম্পিত্ৰা নিরোগমকাসি. সত্থা পুরিমসদিসমেৰ ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো মহতিযা বুদ্ধলীলায ৰিচরি.
অথ নং দিস্ৰা দেৰদত্তো চিন্তেসি – ‘‘সমণস্স গোতমস্স রূপসোভগ্গপ্পত্তং সরীরং দিস্ৰা কোচি মনুস্সভূতো উপসঙ্কমিতুং ন সক্কোতি, রঞ্ঞো খো পন নাল়াগিরি নাম হত্থী চণ্ডো ফরুসো ¶ মনুস্সঘাতকো বুদ্ধধম্মসঙ্ঘগুণে ন জানাতি, সো তং জীৰিতক্খযং পাপেস্সতী’’তি. সো গন্ত্ৰা রঞ্ঞো তমত্থং আরোচেসি. রাজা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা হত্থাচরিযং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘সম্ম, স্ৰে নাল়াগিরিং মত্তং কত্ৰা পাতোৰ সমণেন গোতমেন পটিপন্নৰীথিযং ৰিস্সজ্জেহী’’তি আহ. দেৰদত্তোপি নং ‘‘অঞ্ঞেসু দিৰসেসু হত্থী কিত্তকং সুরং পিৰতী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘অট্ঠ ঘটে, ভন্তে’’তি ৰুত্তে ‘‘তেন হি স্ৰে ত্ৰং তং সোল়স ঘটে ¶ পাযেত্ৰা সমণেন গোতমেন পটিপন্নৰীথিযং অভিমুখং করেয্যাসী’’তি আহ. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি. রাজা নগরে ভেরিং চরাপেসি – ‘‘স্ৰে নাল়াগিরিং মত্তং কত্ৰা নগরে ৰিস্সজ্জেস্সতি, নাগরা পাতোৰ সব্বকিচ্চানি কত্ৰা অন্তরৰীথিং মা পটিপজ্জিংসূ’’তি. দেৰদত্তোপি ¶ রাজনিৰেসনা ওরুয্হ হত্থিসালং গন্ত্ৰা হত্থিগোপকে আমন্তেত্ৰা ‘‘মযং ভণে উচ্চট্ঠানিযং নীচট্ঠানে, নীচট্ঠানিযং ৰা উচ্চট্ঠানে কাতুং সমত্থা, সচে ৰো যসেন অত্থো, স্ৰে পাতোৰ নাল়াগিরিং তিখিণসুরায সোল়স ঘটে পাযেত্ৰা সমণস্স গোতমস্স আগমনৰেলায তুত্ততোমরেহি ৰিজ্ঝিত্ৰা কুজ্ঝাপেত্ৰা হত্থিসালং ভিন্দাপেত্ৰা সমণেন গোতমেন পটিপন্নৰীথিযং অভিমুখং কত্ৰা সমণং গোতমং জীৰিতক্খযং পাপেথা’’তি আহ. তে ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিংসু.
সা পৰত্তি সকলনগরে ৰিত্থারিকা অহোসি. বুদ্ধধম্মসঙ্ঘমামকা উপাসকা তং সুত্ৰা সত্থারং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘ভন্তে, দেৰদত্তো রঞ্ঞা সদ্ধিং একতো হুত্ৰা স্ৰে তুম্হেহি পটিপন্নৰীথিযং নাল়াগিরিং ৰিস্সজ্জাপেস্সতি, স্ৰে পিণ্ডায অপৰিসিত্ৰা ইধেৰ হোথ, মযং ৰিহারেযেৰ বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স ভিক্খং দস্সামা’’তি ৰদিংসু. সত্থাপি ‘‘স্ৰে পিণ্ডায ন পৰিসিস্সামী’’তি অৰত্ৰাৰ ‘‘অহং স্ৰে নাল়াগিরিং দমেত্ৰা পাটিহারিযং কত্ৰা তিত্থিযে মদ্দিত্ৰা রাজগহে পিণ্ডায অচরিত্ৰাৰ ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো নগরা নিক্খমিত্ৰা ৰেল়ুৰনমেৰ আগমিস্সামি, রাজগহৰাসিনোপি বহূনি ভত্তভাজনানি গহেত্ৰা ৰেল়ুৰনমেৰ আগমিস্সন্তি, স্ৰে ৰিহারেযেৰ ভত্তগ্গং ভৰিস্সতী’’তি ইমিনা কারণেন তেসং অধিৰাসেসি. তে তথাগতস্স অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা ভত্তভাজনানি আহরিত্ৰা ‘‘ৰিহারেযেৰ দানং দস্সামা’’তি পক্কমিংসু.
সত্থাপি পঠমযামে ধম্মং দেসেত্ৰা মজ্ঝিমযামে দেৰতানং পঞ্হং ৰিস্সজ্জেত্ৰা পচ্ছিমযামস্স পঠমকোট্ঠাসে সীহসেয্যং কপ্পেত্ৰা দুতিযকোট্ঠাসে ফলসমাপত্তিযা ¶ ৰীতিনামেত্ৰা ততিযকোট্ঠাসে মহাকরুণাসমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা ৰুট্ঠায বোধনেয্যবন্ধৰে ওলোকেন্তো নাল়াগিরিদমনে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযং দিস্ৰা ৰিভাতায রত্তিযা কতসরীরপটিজগ্গনো হুত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেত্ৰা ¶ , ‘‘আনন্দ, অজ্জ রাজগহপরিৰত্তকেসু অট্ঠারসসু মহাৰিহারেসু সব্বেসম্পি ভিক্খূনং মযাসদ্ধিং রাজগহং পৰিসিতুং আরোচেহী’’তি আহ. থেরো তথা অকাসি. সব্বেপি ভিক্খূ ৰেল়ুৰনে সন্নিপতিংসু. সত্থা মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো রাজগহং পাৰিসি. অথ হত্থিমেণ্ডা যথানুসিট্ঠং পটিপজ্জিংসু, মহন্তো সমাগমো অহোসি. সদ্ধাসম্পন্না মনুস্সা ‘‘অজ্জ কির বুদ্ধনাগস্স তিরচ্ছাননাগেন সঙ্গামো ভৰিস্সতি, অনূপমায বুদ্ধলীলায নাল়াগিরিদমনং পস্সিস্সামা’’তি পাসাদহম্মিযগেহচ্ছদনাদীনি অভিরুহিত্ৰা অট্ঠংসু. অসদ্ধা পন মিচ্ছাদিট্ঠিকা ‘‘অযং নাল়াগিরি চণ্ডো ফরুসো মনুস্সঘাতকো বুদ্ধাদীনং গুণং ন জানাতি, সো অজ্জ সমণস্স গোতমস্স ¶ সুৰণ্ণৰণ্ণং সরীরং ৰিদ্ধংসেত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপেস্সতি, অজ্জ পচ্চামিত্তস্স পিট্ঠিং পস্সিস্সামা’’তি পাসাদাদীসু অট্ঠংসু.
হত্থীপি ভগৰন্তং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা মনুস্সে তাসেন্তো গেহানি ৰিদ্ধংসেন্তো সকটানি সংচুণ্ণেন্তো সোণ্ডং উস্সাপেত্ৰা পহট্ঠকণ্ণৰালো পব্বতো ৰিয অজ্ঝোত্থরন্তো যেন ভগৰা তেনাভিধাৰি. তং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ভিক্খূ ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘অযং, ভন্তে, নাল়াগিরি চণ্ডো ফরুসো মনুস্সঘাতকো ইমং রচ্ছং পটিপন্নো, ন খো পনাযং বুদ্ধাদিগুণং জানাতি, পটিক্কমতু, ভন্তে, ভগৰা, পটিক্কমতু সুগতো’’তি. মা, ভিক্খৰে, ভাযিত্থ, পটিবলো অহং নাল়াগিরিং দমেতুন্তি. অথাযস্মা সারিপুত্তো সত্থারং যাচি – ‘‘ভন্তে, পিতু উপ্পন্নকিচ্চং নাম জেট্ঠপুত্তস্স ভারো, অহমেৰ তং দমেমী’’তি. অথ নং সত্থা, ‘‘সারিপুত্ত, বুদ্ধবলং নাম অঞ্ঞং, সাৰকবলং অঞ্ঞং, তিট্ঠ ত্ৰ’’ন্তি পটিবাহি. এৰং যেভুয্যেন অসীতি মহাথেরা যাচিংসু. সত্থা সব্বেপি পটিবাহি. অথ আযস্মা আনন্দো সত্থরি বলৰসিনেহেন অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো ‘‘অযং হত্থী পঠমং মং মারেতূ’’তি তথাগতস্সত্থায জীৰিতং পরিচ্চজিত্ৰা গন্ত্ৰা সত্থু পুরতো অট্ঠাসি. অথ নং সত্থা ‘‘অপেহি, আনন্দ, মা মে পুরতো অট্ঠাসী’’তি আহ. ‘‘ভন্তে, অযং হত্থী চণ্ডো ¶ ফরুসো মনুস্সঘাতকো কপ্পুট্ঠানগ্গিসদিসো পঠমং মং মারেত্ৰা পচ্ছা তুম্হাকং সন্তিকং আগচ্ছতূ’’তি থেরো অৰচ. যাৰততিযং ৰুচ্চমানোপি তথেৰ অট্ঠাসি ন পটিক্কমি. অথ নং ভগৰা ইদ্ধিবলেন পটিক্কমাপেত্ৰা ভিক্খূনং অন্তরে ঠপেসি.
তস্মিং ¶ খণে একা ইত্থী নাল়াগিরিং দিস্ৰা মরণভযভীতা পলাযমানা অঙ্কেন গহিতং দারকং হত্থিনো চ তথাগতস্স চ অন্তরে ছড্ডেত্ৰা পলাযি. হত্থী তং অনুবন্ধিত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা দারকস্স সন্তিকং অগমাসি. তদা দারকো মহারৰং রৰি. সত্থা নাল়াগিরিং ওদিস্সকমেত্তায ফরিত্ৰা সুমধুরং ব্রহ্মস্সরং নিচ্ছারেত্ৰা ‘‘অম্ভো নাল়াগিরি তং সোল়স সুরাঘটে পাযেত্ৰা মত্তং করোন্তা ন ‘অঞ্ঞং গণ্হিস্সতী’তি করিংসু, ‘মং গণ্হিস্সতী’তি পন করিংসু, মা অকারণেন জঙ্ঘাযো কিলমেন্তো ৰিচরি, ইতো এহী’’তি পক্কোসি. সো সত্থু ৰচনং সুত্ৰা অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা ভগৰতো রূপসিরিং ওলোকেত্ৰা পটিলদ্ধসংৰেগো বুদ্ধতেজেন পচ্ছিন্নসুরামদো সোণ্ডং ওলম্বেন্তো কণ্ণে চালেন্তো আগন্ত্ৰা তথাগতস্স পাদেসু পতি. অথ নং সত্থা, ‘‘নাল়াগিরি, ত্ৰং তিরচ্ছানহত্থী, অহং বুদ্ধৰারণো, ইতো পট্ঠায মা চণ্ডো ফরুসো মনুস্সঘাতকো ভৰ, সব্বসত্তেসু মেত্তচিত্তং পটিলভা’’তি ৰত্ৰা দক্খিণহত্থং পসারেত্ৰা কুম্ভে পরামসিত্ৰা –
‘‘মা ¶ কুঞ্জর নাগমাসদো, দুক্খো হি কুঞ্জর নাগমাসদো;
ন হি নাগহতস্স কুঞ্জর, সুগতি হোতি ইতো পরং যতো.
‘‘মা চ মদো মা চ পমাদো, ন হি পমত্তা সুগতিং ৰজন্তি তে;
ত্ৰঞ্ঞেৰ তথা করিস্সসি, যেন ত্ৰং সুগতিং গমিস্সসী’’তি. (চূল়ৰ. ৩৪২) –
ধম্মং দেসেসি.
তস্স সকলসরীরং পীতিযা নিরন্তরং ফুটং অহোসি. সচে কির তিরচ্ছানগতো নাভৰিস্সা, সোতাপত্তিফলং অধিগমিস্সা. মনুস্সা তং পাটিহারিযং দিস্ৰা উন্নদিংসু অপ্ফোটিংসু, সঞ্জাতসোমনস্সা নানাভরণানি খিপিংসু, তানি হত্থিস্স সরীরং পটিচ্ছাদযিংসু. ততো পট্ঠায ¶ নাল়াগিরি ধনপালকো নাম জাতো. তস্মিং খো পন ধনপালকসমাগমে চতুরাসীতি পাণসহস্সানি অমতং পিৰিংসু. সত্থা ধনপালকং পঞ্চসু ¶ সীলেসু পতিট্ঠাপেসি. সো সোণ্ডায ভগৰতো পাদে পংসূনি গহেত্ৰা উপরি মুদ্ধনি আকিরিত্ৰা পটিকুটিতোৰ পটিক্কমিত্ৰা দস্সনূপচারে ঠিতো দসবলং ৰন্দিত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা হত্থিসালং পাৰিসি. ততো পট্ঠায দন্তসুদন্তো হুত্ৰা ন কঞ্চি ৰিহেঠেতি. সত্থা নিপ্ফন্নমনোরথো ‘‘যেহি যং ধনং খিত্তং, তেসঞ্ঞেৰ তং হোতূ’’তি অধিট্ঠায ‘‘অজ্জ মযা মহন্তং পাটিহারিযং কতং, ইমস্মিং নগরে পিণ্ডায চরণং অপ্পটিরূপ’’ন্তি তিত্থিযে মদ্দিত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো জযপ্পত্তো ৰিয খত্তিযো নগরা নিক্খমিত্ৰা ৰেল়ুৰনমেৰ গতো. নগরৰাসিনো বহুং অন্নপানখাদনীযং আদায ৰিহারং গন্ত্ৰা মহাদানং পৰত্তযিংসু.
তং দিৰসং সাযন্হসমযে ধম্মসভং পূরেত্ৰা সন্নিসিন্না ভিক্খূ কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘আৰুসো, আযস্মতা আনন্দেন তথাগতস্সত্থায অত্তনো জীৰিতং পরিচ্চজন্তেন দুক্করং কতং, নাল়াগিরিং দিস্ৰা সত্থারা তিক্খত্তুং পটিবাহিযমানোপি নাপগতো, অহো দুক্করকারকো, আৰুসো, আযস্মা আনন্দো’’তি. সত্থা ‘‘আনন্দস্স গুণকথা পৰত্ততি, গন্তব্বং মযা এত্থা’’তি গন্ধকুটিতো নিক্খমিত্ৰা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপি আনন্দো তিরচ্ছানযোনিযং নিব্বত্তোপি মমত্থায জীৰিতং পরিচ্চজিযেৰা’’তি ৰত্ৰা তেহি যাচিতো অতীতং আহরি.
অতীতে ¶ মহিংসকরট্ঠে সাগলনগরে সাগলো নাম রাজা ধম্মেন রজ্জং কারেসি. তদা নগরতো অৰিদূরে একস্মিং নেসাদগামকে অঞ্ঞতরো নেসাদো পাসেহি সকুণে বন্ধিত্ৰা নগরে ৰিক্কিণন্তো জীৰিকং কপ্পেসি. নগরতো চ অৰিদূরে আৰট্টতো দ্ৰাদসযোজনো মানুসিযো নাম পদুমসরো অহোসি পঞ্চৰণ্ণপদুমসঞ্ছন্নো. তত্থ নানপ্পকারো সকুণসঙ্ঘো ওতরি. সো নেসাদো তত্থ অনিযামেন পাসে ওড্ডেসি. তস্মিং কালে ধতরট্ঠো হংসরাজা ছন্নৰুতিহংসসহস্সপরিৰারো চিত্তকূটপব্বতে সুৰণ্ণগুহাযং ৰসতি, সুমুখো নামস্স সেনাপতি অহোসি. অথেকদিৰসং ততো হংসযূথা কতিপযা ¶ সুৰণ্ণহংসা মানুসিযং সরং গন্ত্ৰা পহূতগোচরে তস্মিং যথাসুখং ৰিচরিত্ৰা সুহিতা চিত্তকূটং আগন্ত্ৰা ধতরট্ঠস্স আরোচেসুং – ‘‘মহারাজ, মনুস্সপথে ¶ মানুসিযো নাম পদুমসরো সম্পন্নগোচরো, তত্থ গোচরং গণ্হিতুং গচ্ছামা’’তি. সো ‘‘মনুস্সপথো নাম সাসঙ্কো সপ্পটিভযো, মা ৰো রুচ্চিত্থা’’তি পটিক্খিপিত্ৰাপি তেহি পুনপ্পুনং ৰুচ্চমানো ‘‘সচে তুম্হাকং রুচ্চতি, গচ্ছামা’’তি সপরিৰারো তং সরং অগমাসি. সো আকাসা ওতরন্তো পাদং পাসে পৰেসেন্তোযেৰ ওতরি. অথস্স পাসো পাদং অযপট্টকেন কড্ঢন্তো ৰিয আবন্ধিত্ৰা গণ্হি. অথস্স ‘‘ছিন্দিস্সামি ন’’ন্তি আকড্ঢন্তস্স পঠমৰারে চম্মং ছিজ্জি, দুতিযৰারে মংসং ছিজ্জি, ততিযৰারে ন্হারু ছিজ্জি, পাসো অট্ঠিং আহচ্চ অট্ঠাসি, লোহিতং পগ্ঘরি, বলৰৰেদনা পৰত্তিংসু.
সো চিন্তেসি – ‘‘সচাহং বদ্ধরৰং রৰিস্সামি, ঞাতকা মে উত্রস্তা হুত্ৰা গোচরং অগ্গণ্হিত্ৰা ছাতজ্ঝত্তাৰ পলাযন্তা দুব্বলতায মহাসমুদ্দে পতিস্সন্তী’’তি. সো ৰেদনং অধিৰাসেত্ৰা ঞাতীনং যাৰদত্থং চরিত্ৰা হংসানং কীল়নকালে মহন্তেন সদ্দেন বদ্ধরৰং রৰি. তং সুত্ৰা তে হংসা মরণভযতজ্জিতা ৰগ্গৰগ্গা হুত্ৰা চিত্তকূটাভিমুখা পক্কমিংসু. তেসু পক্কন্তেসু সুমুখো হংসসেনাপতি ‘‘কচ্চি নু খো ইদং ভযং মহারাজস্স উপ্পন্নং, জানিস্সামি ন’’ন্তি ৰেগেন পক্খন্দিত্ৰা পুরতো গচ্ছন্তস্স হংসগণস্স অন্তরে মহাসত্তং অদিস্ৰা মজ্ঝিমহংসগণং ৰিচিনি, তত্থপি অদিস্ৰা পচ্ছিমহংসগণং ৰিচিনি, তত্থপি অদিস্ৰা ‘‘নিস্সংসযং তস্সেৰেদং ভযং উপ্পন্ন’’ন্তি নিৰত্তিত্ৰা ¶ আগচ্ছন্তো মহাসত্তং পাসে বদ্ধং লোহিতমক্খিতং দুক্খাতুরং পঙ্কপিট্ঠে নিপন্নং দিস্ৰা ‘‘মা ভাযি, মহারাজ, অহং মম জীৰিতং পরিচ্চজিত্ৰা তুম্হে পাসতো মোচেস্সামী’’তি ৰদন্তো ওতরিত্ৰা মহাসত্তং অস্সাসেন্তোৰ পঙ্কপিট্ঠে নিসীদি. অথ নং ৰীমংসন্তো মহাসত্তো পঠমং গাথমাহ –
‘‘সুমুখ অনুপচিনন্তা, পক্কমন্তি ৰিহঙ্গমা;
গচ্ছ তুৰম্পি মা কঙ্খি, নত্থি বদ্ধে সহাযতা’’তি.
তত্থ ¶ অনুপচিনন্তাতি সিনেহেন আলযৰসেন অনোলোকেন্তা. পক্কমন্তীতি এতে ছন্নৰুতি হংসসহস্সা ঞাতিৰিহঙ্গমা মং ছড্ডেত্ৰা গচ্ছন্তি, ত্ৰম্পি গচ্ছ, মা ইধ ৰাসং আকঙ্খি, এৰঞ্হি পাসেন বদ্ধে মযি সহাযতা নাম নত্থি, ন হি তে অহং ইদানি কিঞ্চি সহাযকিচ্চং কাতুং ¶ সক্খিস্সামি, কিং তে মযা নিরূপকারেন, পপঞ্চং অকত্ৰা গচ্ছেৰাতি ৰদতি.
ইতো পরং –
‘‘গচ্ছে ৰাহং ন ৰা গচ্ছে, ন তেন অমরো সিযং;
সুখিতং তং উপাসিত্ৰা, দুক্খিতং তং কথং জহে.
‘‘মরণং ৰা তযা সদ্ধিং, জীৰিতং ৰা তযা ৰিনা;
তদেৰ মরণং সেয্যো, যঞ্চে জীৰে তযা ৰিনা.
‘‘নেস ধম্মো মহারাজ, যং তং এৰং গতং জহে;
যা গতি তুয্হং সা ময্হং, রুচ্চতে ৰিহগাধিপ.
‘‘কা নু পাসেন বদ্ধস্স, গতি অঞ্ঞা মহানসা;
সা কথং চেতযানস্স, মুত্তস্স তৰ রুচ্চতি.
‘‘কং ৰা ত্ৰং পস্সসে অত্থং, মম তুয্হঞ্চ পক্খিম;
ঞাতীনং ৰাৰসিট্ঠানং, উভিন্নং জীৰিতক্খযে.
‘‘যং ন কঞ্চনদেপিঞ্ছ, অন্ধেন তমসা গতং;
তাদিসে সঞ্চজং পাণং, কমত্থমভিজোতযে.
‘‘কথং নু পততং সেট্ঠ, ধম্মে অত্থং ন বুজ্ঝসি;
ধম্মো অপচিতো সন্তো, অত্থং দস্সেতি পাণিনং.
‘‘সোহং ¶ ¶ ধম্মং অপেক্খানো, ধম্মা চত্থং সমুট্ঠিতং;
ভত্তিঞ্চ তযি সম্পস্সং, নাৰকঙ্খামি জীৰিতং.
১০. ‘‘অদ্ধা এসো সতং ধম্মো, যো মিত্তো মিত্তমাপদে.
ন চজে জীৰিতস্সাপি, হেতুধম্মমনুস্সরং.
‘‘স্ৰাযং ধম্মো চ তে চিণ্ণো, ভত্তি চ ৰিদিতা মযি;
কামং করস্সু ময্হেতং, গচ্ছেৰানুমতো মযা.
‘‘অপি ত্ৰেৰং গতে কালে, যং খণ্ডং ঞাতিনং মযা;
তযা তং বুদ্ধিসম্পন্নং, অস্স পরমসংৰুতং.
‘‘ইচ্চেৰং ¶ মন্তযন্তানং, অরিযানং অরিযৰুত্তিনং;
পচ্চদিস্সথ নেসাদো, আতুরানমিৰন্তকো.
‘‘তে সত্তুমভিসঞ্চিক্খ, দীঘরত্তং হিতা দিজা;
তুণ্হীমাসিত্থ উভযো, ন সঞ্চলেসুমাসনা.
‘‘ধতরট্ঠে চ দিস্ৰান, সমুড্ডেন্তে ততো ততো;
অভিক্খমথ ৰেগেন, দিজসত্তু দিজাধিপে.
‘‘সো চ ৰেগেনভিক্কম্ম, আসজ্জ পরমে দিজে;
পচ্চকমিত্থ নেসাদো, বদ্ধা ইতি ৰিচিন্তযং.
‘‘একংৰ বদ্ধমাসীনং, অবদ্ধঞ্চ পুনাপরং;
আসজ্জ বদ্ধমাসীনং, পেক্খমানমদীনৰং.
‘‘ততো সো ৰিমতোযেৰ, পণ্ডরে অজ্ঝভাসথ;
পৰড্ঢকাযে আসীনে, দিজসঙ্ঘগণাধিপে.
‘‘যং ¶ নু পাসেন মহতা, বদ্ধো ন কুরুতে দিসং;
অথ কস্মা অবদ্ধো ত্ৰং, বলী পক্খি ন গচ্ছসি.
‘‘কিং নু ত্যাযং দিজো হোতি, মুত্তো বদ্ধং উপাসসি;
ওহায সকুণা যন্তি, কিং একো অৰহীযসি.
‘‘রাজা মে সো দিজামিত্ত, সখা পাণসমো চ মে;
নেৰ নং ৰিজহিস্সামি, যাৰ কালস্স পরিযাযং.
‘‘কথং ¶ পনাযং ৰিহঙ্গো, নাদ্দস পাসমোড্ডিতং;
পদঞ্হেতং মহন্তানং, বোদ্ধুমরহন্তি আপদং.
‘‘যদা পরাভৰো হোতি, পোসো জীৰিতসঙ্খযে;
অথ জালঞ্চ পাসঞ্চ, আসজ্জাপি ন বুজ্ঝতি.
‘‘অপি ত্ৰেৰ মহাপঞ্ঞ, পাসা বহুৰিধা ততা;
গুয্হমাসজ্জ বজ্ঝন্তি, অথেৰং জীৰিতক্খযে’’তি. –
ইমাসং গাথানং সম্বন্ধো পাল়িনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.
তত্থ ¶ গচ্ছে ৰাতি, মহারাজ, অহং ইতো গচ্ছেয্যং ৰা ন ৰা, নাহং তেন গমনেন ৰা অগমনেন ৰা অমরো সিযং, অহঞ্হি ইতো গতোপি অগতোপি মরণতো অমুত্তোৰ, ইতো পুব্বে পন সুখিতং তং উপাসিত্ৰা ইদানি দুক্খিতং তং কথং জহেয্যন্তি ৰদতি. মরণং ৰাতি মম অগচ্ছন্তস্স ৰা তযা সদ্ধিং মরণং ভৰেয্য, গচ্ছন্তস্স ৰা তযা ৰিনা জীৰিতং. তেসু দ্ৰীসু যং তযা সদ্ধিং মরণং, তদেৰ মে ৰরং, যং তযা ৰিনা জীৰেয্যং, ন মে তং ৰরন্তি অত্থো. রুচ্চতেতি যা তৰ গতি নিপ্ফত্তি, সাৰ ময্হং রুচ্চতি. সা কথন্তি সম্ম সুমুখ মম তাৰ দল়্হেন ৰালপাসেন বদ্ধস্স পরহত্থং গতস্স সা গতি রুচ্চতু, তৰ পন চেতযানস্স সচেতনস্স পঞ্ঞৰতো মুত্তস্স কথং রুচ্চতি.
পক্খিমাতি পক্খসম্পন্ন. উভিন্নন্তি অম্হাকং দ্ৰিন্নং জীৰিতক্খযে সতি ত্ৰং মম ৰা তৰ ¶ ৰা অৰসিট্ঠঞাতীনং ৰা কং অত্থং পস্সসি. যং নাতি এত্থ ন-কারো উপমানে. কঞ্চনদেপিঞ্ছাতি কঞ্চনদ্ৰেপিঞ্ছ, অযমেৰ ৰা পাঠো, কঞ্চনসদিসউভযপক্খাতি অত্থো. তমসাতি তমসি. গতন্তি কতং, অযমেৰ ৰা পাঠো. পুরিমস্স ন-কারস্স ইমিনা সম্বন্ধো, ‘‘ন কত’’ন্তি কতং ৰিযাতি অত্থো. ইদং ৰুত্তং হোতি – তযি পাণং চজন্তেপি অচজন্তেপি মম জীৰিতস্স অভাৰা যং তৰ পাণসঞ্চজনং, তং অন্ধেন তমসি কতং ৰিয কিঞ্চিদেৰ রূপকম্মং অপচ্চক্খগুণং, তাদিসে তৰ অপচ্চক্খগুণে পাণসঞ্চজনে ত্ৰং পাণং সঞ্চজন্তো কমত্থং জোতেয্যাসীতি.
ধম্মো অপচিতো সন্তোতি ধম্মো পূজিতো মানিতো সমানো. অত্থং দস্সেতীতি ৰুদ্ধিং দস্সেতি. অপেক্খানোতি অপেক্খন্তো. ধম্মা চত্থন্তি ধম্মতো চ অত্থং সমুট্ঠিতং পস্সন্তো ¶ . ভত্তিন্তি সিনেহং. সতং ধম্মোতি পণ্ডিতানং সভাৰো. যো মিত্তোতি যো মিত্তো আপদাসু মিত্তং ন চজে, তস্স অচজন্তস্স মিত্তস্স এস সভাৰো নাম অদ্ধা সতং ধম্মো. ৰিদিতাতি পাকটা জাতা. কামং করস্সূতি এতং মম কামং মযা ইচ্ছিতং মম ৰচনং করস্সু. অপি ত্ৰেৰং গতে কালেতি অপি তু এৰং গতে কালে মযি ইমস্মিং ঠানে পাসেন বদ্ধে. পরমসংৰুতন্তি পরমপরিপুণ্ণং.
ইচ্চেৰং মন্তযন্তানন্তি ‘‘গচ্ছ, ন গচ্ছামী’’তি এৰং কথেন্তানং অরিযানন্তি আচারঅরিযানং. পচ্চদিস্সথাতি কাসাযানি নিৰাসেত্ৰা রত্তমালং পিল়ন্ধিত্ৰা ¶ মুগ্গরং আদায আগচ্ছন্তো অদিস্সথ. আতুরানন্তি গিলানানং মচ্চু ৰিয. অভিসঞ্চিক্খাতি, ভিক্খৰে, তে উভোপি সত্তুং আযন্তং পস্সিত্ৰা. হিতাতি দীঘরত্তং অঞ্ঞমঞ্ঞস্স হিতা মুদুচিত্তা. ন সঞ্চলেসুমাসনাতি আসনতো ন চলিংসু, যথানিসিন্নাৰ অহেসুং. সুমুখো পন ‘‘অযং নেসাদো আগন্ত্ৰা পহরন্তো মং পঠমং পহরতূ’’তি চিন্তেত্ৰা মহাসত্তং পচ্ছতো কত্ৰা নিসীদি.
ধতরট্ঠেতি হংসে. সমুড্ডেন্তেতি মরণভযেন ইতো চিতো চ উপ্পতন্তে দিস্ৰা. আসজ্জাতি ইতরে দ্ৰে জনে উপগন্ত্ৰা. পচ্চকমিত্থাতি ‘‘বদ্ধা, ন বদ্ধা’’তি চিন্তেন্তো উপধারেন্তো অকমিত্থ, ৰেগং হাপেত্ৰা সণিকং অগমাসি. আসজ্জ বদ্ধমাসীনন্তি বদ্ধং মহাসত্তং উপগন্ত্ৰা নিসিন্নং সুমুখং. অদীনৰন্তিআদীনৰমেৰ হুত্ৰা মহাসত্তং ওলোকেন্তং দিস্ৰা. ৰিমতোতি কিং নু খো অবদ্ধো বদ্ধস্স সন্তিকে নিসিন্নো, কারণং পুচ্ছিস্সামীতি ৰিমতিজাতো হুত্ৰাতি অত্থো. পণ্ডরেতি হংসে, অথ ৰা পরিসুদ্ধে নিম্মলে, সম্পহট্ঠকঞ্চনৰণ্ণেতি অত্থো. পৰড্ঢকাযেতি ৰড্ঢিতকাযে ¶ মহাসরীরে. যং নূতি যং তাৰ এসো মহাপাসেন বদ্ধো. ন কুরুতে দিসন্তি পলাযনত্থায একং দিসং ন ভজতি, তং যুত্তন্তি অধিপ্পাযো. বলীতি বলসম্পন্নো হুত্ৰাপি. পক্খীতি তং আলপতি. ওহাযাতি ছড্ডেত্ৰা. যন্তীতি সেসসকুণা গচ্ছন্তি. অৰহীযসীতি ওহীযসি.
দিজামিত্তাতি দিজানং অমিত্ত. যাৰ কালস্স পরিযাযন্তি যাৰ মরণস্স ৰারো আগচ্ছতি. কথং পনাযন্তি ত্ৰং রাজা মে সোতি ৰদসি, রাজানো চ নাম পণ্ডিতা হোন্তি, ইতিপি পণ্ডিতো সমানো কেন কারণেন ওড্ডিতং পাসং ন অদ্দস. পদং হেতন্তি যসমহত্তং ৰা ঞাণমহত্তং ৰা পত্তানং অত্তনো আপদবুজ্ঝনং নাম পদং কারণং, তস্মা তে আপদং বোদ্ধুমরহন্তি. পরাভৰোতি অৰড্ঢি. আসজ্জাপীতি উপগন্ত্ৰাপি ন বুজ্ঝতি. ততাতি ৰিততা ওড্ডিতা. গুয্হমাসজ্জাতি তেসু পাসেসু যো গুল়্হো পটিচ্ছন্নো পাসো, তং আসজ্জ বজ্ঝন্তি. অথেৰন্তি অথ এৰং জীৰিতক্খযে বজ্ঝন্তেৰাতি অত্থো.
ইতি ¶ নং সো কথাসল্লাপেন মুদুহদযং কত্ৰা মহাসত্তস্স জীৰিতং যাচন্তো গাথমাহ –
‘‘অপি ¶ নাযং তযা সদ্ধিং, সংৰাসস্স সুখুদ্রযো;
অপি নো অনুমঞ্ঞাসি, অপি নো জীৰিতং দদে’’তি.
তত্থ অপি নাযন্তি অপি নু অযং. সুখুদ্রযোতি সুখফলো. অপি নো অনুমঞ্ঞাসীতি চিত্তকূটং গন্ত্ৰা ঞাতকে পস্সিতুং ত্ৰং অপি নো অনুজানেয্যাসি. অপি নো জীৰিতং দদেতি অপি নো ইমায কথায উপ্পন্নৰিস্সাসো ন মারেয্যাসীতি.
সো তস্স মধুরকথায বজ্ঝিত্ৰা গাথমাহ –
‘‘ন চেৰ মে ত্ৰং বদ্ধোসি, নপি ইচ্ছামি তে ৰধং;
কামং খিপ্পমিতো গন্ত্ৰা, জীৰ ত্ৰং অনিঘো চির’’ন্তি.
ততো সুমুখো চতস্সো গাথা অভাসি –
‘‘নেৰাহমেতমিচ্ছামি ¶ , অঞ্ঞত্রেতস্স জীৰিতা;
সচে একেন তুট্ঠোসি, মুঞ্চেতং মঞ্চ ভক্খয.
‘‘আরোহপরিণাহেন, তুল্যাস্মা ৰযসা উভো;
ন তে লাভেন জীৰত্থি, এতেন নিমিনা তুৰং.
‘‘তদিঙ্ঘ সমপেক্খস্সু, হোতু গিদ্ধি তৰম্হসু;
মং পুব্বে বন্ধ পাসেন, পচ্ছা মুঞ্চ দিজাধিপং.
‘‘তাৰদেৰ চ তে লাভো, কতাস্স যাচনায চ;
মিত্তি চ ধতরট্ঠেহি, যাৰজীৰায তে সিযা’’তি.
তত্থ এতন্তি যং অঞ্ঞত্র এতস্স জীৰিতা মম জীৰিতং, এতং অহং নেৰ ইচ্ছামি. তুল্যাস্মাতি সমানা হোম. নিমিনা তুৰন্তি পরিৰত্তেহি ত্ৰং. তৰম্হসূতি তৰ অম্হেসু গিদ্ধি হোতু, কিং তে এতেন, মযি লোভং উপ্পাদেহীতি ৰদতি. তাৰদেৰাতি তত্তকোযেৰ. যাচনায চাতি যা মম যাচনা, সাৰ কতা অস্সাতি অত্থো.
ইতি ¶ সো তায ধম্মদেসনায তেলে পক্খিত্তকপ্পাসপিচু ৰিয মুদুগতহদযো মহাসত্তং তস্স দাযং কত্ৰা দদন্তো আহ –
‘‘পস্সন্তু নো মহাসঙ্ঘা, তযা মুত্তং ইতো গতং;
মিত্তামচ্চা চ ভচ্চা চ, পুত্তদারা চ বন্ধৰা.
‘‘ন চ তে তাদিসা মিত্তা, বহূনং ইধ ৰিজ্জতি;
যথা ত্ৰং ধতরট্ঠস্স, পাণসাধারণো সখা.
‘‘সো তে সহাযং মুঞ্চামি, হোতু রাজা তৰানুগো;
কামং খিপ্পমিতো গন্ত্ৰা, ঞাতিমজ্ঝে ৰিরোচথা’’তি.
তত্থ ¶ নোতি নিপাতমত্তং. তযা মুত্তন্তি ইমঞ্হি ত্ৰঞ্ঞেৰ মুঞ্চসি নাম, তস্মা ইমং তযা ¶ মুত্তং ইতো চিত্তকূটপব্বতং গতং মহন্তা ঞাতিসঙ্ঘা এতে চ মিত্তাদযো পস্সন্তু. এত্থ চ বন্ধৰাতি একলোহিতসম্বন্ধা. ৰিজ্জতীতি ৰিজ্জন্তি. পাণসাধারণোতি সাধারণপাণো অৰিভত্তজীৰিকো, যথা ত্ৰং এতস্স সখা, এতাদিসা অঞ্ঞেসং বহূনং মিত্তা নাম ন ৰিজ্জন্তি. তৰানুগোতি এতং দুক্খিতং আদায পুরতো গচ্ছন্তস্স তৰ অযং অনুগো হোতূতি.
এৰং ৰত্ৰা পন নেসাদপুত্তো মেত্তচিত্তেন মহাসত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা বন্ধনং ছিন্দিত্ৰা আলিঙ্গিত্ৰা সরতো নিক্খামেত্ৰা সরতীরে তরুণদব্বতিণপিট্ঠে নিসীদাপেত্ৰা পাদে বন্ধনপাসং মুদুচিত্তেন সণিকং মোচেত্ৰা দূরে খিপিত্ৰা মহাসত্তে বলৰসিনেহং পচ্চুপট্ঠাপেত্ৰা মেত্তচিত্তেন উদকং আদায লোহিতং ধোৰিত্ৰা পুনপ্পুনং পরিমজ্জি. তস্স মেত্তচিত্তানুভাৰেন বোধিসত্তস্স পাদে সিরা সিরাহি, মংসং মংসেন, চম্মং চম্মেন ঘটিতং, তাৰদেৰ পাদো সংরুল়্হো সঞ্জাতছৰিসঞ্জাতলোমো অহোসি অবদ্ধপাদেন নিব্বিসেসো. বোধিসত্তো সুখিতো পকতিভাৰেনেৰ নিসীদি. অথ সুমুখো অত্তানং নিস্সায মহাসত্তস্স সুখিতভাৰং দিস্ৰা সঞ্জাতসোমনস্সো নেসাদস্স থুতিমকাসি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘সো ¶ পতীতো পমুত্তেন, ভত্তুনা ভত্তুগারৰো;
অজ্ঝভাসথ ৰক্কঙ্গো, ৰাচং কণ্ণসুখং ভণং.
‘‘এৰং লুদ্দক নন্দস্সু, সহ সব্বেহি ঞাতিভি;
যথাহমজ্জ নন্দামি, মুত্তং দিস্ৰা দিজাধিপ’’ন্তি.
তত্থ ৰক্কঙ্গোতি ৰঙ্কগীৰো.
এৰং লুদ্দস্স থুতিং কত্ৰা সুমুখো বোধিসত্তং আহ – ‘‘মহারাজ, ইমিনা অম্হাকং মহাউপকারো কতো, অযঞ্হি অম্হাকং ৰচনং অকত্ৰা কীল়াহংসে নো কত্ৰা ইস্সরানং দেন্তো বহুং ধনং লভেয্য, মারেত্ৰা মংসং ৰিক্কিণন্তো মূলম্পি লভেথ, অত্তনো পন জীৰিতং অনোলোকেত্ৰা অম্হাকং ৰচনং অকরি ¶ , ইমং রঞ্ঞো সন্তিকং নেত্ৰা সুখজীৰিতং করোমা’’তি. মহাসত্তো সম্পটিচ্ছি. সুমুখো অত্তনো ভাসায মহাসত্তেন সদ্ধিং কথেত্ৰা পুন মনুস্সভাসায লুদ্দপুত্তং আমন্তেত্ৰা ‘‘সম্ম, ত্ৰং কিমত্থং পাসে ওড্ডেসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ধনত্থ’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘এৰং সন্তে অম্হে আদায নগরং পৰিসিত্ৰা রঞ্ঞো দস্সেহি, বহুং তে ধনং দাপেস্সামী’’তি ৰত্ৰা আহ –
‘‘এহি ¶ তং অনুসিক্খামি, যথা ত্ৰমপি লচ্ছসে;
লাভং তৰাযং ধতরট্ঠো, পাপং কিঞ্চি ন দক্খতি.
‘‘খিপ্পমন্তেপুরং নেত্ৰা, রঞ্ঞো দস্সেহি নো উভো;
অবদ্ধে পকতিভূতে, কাজে উভযতো ঠিতে.
‘‘ধতরট্ঠা মহারাজ, হংসাধিপতিনো ইমে;
অযঞ্হি রাজা হংসানং, অযং সেনাপতীতরো.
৩৯. ‘‘অসংসযং ইমং দিস্ৰা, হংসরাজং নরাধিপো.
পতীতো সুমনো ৰিত্তো, বহুং দস্সতি তে ধন’’ন্তি.
তত্থ অনুসিক্খামীতি অনুসাসামি. পাপন্তি লামকং. রঞ্ঞো দস্সেহি নো উভোতি অম্হে উভোপি রঞ্ঞো দস্সেহি. অযং বোধিসত্তস্স পঞ্ঞাপভাৰদস্সনত্থং, অত্তনো মিত্তধম্মস্স আৰিভাৰনত্থং, লুদ্দস্স ধনলাভত্থং, রঞ্ঞো সীলেসু পতিট্ঠাপনত্থঞ্চাতি চতূহি কারণেহি ¶ এৰমাহ. ধতরট্ঠাতি নেত্ৰা চ পন রঞ্ঞো এৰং আচিক্খেয্যাসি, ‘‘মহারাজ, ইমে ধতরট্ঠকুলে জাতা দ্ৰে হংসাধিপতিনো, এতেসু অযং রাজা, ইতরো সেনাপতী’’তি. ইতি নং সিক্খাপেসি. ‘‘পতীতো’’তিআদীনি তীণিপি তুট্ঠাকারৰেৰচনানেৰ.
এৰং ৰুত্তে লুদ্দো, ‘‘সামি, মা ৰো রাজদস্সনং রুচ্চি, রাজানো নাম চলচিত্তা, কীল়াহংসে ৰা ৰো করেয্যুং মারাপেয্যুং ৰা’’তি ৰত্ৰা, ‘‘সম্ম, মা ভাযি, অহং তাদিসং কক্খল়ং লুদ্দং লোহিতপাণিং ধম্মকথায মুদুকং কত্ৰা মম পাদেসু পাতেসিং, রাজানো নাম পুঞ্ঞৰন্তো পঞ্ঞৰন্তো চ সুভাসিতদুব্ভাসিতঞ্ঞূ চ, খিপ্পং অম্হে রঞ্ঞো দস্সেহী’’তি ৰুত্তে ‘‘তেন হি মা ময্হং কুজ্ঝিত্থ, অহং অৰস্সং তুম্হাকং ¶ রুচিযা নেমী’’তি ৰত্ৰা উভোপি কাজং আরোপেত্ৰা রাজকুলং গন্ত্ৰা রঞ্ঞো দস্সেত্ৰা রঞ্ঞা পুট্ঠো যথাভূতং আরোচেসি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘তস্স তং ৰচনং সুত্ৰা, কম্মুনা উপপাদযি;
খিপ্পমন্তেপুরং গন্ত্ৰা, রঞ্ঞো হংসে অদস্সযি;
অবদ্ধে পকতিভূতে, কাজে উভযতো ঠিতে.
‘‘ধতরট্ঠা ¶ মহারাজ, হংসাধিপতিনো ইমে;
অযঞ্হি রাজা হংসানং, অযং সেনাপতীতরো;
‘‘কথং পনিমে ৰিহঙ্গা, তৰ হত্থত্তমাগতা;
কথং লুদ্দো মহন্তানং, ইস্সরে ইধ অজ্ঝগা.
‘‘ৰিহিতা সন্তিমে পাসা, পল্ললেসু জনাধিপ;
যং যদাযতনং মঞ্ঞে, দিজানং পাণরোধনং.
‘‘তাদিসং পাসমাসজ্জ, হংসরাজা অবজ্ঝথ;
তং অবদ্ধো উপাসিনো, মমাযং অজ্ঝভাসথ.
‘‘সুদুক্করং অনরিযেভি, দহতে ভাৰমুত্তমং;
ভত্তুরত্থে পরক্কন্তো, ধম্মযুত্তো ৰিহঙ্গমো.
‘‘অত্তনাযং চজিত্ৰান, জীৰিতং জীৰিতারহো;
অনুত্থুনন্তো আসীনো, ভত্তু যাচিত্থ জীৰিতং.
‘‘তস্স ¶ তং ৰচনং সুত্ৰা, পসাদমহমজ্ঝগা;
ততো নং পামুচিং পাসা, অনুঞ্ঞাসিং সুখেন চ.
‘‘সো পতীতো পমুত্তেন, ভত্তুনা ভত্তুগারৰো;
অজ্ঝভাসথ ৰক্কঙ্গো, ৰাচং কণ্ণসুখং ভণং.
‘‘এৰং লুদ্দক নন্দস্সু, সহ সব্বেহি ঞাতিভি;
যথাহমজ্জ নন্দামি, মুত্তং দিস্ৰা দিজাধিপং.
‘‘এহি তং অনুসিক্খামি, যথা ত্ৰমপি লচ্ছসে;
লাভং তৰাযং ধতরট্ঠো, পাপং কিঞ্চি ন দক্খতি.
‘‘খিপ্পমন্তেপুরং ¶ নেত্ৰা, রঞ্ঞো দস্সেহি নো উভো;
অবদ্ধে পকতিভূতে, কাজে উভযতো ঠিতে.
‘‘ধতরট্ঠা মহারাজ, হংসাধিপতিনো ইমে;
অযঞ্হি রাজা হংসানং, অযং সেনাপতীতরো.
‘‘অসংসযং ইমং দিস্ৰা, হংসরাজং নরাধিপো;
পতীতো সুমনো ৰিত্তো, বহুং দস্সতি তে ধনং.
‘‘এৰমেতস্স ¶ ৰচনা, আনীতামে উভো মযা;
এত্থেৰ হি ইমে আসুং, উভো অনুমতা মযা.
‘‘সোযং এৰং গতো পক্খী, দিজো পরমধম্মিকো;
মাদিসস্স হি লুদ্দস্স, জনযেয্যাথ মদ্দৰং.
‘‘উপাযনঞ্চ তে দেৰ, নাঞ্ঞং পস্সামি এদিসং;
সব্বসাকুণিকাগামে, তং পস্স মনুজাধিপা’’তি.
তত্থ কম্মুনা উপপাদযীতি যং সো অৰচ, তং করোন্তো কাযকম্মেন সম্পাদেসি. গন্ত্ৰাতি হংসরাজেন নিসিন্নকাজকোটিং উচ্চতরং, সেনাপতিনা নিসিন্নকাজকোটিং থোকং নীচং কত্ৰা উভোপি তে উক্খিপিত্ৰা ‘‘হংসরাজা চ সেনাপতি চ রাজানং পস্সিতুং গচ্ছন্তি, উস্সরথ উস্সরথা’’তি জনং উস্সারেন্তো ‘‘এৰরূপা নাম সোভগ্গপ্পত্তা সুৰণ্ণৰণ্ণা হংসরাজানো ন দিট্ঠপুব্বা’’তি মুদুহদযেসু মনুস্সেসু পসংসন্তেসু ¶ খিপ্পমন্তেপুরং গন্ত্ৰা. অদস্সযীতি ‘‘হংসরাজানো তুম্হে দট্ঠুং আগতা’’তি রঞ্ঞো আরোচাপেত্ৰা তেন তুট্ঠচিত্তেন ‘‘আগচ্ছন্তূ’’তি পক্কোসাপিতো অভিহরিত্ৰা দস্সেসি. হত্থত্তন্তি হত্থেসু আগতং, পত্তন্তি ৰুত্তং হোতি. মহন্তানন্তি যসমহন্তপ্পত্তানং সুৰণ্ণৰণ্ণানং ধতরট্ঠহংসানং ইস্সরে সামিনো কথং ত্ৰং লুদ্দো হুত্ৰা অধিগতোতি পুচ্ছতি. ‘‘ইস্সরমিধমজ্ঝগা’’তিপি পাঠো, এতেসং ইস্সরিযং ত্ৰং কথং অজ্ঝগাতি অত্থো.
ৰিহিতাতি যোজিতা. যং যদাযতনং মঞ্ঞেতি, মহারাজ, যং যং সমোসরণট্ঠানং দিজানং পাণরোধনং ¶ জীৰিতক্খযকরং মঞ্ঞামি, তত্থ তত্থ মযা পল্ললেসু পাসা ৰিহিতা. তাদিসন্তি মানুসিযসরে তথাৰিধং পাণরোধনং মযা ৰিহিতং পাসং. তন্তি তং এতং তত্থ বদ্ধং. উপাসিনোতি অত্তনো জীৰিতং অগণেত্ৰা উপগন্ত্ৰা নিসিন্নো. মমাযন্তি মং অযং সেনাপতি অজ্ঝভাসথ, মযা সদ্ধিং কথেসি. সুদুক্করন্তি তস্মিং খণে এস অম্হাদিসেহি অনরিযেহি সুদুক্করং অকাসি. কিং তন্তি? দহতে ভাৰমুত্তমং, অত্তনো উত্তমং অজ্ঝাসযং দহতি ৰিদহতি পকাসেতি. অত্তনাযন্তি অত্তনো অযং. অনুত্থুনন্তোতি ভত্তুগুণে ৰণ্ণেন্তো তস্স জীৰিতং মুঞ্চাতি মং যাচি.
তস্সাতি তস্স তথা যাচন্তস্স. সুখেন চাতি যথাসুখেন চিত্তকূটং গন্ত্ৰা ঞাতিসঙ্ঘং পস্সথাতি চ অনুজানিং. এত্থেৰ হীতি মযা পন ইমে দ্ৰে এত্থ মানুসিযসরেযেৰ চিত্তকূটগমনায অনুমতা অহেসুং. এৰং গতোতি এৰং সত্তু হত্থগতো. জনযেয্যাথ মদ্দৰন্তি অত্তনি মেত্তচিত্তং জনেসি. উপাযনন্তি পণ্ণাকারং. সব্বসাকুণিকাগামেতি ¶ সব্বস্মিম্পি সাকুণিকগামে নাহং অঞ্ঞং তৰ এৰরূপং কেনচি সাকুণিকেন আভতপুব্বং উপাযনং পস্সামি. তং পস্সাতি তং মযা আভতং উপাযনং পস্স মনুজাধিপাতি.
এৰং সো ঠিতকোৰ সুমুখস্স গুণং কথেসি. ততো রাজা হংসরঞ্ঞো মহারহং আসনং, সুমুখস্স চ সুৰণ্ণভদ্দপীঠকং দাপেত্ৰা তেসং তত্থ নিসিন্নানং সুৰণ্ণভাজনেহি লাজমধুফাণিতাদীনি দাপেত্ৰা নিট্ঠিতে পানভোজনকিচ্চে অঞ্জলিং পগ্গয্হ মহাসত্তং ধম্মকথং যাচিত্ৰা ¶ সুৰণ্ণপীঠকে নিসীদি. সো তেন যাচিতো পটিসন্থারং তাৰ অকাসি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘দিস্ৰা নিসিন্নং রাজানং, পীঠে সোৰণ্ণযে সুভে;
অজ্ঝভাসথ ৰক্কঙ্গো, ৰাচং কণ্ণসুখং ভণং.
‘‘কচ্চি নু ভোতো কুসলং, কচ্চি ভোতো অনামযং;
কচ্চি রট্ঠমিদং ফীতং, ধম্মেন মনুসাসসি.
‘‘কুসলঞ্চেৰ মে হংস, অথো হংস অনামযং;
অথো রট্ঠমিদং ফীতং, ধম্মেন মনুসাসহং.
‘‘কচ্চি ¶ ভোতো অমচ্চেসু, দোসো কোচি ন ৰিজ্জতি;
কচ্চি চ তে তৰত্থেসু, নাৰকঙ্খন্তি জীৰিতং.
‘‘অথোপি মে অমচ্চেসু, দোসো কোচি ন ৰিজ্জতি;
অথোপি তে মমত্থেসু, নাৰকঙ্খন্তি জীৰিতং.
‘‘কচ্চি তে সাদিসী ভরিযা, অস্সৰা পিযভাণিনী;
পুত্তরূপযসূপেতা, তৰ ছন্দৰসানুগা.
‘‘অথো মে সাদিসী ভরিযা, অস্সৰা পিযভাণিনী;
পুত্তরূপযসূপেতা, মম ছন্দৰসানুগা’’তি.
তত্থ রাজানন্তি সাগলরাজানং. ৰক্কঙ্গোতি হংসরাজা. ধম্মেন মনুসাসসীতি ধম্মেন অনুসাসসি. দোসোতি অপরাধো. তৰত্থেসূতি উপ্পন্নেসু তৰ যুদ্ধাদীসু অত্থেসু. নাৰকঙ্খন্তীতি উরং দত্ৰা পরিচ্চজন্তা কিচ্চি অত্তনো জীৰিতং ন পত্থেন্তি, জীৰিতঞ্চ চজিত্ৰা তৰেৰত্থং করোন্তি. সাদিসীতি সমানজাতিকা. অস্সৰাতি ৰচনসম্পটিচ্ছিকা. পুত্তরূপযসূপেতাতি ¶ পুত্তেহি চ রূপেন চ যসেন চ উপেতা. তৰ ছন্দৰসানুগাতি কচ্চি তৰ অজ্ঝাসযং তৰ ৰসং অনুৰত্ততি, ন অত্তনো চিত্তৰসেন ৰত্ততীতি পুচ্ছতি.
এৰং বোধিসত্তেন পটিসন্থারে কতে পুন রাজা তেন সদ্ধিং কথেন্তো আহ –
‘‘ভৰন্তং ¶ কচ্চি নু মহা-সত্তুহত্থত্ততং গতো;
দুক্খমাপজ্জি ৰিপুলং, তস্মিং পঠমমাপদে.
‘‘কচ্চি যন্তাপতিত্ৰান, দণ্ডেন সমপোথযি;
এৰমেতেসং জম্মানং, পাতিকং ভৰতি তাৰদে.
‘‘খেমমাসি মহারাজ, এৰমাপদিযা সতি;
ন চাযং কিঞ্চি রস্মাসু, সত্তূৰ সমপজ্জথ.
‘‘পচ্চগমিত্থ ¶ নেসাদো, পুব্বেৰ অজ্ঝভাসথ;
তদাযং সুমুখোযেৰ, পণ্ডিতো পচ্চভাসথ.
‘‘তস্স তং ৰচনং সুত্ৰা, পসাদমযমজ্ঝগা;
ততো মং পামুচী পাসা, অনুঞ্ঞাসি সুখেন চ.
‘‘ইদঞ্চ সুমুখেনেৰ, এতদত্থায চিন্তিতং;
ভোতো সকাসেগমনং, এতস্স ধনমিচ্ছতা.
‘‘স্ৰাগতঞ্চেৰিদং ভৰতং, পতীতো চস্মি দস্সনা;
এসো চাপি বহুং ৰিত্তং, লভতং যাৰদিচ্ছতী’’তি.
তত্থ মহাসত্তুহত্থত্ততং গতোতি মহন্তস্স সত্তুনো হত্থত্তং গতো. আপতিত্ৰানাতি উপধাৰিত্ৰা. পাতিকন্তি পাকতিকং, অযমেৰ ৰা পাঠো. ইদং ৰুত্তং হোতি – এতেসঞ্হি জম্মানং তাৰদেৰ এৰং পাকতিকং হোতি, সকুণে দণ্ডেন পোথেত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপেন্তো ধনৰেতনং লভতীতি. কিঞ্চি রস্মাসূতি কিঞ্চি অম্হেসু. সত্তূৰাতি সত্তু ৰিয. পচ্চগমিত্থাতি, মহারাজ, এস অম্হে দিস্ৰা বদ্ধাতি সঞ্ঞায থোকং ওসক্কিত্থ. পুব্বেৰাতি অযমেৰ পঠমং অজ্ঝভাসি. তদাতি তস্মিং কালে. এতদত্থাযাতি এতস্স নেসাদপুত্তস্স অত্থায চিন্তিতং. ধনমিচ্ছতাতি এতস্স ধনং ইচ্ছন্তেন ¶ তৰ সন্তিকং অম্হাকং আগমনং চিন্তিতং. স্ৰাগতঞ্চেৰিদন্তি মা ভোন্তো চিন্তযন্তু, ভৰতং ইদং ইধাগমনং স্ৰাগতমেৰ. লভতন্তি লভতু.
এৰঞ্চ ¶ পন ৰত্ৰা রাজা অঞ্ঞতরং অমচ্চং ওলোকেত্ৰা ‘‘কিং করোমি দেৰা’’তি ৰুত্তে ‘‘ইমং নেসাদং কপ্পিতকেসমস্সুং ন্হাতানুলিত্তং সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতং কারেত্ৰা আনেহী’’তি ৰত্ৰা তেন তথা কত্ৰা আনীতস্স তস্স সংৰচ্ছরে সংৰচ্ছরে সতসহস্সুট্ঠানকং গামং, দ্ৰে ৰীথিযো গহেত্ৰা ঠিতং মহন্তং গেহং, রথৰরঞ্চ, অঞ্ঞঞ্চ বহুং হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং অদাসি. তমত্থং আৰিকরোন্তো সত্থা আহ –
‘‘সন্তপ্পযিত্ৰা নেসাদং, ভোগেহি মনুজাধিপো;
অজ্ঝভাসথ ৰক্কঙ্গং, ৰাচং কণ্ণসুখং ভণ’’ন্তি.
অথ ¶ মহাসত্তো রঞ্ঞো ধম্মং দেসেসি. সো তস্স ধম্মকথং সুত্ৰা তুট্ঠহদযো ‘‘ধম্মকথিকস্স সক্কারং করিস্সামী’’তি সেতচ্ছত্তং দত্ৰা রজ্জং পটিচ্ছাপেন্তো আহ –
‘‘যং খলু ধম্মমাধীনং, ৰসো ৰত্ততি কিঞ্চনং;
সব্বত্থিস্সরিযং ভৰতং, পসাসথ যদিচ্ছথ.
‘‘দানত্থং উপভোত্তুং ৰা, যং চঞ্ঞং উপকপ্পতি;
এতং দদামি ৰো ৰিত্তং, ইস্সরিযং ৰিস্সজামি ৰো’’তি.
তত্থ ৰসো ৰত্ততীতি যত্থ মম ৰসো ৰত্ততি. কিঞ্চনন্তি তং অপ্পমত্তকম্পি. সব্বত্থিস্সরিযন্তি সব্বং ভৰতংযেৰ ইস্সরিযং অত্থু. যং চঞ্ঞং উপকপ্পতীতি পুঞ্ঞকামতায দানত্থং ৰা ছত্তং উস্সাপেত্ৰা রজ্জমেৰ উপভোত্তুং ৰা যং ৰা অঞ্ঞং তুম্হাকং রুচ্চতি, তং করোথ, এতং দদামি ৰো ৰিত্তং, সদ্ধিংযেৰ সেতচ্ছত্তেন মম সন্তকং ইস্সরিযং ৰিস্সজ্জামি ৰোতি.
অথ মহাসত্তো রঞ্ঞা দিন্নং সেতচ্ছত্তং পুন তস্সেৰ অদাসি. রাজাপি চিন্তেসি – ‘‘হংসরঞ্ঞো তাৰ মে ধম্মকথা সুতা, লুদ্দপুত্তেন পন ‘অযং সুমুখো মুধুরকথো’তি অতিৰিয ¶ ৰণ্ণিতো, ইমস্সপি ধম্মকথং সোস্সামী’’তি. সো তেন সদ্ধিং সল্লপন্তো অনন্তরং গাথমাহ –
‘‘যথা চ ম্যাযং সুমুখো, অজ্ঝভাসেয্য পণ্ডিতো;
কামসা বুদ্ধিসম্পন্নো, তং ম্যাস্স পরমপ্পিয’’ন্তি.
তত্থ ¶ যথাতি যদি. ইদং ৰুত্তং হোতি – যদি চ মে অযং সুমুখো পণ্ডিতো বুদ্ধিসম্পন্নো কামসা অত্তনো রুচিযা অজ্ঝভাসেয্য, তং মে পরমপ্পিযং অস্সাতি.
ততো সুমুখো আহ –
‘‘অহং খলু মহারাজ, নাগরাজারিৰন্তরং;
পটিৰত্তুং ন সক্কোমি, ন মে সো ৰিনযো সিযা.
‘‘অম্হাকঞ্চেৰ ¶ সো সেট্ঠো, ত্ৰঞ্চ উত্তমসত্তৰো;
ভূমিপালো মনুস্সিন্দো, পূজা বহূহি হেতুভি.
‘‘তেসং উভিন্নং ভণতং, ৰত্তমানে ৰিনিচ্ছযে;
নন্তরং পতিৰত্তব্বং, পেস্সেন মনুজাধিপা’’তি.
তত্থ নাগরাজারিৰন্তরন্তি পেল়ায অব্ভন্তরং পৰিট্ঠো নাগরাজা ৰিয. পটিৰত্তুন্তি তুম্হাকং দ্ৰিন্নং অন্তরে ৰত্তুং ন সক্কোমি. ন মে সোতি সচে ৰদেয্যং, ন মে সো ৰিনযো ভৰেয্য. অম্হাকঞ্চেৰাতি ছন্নৰুতিযা হংসসহস্সানং. উত্তমসত্তৰোতি উত্তমসত্তো. পূজাতি উভো তুম্হে ময্হং বহূহি কারণেহি পূজারহা চেৰ পসংসারহা চ. পেস্সেনাতি ৰেয্যাৰচ্চকরেন সেৰকেন.
রাজা তস্স ৰচনং সুত্ৰা তুট্ঠহদযো ‘‘নেসাদপুত্তো তং ৰণ্ণেতি, ন অঞ্ঞেন তুম্হাদিসেন মধুরধম্মকথিকেন নাম ভৰিতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা আহ –
‘‘ধম্মেন কির নেসাদো, পণ্ডিতো অণ্ডজো ইতি;
নহেৰ অকতত্তস্স, নযো এতাদিসো সিযা.
‘‘এৰং অগ্গপকতিমা, এৰং উত্তমসত্তৰো;
যাৰতত্থি মযা দিট্ঠা, নাঞ্ঞং পস্সামি এদিসং.
‘‘তুট্ঠোস্মি ৰো পকতিযা, ৰাক্যেন মধুরেন চ;
এসো চাপি মমচ্ছন্দো, চিরং পস্সেয্য ৰো উভো’’তি.
তত্থ ¶ ¶ ধম্মেনাতি সভাৰেন কারণেন. অকতত্তস্সাতি অসম্পাদিতঅত্তভাৰস্স মিত্তদুব্ভিস্স. নযোতি পঞ্ঞা. অগ্গপকতিমাতি অগ্গসভাৰো. উত্তমসত্তৰোতি উত্তমসত্তো. যাৰতত্থীতি যাৰতা মযা দিট্ঠা নাম অত্থি. নাঞ্ঞন্তি তস্মিং মযা দিট্ঠট্ঠানে অঞ্ঞং এৰরূপং ন পস্সামি. তুট্ঠোস্মি ৰো পকতিযাতি সম্ম হংসরাজ অহং পকতিযা পঠমমেৰ তুম্হাকং দস্সনেন তুট্ঠো. ৰাক্যেনাতি ইদানি পন ৰো মধুরৰচনেন তুট্ঠোস্মি. চিরং পস্সেয্য ৰোতি ইধেৰ ৰসাপেত্ৰা মুহুত্তম্পি অৰিপ্পৰাসন্তো চিরং তুম্হে পস্সেয্যন্তি এস মে ছন্দোতি ৰদতি.
ততো ¶ মহাসত্তো রাজানং পসংসন্তো আহ –
‘‘যং কিচ্চং পরমে মিত্তে, কতমস্মাসু তং তযা;
পত্তা নিস্সংসযং ত্যাম্হা, ভত্তিরস্মাসু যা তৰ.
‘‘অদুঞ্চ নূন সুমহা, ঞাতিসঙ্ঘস্স মন্তরং;
অদস্সনেন অস্মাকং, দুক্খং বহূসু পক্খিসু.
‘‘তেসং সোকৰিঘাতায, তযা অনুমতা মযং;
তং পদক্খিণতো কত্ৰা, ঞাতিং পস্সেমুরিন্দম.
‘‘অদ্ধাহং ৰিপুলং পীতিং, ভৰতং ৰিন্দামি দস্সনা;
এসো চাপি মহা অত্থো, ঞাতিৰিস্সাসনা সিযা’’তি.
তত্থ কতমস্মাসূতি কতং অম্হেসু. পত্তা নিস্সংসযং ত্যাম্হাতি মযং নিস্সংসযেন তযা পত্তাযেৰ. ভত্তিরস্মাসু যা তৰাতি যা তৰ অম্হেসু ভত্তি, তায ভত্তিযা মযং তযা অসংসযেন পত্তাযেৰ, ন চ ৰিপ্পযুত্তা, ৰিপ্পৰুট্ঠাপি সহৰাসিনোযেৰ নাম মযন্তি দীপেতি. অদুঞ্চ নূন সুমহাতি এতঞ্চ একংসেনেৰ সুমহন্তং. ঞাতিসঙ্ঘস্স মন্তরন্তি অম্হেহি দ্ৰীহি জনেহি ৰিরহিতস্স মম ঞাতিসঙ্ঘস্স অন্তরং ছিদ্দং. অস্মাকন্তি অম্হাকং দ্ৰিন্নং অদস্সনেন বহূসু পক্খীসু দুক্খং উপ্পন্নং. পস্সেমুরিন্দমাতি পস্সেয্যাম অরিন্দম. ভৰতন্তি ভোতো দস্সনেন. এসো চাপি মহা অত্থোতি যা এসা ঞাতিসঙ্ঘসঙ্খাতা ঞাতিৰিস্সাসনা সিযা, এসো চাপি মহন্তো অত্থোপি.
এৰং ৰুত্তে রাজা তেসং গমনং অনুজানি. মহাসত্তোপি রঞ্ঞো পঞ্চৰিধে দুস্সীল্যে আদীনৰং, সীলে চ আনিসংসং কথেত্ৰা ‘‘ইমং সীলং রক্খ, ধম্মেন ¶ রজ্জং কারেহি, চতূহি সঙ্গহৰত্থূহি জনং সঙ্গণ্হাহী’’তি ওৰদিত্ৰা চিত্তকূটং অগমাসি. তমত্থং ¶ পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘ইদং ৰত্ৰা ধতরট্ঠো, হংসরাজা নরাধিপং;
উত্তমং জৰমন্ৰায, ঞাতিসঙ্ঘং উপাগমুং.
‘‘তে ¶ অরোগে অনুপ্পত্তে, দিস্ৰান পরমে দিজে;
কেকাতি মকরুং হংসা, পুথুসদ্দো অজাযথ.
‘‘তে পতীতা পমুত্তেন, ভত্তুনা ভত্তুগারৰা;
সমন্তা পরিকিরিংসু, অণ্ডজা লদ্ধপচ্চযা’’তি.
তত্থ উপাগমুন্তি অরুণুগ্গমনৰেলাযমেৰ লাজমধুফাণিতাদীনি পরিভুঞ্জিত্ৰা রঞ্ঞা চ দেৰিযা চ দ্ৰীহি সুৰণ্ণতালৰণ্টেহি উক্খিপিত্ৰা গন্ধমালাদীহি কতসক্কারা তালৰণ্টেহি ওতরিত্ৰা রাজানং পদক্খিণং কত্ৰা ৰেহাসং উপ্পতিত্ৰা রঞ্ঞা অঞ্জলিং পগ্গয্হ ‘‘গচ্ছথ সামিনো’’তি ৰুত্তে সীহপঞ্জরেন নিক্খন্তা উত্তমেন জৰেন গন্ত্ৰা ঞাতিগণং উপাগমিংসু. পরমেতি উত্তমে. কেকাতি অত্তনো সভাৰেন ‘‘কেকা’’তি সদ্দমকংসু. ভত্তুগারৰাতি ভত্তরি সগারৰা. পরিকিরিংসূতি ভত্তুনো মুত্তভাৰেন তুট্ঠা তং ভত্তারং সমন্তা পরিৰারযিংসু. লদ্ধপচ্চযাতি লদ্ধপতিট্ঠা.
এৰং পরিৰারেত্ৰা পন তে হংসা ‘‘কথং মুত্তোসি, মহারাজা’’তি পুচ্ছিংসু. মহাসত্তো সুমুখং নিস্সায মুত্তভাৰং, সাগলরাজলুদ্দপুত্তেহি কতকম্মঞ্চ কথেসি. তং সুত্ৰা তুট্ঠো হংসগণো ‘‘সুমুখসেনাপতি চ রাজা চ লুদ্দপুত্তো চ সুখিতা নিদ্দুক্খা চিরং জীৰন্তূ’’তি থুতিমকাসি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা ওসানগাথমাহ –
‘‘এৰং মিত্তৰতং অত্থা, সব্বে হোন্তি পদক্খিণা;
হংসা যথা ধতরট্ঠা, ঞাতিসঙ্ঘং উপাগমু’’ন্তি.
তত্থ মিত্তৰতন্তি কল্যাণমিত্তসম্পন্নানং. পদক্খিণাতি সুখনিপ্ফত্তিনো ৰুড্ঢিযুত্তা. ধতরট্ঠাতি হংসরাজা সুমুখো রঞ্ঞা চেৰ লুদ্দপুত্তেন চাতি দ্ৰীহি এৰং উভোপি তে ধতরট্ঠা কল্যাণমিত্তসম্পন্না যথা ঞাতিসঙ্ঘং উপাগমুং ¶ , ঞাতিসঙ্ঘউপগমনসঙ্খাতো নেসং অত্থো পদক্খিণো জাতো, এৰং অঞ্ঞেসম্পি মিত্তৰতং অত্থা পদক্খিণা হোন্তীতি.
সত্থা ¶ ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা ‘‘ন ভিক্খৰে ইদানেৰ, পুব্বেপানন্দো মমত্থায জীৰিতং পরিচ্চজী’’তি ৰত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা নেসাদো ছন্নো অহোসি, রাজা সারিপুত্তো ¶ , সুমুখো আনন্দো, ছন্নৰুতি হংসসহস্সা বুদ্ধপরিসা, হংসরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
চূল়হংসজাতকৰণ্ণনা পঠমা.
[৫৩৪] ২. মহাহংসজাতকৰণ্ণনা
এতে হংসা পক্কমন্তীতি ইদং সত্থা ৰেল়ুৰনে ৰিহরন্তো আনন্দথেরস্স জীৰিতপরিচ্চাগমেৰ আরব্ভ কথেসি. ৰত্থু হেট্ঠা ৰুত্তসদিসমেৰ, ইধ পন সত্থা অতীতং আহরন্তো ইদমাহরি.
অতীতে বারাণসিযং সংযমস্স নাম বারাণসিরঞ্ঞো খেমা নাম অগ্গমহেসী অহোসি. তদা বোধিসত্তো নৰুতিহংসসহস্সপরিৰুতো চিত্তকূটে ৰিহাসি. অথেকদিৰসং খেমা দেৰী পচ্চূসসমযে সুপিনং অদ্দস. সুৰণ্ণৰণ্ণা হংসা আগন্ত্ৰা রাজপল্লঙ্কে নিসীদিত্ৰা মধুরস্সরেন ধম্মকথং কথেসুং. দেৰিযা সাধুকারং দত্ৰা ধম্মং সুণন্তিযা ধম্মস্সৰনেন অতিত্তায এৰ রত্তি ৰিভাযি. হংসা ধম্মং কথেত্ৰা সীহপঞ্জরেন নিক্খমিত্ৰা অগমংসু. সা ৰেগেনুট্ঠায ‘‘পলাযমানে হংসে গণ্হথ গণ্হথা’’তি ৰত্ৰা হত্থং পসারেন্তীযেৰ পবুজ্ঝি. তস্সা কথং সুত্ৰা পরিচারিকাযো ‘‘কুহিং হংসা’’তি থোকং অৰহসিংসু. সা তস্মিং খণে সুপিনভাৰং ঞত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অহং অভূতং ন পস্সামি, অদ্ধা ইমস্মিং লোকে সুৰণ্ণৰণ্ণা হংসা ভৰিস্সন্তি, সচে খো পন ‘সুৰণ্ণহংসানং ধম্মং সোতুকামাম্হী’তি রাজানং ৰক্খামি, ‘অম্হেহি সুৰণ্ণহংসা নাম ন দিট্ঠপুব্বা, হংসানঞ্চ কথা নাম অভূতাযেৰা’তি ৰত্ৰা নিরুস্সুক্কো ভৰিস্সতি, ‘দোহল়ো’তি ৰুত্তে পন যেন কেনচি উপাযেন পরিযেসিস্সতি, এৰং মে মনোরথো সমিজ্ঝিস্সতী’’তি. সা গিলানালযং দস্সেত্ৰা পরিচারিকানং ¶ সঞ্ঞং দত্ৰা নিপজ্জি.
রাজা ¶ রাজাসনে নিসিন্নো তস্সা দস্সনৰেলায তং অদিস্ৰা ‘‘কহং, খেমা দেৰী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘গিলানা’’তি সুত্ৰা তস্সা সন্তিকং গন্ত্ৰা সযনেকদেসে নিসীদিত্ৰা পিট্ঠিং পরিমজ্জন্তো ‘‘কিং তে অফাসুক’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘দেৰ অঞ্ঞং অফাসুকং নত্থি, দোহল়ো পন মে উপ্পন্নো’’তি. তেন হি ‘‘ভণ, দেৰি, যং ইচ্ছসি, তং সীঘং তে উপনামেস্সামী’’তি. ‘‘মহারাজ, অহমেকস্স সুৰণ্ণহংসস্স সমুস্সিতসেতচ্ছত্তে রাজপল্লঙ্কে নিসিন্নস্স গন্ধমালাদীহি পূজং কত্ৰা সাধুকারং দদমানা ধম্মকথং সোতুমিচ্ছামি, সচে লভামি, ইচ্চেতং কুসলং, নো চে, জীৰিতং মে নত্থী’’তি. অথ নং রাজা ‘‘সচে মনুস্সলোকে অত্থি, লভিস্সসি ¶ , মা চিন্তযী’’তি অস্সাসেত্ৰা সিরিগব্ভতো নিক্খম্ম অমচ্চেহি সদ্ধিং মন্তেসি – ‘‘অম্ভো, খেমা দেৰী, ‘সুৰণ্ণহংসস্স ধম্মকথং সোতুং লভন্তী জীৰিস্সামি, অলভন্তিযা মে জীৰিতং নত্থী’তি ৰদতি, অত্থি নু খো সুৰণ্ণৰণ্ণা হংসা’’তি. ‘‘দেৰ অম্হেহি নেৰ দিট্ঠপুব্বা ন সুতপুব্বা’’তি. ‘‘কে পন জানেয্যু’’ন্তি? ‘‘ব্রাহ্মণা, দেৰা’’তি. রাজা ব্রাহ্মণে পক্কোসাপেত্ৰা সক্কারং কত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘হোন্তি নু খো আচরিযা সুৰণ্ণৰণ্ণা হংসা’’তি? ‘‘আম, মহারাজ অম্হাকং মন্তেসুমচ্ছা, কক্কটকা, কচ্ছপা, মিগা, মোরা, হংসাতি ছ এতে তিরচ্ছানগতা সুৰণ্ণৰণ্ণা হোন্তীতি আগতা, তত্থ ধতরট্ঠকুলহংসা নাম পণ্ডিতা ঞাণসম্পন্না, ইতি মনুস্সেহি সদ্ধিং সত্ত সুৰণ্ণৰণ্ণা হোন্তী’’তি.
তং সুত্ৰা রাজা অত্তমনো হুত্ৰা ‘‘কহং নু খো আচরিযা ধতরট্ঠহংসা ৰসন্তী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ন জানাম, মহারাজা’’তি ৰুত্তে ‘‘অথ কে পন জানিস্সন্তী’’তি ৰত্ৰা ‘‘লুদ্দপুত্তা’’তি ৰুত্তে সব্বে অত্তনো ৰিজিতে লুদ্দকে সন্নিপাতাপেত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘তাতা, সুৰণ্ণৰণ্ণা ধতরট্ঠকুলহংসা নাম কহং ৰসন্তী’’তি? অথেকো লুদ্দো ‘‘হিমৰন্তে কির, দেৰ, চিত্তকূটপব্বতেতি নো কুলপরম্পরায কথেন্তী’’তি আহ. ‘‘জানাসি পন নেসং গহণূপায’’ন্তি? ‘‘ন জানামি, দেৰা’’তি. ‘‘কে পন জানিস্সন্তী’’তি? ব্রাহ্মণাতি. সো ব্রাহ্মণপণ্ডিতে পক্কোসাপেত্ৰা ¶ চিত্তকূটপব্বতে সুৰণ্ণৰণ্ণানং হংসানং অত্থিভাৰং আরোচেত্ৰা ‘‘জানাথ নু খো তেসং গহণূপায’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘মহারাজ, কিং তেহি গন্ত্ৰা গহিতেহি, উপাযেন তে নগরসমীপং আনেত্ৰা গহেস্সামা’’তি. ‘‘কো পন উপাযো’’তি? ‘‘মহারাজ, নগরতো অৰিদূরে উত্তরেন তিগাৰুতমত্তে তিগাৰুতপ্পমাণং খেমং নাম সরং ¶ কারাপেত্ৰা উদকস্স পূরেত্ৰা নানাধঞ্ঞানি রোপেত্ৰা পঞ্চৰণ্ণপদুমসঞ্ছন্নং কারাপেত্ৰা একং পণ্ডিতং নেসাদং পটিচ্ছাপেত্ৰা মনুস্সানং উপগন্তুং অদত্ৰা চতূসু কণ্ণেসু ঠিতেহি অভযং ঘোসাপেথ, তং সুত্ৰা নানাসকুণা দস দিসা ওতরিস্সন্তি, তেপি হংসা পরম্পরায তস্স সরস্স খেমভাৰং সুত্ৰা আগচ্ছিস্সন্তি, অথ নে ৰালপাসেহি বন্ধাপেত্ৰা গণ্হাপেয্যাথা’’তি.
তং সুত্ৰা রাজা তেহি ৰুত্তপদেসে ৰুত্তপ্পকারং সরং কারাপেত্ৰা ছেকং নেসাদং পক্কোসাপেত্ৰা তস্স সহস্সং দাপেত্ৰা ‘‘ত্ৰং ইতো পট্ঠায অত্তনো কম্মং মা করি, পুত্তদারং তে অহং পোসেস্সামি, ত্ৰং অপ্পমত্তো খেমং সরং রক্খন্তো মনুস্সে পটিক্কমাপেত্ৰা চতূসু কণ্ণেসু অভযং ঘোসাপেত্ৰা আগতাগতে সকুণে মম আচিক্খেয্যাসি, সুৰণ্ণহংসেসু আগতেসু মহন্তং সক্কারং লভিস্সসী’’তি তমস্সাসেত্ৰা খেমং সরং পটিচ্ছাপেসি. সো ততো পট্ঠায রঞ্ঞা ৰুত্তনযেনেৰ তত্থ পটিপজ্জি, ‘‘খেমং সরং রক্খতী’’তি চস্স ‘‘খেমনেসাদো’’ত্ৰেৰ নামং উদপাদি ¶ . ততো পট্ঠায চ নানপ্পকারা সকুণা ওতরিংসু, ‘‘খেমং নিব্ভযং সর’’ন্তি পরম্পরাঘোসেন নানাহংসা আগমিংসু. পঠমং তাৰ তিণহংসা আগমিংসু, তেসং ঘোসেন পণ্ডুহংসা, তেসং ঘোসেন মনোসিলাৰণ্ণা হংসা, তেসং ঘোসেন সেতহংসা, তেসং ঘোসেন পাকহংসা আগমিংসু. তেসু আগতেসু খেমকো রঞ্ঞো আরোচেসি – ‘‘দেৰ, পঞ্চৰণ্ণা হংসা আগন্ত্ৰা সরে গোচরং গণ্হন্তি, পাকহংসানং আগতত্তা ইদানি কতিপাহেনেৰ সুৰণ্ণহংসা আগমিস্সন্তি, মা ¶ চিন্তযিত্থ, দেৰা’’তি.
