📜
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স
খুদ্দকনিকাযে
চূল়নিদ্দেসপাল়ি
পারাযনৰগ্গো
ৰত্থুগাথা
কোসলানং ¶ ¶ ¶ পুরা রম্মা, অগমা দক্খিণাপথং;
আকিঞ্চঞ্ঞং পত্থযানো, ব্রাহ্মণো মন্তপারগূ.
সো অস্সকস্স ৰিসযে, মল়কস্স [অল়কস্স (সু. নি. ৯৮৩) মুল়কস্স (স্যা.), মূল়্হকস্স (ক.)] সমাসনে [সমাসন্নে (ক.)];
ৰসি গোধাৰরীকূলে, উঞ্ছেন চ ফলেন চ.
তস্সেৰ [তংযেৰ (ক.) অট্ঠকথা ওলোকেতব্বা] উপনিস্সায, গামো চ ৰিপুলো অহু;
ততো জাতেন আযেন, মহাযঞ্ঞমকপ্পযি.
মহাযঞ্ঞং যজিত্ৰান, পুন পাৰিসি অস্সমং;
তস্মিং পটিপৰিট্ঠম্হি, অঞ্ঞো আগঞ্ছি ব্রাহ্মণো.
উগ্ঘট্টপাদো ¶ তসিতো [তস্সিতো (ক.)], পঙ্কদন্তো রজস্সিরো;
সো ¶ চ নং উপসঙ্কম্ম, সতানি পঞ্চ যাচতি.
তমেনং বাৰরী দিস্ৰা, আসনেন নিমন্তযি;
সুখঞ্চ কুসলং পুচ্ছি, ইদং ৰচনমব্রৰি [ৰচনমব্রুৰি (সী.)].
‘‘যং খো মম দেয্যধম্মং, সব্বং ৰিসজ্জিতং মযা;
অনুজানাহি মে ব্রহ্মে, নত্থি পঞ্চসতানি মে’’.
‘‘সচে ¶ মে যাচমানস্স, ভৰং নানুপদস্সতি [পদেস্সতি (ক.)];
সত্তমে দিৰসে তুয্হং, মুদ্ধা ফলতু সত্তধা’’.
অভিসঙ্খরিত্ৰা কুহকো, ভেরৰং সো অকিত্তযি;
তস্স তং ৰচনং সুত্ৰা, বাৰরী দুক্খিতো অহু.
উস্সুস্সতি অনাহারো, সোকসল্লসমপ্পিতো;
অথোপি এৰং চিত্তস্স, ঝানে ন রমতী মনো.
উত্রস্তং দুক্খিতং দিস্ৰা, দেৰতা অত্থকামিনী;
বাৰরিং উপসঙ্কম্ম, ইদং ৰচনমব্রৰি.
‘‘ন সো মুদ্ধং পজানাতি, কুহকো সো ধনত্থিকো;
মুদ্ধনি মুদ্ধপাতে [মুদ্ধনিম্মুদ্ধপাতে (ক.)] ৰা, ঞাণং তস্স ন ৰিজ্জতি’’.
‘‘ভোতী [ভোতি (ক.)] চরহি জানাতি, তং মে অক্খাহি পুচ্ছিতা;
মুদ্ধং মুদ্ধাধিপাতঞ্চ [মুদ্ধাতিপাতঞ্চ (ক.)], তং সুণোম ৰচো তৰ’’.
‘‘অহম্পেতং ন জানামি, ঞাণং মেত্থ ন ৰিজ্জতি;
মুদ্ধনি মুদ্ধাধিপাতে চ, জিনানঞ্হেত্থ [জনানঞ্হেত্থ (ক.)] দস্সনং’’.
‘‘অথ ¶ কো চরহি [যো চরতি (ক.)] জানাতি, অস্মিং পথৰিমণ্ডলে [পুথৰিমণ্ডলে (সী.)];
মুদ্ধং মুদ্ধাধিপাতঞ্চ, তং মে অক্খাহি দেৰতে’’.
‘‘পুরা কপিলৰত্থুম্হা, নিক্খন্তো লোকনাযকো;
অপচ্চো ওক্কাকরাজস্স, সক্যপুত্তো পভঙ্করো.
‘‘সো হি ব্রাহ্মণ সম্বুদ্ধো, সব্বধম্মান পারগূ;
সব্বাভিঞ্ঞাবলপ্পত্তো [ফলপ্পত্তো (ক.)], সব্বধম্মেসু চক্খুমা;
সব্বকম্মক্খযং পত্তো, ৰিমুত্তো উপধিক্খযে.
‘‘বুদ্ধো সো ভগৰা লোকে, ধম্মং দেসেতি চক্খুমা;
তং ত্ৰং গন্ত্ৰান পুচ্ছস্সু, সো তে তং ব্যাকরিস্সতি’’.
সম্বুদ্ধোতি ¶ ৰচো সুত্ৰা, উদগ্গো বাৰরী অহু;
সোকস্স তনুকো আসি, পীতিঞ্চ ৰিপুলং লভি.
সো ¶ বাৰরী অত্তমনো উদগ্গো, তং দেৰতং পুচ্ছতি ৰেদজাতো;
‘‘কতমম্হি গামে নিগমম্হি ৰা পন, কতমম্হি ৰা জনপদে লোকনাথো;
যত্থ গন্ত্ৰান পস্সেমু, সম্বুদ্ধং দ্ৰিপদুত্তমং’’.
‘‘সাৰত্থিযং কোসলমন্দিরে জিনো, পহূতপঞ্ঞো ৰরভূরিমেধসো;
সো সক্যপুত্তো ৰিধুরো অনাসৰো, মুদ্ধাধিপাতস্স ৰিদূ নরাসভো’’.
ততো ¶ আমন্তযী সিস্সে, ব্রাহ্মণে মন্তপারগূ [পারগে (স্যা.)];
‘‘এথ মাণৰা অক্খিস্সং, সুণাথ ৰচনং মম.
‘‘যস্সেসো দুল্লভো লোকে, পাতুভাৰো অভিণ্হসো;
স্ৰাজ্জ লোকম্হি উপ্পন্নো, সম্বুদ্ধো ইতি ৰিস্সুতো;
খিপ্পং গন্ত্ৰান সাৰত্থিং, পস্সৰ্হো দ্ৰিপদুত্তমং’’.
‘‘কথং চরহি জানেমু, দিস্ৰা বুদ্ধোতি ব্রাহ্মণ;
অজানতং নো পব্রূহি, যথা জানেমু তং মযং’’.
‘‘আগতানি হি মন্তেসু, মহাপুরিসলক্খণা;
দ্ৰত্তিংসানি চ ব্যাক্খাতা, সমত্তা অনুপুব্বসো.
‘‘যস্সেতে হোন্তি গত্তেসু, মহাপুরিসলক্খণা;
দ্ৰেযেৰ তস্স গতিযো, ততিযা হি ন ৰিজ্জতি.
‘‘সচে অগারং আৰসতি, ৰিজেয্য পথৰিং ইমং;
অদণ্ডেন অসত্থেন, ধম্মেন অনুসাসতি.
‘‘সচে চ সো পব্বজতি, অগারা অনগারিযং;
ৰিৰট্টচ্ছদো [ৰিৰত্তচ্ছদ্দো (সী.)] সম্বুদ্ধো, অরহা ভৰতি অনুত্তরো.
‘‘জাতিং গোত্তঞ্চ লক্খণং, মন্তে সিস্সে পুনাপরে;
মুদ্ধং মুদ্ধাধিপাতঞ্চ, মনসাযেৰ পুচ্ছথ.
‘‘অনাৰরণদস্সাৰী, যদি বুদ্ধো ভৰিস্সতি;
মনসা পুচ্ছিতে পঞ্হে, ৰাচায ৰিসজ্জিস্সতি’’ [ৰিস্সজিস্সতি (ক.)].
বাৰরিস্স ¶ ¶ ৰচো সুত্ৰা, সিস্সা সোল়স ব্রাহ্মণা;
অজিতো তিস্সমেত্তেয্যো, পুণ্ণকো অথ মেত্তগূ.
ধোতকো উপসীৰো চ, নন্দো চ অথ হেমকো;
তোদেয্য-কপ্পা দুভযো, জতুকণ্ণী চ পণ্ডিতো.
ভদ্রাৰুধো ¶ উদযো চ, পোসালো চাপি ব্রাহ্মণো;
মোঘরাজা চ মেধাৰী, পিঙ্গিযো চ মহাইসি.
পচ্চেকগণিনো সব্বে, সব্বলোকস্স ৰিস্সুতা;
ঝাযী ঝানরতা ধীরা, পুব্বৰাসনৰাসিতা.
বাৰরিং অভিৰাদেত্ৰা, কত্ৰা চ নং পদক্খিণং;
জটাজিনধরা সব্বে, পক্কামুং উত্তরামুখা.
মল়কস্স পতিট্ঠানং, পুরমাহিস্সতিং [পুরমাহিযতি (ক.)] তদা [সদা (ক.)];
উজ্জেনিঞ্চাপি গোনদ্ধং, ৰেদিসং ৰনসৰ্হযং.
কোসম্বিঞ্চাপি সাকেতং, সাৰত্থিঞ্চ পুরুত্তমং;
সেতব্যং কপিলৰত্থুং, কুসিনারঞ্চ মন্দিরং.
পাৰঞ্চ ভোগনগরং, ৰেসালিং মাগধং পুরং;
পাসাণকং চেতিযঞ্চ, রমণীযং মনোরমং.
তসিতোৰুদকং সীতং, মহালাভংৰ ৰাণিজো;
ছাযং ঘম্মাভিতত্তোৰ তুরিতা পব্বতমারুহুং.
ভগৰা তম্হি সমযে, ভিক্খুসঙ্ঘপুরক্খতো;
ভিক্খূনং ধম্মং দেসেতি, সীহোৰ নদতী ৰনে.
অজিতো ¶ অদ্দস বুদ্ধং, পীতরংসিংৰ [জিতরংসিং সীতরংসিং (ক.), ৰীতরংসিং (সী. স্যা.)] ভাণুমং;
চন্দং যথা পন্নরসে, পরিপূরং [পারিপূরিং (সী. স্যা.)] উপাগতং.
অথস্স গত্তে দিস্ৰান, পরিপূরঞ্চ ব্যঞ্জনং;
একমন্তং ঠিতো হট্ঠো, মনোপঞ্হে অপুচ্ছথ.
‘‘আদিস্স জম্মনং ব্রূহি, গোত্তং ব্রূহি সলক্খণং;
মন্তেসু পারমিং ব্রূহি, কতি ৰাচেতি ব্রাহ্মণো’’.
‘‘ৰীসং ¶ ৰস্সসতং আযু, সো চ গোত্তেন বাৰরী;
তীণিস্স লক্খণা গত্তে, তিণ্ণং ৰেদান পারগূ.
‘‘লক্খণে ইতিহাসে চ, সনিঘণ্ডুসকেটুভে;
পঞ্চসতানি ৰাচেতি, সধম্মে পারমিং গতো’’.
‘‘লক্খণানং পৰিচযং, বাৰরিস্স নরুত্তম;
তণ্হচ্ছিদ [কঙ্খচ্ছিদ (ক.)] পকাসেহি, মা নো কঙ্খাযিতং অহু’’.
‘‘মুখং জিৰ্হায ছাদেতি, উণ্ণস্স ভমুকন্তরে;
কোসোহিতং ৰত্থগুয্হং, এৰং জানাহি মাণৰ’’.
পুচ্ছঞ্হি ¶ কিঞ্চি অসুণন্তো, সুত্ৰা পঞ্হে ৰিযাকতে;
ৰিচিন্তেতি জনো সব্বো, ৰেদজাতো কতঞ্জলী.
‘‘কো নু দেৰো ৰা ব্রহ্মা ৰা, ইন্দো ৰাপি সুজম্পতি;
মনসা পুচ্ছিতে পঞ্হে, কমেতং পটিভাসতি.
‘‘মুদ্ধং মুদ্ধাধিপাতঞ্চ, বাৰরী পরিপুচ্ছতি;
তং ব্যাকরোহি ভগৰা, কঙ্খং ৰিনয নো ইসে’’.
‘‘অৰিজ্জা ¶ মুদ্ধাতি জানাহি, ৰিজ্জা মুদ্ধাধিপাতিনী;
সদ্ধাসতিসমাধীহি, ছন্দৰীরিযেন সংযুতা’’.
ততো ৰেদেন মহতা, সন্থম্ভেত্ৰান মাণৰো;
একংসং অজিনং কত্ৰা, পাদেসু সিরসা পতি.
‘‘বাৰরী ব্রাহ্মণো ভোতো, সহ সিস্সেহি মারিস;
উদগ্গচিত্তো সুমনো, পাদে ৰন্দতি চক্খুম’’.
‘‘সুখিতো বাৰরী হোতু, সহ সিস্সেহি ব্রাহ্মণো;
ত্ৰঞ্চাপি সুখিতো হোহি, চিরং জীৰাহি মাণৰ.
‘‘বাৰরিস্স চ তুয্হং ৰা, সব্বেসং সব্বসংসযং;
কতাৰকাসা পুচ্ছৰ্হো, যং কিঞ্চি মনসিচ্ছথ’’.
সম্বুদ্ধেন কতোকাসো, নিসীদিত্ৰান পঞ্জলী;
অজিতো পঠমং পঞ্হং, তত্থ পুচ্ছি তথাগতং.
ৰত্থুগাথা নিট্ঠিতা.
১. অজিতমাণৰপুচ্ছা
‘‘কেনস্সু ¶ নিৰুতো লোকো, [ইচ্চাযস্মা অজিতো]
কেনস্সু নপ্পকাসতি;
কিস্সাভিলেপনং ব্রূসি, কিংসু তস্স মহব্ভযং’’.
‘‘অৰিজ্জায ¶ নিৰুতো লোকো, [অজিতাতি ভগৰা]
ৰেৰিচ্ছা পমাদা নপ্পকাসতি;
জপ্পাভিলেপনং ব্রূমি, দুক্খমস্স মহব্ভযং’’.
‘‘সৰন্তি সব্বধি সোতা, [ইচ্চাযস্মা অজিতো]
সোতানং কিং নিৰারণং;
সোতানং সংৰরং ব্রূহি, কেন সোতা পিধিয্যরে’’.
‘‘যানি সোতানি লোকস্মিং, [অজিতাতি ভগৰা]
সতি তেসং নিৰারণং;
সোতানং সংৰরং ব্রূমি, পঞ্ঞাযেতে পিধিয্যরে’’.
‘‘পঞ্ঞা চেৰ সতি চাপি [সতী চেৰ (সী.)], [ইচ্চাযস্মা অজিতো]
নামরূপঞ্চ মারিস;
এতং মে পুট্ঠো পব্রূহি, কত্থেতং উপরুজ্ঝতি’’.
‘‘যমেতং পঞ্হং অপুচ্ছি, অজিত তং ৰদামি তে;
যত্থ নামঞ্চ রূপঞ্চ, অসেসং উপরুজ্ঝতি;
ৰিঞ্ঞাণস্স নিরোধেন, এত্থেতং উপরুজ্ঝতি’’.
‘‘যে চ সঙ্খাতধম্মাসে, যে চ সেখা [সেক্খা (ক.)] পুথূ ইধ;
তেসং মে নিপকো ইরিযং, পুট্ঠো পব্রূহি মারিস’’.
‘‘কামেসু নাভিগিজ্ঝেয্য, মনসানাৰিলো সিযা;
কুসলো সব্বধম্মানং, সতো ভিক্খু পরিব্বজে’’তি.
অজিতমাণৰপুচ্ছা পঠমা.
২. তিস্সমেত্তেয্যমাণৰপুচ্ছা
‘‘কোধ ¶ সন্তুসিতো লোকে, [ইচ্চাযস্মা তিস্সমেত্তেয্যো]
কস্স নো সন্তি ইঞ্জিতা;
কো উভন্তমভিঞ্ঞায, মজ্ঝে মন্তা ন লিপ্পতি [ন পিম্পতি (বহূসু)];
কং ব্রূসি মহাপুরিসোতি, কো ইধ সিব্বিনিমচ্চগা’’তি [সিব্বনিমচ্চগা (সী. স্যা.)].
‘‘কামেসু ¶ ব্রহ্মচরিযৰা, [মেত্তেয্যাতি ভগৰা]
ৰীততণ্হো সদা সতো;
সঙ্খায নিব্বুতো ভিক্খু, তস্স নো সন্তি ইঞ্জিতা.
‘‘সো উভন্তমভিঞ্ঞায, মজ্ঝে মন্তা ন লিপ্পতি;
তং ব্রূমি মহাপুরিসোতি, সো ইধ সিব্বিনিমচ্চগা’’তি.
তিস্সমেত্তেয্যমাণৰপুচ্ছা দুতিযা.
৩. পুণ্ণকমাণৰপুচ্ছা
‘‘অনেজং মূলদস্সাৰিং, [ইচ্চাযস্মা পুণ্ণকো]
অত্থি পঞ্হেন আগমং;
কিং নিস্সিতা ইসযো মনুজা, খত্তিযা ব্রাহ্মণা দেৰতানং;
যঞ্ঞমকপ্পযিংসু পুথূধ লোকে, পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতং’’.
‘‘যে কেচিমে ইসযো মনুজা, [পুণ্ণকাতি ভগৰা]
খত্তিযা ব্রাহ্মণা দেৰতানং;
যঞ্ঞমকপ্পযিংসু পুথূধ লোকে, আসীসমানা পুণ্ণক ইত্থত্তং;
জরং সিতা যঞ্ঞমকপ্পযিংসু’’.
‘‘যে ¶ কেচিমে ইসযো মনুজা, [ইচ্চাযস্মা পুণ্ণকো]
খত্তিযা ব্রাহ্মণা দেৰতানং;
যঞ্ঞমকপ্পযিংসু পুথূধ লোকে, কচ্চিসু তে ভগৰা যঞ্ঞপথে অপ্পমত্তা;
অতারুং জাতিঞ্চ জরঞ্চ মারিস, পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতং’’.
‘‘আসীসন্তি থোমযন্তি, অভিজপ্পন্তি জুহন্তি; [পুণ্ণকাতি ভগৰা]
কামাভিজপ্পন্তি পটিচ্চ লাভং, তে যাজযোগা ভৰরাগরত্তা;
নাতরিংসু জাতিজরন্তি ব্রূমি’’.
‘‘তে চে নাতরিংসু যাজযোগা, [ইচ্চাযস্মা পুণ্ণকো]
যঞ্ঞেহি জাতিঞ্চ জরঞ্চ মারিস;
অথ কো চরহি দেৰমনুস্সলোকে, অতারি জাতিঞ্চ জরঞ্চ মারিস;
পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতং’’.
‘‘সঙ্খায ¶ লোকস্মি পরোপরানি, [পুণ্ণকাতি ভগৰা]
যস্সিঞ্জিতং নত্থি কুহিঞ্চি লোকে;
সন্তো ৰিধূমো অনীঘো নিরাসো, অতারি সো জাতিজরন্তি ব্রূমী’’তি.
পুণ্ণকমাণৰপুচ্ছা ততিযা.
৪. মেত্তগূমাণৰপুচ্ছা
‘‘পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতং, [ইচ্চাযস্মা মেত্তগূ]
মঞ্ঞামি তং ৰেদগুং ভাৰিতত্তং;
কুতো নু দুক্খা সমুদাগতা ইমে, যে কেচি লোকস্মিমনেকরূপা’’.
‘‘দুক্খস্স ¶ ৰে মং পভৰং অপুচ্ছসি, [মেত্তগূতি ভগৰা]
তং তে পৰক্খামি যথা পজানং;
উপধিনিদানা পভৰন্তি দুক্খা, যে কেচি লোকস্মিমনেকরূপা.
‘‘যো ৰে অৰিদ্ৰা উপধিং করোতি, পুনপ্পুনং দুক্খমুপেতি মন্দো;
তস্মা পজানং উপধিং ন কযিরা, দুক্খস্স জাতিপ্পভৰানুপস্সী’’.
‘‘যং তং অপুচ্ছিম্হ অকিত্তযী নো, অঞ্ঞং তং পুচ্ছাম তদিঙ্ঘ ব্রূহি;
‘কথং নু ধীরা ৰিতরন্তি ওঘং, জাতিং জরং সোকপরিদ্দৰঞ্চ’;
তং মে মুনি সাধু ৰিযাকরোহি, তথা হি তে ৰিদিতো এস ধম্মো’’.
‘‘কিত্তযিস্সামি তে ধম্মং, [মেত্তগূতি ভগৰা]
দিট্ঠে ধম্মে অনীতিহং;
যং ৰিদিত্ৰা সতো চরং, তরে লোকে ৰিসত্তিকং’’.
‘‘তঞ্চাহং অভিনন্দামি, মহেসি ধম্মমুত্তমং;
যং ৰিদিত্ৰা সতো চরং, তরে লোকে ৰিসত্তিকং’’.
‘‘যং কিঞ্চি সম্পজানাসি, [মেত্তগূতি ভগৰা]
উদ্ধং অধো তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝে;
এতেসু নন্দিঞ্চ নিৰেসনঞ্চ, পনুজ্জ ৰিঞ্ঞাণং ভৰে ন তিট্ঠে.
‘‘এৰংৰিহারী ¶ সতো অপ্পমত্তো, ভিক্খু চরং হিত্ৰা মমাযিতানি;
জাতিং জরং সোকপরিদ্দৰঞ্চ, ইধেৰ ৰিদ্ৰা পজহেয্য দুক্খং’’.
‘‘এতাভিনন্দামি ¶ ৰচো মহেসিনো, সুকিত্তিতং গোতমনূপধীকং;
অদ্ধা হি ভগৰা পহাসি দুক্খং, তথা হি তে ৰিদিতো এস ধম্মো.
‘‘তে চাপি নূনপ্পজহেয্যু দুক্খং, যে ত্ৰং মুনি অট্ঠিতং ওৰদেয্য;
তং তং নমস্সামি সমেচ্চ নাগ, অপ্পেৰ মং ভগৰা অট্ঠিতং ওৰদেয্য’’.
‘‘যং ব্রাহ্মণং ৰেদগুমাভিজঞ্ঞা, অকিঞ্চনং কামভৰে অসত্তং;
অদ্ধা হি সো ওঘমিমং অতারি, তিণ্ণো চ পারং অখিলো অকঙ্খো.
‘‘ৰিদ্ৰা চ যো ৰেদগূ নরো ইধ, ভৰাভৰে সঙ্গমিমং ৰিসজ্জ;
সো ৰীততণ্হো অনীঘো নিরাসো, অতারি সো জাতিজরন্তি ব্রূমী’’তি.
মেত্তগূমাণৰপুচ্ছা চতুত্থী.
৫. ধোতকমাণৰপুচ্ছা
‘‘পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতং, [ইচ্চাযস্মা ধোতকো]
ৰাচাভিকঙ্খামি মহেসি তুয্হং;
তৰ সুত্ৰান নিগ্ঘোসং, সিক্খে নিব্বানমত্তনো’’.
‘‘তেনহাতপ্পং করোহি, [ধোতকাতি ভগৰা]
ইধেৰ নিপকো সতো;
ইতো সুত্ৰান নিগ্ঘোসং, সিক্খে নিব্বানমত্তনো’’.
‘‘পস্সামহং দেৰমনুস্সলোকে, অকিঞ্চনং ব্রাহ্মণমিরিযমানং;
তং তং নমস্সামি সমন্তচক্খু, পমুঞ্চ মং সক্ক কথংকথাহি’’.
‘‘নাহং ¶ সহিস্সামি পমোচনায, কথংকথিং ধোতক কঞ্চি লোকে;
ধম্মঞ্চ সেট্ঠং অভিজানমানো [আজানমানো (সী. স্যা. পী.)], এৰং তুৰং ওঘমিমং তরেসি’’.
‘‘অনুসাস ব্রহ্মে করুণাযমানো, ৰিৰেকধম্মং যমহং ৰিজঞ্ঞং;
যথাহং আকাসোৰ অব্যাপজ্জমানো, ইধেৰ সন্তো অসিতো চরেয্যং’’.
‘‘কিত্তযিস্সামি ¶ তে সন্তিং, [ধোতকাতি ভগৰা]
দিট্ঠে ধম্মে অনীতিহং;
যং ৰিদিত্ৰা সতো চরং, তরে লোকে ৰিসত্তিকং’’.
‘‘তঞ্চাহং অভিনন্দামি, মহেসি সন্তিমুত্তমং;
যং ৰিদিত্ৰা সতো চরং, তরে লোকে ৰিসত্তিকং’’.
‘‘যং কিঞ্চি সম্পজানাসি, [ধোতকাতি ভগৰা]
উদ্ধং অধো তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝে;
এতং ৰিদিত্ৰা সঙ্গোতি লোকে, ভৰাভৰায মাকাসি তণ্হ’’ন্তি.
ধোতকমাণৰপুচ্ছা পঞ্চমী.
৬. উপসীৰমাণৰপুচ্ছা
‘‘একো অহং সক্ক মহন্তমোঘং, [ইচ্চাযস্মা উপসীৰো]
অনিস্সিতো নো ৰিসহামি তারিতুং;
আরম্মণং ব্রূহি সমন্তচক্খু, যং নিস্সিতো ওঘমিমং তরেয্যং’’.
‘‘আকিঞ্চঞ্ঞং ¶ পেক্খমানো সতিমা, [উপসীৰাতি ভগৰা]
নত্থীতি নিস্সায তরস্সু ওঘং;
কামে পহায ৰিরতো কথাহি, তণ্হক্খযং নত্তমহাভিপস্স’’.
‘‘সব্বেসু কামেসু যো ৰীতরাগো, [ইচ্চাযস্মা উপসীৰো]
আকিঞ্চঞ্ঞং নিস্সিতো হিত্ৰা মঞ্ঞং;
সঞ্ঞাৰিমোক্খে পরমে ৰিমুত্তো [ধিমুত্তো (ক.)], তিট্ঠে নু সো তত্থ অনানুযাযী’’ [অনানুৰাযী (স্যা. ক.)].
‘‘সব্বেসু কামেসু যো ৰীতরাগো, [উপসীৰাতি ভগৰা]
আকিঞ্চঞ্ঞং নিস্সিতো হিত্ৰা মঞ্ঞং;
সঞ্ঞাৰিমোক্খে পরমে ৰিমুত্তো, তিট্ঠেয্য সো তত্থ অনানুযাযী’’.
‘‘তিট্ঠে চে সো তত্থ অনানুযাযী, পূগম্পি ৰস্সানং সমন্তচক্খু;
তত্থেৰ সো সীতিসিযা ৰিমুত্তো, চৰেথ ৰিঞ্ঞাণং তথাৰিধস্স’’.
‘‘অচ্চি ¶ যথা ৰাতৰেগেন খিত্তা, [উপসীৰাতি ভগৰা]
অত্থং পলেতি ন উপেতি সঙ্খং;
এৰং মুনী নামকাযা ৰিমুত্তো, অত্থং পলেতি ন উপেতি সঙ্খং’’.
‘‘অত্থঙ্গতো সো উদ ৰা সো নত্থি, উদাহু ৰে সস্সতিযা অরোগো;
তং মে মুনী সাধু ৰিযাকরোহি, তথা হি তে ৰিদিতো এস ধম্মো’’.
‘‘অত্থঙ্গতস্স ন পমাণমত্থি, [উপসীৰাতি ভগৰা]
যেন নং ৰজ্জুং তং তস্স নত্থি;
সব্বেসু ধম্মেসু সমূহতেসু, সমূহতা ৰাদপথাপি সব্বে’’তি.
উপসীৰমাণৰপুচ্ছা ছট্ঠী.
৭. নন্দমাণৰপুচ্ছা
‘‘সন্তি ¶ লোকে মুনযো, [ইচ্চাযস্মা নন্দো]
জনা ৰদন্তি তযিদং কথংসু;
ঞাণূপপন্নং মুনি নো ৰদন্তি, উদাহু ৰে জীৰিতেনূপপন্নং’’.
‘‘ন দিট্ঠিযা ন সুতিযা ন ঞাণেন, মুনীধ নন্দ কুসলা ৰদন্তি;
ৰিসেনিকত্ৰা অনীঘা নিরাসা, চরন্তি যে তে মুনযোতি ব্রূমি’’.
‘‘যে কেচিমে সমণব্রাহ্মণাসে, [ইচ্চাযস্মা নন্দো]
দিট্ঠস্সুতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিং;
সীলব্বতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিং,
অনেকরূপেন ৰদন্তি সুদ্ধিং;
কচ্চিস্সু তে ভগৰা তত্থ যতা চরন্তা,
অতারু জাতিঞ্চ জরঞ্চ মারিস;
পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতং’’.
‘‘যে কেচিমে সমণব্রাহ্মণাসে, [নন্দাতি ভগৰা]
দিট্ঠস্সুতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিং;
সীলব্বতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিং, অনেকরূপেন ৰদন্তি সুদ্ধিং;
কিঞ্চাপি তে তত্থ যতা চরন্তি, নাতরিংসু জাতিজরন্তি ব্রূমি’’.
‘‘যে ¶ কেচিমে সমণব্রাহ্মণাসে, [ইচ্চাযস্মা নন্দো]
দিট্ঠস্সুতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিং;
সীলব্বতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিং, অনেকরূপেন ৰদন্তি সুদ্ধিং;
তে চে মুনি ব্রূসি অনোঘতিণ্ণে, অথ কো চরহি দেৰমনুস্সলোকে;
অতারি জাতিঞ্চ জরঞ্চ মারিস, পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতং’’.
‘‘নাহং ¶ সব্বে সমণব্রাহ্মণাসে, [নন্দাতি ভগৰা]
জাতিজরায নিৰুতাতি ব্রূমি;
যে সীধ দিট্ঠং ৰ সুতং মুতং ৰা, সীলব্বতং ৰাপি পহায সব্বং;
অনেকরূপম্পি পহায সব্বং, তণ্হং পরিঞ্ঞায অনাসৰাসে;
তে ৰে নরা ওঘতিণ্ণাতি ব্রূমি’’.
‘‘এতাভিনন্দামি ৰচো মহেসিনো, সুকিত্তিতং গোতমনূপধীকং;
যে সীধ দিট্ঠং ৰ সুতং মুতং ৰা, সীলব্বতং ৰাপি পহায সব্বং;
অনেকরূপম্পি পহায সব্বং, তণ্হং পরিঞ্ঞায অনাসৰাসে;
অহম্পি তে ওঘতিণ্ণাতি ব্রূমী’’তি.
নন্দমাণৰপুচ্ছা সত্তমা.
৮. হেমকমাণৰপুচ্ছা
‘‘যে মে পুব্বে ৰিযাকংসু, [ইচ্চাযস্মা হেমকো]
হুরং গোতমসাসনা;
ইচ্চাসি ইতি ভৰিস্সতি, সব্বং তং ইতিহীতিহং;
সব্বং তং তক্কৰড্ঢনং, নাহং তত্থ অভিরমিং.
‘‘ত্ৰঞ্চ মে ধম্মমক্খাহি, তণ্হানিগ্ঘাতনং মুনি;
যং ৰিদিত্ৰা সতো চরং, তরে লোকে ৰিসত্তিকং’’.
‘‘ইধ দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতেসু, পিযরূপেসু হেমক;
ছন্দরাগৰিনোদনং, নিব্বানপদমচ্চুতং.
‘‘এতদঞ্ঞায ¶ যে সতা, দিট্ঠধম্মাভিনিব্বুতা;
উপসন্তা চ তে সদা, তিণ্ণা লোকে ৰিসত্তিক’’ন্তি.
হেমকমাণৰপুচ্ছা অট্ঠমা.
৯. তোদেয্যমাণৰপুচ্ছা
‘‘যস্মিং ¶ কামা ন ৰসন্তি, [ইচ্চাযস্মা তোদেয্যো]
তণ্হা যস্স ন ৰিজ্জতি;
কথংকথা চ যো তিণ্ণো, ৰিমোক্খো তস্স কীদিসো’’.
‘‘যস্মিং কামা ন ৰসন্তি, [তোদেয্যাতি ভগৰা]
তণ্হা যস্স ন ৰিজ্জতি;
কথংকথা চ যো তিণ্ণো, ৰিমোক্খো তস্স নাপরো’’.
‘‘নিরাসসো সো উদ আসসানো [আসযানো (ক.)], পঞ্ঞাণৰা সো উদ পঞ্ঞকপ্পী;
মুনিং অহং সক্ক যথা ৰিজঞ্ঞং, তং মে ৰিযাচিক্খ সমন্তচক্খু’’.
‘‘নিরাসসো সো ন চ আসসানো, পঞ্ঞাণৰা সো ন চ পঞ্ঞকপ্পী;
এৰম্পি তোদেয্য মুনিং ৰিজান, অকিঞ্চনং কামভৰে অসত্ত’’ন্তি.
তোদেয্যমাণৰপুচ্ছা নৰমা.
১০. কপ্পমাণৰপুচ্ছা
‘‘মজ্ঝে সরস্মিং তিট্ঠতং, [ইচ্চাযস্মা কপ্পো]
ওঘে জাতে মহব্ভযে;
জরামচ্চুপরেতানং, দীপং পব্রূহি মারিস;
ত্ৰঞ্চ মে দীপমক্খাহি, যথাযিদং নাপরং সিযা’’.
‘‘মজ্ঝে সরস্মিং তিট্ঠতং, [কপ্পাতি ভগৰা]
ওঘে জাতে মহব্ভযে;
জরামচ্চুপরেতানং, দীপং পব্রূমি কপ্প তে.
‘‘অকিঞ্চনং ¶ ¶ অনাদানং, এতং দীপং অনাপরং;
নিব্বানং ইতি নং ব্রূমি, জরামচ্চুপরিক্খযং.
‘‘এতদঞ্ঞায যে সতা, দিট্ঠধম্মাভিনিব্বুতা;
ন তে মারৰসানুগা, ন তে মারস্স পট্ঠগূ’’তি [পদ্ধগূ (সী.)].
কপ্পমাণৰপুচ্ছা দসমা.
১১. জতুকণ্ণিমাণৰপুচ্ছা
‘‘সুত্ৰানহং ৰীরমকামকামিং, [ইচ্চাযস্মা জতুকণ্ণি]
ওঘাতিগং পুট্ঠুমকামমাগমং;
সন্তিপদং ব্রূহি সহজনেত্ত, যথাতচ্ছং ভগৰা ব্রূহি মেতং.
‘‘ভগৰা হি কামে অভিভুয্য ইরিযতি, আদিচ্চোৰ পথৰিং তেজী তেজসা;
পরিত্তপঞ্ঞস্স মে ভূরিপঞ্ঞ, আচিক্খ ধম্মং যমহং ৰিজঞ্ঞং;
জাতিজরায ইধ ৰিপ্পহানং’’.
‘‘কামেসু ৰিনয গেধং, [জতুকণ্ণীতি ভগৰা]
নেক্খম্মং দট্ঠু খেমতো;
উগ্গহিতং নিরত্তং ৰা, মা তে ৰিজ্জিত্থ কিঞ্চনং.
‘‘যং পুব্বে তং ৰিসোসেহি, পচ্ছা তে মাহু কিঞ্চনং;
মজ্ঝে চে নো গহেস্সসি, উপসন্তো চরিস্সসি.
‘‘সব্বসো নামরূপস্মিং, ৰীতগেধস্স ব্রাহ্মণ;
আসৰাস্স ন ৰিজ্জন্তি, যেহি মচ্চুৰসং ৰজে’’তি.
জতুকণ্ণিমাণৰপুচ্ছা একাদসমা.
১২. ভদ্রাৰুধমাণৰপুচ্ছা
‘‘ওকঞ্জহং ¶ ¶ তণ্হচ্ছিদং অনেজং, [ইচ্চাযস্মা ভদ্রাৰুধো]
নন্দিঞ্জহং ওঘতিণ্ণং ৰিমুত্তং;
কপ্পঞ্জহং অভিযাচে সুমেধং, সুত্ৰান নাগস্স অপনমিস্সন্তি ইতো.
‘‘নানাজনা জনপদেহি সঙ্গতা,
তৰ ৰীর ৰাক্যং অভিকঙ্খমানা;
তেসং তুৰং সাধু ৰিযাকরোহি, তথা হি তে ৰিদিতো এস ধম্মো’’.
‘‘আদানতণ্হং ৰিনযেথ সব্বং, [ভদ্রাৰুধাতি ভগৰা]
উদ্ধং অধো তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝে;
যং যঞ্হি লোকস্মিমুপাদিযন্তি, তেনেৰ মারো অন্ৰেতি জন্তুং.
‘‘তস্মা পজানং ন উপাদিযেথ, ভিক্খু সতো কিঞ্চনং সব্বলোকে;
আদানসত্তে ইতি পেক্খমানো, পজং ইমং মচ্চুধেয্যে ৰিসত্ত’’ন্তি.
ভদ্রাৰুধমাণৰপুচ্ছা দ্ৰাদসমা.
১৩. উদযমাণৰপুচ্ছা
‘‘ঝাযিং ৰিরজমাসীনং, [ইচ্চাযস্মা উদযো]
কতকিচ্চং অনাসৰং;
পারগুং সব্বধম্মানং, অত্থি পঞ্হেন আগমং;
অঞ্ঞাৰিমোক্খং পব্রূহি, অৰিজ্জায পভেদনং’’.
‘‘পহানং কামচ্ছন্দানং, [উদযাতি ভগৰা]
দোমনস্সান চূভযং;
থিনস্স চ পনূদনং, কুক্কুচ্চানং নিৰারণং.
‘‘উপেক্খাসতিসংসুদ্ধং ¶ ¶ , ধম্মতক্কপুরেজৰং;
অঞ্ঞাৰিমোক্খং পব্রূমি, অৰিজ্জায পভেদনং’’.
‘‘কিংসু সংযোজনো লোকো, কিংসু তস্স ৰিচারণং;
কিস্সস্স ৰিপ্পহানেন, নিব্বানং ইতি ৰুচ্চতি’’.
‘‘নন্দিসংযোজনো লোকো, ৰিতক্কস্স ৰিচারণং;
তণ্হায ৰিপ্পহানেন, নিব্বানং ইতি ৰুচ্চতি’’.
‘‘কথং সতস্স চরতো, ৰিঞ্ঞাণং উপরুজ্ঝতি;
ভগৰন্তং পুট্ঠুমাগম্ম, তং সুণোম ৰচো তৰ’’.
‘‘অজ্ঝত্তঞ্চ বহিদ্ধা চ, ৰেদনং নাভিনন্দতো;
এৰং সতস্স চরতো, ৰিঞ্ঞাণং উপরুজ্ঝতী’’তি.
উদযমাণৰপুচ্ছা তেরসমা.
১৪. পোসালমাণৰপুচ্ছা
‘‘যো অতীতং আদিসতি, [ইচ্চাযস্মা পোসালো]
অনেজো ছিন্নসংসযো;
পারগুং সব্বধম্মানং, অত্থি পঞ্হেন আগমং.
‘‘ৰিভূতরূপসঞ্ঞিস্স, সব্বকাযপ্পহাযিনো;
অজ্ঝত্তঞ্চ বহিদ্ধা চ, নত্থি কিঞ্চীতি পস্সতো;
ঞাণং সক্কানুপুচ্ছামি, কথং নেয্যো তথাৰিধো’’.
‘‘ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো সব্বা, [পোসালাতি ভগৰা]
অভিজানং তথাগতো;
তিট্ঠন্তমেনং জানাতি, ৰিমুত্তং তপ্পরাযণং.
‘‘আকিঞ্চঞ্ঞসম্ভৰং ঞত্ৰা, নন্দী সংযোজনং ইতি;
এৰমেতং অভিঞ্ঞায, ততো তত্থ ৰিপস্সতি;
এতং [এৰং (স্যা. ক.)] ঞাণং তথং তস্স, ব্রাহ্মণস্স ৰুসীমতো’’তি.
পোসালমাণৰপুচ্ছা চুদ্দসমা.
১৫. মোঘরাজমাণৰপুচ্ছা
‘‘দ্ৰাহং ¶ ¶ সক্কং অপুচ্ছিস্সং, [ইচ্চাযস্মা মোঘরাজা]
ন মে ব্যাকাসি চক্খুমা;
যাৰততিযঞ্চ দেৰীসি, ব্যাকরোতীতি মে সুতং.
‘‘অযং লোকো পরো লোকো, ব্রহ্মলোকো সদেৰকো;
দিট্ঠিং তে নাভিজানাতি, গোতমস্স যসস্সিনো.
‘‘এৰং অভিক্কন্তদস্সাৰিং, অত্থি পঞ্হেন আগমং;
কথং লোকং অৰেক্খন্তং, মচ্চুরাজা ন পস্সতি’’.
‘‘সুঞ্ঞতো লোকং অৰেক্খস্সু, মোঘরাজ সদা সতো;
অত্তানুদিট্ঠিং ঊহচ্চ, এৰং মচ্চুতরো সিযা;
এৰং লোকং অৰেক্খন্তং, মচ্চুরাজা ন পস্সতী’’তি.
মোঘরাজমাণৰপুচ্ছা পন্নরসমা.
১৬. পিঙ্গিযমাণৰপুচ্ছা
‘‘জিণ্ণোহমস্মি অবলো ৰীতৰণ্ণো, [ইচ্চাযস্মা পিঙ্গিযো]
নেত্তা ন সুদ্ধা সৰনং ন ফাসু;
মাহং নস্সং মোমুহো অন্তরাৰ, আচিক্খ ধম্মং যমহং ৰিজঞ্ঞং;
জাতিজরায ইধ ৰিপ্পহানং’’.
‘‘দিস্ৰান রূপেসু ৰিহঞ্ঞমানে, [পিঙ্গিযাতি ভগৰা]
রুপ্পন্তি রূপেসু জনা পমত্তা;
তস্মা তুৰং পিঙ্গিয অপ্পমত্তো, জহস্সু রূপং অপুনব্ভৰায’’.
‘‘দিসা ¶ চতস্সো ৰিদিসা চতস্সো, উদ্ধং অধো দস দিসা ইমাযো;
ন তুয্হং অদিট্ঠং অসুতং অমুতং [অসুতং অমুতং ৰা (সী.), অসুতামুতং ৰা (স্যা.), অসুতং’মুতং ৰা (পী.)], অথো অৰিঞ্ঞাতং কিঞ্চনমত্থি [কঞ্চি মত্থি (স্যা.), কিঞ্চি নত্থি (পী.), কিঞ্চিনমত্থি (ক.)] লোকে;
আচিক্খ ধম্মং যমহং ৰিজঞ্ঞং, জাতিজরায ইধ ৰিপ্পহানং’’.
‘‘তণ্হাধিপন্নে ¶ মনুজে পেক্খমানো, [পিঙ্গিযাতি ভগৰা]
সন্তাপজাতে জরসা পরেতে;
তস্মা তুৰং পিঙ্গিয অপ্পমত্তো, জহস্সু তণ্হং অপুনব্ভৰাযা’’তি.
পিঙ্গিযমাণৰপুচ্ছা সোল়সমা.
১৭. পারাযনত্থুতিগাথা
ইদমৰোচ ¶ ভগৰা মগধেসু ৰিহরন্তো পাসাণকে চেতিযে, পরিচারকসোল়সানং [পরিচারকসোল়সন্নং (স্যা. ক.)] ব্রাহ্মণানং অজ্ঝিট্ঠো পুট্ঠো পুট্ঠো পঞ্হং [পঞ্হে (সী. পী.)] ব্যাকাসি. একমেকস্স চেপি পঞ্হস্স অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞায ধম্মানুধম্মং পটিপজ্জেয্য, গচ্ছেয্যেৰ জরামরণস্স পারং. ‘‘পারঙ্গমনীযা ইমে ধম্মা’’তি – তস্মা ইমস্স ধম্মপরিযাযস্স পারাযনন্তেৰ [পারাযণংত্ৰেৰ (সী. অট্ঠ.)] অধিৰচনং.
অজিতো তিস্সমেত্তেয্যো, পুণ্ণকো অথ মেত্তগূ;
ধোতকো উপসীৰো চ, নন্দো চ অথ হেমকো.
তোদেয্যকপ্পা দুভযো, জতুকণ্ণী চ পণ্ডিতো;
ভদ্রাৰুধো উদযো চ, পোসালো চাপি ব্রাহ্মণো;
মোঘরাজা চ মেধাৰী, পিঙ্গিযো চ মহাইসি.
এতে বুদ্ধং উপাগচ্ছুং, সম্পন্নচরণং ইসিং;
পুচ্ছন্তা নিপুণে পঞ্হে, বুদ্ধসেট্ঠং উপাগমুং.
তেসং বুদ্ধো পব্যাকাসি, পঞ্হে পুট্ঠো যথাতথং;
পঞ্হানং ৰেয্যাকরণেন, তোসেসি ব্রাহ্মণে মুনি.
তে তোসিতা চক্খুমতা, বুদ্ধেনাদিচ্চবন্ধুনা;
ব্রহ্মচরিযমচরিংসু, ৰরপঞ্ঞস্স সন্তিকে.
একমেকস্স পঞ্হস্স, যথা বুদ্ধেন দেসিতং;
তথা যো পটিপজ্জেয্য, গচ্ছে পারং অপারতো.
অপারা পারং গচ্ছেয্য, ভাৰেন্তো মগ্গমুত্তমং;
মগ্গো সো পারং গমনায, তস্মা পারাযনং ইতি.
১৮. পারাযনানুগীতিগাথা
‘‘পারাযনমনুগাযিস্সং ¶ , [ইচ্চাযস্মা পিঙ্গিযো]
যথাদ্দক্খি তথাক্খাসি, ৰিমলো ভূরিমেধসো;
নিক্কামো নিব্বনো [নিব্বুতো (স্যা.)] নাগো, কিস্স হেতু মুসা ভণে.
‘‘পহীনমলমোহস্স, মানমক্খপ্পহাযিনো;
হন্দাহং কিত্তযিস্সামি, গিরং ৰণ্ণূপসঞ্হিতং.
‘‘তমোনুদো ¶ বুদ্ধো সমন্তচক্খু, লোকন্তগূ সব্বভৰাতিৰত্তো;
অনাসৰো সব্বদুক্খপ্পহীনো, সচ্চৰ্হযো ব্রহ্মে উপাসিতো মে.
‘‘দিজো যথা কুব্বনকং পহায, বহুপ্ফলং কাননমাৰসেয্য;
এৰম্পহং অপ্পদস্সে পহায, মহোদধিং হংসোরিৰ অজ্ঝপত্তো.
‘‘যেমে পুব্বে ৰিযাকংসু, হুরং গোতমসাসনা;
ইচ্চাসি ইতি ভৰিস্সতি;
সব্বং তং ইতিহীতিহং, সব্বং তং তক্কৰড্ঢনং.
‘‘একো তমনুদাসিনো, জুতিমা সো পভঙ্করো;
গোতমো ভূরিপঞ্ঞাণো, গোতমো ভূরিমেধসো.
‘‘যো মে ধম্মমদেসেসি, সন্দিট্ঠিকমকালিকং;
তণ্হক্খযমনীতিকং, যস্স নত্থি উপমা ক্ৰচি’’.
‘‘কিং নু তম্হা ৰিপ্পৰসসি, মুহুত্তমপি পিঙ্গিয;
গোতমা ভূরিপঞ্ঞাণা, গোতমা ভূরিমেধসা.
‘‘যো তে ধম্মমদেসেসি, সন্দিট্ঠিকমকালিকং;
তণ্হক্খযমনীতিকং, যস্স নত্থি উপমা ক্ৰচি’’.
‘‘নাহং তম্হা ৰিপ্পৰসামি, মুহুত্তমপি ব্রাহ্মণ;
গোতমা ভূরিপঞ্ঞাণা, গোতমা ভূরিমেধসা.
‘‘যো মে ধম্মমদেসেসি, সন্দিট্ঠিকমকালিকং;
তণ্হক্খযমনীতিকং, যস্স নত্থি উপমা ক্ৰচি.
‘‘পস্সামি নং মনসা চক্খুনাৰ, রত্তিন্দিৰং ব্রাহ্মণ অপ্পমত্তো.
নমস্সমানো ৰিৰসেমি রত্তিং, তেনেৰ মঞ্ঞামি অৰিপ্পৰাসং.
‘‘সদ্ধা ¶ ¶ চ পীতি চ মনো সতি চ,
নাপেন্তিমে গোতমসাসনম্হা;
যং যং দিসং ৰজতি ভূরিপঞ্ঞো, স তেন তেনেৰ নতোহমস্মি.
‘‘জিণ্ণস্স মে দুব্বলথামকস্স, তেনেৰ কাযো ন পলেতি তত্থ;
সঙ্কপ্পযন্তায [সংকপ্পযত্তায (সী.)] ৰজামি নিচ্চং, মনো হি মে ব্রাহ্মণ তেন যুত্তো.
‘‘পঙ্কে সযানো পরিফন্দমানো, দীপা দীপং উপল্লৰিং;
অথদ্দসাসিং সম্বুদ্ধং, ওঘতিণ্ণমনাসৰং.
‘‘যথা অহূ ৰক্কলি মুত্তসদ্ধো, ভদ্রাৰুধো আল়ৰিগোতমো চ;
এৰমেৰ ত্ৰম্পি পমুঞ্চস্সু সদ্ধং, গমিস্সসি ত্ৰং পিঙ্গিয মচ্চুধেয্যস্স পারং’’ [মচ্চুধেয্যপারং (সী.)].
‘‘এস ভিয্যো পসীদামি, সুত্ৰান মুনিনো ৰচো;
ৰিৰট্টচ্ছদো সম্বুদ্ধো, অখিলো পটিভানৰা.
‘‘অধিদেৰে অভিঞ্ঞায, সব্বং ৰেদি পরোপরং;
পঞ্হানন্তকরো সত্থা, কঙ্খীনং পটিজানতং.
‘‘অসংহীরং অসংকুপ্পং, যস্স নত্থি উপমা ক্ৰচি;
অদ্ধা গমিস্সামি ন মেত্থ কঙ্খা, এৰং মং ধারেহি অধিমুত্তচিত্ত’’ন্তি [অজিতমাণৰপুচ্ছায পট্ঠায যাৰপারাযনানুগীতিগাতাপরিযোসানা স্যা. … পোত্থকে নত্থি].
পারাযনানুগীতিগাথা নিট্ঠিতা.
পারাযনৰগ্গনিদ্দেসো
১. অজিতমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো
কেনস্সু ¶ ¶ ¶ নিৰুতো লোকো, [ইচ্চাযস্মা অজিতো]
কেনস্সু নপ্পকাসতি;
কিস্সাভিলেপনং ব্রূসি [ব্রূহি (স্যা.)], কিংসু তস্স মহব্ভযং.
কেনস্সু নিৰুতো লোকোতি. লোকোতি নিরযলোকো তিরচ্ছানলোকো পেত্তিৰিসযলোকো মনুস্সলোকো দেৰলোকো খন্ধলোকো ধাতুলোকো আযতনলোকো অযং লোকো পরো লোকো ব্রহ্মলোকো দেৰলোকো – অযং ৰুচ্চতি লোকো. অযং লোকো কেন আৰুতো নিৰুতো ওৰুতো [ওফুতো (স্যা.)] পিহিতো পটিচ্ছন্নো পটিকুজ্জিতোতি – কেনস্সু নিৰুতো লোকো?
ইচ্চাযস্মা অজিতোতি. ইচ্চাতি পদসন্ধি পদসংসগ্গো পদপারিপূরী অক্খরসমৰাযো ব্যঞ্জনসিলিট্ঠতা পদানুপুব্বতাপেতং [পদানুপুব্বতামেতং (বহূসু)] ইচ্চাতি. আযস্মাতি পিযৰচনং গরুৰচনং সগারৰসপ্পতিস্সাধিৰচনমেতং আযস্মাতি. অজিতোতি তস্স ব্রাহ্মণস্স নামং সঙ্খা সমঞ্ঞা পঞ্ঞত্তি ৰোহারো নামং নামকম্মং নামধেয্যং নিরুত্তি ব্যঞ্জনং অভিলাপোতি – ইচ্চাযস্মা অজিতো.
কেনস্সু নপ্পকাসতীতি কেন লোকো নপ্পকাসতি ন ভাসতি ন তপতি ন ৰিরোচতি ন ঞাযতি ন পঞ্ঞাযতীতি – কেনস্সু নপ্পকাসতি ¶ .
কিস্সাভিলেপনং ব্রূসীতি কিং লোকস্স লেপনং লগ্গনং বন্ধনং উপক্কিলেসো. কেন লোকো লিত্তো সংলিত্তো উপলিত্তো কিলিট্ঠো সংকিলিট্ঠো মক্খিতো সংসট্ঠো লগ্গো লগ্গিতো পলিবুদ্ধো, ব্রূসি আচিক্খসি দেসেসি পঞ্ঞপেসি [পঞ্ঞাপেসি (ক.)] পট্ঠপেসি ৰিৰরসি ৰিভজসি উত্তানীকরোসি [উত্তানিং করোসি (ক.)] পকাসেসীতি – কিস্সাভিলেপনং ব্রূসি.
কিংসু ¶ ¶ তস্স মহব্ভযন্তি কিং লোকস্স ভযং মহব্ভযং পীল়নং ঘট্টনং উপদ্দৰো উপসগ্গোতি – কিংসু তস্স মহব্ভযং. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘কেনস্সু নিৰুতো লোকো, [ইচ্চাযস্মা অজিতো]
কেনস্সু নপ্পকাসতি;
কিস্সাভিলেপনং ব্রূসি, কিংসু তস্স মহব্ভয’’ন্তি.
অৰিজ্জায নিৰুতো লোকো, [অজিতাতি ভগৰা]
ৰেৰিচ্ছা পমাদা নপ্পকাসতি;
জপ্পাভিলেপনং ব্রূমি, দুক্খমস্স মহব্ভযং.
অৰিজ্জায নিৰুতো লোকোতি. অৰিজ্জাতি দুক্খে অঞ্ঞাণং দুক্খসমুদযে অঞ্ঞাণং দুক্খনিরোধে অঞ্ঞাণং দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায অঞ্ঞাণং, পুব্বন্তে অঞ্ঞাণং অপরন্তে অঞ্ঞাণং পুব্বন্তাপরন্তে ¶ অঞ্ঞাণং, ইদপ্পচ্চযতাপটিচ্চসমুপ্পন্নেসু ধম্মেসু অঞ্ঞাণং, যং এৰরূপং অঞ্ঞাণং অদস্সনং অনভিসমযো অননুবোধো অসম্বোধো অপ্পটিৰেধো অসংগাহনা অপরিযোগাহনা অসমপেক্খনা অপচ্চৰেক্খণা [অপচ্চৰেক্খনা (স্যা.)] অপচ্চৰেক্খণকম্মং দুম্মেজ্ঝং বাল্যং অসম্পজঞ্ঞং মোহো পমোহো সম্মোহো অৰিজ্জা অৰিজ্জোঘো অৰিজ্জাযোগো অৰিজ্জানুসযো অৰিজ্জাপরিযুট্ঠানং অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং, অযং ৰুচ্চতি – অৰিজ্জা.
লোকোতি নিরযলোকো তিরচ্ছানলোকো পেত্তিৰিসযলোকো মনুস্সলোকো দেৰলোকো খন্ধলোকো ধাতুলোকো আযতনলোকো অযং লোকো পরো লোকো ব্রহ্মলোকো দেৰলোকো – অযং ৰুচ্চতি লোকো. অযং লোকো ইমায অৰিজ্জায আৰুতো নিৰুতো ওৰুতো পিহিতো পটিচ্ছন্নো পটিকুজ্জিতোতি – অৰিজ্জায নিৰুতো লোকো.
অজিতাতি ভগৰা তং ব্রাহ্মণং নামেন আলপতি. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনং. অপি চ, ভগ্গরাগোতি ভগৰা; ভগ্গদোসোতি ভগৰা; ভগ্গমোহোতি ¶ ভগৰা; ভগ্গমানোতি ভগৰা; ভগ্গদিট্ঠীতি ভগৰা; ভগ্গকণ্টকোতি ভগৰা; ভগ্গকিলেসোতি ভগৰা; ভজি ৰিভজি পৰিভজি ধম্মরতনন্তি ভগৰা; ভৰানং অন্তকরোতি ভগৰা; ভাৰিতকাযো ভাৰিতসীলো ভাৰিতচিত্তো [ভাৰিতকাযোতি ভগৰা, ভাৰিতসীলোতি ভাৰিতচিত্তোতি (স্যা.)] ভাৰিতপঞ্ঞোতি ভগৰা; ভজি ৰা ভগৰা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি অপ্পসদ্দানি অপ্পনিগ্ঘোসানি ৰিজনৰাতানি মনুস্সরাহস্সেয্যকানি [মনুস্সরাহসেয্যকানি (স্যা.)] পটিসল্লানসারুপ্পানীতি ¶ ভগৰা; ভাগী ¶ ৰা ভগৰা চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানন্তি ভগৰা; ভাগী ৰা ভগৰা অত্থরসস্স ধম্মরসস্স ৰিমুত্তিরসস্স অধিসীলস্স অধিচিত্তস্স অধিপঞ্ঞাযাতি ভগৰা; ভাগী ৰা ভগৰা চতুন্নং ঝানানং চতুন্নং অপ্পমঞ্ঞানং চতুন্নং অরূপসমাপত্তীনন্তি ভগৰা; ভাগী ৰা ভগৰা অট্ঠন্নং ৰিমোক্খানং অট্ঠন্নং অভিভাযতনানং নৰন্নং অনুপুব্বসমাপত্তীনন্তি ভগৰা; ভাগী ৰা ভগৰা দসন্নং সঞ্ঞাভাৰনানং কসিণসমাপত্তীনং আনাপানস্সতিসমাধিস্স অসুভসমাপত্তিযাতি ভগৰা; ভাগী ৰা ভগৰা চতুন্নং সতিপট্ঠানানং চতুন্নং সম্মপ্পধানানং চতুন্নং ইদ্ধিপাদানং পঞ্চন্নং ইন্দ্রিযানং পঞ্চন্নং বলানং সত্তন্নং বোজ্ঝঙ্গানং অরিযস্স অট্ঠঙ্গিকস্স মগ্গস্সাতি ভগৰা; ভাগী ৰা ভগৰা দসন্নং তথাগতবলানং চতুন্নং ৰেসারজ্জানং চতুন্নং পটিসম্ভিদানং ছন্নং অভিঞ্ঞানং ছন্নং বুদ্ধধম্মানন্তি ভগৰা; ভগৰাতি নেতং নামং মাতরা কতং ন পিতরা কতং ন ভাতরা কতং ন ভগিনিযা কতং ন মিত্তামচ্চেহি কতং ন ঞাতিসালোহিতেহি কতং ন সমণব্রাহ্মণেহি কতং ন দেৰতাহি কতং. ৰিমোক্খন্তিকমেতং বুদ্ধানং ভগৰন্তানং বোধিযা মূলে সহ সব্বঞ্ঞুতঞাণস্স পটিলাভা সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি – অজিতাতি ভগৰা.
ৰেৰিচ্ছা পমাদা নপ্পকাসতীতি. ৰেৰিচ্ছং ৰুচ্চতি পঞ্চ মচ্ছরিযানি – আৰাসমচ্ছরিযং, কুলমচ্ছরিযং, লাভমচ্ছরিযং, ৰণ্ণমচ্ছরিযং ¶ , ধম্মমচ্ছরিযং. যং এৰরূপং মচ্ছেরং মচ্ছরাযনা মচ্ছরাযিতত্তং ৰেৰিচ্ছং কদরিযং কটুকঞ্চুকতা অগ্গহিতত্তং চিত্তস্স – ইদং ৰুচ্চতি মচ্ছরিযং. অপি চ খন্ধমচ্ছরিযম্পি মচ্ছরিযং, ধাতুমচ্ছরিযম্পি মচ্ছরিযং, আযতনমচ্ছরিযম্পি মচ্ছরিযং, গাহো ৰুচ্চতি মচ্ছরিযং. পমাদো ৰত্তব্বো – কাযদুচ্চরিতে ৰা ৰচীদুচ্চরিতে ৰা মনোদুচ্চরিতে ¶ ৰা পঞ্চসু কামগুণেসু ৰা চিত্তস্স ৰোসগ্গো [ৰোস্সগ্গো (বহূসু)] ৰোসগ্গানুপ্পদানং কুসলানং ধম্মানং ভাৰনায অসক্কচ্চকিরিযতা অসাতচ্চকিরিযতা অনট্ঠিতকিরিযতা [অনিট্ঠিতকিরিযতা (ক.) ৰিভ. ৮৪৬] ওলীনৰুত্তিতা নিক্খিত্তচ্ছন্দতা নিক্খিত্তধুরতা অনাসেৰনা অভাৰনা অবহুলীকম্মং অনধিট্ঠানং অননুযোগো পমাদো. যো এৰরূপো পমাদো পমজ্জনা পমজ্জিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি পমাদো. ৰেৰিচ্ছা পমাদা নপ্পকাসতীতি ইমিনা চ মচ্ছরিযেন ইমিনা চ পমাদেন লোকো নপ্পকাসতি ন ভাসতি ন তপতি ন ৰিরোচতি ন ঞাযতি ন পঞ্ঞাযতীতি – ৰেৰিচ্ছা পমাদা নপ্পকাসতি.
জপ্পাভিলেপনং ব্রূমীতি জপ্পা ৰুচ্চতি তণ্হা. যো রাগো সারাগো অনুনযো অনুরোধো নন্দী [নন্দি (স্যা.)] নন্দিরাগো চিত্তস্স সারাগো ইচ্ছা মুচ্ছা অজ্ঝোসানং গেধো পলিগেধো সঙ্গো পঙ্কো এজা মাযা জনিকা সঞ্জননী সিব্বিনী জালিনী সরিতা ৰিসত্তিকা সুত্তং ৰিসটা [সোত্তং ৰিসতা (স্যা.)] আযূহনী দুতিযা ¶ পণিধি ভৰনেত্তি ৰনং ৰনথো সন্থৰো [সন্ধৰো (ক.) ৰিভ. ৯০৯] সিনেহো অপেক্খা পটিবন্ধু আসা আসীসনা [আসিংসনা (স্যা.)] আসীসিতত্তং রূপাসা সদ্দাসা গন্ধাসা রসাসা ফোট্ঠব্বাসা লাভাসা ¶ ধনাসা পুত্তাসা জীৰিতাসা জপ্পা পজপ্পা অভিজপ্পা জপ্পনা জপ্পিতত্তং লোলুপ্পং লোলুপ্পাযনা লোলুপ্পাযিতত্তং পুচ্ছঞ্জিকতা সাধুকম্যতা অধম্মরাগো ৰিসমলোভো নিকন্তি নিকামনা পত্থনা পিহনা সম্পত্থনা কামতণ্হা ভৰতণ্হা ৰিভৰতণ্হা রূপতণ্হা অরূপতণ্হা নিরোধতণ্হা রূপতণ্হা সদ্দতণ্হা গন্ধতণ্হা রসতণ্হা ফোট্ঠব্বতণ্হা ধম্মতণ্হা ওঘো যোগো গন্থো উপাদানং আৰরণং নীৰরণং ছদনং বন্ধনং উপক্কিলেসো অনুসযো পরিযুট্ঠানং লতা ৰেৰিচ্ছং দুক্খমূলং দুক্খনিদানং দুক্খপ্পভৰো মারপাসো মারবল়িসং মারামিসং মারৰিসযো মারনিৰাসো মারগোচরো মারবন্ধনং তণ্হানদী তণ্হাজালং তণ্হাগদ্দুলং তণ্হাসমুদ্দো অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং – অযং ৰুচ্চতি জপ্পা. লোকস্স লেপনং লগ্গনং বন্ধনং উপক্কিলেসো ইমায জপ্পায লোকো লিত্তো সংলিত্তো উপলিত্তো কিলিট্ঠো সংকিলিট্ঠো মক্খিতো সংসট্ঠো লগ্গো লগ্গিতো পলিবুদ্ধোতি ব্রূমি আচিক্খামি দেসেমি পঞ্ঞপেমি পট্ঠপেমি ৰিৰরামি ৰিভজামি উত্তানীকরোমি পকাসেমীতি – জপ্পাভিলেপনং ব্রূমি.
দুক্খমস্স ¶ মহব্ভযন্তি. দুক্খন্তি জাতিদুক্খং জরাদুক্খং ব্যাধিদুক্খং মরণদুক্খং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসদুক্খং নেরযিকং দুক্খং তিরচ্ছানযোনিকং দুক্খং পেত্তিৰিসযিকং দুক্খং মানুসিকং দুক্খং গব্ভোক্কন্তিমূলকং দুক্খং গব্ভট্ঠিতিমূলকং [গব্ভেঠিতিমূলকং (স্যা. ক.)] দুক্খং গব্ভৰুট্ঠানমূলকং দুক্খং জাতস্সূপনিবন্ধকং দুক্খং জাতস্স পরাধেয্যকং দুক্খং অত্তূপক্কমদুক্খং ¶ পরূপক্কমদুক্খং সঙ্খারদুক্খং ৰিপরিণামদুক্খং চক্খুরোগো সোতরোগো ঘানরোগো জিৰ্হারোগো কাযরোগো সীসরোগো কণ্ণরোগো মুখরোগো দন্তরোগো কাসো সাসো পিনাসো ডাহো [ডহো (স্যা.)] জরো কুচ্ছিরোগো মুচ্ছা পক্খন্দিকা সূলা ৰিসূচিকা কুট্ঠং গণ্ডো কিলাসো সোসো অপমারো দদ্দু কণ্ডু কচ্ছু রখসা [রক্খসা (ক.)] ৰিতচ্ছিকা লোহিতপিত্তং [লোহিতং পিত্তং (বহূসু)] মধুমেহো অংসা পিল়কা ভগন্দলা পিত্তসমুট্ঠানা আবাধা সেম্হসমুট্ঠানা আবাধা ৰাতসমুট্ঠানা আবাধা সন্নিপাতিকা আবাধা উতুপরিণামজা আবাধা ৰিসমপরিহারজা আবাধা ওপক্কমিকা আবাধা কম্মৰিপাকজা আবাধা সীতং উণ্হং জিঘচ্ছা পিপাসা উচ্চারো পস্সাৰো ডংসমকসৰাতাতপসরীসপসম্ফস্সং দুক্খং মাতুমরণং দুক্খং পিতুমরণং দুক্খং ভাতুমরণং দুক্খং ভগিনিমরণং দুক্খং পুত্তমরণং দুক্খং ধীতুমরণং দুক্খং ঞাতিব্যসনং দুক্খং রোগব্যসনং দুক্খং ভোগব্যসনং দুক্খং সীলব্যসনং দুক্খং দিট্ঠিব্যসনং দুক্খং যেসং ধম্মানং আদিতো সমুদাগমনং পঞ্ঞাযতি. অত্থঙ্গমতো নিরোধো পঞ্ঞাযতি. কম্মসন্নিস্সিতো ৰিপাকো. ৰিপাকসন্নিস্সিতং কম্মং, নামসন্নিস্সিতং রূপং রূপসন্নিস্সিতং নামং, জাতিযা অনুগতং জরায অনুসটং ব্যাধিনা অভিভূতং মরণেন অব্ভাহতং ¶ দুক্খে পতিট্ঠিতং অতাণং অলেণং অসরণং অসরণীভূতং – ইদং ৰুচ্চতি দুক্খং. ইদং দুক্খং লোকস্স ভযং মহাভযং পীল়নং ঘট্টনং উপদ্দৰো উপসগ্গোতি – দুক্খমস্স মহব্ভযং. তেনাহ ভগৰা –
‘‘অৰিজ্জায ¶ নিৰুতো লোকো, [অজিতাতি ভগৰা]
ৰেৰিচ্ছা পমাদা নপ্পকাসতি;
জপ্পাভিলেপনং ব্রূমি, দুক্খমস্স মহব্ভয’’ন্তি.
সৰন্তি ¶ সব্বধি সোতা, [ইচ্চাযস্মা অজিতো]
সোতানং কিং নিৰারণং;
সোতানং সংৰরং ব্রূহি, কেন সোতা পিধিয্যরে [পিথিয্যরে (স্যা.), পিথীযরে (সী. অট্ঠ.)] .
সৰন্তি সব্বধি সোতাতি. সোতাতি তণ্হাসোতো দিট্ঠিসোতো কিলেসসোতো দুচ্চরিতসোতো অৰিজ্জাসোতো. সব্বধীতি সব্বেসু আযতনেসু. সৰন্তীতি সৰন্তি আসৰন্তি সন্দন্তি পৰত্তন্তি. চক্খুতো রূপে সৰন্তি আসৰন্তি সন্দন্তি পৰত্তন্তি. সোততো সদ্দে সৰন্তি…পে… ঘানতো গন্ধে সৰন্তি… জিৰ্হাতো রসে সৰন্তি… কাযতো ফোট্ঠব্বে সৰন্তি… মনতো ধম্মে সৰন্তি আসৰন্তি সন্দন্তি পৰত্তন্তি. চক্খুতো রূপতণ্হা সৰন্তি আসৰন্তি সন্দন্তি পৰত্তন্তি. সোততো সদ্দতণ্হা সৰন্তি আসৰন্তি সন্দন্তি পৰত্তন্তি. ঘানতো গন্ধতণ্হা সৰন্তি… জিৰ্হাতো রসতণ্হা সৰন্তি… কাযতো ফোট্ঠব্বতণ্হা সৰন্তি… মনতো ধম্মতণ্হা সৰন্তি আসৰন্তি সন্দন্তি পৰত্তন্তীতি – সৰন্তি সব্বধি সোতা.
ইচ্চাযস্মা অজিতোতি. ইচ্চাতি পদসন্ধি…পে… ¶ পদানুপুব্বতাপেতং ইচ্চাতি…পে… ইচ্চাযস্মা অজিতো.
সোতানং কিং নিৰারণন্তি সোতানং কিং আৰরণং নীৰরণং সংৰরণং রক্খনং গোপনন্তি – সোতানং কিং নিৰারণং.
সোতানং সংৰরং ব্রূহীতি সোতানং আৰরণং নীৰরণং সংৰরণং রক্খনং গোপনং ব্রূহি আচিক্খ দেসেহি পঞ্ঞপেহি পট্ঠপেহি ৰিৰরাহি ৰিভজাহি উত্তানীকরোহি পকাসেহীতি – সোতানং সংৰরং ব্রূহি.
কেন ¶ সোতা পিধিয্যরেতি কেন সোতা পিধীযন্তি পচ্ছিজ্জন্তি ন সৰন্তি ন আসৰন্তি ন সন্দন্তি নপ্পৰত্তন্তীতি – কেন সোতা পিধিয্যরে. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘সৰন্তি সব্বধি সোতা, [ইচ্চাযস্মা অজিতো]
সোতানং কিং নিৰারণং;
সোতানং সংৰরং ব্রূহি, কেন সোতা পিধিয্যরে’’.
যানি ¶ সোতানি লোকস্মিং, [অজিতাতি ভগৰা]
সতি তেসং নিৰারণং;
সোতানং সংৰরং ব্রূমি, পঞ্ঞাযেতে ¶ পিধিয্যরে.
যানি সোতানি লোকস্মিন্তি যানি এতানি সোতানি মযা কিত্তিতানি পকিত্তিতানি আচিক্খিতানি দেসিতানি পঞ্ঞপিতানি পট্ঠপিতানি ৰিৰরিতানি ৰিভজিতানি [ৰিভত্তানি (ক.)] উত্তানীকতানি পকাসিতানি, সেয্যথিদং [সেয্যথীদং (স্যা.)] – তণ্হাসোতো দিট্ঠিসোতো কিলেসসোতো দুচ্চরিতসোতো অৰিজ্জাসোতো. লোকস্মিন্তি অপাযলোকে মনুস্সলোকে দেৰলোকে খন্ধলোকে ধাতুলোকে আযতনলোকেতি – যানি সোতানি লোকস্মিং. অজিতাতি ভগৰা তং ব্রাহ্মণং নামেন আলপতি.
সতি তেসং নিৰারণন্তি. সতীতি যা সতি অনুস্সতি পটিস্সতি সতি সরণতা ধারণতা অপিলাপনতা অসম্মুস্সনতা সতি সতিন্দ্রিযং সতিবলং সম্মাসতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো একাযনমগ্গো – অযং ৰুচ্চতি সতি. নিৰারণন্তি আৰরণং নীৰরণং সংৰরণং রক্খনং গোপনন্তি – সতি তেসং নিৰারণং.
সোতানং সংৰরং ব্রূমীতি সোতানং আৰরণং নীৰরণং সংৰরণং রক্খনং গোপনং ব্রূমি আচিক্খামি…পে… উত্তানীকরোমি পকাসেমীতি – সোতানং সংৰরং ব্রূমি.
পঞ্ঞাযেতে পিধিয্যরেতি. পঞ্ঞাতি যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি. পঞ্ঞাযেতে পিধিয্যরেতি – পঞ্ঞাযেতে সোতা পিধীযন্তি পচ্ছিজ্জন্তি ন সৰন্তি ন আসৰন্তি ন সন্দন্তি নপ্পৰত্তন্তি. ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি জানতো পস্সতো পঞ্ঞাযেতে সোতা পিধীযন্তি পচ্ছিজ্জন্তি ন ¶ সৰন্তি ¶ ন আসৰন্তি ন সন্দন্তি নপ্পৰত্তন্তি. ‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খা’’তি জানতো পস্সতো পঞ্ঞাযেতে সোতা পিধীযন্তি পচ্ছিজ্জন্তি ন সৰন্তি ন আসৰন্তি ন সন্দন্তি নপ্পৰত্তন্তি. ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনত্তা’’তি জানতো পস্সতো পঞ্ঞাযেতে সোতা পিধীযন্তি পচ্ছিজ্জন্তি ন সৰন্তি ন আসৰন্তি ন সন্দন্তি নপ্পৰত্তন্তি. ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা’’তি জানতো পস্সতো পঞ্ঞাযেতে সোতা পিধীযন্তি পচ্ছিজ্জন্তি ¶ ন সৰন্তি ন আসৰন্তি ন সন্দন্তি নপ্পৰত্তন্তি. ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণ’’ন্তি…পে… ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপ’’ন্তি… ‘‘নামরূপপচ্চযা সল়াযতন’’ন্তি… ‘‘সল়াযতনপচ্চযা ফস্সো’’তি… ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’তি… ‘‘ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা’’তি… ‘‘তণ্হাপচ্চযা উপাদান’’ন্তি… ‘‘উপাদানপচ্চযা ভৰো’’তি… ‘‘ভৰপচ্চযা জাতী’’তি… ‘‘জাতিপচ্চযা জরামরণ’’ন্তি জানতো পস্সতো পঞ্ঞাযেতে সোতা পিধীযন্তি পচ্ছিজ্জন্তি ন সৰন্তি ন আসৰন্তি ন সন্দন্তি নপ্পৰত্তন্তি. ‘‘অৰিজ্জানিরোধা সঙ্খারনিরোধো’’তি… ‘‘সঙ্খারনিরোধা ৰিঞ্ঞাণনিরোধো’’তি… ‘‘ৰিঞ্ঞাণনিরোধা নামরূপনিরোধো’’তি… ‘‘নামরূপনিরোধা সল়াযতননিরোধো’’তি… ‘‘সল়াযতননিরোধা ফস্সনিরোধো’’তি… ‘‘ফস্সনিরোধা ৰেদনানিরোধো’’তি… ‘‘ৰেদনানিরোধা তণ্হানিরোধো’’তি… ‘‘তণ্হানিরোধা উপাদাননিরোধো’’তি… ‘‘উপাদাননিরোধা ভৰনিরোধো’’তি… ‘‘ভৰনিরোধা জাতিনিরোধো’’তি… ‘‘জাতিনিরোধা জরামরণনিরোধো’’তি জানতো পস্সতো পঞ্ঞাযেতে সোতা পিধীযন্তি পচ্ছিজ্জন্তি ন সৰন্তি ন আসৰন্তি ন সন্দন্তি নপ্পৰত্তন্তি. ‘‘ইদং দুক্খ’’ন্তি…পে… ‘‘অযং দুক্খসমুদযো’’তি… ‘‘অযং দুক্খনিরোধো’’তি… ‘‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’’তি জানতো পস্সতো পঞ্ঞাযেতে সোতা পিধীযন্তি পচ্ছিজ্জন্তি ন সৰন্তি ন আসৰন্তি ¶ ন সন্দন্তি নপ্পৰত্তন্তি. ‘‘ইমে ধম্মা আসৰা’’তি…পে… ‘‘অযং আসৰসমুদযো’’তি… ‘‘অযং আসৰনিরোধো’’তি… ‘‘অযং আসৰনিরোধগামিনী পটিপদা’’তি জানতো পস্সতো পঞ্ঞাযেতে সোতা পিধীযন্তি পচ্ছিজ্জন্তি ন সৰন্তি ন আসৰন্তি ন সন্দন্তি নপ্পৰত্তন্তি. ‘‘ইমে ধম্মা অভিঞ্ঞেয্যা’’তি…পে… ‘‘ইমে ধম্মা পরিঞ্ঞেয্যা’’তি… ‘‘ইমে ধম্মা পহাতব্বা’’তি… ‘‘ইমে ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি… ‘‘ইমে ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা’’তি জানতো পস্সতো পঞ্ঞাযেতে সোতা পিধীযন্তি পচ্ছিজ্জন্তি ন সৰন্তি ন আসৰন্তি ন সন্দন্তি নপ্পৰত্তন্তি. ছন্নং ফস্সাযতনানং সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ অস্সাদঞ্চ আদীনৰঞ্চ নিস্সরণঞ্চ জানতো পস্সতো পঞ্ঞাযেতে সোতা পিধীযন্তি পচ্ছিজ্জন্তি ন সৰন্তি ন আসৰন্তি ন সন্দন্তি নপ্পৰত্তন্তি. পঞ্চন্নং উপাদানক্খন্ধানং সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ অস্সাদঞ্চ আদীনৰঞ্চ নিস্সরণঞ্চ জানতো পস্সতো… চতুন্নং মহাভূতানং সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ অস্সাদঞ্চ আদীনৰঞ্চ নিস্সরণঞ্চ জানতো পস্সতো… যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্মন্তি জানতো পস্সতো পঞ্ঞাযেতে সোতা পিধীযন্তি পচ্ছিজ্জন্তি ন ¶ সৰন্তি ন আসৰন্তি ¶ ন সন্দন্তি ¶ নপ্পৰত্তন্তীতি – পঞ্ঞাযেতে পিধিয্যরে. তেনাহ ভগৰা –
‘‘যানি সোতানি লোকস্মিং, [অজিতাতি ভগৰা]
সতি তেসং নিৰারণং;
সোতানং সংৰরং ব্রূমি, পঞ্ঞাযেতে পিধিয্যরে’’তি.
পঞ্ঞা চেৰ সতি চাপি, [ইচ্চাযস্মা অজিতো]
নামরূপঞ্চ মারিস;
এতং মে পুট্ঠো পব্রূহি, কত্থেতং উপরুজ্ঝতি.
পঞ্ঞা চেৰ সতি চাপীতি. পঞ্ঞাতি যা পঞ্ঞা পজাননা ৰিচযো পৰিচযো ধম্মৰিচযো সল্লক্খণা উপলক্খণা পচ্চুপলক্খণা পণ্ডিচ্চং কোসল্লং নেপুঞ্ঞং ৰেভব্যা চিন্তা উপপরিক্খা ভূরী [ভূরি (ক.)] মেধা পরিণাযিকা ৰিপস্সনা সম্পজঞ্ঞং পতোদো পঞ্ঞা পঞ্ঞিন্দ্রিযং পঞ্ঞাবলং পঞ্ঞাসত্থং পঞ্ঞাপাসাদো পঞ্ঞাআলোকো পঞ্ঞাওভাসো পঞ্ঞাপজ্জোতো পঞ্ঞারতনং অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি. সতীতি যা সতি অনুস্সতি…পে… সম্মাসতীতি – পঞ্ঞা চেৰ সতিচাপি, ইচ্চাযস্মা অজিতো.
নামরূপঞ্চ মারিসাতি. নামন্তি চত্তারো অরূপিনো খন্ধা. রূপন্তি চত্তারো চ মহাভূতা চতুন্নঞ্চ মহাভূতানং উপাদাযরূপং ¶ . মারিসাতি পিযৰচনং গরুৰচনং সগারৰসপ্পতিস্সাধিৰচনমেতং মারিসাতি – নামরূপঞ্চ মারিস.
এতং মে পুট্ঠো পব্রূহীতি. এতং মেতি যং পুচ্ছামি যং যাচামি যং অজ্ঝেসামি যং পসাদেমি. পুট্ঠোতি পুচ্ছিতো যাচিতো অজ্ঝেসিতো পসাদিতো. পব্রূহীতি ব্রূহি আচিক্খাহি দেসেহি পঞ্ঞপেহি পট্ঠপেহি ৰিৰরাহি ৰিভজাহি [ৰিৰরেহি ৰিভজেহি (ক.)] উত্তানীকরোহি পকাসেহীতি – এতং মে পুট্ঠো পব্রূহি.
কত্থেতং উপরুজ্ঝতীতি কত্থেতং নিরুজ্ঝতি ৰূপসম্মতি অত্থং গচ্ছতি পটিপ্পস্সম্ভতীতি. কত্থেতং উপরুজ্ঝতি. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘পঞ্ঞা ¶ ¶ চেৰ সতি চাপি, [ইচ্চাযস্মা অজিতো]
নামরূপঞ্চ মারিস;
এৰং মে পুট্ঠো পব্রূহি, কত্থেতং উপরুজ্ঝতী’’তি.
যমেতং পঞ্হং অপুচ্ছি, অজিত তং ৰদামি তে;
যত্থ নামঞ্চ রূপঞ্চ, অসেসং উপরুজ্ঝতি;
ৰিঞ্ঞাণস্স নিরোধেন, এত্থেতং উপরুজ্ঝতি.
যমেতং পঞ্হং অপুচ্ছীতি. যমেতন্তি পঞ্ঞঞ্চ সতিঞ্চ নামরূপঞ্চ. অপুচ্ছীতি অপুচ্ছসি যাচসি অজ্ঝেসতি [অজ্ঝেসি (ক.)] পসাদেসীতি – যমেতং পঞ্হং অপুচ্ছি.
অজিত ¶ তং ৰদামি তেতি. অজিতাতি ভগৰা তং ব্রাহ্মণং নামেন আলপতি. তন্তি পঞ্ঞঞ্চ সতিঞ্চ নামরূপঞ্চ. ৰদামীতি ৰদামি আচিক্খামি দেসেমি পঞ্ঞপেমি পট্ঠপেমি ৰিৰরামি ৰিভজামি উত্তানীকরোমি পকাসেমীতি. অজিত তং ৰদামি তে.
যত্থ নামঞ্চ রূপঞ্চ, অসেসং উপরুজ্ঝতীতি নামন্তি চত্তারো অরূপিনো খন্ধা. রূপন্তি চত্তারো চ মহাভূতা চতুন্নঞ্চ মহাভূতানং উপাদাযরূপং. অসেসন্তি সব্বেন সব্বং সব্বথা সব্বং অসেসং নিস্সেসং পরিযাদিযনৰচনমেতং [পরিযাদাযৰচনমেতং (স্যা. ক.)] অসেসন্তি. উপরুজ্ঝতীতি নিরুজ্ঝতি ৰূপসম্মতি অত্থং গচ্ছতি পটিপ্পস্সম্ভতীতি. যত্থ নামঞ্চ রূপঞ্চ অসেসং উপরুজ্ঝতি.
ৰিঞ্ঞাণস্স নিরোধেন, এত্থেতং উপরুজ্ঝতীতি সোতাপত্তিমগ্গঞাণেন অভিসঙ্খারৰিঞ্ঞাণস্স নিরোধেন সত্ত ভৰে ঠপেত্ৰা অনমতগ্গে সংসারে যে উপ্পজ্জেয্যুং নামঞ্চ রূপঞ্চ, এত্থেতে নিরুজ্ঝন্তি ৰূপসম্মন্তি অত্থং গচ্ছন্তি পটিপ্পস্সম্ভন্তি. সকদাগামিমগ্গঞাণেন অভিসঙ্খারৰিঞ্ঞাণস্স নিরোধেন দ্ৰে ভৰে ঠপেত্ৰা পঞ্চসু ভৰেসু যে উপ্পজ্জেয্যুং নামঞ্চ রূপঞ্চ, এত্থেতে নিরুজ্ঝন্তি ৰূপসম্মন্তি অত্থং গচ্ছন্তি পটিপ্পস্সম্ভন্তি. অনাগামিমগ্গঞাণেন অভিসঙ্খারৰিঞ্ঞাণস্স নিরোধেন একং ভৰং ঠপেত্ৰা রূপধাতুযা ৰা অরূপধাতুযা ৰা যে উপ্পজ্জেয্যুং নামঞ্চ রূপঞ্চ, এত্থেতে নিরুজ্ঝন্তি ৰূপসম্মন্তি অত্থং ¶ গচ্ছন্তি পটিপ্পস্সম্ভন্তি. অরহত্তমগ্গঞাণেন অভিসঙ্খারৰিঞ্ঞাণস্স নিরোধেন যে উপ্পজ্জেয্যুং নামঞ্চ রূপঞ্চ, এত্থেতে নিরুজ্ঝন্তি ৰূপসম্মন্তি অত্থং গচ্ছন্তি পটিপ্পস্সম্ভন্তি ¶ . অরহতো অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযন্তস্স চরিমৰিঞ্ঞাণস্স নিরোধেন পঞ্ঞা চ সতি চ ¶ নামঞ্চ রূপঞ্চ, এত্থেতে নিরুজ্ঝন্তি ৰূপসম্মন্তি অত্থং গচ্ছন্তি পটিপ্পস্সম্ভন্তীতি – ৰিঞ্ঞাণস্স নিরোধেন এত্থেতং উপরুজ্ঝতি. তেনাহ ভগৰা –
‘‘যমেতং পঞ্হং অপুচ্ছি, অজিত তং ৰদামি তে;
যত্থ নামঞ্চ রূপঞ্চ, অসেসং উপরুজ্ঝতি;
ৰিঞ্ঞাণস্স নিরোধেন, এত্থেতং উপরুজ্ঝতী’’তি.
যে চ সঙ্খাতধম্মাসে, যে চ সেখা [সেক্খা (স্যা. ক.)] পুথূ ইধ;
তেসং মে নিপকো ইরিযং, পুট্ঠো পব্রূহি মারিস.
যে চ সঙ্খাতধম্মাসেতি সঙ্খাতধম্মা ৰুচ্চন্তি অরহন্তো খীণাসৰা. কিংকারণা সঙ্খাতধম্মা ৰুচ্চন্তি অরহন্তো খীণাসৰা? তে সঙ্খাতধম্মা ঞাতধম্মা তুলিতধম্মা তীরিতধম্মা ৰিভূতধম্মা ৰিভাৰিতধম্মা. ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি সঙ্খাতধম্মা ঞাতধম্মা তুলিতধম্মা তীরিতধম্মা ৰিভূতধম্মা ৰিভাৰিতধম্মা. ‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খা’’তি সঙ্খাতধম্মা…পে… ‘‘সব্বে ধম্মা অনত্তা’’তি সঙ্খাতধম্মা… ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা’’তি সঙ্খাতধম্মা… ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি সঙ্খাতধম্মা ঞাতধম্মা ¶ তুলিতধম্মা তীরিতধম্মা ৰিভূতধম্মা ৰিভাৰিতধম্মা. অথ ৰা তেসং খন্ধা সঙ্খাতা ধাতুযো সঙ্খাতা আযতনানি সঙ্খাতা গতিযো সঙ্খাতা উপপত্তিযো সঙ্খাতা পটিসন্ধি সঙ্খাতা ভৰা সঙ্খাতা সংসারা সঙ্খাতা ৰট্টা সঙ্খাতা. অথ ৰা তে খন্ধপরিযন্তে ঠিতা ধাতুপরিযন্তে ঠিতা আযতনপরিযন্তে ঠিতা গতিপরিযন্তে ঠিতা উপপত্তিপরিযন্তে ঠিতা পটিসন্ধিপরিযন্তে ঠিতা ভৰপরিযন্তে ঠিতা সংসারপরিযন্তে ঠিতা ৰট্টপরিযন্তে ঠিতা অন্তিমে ভৰে ঠিতা অন্তিমে সমুস্সযে ঠিতা অন্তিমদেহধরা অরহন্তো.
তেসং চাযং [যাযং (ক.)] পচ্ছিমকো, চরিমোযং সমুস্সযো;
জাতিমরণসংসারো, নত্থি নেসং পুনব্ভৰোতি.
তংকারণা সঙ্খাতধম্মা ৰুচ্চন্তি অরহন্তো খীণাসৰাতি. যে চ সঙ্খাতধম্মাসে, যে চ সেখা পুথূ ইধাতি. সেখাতি কিংকারণা ৰুচ্চন্তি ¶ সেখা? সিক্খন্তীতি সেখা. কিঞ্চ সিক্খন্তি? অধিসীলম্পি সিক্খন্তি, অধিচিত্তম্পি সিক্খন্তি, অধিপঞ্ঞম্পি সিক্খন্তি. কতমা অধিসীলসিক্খা? ইধ ভিক্খু সীলৰা হোতি পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি আচারগোচরসম্পন্নো ¶ অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী, সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু. খুদ্দকো সীলক্খন্ধো মহন্তো সীলক্খন্ধো সীলং পতিট্ঠা আদি চরণং সংযমো সংৰরো মুখং পমুখং কুসলানং ধম্মানং সমাপত্তিযা – অযং অধিসীলসিক্খা.
কতমা ¶ অধিচিত্তসিক্খা? ইধ ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং… দুতিযং ঝানং… ততিযং ঝানং… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি – অযং অধিচিত্তসিক্খা.
কতমা অধিপঞ্ঞাসিক্খা? ইধ ভিক্খু পঞ্ঞৰা হোতি উদযত্থগামিনিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতো অরিযায নিব্বেধিকায সম্মা দুক্খক্খযগামিনিযা. সো ‘‘ইদং দুক্খ’’ন্তি যথাভূতং পজানাতি, ‘‘অযং দুক্খসমুদযো’’তি…পে… ‘‘অযং দুক্খনিরোধো’’তি… ‘‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’’তি যথাভূতং পজানাতি. ‘‘ইমে আসৰা’’তি…পে… ‘‘অযং আসৰসমুদযো’’তি… ‘‘অযং আসৰনিরোধো’’তি… ‘‘অযং আসৰনিরোধগামিনী পটিপদা’’তি যথাভূতং পজানাতি. ‘‘অযং অধিপঞ্ঞাসিক্খা’’… ইমা তিস্সো সিক্খাযো আৰজ্জন্তা সিক্খন্তি জানন্তা সিক্খন্তি পস্সন্তা সিক্খন্তি চিত্তং অধিট্ঠহন্তা সিক্খন্তি সদ্ধায অধিমুচ্চন্তা সিক্খন্তি ৰীরিযং [ৰিরিযং (স্যা.)] পগ্গণ্হন্তা সিক্খন্তি সতিং উপট্ঠপেন্তা সিক্খন্তি চিত্তং সমাদহন্তা সিক্খন্তি পঞ্ঞায পজানন্তা সিক্খন্তি অভিঞ্ঞেয্যং অভিজানন্তা সিক্খন্তি পরিঞ্ঞেয্যং পরিজানন্তা সিক্খন্তি পহাতব্বং পজহন্তা সিক্খন্তি ভাৰেতব্বং ভাৰেন্তা সিক্খন্তি সচ্ছিকাতব্বং সচ্ছিকরোন্তা সিক্খন্তি আচরন্তি সমাচরন্তি সমাদায ৰত্তন্তি. তংকারণা ৰুচ্চন্তি – সেখা. পুথূতি বহুকা. এতে সেখা সোতাপন্না চ পটিপন্না চ সকদাগামিনো চ পটিপন্না চ ¶ অনাগামিনো চ পটিপন্না চ অরহন্তো চ পটিপন্না চ. ইধাতি ইমিস্সা দিট্ঠিযা ইমিস্সা খন্তিযা ইমিস্সা রুচিযা ইমস্মিং আদাযে ইমস্মিং ধম্মে ইমস্মিং ৰিনযে ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ইমস্মিং পাৰচনে ইমস্মিং ব্রহ্মচরিযে ইমস্মিং সত্থুসাসনে ইমস্মিং অত্তভাৰে ইমস্মিং মনুস্সলোকেতি – যে চ সেখা পুথূ ইধ.
তেসং ¶ মে নিপকো ইরিযং, পুট্ঠো পব্রূহি মারিসাতি ত্ৰম্পি নিপকো পণ্ডিতো পঞ্ঞৰা বুদ্ধিমা ঞাণী মেধাৰী. তেসং সঙ্খাতধম্মানঞ্চ সেক্খানঞ্চ ইরিযং চরিযং ৰুত্তি পৰত্তি আচরং গোচরং ৰিহারং পটিপদং. পুট্ঠোতি পুচ্ছিতো যাচিতো অজ্ঝেসিতো পসাদিতো. পব্রূহীতি ব্রূহি আচিক্খাহি দেসেহি পঞ্ঞপেহি পট্ঠপেহি ৰিৰরাহি ৰিভজাহি উত্তানীকরোহি পকাসেহি. মারিসাতি পিযৰচনং গরুৰচনং সগারৰসপ্পতিস্সাধিৰচনমেতং মারিসাতি – তেসং মে নিপকো ইরিযং, পুট্ঠো পব্রূহি মারিস. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘যে ¶ চ সঙ্খাতধম্মাসে, যে চ সেখা পুথূ ইধ;
তেসং মে নিপকো ইরিযং, পুট্ঠো পব্রূহি মারিসা’’তি.
কামেসু নাভিগিজ্ঝেয্য, মনসানাৰিলো সিযা;
কুসলো সব্বধম্মানং, সতো ভিক্খু পরিব্বজে.
কামেসু নাভিগিজ্ঝেয্যাতি. কামাতি উদ্দানতো দ্ৰে কামা – ৰত্থুকামা চ কিলেসকামা চ. কতমে ৰত্থুকামা? মনাপিকা রূপা মনাপিকা সদ্দা মনাপিকা গন্ধা ¶ মনাপিকা রসা মনাপিকা ফোট্ঠব্বা, অত্থরণা পাৰুরণা [পাপুরণা (স্যা.)] দাসিদাসা অজেল়কা কুক্কুটসূকরা হত্থিগৰাস্সৰল়ৰা খেত্তং ৰত্থু হিরঞ্ঞং সুৰণ্ণং গামনিগমরাজধানিযো [রাজঠানিযো (ক.)] রট্ঠঞ্চ জনপদো চ কোসো চ কোট্ঠাগারঞ্চ – যং কিঞ্চি রজনীযৰত্থু ৰত্থুকামা.
অপি চ অতীতা কামা অনাগতা কামা পচ্চুপ্পন্না কামা অজ্ঝত্তা কামা বহিদ্ধা কামা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা কামা, হীনা কামা মজ্ঝিমা কামা পণীতা কামা, আপাযিকা কামা মানুসিকা কামা দিব্বা কামা, পচ্চুপট্ঠিতা কামা, নিম্মিতা কামা পরনিম্মিতা কামা, পরিগ্গহিতা কামা অপরিগ্গহিতা কামা, মমাযিতা কামা অমমাযিতা কামা, সব্বেপি কামাৰচরা ধম্মা, সব্বেপি রূপাৰচরা ধম্মা, সব্বেপি অরূপাৰচরা ধম্মা, তণ্হাৰত্থুকা তণ্হারম্মণা, কামনীযট্ঠেন রজনীযট্ঠেন মদনীযট্ঠেন রমণীযট্ঠেন [নত্থি স্যা. পোত্থকে মহানি. ১] কামা. ইমে ৰুচ্চন্তি ৰত্থুকামা.
কতমে কিলেসকামা? ছন্দো কামো রাগো কামো ছন্দরাগো কামো সঙ্কপ্পো কামো রাগো কামো সঙ্কপ্পরাগো কামো, যো কামেসু কামচ্ছন্দো কামরাগো কামনন্দী কামতণ্হা কামসিনেহো ¶ কামপিপাসা কামপরিল়াহো কামগেধো কামমুচ্ছা কামজ্ঝোসানং কামোঘো কামযোগো কামুপাদানং কামচ্ছন্দনীৰরণং –
অদ্দসং কাম তে মূলং, সঙ্কপ্পা কাম জাযসি;
ন তং সঙ্কপ্পযিস্সামি, এৰং কাম ন হেহিসীতি.
ইমে ¶ ৰুচ্চন্তি কিলেসকামা. গেধো ৰুচ্চতি তণ্হা, যো রাগো সারাগো…পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং. কামেসু নাভিগিজ্ঝেয্যাতি কিলেসকামেন ৰত্থুকামেসু নাভিগিজ্ঝেয্য ¶ ন পলিবুন্ধেয্য [পলিবুজ্ঝেয্য (স্যা.)] অগিদ্ধো অস্স অগধিতো অমুচ্ছিতো অনজ্ঝাপন্নো [অনজ্ঝোপন্নো (স্যা.)] ৰীতগেধো ৰিগতগেধো চত্তগেধো ৰন্তগেধো মুত্তগেধো পহীনগেধো পটিনিস্সট্ঠগেধো ৰীতরাগো ৰিগতরাগো চত্তরাগো ৰন্তরাগো মুত্তরাগো পহীনরাগো পটিনিস্সট্ঠরাগো নিচ্ছাতো নিব্বুতো সীতিভূতো সুখপ্পটিসংৰেদী ব্রহ্মভূতেন অত্তনা ৰিহরেয্যাতি – কামেসু নাভিগিজ্ঝেয্য.
মনসানাৰিলো সিযাতি. মনোতি যং চিত্তং মনো মানসং হদযং পণ্ডরং মনো মনাযতনং মনিন্দ্রিযং ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো তজ্জা মনোৰিঞ্ঞাণধাতু. কাযদুচ্চরিতেন চিত্তং আৰিলং হোতি লুল়িতং এরিতং ঘট্টিতং চলিতং ভন্তং অৰূপসন্তং. ৰচীদুচ্চরিতেন…পে… মনোদুচ্চরিতেন… রাগেন… দোসেন… মোহেন… কোধেন… উপনাহেন… মক্খেন… পল়াসেন… ইস্সায… মচ্ছরিযেন… মাযায… সাঠেয্যেন… থম্ভেন… সারম্ভেন… মানেন… অতিমানেন… মদেন… পমাদেন… সব্বকিলেসেহি… সব্বদুচ্চরিতেহি… সব্বডাহেহি… সব্বপরিল়াহেহি… সব্বসন্তাপেহি… সব্বাকুসলাভিসঙ্খারেহি চিত্তং আৰিলং হোতি লুল়িতং এরিতং ঘট্টিতং চলিতং ভন্তং অৰূপসন্তং. মনসানাৰিলো সিযাতি চিত্তেন অনাৰিলো সিযা – অলুল়িতো অনেরিতো অঘট্টিতো অচলিতো অভন্তো ৰূপসন্তো আৰিলকরে কিলেসে জহেয্য পজহেয্য ৰিনোদেয্য ব্যন্তীকরেয্য [ব্যন্তিং করেয্য (ক.)] অনভাৰং ¶ গমেয্য, আৰিলকরেহি কিলেসেহি চ আরতো [আরতো অস্স (ক.) মহানি. ১৮ পস্স] ৰিরতো পটিৰিরতো নিক্খন্তো নিস্সটো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসঞ্ঞুত্তো ৰিমরিযাদিকতেন চেতসা ৰিহরেয্যাতি – মনসানাৰিলো সিযা.
কুসলো ¶ সব্বধম্মানন্তি ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি কুসলো সব্বধম্মানং, ‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খা’’তি কুসলো সব্বধম্মানং, ‘‘সব্বে ধম্মা অনত্তা’’তি কুসলো সব্বধম্মানং, ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা’’তি কুসলো সব্বধম্মানং…পে… ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি কুসলো সব্বধম্মানং. এৰম্পি কুসলো সব্বধম্মানং.
অথ ৰা, অনিচ্চতো কুসলো সব্বধম্মানং, দুক্খতো…পে… রোগতো… গণ্ডতো… সল্লতো… অঘতো… আবাধতো… পরতো… পলোকতো… ঈতিতো… উপদ্দৰতো… ভযতো… উপসগ্গতো… চলতো… পভঙ্গুতো… অদ্ধুৰতো [অধুৰতো (ক.) মহানি. ১৩] … অতাণতো… অলেণতো… অসরণতো… অসরণীভূততো… রিত্ততো… তুচ্ছতো… সুঞ্ঞতো… অনত্ততো… আদীনৰতো… ৰিপরিণামধম্মতো… অসারকতো… অঘমূলতো… ৰধকতো… ৰিভৰতো… সাসৰতো… সঙ্খততো… মারামিসতো… জাতিধম্মতো… জরাধম্মতো… ব্যাধিধম্মতো… মরণধম্মতো… সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসধম্মতো ¶ … সংকিলেসিকধম্মতো… সমুদযতো… অত্থঙ্গমতো… অস্সাদতো… আদীনৰতো… নিস্সরণতো কুসলো সব্বধম্মানং. এৰম্পি কুসলো সব্বধম্মানং.
অথ ৰা, খন্ধকুসলো ধাতুকুসলো আযতনকুসলো পটিচ্চসমুপ্পাদকুসলো সতিপট্ঠানকুসলো সম্মপ্পধানকুসলো ইদ্ধিপাদকুসলো ইন্দ্রিযকুসলো বলকুসলো বোজ্ঝঙ্গকুসলো মগ্গকুসলো ফলকুসলো ¶ নিব্বানকুসলো. এৰম্পি কুসলো সব্বধম্মানং.
অথ ৰা, সব্বধম্মা ৰুচ্চন্তি দ্ৰাদসাযতনানি – চক্খু চেৰ [চক্খুঞ্চেৰ (ক.)] রূপা চ, সোতঞ্চ সদ্দা চ, ঘানঞ্চ গন্ধা চ, জিৰ্হা চ রসা চ, কাযো চ ফোট্ঠব্বা চ, মনো চ ধম্মা চ. যতো চ অজ্ঝত্তিকবাহিরেসু আযতনেসু ছন্দরাগো পহীনো হোতি উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰংকতো [অনভাৰঙ্গতো (স্যা.)] আযতিং অনুপ্পাদধম্মো, এত্তাৰতাপি কুসলো সব্বধম্মানন্তি – কুসলো সব্বধম্মানং.
সতো ভিক্খু পরিব্বজেতি. সতোতি চতূহি কারণেহি সতো – কাযে কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰেন্তো সতো, ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ¶ ভাৰেন্তো সতো, চিত্তে চিত্তানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰেন্তো সতো, ধম্মেসু ধম্মানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰেন্তো সতো.
অপরেহিপি চতূহি কারণেহি সতো – অসতিপরিৰজ্জনায সতো, সতিকরণীযানং ধম্মানং কতত্তা সতো, সতিপরিবন্ধানং [সতিপটিপক্খানং (স্যা.) মহানি. ৩] ধম্মানং হতত্তা সতো, সতিনিমিত্তানং ধম্মানং অসম্মুট্ঠত্তা [অপ্পমুট্ঠত্তা (স্যা.)] সতো.
অপরেহিপি চতূহি কারণেহি সতো – সতিযা সমন্নাগতত্তা সতো, সতিযা ৰসিতত্তা সতো, সতিযা পাগুঞ্ঞেন সমন্নাগতত্তা সতো, সতিযা অপচ্চোরোহণতায সতো.
অপরেহিপি চতূহি কারণেহি সতো – সতিযা সমন্নাগতত্তা সতো, সন্তত্তা সতো, সমিতত্তা সতো, সন্তধম্মসমন্নাগতত্তা সতো. বুদ্ধানুস্সতিযা সতো, ধম্মানুস্সতিযা সতো, সঙ্ঘানুস্সতিযা সতো, সীলানুস্সতিযা সতো, চাগানুস্সতিযা সতো, দেৰতানুস্সতিযা সতো ¶ , আনাপানস্সতিযা সতো, মরণস্সতিযা সতো, কাযগতাসতিযা সতো, উপসমানুস্সতিযা সতো. যা সতি অনুস্সতি…পে… সম্মাসতি সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো একাযনমগ্গো, অযং ৰুচ্চতি সতি. ইমায সতিযা উপেতো হোতি সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো সমুপপন্নো ¶ [সম্পন্নো (ক.)] সমন্নাগতো, সো ৰুচ্চতি সতো. ভিক্খূতি সত্তন্নং ধম্মানং ভিন্নত্তা ভিক্খু – সক্কাযদিট্ঠি ভিন্না হোতি, ৰিচিকিচ্ছা ভিন্না হোতি, সীলব্বতপরামাসো ভিন্নো হোতি, রাগো ভিন্নো হোতি, দোসো ভিন্নো হোতি, মোহো ভিন্নো হোতি, মানো ভিন্নো হোতি. ভিন্না হোন্তি পাপকা অকুসলা ধম্মা সংকিলেসিকা পোনোভৰিকা [পোনোব্ভৰিকা (স্যা. ক.)] সদরা দুক্খৰিপাকা আযতিং জাতিজরামরণিযা.
পজ্জেন কতেন [পজ্জোতকতেন (ক.) সু. নি. ৫১৯] অত্তনা, [সভিযাতি ভগৰা]
পরিনিব্বানগতো ৰিতিণ্ণকঙ্খো;
ৰিভৰঞ্চ ভৰঞ্চ ৰিপ্পহায, ৰুসিতৰা খীণপুনব্ভৰো স ভিক্খূতি.
সতো ¶ ভিক্খু পরিব্বজেতি সতো ভিক্খু পরিব্বজে, সতো গচ্ছেয্য, সতো তিট্ঠেয্য, সতো নিসীদেয্য, সতো সেয্যং কপ্পেয্য, সতো অভিক্কমেয্য, সতো পটিক্কমেয্য, সতো আলোকেয্য, সতো ৰিলোকেয্য, সতো সমিঞ্জেয্য, সতো পসারেয্য, সতো সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরং ধারেয্য, সতো চরেয্য ৰিহরেয্য ইরিযেয্য ৰত্তেয্য পালেয্য যপেয্য যাপেয্যাতি – সতো ভিক্খু পরিব্বজে. তেনাহ ভগৰা –
‘‘কামেসু ¶ নাভিগিজ্ঝেয্য, মনসানাৰিলো সিযা;
কুসলো সব্বধম্মানং, সতো ভিক্খু পরিব্বজে’’তি.
সহ গাথাপরিযোসানা যে তে ব্রাহ্মণেন সদ্ধিং একচ্ছন্দা একপযোগা একাধিপ্পাযা একৰাসনৰাসিতা, তেসং অনেকপাণসহস্সানং ৰিরজং ৰীতমলং ধম্মচক্খুং উদপাদি – ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি. তস্স ব্রাহ্মণস্স অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চি. সহ অরহত্তপ্পত্তা অজিনজটাৰাকচীরতিদণ্ডকমণ্ডলুকেসা চ মস্সূ চ অন্তরহিতা, ভণ্ডুকাসাযৰত্থৰসনো সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধরো অন্ৰত্থপটিপত্তিযা পঞ্জলিকো ভগৰন্তং নমস্সমানো নিসিন্নো হোতি – ‘‘সত্থা মে ভন্তে ভগৰা, সাৰকোহমস্মী’’তি.
অজিতমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো পঠমো.
২. তিস্সমেত্তেয্যমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো
কোধ ¶ ¶ সন্তুসিতো লোকে, [ইচ্চাযস্মা তিস্সমেত্তেয্যো]
কস্স নো সন্তি ইঞ্জিতা;
কো উভন্তমভিঞ্ঞায, মজ্ঝে মন্তা ন লিপ্পতি;
কং ব্রূসি মহাপুরিসোতি, কো ইধ সিব্বিনিমচ্চগা.
কোধ সন্তুসিতো লোকেতি কো লোকে তুট্ঠো সন্তুট্ঠো অত্তমনো পরিপুণ্ণসঙ্কপ্পোতি – কোধ সন্তুসিতো লোকে.
ইচ্চাযস্মা ¶ তিস্সমেত্তেয্যোতি. ইচ্চাতি পদসন্ধি পদসংসগ্গো পদপারিপূরী অক্খরসমৰাযো ব্যঞ্জনসিলিট্ঠতা পদানুপুব্বতাপেতং – ইচ্চাতি. আযস্মাতি পিযৰচনং গরুৰচনং সগারৰসপ্পতিস্সাধিৰচনমেতং – আযস্মাতি. তিস্সোতি তস্স ব্রাহ্মণস্স নামং সঙ্খা সমঞ্ঞা পঞ্ঞত্তি ৰোহারো নামং নামকম্মং নামধেয্যং নিরুত্তি ব্যঞ্জনং অভিলাপো. মেত্তেয্যোতি তস্স ব্রাহ্মণস্স গোত্তং সঙ্খা সমঞ্ঞা পঞ্ঞত্তি ৰোহারোতি – ইচ্চাযস্মা তিস্সমেত্তেয্যো.
কস্স নো সন্তি ইঞ্জিতাতি তণ্হিঞ্জিতং দিট্ঠিঞ্জিতং মানিঞ্জিতং কিলেসিঞ্জিতং কামিঞ্জিতং. কস্সিমে ইঞ্জিতা নত্থি ন সন্তি ন সংৰিজ্জন্তি নুপলব্ভন্তি পহীনা সমুচ্ছিন্না ৰূপসন্তা পটিপস্সদ্ধা ¶ অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢাতি – কস্স নো সন্তি ইঞ্জিতা.
কো উভন্তমভিঞ্ঞাযাতি কো উভো অন্তে অভিঞ্ঞায জানিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰাতি – কো উভন্তমভিঞ্ঞায.
মজ্ঝে মন্তা ন লিপ্পতীতি মজ্ঝে মন্তায ন লিপ্পতি, অলিত্তো অনুপলিত্তো নিক্খন্তো নিস্সটো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসঞ্ঞুত্তো ৰিমরিযাদিকতেন চেতসা ৰিহরতীতি – মজ্ঝে মন্তা ন লিপ্পতি.
কং ব্রূসি মহাপুরিসোতি মহাপুরিসো অগ্গপুরিসো সেট্ঠপুরিসো ৰিসেট্ঠপুরিসো পামোক্খপুরিসো ¶ উত্তমপুরিসো পধানপুরিসো পৰরপুরিসোতি. কং ব্রূসি কং কথেসি কং মঞ্ঞসি কং ভণসি কং পস্সতি কং ৰোহরসীতি – কং ব্রূসি মহাপুরিসোতি.
কো ইধ সিব্বিনিমচ্চগাতি কো ইধ সিব্বিনিং তণ্হং অজ্ঝগা উপচ্চগা অতিক্কন্তো সমতিক্কন্তো ৰীতিৰত্তোতি – কো ইধ সিব্বিনিমচ্চগা. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘কোধ সন্তুসিতো লোকে, [ইচ্চাযস্মা তিস্সমেত্তেয্যো]
কস্স নো সন্তি ইঞ্জিতা;
কো উভন্তমভিঞ্ঞায, মজ্ঝে মন্তা ন লিপ্পতি;
কং ব্রূসি মহাপুরিসোতি, কো ¶ ইধ সিব্বিনিমচ্চগা’’তি.
কামেসু ¶ ব্রহ্মচরিযৰা, [মেত্তেয্যাতি ভগৰা]
ৰীততণ্হো সদা সতো;
সঙ্খায নিব্বুতো ভিক্খু, তস্স নো সন্তি ইঞ্জিতা.
কামেসু ব্রহ্মচরিযৰাতি. কামাতি উদ্দানতো দ্ৰে কামা – ৰত্থুকামা চ কিলেসকামা চ…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি ৰত্থুকামা…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি কিলেসকামা. ব্রহ্মচরিযং ৰুচ্চতি অসদ্ধম্মসমাপত্তিযা আরতি ৰিরতি পটিৰিরতি ৰেরমণী অকিরিযা অকরণং অনজ্ঝাপত্তি ৰেলাঅনতিক্কমো. অপি চ, নিপ্পরিযাযেন ব্রহ্মচরিযং ৰুচ্চতি অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাচা, সম্মাকম্মন্তো, সম্মাআজীৰো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি. যো ইমিনা অরিযেন অট্ঠঙ্গিকেন মগ্গেন উপেতো সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো সমুপপন্নো সমন্নাগতো, সো ৰুচ্চতি ব্রহ্মচরিযৰা. যথা চ ধনেন ধনৰাতি ৰুচ্চতি, ভোগেন ভোগৰাতি ৰুচ্চতি, যসেন যসৰাতি ¶ ৰুচ্চতি, সিপ্পেন সিপ্পৰাতি ৰুচ্চতি, সীলেন সীলৰাতি ৰুচ্চতি, ৰীরিযেন ৰীরিযৰাতি ৰুচ্চতি, পঞ্ঞায পঞ্ঞৰাতি ৰুচ্চতি, ৰিজ্জায ৰিজ্জৰাতি ৰুচ্চতি – এৰমেৰ যো ইমিনা অরিযেন অট্ঠঙ্গিকেন মগ্গেন উপেতো সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো সমুপপন্নো সমন্নাগতো, সো ৰুচ্চতি ব্রহ্মচরিযৰাতি – কামেসু ব্রহ্মচরিযৰা.
মেত্তেয্যাতি ভগৰা তং ব্রাহ্মণং গোত্তেন আলপতি. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি – মেত্তেয্যাতি ভগৰা.
ৰীততণ্হো ¶ সদা সতোতি. তণ্হাতি রূপতণ্হা…পে… ধম্মতণ্হা. যস্সেসা তণ্হা পহীনা সমুচ্ছিন্না ৰূপসন্তা পটিপস্সদ্ধা অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢা, সো ৰুচ্চতি ৰীততণ্হো চত্ততণ্হো ৰন্ততণ্হো মুত্ততণ্হো পহীনতণ্হো পটিনিস্সট্ঠতণ্হো ৰীতরাগো চত্তরাগো ৰন্তরাগো মুত্তরাগো পহীনরাগো পটিনিস্সট্ঠরাগো নিচ্ছাতো নিব্বুতো সীতিভূতো সুখপ্পটিসংৰেদী ব্রহ্মভূতেন অত্তনা ৰিহরতি. সদাতি সদা সব্বদা সব্বকালং নিচ্চকালং ধুৰকালং সততং সমিতং অব্বোকিণ্ণং পোঙ্খানুপোঙ্খং ¶ [পোখানুপোখং (স্যা.)] উদকূমিকজাতং অৰীচিসন্ততিসহিতং [অৰীচি সমঙ্গিসহিতং (স্যা.)] ফস্সিতং [ফুসিতং (স্যা.)] পুরেভত্তং পচ্ছাভত্তং পুরিমযামং মজ্ঝিমযামং পচ্ছিমযামং কাল়ে জুণ্হে ৰস্সে হেমন্তে গিম্হে পুরিমে ৰযোখন্ধে মজ্ঝিমে ৰযোখন্ধে পচ্ছিমে ৰযোখন্ধে. সতোতি চতূহি কারণেহি সতো – কাযে ¶ কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰেন্তো সতো, ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰেন্তো সতো, চিত্তে চিত্তানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰেন্তো সতো, ধম্মেসু ধম্মানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰেন্তো সতো…পে… সো ৰুচ্চতি সতোতি – ৰীততণ্হো সদা সতো.
সঙ্খায নিব্বুতো ভিক্খূতি সঙ্খা ৰুচ্চতি ঞাণং. যা পঞ্ঞা পজাননা ৰিচযো পৰিচযো…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি. সঙ্খাযাতি সঙ্খায জানিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা, ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি সঙ্খায জানিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা, ‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খা’’তি…পে… ‘‘সব্বে ধম্মা অনত্তা’’তি… ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা’’তি… ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি সঙ্খায জানিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা.
অথ ৰা, অনিচ্চতো সঙ্খায জানিত্ৰা…পে… দুক্খতো… রোগতো… গণ্ডতো… সল্লতো…পে… নিস্সরণতো সঙ্খায জানিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা. নিব্বুতোতি রাগস্স নিব্বাপিতত্তা নিব্বুতো, দোসস্স নিব্বাপিতত্তা নিব্বুতো, মোহস্স নিব্বাপিতত্তা নিব্বুতো, কোধস্স… উপনাহস্স… মক্খস্স… পল়াসস্স… ইস্সায… মচ্ছরিযস্স… মাযায… সাঠেয্যস্স… থম্ভস্স… সারম্ভস্স… মানস্স… অতিমানস্স… মদস্স… পমাদস্স… সব্বকিলেসানং… সব্বদুচ্চরিতানং… সব্বদরথানং ¶ … সব্বপরিল়াহানং… সব্বসন্তাপানং… সব্বাকুসলাভিসঙ্খারানং নিব্বাপিতত্তা নিব্বুতো. ভিক্খূতি সত্তন্নং ধম্মানং ভিন্নত্তা ভিক্খু…পে… ৰুসিতৰা খীণপুনব্ভৰো স ভিক্খূতি – সঙ্খায নিব্বুতো ভিক্খু.
তস্স নো সন্তি ইঞ্জিতাতি. তস্সাতি অরহতো খীণাসৰস্স. ইঞ্জিতাতি তণ্হিঞ্জিতং দিট্ঠিঞ্জিতং মানিঞ্জিতং কিলেসিঞ্জিতং কামিঞ্জিতং. তস্সিমে ইঞ্জিতা ¶ নত্থি ন সন্তি ন সংৰিজ্জন্তি ¶ নুপলব্ভন্তি পহীনা সমুচ্ছিন্না ৰূপসন্তা পটিপস্সদ্ধা অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢাতি – তস্স নো সন্তি ইঞ্জিতা. তেনাহ ভগৰা –
‘‘কামেসু ব্রহ্মচরিযৰা, [মেত্তেয্যাতি ভগৰা]
ৰীততণ্হো সদা সতো;
সঙ্খায নিব্বুতো ভিক্খু, তস্স নো সন্তি ইঞ্জিতা’’তি.
সো উভন্তমভিঞ্ঞায, মজ্ঝে মন্তা ন লিপ্পতি;
তং ব্রূমি মহাপুরিসোতি, সো ইধ সিব্বিনিমচ্চগা.
সো উভন্তমভিঞ্ঞায, মজ্ঝে মন্তা ন লিপ্পতীতি. অন্তাতি ফস্সো একো অন্তো, ফস্সসমুদযো দুতিযো অন্তো, ফস্সনিরোধো মজ্ঝে; অতীতং একো অন্তো, অনাগতং দুতিযো অন্তো, পচ্চুপ্পন্নং মজ্ঝে; সুখা ৰেদনা একো অন্তো, দুক্খা ৰেদনা দুতিযো অন্তো, অদুক্খমসুখা ৰেদনা মজ্ঝে; নামং একো অন্তো, রূপং দুতিযো অন্তো, ৰিঞ্ঞাণং মজ্ঝে; ছ অজ্ঝত্তিকানি আযতনানি একো অন্তো, ছ বাহিরানি আযতনানি দুতিযো অন্তো, ৰিঞ্ঞাণং মজ্ঝে; সক্কাযো একো অন্তো, সক্কাযসমুদযো দুতিযো অন্তো, সক্কাযনিরোধো মজ্ঝে. মন্তা ৰুচ্চতি পঞ্ঞা, যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি.