তং সুত্ৰা রাজা ‘‘অঞ্ঞেন তত্থ ন গন্তব্বং, যো গচ্ছিস্সতি, হত্থপাদছেদনঞ্চ ঘরৰিলোপঞ্চ পাপুণিস্সতী’’তি নগর ভেরিং চরাপেসি. ততো পট্ঠায তত্থ কোচি ন গচ্ছতি. চিত্তকূটস্স পনাৰিদূরে কঞ্চনগুহাযংপাকহংসা ৰসন্তি, তেপি মহব্বলা. ধতরট্ঠকুলেন সদ্ধিং তেসং সরীরৰণ্ণোৰ ৰিসেসো. পাকহংসরঞ্ঞো পন ধীতা সুৰণ্ণৰণ্ণা অহোসি. সো তং ধতরট্ঠমহিস্সরস্স অনুরূপাতি তস্স পাদপরিচারিকং কত্ৰা পেসেসি. সা তস্স পিযা অহোসি মনাপা, তেনেৰ চ কারণেন তানি দ্ৰে হংসকুলানি অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিস্সাসিকানি জাতানি.
অথেকদিৰসং ¶ বোধিসত্তস্স পরিৰারহংসা পাকহংসে পুচ্ছিংসু – ‘‘তুম্হে ইমেসু দিৰসেসু কহং গোচরং গণ্হথা’’তি? ‘‘মযং বারাণসিতো অৰিদূরে খেমসরে গোচরং গণ্হাম, তুম্হে পন কুহিং আহিণ্ডথা’’তি. ‘‘অসুকং নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘কস্মা খেমসরং ন গচ্ছথ, সো হি সরো রমণীযো নানাসকুণসমাকিণ্ণো পঞ্চৰণ্ণপদুমসঞ্ছন্নো নানাধঞ্ঞফলসম্পন্নো নানপ্পকারভমরগণনিকূজিতো চতূসু কণ্ণেসু নিচ্চং পৰত্তঅভযঘোসনো, কোচি নং উপসঙ্কমিতুং সমত্থো নাম নত্থি, পগেৰ অঞ্ঞং উপদ্দৰং কাতুং, এৰরূপো সো সরো’’তি খেমসরং ৰণ্ণযিংসু. তে তেসং ৰচনং সুত্ৰা ‘‘বারাণসিযা সমীপে কির এৰরূপো খেমো নাম সরো অত্থি, পাকহংসা তত্থ গন্ত্ৰা গোচরং গণ্হন্তি, তুম্হেপি ধতরট্ঠমহিস্সরস্স আরোচেথ, সচে অনুজানাতি, মযম্পি তত্থ গন্ত্ৰা গোচরং গণ্হেয্যামা’’তি সুমুখস্স কথেসুং. সুমুখো রঞ্ঞো আরোচেসি. সো চিন্তেসি – ‘‘মনুস্সা নাম বহুমাযা খরমন্তা উপাযকুসলা, ভৰিতব্বমেত্থ কারণেন, এত্তকং কালং এসো সরো নত্থি, ইদানি অম্হাকং গহণত্থায কতো ভৰিস্সতী’’তি. সো সুমুখং আহ – ‘‘মা ৰো তত্থ গমনং রুচ্চথ, ন সো সরো তেহি সুধম্মতায কতো, অম্হাকং গহণত্থাযেৰ কতো, মনুস্সা নাম বহুমাযা খরমন্তা উপাযকুসলা, তুম্হে সকেযেৰ গোচরে চরথা’’তি ¶ .
সুৰণ্ণহংসা ‘‘খেমং সরং গন্তুকামম্হা’’তি দুতিযম্পি ততিযম্পি সুমুখস্স আরোচেসুং. সো ¶ তেসং তত্থ গন্তুকামতং মহাসত্তস্স আরোচেসি. অথ মহাসত্তো ‘‘মম ঞাতকা মং নিস্সায মা কিলমন্তু, তেন হি গচ্ছামা’’তি নৰুতিহংসসহস্সপরিৰুতো তত্থ গন্ত্ৰা গোচরং গহেত্ৰা হংসকীল়ং কীল়িত্ৰা চিত্তকূটমেৰ পচ্চাগমি. খেমকো তেসং গোচরং চরিত্ৰা গতকালে গন্ত্ৰা তেসং আগতভাৰং রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা তুট্ঠচিত্তো হুত্ৰা, ‘‘সম্ম খেমক, একং ৰা দ্ৰে ৰা হংসে গণ্হিতুং ৰাযম, মহন্তং তে যসং দস্সামী’’তি ৰত্ৰা পরিব্বযং দত্ৰা তং উয্যোজেসি. সো তত্থ গন্ত্ৰা চাটিপঞ্জরে নিসীদিত্ৰা হংসানং চরণট্ঠানং ৰীমংসি. বোধিসত্তা নাম নিল্লোলুপ্পচারিনো হোন্তি, তস্মা মহাসত্তো ওতিণ্ণট্ঠানতো পট্ঠায সপদানং সালিং খাদন্তো অগমাসি. সেসা ইতো চিতো চ খাদন্তা ৰিচরিংসু.
অথ ¶ লুদ্দপুত্তো ‘‘অযং হংসো নিল্লোলুপ্পচারী, ইমং বন্ধিতুং ৰট্টতী’’তি চিন্তেত্ৰা পুনদিৰসে হংসেসু সরং অনোতিণ্ণেসুযেৰ চাটিপঞ্জরে নিসিন্নো তং ঠানং গন্ত্ৰা অৰিদূরে পঞ্জরে অত্তানং পটিচ্ছাদেত্ৰা ছিদ্দেন ওলোকেন্তো অচ্ছি. তস্মিং খণে মহাসত্তো নৰুতিহংসসহস্সপুরক্খতো হিয্যো ওতিণ্ণট্ঠানেযেৰ ওতরিত্ৰা ওধিযং নিসীদিত্ৰা সালিং খাদন্তো পাযাসি. নেসাদো পঞ্জরছিদ্দেন ওলোকেন্তো তস্স রূপসোভগ্গপ্পত্তং অত্তভাৰং দিস্ৰা ‘‘অযং হংসো সকটনাভিপ্পমাণসরীরো সুৰণ্ণৰণ্ণো, তীহি রত্তরাজীহি গীৰাযং পরিক্খিত্তো, তিস্সো রাজিযো গলেন ওতরিত্ৰা উরন্তরেন গতা, তিস্সো পচ্ছাভাগেন নিব্বিজ্ঝিত্ৰা গতা, রত্তকম্বলসুত্তসিক্কায ঠপিতকঞ্চনক্খন্ধো ৰিয অতিরোচতি, ইমিনা এতেসং রঞ্ঞা ভৰিতব্বং, ইমমেৰ গণ্হিস্সামী’’তি চিন্তেসি. হংসরাজাপি বহুং গোচরং চরিত্ৰা জলকীল়ং কীল়িত্ৰা হংসগণপরিৰুতো চিত্তকূটমেৰ অগমাসি. ইমিনা নিযামেনেৰ পঞ্চ দিৰসে গোচরং গণ্হি. ছট্ঠে দিৰসে খেমকো কাল়অস্সৰালমযং দল়্হং মহারজ্জুং ৰট্টিত্ৰা যট্ঠিযা পাসং কত্ৰা ‘‘স্ৰে হংসরাজা ইমস্মিং ওকাসে ¶ ওতরিস্সতী’’তি তথতো ঞত্ৰা অন্তোউদকে যট্ঠিপাসং ওড্ডি.
পুনদিৰসে হংসরাজা ওতরন্তো পাদং পাসে পৰেসন্তোযেৰ ওতরি. অথস্স পাসো পাদং অযপট্টকেন কড্ঢন্তো ৰিয আবন্ধিত্ৰা গণ্হি. সো ‘‘ছিন্দিস্সামি ন’’ন্তি ৰেগং জনেত্ৰা কড্ঢিত্ৰা পাতেসি. পঠমৰারে সুৰণ্ণৰণ্ণং চম্মং ছিজ্জি, দুতিযৰারে কম্বলৰণ্ণং মংসং ছিজ্জি, ততিযৰারে ন্হারু ছিজ্জি, চতুত্থৰারে পন ‘‘পাদা ছিজ্জেয্যুং, রঞ্ঞো পন হীনঙ্গতা নাম অননুচ্ছৰিকা’’তি ন ৰাযামং অকাসি, বলৰৰেদনা চ পৰত্তিংসু. সো চিন্তেসি – ‘‘সচাহং বদ্ধরৰং রৰিস্সামি, ঞাতকা মে ঞত্রস্তা হুত্ৰা গোচরং অগ্গহেত্ৰা ছাতজ্ঝত্তাৰ পলাযন্তা দুব্বলত্তা সমুদ্দে পতিস্সন্তী’’তি. সো ৰেদনং অধিৰাসেত্ৰা পাসৰসে ৰত্তেত্ৰা সালিং খাদন্তো ¶ ৰিয হুত্ৰা তেসং যাৰদত্থং চরিত্ৰা হংসকীল়ং কীল়নকালে মহন্তেন সদ্দেন বদ্ধরৰং রৰি. তং সুত্ৰা হংসা মরণভযতজ্জিতা ৰগ্গৰগ্গা চিত্তকূটাভিমুখা পুরিমনযেনেৰ পক্কমিংসু.
সুমুখোপি ¶ হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ চিন্তেত্ৰা ৰিচিনিত্ৰা তীসুপি কোট্ঠাসেসু মহাসত্তং অদিস্ৰা ‘‘অদ্ধা তস্সেৰেদং ভযং উপ্পন্ন’’ন্তি নিৰত্তিত্ৰা আগতো মহাসত্তং পাসেন বদ্ধং লোহিতমক্খিতং দুক্খাতুরং পঙ্কপিট্ঠে নিপন্নং দিস্ৰা ‘‘মা ভাযি, মহারাজ, অহং মম জীৰিতং পরিচ্চজিত্ৰা তুম্হে মোচেস্সামী’’তি ৰদন্তো ওতরিত্ৰা মহাসত্তং অস্সাসেন্তো পঙ্কপিট্ঠে নিসীদি. মহাসত্তো ‘‘নৰুতিহংসসহস্সেসু মং ছড্ডেত্ৰা পলাযন্তেসু অযং সুমুখো এককোৰ আগতো, কিং নু খো লুদ্দপুত্তস্স আগতকালে মং ছড্ডেত্ৰা পলাযিস্সতি, উদাহু নো’’তি ৰীমংসনৰসেন লোহিতমক্খিতো পাসযট্ঠিযং ওলম্বন্তোযেৰ তিস্সো গাথা অভাসি –
‘‘এতে হংসা পক্কমন্তি, ৰক্কঙ্গা ভযমেরিতা;
হরিত্তচ হেমৰণ্ণ, কামং সুমুখ পক্কম.
‘‘ওহায মং ঞাতিগণা, একং পাসৰসং গতং;
অনপেক্খমানা গচ্ছন্তি, কিং একো অৰহীযসি.
‘‘পতেৰ পততং সেট্ঠ, নত্থি বদ্ধে সহাযতা;
মা অনীঘায হাপেসি, কামং সুমুখ পক্কমা’’তি.
তত্থ ¶ ভযমেরিতাতি ভযেন এরিতা ভযট্টিতা ভযচলিতা. ততিযপদে ‘‘হরী’’তিপি ‘‘হেম’’ন্তিপি সুৰণ্ণস্সেৰ নামং. সো চ হরিত্তচতায হেমৰণ্ণো, তেন তং এৰং আলপতি. সুমুখাতি সুন্দরমুখ. অনপেক্খমানাতি তৰ ঞাতকা মং অনোলোকেন্তা নিরালযা হুত্ৰা. পতেৰাতি উপ্পতাহিযেৰ. মা অনীঘাযাতি ইতো গন্ত্ৰা পত্তব্বায নিদুক্খভাৰায ৰীরিযং মা হাপেসি.
তং সুত্ৰা সুমুখো ‘‘অযং হংসরাজা মম পিযমিত্তভাৰং ন জানাতি, অনুপ্পিযভাণী মিত্তোতি মং সল্লক্খেতি, সিনেহভাৰমস্স দস্সেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা চতস্সো গাথা অভাসি –
‘‘নাহং ¶ দুক্খপরেতোপি, ধতরট্ঠ তুৰং জহে;
জীৰিতং মরণং ৰা মে, তযা সদ্ধিং ভৰিস্সতি.
‘‘নাহং ¶ দুক্খপরেতোপি, ধতরট্ঠ তুৰং জহে;
ন মং অনরিযসংযুত্তে, কম্মে যোজেতুমরহসি.
‘‘সকুমারো সখাত্যস্মি, সচিত্তে চস্মি তে ঠিতো;
ঞাতো সেনাপতী ত্যাহং, হংসানং পৰরুত্তম.
‘‘কথং অহং ৰিকত্তিস্সং, ঞাতিমজ্ঝে ইতো গতো;
তং হিত্ৰা পততং সেট্ঠ, কিং তে ৰক্খামিতো গতো;
ইধ পাণং চজিস্সামি, নানরিযং কত্তুমুস্সহে’’তি.
তত্থ নাহন্তি অহং, মহারাজ, কাযিকচেতসিকেন দুক্খেন ফুট্ঠোপি তং ন জহামি. অনরিযসংযুত্তেতি মিত্তদুব্ভীহি অহিরিকেহি কত্তব্বতায অনরিযভাৰেন সংযুত্তে. কম্মেতি তং জহিত্ৰা পক্কমনকম্মে. সকুমারোতি সমানকুমারো, একদিৰসেনেৰ পটিসন্ধিং গহেত্ৰা একদিৰসে অণ্ডকোসং পদালেত্ৰা একতো ৰড্ঢিতকুমারোতি অত্থো. সখাত্যস্মীতি অহং তে দক্খিণক্খিসমো পিযসহাযো. সচিত্তেতি তৰ সকে চিত্তে অহং ঠিতো তৰ ৰসে ৰত্তামি, তযি জীৰন্তে জীৰামি, ন জীৰন্তে ন জীৰামীতি অত্থো. ‘‘সংচিত্তে’’তিপি পাঠো, তৰ চিত্তে অহং সণ্ঠিতো সুট্ঠু ঠিতোতি অত্থো. ঞাতোতি সব্বহংসানং অন্তরে পঞ্ঞাতো. ৰিকত্তিস্সন্তি ‘‘কুহিং হংসরাজা’’তি পুচ্ছিতো অহং কিন্তি কথেস্সামি. কিং তে ৰক্খামীতি তে তৰ পৰত্তিং পুচ্ছন্তে হংসগণে কিং ৰক্খামি.
এৰং সুমুখেন চতূহি গাথাহি সীহনাদে নদিতে তস্স গুণং পকাসেন্তো মহাসত্তো আহ –
‘‘এসো হি ধম্মো সুমুখ, যং ত্ৰং অরিযপথে ঠিতো;
যো ভত্তারং সখারং মং, ন পরিচ্চত্তুমুস্সহে.
‘‘তঞ্হি ¶ ¶ মে পেক্খমানস্স, ভযং ন ত্ৰেৰ জাযতি;
অধিগচ্ছসি ত্ৰং ময্হং, এৰংভূতস্স জীৰিত’’ন্তি.
তত্থ এসো ধম্মোতি এস পোরাণকপণ্ডিতানং সভাৰো. ভত্তারং সখারং মন্তি সামিকঞ্চ সহাযঞ্চ মং. ভযন্তি চিত্তুত্রাসো ময্হং ন জাযতি, চিত্তকূটপব্বতে হংসগণমজ্ঝে ঠিতো ৰিয হোমি. ময্হন্তি মম জীৰিতং ত্ৰং লভাপেস্সসি.
এৰং ¶ তেসং কথেন্তানঞ্ঞেৰ লুদ্দপুত্তো সরপরিযন্তে ঠিতো হংসে তীহি খন্ধেহি পলাযন্তে দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো’’তি পাসট্ঠানং ওলোকেন্তো বোধিসত্তং পাসযট্ঠিযং ওলম্বন্তং দিস্ৰা সঞ্জাতসোমনস্সো কচ্ছং দল়্হং বন্ধিত্ৰা মুগ্গরং গহেত্ৰা কপ্পুট্ঠানগ্গি ৰিয অৰত্থরমানো পণ্হিযা অক্কন্তকললে উপরিসীসেন গন্ত্ৰা পুরতো পতন্তে ৰেগেন উপসঙ্কমি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘ইচ্চেৰং মন্তযন্তানং, অরিযানং অরিযৰুত্তিনং;
দণ্ডমাদায নেসাদো, আপতী তুরিতো ভুসং.
‘‘তমাপতন্তং দিস্ৰান, সুমুখো অতিব্রূহযি;
অট্ঠাসি পুরতো রঞ্ঞো, হংসো ৰিস্সাসযং ব্যথং.
‘‘মা ভাযি পততং সেট্ঠ, ন হি ভাযন্তি তাদিসা;
অহং যোগং পযুঞ্জিস্সং, যুত্তং ধম্মূপসঞ্হিতং;
তেন পরিযাপদানেন, খিপ্পং পাসা পমোক্খসী’’তি.
তত্থ অরিযৰুত্তিনন্তি অরিযাচারে ৰত্তমানানং. ভুসন্তি দল়্হং বলৰং. অতিব্রূহযীতি অনন্তরগাথায আগতং ‘‘মা ভাযী’’তি ৰচনং ৰদন্তো অতিব্রূহেসি মহাসদ্দং নিচ্ছারেসি. অট্ঠাসীতি সচে নেসাদো রাজানং পহরিস্সতি, অহং পহারং সম্পটিচ্ছিস্সামীতি জীৰিতং পরিচ্চজিত্ৰা পুরতো অট্ঠাসি. ৰিস্সাসযন্তি ৰিস্সাসেন্তো অস্সাসেন্তো. ব্যথন্তি ব্যথিতং ভীতং রাজানং ‘‘মা ভাযী’’তি ইমিনা ৰচনেন ৰিস্সাসেন্তো. তাদিসাতি তুম্হাদিসা ঞাণৰীরিযসম্পন্না. যোগন্তি ঞাণৰীরিযযোগং. যুত্তন্তি অনুচ্ছৰিকং. ধম্মূপসঞ্হিতন্তি কারণনিস্সিতং. তেন পরিযাপদানেনাতি তেন মযা পযুত্তেন যোগেন পরিসুদ্ধেন. পমোক্খসীতি মুচ্চিস্সসি.
এৰং ¶ সুমুখো মহাসত্তং অস্সাসেত্ৰা লুদ্দপুত্তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা মধুরং মানুসিং ৰাচং নিচ্ছারেন্তো, ‘‘সম্ম, ত্ৰং কোনামোসী’’তি ¶ পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সুৰণ্ণৰণ্ণহংসরাজ, অহং খেমকো নামা’’তি ৰুত্তে, ‘‘সম্ম খেমক, ‘তযা ওড্ডিতৰালপাসে যো ৰা সো ৰা হংসো বদ্ধো’তি সঞ্ঞং মা করি, নৰুতিযা হংসসহস্সানং পৰরো ধতরট্ঠহংসরাজা তে পাসে ¶ বদ্ধো, ঞাণসীলাচারসম্পন্নো সঙ্গাহকপক্খে ঠিতো, ন তং মারেতুং যুত্তো, অহং তৰ ইমিনা কত্তব্বকিচ্চং করিস্সামি, অযম্পি সুৰণ্ণৰণ্ণো, অহম্পি তথেৰ, অহং এতস্সত্থায অত্তনো জীৰিতং পরিচ্চজিস্সামি, সচে ত্ৰং এতস্স পত্তানি গণ্হিতুকামোসি, মম পত্তানি গণ্হ, অথোপি চম্মমংসন্হারুঅট্ঠীনমঞ্ঞতরং গণ্হিতুকামোসি, মমেৰ সরীরতো গণ্হ, অথ নং কীল়াহংসং কাতুকামোসি, মঞ্ঞেৰ কর, জীৰন্তমেৰ ৰিক্কিণিত্ৰা সচে ধনং উপ্পাদেতুকামোসি, মং জীৰন্তমেৰ ৰিক্কিণিত্ৰা ধনং উপ্পাদেহি, মা এতং ঞাণাদিগুণসংযুত্তং হংসরাজানং অৰধি, সচে হি নং ৰধিস্সসি, নিরযাদীহি ন মুচ্চিস্সসী’’তি তং নিরযাদিভযেন সন্তজ্জেত্ৰা অত্তনো মধুরকথং গণ্হাপেত্ৰা পুন বোধিসত্তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা তং অস্সাসেন্তো অট্ঠাসি. নেসাদো তস্স কথং সুত্ৰা ‘‘অযং তিরচ্ছানগতো সমানো মনুস্সেহিপি কাতুং অসক্কুণেয্যং এৰরূপং মিত্তধম্মং করোতি, মনুস্সাপি এৰং মিত্তধম্মে ঠাতুং ন সক্কোন্তি, অহো এস ঞাণসম্পন্নো মধুরকথো ধম্মিকো’’তি সকলসরীরং পীতিসোমনস্সপরিপুণ্ণং কত্ৰা পহট্ঠলোমো দণ্ডং ছড্ডেত্ৰা সিরসি অঞ্জলিং পতিট্ঠপেত্ৰা সূরিযং নমস্সন্তো ৰিয সুমুখস্স গুণং কিত্তেন্তো অট্ঠাসি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘তস্স তং ৰচনং সুত্ৰা, সুমুখস্স সুভাসিতং;
পহট্ঠলোমো নেসাদো, অঞ্জলিস্স পণামযি.
‘‘ন মে সুতং ৰা দিট্ঠং ৰা, ভাসন্তো মানুসিং দিজো;
অরিযং ব্রুৰানো ৰক্কঙ্গো, চজন্তো মানুসিং গিরং.
‘‘কিং নু তাযং দিজো হোতি, মুত্তো বদ্ধং উপাসসি;
ওহায সকুণা যন্তি, কিং একো অৰহীযসী’’তি.
তত্থ ¶ অঞ্জলিস্স পণামযীতি অঞ্জলিং অস্স উপনামযি, ‘‘ন মে’’তি গাথাযস্স থুতিং করোতি. তত্থ মানুসিন্তি মনুস্সৰাচং. অরিযন্তি সুন্দরং নিদ্দোসং. চজন্তোতি ৰিস্সজ্জেন্তো. ইদং ৰুত্তং হোতি – সম্ম, ত্ৰং দিজো সমানো অজ্জ মযা সদ্ধিং মানুসিং ৰাচং ভাসন্তো নিদ্দোসং ¶ ব্রুৰানো মানুসিং গিরং চজন্তো পচ্চক্খতো দিট্ঠো, ইতো পুব্বে পন ইদং অচ্ছরিযং মযা ¶ নেৰ সুতং ন দিট্ঠন্তি. কিং নু তাযন্তি যং এতং ত্ৰং উপাসসি, কিং নু তে অযং হোতি.
এৰং তুট্ঠচিত্তেন নেসাদেন পুট্ঠো সুমুখো ‘‘অযং মুদুকো জাতো, ইদানিস্স ভিয্যোসোমত্তায মুদুভাৰত্থং মম গুণং দস্সেসামী’’তি চিন্তেত্ৰা আহ –
‘‘রাজা মে সো দিজামিত্ত, সেনাপচ্চস্স কারযিং;
তমাপদে পরিচ্চতুং, নুস্সহে ৰিহগাধিপং.
‘‘মহাগণায ভত্তা মে, মা একো ব্যসনং অগা;
তথা তং সম্ম নেসাদ, ভত্তাযং অভিতো রমে’’তি.
তত্থ নুস্সহেতি ন সমত্থোম্হি. মহাগণাযাতি মহতো হংসগণস্স. মা একোতি মাদিসে সেৰকে ৰিজ্জমানে মা এককো ব্যসনং অগা. তথা তন্তি যথা অহং ৰদামি, তথেৰ তং. সম্মাতি ৰযস্স. ভত্তাযং অভিতো রমেতি ভত্তা অযং মম, অহমস্স অভিতো রমে সন্তিকে রমামি ন উক্কণ্ঠামীতি.
নেসাদো তং তস্স ধম্মনিস্সিতং মধুরকথং সুত্ৰা সোমনস্সপ্পত্তো পহট্ঠলোমো ‘‘সচাহং এতং সীলাদিগুণসংযুত্তং হংসরাজানং ৰধিস্সামি, চতূহি অপাযেহি ন মুচ্চিস্সামি, রাজা মং যদিচ্ছতি, তং করোতু, অহমেতং সুমুখস্স দাযং কত্ৰা ৰিস্সজ্জেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা গাথমাহ –
‘‘অরিযৰত্তসি ৰক্কঙ্গ, যো পিণ্ডমপচাযসি;
চজামি তে তং ভত্তারং, গচ্ছথূভো যথাসুখ’’ন্তি.
তত্থ অরিযৰত্তসীতি মিত্তধম্মরক্খণসঙ্খাতেন আচারঅরিযানং ৰত্তেন সমন্নাগতোসি. পিণ্ডমপচাযসীতি ভত্তু সন্তিকা লদ্ধং পিণ্ডং সেনাপতিট্ঠানং পূজেসি. গচ্ছথূভোতি দ্ৰেপি জনা অস্সুমুখে ঞাতিসঙ্ঘে হাসযমানা যথাসুখং গচ্ছথাতি.
এৰং ¶ ¶ ৰত্ৰা নেসাদো মুদুচিত্তেন মহাসত্তং উপসঙ্কমিত্ৰা যট্ঠিং ওনামেত্ৰা পঙ্কপিট্ঠে নিসীদাপেত্ৰা পাসযট্ঠিযা মোচেত্ৰা তং উক্খিপিত্ৰা সরতো নীহরিত্ৰা তরুণদব্বতিণপিট্ঠে নিসীদাপেত্ৰা পাদে বদ্ধপাসং ¶ সণিকং মোচেত্ৰা মহাসত্তে বলৰসিনেহং পচ্চুপট্ঠাপেত্ৰা মেত্তচিত্তেন উদকং আদায লোহিতং ধোৰিত্ৰা পুনপ্পুনং পরিমজ্জি, অথস্স মেত্তানুভাৰেন সিরায সিরা, মংসেন মংসং, চম্মেন চম্মং ঘটিতং, পাদো পাকতিকো অহোসি, ইতরেন নিব্বিসেসো. বোধিসত্তো সুখপ্পত্তো হুত্ৰা পকতিভাৰেন নিসীদি. সুমুখো অত্তানং নিস্সায রঞ্ঞো সুখিতভাৰং দিস্ৰা সঞ্জাতসোমনস্সো চিন্তেসি – ‘‘ইমিনা অম্হাকং মহাউপকারো কতো, অম্হেহি এতস্স কতো উপকারো নাম নত্থি, সচে এস রাজরাজমহামত্তানং অত্থায অম্হে গণ্হি, তেসং সন্তিকং নেত্ৰা বহুং ধনং লভিস্সতি, সচে অত্তনো অত্থায গণ্হি, অম্হে ৰিক্কিণিত্ৰা ধনং লভিস্সতেৰ, পুচ্ছিস্সামি তাৰ ন’’ন্তি. অথ নং উপকারং কাতুকামতায পুচ্ছন্তো আহ –
‘‘সচে অত্তপ্পযোগেন, ওহিতো হংসপক্খিনং;
পটিগ্গণ্হাম তে সম্ম, এতং অভযদক্খিণং.
‘‘নো চে অত্তপ্পযোগেন, ওহিতো হংসপক্খিনং;
অনিস্সরো মুঞ্চমম্হে, থেয্যং কযিরাসি লুদ্দকা’’তি.
তত্থ সচেতি, সম্ম নেসাদ, সচে তযা অত্তনো পযোগেন অত্তনো অত্থায হংসানঞ্চেৰ সেসপক্খীনঞ্চ পাসো ওহিতো. অনিস্সরোতি অনিস্সরো হুত্ৰা অম্হে মুঞ্চন্তো যেনাসি আণত্তো, তস্সসন্তকং গণ্হন্তো থেয্যং কযিরাসি.
তং সুত্ৰা নেসাদো ‘‘নাহং তুম্হে অত্তনো অত্থায গণ্হিং, বারাণসিরঞ্ঞা পন সংযমেন গণ্হাপিতোম্হী’’তি ৰত্ৰা দেৰিযা দিট্ঠসুপিনকালতো পট্ঠায যাৰ রঞ্ঞা তেসং আগতভাৰং সুত্ৰা, ‘‘সম্ম খেমক, একং ৰা দ্ৰে ৰা হংসে গণ্হিতুং ৰাযম, মহন্তং তে যসং দস্সামী’’তি ৰত্ৰা পরিব্বযং দত্ৰা উয্যোজিতভাৰো, তাৰ সব্বং পৰত্তিং আরোচেসি. তং সুত্ৰা সুমুখো ‘‘ইমিনা নেসাদেন অত্তনো জীৰিতং অগণেত্ৰা অম্হে ৰিস্সজ্জেন্তেন ¶ দুক্করং কতং, সচে মযং ইতো চিত্তকূটং গমিস্সাম, নেৰ ধতরট্ঠরঞ্ঞো পঞ্ঞানুভাৰো, ন ময্হং মিত্তধম্মো পাকটো ভৰিস্সতি, ন লুদ্দপুত্তো মহন্তং যসং লচ্ছতি, ন রাজা পঞ্চসু সীলেসু পতিট্ঠহিস্সতি, ন দেৰিযা মনোরথো মত্থকং পাপুণিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা ¶ , ‘‘সম্ম, এৰং সন্তে অম্হে ৰিস্সজ্জেতুং ন ¶ লভসি, রঞ্ঞো নো দস্সেহি, সো অম্হে যথারুচিং করিস্সতী’’তি ইমমত্থং পকাসেন্তো গাথমাহ –
‘‘যস্স ত্ৰং ভতকো রঞ্ঞো, কামং তস্সেৰ পাপয;
তত্থ সংযমনো রাজা, যথাভিঞ্ঞং করিস্সতী’’তি.
তত্থ তস্সেৰাতি তস্সেৰ সন্তিকং নেহি. তত্থাতি তস্মিং রাজনিৰেসনে. যথাভিঞ্ঞন্তি যথাধিপ্পাযং যথারুচিং.
তং সুত্ৰা নেসাদো ‘‘মা ৰো ভদ্দন্তে রাজদস্সনং রুচ্চিত্থ, রাজানো নাম সপ্পটিভযা, কীল়াহংসে ৰা ৰো করেয্যুং মারেয্যুং ৰা’’তি আহ. অথ নং সুমুখো, ‘‘সম্ম লুদ্দক মা অম্হাকং চিন্তযি, অহং তাদিসস্স কক্খল়স্স ধম্মকথায মদ্দৰং জনেসিং, রঞ্ঞো কিং ন জনেস্সামি, রাজানো হি পণ্ডিতা সুভাসিতদুব্ভাসিতঞ্ঞু, খিপ্পং নো রঞ্ঞো সন্তিকং নেহি, নযন্তো চ মা বন্ধনেন নযি, পুপ্ফপঞ্জরে পন নিসীদাপেত্ৰা নেহি, পুপ্ফপঞ্জরং করোন্তো ধতরট্ঠস্স মহন্তং সেতপদুমসঞ্ছন্নং, মম খুদ্দকং রত্তপদুমসঞ্ছন্নং কত্ৰা ধতরট্ঠং পুরতো, মমং পচ্ছতো নীচতরং কত্ৰা আদায খিপ্পং নেত্ৰা রঞ্ঞো দস্সেহী’’তি আহ. সো তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘সুমুখো রাজানং দিস্ৰা মম মহন্তং যসং দাতুকামো ভৰিস্সতী’’তি সঞ্জাতসোমনস্সো মুদূহি লতাহি পঞ্জরে কত্ৰা পদুমেহি ছাদেত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰ তে গহেত্ৰা অগমাসি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘ইচ্চেৰং ৰুত্তো নেসাদো, হেমৰণ্ণে হরিত্তচে;
উভো হত্থেহি সঙ্গয্হ, পঞ্জরে অজ্ঝৰোদহি.
‘‘তে ¶ পঞ্জরগতে পক্খী, উভো ভস্সরৰণ্ণিনে;
সুমুখং ধতরট্ঠঞ্চ, লুদ্দো আদায পক্কমী’’তি.
তত্থ অজ্ঝৰোদহীতি ওদহি ঠপেসি. ভস্সরৰণ্ণিনেতি পভাসম্পন্নৰণ্ণে.
এৰং ¶ লুদ্দস্স তে আদায পক্কমনকালে ধতরট্ঠো পাকহংসরাজধীতরং অত্তনো ভরিযং সরিত্ৰা সুমুখং আমন্তেত্ৰা কিলেসৰসেন ৰিলপি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘হরীযমানো ¶ ধতরট্ঠো, সুমুখং এতদব্রৰি;
বাল়্হং ভাযামি সুমুখ, সামায লক্খণূরুযা;
অস্মাকং ৰধমঞ্ঞায, অথত্তানং ৰধিস্সতি.
‘‘পাকহংসা চ সুমুখ, সুহেমা হেমসুত্তচা;
কোঞ্চী সমুদ্দতীরেৰ, কপণা নূন রুচ্ছতী’’তি.
তত্থ ভাযামীতি মরণতো ভাযামি. সামাযাতি সুৰণ্ণৰণ্ণায. লক্খণূরুযাতি লক্খণসম্পন্নঊরুযা. ৰচমঞ্ঞাযাতি ৰধং জানিত্ৰা ‘‘মম পিযসামিকো মারিতো’’তি সঞ্ঞী হুত্ৰা. ৰধিস্সতীতি কিং মে পিযসামিকে মতে জীৰিতেনাতি মরিস্সতি. পাকহংসাতি পাকহংসরাজধীতা. সুহেমাতি এৰংনামিকা. হেমসুত্তচাতি হেমসদিসসুন্দরতচা. রুচ্ছতীতি যথা লোণিসঙ্খাতং সমুদ্দং ওতরিত্ৰা মতে পতিম্হি কোঞ্চী সকুণিকা কপণা রোদতি, এৰং নূন সা রোদিস্সতীতি.
তং সুত্ৰা সুমুখো ‘‘অযং হংসরাজা অঞ্ঞে ওৰদিতুং যুত্তো মাতুগামং নিস্সায কিলেসৰসেন ৰিলপতি, উদকস্স আদিত্তকালো ৰিয ৰতিযা উট্ঠায কেদারখাদনকালো ৰিয চ জাতো, যংনূনাহং অত্তনো বলেন মাতুগামস্স দোসং পকাসেত্ৰা এতং সঞ্ঞাপেয্য’’ন্তি চিন্তেত্ৰা গাথমাহ –
‘‘এৰং মহন্তো লোকস্স, অপ্পমেয্যো মহাগণী;
একিত্থিমনুসোচেয্য, নযিদং পঞ্ঞৰতামিৰ.
‘‘ৰাতোৰ গন্ধমাদেতি, উভযং ছেকপাপকং;
বালো আমকপক্কংৰ, লোলো অন্ধোৰ আমিসং.
‘‘অৰিনিচ্ছযঞ্ঞু ¶ অত্থেসু, মন্দোৰ পটিভাসি মং;
কিচ্চাকিচ্চং ন জানাসি, সম্পত্তো কালপরিযাযং.
‘‘অড্ঢুম্মত্তো ¶ উদীরেসি, যো সেয্যা মঞ্ঞসিত্থিযো;
বহুসাধারণা হেতা, সোণ্ডানংৰ সুরাঘরং.
‘‘মাযা ¶ চেতা মরীচী চ, সোকা রোগা চুপদ্দৰা;
খরা চ বন্ধনা চেতা, মচ্চুপাসা গুহাসযা;
তাসু যো ৰিস্সসে পোসো, সো নরেসু নরাধমো’’তি.
তত্থ মহন্তোতি মহন্তো সমানো. লোকস্সাতি হংসলোকস্স. অপ্পমেয্যোতি গুণেহি পমেতুং অসক্কুণেয্যো. মহাগণীতি মহন্তেন গণেন সমন্নাগতো গণসত্থা. একিত্থিন্তি যং এৰরূপো ভৰং একং ইত্থিং অনুসোচেয্য, ইদং অনুসোচনং ন পঞ্ঞৰতং ইৰ, তেনাহং অজ্জ তং বালোতি মঞ্ঞামীতি অধিপ্পাযেনেৰমাহ.
আদেতীতি গণ্হাতি. ছেকপাপকন্তি সুন্দরাসুন্দরং. আমকপক্কতি আমকঞ্চ পক্কঞ্চ. লোলোতি রসলোলো. ইদং ৰুত্তং হোতি – মহারাজ, যথা নাম ৰাতো পদুমসরাদীনি পহরিত্ৰা সুগন্ধম্পি সঙ্কারট্ঠানাদীনি পহরিত্ৰা দুগ্গন্ধম্পীতি উভযং ছেকপাপকং গন্ধং আদিযতি, যথা চ বালো কুমারকো অম্বজম্বূনং হেট্ঠা নিসিন্নো হত্থং পসারেত্ৰা পতিতপতিতং আমকম্পি পক্কম্পি ফলং গহেত্ৰা খাদতি, যথা চ রসলোলো অন্ধো ভত্তে উপনীতে যংকিঞ্চি সমক্খিকম্পি নিম্মক্খিকম্পি আমিসং আদিযতি, এৰং ইত্থিযো নাম কিলেসৰসেন অড্ঢম্পি দুগ্গতম্পি কুলীনম্পি অকুলীনম্পি অভিরূপম্পি ৰিরূপম্পি গণ্হন্তি ভজন্তি, তাদিসানং পাপধম্মানং ইত্থীনং কিংকারণা ৰিপ্পলপসি, মহারাজাতি.
অত্থেসূতি কারণাকারণেসু. মন্দোতি অন্ধবালো. পটিভাসি মন্তি মম উপট্ঠাসি. কালপরিযাযন্তি এৰরূপং মরণকালং পত্তো ‘‘ইমস্মিং কালে ইদং কত্তব্বং, ইদং নকত্তব্বং, ইদং ৰত্তব্বং, ইদং ন ৰত্তব্ব’’ন্তি ন জানাসি দেৰাতি. অড্ঢুম্মত্তোতি অড্ঢুম্মত্তকো মঞ্ঞে হুত্ৰা. উদীরেসীতি যথা সুরং পিৰিত্ৰা নাতিমত্তো পুরিসো যং ৰা তং ৰা পলপতি, এৰং পলপসীতি অত্থো. সেয্যাতি ৰরা উত্তমা.
‘‘মাযা চা’’তিআদীসু, দেৰ, ইত্থিযো নামেতা ৰঞ্চনট্ঠেন মাযা, অগয্হুপগট্ঠেন মরীচী, সোকাদীনং পচ্চযত্তা সোকা, রোগা, অনেকপ্পকারা উপদ্দৰা, কোধাদীহি থদ্ধভাৰেনেৰ খরা. তা হি নিস্সায ¶ অন্দুবন্ধনাদীহি বন্ধনতো বন্ধনা চেতা, ইত্থিযো নাম সরীরগুহাসযৰসেনেৰ মচ্চু নাম এতা, দেৰাতি. ‘‘কামহেতু, কামনিদানং, কামাধিকরণং, কামানমেৰ হেতু রাজানো চোরং গহেত্ৰা’’তি (ম. নি. ১.১৬৮-১৬৯) সুত্তেনপেস অত্থো দীপেতব্বো.
ততো ¶ ¶ ধতরট্ঠো মাতুগামে পটিবদ্ধচিত্ততায ‘‘ত্ৰং মাতুগামস্স গুণং ন জানাসি, পণ্ডিতা এৰ এতং জানন্তি, ন হেতা গরহিতব্বা’’তি দীপেন্তো আহ –
‘‘যং ৰুদ্ধেহি উপঞ্ঞাতং, কো তং নিন্দিতুমরহতি;
মহাভূতিত্থিযো নাম, লোকস্মিং উদপজ্জিসুং.
‘‘খিড্ডা পণিহিতা ত্যাসু, রতি ত্যাসু পতিট্ঠিতা;
বীজানি ত্যাসু রূহন্তি, যদিদং সত্তা পজাযরে;
তাসু কো নিব্বিদে পোসো, পাণমাসজ্জ পাণিভি.
‘‘ত্ৰমেৰ নঞ্ঞো সুমুখ, থীনং অত্থেসু যুঞ্জসি;
তস্স ত্যজ্জ ভযে জাতে, ভীতে ন জাযতে মতি.
‘‘সব্বো হি সংসযং পত্তো, ভযং ভীরূ তিতিক্খতি;
পণ্ডিতা চ মহন্তানো, অত্থে যুঞ্জন্তি দুয্যুজে.
‘‘এতদত্থায রাজানো, সূরমিচ্ছন্তি মন্তিনং;
পটিবাহতি যং সূরো, আপদং অত্তপরিযাযং.
‘‘মা নো অজ্জ ৰিকন্তিংসু, রঞ্ঞো সূদা মহানসে;
তথা হি ৰণ্ণো পত্তানং, ফলং ৰেল়ুংৰ তং ৰধি.
‘‘মুত্তোপি ন ইচ্ছি উড্ডেতুং, সযং বন্ধং উপাগমি;
সোপজ্জ সংসযং পত্তো, অত্থং গণ্হাহি মা মুখ’’ন্তি.
তত্থ যন্তি যং মাতুগামসঙ্খাতং ৰত্থু পঞ্ঞাৰুদ্ধেহি ঞাতং, তেসমেৰ পাকটং, ন বালানং. মহাভূতাতি মহাগুণা মহানিসংসা. উদপজ্জিসুন্তি পঠমকপ্পিককালে ¶ ইত্থিলিঙ্গস্সেৰ পঠমং পাতুভূতত্তা পঠমং নিব্বত্তাতি অত্থো. ত্যাসূতি সুমুখ তাসু ইত্থীসু কাযৰচীখিড্ডা চ পণিহিতা ওহিতা ঠপিতা, কামগুণরতি চ পতিট্ঠিতা. বীজানীতি বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধঅরিযসাৰকচক্কৰত্তিআদিবীজানি ¶ তাসু রুহন্তি. যদিদন্তি যে এতে সব্বেপি সত্তা. পজাযরেতি সব্বে তাসঞ্ঞেৰ কুচ্ছিম্হি সংৰদ্ধাতি দীপেতি. নিব্বিদেতি নিব্বিন্দেয্য. পাণমাসজ্জ পাণিভীতি অত্তনো পাণেহিপি তাসং পাণং আসাদেত্ৰা অত্তনো জীৰিতং চজন্তোপি তা লভিত্ৰা কো নিব্বিন্দেয্যাতি অত্থো.
নঞ্ঞোতি ন অঞ্ঞো, সুমুখ, মযা চিত্তকূটতলে হংসগণমজ্ঝে নিসিন্নেন তং অদিস্ৰা ‘‘কহং নু সুমুখো’’তি ৰুত্তে ‘‘এস মাতুগামং গহেত্ৰা কঞ্চনগুহাযং উত্তমরতিং অনুভোতী’’তি ৰদন্তি, এৰং ত্ৰমেৰ থীনং অত্থেসু যুঞ্জসি যুত্তপযুত্তো হোসি, ন ¶ অঞ্ঞোতি অত্থো. তস্স ত্যজ্জাতি তস্স তে অজ্জ মরণভযে জাতে ইমিনা ভীতেন মরণভযেন ভীতো মঞ্ঞে, অযং মাতুগামস্স দোসদস্সনে নিপুণা মতি জাযতেতি অধিপ্পাযেনেৰমাহ.
সব্বো হীতি যো হি কোচি. সংসযং পত্তোতি জীৰিতসংসযপ্পত্তো. ভীরূতি ভীরূ হুত্ৰাপি ভযং অধিৰাসেতি. মহন্তানোতি যে পন পণ্ডিতা চ হোন্তি মহন্তে চ ঠানে ঠিতা মহন্তানো, তে দুয্যুজে অত্থে যুঞ্জন্তি ঘটেন্তি ৰাযমন্তি, তস্মা ‘‘মা ভাযি, ধীরো হোহী’’তি তং উস্সাহেন্তো এৰমাহ. আপদন্তি সামিনো আগতং আপদং এস সূরো পটিবাহতি, এতদত্থায সূরং মন্তিনং ইচ্ছন্তি. অত্তপরিযাযন্তি অত্তনো পরিত্তাণম্পি চ কাতুং সক্কোতীতি অধিপ্পাযো.
ৰিকন্তিংসূতি ছিন্দিংসু. ইদং ৰুত্তং হোতি – সম্ম সুমুখ, ত্ৰং মযা অত্তনো অনন্তরে ঠানে ঠপিতো, তস্মা যথা অজ্জ রঞ্ঞো সূদা অম্হে মংসত্থায ন ৰিকন্তিংসু, তথা করোহি, তাদিসো হি অম্হাকং পত্তৰণ্ণো. তং ৰধীতি স্ৰাযং ৰণ্ণো যথা নাম ৰেল়ুং নিস্সায জাতং ফলং ৰেল়ুমেৰ ৰধতি, তথা মা তং ৰধি, তঞ্চ মঞ্চ মা ৰধীতি অধিপ্পাযেনেৰমাহ.
মুত্তোপীতি ¶ যথাসুখং চিত্তকূটপব্বতং গচ্ছাতি এৰং লুদ্দপুত্তেন মযা সদ্ধিং মুত্তো ৰিস্সজ্জিতো সমানোপি উড্ডিতুং ন ইচ্ছি. সযন্তি রাজানং দট্ঠুকামো হুত্ৰা সযমেৰ বন্ধং উপগতোতি এৰমিদং অম্হাকং ভযং তং নিস্সায আগতং. সোপজ্জাতি সোপি অজ্জ জীৰিতসংসযং পত্তো. অত্থং গণ্হাহি মা মুখন্তি ইদানি অম্হাকং মুঞ্চনকারণং গণ্হ, যথা মুচ্চাম, তথা ৰাযম, ‘‘ৰাতোৰ গন্ধমাদেতী’’তিআদীনি ৰদন্তো ইত্থিগরহত্থায মুখং মা পসারযি.
এৰং ¶ মহাসত্তো মাতুগামং ৰণ্ণেত্ৰা সুমুখং অপ্পটিভাণং কত্ৰা তস্স অনত্তমনভাৰং ৰিদিত্ৰা ইদানি নং পগ্গণ্হন্তো গাথমাহ –
‘‘সো তং যোগং পযুঞ্জস্সু, যুত্তং ধম্মূপসংহিতং;
তৰ পরিযাপদানেন, মম পাণেসনং চরা’’তি.
তত্থ সোতি, সম্ম সুমুখ, সো ত্ৰং. তং যোগন্তি যং পুব্বে ‘‘অহং যোগং পযুঞ্জিস্সং, যুত্তং ধম্মূপসংহিত’’ন্তি অৰচাসি, তং ইদানি পযুঞ্জস্সু. তৰ পরিযাপদানেনাতি তৰ তেন যোগেন পরিসুদ্ধেন. ‘‘পরিযোদাতেনা’’তিপি পাঠো, পরিত্তাণেনাতি অত্থো, তযা কতত্তা তৰ সন্তকেন পরিত্তাণেন মম জীৰিতপরিযেসনং চরাতি অধিপ্পাযো.
অথ ¶ সুমুখো ‘‘অযং অতিৰিয মরণভযভীতো মম ঞাণবলং ন জানাতি, রাজানং দিস্ৰা থোকং কথং লভিত্ৰা জানিস্সামি, অস্সাসেস্সামি তাৰ ন’’ন্তি চিন্তেত্ৰা গাথমাহ –
‘‘মা ভাযি পততং সেট্ঠ, ন হি ভাযন্তি তাদিসা;
অহং যোগং পযুঞ্জিস্সং, যুত্তং ধম্মূপসংহিতং;
মম পরিযাপদানেন, খিপ্পং পাসা পমোক্খসী’’তি.
তত্থ পাসাতি দুক্খপাসতো.
ইতি তেসং সকুণভাসায কথেন্তানং লুদ্দপুত্তো ন কিঞ্চি অঞ্ঞাসি, কেৰলং পন তে কাজেনাদায বারাণসিং পাৰিসি. অচ্ছরিযব্ভুতজাতেন অঞ্জলিনা মহাজনেন অনুগ্গচ্ছমানো সো রাজদ্ৰারং পত্ৰা অত্তনো আগতভাৰং রঞ্ঞো আরোচাপেসি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘সো ¶ লুদ্দো হংসকাজেন, রাজদ্ৰারং উপাগমি;
পটিৰেদেথ মং রঞ্ঞো, ধতরট্ঠাযমাগতো’’তি.
তত্থ পটিৰেদেথ মন্তি খেমকো আগতোতি এৰং মং রঞ্ঞো নিৰেদেথ. ধতরট্ঠাযন্তি অযং ধতরট্ঠো আগতোতি পটিৰেদেথ.
দোৰারিকো ¶ গন্ত্ৰা পটিৰেদেসি. রাজা সঞ্জাতসোমনস্সো ‘‘খিপ্পং আগচ্ছতূ’’তি ৰত্ৰা অমচ্চগণপরিৰুতো সমুস্সিতসেতচ্ছত্তে রাজপল্লঙ্কে নিসিন্নো খেমকং হংসকাজং আদায মহাতলং অভিরুল়্হং দিস্ৰা সুৰণ্ণৰণ্ণে হংসে ওলোকেত্ৰা ‘‘সম্পুণ্ণো মে মনোরথো’’তি তস্স কত্তব্বকিচ্চং অমচ্চে আণাপেসি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘তে দিস্ৰা পুঞ্ঞসঙ্কাসে, উভো লক্খণসম্মতে;
খলু সংযমনো রাজা, অমচ্চে অজ্ঝভাসথ.
‘‘দেথ লুদ্দস্স ৰত্থানি, অন্নং পানঞ্চ ভোজনং;
কামংকরো হিরঞ্ঞস্স, যাৰন্তো এস ইচ্ছতী’’তি.
তত্থ পুঞ্ঞসঙ্কাসেতি অত্তনো পুঞ্ঞসদিসে. লক্খণসম্মতেতি সেট্ঠসম্মতে অভিঞ্ঞাতে. খলূতি নিপাতো, তস্স ‘‘তে খলু দিস্ৰা’’তি পুরিমপদেন সম্বন্ধো. ‘‘দেথা’’তিআদীনি রাজা পসন্নাকারং করোন্তো আহ. তত্থ কামংকরো হিরঞ্ঞস্সাতি ¶ হিরঞ্ঞং অস্স কামকিরিযা অত্থু. যাৰন্তোতি যত্তকং এস ইচ্ছতি, তত্তকং হিরঞ্ঞমস্স দেথাতি অত্থো.
এৰং পসন্নাকারং কারেত্ৰা পীতিসোমনস্সাসমুস্সহিতো ‘‘গচ্ছথ নং অলঙ্করিত্ৰা আনেথা’’তি আহ. অথ নং অমচ্চা রাজনিৰেসনা ওতারেত্ৰা কপ্পিতকেসমস্সুং ন্হাতানুলিত্তং সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতং কত্ৰা রঞ্ঞো দস্সেসুং. অথস্স রাজা সংৰচ্ছরে সতসহস্সুট্ঠানকে দ্ৰাদস গামে আজঞ্ঞযুত্তং রথং অলঙ্কতমহাগেহঞ্চাতি মহন্তং যসং দাপেসি. সো মহন্তং যসং লভিত্ৰা অত্তনো কম্মং পকাসেতুং ‘‘ন তে, দেৰ, মযা যো ৰা সো ৰা হংসো আনীতো, অযং পন নৰুতিযা হংসসহস্সানং রাজা ধতরট্ঠো নাম, অযং সেনাপতি সুমুখো নামা’’তি আহ ¶ . অথ নং রাজা ‘‘কথং তে, সম্ম, এতে গহিতা’’তি পুচ্ছি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘দিস্ৰা লুদ্দং পসন্নত্তং, কাসিরাজা তদব্রৰি;
যদ্যাযং সম্ম খেমক, পুণ্ণা হংসেহি তিট্ঠতি.
‘‘কথং রুচিমজ্ঝগতং, পাসহত্থো উপাগমি;
ওকিণ্ণং ঞাতিসঙ্ঘেহি, নিম্মজ্ঝিমং কথং গহী’’তি.
তত্থ ¶ পসন্নত্তন্তি পসন্নভাৰং সোমনস্সপ্পত্তং. যদ্যাযন্তি, সম্ম খেমক, যদি অযং অম্হাকং পোক্খরণী নৰুতিহংসসহস্সেহি পুণ্ণা তিট্ঠতি. কথং রুচিমজ্ঝগতন্তি এৰং সন্তে ত্ৰং তেসং রুচীনং পিযদস্সনানং হংসানং মজ্ঝগতং এতং ঞাতিসঙ্ঘেহি ওকিণ্ণং. নিম্মজ্ঝিমন্তি নেৰ মজ্ঝিমং নেৰ কনিট্ঠং উত্তমং হংসরাজানং কথং পাসহত্থো উপাগমি কথং গণ্হীতি.
সো তস্স কথেন্তো আহ –
‘‘অজ্জ মে সত্তমা রত্তি, অদনানি উপাসতো;
পদমেতস্স অন্ৰেসং, অপ্পমত্তো ঘটস্সিতো.
‘‘অথস্স পদমদ্দক্খিং, চরতো অদনেসনং;
তত্থাহং ওদহিং পাসং, এৰং তং দিজমগ্গহি’’ন্তি.
তত্থ ¶ অদনানীতি আদানানি, গোচরগ্গহণট্ঠানানীতি অত্থো, অযমেৰ ৰা পাঠো. উপাসতোতি উপগচ্ছন্তস্স. পদন্তি গোচরভূমিযং অক্কন্তপদং. ঘটস্সিতোতি চাটিপঞ্জরে নিস্সিতো হুত্ৰা. অথস্সাতি অথ ছট্ঠে দিৰসে এতস্স অদনেসনং চরন্তস্স পদং অদ্দক্খিং. এৰং তন্তি এৰং তং দিজং অগ্গহিন্তি সব্বং গহিতোপাযং আচিক্খি.
তং সুত্ৰা রাজা ‘‘অযং দ্ৰারে ঠত্ৰা পটিৰেদেন্তোপি ধতরট্ঠস্সেৰাগমনং পটিৰেদেসি, ইদানিপি এতং একমেৰ গণ্হিন্তি ৰদতি, কিং নু খো এত্থ কারণ’’ন্তি চিন্তেত্ৰা গাথমাহ –
‘‘লুদ্দ দ্ৰে ইমে সকুণা, অথ একোতি ভাসসি;
চিত্তং নু তে ৰিপরিযত্তং, অদু কিং নু জিগীসসী’’তি.
তত্থ ¶ ৰিপরিযত্তন্তি ৰিপল্লত্থং. অদু কিং নু জিগীসসীতি উদাহু কিং নু চিন্তেসি, কিং ইতরং গহেত্ৰা অঞ্ঞস্স দাতুকামো হুত্ৰা চিন্তেসীতি পুচ্ছতি.
ততো লুদ্দো ‘‘ন মে, দেৰ, চিত্তং ৰিপল্লত্থং, নাপি অহং ইতরং অঞ্ঞস্স দাতুকামো, অপিচ খো পন মযা ওহিতে পাসে একোৰ বদ্ধো’’তি আৰি করোন্তো আহ –
‘‘যস্স ¶ লোহিতকা তালা, তপনীযনিভা সুভা;
উরং সংহচ্চ তিট্ঠন্তি, সো মে বন্ধং উপাগমি.
‘‘অথাযং ভস্সরো পক্খী, অবদ্ধো বদ্ধমাতুরং;
অরিযং ব্রুৰানো অট্ঠাসি, চজন্তো মানুসিং গির’’ন্তি.
তত্থ লোহিতকাতি রত্তৰণ্ণা. লাতাতি রাজিযো. উরং সংহচ্চাতি উরং আহচ্চ. ইদং ৰুত্তং হোতি – মহারাজ, যস্সেতা রত্তসুৰণ্ণসপ্পটিভাগা তিস্সো লোহিতকা রাজিযো গীৰং পরিক্খিপিত্ৰা উরং আহচ্চ তিট্ঠন্তি, সো একোৰ মম পাসে বন্ধং উপাগতোতি. ভস্সরোতি পরিসুদ্ধো পভাসম্পন্নো. আতুরন্তি গিলানং দুক্খিতং অট্ঠাসীতি.
অথ ধতরট্ঠস্স বদ্ধভাৰং ঞত্ৰা নিৰত্তিত্ৰা এতং সমস্সাসেত্ৰা মমাগমনকালে চ পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা আকাসেযেৰ মযা সদ্ধিং মধুরপটিসন্থারং কত্ৰা মনুস্সভাসায ধতরট্ঠস্স গুণং কথেন্তো অট্ঠাসি, মম হদযং মুদুকং ¶ কত্ৰা পুন এতস্সেৰ পুরতো অট্ঠাসি. অথাহং, দেৰ, সুমুখস্স সুভাসিতং সুত্ৰা পসন্নচিত্তো ধতরট্ঠং ৰিস্সজ্জেসিং, ইতি ধতরট্ঠস্স পাসতো মোক্খো, ইমে হংসে আদায মম ইধাগমনঞ্চ সুমুখেনেৰ কতন্তি. এৰং সো সুমুখস্স গুণকথং কথেসি. তং সুত্ৰা রাজা সুমুখস্স ধম্মকথং সোতুকামো অহোসি. লুদ্দপুত্তস্স সক্কারং করোন্তস্সেৰ সূরিযো অত্থঙ্গতো, দীপা পজ্জলিতা, বহূ খত্তিযাদযো সন্নিপতিতা, খেমা দেৰীপি ৰিৰিধনাটকপরিৰারা রঞ্ঞো দক্খিণপস্সে নিসীদি. তস্মিং খণে রাজা সুমুখং কথাপেতুকামো গাথমাহ –
‘‘অথ কিং দানি সুমুখ, হনুং সংহচ্চ তিট্ঠসি;
অদু মে পরিসং পত্তো, ভযা ভীতো ন ভাসসী’’তি.
তত্থ ¶ হনুং সংহচ্চাতি মধুরকথো কির ত্ৰং, অথ কস্মা ইদানি মুখং পিধায তিট্ঠসি. অদূতি কচ্চি. ভযা ভীতোতি পরিসসারজ্জভযেন ভীতো হুত্ৰা.
তং সুত্ৰা সুমুখো অভীতভাৰং দস্সেন্তো গাথমাহ –
‘‘নাহং ¶ কাসিপতি ভীতো, ওগয্হ পরিসং তৰ;
নাহং ভযা ন ভাসিস্সং, ৰাক্যং অত্থস্মিং তাদিসে’’তি.
তত্থ তাদিসেতি অপিচ খো পন তথারূপে অত্থে উপ্পন্নে ৰাক্যং ভাসিস্সামীতি ৰচনোকাসং ওলোকেন্তো নিসিন্নোম্হীতি অত্থো.
তং সুত্ৰা রাজা তস্স কথং ৰড্ঢেতুকামতায পরিহাসং করোন্তো আহ –
‘‘ন তে অভিসরং পস্সে, ন রথে নপি পত্তিকে;
নাস্স চম্মংৰ কীটং ৰা, ৰম্মিতে চ ধনুগ্গহে.
‘‘ন হিরঞ্ঞং সুৰণ্ণং ৰা, নগরং ৰা সুমাপিতং;
ওকিণ্ণপরিখং দুগ্গং, দল়্হমট্টালকোট্ঠকং;
যত্থ পৰিট্ঠো সুমুখ, ভাযিতব্বং ন ভাযসী’’তি.
তত্থ ¶ অভিসরন্তি রক্খণত্থায পরিৰারেত্ৰা ঠিতং আৰুধহত্থং পরিসং তে ন পস্সামি. নাস্সাতি এত্থ অস্সাতি নিপাতমত্তং. চম্মন্তি সরপরিত্তাণচম্মং. কীটন্তি কীটং চাটিকপালাদি ৰুচ্চতি. চাটিকপালহত্থাপি তে সন্তিকে নত্থীতি দীপেতি. ৰম্মিতেতি চম্মসন্নদ্ধে. ন হিরঞ্ঞন্তি যং নিস্সায ন ভাযসি, তং হিরঞ্ঞম্পি তে ন পস্সামি.
এৰং ¶ রঞ্ঞা ‘‘কিং তে অভাযনকারণ’’ন্তি ৰুত্তে তং কথেন্তো আহ –
‘‘ন মে অভিসরেনত্থো, নগরেন ধনেন ৰা;
অপথেন পথং যাম, অন্তলিক্খেচরা মযং.
‘‘সুতা চ পণ্ডিতা ত্যম্হা, নিপুণা চত্থচিন্তকা;
ভাসেমত্থৰতিং ৰাচং, সচ্চে চস্স পতিট্ঠিতো.
‘‘কিঞ্চ ¶ তুয্হং অসচ্চস্স, অনরিযস্স করিস্সতি;
মুসাৰাদিস্স লুদ্দস্স, ভণিতম্পি সুভাসিত’’ন্তি.
তত্থ অভিসরেনাতি আরক্খপরিৰারেন. অত্থোতি এতেন মম কিচ্চং নত্থি. কস্মা? যস্মা অপথেন তুম্হাদিসানং অমগ্গেন পথং মাপেত্ৰা যাম, আকাসচারিনো মযন্তি. পণ্ডিতা ত্যম্হাতি পণ্ডিতাতি তযা সুতাম্হা, তেনেৰ কারণেন অম্হাকং সন্তিকা ধম্মং সোতুকামো কির নো গাহাপেসি. সচ্চে চস্সাতি সচে পন ত্ৰং সচ্চে পতিট্ঠিতো অস্স, অত্থৰতিং কারণনিস্সিতং ৰাচং ভাসেয্যাম. অসচ্চস্সাতি ৰচীসচ্চরহিতস্স তৰ সুভাসিতং মুণ্ডস্স দন্তসূচি ৰিয কিং করিস্সতি.
তং সুত্ৰা রাজা ‘‘কস্মা মং মুসাৰাদী অনরিযোতি ৰদসি, কিং মযা কত’’ন্তি আহ. অথ নং সুমুখো ‘‘তেন হি, মহারাজ, সুণাহী’’তি ৰত্ৰা আহ –
‘‘তং ব্রাহ্মণানং ৰচনা, ইমং খেমমকারযি;
অভযঞ্চ তযা ঘুট্ঠং, ইমাযো দসধা দিসা.
‘‘ওগয্হ তে পোক্খরণিং, ৰিপ্পসন্নোদকং সুচিং;
পহূতং চাদনং তত্থ, অহিংসা চেত্থ পক্খিনং.
‘‘ইদং সুত্ৰান নিগ্ঘোসং, আগতম্হ তৰন্তিকে;
তে তে বদ্ধস্ম পাসেন, এতং তে ভাসিতং মুসা.
‘‘মুসাৰাদং পুরক্খত্ৰা, ইচ্ছালোভঞ্চ পাপকং;
উভোসন্ধিমতিক্কম্ম, অসাতং উপপজ্জতী’’তি.
তত্থ তন্তি ত্ৰং. খেমন্তি এৰংনামিকং পোক্খরণিং. ঘুট্ঠন্তি চতূসু কণ্ণেসু ঠত্ৰা ঘোসাপিতং. দসধাতি ইমাসু দসধা ঠিতাসু দিসাসু তযা অভযং ঘুট্ঠং. ওগয্হাতি ওগাহেত্ৰা আগতানং সন্তিকা. পহূতং চাদনন্তি পহূতঞ্চ পদুমপুপ্ফসালিআদিকং অদনং. ইদং সুত্ৰানাতি ¶ তেসং তং পোক্খরণিং ওগাহেত্ৰা আগতানং সন্তিকা ইদং অভযং সুত্ৰা তৰন্তিকে তৰ সমীপে তযা কারিতপোক্খরণিং আগতাম্হাতি অত্থো. তে তেতি তে মযং তৰ পাসেন বদ্ধা. পুরক্খত্ৰাতি পুরতো কত্ৰা ¶ . ইচ্ছালোভন্তি ইচ্ছাসঙ্খাতং পাপকং লোভং. উভোসন্ধিন্তি উভযং দেৰলোকে চ মনুস্সলোকে চ পটিসন্ধিং ইমে পাপধম্মে পুরতো কত্ৰা চরন্তো পুগ্গলো সুগতিপটিসন্ধিং অতিক্কমিত্ৰা অসাতং নিরযং উপপজ্জতীতি.
এৰং ¶ পরিসমজ্ঝেযেৰ রাজানং লজ্জাপেসি. অথ নং রাজা ‘‘নাহং, সুমুখ, তুম্হে মারেত্ৰা মংসং খাদিতুকামো গণ্হাপেসিং, পণ্ডিতভাৰং পন ৰো সুত্ৰা সুভাসিতং সোতুকামো গণ্হাপেসি’’ন্তি পকাসেন্তো আহ –
‘‘নাপরজ্ঝাম সুমুখ, নপি লোভাৰ মগ্গহিং;
সুতা চ পণ্ডিতাত্যত্থ, নিপুণা অত্থচিন্তকা.
‘‘অপ্পেৰত্থৰতিং ৰাচং, ব্যাহরেয্যুং ইধাগতা;
তথা তং সম্ম নেসাদো, ৰুত্তো সুমুখ মগ্গহী’’তি.
তত্থ নাপরজ্ঝামাতি মারেন্তো অপরজ্ঝতি নাম, মযং ন মারেম. লোভাৰ মগ্গহিন্তি মংসং খাদিতুকামো হুত্ৰা লোভাৰ তুম্হে নাহং অগ্গহিং. পণ্ডিতাত্যত্থাতি পণ্ডিতাতি সুতা অত্থ. অত্থচিন্তকাতি পটিচ্ছন্নানং অত্থানং চিন্তকা. অত্থৰতিন্তি কারণনিস্সিতং. তথাতি তেন কারণেন. ৰুত্তোতি মযা ৰুত্তো হুত্ৰা. সুমুখ, মগ্গহীতি, সুমুখাতি আলপতি, ম-কারো পদসন্ধিকরো. অগ্গহীতি ধম্মং দেসেতুং তুম্হে গণ্হি.
তং সুত্ৰা সুমুখো ‘‘সুভাসিতং সোতুকামেন অযুত্তং তে কতং, মহারাজা’’তি ৰত্ৰা আহ –
‘‘নেৰ ভীতা কাসিপতি, উপনীতস্মিং জীৰিতে;
ভাসেমত্থৰতিং ৰাচং, সম্পত্তা কালপরিযাযং.
‘‘যো মিগেন মিগং হন্তি, পক্খিং ৰা পন পক্খিনা;
সুতেন ৰা সুতং কিণ্যা, কিং অনরিযতরং ততো.
‘‘যো চারিযরুদং ভাসে, অনরিযধম্মৰস্সিতো;
উভো সো ধংসতে লোকা, ইধ চেৰ পরত্থ চ.
‘‘ন ¶ মজ্জেথ যসং পত্তো, ন ব্যাধে পত্তসংসযং;
ৰাযমেথেৰ কিচ্চেসু, সংৰরে ৰিৰরানি চ.
¶ ‘‘যে ¶ ৰুদ্ধা অব্ভতিক্কন্তা, সম্পত্তা কালপরিযাযং;
ইধ ধম্মং চরিত্ৰান, এৰংতে তিদিৰং গতা.
‘‘ইদং সুত্ৰা কাসিপতি, ধম্মমত্তনি পালয;
ধতরট্ঠঞ্চ মুঞ্চাহি, হংসানং পৰরুত্তম’’ন্তি.
তত্থ উপনীতস্মিন্তি মরণসন্তিকং উপনীতে. কালপরিযাযন্তি মরণকালৰারং সম্পত্তা সমানা ন ভাসিস্সাম. ন হি ধম্মকথিকং বন্ধিত্ৰা মরণভযেন তজ্জেত্ৰা ধম্মং সুণন্তি, অযুত্তং তে কতন্তি. মিগেনাতি সুট্ঠু সিক্খাপিতেন দীপকমিগেন. হন্তীতি হনতি. পক্খিনাতি দীপকপক্খিনা. সুতেনাতি খেমং নিব্ভযন্তি ৰিস্সুতেন দীপকমিগপক্খিসদিসেন পদুমসরেন. সুতন্তি ‘‘পণ্ডিতো চিত্রকথী’’তি এৰং সুতং ধম্মকথিকং. কিণ্যাতি ‘‘ধম্মং সোস্সামী’’তি পাসবন্ধনেন যো কিণেয্য হিংসেয্য বাধেয্য. ততোতি তেসং কিরিযতো উত্তরি অঞ্ঞং অনরিযতরং নাম কিমত্থি.
অরিযরুদন্তি মুখেন অরিযৰচনং সুন্দরৰচনং ভাসতি. অনরিযধম্মৰস্সিতোতি কম্মেন অনরিযধম্মং অৰস্সিতো. উভোতি দেৰলোকা চ মনুস্সলোকা চাতি উভযম্হা. ইধ চেৰাতি ইধ উপ্পন্নোপি পরত্থ উপ্পন্নোপি এৰরূপো দ্ৰীহি সুগতিলোকেহি ধংসিত্ৰা নিরযমেৰ উপপজ্জতি. পত্তসংসযন্তি জীৰিতসংসযমাপন্নম্পি দুক্খং পত্ৰা ন কিলমেয্য. সংৰরে ৰিৰরানি চাতি অত্তনো ছিদ্দানি দ্ৰারানি সংৰরেয্য পিদহেয্য. ৰুদ্ধাতি গুণৰুদ্ধা পণ্ডিতা. অব্ভতিক্কন্তাতি ইমং মনুস্সলোকং অতিক্কন্তা. কালপরিযাযন্তি মরণকালপরিযাযং পত্তা হুত্ৰা. এৰংতেতি এৰং এতে. ইদন্তি ইদং মযা ৰুত্তং অত্থনিস্সিতং ৰচনং. ধম্মন্তি পৰেণিযধম্মম্পি সুচরিতধম্মম্পি.
তং সুত্ৰা রাজা আহ –
‘‘আহরন্তুদকং পজ্জং, আসনঞ্চ মহারহং;
পঞ্জরতো পমোক্খামি, ধতরট্ঠং যসস্সিনং.
‘‘তঞ্চ ¶ সেনাপতিং ধীরং, নিপুণং অত্থচিন্তকং;
যো সুখে সুখিতো রঞ্ঞো, দুক্খিতে হোতি দুক্খিতো.
‘‘এদিসো ¶ খো অরহতি, পিণ্ডমস্নাতু ভত্তুনো;
যথাযং সুমুখো রঞ্ঞো, পাণসাধারণো সখা’’তি.
তত্থ উদকন্তি পাদধোৰনং. পজ্জন্তি পাদব্ভঞ্জনং. সুখেতি সুখম্হি সতি.
রঞ্ঞো ৰচনং সুত্ৰা তেসং আসনানি আহরিত্ৰা তত্থ নিসিন্নানং গন্ধোদকেন পাদে ধোৰিত্ৰা সতপাকেন তেলেন অব্ভঞ্জিংসু. তমত্থং ¶ পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘পীঠঞ্চ সব্বসোৰণ্ণং, অট্ঠপাদং মনোরমং;
মট্ঠং কাসিকমত্থন্নং, ধতরট্ঠো উপাৰিসি.
‘‘কোচ্ছঞ্চ সব্বসোৰণ্ণং, ৰেয্যগ্ঘপরিসিব্বিতং;
সুমুখো অজ্ঝুপাৰেক্খি, ধতরট্ঠস্সনন্তরা.
‘‘তেসং কঞ্চনপত্তহি, পুথূ আদায কাসিযো;
হংসানং অভিহারেসু, অগ্গরঞ্ঞো পৰাসিত’’ন্তি.
তত্থ মট্ঠন্তি করণপরিনিট্ঠিতং. কাসিকমত্থন্নন্তি কাসিকৰত্থেন অত্থতং. কোচ্ছন্তি মজ্ঝে সংখিত্তং. ৰেয্যগ্ঘপরিসিব্বিতন্তি ব্যগ্ঘচম্মপরিসিব্বিতং মঙ্গলদিৰসে অগ্গমহেসিযা নিসিন্নপীঠং. কঞ্চনপত্তেহীতি সুৰণ্ণভাজনেহি. পুথূতি বহূ জনা. কাসিযোতি কাসিরট্ঠৰাসিনো. অভিহারেসুন্তি উপনামেসুং. অগ্গরঞ্ঞো পৰাসিতন্তি অট্ঠসতপলসুৰণ্ণপাতিপরিক্খিত্তং হংসরঞ্ঞো পণ্ণাকারত্থায কাসিরঞ্ঞা পেসিতং নানগ্গরসভোজনং.
এৰং উপনীতে পন তস্মিং কাসিরাজা তেসং সম্পগ্গহত্থং সযং সুৰণ্ণপাতিং গহেত্ৰা উপনামেসি. তে ততো মধুলাজে খাদিত্ৰা মধুরোদকঞ্চ পিৰিংসু. অথ মহাসত্তো রঞ্ঞো অভিহারঞ্চ পসাদঞ্চ দিস্ৰা পটিসন্থারমকাসি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘দিস্ৰা অভিহটং অগ্গং, কাসিরাজেন পেসিতং;
কুসলো খত্তধম্মানং, ততো পুচ্ছি অনন্তরা.
‘‘কচ্চিন্নু ¶ ¶ ভোতো কুসলং, কচ্চি ভোতো অনামযং;
কচ্চি রট্ঠমিদং ফীতং, ধম্মেন মনুসাসসি.
‘‘কুসলঞ্চেৰ মে হংস, অথো হংস অনামযং;
অথো রট্ঠমিদং ফীতং, ধম্মেন মনুসাসহং.
‘‘কচ্চি ভোতো অমচ্চেসু, দোসো কোচি ন ৰিজ্জতি;
কচ্চি চ তে তৰত্থেসু, নাৰকঙ্খন্তি জীৰিতং.
‘‘অথোপি মে অমচ্চেসু, দোসো কোচি ন ৰিজ্জতি;
অথোপি তে মমত্থেসু, নাৰকঙ্খন্তি জীৰিতং.
‘‘কচ্চি তে সাদিসী ভরিযা, অস্সৰা পিযভাণিনী;
পুত্তরূপযসূপেতা, তৰ ছন্দৰসানুগা.
‘‘অথো মে সাদিসী ভরিযা, অস্সৰা পিযভাণিনী;
পুত্তরূপযসূপেতা, মম ছন্দৰসানুগা.
‘‘কচ্চি ¶ রট্ঠং অনুপ্পীল়ং, অকুতোচিউপদ্দৰং;
অসাহসেন ধম্মেন, সমেন মনুসাসসি.
‘‘অথো রট্ঠং অনুপ্পীল়ং, অকুতোচিউপদ্দৰং;
অসাহসেন ধম্মেন, সমেন মনুসাসহং.
‘‘কচ্চি সন্তো অপচিতা, অসন্তো পরিৰজ্জিতা;
নো চে ধম্মং নিরংকত্ৰা, অধম্মমনুৰত্তসি.
‘‘সন্তো চ মে অপচিতা, অসন্তো পরিৰজ্জিতা;
ধম্মমেৰানুৰত্তামি, অধম্মো মে নিরংকতো.
‘‘কচ্চি ¶ নানাগতং দীঘং, সমৰেক্খসি খত্তিয;
কচ্চিমত্তো মদনীযে, পরলোকং ন সন্তসি.
‘‘নাহং অনাগতং দীঘং, সমৰেক্খামি পক্খিম;
ঠিতো দসসু ধম্মেসু, পরলোকং ন সন্তসে.
‘‘দানং ¶ সীলং পরিচ্চাগং, অজ্জৰং মদ্দৰং তপং;
অক্কোধং অৰিহিংসঞ্চ, খন্তিঞ্চ অৰিরোধনং.
‘‘ইচ্চেতে কুসলে ধম্মে, ঠিতে পস্সামি অত্তনি;
ততো মে জাযতে পীতি, সামনস্সঞ্চনপ্পকং.
‘‘সুমুখো চ অচিন্তেত্ৰা, ৰিসজ্জি ফরুসং গিরং;
ভাৰদোসমনঞ্ঞায, অস্মাকাযং ৰিহঙ্গমো.
‘‘সো কুদ্ধো ফরুসং ৰাচং, নিচ্ছারেসি অযোনিসো;
যানস্মেসু ন ৰিজ্জন্তি, নযিদং পঞ্ঞৰতামিৰা’’তি.
তত্থ দিস্ৰাতি তং বহুং অগ্গপানভোজনং দিস্ৰা. পেসিতন্তি আহরাপেত্ৰা উপনীতং. খত্তধম্মানন্তি পঠমকারণেসু পটিসন্থারধম্মানং. ততো পুচ্ছি অনন্তরাতি তস্মিং কালে ‘‘কচ্চি নু, ভোতো’’তি অনুপটিপাটিযা পুচ্ছি. তা পনেতা ছ গাথা হেট্ঠা ৰুত্তত্থাযেৰ. অনুপ্পীল়ন্তি কচ্চি রট্ঠৰাসিনো যন্তে উচ্ছুং ৰিয ন পীল়েসীতি পুচ্ছতি. অকুতোচিউপদ্দৰন্তি কুতোচি অনুপদ্দৰং. ধম্মেন সমেন মনুসাসসীতি কচ্চি তৰ রট্ঠং ধম্মেন সমেন অনুসাসসি. সন্তোতি সীলাদিগুণসংযুত্তা সপ্পুরিসা. নিরংকত্ৰাতি ছড্ডেত্ৰা. নানাগতং দীঘন্তি অনাগতং অত্তনো জীৰিতপৰত্তিং ‘‘কচ্চি দীঘ’’ন্তি ন সমৰেক্খসি, আযুসঙ্খারানং পরিত্তভাৰং জানাসীতি পুচ্ছতি. মদনীযেতি মদারহে রূপাদিআরম্মণে. ন সন্তসীতি ন ভাযসি. ইদং ৰুত্তং হোতি – কচ্চি রূপাদীসু কামগুণেসু অমত্তো অপ্পমত্তো হুত্ৰা দানাদীনং কুসলানং কতত্তা পরলোকং ন ভাযসীতি.
দসসূতি দসসু রাজধম্মেসু. দানাদীসু দসৰত্থুকা চেতনা দানং, পঞ্চসীলদসসীলানি সীলং ¶ , দেয্যধম্মচাগো ¶ পরিচ্চাগো, উজুভাৰো অজ্জৰং, মুদুভাৰো মদ্দৰং, উপোসথকম্মং তপো, মেত্তাপুব্বভাগো অক্কোধো, করুণাপুব্বভাগো অৰিহিংসা, অধিৰাসনা খন্তি, অৰিরোধো অৰিরোধনং. অচিন্তেত্ৰাতি মম ইমং গুণসম্পত্তিং অচিন্তেত্ৰা. ভাৰদোসন্তি চিত্তদোসং. অনঞ্ঞাযাতি অজানিত্ৰা. অস্মাকঞ্হি চিত্তদোসো ¶ নাম নত্থি, যমেস জানেয্য, তং অজানিত্ৰাৰ ফরুসং কক্খল়ং গিরং ৰিস্সজ্জেসি. অযোনিসোতি অনুপাযেন. যানস্মেসূতি যানি ৰজ্জানি অম্হেসু ন ৰিজ্জন্তি, তানি ৰদতি. নযিদন্তি তস্মাস্স ইদং ৰচনং পঞ্ঞৰতং ইৰ ন হোতি, তেনেস মম ন পণ্ডিতো ৰিয উপট্ঠাতি.