লেপাতি দ্ৰে লেপা – তণ্হালেপো চ দিট্ঠিলেপো চ. কতমো তণ্হালেপো ¶ ? যাৰতা তণ্হাসঙ্খাতেন সীমকতং ওধিকতং [মরিযাদিকতং ওধিকতং (স্যা.)] পরিযন্তকতং পরিগ্গহিতং মমাযিতং – ‘‘ইদং মম, এতং মম, এত্তকং মম, এত্তাৰতা মম রূপা সদ্দা গন্ধা রসা ফোট্ঠব্বা অত্থরণা পাৰুরণা দাসিদাসা অজেল়কা কুক্কুটসূকরা হত্থিগৰাস্সৰল়ৰা খেত্তং ৰত্থু হিরঞ্ঞং সুৰণ্ণং গামনিগমরাজধানিযো রট্ঠঞ্চ জনপদো চ কোসো চ কোট্ঠাগারঞ্চ’’. কেৰলম্পি মহাপথৰিং তণ্হাৰসেন মমাযতি. যাৰতা অট্ঠসততণ্হাৰিচরিতং – অযং তণ্হালেপো.
কতমো ¶ দিট্ঠিলেপো? ৰীসতিৰত্থুকা সক্কাযদিট্ঠি, দসৰত্থুকা মিচ্ছাদিট্ঠি, দসৰত্থুকা অন্তগ্গাহিকা দিট্ঠি, যা এৰরূপা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং দিট্ঠিগহনং দিট্ঠিকন্তারো দিট্ঠিৰিসূকাযিকং দিট্ঠিৰিপ্ফন্দিতং দিট্ঠিসংযোজনং গাহো পটিগ্গাহো অভিনিৰেসো পরামাসো কুম্মগ্গো মিচ্ছাপথো মিচ্ছত্তং ¶ তিত্থাযতনং ৰিপরিযেসগ্গাহো [ৰিপরিযেসগ্গাহো (বহূসু)] ৰিপরীতগ্গাহো ৰিপল্লাসগ্গাহো মিচ্ছাগাহো অযাথাৰকস্মিং যাথাৰকন্তি গাহো, যাৰতা দ্ৰাসট্ঠি দিট্ঠিগতানি – অযং দিট্ঠিলেপো.
সো উভন্তমভিঞ্ঞায, মজ্ঝে মন্তা ন লিপ্পতীতি সো উভো চ অন্তে মজ্ঝঞ্চ মন্তায অভিঞ্ঞায জানিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা ন লিপ্পতি ন পলিপ্পতি ন উপলিপ্পতি, অলিত্তো অসংলিত্তো অনুপলিত্তো নিক্খন্তো নিস্সটো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসঞ্ঞুত্তো ৰিমরিযাদিকতেন চেতসা ৰিহরতীতি – সো উভন্তমভিঞ্ঞায মজ্ঝে মন্তা ন লিপ্পতি.
তং ¶ ব্রূমি মহাপুরিসোতি মহাপুরিসো অগ্গপুরিসো সেট্ঠপুরিসো ৰিসেট্ঠপুরিসো পামোক্খপুরিসো উত্তমপুরিসো পৰরপুরিসো, তং ব্রূমি তং কথেমি তং ভণামি তং দীপেমি তং ৰোহরামি.
আযস্মা সারিপুত্তো [পস্স সং. নি. ৫.৩৭৭] ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘মহাপুরিসো মহাপুরিসো’তি, ভন্তে, ৰুচ্চতি. কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে, মহাপুরিসো হোতী’’তি? ‘‘ৰিমুত্তচিত্তত্তা খ্ৰাহং, সারিপুত্ত, মহাপুরিসোতি ৰদামি, অৰিমুত্তচিত্তত্তা নো মহাপুরিসোতি ৰদামি.
‘‘কথঞ্চ, সারিপুত্ত, ৰিমুত্তচিত্তো হোতি? ইধ, সারিপুত্ত, ভিক্খু অজ্ঝত্তং কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং. তস্স কাযে কাযানুপস্সিনো ৰিহরতো চিত্তং ৰিরজ্জতি ৰিমুচ্চতি অনুপাদায আসৰেহি. ৰেদনাসু…পে… চিত্তে… ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং. তস্স ধম্মেসু ধম্মানুপস্সিনো ৰিহরতো চিত্তং ৰিরজ্জতি ৰিমুচ্চতি অনুপাদায আসৰেহি. এৰং খো, সারিপুত্ত, ভিক্খু ৰিমুত্তচিত্তো হোতি. ৰিমুত্তচিত্তত্তা খ্ৰাহং, সারিপুত্ত, মহাপুরিসোতি ¶ ৰদামি, অৰিমুত্তচিত্তত্তা নো মহাপুরিসোতি ৰদামী’’তি – তং ব্রূমি মহাপুরিসোতি.
সো ইধ সিব্বিনিমচ্চগাতি সিব্বিনী ৰুচ্চতি তণ্হা. যো রাগো সারাগো…পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং, যস্সেসা সিব্বিনী তণ্হা পহীনা সমুচ্ছিন্না ৰূপসন্তা পটিপস্সদ্ধা অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢা. সো সিব্বিনিং তণ্হং অচ্চগা উপচ্চগা ¶ অতিক্কন্তো সমতিক্কন্তো ৰীতিৰত্তোতি – সো ইধ সিব্বিনিমচ্চগা. তেনাহ ভগৰা –
‘‘সো ¶ উভন্তমভিঞ্ঞায, মজ্ঝে মন্তা ন লিপ্পতি;
তং ব্রূমি মহাপুরিসোতি, সো ইধ সিব্বিনিমচ্চগা’’তি.
সহ গাথাপরিযোসানা যে তে ব্রাহ্মণেন সদ্ধিং একচ্ছন্দা একপযোগা একাধিপ্পাযা একৰাসনৰাসিতা, তেসং অনেকপাণসহস্সানং ৰিরজং ৰীতমলং ধম্মচক্খুং উদপাদি – ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি. তস্স ব্রাহ্মণস্স অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চি. সহ অরহত্তপ্পত্তা অজিনজটাৰাকচীরতিদণ্ডকমণ্ডলুকেসা চ মস্সূ চ অন্তরহিতা. ভণ্ডুকাসাযৰত্থৰসনো সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধরো অন্ৰত্থপটিপত্তিযা পঞ্জলিকো ভগৰন্তং নমস্সমানো নিসিন্নো হোতি – ‘‘সত্থা মে ভন্তে ভগৰা, সাৰকোহমস্মী’’তি.
তিস্সমেত্তেয্যমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো দুতিযো.
৩. পুণ্ণকমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো
অনেজং ¶ মূলদস্সাৰিং, [ইচ্চাযস্মা পুণ্ণকো]
অত্থি পঞ্হেন আগমং;
কিংনিস্সিতা ইসযো মনুজা, খত্তিযা ব্রাহ্মণা দেৰতানং;
যঞ্ঞমকপ্পযিংসু পুথূধ লোকে, পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতং.
অনেজং মূলদস্সাৰিন্তি এজা ৰুচ্চতি তণ্হা. যো রাগো সারাগো…পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং সা এজা তণ্হা বুদ্ধস্স ভগৰতো পহীনা ¶ উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. তস্মা বুদ্ধো অনেজো. এজায পহীনত্তা অনেজো. ভগৰা লাভেপি ন ইঞ্জতি, অলাভেপি ন ইঞ্জতি, যসেপি ন ইঞ্জতি, অযসেপি ন ইঞ্জতি, পসংসাযপি ন ইঞ্জতি, নিন্দাযপি ন ইঞ্জতি, সুখেপি ন ইঞ্জতি, দুক্খেপি ন ইঞ্জতি ন চলতি ন ৰেধতি নপ্পৰেধতীতি – অনেজং. মূলদস্সাৰিন্তি ভগৰা মূলদস্সাৰী হেতুদস্সাৰী নিদানদস্সাৰী সম্ভৰদস্সাৰী পভৰদস্সাৰী সমুট্ঠানদস্সাৰী আহারদস্সাৰী আরম্মণদস্সাৰী পচ্চযদস্সাৰী সমুদযদস্সাৰী.
তীণি অকুসলমূলানি – লোভো অকুসলমূলং, দোসো অকুসলমূলং, মোহো অকুসলমূলং.
ৰুত্তঞ্হেতং ¶ ভগৰতা – [পস্স অ. নি. ৩.১১২] ‘‘তীণিমানি, ভিক্খৰে, নিদানানি ¶ কম্মানং সমুদযায. কতমানি তীণি? লোভো নিদানং কম্মানং সমুদযায, দোসো নিদানং কম্মানং সমুদযায, মোহো নিদানং কম্মানং সমুদযায. ন, ভিক্খৰে, লোভজেন কম্মেন দোসজেন কম্মেন মোহজেন কম্মেন দেৰা পঞ্ঞাযন্তি, মনুস্সা পঞ্ঞাযন্তি, যা ৰা পনঞ্ঞাপি কাচি সুগতিযো. অথ খো, ভিক্খৰে, লোভজেন কম্মেন দোসজেন কম্মেন মোহজেন কম্মেন নিরযো পঞ্ঞাযতি, তিরচ্ছানযোনি পঞ্ঞাযতি, পেত্তিৰিসযো পঞ্ঞাযতি, যা ৰা পনঞ্ঞাপি কাচি দুগ্গতিযো নিরযে তিরচ্ছানযোনিযা পেত্তিৰিসযে অত্তভাৰাভিনিব্বত্তিযা’’. ইমানি তীণি অকুসলমূলানীতি ভগৰা জানাতি পস্সতি. এৰম্পি ভগৰা মূলদস্সাৰী…পে… সমুদযদস্সাৰী. তীণি কুসলমূলানি – অলোভো কুসলমূলং, অদোসো কুসলমূলং, অমোহো কুসলমূলং.
ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘তীণিমানি…পে… ন, ভিক্খৰে, অলোভজেন কম্মেন অদোসজেন কম্মেন অমোহজেন কম্মেন নিরযো পঞ্ঞাযতি, তিরচ্ছানযোনি পঞ্ঞাযতি, পেত্তিৰিসযো পঞ্ঞাযতি, যা ৰা পনঞ্ঞাপি কাচি দুগ্গতিযো. অথ খো, ভিক্খৰে, অলোভজেন কম্মেন অদোসজেন কম্মেন অমোহজেন কম্মেন দেৰা পঞ্ঞাযন্তি, মনুস্সা পঞ্ঞাযন্তি, যা ৰা পনঞ্ঞাপি কাচি সুগতিযো দেৰে চ মনুস্সে চ অত্তভাৰাভিনিব্বত্তিযা’’. ইমানি তীণি কুসলমূলানীতি ভগৰা জানাতি পস্সতি. এৰম্পি ভগৰা মূলদস্সাৰী…পে… সমুদযদস্সাৰী.
ৰুত্তঞ্হেতং ¶ ভগৰতা – ‘‘যে কেচি, ভিক্খৰে, ধম্মা অকুসলা অকুসলভাগিযা অকুসলপক্খিকা ¶ সব্বে তে অৰিজ্জামূলকা অৰিজ্জাসমোসরণা অৰিজ্জাসমুগ্ঘাতা’’. সব্বে তে সমুগ্ঘাতং গচ্ছন্তীতি ভগৰা জানাতি পস্সতি. এৰম্পি ভগৰা মূলদস্সাৰী…পে… সমুদযদস্সাৰী.
ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘যে কেচি, ভিক্খৰে, ধম্মা কুসলা কুসলভাগিযা কুসলপক্খিকা, সব্বে তে অপ্পমাদমূলকা অপ্পমাদসমোসরণা. অপ্পমাদো তেসং ধম্মানং অগ্গমক্খাযতী’’তি ভগৰা জানাতি পস্সতি. এৰম্পি ভগৰা মূলদস্সাৰী…পে… সমুদযদস্সাৰী.
অথ ৰা, ভগৰা জানাতি পস্সতি. ‘‘অৰিজ্জা মূলং সঙ্খারানং, সঙ্খারা মূলং ৰিঞ্ঞাণস্স ¶ , ৰিঞ্ঞাণং মূলং নামরূপস্স, নামরূপং মূলং সল়াযতনস্স, সল়াযতনং মূলং ফস্সস্স, ফস্সো মূলং ৰেদনায, ৰেদনা মূলং তণ্হায, তণ্হা মূলং উপাদানস্স, উপাদানং মূলং ভৰস্স, ভৰো মূলং জাতিযা, জাতি মূলং জরামরণস্সা’’তি – ভগৰা জানাতি পস্সতি. এৰম্পি ভগৰা মূলদস্সাৰী…পে… সমুদযদস্সাৰী.
অথ ৰা, ভগৰা জানাতি পস্সতি. ‘‘চক্খু মূলং চক্খুরোগানং, সোতং মূলং সোতরোগানং, ঘানং মূলং ঘানরোগানং, জিৰ্হা মূলং জিৰ্হারোগানং, কাযো মূলং কাযরোগানং, মনো মূলং চেতসিকানং দুক্খান’’ন্তি – ভগৰা জানাতি পস্সতি. এৰম্পি ভগৰা মূলদস্সাৰী হেতুদস্সাৰী নিদানদস্সাৰী সম্ভৰদস্সাৰী পভৰদস্সাৰী সমুট্ঠানদস্সাৰী আহারদস্সাৰী আরম্মণদস্সাৰী পচ্চযদস্সাৰী সমুদযদস্সাৰীতি – অনেজং মূলদস্সাৰী.
ইচ্চাযস্মা পুণ্ণকোতি ইচ্চাতি পদসন্ধি…পে… আযস্মা পুণ্ণকো ¶ .
অত্থি পঞ্হেন আগমন্তি পঞ্হেন অত্থিকো আগতোম্হি, [পঞ্হত্থিকাম্হ আগতা (বহূসু) পস্স মহানি. ১৯২] পঞ্হং পুচ্ছিতুকামো আগতোম্হি, পঞ্হং সোতুকামো আগতোম্হীতি – এৰম্পি অত্থি পঞ্হেন আগমং. অথ ৰা, পঞ্হত্থিকানং পঞ্হং পুচ্ছিতুকামানং পঞ্হং সোতুকামানং আগমনং অভিক্কমনং উপসঙ্কমনং পযিরুপাসনং অত্থীতি – এৰম্পি অত্থি পঞ্হেন আগমং. অথ ৰা, পঞ্হাগমো তুয্হং অত্থি, ত্ৰম্পি পহু ত্ৰমসি অলমত্তো. মযা পুচ্ছিতং কথেতুং ৰিসজ্জেতুং ৰহস্সেতং ভারন্তি [ৰিসজ্জেতুং সন্দস্সেতুং ভণিতুন্তি (স্যা.) ৰহস্সু + এতং] – এৰম্পি অত্থি পঞ্হেন আগমং.
কিং ¶ নিস্সিতা ইসযো মনুজাতি কিং নিস্সিতা আসিতা অল্লীনা উপগতা অজ্ঝোসিতা অধিমুত্তা. ইসযোতি ইসিনামকা যে কেচি ইসিপব্বজ্জং পব্বজিতা আজীৰকা নিগণ্ঠা জটিলা তাপসা. মনুজাতি মনুস্সা ৰুচ্চন্তীতি – কিং নিস্সিতা ইসযো মনুজা.
খত্তিযা ব্রাহ্মণা দেৰতানন্তি. খত্তিযাতি যে কেচি খত্তিযজাতিকা. ব্রাহ্মণাতি যে কেচি ভোৰাদিকা. দেৰতানন্তি আজীৰকসাৰকানং আজীৰকা দেৰতা, নিগণ্ঠসাৰকানং নিগণ্ঠা দেৰতা, জটিলসাৰকানং জটিলা দেৰতা, পরিব্বাজকসাৰকানং পরিব্বাজকা দেৰতা, অৰিরুদ্ধকসাৰকানং অৰিরুদ্ধকা [অৰরুদ্ধকসাৰকানং অৰরুদ্ধকা (স্যা.)] দেৰতা, হত্থিৰতিকানং হত্থী দেৰতা, অস্সৰতিকানং অস্সা দেৰতা, গোৰতিকানং গাৰো দেৰতা, কুক্কুরৰতিকানং কুক্কুরা দেৰতা, কাকৰতিকানং কাকা দেৰতা, ৰাসুদেৰৰতিকানং ৰাসুদেৰো দেৰতা, বলদেৰৰতিকানং ¶ বলদেৰো দেৰতা, পুণ্ণভদ্দৰতিকানং ¶ পুণ্ণভদ্দো দেৰতা, মণিভদ্দৰতিকানং মণিভদ্দো দেৰতা, অগ্গিৰতিকানং অগ্গি দেৰতা, নাগৰতিকানং নাগা দেৰতা, সুপণ্ণৰতিকানং সুপণ্ণা দেৰতা, যক্খৰতিকানং যক্খা দেৰতা, অসুরৰতিকানং অসুরা দেৰতা, গন্ধব্বৰতিকানং গন্ধব্বা দেৰতা, মহারাজৰতিকানং মহারাজানো দেৰতা, চন্দৰতিকানং চন্দো দেৰতা, সূরিযৰতিকানং সূরিযো দেৰতা, ইন্দৰতিকানং ইন্দো দেৰতা, ব্রহ্মৰতিকানং ব্রহ্মা দেৰতা, দেৰৰতিকানং দেৰো দেৰতা, দিসাৰতিকানং দিসা দেৰতা, যে যেসং দক্খিণেয্যা তে তেসং দেৰতাতি – খত্তিযব্রাহ্মণা দেৰতানং.
যঞ্ঞমকপ্পযিংসু পুথূধ লোকেতি যঞ্ঞং ৰুচ্চতি দেয্যধম্মো চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং অন্নং পানং ৰত্থং যানং মালাগন্ধৰিলেপনং [মালাগন্ধং ৰিলেপনং (স্যা.) ইতিৰু. ৭৫] সেয্যাৰসথপদীপেয্যং. যঞ্ঞমকপ্পযিংসূতি যেপি যঞ্ঞং এসন্তি গৰেসন্তি পরিযেসন্তি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং অন্নং পানং ৰত্থং যানং মালাগন্ধৰিলেপনং সেয্যাৰসথপদীপেয্যং, তেপি যঞ্ঞং কপ্পেন্তি. যেপি যঞ্ঞং অভিসঙ্খরোন্তি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং অন্নং পানং…পে… ¶ সেয্যাৰসথপদীপেয্যং, তেপি যঞ্ঞং কপ্পেন্তি. যেপি যঞ্ঞং দেন্তি যজন্তি পরিচ্চজন্তি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং অন্নং পানং…পে… সেয্যাৰসথপদীপেয্যং ¶ , তেপি যঞ্ঞং কপ্পেন্তি. পুথূতি যঞ্ঞা ৰা এতে পুথূ, যঞ্ঞযাজকা [যঞ্ঞযজকা (স্যা.)] ৰা এতে পুথূ, দক্খিণেয্যা ৰা এতে পুথূ. কথং যঞ্ঞা ৰা এতে পুথূ? বহুকানং এতে যঞ্ঞা চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা অন্নং পানং ৰত্থং যানং মালং গন্ধং ৰিলেপনং সেয্যাৰসথপদীপেয্যং – এৰং যঞ্ঞা ৰা এতে পুথূ.
কথং যঞ্ঞযাজকা ৰা এতে পুথূ? বহুকা এতে যঞ্ঞযাজকা খত্তিযা চ ব্রাহ্মণা চ ৰেস্সা চ সুদ্দা চ গহট্ঠা চ পব্বজিতা চ দেৰা চ মনুস্সা চ – এৰং যঞ্ঞযাজকা ৰা এতে পুথূ.
কথং দক্খিণেয্যা ৰা এতে পুথূ? বহুকা এতে দক্খিণেয্যা পুথূ সমণব্রাহ্মণা কপণদ্ধিকৰনিব্বকযাচকা [… ৰণিব্বকসাৰকা (স্যা.) ইতিৰু. ৭৫] – এৰং দক্খিণেয্যা ৰা এতে পুথূ. ইধ লোকেতি মনুস্সলোকেতি যঞ্ঞমকপ্পযিংসু – পুথূধ লোকে.
পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতন্তি. পুচ্ছাতি তিস্সো পুচ্ছা – অদিট্ঠজোতনা পুচ্ছা, দিট্ঠসংসন্দনা পুচ্ছা, ৰিমতিচ্ছেদনা পুচ্ছা. কতমা অদিট্ঠজোতনা পুচ্ছা? পকতিযা লক্খণং অঞ্ঞাতং হোতি অদিট্ঠং অতুলিতং অতীরিতং অৰিভূতং অৰিভাৰিতং, তস্স ঞাণায দস্সনায ¶ তুলনায তীরণায ৰিভূতত্থায ৰিভাৰনত্থায পঞ্হং পুচ্ছতি – অযং অদিট্ঠজোতনা পুচ্ছা.
কতমা দিট্ঠসংসন্দনা পুচ্ছা? পকতিযা লক্খণং ঞাতং হোতি দিট্ঠং ¶ তুলিতং তীরিতং ৰিভূতং ৰিভাৰিতং. অঞ্ঞেহি পণ্ডিতেহি সদ্ধিং সংসন্দনত্থায পঞ্হং পুচ্ছতি – অযং দিট্ঠসংসন্দনা পুচ্ছা.
কতমা ৰিমতিচ্ছেদনা পুচ্ছা? পকতিযা সংসযপক্খন্দো [সংসযপক্খন্নো (স্যা.)] হোতি ৰিমতিপক্খন্দো দ্ৰেল়্হকজাতো – ‘‘এৰং নু খো, ন নু খো, কিং নু খো, কথং নু খো’’তি! সো ৰিমতিচ্ছেদনত্থায পঞ্হং পুচ্ছতি – অযং ৰিমতিচ্ছেদনা পুচ্ছা. ইমা তিস্সো পুচ্ছা.
অপরাপি তিস্সো পুচ্ছা – মনুস্সপুচ্ছা, অমনুস্সপুচ্ছা, নিম্মিতপুচ্ছা. কতমা মনুস্সপুচ্ছা? মনুস্সা বুদ্ধং ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছন্তি, ভিক্খূ পুচ্ছন্তি, ভিক্খুনিযো পুচ্ছন্তি, উপাসকা পুচ্ছন্তি, উপাসিকাযো পুচ্ছন্তি, রাজানো ¶ পুচ্ছন্তি, খত্তিযা পুচ্ছন্তি, ব্রাহ্মণা পুচ্ছন্তি, ৰেস্সা পুচ্ছন্তি, সুদ্দা পুচ্ছন্তি, গহট্ঠা পুচ্ছন্তি, পব্বজিতা পুচ্ছন্তি – অযং মনুস্সপুচ্ছা.
কতমা অমনুস্সপুচ্ছা? অমনুস্সা বুদ্ধং ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছন্তি, নাগা পুচ্ছন্তি, সুপণ্ণা পুচ্ছন্তি, যক্খা পুচ্ছন্তি, অসুরা পুচ্ছন্তি, গন্ধব্বা পুচ্ছন্তি, মহারাজানো পুচ্ছন্তি, ইন্দা পুচ্ছন্তি, ব্রহ্মানো পুচ্ছন্তি, দেৰতাযো পুচ্ছন্তি – অযং অমনুস্সপুচ্ছা.
কতমা নিম্মিতপুচ্ছা? যং ভগৰা রূপং অভিনিম্মিনাতি মনোমযং সব্বঙ্গপচ্চঙ্গং অহীনিন্দ্রিযং, সো নিম্মিতো বুদ্ধং ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা ¶ পঞ্হং পুচ্ছতি; ভগৰা ৰিসজ্জেতি [ৰিস্সজ্জেতি (ক.)] – অযং নিম্মিতপুচ্ছা. ইমা তিস্সো পুচ্ছা.
অপরাপি তিস্সো পুচ্ছা – অত্তত্থপুচ্ছা, পরত্থপুচ্ছা, উভযত্থপুচ্ছা. অপরাপি তিস্সো পুচ্ছা – দিট্ঠধম্মিকত্থপুচ্ছা, সম্পরাযিকত্থপুচ্ছা, পরমত্থপুচ্ছা. অপরাপি তিস্সো পুচ্ছা – অনৰজ্জত্থপুচ্ছা, নিক্কিলেসত্থপুচ্ছা, ৰোদানত্থপুচ্ছা. অপরাপি তিস্সো পুচ্ছা – অতীতপুচ্ছা, অনাগতপুচ্ছা, পচ্চুপ্পন্নপুচ্ছা. অপরাপি তিস্সো পুচ্ছা – অজ্ঝত্তপুচ্ছা, বহিদ্ধাপুচ্ছা ¶ , অজ্ঝত্তবহিদ্ধাপুচ্ছা. অপরাপি তিস্সো পুচ্ছা – কুসলপুচ্ছা, অকুসলপুচ্ছা, অব্যাকতপুচ্ছা. অপরাপি তিস্সো পুচ্ছা – খন্ধপুচ্ছা, ধাতুপুচ্ছা, আযতনপুচ্ছা. অপরাপি তিস্সো পুচ্ছা – সতিপট্ঠানপুচ্ছা, সম্মপ্পধানপুচ্ছা, ইদ্ধিপাদপুচ্ছা. অপরাপি তিস্সো পুচ্ছা – ইন্দ্রিযপুচ্ছা, বলপুচ্ছা, বোজ্ঝঙ্গপুচ্ছা. অপরাপি তিস্সো পুচ্ছা – মগ্গপুচ্ছা, ফলপুচ্ছা, নিব্বানপুচ্ছা.
পুচ্ছামি ¶ তন্তি পুচ্ছামি তং যাচামি তং অজ্ঝেসামি তং পসাদেমি তং ‘‘কথযস্সু মে’’তি পুচ্ছামি তং. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি – যদিদং ভগৰাতি. ব্রূহি মেতন্তি ব্রূহি আচিক্খাহি দেসেহি পঞ্ঞপেহি পট্ঠপেহি ৰিৰরাহি ৰিভজাহি উত্তানীকরোহি পকাসেহীতি – পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতং. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘অনেজং মূলদস্সাৰিং, [ইচ্চাযস্মা পুণ্ণকো]
অত্থি পঞ্হেন আগমং;
কিং নিস্সিতা ইসযো মনুজা, খত্তিযা ব্রাহ্মণা দেৰতানং;
যঞ্ঞমকপ্পযিংসু পুথূধ লোকে, পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেত’’ন্তি.
যে ¶ কেচিমে ইসযো মনুজা, [পুণ্ণকাতি ভগৰা]
খত্তিযা ব্রাহ্মণা দেৰতানং;
যঞ্ঞমকপ্পযিংসু পুথূধ লোকে, আসীসমানা পুণ্ণক ইত্থত্তং [ইত্থতং (স্যা.), ইত্থভাৰং (ক.)] ;
জরং সিতা যঞ্ঞমকপ্পযিংসু.
যে কেচিমে ইসযো মনুজাতি. যে কেচীতি সব্বেন সব্বং সব্বথা সব্বং অসেসং নিস্সেসং পরিযাদিযনৰচনমেতং – যে কেচীতি. ইসযোতি ইসিনামকা যে কেচি ইসিপব্বজ্জং পব্বজিতা আজীৰকা নিগণ্ঠা ¶ জটিলা তাপসা. মনুজাতি মনুস্সা ৰুচ্চন্তীতি – যে কেচিমে ইসযো মনুজা পুণ্ণকাতি ভগৰা.
খত্তিযা ব্রাহ্মণা দেৰতানন্তি. খত্তিযাতি যে কেচি খত্তিযজাতিকা. ব্রাহ্মণাতি যে কেচি ভোৰাদিকা. দেৰতানন্তি আজীৰকসাৰকানং আজীৰকা দেৰতা…পে… দিসাৰতিকানং দিসা দেৰতা. যে যেসং দক্খিণেয্যা, তে তেসং দেৰতাতি – খত্তিযা ব্রাহ্মণা দেৰতানং.
যঞ্ঞমকপ্পযিংসু ¶ পুথূধ লোকেতি. যঞ্ঞং ৰুচ্চতি দেয্যধম্মো চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং অন্নং পানং…পে… সেয্যাৰসথপদীপেয্যং. যঞ্ঞমকপ্পযিংসূতি যেপি যঞ্ঞং এসন্তি গৰেসন্তি পরিযেসন্তি…পে… সেয্যাৰসথপদীপেয্যং, তেপি যঞ্ঞং কপ্পেন্তি. পুথূতি যঞ্ঞা ৰা এতে পুথূ, যঞ্ঞযাজকা ৰা এতে পুথূ, দক্খিণেয্যা ৰা এতে পুথূ…পে… এৰং দক্খিণেয্যা ৰা এতে পুথূ. ইধ লোকেতি মনুস্সলোকেতি যঞ্ঞমকপ্পযিংসু – পুথূধ লোকে.
আসীসমানা পুণ্ণক ইত্থত্তন্তি. আসীসমানাতি রূপপটিলাভং ¶ আসীসমানা, সদ্দপটিলাভং আসীসমানা, গন্ধপটিলাভং আসীসমানা, রসপটিলাভং আসীসমানা, ফোট্ঠব্বপটিলাভং আসীসমানা, পুত্তপটিলাভং আসীসমানা, দারপটিলাভং আসীসমানা, ধনপটিলাভং আসীসমানা, যসপটিলাভং আসীসমানা, ইস্সরিযপটিলাভং আসীসমানা, খত্তিযমহাসালকুলে অত্তভাৰপটিলাভং আসীসমানা, ব্রাহ্মণমহাসালকুলে ¶ অত্তভাৰপটিলাভং আসীসমানা, গহপতিমহাসালকুলে অত্তভাৰপটিলাভং আসীসমানা, চাতুমহারাজিকেসু [চাতুম্মহারাজিকেসু (স্যা.)] দেৰেসু অত্তভাৰপটিলাভং আসীসমানা, তাৰতিংসেসু দেৰেসু যামেসু দেৰেসু তুসিতেসু দেৰেসু নিম্মানরতীসু দেৰেসু পরনিম্মিতৰসৰত্তীসু দেৰেসু ব্রহ্মকাযিকেসু দেৰেসু অত্তভাৰপটিলাভং আসীসমানা ইচ্ছমানা সাদিযমানা পত্থযমানা পিহযমানা অভিজপ্পমানাতি আসীসমানা.
পুণ্ণক ইত্থত্তন্তি এত্থ অত্তভাৰাভিনিব্বত্তিং আসীসমানা এত্থ খত্তিযমহাসালকুলে অত্তভাৰাভিনিব্বত্তিং আসীসমানা…পে… এত্থ ব্রহ্মকাযিকেসু দেৰেসু অত্তভাৰাভিনিব্বত্তিং আসীসমানা ইচ্ছমানা সাদিযমানা পত্থযমানা পিহযমানা অভিজপ্পমানাতি আসীসমানা ¶ – পুণ্ণক ইত্থত্তং.
জরং সিতা যঞ্ঞমকপ্পযিংসূতি জরানিস্সিতা ব্যাধিনিস্সিতা মরণনিস্সিতা সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসনিস্সিতা. যদেৰ তে জাতিনিস্সিতা তদেৰ তে জরানিস্সিতা. যদেৰ তে জরানিস্সিতা তদেৰ তে ব্যাধিনিস্সিতা. যদেৰ তে ব্যাধিনিস্সিতা তদেৰ তে মরণনিস্সিতা. যদেৰ তে মরণনিস্সিতা তদেৰ তে সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসনিস্সিতা. যদেৰ তে সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসনিস্সিতা তদেৰ তে গতিনিস্সিতা. যদেৰ তে গতিনিস্সিতা তদেৰ তে উপপত্তিনিস্সিতা. যদেৰ তে উপপত্তিনিস্সিতা তদেৰ তে পটিসন্ধিনিস্সিতা. যদেৰ তে পটিসন্ধিনিস্সিতা তদেৰ তে ভৰনিস্সিতা. যদেৰ তে ভৰনিস্সিতা ¶ তদেৰ তে সংসারনিস্সিতা. যদেৰ তে সংসারনিস্সিতা তদেৰ তে ৰট্টনিস্সিতা অল্লীনা উপগতা অজ্ঝোসিতা অধিমুত্তাতি – জরং সিতা যঞ্ঞমকপ্পযিংসু. তেনাহ ভগৰা –
‘‘যে কেচিমে ইসযো মনুজা, [পুণ্ণকাতি ভগৰা]
খত্তিযা ব্রাহ্মণা দেৰতানং;
যঞ্ঞমকপ্পযিংসু পুথূধ লোকে, আসীসমানা পুণ্ণক ইত্থত্তং;
জরং সিতা যঞ্ঞমকপ্পযিংসূ’’তি.
যে ¶ কেচিমে ইসযো মনুজা, [ইচ্চাযস্মা পুণ্ণকো]
খত্তিযা ¶ ব্রাহ্মণা দেৰতানং;
যঞ্ঞমকপ্পযিংসু পুথূধ লোকে, কচ্চিসু তে ভগৰা যঞ্ঞপথে অপ্পমত্তা;
অতারুং [অতারুং (স্যা. ক.)] জাতিঞ্চ জরঞ্চ মারিস, পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতং.
যে কেচিমে ইসযো মনুজাতি. যে কেচীতি…পে….
কচ্চিসু তে ভগৰা যঞ্ঞপথে অপ্পমত্তাতি. কচ্চিসূতি সংসযপুচ্ছা ৰিমতিপুচ্ছা দ্ৰেল়্হকপুচ্ছা অনেকংসপুচ্ছা – ‘‘এৰং নু খো, ন নু খো, কিং নু খো, কথং নু খো’’তি – কচ্চিসু. তেতি যঞ্ঞযাজকা ৰুচ্চন্তি. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি – কচ্চিসু তে ভগৰা. যঞ্ঞপথে অপ্পমত্তাতি যঞ্ঞোযেৰ ৰুচ্চতি যঞ্ঞপথো. যথা অরিযমগ্গো অরিযপথো দেৰমগ্গো দেৰপথো ব্রহ্মমগ্গো ব্রহ্মপথো, এৰমেৰ যঞ্ঞোযেৰ ৰুচ্চতি যঞ্ঞপথো. অপ্পমত্তাতি যঞ্ঞপথে অপ্পমত্তা সক্কচ্চকারিনো সাতচ্চকারিনো অট্ঠিতকারিনো অনোলীনৰুত্তিনো অনিক্খিত্তচ্ছন্দা অনিক্খিত্তধুরা তচ্চরিতা তব্বহুলা তগ্গরুকা তন্নিন্না তপ্পোণা তপ্পব্ভারা তদধিমুত্তা তদধিপতেয্যাতি – তেপি যঞ্ঞপথে অপ্পমত্তা. যেপি যঞ্ঞং এসন্তি গৰেসন্তি পরিযেসন্তি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং অন্নং পানং…পে… সেয্যাৰসথপদীপেয্যং সক্কচ্চকারিনো…পে… তদধিপতেয্যা, তেপি যঞ্ঞপথে ¶ অপ্পমত্তা. যেপি যঞ্ঞং অভিসঙ্খরোন্তি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং অন্নং পানং…পে… সেয্যাৰসথপদীপেয্যং সক্কচ্চকারিনো…পে… তদধিপতেয্যা, তেপি যঞ্ঞপথে অপ্পমত্তা. যেপি যঞ্ঞং দেন্তি যজন্তি পরিচ্চজন্তি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং অন্নং পানং…পে… সেয্যাৰসথপদীপেয্যং সক্কচ্চকারিনো ¶ …পে… তদধিপতেয্যা, তেপি যঞ্ঞপথে অপ্পমত্তাতি – কচ্চিসু তে ভগৰা যঞ্ঞপথে অপ্পমত্তা.
অতারুং জাতিঞ্চ জরঞ্চ মারিসাতি জরামরণং অতরিংসু উত্তরিংসু পতরিংসু সমতিক্কমিংসু ৰীতিৰত্তিংসু. মারিসাতি পিযৰচনং গরুৰচনং সগারৰসপ্পতিস্সাধিৰচনমেতং মারিসাতি – অতারু জাতিঞ্চ জরঞ্চ মারিস.
পুচ্ছামি ¶ তং ভগৰা ব্রূহি মেতন্তি. পুচ্ছামি তন্তি পুচ্ছামি তং যাচামি তং অজ্ঝেসামি তং পসাদেমি তং কথযস্সু মেতি – পুচ্ছামি তং. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি – যদিদং ভগৰাতি. ব্রূহি মেতন্তি ব্রূহি আচিক্খাহি দেসেহি পঞ্ঞপেহি পট্ঠপেহি ৰিৰরাহি ৰিভজাহি উত্তানীকরোহি পকাসেহীতি – পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতং. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘যে কেচিমে ইসযো মনুজা, [ইচ্চাযস্মা পুণ্ণকো]
খত্তিযা ব্রাহ্মণা দেৰতানং;
যঞ্ঞমকপ্পযিংসু ¶ পুথূধ লোকে, কচ্চিসু তে ভগৰা যঞ্ঞপথে অপ্পমত্তা;
অতারু জাতিঞ্চ জরঞ্চ মারিস, পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেত’’ন্তি.
আসীসন্তি [আসিংসন্তি (স্যা.)] থোমযন্তি, অভিজপ্পন্তি জুহন্তি; [পুণ্ণকাতি ভগৰা]
কামাভিজপ্পন্তি পটিচ্চ লাভং, তে যাজযোগা ভৰরাগরত্তা;
নাতরিংসু জাতিজরন্তি ব্রূমি.
আসীসন্তি থোমযন্তি অভিজপ্পন্তি জুহন্তীতি. আসীসন্তীতি রূপপটিলাভং আসীসন্তি, সদ্দপটিলাভং আসীসন্তি, গন্ধপটিলাভং আসীসন্তি, রসপটিলাভং আসীসন্তি, ফোট্ঠব্বপটিলাভং আসীসন্তি, পুত্তপটিলাভং আসীসন্তি, দারপটিলাভং আসীসন্তি, ধনপটিলাভং আসীসন্তি, যসপটিলাভং আসীসন্তি, ইস্সরিযপটিলাভং আসীসন্তি, খত্তিযমহাসালকুলে অত্তভাৰপটিলাভং আসীসন্তি, ব্রাহ্মণমহাসালকুলে…পে… গহপতিমহাসালকুলে অত্তভাৰপটিলাভং আসীসন্তি, চাতুমহারাজিকেসু দেৰেসু…পে… ব্রহ্মকাযিকেসু দেৰেসু অত্তভাৰপটিলাভং আসীসন্তি ইচ্ছন্তি সাদিযন্তি পত্থযন্তি পিহযন্তীতি – আসীসন্তি.
থোমযন্তীতি ¶ যঞ্ঞং ৰা থোমেন্তি ফলং ৰা থোমেন্তি দক্খিণেয্যে ৰা থোমেন্তি. কথং যঞ্ঞং থোমেন্তি? সুচিং দিন্নং [ৰিযং দিন্নং (স্যা.)], মনাপং দিন্নং, পণীতং দিন্নং, কালেন ¶ দিন্নং, কপ্পিযং দিন্নং, ৰিচেয্য দিন্নং, অনৰজ্জং দিন্নং, অভিণ্হং দিন্নং ¶ দদং চিত্তং পসাদিতন্তি – থোমেন্তি কিত্তেন্তি ৰণ্ণেন্তি পসংসন্তি. এৰং যঞ্ঞং থোমেন্তি.
কথং ফলং থোমেন্তি? ইতো নিদানং রূপপটিলাভো ভৰিস্সতি…পে… ব্রহ্মকাযিকেসু দেৰেসু অত্তভাৰপটিলাভো ভৰিস্সতীতি – থোমেন্তি কিত্তেন্তি ৰণ্ণেন্তি পসংসন্তি. এৰং ফলং থোমেন্তি.
কথং দক্খিণেয্যে থোমেন্তি? দক্খিণেয্যা জাতিসম্পন্না গোত্তসম্পন্না অজ্ঝাযকা মন্তধরা তিণ্ণং ৰেদানং পারগূ সনিঘণ্ডুকেটুভানং সাক্খরপ্পভেদানং ইতিহাসপঞ্চমানং পদকা ৰেয্যাকরণা লোকাযতমহাপুরিসলক্খণেসু অনৰযাতি, ৰীতরাগা ৰা রাগৰিনযায ৰা পটিপন্না, ৰীতদোসা ৰা দোসৰিনযায ৰা পটিপন্না, ৰীতমোহা ৰা মোহৰিনযায ৰা পটিপন্না, সদ্ধাসম্পন্না সীলসম্পন্না সমাধিসম্পন্না পঞ্ঞাসম্পন্না ৰিমুত্তিসম্পন্না ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসম্পন্নাতি – থোমেন্তি কিত্তেন্তি ৰণ্ণেন্তি পসংসন্তি. এৰং দক্খিণেয্যে থোমেন্তীতি – আসীসন্তি থোমযন্তি.
অভিজপ্পন্তীতি রূপপটিলাভং অভিজপ্পন্তি, সদ্দপটিলাভং অভিজপ্পন্তি, গন্ধপটিলাভং অভিজপ্পন্তি, রসপটিলাভং অভিজপ্পন্তি…পে… ব্রহ্মকাযিকেসু দেৰেসু অত্তভাৰপটিলাভং অভিজপ্পন্তীতি ¶ – আসীসন্তি থোমযন্তি অভিজপ্পন্তি. জুহন্তীতি জুহন্তি দেন্তি যজন্তি পরিচ্চজন্তি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং অন্নং পানং ৰত্থং যানং মালাগন্ধৰিলেপনং সেয্যাৰসথপদীপেয্যন্তি – আসীসন্তি থোমযন্তি অভিজপ্পন্তি জুহন্তি পুণ্ণকাতি ভগৰা.
কামাভিজপ্পন্তি পটিচ্চ লাভন্তি রূপপটিলাভং পটিচ্চ কামে অভিজপ্পন্তি, সদ্দপটিলাভং পটিচ্চ কামে অভিজপ্পন্তি…পে… ব্রহ্মকাযিকেসু দেৰেসু অত্তভাৰপটিলাভং পটিচ্চ কামে অভিজপ্পন্তি পজপ্পন্তীতি – কামাভিজপ্পন্তি পটিচ্চ লাভং.
তে যাজযোগা ভৰরাগরত্তা নাতরিংসু জাতিজরন্তি ব্রূমীতি তেতি যঞ্ঞযাজকা ৰুচ্চন্তি, যাজযোগাতি যাজযোগেসু যুত্তা পযুত্তা আযুত্তা সমাযুত্তা তচ্চরিতা তব্বহুলা তগ্গরুকা তন্নিন্না ¶ তপ্পোণা তপ্পব্ভারা তদধিমুত্তা তদধিপতেয্যাতি – তে যাজযোগা, ভৰরাগরত্তাতি ভৰরাগো ৰুচ্চতি যো ভৰেসু ভৰচ্ছন্দো ভৰরাগো ভৰনন্দী ¶ ভৰতণ্হা ভৰসিনেহো ভৰপরিল়াহো ভৰমুচ্ছা ভৰজ্ঝোসানং. ভৰরাগেন ভৰেসু রত্তা গিদ্ধা গধিতা মুচ্ছিতা অজ্ঝোসন্না লগ্গা লগ্গিতা পলিবুদ্ধাতি – তে যাজযোগা ভৰরাগরত্তা.
নাতরিংসু জাতিজরন্তি ব্রূমীতি তে যাজযোগা ভৰরাগরত্তা ¶ জাতিজরামরণং নাতরিংসু ন উত্তরিংসু ন পতরিংসু ন সমতিক্কমিংসু ন ৰীতিৰত্তিংসু, জাতিজরামরণা অনিক্খন্তা অনিস্সটা অনতিক্কন্তা অসমতিক্কন্তা অৰীতিৰত্তা অন্তোজাতিজরামরণে পরিৰত্তন্তি অন্তোসংসারপথে পরিৰত্তন্তি. জাতিযা অনুগতা জরায অনুসটা ব্যাধিনা অভিভূতা মরণেন অব্ভাহতা অতাণা অলেণা অসরণা অসরণীভূতাতি; ব্রূমি আচিক্খামি দেসেমি পঞ্ঞপেমি পট্ঠপেমি ৰিৰরামি ৰিভজামি উত্তানীকরোমি পকাসেমীতি – তে যাজযোগা ভৰরাগরত্তা নাতরিংসু জাতিজরন্তি ব্রূমি. তেনাহ ভগৰা –
‘‘আসীসন্তি থোমযন্তি, অভিজপ্পন্তি জুহন্তি; [পুণ্ণকাতি ভগৰা]
কামাভিজপ্পন্তি পটিচ্চ লাভং, তে যাজযোগা ভৰরাগরত্তা;
নাতরিংসু জাতিজরন্তি ব্রূমী’’তি.
তে চে নাতরিংসু যাজযোগা, [ইচ্চাযস্মা পুণ্ণকো]
যঞ্ঞেহি জাতিঞ্চ জরঞ্চ মারিস;
অথ কো চরহি দেৰমনুস্সলোকে, অতারি জাতিঞ্চ জরঞ্চ মারিস;
পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতং.
তে চে নাতরিংসু যাজযোগাতি তে যঞ্ঞযাজকা যাজযোগা ভৰরাগরত্তা জাতিজরামরণং নাতরিংসু ন উত্তরিংসু ন পতরিংসু ন সমতিক্কমিংসু ন ৰীতিৰত্তিংসু, জাতিজরামরণা অনিক্খন্তা অনিস্সটা ¶ অনতিক্কন্তা অসমতিক্কন্তা অৰীতিৰত্তা অন্তোজাতিজরামরণে পরিৰত্তন্তি অন্তোসংসারপথে পরিৰত্তন্তি. জাতিযা অনুগতা জরায অনুসটা ব্যাধিনা অভিভূতা মরণেন অব্ভাহতা অতাণা অলেণা অসরণা অসরণীভূতাতি – তে চে নাতরিংসু যাজযোগা.
ইচ্চাযস্মা ¶ পুণ্ণকোতি. ইচ্চাতি পদসন্ধি…পে… আযস্মা পুণ্ণকো.
যঞ্ঞেহি ¶ জাতিঞ্চ জরঞ্চ মারিসাতি. যঞ্ঞেহীতি যঞ্ঞেহি পহূতেহি যঞ্ঞেহি ৰিৰিধেহি যঞ্ঞেহি পুথূহি. মারিসাতি পিযৰচনং গরুৰচনং সগারৰসপ্পতিস্সাধিৰচনমেতং মারিসাতি – যঞ্ঞেহি জাতিঞ্চ জরঞ্চ মারিস.
অথ কো চরহি দেৰমনুস্সলোকে, অতারি জাতিঞ্চ জরঞ্চ মারিসাতি অথ কো এসো সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায জাতিজরামরণং অতরি উত্তরি পতরি সমতিক্কমি ৰীতিৰত্তযি [ৰীতিৰত্তি (ক.)]. মারিসাতি পিযৰচনং গরুৰচনং সগারৰসপ্পত্তিস্সাধিৰচনমেতং মারিসাতি – অথ কো চরহি দেৰমনুস্সলোকে, অতারি জাতিঞ্চ জরঞ্চ মারিস.
পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতন্তি. পুচ্ছামি তন্তি পুচ্ছামি তং যাচামি তং অজ্ঝেসামি তং পসাদেমি তং কথযস্সু মেতন্তি – পুচ্ছামি তং. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি – যদিদং ভগৰাতি. ব্রূহি মেতন্তি ব্রূহি আচিক্খাহি দেসেহি পঞ্ঞপেহি ¶ পট্ঠপেহি ৰিৰরাহি ৰিভজাহি উত্তানীকরোহি পকাসেহীতি – পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতং. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘তে চে নাতরিংসু যাজযোগা, [ইচ্চাযস্মা পুণ্ণকো]
যঞ্ঞেহি জাতিঞ্চ জরঞ্চ মারিস;
অথ কো চরহি দেৰমনুস্সলোকে, অতারি জাতিঞ্চ জরঞ্চ মারিস;
পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেত’’ন্তি.
সঙ্খায লোকস্মি [লোকস্মিং (স্যা. ক.)] পরোপরানি, [পুণ্ণকাতি ভগৰা]
যস্সিঞ্জিতং নত্থি কুহিঞ্চি লোকে;
সন্তো ৰিধূমো অনীঘো নিরাসো, অতারি সো জাতিজরন্তি ব্রূমি.
সঙ্খায লোকস্মি পরোপরানীতি সঙ্খা ৰুচ্চতি ঞাণং যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি. পরোপরানীতি ওরং ৰুচ্চতি সকত্তভাৰো, পরং ৰুচ্চতি পরত্তভাৰো ওরং ৰুচ্চতি সকরূপৰেদনাসঞ্ঞাসঙ্খারৰিঞ্ঞাণং, পরং ৰুচ্চতি পররূপৰেদনাসঞ্ঞাসঙ্খারৰিঞ্ঞাণং ¶ ¶ ; ওরং ৰুচ্চতি ছ অজ্ঝত্তিকানি আযতনানি, পরং ৰুচ্চতি ছ বাহিরানি আযতনানি. ওরং ৰুচ্চতি মনুস্সলোকো, পরং ৰুচ্চতি দেৰলোকো; ওরং ৰুচ্চতি কামধাতু, পরং ৰুচ্চতি রূপধাতু অরূপধাতু; ওরং ৰুচ্চতি কামধাতু রূপধাতু, পরং ৰুচ্চতি অরূপধাতু. সঙ্খায লোকস্মি পরোপরানীতি পরোপরানি অনিচ্চতো সঙ্খায দুক্খতো রোগতো গণ্ডতো…পে… নিস্সরণতো সঙ্খায জানিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰাতি – সঙ্খায লোকস্মি পরোপরানি. পুণ্ণকাতি ভগৰাতি. পুণ্ণকাতি ভগৰা তং ব্রাহ্মণং নামেন আলপতি ¶ . ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং…পে… যদিদং ভগৰাতি – পুণ্ণকাতি ভগৰা.
যস্সিঞ্জিতং নত্থি কুহিঞ্চি লোকেতি. যস্সাতি অরহতো খীণাসৰস্স. ইঞ্জিতন্তি তণ্হিঞ্জিতং দিট্ঠিঞ্জিতং মানিঞ্জিতং কিলেসিঞ্জিতং কামিঞ্জিতং. যস্সিমে ইঞ্জিতা নত্থি ন সন্তি ন সংৰিজ্জন্তি নুপলব্ভন্তি, পহীনা সমুচ্ছিন্না ৰূপসন্তা পটিপস্সদ্ধা অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢা. কুহিঞ্চীতি কুহিঞ্চি কিস্মিঞ্চি কত্থচি অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা. লোকেতি অপাযলোকে…পে… আযতনলোকেতি – যস্সিঞ্জিতং নত্থি কুহিঞ্চি লোকে.
সন্তো ৰিধূমো অনীঘো নিরাসো, অতারি সো জাতিজরন্তি ব্রূমীতি. সন্তোতি রাগস্স সন্তত্তা সন্তো, দোসস্স…পে… মোহস্স… কোধস্স… উপনাহস্স… মক্খস্স… সব্বাকুসলাভিসঙ্খারানং সন্তত্তা সমিতত্তা ৰূপসমিতত্তা ৰিজ্ঝাতত্তা [নিজ্ঝাতত্তা (ক.) মহানি. ১৮] নিব্বুতত্তা ৰিগতত্তা পটিপস্সদ্ধত্তা সন্তো উপসন্তো ৰূপসন্তো নিব্বুতো পটিপস্সদ্ধোতি সন্তো; ৰিধূমোতি কাযদুচ্চরিতং ৰিধূমিতং ৰিধমিতং সোসিতং ৰিসোসিতং ব্যন্তীকতং [ব্যন্তিকতং (ক.)], ৰচীদুচ্চরিতং…পে… মনোদুচ্চরিতং ৰিধূমিতং ৰিধমিতং ¶ সোসিতং ৰিসোসিতং ব্যন্তীকতং, রাগো… দোসো… মোহো ৰিধূমিতো ৰিধমিতো সোসিতো ৰিসোসিতো ব্যন্তীকতো, কোধো… উপনাহো… মক্খো… পল়াসো… ইস্সা… মচ্ছরিযং… মাযা… সাঠেয্যং… থম্ভো… সারম্ভো… মানো… অতিমানো… মদো… পমাদো… সব্বে কিলেসা সব্বে দুচ্চরিতা সব্বে দরথা সব্বে পরিল়াহা সব্বে সন্তাপা সব্বাকুসলাভিসঙ্খারা ৰিধূমিতা ৰিধমিতা সোসিতা ৰিসোসিতা ব্যন্তীকতা. অথ ৰা, কোধো ৰুচ্চতি ধূমো –
মানো ¶ হি তে ব্রাহ্মণ খারিভারো, কোধো ধূমো ভস্মনি [গম্মনি (স্যা.)] মোসৰজ্জং;
জিৰ্হা সুজা হদযং [তপ্পরস্স (স্যা.)] জোতিট্ঠানং, অত্তা সুদন্তো পুরিসস্স জোতি.
অপি ¶ চ, দসহাকারেহি কোধো জাযতি – অনত্থং মে অচরীতি কোধো জাযতি, অনত্থং মে চরতীতি কোধো জাযতি, অনত্থং মে চরিস্সতীতি কোধো জাযতি, পিযস্স মে মনাপস্স অনত্থং অচরি, অনত্থং চরতি, অনত্থং চরিস্সতীতি কোধো জাযতি, অপ্পিযস্স মে অমনাপস্স অত্থং অচরি, অত্থং চরতি, অত্থং চরিস্সতীতি কোধো জাযতি, অট্ঠানে ৰা পন কোধো জাযতি. যো এৰরূপো চিত্তস্স আঘাতো পটিঘাতো পটিঘং পটিৰিরোধো কোপো পকোপো সম্পকোপো দোসো পদোসো সম্পদোসো চিত্তস্স ব্যাপত্তি মনোপদোসো কোধো কুজ্ঝনা কুজ্ঝিতত্তং দোসো দুস্সনা দুস্সিতত্তং ব্যাপত্তি ব্যাপজ্জনা ব্যাপজ্জিতত্তং ¶ ৰিরোধো পটিৰিরোধো চণ্ডিক্কং অসুরোপো [অস্সুরোপো (স্যা.)] অনত্তমনতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি কোধো.
অপি চ, কোধস্স অধিমত্তপরিত্ততা ৰেদিতব্বা. অত্থি কঞ্চি [কিঞ্চি (ক.) মহানি. ৮৫] কালং কোধো চিত্তাৰিলকরণমত্তো হোতি, ন চ তাৰ মুখকুলানৰিকুলানো হোতি. অত্থি কঞ্চি কালং কোধো মুখকুলানৰিকুলানমত্তো হোতি, ন চ তাৰ হনুসঞ্চোপনো হোতি. অত্থি কঞ্চি কালং কোধো হনুসঞ্চোপনমত্তো হোতি, ন চ তাৰ ফরুসৰাচং নিচ্ছারণো [ফরুসৰাচনিচ্ছারণো (স্যা.)] হোতি. অত্থি কঞ্চি কালং কোধো ফরুসৰাচং নিচ্ছারণমত্তো হোতি, ন চ তাৰ দিসাৰিদিসানুৰিলোকনো হোতি. অত্থি কঞ্চি কালং কোধো দিসাৰিদিসানুৰিলোকনমত্তো হোতি, ন চ তাৰ দণ্ডসত্থপরামসনো হোতি. অত্থি কঞ্চি কালং কোধো দণ্ডসত্থপরামসনমত্তো হোতি, ন চ তাৰ দণ্ডসত্থঅব্ভুক্কিরণো হোতি. অত্থি কঞ্চি কালং কোধো দণ্ডসত্থঅব্ভুক্কিরণমত্তো হোতি, ন চ তাৰ দণ্ডসত্থঅভিনিপাতনো হোতি. অত্থি কঞ্চি কালং কোধো দণ্ডসত্থঅভিনিপাতনমত্তো হোতি, ন চ তাৰ ছিন্নৰিচ্ছিন্নকরণো হোতি. অত্থি কঞ্চি কালং কোধো ছিন্নৰিচ্ছিন্নকরণমত্তো হোতি, ন ¶ চ তাৰ সম্ভঞ্জনপলিভঞ্জনো হোতি. অত্থি কঞ্চি কালং কোধো সম্ভঞ্জনপলিভঞ্জনমত্তো হোতি, ন চ তাৰ অঙ্গমঙ্গঅপকড্ঢনো হোতি. অত্থি কঞ্চি কালং কোধো অঙ্গমঙ্গঅপকড্ঢনমত্তো হোতি, ন চ তাৰ জীৰিতাৰোরোপনো [জীৰিতপনাসনো (স্যা.) মহানি. ৮৫] হোতি. অত্থি কঞ্চি কালং কোধো জীৰিতাৰোরোপনমত্তো হোতি, ন চ তাৰ সব্বচাগপরিচ্চাগায ¶ সণ্ঠিতো হোতি. যতো কোধো পরং পুগ্গলং ঘাতেত্ৰা অত্তানং ঘাতেতি, এত্তাৰতা কোধো পরমুস্সদগতো পরমৰেপুল্লপত্তো হোতি. যস্স সো হোতি কোধো পহীনো সমুচ্ছিন্নো ৰূপসন্তো পটিপস্সদ্ধো অভব্বুপ্পত্তিকো ঞাণগ্গিনা দড্ঢো, সো ৰুচ্চতি – ৰিধূমো.
কোধস্স পহীনত্তা ৰিধূমো, কোধৰত্থুস্স পরিঞ্ঞাতত্তা ৰিধূমো, কোধহেতুস্স পরিঞ্ঞাতত্তা ৰিধূমো, কোধহেতুস্স উপচ্ছিন্নত্তা ৰিধূমো. অনীঘোতি রাগো নীঘো, দোসো নীঘো, মোহো নীঘো, কোধো নীঘো, উপনাহো নীঘো…পে… সব্বাকুসলাভিসঙ্খারা নীঘা. যস্সেতে নীঘা পহীনা ¶ সমুচ্ছিন্না ৰূপসন্তা পটিপস্সদ্ধা অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢা, সো ৰুচ্চতি অনীঘো.
নিরাসোতি আসা ৰুচ্চতি তণ্হা. যো রাগো সারাগো…পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং. যস্সেসা আসা তণ্হা পহীনা সমুচ্ছিন্না ৰূপসন্তা পটিপস্সদ্ধা অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢা, সো ৰুচ্চতি নিরাসো. জাতীতি যা তেসং তেসং সত্তানং তম্হি তম্হি সত্তনিকাযে জাতি সঞ্জাতি ওক্কন্তি অভিনিব্বত্তি খন্ধানং পাতুভাৰো আযতনানং পটিলাভো. জরাতি যা তেসং তেসং সত্তানং তম্হি তম্হি সত্তনিকাযে জরা জীরণতা খণ্ডিচ্চং পালিচ্চং ৰলিত্তচতা আযুনো সংহানি ইন্দ্রিযানং পরিপাকো. সন্তো ৰিধূমো অনীঘো নিরাসো, অতারি সো জাতিজরন্তি ব্রূমীতি যো সন্তো চ ৰিধূমো চ অনীঘো চ নিরাসো চ, সো জাতিজরামরণং অতরি উত্তরি পতরি সমতিক্কমি ৰীতিৰত্তযীতি ¶ ব্রূমি আচিক্খামি দেসেমি পঞ্ঞপেমি পট্ঠপেমি ৰিৰরামি ৰিভজামি উত্তানীকরোমি পকাসেমীতি – সন্তো ৰিধূমো অনীঘো নিরাসো, অতারি সো জাতিজরন্তি ব্রূমি. তেনাহ ভগৰা –
‘‘সঙ্খায ¶ লোকস্মি পরোপরানি, [পুণ্ণকাতি ভগৰা]
যস্সিঞ্জিতং নত্থি কুহিঞ্চি লোকে;
সন্তো ৰিধূমো অনীঘো নিরাসো, অতারি সো জাতিজরন্তি ব্রূমী’’তি.
সহগাথাপরিযোসানা…পে… পঞ্জলিকো ভগৰন্তং নমস্সমানো নিসিন্নো হোতি – ‘‘সত্থা মে ভন্তে ভগৰা, সাৰকোহমস্মী’’তি.
পুণ্ণকমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো ততিযো.
৪. মেত্তগূমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো
পুচ্ছামি ¶ তং ভগৰা ব্রূহি মেতং, [ইচ্চাযস্মা মেত্তগূ]
মঞ্ঞামি তং ৰেদগূ ভাৰিতত্তং;
কুতো নু দুক্খা সমুদাগতা ইমে, যে কেচি লোকস্মিমনেকরূপা.
পুচ্ছামি ¶ তং ভগৰা ব্রূহি মেতন্তি. পুচ্ছামীতি তিস্সো পুচ্ছা – অদিট্ঠজোতনা পুচ্ছা, দিট্ঠসংসন্দনা পুচ্ছা, ৰিমতিচ্ছেদনা পুচ্ছা. কতমা অদিট্ঠজোতনা পুচ্ছা? পকতিযা লক্খণং অঞ্ঞাতং হোতি অদিট্ঠং অতুলিতং অতীরিতং অৰিভূতং অৰিভাৰিতং. তস্স ঞাণায দস্সনায তুলনায তীরণায ৰিভূতত্থায ৰিভাৰনত্থায পঞ্হং পুচ্ছতি – অযং অদিট্ঠজোতনা পুচ্ছা.
কতমা দিট্ঠসংসন্দনা পুচ্ছা? পকতিযা লক্খণং ঞাতং হোতি দিট্ঠং তুলিতং তীরিতং ৰিভূতং ৰিভাৰিতং. অঞ্ঞেহি পণ্ডিতেহি সদ্ধিং সংসন্দনত্থায পঞ্হং পুচ্ছতি – অযং দিট্ঠসংসন্দনা পুচ্ছা.
কতমা ৰিমতিচ্ছেদনা পুচ্ছা? পকতিযা সংসযপক্খন্দো হোতি ৰিমতিপক্খন্দো দ্ৰেল়্হকজাতো – ‘‘এৰং নু খো, ন নু খো, কিং নু খো, কথং নু খো’’তি? সো ৰিমতিচ্ছেদনত্থায পঞ্হং পুচ্ছতি – অযং ৰিমতিচ্ছেদনা পুচ্ছা. ইমা তিস্সো পুচ্ছা.
অপরাপি ¶ তিস্সো পুচ্ছা – মনুস্সপুচ্ছা, অমনুস্সপুচ্ছা, নিম্মিতপুচ্ছা. কতমা মনুস্সপুচ্ছা? মনুস্সা বুদ্ধং ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছন্তি, ভিক্খূ পুচ্ছন্তি, ভিক্খুনিযো পুচ্ছন্তি, উপাসকা পুচ্ছন্তি, উপাসিকাযো পুচ্ছন্তি, রাজানো পুচ্ছন্তি ¶ খত্তিযা পুচ্ছন্তি, ব্রাহ্মণা পুচ্ছন্তি, ৰেস্সা পুচ্ছন্তি, সুদ্দা পুচ্ছন্তি, গহট্ঠা পুচ্ছন্তি, পব্বজিতা পুচ্ছন্তি – অযং মনুস্সপুচ্ছা.
কতমা অমনুস্সপুচ্ছা? অমনুস্সা বুদ্ধং ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছন্তি, নাগা পুচ্ছন্তি, সুপণ্ণা পুচ্ছন্তি, যক্খা পুচ্ছন্তি, অসুরা পুচ্ছন্তি, গন্ধব্বা পুচ্ছন্তি, মহারাজানো পুচ্ছন্তি, ইন্দা পুচ্ছন্তি, ব্রহ্মা পুচ্ছন্তি, দেৰা পুচ্ছন্তি – অযং অমনুস্সপুচ্ছা.
কতমা নিম্মিতপুচ্ছা? ভগৰা রূপং অভিনিম্মিনাতি মনোমযং সব্বঙ্গপচ্চঙ্গং অহীনিন্দ্রিযং. সো নিম্মিতো বুদ্ধং ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্হং পুচ্ছতি. ভগৰা ৰিসজ্জেতি. অযং নিম্মিতপুচ্ছা. ইমা তিস্সো পুচ্ছা.
অপরাপি তিস্সো পুচ্ছা – অত্তত্থপুচ্ছা, পরত্থপুচ্ছা, উভযত্থপুচ্ছা…পে… অপরাপি তিস্সো ¶ পুচ্ছা – দিট্ঠধম্মিকত্থপুচ্ছা, সম্পরাযিকত্থপুচ্ছা ¶ , পরমত্থপুচ্ছা… অপরাপি তিস্সো পুচ্ছা – অনৰজ্জত্থপুচ্ছা, নিক্কিলেসত্থপুচ্ছা, ৰোদানত্থপুচ্ছা… অপরাপি তিস্সো পুচ্ছা – অতীতপুচ্ছা, অনাগতপুচ্ছা, পচ্চুপ্পন্নপুচ্ছা… অপরাপি তিস্সো পুচ্ছা – অজ্ঝত্তপুচ্ছা, বহিদ্ধাপুচ্ছা, অজ্ঝত্তবহিদ্ধাপুচ্ছা… অপরাপি তিস্সো পুচ্ছা – কুসলপুচ্ছা, অকুসলপুচ্ছা, অব্যাকতপুচ্ছা… অপরাপি তিস্সো পুচ্ছা – খন্ধপুচ্ছা, ধাতুপুচ্ছা আযতনপুচ্ছা… অপরাপি তিস্সো পুচ্ছা – সতিপট্ঠানপুচ্ছা, সম্মপ্পধানপুচ্ছা, ইদ্ধিপাদপুচ্ছা… অপরাপি তিস্সো পুচ্ছা – ইন্দ্রিযপুচ্ছা, বলপুচ্ছা, বোজ্ঝঙ্গপুচ্ছা… অপরাপি তিস্সো পুচ্ছা – মগ্গপুচ্ছা, ফলপুচ্ছা, নিব্বানপুচ্ছা….
পুচ্ছামি তন্তি পুচ্ছামি তং যাচামি তং অজ্ঝেসামি তং পসাদেমি তং ‘‘কথযস্সু মে’’তি পুচ্ছামি তং. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি – যদিদং ভগৰাতি. ব্রূহি মেতন্তি ব্রূহি আচিক্খাহি দেসেহি পঞ্ঞপেহি পট্ঠপেহি ৰিৰরাহি ৰিভজাহি উত্তানীকরোহি পকাসেহীতি – পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতং.
ইচ্চাযস্মা মেত্তগূতি ইচ্চাতি পদসন্ধি…পে… ইচ্চাযস্মা মেত্তগূ.
মঞ্ঞামি তং ৰেদগূ ভাৰিতত্তন্তি. ৰেদগূতি তং মঞ্ঞামি, ভাৰিতত্তোতি ¶ তং মঞ্ঞামি, এৰং জানামি, এৰং আজানামি এৰং পটিজানামি এৰং পটিৰিজ্ঝামি. ৰেদগূ ভাৰিতত্তোতি কথঞ্চ ভগৰা ৰেদগূ? ৰেদা ৰুচ্চন্তি চতূসু মগ্গেসু ঞাণং পঞ্ঞা পঞ্ঞিন্দ্রিযং পঞ্ঞাবলং…পে… ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো ৰীমংসা ¶ ৰিপস্সনা সম্মাদিট্ঠি. ভগৰা তেহি ৰেদেহি জাতিজরামরণস্স অন্তগতো অন্তপ্পত্তো কোটিগতো কোটিপ্পত্তো পরিযন্তগতো পরিযন্তপ্পত্তো ৰোসানগতো ৰোসানপ্পত্তো তাণগতো তাণপ্পত্তো লেণগতো লেণপ্পত্তো সরণগতো সরণপ্পত্তো অভযগতো অভযপ্পত্তো অচ্চুতগতো অচ্চুতপ্পত্তো অমতগতো অমতপ্পত্তো নিব্বানগতো নিব্বানপ্পত্তো. ৰেদানং ৰা অন্তগতোতি ৰেদগূ; ৰেদেহি ৰা অন্তগতোতি ৰেদগূ; সত্তন্নং ৰা ধম্মানং ৰিদিতত্তা ৰেদগূ; সক্কাযদিট্ঠি ৰিদিতা হোতি, ৰিচিকিচ্ছা ৰিদিতা হোতি, সীলব্বতপরামাসো ৰিদিতো হোতি, রাগো দোসো মোহো মানো ৰিদিতো হোতি, ৰিদিতাস্স হোন্তি পাপকা অকুসলা ধম্মা সংকিলেসিকা পোনোভৰিকা সদরা দুক্খৰিপাকা আযতিং জাতিজরামরণিযা.
ৰেদানি ¶ ৰিচেয্য কেৰলানি, [সভিযাতি ভগৰা]
সমণানং যানীধত্থি [যানি পত্থি (স্যা.), যানি অত্থি (ক.) সু. নি. ৫৩৪] ব্রাহ্মণানং;
সব্বৰেদনাসু ৰীতরাগো;
সব্বং ৰেদমতিচ্চ ৰেদগূ সোতি.
এৰং ভগৰা ৰেদগূ.
কথং ¶ ভগৰা ভাৰিতত্তো? ভগৰা ভাৰিতকাযো ভাৰিতসীলো ভাৰিতচিত্তো ভাৰিতপঞ্ঞো ভাৰিতসতিপট্ঠানো ভাৰিতসম্মপ্পধানো ভাৰিতইদ্ধিপাদো ভাৰিতইন্দ্রিযো ভাৰিতবলো ভাৰিতবোজ্ঝঙ্গো ভাৰিতমগ্গো, পহীনকিলেসো পটিৰিদ্ধাকুপ্পো সচ্ছিকতনিরোধো. দুক্খং তস্স পরিঞ্ঞাতং, সমুদযো পহীনো, মগ্গো ভাৰিতো, নিরোধো সচ্ছিকতো, অভিঞ্ঞেয্যং অভিঞ্ঞাতং, পরিঞ্ঞেয্যং পরিঞ্ঞাতং, পহাতব্বং পহীনং, ভাৰেতব্বং ভাৰিতং, সচ্ছিকাতব্বং সচ্ছিকতং, অপরিত্তো মহন্তো গম্ভীরো অপ্পমেয্যো দুপ্পরিযোগাল়্হো বহুরতনো সাগরূপমো [সাগরসমো (ক.)] ছল়ঙ্গুপেক্খায সমন্নাগতো হোতি.
চক্খুনা রূপং দিস্ৰা নেৰ সুমনো হোতি ন দুম্মনো; উপেক্খকো ৰিহরতি সতো সম্পজানো. সোতেন সদ্দং সুত্ৰা, ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা, জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা, কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা, মনসা ধম্মং ¶ ৰিঞ্ঞায নেৰ সুমনো হোতি ন দুম্মনো; উপেক্খকো ৰিহরতি সতো সম্পজানো.
চক্খুনা রূপং দিস্ৰা মনাপং রূপং নাভিগিজ্ঝতি নাভিহংসতি [নাভিপিহযতি (স্যা.) মহানি. ৯০] ন রাগং জনেতি. তস্স ঠিতোৰ কাযো হোতি, ঠিতং চিত্তং অজ্ঝত্তং সুসণ্ঠিতং সুৰিমুত্তং. চক্খুনা খো পনেৰ রূপং দিস্ৰা অমনাপং ন মঙ্কু হোতি অপ্পতিট্ঠিতচিত্তো [অপ্পতিট্ঠীনচিত্তো (স্যা.)] অলীনমনসো [আদিনমনসো (স্যা.) মহানি. ৯০] অব্যাপন্নচেতসো. তস্স ঠিতোৰ কাযো হোতি ঠিতং চিত্তং অজ্ঝত্তং সুসণ্ঠিতং সুৰিমুত্তং. সোতেন সদ্দং সুত্ৰা…পে… ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা… জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা… কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায মনাপং ¶ নাভিগিজ্ঝতি নাভিহংসতি ন রাগং জনেতি. তস্স ঠিতোৰ কাযো হোতি ঠিতং চিত্তং অজ্ঝত্তং সুসণ্ঠিতং সুৰিমুত্তং. মনসাযেৰ খো পন ধম্মং ৰিঞ্ঞায অমনাপং ন মঙ্কু হোতি. অপ্পতিট্ঠিতচিত্তো অলীনমনসো অব্যাপন্নচেতসো তস্স ঠিতোৰ কাযো হোতি ঠিতং চিত্তং অজ্ঝত্তং সুসণ্ঠিতং সুৰিমুত্তং.
চক্খুনা ¶ রূপং দিস্ৰা মনাপামনাপেসু রূপেসু ঠিতোৰ কাযো হোতি ঠিতং চিত্তং অজ্ঝত্তং সুসণ্ঠিতং সুৰিমুত্তং. সোতেন সদ্দং সুত্ৰা…পে… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায মনাপামনাপেসু ধম্মেসু ঠিতোৰ কাযো হোতি ঠিতং চিত্তং অজ্ঝত্তং সুসণ্ঠিতং সুৰিমুত্তং.
চক্খুনা রূপং দিস্ৰা রজনীযে ন রজ্জতি, দুস্সনীযে [দোসনীযে (স্যা. ক.) মহানি. ৯০] ন দুস্সতি, মোহনীযে ন মুয্হতি, কোপনীযে ন কুপ্পতি, মদনীযে ন মজ্জতি, কিলেসনীযে ন কিলিস্সতি. সোতেন সদ্দং সুত্ৰা…পে… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায রজনীযে ন রজ্জতি, দুস্সনীযে ন দুস্সতি, মোহনীযে ন মুয্হতি, কোপনীযে ন কুপ্পতি, মদনীযে ন মজ্জতি, কিলেসনীযে ন কিলিস্সতি.
দিট্ঠে দিট্ঠমত্তো, সুতে সুতমত্তো, মুতে মুতমত্তো, ৰিঞ্ঞাতে ৰিঞ্ঞাতমত্তো. দিট্ঠে ন লিম্পতি, সুতে ন লিম্পতি, মুতে ন লিম্পতি, ৰিঞ্ঞাতে ন লিম্পতি. দিট্ঠে অনূপযো [অনুপযো (স্যা.), অনুসযো (ক.) মহানি. ৯০] অনপাযো অনিস্সিতো অপ্পটিবদ্ধো ¶ ৰিপ্পমুত্তো ৰিসঞ্ঞুত্তো ৰিমরিযাদিকতেন চেতসা ৰিহরতি. সুতে…পে… মুতে ¶ … ৰিঞ্ঞাতে অনূপযো [অনুপযো (স্যা.), অনুসযো (ক.) মহানি. ৯০] অনপাযো অনিস্সিতো অপ্পটিবদ্ধো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসঞ্ঞুত্তো ৰিমরিযাদিকতেন চেতসা ৰিহরতি.
সংৰিজ্জতি ভগৰতো চক্খু, পস্সতি ভগৰা চক্খুনা রূপং, ছন্দরাগো ভগৰতো নত্থি, সুৰিমুত্তচিত্তো ভগৰা. সংৰিজ্জতি ভগৰতো সোতং, সুণাতি ভগৰা সোতেন সদ্দং, ছন্দরাগো ভগৰতো নত্থি, সুৰিমুত্তচিত্তো ভগৰা. সংৰিজ্জতি ভগৰতো ঘানং, ঘাযতি ভগৰা ঘানেন গন্ধং, ছন্দরাগো ভগৰতো নত্থি, সুৰিমুত্তচিত্তো ভগৰা. সংৰিজ্জতি ভগৰতো জিৰ্হা, সাযতি ভগৰা জিৰ্হায রসং, ছন্দরাগো ভগৰতো নত্থি, সুৰিমুত্তচিত্তো ভগৰা. সংৰিজ্জতি ভগৰতো কাযো, ফুসতি ভগৰা কাযেন ফোট্ঠব্বং, ছন্দরাগো ভগৰতো নত্থি, সুৰিমুত্তচিত্তো ভগৰা. সংৰিজ্জতি ভগৰতো মনো, ৰিজানাতি ভগৰা মনসা ধম্মং, ছন্দরাগো ভগৰতো নত্থি, সুৰিমুত্তচিত্তো ভগৰা.
চক্খু রূপারামং রূপরতং রূপসম্মুদিতং, তং ভগৰতো [ভগৰতা (স্যা.) মহানি. ৯০] দন্তং গুত্তং রক্খিতং সংৰুতং; তস্স চ সংৰরায ধম্মং দেসেতি. সোতং সদ্দারামং সদ্দরতং…পে… ঘানং গন্ধারামং গন্ধরতং… জিৰ্হা রসারামা রসরতা রসসম্মুদিতা, সা ভগৰতো দন্তা গুত্তা রক্খিতা সংৰুতা; তস্স চ সংৰরায ধম্মং দেসেতি. কাযো ফোট্ঠব্বারামো ফোট্ঠব্বরতো ফোট্ঠব্বসম্মুদিতো… মনো ধম্মারামো ধম্মরতো ¶ ধম্মসম্মুদিতো, সো ভগৰতো দন্তো গুত্তো রক্খিতো সংৰুতো; তস্স চ সংৰরায ধম্মং দেসেতি –
‘‘দন্তং নযন্তি সমিতিং, দন্তং রাজাভিরূহতি;
দন্তো ¶ সেট্ঠো মনুস্সেসু, যোতিৰাক্যং তিতিক্খতি.
‘‘ৰরমস্সতরা দন্তা, আজানীযা চ [আজানিযাৰ (স্যা.) ধ. প. ৩২২] সিন্ধৰা;
কুঞ্জরা চ [কুঞ্জরাৰ (স্যা.)] মহানাগা, অত্তদন্তো ততো ৰরং.
‘‘ন হি এতেহি যানেহি, গচ্ছেয্য অগতং দিসং;
যথাত্তনা সুদন্তেন, দন্তো দন্তেন গচ্ছতি.
‘‘ৰিধাসু ¶ ন ৰিকম্পন্তি, ৰিপ্পমুত্তা পুনব্ভৰা;
দন্তভূমিং অনুপ্পত্তা, তে লোকে ৰিজিতাৰিনো.
‘‘যস্সিন্দ্রিযানি ভাৰিতানি, অজ্ঝত্তঞ্চ বহিদ্ধা চ সব্বলোকে;
নিব্বিজ্ঝ ইমং পরঞ্চ লোকং, কালং কঙ্খতি ভাৰিতো স দন্তো’’তি [সুদন্তোতি (স্যা.) সু. নি. ৫২১; মহানি. ৯০].
এৰং ভগৰা ভাৰিতত্তোতি.
মঞ্ঞামি তং ৰেদগূ ভাৰিতত্তং, কুতো নু দুক্খা সমুদাগতা ইমেতি. কুতো নূতি সংসযপুচ্ছা ৰিমতিপুচ্ছা দ্ৰেল়্হকপুচ্ছা অনেকংসপুচ্ছা – ‘‘এৰং নু খো, ন নু খো, কিং নু খো, কথং নু খো’’তি – কুতো নু. দুক্খাতি জাতিদুক্খং, জরাদুক্খং, ব্যাধিদুক্খং, মরণদুক্খং, সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসদুক্খং, ব্যসনং দুক্খং, নেরযিকং দুক্খং, তিরচ্ছানযোনিকং দুক্খং, পেত্তিৰিসযিকং দুক্খং, মানুসিকং দুক্খং, গব্ভোক্কন্তিমূলকং দুক্খং, গব্ভট্ঠিতিমূলকং দুক্খং, গব্ভৰুট্ঠানমূলকং দুক্খং, জাতস্সূপনিবন্ধকং দুক্খং, জাতস্স পরাধেয্যকং দুক্খং, অত্তূপক্কমং দুক্খং, পরূপক্কমং দুক্খং, দুক্খদুক্খং, সঙ্খারদুক্খং, ৰিপরিণামদুক্খং ¶ , চক্খুরোগো সোতরোগো ঘানরোগো জিৰ্হারোগো কাযরোগো সীসরোগো কণ্ণরোগো মুখরোগো দন্তরোগো কাসো সাসো পিনাসো ডাহো জরো কুচ্ছিরোগো মুচ্ছা পক্খন্দিকা সূলা ৰিসূচিকা কুট্ঠং গণ্ডো কিলাসো সোসো অপমারো দদ্দু কণ্ডু কচ্ছু রখসা ৰিতচ্ছিকা লোহিতপিত্তং মধুমেহো অংসা পিল়কা ভগন্দলা পিত্তসমুট্ঠানা আবাধা সেম্হসমুট্ঠানা আবাধা ৰাতসমুট্ঠানা আবাধা সন্নিপাতিকা আবাধা উতুপরিণামজা আবাধা ৰিসমপরিহারজা আবাধা ওপক্কমিকা আবাধা কম্মৰিপাকজা আবাধা সীতং উণ্হং জিঘচ্ছা পিপাসা উচ্চারো পস্সাৰো ডংসমকসৰাতাতপসরীসপসম্ফস্সং দুক্খং, মাতুমরণং দুক্খং ¶ , পিতুমরণং দুক্খং, ভাতুমরণং দুক্খং, ভগিনিমরণং দুক্খং, পুত্তমরণং দুক্খং, ধীতুমরণং দুক্খং, ঞাতিব্যসনং দুক্খং, রোগব্যসনং দুক্খং, ভোগব্যসনং দুক্খং, সীলব্যসনং দুক্খং, দিট্ঠিব্যসনং দুক্খং; যেসং ধম্মানং আদিতো সমুদাগমনং পঞ্ঞাযতি, অত্থঙ্গমতো নিরোধো পঞ্ঞাযতি, কম্মসন্নিস্সিতো ৰিপাকো, ৰিপাকসন্নিস্সিতং কম্মং, নামসন্নিস্সিতং রূপং, রূপসন্নিস্সিতং ¶ নামং, জাতিযা অনুগতং, জরায অনুসটং, ব্যাধিনা অভিভূতং, মরণেন অব্ভাহতং, দুক্খে পতিট্ঠিতং, অতাণং অলেণং অসরণং অসরণীভূতং – ইমে ৰুচ্চন্তি দুক্খা. ইমে দুক্খা কুতো সমুদাগতা কুতো জাতা কুতো সঞ্জাতা কুতো নিব্বত্তা কুতো অভিনিব্বত্তা কুতো পাতুভূতা কিংনিদানা কিংসমুদযা কিংজাতিকা কিংপভৰাতি, ইমেসং দুক্খানং মূলং পুচ্ছতি হেতুং পুচ্ছতি নিদানং ¶ পুচ্ছতি সম্ভৰং পুচ্ছতি পভৰং পুচ্ছতি সমুট্ঠানং পুচ্ছতি আহারং পুচ্ছতি আরম্মণং পুচ্ছতি পচ্চযং পুচ্ছতি সমুদযং পুচ্ছতি পপুচ্ছতি যাচতি অজ্ঝেসতি পসাদেতীতি – কুতো নু দুক্খা সমুদাগতা ইমে.
যে কেচি লোকস্মিমনেকরূপাতি. যে কেচীতি সব্বেন সব্বং সব্বথা সব্বং অসেসং নিস্সেসং পরিযাদিযনৰচনমেতং – যে কেচীতি. লোকস্মিন্তি অপাযলোকে মনুস্সলোকে দেৰলোকে খন্ধলোকে ধাতুলোকে আযতনলোকে. অনেকরূপাতি অনেকৰিধা নানাপ্পকারা দুক্খাতি – যে কেচি লোকস্মিমনেকরূপা. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতং, [ইচ্চাযস্মা মেত্তগূ]
মঞ্ঞামি তং ৰেদগূ ভাৰিতত্তং;
কুতো নু দুক্খা সমুদাগতা ইমে, যে কেচি লোকস্মিমনেকরূপা’’তি.
দুক্খস্স ৰে মং পভৰং অপুচ্ছসি, [মেত্তগূতি ভগৰা]
তং তে পৰক্খামি যথা পজানং;
উপধিনিদানা পভৰন্তি দুক্খা, যে কেচি লোকস্মিমনেকরূপা.
দুক্খস্স ৰে মং পভৰং অপুচ্ছসীতি. দুক্খস্সাতি জাতিদুক্খস্স জরাদুক্খস্স ব্যাধিদুক্খস্স মরণদুক্খস্স সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসদুক্খস্স. পভৰং অপুচ্ছসীতি দুক্খস্স মূলং পুচ্ছসি হেতুং পুচ্ছসি নিদানং পুচ্ছসি সম্ভৰং পুচ্ছসি ¶ পভৰং পুচ্ছসি সমুট্ঠানং পুচ্ছসি আহারং পুচ্ছসি আরম্মণং পুচ্ছসি পচ্চযং পুচ্ছসি সমুদযং পুচ্ছসি যাচসি অজ্ঝেসসি পসাদেসীতি – দুক্খস্স ৰে মং পভৰং অপুচ্ছসি. মেত্তগূতি ভগৰা তং ব্রাহ্মণং ¶ নামেন আলপতি. ভগৰাতি ¶ গারৰাধিৰচনমেতং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি – মেত্তগূতি ভগৰা.
তং তে পৰক্খামি যথা পজানন্তি. তন্তি দুক্খস্স মূলং পৰক্খামি হেতুং পৰক্খামি নিদানং পৰক্খামি সম্ভৰং পৰক্খামি পভৰং পৰক্খামি সমুট্ঠানং পৰক্খামি আহারং পৰক্খামি আরম্মণং পৰক্খামি পচ্চযং পৰক্খামি সমুদযং পৰক্খামি আচিক্খিস্সামি দেসেস্সামি পঞ্ঞপেস্সামি পট্ঠপেস্সামি ৰিৰরিস্সামি ৰিভজিস্সামি উত্তানীকরিস্সামি পকাসেস্সামীতি – তং তে পৰক্খামি. যথা পজানন্তি যথা পজানন্তো আজানন্তো ৰিজানন্তো পটিৰিজানন্তো পটিৰিজ্ঝন্তো. ন ইতিহীতিহং ন ইতিকিরায ন পরম্পরায ন পিটকসম্পদায [ন পিটকসম্পদানেন (ক.) মহানি. ১৫৬] ন তক্কহেতু ন নযহেতু ন আকারপরিৰিতক্কেন ন দিট্ঠিনিজ্ঝানক্খন্তিযা সামং সযমভিঞ্ঞাতং অত্তপচ্চক্খধম্মং তং কথযিস্সামীতি – তং তে পৰক্খামি যথা পজানং.
উপধিনিদানা পভৰন্তি দুক্খাতি. উপধীতি দস উপধী – তণ্হূপধি, দিট্ঠূপধি, কিলেসূপধি, কম্মূপধি, দুচ্চরিতূপধি, আহারূপধি, পটিঘূপধি, চতস্সো উপাদিন্নধাতুযো উপধী, ছ অজ্ঝত্তিকানি আযতনানি উপধী, ছ ৰিঞ্ঞাণকাযা উপধী, সব্বম্পি দুক্খং দুক্খমনট্ঠেন [দুক্খট্ঠেন (স্যা.)] উপধি. ইমে ¶ ৰুচ্চন্তি দস উপধী. দুক্খাতি জাতিদুক্খং জরাদুক্খং ব্যাধিদুক্খং মরণদুক্খং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসদুক্খং নেরযিকং দুক্খং…পে… দিট্ঠিব্যসনং দুক্খং. যেসং ধম্মানং আদিতো সমুদাগমনং পঞ্ঞাযতি, অত্থঙ্গমতো নিরোধো পঞ্ঞাযতি, কম্মসন্নিস্সিতো ৰিপাকো, ৰিপাকসন্নিস্সিতং কম্মং, নামসন্নিস্সিতং রূপং, রূপসন্নিস্সিতং নামং, জাতিযা অনুগতং, জরায অনুসটং, ব্যাধিনা অভিভূতং, মরণেন অব্ভাহতং, দুক্খে পতিট্ঠিতং, অতাণং অলেণং অসরণং অসরণীভূতং – ইমে ৰুচ্চন্তি দুক্খা. ইমে দুক্খা উপধিনিদানা উপধিহেতুকা উপধিপচ্চযা উপধিকারণা হোন্তি পভৰন্তি সম্ভৰন্তি জাযন্তি সঞ্জাযন্তি নিব্বত্তন্তি পাতুভৰন্তীতি – উপধিনিদানা পভৰন্তি দুক্খা.
যে কেচি লোকস্মিমনেকরূপাতি. যে কেচীতি সব্বেন সব্বং সব্বথা সব্বং অসেসং নিস্সেসং পরিযাদিযনৰচনমেতং – যে কেচীতি. লোকস্মিন্তি অপাযলোকে মনুস্সলোকে দেৰলোকে খন্ধলোকে ধাতুলোকে ¶ আযতনলোকে. অনেকরূপাতি অনেকৰিধা নানপ্পকারা দুক্খাতি – যে কেচি লোকস্মিমনেকরূপা. তেনাহ ভগৰা –
‘‘দুক্খস্স ¶ ৰে মং পভৰং অপুচ্ছসি, [মেত্তগূতি ভগৰা]
তং তে পৰক্খামি যথা পজানং;
উপধিনিদানা পভৰন্তি দুক্খা, যে কেচি লোকস্মিমনেকরূপা’’তি.
যো ৰে অৰিদ্ৰা উপধিং করোতি, পুনপ্পুনং দুক্খমুপেতি মন্দো;
তস্মা পজানং উপধিং ন কযিরা, দুক্খস্স জাতিপ্পভৰানুপস্সী.
যো ¶ ৰে অৰিদ্ৰা উপধিং করোতীতি. যোতি যো যাদিসো যথাযুত্তো যথাৰিহিতো যথাপকারো যংঠানপ্পত্তো যংধম্মসমন্নাগতো খত্তিযো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা ৰেস্সো ৰা সুদ্দো ৰা গহট্ঠো ৰা পব্বজিতো ৰা দেৰো ৰা মনুস্সো ৰা. অৰিদ্ৰাতি অৰিজ্জাগতো অঞ্ঞাণী অৰিভাৰী দুপ্পঞ্ঞো. উপধিং করোতীতি তণ্হূপধিং করোতি, দিট্ঠূপধিং করোতি, কিলেসূপধিং করোতি, কম্মূপধিং করোতি, দুচ্চরিতূপধিং করোতি, আহারূপধিং করোতি, পটিঘূপধিং করোতি, চতস্সো উপাদিন্নধাতুযো উপধী করোতি, ছ অজ্ঝত্তিকানি আযতনানি উপধী করোতি, ছ ৰিঞ্ঞাণকাযে উপধী করোতি জনেতি সঞ্জনেতি নিব্বত্তেতি অভিনিব্বত্তেতীতি – অৰিদ্ৰা উপধিং করোতি.
পুনপ্পুনং দুক্খমুপেতি মন্দোতি পুনপ্পুনং জাতিদুক্খং জরাদুক্খং ব্যাধিদুক্খং মরণদুক্খং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসদুক্খং এতি সমুপেতি উপগচ্ছতি গণ্হাতি পরামসতি অভিনিৰিসতীতি – পুনপ্পুনং দুক্খমুপেতি. মন্দোতি মন্দো মোমুহো অৰিদ্ৰা অৰিজ্জাগতো অঞ্ঞাণী অৰিভাৰী দুপ্পঞ্ঞোতি – পুনপ্পুনং দুক্খমুপেতি মন্দো.
তস্মা পজানং উপধিং ন কযিরাতি. তস্মাতি তংকারণা তংহেতু তপ্পচ্চযা তংনিদানা এতং আদীনৰং সম্পস্সমানো উপধীসূতি তস্মা. পজানন্তি পজানন্তো আজানন্তো ৰিজানন্তো পটিৰিজানন্তো পটিৰিজ্ঝন্তো, ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি পজানন্তো আজানন্তো ¶ ৰিজানন্তো পটিৰিজানন্তো পটিৰিজ্ঝন্তো ¶ , ‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খা’’তি…পে… ‘‘সব্বে ধম্মা অনত্তা’’তি…পে… ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি পজানন্তো আজানন্তো ৰিজানন্তো পটিৰিজানন্তো পটিৰিজ্ঝন্তো. উপধিং ন কযিরাতি তণ্হূপধিং ন করেয্য, দিট্ঠূপধিং ন করেয্য, কিলেসূপধিং ন করেয্য, দুচ্চরিতূপধিং ন করেয্য, আহারূপধিং ন করেয্য, পটিঘূপধিং ন করেয্য, চতস্সো উপাদিন্নধাতুযো উপধী ন করেয্য, ছ অজ্ঝত্তিকানি ¶ আযতনানি উপধী ন করেয্য, ছ ৰিঞ্ঞাণকাযে উপধী ন করেয্য, ন জনেয্য ন সঞ্জনেয্য ন নিব্বত্তেয্য নাভিনিব্বত্তেয্যাতি – তস্মা পজানং উপধিং ন কযিরা.
দুক্খস্সাতি জাতিদুক্খস্স জরাদুক্খস্স ব্যাধিদুক্খস্স মরণদুক্খস্স সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসদুক্খস্স. পভৰানুপস্সীতি দুক্খস্স মূলানুপস্সী হেতানুপস্সী নিদানানুপস্সী সম্ভৰানুপস্সী পভৰানুপস্সী সমুট্ঠানানুপস্সী আহারানুপস্সী আরম্মণানুপস্সী পচ্চযানুপস্সী সমুদযানুপস্সী. অনুপস্সনা ৰুচ্চতি ঞাণং. যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি. ইমায অনুপস্সনায পঞ্ঞায উপেতো হোতি সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো সমুপপন্নো সমন্নাগতো. সো ৰুচ্চতি অনুপস্সীতি – দুক্খস্স জাতিপ্পভৰানুপস্সী. তেনাহ ভগৰা –
‘‘যো ৰে অৰিদ্ৰা উপধিং করোতি, পুনপ্পুনং দুক্খমুপেতি মন্দো;
তস্মা ¶ পজানং উপধিং ন কযিরা, দুক্খস্স জাতিপ্পভৰানুপস্সী’’তি.
যং তং অপুচ্ছিম্হ অকিত্তযী নো, অঞ্ঞং তং পুচ্ছাম তদিঙ্ঘ ব্রূহি;
কথং নু ধীরা ৰিতরন্তি ওঘং, জাতিং জরং সোকপরিদ্দৰঞ্চ;
তং মে মুনী সাধু ৰিযাকরোহি, তথা হি তে ৰিদিতো এস ধম্মো.
যং তং অপুচ্ছিম্হ অকিত্তযী নোতি যং তং অপুচ্ছিম্হ অযাচিম্হ অজ্ঝেসিম্হ পসাদযিম্হ. অকিত্তযী নোতি কিত্তিতং [অকিত্তি তং (স্যা.) এৰমীদিসেসু পদেসু অতীতৰিভত্তিৰসেন মহানি. ১১০] পকিত্তিতং আচিক্খিতং দেসিতং পঞ্ঞপিতং ¶ [পঞ্ঞাপিতং (ক.)] পট্ঠপিতং ৰিৰরিতং ৰিভত্তং উত্তানীকতং পকাসিতন্তি – যং তং অপুচ্ছিম্হ অকিত্তযী নো.
অঞ্ঞং তং পুচ্ছাম তদিঙ্ঘ ব্রূহীতি অঞ্ঞং তং পুচ্ছাম, অঞ্ঞং তং যাচাম, অঞ্ঞং তং অজ্ঝেসাম, অঞ্ঞং তং পসাদেম, উত্তরি তং পুচ্ছাম. তদিঙ্ঘ ব্রূহীতি ইঙ্ঘ ব্রূহি আচিক্খাহি দেসেহি পঞ্ঞপেহি পট্ঠপেহি ৰিৰরাহি ৰিভজাহি উত্তানীকরোহি পকাসেহীতি – অঞ্ঞং তং পুচ্ছাম তদিঙ্ঘ ব্রূহি.
কথং নু ধীরা ৰিতরন্তি ওঘং, জাতিং জরং সোকপরিদ্দৰঞ্চাতি. কথং নূতি সংসযপুচ্ছা ৰিমতিপুচ্ছা দ্ৰেল়্হকপুচ্ছা অনেকংসপুচ্ছা – ‘‘এৰং নু খো, ননু খো, কিং নু খো, কথং নু খো’’তি – কথং নু. ধীরাতি ধীরা পণ্ডিতা পঞ্ঞৰন্তো বুদ্ধিমন্তো ঞাণিনো ৰিভাৰিনো মেধাৰিনো ¶ . ওঘন্তি কামোঘং ভৰোঘং দিট্ঠোঘং অৰিজ্জোঘং. জাতীতি যা তেসং তেসং সত্তানং তম্হি তম্হি সত্তনিকাযে জাতি সঞ্জাতি ওক্কন্তি নিব্বত্তি অভিনিব্বত্তি খন্ধানং পাতুভাৰো আযতনানং পটিলাভো. জরাতি যা ¶ তেসং তেসং সত্তানং তম্হি তম্হি সত্তনিকাযে জরা জীরণতা খণ্ডিচ্চং পালিচ্চং ৰলিত্তচতা আযুনো সংহানি ইন্দ্রিযানং পরিপাকো. সোকোতি ঞাতিব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স ভোগব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স রোগব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স সীলব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স দিট্ঠিব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ব্যসনেন ৰা সমন্নাগতস্স অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন দুক্খধম্মেন ৰা ফুট্ঠস্স সোকো সোচনা সোচিতত্তং অন্তোসোকো অন্তোপরিসোকো অন্তোডাহো অন্তোপরিডাহো চেতসো পরিজ্ঝাযনা দোমনস্সং সোকসল্লং. পরিদেৰোতি ঞাতিব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স ভোগব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স রোগব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স সীলব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স দিট্ঠিব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ব্যসনেন ৰা সমন্নাগতস্স অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন দুক্খধম্মেন ৰা ফুট্ঠস্স আদেৰো পরিদেৰো আদেৰনা পরিদেৰনা আদেৰিতত্তং পরিদেৰিতত্তং ৰাচা পলাপো [লাপো পলাপো (স্যা.) ধম্মসঙ্গণিযে] ৰিপ্পলাপো লালপ্পো লালপ্পনা লালপ্পিতত্তং [লালপ্পাযনা লালপ্পাযিতত্তং (বহূসু) জরাসুত্তনিদ্দেসট্ঠকথা ওলোকেতব্বা].
কথং নু ধীরা ৰিতরন্তি ওঘং, জাতিং জরং সোকপরিদ্দৰঞ্চাতি ধীরা কথং ওঘঞ্চ জাতিঞ্চ জরঞ্চ সোকঞ্চ পরিদেৰঞ্চ তরন্তি উত্তরন্তি পতরন্তি সমতিক্কমন্তি ¶ ৰীতিৰত্তন্তীতি – কথং নু ধীরা ৰিতরন্তি ওঘং, জাতিং জরং সোকপরিদ্দৰঞ্চ.
তং মে মুনী সাধু ৰিযাকরোহীতি. তন্তি যং পুচ্ছামি যং যাচামি যং অজ্ঝেসামি যং পসাদেমি. মুনীতি মোনং ৰুচ্চতি ঞাণং ¶ . যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি. ভগৰা তেন ঞাণেন সমন্নাগতো মুনি মোনপ্পত্তো. তীণি মোনেয্যানি – কাযমোনেয্যং ৰচীমোনেয্যং মনোমোনেয্যং.
কতমং কাযমোনেয্যং? তিৰিধানং কাযদুচ্চরিতানং পহানং কাযমোনেয্যং. তিৰিধং কাযসুচরিতং কাযমোনেয্যং. কাযারম্মণে ঞাণং কাযমোনেয্যং. কাযপরিঞ্ঞা কাযমোনেয্যং. পরিঞ্ঞাসহগতো মগ্গো কাযমোনেয্যং. কাযে ছন্দরাগস্স পহানং কাযমোনেয্যং. কাযসঙ্খারনিরোধো চতুত্থজ্ঝানসমাপত্তি কাযমোনেয্যং. ইদং কাযমোনেয্যং.
কতমং ৰচীমোনেয্যং? চতুব্বিধানং ৰচীদুচ্চরিতানং পহানং ৰচীমোনেয্যং. চতুব্বিধং ৰচীসুচরিতং ৰচীমোনেয্যং. ৰাচারম্মণে ঞাণং ৰচীমোনেয্যং. ৰাচাপরিঞ্ঞা ৰচীমোনেয্যং. পরিঞ্ঞাসহগতো ¶ মগ্গো ৰচীমোনেয্যং. ৰাচায ছন্দরাগস্স পহানং ৰচীমোনেয্যং. ৰচীসঙ্খারনিরোধো দুতিযজ্ঝানসমাপত্তি ৰচীমোনেয্যং. ইদং ৰচীমোনেয্যং.
কতমং মনোমোনেয্যং? তিৰিধানং মনোদুচ্চরিতানং পহানং মনোমোনেয্যং. তিৰিধং মনোসুচরিতং মনোমোনেয্যং. চিত্তারম্মণে ঞাণং মনোমোনেয্যং. চিত্তপরিঞ্ঞা মনোমোনেয্যং. পরিঞ্ঞাসহগতো মগ্গো মনোমোনেয্যং. চিত্তে ছন্দরাগস্স পহানং মনোমোনেয্যং. চিত্তসঙ্খারনিরোধো সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধসমাপত্তি মনোমোনেয্যং. ইদং মনোমোনেয্যং ¶ .
কাযমুনিং ৰচীমুনিং [ৰাচামুনিং (বহূসু) ইতিৰু. ৬৭], মনোমুনিমনাসৰং;
মুনিং মোনেয্যসম্পন্নং, আহু সব্বপ্পহাযিনং.
কাযমুনিং ৰচীমুনিং, মনোমুনিমনাসৰং;
মুনিং মোনেয্যসম্পন্নং, আহু নিন্হাতপাপকন্তি.
ইমেহি ¶ তীহি মোনেয্যেহি ধম্মেহি সমন্নাগতা. ছ মুনিনো [মুনযো (স্যা.) মহানি. ১৪] – অগারমুনিনো, অনগারমুনিনো, সেখমুনিনো [সেক্খমুনিনো (স্যা. ক.)], অসেখমুনিনো, পচ্চেকমুনিনো মুনিমুনিনোতি. কতমে অগারমুনিনো? যে তে অগারিকা দিট্ঠপদা ৰিঞ্ঞাতসাসনা – ইমে অগারমুনিনো. কতমে অনগারমুনিনো? যে তে পব্বজিতা দিট্ঠপদা ৰিঞ্ঞাতসাসনা – ইমে অনগারমুনিনো. সত্ত সেখা সেখমুনিনো. অরহন্তো অসেখমুনিনো. পচ্চেকসম্বুদ্ধা পচ্চেকমুনিনো. তথাগতা অরহন্তো সম্মাসম্বুদ্ধা মুনিমুনিনো.
ন মোনেন মুনী [মুনি (স্যা. ক.) ধ. প. ২৬৮] হোতি, মূল়্হরূপো অৰিদ্দসু;
যো চ তুলংৰ পগ্গয্হ, ৰরমাদায পণ্ডিতো.
পাপানি পরিৰজ্জেতি, স মুনী তেন সো মুনি;
যো মুনাতি উভো লোকে, মুনি তেন পৰুচ্চতি.
অসতঞ্চ সতঞ্চ ঞত্ৰা ধম্মং, অজ্ঝত্তং বহিদ্ধা চ সব্বলোকে;
দেৰমনুস্সেহি পূজনীযো [পূজিতো (স্যা. ক.) মহানি. ১৪], সঙ্গজালমতিচ্চ ¶ [সঙ্গ জালমতিচ্চ, সু. নি. ৫৩২] সো মুনীতি.
সাধু ৰিযাকরোহীতি তং সাধু আচিক্খাহি দেসেহি পঞ্ঞপেহি পট্ঠপেহি ৰিৰরাহি ৰিভজাহি উত্তানীকরোহি পকাসেহীতি – তং মে মুনী সাধু ৰিযাকরোহি. তথা হি তে ৰিদিতো এস ¶ ধম্মোতি তথা হি তে ৰিদিতো তুলিতো তীরিতো ৰিভূতো ৰিভাৰিতো এস ধম্মোতি – তথা হি তে ৰিদিতো এস ধম্মো. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘যং তং অপুচ্ছিম্হ অকিত্তযী নো, অঞ্ঞং তং পুচ্ছাম তদিঙ্ঘ ব্রূহি;
কথং নু ধীরা ৰিতরন্তি ওঘং, জাতিং জরং সোকপরিদ্দৰঞ্চ;
তং মে মুনী সাধু ৰিযাকরোহি, তথা হি তে ৰিদিতো এস ধম্মো’’তি.
কিত্তযিস্সামি ¶ তে ধম্মং, [মেত্তগূতি ভগৰা]
দিট্ঠে ধম্মে অনীতিহং;
যং ৰিদিত্ৰা সতো চরং, তরে লোকে ৰিসত্তিকং.
কিত্তযিস্সামি তে ধম্মন্তি. ধম্মন্তি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং, চত্তারো সতিপট্ঠানে, চত্তারো সম্মপ্পধানে, চত্তারো ইদ্ধিপাদে ¶ , পঞ্চিন্দ্রিযানি, পঞ্চ বলানি, সত্ত বোজ্ঝঙ্গে, অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং, নিব্বানঞ্চ, নিব্বানগামিনিঞ্চ পটিপদং কিত্তযিস্সামি আচিক্খিস্সামি দেসেস্সামি পঞ্ঞপেস্সামি পট্ঠপেস্সামি ৰিৰরিস্সামি ৰিভজিস্সামি উত্তানীকরিস্সামি পকাসিস্সামীতি – কিত্তযিস্সামি তে ধম্মং. মেত্তগূতি ভগৰা তং ব্রাহ্মণং নামেন আলপতি.
দিট্ঠে ধম্মে অনীতিহন্তি. দিট্ঠে ধম্মেতি দিট্ঠে ধম্মে ঞাতে ধম্মে তুলিতে ধম্মে তীরিতে ধম্মে ৰিভূতে ধম্মে ৰিভাৰিতে ধম্মে সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চাতি…পে… যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্মন্তি দিট্ঠে ধম্মে ঞাতে ধম্মে তুলিতে ধম্মে তীরিতে ধম্মে ৰিভূতে ধম্মে ৰিভাৰিতে ধম্মেতি – এৰম্পি দিট্ঠে ধম্মে কথযিস্সামি. অথ ৰা, দুক্খে দিট্ঠে দুক্খং কথযিস্সামি, সমুদযে দিট্ঠে সমুদযং কথযিস্সামি, মগ্গে দিট্ঠে মগ্গং কথযিস্সামি, নিরোধে দিট্ঠে নিরোধং কথযিস্সামীতি – এৰম্পি দিট্ঠে ধম্মে কথযিস্সামি. অথ ৰা, দিট্ঠে ধম্মে সন্দিট্ঠিকং অকালিকং এহিপস্সিকং ওপনেয্যিকং পচ্চত্তং ৰেদিতব্বং ৰিঞ্ঞূহীতি – এৰম্পি দিট্ঠে ধম্মে কথযিস্সামীতি দিট্ঠে ধম্মে. অনীতিহন্তি ন ইতিহীতিহং ন ইতিকিরায ন পরম্পরায ন পিটকসম্পদায ন তক্কহেতু ন নযহেতু ন আকারপরিৰিতক্কেন ন দিট্ঠিনিজ্ঝানক্খন্তিযা, সামং সযমভিঞ্ঞাতং অত্তপচ্চক্খধম্মং, তং কথযিস্সামীতি – দিট্ঠে ধম্মে অনীতিহং.
যং ¶ ৰিদিত্ৰা সতো চরন্তি যং ৰিদিতং কত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ¶ ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা, ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি ৰিদিতং কত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা, ‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খা’’তি… ‘‘সব্বে ধম্মা অনত্তা’’তি…পে… ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি ৰিদিতং কত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা. সতোতি চতূহি কারণেহি সতো – কাযে কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰেন্তো সতো…পে… সো ৰুচ্চতি সতো. চরন্তি ¶ চরন্তো ৰিহরন্তো ইরিযন্তো ৰত্তেন্তো পালেন্তো যপেন্তো যাপেন্তোতি – যং ৰিদিত্ৰা সতো চরং.
তরে লোকে ৰিসত্তিকন্তি ৰিসত্তিকা ৰুচ্চতি তণ্হা. যো রাগো সারাগো…পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং. ৰিসত্তিকাতি কেনট্ঠেন ৰিসত্তিকা? ৰিসতাতি ৰিসত্তিকা, ৰিসালাতি ৰিসত্তিকা, ৰিসটাতি ৰিসত্তিকা, ৰিসমাতি ৰিসত্তিকা, ৰিসক্কতীতি ৰিসত্তিকা, ৰিসংহরতীতি ৰিসত্তিকা, ৰিসংৰাদিকাতি ৰিসত্তিকা, ৰিসমূলাতি ৰিসত্তিকা, ৰিসফলাতি ৰিসত্তিকা, ৰিসপরিভোগাতি ৰিসত্তিকা, ৰিসালা ৰা পন সা তণ্হা রূপে সদ্দে গন্ধে রসে ফোট্ঠব্বে কুলে গণে আৰাসে লাভে যসে পসংসায সুখে চীৰরে পিণ্ডপাতে সেনাসনে গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারে কামধাতুযা রূপধাতুযা অরূপধাতুযা কামভৰে রূপভৰে অরূপভৰে সঞ্ঞাভৰে অসঞ্ঞাভৰে নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাভৰে একৰোকারভৰে চতুৰোকারভৰে পঞ্চৰোকারভৰে অতীতে অনাগতে পচ্চুপ্পন্নে দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতব্বেসু ধম্মেসু ৰিসটা ৰিত্থতাতি ৰিসত্তিকা. লোকেতি অপাযলোকে মনুস্সলোকে দেৰলোকে খন্ধলোকে ধাতুলোকে আযতনলোকে. তরে লোকে ৰিসত্তিকন্তি ¶ লোকে ৰেসা ৰিসত্তিকা [যা সা লোকে ৰিসত্তিকা (স্যা.) কামসুত্তনিদ্দেসট্ঠকথা ওলোকেতব্বা], লোকে ৰেতং ৰিসত্তিকং সতো তরেয্য উত্তরেয্য পতরেয্য সমতিক্কমেয্য ৰীতিৰত্তেয্যাতি – তরে লোকে ৰিসত্তিকং. তেনাহ ভগৰা –
‘‘কিত্তযিস্সামি তে ধম্মং, [মেত্তগূতি ভগৰা]
দিট্ঠে ধম্মে অনীতিহং;
যং ৰিদিত্ৰা সতো চরং, তরে লোকে ৰিসত্তিক’’ন্তি.
তঞ্চাহং অভিনন্দামি, মহেসি ধম্মমুত্তমং;
যং ৰিদিত্ৰা সতো চরং, তরে লোকে ৰিসত্তিকং.
তঞ্চাহং অভিনন্দামীতি. তন্তি তুয্হং ৰচনং ব্যপ্পথং [ব্যপথং (স্যা. ক.)] দেসনং অনুসাসনং অনুসিট্ঠং [দেসনং অনুসন্ধি (স্যা.)]. নন্দামীতি ¶ অভিনন্দামি মোদামি অনুমোদামি ইচ্ছামি সাদিযামি যাচামি পত্থযামি পিহযামি অভিজপ্পামীতি – তঞ্চাহং অভিনন্দামি.
মহেসি ¶ ধম্মমুত্তমন্তি. মহেসীতি কিং মহেসি ভগৰা, মহন্তং সীলক্খন্ধং এসী গৰেসী [এসি গৰেসি (স্যা.) মহানি. ১৫০] পরিযেসীতি মহেসি, মহন্তং সমাধিক্খন্ধং…পে… মহন্তং পঞ্ঞাক্খন্ধং… মহন্তং ৰিমুত্তিক্খন্ধং… মহন্তং ৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধং এসী গৰেসী পরিযেসীতি মহেসি, মহতো তমোকাযস্স পদালনং এসী গৰেসী পরিযেসীতি মহেসি, মহতো ৰিপল্লাসস্স পভেদনং এসী গৰেসী পরিযেসীতি মহেসি, মহতো তণ্হাসল্লস্স অব্বহনং [অব্বূহনং (বহূসু), অব্বূহং (সী. অট্ঠ.)] এসী গৰেসী পরিযেসীতি মহেসি, মহতো ¶ দিট্ঠিসঙ্ঘাতস্স ৰিনিৰেঠনং এসী গৰেসী পরিযেসীতি মহেসি, মহতো মানধজস্স পপাতনং এসী গৰেসী পরিযেসীতি মহেসি, মহতো অভিসঙ্খারস্স ৰূপসমং এসী গৰেসী পরিযেসীতি মহেসি, মহতো ওঘস্স নিত্থরণং এসী গৰেসী পরিযেসীতি মহেসি, মহতো ভারস্স নিক্খেপনং এসী গৰেসী পরিযেসীতি মহেসি, মহতো সংসারৰট্টস্স উপচ্ছেদং এসী গৰেসী পরিযেসীতি মহেসি, মহতো সন্তাপস্স নিব্বাপনং এসী গৰেসী পরিযেসীতি মহেসি, মহতো পরিল়াহস্স পটিপ্পস্সদ্ধিং এসী গৰেসী পরিযেসীতি মহেসি, মহতো ধম্মধজস্স উস্সাপনং এসী গৰেসী পরিযেসীতি মহেসি, মহন্তে সতিপট্ঠানে…পে… মহন্তে সম্মপ্পধানে… মহন্তে ইদ্ধিপাদে… মহন্তানি ইন্দ্রিযানি… মহন্তানি বলানি… মহন্তে বোজ্ঝঙ্গে… মহন্তং অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং… মহন্তং পরমত্থং অমতং নিব্বানং এসী গৰেসী পরিযেসীতি মহেসি, মহেসক্খেহি সত্তেহি এসিতো গৰেসিতো পরিযেসিতো – ‘‘কহং বুদ্ধো, কহং ভগৰা, কহং দেৰদেৰো, কহং নরাসভো’’তি মহেসি. ধম্মমুত্তমন্তি ধম্মমুত্তংমং ৰুচ্চতি অমতং নিব্বানং. যো সো সব্বসঙ্খারসমথো সব্বূপধিপটিনিস্সগ্গো তণ্হক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বানং. উত্তমন্তি অগ্গং সেট্ঠং ৰিসেট্ঠং পামোক্খং উত্তমং পৰরং ধম্মন্তি – মহেসি ধম্মমুত্তমং.
যং ৰিদিত্ৰা সতো চরন্তি ৰিদিতং কত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা, ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি ৰিদিতং কত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা, ‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খা’’তি… ‘‘সব্বে ধম্মা অনত্তা’’তি…পে… ‘‘যং ¶ কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি ৰিদিতং কত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা. সতোতি চতূহি কারণেহি সতো – কাযে কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ¶ ভাৰেন্তো সতো, ৰেদনাসু…পে… চিত্তে… ধম্মেসু… ধম্মানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰেন্তো সতো… সো ৰুচ্চতি সতো. চরন্তি চরন্তো ৰিহরন্তো ইরিযন্তো ৰত্তেন্তো পালেন্তো যপেন্তো যাপেন্তোতি – যং ৰিদিত্ৰা সতো চরং.
তরে ¶ লোকে ৰিসত্তিকন্তি ৰিসত্তিকা ৰুচ্চতি তণ্হা. যো রাগো সারাগো…পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং. ৰিসত্তিকাতি কেনট্ঠেন ৰিসত্তিকা…পে… ৰিসটা ৰিত্থতাতি ৰিসত্তিকা. লোকেতি অপাযলোকে…পে… আযতনলোকে. তরে লোকে ৰিসত্তিকন্তি লোকে ৰেসা ৰিসত্তিকা, লোকে ৰেতং ৰিসত্তিকং সতো তরেয্য উত্তরেয্য পতরেয্য সমতিক্কমেয্য ৰীতিৰত্তেয্যাতি – তরে লোকে ৰিসত্তিকং. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘তঞ্চাহং অভিনন্দামি, মহেসি ধম্মমুত্তমং;
যং ৰিদিত্ৰা সতো চরং, তরে লোকে ৰিসত্তিক’’ন্তি.
যং কিঞ্চি সম্পজানাসি, [মেত্তগূতি ভগৰা]
উদ্ধং অধো তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝে;
এতেসু নন্দিঞ্চ নিৰেসনঞ্চ, পনুজ্জ ৰিঞ্ঞাণং ভৰে ন তিট্ঠে.
যং কিঞ্চি সম্পজানাসীতি যং কিঞ্চি পজানাসি আজানাসি ৰিজানাসি পটিৰিজানাসি পটিৰিজ্ঝসীতি – যং কিঞ্চি সম্পজানাসি. মেত্তগূতি ¶ ভগৰা তং ব্রাহ্মণং নামেন আলপতি. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি – মেত্তগূতি ভগৰা.
উদ্ধং অধো তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝেতি. উদ্ধন্তি অনাগতং [উদ্ধং ৰুচ্চতি অনাগতং (স্যা. ক.)]; অধোতি অতীতং; তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝেতি পচ্চুপ্পন্নং. উদ্ধন্তি দেৰলোকো; অধোতি নিরযলোকো; তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝেতি মনুস্সলোকো. অথ ৰা, উদ্ধন্তি কুসলা ধম্মা; অধোতি অকুসলা ধম্মা; তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝেতি অব্যাকতা ধম্মা. উদ্ধন্তি অরূপধাতু; অধোতি কামধাতু; তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝেতি রূপধাতু. উদ্ধন্তি সুখা ৰেদনা; অধোতি দুক্খা ৰেদনা; তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝেতি অদুক্খমসুখা ৰেদনা. উদ্ধন্তি উদ্ধং পাদতলা; অধোতি ¶ অধো কেসমত্থকা; তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝেতি ৰেমজ্ঝেতি – উদ্ধং অধো তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝে.
এতেসু নন্দিঞ্চ নিৰেসনঞ্চ, পনুজ্জ ৰিঞ্ঞাণং ভৰে ন তিট্ঠেতি এতেসূতি আচিক্খিতেসু দেসিতেসু পঞ্ঞপিতেসু পট্ঠপিতেসু ৰিৰরিতেসু ৰিভজিতেসু উত্তানীকতেসু পকাসিতেসু. নন্দী ৰুচ্চতি তণ্হা. যো রাগো সারাগো…পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং. নিৰেসনন্তি দ্ৰে নিৰেসনা – তণ্হানিৰেসনা চ দিট্ঠিনিৰেসনা চ. কতমা তণ্হা নিৰেসনা? যাৰতা তণ্হাসঙ্খাতেন ¶ …পে… অযং তণ্হানিৰেসনা. কতমা দিট্ঠিনিৰেসনা? ৰীসতিৰত্থুকা সক্কাযদিট্ঠি ¶ …পে… অযং দিট্ঠিনিৰেসনা.