তং সুত্ৰা সুমুখো ‘‘মযা গুণসম্পন্নোৰ রাজা অপসাদিতো, সো মে কুদ্ধো, খমাপেস্সামি ন’’ন্তি চিন্তেত্ৰা আহ –
‘‘অত্থি মে তং অতিসারং, ৰেগেন মনুজাধিপ;
ধতরট্ঠে চ বদ্ধস্মিং, দুক্খং মে ৰিপুলং অহু.
‘‘ত্ৰং নো পিতাৰ পুত্তানং, ভূতানং ধরণীরিৰ;
অস্মাকং অধিপন্নানং, খমস্সু রাজকুঞ্জরা’’তি.
তত্থ অতিসারন্তি পক্খলিতং. ৰেগেনাতি অহং এতং কথং কথেন্তো ৰেগেন সহসা কথেসিং. দুক্খন্তি চেতসিকং দুক্খং মম ৰিপুলং অহোসি, তস্মা কোধৰসেন যং মযা ৰুত্তং, তং মে খমথ, মহারাজাতি. পুত্তানন্তি ত্ৰং অম্হাকং পুত্তানং পিতা ৰিয. ধরণীরিৰাতি পাণভূতানং পতিট্ঠা পথৰী ৰিয ত্ৰং অম্হাকং অৰস্সযো. অধিপন্নানন্তি দোসেন অপরাধেন অজ্ঝোত্থটানং খমস্সূতি ইদং সো আসনা ওরুয্হ পক্খেহি অঞ্জলিং কত্ৰা আহ.
অথ নং রাজা আলিঙ্গিত্ৰা আদায সুৰণ্ণপীঠে নিসীদাপেত্ৰা অচ্চযদেসনং পটিগ্গণ্হন্তো আহ –
‘‘এতং তে অনুমোদাম, যং ভাৰং ন নিগূহসি;
খিলং পভিন্দসি পক্খি, উজুকোসি ৰিহঙ্গমা’’তি.
তত্থ ¶ অনুমোদামাতি এতং তে দোসং খমাম. যন্তি যস্মা ত্ৰং অত্তনো চিত্তপটিচ্ছন্নভাৰং ন নিগূহসি. খিলন্তি চিত্তখিলং চিত্তখাণুকং.
ইদঞ্চ পন ৰত্ৰা রাজা মহাসত্তস্স ধম্মকথায সুমুখস্স চ উজুভাৰে পসীদিত্ৰা ‘‘পসন্নেন নাম পসন্নাকারো কাতব্বো’’তি উভিন্নম্পি তেসং অত্তনো রজ্জসিরিং নিয্যাদেন্তো আহ –
‘‘যং কিঞ্চি রতনং অত্থি, কাসিরাজনিৰেসনে;
রজতং জাতরূপঞ্চ, মুত্তা ৰেল়ুরিযা বহূ.
‘‘মণযো ¶ ¶ সঙ্খমুত্তা চ, ৰত্থকং হরিচন্দনং;
অজিনং দন্তভণ্ডঞ্চ, লোহং কাল়াযসং বহুং;
এতং দদামি ৰো ৰিত্তং, ইস্সরং ৰিস্সজামি ৰো’’তি.
তত্থ মুত্তাতি ৰিদ্ধাৰিদ্ধমুত্তা. মণযোতি মণিভণ্ডকানি. সঙ্খমুত্তা চাতি দক্খিণাৰট্টসঙ্খরতনঞ্চ আমলকৰট্টমুত্তরতনঞ্চ. ৰত্থকন্তি সুখুমকাসিকৰত্থানি. অজিনন্তি অজিনমিগচম্মং. লোহং কাল়াযসন্তি তম্বলোহঞ্চ কাল়লোহঞ্চ. ইস্সরন্তি কঞ্চনমালেন সেতচ্ছত্তেন সদ্ধিং দ্ৰাদসযোজনিকে বারাণসিনগরে রজ্জং.
এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা উভোপি তে সেতচ্ছত্তেন পূজেত্ৰা রজ্জং পটিচ্ছাপেসি. অথ মহাসত্তো রঞ্ঞা সদ্ধিং সল্লপন্তো আহ –
‘‘অদ্ধা অপচিতা ত্যম্হা, সক্কতা চ রথেসভ;
ধম্মেসু ৰত্তমানানং, ত্ৰং নো আচরিযো ভৰ.
‘‘আচরিয মনুঞ্ঞাতা, তযা অনুমতা মযং;
তং পদক্খিণতো কত্ৰা, ঞাতিং পস্সেমুরিন্দমা’’তি.
তত্থ ধম্মেসূতি কুসলকম্মপথধম্মেসু. আচরিযোতি ত্ৰং অম্হেহি ব্যত্ততরো, তস্মা নো আচরিযো হোতি, অপিচ দসন্নং রাজধম্মানং কথিতত্তা সুমুখস্স দোসং দস্সেত্ৰা অচ্চযপটিগ্গহণস্স ¶ কতত্তাপি ত্ৰং অম্হাকং আচরিযোৰ, তস্মা ইদানিপি নো আচারসিক্খাপনেন আচরিযো ভৰাতি আহ. পস্সেমুরিন্দমাতি পস্সেমু অরিন্দম.
সো তেসং গমনং অনুজানি, বোধিসত্তস্সপি ধম্মং কথেন্তস্সেৰ অরুণং উট্ঠহি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘সব্বরত্তিং চিন্তযিত্ৰা, মন্তযিত্ৰা যথাকথং;
কাসিরাজা অনুঞ্ঞাসি, হংসানং পৰরুত্তম’’ন্তি.
তত্থ যথাকথন্তি যংকিঞ্চি অত্থং তেহি সদ্ধিং চিন্তেতব্বং মন্তেতব্বঞ্চ, সব্বং তং চিন্তেত্ৰা চ মন্তেত্ৰা চাতি অত্থো. অনুঞ্ঞাসীতি গচ্ছথাতি অনুঞ্ঞাসি.
এৰং ¶ তেন অনুঞ্ঞাতো বোধিসত্তো রাজানং ‘‘অপ্পমত্তো ধম্মেন রজ্জং কারেহী’’তি ওৰদিত্ৰা পঞ্চসু সীলেসু পতিট্ঠাপেসি. রাজা তেসং কঞ্চনভাজনেহি ¶ মধুলাজঞ্চ মধুরোদকঞ্চ উপনামেত্ৰা নিট্ঠিতাহারকিচ্চে গন্ধমালাদীহি পূজেত্ৰা বোধিসত্তং সুৰণ্ণচঙ্কোটকেন সযং উক্খিপি, খেমা দেৰী সুমুখং উক্খিপি. অথ নে সীহপঞ্জরং উগ্ঘাটেত্ৰা সূরিযুগ্গমনৰেলায ‘‘গচ্ছথ সামিনো’’তি ৰিস্সজ্জেসুং. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘ততো রত্যা ৰিৰসানে, সূরিযুগ্গমনং পতি;
পেক্খতো কাসিরাজস্স, ভৰনা তে ৰিগাহিসু’’ন্তি.
তত্থ ৰিগাহিসুন্তি আকাসং পক্খন্দিংসু.
তেসু মহাসত্তো সুৰণ্ণচঙ্কোটকতো উপ্পতিত্ৰা আকাসে ঠত্ৰা ‘‘মা চিন্দযি, মহারাজ, অপ্পমত্তো অম্হাকং ওৰাদে ৰত্তেয্যাসী’’তি রাজানং সমস্সাসেত্ৰা সুমুখং আদায চিত্তকূটমেৰ গতো. তানিপি খো নৰুতি হংসসহস্সানি কঞ্চনগুহতো নিক্খমিত্ৰা পব্বততলে নিসিন্নানি তে আগচ্ছন্তে দিস্ৰা পচ্চুগ্গন্ত্ৰা পরিৰারেসুং. তে ঞাতিগণপরিৰুতা চিত্তকূটতলং পৰিসিংসু. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘তে ¶ অরোগে অনুপ্পত্তে, দিস্ৰান পরমে দিজে;
কেকাতি মকরুং হংসা, পুথুসদ্দো অজাযথ.
‘‘তে পতীতা পমুত্তেন, ভত্তুনা ভত্তুগারৰা;
সমন্তা পরিকিরিংসু, অণ্ডজা লদ্ধপচ্চযা’’তি.
এৰং পরিৰারেত্ৰা চ পন তে হংসা ‘‘কথং মুত্তোসি, মহারাজা’’তি পুচ্ছিংসু. মহাসত্তো সুমুখং নিস্সায মুত্তভাৰং সংযমরাজলুদ্দপুত্তেহি কতকম্মঞ্চ কথেসি. তং সুত্ৰা তুট্ঠা হংসগণা ‘‘সুমুখো সেনাপতি চ রাজা চ লুদ্দপুত্তো চ সুখিতা নিদ্দুক্খা চিরং জীৰন্তূ’’তি আহংসু. তমত্থং ¶ পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘এৰং মিত্তৰতং অত্থা, সব্বে হোন্তি পদক্খিণা;
হংসা যথা ধতরট্ঠা, ঞাতিসঙ্ঘমুপাগমু’’ন্তি.
তং চূল়হংসজাতকে ৰুত্তত্থমেৰ.
সত্থা ¶ ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপি আনন্দো মমত্থায অত্তনো জীৰিতং পরিচ্চজী’’তি ৰত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা লুদ্দপুত্তো ছন্নো অহোসি, খেমা দেৰী, খেমা ভিক্খুনী, রাজা সারিপুত্তো, সুমুখো আনন্দো, সেসপরিসা বুদ্ধপরিসা, ধতরট্ঠহংসরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
মহাহংসজাতকৰণ্ণনা দুতিযা.
[৫৩৫] ৩. সুধাভোজনজাতকৰণ্ণনা
নেৰ কিণামি নপি ৰিক্কিণামীতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো একং দানজ্ঝাসযং ভিক্খুং আরব্ভ কথেসি. সো কির সাৰত্থিযং একো কুলপুত্তো হুত্ৰা সত্থু ধম্মকথং সুত্ৰা পসন্নচিত্তো পব্বজিত্ৰা সীলেসু পরিপূরকারী ধুতঙ্গগুণসমন্নাগতো সব্রহ্মচারীসু পৰত্তমেত্তচিত্তো দিৰসস্স তিক্খত্তুং বুদ্ধধম্মসঙ্ঘুপট্ঠানে অপ্পমত্তো আচারসম্পন্নো দানজ্ঝাসযো অহোসি. সারণীযধম্মপূরকো অত্তনা লদ্ধং পটিগ্গাহকেসু ৰিজ্জমানেসু ছিন্নভত্তো হুত্ৰাপি দেতিযেৰ, তস্মা ¶ তস্স দানজ্ঝাসযদানাভিরতভাৰো ভিক্খুসঙ্ঘে পাকটো অহোসি. অথেকদিৰসং ভিক্খূ ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং, ‘‘আৰুসো, অসুকো নাম ভিক্খু দানজ্ঝাসযো দানাভিরতো অত্তনা লদ্ধং পসতমত্তপানীযম্পি লোভং ছিন্দিত্ৰা সব্রহ্মচারীনং দেতি, বোধিসত্তস্সেৰস্স অজ্ঝাসযো’’তি. সত্থা তং কথং দিব্বায সোতধাতুযা সুত্ৰা গন্ধকুটিতো নিক্খমিত্ৰা আগন্ত্ৰা ‘‘কায নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘অযং, ভিক্খৰে, ভিক্খু পুব্বে অদানসীলো মচ্ছরী তিণগ্গেন তেলবিন্দুম্পি অদাতা অহোসি, অথ নং অহং দমেত্ৰা নিব্বিসেৰনং কত্ৰা দানফলং ৰণ্ণেত্ৰা দানে পতিট্ঠাপেসিং, সো ‘পসতমত্তং উদকম্পি লভিত্ৰা অদত্ৰা ন পিৰিস্সামী’তি মম সন্তিকে ৰরং অগ্গহেসি, তস্স ফলেন দানজ্ঝাসযো দানাভিরতো জাতো’’তি ৰত্ৰা তেহি যাচিতো অতীতং আহরি.
অতীতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তে রজ্জং কারেন্তে একো গহপতি অড্ঢো অহোসি অসীতিকোটিৰিভৰো. অথস্স রাজা সেট্ঠিট্ঠানং অদাসি ¶ . সো রাজপূজিতো নাগরজানপদপূজিতো হুত্ৰা একদিৰসং অত্তনো সম্পত্তিং ওলোকেত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অযং যসো মযা অতীতভৰে নেৰ নিদ্দাযন্তেন, ন কাযদুচ্চরিতাদীনি করোন্তেন লদ্ধো, সুচরিতানি পন ¶ পূরেত্ৰা লদ্ধো, অনাগতেপি মযা মম পতিট্ঠং কাতুং ৰট্টতী’’তি. সো রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘দেৰ, মম ঘরে অসীতিকোটিধনং অত্থি, তং গণ্হাহী’’তি ৰত্ৰা ‘‘ন ময্হং তৰ ধনেনত্থো, বহুং মে ধনং, ইতোপি যদিচ্ছসি, তং গণ্হাহী’’তি ৰুত্তে ‘‘কিং নু, দেৰ, মম ধনং দাতুং লভামী’’তি আহ. অথ রঞ্ঞা ‘‘যথারুচি করোহী’’তি ৰুত্তে চতূসু নগরদ্ৰারেসু নগরমজ্ঝে নিৰেসনদ্ৰারে চাতি ছ দানসালাযো কারেত্ৰা দেৰসিকং ছসতসহস্সপরিচ্চাগং করোন্তো মহাদানং পৰত্তেসি. সো যাৰজীৰং দানং দত্ৰা ‘‘ইমং মম দানৰংসং মা উপচ্ছিন্দথা’’তি পুত্তে অনুসাসিত্ৰা জীৰিতপরিযোসানে সক্কো হুত্ৰা নিব্বত্তি. পুত্তোপিস্স তথেৰ দানং দত্ৰা চন্দো হুত্ৰা নিব্বত্তি, তস্স পুত্তো সূরিযো হুত্ৰা নিব্বত্তি, তস্স পুত্তো মাতলি হুত্ৰা নিব্বত্তি, তস্স পুত্তো পঞ্চসিখো হুত্ৰা নিব্বত্তি, তস্স পন পুত্তো ছট্ঠো সেট্ঠিট্ঠানং লদ্ধা মচ্ছরিযকোসিযো নাম অহোসি অসীতিকোটিৰিভৰোযেৰ. সো ‘‘মম পিতুপিতামহা বালা অহেসুং, দুক্খেন সম্ভতং ধনং ছড্ডেসুং, অহং পন ধনং রক্খিস্সামি, কস্সচি কিঞ্চি ন দস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা দানসালা ৰিদ্ধংসেত্ৰা অগ্গিনা ঝাপেত্ৰা থদ্ধমচ্ছরী অহোসি.
অথস্স গেহদ্ৰারে যাচকা সন্নিপতিত্ৰা বাহা পগ্গয্হ, ‘‘মহাসেট্ঠি, মা অত্তনো পিতুপিতামহানং দানৰংসং নাসযি, দানং দেহী’’তি মহাসদ্দেন পরিদেৰিংসু. তং সুত্ৰা মহাজনো ‘‘মচ্ছরিযকোসিযেন ¶ অত্তনো দানৰংসো উপচ্ছিন্নো’’তি তং গরহি. সো লজ্জিতো নিৰেসনদ্ৰারে যাচকানং আগতাগতট্ঠানং নিৰারেতুং আরক্খং ঠপেসি. তে নিপ্পচ্চযা হুত্ৰা পুন তস্স গেহদ্ৰারং ন ওলোকেসুং. সো ততো পট্ঠায ধনমেৰ সংহরতি, নেৰ অত্তনা পরিভুঞ্জতি, ন পুত্তদারাদীনং দেতি, কঞ্জিকবিলঙ্গদুতিযং সকুণ্ডকভত্তং ভুঞ্জতি, মূলফলমত্ততন্তানি থূলৰত্থানি নিৰাসেতি, পণ্ণছত্তং মত্থকে ধারেত্ৰা জরগ্গোণযুত্তেন জজ্জররথকেন যাতি. ইতি তস্স অসপ্পুরিসস্স তত্তকং ¶ ধনং সুনখেন লদ্ধং নাল়িকেরং ৰিয অহোসি.
সো ¶ একদিৰসং রাজূপট্ঠানং গচ্ছন্তো ‘‘অনুসেট্ঠিং আদায গমিস্সামী’’তি তস্স গেহং অগমাসি. তস্মিং খণে অনুসেট্ঠি পুত্তধীতাদীহি পরিৰুতো নৰসপ্পিপক্কমধুসক্খরচুণ্ণেহি সঙ্খতং পাযাসং ভুঞ্জমানো নিসিন্নো হোতি. সো মচ্ছরিযকোসিযং দিস্ৰা আসনা ৰুট্ঠায ‘‘এহি, মহাসেট্ঠি, ইমস্মিং পল্লঙ্কে নিসীদ, পাযাসং ভুঞ্জিস্সামা’’তি আহ. তস্স পাযাসং দিস্ৰাৰ মুখে খেল়া উপ্পজ্জি, ভুঞ্জিতুকামো অহোসি, এৰং পন চিন্তেসি – ‘‘সচাহং ভুঞ্জিস্সামি, অনুসেট্ঠিনো মম গেহং আগতকালে পটিসক্কারো কাতব্বো ভৰিস্সতি, এৰং মে ধনং নস্সিস্সতি, ন ভুঞ্জিস্সামী’’তি. অথ পুনপ্পুনং যাচিযমানোপি ‘‘ইদানি মে ভুত্তং, সুহিতোস্মী’’তি ন ইচ্ছি. অনুসেট্ঠিম্হি ভুঞ্জন্তে পন ওলোকেন্তো মুখে সঞ্জাযমানেন খেল়েন নিসীদিত্ৰা তস্স ভত্তকিচ্চাৰসানে তেন সদ্ধিং রাজনিৰেসনং গন্ত্ৰা রাজানং পস্সিত্ৰা রাজনিৰেসনতো ওতরিত্ৰা অত্তনো গেহং অনুপ্পত্তো পাযাসতণ্হায পীল়িযমানো চিন্তেসি – ‘‘সচাহং ‘পাযাসং ভুঞ্জিতুকামোম্হী’তি ৰক্খামি, মহাজনো ভুঞ্জিতুকামো ভৰিস্সতি, বহূ তণ্ডুলাদযো নস্সিস্সন্তি, ন কস্সচি কথেস্সামী’’তি. সো রত্তিন্দিৰং পাযাসমেৰ চিন্তেন্তো ৰীতিনামেত্ৰাপি ধননাসনভযেন কস্সচি অকথেত্ৰাৰ পিপাসং অধিৰাসেসি, অনুক্কমেন অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো উপ্পণ্ডুপ্পণ্ডুকজাতো অহোসি. এৰং সন্তেপি ধননাসনভযেন অকথেন্তো অপরভাগে দুব্বলো হুত্ৰা সযনং উপগূহিত্ৰা নিপজ্জি.
অথ নং ভরিযা উপগন্ত্ৰা হত্থেন পিট্ঠিং পরিমজ্জমানা ‘‘কিং তে, সামি, অফাসুক’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘তৰেৰ সরীরে অফাসুকং করোহি, মম অফাসুকং নত্থী’’তি. ‘‘সামি, উপ্পণ্ডুপ্পণ্ডুকজাতোসি, কিং নু তে কাচি চিন্তা অত্থি, উদাহু রাজা তে কুপিতো, অদু পুত্তেহি অৰমানো কতো, অথ ৰা পন কাচি তণ্হা উপ্পন্না’’তি? ‘‘আম, তণ্হা মে উপ্পন্না’’তি. ‘‘কথেহি, সামী’’তি? ‘‘কথেস্সামি, সক্খিস্সসি নং রক্খিতু’’ন্তি. ‘‘রক্খিতব্বযুত্তকা চে, রক্খিস্সামী’’তি. এৰম্পি ¶ ধননাসনভযেন কথেতুং ন উস্সহি. তায পুনপ্পুনং পীল়িযমানো কথেসি – ‘‘ভদ্দে, অহং একদিৰসং অনুসেট্ঠিং নৰসপ্পিমধুসক্খরচুণ্ণেহি সঙ্খতং ¶ পাযাসং ভুঞ্জন্তং দিস্ৰা ততো পট্ঠায তাদিসং পাযাসং ভুঞ্জিতুকামো জাতো’’তি. ‘‘অসপ্পুরিস, কিং ত্ৰং দুগ্গতো, সকলমারাণসিৰাসীনং পহোনকং পাযাসং পচিস্সামী’’তি. অথস্স সীসে দণ্ডেন পহরণকালো ¶ ৰিয অহোসি. সো তস্সা কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘জানামহং তৰ মহদ্ধনভাৰং, সচে তে কুলঘরা আভতং অত্থি, পাযাসং পচিত্ৰা নাগরানং দেহী’’তি আহ. ‘‘তেন হি একৰীথিৰাসীনং পহোনকং কত্ৰা পচামী’’তি. ‘‘কিং তে এতেহি, অত্তনো পন সন্তকং খাদন্তূ’’তি? ‘‘তেন হি ইতো চিতো চ সত্তসত্তঘরৰাসীনং পহোনকং কত্ৰা পচামী’’তি. ‘‘কিং তে এতেহী’’তি. ‘‘তেন হি ইমস্মিং গেহে পরিজনস্সা’’তি. ‘‘কিং তে এতেনা’’তি? ‘‘তেন হি বন্ধুজনস্সেৰ পহোনকং কত্ৰা পচামী’’তি. ‘‘কিং তে এতেনা’’তি? ‘‘তেন হি তুয্হঞ্চ ময্হঞ্চ পচামি সামী’’তি. ‘‘কাসি ত্ৰং, ন তুয্হং ৰট্টতী’’তি? ‘‘তেন হি একস্সেৰ তে পহোনকং কত্ৰা পচামী’’তি. ‘‘ময্হঞ্চ ত্ৰং মা পচি, গেহে পন পচন্তে বহূ পচ্চাসীসন্তি, ময্হং পন পত্থং তণ্ডুলানং চতুভাগং খীরস্স অচ্ছরং সক্খরায করণ্ডকং সপ্পিস্স করণ্ডকং মধুস্স একঞ্চ পচনভাজনং দেহি, অহং অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা তত্থ পচিত্ৰা ভুঞ্জামী’’তি. সা তথা অকাসি. সো তং সব্বং চেটকেন গাহাপেত্ৰা ‘‘গচ্ছ অসুকট্ঠানে তিট্ঠাহী’’তি তং পুরতো পেসেত্ৰা এককোৰ ওগুণ্ঠিকং কত্ৰা অঞ্ঞাতকৰেসেন তত্থ গন্ত্ৰা নদীতীরে একস্মিং গচ্ছমূলে উদ্ধনং কারেত্ৰা দারুদকং আহরাপেত্ৰা ‘‘ত্ৰং গন্ত্ৰা একস্মিং মগ্গে ঠত্ৰা কঞ্চিদেৰ দিস্ৰা মম সঞ্ঞং দদেয্যাসি, মযা পক্কোসিতকালেৰ আগচ্ছেয্যাসী’’তি তং পেসেত্ৰা অগ্গিং কত্ৰা পাযাসং পচি.
তস্মিং খণে সক্কো দেৰরাজা দসসহস্সযোজনং অলঙ্কতদেৰনগরং, সট্ঠিযোজনং ¶ সুৰণ্ণৰীথিং, যোজনসহস্সুব্বেধং ৰেজযন্তং, পঞ্চযোজনসতিকং সুধম্মসভং, সট্ঠিযোজনং পণ্ডুকম্বলসিলাসনং, পঞ্চযোজনাৰট্টং কঞ্চনমালসেতচ্ছত্তং, অড্ঢতেয্যকোটিসঙ্খা দেৰচ্ছরা, অলঙ্কতপটিযত্তং অত্তভাৰন্তি ইমং অত্তনো সিরিং ওলোকেত্ৰা ‘‘কিং নু খো কত্ৰা মযা অযং যসো লদ্ধো’’তি চিন্তেত্ৰা বারাণসিযং সেট্ঠিভূতেন পৰত্তিতং দানং অদ্দস. ততো ‘‘মম পুত্তাদযো কুহিং নিব্বত্তা’’তি ওলোকেন্তো ‘‘পুত্তো মে চন্দো দেৰপুত্তো হুত্ৰা নিব্বত্তি, তস্স পুত্তো সূরিযো, তস্স পুত্তো, মাতলি, তস্স পুত্তো, পঞ্চসিখো’’তি সব্বেসং নিব্বত্তিং দিস্ৰা ‘‘পঞ্চসিখস্স পুত্তো কীদিসো’’তি ওলোকেন্তো অত্তনো ৰংসস্স উপচ্ছিন্নভাৰং পস্সি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘অযং অসপ্পুরিসো মচ্ছরী হুত্ৰা নেৰ অত্তনা পরিভুঞ্জতি ¶ , ন পরেসং দেতি, মম ৰংসো তেন উপচ্ছিন্নো, কালং কত্ৰা নিরযে নিব্বত্তিস্সতি, ওৰাদমস্স দত্ৰা মম ৰংসং পতিট্ঠাপেত্ৰা এতস্স ইমস্মিং দেৰনগরে নিব্বত্তনাকারং করিস্সামী’’তি. সো চন্দাদযো পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘এথ মনুস্সপথং গমিস্সাম, মচ্ছরিযকোসিযেন অম্হাকং ৰংসো উপচ্ছিন্নো ¶ , দানসালা ঝাপিতা, নেৰ অত্তনা পরিভুঞ্জতি, ন পরেসং দেতি, ইদানি পন পাযাসং ভুঞ্জিতুকামো হুত্ৰা ‘ঘরে পচ্চন্তে অঞ্ঞস্সপি পাযাসো দাতব্বো ভৰিস্সতী’তি অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা এককোৰ পচতি, এতং দমেত্ৰা দানফলং জানাপেত্ৰা আগমিস্সাম, অপিচ খো পন অম্হেহি সব্বেহি একতো যাচিযমানো তত্থেৰ মরেয্য. মম পঠমং গন্ত্ৰা পাযাসং যাচিত্ৰা নিসিন্নকালে তুম্হে ব্রাহ্মণৰণ্ণেন পটিপাটিযা আগন্ত্ৰা যাচেয্যাথা’’তি ৰত্ৰা সযং তাৰ ব্রাহ্মণৰণ্ণেন তং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘ভো, কতরো বারাণসিগমনমগ্গো’’তি পুচ্ছি. অথ নং মচ্ছরিযকোসিযো ‘‘কিং উম্মত্তকোসি, বারাণসিমগ্গম্পি ন জানাসি, কিং ইতো এসি, এত্তো যাহী’’তি আহ.
সক্কো তস্স ৰচনং সুত্ৰা অসুণন্তো ৰিয ‘‘কিং কথেসী’’তি তং উপগচ্ছতেৰ. সোপি, ‘‘অরে ¶ , বধির ব্রাহ্মণ, কিং ইতো এসি, পুরতো যাহী’’তি ৰিরৰি. অথ নং সক্কো, ‘‘ভো, কস্মা ৰিরৰসি, ধূমো পঞ্ঞাযতি, অগ্গি পঞ্ঞাযতি, পাযাসো পচ্চতি, ব্রাহ্মণানং নিমন্তনট্ঠানেন ভৰিতব্বং, অহম্পি ব্রাহ্মণানং ভোজনকালে থোকং লভিস্সামি, কিং মং নিচ্ছুভসী’’তি ৰত্ৰা ‘‘নত্থেত্থ ব্রাহ্মণানং নিমন্তনং, পুরতো যাহী’’তি ৰুত্তে ‘‘তেন হি কস্মা কুজ্ঝসি, তৰ ভোজনকালে থোকং লভিস্সামী’’তি আহ. অথ নং সো ‘‘অহং তে একসিত্থম্পি ন দস্সামি, থোকং ইদং মম যাপনমত্তমেৰ, মযাপি চেতং যাচিত্ৰাৰ লদ্ধং, ত্ৰং অঞ্ঞতো আহারং পরিযেসাহী’’তি ৰত্ৰা ভরিযং যাচিত্ৰা লদ্ধভাৰং সন্ধাযেৰ ৰত্ৰা গাথমাহ –
‘‘নেৰ কিণামি নপি ৰিক্কিণামি, ন চাপি মে সন্নিচযো চ অত্থি;
সুকিচ্ছরূপং ৰতিদং পরিত্তং, পত্থোদনো নালমযং দুৰিন্ন’’ন্তি.
তং ¶ সুত্ৰা সক্কো ‘‘অহম্পি তে মধুরসদ্দেন একং সিলোকং কথেস্সামি, তং সুণাহী’’তি ৰত্ৰা ‘‘ন মে তৰ সিলোকেন অত্থো’’তি তস্স ৰারেন্তস্সেৰ গাথাদ্ৰযমাহ –
‘‘অপ্পম্হা অপ্পকং দজ্জা, অনুমজ্ঝতো মজ্ঝকং;
বহুম্হা বহুকং দজ্জা, অদানং নূপপজ্জতি.
‘‘তং তং ৰদামি কোসিয, দেহি দানানি ভুঞ্জ চ;
অরিযমগ্গং সমারুহ, নেকাসী লভতে সুখ’’ন্তি.
তত্থ ¶ অনুমজ্ঝতো মজ্ঝকন্তি অপ্পমত্তকম্পি মজ্ঝে ছেত্ৰা দ্ৰে কোট্ঠাসে করিত্ৰা একং কোট্ঠাসং দত্ৰা ততো অৰসেসতো অনুমজ্ঝতোপি পুন মজ্ঝে ছেত্ৰা একো কোট্ঠাসো দাতব্বোযেৰ. অদানং নূপপজ্জতীতি অপ্পং ৰা বহুং ৰা দিন্নং হোতু, অদানং নাম ন হোতি, তম্পি দানমেৰ মহপ্ফলমেৰ.
সো ¶ তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘মনাপং তে, ব্রাহ্মণ, কথিতং, পাযাসে পক্কে থোকং লভিস্সসি, নিসীদাহী’’তি আহ. সক্কো একমন্তে নিসীদি. তস্মিং নিসিন্নে চন্দো তেনেৰ নিযামেন উপসঙ্কমিত্ৰা তথেৰ কথং পৰত্তেত্ৰা তস্স ৰারেন্তস্সেৰ গাথাদ্ৰযমাহ –
‘‘মোঘঞ্চস্স হুতং হোতি, মোঘঞ্চাপি সমীহিতং;
অতিথিস্মিং যো নিসিন্নস্মিং, একো ভুঞ্জতি ভোজনং.
তং তং ৰদামি কোসিয, দেহি দানানি ভুঞ্জ চ;
অরিযমগ্গং সমারুহ, নেকাসী লভতে সুখ’’ন্তি.
তত্থ সমীহিতন্তি ধনুপ্পাদনৰীরিযং.
সো তস্স ৰচনং সুত্ৰা কিচ্ছেন কসিরেন ‘‘তেন হি নিসীদ, থোকং লভিস্সসী’’তি আহ. সো গন্ত্ৰা সক্কস্স সন্তিকে নিসীদি. ততো সূরিযো তেনেৰ নযেন উপসঙ্কমিত্ৰা তথেৰ কথং পৰত্তেত্ৰা তস্স ৰারেন্তস্সেৰ গাথাদ্ৰযমাহ –
‘‘সচ্চঞ্চস্স হুতং হোতি, সচ্চঞ্চাপি সমীহিতং;
অতিথিস্মিং যো নিসিন্নস্মিং, নেকো ভুঞ্জতি ভোজনং.
‘‘তং ¶ তং ৰদামি কোসিয, দেহি দানানি ভুঞ্জ চ;
অরিযমগ্গং সমারুহ, নেকাসী লভতে সুখ’’ন্তি.
তস্সপি ৰচনং সুত্ৰা কিচ্ছেন কসিরেন ‘‘তেন হি নিসীদ, থোকং লভিস্সসী’’তি আহ. সো গন্ত্ৰা চন্দস্স সন্তিকে নিসীদি. অথ নং মাতলি তেনেৰ নযেন উপসঙ্কমিত্ৰা তথেৰ কথং পৰত্তেত্ৰা তস্স ৰারেন্তস্সেৰ ইমা গাথা অভাসি –
‘‘সরঞ্চ ¶ জুহতি পোসো, বহুকায গযায চ;
দোণে তিম্বরুতিত্থস্মিং, সীঘসোতে মহাৰহে.
‘‘অত্র চস্স হুতং হোতি, অত্র চস্স সমীহিতং;
অতিথিস্মিং যো নিসিন্নস্মিং, নেকো ভুঞ্জতি ভোজনং.
‘‘তং তং ৰদামি কোসিয, দেহি দানানি ভুঞ্জ চ;
অরিযমগ্গং সমারুহ, নেকাসী লভতে সুখ’’ন্তি.
তাসং অত্থো – যো পুরিসো ‘‘নাগযক্খাদীনং বলিকম্মং করোমী’’তি সমুদ্দসোণ্ডিপোক্খরণীআদীসু যং কিঞ্চি সরঞ্চ উপগন্ত্ৰা জুহতি, তত্থ বলিকম্মং করোতি ¶ , তথা বহুকায নদিযা গযায পোক্খরণিযা দোণনামকে চ তিম্বরুনামকে চ তিত্থে সীঘসোতে মহন্তে ৰারিৰহে. অত্র চস্সাতি যদি অত্রাপি এতেসু সরাদীসু অস্স পুরিসস্স হুতঞ্চেৰ সমীহিতঞ্চ হোতি, সফলং সুখুদ্রযং সম্পজ্জতি. অতিথিস্মিং যো নিসিন্নস্মিং নেকো ভুঞ্জতি ভোজনং, এত্থ ৰত্তব্বমেৰ নত্থি, তেন তং ৰদামি – কোসিয, দানানি চ দেহি, সযঞ্চ ভুঞ্জ, অরিযানং দানাভিরতানং বুদ্ধাদীনং মগ্গং অভিরুহ. ন হি একাসী একোৰ ভুঞ্জমানো সুখং নাম লভতীতি.
সো তস্সপি ৰচনং সুত্ৰা পব্বতকূটেন ওত্থটো ৰিয কিচ্ছেন কসিরেন ‘‘তেন হি নিসীদ, থোকং লভিস্সসী’’তি আহ. মাতলি গন্ত্ৰা সূরিযস্স সন্তিকে নিসীদি. ততো পঞ্চসিখো তেনেৰ নযেন উপসঙ্কমিত্ৰা তথেৰ কথং পৰত্তেত্ৰা তস্স ৰারেন্তস্সেৰ গাথাদ্ৰযমাহ –
‘‘বল়িসঞ্হি ¶ সো নিগিলতি, দীঘসুত্তং সবন্ধনং;
অতিথিস্মিং যো নিসিন্নস্মিং, একো ভুঞ্জতি ভোজনং.
‘‘তং তং ৰদামি কোসিয, দেহি দানানি ভুঞ্জ চ;
অরিযমগ্গং সমারুহ, নেকাসী লভতে সুখ’’ন্তি.
মচ্ছরিযকোসিযো তং সুত্ৰা দুক্খৰেদনো নিত্থুনন্তো ‘‘তেন হি নিসীদ, থোকং লভিস্সসী’’তি আহ. পঞ্চসিখো গন্ত্ৰা মাতলিস্স সন্তিকে নিসীদি. ইতি তেসু পঞ্চসু ব্রাহ্মণেসু ¶ নিসিন্নমত্তেস্ৰেৰ পাযাসো পচ্চি. অথ নং কোসিযো উদ্ধনা ওতারেত্ৰা ‘‘তুম্হাকং পত্তানি আহরথা’’তি আহ. তে অনুট্ঠায যথানিসিন্নাৰ হত্থে পসারেত্ৰা হিমৰন্ততো মালুৰপত্তানি আহরিংসু. কোসিযো তানি দিস্ৰা ‘‘তুম্হাকং এতেসু পত্তেসু দাতব্বপাযাসো নত্থি, খদিরাদীনং পত্তানি আহরথা’’তি আহ. তে তানিপি আহরিংসু. একেকং পত্তং যোধফলকপ্পমাণং অহোসি. সো সব্বেসং দব্বিযা পাযাসং অদাসি, সব্বন্তিমস্স দানকালেপি উক্খলিযা ঊনং ন পঞ্ঞাযি, পঞ্চন্নম্পি দত্ৰা সযং উক্খলিং গহেত্ৰা নিসীদি. তস্মিং খণে পঞ্চসিখো উট্ঠায অত্তভাৰং ৰিজহিত্ৰা সুনখো হুত্ৰা তেসং পুরতো পস্সাৰং করোন্তো অগমাসি. ব্রাহ্মণা অত্তনো পাযাসং পত্তেন পিদহিংসু. কোসিযস্স হত্থপিট্ঠে পস্সাৰবিন্দু পতি. ব্রাহ্মণা ¶ কুণ্ডিকাহি উদকং গহেত্ৰা পাযাসং অব্ভুকিরিত্ৰা ভুঞ্জমানা ৰিয অহেসুং. কোসিযো ‘‘ময্হম্পি উদকং দেথ, হত্থং ধোৰিত্ৰা ভুঞ্জিস্সামী’’তি আহ. ‘‘তৰ উদকং আহরিত্ৰা হত্থং ধোৰা’’তি. ‘‘মযা তুম্হাকং পাযাসো দিন্নো, ময্হং থোকং উদকং দেথা’’তি. ‘‘মযং পিণ্ডপটিপিণ্ডকম্মং নাম ন করোমা’’তি. ‘‘তেন হি ইমং উক্খলিং ওলোকেথ, হত্থং ধোৰিত্ৰা আগমিস্সামী’’তি নদিং ওতরি. তস্মিং খণে সুনখো উক্খলিং পস্সাৰস্স পূরেসি. সো তং পস্সাৰং করোন্তং দিস্ৰা মহন্তং দণ্ডমাদায তং তজ্জেন্তো আগচ্ছি. সো অস্সাজানীযমত্তো হুত্ৰা তং অনুবন্ধন্তো নানাৰণ্ণো অহোসি, কাল়োপি হোতি সেতোপি সুৰণ্ণৰণ্ণোপি কবরোপি উচ্চোপি নীচোপি, এৰং নানাৰণ্ণো হুত্ৰা মচ্ছরিযকোসিযং অনুবন্ধি. সো মরণভযভীতো ব্রাহ্মণে উপসঙ্কমি. তেপি উপ্পতিত্ৰা আকাসে ঠিতা. সো তেসং তং ইদ্ধিং দিস্ৰা গাথমাহ –
‘‘উল়ারৰণ্ণা ¶ ৰত ব্রাহ্মণা ইমে, অযঞ্চ ৰো সুনখো কিস্স হেতু;
উচ্চাৰচং ৰণ্ণনিভং ৰিকুব্বতি, অক্খাথ নো ব্রাহ্মণা কে নু তুম্হে’’তি.
তং সুত্ৰা সক্কো দেৰরাজা –
‘‘চন্দো চ সূরিযো চ উভো ইধাগতা, অযং পন মাতলি দেৰসারথি;
সক্কোহমস্মি তিদসানমিন্দো; এসো চ খো পঞ্চসিখোতি ৰুচ্চতী’’তি.
গাথং ৰত্ৰা তস্স যসং ৰণ্ণেন্তো গাথমাহ –
‘‘পাণিস্সরা ¶ মুদিঙ্গা চ, মুরজালম্বরানি চ;
সুত্তমেনং পবোধেন্তি, পটিবুদ্ধো চ নন্দতী’’তি.
সো তস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘সক্ক, এৰরূপং দিব্বসম্পত্তিং কিন্তি কত্ৰা লভসী’’তি পুচ্ছি. সক্কো ‘‘অদানসীলা তাৰ পাপধম্মা মচ্ছরিনো দেৰলোকং ন গচ্ছন্তি, নিরযে নিব্বত্তন্তী’’তি দস্সেন্তো –
‘‘যে ¶ কেচিমে মচ্ছরিনো কদরিযা, পরিভাসকা সমণব্রাহ্মণানং;
ইধেৰ নিক্খিপ্প সরীরদেহং, কাযস্স ভেদা নিরযং ৰজন্তী’’তি. –
ইমং গাথং ৰত্ৰা ধম্মে ঠিতানং দেৰলোকপটিলাভং দস্সেতুং গাথমাহ –
‘‘যে কেচিমে সুগ্গতিমাসমানা, ধম্মে ঠিতা সংযমে সংৰিভাগে;
ইধেৰ নিক্খিপ্প সরীরদেহং, কাযস্স ভেদা সুগতিং ৰজন্তী’’তি.
তত্থ আসমানাতি আসীসন্তা. যে কেচি সুগতিং আসীসন্তি, সব্বে তে সংযমসঙ্খাতে দসসীলধম্মে সংৰিভাগসঙ্খাতে দানধম্মে চ ঠিতা ¶ হুত্ৰা ইধ সরীরসঙ্খাতং দেহং নিক্খিপিত্ৰা তস্স কাযস্স ভেদা সুগতিং ৰজন্তীতি অত্থো.
এৰং ৰত্ৰা চ পন, ‘‘কোসিয, ন মযং তৰ সন্তিকে পাযাসত্থায আগতা, কারুঞ্ঞেন পন তং অনুকম্পমানা আগতাম্হা’’তি তস্স পকাসেতুং আহ –
‘‘ত্ৰং নোসি ঞাতি পুরিমাসু জাতিসু, সো মচ্ছরী রোসকো পাপধম্মো;
তৰেৰ অত্থায ইধাগতম্হা, মা পাপধম্মো নিরযং গমিত্থা’’তি.
তত্থ সোতি সো ত্ৰং. মা পাপধম্মোতি অযং অম্হাকং ঞাতি পাপধম্মো মা নিরযং অগমাতি এতদত্থং আগতম্হাতি অত্থো.
তং সুত্ৰা কোসিযো ‘‘অত্থকামা কির মে, এতে মং নিরযা উদ্ধরিত্ৰা সগ্গে পতিট্ঠাপেতুকামা’’তি তুট্ঠচিত্তো আহ –
‘‘অদ্ধা ¶ মং ৰো হিতকামা, যং মং সমনুসাসথ;
সোহং তথা করিস্সামি, সব্বং ৰুত্তং হিতেসিভি.
‘‘এসাহমজ্জেৰ উপরমামি, ন চাহং কিঞ্চি করেয্য পাপং;
ন ¶ চাপি মে কিঞ্চি অদেয্যমত্থি, ন চাপিদত্ৰা উদকং পিৰামি.
‘‘এৰঞ্চ মে দদতো সব্বকালং, ভোগা ইমে ৰাসৰ খীযিস্সন্তি;
ততো অহং পব্বজিস্সামি সক্ক, হিত্ৰান কামানি যথোধিকানী’’তি.
তত্থ মন্তি মম. ৰোতি তুম্হে. যং মন্তি যেন মং সমনুসাসথ, তেন মে তুম্হে হিতকামা. তথাতি যথা ৰদথ, তথেৰ করিস্সামি. উপরমামীতি মচ্ছরিভাৰতো উপরমামি. অদেয্যমত্থীতি ইতো পট্ঠায চ মম আলোপতো উপড্ঢম্পি অদেয্যং নাম নত্থি, ন চাপিদত্ৰাতি উদকপসতম্পি ¶ চাহং লভিত্ৰা অদত্ৰা ন পিৰিস্সামি. খীযিস্সন্তীতি ৰিক্খীযিস্সন্তি. যথোধিকানীতি ৰত্থুকামকিলেসকামৰসেন যথাঠিতকোট্ঠাসানিযেৰ.
সক্কো মচ্ছরিযকোসিযং দমেত্ৰা নিব্বিসেৰনং কত্ৰা দানফলং জানাপেত্ৰা ধম্মদেসনায পঞ্চসু সীলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা সদ্ধিং তেহি দেৰনগরমেৰ গতো. মচ্ছরিযকোসিযোপি নগরং পৰিসিত্ৰা রাজানং অনুজানাপেত্ৰা ‘‘গহিতগহিতভাজনানি পূরেত্ৰা গণ্হন্তূ’’তি যাচকানং ধনং দত্ৰা তস্মিং খীণে নিক্খম্ম হিমৰন্ততো দক্খিণপস্সে গঙ্গায চেৰ একস্স চ জাতস্সরস্স অন্তরে পণ্ণসালং কত্ৰা পব্বজিত্ৰা ৰনমূলফলাহারো তত্থ চিরং ৰিহাসি, জরং পাপুণি. তদা সক্কস্স আসা সদ্ধা সিরী হিরীতি চতস্সো ধীতরো হোন্তি. তা বহুং দিব্বগন্ধমালং আদায উদককীল়নত্থায অনোতত্তদহং গন্ত্ৰা তত্থ কীল়িত্ৰা মনোসিলাতলে নিসীদিংসু. তস্মিং খণে নারদো নাম ব্রাহ্মণতাপসো তাৰতিংসভৰনং দিৰাৰিহারত্থায গন্ত্ৰা নন্দনৰনচিত্তলতাৰনেসু দিৰাৰিহারং কত্ৰা পারিচ্ছত্তকপুপ্ফং ছত্তং ৰিয ছাযত্থায ধারযমানো মনোসিলাতলমত্থকেন অত্তনো ৰসনট্ঠানং কঞ্চনগুহং গচ্ছতি. অথ তা তস্স হত্থে তং পুপ্ফং দিস্ৰা যাচিংসু. তমত্থং ¶ পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘নগুত্তমে গিরিৰরে গন্ধমাদনে, মোদন্তি তা দেৰৰরাভিপালিতা;
অথাগমা ইসিৰরো সব্বলোকগূ, সুপুপ্ফিতং দুমৰরসাখমাদিয.
‘‘সুচিং ¶ সুগন্ধং তিদসেহি সক্কতং, পুপ্ফুত্তমং অমরৰরেহি সেৰিতং;
অলদ্ধ মচ্চেহিৰ দানৰেহি ৰা, অঞ্ঞত্র দেৰেহি তদারহং হিদং.
‘‘ততো ¶ চতস্সো কনকত্তচূপমা, উট্ঠায নারিযো পমদাধিপা মুনিং;
আসা চ সদ্ধা চ সিরী ততো হিরী, ইচ্চব্রৰুং নারদদেৰ ব্রাহ্মণং.
‘‘সচে অনুদ্দিট্ঠং তযা মহামুনি, পুপ্ফং ইমং পারিছত্তস্স ব্রম্হে;
দদাহি নো সব্বা গতি তে ইজ্ঝতু, তুৰম্পি নো হোহি যথেৰ ৰাসৰো.
‘‘তং যাচমানাভিসমেক্খ নারদো, ইচ্চব্রৰী সংকলহং উদীরযি;
ন ময্হমত্থত্থি ইমেহি কোচি নং, যাযেৰ ৰো সেয্যসি সা পিল়ন্ধথা’’তি.
তত্থ গিরিৰরেতি পুরিমস্স ৰেৰচনং. দেৰৰরাভিপালিতাতি সক্কেন রক্খিতা. সব্বলোকগূতি দেৰলোকে চ মনুস্সলোকে চ সব্বত্থ গমনসমত্থো. দুমৰরসাখমাদিযাতি সাখায জাতত্তা দুমৰরসাখন্তি লদ্ধনামং পুপ্ফং গহেত্ৰা. সক্কতন্তি কতসক্কারং. অমরৰরেহীতি সক্কং সন্ধায ৰুত্তং. অঞ্ঞত্র দেৰেহীতি ঠপেত্ৰা দেৰে চ ইদ্ধিমন্তে চ অঞ্ঞেহি মনুস্সেহি ৰা যক্খাদীহি ৰা অলদ্ধং. তদারহং হিদন্তি তেসংযেৰ হি তং অরহং অনুচ্ছৰিকং. কনকত্তচূপমাতি কনকূপমা তচা. উট্ঠাযাতি অয্যো মালাগন্ধৰিলেপনাদিপটিৰিরতো পুপ্ফং ন পিল়ন্ধিস্সতি, একস্মিং পদেসে ছড্ডেস্সতি, এথ তং যাচিত্ৰা পুপ্ফং পিল়ন্ধিস্সামাতি হত্থে পসারেত্ৰা যাচমানা একপ্পহারেনেৰ উট্ঠহিত্ৰা. পমদাধিপাতি পমদানং উত্তমা. মুনিন্তি ইসিং.
অনুদ্দিট্ঠন্তি ‘‘অসুকস্স নাম দস্সামী’’তি ন উদ্দিট্ঠং. সব্বা গতি তে ইজ্ঝতূতি সব্বা তে চিত্তগতি ইজ্ঝতু, পত্থিতপত্থিতস্স ¶ লাভী হোহীতি তস্স থুলিমঙ্গলং ৰদন্তি. যথেৰ ৰাসৰোতি যথা অম্হাকং পিতা ৰাসৰো ইচ্ছিতিচ্ছিতং দেতি, তথেৰ নো ত্ৰম্পি হোহীতি. তন্তি তং পুপ্ফং. অভিসমেক্খাতি দিস্ৰা. সংকলহন্তি নানাগাহং কলহৰড্ঢনং কথং উদীরযি. ইমেহীতি ইমেহি পুপ্ফেহি নাম ময্হং অত্থো নত্থি, পটিৰিরতো অহং ¶ মালাধারণতোতি দীপেতি. যাযেৰ ৰো সেয্যসীতি যা তুম্হাকং অন্তরে জেট্ঠিকা. সা পিল়ন্ধথাতি সা এতং পিল়ন্ধতূতি অত্থো.
তা ¶ চতস্সোপি তস্স ৰচনং সুত্ৰা গাথমাহংসু –
‘‘ত্ৰং নোত্তমেৰাভিসমেক্খ নারদ, যস্সিচ্ছসি তস্সা অনুপ্পৰেচ্ছসু;
যস্সা হি নো নারদ ত্ৰং পদস্সসি, সাযেৰ নো হেহিতি সেট্ঠসম্মতা’’তি.
তত্থ ত্ৰং নোত্তমেৰাতি উত্তমমহামুনি ত্ৰমেৰ নো উপধারেহি. তাসং ৰচনং সুত্ৰা নারদো তা আলপন্তো গাথমাহ –
‘‘অকল্লমেতং ৰচনং সুগত্তে, কো ব্রাহ্মণো সংকলহং উদীরযে;
গন্ত্ৰান ভূতাধিপমেৰ পুচ্ছথ, সচে ন জানাথ ইধুত্তমাধমে’’ন্তি.
তস্সত্থো – ভদ্দে সুগত্তে, ইদং তুম্হেহি ৰুত্তং ৰচনং মম অযুত্তং, এৰঞ্হি সতি মযা তুম্হেসু একং সেট্ঠং, সেসা হীনা করোন্তেন কলহো ৰড্ঢিতো ভৰিস্সতি, কো বাহিতপাপো ব্রাহ্মণো কলহং উদীরযে ৰড্ঢেয্য. এৰরূপস্স হি কলহৰড্ঢনং নাম অযুত্তং, তস্মা ইতো গত্ৰা অত্তনো পিতরং ভূতাধিপং সক্কমেৰ পুচ্ছথ, সচে অত্তনো উত্তমং অধমঞ্চ ন জানাথাতি.
ততো সত্থা গাথমাহ –
‘‘তা নারদেন পরমপ্পকোপিতা, উদীরিতা ৰণ্ণমদেন মত্তা;
সকাসে গন্ত্ৰান সহস্সচক্খুনো, পুচ্ছিংসু ভূতাধিপং কা নু সেয্যসী’’তি.
তত্থ ¶ পরমপ্পকোপিতাতি পুপ্ফং অদদন্তেন অতিৰিয কোপিতা তস্স কুপিতা হুত্ৰা. উদীরিতাতি ‘‘ভূতাধিপমেৰ পুচ্ছথা’’তি ৰুত্তা. সহস্সচক্খুনোতি সক্কস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা. কা নূতি অম্হাকং অন্তরে কতমা উত্তমাতি পুচ্ছিংসু.
এৰং ¶ পুচ্ছিত্ৰা ঠিতা –
‘‘তা দিস্ৰা আযত্তমনা পুরিন্দদো, ইচ্চব্রৰী দেৰৰরো কতঞ্জলী;
সব্বাৰ ৰো হোথ সুগত্তে সাদিসী, কোনেৰ ভদ্দে কলহং উদীরযী’’তি.
তত্থ ¶ তা দিস্ৰাতি, ভিক্খৰে, চতস্সোপি অত্তনো সন্তিকং আগতা দিস্ৰা. আযত্তমনাতি উস্সুক্কমনা ব্যাৰটচিত্তা. কতঞ্জলীতি নমস্সমানাহি দেৰতাহি পগ্গহিতঞ্জলী. সাদিসীতি সব্বাৰ তুম্হে সাদিসিযো. কো নেৰাতি কো নু এৰং. কলহং উদীরযীতি ইদং নানাগাহং ৰিগ্গহং কথেসি ৰড্ঢেসি.
অথস্স তা কথযমানা গাথমাহংসু –
‘‘যো সব্বলোকচ্চরিতো মহামুনি, ধম্মে ঠিতো নারদো সচ্চনিক্কমো;
সো নোব্রৰি গিরিৰরে গন্ধমাদনে, গন্ত্ৰান ভূতাধিপমেৰ পুচ্ছথ;
সচে ন জানাথ ইধুত্তমাধম’’ন্তি.
তত্থ সচ্চনিক্কমোতি তথপরক্কমো.
তং সুত্ৰা সক্কো ‘‘ইমা চতস্সোপি ময্হং ধীতরোৰ, সচাহং ‘এতাসু একা গুণসম্পন্না উত্তমা’তি ৰক্খামি, সেসা কুজ্ঝিস্সন্তি, ন সক্কা অযং অড্ডো ৰিনিচ্ছিনিতুং, ইমা হিমৰন্তে কোসিযতাপসস্স সন্তিকং পেসেসামি, সো এতাসং অড্ডং ৰিনিচ্ছিনিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘অহং তুম্হাকং অড্ডং ন ৰিনিচ্ছিনিস্সামি, হিমৰন্তে কোসিযো নাম তাপসো অত্থি, তস্সাহং অত্তনো সুধাভোজনং পেসেস্সামি, সো পরস্স অদত্ৰা ন ভুঞ্জতি, দদন্তো ¶ চ ৰিচিনিত্ৰা গুণৰন্তানং দেতি, যা তুম্হেসু তস্স হত্থতো ভত্তং লভিস্সতি, সা উত্তমা ভৰিস্সতী’’তি আচিক্খন্তো গাথমাহ –
‘‘অসু ব্রহারঞ্ঞচরো মহামুনি, নাদত্ৰা ভত্তং ৰরগত্তে ভুঞ্জতি;
ৰিচেয্য দানানি দদাতি কোসিযো,
যস্সা হি সো দস্সতি সাৰ সেয্যসী’’তি.
তত্থ ¶ ব্রহারঞ্ঞধরোতি মহাঅরঞ্ঞৰাসী.
ইতি সো তাপসস্স সন্তিকং পেসেত্ৰা মাতলিং পক্কোসাপেত্ৰা তস্স সন্তিকং পেসেন্তো অনন্তরং গাথমাহ –
‘‘অসূ ¶ হি যো সম্মতি দক্খিণং দিসং, গঙ্গায তীরে হিমৰন্তপস্সনি;
স কোসিযো দুল্লভপানভোজনো, তস্স সুধং পাপয দেৰসারথী’’তি.
তত্থ সম্মতীতি ৰসতি. দক্খিণন্তি হিমৰন্তস্স দক্খিণায দিসায. পস্সনীতি পস্সে.
ততো সত্থা আহ –
‘‘স মাতলী দেৰৰরেন পেসিতো, সহস্সযুত্তং অভিরুয্হ সন্দনং;
সুখিপ্পমেৰ উপগম্ম অস্সমং, অদিস্সমানো মুনিনো সুধং অদা’’তি.
তত্থ অদিস্সমানোতি, ভিক্খৰে, সো মাতলি দেৰরাজস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা তং অস্সমং গন্ত্ৰা অদিস্সমানকাযো হুত্ৰা তস্স সুধং অদাসি, দদমানো চ রত্তিং পধানমনুযুঞ্জিত্ৰা পচ্চূসসমযে অগ্গিং পরিচরিত্ৰা ৰিভাতায রত্তিযা উদেন্তং সূরিযং নমস্সমানস্স ঠিতস্স তস্স হত্থে সুধাভোজনপাতিং ঠপেসি.
কোসিযো ¶ তং গহেত্ৰা ঠিতকোৰ গাথাদ্ৰযমাহ –
‘‘উদগ্গিহুত্তং উপতিট্ঠতো হি মে, পভঙ্করং লোকতমোনুদুত্তমং;
সব্বানি ভূতানি অধিচ্চ ৰাসৰো;
কো নেৰ মে পাণিসু কিং সুধোদহি.
‘‘সঙ্খূপমং সেতমতুল্যদস্সনং, সুচিং সুগন্ধং পিযরূপমব্ভুতং;
অদিট্ঠপুব্বং মম জাতু চক্খুভি, কা দেৰতা পাণিসু কিং সুধোদহী’’তি.
তত্থ উদগ্গিহুত্তন্তি উদকঅগ্গিহুত্তং পরিচরিত্ৰা অগ্গিসালতো নিক্খম্ম পণ্ণসালদ্ৰারে ঠত্ৰা পভঙ্করং লোকতমোনুদং উত্তমং আদিচ্চং উপতিট্ঠতো মম সব্বানি ভূতানি অধিচ্চ অতিক্কমিত্ৰা ৰত্তমানো ৰাসৰো নু খো এৰং মম পাণীসু কিং সুধং কিং নামেতং ওদহি. ‘‘সঙ্খূপম’’ন্তিআদীহি ঠিতকোৰ সুধং ৰণ্ণেতি.
ততো ¶ মাতলি আহ –
‘‘অহং ¶ মহিন্দেন মহেসি পেসিতো, সুধাভিহাসিং তুরিতো মহামুনি;
জানাসি মং মাতলি দেৰসারথি, ভুঞ্জস্সু ভত্তুত্তম মাভিৰারযি.
‘‘ভুত্তা চ সা দ্ৰাদস হন্তি পাপকে, খুদং পিপাসং অরতিং দরক্লমং;
কোধূপনাহঞ্চ ৰিৰাদপেসুণং, সীতুণ্হ তন্দিঞ্চ রসুত্তমং ইদ’’ন্তি.
তত্থ সুধাভিহাসিন্তি ইমং সুধাভোজনং তুয্হং অভিহরিং. জানাসীতি জানাহি মং ত্ৰং, অহং মাতলি নাম দেৰসারথীতি অত্থো. মাভিৰারযীতি ন ভুঞ্জামীতি অপ্পটিক্খিপিত্ৰা ভুঞ্জ মা পপঞ্চ করি. পাপকেতি অযঞ্হি ¶ সুধা ভুত্তা দ্ৰাদস পাপধম্মে হনতি. খুদন্তি পঠমং তাৰ ছাতভাৰং হনতি, দুতিযং পানীযপিপাসং, ততিযং উক্কণ্ঠিতং, চতুত্থং কাযদরথং, পঞ্চমং কিলন্তভাৰং, ছট্ঠং কোধং, সত্তমং উপনাহং, অট্ঠমং ৰিৰাদং, নৰমং পেসুণং, দসমং সীতং, একাদসমং উণ্হং, দ্ৰাদসমং তন্দিং আলসিযভাৰং, ইদং রসুত্তমং উত্তমরসং সুধাভোজনং ইমে দ্ৰাদস পাপধম্মে হনতি.
তং সুত্ৰা কোসিযো অত্তনো ৰতসমাদানং আৰিকরোন্তো –
‘‘ন কপ্পতী মাতলি ময্হ ভুঞ্জিতুং, পুব্বে অদত্ৰা ইতি মে ৰতুত্তমং;
ন চাপি একাস্নমরিযপূজিতং, অসংৰিভাগী চ সুখং ন ৰিন্দতী’’তি. –
গাথং ৰত্ৰা, ‘‘ভন্তে, তুম্হেহি পরস্স অদত্ৰা ভোজনে কং দোসং দিস্ৰা ইদং ৰতং সমাদিন্ন’’ন্তি মাতলিনা পুট্ঠো আহ –
‘‘থীঘাতকা যে চিমে পারদারিকা, মিত্তদ্দুনো যে চ সপন্তি সুব্বতে;
সব্বে চ তে মচ্ছরিপঞ্চমাধমা, তস্মা অদত্ৰা উদকম্পি নাস্নিযে.
‘‘সোহিত্থিযা ¶ ৰা পুরিসস্স ৰা পন, দস্সামি দানং ৰিদুসম্পৰণ্ণিতং;
সদ্ধা ৰদঞ্ঞূ ইধ ৰীতমচ্ছরা, ভৰন্তি হেতে সুচিসচ্চসম্মতা’’তি.
তত্থ পুব্বেতি পঠমং অদত্ৰা, অথ ৰা ইতি মে পুব্বে ৰতুত্তমং ইদং পুব্বেৰ মযা ৰতং সমাদিন্নন্তি দস্সেতি. ন চাপি একাস্নমরিযপূজিতন্তি এককস্স অসনং ন অরিযেহি বুদ্ধাদীহি ¶ পূজিতং. সুখন্তি দিব্বমানুসিকং সুখং ন লভতি. থীঘাতকাতি ইত্থিঘাতকা. যে চিমেতি যে চ ইমে. সপন্তীতি অক্কোসন্তি. সুব্বতেতি ধম্মিকসমণব্রাহ্মণে. মচ্ছরিপঞ্চমাতি মচ্ছরী পঞ্চমো এতেসন্তি মচ্ছরিপঞ্চমা. অধমাতি ইমে পঞ্চ অধমা নাম. তস্মাতি যস্মা অহং পঞ্চমঅধমভাৰভযেন অদত্ৰা উদকম্পি নাস্নিযে ন ¶ পরিভুঞ্জিস্সামীতি ইমং ৰতং সমাদিযিং. সোহিত্থিযা ৰাতি সো অহং ইত্থিযা ৰা. ৰিদুসম্পৰণ্ণিতন্তি ৰিদূহি পণ্ডিতেহি বুদ্ধাদীহি ৰণ্ণিতং. সুচিসচ্চসম্মতাতি এতে ওকপ্পনিযসদ্ধায সমন্নাগতা ৰদঞ্ঞূ ৰীতমচ্ছরা পুরিসা সুচী চেৰ উত্তমসম্মতা চ হোন্তীতি অত্থো.
তং সুত্ৰা মাতলি দিস্সমানকাযেন অট্ঠাসি. তস্মিং খণে তা চতস্সো দেৰকঞ্ঞাযো চতুদ্দিসং অট্ঠংসু, সিরী পাচীনদিসায অট্ঠাসি, আসা দক্খিণদিসায, সদ্ধা পচ্ছিমদিসায, হিরী উত্তরদিসায. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘অতো মতা দেৰৰরেন পেসিতা, কঞ্ঞা চতস্সো কনকত্তচূপমা;
আসা চ সদ্ধা চ সিরী ততো হিরী, তং অস্সমং আগমু যত্থ কোসিযো.
‘‘তা দিস্ৰা সব্বো পরমপ্পমোদিতো, সুভেন ৰণ্ণেন সিখারিৰগ্গিনো;
কঞ্ঞা চতস্সো চতুরো চতুদ্দিসা, ইচ্চব্রৰী মাতলিনো চ সম্মুখা.
‘‘পুরিমং দিসং কা ত্ৰং পভাসি দেৰতে, অলঙ্কতা তারৰরাৰ ওসধী;
পুচ্ছামি তং কঞ্চনৰেল্লিৰিগ্গহে, আচিক্খ মে ত্ৰং কতমাসি দেৰতা.
‘‘সিরাহ ¶ দেৰী মনুজেহি পূজিতা, অপাপসত্তূপনিসেৰিনী সদা;
সুধাৰিৰাদেন তৰন্তিমাগতা, তং মং সুধায ৰরপঞ্ঞ ভাজয.
‘‘যস্সাহমিচ্ছামি সুধং মহামুনি, সো সব্বকামেহি নরো পমোদতি;
সিরীতি মং জানহি জূহতুত্তম, তং মং সুধায ৰরপঞ্ঞ ভাজযা’’তি.
তত্থ ¶ অতোতি ততো. মতাতি অনুমতা, অথ দেৰৰরেন অনুমতা চেৰ পেসিতা চাতি অত্থো. সব্বো পরমপ্পমোদিতোতি অনৰসেসো হুত্ৰা অতিপমোদিতো. ‘‘সাম’’ন্তিপি পাঠো, তা দেৰতা ¶ সামং দিস্ৰাতি অত্থো. চতুরোতি চতুরা. অযমেৰ ৰা পাঠো, চাতুরিযেন সমন্নাগতাতি অত্থো. তারৰরাতি তারকানং ৰরা. কঞ্চনৰেল্লিৰিগ্গহেতি কঞ্চনরূপসদিসসরীরে. সিরাহাতি সিরী অহং. তৰন্তিমাগতাতি তৰ সন্তিকং আগতা. ভাজযাতি যথা মং সুধা ভজতি, তথা করোহি, সুধং মে দেহীতি অত্থো. জানহীতি জান. জূহতুত্তমাতি অগ্গিং জুহন্তানং উত্তম.
তং সুত্ৰা কোসিযো আহ –
‘‘সিপ্পেন ৰিজ্জাচরণেন বুদ্ধিযা, নরা উপেতা পগুণা সকম্মুনা;
তযা ৰিহীনা ন লভন্তি কিঞ্চনং, তযিদং ন সাধু যদিদং তযা কতং.
‘‘পস্সামি পোসং অলসং মহগ্ঘসং, সুদুক্কুলীনম্পি অরূপিমং নরং;
তযানুগুত্তো সিরি জাতিমামপি, পেসেতি দাসং ৰিয ভোগৰা সুখী.
‘‘তং তং অসচ্চং অৰিভজ্জসেৰিনিং, জানামি মূল়্হং ৰিদুরানুপাতিনিং;
ন তাদিসী অরহতি আসনূদকং, কুতো সুধা গচ্ছ ন ময্হ রুচ্চসী’’তি.
তত্থ সিপ্পেনাতি হত্থিঅস্সরথধনুসিপ্পাদিনা. ৰিজ্জাচরণেনাতি ৰেদত্তযসঙ্খাতায ৰিজ্জায চেৰ সীলেন চ. পগুণা সকম্মুনাতি অত্তনো পুরিসকারেন পধানগুণসমন্নাগতা. কিঞ্চনন্তি কিঞ্চি অপ্পমত্তকম্পি যসং ৰা সুখং ৰা ন লভন্তি. যদিদন্তি যং এতং ইস্সরিযত্থায সিপ্পানি ¶ উগ্গণ্হিত্ৰা চরন্তানং ¶ তযা ৰেকল্লং কতং, তং তে ন সাধু. অরূপিমন্তি ৰিরূপং. তযানুগুত্তোতি তযা অনুরক্খিতো. জাতিমামপীতি জাতিসম্পন্নম্পি সিপ্পৰিজ্জাচরণবুদ্ধিকম্মেহি সম্পন্নম্পি. পেসেতীতি পেসনকারকং করোতি. তং তন্তি তস্মা তং. অসচ্চন্তি সভাৰসঙ্খাতে সচ্চে অৰত্তনতায অসচ্চং উত্তমভাৰরহিতং. অৰিভজ্জসেৰিনিন্তি অৰিভজিত্ৰা যুত্তাযুত্তং অজানিত্ৰা সিপ্পাদিসম্পন্নেপি ইতরেপি সেৰমানং. ৰিদুরানুপাতিনিন্তি পণ্ডিতানুপাতিনিং পণ্ডিতে পাতেত্ৰা পোথেত্ৰা ৰিহেঠেত্ৰা চরমানং. কুতো সুধাতি তাদিসায নিগ্গুণায কুতো সুধাভোজনং, ন মে রুচ্চসি, গচ্ছ মা ইধ তিট্ঠাতি.
সা তেন পটিক্খিত্তা তত্থেৰন্তরধাযি. ততো সো আসায সদ্ধিং সল্লপন্তো আহ –
‘‘কা ¶ সুক্কদাঠা পটিমুক্ককুণ্ডলা, চিত্তঙ্গদা কম্বুৰিমট্ঠধারিনী;
ওসিত্তৰণ্ণং পরিদয্হ সোভসি, কুসগ্গিরত্তং অপিল়য্হ মঞ্জরিং.
‘‘মিগীৰ ভন্তা সরচাপধারিনা, ৰিরাধিতা মন্দমিৰ উদিক্খসি;
কো তে দুতীযো ইদ মন্দলোচনে, ন ভাযসি একিকা কাননে ৰনে’’তি.
তত্থ চিত্তঙ্গদাতি চিত্রেহি অঙ্গদেহি সমন্নাগতা. কম্বুৰিমট্ঠধারিনীতি করণপরিনিট্ঠিতেন ৰিমট্ঠসুৰণ্ণালঙ্কারধারিনী. ওসিত্তৰণ্ণন্তি অৰসিত্তউদকধারৰণ্ণং দিব্বদুকূলং. পরিদয্হাতি নিৰাসেত্ৰা চেৰ পারুপিত্ৰা চ. কুসগ্গিরত্তন্তি কুসতিণগ্গিসিখাৰণ্ণং. অপিল়য্হ মঞ্জরিন্তি সপল্লৰং অসোককণ্ণিকং কণ্ণে পিল়ন্ধিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. সরচাপধারিনাতি লুদ্দেন. ৰিরাধিতাতি ৰিরদ্ধপহারা. মন্দমিৰাতি যথা সা মিগী ভীতা ৰনন্তরে ঠত্ৰা তং মন্দং মন্দং ওলোকেতি, এৰং ওলোকেসি.
ততো ¶ আসা আহ –
‘‘ন মে দুতীযো ইধ মত্থি কোসিয, মসক্কসারপ্পভৰম্হি দেৰতা;
আসা সুধাসায তৰন্তিমাগতা, তং মং সুধায ৰরপঞ্ঞ ভাজযা’’তি.
তত্থ মসক্কসারপ্পভৰাতি তাৰতিংসভৰনে সম্ভৰা.
তং ¶ সুত্ৰা কোসিযো ‘‘ত্ৰং কির যো তে রুচ্চতি, তস্স আসাফলনিপ্ফাদনেন আসং দেসি, যো তে ন রুচ্চতি, তস্স ন দেসি, নত্থি তযা সমা পত্থিতত্থৰিনাসিকা’’তি দীপেন্তো আহ –
‘‘আসায যন্তি ৰাণিজা ধনেসিনো, নাৰং সমারুয্হ পরেন্তি অণ্ণৰে;
তে তত্থ সীদন্তি অথোপি একদা, জীনাধনা এন্তি ৰিনট্ঠপাভতা.
‘‘আসায খেত্তানি কসন্তি কস্সকা, ৰপন্তি বীজানি করোন্তুপাযসো;
ঈতীনিপাতেন অৰুট্ঠিতায ৰা, ন কিঞ্চি ৰিন্দন্তি ততো ফলাগমং.
‘‘অথত্তকারানি ¶ করোন্তি ভত্তুসু, আসং পুরক্খত্ৰা নরা সুখেসিনো;
তে ভত্তুরত্থা অতিগাল়্হিতা পুন, দিসা পনস্সন্তি অলদ্ধ কিঞ্চনং.
‘‘হিত্ৰান ধঞ্ঞঞ্চ ধনঞ্চ ঞাতকে, আসায সগ্গাধিমনা সুখেসিনো;
তপন্তি লূখম্পি তপং চিরন্তরং, কুমগ্গমারুয্হ পরেন্তি দুগ্গতিং.
‘‘আসা ¶ ৰিসংৰাদিকসম্মতা ইমে, আসে সুধাসং ৰিনযস্সু অত্তনি;
ন তাদিসী অরহতি আসনূদকং, কুতো সুধা গচ্ছ ন ময্হ রুচ্চসী’’তি.
তত্থ পরেন্তীতি পক্খন্দন্তি. জীনাধনাতি জীনধনা. ইতি তৰ ৰসেন একে সম্পজ্জন্তি একে ৰিপজ্জন্তি, নত্থি তযা সদিসা পাপধম্মাতি ৰদতি. করোন্তুপাযসোতি তং তং কিচ্চং উপাযেন করোন্তি. ঈতীনিপাতেনাতি ৰিসমৰাতমূসিকসলভসুকপাণকসেতট্ঠিকরোগাদীনং সস্সুপদ্দৰানং অঞ্ঞতরনিপাতেন ৰা. ততোতি ততো সস্সতো তে কিঞ্চি ফলং ন ৰিন্দন্তি, তেসম্পি আসচ্ছেদনকম্মং ত্ৰমেৰ করোসীতি ৰদতি. অথত্তকারানীতি যুদ্ধভূমীসু পুরিসকারে. আসং পুরক্খত্ৰাতি ইস্সরিযাসং পুরতো কত্ৰা. ভত্তুরত্থাতি সামিনো অত্থায. অতিগাল়িতাতি পচ্চত্থিকেহি অতিপীল়িতা ৰিলুত্তসাপতেয্যা দ্ধস্তসেনৰাহনা হুত্ৰা. পনস্সন্তীতি পলাযন্তি. অলদ্ধ কিঞ্চনন্তি কিঞ্চি ইস্সরিযং অলভিত্ৰা ¶ . ইতি এতেসম্পি ইস্সরিযালাভং ত্ৰমেৰ করোসীতি ৰদতি. সগ্গাধিমনাতি সগ্গং অধিগন্তুমনা. লূখন্তি নিরোজং পঞ্চতপাদিকং কাযকিলমথং. চিরন্তরন্তি চিরকালং. আসা ৰিসংৰাদিকসম্মতা ইমেতি এৰং ইমে সত্তা সগ্গাসায দুগ্গতিং গচ্ছন্তি, তস্মা ত্ৰং আসা নাম ৰিসংৰাদিকসম্মতা ৰিসংৰাদিকাতি সঙ্খং গতা. আসেতি তং আলপতি.
সাপি তেন পটিক্খিত্তা অন্তরধাযি. ততো সদ্ধায সদ্ধিং সল্লপন্তো গাথমাহ –
‘‘দদ্দল্লমানা যসসা যসস্সিনী, জিঘঞ্ঞনামৰ্হযনং দিসং পতি;
পুচ্ছামি তং কঞ্চনৰেল্লিৰিগ্গহে, আচিক্খ মে ত্ৰং কতমাসি দেৰতে’’তি.
তত্থ দদ্দল্লমানাতি জলমানা. জিঘঞ্ঞনামৰ্হযনন্তি অপরাতি চ পচ্ছিমাতি চ এৰং জিঘঞ্ঞেন লামকেন নামেন ৰুচ্চমানং দিসং পতি দদ্দল্লমানা তিট্ঠসি.
‘‘সদ্ধাহ দেৰী মনুজেহি পূজিতা, অপাপসত্তূপনিসেৰিনী সদা;
সুধাৰিৰাদেন তৰন্তি মাগতা, তং মং সুধায ৰরপঞ্ঞ ভাজযা’’তি.
তত্থ সদ্ধাতি যস্স কস্সচি ৰচনপত্তিযাযনা সাৰজ্জাপি হোতি অনৰজ্জাপি. পূজিতাতি অনৰজ্জকোট্ঠাসৰসেন পূজিতা. অপাপসত্তূপনিসেৰিনীতি অনৰজ্জসদ্ধায চ একন্তপত্তিযাযনুসভাৰার পরেসুপি পত্তিযাযনৰিদহনসমত্থায দেৰতাযেতং নামং.
অথং নং কোসিযো ‘‘ইমে সত্তা যস্স কস্সচি ৰচনং সদ্দহিত্ৰা তং তং করোন্তা কত্তব্বতো অকত্তব্বমেৰ বহুতরং করোন্তি, তং সব্বং তযা কারিতং নাম হোতী’’তি ৰত্ৰা এৰমাহ –
‘‘দানং দমং চাগমথোপি সংযমং, আদায সদ্ধায করোন্তি হেকদা;
থেয্যং ¶ মুসা কূটমথোপি পেসুণং, করোন্তি হেকে পুন ৰিচ্চুতা তযা.
‘‘ভরিযাসু পোসো সদিসীসু পেক্খৰা, সীলূপপন্নাসু পতিব্বতাসুপি;
ৰিনেত্ৰান ছন্দং কুলিত্থিরাসুপি, করোতি সদ্ধং পুন কুম্ভদাসিযা.
‘‘ত্ৰমেৰ সদ্ধে পরদারসেৰিনী, পাপং করোসি কুসলম্পি রিঞ্চসি;
ন তাদিসী অরহতি আসনূদকং, কুতো সুধা গচ্ছ ন ময্হ রুচ্চসী’’তি.
তত্থ দানন্তি দসৰত্থুকং পুঞ্ঞচেতনং. দমন্তি ইন্দ্রিযদমনং. চাগন্তি দেয্যধম্মপরিচ্চাগং. সংযমন্তি সীলং. আদায সদ্ধাযাতি ‘‘এতানি দানাদীনি মহানিসংসানি কত্তব্বানী’’তি ৰদতং ৰচনং সদ্ধায আদিযিত্ৰাপি ¶ করোন্তি একদা. কূটন্তি তুলাকূটাদিকং ৰা গামকূটাদিকং কম্মং ৰা. করোন্তি হেকেতি একে মনুস্সা এৰরূপেসু নাম কালেসু ইমেসঞ্চ অত্থায থেয্যাদীনি কত্তব্বানীতি কেসঞ্চি ৰচনং সদ্দহিত্ৰা এতানিপি করোন্তি. পুন ৰিচ্চুতা তযাতি পুন তযা ৰিসুত্তা সাৰজ্জদুক্খৰিপাকানেতানি ন কত্তব্বানীতি ৰদতং ৰচনং অপত্তিযাযিত্ৰাপি করোন্তি. ইতি তৰ ৰসেন সাৰজ্জম্পি অনৰজ্জম্পি করেয্যাসি ৰদতি.
সদিসীসূতি ¶ জাতিগোত্তসীলাদীহি সদিসীসু. পেক্খৰাতি পেক্খা ৰুচ্চতি তণ্হা, সতণ্হোতি অত্থো. ছন্দন্তি ছন্দরাগং. করোতি সদ্ধন্তি কুম্ভদাসিযাপি ৰচনে সদ্ধং করোতি, তস্সা ‘‘অহং তুম্হাকং ইদং নাম উপকারং করিস্সামী’’তি ৰদন্তিযা পত্তিযাযিত্ৰা কুলিত্থিযোপি ছড্ডেত্ৰা তমেৰ পটিসেৰতি, অসুকা নাম তুম্হেসু পটিবদ্ধচিত্তাতি কুম্ভদাসিযাপি ৰচনে সদ্ধং কত্ৰাৰ পরদারং সেৰতি. ত্ৰমেৰ সদ্ধে পরদারসেৰিনীতি যস্মা তং তং পত্তিযাযিত্ৰা তৰ ৰসেন পরদারং সেৰন্তি পাপং করোন্তি কুসলং জহন্তি, তস্মা ত্ৰমেৰ পরদারসেৰিনী ত্ৰং পাপানি করোসি, কুসলম্পি রিঞ্চসি, নত্থি তযা সমা লোকৰিনাসিকা পাপধম্মা, গচ্ছ ন মে রুচ্চসীতি.