পনুজ্জ ৰিঞ্ঞাণন্তি পুঞ্ঞাভিসঙ্খারসহগতং ৰিঞ্ঞাণং, অপুঞ্ঞাভিসঙ্খারসহগতং ৰিঞ্ঞাণং, আনেঞ্জাভিসঙ্খারসহগতং ৰিঞ্ঞাণং. এতেসু নন্দিঞ্চ নিৰেসনঞ্চ অভিসঙ্খারসহগতঞ্চ ৰিঞ্ঞাণং নুজ্জ পনুজ্জ নুদ পনুদ জহ পজহ ৰিনোদেহি ব্যন্তীকরোহি অনভাৰং গমেহীতি – এতেসু নন্দিঞ্চ নিৰেসনঞ্চ পনুজ্জ ৰিঞ্ঞাণং.
ভৰে ন তিট্ঠেতি. ভৰাতি দ্ৰে ভৰা – কম্মভৰো চ পটিসন্ধিকো চ পুনব্ভৰো. কতমো কম্মভৰো? পুঞ্ঞাভিসঙ্খারো অপুঞ্ঞাভিসঙ্খারো আনেঞ্জাভিসঙ্খারো – অযং কম্মভৰো. কতমো পটিসন্ধিকো পুনব্ভৰো? পটিসন্ধিকা রূপং ৰেদনা সঞ্ঞা সঙ্খারা ৰিঞ্ঞাণং – অযং পটিসন্ধিকো পুনব্ভৰো. ভৰে ন তিট্ঠেতি নন্দিঞ্চ নিৰেসনঞ্চ অভিসঙ্খারসহগতং ৰিঞ্ঞাণঞ্চ কম্মভৰঞ্চ পটিসন্ধিকঞ্চ পুনব্ভৰং পজহন্তো ৰিনোদেন্তো ব্যন্তীকরোন্তো অনভাৰং গমেন্তো কম্মভৰে ন তিট্ঠেয্য পটিসন্ধিকে পুনব্ভৰে ন তিট্ঠেয্য ন সন্তিট্ঠেয্যাতি – পনুজ্জ ৰিঞ্ঞাণং ভৰে ন তিট্ঠে. তেনাহ ভগৰা –
‘‘যং কিঞ্চি সম্পজানাসি, [মেত্তগূতি ভগৰা]
উদ্ধং অধো তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝে;
এতেসু নন্দিঞ্চ নিৰেসনঞ্চ, পনুজ্জ ৰিঞ্ঞাণং ভৰে ন তিট্ঠে’’তি.
এৰংৰিহারী সতো অপ্পমত্তো,
ভিক্খু ¶ চরং হিত্ৰা মমাযিতানি;
জাতিং জরং সোকপরিদ্দৰঞ্চ, ইধেৰ ৰিদ্ৰা পজহেয্য দুক্খং.
এৰংৰিহারী ¶ সতো অপ্পমত্তোতি. এৰংৰিহারীতি নন্দিঞ্চ নিৰেসনঞ্চ অভিসঙ্খারসহগতৰিঞ্ঞাণঞ্চ কম্মভৰঞ্চ পটিসন্ধিকঞ্চ পুনব্ভৰং পজহন্তো ৰিনোদেন্তো ব্যন্তীকরোন্তো অনভাৰং গমেন্তোতি – এৰংৰিহারী. সতোতি চতূহি কারণেহি সতো – কাযে কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰেন্তো…পে… সো ৰুচ্চতি সতো. অপ্পমত্তোতি সক্কচ্চকারী সাতচ্চকারী অট্ঠিতকারী অনোলীনৰুত্তী [অনোলীনৰুত্তিকো (ক.) মহানি. ১৪] অনিক্খিত্তচ্ছন্দো অনিক্খিত্তধুরো অপ্পমত্তো কুসলেসু ধম্মেসু – ‘‘কথাহং [কদাহং (স্যা.)] অপরিপূরং ৰা সীলক্খন্ধং পরিপূরেয্যং, পরিপূরং ৰা সীলক্খন্ধং তত্থ ¶ তত্থ পঞ্ঞায অনুগ্গণ্হেয্য’’ন্তি যো তত্থ ছন্দো চ ৰাযামো চ উস্সাহো চ উস্সোল়্হী চ অপ্পটিৰানী [অপ্পটিৰানি (ক.) মহানি. ১৪] চ সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ আতপ্পং পধানং অধিট্ঠানং অনুযোগো অপ্পমত্তো অপ্পমাদো কুসলেসু ধম্মেসু. ‘‘কথাহং অপরিপূরং ৰা সমাধিক্খন্ধং…পে… পঞ্ঞাক্খন্ধং… ৰিমুত্তিক্খন্ধং… ৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধং পরিপূরেয্যং পরিপূরং ৰা ৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধং তত্থ তত্থ পঞ্ঞায অনুগ্গণ্হেয্য’’ন্তি যো তত্থ ছন্দো চ ৰাযামো চ উস্সাহো চ উস্সোল়্হী চ অপ্পটিৰানী চ সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ আতপ্পং পধানং অধিট্ঠানং অনুযোগো অপ্পমত্তো অপ্পমাদো কুসলেসু ধম্মেসু. ‘‘কথাহং অপরিঞ্ঞাতং ৰা দুক্খং পরিজানেয্যং, অপ্পহীনে ৰা কিলেসে পজহেয্যং ¶ , অভাৰিতং ৰা মগ্গং ভাৰেয্যং, অসচ্ছিকতং ৰা নিরোধং সচ্ছিকরেয্য’’ন্তি যো তত্থ ছন্দো চ ৰাযামো চ উস্সাহো চ উস্সোল়্হী চ অপ্পটিৰানী চ সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ আতপ্পং পধানং অধিট্ঠানং অনুযোগো অপ্পমত্তো অপ্পমাদো কুসলেসু ধম্মেসূতি – এৰংৰিহারী সতো অপ্পমত্তো.
ভিক্খু চরং হিত্ৰা মমাযিতানীতি. ভিক্খূতি পুথুজ্জনকল্যাণকো [কল্যাণপুথুজ্জনো (স্যা.), এৰমীদিসেসু ঠানেসু] ৰা ভিক্খু সেক্খো ৰা ভিক্খু. চরন্তি চরন্তো ৰিহরন্তো ইরিযন্তো ৰত্তেন্তো পালেন্তো যপেন্তো যাপেন্তো. মমত্তাতি দ্ৰে মমত্তা – তণ্হামমত্তঞ্চ দিট্ঠিমমত্তঞ্চ…পে… ইদং তণ্হামমত্তং…পে… ইদং দিট্ঠিমমত্তং… তণ্হামমত্তং পহায দিট্ঠিমমত্তং পটিনিস্সজ্জিত্ৰা মমত্তে জহিত্ৰা চজিত্ৰা পজহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তীকরিত্ৰা অনভাৰং গমেত্ৰাতি – ভিক্খু চরং হিত্ৰা মমাযিতানি.
জাতিং ¶ জরং সোকপরিদ্দৰঞ্চ, ইধেৰ ৰিদ্ৰা পজহেয্য দুক্খন্তি. জাতীতি যা তেসং তেসং সত্তানং…পে… ¶ জরন্তি যা তেসং তেসং সত্তানং…পে… সোকোতি ঞাতিব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স…পে… পরিদেৰোতি ঞাতিব্যসনেন ৰা ফুট্ঠস্স…পে… ইধাতি ইমিস্সা দিট্ঠিযা…পে… ইমস্মিং মনুস্সলোকে. ৰিদ্ৰাতি ৰিজ্জাগতো ঞাণী ৰিভাৰী মেধাৰী. দুক্খন্তি জাতিদুক্খং…পে… দোমনস্সুপাযাসদুক্খং. জাতিং জরং সোকপরিদ্দৰঞ্চ, ইধেৰ ৰিদ্ৰা পজহেয্য দুক্খন্তি ৰিজ্জাগতো ঞাণী ৰিভাৰী মেধাৰী ইধেৰ জাতিঞ্চ জরঞ্চ সোকপরিদ্দৰঞ্চ দুক্খঞ্চ পজহেয্য ৰিনোদেয্য ব্যন্তীকরেয্য অনভাৰং গমেয্যাতি – জাতিং জরং সোকপরিদ্দৰঞ্চ, ইধেৰ ৰিদ্ৰা পজহেয্য দুক্খং. তেনাহ ভগৰা –
‘‘এৰংৰিহারী সতো অপ্পমত্তো, ভিক্খু চরং হিত্ৰা মমাযিতানি;
জাতিং জরং সোকপরিদ্দৰঞ্চ, ইধেৰ ৰিদ্ৰা পজহেয্য দুক্খ’’ন্তি.
এতাভিনন্দামি ¶ ¶ ৰচো মহেসিনো, সুকিত্তিতং গোতমনূপধীকং;
অদ্ধা হি ভগৰা পহাসি দুক্খং, তথা হি তে ৰিদিতো এস ধম্মো.
এতাভিনন্দামি ৰচো মহেসিনোতি. এতন্তি তুয্হং ৰচনং ব্যপ্পথং দেসনং অনুসাসনং অনুসিট্ঠং নন্দামি অভিনন্দামি মোদামি অনুমোদামি ইচ্ছামি সাদিযামি পত্থযামি পিহযামি অভিজপ্পামি. মহেসিনোতি কিং মহেসি ভগৰা? মহন্তং সীলক্খন্ধং এসী গৰেসী পরিযেসীতি মহেসি…পে… কহং নরাসভোতি মহেসীতি – এতাভিনন্দামি ৰচো মহেসিনো.
সুকিত্তিতং গোতমনূপধীকন্তি. সুকিত্তিতন্তি সুকিত্তিতং সুআচিক্খিতং সুদেসিতং সুপঞ্ঞপিতং সুপট্ঠপিতং সুৰিৰরিতং সুৰিভজিতং সুউত্তানীকতং সুপকাসিতন্তি – সুকিত্তিতং. গোতমনূপধীকন্তি উপধী ৰুচ্চন্তি কিলেসা চ খন্ধা চ অভিসঙ্খারা চ. উপধিপ্পহানং উপধিৰূপসমং উপধিপটিনিস্সগ্গং উপধিপটিপস্সদ্ধং অমতং নিব্বানন্তি – সুকিত্তিতং গোতমনূপধীকং.
অদ্ধা ¶ হি ভগৰা পহাসি দুক্খন্তি. অদ্ধাতি একংসৰচনং নিস্সংসযৰচনং নিক্কঙ্খাৰচনং অদ্ৰেজ্ঝৰচনং অদ্ৰেল়্হকৰচনং নিরোধৰচনং অপ্পণকৰচনং অৰত্থাপনৰচনমেতং – অদ্ধাতি. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি. পহাসি ¶ দুক্খন্তি জাতিদুক্খং জরাদুক্খং ব্যাধিদুক্খং মরণদুক্খং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসদুক্খং পহাসি পজহি ৰিনোদেসি ব্যন্তীকরোসি অনভাৰং গমেসীতি – অদ্ধা হি ভগৰা পহাসি দুক্খং.
তথা হি তে ৰিদিতো এস ধম্মোতি তথা হি তে ৰিদিতো তুলিতো তীরিতো ৰিভূতো ৰিভাৰিতো এস ধম্মোতি – তথা হি তে ৰিদিতো এস ধম্মো. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘এতাভিনন্দামি ৰচো মহেসিনো, সুকিত্তিতং গোতমনূপধীকং;
অদ্ধা হি ভগৰা পহাসি দুক্খং, তথা হি তে ৰিদিতো এস ধম্মো’’তি.
তে চাপি নূনপ্পজহেয্যু দুক্খং, যে ত্ৰং মুনী অট্ঠিতং ওৰদেয্য;
তং তং নমস্সামি সমেচ্চ নাগ, অপ্পেৰ মং ভগৰা অট্ঠিতং ওৰদেয্য.
তে ¶ চাপি নূনপ্পজহেয্যু দুক্খন্তি. তে চাপীতি খত্তিযা চ ব্রাহ্মণা চ ৰেস্সা চ সুদ্দা চ গহট্ঠা চ পব্বজিতা চ দেৰা চ মনুস্সা চ. পজহেয্যু দুক্খন্তি জাতিদুক্খং জরাদুক্খং ব্যাধিদুক্খং মরণদুক্খং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসদুক্খং পজহেয্যুং ৰিনোদেয্যুং ব্যন্তীকরেয্যুং অনভাৰং গমেয্যুন্তি – তে চাপি নূনপ্পজহেয্যু দুক্খং.
যে ¶ ত্ৰং মুনী অট্ঠিতং ওৰদেয্যাতি. যেতি খত্তিযে চ ব্রাহ্মণে চ ৰেস্সে চ সুদ্দে চ গহট্ঠে চ পব্বজিতে চ দেৰে চ মনুস্সে চ. ত্ৰন্তি ভগৰন্তং ভণতি. মুনীতি মোনং ৰুচ্চতি ঞাণং…পে… সঙ্গজালমতিচ্চ সো মুনি. অট্ঠিতং ওৰদেয্যাতি অট্ঠিতং ওৰদেয্য সক্কচ্চং ওৰদেয্য অভিণ্হং ওৰদেয্য পুনপ্পুনং ওৰদেয্য অনুসাসেয্যাতি – যে ত্ৰং মুনী অট্ঠিতং ওৰদেয্য.
তং তং নমস্সামি সমেচ্চ নাগাতি. তন্তি ভগৰন্তং ভণতি. নমস্সামীতি কাযেন ৰা নমস্সামি, ৰাচায ৰা নমস্সামি, চিত্তেন ৰা নমস্সামি, অন্ৰত্থপটিপত্তিযা ¶ ৰা নমস্সামি, ধম্মানুধম্মপটিপত্তিযা ৰা নমস্সামি, সক্করোমি গরুং করোমি [গরুকরোমি (স্যা.)] মানেমি পূজেমি. সমেচ্চাতি সমেচ্চ অভিসমেচ্চ সমাগন্ত্ৰা অভিসমাগন্ত্ৰা সম্মুখা তং নমস্সামি. নাগাতি নাগো চ ভগৰা আগুং ন করোতীতি – নাগো, ন গচ্ছতীতি – নাগো, ন আগচ্ছতীতি – নাগো. কথং ভগৰা আগুং ন করোতীতি – নাগো? আগু ৰুচ্চতি পাপকা অকুসলা ধম্মা সংকিলেসিকা পোনোভৰিকা সদরা দুক্খৰিপাকা আযতিং জাতিজরামরণিযা.
আগুং ন করোতি কিঞ্চি লোকে, [সভিযাতি ভগৰা]
সব্বসংযোগে [সব্বযোগে (ক.), সু. নি. ৫২৭] ৰিসজ্জ বন্ধনানি;
সব্বত্থ ন সজ্জতী ৰিমুত্তো, নাগো তাদি পৰুচ্চতে তথত্তাতি.
এৰং ¶ ভগৰা আগুং ন করোতীতি – নাগো.
কথং ভগৰা ন গচ্ছতীতি – নাগো. ভগৰা ন ছন্দাগতিং গচ্ছতি, ন দোসাগতিং গচ্ছতি, ন মোহাগতিং গচ্ছতি, ন ভযাগতিং গচ্ছতি, ন রাগৰসেন গচ্ছতি, ন দোসৰসেন গচ্ছতি, ন মোহৰসেন গচ্ছতি, ন মানৰসেন গচ্ছতি, ন দিট্ঠিৰসেন গচ্ছতি, ন উদ্ধচ্চৰসেন গচ্ছতি, ন ৰিচিকিচ্ছাৰসেন গচ্ছতি, ন অনুসযৰসেন গচ্ছতি, ন ৰগ্গেহি ধম্মেহি যাযতি নীযতি [নিয্যতি (স্যা. ক.)] ৰুয্হতি সংহরীযতি. এৰং ভগৰা ন গচ্ছতীতি – নাগো.
কথং ¶ ভগৰা ন আগচ্ছতীতি – নাগো. সোতাপত্তিমগ্গেন যে কিলেসা পহীনা তে কিলেসে ন পুনেতি ন পচ্চেতি ন পচ্চাগচ্ছতি. সকদাগামিমগ্গেন…পে… অনাগামিমগ্গেন… অরহত্তমগ্গেন যে কিলেসা পহীনা তে কিলেসে ন পুনেতি ন পচ্চেতি ন পচ্চাগচ্ছতি. এৰং ভগৰা ন আগচ্ছতীতি নাগোতি – তং তং নমস্সামি সমেচ্চ নাগ.
অপ্পেৰ মং ভগৰা অট্ঠিতং ওৰদেয্যাতি অপ্পেৰ মং ভগৰা অট্ঠিতং ওৰদেয্য সক্কচ্চং ওৰদেয্য অভিণ্হং ওৰদেয্য পুনপ্পুনং ওৰদেয্য অনুসাসেয্যাতি – অপ্পেৰ মং ভগৰা অট্ঠিতং ওৰদেয্য. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘তে ¶ চাপি নূনপ্পজহেয্যু দুক্খং, যে ত্ৰং মুনী অট্ঠিতং ওৰদেয্য;
তং তং নমস্সামি সমেচ্চ নাগ, অপ্পেৰ ¶ মং ভগৰা অট্ঠিতং ওৰদেয্যা’’তি.
যং ব্রাহ্মণং ৰেদগুমাভিজঞ্ঞা, অকিঞ্চনং কামভৰে অসত্তং;
অদ্ধা হি সো ওঘমিমং অতারি, তিণ্ণো চ পারং অখিলো অকঙ্খো.
যং ব্রাহ্মণং ৰেদগুমাভিজঞ্ঞাতি. ব্রাহ্মণোতি সত্তন্নং ধম্মানং বাহিতত্তা ব্রাহ্মণো. সক্কাযদিট্ঠি বাহিতা হোতি, ৰিচিকিচ্ছা বাহিতা হোতি, সীলব্বতপরামাসো বাহিতো হোতি, রাগো বাহিতো হোতি, দোসো বাহিতো হোতি, মোহো বাহিতো হোতি, মানো বাহিতো হোতি. বাহিতাস্স হোন্তি পাপকা অকুসলা ধম্মা সংকিলেসিকা পোনোভৰিকা সদরা দুক্খৰিপাকা আযতিং জাতিজরামরণিযা.
বাহিত্ৰা সব্বপাপকানি, [সভিযাতি ভগৰা]
ৰিমলো সাধুসমাহিতো ঠিতত্তো;
সংসারমতিচ্চ কেৰলী সো, অসিতো [অনিস্সিতো (স্যা.) সু. নি. ৫২৪] তাদি পৰুচ্চতে স ব্রহ্মা.
ৰেদগূতি ৰেদো ৰুচ্চতি চতূসু মগ্গেসু ঞাণং…পে… সব্বং ৰেদমতিচ্চ ৰেদগূ সোতি. অভিজঞ্ঞাতি অভিজানেয্য আজানেয্য ৰিজানেয্য পটিৰিজানেয্য পটিৰিজ্ঝেয্যাতি – যং ব্রাহ্মণং ৰেদগুমাভিজঞ্ঞা.
অকিঞ্চনং ¶ কামভৰে অসত্তন্তি. অকিঞ্চনন্তি রাগকিঞ্চনং দোসকিঞ্চনং মোহকিঞ্চনং মানকিঞ্চনং ¶ দিট্ঠিকিঞ্চনং কিলেসকিঞ্চনং দুচ্চরিতকিঞ্চনং, যস্সেতে কিঞ্চনা পহীনা সমুচ্ছিন্না ৰূপসন্তা পটিপস্সদ্ধা অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢা, সো ৰুচ্চতি অকিঞ্চনো. কামাতি উদ্দানতো দ্ৰে কামা – ৰত্থুকামা চ কিলেসকামা চ…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি ৰত্থুকামা…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি কিলেসকামা. ভৰাতি দ্ৰে ভৰা – কম্মভৰো চ পটিসন্ধিকো চ পুনব্ভৰো ¶ …পে… অযং পটিসন্ধিকো পুনব্ভৰো. অকিঞ্চনং কামভৰে অসত্তন্তি অকিঞ্চনং পুগ্গলং কামভৰে চ অসত্তং অলগ্গং অলগ্গিতং অপলিবুদ্ধং নিক্খন্তং নিস্সটং ৰিপ্পমুত্তং ৰিসঞ্ঞুত্তং ৰিমরিযাদিকতেন চেতসা ৰিহরন্তন্তি – অকিঞ্চনং কামভৰে অসত্তং.
অদ্ধা হি সো ওঘমিমং অতারীতি. অদ্ধাতি একংসৰচনং…পে… অৰত্থাপনৰচনমেতং – অদ্ধাতি. ওঘন্তি কামোঘং ভৰোঘং দিট্ঠোঘং অৰিজ্জোঘং. অতারীতি উত্তরি পতরি সমতিক্কমি ৰীতিৰত্তযীতি – অদ্ধা হি সো ওঘমিমং অতারি.
তিণ্ণো চ পারং অখিলো অকঙ্খোতি. তিণ্ণোতি কামোঘং তিণ্ণো, ভৰোঘং তিণ্ণো, দিট্ঠোঘং তিণ্ণো, অৰিজ্জোঘং তিণ্ণো, সংসারপথং তিণ্ণো উত্তিণ্ণো নিত্থিণ্ণো [নিত্তিণ্ণো (স্যা.)] অতিক্কন্তো সমতিক্কন্তো ৰীতিৰত্তো. সো ৰুত্থৰাসো [ৰুট্ঠৰাসো (স্যা.) মহানি. ৬] চিণ্ণচরণো গতদ্ধো গতদিসো গতকোটিকো পালিতব্রহ্মচরিযো উত্তমদিট্ঠিপ্পত্তো ভাৰিতমগ্গো, পহীনকিলেসো পটিৰিদ্ধাকুপ্পো সচ্ছিকতনিরোধো ¶ . দুক্খং তস্স পরিঞ্ঞাতং, সমুদযো পহীনো, মগ্গো ভাৰিতো, নিরোধো সচ্ছিকতো, অভিঞ্ঞেয্যং অভিঞ্ঞাতং, পরিঞ্ঞেয্যং পরিঞ্ঞাতং, পহাতব্বং পহীনং, ভাৰেতব্বং ভাৰিতং, সচ্ছিকাতব্বং সচ্ছিকতং. সো উক্খিত্তপলিঘো সংকিণ্ণপরিক্খো অব্বুল়্হেসিকো নিরগ্গল়ো অরিযো পন্নদ্ধজো পন্নভারো ৰিসঞ্ঞুত্তো পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনো ছল়ঙ্গসমন্নাগতো একারক্খো চতুরাপস্সেনো পনুণ্ণপচ্চেকসচ্চো [পণুন্নপচ্চেকসচ্চো (ক.)] সমৰযসট্ঠেসনো অনাৰিলসঙ্কপ্পো পস্সদ্ধকাযসঙ্খারো সুৰিমুত্তচিত্তো সুৰিমুত্তপঞ্ঞো কেৰলী ৰুসিতৰা উত্তমপুরিসো পরমপুরিসো পরমপত্তিপ্পত্তো. সো নেৰ আচিনাতি ন অপচিনাতি, অপচিনিত্ৰা ঠিতো. নেৰ পজহতি ন উপাদিযতি, পজহিত্ৰা ঠিতো. নেৰ ৰিসিনেতি ন উস্সিনেতি, ৰিসিনেত্ৰা ঠিতো. নেৰ ৰিধূপেতি ন সন্ধূপেতি, ৰিধূপেত্ৰা ঠিতো. অসেক্খেন সীলক্খন্ধেন সমন্নাগতত্তা ঠিতো. অসেক্খেন সমাধিক্খন্ধেন…পে… পঞ্ঞাক্খন্ধেন… ৰিমুত্তিক্খন্ধেন… ৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধেন সমন্নাগতত্তা ঠিতো. সচ্চং সম্পটিপাদযিত্ৰা [পটিপাদযিত্ৰা (স্যা.)] ঠিতো. এজং সমতিক্কমিত্ৰা ঠিতো. কিলেসগ্গিং পরিযাদিযিত্ৰা ঠিতো. অপরিগমনতায ঠিতো. কথং [কটং (স্যা.) কামসুত্তনিদ্দেসট্ঠকথা ওলোকেতব্বা] সমাদায ঠিতো? ৰিমুত্তিপটিসেৰনতায ঠিতো ¶ . মেত্তায পারিসুদ্ধিযা ঠিতো. করুণায ¶ …পে… মুদিতায… উপেক্খায পারিসুদ্ধিযা ঠিতো. অচ্চন্তপারিসুদ্ধিযা ঠিতো. অতম্মযতায [অকম্মঞ্ঞতায (স্যা.)] পারিসুদ্ধিযা ঠিতো. ৰিমুত্তত্তা ঠিতো. সন্তুস্সিতত্তা ঠিতো. খন্ধপরিযন্তে ঠিতো. ধাতুপরিযন্তে ঠিতো. আযতনপরিযন্তে ঠিতো. গতিপরিযন্তে ¶ ঠিতো. উপপত্তিপরিযন্তে ঠিতো. পটিসন্ধিপরিযন্তে ঠিতো. ভৰপরিযন্তে ঠিতো. সংসারপরিযন্তে ঠিতো. ৰট্টপরিযন্তে ঠিতো. অন্তিমভৰে ঠিতো. অন্তিমে সমুস্সযে ঠিতো. অন্তিমদেহধরো অরহা.
তস্সাযং পচ্ছিমকো ভৰো, চরিমোযং সমুস্সযো;
জাতিমরণসংসারো, নত্থি তস্স পুনব্ভৰোতি.
তিণ্ণো চ পারন্তি পারং ৰুচ্চতি অমতং নিব্বানং. যো সো সব্বসঙ্খারসমথো সব্বূপধিপটিনিস্সগ্গো তণ্হক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বানং. সো পারগতো পারপ্পত্তো অন্তগতো অন্তপ্পত্তো কোটিগতো কোটিপ্পত্তো পরিযন্তগতো পরিযন্তপ্পত্তো ৰোসানগতো ৰোসানপ্পত্তো তাণগতো তাণপ্পত্তো লেণগতো লেণপ্পত্তো সরণগতো সরণপ্পত্তো অভযগতো অভযপ্পত্তো অচ্চুতগতো অচ্চুতপ্পত্তো অমতগতো অমতপ্পত্তো নিব্বানগতো নিব্বানপ্পত্তো. সো ৰুত্তৰাসো চিণ্ণচরণো…পে… জাতিমরণসংসারো, নত্থি তস্স পুনব্ভৰোতি – তিণ্ণো চ পারং.
অখিলোতি রাগো খিলো, দোসো খিলো, মোহো খিলো, কোধো খিলো, উপনাহো খিলো…পে… সব্বাকুসলাভিসঙ্খারা খিলা. যস্সেতে খিলা পহীনা সমুচ্ছিন্না ৰূপসন্তা পটিপস্সদ্ধা অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢা সো ৰুচ্চতি অখিলো. অকঙ্খোতি দুক্খে কঙ্খা, দুক্খসমুদযে কঙ্খা, দুক্খনিরোধে কঙ্খা, দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায কঙ্খা, পুব্বন্তে কঙ্খা, অপরন্তে কঙ্খা, পুব্বন্তাপরন্তে কঙ্খা, ইদপ্পচ্চযতাপটিচ্চসমুপ্পন্নেসু ¶ ধম্মেসু কঙ্খা, যা এৰরূপা কঙ্খা কঙ্খাযনা কঙ্খাযিতত্তং ৰিমতি ৰিচিকিচ্ছা দ্ৰেল়্হকং দ্ৰেধাপথো সংসযো অনেকংসগ্গাহো আসপ্পনা পরিসপ্পনা অপরিযোগাহনা ছম্ভিতত্তং চিত্তস্স মনোৰিলেখো. যস্সেতে কঙ্খা পহীনা সমুচ্ছিন্না ৰূপসন্তা পটিপস্সদ্ধা অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢা সো ¶ ৰুচ্চতি অকঙ্খোতি – তিণ্ণো চ পারং অখিলো অকঙ্খো. তেনাহ ভগৰা –
‘‘যং ব্রাহ্মণং ৰেদগুমাভিজঞ্ঞা, অকিঞ্চনং কামভৰে অসত্তং;
অদ্ধা হি সো ওঘমিমং অতারি, তিণ্ণো চ পারং অখিলো অকঙ্খো’’তি.
ৰিদ্ৰা ¶ চ যো ৰেদগূ নরো ইধ, ভৰাভৰে সঙ্গমিমং ৰিসজ্জ;
সো ৰীততণ্হো অনীঘো নিরাসো, অতারি সো জাতিজরন্তি ব্রূমি.
ৰিদ্ৰা চ যো ৰেদগূ নরো ইধাতি. ৰিদ্ৰাতি ৰিজ্জাগতো ঞাণী ৰিভাৰী মেধাৰী. যোতি যো যাদিসো…পে… মনুস্সো ৰা. ৰেদগূতি ৰেদা ৰুচ্চন্তি চতূসু মগ্গেসু ঞাণং পঞ্ঞা পঞ্ঞিন্দ্রিযং পঞ্ঞাবলং ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো ৰীমংসা ৰিপস্সনা সম্মাদিট্ঠি [ঞাণং…পে… সব্বৰেদমতিচ্চ ৰেদগূ সোতি. (স্যা.) পস্স মহানি. ৮১]. তেহি ৰেদেহি জাতিজরামরণস্স অন্তগতো অন্তপ্পত্তো কোটিগতো কোটিপ্পত্তো পরিযন্তগতো পরিযন্তপ্পত্তো ৰোসানগতো ৰোসানপ্পত্তো তাণগতো তাণপ্পত্তো লেণগতো লেণপ্পত্তো সরণগতো সরণপ্পত্তো অভযগতো অভযপ্পত্তো অচ্চুতগতো অচ্চুতপ্পত্তো অমতগতো অমতপ্পত্তো নিব্বানগতো নিব্বানপ্পত্তো. ৰেদানং ৰা অন্তগতোতি ৰেদগূ, ৰেদেহি ৰা অন্তগতোতি ৰেদগূ, সত্তন্নং ৰা ধম্মানং ৰিদিতত্তা ৰেদগূ. সক্কাযদিট্ঠি ৰিদিতা হোতি, ৰিচিকিচ্ছা…পে… সীলব্বতপরামাসো… রাগো… দোসো… মোহো… মানো ৰিদিতো হোতি. ৰিদিতাস্স হোন্তি পাপকা অকুসলা ধম্মা সংকিলেসিকা পোনোভৰিকা সদরা দুক্খৰিপাকা আযতিং জাতিজরামরণিযা.
ৰেদানি ৰিচেয্য কেৰলানি, [সভিযাতি ভগৰা]
সমণানং যানীধত্থি ব্রাহ্মণানং;
সব্বৰেদনাসু ৰীতরাগো, সব্বং ৰেদমতিচ্চ ৰেদগূ সো.
নরোতি ¶ সত্তো নরো মানৰো পোসো পুগ্গলো জীৰো জাগু [জাতু (স্যা.)] জন্তু ইন্দগু [ইন্দগূ (স্যা.)] মনুজো. ইধাতি ইমিস্সা দিট্ঠিযা…পে… ইমস্মিং ¶ মনুস্সলোকেতি – ৰিদ্ৰা চ যো ৰেদগূ নরো ইধ.
ভৰাভৰে সঙ্গমিমং ৰিসজ্জাতি. ভৰাভৰেতি ভৰাভৰে কম্মভৰে পুনব্ভৰে কামভৰে, কম্মভৰে কামভৰে পুনব্ভৰে রূপভৰে, কম্মভৰে রূপভৰে পুনব্ভৰে অরূপভৰে, কম্মভৰে অরূপভৰে পুনব্ভৰে পুনপ্পুনভৰে, পুনপ্পুনগতিযা পুনপ্পুনউপপত্তিযা পুনপ্পুনপটিসন্ধিযা পুনপ্পুনঅত্তভাৰাভিনিব্বত্তিযা. সঙ্গাতি সত্ত সঙ্গা – রাগসঙ্গো, দোসসঙ্গো, মোহসঙ্গো, মানসঙ্গো, দিট্ঠিসঙ্গো, কিলেসসঙ্গো, দুচ্চরিতসঙ্গো. ৰিসজ্জাতি সঙ্গে ৰোসজ্জেত্ৰা ৰা ৰিসজ্জ. অথ ৰা, সঙ্গে বন্ধে ৰিবন্ধে আবন্ধে লগ্গে লগ্গিতে পলিবুদ্ধে বন্ধনে ফোটযিত্ৰা [মোচযিত্ৰা (স্যা.)] ৰা ৰিসজ্জ. যথা যানং ৰা ৰয্হং ৰা রথং ৰা সকটং ৰা সন্দমানিকং ৰা সজ্জং ৰিসজ্জং করোন্তি ৰিকোপেন্তি – এৰমেৰ তে সঙ্গে ৰোসজ্জেত্ৰা ৰা ৰিসজ্জ. অথ ৰা, সঙ্গে বন্ধে ৰিবন্ধে ¶ আবন্ধে লগ্গে লগ্গিতে পলিবুদ্ধে বন্ধনে ফোটযিত্ৰা ৰা ৰিসজ্জাতি – ভৰাভৰে সঙ্গমিমং ৰিসজ্জ.
সো ৰীততণ্হো অনীঘো নিরাসো, অতারি সো জাতিজরন্তি ব্রূমীতি. তণ্হাতি রূপতণ্হা…পে… ধম্মতণ্হা… যস্সেসা তণ্হা পহীনা সমুচ্ছিন্না ৰূপসন্তা পটিপস্সদ্ধা অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢা, সো ৰুচ্চতি ৰীততণ্হো ৰিগততণ্হো চত্ততণ্হো ৰন্ততণ্হো মুত্ততণ্হো পহীনতণ্হো পটিনিস্সট্ঠতণ্হো ¶ ৰীতরাগো চত্তরাগো পহীনরাগো পটিনিস্সট্ঠরাগো নিচ্ছাতো নিব্বুতো সীতিভূতো সুখপ্পটিসংৰেদী ব্রহ্মভূতেন অত্তনা ৰিহরতীতি – সো ৰীততণ্হো. অনীঘোতি রাগো নীঘো, দোসো নীঘো, মোহো নীঘো, কোধো নীঘো, উপনাহো নীঘো…পে… সব্বাকুসলাভিসঙ্খারা নীঘা. যস্সেতে নীঘা পহীনা সমুচ্ছিন্না ৰূপসন্তা পটিপস্সদ্ধা অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢা, সো ৰুচ্চতি অনীঘো. নিরাসোতি আসা ৰুচ্চতি তণ্হা. যো রাগো সারাগো…পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং. যস্সেসা আসা তণ্হা পহীনা সমুচ্ছিন্না ৰূপসন্তা পটিপস্সদ্ধা অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢা, সো ৰুচ্চতি নিরাসো. জাতীতি যা তেসং তেসং সত্তানং…পে… আযতনানং পটিলাভো. জরাতি যা তেসং তেসং সত্তানং ¶ …পে… ইন্দ্রিযানং পরিপাকো. অযং ৰুচ্চতি জরা. সো ৰীততণ্হো অনীঘো নিরাসো, অতারি সো জাতিজরন্তি ব্রূমীতি যো সো ৰীততণ্হো অনীঘো চ নিরাসো চ, সো খো জাতিজরামরণং অতরি উত্তরি পতরি সমতিক্কমি ৰীতিৰত্তযীতি ব্রূমি আচিক্খামি ¶ দেসেমি পঞ্ঞপেমি পট্ঠপেমি ৰিৰরামি ৰিভজামি উত্তানীকরোমি পকাসেমীতি – সো ৰীততণ্হো অনীঘো নিরাসো, অতারি সো জাতিজরন্তি ব্রূমি. তেনাহ ভগৰা –
‘‘ৰিদ্ৰা চ যো ৰেদগূ নরো ইধ, ভৰাভৰে সঙ্গমিমং ৰিসজ্জ;
সো ৰীততণ্হো অনীঘো নিরাসো, অতারি সো জাতিজরন্তি ব্রূমী’’তি.
সহ গাথাপরিযোসানা…পে… সত্থা মে, ভন্তে ভগৰা, সাৰকোহমস্মীতি.
মেত্তগূমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো চতুত্থো.
৫. ধোতকমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো
পুচ্ছামি ¶ ¶ তং ভগৰা ব্রূহি মেতং, [ইচ্চাযস্মা ধোতকো]
ৰাচাভিকঙ্খামি মহেসি তুয্হং;
তৰ সুত্ৰান নিগ্ঘোসং, সিক্খে নিব্বানমত্তনো.
পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতন্তি. পুচ্ছামীতি তিস্সো পুচ্ছা – অদিট্ঠজোতনা পুচ্ছা, দিট্ঠসংসন্দনা পুচ্ছা, ৰিমতিচ্ছেদনা পুচ্ছা…পে… ইমা তিস্সো পুচ্ছা…পে… নিব্বানপুচ্ছা. পুচ্ছামি তন্তি পুচ্ছামি তং যাচামি তং অজ্ঝেসামি তং পসাদেমি তং, কথযস্সু মেতি – পুচ্ছামি তং. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি. ব্রূহি মেতন্তি ব্রূহি আচিক্খাহি দেসেহি পঞ্ঞপেহি পট্ঠপেহি ৰিৰরাহি ৰিভজাহি উত্তানীকরোহি পকাসেহীতি – পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতং.
ইচ্চাযস্মা ধোতকোতি. ইচ্চাতি পদসন্ধি…পে… আযস্মাতি পিযৰচনং গরুৰচনং সগারৰসপ্পতিস্সাধিৰচনমেতং আযস্মাতি. ধোতকোতি তস্স ¶ ব্রাহ্মণস্স নামং সঙ্খা সমঞ্ঞা পঞ্ঞত্তি ৰোহারো নামং নামকম্মং নামধেয্যং নিরুত্তি ব্যঞ্জনং অভিলাপোতি – ইচ্চাযস্মা ধোতকো.
ৰাচাভিকঙ্খামি মহেসি তুয্হন্তি তুয্হং ৰচনং ব্যপ্পথং দেসনং অনুসাসনং অনুসিট্ঠং কঙ্খামি অভিকঙ্খামি ইচ্ছামি সাদিযামি পত্থযামি পিহযামি অভিজপ্পামি. মহেসীতি কিং মহেসি ভগৰা? মহন্তং সীলক্খন্ধং ¶ এসী গৰেসী পরিযেসীতি মহেসি…পে… কহং নরাসভোতি মহেসীতি – ৰাচাভিকঙ্খামি মহেসি তুয্হং.
তৰ সুত্ৰান নিগ্ঘোসন্তি তুয্হং ৰচনং ব্যপ্পথং দেসনং অনুসাসনং অনুসিট্ঠং সুত্ৰা সুণিত্ৰা উগ্গহেত্ৰা উপধারযিত্ৰা উপলক্খযিত্ৰাতি – তৰ সুত্ৰান নিগ্ঘোসং.
সিক্খে নিব্বানমত্তনোতি. সিক্খাতি তিস্সো সিক্খা – অধিসীলসিক্খা, অধিচিত্তসিক্খা, অধিপঞ্ঞাসিক্খা…পে… অযং অধিপঞ্ঞাসিক্খা. নিব্বানমত্তনোতি অত্তনো রাগস্স নিব্বাপনায, দোসস্স নিব্বাপনায, মোহস্স নিব্বাপনায, কোধস্স নিব্বাপনায ¶ , উপনাহস্স নিব্বাপনায…পে… সব্বাকুসলাভিসঙ্খারানং সমায উপসমায ৰূপসমায নিব্বাপনায পটিনিস্সগ্গায পটিপস্সদ্ধিযা অধিসীলম্পি সিক্খেয্য, অধিচিত্তম্পি সিক্খেয্য, অধিপঞ্ঞম্পি সিক্খেয্য. ইমা তিস্সো সিক্খাযো আৰজ্জন্তো সিক্খেয্য, জানন্তো সিক্খেয্য, পস্সন্তো সিক্খেয্য, পচ্চৰেক্খন্তো সিক্খেয্য, চিত্তং পদহন্তো সিক্খেয্য, সদ্ধায অধিমুচ্চন্তো সিক্খেয্য, ৰীরিযং পগ্গণ্হন্তো সিক্খেয্য, সতিং উপট্ঠপেন্তো সিক্খেয্য, চিত্তং সমাদহন্তো সিক্খেয্য, পঞ্ঞায পজানন্তো সিক্খেয্য, অভিঞ্ঞেয্যং অভিজানন্তো সিক্খেয্য, পরিঞ্ঞেয্যং পরিজানন্তো সিক্খেয্য, পহাতব্বং পজহন্তো সিক্খেয্য, ভাৰেতব্বং ভাৰেন্তো সিক্খেয্য, সচ্ছিকাতব্বং সচ্ছিকরোন্তো সিক্খেয্য, আচরেয্য সমাচরেয্য সমাদায ৰত্তেয্যাতি – সিক্খে নিব্বানমত্তনো. তেনাহ সো ¶ ব্রাহ্মণো –
‘‘পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতং, [ইচ্চাযস্মা ধোতকো]
ৰাচাভিকঙ্খামি মহেসি তুয্হং;
তৰ সুত্ৰান নিগ্ঘোসং, সিক্খে নিব্বানমত্তনো’’তি.
তেনহাতপ্পং ¶ করোহি, [ধোতকাতি ভগৰা]
ইধেৰ নিপকো সতো;
ইতো সুত্ৰান নিগ্ঘোসং, সিক্খে নিব্বানমত্তনো.
তেনহাতপ্পং করোহীতি আতপ্পং করোহি, উস্সাহং করোহি, উস্সোল়্হিং করোহি, থামং করোহি, ধিতিং করোহি, ৰীরিযং করোহি, ছন্দং জনেহি সঞ্জনেহি উপট্ঠপেহি সমুট্ঠপেহি নিব্বত্তেহি অভিনিব্বত্তেহীতি – তেনহাতপ্পং করোহি.
ধোতকাতি ভগৰা তং ব্রাহ্মণং নামেন আলপতি. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি – ধোতকাতি ভগৰা.
ইধেৰ নিপকো সতোতি. ইধাতি ইমিস্সা দিট্ঠিযা ইমিস্সা খন্তিযা ইমিস্সা রুচিযা ইমস্মিং আদাযে ইমস্মিং ধম্মে ইমস্মিং ৰিনযে ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ইমস্মিং পাৰচনে ইমস্মিং ব্রহ্মচরিযে ইমস্মিং সত্থুসাসনে ইমস্মিং অত্তভাৰে ইমস্মিং মনুস্সলোকে. নিপকোতি নিপকো পণ্ডিতো পঞ্ঞৰা বুদ্ধিমা ঞাণী ৰিভাৰী মেধাৰী. সতোতি ¶ চতূহি কারণেহি সতো – কাযে কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰেন্তো সতো…পে… সো ৰুচ্চতি সতোতি – ইধেৰ নিপকো সতো.
ইতো ¶ সুত্ৰান নিগ্ঘোসন্তি ইতো ময্হং ৰচনং ব্যপ্পথং দেসনং অনুসাসনং অনুসিট্ঠং সুত্ৰা সুণিত্ৰা উগ্গণ্হিত্ৰা উপধারযিত্ৰা উপলক্খযিত্ৰাতি – ইতো সুত্ৰান নিগ্ঘোসং.
সিক্খে নিব্বানমত্তনোতি. সিক্খাতি তিস্সো সিক্খা – অধিসীলসিক্খা, অধিচিত্তসিক্খা, অধিপঞ্ঞাসিক্খা…পে… অযং অধিপঞ্ঞাসিক্খা. নিব্বানমত্তনোতি অত্তনো রাগস্স নিব্বাপনায, দোসস্স নিব্বাপনায, মোহস্স নিব্বাপনায, কোধস্স নিব্বাপনায, উপনাহস্স নিব্বাপনায…পে… সব্বাকুসলাভিসঙ্খারানং সমায উপসমায ৰূপসমায নিব্বাপনায পটিনিস্সগ্গায পটিপস্সদ্ধিযা অধিসীলম্পি সিক্খেয্য, অধিচিত্তম্পি সিক্খেয্য, অধিপঞ্ঞম্পি সিক্খেয্য. ইমা তিস্সো সিক্খাযো আৰজ্জন্তো সিক্খেয্য, জানন্তো সিক্খেয্য…পে… সচ্ছিকাতব্বং সচ্ছিকরোন্তো সিক্খেয্য, আচরেয্য ¶ সমাচরেয্য সমাদায ৰত্তেয্যাতি – সিক্খে নিব্বানমত্তনো. তেনাহ ভগৰা –
‘‘তেনহাতপ্পং করোহি, [ধোতকাতি ভগৰা]
ইধেৰ নিপকো সতো;
ইতো সুত্ৰান নিগ্ঘোসং, সিক্খে নিব্বানমত্তনো’’তি.
পস্সামহং দেৰমনুস্সলোকে, অকিঞ্চনং ¶ ব্রাহ্মণমিরিযমানং;
তং তং নমস্সামি সমন্তচক্খু, পমুঞ্চ মং সক্ক কথংকথাহি.
পস্সামহং দেৰমনুস্সলোকেতি. দেৰাতি তযো দেৰা – সম্মুতিদেৰা, উপপত্তিদেৰা, ৰিসুদ্ধিদেৰা. কতমে সম্মুতিদেৰা? সম্মুতিদেৰা ৰুচ্চন্তি রাজানো চ রাজকুমারা চ দেৰিযো চ. ইমে ৰুচ্চন্তি সম্মুতিদেৰা. কতমে উপপত্তিদেৰা? উপপত্তিদেৰা ৰুচ্চন্তি চাতুমহারাজিকা দেৰা তাৰতিংসা দেৰা যামা দেৰা তুসিতা দেৰা নিম্মানরতী দেৰা পরনিম্মিতৰসৰত্তী দেৰা ব্রহ্মকাযিকা দেৰা যে চ দেৰা তদুত্তরি [তত্রুপরি (স্যা.)]. ইমে ৰুচ্চন্তি উপপত্তিদেৰা. কতমে ৰিসুদ্ধিদেৰা? ৰিসুদ্ধিদেৰা ৰুচ্চন্তি তথাগতসাৰকা অরহন্তো খীণাসৰা যে চ পচ্চেকবুদ্ধা. ইমে ৰুচ্চন্তি ৰিসুদ্ধিদেৰা. ভগৰা সম্মুতিদেৰানঞ্চ উপপত্তিদেৰানঞ্চ ৰিসুদ্ধিদেৰানঞ্চ দেৰো চ অতিদেৰো চ দেৰাতিদেৰো চ সীহসীহো নাগনাগো গণিগণী মুনিমুনী রাজরাজা. পস্সামহং দেৰমনুস্সলোকেতি মনুস্সলোকে দেৰং পস্সামি অতিদেৰং পস্সামি দেৰাতিদেৰং পস্সামি দক্খামি ওলোকেমি নিজ্ঝাযামি উপপরিক্খামীতি – পস্সামহং দেৰমনুস্সলোকে.
আকিঞ্চনং ¶ ব্রাহ্মণমিরিযমানন্তি. অকিঞ্চনন্তি রাগকিঞ্চনং দোসকিঞ্চনং মোহকিঞ্চনং মানকিঞ্চনং দিট্ঠিকিঞ্চনং কিলেসকিঞ্চনং দুচ্চরিতকিঞ্চনং, তে কিঞ্চনা বুদ্ধস্স ভগৰতো পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা, তস্মা ¶ বুদ্ধো অকিঞ্চনো. ব্রাহ্মণোতি ভগৰা সত্তন্নং ধম্মানং বাহিতত্তা ব্রাহ্মণো – সক্কাযদিট্ঠি বাহিতা হোতি, ৰিচিকিচ্ছা বাহিতা হোতি, সীলব্বতপরামাসো বাহিতো হোতি, রাগো বাহিতো হোতি, দোসো বাহিতো ¶ হোতি, মোহো বাহিতো হোতি, মানো বাহিতো হোতি, বাহিতাস্স হোন্তি পাপকা অকুসলা ধম্মা সংকিলেসিকা পোনোভৰিকা সদরা দুক্খৰিপাকা আযতিং জাতিজরামরণিযা.
বাহিত্ৰা সব্বপাপকানি, [সভিযাতি ভগৰা]
ৰিমলো সাধুসমাহিতো ঠিতত্তো;
সংসারমতিচ্চ কেৰলী সো, অসিতো তাদি পৰুচ্চতে স ব্রহ্মাতি.
ইরিযমানন্তি চরন্তং ৰিহরন্তং ইরিযন্তং ৰত্তেন্তং পালেন্তং যপেন্তং যাপেন্তন্তি – অকিঞ্চনং ব্রাহ্মণমিরিযমানং.
তং তং নমস্সামি সমন্তচক্খূতি. তন্তি ভগৰন্তং ভণতি. নমস্সামীতি কাযেন ৰা নমস্সামি, ৰাচায ৰা নমস্সামি, চিত্তেন ৰা নমস্সামি, অন্ৰত্থপটিপত্তিযা ৰা নমস্সামি, ধম্মানুধম্মপটিপত্তিযা ৰা নমস্সামি সক্করোমি গরুং করোমি মানেমি পূজেমি. সমন্তচক্খূতি সমন্তচক্খু ৰুচ্চতি সব্বঞ্ঞুতঞাণং. ভগৰা সব্বঞ্ঞুতঞাণেন উপেতো সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো সমুপপন্নো সমন্নাগতো.
‘‘ন তস্স অদ্দিট্ঠমিধত্থি [অদিট্ঠমিধত্থি (স্যা. ক.) মহানি. ১৫৬] কিঞ্চি, অথো ¶ অৰিঞ্ঞাতমজানিতব্বং;
সব্বং অভিঞ্ঞাসি যদত্থি নেয্যং, তথাগতো তেন সমন্তচক্খূ’’তি.
তং তং নমস্সামি সমন্তচক্খু.
পমুঞ্চ মং সক্ক কথংকথাহীতি. সক্কাতি সক্কো ভগৰা সক্যকুলা পব্বজিতোতিপি সক্কো. অথ ৰা, অড্ঢো [অদ্ধো (স্যা. ক.)] মহদ্ধনো ধনৰাতিপি সক্কো. তস্সিমানি ধনানি, সেয্যথিদং – সদ্ধাধনং সীলধনং হিরিধনং ওত্তপ্পধনং সুতধনং চাগধনং পঞ্ঞাধনং সতিপট্ঠানধনং সম্মপ্পধানধনং ¶ ইদ্ধিপাদধনং ইন্দ্রিযধনং বলধনং বোজ্ঝঙ্গধনং মগ্গধনং ফলধনং নিব্বানধনং. ইমেহি অনেকৰিধেহি ধনরতনেহি অড্ঢো মহদ্ধনো ধনৰাতিপি সক্কো. অথ ৰা, সক্কো পহু ৰিসৰী অলমত্তো সূরো ৰীরো ৰিক্কন্তো অভীরূ অচ্ছম্ভী অনুত্রাসী অপলাযী পহীনভযভেরৰো ৰিগতলোমহংসোতিপি সক্কো ¶ . কথংকথা ৰুচ্চতি ৰিচিকিচ্ছা. দুক্খে কঙ্খা, দুক্খসমুদযে কঙ্খা, দুক্খনিরোধে কঙ্খা, দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায কঙ্খা, পুব্বন্তে কঙ্খা, অপরন্তে কঙ্খা, পুব্বন্তাপরন্তে কঙ্খা, ইদপ্পচ্চযতাপটিচ্চসমুপ্পন্নেসু ধম্মেসু কঙ্খা. যা এৰরূপা কঙ্খা কঙ্খাযনা কঙ্খাযিতত্তং ৰিমতি ৰিচিকিচ্ছা দ্ৰেল়্হকং দ্ৰেধাপথো সংসযো অনেকংসগ্গাহো আসপ্পনা পরিসপ্পনা অপরিযোগাহনা ছম্ভিতত্তং চিত্তস্স মনোৰিলেখো. পমুঞ্চ মং সক্ক কথংকথাহীতি মুঞ্চ মং পমুঞ্চ মং মোচেহি মং পমোচেহি মং উদ্ধর মং সমুদ্ধর মং ¶ ৰুট্ঠাপেহি মং কথংকথাসল্লতোতি – পমুঞ্চ মং সক্ক কথংকথাহি. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘পস্সামহং দেৰমনুস্সলোকে, অকিঞ্চনং ব্রাহ্মণমিরিযমানং;
তং তং নমস্সামি সমন্তচক্খু, পমুঞ্চ মং সক্ক কথংকথাহী’’তি.
নাহং সহিস্সামি পমোচনায, কথংকথিং ধোতক কঞ্চি লোকে;
ধম্মঞ্চ সেট্ঠং আজানমানো, এৰং তুৰং ওঘমিমং তরেসি.
নাহং সহিস্সামি [সমীহামি (ক.)] পমোচনাযাতি নাহং তং সক্কোমি মুঞ্চিতুং পমুঞ্চিতুং মোচেতুং পমোচেতুং উদ্ধরিতুং সমুদ্ধরিতুং উট্ঠাপেতুং সমুট্ঠাপেতুং কথংকথাসল্লতোতি. এৰম্পি নাহং সহিস্সামি পমোচনায. অথ ৰা, ন ঈহামি ন সমীহামি ন উস্সহামি ন ৰাযমামি ন উস্সাহং করোমি ন উস্সোল়্হিং করোমি ন থামং করোমি ন ধিতিং করোমি ন ৰীরিযং করোমি ন ছন্দং জনেমি ন সঞ্জনেমি ন নিব্বত্তেমি ন অভিনিব্বত্তেমি অস্সদ্ধে পুগ্গলে অচ্ছন্দিকে কুসীতে হীনৰীরিযে অপ্পটিপজ্জমানে ধম্মদেসনাযাতি. এৰম্পি নাহং সহিস্সামি পমোচনায. অথ ৰা, নত্থঞ্ঞো কোচি মোচেতা. তে যদি মোচেয্যুং সকেন থামেন সকেন ¶ বলেন সকেন ৰীরিযেন সকেন পরক্কমেন সকেন পুরিসথামেন সকেন পুরিসবলেন সকেন পুরিসৰীরিযেন সকেন পুরিসপরক্কমেন অত্তনা সম্মাপটিপদং ¶ অনুলোমপটিপদং অপচ্চনীকপটিপদং অন্ৰত্থপটিপদং ধম্মানুধম্মপটিপদং পটিপজ্জমানা মোচেয্যুন্তি. এৰম্পি নাহং সহিস্সামি পমোচনায.
ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘সো ৰত, চুন্দ, অত্তনা পলিপপলিপন্নো পরং পলিপপলিপন্নং উদ্ধরিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. সো ৰত, চুন্দ, অত্তনা অদন্তো অৰিনীতো অপরিনিব্বুতো ¶ পরং দমেস্সতি ৰিনেস্সতি পরিনিব্বাপেস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতীতি. এৰম্পি নাহং সহিস্সামি পমোচনায.
ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –
‘‘অত্তনা হি [অত্তনাৰ (বহূসু) ধ. প. ১৬৫] কতং পাপং, অত্তনা সংকিলিস্সতি;
অত্তনা অকতং পাপং, অত্তনাৰ ৰিসুজ্ঝতি;
সুদ্ধি অসুদ্ধি পচ্চত্তং, নাঞ্ঞো অঞ্ঞং ৰিসোধযে’’তি.
এৰম্পি নাহং সহিস্সামি পমোচনায.
ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘এৰমেৰ খো, ব্রাহ্মণ, তিট্ঠতেৰ নিব্বানং তিট্ঠতি নিব্বানগামিমগ্গো তিট্ঠামহং সমাদপেতা, অথ চ পন মম সাৰকা মযা এৰং ওৰদিযমানা এৰং অনুসাসিযমানা অপ্পেকচ্চে অচ্চন্তনিট্ঠং নিব্বানং আরাধেন্তি একচ্চে নারাধেন্তীতি. এত্থ ক্যাহং, ব্রাহ্মণ করোমি? মগ্গক্খাযী, ব্রাহ্মণ, তথাগতো. মগ্গং বুদ্ধো আচিক্খতি. অত্তনা পটিপজ্জমানা মুচ্চেয্যুন্তি [মুঞ্চেয্যুন্তি (স্যা.)]. এৰম্পি নাহং সহিস্সামি পমোচনায’’.
কথংকথিং ¶ ধোতক কঞ্চি লোকেতি কথংকথিং পুগ্গলং সকঙ্খং সখিলং সদ্ৰেল়্হকং সৰিচিকিচ্ছং. কঞ্চীতি কঞ্চি খত্তিযং ৰা ব্রাহ্মণং ৰা ৰেস্সং ৰা সুদ্দং ৰা গহট্ঠং ৰা পব্বজিতং ৰা দেৰং ৰা মনুস্সং ৰা. লোকেতি অপাযলোকে…পে… আযতনলোকেতি – কথংকথিং ধোতক কঞ্চি লোকে.
ধম্মঞ্চ সেট্ঠং আজানমানোতি ধম্মং সেট্ঠং ৰুচ্চতি অমতং নিব্বানং. যো সো সব্বসঙ্খারসমথো সব্বূপধিপটিনিস্সগ্গো তণ্হক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বানং. সেট্ঠন্তি অগ্গং সেট্ঠং ৰিসেট্ঠং পামোক্খং উত্তমং পৰরং ধম্মং আজানমানো ৰিজানমানো পটিৰিজানমানো পটিৰিজ্ঝমানোতি – ধম্মঞ্চ সেট্ঠং আজানমানো.
এৰং ¶ তুৰং ওঘমিমং তরেসীতি এৰং কামোঘং ভৰোঘং দিট্ঠোঘং অৰিজ্জোঘং তরেয্যাসি উত্তরেয্যাসি পতরেয্যাসি সমতিক্কমেয্যাসি ৰীতিৰত্তেয্যাসীতি – এৰং তুৰং ওঘমিমং তরেসি. তেনাহ ভগৰা –
‘‘নাহং ¶ সহিস্সামি পমোচনায, কথংকথিং ধোতক কঞ্চি লোকে;
ধম্মঞ্চ সেট্ঠং আজানমানো, এৰং তুৰং ওঘমিমং তরেসী’’তি.
অনুসাস ব্রহ্মে করুণাযমানো, ৰিৰেকধম্মং যমহং ৰিজঞ্ঞং;
যথাহং ¶ আকাসোৰ [আকাসো চ (স্যা.)] অব্যাপজ্জমানো [অব্যাপজ্ঝমানো (স্যা.)], ইধেৰ সন্তো অসিতো চরেয্যং.
অনুসাস ব্রহ্মে করুণাযমানোতি অনুসাস ব্রহ্মে অনুগ্গণ্হ ব্রহ্মে অনুকম্প ব্রহ্মেতি – অনুসাস ব্রহ্মে. করুণাযমানোতি করুণাযমানো অনুদযমানো [অনুদ্দযমানো (বহূসু)] অনুরক্খমানো অনুগ্গণ্হমানো অনুকম্পমানোতি – অনুসাস ব্রহ্মে করুণাযমানো.
ৰিৰেকধম্মং যমহং ৰিজঞ্ঞন্তি ৰিৰেকধম্মং ৰুচ্চতি অমতং নিব্বানং. যো সো সব্বসঙ্খারসমথো সব্বূপধিপটিনিস্সগ্গো তণ্হক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বানং. যমহং ৰিজঞ্ঞন্তি যমহং জানেয্যং আজানেয্যং ৰিজানেয্যং পটিৰিজানেয্যং পটিৰিজ্ঝেয্যং অধিগচ্ছেয্যং ফস্সেয্যং সচ্ছিকরেয্যন্তি – ৰিৰেকধম্মং যমহং ৰিজঞ্ঞং.
যথাহং আকাসোৰ অব্যাপজ্জমানোতি যথা আকাসো ন পজ্জতি ন গণ্হতি [নত্থি… স্যা. … পোত্থকে] ন বজ্ঝতি ন পলিবজ্ঝতি, এৰং অপজ্জমানো অগণ্হমানো অবজ্ঝমানো অপলিবজ্ঝমানোতি – এৰম্পি আকাসোৰ অব্যাপজ্জমানো. যথা আকাসো ন রজ্জতি লাখায ৰা হলিদ্দিযা [হলিদ্দেন (স্যা.)] ৰা নীলিযা [নীলেন (স্যা.)] ৰা মঞ্জেট্ঠায ৰা এৰং অরজ্জমানো অদুস্সমানো অমুয্হমানো অকিলিস্সমানোতি [অকিলিযমানো (স্যা.)] – এৰম্পি আকাসোৰ অব্যাপজ্জমানো. যথা আকাসো ন ¶ কুপ্পতি ন ব্যাপজ্জতি ন পতিলীযতি [পতিট্ঠিযতি (ক.)] ন পটিহঞ্ঞতি, এৰং অকুপ্পমানো অব্যাপজ্জমানো অপ্পতিলীযমানো অপ্পটিহঞ্ঞমানো ¶ অপ্পটিহতমানোতি – এৰম্পি আকাসোৰ অব্যাপজ্জমানো.
ইধেৰ সন্তো অসিতো চরেয্যন্তি. ইধেৰ সন্তোতি ইধেৰ সন্তো ইধেৰ সমানো ইধেৰ নিসিন্নো সমানো ইমস্মিংযেৰ আসনে নিসিন্নো সমানো ইমিস্সাযেৰ পরিসায নিসিন্নো সমানোতি, এৰম্পি – ইধেৰ সন্তো. অথ ৰা, ইধেৰ সন্তো উপসন্তো ৰূপসন্তো নিব্বুতো পটিপ্পস্সদ্ধোতি, এৰম্পি – ইধেৰ সন্তো. অসিতোতি দ্ৰে নিস্সযা – তণ্হানিস্সযো চ দিট্ঠিনিস্সযো চ…পে… অযং তণ্হানিস্সযো…পে… অযং দিট্ঠিনিস্সযো… তণ্হানিস্সযং পহায দিট্ঠিনিস্সযং পটিনিস্সজ্জিত্ৰা চক্খুং অনিস্সিতো, সোতং অনিস্সিতো, ঘানং অনিস্সিতো, জিৰ্হং অনিস্সিতো, কাযং অনিস্সিতো, মনং অনিস্সিতো, রূপে… সদ্দে… গন্ধে ¶ … রসে… ফোট্ঠব্বে… ধম্মে… কুলং… গণং… আৰাসং… লাভং… যসং… পসংসং… সুখং… চীৰরং… পিণ্ডপাতং… সেনাসনং… গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং… কামধাতুং… রূপধাতুং… অরূপধাতুং… কামভৰং… রূপভৰং… অরূপভৰং… সঞ্ঞাভৰং… অসঞ্ঞাভৰং… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাভৰং… একৰোকারভৰং… চতুৰোকারভৰং… পঞ্চৰোকারভৰং… অতীতং… অনাগতং… পচ্চুপ্পন্নং… দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতব্বে [দিট্ঠং, সুতং, মুতং, ৰিঞ্ঞাতং, সব্বে. মহানি. ৪৬ পস্সিতব্বং] ধম্মে অসিতো অনিস্সিতো অনল্লীনো অনুপগতো অনজ্ঝোসিতো অনধিমুত্তো নিক্খন্তো নিস্সটো [নিস্সট্ঠো (স্যা.)] ৰিপ্পমুত্তো ৰিসংযুত্তো ৰিমরিযাদিকতেন চেতসা. চরেয্যন্তি চরেয্যং ৰিহরেয্যং ইরিযেয্যং ৰত্তেয্যং যপেয্যং যাপেয্যন্তি – ইধেৰ সন্তো অসিতো চরেয্যং. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘অনুসাস ¶ ব্রহ্মে করুণাযমানো, ৰিৰেকধম্মং যমহং ৰিজঞ্ঞং;
যথাহং আকাসোৰ অব্যাপজ্জমানো, ইধেৰ সন্তো অসিতো চরেয্য’’ন্তি.
কিত্তযিস্সামি তে সন্তিং, [ধোতকাতি ভগৰা]
দিট্ঠে ধম্মে অনীতিহং;
যং ৰিদিত্ৰা সতো চরং, তরে লোকে ৰিসত্তিকং.
কিত্তযিস্সামি ¶ তে সন্তিন্তি রাগস্স সন্তিং, দোসস্স সন্তিং, মোহস্স সন্তিং, কোধস্স সন্তিং, উপনাহস্স…পে… মক্খস্স… পল়াসস্স… ইস্সায… মচ্ছরিযস্স… মাযায… সাঠেয্যস্স… থম্ভস্স… সারম্ভস্স… মানস্স… অতিমানস্স… মদস্স… পমাদস্স… সব্বকিলেসানং… সব্বদুচ্চরিতানং… সব্বদরথানং… সব্বপরিল়াহানং… সব্বসন্তাপানং… সব্বাকুসলাভিসঙ্খারানং সন্তিং উপসন্তিং ৰূপসন্তিং নিব্বুতিং পটিপ্পস্সদ্ধিং কিত্তযিস্সামি পকিত্তযিস্সামি আচিক্খিস্সামি দেসেস্সামি পঞ্ঞপেস্সামি পট্ঠপেস্সামি ৰিৰরিস্সামি ৰিভজিস্সামি উত্তানীকরিস্সামি পকাসিস্সামীতি – কিত্তযিস্সামি তে সন্তিং.
ধোতকাতি ভগৰাতি. ধোতকাতি ভগৰা তং ব্রাহ্মণং নামেন আলপতি. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি – ধোতকাতি ভগৰা.
দিট্ঠে ধম্মে অনীতিহন্তি. দিট্ঠে ধম্মেতি দিট্ঠে ধম্মে ¶ ঞাতে ধম্মে তুলিতে ধম্মে তীরিতে ধম্মে ৰিভূতে ধম্মে ৰিভাৰিতে ধম্মে সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চাতি…পে… যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্মন্তি দিট্ঠে ধম্মে ঞাতে ধম্মে তুলিতে ধম্মে তীরিতে ধম্মে ৰিভাৰিতে ধম্মে ৰিভূতে ¶ ধম্মেতি, এৰম্পি – দিট্ঠে ধম্মে…পে…. অথ ৰা, দুক্খে দিট্ঠে দুক্খং কথযিস্সামি, সমুদযে দিট্ঠে সমুদযং কথযিস্সামি, মগ্গে দিট্ঠে মগ্গং কথযিস্সামি, নিরোধে দিট্ঠে নিরোধং কথযিস্সামীতি, এৰম্পি – দিট্ঠে ধম্মে…পে…. অথ ৰা, সন্দিট্ঠিকং অকালিকং এহিপস্সিকং ওপনেয্যিকং [ওপনযিকং (স্যা. ক.)] পচ্চত্তং ৰেদিতব্বং ৰিঞ্ঞূহীতি, এৰম্পি – দিট্ঠে ধম্মে. অনীতিহন্তি ন ইতিহীতিহং ন ইতিকিরায ন পরম্পরায ন পিটকসম্পদায ন তক্কহেতু ন নযহেতু ন আকারপরিৰিতক্কেন ন দিট্ঠিনিজ্ঝানক্খন্তিযা সামং সযমভিঞ্ঞাতং অত্তপচ্চক্খধম্মং, তং কথযিস্সামীতি – দিট্ঠে ধম্মে অনীতিহং.
যং ৰিদিত্ৰা সতো চরন্তি যং ৰিদিতং কত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা; ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি ৰিদিতং কত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা; ‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খা’’তি…পে… ‘‘সব্বে ধম্মা অনত্তা’’তি…পে… ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি ৰিদিতং কত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা ¶ . সতোতি চতূহি কারণেহি সতো – কাযে কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰেন্তো সতো…পে… সো ৰুচ্চতি সতো. চরন্তি চরন্তো ৰিহরন্তো ইরিযন্তো ৰত্তেন্তো পালেন্তো যপেন্তো যাপেন্তোতি – যং ৰিদিত্ৰা সতো চরং ¶ .
তরে লোকে ৰিসত্তিকন্তি ৰিসত্তিকা ৰুচ্চতি তণ্হা. যো রাগো সারাগো…পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং. ৰিসত্তিকাতি কেনট্ঠেন ৰিসত্তিকা…পে… ৰিসটা ৰিত্থতাতি ৰিসত্তিকা. লোকেতি অপাযলোকে…পে… আযতনলোকে. তরে লোকে ৰিসত্তিকন্তি লোকে ৰেসা ৰিসত্তিকা, লোকে ৰেতং ৰিসত্তিকং সতো তরেয্য উত্তরেয্য পতরেয্য সমতিক্কমেয্য ৰীতিৰত্তেয্যাতি – তরে লোকে ৰিসত্তিকং. তেনাহ ভগৰা –
‘‘কিত্তযিস্সামি তে সন্তিং, [ধোতকাতি ভগৰা]
দিট্ঠে ধম্মে অনীতিহং;
যং ৰিদিত্ৰা সতো চরং, তরে লোকে ৰিসত্তিক’’ন্তি.
তঞ্চাহং অভিনন্দামি, মহেসি সন্তিমুত্তমং;
যং ৰিদিত্ৰা সতো চরং, তরে লোকে ৰিসত্তিকং.
তঞ্চাহং অভিনন্দামীতি. তন্তি তুয্হং ৰচনং ব্যপ্পথং দেসনং অনুসাসনং অনুসিট্ঠং নন্দামি ¶ অভিনন্দামি মোদামি অনুমোদামি ইচ্ছামি সাদিযামি পত্থযামি পিহযামি অভিজপ্পামীতি – তঞ্চাহং অভিনন্দামি.
মহেসিসন্তিমুত্তমন্তি. মহেসীতি কিং মহেসি ভগৰা? মহন্তং সীলক্খন্ধং এসী গৰেসী পরিযেসীতি মহেসি, মহন্তং সমাধিক্খন্ধং…পে… কহং নরাসভোতি মহেসি. সন্তিমুত্তমন্তি সন্তি ৰুচ্চতি ¶ অমতং নিব্বানং. যো সো সব্বসঙ্খারসমথো সব্বূপধিপটিনিস্সগ্গো তণ্হক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বানং. উত্তমন্তি অগ্গং সেট্ঠং ৰিসেট্ঠং পামোক্খং উত্তমং পৰরন্তি – মহেসি সন্তিমুত্তমং.
যং ৰিদিত্ৰা সতো চরন্তি যং ৰিদিতং কত্ৰা…পে… ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি ৰিদিতং কত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা; ‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খা’’তি… ‘‘সব্বে ধম্মা অনত্তা’’তি…পে… ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি ৰিদিতং কত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ¶ ৰিভূতং কত্ৰা. সতোতি চতূহি কারণেহি সতো – কাযে কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰেন্তো সতো…পে… সো ৰুচ্চতি সতো. চরন্তি চরন্তো…পে… যাপেন্তোতি – যং ৰিদিত্ৰা সতো চরং.
তরে লোকে ৰিসত্তিকন্তি. ৰিসত্তিকা ৰুচ্চতি তণ্হা. যো রাগো সারাগো…পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং. ৰিসত্তিকাতি কেনট্ঠেন ৰিসত্তিকা…পে… ৰিসটা ৰিত্থতাতি ৰিসত্তিকা. লোকেতি অপাযলোকে…পে… আযতনলোকে. তরে লোকে ৰিসত্তিকন্তি লোকে ৰেসা ৰিসত্তিকা, লোকে ৰেতং ৰিসত্তিকং সতো তরেয্যং উত্তরেয্যং…পে… ৰীতিৰত্তেয্যন্তি – তরে লোকে ৰিসত্তিকং. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘তঞ্চাহং অভিনন্দামি, মহেসি সন্তিমুত্তমং;
যং ¶ ৰিদিত্ৰা সতো চরং, তরে লোকে ৰিসত্তিক’’ন্তি.
যং কিঞ্চি সম্পজানাসি, [ধোতকাতি ভগৰা]
উদ্ধং অধো তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝে;
এতং ৰিদিত্ৰা সঙ্গোতি লোকে, ভৰাভৰায মাকাসি তণ্হং.
যং কিঞ্চি সম্পজানাসীতি যং কিঞ্চি সম্পজানাসি আজানাসি পটিৰিজানাসি পটিৰিজ্ঝসীতি – যং কিঞ্চি সম্পজানাসি. ধোতকাতি ভগৰাতি. ধোতকাতি ভগৰা তং ব্রাহ্মণং ¶ নামেন আলপতি. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি – ধোতকাতি ভগৰা.
উদ্ধং অধো তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝেতি. উদ্ধন্তি অনাগতং; অধোতি অতীতং; তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝেতি পচ্চুপ্পন্নং. উদ্ধন্তি দেৰলোকো; অধোতি অপাযলোকো; তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝেতি মনুস্সলোকো. অথ ৰা, উদ্ধন্তি কুসলা ধম্মা; অধোতি অকুসলা ধম্মা; তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝেতি অব্যাকতা ধম্মা. উদ্ধন্তি অরূপধাতু; অধোতি কামধাতু; তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝেতি রূপধাতু. উদ্ধন্তি সুখা ৰেদনা; অধোতি ¶ দুক্খা ৰেদনা; তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝেতি অদুক্খমসুখা ৰেদনা. উদ্ধন্তি উদ্ধং পাদতলা; অধোতি অধো কেসমত্থকা; তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝেতি ৰেমজ্ঝেতি – উদ্ধং অধো তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝে.
এতং ¶ ৰিদিত্ৰা সঙ্গোতি লোকেতি সঙ্গো এসো লগ্গনং এতং বন্ধনং এতং পলিবোধো এসোতি ঞত্ৰা জানিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰাতি – এতং ৰিদিত্ৰা সঙ্গোতি লোকে.
ভৰাভৰায মাকাসি তণ্হন্তি. তণ্হাতি রূপতণ্হা সদ্দতণ্হা…পে… ধম্মতণ্হা. ভৰাভৰাযাতি ভৰাভৰায কম্মভৰায পুনব্ভৰায কামভৰায, কম্মভৰায কামভৰায পুনব্ভৰায রূপভৰায, কম্মভৰায রূপভৰায পুনব্ভৰায অরূপভৰায, কম্মভৰায অরূপভৰায পুনব্ভৰায পুনপ্পুনব্ভৰায, পুনপ্পুনগতিযা পুনপ্পুনউপপত্তিযা পুনপ্পুনপটিসন্ধিযা পুনপ্পুনঅত্তভাৰাভিনিব্বত্তিযা তণ্হং মাকাসি মা জনেসি মা সঞ্জনেসি মা নিব্বত্তেসি মাভিনিব্বত্তেসি, পজহ ৰিনোদেহি ব্যন্তীকরোহি অনভাৰং গমেহীতি – ভৰাভৰায মাকাসি তণ্হন্তি. তেনাহ ভগৰা –
‘‘যং কিঞ্চি সম্পজানাসি, [ধোতকাতি ভগৰা]
উদ্ধং অধো তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝে;
এতং ৰিদিত্ৰা সঙ্গোতি লোকে, ভৰাভৰায মাকাসি তণ্হ’’ন্তি.
সহ গাথাপরিযোসানা…পে… সত্থা মে, ভন্তে ভগৰা, সাৰকোহমস্মীতি.
ধোতকমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো পঞ্চমো.
৬. উপসীৰমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো
একো ¶ ¶ অহং সক্ক মহন্তমোঘং, [ইচ্চাযস্মা উপসীৰো]
অনিস্সিতো নো ৰিসহামি তারিতুং;
আরম্মণং [আরমণং (ক.)] ব্রূহি সমন্তচক্খু, যং নিস্সিতো ওঘমিমং তরেয্যং.
একো ¶ অহং সক্ক মহন্তমোঘন্তি. একোতি পুগ্গলো ৰা মে দুতিযো নত্থি, ধম্মো ৰা মে দুতিযো নত্থি, যং ৰা পুগ্গলং নিস্সায ধম্মং ৰা নিস্সায মহন্তং কামোঘং ভৰোঘং দিট্ঠোঘং অৰিজ্জোঘং তরেয্যং উত্তরেয্যং পতরেয্যং সমতিক্কমেয্যং ৰীতিৰত্তেয্যন্তি. সক্কাতি সক্কো. ভগৰা সক্যকুলা পব্বজিতোতিপি সক্কো. অথ ৰা, অড্ঢো মহদ্ধনো ধনৰাতিপি সক্কো. তস্সিমানি ধনানি, সেয্যথিদং – সদ্ধাধনং সীলধনং হিরিধনং ওত্তপ্পধনং সুতধনং চাগধনং পঞ্ঞাধনং সতিপট্ঠানধনং…পে… নিব্বানধনং. ইমেহি অনেকেহি ধনরতনেহি অড্ঢো মহদ্ধনো ধনৰাতিপি সক্কো. অথ ৰা, সক্কো পহু ৰিসৰী অলমত্তো সূরো ৰীরো ৰিক্কন্তো অভীরূ অছম্ভী অনুত্রাসী অপলাযী পহীনভযভেরৰো ৰিগতলোমহংসোতিপি সক্কোতি – একো অহং সক্ক মহন্তমোঘং.
ইচ্চাযস্মা উপসীৰোতি. ইচ্চাতি পদসন্ধি…পে…. আযস্মাতি পিযৰচনং…পে…. উপসীৰোতি তস্স ব্রাহ্মণস্স নামং…পে… অভিলাপোতি – ইচ্চাযস্মা উপসীৰো.
অনিস্সিতো ¶ নো ৰিসহামি তারিতুন্তি. অনিস্সিতোতি পুগ্গলং ৰা অনিস্সিতো ধম্মং ৰা অনিস্সিতো নো ৰিসহামি ন উস্সহামি ন সক্কোমি ন পটিবলো মহন্তং কামোঘং ভৰোঘং দিট্ঠোঘং অৰিজ্জোঘং তরিতুং উত্তরিতুং পতরিতুং সমতিক্কমিতুং ৰীতিৰত্তিতুন্তি – অনিস্সিতো নো ৰিসহামি তারিতুং.
আরম্মণং ব্রূহি সমন্তচক্খূতি আরম্মণং আলম্বণং নিস্সযং উপনিস্সযং ব্রূহি আচিক্খাহি দেসেহি পঞ্ঞপেহি পট্ঠপেহি ৰিৰরাহি ৰিভজাহি উত্তানীকরোহি পকাসেহি. সমন্তচক্খূতি সমন্তচক্খু ৰুচ্চতি সব্বঞ্ঞুতঞাণং. ভগৰা তেন সব্বঞ্ঞুতঞাণেন উপেতো সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো সমুপপন্নো সমন্নাগতো.
ন ¶ তস্স অদিট্ঠমিধত্থি কিঞ্চি, অথো অৰিঞ্ঞাতমজানিতব্বং;
সব্বং অভিঞ্ঞাসি যদত্থি নেয্যং, তথাগতো তেন সমন্তচক্খূতি.
আরম্মণং ব্রূহি সমন্তচক্খু.
যং ¶ নিস্সিতো ওঘমিমং তরেয্যন্তি. যং নিস্সিতোতি যং পুগ্গলং ৰা নিস্সিতো ধম্মং ৰা নিস্সিতো মহন্তং কামোঘং ভৰোঘং দিট্ঠোঘং অৰিজ্জোঘং তরেয্যং উত্তরেয্যং পতরেয্যং সমতিক্কমেয্যং ৰীতিৰত্তেয্যন্তি – যং নিস্সিতো ওঘমিমং তরেয্যং ¶ . তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘একো অহং সক্ক মহন্তমোঘং, [ইচ্চাযস্মা উপসীৰো]
অনিস্সিতো নো ৰিসহামি তারিতুং;
আরম্মণং ব্রূহি সমন্তচক্খু, যং নিস্সিতো ওঘমিমং তরেয্য’’ন্তি.
আকিঞ্চঞ্ঞং পেক্খমানো সতিমা, [উপসীৰাতি ভগৰা]
নত্থীতি নিস্সায তরস্সু ওঘং;
কামে পহায ৰিরতো কথাহি, তণ্হক্খযং নত্তমহাভিপস্স [রত্তমহাভিপস্স (স্যা.) পস্স অভিধানগন্থে অব্যযৰগ্গে] .
আকিঞ্চঞ্ঞং পেক্খমানো সতিমাতি সো ব্রাহ্মণো পকতিযা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিং লাভীযেৰ নিস্সযং ন জানাতি – ‘‘অযং মে নিস্সযো’’তি. তস্স ভগৰা নিস্সযঞ্চ আচিক্খতি উত্তরিঞ্চ নিয্যানপথং. আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিং সতো সমাপজ্জিত্ৰা ততো ৰুট্ঠহিত্ৰা তত্থ জাতে চিত্তচেতসিকে ধম্মে অনিচ্চতো পেক্খমানো, দুক্খতো…পে… রোগতো… গণ্ডতো… সল্লতো… অঘতো… আবাধতো… পরতো… পলোকতো… ঈতিতো… উপদ্দৰতো… ভযতো… উপসগ্গতো… চলতো… পভঙ্গুতো… অদ্ধুৰতো… অতাণতো… অলেণতো… অসরণতো… অসরণীভূততো… রিত্ততো… তুচ্ছতো… সুঞ্ঞতো… অনত্ততো… আদীনৰতো… ৰিপরিণামধম্মতো… অসারকতো… অঘমূলতো… ভৰতো… ৰিভৰতো… সাসৰতো… সঙ্খততো… মারামিসতো… জাতিধম্মতো… জরাধম্মতো… ব্যাধিধম্মতো… মরণধম্মতো… সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসধম্মতো ¶ … সমুদযধম্মতো… অত্থঙ্গমতো… অস্সাদতো… আদীনৰতো… নিস্সরণতো পেক্খমানো দক্খমানো ওলোকযমানো নিজ্ঝাযমানো উপপরিক্খমানো.
সতিমাতি ¶ ¶ যা সতি অনুস্সতি পটিস্সতি…পে… সম্মাসতি – অযং ৰুচ্চতি সতি. ইমায সতিযা উপেতো হোতি…পে… সমন্নাগতো, সো ৰুচ্চতি সতিমাতি – আকিঞ্চঞ্ঞং পেক্খমানো সতিমা.
উপসীৰাতি ভগৰাতি. উপসীৰাতি ভগৰা তং ব্রাহ্মণং নামেন আলপতি. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি – উপসীৰাতি ভগৰা.
নত্থীতি নিস্সায তরস্সু ওঘন্তি নত্থি কিঞ্চীতি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তি. কিংকারণা নত্থি কিঞ্চীতি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তি? ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসমাপত্তিং সতো সমাপজ্জিত্ৰা ততো ৰুট্ঠহিত্ৰা তঞ্ঞেৰ ৰিঞ্ঞাণং অভাৰেতি, ৰিভাৰেতি, অন্তরধাপেতি, নত্থি কিঞ্চীতি পস্সতি. তংকারণা নত্থি কিঞ্চীতি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিং নিস্সায উপনিস্সায আলম্বণং করিত্ৰা কামোঘং ভৰোঘং দিট্ঠোঘং অৰিজ্জোঘং তরস্সু উত্তরস্সু পতরস্সু সমতিক্কমস্সু ৰীতিৰত্তস্সূতি – নত্থীতি নিস্সায তরস্সু ওঘং.
কামে পহায ৰিরতো কথাহীতি. কামাতি উদ্দানতো দ্ৰে কামা – ৰত্থুকামা চ কিলেসকামা চ…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি ৰত্থুকামা ¶ …পে… ইমে ৰুচ্চন্তি কিলেসকামা. কামে পহাযাতি ৰত্থুকামে পরিজানিত্ৰা কিলেসকামে পহায পজহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তীকরিত্ৰা অনভাৰং গমেত্ৰাতি – কামে পহায. ৰিরতো কথাহীতি কথংকথা ৰুচ্চতি ৰিচিকিচ্ছা. দুক্খে কঙ্খা…পে… ছম্ভিতত্তং চিত্তস্স মনোৰিলেখো কথংকথায আরতো ৰিরতো পটিৰিরতো নিক্খন্তো নিস্সটো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসঞ্ঞুত্তো ৰিমরিযাদিকতেন চেতসা ৰিহরতীতি – এৰম্পি ৰিরতো কথাহি…পে… অথ ৰা, দ্ৰত্তিংসায তিরচ্ছানকথায আরতো ৰিরতো পটিৰিরতো নিক্খন্তো নিস্সটো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসঞ্ঞুত্তো ৰিমরিযাদিকতেন চেতসা ৰিহরতীতি এৰম্পি ৰিরতো কথাহীতি – কামে পহায ৰিরতো কথাহি.
তণ্হক্খযং নত্তমহাভিপস্সাতি. তণ্হাতি রূপতণ্হা…পে… ধম্মতণ্হা. নত্তং ৰুচ্চতি রত্তি. অহোতি দিৰসো. রত্তিঞ্চ দিৰা চ তণ্হক্খযং রাগক্খযং দোসক্খযং মোহক্খযং গতিক্খযং উপপত্তিক্খযং পটিসন্ধিক্খযং ভৰক্খযং সংসারক্খযং ¶ ৰট্টক্খযং পস্স অভিপস্স দক্খ ওলোকয নিজ্ঝায উপপরিক্খাতি – তণ্হক্খযং নত্তমহাভিপস্স. তেনাহ ভগৰা –
‘‘আকিঞ্চঞ্ঞং ¶ পেক্খমানো সতিমা, [উপসীৰাতি ভগৰা]
নত্থীতি নিস্সায তরস্সু ওঘং;
কামে পহায ৰিরতো কথাহি, তণ্হক্খযং ¶ নত্তমহাভিপস্সা’’তি.
সব্বেসু কামেসু যো ৰীতরাগো, [ইচ্চাযস্মা উপসীৰো]
আকিঞ্চঞ্ঞং নিস্সিতো হিত্ৰা মঞ্ঞং;
সঞ্ঞাৰিমোক্খে পরমেধিমুত্তো, তিট্ঠে নু সো তত্থ অনানুযাযী.
সব্বেসু কামেসু যো ৰীতরাগোতি. সব্বেসূতি সব্বেন সব্বং সব্বথা সব্বং অসেসং নিস্সেসং পরিযাদিযনৰচনমেতং সব্বেসূতি. কামেসূতি কামাতি উদ্দানতো দ্ৰে কামা – ৰত্থুকামা চ কিলেসকামা চ…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি ৰত্থুকামা…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি কিলেসকামা. সব্বেসু কামেসু যো ৰীতরাগোতি. সব্বেসু কামেসু যো ৰীতরাগো ৰিগতরাগো চত্তরাগো ৰন্তরাগো মুত্তরাগো পহীনরাগো পটিনিস্সট্ঠরাগো ৰিক্খম্ভনতোতি – সব্বেসু কামেসু যো ৰীতরাগো.
ইচ্চাযস্মা উপসীৰোতি. ইচ্চাতি পদসন্ধি…পে…. আযস্মাতি পিযৰচনং…পে…. উপসীৰোতি তস্স ব্রাহ্মণস্স নামং…পে… অভিলাপোতি – ইচ্চাযস্মা উপসীৰো.
আকিঞ্চঞ্ঞং নিস্সিতো হিত্ৰা মঞ্ঞন্তি. হেট্ঠিমা ছ সমাপত্তিযো হিত্ৰা চজিত্ৰা পরিচ্চজিত্ৰা অতিক্কমিত্ৰা সমতিক্কমিত্ৰা ৰীতিৰত্তিত্ৰা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিং নিস্সিতো অল্লীনো উপগতো সমুপগতো অজ্ঝোসিতো অধিমুত্তোতি – আকিঞ্চঞ্ঞং নিস্সিতো ¶ হিত্ৰা মঞ্ঞং.
সঞ্ঞাৰিমোক্খে পরমেধিমুত্তোতি সঞ্ঞাৰিমোক্খা ৰুচ্চন্তি সত্ত সঞ্ঞাসমাপত্তিযো. তাসং সঞ্ঞাসমাপত্তীনং আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিৰিমোক্খো [ৰিমোক্খা (ক.) এৰমঞ্ঞেসু পদেসু বহুৰচনেন] অগ্গো চ সেট্ঠো চ ৰিসেট্ঠো চ পামোক্খো চ উত্তমো চ পৰরো চ, পরমে অগ্গে সেট্ঠে ৰিসেট্ঠে পামোক্খে উত্তমে পৰরে ¶ অধিমুত্তিৰিমোক্খেন অধিমুত্তো তত্রাধিমুত্তো তদধিমুত্তো তচ্চরিতো তব্বহুলো তগ্গরুকো তন্নিন্নো তপ্পোণো তপ্পব্ভারো তদধিমুত্তো তদধিপতেয্যোতি – সঞ্ঞাৰিমোক্খে পরমেধিমুত্তো.
তিট্ঠে নু সো তত্থ অনানুযাযীতি. তিট্ঠে নূতি সংসযপুচ্ছা ৰিমতিপুচ্ছা দ্ৰেল়্হকপুচ্ছা অনেকংসপুচ্ছা ¶ , ‘‘এৰং নু খো, ননু খো, কিং নু খো, কথং নু খো’’তি – তিট্ঠে নু. তত্থাতি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনে. অনানুযাযীতি অনানুযাযী অৰিচ্চমানো [অৰেধমানো (স্যা.)] অৰিগচ্ছমানো অনন্তরধাযমানো অপরিহাযমানো…পে…. অথ ৰা, অরজ্জমানো অদুস্সমানো অমুয্হমানো অকিলিস্সমানোতি – তিট্ঠে নু সো তত্থ অনানুযাযী. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘সব্বেসু কামেসু যো ৰীতরাগো, [ইচ্চাযস্মা উপসীৰো]
আকিঞ্চঞ্ঞং নিস্সিতো হিত্ৰা মঞ্ঞং;
সঞ্ঞাৰিমোক্খে পরমেধিমুত্তো, তিট্ঠে নু সো তত্থ অনানুযাযী’’তি.
সব্বেসু ¶ কামেসু যো ৰীতরাগো, [উপসীৰাতি ভগৰা]
আকিঞ্চঞ্ঞং নিস্সিতো হিত্ৰা মঞ্ঞং;
সঞ্ঞাৰিমোক্খে পরমেধিমুত্তো, তিট্ঠেয্য সো তত্থ অনানুযাযী.
সব্বেসু কামেসু যো ৰীতরাগোতি. সব্বেসূতি সব্বেন সব্বং সব্বথা সব্বং অসেসং নিস্সেসং পরিযাদিযনৰচনমেতং সব্বেসূতি. কামেসূতি কামাতি উদ্দানতো দ্ৰে কামা – ৰত্থুকামা চ কিলেসকামা চ…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি ৰত্থুকামা…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি কিলেসকামা. সব্বেসু কামেসু যো ৰীতরাগোতি সব্বেসু কামেসু যো ৰীতরাগো…পে… পটিনিস্সট্ঠরাগো ৰিক্খম্ভনতোতি – সব্বেসু কামেসু যো ৰীতরাগো.
উপসীৰাতি ভগৰাতি. উপসীৰাতি ভগৰা তং ব্রাহ্মণং নামেন আলপতি. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি – উপসীৰাতি ভগৰা.
আকিঞ্চঞ্ঞং ¶ নিস্সিতো হিত্ৰা মঞ্ঞন্তি. হেট্ঠিমা ছ সমাপত্তিযো হিত্ৰা চজিত্ৰা পরিচ্চজিত্ৰা অতিক্কমিত্ৰা সমতিক্কমিত্ৰা ৰীতিৰত্তিত্ৰা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিং নিস্সিতো অল্লীনো উপগতো সমুপগতো অজ্ঝোসিতো অধিমুত্তোতি – আকিঞ্চঞ্ঞং নিস্সিতো হিত্ৰা মঞ্ঞং.
সঞ্ঞাৰিমোক্খে পরমেধিমুত্তোতি সঞ্ঞাৰিমোক্খা ৰুচ্চন্তি সত্ত ¶ সঞ্ঞাসমাপত্তিযো. তাসং সঞ্ঞাসমাপত্তীনং আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিৰিমোক্খো অগ্গো চ সেট্ঠো চ ৰিসেট্ঠো চ পামোক্খো চ উত্তমো চ পৰরো চ, পরমে অগ্গে সেট্ঠে ৰিসেট্ঠে পামোক্খে উত্তমে পৰরে অধিমুত্তিৰিমোক্খেন ¶ অধিমুত্তো তত্রাধিমুত্তো তদধিমুত্তো…পে… তদধিপতেয্যোতি – সঞ্ঞাৰিমোক্খে পরমেধিমুত্তো.
তিট্ঠেয্য সো তত্থ অনানুযাযীতি. তিট্ঠেয্যাতি তিট্ঠেয্য সট্ঠিকপ্পসহস্সানি. তত্থাতি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনে. অনানুযাযীতি অনানুযাযী অৰিচ্চমানো অৰিগচ্ছমানো অনন্তরধাযমানো অপরিহাযমানো. অথ ৰা, অরজ্জমানো অদুস্সমানো অমুয্হমানো অকিলিস্সমানোতি – তিট্ঠেয্য সো তত্থ অনানুযাযী. তেনাহ ভগৰা –
‘‘সব্বেসু কামেসু যো ৰীতরাগো, [উপসীৰাতি ভগৰা]
আকিঞ্চঞ্ঞং নিস্সিতো হিত্ৰা মঞ্ঞং;
সঞ্ঞাৰিমোক্খে পরমেধিমুত্তো, তিট্ঠেয্য সো তত্থ অনানুযাযী’’তি.
তিট্ঠে চে সো তত্থ অনানুযাযী, পূগম্পি ৰস্সানি [ৰস্সানং (স্যা. ক.)] সমন্তচক্খু;
তত্থেৰ সো সীতিসিযা ৰিমুত্তো, চৰেথ ¶ ৰিঞ্ঞাণং তথাৰিধস্স.
তিট্ঠে চে সো তত্থ অনানুযাযীতি সচে সো তিট্ঠেয্য সট্ঠিকপ্পসহস্সানি. তত্থাতি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনে. অনানুযাযীতি অনানুযাযী অৰিচ্চমানো অৰিগচ্ছমানো অনন্তরধাযমানো অপরিহাযমানো. অথ ৰা, অরজ্জমানো অদুস্সমানো অমুয্হমানো অকিলিস্সমানোতি – তিট্ঠে চে সো তত্থ অনানুযাযী.
পূগম্পি ¶ ৰস্সানি সমন্তচক্খূতি. পূগম্পি ৰস্সানীতি পূগম্পি ৰস্সানি বহূনি ৰস্সানি [বহুন্নং ৰস্সানং (স্যা.)] বহূনি ৰস্সসতানি বহূনি ৰস্সসহস্সানি বহূনি ৰস্সসতসহস্সানি বহূনি কপ্পানি বহূনি কপ্পসতানি বহূনি কপ্পসহস্সানি বহূনি কপ্পসতসহস্সানি. সমন্তচক্খূতি সমন্তচক্খু ৰুচ্চতি সব্বঞ্ঞুতঞাণং…পে… তথাগতো তেন সমন্তচক্খূতি – পূগম্পি ৰস্সানি সমন্তচক্খু.
তত্থেৰ সো সীতিসিযা ৰিমুত্তো, চৰেথ ৰিঞ্ঞাণং তথাৰিধস্সাতি তত্থেৰ সো সীতিভাৰমনুপ্পত্তো নিচ্চো ধুৰো সস্সতো অৰিপরিণামধম্মো সস্সতিসমং তথেৰ তিট্ঠেয্য. অথ ৰা, তস্স ৰিঞ্ঞাণং চৰেয্য উচ্ছিজ্জেয্য নস্সেয্য ৰিনস্সেয্য ন ভৰেয্যাতি পুনব্ভৰপটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণং নিব্বত্তেয্য কামধাতুযা ৰা রূপধাতুযা ৰা অরূপধাতুযা ৰাতি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং ¶ সমাপন্নস্স সস্সতঞ্চ উচ্ছেদঞ্চ পুচ্ছতি. উদাহু তত্থেৰ অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযেয্য ¶ . অথ ৰা, তস্স ৰিঞ্ঞাণং চৰেয্য পুন পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণং নিব্বত্তেয্য কামধাতুযা ৰা রূপধাতুযা ৰা অরূপধাতুযা ৰাতি, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং উপপন্নস্স পরিনিব্বানঞ্চ পটিসন্ধিঞ্চ পুচ্ছতি. তথাৰিধস্সাতি তথাৰিধস্স তাদিসস্স তস্সণ্ঠিতস্স তপ্পকারস্স তপ্পটিভাগস্স আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং উপপন্নস্সাতি – তত্থেৰ সো সীতিসিযা ৰিমুত্তো, চৰেথ ৰিঞ্ঞাণং তথাৰিধস্স. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘তিট্ঠে চে সো তত্থ অনানুযাযী, পূগম্পি ৰস্সানি সমন্তচক্খু;
তত্থেৰ সো সীতিসিযা ৰিমুত্তো, চৰেথ ৰিঞ্ঞাণং তথাৰিধস্সা’’তি.
অচ্চি যথা ৰাতৰেগেন খিত্তা, [উপসীৰাতি ভগৰা]
অত্থং পলেতি ন উপেতি সঙ্খং;
এৰং মুনী নামকাযা ৰিমুত্তো, অত্থং পলেতি ন উপেতি সঙ্খং.
অচ্চি যথা ৰাতৰেগেন খিত্তাতি অচ্চি ৰুচ্চতি জালসিখা. ৰাতাতি পুরত্থিমা ৰাতা পচ্ছিমা ৰাতা উত্তরা ৰাতা দক্খিণা ৰাতা সরজা ৰাতা অরজা ৰাতা সীতা ৰাতা উণ্হা ৰাতা পরিত্তা ৰাতা অধিমত্তা ¶ ৰাতা [কাল়ৰাতা (ক.)] ৰেরম্ভৰাতা পক্খৰাতা সুপণ্ণৰাতা তালপণ্ণৰাতা ৰিধূপনৰাতা. ৰাতৰেগেন খিত্তাতি ৰাতৰেগেন খিত্তা ¶ [খিত্তং (স্যা.) এৰমঞ্ঞেসু পদেসু নিগ্গহীতন্তৰসেন] উক্খিত্তা নুন্না পণুন্না খম্ভিতা ৰিক্খম্ভিতাতি – অচ্চি যথা ৰাতৰেগেন খিত্তা. উপসীৰাতি ভগৰাতি. উপসীৰাতি ভগৰা তং ব্রাহ্মণং নামেন আলপতি. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি – উপসীৰাতি ভগৰা.
অত্থং পলেতি ন উপেতি সঙ্খন্তি. অত্থং পলেতীতি অত্থং পলেতি, অত্থং গমেতি, অত্থং গচ্ছতি নিরুজ্ঝতি ৰূপসমতি পটিপ্পস্সম্ভতি. ন উপেতি সঙ্খন্তি সঙ্খং [অমুকং নাম দিসং গতোতি সঙ্খং (স্যা.)] ন উপেতি, উদ্দেসং ন উপেতি, গণনং ন উপেতি, পণ্ণত্তিং ন উপেতি, ‘‘পুরত্থিমং ৰা দিসং গতা, পচ্ছিমং ৰা দিসং গতা, উত্তরং ৰা দিসং গতা, দক্খিণং ৰা দিসং গতা উদ্ধং ৰা গতা, অধো ৰা গতা, তিরিযং ৰা গতা, ৰিদিসং ৰা গতা’’তি, সো হেতু নত্থি, পচ্চযো নত্থি, কারণং নত্থি, যেন সঙ্খং গচ্ছেয্যাতি – অত্থং পলেতি ন উপেতি সঙ্খং.
এৰং মুনী নামকাযা ৰিমুত্তোতি. এৰন্তি ওপম্মসম্পটিপাদনং. মুনীতি মোনং ৰুচ্চতি ঞাণং ¶ …পে… সঙ্গজালমতিচ্চ সো মুনি. নামকাযা ৰিমুত্তোতি সো মুনি পকতিযা পুব্বেৰ রূপকাযা ৰিমুত্তো. তদঙ্গং সমতিক্কমা [তদঙ্গং সমতিক্কম্ম (ক.)] ৰিক্খম্ভনপ্পহানেন পহীনো. তস্স মুনিনো ভৰন্তং আগম্ম চত্তারো অরিযমগ্গা পটিলদ্ধা হোন্তি. চতুন্নং অরিযমগ্গানং পটিলদ্ধত্তা নামকাযো চ রূপকাযো চ পরিঞ্ঞাতা হোন্তি. নামকাযস্স চ রূপকাযস্স চ পরিঞ্ঞাতত্তা নামকাযা চ রূপকাযা চ মুত্তো ৰিমুত্তো সুৰিমুত্তো অচ্চন্তঅনুপাদাৰিমোক্খেনাতি – এৰং মুনী নামকাযা ৰিমুত্তো.
অত্থং পলেতি ন উপেতি সঙ্খন্তি. অত্থং পলেতীতি অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযতি. ন উপেতি সঙ্খন্তি অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা ¶ পরিনিব্বুতো সঙ্খং ন উপেতি, উদ্দেসং ন উপেতি, গণনং ন উপেতি, পণ্ণত্তিং ন উপেতি – খত্তিযোতি ৰা ব্রাহ্মণোতি ৰা ৰেস্সোতি ৰা সুদ্দোতি ৰা গহট্ঠোতি ৰা পব্বজিতোতি ৰা দেৰোতি ৰা মনুস্সোতি ৰা রূপীতি ৰা অরূপীতি ৰা সঞ্ঞীতি ৰা অসঞ্ঞীতি ৰা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীতি ৰা. সো হেতু নত্থি পচ্চযো নত্থি কারণং নত্থি ¶ যেন সঙ্খং গচ্ছেয্যাতি – অত্থং পলেতি ন উপেতি সঙ্খং. তেনাহ ভগৰা –
‘‘অচ্চি যথা ৰাতৰেগেন খিত্তা, [উপসীৰাতি ভগৰা]
অত্থং পলেতি ন উপেতি সঙ্খং;
এৰং মুনী নামকাযা ৰিমুত্তো, অত্থং পলেতি ন উপেতি সঙ্খ’’ন্তি.
অত্থঙ্গতো সো উদ ৰা সো নত্থি, উদাহু ৰে সস্সতিযা অরোগো;
তং মে মুনী সাধু ৰিযাকরোহি, তথা হি তে ৰিদিতো এস ধম্মো.
অত্থঙ্গতো সো উদ ৰা সো নত্থীতি সো অত্থঙ্গতো উদাহু নত্থি সো নিরুদ্ধো উচ্ছিন্নো ৰিনট্ঠোতি – অত্থঙ্গতো সো উদ ৰা সো নত্থি.
উদাহু ৰে সস্সতিযা অরোগোতি উদাহু নিচ্চো ধুৰো সস্সতো অৰিপরিণামধম্মো সস্সতিসমং তথেৰ তিট্ঠেয্যাতি – উদাহু ৰে সস্সতিযা ¶ অরোগো.
তং মে মুনী সাধু ৰিযাকরোহীতি. তন্তি যং পুচ্ছামি যং যাচামি যং অজ্ঝেসামি যং পসাদেমি. মুনীতি মোনং ৰুচ্চতি ঞাণং…পে… সঙ্গজালমতিচ্চ সো মুনি. সাধু ৰিযাকরোহীতি ¶ সাধু আচিক্খাহি দেসেহি পঞ্ঞপেহি পট্ঠপেহি ৰিৰরাহি ৰিভজাহি উত্তানীকরোহি পকাসেহীতি – তং মে মুনী সাধু ৰিযাকরোহি.
তথা হি তে ৰিদিতো এস ধম্মোতি তথা হি তে ৰিদিতো তুলিতো তীরিতো ৰিভূতো ৰিভাৰিতো এস ধম্মোতি – তথা হি তে ৰিদিতো এস ধম্মো. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘অত্থঙ্গতো সো উদ ৰা সো নত্থি, উদাহু ৰে সস্সতিযা অরোগো;
তং মে মুনী সাধু ৰিযাকরোহি, তথা হি তে ৰিদিতো এস ধম্মো’’তি.
অত্থঙ্গতস্স ¶ ন পমাণমত্থি, [উপসীৰাতি ভগৰা]
যেন নং ৰজ্জুং তং তস্স নত্থি;
সব্বেসু ধম্মেসু সমূহতেসু, সমূহতা ৰাদপথাপি সব্বে.
অত্থঙ্গতস্স ন পমাণমত্থীতি অত্থঙ্গতস্স অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বুতস্স রূপপমাণং নত্থি, ৰেদনাপমাণং নত্থি, সঞ্ঞাপমাণং নত্থি, সঙ্খারপমাণং নত্থি, ৰিঞ্ঞাণপমাণং ¶ নত্থি, ন অত্থি ন সংৰিজ্জতি নুপলব্ভতি পহীনং সমুচ্ছিন্নং ৰূপসন্তং পটিপ্পস্সদ্ধং অভব্বুপ্পত্তিকং ঞাণগ্গিনা দড্ঢন্তি – অত্থঙ্গতস্স ন পমাণমত্থি. উপসীৰাতি ভগৰাতি উপসীৰাতি ভগৰা তং ব্রাহ্মণং নামেন আলপতি. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি – উপসীৰাতি ভগৰা.
যেন নং ৰজ্জুং তং তস্স নত্থীতি যেন তং রাগেন [যেন রাগেন (স্যা. ক.) মহানি. ৯৪] ৰদেয্যুং, যেন দোসেন ৰদেয্যুং, যেন মোহেন ৰদেয্যুং, যেন মানেন ৰদেয্যুং, যায দিট্ঠিযা ৰদেয্যুং, যেন উদ্ধচ্চেন ৰদেয্যুং, যায ৰিচিকিচ্ছায ৰদেয্যুং, যেহি অনুসযেহি ৰদেয্যুং – রত্তোতি ৰা দুট্ঠোতি ৰা মূল়্হোতি ৰা ৰিনিবদ্ধোতি ৰা পরামট্ঠোতি ৰা ৰিক্খেপগতোতি ৰা অনিট্ঠঙ্গতোতি [অনিট্ঠাগতোতি (ক.)] ৰা থামগতোতি ৰা, তে অভিসঙ্খারা পহীনা. অভিসঙ্খারানং পহীনত্তা গতিযা যেন তং ৰদেয্যুং – নেরযিকোতি ৰা তিরচ্ছানযোনিকোতি ৰা পেত্তিৰিসযিকোতি ৰা মনুস্সোতি ৰা দেৰোতি ৰা রূপীতি ৰা অরূপীতি ৰা সঞ্ঞীতি ৰা অসঞ্ঞীতি ৰা নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীতি ৰা, সো হেতু নত্থি পচ্চযো নত্থি কারণং নত্থি যেন ৰদেয্যুং কথেয্যুং ভণেয্যুং দীপেয্যুং ৰোহরেয্যুন্তি – যেন নং ৰজ্জুং তং তস্স নত্থি.
সব্বেসু ¶ ধম্মেসু সমূহতেসূতি সব্বেসু ধম্মেসু সব্বেসু খন্ধেসু সব্বেসু আযতনেসু সব্বাসু ধাতূসু সব্বাসু গতীসু সব্বাসু উপপত্তীসু সব্বাসু পটিসন্ধীসু সব্বেসু ভৰেসু সব্বেসু সংসারেসু সব্বেসু ¶ ৰট্টেসু ঊহতেসু সমূহতেসু উদ্ধতেসু সমুদ্ধতেসু উপ্পাটিতেসু সমুপ্পাটিতেসু পহীনেসু সমুচ্ছিন্নেসু ৰূপসন্তেসু পটিপ্পস্সদ্ধেসু অভব্বুপ্পত্তিকেসু ঞাণগ্গিনা দড্ঢেসূতি – সব্বেসু ধম্মেসু সমূহতেসু.
সমূহতা ¶ ৰাদপথাপি সব্বেতি ৰাদপথা ৰুচ্চন্তি কিলেসা চ খন্ধা চ অভিসঙ্খারা চ. তস্স ৰাদা চ ৰাদপথা চ অধিৰচনানি চ অধিৰচনপথা চ নিরুত্তি চ নিরুত্তিপথা চ পঞ্ঞত্তি চ পঞ্ঞত্তিপথা চ ঊহতা সমূহতা উদ্ধতা সমুদ্ধতা উপ্পাটিতা সমুপ্পাটিতা পহীনা সমুচ্ছিন্না ৰূপসন্তা পটিপ্পস্সদ্ধা অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢাতি – সমূহতা ৰাদপথাপি সব্বে. তেনাহ ভগৰা –
‘‘অত্থঙ্গতস্স ন পমাণমত্থি, [উপসীৰাতি ভগৰা]
যেন নং ৰজ্জুং তং তস্স নত্থি;
সব্বেসু ধম্মেসু সমূহতেসু, সমূহতা ৰাদপথাপি সব্বে’’তি.
সহ গাথাপরিযোসানা যে তে ব্রাহ্মণেন সদ্ধিং…পে… পঞ্জলিকো নমস্সমানো নিসিন্নো হোতি – সত্থা মে, ভন্তে ভগৰা, সাৰকোহমস্মীতি.
উপসীৰমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো ছট্ঠো.
৭. নন্দমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো
সন্তি ¶ লোকে মুনযো, [ইচ্চাযস্মা নন্দো]
জনা ৰদন্তি তযিদং কথংসু;
ঞাণূপপন্নং মুনি নো ৰদন্তি, উদাহু ৰে জীৰিতেনূপপন্নং [জীৰিকেনূপপন্নং (স্যা.)] .
সন্তি লোকে মুনযোতি. সন্তীতি সন্তি সংৰিজ্জন্তি অত্থি উপলব্ভন্তি. লোকেতি অপাযলোকে…পে… আযতনলোকে. মুনযোতি মুনিনামকা আজীৰকা নিগণ্ঠা জটিলা তাপসা ¶ . (দেৰা লোকে মুনযোতি সঞ্জানন্তি, ন চ তে মুনযো) [( ) এত্থন্তরে পাঠো নত্থি স্যা. পোত্থকে] তি. সন্তি লোকে মুনযো. ইচ্চাযস্মা নন্দোতি. ইচ্চাতি পদসন্ধি…পে…. আযস্মাতি পিযৰচনং…পে…. নন্দোতি তস্স ব্রাহ্মণস্স নামং…পে… অভিলাপোতি – ইচ্চাযস্মা নন্দো.
জনা ¶ ৰদন্তি তযিদং কথংসূতি. জনাতি খত্তিযা চ ব্রাহ্মণা চ ৰেস্সা চ সুদ্দা চ গহট্ঠা চ পব্বজিতা চ দেৰা চ মনুস্সা চ. ৰদন্তীতি কথেন্তি ভণন্তি দীপযন্তি ৰোহরন্তি. তযিদং কথংসূতি সংসযপুচ্ছা ৰিমতিপুচ্ছা দ্ৰেল়্হকপুচ্ছা অনেকংসপুচ্ছা ‘‘এৰং নু খো, ন নু খো, কিং নু খো, কথং নু খো’’তি – জনা ৰদন্তি তযিদং কথংসু.
ঞাণূপপন্নং মুনি নো ৰদন্তীতি ¶ . অট্ঠ সমাপত্তিঞাণেন ৰা পঞ্চাভিঞ্ঞাঞাণেন ৰা উপেতং সমুপেতং উপাগতং সমুপাগতং উপপন্নং সমুপপন্নং সমন্নাগতং মুনিং ৰদন্তি কথেন্তি ভণন্তি দীপযন্তি ৰোহরন্তীতি – ঞাণূপপন্নং মুনি নো ৰদন্তি.
উদাহু ৰে জীৰিতেনূপপন্নন্তি উদাহু অনেকৰিৰিধঅতিপরমদুক্করকারিকলূখজীৰিতানুযোগেন উপেতং সমুপেতং উপাগতং সমুপাগতং উপপন্নং সমুপপন্নং সমন্নাগতং মুনিং ৰদন্তি কথেন্তি ভণন্তি দীপযন্তি ৰোহরন্তীতি – উদাহু ৰে জীৰিতেনূপপন্নং. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘সন্তি লোকে মুনযো, [ইচ্চাযস্মা নন্দো]
জনা ৰদন্তি তযিদং কথংসু;
ঞাণূপপন্নং মুনি নো ৰদন্তি, উদাহু ৰে জীৰিতেনূপপন্ন’’ন্তি.
ন দিট্ঠিযা ন সুতিযা ন ঞাণেন,
মুনীধ নন্দ কুসলা ৰদন্তি;
ৰিসেনিকত্ৰা [ৰিসেনিংকত্ৰা (ক.) মহানি. ৬৮] অনীঘা নিরাসা, চরন্তি যে তে মুনযোতি ব্রূমি.
ন দিট্ঠিযা ন সুতিযা ন ঞাণেনাতি. ন দিট্ঠিযাতি ন দিট্ঠসুদ্ধিযা. ন সুতিযাতি ন সুতসুদ্ধিযা. ন ঞাণেনাতি নপি অট্ঠসমাপত্তিঞাণেন নপি পঞ্চাভিঞ্ঞাঞাণেন নপি মিচ্ছাঞাণেনাতি – ন দিট্ঠিযা ন সুতিযা ন ঞাণেন.
মুনীধ নন্দ কুসলা ৰদন্তীতি. কুসলাতি যে তে খন্ধকুসলা ¶ ধাতুকুসলা আযতনকুসলা ¶ পটিচ্চসমুপ্পাদকুসলা সতিপট্ঠানকুসলা সম্মপ্পধানকুসলা ইদ্ধিপাদকুসলা ইন্দ্রিযকুসলা বলকুসলা বোজ্ঝঙ্গকুসলা ¶ মগ্গকুসলা ফলকুসলা নিব্বানকুসলা দিট্ঠসুদ্ধিযা ৰা সুতসুদ্ধিযা ৰা অট্ঠসমাপত্তিঞাণেন ৰা পঞ্চাভিঞ্ঞাঞাণেন ৰা মিচ্ছাঞাণেন ৰা দিট্ঠেন ৰা সুতেন ৰা উপেতং সমুপেতং উপাগতং সমুপাগতং উপপন্নং সমুপপন্নং সমন্নাগতং মুনিং ন ৰদন্তি ন কথেন্তি ন ভণন্তি ন দীপযন্তি ন ৰোহরন্তীতি – মুনীধ নন্দ কুসলা ৰদন্তি.
ৰিসেনিকত্ৰা অনীঘা নিরাসা, চরন্তি যে তে মুনযোতি ব্রূমীতি সেনা ৰুচ্চতি মারসেনা, কাযদুচ্চরিতং মারসেনা, ৰচীদুচ্চরিতং মারসেনা, মনোদুচ্চরিতং মারসেনা, রাগো মারসেনা, দোসো মারসেনা, মোহো মারসেনা, কোধো…পে… উপনাহো… মক্খো… পল়াসো… ইস্সা… মচ্ছরিযং… মাযা… সাঠেয্যং… থম্ভো… সারম্ভো… মানো… অতিমানো… মদো… পমাদো… সব্বে কিলেসা সব্বে দুচ্চরিতা সব্বে দরথা সব্বে পরিল়াহা সব্বে সন্তাপা সব্বাকুসলাভিসঙ্খারা মারসেনা. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –
‘‘কামা তে পঠমা সেনা, দুতিযা অরতি ৰুচ্চতি;
ততিযা খুপ্পিপাসা তে, চতুত্থী তণ্হা পৰুচ্চতি.
‘‘পঞ্চমং থিনমিদ্ধং তে, ছট্ঠা ভীরূ পৰুচ্চতি;
সত্তমী ৰিচিকিচ্ছা তে, মক্খো থম্ভো তে অট্ঠমো;
লাভো সিলোকো সক্কারো, মিচ্ছালদ্ধো চ যো যসো.
‘‘যো ¶ চত্তানং সমুক্কংসে, পরে চ অৰজানাতি;
এসা নমুচি তে সেনা [এসা তে নমুচি সেনা (স্যা. ক.) সু. নি. ৪৪১], কণ্হস্সাভিপ্পহারিনী;
ন নং অসূরো জিনাতি, জেত্ৰা চ লভতে সুখ’’ন্তি.
যতো চতূহি অরিযমগ্গেহি সব্বা চ মারসেনা সব্বে চ পটিসেনিকরা [ৰিসেনিংকত্ৰা (ক.) মহানি. ৬৮] কিলেসা জিতা চ পরাজিতা চ ভগ্গা ৰিপ্পলুগ্গা [ৰিপ্পলুগ্গতা (স্যা.) পস্স মহানি. ২৮] পরম্মুখা, তেন ৰুচ্চন্তি ৰিসেনিকত্ৰা. অনীঘাতি রাগো নীঘো, দোসো নীঘো, মোহো নীঘো, কোধো নীঘো, উপনাহো নীঘো…পে… সব্বাকুসলাভিসঙ্খারা নীঘা. যেসং এতে নীঘা পহীনা সমুচ্ছিন্না ৰূপসন্তা পটিপ্পস্সদ্ধা অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢা তে ৰুচ্চন্তি অনীঘা. নিরাসাতি ¶ আসা ৰুচ্চতি তণ্হা. যো ¶ রাগো সারাগো…পে… অৰিজ্জা লোভো অকুসলমূলং. যেসং এসা আসা তণ্হা পহীনা সমুচ্ছিন্না ৰূপসন্তা পটিপ্পস্সদ্ধা অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢা, তে ৰুচ্চন্তি নিরাসা অরহন্তো খীণাসৰা. ৰিসেনিকত্ৰা অনীঘা নিরাসা, চরন্তি যে তে মুনযোতি ব্রূমীতি যে তে ৰিসেনিকত্ৰাৰ অনীঘা চ নিরাসা চ চরন্তি ৰিহরন্তি ইরিযন্তি ৰত্তেন্তি পালেন্তি যপেন্তি যাপেন্তি, তে লোকে মুনযোতি ব্রূমি আচিক্খামি দেসেমি পঞ্ঞপেমি পট্ঠপেমি ৰিৰরামি ৰিভজামি উত্তানীকরোমি পকাসেমীতি – ৰিসেনিকত্ৰা অনীঘা নিরাসা, চরন্তি যে তে মুনযোতি ব্রূমি. তেনাহ ভগৰা –
‘‘ন দিট্ঠিযা ন সুতিযা ন ঞাণেন, মুনীধ ¶ নন্দ কুসলা ৰদন্তি;
ৰিসেনিকত্ৰা অনীঘা নিরাসা, চরন্তি যে তে মুনযোতি ব্রূমী’’তি.
যে কেচিমে সমণব্রাহ্মণাসে, [ইচ্চাযস্মা নন্দো]
দিট্ঠস্সুতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিং;
সীলব্বতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিং, অনেকরূপেন ৰদন্তি সুদ্ধিং.
কচ্চিস্সু তে ভগৰা তত্থ যতা চরন্তা, অতারু জাতিঞ্চ জরঞ্চ মারিস;
পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতং.
যে কেচিমে সমণব্রাহ্মণাসেতি. যে কেচীতি সব্বেন সব্বং সব্বথা সব্বং অসেসং নিস্সেসং পরিযাদিযনৰচনমেতং – যে কেচীতি. সমণাতি যে কেচি ইতো বহিদ্ধা পব্বজ্জূপগতা পরিব্বাজকসমাপন্না. ব্রাহ্মণাতি যে কেচি ভোৰাদিকাতি – যে কেচিমে সমণব্রাহ্মণাসে. ইচ্চাযস্মা নন্দোতি. ইচ্চাতি পদসন্ধি…পে…. আযস্মাতি পিযৰচনং…পে…. নন্দোতি. তস্স ব্রাহ্মণস্স নামং…পে… অভিলাপোতি – ইচ্চাযস্মা নন্দো.
দিট্ঠস্সুতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিন্তি দিট্ঠেনপি সুদ্ধিং ৰিসুদ্ধিং পরিসুদ্ধিং মুত্তিং ৰিমুত্তিং পরিমুত্তিং ৰদন্তি কথেন্তি ভণন্তি দীপযন্তি ৰোহরন্তি ¶ ; সুতেনপি সুদ্ধিং ৰিসুদ্ধিং পরিসুদ্ধিং মুত্তিং ৰিমুত্তিং পরিমুত্তিং ৰদন্তি কথেন্তি ভণন্তি দীপযন্তি ¶ ৰোহরন্তি; দিট্ঠস্সুতেনপি সুদ্ধিং ৰিসুদ্ধিং পরিসুদ্ধিং মুত্তিং ৰিমুত্তিং পরিমুত্তিং ৰদন্তি কথেন্তি ভণন্তি দীপযন্তি ৰোহরন্তীতি – দিট্ঠস্সুতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিং.
সীলব্বতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিন্তি সীলেনপি সুদ্ধিং ৰিসুদ্ধিং পরিসুদ্ধিং মুত্তিং ৰিমুত্তিং পরিমুত্তিং ¶ ৰদন্তি কথেন্তি ভণন্তি দীপযন্তি ৰোহরন্তি; ৰতেনপি সুদ্ধিং ৰিসুদ্ধিং পরিসুদ্ধিং মুত্তিং ৰিমুত্তিং পরিমুত্তিং ৰদন্তি কথেন্তি ভণন্তি দীপযন্তি ৰোহরন্তি; সীলব্বতেনাপি সুদ্ধিং ৰিসুদ্ধিং পরিসুদ্ধিং মুত্তিং ৰিমুত্তিং পরিমুত্তিং ৰদন্তি কথেন্তি ভণন্তি দীপযন্তি ৰোহরন্তীতি – সীলব্বতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিং.
অনেকরূপেন ৰদন্তি সুদ্ধিন্তি অনেকৰিধকোতূহলমঙ্গলেন [অনেকৰিধৰত্ত কুতূহলমঙ্গলেন (স্যা.)] সুদ্ধিং ৰিসুদ্ধিং পরিসুদ্ধিং মুত্তিং ৰিমুত্তিং পরিমুত্তিং ৰদন্তি কথেন্তি ভণন্তি দীপযন্তি ৰোহরন্তীতি – অনেকরূপেন ৰদন্তি সুদ্ধিং.
কচ্চিসু তে ভগৰা তত্থ যতা চরন্তাতি. কচ্চিস্সূতি সংসযপুচ্ছা ৰিমতিপুচ্ছা দ্ৰেল়্হকপুচ্ছা অনেকংসপুচ্ছা, ‘‘এৰং নু খো, ন নু খো, কিং নু খো, কথং নু খো’’তি – কচ্চিস্সু. তেতি দিট্ঠিগতিকা. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি – কচ্চিস্সু তে ভগৰা. তত্থ যতা চরন্তাতি. তত্থাতি সকায দিট্ঠিযা সকায খন্তিযা সকায রুচিযা সকায লদ্ধিযা. যতাতি যত্তা পটিযত্তা [যতা পটিযতা (স্যা.)] গুত্তা গোপিতা রক্খিতা সংৰুতা. চরন্তাতি ¶ চরন্তা ৰিহরন্তা ইরিযন্তা ৰত্তেন্তা পালেন্তা যপেন্তা যাপেন্তাতি – কচ্চিস্সু তে ভগৰা তত্থ যতা চরন্তা.
অতারু জাতিঞ্চ জরঞ্চ মারিসাতি জাতিজরামরণং অতরিংসু উত্তরিংসু পতরিংসু সমতিক্কমিংসু ৰীতিৰত্তিংসু. মারিসাতি পিযৰচনং গরুৰচনং সগারৰসপ্পতিস্সাধিৰচনমেতং – মারিসাতি – অতারু জাতিঞ্চ জরঞ্চ মারিস.
পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতন্তি. পুচ্ছামি তন্তি পুচ্ছামি তং যাচামি তং অজ্ঝেসামি তং, কথযস্সু মেতি পুচ্ছামি তং. ভগৰাতি…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি. ব্রূহি মেতন্তি ব্রূহি আচিক্খাহি দেসেহি পঞ্ঞপেহি ¶ পট্ঠপেহি ৰিৰরাহি ৰিভজাহি উত্তানীকরোহি পকাসেহীতি – পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতং. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘যে কেচিমে সমণব্রাহ্মণাসে, [ইচ্চাযস্মা নন্দো]
দিট্ঠস্সুতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিং;
সীলব্বতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিং, অনেকরূপেন ৰদন্তি সুদ্ধিং.
‘‘কচ্চিস্সু ¶ তে ভগৰা তত্থ যতা চরন্তা,
অতারু জাতিঞ্চ জরঞ্চ মারিস;
পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেত’’ন্তি.
যে কেচিমে সমণব্রাহ্মণাসে, [নন্দাতি ভগৰা]
দিট্ঠস্সুতেনাপি ¶ ৰদন্তি সুদ্ধিং;
সীলব্বতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিং, অনেকরূপেন ৰদন্তি সুদ্ধিং;
কিঞ্চাপি তে তত্থ যতা চরন্তি, নাতরিংসু জাতিজরন্তি ব্রূমি.
যে কেচিমে সমণব্রাহ্মণাসেতি. যে কেচীতি সব্বেন সব্বং সব্বথা সব্বং অসেসং নিস্সেসং পরিযাদিযনৰচনমেতং – যে কেচীতি. সমণাতি যে কেচি ইতো বহিদ্ধা পব্বজ্জূপগতা পরিব্বাজকসমাপন্না. ব্রাহ্মণাতি যে কেচি ভোৰাদিকাতি – যে কেচিমে সমণব্রাহ্মণাসে. নন্দাতি ভগৰাতি. নন্দাতি ভগৰা তং ব্রাহ্মণং নামেন আলপতি. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি – নন্দাতি ভগৰা.
দিট্ঠস্সুতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিন্তি দিট্ঠেনপি সুদ্ধিং ৰিসুদ্ধিং পরিসুদ্ধিং মুত্তিং ৰিমুত্তিং পরিমুত্তিং ৰদন্তি কথেন্তি ভণন্তি দীপযন্তি ৰোহরন্তি; সুতেনপি সুদ্ধিং…পে… দিট্ঠস্সুতেনপি সুদ্ধিং ৰিসুদ্ধিং পরিসুদ্ধিং মুত্তিং ৰিমুত্তিং পরিমুত্তিং ৰদন্তি কথেন্তি ভণন্তি দীপযন্তি ৰোহরন্তীতি – দিট্ঠস্সুতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিং.
সীলব্বতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিন্তি সীলেনপি সুদ্ধিং ৰিসুদ্ধিং পরিসুদ্ধিং মুত্তিং ৰিমুত্তিং পরিমুত্তিং ৰদন্তি কথেন্তি ভণন্তি দীপযন্তি ৰোহরন্তি ¶ ; ৰতেনপি সুদ্ধিং…পে… ৰোহরন্তি; সীলব্বতেনাপি সুদ্ধিং ৰিসুদ্ধিং পরিসুদ্ধিং মুত্তিং ৰিমুত্তিং পরিমুত্তিং ¶ ৰদন্তি কথেন্তি ভণন্তি দীপযন্তি ৰোহরন্তীতি – সীলব্বতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিং.
অনেকরূপেন ৰদন্তি সুদ্ধিন্তি অনেকৰিধকোতূহলমঙ্গলেন সুদ্ধিং ৰিসুদ্ধিং পরিসুদ্ধিং মুত্তিং ৰিমুত্তিং পরিমুত্তিং ৰদন্তি কথেন্তি ভণন্তি দীপযন্তি ৰোহরন্তীতি – অনেকরূপেন ৰদন্তি সুদ্ধিং.
কিঞ্চাপি তে তত্থ যতা চরন্তীতি. কিঞ্চাপীতি পদসন্ধি পদসংসগ্গো পদপারিপূরী অক্খরসমৰাযো ব্যঞ্জনসিলিট্ঠতা পদানুপুব্বতাপেতং – কিঞ্চাপীতি. তেতি দিট্ঠিগতিকা. তত্থাতি ¶ সকায দিট্ঠিযা সকায খন্তিযা সকায রুচিযা সকায লদ্ধিযা. যতাতি যত্তা পটিযত্তা গুত্তা গোপিতা রক্খিতা সংৰুতা. চরন্তীতি চরন্তি ৰিহরন্তি ইরিযন্তি ৰত্তেন্তি পালেন্তি যপেন্তি যাপেন্তীতি – কিঞ্চাপি তে তত্থ যতা চরন্তি.
নাতরিংসু জাতিজরন্তি ব্রূমীতি জাতিজরামরণং ন তরিংসু ন উত্তরিংসু ন পতরিংসু ন সমতিক্কমিংসু ন ৰীতিৰত্তিংসু, জাতিজরামরণা অনিক্খন্তা অনিস্সটা অনতিক্কন্তা অসমতিক্কন্তা অৰীতিৰত্তা, অন্তোজাতিজরামরণে পরিৰত্তেন্তি, অন্তোসংসারপথে পরিৰত্তেন্তি, জাতিযা অনুগতা, জরায অনুসটা, ব্যাধিনা অভিভূতা, মরণেন অব্ভাহতা অতাণা অলেণা অসরণা অসরণীভূতাতি ব্রূমি আচিক্খামি দেসেমি ¶ পঞ্ঞপেমি পট্ঠপেমি ৰিৰরামি ৰিভজামি উত্তানীকরোমি পকাসেমীতি – নাতরিংসু জাতিজরন্তি ব্রূমি. তেনাহ ভগৰা –
‘‘যে কেচিমে সমণব্রাহ্মণাসে, [নন্দাতি ভগৰা]
দিট্ঠস্সুতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিং;
সীলব্বতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিং, অনেকরূপেন ৰদন্তি সুদ্ধিং;
কিঞ্চাপি তে তত্থ যতা চরন্তি, নাতরিংসু জাতিজরন্তি ব্রূমী’’তি.
যে কেচিমে সমণব্রাহ্মণাসে, [ইচ্চাযস্মা নন্দো]
দিট্ঠস্সুতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিং;
সীলব্বতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিং, অনেকরূপেন ৰদন্তি সুদ্ধিং.
তে ¶ চে মুনী ব্রূসি অনোঘতিণ্ণে, অথ কো চরহি দেৰমনুস্সলোকে;
অতারি জাতিঞ্চ জরঞ্চ মারিস, পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতং.
যে কেচিমে সমণব্রাহ্মণাসেতি. যে কেচীতি সব্বেন সব্বং সব্বথা সব্বং অসেসং নিস্সেসং পরিযাদিযনৰচনমেতং – যে কেচীতি. সমণাতি যে কেচি ইতো বহিদ্ধা পব্বজ্জূপগতা পরিব্বাজকসমাপন্না. ব্রাহ্মণাতি যে কেচি ভোৰাদিকাতি – যে কেচিমে সমণব্রাহ্মণাসে. ইচ্চাযস্মা ¶ নন্দোতি. ইচ্চাতি পদসন্ধি…পে… ইচ্চাযস্মা নন্দো.
দিট্ঠস্সুতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিন্তি দিট্ঠেনপি সুদ্ধিং ৰিসুদ্ধিং পরিসুদ্ধিং মুত্তিং ৰিমুত্তিং পরিমুত্তিং ৰদন্তি কথেন্তি ভণন্তি দীপযন্তি ৰোহরন্তি; সুতেনাপি সুদ্ধিং…পে… দিট্ঠস্সুতেনাপি ¶ সুদ্ধিং ৰিসুদ্ধিং পরিসুদ্ধিং মুত্তিং ৰিমুত্তিং পরিমুত্তিং ৰদন্তি কথেন্তি ভণন্তি দীপযন্তি ৰোহরন্তীতি – দিট্ঠস্সুতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিং.
সীলব্বতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিন্তি সীলেনাপি সুদ্ধিং ৰিসুদ্ধিং পরিসুদ্ধিং মুত্তিং ৰিমুত্তিং পরিমুত্তিং ৰদন্তি কথেন্তি ভণন্তি দীপযন্তি ৰোহরন্তি; ৰতেনাপি সুদ্ধিং…পে… ৰোহরন্তি; সীলব্বতেনাপি সুদ্ধিং ৰিসুদ্ধিং পরিসুদ্ধিং মুত্তিং ৰিমুত্তিং পরিমুত্তিং ৰদন্তি কথেন্তি ভণন্তি দীপযন্তি ৰোহরন্তীতি – সীলব্বতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিং.
অনেকরূপেন ৰদন্তি সুদ্ধিন্তি অনেকৰিধকোতূহলমঙ্গলেন সুদ্ধিং ৰিসুদ্ধিং পরিসুদ্ধিং মুত্তিং ৰিমুত্তিং পরিমুত্তিং ৰদন্তি কথেন্তি ভণন্তি দীপযন্তি ৰোহরন্তীতি – অনেকরূপেন ৰদন্তি সুদ্ধিং.
তে চে মুনী ব্রূসি অনোঘতিণ্ণেতি. তে চেতি দিট্ঠিগতিকে. মুনীতি মোনং ৰুচ্চতি ঞাণং…পে… সঙ্গজালমতিচ্চ সো মুনি ¶ . ব্রূসি অনোঘতিণ্ণেতি কামোঘং ভৰোঘং দিট্ঠোঘং অৰিজ্জোঘং অতিণ্ণে অনতিক্কন্তে অসমতিক্কন্তে অৰীতিৰত্তে অন্তোজাতিজরামরণে পরিৰত্তেন্তে অন্তোসংসারপথে পরিৰত্তেন্তে জাতিযা অনুগতে জরায অনুসটে ব্যাধিনা অভিভূতে মরণেন অব্ভাহতে অতাণে অলেণে অসরণে অসরণীভূতে. ব্রূসীতি ব্রূসি আচিক্খসি দেসেসি পঞ্ঞপেসি পট্ঠপেসি ৰিৰরসি ¶ ৰিভজসি উত্তানীকরোসি পকাসেসীতি – তে চে মুনী ব্রূসি অনোঘতিণ্ণে.
অথ কো চরহি দেৰমনুস্সলোকে, অতারি জাতিঞ্চ জরঞ্চ মারিসাতি অথ কো এসো সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায জাতিজরামরণং অতরি উত্তরি পতরি সমতিক্কমি ৰীতিৰত্তযি. মারিসাতি পিযৰচনং গরুৰচনং সগারৰসপ্পতিস্সাধিৰচনমেতং মারিসাতি – অথ কো চরহি দেৰমনুস্সলোকে, অতারি জাতিঞ্চ জরঞ্চ মারিস.
পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতন্তি. পুচ্ছামি তন্তি পুচ্ছামি তং যাচামি তং অজ্ঝেসামি তং পসাদেমি তং. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি. ব্রূহি মেতন্তি ব্রূহি আচিক্খাহি দেসেহি পঞ্ঞপেহি পট্ঠপেহি ৰিৰরাহি ৰিভজাহি উত্তানীকরোহি পকাসেহীতি – পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেতং. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘যে ¶ কেচিমে সমণব্রাহ্মণাসে, [ইচ্চাযস্মা নন্দো]
দিট্ঠস্সুতেনাপি ¶ ৰদন্তি সুদ্ধিং;
সীলব্বতেনাপি ৰদন্তি সুদ্ধিং, অনেকরূপেন ৰদন্তি সুদ্ধিং.
তে চে মুনী ব্রূসি অনোঘতিণ্ণে, অথ কো চরহি দেৰমনুস্সলোকে;
অতারি জাতিঞ্চ জরঞ্চ মারিস, পুচ্ছামি তং ভগৰা ব্রূহি মেত’’ন্তি.
নাহং সব্বে সমণব্রাহ্মণাসে, [নন্দাতি ভগৰা]
জাতিজরায নিৰুতাতি ব্রূমি;
যে সীধ দিট্ঠং ৰ সুতং মুতং ৰা, সীলব্বতং ৰাপি পহায সব্বং.
অনেকরূপম্পি পহায সব্বং, তণ্হং পরিঞ্ঞায অনাসৰাসে [অনাসৰা যে (স্যা. ক.)] ;
তে ৰে নরা ওঘতিণ্ণাতি ব্রূমি.
নাহং ¶ সব্বে সমণব্রাহ্মণাসে, নন্দাতি ভগৰা জাতিজরায নিৰুতাতি ব্রূমীতি নাহং, নন্দ, সব্বে সমণব্রাহ্মণা জাতিজরায আৰুতা নিৰুতা ওৰুতা পিহিতা পটিচ্ছন্না পটিকুজ্জিতাতি ৰদামি. অত্থি তে সমণব্রাহ্মণা যেসং জাতি চ জরামরণঞ্চ পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মাতি ব্রূমি আচিক্খামি দেসেমি পঞ্ঞপেমি পট্ঠপেমি ৰিৰরামি ¶ ৰিভজামি উত্তানীকরোমি পকাসেমীতি – নাহং সব্বে সমণব্রাহ্মণাসে নন্দাতি ভগৰা জাতিজরায নিৰুতাতি ব্রূমি.
যে সীধ দিট্ঠং ৰ সুতং মুতং ৰা, সীলব্বতং ৰাপি পহায সব্বন্তি যে সব্বা দিট্ঠসুদ্ধিযো পহায জহিত্ৰা পজহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তীকরিত্ৰা অনভাৰং গমেত্ৰা. যে সব্বা সুতসুদ্ধিযো পহায…পে… যে সব্বা মুতসুদ্ধিযো পহায, যে সব্বা দিট্ঠসুতমুতসুদ্ধিযো পহায যে সব্বা সীলসুদ্ধিযো পহায, যে সব্বা ৰতসুদ্ধিযো পহায, যে সব্বা সীলব্বতসুদ্ধিযো পহায জহিত্ৰা পজহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তীকরিত্ৰা অনভাৰং গমেত্ৰাতি – যে সীধ দিট্ঠংৰ সুতং মুতং ৰা, সীলব্বতং ৰাপি পহায সব্বং.
অনেকরূপম্পি পহায সব্বন্তি অনেকৰিধকোতূহলমঙ্গলেন সুদ্ধিং ৰিসুদ্ধিং পরিসুদ্ধিং মুত্তিং ৰিমুত্তিং পরিমুত্তিং পহায জহিত্ৰা পজহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তীকরিত্ৰা অনভাৰং গমেত্ৰাতি – অনেকরূপম্পি পহায সব্বং.
তণ্হং ¶ পরিঞ্ঞায অনাসৰা সে, তে ৰে নরা ওঘতিণ্ণাতি ব্রূমীতি. তণ্হাতি রূপতণ্হা সদ্দতণ্হা গন্ধতণ্হা রসতণ্হা ফোট্ঠব্বতণ্হা ধম্মতণ্হা. তণ্হং পরিঞ্ঞাযাতি তণ্হং তীহি পরিঞ্ঞাহি পরিজানিত্ৰা – ঞাতপরিঞ্ঞায, তীরণপরিঞ্ঞায, পহানপরিঞ্ঞায. কতমা ঞাতপরিঞ্ঞা? তণ্হং জানাতি [পজানাতি (স্যা.) পরিজানাতি (ক.) মহানি. ১৩] ‘‘অযং রূপতণ্হা, অযং সদ্দতণ্হা, অযং গন্ধতণ্হা, অযং রসতণ্হা, অযং ফোট্ঠব্বতণ্হা, অযং ¶ ধম্মতণ্হা’’তি জানাতি পস্সতি – অযং ঞাতপরিঞ্ঞা.
কতমা তীরণপরিঞ্ঞা? এৰং ঞাতং কত্ৰা তণ্হং তীরেতি অনিচ্চতো দুক্খতো রোগতো গণ্ডতো…পে… নিস্সরণতো তীরেতি – অযং তীরণপরিঞ্ঞা.
কতমা ¶ পহানপরিঞ্ঞা? এৰং তীরযিত্ৰা তণ্হং পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতি. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘যো, ভিক্খৰে, তণ্হায ছন্দরাগো তং পজহথ. এৰং সা তণ্হা পহীনা ভৰিস্সতি উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা’’. অযং পহানপরিঞ্ঞা. তণ্হং পরিঞ্ঞাযাতি তণ্হং ইমাহি তীহি পরিঞ্ঞাহি পরিজানিত্ৰা. অনাসৰাতি চত্তারো আসৰা – কামাসৰো, ভৰাসৰো, দিট্ঠাসৰো, অৰিজ্জাসৰো. যেসং ইমে আসৰা পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা, তে ৰুচ্চন্তি অনাসৰা অরহন্তো খীণাসৰা – তণ্হং পরিঞ্ঞায অনাসৰা.
তে ৰে নরা ওঘতিণ্ণাতি ব্রূমীতি যে তণ্হং পরিঞ্ঞায অনাসৰা, তে কামোঘং তিণ্ণা ভৰোঘং তিণ্ণা দিট্ঠোঘং তিণ্ণা অৰিজ্জোঘং তিণ্ণা সব্বসংসারপথং তিণ্ণা উত্তিণ্ণা নিত্তিণ্ণা অতিক্কন্তা সমতিক্কন্তা ৰীতিৰত্তাতি ব্রূমি আচিক্খামি দেসেমি পঞ্ঞপেমি পট্ঠপেমি ৰিৰরামি ৰিভজামি উত্তানীকরোমি পকাসেমীতি – তণ্হং পরিঞ্ঞায অনাসৰাসে ¶ তে ৰে নরা ওঘতিণ্ণাতি ব্রূমি. তেনাহ ভগৰা –
‘‘নাহং সব্বে সমণব্রাহ্মণাসে, [নন্দাতি ভগৰা]
জাতিজরায নিৰুতাতি ব্রূমি;
যে সীধ দিট্ঠং ৰ সুতং মুতং ৰা, সীলব্বতং ৰাপি পহায সব্বং.
অনেকরূপম্পি পহায সব্বং, তণ্হং পরিঞ্ঞায অনাসৰাসে;
তে ৰে নরা ওঘতিণ্ণাতি ব্রূমী’’তি.
এতাভিনন্দামি ¶ ৰচো মহেসিনো, সুকিত্তিতং গোতমনূপধীকং;
যে সীধ দিট্ঠং ৰ সুতং মুতং ৰা, সীলব্বতং ৰাপি পহায সব্বং.
অনেকরূপম্পি পহায সব্বং, তণ্হং পরিঞ্ঞায অনাসৰাসে;
অহম্পি তে ওঘতিণ্ণাতি ব্রূমি.
এতাভিনন্দামি ¶ ৰচো মহেসিনোতি. এতন্তি তুয্হং ৰচনং ব্যপ্পথং দেসনং অনুসাসনং অনুসিট্ঠং নন্দামি অভিনন্দামি মোদামি অনুমোদামি ইচ্ছামি সাদিযামি পত্থযামি পিহযামি অভিজপ্পামি. মহেসিনোতি কিং মহেসি ভগৰা? মহন্তং সীলক্খন্ধং এসী গৰেসী পরিযেসীতি মহেসি…পে… কহং নরাসভোতি মহেসীতি – এতাভিনন্দামি ৰচো মহেসিনো.
সুকিত্তিতং ¶ গোতমনূপধীকন্তি. সুকিত্তিতন্তি সুকিত্তিতং সুআচিক্খিতং [স্ৰাচিক্খিতং (ক.)] সুদেসিতং সুপঞ্ঞপিতং সুপট্ঠপিতং সুৰিৰটং সুৰিভত্তং সুউত্তানীকতং সুপকাসিতং. গোতমনূপধীকন্তি উপধী ৰুচ্চন্তি কিলেসা চ খন্ধা চ অভিসঙ্খারা চ. উপধিপ্পহানং উপধিৰূপসমং উপধিনিস্সগ্গং উপধিপটিপ্পস্সদ্ধং অমতং নিব্বানন্তি – সুকিত্তিতং গোতমনূপধীকং.
যে সীধ দিট্ঠং ৰ সুতং মুতং ৰা, সীলব্বতং ৰাপি পহায সব্বন্তি যে সব্বা দিট্ঠসুদ্ধিযো পহায জহিত্ৰা পজহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তীকরিত্ৰা অনভাৰং গমেত্ৰা. যে সব্বা সুতসুদ্ধিযো…পে… যে সব্বা মুতসুদ্ধিযো… যে সব্বা দিট্ঠসুতমুতসুদ্ধিযো… যে সব্বা সীলসুদ্ধিযো… যে সব্বা ৰতসুদ্ধিযো… যে সব্বা সীলব্বতসুদ্ধিযো পহায জহিত্ৰা পজহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তীকরিত্ৰা অনভাৰং গমেত্ৰাতি – যে সীধ দিট্ঠং ৰ সুতং মুতং ৰা, সীলব্বতং ৰাপি পহায সব্বং.
অনেকরূপম্পি পহায সব্বন্তি অনেকৰিধকোতূহলমঙ্গলেন সুদ্ধিং ৰিসুদ্ধিং পরিসুদ্ধিং মুত্তিং ৰিমুত্তিং পরিমুত্তিং পহায জহিত্ৰা পজহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তীকরিত্ৰা অনভাৰং গমেত্ৰাতি – অনেকরূপম্পি পহায সব্বং.
তণ্হং পরিঞ্ঞায অনাসৰাসে, অহম্পি তে ওঘতিণ্ণাতি ব্রূমীতি. তণ্হাতি রূপতণ্হা সদ্দতণ্হা গন্ধতণ্হা রসতণ্হা ফোট্ঠব্বতণ্হা ধম্মতণ্হা. তণ্হং পরিঞ্ঞাযাতি তণ্হং তীহি ¶ পরিঞ্ঞাহি পরিজানিত্ৰা – ঞাতপরিঞ্ঞায, তীরণপরিঞ্ঞায [তিরণপরিঞ্ঞায (স্যা.)], পহানপরিঞ্ঞায. কতমা ঞাতপরিঞ্ঞা ¶ ? তণ্হং জানাতি – অযং রূপতণ্হা, অযং সদ্দতণ্হা, অযং গন্ধতণ্হা, অযং রসতণ্হা, অযং ফোট্ঠব্বতণ্হা, অযং ধম্মতণ্হাতি জানাতি পস্সতি – অযং ঞাতপরিঞ্ঞা.
কতমা তীরণপরিঞ্ঞা? এৰং ঞাতং কত্ৰা তণ্হং তীরেতি [তিরেতি (স্যা.)] অনিচ্চতো দুক্খতো রোগতো গণ্ডতো সল্লতো অঘতো আবাধতো পরতো ¶ পলোকতো ঈতিতো উপদ্দৰতো ভযতো উপসগ্গতো চলতো পভঙ্গুতো অদ্ধুৰতো অতাণতো অলেণতো অসরণতো অসরণীভূততো রিত্ততো তুচ্ছতো সুঞ্ঞতো অনত্ততো আদীনৰতো ৰিপরিণামধম্মতো অসারকতো অঘমূলতো ৰধকতো ৰিভৰতো সাসৰতো সঙ্খততো মারামিসতো জাতিধম্মতো জরাধম্মতো ব্যাধিধম্মতো মরণধম্মতো সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসধম্মতো সংকিলেসধম্মতো সমুদযতো অত্থঙ্গমতো অস্সাদতো আদীনৰতো নিস্সরণতো তীরেতি – অযং তীরণপরিঞ্ঞা.
কতমা পহানপরিঞ্ঞা? এৰং তীরযিত্ৰা তণ্হং পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতি – অযং পহানপরিঞ্ঞা.
তণ্হং পরিঞ্ঞাযাতি তণ্হং ইমাহি তীহি পরিঞ্ঞাহি পরিজানিত্ৰা. অনাসৰাতি চত্তারো আসৰা – কামাসৰো, ভৰাসৰো, দিট্ঠাসৰো, অৰিজ্জাসৰো. যেসং ইমে আসৰা পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা, তে ৰুচ্চন্তি অনাসৰা ¶ অরহন্তো খীণাসৰা. তণ্হং পরিঞ্ঞায অনাসৰাসে, অহম্পি তে ওঘতিণ্ণাতি. ব্রূমীতি যে তণ্হং পরিঞ্ঞায অনাসৰা, অহম্পি তে কামোঘং তিণ্ণা ভৰোঘং তিণ্ণা দিট্ঠোঘং তিণ্ণা অৰিজ্জোঘং তিণ্ণা সব্বসংসারপথং তিণ্ণা উত্তিণ্ণা নিত্তিণ্ণা অতিক্কন্তা সমতিক্কন্তা ৰীতিৰত্তাতি ব্রূমি ৰদামিতি – তণ্হং পরিঞ্ঞায অনাসৰাসে, অহম্পি তে ওঘতিণ্ণাতি ব্রূমি. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘এতাভিনন্দামি ৰচো মহেসিনো, সুকিত্তিতং গোতমনূপধীকং;
যে সীধ দিট্ঠং ৰ সুতং মুতং ৰা, সীলব্বতং ৰাপি পহায সব্বং.
অনেকরূপম্পি পহায সব্বং, তণ্হং পরিঞ্ঞায অনাসৰাসে;
অহম্পি তে ওঘতিণ্ণাতি ব্রূমী’’তি.
নন্দমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো সত্তমো.
৮. হেমকমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো
যে ¶ ¶ ¶ মে পুব্বে ৰিযাকংসু, [ইচ্চাযস্মা হেমকো]
হুরং গোতমসাসনা;
ইচ্চাসি ইতি ভৰিস্সতি, সব্বং তং ইতিহীতিহং;
সব্বং তং তক্কৰড্ঢনং, নাহং তত্থ অভিরমিং.
যে মে পুব্বে ৰিযাকংসূতি যো চ বাৰরী ব্রাহ্মণো যে চঞ্ঞে তস্স আচরিযা, তে সকং দিট্ঠিং সকং খন্তিং সকং রুচিং সকং লদ্ধিং সকং অজ্ঝাসযং সকং অধিপ্পাযং ব্যাকংসু আচিক্খিংসু দেসযিংসু পঞ্ঞপিংসু পট্ঠপিংসু ৰিৰরিংসু ৰিভজিংসু উত্তানীঅকংসু পকাসেসুন্তি – যে মে পুব্বে ৰিযাকংসু. ইচ্চাযস্মা হেমকোতি. ইচ্চাতি পদসন্ধি…পে… পদানুপুব্বতাপেতং – ইচ্চাতি. আযস্মাতি পিযৰচনং…পে…. হেমকোতি তস্স ব্রাহ্মণস্স নামং…পে… অভিলাপোতি – ইচ্চাযস্মা হেমকো.
হুরং গোতমসাসনাতি হুরং গোতমসাসনা পরং গোতমসাসনা পুরে গোতমসাসনা পঠমতরং গোতমসাসনা বুদ্ধসাসনা জিনসাসনা তথাগতসাসনা [তথাগতসাসনা দেৰসাসনা (ক.)] অরহন্তসাসনাতি – হুরং গোতমসাসনা.
ইচ্চাসি ইতি ভৰিস্সতীতি এৰং কির আসি, এৰং কির ভৰিস্সতীতি ¶ – ইচ্চাসি ইতি ভৰিস্সতি.
সব্বং তং ইতিহীতিহন্তি সব্বং তং ইতিহীতিহং ইতিকিরায পরংপরায পিটকসম্পদায তক্কহেতু নযহেতু আকারপরিৰিতক্কেন দিট্ঠিনিজ্ঝানক্খন্তিযা ন সামং সযমভিঞ্ঞাতং ন অত্তপচ্চক্খধম্মং কথযিংসূতি – সব্বং তং ইতিহীতিহং.
সব্বং তং তক্কৰড্ঢনন্তি সব্বং তং তক্কৰড্ঢনং ৰিতক্কৰড্ঢনং সঙ্কপ্পৰড্ঢনং কামৰিতক্কৰড্ঢনং ব্যাপাদৰিতক্কৰড্ঢনং ৰিহিংসাৰিতক্কৰড্ঢনং ঞাতিৰিতক্কৰড্ঢনং জনপদৰিতক্কৰড্ঢনং অমরাৰিতক্কৰড্ঢনং পরানুদযতাপটিসংযুত্তৰিতক্কৰড্ঢনং লাভসক্কারসিলোকপটিসংযুত্তৰিতক্কৰড্ঢনং অনৰঞ্ঞত্তিপটিসংযুত্তৰিতক্কৰড্ঢনন্তি – সব্বং তং তক্কৰড্ঢনং.
নাহং ¶ ¶ তত্থ অভিরমিন্তি নাহং তত্থ অভিরমিং ন ৰিন্দিং নাধিগচ্ছিং ন পটিলভিন্তি – নাহং তত্থ অভিরমিং. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘যে মে পুব্বে ৰিযাকংসু, [ইচ্চাযস্মা হেমকো]
হুরং গোতমসাসনা;
ইচ্চাসি ইতি ভৰিস্সতি, সব্বং তং ইতিহীতিহং;
সব্বং তং তক্কৰড্ঢনং, নাহং তত্থ অভিরমি’’ন্তি.
ত্ৰঞ্চ মে ধম্মমক্খাহি, তণ্হানিগ্ঘাতনং মুনি;
যং ¶ ৰিদিত্ৰা সতো চরং, তরে লোকে ৰিসত্তিকং.
ত্ৰঞ্চ মে ধম্মমক্খাহীতি. ত্ৰন্তি ভগৰন্তং ভণতি. ধম্মমক্খাহীতি. ধম্মন্তি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং, চত্তারো সতিপট্ঠানে চত্তারো সম্মপ্পধানে চত্তারো ইদ্ধিপাদে পঞ্চিন্দ্রিযানি পঞ্চ বলানি সত্ত বোজ্ঝঙ্গে অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং নিব্বানঞ্চ নিব্বানগামিনিঞ্চ পটিপদং অক্খাহি আচিক্খাহি দেসেহি পঞ্ঞপেহি পট্ঠপেহি ৰিৰরাহি ৰিভজাহি উত্তানীকরোহি পকাসেহীতি – ত্ৰঞ্চ মে ধম্মমক্খাহি.
তণ্হানিগ্ঘাতনং মুনীতি. তণ্হাতি – রূপতণ্হা…পে… ধম্মতণ্হা. তণ্হানিগ্ঘাতনং তণ্হাপহানং তণ্হাৰূপসমং তণ্হাপটিনিস্সগ্গং তণ্হাপটিপ্পস্সদ্ধিং অমতং নিব্বানং. মুনীতি মোনং ৰুচ্চতি ঞাণং…পে… সঙ্গজালমতিচ্চ সো মুনীতি – তণ্হানিগ্ঘাতনং মুনি.
যং ৰিদিত্ৰা সতো চরন্তি যং ৰিদিতং কত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা. ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি ৰিদিতং কত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা, ‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খা’’তি…পে… ‘‘সব্বে ধম্মা অনত্তা’’তি…পে… ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি ৰিদিতং কত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ¶ ৰিভূতং কত্ৰা. সতোতি চতূহি কারণেহি সতো – কাযে কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰেন্তো সতো…পে… সো ৰুচ্চতি সতো. চরন্তি চরন্তো ৰিহরন্তো ইরিযন্তো ৰত্তেন্তো পালেন্তো যপেন্তো যাপেন্তোতি – যং ৰিদিত্ৰা সতো চরং.
তরে ¶ লোকে ৰিসত্তিকন্তি ৰিসত্তিকা ৰুচ্চতি তণ্হা. যো রাগো সারাগো…পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং. ৰিসত্তিকাতি কেনট্ঠেন ¶ ৰিসত্তিকা…পে… ৰিসটা ৰিত্থতাতি ৰিসত্তিকা. লোকেতি অপাযলোকে মনুস্সলোকে দেৰলোকে খন্ধলোকে ধাতুলোকে আযতনলোকে. তরে লোকে ৰিসত্তিকন্তি লোকে ৰেসা ৰিসত্তিকা লোকে ৰেতং ৰিসত্তিকং সতো তরেয্যং উত্তরেয্যং পতরেয্যং সমতিক্কমেয্যং ৰীতিৰত্তেয্যন্তি – তরে লোকে ৰিসত্তিকং. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘ত্ৰঞ্চ মে ধম্মমক্খাহি, তণ্হানিগ্ঘাতনং মুনি;
যং ৰিদিত্ৰা সতো চরং, তরে লোকে ৰিসত্তিক’’ন্তি.
ইধ দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতেসু, পিযরূপেসু হেমক;
ছন্দরাগৰিনোদনং, নিব্বানপদমচ্চুতং.
ইধ দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতেসূতি. দিট্ঠন্তি চক্খুনা দিট্ঠং; সুতন্তি সোতেন সুতং; মুতন্তি ঘানেন ঘাযিতং জিৰ্হায সাযিতং কাযেন ফুট্ঠং; ৰিঞ্ঞাতন্তি মনসা ৰিঞ্ঞাতন্তি – ইধ দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতেসু.
পিযরূপেসু ¶ হেমকাতি কিঞ্চ লোকে পিযরূপং সাতরূপং? চক্খু [চক্খুং (স্যা. ক.)] লোকে পিযরূপং সাতরূপং, সোতং লোকে…পে… ঘানং লোকে… জিৰ্হা লোকে… কাযো লোকে… মনো লোকে পিযরূপং সাতরূপং; রূপা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, সদ্দা লোকে… গন্ধা লোকে… রসা লোকে… ফোট্ঠব্বা লোকে… ধম্মা লোকে পিযরূপং সাতরূপং; চক্খুৰিঞ্ঞাণং লোকে পিযরূপং সাতরূপং, সোতৰিঞ্ঞাণং লোকে পিযরূপং সাতরূপং, ঘানৰিঞ্ঞাণং লোকে… জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং লোকে… কাযৰিঞ্ঞাণং লোকে… মনোৰিঞ্ঞাণং লোকে পিযরূপং সাতরূপং, চক্খুসম্ফস্সো লোকে… সোতসম্ফস্সো লোকে… ঘানসম্ফস্সো লোকে… জিৰ্হাসম্ফস্সো লোকে… কাযসম্ফস্সো লোকে… মনোসম্ফস্সো লোকে পিযরূপং সাতরূপং; চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে পিযরূপং সাতরূপং… সোতসম্ফস্সজা ৰেদনা… ঘানসম্ফস্সজা ৰেদনা… জিৰ্হাসম্ফস্সজা ৰেদনা… কাযসম্ফস্সজা ৰেদনা… মনোসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে পিযরূপং সাতরূপং; রূপসঞ্ঞা লোকে… সদ্দসঞ্ঞা লোকে… গন্ধসঞ্ঞা লোকে… রসসঞ্ঞা লোকে… ফোট্ঠব্বসঞ্ঞা লোকে… ধম্মসঞ্ঞা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, রূপসঞ্চেতনা ¶ লোকে… সদ্দসঞ্চেতনা লোকে… গন্ধসঞ্চেতনা লোকে… রসসঞ্চেতনা লোকে… ফোট্ঠব্বসঞ্চেতনা লোকে… ধম্মসঞ্চেতনা লোকে পিযরূপং সাতরূপং; রূপতণ্হা লোকে… সদ্দতণ্হা লোকে… গন্ধতণ্হা লোকে… রসতণ্হা লোকে ¶ … ফোট্ঠব্বতণ্হা লোকে… ধম্মতণ্হা লোকে পিযরূপং সাতরূপং; রূপৰিতক্কো লোকে… সদ্দৰিতক্কো লোকে… গন্ধৰিতক্কো লোকে… রসৰিতক্কো লোকে… ফোট্ঠব্বৰিতক্কো লোকে… ধম্মৰিতক্কো লোকে পিযরূপং সাতরূপং; রূপৰিচারো লোকে পিযরূপং সাতরূপং, সদ্দৰিচারো লোকে… গন্ধৰিচারো লোকে… রসৰিচারো লোকে… ফোট্ঠব্বৰিচারো ¶ লোকে… ধম্মৰিচারো লোকে পিযরূপং সাতরূপন্তি – পিযরূপেসু হেমক.
ছন্দরাগৰিনোদনন্তি. ছন্দরাগোতি যো কামেসু কামচ্ছন্দো কামরাগো কামনন্দী কামতণ্হা কামসিনেহো কামপরিল়াহো কামমুচ্ছা কামজ্ঝোসানং কামোঘো কামযোগো কামুপাদানং কামচ্ছন্দনীৰরণং. ছন্দরাগৰিনোদনন্তি ছন্দরাগপ্পহানং ছন্দরাগৰূপসমং ছন্দরাগপটিনিস্সগ্গং ছন্দরাগপটিপ্পস্সদ্ধং অমতং নিব্বানন্তি – ছন্দরাগৰিনোদনং.
নিব্বানপদমচ্চুতন্তি নিব্বানপদং তাণপদং লেণপদং সরণপদং অভযপদং. অচ্চুতন্তি নিচ্চং ধুৰং সস্সতং অৰিপরিণামধম্মন্তি – নিব্বানপদমচ্চুতং. তেনাহ ভগৰা –
‘‘ইধ দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতেসু, পিযরূপেসু হেমক;
ছন্দরাগৰিনোদনং, নিব্বানপদমচ্চুত’’ন্তি.
এতদঞ্ঞায যে সতা, দিট্ঠধম্মাভিনিব্বুতা;
উপসন্তা চ তে সদা, তিণ্ণা লোকে ৰিসত্তিকং.
এতদঞ্ঞায যে সতাতি. এতন্তি অমতং নিব্বানং. যো সো সব্বসঙ্খারসমথো সব্বূপধিপটিনিস্সগ্গো তণ্হক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বানং. অঞ্ঞাযাতি অঞ্ঞায জানিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা. ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি অঞ্ঞায জানিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা. ‘‘সব্বে ¶ সঙ্খারা দুক্খা’’তি… ‘‘সব্বে ধম্মা অনত্তা’’তি…পে… ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি অঞ্ঞায জানিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ¶ ৰিভূতং কত্ৰা. যেতি অরহন্তো খীণাসৰা. সতাতি চতূহি কারণেহি সতা – কাযে কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰিতত্তা সতা…পে… তে ৰুচ্চন্তি সতাতি – এতদঞ্ঞায যে সতা.
দিট্ঠধম্মাভিনিব্বুতাতি. দিট্ঠধম্মাতি দিট্ঠধম্মা ঞাতধম্মা তুলিতধম্মা তীরিতধম্মা ৰিভূতধম্মা ¶ ৰিভাৰিতধম্মা. ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি দিট্ঠধম্মা…পে… ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি দিট্ঠধম্মা ঞাতধম্মা তুলিতধম্মা তীরিতধম্মা ৰিভূতধম্মা ৰিভাৰিতধম্মা. অভিনিব্বুতাতি রাগস্স নিব্বাপিতত্তা নিব্বুতা, দোসস্স নিব্বাপিতত্তা নিব্বুতা, মোহস্স নিব্বাপিতত্তা নিব্বুতা, কোধস্স…পে… উপনাহস্স… সব্বাকুসলাভিসঙ্খারানং সন্তত্তা সমিতত্তা ৰূপসমিতত্তা নিজ্ঝাতত্তা নিব্বুতত্তা ৰিগতত্তা পটিপ্পসদ্ধত্তা সন্তা উপসন্তা ৰূপসন্তা নিব্বুতা পটিপ্পস্সদ্ধাতি – দিট্ঠধম্মাভিনিব্বুতা.
উপসন্তা চ তে সদাতি. উপসন্তাতি রাগস্স উপসমিতত্তা নিব্বাপিতত্তা উপসন্তা…পে… দোসস্স… মোহস্স… কোধস্স… উপনাহস্স…পে… সব্বাকুসলাভিসঙ্খারানং সন্তত্তা সমিতত্তা ৰূপসমিতত্তা নিজ্ঝাতত্তা নিব্বুতত্তা ৰিগতত্তা পটিপ্পসদ্ধত্তা সন্তা উপসন্তা ৰূপসন্তা নিব্বুতা পটিপ্পস্সদ্ধাতি উপসন্তা. তেতি অরহন্তো খীণাসৰা. সদাতি সদা ¶ সব্বকালং নিচ্চকালং ধুৰকালং সততং সমিতং অব্বোকিণ্ণং পোঙ্খানুপোঙ্খং উদকূমিকজাতং অৰীচিসন্ততিসহিতং ফস্সিতং পুরেভত্তং পচ্ছাভত্তং পুরিমযামং মজ্ঝিমযামং পচ্ছিমযামং কাল়ে জুণ্হে ৰস্সে হেমন্তে গিম্হে পুরিমে ৰযোখন্ধে মজ্ঝিমে ৰযোখন্ধে পচ্ছিমে ৰযোখন্ধেতি – উপসন্তা চ তে সদা.
তিণ্ণা লোকে ৰিসত্তিকন্তি ৰিসত্তিকা ৰুচ্চতি তণ্হা. যো রাগো সারাগো…পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং. ৰিসত্তিকাতি কেনট্ঠেন ৰিসত্তিকা…পে… ৰিসটা ৰিত্থতাতি ৰিসত্তিকা. লোকেতি অপাযলোকে…পে… আযতনলোকে. তিণ্ণা লোকে ৰিসত্তিকন্তি লোকে ৰেসা ৰিসত্তিকা লোকে ৰেতং ৰিসত্তিকং তিণ্ণা উত্তিণ্ণা নিত্থিণ্ণা অতিক্কন্তা সমতিক্কন্তা ৰীতিৰত্তাতি – তিণ্ণা লোকে ৰিসত্তিকং. তেনাহ ভগৰা –
‘‘এতদঞ্ঞায ¶ যে সতা, দিট্ঠধম্মাভিনিব্বুতা;
উপসন্তা চ তে সদা, তিণ্ণা লোকে ৰিসত্তিক’’ন্তি.
সহ গাথাপরিযোসানা…পে… সত্থা মে ভন্তে ভগৰা, সাৰকোহমস্মীতি.
হেমকমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো অট্ঠমো.
৯. তোদেয্যমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো
যস্মিং ¶ ¶ কামা ন ৰসন্তি, [ইচ্চাযস্মা তোদেয্যো]
তণ্হা যস্স ন ৰিজ্জতি;
কথংকথা চ যো তিণ্ণো, ৰিমোক্খো তস্স কীদিসো.
যস্মিং কামা ন ৰসন্তীতি যস্মিং কামা ন ৰসন্তি ন সংৰসন্তি ন আৰসন্তি ন পরিৰসন্তীতি – যস্মিং কামা ন ৰসন্তি. ইচ্চাযস্মা তোদেয্যোতি. ইচ্চাতি পদসন্ধি…পে… পদানুপুব্বতাপেতং – ইচ্চাতি. আযস্মাতি পিযৰচনং…পে…. তোদেয্যোতি তস্স ব্রাহ্মণস্স নামং…পে… অভিলাপোতি – ইচ্চাযস্মা তোদেয্যো.
তণ্হা যস্স ন ৰিজ্জতীতি তণ্হা যস্স নত্থি ন সতি ন সংৰিজ্জতি নুপলব্ভতি ঞাণগ্গিনা দড্ঢাতি – তণ্হা যস্স ন ৰিজ্জতি.
কথংকথা চ যো তিণ্ণোতি কথংকথা চ যো তিণ্ণো উত্তিণ্ণো নিত্থিণ্ণো অতিক্কন্তো সমতিক্কন্তো ৰীতিৰত্তোতি – কথংকথা চ যো তিণ্ণো.
ৰিমোক্খো তস্স কীদিসোতি ৰিমোক্খো তস্স কীদিসো কিংসণ্ঠিতো কিংপকারো কিংপটিভাগো ইচ্ছিতব্বোতি ৰিমোক্খং পুচ্ছতীতি – ৰিমোক্খো ¶ তস্স কীদিসো. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘যস্মিং কামা ন ৰসন্তি, [ইচ্চাযস্মা তোদেয্যো]
তণ্হা যস্স ন ৰিজ্জতি;
কথংকথা চ যো তিণ্ণো, ৰিমোক্খো তস্স কীদিসো’’তি.
যস্মিং ¶ কামা ন ৰসন্তি, [তোদেয্যাতি ভগৰা]
তণ্হা যস্স ন ৰিজ্জতি;
কথংকথা চ যো তিণ্ণো, ৰিমোক্খো তস্স নাপরো.
যস্মিং কামা ন ৰসন্তীতি. যস্মিন্তি যস্মিং পুগ্গলে অরহন্তে খীণাসৰে. কামাতি উদ্দানতো ¶ দ্ৰে কামা – ৰত্থুকামা চ কিলেসকামা চ…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি ৰত্থুকামা…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি কিলেসকামা. যস্মিং কামা ন ৰসন্তীতি যস্মিং কামা ন ৰসন্তি ন সংৰসন্তি ন আৰসন্তি ন পরিৰসন্তীতি – যস্মিং কামা ন ৰসন্তি.
তোদেয্যাতি ভগৰাতি. তোদেয্যাতি ভগৰা তং ব্রাহ্মণং নামেন আলপতি. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি – তোদেয্যাতি ভগৰা.
তণ্হা যস্স ন ৰিজ্জতীতি. তণ্হাতি রূপতণ্হা সদ্দতণ্হা গন্ধতণ্হা রসতণ্হা ফোট্ঠব্বতণ্হা ধম্মতণ্হা. যস্সাতি অরহতো খীণাসৰস্স. তণ্হা যস্স ন ৰিজ্জতীতি তণ্হা যস্স ¶ নত্থি ন সতি ন সংৰিজ্জতি নুপলব্ভতি, পহীনা সমুচ্ছিন্না ৰূপসন্তা পটিপ্পস্সদ্ধা অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢাতি – তণ্হা যস্স ন ৰিজ্জতি.
কথংকথা চ যো তিণ্ণোতি কথংকথা ৰুচ্চতি ৰিচিকিচ্ছা. দুক্খে কঙ্খা…পে… ছম্ভিতত্তং চিত্তস্স মনোৰিলেখো. যোতি যো সো অরহং খীণাসৰো. কথংকথা চ যো তিণ্ণোতি কথংকথা চ যো তিণ্ণো উত্তিণ্ণো নিত্থিণ্ণো অতিক্কন্তো সমতিক্কন্তো ৰীতিৰত্তোতি – কথংকথা চ যো তিণ্ণো.
ৰিমোক্খো তস্স নাপরোতি নত্থি তস্স অপরো ৰিমোক্খো. যেন ৰিমোক্খেন ৰিমুচ্চেয্য ৰিমুত্তো সো. কতং তস্স ৰিমোক্খেন করণীযন্তি – ৰিমোক্খো তস্স নাপরো. তেনাহ ভগৰা –
‘‘যস্মিং কামা ন ৰসন্তি, [তোদেয্যাতি ভগৰা]
তণ্হা যস্স ন ৰিজ্জতি;
কথংকথা চ যো তিণ্ণো, ৰিমোক্খো তস্স নাপরো’’তি.
নিরাসসো ¶ সো উদ আসসানো, পঞ্ঞাণৰা সো উদ পঞ্ঞকপ্পী;
মুনিং অহং সক্ক যথা ৰিজঞ্ঞং, তং মে ৰিযাচিক্খ সমন্তচক্খু.
নিরাসসো সো উদ আসসানোতি নিত্তণ্হো সো, উদাহু ¶ সতণ্হো রূপে আসীসতি [আসিংসতি (স্যা.)], সদ্দে…পে… গন্ধে… রসে… ফোট্ঠব্বে… কুলং… গণং… আৰাসং… লাভং… যসং… পসংসং… সুখং… চীৰরং… পিণ্ডপাতং… সেনাসনং… গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং… কামধাতুং ¶ … রূপধাতুং… অরূপধাতুং… কামভৰং… রূপভৰং… অরূপভৰং… সঞ্ঞাভৰং… অসঞ্ঞাভৰং… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাভৰং… একৰোকারভৰং… চতুৰোকারভৰং… পঞ্চৰোকারভৰং… অতীতং… অনাগতং… পচ্চুপ্পন্নং… দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতব্বে ধম্মে আসীসতি সাদিযতি পত্থেতি পিহেতি অভিজপ্পতীতি – নিরাসসো সো উদ আসসানো.
পঞ্ঞাণৰা সো উদ পঞ্ঞকপ্পীতি. পঞ্ঞাণৰা সোতি পণ্ডিতো পঞ্ঞৰা বুদ্ধিমা ঞাণী ৰিভাৰী মেধাৰী. উদ পঞ্ঞকপ্পীতি উদাহু অট্ঠসমাপত্তিঞাণেন ৰা পঞ্চাভিঞ্ঞাঞাণেন ৰা মিচ্ছাঞাণেন ৰা তণ্হাকপ্পং ৰা দিট্ঠিকপ্পং ৰা কপ্পেতি জনেতি সঞ্জনেতি নিব্বত্তেতি অভিনিব্বত্তেতীতি – পঞ্ঞাণৰা সো উদ পঞ্ঞকপ্পী.
মুনিং অহং সক্ক যথা ৰিজঞ্ঞন্তি. সক্কাতি সক্কো ভগৰা. সক্যকুলা পব্বজিতোতিপি সক্কো. অথ ৰা, অড্ঢো মহদ্ধনো ধনৰাতিপি সক্কো. তস্সিমানি ধনানি, সেয্যথিদং – সদ্ধাধনং সীলধনং হিরিধনং ওত্তপ্পধনং সুতধনং চাগধনং পঞ্ঞাধনং সতিপট্ঠানধনং সম্মপ্পধানধনং ইদ্ধিপাদধনং ইন্দ্রিযধনং বলধনং বোজ্ঝঙ্গধনং মগ্গধনং ফলধনং নিব্বানধনন্তি. তেহি অনেকৰিধেহি ধনরতনেহি ¶ অড্ঢো মহদ্ধনো ধনৰাতিপি সক্কো. অথ ৰা, পহু ৰিসৰী অলমত্তো সূরো ৰীরো ৰিক্কন্তো অভীরূ অচ্ছম্ভী অনুত্রাসী অপলাযী পহীনভযভেরৰো ৰিগতলোমহংসোতিপি সক্কো. মুনিং অহং সক্ক যথা ৰিজঞ্ঞন্তি সক্ক যথাহং মুনিং জানেয্যং আজানেয্যং ৰিজানেয্যং পটিৰিজানেয্যং পটিৰিজ্ঝেয্যন্তি – মুনিং অহং সক্ক যথা ৰিজঞ্ঞং.
তং ¶ মে ৰিযাচিক্খ সমন্তচক্খূতি. তন্তি যং পুচ্ছামি যং যাচামি যং অজ্ঝেসামি যং পসাদেমি. ৰিযাচিক্খাতি আচিক্খাহি দেসেহি পঞ্ঞপেহি পট্ঠপেহি ৰিৰরাহি ৰিভজাহি উত্তানীকরোহি পকাসেহি. সমন্তচক্খূতি সমন্তচক্খু ৰুচ্চতি সব্বঞ্ঞুতঞাণং…পে… তথাগতো তেন সমন্তচক্খূতি – তং মে ৰিযাচিক্খ সমন্তচক্খু. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘নিরাসসো সো উদ আসসানো, পঞ্ঞাণৰা সো উদ পঞ্ঞকপ্পী;
মুনিং অহং সক্ক যথা ৰিজঞ্ঞং, তং মে ৰিযাচিক্খ সমন্তচক্খূ’’তি.
নিরাসসো সো ন চ আসসানো, পঞ্ঞাণৰা সো ন চ পঞ্ঞকপ্পী;
এৰম্পি তোদেয্য মুনিং ৰিজান, অকিঞ্চনং কামভৰে অসত্তং.
নিরাসসো ¶ সো ন চ আসসানোতি নিত্তণ্হো সো. ন সো সতণ্হো ¶ রূপে নাসীসতি. সদ্দে…পে… গন্ধে… দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতব্বে ধম্মে নাসীসতি ন ইচ্ছতি ন সাদিযতি ন পত্থেতি ন পিহেতি নাভিজপ্পতীতি – নিরাসসো সো ন চ আসসানো.
পঞ্ঞাণৰা সো ন চ পঞ্ঞকপ্পীতি. পঞ্ঞাণৰাতি পণ্ডিতো পঞ্ঞৰা বুদ্ধিমা ঞাণী ৰিভাৰী মেধাৰী. ন চ পঞ্ঞকপ্পীতি অট্ঠসমাপত্তিঞাণেন ৰা পঞ্চাভিঞ্ঞাঞাণেন ৰা মিচ্ছাঞাণেন ৰা তণ্হাকপ্পং ৰা ন কপ্পেতি দিট্ঠিকপ্পং ৰা ন কপ্পেতি ন জনেতি ন সঞ্জনেতি ন নিব্বত্তেতি নাভিনিব্বত্তেতীতি – পঞ্ঞাণৰা সো ন চ পঞ্ঞকপ্পী.
এৰম্পি তোদেয্য মুনিং ৰিজানাতি. মুনীতি মোনং ৰুচ্চতি ঞাণং…পে… সঙ্গজালমতিচ্চ সো মুনি. এৰম্পি তোদেয্য মুনিং ৰিজানাতি তোদেয্য, এৰং মুনিং জান পটিজান পটিৰিজান পটিৰিজ্ঝাতি – এৰম্পি তোদেয্য মুনিং ৰিজান.
অকিঞ্চনং কামভৰে অসত্তন্তি. অকিঞ্চনন্তি রাগকিঞ্চনং দোসকিঞ্চনং মোহকিঞ্চনং মানকিঞ্চনং দিট্ঠিকিঞ্চনং কিলেসকিঞ্চনং দুচ্চরিতকিঞ্চনং. যস্সেতানি [যস্সেতে (স্যা.)] কিঞ্চনানি ¶ [কিঞ্চনা (স্যা.)] পহীনানি সমুচ্ছিন্নানি ৰূপসন্তানি পটিপ্পস্সদ্ধানি অভব্বুপ্পত্তিকানি ঞাণগ্গিনা দড্ঢানি, সো ৰুচ্চতি অকিঞ্চনো. কামাতি উদ্দানতো দ্ৰে কামা – ৰত্থুকামা চ কিলেসকামা চ…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি ৰত্থুকামা…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি কিলেসকামা. ভৰাতি দ্ৰে ভৰা – কম্মভৰো ¶ চ পটিসন্ধিকো চ পুনব্ভৰো…পে… অযং পটিসন্ধিকো পুনব্ভৰো.
অকিঞ্চনং কামভৰে অসত্তন্তি অকিঞ্চনং পুগ্গলং কামে চ ভৰে চ অসত্তং অলগ্গং অলগ্গিতং অপলিবুদ্ধং নিক্খন্তং নিস্সটং ৰিপ্পমুত্তং ৰিসঞ্ঞুত্তং ৰিমরিযাদিকতেন চেতসা ৰিহরন্তন্তি – অকিঞ্চনং কামভৰে অসত্তং. তেনাহ ভগৰা –
‘‘নিরাসসো সো ন চ আসসানো, পঞ্ঞাণৰা সো ন চ পঞ্ঞকপ্পী;
এৰম্পি তোদেয্য মুনিং ৰিজান, অকিঞ্চনং কামভৰে অসত্তন্তি.
সহ গাথাপরিযোসানা…পে… সত্থা মে ভন্তে ভগৰা, সাৰকোহমস্মীতি.
তোদেয্যমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো নৰমো.
১০. কপ্পমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো
মজ্ঝে ¶ ¶ সরস্মিং তিট্ঠতং, [ইচ্চাযস্মা কপ্পো]
ওঘে জাতে মহব্ভযে;
জরামচ্চুপরেতানং, দীপং পব্রূহি মারিস;
ত্ৰঞ্চ মে দীপমক্খাহি, যথাযিদং নাপরং সিযা.
মজ্ঝে সরস্মিং তিট্ঠতন্তি সরো ৰুচ্চতি সংসারো আগমনং গমনং গমনাগমনং কালং গতি ভৰাভৰো চুতি চ উপপত্তি চ নিব্বত্তি চ ভেদো চ জাতি চ জরা চ মরণঞ্চ. সংসারস্স পুরিমাপি কোটি ন পঞ্ঞাযতি, পচ্ছিমাপি কোটি ন পঞ্ঞাযতি; মজ্ঝেৰ সংসারে সত্তা ঠিতা পতিট্ঠিতা অল্লীনা উপগতা অজ্ঝোসিতা অধিমুত্তা.
কথং ¶ সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি? এত্তকা জাতিযো ৰট্টং ৰত্তি, ততো পরং ন ৰত্ততীতি হেৰং নত্থি, এৰম্পি সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি. এত্তকানি জাতিসতানি ৰট্টং ৰত্তি, ততো পরং ন ৰত্ততীতি হেৰং নত্থি, এৰম্পি সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি. এত্তকানি জাতিসহস্সানি ৰট্টং ৰত্তি, ততো পরং ন ৰত্ততীতি হেৰং নত্থি, এৰম্পি সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি. এত্তকানি জাতিসতসহস্সানি ৰট্টং ৰত্তি ¶ , ততো পরং ন ৰত্ততীতি হেৰং নত্থি, এৰম্পি সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি. এত্তকা জাতিকোটিযো ৰট্টং ৰত্তি, ততো পরং ন ৰত্ততীতি হেৰং নত্থি, এৰম্পি সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি. এত্তকানি জাতিকোটিসতানি ৰট্টং ৰত্তি, ততো পরং ন ৰত্ততীতি হেৰং নত্থি, এৰম্পি সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি. এত্তকানি জাতিকোটিসহস্সানি ৰট্টং ৰত্তি, ততো পরং ন ৰত্ততীতি, হেৰং নত্থি. এৰম্পি সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি. এত্তকানি জাতিকোটিসতসহস্সানি ৰট্টং ৰত্তি, ততো পরং ন ৰত্ততীতি হেৰং নত্থি, এৰম্পি সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি.
এত্তকানি ৰস্সানি ৰট্টং ৰত্তি, ততো পরং ন ৰত্ততীতি হেৰং নত্থি, এৰম্পি সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি. এত্তকানি ৰস্সসতানি ৰট্টং ৰত্তি, ততো পরং ন ৰত্ততীতি হেৰং নত্থি, এৰম্পি সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি. এত্তকানি ৰস্সসহস্সানি ৰট্টং ৰত্তি, ততো পরং ন ৰত্ততীতি হেৰং নত্থি, এৰম্পি সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি. এত্তকানি ¶ ৰস্সসতসহস্সানি ৰট্টং ৰত্তি, ততো পরং ন ৰত্ততীতি হেৰং নত্থি, এৰম্পি সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি. এত্তকা ৰস্সকোটিযো ৰট্টং ৰত্তি, ততো পরং ন ৰত্ততীতি হেৰং নত্থি, এৰম্পি সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি. এত্তকানি ৰস্সকোটিসতানি ৰট্টং ৰত্তি, ততো পরং ন ¶ ৰত্ততীতি হেৰং নত্থি, এৰম্পি সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি. এত্তকানি ৰস্সকোটিসহস্সানি ৰট্টং ৰত্তি, ততো পরং ন ৰত্ততীতি হেৰং নত্থি, এৰম্পি সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি. এত্তকানি ৰস্সকোটিসতসহস্সানি ৰট্টং ৰত্তি, ততো পরং ন ৰত্ততীতি হেৰং নত্থি, এৰম্পি সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি.
এত্তকানি কপ্পানি ৰট্টং ৰত্তি, ততো পরং ন ৰত্ততীতি হেৰং নত্থি, এৰম্পি সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি. এত্তকানি কপ্পসতানি ৰট্টং ¶ ৰত্তি, ততো পরং ন ৰত্ততীতি হেৰং নত্থি, এৰম্পি সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি. এত্তকানি কপ্পসহস্সানি ৰট্টং ৰত্তি, ততো পরং ন ৰত্ততীতি হেৰং নত্থি, এৰম্পি সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি. এত্তকানি কপ্পসতসহস্সানি ৰট্টং ৰত্তি, ততো পরং ন ৰত্ততীতি হেৰং নত্থি, এৰম্পি সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি. এত্তকা কপ্পকোটিযো ৰট্টং ৰত্তি, ততো পরং ন ৰত্ততীতি হেৰং নত্থি, এৰম্পি সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি. এত্তকানি কপ্পকোটিসতানি ৰট্টং ৰত্তি, ততো পরং ন ৰত্ততীতি হেৰং নত্থি, এৰম্পি সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি. এত্তকানি কপ্পকোটিসহস্সানি ৰট্টং ৰত্তি, ততো পরং ন ৰত্ততীতি হেৰং নত্থি, এৰম্পি সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি. এত্তকানি কপ্পকোটিসতসহস্সানি ৰট্টং ৰত্তি, ততো ¶ পরং ন ৰত্ততীতি হেৰং নত্থি, এৰম্পি সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি.
ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘অনমতগ্গোযং, ভিক্খৰে, সংসারো, পুব্বা কোটি ন পঞ্ঞাযতি অৰিজ্জানীৰরণানং সত্তানং তণ্হাসংযোজনানং সন্ধাৰতং সংসরতং. এৰং দীঘরত্তং খো, ভিক্খৰে, দুক্খং পচ্চনুভূতং তিব্বং পচ্চনুভূতং ব্যসনং পচ্চনুভূতং, কটসী ৰড্ঢিতা [কটসীৰৰড্ঢিতং (স্যা.) পস্স সং. নি. ২.১২৪]. যাৰঞ্চিদং, ভিক্খৰে, অলমেৰ সব্বসঙ্খারেসু নিব্বিন্দিতুং অলং ৰিরজ্জিতুং অলং ৰিমুচ্চিতু’’ন্তি. এৰম্পি সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি.
কথং সংসারস্স পচ্ছিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি? এত্তকা জাতিযো ৰট্টং ৰত্তিস্সতি, ততো পরং ন ৰত্তিস্সতীতি হেৰং নত্থি, এৰম্পি সংসারস্স পচ্ছিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি. এত্তকানি ¶ জাতিসতানি, এত্তকানি জাতিসহস্সানি, এত্তকানি জাতিসতসহস্সানি, এত্তকা জাতিকোটিযো, এত্তকানি জাতিকোটিসতানি, এত্তকানি জাতিকোটিসহস্সানি, এত্তকানি জাতিকোটিসতসহস্সানি, এত্তকানি ৰস্সানি, এত্তকানি ৰস্সসতানি, এত্তকানি ৰস্সসহস্সানি, এত্তকানি ৰস্সসতসহস্সানি, এত্তকা ৰস্সকোটিযো, এত্তকানি ৰস্সকোটিসতানি, এত্তকানি ৰস্সকোটিসহস্সানি, এত্তকানি ৰস্সকোটিসতসহস্সানি, এত্তকানি কপ্পানি, এত্তকানি কপ্পসতানি, এত্তকানি কপ্পসহস্সানি, এত্তকানি কপ্পসতসহস্সানি, এত্তকা কপ্পকোটিযো, এত্তকানি কপ্পকোটিসতানি ¶ , এত্তকানি কপ্পকোটিসহস্সানি, এত্তকানি কপ্পকোটিসতসহস্সানি ¶ ৰট্টং ৰত্তিস্সতি, ততো পরং ন ৰত্তিস্সতীতি হেৰং নত্থি, এৰম্পি সংসারস্স পচ্ছিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি. এৰম্পি সংসারস্স পুরিমাপি কোটি ন পঞ্ঞাযতি, পচ্ছিমাপি কোটি ন পঞ্ঞাযতি, মজ্ঝেৰ সংসারে সত্তা ঠিতা পতিট্ঠিতা অল্লীনা উপগতা অজ্ঝোসিতা অধিমুত্তাতি – মজ্ঝে সরস্মিং তিট্ঠতং. ইচ্চাযস্মা কপ্পোতি. ইচ্চাতি পদসন্ধি…পে…. আযস্মাতি পিযৰচনং…পে…. কপ্পোতি তস্স ব্রাহ্মণস্স নামং…পে… অভিলাপোতি – ইচ্চাযস্মা কপ্পো.
ওঘে জাতে মহব্ভযেতি কামোঘে ভৰোঘে দিট্ঠোঘে অৰিজ্জোঘে জাতে সঞ্জাতে নিব্বত্তে অভিনিব্বত্তে পাতুভূতে. মহব্ভযেতি জাতিভযে জরাভযে ব্যাধিভযে মরণভযেতি – ওঘে জাতে মহব্ভযে.
জরামচ্চুপরেতানন্তি জরায ফুট্ঠানং পরেতানং সমোহিতানং সমন্নাগতানং. মচ্চুনা ফুট্ঠানং পরেতানং সমোহিতানং সমন্নাগতানং, জাতিযা অনুগতানং জরায অনুসটানং ব্যাধিনা অভিভূতানং মরণেন অব্ভাহতানং অতাণানং অলেণানং অসরণানং অসরণীভূতানন্তি – জরামচ্চুপরেতানং.
দীপং পব্রূহি মারিসাতি দীপং তাণং লেণং সরণং গতিং পরাযনং [গতিপরাযনং (স্যা.) এৰমুপরিপি] ব্রূহি আচিক্খাহি দেসেহি পঞ্ঞপেহি পট্ঠপেহি ৰিৰরাহি ৰিভজাহি ¶ উত্তানীকরোহি পকাসেহি. মারিসাতি পিযৰচনং গরুৰচনং সগারৰসপ্পতিস্সাধিৰচনমেতং মারিসাতি – দীপং পব্রূহি মারিস.
ত্ৰঞ্চ মে দীপমক্খাহীতি. ত্ৰন্তি ভগৰন্তং ভণতি. দীপমক্খাহীতি দীপং তাণং লেণং সরণং গতিং পরাযনং অক্খাহি আচিক্খাহি দেসেহি পঞ্ঞপেহি পট্ঠপেহি ৰিৰরাহি ৰিভজাহি উত্তানীকরোহি পকাসেহীতি – ত্ৰঞ্চ মে দীপমক্খাহি.
যথাযিদং ¶ নাপরং সিযাতি যথযিদং দুক্খং ইধেৰ নিরুজ্ঝেয্য ৰূপসমেয্য অত্থং গচ্ছেয্য পটিপ্পস্সম্ভেয্য পুনপটিসন্ধিকং দুক্খং ন নিব্বত্তেয্য, কামধাতুযা ৰা রূপধাতুযা ৰা অরূপধাতুযা ৰা কামভৰে ৰা রূপভৰে ৰা ¶ অরূপভৰে ৰা সঞ্ঞাভৰে ৰা অসঞ্ঞাভৰে ৰা নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাভৰে ৰা একৰোকারভৰে ৰা চতুৰোকারভৰে ৰা পঞ্চৰোকারভৰে ৰা পুনগতিযা ৰা উপপত্তিযা ৰা পটিসন্ধিযা ৰা ভৰে ৰা সংসারে ৰা ৰট্টে ৰা ন জনেয্য ন সঞ্জনেয্য ন নিব্বত্তেয্য নাভিনিব্বত্তেয্য. ইধেৰ নিরুজ্ঝেয্য ৰূপসমেয্য অত্থং গচ্ছেয্য পটিপ্পস্সম্ভেয্যাতি – যথাযিদং নাপরং সিযা. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘মজ্ঝে সরস্মিং তিট্ঠতং, [ইচ্চাযস্মা কপ্পো]
ওঘে জাতে মহব্ভযে;
জরামচ্চুপরেতানং, দীপং পব্রূহি মারিস;
ত্ৰঞ্চ ¶ মে দীপমক্খাহি, যথাযিদং নাপরং সিযা’’তি.
মজ্ঝে সরস্মিং তিট্ঠতং, [কপ্পাতি ভগৰা]
ওঘে জাতে মহব্ভযে;
জরামচ্চুপরেতানং, দীপং পব্রূমি কপ্প তে.
মজ্ঝে সরস্মিং তিট্ঠতন্তি সরো ৰুচ্চতি সংসারো আগমনং গমনং গমনাগমনং কালং গতি ভৰাভৰো, চুতি চ উপপত্তি চ নিব্বত্তি চ ভেদো চ জাতি চ জরা চ মরণঞ্চ. সংসারস্স পুরিমাপি কোটি ন পঞ্ঞাযতি, পচ্ছিমাপি কোটি ন পঞ্ঞাযতি. মজ্ঝেৰ সংসারে সত্তা ঠিতা পতিট্ঠিতা অল্লীনা উপগতা অজ্ঝোসিতা অধিমুত্তা.
কথং সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি…পে… এৰং সংসারস্স পুরিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি. কথং সংসারস্স পচ্ছিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি…পে… এৰং সংসারস্স পচ্ছিমা কোটি ন পঞ্ঞাযতি. এৰং সংসারস্স পুরিমাপি কোটি ন পঞ্ঞাযতি, পচ্ছিমাপি কোটি ন পঞ্ঞাযতি. মজ্ঝেৰ সংসারে সত্তা ঠিতা পতিট্ঠিতা অল্লীনা উপগতা অজ্ঝোসিতা অধিমুত্তাতি – মজ্ঝে সরস্মিং তিট্ঠতং. কপ্পাতি ভগৰাতি. কপ্পাতি ভগৰা তং ব্রাহ্মণং নামেন আলপতি. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি – কপ্পাতি ভগৰা.
ওঘে ¶ ¶ জাতে মহব্ভযেতি কামোঘে ভৰোঘে দিট্ঠোঘে অৰিজ্জোঘে জাতে সঞ্জাতে নিব্বত্তে অভিনিব্বত্তে পাতুভূতে. মহব্ভযেতি জাতিভযে জরাভযে ব্যাধিভযে মরণভযেতি – ওঘে জাতে মহব্ভযে.
জরামচ্চুপরেতানন্তি ¶ জরায ফুট্ঠানং পরেতানং সমোহিতানং সমন্নাগতানং, মচ্চুনা ফুট্ঠানং পরেতানং সমোহিতানং সমন্নাগতানং জাতিযা অনুগতানং জরায অনুসটানং ব্যাধিনা অভিভূতানং মরণেন অব্ভাহতানং অতাণানং অলেণানং অসরণানং অসরণীভূতানন্তি – জরামচ্চুপরেতানং.
দীপং পব্রূমি কপ্প তেতি দীপং তাণং লেণং সরণং গতিং পরাযনং ব্রূমি আচিক্খামি দেসেমি পঞ্ঞপেমি পট্ঠপেমি ৰিৰরামি ৰিভজামি উত্তানীকরোমি পকাসেমীতি – দীপং পব্রূমি কপ্প তে. তেনাহ ভগৰা –
‘‘মজ্ঝে সরস্মিং তিট্ঠতং, [কপ্পাতি ভগৰা]
ওঘে জাতে মহব্ভযে;
জরামচ্চুপরেতানং, দীপং পব্রূমি কপ্প তে’’তি.
অকিঞ্চনং অনাদানং, এতং দীপং অনাপরং;
নিব্বানং ইতি নং ব্রূমি, জরামচ্চুপরিক্খযং.
অকিঞ্চনং ¶ অনাদানন্তি. কিঞ্চনন্তি – রাগকিঞ্চনং দোসকিঞ্চনং মোহকিঞ্চনং মানকিঞ্চনং দিট্ঠিকিঞ্চনং কিলেসকিঞ্চনং দুচ্চরিতকিঞ্চনং; কিঞ্চনপ্পহানং কিঞ্চনৰূপসমং [কিঞ্চনৰূপসমো (স্যা.) এৰমীদিসেসু ঠানেসু] কিঞ্চনপটিনিস্সগ্গং [কিঞ্চনপটিনিস্সগ্গো (স্যা.)] কিঞ্চনপটিপ্পস্সদ্ধিং অমতং নিব্বানন্তি – অকিঞ্চনং. অনাদানন্তি আদানং ৰুচ্চতি তণ্হা. যো রাগো সারাগো…পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং. আদানপ্পহানং আদানৰূপসমং আদানপটিনিস্সগ্গং আদানপটিপ্পস্সদ্ধিং অমতং নিব্বানন্তি – অকিঞ্চনং অনাদানং.
এতং দীপং অনাপরন্তি এতং দীপং তাণং লেণং সরণং গতি পরাযনং. অনাপরন্তি তম্হা পরো অঞ্ঞো দীপো নত্থি. অথ খো সো এৰং দীপো অগ্গো চ সেট্ঠো চ ৰিসেট্ঠো চ পামোক্খো চ উত্তমো চ পৰরো চাতি – এতং দীপং অনাপরং.
নিব্বানং ¶ ইতি নং ব্রূমীতি ৰানং ৰুচ্চতি তণ্হা. যো রাগো সারাগো…পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং. ৰানপ্পহানং ৰানৰূপসমং ৰানপটিনিস্সগ্গং ৰানপটিপ্পস্সদ্ধিং অমতং নিব্বানং. ইতীতি পদসন্ধি পদসংসগ্গো পদপারিপূরী অক্খরসমৰাযো ব্যঞ্জনসিলিট্ঠতা পদানুপুব্বতাপেতং – ইতীতি. ব্রূমীতি ¶ ব্রূমি আচিক্খামি দেসেমি পঞ্ঞপেমি পট্ঠপেমি ৰিৰরামি ৰিভজামি উত্তানীকরোমি পকাসেমীতি – নিব্বানং ইতি নং ব্রূমি.
জরামচ্চুপরিক্খযন্তি জরামরণস্স পহানং ৰূপসমং পটিনিস্সগ্গং পটিপ্পস্সদ্ধিং অমতং নিব্বানন্তি – জরামচ্চুপরিক্খযং. তেনাহ ¶ ভগৰা –
‘‘অকিঞ্চনং অনাদানং, এতং দীপং অনাপরং;
নিব্বানং ইতি নং ব্রূমি, জরামচ্চুপরিক্খয’’ন্তি.
এতদঞ্ঞায যে সতা, দিট্ঠধম্মাভিনিব্বুতা;
ন তে মারৰসানুগা, ন তে মারস্স পদ্ধগূ [পট্ঠগূ (স্যা. ক.)] .
এতদঞ্ঞায যে সতাতি. এতন্তি অমতং নিব্বানং. যো সো সব্বসঙ্খারসমথো সব্বূপধিপটিনিস্সগ্গো তণ্হক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বানং. অঞ্ঞাযাতি অঞ্ঞায জানিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা, ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি…পে… ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং, সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি অঞ্ঞায জানিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা. যেতি অরহন্তো খীণাসৰা. সতাতি চতূহি কারণেহি সতা – কাযে কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰেন্তা [ভাৰিতত্তা (ক.)] সতা…পে… তে ৰুচ্চন্তি সতাতি – এতদঞ্ঞায যে সতা.
দিট্ঠধম্মাভিনিব্বুতাতি. দিট্ঠধম্মাতি দিট্ঠধম্মা ঞাতধম্মা তুলিতধম্মা তীরিতধম্মা ৰিভূতধম্মা ৰিভাৰিতধম্মা. অভিনিব্বুতাতি রাগস্স নিব্বাপিতত্তা নিব্বুতা, দোসস্স…পে… সব্বাকুসলাভিসঙ্খারানং সন্তত্তা সমিতত্তা ৰূপসমিতত্তা নিজ্ঝাতত্তা নিব্বুতত্তা পটিপ্পস্সদ্ধত্তা সন্তা উপসন্তা ৰূপসন্তা নিব্বুতা পটিপ্পস্সদ্ধাতি – দিট্ঠধম্মাভিনিব্বুতা.
ন ¶ তে মারৰসানুগাতি. মারোতি যো সো মারো কণ্হো অধিপতি অন্তগূ নমুচি পমত্তবন্ধু. ন তে মারৰসানুগাতি ন তে মারস্স ৰসে ৰত্তন্তি, নাপি মারো তেসু ৰসং ৰত্তেতি ¶ . তে মারঞ্চ মারপক্খঞ্চ মারপাসঞ্চ মারবল়িসঞ্চ [মারবলিসঞ্চ (ক.)] মারামিসঞ্চ মারৰিসযঞ্চ মারনিৰাসঞ্চ মারগোচরঞ্চ মারবন্ধনঞ্চ অভিভুয্য অভিভৰিত্ৰা অজ্ঝোত্থরিত্ৰা পরিযাদিযিত্ৰা মদ্দিত্ৰা চরন্তি ৰিহরন্তি ইরিযন্তি ৰত্তেন্তি পালেন্তি যপেন্তি যাপেন্তীতি – ন তে মারৰসানুগা.
ন ¶ তে মারস্স পদ্ধগূতি ন তে মারস্স পদ্ধা পদ্ধচরা [পট্ঠা পট্ঠচরা (স্যা. ক.)] পরিচারিকা সিযা; বুদ্ধস্স তে ভগৰতো পদ্ধা পদ্ধচরা পরিচারিকা সিযাতি – ন তে মারস্স পদ্ধগূ. তেনাহ ভগৰা –
‘‘এতদঞ্ঞায যে সতা, দিট্ঠধম্মাভিনিব্বুতা;
ন তে মারৰসানুগা, ন তে মারস্স পদ্ধগূ’’তি.
সহ গাথাপরিযোসানা…পে… সত্থা মে ভন্তে ভগৰা, সাৰকোহমস্মীতি.
কপ্পমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো দসমো.
১১. জতুকণ্ণিমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো
সুত্ৰানহং ¶ ৰীর অকামকামিং, [ইচ্চাযস্মা জতুকণ্ণি]
ওঘাতিগং পুট্ঠুমকামমাগমং;
সন্তিপদং ব্রূহি সহজনেত্ত, যথাতচ্ছং ভগৰা ব্রূহি মেতং.
সুত্ৰানহং ৰীর অকামকামিন্তি সুত্ৰা সুণিত্ৰা উগ্গহেত্ৰা উপধারেত্ৰা উপলক্খযিত্ৰা. ইতিপি সো ভগৰা অরহং…পে… বুদ্ধো ভগৰাতি – সুত্ৰানহং. ৰীরাতি ৰীরো ভগৰা. ৰীরিযৰাতি ৰীরো, পহূতি ৰীরো, ৰিসৰীতি ৰীরো, অলমত্তোতি ৰীরো, সূরোতি ৰীরো, ৰিক্কন্তো অভীরূ অচ্ছম্ভী অনুত্রাসী অপলাযী পহীনভযভেরৰো ৰিগতলোমহংসোতি ৰীরো.
ৰিরতো ইধ সব্বপাপকেহি, নিরযদুক্খং অতিচ্চ ৰীরিযৰা [ৰিরিযৰা (স্যা.) সু. নি. ৫৩৬] সো;
সো ৰীরিযৰা পধানৰা, ৰীরো তাদি পৰুচ্চতে তথত্তাতি.
সুত্ৰানহং ৰীর. অকামকামিন্তি. কামাতি উদ্দানতো দ্ৰে কামা – ৰত্থুকামা চ কিলেসকামা ¶ চ…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি ৰত্থুকামা…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি কিলেসকামা. বুদ্ধস্স ভগৰতো ৰত্থুকামা পরিঞ্ঞাতা, কিলেসকামা পহীনা. ৰত্থুকামানং পরিঞ্ঞাতত্তা কিলেসকামানং ¶ পহীনত্তা ¶ ভগৰা ন কামে কামেতি, ন কামে পত্থেতি, ন কামে পিহেতি, ন কামে অভিজপ্পতি. যে কামে কামেন্তি, কামে পত্থেন্তি, কামে পিহেন্তি, কামে অভিজপ্পন্তি, তে কামকামিনো রাগরাগিনো সঞ্ঞাসঞ্ঞিনো. ভগৰা ন কামে কামেতি, ন কামে পত্থেতি, ন কামে পিহেতি, ন কামে অভিজপ্পতি. তস্মা বুদ্ধো অকামো নিক্কামো চত্তকামো ৰন্তকামো মুত্তকামো পহীনকামো পটিনিস্সট্ঠকামো ৰীতরাগো ৰিগতরাগো চত্তরাগো ৰন্তরাগো মুত্তরাগো পহীনরাগো পটিনিস্সট্ঠরাগো নিচ্ছাতো নিব্বুতো সীতিভূতো সুখপ্পটিসংৰেদী ব্রহ্মভূতেন অত্তনা ৰিহরতীতি – সুত্ৰানহং ৰীর অমকামকামিং.
ইচ্চাযস্মা জতুকণ্ণীতি. ইচ্চাতি পদসন্ধি…পে… পদানুপুব্বতাপেতং – ইচ্চাতি. আযস্মাতি পিযৰচনং সগারৰসপ্পতিস্সাধিৰচনমেতং আযস্মাতি. জতুকণ্ণীতি তস্স ব্রাহ্মণস্স গোত্তং সঙ্খা সমঞ্ঞা পঞ্ঞত্তি ৰোহারোতি – ইচ্চাযস্মা জতুকণ্ণি.
ওঘাতিগং পুট্ঠুমকামমাগমন্তি. ওঘাতিগন্তি ওঘাতিগং ওঘং অতিক্কন্তং সমতিক্কন্তং ৰীতিৰত্তন্তি – ওঘাতিগং. পুট্ঠুন্তি পুট্ঠুং পুচ্ছিতুং যাচিতুং অজ্ঝেসিতুং পসাদেতুং. অকামমাগমন্তি অকামং পুট্ঠুং নিক্কামং চত্তকামং ৰন্তকামং মুত্তকামং পহীনকামং পটিনিস্সট্ঠকামং ৰীতরাগং ৰিগতরাগং চত্তরাগং ৰন্তরাগং মুত্তরাগং পহীনরাগং পটিনিস্সট্ঠরাগং আগম্হা আগতম্হা উপাগতম্হা সম্পত্তম্হা তযা সদ্ধিং সমাগতম্হাতি – ওঘাতিগং পুট্ঠুমকামমাগমং.
সন্তিপদং ব্রূহি সহজনেত্তাতি. সন্তীতি একেন আকারেন সন্তিপি সন্তিপদম্পি [সন্তিপদন্তি (ক.)] তংযেৰ অমতং নিব্বানং. যো সো সব্বসঙ্খারসমথো সব্বূপধিপটিনিস্সগ্গো তণ্হক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বানং ¶ . ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘সন্তমেতং পদং, পণীতমেতং পদং, যদিদং সব্বসঙ্খারসমথো সব্বূপধিপটিনিস্সগ্গো তণ্হক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বান’’ন্তি. অথাপরেনাকারেন যে ধম্মা সন্তাধিগমায সন্তিফুসনায সন্তিসচ্ছিকিরিযায সংৰত্তন্তি, সেয্যথিদং – চত্তারো সতিপট্ঠানা চত্তারো সম্মপ্পধানা চত্তারো ইদ্ধিপাদা পঞ্চিন্দ্রিযানি পঞ্চ বলানি সত্ত বোজ্ঝঙ্গা অরিযো ¶ অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো – ইমে ৰুচ্চন্তি সন্তিপদা. সন্তিপদং তাণপদং লেণপদং সরণপদং অভযপদং অচ্চুতপদং অমতপদং নিব্বানপদং ব্রূহি আচিক্খাহি দেসেহি পঞ্ঞপেহি পট্ঠপেহি ৰিৰরাহি ৰিভজাহি উত্তানীকরোহি পকাসেহি. সহজনেত্তাতি নেত্তং ৰুচ্চতি সব্বঞ্ঞুতঞাণং. বুদ্ধস্স ভগৰতো ¶ নেত্তঞ্চ জিনভাৰো চ বোধিযা মূলে অপুব্বং অচরিমং একস্মিং খণে উপ্পন্নো, তস্মা বুদ্ধো সহজনেত্তোতি – সন্তিপদং ব্রূহি সহজনেত্ত.
যথাতচ্ছং ভগৰা ব্রূহি মেতন্তি যথাতচ্ছং ৰুচ্চতি অমতং নিব্বানং…পে… নিরোধো নিব্বানং. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি. ব্রূহি মেতন্তি ব্রূহি আচিক্খাহি…পে… পকাসেহীতি – যথাতচ্ছং ভগৰা ব্রূহি মেতং. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘সুত্ৰানহং ৰীর অকামকামিং, [ইচ্চাযস্মা জতুকণ্ণি]
ওঘাতিগং ¶ পুট্ঠুমকামমাগমং;
সন্তিপদং ব্রূহি সহজনেত্ত, যথাতচ্ছং ভগৰা ব্রূহি মেত’’ন্তি.
ভগৰা হি কামে অভিভুয্য ইরিযতি, আদিচ্চোৰ পথৰিং তেজী তেজসা;
পরিত্তপঞ্ঞস্স মে ভূরিপঞ্ঞো, আচিক্খ ধম্মং যমহং ৰিজঞ্ঞং;
জাতিজরায ইধ ৰিপ্পহানং.
ভগৰা হি কামে অভিভুয্য ইরিযতীতি. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি. কামাতি উদ্দানতো দ্ৰে কামা – ৰত্থুকামা চ কিলেসকামা চ…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি ৰত্থুকামা…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি কিলেসকামা. ভগৰা ৰত্থুকামে পরিজানিত্ৰা কিলেসকামে পহায অভিভুয্য অভিভৰিত্ৰা অজ্ঝোত্থরিত্ৰা পরিযাদিযিত্ৰা চরতি ৰিহরতি ইরিযতি ৰত্তেতি পালেতি যপেতি যাপেতীতি – ভগৰা হি কামে অভিভুয্য ইরিযতি.
আদিচ্চোৰ পথৰিং তেজী তেজসাতি আদিচ্চো ৰুচ্চতি সূরিযো [সুরিযো (স্যা.)]. পথৰী ৰুচ্চতি জগতী [জরা (স্যা.)]. যথা সূরিযো তেজী তেজেন সমন্নাগতো পথৰিং ¶ অভিভুয্য অভিভৰিত্ৰা অজ্ঝোত্থরিত্ৰা পরিযাদিযিত্ৰা সন্তাপযিত্ৰা সব্বং আকাসগতং তমগতং অভিৰিহচ্চ অন্ধকারং ৰিধমিত্ৰা আলোকং দস্সযিত্ৰা আকাসে অন্তলিক্খে গগনপথে [গমনপথে (স্যা.) অট্ঠকথা ওলোকেতব্বা] গচ্ছতি, এৰমেৰ ¶ ভগৰা ঞাণতেজী ঞাণতেজেন সমন্নাগতো সব্বং অভিসঙ্খারসমুদযং…পে… কিলেসতমং অৰিজ্জন্ধকারং ৰিধমিত্ৰা ঞাণালোকং দস্সেত্ৰা ৰত্থুকামে পরিজানিত্ৰা কিলেসকামে পহায অভিভুয্য অভিভৰিত্ৰা ¶ অজ্ঝোত্থরিত্ৰা পরিযাদিযিত্ৰা মদ্দিত্ৰা চরতি ৰিহরতি ইরিযতি ৰত্তেতি পালেতি যপেতি যাপেতীতি – আদিচ্চোৰ পথৰিং তেজী তেজসা.
পরিত্তপঞ্ঞস্স মে ভূরিপঞ্ঞোতি অহমস্মি পরিত্তপঞ্ঞো ওমকপঞ্ঞো লামকপঞ্ঞো ছতুক্কপঞ্ঞো. ত্ৰম্পি মহাপঞ্ঞো পুথুপঞ্ঞো হাসপঞ্ঞো জৰনপঞ্ঞো তিক্খপঞ্ঞো নিব্বেধিকপঞ্ঞো. ভূরি ৰুচ্চতি পথৰী. ভগৰা তায পথৰিসমায পঞ্ঞায ৰিপুলায ৰিত্থতায সমন্নাগতোতি – পরিত্তপঞ্ঞস্স মে ভূরিপঞ্ঞো.
আচিক্খ ধম্মং যমহং ৰিজঞ্ঞন্তি. ধম্মন্তি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং, চত্তারো সতিপট্ঠানে…পে… নিব্বানঞ্চ নিব্বানগামিনিঞ্চ পটিপদং আচিক্খাহি দেসেহি পঞ্ঞপেহি পট্ঠপেহি ৰিৰরাহি ৰিভজাহি উত্তানীকরোহি পকাসেহি. যমহং ৰিজঞ্ঞন্তি যমহং জানেয্যং আজানেয্যং ৰিজানেয্যং পটিজানেয্যং পটিৰিজ্ঝেয্যং অধিগচ্ছেয্যং ফস্সেয্যং সচ্ছিকরেয্যন্তি – আচিক্খ ধম্মং যমহং ৰিজঞ্ঞং.
জাতিজরায ইধ ৰিপ্পহানন্তি ইধেৰ জাতিজরায মরণস্স ¶ পহানং ৰূপসমং পটিনিস্সগ্গং পটিপ্পস্সদ্ধিং অমতং নিব্বানন্তি – জাতিজরায ইধ ৰিপ্পহানং. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘ভগৰা হি কামে অভিভুয্য ইরিযতি, আদিচ্চোৰ পথৰিং তেজী তেজসা;
পরিত্তপঞ্ঞস্স মে ভূরিপঞ্ঞো, আচিক্খ ধম্মং যমহং ৰিজঞ্ঞং;
জাতিজরায ইধ ৰিপ্পহান’’ন্তি.
কামেসু ¶ ৰিনয গেধং, [জতুকণ্ণীতি ভগৰা]
নেক্খম্মং দট্ঠু খেমতো;
উগ্গহিতং নিরত্তং ৰা, মা তে ৰিজ্জিত্থ কিঞ্চনং.
কামেসু ৰিনয গেধন্তি. কামাতি উদ্দানতো দ্ৰে কামা – ৰত্থুকামা চ কিলেসকামা চ…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি ৰত্থুকামা…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি কিলেসকামা. গেধন্তি গেধো ৰুচ্চতি তণ্হা. যো রাগো সারাগো…পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং. কামেসু ৰিনয গেধন্তি কামেসু গেধং ৰিনয পটিৰিনয পজহ ৰিনোদেহি ব্যন্তীকরোহি অনভাৰং গমেহীতি – কামেসু ¶ ৰিনয গেধং. জতুকণ্ণীতি ভগৰা তং ব্রাহ্মণং গোত্তেন আলপতি. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি – জতুকণ্ণীতি ভগৰা.
নেক্খম্মং দট্ঠু খেমতোতি. নেক্খম্মন্তি সম্মাপটিপদং অনুলোমপটিপদং ¶ অপচ্চনীকপটিপদং অন্ৰত্থপটিপদং ধম্মানুধম্মপটিপদং সীলেসু পরিপূরকারিতং ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারতং ভোজনে মত্তঞ্ঞুতং জাগরিযানুযোগং সতিসম্পজঞ্ঞং চত্তারো সতিপট্ঠানে চত্তারো সম্মপ্পধানে চত্তারো ইদ্ধিপাদে পঞ্চিন্দ্রিযানি পঞ্চ বলানি সত্ত বোজ্ঝঙ্গে অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং নিব্বানঞ্চ নিব্বানগামিনিঞ্চ পটিপদং খেমতো তাণতো লেণতো সরণতো সরণীভূততো অভযতো অচ্চুততো অমততো নিব্বানতো দট্ঠুং পস্সিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰাতি – নেক্খম্মং দট্ঠু খেমতো.
উগ্গহিতং নিরত্তং ৰাতি. উগ্গহিতন্তি তণ্হাৰসেন দিট্ঠিৰসেন গহিতং পরামট্ঠং অভিনিৰিট্ঠং অজ্ঝোসিতং অধিমুত্তং. নিরত্তং ৰাতি নিরত্তং ৰা মুঞ্চিতব্বং ৰিজহিতব্বং ৰিনোদিতব্বং ব্যন্তীকাতব্বং অনভাৰং গমেতব্বন্তি – উগ্গহিতং নিরত্তং ৰা.
মা তে ৰিজ্জিত্থ কিঞ্চনন্তি রাগকিঞ্চনং দোসকিঞ্চনং মোহকিঞ্চনং মানকিঞ্চনং দিট্ঠিকিঞ্চনং কিলেসকিঞ্চনং দুচ্চরিতকিঞ্চনং. ইদং কিঞ্চনং [ইমে কিঞ্চনা (ক.)] তুয্হং মা ৰিজ্জিত্থ মা পৰিজ্জিত্থ মা সংৰিজ্জিত্থ পজহ ৰিনোদেহি ব্যন্তীকরোহি অনভাৰং গমেহীতি – মা তে ৰিজ্জিত্থ কিঞ্চনং. তেনাহ ভগৰা –
‘‘কামেসু ¶ ৰিনয গেধং, [জতুকণ্ণীতি ভগৰা]
নেক্খম্মং দট্ঠু খেমতো;
উগ্গহিতং নিরত্তং ৰা, মা ¶ তে ৰিজ্জিত্থ কিঞ্চন’’ন্তি.
যং পুব্বে তং ৰিসোসেহি, পচ্ছা তে মাহু কিঞ্চনং;
মজ্ঝে চে নো গহেস্সসি, উপসন্তো চরিস্সসি.
যং পুব্বে তং ৰিসোসেহীতি অতীতে সঙ্খারে আরব্ভ যে কিলেসা উপ্পজ্জেয্যুং তে কিলেসে সোসেহি ৰিসোসেহি সুক্খাপেহি ৰিসুক্খাপেহি অবীজং করোহি পজহ ৰিনোদেহি ব্যন্তীকরোহি অনভাৰং গমেহীতি – এৰম্পি যং পুব্বে তং ৰিসোসেহি. অথ ৰা, যে অতীতা কম্মাভিসঙ্খারা অৰিপক্কৰিপাকা ¶ তে কম্মাভিসঙ্খারে সোসেহি ৰিসোসেহি সুক্খাপেহি ৰিসুক্খাপেহি অবীজং [অৰীজং (স্যা.)] করোহি পজহ ৰিনোদেহি ব্যন্তীকরোহি অনভাৰং গমেহীতি – এৰম্পি যং পুব্বে তং ৰিসোসেহি.
পচ্ছা তে মাহু কিঞ্চনন্তি পচ্ছা ৰুচ্চতি অনাগতে সঙ্খারে আরব্ভ রাগকিঞ্চনং দোসকিঞ্চনং মোহকিঞ্চনং মানকিঞ্চনং দিট্ঠিকিঞ্চনং কিলেসকিঞ্চনং দুচ্চরিতকিঞ্চনং. ইদং কিঞ্চনং তুয্হং মা অহু মা অহোসি মা জনেসি [মা জনেহি (স্যা.) তথাৰসেসেসু দ্ৰীসু পদেসুপি] মা সঞ্জনেসি মাভিনিব্বত্তেসি পজহ ৰিনোদেহি ব্যন্তীকরোহি অনভাৰং গমেহীতি – পচ্ছা তে মাহু কিঞ্চনং.
মজ্ঝে চে নো গহেস্সসীতি মজ্ঝে ৰুচ্চতি পচ্চুপ্পন্নং রূপং ৰেদনা সঞ্ঞা সঙ্খারা ৰিঞ্ঞাণং. পচ্চুপ্পন্নে সঙ্খারে তণ্হাৰসেন দিট্ঠিৰসেন ন গহেস্সসি ন তণ্হিস্সসি ন পরামসিস্সসি ন নন্দিস্সসি নাভিনন্দিস্সসি ন অজ্ঝোসিস্সসি. অভিনন্দনং অভিৰদনং অজ্ঝোসানং গাহং ¶ পরামাসং অভিনিৰেসং পজহিস্সসি ৰিনোদেস্সসি ব্যন্তীকরিস্সসি অনভাৰং গমেস্সসীতি – মজ্ঝে চে নো গহেস্সসি.
উপসন্তো চরিস্সসীতি রাগস্স উপসমিতত্তা উপসন্তো চরিস্সসি, দোসস্স…পে… সব্বাকুসলাভিসঙ্খারানং সন্তত্তা সমিতত্তা উপসমিতত্তা ৰূপসমিতত্তা নিজ্ঝাতত্তা নিব্বুতত্তা ৰিগতত্তা পটিপ্পস্সদ্ধত্তা সন্তো উপসন্তো ৰূপসন্তো নিব্বুতো পটিপ্পস্সদ্ধো চরিস্সসি ৰিহরিস্সসি ইরিযিস্সসি ¶ ৰত্তিস্সসি পালেস্সসি যপেস্সসি যাপেস্সসীতি – উপসন্তো চরিস্সসি. তেনাহ ভগৰা –
‘‘যং পুব্বে তং ৰিসোসেহি, পচ্ছা তে মাহু কিঞ্চনং;
মজ্ঝে চে নো গহেস্সসি, উপসন্তো চরিস্সসী’’তি.
সব্বসো নামরূপস্মিং, ৰীতগেধস্স ব্রাহ্মণ;
আসৰাস্স ন ৰিজ্জন্তি, যেহি মচ্চুৰসং ৰজে.
সব্বসো নামরূপস্মিং ৰীতগেধস্স ব্রাহ্মণাতি. সব্বসোতি সব্বেন সব্বং সব্বথা সব্বং অসেসং নিস্সেসং পরিযাদিযনৰচনমেতং সব্বসোতি. নামন্তি চত্তারো অরূপিনো খন্ধা. রূপন্তি চত্তারো চ মহাভূতা চতুন্নঞ্চ মহাভূতানং উপাদায রূপং. গেধো ৰুচ্চতি তণ্হা. যো রাগো সারাগো…পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং. সব্বসো নামরূপস্মিং ৰীতগেধস্স ব্রাহ্মণাতি সব্বসো ¶ নামরূপস্মিং ৰীতগেধস্স ৰিগতগেধস্স চত্তগেধস্স ৰন্তগেধস্স মুত্তগেধস্স ¶ পহীনগেধস্স পটিনিস্সট্ঠগেধস্স ৰীতরাগস্স ৰিগতরাগস্স চত্তরাগস্স ৰন্তরাগস্স মুত্তরাগস্স পহীনরাগস্স পটিনিস্সট্ঠরাগস্সাতি – সব্বসো নামরূপস্মিং ৰীতগেধস্স ব্রাহ্মণ.
আসৰাস্স ন ৰিজ্জন্তীতি. আসৰাতি চত্তারো আসৰা – কামাসৰো, ভৰাসৰো, দিট্ঠাসৰো, অৰিজ্জাসৰো. অস্সাতি অরহতো খীণাসৰস্স. ন ৰিজ্জন্তীতি ইমে আসৰা তস্স নত্থি ন সন্তি ন সংৰিজ্জন্তি নুপলব্ভন্তি পহীনা সমুচ্ছিন্না ৰূপসন্তা পটিপ্পস্সদ্ধা অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢাতি – আসৰাস্স ন ৰিজ্জন্তি.
যেহি মচ্চুৰসং ৰজেতি যেহি আসৰেহি মচ্চুনো ৰা ৰসং গচ্ছেয্য, মরণস্স ৰা ৰসং গচ্ছেয্য, মারপক্খস্স ৰা ৰসং গচ্ছেয্য; তে আসৰা তস্স নত্থি ন সন্তি ন সংৰিজ্জন্তি নুপলব্ভন্তি পহীনা সমুচ্ছিন্না ৰূপসন্তা পটিপ্পস্সদ্ধা অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢাতি – যেহি মচ্চুৰসং ৰজে. তেনাহ ভগৰা –
‘‘সব্বসো নামরূপস্মিং, ৰীতগেধস্স ব্রাহ্মণ;
আসৰাস্স ন ৰিজ্জন্তি, যেহি মচ্চুৰসং ৰজে’’তি.
সহ ¶ গাথাপরিযোসানা…পে… সত্থা মে ভন্তে ভগৰা, সাৰকোহমস্মীতি.
জতুকণ্ণিমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো একাদসমো.
১২. ভদ্রাৰুধমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো
ওকঞ্জহং ¶ তণ্হচ্ছিদং অনেজং, [ইচ্চাযস্মা ভদ্রাৰুধো]
নন্দিঞ্জহং ওঘতিণ্ণং ৰিমুত্তং;
কপ্পঞ্জহং অভিযাচে সুমেধং, সুত্ৰান নাগস্স অপনমিস্সন্তি [অপগমিস্সন্তি (ক.)] ইতো.
ওকঞ্জহং তণ্হচ্ছিদং অনেজন্তি. ওকঞ্জহন্তি রূপধাতুযা যো ছন্দো যো রাগো যা নন্দী যা তণ্হা যে উপাযুপাদানা [উপযুপাদানা (ক.)] চেতসো অধিট্ঠানাভিনিৰেসানুসযা, তে বুদ্ধস্স ভগৰতো পহীনা ¶ উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. তস্মা বুদ্ধো ওকঞ্জহো. ৰেদনাধাতুযা…পে… সঞ্ঞাধাতুযা… সঙ্খারধাতুযা… ৰিঞ্ঞাণধাতুযা যো ছন্দো যো রাগো যা নন্দী যা তণ্হা যে উপাযুপাদানা চেতসো অধিট্ঠানাভিনিৰেসানুসযা, তে বুদ্ধস্স ভগৰতো পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. তস্মা বুদ্ধো ওকঞ্জহো.
তণ্হচ্ছিদন্তি. তণ্হাতি রূপতণ্হা…পে… ধম্মতণ্হা. সা তণ্হা বুদ্ধস্স ভগৰতো ছিন্না উচ্ছিন্না সমুচ্ছিন্না ৰূপসন্তা পটিপ্পস্সদ্ধা অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢা. তস্মা বুদ্ধো তণ্হচ্ছিদো. অনেজোতি এজা ৰুচ্চতি তণ্হা. যো রাগো সারাগো ¶ …পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং. সা এজা তণ্হা বুদ্ধস্স ভগৰতো পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. তস্মা বুদ্ধো অনেজো. এজায পহীনত্তা অনেজো ভগৰা লাভেপি ন ইঞ্জতি, অলাভেপি ন ইঞ্জতি, যসেপি ন ইঞ্জতি, অযসেপি ন ইঞ্জতি, পসংসাযপি ন ইঞ্জতি, নিন্দাযপি ন ইঞ্জতি, সুখেপি ন ইঞ্জতি, দুক্খেপি ন ইঞ্জতি ন চলতি ন ৰেধতি ন পৰেধতি ন সম্পৰেধতীতি. তস্মা বুদ্ধো অনেজোতি ¶ – ওকঞ্জহং তণ্হচ্ছিদং অনেজং. ইচ্চাযস্মা ভদ্রাৰুধোতি. ইচ্চাতি পদসন্ধি…পে… আযস্মাতি, পিযৰচনং…পে… ভদ্রাৰুধোতি তস্স ব্রাহ্মণস্স নামং…পে… অভিলাপোতি – ইচ্চাযস্মা ভদ্রাৰুধো.
নন্দিঞ্জহং ওঘতিণ্ণং ৰিমুত্তন্তি নন্দী ৰুচ্চতি তণ্হা. যো রাগো সারাগো…পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং. সা নন্দী সা তণ্হা বুদ্ধস্স ভগৰতো পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. তস্মা বুদ্ধো নন্দিঞ্জহো. ওঘতিণ্ণন্তি ভগৰা কামোঘং তিণ্ণো ভৰোঘং তিণ্ণো দিট্ঠোঘং তিণ্ণো অৰিজ্জোঘং তিণ্ণো সব্বসংসারপথং তিণ্ণো উত্তিণ্ণো নিত্থিণ্ণো অতিক্কন্তো সমতিক্কন্তো ৰীতিৰত্তো. সো ৰুত্থৰাসো চিণ্ণচরণো…পে… জাতিমরণসংসারো নত্থি তস্স ¶ পুনব্ভৰোতি – নন্দিঞ্জহং ওঘতিণ্ণং. ৰিমুত্তন্তি ভগৰতো রাগা চিত্তং মুত্তং ৰিমুত্তং সুৰিমুত্তং, দোসা চিত্তং… মোহা চিত্তং…পে… সব্বাকুসলাভিসঙ্খারেহি চিত্তং মুত্তং ৰিমুত্তং সুৰিমুত্তন্তি – নন্দিঞ্জহং ওঘতিণ্ণং ৰিমুত্তং.
কপ্পঞ্জহং অভিযাচে সুমেধন্তি. কপ্পাতি দ্ৰে কপ্পা – তণ্হাকপ্পো চ দিট্ঠিকপ্পো চ…পে… অযং তণ্হাকপ্পো…পে… অযং দিট্ঠিকপ্পো. বুদ্ধস্স ভগৰতো তণ্হাকপ্পো পহীনো দিট্ঠিকপ্পো পটিনিস্সট্ঠো. তণ্হাকপ্পস্স পহীনত্তা দিট্ঠিকপ্পস্স পটিনিস্সট্ঠত্তা তস্মা বুদ্ধো কপ্পঞ্জহো ¶ . অভিযাচেতি যাচামি অভিযাচামি অজ্ঝেসামি সাদিযামি পত্থযামি পিহযামি জপ্পামি অভিজপ্পামি. সুমেধা ৰুচ্চতি পঞ্ঞা. যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি. ভগৰা ইমায মেধায পঞ্ঞায উপেতো সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো সমুপপন্নো সমন্নাগতো. তস্মা বুদ্ধো সুমেধোতি – কপ্পঞ্জহং অভিযাচে সুমেধং.
সুত্ৰান নাগস্স অপনমিস্সন্তি ইতোতি. নাগস্সাতি নাগো. ভগৰা আগুং ন করোতীতি নাগো, ন গচ্ছতীতি নাগো, ন আগচ্ছতীতি নাগো…পে… এৰং ভগৰা ন গচ্ছতীতি নাগো. সুত্ৰান নাগস্স অপনমিস্সন্তি ইতোতি তুয্হং ৰচনং ব্যপ্পথং দেসনং অনুসাসনং অনুসিট্ঠং ¶ সুত্ৰা সুণিত্ৰা উগ্গহেত্ৰা উপধারযিত্ৰা উপলক্খযিত্ৰা ইতো অপনমিস্সন্তি ৰজিস্সন্তি পক্কমিস্সন্তি দিসাৰিদিসং গমিস্সন্তীতি – সুত্ৰান নাগস্স অপনমিস্সন্তি ইতো. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘ওকঞ্জহং ¶ তণ্হচ্ছিদং অনেজং, [ইচ্চাযস্মা ভদ্রাৰুধো]
নন্দিঞ্জহং ওঘতিণ্ণং ৰিমুত্তং;
কপ্পঞ্জহং অভিযাচে সুমেধং, সুত্ৰান নাগস্স অপনমিস্সন্তি ইতো’’তি.
নানাজনা জনপদেহি সঙ্গতা, তৰ ৰীর ৰাক্যং অভিকঙ্খমানা;
তেসং তুৰং সাধু ৰিযাকরোহি, তথা হি তে ৰিদিতো এস ধম্মো.
নানাজনা জনপদেহি সঙ্গতাতি. নানাজনাতি খত্তিযা চ ব্রাহ্মণা চ ৰেস্সা চ সুদ্দা চ গহট্ঠা চ পব্বজিতা চ দেৰা চ মনুস্সা চ. জনপদেহি সঙ্গতাতি অঙ্গা চ মগধা চ কলিঙ্গা চ কাসিযা চ কোসলা চ ৰজ্জিযা চ মল্লা চ চেতিযম্হা চ [চেতিযম্হা চ সাগরম্হা চ (স্যা.)] ৰংসা চ কুরুম্হা চ পঞ্চালা চ মচ্ছা চ সুরসেনা চ অস্সকা চ অৰন্তিযা চ যোনা [যোনকা (ক.) মহানি. ৫৫] চ কম্বোজা চ. সঙ্গতাতি সঙ্গতা সমাগতা সমোহিতা সন্নিপতিতাতি – নানাজনা জনপদেহি সঙ্গতা.
তৰ ৰীর ৰাক্যং অভিকঙ্খমানাতি. ৰীরাতি ৰীরো. ভগৰা ৰীরিযৰাতি ৰীরো, পহূতি ৰীরো, ৰিসৰীতি ৰীরো, অলমত্তোতি ¶ ৰীরো, ৰিগতলোমহংসোতিপি ৰীরো.
ৰিরতো ইধ সব্বপাপকেহি, নিরযদুক্খং অতিচ্চ ৰীরিযৰা সো;
সো ৰীরিযৰা পধানৰা, ৰীরো তাদি পৰুচ্চতে তথত্তাতি.
তৰ ¶ ৰীর ৰাক্যং অভিকঙ্খমানাতি তুয্হং ৰচনং ব্যপ্পথং দেসনং অনুসাসনং অনুসিট্ঠং. অভিকঙ্খমানাতি অভিকঙ্খমানা ইচ্ছমানা সাদিযমানা পত্থযমানা পিহযমানা অভিজপ্পমানাতি – তৰ ৰীর ৰাক্যং অভিকঙ্খমানা.
তেসং তুৰং সাধু ৰিযাকরোহীতি. তেসন্তি তেসং খত্তিযানং ব্রাহ্মণানং ৰেস্সানং সুদ্দানং গহট্ঠানং পব্বজিতানং দেৰানং মনুস্সানং. তুৰন্তি ভগৰন্তং ভণতি. সাধু ৰিযাকরোহীতি সাধু আচিক্খাহি দেসেহি ¶ পঞ্ঞপেহি পট্ঠপেহি ৰিৰরাহি ৰিভজাহি উত্তানীকরোহি পকাসেহীতি – তেসং তুৰং সাধু ৰিযাকরোহি.
তথা হি তে ৰিদিতো এস ধম্মোতি তথা হি তে ৰিদিতো তুলিতো তীরিতো ৰিভূতো ৰিভাৰিতো এস ধম্মোতি – তথা হি তে ৰিদিতো এস ধম্মো. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘নানাজনা জনপদেহি সঙ্গতা, তৰ ৰীর ৰাক্যং অভিকঙ্খমানা;
তেসং তুৰং সাধু ৰিযাকরোহি, তথা ¶ হি তে ৰিদিতো এস ধম্মো’’তি.
আদানতণ্হং ৰিনযেথ সব্বং, [ভদ্রাৰুধাতি ভগৰা]
উদ্ধং অধো তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝে;
যং যঞ্হি লোকস্মিমুপাদিযন্তি, তেনেৰ মারো অন্ৰেতি জন্তুং.
আদানতণ্হং ৰিনযেথ সব্বন্তি আদানতণ্হং ৰুচ্চতি রূপতণ্হা…পে… আদানতণ্হাতি কিংকারণা ৰুচ্চতি আদানতণ্হা? তায তণ্হায রূপং আদিযন্তি উপাদিযন্তি গণ্হন্তি পরামসন্তি অভিনিৰিসন্তি. ৰেদনং…পে… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং… গতিং… উপপত্তিং… পটিসন্ধিং… ভৰং… সংসারং… ৰট্টং আদিযন্তি উপাদিযন্তি গণ্হন্তি পরামসন্তি অভিনিৰিসন্তি. তংকারণা ৰুচ্চতি আদানতণ্হা. আদানতণ্হং ৰিনযেথ সব্বন্তি সব্বং আদানতণ্হং ৰিনযেয্য পটিৰিনযেয্য পজহেয্য ৰিনোদেয্য ব্যন্তীকরেয্য অনভাৰং গমেয্যাতি – আদানতণ্হং ৰিনযেথ সব্বং. ভদ্রাৰুধাতি ভগৰাতি. ভদ্রাৰুধাতি ভগৰা তং ব্রাহ্মণং নামেন আলপতি. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি – ভদ্রাৰুধাতি ভগৰা.
উদ্ধং অধো তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝেতি. উদ্ধন্তি অনাগতং; অধোতি অতীতং; তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝেতি ¶ পচ্চুপ্পন্নং. উদ্ধন্তি দেৰলোকো; অধোতি নিরযলোকো; তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝেতি মনুস্সলোকো. অথ ৰা, উদ্ধন্তি কুসলা ধম্মা; অধোতি অকুসলা ধম্মা; তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝেতি অব্যাকতা ধম্মা. উদ্ধন্তি অরূপধাতু; অধোতি কামধাতু; তিরিযঞ্চাপি ¶ মজ্ঝেতি রূপধাতু. উদ্ধন্তি সুখা ৰেদনা; অধোতি দুক্খা ৰেদনা; তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝেতি অদুক্খমসুখা ৰেদনা. উদ্ধন্তি উদ্ধং পাদতলা; অধোতি ¶ অধো কেসমত্থকা; তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝেতি ৰেমজ্ঝেতি – উদ্ধং অধো তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝে.
যং যঞ্হি লোকস্মিমুপাদিযন্তীতি যং যং রূপগতং ৰেদনাগতং সঞ্ঞাগতং সঙ্খারগতং ৰিঞ্ঞাণগতং আদিযন্তি উপাদিযন্তি গণ্হন্তি পরামসন্তি অভিনিৰিসন্তি. লোকস্মিন্তি অপাযলোকে…পে… আযতনলোকেতি – যং যঞ্হি লোকস্মিমুপাদিযন্তি.
তেনেৰ মারো অন্ৰেতি জন্তুন্তি তেনেৰ কম্মাভিসঙ্খারৰসেন পটিসন্ধিকো খন্ধমারো ধাতুমারো আযতনমারো গতিমারো উপপত্তিমারো পটিসন্ধিমারো ভৰমারো সংসারমারো ৰট্টমারো অন্ৰেতি অনুগচ্ছতি অন্ৰাযিকো হোতি. জন্তুন্তি সত্তং জনং নরং মাণৰং [মানৰং (স্যা.)] পোসং পুগ্গলং জীৰং জাগুং জন্তুং ইন্দগুং মনুজন্তি – তেনেৰ মারো অন্ৰেতি জন্তুং. তেনাহ ভগৰা –
‘‘আদানতণ্হং ৰিনযেথ সব্বং, [ভদ্রাৰুধাতি ভগৰা]
উদ্ধং অধো তিরিযঞ্চাপি মজ্ঝে;
যং যঞ্হি লোকস্মিমুপাদিযন্তি, তেনেৰ মারো অন্ৰেতি জন্তু’’ন্তি.
তস্মা ¶ পজানং ন উপাদিযেথ, ভিক্খু সতো কিঞ্চনং সব্বলোকে;
আদানসত্তে ইতি পেক্খমানো, পজং ইমং মচ্চুধেয্যে ৰিসত্তং.
তস্মা পজানং ন উপাদিযেথাতি. তস্মাতি তস্মা তংকারণা তংহেতু তপ্পচ্চযা তংনিদানা, এতং আদীনৰং সম্পস্সমানো আদানতণ্হাযাতি – তস্মা. পজানন্তি জানন্তো পজানন্তো আজানন্তো ৰিজানন্তো পটিৰিজানন্তো পটিৰিজ্ঝন্তো ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি…পে… ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি জানন্তো পজানন্তো আজানন্তো ৰিজানন্তো পটিৰিজানন্তো পটিৰিজ্ঝন্তো. ন উপাদিযেথাতি রূপং নাদিযেয্য ন উপাদিযেয্য ন গণ্হেয্য ন পরামসেয্য নাভিনিৰিসেয্য; ৰেদনং…পে… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং… গতিং ¶ … উপপত্তিং… পটিসন্ধিং… ভৰং… সংসারং… ৰট্টং নাদিযেয্য ন উপাদিযেয্য ন গণ্হেয্য ন পরামসেয্য নাভিনিৰিসেয্যাতি – তস্মা পজানং ন উপাদিযেথ.