সা তত্থেৰ অন্তরধাযি. কোসিযোপি উত্তরতো ঠিতায হিরিযা সদ্ধিং সল্লপন্তো গাথাদ্ৰযমাহ –
‘‘জিঘঞ্ঞরত্তিং অরুণস্মিমূহতে, যা দিস্সতি উত্তমরূপৰণ্ণিনী;
তথূপমা ¶ মং পটিভাসি দেৰতে, আচিক্খ মে ত্ৰং কতমাসি অচ্ছরা.
‘‘কাল়া নিদাঘেরিৰ অগ্গিজারিৰ, অনিলেরিতা লোহিতপত্তমালিনী;
কা তিট্ঠসি মন্দমিগাৰলোকযং, ভাসেসমানাৰ গিরং ন মুঞ্চসী’’তি.
তত্থ জিঘঞ্ঞরত্তিন্তি পচ্ছিমরত্তিং, রত্তিপরিযোসানেতি অত্থো. ঊহতেতি অরুণে উগ্গতে. যাতি যা পুরত্থিমা দিসা রত্তসুৰণ্ণতায উপ্পমরূপধরা ¶ হুত্ৰা দিস্সতি. কাল়া নিদাঘেরিৰাতি নিদাঘসমযে কাল়ৰল্লি ৰিয. অগ্গিজারিৰাতি অগ্গিজালা ইৰ, সাপি নিজ্ঝামখেত্তেসু তরুণউট্ঠিতকাল়ৰল্লি ৰিযাতি অত্থো. লোহিতপত্তমালিনীতি লোহিতৰণ্ণেহি পত্তেহি পরিৰুতা. কা তিট্ঠসীতি যথা সা তরুণকাল়ৰল্লি ৰাতেরিতা ৰিলাসমানা সোভমানা তিট্ঠতি, এৰং কা নাম ত্ৰং তিট্ঠসি. ভাসেসমানাৰাতি মযা সদ্ধিং ভাসিতুকামা ৰিয হোসি, ন চ গিরং মুঞ্চসি.
ততো সা গাথমাহ –
‘‘হিরাহ ¶ দেৰী মনুজেহি পূজিতা, অপাপসত্তূপনিসেৰিনী সদা;
সুধাৰিৰাদেন তৰন্তিমাগতা, সাহং ন সক্কোমি সুধম্পি যাচিতুং;
কোপীনরূপা ৰিয যাচনিত্থিযা’’তি.
তত্থ হিরাহন্তি হিরী অহং. সুধম্পীতি সা অহং সুধাভোজনং তং যাচিতুম্পি ন সক্কোমি. কিংকারণা? কোপীনরূপা ৰিয যাচনিত্থিযা, যস্মা ইত্থিযা যাচনা নাম কোপীনরূপা ৰিয রহস্সঙ্গৰিৰরণসদিসা হোতি, নিল্লজ্জা ৰিয হোতীতি অত্থো.
তং সুত্ৰা তাপসো দ্ৰে গাথা অভাসি –
‘‘ধম্মেন ঞাযেন সুগত্তে লচ্ছসি, এসো হি ধম্মো ন হি যাচনা সুধা.
তং তং অযাচন্তিমহং নিমন্তযে, সুধায যঞ্চিচ্ছসি তম্পি দম্মি তে.
‘‘সা ¶ ত্ৰং মযা অজ্জ সকম্হি অস্সমে, নিমন্তিতা কঞ্চনৰেল্লিৰিগ্গহে;
তুৰঞ্হি মে সব্বরসেহি পূজিযা, তং পূজযিত্ৰান সুধম্পি অস্নিযে’’তি.
তত্থ ধম্মেনাতি সভাৰেন. ঞাযেনাতি কারণেন. ন হি যাচনা সুধাতি ন হি যাচনায সুধা লব্ভতি, তেনেৰ কারণেন ইতরা তিস্সো ¶ নলভিংসু. তং তন্তি তস্মা তং. যঞ্চিচ্ছসীতি ন কেৰলং নিমন্তেমিযেৰ, যঞ্চ সুধং ইচ্ছসি, তম্পি দম্মি তে. কঞ্চনৰেল্লিৰিগ্গহেতি কঞ্চনরাসিসস্সিরিকসরীরে. পূজিযাতি ন কেৰলং সুধায, অঞ্ঞেহিপি সব্বরসেহি ত্ৰং মযা পূজেতব্বযুত্তকাৰ. অস্নিযেতি তং পূজেত্ৰা সচে সুধায অৰসেসং ভৰিস্সতি, অহম্পি ভুঞ্জিস্সামি.
ততো অপরা অভিসম্বুদ্ধগাথা –
‘‘সা কোসিযেনানুমতা জুতীমতা, অদ্ধা হিরি রম্মং পাৰিসি যস্সমং;
উদকৰন্তং ফলমরিযপূজিতং, অপাপসত্তূপনিসেৰিতং সদা.
‘‘রুক্খগ্গহানা বহুকেত্থ পুপ্ফিতা, অম্বা পিযালা পনসা চ কিংসুকা;
সোভঞ্জনা লোদ্দমথোপি পদ্ধকা, কেকা চ ভঙ্গা তিলকা সুপুপ্ফিতা.
‘‘সালা ¶ করেরী বহুকেত্থ জম্বুযো, অস্সত্থনিগ্রোধমধুকৰেতসা;
উদ্দালকা পাটলি সিন্দুৰারকা, মনুঞ্ঞগন্ধা মুচলিন্দকেতকা.
‘‘হরেণুকা ৰেল়ুকা কেণু তিন্দুকা, সামাকনীৰারমথোপি চীনকা;
মোচা কদলী বহুকেত্থ সালিযো, পৰীহযো আভূজিনো চ তণ্ডুলা.
‘‘তস্সেৰুত্তরপস্সেন, জাতা পোক্খরণী সিৰা;
অকক্কসা অপব্ভারা, সাধু অপ্পটিগন্ধিকা.
‘‘তত্থ মচ্ছা সন্নিরতা, খেমিনো বহুভোজনা;
সিঙ্গূ সৰঙ্কা সংকুলা, সতৰঙ্কা চ রোহিতা;
আল়িগগ্গরকাকিণ্ণা, পাঠীনা কাকমচ্ছকা.
‘‘তত্থ ¶ ¶ পক্খী সন্নিরতা, খেমিনো বহুভোজনা;
হংসা কোঞ্চা মযূরা চ, চক্কৰাকা চ কুক্কুহা;
কুণালকা বহূ চিত্রা, সিখণ্ডী জীৰজীৰকা.
‘‘তত্থ পানায মাযন্তি, নানা মিগগণা বহূ;
সীহা ব্যগ্ঘা ৰরাহা চ, অচ্ছকোকতরচ্ছযো.
‘‘পলাসাদা গৰজা চ, মহিংসা রোহিতা রুরূ;
এণেয্যা চ ৰরাহা চ, গণিনো নীকসূকরা;
কদলিমিগা বহুকেত্থ, বিল়ারা সসকণ্ণিকা.
‘‘ছমাগিরী পুপ্ফৰিচিত্রসন্থতা, দিজাভিঘুট্ঠা দিজসঙ্ঘসেৰিতা’’তি.
তত্থ জুতীমতাতি আনুভাৰসম্পন্নেন. পাৰিসি যস্সমন্তি পাৰিসি অস্সমং, য-কারো ব্যঞ্জনসন্ধিকরো. উদকৰন্তন্তি তেসু তেসু ঠানেসু উদকসম্পন্নং. ফলন্তি অনেকফলসম্পন্নং. অরিযপূজিতন্তি নীৰরণদোসরহিতেহি ঝানলাভীহি অরিযেহি পূজিতং পসত্থং. রুক্খগ্গহানাতি পুপ্ফূপগফলূপগরুক্খগহনা. সোভঞ্জনাতি সিগ্গুরুক্খা. লোদ্দমথোপি পদ্ধকাতি লোদ্দরুক্খা চ পদুমরুক্খা ¶ চ. কেকা চ ভঙ্গাতি এৰংনামকা রুক্খা এৰ. করেরীতি করেরিরুক্খা. উদ্দালকাতি ৰাতঘাতকা. মুচলিন্দকেতকাতি মুচলিন্দা চ পঞ্চৰিধকেতকা চ. হরেণুকাতি অপরণ্ণজাতি. ৰেল়ুকাতি ৰংসভেদকা. কেণূতি অরঞ্ঞমাসা. তিন্দুকাতি তিম্বরুরুক্খা. চীনকাতি খুদ্দকরাজমাসা. মোচাতি অট্ঠিককদলিযো. সালিযোতি নানপ্পকারা জাতস্সরং উপনিস্সায জাতা সালিযো. পৰীহযোতি নানপ্পকারা ৰীহযো. আভূজিনোতি ভুজপত্তা. তণ্ডুলাতি নিক্কুণ্ডকথুসানি সযংজাততণ্ডুলসীসানি.
তস্সেৰাতি, ভিক্খৰে, তস্সেৰ অস্সমস্স উত্তরদিসাভাগে. পোক্খরণীতি পঞ্চৰিধপদুমসঞ্ছন্না জাতস্সরপোক্খরণী. অকক্কসাতি মচ্ছসিপ্পিকসেৰালাদিকক্কসরহিতা. অপব্ভারাতি অচ্ছিন্নতটা সমতিত্থা. অপ্পটিগন্ধিকাতি অপটিক্কূলগন্ধেন উদকেন সমন্নাগতা. তত্থাতি তস্সা পোক্খরণিযা. খেমিনোতি অভযা. ‘‘সিঙ্গূ’’তিআদীনি তেসং মচ্ছানং ¶ নামানি. কুণালকাতি কোকিলা. চিত্রাতি চিত্রপত্তা. সিখণ্ডীতি উট্ঠিতসিখা মোরা, অঞ্ঞেপি ৰা মত্থকে জাতসিখা পক্খিনো. পানায মাযন্তীতি পানায আযন্তি. পলাসাদাতি খগ্গা. গৰজাতি গৰযা. গণিনোতি গোকণ্ণা. কণ্ণিকাতি কণ্ণিকমিগা. ছমাগিরীতি ভূমিসমপত্থটা পিট্ঠিপাসাণা. পুপ্ফৰিচিত্রসন্থতাতি ৰিচিত্রপুপ্ফসন্থতা. দিজাভিঘুট্ঠাতি মধুরস্সরেহি দিজেহি অভিঘুট্ঠা. এৰরূপা তত্থ ভূমিপব্বতাতি এৰং ভগৰা কোসিযস্স অস্সমং ৰণ্ণেতি.
ইদানি হিরিদেৰিযা তত্থ পৰিসনাদীনি দস্সেতুং আহ –
‘‘সা ¶ সুত্তচা নীলদুমাভিলম্বিতা, ৰিজ্জূ মহামেঘরিৰানুপজ্জথ;
তস্সা সুসম্বন্ধসিরং কুসামযং, সুচিং সুগন্ধং অজিনূপসেৰিতং;
অত্রিচ্চ কোচ্ছং হিরিমেতদব্রৰি, নিসীদ কল্যাণি সুখযিদমাসনং.
‘‘তস্সা তদা কোচ্ছগতায কোসিযো, যদিচ্ছমানায জটাজিনন্ধরো;
নৰেহি পত্তেহি সযং সহূদকং, সুধাভিহাসী তুরিতো মহামুনি.
‘‘সা তং পটিগ্গয্হ উভোহি পাণিভি, ইচ্চব্রৰি অত্তমনা জটাধরং;
হন্দাহং এতরহি পূজিতা তযা, গচ্ছেয্যং ব্রহ্মে তিদিৰং জিতাৰিনী.
‘‘সা ¶ কোসিযেনানুমতা জুতীমতা, উদীরিতা ৰণ্ণমদেন মত্তা;
সকাসে গন্ত্ৰান সহস্সচক্খুনো, অযং সুধা ৰাসৰ দেহি মে জযং.
‘‘তমেন ¶ সক্কোপি তদা অপূজযি, সহিন্দদেৰা সুরকঞ্ঞমুত্তমং;
সা পঞ্জলী দেৰমনুস্সপূজিতা, নৰম্হি কোচ্ছম্হি যদা উপাৰিসী’’তি.
তত্থ সুত্তচাতি সুচ্ছৰী. নীলদুমাভিলম্বিতাতি নীলেসু দুমেসু অভিলম্বিতা হুত্ৰা, তং তং নীলদুমসাখং পরামসন্তীতি অত্থো. মহামেঘরিৰাতি তেন নিমন্তিতা মহামেঘৰিজ্জু ৰিয তস্স তং অস্সমং পাৰিসি. তস্সাতি তস্সা হিরিযা. সুসম্বন্ধসিরন্তি সুট্ঠু সম্বন্ধসীসং. কুসামযন্তি উসীরাদিমিস্সককুসতিণমযং. সুগন্ধন্তি উসীরেন চেৰ অঞ্ঞেন সুগন্ধতিণেন চ মিস্সকত্তা সুগন্ধং. অজিনূপসেৰিতন্তি উপরিঅত্থতেন অজিনচম্মেন উপসেৰিতং. অত্রিচ্চ কোচ্ছন্তি এৰরূপং কোচ্ছাসনং পণ্ণসালদ্ৰারে অত্থরিত্ৰা. সুখযিদমাসনন্তি সুখং নিসীদ ইদমাসনং.
যন্তি যাৰদত্থং. ইচ্ছমানাযাতি সুধং ইচ্ছন্তিযা. নৰেহি পত্তেহীতি তঙ্খণঞ্ঞেৰ পোক্খরণিতো আভতেহি অল্লপদুমিনিপত্তেহি. সযন্তি সহত্থেন. সহূদকন্তি ¶ দক্খিণোদকসহিতং. সুধাভিহাসীতি সুধং অভিহরি. তুরিতোতি সোমনস্সৰেগেন তুরিতো. হন্দাতি ৰৰস্সগ্গত্থে নিপাতো. জিতাৰিনীতি ৰিজযপ্পত্তা হুত্ৰা.
অনুমতাতি ইদানি যথারুচিং গচ্ছাতি অনুঞ্ঞাতা. উদীরিতাতি তিদসপুরং গন্ত্ৰা সক্কস্স সন্তিকে অযং সুধাতি উদীরযি. সুরকঞ্ঞন্তি দেৰধীতরং. উত্তমন্তি পৰরং. সা পঞ্জলী দেৰমনুস্সপূজিতাতি পঞ্জলী দেৰেহি চ মনুস্সেহি চ পূজিতা. যদাতি যদা নিসীদনত্থায সক্কেন দাপিতে নৰে কঞ্চনপীঠসঙ্খাতে কোচ্ছে সা উপাৰিসি, তদা নং তত্থ নিসিন্নং সক্কো চ সেসদেৰতা চ পারিচ্ছত্তকপুপ্ফাদীহি পূজযিংসু.
এৰং সক্কো তং পূজেত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘কেন নু খো কারণেন কোসিযো সেসানং অদত্ৰা ইমিস্সাৰ সুধং অদাসী’’তি. সো তস্স কারণস্স জাননত্থায পুন মাতলিং পেসেসি. তমত্থং আৰি করোন্তো সত্থা আহ –
‘‘তমেৰ ¶ ¶ সংসী পুনদেৰ মাতলিং, সহস্সনেত্তো তিদসানমিন্দো;
গন্ত্ৰান ৰাক্যং মম ব্রূহি কোসিযং, আসায সদ্ধা সিরিযা চ কোসিয;
হিরী সুধং কেন মলত্থ হেতুনা’’তি.
তত্থ সংসীতি অভাসি. ৰাক্যং মমাতি মম ৰাক্যং কোসিযং ব্রূহি. আসায সদ্ধা সিরিযা চাতি আসাতো চ সদ্ধাতো চ সিরিতো চ হিরীযেৰ কেন হেতুনা সুধমলত্থাতি.
সো তস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা ৰেজযন্তরথমারুয্হ অগমাসি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘তং সুপ্লৰত্থং উদতারযী রথং, দদ্দল্লমানং উপকারিযসাদিসং;
জম্বোনদীসং তপনেয্যসন্নিভং, অলঙ্কতং কঞ্চনচিত্তসন্নিভং.
‘‘সুৰণ্ণচন্দেত্থ বহূ নিপাতিতা, হত্থী গৰাস্সা কিকিব্যগ্ঘদীপিযো;
এণেয্যকা লঙ্ঘমযেত্থ পক্খিনো, মিগেত্থ ৰেল়ুরিযমযা যুধা যুতা.
‘‘তত্থস্সরাজহরযো অযোজযুং, দসসতানি সুসুনাগসাদিসে;
অলঙ্কতে ¶ কঞ্চনজালুরচ্ছদে, আৰেল়িনে সদ্দগমে অসঙ্গিতে.
‘‘তং যানসেট্ঠং অভিরুয্হ মাতলি, দিসা ইমাযো অভিনাদযিত্থ;
নভঞ্চ সেলঞ্চ ৰনপ্পতিনিঞ্চ, সসাগরং পব্যথযিত্থ মেদিনিং.
‘‘স ¶ খিপ্পমেৰ উপগম্ম অস্সমং, পাৰারমেকংসকতো কতঞ্জলী;
বহুস্সুতং ৰুদ্ধং ৰিনীতৰন্তং, ইচ্চব্রৰি মাতলি দেৰব্রাহ্মণং.
‘‘ইন্দস্স ৰাক্যং নিসামেহি কোসিয, দূতো অহং পুচ্ছতি তং পুরিন্দদো;
আসায সদ্ধা সিরিযা চ কোসিয, হিরী সুধং কেন মলত্থ হেতুনা’’তি.
তত্থ তং সুপ্লৰত্থন্তি তং ৰেজযন্তরথং সুখেন প্লৰনত্থং. উদতারযীতি উত্তারেসি উক্খিপিত্ৰা গমনসজ্জমকাসি. উপকারিযসাদিসন্তি উপকরণভণ্ডেহি সদিসং, যথা তস্স অগ্গিসিখায ¶ সমানৰণ্ণানি উপকরণানি জলন্তি, তথেৰ জলিতন্তি অত্থো. জম্বোনদীসন্তি জম্বুনদসঙ্খাতং রত্তসুৰণ্ণমযং ঈসং. কঞ্চনচিত্তসন্নিভন্তি, কঞ্চনমযেন সত্তরতনৰিচিত্তেন অট্ঠমঙ্গলেন সমন্নাগতং. সুৰণ্ণচন্দেত্থাতি সুৰণ্ণমযা চন্দকা এত্থ রথে. হত্থীতি সুৰণ্ণরজতমণিমযা হত্থী. গৰাদীসুপি এসেৰ নযো. লঙ্ঘমযেত্থ পক্খিনোতি এত্থ রথে লঙ্ঘমযা নানারতনমযা পক্খিগণাপি পটিপাটিযা ঠিতা. যুধা যুতাতি অত্তনো অত্তনো যুধেন সদ্ধিং যুত্তা হুত্ৰা দস্সিতা.
অস্সরাজহরযোতি হরিৰণ্ণমনোমযঅস্সরাজানো. সুসুনাগসাদিসেতি বলসম্পত্তিযা তরুণনাগসদিসে. কঞ্চনজালুরচ্ছদেতি কঞ্চনজালমযেন উরচ্ছদালঙ্কারেন সমন্নাগতে. আৰেল়িনেতি আৰেল়সঙ্খাতেহি কণ্ণালঙ্কারেহি যুত্তে. সদ্দগমেতি পতোদপ্পহারং ৰিনা সদ্দমত্তেনেৰ গমনসীলে. অসঙ্গীতেতি নিস্সঙ্গে সীঘজৰে এৰরূপে অস্সরাজে তত্থ যোজেসুন্তি অত্থো.
অভিনাদযিত্থাতি যানসদ্দেন একনিন্নাদং অকাসি. ৰনপ্পতিনিঞ্চাতি ৰনপ্পতিনী চ ৰনসণ্ডে চাতি অত্থো. পব্যথযিত্থাতি কম্পযিত্থ. তত্থ আকাসট্ঠকৰিমানকম্পনেন নভকম্পনং ৰেদিতব্বং. পাৰারমেকংসকতোতি একংসকতপাৰারদিব্বৰত্থো. ৰুদ্ধন্তি গুণৰুদ্ধং. ৰিনীতৰন্তন্তি ৰিনীতেন ¶ আচারৰত্তেন সমন্নাগতং. ইচ্চব্রৰীতি রথং আকাসে ঠপেত্ৰা ওতরিত্ৰা এৰং অব্রৰি. দেৰব্রাহ্মণন্তি দেৰসমং ব্রাহ্মণং.
সো ¶ তস্স ৰচনং সুত্ৰা গাথমাহ –
‘‘অন্ধা সিরী মং পটিভাতি মাতলি, সদ্ধা অনিচ্চা পন দেৰসারথি.
আসা ৰিসংৰাদিকসম্মতা হি মে, হিরী চ অরিযম্হি গুণে পতিট্ঠিতা’’তি.
তত্থ অন্ধাতি সিপ্পাদিসম্পন্নেপি অসম্পন্নেপি ভজনতো ‘‘অন্ধা’’তি মং পটিভাতি. অনিচ্চাতি সদ্ধা পন তং তং ৰত্থুং পহায অঞ্ঞস্মিং অঞ্ঞস্মিং উপ্পজ্জনতো হুত্ৰা অভাৰাকারেন ‘‘অনিচ্চা’’তি মং পটিভাতি. ৰিসংৰাদিকসম্মতাতি আসা পন যস্মা ধনত্থিকা নাৰায সমুদ্দং পক্খন্দিত্ৰা ৰিনট্ঠপাভতা এন্তি, তস্মা ‘‘ৰিসংৰাদিকা’’তি মং পটিভাতি. অরিযম্হি গুণেতি হিরী পন হিরোত্তপ্পসভাৰসঙ্খাতে পরিসুদ্ধে অরিযগুণে পতিট্ঠিতাতি.
ইদানি ¶ তস্সা গুণং ৰণ্ণেন্তো আহ –
‘‘কুমারিযো যাচিমা গোত্তরক্খিতা, জিণ্ণা চ যা যা চ সভত্তুইত্থিযো;
তা ছন্দরাগং পুরিসেসু উগ্গতং, হিরিযা নিৰারেন্তি সচিত্তমত্তনো.
‘‘সঙ্গামসীসে সরসত্তিসংযুতে, পরাজিতানং পততং পলাযিনং;
হিরিযা নিৰত্তন্তি জহিত্ৰ জীৰিতং, তে সম্পটিচ্ছন্তি পুনা হিরীমনা.
‘‘ৰেলা যথা সাগরৰেগৰারিনী, হিরায হি পাপজনং নিৰারিনী;
তং সব্বলোকে হিরিমরিযপূজিতং, ইন্দস্স তং ৰেদয দেৰসারথী’’তি.
তত্থ ¶ জিণ্ণাতি ৰিধৰা. সভত্তূতি সসামিকা তরুণিত্থিযো. অত্তনোতি তা সব্বাপি পরপুরিসেসু অত্তনো ছন্দরাগং উগ্গতং ৰিদিত্ৰা ‘‘অযুত্তমেতং অম্হাক’’ন্তি হিরিযা সচিত্তং নিৰারেন্তি, পাপকম্মং ন করোন্তি. পততং পলাযিনন্তি পতন্তানঞ্চ পলাযন্তানঞ্চ অন্তরে. জহিত্ৰ জীৰিতন্তি যে হিরিমন্তো হোন্তি, তে অত্তনো জীৰিতং চজিত্ৰা হিরিযা নিৰত্তন্তি, এৰং নিৰত্তা চ পন তে হিরীমনা পুন অত্তনো সামিকং সম্পটিচ্ছন্তি, অমিত্তহত্থতো মোচেত্ৰা গণ্হন্তি. পাপজনং নিৰারিনীতি পাপতো জনং নিৰারিনী, অযমেৰ ৰা পাঠো ¶ . তন্তি তং হিরিং. অরিযপূজিতন্তি অরিযেহি বুদ্ধাদীহি পূজিতং. ইন্দস্স তং ৰেদযাতি যস্মা এৰং মহাগুণা অরিযপূজিতাৰেসা, তস্মা তং এৰং উত্তমা নামেসাতি ইন্দস্স কথেহীতি.
তং সুত্ৰা মাতলি গাথমাহ –
‘‘কো তে ইমং কোসিয দিট্ঠিমোদহি, ব্রহ্মা মহিন্দো অথ ৰা পজাপতি;
হিরায দেৰেসু হি সেট্ঠসম্মতা, ধীতা মহিন্দস্স মহেসি জাযথা’’তি.
তত্থ দিট্ঠিন্তি ‘‘হিরী নাম মহাগুণা অরিযপূজিতা’’তি লদ্ধিং. ওদহীতি হদযে পৰেসেসি. সেট্ঠসম্মতাতি তৰ সন্তিকে সুধায লদ্ধকালতো পট্ঠায ইন্দস্স সন্তিকে কঞ্চনাসনং লভিত্ৰা সব্বদেৰতাহি পূজিযমানা উত্তমসম্মতা জাযথ.
এৰং তস্মিং কথেন্তেযেৰ কোসিযস্স তঙ্খণঞ্ঞেৰ চৰনধম্মো জাতো. অথ নং, মাতলি, ‘‘কোসিয ¶ আযুসঙ্খারো তে ওস্সট্ঠো, চৰনধম্মোপি তে সম্পত্তো, কিং তে মনুস্সলোকেন, দেৰলোকং গচ্ছামা’’তি তত্থ নেতুকামো হুত্ৰা গাথমাহ –
‘‘হন্দেহি দানি তিদিৰং অপক্কম, রথং সমারুয্হ মমাযিতং ইমং;
ইন্দো চ তং ইন্দসগোত্ত কঙ্খতি, অজ্জেৰ ত্ৰং ইন্দসহব্যতং ৰজা’’তি.
তত্থ ¶ মমাযিতন্তি পিযং মনাপং. ইন্দসগোত্তাতি পুরিমভৰে ইন্দেন সমানগোত্ত. কঙ্খতীতি তৰাগমনং ইচ্ছন্তো কঙ্খতি.
ইতি তস্মিং কোসিযেন সদ্ধিং কথেন্তেযেৰ কোসিযো চৰিত্ৰা ওপপাতিকো দেৰপুত্তো হুত্ৰা আরুয্হ দিব্বরথে অট্ঠাসি. অথ নং, মাতলি, সক্কস্স সন্তিকং নেসি. সক্কো তং দিস্ৰাৰ তুট্ঠমানসো অত্তনো ধীতরং হিরিদেৰিং তস্স অগ্গমহেসিং কত্ৰা অদাসি, অপরিমাণমস্স ইস্সরিযং অহোসি. তমত্থং ৰিদিত্ৰা ‘‘অনোমসত্তানং কম্মং নাম এৰং ৰিসুজ্ঝতী’’তি সত্থা ওসানগাথমাহ –
‘‘এৰং ৰিসুজ্ঝন্তি অপাপকম্মিনো, অথো সুচিণ্ণস্স ফলং ন নস্সতি;
যে ¶ কেচি মদ্দক্খু সুধায ভোজনং, সব্বেৰ তে ইন্দসহব্যতং গতা’’তি.
তত্থ অপাপকম্মিনোতি অপাপকম্মা সত্তা এৰং ৰিসুজ্ঝন্তি যে কেচি মদ্দক্খূতি যে কেচি সত্তা তস্মিং হিমৰন্তপদেসে তদা কোসিযেন হিরিযা দীযমানং সুধাভোজনং অদ্দসংসু. সব্বেৰ তেতি তে সব্বেপি তং দানং অনুমোদিত্ৰা চিত্তং পসাদেত্ৰা ইন্দসহব্যতং গতাতি.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰ, পুব্বেপেতং অদানাভিরতং থদ্ধমচ্ছরিযং সমানং অহং দমেসিংযেৰা’’তি ৰত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা হিরী দেৰতা উপ্পলৰণ্ণা অহোসি, কোসিযো দানপতি ভিক্খু, পঞ্চসিখো অনুরুদ্ধো, মাতলি আনন্দো, সূরিযো কস্সপো, চন্দো মোগ্গল্লানো, নারদো সারিপুত্তো, সক্কো অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
সুধাভোজনজাতকৰণ্ণনা ততিযা.
[৫৩৬] ৪. কুণালজাতকৰণ্ণনা
এৰমক্খাযতীতি ¶ ইদং সত্থা কুণালদহে ৰিহরন্তো অনভিরতিপীল়িতে পঞ্চসতে ভিক্খূ আরব্ভ কথেসি. তত্রাযং অনুপুব্বিকথা – সাকিযকোলিযা ¶ কির কপিলৰত্থুনগরস্স চ কোলিযনগরস্স চ অন্তরে রোহিণিং নাম নদিং একেনেৰাৰরণেন বন্ধাপেত্ৰা সস্সানি কারেন্তি. অথ জেট্ঠমূলমাসে সস্সেসু মিলাযন্তেসু উভযনগরৰাসীনম্পি কম্মকারা সন্নিপতিংসু. তত্থ কোলিযনগরৰাসিনো ৰদিংসু – ‘‘ইদং উদকং উভযতো নীহরিযমানং নেৰ তুম্হাকং, ন অম্হাকং পহোস্সতি, অম্হাকং পন সস্সং একউদকেনেৰ নিপ্ফজ্জিস্সতি, ইদং উদকং অম্হাকং দেথা’’তি. কপিলৰত্থুৰাসিনো ৰদিংসু – ‘‘তুম্হেসু কোট্ঠে পূরেত্ৰা ঠিতেসু মযং রত্তসুৰণ্ণনীলমণিকাল়কহাপণে গহেত্ৰা ন সক্খিস্সাম পচ্ছিপসিব্বকাদিহত্থা তুম্হাকং ঘরদ্ৰারে ৰিচরিতুং, অম্হাকম্পি সস্সং একেনেৰ উদকেন নিপ্ফজ্জিস্সতি, ইদং উদকং অম্হাকং দেথা’’তি. ‘‘ন মযং দস্সামা’’তি? ‘‘মযম্পি ন দস্সামা’’তি. এৰং কলহং ৰড্ঢেত্ৰা একো উট্ঠায একস্স পহারং অদাসি, সোপি অঞ্ঞস্সাতি এৰং অঞ্ঞমঞ্ঞং পহরিত্ৰা রাজকুলানং জাতিং ঘট্টেত্ৰা কলহং পৰত্তেসুং.
কোলিযকম্মকারা ৰদন্তি – ‘‘তুম্হে কপিলৰত্থুৰাসিকে সাকিযদারকে গহেত্ৰা গজ্জথ ¶ , যে সোণসিঙ্গালাদযো ৰিয অত্তনো ভগিনীহি সদ্ধিং ৰসিংসু, এতেসং হত্থিঅস্সাদযো ৰা ফলকাৰুধানি ৰা অম্হাকং কিং করিস্সন্তী’’তি? সাকিযকম্মকারা ৰদন্তি – ‘‘তুম্হে দানি কুট্ঠিনো দারকে গহেত্ৰা গজ্জথ, যে অনাথা নিগ্গতিকা তিরচ্ছানা ৰিয কোলরুক্খে ৰসিংসু, এতেসং হত্থিঅস্সাদযো ৰা ফলকাৰুধানি ৰা অম্হাকং কিং করিস্সন্তী’’তি? তে গন্ত্ৰা তস্মিং কম্মে নিযুত্তঅমচ্চানং কথেসুং, অমচ্চা রাজকুলানং কথেসুং. ততো সাকিযা ‘‘ভগিনীহি সদ্ধিং সংৰাসিকানং থামঞ্চ বলঞ্চ দস্সেস্সামা’’তি যুদ্ধসজ্জা নিক্খমিংসু. কোলিযাপি ‘‘কোলরুক্খৰাসীনং থামঞ্চ বলঞ্চ দস্সেস্সামা’’তি যুদ্ধসজ্জা নিক্খমিংসু. অপরে পনাচরিযা ‘‘সাকিযকোলিযানং দাসীসু উদকত্থায নদিং গন্ত্ৰা চুম্বটানি ভূমিযং নিক্খিপিত্ৰা সুখকথায সন্নিসিন্নাসু একিস্সা চুম্বটং একা সকসঞ্ঞায গণ্হি, তং নিস্সায ‘মম চুম্বটং, তৰ চুম্বট’ন্তি কলহে পৰত্তে কমেন উভযনগরৰাসিনো দাসকম্মকারা চেৰ সেৰকগামভোজকামচ্চউপরাজানো চাতি সব্বে যুদ্ধসজ্জা নিক্খমিংসূ’’তি ৰদন্তি. ইমম্হা পন নযা পুরিমনযোৰ বহূসু অট্ঠকথাসু আগতো, যুত্তরূপো চাতি স্ৰেৰ গহেতব্বো.
তে ¶ ¶ পন সাযন্হসমযে যুদ্ধসজ্জা নিক্খমিস্সন্তীতি তস্মিং সমযে ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরন্তো পচ্চূসসমযে লোকং ৰোলোকেন্তো ইমে এৰং যুদ্ধসজ্জে নিক্খন্তে অদ্দস, দিস্ৰা চ ‘‘মযি গতে এস কলহো ৰূপসমিস্সতি নু খো, নো’’তি উপধারেন্তো ‘‘অহমেত্থ গন্ত্ৰা কলহৰূপসমত্থং তীণি জাতকানি কথেস্সামি, ততো কলহো ৰূপসমিস্সতি, অথ সামগ্গিদীপনত্থায দ্ৰে জাতকানি কথেত্ৰা অত্তদণ্ডসুত্তং (সু. নি. ৯৪১ আদযো) দেসেস্সামি, দেসনং সুত্ৰা উভযনগরৰাসিনো অড্ঢতেয্যানি অড্ঢতেয্যানি কুমারসতানি দস্সন্তি, অহং তে পব্বাজেস্সামি, মহন্তো সমাগমো ভৰিস্সতী’’তি সন্নিট্ঠানং কত্ৰা পাতোৰ সরীরপটিজগ্গনং কত্ৰা সাৰত্থিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো সাযন্হসমযে গন্ধকুটিতো নিক্খমিত্ৰা কস্সচি অনারোচেত্ৰা সযমেৰ পত্তচীৰরমাদায দ্ৰিন্নং সেনানং অন্তরে আকাসে পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা তেসং সংৰেগজননত্থং দিৰা অন্ধকারং কাতুং কেসরংসিযো ৰিস্সজ্জেন্তো নিসীদি. অথ নেসং সংৰিগ্গমানসানং অত্তানং দস্সেন্তো ছব্বণ্ণা বুদ্ধরংসিযো ৰিস্সজ্জেসি. কপিলৰত্থুৰাসিনোপি ভগৰন্তং দিস্ৰা ‘‘অম্হাকং ঞাতিসেট্ঠো সত্থা আগতো, দিট্ঠো নু খো তেন অম্হাকং কলহকরণভাৰো’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ন খো পন সক্কা সত্থরি আগতে অম্হেহি পরস্স সরীরে সত্থং পাতেতুং, কোলিযনগরৰাসিনো অম্হে হনন্তু ¶ ৰা বজ্ঝন্তু ৰা’’তি আৰুধানি ছড্ডেসুং. কোলিযনগরৰাসিনোপি তথেৰ অকংসু.
অথ ভগৰা ওতরিত্ৰা রমণীযে পদেসে ৰালুকপুলিনে পঞ্ঞত্তৰরবুদ্ধাসনে নিসীদি অনোপমায বুদ্ধসিরিযা ৰিরোচমানো. তেপি রাজানো ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা নিসীদিংসু. অথ নে সত্থা জানন্তোৰ ‘‘কস্মা আগতত্থ, মহারাজা’’তি পুচ্ছি. ‘‘নেৰ, ভন্তে, নদিদস্সনত্থায, ন কীল়নত্থায, অপিচ খো পন ইমস্মিং ঠানে সঙ্গামং পচ্চুপট্ঠাপেত্ৰা আগতম্হা’’তি. ‘‘কিং নিস্সায ৰো কলহো, মহারাজা’’তি? ‘‘উদকং নিস্সায ভন্তে’’তি. ‘‘উদকং কিং অগ্ঘতি মহারাজা’’তি? ‘‘অপ্পগ্ঘং, ভন্তে’’তি. ‘‘পথৰী নাম কিং অগ্ঘতি, মহারাজা’’তি? ‘‘অনগ্ঘা, ভন্তে’’তি. ‘‘খত্তিযা কিং অগ্ঘন্তি, মহারাজা’’তি? ‘‘খত্তিযা নাম অনগ্ঘা, ভন্তে’’তি. ‘‘অপ্পগ্ঘং উদকং নিস্সায কস্মা অনগ্ঘে খত্তিযে নাসেথ, মহারাজ, কলহস্মিঞ্হি অস্সাদো ¶ নাম নত্থি, কলহৰসেন হি মহারাজা একায রুক্খদেৰতায কাল়সীহেন সদ্ধিং বদ্ধাঘাতো সকলম্পি ইমং কপ্পং অনুপ্পত্তোযেৰা’’তি ৰত্ৰা ফন্দনজাতকং (জা. ১.১৩.১৪ আদযো) কথেসি. ততো ‘‘পরপত্তিযেন নাম মহারাজা ন ভৰিতব্বং, পরপত্তিযা হি হুত্ৰা একস্স সসস্স কথায তিযোজনসহস্সৰিত্থতে হিমৰন্তে চতুপ্পদগণা মহাসমুদ্দং পক্খন্দিনো অহেসুং, তস্মা পরপত্তিযেন ন ভৰিতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা দদ্দরজাতকং (জা. ১.২৪৩-৪৪; ১.৪.১৩-১৬; ১.৯.১০৫ আদযো) কথেসি. ততো ‘‘কদাচি মহারাজা দুব্বলোপি ¶ মহব্বলস্স রন্ধং পস্সতি, কদাচি মহব্বলোপি দুব্বলস্স রন্ধং পস্সতি, লটুকিকাপি হি সকুণিকা হত্থিনাগং ঘাতেসী’’তি ৰত্ৰা লটুকিকজাতকং (জা. ১.৫.৩৯ আদযো) কথেসি. এৰং কলহৰূপসমনত্থায তীণি জাতকানি কথেত্ৰা সামগ্গিপরিদীপনত্থায দ্ৰে জাতকানি কথেসি. ‘‘সমগ্গানঞ্হি মহারাজা কোচি ওতারং নাম পস্সিতুং ন সক্কোতী’’তি ৰত্ৰা রুক্খধম্মজাতকং (জা. ১.১.৭৪) কথেসি. ততো ‘‘সমগ্গানং মহারাজা কোচি ৰিৰরং পস্সিতুং নাসক্খি, যদা পন অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিৰাদমকংসু, অথ নে একো নেসাদপুত্তো জীৰিতক্খযং পাপেত্ৰা আদায গতো, ৰিৰাদে অস্সাদো নাম নত্থী’’তি ৰত্ৰা ৰট্টকজাতকং (জা. ১.১.৩৫, ১১৮; ১.৬.১২৮-১৩৩) কথেসি. এৰং ইমানি পঞ্চ জাতকানি কথেত্ৰা অৰসানে অত্তদণ্ডসুত্তং (সু. নি. ৯৪১ আদযো) কথেসি.
অথ রাজানো পসন্না ‘‘সচে সত্থা নাগমিস্স, মযং অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰধিত্ৰা লোহিতনদিং পৰত্তযিস্সাম, সত্থারং নিস্সায নো জীৰিতং লদ্ধং. সচে পন সত্থা অগারং অজ্ঝাৰসিস্স, দ্ৰিসহস্সদীপপরিৰারং চতুমহাদীপরজ্জং হত্থগতং অভৰিস্স, অতিরেকসহস্সং খো পনস্স পুত্তা অভৰিস্সংসু, ততো খত্তিযপরিৰারোৰ অৰিচরিস্স, তং খো পনেস সম্পত্তিং পহায নিক্খমিত্ৰা ¶ সম্বোধিং পত্তো, ইদানিপি খত্তিযপরিৰারোৰ ৰিচরতূ’’তি উভযনগরৰাসিনো অড্ঢতেয্যানি অড্ঢতেয্যানি কুমারসতানি অদংসু. ভগৰা তে পব্বাজেত্ৰা মহাৰনং অগমাসি. পুনদিৰসতো পট্ঠায তেহি পরিৰুতো একদা কপিলৰত্থুনগরে একদা কোলিযনগরেতি দ্ৰীসু নগরেসু পিণ্ডায চরতি. উভযনগরৰাসিনো মহাসক্কারং করিংসু. তেসং গরুগারৰেন ন অত্তনো রুচিযা পব্বজিতানং অনভিরতি উপ্পজ্জি. পুরাণদুতিযিকাযোপি নেসং অনভিরতিজননত্থায ¶ তং তং ৰত্ৰা সাসনং পেসেসুং. তে অতিরেকতরং উক্কণ্ঠিংসু. ভগৰা আৰজ্জেন্তো তেসং অনভিরতভাৰং ঞত্ৰা ‘‘ইমে ভিক্খূ মাদিসেন বুদ্ধেন সদ্ধিং একতো ৰসন্তা উক্কণ্ঠন্তি, কথং রূপা নু খো তেসং ধম্মকথা সপ্পাযা’’তি উপধারেন্তো কুণালধম্মদেসনং পস্সি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘অহং ইমে ভিক্খূ হিমৰন্তং নেত্ৰা কুণালকথায নেসং মাতুগামদোসং পকাসেত্ৰা অনভিরতিং হরিত্ৰা সোতাপত্তিমগ্গং দস্সামী’’তি.
সো পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায কপিলৰত্থুং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো ভত্তকিচ্চৰেলাযমেৰ তে পঞ্চসতে ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা ‘‘দিট্ঠপুব্বো ৰো, ভিক্খৰে, রমণীযো হিমৰন্তপদেসো’’তি পুচ্ছি. ‘‘নোহেতং, ভন্তে’’তি. ‘‘গচ্ছিস্সথ পন হিমৰন্তচারিক’’ন্তি? ‘‘ভন্তে, অনিদ্ধিমন্তো মযং কথং গমিস্সামা’’তি. ‘‘সচে পন ৰো কোচি গহেত্ৰা গচ্ছেয্য, গচ্ছেয্যাথা’’তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. সত্থা সব্বেপি তে অত্তনো ইদ্ধিযা ¶ গহেত্ৰা আকাসে উপ্পতিত্ৰা হিমৰন্তং গন্ত্ৰা গগনতলে ঠিতোৰ রমণীযে হিমৰন্তপদেসে কঞ্চনপব্বতং রজতপব্বতং মণিপব্বতং হিঙ্গুলিকপব্বতং অঞ্জনপব্বতং সানুপব্বতং ফলিকপব্বতন্তি নানাৰিধে পব্বতে, পঞ্চ মহানদিযো, কণ্ণমুণ্ডকং রথকারং সীহপপাতং ছদ্দন্তং তিযগ্গল়ং অনোতত্তং কুণালদহন্তি সত্ত দহে দস্সেসি. হিমৰন্তো চ নাম মহা পঞ্চযোজনসতুব্বেধো তিযোজনসহস্সৰিত্থতো, তস্স ইমং রমণীযং একদেসং অত্তনো আনুভাৰেন দস্সেসি. তত্থ কতনিৰাসানি সীহব্যগ্ঘহত্থিকুলাদীনি চতুপ্পদানিপি একদেসতো দস্সেসি. তত্থ আরামরামণেয্যকাদীনি পুপ্ফূপগফলূপগে রুক্খে নানাৰিধে সকুণসঙ্ঘে জলজথলজপুপ্ফানি হিমৰন্তস্স পুরত্থিমপস্সে সুৰণ্ণতলং, পুচ্ছিমপস্সে হিঙ্গুলতলং দস্সেসি. ইমেসং রামণেয্যকানং দিট্ঠকালতো পট্ঠায তেসং ভিক্খূনং পুরাণদুতিযিকাসু ছন্দরাগো পহীনো.
অথ সত্থা তে ভিক্খূ গহেত্ৰা আকাসতো ¶ ওতরিত্ৰা হিমৰন্তপচ্ছিমপস্সে সট্ঠিযোজনিকে মনোসিলাতলে সত্তযোজনিকস্স কপ্পট্ঠিকসালরুক্খস্স হেট্ঠা তিযোজনিকায মনোসিলাতলায তেহি ভিক্খূহি পরিৰুতো ছব্বণ্ণরস্মিযো ৰিস্সজ্জেন্তো অণ্ণৰকুচ্ছিং খোভেত্ৰা জলমানো সূরিযো ৰিয নিসীদিত্ৰা মধুরস্সরং নিচ্ছারেন্তো ¶ তে ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰে, ইমস্মিং হিমৰন্তে তুম্হেহি অদিট্ঠপুব্বং পুচ্ছথা’’তি. তস্মিং খণে দ্ৰে চিত্রকোকিলা উভোসু কোটীসু দণ্ডকং মুখেন ডংসিত্ৰা মজ্ঝে অত্তনো সামিকং নিসীদাপেত্ৰা অট্ঠ চিত্রকোকিলা পুরতো, অট্ঠ পচ্ছতো, অট্ঠ ৰামতো, অট্ঠ দক্খিণতো, অট্ঠ হেট্ঠা, অট্ঠ উপরি ছাযং কত্ৰা এৰং চিত্রকোকিলং পরিৰারেত্ৰা আকাসেনাগচ্ছন্তি. অথ তে ভিক্খূ তং সকুণসঙ্ঘং দিস্ৰা সত্থারং পুচ্ছিংসু – ‘‘কে নামেতে, ভন্তে সকুণা’’তি? ‘‘ভিক্খৰে, এস মম পোরাণকো ৰংসো, মযা ঠপিতা পৰেণী, মং তাৰ পুব্বে এৰং পরিচরিংসু, তদা পনেস সকুণগণো মহা অহোসি, অড্ঢুড্ঢানি দিজকঞ্ঞাসহস্সানি মং পরিচরিংসু. অনুপুব্বেন পরিহাযিত্ৰা ইদানি এত্তকো জাতো’’তি. ‘‘কথং এৰরূপে পন, ভন্তে, ৰনসণ্ডে এতা দিজকঞ্ঞাযো তুম্হে পরিচরিংসূ’’তি? অথ নেসং সত্থা ‘‘তেন হি, ভিক্খৰে, সুণাথা’’তি সতিং উপট্ঠাপেত্ৰা অতীতং আহরিত্ৰা দস্সেন্তো আহ –
‘‘এৰমক্খাযতি এৰমনুসূযতি, সব্বোসধধরণিধরে নেকপুপ্ফমাল্যৰিততে গজগৰজমহিংসরুরুচমরপসদখগ্গগোকণ্ণসীহব্যগ্ঘদীপিঅচ্ছকোকতরচ্ছউদ্দারকদলি- মিগবিল়ারসসকণ্ণিকানুচরিতে আকিণ্ণনেলমণ্ডলমহাৰরাহনাগকুলকরেণুসঙ্ঘাধিৰুট্ঠে ইস্সমিগসাখমিগসরভমিগএণীমিগৰাতমিগপসদমিগপুরিসালুকিম্পুরিসযক্খরক্খ- সনিসেৰিতে অমজ্জৰমঞ্জরীধরপহট্ঠপুপ্ফফুসিতগ্গানেকপাদপগণৰিতকে ¶ কুররচকোরৰারণমযূরপরভতজীৰঞ্জীৰকচেলাৰকভিঙ্কারকরৰীকমত্তৰিহঙ্গগণসততসম্পঘুট্ঠে অঞ্জনমনোসিলাহরিতালহিঙ্গুলকহেমরজতকনকানেকধাতু- সতৰিনদ্ধপটিমণ্ডিতপদেসে এৰরূপে খলু, ভো, রম্মে ৰনসণ্ডে কুণালো নাম সকুণো পটিৰসতি অতিৰিয ¶ চিত্তো অতিৰিয চিত্তপত্তচ্ছদনো’’.
‘‘তস্সেৰ খলু, ভো, কুণালস্স সকুণস্স অড্ঢুড্ঢানি ইত্থিসহস্সানি পরিচারিকা দিজকঞ্ঞাযো, অথ খলু, ভো, দ্ৰে দিজকঞ্ঞাযো কট্ঠং মুখেন ডংসিত্ৰা তং কুণালং সকুণং মজ্ঝে নিসীদাপেত্ৰা উড্ডেন্তিমা নং কুণালং সকুণং অদ্ধানপরিযাযপথে কিলমথো উব্বাহেত্থা’’তি.
‘‘পঞ্চসতা ¶ দিজকঞ্ঞাযো হেট্ঠতো হেট্ঠতো উড্ডেন্তি ‘সচাযং কুণালো সকুণো আসনা পরিপতিস্সতি, মযং তং পক্খেহি পটিগ্গহেস্সামা’তি.
‘‘পঞ্চসতা দিজকঞ্ঞাযো উপরূপরি উড্ডেন্তি ‘মা নং কুণালং সকুণং আতপো পরিতাপেসী’তি.
‘‘পঞ্চসতা দিজকঞ্ঞাযো উভতোপস্সেন উড্ডেন্তি ‘মা নং কুণালং সকুণং সীতং ৰা উণ্হং ৰা তিণং ৰা রজো ৰা ৰাতো ৰা উস্সাৰো ৰা উপপ্ফুসী’তি.
‘‘পঞ্চসতা দিজকঞ্ঞাযো পুরতো পুরতো উড্ডেন্তি ‘মা নং কুণালং সকুণং গোপালকা ৰা পসুপালকা ৰা তিণহারকা ৰা কট্ঠহারকা ৰা ৰনকম্মিকা ৰা কট্ঠেন ৰা কঠলেন ৰা পাণিনা ৰা লেড্ডুনা ৰা দণ্ডেন ৰা সত্থেন ৰা সক্খরাহি ৰা পহারং অদংসু, মাযং কুণালো সকুণো গচ্ছেহি ৰা লতাহি ৰা রুক্খেহি ৰা সাখাহি ৰা থম্ভেহি ৰা পাসাণেহি ৰা বলৰন্তেহি ৰা পক্খীহি সঙ্গমেসী’তি.
‘‘পঞ্চসতা দিজকঞ্ঞাযো পচ্ছতো পচ্ছতো উড্ডেন্তি সণ্হাহি সখিলাহি মঞ্জূহি মধুরাহি ৰাচাহি সমুদাচরন্তিযো ‘মাযং কুণালো সকুণো আসনে পরিযুক্কণ্ঠী’তি.
‘‘পঞ্চসতা ¶ দিজকঞ্ঞাযো দিসোদিসং উড্ডেন্তি অনেকরুক্খৰিৰিধৰিকতিফলমাহরন্তিযো ‘মাযং কুণালো সকুণো খুদায পরিকিলমিত্থা’তি.
‘‘অথ খলু, ভো, তা দিজকঞ্ঞাযো তং কুণালং সকুণং আরামেনেৰ আরামং, উয্যানেনেৰ উয্যানং, নদীতিত্থেনেৰ নদীতিত্থং, পব্বতসিখরেনেৰ পব্বতসিখরং, অম্বৰনেনেৰ অম্বৰনং, জম্বুৰনেনেৰ জম্বুৰনং, লবুজৰনেনেৰ লবুজৰনং, নাল়িকেরসঞ্চারিযেনেৰ নাল়িকেরসঞ্চারিযং খিপ্পমেৰ অভিসম্ভোন্তি রতিত্থায.
‘‘অথ ¶ খলু, ভো, কুণালো সকুণো তাহি দিজকঞ্ঞাহি দিৰসং পরিব্যূল়্হো এৰং অপসাদেতি ¶ ‘নস্সথ তুম্হে ৰসলিযো, ৰিনস্সথ তুম্হে ৰসিলিযো চোরিযো ধুত্তিযো অসতিযো লহুচিত্তাযো কতস্স অপ্পটিকারিকাযো অনিলো ৰিয যেনকামংগমাযো’’’ তি.
তত্রাযং অত্থৰণ্ণনা – ভিক্খৰে, সো ৰনসণ্ডো এৰং অক্খাযতি এৰঞ্চ অনুসূযতি. কিন্তি? সব্বোসধধরণিধরেতি ৰিত্থারো. তত্থ সব্বোসধধরণিধরেতি মূলতচপত্তপুপ্ফাদিসব্বোসধধরায ধরণিযা সমন্নাগতেতি অত্থো, সব্বোসধযুত্তো ৰা ধরণিধরো. সো হি পদেসো সব্বোসধধরণিধরোতি এৰমক্খাযতি এৰঞ্চ অনুসূযতি, তস্মিং ৰনসণ্ডেতি ৰুত্তং হোতি. সেসপদযোজনাযপি এসেৰ নযো. নেকপুপ্ফমাল্যৰিততেতি অনেকেহি ফলত্থায উপ্পন্নপুপ্ফেহি চেৰ পিল়ন্ধনমাল্যেহি চ ৰিততে. রুরূতি সুৰণ্ণৰণ্ণা মিগা. উদ্দারাতি উদ্দা. বিল়ারাতি মহাবিল়ারা. নেলমণ্ডলং ৰুচ্চতি তরুণভিঙ্কচ্ছাপমণ্ডলং. মহাৰরাহাতি মহাহত্থিনো, আকিণ্ণনেলমণ্ডলমহাৰরাহেন গোচরিযাদিভেদেন দসৰিধেন নাগকুলেন চেৰ করেণুসঙ্ঘেন চ অধিৰুট্ঠেতি অত্থো. ইস্সমিগাতি কাল়সীহা. ৰাতমিগাতি মহাৰাতমিগা. পসদমিগাতি চিত্রমিগা. পুরিসালূতি ৰল়ৰামুখযক্খিনিযো. কিম্পুরিসাতি দেৰকিন্নরচন্দকিন্নরদুমকিন্নরদণ্ডমাণৰককোন্তি- সকুণকণ্ণপাৰুরণাদিভেদা কিন্নরা. অমজ্জৰমঞ্জরীধরপহট্ঠপুপ্ফফুসিতগ্গানেকপাদপগণৰিততেতি মকুলধরেহি চেৰ মঞ্জরীধরেহি চ সুপুপ্ফিতেহি চ অগ্গমত্তপুপ্ফিতেহি চ অনেকেহি পাদপগণেহি ৰিততে. ৰারণা নাম হত্থিলিঙ্গসকুণা. চেলাৰকাতিপি এতে সকুণাযেৰ. হেমঞ্চ কনকঞ্চাতি দ্ৰে সুৰণ্ণজাতিযো. এতেহি অঞ্জনাদীহি অনেকধাতুসতেহি অনেকেহি ৰণ্ণধাতুরাসীহি ৰিনদ্ধপটিমণ্ডিতপদেসে. ভোতি ধম্মালপনমত্তমেতং. চিত্তোতি মুখতুণ্ডকেপি হেট্ঠাউদরভাগেপি চিত্রোৰ.
অড্ঢুড্ঢানীতি ¶ অড্ঢচতুত্থানি, তীণি সহস্সানি পঞ্চেৰ সতানীতি অত্থো. অদ্ধানপরিযাযপথেতি অদ্ধানসঙ্খাতে গমনমগ্গে. উব্বাহেত্থাতি ¶ বাধযিত্থ. উপপ্ফুসীতি উপগন্ত্ৰা ফুসি. পহারং অদংসূতি এত্থ ‘‘মা ন’’ন্তি পদস্স সামিৰসেন অত্থো ৰেদিতব্বো. সঙ্গমেসীতি সমাগচ্ছি. সণ্হাহীতি মট্ঠাহি. সখিলাহীতি পিযাহি. মঞ্জূহীতি সখিলাহি. মধুরাহীতি মধুরস্সরাহি. সমুদাচরন্তিযোতি গন্ধব্বকরণৰসেন পরিচরন্তিযো. অনেকরুক্খৰিৰিধৰিকতিফলন্তি অনেকেহি রুক্খেহি ৰিৰিধৰিকতিফলং. আরামেনেৰ আরামন্তি পুপ্ফারামাদীসু অঞ্ঞতরেন আরামেনেৰ অঞ্ঞতরং আরামং নেন্তীতি অত্থো. উয্যানাদীসুপি এসেৰ নযো. নাল়িকেরসঞ্চারিযেনেৰাতি নাল়িকেরৰনেনেৰ অঞ্ঞং নাল়িকেরৰনং. অতিসম্ভোন্তীতি এৰং নেত্ৰা তত্থ নং খিপ্পঞ্ঞেৰ ¶ রতিত্থায পাপুণন্তি.
দিৰসং পরিব্যূল়্হোতি সকলদিৰসং পরিব্যূল়্হো. অপসাদেতীতি তা কির তং এৰং দিৰসং পরিচরিত্ৰা নিৰাসরুক্খে ওতারেত্ৰা পরিৰারেত্ৰা রুক্খসাখাসু নিসীদিত্ৰা ‘‘অপ্পেৰ নাম মধুরৰচনং লভেয্যামা’’তি পত্থযন্তিযো ইমিনা উয্যোজিতকালে অত্তনো ৰসনট্ঠানং গমিস্সামাতি ৰসন্তি. কুণালরাজা পন তা উয্যোজেন্তো ‘‘নস্সথা’’তিআদিৰচনেহি অপসাদেতি. তত্থ নস্সথাতি গচ্ছথ. ৰিনস্সথাতি সব্বতোভাগেন নস্সথ. গেহে ধনধঞ্ঞাদীনং নাসনেন চোরিযো, বহুমাযতায ধুত্তিযো, নট্ঠস্সতিতায অসতিযো, অনৰট্ঠিতচিত্ততায লহুচিত্তাযো, কতৰিনাসনেন মিত্তদুব্ভিতায কতস্স অপ্পটিকারিকাযোতি.
এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা ‘‘ইতি খো, ভিক্খৰে, অহং তিরচ্ছানগতোপি ইত্থীনং অকতঞ্ঞুতং বহুমাযতং অনাচারতং দুস্সীলতঞ্চ জানামি, তদাপাহং তাসং ৰসে অৰত্তিত্ৰা তা এৰ অত্তনো ৰসে ৰত্তেমী’’তি ইমায কথায তেসং ভিক্খূনং অনভিরতিং হরিত্ৰা সত্থা তুণ্হী অহোসি. তস্মিং খণে দ্ৰে কাল়কোকিলা সামিকং দণ্ডকেন উক্খিপিত্ৰা হেট্ঠাভাগাদীসু চতস্সো চতস্সো হুত্ৰা তং পদেসং আগমিংসু. তে ভিক্খূ তাপি দিস্ৰা সত্থারং পুচ্ছিংসু. সত্থা ‘‘পুব্বে, ভিক্খৰে, মম সহাযো পুণ্ণমুখো নাম ফুস্সকোকিলো অহোসি, তস্সাযং ৰংসো’’তি ৰত্ৰা পুরিমনযেনেৰ তেহি ভিক্খূহি পুচ্ছিতো আহ –
‘‘তস্সেৰ ¶ খলু, ভো, হিমৰতো পব্বতরাজস্স পুরত্থিমদিসাভাগে সুসুখুমসুনিপুণগিরিপ্পভৰহরিতুপযন্তিযো’’তি.
তত্থ সুট্ঠু সুখুমসণ্হসলিলতায সুসুখুমসুনিপুণা, গিরি এতাসং পভৰোতি গিরিপ্পভৰা ¶ , হিমৰন্ততো সন্দমানহরিততিণমিস্সওঘতায হরিতা, কুণালদহং উপগমনেন উপযন্তিযোতি সুসুখুমসুনিপুণগিরিপ্পভৰহরিতুপযন্তিযো, এৰরূপা নদিযো যস্মিং সন্দন্তীতি অত্থো.
ইদানি যং কুণালদহং তা উপযন্তি, তত্থ পুপ্ফানি ৰণ্ণেন্তো আহ –
‘‘উপ্পলপদুমকুমুদনলিনসতপত্তসোগন্ধিকমন্দালকসম্পতিৰিরুল়্হসুচিগন্ধমনুঞ্ঞমাৰকপ্পদেসে’’তি.
তত্থ উপ্পলন্তি নীলুপ্পলং. নলিনন্তি সেতপদুমং. সতপত্তন্তি পরিপুণ্ণসতপত্তপদুমং. সম্পতীতি এতেহি সম্পতিৰিরুল়্হেহি অভিনৰজাতেহি সুচিগন্ধেন চেৰ মনুঞ্ঞেন চ হদযবন্ধনসমত্থতায মাৰকেন চ পদেসেন সমন্নাগতেতি অত্থো.
ইদানি তস্মিং দহে রুক্খাদযো ৰণ্ণেন্তো আহ –
‘‘কুরৰকমুচলিন্দকেতকৰেদিসৰঞ্জুলপুন্নাগবকুলতিলকপিযকহসনসালসল়ল- চম্পকঅসোকনাগরুক্খতিরীটিভুজপত্তলোদ্দচন্দনোঘৰনে ¶ কাল়াগরুপদ্মকপিযঙ্গুদেৰদারুকচোচগহনে ককুধকুটজঅঙ্কোলকচ্চিকারকণিকারকণ্ণিকার- কনৰেরকোরণ্ডককোৰিল়ারকিংসুকযোধিকৰনমল্লিকমনঙ্গণমনৰজ্জভণ্ডিসুরুচির- ভগিনিমালামল্যধরে জাতিসুমনমধুগন্ধিকধনুতক্কারিতালীসতগরমুসীরকোট্ঠকচ্ছৰিততে অতিমুত্তকসংকুসুমিতলতাৰিততপটিমণ্ডিতপ্পদেসে হংসপিলৰকাদম্বকারণ্ডৰাভিনদিতে ৰিজ্জাধরসিদ্ধসমণতাপসগণাধিৰুট্ঠে ৰরদেৰযক্খরক্খসদানৰগন্ধব্বকিন্নরমহোরগানুচিণ্ণপ্পদেসে – এৰরূপে খলু, ভো, রম্মে ৰনসণ্ডে পুণ্ণমুখো নাম ফুস্সকোকিলো পতিৰসতি অতিৰিয মধুরগিরো ৰিলাসিতনযনো মত্তক্খো.
‘‘তস্সেৰ ¶ খলু, ভো, পুণ্ণমুখস্স ফুস্সকোকিলস্স অড্ঢুড্ঢানি ইত্থিসতানি পরিচারিকা দিজকঞ্ঞাযো. অথ খলু, ভো, দ্ৰে দিজকঞ্ঞাযো কট্ঠং মুখেন ডংসিত্ৰা তং পুণ্ণমুখং ফুস্সকোকিলং মজ্ঝে নিসীদাপেত্ৰা উড্ডেন্তি ‘মা নং পুণ্ণমুখং ফুস্সকোকিলং অদ্ধানপরিযাযপথে কিলমথো উব্বাহেত্থা’তি.
‘‘পঞ্ঞাস ¶ দিজকঞ্ঞাযো হেট্ঠতো হেট্ঠতো উড্ডেন্তি ‘সচাযং পুণ্ণমুখো ফুস্সকোকিলো সকুণো আসনা পরিপতিস্সতি, মযং তং পক্খেহি পটিগ্গহেস্সামা’তি.
‘‘পঞ্ঞাস দিজকঞ্ঞাযো উপরূপরি উড্ডেন্তি ‘মা নং পুণ্ণমুখং ফুস্সকোকিলং আতপো পরিতাপেসী’তি.
‘‘পঞ্ঞাস পঞ্ঞাস দিজকঞ্ঞাযো উভতোপস্সেন উড্ডেন্তি ‘মানং পুণ্ণমুখং ফুস্সকোকিলং সীতং ৰা উণ্হং ৰা তিণং ৰা রজো ৰা ৰাতো ৰা উস্সাৰো ৰা উপপ্ফুসী’তি.
‘‘পঞ্ঞাস দিজকঞ্ঞাযো পুরতো পুরতো উড্ডেন্তি ‘মা নং পুণ্ণমুখং ফুস্সকোকিলং গোপালকা ৰা পসুপালকা ৰা তিণহারকা ৰা কট্ঠহারকা ৰা ৰনকম্মিকা ৰা কট্ঠেন ৰা কঠলায ৰা পাণিনা ৰা লেড্ডুনা ৰা দণ্ডেন ৰা সত্থেন ৰা সক্খরাহি ৰা পহারমদংসু, মাযং পুণ্ণমুখো ফুস্সকোকিলো গচ্ছেহি ৰা লতাহি ৰা রুক্খেহি ৰা সাখাহি ৰা থম্ভেহি ৰা পাসাণেহি ৰা বলৰন্তেহি ৰা পক্খীহি সঙ্গমেসী’তি.
‘‘পঞ্ঞাস দিজকঞ্ঞাযো পচ্ছতো পচ্ছতো উড্ডেন্তি সণ্হাহি সখিলাহি ¶ মঞ্জূহি মধুরাহি ৰাচাহি সমুদাচরন্তিযো ‘মাযং পুণ্ণমুখো ফুস্সকোকিলো আসনে পরিযুক্কণ্ঠী’তি.
‘‘পঞ্ঞাস দিজকঞ্ঞাযো দিসোদিসং উড্ডেন্তি অনেকরুক্খৰিৰিধৰিকতিফলমাহরন্তিযো ‘মাযং পুণ্ণমুখো ফুস্সকোকিলো খুদায পরিকিলমিত্থা’তি.
‘‘অথ খলু, ভো, তা দিজকঞ্ঞাযো তং পুণ্ণমুখং ফুস্সকোকিলং আরামেনেৰ আরামং, উয্যানেনেৰ উয্যানং, নদীতিত্থেনেৰ ¶ নদীতিত্থং, পব্বতসিখরেনেৰ পব্বতসিখরং, অম্বৰনেনেৰ অম্বৰনং, জম্বুৰনেনেৰ জম্বুৰনং, লবুজৰনেনেৰ লবুজৰনং, নাল়িকেরসঞ্চারিযেনেৰ নাল়িকেরসঞ্চারিযং খিপ্পমেৰ অভিসম্ভোন্তি রতিত্থায.
‘‘অথ খলু, ভো, পুণ্ণমুখো ফুস্সকোকিলো তাহি দিজকঞ্ঞাহি দিৰসং পরিব্যূল়্হো ¶ এৰং পসংসতি ‘সাধু সাধু, ভগিনিযো, এতং খো ভগিনিযো তুম্হাকং পতিরূপং কুলধীতানং, যং তুম্হে ভত্তারং পরিচরেয্যাথা’তি.
‘‘অথ খলু, ভো, পুণ্ণমুখো ফুস্সকোকিলো যেন কুণালো সকুণো তেনুপসঙ্কমি. অদ্দসংসু খো কুণালস্স সকুণস্স পরিচারিকা দিজকঞ্ঞাযো তং পুণ্ণমুখং ফুস্সকোকিলং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং, দিস্ৰান যেন পুণ্ণমুখো ফুস্সকোকিলো তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা তং পুণ্ণমুখং ফুস্সকোকিলং এতদৰোচুং – ‘অযং, সম্ম পুণ্ণমুখ, কুণালো সকুণো অতিৰিয ফরুসো অতিৰিয ফরুসৰাচো, অপ্পেৰ নাম তৰম্পি আগম্ম পিযৰাচং লভেয্যামা’তি. ‘অপ্পেৰ নাম ভগিনিযো’তি ৰত্ৰা যেন কুণালো সকুণো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা কুণালেন সকুণেন সদ্ধিং পটিসম্মোদিত্ৰা একমন্তং নিসীদি, একমন্তং নিসিন্নো খো পুণ্ণমুখো ফুস্সকোকিলো তং কুণালং সকুণং এতদৰোচ – ‘কিস্স ত্ৰং, সম্ম কুণাল, ইত্থীনং সুজাতানং কুলধীতানং সম্মাপটিপন্নানং মিচ্ছাপটিপন্নোসি, অমনাপভাণীনম্পি কির, সম্ম কুণাল, ইত্থীনং মনাপভাণিনা ভৰিতব্বং, কিমঙ্গং পন মনাপভাণীন’ন্তি.
‘‘এৰং ৰুত্তে কুণালো সকুণো তং পুণ্ণমুখং ফুস্সকোকিলং এৰং অপসাদেসি – ‘নস্স ত্ৰং, সম্ম জম্ম ৰসল, ৰিনস্স ত্ৰং, সম্ম জম্ম ৰসল, কো নু তযা ৰিযত্তো জাযাজিনেনা’তি. এৰং অপসাদিতো চ পন পুণ্ণমুখো ফুস্সকোকিলো ততোযেৰ ¶ পটিনিৰত্তি.
‘‘অথ ¶ খলু, ভো, পুণ্ণমুখস্স ফুস্সকোকিলস্স অপরেন সমযেন নচিরস্সেৰ খরো আবাধো উপ্পজ্জি, লোহিতপক্খন্দিকা বাল়্হা ৰেদনা ৰত্তন্তি মারণন্তিকা. অথ খলু, ভো, পুণ্ণমুখস্স ফুস্সকোকিলস্স পরিচারিকানং দিজকঞ্ঞানং এতদহোসি – ‘আবাধিকো খো অযং পুণ্ণমুখো ফুস্সকোকিলো, অপ্পেৰ নাম ইমম্হা আবাধা ৰুট্ঠহেয্যা’তি একং অদুতিযং ওহায যেন কুণালো সকুণো তেনুপসঙ্কমিংসু. অদ্দসা খো কুণালো সকুণো তা দিজকঞ্ঞাযো দূরতোৰ আগচ্ছন্তিযো, দিস্ৰান তা দিজকঞ্ঞাযো এতদৰোচ – ‘কহং পন তুম্হং ৰসলিযো ভত্তা’তি. ‘আবাধিকো খো, সম্ম কুণাল, পুণ্ণমুখো ফুস্সকোকিলো অপ্পেৰ নাম তম্হা আবাধা ৰুট্ঠহেয্যা’তি. এৰং ৰুত্তে কুণালো সকুণো তা দিজকঞ্ঞাযো এৰং অপসাদেসি – ‘নস্সথ তুম্হে ৰসলিযো, ৰিনস্সথ তুম্হে ৰসলিযো চোরিযো ধুত্তিযো অসতিযো লহুচিত্তাযো কতস্স অপ্পটিকারিকাযো ¶ অনিলো ৰিয যেনকামংগমাযো’তি ৰত্ৰা যেন পুণ্ণমুখো ফুস্সকোকিলো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা তং পুণ্ণমুখং ফুস্সকোকিলং এতদৰোচ – ‘হং, সম্ম, পুণ্ণমুখা’তি. ‘হং, সম্ম, কুণালা’তি.
‘‘অথ খলু, ভো, কুণালো সকুণো তং পুণ্ণমুখং ফুস্সকোকিলং পক্খেহি চ মুখতুণ্ডকেন চ পরিগ্গহেত্ৰা ৰুট্ঠাপেত্ৰা নানাভেসজ্জানি পাযাপেসি. অথ খলু, ভো, পুণ্ণমুখস্স ফুস্সকোকিলস্স সো আবাধো পটিপ্পস্সম্ভী’’তি.
তত্থ পিযকাতি সেতপুপ্ফা. হসনাতি হ-কারো সন্ধিকরো, অসনাযেৰ. তিরীটীতি একা রুক্খজাতি. চন্দনাতি রত্তসুরভিচন্দনা. ওঘৰনেতি এতেসং ওঘেন ঘটায সমন্নাগতৰনে. দেৰদারুকচোচগহনেতি দেৰদারুরুক্খেহি চেৰ কদলীহি চ গহনে. কচ্চিকারাতি একা রুক্খজাতি. কণিকারাতি মহাপুপ্ফা. কণ্ণিকারাতি খুদ্দকপুপ্ফা. কিংসুকাতি ৰাতঘাতকা. যোধিকাতি যূথিকা. ৰনমল্লিকমনঙ্গণমনৰজ্জভণ্ডিসুরুচিরভগিনিমালামল্যধরেতি মল্লিকানঞ্চ অনঙ্গণানং ¶ অনৰজ্জানঞ্চ ভণ্ডীনং সুরুচিরানঞ্চ ভগিনীনং পুপ্ফেহি মাল্যধারযমানে. ধনুতক্কারীতি ধনুপাটলি. তালীসাতি তালীসপত্তরুক্খা. কচ্ছৰিততেতি এতেহি জাতিসুমনাদীহি ৰিততে নদিকচ্ছপব্বতকচ্ছে. সংকুসুমিতলতাতি তেসু তেসু ঠানেসু সুট্ঠু কুসুমিতঅতিমুত্তকেহি চেৰ নানাৰিধলতাহি চ ৰিততপটিমণ্ডিতপদেসে. গণাধিৰুট্ঠেতি এতেসং ৰিজ্জাধরাদীনং গণেহি অধিৰুট্ঠে. পুণ্ণমুখোতি মুখপরিপুণ্ণতায পুণ্ণমুখো. পরেহি ¶ ফুট্ঠতায ফুস্সকোকিলো. ৰিলাসিতনযনোতি ৰিলাসিতনেত্তো. মত্তক্খোতি যথা মত্তানং অক্খীনি রত্তানি হোন্তি, এৰং রত্তক্খো, পমাণযুত্তনেত্তো ৰা.
ভগিনিযোতি অরিযৰোহারেন আলপনং. পরিচরেয্যাথাতি সকলদিৰসং গহেত্ৰা ৰিচরেয্যাথ. ইতি সো পিযকথং কথেত্ৰা উয্যোজেতি. কদাচি পন কুণালো সপরিৰারো পুণ্ণমুখং দস্সনায গচ্ছতি, কদাচি পুণ্ণমুখো কুণালস্স সন্তিকং আগচ্ছতি. তেনাহ ‘‘অথ খলু, ভো’’তি. সম্মাতি ৰযস্স. আগম্মাতি পটিচ্চ উপনিস্সায. লভেয্যামাতি কুণালস্স সন্তিকা পিযৰচনং লভেয্যাম. অপ্পেৰ নামাতি অপি নাম লভেয্যাথ, ৰক্খামি নন্তি. সুজাতানন্তি সমজাতিকানং.
নস্সাতি পলায. জম্মাতি লামক. ৰিযত্তোতি কো নু তযা সদিসো অঞ্ঞো ব্যত্তো নাম অত্থি. জাযাজিনেনাতি জাযাজিতেন, অযমেৰ ৰা পাঠো. এৰং ইত্থিপরাজিতেন তযা সদিসো ¶ কো নাম ব্যত্তো অত্থীতি তং পুন এৰরূপস্স ৰচনস্স অভণনত্থায অপসাদেতি. ততোযেৰাতি ‘‘কুদ্ধো মে কুণালো’’তি চিন্তেত্ৰা ততোযেৰ পটিনিৰত্তি, সো নিৰত্তিত্ৰা সপরিৰারো অত্তনো নিৰাসট্ঠানমেৰ অগমাসি.
অপ্পেৰ নামাতি সংসযপরিৰিতক্কো, ইমম্হা আবাধা ৰুট্ঠহেয্য ৰা নো ৰাতি এৰং চিন্তেত্ৰা তং ওহায পক্কমিংসু. তুম্হন্তি তুম্হাকং. অপ্পেৰ নামাতি তম্হা আবাধা ৰুট্ঠহেয্য ৰা নো ৰা, অম্হাকং আগতকালে মতো ভৰিস্সতি. মযঞ্হি ইদানেৰ সো মরিস্সতীতি ঞত্ৰা তুম্হাকং পাদপরিচারিকা ভৰিতুং আগতা. তেনুপসঙ্কমীতি ইমা ইত্থিযো সামিকস্স ¶ মতকালে আগতা পটিক্কূলা ভৰিস্সামাতি তং পহায আগতা, অহং গন্ত্ৰা মম সহাযকং পুপ্ফফলাদীনি নানাভেসজ্জানি সংহরিত্ৰা অরোগং করিস্সামীতি চিন্তেত্ৰা নাগবলো মহাসত্তো আকাসে উপ্পতিত্ৰা যেন সো তেনুপসঙ্কমি. হন্তি নিপাতো, ‘‘জীৰসি, সম্মা’’তি পুচ্ছন্তো এৰমাহ. ইতরোপিস্স ‘‘জীৰামী’’তি ৰদন্তো ‘‘হং সম্মা’’তি আহ. পাযাপেসীতি পাযেসি. পটিপ্পস্সম্ভীতি ৰূপসমীতি.
তাপি দিজকঞ্ঞাযো অস্মিং অরোগে জাতে আগতা. কুণালোপি পুণ্ণমুখং কতিপাহং ফলাফলানি খাদাপেত্ৰা তস্স বলপ্পত্তকালে, ‘‘সম্ম, ইদানি ত্ৰং অরোগো, অত্তনো পরিচারিকাহি সদ্ধিং ৰস, অহম্পি অত্তনো ৰসনট্ঠানং গমিস্সামী’’তি আহ. অথ নং সো ‘‘ইমা, সম্ম, মং বাল়্হগিলানং পহায পলাযন্তি, ন মে এতাহি ধুত্তীহি অত্থো’’তি আহ. তং সুত্ৰা মহাসত্তো ‘‘তেন হি তে, সম্ম, ইত্থীনং পাপভাৰং আচিক্খিস্সামী’’তি পুণ্ণমুখং গহেত্ৰা হিমৰন্তপস্সে মনোসিলাতলং নেত্ৰা সত্তযোজনিকসালরুক্খমূলে মনোসিলাসনে নিসীদি. একস্মিং পস্সে পুণ্ণমুখো সপরিৰারো নিসীদি. সকলহিমৰন্তে দেৰঘোসনা চরি – ‘‘অজ্জ কুণালো সকুণরাজা হিমৰন্তে মনোসিলাসনে নিসীদিত্ৰা বুদ্ধলীলায ধম্মং দেসেস্সতি, তং সুণাথা’’তি. পরম্পরঘোসেন ¶ ছ কামাৰচরদেৰা সুত্ৰা যেভুয্যেন তত্থ সন্নিপতিংসু. বহুনাগসুপণ্ণকিন্নরৰিজ্জাধরাদীনম্পি দেৰতা তমত্থং উগ্ঘোসেসুং. তদা আনন্দো নাম গিজ্ঝরাজা দসসহস্সগিজ্ঝপরিৰারো গিজ্ঝপব্বতে পটিৰসতি. সোপি তং কোলাহলং সুত্ৰা ‘‘ধম্মং সুণিস্সামী’’তি সপরিৰারো আগন্ত্ৰা একমন্তং নিসীদি. নারদোপি পঞ্চাভিঞ্ঞো তাপসো দসসহস্সতাপসপরিৰুতো হিমৰন্তপদেসে ৰিহরন্তো তং দেৰঘোসনং সুত্ৰা ‘‘সহাযো কির মে কুণালো ইত্থীনং অগুণং কথেস্সতি, মহাসমাগমো ভৰিস্সতি, মযাপি তং দেসনং সোতুং ৰট্টতী’’তি তাপসদসসহস্সেন সদ্ধিং ইদ্ধিযা তত্থ গন্ত্ৰা একমন্তং নিসীদি. বুদ্ধানং দেসনাসন্নিপাতসদিসো মহাসমাগমো অহোসি. অথ মহাসত্তো জাতিস্সরঞাণেন ইত্থিদোসপটিসংযুত্তং ¶ অতীতভৰে দিট্ঠকারণং ¶ পুণ্ণমুখং কাযসক্খিং কত্ৰা কথেসি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘অথ খলু, ভো, কুণালো সকুণো তং পুণ্ণমুখং ফুস্সকোকিলং গিলানৰুট্ঠিতং অচিরৰুট্ঠিতং গেলঞ্ঞা এতদৰোচ –
‘‘‘দিট্ঠা মযা, সম্ম পুণ্ণমুখ, কণ্হা দ্ৰেপিতিকা পঞ্চপতিকায ছট্ঠে পুরিসে চিত্তং পটিবন্ধন্তিযা, যদিদং কবন্ধে পীঠসপ্পিম্হী’’’তি. ভৰতি চ পনুত্তরেত্থ ৰাক্যং –
‘‘অথজ্জুনো নকুলো ভীমসেনো, যুধিট্ঠিলো সহদেৰো চ রাজা;
এতে পতী পঞ্চ মতিচ্চ নারী, অকাসি খুজ্জৰামনকেন পাপ’ন্তি.