ভিক্খু ¶ সতো কিঞ্চনং সব্বলোকেতি. ভিক্খূতি পুথুজ্জনকল্যাণকো ৰা ভিক্খু, সেক্খো ৰা ভিক্খু. সতোতি চতূহি কারণেহি সতো – কাযে কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰেন্তো সতো…পে… সো ৰুচ্চতি সতোতি – ভিক্খু সতো. কিঞ্চনন্তি কিঞ্চি রূপগতং ৰেদনাগতং সঞ্ঞাগতং সঙ্খারগতং ৰিঞ্ঞাণগতং. সব্বলোকেতি ¶ সব্বঅপাযলোকে সব্বমনুস্সলোকে সব্বদেৰলোকে সব্বখন্ধলোকে সব্বধাতুলোকে সব্বআযতনলোকেতি – ভিক্খু সতো কিঞ্চনং সব্বলোকে.
আদানসত্তে ইতি পেক্খমানোতি আদানসত্তা ৰুচ্চন্তি যে রূপং আদিযন্তি উপাদিযন্তি গণ্হন্তি পরামসন্তি অভিনিৰিসন্তি; ৰেদনং…পে… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং… গতিং… উপপত্তিং… পটিসন্ধিং… ভৰং… সংসারং… ৰট্টং আদিযন্তি উপাদিযন্তি গণ্হন্তি পরামসন্তি অভিনিৰিসন্তি. ইতীতি পদসন্ধি…পে… পদানুপুব্বতাপেতং ইতীতি. পেক্খমানোতি পেক্খমানো দক্খমানো দিস্সমানো পস্সমানো ওলোকযমানো নিজ্ঝাযমানো উপপরিক্খমানোতি – আদানসত্তে ইতি পেক্খমানো.
পজং ইমং মচ্চুধেয্যে ৰিসত্তন্তি. পজাতি সত্তাধিৰচনং মচ্চুধেয্যা ৰুচ্চন্তি কিলেসা চ খন্ধা চ অভিসঙ্খারা চ. পজা মচ্চুধেয্যে মারধেয্যে মরণধেয্যে সত্তা ৰিসত্তা আসত্তা লগ্গা লগ্গিতা পলিবুদ্ধা. যথা ভিত্তিখিলে ৰা নাগদন্তে ৰা ভণ্ডং সত্তং ৰিসত্তং আসত্তং লগ্গং লগ্গিতং পলিবুদ্ধং, এৰমেৰ পজা মচ্চুধেয্যে মারধেয্যে মরণধেয্যে সত্তা ৰিসত্তা আসত্তা লগ্গা লগ্গিতা পলিবুদ্ধাতি – পজং ইমং মচ্চুধেয্যে ৰিসত্তং. তেনাহ ভগৰা –
‘‘তস্মা পজানং ন উপাদিযেথ, ভিক্খু ¶ সতো কিঞ্চনং সব্বলোকে;
আদানসত্তে ইতি পেক্খমানো, পজং ইমং মচ্চুধেয্যে ৰিসত্ত’’ন্তি.
সহ গাথাপরিযোসানা…পে… সত্থা মে ভন্তে ভগৰা, সাৰকোহমস্মীতি.
ভদ্রাৰুধমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো দ্ৰাদসমো.
১৩. উদযমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো
ঝাযিং ¶ ¶ ¶ ৰিরজমাসীনং, [ইচ্চাযস্মা উদযো]
কতকিচ্চং অনাসৰং;
পারগুং সব্বধম্মানং, অত্থি পঞ্হেন আগমং;
অঞ্ঞাৰিমোক্খং পব্রূহি [সংব্রূহি (স্যা.)], অৰিজ্জায পভেদনং.
ঝাযিং ৰিরজমাসীনন্তি. ঝাযিন্তি ঝাযী ভগৰা. পঠমেনপি ঝানেন ঝাযী, দুতিযেনপি ঝানেন ঝাযী, ততিযেনপি ঝানেন ঝাযী, চতুত্থেনপি ঝানেন ঝাযী, সৰিতক্কসৰিচারেনপি ঝানেন ঝাযী, অৰিতক্কৰিচারমত্তেনপি ঝানেন ঝাযী, অৰিতক্কঅৰিচারেনপি ঝানেন ঝাযী, সপ্পীতিকেনপি ঝানেন ঝাযী, নিপ্পীতিকেনপি ঝানেন ঝাযী, সাতসহগতেনপি ঝানেন ঝাযী, উপেক্খাসহগতেনপি ঝানেন ঝাযী, সুঞ্ঞতেনপি ঝানেন ঝাযী, অনিমিত্তেনপি ঝানেন ঝাযী, অপ্পণিহিতেনপি ঝানেন ঝাযী, লোকিযেনপি ঝানেন ঝাযী, লোকুত্তরেনপি ঝানেন ঝাযী ঝানরতো একত্তমনুযুত্তো সদত্থগরুকোতি – ঝাযিং. ৰিরজন্তি রাগো রজো, দোসো রজো, মোহো রজো, কোধো রজো, উপনাহো রজো…পে… সব্বাকুসলাভিসঙ্খারা রজা. তে রজা বুদ্ধস্স ভগৰতো পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. তস্মা ¶ বুদ্ধো অরজো ৰিরজো নিরজো রজাপগতো রজৰিপ্পহীনো রজৰিপ্পযুত্তো সব্বরজৰীতিৰত্তো.
রাগো রজো ন চ পন রেণু ৰুচ্চতি,
রাগস্সেতং অধিৰচনং রজোতি;
এতং রজং ৰিপ্পজহিত্ৰা [পটিৰিনোদিত্ৰা (ক.) মহানি. ২০৯] চক্খুমা, তস্মা জিনো ৰিগতরজোতি ৰুচ্চতি.
দোসো রজো ন চ পন রেণু ৰুচ্চতি, দোসস্সেতং অধিৰচনং রজোতি;
এতং রজং ৰিপ্পজহিত্ৰা চক্খুমা, তস্মা জিনো ৰিগতরজোতি ৰুচ্চতি.
মোহো ¶ রজো ন চ পন রেণু ৰুচ্চতি, মোহস্সেতং অধিৰচনং রজোতি;
এতং রজং ৰিপ্পজহিত্ৰা চক্খুমা, তস্মা জিনো ৰিগতরজোতি ৰুচ্চতীতি. –
ৰিরজং ¶ …পে….
আসীনন্তি নিসিন্নো ভগৰা পাসাণকে চেতিযেতি – আসীনো.
নগস্স [নগরস্স (ক.)] পস্সে আসীনং, মুনিং দুক্খস্স পারগুং;
সাৰকা পযিরুপাসন্তি, তেৰিজ্জা মচ্চুহাযিনোতি.
এৰম্পি ভগৰা আসীনো. অথ ৰা, ভগৰা সব্বোস্সুক্কপটিপ্পস্সদ্ধত্তা আসীনো ৰুত্থৰাসো চিণ্ণচরণো…পে… জাতিমরণসংসারো নত্থি তস্স পুনব্ভৰোতি. এৰম্পি ভগৰা আসীনোতি – ঝাযিং ৰিরজমাসীনং ¶ .
ইচ্চাযস্মা উদযোতি. ইচ্চাতি পদসন্ধি…পে… আযস্মাতি পিযৰচনং…পে… উদযোতি তস্স ব্রাহ্মণস্স নামং…পে… অভিলাপোতি – ইচ্চাযস্মা উদযো.
কতকিচ্চং অনাসৰন্তি বুদ্ধস্স ভগৰতো কিচ্চাকিচ্চং করণীযাকরণীযং পহীনং উচ্ছিন্নমূলং তালাৰত্থুকতং অনভাৰংকতং আযতিং অনুপ্পাদধম্মং. তস্মা বুদ্ধো কতকিচ্চো.
যস্স চ ৰিসতা [যস্স পরিপতা (স্যা.) পস্স মহানি. ২০২] নত্থি, ছিন্নসোতস্স ভিক্খুনো;
কিচ্চাকিচ্চপ্পহীনস্স, পরিল়াহো ন ৰিজ্জতীতি.
কতকিচ্চং অনাসৰন্তি. আসৰাতি চত্তারো আসৰা – কামাসৰো, ভৰাসৰো, দিট্ঠাসৰো, অৰিজ্জাসৰো. তে আসৰা বুদ্ধস্স ভগৰতো পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. তস্মা বুদ্ধো অনাসৰোতি – কতকিচ্চং অনাসৰং.
পারগুং সব্বধম্মানন্তি ভগৰা সব্বধম্মানং অভিঞ্ঞাপারগূ পরিঞ্ঞাপারগূ পহানপারগূ ভাৰনাপারগূ সচ্ছিকিরিযাপারগূ সমাপত্তিপারগূ. অভিঞ্ঞাপারগূ সব্বধম্মানং, পরিঞ্ঞাপারগূ সব্বদুক্খানং, পহানপারগূ সব্বকিলেসানং, ভাৰনাপারগূ চতুন্নং মগ্গানং, সচ্ছিকিরিযাপারগূ নিরোধস্স, সমাপত্তিপারগূ সব্বসমাপত্তীনং. সো ৰসিপ্পত্তো পারমিপ্পত্তো অরিযস্মিং সীলস্মিং; ৰসিপ্পত্তো ¶ ¶ পারমিপ্পত্তো অরিযস্মিং সমাধিস্মিং; ৰসিপ্পত্তো পারমিপ্পত্তো অরিযায পঞ্ঞায; ৰসিপ্পত্তো পারমিপ্পত্তো অরিযায ৰিমুত্তিযা. সো পারগতো পারপ্পত্তো অন্তগতো অন্তপ্পত্তো কোটিগতো ¶ কোটিপ্পত্তো পরিযন্তগতো পরিযন্তপ্পত্তো ৰোসানগতো ৰোসানপ্পত্তো তাণগতো তাণপ্পত্তো লেণগতো লেণপ্পত্তো সরণগতো সরণপ্পত্তো অভযগতো অভযপ্পত্তো অচ্চুতগতো অচ্চুতপ্পত্তো অমতগতো অমতপ্পত্তো নিব্বানগতো নিব্বানপ্পত্তো. সো ৰুত্তৰাসো চিণ্ণচরণো…পে… জাতিমরণসংসারো নত্থি তস্স পুনব্ভৰোতি – পারগুং সব্বধম্মানং.
অত্থি পঞ্হেন আগমন্তি পঞ্হেন অত্থিকো আগতোম্হি, পঞ্হং পুচ্ছিতুকামো আগতোম্হি, পঞ্হং সোতুকামো আগতোম্হীতি, এৰম্পি অত্থি পঞ্হেন আগমং. অথ ৰা, পঞ্হত্থিকানং পঞ্হং পুচ্ছিতুকামানং পঞ্হং সোতুকামানং আগমনং অভিক্কমনং উপসঙ্কমনং পযিরুপাসনং অত্থীতি, এৰম্পি অত্থি পঞ্হেন আগমং. অথ ৰা, পঞ্হাগমো তুয্হং অত্থি, ত্ৰম্পি পহু ত্ৰমসি অলমত্তো মযা পুচ্ছিতং কথেতুং ৰিসজ্জেতুং, ৰহস্সেতং ভারন্তি, এৰম্পি অত্থি পঞ্হেন আগমং.
অঞ্ঞাৰিমোক্খং পব্রূহীতি অঞ্ঞাৰিমোক্খো ৰুচ্চতি অরহত্তৰিমোক্খো. অরহত্তৰিমোক্খং পব্রূহি আচিক্খাহি দেসেহি পঞ্ঞপেহি পট্ঠপেহি ৰিৰরাহি ৰিভজাহি উত্তানীকরোহি পকাসেহীতি – অঞ্ঞাৰিমোক্খং পব্রূহি.
অৰিজ্জায ¶ পভেদনন্তি অৰিজ্জায ভেদনং পভেদনং পহানং ৰূপসমং পটিনিস্সগ্গং পটিপ্পস্সদ্ধং অমতং নিব্বানন্তি – অৰিজ্জায পভেদনং. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘ঝাযিং ৰিরজমাসীনং, [ইচ্চাযস্মা উদযো]
কতকিচ্চং অনাসৰং;
পারগুং সব্বধম্মানং, অত্থি পঞ্হেন আগমং;
অঞ্ঞাৰিমোক্খং পব্রূহি, অৰিজ্জায পভেদন’’ন্তি.
পহানং ¶ কামচ্ছন্দানং, [উদযাতি ভগৰা]
দোমনস্সান চূভযং;
থিনস্স [থীনস্স (স্যা.)] চ পনূদনং, কুক্কুচ্চানং নিৰারণং.
পহানং কামচ্ছন্দানন্তি. ছন্দোতি যো কামেসু কামচ্ছন্দো কামরাগো কামনন্দী কামতণ্হা কামসিনেহো কামপিপাসা কামপরিল়াহো কামমুচ্ছা কামজ্ঝোসানং কামোঘো কামযোগো কামুপাদানং কামচ্ছন্দনীৰরণং. পহানং কামচ্ছন্দানন্তি কামচ্ছন্দানং পহানং ৰূপসমং ¶ পটিনিস্সগ্গং পটিপ্পস্সদ্ধিং অমতং নিব্বানন্তি – পহানং কামচ্ছন্দানং. উদযাতি ভগৰাতি. উদযাতি ভগৰা তং ব্রাহ্মণং নামেন আলপতি. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং…পে… ¶ সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি – উদযাতি ভগৰা.
দোমনস্সান চূভযন্তি. দোমনস্সাতি যং চেতসিকং অসাতং চেতসিকং দুক্খং চেতোসম্ফস্সজং অসাতং দুক্খং ৰেদযিতং, চেতোসম্ফস্সজা অসাতা দুক্খা ৰেদনা. দোমনস্সান চূভযন্তি কামচ্ছন্দস্স চ দোমনস্সস্স চ উভিন্নং পহানং ৰূপসমং পটিনিস্সগ্গং পটিপ্পস্সদ্ধিং অমতং নিব্বানন্তি – দোমনস্সান চূভযং.
থিনস্স চ পনূদনন্তি. থিনন্তি যা চিত্তস্স অকল্যতা অকম্মঞ্ঞতা ওলীযনা সল্লীযনা লীনা লীযনা লীযিতত্তং থিনং থিযনা [থীনং থীযনা (স্যা.)] থিযিতত্তং চিত্তস্স. পনূদনন্তি থিনস্স চ পনূদনং পহানং ৰূপসমং পটিনিস্সগ্গং পটিপ্পস্সদ্ধিং অমতং নিব্বানন্তি – থিনস্স চ পনূদনং.
কুক্কুচ্চানং নিৰারণন্তি. কুক্কুচ্চন্তি হত্থকুক্কুচ্চম্পি কুক্কুচ্চং, পাদকুক্কুচ্চম্পি কুক্কুচ্চং, হত্থপাদকুক্কুচ্চম্পি কুক্কুচ্চং. অকপ্পিযে কপ্পিযসঞ্ঞিতা, কপ্পিযে অকপ্পিযসঞ্ঞিতা…পে… অৰজ্জে ৰজ্জসঞ্ঞিতা, ৰজ্জে অৰজ্জসঞ্ঞিতা. যং এৰরূপং কুক্কুচ্চং কুক্কুচ্চাযনা কুক্কুচ্চাযিতত্তং চেতসো ৰিপ্পটিসারো মনোৰিলেখো, ইদং ৰুচ্চতি কুক্কুচ্চং. অপি চ, দ্ৰীহি কারণেহি উপ্পজ্জতি কুক্কুচ্চং চেতসো ৰিপ্পটিসারো মনোৰিলেখো – কতত্তা চ অকতত্তা চ. কথং কতত্তা চ অকতত্তা চ উপ্পজ্জতি কুক্কুচ্চং চেতসো ৰিপ্পটিসারো মনোৰিলেখো? ‘‘কতং মে কাযদুচ্চরিতং, অকতং মে কাযসুচরিত’’ন্তি উপ্পজ্জতি ¶ কুক্কুচ্চং চেতসো ৰিপ্পটিসারো মনোৰিলেখো ¶ . ‘‘কতং মে ৰচীদুচ্চরিতং, অকতং মে ৰচীসুচরিত’’ন্তি…পে… ‘‘কতং মে মনোদুচ্চরিতং, অকতং মে মনোসুচরিত’’ন্তি…পে… ‘‘কতো মে পাণাতিপাতো, অকতা মে পাণাতিপাতা ৰেরমণী’’তি…পে… ‘‘কতং মে অদিন্নাদানং, অকতা মে অদিন্নাদানা ৰেরমণী’’তি…পে… ‘‘কতো মে কামেসুমিচ্ছাচারো, অকতা মে কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী’’তি…পে… ‘‘কতো মে মুসাৰাদো, অকতা মে মুসাৰাদা ৰেরমণী’’তি…পে… ‘‘কতা মে পিসুণা ৰাচা [পিসুণৰাচা (ক.)], অকতা মে পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী’’তি…পে… ‘‘কতা মে ফরুসা ৰাচা, অকতা মে ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী’’তি…পে… ‘‘কতো মে সম্ফপ্পলাপো, অকতা মে সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী’’তি…পে… ‘‘কতা মে অভিজ্ঝা, অকতা মে অনভিজ্ঝা’’তি…পে… ‘‘কতো মে ব্যাপাদো, অকতো মে অব্যাপাদো’’তি…পে… ‘‘কতা মে মিচ্ছাদিট্ঠি, অকতা মে সম্মাদিট্ঠী’’তি ¶ , উপ্পজ্জতি কুক্কুচ্চং চেতসো ৰিপ্পটিসারো মনোৰিলেখো. এৰং কতত্তা চ অকতত্তা চ উপ্পজ্জতি কুক্কুচ্চং চেতসো ৰিপ্পটিসারো মনোৰিলেখো.
অথ ৰা, ‘‘সীলেসুম্হি অপরিপূরকারী’’তি উপ্পজ্জতি কুক্কুচ্চং চেতসো ৰিপ্পটিসারো মনোৰিলেখো; ‘‘ইন্দ্রিযেসুম্হি অগুত্তদ্ৰারো’’তি…পে… ‘‘ভোজনে অমত্তঞ্ঞুম্হী’’তি… ‘‘জাগরিযং অননুযুত্তোম্হী’’তি… ‘‘ন সতিসম্পজঞ্ঞেন সমন্নাগতোম্হী’’তি… ‘‘অভাৰিতা মে চত্তারো সতিপট্ঠানাতি, চত্তারো সম্মপ্পধানাতি চত্তারো ইদ্ধিপাদাতি, পঞ্চিন্দ্রিযানীতি, পঞ্চ বলানীতি, সত্ত ¶ বোজ্ঝঙ্গাতি, অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো’’তি… ‘‘দুক্খং মে অপরিঞ্ঞাতং, সমুদযো মে অপ্পহীনো, মগ্গো মে অভাৰিতো, নিরোধো মে অসচ্ছিকতো’’তি উপ্পজ্জতি কুক্কুচ্চং চেতসো ৰিপ্পটিসারো মনোৰিলেখো.
কুক্কুচ্চানং নিৰারণন্তি কুক্কুচ্চানং আৰরণং নীৰরণং পহানং উপসমং ৰূপসমং পটিনিস্সগ্গং পটিপ্পস্সদ্ধিং অমতং নিব্বানন্তি – কুক্কুচ্চানং নিৰারণং. তেনাহ ভগৰা –
‘‘পহানং কামচ্ছন্দানং, [উদযাতি ভগৰা]
দোমনস্সান চূভযং;
থিনস্স চ পনূদনং, কুক্কুচ্চানং নিৰারণ’’ন্তি.
উপেক্খাসতিসংসুদ্ধং ¶ , ধম্মতক্কপুরেজৰং;
অঞ্ঞাৰিমোক্খং পব্রূমি, অৰিজ্জায পভেদনং.
উপেক্খাসতিসংসুদ্ধন্তি. উপেক্খাতি যা চতুত্থে ঝানে উপেক্খা উপেক্খনা অজ্ঝুপেক্খনা চিত্তসমতা [চিত্তসমথো (স্যা.) মহানি. ২০৭] চিত্তপ্পস্সদ্ধতা মজ্ঝত্ততা চিত্তস্স. সতীতি যা চতুত্থে ঝানে উপেক্খং আরব্ভ সতি অনুস্সতি…পে… সম্মাসতি. উপেক্খাসতিসংসুদ্ধন্তি চতুত্থে ঝানে উপেক্খা চ সতি চ সুদ্ধা হোন্তি ৰিসুদ্ধা সংসুদ্ধা পরিসুদ্ধা পরিযোদাতা অনঙ্গণা ৰিগতূপক্কিলেসা মুদুভূতা কম্মনিযা ঠিতা আনেঞ্জপ্পত্তাতি – উপেক্খাসতিসংসুদ্ধং.
ধম্মতক্কপুরেজৰন্তি ধম্মতক্কো ৰুচ্চতি সম্মাসঙ্কপ্পো. সো ¶ আদিতো হোতি, পুরতো হোতি, পুব্বঙ্গমো হোতি অঞ্ঞাৰিমোক্খস্সাতি, এৰম্পি ধম্মতক্কপুরেজৰং. অথ ৰা, ধম্মতক্কো ৰুচ্চতি সম্মাদিট্ঠি. সা আদিতো হোতি, পুরতো হোতি, পুব্বঙ্গমো হোতি অঞ্ঞাৰিমোক্খস্সাতি ¶ , এৰম্পি ধম্মতক্কপুরেজৰং. অথ ৰা, ধম্মতক্কো ৰুচ্চতি চতুন্নং মগ্গানং পুব্বভাগৰিপস্সনা. সা আদিতো হোতি, পুরতো হোতি, পুব্বঙ্গমো হোতি অঞ্ঞাৰিমোক্খস্সাতি – এৰম্পি ধম্মতক্কপুরেজৰং.
অঞ্ঞাৰিমোক্খং পব্রূমীতি অঞ্ঞাৰিমোক্খো ৰুচ্চতি অরহত্তৰিমোক্খো. অরহত্তৰিমোক্খং পব্রূমি আচিক্খামি দেসেমি পঞ্ঞপেমি পট্ঠপেমি ৰিৰরামি ৰিভজামি উত্তানীকরোমি পকাসেমীতি – অঞ্ঞাৰিমোক্খং পব্রূমি.
অৰিজ্জায পভেদনন্তি. অৰিজ্জাতি দুক্খে অঞ্ঞাণং…পে… অৰিজ্জা মোহো অকুসলমূলং. পভেদনন্তি অৰিজ্জায পভেদনং পহানং ৰূপসমং পটিনিস্সগ্গং পটিপ্পস্সদ্ধিং অমতং নিব্বানন্তি – অৰিজ্জায পভেদনং. তেনাহ ভগৰা –
‘‘উপেক্খাসতিসংসুদ্ধং, ধম্মতক্কপুরেজৰং;
অঞ্ঞাৰিমোক্খং পব্রূমি, অৰিজ্জায পভেদন’’ন্তি.
কিংসু সংযোজনো লোকো, কিংসু তস্স ৰিচারণং;
কিস্সস্স ৰিপ্পহানেন, নিব্বানং ইতি ৰুচ্চতি.
কিংসু ¶ সংযোজনো লোকোতি লোকস্স সংযোজনং লগ্গনং ¶ বন্ধনং উপক্কিলেসো. কেন লোকো যুত্তো পযুত্তো আযুত্তো সমাযুত্তো লগ্গো লগ্গিতো পলিবুদ্ধোতি – কিংসু সংযোজনো লোকো.
কিংসু তস্স ৰিচারণন্তি কিংসু তস্স চারণং ৰিচারণং পটিৰিচারণং. কেন লোকো চরতি ৰিচরতি পটিৰিচরতীতি – কিংসু তস্স ৰিচারণং. কিস্সস্স ৰিপ্পহানেন নিব্বানং ইতি ৰুচ্চতীতি কিস্সস্স ৰিপ্পহানেন ৰূপসমেন পটিনিস্সগ্গেন পটিপ্পস্সদ্ধিযা নিব্বানং ইতি ৰুচ্চতি পৰুচ্চতি কথীযতি ভণীযতি দীপীযতি ৰোহরীযতীতি – কিস্সস্স ৰিপ্পহানেন নিব্বানং ইতি ৰুচ্চতি. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘কিংসু সংযোজনো লোকো, কিংসু তস্স ৰিচারণং;
কিস্সস্স ৰিপ্পহানেন, নিব্বানং ইতি ৰুচ্চতী’’তি.
নন্দিসংযোজনো ¶ লোকো, ৰিতক্কস্স ৰিচারণা;
তণ্হায ৰিপ্পহানেন, নিব্বানং ইতি ৰুচ্চতি.
নন্দিসংযোজনো লোকোতি নন্দী ৰুচ্চতি তণ্হা. যো রাগো সারাগো…পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং, অযং ৰুচ্চতি নন্দী. যা নন্দী লোকস্স সংযোজনং লগ্গনং বন্ধনং উপক্কিলেসো, ইমায নন্দিযা লোকো যুত্তো পযুত্তো আযুত্তো সমাযুত্তো লগ্গো লগ্গিতো পলিবুদ্ধোতি – নন্দিসংযোজনো লোকো.
ৰিতক্কস্স ৰিচারণাতি. ৰিতক্কাতি নৰ ৰিতক্কা – কামৰিতক্কো, ব্যাপাদৰিতক্কো, ৰিহিংসাৰিতক্কো, ঞাতিৰিতক্কো জনপদৰিতক্কো ¶ , অমরাৰিতক্কো, পরানুদযতাপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো, লাভসক্কারসিলোকপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো, অনৰঞ্ঞত্তিপটিসংযুত্তো ৰিতক্কো. ইমে ৰুচ্চন্তি নৰ ৰিতক্কা. ইমে নৰ ৰিতক্কা লোকস্স চারণা ৰিচারণা পটিৰিচারণা. ইমেহি নৰহি ৰিতক্কেহি লোকো চরতি ৰিচরতি পটিৰিচরতীতি – ৰিতক্কস্স ৰিচারণা.
তণ্হায ৰিপ্পহানেন নিব্বানং ইতি ৰুচ্চতীতি. তণ্হাতি রূপতণ্হা…পে… ধম্মতণ্হা. তণ্হায ৰিপ্পহানেন নিব্বানং ইতি ৰুচ্চতীতি তণ্হায ৰিপ্পহানেন ৰূপসমেন পটিনিস্সগ্গেন পটিপ্পস্সদ্ধিযা নিব্বানং ইতি ৰুচ্চতি পৰুচ্চতি কথীযতি ভণীযতি দীপীযতি ৰোহরীযতীতি – তণ্হায ৰিপ্পহানেন নিব্বানং ইতি ৰুচ্চতি. তেনাহ ভগৰা –
‘‘নন্দিসংযোজনো ¶ লোকো, ৰিতক্কস্স ৰিচারণা;
তণ্হায ৰিপ্পহানেন, নিব্বানং ইতি ৰুচ্চতী’’তি.
কথং সতস্স চরতো, ৰিঞ্ঞাণং উপরুজ্ঝতি;
ভগৰন্তং পুট্ঠুমাগমা, তং সুণোম ৰচো তৰ.
কথং সতস্স চরতোতি কথং সতস্স সম্পজানস্স চরতো ৰিহরতো ইরিযতো ৰত্তযতো পালযতো যপযতো যাপযতোতি – কথং সতস্স চরতো.
ৰিঞ্ঞাণং ¶ উপরুজ্ঝতীতি ৰিঞ্ঞাণং নিরুজ্ঝতি ৰূপসম্মতি অত্থং ¶ গচ্ছতি পটিপ্পস্সম্ভতীতি – ৰিঞ্ঞাণং উপরুজ্ঝতি.
ভগৰন্তং পুট্ঠুমাগমাতি বুদ্ধং ভগৰন্তং পুট্ঠুং পুচ্ছিতুং যাচিতুং অজ্ঝেসিতুং পসাদেতুং আগম্হা আগতম্হা উপাগতম্হা সম্পত্তম্হা, ‘‘তযা সদ্ধিং সমাগতম্হা’’তি – ভগৰন্তং পুট্ঠুমাগমা.
তং সুণোম ৰচো তৰাতি. তন্তি তুয্হং ৰচনং ব্যপ্পথং দেসনং অনুসাসনং অনুসিট্ঠং সুণোম উগ্গণ্হাম ধারেম উপধারেম উপলক্খেমাতি – তং সুণোম ৰচো তৰ. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘কথং সতস্স চরতো, ৰিঞ্ঞাণং উপরুজ্ঝতি;
ভগৰন্তং পুট্ঠুমাগমা, তং সুণোম ৰচো তৰা’’তি.
অজ্ঝত্তঞ্চ বহিদ্ধা চ, ৰেদনং নাভিনন্দতো;
এৰং সতস্স চরতো, ৰিঞ্ঞাণং উপরুজ্ঝতি.
অজ্ঝত্তঞ্চ বহিদ্ধা চ ৰেদনং নাভিনন্দতোতি অজ্ঝত্তং ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরন্তো ৰেদনং নাভিনন্দতি নাভিৰদতি ন অজ্ঝোসেতি [ন অজ্ঝোসায তিট্ঠতি (স্যা.)], অভিনন্দনং অভিৰদনং অজ্ঝোসানং গাহং পরামাসং অভিনিৰেসং পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতি; বহিদ্ধা ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরন্তো ৰেদনং নাভিনন্দতি নাভিৰদতি ন অজ্ঝোসেতি, অভিনন্দনং অভিৰদনং অজ্ঝোসানং গাহং পরামাসং অভিনিৰেসং পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতি; অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরন্তো ৰেদনং নাভিনন্দতি নাভিৰদতি ন অজ্ঝোসেতি, অভিনন্দনং অভিৰদনং ¶ অজ্ঝোসানং গাহং ¶ পরামাসং অভিনিৰেসং পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতি. অজ্ঝত্তং সমুদযধম্মানুপস্সী ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী [ইদং পদং নত্থি স্যা. পোত্থকে] ৰিহরন্তো ৰেদনং নাভিনন্দতি নাভিৰদতি ন অজ্ঝোসেতি, অভিনন্দনং অভিৰদনং অজ্ঝোসানং গাহং পরামাসং অভিনিৰেসং পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতি; অজ্ঝত্তং ৰযধম্মানুপস্সী ৰেদনাসু ¶ ৰেদনানুপস্সী ৰিহরন্তো…পে… অজ্ঝত্তং সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরন্তো…পে… বহিদ্ধা সমুদযধম্মানুপস্সী ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরন্তো ৰেদনং নাভিনন্দতি নাভিৰদতি ন অজ্ঝোসেতি, অভিনন্দনং অভিৰদনং অজ্ঝোসানং গাহং পরামাসং অভিনিৰেসং পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতি; বহিদ্ধা ৰযধম্মানুপস্সী ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরন্তো…পে… বহিদ্ধা সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরন্তো…পে… অজ্ঝত্তবহিদ্ধা সমুদযধম্মানুপস্সী ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরন্তো…পে… অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰযধম্মানুপস্সী ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরন্তো…পে… অজ্ঝত্তবহিদ্ধা সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরন্তো ৰেদনং নাভিনন্দতি নাভিৰদতি ন অজ্ঝোসেতি, অভিনন্দনং অভিৰদনং অজ্ঝোসানং গাহং পরামাসং অভিনিৰেসং পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতি. ইমেহি দ্ৰাদসহি আকারেহি ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরন্তো…পে… অনভাৰং গমেতি.
অথ ৰা, ৰেদনং অনিচ্চতো পস্সন্তো ৰেদনং নাভিনন্দতি নাভিৰদতি ন অজ্ঝোসেতি, অভিনন্দনং অভিৰদনং অজ্ঝোসানং গাহং পরামাসং অভিনিৰেসং পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতি. ৰেদনং দুক্খতো রোগতো গণ্ডতো সল্লতো অঘতো আবাধতো…পে… নিস্সরণতো পস্সন্তো ৰেদনং নাভিনন্দতি নাভিৰদতি ন অজ্ঝোসেতি, অভিনন্দনং অভিৰদনং অজ্ঝোসানং গাহং পরামাসং অভিনিৰেসং পজহতি ৰিনোদেতি ¶ ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতি. ইমেহি চত্তালীসায [দ্ৰাচত্তাল়ীসায (স্যা.)] আকারেহি ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরন্তো ৰেদনং নাভিনন্দতি নাভিৰদতি ন অজ্ঝোসেতি, অভিনন্দনং অভিৰদনং অজ্ঝোসানং গাহং পরামাসং অভিনিৰেসং পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতীতি – অজ্ঝত্তঞ্চ বহিদ্ধা চ ৰেদনং নাভিনন্দতো.
এৰং ¶ সতস্স চরতোতি এৰং সতস্স সম্পজানস্স চরতো ৰিহরতো ইরিযতো ৰত্তযতো পালযতো যপযতো যাপযতোতি – এৰং সতস্স চরতো.
ৰিঞ্ঞাণং উপরুজ্ঝতীতি পুঞ্ঞাভিসঙ্খারসহগতং ৰিঞ্ঞাণং অপুঞ্ঞাভিসঙ্খারসহগতং ৰিঞ্ঞাণং আনেঞ্জাভিসঙ্খারসহগতং ৰিঞ্ঞাণং নিরুজ্ঝতি ৰূপসম্মতি অত্থং গচ্ছতি পটিপ্পস্সম্ভতীতি – ৰিঞ্ঞাণং উপরুজ্ঝতী. তেনাহ ভগৰা –
‘‘অজ্ঝত্তঞ্চ বহিদ্ধা চ, ৰেদনং নাভিনন্দতো;
এৰং সতস্স চরতো, ৰিঞ্ঞাণং উপরুজ্ঝতী’’তি.
সহ গাথাপরিযোসানা…পে… সত্থা মে, ভন্তে ভগৰা, সাৰকোহমস্মীতি.
উদযমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো তেরসমো.
১৪. পোসালমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো
যো ¶ ¶ অতীতং আদিসতি, [ইচ্চাযস্মা পোসালো]
অনেজো ছিন্নসংসযো;
পারগুং [পারগূ (স্যা. ক.)] সব্বধম্মানং, অত্থি পঞ্হেন আগমং.
যো অতীতং আদিসতীতি. যোতি যো সো ভগৰা সযম্ভূ. অনাচরিযকো পুব্বে অননুস্সুতেসু ধম্মেসু সামং সচ্চানি অভিসম্বুজ্ঝি, তত্থ চ সব্বঞ্ঞুতং পত্তো, বলেসু চ ৰসীভাৰং. অতীতং আদিসতীতি ভগৰা অত্তনো চ পরেসঞ্চ অতীতম্পি আদিসতি, অনাগতম্পি আদিসতি, পচ্চুপ্পন্নম্পি আদিসতি.
কথং ভগৰা অত্তনো অতীতং আদিসতি? ভগৰা অত্তনো অতীতং একম্পি জাতিং আদিসতি, দ্ৰেপি জাতিযো আদিসতি, তিস্সোপি জাতিযো আদিসতি, চতস্সোপি জাতিযো আদিসতি, পঞ্চপি জাতিযো আদিসতি, দসপি জাতিযো আদিসতি, ৰীসম্পি জাতিযো আদিসতি, তিংসম্পি জাতিযো আদিসতি, চত্তালীসম্পি জাতিযো আদিসতি ¶ , পঞ্ঞাসম্পি জাতিযো আদিসতি, জাতিসতম্পি…পে… জাতিসহস্সম্পি… জাতিসতসহস্সম্পি… অনেকেপি সংৰট্টকপ্পে… অনেকেপি ৰিৰট্টকপ্পে… অনেকেপি সংৰট্টৰিৰট্টকপ্পে আদিসতি – ‘‘অমুত্রাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো অমুত্র উদপাদিং; তত্রাপাসিং ¶ এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো ইধূপপন্নো’’তি. ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং আদিসতি. এৰং ভগৰা অত্তনো অতীতং আদিসতি.
কথং ভগৰা পরেসং অতীতং আদিসতি? ভগৰা পরেসং অতীতং একম্পি জাতিং আদিসতি, দ্ৰেপি জাতিযো আদিসতি…পে… অনেকেপি সংৰট্টৰিৰট্টকপ্পে আদিসতি – ‘‘অমুত্রাসি এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো অমুত্র উদপাদি; তত্রাপাসি এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো ইধূপপন্নো’’তি. ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং আদিসতি. এৰং ভগৰা পরেসং অতীতং আদিসতি.
ভগৰা ¶ পঞ্চ জাতকসতানি ভাসন্তো অত্তনো চ পরেসঞ্চ অতীতং আদিসতি, মহাপদানিযসুত্তন্তং [মহাধনিযসুত্তং (স্যা.)] ভাসন্তো অত্তনো চ পরেসঞ্চ অতীতং আদিসতি, মহাসুদস্সনিযসুত্তন্তং ভাসন্তো অত্তনো চ পরেসঞ্চ অতীতং আদিসতি, মহাগোৰিন্দিযসুত্তন্তং ভাসন্তো অত্তনো চ পরেসঞ্চ অতীতং আদিসতি, মঘদেৰিযসুত্তন্তং ভাসন্তো অত্তনো চ পরেসঞ্চ অতীতং আদিসতি.
ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘অতীতং খো, চুন্দ, অদ্ধানং আরব্ভ তথাগতস্স সতানুসারিঞাণং [সতানুস্সরিযঞাণং (ক.) পস্স দী. নি. ৩.১৮৭] হোতি. সো যাৰতকং আকঙ্খতি তাৰতকং ¶ অনুস্সরতি. অনাগতঞ্চ খো, চুন্দ…পে… পচ্চুপ্পন্নঞ্চ খো, চুন্দ, অদ্ধানং আরব্ভ তথাগতস্স বোধিজং ঞাণং উপ্পজ্জতি – ‘অযমন্তিমা জাতি, নত্থিদানি পুনব্ভৰো’’’তি.
ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তঞাণং ¶ [ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তিঞাণং (ক.) অট্ঠকথা ওলোকেতব্বা] তথাগতস্স তথাগতবলং, সত্তানং আসযানুসযঞাণং তথাগতস্স তথাগতবলং, যমকপাটিহীরে ঞাণং [যমকপাটিহিরিযঞাণং (স্যা.)] তথাগতস্স তথাগতবলং, মহাকরুণাসমাপত্তিযা ঞাণং তথাগতস্স তথাগতবলং, সব্বঞ্ঞুতঞাণং তথাগতস্স তথাগতবলং, অনাৰরণঞাণং তথাগতস্স তথাগতবলং, সব্বত্থ অসঙ্গমপ্পটিহতমনাৰরণঞাণং তথাগতস্স তথাগতবলং. এৰং ভগৰা অত্তনো চ পরেসঞ্চ অতীতম্পি আদিসতি অনাগতম্পি আদিসতি পচ্চুপ্পন্নম্পি আদিসতি আচিক্খতি দেসেতি পঞ্ঞপেতি পট্ঠপেতি ৰিৰরতি ৰিভজতি উত্তানীকরোতি পকাসেতীতি – যো অতীতং আদিসতি.
ইচ্চাযস্মা পোসালোতি. ইচ্চাতি পদসন্ধি…পে… আযস্মাতি পিযৰচনং…পে… পোসালোতি তস্স ব্রাহ্মণস্স নামং…পে… অভিলাপোতি – ইচ্চাযস্মা পোসালো.
অনেজো ছিন্নসংসযোতি এজা ৰুচ্চতি তণ্হা. যো রাগো সারাগো…পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং. সা এজা তণ্হা বুদ্ধস্স ভগৰতো পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. তস্মা বুদ্ধো অনেজো. এজায পহীনত্তা অনেজো. ভগৰা লাভেপি ন ইঞ্জতি…পে… ¶ দুক্খেপি ন ইঞ্জতি ন চলতি ন ৰেধতি নপ্পৰেধতি ন সম্পৰেধতীতি অনেজো. ছিন্নসংসযোতি সংসযো ৰুচ্চতি ৰিচিকিচ্ছা. দুক্খে কঙ্খা…পে… ছম্ভিতত্তং চিত্তস্স মনোৰিলেখো. সো সংসযো বুদ্ধস্স ভগৰতো পহীনো ছিন্নো উচ্ছিন্নো সমুচ্ছিন্নো ৰূপসন্তো পটিনিস্সগ্গো পটিপ্পস্সদ্ধো অভব্বুপ্পত্তিকো ঞাণগ্গিনা দড্ঢো. তস্মা বুদ্ধো ছিন্নসংসযোতি – অনেজো ছিন্নসংসযো.
পারগুং ¶ সব্বধম্মানন্তি ভগৰা সব্বধম্মানং অভিঞ্ঞাপারগূ পরিঞ্ঞাপারগূ পহানপারগূ ভাৰনাপারগূ সচ্ছিকিরিযাপারগূ সমাপত্তিপারগূ অভিঞ্ঞাপারগূ সব্বধম্মানং…পে… জাতিমরণসংসারো নত্থি তস্স পুনব্ভৰোতি – পারগূ সব্বধম্মানং.
অত্থি পঞ্হেন আগমন্তি পঞ্হেন অত্থিকো আগতোম্হি…পে… ‘‘ৰহস্সেতং ভার’’ন্তি – অত্থি পঞ্হেন আগমং. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘যো ¶ অতীতং আদিসতি, [ইচ্চাযস্মা পোসালো]
অনেজো ছিন্নসংসযো;
পারগুং সব্বধম্মানং, অত্থি পঞ্হেন আগম’’ন্তি.
ৰিভূতরূপসঞ্ঞিস্স, সব্বকাযপ্পহাযিনো;
অজ্ঝত্তঞ্চ বহিদ্ধা চ, নত্থি কিঞ্চীতি পস্সতো;
ঞাণং ¶ সক্কানুপুচ্ছামি, কথং নেয্যো তথাৰিধো.
ৰিভূতরূপসঞ্ঞিস্সাতি কতমা রূপসঞ্ঞা? রূপাৰচরসমাপত্তিং সমাপন্নস্স ৰা উপপন্নস্স ৰা দিট্ঠধম্মসুখৰিহারিস্স ৰা সঞ্ঞা সঞ্জাননা সঞ্জানিতত্তং – অযং রূপসঞ্ঞা. ৰিভূতরূপসঞ্ঞিস্সাতি চতস্সো অরূপসমাপত্তিযো পটিলদ্ধস্স [লাভিস্স (স্যা.)] রূপসঞ্ঞা ৰিভূতা হোন্তি ৰিগতা অতিক্কন্তা সমতিক্কন্তা ৰীতিৰত্তাতি – ৰিভূতরূপসঞ্ঞিস্স.
সব্বকাযপ্পহাযিনোতি সব্বো তস্স পটিসন্ধিকো রূপকাযো পহীনো, তদঙ্গসমতিক্কমা ৰিক্খম্ভনপ্পহানেন পহীনো তস্স রূপকাযোতি – সব্বকাযপ্পহাযিনো.
অজ্ঝত্তঞ্চ বহিদ্ধা চ, নত্থি কিঞ্চীতি পস্সতোতি. নত্থি কিঞ্চীতি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তি. কিংকারণা? নত্থি কিঞ্চীতি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তি. যং ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসমাপত্তিং সতো সমাপজ্জিত্ৰা ততো ৰুট্ঠহিত্ৰা তঞ্ঞেৰ ৰিঞ্ঞাণং অভাৰেতি, ৰিভাৰেতি, অন্তরধাপেতি, ‘‘নত্থি কিঞ্চী’’তি পস্সতি – তংকারণা নত্থি কিঞ্চীতি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তীতি – অজ্ঝত্তঞ্চ বহিদ্ধা চ নত্থি কিঞ্চীতি পস্সতো.
ঞাণং সক্কানুপুচ্ছামীতি. সক্কাতি – সক্কো. ভগৰা সক্যকুলা পব্বজিতোতিপি সক্কো ¶ …পে… পহীনভযভেরৰো ৰিগতলোমহংসোতিপি সক্কো. ঞাণং সক্কানুপুচ্ছামীতি তস্স ঞাণং পুচ্ছামি, পঞ্ঞং ¶ পুচ্ছামি, সম্বুদ্ধং পুচ্ছামি. ‘‘কীদিসং কিংসণ্ঠিতং কিংপকারং কিংপটিভাগং ঞাণং ইচ্ছিতব্ব’’ন্তি – ঞাণং সক্কানুপুচ্ছামি.
কথং নেয্যো তথাৰিধোতি কথং সো নেতব্বো ৰিনেতব্বো অনুনেতব্বো পঞ্ঞপেতব্বো নিজ্ঝাপেতব্বো পেক্খেতব্বো পসাদেতব্বো? কথং তেন [কথমস্স (স্যা.)] উত্তরি ঞাণং উপ্পাদেতব্বং? তথাৰিধোতি তথাৰিধো তাদিসো ¶ তস্সণ্ঠিতো তপ্পকারো তপ্পটিভাগো যো সো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিলাভীতি – কথং নেয্যো তথাৰিধো. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘ৰিভূতরূপসঞ্ঞিস্স, সব্বকাযপ্পহাযিনো;
অজ্ঝত্তঞ্চ বহিদ্ধা চ, নত্থি কিঞ্চীতি পস্সতো;
ঞাণং সক্কানুপুচ্ছামি, কথং নেয্যো তথাৰিধো’’তি.
ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো সব্বা, [পোসালাতি ভগৰা]
অভিজানং তথাগতো;
তিট্ঠন্তমেনং জানাতি, ধিমুত্তং তপ্পরাযণং;
ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো সব্বাতি ভগৰা অভিসঙ্খারৰসেন চতস্সো ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো জানাতি, পটিসন্ধিৰসেন সত্ত ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো জানাতি. কথং ভগৰা অভিসঙ্খারৰসেন চতস্সো ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো জানাতি? ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘রূপুপযং [রূপূপাযং (স্যা. ক.) পস্স সং. নি. ৩.৫৩] ৰা, ভিক্খৰে, ৰিঞ্ঞাণং তিট্ঠমানং তিট্ঠেয্য [তিট্ঠতি (স্যা. ক.)], রূপারম্মণং রূপপ্পতিট্ঠং নন্দূপসেচনং ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জেয্য. ৰেদনুপযং ৰা, ভিক্খৰে…পে… সঞ্ঞুপযং ৰা, ভিক্খৰে…পে… সঙ্খারুপযং ৰা, ভিক্খৰে, ৰিঞ্ঞাণং তিট্ঠমানং তিট্ঠেয্য, সঙ্খারারম্মণং সঙ্খারপ্পতিট্ঠং নন্দূপসেচনং ৰুদ্ধিং ¶ ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জেয্যা’’তি. এৰং ভগৰা অভিসঙ্খারৰসেন চতস্সো ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো জানাতি.
কথং ভগৰা পটিসন্ধিৰসেন সত্ত ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো জানাতি? ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, সত্তা নানত্তকাযা নানত্তসঞ্ঞিনো – সেয্যথাপি মনুস্সা একচ্চে চ দেৰা একচ্চে চ ৰিনিপাতিকা. অযং পঠমা ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি.
‘‘সন্তি ¶ , ভিক্খৰে, সত্তা নানত্তকাযা একত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি দেৰা ব্রহ্মকাযিকা পঠমাভিনিব্বত্তা. অযং দুতিযা ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি.
‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, সত্তা একত্তকাযা নানত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি দেৰা আভস্সরা. অযং ততিযা ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি.
‘‘সন্তি ¶ , ভিক্খৰে, সত্তা একত্তকাযা একত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি দেৰা সুভকিণ্হা. অযং চতুত্থী [চতুত্থা (স্যা.) পস্স অ. নি. ৭.৪৪] ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি.
‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, সত্তা সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা, অনন্তো আকাসোতি আকাসানঞ্চাযতনূপগা. অযং পঞ্চমী [পঞ্চমা (স্যা.)] ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি.
‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, সত্তা সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম, অনন্তং ৰিঞ্ঞাণন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনূপগা. অযং ছট্ঠী [ছট্ঠো (স্যা.)] ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি.
‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, সত্তা সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম, নত্থি কিঞ্চীতি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনূপগা. অযং সত্তমী [সত্তমা (স্যা.)] ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি’’. এৰং ভগৰা ¶ পটিসন্ধিৰসেন সত্ত ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো জানাতীতি – ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো সব্বা.
পোসালাতি ভগৰাতি. পোসালাতি ভগৰা তং ব্রাহ্মণং নামেন আলপতি. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি – পোসালাতি ভগৰা.
অভিজানং তথাগতোতি. অভিজানন্তি অভিজানন্তো ৰিজানন্তো পটিৰিজানন্তো পটিৰিজ্ঝন্তো তথাগতো. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘অতীতং চেপি খো, চুন্দ, হোতি অভূতং অতচ্ছং অনত্থসঞ্হিতং, ন তং তথাগতো ব্যাকরোতি. অতীতং চেপি, চুন্দ, হোতি ভূতং তচ্ছং অনত্থসঞ্হিতং, তম্পি তথাগতো ন ব্যাকরোতি. অতীতং চেপি খো, চুন্দ, হোতি ভূতং তচ্ছং অত্থসঞ্হিতং, তত্র কালঞ্ঞূ তথাগতো হোতি তস্সেৰ পঞ্হস্স ৰেয্যাকরণায. অনাগতং চেপি, চুন্দ, হোতি…পে… পচ্চুপ্পন্নং চেপি, চুন্দ, হোতি অভূতং অতচ্ছং অনত্থসঞ্হিতং, ন তং তথাগতো ব্যাকরোতি. পচ্চুপ্পন্নং চেপি, চুন্দ, হোতি ভূতং তচ্ছং অনত্থসঞ্হিতং, তম্পি তথাগতো ¶ ন ব্যাকরোতি. পচ্চুপ্পন্নং চেপি, চুন্দ, হোতি ভূতং তচ্ছং অত্থসঞ্হিতং, তত্র কালঞ্ঞূ তথাগতো হোতি তস্স পঞ্হস্স ৰেয্যাকরণায. ইতি খো, চুন্দ, অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নেসু ধম্মেসু তথাগতো কালৰাদী ভূতৰাদী অত্থৰাদী ধম্মৰাদী ৰিনযৰাদী. তস্মা তথাগতোতি ৰুচ্চতি.
‘‘যং খো, চুন্দ, সদেৰকস্স লোকস্স সমারকস্স সব্রহ্মকস্স সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায দিট্ঠং সুতং মুতং ৰিঞ্ঞাতং পত্তং পরিযেসিতং ¶ অনুৰিচরিতং মনসা ¶ , সব্বং তং তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধং. তস্মা তথাগতোতি ৰুচ্চতি. যঞ্চ, চুন্দ, রত্তিং তথাগতো অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুজ্ঝতি, যঞ্চ রত্তিং অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযতি, যং এতস্মিং অন্তরে ভাসতি লপতি নিদ্দিসতি সব্বং তং তথেৰ হোতি নো অঞ্ঞথা. তস্মা তথাগতোতি ৰুচ্চতি. যথাৰাদী, চুন্দ, তথাগতো তথাকারী; যথাকারী তথাৰাদী. ইতি যথাৰাদী তথাকারী, যথাকারী তথাৰাদী. তস্মা তথাগতোতি ৰুচ্চতি. সদেৰকে, চুন্দ, লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায তথাগতো অভিভূ অনভিভূতো অঞ্ঞদত্থুদসো ৰসৰত্তী. তস্মা তথাগতোতি ৰুচ্চতী’’তি – অভিজানং তথাগতো.
তিট্ঠন্তমেনং জানাতীতি ভগৰা ইধত্থঞ্ঞেৰ [ইধট্ঠঞ্ঞেৰ (স্যা.)] জানাতি কম্মাভিসঙ্খারৰসেন – ‘‘অযং পুগ্গলো কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জিস্সতী’’তি. ভগৰা ইধত্থঞ্ঞেৰ জানাতি কম্মাভিসঙ্খারৰসেন – ‘‘অযং পুগ্গলো কাযস্স ভেদা পরং মরণা তিরচ্ছানযোনিং উপপজ্জিস্সতী’’তি. ভগৰা ইধত্থঞ্ঞেৰ জানাতি কম্মাভিসঙ্খারৰসেন – ‘‘অযং পুগ্গলো কাযস্স ভেদা পরং মরণা পেত্তিৰিসযং উপপজ্জিস্সতী’’তি. ভগৰা ইধত্থঞ্ঞেৰ জানাতি কম্মাভিসঙ্খারৰসেন – ‘‘অযং পুগ্গলো কাযস্স ভেদা পরং মরণা মনুস্সেসু উপ্পজ্জিস্সতী’’তি. ভগৰা ইধত্থঞ্ঞেৰ জানাতি কম্মাভিসঙ্খারৰসেন – ‘‘অযং পুগ্গলো সুপ্পটিপন্নো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং ¶ সগ্গং লোকং উপপজ্জিস্সতী’’তি.
ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘ইধ পনাহং, সারিপুত্ত, একচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো, তথা চ ইরিযতি, তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জিস্সতী’তি.
‘‘ইধ পনাহং, সারিপুত্ত, একচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘তথাযং ¶ পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা কাযস্স ভেদা পরং মরণা তিরচ্ছানযোনিং উপপজ্জিস্সতী’তি.
‘‘ইধ ¶ পনাহং, সারিপুত্ত, একচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা কাযস্স ভেদা পরং মরণা পেত্তিৰিসযং উপপজ্জিস্সতী’তি.
‘‘ইধ পনাহং, সারিপুত্ত, একচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা কাযস্স ভেদা পরং মরণা মনুস্সেসু উপ্পজ্জিস্সতী’তি.
‘‘ইধ পনাহং, সারিপুত্ত, একচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জিস্সতী’তি.
‘‘ইধ পনাহং, সারিপুত্ত, একচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – ‘তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা ¶ আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতী’’’তি – তিট্ঠন্তমেনং জানাতি.
ধিমুত্তং তপ্পরাযণন্তি. ধিমুত্তন্তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং. ধিমুত্তন্তি ৰিমোক্খেন ধিমুত্তং তত্রাধিমুত্তং তদধিমুত্তং তদাধিপতেয্যং. অথ ৰা, ভগৰা জানাতি – ‘‘অযং পুগ্গলো রূপাধিমুত্তো সদ্দাধিমুত্তো গন্ধাধিমুত্তো রসাধিমুত্তো ফোট্ঠব্বাধিমুত্তো কুলাধিমুত্তো গণাধিমুত্তো আৰাসাধিমুত্তো লাভাধিমুত্তো যসাধিমুত্তো পসংসাধিমুত্তো সুখাধিমুত্তো চীৰরাধিমুত্তো পিণ্ডপাতাধিমুত্তো সেনাসনাধিমুত্তো গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারাধিমুত্তো সুত্তন্তাধিমুত্তো ৰিনযাধিমুত্তো অভিধম্মাধিমুত্তো আরঞ্ঞকঙ্গাধিমুত্তো পিণ্ডপাতিকঙ্গাধিমুত্তো পংসুকূলিকঙ্গাধিমুত্তো তেচীৰরিকঙ্গাধিমুত্তো সপদানচারিকঙ্গাধিমুত্তো খলুপচ্ছাভত্তিকঙ্গাধিমুত্তো নেসজ্জিকঙ্গাধিমুত্তো যথাসন্থতিকঙ্গাধিমুত্তো পঠমজ্ঝানাধিমুত্তো দুতিযজ্ঝানাধিমুত্তো ততিযজ্ঝানাধিমুত্তো চতুত্থজ্ঝানাধিমুত্তোআকাসানঞ্চাযতনসমাপত্তাধিমুত্তো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসমাপত্তাধিমুত্তো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তাধিমুত্তো নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তাধিমুত্তো’’তিধিমুত্তং.
তপ্পরাযণন্তি ¶ ¶ আকিঞ্চঞ্ঞাযতনমযং তপ্পরাযণং কম্মপরাযণং ৰিপাকপরাযণং কম্মগরুকং পটিসন্ধিগরুকং ¶ . অথ ৰা, ভগৰা জানাতি – ‘‘অযং পুগ্গলো রূপপরাযণো…পে… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিপরাযণো’’তি – ধিমুত্তং তপ্পরাযণং. তেনাহ ভগৰা –
‘‘ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো সব্বা, [পোসালাতি ভগৰা]
অভিজানং তথাগতো;
তিট্ঠন্তমেনং জানাতি, ধিমুত্তং তপ্পরাযণ’’ন্তি.
আকিঞ্চঞ্ঞাসম্ভৰং ঞত্ৰা, নন্দিসংযোজনং ইতি;
এৰমেতং অভিঞ্ঞায, ততো তত্থ ৰিপস্সতি;
এতং ঞাণং তথং তস্স, ব্রাহ্মণস্স ৰুসীমতো.
আকিঞ্চঞ্ঞাসম্ভৰং ঞত্ৰাতি আকিঞ্চঞ্ঞাসম্ভৰোতি ৰুচ্চতি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসংৰত্তনিকো কম্মাভিসঙ্খারো. আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসংৰত্তনিকং কম্মাভিসঙ্খারং আকিঞ্চঞ্ঞাসম্ভৰোতি ঞত্ৰা, লগ্গনন্তি ঞত্ৰা, বন্ধনন্তি ঞত্ৰা, পলিবোধোতি ঞত্ৰা জানিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰাতি – আকিঞ্চঞ্ঞাসম্ভৰং ঞত্ৰা.
নন্দিসংযোজনং ইতীতি নন্দিসংযোজনং ৰুচ্চতি অরূপরাগো. অরূপরাগেন তং কম্মং লগ্গং লগ্গিতং পলিবুদ্ধং অরূপরাগং নন্দিসংযোজনন্তি ঞত্ৰা, লগ্গনন্তি ঞত্ৰা, বন্ধনন্তি ঞত্ৰা, পলিবোধোতি ঞত্ৰা জানিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং ¶ কত্ৰা. ইতীতি পদসন্ধি পদসংসগ্গো পদপারিপূরী অক্খরসমৰাযো ব্যঞ্জনসিলিট্ঠতা পদানুপুব্বতাপেতং ইতীতি – নন্দিসংযোজনং ইতি.
এৰমেতং অভিঞ্ঞাযাতি এৰং এতং অভিঞ্ঞায জানিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰাতি – এৰমেতং অভিঞ্ঞায.
ততো তত্থ ৰিপস্সতীতি. তত্থাতি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমাপজ্জিত্ৰা ততো ৰুট্ঠহিত্ৰা তত্থ জাতে চিত্তচেতসিকে ধম্মে অনিচ্চতো ৰিপস্সতি, দুক্খতো ৰিপস্সতি, রোগতো…পে… নিস্সরণতো ¶ ৰিপস্সতি দক্খতি ওলোকেতি নিজ্ঝাযতি উপপরিক্খতীতি – ততো তত্থ ৰিপস্সতি.
এতং ঞাণং তথং তস্সাতি এতং ঞাণং তচ্ছং ভূতং যাথাৰং অৰিপরীতং তস্সাতি – এতং ঞাণং তথং তস্স.
ব্রাহ্মণস্স ¶ ৰুসীমতোতি. ব্রাহ্মণোতি সত্তন্নং ধম্মানং বাহিতত্তা ব্রাহ্মণো…পে… অসিতো তাদি পৰুচ্চতে স ব্রহ্মাতি. ব্রাহ্মণস্স ৰুসীমতোতি পুথুজ্জনকল্যাণং উপাদায সত্ত সেক্খা অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায ৰসন্তি সংৰসন্তি আৰসন্তি পরিৰসন্তি; অরহা ৰুসিতৰা কতকরণীযো ওহিতভারো অনুপ্পত্তসদত্থো পরিক্খীণভৰসংযোজনো সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তো; সো ৰুত্থৰাসো চিণ্ণচরণো…পে… জাতিমরণসংসারো; নত্থি তস্স পুনব্ভৰোতি – ব্রাহ্মণস্স ¶ ৰুসীমতো. তেনাহ ভগৰা –
‘‘আকিঞ্চঞ্ঞাসম্ভৰং ঞত্ৰা, নন্দিসংযোজনং ইতি;
এৰমেতং অভিঞ্ঞায, ততো তত্থ ৰিপস্সতি;
এতং ঞাণং তথং তস্স, ব্রাহ্মণস্স ৰুসীমতো’’তি.
সহ গাথাপরিযোসানা…পে… সত্থা মে, ভন্তে ভগৰা, সাৰকোহমস্মীতি.
পোসালমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো চুদ্দসমো.
১৫. মোঘরাজমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো
দ্ৰাহং ¶ ¶ সক্কং অপুচ্ছিস্সং, [ইচ্চাযস্মা মোঘরাজা]
ন মে ব্যাকাসি চক্খুমা;
যাৰততিযঞ্চ দেৰীসি [দেৰিসি (স্যা.)], ব্যাকরোতীতি মে সুতং.
দ্ৰাহং সক্কং অপুচ্ছিস্সন্তি সো ব্রাহ্মণো দ্ৰিক্খত্তুং বুদ্ধং ভগৰন্তং পঞ্হং অপুচ্ছি. তস্স ভগৰা পঞ্হং পুট্ঠো ন ব্যাকাসি – ‘‘তদন্তরা [চক্খুসমনন্তরা (স্যা.)] ইমস্স ব্রাহ্মণস্স ইন্দ্রিযপরিপাকো ভৰিস্সতী’’তি. সক্কন্তি সক্কো. ভগৰা সক্যকুলা পব্বজিতোতিপি সক্কো. অথ ৰা, অড্ঢো মহদ্ধনো ধনৰাতিপি সক্কো. তস্সিমানি ধনানি, সেয্যথিদং – সদ্ধাধনং সীলধনং হিরিধনং ওত্তপ্পধনং সুতধনং চাগধনং পঞ্ঞাধনং সতিপট্ঠানধনং সম্মপ্পধানধনং ইদ্ধিপাদধনং ইন্দ্রিযধনং বলধনং বোজ্ঝঙ্গধনং মগ্গধনং ফলধনং নিব্বানধনং. ইমেহি অনেকৰিধেহি ধনরতনেহি অড্ঢো মহদ্ধনো ধনৰাতিপি সক্কো. অথ ৰা, সক্কো ¶ পহু ৰিসৰী অলমত্তো সূরো ৰীরো ৰিক্কন্তো অভীরূ অচ্ছম্ভী অনুত্রাসী অপলাযী পহীনভযভেরৰো ৰিগতলোমহংসোতিপি সক্কো. দ্ৰাহং সক্কং অপুচ্ছিস্সন্তি দ্ৰাহং সক্কং অপুচ্ছিস্সং অযাচিস্সং অজ্ঝেসিস্সং পসাদযিস্সন্তি – দ্ৰাহং সক্কং অপুচ্ছিস্সং.
ইচ্চাযস্মা মোঘরাজাতি. ইচ্চাতি পদসন্ধি…পে… আযস্মাতি ¶ পিযৰচনং…পে… মোঘরাজাতি তস্স ব্রাহ্মণস্স নামং…পে… অভিলাপোতি – ইচ্চাযস্মা মোঘরাজা.
ন মে ব্যাকাসি চক্খুমাতি. ন মে ব্যাকাসীতি ন মে ব্যাকাসি ন আচিক্খি ন দেসেসি ন পঞ্ঞপেসি ন পট্ঠপেসি ন ৰিৰরি ন ৰিভজি ন উত্তানীঅকাসি ন পকাসেসি. চক্খুমাতি ভগৰা পঞ্চহি চক্খূহি চক্খুমা – মংসচক্খুনাপি চক্খুমা, দিব্বচক্খুনাপি [দিব্বেন চক্খুনাপি (ক.)] চক্খুমা, পঞ্ঞাচক্খুনাপি চক্খুমা, বুদ্ধচক্খুনাপি চক্খুমা, সমন্তচক্খুনাপি চক্খুমা.
কথং ভগৰা মংসচক্খুনাপি চক্খুমা? মংসচক্খুম্হি ভগৰতো পঞ্চ ৰণ্ণা সংৰিজ্জন্তি – নীলো চ ৰণ্ণো, পীতকো চ ৰণ্ণো, লোহিতকো চ ৰণ্ণো, কণ্হো চ ৰণ্ণো, ওদাতো চ ৰণ্ণো. যত্থ চ অক্খিলোমানি পতিট্ঠিতানি তং নীলং হোতি সুনীলং পাসাদিকং দস্সনেয্যং উমাপুপ্ফসমানং [উম্মারপুপ্ফসমানং (স্যা.) মহানি. ১৫৬]. তস্স পরতো পীতকং হোতি সুপীতকং সুৰণ্ণৰণ্ণং পাসাদিকং ¶ দস্সনেয্যং কণিকারপুপ্ফসমানং. উভতো চ অক্খিকূটানি ভগৰতো লোহিতকানি হোন্তি সুলোহিতকানি পাসাদিকানি দস্সনেয্যানি ইন্দগোপকসমানানি. মজ্ঝে কণ্হং হোতি সুকণ্হং অলূখং সিনিদ্ধং পাসাদিকং দস্সনেয্যং অদ্দারিট্ঠকসমানং [অল়ারিট্ঠকসমানং (স্যা.)]. তস্স পরতো ওদাতং হোতি সুওদাতং সেতং পণ্ডরং পাসাদিকং দস্সনেয্যং ওসধিতারকসমানং. তেন ভগৰা পাকতিকেন মংসচক্খুনা অত্তভাৰপরিযাপন্নেন পুরিমসুচরিতকম্মাভিনিব্বত্তেন সমন্তা যোজনং পস্সতি দিৰা চেৰ রত্তিঞ্চ ¶ . যদা হি চতুরঙ্গসমন্নাগতো অন্ধকারো হোতি সূরিযো চ অত্থঙ্গতো [অত্থঙ্গমিতো (স্যা. ক.)] হোতি; কাল়পক্খো চ উপোসথো হোতি, তিব্বো চ ৰনসণ্ডো হোতি, মহা চ কাল়মেঘো [অকালমেঘো (স্যা. ক.) পস্স মহানি. ১৫৬] অব্ভুট্ঠিতো হোতি. এৰরূপে চতুরঙ্গসমন্নাগতে অন্ধকারে সমন্তা ¶ যোজনং পস্সতি. নত্থি সো কুট্টো ৰা কৰাটং ৰা পাকারো ৰা পব্বতো ৰা গচ্ছো ৰা লতা ৰা আৰরণং রূপানং দস্সনায. একং চে তিলফলং নিমিত্তং কত্ৰা তিলৰাহে পক্খিপেয্য, তংযেৰ তিলফলং উদ্ধরেয্য. এৰং পরিসুদ্ধং ভগৰতো পাকতিকং মংসচক্খু. এৰং ভগৰা মংসচক্খুনাপি চক্খুমা.
কথং ভগৰা দিব্বেন চক্খুনাপি চক্খুমা? ভগৰা দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে; সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি – ‘‘ইমে ৰত ভোন্তো সত্তা কাযদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা ৰচীদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা মনোদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং উপৰাদকা মিচ্ছাদিট্ঠিকা মিচ্ছাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্না; ইমে ৰা পন ভোন্তো সত্তা কাযসুচরিতেন সমন্নাগতা ৰচীসুচরিতেন সমন্নাগতা মনোসুচরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং অনুপৰাদকা সম্মাদিট্ঠিকা সম্মাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্না’’তি. ইতি দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে সুগতে দুগ্গতে, যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি. আকঙ্খমানো চ ভগৰা একম্পি লোকধাতুং পস্সেয্য, দ্ৰেপি লোকধাতুযো পস্সেয্য, তিস্সোপি লোকধাতুযো পস্সেয্য, চতস্সোপি লোকধাতুযো পস্সেয্য, পঞ্চপি লোকধাতুযো পস্সেয্য, দসপি লোকধাতুযো পস্সেয্য, ৰীসম্পি লোকধাতুযো পস্সেয্য, তিংসম্পি লোকধাতুযো পস্সেয্য, চত্তালীসম্পি লোকধাতুযো পস্সেয্য, পঞ্ঞাসম্পি লোকধাতুযো পস্সেয্য, সতম্পি লোকধাতুযো পস্সেয্য, সহস্সিম্পি চূল়নিকং লোকধাতুং পস্সেয্য, দ্ৰিসহস্সিম্পি মজ্ঝিমিকং লোকধাতুং পস্সেয্য, তিসহস্সিম্পি লোকধাতুং পস্সেয্য, মহাসহস্সিম্পি [তিসহস্সিং মহাসহস্সম্পি (ক.)] লোকধাতুং পস্সেয্য, যাৰতকং ৰা [যাৰতা (সী. ক.)] পন আকঙ্খেয্য তাৰতকং পস্সেয্য. এৰং পরিসুদ্ধং ভগৰতো দিব্বচক্খু. এৰং ভগৰা দিব্বেন চক্খুনাপি চক্খুমা.
কথং ¶ ¶ ¶ ভগৰা পঞ্ঞাচক্খুনাপি চক্খুমা? ভগৰা মহাপঞ্ঞো পুথুপঞ্ঞো জৰনপঞ্ঞো হাসপঞ্ঞো তিক্খপঞ্ঞো নিব্বেধিকপঞ্ঞো পঞ্ঞাপভেদকুসলো পভিন্নঞাণো অধিগতপটিসম্ভিদপ্পত্তো চতুৰেসারজ্জপ্পত্তো দসবলধারী পুরিসাসভো পুরিসসীহো পুরিসনাগো পুরিসাজঞ্ঞো পুরিসধোরয্হো অনন্তঞাণো অনন্ততেজো অনন্তযসো অড্ঢো মহদ্ধনো ধনৰা নেতা ৰিনেতা অনুনেতা পঞ্ঞাপেতা নিজ্ঝাপেতা পেক্খেতা পসাদেতা. সো হি ভগৰা অনুপ্পন্নস্স মগ্গস্স উপ্পাদেতা অসঞ্জাতস্স মগ্গস্স সঞ্জনেতা অনক্খাতস্স মগ্গস্স অক্খাতা, মগ্গঞ্ঞূ মগ্গৰিদূ মগ্গকোৰিদো মগ্গানুগা চ পন এতরহি সাৰকা ৰিহরন্তি পচ্ছা সমন্নাগতা.
সো হি ভগৰা জানং জানাতি, পস্সং পস্সতি, চক্খুভূতো ঞাণভূতো ধম্মভূতো ব্রহ্মভূতো ৰত্তা পৰত্তা অত্থস্স নিন্নেতা অমতস্স দাতা ধম্মস্সামী [ধম্মসামি (স্যা. ক.)] তথাগতো. নত্থি তস্স ভগৰতো অঞ্ঞাতং অদিট্ঠং অৰিদিতং অসচ্ছিকতং অফস্সিতং [অফুসিতং (স্যা. ক.)] পঞ্ঞায. অতীতং অনাগতং পচ্চুপ্পন্নং [অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং (স্যা.)] উপাদায সব্বে ধম্মা সব্বাকারেন বুদ্ধস্স ভগৰতো ঞাণমুখে আপাথং আগচ্ছন্তি. যং কিঞ্চি নেয্যং নাম অত্থি জানিতব্বং [অত্থি ধম্মং জানিতব্বং (ক.)] অত্তত্থো ৰা পরত্থো ৰা উভযত্থো ৰা দিট্ঠধম্মিকো ৰা অত্থো সম্পরাযিকো ৰা অত্থো উত্তানো ৰা অত্থো গম্ভীরো ৰা অত্থো গূল়্হো ৰা অত্থো পটিচ্ছন্নো ৰা অত্থো নেয্যো ৰা অত্থো নীতো ৰা অত্থো অনৰজ্জো ৰা অত্থো নিক্কিলেসো ৰা অত্থো ৰোদানো ৰা অত্থো পরমত্থো ¶ ৰা [পরমত্থো ৰা অত্থো (ক.)], সব্বং তং অন্তো বুদ্ধঞাণে পরিৰত্ততি.
সব্বং কাযকম্মং বুদ্ধস্স ভগৰতো ঞাণানুপরিৰত্তি, সব্বং ৰচীকম্মং ঞাণানুপরিৰত্তি, সব্বং মনোকম্মং ঞাণানুপরিৰত্তি. অতীতে বুদ্ধস্স ভগৰতো অপ্পটিহতং ঞাণং, অনাগতে অপ্পটিহতং ঞাণং, পচ্চুপ্পন্নে অপ্পটিহতং ঞাণং, যাৰতকং নেয্যং তাৰতকং ঞাণং, যাৰতকং ঞাণং তাৰতকং নেয্যং. নেয্যপরিযন্তিকং ঞাণং, ঞাণপরিযন্তিকং নেয্যং, নেয্যং অতিক্কমিত্ৰা ঞাণং নপ্পৰত্ততি, ঞাণং অতিক্কমিত্ৰা নেয্যপথো নত্থি. অঞ্ঞমঞ্ঞপরিযন্তট্ঠাযিনো তে ধম্মা. যথা দ্ৰিন্নং সমুগ্গপটলানং সম্মাফুসিতানং হেট্ঠিমং সমুগ্গপটলং উপরিমং ¶ নাতিৰত্ততি, উপরিমং সমুগ্গপটলং হেট্ঠিমং নাতিৰত্ততি, অঞ্ঞমঞ্ঞপরিযন্তট্ঠাযিনো; এৰমেৰ বুদ্ধস্স ভগৰতো নেয্যঞ্চ ঞাণঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞপরিযন্তট্ঠাযিনো. যাৰতকং নেয্যং তাৰতকং ঞাণং, যাৰতকং ঞাণং তাৰতকং নেয্যং, নেয্যপরিযন্তিকং ঞাণং, ঞাণপরিযন্তিকং নেয্যং. নেয্যং অতিক্কমিত্ৰা ঞাণং নপ্পৰত্ততি, ঞাণং অতিক্কমিত্ৰা নেয্যপথো নত্থি. অঞ্ঞমঞ্ঞপরিযন্তট্ঠাযিনো তে ধম্মা.
সব্বধম্মেসু ¶ বুদ্ধস্স ভগৰতো ঞাণং পৰত্ততি. সব্বে ধম্মা বুদ্ধস্স ভগৰতো আৰজ্জনপটিবদ্ধা আকঙ্খপটিবদ্ধা মনসিকারপটিবদ্ধা চিত্তুপ্পাদপটিবদ্ধা. সব্বসত্তেসু বুদ্ধস্স ভগৰতো ঞাণং পৰত্ততি. সব্বেসঞ্চ সত্তানং ভগৰা আসযং জানাতি, অনুসযং ¶ জানাতি, চরিতং জানাতি, অধিমুত্তিং জানাতি, অপ্পরজক্খে মহারজক্খে তিক্খিন্দ্রিযে মুদিন্দ্রিযে স্ৰাকারে দ্ৰাকারে সুৰিঞ্ঞাপযে দুৰিঞ্ঞাপযে ভব্বাভব্বে সত্তে জানাতি. সদেৰকো লোকো সমারকো সব্রহ্মকো সস্সমণব্রাহ্মণী পজা সদেৰমনুস্সা অন্তোবুদ্ধঞাণে পরিৰত্ততি.
যথা যে কেচি মচ্ছকচ্ছপা অন্তমসো তিমিতিমিঙ্গলং [তিমিতিপিঙ্গলং (ক.)] উপাদায অন্তোমহাসমুদ্দে পরিৰত্তন্তি, এৰমেৰ সদেৰকো লোকো সমারকো লোকো সব্রহ্মকো লোকো সস্সমণব্রাহ্মণী পজা সদেৰমনুস্সা অন্তোবুদ্ধঞাণে পরিৰত্ততি. যথা যে কেচি পক্খী অন্তমসো গরুল়ং ৰেনতেয্যং উপাদায আকাসস্স পদেসে পরিৰত্তন্তি, এৰমেৰ যেপি তে সারিপুত্তসমা পঞ্ঞায সমন্নাগতা তেপি বুদ্ধঞাণস্স পদেসে পরিৰত্তন্তি; বুদ্ধঞাণং দেৰমনুস্সানং পঞ্ঞং ফরিত্ৰা অভিভৰিত্ৰা তিট্ঠতি.
যেপি তে খত্তিযপণ্ডিতা ব্রাহ্মণপণ্ডিতা গহপতিপণ্ডিতা সমণপণ্ডিতা নিপুণা কতপরপ্পৰাদা ৰালৰেধিরূপা ৰোভিন্দন্তা [তে ভিন্দন্তা (স্যা. ক.)] মঞ্ঞে চরন্তি পঞ্ঞাগতেন দিট্ঠিগতানি, তে পঞ্হে অভিসঙ্খরিত্ৰা অভিসঙ্খরিত্ৰা তথাগতং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছন্তি গূল়্হানি চ পটিচ্ছন্নানি. কথিতা ৰিসজ্জিতা চ তে পঞ্হা ভগৰতা [ভগৰতো (ক.)] হোন্তি নিদ্দিট্ঠকারণা. উপক্খিত্তকা চ তে ভগৰতো সম্পজ্জন্তি. অথ খো ভগৰাৰ তত্থ অতিরোচতি – যদিদং পঞ্ঞাযাতি. এৰং ভগৰা পঞ্ঞাচক্খুনাপি চক্খুমা.
কথং ¶ ভগৰা বুদ্ধচক্খুনাপি চক্খুমা? ভগৰা বুদ্ধচক্খুনা লোকং ¶ ৰোলোকেন্তো [ওলোকেন্তো (ক.)] অদ্দস সত্তে অপ্পরজক্খে মহারজক্খে তিক্খিন্দ্রিযে মুদিন্দ্রিযে স্ৰাকারে দ্ৰাকারে সুৰিঞ্ঞাপযে দুৰিঞ্ঞাপযে অপ্পেকচ্চে পরলোকৰজ্জভযদস্সাৰিনো [পর … দস্সাৰিনে (ক.)] ৰিহরন্তে. সেয্যথাপি নাম উপ্পলিনিযং ৰা পদুমিনিযং ৰা পুণ্ডরীকিনিযং ৰা অপ্পেকচ্চানি উপ্পলানি ৰা পদুমানি ৰা পুণ্ডরীকানি ৰা উদকে জাতানি উদকে সংৰড্ঢানি উদকানুগ্গতানি অন্তোনিমুগ্গপোসীনি [অন্তোনিম্মুগ্গপোসীনি (ক.)], অপ্পেকচ্চানি উপ্পলানি ৰা পদুমানি ৰা পুণ্ডরীকানি ৰা উদকে জাতানি উদকে সংৰড্ঢানি সমোদকং ঠিতানি, অপ্পেকচ্চানি উপ্পলানি ৰা পদুমানি ৰা পুণ্ডরীকানি ৰা উদকে জাতানি উদকে সংৰড্ঢানি উদকা অচ্চুগ্গম্ম তিট্ঠন্তি অনুপলিত্তানি উদকেন; এৰমেৰং ভগৰা বুদ্ধচক্খুনা লোকং ৰোলোকেন্তো অদ্দস সত্তে অপ্পরজক্খে মহারজক্খে তিক্খিন্দ্রিযে মুদিন্দ্রিযে ¶ স্ৰাকারে দ্ৰাকারে সুৰিঞ্ঞাপযে দুৰিঞ্ঞাপযে অপ্পেকচ্চে পরলোকৰজ্জভযদস্সাৰিনো ৰিহরন্তে. জানাতি ভগৰা – ‘‘অযং পুগ্গলো রাগচরিতো, অযং দোসচরিতো, অযং মোহচরিতো, অযং ৰিতক্কচরিতো, অযং সদ্ধাচরিতো, অযং ঞাণচরিতো’’তি. রাগচরিতস্স ভগৰা পুগ্গলস্স অসুভকথং কথেতি; দোসচরিতস্স ভগৰা পুগ্গলস্স মেত্তাভাৰনং আচিক্খতি; মোহচরিতস্স ভগৰা পুগ্গলস্স উদ্দেসে পরিপুচ্ছায কালেন ধম্মস্সৰনে কালেন ধম্মসাকচ্ছায গরুসংৰাসে নিৰেসেতি; ৰিতক্কচরিতস্স ভগৰা পুগ্গলস্স আনাপানস্সতিং আচিক্খতি; সদ্ধাচরিতস্স ভগৰা পুগ্গলস্স পসাদনীযং নিমিত্তং ¶ আচিক্খতি বুদ্ধসুবোধিং [বুদ্ধসুবুদ্ধতং (ক.)] ধম্মসুধম্মতং সঙ্ঘসুপ্পটিপত্তিং সীলানি চ; অত্তনো ঞাণচরিতস্স ভগৰা পুগ্গলস্স ৰিপস্সনানিমিত্তং আচিক্খতি অনিচ্চাকারং দুক্খাকারং অনত্তাকারং.
‘‘সেলে যথা পব্বতমুদ্ধনিট্ঠিতো, যথাপি পস্সে জনতং সমন্ততো;
তথূপমং ধম্মমযং সুমেধ, পাসাদমারুয্হ সমন্তচক্খু;
সোকাৰতিণ্ণং [সোকাৰকিণ্ণং (স্যা.)] জনতমপেতসোকো, অৰেক্খস্সু জাতিজরাভিভূত’’ন্তি.
এৰং ¶ ভগৰা বুদ্ধচক্খুনাপি চক্খুমা.
কথং ভগৰা সমন্তচক্খুনাপি চক্খুমা? সমন্তচক্খু ৰুচ্চতি সব্বঞ্ঞুতঞাণং. ভগৰা সব্বঞ্ঞুতঞাণেন উপেতো সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো সমুপপন্নো সমন্নাগতো.
‘‘ন তস্স অদ্দিট্ঠমিধত্থি কিঞ্চি, অথো অৰিঞ্ঞাতমজানিতব্বং;
সব্বং অভিঞ্ঞাসি যদত্থি নেয্যং, তথাগতো তেন সমন্তচক্খূ’’তি.
এৰং ভগৰা সমন্তচক্খুনাপি চক্খুমাতি – ন মে ব্যাকাসি চক্খুমা.
যাৰততিযঞ্চ দেৰীসি, ব্যাকরোতীতি মে সুতন্তি যাৰততিযং বুদ্ধো সহধম্মিকং পঞ্হং পুট্ঠো ব্যাকরোতি নো সংসারেতীতি [সম্পাযতীতি (স্যা.)] – এৰং ¶ মযা উগ্গহিতং, এৰং মযা উপধারিতং, এৰং মযা উপলক্খিতং. দেৰীসীতি ভগৰা চেৰ ইসি চাতি – দেৰীসি. যথা রাজা পব্বজিতা ৰুচ্চন্তি রাজিসযো, ব্রাহ্মণা পব্বজিতা ৰুচ্চন্তি ব্রাহ্মণিসযো, এৰমেৰ ভগৰা দেৰো চেৰ ইসি চাতি – দেৰীসি.
অথ ¶ ৰা, ভগৰা পব্বজিতোতিপি ইসি. মহন্তং সীলক্খন্ধং এসী গৰেসী পরিযেসীতিপি ইসি. মহন্তং সমাধিক্খন্ধং…পে… মহন্তং পঞ্ঞাক্খন্ধং… মহন্তং ৰিমুত্তিক্খন্ধং… মহন্তং ৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধং এসী গৰেসী পরিযেসীতিপি ইসি. মহতো তমোকাযস্স পদালনং এসী গৰেসী পরিযেসীতিপি ইসি. মহতো ৰিপল্লাসস্স পভেদনং এসী গৰেসী পরিযেসীতিপি ইসি. মহতো তণ্হাসল্লস্স অব্বহনং… মহতো দিট্ঠিসঙ্ঘাটস্স ৰিনিৰেঠনং… মহতো মানদ্ধজস্স পপাতনং… মহতো অভিসঙ্খারস্স ৰূপসমং… মহতো ওঘস্স নিত্থরণং… মহতো ভারস্স নিক্খেপনং… মহতো সংসারৰট্টস্স উপচ্ছেদং… মহতো সন্তাপস্স নিব্বাপনং… মহতো পরিল়াহস্স পটিপ্পস্সদ্ধিং… মহতো ধম্মদ্ধজস্স উস্সাপনং এসী গৰেসী পরিযেসীতিপি ইসি. মহন্তে সতিপট্ঠানে… মহন্তে সম্মপ্পধানে… মহন্তানি ইন্দ্রিযানি… মহন্তানি বলানি… মহন্তে বোজ্ঝঙ্গে… মহন্তং অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং… মহন্তং পরমত্থং অমতং নিব্বানং এসী গৰেসী পরিযেসীতিপি ইসি. মহেসক্খেহি ৰা সত্তেহি এসিতো গৰেসিতো পরিযেসিতো – ‘‘কহং ¶ বুদ্ধো, কহং ভগৰা, কহং দেৰদেৰো, কহং নরাসভো’’তিপি ইসীতি – যাৰততিযঞ্চ দেৰীসি ব্যাকরোতীতি মে সুতং. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘দ্ৰাহং ¶ সক্কং অপুচ্ছিস্সং, [ইচ্চাযস্মা মোঘরাজা]
ন মে ব্যাকাসি চক্খুমা;
যাৰততিযঞ্চ দেৰীসি, ব্যাকরোতীতি মে সুত’’ন্তি.
অযং লোকো পরো লোকো, ব্রহ্মলোকো সদেৰকো;
দিট্ঠিং তে নাভিজানাতি, গোতমস্স যসস্সিনো.
অযং লোকো পরো লোকোতি. অযং লোকোতি মনুস্সলোকো. পরো লোকোতি মনুস্সলোকং ঠপেত্ৰা সব্বো পরো লোকোতি – অযং লোকো পরো লোকো.
ব্রহ্মলোকো সদেৰকোতি সদেৰকো লোকো সমারকো সব্রহ্মকো সস্সমণব্রাহ্মণী পজা সদেৰমনুস্সাতি – ব্রহ্মলোকো সদেৰকো.
দিট্ঠিং তে নাভিজানাতীতি তুয্হং দিট্ঠিং খন্তিং রুচিং লদ্ধিং অজ্ঝাসযং অধিপ্পাযং লোকো ন জানাতি – ‘‘অযং এৰংদিট্ঠিকো এৰংখন্তিকো এৰংরুচিকো এৰংলদ্ধিকো এৰংঅজ্ঝাসযো এৰংঅধিপ্পাযো’’তি ¶ ন জানাতি ন পস্সতি ন দক্খতি নাধিগচ্ছতি ন ৰিন্দতি ন পটিলভতীতি – দিট্ঠিং তে নাভিজানাতি.
গোতমস্স যসস্সিনোতি ভগৰা যসপ্পত্তোতি যসস্সী. অথ ৰা, ভগৰা সক্কতো গরুকতো মানিতো পূজিতো অপচিতো লাভী চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানন্তিপি যসস্সীতি – গোতমস্স যস্সিনো. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘অযং ¶ লোকো পরো লোকো, ব্রহ্মলোকো সদেৰকো;
দিট্ঠিং তে নাভিজানাতি, গোতমস্স যসস্সিনো’’তি.
এৰং ¶ অভিক্কন্তদস্সাৰিং, অত্থি পঞ্হেন আগমং;
কথং লোকং অৰেক্খন্তং, মচ্চুরাজা ন পস্সতি.
এৰং অভিক্কন্তদস্সাৰিন্তি এৰং অভিক্কন্তদস্সাৰিং অগ্গদস্সাৰিং সেট্ঠদস্সাৰিং ৰিসেট্ঠদস্সাৰিং পামোক্খদস্সাৰিং উত্তমদস্সাৰিং পরমদস্সাৰিন্তি – এৰং অভিক্কন্তদস্সাৰিং.
অত্থি পঞ্হেন আগমন্তি পঞ্হেন অত্থিকো আগতোম্হি…পে… ৰহস্সেতং ভারন্তি, এৰম্পি অত্থি পঞ্হেন আগমং.
কথং লোকং অৰেক্খন্তন্তি কথং লোকং অৰেক্খন্তং পচ্চৰেক্খন্তং তুলযন্তং তীরযন্তং ৰিভাৰযন্তং ৰিভূতং করোন্তন্তি – কথং লোকং অৰেক্খন্তং.
মচ্চুরাজা ন পস্সতীতি মচ্চুরাজা ন পস্সতি ন দক্খতি নাধিগচ্ছতি ন ৰিন্দতি ন পটিলভতীতি – মচ্চুরাজা ন পস্সতি. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘এৰং অভিক্কন্তদস্সাৰিং, অত্থি পঞ্হেন আগমং;
কথং লোকং অৰেক্খন্তং, মচ্চুরাজা ন পস্সতী’’তি.
সুঞ্ঞতো ¶ লোকং অৰেক্খস্সু, মোঘরাজ সদা সতো;
অত্তানুদিট্ঠিং ঊহচ্চ, এৰং মচ্চুতরো সিযা;
এৰং লোকং অৰেক্খন্তং, মচ্চুরাজা ন পস্সতি.
সুঞ্ঞতো ¶ লোকং অৰেক্খস্সূতি. লোকোতি নিরযলোকো তিরচ্ছানলোকো পেত্তিৰিসযলোকো মনুস্সলোকো দেৰলোকো খন্ধলোকো ধাতুলোকো আযতনলোকো অযং লোকো পরো লোকো ব্রহ্মলোকো সদেৰকো [সদেৰকো লোকো (ক.)]. অঞ্ঞতরো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘লোকো লোকোতি, ভন্তে, ৰুচ্চতি. কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে, লোকোতি ৰুচ্চতী’’তি? ‘‘লুজ্জতীতি খো, ভিক্খু, তস্মা লোকোতি ৰুচ্চতি. কিঞ্চ লুজ্জতি? চক্খু খো ভিক্খু লুজ্জতি, রূপা লুজ্জন্তি, চক্খুৰিঞাণং লুজ্জতি, চক্খুসম্ফস্সো লুজ্জতি, যম্পিদং [যমিদং (ক.) পস্স সং. নি. ৪.৮২] চক্খুসম্ফস্সপচ্চযা উপ্পজ্জতি ৰেদযিতং সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা তম্পি লুজ্জতি; সোতং লুজ্জতি, গন্ধা লুজ্জন্তি…পে… কাযো লুজ্জতি ¶ , ফোট্ঠব্বা লুজ্জন্তি; মনো লুজ্জতি, ধম্মা লুজ্জন্তি, মনোৰিঞ্ঞাণং লুজ্জতি, মনোসম্ফস্সো লুজ্জতি; যম্পিদং মনোসম্ফস্সপচ্চযা উপ্পজ্জতি ৰেদযিতং সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা তম্পি লুজ্জতি. লুজ্জতীতি খো, ভিক্খু, তস্মা লোকোতি ৰুচ্চতি’’.
সুঞ্ঞতো লোকং অৰেক্খস্সূতি দ্ৰীহি কারণেহি সুঞ্ঞতো লোকং অৰেক্খতি – অৰসিযপৰত্তসল্লক্খণৰসেন [অৰস্সিযপৰত্ত … (স্যা.)] ৰা তুচ্ছসঙ্খারসমনুপস্সনাৰসেন ৰা. কথং অৰসিযপৰত্তসল্লক্খণৰসেন সুঞ্ঞতো লোকং অৰেক্খতি? রূপে ৰসো ন লব্ভতি, ৰেদনায ৰসো ন লব্ভতি, সঞ্ঞায ৰসো ¶ ন লব্ভতি, সঙ্খারেসু ৰসো ন লব্ভতি, ৰিঞ্ঞাণে ৰসো ন লব্ভতি. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা [পস্স সং. নি. ৩.৫৯] – ‘‘রূপং, ভিক্খৰে, অনত্তা. রূপঞ্চ হিদং, ভিক্খৰে, অত্তা অভৰিস্স, নযিদং রূপং আবাধায সংৰত্তেয্য; লব্ভেথ চ রূপে – ‘এৰং মে রূপং হোতু, এৰং মে রূপং মা অহোসী’তি. যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, রূপং অনত্তা, তস্মা রূপং আবাধায সংৰত্ততি ন চ লব্ভতি রূপে – ‘এৰং মে রূপং হোতু, এৰং মে রূপং মা অহোসী’তি.
‘‘ৰেদনা অনত্তা. ৰেদনা চ হিদং, ভিক্খৰে, অত্তা অভৰিস্স, নযিদং ৰেদনা আবাধায সংৰত্তেয্য; লব্ভেথ চ ৰেদনায – ‘এৰং মে ৰেদনা হোতু, এৰং মে ৰেদনা মা অহোসী’তি. যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, ৰেদনা অনত্তা, তস্মা ৰেদনা আবাধায সংৰত্ততি, ন চ লব্ভতি ৰেদনায – ‘এৰং মে ৰেদনা হোতু, এৰং মে ৰেদনা মা অহোসী’তি.
‘‘সঞ্ঞা ¶ অনত্তা. সঞ্ঞা চ হিদং, ভিক্খৰে, অত্তা অভৰিস্স, নযিদং সঞ্ঞা আবাধায সংৰত্তেয্য; লব্ভেথ চ সঞ্ঞায – ‘এৰং মে সঞ্ঞা হোতু, এৰং মে সঞ্ঞা মা অহোসী’তি. যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, সঞ্ঞা অনত্তা, তস্মা সঞ্ঞা আবাধায সংৰত্ততি, ন চ লব্ভতি সঞ্ঞায – ‘এৰং মে সঞ্ঞা হোতু, এৰং মে সঞ্ঞা মা অহোসী’তি.
‘‘সঙ্খারা অনত্তা. সঙ্খারা চ হিদং, ভিক্খৰে, অত্তা অভৰিস্সংসু, নযিদং সঙ্খারা আবাধায সংৰত্তেয্যুং; লব্ভেথ চ সঙ্খারেসু – ‘এৰং মে সঙ্খারা হোন্তু, এৰং মে সঙ্খারা মা অহেসু’ন্তি. যস্মা চ খো, ভিক্খৰে ¶ , সঙ্খারা ¶ অনত্তা, তস্মা সঙ্খারা আবাধায সংৰত্তন্তি, ন চ লব্ভতি সঙ্খারেসু – ‘এৰং মে সঙ্খারা হোন্তু, এৰং মে সঙ্খারা মা অহেসু’ন্তি.
‘‘ৰিঞ্ঞাণং অনত্তা. ৰিঞ্ঞাণঞ্চ হিদং, ভিক্খৰে, অত্তা অভৰিস্স, নযিদং ৰিঞ্ঞাণং আবাধায সংৰত্তেয্য; লব্ভেথ চ ৰিঞ্ঞাণে – ‘এৰং মে ৰিঞ্ঞাণং হোতু, এৰং মে ৰিঞ্ঞাণং মা অহোসী’তি. যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, ৰিঞ্ঞাণং অনত্তা, তস্মা ৰিঞ্ঞাণং আবাধায সংৰত্ততি, ন চ লব্ভতি ৰিঞ্ঞাণে – ‘এৰং মে ৰিঞ্ঞাণং হোতু, এৰং মে ৰিঞ্ঞাণং মা অহোসী’’’তি.
ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘নাযং, ভিক্খৰে, কাযো তুম্হাকং, নপি অঞ্ঞেসং [পরেসং (স্যা.) পস্স সং. নি. ২.৩৭]. পুরাণমিদং, ভিক্খৰে, কম্মং অভিসঙ্খতং অভিসঞ্চেতযিতং ৰেদনিযং দট্ঠব্বং. তত্র খো, ভিক্খৰে, সুতৰা অরিযসাৰকো পটিচ্চসমুপ্পাদংযেৰ সাধুকং যোনিসো মনসি করোতি – ‘ইতি ইমস্মিং সতি ইদং হোতি, ইমস্সুপ্পাদা ইদং উপ্পজ্জতি; ইমস্মিং অসতি ইদং ন হোতি, ইমস্স নিরোধা ইদং নিরুজ্ঝতি, যদিদং – অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং, নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং, সল়াযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং, উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসা সম্ভৰন্তি – এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি’’’.
‘‘অৰিজ্জায ত্ৰেৰ অসেসৰিরাগনিরোধা সঙ্খারনিরোধো, সঙ্খারনিরোধা ৰিঞ্ঞাণনিরোধো ¶ …পে… জাতিনিরোধা জরামরণং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসা নিরুজ্ঝন্তি ¶ , এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স নিরোধো হোতী’’তি. এৰং অৰসিযপৰত্তসল্লক্খণৰসেন সুঞ্ঞতো লোকং অৰেক্খতি.
কথং তুচ্ছসঙ্খারসমনুপস্সনাৰসেন সুঞ্ঞতো লোকং অৰেক্খতি? রূপে সারো ন লব্ভতি, ৰেদনায সারো ন লব্ভতি, সঞ্ঞায সারো ন লব্ভতি, সঙ্খারেসু সারো ন লব্ভতি, ৰিঞ্ঞাণে সারো ন লব্ভতি; রূপং অস্সারং নিস্সারং সারাপগতং নিচ্চসারসারেন ৰা সুখসারসারেন ৰা অত্তসারসারেন ৰা নিচ্চেন ৰা ধুৰেন ৰা সস্সতেন ৰা অৰিপরিণামধম্মেন ¶ ৰা. ৰেদনা অস্সারা নিস্সারা সারাপগতা…পে… সঞ্ঞা অস্সারা নিস্সারা সারাপগতা… সঙ্খারা অস্সারা নিস্সারা সারাপগতা… ৰিঞ্ঞাণং অস্সারং নিস্সারং সারাপগতং নিচ্চসারসারেন ৰা সুখসারসারেন ৰা অত্তসারসারেন ৰা নিচ্চেন ৰা ধুৰেন ৰা সস্সতেন ৰা অৰিপরিণামধম্মেন ৰা. যথা নল়ো অস্সারো নিস্সারো সারাপগতো, যথা চ এরণ্ডো…পে… যথা চ উদুম্বরো অস্সারো নিস্সারো সারাপগতো, যথা চ সেতগচ্ছো [সেতৰচ্ছো (ক.)] অস্সারো নিস্সারো ¶ সারাপগতো, যথা চ পালিভদ্দকো [পাল়িভদ্দকো (ক.)] অস্সারো নিস্সারো সারাপগতো, যথা চ ফেণপিণ্ডো [ফেণুপিণ্ডো (স্যা.)] অস্সারো নিস্সারো সারাপগতো, যথা চ উদকপুব্বুল়ং [পুব্বুলকং (স্যা.)] অস্সারং নিস্সারং সারাপগতং, যথা চ মরীচি অস্সারা নিস্সারা সারাপগতা, যথা কদলিক্খন্ধো অস্সারো নিস্সারো সারাপগতো, যথা মাযা অস্সারা নিস্সারা সারাপগতা – এৰমেৰ রূপং অস্সারং নিস্সারং সারাপগতং নিচ্চসারসারেন ৰা সুখসারসারেন ৰা অত্তসারসারেন ৰা নিচ্চেন ৰা ধুৰেন ৰা সস্সতেন ৰা অৰিপরিণামধম্মেন ৰা. ৰেদনা অস্সারা নিস্সারা সারাপগতা…পে… সঞ্ঞা অস্সারা নিস্সারা সারাপগতা… সঙ্খারা অস্সারা নিস্সারা সারাপগতা… ৰিঞ্ঞাণং অস্সারং নিস্সারং সারাপগতং নিচ্চসারসারেন ৰা সুখসারসারেন ৰা অত্তসারসারেন ৰা নিচ্চেন ৰা ধুৰেন ৰা সস্সতেন ৰা অৰিপরিণামধম্মেন ৰা. এৰং তুচ্ছসঙ্খারসমনুপস্সনাৰসেন সুঞ্ঞতো লোকং অৰেক্খতি. ইমেহি দ্ৰীহি কারণেহি সুঞ্ঞতো লোকং অৰেক্খতি.
অপি চ, ছহাকারেহি সুঞ্ঞতো লোকং অৰেক্খতি. চক্খু সুঞ্ঞং [স্যা. … পোত্থকে ইমস্মিং ঠানে অঞ্ঞথা দিস্সতি] অত্তেন ৰা অত্তনিযেন ৰা নিচ্চেন ৰা ধুৰেন ৰা সস্সতেন ৰা অৰিপরিণামধম্মেন ৰা, সোতং সুঞ্ঞং…পে… ঘানং সুঞ্ঞং… জিৰ্হা সুঞ্ঞা… কাযো সুঞ্ঞো… মনো সুঞ্ঞো অত্তেন ৰা অত্তনিযেন ৰা নিচ্চেন ৰা ধুৰেন ৰা সস্সতেন ৰা অৰিপরিণামধম্মেন ৰা. রূপা সুঞ্ঞা…পে… সদ্দা সুঞ্ঞা… গন্ধা সুঞ্ঞা… রসা সুঞ্ঞা… ফোট্ঠব্বা সুঞ্ঞা… ধম্মা সুঞ্ঞা অত্তেন ৰা অত্তনিযেন ৰা নিচ্চেন ৰা ধুৰেন ৰা সস্সতেন ৰা অৰিপরিণামধম্মেন ৰা ¶ . চক্খুৰিঞ্ঞাণং সুঞ্ঞং…পে… মনোৰিঞ্ঞাণং সুঞ্ঞং… চক্খুসম্ফস্সো সুঞ্ঞো ¶ … মনোসম্ফস্সো সুঞ্ঞো… চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা সুঞ্ঞা… মনোসম্ফস্সজা ৰেদনা সুঞ্ঞা… রূপসঞ্ঞা সুঞ্ঞা… ধম্মসঞ্ঞা সুঞ্ঞা… রূপসঞ্চেতনা সুঞ্ঞা… ধম্মসঞ্চেতনা সুঞ্ঞা… রূপতণ্হা সুঞ্ঞা… রূপৰিতক্কো সুঞ্ঞো… রূপৰিচারো সুঞ্ঞো… ধম্মৰিচারো সুঞ্ঞো অত্তেন ৰা অত্তনিযেন ৰা নিচ্চেন ৰা ধুৰেন ৰা সস্সতেন ৰা অৰিপরিণামধম্মেন ৰা. এৰং ছহাকারেহি সুঞ্ঞতো লোকং অৰেক্খতি.
অপি চ, দসহাকারেহি সুঞ্ঞতো লোকং অৰেক্খতি. রূপং রিত্ততো তুচ্ছতো সুঞ্ঞতো ¶ অনত্ততো অসারকতো ৰধকতো ৰিভৰতো অঘমূলতো সাসৰতো সঙ্খততো; ৰেদনং…পে… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং… চুতিং… উপপত্তিং… পটিসন্ধিং… ভৰং… সংসারৰট্টং রিত্ততো তুচ্ছতো সুঞ্ঞতো অনত্ততো অসারকতো ৰধকতো ৰিভৰতো অঘমূলতো সাসৰতো সঙ্খততো. এৰং দসহাকারেহি সুঞ্ঞতো লোকং অৰেক্খতি.
অপি চ, দ্ৰাদসহাকারেহি সুঞ্ঞতো লোকং অৰেক্খতি. রূপং ন সত্তো ন জীৰো ন নরো ন মাণৰো ন ইত্থী ন পুরিসো ন অত্তা ন অত্তনিযং নাহং ন মম ন কোচি ন কস্সচি; ৰেদনা…পে… সঞ্ঞা… সঙ্খারা… ৰিঞ্ঞাণং ন সত্তো ন জীৰো ন নরো ন মাণৰো ন ইত্থী ন পুরিসো ন অত্তা ন অত্তনিযং নাহং ন মম ন কোচি ন কস্সচি. এৰং দ্ৰাদসহাকারেহি সুঞ্ঞতো লোকং অৰেক্খতি.
ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘যং, ভিক্খৰে, ন তুম্হাকং তং পজহথ. তং ৰো পহীনং দীঘরত্তং হিতায সুখায ভৰিস্সতি. কিঞ্চ, ভিক্খৰে, ন তুম্হাকং? রূপং, ভিক্খৰে, ন তুম্হাকং; তং পজহথ. তং ৰো পহীনং দীঘরত্তং হিতায সুখায ভৰিস্সতি. ৰেদনা, ভিক্খৰে, ন তুম্হাকং; তং পজহথ. সা ৰো পহীনা দীঘরত্তং হিতায সুখায ভৰিস্সতি. সঞ্ঞা, ভিক্খৰে, ন তুম্হাকং; তং পজহথ. সা ৰো পহীনা দীঘরত্তং হিতায সুখায ভৰিস্সতি. সঙ্খারা, ভিক্খৰে, ন তুম্হাকং; তে পজহথ. তে ৰো পহীনা দীঘরত্তং হিতায সুখায ভৰিস্সন্তি. ৰিঞ্ঞাণং, ভিক্খৰে, ন তুম্হাকং; তং পজহথ. তং ৰো পহীনং দীঘরত্তং হিতায সুখায ¶ ভৰিস্সতি. সেয্যথাপি ¶ [তং কিং মঞ্ঞথ (স্যা. ক.) পস্স সং. নি. ৩.৩৩], ভিক্খৰে, যং ইমস্মিং জেতৰনে তিণকট্ঠসাখাপলাসং তং জনো হরেয্য ৰা ডহেয্য ৰা যথাপচ্চযং ৰা করেয্য. অপি নু তুম্হাকং এৰমস্স – ‘অম্হে জনো হরতি ৰা ডহতি ৰা যথাপচ্চযং ৰা করোতী’তি? ‘নো হেতং, ভন্তে’. ‘তং কিস্স হেতু’? ‘ন হি নো এতং, ভন্তে, অত্তা ৰা অত্তনিযং ৰা’তি. এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যং ন ¶ তুম্হাকং তং পজহথ; তং ৰো পহীনং দীঘরত্তং হিতায সুখায ভৰিস্সতি. কিঞ্চ, ভিক্খৰে, ন তুম্হাকং? রূপং, ভিক্খৰে, ন তুম্হাকং; তং পজহথ. তং ৰো পহীনং দীঘরত্তং হিতায সুখায ভৰিস্সতি. ৰেদনা…পে… সঞ্ঞা… সঙ্খারা… ৰিঞ্ঞাণং, ভিক্খৰে, ন তুম্হাকং; তং পজহথ. তং ৰো পহীনং দীঘরত্তং হিতায সুখায ভৰিস্সতী’’তি. এৰম্পি সুঞ্ঞতো লোকং অৰেক্খতি.
আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘‘সুঞ্ঞো [সুঞ্ঞতো (ক.) পস্স সং. নি. ৪.৮৫] লোকো, সুঞ্ঞো লোকো’তি, ভন্তে, ৰুচ্চতি. কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে, সুঞ্ঞো লোকোতি ৰুচ্চতী’’তি? ‘‘যস্মা চ খো, আনন্দ, সুঞ্ঞং অত্তেন ৰা অত্তনিযেন ৰা, তস্মা সুঞ্ঞো লোকোতি ৰুচ্চতি. কিঞ্চানন্দ, সুঞ্ঞং অত্তেন ৰা অত্তনিযেন ৰা? চক্খু খো, আনন্দ, সুঞ্ঞং অত্তেন ৰা অত্তনিযেন ৰা. রূপা সুঞ্ঞা…পে… চক্খুৰিঞ্ঞাণং সুঞ্ঞং… চক্খুসম্ফস্সো সুঞ্ঞো… যম্পিদং চক্খুসম্ফস্সপচ্চযা উপ্পজ্জতি ৰেদযিতং সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা তম্পি সুঞ্ঞং অত্তেন ৰা অত্তনিযেন ৰা. সোতং সুঞ্ঞং… সদ্দা সুঞ্ঞা… ঘানং সুঞ্ঞং… গন্ধা সুঞ্ঞা… জিৰ্হা সুঞ্ঞা… রসা সুঞ্ঞা… কাযো সুঞ্ঞো ¶ … ফোট্ঠব্বা সুঞ্ঞা… মনো সুঞ্ঞো… ধম্মা সুঞ্ঞা… মনোৰিঞ্ঞাণং সুঞ্ঞং… মনোসম্ফস্সো সুঞ্ঞো… যম্পিদং সুঞ্ঞং মনোসম্ফস্সপচ্চযা উপ্পজ্জতি ৰেদযিতং সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা তম্পি সুঞ্ঞং অত্তেন ৰা অত্তনিযেন ৰা. যস্মা চ খো, আনন্দ, সুঞ্ঞং অত্তেন ৰা অত্তনিযেন ৰা, তস্মা সুঞ্ঞো লোকোতি ৰুচ্চতী’’তি. এৰম্পি সুঞ্ঞতো লোকং অৰেক্খতি.
‘‘সুদ্ধং ধম্মসমুপ্পাদং, সুদ্ধসঙ্খারসন্ততিং;
পস্সন্তস্স যথাভূতং, ন ভযং হোতি গামণি.
‘‘তিণকট্ঠসমং ¶ লোকং, যদা পঞ্ঞায পস্সতি;
নাঞ্ঞং [ন অঞ্ঞং (সী. স্যা. ক.)] পত্থযতে কিঞ্চি, অঞ্ঞত্রপ্পটিসন্ধিযা’’তি.
এৰম্পি সুঞ্ঞতো লোকং অৰেক্খতি.
ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা [পস্স সং. নি. ৪.২৪৬] – ‘‘এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু রূপং সমন্নেসতি যাৰতা রূপস্স গতি, ৰেদনং সমন্নেসতি যাৰতা ৰেদনায গতি, সঞ্ঞং সমন্নেসতি যাৰতা সঞ্ঞায গতি, সঙ্খারে সমন্নেসতি যাৰতা সঙ্খারানং গতি, ৰিঞ্ঞাণং সমন্নেসতি যাৰতা ৰিঞ্ঞাণস্স গতি ¶ . তস্স রূপং [তস্স ভিক্খুনো রূপং (স্যা.)] সমন্নেসতো যাৰতা রূপস্স গতি, ৰেদনং…পে… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং সমন্নেসতো যাৰতা ৰিঞ্ঞাণস্স গতি, যম্পিস্স তং হোতি অহন্তি ৰা মমন্তি ৰা অস্মীতি ৰা, তম্পি ¶ তস্স ন হোতী’’তি. এৰম্পি সুঞ্ঞতো লোকং অৰেক্খতি.
সুঞ্ঞতো লোকং অৰেক্খস্সূতি সুঞ্ঞতো লোকং অৰেক্খস্সু পচ্চৰেক্খস্সু দক্খস্সু তুলেহি তীরেহি ৰিভাৰেহি ৰিভূতং করোহীতি – সুঞ্ঞতো লোকং অৰেক্খস্সু.
মোঘরাজ সদা সতোতি. মোঘরাজাতি ভগৰা তং ব্রাহ্মণং নামেন আলপতি. সদাতি সব্বকালং…পে… পচ্ছিমে ৰযোখন্ধে. সতোতি চতূহি কারণেহি সতো – কাযে কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানং ভাৰেন্তো সতো…পে… সো ৰুচ্চতি সতোতি – মোঘরাজ সদা সতো.
অত্তানুদিট্ঠিং ঊহচ্চাতি অত্তানুদিট্ঠি ৰুচ্চতি ৰীসতিৰত্থুকা সক্কাযদিট্ঠি. ইধ অস্সুতৰা পুথুজ্জনো অরিযানং অদস্সাৰী অরিযধম্মস্স অকোৰিদো অরিযধম্মে অৰিনীতো সপ্পুরিসানং অদস্সাৰী সপ্পুরিসধম্মস্স অকোৰিদো সপ্পুরিসধম্মে অৰিনীতো রূপং অত্ততো সমনুপস্সতি রূপৰন্তং ৰা অত্তানং অত্তনি ৰা রূপং রূপস্মিং ৰা অত্তানং, ৰেদনং…পে… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং অত্ততো সমনুপস্সতি ৰিঞ্ঞাণৰন্তং ৰা অত্তানং অত্তনি ৰা ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণস্মিং ৰা অত্তানং. যা এৰরূপা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং দিট্ঠিগহনং দিট্ঠিকন্তারো দিট্ঠিৰিসূকাযিকং দিট্ঠিৰিপ্ফন্দিতং দিট্ঠিসংযোজনং গাহো পটিগ্গাহো অভিনিৰেসো পরামাসো কুম্মগ্গো মিচ্ছাপথো মিচ্ছত্তং তিত্থাযতনং ৰিপরিযেসগ্গাহো ৰিপরীতগ্গাহো ৰিপল্লাসগ্গাহো মিচ্ছাগাহো ¶ অযাথাৰকস্মিং ¶ যাথাৰকন্তি গাহো যাৰতা দ্ৰাসট্ঠি দিট্ঠিগতানি, অযং অত্তানুদিট্ঠি. অত্তানুদিট্ঠিং ঊহচ্চাতি অত্তানুদিট্ঠিং ঊহচ্চ সমূহচ্চ [উহচ্চ সমুহচ্চ (ক.) সদ্দনীতিযা পন সমেতি] উদ্ধরিত্ৰা সমুদ্ধরিত্ৰা উপ্পাটযিত্ৰা সমুপ্পাটযিত্ৰা পজহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তীকরিত্ৰা অনভাৰং গমেত্ৰাতি – অত্তানুদিট্ঠিং ঊহচ্চ.
এৰং মচ্চুতরো সিযাতি এৰং মচ্চুপি তরেয্যাসি, জরাপি তরেয্যাসি, মরণম্পি তরেয্যাসি উত্তরেয্যাসি পতরেয্যাসি সমতিক্কমেয্যাসি ৰীতিৰত্তেয্যাসীতি – এৰং মচ্চুতরো সিযা.
এৰং ¶ লোকং অৰেক্খন্তন্তি এৰং লোকং অৰেক্খন্তং পচ্চৰেক্খন্তং তুলযন্তং তীরযন্তং ৰিভাৰযন্তং ৰিভূতং করোন্তন্তি – এৰং লোকং অৰেক্খন্তং.
মচ্চুরাজা ন পস্সতীতি মচ্চুপি মচ্চুরাজা, মারোপি মচ্চুরাজা, মরণম্পি মচ্চুরাজা. ন পস্সতীতি মচ্চুরাজা ন পস্সতী ন দক্খতি নাধিগচ্ছতি ন ৰিন্দতি ন পটিলভতি. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, আরঞ্ঞিকো মিগো অরঞ্ঞে পৰনে চরমানো ৰিস্সত্থো গচ্ছতি ৰিস্সত্থো [ৰিস্সট্ঠো (ক.)] তিট্ঠতি ৰিস্সত্থো নিসীদতি ৰিস্সত্থো সেয্যং কপ্পেতি. তং কিস্স হেতু? অনাপাথগতো [অনাপাতগতো (ক.)], ভিক্খৰে, লুদ্দস্স. এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ‘ভিক্খু অন্ধমকাসি [অন্তমকাসি (ক.) পস্স ম. নি. ১.২৭১] মারং, অপদং ৰধিত্ৰা মারচক্খুং ¶ অদস্সনং গতো পাপিমতো’.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং…পে… ততিযং ঝানং… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ‘ভিক্খু অন্ধমকাসি মারং, অপদং ৰধিত্ৰা মারচক্খুং অদস্সনং গতো পাপিমতো’.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা, পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা, নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা, অনন্তো আকাসোতি আকাসানঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ‘ভিক্খু ¶ অন্ধমকাসি মারং, অপদং ৰধিত্ৰা মারচক্খুং অদস্সনং গতো পাপিমতো’.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম অনন্তং ৰিঞ্ঞাণন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি…পে….
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম নত্থি কিঞ্চীতি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি…পে….
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি…পে….
‘‘পুন ¶ চপরং, ভিক্খৰে, সব্বসো নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি; পঞ্ঞায চস্স দিস্ৰা আসৰা পরিক্খীণা হোন্তি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ‘ভিক্খু অন্ধমকাসি মারং, অপদং ৰধিত্ৰা মারচক্খুং অদস্সনং গতো পাপিমতো, তিণ্ণো লোকে ৰিসত্তিক’ন্তি. সো ৰিস্সত্থো গচ্ছতি ৰিস্সত্থো তিট্ঠতি ৰিস্সত্থো নিসীদতি ৰিস্সত্থো সেয্যং কপ্পেতি. তং কিস্স হেতু? অনাপাথগতো ভিক্খু পাপিমতো’’তি – মচ্চুরাজা ন পস্সতি. তেনাহ ভগৰা –
‘‘সুঞ্ঞতো ¶ লোকং অৰেক্খস্সু, মোঘরাজ সদা সতো;
অত্তানুদিট্ঠিং ঊহচ্চ, এৰং মচ্চুতরো সিযা;
এৰং লোকং অৰেক্খন্তং, মচ্চুরাজা ন পস্সতী’’তি.
সহ গাথাপরিযোসানা…পে… সত্থা মে, ভন্তে ভগৰা, সাৰকোহমস্মীতি.
মোঘরাজমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো পন্নরসমো.
১৬. পিঙ্গিযমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো
জিণ্ণোহমস্মি ¶ অবলো ৰীতৰণ্ণো [ৰিৰণ্ণো (স্যা.)], [ইচ্চাযস্মা পিঙ্গিযো]
নেত্তা ন সুদ্ধা সৰনং ন ফাসু;
মাহং নস্সং মোমুহো অন্তরাৰ [অন্তরায (স্যা. ক.)], আচিক্খ ধম্মং যমহং ৰিজঞ্ঞং;
জাতিজরায ইধ ৰিপ্পহানং.
জিণ্ণোহমস্মি ¶ অবলো ৰীতৰণ্ণোতি. জিণ্ণোহমস্মীতি জিণ্ণো ৰুড্ঢো মহল্লকো অদ্ধগতো ৰযোঅনুপ্পত্তো ৰীসৰস্সসতিকো জাতিযা. অবলোতি দুব্বলো অপ্পবলো অপ্পথামো. ৰীতৰণ্ণোতি ৰীতৰণ্ণো ৰিগতৰণ্ণো ৰিগচ্ছিতৰণ্ণো. যা সা পুরিমা সুভা ৰণ্ণনিভা সা অন্তরহিতা, আদীনৰো পাতুভূতোতি – জিণ্ণোহমস্মি অবলো ৰীতৰণ্ণো.
ইচ্চাযস্মা পিঙ্গিযোতি. ইচ্চাতি পদসন্ধি…পে…. আযস্মাতি পিযৰচনং…পে…. পিঙ্গিযোতি তস্স ব্রাহ্মণস্স নামং…পে… অভিলাপোতি – ইচ্চাযস্মা পিঙ্গিযো.
নেত্তা ¶ ন সুদ্ধা সৰনং ন ফাসূতি নেত্তা অসুদ্ধা অৰিসুদ্ধা অপরিসুদ্ধা অৰোদাতা. নো তথা চক্খুনা রূপে পস্সামীতি – নেত্তা ন সুদ্ধা. সৰনং ন ফাসূতি সোতং অসুদ্ধং অৰিসুদ্ধং অপরিসুদ্ধং অৰোদাতং. নো তথা সোতেন সদ্দং সুণোমীতি – নেত্তা ন সুদ্ধা সৰনং ন ফাসু.
মাহং ¶ নস্সং মোমুহো অন্তরাৰাতি. মাহং নস্সন্তি মাহং নস্স মাহং ৰিনস্সং মাহং পনস্সং. মোমুহোতি মোহমুহো অৰিজ্জাগতো অঞ্ঞাণী অৰিভাৰী দুপ্পঞ্ঞো. অন্তরাৰাতি তুয্হং ধম্মং দিট্ঠিং পটিপদং মগ্গং অনঞ্ঞায অনধিগন্ত্ৰা অৰিদিত্ৰা অপ্পটিলভিত্ৰা অফস্সযিত্ৰা অসচ্ছিকরিত্ৰা অন্তরাযেৰ কালঙ্করেয্যন্তি – মাহং নস্সং মোমুহো অন্তরাৰ.