‘‘দিট্ঠা মযা, সম্ম পুণ্ণমুখ, সচ্চতপাপী নাম সমণী সুসানমজ্ঝে ৰসন্তী চতুত্থভত্তং পরিণামযমানা সুরাধুত্তকেন পাপমকাসি.
‘‘দিট্ঠা মযা, সম্ম পুণ্ণমুখ, কাকৰতী নাম দেৰী সমুদ্দমজ্ঝে ৰসন্তী ভরিযা ৰেনতেয্যস্স নটকুৰেরেন পাপমকাসি.
‘‘দিট্ঠা মযা, সম্ম পুণ্ণমুখ, কুরুঙ্গদেৰী নাম লোমসুদ্দরী এল়িককুমারং ¶ কামযমানা ছল়ঙ্গকুমারধনন্তেৰাসিনা পাপমকাসি.
‘‘এৰঞ্হেতং মযা ঞাতং, ব্রহ্মদত্তস্স মাতরং;
ওহায কোসলরাজং, পঞ্চালচণ্ডেন পাপমকাসি.
‘‘এতা চ অঞ্ঞা চ অকংসু পাপং, তস্মাহমিত্থীনং ন ৰিস্সসে নপ্পসংসে;
মহী যথা জগতি সমানরত্তা, ৰসুন্ধরা ইতরীতরাপতিট্ঠা;
সব্বসহা অফন্দনা অকুপ্পা, তথিত্থিযো তাযো ন ৰিস্সসে নরো.
‘‘সীহো ¶ ¶ যথা লোহিতমংসভোজনো, ৰাল়মিগো পঞ্চাৰুধো সুরুদ্ধো;
পসয্হখাদী পরহিংসনে রতো, তথিত্থিযো তাযো ন ৰিস্সসে নরো.
‘‘ন খলু, সম্ম পুণ্ণমুখ, ৰেসিযো নারিযো গমনিযো, ন হেতা বন্ধকিযো নাম, ৰধিকাযো নাম এতাযো, যদিদং ৰেসিযো নারিযো গমনিযো’’তি.
‘‘চোরো ৰিয ৰেণিকতা মদিরাৰ দিদ্ধা ৰাণিজো ৰিয ৰাচাসন্থুতিযো ইস্সসিঙ্গমিৰ ৰিপরিৰত্তাযো উরগমিৰ দুজিৰ্হাযো. সোব্ভমিৰ পটিচ্ছন্না পাতালমিৰ দুপ্পূরা রক্খসী ৰিয দুত্তোসা যমোৰেকন্তহারিযো. সিখীরিৰ সব্বভক্খা নদীরিৰ সব্বৰাহী অনিলো ৰিয যেনকামংচরা নেরু ৰিয অৰিসেসকরা ৰিসরুক্খো ৰিয নিচ্চফলিতাযোতি. ভৰতি চ পনুত্তরেত্থ ৰাক্যং –
‘‘‘যথা চোরো যথা দিদ্ধো, ৰাণিজোৰ ৰিকত্থনী;
ইস্সসিঙ্গমিৰ পরিৰত্তা, দুজিৰ্হা উরগো ৰিয.
‘‘‘সোব্ভমিৰ পটিচ্ছন্না, পাতালমিৰ দুপ্পুরা;
রক্খসী ৰিয দুত্তোসা, যমোৰেকন্তহারিযো.
‘‘যথা সিখী নদী ৰাতো, নেরুনাৰ সমাগতা;
ৰিসরুক্খো ৰিয নিচ্চফলা, নাসযন্তি ঘরে ভোগং;
রতনন্তকরিত্থিযো’’’তি.
তত্থ গিলানৰুট্ঠিতন্তি পঠমং গিলানং পচ্ছা ৰুট্ঠিতং. দিট্ঠা মযাতি অতীতে কির ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা সম্পন্নবলৰাহনতায কোসলরজ্জং গহেত্ৰা কোসলরাজানং মারেত্ৰা তস্স অগ্গমহেসিং সগব্ভং গহেত্ৰা বারাণসিং ¶ গন্ত্ৰা তং অত্তনো অগ্গমহেসিং অকাসি. সা অপরভাগে ধীতরং ৰিজাযি. রঞ্ঞো পন পকতিযা ধীতা ৰা পুত্তো ৰা নত্থি, সো তুস্সিত্ৰা, ‘‘ভদ্দে, ৰরং গণ্হাহী’’তি আহ. সা গহিতকং কত্ৰা ¶ ঠপেসি. তস্সা পন কুমারিকায ‘‘কণ্হা’’তি নামং করিংসু. অথস্সা ৰযপ্পত্তায মাতা তং আহ – ‘‘অম্ম, পিতরা তৰ ৰরো দিন্নো, তমহং গহেত্ৰা ঠপেসিং, তৰ রুচ্চনকং ৰরং গণ্হা’’তি. সা ‘‘অম্ম, ময্হং অঞ্ঞং অৰিজ্জমানং নত্থি, পতিগ্গহণত্থায মে সযং ৰরং কারেহী’’তি কিলেসবহুলতায হিরোত্তপ্পং ¶ ভিন্দিত্ৰা মাতরং আহ. সা রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা ‘‘যথারুচিতং পতিং গণ্হতূ’’তি ৰত্ৰা সযং ৰরং ঘোসাপেসি. রাজঙ্গণে সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতা বহূ পুরিসা সন্নিপতিংসু. কণ্হা পুপ্ফসমুগ্গং আদায উত্তরসীহপঞ্জরে ঠিতা ওলোকেন্তী একম্পি ন রোচেসি.
তদা পণ্ডুরাজগোত্ততো অজ্জুনো নকুলো ভীমসেনো যুধিট্ঠিলো সহদেৰোতি ইমে পঞ্চ পণ্ডুরাজপুত্তা তক্কসিলাযং দিসাপামোক্খস্স আচরিযস্স সন্তিকে সিপ্পং উগ্গহেত্ৰা ‘‘দেসচারিত্তং জানিস্সামা’’তি ৰিচরন্তা বারাণসিং পত্ৰা অন্তোনগরে কোলাহলং সুত্ৰা পুচ্ছিত্ৰা তমত্থং ঞত্ৰা ‘‘মযম্পি গমিস্সামা’’তি কঞ্চনরূপসমানরূপা তত্থ গন্ত্ৰা পটিপাটিযা অট্ঠংসু. কণ্হা তে দিস্ৰা পঞ্চসুপি তেসু পটিবদ্ধচিত্তা হুত্ৰা পঞ্চন্নম্পি সীসেসু মালাচুম্বটকানি খিপিত্ৰা, ‘‘অম্ম, ইমে পঞ্চ জনে ৰরেমী’’তি আহ. সাপি রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা ৰরস্স দিন্নত্তা ‘‘ন লভিস্সতী’’তি অৰত্ৰা অনত্তমনোৰ ‘‘কিংজাতিকা কস্স পুত্তা’’তি পুচ্ছিত্ৰা পণ্ডুরাজপুত্তভাৰং ঞত্ৰা তেসং সক্কারং কত্ৰা তং পাদপরিচারিকং অদাসি.
সা সত্তভূমিকপাসাদে তে কিলেসৰসেন সঙ্গণ্হি. একো পনস্সা পরিচারকো খুজ্জো পীঠসপ্পী অত্থি. সা পঞ্চ রাজপুত্তে কিলেসৰসেন সঙ্গণ্হিত্ৰা তেসং বহি নিক্খন্তকালে ওকাসং লভিত্ৰা কিলেসেন অনুডয্হমানা খুজ্জেন সদ্ধিং পাপং করোতি, তেন চ সদ্ধিং কথেন্তী – ‘‘ময্হং তযা সদিসো পিযো নত্থি, রাজপুত্তে মারাপেত্ৰা তেসং গললোহিতেন তৰ পাদে মক্খাপেস্সামী’’তি ৰদতি. ইতরেসুপি জেট্ঠভাতিকেন মিস্সীভূতকালে – ‘‘ইমেহি চতূহি ত্ৰমেৰ ময্হং পিযতরো, মযা জীৰিতম্পি তৰত্থায পরিচ্চত্তং, মম পিতু অচ্চযেন তুয্হঞ্ঞেৰ রজ্জং দাপেস্সামী’’তি ৰদতি. ইতরেহি সদ্ধিং মিস্সীভূতকালেপি এসেৰ ¶ নযো. তে ‘‘অযং অম্হে পিযাযতি, ইস্সরিযঞ্চ নো এতং নিস্সায জাত’’ন্তি তস্সা অতিৰিয তুস্সন্তি.
সা একদিৰসং আবাধিকা অহোসি. অথ নং তে পরিৰারেত্ৰা একো সীসং সম্বাহন্তো নিসীদি, সেসা একেকং হত্থঞ্চ পাদঞ্চ. খুজ্জো পন পাদমূলে নিসীদি. সা সীসং সম্বাহমানস্স জেট্ঠভাতিকস্স অজ্জুনকুমারস্স – ‘‘ময্হং তযা পিযতরো নত্থি, জীৰমানা তুয্হং জীৰিস্সামি, পিতু অচ্চযেন তুয্হং রজ্জং দাপেস্সামী’’তি সীসেন সঞ্ঞং দদমানা তং সঙ্গণ্হি, ইতরেসম্পি হত্থপাদেহি তথেৰ সঞ্ঞং অদাসি. খুজ্জস্স পন – ‘‘ত্ৰঞ্ঞেৰ মম পিযো, তৰত্থায অহং জীৰিস্সামী’’তি জিৰ্হায সঞ্ঞং অদাসি. তে সব্বেপি পুব্বে কথিতভাৰেন ¶ তায সঞ্ঞায তমত্থং জানিংসু. তেসু সেসা অত্তনো দিন্নসঞ্ঞাযেৰ জানিংসু. অজ্জুনকুমারো পন তস্সা হত্থপাদজিৰ্হাৰিকারে ¶ দিস্ৰা – ‘‘যথা ময্হং, এৰং সেসানম্পি ইমায সঞ্ঞা দিন্না ভৰিস্সতি, খুজ্জেন চাপি সদ্ধিং এতিস্সায সন্থৰেন ভৰিতব্ব’’ন্তি চিন্তেত্ৰা ভাতরো গহেত্ৰা বহি নিক্খমিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘দিট্ঠা ৰো পঞ্চপতিকা মম সীসৰিকারং দস্সেন্তী’’তি? ‘‘আম, দিট্ঠা’’তি. ‘‘কিংকারণং জানাথা’’তি? ‘‘ন জানামা’’তি. ‘‘ইদং নামেত্থ কারণং, তুম্হাকং পন হত্থপাদেহি দিন্নসঞ্ঞায কারণং জানাথা’’তি? ‘‘আম, জানামা’’তি. ‘‘অম্হাকম্পি তেনেৰ কারণেন অদাসি, খুজ্জস্স জিৰ্হাৰিকারেন সঞ্ঞাদানস্স কারণং জানাথা’’তি? ‘‘ন জানামা’’তি. অথ নেসং আচিক্খিত্ৰা ‘‘ইমিনাপি সদ্ধিং এতায পাপকম্মং কত’’ন্তি ৰত্ৰা তেসু অসদ্দহন্তেসু খুজ্জং পক্কোসিত্ৰা পুচ্ছি. সো সব্বং পৰত্তিং কথেসি.
তে তস্স ৰচনং সুত্ৰা তস্সা ৰিগতচ্ছন্দরাগা হুত্ৰা – ‘‘অহো মাতুগামো নাম পাপো দুস্সীলো, মাদিসে নাম জাতিসম্পন্নে সোভগ্গপ্পত্তে পহায এৰরূপেন জেগুচ্ছপটিকূলেন খুজ্জেন সদ্ধিং পাপকম্মং করোতি, কো নাম পণ্ডিতজাতিকো এৰং নিল্লজ্জাহি পাপধম্মাহি ইত্থীহি সদ্ধিং রমিস্সতী’’তি অনেকপরিযাযেন মাতুগামং গরহিত্ৰা ‘‘অলং নো ঘরাৰাসেনা’’তি পঞ্চ জনা হিমৰন্তং পৰিসিত্ৰা পব্বজিত্ৰা কসিণপরিকম্মং কত্ৰা আযুপরিযোসানে যথাকম্মং গতা. কুণালো পন সকুণরাজা তদা অজ্জুনকুমারো অহোসি. তস্মা অত্তনা দিট্ঠকারণং দস্সেন্তো ‘‘দিট্ঠা মযা’’তিআদিমাহ.
তত্থ ¶ দ্ৰেপিতিকাতি কোসলরঞ্ঞো চ কাসিরঞ্ঞো চ ৰসেনেতং ৰুত্তং. পঞ্চপতিকাযাতি পঞ্চপতিকা, য-কারো নিপাতমত্তো. পটিবন্ধন্তিযাতি পটিবন্ধমানা. কবন্ধেতি তস্স কির গীৰা ওনমিত্ৰা উরং অল্লীনা, তস্মা ছিন্নসীসো ৰিয খাযতি. পঞ্চ মতিচ্চাতি এতে পঞ্চ অতিক্কমিত্ৰা. খুজ্জৰামনকেনাতি খুজ্জেন ৰামনকেন.
ইদং ৰত্ৰা অপরানিপি দিট্ঠপুব্বানি দস্সেন্তো পুন ‘‘দিট্ঠা’’তিআদিমাহ. তত্থ দুতিযৰত্থুস্মিং তাৰ অযং ৰিভাৰনা – অতীতে কির বারাণসিং নিস্সায সচ্চতপাপী নাম সেতসমণী সুসানে পণ্ণসালং কারেত্ৰা তত্থ ৰসমানা চত্তারি ভত্তানি অতিক্কমিত্ৰা ভুঞ্জতি, সকলনগরে চন্দো ৰিয সূরিযো ৰিয চ পাকটা অহোসি. বারাণসিৰাসিনো খিপিত্ৰাপি খলিত্ৰাপি ‘‘নমো সচ্চতপাপিযা’’তি ৰদন্তি. অথেকস্মিং ছণকালে পঠমদিৰসে তাৰ সুৰণ্ণকারা গণবন্ধেন একস্মিং পদেসে মণ্ডপং কত্ৰা মচ্ছমংসসুরাগন্ধমালাদীনি আহরিত্ৰা ¶ সুরাপানং আরভিংসু. অথেকো সুৰণ্ণকারো সুরাপিট্ঠকং ছড্ডেন্তো – ‘‘নমো সচ্চতপাপিযা’’তি ৰত্ৰা একেন পণ্ডিতেন – ‘‘অম্ভো অন্ধবাল, চলচিত্তায ইত্থিযা নমো করোসি, অহো বালো’’তি ৰুত্তে – ‘‘সম্ম, মা এৰং অৰচ, মা নিরযসংৰত্তনিকং কম্মং করী’’তি আহ. অথ নং সো ‘‘দুব্বুদ্ধি তুণ্হী হোহি, সহস্সেন অব্ভুতং করোহি, অহং তে সচ্চতপাপিং ইতো সত্তমে দিৰসে অলঙ্কতপটিযত্তং ইমস্মিংযেৰ ঠানে নিসিন্নো সুরাপিট্ঠকং গাহাপেত্ৰা সুরং পিৰিস্সামি ¶ , মাতুগামো ধুৰসীলো নাম নত্থী’’তি আহ. সো ‘‘ন সক্খিস্সসী’’তি ৰত্ৰা তেন সদ্ধিং সহস্সেন অব্ভুতমকাসি. সো তং অঞ্ঞেসং সুৰণ্ণকারানং আরোচেত্ৰা পুনদিৰসে পাতোৰ তাপসৰেসেন সুসানং পৰিসিত্ৰা তস্সা ৰসনট্ঠানস্স অৰিদূরে সূরিযং নমস্সন্তো অট্ঠাসি.
সা ভিক্খায গচ্ছমানা নং দিস্ৰা – ‘‘মহিদ্ধিকো তাপসো ভৰিস্সতি, অহং তাৰ সুসানপস্সে ৰসামি, অযং মজ্ঝে সুসানস্স ৰসতি, ভৰিতব্বমস্সব্ভন্তরে সন্তধম্মেন, ৰন্দিস্সামি ন’’ন্তি উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দি. সো নেৰ ওলোকেসি ন আলপি. দুতিযদিৰসেপি তথেৰ অকাসি. ততিযদিৰসে পন ৰন্দিতকালে অধোমুখোৰ ‘‘গচ্ছাহী’’তি আহ. চতুত্থদিৰসে ¶ ‘‘কচ্চি ভিক্খায ন কিলমসী’’তি পটিসন্থারমকাসি. সা ‘‘পটিসন্থারো মে লদ্ধো’’তি তুট্ঠা পক্কামি. পঞ্চমদিৰসে বহুতরং পটিসন্থারং লভিত্ৰা থোকং নিসীদিত্ৰা গতা. ছট্ঠে দিৰসে পন তং আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা নিসিন্নং – ‘‘ভগিনি, কিং নু খো অজ্জ বারাণসিযং মহাগীতৰাদিতসদ্দো’’তি ৰত্ৰা – ‘‘অয্য, তুম্হে ন জানাথ, নগরে ছণো ঘুট্ঠো, তত্থ কীল়ন্তানং এস সদ্দো’’তি ৰুত্তে – ‘‘এত্থ নামেসো সদ্দো’’তি অজানন্তো ৰিয হুত্ৰা – ‘‘ভগিনি, কতি ভত্তানি অতিক্কমেসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘চত্তারি, অয্য, তুম্হে পন কতি অতিক্কমেথা’’তি? ‘‘সত্ত ভগিনী’’তি. ইদং সো মুসা অভাসি. দেৰসিকং হেস রত্তিং ভুঞ্জতি. সো তং ‘‘কতি তে ভগিনি ৰস্সানি পব্বজিতাযা’’তি পুচ্ছিত্ৰা তায ‘‘দ্ৰাদস ৰস্সানী’’তি ৰত্ৰা ‘‘তুম্হাকং কতি ৰস্সানী’’তি ৰুত্তো ‘‘ইদং মে ছট্ঠং ৰস্স’’ন্তি আহ. অথ নং ‘‘অত্থি পন তে ভগিনি সন্তধম্মাধিগমো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘নত্থি, অয্য, তুম্হাকং পন অত্থী’’তি ৰুত্তে ‘‘ময্হম্পি নত্থী’’তি ৰত্ৰা – ‘‘ভগিনি, মযং নেৰ কামসুখং লভাম, ন নেক্খম্মসুখং, কিং অম্হাকংযেৰ উণ্হো নিরযো, মহাজনস্স কিরিযং করোম, অহং গিহী ভৰিস্সামি, অত্থি মে মাতু সন্তকং ধনং, ন সক্কোমি দুক্খং অনুভৰিতু’’ন্তি আহ. সা তস্স ৰচনং সুত্ৰা অত্তনো চলচিত্ততায তস্মিং পটিবদ্ধচিত্তা হুত্ৰা – ‘‘অয্য, অহম্পি উক্কণ্ঠিতা, সচে পন মং ন ছড্ডেস্সথ, অহম্পি গিহিনী ভৰিস্সামী’’তি আহ. অথ নং সো ‘‘এহি তং ন ছড্ডেস্সামি, ভরিযা মে ভৰিস্সসী’’তি তং নগরং পৰেসেত্ৰা সংৰসিত্ৰা সুরাপানমণ্ডপং ¶ গন্ত্ৰা তায সুরাপিট্ঠকং গাহাপেত্ৰা সুরং পিৰি. ইতরো সহস্সং জিতো. সা তং পটিচ্চ পুত্তধীতাহি ৰড্ঢি. তদা কুণালো সুরাধুত্তকো অহোসি. তস্মা অত্তনা দিট্ঠং পকাসেন্তো ‘‘দিট্ঠা মযা’’তিআদিমাহ.
ততিযৰত্থুস্মিং অতীতকথা চতুক্কনিপাতে কাকৰতীজাতকৰণ্ণনাযং (জা. অট্ঠ. ৩.৪.কাকৰতীজাতকৰণ্ণনা) ৰিত্থারিতা. তদা পন কুণালো গরুল়ো অহোসি. তস্মা অত্তনা দিট্ঠং পকাসেন্তো ‘‘দিট্ঠা মযা’’তিআদিমাহ.
চতুত্থৰত্থুস্মিং অতীতে ব্রহ্মদত্তো কোসলরাজানং ৰধিত্ৰা রজ্জং গহেত্ৰা তস্স অগ্গমহেসিং গব্ভিনিং আদায বারাণসিং পচ্চাগন্ত্ৰা তস্সা গব্ভিনিভাৰং জানন্তোপি তং অগ্গমহেসিং অকাসি. সা পরিপক্কগব্ভা সুৰণ্ণরূপকসদিসং পুত্তং ৰিজাযিত্ৰা – ‘‘ৰুদ্ধিপ্পত্তম্পি নং বারাণসিরাজা ‘এস ¶ মে ¶ পচ্চামিত্তস্স পুত্তো, কিং ইমিনা’তি মারাপেস্সতি, মা মে পুত্তো পরহত্থে মরতূ’’তি চিন্তেত্ৰা ধাতিং আহ – ‘‘অম্ম, ইমং দারকং পিলোতিকং অত্থরিত্ৰা আমকসুসানে নিপজ্জাপেত্ৰা এহী’’তি. ধাতী তথা কত্ৰা ন্হত্ৰা পচ্চাগমি. কোসলরাজাপি মরিত্ৰা পুত্তস্স আরক্খদেৰতা হুত্ৰা নিব্বত্তি. তস্সানুভাৰেন একস্স এল়কপালকস্স তস্মিং পদেসে এল়কে চারেন্তস্স একা এল়িকা তং কুমারং দিস্ৰা সিনেহং উপ্পাদেত্ৰা খীরং পাযেত্ৰা থোকং চরিত্ৰা পুন গন্ত্ৰা দ্ৰে তযো চত্তারো ৰারে পাযেসি. এল়কপালকো তস্সা কিরিযং দিস্ৰা তং ঠানং গন্ত্ৰা তং দারকং দিস্ৰা পুত্তসিনেহং পচ্চুপট্ঠপেত্ৰা নেত্ৰা অত্তনো ভরিযায অদাসি. সা পন অপুত্তিকা, তেনস্সা থঞ্ঞং নত্থি, অথ নং এল়িকখীরমেৰ পাযেসি. ততো পট্ঠায পন দেৰসিকং দ্ৰে তিস্সো এল়িকা মরন্তি. এল়কপালো – ‘‘ইমস্মিং পটিজগ্গিযমানে সব্বা এল়িকা মরিস্সন্তি, কিং নো ইমিনা’’তি তং একস্মিং মত্তিকাভাজনে নিপজ্জাপেত্ৰা অপরেন পিদহিত্ৰা মাসচুণ্ণেন মুখং নিব্বিৰরং ৰিলিম্পিত্ৰা নদিযং ৰিস্সজ্জেসি. তমেনং ৰুয্হমানং হেট্ঠাতিত্থে রাজনিৰেসনে জিণ্ণপটিসঙ্খারকো একো চণ্ডালো সপজাপতিকো মকচিং ধোৰন্তো দিস্ৰাৰ ৰেগেন গন্ত্ৰা আহরিত্ৰা তীরে ঠপেত্ৰা ‘‘কিমেত্থা’’তি ৰিৰরিত্ৰা ওলোকেন্তো দারকং পস্সি. ভরিযাপিস্স অপুত্তিকা, তস্সা তস্মিং পুত্তসিনেহো নিব্বত্তি, অথ নং গেহং নেত্ৰা পটিজগ্গি. তং সত্তট্ঠৰস্সকালতো পট্ঠায মাতাপিতরো রাজকুলং গচ্ছন্তা আদায গচ্ছন্তি. সোল়সৰস্সকালতো পন পট্ঠায স্ৰেৰ বহুলং গন্ত্ৰা জিণ্ণপটিসঙ্খরণং করোতি.
রঞ্ঞো চ অগ্গমহেসিযা কুরুঙ্গদেৰী নাম ধীতা অহোসি উত্তমরূপধরা. সা তস্স দিট্ঠকালতো ¶ পট্ঠায তস্মিং পটিবদ্ধচিত্তা হুত্ৰা অঞ্ঞত্থ অনভিরতা তস্স কম্মকরণট্ঠানমেৰ আগচ্ছতি. তেসং অভিণ্হদস্সনেন অঞ্ঞমঞ্ঞং পটিবদ্ধচিত্তানং অন্তোরাজকুলেযেৰ পটিচ্ছন্নোকাসে অজ্ঝাচারো পৰত্তি. গচ্ছন্তে কালে পরিচারিকাযো ঞত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা কুজ্ঝিত্ৰা অমচ্চে সন্নিপাতেত্ৰা – ‘‘ইমিনা চণ্ডালপুত্তেন ইদং নাম কতং, ইমস্স কত্তব্বং জানাথা’’তি আহ. অমচ্চা ‘‘মহাপরাধো এস, নানাৰিধকম্মকারণা কারেত্ৰা পচ্ছা মারেতুং ৰট্টতী’’তি ৰদিংসু. তস্মিং খণে কুমারস্স পিতা আরক্খদেৰতা ¶ তস্সেৰ কুমারস্স মাতু সরীরে অধিমুচ্চি. সা দেৰতানুভাৰেন রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা আহ – ‘‘মহারাজ, নাযং কুমারো চণ্ডালো, এস কুমারো মম কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তো কোসলরঞ্ঞো পুত্তো, অহং ‘পুত্তো মে মতো’তি তুম্হাকং মুসা অৰচং, অহমেতং ‘তুম্হাকং পচ্চামিত্তস্স পুত্তো’তি ধাতিযা দত্ৰা আমকসুসানে ছড্ডাপেসিং, অথ নং একো এল়কপালকো পটিজগ্গি, সো অত্তনো এল়িকাসু মরন্তীসু নদিযা পৰাহেসি, অথ নং ৰুয্হমানং তুম্হাকং গেহে জিণ্ণপটিসঙ্খারকো চণ্ডালো দিস্ৰা পোসেসি, সচে ন সদ্দহথ, তে সব্বে পক্কোসাপেত্ৰা পুচ্ছথা’’তি.
রাজা ধাতিং আদিং কত্ৰা সব্বে পক্কোসাপেত্ৰা পুচ্ছিত্ৰা তথেৰ তং পৰত্তিং সুত্ৰা ‘‘জাতিসম্পন্নোযং কুমারো’’তি তুট্ঠো তং ন্হাপেত্ৰা অলঙ্কারাপেত্ৰা তস্সেৰ ধীতরং অদাসি. তস্স পন এল়িকানং মারিতত্তা ¶ ‘‘এল়িককুমারো’’তি নামং অকংসু. অথস্স রাজা সসেনৰাহনং দত্ৰা – ‘‘গচ্ছ অত্তনো পিতু সন্তকং রজ্জং গণ্হা’’তি তং উয্যোজেসি. সোপি কুরুঙ্গদেৰিং আদায গন্ত্ৰা রজ্জে পতিট্ঠাসি. অথস্স বারাণসিরাজা ‘‘অনুগ্গহিতসিপ্পো অয’’ন্তি সিপ্পসিক্খাপনত্থং ছল়ঙ্গকুমারং নাম আচরিযং পেসেসি. সো তস্স ‘‘আচরিযো মে’’তি সেনাপতিট্ঠানং অদাসি. অপরভাগে কুরুঙ্গদেৰী তেন সদ্ধিং অনাচারমকাসি. সেনাপতিনোপি পরিচারকো ধনন্তেৰাসী নাম অত্থি. সো তস্স হত্থে কুরুঙ্গদেৰিযা ৰত্থালঙ্কারাদীনি পেসেসি. সা তেনপি সদ্ধিং পাপমকাসি. কুণালো তং কারণং আহরিত্ৰা দস্সেন্তো ‘‘দিট্ঠা মযা’’তিআদিমাহ.
তত্থ লোমসুদ্দরীতি লোমরাজিযা মণ্ডিতউদরা. ছল়ঙ্গকুমারধনন্তেৰাসিনাতি এল়িককুমারকং পত্থযমানাপি ছল়ঙ্গকুমারসেনাপতিনা চ তস্সেৰ পরিচারকেন ধনন্তেৰাসিনা চ সদ্ধিং পাপমকাসি. এৰং অনাচারা ইত্থিযো দুস্সীলা পাপধম্মা, তেনাহং তা নপ্পসংসামীতি ইদং মহাসত্তো অতীতং আহরিত্ৰা দস্সেসি. সো হি তদা ছল়ঙ্গকুমারো অহোসি, তস্মা অত্তনা দিট্ঠকারণং আহরি.
পঞ্চমৰত্থুস্মিম্পি ¶ অতীতে কোসলরাজা বারাণসিরজ্জং গহেত্ৰা বারাণসিরঞ্ঞো অগ্গমহেসিং গব্ভিনিম্পি অগ্গমহেসিং কত্ৰা সকনগরমেৰ গতো ¶ . সা অপরভাগে পুত্তং ৰিজাযি. রাজা অপুত্তকত্তা তং পুত্তসিনেহেন পোসেত্ৰা সব্বসিপ্পানি সিক্খাপেত্ৰা ৰযপ্পত্তং ‘‘অত্তনো পিতু সন্তকং রজ্জং গণ্হা’’তি পেসেসি. সো তত্থ গন্ত্ৰা রজ্জং কারেসি. অথস্স মাতা ‘‘পুত্তং পস্সিতুকামাম্হী’’তি কোসলরাজানং আপুচ্ছিত্ৰা মহাপরিৰারা বারাণসিং গচ্ছন্তী দ্ৰিন্নং রট্ঠানং অন্তরে একস্মিং নিগমে নিৰাসং গণ্হি. তত্থেৰেকো পঞ্চালচণ্ডো নাম ব্রাহ্মণকুমারো অত্থি অভিরূপো. সো তস্সা পণ্ণাকারং উপনামেসি. সা তং দিস্ৰা পটিবদ্ধচিত্তা তেন সদ্ধিং পাপকম্মং কত্ৰা কতিপাহং তত্থেৰ ৰীতিনামেত্ৰা বারাণসিং গন্ত্ৰা পুত্তং দিস্ৰা খিপ্পং নিৰত্তিত্ৰা পুন তস্মিংযেৰ নিগমে নিৰাসং গহেত্ৰা কতিপাহং তেন সদ্ধিং অনাচারং চরিত্ৰা কোসলনগরং গতা. সা ততো পট্ঠায নচিরস্সেৰ তং তং কারণং ৰত্ৰা ‘‘পুত্তস্স সন্তিকং গচ্ছামী’’তি রাজানং আপুচ্ছিত্ৰা গচ্ছন্তী চ আগচ্ছন্তী চ তস্মিং নিগমে অড্ঢমাসমত্তং তেন সদ্ধিং অনাচারং চরি. সম্ম পুণ্ণমুখ, ইত্থিযো নামেতা দুস্সীলা মুসাৰাদিনিযোতি ইদম্পি অতীতং দস্সেন্তো মহাসত্তো ‘‘এৰঞ্হেত’’ন্তিআদিমাহ.
তত্থ ব্রহ্মদত্তস্স মাতরন্তি বারাণসিরজ্জং কারেন্তস্স ব্রহ্মদত্তকুমারস্স মাতরং. তদা কির কুণালো পঞ্চালচণ্ডো অহোসি, তস্মা তং অত্তনা ঞাতকারণং দস্সেন্তো এৰমাহ.
এতা চাতি, সম্ম পুণ্ণমুখ, এতাৰ পঞ্চ ইত্থিযো পাপমকংসু, ন অঞ্ঞাতি সঞ্ঞং মা করি, অথ খো এতা চ অঞ্ঞা চ বহূ পাপকম্মকারিকাতি. ইমস্মিং ঠানে ঠত্ৰা লোকে অতিচারিনীনং ৰত্থূনি কথেতব্বানি. জগতীতি যথা জগতিসঙ্খাতা মহী সমানরত্তা পটিঘাভাৰেন সব্বেসু সমানরত্তা হুত্ৰা সা ৰসুন্ধরা ইতরীতরাপতিট্ঠা ¶ উত্তমানঞ্চ অধমানঞ্চ পতিট্ঠা হোতি, তথা ইত্থিযোপি কিলেসৰসেন সব্বেসম্পি উত্তমাধমানং পতিট্ঠা হোন্তি. ইত্থিযো হি ওকাসং লভমানা কেনচি সদ্ধিং পাপকং করোন্তি নাম. সব্বসহাতি যথা চ সা সব্বমেৰ সহতি ন ফন্দতি ন কুপ্পতি ন চলতি, তথা ইত্থিযো সব্বেপি পুরিসে লোকস্সাদৰসেন সহন্তি. সচে তাসং কোচি পুরিসো চিত্তে পতিট্ঠিতো হোতি, তস্স রক্খণত্থং ন ফন্দন্তি ন চলন্তি ন কোলাহলং করোন্তি ¶ . যথা চ সা ন কুপ্পতি ন চলতি, এৰং ইত্থিযোপি মেথুনধম্মেন ন কুপ্পন্তি ন চলন্তি, ন সক্কা তেন পূরেতুং.
ৰাল়মিগোতি দুট্ঠমিগো. পঞ্চাৰুধোতি মুখস্স চেৰ চতুন্নঞ্চ চরণানং ৰসেনেতং ৰুত্তং. সুরুদ্ধোতি সুলুদ্ধো সুফরুসো. তথিত্থিযোতি যথা হি সীহস্স মুখঞ্চেৰ চত্তারো চ হত্থপাদাতি ¶ পঞ্চাৰুধানি, তথা ইত্থীনম্পি রূপসদ্দগন্ধরসফোট্ঠব্বানি পঞ্চাৰুধানি. যথা সো অত্তনো ভক্খং গণ্হন্তো তেহিপি পঞ্চহি গণ্হাতি, তথা তাপি কিলেসভক্খং গণ্হমানা রূপাদীহি আৰুধেহি পহরিত্ৰা গণ্হন্তি. যথা সো কক্খল়ো পসয্হ খাদতি, এৰং এতাপি কক্খল়া পসয্হ খাদিকা. তথা হেতা থিরসীলেপি পুরিসে অত্তনো বলেন পসয্হকারং কত্ৰা সীলৰিনাসং পাপেন্তি. যথা সো পরহিংসনে রতো, এৰমেতাপি কিলেসৰসেন পরহিংসনে রতা. তাযোতি তা এৰং অগুণসম্মন্নাগতা ন ৰিস্সসে নরো.
গমনিযোতি গণিকাযো. ইদং ৰুত্তং হোতি – সম্ম পুণ্ণমুখ, যানেতানি ইত্থীনং ‘‘ৰেসিযো’’তিআদীনি নামানি, ন এতানি তাসং সভাৰনামানি. ন হেতা ৰেসিযো নাম গমনিযো নাম বন্ধকিযো নাম, সভাৰনামতো পন ৰধিকাযো নাম এতাযো, যা এতা ৰেসিযো নারিযো গমনিযোতি ৰুচ্চন্তি. ৰধিকাযোতি সামিকঘাতিকাযো. স্ৰাযমত্থো মহাহংসজাতকেন দীপেতব্বো. ৰুত্তঞ্হেতং –
‘‘মাযা চেতা মরীচী চ, সোকা রোগা চুপদ্দৰা;
খরা চ বন্ধনা চেতা, মচ্চুপাসা গুহাসযা;
তাসু যো ৰিস্সসে পোসো, সো নরেসু নরাধমো’’তি. (জা. ২.২১.১১৮);
ৰেণিকতাতি কতৰেণিযো. যথা হি মোল়িং বন্ধিত্ৰা অটৰিযং ঠিতচোরো ধনং ৰিলুম্পতি, এৰমেতাপি কিলেসৰসং নেত্ৰা ধনং ৰিলুম্পন্তি. মদিরাৰ দিদ্ধাতি ৰিসমিস্সকা সুরা ৰিয. যথা সা ৰিকারং দস্সেতি, এৰমেতাপি অঞ্ঞেসু পুরিসেসু সারত্তা কিচ্চাকিচ্চং অজানন্তিযো অঞ্ঞস্মিং কত্তব্বে অঞ্ঞমেৰ করোন্তিযো ৰিকারং দস্সেন্তি. ৰাচাসন্থুতিযোতি যথা ৰাণিজো অত্তনো ভণ্ডস্স ৰণ্ণমেৰ ভণতি, এৰমেতাপি ¶ অত্তনো অগুণং পটিচ্ছাদেত্ৰা গুণমেৰ পকাসেন্তি. ৰিপরিৰত্তাযোতি যথা ইস্সমিগস্স সিঙ্গং পরিৰত্তিত্ৰা ঠিতং, এৰং লহুচিত্ততায ৰিপরিৰত্তাযোৰ হোন্তি. উরগমিৰাতি উরগো ৰিয ¶ মুসাৰাদিতায দুজিৰ্হা নাম. সোব্ভমিৰাতি যথা পদরপটিচ্ছন্নো গূথকূপো, এৰং ৰত্থালঙ্কারপটিচ্ছন্না হুত্ৰা ৰিচরন্তি. যথা চ কচৰরেহি পটিচ্ছন্নো আৰাটো অক্কন্তো পাদদুক্খং জনেতি, এৰমেতাপি ৰিস্সাসেন উপসেৰিযমানা. পাতালমিৰাতি যথা মহাসমুদ্দে পাতালং দুপ্পূরং, এৰমেতাপি মেথুনেন ৰিজাযনেন অলঙ্কারেনাতি তীহি দুপ্পূরা. তেনেৰাহ – ‘‘তিণ্ণং, ভিক্খৰে, ধম্মানং অতিত্তো মাতুগামো’’তিআদি.
রক্খসী ¶ ৰিযাতি যথা রক্খসী নাম মংসগিদ্ধতায ধনেন ন সক্কা তোসেতুং, বহুম্পি ধনং পটিক্খিপিত্ৰা মংসমেৰ পত্থেতি, এৰমেতাপি মেথুনগিদ্ধতায বহুনাপি ধনেন ন তুস্সন্তি, ধনং অগণেত্ৰা মেথুনমেৰ পত্থেন্তি. যমোৰাতি যথা যমো একন্তহরো ন কিঞ্চি পরিহরতি, এৰমেতাপি জাতিসম্পন্নাদীসু ন কঞ্চি পরিহরন্তি, সব্বং কিলেসৰসেন সীলাদিৰিনাসং পাপেত্ৰা দুতিযচিত্তৰারে নিরযং উপনেন্তি. সিখীরিৰাতি যথা সিখী সুচিম্পি অসুচিম্পি সব্বং ভক্খযতি, তথেতাপি হীনুত্তমে সব্বে সেৰন্তি. নদীউপমাযম্পি এসেৰ নযো. যেনকা মংচরাতি ভুম্মত্থে করণৰচনং, যত্থ এতাসং কামো হোতি, তত্থেৰ ধাৰন্তি. নেরূতি হিমৰতি একো সুৰণ্ণপব্বতো, তং উপগতা কাকাপি সুৰণ্ণৰণ্ণাৰ হোন্তি. যথা সো, এৰং এতাপি নিব্বিসেসকরা অত্তানং উপগতং একসদিসং কত্ৰা পস্সন্তি.
ৰিসরুক্খোতি অম্বসদিসো কিংপক্করুক্খো. সো নিচ্চমেৰ ফলতি, ৰণ্ণাদিসম্পন্নো চ হোতি, তেন নং নিরাসঙ্কা পরিভুঞ্জিত্ৰা মরন্তি, এৰমেৰ তাপি রূপাদিৰসেন নিচ্চফলিতা রমণীযা ৰিয খাযন্তি. সেৰিযমানা পন পমাদং উপ্পাদেত্ৰা অপাযেসু পাতেন্তি. তেন ৰুত্তং –
‘‘আযতিং দোসং নঞ্ঞায, যো কামে পটিসেৰতি;
ৰিপাকন্তে হনন্তি নং, কিংপক্কমিৰ ভক্খিত’’ন্তি. (জা. ১.১.৮৫);
যথা ৰা ৰিসরুক্খো নিচ্চফলিতো সদা অনত্থাৰহো হোতি, এৰমেতাপি সীলাদিৰিনাসনৰসেন. যথা ৰিসরুক্খস্স মূলম্পি তচোপি পত্তম্পি পুপ্ফম্পি ¶ ফলম্পি ৰিসমেৰাতি নিচ্চফলো, তথেৰ তাসং রূপম্পি…পে… ফোট্ঠব্বম্পি ৰিসমেৰাতি ৰিসরুক্খো ৰিয নিচ্চফলিতাযোতি.
‘‘পনুত্তরেত্থা’’তি গাথাবন্ধেন তমত্থং পাকটং কাতুং এৰমাহ. তত্থ রতনন্তকরিত্থিযোতি সামিকেহি দুক্খসম্ভতানং রতনানং অন্তরাযকরা ইত্থিযো এতানি পরেসং দত্ৰা অনাচারং চরন্তি.
ইতো পরং নানপ্পকারেন অত্তনো ধম্মকথাৰিলাসং দস্সেন্তো আহ –
‘‘চত্তারিমানি, সম্ম পুণ্ণমুখ, যানি ৰত্থূনি কিচ্চে জাতে অনত্থচরানি ভৰন্তি ¶ , তানি পরকুলে ন ৰাসেতব্বানি, গোণং ধেনুং যানং ভরিযা. চত্তারি এতানি পণ্ডিতো ধনানি ঘরা ন ৰিপ্পৰাসযে. ভৰতি চ পনুত্তরেত্থ ৰাক্যং –
‘গোণং ¶ ধেনুঞ্চ যানঞ্চ, ভরিযং ঞাতিকুলে ন ৰাসযে;
ভঞ্জন্তি রথং অযানকা, অতিৰাহেন হনন্তি পুঙ্গৰং;
দোহেন হনন্তি ৰচ্ছকং, ভরিযা ঞাতিকুলে পদুস্সতী’’’তি.
‘‘ছ ইমানি, সম্ম পুণ্ণমুখ, যানি ৰত্থূনি কিচ্চে জাতে অনত্থচরানি ভৰন্তি –
‘অগুণং ধনু ঞাতিকুলে চ ভরিযা, পারং নাৰা অক্খভগ্গঞ্চ যানং;
দূরে মিত্তো পাপসহাযকো চ, কিচ্চে জাতে অনত্থচরানি ভৰন্তী’’’তি.
‘‘অট্ঠহি খলু, সম্ম পুণ্ণমুখ ঠানেহি ইত্থী সামিকং অৰজানাতি – দলিদ্দতা, আতুরতা, জিণ্ণতা, সুরাসোণ্ডতা, মুদ্ধতা, পমত্ততা, সব্বকিচ্চেসু অনুৰত্তনতা, সব্বধনঅনুপ্পদানেন. ইমেহি খলু, সম্ম পুণ্ণমুখ, অট্ঠহি ঠানেহি ইত্থী সামিকং অৰজানাতি. ভৰতি চ পনুত্তরেত্থ ৰাক্যং –
‘‘‘দলিদ্দং ¶ আতুরঞ্চাপি, জিণ্ণকং সুরসোণ্ডকং;
পমত্তং মুদ্ধপত্তঞ্চ, সব্বকিচ্চেসু হাপনং;
সব্বকামপ্পদানেন, অৰজানাতি সামিক’’’ন্তি.
‘‘নৰহি খলু, সম্ম পুণ্ণমুখ ঠানেহি ইত্থী পদোসমাহরতি – আরামগমনসীলা চ হোতি, উয্যানগমনসীলা চ হোতি, নদীতিত্থগমনসীলা চ হোতি, ঞাতিকুলগমনসীলা চ হোতি, পরকুলগমনসীলা চ হোতি, আদাসদুস্সমণ্ডনানুযোগমনুযুত্তসীলা চ হোতি, মজ্জপাযিনী চ হোতি, নিল্লোকনসীলা চ হোতি, সদ্ৰারট্ঠাযিনী চ হোতি. ইমেহি খলু, সম্ম পুণ্ণমুখ, নৰহি ঠানেহি ইত্থী পদোসমাহরতি. ভৰতি চ পনুত্তরেত্থ ৰাক্যং –
‘আরামসীলা ¶ চ উয্যানং, নদী ঞাতি পরকুলং;
আদাসদুস্সমণ্ডনমনুযুত্তা, যা চিত্থী মজ্জপাযিনী.
‘‘‘যা চ নিল্লোকনসীলা, যা চ সদ্ৰারঠাযিনী;
নৰহেতেহি ঠানেহি, পদোসমাহরন্তি ইত্থিযো’’’তি.
‘‘চত্তালীসায খলু, সম্ম পুণ্ণমুখ, ঠানেহি ইত্থী পুরিসং অচ্চাচরতি – ৰিজম্ভতি, ৰিনমতি, ৰিলসতি, ৰিলজ্জতি, নখেন নখং ঘট্টেতি, পাদেন পাদং অক্কমতি, কট্ঠেন পথৰিং ৰিলিখতি, দারকং উল্লঙ্ঘতি উল্লঙ্ঘাপেতি ¶ , কীল়তি কীল়াপেতি, চুম্বতি চুম্বাপেতি, ভুঞ্জতি ভুঞ্জাপেতি, দদাতি, যাচতি, কতমনুকরোতি, উচ্চং ভাসতি, নীচং ভাসতি, অৰিচ্চং ভাসতি, ৰিৰিচ্চং ভাসতি, নচ্চেন গীতেন ৰাদিতেন রোদনেন ৰিলসিতেন ৰিভূসিতেন জগ্ঘতি, পেক্খতি, কটিং চালেতি, গুয্হভণ্ডকং সঞ্চালেতি, ঊরুং ৰিৰরতি, ঊরুং পিদহতি, থনং দস্সেতি, কচ্ছং দস্সেতি, নাভিং দস্সেতি, অক্খিং নিখনতি, ভমুকং উক্খিপতি, ওট্ঠং উপলিখতি, জিৰ্হং নিল্লালেতি, দুস্সং মুঞ্চতি, দুস্সং পটিবন্ধতি, সিরসং মুঞ্চতি, সিরসং বন্ধতি. ইমেহি খলু, সম্ম পুণ্ণমুখ, চত্তালীসায ঠানেহি ইত্থী পুরিসং অচ্চাচরতি.
‘‘পঞ্চৰীসায ¶ খলু, সম্ম পুণ্ণমুখ, ঠানেহি ইত্থী পদুট্ঠা ৰেদিতব্বা ভৰতি – সামিকস্স পৰাসং ৰণ্ণেতি, পৰুট্ঠং ন সরতি, আগতং নাভিনন্দতি, অৰণ্ণং তস্স ভণতি, ৰণ্ণং তস্স ন ভণতি, অনত্থং তস্স চরতি, অত্থং তস্স ন চরতি, অকিচ্চং তস্স করোতি, কিচ্চং তস্স ন করোতি, পরিদহিত্ৰা সযতি, পরম্মুখী নিপজ্জতি, পরিৰত্তকজাতা খো পন হোতি কুঙ্কুমিযজাতা, দীঘং অস্সসতি, দুক্খং ৰেদযতি, উচ্চারপস্সাৰং অভিণ্হং গচ্ছতি, ৰিলোমমাচরতি, পরপুরিসসদ্দং সুত্ৰা কণ্ণসোতং ৰিৰরমোদহতি, নিহতভোগা খো পন হোতি, পটিৰিস্সকেহি সন্থৰং করোতি, নিক্খন্তপাদা খো পন হোতি ৰিসিখানুচারিনী, অতিচারিনী খো পন হোতি নিচ্চং সামিকে অগারৰা পদুট্ঠমনসঙ্কপ্পা, অভিণ্হং দ্ৰারে তিট্ঠতি, কচ্ছানি অঙ্গানি থনানি দস্সেতি, দিসোদিসং গন্ত্ৰা পেক্খতি. ইমেহি খলু সম্ম পুণ্ণমুখ, পঞ্চৰীসায ঠানেহি ইত্থী পদুট্ঠা ৰেদিতব্বা ভৰতি. ভৰতি চ পনুত্তরেত্থ ৰাক্যং –
‘পৰাসং ¶ তস্স ৰণ্ণেতি, গতং তস্স ন সোচতি;
দিস্ৰান পতিমাগতং নাভিনন্দতি, ভত্তারৰণ্ণং ন কদাচি ভাসতি;
এতে পদুট্ঠায ভৰন্তি লক্খণা.
‘অনত্থং তস্স চরতি অসঞ্ঞতা, অত্থঞ্চ হাপেতি অকিচ্চকারিনী;
পরিদহিত্ৰা সযতি পরম্মুখী, এতে পদুট্ঠায ভৰন্তি লক্খণা.
‘পরিৰত্তজাতা ¶ চ ভৰতি কুঙ্কুমী, দীঘঞ্চ অস্সসতি দুক্খৰেদিনী;
উচ্চারপস্সাৰমভিণ্হং গচ্ছতি, এতে পদুট্ঠায ভৰন্তি লক্খণা.
‘ৰিলোমমাচরতি ¶ অকিচ্চকারিনী, সদ্দং নিসামেতি পরস্স ভাসতো;
নিহতভোগা চ করোতি সন্থৰং, এতে পদুট্ঠায ভৰন্তি লক্খণা.
‘কিচ্ছেন লদ্ধং কসিরাভতং ধনং, ৰিত্তং ৰিনাসেতি দুক্খেন সম্ভতং;
পটিৰিস্সকেহি চ করোতি সন্থৰং, এতে পদুট্ঠায ভৰন্তি লক্খণা.
‘নিক্খন্তপাদা ৰিসিখানুচারিনী, নিচ্চঞ্চ সামিম্হি পদুট্ঠমানসা;
অতিচারিনী হোতি অপেতগারৰা, এতে পদুট্ঠায ভৰন্তি লক্খণা.
‘অভিক্খণং তিট্ঠতি দ্ৰারমূলে, থনানি কচ্ছানি চ দস্সযন্তী;
দিসোদিসং পেক্খতি ভন্তচিত্তা, এতে পদুট্ঠায ভৰন্তি লক্খণা.
‘সব্বা নদী ৰঙ্কগতী, সব্বে কট্ঠমযা ৰনা;
সব্বিত্থিযো করে পাপং, লভমানে নিৰাতকে.
‘সচে লভেথ খণং ৰা রহো ৰা, নিৰাতকং ৰাপি লভেথ তাদিসং;
সব্বাৰ ইত্থী কযিরুং নু পাপং, অঞ্ঞং অলত্থ পীঠসপ্পিনাপি সদ্ধিং.
‘নরানমারামকরাসু নারিসু, অনেকচিত্তাসু অনিগ্গহাসু চ;
সব্বত্থ নাপীতিকরাপি চে সিযা, ন ৰিস্সসে তিত্থসমা হি নারিযো’’’তি.
তত্থ ¶ গোণং ধেনুন্তি লিঙ্গৰিপল্লাসেন ৰুত্তং. ঞাতিকুলে পদুস্সতীতি তত্থ সা নিব্ভযা হুত্ৰা তরুণকালতো পট্ঠায ৰিস্সাসকেহি দাসাদীহিপি ¶ সদ্ধিং অনাচারং চরতি, ঞাতকা ঞত্ৰাপি নিগ্গহং ন করোন্তি, অত্তনো অকিত্তিং পরিহরমানা অজানন্তা ৰিয হোন্তি. অনত্থচরানীতি অচরিতব্বানি অত্থানি, অকিচ্চকারানীতি অত্থো. অগুণন্তি জিযারহিতং. পাপসহাযকোতি দুম্মিত্তো.
দলিদ্দতাতি দলিদ্দতায. সেসপদেসুপি এসেৰ নযো. তত্থ দলিদ্দো অলঙ্কারাদীনং অভাৰতো কিলেসেন সঙ্গণ্হিতুং ন সক্কোতীতি তং অৰজানাতি. গিলানো ৰত্থুকামকিলেসকামেহি সঙ্গণ্হিতুং ন সক্কোতি. জরাজিণ্ণো কাযিকৰাচসিকখিড্ডারতিসমত্থো ন হোতি. সুরাসোণ্ডো ¶ তস্সা হত্থপিল়ন্ধনাদীনিপি সুরাঘরঞ্ঞেৰ পৰেসেতি. মুদ্ধো অন্ধবালো রতিকুসলো ন হোতি. পমত্তো দাসিসোণ্ডো হুত্ৰা ঘরদাসীহি সদ্ধিং সংৰসতি, ভরিযং পন অক্কোসতি পরিভাসতি, তেন নং অৰজানাতি. সব্বকিচ্চেসু অনুৰত্তন্তং ‘‘অযং নিত্তেজো, মমেৰ অনুৰত্ততী’’তি তং অক্কোসতি পরিভাসতি. যো পন সব্বং ধনং অনুপ্পদেতি কুটুম্বং পটিচ্ছাপেতি, তস্স ভরিযা সব্বং ধনসারং হত্থে কত্ৰা তং দাসং ৰিয অৰজানাতি, ইচ্ছমানা ‘‘কো তযা অত্থো’’তি ঘরতোপি নং নিক্কড্ঢতি. মুদ্ধপত্তন্তি মুদ্ধভাৰপ্পত্তং.
পদোসমাহরতীতি সামিকে পদোসং আহরতি দুস্সতি, পাপকম্মং করোতীতি অত্থো. আরামগমনসীলাতি সামিকং আপুচ্ছা ৰা অনাপুচ্ছা ৰা অভিণ্হং পুপ্ফারামাদীসু অঞ্ঞতরং গন্ত্ৰা তত্থ অনাচারং চরিত্ৰা ‘‘অজ্জ মযা আরামে রুক্খদেৰতায বলিকম্মং কত’’ন্তিআদীনি ৰত্ৰা বালসামিকং সঞ্ঞাপেতি. পণ্ডিতো পন ‘‘অদ্ধা এসা তত্থ অনাচারং চরতী’’তি পুন তস্সা গন্তুং ন দেতি. এৰং সব্বপদেসুপি অত্থো ৰেদিতব্বো. পরকুলন্তি সন্দিট্ঠসম্ভত্তাদীনং গেহং. তং সা ‘‘অসুককুলে মে ৰড্ঢি পযোজিতা অত্থি, তাৰকালিকং দিন্নকং অত্থি, তং সাধেমী’’তিআদীনি ৰত্ৰা গচ্ছতি. নিল্লোকনসীলাতি ৰাতপানন্তরাদীহি ওলোকনসীলা. সদ্ৰারট্ঠাযিনীতি অত্তনো অঙ্গপচ্চঙ্গানি দস্সেন্তী সদ্ৰারে তিট্ঠতি.
অচ্চাচরতীতি অতিক্কম্ম চরতি, সামিকস্স সন্তিকে ঠিতাৰ অঞ্ঞস্স নিমিত্তং দস্সেতীতি অত্থো. ৰিজম্ভতীতি ‘‘অহং তং দিস্ৰা ৰিজম্ভিস্সামি, তায ¶ সঞ্ঞায ওকাসস্স অত্থিভাৰং ৰা নত্থিভাৰং ৰা জানেয্যাসী’’তি পঠমমেৰ কতসঙ্কেতা ৰা হুত্ৰা অকতসঙ্কেতা ৰাপি ‘‘এৰং এস মযি বজ্ঝিস্সতী’’তি সামিকস্স পস্সে ঠিতাৰ ৰিজম্ভতি ৰিজম্ভনং ¶ দস্সেতি. ৰিনমতীতি কিঞ্চিদেৰ ভূমিযং পাতেত্ৰা তং উক্খিপন্তী ৰিয ওনমিত্ৰা পিট্ঠিং দস্সেতি. ৰিলসতীতি গমনাদীহি ৰা ইরিযাপথেহি অলঙ্কারেন ৰা ৰিলাসং দস্সেতি. ৰিলজ্জতীতি লজ্জন্তী ৰিয ৰত্থেন সরীরং ছাদেতি, কৰাটং ৰা ভিত্তিং ৰা অল্লীযতি. নখেনাতি পাদনখেন পাদনখং, হত্থনখেন হত্থনখং ঘট্টেতি. কট্ঠেনাতি দণ্ডকেন. দারকন্তি অত্তনো ৰা পুত্তং অঞ্ঞস্স ৰা পুত্তং গহেত্ৰা উক্খিপতি ৰা উক্খিপাপেতি ৰা. কীল়তীতি সযং ৰা কীল়তি, দারকং ৰা কীল়াপেতি. চুম্বনাদীসুপি এসেৰ নযো. দদাতীতি তস্স কিঞ্চিদেৰ ফলং ৰা পুপ্ফং ৰা দেতি. যাচতীতি তমেৰ পটিযাচতি. অনুকরোতীতি দারকেন কতং কতং অনুকরোতি. উচ্চন্তি মহাসদ্দৰসেন ৰা থোমনৰসেন ৰা উচ্চং. নীচন্তি মন্দসদ্দৰসেন ৰা অমনাপৰচনেন ৰা পরিভৰৰচনেন ৰা নীচং. অৰিচ্চন্তি বহুজনমজ্ঝে অপ্পটিচ্ছন্নং. ৰিৰিচ্চন্তি রহো পটিচ্ছন্নং. নচ্চেনাতি এতেহি নচ্চাদীহি নিমিত্তং করোতি. তত্থ রোদিতেন নিমিত্তকরণেন রত্তিং দেৰে ৰস্সন্তে ৰাতপানেন হত্থিং আরোপেত্ৰা সেট্ঠিপুত্তেন নীতায পুরোহিতব্রাহ্মণিযা ৰত্থু কথেতব্বং. জগ্ঘতীতি মহাহসিতং হসতি, এৰম্পি নিমিত্তং করোতি ¶ . কচ্ছন্তি উপকচ্ছকং. উপলিখতীতি দন্তেহি উপলিখতি. সিরসন্তি কেসৰট্টিং. এৰং কেসানং মোচনবন্ধনেহিপি পরপুরিসানং নিমিত্তং করোতি, নিযামেত্ৰা ৰা অনিযামেত্ৰা ৰা কোচিদেৰ সারজ্জিস্সতীতিপি করোতিযেৰ.
পদুট্ঠা ৰেদিতব্বা ভৰতীতি অযং মযি পদুট্ঠা কুদ্ধা, কুজ্ঝিত্ৰা চ পন মিচ্ছাচারং চরতীতি পণ্ডিতেন ৰেদিতব্বা ভৰতি. পৰাসন্তি ‘‘অসুকগামে পযুত্তং ধনং নস্সতি, গচ্ছ তং সাধেহি, ৰোহারং করোহী’’তিআদীনি ৰত্ৰা তস্মিং গতে অনাচারং চরিতুকামা পৰাসং ৰণ্ণেতি. অনত্থন্তি অৰড্ঢিং. অকিচ্চন্তি অকত্তব্বযুত্তকং. পরিদহিত্ৰাতি গাল়্হং নিৰাসেত্ৰা. পরিৰত্তকজাতাতি ইতো চিতো চ পরিৰত্তমানা. কুঙ্কুমিযজাতাতি কোলাহলজাতা পাদমূলে নিপন্না পরিচারিকা উট্ঠাপেতি, দীপং জালাপেতি, নানপ্পকারং কোলাহলং করোতি, তস্স কিলেসরতিং নাসেতি. দুক্খং ৰেদযতীতি সীসং মে রুজ্জতীতিআদীনি ৰদতি. ৰিলোমমাচরতীতি আহারং ¶ সীতলং ইচ্ছন্তস্স উণ্হং দেতীতিআদীনং ৰসেন পচ্চনীকৰুত্তি হোতি. নিহতভোগাতি সামিকেন দুক্খসম্ভতানং ভোগানং সুরালোলতাদীহি ৰিনাসিকা. সন্থৰন্তি কিলেসৰসেন সন্থৰং করোতি. নিক্খন্তপাদাতি জারস্স উপধারণত্থায নিক্খন্তপাদা. সামিকেতি পতিম্হি অগারৰেন চ পদুট্ঠমানসায চ অতিচারিনী হোতি.
সব্বিত্থিযোতি ঠপেত্ৰা ৰিপস্সনায তনুকতকিলেসা সেসা সব্বা ইত্থিযো পাপং করেয্যুং. লভমানেতি লব্ভমানে, সংৰিজ্জমানেতি অত্থো. নিৰাতকেতি রহোমন্তনকে পরিভেদকে. খণং ৰা রহো ¶ ৰাতি পাপকরণত্থায ওকাসং ৰা পটিচ্ছন্নট্ঠানং ৰা. কযিরুং নূতি এত্থ নূ-তি নিপাতমত্তং. অলত্থাতি অলদ্ধা. অযমেৰ ৰা পাঠো, অঞ্ঞং সম্পন্নপুরিসং অলভিত্ৰা পীঠসপ্পিনাপি ততো পটিক্কূলতরেনাপি পাপং করেয্যুং. আরামকরাসূতি অভিরতিকারিকাসু. অনিগ্গহাসূতি নিগ্গহেন ৰিনেতুং অসক্কুণেয্যাসু. তিত্থসমাতি যথা তিত্থং উত্তমাধমেসু ন কঞ্চি ন্হাযন্তং ৰারেতি, তথা এতাপি রহো ৰা খণে ৰা নিৰাতকে ৰা সতি ন কঞ্চি পটিক্খিপন্তি.
তথা হি অতীতে বারাণসিযং কণ্ডরী নাম রাজা অহোসি উত্তমরূপধরো. তস্স দেৰসিকং অমচ্চা গন্ধকরণ্ডকসহস্সং আহরন্তি. তেনস্স নিৰেসনে পরিভণ্ডং কত্ৰা গন্ধকরণ্ডকে ফালেত্ৰা গন্ধদারূনি কত্ৰা আহারং পচন্তি. ভরিযাপিস্স অভিরূপা অহোসি নামেন কিন্নরা নাম. পুরোহিতোপিস্স সমৰযো পঞ্চালচণ্ডো নাম বুদ্ধিসম্পন্নো অহোসি. রঞ্ঞো পন পাসাদং নিস্সায অন্তোপাকারে জম্বুরুক্খো নিব্বত্তি, তস্স সাখা পাকারমত্থকে ওলম্বতি. তস্স ছাযায জেগুচ্ছো দুস্সণ্ঠানো পীঠসপ্পী ৰসতি. অথেকদিৰসং কিন্নরা দেৰী ৰাতপানেন ওলোকেন্তী তং দিত্ৰা পটিবদ্ধচিত্তা ¶ হুত্ৰা রত্তিং রাজানং রতিযা সঙ্গণ্হিত্ৰা তস্মিং নিদ্দং ওক্কন্তে সণিকং উট্ঠাযাসনা নানগ্গরসভোজনং সুৰণ্ণসরকে পক্খিপিত্ৰা উচ্ছঙ্গে কত্ৰা সাটকরজ্জুযা ৰাতপানেন ওতরিত্ৰা জম্বুং আরুয্হ সাখায ওরুয্হ পীঠসপ্পিং ভোজেত্ৰা পাপং কত্ৰা আগতমগ্গেনেৰ পাসাদং আরুয্হ গন্ধেহি সরীরং ¶ উব্বট্টেত্ৰা রঞ্ঞা সদ্ধিং নিপজ্জি. এতেনুপাযেন নিবদ্ধং তেন সদ্ধিং পাপং করোতি. রাজা পন ন জানাতি.
সো একদিৰসং নগরং পদক্খিণং কত্ৰা নিৰেসনং পৰেসন্তো জম্বুছাযায সযিতং পরমকারুঞ্ঞপ্পত্তং পীঠসপ্পিং দিস্ৰা পুরোহিতং আহ – ‘‘পস্সেতং মনুস্সপেত’’ন্তি. ‘‘আম, পস্সামি দেৰা’’তি. ‘‘অপি নু খো, সম্ম, এৰরূপং পটিক্কূলং কাচি ইত্থী ছন্দরাগৰসেন উপগচ্ছেয্যা’’তি. তং কথং সুত্ৰা পীঠসপ্পী মানং জনেত্ৰা ‘‘অযং রাজা কিং কথেতি, অত্তনো দেৰিযা মম সন্তিকং আগমনং ন জানাতি মঞ্ঞে’’তি জম্বুরুক্খস্স অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ‘‘সুণ সামি, জম্বুরুক্খে নিব্বত্তদেৰতে, ঠপেত্ৰা তং অঞ্ঞো এতং কারণং ন জানাতী’’তি আহ. পুরোহিতো তস্স কিরিযং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অদ্ধা রঞ্ঞো অগ্গমহেসী জম্বুরুক্খেন গন্ত্ৰা ইমিনা সদ্ধিং পাপং করোতী’’তি. সো রাজানং পুচ্ছি – ‘‘মহারাজ, দেৰিযা তে রত্তিভাগে সরীরসম্ফস্সো কীদিসো হোতী’’তি? ‘‘সম্ম, অঞ্ঞং ন পস্সামি, মজ্ঝিমযামে পনস্সা সরীরং সীতলং হোতী’’তি. ‘‘তেন হি, দেৰ, তিট্ঠতু অঞ্ঞা ইত্থী, অগ্গমহেসী তে কিন্নরাদেৰী ¶ ইমিনা সদ্ধিং পাপং করোতী’’তি. ‘‘সম্ম, কিং ৰদেসি, এৰরূপা পরমৰিলাসসম্পন্না কিং ইমিনা পরমজেগুচ্ছেন সদ্ধিং অভিরমিস্সতী’’তি? ‘‘তেন হি নং, দেৰ, পরিগ্গণ্হাহী’’তি.
সো ‘‘সাধূ’’তি রত্তিং ভুত্তসাযমাসো তায সদ্ধিং নিপ্পজ্জিত্ৰা ‘‘পরিগ্গণ্হিস্সামি ন’’ন্তি পকতিযা নিদ্দুপগমনৰেলায নিদ্দুপগতো ৰিয অহোসি. সাপি উট্ঠায তথেৰ অকাসি. রাজা তস্সা অনুপদঞ্ঞেৰ গন্ত্ৰা জম্বুছাযং নিস্সায অট্ঠাসি. পীঠসপ্পী দেৰিযা কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘ত্ৰং অজ্জ অতিচিরাযিত্ৰা আগতা’’তি হত্থেন কণ্ণসঙ্খলিকং পহরি. অথ নং ‘‘মা মং কুজ্ঝি, সামি, রঞ্ঞো নিদ্দুপগমনং ওলোকেসি’’ন্তি ৰত্ৰা তস্স গেহে পাদপরিচারিকা ৰিয অহোসি. তেন পনস্সা পহারেন সীহমুখকুণ্ডলং কণ্ণতো গল়িত্ৰা রঞ্ঞো পাদমূলে পতি. রাজা ‘‘ৰট্টিস্সতি এত্তক’’ন্তি তং গহেত্ৰা গতো. সাপি তেন সদ্ধিং অতিচরিত্ৰা পুরিমনিযামেনেৰ গন্ত্ৰা রঞ্ঞা সদ্ধিং নিপজ্জিতুং আরভি. রাজা পটিক্খিপিত্ৰা পুনদিৰসে ‘‘কিন্নরাদেৰী মযা দিন্নং সব্বালঙ্কারং অলঙ্করিত্ৰা এতূ’’তি আণাপেসি. সা ‘‘সীহমুখকুণ্ডলং মে সুৰণ্ণকারস্স সন্তিকে’’তি ৰত্ৰা নাগমি, পুন পেসিতে চ পন এককুণ্ডলাৰ আগমাসি ¶ . রাজা পুচ্ছি – ‘‘কহং তে কুণ্ডল’’ন্তি? ‘‘সুৰণ্ণকারস্স সন্তিকে’’তি ¶ . সুৰণ্ণকারং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘কিংকারণা ইমিস্সা কুণ্ডলং ন দেসী’’তি আহ. ‘‘নাহং গণ্হামি দেৰা’’তি. রাজা তস্সা কুজ্ঝিত্ৰা ‘‘পাপে চণ্ডালি মাদিসেন তে সুৰণ্ণকারেন ভৰিতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা তং কুণ্ডলং তস্সা পুরথো খিপিত্ৰা পুরোহিতং আহ – ‘‘সম্ম, সচ্চং তযা ৰুত্তং, গচ্ছ সীসমস্সা ছেদাপেহী’’তি. সো তং রাজগেহেযেৰ একস্মিং পদেসে ঠপেত্ৰা রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা – ‘‘দেৰ, মা কিন্নরাদেৰিযা কুজ্ঝিত্থ, সব্বা ইত্থিযো এৰরূপাযেৰ. সচেপি ইত্থীনং দুস্সীলভাৰং ঞাতুকামোসি, দস্সেস্সামি তে এতাসং পাপকঞ্চেৰ বহুমাযাভাৰঞ্চ, এহি অঞ্ঞাতকৰেসেন জনপদং চরামা’’তি আহ.
রাজা ‘‘সাধূ’’তি মাতরং রজ্জং পটিচ্ছাপেত্ৰা তেন সদ্ধিং চারিকং পক্কামি. তেসং যোজনং মগ্গং গন্ত্ৰা মহামগ্গে নিসিন্নানংযেৰ একো কুটুম্বিকো পুত্তস্সত্থায মঙ্গলং কত্ৰা একং কুমারিকং পটিচ্ছন্নযানে নিসীদাপেত্ৰা মহন্তেন পরিৰারেন গচ্ছতি. তং দিস্ৰা পুরোহিতো রাজানং আহ – ‘‘সচে ইচ্ছসি, ইমং কুমারিকং তযা সদ্ধিং পাপং কারেতুং সক্কা দেৰা’’তি. ‘‘কিং কথেসি, মহাপরিৰারা এসা, ন সক্কা সম্মা’’তি? পুরোহিতো ‘‘তেন হি পস্স, দেৰা’’তি পুরতো গন্ত্ৰা মগ্গতো অৰিদূরে সাণিযা পরিক্খিপিত্ৰা রাজানং অন্তোসাণিযং কত্ৰা সযং মগ্গপস্সে রোদন্তো নিসীদি. অথ নং সো কুটুম্বিকো দিস্ৰা ‘‘তাত, কস্মা রোদসী’’তি ¶ পুচ্ছি. ‘‘ভরিযা মে গরুভারা, তং কুলঘরং নেতুং মগ্গপটিপন্নোস্মি, তস্সা অন্তরামগ্গেযেৰ গব্ভো চলি, এসা অন্তোসাণিযং কিলমতি, কাচিস্সা ইত্থী সন্তিকে নত্থি, মযাপি তত্থ গন্তুং ন সক্কা, ন জানামি ‘কিং ভৰিস্সতী’তি, একং ইত্থিং লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি? ‘‘মা রোদি, বহূ মে ইত্থিযো, একা গমিস্সতী’’তি. ‘‘তেন হি অযমেৰ কুমারিকা গচ্ছতু, এতিস্সাপি মঙ্গলং ভৰিস্সতী’’তি. সো চিন্তেসি – ‘‘সচ্চং ৰদতি, সুণিসাযপি মে মঙ্গলমেৰ, ইমিনা হি নিমিত্তেন সা পুত্তধীতাহি ৰড্ঢিস্সতী’’তি তমেৰ পেসেসি. সা তত্থ পৰিসিত্ৰা রাজানং দিস্ৰাৰ পটিবদ্ধচিত্তা হুত্ৰা পাপমকাসি. রাজাপিস্সা অঙ্গুলিমুদ্দিকং অদাসি. অথ নং কতকিচ্চং নিক্খমিত্ৰা আগতং পুচ্ছিংসু – ‘‘কিং ৰিজাতা’’তি? ‘‘সুৰণ্ণৰণ্ণং পুত্ত’’ন্তি. কুটুম্বিকো তং আদায পাযাসি ¶ . পুরোহিতোপি রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘দিট্ঠা তে, দেৰ, কুমারিকাপি এৰং পাপা, কিমঙ্গং পন অঞ্ঞা, অপি পন তে কিঞ্চি দিন্ন’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘আম, অঙ্গুলিমুদ্দিকা দিন্না’’তি. ‘‘নাস্সা তং দস্সামী’’তি ৰেগেন গন্ত্ৰা যানকং গণ্হিত্ৰা ‘‘কিমেত’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘অযং মে ব্রাহ্মণিযা উস্সীসকে ঠপিতং মুদ্দিকং গহেত্ৰা আগতা, দেহি, অম্ম, মুদ্দিক’’ন্তি আহ. সা তং দদমানা ¶ ব্রাহ্মণং হত্থে নখেন ৰিজ্ঝিত্ৰা ‘‘গণ্হ চোরা’’তি অদাসি.
এৰং ব্রাহ্মণো নানাৰিধেহি উপাযেহি অঞ্ঞাপি বহূ অতিচারিনিযো রঞ্ঞো দস্সেত্ৰা ‘‘ইধ তাৰ এত্তকং হোতু, অঞ্ঞত্থ গমিস্সাম, দেৰা’’তি আহ. রাজা ‘‘সকলজম্বুদীপে চরিতেপি সব্বা ইত্থিযো এৰরূপাৰ ভৰিস্সন্তি, কিং নো এতাহি, নিৰত্তামা’’তি বারাণসিমেৰ পচ্চাগন্ত্ৰা – ‘‘মহারাজ, ইত্থিযো নাম এৰং পাপধম্মা, পকতি এসা এতাসং, খমথ, দেৰ, কিন্নরাদেৰিযা’’তি পুরোহিতেন যাচিতো খমিত্ৰা রাজনিৰেসনতো নং নিক্কড্ঢাপেসি, ঠানতো পন তং অপনেত্ৰা অঞ্ঞং অগ্গমহেসিং অকাসি. তঞ্চ পীঠসপ্পিং নিক্কড্ঢাপেত্ৰা জম্বুসাখং ছেদাপেসি. তদা কুণালো পঞ্চালচণ্ডো অহোসি. ইতি অত্তনা দিট্ঠকারণমেৰ আহরিত্ৰা দস্সেন্তো গাথমাহ –
‘‘যং ৰে দিস্ৰা কণ্ডরীকিন্নরানং, সব্বিত্থিযো ন রমন্তি অগারে;
তং তাদিসং মচ্চং চজিত্ৰা ভরিযা, অঞ্ঞং দিস্ৰা পুরিসং পীঠসপ্পি’’ন্তি.
তস্সত্থো – যং ৰে কণ্ডরিস্স রঞ্ঞো কিন্নরায দেৰিযা চাতি ইমেসং কণ্ডরিকিন্নরানং ৰিরাগকারণং অহোসি, তং দিস্ৰা জানিতব্বং – সব্বিত্থিযো অত্তনো সামিকানং ন রমন্তি অগারে ¶ . তথা হি অঞ্ঞং পীঠসপ্পিং পুরিসং দিস্ৰা তং রাজানং তাদিসং রতিকুসলং মচ্চং চজিত্ৰা ভরিযা তেন মনুস্সপেতেন সদ্ধিং পাপমকাসীতি.
অপরোপি অতীতে বারাণসিযং বকো নাম রাজা ধম্মেন রজ্জং কারেসি. তদা বারাণসিযা পাচীনদ্ৰারৰাসিনো একস্স দলিদ্দস্স পঞ্চপাপী নাম ধীতা অহোসি. সা কির পুব্বেপি একা দলিদ্দধীতা মত্তিকং মদ্দিত্ৰা গেহে ভিত্তিং ৰিলিম্পতি. অথেকো পচ্চেকবুদ্ধো অত্তনো পব্ভারপরিভণ্ডকরণত্থং ¶ ‘‘কহং মত্তিকং লভিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘বারাণসিযং লদ্ধুং সক্কা’’তি চীৰরং পারুপিত্ৰা পত্তহত্থো নগরং পৰিসিত্ৰা তস্সা অৰিদূরে অট্ঠাসি. সা কুজ্ঝিত্ৰা উল্লোকেন্তী পদুট্ঠেন মনসা ‘‘মত্তিকম্পি ভিক্খতী’’তি অৰোচ. পচ্চেকবুদ্ধো নিচ্চলোৰ অহোসি. অথ সা পচ্চেকবুদ্ধং নিচ্চলিতং দিস্ৰা পুন চিত্তং পসাদেত্ৰা, ‘‘সমণ, মত্তিকম্পি ন লভসী’’তি ৰত্ৰা মহন্তং মত্তিকাপিণ্ডং আহরিত্ৰা পত্তে ঠপেসি. সো তায মত্তিকায পব্ভারে পরিভণ্ডমকাসি. সা নচিরস্সেৰ ততো চৰিত্ৰা তস্মিংযেৰ নগরে বহিদ্ৰারগামে দুগ্গতিত্থিযা কুচ্ছিম্হি পটিসন্ধিং গণ্হি. সা দসমাসচ্চযেন মাতু কুচ্ছিতো নিক্খমি. তস্সা মত্তিকাপিণ্ডফলেন ¶ সরীরং ফস্সসম্পন্নং অহোসি, কুজ্ঝিত্ৰা উল্লোকিতত্তা পন হত্থপাদমুখঅক্খিনাসানি পাপানি ৰিরূপানি অহেসুং. তেন তং ‘‘পঞ্চপাপী’’ত্ৰেৰ সঞ্জানিংসু.
অথেকদিৰসং বারাণসিরাজা রত্তিং অঞ্ঞাতকৰেসেন নগরং পরিগ্গণ্হন্তো তং পদেসং গতো. সাপি গামদারিকাহি সদ্ধিং কীল়ন্তী অজানিত্ৰাৰ রাজানং হত্থে গণ্হি. সো তস্সা হত্থসম্ফস্সেন সকভাৰেন সণ্ঠাতুং নাসক্খি, দিব্বসম্ফস্সেন ফুট্ঠো ৰিয অহোসি. সো ফস্সরাগরত্তো তথাৰিরূপম্পি তং হত্থে গহেত্ৰা ‘‘কস্স ধীতাসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘দ্ৰারৰাসিনো’’তি ৰুত্তে অস্সামিকভাৰং পুচ্ছিত্ৰা ‘‘অহং তে সামিকো ভৰিস্সামি, গচ্ছ মাতাপিতরো অনুজানাপেহী’’তি আহ. সা মাতাপিতরো উপগন্ত্ৰা ‘‘একো, অম্ম, পুরিসো মং ইচ্ছতী’’তি ৰত্ৰা ‘‘সোপি দুগ্গতো ভৰিস্সতি, সচে তাদিসম্পি ইচ্ছতি, সাধূ’’তি ৰুত্তে গন্ত্ৰা মাতাপিতূহি অনুঞ্ঞাতভাৰং আরোচেসি. সো তস্মিংযেৰ গেহে তায সদ্ধিং ৰসিত্ৰা পাতোৰ রাজনিৰেসনং পাৰিসি. ততো পট্ঠাযেৰ অঞ্ঞাতকৰেসেন নিবদ্ধং তত্থ গচ্ছতি, অঞ্ঞং ইত্থিং ওলোকেতুম্পি ন ইচ্ছতি.
অথেকদিৰসং তস্সা পিতু লোহিতপক্খন্দিকা উপ্পজ্জি. অসম্ভিন্নখীরসপ্পিমধুসক্খরযুত্তপাযাসোৰ এতস্স ভেসজ্জং, তং তে দলিদ্দতায উপ্পাদেতুং ন সক্কোন্তি ¶ . ততো পঞ্চপাপিমাতা ধীতরং আহ – ‘‘কিং, অম্ম, তৰ সামিকো পাযাসং উপ্পাদেতুং সক্খিস্সতী’’তি? ‘‘অম্ম, মম সামিকেন অম্হেহিপি দুগ্গততরেন ভৰিতব্বং, এৰং সন্তেপি পুচ্ছিস্সামি নং, মা ¶ চিন্তযী’’তি ৰত্ৰা তস্সাগমনৰেলাযং দুম্মনা হুত্ৰা নিসীদি. অথ নং রাজা আগন্ত্ৰা ‘‘কিং দুম্মনাসী’’তি পুচ্ছি. সা তমত্থং আরোচেসি. তং সুত্ৰা রাজা ‘‘ভদ্দে ইদং অতিরসভেসজ্জং, কুতো লভিস্সামী’’তি ৰত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ন সক্কা মযা নিচ্চকালং এৰং চরিতুং, অন্তরামগ্গে পরিস্সযোপি দট্ঠব্বো, সচে খো পন এতং অন্তেপুরং নেস্সামি, এতিস্সা ফস্সসম্পদং অজানন্তা ‘অম্হাকং রাজা যক্খিনিং গহেত্ৰা আগতো’তি কেল়িং করিস্সন্তি, সকলনগরৰাসিনো এতিস্সা সম্ফস্সং জানাপেত্ৰা গরহং মোচেস্সামী’’তি. অথ নং রাজা – ‘‘ভদ্দে, মা চিন্তযি, আহরিস্সামি তে পিতু পাযাস’’ন্তি ৰত্ৰা তায সদ্ধিং অভিরমিত্ৰা রাজনিৰেসনং গন্ত্ৰা পুনদিৰসে তাদিসং পাযাসং পচাপেত্ৰা পণ্ণানি আহরাপেত্ৰা দ্ৰে পুটে কত্ৰা একস্মিং পাযাসং পক্খিপিত্ৰা একস্মিং চূল়ামণিং ঠপেত্ৰা বন্ধিত্ৰা রত্তিভাগে গন্ত্ৰা, ‘‘ভদ্দে, মযং দলিদ্দা, কিচ্ছেন সম্পাদিতং, তৰ পিতরং ‘অজ্জ ইমম্হা পুটা পাযাসং ভুঞ্জ, স্ৰে ইমম্হা’তি ৰদেয্যাসী’’তি আহ. সা তথা অকাসি. অথস্সা পিতা ওজসম্পন্নত্তা পাযাসস্স থোকমেৰ ভুঞ্জিত্ৰা সুহিতো জাতো. সেসং মাতু দত্ৰা সযম্পি ¶ ভুঞ্জি. তযোপি সুহিতা অহেসুং. চূল়ামণিপুটং পন পুনদিৰসত্থায ঠপেসুং.
রাজা নিৰেসনং গন্ত্ৰা মুখং ধোৰিত্ৰাৰ ‘‘চূল়ামণিং মে আহরথা’’তি ৰত্ৰা ‘‘ন পস্সাম, দেৰা’’তি ৰুত্তে ‘‘সকলনগরং ৰিচিনথা’’তি আহ. তে ৰিচিনিত্ৰাপি ন পস্সিংসু. তেন হি বহিনগরে দলিদ্দগেহেসু ভত্তপণ্ণপুটে উপাদায ৰিচিনথাতি. ৰিচিনন্তা তস্মিং ঘটে চূল়ামণিং দিস্ৰা তস্সা মাতাপিতরো ‘‘চোরা’’তি বন্ধিত্ৰা নযিংসু. অথস্সা পিতা, ‘‘সামি, ন মযং চোরা, অঞ্ঞেনাযং মণি আভতো’’তি ৰত্ৰা ‘‘কেনা’’তি ৰুত্তে ‘‘জামাতরা মে’’তি আচিক্খিত্ৰা ‘‘কহং সো’’তি পুচ্ছিতো ‘‘ধীতা মে জানাতী’’তি আহ. ততো ধীতায সদ্ধিং কথেসি – ‘‘অম্ম, সামিকং তে জানাসী’’তি? ‘‘ন জানামী’’তি. ‘‘এৰং সন্তে অম্হাকং জীৰিতং নত্থী’’তি. ‘‘তাত, সো অন্ধকারে আগন্ত্ৰা অন্ধকারে এৰ যাতি, তেনস্স রূপং ন জানামি, হত্থসম্ফস্সেন পন নং জানিতুং সক্কোমী’’তি. সো রাজপুরিসানং আরোচেসি. তেপি রঞ্ঞো আরোচেসুং. রাজা ¶ অজানন্তো ৰিয হুত্ৰা ‘‘তেন হি তং ইত্থিং রাজঙ্গণে অন্তোসাণিযং ঠপেত্ৰা সাণিযা হত্থপ্পমাণং ছিদ্দং কত্ৰা নগরৰাসিনো সন্নিপাতেত্ৰা হত্থসম্ফস্সেন চোরং গণ্হথা’’তি আহ. রাজপুরিসা তথা কাতুং তস্সা সন্তিকং গন্ত্ৰা রূপং দিস্ৰাৰ ৰিপ্পটিসারিনো হুত্ৰা – ‘‘ধী, ধী পিসাচী’’তি জিগুচ্ছিত্ৰা ফুসিতুং ন উস্সহিংসু, আনেত্ৰা পন ¶ নং রাজঙ্গণে অন্তোসাণিযং ঠপেত্ৰা সকলনগরৰাসিনো সন্নিপাতেসুং. সা আগতাগতস্স ছিদ্দেন পসারিতহত্থং গহেত্ৰাৰ ‘‘নো এসো’’তি ৰদতি. পুরিসা তস্সা দিব্বফস্সসদিসে ফস্সে বজ্ঝিত্ৰা অপগন্তুং ন সক্খিংসু, ‘‘সচাযং দণ্ডারহা, দণ্ডং দত্ৰাপি দাসকম্মকারভাৰং উপগন্ত্ৰাপি এতং ঘরে করিস্সামা’’তি চিন্তযিংসু. অথ নে রাজপুরিসা দণ্ডেহি কোট্টেত্ৰা পলাপেসুং. উপরাজানং আদিং কত্ৰা সব্বে উম্মত্তকা ৰিয অহেসুং.
অথ রাজা – ‘‘কচ্চি অহং ভৰেয্য’’ন্তি হত্থং পসারেসি. তং হত্থে গহেত্ৰাৰ ‘‘চোরো মে গহিতো’’তি মহাসদ্দং করি. রাজা তেপি পুচ্ছি – ‘‘তুম্হে এতায হত্থে গহিতা কিং চিন্তযিত্থা’’তি. তে যথাভূতং আরোচেসুং. অথ নে রাজা আহ – ‘‘অহং এতং অত্তনো গেহং আনেতুং এৰং কারেসিং ‘এতিস্সা ফস্সং অজানন্তা মং পরিভৰেয্যু’ন্তি চিন্তেত্ৰা, তস্মা মযা সব্বে তুম্হে জানাপিতা, ৰদথ, ভো দানি, সা কস্স গেহে ভৰিতুং যুত্তা’’তি? ‘‘তুম্হাকং, দেৰা’’তি. অথ নং অভিসিঞ্চিত্ৰা অগ্গমহেসিং অকাসি. মাতাপিতূনম্পিস্সা ¶ ইস্সরিযং দাপেসি. ততো পট্ঠায চ পন তায সম্মত্তো নেৰ ৰিনিচ্ছযং পট্ঠপেসি, ন অঞ্ঞং ইত্থিং ওলোকেসি. তা তস্সা অন্তরং পরিযেসিংসু. সা একদিৰসং দ্ৰিন্নং রাজূনং অগ্গমহেসিভাৰস্স সুপিনে নিমিত্তং দিস্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা সুপিনপাঠকে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘এৰরূপে সুপিনে দিট্ঠে কিং হোতী’’তি পুচ্ছি. তে ইতরাসং ইত্থীনং সন্তিকা লঞ্জং গহেত্ৰা – ‘‘মহারাজ, দেৰিযা সব্বসেতস্স হত্থিনো খন্ধে নিসিন্নভাৰো তুম্হাকং মরণস্স পুব্বনিমিত্তং, হত্থিখন্ধগতায পন চন্দপরামসনং তুম্হাকং পচ্চামিত্তরাজানযনস্স পুব্বনিমিত্ত’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘ইদানি কিং কাতব্ব’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘দেৰ ইমং মারেতুং ন সক্কা, নাৰায পন নং ঠপেত্ৰা নদিযং ৰিস্সজ্জেতুং ৰট্টতী’’তি ৰদিংসু. রাজা আহারৰত্থালঙ্কারেহি সদ্ধিং রত্তিভাগে নং নাৰায ঠপেত্ৰা নদিযং ৰিস্সজ্জেসি.
সা ¶ নদিযা ৰুয্হমানা হেট্ঠানদিযা নাৰায উদকং কীল়ন্তস্স বাৰরিকরঞ্ঞো অভিমুখট্ঠানং পত্তা. তস্স সেনাপতি নাৰং দিস্ৰা ‘‘অযং নাৰা ময্হ’’ন্তি আহ. রাজা ‘‘নাৰায ভণ্ডং ময্হ’’ন্তি ৰত্ৰা আগতায নাৰায তং দিস্ৰা ‘‘কা নাম ত্ৰং পিসাচীসদিসা’’তি পুচ্ছি. সা সিতং কত্ৰা বকস্স রঞ্ঞো অগ্গমহেসিভাৰং কথেত্ৰা সব্বং তং পৰত্তিং তস্স কথেসি. সা পন পঞ্চপাপীতি সকলজম্বুদীপে পাকটা. অথ নং রাজা হত্থে গহেত্ৰা উক্খিপি, সহ গহণেনেৰ ফস্সরাগরত্তো অঞ্ঞাসু ইত্থীসু ইত্থিসঞ্ঞং অকত্ৰা তং ¶ অগ্গমহেসিট্ঠানে ঠপেসি. সা তস্স পাণসমা অহোসি. বকো তং পৰত্তিং সুত্ৰা ‘‘নাহং তস্স অগ্গমহেসিং কাতুং দস্সামী’’তি সেনং সঙ্কড্ঢিত্ৰা তস্স পটিতিত্থে নিৰেসনং কত্ৰা পণ্ণং পেসেসি – ‘‘ভরিযং ৰা মে দেতু যুদ্ধং ৰা’’তি. সো ‘‘যুদ্ধং দস্সামি, ন ভরিয’’ন্তি ৰত্ৰা যুদ্ধসজ্জো অহোসি. উভিন্নং অমচ্চা ‘‘মাতুগামং নিস্সায মরণকিচ্চং নত্থি, পুরিমসামিকত্তা এসা বকস্স পাপুণাতি, নাৰায লদ্ধত্তা বাৰরিকস্স, তস্মা একেকস্স গেহে সত্ত সত্ত দিৰসানি হোতূ’’তি মন্তেত্ৰা দ্ৰেপি রাজানো সঞ্ঞাপেসুং. তে উভোপি অত্তমনা হুত্ৰা তিত্থপটিতিত্থে নগরানি মাপেত্ৰা ৰসিংসু. সা দ্ৰিন্নম্পি তেসং অগ্গমহেসিত্তং কারেসি. দ্ৰেপি তস্সা সম্মত্তা অহেসুং. সা পন একস্স ঘরে সত্তাহং ৰসিত্ৰা নাৰায ইতরস্স ঘরং গচ্ছন্তী নাৰং পাজেত্ৰা নেন্তেন একেন মহল্লকখুজ্জকেৰট্টেন সদ্ধিং নদীমজ্ঝে পাপং করোতি. তদা কুণালো সকুণরাজা ¶ বকো অহোসি, তস্মা ইদং অত্তনা দিট্ঠকারণং আহরিত্ৰা দস্সেন্তো গাথমাহ –
‘‘বকস্স চ বাৰরিকস্স চ রঞ্ঞো, অচ্চন্তকামানুগতস্স ভরিযা;
অৰাচরী পট্ঠৰসানুগস্স, কং ৰাপি ইত্থী নাতিচরে তদঞ্ঞ’’ন্তি.
তত্থ অচ্চন্তকামানুগতস্সাতি অচ্চন্তং কামং অনুগতস্স. অৰাচরীতি অনাচারং চরি. পট্ঠৰসানুগস্সাতি পট্ঠস্স অত্তনো ৰসানুগতস্স, অত্তনো পেসনকারস্স সন্তিকেতি অত্থো. করণত্থে ৰা সামিৰচনং ¶ , তেন সদ্ধিং পাপমকাসীতি ৰুত্তং হোতি. তদঞ্ঞন্তি কতরং তং অঞ্ঞং পুরিসং নাতিচরেয্যাতি অত্থো.
অপরাপি অতীতে ব্রহ্মদত্তস্স ভরিযা পিঙ্গিযানী নাম অগ্গমহেসী সীহপঞ্জরং ৰিৰরিত্ৰা ওলোকেন্তী মঙ্গলঅস্সগোপকং দিস্ৰা রঞ্ঞো নিদ্দুপগমনকালে ৰাতপানেন ওরুয্হ তেন সদ্ধিং অতিচরিত্ৰা পুন পাসাদং আরুয্হ গন্ধেহি সরীরং উব্বট্টেত্ৰা রঞ্ঞা সদ্ধিং নিপজ্জি. অথেকদিৰসং রাজা ‘‘কিং নু খো দেৰিযা অড্ঢরত্তসমযে নিচ্চং সরীরং সীতং হোতি, পরিগ্গণ্হিস্সামি ন’’ন্তি একদিৰসং নিদ্দুপগতো ৰিয হুত্ৰা তং উট্ঠায গচ্ছন্তিং অনুগন্ত্ৰা অস্সবন্ধেন সদ্ধিং অতিচরন্তিং দিস্ৰা নিৰত্তিত্ৰা সযনং অভিরুহি. সাপি অতিচরিত্ৰা আগন্ত্ৰা চূল়সযনকে নিপজ্জি. পুনদিৰসে রাজা অমচ্চগণমজ্ঝেযেৰ তং পক্কোসাপেত্ৰা তং কিচ্চং আৰিকত্ৰা ‘‘সব্বাৰ ইত্থিযো পাপধম্মা’’তি তস্সা ৰধবন্ধছেজ্জভেজ্জারহং দোসং খমিত্ৰা ঠানা চাৰেত্ৰা অঞ্ঞং অগ্গমহেসিং অকাসি. তদা কুণালো রাজা ব্রহ্মদত্তো অহোসি, তেন তং অত্তনা দিট্ঠং আহরিত্ৰা দস্সেন্তো গাথমাহ –
‘‘পিঙ্গিযানী ¶ সব্বলোকিস্সরস্স, রঞ্ঞো পিযা ব্রহ্মদত্তস্স ভরিযা;
অৰাচরী পট্ঠৰসানুগস্স, তং ৰাপি সা নাজ্ঝগা কামকামিনী’’তি.
তত্থ তং ৰাতি সা এৰং অতিচরন্তী তং ৰা অস্সবন্ধং তং ৰা অগ্গমহেসিট্ঠানন্তি উভযম্পি নাজ্ঝগা, উভতো ভট্ঠা অহোসি. কামকামিনীতি কামে পত্থযমানা.
এৰং পাপধম্মা ইত্থিযোতি অতীতৰত্থূহি ¶ ইত্থীনং দোসং কথেত্ৰা অপরেনপি পরিযাযেন তাসং দোসমেৰ কথেন্তো আহ –
‘‘লুদ্ধানং লহুচিত্তানং, অকতঞ্ঞূন দুব্ভিনং;
নাদেৰসত্তো পুরিসো, থীনং সদ্ধাতুমরহতি.
‘‘ন তা পজানন্তি কতং ন কিচ্চং, ন মাতরং পিতরং ভাতরং ৰা;
অনরিযা সমতিক্কন্তধম্মা, সস্সেৰ চিত্তস্স ৰসং ৰজন্তি.
‘‘চিরানুৰুট্ঠম্পি ¶ পিযং মনাপং, অনুকম্পকং পাণসমম্পি ভত্তুং;
আৰাসু কিচ্চেসু চ নং জহন্তি, তস্মাহমিত্থীনং ন ৰিস্সসামি.
‘‘থীনঞ্হি চিত্তং যথা ৰানরস্স, কন্নপ্পকন্নং যথা রুক্খছাযা;
চলাচলং হদযমিত্থিযানং, চক্কস্স নেমি ৰিয পরিৰত্ততি.
‘‘যদা তা পস্সন্তি সমেক্খমানা, আদেয্যরূপং পুরিসস্স ৰিত্তং;
সণ্হাহি ৰাচাহি নযন্তি মেনং, কম্বোজকা জলজেনেৰ অস্সং.
‘‘যদা ন পস্সন্তি সমেক্খমানা, আদেয্যরূপং পুরিসস্স ৰিত্তং;
সমন্ততো নং পরিৰজ্জযন্তি, তিণ্ণো নদীপারগতোৰ কুল্লং.
‘‘সিলেসূপমা সিখিরিৰ সব্বভক্খা, তিক্খমাযা নদীরিৰ সীঘসোতা;
সেৰন্তি হেতা পিযমপ্পিযঞ্চ, নাৰা যথা ওরকুলং পরঞ্চ.
‘‘ন ¶ তা একস্স ন দ্ৰিন্নং, আপণোৰ পসারিতো;
যো তা ময্হন্তি মঞ্ঞেয্য, ৰাতং জালেন বাধযে.
‘‘যথা ¶ নদী চ পন্থো চ, পানাগারং সভা পপা;
এৰং লোকিত্থিযো নাম, ৰেলা তাসং ন ৰিজ্জতি.
‘‘ঘতাসনসমা এতা, কণ্হসপ্পসিরূপমা;
গাৰো বহি তিণস্সেৰ, ওমসন্তি ৰরং ৰরং.
‘‘ঘতাসনং ¶ কুঞ্জরং কণ্হসপ্পং, মুদ্ধাভিসিত্তং পমদা চ সব্বা;
এতে নরো নিচ্চযতো ভজেথ, তেসং হৰে দুব্বিদু সব্বভাৰো.
‘‘নচ্চন্তৰণ্ণা ন বহূন কন্তা, ন দক্খিণা পমদা সেৰিতব্বা;
ন পরস্স ভরিযা ন ধনস্স হেতু, এতিত্থিযো পঞ্চ ন সেৰিতব্বা’’তি.
তত্থ লুদ্ধানন্তি লুব্ভানং. কণৰেরজাতকে (জা. ১.৪.৬৯-৭২) ৰিয বদ্ধচোরেপি সারজ্জনং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. লহুচিত্তানন্তি মুহুত্তমেৰ পরিৰত্তনচিত্তানং. চূল়ধনুগ্গহজাতকেন (জা. ১.৫.১২৮ আদযো) এতং দীপেতব্বং. অকতঞ্ঞুতা পন এতাসং এককনিপাতে তক্কারিযজাতকেন (জা. ১.১৩.১০৪ আদযো) দীপেতব্বা. নাদেৰসত্তোতি ন অদেৰসত্তো দেৰেন অনাসত্তো অযক্খগহিতকো অভূতৰিট্ঠো পুরিসো থীনং সীলৰন্ততং সদ্ধাতুং নারহতি, ভূতৰিট্ঠো পন সদ্দহেয্য. কতন্তি অত্তনো কতং উপকারং. কিচ্চন্তি অত্তনা কত্তব্বং কিচ্চং. ন মাতরন্তি সব্বেপি ঞাতকে ছড্ডেত্ৰা যস্মিং পটিবদ্ধচিত্তা হোন্তি, তঞ্ঞেৰ অনুবন্ধনতো এতে মাতাদযো ন জানন্তি নাম মহাপন্থকমাতা ৰিয. অনরিযাতি নিল্লজ্জা. সস্সেৰাতি সকস্স. আৰাসূতি আপদাসু. কিচ্চেসূতি তেসু তেসু করণীযেসু.
কন্নপ্পকন্নন্তি ওতিণ্ণোতিণ্ণং. যথা হি ৰিসমে পদেসে রুক্খছাযা নিন্নম্পিওরোহতি, থলম্পি অভিরুহতি, তথা এতাসম্পি চিত্তং ন কঞ্চি উত্তমাধমং ৰজ্জেতি. চলাচলন্তি একস্মিংযেৰ অপতিট্ঠিতং. নেমি ৰিযাতি সকটস্স গচ্ছতো চক্কনেমি ৰিয. আদেয্যরূপন্তি গহেতব্বজাতিকং. ৰিত্তন্তি ধনং. নযন্তীতি অত্তনো ৰসং নেন্তি. জলজেনাতি জলজাতসেৰালেন. কম্বোজরট্ঠৰাসিনো কির যদা অটৰিতো অস্সে গণ্হিতুকামা হোন্তি, তদা একস্মিং ¶ ঠানে ৰতিং পরিক্খিপিত্ৰা দ্ৰারং যোজেত্ৰা অস্সানং উদকপানতিত্থে সেৰালং মধুনা মক্খেত্ৰা সেৰালসম্বন্ধানি তীরে তিণানি আদিং কত্ৰা যাৰ পরিক্খেপদ্ৰারা মক্খেন্তি, অস্সা পানীযং পিৰিত্ৰা ¶ রসগিদ্ধেন মধুনা মক্খিতানি তানি তিণানি খাদন্তা অনুক্কমেন তং ঠানং পৰিসন্তি. ইতি যথা তে জলজেন পলোভেত্ৰা ¶ অস্সে ৰসং নেন্তি, তথা এতাপি ধনং দিস্ৰা তস্স গহণত্থায সণ্হাহি ৰাচাহিপি পুরিসং ৰসং নেন্তীতি অত্থো. কুল্লন্তি তরণত্থায গহিতং যং কিঞ্চি.
সিলেসূপমাতি পুরিসানং চিত্তবন্ধনেন সিলেসসদিসা. তিক্খমাযাতি তিখিণমাযা সীঘমাযা. নদীরিৰাতি যথা পব্বতেয্যা নদী সীঘসোতা, এৰং সীঘমাযাতি অত্থো. আপণোৰাতি যথা চ পসারিতাপণো যেসং মূলং অত্থি, তেসঞ্ঞেৰ উপকারো, তথেৰ তাপি. যো তাতি যো পুরিসো তা ইত্থিযো. বাধযেতি সো ৰাতং জালেন বাধেয্য. ৰেলা তাসং ন ৰিজ্জতীতি যথা এতেসং নদীআদীনং ‘‘অসুকৰেলাযমেৰ এত্থ গন্তব্ব’’ন্তি ৰেলা নত্থি, রত্তিম্পি দিৰাপি ইচ্ছিতিচ্ছিতক্খণে উপগন্তব্বানেৰ, অসুকেনেৰাতিপি মরিযাদা নত্থি, অত্থিকেন উপগন্তব্বানেৰ, তথা তাসম্পীতি অত্থো.
ঘতাসনসমা এতাতি যথা অগ্গি ইন্ধনেন ন তপ্পতি, এৰমেতাপি কিলেসরতিযা. কণ্হসপ্পসিরূপমাতি কোধনতায উপনাহিতায ঘোরৰিসতায দুজিৰ্হতায মিত্তদুব্ভিতাযাতি পঞ্চহি কারণেহি কণ্হসপ্পসিরসদিসা. তত্থ বহুলরাগতায ঘোরৰিসতা, পিসুণতায দুজিৰ্হতা, অতিচারিতায মিত্তদুব্ভিতা ৰেদিতব্বা. গাৰো বহি তিণস্সেৰাতি যথা গাৰো খাদিতট্ঠানং ছড্ডেত্ৰা বহি মনাপমনাপস্স তিণস্স ৰরং ৰরং ওমসন্তি খাদন্তি, এৰমেতাপি নিদ্ধনং ছড্ডেত্ৰা অঞ্ঞং সধনমেৰ ভজন্তীতি অত্থো. মুদ্ধাভিসিত্তন্তি রাজানং. পমদা চ সব্বাতি সব্বা চ ইত্থিযো. এতেতি এতে পঞ্চ জনে. নিচ্চযতোতি নিচ্চসঞ্ঞতো, উপট্ঠিতস্সতি অপ্পমত্তোৰ হুত্ৰাতি অত্থো. দুব্বিদূতি দুজ্জানো. সব্বভাৰোতি অজ্ঝাসযো. চিরপরিচিণ্ণোপি হি অগ্গি দহতি, চিরৰিস্সাসিকোপি কুঞ্জরো ঘাতেতি, চিরপরিচিতোপি সপ্পো ডংসতি, চিরৰিস্সাসিকোপি রাজা অনত্থকরো হোতি, এৰং চিরাচিণ্ণাপি ইত্থিযো ৰিকারং দস্সেন্তীতি.
নচ্চন্তৰণ্ণাতি অভিরূপৰতী. ন বহূন কন্তাতি অড্ঢকাসিগণিকা ৰিয বহূনং পিযা মনাপা. ন দক্খিণাতি নচ্চগীতকুসলা. তথারূপা হি ¶ বহুপত্থিতা বহুমিত্তা হোন্তি, তস্মা ন ¶ সেৰিতব্বা. ন ধনস্স হেতূতি যা ধনহেতুযেৰ ভজতি, সা অপরিগ্গহাপি ন সেৰিতব্বা. সা হি ধনং অলভমানা কুজ্ঝতীতি.
এৰং ৰুত্তে মহাজনো মহাসত্তস্স ‘‘অহো সুকথিত’’ন্তি সাধুকারমদাসি. সোপি এত্তকেহি কারণেহি ইত্থীনং অগুণং কথেত্ৰা তুণ্হী অহোসি. তং সুত্ৰা আনন্দো গিজ্ঝরাজা, ‘‘সম্ম কুণাল, অহম্পি অত্তনো ঞাণবলেন ইত্থীনং অগুণং কথেস্সামী’’তি ৰত্ৰা অগুণকথং আরভি. তং দস্সেন্তো সত্থা আহ –
‘‘অথ খলু, ভো, আনন্দো গিজ্ঝরাজা কুণালস্স আদিমজ্ঝকথাপরিযোসানং ৰিদিত্ৰা তাযং ৰেলাযং ইমা গাথা অভাসি –
‘‘পুণ্ণম্পি ¶ চেমং পথৰিং ধনেন, দজ্জিত্থিযা পুরিসো সম্মতায;
লদ্ধা খণং অতিমঞ্ঞেয্য তম্পি, তাসং ৰসং অসতীনং ন গচ্ছে.
‘‘উট্ঠাহকং চেপি অলীনৰুত্তিং, কোমারভত্তারং পিযং মনাপং;
আৰাসু কিচ্চেসু চ নং জহন্তি, তস্মাহমিত্থীনং ন ৰিস্সসামি.
‘‘ন ৰিস্সসে ‘ইচ্ছতি ম’ন্তি পোসো, ন ৰিস্সসে ‘রোদতি মে সকাসে’;
সেৰন্তি হেতা পিযমপ্পিযঞ্চ, নাৰা যথা ওরকূলং পরঞ্চ.
‘‘ন ৰিস্সসে সাখপুরাণসন্থতং, ন ৰিস্সসে মিত্তপুরাণচোরং;
ন ৰিস্সসে রাজানং ‘সখা মম’ন্তি, ন ৰিস্সসে ইত্থি দসন্ন মাতরং.
‘‘ন ¶ ৰিস্সসে রামকরাসু নারিসু, অচ্চন্তসীলাসু অসঞ্ঞতাসু;
অচ্চন্তপেমানুগতস্স ভরিযা, ন ৰিস্সসে তিত্থসমা হি নারিযো.
‘‘হনেয্যুং ছিন্দেয্যুং ছেদাপেয্যুম্পি, কণ্ঠেপি ছেত্ৰা রুধিরং পিৰেয্যুং;
মা দীনকামাসু অসঞ্ঞতাসু, ভাৰং করে গঙ্গতিত্থূপমাসু.
‘‘মুসা ¶ তাসং যথা সচ্চং, সচ্চং তাসং যথা মুসা;
গাৰো বহি তিণস্সেৰ, ওমসন্তি ৰরং ৰরং.
‘‘গতেনেতা পলোভেন্তি, পেক্খিতেন ম্হিতেন চ;
অথোপি দুন্নিৰত্থেন, মঞ্জুনা ভণিতেন চ.
‘‘চোরিযো কথিনা হেতা, ৰাল়া চ লপসক্খরা;
ন তা কিঞ্চি ন জানন্তি, যং মনুস্সেসু ৰঞ্চনং.
‘‘অসা লোকিত্থিযো নাম, ৰেলা তাসং ন ৰিজ্জতি;
সারত্তা চ পগব্ভা চ, সিখী সব্বঘসো যথা.
‘‘নত্থিত্থীনং পিযো নাম, অপ্পিযোপি ন ৰিজ্জতি;
সেৰন্তি হেতা পিযমপ্পিযঞ্চ, নাৰা যথা ওরকূলং পরঞ্চ.
‘‘নত্থিত্থীনং ¶ পিযো নাম, অপ্পিযোপি ন ৰিজ্জতি;
ধনত্তা পটিৰল্লন্তি, লতাৰ দুমনিস্সিতা.
‘‘হত্থিবন্ধং অস্সবন্ধং, গোপুরিসঞ্চ মণ্ডলং;
ছৰডাহকং পুপ্ফছড্ডকং, সধনমনুপতন্তি নারিযো.
‘‘কুলপুত্তম্পি জহন্তি অকিঞ্চনং, ছৰকসমসদিসম্পি;
অনুগচ্ছন্তি অনুপতন্তি, ধনহেতু হি নারিযো’’তি.
তত্থ ¶ আদিমজ্ঝকথাপরিযোসানন্তি কথায আদিমজ্ঝপরিযোসানং. লদ্ধা খণন্তি ওকাসং লভিত্ৰা. ইচ্ছতি মন্তি মং এসা ইচ্ছতীতি পুরিসো ইত্থিং ন ৰিস্সসেয্য. সাখপুরাণসন্থতন্তি হিয্যো ৰা পরে ৰা সন্থতং পুরাণসাখাসন্থতং ন ৰিস্সসে, অপপ্ফোটেত্ৰা অপচ্চৰেক্খিত্ৰা ন পরিভুঞ্জেয্য. তত্র হি দীঘজাতিকো ৰা পৰিসিত্ৰা তিট্ঠেয্যে, পচ্চামিত্তো ৰা সত্থং নিক্খিপেয্য. মিত্তপুরাণচোরন্তি পন্থদূহনট্ঠানে ঠিতং চোরং ‘‘পুরাণমিত্তো মে’’তি ন ৰিস্সসেয্য. চোরা হি যে সঞ্জানন্তি তেযেৰ মারেন্তি. সখা মমন্তি সো হি খিপ্পমেৰ ¶ কুজ্ঝতি, তস্মা রাজানং ‘‘সখা মে’’তি ন ৰিস্সসে. দসন্নমাতরন্তি ‘‘অযং মহল্লিকা ইদানি মং ন অতিচরিস্সতি, অত্তানং রক্খিস্সতী’’তি ন ৰিস্সসেতব্বা. রামকরাসূতি বালানং রতিকরাসু. অচ্চন্তসীলাসূতি অতিক্কন্তসীলাসু. অচ্চন্তপেমানুগতস্সাতি সচেপি অচ্চন্তং অনুগতপেমা অস্স, তথাপি তং ন ৰিস্সসে. কিংকারণা? তিত্থসমা হি নারিযোতি সম্বন্ধো, তিত্থং ৰিয সব্বসাধারণাতি অত্থো.
হনেয্যুন্তি কুদ্ধা ৰা অঞ্ঞপুরিসসারত্তা ৰা হুত্ৰা সব্বমেতং হননাদিং করেয্যুং. মা দীনকামাসূতি হীনজ্ঝাসযাসু সংকিলিট্ঠআসযাসু. ভাৰন্তি এৰরূপাসু সিনেহং মা করে. গঙ্গতিত্থূপমাসূতি সব্বসাধারণট্ঠেন গঙ্গাতিত্থসদিসাসু. মুসাতি মুসাৰাদো তাসং সচ্চসদিসোৰ. গতেনাতিআদীসু পেক্খিতেন পলোভনে উম্মাদন্তীজাতকং, (জা. ২.১৮.৫৭ আদযো) দুন্নিৰত্থেন নিল়িনিকাজাতকং, (জা. ২.১৮.১ আদযো) মঞ্জুনা ভণিতেন ‘‘তুৰটং খো, অয্যপুত্ত, আগচ্ছেয্যাসী’’তি নন্দত্থেরস্স ৰত্থু (উদা. ২২) কথেতব্বং. চোরিযোতি সম্ভতস্স ধনস্স ৰিনাসনেন চোরিযো. কথিনাতি থদ্ধহদযা. ৰাল়াতি দুট্ঠা অপ্পকেনেৰ কুজ্ঝনসীলা. লপসক্খরাতি নিরত্থকলপনেন সক্খরা ৰিয মধুরা. অসাতি অসতিযো লামকা. সারত্তাতি সব্বদা সারত্তা. পগব্ভাতি কাযপাগব্ভিযাদীহি পগব্ভা. যথাতি যথা সিখী সব্বঘসো, এৰমেতাপি সব্বঘসা. পটিৰল্লন্তীতি পরিস্সজন্তি উপগূহন্তি ৰেঠেন্তি. লতাৰাতি যথা লতা রুক্খনিস্সিতা রুক্খং ৰেঠেন্তি, এৰমেতা পুরিসং পরিস্সজন্তি নাম.
হত্থিবন্ধন্তিআদীসু ¶ গোপুরিসো ৰুচ্চতি গোপালকো. ছৰডাহকন্তি ছৰানং ডাহকং, সুসানপালন্তি ৰুত্তং হোতি. পুপ্ফছড্ডকন্তি ৰচ্চট্ঠানসোধকং. সধনন্তি এতেসুপি সধনং অনুগচ্ছন্তিযেৰ ¶ . অকিঞ্চনন্তি অধনং. ছৰকসমসদিসন্তি সুনখমংসখাদচণ্ডালেন সমং সদিসং, তেন নিব্বিসেসম্পি পুরিসং গচ্ছন্তি ভজন্তি. কস্মা? যস্মা অনুপতন্তি ধনহেতু নারিযোতি.
এৰং অত্তনো ঞাণে ঠত্ৰা আনন্দো গিজ্ঝরাজা ইত্থীনং অগুণং কথেত্ৰা তুণ্হী অহোসি. তস্স ৰচনং সুত্ৰা নারদোপি অত্তনো ঞাণে ঠত্ৰা তাসং অগুণং কথেসি. তং দস্সেন্তো সত্থা আহ –
‘‘অথ খলু, ভো, নারদো দেৰব্রাহ্মণো আনন্দস্স গিজ্ঝরাজস্স আদিমজ্ঝকথাপরিযোসানং ৰিদিত্ৰা তাযং ৰেলাযং ইমা গাথা অভাসি –
‘‘‘চত্তারোমে ¶ ন পূরেন্তি, তে মে সুণাথ ভাসতো;
সমুদ্দো ব্রাহ্মণো রাজা, ইত্থী চাপি দিজম্পতি.
‘‘সরিতা সাগরং যন্তি, যা কাচি পথৰিস্সিতা;
তা সমুদ্দং ন পূরেন্তি, ঊনত্তা হি ন পূরতি.
‘‘ব্রাহ্মণো চ অধীযান, ৰেদমক্খানপঞ্চমং;
ভিয্যোপি সুতমিচ্ছেয্য, ঊনত্তা হি ন পূরতি.
‘‘রাজা চ পথৰিং সব্বং, সসমুদ্দং সপব্বতং;
অজ্ঝাৰসং ৰিজিনিত্ৰা, অনন্তরতনোচিতং;
পারং সমুদ্দং পত্থেতি ঊনত্তা হি ন পূরতি.
‘‘একমেকায ইত্থিযা, অট্ঠট্ঠ পতিনো সিযা;
সূরা চ বলৰন্তো চ, সব্বকামরসাহরা;
করেয্য নৰমে ছন্দং, ঊনত্তা হি ন পূরতি.
‘‘সব্বিত্থিযো সিখীরিৰ সব্বভক্খা, সব্বিত্থিযো নদীরিৰ সব্বৰাহী;
সব্বিত্থিযো কণ্টকানংৰ সাখা, সব্বিত্থিযো ধনহেতু ৰজন্তি.
‘‘ৰাতঞ্চ ¶ জালেন নরো পরামসে, ওসিঞ্চযে সাগরমেকপাণিনা;
সকেন হত্থেন করেয্য ঘোসং, যো সব্বভাৰং পমদাসু ওস্সজে.
‘‘চোরীনং বহুবুদ্ধীনং, যাসু সচ্চং সুদুল্লভং;
থীনং ভাৰো দুরাজানো, মচ্ছস্সেৰোদকে গতং.
‘‘অনলা ¶ মুদুসম্ভাসা, দুপ্পূরা তা নদীসমা;
সীদন্তি নং ৰিদিত্ৰান, আরকা পরিৰজ্জযে.
‘‘আৰট্টনী ¶ মহামাযা, ব্রহ্মচরিযৰিকোপনা;
সীদন্তি নং ৰিদিত্ৰান, আরকা পরিৰজ্জযে.
‘‘যং এতা উপসেৰন্তি, ছন্দসা ৰা ধনেন ৰা;
জাতৰেদোৰ সংঠানং, খিপ্পং অনুদহন্তি ন’’’ন্তি.
তত্থ দিজম্পতীতি দিজজেট্ঠকং কুণালং আলপতি. ‘‘সরিতা’’তিআদি ঠপিতমাতিকায ভাজনত্থং ৰুত্তং. ঊনত্তাতি উদকপতিট্ঠানস্স মহন্ততায ঊনা এৰ. অধীযানাতি সজ্ঝাযিত্ৰা. ৰেদমক্খানপঞ্চমন্তি ইতিহাসপঞ্চমং ৰেদচতুক্কং. ঊনত্তাতি সো হি অজ্ঝাসযমহন্ততায সিক্খিতব্বস্স ন পূরতি. অনন্তরতনোচিতন্তি নানারতনেহি ওচিতং পরিপুণ্ণং. ঊনত্তাতি সো হি তণ্হামহন্ততায ন পূরতি. সিযাতি সিযুং, অযমেৰ ৰা পাঠো. সব্বকামরসাহরাতি সব্বেসং কামরসানং আহরকা. ‘‘নৰমে’’তি অট্ঠহি অতিত্তভাৰদস্সনত্থং ৰুত্তং. সা পন দসমেপি ৰীসতিমেপি ততো উত্তরিতরেপি ছন্দং করোতেৰ. ঊনত্তাতি সা হি কামতণ্হায মহন্ততায ন পূরতি. কণ্ডকানংৰ সাখাতি সম্বাধমগ্গে কণ্টকসাখসদিসা. যথা হি সাখা লগ্গিত্ৰা আকড্ঢতি, এৰং এতাপি রূপাদীহি কড্ঢন্তি. যথা সাখা হত্থাদীসু ৰিজ্ঝিত্ৰা দুক্খং উপ্পাদেতি, এৰং এতাপি ফুট্ঠমত্তা সরীরসম্ফস্সেন ৰিজ্ঝিত্ৰা মহাৰিনাসং পাপেন্তি. ৰজন্তীতি পরপুরিসং ৰজন্তি.
পরামসেতি গণ্হেয্য. ওসিঞ্চযেতি ন্হাযিতুং ওতিণ্ণো একেন পাণিনা সকলসমুদ্দউদকং ওসিঞ্চেয্য গহেত্ৰা ছড্ডেয্য. সকেনাতি একেন ¶ অত্তনো হত্থেন তমেৰ হত্থং হরিত্ৰা ঘোসং উপ্পাদেয্য. সব্বভাৰন্তি ‘‘ত্ৰমেৰ ইট্ঠো কন্তো পিযো মনাপো’’তি ৰুচ্চমানো যো পুরিসো ‘‘এৰমেত’’ন্তি সদ্দহন্তো সব্বং অত্তনো অজ্ঝাসযং পমদাসু ওস্সজেয্য, সো জালাদীহি ৰাতগ্গহণাদীনি করেয্যাতি অত্থো. গতন্তি গমনং. অনলাতি তীহি ধম্মেহি অলন্তি ৰচনৰিরহিতা. দুপ্পুরা তাতি যথা মহানদী উদকেন, এৰং কিলেসরতিযা তা দুপ্পূরা. সীদন্তি নং ৰিদিত্ৰানাতি এত্থ নন্তি নিপাতমত্তং, ইত্থিযো অল্লীনা চতূসু অপাযেসু সীদন্তীতি ৰিদিত্ৰা. আৰট্টনীতি যথা আৰট্টনী মহাজনস্স হদযং মোহেত্ৰা অত্তনো ৰসে ৰত্তেতি, এৰমেতাপীতি অত্থো. ৰিকোপনাতি নাসনত্থেন চ গরহত্থেন চ ব্রহ্মচরিযস্স কোপিকা. ছন্দসা ৰাতি পিযসংৰাসেন ৰা. ধনেন ৰাতি ধনহেতু ৰা. সংঠানন্তি যথা জাতৰেদো অত্তনো ঠানং যং যং পদেসং অল্লীযতি, তং তং দহতি, তথা এতাপি যং যং পুরিসং কিলেসৰসেন অল্লীযন্তি, তং তং অনুদহন্তি মহাৰিনাসং পাপেন্তি.
এৰং ¶ নারদেন ইত্থীনং অগুণে পকাসিতে পুন মহাসত্তো ৰিসেসেত্ৰা তাসং অগুণং পকাসেতি. তং ¶ দস্সেতুং সত্থা আহ –
‘‘অথ খলু, ভো, কুণালো সকুণো নারদস্স দেৰব্রাহ্মণস্স আদিমজ্ঝকথাপরিযোসানং ৰিদিত্ৰা তাযং ৰেলাযং ইমা গাথাযো অজ্ঝভাসি –
‘‘‘সল্লপে নিসিতখগ্গপাণিনা, পণ্ডিতো অপি পিসাচদোসিনা;
উগ্গতেজমুরগম্পি আসিদে, একো একায পমদায নালপে.
‘‘লোকচিত্তমথনা হি নারিযো, নচ্চগীতভণিতম্হিতাৰুধা;
বাধযন্তি অনুপট্ঠিতস্সতিং, দীপে রক্খসিগণোৰ ৰাণিজে.
‘‘নত্থি ¶ তাসং ৰিনযো ন সংৰরো, মজ্জমংসনিরতা অসঞ্ঞতা;
তা গিলন্তি পুরিসস্স পাভতং, সাগরেৰ মকরং তিমিঙ্গলো.
‘‘পঞ্চকামগুণসাতগোচরা, উদ্ধতা অনিযতা অসঞ্ঞতা;
ওসরন্তি পমদা পমাদিনং, লোণতোযৰতিযংৰ আপকা.
‘‘যং নরং উপলপেন্তি নারিযো, ছন্দসা ৰা রতিযা ধনেন ৰা;
জাতৰেদসদিসম্পি তাদিসং, রাগদোসৰধিযো দহন্তি নং.
‘‘অড্ঢং ঞত্ৰা পুরিসং মহদ্ধনং, ওসরন্তি সধনং সহত্তনা;
রত্তচিত্তমতিৰেঠযন্তি নং, সাল মালুৰলতাৰ কাননে.
‘‘তা উপেন্তি ৰিৰিধেন ছন্দসা, চিত্রবিম্বমুখিযো অলঙ্কতা;
উহসন্তি পহসন্তি নারিযো, সম্বরোৰ সতমাযকোৰিদা.
‘‘জাতরূপমণিমুত্তভূসিতা, সক্কতা পতিকুলেসু নারিযো;
রক্খিতা ¶ অতিচরন্তি সামিকং, দানৰংৰ হদযন্তরস্সিতা.
‘‘তেজৰাপি ¶ হি নরো ৰিচক্খণো, সক্কতো বহুজনস্স পূজিতো;
নারিনং ৰসগতো ন ভাসতি, রাহুনা উপহতোৰ চন্দিমা.
‘‘যং ¶ করেয্য কুপিতো দিসো দিসং, দুট্ঠচিত্তো ৰসমাগতং অরিং;
তেন ভিয্যো ব্যসনং নিগচ্ছতি, নারিনং ৰসগতো অপেক্খৰা.
‘‘কেসলূননখছিন্নতজ্জিতা, পাদপাণিকসদণ্ডতাল়িতা;
হীনমেৰুপগতা হি নারিযো, তা রমন্তি কুণপেৰ মক্খিকা.
‘‘তা কুলেসু ৰিসিখন্তরেসু ৰা, রাজধানিনিগমেসু ৰা পুন;
ওড্ডিতং নমুচিপাসৰাকরং, চক্খুমা পরিৰজ্জে সুখত্থিকো.
‘‘ওস্সজিত্ৰ কুসলং তপোগুণং, যো অনরিযচরিতানি মাচরি;
দেৰতাহি নিরযং নিমিস্সতি, ছেদগামিমণিযংৰ ৰাণিজো.
‘‘সো ইধ গরহিতো পরত্থ চ, দুম্মতী উপহতো সকম্মুনা;
গচ্ছতী অনিযতো গল়াগল়ং, দুট্ঠগদ্রভরথোৰ উপ্পথে.
‘‘সো উপেতি নিরযং পতাপনং, সত্তিসিম্বলিৰনঞ্চ আযসং;
আৰসিত্ৰা তিরচ্ছানযোনিযং, পেতরাজৰিসযং ন মুঞ্চতি.
‘‘দিব্যখিড্ডরতিযো চ নন্দনে, চক্কৰত্তিচরিতঞ্চ মানুসে;
নাসযন্তি পমদা পমাদিনং, দুগ্গতিঞ্চ পটিপাদযন্তি নং.
‘‘দিব্যখিড্ডরতিযো ¶ ¶ ন দুল্লভা, চক্কৰত্তিচরিতঞ্চ মানুসে;
সোণ্ণব্যম্হনিলযা চ অচ্ছরা, যে চরন্তি পমদাহনত্থিকা.
‘‘কামধাতুসমতিক্কমা গতি, রূপধাতুযা ভাৰো ন দুল্লভো;
ৰীতরাগৰিসযূপপত্তি যা, যে চরন্তি পমদাহনত্থিকা.
‘‘সব্বদুক্খসমত্তিক্কমং ¶ সিৰং, অচ্চন্তমচলিতং অসঙ্খতং;
নিব্বুতেহি সুচিহী ন দুল্লভং, যে চরন্তি পমদাহনত্থিকা’’’তি.
তত্থ সল্লপেতি ‘‘সচে মযা সদ্ধিং সল্লপেস্সসি, সীসং তে পাতেস্সামী’’তি ৰত্ৰা খগ্গং আদায ঠিতেনাপি, ‘‘সল্লপিতমত্তেযেৰ তং খাদিত্ৰা জীৰিতৰিনাসং পাপেস্সামী’’তি দোসিনা হুত্ৰা ঠিতেনাপি পিসাচেন সদ্ধিং সল্লপে. ‘‘উপগতং ডংসিত্ৰা নাসেস্সামী’’তি ঠিতং উগ্গতেজং উরগম্পি আসিদে. একো পন হুত্ৰা রহো একায পমদায ন হি আলপে. লোকচিত্তমথনাতি লোকস্স চিত্তঘাতিকা. দীপে রক্খসিগণোতি যথা দীপে রক্খসিগণো মনুস্সৰেসেন ৰাণিজে উপলাপেত্ৰা অত্তনো ৰসে গতে কত্ৰা খাদতি, এৰং ইমাপি পঞ্চহি কামগুণেহি অত্তনো ৰসে কত্ৰা সত্তে মহাৰিনাসং পাপেন্তীতি অত্থো. ৰিনযোতি আচারো. সংৰরোতি মরিযাদো. পুরিসস্স পাভতন্তি দুক্খসম্ভতং ধনং গিলন্তি নাসেন্তি.
অনিযতাতি অনিযতচিত্তা. লোণতোযৰতিযন্তি লোণতোযৰন্তং সমুদ্দন্তি অত্থো. আপকাতি আপগা, অযমেৰ ৰা পাঠো. যথা সমুদ্দং নদিযো ওসরন্তি, এৰং পমাদিনং পমদাতি অত্থো. ছন্দসাতি পেমেন. রতিযাতি পঞ্চকামগুণরতিযা. ধনেন ৰাতি ধনহেতু ৰা. জাতৰেদসদিসন্তি গুণসম্পত্তিযা অগ্গিমিৰ জলিতম্পি. রাগদোসৰধিযোতি ¶ কামরাগদোসেহি ৰধিকা. রাগদোসগতিযোতিপি পাঠো. ওসরন্তীতি ধনগহণত্থায মধুরৰচনেন তং বন্ধন্তিযো উপগচ্ছন্তি. সধনন্তি সধনা. অযমেৰ ৰা পাঠো, ৰত্থালঙ্কারত্থায কিঞ্চি অত্তনো ধনং দত্ৰাপি ওসরন্তীতি অত্থো. সহত্তনাতি অত্তভাৰেন সদ্ধিং অত্তভাৰম্পি তস্সেৰ পরিচ্চজন্তিযো ৰিয হোন্তি. অতিৰেঠযন্তীতি ধনগহণত্থায অতিৰিয ৰেঠেন্তি পীল়েন্তি.
ৰিৰিধেন ছন্দসাতি নানাৰিধেন আকারেন. চিত্রবিম্বমুখিযোতি অলঙ্কারৰসেন চিত্রসরীরা চিত্রমুখিযো হুত্ৰা. উহসন্তীতি মহাহসিতং হসন্তি. পহসন্তীতি মন্দহসিতং হসন্তি. সম্বরোৰাতি মাযাকারপুরিসো ৰিয অসুরিন্দো ৰিয চ ¶ . দানৰংৰ হদযন্তরস্সিতাতি যথা ‘‘কুতো নু আগচ্ছথ, ভো, তযো জনা’’তি করণ্ডকজাতকে (জা. ১.৯.৮৭ আদযো) হদযন্তরনিস্সিতা অন্তোউদরগতাপি দানৰং অতিচরি, এৰং অতিচরন্তি. অরক্খিতা হেতাতি দীপেতি. ন ভাসতীতি ন ৰিরোচতি হরিতচলোমসকস্সপকুসরাজানো ৰিয. তেনাতি তম্হা অমিত্তেন কতা ব্যসনা অতিরেকতরং ব্যসনন্তি অত্থো. অপেক্খৰাতি সতণ্হো.
কেসলূননখছিন্নতজ্জিতাতি আকড্ঢিত্ৰা লূনকেসা নখেহি ছিন্নগত্তা তজ্জিতা পাদাদীহি চ ¶ তাল়িতাৰ হুত্ৰা. যো কিলেসৰসেন এতেপি ৰিপ্পকারে করোতি, তাদিসং হীনমেৰ উপগতা নারিযো রমন্তি, ন এতে ৰিপ্পকারে পরিহরন্তি, মধুরসমাচারে কিংকারণা তা ন রমন্তি. কুণপেৰ মক্খিকাতি যস্মা জেগুচ্ছহত্থিকুণপাদিম্হি মক্খিকা ৰিয তা হীনেযেৰ রমন্তীতি অত্থো. ওড্ডিতন্তি ন এতা ইত্থিযো নাম, অথ খো ইমেসু ঠানেসু নমুচিনো কিলেসমারস্স মিগপক্খিগহণত্থং লুদ্দকেহি ওড্ডিতং পাসঞ্চ ৰাকরঞ্চাতি মঞ্ঞমানো পঞ্ঞাচক্খুমা পুরিসো দিব্বমানুসিকেন সুখেন অত্থিকো পরিৰজ্জেয্য.
ওস্সজিত্ৰাতি দেৰমনুস্সেসু মহাসম্পত্তিদাযকং তপোগুণং ছড্ডেত্ৰা. যোতি যো পুরিসো অনরিযেসু অপরিসুদ্ধেসু কামগুণেসু কামরতিচরিতানি আচরতি. দেৰতাহি নিরযং নিমিস্সতীতি সো দেৰলোকেন পরিৰত্তিত্ৰা নিরযং গণ্হিস্সতি. ছেদগামিমণিযংৰ ৰাণিজোতি ¶ যথা বালৰাণিজো সতসহস্সগ্ঘভণ্ডং দত্ৰা ছেদগামিমণিকং গণ্হাতি, তথারূপো অযং হোতীতি অত্থো. সোতি সো ইত্থীনং ৰসং গতো. অনিযতোতি এত্তকং নাম কালং অপাযেসু পচ্চিস্সতীতি অনিযতো. গল়াগল়ন্তি দেৰলোকা ৰা মনুস্সলোকা ৰা গল়িত্ৰা অপাযমেৰ গচ্ছতীতি অত্থো. যথা কিং? দুট্ঠগদ্রভরথোৰ উপ্পথেতি, যথা কূটগদ্রভযুত্তরথো মগ্গা ওক্কমিত্ৰা উপ্পথেযেৰ গচ্ছতি, তথা. সত্তিসিম্বলিৰনন্তি সত্তিসদিসেহি কণ্টকেহি যুত্তং আযসং সিম্বলিৰনং. পেতরাজৰিসযন্তি পেতৰিসযঞ্চ কালকঞ্চিকঅসুরৰিসযঞ্চ.
পমাদিনন্তি পমত্তানং. তে হি পমদাসু পমত্তা তাসং সম্পত্তীনং মূলভূতং কুসলং ন করোন্তি, ইতি তেসং পমদা সব্বা তা নাসেন্তি নাম. পটিপাদযন্তীতি তথাৰিধং পুরিসং তা পমাদৰসেনেৰ অকুসলং কারেত্ৰা দুগ্গতিং পটিপাদেন্তি নাম. সোণ্ণব্যম্হনিলযাতি সুৰণ্ণমযৰিমানৰাসিনিযো. পমদাহনত্থিকাতি যে পুরিসা পমদাহি অনত্থিকা হুত্ৰা ব্রহ্মচরিযং চরন্তি. কামধাতুসমতিক্কমাতি কামধাতুসমতিক্কমা যা গতি. রূপধাতুযা ভাৰোতি যো কামধাতুসমতিক্কমগতিসঙ্খাতো রূপধাতুযা ভাৰো, সো তেসং ন দুল্লভো. ৰীতরাগৰিসযূপপত্তি যাতি যা ৰীতরাগৰিসযে সুদ্ধাৰাসলোকে উপপত্তি, সাপি তেসং ন দুল্লভাতি অত্থো. অচ্চন্তন্তি অন্তাতীতং অৰিনাসধম্মং. অচলিতন্তি কিলেসেহি অকম্পিতং. নিব্বুতেহীতি নিব্বুতকিলেসেহি. সুচিহীতি সুচীহি পরিসুদ্ধেহি এৰরূপং নিব্বানং ন দুল্লভন্তি.
এৰং ¶ মহাসত্তো অমতমহানিব্বানং পাপেত্ৰা দেসনং নিট্ঠাপেসি. হিমৰন্তে কিন্নরমহোরগাদযো আকাসে ঠিতা দেৰতা চ ‘‘অহো বুদ্ধলীলায কথিতা’’তি সাধুকারং অদংসু ¶ . আনন্দো গিজ্ঝরাজা নারদো দেৰব্রাহ্মণো পুণ্ণমুখো চ ফুস্সকোকিলো অত্তনো অত্তনো পরিসং আদায যথাঠানমেৰ গমিংসু. মহাসত্তোপি সকট্ঠানমেৰ গতো. ইতরে পন অন্তরন্তরা গন্ত্ৰা মহাসত্তস্স সন্তিকে ওৰাদং গহেত্ৰা তস্মিং ওৰাদে ঠত্ৰা সগ্গপরাযণা অহেসুং.
সত্থা ¶ ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা জাতকং সমোধানেন্তো ওসানগাথা অভাসি –
‘‘কুণালোহং তদা আসিং, উদাযী ফুস্সকোকিলো;
আনন্দো গিজ্ঝরাজাসি, সারিপুত্তো চ নারদো;
পরিসা বুদ্ধপরিসা, এৰং ধারেথ জাতক’’ন্তি.
তে পন ভিক্খূ গমনকালে সত্থানুভাৰেন গন্ত্ৰা আগমনকালে অত্তনো অত্তনোৰ আনুভাৰেন আগতা. তেসং সত্থা মহাৰনেযেৰ কম্মট্ঠানং কথেসি. সব্বেপি তে তং দিৰসমেৰ অরহত্তং পাপুণিংসু. মহাদেৰতাসমাগমো অহোসি. অথস্স ভগৰা মহাসমযসুত্তং (দী. নি. ২.৩৩১ আদযো) কথেসি.
কুণালজাতকৰণ্ণনা চতুত্থা.
[৫৩৭] ৫. মহাসুতসোমজাতকৰণ্ণনা
কস্মা তুৰং রসক এদিসানীতি ইদং সত্থা জেতৰনে ৰিহরন্তো অঙ্গুলিমালত্থেরদমনং আরব্ভ কথেসি. তস্স উপ্পত্তি চ পব্বজ্জা চ উপসম্পদা চ অঙ্গুলিমালসুত্তৰণ্ণনাযং (ম. নি. অট্ঠ. ২.৩৪ আদযো) ৰুত্তনযেন ৰিত্থারতো ৰেদিতব্বা. সো পন সচ্চকিরিযায মূল়্হগব্ভায ইত্থিযা সোত্থিভাৰং কত্ৰা ততো পট্ঠায সুলভপিণ্ডো হুত্ৰা ৰিৰেকমনুব্রূহন্তো অপরভাগে অরহত্তং পত্ৰা অভিঞ্ঞাতোৰ অসীতিযা মহাথেরানং অব্ভন্তরো অহোসি. তস্মিং কালে ধম্মসভাযং কথং সমুট্ঠাপেসুং – ‘‘আৰুসো, অহো ৰত ভগৰতা তথারূপং লুদ্দং লোহিতপাণিং মহাচোরং অঙ্গুলিমালং অদণ্ডেন অসত্থেন দমেত্ৰা নিব্বিসেৰনং করোন্তেন দুক্করং কতং, অহো বুদ্ধা নাম দুক্করকারিনো’’তি. সত্থা গন্ধকুটিযং ঠিতোৰ দিব্বসোতেন তং কথং সুত্ৰা ‘‘অজ্জ মম গমনং বহুপকারং ভৰিস্সতি, মহাধম্মদেসনা পৰত্তিস্সতী’’তি ঞত্ৰা অনোপমায বুদ্ধলীলায ধম্মসভং গন্ত্ৰা ৰরপঞ্ঞত্তাসনে নিসীদিত্ৰা ‘‘কায ¶ নুত্থ, ভিক্খৰে, এতরহি কথায সন্নিসিন্না’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমায নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘অনচ্ছরিযং, ভিক্খৰে, ইদানেৰ পরমাভিসম্বোধিং ¶ পত্তেন মযা এতস্স দমনং, স্ৰাহং পুব্বচরিযং ¶ চরন্তো পদেসঞাণে ঠিতোপি এতং দমেসি’’ন্তি ৰত্ৰা তেহি যাচিতো অতীতং আহরি.
অতীতে কুরুরট্ঠে ইন্দপত্থনগরে কোরব্যো নাম রাজা ধম্মেন রজ্জং কারেসি. তদা বোধিসত্তো তস্স অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তি. দসমাসে অতিক্কন্তে সুৰণ্ণৰণ্ণং পুত্তং ৰিজাযি, সুতৰিত্ততায পন নং ‘‘সুতসোমো’’তি সঞ্জানিংসু. তমেনং রাজা ৰযপ্পত্তং নিক্খসহস্সং দত্ৰা দিসাপামোক্খস্স আচরিযস্স সন্তিকে সিপ্পুগ্গহণত্থায তক্কসিলং পেসেসি. সো আচরিযভাগং আদায নগরা নিক্খমিত্ৰা মগ্গং পটিপজ্জি. তদা বারাণসিযং কাসিরঞ্ঞো পুত্তো ব্রহ্মদত্তকুমারোপি তথেৰ ৰত্ৰা পিতরা পেসিতো নগরা নিক্খমিত্ৰা তমেৰ মগ্গং পটিপজ্জি. অথ সুতসোমো মগ্গং গন্ত্ৰা নগরদ্ৰারে সালায ফলকে ৰিস্সমত্থায নিসীদি. ব্রহ্মদত্তকুমারোপি গন্ত্ৰা তেন সদ্ধিং একফলকে নিসীদি. অথ নং সুতসোমো পটিসন্থারং করোন্তো ‘‘সম্ম, মগ্গকিলন্তোসি, কুতো আগচ্ছসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘বারাণসিতো’’তি ৰুত্তে ‘‘কস্স পুত্তোসী’’তি ৰত্ৰা ‘‘কাসিরঞ্ঞো পুত্তোম্হী’’তি ৰুত্তে ‘‘কো নামোসী’’তি ৰত্ৰা ‘‘অহং ব্রহ্মদত্তকুমারো নামা’’তি ৰুত্তে ‘‘কেন কারণেন ইধাগতোসী’’তি পুচ্ছি. সো ‘‘সিপ্পুগ্গহণত্থাযা’’তি ৰত্ৰা ‘‘ত্ৰম্পি মগ্গকিলন্তোসি, কুতো আগচ্ছসী’’তি তেনেৰ নযেন ইতরং পুচ্ছি. সোপি তস্স সব্বং আচিক্খি. তে উভোপি ‘‘মযং খত্তিযা, একাচরিযস্সেৰ সন্তিকে সিপ্পুগ্গহণত্থায গচ্ছামা’’তি অঞ্ঞমঞ্ঞং মিত্তভাৰং কত্ৰা নগরং পৰিসিত্ৰা আচরিযকুলং গন্ত্ৰা আচরিযং ৰন্দিত্ৰা অত্তনো জাতিআদিং কথেত্ৰা সিপ্পুগ্গহণত্থায আগতভাৰং কথেসুং. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি. তে আচরিযভাগং দত্ৰা সিপ্পং পট্ঠপেসুং.
ন কেৰলঞ্চ তে দ্ৰেৰ, অঞ্ঞেপি তদা জম্বুদীপে একসতমত্তা রাজপুত্তা তস্স সন্তিকে সিপ্পং উগ্গণ্হন্তি. সুতসোমো তেসং জেট্ঠন্তেৰাসিকো হুত্ৰা সিপ্পং উপদিসন্তো নচিরস্সেৰ নিপ্ফত্তিং পাপুণি. সো অঞ্ঞস্স সন্তিকং অগন্ত্ৰা ‘‘সহাযো ¶ মে’’তি ব্রহ্মদত্তস্স কুমারস্সেৰ সন্তিকং গন্ত্ৰা তস্স পিট্ঠিআচরিযো হুত্ৰা সিপ্পং সিক্খাপেসি. ইতরেসম্পি অনুক্কমেন সিপ্পং নিট্ঠিতং. তে অনুযোগং দত্ৰা আচরিযং ৰন্দিত্ৰা সুতসোমং পরিৰারেত্ৰা নিক্খমিংসু. অথ নে সুতসোমো মগ্গন্তরে ঠত্ৰা উয্যোজেন্তো ‘‘তুম্হে অত্তনো অত্তনো পিতূনং সিপ্পং দস্সেত্ৰা রজ্জেসু ¶ পতিট্ঠহিস্সথ, পতিট্ঠিতা চ পন মমোৰাদং করেয্যাথা’’তি আহ. ‘‘কিং ¶ , আচরিযা’’তি? ‘‘পক্খদিৰসেসু উপোসথিকা হুত্ৰা মা ঘাতং করেয্যাথা’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিংসু. বোধিসত্তোপি অঙ্গৰিজ্জাপাঠকত্তা ‘‘অনাগতে বারাণসিযং ব্রহ্মদত্তকুমারং নিস্সায মহাভযং উপ্পজ্জিস্সতী’’তি ঞত্ৰা তে এৰং ওৰদিত্ৰা উয্যোজেসি. তে সব্বেপি অত্তনো অত্তনো জনপদং গন্ত্ৰা পিতূনং সিপ্পং দস্সেত্ৰা রজ্জেসু পতিট্ঠায পতিট্ঠিতভাৰঞ্চেৰ ওৰাদে ৰত্তনভাৰঞ্চ জানাপেতুং পণ্ণাকারেন সদ্ধিং পণ্ণানি পহিণিংসু. মহাসত্তো তং পৰত্তিং সুত্ৰা ‘‘অপ্পমত্তাৰ হোথা’’তি পণ্ণানি পটিপেসেসি.
তেসু বারাণসিরাজা ৰিনা মংসেন ভত্তং ন ভুঞ্জতি. উপোসথদিৰসত্থাযপিস্স মংসং গহেত্ৰা ঠপেসি. অথেকদিৰসং এৰং ঠপিতমংসং ভত্তকারকস্স পমাদেন রাজগেহে কোলেয্যকসুনখা খাদিংসু. ভত্তকারকো তং মংসং অদিত্ৰা কহাপণমুট্ঠিং আদায চরন্তোপি মংসং উপ্পাদেতুং অসক্কোন্তো ‘‘সচে অমংসকভত্তং উপনামেস্সামি, জীৰিতং মে নত্থি, কিং নু খো করিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘অত্থেসো উপাযো’’তি ৰিকালে আমকসুসানং গন্ত্ৰা মুহুত্তমতস্স পুরিসস্স ঊরুমংসং আহরিত্ৰা সুপক্কং পচিত্ৰা ভত্তং উপনামেসি. রঞ্ঞো মংসখণ্ডং জিৰ্হগ্গে ঠপিতমত্তমেৰ সত্ত রসহরণিসহস্সানি ফরি, সকলসরীরং খোভেত্ৰা অট্ঠাসি. কিংকারণা? পুব্বে চস্স সেৰনতায. সো কির অতীতানন্তরে অত্তভাৰে যক্খো হুত্ৰা বহুং মনুস্সমংসং খাদিতপুব্বো, তেনস্স তং পিযং অহোসি ¶ . সো ‘‘সচাহং তুণ্হীযেৰ ভুঞ্জিস্সামি, ন মে অযং ইমং মংসং কথেস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা সহ খেল়েন ভূমিযং পাতেসি. ‘‘নিদ্দোসং, দেৰ, খাদাহী’’তি ৰুত্তে মনুস্সে পটিক্কমাপেত্ৰা ‘‘অহমেতস্স নিদ্দোসভাৰং জানামি, কিং নামেতং মংস’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘পুরিমদিৰসেসু পরিভোগমংসমেৰ, দেৰা’’তি. ‘‘ননু অঞ্ঞস্মিং কালে অযং রসো নত্থী’’তি? ‘‘অজ্জ সুপক্কং, দেৰা’’তি. ‘‘ননু পুব্বেপি এৰমেৰ পচসী’’তি. অথ নং তুণ্হীভূতং ঞত্ৰা ‘‘সভাৰং কথেহি, নো চে কথেসি, জীৰিতং তে নত্থী’’তি আহ. সো অভযং যাচিত্ৰা যথাভূতং কথেসি. রাজা ‘‘মা সদ্দমকাসি, পকতিযা পচনকমংসং ত্ৰং খাদিত্ৰা ময্হং মনুস্সমংসমেৰ পচাহী’’তি আহ. ‘‘ননু দুক্করং, দেৰা’’তি? ‘‘মা ভাযি, ন দুক্কর’’ন্তি. ‘‘নিবদ্ধং কুতো লভিস্সামি, দেৰা’’তি? ‘‘ননু বন্ধনাগারে বহূ মনুস্সা’’তি. সো ততো পট্ঠায তথা অকাসি.
অপরভাগে ¶ বন্ধনাগারে মনুস্সেসু খীণেসু ‘‘ইদানি কিং করিস্সামি, দেৰা’’তি আহ. ‘‘অন্তরামগ্গে সহস্সভণ্ডিকং খিপিত্ৰা যো তং গণ্হাতি, তং ‘চোরো’তি গহেত্ৰা মারেহী’’তি আহ. সো তথা অকাসি. অপরভাগে রাজভযেন সহস্সভণ্ডিকং ওলোকেন্তম্পি অদিস্ৰা ‘‘ইদানি কিং করিস্সামী’’তি আহ. ‘‘যদা ভেরিৰেলায নগরং আকুলং হোতি, তদা ত্ৰং পন একস্মিং ¶ ঘরসন্ধিম্হি ৰা ৰীথিযং ৰা চতুক্কে ৰা ঠত্ৰা মনুস্সে মারেত্ৰা মংসং গণ্হাহী’’তি. সো ততো পট্ঠায তথা কত্ৰা থূলমংসং আদায গচ্ছতি. তেসু তেসু ঠানেসু কল়েৰরানি দিস্সন্তি. মম মাতা ন পঞ্ঞাযতি, মম পিতা ন পঞ্ঞাযতি, মম ভাতা ভগিনী চ ন পঞ্ঞাযতি, মনুস্সানং পরিদেৰনসদ্দো সূযতি. নাগরা ভীততসিতা ‘‘ইমে মনুস্সে সীহো নু খো খাদতি, ব্যগ্ঘো নু খো খাদতি, যক্খো নু খো খাদতী’’তি ওলোকেন্তা পহারমুখং দিস্ৰা ‘‘একো মনুস্সখাদকো চোরো ইমে খাদতী’’তি মঞ্ঞন্তি. মহাজনা রাজঙ্গণে সন্নিপতিত্ৰা উপক্কোসিংসু. রাজা ‘‘কিং, তাতা’’তি পুচ্ছি. ‘‘দেৰ ইমস্মিং নগরে মনুস্সখাদকো চোরো অত্থি, তং গণ্হাপেথা’’তি আহংসু. ‘‘অহং কথং তং জানিস্সামি, কিং অহং নগরং রক্খন্তোপি চরামী’’তি.
মহাজনা ‘‘রাজা নগরেন ¶ অনত্থিকো, কাল়হত্থিসেনাপতিস্স আচিক্খিস্সামা’’তি গন্ত্ৰা তস্স তং কথেত্ৰা ‘‘চোরং পরিযেসিতুং ৰট্টতী’’তি ৰদিংসু. সো ‘‘সাধু সত্তাহং আগমেথ, পরিযেসিত্ৰা চোরং দস্সামী’’তি মহাজনে উয্যোজেত্ৰা পুরিসে আণাপেসি, ‘‘তাতা, নগরে কির মনুস্সখাদকো চোরো অত্থি, তুম্হে তেসু তেসু ঠানেসু নিলীযিত্ৰা তং গণ্হথা’’তি. তে ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা ততো পট্ঠায নগরং পরিগ্গণ্হন্তি. ভত্তকারকোপি একস্মিং ঘরসন্ধিম্হি সম্পটিচ্ছন্নো হুত্ৰা একং ইত্থিং মারেত্ৰা ঘনঘনমংসং আদায পচ্ছিযং পূরেতুং আরভি. অথ নং তে পুরিসা গহেত্ৰা পোথেত্ৰা পচ্ছাবাহং বন্ধিত্ৰা ‘‘গহিতো মনুস্সখাদকো চোরো’’তি মহাসদ্দং করিংসু. মহাজনো তং পরিৰারেসি. অথ নং সুট্ঠু বন্ধিত্ৰা মংসপচ্ছিং গীৰায বন্ধিত্ৰা আদায সেনাপতিস্স দস্সেসুং. সেনাপতি তং দিস্ৰা ‘‘কিং নু খো এস ইমং মংসং খাদতি, উদাহু অঞ্ঞেন মংসেন মিস্সেত্ৰা ৰিক্কিণাতি, উদাহু ¶ অঞ্ঞস্স ৰচনেন মারেতী’’তি চিন্তেত্ৰা তমত্থং পুচ্ছন্তো পঠমং গাথমাহ –
‘‘কস্মা তুৰং রসক এদিসানি, করোসি কম্মানি সুদারুণানি;
হনাসি ইত্থী পুরিসে চ মূল়্হো, মংসস্স হেতু অদু ধনস্স কারণা’’তি.
তত্থ রসকাতি ভত্তকারণং আলপতি.
ইতো পরং উত্তানসম্বন্ধানি ৰচনপটিৰচনানি পাল়িৰসেনেৰ ৰেদিতব্বানি –
‘‘ন ¶ অত্তহেতূ ন ধনস্স কারণা, ন পুত্তদারস্স সহাযঞাতিনং;
ভত্তা চ মে ভগৰা ভূমিপালো, সো খাদতি মংসং ভদন্তেদিসং.
‘‘সচে তুৰং ভত্তুরত্থে পযুত্তো, করোসি কম্মানি সুদারুণানি;
পাতোৰ ¶ অন্তেপুরং পাপুণিত্ৰা, লপেয্যাসি মে রাজিনো সম্মুখে তং.
‘‘তথা করিস্সামি অহং ভদন্তে, যথা তুৰং ভাসসি কাল়হত্থি;
পাতোৰ অন্তেপুরং পাপুণিত্ৰা, ৰক্খামি তে রাজিনো সম্মুখে ত’’ন্তি.
তত্থ ভগৰাতি গারৰাধিৰচনং. সচে তুৰন্তি ‘‘সচ্চং নু খো ভণতি, উদাহু মরণভযেন মুসা ভণতী’’তি ৰীমংসন্তো এৰমাহ. তত্থ সুদারুণানীতি মনুস্সঘাতকম্মানি. সম্মুখে তন্তি সম্মুখে ঠত্ৰা এৰং ৰদেয্যাসীতি. সো সম্পটিচ্ছন্তো গাথমাহ.
অথ নং সেনাপতি গাল়্হবন্ধনমেৰ সযাপেত্ৰা ৰিভাতায রত্তিযা অমচ্চেহি চ নাগরেহি চ সদ্ধিং মন্তেত্ৰা সব্বেসু একচ্ছন্দেসু জাতেসু সব্বট্ঠানেসু আরক্খং ঠপেত্ৰা নগরং হত্থগতং কত্ৰা রসকস্স গীৰাযং মংসপচ্ছিং ¶ বন্ধিত্ৰা আদায রাজনিৰেসনং পাযাসি. সকলনগরং ৰিরৰি. রাজা হিয্যো ভুত্তপাতরাসো সাযমাসম্পি অলভিত্ৰা ‘‘রসকো ইদানি আগচ্ছিস্সতি, ইদানি আগচ্ছস্সতী’’তি নিসিন্নোৰ তং রত্তিং ৰীতিনামেত্ৰা ‘‘অজ্জপি রসকো নাগচ্ছতি, নাগরানঞ্চ মহাসদ্দো সূযতি, কিং নূ খো এত’’ন্তি ৰাতপানেন ওলোকেন্তো তং তথা আনীযমানং দিস্ৰা ‘‘পাকটং ইদং কারণং জাত’’ন্তি চিন্তেত্ৰা সতিং উপট্ঠপেত্ৰা পল্লঙ্কেযেৰ নিসীদি. কাল়হত্থিপি নং উপসঙ্কমিত্ৰা অনুযুঞ্জি, সোপিস্স কথেসি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘ততো রত্যা ৰিৰসানে, সূরিযুগ্গমনং পতি;
কাল়ো রসকমাদায, রাজানং উপসঙ্কমি;
উপসঙ্কম্ম রাজানং, ইদং ৰচনমব্রৰি.
‘‘সচ্চং কির মহারাজ, রসকো পেসিতো তযা.
হনতি ইত্থিপুরিসে, তুৰং মংসানি খাদসি.
‘‘এৰমেৰ ¶ ¶ তথা কাল়, রসকো পেসিতো মযা;
মম অত্থং করোন্তস্স, কিমেতং পরিভাসসী’’তি.
তত্থ কাল়াতি কাল়হত্থি. এৰমেৰাতি তেন সেনাপতিনা তেজৰন্তেন অনুযুত্তো রাজা মুসা ৰত্তুং অসক্কোন্তো এৰমাহ. তত্থ তথাতি ইদং পুরিমস্স ৰেৰচনং. মম অত্থন্তি মম ৰুড্ঢিং. করোন্তস্সাতি করোন্তং. কিমেতন্তি কস্মা এতং. পরিভাসসীতি অহো দুক্করং করোসি, কাল়হত্থি ত্ৰং নাম অঞ্ঞং চোরং অগ্গহেত্ৰা মম পেসনকারকং গণ্হাসীতি তস্স ভযং জনেন্তো কথেসি.
তং সুত্ৰা সেনাপতি ‘‘অযং সকেনেৰ মুখেন পটিজানাতি, অহো সাহসিকো, এত্তকং নাম কালং ইমে মনুস্সা এতেন খাদিতা, ৰারেস্সামি ন’’ন্তি চিন্তেত্ৰা আহ – ‘‘মহারাজ, মা এৰং করি, মা মনুস্সমংসং খাদসী’’তি. ‘‘কাল়হত্থি কিং কথেসি, নাহং ৰিরমিতুং সক্কোমী’’তি. ‘‘মহারাজ, সচে ন ৰিরমিস্সসি, অত্তানঞ্চ রট্ঠঞ্চ নাসেস্সসী’’তি. ‘‘এৰং নস্সন্তেপি অহং নেৰ ততো ৰিরমিতুং সক্কোমী’’তি. ততো সেনাপতি তস্স সঞ্ঞাপনত্থায ৰত্থুং আহরিত্ৰা দস্সেতি – অতীতস্মিঞ্হি কালে মহাসমুদ্দে ছ মহামচ্ছা অহেসুং. তেসু আনন্দো তিমিনন্দো অজ্ঝারোহোতি ¶ ইমে তযো মচ্ছা পঞ্চযোজনসতিকা, তিমিঙ্গলো তিমিরপিঙ্গলো মহাতিমিরপিঙ্গলোতি ইমে তযো মচ্ছা সহস্সযোজনিকা হোন্তি. তে সব্বেপি পাসাণসেৰালভক্খা অহেসুং. তেসু আনন্দো মহাসমুদ্দস্স একপস্সে ৰসতি. তং বহূ মচ্ছা দস্সনায উপসঙ্কমন্তি, একদিৰসং ‘‘সব্বেসং দ্ৰিপদচতুপ্পদানং সত্তানং রাজা পঞ্ঞাযতি, অম্হাকং রাজা নত্থি, মযম্পেতং রাজানং করিস্সামা’’তি চিন্তেত্ৰা সব্বে একচ্ছন্দা হুত্ৰা আনন্দং রাজানং করিংসু. তে মচ্ছা ততো পট্ঠায তস্স সাযং পাতোৰ উপট্ঠানং গচ্ছন্তি.
অথেকদিৰসং আনন্দো একস্মিং পব্বতে পাসাণসেৰালং খাদন্তো অজানিত্ৰা ‘‘সেৰালো’’তি সঞ্ঞায একং মচ্ছং ¶ খাদি. তস্স তং মংসং খাদন্তস্স সকলসরীরং সঙ্খোভেসি. সো ‘‘কিং নু খো ইদং অতিৰিয মধুর’’ন্তি নীহরিত্ৰা ওলোকেন্তো মচ্ছমংসখণ্ডং দিস্ৰা ‘‘এত্তকং কালং অজানিত্ৰা ন খাদামী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘সাযং পাতোপি মচ্ছানং আগন্ত্ৰা গমনকালে একং দ্ৰে মচ্ছে খাদিস্সামি, পাকটং কত্ৰা খাদিযমানে একোপি মং ন উপসঙ্কমিস্সতি, সব্বে পলাযিস্সন্তি, পটিচ্ছন্নো হুত্ৰা পচ্ছা ওসক্কিতোসক্কিতং পহরিত্ৰা খাদিস্সামী’’তি তথা কত্ৰা খাদি. মচ্ছা পরিক্খযং গচ্ছন্তা চিন্তযিংসু. ‘‘কুতো নু খো ঞাতীনং ভযং উপ্পজ্জিস্সতী’’তি. অথেকো পণ্ডিতো মচ্ছো ‘‘ময্হং আনন্দস্স কিরিযা ¶ ন রুচ্চতি, পরিগ্গণ্হিস্সামি ন’’ন্তি মচ্ছেসু উপট্ঠানং গতেসু আনন্দস্স কণ্ণপত্তে পটিচ্ছন্নো অট্ঠাসি. আনন্দো মচ্ছে উয্যোজেত্ৰা সব্বপচ্ছতো গচ্ছন্তং মচ্ছং খাদি. সো পণ্ডিতমচ্ছো তস্স কিরিযং দিস্ৰা ইতরেসং আরোচেসি. তে সব্বেপি ভীততসিতা পলাযিংসু.