আচিক্খ ধম্মং যমহং ৰিজঞ্ঞন্তি. ধম্মন্তি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং, চত্তারো সতিপট্ঠানে, চত্তারো সম্মপ্পধানে, চত্তারো ইদ্ধিপাদে, পঞ্চিন্দ্রিযানি, পঞ্চ বলানি, সত্ত বোজ্ঝঙ্গে, অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং, নিব্বানঞ্চ নিব্বানগামিনিঞ্চ পটিপদং আচিক্খাহি দেসেহি পঞ্ঞপেহি পট্ঠপেহি ৰিৰরাহি ৰিভজাহি উত্তানীকরোহি পকাসেহীতি – আচিক্খ ধম্মং. যমহং ৰিজঞ্ঞন্তি যমহং জানেয্যং আজানেয্যং ৰিজানেয্যং পটিৰিজানেয্যং পটিৰিজ্ঝেয্যং অধিগচ্ছেয্যং ফস্সেয্যং সচ্ছিকরেয্যন্তি – আচিক্খ ধম্মং যমহং ৰিজঞ্ঞং.
জাতিজরায ইধ ৰিপ্পহানন্তি ইধেৰ জাতিজরামরণস্স পহানং ৰূপসমং পটিনিস্সগ্গং পটিপ্পস্সদ্ধিং অমতং নিব্বানন্তি – জাতিজরায ইধ ৰিপ্পহানং. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘জিণ্ণোহমস্মি ¶ অবলো ৰীতৰণ্ণো, [ইচ্চাযস্মা পিঙ্গিযো]
নেত্তা ন সুদ্ধা সৰনং ন ফাসু;
মাহং ¶ নস্সং মোমুহো অন্তরাৰ, আচিক্খ ধম্মং যমহং ৰিজঞ্ঞং;
জাতিজরায ইধ ৰিপ্পহান’’ন্তি.
দিস্ৰান রূপেসু ৰিহঞ্ঞমানে, [পিঙ্গিযাতি ভগৰা]
রুপ্পন্তি রূপেসু জনা পমত্তা;
তস্মা তুৰং পিঙ্গিয অপ্পমত্তো, জহস্সু রূপং অপুনব্ভৰায.
দিস্ৰান রূপেসু ৰিহঞ্ঞমানেতি. রূপন্তি চত্তারো চ মহাভূতা চতুন্নঞ্চ মহাভূতানং উপাদায ¶ রূপং. সত্তা রূপহেতু রূপপ্পচ্চযা রূপকারণা হঞ্ঞন্তি ৰিহঞ্ঞন্তি উপহঞ্ঞন্তি উপঘাতিযন্তি [উপঘাতযন্তি (স্যা. ক.)]. রূপে সতি ৰিৰিধকম্মকারণা [ৰিৰিধকম্মকরণানি (ক.)] কারেন্তি. কসাহিপি তাল়েন্তি, ৰেত্তেহিপি তাল়েন্তি, অড্ঢদণ্ডকেহিপি তাল়েন্তি, হত্থম্পি ছিন্দন্তি, পাদম্পি ছিন্দন্তি, হত্থপাদম্পি ছিন্দন্তি, কণ্ণম্পি ছিন্দন্তি, নাসম্পি ছিন্দন্তি, কণ্ণনাসম্পি ছিন্দন্তি, বিলঙ্গথালিকম্পি করোন্তি, সঙ্খমুণ্ডিকম্পি করোন্তি, রাহুমুখম্পি করোন্তি, জোতিমালিকম্পি করোন্তি, হত্থপজ্জোতিকম্পি করোন্তি, এরকৰত্তিকম্পি করোন্তি, চীরকৰাসিকম্পি করোন্তি, এণেয্যকম্পি করোন্তি, বল়িসমংসিকম্পি করোন্তি, কহাপণিকম্পি করোন্তি, খারাপতচ্ছিকম্পি [খারাপটিচ্ছিকম্পি (ক.)] করোন্তি, পলিঘপরিৰত্তিকম্পি করোন্তি, পলালপীঠকম্পি করোন্তি, তত্তেনপি তেলেন ওসিঞ্চন্তি, সুনখেহিপি খাদাপেন্তি, জীৰন্তম্পি সূলে উত্তাসেন্তি, অসিনাপি সীসং ছিন্দন্তি. এৰং ¶ সত্তা রূপহেতু রূপপ্পচ্চযা রূপকারণা হঞ্ঞন্তি ৰিহঞ্ঞন্তি উপহঞ্ঞন্তি উপঘাতিযন্তি. এৰং হঞ্ঞমানে ৰিহঞ্ঞমানে উপহঞ্ঞমানে উপঘাতিযমানে দিস্ৰা পস্সিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰাতি – দিস্ৰান রূপেসু ৰিহঞ্ঞমানে.
পিঙ্গিযাতি ভগৰাতি. পিঙ্গিযাতি ভগৰা তং ব্রাহ্মণং নামেন আলপতি. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি – পিঙ্গিযাতি ভগৰা.
রুপ্পন্তি ¶ রূপেসু জনা পমত্তাতি. রুপ্পন্তীতি রুপ্পন্তি কুপ্পন্তি পীল়যন্তি [পীল়িযন্তি (স্যা. ক.)] ঘট্টযন্তি, ব্যাধিতা দোমনস্সিতা হোন্তি. চক্খুরোগেন রুপ্পন্তি কুপ্পন্তি পীল়যন্তি ঘট্টযন্তি, ব্যাধিতা দোমনস্সিতা হোন্তি. সোতরোগেন…পে… কাযরোগেন…পে… ডংসমকসৰাতাতপসরীসপসম্ফস্সেহি রুপ্পন্তি কুপ্পন্তি পীল়যন্তি ঘট্টযন্তি, ব্যাধিতা দোমনস্সিতা হোন্তীতি – রুপ্পন্তি রূপেসু.
অথ ৰা, চক্খুস্মিং হীযমানে হাযমানে পরিহাযমানে ৰেমানে [ৰিহাযমানে (ক.)] ৰিগচ্ছমানে অন্তরধাযমানে রুপ্পন্তি…পে… দোমনস্সিতা হোন্তি. সোতস্মিং…পে… ঘানস্মিং… জিৰ্হায… কাযস্মিং… রূপস্মিং… সদ্দস্মিং… গন্ধস্মিং… রসস্মিং… ফোট্ঠব্বস্মিং… কুলস্মিং… গণস্মিং… আৰাসস্মিং… লাভস্মিং… যসস্মিং… পসংসায… সুখস্মিং… চীৰরস্মিং… পিণ্ডপাতস্মিং… সেনাসনস্মিং… গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারস্মিং হীযমানে হাযমানে পরিহাযমানে ৰেমানে ৰিগচ্ছমানে অন্তরধাযমানে রুপ্পন্তি কুপ্পন্তি পীল়যন্তি ঘট্টযন্তি, ব্যাধিতা দোমনস্সিতা হোন্তীতি – এৰম্পি রুপ্পন্তি রূপেসু.
জনাতি ¶ খত্তিযা চ ব্রাহ্মণা চ ¶ ৰেস্সা চ সুদ্দা চ গহট্ঠা চ পব্বজিতা চ দেৰা চ মনুস্সা চ. পমত্তাতি পমাদো ৰত্তব্বো কাযদুচ্চরিতেন ৰা ৰচীদুচ্চরিতেন ৰা মনোদুচ্চরিতেন ৰা পঞ্চসু কামগুণেসু চিত্তস্স ৰোসগ্গো ৰোসগ্গানুপ্পদানং কুসলানং ৰা ধম্মানং ভাৰনায অসক্কচ্চকিরিযতা অসাতচ্চকিরিযতা অনট্ঠিতকিরিযতা ওলীনৰুত্তিতা নিক্খিত্তচ্ছন্দতা নিক্খিত্তধুরতা অনাসেৰনা অভাৰনা অবহুলীকম্মং [অবহুলিকম্মং (ক.)] অনধিট্ঠানং অননুযোগো পমাদো. যো এৰরূপো পমাদো পমজ্জনা পমজ্জিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি পমাদো. ইমিনা পমাদেন সমন্নাগতা জনা পমত্তাতি – রুপ্পন্তি রূপেসু জনা পমত্তা.
তস্মা তুৰং পিঙ্গিয অপ্পমত্তোতি. তস্মাতি তস্মা তংকারণা তংহেতু তপ্পচ্চযা তংনিদানা এৰং আদীনৰং সম্পস্সমানো রূপেসূতি – তস্মা তুৰং পিঙ্গিয. অপ্পমত্তোতি সক্কচ্চকারী সাতচ্চকারী…পে… অপ্পমাদো কুসলেসু ধম্মেসূতি – তস্মা তুৰং পিঙ্গিয অপ্পমত্তো.
জহস্সু রূপং অপুনব্ভৰাযাতি. রূপন্তি চত্তারো চ মহাভূতা চতুন্নঞ্চ মহাভূতানং উপাদায রূপং. জহস্সু রূপন্তি জহস্সু রূপং, পজহস্সু রূপং, ৰিনোদেহি রূপং, ব্যন্তীকরোহি রূপং, অনভাৰং গমেহি রূপং. অপুনব্ভৰাযাতি ¶ যথা তে রূপং ইধেৰ নিরুজ্ঝেয্য, পুনপটিসন্ধিকো ভৰো ন নিব্বত্তেয্য কামধাতুযা ৰা রূপধাতুযা ৰা অরূপধাতুযা ৰা, কামভৰে ৰা রূপভৰে ৰা অরূপভৰে ¶ ৰা, সঞ্ঞাভৰে ৰা অসঞ্ঞাভৰে ৰা নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাভৰে ৰা, একৰোকারভৰে ৰা চতুৰোকারভৰে ৰা পঞ্চৰোকারভৰে ৰা, পুন গতিযা ৰা উপপত্তিযা ৰা পটিসন্ধিযা ৰা ভৰে ৰা সংসারে ৰা ৰট্টে ৰা ন জনেয্য ন সঞ্জনেয্য ন নিব্বত্তেয্য নাভিনিব্বত্তেয্য, ইধেৰ নিরুজ্ঝেয্য ৰূপসমেয্য অত্থং গচ্ছেয্য পটিপ্পস্সম্ভেয্যাতি – জহস্সু রূপং অপুনব্ভৰায. তেনাহ ভগৰা –
‘‘দিস্ৰান রূপেসু ৰিহঞ্ঞমানে, [পিঙ্গিযাতি ভগৰা]
রুপ্পন্তি রূপেসু জনা পমত্তা;
তস্মা তুৰং পিঙ্গিয অপ্পমত্তো, জহস্সু রূপং অপুনব্ভৰাযা’’তি.
দিসা চতস্সো ৰিদিসা চতস্সো, উদ্ধং অধো দস দিসা ইমাযো;
ন তুয্হং অদিট্ঠং অস্সুতং অমুতং, অথো অৰিঞ্ঞাতং কিঞ্চি নমত্থি লোকে;
আচিক্খ ধম্মং যমহং ৰিজঞ্ঞং, জাতিজরায ইধ ৰিপ্পহানং.
দিসা ¶ চতস্সো ৰিদিসা চতস্সো, উদ্ধং অধো দস দিসা ইমাযোতি দস দিসা.
ন তুয্হং অদিট্ঠং অস্সুতং অমুতং, অথো অৰিঞ্ঞাতং কিঞ্চি নমত্থি লোকেতি ন তুয্হং অদিট্ঠং অস্সুতং অমুতং অৰিঞ্ঞাতং কিঞ্চি অত্তত্থো ৰা পরত্থো ৰা উভযত্থো ৰা দিট্ঠধম্মিকো ৰা অত্থো সম্পরাযিকো ৰা অত্থো উত্তানো ৰা অত্থো গম্ভীরো ৰা অত্থো গূল়্হো ৰা অত্থো পটিচ্ছন্নো ৰা অত্থো নেয্যো ৰা অত্থো নীতো ৰা অত্থো অনৰজ্জো ৰা অত্থো নিক্কিলেসো ৰা অত্থো ৰোদানো ৰা অত্থো পরমত্থো ৰা নত্থি ন ¶ সতি ন সংৰিজ্জতি নুপলব্ভতীতি – ন তুয্হং অদিট্ঠং অস্সুতং অমুতং, অথো অৰিঞ্ঞাতং কিঞ্চি নমত্থি লোকে.
আচিক্খ ধম্মং যমহং ৰিজঞ্ঞন্তি. ধম্মন্তি আদিকল্যাণং…পে… নিব্বানঞ্চ নিব্বানগামিনিঞ্চ পটিপদং আচিক্খাহি দেসেহি পঞ্ঞপেহি পট্ঠপেহি ৰিৰরাহি ৰিভজাহি উত্তানীকরোহি ¶ পকাসেহি. যমহং ৰিজঞ্ঞন্তি যমহং জানেয্যং আজানেয্যং ৰিজানেয্যং পটিৰিজানেয্যং পটিৰিজ্ঝেয্যং অধিগচ্ছেয্যং ফস্সেয্যং সচ্ছিকরেয্যন্তি – আচিক্খ ধম্মং যমহং ৰিজঞ্ঞং.
জাতিজরায ইধ ৰিপ্পহানন্তি ইধেৰ জাতিজরামরণস্স পহানং ৰূপসমং পটিনিস্সগ্গং পটিপ্পস্সদ্ধিং অমতং নিব্বানন্তি – জাতিজরায ইধ ৰিপ্পহানং. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘দিসা চতস্সো ৰিদিসা চতস্সো, উদ্ধং অধো দস দিসা ইমাযো;
ন তুয্হং অদিট্ঠং অস্সুতং অমুতং, অথো অৰিঞ্ঞাতং কিঞ্চি নমত্থি লোকে;
আচিক্খ ধম্মং যমহং ৰিজঞ্ঞং, জাতিজরায ইধ ৰিপ্পহান’’ন্তি.
তণ্হাধিপন্নে মনুজে পেক্খমানো, [পিঙ্গিযাতি ভগৰা]
সন্তাপজাতে জরসা পরেতে;
তস্মা তুৰং পিঙ্গিয অপ্পমত্তো, জহস্সু ¶ তণ্হং অপুনব্ভৰায.
তণ্হাধিপন্নে মনুজে পেক্খমানোতি. তণ্হাতি রূপতণ্হা…পে… ধম্মতণ্হা. তণ্হাধিপন্নেতি তণ্হাধিপন্নে [তণ্হায অধিপন্নে (ক.)] তণ্হানুগে তণ্হানুগতে তণ্হানুসটে তণ্হায পন্নে পটিপন্নে অভিভূতে পরিযাদিন্নচিত্তে. মনুজেতি সত্তাধিৰচনং. পেক্খমানোতি পেক্খমানো দক্খমানো ওলোকযমানো নিজ্ঝাযমানো উপপরিক্খমানোতি – তণ্হাধিপন্নে মনুজে পেক্খমানো. পিঙ্গিযাতি ভগৰাতি. পিঙ্গিযাতি ¶ ভগৰা তং ব্রাহ্মণং নামেন আলপতি. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি – পিঙ্গিযাতি ভগৰা.
সন্তাপজাতে জরসা পরেতেতি. সন্তাপজাতেতি জাতিযা সন্তাপজাতে, জরায সন্তাপজাতে, ব্যাধিনা সন্তাপজাতে, মরণেন সন্তাপজাতে, সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসেহি সন্তাপজাতে, নেরযিকেন দুক্খেন সন্তাপজাতে…পে… দিট্ঠিব্যসনেন দুক্খেন সন্তাপজাতে ঈতিজাতে ¶ উপদ্দৰজাতে উপসগ্গজাতেতি – সন্তাপজাতে. জরসা পরেতেতি জরায ফুট্ঠে পরেতে সমোহিতে সমন্নাগতে. জাতিযা অনুগতে জরায অনুসটে ব্যাধিনা অভিভূতে মরণেন অব্ভাহতে অতাণে অলেণে অসরণে অসরণীভূতেতি – সন্তাপজাতে জরসা পরেতে.
তস্মা তুৰং পিঙ্গিয অপ্পমত্তোতি. তস্মাতি তস্মা তংকারণা তংহেতু তপ্পচ্চযা তংনিদানা এৰং আদীনৰং সম্পস্সমানো তণ্হাযাতি – তস্মা তুৰং পিঙ্গিয. অপ্পমত্তোতি সক্কচ্চকারী…পে… অপ্পমাদো কুসলেসু ধম্মেসূতি – তস্মা তুৰং পিঙ্গিয ¶ অপ্পমত্তো.
জহস্সু তণ্হং অপুনব্ভৰাযাতি. তণ্হাতি রূপতণ্হা…পে… ধম্মতণ্হা. জহস্সু তণ্হন্তি জহস্সু তণ্হং পজহস্সু তণ্হং ৰিনোদেহি তণ্হং ব্যন্তীকরোহি তণ্হং অনভাৰং গমেহি তণ্হং. অপুনব্ভৰাযাতি যথা তে…পে… পুনপটিসন্ধিকো ভৰো ন নিব্বত্তেয্য কামধাতুযা ৰা রূপধাতুযা ৰা অরূপধাতুযা ৰা, কামভৰে ৰা রূপভৰে ৰা অরূপভৰে ৰা, সঞ্ঞাভৰে ৰা অসঞ্ঞাভৰে ৰা নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাভৰে ৰা, একৰোকারভৰে ৰা চতুৰোকারভৰে ৰা পঞ্চৰোকারভৰে ৰা, পুনগতিযা ৰা উপপত্তিযা ৰা পটিসন্ধিযা ৰা ভৰে ৰা সংসারে ৰা ৰট্টে ৰা ন জনেয্য ন সঞ্জনেয্য ন নিব্বত্তেয্য নাভিনিব্বত্তেয্য, ইধেৰ নিরুজ্ঝেয্য ৰূপসমেয্য অত্থং গচ্ছেয্য পটিপ্পস্সম্ভেয্যাতি – জহস্সু তণ্হং অপুনব্ভৰায. তেনাহ ভগৰা –
‘‘তণ্হাধিপন্নে মনুজে পেক্খমানো, [পিঙ্গিযাতি ভগৰা]
সন্তাপজাতে জরসা পরেতে;
তস্মা তুৰং পিঙ্গিয অপ্পমত্তো, জহস্সু তণ্হং অপুনব্ভৰাযা’’তি.
সহ গাথাপরিযোসানা যে তে ব্রাহ্মণেন সদ্ধিং একচ্ছন্দা একপযোগা একাধিপ্পাযা একৰাসনৰাসিতা, তেসং অনেকপাণসহস্সানং ¶ ৰিরজং ৰীতমলং ধম্মচক্খুং উদপাদি – ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি. তস্স চ ব্রাহ্মণস্স ৰিরজং ৰীতমলং ধম্মচক্খুং ¶ উদপাদি – ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি. সহ ধম্মচক্খুস্স পটিলাভা অজিনজটাৰাকচীরতিদণ্ডকমণ্ডলুকেসা চ মস্সূ চ অন্তরহিতা ভণ্ডুকাসাযৰত্থৰসনো ¶ সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধরো অন্ৰত্থপটিপত্তিযা পঞ্জলিকো ভগৰন্তং নমস্সমানো নিসিন্নো হোতি – ‘‘সত্থা মে ভন্তে ভগৰা, সাৰকোহমস্মী’’তি.
পিঙ্গিযমাণৰপুচ্ছানিদ্দেসো [সিঙ্গিযপঞ্হং (ক.)] সোল়সমো.
১৭. পারাযনত্থুতিগাথানিদ্দেসো
৯৩. ইদমৰোচ ¶ ভগৰা মগধেসু ৰিহরন্তো পাসাণকে চেতিযে, পরিচারকসোল়সানং [পরিচারিতসোল়সন্নং (স্যা. ক.)] ব্রাহ্মণানং অজ্ঝিট্ঠো পুট্ঠো পুট্ঠো পঞ্হং ব্যাকাসি.
ইদমৰোচ ভগৰাতি ইদং পারাযনং অৰোচ. ভগৰাতি গারৰাধিৰচনমেতং…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰাতি – ইদমৰোচ ভগৰা. মগধেসু ৰিহরন্তোতি মগধনামকে জনপদে ৰিহরন্তো ইরিযন্তো ৰত্তেন্তো পালেন্তো যপেন্তো যাপেন্তো. পাসাণকে চেতিযেতি পাসাণকচেতিযং ৰুচ্চতি বুদ্ধাসনন্তি – মগধেসু ৰিহরন্তো পাসাণকে চেতিযে. পরিচারকসোল়সানং ব্রাহ্মণানন্তি পিঙ্গিযো [সিঙ্গিযো (ক.)] ব্রাহ্মণো বাৰরিস্স ব্রাহ্মণস্স পদ্ধো পদ্ধচরো পরিচারকো [পরিচারিকো (স্যা. ক.)] সিস্সো. পিঙ্গিযেন [তেন (ক.)] তে সোল়সাতি – এৰম্পি পরিচারকসোল়সানং ব্রাহ্মণানং. অথ ৰা, তে সোল়স ব্রাহ্মণা বুদ্ধস্স ভগৰতো পদ্ধা পদ্ধচরা পরিচারকা সিস্সাতি – এৰম্পি পরিচারকসোল়সানং ব্রাহ্মণানং.
অজ্ঝিট্ঠো পুট্ঠো পুট্ঠো পঞ্হং ব্যাকাসীতি. অজ্ঝিট্ঠোতি অজ্ঝিট্ঠো অজ্ঝেসিতো. পুট্ঠো পুট্ঠোতি পুট্ঠো পুট্ঠো পুচ্ছিতো পুচ্ছিতো যাচিতো যাচিতো অজ্ঝেসিতো অজ্ঝেসিতো ¶ পসাদিতো পসাদিতো. পঞ্হং ব্যাকাসীতি পঞ্হং ব্যাকাসি আচিক্খি দেসেসি পঞ্ঞপেসি পট্ঠপেসি ৰিৰরি ৰিভজি উত্তানীআকাসি পকাসেসীতি – অজ্ঝিট্ঠো পুট্ঠো পুট্ঠো পঞ্হং ব্যাকাসি. তেনেতং ৰুচ্চতি –
‘‘ইদমৰোচ ভগৰা মগধেসু ৰিহরন্তো পাসাণকে চেতিযে, পরিচারকসোল়সানং ব্রাহ্মণানং অজ্ঝিট্ঠো পুট্ঠো পুট্ঠো পঞ্হং ব্যাকাসী’’তি.
৯৪. একমেকস্স ¶ ¶ চেপি পঞ্হস্স অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞায ধম্মানুধম্মং পটিপজ্জেয্য, গচ্ছেয্যেৰ জরামরণস্স পারং. পারঙ্গমনীযা ইমে ধম্মাতি. তস্মা ইমস্স ধম্মপরিযাযস্স ‘‘পারাযন’’ন্তেৰ অধিৰচনং.
একমেকস্স চেপি পঞ্হস্সাতি একমেকস্স চেপি অজিতপঞ্হস্স, একমেকস্স চেপি তিস্সমেত্তেয্যপঞ্হস্স, একমেকস্স চেপি পুণ্ণকপঞ্হস্স, একমেকস্স চেপি মেত্তগূপঞ্হস্স, একমেকস্স চেপি ধোতকপঞ্হস্স, একমেকস্স চেপি উপসীৰপঞ্হস্স, একমেকস্স চেপি নন্দকপঞ্হস্স, একমেকস্স চেপি হেমকপঞ্হস্স, একমেকস্স চেপি তোদেয্যপঞ্হস্স, একমেকস্স চেপি কপ্পপঞ্হস্স, একমেকস্স চেপি জতুকণ্ণিপঞ্হস্স, একমেকস্স চেপি ভদ্রাৰুধপঞ্হস্স, একমেকস্স চেপি উদযপঞ্হস্স, একমেকস্স চেপি পোসালপঞ্হস্স, একমেকস্স চেপি মোঘরাজপঞ্হস্স, একমেকস্স চেপি পিঙ্গিযপঞ্হস্সাতি – একমেকস্স চেপি পঞ্হস্স.
অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞাযাতি স্ৰেৰ পঞ্হো ধম্মো, ৰিসজ্জনং [ৰিস্সজ্জনং (ক.)] অত্থোতি অত্থং অঞ্ঞায জানিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ¶ ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰাতি – অত্থমঞ্ঞায. ধম্মমঞ্ঞাযাতি ধম্মং অঞ্ঞায জানিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰাতি – ধম্মমঞ্ঞাযাতি – অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞায. ধম্মানুধম্মং পটিপজ্জেয্যাতি সম্মাপটিপদং অনুলোমপটিপদং অপচ্চনীকপটিপদং অন্ৰত্থপটিপদং ধম্মানুধম্মপটিপদং পটিপজ্জেয্যাতি – ধম্মানুধম্মং পটিপজ্জেয্য. গচ্ছেয্যেৰ জরামরণস্স পারন্তি জরামরণস্স পারং ৰুচ্চতি অমতং নিব্বানং. যো সো সব্বসঙ্খারসমথো সব্বূপধিপ্পটিনিস্সগ্গো তণ্হক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বানং. গচ্ছেয্যেৰ জরামরণস্স পারন্তি জরামরণস্স পারং গচ্ছেয্য, পারং অধিগচ্ছেয্য, পারং অধিফস্সেয্য, পারং সচ্ছিকরেয্যাতি – গচ্ছেয্যেৰ জরামরণস্স পারং. পারঙ্গমনীযা ইমে ধম্মাতি ইমে ধম্মা পারঙ্গমনীযা. পারং পাপেন্তি পারং সম্পাপেন্তি পারং সমনুপাপেন্তি, জরামণস্স তরণায [তারণায (স্যা.)] সংৰত্তন্তীতি – পারঙ্গমনীযা ইমে ধম্মাতি.
তস্মা ইমস্স ধম্মপরিযাযস্সাতি. তস্মাতি তস্মা তংকারণা তংহেতু তপ্পচ্চযা তংনিদানাতি – তস্মা. ইমস্স ধম্মপরিযাযস্সাতি ইমস্স ¶ পারাযনস্সাতি – তস্মা ইমস্স ধম্মপরিযাযস্স. পারাযনন্তেৰ অধিৰচনন্তি পারং ৰুচ্চতি অমতং নিব্বানং…পে… নিরোধো নিব্বানং. অযনং ৰুচ্চতি মগ্গো, সেয্যথিদং ¶ – সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাসমাধি. অধিৰচনন্তি সঙ্খা ¶ সমঞ্ঞা পঞ্ঞত্তি ৰোহারো নামং নামকম্মং নামধেয্যং নিরুত্তি ব্যঞ্জনং অভিলাপোতি – পারাযনন্তেৰ অধিৰচনং. তেনেতং ৰুচ্চতি –
‘‘একমেকস্স চেপি পঞ্হস্স অত্থমঞ্ঞায ধম্মমঞ্ঞায ধম্মানুধম্মং পটিপজ্জেয্য, গচ্ছেয্যেৰ জরামরণস্স পারং. পারঙ্গমনীযা ইমে ধম্মাতি. তস্মা ইমস্স ধম্মপরিযাযস্স ‘পারাযন’ন্তেৰ অধিৰচন’’ন্তি.
অজিতো তিস্সমেত্তেয্যো, পুণ্ণকো অথ মেত্তগূ;
ধোতকো উপসীৰো চ, নন্দো চ অথ হেমকো.
তোদেয্যকপ্পা দুভযো, জতুকণ্ণী চ পণ্ডিতো;
ভদ্রাৰুধো উদযো চ, পোসালো চাপি ব্রাহ্মণো;
মোঘরাজা চ মেধাৰী, পিঙ্গিযো চ মহাইসি.
এতে বুদ্ধং উপাগচ্ছুং, সম্পন্নচরণং ইসিং;
পুচ্ছন্তা নিপুণে পঞ্হে, বুদ্ধসেট্ঠং উপাগমুং.
এতে বুদ্ধং উপাগচ্ছুন্তি. এতেতি সোল়স পারাযনিযা ব্রাহ্মণা. বুদ্ধোতি যো সো ভগৰা সযম্ভূ অনাচরিযকো পুব্বে অননুস্সুতেসু ধম্মেসু সামং সচ্চানি অভিসম্বুজ্ঝি, তত্থ চ সব্বঞ্ঞুতং পত্তো বলেসু চ ৰসীভাৰং. বুদ্ধোতি কেনট্ঠেন বুদ্ধো? বুজ্ঝিতা সচ্চানীতি বুদ্ধো, বোধেতা পজাযাতি বুদ্ধো, সব্বঞ্ঞুতায বুদ্ধো, সব্বদস্সাৰিতায বুদ্ধো, অভিঞ্ঞেয্যতায বুদ্ধো, ৰিসৰিতায বুদ্ধো, খীণাসৰসঙ্খাতেন বুদ্ধো, নিরুপলেপসঙ্খাতেন বুদ্ধো, একন্তৰীতরাগোতি বুদ্ধো, একন্তৰীতদোসোতি বুদ্ধো, একন্তৰীতমোহোতি বুদ্ধো, একন্তনিক্কিলেসোতি বুদ্ধো, একাযনমগ্গং গতোতি বুদ্ধো, একো অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি ¶ বুদ্ধো, অবুদ্ধিৰিহতত্তা বুদ্ধিপটিলাভাতি বুদ্ধো. বুদ্ধোতি নেতং নামং মাতরা কতং ন পিতরা কতং ন ভাতরা কতং ন ভগিনিযা কতং ন মিত্তামচ্চেহি কতং ন ঞাতিসালোহিতেহি কতং ন সমণব্রাহ্মণেহি কতং ন দেৰতাহি কতং. ৰিমোক্খন্তিকমেতং বুদ্ধানং ভগৰন্তানং বোধিযা মূলে সহ সব্বঞ্ঞুতঞাণস্স পটিলাভা সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি ¶ , যদিদং বুদ্ধোতি. এতে বুদ্ধং উপাগচ্ছুন্তি এতে বুদ্ধং উপাগমিংসু উপসঙ্কমিংসু পযিরুপাসিংসু পরিপুচ্ছিংসু পরিপঞ্হিংসূতি – এতে বুদ্ধং উপাগচ্ছুং.
সম্পন্নচরণং ¶ ইসিন্তি চরণং ৰুচ্চতি সীলাচারনিব্বত্তি. সীলসংৰরোপি চরণং, ইন্দ্রিযসংৰরোপি চরণং, ভোজনে মত্তঞ্ঞুতাপি চরণং, জাগরিযানুযোগোপি চরণং, সত্তপি সদ্ধম্মা চরণং, চত্তারিপি ঝানানি চরণং. সম্পন্নচরণন্তি সম্পন্নচরণং সেট্ঠচরণং ৰিসেট্ঠচরণং [ৰিসিট্ঠচরণং (ক.)] পামোক্খচরণং উত্তমচরণং পৰরচরণং. ইসীতি ইসি ভগৰা মহন্তং সীলক্খন্ধং এসী গৰেসী পরিযেসীতি ইসি…পে… মহেসক্খেহি ৰা সত্তেহি এসিতো গৰেসিতো পরিযেসিতো – ‘‘কহং বুদ্ধো, কহং ভগৰা, কহং দেৰদেৰো কহং নরাসভো’’তি – ইসীতি – সম্পন্নচরণং ইসিং.
পুচ্ছন্তা নিপুণে পঞ্হেতি. পুচ্ছন্তাতি পুচ্ছন্তা যাচন্তা অজ্ঝেসন্তা পসাদেন্তা. নিপুণে পঞ্হেতি গম্ভীরে দুদ্দসে দুরনুবোধে সন্তে পণীতে অতক্কাৰচরে নিপুণে পণ্ডিতৰেদনীযে ¶ পঞ্হেতি – পুচ্ছন্তা নিপুণে পঞ্হে.
বুদ্ধসেট্ঠং উপাগমুন্তি. বুদ্ধোতি যো সো ভগৰা…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং বুদ্ধোতি. সেট্ঠন্তি অগ্গং সেট্ঠং ৰিসেট্ঠং পামোক্খং উত্তমং পৰরং বুদ্ধং উপাগমুং উপাগমিংসু উপসঙ্কমিংসু পযিরুপাসিংসু পরিপুচ্ছিংসু পরিপঞ্হিংসূতি – বুদ্ধসেট্ঠং উপাগমুং. তেনেতং ৰুচ্চতি –
‘‘এতে বুদ্ধং উপাগচ্ছুং, সম্পন্নচরণং ইসিং;
পুচ্ছন্তা নিপুণে পঞ্হে, বুদ্ধসেট্ঠং উপাগমু’’ন্তি.
তেসং বুদ্ধো পব্যাকাসি, পঞ্হং পুট্ঠো যথাতথং;
পঞ্হানং ৰেয্যাকরণেন, তোসেসি ব্রাহ্মণে মুনি.
তেসং বুদ্ধো পব্যাকাসীতি. তেসন্তি সোল়সানং পারাযনিযানং ব্রাহ্মণানং. বুদ্ধোতি যো সো ভগৰা…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং বুদ্ধোতি. পব্যাকাসীতি তেসং বুদ্ধো পব্যাকাসি আচিক্খি দেসেসি পঞ্ঞপেসি পট্ঠপেসি ৰিৰরি ৰিভজি উত্তানীঅকাসি পকাসেসীতি – তেসং বুদ্ধো পব্যাকাসি.
পঞ্হং পুট্ঠো যথাতথন্তি. পঞ্হং পুট্ঠোতি পঞ্হং পুট্ঠো পুচ্ছিতো যাচিতো অজ্ঝেসিতো পসাদিতো. যথাতথন্তি যথা আচিক্খিতব্বং তথা আচিক্খি ¶ , যথা দেসিতব্বং তথা দেসেসি, যথা পঞ্ঞপেতব্বং তথা পঞ্ঞপেসি, যথা পট্ঠপেতব্বং তথা পট্ঠপেসি, যথা ৰিৰরিতব্বং তথা ৰিৰরি ¶ , যথা ৰিভজিতব্বং তথা ৰিভজি, যথা উত্তানীকাতব্বং ¶ তথা উত্তানীঅকাসি, যথা পকাসিতব্বং তথা পকাসেসীতি – পঞ্হং পুট্ঠো যথাতথং.
পঞ্হানং ৰেয্যাকরণেনাতি পঞ্হানং ৰেয্যাকরণেন আচিক্খনেন দেসনেন পঞ্ঞপনেন পট্ঠপনেন ৰিৰরণেন ৰিভজনেন উত্তানীকম্মেন পকাসনেনাতি – পঞ্হানং ৰেয্যাকরণেন.
তোসেসি ব্রাহ্মণে মুনীতি. তোসেসীতি তোসেসি ৰিতোসেসি পসাদেসি আরাধেসি অত্তমনে অকাসি. ব্রাহ্মণেতি সোল়স পারাযনিযে ব্রাহ্মণে. মুনীতি মোনং ৰুচ্চতি ঞাণং…পে… সঙ্গজালমতিচ্চ সো মুনীতি – তোসেসি ব্রাহ্মণে মুনি. তেনেতং ৰুচ্চতি –
‘‘তেসং বুদ্ধো পব্যাকাসি, পঞ্হং পুট্ঠো যথাতথং;
পঞ্হানং ৰেয্যাকরণেন, তোসেসি ব্রাহ্মণে মুনী’’তি.
তে তোসিতা চক্খুমতা, বুদ্ধেনাদিচ্চবন্ধুনা;
ব্রহ্মচরিযমচরিংসু, ৰরপঞ্ঞস্স সন্তিকে.
তে তোসিতা চক্খুমতাতি. তেতি সোল়স পারাযনিযা ব্রাহ্মণা. তোসিতাতি তোসিতা ৰিতোসিতা পসাদিতা আরাধিতা অত্তমনা কতাতি – তে তোসিতা. চক্খুমতাতি ভগৰা পঞ্চহি চক্খূহি চক্খুমা – মংসচক্খুনাপি চক্খুমা, দিব্বচক্খুনাপি চক্খুমা, পঞ্ঞাচক্খুনাপি চক্খুমা, বুদ্ধচক্খুনাপি চক্খুমা, সমন্তচক্খুনাপি চক্খুমা. কথং ভগৰা মংসচক্খুনাপি চক্খুমা…পে… এৰং ভগৰা ¶ সমন্তচক্খুনাপি চক্খুমাতি – তে তোসিতা চক্খুমতা.
বুদ্ধেনাদিচ্চবন্ধুনাতি. বুদ্ধোতি যো সো ভগৰা…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং বুদ্ধোতি. আদিচ্চবন্ধুনাতি আদিচ্চো ৰুচ্চতি সূরিযো. সো গোতমো গোত্তেন, ভগৰাপি গোতমো গোত্তেন, ভগৰা সূরিযস্স গোত্তঞাতকো গোত্তবন্ধু. তস্মা বুদ্ধো আদিচ্চবন্ধূতি – বুদ্ধেনাদিচ্চবন্ধুনা.
ব্রহ্মচরিযমচরিংসূতি ¶ ব্রহ্মচরিযং ৰুচ্চতি অসদ্ধম্মসমাপত্তিযা আরতি ৰিরতি পটিৰিরতি ৰেরমণী ৰিরমণং অকিরিযা অকরণং অনজ্ঝাপত্তি ৰেলাঅনতিক্কমো সেতুঘাতো. অপি ¶ চ, নিপ্পরিযাযৰসেন ব্রহ্মচরিযং ৰুচ্চতি অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাচা, সম্মাকম্মন্তো, সম্মাআজীৰো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি. ব্রহ্মচরিযমচরিংসূতি ব্রহ্মচরিযং চরিংসু অচরিংসু সমাদায ৰত্তিংসূতি – ব্রহ্মচরিযমচরিংসু.
ৰরপঞ্ঞস্স সন্তিকেতি ৰরপঞ্ঞস্স অগ্গপঞ্ঞস্স সেট্ঠপঞ্ঞস্স ৰিসেট্ঠপঞ্ঞস্স পামোক্খপঞ্ঞস্স উত্তমপঞ্ঞস্স পৰরপঞ্ঞস্স. সন্তিকেতি সন্তিকে সামন্তা আসন্নে অৰিদূরে উপকট্ঠেতি – ৰরপঞ্ঞস্স সন্তিকে. তেনেতং ৰুচ্চতি –
‘‘তে তোসিতা চক্খুমতা, বুদ্ধেনাদিচ্চবন্ধুনা;
ব্রহ্মচরিযমচরিংসু, ৰরপঞ্ঞস্স সন্তিকে’’তি.
একমেকস্স পঞ্হস্স, যথা বুদ্ধেন দেসিতং;
তথা ¶ যো পটিপজ্জেয্য, গচ্ছে পারং অপারতো.
একমেকস্স পঞ্হস্সাতি একমেকস্স অজিতপঞ্হস্স, একমেকস্স তিস্সমেত্তেয্যপঞ্হস্স…পে… একমেকস্স পিঙ্গিযপঞ্হস্সাতি – একমেকস্স পঞ্হস্স.
যথা বুদ্ধেন দেসিতন্তি. বুদ্ধোতি যো সো ভগৰা সযম্ভূ…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং বুদ্ধোতি. যথা বুদ্ধেন দেসিতন্তি যথা বুদ্ধেন আচিক্খিতং দেসিতং পঞ্ঞপিতং পট্ঠপিতং ৰিৰরিতং ৰিভজিতং [ৰিভত্তং (স্যা.)] উত্তানীকতং পকাসিতন্তি – যথা বুদ্ধেন দেসিতং.
তথা যো পটিপজ্জেয্যাতি সম্মাপটিপদং অনুলোমপটিপদং অপচ্চনীকপটিপদং অন্ৰত্থপটিপদং ধম্মানুধম্মপটিপদং পটিপজ্জেয্যাতি – তথা যো পটিপজ্জেয্য.
গচ্ছে পারং অপারতোতি পারং ৰুচ্চতি অমতং নিব্বানং…পে… নিরোধো নিব্বানং; অপারং ৰুচ্চন্তি কিলেসা চ খন্ধা চ অভিসঙ্খারা চ. গচ্ছে পারং অপারতোতি ¶ অপারতো পারং গচ্ছেয্য, পারং অধিগচ্ছেয্য, পারং ফস্সেয্য, পারং সচ্ছিকরেয্যাতি – গচ্ছে পারং অপারতো. তেনেতং ৰুচ্চতি –
‘‘একমেকস্স ¶ পঞ্হস্স, যথা বুদ্ধেন দেসিতং;
তথা যো পটিপজ্জেয্য, গচ্ছে পারং অপারতো’’তি.
অপারা পারং গচ্ছেয্য, ভাৰেন্তো মগ্গমুত্তমং;
মগ্গো ¶ সো পারং গমনায, তস্মা পারাযনং ইতি.
অপারা পারং গচ্ছেয্যাতি অপারং ৰুচ্চন্তি কিলেসা চ খন্ধা চ অভিসঙ্খারা চ; পারং ৰুচ্চতি অমতং নিব্বানং…পে… তণ্হক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বানং. অপারা পারং গচ্ছেয্যাতি অপারা পারং গচ্ছেয্য, পারং অধিগচ্ছেয্য, পারং ফস্সেয্য, পারং সচ্ছিকরেয্যাতি – অপারা পারং গচ্ছেয্য.
ভাৰেন্তো মগ্গমুত্তমন্তি মগ্গমুত্তমং ৰুচ্চতি অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাসমাধি. মগ্গমুত্তমন্তি মগ্গং অগ্গং সেট্ঠং ৰিসেট্ঠং পামোক্খং উত্তমং পৰরং. ভাৰেন্তোতি ভাৰেন্তো আসেৰন্তো বহুলীকরোন্তোতি – ভাৰেন্তো মগ্গমুত্তমং.
মগ্গো সো পারং গমনাযাতি –
মগ্গো পন্থো পথো পজ্জো [অদ্ধো (ক.)], অঞ্জসং ৰটুমাযনং;
নাৰা উত্তরসেতু চ, কুল্লো চ ভিসি সঙ্কমো [সঙ্গমো (স্যা. ক.) পস্স-ধাতুমালাযং মগ্গধাতুৰণ্ণনাযং].
পারং গমনাযাতি পারং গমনায পারং সম্পাপনায পারং সমনুপাপনায জরামরণস্স তরণাযাতি – মগ্গো সো পারং গমনায.
তস্মা পারাযনং ইতীতি. তস্মাতি তস্মা তংকারণা তংহেতু তপ্পচ্চযা তংনিদানা. পারং ৰুচ্চতি অমতং নিব্বানং…পে… নিরোধো নিব্বানং. অযনং ৰুচ্চতি মগ্গো. ইতীতি পদসন্ধি…পে… পদানুপুব্বতাপেতং ¶ ইতীতি – তস্মা পারাযনং ইতি. তেনেতং ৰুচ্চতি –
‘‘অপারা পারং গচ্ছেয্য, ভাৰেন্তো মগ্গমুত্তমং;
মগ্গো সো পারং গমনায, তস্মা পারাযনং ইতী’’তি.
পারাযনত্থুতিগাথানিদ্দেসো সত্তরসমো.
১৮. পারাযনানুগীতিগাথানিদ্দেসো
পারাযনমনুগাযিস্সং ¶ ¶ , [ইচ্চাযস্মা পিঙ্গিযো]
যথাদ্দক্খি তথাক্খাসি, ৰিমলো ভূরিমেধসো;
নিক্কামো নিব্বনো নাগো, কিস্স হেতু মুসা ভণে.
পারাযনমনুগাযিস্সন্তি গীতমনুগাযিস্সং কথিতমনুকথযিস্সং [কথিতমনুগাযিস্সং (স্যা.) এৰং সব্বপদেসু অনুগাযিস্সন্তি আগতং] ভণিতমনুভণিস্সং লপিতমনুলপিস্সং ভাসিতমনুভাসিস্সন্তি – পারাযনমনুগাযিস্সং. ইচ্চাযস্মা পিঙ্গিযোতি. ইচ্চাতি পদসন্ধি…পে… পদানুপুব্বতাপেতং – ইচ্চাতি. আযস্মাতি পিযৰচনং গরুৰচনং সগারৰসপ্পতিস্সাধিৰচনমেতং – আযস্মাতি. পিঙ্গিযোতি তস্স থেরস্স নামং সঙ্খা সমঞ্ঞা পঞ্ঞত্তি ৰোহারো নামং নামকম্মং নামধেয্যং নিরুত্তি ব্যঞ্জনং অভিলাপোতি – ইচ্চাযস্মা পিঙ্গিযো.
যথাদ্দক্খি তথাক্খাসীতি যথা অদ্দক্খি তথা অক্খাসি আচিক্খি দেসেসি পঞ্ঞপেসি পট্ঠপেসি ৰিৰরি ৰিভজি উত্তানীঅকাসি পকাসেসি. ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি যথা অদ্দক্খি তথা অক্খাসি আচিক্খি দেসেসি পঞ্ঞপেসি পট্ঠপেসি ৰিৰরি ৰিভজি উত্তানীঅকাসি পকাসেসি. ‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খা’’তি…পে… ‘‘সব্বে ধম্মা অনত্তা’’তি… ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি যথা অদ্দক্খি তথা অক্খাসি আচিক্খি দেসেসি পঞ্ঞপেসি পট্ঠপেসি ৰিৰরি ৰিভজি উত্তানীঅকাসি পকাসেসীতি ¶ – যথাদ্দক্খি তথাক্খাসি.
ৰিমলো ভূরিমেধসোতি. ৰিমলোতি রাগো মলং, দোসো মলং, মোহো মলং, কোধো… উপনাহো…পে… সব্বাকুসলাভিসঙ্খারা মলা. তে মলা বুদ্ধস্স ভগৰতো পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. অমলো বুদ্ধো ৰিমলো নিম্মলো মলাপগতো মলৰিপ্পহীনো মলৰিমুত্তো সব্বমলৰীতিৰত্তো. ভূরি ৰুচ্চতি পথৰী. ভগৰা তায [ভগৰা ইমায (স্যা.)] পথৰিসমায পঞ্ঞায ৰিপুলায ৰিত্থতায সমন্নাগতো. মেধা ৰুচ্চতি পঞ্ঞা. যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি. ভগৰা ইমায মেধায পঞ্ঞায উপেতো সমুপেতো ¶ উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো সমুপপন্নো সমন্নাগতো, তস্মা বুদ্ধো সুমেধসোতি – ৰিমলো ভূরিমেধসো.
নিক্কামো ¶ নিব্বনো নাগোতি. কামাতি উদ্দানতো দ্ৰে কামা – ৰত্থুকামা চ কিলেসকামা চ…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি ৰত্থুকামা…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি কিলেসকামা. বুদ্ধস্স ভগৰতো ৰত্থুকামা পরিঞ্ঞাতা কিলেসকামা পহীনা ৰত্থুকামানং পরিঞ্ঞাতত্তা কিলেসকামানং পহীনত্তা. ভগৰা ন কামে কামেতি ন কামে ইচ্ছতি ন কামে পত্থেতি ন কামে পিহেতি ন কামে অভিজপ্পতি. যে কামে কামেন্তি কামে ইচ্ছন্তি কামে পত্থেন্তি কামে পিহেন্তি কামে অভিজপ্পন্তি তে কামকামিনো রাগরাগিনো সঞ্ঞসঞ্ঞিনো. ভগৰা ন কামে কামেতি ন কামে ইচ্ছতি ন ¶ কামে পত্থেতি ন কামে পিহেতি ন কামে অভিজপ্পতি. তস্মা বুদ্ধো অকামো নিক্কামো চত্তকামো ৰন্তকামো মুত্তকামো পহীনকামো পটিনিস্সট্ঠকামো ৰীতরাগো ৰিগতরাগো চত্তরাগো ৰন্তরাগো মুত্তরাগো পহীনরাগো পটিনিস্সট্ঠরাগো নিচ্ছাতো নিব্বুতো সীতিভূতো সুখপ্পটিসংৰেদী ব্রহ্মভূতেন অত্তনা ৰিহরতীতি – নিক্কামো.
নিব্বনোতি রাগো ৰনং, দোসো ৰনং, মোহো ৰনং, কোধো ৰনং, উপনাহো ৰনং…পে… সব্বাকুসলাভিসঙ্খারা ৰনা. তে ৰনা বুদ্ধস্স ভগৰতো পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. তস্মা বুদ্ধো অৰনো ৰিৰনো নিব্বনো ৰনাপগতো ৰনৰিপ্পহীনো ৰনৰিমুত্তো সব্বৰনৰীতিৰত্তোতি – নিব্বনো. নাগোতি নাগো; ভগৰা আগুং ন করোতীতি নাগো, ন গচ্ছতীতি নাগো, ন আগচ্ছতীতি নাগো…পে… এৰং ভগৰা ন আগচ্ছতীতি নাগোতি – নিক্কামো নিব্বনো নাগো.
কিস্স হেতু মুসা ভণেতি. কিস্স হেতূতি কিস্স হেতু কিংহেতু কিংকারণা কিংনিদানা কিংপচ্চযাতি – কিস্স হেতু. মুসা ভণেতি মুসা ভণেয্য কথেয্য দীপেয্য ৰোহরেয্য; মুসা ভণেতি মোসৰজ্জং ভণেয্য, মুসাৰাদং ভণেয্য, অনরিযৰাদং ভণেয্য. ইধেকচ্চো সভাগতো [সভগ্গতো (স্যা.)] ৰা পরিসাগতো [পরিসগ্গতো (স্যা.)] ৰা ঞাতিমজ্ঝগতো ৰা পূগমজ্ঝগতো ৰা রাজকুলমজ্ঝগতো ৰা অভিনীতো সক্খিপুট্ঠো – ‘‘এহম্ভো [এহি ভো (স্যা.) পস্স ম. নি. ৩.১১২] পুরিস, যং জানাসি তং ৰদেহী’’তি, সো অজানং ৰা আহ – ‘‘জানামী’’তি ¶ , জানং ৰা আহ – ‘‘ন জানামী’’তি, অপস্সং ৰা আহ – ‘‘পস্সামী’’তি, পস্সং ৰা আহ – ‘‘ন পস্সামী’’তি. ইতি ¶ অত্তহেতু ৰা পরহেতু ৰা আমিসকিঞ্চিক্খহেতু ৰা সম্পজানমুসা ভাসতি, ইদং ৰুচ্চতি মোসৰজ্জং.
অপি চ, তীহাকারেহি মুসাৰাদো হোতি. পুব্বেৰস্স হোতি – ‘‘মুসা ভণিস্স’’ন্তি, ভণন্তস্স হোতি – ‘‘মুসা ভণামী’’তি, ভণিতস্স হোতি – ‘‘মুসা মযা ভণিত’’ন্তি – ইমেহি তীহাকারেহি মুসাৰাদো হোতি. অপি চ, চতূহাকারেহি মুসাৰাদো হোতি. পুব্বেৰস্স হোতি ¶ – ‘‘মুসা ভণিস্স’’ন্তি, ভণন্তস্স হোতি – ‘‘মুসা ভণামী’’তি, ভণিতস্স হোতি – ‘‘মুসা মযা ভণিত’’ন্তি, ৰিনিধায দিট্ঠিং – ইমেহি চতূহাকারেহি মুসাৰাদো হোতি. অপি চ, পঞ্চহাকারেহি…পে… ছহাকারেহি… সত্তহাকারেহি… অট্ঠহাকারেহি মুসাৰাদো হোতি. পুব্বেৰস্স হোতি – ‘‘মুসা ভণিস্স’’ন্তি, ভণন্তস্স হোতি – ‘‘মুসা ভণামী’’তি, ভণিতস্স হোতি – ‘‘মুসা মযা ভণিত’’ন্তি, ৰিনিধায দিট্ঠিং, ৰিনিধায খন্তিং, ৰিনিধায রুচিং, ৰিনিধায সঞ্ঞং, ৰিনিধায ভাৰং – ইমেহি অট্ঠহাকারেহি মুসাৰাদো হোতি মোসৰজ্জং. কিস্স হেতু মুসা ভণেয্য কথেয্য দীপেয্য ৰোহরেয্যাতি – কিস্স হেতু মুসা ভণে. তেনাহ থেরো পিঙ্গিযো –
‘‘পারাযনমনুগাযিস্সং, [ইচ্চাযস্মা পিঙ্গিযো]
যথাদ্দক্খি তথাক্খাসি, ৰিমলো ভূরিমেধসো;
নিক্কামো নিব্বনো নাগো, কিস্স হেতু মুসা ভণে’’তি.
পহীনমলমোহস্স, মানমক্খপ্পহাযিনো;
হন্দাহং কিত্তযিস্সামি, গিরং ৰণ্ণূপসংহিতং.
পহীনমলমোহস্সাতি ¶ . মলন্তি রাগো মলং, দোসো মলং, মোহো মলং, মানো মলং, দিট্ঠি মলং, কিলেসো মলং, সব্বদুচ্চরিতং মলং, সব্বভৰগামিকম্মং মলং.
মোহোতি যং দুক্খে অঞ্ঞাণং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং. অযং ৰুচ্চতি মোহো. মলঞ্চ মোহো চ বুদ্ধস্স ভগৰতো পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং ¶ অনুপ্পাদধম্মা. তস্মা বুদ্ধো পহীনমলমোহোতি – পহীনমলমোহস্স.
মানমক্খপ্পহাযিনোতি. মানোতি একৰিধেন মানো – যা চিত্তস্স উন্নতি [উণ্ণতি (স্যা. ক.)]. দুৰিধেন মানো – অত্তুক্কংসনমানো, পরৰম্ভনমানো. তিৰিধেন মানো – সেয্যোহমস্মীতি মানো, সদিসোহমস্মীতি মানো, হীনোহমস্মীতি মানো. চতুব্বিধেন মানো – লাভেন মানং জনেতি, যসেন মানং জনেতি, পসংসায মানং জনেতি, সুখেন মানং জনেতি. পঞ্চৰিধেন মানো – লাভিম্হি মনাপিকানং রূপানন্তি মানং জনেতি, লাভিম্হি মনাপিকানং সদ্দানং…পে… গন্ধানং… রসানং… ফোট্ঠব্বানন্তি মানং জনেতি. ছব্বিধেন মানো – চক্খুসম্পদায মানং জনেতি, সোতসম্পদায…পে… ঘানসম্পদায… জিৰ্হাসম্পদায… কাযসম্পদায… মনোসম্পদায ¶ মানং জনেতি. সত্তৰিধেন মানো – মানো, অতিমানো, মানাতিমানো, ওমানো, অৰমানো, অস্মিমানো, মিচ্ছামানো. অট্ঠৰিধেন মানো – লাভেন মানং জনেতি, অলাভেন ওমানং জনেতি, যসেন মানং জনেতি, অযসেন ওমানং জনেতি, পসংসায মানং জনেতি, নিন্দায ওমানং জনেতি, সুখেন মানং জনেতি ¶ , দুক্খেন ওমানং জনেতি. নৰৰিধেন মানো – সেয্যস্স সেয্যোহমস্মীতি মানো, সেয্যস্স সদিসোহমস্মীতি মানো, সেয্যস্স হীনোহমস্মীতি মানো, সদিসস্স সেয্যোহমস্মীতি মানো, সদিসস্স সদিসোহমস্মীতি মানো, সদিসস্স হীনোহমস্মীতি মানো, হীনস্স সেয্যোহমস্মীতি মানো, হীনস্স সদিসোহমস্মীতি মানো, হীনস্স হীনোহমস্সীতি মানো. দসৰিধেন মানো – ইধেকচ্চো মানং জনেতি জাতিযা ৰা গোত্তেন ৰা কোলপুত্তিযেন ৰা ৰণ্ণপোক্খরতায ৰা ধনেন ৰা অজ্ঝেনেন ৰা কম্মাযতনেন ৰা সিপ্পাযতনেন ৰা ৰিজ্জাট্ঠানেন [ৰিজ্জাঠানেন (ক.)] ৰা সুতেন ৰা পটিভানেন ৰা অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ৰা ৰত্থুনা. যো এৰরূপো মানো মঞ্ঞনা মঞ্ঞিতত্তং উন্নতি উন্নমো ধজো সম্পগ্গাহো কেতুকম্যতা চিত্তস্স – অযং ৰুচ্চতি মানো.
মক্খোতি যো মক্খো মক্খাযনা মক্খাযিতত্তং নিট্ঠুরিযং নিট্ঠুরিযকম্মং [নিত্থুরিযকম্মং (ক.) পস্স ৰিভ. ৮৯২] – অযং ৰুচ্চতি মক্খো. বুদ্ধস্স ভগৰতো মানো চ মক্খো চ পহীনা উচ্ছিন্নমূলা ¶ তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. তস্মা বুদ্ধো মানমক্খপ্পহাযীতি – মানমক্খপ্পহাযিনো.
হন্দাহং কিত্তযিস্সামি গিরং ৰণ্ণূপসংহিতন্তি. হন্দাহন্তি পদসন্ধি পদসংসগ্গো পদপারিপূরী অক্খরসমৰাযো ব্যঞ্জনসিলিট্ঠতা পদানুপুব্বতাপেতং – হন্দাহন্তি. কিত্তযিস্সামি গিরং ৰণ্ণূপসংহিতন্তি ৰণ্ণেন উপেতং সমুপেতং উপাগতং সমুপাগতং উপপন্নং সমুপপন্নং সমন্নাগতং ৰাচং গিরং ব্যপ্পথং উদীরণং [ওদীরণং (স্যা.)] কিত্তযিস্সামি দেসেস্সামি পঞ্ঞপেস্সামি পট্ঠপেস্সামি ৰিৰরিস্সামি ৰিভজিস্সামি উত্তানীকরিস্সামি ¶ পকাসেস্সামীতি – হন্দাহং কিত্তযিস্সামি গিরং ৰণ্ণূপসংহিতং. তেনাহ থেরো পিঙ্গিযো –
‘‘পহীনমলমোহস্স, মানমক্খপ্পহাযিনো;
হন্দাহং কিত্তযিস্সামি, গিরং ৰণ্ণূপসংহিত’’ন্তি.
তমোনুদো বুদ্ধো সমন্তচক্খু, লোকন্তগূ সব্বভৰাতিৰত্তো;
অনাসৰো সব্বদুক্খপ্পহীনো, সচ্চৰ্হযো ব্রহ্মে উপাসিতো মে.
তমোনুদো ¶ বুদ্ধো সমন্তচক্খূতি. তমোনুদোতি রাগতমং দোসতমং মোহতমং মানতমং দিট্ঠিতমং কিলেসতমং দুচ্চরিততমং অন্ধকরণং অঞ্ঞাণকরণং পঞ্ঞানিরোধিকং ৰিঘাতপক্খিকং অনিব্বানসংৰত্তনিকং নুদি পনুদি পজহি ৰিনোদেসি ব্যন্তীঅকাসি অনভাৰং গমেসি. বুদ্ধোতি যো সো ভগৰা…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি; যদিদং বুদ্ধোতি. সমন্তচক্খু ৰুচ্চতি সব্বঞ্ঞুতঞাণং…পে… তথাগতো তেন সমন্তচক্খূতি – তমোনুদো বুদ্ধো সমন্তচক্খু.
লোকন্তগূ সব্বভৰাতিৰত্তোতি. লোকোতি একো লোকো – ভৰলোকো. দ্ৰে লোকা – ভৰলোকো চ সম্ভৰলোকো চ; সম্পত্তিভৰলোকো চ সম্পত্তিসম্ভৰলোকো চ; ৰিপত্তিভৰলোকো চ ৰিপত্তিসম্ভৰলোকো চ [দ্ৰে লোকা সম্পত্তি চ ভৰলোকো ৰিপত্তি চ ভৰলোকো (স্যা.)]. তযো লোকা – তিস্সো ৰেদনা. চত্তারো লোকা – চত্তারো আহারা. পঞ্চ লোকা – পঞ্চুপাদানক্খন্ধা. ছ ¶ লোকা – ছ অজ্ঝত্তিকানি আযতনানি. সত্ত লোকা – সত্তৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো ¶ . অট্ঠ লোকা – অট্ঠ লোকধম্মা. নৰ লোকা – নৰ সত্তাৰাসা. দস লোকা – দস আযতনানি. দ্ৰাদস লোকা – দ্ৰাদসাযতনানি. অট্ঠারস লোকা – অট্ঠারস ধাতুযো. লোকন্তগূতি ভগৰা লোকস্স অন্তগতো অন্তপ্পত্তো কোটিগতো কোটিপ্পত্তো… নিব্বানগতো নিব্বানপ্পত্তো. সো ৰুত্থৰাসো চিণ্ণচরণো… জাতিমরণসংসারো নত্থি তস্স পুনব্ভৰোতি – লোকন্তগূ.
সব্বভৰাতিৰত্তোতি. ভৰাতি দ্ৰে ভৰা – কম্মভৰো চ পটিসন্ধিকো চ পুনব্ভৰো. কতমো কম্মভৰো? পুঞ্ঞাভিসঙ্খারো অপুঞ্ঞাভিসঙ্খারো আনেঞ্জাভিসঙ্খারো – অযং কম্মভৰো. কতমো পটিসন্ধিকো পুনব্ভৰো? পটিসন্ধিকা রূপা ৰেদনা সঞ্ঞা সঙ্খারা ৰিঞ্ঞাণং – অযং পটিসন্ধিকো পুনব্ভৰো. ভগৰা কম্মভৰঞ্চ পটিসন্ধিকঞ্চ পুনব্ভৰং অতিৰত্তো [উপাতিৰত্তো (ক.)] অতিক্কন্তো ৰীতিৰত্তোতি – লোকন্তগূ সব্বভৰাতিৰত্তো.
অনাসৰো সব্বদুক্খপ্পহীনোতি. অনাসৰোতি চত্তারো আসৰা – কামাসৰো, ভৰাসৰো, দিট্ঠাসৰো, অৰিজ্জাসৰো. তে আসৰা বুদ্ধস্স ভগৰতো পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. তস্মা বুদ্ধো অনাসৰো. সব্বদুক্খপ্পহীনোতি সব্বং তস্স পটিসন্ধিকং জাতিদুক্খং জরাদুক্খং ব্যাধিদুক্খং মরণদুক্খং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসদুক্খং ¶ …পে… দিট্ঠিব্যসনদুক্খং পহীনং সমুচ্ছিন্নং ৰূপসন্তং পটিপ্পস্সদ্ধং অভব্বুপ্পত্তিকং ঞাণগ্গিনা দড্ঢং. তস্মা বুদ্ধো সব্বদুক্খপ্পহীনোতি – অনাসৰো সব্বদুক্খপ্পহীনো.
সচ্চৰ্হযো ¶ ব্রহ্মে উপাসিতো মেতি. সচ্চৰ্হযোতি সচ্চৰ্হযো সদিসনামো সদিসৰ্হযো সচ্চসদিসৰ্হযো. ৰিপস্সী ভগৰা, সিখী ভগৰা, ৰেস্সভূ ভগৰা, ককুসন্ধো ভগৰা, কোণাগমনো ভগৰা, কস্সপো ভগৰা. তে বুদ্ধা ভগৰন্তো সদিসনামা সদিসৰ্হযা. ভগৰাপি সক্যমুনি তেসং বুদ্ধানং ভগৰন্তানং সদিসনামো সদিসৰ্হযোতি – তস্মা বুদ্ধো সচ্চৰ্হযো.
ব্রহ্মে উপাসিতো মেতি সো মযা ভগৰা আসিতো উপাসিতো পযিরুপাসিতো পরিপুচ্ছিতো পরিপঞ্হিতোতি – সচ্চৰ্হযো ব্রহ্মে উপাসিতো মে. তেনাহ থেরো পিঙ্গিযো –
‘‘তমোনুদো ¶ বুদ্ধো সমন্তচক্খু, লোকন্তগূ সব্বভৰাতিৰত্তো;
অনাসৰো সব্বদুক্খপ্পহীনো, সচ্চৰ্হযো ব্রহ্মে উপাসিতো মে’’তি.
দিজো যথা কুব্বনকং পহায, বহুপ্ফলং কাননমাৰসেয্য;
এৰমহং অপ্পদস্সে পহায, মহোদধিং হংসোরিৰ অজ্ঝপত্তো [অজ্জ পত্তো (ক.)] .
দিজো যথা কুব্বনকং পহায, বহুপ্ফলং কাননমাৰসেয্যাতি ¶ . দিজো ৰুচ্চতি পক্খী. কিংকারণা দিজো ৰুচ্চতি পক্খী? দ্ৰিক্খত্তুং জাযতীতি দিজো, মাতুকুচ্ছিম্হা চ অণ্ডকোসম্হা চ. তংকারণা দিজো ৰুচ্চতি পক্খীতি – দিজো. যথা কুব্বনকং পহাযাতি যথা দিজো কুব্বনকং পরিত্তৰনকং অপ্পফলং অপ্পভক্খং অপ্পোদকং পহায জহিত্ৰা অতিক্কমিত্ৰা সমতিক্কমিত্ৰা ৰীতিৰত্তেত্ৰা অঞ্ঞং বহুপ্ফলং বহুভক্খং বহূদকং [বহুরুক্খং (স্যা.)] মহন্তং কাননং ৰনসণ্ডং অধিগচ্ছেয্য ৰিন্দেয্য পটিলভেয্য, তস্মিঞ্চ ৰনসণ্ডে ৰাসং কপ্পেয্যাতি – দিজো যথা কুব্বনকং পহায বহুপ্ফলং কাননং আৰসেয্য.
এৰমহং অপ্পদস্সে পহায, মহোদধিং হংসোরিৰ অজ্ঝপত্তোতি. এৰন্তি ওপম্মসম্পটিপাদনং. অপ্পদস্সে পহাযাতি যো চ বাৰরী ব্রাহ্মণো যে চঞ্ঞে তস্স আচরিযা বুদ্ধং ভগৰন্তং উপাদায অপ্পদস্সা পরিত্তদস্সা থোকদস্সা ওমকদস্সা লামকদস্সা ছতুক্কদস্সা [জতুক্কদস্সা (স্যা.), জতুকদস্সা (সী. অট্ঠ.)] ৰা. তে অপ্পদস্সে পরিত্তদস্সে থোকদস্সে ওমকদস্সে লামকদস্সে ছতুক্কদস্সে পহায পজহিত্ৰা অতিক্কমিত্ৰা সমতিক্কমিত্ৰা ৰীতিৰত্তেত্ৰা বুদ্ধং ভগৰন্তং অপ্পমাণদস্সং অগ্গদস্সং সেট্ঠদস্সং ৰিসেট্ঠদস্সং পামোক্খদস্সং উত্তমদস্সং পৰরদস্সং অসমং অসমসমং অপ্পটিসমং অপ্পটিভাগং অপ্পটিপুগ্গলং দেৰাতিদেৰং নরাসভং পুরিসসীহং পুরিসনাগং পুরিসাজঞ্ঞং পুরিসনিসভং ¶ পুরিসধোরয্হং দসবলধারিং [দসবলং তাদিং (স্যা.)] অধিগচ্ছিং ৰিন্দিং পটিলভিং. যথা চ হংসো মহন্তং ¶ মানসকং [মানুসকতং (স্যা.)] ৰা সরং অনোতত্তং ৰা দহং মহাসমুদ্দং ৰা অক্খোভং অমিতোদকং জলরাসিং অধিগচ্ছেয্য ৰিন্দেয্য পটিলভেয্য, এৰমেৰ ¶ বুদ্ধং ভগৰন্তং অক্খোভং অমিততেজং পভিন্নঞাণং ৰিৰটচক্খুং পঞ্ঞাপভেদকুসলং অধিগতপটিসম্ভিদং চতুৰেসারজ্জপ্পত্তং সুদ্ধাধিমুত্তং সেতপচ্চত্তং অদ্ৰযভাণিং তাদিং তথাপটিঞ্ঞং অপরিত্তং মহন্তং গম্ভীরং অপ্পমেয্যং দুপ্পরিযোগাহং পহূতরতনং সাগরসমং ছল়ঙ্গুপেক্খায সমন্নাগতং অতুলং ৰিপুলং অপ্পমেয্যং, তং তাদিসং পৰদতং মগ্গৰাদিনং [পৰরমগ্গৰাদিনং (ক.)] মেরুমিৰ নগানং গরুল়মিৰ দিজানং সীহমিৰ মিগানং উদধিমিৰ অণ্ণৰানং অধিগচ্ছিং, তং সত্থারং জিনপৰরং মহেসিন্তি – এৰমহং অপ্পদস্সে পহায মহোদধিং হংসোরিৰ অজ্ঝপত্তো. তেনাহ থেরো পিঙ্গিযো –
‘‘দিজো যথা কুব্বনকং পহায, বহুপ্ফলং কাননমাৰসেয্য;
এৰমহং অপ্পদস্সে পহায, মহোদধিং হংসোরিৰ অজ্ঝপত্তো’’তি.
যে মে পুব্বে ৰিযাকংসু,
হুরং গোতমসাসনা ‘ইচ্চাসি ইতি ভৰিস্সতি’;
সব্বং তং ইতিহীতিহং, সব্বং তং তক্কৰড্ঢনং.
যে মে পুব্বে ৰিযাকংসূতি. যেতি যো চ বাৰরী ব্রাহ্মণো যে চঞ্ঞে তস্স আচরিযা, তে সকং দিট্ঠিং সকং খন্তিং সকং রুচিং সকং লদ্ধিং সকং অজ্ঝাসযং সকং অধিপ্পাযং ব্যাকংসু আচিক্খিংসু দেসযিংসু ¶ পঞ্ঞপিংসু পট্ঠপিংসু ৰিৰরিংসু ৰিভজিংসু উত্তানীঅকংসু পকাসেসুন্তি – যে মে পুব্বে ৰিযাকংসু.
হুরং গোতমসাসনাতি হুরং গোতমসাসনা, পরং গোতমসাসনা, পুরে গোতমসাসনা, পঠমতরং গোতমসাসনা বুদ্ধসাসনা জিনসাসনা তথাগতসাসনা [তথাগতসাসনা দেৰসাসনা (স্যা. ক.)] অরহন্তসাসনাতি – হুরং গোতমসাসনা.
ইচ্চাসি ইতি ভৰিস্সতীতি এৰং কির আসি, এৰং কির ভৰিস্সতীতি – ইচ্চাসি ইতি ভৰিস্সতি.
সব্বং ¶ তং ইতিহীতিহন্তি সব্বং তং ইতিহীতিহং ইতিকিরায পরম্পরায পিটকসম্পদায তক্কহেতু ¶ নযহেতু আকারপরিৰিতক্কেন দিট্ঠিনিজ্ঝানক্খন্তিযা ন সামং সযমভিঞ্ঞাতং ন অত্তপচ্চক্খং ধম্মং যং কথযিংসূতি – সব্বং তং ইতিহীতিহং.
সব্বং তং তক্কৰড্ঢনন্তি সব্বং তং তক্কৰড্ঢনং ৰিতক্কৰড্ঢনং সঙ্কপ্পৰড্ঢনং কামৰিতক্কৰড্ঢনং ব্যাপাদৰিতক্কৰড্ঢনং ৰিহিংসাৰিতক্কৰড্ঢনং ঞাতিৰিতক্কৰড্ঢনং জনপদৰিতক্কৰড্ঢনং অমরাৰিতক্কৰড্ঢনং পরানুদযতাপটিসংযুত্তৰিতক্কৰড্ঢনং লাভসক্কারসিলোকপটিসংযুত্তৰিতক্কৰড্ঢনং অনৰঞ্ঞত্তিপটিসংযুত্তৰিতক্কৰড্ঢনন্তি – সব্বং তং তক্কৰড্ঢনং. তেনাহ থেরো পিঙ্গিযো –
‘‘যে মে পুব্বে ৰিযাকংসু, হুরং গোতমসাসনা;
‘ইচ্চাসি ইতি ভৰিস্স’তি;
সব্বং ¶ তং ইতিহীতিহং, সব্বং তং তক্কৰড্ঢন’’ন্তি.
একো তমোনুদাসীনো, জুতিমা সো পভঙ্করো;
গোতমো ভূরিপঞ্ঞাণো, গোতমো ভূরিমেধসো.
একো তমোনুদাসীনোতি. একোতি ভগৰা পব্বজ্জসঙ্খাতেন একো, অদুতিযট্ঠেন একো, তণ্হায পহানট্ঠেন একো, একন্তৰীতরাগোতি একো, একন্তৰীতদোসোতি একো, একন্তৰীতমোহোতি একো, একন্তনিক্কিলেসোতি একো, একাযনমগ্গং গতোতি একো, একো অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি একো.
কথং ভগৰা পব্বজ্জসঙ্খাতেন একো? ভগৰা দহরোৰ সমানো সুসু কাল়কেসো ভদ্রেন যোব্বনেন সমন্নাগতো পঠমেন ৰযসা অকামকানং মাতাপিতূনং অস্সুমুখানং রোদন্তানং ৰিলপন্তানং ঞাতিসঙ্ঘং সব্বং ঘরাৰাসপলিবোধং ছিন্দিত্ৰা পুত্তদারপলিবোধং ছিন্দিত্ৰা ঞাতিপলিবোধং ছিন্দিত্ৰা মিত্তামচ্চপলিবোধং ছিন্দিত্ৰা কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিত্ৰা অকিঞ্চনভাৰং উপগন্ত্ৰা একো চরতি ৰিহরতি ইরিযতি ৰত্তেতি পালেতি যপেতি যাপেতি. এৰং ভগৰা পব্বজ্জসঙ্খাতেন একো.
কথং ভগৰা অদুতিযট্ঠেন একো? এৰং পব্বজিতো সমানো একো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰতি অপ্পসদ্দানি অপ্পনিগ্ঘোসানি ¶ ¶ ৰিজনৰাতানি মনুস্সরাহস্সেয্যকানি [মনুস্সরাহসেয্যকানি (স্যা. ক.)] পটিসল্লানসারুপ্পানি [পটিসল্লাণসারুপ্পানি (ক.)]. সো একো গচ্ছতি, একো তিট্ঠতি, একো নিসীদতি ¶ , একো সেয্যং কপ্পেতি, একো গামং পিণ্ডায পৰিসতি, একো অভিক্কমতি, একো পটিক্কমতি, একো রহো নিসীদতি, একো চঙ্কমং অধিট্ঠাতি, একো চরতি ৰিহরতি ইরিযতি ৰত্তেতি পালেতি যপেতি যাপেতি. এৰং ভগৰা অদুতিযট্ঠেন একো.
কথং ভগৰা তণ্হায পহানট্ঠেন একো? সো এৰং একো অদুতিযো অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো নজ্জা নেরঞ্জরায তীরে বোধিরুক্খমূলে মহাপধানং পদহন্তো মারং সসেনং কণ্হং নমুচিং পমত্তবন্ধুং ৰিধমিত্ৰা তণ্হাজালিনিং [তণ্হং জালিনিং (স্যা.)] ৰিসটং [সরিতং (স্যা.) মহানি. ১৯১] ৰিসত্তিকং পজহি ৰিনোদেসি ব্যন্তীঅকাসি অনভাৰং গমেসি.
‘‘তণ্হাদুতিযো পুরিসো, দীঘমদ্ধান সংসরং;
ইত্থভাৰঞ্ঞথাভাৰং, সংসারং নাতিৰত্ততি.
‘‘এতমাদীনৰং [এৰমাদীনৰং (ক.) পস্স ইতিৰু. ১৫] ঞত্ৰা, তণ্হং [তণ্হা (স্যা. ক.) মহানি. ১৯১] দুক্খস্স সম্ভৰং;
ৰীততণ্হো অনাদানো, সতো ভিক্খু পরিব্বজে’’তি.
এৰং ভগৰা তণ্হায পহানট্ঠেন একো.
কথং ভগৰা একন্তৰীতরাগোতি একো? রাগস্স পহীনত্তা একন্তৰীতরাগোতি একো, দোসস্স পহীনত্তা একন্তৰীতদোসোতি একো, মোহস্স পহীনত্তা একন্তৰীতমোহোতি একো, কিলেসানং পহীনত্তা একন্তনিক্কিলেসোতি একো.
কথং ¶ ভগৰা একাযনমগ্গং গতোতি একো? একাযনমগ্গো ৰুচ্চতি চত্তারো সতিপট্ঠানা…পে… অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো.
‘‘একাযনং ¶ জাতিখযন্তদস্সী, মগ্গং পজানাতি হিতানুকম্পী;
এতেন মগ্গেন তরিংসু [অতরিংসু (ক.) পস্স সং. নি. ৫.৪০৯; মহানি. ১৯১] পুব্বে, তরিস্সন্তি যে চ তরন্তি ওঘ’’ন্তি.
এৰং ভগৰা একাযনমগ্গং গতোতি একো.
কথং ভগৰা একো অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি একো. বোধি ৰুচ্চতি চতূসু মগ্গেসু ঞাণং পঞ্ঞা পঞ্ঞিন্দ্রিযং পঞ্ঞাবলং ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো ৰীমংসা ৰিপস্সনা সম্মাদিট্ঠি ¶ . ভগৰা তেন বোধিঞাণেন ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি বুজ্ঝি, ‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খা’’তি বুজ্ঝি, ‘‘সব্বে ধম্মা অনত্তা’’তি বুজ্ঝি…পে… ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি বুজ্ঝি. অথ ৰা, যং বুজ্ঝিতব্বং অনুবুজ্ঝিতব্বং পটিবুজ্ঝিতব্বং সম্বুজ্ঝিতব্বং অধিগন্তব্বং ফস্সিতব্বং সচ্ছিকাতব্বং সব্বং তং তেন বোধিঞাণেন বুজ্ঝি অনুবুজ্ঝি পটিবুজ্ঝি সম্বুজ্ঝি অধিগচ্ছি ফস্সেসি সচ্ছাকাসি. এৰং ভগৰা একো অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি একো.
তমোনুদোতি ভগৰা রাগতমং দোসতমং মোহতমং দিট্ঠিতমং কিলেসতমং দুচ্চরিততমং অন্ধকরণং অচক্খুকরণং অঞ্ঞাণকরণং পঞ্ঞানিরোধিকং ৰিঘাতপক্খিকং অনিব্বানসংৰত্তনিকং নুদি পনুদি পজহি ৰিনোদেসি ¶ ব্যন্তীঅকাসি অনভাৰং গমেসি. আসীনোতি নিসিন্নো ভগৰা পাসাণকে চেতিযেতি – আসীনো [আসিনো (ক.)].
নগস্স পস্সে আসীনং, মুনিং দুক্খস্স পারগুং;
সাৰকা পযিরুপাসন্তি, তেৰিজ্জা মচ্চুহাযিনোতি.
এৰম্পি ভগৰা আসীনো…পে… অথ ৰা, ভগৰা সব্বোস্সুক্কপটিপ্পস্সদ্ধত্তা আসীনো সো ৰুত্থৰাসো চিণ্ণচরণো…পে… জাতিমরণসংসারো নত্থি তস্স পুনব্ভৰোতি, এৰম্পি ভগৰা আসীনোতি – একো তমোনুদাসীনো.
জুতিমা সো পভঙ্করোতি. জুতিমাতি জুতিমা মতিমা পণ্ডিতো পঞ্ঞৰা বুদ্ধিমা ঞাণী ৰিভাৰী মেধাৰী. পভঙ্করোতি পভঙ্করো আলোককরো ওভাসকরো দীপঙ্করো পদীপকরো উজ্জোতকরো পজ্জোতকরোতি – জুতিমা সো পভঙ্করো.
গোতমো ¶ ভূরিপঞ্ঞাণোতি গোতমো ভূরিপঞ্ঞাণো ঞাণপঞ্ঞাণো পঞ্ঞাধজো পঞ্ঞাকেতু পঞ্ঞাধিপতেয্যো ৰিচযবহুলো পৰিচযবহুলো ওক্খাযনবহুলো সমোক্খাযনধম্মো ৰিভূতৰিহারী তচ্চরিতো তব্বহুলো তগ্গরুকো তন্নিন্নো তপ্পোণো তপ্পব্ভারো তদধিমুত্তো তদধিপতেয্যো.
ধজো রথস্স পঞ্ঞাণং, ধূমো [ধুমো (স্যা.)] পঞ্ঞাণমগ্গিনো;
রাজা রট্ঠস্স পঞ্ঞাণং, ভত্তা পঞ্ঞাণমিত্থিযাতি.
এৰমেৰ ¶ গোতমো ভূরিপঞ্ঞাণো ঞাণপঞ্ঞাণো পঞ্ঞাধজো পঞ্ঞাকেতু ¶ পঞ্ঞাধিপতেয্যো ৰিচযবহুলো পৰিচযবহুলো ওক্খাযনবহুলো সমোক্খাযনধম্মো ৰিভূতৰিহারী তচ্চরিতো তব্বহুলো তগ্গরুকো তন্নিন্নো তপ্পোণো তপ্পব্ভারো তদধিমুত্তো তদধিপতেয্যোতি – গোতমো ভূরিপঞ্ঞাণো.
গোতমো ভূরিমেধসোতি ভূরি ৰুচ্চতি পথৰী. ভগৰা তায পথৰিসমায পঞ্ঞায ৰিপুলায ৰিত্থতায সমন্নাগতো. মেধা ৰুচ্চতি পঞ্ঞা. যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি. ভগৰা ইমায মেধায উপেতো সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো সমুপপন্নো সমন্নাগতো, তস্মা বুদ্ধো সুমেধসোতি [ভূরিমেধসোতি (স্যা.) এৰমুপরিপি] – গোতমো ভূরিমেধসো. তেনাহ থেরো পিঙ্গিযো –
‘‘একো তমোনুদাসীনো, জুতিমা সো পভঙ্করো;
গোতমো ভূরিপঞ্ঞাণো, গোতমো ভূরিমেধসো’’তি.
যো মে ধম্মমদেসেসি, সন্দিট্ঠিকমকালিকং;
তণ্হক্খযমনীতিকং, যস্স নত্থি উপমা ক্ৰচি.
যো মে ধম্মদেসেসীতি. যোতি যো সো ভগৰা সযম্ভূ অনাচরিযকো পুব্বে অননুস্সুতেসু ধম্মেসু সামং সচ্চানি অভিসম্বুজ্ঝি, তত্থ চ সব্বঞ্ঞুতং পত্তো বলেসু চ ৰসীভাৰং. ধম্মমদেসেসীতি. ধম্মন্তি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং, চত্তারো সতিপট্ঠানে…পে… অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং নিব্বানঞ্চ নিব্বানগামিনিঞ্চ ¶ পটিপদং আচিক্খি দেসেসি পঞ্ঞপেসি পট্ঠপেসি ¶ ৰিৰরি ৰিভজি উত্তানীঅকাসি পকাসেসীতি – যো মে ধম্মমদেসেসি.
সন্দিট্ঠিকমকালিকন্তি সন্দিট্ঠিকং অকালিকং এহিপস্সিকং ওপনেয্যিকং পচ্চত্তং ৰেদিতব্বং ৰিঞ্ঞূহীতি – এৰং সন্দিট্ঠিকং. অথ ৰা, যো দিট্ঠেৰ ধম্মে অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং ভাৰেতি, তস্স মগ্গস্স অনন্তরা সমনন্তরা অধিগচ্ছতেৰ ফলং ৰিন্দতি পটিলভতীতি, এৰম্পি সন্দিট্ঠিকং. অকালিকন্তি যথা মনুস্সা কালিকং ধনং দত্ৰা অনন্তরা ন লভন্তি কালং আগমেন্তি, নেৰাযং ধম্মো. যো দিট্ঠেৰ ধম্মে অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং ভাৰেতি, তস্স মগ্গস্স ¶ অনন্তরা সমনন্তরা অধিগচ্ছতেৰ ফলং ৰিন্দতি পটিলভতি, ন পরত্থ ন পরলোকে, এৰং অকালিকন্তি – সন্দিট্ঠিকমকালিকং.
তণ্হক্খযমনীতিকন্তি. তণ্হাতি রূপতণ্হা…পে… ধম্মতণ্হা. তণ্হক্খযন্তি তণ্হক্খযং রাগক্খযং দোসক্খযং মোহক্খযং গতিক্খযং উপপত্তিক্খযং পটিসন্ধিক্খযং ভৰক্খযং সংসারক্খযং ৰট্টক্খযং. অনীতিকন্তি ঈতি ৰুচ্চন্তি কিলেসা চ খন্ধা চ অভিসঙ্খারা চ. ঈতিপ্পহানং ঈতিৰূপসমং ঈতিপটিনিস্সগ্গং ঈতিপটিপ্পস্সদ্ধিং অমতং নিব্বানন্তি – তণ্হক্খযমনীতিকং.
যস্স নত্থি উপমা ক্ৰচীতি. যস্সাতি নিব্বানস্স. নত্থি উপমাতি উপমা নত্থি, উপনিধা নত্থি, সদিসং নত্থি, পটিভাগো নত্থি ¶ ন সতি ন সংৰিজ্জতি নুপলব্ভতি. ক্ৰচীতি ক্ৰচি কিম্হিচি কত্থচি অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰাতি – যস্স নত্থি উপমা ক্ৰচি. তেনাহ থেরো পিঙ্গিযো –
‘‘যো মে ধম্মমদেসেসি, সন্দিট্ঠিকমকালিকং;
তণ্হক্খযমনীতিকং, যস্স নত্থি উপমা ক্ৰচী’’তি.
কিং নু তম্হা ৰিপ্পৰসি, মুহুত্তমপি পিঙ্গিয;
গোতমা ভূরিপঞ্ঞাণা, গোতমা ভূরিমেধসা.
কিং নু তম্হা ৰিপ্পৰসীতি কিং নু বুদ্ধম্হা ৰিপ্পৰসি অপেসি অপগচ্ছি [অপগচ্ছসি (স্যা. ক.)] ৰিনা হোসীতি – কিং নু তম্হা ৰিপ্পৰসি.
মুহুত্তমপি পিঙ্গিযাতি মুহুত্তম্পি খণম্পি লযম্পি ৰযম্পি অদ্ধম্পীতি – মুহুত্তমপি. পিঙ্গিযাতি বাৰরী তং নত্তারং নামেন আলপতি.
গোতমা ¶ ¶ ভূরিপঞ্ঞাণাতি গোতমা ভূরিপঞ্ঞাণা ঞাণপঞ্ঞাণা পঞ্ঞাধজা পঞ্ঞাকেতুম্হা পঞ্ঞাধিপতেয্যম্হা ৰিচযবহুলা পৰিচযবহুলা ওক্খাযনবহুলা সমোক্খাযনধম্মা ৰিভূতৰিহারিম্হা তচ্চরিতা তব্বহুলা তগ্গরুকা তন্নিন্না তপ্পোণা তপ্পব্ভারা তদধিমুত্তা তদধিপতেয্যম্হাতি – গোতমা ভূরিপঞ্ঞাণা.
গোতমা ভূরিমেধসাতি ভূরি ৰুচ্চতি পথৰী. ভগৰা তায ¶ পথৰিসমায পঞ্ঞায ৰিপুলায ৰিত্থতায সমন্নাগতো. মেধা ৰুচ্চতি পঞ্ঞা. যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি. ভগৰা ইমায মেধায পঞ্ঞায উপেতো সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো সমুপপন্নো সমন্নাগতো, তস্মা বুদ্ধো সুমেধসোতি – গোতমা ভূরিমেধসা. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘কিংনু তম্হা ৰিপ্পৰসি, মুহুত্তমপি পিঙ্গিয;
গোতমা ভূরিপঞ্ঞাণা, গোতমা ভূরিমেধসা’’তি.
যো তে ধম্মমদেসেসি, সন্দিট্ঠিকমকালিকং;
তণ্হক্খযমনীতিকং, যস্স নত্থি উপমা ক্ৰচি.
যো তে ধম্মমদেসেসীতি যো সো ভগৰা…পে… তত্থ চ সব্বঞ্ঞুতং পত্তো বলেসু চ ৰসীভাৰং. ধম্মমদেসেসীতি ধম্মন্তি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং…পে… নিব্বানঞ্চ নিব্বানগামিনিঞ্চ পটিপদং আচিক্খি দেসেসি পঞ্ঞপেসি পট্ঠপেসি ৰিৰরি ৰিভজি উত্তানীঅকাসি পকাসেসীতি – যো তে ধম্মমদেসেসি.
সন্দিট্ঠিকমকালিকন্তি সন্দিট্ঠিকং অকালিকং এহিপস্সিকং ওপনেয্যিকং পচ্চত্তং ৰেদিতব্বং ৰিঞ্ঞূহীতি – এৰং সন্দিট্ঠিকং. অথ ৰা, যো দিট্ঠেৰ ধম্মে অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং ভাৰেতি, তস্স মগ্গস্স অনন্তরা সমনন্তরা অধিগচ্ছতেৰ ফলং ৰিন্দতি পটিলভতীতি – এৰম্পি সন্দিট্ঠিকং. অকালিকন্তি যথা মনুস্সা কালিকং ধনং দত্ৰা ¶ অনন্তরা ন লভন্তি, কালং আগমেন্তি, নেৰাযং ধম্মো. যো দিট্ঠেৰ ধম্মে অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং ভাৰেতি; তস্স মগ্গস্স অনন্তরা সমনন্তরা অধিগচ্ছতেৰ ফলং ৰিন্দতি পটিলভতি, ন পরত্থ ন পরলোকে, এৰং অকালিকন্তি – সন্দিট্ঠিকমকালিকং.
তণ্হক্খযমনীতিকন্তি ¶ . তণ্হাতি রূপতণ্হা…পে… ধম্মতণ্হা. তণ্হক্খযন্তি তণ্হক্খযং রাগক্খযং দোসক্খযং মোহক্খযং গতিক্খযং উপপত্তিক্খযং পটিসন্ধিক্খযং ভৰক্খযং সংসারক্খযং ৰট্টক্খযং. অনীতিকন্তি ঈতি ৰুচ্চন্তি কিলেসা চ খন্ধা চ অভিসঙ্খারা চ. ঈতিপ্পহানং ঈতিৰূপসমং ঈতিপটিনিস্সগ্গং ঈতিপটিপ্পস্সদ্ধিং অমতং নিব্বানন্তি – তণ্হক্খযমনীতিকং.
যস্স ¶ নত্থি উপমা ক্ৰচীতি. যস্সাতি নিব্বানস্স. নত্থি উপমাতি উপমা নত্থি, উপনিধা নত্থি, সদিসং নত্থি, পটিভাগো নত্থি ন সতি ন সংৰিজ্জতি নুপলব্ভতি. ক্ৰচীতি ক্ৰচি কিম্হিচি কত্থচি অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰাতি – যস্স নত্থি উপমা ক্ৰচি. তেনাহ সো ব্রাহ্মণো –
‘‘যো তে ধম্মমদেসেসি, সন্দিট্ঠিকমকালিকং;
তণ্হক্খযমনীতিকং, যস্স নত্থি উপমা ক্ৰচী’’তি.
নাহং ¶ তম্হা ৰিপ্পৰসামি, মুহুত্তমপি ব্রাহ্মণ;
গোতমা ভূরিপঞ্ঞাণা, গোতমা ভূরিমেধসা.
নাহং তম্হা ৰিপ্পৰসামীতি নাহং বুদ্ধম্হা ৰিপ্পৰসামি অপেমি অপগচ্ছামি ৰিনা হোমীতি – নাহং তম্হা ৰিপ্পৰসামি.
মুহুত্তমপি ব্রাহ্মণাতি মুহুত্তম্পি খণম্পি লযম্পি ৰযম্পি অদ্ধম্পীতি মুহুত্তমপি. ব্রাহ্মণাতি গারৰেন মাতুলং আলপতি.
গোতমা ভূরিপঞ্ঞাণাতি গোতমা ভূরিপঞ্ঞাণা ঞাণপঞ্ঞাণা পঞ্ঞাধজা পঞ্ঞাকেতুম্হা পঞ্ঞাধিপতেয্যম্হা ৰিচযবহুলা পৰিচযবহুলা ওক্খাযনবহুলা সমোক্খাযনধম্মা ৰিভূতৰিহারিম্হা তচ্চরিতা তব্বহুলা তগ্গরুকা তন্নিন্না তপ্পোণা তপ্পব্ভারা তদধিমুত্তা তদধিপতেয্যম্হাতি – গোতমা ভূরিপঞ্ঞাণা.
গোতমা ভূরিমেধসাতি ভূরি ৰুচ্চতি পথৰী. ভগৰা তায পথৰিসমায পঞ্ঞায ৰিপুলায ৰিত্থতায সমন্নাগতো. মেধা ৰুচ্চতি পঞ্ঞা. যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি. ভগৰা ইমায মেধায পঞ্ঞায উপেতো সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো সমুপপন্নো সমন্নাগতো. তস্মা বুদ্ধো সুমেধসোতি – গোতমা ভূরিমেধসা. তেনাহ থেরো পিঙ্গিযো –
‘‘নাহং ¶ তম্হা ৰিপ্পৰসামি, মুহুত্তমপি ব্রাহ্মণ;
গোতমা ভূরিপঞ্ঞাণা, গোতমা ভূরিমেধসা’’তি.
যো ¶ মে ধম্মমদেসেসি, সন্দিট্ঠিকমকালিকং;
তণ্হক্খযমনীতিকং ¶ , যস্স নত্থি উপমা ক্ৰচি.
যো মে ধম্মমদেসেসীতি যো সো ভগৰা সযম্ভূ অনাচরিযকো পুব্বে অননুস্সুতেসু ধম্মেসু সামং সচ্চানি অভিসম্বুজ্ঝি, তত্থ চ সব্বঞ্ঞুতং পত্তো বলেসু চ ৰসীভাৰং. ধম্মমদেসেসীতি. ধম্মন্তি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং, চত্তারো সতিপট্ঠানে চত্তারো সম্মপ্পধানে চত্তারো ইদ্ধিপাদে পঞ্চিন্দ্রিযানি পঞ্চ বলানি সত্ত বোজ্ঝঙ্গে অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং নিব্বানঞ্চ নিব্বানগামিনিঞ্চ পটিপদং আচিক্খি দেসেসি পঞ্ঞপেসি পট্ঠপেসি ৰিৰরি ৰিভজি উত্তানীঅকাসি পকাসেসীতি – যো মে ধম্মমদেসেসি.
সন্দিট্ঠিকমকালিকন্তি সন্দিট্ঠিকং অকালিকং এহিপস্সিকং ওপনেয্যিকং পচ্চত্তং ৰেদিতব্বং ৰিঞ্ঞূহীতি, এৰং সন্দিট্ঠিকং. অথ ৰা, যো দিট্ঠেৰ ধম্মে অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং ভাৰেতি, তস্স মগ্গস্স অনন্তরা সমনন্তরা অধিগচ্ছতেৰ ফলং ৰিন্দতি পটিলভতীতি, এৰম্পি সন্দিট্ঠিকং. অকালিকন্তি যথা মনুস্সা কালিকং ধনং দত্ৰা অনন্তরা ন লভন্তি, কালং আগমেন্তি, নেৰাযং ধম্মো. যো দিট্ঠেৰ ধম্মে অরিযং অট্ঠঙ্গিকং মগ্গং ভাৰেতি, তস্স মগ্গস্স অনন্তরা সমনন্তরা অধিগচ্ছতেৰ ফলং ৰিন্দতি পটিলভতি, ন পরত্থ ন পরলোকে, এৰং অকালিকন্তি – সন্দিট্ঠিকমকালিকং.
তণ্হক্খযমনীতিকন্তি ¶ . তণ্হাতি রূপতণ্হা…পে… ধম্মতণ্হা. তণ্হক্খযন্তি তণ্হক্খযং রাগক্খযং দোসক্খযং মোহক্খযং গতিক্খযং উপপত্তিক্খযং পটিসন্ধিক্খযং ভৰক্খযং সংসারক্খযং ৰট্টক্খযং. অনীতিকন্তি ঈতি ৰুচ্চন্তি কিলেসা চ খন্ধা চ অভিসঙ্খারা চ. ঈতিপ্পহানং ঈতিৰূপসমং ঈতিপটিপ্পস্সদ্ধিং অমতং নিব্বানন্তি – তণ্হক্খযমনীতিকং.
যস্স নত্থি উপমা ক্ৰচীতি. যস্সাতি নিব্বানস্স. নত্থি উপমাতি উপমা নত্থি, উপনিধা নত্থি, সদিসং নত্থি, পটিভাগো নত্থি ন অত্থি ন সংৰিজ্জতি নুপলব্ভতি. ক্ৰচীতি ক্ৰচি কিম্হিচি কত্থচি অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰাতি – যস্স নত্থি উপমা ক্ৰচি. তেনাহ থেরো পিঙ্গিযো –
‘‘যো ¶ ¶ মে ধম্মমদেসেসি, সন্দিট্ঠিকমকালিকং;
তণ্হক্খযমনীতিকং, যস্স নত্থি উপমা ক্ৰচী’’তি.
পস্সামি নং মনসা চক্খুনাৰ, রত্তিন্দিৰং ব্রাহ্মণ অপ্পমত্তো;
নমস্সমানো ৰিৰসেমি [নমস্সমানোৰ ৰসেমি (সী. অট্ঠ.) … ৰিৰসামি (স্যা.)] রত্তিং, তেনেৰ মঞ্ঞামি অৰিপ্পৰাসং.
পস্সামি নং মনসা চক্খুনাৰাতি যথা চক্খুমা পুরিসো আলোকে রূপগতানি পস্সেয্য দক্খেয্য ওলোকেয্য নিজ্ঝাযেয্য ¶ উপপরিক্খেয্য, এৰমেৰাহং বুদ্ধং ভগৰন্তং মনসা পস্সামি দক্খামি ওলোকেমি নিজ্ঝাযামি উপপরিক্খামীতি – পস্সামি নং মনসা চক্খুনাৰ.
রত্তিন্দিৰং ব্রাহ্মণ অপ্পমত্তোতি রত্তিঞ্চ দিৰা চ বুদ্ধানুস্সতিং মনসা ভাৰেন্তো অপ্পমত্তোতি – রত্তিন্দিৰং ব্রাহ্মণ অপ্পমত্তো.
নমস্সমানো ৰিৰসেমি রত্তিন্তি. নমস্সমানোতি কাযেন ৰা নমস্সমানো, ৰাচায ৰা নমস্সমানো, চিত্তেন ৰা নমস্সমানো, অন্ৰত্থপটিপত্তিযা ৰা নমস্সমানো, ধম্মানুধম্মপটিপত্তিযা ৰা নমস্সমানো সক্কারমানো গরুকারমানো মানযমানো পূজযমানো রত্তিন্দিৰং ৰিৰসেমি অতিনামেমি অতিক্কমেমীতি – নমস্সমানো ৰিৰসেমি রত্তিং.
তেনেৰ মঞ্ঞামি অৰিপ্পৰাসন্তি তায বুদ্ধানুস্সতিযা ভাৰেন্তো অৰিপ্পৰাসোতি তং মঞ্ঞামি, অৰিপ্পৰুট্ঠোতি তং মঞ্ঞামি জানামি. এৰং জানামি এৰং আজানামি এৰং ৰিজানামি এৰং পটিৰিজানামি এৰং পটিৰিজ্ঝামীতি – তেনেৰ মঞ্ঞামি অৰিপ্পৰাসং. তেনাহ থেরো পিঙ্গিযো –
‘‘পস্সামি নং মনসা চক্খুনাৰ, রত্তিন্দিৰং ব্রাহ্মণ অপ্পমত্তো;
নমস্সমানো ৰিৰসেমি রত্তিং, তেনেৰ মঞ্ঞামি অৰিপ্পৰাস’’ন্তি.
সদ্ধা ¶ চ পীতি চ মনো সতি চ, নাপেন্তিমে ¶ গোতমসাসনম্হা;
যং যং দিসং ৰজতি ভূরিপঞ্ঞো, স তেন তেনেৰ নতোহমস্মি.
সদ্ধা চ পীতি চ মনো সতি চাতি. সদ্ধাতি যা চ ভগৰন্তং আরব্ভ সদ্ধা সদ্দহনা ¶ [সদ্ধহনা (ক.)] ওকপ্পনা অভিপ্পসাদো সদ্ধা সদ্ধিন্দ্রিযং সদ্ধাবলং. পীতীতি যা ভগৰন্তং আরব্ভ পীতি পামোজ্জং [পামুজ্জং (স্যা.)] মোদনা আমোদনা পমোদনা হাসো পহাসো ৰিত্তি তুট্ঠি ওদগ্যং অত্তমনতা চিত্তস্স. মনোতি যঞ্চ ভগৰন্তং আরব্ভ চিত্তং মনো মানসং হদযং পণ্ডরং মনো মনাযতনং মনিন্দ্রিযং ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো তজ্জা মনোৰিঞ্ঞাণধাতু. সতীতি যা ভগৰন্তং আরব্ভ সতি অনুস্সতি সম্মাসতীতি – সদ্ধা চ পীতি চ মনো সতি চ.
নাপেন্তিমে গোতমসাসনম্হাতি ইমে চত্তারো ধম্মা গোতমসাসনা বুদ্ধসাসনা জিনসাসনা তথাগতসাসনা অরহন্তসাসনা নাপেন্তি ন গচ্ছন্তি ন ৰিজহন্তি ন ৰিনাসেন্তীতি – নাপেন্তিমে গোতমসাসনম্হা.
যং যং দিসং ৰজতি ভূরিপঞ্ঞোতি. যং যং দিসন্তি পুরত্থিমং ৰা দিসং পচ্ছিমং ৰা দিসং দক্খিণং ৰা দিসং উত্তরং ৰা দিসং ৰজতি গচ্ছতি কমতি অভিক্কমতি. ভূরিপঞ্ঞোতি ভূরিপঞ্ঞো মহাপঞ্ঞো তিক্খপঞ্ঞো পুথুপঞ্ঞো হাসপঞ্ঞো জৰনপঞ্ঞো নিব্বেধিকপঞ্ঞো ¶ . ভূরি ৰুচ্চতি পথৰী. ভগৰা তায পথৰিসমায পঞ্ঞায ৰিপুলায ৰিত্থতায সমন্নাগতোতি – যং যং দিসং ৰজতি ভূরিপঞ্ঞো.
স তেন তেনেৰ নতোহমস্মীতি সো যেন বুদ্ধো তেন তেনেৰ নতো তন্নিন্নো তপ্পোণো তপ্পব্ভারো তদধিমুত্তো তদধিপতেয্যোতি – স তেন তেনেৰ নতোহমস্মি. তেনাহ থেরো পিঙ্গিযো –
‘‘সদ্ধা ¶ চ পীতি চ মনো সতি চ, নাপেন্তিমে গোতমসাসনম্হা;
যং যং দিসং ৰজতি ভূরিপঞ্ঞো, স তেন তেনেৰ নতোহমস্মী’’তি.
জিণ্ণস্স মে দুব্বলথামকস্স, তেনেৰ কাযো ন পলেতি তত্থ;
সঙ্কপ্পযন্তায ৰজামি নিচ্চং, মনো হি মে ব্রাহ্মণ তেন যুত্তো.
জিণ্ণস্স মে দুব্বলথামকস্সাতি জিণ্ণস্স ৰুড্ঢস্স মহল্লকস্স অদ্ধগতস্স ৰযোঅনুপ্পত্তস্স. দুব্বলথামকস্সাতি দুব্বলথামকস্স অপ্পথামকস্স পরিত্তথামকস্সাতি – জিণ্ণস্স মে দুব্বলথামকস্স.
তেনেৰ ¶ কাযো ন পলেতি তত্থাতি কাযো যেন বুদ্ধো তেন ন পলেতি ন ৰজতি ন গচ্ছতি নাতিক্কমতীতি – তেনেৰ কাযো ন পলেতি তত্থ.
সঙ্কপ্পযন্তায ¶ ৰজামি নিচ্চন্তি সঙ্কপ্পগমনেন ৰিতক্কগমনেন ঞাণগমনেন পঞ্ঞাগমনেন বুদ্ধিগমনেন ৰজামি গচ্ছামি অতিক্কমামীতি – সঙ্কপ্পযন্তায ৰজামি নিচ্চং.
মনো হি মে ব্রাহ্মণ তেন যুত্তোতি. মনোতি যং চিত্তং মনো মানসং…পে… তজ্জা মনোৰিঞ্ঞাণধাতু. মনো হি মে ব্রাহ্মণ তেন যুত্তোতি মনো যেন বুদ্ধো তেন যুত্তো পযুত্তো সংযুত্তোতি – মনো হি মে ব্রাহ্মণ তেন যুত্তো. তেনাহ থেরো পিঙ্গিযো –
‘‘জিণ্ণস্স মে দুব্বলথামকস্স, তেনেৰ কাযো ন পলেতি তত্থ;
সঙ্কপ্পযন্তায ৰজামি নিচ্চং, মনো হি মে ব্রাহ্মণ তেন যুত্তো’’তি.
পঙ্কে সযানো পরিফন্দমানো, দীপা দীপং উপল্লৰিং;
অথদ্দসাসিং সম্বুদ্ধং, ওঘতিণ্ণমনাসৰং.
পঙ্কে ¶ সযানো পরিফন্দমানোতি. পঙ্কে সযানোতি কামপঙ্কে কামকদ্দমে কামকিলেসে কামবল়িসে কামপরিল়াহে কামপলিবোধে সেমানো সযমানো ৰসমানো আৰসমানো পরিৰসমানো [অৰসেমানো পরিসেমানো (স্যা.)] তি – পঙ্কে সযানো. পরিফন্দমানোতি তণ্হাফন্দনায ফন্দমানো, দিট্ঠিফন্দনায ফন্দমানো ¶ , কিলেসফন্দনায ফন্দমানো, পযোগফন্দনায ফন্দমানো, ৰিপাকফন্দনায ফন্দমানো, মনোদুচ্চরিতফন্দনায ফন্দমানো, রত্তো রাগেন ফন্দমানো, দুট্ঠো দোসেন ফন্দমানো, মূল়্হো মোহেন ফন্দমানো, ৰিনিবন্ধো মানেন ফন্দমানো, পরামট্ঠো দিট্ঠিযা ফন্দমানো, ৰিক্খেপগতো উদ্ধচ্চেন ফন্দমানো, অনিট্ঠঙ্গতো ৰিচিকিচ্ছায ফন্দমানো, থামগতো অনুসযেহি ফন্দমানো, লাভেন ফন্দমানো, অলাভেন ফন্দমানো, যসেন ফন্দমানো, অযসেন ফন্দমানো, পসংসায ফন্দমানো, নিন্দায ফন্দমানো, সুখেন ফন্দমানো, দুক্খেন ফন্দমানো, জাতিযা ফন্দমানো, জরায ফন্দমানো, ব্যাধিনা ফন্দমানো, মরণেন ফন্দমানো, সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসেহি ফন্দমানো, নেরযিকেন দুক্খেন ফন্দমানো, তিরচ্ছানযোনিকেন দুক্খেন ফন্দমানো, পেত্তিৰিসযিকেন দুক্খেন ফন্দমানো, মানুসিকেন দুক্খেন…পে… গব্ভোক্কন্তিমূলকেন দুক্খেন… গব্ভট্ঠিতিমূলকেন দুক্খেন… গব্ভৰুট্ঠানমূলকেন দুক্খেন… জাতস্সূপনিবন্ধকেন দুক্খেন… জাতস্স পরাধেয্যকেন দুক্খেন… অত্তূপক্কমেন ¶ দুক্খেন… পরূপক্কমেন দুক্খেন… সঙ্খারদুক্খেন… ৰিপরিণামদুক্খেন… চক্খুরোগেন দুক্খেন… সোতরোগেন দুক্খেন… ঘানরোগেন দুক্খেন… জিৰ্হারোগেন দুক্খেন… কাযরোগেন দুক্খেন… সীসরোগেন দুক্খেন… কণ্ণরোগেন দুক্খেন… মুখরোগেন দুক্খেন… দন্তরোগেন দুক্খেন… ওট্ঠরোগেন দুক্খেন… কাসেন… সাসেন… পিনাসেন… ডাহেন [দাহেন (ক.) মহানি. ১১] … জরেন… কুচ্ছিরোগেন… মুচ্ছায… পক্খন্দিকায… সূলায… ৰিসূচিকায… কুট্ঠেন… গণ্ডেন… কিলাসেন… সোসেন… অপমারেন ¶ … দদ্দুযা… কণ্ডুযা… কচ্ছুযা… রখসায… ৰিতচ্ছিকায… লোহিতপিত্তেন [লোহিতেন. পিত্তেন (স্যা. ক.)] … মধুমেহেন… অংসায… পিল়কায… ভগন্দলেন [ভগন্দলায (স্যা.)] … পিত্তসমুট্ঠানেন আবাধেন… সেম্হসমুট্ঠানেন আবাধেন… ৰাতসমুট্ঠানেন আবাধেন… সন্নিপাতিকেন আবাধেন… উতুপরিণামজেন আবাধেন… ৰিসমপরিহারজেন আবাধেন… ওপক্কমিকেন আবাধেন… কম্মৰিপাকজেন আবাধেন… সীতেন… উণ্হেন… জিঘচ্ছায ¶ … পিপাসায… উচ্চারেন… পস্সাৰেন… ডংসমকসৰাতাতপসরীসপসম্ফস্সেন দুক্খেন… মাতুমরণেন দুক্খেন… পিতুমরণেন দুক্খেন… পুত্তমরণেন দুক্খেন… ধীতুমরণেন দুক্খেন… ঞাতিব্যসনেন দুক্খেন… ভোগব্যসনেন দুক্খেন… রোগব্যসনেন দুক্খেন… সীলব্যসনেন দুক্খেন… দিট্ঠিব্যসনেন দুক্খেন ফন্দমানো পরিফন্দমানো পৰেধমানো সম্পৰেধমানোতি – পঙ্কে সযানো পরিফন্দমানো.
দীপা দীপং উপল্লৰিন্তি সত্থারতো সত্থারং ধম্মক্খানতো ধম্মক্খানং গণতো গণং দিট্ঠিযা দিট্ঠিং পটিপদায পটিপদং মগ্গতো মগ্গং পল্লৰিং উপল্লৰিং সম্পল্লৰিন্তি – দীপা দীপং উপল্লৰিং.
অথদ্দসাসিং সম্বুদ্ধন্তি. অথাতি পদসন্ধি পদসংসগ্গো পদপারিপূরী অক্খরসমৰাযো ব্যঞ্জনসিলিট্ঠতা পদানুপুব্বতাপেতং – অথাতি. অদ্দসাসিন্তি অদ্দসং অদ্দক্খিং অপস্সিং পটিৰিজ্ঝিং. বুদ্ধোতি যো সো ভগৰা সযম্ভূ অনাচরিযকো…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং বুদ্ধোতি – অথদ্দসাসিং সম্বুদ্ধং.
ওঘতিণ্ণমনাসৰন্তি. ওঘতিণ্ণন্তি ভগৰা কামোঘং তিণ্ণো, ভৰোঘং তিণ্ণো, দিট্ঠোঘং ¶ তিণ্ণো, অৰিজ্জোঘং তিণ্ণো, সব্বসংসারপথং তিণ্ণো উত্তিণ্ণো নিত্থিণ্ণো অতিক্কন্তো সমতিক্কন্তো ৰীতিৰত্তো, সো ৰুত্থৰাসো চিণ্ণচরণো…পে… জাতিমরণসংসারো, নত্থি তস্স পুনব্ভৰোতি – ওঘতিণ্ণং. অনাসৰন্তি চত্তারো আসৰা – কামাসৰো, ভৰাসৰো, দিট্ঠাসৰো, অৰিজ্জাসৰো. তে আসৰা বুদ্ধস্স ভগৰতো পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা ¶ আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. তস্মা বুদ্ধো অনাসৰাতি – ওঘতিণ্ণমনাসৰং. তেনাহ থেরো পিঙ্গিযো –
‘‘পঙ্কে সযানো পরিফন্দমানো, দীপা দীপং উপল্লৰিং;
অথদ্দসাসিং সম্বুদ্ধং, ওঘতিণ্ণমনাসৰ’’ন্তি.
যথা অহূ ৰক্কলি মুত্তসদ্ধো, ভদ্রাৰুধো আল়ৰিগোতমো চ;
এৰমেৰ ত্ৰম্পি পমুঞ্চস্সু সদ্ধং, গমিস্সসি ত্ৰং পিঙ্গিয মচ্চুধেয্যস্স পারং.
যথা ¶ অহূ ৰক্কলি মুত্তসদ্ধো, ভদ্রাৰুধো আল়ৰিগোতমো চাতি যথা ৰক্কলিত্থেরো [ৰক্কলি (স্যা.)] সদ্ধো সদ্ধাগরুকো সদ্ধাপুব্বঙ্গমো সদ্ধাধিমুত্তো সদ্ধাধিপতেয্যো অরহত্তপ্পত্তো, যথা ভদ্রাৰুধো থেরো সদ্ধো সদ্ধাগরুকো সদ্ধাপুব্বঙ্গমো সদ্ধাধিমুত্তো সদ্ধাধিপতেয্যো অরহত্তপ্পত্তো, যথা আল়ৰিগোতমো থেরো সদ্ধো সদ্ধাগরুকো ¶ সদ্ধাপুব্বঙ্গমো সদ্ধাধিমুত্তো সদ্ধাধিপতেয্যো অরহত্তপ্পত্তোতি – যথা অহূ ৰক্কলি মুত্তসদ্ধো ভদ্রাৰুধো আল়ৰিগোতমো চ.
এৰমেৰ ত্ৰম্পি পমুঞ্চস্সু সদ্ধন্তি এৰমেৰ ত্ৰং সদ্ধং মুঞ্চস্সু পমুঞ্চস্সু সম্পমুঞ্চস্সু অধিমুঞ্চস্সু ওকপ্পেহি. ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি সদ্ধং মুঞ্চস্সু পমুঞ্চস্সু সম্পমুঞ্চস্সু অধিমুঞ্চস্সু ওকপ্পেহি. ‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খা’’তি…পে… ‘‘সব্বে ধম্মা অনত্তা’’তি সদ্ধং মুঞ্চস্সু পমুঞ্চস্সু সম্পমুঞ্চস্সু অধিমুঞ্চস্সু ওকপ্পেহি… ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি সদ্ধং মুঞ্চস্সু পমুঞ্চস্সু, সম্পমুঞ্চস্সু অধিমুঞ্চস্সু ওকপ্পেহীতি – এৰমেৰ ত্ৰম্পি পমুঞ্চস্সু সদ্ধং.
গমিস্সসি ত্ৰং পিঙ্গিয মচ্চুধেয্যস্স পারন্তি মচ্চুধেয্যং ৰুচ্চন্তি কিলেসা চ খন্ধা চ অভিসঙ্খারা চ. মচ্চুধেয্যস্স পারং ৰুচ্চতি অমতং নিব্বানং, যো সো সব্বসঙ্খারসমথো সব্বূপধিপটিনিস্সগ্গো তণ্হক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বানং. গমিস্সসি ত্ৰং পিঙ্গিয মচ্চুধেয্যস্স পারন্তি ত্ৰং পারং গমিস্সসি, পারং অধিগমিস্সসি, পারং ফস্সিস্সসি, পারং সচ্ছিকরিস্সসীতি – গমিস্সসি ত্ৰং পিঙ্গিয মচ্চুধেয্যস্স পারং. তেনাহ ভগৰা –
‘‘যথা অহূ ৰক্কলি মুত্তসদ্ধো, ভদ্রাৰুধো আল়ৰিগোতমো চ;
এৰমেৰ ত্ৰম্পি পমুঞ্চস্সু সদ্ধং,
গমিস্সসি ¶ ত্ৰং পিঙ্গিয মচ্চুধেয্যস্স পার’’ন্তি.
এস ভিয্যো পসীদামি, সুত্ৰান মুনিনো ৰচো;
ৰিৰটচ্ছদো ¶ [ৰিৰটচ্ছদনো (ক.) সদ্দনীতিপদমালা ওলোকেতব্বা] সম্বুদ্ধো, অখিলো পটিভানৰা [পটিভাণৰা (স্যা.)] .
এস ভিয্যো পসীদামীতি এস ভিয্যো পসীদামি, ভিয্যো ভিয্যো সদ্দহামি, ভিয্যো ভিয্যো ওকপ্পেমি, ভিয্যো ভিয্যো অধিমুচ্চামি; ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি ভিয্যো ভিয্যো পসীদামি, ভিয্যো ভিয্যো সদ্দহামি ¶ , ভিয্যো ভিয্যো ওকপ্পেমি, ভিয্যো ভিয্যো অধিমুচ্চামি; ‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খা’’তি ভিয্যো ভিয্যো পসীদামি…পে… ‘‘সব্বে ধম্মা অনত্তা’’তি ভিয্যো ভিয্যো পসীদামি…পে… ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি ভিয্যো ভিয্যো পসীদামি, ভিয্যো ভিয্যো সদ্দহামি, ভিয্যো ভিয্যো ওকপ্পেমি, ভিয্যো ভিয্যো অধিমুচ্চামীতি – এস ভিয্যো পসীদামি.
সুত্ৰান মুনিনো ৰচোতি. মুনীতি মোনং ৰুচ্চতি ঞাণং…পে… সঙ্গজালমতিচ্চ সো মুনি. সুত্ৰান মুনিনো ৰচোতি তুয্হং ৰচনং ব্যপ্পথং দেসনং অনুসাসনং অনুসিট্ঠং সুত্ৰান উগ্গহেত্ৰান উপধারযিত্ৰান উপলক্খযিত্ৰানাতি – সুত্ৰান মুনিনো ৰচো.
ৰিৰটচ্ছদো সম্বুদ্ধোতি. ছদনন্তি পঞ্চ ছদনানি – তণ্হাছদনং, দিট্ঠিছদনং, কিলেসছদনং, দুচ্চরিতছদনং, অৰিজ্জাছদনং. তানি ছদনানি বুদ্ধস্স ভগৰতো ৰিৰটানি ৰিদ্ধংসিতানি সমুগ্ঘাটিতানি পহীনানি সমুচ্ছিন্নানি ৰূপসন্তানি পটিপ্পস্সদ্ধানি অভব্বুপ্পত্তিকানি ঞাণগ্গিনা দড্ঢানি. তস্মা বুদ্ধো ৰিৰটচ্ছদো. বুদ্ধোতি যো সো ভগৰা…পে… সচ্ছিকা পঞ্ঞত্তি, যদিদং বুদ্ধোতি – ৰিৰটচ্ছদো সম্বুদ্ধো.
অখিলো পটিভানৰাতি. অখিলোতি রাগো খিলো, দোসো খিলো, মোহো খিলো, কোধো খিলো, উপনাহো…পে… সব্বাকুসলাভিসঙ্খারা খিলা. তে খিলা বুদ্ধস্স ভগৰতো পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. তস্মা ¶ বুদ্ধো অখিলো.
পটিভানৰাতি তযো পটিভানৰন্তো – পরিযত্তি পটিভানৰা, পরিপুচ্ছাপটিভানৰা, অধিগমপটিভানৰা. কতমো পরিযত্তিপটিভানৰা? ইধেকচ্চস্স বুদ্ধৰচনং [পকতিযা (ক.)] পরিযাপুতং [পরিযাপুটং (স্যা. ক.)] হোতি সুত্তং ¶ গেয্যং ৰেয্যাকরণং গাথা উদানং ইতিৰুত্তকং জাতকং অব্ভুতধম্মং ৰেদল্লং. তস্স পরিযত্তিং নিস্সায পটিভাতি [পটিভাযতি (ক.)] – অযং পরিযত্তিপটিভানৰা.
কতমো পরিপুচ্ছাপটিভানৰা? ইধেকচ্চো পরিপুচ্ছিতা হোতি অত্থে চ ঞাযে চ লক্খণে চ কারণে চ ঠানাঠানে চ. তস্স পরিপুচ্ছং নিস্সায পটিভাতি – অযং পরিপুচ্ছাপটিভানৰা.
কতমো ¶ অধিগমপটিভানৰা? ইধেকচ্চস্স অধিগতা হোন্তি চত্তারো সতিপট্ঠানা, চত্তারো সম্মপ্পধানা, চত্তারো ইদ্ধিপাদা, পঞ্চিন্দ্রিযানি, পঞ্চ বলানি, সত্ত বোজ্ঝঙ্গা, অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, চত্তারো অরিযমগ্গা, চত্তারি সামঞ্ঞফলানি, চতস্সো পটিসম্ভিদাযো, ছ অভিঞ্ঞাযো. তস্স অত্থো ঞাতো, ধম্মো ঞাতো, নিরুত্তি ঞাতা. অত্থে ঞাতে অত্থো পটিভাতি, ধম্মে ঞাতে ধম্মো পটিভাতি, নিরুত্তিযা ঞাতায নিরুত্তি পটিভাতি. ইমেসু তীসু ঞাণেসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা. ভগৰা ইমায পটিভানপটিসম্ভিদায উপেতো সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো সমুপপন্নো সমন্নাগতো. তস্মা বুদ্ধো পটিভানৰা. যস্স পরিযত্তি নত্থি, পরিপুচ্ছা নত্থি, অধিগমো নত্থি, কিং তস্স পটিভাযিস্সতীতি – অখিলো পটিভানৰা ¶ . তেনাহ থেরো পিঙ্গিযো –
‘‘এস ভিয্যো পসীদামি, সুত্ৰান মুনিনো ৰচো;
ৰিৰটচ্ছদো সম্বুদ্ধো, অখিলো পটিভানৰা’’তি.
অধিদেৰে [অতিদেৰে (ক.)] অভিঞ্ঞায, সব্বং ৰেদি পরোপরং [পরোৰরং (সী. অট্ঠ.)] ;
পঞ্হানন্তকরো সত্থা, কঙ্খীনং পটিজানতং.
অধিদেৰে অভিঞ্ঞাযাতি. দেৰাতি তযো দেৰা – সম্মুতিদেৰা [সম্মভিদেৰা (স্যা.)], উপপত্তিদেৰা, ৰিসুদ্ধিদেৰা. কতমে সম্মুতিদেৰা? সম্মুতিদেৰা ৰুচ্চন্তি রাজানো [কতমে সম্মতিদেৰা রাজানো (স্যা.) এৰমুপরিপি] চ রাজকুমারো চ দেৰিযো চ. ইমে ৰুচ্চন্তি সম্মুতিদেৰা. কতমে উপপত্তিদেৰা? উপপত্তিদেৰা ৰুচ্চন্তি চাতুমহারাজিকা দেৰা তাৰতিংসা দেৰা…পে… ব্রহ্মকাযিকা দেৰা, যে চ দেৰা তদুত্তরি. ইমে ৰুচ্চন্তি উপপত্তিদেৰা. কতমে ৰিসুদ্ধিদেৰা? ৰিসুদ্ধিদেৰা ৰুচ্চন্তি তথাগতা তথাগতসাৰকা অরহন্তো খীণাসৰা, যে চ পচ্চেকসম্বুদ্ধা. ইমে ৰুচ্চন্তি ৰিসুদ্ধিদেৰা. ভগৰা সম্মুতিদেৰে অধিদেৰাতি অভিঞ্ঞায উপপত্তিদেৰে অধিদেৰাতি অভিঞ্ঞায, ৰিসুদ্ধিদেৰে অধিদেৰাতি ¶ অভিঞ্ঞায জানিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰাতি – অধিদেৰে অভিঞ্ঞায.
সব্বং ¶ ৰেদি পরোপরন্তি ভগৰা অত্তনো চ পরেসঞ্চ অধিদেৰকরে ধম্মে ৰেদি অঞ্ঞাসি অফস্সি পটিৰিজ্ঝি. কতমে অত্তনো ¶ অধিদেৰকরা ধম্মা? সম্মাপটিপদা অনুলোমপটিপদা অপচ্চনীকপটিপদা অন্ৰত্থপটিপদা ধম্মানুধম্মপটিপদা সীলেসু পরিপূরকারিতা ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারতা ভোজনে মত্তঞ্ঞুতা জাগরিযানুযোগো সতিসম্পজঞ্ঞং চত্তারো সতিপট্ঠানা…পে… অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো. ইমে ৰুচ্চন্তি অত্তনো অধিদেৰকরা ধম্মা.
কতমে পরেসং অধিদেৰকরা ধম্মা? সম্মাপটিপদা…পে… অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো. ইমে ৰুচ্চন্তি পরেসং অধিদেৰকরা ধম্মা. এৰং ভগৰা অত্তনো চ পরেসঞ্চ অধিদেৰকরে ধম্মে ৰেদি অঞ্ঞাসি অফস্সি পটিৰিজ্ঝীতি – সব্বং ৰেদি পরোপরং.
পঞ্হানন্তকরো সত্থাতি ভগৰা পারাযনিকপঞ্হানং অন্তকরো পরিযন্তকরো পরিচ্ছেদকরো পরিৰটুমকরো; সভিযপঞ্হানং [পরিসপঞ্হানং (স্যা.), পিঙ্গিযপঞ্হানং (ক.)] অন্তকরো পরিযন্তকরো পরিচ্ছেদকরো পরিৰটুমকরো; সক্কপঞ্হানং…পে… সুযামপঞ্হানং… ভিক্খুপঞ্হানং… ভিক্খুনীপঞ্হানং… উপাসকপঞ্হানং… উপাসিকাপঞ্হানং… রাজপঞ্হানং… খত্তিযপঞ্হানং… ব্রাহ্মণপঞ্হানং… ৰেস্সপঞ্হানং… সুদ্দপঞ্হানং… দেৰপঞ্হানং… ব্রহ্মপঞ্হানং অন্তকরো পরিযন্তকরো পরিচ্ছেদকরো পরিৰটুমকরোতি – পঞ্হানন্তকরো. সত্থাতি ভগৰা সত্থৰাহো. যথা সত্থৰাহো সত্থে কন্তারং তারেতি, চোরকন্তারং তারেতি, ৰাল়কন্তারং তারেতি, দুব্ভিক্খকন্তারং তারেতি, নিরুদককন্তারং তারেতি উত্তারেতি নিত্থারেতি [নিত্তারেতি (স্যা. ক.)] পতারেতি, খেমন্তভূমিং ¶ সম্পাপেতি; এৰমেৰ ভগৰা সত্থৰাহো সত্তে কন্তারং তারেতি, জাতিকন্তারং তারেতি, জরাকন্তারং…পে… ব্যাধিকন্তারং… মরণকন্তারং… সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসকন্তারং তারেতি, রাগকন্তারং তারেতি, দোসকন্তারং… মোহকন্তারং… মানকন্তারং… দিট্ঠিকন্তারং… কিলেসকন্তারং… দুচ্চরিতকন্তারং তারেতি, রাগগহনং তারেতি, দোসগহনং তারেতি, মোহগহনং… দিট্ঠিগহনং… কিলেসগহনং… দুচ্চরিতগহনং তারেতি উত্তারেতি নিত্থারেতি পতারেতি; খেমন্তং অমতং নিব্বানং সম্পাপেতীতি – এৰম্পি ভগৰা সত্থৰাহো.
অথ ৰা, ভগৰা নেতা ৰিনেতা অনুনেতা পঞ্ঞপেতা নিজ্ঝাপেতা পেক্খতা পসাদেতাতি, এৰং ভগৰা সত্থৰাহো. অথ ৰা, ভগৰা অনুপ্পন্নস্স ¶ মগ্গস্স উপ্পাদেতা, অসঞ্জাতস্স মগ্গস্স ¶ সঞ্জনেতা, অনক্খাতস্স মগ্গস্স অক্খাতা, মগ্গঞ্ঞূ মগ্গৰিদূ মগ্গকোৰিদো মগ্গানুগা চ পন এতরহি সাৰকা ৰিহরন্তি পচ্ছা সমন্নাগতাতি, এৰম্পি ভগৰা সত্থৰাহোতি – পঞ্হানন্তকরো সত্থা.
কঙ্খীনং পটিজানতন্তি সকঙ্খা আগন্ত্ৰা নিক্কঙ্খা সম্পজ্জন্তি, সল্লেখা আগন্ত্ৰা নিল্লেখা সম্পজ্জন্তি, সদ্ৰেল়্হকা আগন্ত্ৰা নিদ্ৰেল়হকা সম্পজ্জন্তি, সৰিচিকিচ্ছা আগন্ত্ৰা নিব্বিচিকিচ্ছা সম্পজ্জন্তি, সরাগা আগন্ত্ৰা ৰীতরাগা সম্পজ্জন্তি, সদোসা আগন্ত্ৰা ৰীতদোসা সম্পজ্জন্তি, সমোহা আগন্ত্ৰা ৰীতমোহা সম্পজ্জন্তি, সকিলেসা আগন্ত্ৰা নিক্কিলেসা সম্পজ্জন্তীতি – কঙ্খীনং পটিজানতং. তেনাহ থেরো পিঙ্গিযো –
‘‘অধিদেৰে ¶ অভিঞ্ঞায, সব্বং ৰেদি পরোপরং;
পঞ্হানন্তকরো সত্থা, কঙ্খীনং পটিজানত’’ন্তি.
অসংহীরং অসংকুপ্পং, যস্স নত্থি উপমা ক্ৰচি;
অদ্ধা গমিস্সামি ন মেত্থ কঙ্খা, এৰং মং ধারেহি অধিমুত্তচিত্তং.
অসংহীরং অসংকুপ্পন্তি অসংহীরং ৰুচ্চতি অমতং নিব্বানং. যো সো সব্বসঙ্খারসমথো সব্বূপধিপটিনিস্সগ্গো তণ্হক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বানং. অসংহীরন্তি রাগেন দোসেন মোহেন কোধেন উপনাহেন মক্খেন পল়াসেন ইস্সায মচ্ছরিযেন মাযায সাঠেয্যেন থম্ভেন সারম্ভেন মানেন অতিমানেন মদেন পমাদেন সব্বকিলেসেহি সব্বদুচ্চরিতেহি সব্বপরিল়াহেহি সব্বাসৰেহি সব্বদরথেহি সব্বসন্তাপেহি সব্বাকুসলাভিসঙ্খারেহি অসংহারিযং নিব্বানং নিচ্চং ধুৰং সস্সতং অৰিপরিণামধম্মন্তি – অসংহীরং.
অসংকুপ্পন্তি অসংকুপ্পং ৰুচ্চতি অমতং নিব্বানং. যো সো সব্বসঙ্খারসমথো…পে… নিরোধো নিব্বানং. নিব্বানস্স [যস্স (স্যা.)] ন উপ্পাদো পঞ্ঞাযতি, ৰযো নত্থি, ন তস্স অঞ্ঞথত্তং [তস্স অঞ্ঞদত্থু (স্যা.)] পঞ্ঞাযতি. নিব্বানং নিচ্চং ধুৰং সস্সতং অৰিপরিণামধম্মন্তি – অসংহীরং অসংকুপ্পং.
যস্স ¶ নত্থি উপমা ক্ৰচীতি. যস্সাতি নিব্বানস্স. নত্থি উপমাতি উপমা নত্থি, উপনিধা নত্থি, সদিসং নত্থি, পটিভাগো নত্থি, ন সতি ন সংৰিজ্জতি নুপলব্ভতি. ক্ৰচীতি ¶ ক্ৰচি কিম্হিচি ¶ কত্থচি অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰাতি – যস্স নত্থি উপমা ক্ৰচি.
অদ্ধা গমিস্সামি ন মেত্থ কঙ্খাতি. অদ্ধাতি একংসৰচনং নিস্সংসযৰচনং নিক্কঙ্খৰচনং অদ্ৰেজ্ঝৰচনং অদ্ৰেল়্হকৰচনং নিযোগৰচনং অপণ্ণকৰচনং অৰিরদ্ধৰচনং অৰত্থাপনৰচনমেতং – অদ্ধাতি. গমিস্সামীতি গমিস্সামি অধিগমিস্সামি ফস্সিস্সামি সচ্ছিকরিস্সামীতি – অদ্ধা গমিস্সামি. ন মেত্থ কঙ্খাতি. এত্থাতি নিব্বানে কঙ্খা নত্থি, ৰিচিকিচ্ছা নত্থি, দ্ৰেল়্হকং নত্থি, সংসযো নত্থি, ন সতি ন সংৰিজ্জতি নুপলব্ভতি, পহীনো সমুচ্ছিন্নো ৰূপসন্তো পটিপ্পস্সদ্ধো অভব্বুপ্পত্তিকো ঞাণগ্গিনা দড্ঢোতি – অদ্ধা গমিস্সামি ন মেত্থ কঙ্খা.
এৰং মং ধারেহি অধিমুত্তচিত্তন্তি. এৰং মং ধারেহীতি এৰং মং উপলক্খেহি. অধিমুত্তচিত্তন্তি নিব্বাননিন্নং নিব্বানপোণং নিব্বানপব্ভারং নিব্বানাধিমুত্তন্তি – এৰং মং ধারেহি অধিমুত্তচিত্তন্তি. তেনাহ থেরো পিঙ্গিযো –
‘‘অসংহীরং অসংকুপ্পং, যস্স নত্থি উপমা ক্ৰচি;
অদ্ধা গমিস্সামি ন মেত্থ কঙ্খা, এৰং মং ধারেহি অধিমুত্তচিত্ত’’ন্তি.
পারাযনানুগীতিগাথানিদ্দেসো অট্ঠারসমো.
পারাযনৰগ্গো সমত্তো.
খগ্গৰিসাণসুত্তো
খগ্গৰিসাণসুত্তনিদ্দেসো
পঠমৰগ্গো
সব্বেসু ¶ ¶ ¶ ভূতেসু নিধায দণ্ডং, অৰিহেঠযং অঞ্ঞতরম্পি তেসং;
ন পুত্তমিচ্ছেয্য কুতো সহাযং, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
সব্বেসু ভূতেসু নিধায দণ্ডন্তি. সব্বেসূতি সব্বেন সব্বং সব্বথা সব্বং অসেসং নিস্সেসং পরিযাদিযনৰচনমেতং – সব্বেসূতি. ভূতেসূতি ভূতা ৰুচ্চন্তি তসা চ থাৰরা চ. তসাতি যেসং তসিততণ্হা অপ্পহীনা, যেসঞ্চ ভযভেরৰা অপ্পহীনা. কিংকারণা ৰুচ্চন্তি তসা? তে তসন্তি উত্তসন্তি পরিতসন্তি ভাসন্তি সন্তাসং আপজ্জন্তি, তংকারণা ৰুচ্চন্তি তসা. থাৰরাতি যেসং তসিততণ্হা পহীনা, যেসঞ্চ ভযভেরৰা পহীনা. কিংকারণা ৰুচ্চন্তি থাৰরা? তে ন তসন্তি ন উত্তসন্তি ন পরিতসন্তি ন ভাযন্তি ন সন্তাসং আপজ্জন্তি, তংকারণা ৰুচ্চন্তি থাৰরা. দণ্ডন্তি তযো দণ্ডা – কাযদণ্ডো ৰচীদণ্ডো মনোদণ্ডো. তিৰিধং কাযদুচ্চরিতং কাযদণ্ডো, চতুব্বিধং ৰচীদুচ্চরিতং ৰচীদণ্ডো, তিৰিধং মনোদুচ্চরিতং মনোদণ্ডো. সব্বেসু ভূতেসু নিধায দণ্ডন্তি সব্বেসু ভূতেসু দণ্ডং নিধায নিদহিত্ৰা.
অৰিহেঠযং ¶ অঞ্ঞতরম্পি তেসন্তি একমেকম্পি সত্তং পাণিনা ৰা লেড্ডুনা ৰা দণ্ডেন ৰা সত্থেন ৰা অন্দুযা [অরুযা (স্যা.), অদ্দুযা (ক.)] ৰা রজ্জুযা ৰা অৰিহেঠযন্তো, সব্বেপি সত্তে পাণিনা ৰা লেড্ডুনা ৰা দণ্ডেন ৰা সত্থেন ৰা অন্দুযা ৰা রজ্জুযা ৰা অৰিহেঠযন্তোতি – অৰিহেঠযং অঞ্ঞতরম্পি তেসং.
ন পুত্তমিচ্ছেয্য কুতো সহাযন্তি. নাতি পটিক্খেপো; পুত্তাতি চত্তারো পুত্তা – অত্রজো পুত্তো, খেত্তজো পুত্তো, দিন্নকো পুত্তো, অন্তেৰাসিকো পুত্তো. সহাযন্তি সহাযা ৰুচ্চন্তি যেহি সহ আগমনং ফাসু, গমনং ফাসু, গমনাগমনং ফাসু, ঠানং ফাসু, নিসজ্জনং ফাসু, সযনং [নিপজ্জনং (স্যা.)] ফাসু, আলপনং ফাসু, সল্লপনং ফাসু, উল্লপনং ফাসু, সমুল্লপনং ফাসু ¶ . ন পুত্তমিচ্ছেয্য কুতো ¶ সহাযন্তি পুত্তম্পি ন ইচ্ছেয্য ন সাদিযেয্য ন পত্থযেয্য ন পিহযেয্য নাভিজপ্পেয্য, কুতো মিত্তং ৰা সন্দিট্ঠং ৰা সম্ভত্তং ৰা সহাযং ৰা ইচ্ছেয্য [ইচ্ছিস্সতি (স্যা.) এৰমীদিসেসু পদেসু অনাগতৰিভত্তিযা] সাদিযেয্য পত্থযেয্য পিহযেয্য অভিজপ্পেয্যাতি – ন পুত্তমিচ্ছেয্য কুতো সহাযং.
একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পোতি. একোতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো পব্বজ্জাসঙ্খাতেন একো, অদুতিযট্ঠেন একো, তণ্হায পহানট্ঠেন [তণ্হাপহানট্ঠেন (স্যা.) মহানি. ১৯১] একো, একন্তৰীতরাগোতি একো, একন্তৰীতদোসোতি একো, একন্তৰীতমোহোতি একো, একন্তনিক্কিলেসোতি একো, একাযনমগ্গং গতোতি একো, একো অনুত্তরং পচ্চেকসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি একো.
কথং ¶ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো পব্বজ্জাসঙ্খাতেন একো? সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো সব্বং ঘরাৰাসপলিবোধং ছিন্দিত্ৰা পুত্তদারপলিবোধং ছিন্দিত্ৰা ঞাতিপলিবোধং ছিন্দিত্ৰা সন্নিধিপলিবোধং ছিন্দিত্ৰা কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিত্ৰা অকিঞ্চনভাৰং উপগন্ত্ৰা একো চরতি ৰিহরতি ইরিযতি ৰত্তেতি পালেতি যপেতি যাপেতীতি – এৰং সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো পব্বজ্জাসঙ্খাতেন একো.
কথং সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো অদুতিযট্ঠেন একো? সো এৰং পব্বজিতো সমানো একো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰতি অপ্পসদ্দানি অপ্পনিগ্ঘোসানি ৰিজনৰাতানি মনুস্সরাহস্সেয্যকানি পটিসল্লানসারুপ্পানি. সো একো গচ্ছতি, একো তিট্ঠতি, একো নিসীদতি, একো সেয্যং কপ্পেতি, একো গামং পিণ্ডায পৰিসতি, একো অভিক্কমতি, একো পটিক্কমতি, একো রহো নিসীদতি, একো চঙ্কমং অধিট্ঠাতি, একো চরতি ৰিহরতি ইরিযতি ৰত্তেতি পালেতি যপেতি যাপেতীতি – এৰং সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো অদুতিযট্ঠেন একো.
কথং সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো তণ্হায পহানট্ঠেন একো? সো এৰং একো অদুতিযো অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো মহাপধানং পদহন্তো মারং সসেনকং নমুচিং কণ্হং পমত্তবন্ধুং ৰিধমেত্ৰা চ তণ্হাজালিনিং ৰিসরিতং ৰিসত্তিকং পজহি ৰিনোদেসি ব্যন্তীঅকাসি অনভাৰংগমেসি.
‘‘তণ্হাদুতিযো ¶ ¶ পুরিসো, দীঘমদ্ধান সংসরং;
ইত্থভাৰঞ্ঞথাভাৰং, সংসারং নাতিৰত্ততি.
‘‘এতমাদীনৰং ঞত্ৰা, তণ্হং দুক্খস্স সম্ভৰং;
ৰীততণ্হো অনাদানো, সতো ভিক্খু পরিব্বজে’’তি.
এৰং ¶ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো তণ্হায পহানট্ঠেন একো.
কথং সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো একন্তৰীতরাগোতি একো? রাগস্স পহীনত্তা একন্তৰীতরাগোতি একো, দোসস্স পহীনত্তা একন্তৰীতদোসোতি একো, মোহস্স পহীনত্তা একন্তৰীতমোহোতি একো, কিলেসানং পহীনত্তা একন্তনিক্কিলেসোতি একো. এৰং সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো একন্তৰীতরাগোতি একো.
কথং সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো একাযনমগ্গং গতোতি একো? একাযনমগ্গো ৰুচ্চতি চত্তারো সতিপট্ঠানা, চত্তারো সম্মপ্পধানা, চত্তারো ইদ্ধিপাদা, পঞ্চিন্দ্রিযানি, পঞ্চ বলানি, সত্ত বোজ্ঝঙ্গা অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো.
‘‘একাযনং জাতিখযন্তদস্সী, মগ্গং পজানাতি হিতানুকম্পী;
এতেন মগ্গেন তরিংসু পুব্বে, তরিস্সন্তি যে চ তরন্তি ওঘ’’ন্তি.
এৰং সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো একাযনমগ্গং গতোতি একো.
কথং সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো একো অনুত্তরং পচ্চেকসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি ¶ একো? বোধি ৰুচ্চতি চতূসু মগ্গেসু ঞাণং. পঞ্ঞা পঞ্ঞিন্দ্রিযং পঞ্ঞাবলং ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো ৰীমংসা ৰিপস্সনা সম্মাদিট্ঠি. সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো মগ্গপচ্চেকসম্বুদ্ধো ঞাণপচ্চেকসম্বুদ্ধো ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি বুজ্ঝি, ‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খা’’তি বুজ্ঝি, ‘‘সব্বে ধম্মা অনত্তা’’তি বুজ্ঝি, ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা’’তি বুজ্ঝি, ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণ’’ন্তি বুজ্ঝি, ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপ’’ন্তি বুজ্ঝি, ‘‘নামরূপপচ্চযা সল়াযতন’’ন্তি বুজ্ঝি, ‘‘সল়াযতনপচ্চযা ফস্সো’’তি বুজ্ঝি, ‘‘ফস্সপচ্চযা ৰেদনা’’তি বুজ্ঝি, ‘‘ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা’’তি বুজ্ঝি, ‘‘তণ্হাপচ্চযা উপাদান’’ন্তি বুজ্ঝি, ‘‘উপাদানপচ্চযা ভৰো’’তি বুজ্ঝি, ‘‘ভৰপচ্চযা জাতী’’তি বুজ্ঝি, ‘‘জাতিপচ্চযা ¶ জরামরণ’’ন্তি বুজ্ঝি; ‘‘অৰিজ্জানিরোধা সঙ্খারনিরোধো’’তি বুজ্ঝি, ‘‘সঙ্খারনিরোধা ৰিঞ্ঞাণনিরোধো’’তি বুজ্ঝি, ‘‘ৰিঞ্ঞাণনিরোধা নামরূপনিরোধো’’তি বুজ্ঝি, ‘‘নামরূপনিরোধা সল়াযতননিরোধো’’তি বুজ্ঝি, ‘‘সল়াযতননিরোধা ফস্সনিরোধো’’তি বুজ্ঝি, ‘‘ফস্সনিরোধা ৰেদনানিরোধো’’তি বুজ্ঝি, ‘‘ৰেদনানিরোধা তণ্হানিরোধো’’তি বুজ্ঝি, ‘‘তণ্হানিরোধা উপাদাননিরোধো’’তি বুজ্ঝি, ‘‘উপাদাননিরোধা ভৰনিরোধো’’তি বুজ্ঝি, ‘‘ভৰনিরোধা জাতিনিরোধো’’তি বুজ্ঝি, ‘‘জাতিনিরোধা জরামরণনিরোধো’’তি ¶ বুজ্ঝি; ‘‘ইদং দুক্খ’’ন্তি বুজ্ঝি, ‘‘অযং দুক্খসমুদযো’’তি বুজ্ঝি, ‘‘অযং দুক্খনিরোধো’’তি বুজ্ঝি, ‘‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’’তি বুজ্ঝি; ‘‘ইমে আসৰা’’তি বুজ্ঝি, ‘‘অযং আসৰসমুদযো’’তি বুজ্ঝি…পে… ¶ ‘‘অযং আসৰনিরোধগামিনী পটিপদা’’তি বুজ্ঝি; ‘‘ইমে ধম্মা অভিঞ্ঞেয্যা’’তি বুজ্ঝি, ‘‘ইমে ধম্মা পহাতব্বা’’তি বুজ্ঝি, ‘‘ইমে ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা’’তি বুজ্ঝি, ‘‘ইমে ধম্মা ভাৰেতব্বা’’তি বুজ্ঝি; ছন্নং ফস্সাযতনানং সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ অস্সাদঞ্চ আদীনৰঞ্চ নিস্সরণঞ্চ বুজ্ঝি, পঞ্চন্নং উপাদানক্খন্ধানং সমুদযঞ্চ…পে… নিস্সরণঞ্চ বুজ্ঝি, চতুন্নং মহাভূতানং সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ অস্সাদঞ্চ আদীনৰঞ্চ নিস্সরণঞ্চ বুজ্ঝি, ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি বুজ্ঝি.
অথ ৰা, যং বুজ্ঝিতব্বং অনুবুজ্ঝিতব্বং পটিবুজ্ঝিতব্বং সম্বুজ্ঝিতব্বং অধিগন্তব্বং ফস্সিতব্বং সচ্ছিকাতব্বং, সব্বং তং তেন পচ্চেকবোধিঞাণেন বুজ্ঝি অনুবুজ্ঝি পটিবুজ্ঝি সম্বুজ্ঝি অধিগচ্ছি ফস্সেসি সচ্ছাকাসীতি এৰং সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো একো অনুত্তরং পচ্চেকসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি – একো.
চরেতি অট্ঠ চরিযাযো – ইরিযাপথচরিযা, আযতনচরিযা, সতিচরিযা, সমাধিচরিযা, ঞাণচরিযা, মগ্গচরিযা, পত্তিচরিযা, লোকত্থচরিযা. ইরিযাপথচরিযাতি চতূসু ইরিযাপথেসু. আযতনচরিযাতি ছসু অজ্ঝত্তিকবাহিরেসু আযতনেসু. সতিচরিযাতি চতূসু সতিপট্ঠানেসু. সমাধিচরিযাতি চতূসু ঝানেসু. ঞাণচরিযাতি চতূসু অরিযসচ্চেসু. মগ্গচরিযাতি চতূসু অরিযমগ্গেসু. পত্তিচরিযাতি চতূসু সামঞ্ঞফলেসু. লোকত্থচরিযাতি তথাগতেসু অরহন্তেসু সম্মাসম্বুদ্ধেসু পদেসতো পচ্চেকসম্বুদ্ধেসু পদেসতো সাৰকেসু. ইরিযাপথচরিযা চ পণিধিসম্পন্নানং, আযতনচরিযা চ ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারানং ¶ , সতিচরিযা ¶ চ অপ্পমাদৰিহারীনং, সমাধিচরিযা চ অধিচিত্তমনুযুত্তানং, ঞাণচরিযা চ বুদ্ধিসম্পন্নানং, মগ্গচরিযা চ সম্মাপটিপন্নানং, পত্তিচরিযা চ অধিগতফলানং, লোকত্থচরিযা চ তথাগতানং অরহন্তানং সম্মাসম্বুদ্ধানং পদেসতো পচ্চেকবুদ্ধানং পদেসতো সাৰকানং. ইমা অট্ঠ চরিযাযো. অপরাপি অট্ঠ চরিযাযো – অধিমুচ্চন্তো সদ্ধায চরতি, পগ্গণ্হন্তো ৰীরিযেন চরতি, উপট্ঠপেন্তো সতিযা চরতি, অৰিক্খেপং করোন্তো সমাধিনা চরতি, পজানন্তো পঞ্ঞায চরতি, ৰিজানন্তো ৰিঞ্ঞাণচরিযায চরতি. এৰং পটিপন্নস্স কুসলা ধম্মা আযাপেন্তীতি – আযতনচরিযায চরতি. এৰং পটিপন্নো ৰিসেসমধিগচ্ছতীতি – ৰিসেসচরিযায চরতি. ইমা অট্ঠ চরিযাযো.
অপরাপি অট্ঠ চরিযাযো – দস্সনচরিযা চ সম্মাদিট্ঠিযা, অভিরোপনচরিযা চ সম্মাসঙ্কপ্পস্স ¶ , পরিগ্গহচরিযা চ সম্মাৰাচায, সমুট্ঠানচরিযা চ সম্মাকম্মন্তস্স, ৰোদানচরিযা চ সম্মাআজীৰস্স, পগ্গহচরিযা চ সম্মাৰাযামস্স, উপট্ঠানচরিযা চ সম্মাসতিযা, অৰিক্খেপচরিযা চ সম্মাসমাধিস্স. ইমা অট্ঠ চরিযাযো.
খগ্গৰিসাণকপ্পোতি যথা খগ্গস্স নাম ৰিসাণং একং হোতি অদুতিযং, এৰমেৰ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো তক্কপ্পো তস্সদিসো তপ্পটিভাগো. যথা অতিলোণং ৰুচ্চতি লোণকপ্পো, অতিতিত্তকং ৰুচ্চতি তিত্তকপ্পো, অতিমধুরং ৰুচ্চতি মধুরকপ্পো, অতিউণ্হং ৰুচ্চতি অগ্গিকপ্পো ¶ , অতিসীতলং ৰুচ্চতি হিমকপ্পো, মহাউদকক্খন্ধো ৰুচ্চতি সমুদ্দকপ্পো, মহাভিঞ্ঞাবলপ্পত্তো সাৰকো ৰুচ্চতি সত্থুকপ্পোতি; এৰমেৰ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো তত্থ তক্কপ্পো তস্সদিসো তপ্পটিভাগো একো অদুতিযো মুত্তবন্ধনো সম্মা লোকে চরতি ৰিহরতি ইরিযতি ৰত্তেতি পালেতি যপেতি যাপেতীতি – একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘সব্বেসু ভূতেসু নিধায দণ্ডং, অৰিহেঠযং অঞ্ঞতরম্পি তেসং;
ন পুত্তমিচ্ছেয্য কুতো সহাযং, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
সংসগ্গজাতস্স ¶ ভৰন্তি স্নেহা, স্নেহন্ৰযং দুক্খমিদং পহোতি;
আদীনৰং স্নেহজং পেক্খমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
সংসগ্গজাতস্স ভৰন্তি স্নেহাতি. সংসগ্গাতি দ্ৰে সংসগ্গা – দস্সনসংসগ্গো চ সৰনসংসগ্গো চ. কতমো দস্সনসংসগ্গো? ইধেকচ্চো পস্সতি ইত্থিং ৰা কুমারিং ৰা অভিরূপং দস্সনীযং পাসাদিকং পরমায ৰণ্ণপোক্খরতায সমন্নাগতং. দিস্ৰা পস্সিত্ৰা অনুব্যঞ্জনসো নিমিত্তং গণ্হাতি – কেসা ৰা সোভনা [সোভণা (স্যা.)] মুখং ৰা সোভনং অক্খী ৰা সোভনা কণ্ণা ৰা সোভনা ¶ নাসা ৰা সোভনা ওট্ঠা ৰা সোভনা দন্তা ৰা সোভনা মুখং ৰা সোভনং গীৰা ৰা সোভনা থনা ৰা সোভনা উরং ৰা সোভনং উদরং ৰা সোভনং কটি ৰা সোভনা ঊরূ ৰা সোভনা জঙ্ঘা ৰা সোভনা হত্থা ৰা সোভনা পাদা ৰা সোভনা অঙ্গুলিযো ৰা সোভনা নখা ৰা সোভনাতি. দিস্ৰা পস্সিত্ৰা অভিনন্দতি অভিৰদতি অভিপত্থেতি অনুপ্পাদেতি [অনুস্সরতি (ক.)] অনুবন্ধতি রাগবন্ধনং – অযং দস্সনসংসগ্গো.
কতমো সৰনসংসগ্গো? ইধেকচ্চো সুণাতি – ‘‘অসুকস্মিং নাম গামে ৰা নিগমে ৰা ইত্থী ৰা কুমারী ৰা অভিরূপা দস্সনীযা পাসাদিকা পরমায ৰণ্ণপোক্খরতায সমন্নাগতা’’তি ¶ . সুত্ৰা সুণিত্ৰা অভিনন্দতি অভিৰদতি অভিপত্থেতি অনুপ্পাদেতি অনুবন্ধতি রাগবন্ধনং – অযং সৰনসংসগ্গো.
স্নেহাতি দ্ৰে স্নেহা – তণ্হাস্নেহো চ দিট্ঠিস্নেহো চ. কতমো তণ্হাস্নেহো? যাৰতা তণ্হাসঙ্খাতেন সীমকতং [সীমকতং মরিযাদিকতং (স্যা.)] ওধিকতং পরিযন্তিকতং পরিগ্গহিতং মমাযিতং – ‘‘ইদং মম, এতং মম, এত্তকং মম, এত্তাৰতা মম’’. রূপা সদ্দা গন্ধা রসা ফোট্ঠব্বা অত্থরণা পাৰুরণা দাসিদাসা অজেল়কা কুক্কুটসূকরা হত্থিগৰাস্সৰল়ৰা খেত্তং ৰত্থু হিরঞ্ঞং সুৰণ্ণং গামনিগমরাজধানিযো রট্ঠঞ্চ জনপদো চ কোসো চ কোট্ঠাগারঞ্চ, কেৰলম্পি মহাপথৰিং তণ্হাৰসেন মমাযতি, যাৰতা অট্ঠসততণ্হাৰিচরিতং ¶ – অযং তণ্হাস্নেহো.
কতমো ¶ দিট্ঠিস্নেহো? ৰীসতিৰত্থুকা সক্কাযদিট্ঠি, দসৰত্থুকা মিচ্ছাদিট্ঠি, দসৰত্থুকা অন্তগ্গাহিকাদিট্ঠি. যা এৰরূপা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং দিট্ঠিগহনং দিট্ঠিকন্তারো দিট্ঠিৰিসূকাযিকং দিট্ঠিৰিপ্ফন্দিতং দিট্ঠিসংযোজনং গাহো পটিগ্গাহো [পতিট্ঠাহো (ক.)] অভিনিৰেসো পরামাসো কুম্মগ্গো মিচ্ছাপথো মিচ্ছত্তং তিত্থাযতনং ৰিপরিযাসগ্গাহো ৰিপরীতগ্গাহো ৰিপল্লাসগ্গাহো মিচ্ছাগাহো অযাথাৰকস্মিং যাথাৰকন্তি গাহো, যাৰতা দ্ৰাসট্ঠি দিট্ঠিগতানি – অযং দিট্ঠিস্নেহো.
সংসগ্গজাতস্স ভৰন্তি স্নেহাতি দস্সনসংসগ্গপচ্চযা চ সৰনসংসগ্গপচ্চযা চ তণ্হাস্নেহো চ দিট্ঠিস্নেহো চ ভৰন্তি সম্ভৰন্তি জাযন্তি সঞ্জাযন্তি নিব্বত্তন্তি অভিনিব্বত্তন্তি পাতুভৰন্তীতি – সংসগ্গজাতস্স ভৰন্তি স্নেহা.
স্নেহন্ৰযং দুক্খমিদং পহোতীতি. স্নেহোতি দ্ৰে স্নেহা – তণ্হাস্নেহো চ দিট্ঠিস্নেহো চ…পে… অযং তণ্হাস্নেহো…পে… অযং দিট্ঠিস্নেহো. দুক্খমিদং পহোতীতি ইধেকচ্চো কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরতি, মনসা দুচ্চরিতং চরতি, পাণম্পি হনতি, অদিন্নম্পি আদিযতি, সন্ধিম্পি ছিন্দতি, নিল্লোপম্পি [ৰিলোপম্পি (স্যা.) পস্স মহানি. ১৭০] হরতি, একাগারিকম্পি করোতি, পরিপন্থেপি তিট্ঠতি, পরদারম্পি গচ্ছতি, মুসাপি ভণতি. তমেনং গহেত্ৰা রঞ্ঞো দস্সেন্তি – ‘‘অযং, দেৰ, চোরো আগুচারী. ইমস্স যং ইচ্ছসি তং দণ্ডং পণেহী’’তি. তমেনং ¶ রাজা তং পরিভাসতি. সো পরিভাসপচ্চযাপি দুক্খং দোমনস্সং [দুক্খদোমনস্সং (স্যা.)] পটিসংৰেদেতি. এতং ভযং দুক্খং দোমনস্সং কুতো জাতং? তস্স স্নেহপচ্চযা চ নন্দিপচ্চযা চ রাগপচ্চযা চ নন্দিরাগপচ্চযা চ জাতং.
এত্তকেনপি রাজা ন তুস্সতি. তমেনং রাজা বন্ধাপেতি – অন্দুবন্ধনেন ৰা রজ্জুবন্ধনেন ৰা ¶ সঙ্খলিকবন্ধনেন ৰা ৰেত্তবন্ধনেন ৰা লতাবন্ধনেন ৰা পক্খেপবন্ধনেন ৰা পরিক্খেপবন্ধনেন ৰা গামবন্ধনেন ৰা নিগমবন্ধনেন ৰা রট্ঠবন্ধনেন ৰা জনপদবন্ধনেন ৰা, অন্তমসো সৰচনীযম্পি করোতি – ‘‘ন তে লব্ভা ইতো পক্কমিতু’’ন্তি. সো বন্ধনপচ্চযাপি দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি. এতং ভযং দুক্খং দোমনস্সং কুতো জাতং? তস্স স্নেহপচ্চযা চ নন্দিপচ্চযা চ রাগপচ্চযা চ নন্দিরাগপচ্চযা চ জাতং.
এত্তকেনপি ¶ রাজা ন তুস্সতি. তমেনং রাজা তস্সেৰ [তস্স (স্যা.)] ধনং আহরাপেতি – সতং ৰা সহস্সং ৰা সতসহস্সং ৰা. সো ধনজানিপচ্চযাপি দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি. এতং ভযং দুক্খং দোমনস্সং কুতো জাতং? তস্স স্নেহপচ্চযা চ নন্দিপচ্চযা চ রাগপচ্চযা চ নন্দিরাগপচ্চযা চ জাতং.
এত্তকেনপি রাজা ন তুস্সতি. তমেনং রাজা ৰিৰিধা কম্মকারণা [ৰিৰিধানি কম্মকরণানি (ক.)] কারাপেতি – কসাহিপি তাল়েতি, ৰেত্তেহিপি তাল়েতি, অড্ঢদণ্ডেহিপি তাল়েতি, হত্থম্পি ছিন্দতি, পাদম্পি ছিন্দতি, হত্থপাদম্পি ছিন্দতি, কণ্ণম্পি ছিন্দতি, নাসম্পি ছিন্দতি, কণ্ণনাসম্পি ছিন্দতি, বিলঙ্গথালিকম্পি করোতি, সঙ্খমুণ্ডিকম্পি করোতি ¶ , রাহুমুখম্পি করোতি, জোতিমালিকম্পি করোতি, হত্থপজ্জোতিকম্পি করোতি, এরকৰত্তিকম্পি [এরকৰট্টিকম্পি (স্যা. ক.) পস্স ম. নি. ১.১৬৯] করোতি, চীরকৰাসিকম্পি করোতি, এণেয্যকম্পি করোতি, বল়িসমংসিকম্পি করোতি, কহাপণিকম্পি করোতি, খারাপতচ্ছিকম্পি [খারাপটিচ্ছিকম্পি (ক.)] করোতি, পলিঘপরিৰত্তিকম্পি করোতি, পলালপীঠকম্পি করোতি, তত্তেনপি তেলেন ওসিঞ্চতি, সুনখেহিপি খাদাপেতি, জীৰন্তম্পি সূলে উত্তাসেতি, অসিনাপি সীসং ছিন্দতি. সো কম্মকারণপচ্চযাপি দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি. এতং ভযং দুক্খং দোমনস্সং কুতো জাতং? তস্স স্নেহপচ্চযা চ নন্দিপচ্চযা চ রাগপচ্চযা চ নন্দিরাগপচ্চযা চ জাতং. রাজা ইমেসং চতুন্নং দণ্ডানং ইস্সরো.
সো সকেন কম্মেন কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি. তমেনং নিরযপালা পঞ্চৰিধবন্ধনং নাম কম্মকারণং করোন্তি [কারেন্তি (স্যা. ক.) পস্স ম. নি. ৩.২৬৭] – তত্তং অযোখিলং হত্থে গমেন্তি, তত্তং অযোখিলং দুতিযে হত্থে গমেন্তি, তত্তং অযোখিলং পাদে গমেন্তি, তত্তং অযোখিলং দুতিযে পাদে গমেন্তি, তত্তং অযোখিলং মজ্ঝে উরস্মিং গমেন্তি. সো তত্থ দুক্খা তিব্বা [তিপ্পা (স্যা.)] খরা কটুকা ৰেদনা ৰেদেতি; ন চ তাৰ কালং করোতি যাৰ ন তং পাপকম্মং ব্যন্তীহোতি. এতং ভযং দুক্খং দোমনস্সং কুতো জাতং? তস্স স্নেহপচ্চযা চ নন্দিপচ্চযা চ রাগপচ্চযা চ নন্দিরাগপচ্চযা চ জাতং.
তমেনং ¶ ¶ নিরযপালা সংৰেসেত্ৰা [সংৰেসিত্ৰা (স্যা. ক.) পস্স ম. নি. ৩.২৬৭] কুঠারীহি [কুধারীহি (স্যা. ক.)] তচ্ছন্তি…পে… তমেনং নিরযপালা উদ্ধংপাদং অধোসিরং গহেত্ৰা ৰাসীহি তচ্ছন্তি. তমেনং ¶ নিরযপালা রথে যোজেত্ৰা আদিত্তায পথৰিযা সম্পজ্জলিতায সজোতিভূতায [সঞ্জোতিভূতায (স্যা.)] সারেন্তিপি পচ্চাসারেন্তিপি. তমেনং নিরযপালা মহন্তং অঙ্গারপব্বতং আদিত্তং সম্পজ্জলিতং সজোতিভূতং আরোপেন্তিপি ওরোপেন্তিপি. তমেনং নিরযপালা উদ্ধংপাদং অধোসিরং গহেত্ৰা তত্তায লোহকুম্ভিযা পক্খিপন্তি আদিত্তায সম্পজ্জলিতায সজোতিভূতায. সো তত্থ ফেণুদ্দেহকং পচ্চতি. সো তত্থ ফেণুদ্দেহকং পচ্চমানো সকিম্পি উদ্ধং গচ্ছতি, সকিম্পি অধো গচ্ছতি, সকিম্পি তিরিযং গচ্ছতি. সো তত্থ দুক্খা তিব্বা খরা কটুকা ৰেদনা ৰেদেতি; ন চ তাৰ কালঙ্করোতি যাৰ ন তং পাপকম্মং ব্যন্তীহোতি. এতং ভযং দুক্খং দোমনস্সং কুতো জাতং? তস্স স্নেহপচ্চযা চ নন্দিপচ্চযা চ রাগপচ্চযা চ নন্দিরাগপচ্চযা চ জাতং.
তমেনং নিরযপালা মহানিরযে পক্খিপন্তি. সো খো পন মহানিরযো –
চতুক্কণ্ণো চতুদ্ৰারো, ৰিভত্তো ভাগসো মিতো;
অযোপাকারপরিযন্তো, অযসা পটিকুজ্জিতো.
তস্স অযোমযা ভূমি, জলিতা তেজসা যুতা;
সমন্তা যোজনসতং, ফরিত্ৰা তিট্ঠতি সব্বদা.
কদরিযাতপনা [কদরিযা তাপনা (ক.) মহানি. ১৭০] ঘোরা, অচ্চিমন্তো দুরাসদা;
লোমহংসনরূপা চ, ভেস্মা পটিভযা দুখা.
পুরত্থিমায চ ভিত্তিযা, অচ্চিক্খন্ধো সমুট্ঠিতো;
ডহন্তো ¶ পাপকম্মন্তে, পচ্ছিমায পটিহঞ্ঞতি.
পচ্ছিমায চ ভিত্তিযা, অচ্চিক্খন্ধো সমুট্ঠিতো;
ডহন্তো পাপকম্মন্তে, পুরিমায পটিহঞ্ঞতি.
দক্খিণায চ ভিত্তিযা, অচ্চিক্খন্ধো সমুট্ঠিতো;
ডহন্তো পাপকম্মন্তে, উত্তরায পটিহঞ্ঞতি.
উত্তরায ¶ চ ভিত্তিযা, অচ্চিক্খন্ধো সমুট্ঠিতো;
ডহন্তো পাপকম্মন্তে, দক্খিণায পটিহঞ্ঞতি.
হেট্ঠতো চ সমুট্ঠায, অচ্চিক্খন্ধো ভযানকো;
ডহন্তো পাপকম্মন্তে, ছদনস্মিং পটিহঞ্ঞতি.
ছদনম্হা ¶ সমুট্ঠায, অচ্চিক্খন্ধো ভযানকো;
ডহন্তো পাপকম্মন্তে, ভূমিযং পটিহঞ্ঞতি.
অযোকপালমাদিত্তং, সন্তত্তং জলিতং যথা;
এৰং অৰীচিনিরযো, হেট্ঠা উপরি পস্সতো.
তত্থ সত্তা মহালুদ্দা, মহাকিব্বিসকারিনো;
অচ্চন্তপাপকম্মন্তা, পচ্চন্তি ন চ মিয্যরে [মীযরে (ক.)].
জাতৰেদসমো কাযো, তেসং নিরযৰাসিনং;
পস্স কম্মানং দল়্হত্তং, ন ভস্মা হোতি নপি মসি.
পুরত্থিমেনপি ধাৰন্তি, ততো ধাৰন্তি পচ্ছিমং;
উত্তরেনপি ধাৰন্তি, ততো ধাৰন্তি দক্খিণং.
যং যং দিসং পধাৰন্তি, তং তং দ্ৰারং পিধীযতি;
অভিনিক্খমিতাসা ¶ তে, সত্তা মোক্খগৰেসিনো.
ন তে ততো নিক্খমিতুং, লভন্তি কম্মপচ্চযা;
তেসঞ্চ পাপকম্মন্তং, অৰিপক্কং কতং বহুন্তি.
এতং ভযং দুক্খং দোমনস্সং কুতো জাতং? তস্স স্নেহপচ্চযা চ নন্দিপচ্চযা চ রাগপচ্চযা চ নন্দিরাগপচ্চযা চ জাতং.
যানি চ নেরযিকানি দুক্খানি যানি চ তিরচ্ছানযোনিকানি দুক্খানি যানি চ পেত্তিৰিসযিকানি দুক্খানি যানি চ মানুসিকানি দুক্খানি, তানি কুতো জাতানি কুতো সঞ্জাতানি কুতো নিব্বত্তানি কুতো অভিনিব্বত্তানি কুতো পাতুভূতানি? তস্স স্নেহপচ্চযা চ নন্দিপচ্চযা চ রাগপচ্চযা চ নন্দিরাগপচ্চযা চ ভৰন্তি সম্ভৰন্তি জাযন্তি সঞ্জাযন্তি নিব্বত্তন্তি অভিনিব্বত্তন্তি পাতুভৰন্তীতি – স্নেহন্ৰযং দুক্খমিদং পহোতি.
আদীনৰং ¶ স্নেহজং পেক্খমানোতি. স্নেহোতি দ্ৰে স্নেহা – তণ্হাস্নেহো চ দিট্ঠিস্নেহো চ…পে… অযং তণ্হাস্নেহো…পে… অযং দিট্ঠিস্নেহো. আদীনৰং স্নেহজং পেক্খমানোতি তণ্হাস্নেহো চ দিট্ঠিস্নেহো চ আদীনৰং স্নেহজং পেক্খমানো দক্খমানো ওলোকযমানো নিজ্ঝাযমানো উপপরিক্খমানোতি – আদীনৰং স্নেহজং পেক্খমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘সংসগ্গজাতস্স ¶ ভৰন্তি স্নেহা, স্নেহন্ৰযং দুক্খমিদং পহোতি;
আদীনৰং ¶ স্নেহজং পেক্খমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
মিত্তে সুহজ্জে অনুকম্পমানো, হাপেতি অত্থং পটিবদ্ধচিত্তো [পটিবন্ধচিত্তো (ক.)] ;
এতং ভযং সন্থৰে [সন্ধৰে (ক.)] পেক্খমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
মিত্তে সুহজ্জে অনুকম্পমানো, হাপেতি অত্থং পটিবদ্ধচিত্তোতি. মিত্তাতি দ্ৰে মিত্তা – অগারিকমিত্তো চ অনাগারিকমিত্তো [পব্বজিতমিত্তো (ক.) এৰমুপরিপি] চ. কতমো অগারিকমিত্তো? ইধেকচ্চো দুদ্দদং দদাতি, দুচ্চজং চজতি, দুক্করং করোতি, দুক্খমং খমতি, গুয্হমস্স আচিক্খতি, গুয্হমস্স পরিগূহতি [পরিগুয্হতি (স্যা. ক.)], আপদাসু ন ৰিজহতি, জীৰিতম্পিস্স অত্থায পরিচ্চত্তং হোতি, খীণে নাতিমঞ্ঞতি – অযং অগারিকমিত্তো.
কতমো অনাগারিকমিত্তো? ইধ ভিক্খু পিযো চ হোতি মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চ ৰত্তা চ ৰচনক্খমো চ গম্ভীরঞ্চ কথং কত্তা, নো চ অট্ঠানে নিযোজেতি অধিসীলে সমাদপেতি, চতুন্নং সতিপট্ঠানানং ভাৰনানুযোগে সমাদপেতি, চতুন্নং সম্মপ্পধানানং…পে… চতুন্নং ইদ্ধিপাদানং… পঞ্চন্নং ইন্দ্রিযানং… পঞ্চন্নং বলানং… সত্তন্নং বোজ্ঝঙ্গানং… অরিযস্স অট্ঠঙ্গিকস্স মগ্গস্স ভাৰনানুযোগে সমাদপেতি – অযং অনাগারিকমিত্তো.
সুহজ্জা ¶ ¶ ৰুচ্চন্তি যেহি সহ আগমনং ফাসু গমনং ফাসু ঠানং ফাসু নিসজ্জনং [নিসজ্জা (ক.)] ফাসু সযনং ফাসু আলপনং ফাসু সল্লপনং ফাসু উল্লপনং ফাসু সমুল্লপনং ফাসু. মিত্তে সুহজ্জে অনুকম্পমানো হাপেতি অত্থন্তি মিত্তে চ সুহজ্জে চ সন্দিট্ঠে চ সম্ভত্তে চ সহাযে চ অনুকম্পমানো অনুপেক্খমানো অনুগণ্হমানো অত্তত্থম্পি পরত্থম্পি উভযত্থম্পি হাপেতি, দিট্ঠধম্মিকম্পি অত্থং হাপেতি, সম্পরাযিকম্পি অত্থং হাপেতি, পরমত্থম্পি হাপেতি পহাপেতি পরিহাপেতি পরিধংসেতি পরিৰজ্জেতি [পরিসজ্জেতি (স্যা.)] অন্তরধাপেতীতি – মিত্তে সুহজ্জে অনুকম্পমানো হাপেতি অত্থং.
পটিবদ্ধচিত্তোতি দ্ৰীহি কারণেহি পটিবদ্ধচিত্তো হোতি – অত্তানং ৰা নীচং ঠপেন্তো পরং উচ্চং ঠপেন্তো পটিবদ্ধচিত্তো হোতি, অত্তানং ৰা উচ্চং ঠপেন্তো পরং নীচং ঠপেন্তো পটিবদ্ধচিত্তো হোতি. কথং অত্তানং নীচং ঠপেন্তো পরং উচ্চং ঠপেন্তো পটিবদ্ধচিত্তো হোতি? তুম্হে মে বহূপকারা, অহং তুম্হে নিস্সায লভামি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং. যম্পি [যেপি (ক.) এৰং চূল়নি. খগ্গৰিসাণসুত্তনিদ্দেস ১৫১] মে অঞ্ঞে দাতুং ৰা কাতুং ৰা মঞ্ঞন্তি তুম্হে নিস্সায তুম্হে ¶ সম্পস্সন্তা. যম্পি মে পোরাণং মাতাপেত্তিকং নামগোত্তং, তম্পি মে অন্তরহিতং. তুম্হেহি অহং ঞাযামি – অসুকস্স কুলুপকো, অসুকায কুলুপকোতি ¶ . এৰং অত্তানং নীচং ঠপেন্তো পরং উচ্চং ঠপেন্তো পটিবদ্ধচিত্তো হোতি.
কথং অত্তানং উচ্চং ঠপেন্তো পরং নীচং ঠপেন্তো পটিবদ্ধচিত্তো হোতি? অহং তুম্হাকং বহূপকারো, তুম্হে মং আগম্ম বুদ্ধং সরণং গতা, ধম্মং সরণং গতা, সঙ্ঘং সরণং গতা, পাণাতিপাতা পটিৰিরতা, অদিন্নাদানা পটিৰিরতা, কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতা, মুসাৰাদা পটিৰিরতা, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা পটিৰিরতা; অহং তুম্হাকং উদ্দেসং দেমি, পরিপুচ্ছং দেমি, উপোসথং আচিক্খামি, নৰকম্মং অধিট্ঠামি. অথ পন তুম্হে মং উজ্ঝিত্ৰা [পরিচ্চজিত্ৰা (স্যা.)] অঞ্ঞে সক্করোথ গরুং করোথ মানেথ পূজেথাতি. এৰং অত্তানং উচ্চং ঠপেন্তো পরং নীচং ঠপেন্তো পটিবদ্ধচিত্তো হোতীতি – মিত্তে সুহজ্জে অনুকম্পমানো, হাপেতি অত্থং পটিবদ্ধচিত্তো.
এতং ভযং সন্থৰে পেক্খমানোতি. ভযন্তি জাতিভযং জরাভযং ব্যাধিভযং মরণভযং রাজভযং চোরভযং অগ্গিভযং উদকভযং অত্তানুৰাদভযং ¶ পরানুৰাদভযং দণ্ডভযং দুগ্গতিভযং ঊমিভযং কুম্ভিলভযং আৰট্টভযং সুসুমারভযং [সুংসুমারভযং (স্যা.)] আজীৰিকভযং অসিলোকভযং পরিসসারজ্জভযং মদনভযং ভযানকং ছম্ভিতত্তং লোমহংসো চেতসো উব্বেগো উত্রাসো. সন্থৰেতি দ্ৰে সন্থৰা – তণ্হাসন্থৰো চ দিট্ঠিসন্থৰো চ…পে… অযং তণ্হাসন্থৰো…পে… অযং দিট্ঠিসন্থৰো. এতং ভযং সন্থৰে পেক্খমানোতি এতং ভযং সন্থৰে পেক্খমানো দক্খমানো ওলোকযমানো নিজ্ঝাযমানো ¶ উপপরিক্খমানোতি – এতং ভযং সন্থৰে পেক্খমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘মিত্তে সুহজ্জে অনুকম্পমানো, হাপেতি অত্থং পটিবদ্ধচিত্তো;
এতং ভযং সন্থৰে পেক্খমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
ৰংসো ৰিসালোৰ যথা ৰিসত্তো, পুত্তেসু দারেসু চ যা অপেক্খা;
ৰংসক্কল়ীরোৰ [ৰংসে কল়ীরোৰ (ক.)] অসজ্জমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
ৰংসো ৰিসালোৰ যথা ৰিসত্তোতি ৰংসো ৰুচ্চতি ৰেল়ুগুম্বো. যথা ৰেল়ুগুম্বস্মিং পোরাণকা ৰংসা সত্তা [ৰেল়ুগুম্বস্মিং কণ্টকা জটিতা সংসিব্বিতা (স্যা.)] ৰিসত্তা আসত্তা লগ্গা লগ্গিতা পলিবুদ্ধা, এৰমেৰ ৰিসত্তিকা ৰুচ্চতি তণ্হা. যো রাগো সারাগো অনুনযো অনুরোধো নন্দী নন্দিরাগো চিত্তস্স সারাগো ইচ্ছা মুচ্ছা অজ্ঝোসানং গেধো ¶ পলিগেধো সঙ্গো পঙ্কো এজা মাযা জনিকা সঞ্জননী সিব্বিনী জালিনী সরিতা ৰিসত্তিকা সুত্তং ৰিসটা আযূহনী দুতিযা পণিধি ভৰনেত্তি ৰনং ৰনথো সন্থৰো সিনেহো অপেক্খা পটিবন্ধু আসা আসীসনা আসীসিতত্তং রূপাসা সদ্দাসা গন্ধাসা রসাসা ফোট্ঠব্বাসা লাভাসা ধনাসা পুত্তাসা জীৰিতাসা জপ্পা পজপ্পা অভিজপ্পা জপ্পনা জপ্পিতত্তং লোলুপ্পং ¶ লোলুপ্পাযনা লোলুপ্পাযিতত্তং পুচ্ছঞ্জিকতা সাধুকম্যতা অধম্মরাগো ৰিসমলোভো নিকন্তি নিকামনা পত্থনা পিহনা সম্পত্থনা কামতণ্হা ভৰতণ্হা ¶ ৰিভৰতণ্হা রূপতণ্হা অরূপতণ্হা নিরোধতণ্হা রূপতণ্হা সদ্দতণ্হা গন্ধতণ্হা রসতণ্হা ফোট্ঠব্বতণ্হা ধম্মতণ্হা ওঘো যোগো গন্থো উপাদানং আৰরণং নীৰরণং ছদনং বন্ধনং উপক্কিলেসো অনুসযো পরিযুট্ঠানং লতা ৰেৰিচ্ছং দুক্খমূলং দুক্খনিদানং দুক্খপ্পভৰো মারপাসো মারবল়িসং মারৰিসযো মারনিৰাসো মারবন্ধনং তণ্হানদী তণ্হাজালং তণ্হাগদ্দুলং তণ্হাসমুদ্দো অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং.
ৰিসত্তিকাতি কেনট্ঠেন ৰিসত্তিকা? ৰিসালাতি ৰিসত্তিকা ৰিসতাতি ৰিসত্তিকা, ৰিসটাতি ৰিসত্তিকা, ৰিসমাতি ৰিসত্তিকা, ৰিসক্কতীতি ৰিসত্তিকা, ৰিসংহরতীতি ৰিসত্তিকা, ৰিসংৰাদিকাতি ৰিসত্তিকা, ৰিসমূলাতি ৰিসত্তিকা, ৰিসফলাতি ৰিসত্তিকা, ৰিসপরিভোগাতি ৰিসত্তিকা. ৰিসালা ৰা পন তণ্হা রূপে সদ্দে গন্ধে রসে ফোট্ঠব্বে কুলে গণে আৰাসে লাভে যসে পসংসায সুখে চীৰরে পিণ্ডপাতে সেনাসনে গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারে কামধাতুযা রূপধাতুযা অরূপধাতুযা কামভৰে রূপভৰে অরূপভৰে সঞ্ঞাভৰে অসঞ্ঞাভৰে নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাভৰে একৰোকারভৰে চতুৰোকারভৰে পঞ্চৰোকারভৰে অতীতে অনাগতে পচ্চুপ্পন্নে দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতব্বেসু ধম্মেসু ৰিসতা ৰিত্থতাতি – ৰিসত্তিকাতি – ৰংসো ৰিসালোৰ ¶ যথা ৰিসত্তো.
পুত্তেসু দারেসু চ যা অপেক্খাতি. পুত্তাতি চত্তারো পুত্তা – অত্রজো পুত্তো, খেত্তজো পুত্তো, দিন্নকো পুত্তো, অন্তেৰাসিকো পুত্তো. দারা ৰুচ্চন্তি ভরিযাযো. অপেক্খা ৰুচ্চন্তি তণ্হা. যো রাগো সারাগো…পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলন্তি – পুত্তেসু দারেসু চ যা অপেক্খা.
ৰংসক্কল়ীরোৰ অসজ্জমানোতি ৰংসো ৰুচ্চতি ৰেল়ুগুম্বো. যথা ৰেল়ুগুম্বস্মিং তরুণকা কল়ীরকা [তরুণকল়ীরা (স্যা.)] অসত্তা অলগ্গা অগধিতা [অপলিৰেট্ঠিতা (স্যা.)] অপলিবুদ্ধা নিক্খন্তা নিস্সটা ৰিপ্পমুত্তা এৰমেৰ. সজ্জাতি দ্ৰে সজ্জনা – তণ্হাসজ্জনা চ দিট্ঠিসজ্জনা চ…পে… অযং তণ্হাসজ্জনা…পে… অযং দিট্ঠিসজ্জনা. তস্স পচ্চেকসম্বুদ্ধস্স ¶ তণ্হাসজ্জনা পহীনা, দিট্ঠিসজ্জনা পটিনিস্সট্ঠা. তণ্হাসজ্জনায পহীনত্তা দিট্ঠিসজ্জনায পটিনিস্সট্ঠত্তা সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো ¶ রূপে ন সজ্জতি সদ্দে ন সজ্জতি গন্ধে ন সজ্জতি রসে ন সজ্জতি ফোট্ঠব্বে ন সজ্জতি কুলে…পে… গণে… আৰাসে… লাভে… যসে… পসংসায… সুখে… চীৰরে… পিণ্ডপাতে… সেনাসনে… গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারে… কামধাতুযা… রূপধাতুযা… অরূপধাতুযা… কামভৰে… রূপভৰে… অরূপভৰে… সঞ্ঞাভৰে… অসঞ্ঞাভৰে… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাভৰে… একৰোকারভৰে… চতুৰোকারভৰে… পঞ্চৰোকারভৰে… অতীতে… অনাগতে… পচ্চুপ্পন্নে… দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতব্বেসু ধম্মেসু ন সজ্জতি ন গণ্হাতি ন বজ্ঝতি ন ¶ পলিবজ্ঝতি ন মুচ্ছতি; নিক্খন্তো নিস্সটো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসঞ্ঞুত্তো ৰিমরিযাদিকতেন চেতসা ৰিহরতীতি – ৰংসক্কল়ীরোৰ অসজ্জমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘ৰংসো ৰিসালোৰ যথা ৰিসত্তো, পুত্তেসু দারেসু চ যা অপেক্খা;
ৰংসক্কল়ীরোৰ অসজ্জমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
মিগো অরঞ্ঞম্হি যথা অবদ্ধো [অবন্ধো (স্যা. ক.)], যেনিচ্ছকং গচ্ছতি গোচরায;
ৰিঞ্ঞূ নরো সেরিতং পেক্খমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
মিগো অরঞ্ঞম্হি যথা অবদ্ধো, যেনিচ্ছকং গচ্ছতি গোচরাযাতি. মিগোতি দ্ৰে মিগা – এণিমিগো চ পসদমিগো চ. যথা আরঞ্ঞিকো [আরঞ্ঞকো (স্যা. ক.)] মিগো অরঞ্ঞে পৰনে চরমানো [অরঞ্ঞে ৰসমানো (স্যা.)] ৰিস্সত্থো গচ্ছতি ৰিস্সত্থো তিট্ঠতি ৰিস্সত্থো নিসীদতি ৰিস্সত্থো সেয্যং কপ্পেতি.
ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, আরঞ্ঞিকো মিগো অরঞ্ঞে পৰনে চরমানো ৰিস্সত্থো গচ্ছতি ৰিস্সত্থো তিট্ঠতি ৰিস্সত্থো নিসীদতি ৰিস্সত্থো সেয্যং কপ্পেতি. তং কিস্স হেতু? অনাপাথগতো, ভিক্খৰে, লুদ্দস্স. এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ ¶ ¶ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ‘ভিক্খু অন্ধমকাসি মারং, অপদং [পরং (ক.) ম. নি. ১.২৭১] ৰধিত্ৰা মারচক্খুং অদস্সনং গতো পাপিমতো’.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি ¶ . অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ‘ভিক্খু অন্ধমকাসি মারং, অপদং ৰধিত্ৰা মারচক্খুং অদস্সনং গতো পাপিমতো’.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহরতি সতো চ সম্পজানো সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেতি, যং তং অরিযা আচিক্খন্তি ‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’তি ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ‘ভিক্খু অন্ধমকাসি মারং, অপদং ৰধিত্ৰা মারচক্খুং অদস্সনং গতো পাপিমতো’.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ‘ভিক্খু অন্ধমকাসি মারং, অপদং ৰধিত্ৰা মারচক্খুং অদস্সনং গতো পাপিমতো’.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা ‘অনন্তো আকাসো’তি আকাসানঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ‘ভিক্খু অন্ধমকাসি মারং, অপদং ৰধিত্ৰা মারচক্খুং অদস্সনং গতো পাপিমতো’.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে ¶ , ভিক্খু সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’ন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি…পে….
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘নত্থি কিঞ্চী’তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি…পে….
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি…পে….
‘‘পুন ¶ চপরং, ভিক্খৰে, সব্বসো নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, পঞ্ঞায চস্স দিস্ৰা আসৰা পরিক্খীণা হোন্তি. অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ‘ভিক্খু অন্ধমকাসি মারং, অপদং ৰধিত্ৰা মারচক্খুং অদস্সনং ¶ গতো পাপিমতো’, তিণ্ণো লোকে ৰিসত্তিকং. সো ৰিস্সত্থো গচ্ছতি ৰিস্সত্থো তিট্ঠতি ৰিস্সত্থো নিসীদতি ৰিস্সত্থো সেয্যং কপ্পেতি. তং কিস্স হেতু? অনাপাথগতো, ভিক্খৰে, পাপিমতো’’তি – মিগো অরঞ্ঞম্হি যথা অবদ্ধো, যেনিচ্ছকং গচ্ছতি গোচরায.
ৰিঞ্ঞূ নরো সেরিতং পেক্খমানোতি. ৰিঞ্ঞূতি পণ্ডিতো পঞ্ঞৰা বুদ্ধিমা ঞাণী ৰিভাৰী মেধাৰী. নরোতি সত্তো মাণৰো পোসো পুগ্গলো জীৰো জাগু জন্তু ইন্দগু মনুজো. সেরীতি দ্ৰে সেরী – ধম্মোপি সেরী পুগ্গলোপি সেরী. কতমো ধম্মো সেরী? চত্তারো সতিপট্ঠানা চত্তারো সম্মপ্পধানা চত্তারো ইদ্ধিপাদা পঞ্চিন্দ্রিযানি পঞ্চ বলানি সত্ত বোজ্ঝঙ্গা অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো – অযং ধম্মো সেরী. কতমো পুগ্গলো সেরী? যো ইমিনা সেরিনা ধম্মেন সমন্নাগতো, সো ¶ ৰুচ্চতি পুগ্গলো সেরী. ৰিঞ্ঞূ নরো সেরিতং পেক্খমানোতি ৰিঞ্ঞূ নরো সেরিতং ধম্মং পেক্খমানো, দক্খমানো ওলোকযমানো নিজ্ঝাযমানো উপপরিক্খমানোতি – ৰিঞ্ঞূ নরো সেরিতং পেক্খমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘মিগো অরঞ্ঞম্হি যথা অবদ্ধো, যেনিচ্ছকং গচ্ছতি গোচরায;
ৰিঞ্ঞূ নরো সেরিতং পেক্খমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
আমন্তনা হোতি সহাযমজ্ঝে, ৰাসে ঠানে গমনে চারিকায;
অনভিজ্ঝিতং সেরিতং পেক্খমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
আমন্তনা হোতি সহাযমজ্ঝে, ৰাসে ঠানে গমনে চারিকাযাতি সহাযা ৰুচ্চন্তি যেহি সহ আগমনং ফাসু গমনং ফাসু গমনাগমনং ফাসু ঠানং ফাসু নিসজ্জনং ফাসু সযনং ফাসু আলপনং ফাসু ¶ সল্লপনং ফাসু উল্লপনং ফাসু সমুল্লপনং ফাসু. আমন্তনা হোতি সহাযমজ্ঝে, ৰাসে ঠানে গমনে চারিকাযাতি সহাযমজ্ঝে ৰাসেপি ঠানেপি গমনেপি চারিকাযপি অত্তত্থমন্তনা পরত্থমন্তনা উভযত্থমন্তনা দিট্ঠধম্মিকত্থমন্তনা সম্পরাযিকত্থমন্তনা পরমত্থমন্তনা [উভযত্থমন্তনা (ক.)] তি ¶ – আমন্তনা হোতি সহাযমজ্ঝে, ৰাসে ঠানে গমনে চারিকায.
অনভিজ্ঝিতং সেরিতং পেক্খমানোতি অনভিজ্ঝিতং এতং ৰত্থু বালানং অসপ্পুরিসানং তিত্থিযানং তিত্থযসাৰকানং, যদিদং – ভণ্ডুকাসাযৰত্থৰসনতা. অভিজ্ঝিতং এতং ৰত্থু পণ্ডিতানং সপ্পুরিসানং বুদ্ধসাৰকানং পচ্চেকবুদ্ধানং, যদিদং – ভণ্ডুকাসাযৰত্থৰসনতা. সেরীতি দ্ৰে সেরী – ধম্মোপি সেরী পুগ্গলোপি সেরী. কতমো ধম্মো সেরী? চত্তারো সতিপট্ঠানা ¶ …পে… অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো – অযং ধম্মো সেরী. কতমো পুগ্গলো সেরী? যো ইমিনা সেরিনা ধম্মেন সমন্নাগতো, সো ৰুচ্চতি পুগ্গলো সেরী. অনভিজ্ঝিতং সেরিতং পেক্খমানোতি সেরিতং ধম্মং পেক্খমানো দক্খমানো ওলোকযমানো নিজ্ঝাযমানো উপপরিক্খমানোতি – অনভিজ্ঝিতং সেরিতং পেক্খমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘আমন্তনা হোতি সহাযমজ্ঝে, ৰাসে ঠানে গমনে চারিকায;
অনভিজ্ঝিতং সেরিতং পেক্খমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
খিড্ডা [খিট্টা (ক.)] রতী হোতি সহাযমজ্ঝে, পুত্তেসু চ ৰিপুলং হোতি পেমং;
পিযৰিপ্পযোগং [ৰিপ্পযোগম্পি (ক.)] ৰিজিগুচ্ছমানো, একো ¶ চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
খিড্ডা রতী হোতি সহাযমজ্ঝেতি. খিড্ডাতি দ্ৰে খিড্ডা – কাযিকা চ খিড্ডা ৰাচসিকা চ খিড্ডা. কতমা কাযিকা খিড্ডা? হত্থীহিপি কীল়ন্তি, অস্সেহিপি কীল়ন্তি, রথেহিপি কীল়ন্তি, ধনূহিপি কীল়ন্তি, থরূহিপি কীল়ন্তি, অট্ঠপদেহিপি কীল়ন্তি, দসপদেহিপি কীল়ন্তি, আকাসেপি কীল়ন্তি, পরিহারপথেপি কীল়ন্তি, সন্তিকাযপি কীল়ন্তি, খলিকাযপি কীল়ন্তি, ঘটিকাযপি ¶ কীল়ন্তি, সলাকহত্থেনপি কীল়ন্তি, অক্খেনপি কীল়ন্তি, পঙ্গচীরেনপি কীল়ন্তি, ৰঙ্ককেনপি কীল়ন্তি, মোক্খচিকাযপি কীল়ন্তি, চিঙ্গুলকেনপি কীল়ন্তি, পত্তাল়্হকেনপি কীল়ন্তি, রথকেনপি কীল়ন্তি, ধনুকেনপি কীল়ন্তি, অক্খরিকাযপি কীল়ন্তি, মনেসিকাযপি কীল়ন্তি, যথাৰজ্জেনপি কীল়ন্তি. অযং কাযিকা খিড্ডা.
কতমা ৰাচসিকা খিড্ডা? মুখভেরিকং মুখালম্বরং মুখডিণ্ডিমকং [মুখদেণ্ডিমকং (স্যা.), মুখদিন্দিমকং (ক.)] মুখচলিমকং মুখকেরকং [মুখভেরুকং (স্যা.)] মুখদদ্দরিকং নাটকং লাসং গীতং দৰকম্মং. অযং ৰাচসিকা খিড্ডা.
রতীতি অনুক্কণ্ঠিতাধিৰচনমেতং রতীতি. সহাযা ৰুচ্চন্তি যেহি সহ আগমনং ফাসু গমনং ফাসু গমনাগমনং ফাসু ঠানং ফাসু নিসজ্জনং ফাসু সযনং ফাসু আলপনং ফাসু সল্লপনং ফাসু উল্লপনং ফাসু সমুল্লপনং ফাসু. খিড্ডা রতী হোতি সহাযমজ্ঝেতি খিড্ডা চ রতি চ সহাযমজ্ঝে হোতীতি – খিড্ডা রতী হোতি সহাযমজ্ঝে.
পুত্তেসু ¶ চ ৰিপুলং হোতি পেমন্তি. পুত্তাতি চত্তারো পুত্তা – অত্রজো পুত্তো, খেত্তজো পুত্তো ¶ , দিন্নকো পুত্তো, অন্তেৰাসিকো পুত্তো. পুত্তেসু চ ৰিপুলং হোতিং পেমন্তি পুত্তেসু চ অধিমত্তং হোতি পেমন্তি – পুত্তেসু চ ৰিপুলং হোতি পেমং.
পিযৰিপ্পযোগং ৰিজিগুচ্ছমানোতি দ্ৰে পিযা – সত্তা ৰা সঙ্খারা ৰা. কতমে সত্তা পিযা? ইধ যস্স তে হোন্তি অত্থকামা হিতকামা ফাসুকামা যোগক্খেমকামা মাতা ৰা পিতা ৰা ভাতা ৰা ভগিনী ৰা পুত্তো ৰা ধীতা ৰা মিত্তা ৰা অমচ্চা ৰা ঞাতী ৰা সালোহিতা ৰা, ইমে সত্তা পিযা.
কতমে সঙ্খারা পিযা? মনাপিকা রূপা মনাপিকা সদ্দা মনাপিকা গন্ধা মনাপিকা রসা মনাপিকা ফোট্ঠব্বা, ইমে সঙ্খারা পিযা. পিযৰিপ্পযোগং ৰিজিগুচ্ছমানোতি পিযানং ৰিপ্পযোগং ৰিজিগুচ্ছমানো অট্টিযমানো হরাযমানোতি – পিযৰিপ্পযোগং ৰিজিগুচ্ছমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘খিড্ডা ¶ রতী হোতি সহাযমজ্ঝে, পুত্তেসু চ ৰিপুলং হোতি পেমং;
পিযৰিপ্পযোগং ৰিজিগুচ্ছমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
চাতুদ্দিসো ¶ অপ্পটিঘো চ হোতি, সন্তুস্সমানো ইতরীতরেন;
পরিস্সযানং সহিতা অছম্ভী, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
চাতুদ্দিসো অপ্পটিঘো চ হোতীতি. চাতুদ্দিসোতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং, তথা চতুত্থং. ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং মেত্তাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন [অব্যাপজ্ঝেন (স্যা.) পস্স দী. নি. ৩.৩০৮] ফরিত্ৰা ৰিহরতি. করুণাসহগতেন…পে… মুদিতাসহগতেন…পে… উপেক্খাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং…পে… অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি. চাতুদ্দিসো অপ্পটিঘো চ হোতীতি মেত্তায ভাৰিতত্তা যে পুরত্থিমায দিসায সত্তা তে অপ্পটিকূলা [অপ্পটিকুলা (বহূসু)] হোন্তি, যে দক্খিণায দিসায সত্তা তে অপ্পটিকূলা হোন্তি ¶ , যে পচ্ছিমায দিসায সত্তা তে অপ্পটিকূলা হোন্তি, যে উত্তরায দিসায সত্তা তে অপ্পটিকূলা হোন্তি, যে পুরত্থিমায অনুদিসায সত্তা তে অপ্পটিকূলা হোন্তি, যে দক্খিণায অনুদিসায সত্তা তে অপ্পটিকূলা হোন্তি, যে পচ্ছিমায অনুদিসায ¶ সত্তা তে অপ্পটিকূলা হোন্তি, যে উত্তরায অনুদিসায সত্তা তে অপ্পটিকূলা হোন্তি, যে হেট্ঠিমায দিসায সত্তা তে অপ্পটিকূলা হোন্তি, যে উপরিমায দিসায সত্তা তে অপ্পটিকূলা হোন্তি, যে দিসাসু ৰিদিসাসু সত্তা তে অপ্পটিকূলা হোন্তি; করুণায ভাৰিতত্তা মুদিতায ভাৰিতত্তা উপেক্খায ভাৰিতত্তা যে পুরত্থিমায দিসায সত্তা তে অপ্পটিকূলা হোন্তি…পে… যে দিসাসু ৰিদিসাসু সত্তা তে অপ্পটিকূলা হোন্তীতি – চাতুদ্দিসো অপ্পটিঘো চ হোতি.
সন্তুস্সমানো ¶ ইতরীতরেনাতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন চীৰরেন, ইতরীতরচীৰরসন্তুট্ঠিযা চ ৰণ্ণৰাদী, ন চ চীৰরহেতু অনেসনং অপ্পতিরূপং [অপ্পটিরূপং (স্যা.)] আপজ্জতি. অলদ্ধা চ চীৰরং ন পরিতস্সতি, লদ্ধা চ চীৰরং অগধিতো অমুচ্ছিতো অনজ্ঝাপসন্নো [অনজ্ঝোপন্নো (স্যা.)] আদীনৰদস্সাৰী নিস্সরণপঞ্ঞো পরিভুঞ্জতি. তায চ পন ইতরীতরচীৰরসন্তুট্ঠিযা নেৰত্তানুক্কংসেতি ন পরং ৰম্ভেতি. যো হি তত্থ দক্খো অনলসো সম্পজানো পতিস্সতো, অযং ৰুচ্চতি পচ্চেকসম্বুদ্ধো পোরাণে অগ্গঞ্ঞে অরিযৰংসে ঠিতো. সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন পিণ্ডপাতেন…পে… ¶
সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন সেনাসনেন…পে… সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন, ইতরীতরগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারসন্তুট্ঠিযা চ ৰণ্ণৰাদী, ন চ গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারহেতু অনেসনং অপ্পতিরূপং আপজ্জতি. অলদ্ধা চ গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং ন পরিতস্সতি. লদ্ধা চ গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং অগধিতো অমুচ্ছিতো অনজ্ঝাপন্নো আদীনৰদস্সাৰী নিস্সরণপঞ্ঞো পরিভুঞ্জতি. তায চ ইতরীতরগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারসন্তুট্ঠিযা নেৰত্তানুক্কংসেতি ন পরং ৰম্ভেতি. যো হি তত্থ দক্খো অনলসো সম্পজানো পতিস্সতো, অযং ৰুচ্চতি পচ্চেকসম্বুদ্ধো পোরাণে অগ্গঞ্ঞে অরিযৰংসে ঠিতোতি – সন্তুস্সমানো ইতরীতরেন.
পরিস্সযানং ¶ সহিতা অছম্ভীতি. পরিস্সযাতি দ্ৰে পরিস্সযা – পাকটপরিস্সযা চ পটিচ্ছন্নপরিস্সযা চ. কতমে পাকটপরিস্সযা? সীহা ব্যগ্ঘা দীপী অচ্ছা তরচ্ছা কোকা মহিংসা [গোমহিসা (স্যা.) মহানি. ৫] হত্থী অহী ৰিচ্ছিকা সতপদী, চোরা ৰা অস্সু মানৰা ৰা কতকম্মা ৰা অকতকম্মা ৰা, চক্খুরোগো সোতরোগো ঘানরোগো জিৰ্হারোগো কাযরোগো সীসরোগো কণ্ণরোগো মুখরোগো দন্তরোগো কাসো সাসো পিনাসো ডাহো জরো কুচ্ছিরোগো মুচ্ছা পক্খন্দিকা সূলা ৰিসূচিকা কুট্ঠং গণ্ডো কিলাসো সোসো অপমারো দদ্দু কণ্ডু কচ্ছু রখসা ৰিতচ্ছিকা লোহিতপিত্তং মধুমেহো অংসা পিল়কা ভগন্দলা, পিত্তসমুট্ঠানা আবাধা সেম্হসমুট্ঠানা আবাধা ৰাতসমুট্ঠানা আবাধা সন্নিপাতিকা আবাধা উতুপরিণামজা আবাধা ৰিসমপরিহারজা ¶ আবাধা ওপক্কমিকা আবাধা কম্মৰিপাকজা আবাধা, সীতং উণ্হং জিঘচ্ছা ¶ পিপাসা উচ্চারো পস্সাৰো ডংসমকসৰাতাতপসরীসপসম্ফস্সা ইতি ৰা. ইমে ৰুচ্চন্তি পাকটপরিস্সযা.
কতমে পটিচ্ছন্নপরিস্সযা? কাযদুচ্চরিতং ৰচীদুচ্চরিতং মনোদুচ্চরিতং কামচ্ছন্দনীৰরণং ব্যাপাদনীৰরণং থিনমিদ্ধনীৰরণং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চনীৰরণং ৰিচিকিচ্ছানীৰরণং রাগো দোসো মোহো কোধো উপনাহো মক্খো পল়াসো ইস্সা মচ্ছরিযং মাযা সাঠেয্যং থম্ভো সারম্ভো মানো অতিমানো মদো পমাদো, সব্বে কিলেসা সব্বে ¶ দুচ্চরিতা সব্বে দরথা সব্বে পরিল়াহা সব্বে সন্তাপা সব্বাকুসলাভিসঙ্খারা. ইমে ৰুচ্চন্তি পটিচ্ছন্নপরিস্সযা.
পরিস্সযাতি কেনট্ঠেন পরিস্সযা? পরিসহন্তীতি পরিস্সযা, পরিহানায সংৰত্তন্তীতি পরিস্সযা, তত্রাসযাতি পরিস্সযা. কথং পরিসহন্তীতি পরিস্সযা? তে পরিস্সযা তং পুগ্গলং সহন্তি পরিসহন্তি অভিভৰন্তি অজ্ঝোত্থরন্তি পরিযাদিযন্তি মদ্দন্তি. এৰং পরিসহন্তীতি – পরিস্সযা.
কথং পরিহানায সংৰত্তন্তীতি পরিস্সযা? তে পরিস্সযা কুসলানং ধম্মানং অন্তরাযায পরিহানায সংৰত্তন্তি. কতমেসং কুসলানং ধম্মানং? সম্মাপটিপদায অনুলোমপটিপদায অপচ্চনীকপটিপদায অন্ৰত্থপটিপদায ধম্মানুধম্মপটিপদায সীলেসু পরিপূরকারিতায ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারতায ভোজনে মত্তঞ্ঞুতায জাগরিযানুযোগস্স সতিসম্পজঞ্ঞস্স চতুন্নং সতিপট্ঠানানং ভাৰনানুযোগস্স, চতুন্নং সম্মপ্পধানানং… চতুন্নং ইদ্ধিপাদানং… পঞ্চন্নং ইন্দ্রিযানং… পঞ্চন্নং বলানং… সত্তন্নং বোজ্ঝঙ্গানং… অরিযস্স অট্ঠঙ্গিকস্স মগ্গস্স ভাৰনানুযোগস্স – ইমেসং কুসলানং ধম্মানং অন্তরাযায পরিহানায সংৰত্তন্তি. এৰং পরিহানায সংৰত্তন্তীতি – পরিস্সযা.
কথং তত্রাসযাতি পরিস্সযা? তত্থেতে [তত্র তে (ক.)] পাপকা অকুসলা ধম্মা উপ্পজ্জন্তি অত্তভাৰসন্নিস্সযা. যথা বিলে বিলাসযা পাণা সযন্তি, দকে দকাসযা [উদকে উদকাসযা (স্যা.)] পাণা সযন্তি, ৰনে ৰনাসযা পাণা সযন্তি ¶ , রুক্খে রুক্খাসযা পাণা সযন্তি; এৰমেৰ তত্থেতে পাপকা অকুসলা ধম্মা উপ্পজ্জন্তি অত্তভাৰসন্নিস্সযাতি. এৰম্পি তত্রাসযাতি – পরিস্সযা.
ৰুত্তঞ্হেতং ¶ ভগৰতা – ‘‘সান্তেৰাসিকো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সাচরিযকো দুক্খং ন ফাসু ৰিহরতি. কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সান্তেৰাসিকো সাচরিযকো দুক্খং ন ফাসু ¶ ৰিহরতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু চক্খুনা রূপং দিস্ৰা উপ্পজ্জন্তি যে পাপকা অকুসলা ধম্মা, সরসঙ্কপ্পা সংঞ্ঞোজনীযা [সঞ্ঞোজনিকা (ক.)], ত্যস্স অন্তো ৰসন্তি অন্ৰাস্সৰন্তি পাপকা অকুসলা ধম্মাতি. তস্মা সান্তেৰাসিকো ৰুচ্চতি. তেন সমুদাচরেন সমুদাচরন্তি নং পাপকা অকুসলা ধম্মাতি. তস্মা সাচরিযকোতি ৰুচ্চতি.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো সোতেন সদ্দং সুত্ৰা…পে… ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা…পে… জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা…পে… কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা…পে… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায উপ্পজ্জন্তি যে পাপকা অকুসলা ধম্মা সরসঙ্কপ্পা সংযোজনীযা, ত্যস্স অন্তো ৰসন্তি অন্ৰাস্সৰন্তি পাপকা অকুসলা ধম্মাতি. তস্মা সান্তেৰাসিকোতি ৰুচ্চতি. তেন সমুদাচরেন সমুদাচরন্তি নং পাপকা অকুসলা ধম্মাতি. তস্মা সাচরিযকোতি ৰুচ্চতি. এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সান্তেৰাসিকো সাচরিযকো দুক্খং ন ফাসু ৰিহরতী’’তি. এৰম্পি, তত্রাসযাতি – পরিস্সযা.
ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, অন্তরামলা অন্তরাঅমিত্তা অন্তরাসপত্তা অন্তরাৰধকা অন্তরাপচ্চত্থিকা. কতমে তযো ¶ ? লোভো, ভিক্খৰে, অন্তরামলো [অন্তরামলং (স্যা. ক.) পস্স ইতিৰু. ৮৮] অন্তরাঅমিত্তো অন্তরাসপত্তো অন্তরাৰধকো অন্তরাপচ্চত্থিকো, দোসো, ভিক্খৰে…পে… মোহো, ভিক্খৰে, অন্তরামলো অন্তরাঅমিত্তো অন্তরাসপত্তো অন্তরাৰধকো অন্তরাপচ্চত্থিকো. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো অন্তরামলা অন্তরাঅমিত্তা অন্তরাসপত্তা অন্তরাৰধকা অন্তরাপচ্চত্থিকা’’তি.
অনত্থজননো লোভো, লোভো চিত্তপ্পকোপনো;
ভযমন্তরতো জাতং, তং জনো নাৰবুজ্ঝতি.
লুদ্ধো অত্থং ন জানাতি, লুদ্ধো ধম্মং ন পস্সতি;
অন্ধতমং তদা হোতি, যং লোভো সহতে নরং.
অনত্থজননো দোসো, দোসো চিত্তপ্পকোপনো;
ভযমন্তরতো জাতং, তং জনো নাৰবুজ্ঝতি.
দুট্ঠো ¶ অত্থং ন জানাতি, দুট্ঠো ধম্মং ন পস্সতি;
অন্ধতমং তদা হোতি, যং দোসো সহতে নরং.
অনত্থজননো মোহো, মোহো চিত্তপ্পকোপনো;
ভযমন্তরতো জাতং, তং জনো নাৰবুজ্ঝতি.
মূল়্হো ¶ অত্থং ন জানাতি, মূল়্হো ধম্মং ন পস্সতি;
অন্ধতমং তদা হোতি, যং মোহো সহতে নরন্তি.
এৰম্পি, তত্রাসযাতি – পরিস্সযা.
ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘তযো খো, মহারাজ, পুরিসস্স ধম্মা অজ্ঝত্তং উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জন্তি অহিতায দুক্খায অফাসুৰিহারায ¶ . কতমে তযো? লোভো খো, মহারাজ, পুরিসস্স ধম্মো অজ্ঝত্তং উপ্পজ্জমানো উপ্পজ্জতি অহিতায দুক্খায অফাসুৰিহারায; দোসো খো, মহারাজ…পে… মোহো খো, মহারাজ, পুরিসস্স ধম্মো অজ্ঝত্তং উপ্পজ্জমানো উপ্পজ্জতি অহিতায দুক্খায অফাসুৰিহারায. ইমে খো, মহারাজ, তযো পুরিসস্স ধম্মা অজ্ঝত্তং উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জন্তি অহিতায দুক্খায অফাসুৰিহারায.
‘‘লোভো দোসো চ মোহো চ, পুরিসং পাপচেতসং;
হিংসন্তি অত্তসম্ভূতা, তচসারংৰ সম্ফল’’ন্তি [সফলন্তি (ক.) পস্স ইতিৰু. ৫০].
এৰম্পি, তত্রাসযাতি – পরিস্সযা.
ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –
‘‘রাগো চ দোসো চ ইতোনিদানা, অরতী রতী লোমহংসো ইতোজা;
ইতো সমুট্ঠায মনোৰিতক্কা, কুমারকা ধঙ্কমিৰোস্সজন্তী’’তি [চঙ্কমিৰোস্সজ্জন্তীতি (স্যা. ক.) পস্স সু. নি. ২৭৩-২৭৪].
এৰম্পি, তত্রাসযাতি – পরিস্সযা.
পরিস্সযানং সহিতাতি পরিস্সযে সহিতা আরাধিতা অজ্ঝোত্থরিতা পরিযাদিতা পটিনিস্সতাতি – পরিস্সযানং সহিতা. অছম্ভীতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো ¶ অভীরূ অচ্ছম্ভী অনুত্রাসী অপলাযী পহীনভযভেরৰো ৰিগতলোমহংসো ৰিহরতীতি – পরিস্সযানং সহিতা অচ্ছম্ভী, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘চাতুদ্দিসো ¶ অপ্পটিঘো চ হোতি, সন্তুস্সমানো ইতরীতরেন;
পরিস্সযানং সহিতা অছম্ভী, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
দুস্সঙ্গহা ¶ পব্বজিতাপি একে, অথো গহট্ঠা ঘরমাৰসন্তা;
অপ্পোস্সুক্কো পরপুত্তেসু হুত্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
দুস্সঙ্গহা পব্বজিতাপি একেতি পব্বজিতাপি ইধেকচ্চে নিস্সযেপি দিয্যমানে উদ্দেসেপি দিয্যমানে পরিপুচ্ছাযপি [পরিপুচ্ছেপি (ক.)] দিয্যমানে চীৰরেপি দিয্যমানে পত্তেপি দিয্যমানে লোহথালকেপি দিয্যমানে ধম্মকরণেপি [ধম্মকরকেপি (স্যা.)] দিয্যমানে পরিস্সাৰনেপি দিয্যমানে থৰিকেপি দিয্যমানে উপাহনেপি দিয্যমানে কাযবন্ধনেপি দিয্যমানে ন সুণন্তি ন সোতং ওদহন্তি ন অঞ্ঞাচিত্তং উপট্ঠপেন্তি, অনস্সৰা অৰচনকরা পটিলোমৰুত্তিনো অঞ্ঞেনেৰ মুখং করোন্তীতি – দুস্সঙ্গহা পব্বজিতাপি একে.
অথো গহট্ঠা ঘরমাৰসন্তাতি গহট্ঠাপি ইধেকচ্চে হত্থিম্হিপি দিয্যমানে…পে… রথেপি খেত্তেপি ৰত্থুম্হিপি হিরঞ্ঞেপি সুৰণ্ণেপি দিয্যমানে গামেপি…পে… নিগমেপি নগরেপি… রট্ঠেপি… জনপদেপি দিয্যমানে ন সুণন্তি ন সোতং ওদহন্তি ন অঞ্ঞাচিত্তং উপট্ঠপেন্তি, অনস্সৰা অৰচনকরা ¶ পটিলোমৰুত্তিনো অঞ্ঞেনেৰ মুখং করোন্তীতি – অথো গহট্ঠা ঘরমাৰসন্তা.
অপ্পোস্সুক্কো পরপুত্তেসু হুত্ৰাতি অত্তানং ঠপেত্ৰা সব্বে ইমস্মিং অত্থে পরপুত্তা. তেসু পরপুত্তেসু অপ্পোস্সুক্কো হুত্ৰা অব্যাৰটো হুত্ৰা অনপেক্খো হুত্ৰাতি – অপ্পোস্সুক্কো পরপুত্তেসু হুত্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘দুস্সঙ্গহা ¶ পব্বজিতাপি একে, অথো গহট্ঠা ঘরমাৰসন্তা;
অপ্পোস্সুক্কো পরপুত্তেসু হুত্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
ওরোপযিত্ৰা [ৰোরোপযিত্ৰা (স্যা.)] গিহিব্যঞ্জনানি, সঞ্ছিন্নপত্তো [সংসীনপত্তো (সী. অট্ঠ.)] যথা কোৰিল়ারো;
ছেত্ৰান ৰীরো গিহিবন্ধনানি, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
ওরোপযিত্ৰা গিহিব্যঞ্জনানীতি গিহিব্যঞ্জনানি ৰুচ্চন্তি কেসা চ মস্সূ চ মালা চ গন্ধঞ্চ ৰিলেপনঞ্চ আভরণঞ্চ পিলন্ধনঞ্চ ৰত্থঞ্চ পারুপনঞ্চ ৰেঠনঞ্চ উচ্ছাদনং পরিমদ্দনং ন্হাপনং [নহাপনং (স্যা.)] সম্বাহনং আদাসং অঞ্জনং মালাগন্ধৰিলেপনং মুখচুণ্ণং ¶ মুখলেপনং হত্থবন্ধং সিখাবন্ধং দণ্ডং নাল়িকং [নালিকং (ক.) পস্স দী. নি. ১.১৬] খগ্গং ছত্তং চিত্রুপাহনং উণ্হীসং মণিং ৰাল়বীজনিং ওদাতানি ৰত্থানি ¶ দীঘদসানি [দীঘরস্সানি (স্যা.)] ইতি ৰা. ওরোপযিত্ৰা গিহিব্যঞ্জনানীতি গিহিব্যঞ্জনানি ওরোপযিত্ৰা সমোরোপযিত্ৰা নিক্খিপিত্ৰা পটিপস্সম্ভযিত্ৰাতি – ওরোপযিত্ৰা গিহিব্যঞ্জনানি.
সঞ্ছিন্নপত্তো যথা কোৰিল়ারোতি যথা কোৰিল়ারস্স পত্তানি ছিন্নানি সঞ্ছিন্নানি পতিতানি পরিপতিতানি, এৰমেৰ তস্স পচ্চেকসম্বুদ্ধস্স গিহিব্যঞ্জনানি ছিন্নানি সঞ্ছিন্নানি পতিতানীতি – সঞ্ছিন্নপত্তো যথা কোৰিল়ারো.
ছেত্ৰান ৰীরো গিহিবন্ধনানীতি. ৰীরোতি ৰীরিযৰাতি ৰীরো, পহূতি ৰীরো, ৰিসৰীতি ৰীরো, অলমত্তোতি ৰীরো, সূরোতি ৰীরো, ৰিক্কন্তো অভীরূ অচ্ছম্ভী অনুত্রাসী অপলাযী পহীনভযভেরৰোতি ৰীরো, ৰিগতলোমহংসোতি ৰীরো.
ৰিরতো ইধ [আরতো ইধেৰ (স্যা.) পস্স সু. নি. ৫৩৬] সব্বপাকেহি, নিরযদুক্খং অতিচ্চ ৰীরিযৰা সো;
সো ৰীরিযৰা পধানৰা, ধীরো [ৰীরো (স্যা. ক.) পস্স সু. নি. ৫৩৬] তাদি পৰুচ্চতে তথত্তা.
গিহিবন্ধনানি ¶ ৰুচ্চন্তি পুত্তা চ ভরিযা চ দাসা চ দাসী চ অজেল়কা চ কুক্কুটসূকরা চ হত্থিগৰাস্সৰল়ৰা চ খেত্তঞ্চ ৰত্থু চ হিরঞ্ঞঞ্চ সুৰণ্ণঞ্চ গামনিগমরাজধানিযো চ রট্ঠঞ্চ জনপদো চ কোসো চ কোট্ঠাগারঞ্চ, যং কিঞ্চি রজনীযৰত্থু.
ছেত্ৰান ৰীরো গিহিবন্ধনানীতি ¶ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো ৰীরো গিহিবন্ধনানি ছিন্দিত্ৰা সমুচ্ছিন্দিত্ৰা জহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তীকরিত্ৰা অনভাৰং গমেত্ৰাতি – ছেত্ৰান ৰীরো গিহিবন্ধনানি, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘ওরোপযিত্ৰা গিহিব্যঞ্জনানি, সঞ্ছিন্নপত্তো যথা কোৰিল়ারো,
ছেত্ৰান ৰীরো গিহিবন্ধনানি;
একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
পঠমো ৰগ্গো.
দুতিযৰগ্গো
সচে ¶ লভেথ নিপকং সহাযং, সদ্ধিং চরং সাধুৰিহারি ধীরং;
অভিভুয্য সব্বানি পরিস্সযানি, চরেয্য তেনত্তমনো সতীমা.
সচে লভেথ নিপকং সহাযন্তি সচে নিপকং পণ্ডিতং পঞ্ঞৰন্তং বুদ্ধিমন্তং ঞাণিং ৰিভাৰিং মেধাৰিং সহাযং লভেয্য পটিলভেয্য অধিগচ্ছেয্য ৰিন্দেয্যাতি – সচে লভেথ নিপকং সংহাযং.
সদ্ধিং চরং সাধুৰিহারি ধীরন্তি. সদ্ধিং চরন্তি একতো চরং. সাধুৰিহারিন্তি পঠমেনপি ঝানেন সাধুৰিহারিং, দুতিযেনপি ঝানেন… ততিযেনপি ঝানেন… চতুত্থেনপি ঝানেন সাধুৰিহারিং, মেত্তাযপি চেতোৰিমুত্তিযা সাধুৰিহারিং, করুণাযপি…পে… মুদিতাযপি… উপেক্খাযপি চেতোৰিমুত্তিযা সাধুৰিহারিং, আকাসানঞ্চাযতনসমাপত্তিযাপি সাধুৰিহারিং ¶ , ৰিঞ্ঞাণঞ্চ আযতনসমাপত্তিযাপি…পে… আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযাপি…পে… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযাপি ¶ সাধুৰিহারিং, নিরোধসমাপত্তিযাপি সাধুৰিহারিং, ফলসমাপত্তিযাপি সাধুৰিহারিং. ধীরন্তি ধীরং পণ্ডিতং পঞ্ঞৰন্তং বুদ্ধিমন্তং ঞাণিং ৰিভাৰিং মেধাৰিন্তি – সদ্ধিং চরং সাধুৰিহারি ধীরং.
অভিভুয্য সব্বানি পরিস্সযানীতি. পরিস্সযাতি দ্ৰে পরিস্সযা – পাকটপরিস্সযা চ পটিচ্ছন্নপরিস্সযা চ…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি পাকটপরিস্সযা…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি পটিচ্ছন্নপরিস্সযা…পে… এৰম্পি, তত্রাসযাতি – পরিস্সযা. অভিভুয্য সব্বানি পরিস্সযানীতি সব্বে পরিস্সযে অভিভুয্য অভিভৰিত্ৰা অজ্ঝোত্থরিত্ৰা পরিযাদিযিত্ৰা মদ্দিত্ৰাতি – অভিভুয্য সব্বানি পরিস্সযানি.
চরেয্য তেনত্তমনো সতীমাতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো তেন নিপকেন পণ্ডিতেন পঞ্ঞৰন্তেন বুদ্ধিমন্তেন ঞাণিনা ৰিভাৰিনা মেধাৰিনা সহাযেন সদ্ধিং অত্তমনো তুট্ঠমনো হট্ঠমনো পহট্ঠমনো উদগ্গমনো মুদিতমনো চরেয্য ৰিহরেয্য ইরিযেয্য ৰত্তেয্য পালেয্য যপেয্য যাপেয্যাতি – চরেয্য তেনত্তমনো. সতীমাতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো সতিমা হোতি পরমেন সতিনেপক্কেন ¶ সমন্নাগতো, চিরকতম্পি চিরভাসিতম্পি সরিতা অনুস্সরিতাতি – চরেয্য তেনত্তমনো সতীমা. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘সচে লভেথ নিপকং সহাযং, সদ্ধিং ¶ চরং সাধুৰিহারি ধীরং;
অভিভুয্য সব্বানি পরিস্সযানি, চরেয্য তেনত্তমনো সতীমা’’তি.
নো চে লভেথ নিপকং সহাযং, সদ্ধিং চরং সাধুৰিহারি ধীরং;
রাজাৰ রট্ঠং ৰিজিতং পহায, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
নো চে লভেথ নিপকং সহাযন্তি নো চে নিপকং পণ্ডিতং পঞ্ঞৰন্তং বুদ্ধিমন্তং ঞাণিং ৰিভাৰিং মেধাৰিং সহাযং লভেয্য পটিলভেয্য অধিগচ্ছেয্য ৰিন্দেয্যাতি – নো চে লভেথ নিপকং সহাযং.
সদ্ধিং চরং ¶ সাধুৰিহারি ধীরন্তি. সদ্ধিং চরন্তি একতো চরং. সাধুৰিহারিন্তি পঠমেনপি ঝানেন সাধুৰিহারিং…পে… নিরোধসমাপত্তিযাপি সাধুৰিহারিং, ফলসমাপত্তিযাপি সাধুৰিহারিং. ধীরন্তি ধীরং পণ্ডিতং পঞ্ঞৰন্তং বুদ্ধিমন্তং ঞাণিং ৰিভাৰিং মেধাৰিন্তি – সদ্ধিং চরং সাধুৰিহারি ধীরং.
রাজাৰ রট্ঠং ৰিজিতং পহাযাতি রাজা খত্তিযো মুদ্ধাভিসিত্তো ৰিজিতসঙ্গামো নিহতপচ্চামিত্তো লদ্ধাধিপ্পাযো পরিপুণ্ণকোসকোট্ঠাগারো রট্ঠঞ্চ জনপদঞ্চ কোসঞ্চ কোট্ঠাগারঞ্চ পহূতহিরঞ্ঞসুৰণ্ণং নগরঞ্চ পরিচ্চজিত্ৰা কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিত্ৰা অকিঞ্চনভাৰং ¶ উপগন্ত্ৰা একো চরতি ৰিহরতি ইরিযতি ৰত্তেতি পালেতি যপেতি যাপেতি. এৰং পচ্চেকসম্বুদ্ধোপি সব্বং ঘরাৰাসপলিবোধং ছিন্দিত্ৰা পুত্তদারপলিবোধং ছিন্দিত্ৰা ঞাতিপলিবোধং ছিন্দিত্ৰা মিত্তামচ্চপলিবোধং ছিন্দিত্ৰা কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিত্ৰা অকিঞ্চনভাৰং উপগন্ত্ৰা একো চরতি ৰিহরতি ইরিযতি ৰত্তেতি পালেতি যপেতি যাপেতীতি – রাজাৰ রট্ঠং ৰিজিতং পহায, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘নো ¶ চে লভেথ নিপকং সহাযং, সদ্ধিং চরং সাধুৰিহারি ধীরং;
রাজাৰ রট্ঠং ৰিজিতং পহায, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
অদ্ধা পসংসাম সহাযসম্পদং, সেট্ঠা সমা সেৰিতব্বা সহাযা;
এতে অলদ্ধা অনৰজ্জভোজী, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
অদ্ধা পসংসাম সহাযসম্পদন্তি. অদ্ধাতি একংসৰচনং নিস্সংসযৰচনং নিক্কঙ্খৰচনং অদ্ৰেজ্ঝৰচনং অদ্ৰেল়্হকৰচনং নিযোগৰচনং অপণ্ণকৰচনং অৰিরদ্ধৰচনং অৰত্থাপনৰচনমেতং – অদ্ধাতি. সহাযসম্পদন্তি সহাযসম্পদা ৰুচ্চতি যো সো সহাযো অসেক্খেন সীলক্খন্ধেন ¶ সমন্নাগতো হোতি, অসেক্খেন সমাধিক্খন্ধেন… অসেক্খেন পঞ্ঞাক্খন্ধেন ¶ … অসেক্খেন ৰিমুত্তিক্খন্ধেন… অসেক্খেন ৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধেন সমন্নাগতো হোতি. অদ্ধা পসংসাম সহাযসম্পদন্তি সহাযসম্পদং পসংসাম থোমেম কিত্তেম ৰণ্ণেমাতি – অদ্ধা পসংসাম সহাযসম্পদং.
সেট্ঠা সমা সেৰিতব্বা সহাযাতি সেট্ঠা হোন্তি সহাযা সীলেন সমাধিনা পঞ্ঞায ৰিমুত্তিযা ৰিমুত্তিঞাণদস্সনেন; সমা সদিসা হোন্তি সহাযা সীলেন সমাধিনা পঞ্ঞায ৰিমুত্তিযা ৰিমুত্তিঞাণদস্সনেন. সেট্ঠা ৰা সহাযা সদিসা ৰা সহাযা সেৰিতব্বা ভজিতব্বা পযিরুপাসিতব্বা পরিপুচ্ছিতব্বা পরিপঞ্হিতব্বাতি – সেট্ঠা সমা সেৰিতব্বা সহাযা.
এতে অলদ্ধা অনৰজ্জভোজীতি অত্থি পুগ্গলো সাৰজ্জভোজী অত্থি পুগ্গলো অনৰজ্জভোজীতি. কতমো চ পুগ্গলো সাৰজ্জভোজী? ইধেকচ্চো পুগ্গলো কুহনায লপনায নেমিত্তিকতায নিপ্পেসিকতায লাভেন লাভং নিজিগীসনতায [নিজিগিংসনতায (স্যা.)] দারুদানেন ৰেল়ুদানেন পত্তদানেন পুপ্ফদানেন ফলদানেন সিনানদানেন চুণ্ণদানেন মত্তিকাদানেন দন্তকট্ঠদানেন মুখোদকদানেন চাটুকম্যতায [পাতুকম্যতায (স্যা.) মহানি. ১৫৯] মুগ্গসূপ্যতায [মুগ্গসূপতায (স্যা.)] পারিভট্যতায পীঠমদ্দিকতায ৰত্থুৰিজ্জায তিরচ্ছানৰিজ্জায অঙ্গৰিজ্জায নক্খত্তৰিজ্জায দূতগমনেন পহিণগমনেন জঙ্ঘপেসনিযেন ৰেজ্জকম্মেন নৰকম্মেন [দূতকম্মেন (স্যা. ক.) মহানি. ১৫৯] পিণ্ডপটিপিণ্ডকেন দানানুপ্পদানেন ¶ , অধম্মেন ৰিসমেন লদ্ধা লভিত্ৰা অধিগন্ত্ৰা ৰিন্দিত্ৰা পটিলভিত্ৰা জীৰিকং [জীৰিতং (ক.)] কপ্পেতি. অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো সাৰজ্জভোজী.
কতমো চ পুগ্গলো অনৰজ্জভোজী? ইধেকচ্চো পুগ্গলো ন কুহনায ন লপনায ন নেমিত্তিকতায ¶ ন নিপ্পেসিকতায ন লাভেন লাভং নিজিগীসনতায ন দারুদানেন ন ৰেল়ুদানেন ন পত্তদানেন ন পুপ্ফদানেন ন ফলদানেন ন সিনানদানেন ন চুণ্ণদানেন ন মত্তিকাদানেন ন দন্তকট্ঠদানেন ন মুখোদকদানেন ন চাটুকম্যতায ন মুগ্গসূপ্যতায ন পারিভট্যতায ন পীঠমদ্দিকতায ন ৰত্থুৰিজ্জায ন তিরচ্ছানৰিজ্জায ন ¶ অঙ্গৰিজ্জায ন নক্খত্তৰিজ্জায ন দূতগমনেন ন পহিণগমনেন ন জঙ্ঘপেসনিযেন ন ৰেজ্জকম্মেন ন নৰকম্মেন ন পিণ্ডপটিপিণ্ডকেন ন দানানুপ্পদানেন, ধম্মেন সমেন লদ্ধা লভিত্ৰা অধিগন্ত্ৰা ৰিন্দিত্ৰা পটিলভিত্ৰা জীৰিকং কপ্পেতি. অযং ৰুচ্চতি পুগ্গলো অনৰজ্জভোজী.
এতে অলদ্ধা অনৰজ্জভোজীতি এতে অনৰজ্জভোজী অলদ্ধা অলভিত্ৰা অনধিগন্ত্ৰা অৰিন্দিত্ৰা অপ্পটিলভিত্ৰাতি – এতে অলদ্ধা অনৰজ্জভোজী, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘অদ্ধা পসংসাম সহাযসম্পদং, সেট্ঠা সমা সেৰিতব্বা সহাযা;
এতে অলদ্ধা অনৰজ্জভোজী, একো ¶ চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
দিস্ৰা সুৰণ্ণস্স পভস্সরানি, কম্মারপুত্তেন সুনিট্ঠিতানি;
সঙ্ঘট্টযন্তানি [সংঘট্টমানানি (সু. নি. ৪৮)] দুৰে ভুজস্মিং, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
দিস্ৰা সুৰণ্ণস্স পভস্সরানীতি দিস্ৰা পস্সিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা. সুৰণ্ণস্সাতি জাতরূপস্স. পভস্সরানীতি পরিসুদ্ধানি পরিযোদাতানীতি – দিস্ৰা সুৰণ্ণস্স পভস্সরানি.
কম্মারপুত্তেন সুনিট্ঠিতানীতি কম্মারপুত্তো ৰুচ্চতি সুৰণ্ণকারো. কম্মারপুত্তেন সুনিট্ঠিতানীতি কম্মারপুত্তেন সুনিট্ঠিতানি সুকতানি সুপরিকম্মকতানীতি – কম্মারপুত্তেন সুনিট্ঠিতানি.
সঙ্ঘট্টযন্তানি দুৰে ভুজস্মিন্তি ভুজো ৰুচ্চতি হত্থো. যথা একস্মিং হত্থে দ্ৰে নূপুরানি [ধুৰরানি (স্যা.)] ঘট্টেন্তি [ঘটেন্তি (স্যা.)]; এৰমেৰ সত্তা তণ্হাৰসেন দিট্ঠিৰসেন নিরযে ঘট্টেন্তি, তিরচ্ছানযোনিযং ঘট্টেন্তি, পেত্তিৰিসযে ঘট্টেন্তি, মনুস্সলোকে ঘট্টেন্তি, দেৰলোকে ঘট্টেন্তি, গতিযা গতিং উপপত্তিযা ¶ উপপত্তিং পটিসন্ধিযা পটিসন্ধিং ভৰেন ভৰং সংসারেন সংসারং ৰট্টেন ৰট্টং ঘট্টেন্তি সঙ্ঘট্টেন্তি সঙ্ঘট্টেন্তা ¶ চরন্তি ৰিহরন্তি ইরিযন্তি ৰত্তেন্তি পালেন্তি যপেন্তি যাপেন্তীতি – সঙ্ঘট্টযন্তানি দুৰে ভুজস্মিং, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘দিস্ৰা ¶ সুৰণ্ণস্স পভস্সরানি, কম্মারপুত্তেন সুনিট্ঠিতানি;
সঙ্ঘট্টযন্তানি দুৰে ভুজস্মিং, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’.
এৰং দুতীযেন সহা মমস্স, ৰাচাভিলাপো অভিসজ্জনা ৰা;
এতং ভযং আযতিং পেক্খমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
এৰং দুতীযেন সহা মমস্সাতি তণ্হাদুতিযো ৰা হোতি পুগ্গলদুতিযো ৰা. কথং তণ্হাদুতিযো হোতি? তণ্হাতি রূপতণ্হা…পে… ধম্মতণ্হা. যস্সেসা তণ্হা অপ্পহীনা, সো ৰুচ্চতি তণ্হাদুতিযো.
তণ্হাদুতিযো পুরিসো, দীঘমদ্ধান সংসরং;
ইত্থভাৰঞ্ঞথাভাৰং, সংসারং নাতিৰত্ততীতি.
এৰং তণ্হাদুতিযো ৰা হোতি.
কথং পুগ্গলদুতিযো হোতি? ইধেকচ্চো ন অত্থহেতু [অত্তহেতু (স্যা.)] ন কারণহেতু উদ্ধতো অৰূপসন্তচিত্তো একস্স ৰা দুতিযো হোতি, দ্ৰিন্নং ৰা ততিযো হোতি, তিণ্ণং ৰা চতুত্থো হোতি. তত্থ বহুং সম্ফপ্পলাপং পলপতি; সেয্যথিদং – রাজকথং চোরকথং মহামত্তকথং সেনাকথং ভযকথং যুদ্ধকথং অন্নকথং পানকথং ৰত্থকথং সযনকথং মালাকথং ¶ গন্ধকথং ঞাতিকথং যানকথং গামকথং নিগমকথং নগরকথং জনপদকথং ইত্থিকথং [ইত্থিকথং পুরিসকথং (স্যা. ক.) দী. নি. ১.১৭, ২০১; সং. নি. ৫.১০৮০ পস্সিতব্বং] সূরকথং ৰিসিখাকথং কুম্ভট্ঠানকথং পুব্বপেতকথং নানত্তকথং ¶ লোকক্খাযিকং সমুদ্দক্খাযিকং ইতিভৰাভৰকথং কথেতি. এৰং পুগ্গলদুতিযো হোতীতি – এৰং দুতীযেন সহা মমস্স.
ৰাচাভিলাপো অভিসজ্জনা ৰাতি ৰাচাভিলাপো ৰুচ্চতি বাত্তিংস তিরচ্ছানকথা, সেয্যথিদং – রাজকথং…পে… ইতিভৰাভৰকথং. অভিসজ্জনা ৰাতি দ্ৰে সজ্জনা – তণ্হাসজ্জনা চ দিট্ঠিসজ্জনা চ…পে… অযং তণ্হাসজ্জনা…পে… অযং দিট্ঠিসজ্জনাতি – ৰাচাভিলাপো অভিসজ্জনা ৰা.
এতং ¶ ভযং আযতিং পেক্খমানোতি. ভযন্তি জাতিভযং জরাভযং ব্যাধিভযং মরণভযং রাজভযং চোরভযং অগ্গিভযং উদকভযং অত্তানুৰাদভযং পরানুৰাদভযং দণ্ডভযং দুগ্গতিভযং ঊমিভযং কুম্ভিলভযং আৰট্টভযং সুসুমারভযং আজীৰকভযং অসিলোকভযং পরিসসারজ্জভযং মদনভযং ভযানকং ছম্ভিতত্তং লোমহংসো চেতসো উব্বেগো উত্রাসো. এতং ভযং আযতিং পেক্খমানোতি এতং ভযং আযতিং পেক্খমানো দক্খমানো ওলোকযমানো নিজ্ঝাযমানো উপপরিক্খমানোতি – এতং ভযং আযতিং পেক্খমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘এৰং দুতীযেন সহা মমস্স, ৰাচাভিলাপো অভিসজ্জনা ৰা;
এতং ¶ ভযং আযতিং পেক্খমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’.
কামা হি চিত্রা মধুরা মনোরমা, ৰিরূপরূপেন মথেন্তি চিত্তং;
আদীনৰং কামগুণেসু দিস্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
কামা হি চিত্রা মধুরা মনোরমাতি. কামাতি উদ্দানতো দ্ৰে কামা – ৰত্থুকামা চ কিলেসকামা চ…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি ৰত্থুকামা…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি কিলেসকামা. চিত্রাতি নানাৰণ্ণা রূপা নানাৰণ্ণা সদ্দা নানাৰণ্ণা গন্ধা নানাৰণ্ণা রসা নানাৰণ্ণা ফোট্ঠব্বা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা. মধুরাতি ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা [ম. নি. ১.১৬৭ পস্সিতব্বং] – ‘‘পঞ্চিমে ¶ , ভিক্খৰে, কামগুণা. কতমে পঞ্চ? চক্খুৰিঞ্ঞেয্যা রূপা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা, সোতৰিঞ্ঞেয্যা সদ্দা…পে… ঘানৰিঞ্ঞেয্যা গন্ধা… জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যা রসা… কাযৰিঞ্ঞেয্যা ফোট্ঠব্বা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ কামগুণা. যং খো, ভিক্খৰে, ইমে পঞ্চ কামগুণে পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সুখং সোমনস্সং, ইদং ৰুচ্চতি কামসুখং মিল়্হসুখং [মীল়্হসুখং (পস্স ম. নি. ৩.৩২৮)] পুথুজ্জনসুখং অনরিযসুখং, ন সেৰিতব্বং ন ভাৰেতব্বং ন বহুলীকাতব্বং, ‘ভাযিতব্বং এতস্স সুখস্সা’তি ৰদামী’’তি – কামা হি চিত্রা মধুরা মনোরমাতি. মনোতি ¶ যং চিত্তং…পে… তজ্জা মনোৰিঞ্ঞাণধাতু. মনো রমেন্তি থোমেন্তি তোসেন্তি পহাসেন্তীতি – কামা হি চিত্রা মধুরা মনোরমা.
ৰিরূপরূপেন মথেন্তি চিত্তন্তি নানাৰণ্ণেহি রূপেহি…পে… নানাৰণ্ণেহি ফোট্ঠব্বেহি চিত্তং মথেন্তি তোসেন্তি পহাসেন্তীতি – ৰিরূপরূপেন মথেন্তি চিত্তং.
আদীনৰং ¶ কামগুণেসু দিস্ৰাতি. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘কো চ, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো? ইধ, ভিক্খৰে, কুলপুত্তো যেন সিপ্পট্ঠানেন জীৰিকং কপ্পেতি, যদি মুদ্দায যদি গণনায যদি সঙ্খানেন যদি কসিযা যদি ৰণিজ্জায যদি গোরক্খেন যদি ইস্সত্থেন [ইস্সট্ঠেন (স্যা.), ইস্সত্তেন (ক.) পস্স ম. নি. ১.১৬৭] যদি রাজপোরিসেন যদি সিপ্পঞ্ঞতরেন, সীতস্স পুরক্খতো উণ্হস্স পুরক্খতো ডংসমকসৰাতাতপসরীসপসম্ফস্সেহি সম্ফস্সমানো [রিস্সমানো (ম. নি. ১.১৬৭)] খুপ্পিপাসায মীযমানো; অযং, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু.