আনন্দো ততো পট্ঠায মচ্ছমংসগিদ্ধেন অঞ্ঞং গোচরং ন গণ্হি. সো জিঘচ্ছায পীল়িতো কিলন্তো ‘‘কহং নু খো ইমে গতা’’তি তে মচ্ছে পরিযেসন্তো একং পব্বতং দিস্ৰা ‘‘মম ভযেন ইমং পব্বতং নিস্সায ৰসন্তি মঞ্ঞে, পব্বতং পরিক্খিপিত্ৰা উপধারেস্সামী’’তি নঙ্গুট্ঠেন চ সীসেন চ উভো পস্সে পরিক্খিপিত্ৰা গণ্হি. ততো ‘‘সচে ইধ ৰসন্তি, পলাযিস্সন্তী’’তি পব্বতং পরিক্খিপন্তং অত্তনো নঙ্গুট্ঠং দিস্ৰা ‘‘অযং মচ্ছো মং ৰঞ্চেত্ৰা পব্বতং নিস্সায ৰসতী’’তি কুদ্ধো পণ্ণাসযোজনমত্তং সকনঙ্গুট্ঠখণ্ডং অঞ্ঞমচ্ছসঞ্ঞায দল়্হং গহেত্ৰা মুরুমুরাযন্তো ¶ খাদি, দুক্খৰেদনা উপ্পজ্জি. লোহিতগন্ধেন মচ্ছা সন্নিপতিত্ৰা লুঞ্জিত্ৰা খাদন্তা যাৰ সীসা আগমংসু. মহাসরীরতায ¶ পরিৰত্তেতুং অসক্কোন্তো তত্থেৰ জীৰিতক্খযং পাপুণি, পব্বতরাসি ৰিয অট্ঠিরাসি অহোসি. আকাসচারিনো তাপসপরিব্বাজকা মনুস্সানং কথযিংসু. সকলজম্বুদীপে মনুস্সা জানিংসু. তং ৰত্থুং আহরিত্ৰা দস্সেন্তো কাল়হত্থি আহ –
‘‘আনন্দো সব্বমচ্ছানং, খাদিত্ৰা রসগিদ্ধিমা;
পরিক্খীণায পরিসায, অত্তানং খাদিযা মতো.
‘‘এৰং পমত্তো রসগারৰে রত্তো, বালো যদী আযতি নাৰবুজ্ঝতি;
ৰিধম্ম পুত্তে চজি ঞাতকে চ, পরিৰত্তিয অত্তানঞ্ঞেৰ খাদতি.
‘‘ইদং তে সুত্ৰান ৰিগেতু ছন্দো, মা ভক্খযী রাজ মনুস্সমংসং;
মা ত্ৰং ইমং কেৰলং ৰারিজোৰ, দ্ৰিপদাধিপ সুঞ্ঞমকাসি রট্ঠ’’ন্তি.
তত্থ আনন্দোতি, মহারাজ, অতীতস্মিং কালে মহাসমুদ্দে পঞ্চসতযোজনিকো আনন্দো নাম মহামচ্ছো সব্বেসং মচ্ছানং রাজা মহাসমুদ্দস্স একপস্সে ঠিতো. খাদিত্ৰাতি সকজাতিকানং মচ্ছানং রসগিদ্ধিমা মচ্ছে খাদিত্ৰা. পরিক্খীণাযাতি মচ্ছপরিসায খযপ্পত্তায. অত্তানন্তি অঞ্ঞং গোচরং অগ্গহেত্ৰা পব্বতং পরিক্খিপন্তো পণ্ণাসযোজনমত্তং অত্তনো নঙ্গুট্ঠখণ্ডং অঞ্ঞমচ্ছসঞ্ঞায খাদিত্ৰা মতো মরণপ্পত্তো হুত্ৰা ইদানি মহাসমুদ্দে পব্বতমত্তো ¶ অট্ঠিরাসি অহোসি. এৰং পমত্তোতি যথা মহামচ্ছো আনন্দো, এৰম্পি তথা ত্ৰং তণ্হারসগিদ্ধিকো হুত্ৰা পমত্তো পমাদভাৰপ্পত্তো.
রসগারৰে রত্তোতি মনুস্সমংসস্স রসগারৰে রত্তো অতিরত্তচিত্তো হোতি. বালোতি যদি বালো দুপ্পঞ্ঞো আযতিং অনাগতে কালে উপ্পজ্জনকদুক্খং নাৰবুজ্ঝতি ন জানাতি. ৰিধম্মাতি ৰিধমেত্ৰা ৰিনাসেত্ৰা ¶ . পুত্তেতি পুত্তধীতরো চ. ঞাতকে চাতি সেসঞাতকে চ সহাযে চ, ৰিধম্ম পুত্তে চ চজিত্ৰা ঞাতকে চাতি অত্থো. পরিৰত্তিযাতি অঞ্ঞং আহারং অলভিত্ৰা জিঘচ্ছায পীল়িতো সকলনগরং পরিৰত্তিয ৰিচরিত্ৰা মনুস্সমংসং অলভিত্ৰা অত্তানং খাদন্তো আনন্দো মচ্ছো ৰিয অত্তানঞ্ঞেৰ খাদতি.
ইদং তে সুত্ৰানাতি, মহারাজ, তে তুয্হং মযা আনীতং ইদং উদাহরণং সুত্ৰা ছন্দো মনুস্সমংসখাদনচ্ছন্দো ৰিগেতু ৰিগচ্ছতু ৰিরমতু. মা ভক্খযীতি রাজ মনুস্সমংসং মা ভক্খযি মা খাদি. মা ত্ৰং ইমং কেৰলন্তি মহাসমুদ্দং সুঞ্ঞং করোন্তো ৰারিজো আনন্দো মচ্ছো ইৰ, ভো দ্ৰিপদাধিপ, দ্ৰিপদানং মনুস্সানং, ইস্সর মহারাজ, ত্ৰং কেৰলং সচ্চতো ইমং তৰ কাসিরট্ঠং নগরং সুঞ্ঞং মা অকাসীতি অত্থো.
তং ¶ সুত্ৰা রাজা, ‘‘ভো কাল়হত্থি, ন ত্ৰমেৰ উপমং জানাসি, অহম্পি জানামী’’তি মনুস্সমংসগিদ্ধতায পোরাণকৰত্থুং আহরিত্ৰা দস্সেন্তো আহ –
‘‘সুজাতো নাম নামেন, ওরসো তস্স অত্রজো;
জম্বুপেসিমলদ্ধান, মতো সো তস্স সঙ্খযে.
‘‘এৰমেৰ অহং কাল়, ভুত্ৰা ভক্খং রসুত্তমং;
অলদ্ধা মানুসং মংসং, মঞ্ঞে হিস্সামি জীৰিত’’ন্তি.
তত্থ সুজাতো নামাতি কাল়হত্থি কুটুম্বিকো নামেন সুজাতো নাম, তস্স অত্রজো পুত্তো ওরসো জম্বুপেসিং অলদ্ধান অলভিত্ৰান. মতোতি যথা তস্সা জম্বুপেসিযা সঙ্খযে সো কুটুম্বিকপুত্তো মতো, এৰমেৰ অহং রসুত্তমং অঞ্ঞরসানং উত্তমং মনুস্সানং মংসং ভুত্ৰা ভুঞ্জিত্ৰা অলদ্ধা মনুস্সমংসং জীৰিতং হিস্সামীতি মঞ্ঞে মঞ্ঞামি.
অতীতে ¶ ¶ কির বারাণসিযং সুজাতো নাম কুটুম্বিকো লোণম্বিলসেৰনত্থায হিমৰন্ততো আগতানি পঞ্চ ইসিসতানি অত্তনো উয্যানে ৰসাপেত্ৰা উপট্ঠাসি. ঘরে চস্স নিবদ্ধং পঞ্চসতমত্তা ভিক্খা অহোসি. তে পন তাপসা কদাচি জনপদেপি ভিক্খায চরন্তি, কদাচি মহাজম্বুপেসিং আহরিত্ৰা খাদন্তি. তেসং জম্বুপেসিং আহরিত্ৰা খাদনকালে সুজাতো চিন্তেসি – ‘‘অজ্জ ভদ্দন্তানং তযো চত্তারো দিৰসা অনাগচ্ছন্তানং, কহং নু খো গতা’’তি. সো অত্তনো পুত্তকং অঙ্গুলিযং গাহাপেত্ৰা তেসং ভত্তকিচ্চকালে তত্থ অগমাসি. তস্মিং সমযে মহল্লকানং মুখৰিক্খালনকালে উদকং দত্ৰা সব্বনৰকো জম্বুপেসিং খাদতি. সুজাতো তাপসে ৰন্দিত্ৰা নিসিন্নো – ‘‘কিং, ভন্তে, খাদথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘মহাজম্বুপেসিং, আৰুসো’’তি. তং সুত্ৰা কুমারো পিপাসং উপ্পাদেসি. অথস্স গণজেট্ঠকো তাপসো থোকং দাপেসি. সো তং খাদিত্ৰা মধুররসে বজ্ঝিত্ৰা – ‘‘জম্বুপেসিং মে দেথা’’তি পুনপ্পুনং যাচি. কুটুম্বিকো ধম্মং সুণন্তো, ‘‘পুত্তক, মা ৰিরৰি, গেহং গন্ত্ৰা খাদিস্সসী’’তি তং ৰঞ্চেত্ৰা ‘‘ইমং নিস্সায ভদন্তা উক্কণ্ঠেয্যু’’ন্তি তং সমস্সাসেন্তো ইসিগণং অনাপুচ্ছিত্ৰা গেহং গতো. গতকালতো পট্ঠায চস্স পুত্তো ‘‘জম্বুপেসিং মে দেথা’’তি পরিদেৰি. সুজাতো ‘‘ইসযোপি আচিক্খিস্সামী’’তি উয্যানং গতো. তে ইসযোপি ‘‘ইধ চিরং ৰসিম্হা’’তি হিমৰন্তমেৰ গতা. আরামে ইসযো অপস্সন্তো তস্স জম্বুঅম্বপনসমোচাদীনং পেসিযো মধুসক্খরচুণ্ণসংযুত্তা অদাসি. তা তস্স জিৰ্হগ্গে ঠপিতমত্তা হলাহলৰিসসদিসা হোন্তি. সো সত্তাহং নিরাহারো হুত্ৰা জীৰিতক্খযং পাপুণি. রাজা ইদং কারণং ¶ আহরিত্ৰা দস্সেন্তো এৰমাহ.
ততো কাল়হত্থি ‘‘অযং রাজা অতিৰিয রসগিদ্ধো, অপরানিপিস্স উদাহরণানি আহরিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘মহারাজ, ৰিরমাহী’’তি আহ. ‘‘অহং ৰিরমিতুং ন সক্কোমী’’তি. দেৰ, সচে ন ৰিরমিস্সসি, তুৰং ঞাতিমণ্ডলতো চেৰ রজ্জসিরিতো চ পরিহাযিস্সসি. অতীতস্মিঞ্হি, মহারাজ, ইধেৰ বারাণসিযং পঞ্চসীলরক্খকং সোত্থিযকুলং অহোসি ¶ . তস্স কুলস্স একপুত্তকো অহোসি. সো মাতাপিতূনং পিযো মনাপো অহোসি পণ্ডিতো ব্যত্তো তিণ্ণং ৰেদানং পারগূ. সো সমৰযেহি তরুণেহি সদ্ধিং গণবন্ধনেন ৰিচরি. সেসা গণবন্ধা মচ্ছমংসাদীনি খাদন্তা সুরং পিৰন্তি. মাণৰো মংসাদীনি ন খাদতি, সুরং ন পিৰতি. তে মন্তযিংসু – ‘‘অযং সুরায অপিৰনতো অম্হাকং মূলং ন দেতি, উপাযেন নং সুরং পাযেস্সামা’’তি. তে সন্নিপতিত্ৰা, ‘‘সম্ম, ছণকীল়ং কীল়িস্সামা’’তি আহংসু. ‘‘সম্ম, তুম্হে সুরং পিৰথ, অহং সুরং ন পিৰামি, তুম্হেৰ গচ্ছথা’’তি. ‘‘সম্ম, তৰ পিৰনত্থায খীরং গণ্হাপেস্সামা’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি. ধুত্তা উয্যানং গন্ত্ৰা পদুমিনিপত্তেসু তিখিণসুরং ¶ বন্ধাপেত্ৰা ঠপযিংসু. অথ নেসং পানকালে মাণৰস্স খীরং উপনযিংসু. অথ একো ধুত্তো ‘‘পোক্খরমধুং, ভো, আহরা’’তি আহরাপেত্ৰা পদুমিনিপত্তপুটং হেট্ঠা ছিদ্দং কত্ৰা অঙ্গুলীহি মুখে ঠপেত্ৰা আকড্ঢি. এৰং ইতরেপি আহরাপেত্ৰা পিৰিংসু. মাণৰো ‘‘কিং নামেত’’ন্তি পুচ্ছি. ‘‘পোক্খরমধুনামা’’তি. ‘‘অহম্পি থোকং লভিস্সামি, দেথ ভোন্তো’’তি. তস্সপি দাপযিংসু. সো পোক্খরমধুসঞ্ঞায সুরং পিৰি. অথস্স অঙ্গারপক্কমংসং অদংসু, তম্পি খাদি.
এৰমস্স পুনপ্পুনং পিৰন্তস্স মত্তকালে ‘‘ন এতং পোক্খরমধু, সুরা এসা’’তি ৰদিংসু. সো ‘‘এত্তকং কালং এৰং মধুররসং ন জানিং, আহরথ, ভো, সুর’’ন্তি আহ. তে আহরিত্ৰা পুনপি অদংসু. পিপাসা মহতী অহোসি. অথস্স ¶ পুনপি যাচন্তস্স ‘‘খীণা’’তি ৰদিংসু. সো ‘‘হন্দ তং, ভো, আহরাপেথা’’তি অঙ্গুলিমুদ্দিকং অদাসি, সো সকলদিৰসং তেহি সদ্ধিং পিৰিত্ৰা মত্তো রত্তক্খো কম্পন্তো ৰিলপন্তো গেহং গন্ত্ৰা নিপজ্জি. অথস্স পিতা সুরায পিৰিতভাৰং ঞত্ৰা ৰিগতে মত্তে, ‘‘তাত, অযুত্তং তে কতং সোত্তিযকুলে জাতেন সুরং পিৰন্তেন, মা পুন এৰং অকাসী’’তি আহ. ‘‘তাত, কো ময্হং দোসো’’তি. ‘‘সুরায পিৰিতভাৰো’’তি. ‘‘তাত, কিং কথেসি, মযা এৰরূপং মধুররসং এত্তকং কালং অলদ্ধপুব্ব’’ন্তি. ব্রাহ্মণো পুনপ্পুনং যাচি. সোপি ‘‘ন সক্কোমি ৰিরমিতু’’ন্তি আহ. অথ ব্রাহ্মণো ‘‘এৰং সন্তে অম্হাকং কুলৰংসো চ উচ্ছিজ্জিস্সতি, ধনঞ্চ ৰিনস্সিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা গাথমাহ –
‘‘মাণৰ অভিরূপোসি, কুলে জাতোসি সোত্থিযে;
ন ত্ৰং অরহসি তাত, অভক্খং ভক্খযেতৰে’’তি.
তত্থ ¶ , মাণৰাতি, মাণৰ, ত্ৰং অভিরূপো অসি, সোত্থিযে কুলে জাতোপি অসি. অভক্খং ভক্খযেতৰেতি, তাত, ত্ৰং অভক্খিতব্বযুত্তকং ভক্খযিতুং ন অরহসি.
এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা, ‘‘তাত, ৰিরম, সচে ন ৰিরমসি, অহং তং ইতো গেহা নিক্খামেস্সামি, তৰ রট্ঠা পব্বাজনীযকম্মং করিস্সামী’’তি আহ. মাণৰো ‘‘এৰং সন্তেপি অহং সুরং জহিতুং ন সক্কোমী’’তি ৰত্ৰা গাথাদ্ৰযমাহ –
‘‘রসানং ¶ অঞ্ঞতরং এতং, কস্মা মং ত্ৰং নিৰারযে;
সোহং তত্থ গমিস্সামি, যত্থ লচ্ছামি এদিসং.
‘‘সোৰাহং নিপ্পতিস্সামি, নতে ৰচ্ছামি সন্তিকে;
যস্স মে দস্সনেন ত্ৰং, নাভিনন্দসি ব্রাহ্মণা’’তি.
তত্থ রসানন্তি লোণম্বিলতিত্তককটুকখারিকমধুরকসাৰসঙ্খাতানং সত্তন্নং রসানং অঞ্ঞতরং উত্তমরসমেতং মজ্জং নাম. সোৰাহন্তি সো অহং এৰ. নিপ্পতিস্সামীতি নিক্খমিস্সামি.
এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা ‘‘নাহং সুরাপানা ৰিরমিস্সামি, যং তে রুচ্চতি, তং করোহী’’তি আহ. অথ ব্রাহ্মণো ‘‘তযি অম্হে পরিচ্চজন্তে মযম্পি তং পরিচ্চজিস্সামা’’তি ৰত্ৰা গাথমাহ –
‘‘অদ্ধা ¶ অঞ্ঞেপি দাযাদে, পুত্তে লচ্ছাম মাণৰ;
ত্ৰঞ্চ জম্ম ৰিনস্সসু, যত্থ পত্তং ন তং সুণে’’তি.
তত্থ যত্থ পত্তন্তি যত্থ গতং তং ‘‘অসুকট্ঠানে নাম ৰসতী’’তি ন সুণোম, তত্থ গচ্ছাহীতি অত্থো.
অথ নং ৰিনিচ্ছযং নেত্ৰা অপুত্তভাৰং কত্ৰা নীহরাপেসি. সো অপরভাগে নিপ্পচ্চযো কপণো জিণ্ণপিলোতিকং নিৰাসেত্ৰা কপালহত্থো পিণ্ডায চরন্তো অঞ্ঞতরং কুট্টং নিস্সায কালমকাসি. ইদং কারণং আহরিত্ৰা কাল়হত্থি রঞ্ঞো দস্সেত্ৰা, ‘‘মহারাজ, সচে ত্ৰং অম্হাকং ৰচনং ন করিস্সসি, পব্বাজনীযকম্মং তে করিস্সন্তী’’তি ৰত্ৰা গাথমাহ –
‘‘এৰমেৰ ¶ তুৰং রাজ, দ্ৰিপদিন্দ সুণোহি মে;
পব্বাজেস্সন্তি তং রট্ঠা, সোণ্ডং মাণৰকং যথা’’তি.
তত্থ দ্ৰিপদিন্দাতি দ্ৰিপদানং ইন্দ, ভো মহারাজ, মে মম ৰচনং সুণোহি তুৰং, এৰমেৰ সোণ্ডং মাণৰকং যথা তং ভৰন্তং রট্ঠতো পব্বাজেস্সন্তি.
এৰং ¶ কাল়হত্থিনা উপমায আহটাযপি রাজা ততো ৰিরমিতুং অসক্কোন্তো অপরম্পি উদাহরণং দস্সেতুং আহ –
‘‘সুজাতো নাম নামেন, ভাৰিতত্তান সাৰকো;
অচ্ছরং কামযন্তোৰ, ন সো ভুঞ্জি ন সো পিৰি.
‘‘কুসগ্গেনুদকমাদায, সমুদ্দে উদকং মিনে;
এৰং মানুসকা কামা, দিব্বকামান সন্তিকে.
‘‘এৰমেৰ অহং কাল়, ভুত্ৰা ভক্খং রসুত্তমং;
অলদ্ধা মানুসং মংসং, মঞ্ঞে হিস্সামি জীৰিত’’ন্তি.
ৰত্থু হেট্ঠা ৰুত্তসদিসমেৰ.
তত্থ ভাৰিতত্তানাতি ভাৰিতচিত্তানং তেসং পঞ্চন্নং ইসিসতানং. অচ্ছরং কামযন্তোৰাতি সো কির তেসং ইসীনং মহাজম্বুপেসিযা খাদনকালে অনাগমনং ৰিদিত্ৰা ‘‘কিং নু খো কারণা ন আগচ্ছন্তি, সচে কত্থচি গতা, জানিস্সামি, নো চে, অথ নেসং সন্তিকে ধম্মং সুণিস্সামী’’তি উয্যানং গন্ত্ৰা ইসিগণে ৰন্দিত্ৰা গণজেট্ঠকস্স সন্তিকে ধম্মং সুণন্তো নিসিন্নোৰ সূরিযে অত্থঙ্গতে উয্যোজিযমানোপি ‘‘অজ্জ ইধেৰ ৰসিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ইসিগণং ৰন্দিত্ৰা পণ্ণসালং পৰিসিত্ৰা নিপজ্জি. রত্তিভাগে সক্কো দেৰরাজা দেৰচ্ছরাসঙ্ঘপরিৰুতো সদ্ধিং অত্তনো পরিচারিকাহি ইসিগণং ৰন্দিতুং আগতো, সকলারামো একোভাসো অহোসি. সুজাতো ‘‘কিং নু খো এত’’ন্তি উট্ঠায পণ্ণসালছিদ্দেন ওলোকেন্তো সক্কং ইসিগণং ৰন্দিতুং আগতং দেৰচ্ছরাপরিৰুতং ¶ দিস্ৰা অচ্ছরানং সহ দস্সনেন রাগরত্তো অহোসি. সক্কো নিসীদিত্ৰা ধম্মকথং সুত্ৰা সকট্ঠানমেৰ গতো. কুটুম্বিকোপি পুনদিৰসে ইসিগণং ৰন্দিত্ৰা ¶ পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, কো নামেস রত্তিভাগে তুম্হাকং ৰন্দনত্থায আগতো’’তি? ‘‘সক্কো, আৰুসো’’তি. ‘‘তং পরিৰারেত্ৰা নিসিন্না কা নামেতা’’তি? ‘‘দেৰচ্ছরা নামেতা’’তি. সো ইসিগণং ৰন্দিত্ৰা গেহং গন্ত্ৰা গতকালতো পট্ঠায ‘‘অচ্ছরং মে দেথ, অচ্ছরং মে দেথা’’তি ৰিলপি. ঞাতকা পরিৰারেত্ৰা ‘‘ভূতাৰিট্ঠো নু খো’’তি অচ্ছরং পহরিংসু. সো ‘‘নাহং এতং অচ্ছরং কথেমি, দেৰচ্ছরং কথেমী’’তি ৰত্ৰা ‘‘অযং অচ্ছরা’’তি অলঙ্করিত্ৰা আনীতং ভরিযম্পি ¶ গণিকম্পি ওলোকেন্তো ‘‘নাযং অচ্ছরা, যক্খিনী এসা, দেৰচ্ছরং মে দেথা’’তি ৰিলপন্তো নিরাহারো হুত্ৰা তত্থেৰ জীৰিতক্খযং পাপুণি. তেন ৰুত্তং –
‘‘অচ্ছরং কামযন্তোৰ, ন সো ভুঞ্জি ন সো পিৰী’’তি.
কুসগ্গেনুদকমাদায, সমুদ্দে উদকং মিনেতি, সম্ম কাল়হত্থি, যো কুসগ্গেনেৰ উদকং গহেত্ৰা ‘‘এত্তকং সিযা মহাসমুদ্দে উদক’’ন্তি তেন সদ্ধিং উপমায মিনেয্য, সো কেৰলং মিনেয্যেৰ, কুসগ্গে পন উদকং অতিপরিত্তকমেৰ. যথা তং, এৰং মানুসকা কামা দিব্বকামানং সন্তিকে, তস্মা সো সুজাতো অঞ্ঞং ইত্থিং ন ওলোকেসি, অচ্ছরমেৰ পত্থেন্তো মতো. এৰমেৰাতি যথা সো দিব্বকামং অলভন্তো জীৰিতং জহি, এৰং অহম্পি উত্তমরসং মনুস্সমংসং অলভন্তো জীৰিতং জহিস্সামীতি ৰদতি.
তং সুত্ৰা কাল়হত্থি ‘‘অযং রাজা অতিৰিয রসগিদ্ধো, সঞ্ঞাপেস্সামি ন’’ন্তি সকজাতিকানং মংসং খাদিত্ৰা আকাসচরা সুৰণ্ণহংসাপি তাৰ ৰিনট্ঠাতি দস্সেতুং গাথাদ্ৰযমাহ –
‘‘যথাপি তে ধতরট্ঠা, হংসা ৰেহাযসঙ্গমা;
অভুত্তপরিভোগেন, সব্বে অব্ভত্থতং গতা.
‘‘এৰমেৰ তুৰং রাজ, দ্ৰিপদিন্দ সুণোহি মে;
অভক্খং রাজ ভক্খেসি, তস্মা পব্বাজযন্তি ত’’ন্তি.
তত্থ অভুত্তপরিভোগেনাতি অত্তনো সমানজাতিকানং পরিভোগেন. অব্ভত্থতং গতাতি সব্বে মরণমেৰ পত্তা. অতীতে কির চিত্তকূটে সুৰণ্ণগুহাযং নৰুতি হংসসহস্সানি ৰসন্তি. তে ৰস্সিকে চত্তারো মাসে ন নিক্খমন্তি, সচে নিক্খমেয্যুং, উদকপুণ্ণেহি পত্তেহি উপ্পতিতুং অসক্কোন্তা ¶ মহাসমুদ্দেযেৰ পতেয্যুং, তস্মা ন চ নিক্খমন্তি. উপকট্ঠে পন ৰস্সকালে জাতস্সরতো সযংজাতসালিযো আহরিত্ৰা গুহং পূরেত্ৰা সালিং খাদন্তা ৰসন্তি. তেসং পন গুহং পৰিট্ঠকালে গুহদ্ৰারে একো রথচক্কপ্পমাণো উণ্ণনাভি নাম মক্কটকো একেকস্মিং মাসে একেকং জালং ৰিনন্ধতি. তস্স একেকং সুত্তং গোরজ্জুপ্পমাণং হোতি. হংসা ‘‘তং জালং ভিন্দিস্সতী’’তি একস্স তরুণহংসস্স দ্ৰে কোট্ঠাসে ¶ দেন্তি. সো ৰিগতে দেৰে পুরতো গন্ত্ৰা তং ¶ জালং ভিন্দতি. তেন মগ্গেন সেসা গচ্ছন্তি. অথেকস্মিং কালে পঞ্চ মাসে ৰস্সো ৰুট্ঠো অহোসি. হংসা খীণগোচরা ‘‘কিং নু খো কত্তব্ব’’ন্তি মন্তেত্ৰা ‘‘মযং জীৰন্তা অণ্ডানি লভিস্সামা’’তি পঠমং অণ্ডানি খাদিংসু, ততো পোতকে, ততো জিণ্ণহংসে. পঞ্চমাসচ্চযেন ৰস্সং অপগতং. মক্কটকো পঞ্চ জালানি ৰিনন্ধি. হংসা সকজাতিকানং মংসং খাদিত্ৰা অপ্পথামা জাতা. দ্ৰিগুণকোট্ঠাসলাভী হংসতরুণো জালে পহরিত্ৰা চত্তারি ভিন্দি, পঞ্চমং ছিন্দিতুং নাসক্খি, তত্থেৰ লগ্গি. অথস্স সীসং ৰিজ্ঝিত্ৰা মক্কটকো লোহিতং পিৰি. অঞ্ঞোপি আগন্ত্ৰা জালং পহরি, সোপি তত্থেৰ লগ্গীতি এৰং সব্বেসং মক্কটকো লোহিতং পিৰি. তদা ধতরট্ঠকুলং উচ্ছিন্নন্তি ৰদন্তি. তেন ৰুত্তং ‘‘সব্বে অব্ভত্থতংগতা’’তি.
এৰমেৰ তুৰন্তি যথা এতে হংসা অভক্খং সকজাতিকমংসং খাদিংসু, তথা ত্ৰম্পি খাদসি, সকলনগরং ভযপ্পত্তং, ৰিরম, মহারাজাতি. তস্মা পব্বাজযন্তি তন্তি যস্মা অভক্খং সকজাতিকমংসং ভক্খেসি, তস্মা ইমে নগরৰাসিনো তং রট্ঠা পব্বাজযন্তি.
রাজা অঞ্ঞম্পি উপমং ৰত্তুকামো অহোসি. নাগরা পন উট্ঠায, ‘‘সামি সেনাপতি, কিং করোসি, কিং মনুস্সমংসখাদকং চোরং গহেত্ৰা ৰিচরসি, সচে ন ৰিরমিস্সতি, রট্ঠতো নং পব্বাজেহী’’তি ৰত্ৰা নাস্স কথেতুং অদংসু. রাজা বহূনং কথং সুত্ৰা ভীতো পুন ৰত্তুং নাসক্খি. পুনপি নং সেনাপতি ‘‘কিং মহারাজ ৰিরমিতুং সক্খিস্সসি, উদাহু ন সক্খিস্সসী’’তি ৰত্ৰা ‘‘ন সক্কোমী’’তি ৰুত্তে সব্বং ওরোধগণঞ্চ পুত্তধীতরো চ সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতে পস্সে ঠপেত্ৰা, ‘‘মহারাজ, ইমে ঞাতিমণ্ডলে চেৰ অমচ্চগণঞ্চ রজ্জসিরিঞ্চ ওলোকেহি, মা ৰিনস্সি, ৰিরম মনুস্সমংসতো’’তি আহ. রাজা ‘‘ন ¶ ময্হং এতে মনুস্সমংসতো পিযতরা’’তি ৰত্ৰা ‘‘তেন হি, মহারাজ, ইমম্হা নগরা চ রট্ঠা চ নিক্খমথা’’তি ৰুত্তে, ‘‘কাল়হত্থি, ন মে রজ্জেনত্থো, নগরা নিক্খমামি, একং পন মে খগ্গঞ্চ রসকঞ্চ ভাজনঞ্চ দেহী’’তি আহ. অথস্স খগ্গঞ্চ মংসপচনভাজনঞ্চ পচ্ছিঞ্চ উক্খিপাপেত্ৰা রসকঞ্চ দত্ৰা রট্ঠা পব্বাজনীযকম্মং করিংসু.
সো খগ্গঞ্চ রসকঞ্চ ¶ আদায নগরা নিক্খমিত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা একস্মিং নিগ্রোধমূলে ৰসনট্ঠানং কত্ৰা তত্থ ৰসন্তো অটৰিমগ্গে ঠত্ৰা মনুস্সে মারেত্ৰা আহরিত্ৰা রসকস্স দেতি. সোপিস্স মংসং পচিত্ৰা উপনামেতি. এৰং উভোপি জীৰন্তি. মনুস্সগহণকালে ‘‘অহং অরে মনুস্সচোরো পোরিসাদো’’তি ৰত্ৰা তস্মিং পক্খন্তে কোচি সকভাৰেন সণ্ঠাতুং ন সক্কোতি, সব্বে ভূমিযং পতন্তি. তেসু যং ইচ্ছতি, তং উদ্ধংপাদং অধোসীসং ¶ কত্ৰা আহরিত্ৰা রসকস্স দেতি. সো একদিৰসং অরঞ্ঞে কঞ্চি মনুস্সং অলভিত্ৰা আগতো রসকেন ‘‘কিং দেৰা’’তি ৰুত্তে ‘‘উদ্ধনে উক্খলিং আরোপেহী’’তি আহ. ‘‘মংসং কহং, দেৰা’’তি? ‘‘লভিস্সামহং মংস’’ন্তি. সো ‘‘নত্থি মে দানি জীৰিত’’ন্তি কম্পমানো উদ্ধনে অগ্গিং কত্ৰা উক্খলিং আরোপেসি. অথ নং পোরিসাদো অসিনা মারেত্ৰা মংসং পচিত্ৰা খাদি. ততো পট্ঠায এককোৰ জাতো সযমেৰ পচিত্ৰা খাদতি. ‘‘পোরিসাদো মগ্গে মগ্গপটিপন্নে হনতী’’তি সকলজম্বুদীপে পাকটো অহোসি.
তদা একো সম্পন্নৰিভৰো ব্রাহ্মণো পঞ্চহি সকটসতেহি ৰোহারং করোন্তো পুব্বন্ততো অপরন্তং সঞ্চরতি. সো চিন্তেসি – ‘‘পোরিসাদো নাম কির চোরো অন্তরামগ্গে মনুস্সে মারেসি, ধনং দত্ৰা তং অটৰিং অতিক্কমিস্সামী’’তি. সো অটৰিমুখৰাসীনং মনুস্সানং ‘‘তুম্হে মং অটৰিতো অতিক্কামেথা’’তি সহস্সং দত্ৰা তেহি সদ্ধিং মগ্গং পটিপজ্জি. গচ্ছন্তো চ ব্রাহ্মণো সব্বসত্থং পুরতো কত্ৰা সযং ন্হাতানুলিত্তো সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতো সেতগোণযুত্তে সুখযানকে নিসিন্নো তেহি অটৰিৰাসিকপুরিসেহি পরিৰুতো সব্বপচ্ছতো অগমাসি. তস্মিং খণে পোরিসাদো রুক্খং আরুয্হ পুরিসে উপধারেন্তো সেসমনুস্সেসু ‘‘কিং ইমেসু মযা খাদিতব্বং অত্থী’’তি ৰিগতচ্ছন্দো হুত্ৰা ব্রাহ্মণং দিট্ঠকালতো পট্ঠায তং খাদিতুকামতায পগ্ঘরিতখেল়ো অহোসি. সো তস্মিং অত্তনো সন্তিকং আগতে রুক্খতো ¶ ওরুয্হ ‘‘অহং ¶ অরে পোরিসাদো’’তি নামং তিক্খত্তুং সাৰেত্ৰা খগ্গং পরিৰত্তেন্তো ৰালুকায তেসং অক্খীনি পূরেন্তো ৰিয পক্খন্দি. একোপি ঠাতুং সমত্থো নাম নত্থি, সব্বে ভূমিযং উরেন নিপজ্জিংসু. সো সুখযানকে নিসিন্নং ব্রাহ্মণং পাদে গহেত্ৰা পিট্ঠিযং অধোসীসকং ওলম্বেত্ৰা সীসং গোপ্ফকেহি পহরন্তো উক্খিপিত্ৰা পাযাসি.
তদা তে পুরিসা উট্ঠায, ‘‘ভো, পুরিসা মযং ব্রাহ্মণস্স হত্থতো কহাপণসহস্সং গণ্হিম্হা, কো নাম অম্হাকং পুরিসকারো, সক্কোন্তা ৰা অসক্কোন্তা ৰা থোকং অনুবন্ধামা’’তি ৰত্ৰা অনুবন্ধিংসু. পোরিসাদোপি নিৰত্তিত্ৰা ওলোকেন্তো কঞ্চি অদিত্ৰা সণিকং পাযাসি. তস্মিং খণে থামসম্পন্নো একো সূরপুরিসো ৰেগেন তং পাপুণি. সো তং দিস্ৰা একং ৰতিং লঙ্ঘন্তো খদিরখাণুকং অক্কমি, খাণুকো পিট্ঠিপাদেন নিক্খমি. লোহিতেন পগ্ঘরন্তেন লঙ্ঘমানো যাতি. অথ নং সো দিস্ৰা, ‘‘ভো, মযা এস ৰিদ্ধো, কেৰলং তুম্হে পচ্ছতো এথ, গণ্হিস্সামি ন’’ন্তি আহ. তে দুব্বলভাৰং ঞত্ৰা তং অনুবন্ধিংসু. সো তেহি অনুবদ্ধভাৰং ঞত্ৰা ব্রাহ্মণং ৰিস্সজ্জেত্ৰা অত্তানং সোত্থিমকাসি. অথ অটৰিৰাসিকপুরিসা ব্রাহ্মণস্স লদ্ধকালতো পট্ঠায ‘‘কিং অম্হাকং চোরেনা’’তি ততো নিৰত্তিংসু.
পোরিসাদোপি ¶ অত্তনো নিগ্রোধমূলং গন্ত্ৰা পারোহন্তরং পৰিসিত্ৰা নিপন্নো, ‘‘অয্যে রুক্খদেৰতে, সচে মে সত্তাহব্ভন্তরেযেৰ ৰণং ফাসুকং কাতুং সক্খিস্সসি, সকলজম্বুদীপে একসতখত্তিযানং গললোহিতেন তৰ খন্ধং ধোৰিত্ৰা অন্তেহি পরিক্খিপিত্ৰা পঞ্চমধুরমংসেন বলিকম্মং করিস্সামী’’তি আযাচনং করি. তস্স অন্নপানমংসং অলভন্তস্স সরীরং সুস্সিত্ৰা অন্তোসত্তাহেযেৰ ৰণো ফাসুকো অহোসি. সো দেৰতানুভাৰেন তস্স ফাসুকভাৰং সল্লক্খেসি. সো কতিপাহং মনুস্সমংসং খাদিত্ৰা বলং গহেত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘বহুপকারা মে দেৰতা, আযাচনা অস্সা মুচ্চিস্সামী’’তি. সো খগ্গং আদায রুক্খমূলতো নিক্খমিত্ৰা ¶ ‘‘রাজানো আনেস্সামী’’তি পাযাসি. অথ নং পুরিমভৰে যক্খকালে একতো মনুস্সমংসখাদকো সহাযকযক্খো অনুৰিচরন্তং দিস্ৰা ‘‘অযং মম অতীতভৰে সহাযো’’তি ঞত্ৰা, ‘‘সম্ম, মং সঞ্জানাসী’’তি পুচ্ছি. ‘‘ন সঞ্জানামী’’তি. অথস্স পুরিমভৰে কতকারণং ¶ কথেসি. সো তং সঞ্জানিত্ৰা পটিসন্থারমকাসি. ‘‘কহং নিব্বত্তোসী’’তি পুট্ঠো নিব্বত্তট্ঠানঞ্চ রট্ঠা পব্বাজিতকারণঞ্চ ইদানি ৰসনট্ঠানঞ্চ খাণুনা ৰিদ্ধকারণঞ্চ দেৰতায আযাচনামোচনত্থং গমনকারণঞ্চ সব্বং আরোচেত্ৰা ‘‘তযাপি মমেতং কিচ্চং নিত্থরিতব্বং, উভোপি গচ্ছাম, সম্মা’’তি আহ. ‘‘সম্ম ন গচ্ছেয্যাহং, একং পন মে কম্মং অত্থি, অহং খো পন অনগ্ঘং পদলক্খণং নাম একং মন্তং জানামি, সো বলঞ্চ জৰঞ্চ সদ্দঞ্চ করোতি, তং মন্তং গণ্হাহী’’তি. সো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি. যক্খোপিস্স তং দত্ৰা পক্কামি.
পোরিসাদো মন্তং উগ্গহেত্ৰা ততো পট্ঠায ৰাতজৰো অতিসূরো অহোসি. সো সত্তাহব্ভন্তরেযেৰ একসতরাজানো উয্যানাদীনি গচ্ছন্তে দিস্ৰা ৰাতৰেগেন পক্খন্দিত্ৰা ‘‘অহং অরে মনুস্সচোরো পোরিসাদো’’তি নামং সাৰেত্ৰা ৰগ্গন্তো নদন্তো ভযপ্পত্তে কত্ৰা পাদে গহেত্ৰা অধোসীসকে কত্ৰা পণ্হিযা সীসং পহরন্তো ৰাতৰেগেন নেত্ৰা হত্থতলেসু ছিদ্দানি কত্ৰা রজ্জুযা আৰুনিত্ৰা নিগ্রোধরুক্খে ওলম্বেসি অগ্গপাদঙ্গুলীহি ভূমিযং ফুসমানাহি. তে সব্বে রাজানো ৰাতে পহরন্তে মিলাতকুরণ্ডকদামানি ৰিয পরিৰত্তন্তা ওলম্বিংসু. ‘‘সুতসোমো পন মে পিট্ঠিআচরিযো হোতি, সচে গণ্হিস্সামি, সকলজম্বুদীপো তুচ্ছো ভৰিস্সতী’’তি তং ন নেসি. সো ‘‘বলিকম্মং করিস্সামী’’তি অগ্গিং কত্ৰা সূলে তচ্ছন্তো নিসীদি. রুক্খদেৰতা তং কিরিযং দিস্ৰা ‘‘ময্হং কিরেস বলিকম্মং করোতি, ৰণম্পিস্স মযা কিঞ্চি ফাসুকং কতং নত্থি, ইদানি ইমেসং মহাৰিনাসং ¶ করিস্সতি, কিং নু খো কত্তব্ব’’ন্তি চিন্তেত্ৰা ‘‘অহং এতং ৰারেতুং ন সক্খিস্সামী’’তি চাতুমহারাজিকানং সন্তিকং গন্ত্ৰা তমত্থং কথেত্ৰা ‘‘নিৰারেথ ন’’ন্তি আহ. তেহিপি ‘‘ন মযং পোরিসাদস্স কম্মং নিৰারেতুং সক্খিস্সামা’’তি ৰুত্তে ‘‘কো সক্খিস্সতী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সক্কো, দেৰরাজা’’তি সুত্ৰা ¶ সক্কং উপসঙ্কমিত্ৰা তমত্থং কথেত্ৰা ‘‘নিৰারেথ ন’’ন্তি আহ. সোপি ‘‘নাহং সক্কোমি নিৰারেতুং, সমত্থং পন আচিক্খিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ‘‘কোনামো’’তি ৰুত্তে ‘‘সদেৰকে লোকে অঞ্ঞো নত্থি, কুরুরট্ঠে পন ইন্দপত্থনগরে কোরব্যরাজপুত্তো সুতসোমো নাম তং নিব্বিসেৰনং কত্ৰা দমেস্সতি, রাজূনঞ্চ জীৰিতং দস্সতি, তঞ্চ মনুস্সমংসা ওরমাপেস্সতি, সকলজম্বুদীপে অমতং ৰিয ধম্মং অভিসিঞ্চিস্সতি, সচেপি রাজূনং ¶ জীৰিতং দাতুকামো, ‘সুতসোমং আনেত্ৰা বলিকম্মং কাতুং ৰট্টতী’তি ৰদেহী’’তি আহ.
সা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা খিপ্পং আগন্ত্ৰা পব্বজিতৰেসেন তস্স অৰিদূরে পাযাসি. সো পদসদ্দেন ‘‘রাজা নু খো কোচি পলাতো ভৰিস্সতী’’তি ওলোকেন্তো তং দিস্ৰা ‘‘পব্বজিতা নাম খত্তিযাৰ, ইমং গহেত্ৰা একসতং পূরেত্ৰা বলিকম্মং করিস্সামী’’তি উট্ঠায অসিহত্থো অনুবন্ধি, তিযোজনং অনুবন্ধিত্ৰাপি তং পাপুণিতুং নাসক্খি, গত্তেহি সেদা মুচ্চিংসু. সো চিন্তেসি – ‘‘অহং পুব্বে হত্থিম্পি অস্সম্পি রথম্পি ধাৰন্তং অনুবন্ধিত্ৰা গণ্হামি, অজ্জ ইমং পব্বজিতং সকায গতিযা গচ্ছন্তং সব্বথামেন ধাৰন্তোপি গণ্হিতুং ন সক্কোমি, কিং নু খো কারণ’’ন্তি. ততো সো ‘‘পব্বজিতা নাম ৰচনকরা হোন্তি, ‘তিট্ঠা’তি নং ৰত্ৰা ঠিতং গহেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘তিট্ঠ, সমণা’’তি আহ. ‘‘অহং তাৰ ঠিতো, ত্ৰং পন ধাৰিতুং ৰাযামমকাসী’’তি. অথ নং, ‘‘ভো, পব্বজিতা নাম জীৰিতহেতুপি অলিকং ন ভণন্তি, ত্ৰং পন মুসাৰাদং কথেসী’’তি ৰত্ৰা গাথমাহ –
‘‘তিট্ঠাহীতি ¶ মযা ৰুত্তো, সো ত্ৰং গচ্ছসি পম্মুখো;
অট্ঠিতো ত্ৰং ঠিতোম্হীতি, লপসি ব্রহ্মচারিনি;
ইদং তে সমণাযুত্তং, অসিঞ্চ মে মঞ্ঞসি কঙ্কপত্ত’’ন্তি.
তস্সত্থো – সমণ, তিট্ঠাহি ইতি ৰচনং মযা ৰুত্তো সো ত্ৰং পম্মুখো পরম্মুখো হুত্ৰা গচ্ছসি, ব্রহ্মচারিনি অট্ঠিতো সমানো ত্ৰং ঠিতো অম্হি ইতি লপসি, অসিঞ্চ মে কঙ্কপত্তং মঞ্ঞসীতি.
ততো দেৰতা গাথাদ্ৰযমাহ –
‘‘ঠিতোহমস্মী সধম্মেসু রাজ, ন নামগোত্তং পরিৰত্তযামি;
চোরঞ্চ লোকে অঠিতং ৰদন্তি;
আপাযিকং নেরযিকং ইতো চুতং.
‘‘সচে ¶ ত্ৰং সদ্দহসি রাজ, সুতং গণ্হাহি খত্তিয;
তেন যঞ্ঞং যজিত্ৰান, এৰং সগ্গং গমিস্সসী’’তি.
তত্থ ¶ সধম্মেসূতি, মহারাজ, অহং সকেসু দসসু কুসলকম্মপথধম্মেসু ঠিতো অস্মি ভৰামি. ন নামগোত্তন্তি ত্ৰং পুব্বে দহরকালে ব্রহ্মদত্তো হুত্ৰা পিতরি কালকতে বারাণসিং রজ্জং লভিত্ৰা বারাণসিরাজা জাতো, তং নামং জহিত্ৰা পোরিসাদো হুত্ৰা ইদানি কম্মাসপাদো জাতো, খত্তিযকুলে জাতোপি অভক্খং মনুস্সমংসং যস্মা ভক্খেসি, তস্মা অত্তনো নামগোত্তং যথা পরিৰত্তেসি, তথা অহং অত্তনো নামগোত্তং ন পরিৰত্তযামি. চোরঞ্চাতি লোকে চোরঞ্চ দসকুসলকম্মপথেসু অঠিতং নাম ৰদন্তি. ইতো চুতন্তি ইতো চুতং হুত্ৰা অপাযে নিরযে পতিট্ঠিতং. খত্তিয, ভূমিপাল মহারাজ, ত্ৰং মম ৰচনং সচে সদ্দহসি, সুতসোমং গণ্হাহি, তেন সুতসোমেন যঞ্ঞং যজিত্ৰান এৰং সগ্গং গমিস্সসি. ভো, পোরিসাদ মুসাৰাদি তযা ময্হং ‘‘সকলজম্বুদীপে রাজানো আনেত্ৰা বহিকম্মং করিস্সামী’’তি পটিস্সুতং, ইদানি যে ৰা তে ৰা দুব্বলরাজানো আনেসি, জম্বুদীপতলে জেট্ঠকং সুতসোমরাজানং সচে ত্ৰং ন আনেস্সসি, ৰচনং তে মুসা নাম হোতি, তস্মা সুতসোমং গণ্হাহীতি.
এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা দেৰতা পব্বজিতৰেসং অন্তরধাপেত্ৰা সকেন ৰণ্ণেন আকাসে তরুণসূরিযো ৰিয জলমানা অট্ঠাসি. সো তস্সা কথং সুত্ৰা রূপঞ্চ ওলোকেত্ৰা ‘‘কাসি ত্ৰ’’ন্তি আহ. ইমস্মিং ‘‘রুক্খে নিব্বত্তদেৰতা’’তি. সো ‘‘দিট্ঠা মে অত্তনো, দেৰতা’’তি তুস্সিত্ৰা, ‘‘সামি দেৰরাজ, মা সুতসোমস্স কারণা চিন্তযি, অত্তনো রুক্খং ¶ পৰিসা’’তি আহ. দেৰতা তস্স পস্সন্তস্সেৰ রুক্খং পাৰিসি. তস্মিং খণে সূরিযো অত্থঙ্গতো, চন্দো উগ্গতো. পোরিসাদো ৰেদঙ্গকুসলো নক্খত্তচারং জানাতি. সো নভং ওলোকেত্ৰা ‘‘স্ৰে ফুস্সনক্খত্তং ভৰিস্সতি, সুতসোমো ন্হাযিতুং উয্যানং গমিস্সতি, তত্থ গণ্হিস্সামি, আরক্খো পনস্স মহা ভৰিস্সতি, সমন্তা তিযোজনং সকলনগরৰাসিনো রক্খন্তা চরিস্সন্তি, অসংৰিহিতে আরক্খে পঠমযামেযেৰ ¶ মিগাজিনং উয্যানং গন্ত্ৰা মঙ্গলপোক্খরণিং ওতরিত্ৰা ঠস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা পোক্খরণিং ওরুয্হ পদুমপত্তেন সীসং পটিচ্ছাদেত্ৰা অট্ঠাসি. তস্স তেজেন মচ্ছকচ্ছপাদযো ওসক্কিত্ৰা উদকপরিযন্তে ৰগ্গৰগ্গা হুত্ৰা ৰিচরিংসু.
কুতো পন লদ্ধোযং তেজোতি? পুব্বযোগৰসেন. সো হি কসপদসবলস্স কালে খীরসলাকভত্তং পট্ঠপেসি, তেন মহাথামো অহোসি. অগ্গিসালঞ্চ কারেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স সীতৰিনোদনত্থং ¶ অগ্গিঞ্চ দারূনি চ দারুচ্ছেদনৰাসিঞ্চ ফরসুঞ্চ অদাসি, তেন তেজৰা অহোসি.
এৰং তস্মিং অন্তোউয্যানং গতেযেৰ বলৰপচ্চূসসমযে সমন্তা তিযোজনং আরক্খং গণ্হিংসু. রাজাপি পাতোৰ ভুত্তপাতরাসো অলঙ্কতহত্থিক্খন্ধৰরগতো চতুরঙ্গিনিযা সেনায পরিৰুতো নগরতো নিক্খমি. তদা তক্কসিলতো নন্দো নাম ব্রাহ্মণো চতস্সো সতারহা গাথাযো আদায ৰীসতিযোনজসতং মগ্গং অতিক্কমিত্ৰা তং নগরং পত্ৰা দ্ৰারগামে ৰসিত্ৰা সূরিযে উগ্গতে নগরং পৰিসন্তো রাজানং পাচীনদ্ৰারেন নিক্খন্তং দিস্ৰা হত্থং পসারেত্ৰা জযাপেসি. রাজা দিসাচক্খুকো হুত্ৰা গচ্ছন্তো উন্নতপ্পদেসে ঠিতস্স ব্রাহ্মণস্স পসারিতহত্থং দিস্ৰা হত্থিনা তং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছি –
‘‘কিস্মিং নু রট্ঠে তৰ জাতিভূমি, অথ কেন অত্থেন ইধানুপত্তো;
অক্খাহি ¶ মে ব্রাহ্মণ এতমত্থং, কিমিচ্ছসী দেমি তযজ্জ পত্থিত’’ন্তি.
তস্সত্থো – ভো ব্রাহ্মণ, তৰ জাতিভূমি কিস্মিং রট্ঠে অত্থি নু, কেন অত্থেন পযোজনেন হেতুভূতেন ইদ ইমস্মিং নগরে অনুপ্পত্তো, ভো ব্রাহ্মণ, মযা পুচ্ছিতো সো ত্ৰং এতমত্থং এতং পযোজনং মে ময্হং অক্খাহি কথেহি, তযা পত্থিতৰত্থুং তে তুয্হং অজ্জ ইদানি দদামি, কিং ৰত্থুং ইচ্ছসীতি.
অথ ¶ নং সো গাথমাহ –
‘‘গাথা চতস্সো ধরণীমহিস্সর, সুগম্ভীরত্থা ৰরসাগরূপমা;
তৰেৰ অত্থায ইধাগতোস্মি, সুণোহি গাথা পরমত্থসংহিতা’’তি.
তত্থ ধরণীমহিস্সরাতি ভূমিপাল চতস্সো গাথা কিং ভূতা?. সুগম্ভীরত্থা ৰরসাগরূপমা, তৰেৰ তৰ এৰ অত্থায ইধ ঠানং অনুপ্পত্তো অস্মি ভৰামি. সুণোহীতি কস্সপদসবলেন দেসিতা পরমত্থসংহিতা ইমা সতারহা গাথাযো সুণোহীতি অত্থো.
ইতি ৰত্ৰা, ‘‘মহারাজ, ইমা কস্সপদসবলেন দেসিতা চতস্সো সতারহা গাথাযো ‘‘তুম্হে সুতৰিত্তকা’তি সুত্ৰা তুম্হাকং দেসেতুং আগতোম্হী’’তি আহ. রাজা তুট্ঠমানসো হুত্ৰা, ‘‘আচরিয ¶ , সুট্ঠু তে আগতং, মযা পন নিৰত্তিতুং ন সক্কা, অজ্জ ফুস্সনক্খত্তযোগেন সীসং ন্হাযিতুং আগতোম্হি, অহং পুনদিৰসে আগন্ত্ৰা সোস্সামি, ত্ৰং মা উক্কণ্ঠী’’তি ৰত্ৰা ‘‘গচ্ছথ ব্রাহ্মণস্স অসুকগেহে সযনং পঞ্ঞাপেত্ৰা ঘাসচ্ছাদনং সংৰিদহথা’’তি অমচ্চে আণাপেত্ৰা উয্যানং পাৰিসি. তং অট্ঠারসহত্থেন পাকারেন পরিক্খিত্তং অহোসি. তং অঞ্ঞমঞ্ঞং সঙ্ঘট্টেন্তা সমন্তা হত্থিনো পরিক্খিপিংসু, ততো অস্সা, ততো রথা, ততো ধনুগ্গহা, ততো পত্তীতি, সঙ্খুভিতমহাসমুদ্দো ৰিয উন্নাদেন্তো বলকাযো অহোসি. অথ রাজা ওল়ারিকানি আভরণানি ওমুঞ্চিত্ৰা মস্সুকম্মং কারেত্ৰা উব্বট্টিতসরীরো পোক্খরণিযা অন্তো রাজৰিভৰেন ন্হত্ৰা পচ্চুত্তরিত্ৰা উদকগ্গহণসাটকেন নিৰাসেত্ৰা অট্ঠাসি. অথস্স দুস্সগন্ধমালালঙ্কারে উপনযিংসু. পোরিসাদো চিন্তেসি – ‘‘রাজা অলঙ্কতকালে ভারিকো ভৰিস্সতি, সল্লহুককালেযেৰ নং গণ্হিস্সামী’’তি. সো ¶ নদন্তো ৰগ্গন্তো উদকে মচ্ছং আলুল়েন্তো ৰিজ্জুলতা ৰিয মত্থকে খগ্গং পরিব্ভমেন্তো ‘‘অহং অরে মনুস্সচোরো পোরিসাদো’’তি নামং সাৰেত্ৰা অঙ্গুলিং নলাটে ঠপেত্ৰা উদকা উত্তরি. তস্স সদ্দং সুত্ৰাৰ হত্থারোহা হত্থীহি, অস্সারোহা ¶ অস্সেহি, রথারোহা রথেহি ভস্সিংসু. বলকাযো গহিতগহিতানি আৰুধানি ছড্ডেত্ৰা উরেন ভূমিযং নিপজ্জি.
পোরিসাদো সুতসোমং উক্খিপিত্ৰা গণ্হি, সেসরাজানো পাদে গহেত্ৰা অধোসীসকে কত্ৰা পণ্হিযা সীসং পহরন্তো গচ্ছতি. বোধিসত্তং পন উপগন্ত্ৰা ওনতো উক্খিপিত্ৰা খন্ধে নিসীদাপেসি. সো ‘‘দ্ৰারেন গমনং পপঞ্চো ভৰিস্সতী’’তি সম্মুখট্ঠানেযেৰ অট্ঠারসহত্থং পাকারং লঙ্ঘিত্ৰা পুরতো গলিতমদমত্তৰারণকুম্ভে অক্কমিত্ৰা পব্বতকূটানি পাতেন্তো ৰিয ৰাতজৰানং অস্সতরানং পিট্ঠে অক্কমন্তো পাতেত্ৰা রথধুররথসীসেসু অক্কমিত্ৰা ভমিকং ভমন্তো ৰিয নীলফলকানি নিগ্রোধপত্তানি মদ্দন্তো ৰিয একৰেগেনেৰ তিযোজনমত্তং মগ্গং গন্ত্ৰা ‘‘অত্থি নু খো কোচি সুতসোমস্সত্থায পচ্ছতো আগচ্ছন্তো’’তি ওলোকেত্ৰা কঞ্চি অদিত্ৰা সণিকং গচ্ছন্তো সুতসোমস্স কেসেহি উদকবিন্দূনি অত্তনো উরে পতিতানি দিস্ৰা ‘‘মরণস্স অভাযন্তো নাম নত্থি, সুতসোমোপি মরণভযেন রোদতি মঞ্ঞে’’তি চিন্তেত্ৰা আহ –
‘‘ন ৰে রুদন্তি মতিমন্তো সপঞ্ঞা, বহুস্সুতা যে বহুঠানচিন্তিনো;
দীপঞ্হি এতং পরমং নরানং, যং পণ্ডিতা সোকনুদা ভৰন্তি.
‘‘অত্তানং ¶ ঞাতী উদাহু পুত্তদারং, ধঞ্ঞং ধনং রজতং জাতরূপং;
কিমেৰ ¶ ত্ৰং সুতসোমানুতপ্পে, কোরব্যসেট্ঠ ৰচনং সুণোম তেত’’ন্তি.
তত্থ, ভো সুতসোম মহারাজ, যে পণ্ডিতা কিং ভূতা? মতিমন্তো অত্থানত্থং কারণাকারণং জাননপঞ্ঞায সমন্নাগতা, সপ্পঞ্ঞা ৰিচরণপঞ্ঞায সমন্নাগতা, বহুস্সুতা বহুস্সুতধরা বহুট্ঠানচিন্তিনো বহুকারণচিন্তনসীলা, তে পণ্ডিতা মরণভযে উপ্পন্নে সতি ভীতা হুত্ৰা ৰে একন্তেন ন রুদন্তি ন পরিদেৰন্তি. দীপং হীতি, ভো সুতসোম ¶ মহারাজ হি কস্মা পন ৰদামি, মহাসমুদ্দে ভিন্ননাৰানং ৰাণিজকানং জনানং পতিট্ঠাভূতং মহাদীপং ইৰ, এৰম্পি তথা এতং পণ্ডিতং অপ্পটিসরণানং নরানং পরমং. যং যেন কারণেন যে পণ্ডিতা সোকীনং জনানং সোকনুদা ভৰন্তি, ভো সুতসোম মহারাজ, ত্ৰং মরণভযেন পরিদেৰীতি মঞ্ঞে মঞ্ঞামি. অত্তানন্তি, ভো সুতসোম মহারাজ, অত্তহেতু উদাহু ঞাতিহেতু পুত্তদারহেতু উদাহু ধঞ্ঞধনরজতজাতরূপহেতু কিমেৰ ত্ৰং কিমেৰ ধম্মজাতং ত্ৰং অনুতপ্পে অনুতপ্পেয্যাসি. কোরব্যসেট্ঠ কুরুরট্ঠৰাসীনং সেট্ঠ উত্তম, ভো মহারাজ, এতং তৰ ৰচনং সুণোমাতি.
সুতসোমো আহ –
‘‘নেৰাহমত্তানমনুত্থুনামি, ন পুত্তদারং ন ধনং ন রট্ঠং;
সতঞ্চ ধম্মো চরিতো পুরাণো, তং সঙ্গরং ব্রাহ্মণস্সানুতপ্পে.
‘‘কতো মযা সঙ্গরো ব্রাহ্মণেন, রট্ঠে সকে ইস্সরিযে ঠিতেন;
তং সঙ্গরং ব্রাহ্মণসপ্পদায, সচ্চানুরক্খী পুনরাৰজিস্স’’ন্তি.
তত্থ নেৰাহমত্তানমনুত্থুনামীতি অহং তাৰ অত্তত্থায নেৰ রোদামি ন সোচামি, ইমেসম্পি পুত্তাদীনং অত্থায ন রোদামি ন সোচামি, অপিচ খো পন সতং পণ্ডিতানং চরিতো পুরাণধম্মো অত্থি, যং সঙ্গরং কত্ৰা পচ্ছা অনুতপ্পনং নাম, তং সঙ্গরং ব্রাহ্মণস্স অহং অনুসোচামীতি অত্থো ¶ . সচ্চানুরক্খীতি সচ্চং অনুরক্খন্তো. সো হি ব্রাহ্মণো তক্কসিলতো কস্সপদসবলেন দেসিতা চতস্সো সতারহা গাথাযো আদায আগতো, তস্সাহং আগন্তুকৰত্তং কারেত্ৰা ‘‘ন্হত্ৰা আগতো সুণিস্সামি, যাৰ মমাগমনা আগমেহী’’তি সঙ্গরং কত্ৰা আগতো, ত্ৰং তা গাথাযো সোতুং অদত্ৰাৰ মং গণ্হি. সচে মং ৰিস্সজ্জেসি, তং ধম্মং সুত্ৰা সচ্চানুরক্খী পুনরাৰজিস্সামীতি ৰদতি.
অথ ¶ নং পোরিসাদো আহ –
‘‘নেৰাহমেতং অভিসদ্দহামি, সুখী নরো মচ্চুমুখা পমুত্তো;
অমিত্তহত্থং পুনরাৰজেয্য, কোরব্যসেট্ঠ ন হি মং উপেসি.
‘‘মুত্তো ¶ তুৰং পোরিসাদস্স হত্থা, গন্ত্ৰা সকং মন্দিরং কামকামী;
মধুরং পিযং জীৰিতং লদ্ধ রাজ, কুতো তুৰং এহিসি মে সকাস’’ন্তি.
তত্থ সুখীতি সুখপ্পত্তো হুত্ৰা. মচ্চুমুখা পমুত্তোতি মাদিসস্স চোরস্স হত্থতো মুত্ততায মরণমুখা মুত্তো নাম হুত্ৰা অমিত্তহত্থং পুনরাৰজেয্য আগচ্ছেয্য, অহং এতং ৰচনং নেৰ অভিসদ্দহামি, কোরব্যসেট্ঠ ত্ৰং মম সন্তিকং ন হি উপেসি. মুত্তোতি সুতসোম তুৰং পোরিসাদস্স হত্থতো মুত্তো. সকং মন্দিরন্তি রাজধানিগেহং গন্ত্ৰা. কামকামীতি কামং কামযমানো. লদ্ধাতি অতিৰিয পিযং জীৰিতং লভিত্ৰা তুৰং মে মম সন্তিকে কুতো কেন নাম কারণেন এহিসি.
তং ¶ সুত্ৰা মহাসত্তো সীহো ৰিয অসম্ভিতো আহ –
‘‘মতং ৰরেয্য পরিসুদ্ধসীলো, ন জীৰিতং গরহিতো পাপধম্মো;
ন হি তং নরং তাযতি দুগ্গতীহি, যস্সাপি হেতু অলিকং ভণেয্য.
‘‘সচেপি ৰাতো গিরিমাৰহেয্য, চন্দো চ সূরিযো চ ছমা পতেয্যুং;
সব্বা চ নজ্জো পটিসোতং ৰজেয্যুং, ন ত্ৰেৰহং রাজ মুসা ভণেয্যং.
‘‘নভং ফলেয্য উদধীপি সুস্সে, সংৰত্তযে ভূতধরা ৰসুন্ধরা;
সিলুচ্চযো মেরু সমূলমুপ্পতে, ন ত্ৰেৰহং রাজ মুসা ভণেয্য’’ন্তি.
তত্থ মতং ৰরেয্যাতি পোরিসাদ যো নরো পরিসুদ্ধসীলো জীৰিতহেতু অণুমত্তম্পি পাপং ন করোতি, সীলসম্পন্নো হুত্ৰা ৰরেয্য তং মরণং ইচ্ছেয্য, গরহিতো পাপধম্মো তং জীৰিতং ন সেয্যো, দুস্সীলো পুগ্গলো যস্সাপি হেতু অত্তাদিনোপি হেতু অলিকং ৰচনং ভণেয্য, তং নরং এৰরূপং দুগ্গতীহি তং অলিকং ন তাযতে. সচেপি ৰাতো গিরিমাৰহেয্যাতি, সম্ম পোরিসাদ, তযা সদ্ধিং একাচরিযকুলে ¶ সিক্খিতো এৰরূপো সহাযকো হুত্ৰা অহং জীৰিতহেতু মুসা ন কথেমি, কিং ন সদ্দহসি. সচে পুরত্থিমাদিভেদো ৰাতো উট্ঠায মহন্তং গিরিং তূলপিচুং ৰিয আকাসে আৰহেয্য, চন্দো চ সূরিযো চ অত্তনো অত্তনো ৰিমানেন সদ্ধিং ছমা পথৰিযং পতেয্যুং, সব্বাপি নজ্জো পতিসোতং ৰজেয্যুং, ভো পোরিসাদ ¶ , এৰরূপং ৰচনং সচে ভণেয্য, তং সদ্দহিতব্বং, অহং মুসা ভণেয্যং ইতি ৰচনং তুয্হং জনেহি ৰুত্তং, ন ত্ৰেৰ তং সদ্দহিতব্বং.
এৰং ৰুত্তেপি সো ন সদ্দহিযেৰ. অথ বোধিসত্তো ‘‘অযং ময্হং ন সদ্দহতি, সপথেনপি নং সদ্দহাপেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা, ‘‘সম্ম পোরিসাদ, খন্ধতো তাৰ মং ওতারেহি, সপথং কত্ৰা তং সদ্দহাপেস্সামী’’তি ৰুত্তে তেন ওতারেত্ৰা ভূমিযং ঠপিতো সপথং করোন্তো আহ –
‘‘অসিঞ্চ ¶ সত্তিঞ্চ পরামসামি, সপথম্পি তে সম্ম অহং করোমি;
তযা পমুত্তো অনণো ভৰিত্ৰা, সচ্চানুরক্খী পুনরাৰজিস্স’’ন্তি.
তস্সত্থো – সম্ম পোরিসাদ, সচে ইচ্ছসি, এৰরূপেহি আৰুধেহি সংৰিহিতারক্খে খত্তিযকুলে মে নিব্বত্তি নাম মা হোতূতি অসিঞ্চ সত্তিঞ্চ পরামসামি. সচে অঞ্ঞেহি রাজূহি অকত্তব্বং অঞ্ঞং ৰা যং ইচ্ছসি, তং সপথম্পি তে, সম্ম, অহং করোমি. যথাহং তযা পমুত্তো গন্ত্ৰা ব্রাহ্মণস্স অনণো হুত্ৰা সচ্চমনুরক্খন্তো পুনরাগমিস্সামীতি.
ততো পোরিসাদো ‘‘অযং সুতসোমো খত্তিযেহি অকত্তব্বং সপথং করোতি, কিং মে ইমিনা, এস এতু ৰা মা ৰা, অহম্পি খত্তিযরাজা, মমেৰ বাহুলোহিতং গহেত্ৰা দেৰতায বলিকম্মং করিস্সামি, অযং অতিৰিয কিলমতী’’তি চিন্তেত্ৰা –
‘‘যো তে কতো সঙ্গরো ব্রাহ্মণেন, রট্ঠে সকে ইস্সরিযে ঠিতেন;
তং সঙ্গরং ব্রাহ্মণসপ্পদায, সচ্চানুরক্খী পুনরাৰজস্সূ’’তি.
তত্থ পুনরাৰজস্সূতি পুন আগচ্ছেয্যাসি.
অথ নং মহাসত্তো, ‘‘সম্ম, মা চিন্তযি, চতস্সো সতারহা গাথা সুত্ৰা ধম্মকথিকস্স পূজং কত্ৰা পাতোৰাগমিস্সামী’’তি ৰত্ৰা গাথমাহ –
‘‘যো ¶ ¶ মে কতো সঙ্গরো ব্রাহ্মণেন, রট্ঠে সকে ইস্সরিযে ঠিতেন;
তং সঙ্গরং ব্রাহ্মণসপ্পদায, সচ্চানুরক্খী পুনরাৰজিস্স’’ন্তি.
অথ নং পোরিসাদো, ‘‘মহারাজ, তুম্হে খত্তিযেহি অকত্তব্বং সপথং করিত্থ, তং অনুস্সরেয্যাথা’’তি ৰত্ৰা, ‘‘সম্ম পোরিসাদ, ত্ৰং মং দহরকালতো পট্ঠায জানাসি, হাসেনপি মে মুসা ন কথিতপুব্বা, সোহং ইদানি রজ্জে পতিট্ঠিতো ধম্মাধম্মং জানন্তো কিং মুসা কথেস্সামি, সদ্দহসি ময্হং ¶ , অহং তে স্ৰে বলিকম্মং পাপুণিস্সামী’’তি সদ্দহাপিতো ‘‘তেন হি গচ্ছ, মহারাজ, তুম্হেসু অনাগতেসু বলিকম্মং ন ভৰিস্সতি, দেৰতাপি তুম্হেহি ৰিনা ন সম্পটিচ্ছতি, মা মে বলিকম্মস্স অন্তরাযং করিত্থা’’তি মহাসত্তং উয্যোজেসি. সো রাহুমুখা মুত্তচন্দো ৰিয নাগবলো থামসম্পন্নো খিপ্পমেৰ নগরং সম্পাপুণি. সেনাপিস্স ‘‘সুতসোমো রাজা পণ্ডিতো মধুরধম্মকথিকো একং দ্ৰে কথা কথেতুং লভন্তো পোরিসাদং দমেত্ৰা সীহমুখা মুত্তমত্তৰারণো ৰিয আগমিস্সতি, ‘ইমে রাজানং পোরিসাদস্স দত্ৰা আগতা’তি মহাজনো গরহিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা বহিনগরেযেৰ খন্ধাৰারং কত্ৰা ঠিতা তং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং দিস্ৰা পচ্চুগ্গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘কচ্চি, মহারাজ, পোরিসাদেন কিলমিতো’’তি পটিসন্থারং কত্ৰা ‘‘পোরিসাদেন ময্হং মাতাপিতূহিপি দুক্করং কতং, তথারূপো নাম চণ্ডো সাহসিকো পোরিসাদো মম ধম্মকথং সুত্ৰা মং ৰিস্সজ্জেসী’’তি ৰুত্তে রাজানং অলঙ্করিত্ৰা হত্থিক্খন্ধং আরোপেত্ৰা পরিৰারেত্ৰা নগরং পাৰিসি. তং দিস্ৰা সব্বে নাগরা তুস্সিংসু.
সোপি ধম্মগরুতায ধম্মসোণ্ডতায মাতাপিতরো অদিস্ৰাৰ ‘‘পচ্ছাপি নে পস্সিস্সামী’’তি রাজনিৰেসনং পৰিসিত্ৰা রাজাসনে নিসীদিত্ৰা ব্রাহ্মণং পক্কোসাপেত্ৰা মস্সুকম্মাদীনিস্স আণাপেত্ৰা তং কপ্পিতকেসমস্সুং ন্হাতানুলিত্তং ৰত্থালঙ্কারপটিমণ্ডিতং কত্ৰা আনেত্ৰা দস্সিতকালে সযং পচ্ছা ন্হত্ৰা তস্স অত্তনো ভোজনং দাপেত্ৰা তস্মিং ভুত্তে সযং ভুঞ্জিত্ৰা তং মহারহে পল্লঙ্কে নিসীদাপেত্ৰা ধম্মগরুকতায অস্স গন্ধমালাদীহি পূজং কত্ৰা সযং নীচে আসনে নিসীদিত্ৰা ¶ ‘‘তুম্হেহি ময্হং আভতা সতারহা গাথা সুণোম আচরিযা’’তি যাচি. তমত্থং দীপেন্তো সত্থা গাথমাহ –
‘‘মুত্তো চ সো পোরিসাদস্স হত্থা, গন্ত্ৰান তং ব্রাহ্মণং এতদৰোচ;
সুণোমি ¶ গাথাযো সতারহাযো, যা মে সুতা অস্সু হিতায ব্রহ্মে’’তি.
তত্থ এতদৰোচাতি এতং অৰোচ.
অথ ¶ ব্রাহ্মণো বোধিসত্তেন যাচিতকালে গন্ধেহি হত্থে উব্বট্টেত্ৰা পসিব্বকা মনোরমং পোত্থকং নীহরিত্ৰা উভোহি হত্থেহি গহেত্ৰা ‘‘তেন হি, মহারাজ, কস্সপদসবলেন দেসিতা রাগমদাদিনিম্মদনা অমতমহানিব্বানসম্পাপিকা চতস্সো সতারহা গাথাযো সুণোহী’’তি ৰত্ৰা পোত্থকং ওলোকেন্তো আহ –
‘‘সকিদেৰ সুতসোম, সব্ভি হোতি সমাগমো;
সা নং সঙ্গতি পালেতি, নাসব্ভি বহু সঙ্গমো.
‘‘সব্ভিরেৰ সমাসেথ, সব্ভি কুব্বেথ সন্থৰং;
সতং সদ্ধম্মমঞ্ঞায, সেয্যো হোতি ন পাপিযো.
‘‘জীরন্তি ৰে রাজরথা সুচিত্তা, অথো সরীরম্পি জরং উপেতি;
সতঞ্চ ধম্মো ন জরং উপেতি, সন্তো হৰে সব্ভি পৰেদযন্তি.
‘‘নভঞ্চ দূরে পথৰী চ দূরে, পারং সমুদ্দস্স তদাহু দূরে;
ততো হৰে দূরতরং ৰদন্তি, সতঞ্চ ধম্মো অসতঞ্চ রাজা’’তি.
তত্থ সকিদেৰাতি একৰারমেৰ. সব্ভীতি সপ্পুরিসেহি. সা নন্তি সা সব্ভি সপ্পুরিসেহি সঙ্গতি সমাগমো একৰারং পৰত্তোপি তং ¶ পুগ্গলং পালেতি রক্খতি. নাসব্ভীতি অসপ্পুরিসেহি পন বহু সুচিরম্পি কতো সঙ্গমো একট্ঠানে নিৰাসো ন পালেতি, ন থাৰরো হোতীতি অত্থো. সমাসেথাতি সদ্ধিং নিসীদেয্য, সব্বেপি ইরিযাপথে পণ্ডিতেহেৰ সদ্ধিং পৰত্তেয্যাতি অত্থো. সন্থৰন্তি মিত্তসন্থৰং. সতং সদ্ধম্মন্তি পণ্ডিতানং বুদ্ধাদীনং সত্ততিংসবোধিপক্খিযধম্মসঙ্খাতং সদ্ধম্মং. সেয্যোতি এতং ধম্মং ঞত্ৰা ৰড্ঢিযেৰ হোতি, হানি নাম নত্থীতি অত্থো. রাজরথাতি রাজূনং ¶ আরোহনীযরথা. সুচিত্তাতি সুপরিকম্মকতা. সব্ভি পৰেদযন্তীতি বুদ্ধাদযো সন্তো ‘‘সব্ভী’’তি সঙ্খং গতং সোভনং উত্তমং নিব্বানং পৰেদেন্তি থোমেন্তি, সো নিব্বানসঙ্খাতো সতং ধম্মো জরং ন উপেতি ন জীরতি. নভন্তি আকাসো. দূরেতি পথৰী হি সপ্পতিট্ঠা সগহণা, আকাসো নিরালম্বো অপ্পতিট্ঠো, ইতি উভো এতে একাবদ্ধাপি ৰিসংযোগট্ঠেন অনুপলিত্তট্ঠেন চ দূরে নাম হোন্তি. পারন্তি ওরিমতীরতো পরতীরং. তদাহূতি তং আহু.
ইতি ব্রাহ্মণো চতস্সো সতারহা গাথা কস্সপদসবলেন দেসিতনিযামেন দেসেত্ৰা তুণ্হী অহোসি ¶ . তং সুত্ৰা মহাসত্তো ‘‘সপ্ফলং ৰত মে আগমন’’ন্তি তুট্ঠচিত্তো হুত্ৰা ‘‘ইমা গাথা নেৰ সাৰকভাসিতা, ন ইসিভাসিতা, ন কেনচি ভাসিতা, সব্বঞ্ঞুনাৰ ভাসিতা, কিং নু খো অগ্ঘন্তী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ইমাসং সকলম্পি চক্কৰাল়ং যাৰ ব্রহ্মলোকা সত্তরতনপুণ্ণং কত্ৰা দদমানোপি নেৰ অনুচ্ছৰিকং কাতুং সক্কোতি, অহং খো পনস্স তিযোজনসতে কুরুরট্ঠে সত্তযোজনিকে ইন্দপত্থনগরে রজ্জং দাতুং পহোমি, অত্থি নু খ্ৰস্স রজ্জং কারেতুং ভাগ্য’’ন্তি অঙ্গৰিজ্জানুভাৰেন ওলোকেন্তো নাদ্দস. ততো সেনাপতিট্ঠানাদীনি ওলোকেন্তো একগামভোজকমত্তস্সপি ভাগ্যং অদিস্ৰা ধনলাভস্স ওলোকেন্তো কোটিধনতো পট্ঠায ওলোকেত্ৰা চতুন্নংযেৰ কহাপণসহস্সানং ভাগ্যং দিস্ৰা ‘‘এত্তকেন নং পূজেস্সামী’’তি চতস্সো সহস্সত্থৰিকা দাপেত্ৰা, ‘‘আচরিয, তুম্হে অঞ্ঞেসং খত্তিযানং ইমা গাথা দেসেত্ৰা কিত্তকং ধনং লভথা’’তি পুচ্ছতি. ‘‘একেকায গাথায সতং সতং, মহারাজ, তেনেৰ তা সতারহা নাম জাতা’’তি. অথ নং মহাসত্তো, ‘‘আচরিয, ত্ৰং অত্তনা গহেত্ৰা ৰিক্কেয্যভণ্ডস্স অগ্ঘম্পি ন জানাসি ¶ , ইতো পট্ঠায একেকা গাথা সহস্সারহা নাম হোন্তূ’’তি ৰত্ৰা গাথমাহ –
‘‘সহস্সিযা ইমা গাথা, নহিমা গাথা সতারহা;
চত্তারি ত্ৰং সহস্সানি, খিপ্পং গণ্হাহি ব্রাহ্মণা’’তি.
তস্সত্থো – ব্রাহ্মণ, ইমা গাথা সহস্সিযা সহস্সারহা, ইমা গাথা সতারহা ন হি হোন্তু, ব্রাহ্মণ, ত্ৰং চত্তারি সহস্সানি খিপ্পং গণ্হাতি.
অথস্স একং সুখযানকং দত্ৰা ‘‘ব্রাহ্মণং সোত্থিনা গেহং ¶ সম্পাপেথা’’তি পুরিসে আণাপেত্ৰা তং উয্যোজেসি. তস্মিং খণে ‘‘সুতসোমরঞ্ঞা সতারহা গাথা সহস্সারহা কত্ৰা পূজিতা সাধু সাধূ’’তি মহাসাধুকারসদ্দো অহোসি. তস্স মাতাপিতরো তং সদ্দং সুত্ৰা ‘‘কিং সদ্দো নামেসা’’তি পুচ্ছিত্ৰা যথাভূতং সুত্ৰা অত্তনো ধনলোভতায মহাসত্তস্স কুজ্ঝিংসু. সোপি ব্রাহ্মণং উয্যোজেত্ৰা তেসং সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা অট্ঠাসি. অথস্স পিতা ‘‘কথং, তাত, এৰরূপস্স সাহসিকস্স চোরস্স হত্থতো মুত্তোসী’’তি পটিসন্থারমত্তম্পি অকত্ৰা অত্তনো ধনলোভতায ‘‘সচ্চং কির, তাত, তযা চতস্সো গাথা সুত্ৰা চত্তারি সহস্সানি দিন্নানী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সচ্চ’’ন্তি ৰুত্তে গাথমাহ –
‘‘আসীতিযা নাৰুতিযা চ গাথা, সতারহা চাপি ভৰেয্য গাথা;
পচ্চত্তমেৰ সুতসোম জানহি, সহস্সিযা নাম কা অত্থি গাথা’’তি.
তস্সত্থো ¶ – গাথা নাম, তাত, আসীতিযা চ নাৰুতিযা চ সতারহা চাপি ভৰেয্য, পচ্চত্তমেৰ অত্তনাৰ জানাহি, সহস্সারহা নাম গাথা কা কস্স সন্তিকে অত্থীতি.
অথ নং মহাসত্তো ‘‘নাহং, তাত, ধনেন ৰুদ্ধিং ইচ্ছামি, সুতেন পন ইচ্ছামী’’তি সঞ্ঞাপেন্তো আহ –
‘‘ইচ্ছামি ¶ ৰোহং সুতৰুদ্ধিমত্তনো, সন্তোতি মং সপ্পুরিসা ভজেয্যুং;
অহং সৰন্তীহি মহোদধীৰ, ন হি তাত তপ্পামি সুভাসিতেন.
‘‘অগ্গি যথা তিণকট্ঠং দহন্তো, ন কপ্পতী সাগরোৰ নদীভি;
এৰম্পি তে পণ্ডিতা রাজসেট্ঠ, সুত্ৰা ন তপ্পন্তি সুভাসিতেন.
‘‘সকস্স দাসস্স যদা সুণোমি, গাথং অহং অত্থৰতিং জনিন্দ;
তমেৰ ¶ সক্কচ্চ নিসামযামি, ন হি তাত ধম্মেসু মমত্থি তিত্তী’’তি.
তত্থ ৰোতি নিপাতমত্তং. ‘‘সন্তো’’তি এতে চ মং ভজেয্যুং ইতি ইচ্ছামি. সৰন্তীহীতি নদীহি. সকস্সাতি তিট্ঠতু, নন্দ, ব্রাহ্মণো, যদা অহং অত্তনো দাসস্সপি সন্তিকে সুণোমি, তাত, ধম্মেসু মম তিত্তি ন হি অত্থীতি.
এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা ‘‘মা মং, তাত, ধনহেতু পরিভাসসি, অহং ধম্মং সুত্ৰা আগমিস্সামী’’তি সপথং কত্ৰা আগতো, ইদানাহং পোরিসাদস্স সন্তিকং গমিস্সামি, ইদং তে রজ্জং গণ্হথা’’তি রজ্জং নিয্যাদেন্তো গাথমাহ –
‘‘ইদং তে রট্ঠং সধনং সযোগ্গং, সকাযুরং সব্বকামূপপন্নং;
কিং কামহেতু পরিভাসসি মং, গচ্ছামহং পোরিসাদস্স ঞত্তে’’তি.
তত্থ ঞত্তেতি সন্তিকে.
তস্মিং সমযে পিতুরঞ্ঞো হদযং উণ্হং অহোসি. সো, ‘‘তাত সুতসোম, কিং নামেতং কথেসি, মযং চতুরঙ্গিনিযা সেনায চোরং গহেস্সামা’’তি ৰত্ৰা গাথমাহ –
‘‘অত্তানুরক্খায ¶ ¶ ভৰন্তি হেতে, হত্থারোহা রথিকা পত্তিকা চ;
অস্সারোহা যে চ ধনুগ্গহাসে, সেনং পযুঞ্জাম হনাম সত্তু’’ন্তি.
তত্থ হনামাতি সচে এৰং পযোজিতা সেনা তং গহেতুং ন সক্কোন্তি, অথ নং সকলরট্ঠৰাসিনো গহেত্ৰা গন্ত্ৰা হনাম সত্তুং, মারেম তং অম্হাকং পচ্চামিত্তন্তি অত্থো.
অথ নং মাতাপিতরো অস্সুপুণ্ণমুখা রোদমানা ৰিলপন্তা, ‘‘তাত, মা গচ্ছ, গন্তুং ন লব্ভা’’তি যাচিংসু. সোল়সসহস্সা নাটকিত্থিযোপি সেসপরিজনোপি ‘‘অম্হে অনাথে কত্ৰা কুহিং গচ্ছসি, দেৰা’’তি পরিদেৰিংসু. সকলনগরে কোচি সকভাৰেন সণ্ঠাতুং অসক্কোন্তো ‘‘সুতসোমো পোরিসাদস্স কির পটিঞ্ঞং দত্ৰা আগতো, ইদানি চতস্সো ¶ সতারহা গাথা সুত্ৰা ধম্মকথিকস্স সক্কারং কত্ৰা মাতাপিতরো ৰন্দিত্ৰা পুনপি কির চোরস্স সন্তিকং গমিস্সতী’’তি সকলনগরং এককোলাহলং অহোসি. সোপি মাতাপিতূনং ৰচনং সুত্ৰা গাথমাহ –
‘‘সুদুক্করং পোরিসাদো অকাসি, জীৰং গহেত্ৰান অৰস্সজী মং;
তং তাদিসং পুব্বকিচ্চং সরন্তো, দুব্ভে অহং তস্স কথং জনিন্দা’’তি.
তত্থ জীৰং গহেত্ৰানাতি জীৰগ্গাহং গহেত্ৰা. তং তাদিসন্তি তং তেন কতং তথারূপং. পুব্বকিচ্চন্তি পুরিমং উপকারং. জনিন্দাতি পিতরং আলপতি.
সো মাতাপিতরো অস্সাসেত্ৰা, ‘‘অম্ম তাতা, তুম্হে ময্হং মা চিন্তযিত্থ, কতকল্যাণো অহং, মম ছকামস্সগ্গিস্সরিযং ন দুল্লভ’’ন্তি মাতাপিতরো ৰন্দিত্ৰা আপুচ্ছিত্ৰা সেসজনং অনুসাসিত্ৰা পক্কামি. তমত্থং পকাসেন্তো সত্থা আহ –
‘‘ৰন্দিত্ৰা ¶ সো পিতরং মাতরঞ্চ, অনুসাসিত্ৰা নেগমঞ্চ বলঞ্চ;
সচ্চৰাদী সচ্চানুরক্খমানো, অগমাসি সো যত্থ পোরিসাদো’’তি.
তত্থ সচ্চানুরক্খমানোতি সচ্চং অনুরক্খমানো. অগমাসীতি তং রত্তিং নিৰেসনেযেৰ ৰসিত্ৰা পুনদিৰসে অরুণুগ্গমনৰেলায মাতাপিতরো ৰন্দিত্ৰা আপুচ্ছিত্ৰা সেসজনং অনুসাসিত্ৰা অস্সুমুখেন নানপ্পকারং পরিদেৰন্তেন ইত্থাগারাদিনা মহাজনেন অনুগতো নগরা নিক্খম্ম ¶ তং জনং নিৰত্তেতুং অসক্কোন্তো মহামগ্গে দণ্ডকেন তিরিযং লেখং কড্ঢিত্ৰা ‘‘সচে মযি সিনেহো অত্থি, ইমং মা অতিক্কমিংসূ’’তি আহ. মহাজনো সীলৰতো তেজৰন্তস্স আণং অতিক্কমিতুং অসক্কোন্তো মহাসদ্দেন পরিদেৰমানো তং সীহৰিজম্ভিতেন গচ্ছন্তং ওলোকেত্ৰা তস্মিং দস্সনূপচারং অতিক্কন্তে একরৰং রৰন্তো নগরং পাৰিসি. সোপি আগতমগ্গেনেৰ তস্স সন্তিকং গতো. তেন ৰুত্তং ‘‘অগমাসি সো যত্থ পোরিসাদো’’তি.
ততো পোরিসাদো চিন্তেসি – ‘‘সচে মম সহাযো সুতসোমো আগন্তুকামো, আগচ্ছতু, অনাগন্তুকামো, অনাগচ্ছতু, রুক্খদেৰতা যং ময্হং ইচ্ছতি ¶ , তং করোতু, ইমে রাজানো মারেত্ৰা পঞ্চমধুরমংসেন বলিকম্মং করিস্সামী’’তি চিতকং কত্ৰা অগ্গিং জালেত্ৰা ‘‘অঙ্গাররাসি তাৰ হোতূ’’তি তস্স সূলে তচ্ছন্তস্স নিসিন্নকালে সুতসোমো আগতো. অথ নং পোরিসাদো দিস্ৰা তুট্ঠচিত্তো, ‘‘সম্ম, গন্ত্ৰা কত্তব্বকিচ্চং তে কত’’ন্তি পুচ্ছি. মহাসত্তো, ‘‘আম মহারাজ, কস্সপদসবলেন দেসিতা গাথা মে সুতা, ধম্মকথিকস্স চ সক্কারো কতো, তস্মা গন্ত্ৰা কত্তব্বকিচ্চং কতং নাম হোতী’’তি দস্সেতুং গাথমাহ –
‘‘কতো মযা সঙ্গরো ব্রাহ্মণেন, রট্ঠে সকে ইস্সরিযে ঠিতেন;
তং সঙ্গরং ব্রাহ্মণসপ্পদায, সচ্চানুরক্খী পুনরাগতোস্মি;
যজস্সু যঞ্ঞং খাদ মং পোরিসাদা’’তি.
তত্থ ¶ যজস্সূতি মং মারেত্ৰা দেৰতায ৰা যঞ্ঞং যজস্সু, মংসং ৰা মে খাদাহীতি অত্থো.
তং সুত্ৰা পোরিসাদো ‘‘অযং রাজা ন ভাযতি, ৰিগতমরণভযো হুত্ৰা কথেতি, কিস্স নু খো এস আনুভাৰো’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘অঞ্ঞং নত্থি, অযং ‘কস্সপদসবলেন দেসিতা গাথা মে সুতা’তি ৰদতি, তাসং এতেন আসুভাৰেন ভৰিতব্বং, অহম্পি তং কথাপেত্ৰা তা গাথাযো সোস্সামি, এৰং অহম্পি নিব্ভযো ভৰিস্সামী’’তি সন্নিট্ঠানং কত্ৰা গাথমাহ –
‘‘ন হাযতে খাদিতং ময্হং পচ্ছা, চিতকা অযং তাৰ সধূমিকাৰ;
নিদ্ধূমকে পচিতং সাধুপক্কং, সুণোমি গাথাযো সতারহাযো’’তি.
তত্থ খাদিতন্তি খাদনং. তং খাদনং ময্হং পচ্ছা ৰা পুরে ৰা ন পরিহাযতি, পচ্ছাপি হি ¶ ত্ৰং মযা খাদিতব্বোৰ. নিদ্ধূমকে পচিতন্তি নিদ্ধূমে নিজ্ঝালে অগ্গিম্হি পক্কমংসং সাধুপক্কং নাম হোতি.
তং ¶ সুত্ৰা মহাসত্তো ‘‘অযং পোরিসাদো পাপধম্মো, ইমং থোকং নিগ্গহেত্ৰা লজ্জাপেত্ৰা কথেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা আহ –
‘‘অধম্মিকো ত্ৰং পোরিসাদকাসি, রট্ঠা চ ভট্ঠো উদরস্স হেতু;
ধম্মঞ্চিমা অভিৰদন্তি গাথা, ধম্মো চ অধম্মো চ কুহিং সমেতি.
‘‘অধম্মিকস্স লুদ্দস্স, নিচ্চং লোহিতপাণিনো;
নত্থি সচ্চং কুতো ধম্মো, কিং সুতেন করিস্সসী’’তি.
তত্থ ধম্মঞ্চিমাতি ইমা চ গাথা নৰলোকুত্তরধম্মং অভিৰদন্তি. কুহিং সমেতীতি কত্থ সমাগচ্ছতি. ধম্মো হি সুগতিং পাপেতি নিব্বানং ৰা, অধম্মো দুগ্গতিং. কুতো ধম্মোতি ৰচীসচ্চমত্তম্পি নত্থি, কুতো ধম্মো. কিং সুতেনাতি ত্ৰং এতেন সুতেন কিং করিস্সসি, মত্তিকাভাজনং ৰিয হি সীহৰসায অভাজনং ত্ৰং ধম্মস্স.
সো ¶ এৰং কথিতেপি নেৰ কুজ্ঝি. কস্মা? মহাসত্তস্স মেত্তাভাৰনায মহত্তেন. অথ নং ‘‘কিং পন সম্ম সুতসোম অহমেৰ অধম্মিকো’’তি ৰত্ৰা গাথমাহ –
‘‘যো মংসহেতু মিগৰং চরেয্য, যো ৰা হনে পুরিসমত্তহেতু;
উভোপি তে পেচ্চ সমা ভৰন্তি, কস্মা নো অধম্মিকং ব্রূসি মং ত্ৰ’’ন্তি.
তত্থ কস্মা নোতি যে জম্বুদীপতলে রাজানো অলঙ্কতপটিযত্তা মহাবলপরিৰারা রথৰরগতা মিগৰং চরন্তা তিখিণেহি সরেহি মিগে ৰিজ্ঝিত্ৰা মারেন্তি, তে অৰত্ৰা কস্মা ত্ৰং মঞ্ঞেৰ অধম্মিকন্তি ৰদতি. যদি তে নিদ্দোসা, অহম্পি নিদ্দোসো এৰাতি দীপেতি.
তং সুত্ৰা মহাসত্তো তস্স লদ্ধিং ভিন্দন্তো গাথমাহ –
‘‘পঞ্চ ¶ পঞ্চ ন খা ভক্খা, খত্তিযেন পজানতা;
অভক্খং রাজ ভক্খেসি, তস্মা অধম্মিকো তুৰ’’ন্তি.
তস্সত্থো – সম্ম পোরিসাদ, খত্তিযেন নাম খত্তিযধম্মং জানন্তেন পঞ্চ পঞ্চ হত্থিআদযো দসেৰ সত্তা মংসৰসেন ন খা ভক্খা ন খো খাদিতব্বযুত্তকা. ‘‘ন খো’’ত্ৰেৰ ৰা পাঠো. অপরো নযো খত্তিযেন খত্তিযধম্মং জানন্তেন পঞ্চনখেসু সত্তেসু সসকো, সল্লকো, গোধা, কপি কুম্মোতি ¶ ইমে পঞ্চেৰ সত্তা ভক্খিতব্বযুত্তকা, ন অঞ্ঞে, ত্ৰং পন অভক্খং মনুস্সমংসং ভক্খেসি, তেন অধম্মিকোতি.
ইতি সো নিগ্গহং পত্ৰা অঞ্ঞং নিস্সরণং অদিস্ৰা অত্তনো পাপং পটিচ্ছাদেন্তো গাথমাহ –
‘‘মুত্তো তুৰং পোরিসাদস্স হত্থা, গন্ত্ৰা সকং মন্দিরং কামকামী;
অমিত্তহত্থং পুনরাগতোসি, ন খত্তধম্মে কুসলোসি রাজা’’তি.
তত্থ ¶ ন খত্তধম্মেতি ত্ৰং খত্তিযধম্মসঙ্খাতে নীতিসত্থে ন কুসলোসি, অত্তনো অত্থানত্থং ন জানাসি, অকারণেনেৰ তে লোকে পণ্ডিতোতি কিত্তি পত্থটা, অহং পন তে পণ্ডিতভাৰং ন পস্সামি ন জানামি, অতিবালোসীহি ৰদতি.
অথ নং মহাসত্তো, ‘‘সম্ম, খত্তিযধম্মে কুসলেন নাম মাদিসেনেৰ ভৰিতব্বং. অহঞ্হি তং জানামি, ন পন তদত্থায পটিপজ্জামী’’তি ৰত্ৰা গাথমাহ –
‘‘যে খত্তধম্মে কুসলা ভৰন্তি, পাযেন তে নেরযিকা ভৰন্তি;
তস্মা অহং খত্তধম্মং পহায, সচ্চানুরক্খী পুনরাগতোস্মি;
যজস্সু যঞ্ঞং খাদ মং পোরিসাদা’’তি.
তত্থ কুসলাতি তদত্থায পটিপজ্জনকুসলা. পাযেনাতি যেভুয্যেন নেরযিকা. যে পন তত্থ ন নিব্বত্তন্তি, তে সেসাপাযেসু নিব্বত্তন্তি.
পোরিসাদো আহ –
‘‘পাসাদৰাসা ¶ পথৰীগৰাস্সা, কামিত্থিযো কাসিকচন্দনঞ্চ;
সব্বং তহিং লভসি সামিতায, সচ্চেন কিং পস্সসি আনিসংস’’ন্তি.
তত্থ পাসাদৰাসাতি, সম্ম সুতসোম, তৰ তিণ্ণং উতূনং অনুচ্ছৰিকা দিব্বৰিমানকপ্পা তযো নিৰাসপাসাদা. পথৰীগৰাস্সাতি পথৰী চ গাৰো চ অস্সা চ বহূ. কামিত্থিযোতি কামৰত্থুভূতা ইত্থিযো. কাসিকচন্দনঞ্চাতি ¶ কাসিকৰত্থঞ্চ লোহিতচন্দনঞ্চ. সব্বং তহিন্তি এতঞ্চ অঞ্ঞঞ্চ উপভোগপরিভোগং সব্বং ত্ৰং তহিং অত্তনো নগরে সামিতায লভসি, সামী হুত্ৰা যথা ইচ্ছসি, তথা পরিভুঞ্জিতুং লভতি, সো ত্ৰং সব্বমেতং পহায সচ্চানুরক্খী ইধাগচ্ছন্তো সচ্চেন কিং আনিসংসং পস্সসীতি.
বোধিসত্তো ¶ আহ –
‘‘যে কেচিমে অত্থি রসা পথব্যা, সচ্চং তেসং সাদুতরং রসানং;
সচ্চে ঠিতা সমণব্রাহ্মণা চ, তরন্তি জাতিমরণস্স পার’’ন্তি.
তত্থ সাদুতরন্তি যস্মা সব্বেপি রসা সত্তানং সচ্চকালেযেৰ পণীতা মধুরা হোন্তি, তস্মা সচ্চং তেসং সাদুতরং রসানং, যস্মা ৰা ৰিরতিসচ্চৰচীসচ্চে ঠিতা জাতিমরণসঙ্খাতস্স তেভূমকৰট্টস্স পারং অমতমহানিব্বানং তরন্তি পাপুণন্তি, তস্মাপি তং সাদুতরন্তি.
এৰমস্স মহাসত্তো সচ্চে আনিসংসং কথেসি. ততো পোরিসাদো ৰিকসিতপদুমপুণ্ণচন্দসস্সিরিকমেৰস্স মুখং ওলোকেত্ৰা ‘‘অযং সুতসোমো অঙ্গারচিতকং মঞ্চ সূলং তচ্ছন্তং পস্সতি, চিত্তুত্রাসমত্তম্পিস্স নত্থি, কিং নু খো এস সতারহগাথানং আনুভাৰো, উদাহু সচ্চস্স, অঞ্ঞস্সেৰ ৰা কস্সচী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘পুচ্ছিস্সামি তাৰ ন’’ন্তি পুচ্ছন্তো গাথমাহ –
‘‘মুত্তো তুৰং পোরিসাদস্স হত্থা, গন্ত্ৰা সকং মন্দিরং কামকামী;
অমিত্তহত্থং পুনরাগতোসি, ন হি নূন তে মরণভযং জনিন্দ;
অলীনচিত্তো অসি সচ্চৰাদী’’তি.
মহাসত্তোপিস্স আচিক্খন্তো আহ –
‘‘কতা ¶ মে কল্যাণা অনেকরূপা, যঞ্ঞা যিট্ঠা যে ৰিপুলা পসত্থা;
ৰিসোধিতো পরলোকস্স মগ্গো, ধম্মে ঠিতো কো মরণস্স ভাযে.
‘‘কতা ¶ মে কল্যাণা অনেকরূপা, যঞ্ঞা যিট্ঠা যে ৰিপুলা পসত্থা;
অনানুতপ্পং ¶ পরলোকং গমিস্সং, যজস্সু যঞ্ঞং অদ মং পোরিসাদ.
‘‘পিতা চ মাতা চ উপট্ঠিতা মে, ধম্মেন মে ইস্সরিযং পসত্থং;
ৰিসোধিতো পরলোকস্স মগ্গো, ধম্মে ঠিতো কো মরণস্স ভাযে.
‘‘পিতা চ মাতা চ উপট্ঠিতা মে, ধম্মেন মে ইস্সরিযং পসত্থং;
অনানুতপ্পং পরলোকং গমিস্সং, যজস্সু যঞ্ঞং অদ মং পোরিসাদ.
‘‘ঞাতীসু মিত্তেসু কতা মে কারা, ধম্মেন মে ইস্সরিযং পসত্থং;
ৰিসোধিতো পরলোকস্স মগ্গো, ধম্মে ঠিতো কো মরণস্স ভাযে.
‘‘ঞাতীসু মিত্তেসু কতা মে কারা, ধম্মেন মে ইস্সরিযং পসত্থং;
অনানুতপ্পং পরলোকং গমিস্সং, যজস্সু যঞ্ঞং অদ মং পোরিসাদ.
‘‘দিন্নং মে দানং বহুধা বহূনং, সন্তপ্পিতা সমণব্রাহ্মণা চ;
ৰিসোধিতো পরলোকস্স মগ্গো, ধম্মে ঠিতো কো মরণস্স ভাযে.
‘‘দিন্নং মে দানং বহুধা বহূনং, সন্তপ্পিতা সমণব্রাহ্মণা চ;
অনানুতপ্পং পরলোকং গমিস্সং, যজস্সু যঞ্ঞং অদ মং পোরিসাদা’’তি.
তত্থ ¶ কল্যাণাতি কল্যাণকম্মা. অনেকরূপাতি দানাদিৰসেন অনেকৰিধা. যঞ্ঞাতি দসৰিধদানৰত্থুপরিচ্চাগৰসেন অতিৰিপুলা পণ্ডিতেহি পসত্থা যঞ্ঞাপি যিট্ঠা পৰত্তিতা. ধম্মে ঠিতোতি এৰং ধম্মে পতিট্ঠিতো মাদিসো কো নাম মরণস্স ভাযেয্য. অনানুতপ্পন্তি অনানুতপ্পমানো. ধম্মেন মে ইস্সরিযং পসত্থন্তি দসৰিধং রাজধম্মং অকোপেত্ৰা ধম্মেনেৰ মযা রজ্জং পসাসিতং. কারাতি ঞাতীসু ঞাতিকিচ্চানি, মিত্তেসু চ মিত্তকিচ্চানি. দানন্তি সৰত্থুকচেতনা. বহুধাতি বহূহি আকারেহি. বহূনন্তি ন পঞ্চন্নং, ন দসন্নং, সতস্সপি সহস্সস্সপি ¶ সতসহস্সস্সপি দিন্নমেৰ. সন্তপ্পিতাতি গহিতগহিতভাজনানি পূরেত্ৰা সুট্ঠু তপ্পিতা.
তং ¶ সুত্ৰা পোরিসাদো ‘‘অযং সুতসোমমহারাজা সপ্পুরিসো ঞাণসম্পন্নো মধুরধম্মকথিকো, সচাহং এতং খাদেয্যং, মুদ্ধা মে সত্তধা ফলেয্য, পথৰী ৰা পন মে ৰিৰরং দদেয্যা’’তি ভীততসিতো হুত্ৰা, ‘‘সম্ম, ন ত্ৰং মযা খাদিতব্বরূপো’’তি ৰত্ৰা গাথমাহ –
‘‘ৰিসং পজানং পুরিসো অদেয্য, আসীৰিসং জলিতমুগ্গতেজং;
মুদ্ধাপি তস্স ৰিফলেয্য সত্তধা, যো তাদিসং সচ্চৰাদিং অদেয্যা’’তি.
তত্থ ৰিসন্তি তত্থেৰ মারণসমত্থং হলাহলৰিসং. জলিতন্তি অত্তনো ৰিসতেজেন জলিতং তেনেৰ উগ্গতেজং অগ্গিক্খন্ধং ৰিয চরন্তং আসীৰিসং ৰা পন সো গীৰায গণ্হেয্য.
ইতি সো মহাসত্তং ‘‘হলাহলৰিসসদিসো ত্ৰং, কো তং খাদিস্সতী’’তি ৰত্ৰা গাথা সোতুকামো তং যাচিত্ৰা তেন ধম্মগারৰজননত্থং ‘‘এৰরূপানং অনৰজ্জগাথানং ত্ৰং অভাজন’’ন্তি পটিক্খিত্তোপি ‘‘সকলজম্বুদীপে ইমিনা সদিসো পণ্ডিতো নত্থি, অযং মম হত্থা মুচ্চিত্ৰা গন্ত্ৰা তা গাথা সুত্ৰা ধম্মকথিকস্স সক্কারং কত্ৰা নলাটেন মচ্চুং আদায পুনাগতো, অতিৰিয সাধুরূপা গাথা ভৰিস্সন্তী’’তি সুট্ঠুতরং সঞ্জাতধম্মস্সৰনাদরো হুত্ৰা তং যাচন্তো গাথমাহ –
‘‘সুত্ৰা ¶ ধম্মং ৰিজানন্তি, নরা কল্যাণপাপকং;
অপি গাথা সুণিত্ৰান, ধম্মে মে রমতে মনো’’তি.
তস্সত্থো – ‘‘সম্ম সুতসোম, নরা নাম ধম্মং সুত্ৰা কল্যাণম্পি পাপকম্পি জানন্তি, অপ্পেৰ নাম তা গাথা সুত্ৰা মমপি কুসলকম্মপথধম্মে মনো রমেয্যা’’তি.
অথ মহাসত্তো ‘‘সোতুকামো দানি পোরিসাদো, কথেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘তেন হি, সম্ম, সাধুকং সুণাহী’’তি তং ওহিতসোতং কত্ৰা নন্দব্রাহ্মণেন কথিতনিযামেনেৰ গাথানং থুতিং কত্ৰা ছসু কামাৰচরদেৰেসু এককোলাহলং কত্ৰা ¶ দেৰতাসু সাধুকারং দদমানাসু পোরিসাদস্স ধম্মং কথেসি –
‘‘সকিদেৰ ¶ মহারাজ, সব্ভি হোতি সমাগমো;
সা নং সঙ্গতি পালেতি, নাসব্ভি বহু সঙ্গমো.
‘‘সব্ভিরেৰ সমাসেথ, সব্ভি কুব্বেথ সন্থৰং;
সতং সন্ধম্মমঞ্ঞায, সেয্যো হোতি ন পাপিযো.
‘‘জীরন্তি ৰে রাজরথা সুচিত্তা, অথো সরীরম্পি জরং উপেতি;
সতঞ্চ ধম্মো ন জরং উপেতি, সন্তো হৰে সব্ভি পৰেদযন্তি.
‘‘নভঞ্চ দূরে পথৰী চ দূরে, পারং সমুদ্দস্স তদাহু দূরে;
ততো হৰে দূরতরং ৰদন্তি, সতঞ্চ ধম্মো অসতঞ্চ রাজা’’তি.
তস্স তেন সুকথিতত্তা চেৰ অত্তনো পণ্ডিতভাৰেন চ তা গাথা সব্বঞ্ঞুবুদ্ধকথিতা ৰিযাতি চিন্তেন্তস্স সকলসরীরং পঞ্চৰণ্ণায পীতিযা পরিপূরি, বোধিসত্তে মুদুচিত্তং অহোসি, সেতচ্ছত্তদাযকং পিতরং ৰিয নং অমঞ্ঞি. সো ‘‘অহং সুতসোমস্স দাতব্বং কিঞ্চি হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং ন পস্সামি, একেকায পনস্স গাথায একেকং ৰরং দস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা গাথমাহ –
‘‘গাথা ¶ ইমা অত্থৰতী সুব্যঞ্জনা, সুভাসিতা তুয্হ জনিন্দ সুত্ৰা;
আনন্দি ৰিত্তো সুমনো পতীতো, চত্তারি তে সম্ম ৰরে দদামী’’তি.
তত্থ আনন্দীতি আনন্দজাতো. সেসানি তস্সেৰ ৰেৰচনানি. চত্তারোপি হেতে তুট্ঠাকারা এৰ.
অথ নং মহাসত্তো ‘‘কিং নাম ত্ৰং ৰরং দস্সসী’’তি অপসাদেন্তো গাথমাহ –
‘‘যো ¶ নত্তনো মরণং বুজ্ঝসি তুৰং, হিতাহিতং ৰিনিপাতঞ্চ সগ্গং;
গিদ্ধো রসে দুচ্চরিতে নিৰিট্ঠো, কিং ত্ৰং ৰরং দস্সসি পাপধম্ম.
‘‘অহঞ্চ তং ‘দেহি ৰর’ন্তি ৰজ্জং, ত্ৰং চাপি দত্ৰা ন অৰাকরেয্য;
সন্দিট্ঠিকং কলহমিমং ৰিৰাদং, কো পণ্ডিতো জানমুপব্বজেয্যা’’তি.
তত্থ ¶ যোতি যো ত্ৰং ‘‘মরণধম্মোহমস্মী’’তি অত্তনোপি মরণং ন বুজ্ঝসি ন জানাসি, পাপকম্মমেৰ করোসি. হিতাহিতন্তি ‘‘ইদং মে কম্মং হিতং, ইদং অহিতং, ইদং ৰিনিপাতং নেস্সতি, ইদং সগ্গ’’ন্তি ন জানাসি. রসেতি মনুস্সমংসরসে. ৰজ্জন্তি ৰদেয্যং. ন অৰাকরেয্যাতি ৰাচায দত্ৰা ‘‘দেহি মে ৰর’’ন্তি ৰুচ্চমানো ন অৰাকরেয্যাসি ন দদেয্যাসি. উপব্বজেয্যাতি কো ইমং কলহং পণ্ডিতো উপগচ্ছেয্য.
ততো পোরিসাদো ‘‘নাযং ময্হং সদ্দহতি, সদ্দহাপেস্সামি ন’’ন্তি গাথমাহ –
‘‘ন তং ৰরং অরহতি জন্তু দাতুং, যং ৰাপি দত্ৰা ন অৰাকরেয্য;
ৰরস্সু সম্ম অৰিকম্পমানো, পাণং চজিত্ৰানপি দস্সমেৰা’’তি.
তত্থ অৰিকম্পমানোতি অনোলীযমানো.
অথ ¶ মহাসত্তো ‘‘অযং অতিৰিয সূরো হুত্ৰা কথেতি, করিস্সতি মে ৰচনং, ৰরং গণ্হিস্সামি, সচে পন ‘‘মনুস্সমংসং ন খাদিতব্ব’ন্তি পঠমমেৰ ৰরং ৰারযিস্সং, অতিৰিয কিলমিস্সতি, পঠমং অঞ্ঞে তযো ৰরে গহেত্ৰা পচ্ছা এতং গণ্হিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা আহ –
‘‘অরিযস্স অরিযেন সমেতি সখ্যং, পঞ্ঞস্স পঞ্ঞাণৰতা সমেতি;
পস্সেয্য তং ৰস্সসতং অরোগং, এতং ৰরানং পঠমং ৰরামী’’তি.
তত্থ ¶ অরিযস্সাতি আচারঅরিযস্স. সখ্যন্তি সখিধম্মো মিত্তধম্মো. পঞ্ঞাণৰতাতি ঞাণসম্পন্নেন. সমেতীতি গঙ্গোদকং ৰিয যমুনোদকেন সংসন্দতি. ধাতুসো হি সত্তা সংসন্দন্তি. পস্সেয্য তন্তি সুতসোমো পোরিসাদস্স চিরং জীৰিতং ইচ্ছন্তো ৰিয পঠমং অত্তনো জীৰিতৰরং যাচতি. পণ্ডিতস্স হি ‘‘মম জীৰিতং দেহী’’তি ৰত্তুং অযুত্তং, অপিচ সো ‘ময্হমেৰ এস আরোগ্যং ইচ্ছতী’তি চিন্তেত্ৰা তুস্সিস্সতীতি এৰমাহ.
সোপি তং সুত্ৰাৰ ‘‘অযং ইস্সরিযা ধংসেত্ৰা ইদানি মংসং খাদিতুকামস্স এৰং মহাঅনত্থকরস্স মহাচোরস্স ময্হমেৰ জীৰিতং ইচ্ছতি, অহো মম হিতকামো’’তি তুট্ঠমানসো ৰঞ্চেত্ৰা ৰরস্স গহিতভাৰং অজানিত্ৰা তং ৰরং দদমানো গাথমাহ –
‘‘অরিযস্স ¶ অরিযেন সমেতি সখ্যং, পঞ্ঞস্স পঞ্ঞাণৰতা সমেতি;
পস্সাসি মং ৰস্সসতং অরোগং, এতং ৰরানং পঠমং দদামী’’তি.
তত্থ ৰরানন্তি চতুন্নং ৰরানং পঠমং.
ততো বোধিসত্তো আহ –
‘‘যে খত্তিযাসে ইধ ভূমিপালা, মুদ্ধাভিসিত্তা কতনামধেয্যা;
ন তাদিসে ভূমিপতী অদেসি, এতং ৰরানং দুতিযং ৰরামী’’তি.
তত্থ ¶ কতনামধেয্যাতি মুদ্ধনি অভিসিত্তত্তাৰ ‘‘মুদ্ধাভিসিত্তা’’তি কতনামধেয্যা. ন তাদিসেতি তাদিসে খত্তিযে ন অদেসি মা খাদি.
ইতি সো দুতিযং ৰরং গণ্হন্তো পরোসতানং খত্তিযানং জীৰিতৰরং গণ্হি. পোরিসাদোপিস্স দদমানো আহ –
‘‘যে খত্তিযাসে ইধ ভূমিপালা, মুদ্ধাভিসিত্তা কতনামধেয্যা;
ন তাদিসে ভূমিপতী অদেমি, এতং ৰরানং দুতিযং দদামী’’তি.
কিং ¶ পন তে তেসং সদ্দং সুণন্তি, ন সুণন্তীতি? ন সব্বং সুণন্তি. পোরিসাদেন হি রুক্খস্স ধূমজালউপদ্দৰভযেন পটিক্কমিত্ৰা অগ্গি কতো, অগ্গিনো চ রুক্খস্স চ অন্তরে নিসীদিত্ৰা মহাসত্তো তেন সদ্ধিং কথেসি, তস্মা সব্বং অসুত্ৰা উপড্ঢুপড্ঢং সুণিংসু. তে ‘‘ইদানি সুতসোমো পোরিসাদং দমেস্সতি, মা ভাযথা’’তি অঞ্ঞমঞ্ঞং সমস্সাসেসুং. তস্মিং খণে মহাসত্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘পরোসতং খত্তিযা তে গহীতা, তলাৰুতা অস্সুমুখা রুদন্তা;
সকে তে রট্ঠে পটিপাদযাহি, এতং ৰরানং ততিযং ৰরামী’’তি.
তত্থ পরোসতন্তি অতিরেকসতং. তে গহীতাতি তযা গহিতা. তলাৰুতাতি হত্থতলেসু আৰুতা.
ইতি ¶ মহাসত্তো ততিযং ৰরং গণ্হন্তো তেসং খত্তিযানং সকরট্ঠনিয্যাতনৰরং গণ্হি. কিংকারণা? সো অখাদন্তোপি ৰেরভযেন সব্বে তে দাসে কত্ৰা অরঞ্ঞেযেৰ ৰাসেয্য, মারেত্ৰা ৰা ছড্ডেয্য, পচ্চন্তং নেত্ৰা ৰা ৰিক্কিণেয্য, তস্মা তেসং সকরট্ঠনিয্যাতনৰরং গণ্হি. ইতরোপিস্স দদমানো ইমং গাথমাহ –
‘‘পরোসতং খত্তিযা মে গহীতা, তলাৰুতা অস্সুমুখা রুদন্তা;
সকে তে রট্ঠে পটিপাদযামি, এতং ৰরানং ততিযং দদামী’’তি.
চতুত্থং ¶ পন ৰরং গণ্হন্তো বোধিসত্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘ছিদ্দং তে রট্ঠং ব্যথিতা ভযা হি, পুথূ নরা লেণমনুপ্পৰিট্ঠা;
মনুস্সমংসং ৰিরমেহি রাজ, এতং ৰরানং চতুত্থং ৰরামী’’তি.
তত্থ ¶ ছিদ্দন্তি ন ঘনৰাসং তত্থ তত্থ গামাদীনং উট্ঠিতত্তা সৰিৰরং. ব্যথিতা ভযাহীতি ‘‘পোরিসাদো ইদানি আগমিস্সতী’’তি তৰ ভযেন কম্পিতা. লেণমনুপ্পৰিট্ঠাতি দারকে হত্থেসু গহেত্ৰা তিণগহনাদিনিলীযনট্ঠানং পৰিট্ঠা. মনুস্সমংসন্তি দুগ্গন্ধং জেগুচ্ছং পটিক্কূলং মনুস্সমংসং পজহ. নিস্সক্কত্থে ৰা উপযোগং, মনুস্সমংসতো ৰিরমাহীতি অত্থো.
এৰং ৰুত্তে পোরিসাদো পাণিং পহরিত্ৰা হসন্তো ‘‘সম্ম সুতসোম কিং নামেতং কথেসি, কথাহং তুম্হাকং এতং ৰরং দস্সামি, সচে গণ্হিতুকামো, অঞ্ঞং গণ্হাহী’’তি ৰত্ৰা গাথমাহ –
‘‘অদ্ধা হি সো ভক্খো মম মনাপো, এতস্স হেতুম্হি ৰনং পৰিট্ঠো;
সোহং কথং এত্তো উপারমেয্যং, অঞ্ঞং ৰরানং চতুত্থং ৰরস্সূ’’তি.
তত্থ ৰনন্তি রজ্জং পহায ইমং ৰনং পৰিট্ঠো.
অথ নং মহাসত্তো ‘‘ত্ৰং ‘মনুস্সমংসস্স পিযতরত্তা ততো ৰিরমিতুং ন সক্কোমী’’তি ৰদসি. যো হি পিযং নিস্সায পাপং করোতি, অযং বালো’’তি ৰত্ৰা গাথমাহ –
‘‘ন ¶ ৰে ‘পিযং মে’তি জনিন্দ তাদিসো, অত্তং নিরংকচ্চ পিযানি সেৰতি;
অত্তাৰ সেয্যো পরমা চ সেয্যো, লব্ভা পিযা ওচিতত্থেন পচ্ছা’’তি.
তত্থ ¶ তাদিসোতি জনিন্দ তাদিসো যুৰা অভিরূপো মহাযসো ‘‘ইদং নাম মে পিয’’ন্তি পিযৰত্থুলোভেন তত্থ অত্তানং নিরংকত্ৰা সব্বসুগতীহি চেৰ সুখৰিসেসেহি চ চৰিত্ৰা নিরযে পাতেত্ৰা ন ৰে পিযানি সেৰতি. পরমা চ সেয্যোতি পুরিসস্স হি পরমা পিযৰত্থুম্হা অত্তাৰ ৰরতরো. কিংকারণা? লব্ভা পিযাতি, পিযা নাম ৰিসযৰসেন চেৰ পুঞ্ঞেন চ ওচিতত্থেন ৰড্ঢিতত্থেন দিট্ঠধম্মে চেৰ পরত্থ চ দেৰমনুস্সসম্পত্তিং পত্ৰা সক্কা লদ্ধুং.
এৰং ৰুত্তে পোরিসাদো ভযপ্পত্তো হুত্ৰা ‘‘অহং সুতসোমেন গহিতং ৰরং ৰিস্সজ্জাপেতুম্পি মনুস্সমংসতো ৰিরমিতুম্পি ¶ ন সক্কোমি, কিং নু খো করিস্সামী’’তি অস্সুপুণ্ণেহি নেত্তেহি গাথমাহ –
‘‘পিযং মে মানুসং মংসং, সুতসোম ৰিজানহি;
নম্হি সক্কা নিৰারেতুং, অঞ্ঞং ৰরং সম্ম ৰরস্সূ’’তি.
তত্থ ৰিজানহীতি ত্ৰম্পি জানাহি.
ততো বোধিসত্তো আহ –
‘‘যো ৰে ‘পিযং মে’তি পিযানুরক্খী, অত্তং নিরংকচ্চ পিযানি সেৰতি;
সোণ্ডোৰ পিত্ৰা ৰিসমিস্সপানং, তেনেৰ সো হোতি দুক্খী পরত্থ.
‘‘যো চীধ সঙ্খায পিযানি হিত্ৰা, কিচ্ছেনপি সেৰতি অরিযধম্মে;
দুক্খিতোৰ পিত্ৰান যথোসধানি, তেনেৰ সো হোতি সুখী পরত্থা’’তি.
তত্থ যো ৰেতি, সম্ম পোরিসাদ, যো পুরিসো ‘‘ইদং মে পিয’’ন্তি পাপকিরিযায অত্তানং নিরংকত্ৰা পিযানি ৰত্থূনি সেৰতি, সো সুরাপেমেন ৰিসমিস্সং সুরং পিত্ৰা সোণ্ডো ৰিয ¶ তেন পাপকম্মেন পরত্থ নিরযাদীসু দুক্খী হোতি. সঙ্খাযাতি জানিত্ৰা তুলেত্ৰা. পিযানি হিত্ৰাতি অধম্মপটিসংযুত্তানি পিযানি ছড্ডেত্ৰা.
এৰং ¶ ৰুত্তে পোরিসাদো কলূনং পরিদেৰন্তো গাথমাহ –
‘‘ওহাযহং পিতরং মাতরঞ্চ, মনাপিযে কামগুণে চ পঞ্চ;
এতস্স হেতুম্হি ৰনং পৰিট্ঠো, তং তে ৰরং কিন্তি মহং দদামী’’তি.
তত্থ এতস্সাতি মনুস্সমংসস্স. কিন্তি মহন্তি কিন্তি কত্ৰা অহং তং ৰরং দেমি.
ততো মহাসত্তো ইমং গাথমাহ –
‘‘ন পণ্ডিতা দিগুণমাহু ৰাক্যং, সচ্চপ্পটিঞ্ঞাৰ ভৰন্তি সন্তো;
‘ৰরস্সু ¶ সম্ম’ ইতি মং অৰোচ, ইচ্চব্রৰী ত্ৰং ন হি তে সমেতী’’তি.
তত্থ দিগুণন্তি, সম্ম পোরিসাদ, পণ্ডিতা নাম একং ৰত্ৰা পুন তং ৰিসংৰাদেন্তা দুতিযং ৰচনং ন কথেন্তি. ইতি মং অৰোচাতি, ‘‘সম্ম সুতসোম ৰরস্সু ৰর’’ন্তি এৰং মং অভাসসি. ইচ্চব্রৰীতি তস্মা যং ত্ৰং ইতি অব্রৰি, তং তে ইদানি ন সমেতি.
সো পুন রোদন্তো এৰ গাথমাহ –
‘‘অপুঞ্ঞলাভং অযসং অকিত্তিং, পাপং বহুং দুচ্চরিতং কিলেসং;
মনুস্সমংসস্স কতে উপাগা, তং তে ৰরং কিন্তি মহং দদেয্য’’ন্তি.
তত্থ পাপন্তি কম্মপথং অপ্পত্তং. দুচ্চরিতন্তি কম্মপথপ্পত্তং. কিলেসন্তি দুক্খং. মনুস্সমংসস্স কতেতি মনুস্সমংসস্স হেতু. উপাগাতি উপগতোম্হি. তং তেতি তং তুয্হং কথাহং ৰরং দেমি, মা মং ৰারযি, অনুকম্পং কারুঞ্ঞং মযি করোহি, অঞ্ঞং ৰরং গণ্হাহীতি আহ.
অথ ¶ মহাসত্তো আহ –
‘‘ন ¶ তং ৰরং অরহতি জন্তু দাতুং, যং ৰাপি দত্ৰা ন অৰাকরেয্য;
ৰরস্সু সম্ম অৰিকম্পমানো, পাণং চজিত্ৰানপি দস্সমেৰা’’তি.
এৰং তেন পঠমং ৰুত্তগাথং আহরিত্ৰা দস্সেত্ৰা ৰরদানে উস্সাহেন্তো গাথা আহ –
‘‘পাণং চজন্তি সন্তো নাপি ধম্মং, সচ্চপ্পটিঞ্ঞাৰ ভৰন্তি সন্তো;
দত্ৰা ৰরং খিপ্পমৰাকরোহি, এতেন সম্পজ্জ সুরাজসেট্ঠ.
‘‘চজে ধনং অঙ্গৰরস্স হেতু, অঙ্গং চজে জীৰিতং রক্খমানো;
অঙ্গং ¶ ধনং জীৰিতঞ্চাপি সব্বং, চজে নরো ধম্মমনুস্সরন্তো’’তি.
তত্থ পাণন্তি জীৰিতং. সন্তো নাম অপি জীৰিতং চজন্তি, ন ধম্মং. খিপ্পমৰাকরোহীতি ইধ খিপ্পং ময্হং দেহীতি অত্থো. এতেনাতি এতেন ধম্মেন চেৰ সচ্চেন চ সম্পজ্জ সম্পন্নো উপপন্নো হোহি. সুরাজসেট্ঠাতি তং পগ্গণ্হন্তো আলপতি. চজে ধনন্তি, সম্ম পোরিসাদ, পণ্ডিতো পুরিসো হত্থপাদাদিম্হি অঙ্গে ছিজ্জমানে তস্স রক্খণত্থায বহুম্পি ধনং চজেয্য. ধম্মমনুস্সরন্তোতি অঙ্গধনজীৰিতানি পরিচ্চজন্তোপি ‘‘সতং ধম্মং ন ৰীতিক্কমিস্সামী’’তি এৰং ধম্মং অনুস্সরন্তো.
এৰং মহাসত্তো ইমেহি কারণেহি তং সচ্চে পতিট্ঠাপেত্ৰা ইদানি অত্তনো গুরুভাৰং দস্সেতুং গাথমাহ –
‘‘যস্মা হি ধম্মং পুরিসো ৰিজঞ্ঞা, যে চস্স কঙ্খং ৰিনযন্তি সন্তো;
তং হিস্স দীপঞ্চ পরাযণঞ্চ, ন তেন মিত্তিং জিরযেথ পঞ্ঞো’’তি.
তত্থ ¶ যস্মাতি যম্হা পুরিসা. ধম্মন্তি কুসলাকুসলজোতকং কারণং. ৰিজঞ্ঞাতি ৰিজানেয্য. তং হিস্সাতি তং আচরিযকুলং এতস্স পুগ্গলস্স পতিট্ঠানট্ঠেন দীপং, উপ্পন্নে ভযে গন্তব্বট্ঠানট্ঠেন পরাযণঞ্চ. ন তেন মিত্তিন্তি তেন আচরিযপুগ্গলেন সহ সো পণ্ডিতো কেনচিপি কারণেন মিত্তিং ন জীরযেথ ন ৰিনাসেয্য.
এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা, ‘‘সম্ম পোরিসাদ, গুণৰন্তস্স আচরিযস্স ৰচনং নাম ভিন্দিতুং ন ¶ ৰট্টতি, অহঞ্চ তরুণকালেপি তৰ পিট্ঠিআচরিযো হুত্ৰা বহুং সিক্খং সিক্খাপেসিং, ইদানিপি বুদ্ধলীলায সতারহা গাথা তে কথেসিং, তেন মে ৰচনং কাতুং অরহসী’’তি আহ. তং সুত্ৰা পোরিসাদো ‘‘অযং সুতসোমো ময্হং আচরিযো চেৰ পণ্ডিতো চ, ৰরো চস্স মযা দিন্নো, কিং সক্কা কাতুং, একস্মিং অত্তভাৰে মরণং নাম ধুৰং, মনুস্সমংসং ন খাদিস্সামি, দস্সামিস্স ৰর’’ন্তি অস্সুধারাহি পৰত্তমানাহি উট্ঠায সুতসোমনরিন্দস্স পাদেসু পতিত্ৰা ৰরং দদমানো ইমং গাথমাহ –
‘‘অদ্ধা ¶ হি সো ভক্খো মম মনাপো, এতস্স হেতুম্হি ৰনং পৰিট্ঠো;
সচে চ মং যাচসি এতমত্থং, এতম্পি তে সম্ম ৰরং দদামী’’তি.
অথ নং মহাসত্তো এৰমাহ – ‘‘সম্ম, সীলে ঠিতস্স মরণম্পি ৰরং, গণ্হামি, মহারাজ, তযা দিন্নং ৰরং, অজ্জ পট্ঠায অরিযপথে পতিট্ঠিতোসি, এৰং সন্তেপি তং যাচামি, সচে তে মযি সিনেহো অত্থি, পঞ্চ সীলানি গণ্হ, মহারাজা’’তি. ‘‘সাধু, সম্ম, দেহি মে সীলানী’’তি. ‘‘গণ্হ মহারাজা’’তি. সো মহাসত্তং পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসীদি. মহাসত্তোপি নং পঞ্চসীলেসু পতিট্ঠাপেসি. তস্মিং খণে তত্থ সন্নিপতিতা ভুম্মা দেৰা মহাসত্তে পীতিং জনেত্ৰা ‘‘অৰীচিতো যাৰ ভৰগ্গা অঞ্ঞো পোরিসাদং মনুস্সমংসতো নিৰারেতুং সমত্থো নাম নত্থি, অহো সুতসোমেন দুক্করতরং কত’’ন্তি মহন্তেন সদ্দেন ৰনং উন্নাদেন্তা সাধুকারং অদংসু. তেসং সদ্দং সুত্ৰা চাতুমহারাজিকাতি এৰং যাৰ ¶ ব্রহ্মলোকা এককোলাহলং অহোসি. রুক্খে লগ্গিতরাজানোপি তং দেৰতানং সাধুকারসদ্দং সুণিংসু. রুক্খদেৰতাপি সকৰিমানে ঠিতাৰ সাধুকারমদাসি. ইতি দেৰতানং সদ্দোৰ সূযতি, রূপং ন দিস্সতি. দেৰতানং সাধুকারসদ্দং সুত্ৰা রাজানো চিন্তযিংসু – ‘‘সুতসোমং নিস্সায নো জীৰিতং লদ্ধং, দুক্করং কতং সুতসোমেন পোরিসাদং দমেন্তেনা’’তি বোধিসত্তস্স থুতিং করিংসু. পোরিসাদো মহাসত্তস্স পাদে ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. অথ নং বোধিসত্তো – ‘‘সম্ম, খত্তিযে মোচেহী’’তি আহ. সো চিন্তেসি ‘‘অহং এতেসং পচ্চামিত্তো, এতে মযা মোচিতা ‘গণ্হথ নো পচ্চামিত্ত’ন্তি মং হিংসেয্যুং, মযা জীৰিতং চজন্তেনপি ন সক্কা সুতসোমস্স সন্তিকা গহিতং সীলং ভিন্দিতুং, ইমিনা সদ্ধিযেৰ গন্ত্ৰা মোচেস্সামি, এৰং মে ভযং ন ভৰিস্সতী’’তি. অথ বোধিসত্তং ৰন্দিত্ৰা, ‘‘সুতসোম, উভোপি গন্ত্ৰা খত্তিযে মোচেস্সামা’’তি ৰত্ৰা গাথমাহ –
‘‘সত্থা ¶ ¶ চ মে হোসি সখা চ মেসি, ৰচনম্পি তে সম্ম অহং অকাসিং;
তুৰম্পি মে সম্ম করোহি ৰাক্যং, উভোপি গন্ত্ৰান পমোচযামা’’তি.
তত্থ সত্থাতি সগ্গমগ্গস্স দেসিতত্তা সত্থা চ, তরুণকালতো পট্ঠায সখা চ.
অথ নং বোধিসত্তো আহ –
‘‘সত্থা চ তে হোমি সখা চ ত্যম্হি, ৰচনম্পি মে সম্ম তুৰং অকাসি;
অহম্পি তে সম্ম করোমি ৰাক্যং, উভোপি গন্ত্ৰান পমোচযামা’’তি.
এৰং ৰত্ৰা তে উপসঙ্কমিত্ৰা আহ –
‘‘কম্মাসপাদেন ৰিহেঠিতত্থ, তলাৰুতা অস্সুমুখা রুদন্তা;
ন জাতু দুব্ভেথ ইমস্স রঞ্ঞো, সচ্চপ্পটিঞ্ঞং মে পটিস্সুণাথা’’তি.
তত্থ ¶ কম্মাসপাদেনাতি ইদং মহাসত্তো ‘‘উভোপি গন্ত্ৰান পমোচযামা’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা ‘‘খত্তিযা নাম মানথদ্ধা হোন্তি, মুত্তমত্তাৰ ‘ইমিনা মযং ৰিহেঠিতম্হা’তি পোরিসাদং পোথেয্যুম্পি হনেয্যুম্পি, ন খো পনেস তেসু দুব্ভিস্সতি, অহং এককোৰ গন্ত্ৰা পটিঞ্ঞং তাৰ নেসং গণ্হিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা তে হত্থতলে আৰুনিত্ৰা অগ্গপাদঙ্গুলীহি ভূমিং ফুসমানাহি রুক্খসাখাসু ওলগ্গিতে ৰাতপ্পহরণকালে নাগদন্তেসু ওলগ্গিতকুরণ্ডকদামানি ৰিয সম্পরিৰত্তন্তে অদ্দস. তেপি তং দিস্ৰা ‘‘ইদানিম্হা মযং অরোগা’’তি একপ্পহারেনেৰ মহাৰিরৰং রৰিংসু. অথ নে মহাসত্তো ‘‘মা ভাযিত্থা’’তি অস্সাসেত্ৰা ‘‘মযা পোরিসাদো দমিতো, তুম্হাকং অভযং গহিতং, তুম্হে পন মে ৰচনং করোথা’’তি ৰত্ৰা এৰমাহ. তত্থ ন জাতূতি একংসেনেৰ ন দুব্ভেথ.
তে আহংসু –
‘‘কম্মাসপাদেন ৰিহেঠিতম্হা, তলাৰুতা অস্সুমুখা রুদন্তা;
ন জাতু দুব্ভেম ইমস্স রঞ্ঞো, সচ্চপ্পটিঞ্ঞং তে পটিস্সুণামা’’তি.
তত্থ ¶ ¶ পটিস্সুণামাতি ‘‘এৰং পটিঞ্ঞং অধিৰাসেম সম্পটিচ্ছাম, অপিচ খো পন মযং কিলন্তা কথেতুং ন সক্কোম, তুম্হে সব্বসত্তানং সরণং, তুম্হেৰ কথেথ, মযং ৰো ৰচনং সুত্ৰা পটিঞ্ঞং দস্সামা’’তি.
অথ নে বোধিসত্তো ‘‘তেন হি পটিঞ্ঞং দেথা’’তি ৰত্ৰা গাথমাহ –
‘‘যথা পিতা ৰা অথ ৰাপি মাতা, অনুকম্পকা অত্থকামা পজানং,.
এৰমেৰ ৰো হোতু অযঞ্চ রাজা, তুম্হে চ ৰো হোথ যথেৰ পুত্তা’’তি.
অথ ¶ নং তেপি সম্পটিচ্ছমানা ইমং গাথমাহংসু –
‘‘যথা পিতা ৰা অথ ৰাপি মাতা, অনুকম্পকা অত্থকামা পজানং;
এৰমেৰ নো হোতু অযঞ্চ রাজা, মযম্পি হেস্সাম যথেৰ পুত্তা’’তি.
তত্থ তুম্হে চ ৰোতি ৰো-কারো নিপাতমত্তং.
ইতি মহাসত্তো তেসং পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা পোরিসাদং পক্কোসিত্ৰা ‘‘এহি, সম্ম, খত্তিযে মোচেহী’’তি আহ. সো খগ্গং গহেত্ৰা একস্স রঞ্ঞো বন্ধনং ছিন্দি. রাজা সত্তাহং নিরাহারো ৰেদনপ্পত্তো সহ বন্ধনছেদা মুচ্ছিতো ভূমিযং পতি. তং দিস্ৰা মহাসত্তো কারুঞ্ঞং কত্ৰা, ‘‘সম্ম পোরিসাদ, মা এৰং ছিন্দী’’তি একং রাজানং উভোহি হত্থেহি দল়্হং গহেত্ৰা উরে কত্ৰা ‘‘ইদানি বন্ধনং ছিন্দাহী’’তি আহ. পোরিসাদো খগ্গেন ছিন্দি. মহাসত্তো থামসম্পন্নতায নং উরে নিপজ্জাপেত্ৰা ওরসপুত্তং ৰিয মুদুচিত্তেন ওতারেত্ৰা ভূমিযং নিপজ্জাপেসি. এৰং সব্বেপি তে ভূমিযং নিপজ্জাপেত্ৰা ৰণে ধোৰিত্ৰা দারকানং কণ্ণতো সুত্তকং ৰিয সণিকং রজ্জুযো নিক্কড্ঢিত্ৰা পুব্বলোহিতং ধোৰিত্ৰা ৰণে নিদ্দোসে কত্ৰা, ‘‘সম্ম পোরিসাদ, একং রুক্খতচং পাসাণে ঘংসিত্ৰা আহরা’’তি আহরাপেত্ৰা সচ্চকিরিযং কত্ৰা তেসং হত্থতলানি মক্খেসি. তঙ্খণঞ্ঞেৰ ৰণো ফাসুকং অহোসি. পোরিসাদো তণ্ডুলং গহেত্ৰা তরলং পচি ¶ , উভো জনা পরোসতং খত্তিযে পাযেসুং. ইতি তে সব্বেৰ সন্তপ্পিতা, সূরিযো অত্থঙ্গতো. পুনদিৰসে পাতো চ মজ্ঝন্হিকে চ সাযঞ্চ তরলমেৰ পাযেত্ৰা ততিযদিৰসে সসিত্থকযাগুং পাযেসুং, তাৰতা তে অরোগা অহেসুং.
অথ ¶ নে মহাসত্তো ‘‘গন্তুং সক্খিস্সথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘গচ্ছামা’’তি ৰুত্তে ‘‘এহি, সম্ম পোরিসাদ, সকং রট্ঠং গচ্ছামা’’তি আহ. সো রোদমানো তস্স পাদেসু পতিত্ৰা ‘‘ত্ৰং, সম্ম, রাজানো গহেত্ৰা গচ্ছ, অহং ইধেৰ ৰনমূলফলানি খাদন্তো ৰসিস্সামী’’তি আহ. ‘‘সম্ম, ইধ কিং করিস্সসি, রমণীযং তে রট্ঠং, বারাণসিযং রজ্জং কারেহী’’তি. ‘‘সম্ম কিং কথেসি, ন সক্কা মযা তত্থ গন্তুং, সকলনগরৰাসিনো হি ¶ মে ৰেরিনো, তে ‘ইমিনা ময্হং মাতা খাদিতা, ময্হং পিতা, ময্হং ভাতা’তি মং পরিভাসিস্সন্তি, ‘গণ্হথ ইমং চোর’ন্তি একেকদণ্ডেন ৰা একেকলেড্ডুনা ৰা মং জীৰিতা ৰোরোপেস্সন্তি, অহঞ্চ তুম্হাকং সন্তিকে সীলেসু পতিট্ঠিতো, জীৰিতহেতুপি ন সক্কা মযা পরং মারেতুং, তস্মা নাহং গচ্ছামি, অহং মনুস্সমংসতো ৰিরতত্তা কিত্তকং জীৰিস্সামি, ইদানি মম তুম্হাকং দস্সনং নত্থী’’তি রোদিত্ৰা ‘‘গচ্ছথ তুম্হে’’তি আহ. অথ মহাসত্তো তস্স পিট্ঠিং পরিমজ্জিত্ৰা, ‘‘সম্ম পোরিসাদ, মা চিন্তযি, সুতসোমো নামাহং, মযা তাদিসো কক্খল়ো ফরুসো ৰিনীতো, বারাণসিৰাসিকেসু কিং ৰত্তব্বং অত্থি, অহং তং তত্থ পতিট্ঠাপেস্সামি, অসক্কোন্তো অত্তনো রজ্জং দ্ৰিধা ভিন্দিত্ৰা দস্সামী’’তি ৰত্ৰা ‘‘তুম্হাকম্পি নগরে মম ৰেরিনো অত্থিযেৰা’’তি ৰুত্তে ‘‘ইমিনা মম ৰচনং করোন্তেন দুক্করং কতং, যেন কেনচি উপাযেন পোরাণকযসে পতিট্ঠপেতব্বো এস মযা’’তি চিন্তেত্ৰা তস্স পলোভনত্থায নগরসম্পত্তিং ৰণ্ণেন্তো আহ –
‘‘চতুপ্পদং সকুণঞ্চাপি মংসং, সূদেহি রন্ধং সুকতং সুনিট্ঠিতং;
সুধংৰ ইন্দো পরিভুঞ্জিযান, হিত্ৰা কথেকো রমসী অরঞ্ঞে.
‘‘তা ¶ খত্তিযা ৰেল্লিৰিলাকমজ্ঝা, অলঙ্কতা সম্পরিৰারযিত্ৰা;
ইন্দংৰ দেৰেসু পমোদযিংসু, হিত্ৰা কথেকো রমসী অরঞ্ঞে.
‘‘তম্বূপধানে বহুগোণকম্হি, সুভম্হি সব্বস্সযনম্হি সঙ্গে;
সেয্যস্স মজ্ঝম্হি সুখং সযিত্ৰা
হিত্ৰা কথেকো রমসী অরঞ্ঞে.
‘‘পাণিস্সরং কুম্ভথূণং নিসীথে, অথোপি ৰে নিপ্পুরিসম্পি তূরিযং;
বহুং সুগীতঞ্চ সুৰাদিতঞ্চ, হিত্ৰা কথেকো রমসী অরঞ্ঞে.
‘‘উয্যানসম্পন্নং ¶ পহূতমাল্যং, মিগাজিনূপেতং পুরং সুরম্মং;
হযেহি নাগেহি রথেহুপেতং, হিত্ৰা কথেকো রমসী অরঞ্ঞে’’তি.
তত্থ ¶ সুকতন্তি নানপ্পকারেহি সুট্ঠু কতং. সুনিট্ঠিতন্তি নানাসম্ভারযোজনেন সুট্ঠু নিট্ঠিতং. কথেকোতি কথং একো. রমসীতি মূলফলাদীনি খাদন্তো কথং রমিস্সসি, ‘‘এহি, মহারাজ, গমিস্সামা’’তি. ৰেল্লিৰিলাকমজ্ঝাতি এত্থ ৰেল্লীতি রাসি, ৰিলাকমজ্ঝাতি ৰিলগ্গমজ্ঝা. উত্তত্তঘনসুৰণ্ণরাসিপভা চেৰ তনুদীঘমজ্ঝা চাতি দস্সেতি. দেৰেসূতি দেৰলোকেসু অচ্ছরা ইন্দং ৰিয রমণীযে বারাণসিনগরে পুব্বে তং পমোদযিংসু, তা হিত্ৰা ইধ কিং করিস্সসি, ‘‘এহি, সম্ম, গচ্ছামা’’তি. তম্বূপধানেতি রত্তূপধানে. সব্বস্সযনম্হীতি সব্বত্থরণত্থতে সযনে. সঙ্গেতি অনেকভূমিকে দস্সেত্ৰা অদ্ধরত্তঅঙ্গযুত্তে তত্থ ত্ৰং পুব্বে সযীতি অত্থো. সুখন্তি তাদিসস্স সযনস্স মজ্ঝম্হি সুখং সযিত্ৰান ইদানি কথং অরঞ্ঞে রমিস্সসি, ‘‘এহি গচ্ছাম, সম্মা’’তি. নিসীথেতি রত্তিভাগে. হিত্ৰাতি এৰরূপং সম্পত্তিং ছড্ডেত্ৰা. উয্যানসম্পন্নং পহূতমাল্যন্তি, মহারাজ, তৰ উয্যানসম্পন্নং নানাৰিধপুপ্ফং. মিগাজিনূপেতং পুরং সুরম্মন্তি ¶ তং উয্যানং মিগাজিনং নাম নামেন, তেন উপেতং পুরম্পি তে সুট্ঠু রম্মং. হিত্ৰাতি এৰরূপং মনোরমং নগরং ছড্ডেত্ৰা.
ইতি মহাসত্তো ‘‘অপ্পেৰ নামেস পুব্বে উপভুত্তপরিভোগরসং সরিত্ৰা গন্তুকামো ভৰেয্যা’’তি পঠমং ভোজনেন পলোভেসি, দুতিযং কিলেসেন, ততিযং সযনেন, চতুত্থং নচ্চগীতৰাদিতেন, পঞ্চমং উয্যানেন চেৰ নগরেন চাতি ইমেহি এত্তকেহি পলোভেত্ৰা ‘‘এহি, মহারাজ, অহং তং আদায গন্ত্ৰা বারাণসিযং পতিট্ঠাপেত্ৰা পচ্ছা সকরট্ঠং গমিস্সামি, সচে বারাণসিরজ্জং ন লভিস্সসি, উপড্ঢরজ্জং তে দস্সামি, কিং তে অরঞ্ঞৰাসেন, মম ৰচনং করোহী’’তি আহ. সো তস্স ৰচনং সুত্ৰা গন্তুকামো হুত্ৰা ‘‘সুতসোমো ময্হং অত্থকামো অনুকম্পকো, পঠমং মং কল্যাণে পতিট্ঠাপেত্ৰা ‘ইদানি পোরাণকযসেৰ পতিট্ঠাপেস্সামী’তি ৰদতি, সক্খিস্সতি চেস পতিট্ঠাপেতুং, ইমিনা সদ্ধিংযেৰ গন্তুং ৰট্টতি, কিং মে অরঞ্ঞৰাসেনা’’তি চিন্তেত্ৰা ¶ তুট্ঠচিত্তো তস্স গুণং নিস্সায ৰণ্ণং কথেতুকামো ‘‘সম্ম, সুতসোম, কল্যাণমিত্তসংসগ্গতো সাধুতরং, পাপমিত্তসংসগ্গতো ৰা পাপতরং নাম নত্থী’’তি ৰত্ৰা আহ –
‘‘কাল়পক্খে যথা চন্দো, হাযতেৰ সুৰে সুৰে;
কাল়পক্খূপমো রাজ, অসতং হোতি সমাগমো.
‘‘যথাহং রসকমাগম্ম, সূদং কাপুরিসাধমং;
অকাসিং পাপকং কম্মং, যেন গচ্ছামি দুগ্গতিং.
‘‘সুক্কপক্খে ¶ যথা চন্দো, ৰড্ঢতেৰ সুৰে সুৰে;
সুক্কপক্খূপমো রাজ, সতং হোতি সমাগমো.
‘‘যথাহং তুৰমাগম্ম, সুতসোম ৰিজানহি;
কাহামি কুসলং কম্মং, যেন গচ্ছামি সুগ্গতিং.
‘‘থলে যথা ৰারি জনিন্দ ৰুট্ঠং, অনদ্ধনেয্যং ন চিরট্ঠিতীকং;
এৰম্পি ¶ হোতি অসতং সমাগমো, অনদ্ধনেয্যো উদকং থলেৰ.
‘‘সরে যথা ৰারি জনিন্দ ৰুট্ঠং, চিরট্ঠিতীকং নরৰীরসেট্ঠ;
এৰম্পি ৰে হোতি সতং সমাগমো, চিরট্ঠিতীকো উদকং সরেৰ.
‘‘অব্যাযিকো হোতি সতং সমাগমো, যাৰম্পি তিট্ঠেয্য তথেৰ হোতি;
খিপ্পঞ্হি ৰেতি অসতং সমাগমো, তস্মা সতং ধম্মো অসব্ভি আরকা’’তি.
তত্থ সুৰে সুৰেতি দিৰসে দিৰসে. অনদ্ধনেয্যন্তি ন অদ্ধানক্খমং. সরেতি সমুদ্দে. নরৰীরসেট্ঠাতি নরেসু ৰীরিযেন সেট্ঠ. উদকং সরেৰাতি সমুদ্দে ৰুট্ঠউদকং ৰিয. অব্যাযিকোতি অৰিগচ্ছনকো. যাৰম্পি ¶ তিট্ঠেয্যাতি যত্তকং কালং জীৰিতং তিট্ঠেয্য, তত্তকং কালং তথেৰ হোতি, ন জীরতি সপ্পুরিসেহি মিত্তভাৰোতি.
ইতি পোরিসাদো সত্তহি গাথাহি মহাসত্তস্সেৰ ৰণ্ণং কথেসি. মহাসত্তোপি পোরিসাদঞ্চ তে চ রাজানো গহেত্ৰা অত্তনো পচ্চন্তগামং অগমাসি. পচ্চন্তগামৰাসিনো মহাসত্তং দিস্ৰা নগরং গন্ত্ৰা অমচ্চানং আচিক্খিংসু. অমচ্চা বলকাযং আদায গন্ত্ৰা পরিৰারযিংসু. মহাসত্তো তেন পরিৰারেন বারাণসিরজ্জং অগমাসি. অন্তরামগ্গে জনপদৰাসিনো বোধিসত্তস্স পণ্ণাকারং দত্ৰা অনুগচ্ছিংসু, মহন্তো পরিৰারো অহোসি, তেন সদ্ধিং বারাণসিং পাপুণি. তদা পোরিসাদস্স পুত্তো রাজা হোতি, সেনাপতি কাল়হত্থিযেৰ. নাগরা রঞ্ঞো আরোচযিংসু – ‘‘মহারাজ, সুতসোমো কির পোরিসাদং দমেত্ৰা আদায ইধাগচ্ছতি, নগরমস্স পৰিসিতুং ন দস্সামা’’তি সীঘং নগরদ্ৰারানি পিদহিত্ৰা আৰুধহত্থা অট্ঠংসু. মহাসত্তো দ্ৰারানং পিহিতভাৰং ঞত্ৰা পোরিসাদঞ্চ পরোসতঞ্চ রাজানো ওহায কতিপযেহি অমচ্চেহি সদ্ধিং আগন্ত্ৰা ‘‘অহং সুতসোমরাজা, দ্ৰারং ৰিৰরথা’’তি আহ. পুরিসা গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসুং. সো ‘‘খিপ্পং ¶ ৰিৰরথা’’তি ৰিৰরাপেসি. মহাসত্তো নগরং পাৰিসি. রাজা চ কাল়হত্থি চস্স পচ্চুগ্গমনং ¶ কত্ৰা আদায পাসাদং আরোপযিংসু.
সো রাজপল্লঙ্কে নিসীদিত্ৰা পোরিসাদস্স অগ্গমহেসিং সেসামচ্চে চ পক্কোসাপেত্ৰা কাল়হত্থিং আহ – ‘‘কাল়হত্থি, কস্মা রঞ্ঞো নগরং পৰিসিতুং ন দেথা’’তি? ‘‘সো রজ্জং কারেন্তো ইমস্মিং নগরে বহূ মনুস্সে খাদি, খত্তিযেহি অকত্তব্বং করি, সকলজম্বুদীপং ছিদ্দমকাসি, এৰরূপো পাপধম্মো, তেন কারণেনা’’তি. ‘‘ইদানি ‘সো এৰরূপং করিস্সতী’তি মা চিন্তযিত্থ, অহং তং দমেত্ৰা সীলেসু পতিট্ঠাপেসিং, জীৰিতহেতুপি কঞ্চি ন ৰিহেঠেস্সতি, নত্থি ৰো ততো ভযং, এৰং মা করিত্থ, পুত্তেহি নাম মাতাপিতরো পটিজগ্গিতব্বা, মাতাপিতুপোসকা হি সগ্গং গচ্ছন্তি, ইতরে নিরয’’ন্তি এৰং সো নিচাসনে নিসিন্নস্স পুত্তরাজস্স ওৰাদং দত্ৰা, ‘‘কাল়হত্থি, ত্ৰং রঞ্ঞো সহাযো চেৰ সেৰকো চ, রঞ্ঞাপি মহন্তে ইস্সরিযে পতিট্ঠাপিতো, তযাপি রঞ্ঞো অত্থং চরিতুং ৰট্টতী’’তি সেনাপতিম্পি অনুসাসিত্ৰা, ‘‘দেৰি, ত্ৰম্পি কুলগেহা আগন্ত্ৰা তস্স সন্তিকে অগ্গমহেসিট্ঠানং পত্ৰা পুত্তধীতাহি ৰড্ঢিপ্পত্তা, তযাপি তস্স অত্থং চরিতুং ¶ ৰট্টতী’’তি দেৰিযাপি ওৰাদং দত্ৰা তমেৰত্থং মত্থকং পাপেতুং ধম্মং দেসেন্তো গাথা আহ –
‘‘ন সো রাজা যো অজেয্যং জিনাতি, ন সো সখা যো সখারং জিনাতি;
ন সা ভরিযা যা পতিনো ন ৰিভেতি, ন তে পুত্তা যে ন ভরন্তি জিণ্ণং.
‘‘ন সা সভা যত্থ ন সন্তি সন্তো, ন তে সন্তো যে ন ভণন্তি ধম্মং;
রাগঞ্চ দোসঞ্চ পহায মোহং, ধম্মং ভণন্তাৰ ভৰন্তি সন্তো.
‘‘নাভাসমানং জানন্তি, মিস্সং বালেহি পণ্ডিতং;
ভাসমানঞ্চ জানন্তি, দেসেন্তং অমতং পদং.
‘‘ভাসযে জোতযে ধম্মং, পগ্গণ্হে ইসিনং ধজং;
সুভাসিতদ্ধজা ইসযো, ধম্মো হি ইসিনং ধজো’’তি.
তত্থ ¶ অজেয্যন্তি অজেয্যা নাম মাতাপিতরো, তে জিনন্তো রাজা নাম ন হোতি. সচে ত্ৰম্পি পিতু সন্তকং রজ্জং লভিত্ৰা তস্স পটিসত্তু হোসি, অকিচ্চকারী নাম ভৰিস্সসি ¶ . সখারং জিনাতীতি কূটড্ডেন জিনাতি. সচে ত্ৰং, কাল়হত্থি, রঞ্ঞা সদ্ধিং মিত্তধম্মং ন পূরেসি, অধম্মট্ঠো হুত্ৰা নিরযে নিব্বত্তিস্সসি. ন ৰিভেতীতি ন ভাযতি. সচে ত্ৰং রঞ্ঞো ন ভাযসি, ভরিযাধম্মে ঠিতা নাম ন হোসি, অকিচ্চকারী নাম ভৰিস্সসি. জিণ্ণন্তি মহল্লকং. তস্মিঞ্হি কালে অভরন্তা পুত্তা পুত্তা নাম ন হোন্তি.
সন্তোতি পণ্ডিতা. যে ন ভণন্তি ধম্মন্তি যে পুচ্ছিতা সচ্চসভাৰং ন ৰদন্তি, ন তে পণ্ডিতা নাম. ধম্মং ভণন্তাৰাতি এতে রাগাদযো পহায পরস্স হিতানুকম্পকা হুত্ৰা সভাৰং ভণন্তাৰ পণ্ডিতা নাম হোন্তি. নাভাসমানন্তি ন অভাসমানং. অমতং পদন্তি অমতমহানিব্বানং দেসেন্তং ‘‘পণ্ডিতো’’তি জানন্তি, তেনেৰ পোরিসাদো মং ঞত্ৰা পসন্নচিত্তো চত্তারো ৰরে দত্ৰা পঞ্চসু সীলেসু পতিট্ঠিতো. ভাসযেতি ¶ পণ্ডিতো পুরিসো ধম্মং ভাসেয্য জোতেয্য, বুদ্ধাদযো ইসযো যস্মা ধম্মো এতেসং ধজো, তস্মা সুভাসিতদ্ধজা নাম সুভাসিতং পগ্গণ্হন্তি, বালা পন সুভাসিতং পগ্গণ্হন্তা নাম নত্থীতি.
ইমস্স ধম্মকথং সুত্ৰা রাজা চ সেনাপতি চ দেৰী চ তুট্ঠা ‘‘গচ্ছাম, মহারাজ, আনেমা’’তি ৰত্ৰা নগরে ভেরিং চরাপেত্ৰা নাগরে সন্নিপাতেত্ৰা ‘‘তুম্হে মা ভাযিত্থ, রাজা কির ধম্মে পতিট্ঠিতো, এথ নং আনেমা’’তি মহাজনং আদায মহাসত্তং পুরতো কত্ৰা রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা কপ্পকে উপট্ঠাপেত্ৰা কপ্পিতকেসমস্সুং ন্হাতানুলিত্তপসাধিতং রাজানং রতনরাসিম্হি ঠপেত্ৰা অভিসিঞ্চিত্ৰা নগরং পৰেসেসুং. পোরিসাদো রাজা হুত্ৰা পরোসতানং খত্তিযানং মহাসত্তস্স চ মহাসক্কারং কারেসি. ‘‘সুতসোমনরিন্দেন কির পোরিসাদং দমেত্ৰা রজ্জে পতিট্ঠাপিতো’’তি সকলজম্বুদীপে মহাকোলাহলং উদপাদি. ইন্দপত্থনগরৰাসিনোপি ‘‘রাজা নো আগচ্ছতূ’’তি দূতং পহিণিংসু. সো তত্থ মাসমত্তং ৰসিত্ৰা, ‘‘সম্ম, গচ্ছামহং, ত্ৰং অপ্পমত্তো হোহি, নগরদ্ৰারেসু চ মজ্ঝে চাতি পঞ্চ দানসালাযো কারেহি, দস রাজধম্মে অকোপেত্ৰা অগতিগমনং পরিহরা’’তি পোরিসাদং ওৰদি. পরোসতাহি রাজধানীহি বলকাযো যেভুয্যেন সন্নিপতি ¶ . সো তেন বলকাযেন পরিৰুতো বারাণসিতো নিক্খমি. পোরিসাদোপি নিক্খমিত্ৰা উপড্ঢপথা নিৰত্তি. মহাসত্তো অৰাহনানং রাজূনং ৰাহনানি দত্ৰা উয্যোজেসি. তেপি রাজানো তেন সদ্ধিং সম্মোদিত্ৰা মহাসত্তং ৰন্দনাদীনি কত্ৰা অত্তনো অত্তনো জনপদং অগমিংসু.
মহাসত্তোপি নগরং পত্ৰা ইন্দপত্থনগরৰাসীহি দেৰনগরং ৰিয অলঙ্কতনগরং পৰিসিত্ৰা মাতাপিতরো ৰন্দিত্ৰা মধুরপটিসন্থারং কত্ৰা মহাতলং অভিরুহি. সো ধম্মেন রজ্জং কারেন্তো চিন্তেসি ¶ – ‘‘রুক্খদেৰতা ময্হং বহূপকারা, বলিকম্মলাভমস্সা করিস্সামী’’তি. সো তস্স নিগ্রোধস্স অৰিদূরে মহন্তং তল়াকং কারেত্ৰা বহূনি কুলানি পেসেত্ৰা ¶ গামং নিৰেসেসি. গামো মহা অহোসি অসীতিমত্তআপণসহস্সপটিমণ্ডিতো. তম্পি রুক্খমূলং সাখন্ততো পট্ঠায সমতলং কারেত্ৰা পরিক্খিত্তৰেদিকতোরণদ্ৰারযুত্তং অকাসি, দেৰতা অভিপ্পসীদি. কম্মাসপাদস্স দমিতট্ঠানে নিৰুট্ঠত্তা পন সো গামো কম্মাসদম্মনিগমো নাম জাতো. তেপি সব্বে রাজানো মহাসত্তস্স ওৰাদে ঠত্ৰা দানাদীনি পুঞ্ঞানি কত্ৰা আযুপরিযোসানে সগ্গং পূরযিংসু.
সত্থা ইমং ধম্মদেসনং আহরিত্ৰা সচ্চানি পকাসেত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, ইদানেৰাহং অঙ্গুলিমালং দমেমি, পুব্বেপেস মযা দমিতোযেৰা’’তি ৰত্ৰা জাতকং সমোধানেসি ‘‘তদা পোরিসাদো রাজা অঙ্গুলিমালো অহোসি, কাল়হত্থি সারিপুত্তো, নন্দব্রাহ্মণো আনন্দো, রুক্খদেৰতা কস্সপো, সক্কো অনুরুদ্ধো, সেসরাজানো বুদ্ধপরিসা, মাতাপিতরো মহারাজকুলানি, সুতসোমরাজা পন অহমেৰ অহোসি’’ন্তি.
মহাসুতসোমজাতকৰণ্ণনা পঞ্চমা.
জাতকুদ্দানং –
সুমুখো পন হংসৰরো চ মহা, সুধভোজনিকো চ পরো পৰরো;
সকুণালদিজাধিপতিৰ্হযনো, সুতসোমৰরুত্তমসৰ্হযনোতি.
অসীতিনিপাতৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পঞ্চমো ভাগো নিট্ঠিতো.