‘‘তস্স চে, ভিক্খৰে, কুলপুত্তস্স এৰং উট্ঠহতো ঘটতো ৰাযমতো তে ভোগা নাভিনিপ্ফজ্জন্তি, সো সোচতি কিলমতি পরিদেৰতি উরত্তাল়িং কন্দতি, সম্মোহং আপজ্জতি – ‘মোঘং ৰত মে উট্ঠানং, অফলো ৰত মে ৰাযামো’তি. অযম্পি, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু.
‘‘তস্স ¶ চে, ভিক্খৰে, কুলপুত্তস্স এৰং উট্ঠহতো ঘটতো ৰাযমতো তে ভোগা অভিনিপ্ফজ্জন্তি, সো তেসং ভোগানং আরক্খাধিকরণং দুক্খং ¶ দোমনস্সং [দুক্খদোমনস্সং (স্যা. ক.)] পটিসংৰেদেতি – ‘কিন্তি মে ভোগে নেৰ রাজানো হরেয্যুং, ন চোরা হরেয্যুং, ন অগ্গি ডহেয্য, ন উদকং ৰহেয্য, ন অপ্পিযা দাযাদা হরেয্যু’ন্তি. তস্স এৰং আরক্খতো গোপযতো তে ভোগে রাজানো ৰা হরন্তি চোরা ৰা হরন্তি অগ্গি ৰা ডহতি উদকং ৰা ৰহতি অপ্পিযা ৰা দাযাদা হরন্তি. সো সোচতি…পে… সম্মোহং আপজ্জতি – ‘যম্পি মে অহোসি তম্পি নো নত্থী’তি. অযম্পি, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু.
‘‘পুন ¶ চপরং, ভিক্খৰে, কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু রাজানোপি রাজূহি ৰিৰদন্তি, খত্তিযাপি খত্তিযেহি ৰিৰদন্তি, ব্রাহ্মণাপি ব্রাহ্মণেহি ৰিৰদন্তি, গহপতীপি গহপতীহি ৰিৰদন্তি, মাতাপি পুত্তেন ৰিৰদতি, পুত্তোপি মাতরা ৰিৰদতি, পিতাপি পুত্তেন ৰিৰদতি, পুত্তোপি পিতরা ৰিৰদতি, ভাতাপি ভগিনিযা ৰিৰদতি, ভগিনীপি ভাতরা ৰিৰদতি, সহাযোপি সহাযেন ৰিৰদতি. তে তত্থ কলহৰিগ্গহৰিৰাদাপন্না অঞ্ঞমঞ্ঞং পাণীহিপি উপক্কমন্তি লেড্ডূহিপি উপক্কমন্তি দণ্ডেহিপি উপক্কমন্তি সত্থেহিপি উপক্কমন্তি. তে তত্থ মরণম্পি নিগচ্ছন্তি মরণমত্তম্পি দুক্খং. অযম্পি, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু অসিচম্মং গহেত্ৰা ধনুকলাপং সন্নয্হিত্ৰা উভতোব্যূল়্হং [উভতোৰিযূল়্হং (স্যা.) পস্স ম. নি. ১.১৬৮] সঙ্গামং পক্খন্দন্তি, উসূসুপি ¶ খিপ্পমানেসু সত্তীসুপি খিপ্পমানাসু অসীসুপি ৰিজ্জোতলন্তেসু. তে তত্থ উসূহিপি ৰিজ্ঝন্তি সত্তীহিপি [সত্তিযাপি (ম. নি. ১.১৬৭, ১৭৮)] ৰিজ্ঝন্তি অসিনাপি সীসং ছিন্দন্তি. তে তত্থ মরণম্পি নিগচ্ছন্তি মরণমত্তম্পি দুক্খং. অযম্পি, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু অসিচম্মং গহেত্ৰা ধনুকলাপং সন্নয্হিত্ৰা অদ্দাৰলেপনা [অদ্ধাৰলেপনা (স্যা.)] উপকারিযো ¶ পক্খন্দন্তি, উসূসুপি খিপ্পমানেসু সত্তীসুপি খিপ্পমানাসু, অসীসুপি ৰিজ্জোতলন্তেসু. তে তত্থ উসূহিপি ৰিজ্ঝন্তি সত্তীহিপি ৰিজ্ঝন্তি ছকণকাযপি [ছকণটিযাপি (স্যা.), পক্কট্ঠিযা (সী. অট্ঠ.) পস্স ম. নি. ১.১৬৮] ওসিঞ্চন্তি অভিৰগ্গেনপি ওমদ্দন্তি অসিনাপি সীসং ছিন্দন্তি. তে তত্থ মরণম্পি নিগচ্ছন্তি মরণমত্তম্পি দুক্খং. অযম্পি, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো দুক্খক্খন্ধো ¶ কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু সন্ধিম্পি ছিন্দন্তি নিল্লোপম্পি হরন্তি একাগারিকম্পি করোন্তি পরিপন্থেপি তিট্ঠন্তি পরদারম্পি গচ্ছন্তি. তমেনং রাজানো গহেত্ৰা ৰিৰিধা কম্মকারণা কারেন্তি – কসাহিপি তাল়েন্তি, ৰেত্তেহিপি তাল়েন্তি, অড্ঢদণ্ডকেহিপি তাল়েন্তি, হত্থম্পি ছিন্দন্তি…পে… অসিনাপি সীসং ছিন্দন্তি. তে তত্থ মরণম্পি নিগচ্ছন্তি মরণমত্তম্পি দুক্খং. অযম্পি, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু.
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু কাযেন দুচ্চরিতং চরন্তি ৰাচায দুচ্চরিতং চরন্তি মনসা দুচ্চরিতং চরন্তি. তে কাযেন দুচ্চরিতং চরিত্ৰা ৰাচায দুচ্চরিতং চরিত্ৰা মনসা দুচ্চরিতং চরিত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জন্তি. অযম্পি, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো সম্পরাযিকো দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু’’.
আদীনৰং কামগুণেসু দিস্ৰাতি কামগুণেসু আদীনৰং দিস্ৰা পস্সিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰাতি – আদীনৰং কামগুণেসু দিস্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘কামা ¶ হি চিত্রা মধুরা মনোরমা, ৰিরূপরূপেন মথেন্তি চিত্তং;
আদীনৰং কামগুণেসু দিস্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
ঈতী ¶ চ গণ্ডো চ উপদ্দৰো চ, রোগো চ সল্লঞ্চ ভযঞ্চ মেতং;
এতং ভযং কামগুণেসু দিস্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
ঈতী চ গণ্ডো চ উপদ্দৰো চ, রোগো চ সল্লঞ্চ ভযঞ্চ ¶ মেতন্তি ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘ভযন্তি, ভিক্খৰে, কামানমেতং অধিৰচনং. দুক্খন্তি, ভিক্খৰে, কামানমেতং অধিৰচনং. রোগোতি, ভিক্খৰে, কামানমেতং অধিৰচনং. গণ্ডোতি, ভিক্খৰে, কামানমেতং অধিৰচনং. সল্লন্তি, ভিক্খৰে, কামানমেতং অধিৰচনং. সঙ্গোতি, ভিক্খৰে, কামানমেতং অধিৰচনং. পঙ্কোতি, ভিক্খৰে, কামানমেতং অধিৰচনং. গব্ভোতি, ভিক্খৰে, কামানমেতং অধিৰচনং. কস্মা চ, ভিক্খৰে, ভযন্তি কামানমেতং অধিৰচনং? যস্মা চ কামরাগরত্তাযং, ভিক্খৰে, ছন্দরাগৰিনিবদ্ধো [ছন্দরাগৰিনিবন্ধো (স্যা. ক.) পস্স অ. নি. ৮.৫৬] দিট্ঠধম্মিকাপি ভযা ন পরিমুচ্চতি, সম্পরাযিকাপি ভযা ন পরিমুচ্চতি, তস্মা ভযন্তি কামানমেতং অধিৰচনং. কস্মা চ, ভিক্খৰে, দুক্খন্তি…পে… রোগোতি… গণ্ডোতি… সল্লন্তি… সঙ্গোতি… পঙ্কোতি… গব্ভোতি কামানমেতং অধিৰচনং? যস্মা চ কামরাগরত্তাযং, ভিক্খৰে, ছন্দরাগৰিনিবদ্ধো দিট্ঠধম্মিকাপি গব্ভা ন পরিমুচ্চতি, সম্পরাযিকাপি গব্ভা ন পরিমুচ্চতি, তস্মা গব্ভোতি কামানমেতং অধিৰচন’’ন্তি.
ভযং দুক্খঞ্চ রোগো চ, গণ্ডো সল্লঞ্চ সঙ্গো চ;
পঙ্কো গব্ভো চ উভযং, এতে কামা পৰুচ্চন্তি;
যত্থ সত্তো পুথুজ্জনো.
ওতিণ্ণো সাতরূপেন, পুন গব্ভায গচ্ছতি;
যতো চ ভিক্খু আতাপী, সম্পজঞ্ঞং ন রিচ্চতি [ন রিঞ্চতি (স্যা. ক.) সং. নি. ৪.২৫১].
সো ইমং পলিপথং দুগ্গং, অতিক্কম্ম তথাৰিধো;
পজং জাতিজরূপেতং, ফন্দমানং অৰেক্খতীতি.
ঈতী চ গণ্ডো চ উপদ্দৰো চ, রোগো চ সল্লঞ্চ ভযঞ্চ মেতং.
এতং ¶ ¶ ভযং কামগুণেসু দিস্ৰাতি এতং ভযং কামগুণেসু দিস্ৰা পস্সিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ¶ ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰাতি – এতং ভযং কামগুণেসু দিস্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘ঈতী চ গণ্ডো চ উপদ্দৰো চ, রোগো চ সল্লঞ্চ ভযঞ্চ মেতং;
এতং ভযং কামগুণেসু দিস্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
সীতঞ্চ উণ্হঞ্চ খুদং পিপাসং, ৰাতাতপে ডংসসরীসপে [ডংসসিরিংসপে (স্যা.), ডংসমকসসরীসপে (ক.)] চ;
সব্বানিপেতানি অভিসম্ভৰিত্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
সীতঞ্চ উণ্হঞ্চ খুদং পিপাসন্তি. সীতন্তি দ্ৰীহি কারণেহি সীতং হোতি – অব্ভন্তরধাতুপ্পকোপৰসেন ৰা সীতং হোতি বহিদ্ধা উতুৰসেন ৰা সীতং হোতি. উণ্হন্তি দ্ৰীহি কারণেহি উণ্হং হোতি – অব্ভন্তরধাতুপ্পকোপৰসেন ৰা উণ্হং হোতি বহিদ্ধা উতুৰসেন ৰা উণ্হং হোতি. খুদা [খুদ্দা (স্যা. ক.)] ৰুচ্চতি ছাতকো. পিপাসা ৰুচ্চতি উদকপিপাসাতি – সীতঞ্চ উণ্হঞ্চ খুদং পিপাসং.
ৰাতাতপে ডংসসরীসপে চাতি. ৰাতাতি পুরত্থিমা ৰাতা পচ্ছিমা ৰাতা উত্তরা ৰাতা দক্খিণা ৰাতা সরজা ৰাতা অরজা ৰাতা সীতা ¶ ৰাতা উণ্হা ৰাতা পরিত্তা ৰাতা অধিমত্তা ৰাতা ৰেরম্ভৰাতা পক্খৰাতা সুপণ্ণৰাতা তালপণ্ণৰাতা [তালৰণ্ডৰাতা (ক.) চূল়নি. উপসীৰমাণৰপুচ্ছানিদ্দেস ৪৩] ৰিধূপনৰাতা. আতপো ৰুচ্চতি সূরিযসন্তাপো. ডংসা ৰুচ্চন্তি পিঙ্গলমক্খিকা. সরীসপা ৰুচ্চন্তি অহীতি – ৰাতাতপে ডংসসরীসপে চ.
সব্বানিপেতানি অভিসম্ভৰিত্ৰাতি অভিভৰিত্ৰা অজ্ঝোত্থরিত্ৰা পরিযাদিযিত্ৰা মদ্দিত্ৰাতি – সব্বানিপেতানি অভিসম্ভৰিত্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘সীতঞ্চ ¶ উণ্হঞ্চ খুদং পিপাসং, ৰাতাতপে ডংসসরীসপে চ;
সব্বানিপেতানি অভিসম্ভৰিত্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
নাগোৰ যূথানি ৰিৰজ্জযিত্ৰা, সঞ্জাতখন্ধো পদুমী উল়ারো;
যথাভিরন্তং ৰিহরে [ৰীহরং (সু. নি. ৫৩)] অরঞ্ঞে, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
নাগোৰ ¶ যূথানি ৰিৰজ্জযিত্ৰাতি নাগো ৰুচ্চতি হত্থিনাগো. পচ্চেকসম্বুদ্ধোপি নাগো. কিংকারণা পচ্চেকসম্বুদ্ধো নাগো? আগুং ন করোতীতি নাগো; ন গচ্ছতীতি নাগো; ন আগচ্ছতীতি নাগো. কথং সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো আগুং ন করোতীতি নাগো? আগু ৰুচ্চতি পাপকা অকুসলা ধম্মা সংকিলেসিকা পোনোভৰিকা ¶ সদরা দুক্খৰিপাকা আযতিং জাতিজরামরণিযা.
আগুং ন করোতি কিঞ্চি লোকে, সব্বসংযোগে ৰিসজ্জ বন্ধনানি;
সব্বত্থ ন সজ্জতি ৰিমুত্তো, নাগো তাদি পৰুচ্চতে তথত্তা.
এৰং সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো আগুং ন করোতীতি নাগো.
কথং সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো ন গচ্ছতীতি নাগো? সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো ন ছন্দাগতিং গচ্ছতি, ন দোসাগতিং গচ্ছতি, ন মোহাগতিং গচ্ছতি, ন ভযাগতিং গচ্ছতি, ন রাগৰসেন গচ্ছতি, ন দোসৰসেন গচ্ছতি, ন মোহৰসেন গচ্ছতি, ন মানৰসেন গচ্ছতি, ন দিট্ঠিৰসেন গচ্ছতি, ন উদ্ধচ্চৰসেন গচ্ছতি, ন ৰিচিকিচ্ছাৰসেন গচ্ছতি, ন অনুসযৰসেন গচ্ছতি, ন ৰগ্গেহি কপ্পেহি যাযতি নীযতি [নিয্যতি (স্যা. ক.)] ৰুয্হতি সংহরীযতি. এৰং সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো ন গচ্ছতীতি নাগো.
কথং ¶ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো ন আগচ্ছতীতি নাগো? সোতাপত্তিমগ্গেন যে কিলেসা পহীনা তে কিলেসে ন পুনেতি ন পচ্চেতি ন পচ্চাগচ্ছতি, সকদাগামিমগ্গেন…পে… অনাগামিমগ্গেন…পে… অরহত্তমগ্গেন যে কিলেসা পহীনা তে কিলেসে ন পুনেতি ন পচ্চেতি ন পচ্চাগচ্ছতি. এৰং সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো ন আগচ্ছতীতি নাগো.
নাগোৰ যূথানি ৰিৰজ্জযিত্ৰাতি যথা সো হত্থিনাগো যূথানি ৰিৰজ্জেত্ৰা পরিৰজ্জেত্ৰা অভিনিৰজ্জেত্ৰা একোৰ অরঞ্ঞৰনমজ্ঝোগাহেত্ৰা [অরঞ্ঞে ৰনমজ্ঝস্স অজ্ঝোগাহেত্ৰা (স্যা.)] চরতি ৰিহরতি ¶ ইরিযতি ৰত্তেতি পালেতি যপেতি যাপেতি, পচ্চেকসম্বুদ্ধোপি গণং ৰিৰজ্জেত্ৰা পরিৰজ্জেত্ৰা অভিৰজ্জেত্ৰা একো [একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো (স্যা.)] অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰতি অপ্পসদ্দানি অপ্পনিগ্ঘোসানি ৰিজনৰাতানি ¶ মনুস্সরাহস্সেয্যকানি পটিসল্লানসারুপ্পানি. সো একো গচ্ছতি একো তিট্ঠতি একো নিসীদতি একো সেয্যং কপ্পেতি একো গামং পিণ্ডায পৰিসতি একো পটিক্কমতি একো রহো নিসীদতি একো চঙ্কমং অধিট্ঠাতি একো চরতি ৰিহরতি ইরিযতি ৰত্তেতি পালেতি যপেতি যাপেতীতি – নাগোৰ যূথানি ৰিৰজ্জযিত্ৰা.
সঞ্জাতখন্ধো পদুমী উল়ারোতি যথা সো হত্থিনাগো সঞ্জাতক্খন্ধো সত্তরতনো ৰা হোতি অট্ঠরতনো ৰা, পচ্চেকসম্বুদ্ধোপি সঞ্জাতক্খন্ধো অসেক্খেন সীলক্খন্ধেন অসেক্খেন সমাধিক্খন্ধেন অসেক্খেন পঞ্ঞাক্খন্ধেন অসেক্খেন ৰিমুত্তিক্খন্ধেন অসেক্খেন ৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধেন. যথা সো হত্থিনাগো পদুমী, পচ্চেকসম্বুদ্ধোপি সত্তহি বোজ্ঝঙ্গপুপ্ফেহি পদুমী, সতিসম্বোজ্ঝঙ্গপুপ্ফেন ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গপুপ্ফেন ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গপুপ্ফেন পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গপুপ্ফেন, পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গপুপ্ফেন পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গপুপ্ফেন সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গপুপ্ফেন উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গপুপ্ফেন. যথা সো হত্থিনাগো উল়ারো থামেন বলেন জৰেন সূরেন, পচ্চেকসম্বুদ্ধোপি উল়ারো সীলেন সমাধিনা পঞ্ঞায ৰিমুত্তিযা ৰিমুত্তিঞাণদস্সনেনাতি – সঞ্জাতখন্ধো ¶ পদুমী উল়ারো.
যথাভিরন্তং ৰিহরে অরঞ্ঞেতি যথা সো হত্থিনাগো যথাভিরন্তং অরঞ্ঞে ৰিহরতি, পচ্চেকসম্বুদ্ধোপি যথাভিরন্তং অরঞ্ঞে ৰিহরতি. পঠমেনপি ¶ ঝানেন যথাভিরন্তং অরঞ্ঞে ৰিহরতি, দুতিযেনপি ঝানেন…পে… ততিযেনপি ঝানেন… চতুত্থেনপি ঝানেন যথাভিরন্তং অরঞ্ঞে ৰিহরতি; মেত্তাযপি চেতোৰিমুত্তিযা যথাভিরন্তং অরঞ্ঞে ৰিহরতি, করুণাযপি চেতোৰিমুত্তিযা… মুদিতাযপি চেতোৰিমুত্তিযা… উপেক্খাযপি চেতোৰিমুত্তিযা যথাভিরন্তং অরঞ্ঞে ৰিহরতি; আকাসানঞ্চাযতনসমাপত্তিযাপি যথাভিরন্তং অরঞ্ঞে ৰিহরতি, ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসমাপত্তিযাপি… আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযাপি… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযাপি… নিরোধসমাপত্তিযাপি… ফলসমাপত্তিযাপি যথাভিরন্তং অরঞ্ঞে ৰিহরতীতি – যথাভিরন্তং ৰিহরে অরঞ্ঞে, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘নাগোৰ যূথানি ৰিৰজ্জযিত্ৰা, সঞ্জাতখন্ধো পদুমী উল়ারো;
যথাভিরন্তং ৰিহরে অরঞ্ঞে, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
অট্ঠানতং ¶ সঙ্গণিকারতস্স, যং ফস্সযে [ফুস্সযে (স্যা. ক.)] সামযিকং [আসামাযিকং (ক.)] ৰিমুত্তিং;
আদিচ্চবন্ধুস্স ৰচো নিসম্ম, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
অট্ঠানতং ¶ সঙ্গণিকারতস্স, যং ফস্সযে সামযিকং ৰিমুত্তিন্তি ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘যাৰতানন্দ [সো ৰতানন্দ (ম. নি. ৩.১৮৬)], ভিক্খু সঙ্গণিকারামো সঙ্গণিকরতো সঙ্গণিকারামতং অনুযুত্তো, গণারামো গণরতো গণসম্মুদিতো (গণারামতং অনুযুত্তো) [( ) নত্থি ম. নি. ৩.১৮৬], যং তং নেক্খম্মসুখং পৰিৰেকসুখং উপসমসুখং সম্বোধিসুখং, তস্স সুখস্স নিকামলাভী ভৰিস্সতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. যো চ খো সো, আনন্দ, ভিক্খু একো গণস্মা ৰূপকট্ঠো ৰিহরতি, তস্সেতং ভিক্খুনো পাটিকঙ্খং. যং তং নেক্খম্মসুখং পৰিৰেকসুখং উপসমসুখং সম্বোধিসুখং, তস্স সুখস্স নিকামলাভী ভৰিস্সতি অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি. যাৰতানন্দ, ভিক্খু সঙ্গণিকারামো সঙ্গণিকরতো সঙ্গণিকারামতং ¶ অনুযুত্তো, গণারামো গণরতো গণসম্মুদিতো (গণারামতং অনুযুত্তো,) সামাযিকং [সামযিকং (স্যা. ক.)] ৰা কন্তং চেতোৰিমুত্তিং উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সতি, অসামাযিকং ৰা অকুপ্পন্তি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. যো চ খো সো, আনন্দ, ভিক্খু একো গণস্মা ৰূপকট্ঠো ৰিহরতি, তস্সেতং ভিক্খুনো পাটিকঙ্খং সামাযিকং ৰা কন্তং চেতোৰিমুত্তিং উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সতি, অসামাযিকং ৰা অকুপ্পন্তি, ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি – অট্ঠানতং সঙ্গণিকারতস্স, যং ফস্সযে সামযিকং ৰিমুত্তিং.
আদিচ্চবন্ধুস্স ৰচো নিসম্মাতি আদিচ্চো ৰুচ্চতি সূরিযো. সো গোতমো গোত্তেন. পচ্চেকসম্বুদ্ধোপি গোতমো গোত্তেন. সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো সূরিযস্স গোত্তঞাতকো গোত্তবন্ধু, তস্মা ¶ পচ্চেকসম্বুদ্ধো আদিচ্চবন্ধু. আদিচ্চবন্ধুস্স ৰচো নিসম্মাতি আদিচ্চবন্ধুস্স ৰচনং ব্যপ্পথং দেসনং অনুসাসনং অনুসিট্ঠং সুত্ৰা সুণিত্ৰা উগ্গহেত্ৰা উপধারযিত্ৰা উপলক্খযিত্ৰাতি – আদিচ্চবন্ধুস্স ৰচো নিসম্ম, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘অট্ঠানতং সঙ্গণিকারতস্স, যং ফস্সযে সামযিকং ৰিমুত্তিং;
আদিচ্চবন্ধুস্স ৰচো নিসম্ম, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
দুতিযো ৰগ্গো.
ততিযৰগ্গো
দিট্ঠীৰিসূকানি ¶ উপাতিৰত্তো, পত্তো নিযামং পটিলদ্ধমগ্গো;
উপ্পন্নঞাণোম্হি অনঞ্ঞনেয্যো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
দিট্ঠিৰিসূকানি উপাতিৰত্তোতি দিট্ঠিৰিসূকানি ৰুচ্চন্তি ৰীসতিৰত্থুকা সক্কাযদিট্ঠী. ইধ অস্সুতৰা পুথুজ্জনো অরিযানং অদস্সাৰী অরিযধম্মস্স অকোৰিদো ¶ অরিযধম্মে অৰিনীতো সপ্পুরিসানং অদস্সাৰী সপ্পুরিসধম্মস্স অকোৰিদো সপ্পুরিসধম্মে অৰিনীতো রূপং অত্ততো সমনুপস্সতি রূপৰন্তং ৰা অত্তানং অত্তনি ৰা রূপং রূপস্মিং ৰা অত্তানং, ৰেদনং…পে… সঞ্ঞং… সঙ্খারে… ৰিঞ্ঞাণং অত্ততো সমনুপস্সতি ৰিঞ্ঞাণৰন্তং ৰা অত্তানং অত্তনি ৰা ৰিঞ্ঞাণং ৰিঞ্ঞাণস্মিং ¶ ৰা অত্তানং. যা এৰরূপা দিট্ঠি দিট্ঠিগতং দিট্ঠিগহনং দিট্ঠিকন্তারো দিট্ঠিৰিসূকাযিকং দিট্ঠিৰিপ্ফন্দিতং দিট্ঠিসংযোজনং গাহো পটিগ্গাহো অভিনিৰেসো পরামাসো কুম্মগ্গো মিচ্ছাপথো মিচ্ছত্তং তিত্থাযতনং ৰিপরিযেসগ্গাহো ৰিপরীতগ্গাহো ৰিপল্লাসগ্গাহো মিচ্ছাগাহো, অযাথাৰকস্মিং যাথাৰকন্তি গাহো, যাৰতা দ্ৰাসট্ঠি দিট্ঠিগতানি – ইমানি দিট্ঠিৰিসূকানি. দিট্ঠিৰিসূকানি উপাতিৰত্তোতি দিট্ঠিৰিসূকানি উপাতিৰত্তো অতিক্কন্তো সমতিক্কন্তো ৰীতিৰত্তোতি – দিট্ঠীৰিসূকানি উপাতিৰত্তো.
পত্তো নিযামং পটিলদ্ধমগ্গোতি নিযামা ৰুচ্চন্তি চত্তারো মগ্গা; অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি সম্মাসঙ্কপ্পো সম্মাৰাচা সম্মাকম্মন্তো সম্মাআজীৰো সম্মাৰাযামো সম্মাসতি সম্মাসমাধি. চতূহি অরিযমগ্গেহি সমন্নাগতো নিযামং পত্তো সম্পত্তো অধিগতো ফস্সিতো সচ্ছিকতোতি – পত্তো নিযামং. পটিলদ্ধমগ্গোতি লদ্ধমগ্গো পটিলদ্ধমগ্গো অধিগতমগ্গো ফস্সিতমগ্গো সচ্ছিকতমগ্গোতি – পত্তো নিযামং পটিলদ্ধমগ্গো.
উপ্পন্নঞাণোম্হি অনঞ্ঞনেয্যোতি তস্স পচ্চেকসম্বুদ্ধস্স ঞাণং উপ্পন্নং সমুপ্পন্নং নিব্বত্তং অভিনিব্বত্তং পাতুভূতং. ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি ঞাণং উপ্পন্নং সমুপ্পন্নং নিব্বত্তং অভিনিব্বত্তং পাতুভূতং, ‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খা’’তি…পে… ‘‘সব্বে ধম্মা অনত্তা’’তি… ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি ঞাণং উপ্পন্নং সমুপ্পন্নং ¶ নিব্বত্তং অভিনিব্বত্তং পাতুভূতন্তি – উপ্পন্নঞাণোম্হি. অনঞ্ঞনেয্যোতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো ন পরনেয্যো
ন পরপ্পত্তিযো ন পরপ্পচ্চযো ন পরপটিবদ্ধগূ, যথাভূতং [তং (ক.)] জানাতি পস্সতি অসম্মূল়্হো সম্পজানো পটিস্সতো. ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি ন পরনেয্যো ন পরপ্পত্তিযো ¶ ন পরপ্পচ্চযো ন পরপটিবদ্ধগূ, যথাভূতং জানাতি পস্সতি অসম্মূল়্হো সম্পজানো পটিস্সতো. ‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খা’’তি…পে… ‘‘সব্বে ধম্মা অনত্তা’’তি…পে… ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি ন পরনেয্যো ন ¶ পরপ্পত্তিযো ন পরপ্পচ্চযো ন পরপটিবদ্ধগূ, যথাভূতং জানাতি পস্সতি অসম্মূল়্হো সম্পজানো পটিস্সতোতি – উপ্পন্নঞাণোম্হি অনঞ্ঞনেয্যো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘দিট্ঠীৰিসূকানি উপাতিৰত্তো, পত্তো নিযামং পটিলদ্ধমগ্গো;
উপ্পন্নঞাণোম্হি অনঞ্ঞনেয্যো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
নিল্লোলুপো নিক্কুহো নিপ্পিপাসো, নিম্মক্খো নিদ্ধন্তকসাৰমোহো;
নিরাসসো [নিরাসযো (সী. অট্ঠ.) সু. নি. ৫৬] সব্বলোকে ভৰিত্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
নিল্লোলুপো নিক্কুহো নিপ্পিপাসোতি লোলুপ্পং ৰুচ্চতি তণ্হা. যো রাগো সারাগো…পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং. সা লোলুপ্পা তণ্হা তস্স পচ্চেকসম্বুদ্ধস্স পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা ¶ অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. তস্মা পচ্চেকসম্বুদ্ধো নিল্লোলুপো.
নিক্কুহোতি তীণি কুহনৰত্থূনি – পচ্চযপটিসেৰনসঙ্খাতং কুহনৰত্থু, ইরিযাপথসঙ্খাতং কুহনৰত্থু, সামন্তজপ্পনসঙ্খাতং কুহনৰত্থু.
কতমং পচ্চযপটিসেৰনসঙ্খাতং কুহনৰত্থু? ইধ গহপতিকা ভিক্খুং [ভিক্খূ (ক.) মহানি. ৮৭] নিমন্তেন্তি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেহি, সো পাপিচ্ছো ইচ্ছাপকতো অত্থিকো চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং ভিয্যোকম্যতং উপাদায চীৰরং পচ্চক্খাতি, পিণ্ডপাতং পচ্চক্খাতি, সেনাসনং পচ্চক্খাতি, গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং পচ্চক্খাতি. সো এৰমাহ – ‘‘কিং সমণস্স মহগ্ঘেন চীৰরেন! এতং সারুপ্পং যং সমণো সুসানা ৰা সঙ্কারকূটা ৰা পাপণিকা ৰা নন্তকানি উচ্চিনিত্ৰা সঙ্ঘাটিকং করিত্ৰা ধারেয্য. কিং সমণস্স মহগ্ঘেন পিণ্ডপাতেন! এতং সারুপ্পং যং সমণো উঞ্ছাচরিযায পিণ্ডিযালোপেন জীৰিকং কপ্পেয্য. কিং সমণস্স মহগ্ঘেন সেনাসনেন! এতং সারুপ্পং যং সমণো ¶ রুক্খমূলিকো ¶ ৰা অস্স সোসানিকো ৰা অব্ভোকাসিকো ৰা. কিং সমণস্স মহগ্ঘেন গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন! এতং সারুপ্পং যং সমণো পূতিমুত্তেন ৰা হরিতকীখণ্ডেন ৰা ওসধং করেয্যা’’তি. তদুপাদায লূখং চীৰরং ধারেতি লূখং পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জতি লূখং সেনাসনং পটিসেৰতি লূখং গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং পটিসেৰতি. তমেনং গহপতিকা ¶ এৰং জানন্তি – ‘‘অযং সমণো অপ্পিচ্ছো সন্তুট্ঠো পৰিৰিত্তো অসংসট্ঠো আরদ্ধৰীরিযো ধুতৰাদো’’তি. ভিয্যো ভিয্যো নিমন্তেন্তি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেহি. সো এৰমাহ – ‘‘তিণ্ণং সম্মুখীভাৰা সদ্ধো কুলপুত্তো বহুং পুঞ্ঞং পসৰতি, সদ্ধায সম্মুখীভাৰা সদ্ধো কুলপুত্তো বহুং পুঞ্ঞং পসৰতি, দেয্যধম্মস্স সম্মুখীভাৰা সদ্ধো কুলপুত্তো বহুং পুঞ্ঞং পসৰতি, দক্খিণেয্যানং সম্মুখীভাৰা সদ্ধো কুলপুত্তো বহুং পুঞ্ঞং পসৰতি. তুম্হাকঞ্চেৰাযং সদ্ধা অত্থি, দেয্যধম্মো চ সংৰিজ্জতি, অহঞ্চ পটিগ্গাহকো. সচেহং ন পটিগ্গহেস্সামি, এৰং তুম্হে পুঞ্ঞেন পরিবাহিরা ভৰিস্সথ [ভৰিস্সন্তি (মহানি. ৮৭)]. ন ময্হং ইমিনা অত্থো. অপি চ, তুম্হাকংযেৰ অনুকম্পায পটিগ্গণ্হামী’’তি. তদুপাদায বহুম্পি চীৰরং পটিগ্গণ্হাতি, বহুম্পি পিণ্ডপাতং পটিগ্গণ্হাতি, বহুম্পি সেনাসনং পটিগ্গণ্হাতি, বহুম্পি গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং পটিগ্গণ্হাতি. যা এৰরূপা ভাকুটিকা ভাকুটিযং কুহনা কুহাযনা কুহিতত্তং – ইদং পচ্চযপটিসেৰনসঙ্খাতং কুহনৰত্থু.
কতমং ইরিযাপথসঙ্খাতং কুহনৰত্থু? ইধেকচ্চো পাপিচ্ছো ইচ্ছাপকতো সম্ভাৰনাধিপ্পাযো ‘‘এৰং মং জনো সম্ভাৰেস্সতী’’তি গমনং সণ্ঠপেতি ঠানং সণ্ঠপেতি নিসজ্জং [নিসজ্জনং (ক.)] সণ্ঠপেতি সযনং সণ্ঠপেতি, পণিধায গচ্ছতি পণিধায তিট্ঠতি পণিধায নিসীদতি পণিধায সেয্যং কপ্পেতি সমাহিতো ৰিয গচ্ছতি সমাহিতো ৰিয ¶ তিট্ঠতি সমাহিতো ৰিয নিসীদতি সমাহিতো ৰিয সেয্যং কপ্পেতি, আপাথকজ্ঝাযীৰ [আপাতকজ্ঝাযী চ (ক.)] হোতি. যা এৰরূপা ইরিযাপথস্স আঠপনা ঠপনা সণ্ঠপনা ভাকুটিকা ভাকুটিযং কুহনা কুহাযনা কুহিতত্তং [কুহাযিতত্তং (স্যা. ক.), ৰিসুদ্ধিমগ্গট্ঠকথা ওলোকেতব্বা] – ইদং ইরিযাপথসঙ্খাতং কুহনৰত্থু.
কতমং ¶ সামন্তজপ্পনসঙ্খাতং কুহনৰত্থু? ইধেকচ্চো পাপিচ্ছো ইচ্ছাপকতো সম্ভাৰনাধিপ্পাযো ‘‘এৰং মং জনো সম্ভাৰেস্সতী’’তি অরিযধম্মে সন্নিস্সিতৰাচং ভাসতি. ‘‘যো এৰরূপং চীৰরং ধারেতি সো সমণো মহেসক্খো’’তি ভণতি; যো এৰরূপং পত্তং ধারেতি…পে… লোহথালকং ধারেতি… ধম্মকরণং ধারেতি… পরিস্সাৰনং ধারেতি… কুঞ্চিকং ধারেতি… উপাহনং ধারেতি… কাযবন্ধনং ধারেতি… আযোগং [আযোগবন্ধনং (স্যা. ক.) মহানি. ৮৭] ধারেতি সো সমণো মহেসক্খো’’তি ভণতি; ‘‘যস্স এৰরূপা উপজ্ঝাযো সো সমণো মহেসক্খো’’তি ভণতি; যস্স এৰরূপো আচরিযো ¶ …পে… এৰরূপা সমানুপজ্ঝাযকা… সমানাচরিযকা… মিত্তা… সন্দিট্ঠা… সম্ভত্তা… সহাযা সো সমণো মহেসক্খোতি ভণতি; যো এৰরূপে ৰিহারে ৰসতি… অড্ঢযোগে ৰসতি… পাসাদে ৰসতি… হম্মিযে ৰসতি… গুহাযং ৰসতি… লেণে ৰসতি… কুটিযং ৰসতি… কূটাগারে ৰসতি… অট্টে ৰসতি… মাল়ে ৰসতি… উদ্দণ্ডে [উট্টণ্ডে (ক.)] ৰসতি… উপট্ঠানসালাযং ৰসতি… মণ্ডপে ৰসতি… রুক্খমূলে ৰসতি সো সমণো মহেসক্খো’’তি ভণতি.
অথ ৰা, কোরজিককোরজিকো ভাকুটিকভাকুটিকো কুহককুহকো লপকলপকো মুখসম্ভাৰিকো ‘‘অযং সমণো ইমাসং ¶ এৰরূপানং সন্তানং ৰিহারসমাপত্তীনং লাভী’’তি তাদিসং গম্ভীরং গূল়্হং নিপুণং পটিচ্ছন্নং লোকুত্তরং সুঞ্ঞতাপটিসঞ্ঞুত্তং কথং কথেতি. যা এৰরূপা ভাকুটিকা ভাকুটিযং কুহনা কুহাযনা কুহিতত্তং, ইদং সামন্তজপ্পনসঙ্খাতং কুহনৰত্থু. তস্স পচ্চেকসম্বুদ্ধস্স ইমানি তীণি কুহনৰত্থূনি পহীনানি সমুচ্ছিন্নানি ৰূপসন্তানি পটিপ্পস্সদ্ধানি অভব্বুপ্পত্তিকানি ঞাণগ্গিনা দড্ঢানি. তস্মা সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো নিক্কুহো.
নিপ্পিপাসোতি পিপাসা ৰুচ্চতি তণ্হা. যো রাগো সারাগো…পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং. সা পিপাসা তণ্হা তস্স পচ্চেকসম্বুদ্ধস্স পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. তস্মা পচ্চেকসম্বুদ্ধো নিপ্পিপাসোতি – নিল্লোলুপো নিক্কুহো নিপ্পিপাসো.
নিম্মক্খো ¶ নিদ্ধন্তকসাৰমোহোতি. মক্খোতি যো মক্খো মক্খাযনা [মক্খিযনা (ক.) পস্স ৰিভ. ৮৯২] মক্খাযিতত্তং নিট্ঠুরিযং নিট্ঠুরিযকম্মং. কসাৰোতি রাগো কসাৰো, দোসো কসাৰো, মোহো কসাৰো, কোধো…পে… উপনাহো… মক্খো… পল়াসো… সব্বাকুসলাভিসঙ্খারা কসাৰা. মোহোতি দুক্খে অঞ্ঞাণং, দুক্খসমুদযে অঞ্ঞাণং, দুক্খনিরোধে অঞ্ঞাণং, দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায অঞ্ঞাণং, পুব্বন্তে অঞ্ঞাণং, অপরন্তে অঞ্ঞাণং, পুব্বন্তাপরন্তে অঞ্ঞাণং, ইদপ্পচ্চযতাপটিচ্চসমুপ্পন্নেসু ধম্মেসু অঞ্ঞাণং. যং এৰরূপং অঞ্ঞাণং অদস্সনং অনভিসমযো অননুবোধো অপ্পটিৰেধো ¶ অসংগাহনা অপরিযোগাহনা অসমপেক্খনা অপচ্চৰেক্খণা অপচ্চক্খকম্মং দুম্মেজ্ঝং বাল্যং অসম্পজঞ্ঞং মোহো পমোহো সম্মোহো অৰিজ্জা অৰিজ্জোঘো অৰিজ্জাযোগো অৰিজ্জানুসযো অৰিজ্জাপরিযুট্ঠানং অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং. তস্স পচ্চেকসম্বুদ্ধস্স মক্খো চ কসাৰো চ মোহো চ ৰন্তা সংৰন্তা নিদ্ধন্তা ¶ পহীনা সমুচ্ছিন্না ৰূপসন্তা পটিপ্পস্সদ্ধা অভব্বুপ্পত্তিকা ঞাণগ্গিনা দড্ঢাতি. সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো নিম্মক্খো নিদ্ধন্তকসাৰমোহো.
নিরাসসো সব্বলোকে ভৰিত্ৰাতি আসা ৰুচ্চতি তণ্হা. যো রাগো সারাগো…পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং. সব্বলোকেতি সব্বঅপাযলোকে সব্বমনুস্সলোকে সব্বদেৰলোকে সব্বখন্ধলোকে সব্বধাতুলোকে সব্বআযতনলোকে. নিরাসসো সব্বলোকে ভৰিত্ৰাতি সব্বলোকে নিরাসসো ভৰিত্ৰা নিত্তণ্হো ভৰিত্ৰা নিপ্পিপাসো ভৰিত্ৰাতি – নিরাসসো সব্বলোকে ভৰিত্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘নিল্লোলুপো নিক্কুহো নিপ্পিপাসো, নিম্মক্খো নিদ্ধন্তকসাৰমোহো;
নিরাসসো সব্বলোকে ভৰিত্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
পাপং সহাযং পরিৰজ্জযেথ, অনত্থদস্সিং ¶ ৰিসমে নিৰিট্ঠং;
সযং ন সেৰে পসুতং পমত্তং, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
পাপং ¶ সহাযং পরিৰজ্জযেথাতি. পাপসহাযো ৰুচ্চতি যো সো সহাযো দসৰত্থুকায মিচ্ছাদিট্ঠিযা সমন্নাগতো – নত্থি দিন্নং, নত্থি যিট্ঠং, নত্থি হুতং, নত্থি সুকতদুক্কটানং কম্মানং ফলং ৰিপাকো, নত্থি অযং লোকো, নত্থি পরো লোকো, নত্থি মাতা, নত্থি পিতা, নত্থি সত্তা ওপপাতিকা, নত্থি লোকে সমণব্রাহ্মণা সম্মগ্গতা সম্মাপটিপন্না যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তীতি. অযং পাপসহাযো. পাপং সহাযং পরিৰজ্জযেথাতি. পাপং সহাযং ৰজ্জেয্য পরিৰজ্জেয্যাতি – পাপং সহাযং পরিৰজ্জযেথ.
অনত্থদস্সিং ৰিসমে নিৰিট্ঠন্তি অনত্থদস্সী ৰুচ্চতি যো সো সহাযো দসৰত্থুকায মিচ্ছাদিট্ঠিযা সমন্নাগতো – নত্থি দিন্নং, নত্থি যিট্ঠং…পে… যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তীতি. ৰিসমে নিৰিট্ঠন্তি ৰিসমে কাযকম্মে নিৰিট্ঠং, ৰিসমে ৰচীকম্মে নিৰিট্ঠং, ৰিসমে মনোকম্মে নিৰিট্ঠং, ৰিসমে পাণাতিপাতে নিৰিট্ঠং, ৰিসমে অদিন্নাদানে নিৰিট্ঠং, ৰিসমে কামেসুমিচ্ছাচারে নিৰিট্ঠং, ৰিসমে মুসাৰাদে নিৰিট্ঠং, ৰিসমায পিসুণায ৰাচায [পিসুণৰাচায (ক.)] নিৰিট্ঠং, ৰিসমায ফরুসায ৰাচায [ফরুসৰাচায (ক.)] নিৰিট্ঠং, ৰিসমে সম্ফপ্পলাপে নিৰিট্ঠং, ৰিসমায অভিজ্ঝায নিৰিট্ঠং, ৰিসমে ব্যাপাদে নিৰিট্ঠং, ৰিসমায মিচ্ছাদিট্ঠিযা নিৰিট্ঠং, ৰিসমেসু সঙ্খারেসু ¶ নিৰিট্ঠং ৰিসমেসু পঞ্চসু কামগুণেসু নিৰিট্ঠং, ৰিসমেসু পঞ্চসু নীৰরণেসু নিৰিট্ঠং ¶ ৰিনিৰিট্ঠং সত্তং অল্লীনং উপগতং অজ্ঝোসিতং অধিমুত্তন্তি – অনত্থদস্সিং ৰিসমে নিৰিট্ঠং.
সযং ন সেৰে পসুতং পমত্তন্তি. পসুতন্তি যোপি কামে এসতি গৰেসতি পরিযেসতি তচ্চরিতো তব্বহুলো তগ্গরুকো তন্নিনো তপ্পোণো তপ্পব্ভারো তদধিমুত্তো তদধিপতেয্যো, সোপি কামপ্পসুতো. যোপি তণ্হাৰসেন রূপে পরিযেসতি, সদ্দে…পে… গন্ধে… রসে… ফোট্ঠব্বে পরিযেসতি তচ্চরিতো তব্বহুলো তগ্গরুকো তন্নিন্নো তপ্পোণো তপ্পব্ভারো তদধিমুত্তো তদধিপতেয্যো, সোপি কামপ্পসুতো. যোপি তণ্হাৰসেন রূপে পটিলভতি, সদ্দে…পে… গন্ধে… রসে… ফোট্ঠব্বে পটিলভতি তচ্চরিতো তব্বহুলো তগ্গরুকো তন্নিন্নো তপ্পোণো তপ্পব্ভারো তদধিমুত্তো তদধিপতেয্যো, সোপি কামপ্পসুতো. যোপি তণ্হাৰসেন রূপে পরিভুঞ্জতি, সদ্দে…পে… গন্ধে… রসে… ফোট্ঠব্বে পরিভুঞ্জতি তচ্চরিতো তব্বহুলো তগ্গরুকো তন্নিন্নো তপ্পোণো তপ্পব্ভারো তদধিমুত্তো তদধিপতেয্যো, সোপি কামপ্পসুতো. যথা কলহকারকো কলহপ্পসুতো, কম্মকারকো কম্মপ্পসুতো, গোচরে চরন্তো গোচরপ্পসুতো, ঝাযী ঝানপ্পসুতো; এৰমেৰ যো কামে এসতি গৰেসতি পরিযেসতি তচ্চরিতো তব্বহুলো তগ্গরুকো তন্নিন্নো তপ্পোণো তপ্পব্ভারো তদধিমুত্তো তদধিপতেয্যো, সোপি কামপ্পসুতো. যোপি তণ্হাৰসেন রূপে পরিযেসতি…পে… যোপি তণ্হাৰসেন রূপে পটিলভতি…পে… যোপি তণ্হাৰসেন রূপে পরিভুঞ্জতি, সদ্দে…পে… গন্ধে… রসে… ফোট্ঠব্বে ¶ পরিভুঞ্জতি তচ্চরিতো তব্বহুলো তগ্গরুকো তন্নিন্নো তপ্পোণো তপ্পব্ভারো তদধিমুত্তো তদধিপতেয্যো, সোপি কামপ্পসুতো. পমত্তন্তি. পমাদো ৰত্তব্বো কাযদুচ্চরিতে ৰা ৰচীদুচ্চরিতে ৰা মনোদুচ্চরিতে ৰা পঞ্চসু কামগুণেসু ৰা চিত্তস্স ৰোসগ্গো ৰোসগ্গানুপ্পদানং কুসলানং ধম্মানং ভাৰনায অসক্কচ্চকিরিযতা অসাতচ্চকিরিযতা অনট্ঠিতকিরিযতা ওলীনৰুত্তিতা নিক্খিত্তচ্ছন্দতা নিক্খিত্তধুরতা অনাসেৰনা অভাৰনা অবহুলীকম্মং অনধিট্ঠানং অননুযোগো, যো এৰরূপো পমাদো পমজ্জনা পমজ্জিতত্তং – অযং ৰুচ্চতি পমাদো.
সযং ন সেৰে পসুতং পমত্তন্তি পসুতং ন সেৰেয্য পমত্তঞ্চ সযং ন সেৰেয্য সামং ন সেৰেয্য ন নিসেৰেয্য ন সংসেৰেয্য ন পরিসংসেৰেয্য ন আচরেয্য ন সমাচরেয্য ন সমাদায ৰত্তেয্যাতি ¶ – সযং ন সেৰে পসুতং পমত্তং, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘পাপং ¶ সহাযং পরিৰজ্জযেথ, অনত্থদস্সিং ৰিসমে নিৰিট্ঠং;
সযং ন সেৰে পসুতং পমত্তং, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
বহুস্সুতং ধম্মধরং ভজেথ, মিত্তং উল়ারং পটিভানৰন্তং;
অঞ্ঞায অত্থানি ৰিনেয্য কঙ্খং, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
বহুস্সুতং ¶ ধম্মধরং ভজেথাতি বহুস্সুতো হোতি মিত্তো সুতধরো সুতসন্নিচযো. যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা মজ্ঝেকল্যাণা পরিযোসানকল্যাণা সাত্থং সব্যঞ্জনং [সত্থা সব্যঞ্জনা (স্যা.) পস্স ম. নি. ৩.৮২] কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি, তথারূপাস্স ধম্মা বহুস্সুতা হোন্তি ধাতা [ধতা (স্যা.)] ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা. ধম্মধরন্তি ধম্মং ধারেন্তং [ধারেতি (ক.)] – সুত্তং গেয্যং ৰেয্যাকরণং গাথং উদানং ইতিৰুত্তকং জাতকং অব্ভুতধম্মং ৰেদল্লং. বহুস্সুতং ধম্মধরং ভজেথাতি বহুস্সুতঞ্চ ধম্মধরঞ্চ মিত্তং ভজেয্য সংভজেয্য সেৰেয্য নিসেৰেয্য সংসেৰেয্য পটিসেৰেয্যাতি – বহুস্সুতং ধম্মধরং ভজেথ.
মিত্তং উল়ারং পটিভানৰন্তন্তি উল়ারো হোতি মিত্তো সীলেন ¶ সমাধিনা পঞ্ঞায ৰিমুত্তিযা ৰিমুত্তিঞাণদস্সেন. পটিভানৰন্তন্তি তযো পটিভানৰন্তো – পরিযত্তিপটিভানৰা, পরিপুচ্ছাপটিভানৰা, অধিগমপটিভানৰা. কতমো পরিযত্তিপটিভানৰা? ইধেকচ্চস্স বুদ্ধৰচনং পরিযাপুতং [পরিযাপুটং (স্যা. ক.) পস্স দী. নি. ৩.২৮২] হোতি সুত্তং গেয্যং ৰেয্যাকরণং গাথা উদানং ইতিৰুত্তকং জাতকং অব্ভুতধম্মং ৰেদল্লং. তস্স পরিযত্তিং নিস্সায পটিভাতি – অযং পরিযত্তিপটিভানৰা.
কতমো পরিপুচ্ছাপটিভানৰা? ইধেকচ্চো পরিপুচ্ছিতোপি হোতি অত্থে চ ঞাযে চ লক্খণে চ কারণে চ ঠানাট্ঠানে চ. তস্স পরিপুচ্ছং নিস্সায পটিভাতি – অযং পরিপুচ্ছাপটিভানৰা.
কতমো অধিগমপটিভানৰা? ইধেকচ্চস্স অধিগতা হোন্তি চত্তারো সতিপট্ঠানা চত্তারো সম্মপ্পধানা চত্তারো ইদ্ধিপাদা পঞ্চিন্দ্রিযানি পঞ্চ বলানি সত্ত বোজ্ঝঙ্গা অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো চত্তারো অরিযমগ্গা চত্তারি সামঞ্ঞফলানি চতস্সো পটিসম্ভিদাযো ছ অভিঞ্ঞাযো [ছল়ভিঞ্ঞাযো (স্যা.)]. তস্স অত্থো ঞাতো ধম্মো ঞাতো নিরুত্তি ঞাতা. অত্থে ঞাতে অত্থো পটিভাতি, ধম্মে ঞাতে ধম্মো পটিভাতি, নিরুত্তিযা ঞাতায নিরুত্তি পটিভাতি. ইমেসু তীসু ঞাণং পটিভানপটিসম্ভিদা. সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো ইমায পটিভানপটিসম্ভিদায উপেতো সমুপেতো উপাগতো ¶ সমুপাগতো উপপন্নো সমুপপন্নো সমন্নাগতো. তস্মা পচ্চেকসম্বুদ্ধো ¶ পটিভানৰা ¶ . যস্স পরিযত্তি নত্থি পরিপুচ্ছা নত্থি অধিগমো নত্থি, কিং তস্স পটিভাযিস্সতীতি – মিত্তং উল়ারং পটিভানৰন্তং.
অঞ্ঞায অত্থানি ৰিনেয্য কঙ্খন্তি অত্তত্থং অঞ্ঞায পরত্থং অঞ্ঞায উভযত্থং অঞ্ঞায দিট্ঠধম্মিকত্থং অঞ্ঞায সম্পরাযিকত্থং অঞ্ঞায পরমত্থং অঞ্ঞায অভিঞ্ঞায জানিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰা কঙ্খং ৰিনেয্য পটিৰিনেয্য পজহেয্য ৰিনোদেয্য ব্যন্তীকরেয্য অনভাৰং গমেয্যাতি – অঞ্ঞায অত্থানি ৰিনেয্য কঙ্খং, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘বহুস্সুতং ধম্মধরং ভজেথ, মিত্তং উল়ারং পটিভানৰন্তং;
অঞ্ঞায অত্থানি ৰিনেয্য কঙ্খং, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
খিড্ডং রতিং [রতী (স্যা.)] কামসুখঞ্চ লোকে, অনলঙ্করিত্ৰা অনপেক্খমানো;
ৰিভূসট্ঠানা [ৰিভূসনট্ঠানা (স্যা. ক.), ৰিভূসণট্ঠানা (সী. অট্ঠ.)] ৰিরতো সচ্চৰাদী, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
খিড্ডং রতিং কামসুখঞ্চ লোকেতি. খিড্ডাতি দ্ৰে খিড্ডা – কাযিকা খিড্ডা চ ৰাচসিকা খিড্ডা চ…পে… অযং কাযিকা ¶ খিড্ডা…পে… অযং ৰাচসিকা খিড্ডা. রতীতি অনুক্কণ্ঠিতাধিৰচনমেতং – রতীতি. কামসুখন্তি ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা [পস্স ম. নি. ২.২৮০] – ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, কামগুণা. কতমে পঞ্চ? চক্খুৰিঞ্ঞেয্যা রূপা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা, সোতৰিঞ্ঞেয্যা সদ্দা…পে… ঘানৰিঞ্ঞেয্যা গন্ধা… জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যা রসা… কাযৰিঞ্ঞেয্যা ফোট্ঠব্বা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ কামগুণা. যং খো, ভিক্খৰে, ইমে পঞ্চ কামগুণে পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সুখং সোমনস্সং, ইদং ৰুচ্চতি কামসুখং’’. লোকেতি মনুস্সলোকেতি – খিড্ডং রতিং কামসুখঞ্চ লোকে.
অনলঙ্করিত্ৰা ¶ অনপেক্খমানোতি খিড্ডঞ্চ রতিঞ্চ কামসুখঞ্চ লোকে অনলঙ্করিত্ৰা অনপেক্খো হুত্ৰা পজহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তীকরিত্ৰা অনভাৰং গমেত্ৰাতি – অনলঙ্করিত্ৰা অনপেক্খমানো.
ৰিভূসট্ঠানা ¶ ৰিরতো সচ্চৰাদীতি. ৰিভূসাতি দ্ৰে ৰিভূসা – অত্থি অগারিকৰিভূসা [অগারিকস্স ৰিভূসা (ক.) এৰমুপরিপি] অত্থি অনাগারিকৰিভূসা. কতমা অগারিকৰিভূসা? কেসা চ মস্সূ চ মালাগন্ধঞ্চ ৰিলেপনঞ্চ আভরণঞ্চ পিলন্ধনঞ্চ ৰত্থঞ্চ পারুপনঞ্চ [পসাধনঞ্চ (স্যা.), সযনাসনঞ্চ (ক.) চূল়নি. খগ্গৰিসাণসুত্তনিদ্দেস ১৩০ নত্থি পাঠনানত্তং] ৰেঠনঞ্চ উচ্ছাদনং পরিমদ্দনং ন্হাপনং সম্বাহনং আদাসং অঞ্জনং মালাগন্ধৰিলেপনং মুখচুণ্ণং মুখলেপনং হত্থবন্ধং সিখাবন্ধং ¶ দণ্ডং নাল়িকং খগ্গং ছত্তং চিত্রুপাহনং উণ্হীসং মণিং ৰাল়বীজনিং ওদাতানি ৰত্থানি দীঘদসানি ইতি ৰা – অযং অগারিকৰিভূসা.
কতমা অনাগারিকৰিভূসা? চীৰরমণ্ডনা পত্তমণ্ডনা সেনাসনমণ্ডনা ইমস্স ৰা পূতিকাযস্স বাহিরানং ৰা পরিক্খারানং মণ্ডনা ৰিভূসনা কেল়না পরিকেল়না গদ্ধিকতা গদ্ধিকত্তং [গেধিকতা গেধিকত্তং (স্যা.) পস্স ৰিভ. ৮৫৪] চপলতা [চপলনা (স্যা.)] চাপল্যং – অযং অনাগারিকৰিভূসা.
সচ্চৰাদীতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো সচ্চৰাদী সচ্চসন্ধো থেতো পচ্চযিকো অৰিসংৰাদকো লোকস্স, ৰিভূসট্ঠানা আরতো ৰিরতো পটিৰিরতো নিক্খন্তো নিস্সটো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসঞ্ঞুত্তো, ৰিমরিযাদিকতেন চেতসা ৰিহরতীতি – ৰিভূসট্ঠানা ৰিরতো সচ্চৰাদী, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘খিড্ডং রতিং কামসুখঞ্চ লোকে, অনলঙ্করিত্ৰা অনপেক্খমানো;
ৰিভূসট্ঠানা ৰিরতো সচ্চৰাদী, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
পুত্তঞ্চ দারং পিতরঞ্চ মাতরং, ধনানি ধঞ্ঞানি চ বন্ধৰানি;
হিত্ৰান কামানি যথোধিকানি, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
পুত্তঞ্চ ¶ দারং পিতরঞ্চ মাতরন্তি. পুত্তাতি চত্তারো পুত্তা ¶ – অত্রজো পুত্তো, খেত্তজো [খেত্রজো (স্যা. ক.)] পুত্তো, দিন্নকো পুত্তো, অন্তেৰাসিকো পুত্তো. দারা ৰুচ্চন্তি ভরিযাযো. পিতাতি যো সো জনকো. মাতাতি যা সা জনিকাতি – পুত্তঞ্চ দারং পিতরঞ্চ মাতরং.
ধনানি ধঞ্ঞানি চ বন্ধৰানীতি ধনানি ৰুচ্চন্তি হিরঞ্ঞং সুৰণ্ণং মুত্তা মণি ৰেল়ুরিযো সঙ্খো সিলা পৰাল়ং রজতং জাতরূপং লোহিতঙ্গো [লোহিতকো (?)] মসারগল্লং. ধঞ্ঞানি ৰুচ্চন্তি পুব্বণ্ণং অপরণ্ণং. পুব্বণ্ণং নাম সালি ৰীহি যৰো গোধুমো কঙ্গু ৰরকো কুদ্রূসকো [কুদ্রুসকো (স্যা.)]. অপরণ্ণং ¶ নাম সূপেয্যং. বন্ধৰানীতি চত্তারো বন্ধৰা – ঞাতিবন্ধৰাপি বন্ধু, গোত্তবন্ধৰাপি বন্ধু, মিত্তবন্ধৰাপি বন্ধু, সিপ্পবন্ধৰাপি বন্ধূতি – ধনানি ধঞ্ঞানি চ বন্ধৰানি.
হিত্ৰান কামানি যথোধিকানীতি. কামাতি উদ্দানতো দ্ৰে কামা – ৰত্থুকামা চ কিলেসকামা চ…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি ৰত্থুকামা…পে… ইমে ৰুচ্চন্তি কিলেসকামা. হিত্ৰান কামানীতি ৰত্থুকামে পরিজানিত্ৰা, কিলেসকামে পহায পজহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তীকরিত্ৰা অনভাৰং গমেত্ৰা. হিত্ৰান কামানি যথোধিকানীতি সোতাপত্তিমগ্গেন যে কিলেসা পহীনা, তে কিলেসে ন পুনেতি ন পচ্চেতি ন পচ্চাগচ্ছতি; সকদাগামিমগ্গেন যে কিলেসা পহীনা…পে… অনাগামিমগ্গেন যে কিলেসা পহীনা… অরহত্তমগ্গেন যে কিলেসা পহীনা, তে কিলেসে ন পুনেতি ন পচ্চেতি ন পচ্চাগচ্ছতীতি – হিত্ৰান ¶ কামানি যথোধিকানি, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘পুত্তঞ্চ দারং পিতরঞ্চ মাতরং, ধনানি ধঞ্ঞানি চ বন্ধৰানি;
হিত্ৰান কামানি যথোধিকানি, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
সঙ্গো ¶ এসো পরিত্তমেত্থ সোখ্যং, অপ্পস্সাদো দুক্খমেত্থ ভিয্যো;
গল়ো এসো ইতি ঞত্ৰা মতিমা [মুতীমা (সু. নি. ৬১)], একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
সঙ্গো এসো পরিত্তমেত্থ সোখ্যন্তি সঙ্গোতি ৰা বল়িসন্তি ৰা আমিসন্তি ৰা লগ্গনন্তি ৰা পলিবোধোতি ৰা, পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচনং. পরিত্তমেত্থ সোখ্যন্তি ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, কামগুণা. কতমে পঞ্চ? চক্খুৰিঞ্ঞেয্যা রূপা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা…পে… কাযৰিঞ্ঞেয্যা ফোট্ঠব্বা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা. ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ কামগুণা. যং খো, ভিক্খৰে, ইমে পঞ্চ কামগুণে পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সুখং সোমনস্সং, ইদং ৰুচ্চতি কামসুখং. অপ্পকং এতং সুখং ¶ , পরিত্তকং এতং সুখং, থোককং এতং সুখং, ওমকং এতং সুখং, লামকং এতং সুখং, ছতুক্কং এতং সুখ’’ন্তি – সঙ্গো এসো পরিত্তমেত্থ সোখ্যং.
অপ্পস্সাদো দুক্খমেত্থ ভিয্যোতি অপ্পস্সাদা কামা ৰুত্তা ভগৰতা [পস্স ম. নি. ১.২৩৭] বহুদুক্খা বহুপাযাসা [বহূপাযাসা (স্যা.)]; আদীনৰো এত্থ ভিয্যো. অট্ঠিকঙ্কলূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা, মংসপেসূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা, তিণুক্কূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা, অঙ্গারকাসূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা ¶ , সুপিনকূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা, যাচিতকূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা, রুক্খফলূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা, অসিসূনূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা, সত্তিসূলূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা, সপ্পসিরূপমা কামা ৰুত্তা ভগৰতা বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো এত্থ ভিয্যোতি – অপ্পস্সাদো দুক্খমেত্থ ভিয্যো.
গল়ো এসো ইতি ঞত্ৰা মতিমাতি গল়োতি ৰা বল়িসন্তি ৰা আমিসন্তি ৰা লগ্গনন্তি ৰা বন্ধনন্তি ৰা পলিবোধোতি ৰা, পঞ্চন্নেতং কামগুণানং অধিৰচনং. ইতীতি পদসন্ধি পদসংসগ্গো পদপারিপূরী অক্খরসমৰাযো ব্যঞ্জনসিলিট্ঠতা পদানুপুব্বতাপেতং ইতীতি. মতিমাতি পণ্ডিতো পঞ্ঞৰা বুদ্ধিমা ঞাণী ৰিভাৰী মেধাৰী. গল়ো এসো ইতি ঞত্ৰা মতিমাতি মতিমা গল়োতি ঞত্ৰা বল়িসন্তি ঞত্ৰা আমিসং তি ঞত্ৰা ¶ লগ্গনন্তি ঞত্ৰা বন্ধনন্তি ঞত্ৰা পলিবোধোতি ঞত্ৰা জানিত্ৰা তুলযিত্ৰা তীরযিত্ৰা ৰিভাৰযিত্ৰা ৰিভূতং কত্ৰাতি – গল়ো ¶ এসো ইতি ঞত্ৰা মতিমা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘সঙ্গো এসো পরিত্তমেত্থ সোখ্যং, অপ্পস্সাদো দুক্খমেত্থ ভিয্যো;
গল়ো এসো ইতি ঞত্ৰা মতিমা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
সন্দালযিত্ৰান সংযোজনানি, জালংৰ ভেত্ৰা সলিলম্বুচারী;
অগ্গীৰ দড্ঢং অনিৰত্তমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
সন্দালযিত্ৰান সংযোজনানীতি দস সংযোজনানি – কামরাগসংযোজনং, পটিঘসংযোজনং, মানসংযোজনং, দিট্ঠিসংযোজনং, ৰিচিকিচ্ছাসংযোজনং, সীলব্বতপরামাসসংযোজনং, ভৰরাগসংযোজনং, ইস্সাসংযোজনং, মচ্ছরিযসংযোজনং, অৰিজ্জাসংযোজনং. সন্দালযিত্ৰান সংযোজনানীতি দস সংযোজনানি দালযিত্ৰা সন্দালযিত্ৰা পজহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তীকরিত্ৰা অনভাৰং গমেত্ৰাতি – সন্দালযিত্ৰান সংযোজনানি.
জালংৰ ভেত্ৰা সলিলম্বুচারীতি জালং ৰুচ্চতি সুত্তজালং. সলিলং ৰুচ্চতি উদকং. অম্বুচারী ৰুচ্চতি মচ্ছো. যথা মচ্ছো জালং ভিন্দিত্ৰা পভিন্দিত্ৰা দালযিত্ৰা পদালযিত্ৰা সম্পদালযিত্ৰা চরতি ৰিহরতি ¶ ইরিযতি ৰত্তেতি পালেতি যপেতি যাপেতি, এৰমেৰ দ্ৰে জালা – তণ্হাজালঞ্চ দিট্ঠিজালঞ্চ…পে… ইদং তণ্হাজালং…পে… ইদং দিট্ঠিজালং. তস্স পচ্চেকসম্বুদ্ধস্স ¶ তণ্হাজালং পহীনং, দিট্ঠিজালং পটিনিস্সট্ঠং. তণ্হাজালস্স পহীনত্তা দিট্ঠিজালস্স পটিনিস্সট্ঠত্তা সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো রূপে ন সজ্জতি সদ্দে ন সজ্জতি গন্ধে ন সজ্জতি…পে… দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতব্বেসু ধম্মেসু ন সজ্জতি ন গণ্হাতি ন বজ্ঝতি ন পলিবজ্ঝতি, নিক্খন্তো নিস্সটো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসঞ্ঞুত্তো ৰিমরিযাদিকতেন চেতসা ৰিহরতীতি – জালংৰ ভেত্ৰা সলিলম্বুচারী.
অগ্গীৰ ¶ দড্ঢং অনিৰত্তমানোতি যথা অগ্গি তিণকট্ঠুপাদানং দহন্তো গচ্ছতি অনিৰত্তন্তো, এৰমেৰ তস্স পচ্চেকসম্বুদ্ধস্স সোতাপত্তিমগ্গেন যে কিলেসা পহীনা তে কিলেসে ন পুনেতি ন পচ্চেতি ন পচ্চাগচ্ছতি, সকদাগামিমগ্গেন…পে… অনাগামিমগ্গেন… অরহত্তমগ্গেন যে কিলেসা পহীনা তে কিলেসে ন পুনেতি ন পচ্চেতি ন পচ্চাগচ্ছতীতি – অগ্গীৰ দড্ঢং অনিৰত্তমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘সন্দালযিত্ৰান সংযোজনানি, জালংৰ ভেত্ৰা সলিলম্বুচারী;
অগ্গীৰ দড্ঢং অনিৰত্তমানো, একো ¶ চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
ওক্খিত্তচক্খু ন চ পাদলোলো, গুত্তিন্দ্রিযো রক্খিতমানসানো;
অনৰস্সুতো অপরিডয্হমানো [অপরিদয্হমানো (ক.)], একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
ওক্খিত্তচক্খু ন চ পাদলোলোতি কথং খিত্তচক্খু হোতি? ইধেকচ্চো ভিক্খু [নত্থি স্যা. পোত্থকে মহানি. ১৫৭] চক্খুলোলো চক্খুলোলিযেন সমন্নাগতো হোতি. অদিট্ঠং দক্খিতব্বং দিট্ঠং সমতিক্কমিতব্বন্তি – আরামেন আরামং উয্যানেন উয্যানং গামেন গামং নিগমেন নিগমং নগরেন নগরং রট্ঠেন রট্ঠং জনপদেন জনপদং দীঘচারিকং অনৰট্ঠিতচারিকং [অনৰত্থচারিকং (স্যা.)] অনুযুত্তো হোতি রূপদস্সনায. এৰং খিত্তচক্খু হোতি.
অথ ৰা, ভিক্খু অন্তরঘরং পৰিট্ঠো ৰীথিং পটিপন্নো অসংৰুতো গচ্ছতি. হত্থিং ওলোকেন্তো অস্সং ওলোকেন্তো রথং ওলোকেন্তো পত্তিং ওলোকেন্তো কুমারকে ওলোকেন্তো কুমারিকাযো ওলোকেন্তো ইত্থিযো ওলোকেন্তো পুরিসে ওলোকেন্তো অন্তরাপণং ওলোকেন্তো ঘরমুখানি ওলোকেন্তো উদ্ধং ওলোকেন্তো অধো ওলোকেন্তো দিসাৰিদিসং ৰিপেক্খমানো [পেক্খমানো (স্যা. ক.)] গচ্ছতি. এৰম্পি খিত্তচক্খু হোতি.
অথ ¶ ¶ ৰা, ভিক্খু চক্খুনা রূপং দিস্ৰা নিমিত্তগ্গাহী হোতি অনুব্যঞ্জনগ্গাহী. যত্ৰাধিকরণমেনং চক্খুন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং, তস্স সংৰরায ন পটিপজ্জতি, ন ¶ রক্খতি চক্খুন্দ্রিযং, চক্খুন্দ্রিযে ন সংৰরং আপজ্জতি. এৰম্পি খিত্তচক্খু হোতি.
যথা ৰা পনেকে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সদ্ধাদেয্যানি ভোজনানি ভুঞ্জিত্ৰা তে এৰরূপং ৰিসূকদস্সনং অনুযুত্তা ৰিহরন্তি, সেয্যথিদং – নচ্চং গীতং ৰাদিতং পেক্খং অক্খানং পাণিস্সরং ৰেতাল়ং কুম্ভথূণং সোভনকং [সোভনগরকং (স্যা.), সোভনকরণং (ক.)] চণ্ডালং ৰংসং ধোৰনং হত্থিযুদ্ধং অস্সযুদ্ধং মহিংসযুদ্ধং [মহিসযুদ্ধং (স্যা.)] উসভযুদ্ধং অজযুদ্ধং মেণ্ডযুদ্ধং কুক্কুটযুদ্ধং ৰট্টকযুদ্ধং দণ্ডযুদ্ধং মুট্ঠিযুদ্ধং নিব্বুদ্ধং উয্যোধিকং বলগ্গং সেনাব্যূহং অনীকদস্সনং ইতি ৰা. ইতি এৰরূপং ৰিসূকদস্সনং অনুযুত্তো হোতি. এৰম্পি খিত্তচক্খু হোতি.
কথং ওক্খিত্তচক্খু হোতি? ইধেকচ্চো ভিক্খু ন চক্খুলোলো ন চক্খুলোলিযেন সমন্নাগতো হোতি. অদিট্ঠং দক্খিতব্বং দিট্ঠং সমতিক্কমিতব্বন্তি – ন আরামেন আরামং ন উয্যানেন উয্যানং ন গামেন গামং ন নিগমেন নিগমং ন নগরেন নগরং ন রট্ঠেন রট্ঠং ন জনপদেন জনপদং দীঘচারিকং অনৰট্ঠিতচারিকং অনুযুত্তো হোতি রূপদস্সনায. এৰং ওক্খিত্তচক্খু হোতি.
অথ ৰা, ভিক্খু অন্তরঘরং পৰিট্ঠো ৰীথিং পটিপন্নো সংৰুতো গচ্ছতি. ন হত্থিং ওলোকেন্তো ন অস্সং ওলোকেন্তো ন রথং ওলোকেন্তো ন পত্তিং ওলোকেন্তো ন কুমারকে ওলোকেন্তো ন কুমারিকাযো ওলোকেন্তো ন ইত্থিযো ওলোকেন্তো ন পুরিসে ওলোকেন্তো ন অন্তরাপণং ওলোকেন্তো ন ঘরমুখানি ওলোকেন্তো ন উদ্ধং ওলোকেন্তো ন ¶ অধো ওলোকেন্তো ন দিসাৰিদিসং ৰিপেক্খমানো গচ্ছতি. এৰম্পি ওক্খিত্তচক্খু হোতি.
অথ ৰা, ভিক্খু চক্খুনা রূপং দিস্ৰা ন নিমিত্তগ্গাহী হোতি নানুব্যঞ্জনগ্গাহী. যত্ৰাধিকরণমেনং চক্খুন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং, তস্স সংৰরায পটিপজ্জতি, রক্খতি চক্খুন্দ্রিযং, চক্খুন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জতি. এৰম্পি ওক্খিত্তচক্খু হোতি.
যথা ¶ ৰা পনেকে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সদ্ধাদেয্যানি ভোজনানি ভুঞ্জিত্ৰা তে এৰরূপং ৰিসূকদস্সনং অনুযুত্তা ৰিহরন্তি, সেয্যথিদং – নচ্চং গীতং ৰাদিতং…পে… অনীকদস্সনং ইতি ৰা. ইতি এৰরূপা ৰিসূকদস্সনা পটিৰিরতো. এৰম্পি ওক্খিত্তচক্খু হোতি.
ন চ পাদলোলোতি ¶ কথং পাদলোলো হোতি? ইধেকচ্চো ভিক্খু পাদলোলো পাদলোলিযেন সমন্নাগতো হোতি – আরামেন আরামং উয্যানেন উয্যানং গামেন গামং নিগমেন নিগমং নগরেন নগরং রট্ঠেন রট্ঠং জনপদেন জনপদং দীঘচারিকং অনৰট্ঠিতচারিকং অনুযুত্তো হোতি. এৰম্পি পাদলোলো হোতি.
অথ ৰা, ভিক্খু অন্তোসঙ্ঘারামে [অন্তোপি সংঘারামে (ক.)] পাদলোলো পাদলোলিযেন সমন্নাগতো হোতি, ন অত্থহেতু ন কারণহেতু উদ্ধতো অৰূপসন্তচিত্তো পরিৰেণতো পরিৰেণং গচ্ছতি, ৰিহারতো ৰিহারং গচ্ছতি, অড্ঢযোগতো অড্ঢযোগং গচ্ছতি, পাসাদতো পাসাদং গচ্ছতি, হম্মিযতো হম্মিযং গচ্ছতি, গুহতো গুহং গচ্ছতি, লেণতো লেণং গচ্ছতি, কুটিযা কুটিং গচ্ছতি, কূটাগারতো কূটাগারং গচ্ছতি, অট্টতো ¶ অট্টং গচ্ছতি, মাল়তো মাল়ং গচ্ছতি, উদ্দণ্ডতো উদ্দণ্ডং গচ্ছতি [উদ্দণ্ডং গচ্ছতি, উদ্ধোসিততো উদ্ধোসিতং গচ্ছতি (স্যা.) পস্স মহানি. ১৭], উপট্ঠানসালতো উপট্ঠানসালং গচ্ছতি, মণ্ডপতো মণ্ডপং গচ্ছতি, রুক্খমূলতো রুক্খমূলং গচ্ছতি, যত্থ ৰা পন ভিক্খূ নিসীদন্তি ৰা গচ্ছন্তি ৰা, তত্থ একস্স ৰা দুতিযো হোতি, দ্ৰিন্নং ৰা ততিযো হোতি, তিণ্ণং ৰা চতুত্থো হোতি. তত্থ বহুং সম্ফপ্পলাপং পলপতি, সেয্যথিদং – রাজকথং চোরকথং…পে… ইতি ভৰাভৰকথং কথেতি. এৰম্পি পাদলোলো হোতি.
ন চ পাদলোলোতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো পাদলোলিযা আরতো ৰিরতো পটিৰিরতো নিক্খন্তো নিস্সটো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসঞ্ঞুত্তো ৰিমরিযাদিকতেন চেতসা পটিসল্লানারামো হোতি পটিসল্লানরতো অজ্ঝত্তং চেতোসমথমনুযুত্তো অনিরাকতজ্ঝানো ৰিপস্সনায সমন্নাগতো ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারং ঝাযী ঝানরতো একত্তমনুযুত্তো সদত্থগরুকোতি – ওক্খিত্তচক্খু ন চ পাদলোলো.
গুত্তিন্দ্রিযো ¶ রক্খিতমানসানোতি. গুত্তিন্দ্রিযোতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো চক্খুনা রূপং দিস্ৰা ন নিমিত্তগ্গাহী হোতি নানুব্যঞ্জনগ্গাহী. যত্ৰাধিকরণমেনং চক্খুন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং, তস্স সংৰরায পটিপজ্জতি, রক্খতি চক্খুন্দ্রিযং, চক্খুন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জতি. সোতেন সদ্দং সুত্ৰা…পে… ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা… জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা… কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা ¶ … মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায ন নিমিত্তগ্গাহী হোতি নানুব্যঞ্জনগ্গাহী ¶ . যত্ৰাধিকরণমেনং মনিন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং, তস্স সংৰরায পটিপজ্জতি, রক্খতি মনিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জতীতি – গুত্তিন্দ্রিযো. রক্খিতমানসানোতি গোপিতমানসানোতি – গুত্তিন্দ্রিযো রক্খিতমানসানো.
অনৰস্সুতো পরিডয্হমানোতি ৰুত্তঞ্হেতং আযস্মতা মহামোগ্গল্লানেন – ‘‘অৰস্সুতপরিযাযঞ্চ [পস্স সং. নি. ৪.২৪৩] ৰো, আৰুসো, দেসেস্সামি অনৰস্সুতপরিযাযঞ্চ. তং সুণাথ, সাধুকং মনসিকরোথ; ভাসিস্সামী’’তি. ‘‘এৰমাৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো মহামোগ্গল্লানস্স পচ্চস্সোসুং. আযস্মা মহামোগ্গল্লানো [মহামোগ্গলানো (ক.)] এতদৰোচ –
‘‘কথং চাৰুসো, অৰস্সুতো হোতি? ইধাৰুসো, ভিক্খু চক্খুনা রূপং দিস্ৰা পিযরূপে রূপে অধিমুচ্চতি, অপ্পিযরূপে রূপে ব্যাপজ্জতি, অনুপট্ঠিতকাযস্সতি [অনুপট্ঠিতকাযসতি (স্যা. ক.)] চ ৰিহরতি পরিত্তচেতসো. তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং যথাভূতং নপ্পজানাতি, যত্থস্স [তত্থ যে (ক.) পস্স সং. নি. ৪.২৪৩] তে উপ্পন্না পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা ¶ নিরুজ্ঝন্তি. সোতেন সদ্দং সুত্ৰা…পে… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায পিযরূপে ধম্মে অধিমুচ্চতি, অপ্পিযরূপে ধম্মে ব্যাপজ্জতি, অনুপট্ঠিতকাযস্সতি চ ৰিহরতি পরিত্তচেতসো. তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং যথাভূতং নপ্পজানাতি, যত্থস্স তে উপ্পন্না পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তি. অযং ৰুচ্চতাৰুসো, ভিক্খু অৰস্সুতো চক্খুৰিঞ্ঞেয্যেসু রূপেসু…পে… অৰস্সুতো মনোৰিঞ্ঞেয্যেসু ধম্মেসু. এৰংৰিহারিং চাৰুসো, ভিক্খুং চক্খুতো চেপি নং মারো উপসঙ্কমতি, লভেথেৰ [লভতেৰ (স্যা. ক.) এৰমুপরিপি] মারো ওতারং ¶ লভেথ [লভতি (স্যা. ক.) এৰমুপরিপি] মারো আরম্মণং, সোততো চেপি নং…পে… মনতো চেপি নং মারো উপসঙ্কমতি, লভেথেৰ মারো ওতারং লভেথ মারো আরম্মণং.
‘‘সেয্যথাপি, আৰুসো, নল়াগারং ৰা তিণাগারং ৰা সুক্খং কোল়াপং [কোলাপং (স্যা.) সং. নি. ৪.২৪৩] তেরোৰস্সিকং. পুরত্থিমায চেপি নং দিসায পুরিসো আদিত্তায তিণুক্কায উপসঙ্কমেয্য, লভেথেৰ অগ্গি ওতারং লভেথ অগ্গি আরম্মণং; পচ্ছিমায চেপি নং দিসায…পে… উত্তরায চেপি নং দিসায… দক্খিণায চেপি নং দিসায… হেট্ঠিমতো [পচ্ছতো (স্যা.), হেট্ঠিমায (ক.)] চেপি নং দিসায… উপরিমতো [উপরিতো (স্যা.), উপরিমায (ক.)] চেপি নং দিসায… যতো কুতোচি চেপি নং পুরিসো আদিত্তায তিণুক্কায উপসঙ্কমেয্য, লভেথেৰ অগ্গি ওতারং লভেথ অগ্গি আরম্মণং. এৰমেৰ খো, আৰুসো, এৰংৰিহারিং ভিক্খুং চক্খুতো চেপি নং মারো উপসঙ্কমতি, লভেথেৰ মারো ওতারং লভেথ মারো আরম্মণং, সোততো চেপি ¶ নং…পে… মনতো চেপি নং মারো উপসঙ্কমতি, লভেথেৰ মারো ওতারং লভেথ মারো আরম্মণং.
‘‘এৰংৰিহারিং চাৰুসো, ভিক্খুং রূপা অধিভংসু [অভিভৰিংসু (স্যা.), অভিভংসু (ক.) এৰমুপরিপি], ন ভিক্খু রূপে অধিভোসি; সদ্দা ভিক্খুং অধিভংসু, ন ভিক্খু সদ্দে অধিভোসি; গন্ধা ভিক্খুং অধিভংসু, ন ভিক্খু গন্ধে অধিভোসি; রসা ভিক্খুং অধিভংসু, ন ভিক্খু রসে অধিভোসি; ফোট্ঠব্বা ভিক্খুং ¶ অধিভংসু, ন ভিক্খু ফোট্ঠব্বে অধিভোসি; ধম্মা ভিক্খুং অধিভংসু, ন ভিক্খু ধম্মে অধিভোসি. অযং ৰুচ্চতাৰুসো, ভিক্খু রূপাধিভূতো সদ্দাধিভূতো গন্ধাধিভূতো রসাধিভূতো ফোট্ঠব্বাধিভূতো ধম্মাধিভূতো অধিভূ অনধিভূতো অধিভংসু নং পাপকা অকুসলা ধম্মা সংকিলেসিকা পোনোভৰিকা সদরা দুক্খৰিপাকা আযতিং জাতিজরামরণিযা. এৰং খো, আৰুসো, অৰস্সুতো হোতি.
‘‘কথং চাৰুসো, অনৰস্সুতো হোতি? ইধাৰুসো, ভিক্খু চক্খুনা রূপং দিস্ৰা পিযরূপে রূপে নাধিমুচ্চতি, অপ্পিযরূপে রূপে ন ব্যাপজ্জতি, উপট্ঠিতকাযস্সতি চ ৰিহরতি অপ্পমাণচেতসো. তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং ¶ যথাভূতং পজানাতি, যত্থস্স তে উপ্পন্না পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তি; সোতেন সদ্দং সুত্ৰা…পে… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায পিযরূপে ধম্মে নাধিমুচ্চতি, অপ্পিযরূপে ধম্মে ন ব্যাপজ্জতি, উপট্ঠিতকাযস্সতি চ ৰিহরতি অপ্পমাণচেতসো. তঞ্চ চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং যথাভূতং পজানাতি, যত্থস্স তে উপ্পন্না পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তি. অযং ৰুচ্চতাৰুসো, ভিক্খু অনৰস্সুতো চক্খুৰিঞ্ঞেয্যেসু রূপেসু…পে… অনৰস্সুতো মনোৰিঞ্ঞেয্যেসু ধম্মেসু. এৰংৰিহারিং চাৰুসো, ভিক্খুং চক্খুতো চেপি নং মারো উপসঙ্কমতি, নেৰ লভেথ মারো ওতারং, ন লভেথ মারো আরম্মণং; সোততো চেপি নং…পে… মনতো চেপি নং মারো উপসঙ্কমতি, নেৰ লভেথ ¶ মারো ওতারং, ন লভেথ মারো আরম্মণং.
‘‘সেয্যথাপি, আৰুসো, কূটাগারা ৰা কূটাগারসালা [সন্থাগারসালা (স্যা.) পস্স সং. নি. ৪.২৪৩] ৰা বহলমত্তিকা অদ্দাৰলেপনা [অল্লাৰলেপনা (স্যা.)] পুরত্থিমায চেপি নং দিসায পুরিসো আদিত্তায তিণুক্কায উপসঙ্কমেয্য, নেৰ লভেথ অগ্গি ওতারং, ন লভেথ অগ্গি আরম্মণং; পচ্ছিমায চেপি নং দিসায… উত্তরায চেপি নং দিসায… দক্খিণায চেপি নং দিসায… হেট্ঠিমতো চেপি নং দিসায… উপরিমতো চেপি নং দিসায… যতো কুতোচি চেপি নং পুরিসো আদিত্তায তিণুক্কায উপসঙ্কমেয্য, নেৰ লভেথ অগ্গি ওতারং ন লভেথ অগ্গি আরম্মণং. এৰমেৰ খো, আৰুসো, এৰংৰিহারিং ভিক্খুং ¶ চক্খুতো চেপি নং মারো উপসঙ্কমতি, নেৰ লভেথ মারো ওতারং ন লভেথ মারো আরম্মণং; সোততো চেপি নং…পে… মনতো চেপি নং মারো উপসঙ্কমতি নেৰ লভেথ মারো ওতারং ন লভেথ মারো আরম্মণং.
‘‘এৰংৰিহারী চাৰুসো, ভিক্খু রূপে অধিভোসি [অভিভৰিংসু (স্যা.), অভিভোসি (ক.) পস্স সং. নি. ৪.২৪৩], ন রূপা ভিক্খুং অধিভংসু; সদ্দে ভিক্খু অধিভোসি, ন সদ্দা ভিক্খুং অধিভংসু; গন্ধে ভিক্খু অধিভোসি, ন গন্ধা ভিক্খুং অধিভংসু; রসে ভিক্খু অধিভোসি, ন রসা ভিক্খুং অধিভংসু; ফোট্ঠব্বে ভিক্খু অধিভোসি, ন ফোট্ঠব্বা ভিক্খুং অধিভংসু; ধম্মে ভিক্খু অধিভোসি, ন ধম্মা ভিক্খুং অধিভংসু. অযং ৰুচ্চতাৰুসো ¶ , ভিক্খু রূপাধিভূ সদ্দাধিভূ গন্ধাধিভূ রসাধিভূ ফোট্ঠব্বাধিভূ ধম্মাধিভূ অধিভূ অনধিভূতো [অনভিভূতো কেহি চি কিলেসেহি (ক.) পস্স সং. নি. ৪.২৪৩]. অধিভোসি তে পাপকে অকুসলে ধম্মে সংকিলেসিকে পোনোভৰিকে সদরে দুক্খৰিপাকে আযতিং জাতিজরামরণিযে. এৰং খো, আৰুসো, অনৰস্সুতো হোতী’’তি – অনৰস্সুতো.
অপরিডয্হমানোতি রাগজেন পরিল়াহেন অপরিডয্হমানো, দোসজেন পরিল়াহেন অপরিডয্হমানো, মোহজেন পরিল়াহেন অপরিডয্হমানোতি ¶ – অনৰস্সুতো অপরিডয্হমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘ওক্খিত্তচক্খু ন চ পাদলোলো, গুত্তিন্দ্রিযো রক্খিতমানসানো;
অনৰস্সুতো অপরিডয্হমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
ওহারযিত্ৰা গিহিব্যঞ্জনানি, সঞ্ছন্নপত্তো যথা পারিছত্তকো;
কাসাযৰত্থো অভিনিক্খমিত্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
ওহারযিত্ৰা গিহিব্যঞ্জনানীতি গিহিব্যঞ্জনানি ৰুচ্চন্তি কেসা চ মস্সূ চ…পে… দীঘদসানি ইতি ৰা. ওহারযিত্ৰা গিহিব্যঞ্জনানীতি গিহিব্যঞ্জনানি ওরোপযিত্ৰা সমোরোপযিত্ৰা নিক্খিপিত্ৰা পটিপ্পস্সম্ভিত্ৰাতি – ওহারযিত্ৰা গিহিব্যঞ্জনানি.
সঞ্ছন্নপত্তো যথা পারিছত্তকোতি যথা সো পারিছত্তকো কোৰিল়ারো বহলপত্তপলাসো [সাখপত্তপলাসো (ক.)] সন্দচ্ছাযো [সণ্ডচ্ছাযো (স্যা.), সন্তচ্ছাযো (ক.) পস্স ম. নি. ১.১৫৪], এৰমেৰ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো পরিপুণ্ণপত্তচীৰরধরোতি – সঞ্ছন্নপত্তো যথা পারিছত্তকো.
কাসাযৰত্থো ¶ ¶ অভিনিক্খমিত্ৰাতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো সব্বং ঘরাৰাসপলিবোধং ছিন্দিত্ৰা পুত্তদারং পলিবোধং ছিন্দিত্ৰা ঞাতিপলিবোধং ¶ ছিন্দিত্ৰা মিত্তামচ্চপলিবোধং ছিন্দিত্ৰা সন্নিধিপলিবোধং ছিন্দিত্ৰা কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা [ওহারযিত্ৰা (স্যা. ক.)] কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিত্ৰা অকিঞ্চনভাৰং উপগন্ত্ৰা একো চরতি ৰিহরতি ইরিযতি ৰত্তেতি পালেতি যপেতি যাপেতীতি – কাসাযৰত্থো অভিনিক্খমিত্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘ওহারযিত্ৰা গিহিব্যঞ্জনানি, সঞ্ছন্নপত্তো যথা পারিছত্তকো;
কাসাযৰত্থো অভিনিক্খমিত্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
ততিযো ৰগ্গো.
চতুত্থৰগ্গো
রসেসু গেধং অকরং অলোলো, অনঞ্ঞপোসী সপদানচারী;
কুলে কুলে অপ্পটিবদ্ধচিত্তো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
রসেসু গেধং অকরং অলোলোতি. রসোতি মূলরসো খন্ধরসো তচরসো পত্তরসো পুপ্ফরসো ফলরসো, অম্বিলং মধুরং তিত্তকং কটুকং লোণিকং খারিকং লম্বিকং [লম্বিলং (স্যা. ক.) পস্স আযতনৰিভঙ্গে] কসাৰো সাদু অসাদু সীতং উণ্হং. সন্তেকে সমণব্রাহ্মণা রসগিদ্ধা. তে জিৰ্হগ্গেন রসগ্গানি পরিযেসন্তা আহিণ্ডন্তি. তে অম্বিলং লভিত্ৰা অনম্বিলং পরিযেসন্তি, অনম্বিলং লভিত্ৰা অম্বিলং পরিযেসন্তি; মধুরং লভিত্ৰা অমধুরং পরিযেসন্তি, অমধুরং লভিত্ৰা মধুরং পরিযেসন্তি; তিত্তকং লভিত্ৰা অতিত্তকং ¶ পরিযেসন্তি, অতিত্তকং লভিত্ৰা তিত্তকং পরিযেসন্তি; কটুকং লভিত্ৰা অকুটকং পরিযেসন্তি, অকুটকং লভিত্ৰা কটুকং পরিযেসন্তি; লোণিকং লভিত্ৰা অলোণিকং পরিযেসন্তি, অলোণিকং লভিত্ৰা লোণিকং পরিযেসন্তি; খারিকং লভিত্ৰা অখারিকং পরিযেসন্তি, অখারিকং লভিত্ৰা খারিকং পরিযেসন্তি; কসাৰং লভিত্ৰা অকসাৰং পরিযেসন্তি, অকসাৰং লভিত্ৰা কসাৰং পরিযেসন্তি; লম্বিকং লভিত্ৰা অলম্বিকং পরিযেসন্তি, অলম্বিকং লভিত্ৰা লম্বিকং পরিযেসন্তি; সাদুং লভিত্ৰা অসাদুং পরিযেসন্তি, অসাদুং লভিত্ৰা ¶ সাদুং পরিযেসন্তি; সীতং লভিত্ৰা উণ্হং পরিযেসন্তি, উণ্হং লভিত্ৰা সীতং পরিযেসন্তি ¶ . তে যং যং লভন্তি তেন তেন ন তুস্সন্তি, অপরাপরং পরিযেসন্তি. মনাপিকেসু রসেসু রত্তা গিদ্ধা গথিতা মুচ্ছিতা অজ্ঝোসন্না লগ্গা লগ্গিতা পলিবুদ্ধা. সা রসতণ্হা তস্স পচ্চেকসম্বুদ্ধস্স পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. তস্মা সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো পটিসঙ্খা যোনিসো আহারং আহারেতি – ‘‘নেৰ দৰায ন মদায ন মণ্ডনায ন ৰিভূসনায; যাৰদেৰ ইমস্স কাযস্স ঠিতিযা যাপনায ৰিহিংসূপরতিযা ব্রহ্মচরিযানুগ্গহায. ইতি পুরাণঞ্চ ৰেদনং পটিহঙ্খামি, নৰঞ্চ ৰেদনং ন উপ্পাদেস্সামি, যাত্রা চ মে ভৰিস্সতি অনৰজ্জতা চ ফাসুৰিহারো চা’’তি.
যথা ৰণং আলিম্পেয্য যাৰদেৰ আরুহণত্থায [রোপনত্থায (স্যা.)], যথা ৰা অক্খং অব্ভঞ্জেয্য যাৰদেৰ ভারস্স নিত্থরণত্থায, যথা পুত্তমংসং আহারং আহরেয্য যাৰদেৰ কন্তারস্স নিত্থরণত্থায; এৰমেৰ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো ¶ পটিসঙ্খা যোনিসো আহারং আহারেতি – ‘‘নেৰ দৰায ন মদায ন মণ্ডনায ন ৰিভূসনায; যাৰদেৰ ইমস্স কাযস্স ঠিতিযা যাপনায ৰিহিংসূপরতিযা ব্রহ্মচরিযানুগ্গহায. ইতি পুরাণঞ্চ ৰেদনং পটিহঙ্খামি, নৰঞ্চ ৰেদনং ন উপ্পাদেস্সামি, যাত্রা চ মে ভৰিস্সতি অনৰজ্জতা চ ফাসুৰিহারো চা’’তি. রসতণ্হায আরতো ৰিরতো পটিৰিরতো নিক্খন্তো নিস্সটো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসঞ্ঞুত্তো ৰিমরিযাদিকতেন চেতসা ৰিহরতীতি – রসেসু গেধং অকরং.
অলোলোতি লোলুপ্পং ৰুচ্চতি তণ্হা. যো রাগো সারাগো…পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং. সা লোলুপ্পা তণ্হা তস্স পচ্চেকসম্বুদ্ধস্স পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা. তস্মা পচ্চেকসম্বুদ্ধো অলোলোতি – রসেসু গেধং অকরং অলোলো.
অনঞ্ঞপোসী সপদানচারীতি অনঞ্ঞপোসীতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো অত্তানঞ্ঞেৰ পোসেতি, ন পরন্তি.
অনঞ্ঞপোসিমঞ্ঞাতং ¶ , দন্তং সারে পতিট্ঠিতং [সারেসু সুপতিট্ঠিতং (স্যা. ক.) পস্স উদা. ৬];
খীণাসৰং ৰন্তদোসং, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণন্তি.
অনঞ্ঞপোসী ¶ সপদানচারীতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো পুব্বণ্হসমযং [পুব্বন্হসমযং (ক.)] নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায পৰিসতি রক্খিতেনেৰ কাযেন রক্খিতায ৰাচায রক্খিতেন চিত্তেন উপট্ঠিতায সতিযা সংৰুতেহি ইন্দ্রিযেহি. ওক্খিত্তচক্খু ইরিযাপথসম্পন্নো কুলা ¶ কুলং অনতিক্কমন্তো পিণ্ডায চরতীতি – অনঞ্ঞপোসী সপদানচারী.
কুলে কুলে অপ্পটিবদ্ধচিত্তোতি দ্ৰীহি কারণেহি পটিবদ্ধচিত্তো হোতি – অত্তানং ৰা নীচং ঠপেন্তো পরং উচ্চং ঠপেন্তো পটিবদ্ধচিত্তো হোতি, অত্তানং ৰা উচ্চং ঠপেন্তো পরং নীচং ঠপেন্তো পটিবদ্ধচিত্তো হোতি. কথং অত্তানং নীচং ঠপেন্তো পরং উচ্চং ঠপেন্তো পটিবদ্ধচিত্তো হোতি? ‘‘তুম্হে মে বহূপকারা, অহং তুম্হে নিস্সায লভামি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং. যম্পি মে অঞ্ঞে দাতুং ৰা কাতুং ৰা মঞ্ঞন্তি তুম্হে নিস্সায তুম্হে পস্সন্তা. যম্পি মে পোরাণং মাতাপেত্তিকং নামগোত্তং তম্পি মে অন্তরহিতং তুম্হেহি অহং ঞাযামি – ‘অসুকস্স কুলুপকো, অসুকায কুলুপকো’’’তি. এৰং অত্তানং নীচং ঠপেন্তো পরং উচ্চং ঠপেন্তো পটিবদ্ধচিত্তো হোতি.
কথং অত্তানং উচ্চং ঠপেন্তো পরং নীচং ঠপেন্তো পটিবদ্ধচিত্তো হোতি? ‘‘অহং তুম্হাকং বহূপকারো, তুম্হে মং আগম্ম বুদ্ধং সরণং গতা ধম্মং সরণং গতা সঙ্ঘং সরণং গতা, পাণাতিপাতা পটিৰিরতা, অদিন্নাদানা পটিৰিরতা, কামেসুমিচ্ছাচারা পটিৰিরতা, মুসাৰাদা পটিৰিরতা, সুরামেরযমজ্জপমাদট্ঠানা পটিৰিরতা, তুম্হাকং অহং উদ্দেসং দেমি পরিপুচ্ছং দেমি উপোসথং আচিক্খামি নৰকম্মং অধিট্ঠামি; অথ চ পন তুম্হে মং উজ্ঝিত্ৰা অঞ্ঞে সক্করোথ গরুং করোথ মানেথ ¶ পূজেথা’’তি. এৰং অত্তানং উচ্চং ঠপেন্তো পরং নীচং ঠপেন্তো পটিবদ্ধচিত্তো হোতি.
কুলে কুলে অপ্পটিবদ্ধচিত্তোতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো কুলপলিবোধেন অপ্পটিবদ্ধচিত্তো হোতি, গণপলিবোধেন অপ্পটিবদ্ধচিত্তো হোতি, আৰাসপলিবোধেন অপ্পটিবদ্ধচিত্তো হোতি, চীৰরপলিবোধেন অপ্পটিবদ্ধচিত্তো হোতি, পিণ্ডপাতপলিবোধেন অপ্পটিবদ্ধচিত্তো হোতি, সেনাসনপলিবোধেন ¶ অপ্পটিবদ্ধচিত্তো হোতি, গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারপলিবোধেন অপ্পটিবদ্ধচিত্তো হোতীতি – কুলে কুলে অপ্পটিবদ্ধচিত্তো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘রসেসু ¶ গেধং অকরং অলোলো, অনঞ্ঞপোসী সপদানচারী;
কুলে কুলে অপ্পটিবদ্ধচিত্তো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
পহায পঞ্চাৰরণানি চেতসো, উপক্কিলেসে ব্যপনুজ্জ সব্বে;
অনিস্সিতো ছেত্ৰ [ছেত্ৰা (স্যা. ক.)] সিনেহদোসং [স্নেহদোসং (স্যা. ক.)], একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
পহায পঞ্চাৰরণানি চেতসোতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো কামচ্ছন্দনীৰরণং পহায পজহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তীকরিত্ৰা অনভাৰং ¶ গমেত্ৰা, ব্যাপাদনীৰরণং… থিনমিদ্ধনীৰরণং… উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চনীৰরণং… ৰিচিকিচ্ছানীৰরণং পহায পজহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তীকরিত্ৰা অনভাৰং গমেত্ৰা ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতীতি – পহায পঞ্চাৰরণানি চেতসো.
উপক্কিলেসে ব্যপনুজ্জ সব্বেতি রাগো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, দোসো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, মোহো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, কোধো… উপনাহো…পে… সব্বাকুসলাভিসঙ্খারা চিত্তস্স উপক্কিলেসা. উপক্কিলেসে ব্যপনুজ্জ সব্বেতি সব্বে চিত্তস্স উপক্কিলেসে ব্যপনুজ্জ পনুদিত্ৰা পজহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তীকরিত্ৰা অনভাৰং গমেত্ৰাতি – উপক্কিলেসে ব্যপনুজ্জ সব্বে.
অনিস্সিতো ¶ ছেত্ৰ সিনেহদোসন্তি. অনিস্সিতোতি দ্ৰে নিস্সযা – তণ্হানিস্সযো চ দিট্ঠিনিস্সযো চ…পে… অযং তণ্হানিস্সযো…পে… অযং দিট্ঠিনিস্সযো. সিনেহোতি দ্ৰে স্নেহা – তণ্হাস্নেহো চ দিট্ঠিস্নেহো চ…পে… অযং তণ্হাস্নেহো…পে… অযং দিট্ঠিস্নেহো. দোসোতি যো চিত্তস্স আঘাতো পটিঘাতো পটিঘং পটিৰিরোধো কোপো পকোপো সম্পকোপো দোসো পদোসো সম্পদোসো চিত্তস্স ব্যাপত্তি মনোপদোসো কোধো কুজ্ঝনা কুজ্ঝিতত্তং দোসো দুস্সনা দুস্সিতত্তং ব্যাপত্তি ব্যাপজ্জনা ব্যাপজ্জিতত্তং চণ্ডিক্কং অসুরোপো অনত্তমনতা চিত্তস্স ¶ . অনিস্সিতো ছেত্ৰ সিনেহদোসন্তি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো তণ্হাস্নেহঞ্চ দিট্ঠিস্নেহঞ্চ দোসঞ্চ ছেত্ৰা উচ্ছিন্দিত্ৰা সমুচ্ছিন্দিত্ৰা পজহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তীকরিত্ৰা অনভাৰং গমেত্ৰা চক্খুং অনিস্সিতো, সোতং অনিস্সিতো…পে… দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতব্বে ধম্মে অনিস্সিতো অনল্লীনো অনুপগতো অনজ্ঝোসিতো অনধিমুত্তো নিক্খন্তো নিস্সটো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসঞ্ঞুত্তো ৰিমরিযাদিকতেন চেতসা ৰিহরতীতি – অনিস্সিতো ছেত্ৰ সিনেহদোসং, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘পহায ¶ পঞ্চাৰরণানি চেতসো, উপক্কিলেসে ব্যপনুজ্জ সব্বে;
অনিস্সিতো ছেত্ৰ সিনেহদোসং, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
ৰিপিট্ঠিকত্ৰান সুখং দুখঞ্চ, পুব্বেৰ চ সোমনস্সদোমনস্সং;
লদ্ধানুপেক্খং সমথং ৰিসুদ্ধং, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
ৰিপিট্ঠিকত্ৰান সুখং দুখঞ্চ, পুব্বেৰ চ সোমনস্সদোমনস্সন্তি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতীতি – ৰিপিট্ঠিকত্ৰান ¶ সুখং দুখঞ্চ, পুব্বেৰ চ সোমনস্সদোমনস্সং.
লদ্ধানুপেক্খং ¶ সমথং ৰিসুদ্ধন্তি. উপেক্খাতি যা চতুত্থজ্ঝানে উপেক্খা উপেক্খনা অজ্ঝুপেক্খনা চিত্তসমতা চিত্তপ্পস্সদ্ধতা [চিত্তৰিসটতা (ক.) পস্স মহানি. ২০৭] মজ্ঝত্ততা চিত্তস্স. সমথোতি যা চিত্তস্স ঠিতি সণ্ঠিতি অৰট্ঠিতি অৰিসাহারো [অৰিসংহারো (ক.) পস্স ধ. স. ১১, ১৫] অৰিক্খেপো অৰিসাহটমানসতা [অৰিসংহটমানসতা (ক.)] সমথো সমাধিন্দ্রিযং সমাধিবলং সম্মাসমাধি; চতুত্থজ্ঝানে উপেক্খা চ সমথো চ সুদ্ধা হোন্তি ৰিসুদ্ধা পরিযোদাতা অনঙ্গণা ৰিগতূপক্কিলেসা মুদুভূতা কম্মনিযা ঠিতা আনেঞ্জপ্পত্তা. লদ্ধানুপেক্খং সমথং ৰিসুদ্ধন্তি চতুত্থজ্ঝানং উপেক্খঞ্চ সমথঞ্চ লদ্ধা লভিত্ৰা ৰিন্দিত্ৰা পটিলভিত্ৰাতি – লদ্ধানুপেক্খং সমথং ৰিসুদ্ধং, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘ৰিপিট্ঠিকত্ৰান সুখং দুখঞ্চ, পুব্বেৰ চ সোমনস্সদোমনস্সং;
লদ্ধানুপেক্খং সমথং ৰিসুদ্ধং, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
আরদ্ধৰীরিযো পরমত্থপত্তিযা, অলীনচিত্তো অকুসীতৰুত্তি;
দল়্হনিক্কমো থামবলূপপন্নো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
আরদ্ধৰীরিযো পরমত্থপত্তিযাতি পরমত্থং ৰুচ্চতি অমতং ¶ নিব্বানং. যো সো সব্বসঙ্খারসমথো সব্বূপধিপটিনিস্সগ্গো তণ্হক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বানং. পরমত্থস্স পত্তিযা লাভায পটিলাভায অধিগমায ফস্সনায সচ্ছিকিরিযায আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি অকুসলানং ¶ ধম্মানং পহানায কুসলানং ধম্মানং সম্পদায থামৰা [থামসা (ক.)] দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসূতি – আরদ্ধৰীরিযো পরমত্থপত্তিযা.
অলীনচিত্তো অকুসীতৰুত্তীতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো অনুপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অনুপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি, উপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায…পে… অনুপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং উপ্পাদায…পে… উপ্পন্নানং কুসলানং ¶ ধম্মানং ঠিতিযা অসম্মোসায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা [ভাৰনাপারিপূরিযা (স্যা.)] ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতীতি – এৰং অলীনচিত্তো অকুসীতৰুত্তি.
অথ ৰা, ‘‘কামং তচো চ ন্হারু চ অট্ঠি চ অৰসিস্সতু [অৰসুস্সতু (স্যা.) ম. নি. ২.১৮৪; সং. নি. ২.২২ পস্সিতব্বং], সরীরে উপসুস্সতু মংসলোহিতং, যং তং পুরিসথামেন পুরিসবলেন পুরিসৰীরিযেন পুরিসপরক্কমেন পত্তব্বং ন তং অপাপুণিত্ৰা ৰীরিযস্স সণ্ঠানং [ৰিরিযস্স ঠানং (স্যা.)] ভৰিস্সতী’’তি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি. এৰম্পি অলীনচিত্তো অকুসীতৰুত্তি.
নাসিস্সং ন পিৰিস্সামি, ৰিহারতো ন নিক্খমে;
নপি পস্সং নিপাতেস্সং, তণ্হাসল্লে অনূহতেতি.
চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি. এৰম্পি অলীনচিত্তো অকুসীতৰুত্তি.
‘‘ন তাৰাহং ইমং পল্লঙ্কং ভিন্দিস্সামি যাৰ মে ন ¶ অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চিস্সতী’’তি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি. এৰম্পি অলীনচিত্তো অকুসীতৰুত্তি.
‘‘ন তাৰাহং ইমম্হা আসনা ৰুট্ঠহিস্সামি যাৰ মে ন অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চিস্সতী’’তি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি. এৰম্পি অলীনচিত্তো অকুসীতৰুত্তি.
‘‘ন তাৰাহং ইমম্হা চঙ্কমা ওরোহিস্সামি…পে… ৰিহারা নিক্খমিস্সামি… অড্ঢযোগা নিক্খমিস্সামি… পাসাদা নিক্খমিস্সামি… হম্মিযা নিক্খমিস্সামি… গুহায নিক্খমিস্সামি… লেণা নিক্খমিস্সামি… কুটিযা নিক্খমিস্সামি… কূটাগারা নিক্খমিস্সামি… অট্টা নিক্খমিস্সামি… মাল়া নিক্খমিস্সামি… উদ্দণ্ডা নিক্খমিস্সামি ¶ … উপট্ঠানসালায নিক্খমিস্সামি… মণ্ডপা নিক্খমিস্সামি… রুক্খমূলা নিক্খমিস্সামি যাৰ মে ন অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চিস্সতী’’তি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি. এৰম্পি অলীনচিত্তো অকুসীতৰুত্তি.
‘‘ইমস্মিংযেৰ পুব্বণ্হসমযে [পুব্বণ্হসমযং (ক.) মহানি. ১৭] অরিযধম্মং আহরিস্সামি সমাহরিস্সামি অধিগচ্ছিস্সামি ফস্সযিস্সামি সচ্ছিকরিস্সামী’’তি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি. এৰম্পি অলীনচিত্তো অকুসীতৰুত্তি. ইমস্মিংযেৰ মজ্ঝন্হিকসমযে…পে… সাযন্হসমযে ¶ …পে… পুরেভত্তং… পচ্ছাভত্তং… পুরিমযামং… মজ্ঝিমযামং… পচ্ছিমযামং… কাল়ে… জুণ্হে… ৰস্সে… হেমন্তে ¶ … গিম্হে… পুরিমে ৰযোখন্ধে… মজ্ঝিমে ৰযোখন্ধে… পচ্ছিমে ৰযোখন্ধে অরিযধম্মং আহরিস্সামি সমাহরিস্সামি অধিগচ্ছিস্সামি ফস্সযিস্সামি সচ্ছিকরিস্সামীতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি. এৰম্পি অলীনচিত্তো অকুসীতৰুত্তি.
দল়্হনিক্কমো থামবলূপপন্নোতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো দল়্হসমাদানো অহোসি কুসলেসু ধম্মেসু অৰট্ঠিতসমাদানো কাযসুচরিতে ৰচীসুচরিতে মনোসুচরিতে দানসংৰিভাগে সীলসমাদানে উপোসথুপৰাসে মত্তেয্যতায [মেত্তেয্যতায (স্যা. ক.) মোগ্গল্লানব্যাকরণে ৪.৩৯ সুত্তং ওলোকেতব্বং] পেত্তেয্যতায সামঞ্ঞতায ব্রহ্মঞ্ঞতায কুলেজেট্ঠাপচাযিতায অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেসু অধিকুসলেসু ধম্মেসূতি – দল়্হনিক্কমো. থামবলূপপন্নোতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো থামেন চ বলেন চ ৰীরিযেন চ পরক্কমেন চ পঞ্ঞায চ উপেতো হোতি সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো সমুপপন্নো সমন্নাগতোতি – দল়্হনিক্কমো থামবলূপপন্নো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘আরদ্ধৰীরিযো পরমত্থপত্তিযা, অলীনচিত্তো অকুসীতৰুত্তি;
দল়্হনিক্কমো থামবলূপপন্নো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
পটিসল্লানং ঝানমরিঞ্চমানো, ধম্মেসু নিচ্চং অনুধম্মচারী;
আদীনৰং ¶ সম্মসিতা ভৰেসু, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
পটিসল্লানং ঝানমরিঞ্চমানোতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো পটিসল্লানারামো হোতি পটিসল্লানরতো অজ্ঝত্তং চেতোসমথমনুযুত্তো অনিরাকতজ্ঝানো ৰিপস্সনায সমন্নাগতো ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারং ঝাযী ঝানরতো একত্তমনুযুত্তো সদত্থগরুকোতি পটিসল্লানং. ঝানমরিঞ্চমানোতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো দ্ৰীহি কারণেহি ঝানং ন রিঞ্চতি – অনুপ্পন্নস্স ৰা পঠমস্স ঝানস্স উপ্পাদায ¶ যুত্তো পযুত্তো সংযুত্তো ¶ আযুত্তো সমাযুত্তো, অনুপ্পন্নস্স ৰা দুতিযস্স ঝানস্স…পে… অনুপ্পন্নস্স ৰা ততিযস্স ঝানস্স… অনুপ্পন্নস্স ৰা চতুত্থস্স ঝানস্স উপ্পাদায যুত্তো পযুত্তো সংযুত্তো আযুত্তো সমাযুত্তোতি – এৰম্পি ঝানং ন রিঞ্চতি.
অথ ৰা, উপ্পন্নং ৰা পঠমং ঝানং আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি, উপ্পন্নং ৰা দুতিযং ঝানং…পে… উপ্পন্নং ৰা ততিযং ঝানং… উপ্পন্নং ৰা চতুত্থং ঝানং আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতি. এৰম্পি ঝানং ন রিঞ্চতীতি – পটিসল্লানং ঝানমরিঞ্চমানো.
ধম্মেসু নিচ্চং অনুধম্মচারীতি ধম্মা ৰুচ্চন্তি চত্তারো সতিপট্ঠানা…পে… অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো. কতমে অনুধম্মা? সম্মাপটিপদা অপচ্চনীকপটিপদা অন্ৰত্থপটিপদা ধম্মানুধম্মপটিপদা সীলেসু পরিপূরকারিতা ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারতা ভোজনে মত্তঞ্ঞুতা জাগরিযানুযোগো সতিসম্পজঞ্ঞং – ইমে ৰুচ্চন্তি অনুধম্মা. ধম্মেসু নিচ্চং অনুধম্মচারীতি ধম্মেসু নিচ্চকালং ধুৰকালং সততং সমিতং অৰোকিণ্ণং পোঙ্খানুপোঙ্খং উদকূমিকজাতং [উদকুম্মিজাতং (স্যা.), উদকুম্মিকজাতং (ক.)]
অৰীচিসন্ততিসহিতং ¶ ফস্সিতং পুরেভত্তং পচ্ছাভত্তং পুরিমযামং মজ্ঝিমযামং পচ্ছিমযামং কাল়ে জুণ্হে ৰস্সে হেমন্তে গিম্হে পুরিমে ৰযোখন্ধে মজ্ঝিমে ৰযোখন্ধে পচ্ছিমে ৰযোখন্ধে চরতি ৰিহরতি ইরিযতি ৰত্তেতি পালেতি যপেতি যাপেতীতি – ধম্মেসু নিচ্চং অনুধম্মচারী.
আদীনৰং সম্মসিতা ভৰেসূতি ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি আদীনৰং সম্মসিতা ভৰেসু, ‘‘সব্বে সঙ্খারা দুক্খা’’তি…পে… ‘‘সব্বে ধম্মা অনত্তা’’তি…পে… ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং, সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি আদীনৰং সম্মসিতা ভৰেসূতি – আদীনৰং সম্মসিতা ভৰেসু, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘পটিসল্লানং ঝানমরিঞ্চমানো, ধম্মেসু নিচ্চং অনুধম্মচারী;
আদীনৰং সম্মসিতা ভৰেসু, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
তণ্হক্খযং ¶ পত্থযমপ্পমত্তো, অনেল়মূগো [অনেলমূগো (স্যা. ক.)] সুতৰা সতীমা;
সঙ্খাতধম্মো নিযতো পধানৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
তণ্হক্খযং পত্থযমপ্পমত্তোতি. তণ্হাতি রূপতণ্হা…পে… ধম্মতণ্হা. তণ্হক্খযন্তি ¶ রাগক্খযং দোসক্খযং মোহক্খযং গতিক্খযং উপপত্তিক্খযং পটিসন্ধিক্খযং ভৰক্খযং সংসারক্খযং ¶ ৰট্টক্খযং পত্থযন্তো ইচ্ছন্তো সাদিযন্তো পিহযন্তো অভিজপ্পন্তোতি – তণ্হক্খযং পত্থযং. অপ্পমত্তোতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো সক্কচ্চকারী সাতচ্চকারী…পে… অপ্পমাদো কুসলেসু ধম্মেসূতি – তণ্হক্খযং পত্থযমপ্পমত্তো.
অনেল়মূগো সুতৰা সতীমাতি. অনেল়মূগোতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো পণ্ডিতো পঞ্ঞৰা বুদ্ধিমা ঞাণী ৰিভাৰী মেধাৰী. সুতৰাতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো বহুস্সুতো হোতি সুতধরো সুতসন্নিচ্চযো. যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা মজ্ঝেকল্যাণা পরিযোসানকল্যাণা সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি, তথারূপাস্স ধম্মা বহুস্সুতা হোন্তি ধাতা ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা. সতীমাতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো সতিমা হোতি পরমেন সতিনেপক্কেন সমন্নাগতত্তা চিরকতম্পি চিরভাসিতম্পি সরিতা অনুস্সরিতাতি – অনেল়মূগো সুতৰা সতীমা.
সঙ্খাতধম্মো নিযতো পধানৰাতি সঙ্খাতধম্মো ৰুচ্চতি ঞাণং. যা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি. সঙ্খাতধম্মোতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো সঙ্খাতধম্মো ঞাতধম্মো তুলিতধম্মো তীরিতধম্মো ৰিভূতধম্মো ৰিভাৰিতধম্মো ‘‘সব্বে সঙ্খারা অনিচ্চা’’তি সঙ্খাতধম্মো…পে… ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং ¶ তং নিরোধধম্ম’’ন্তি সঙ্খাতধম্মো ঞাতধম্মো তুলিতধম্মো তীরিতধম্মো ৰিভূতধম্মো ৰিভাৰিতধম্মো. অথ ৰা, তস্স পচ্চেকসম্বুদ্ধস্স চ খন্ধা সংখিত্তা ধাতুযো সংখিত্তা আযতনানি সংখিত্তানি গতিযো সংখিত্তা উপপত্তিযো সংখিত্তা পটিসন্ধিযো সংখিত্তা ভৰা সংখিত্তা সংসারা সংখিত্তা ৰট্টা সংখিত্তা. অথ ৰা, সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো খন্ধপরিযন্তে ঠিতো ধাতুপরিযন্তে ¶ ঠিতো আযতনপরিযন্তে ঠিতো গতিপরিযন্তে ঠিতো উপপত্তিপরিযন্তে ঠিতো পটিসন্ধিপরিযন্তে ঠিতো ভৰপরিযন্তে ঠিতো সংসারপরিযন্তে ঠিতো ৰট্টপরিযন্তে ঠিতো সঙ্খারপরিযন্তে ঠিতো অন্তিমভৰে [অন্তিমে ভৰে (ক.) চূল়নি. মেত্তগূমাণৰপুচ্ছানিদ্দেস ২৮] ঠিতো অন্তিমসমুস্সযে ঠিতো অন্তিমদেহধরো পচ্চেকসম্বুদ্ধো.
তস্সাযং পচ্ছিমকো ভৰো, চরিমোযং সমুস্সযো;
জাতিমরণসংসারো [জাতিজরামরণসংসারো (স্যা.) এৰমীদিসেসু ঠানেসু], নত্থি তস্স পুনব্ভৰোতি.
তংকারণা পচ্চেকসম্বুদ্ধো সঙ্খাতধম্মো. নিযতোতি নিযামা ৰুচ্চন্তি চত্তারো অরিযমগ্গা. চতূহি অরিযমগ্গেহি সমন্নাগতোতি নিযতো. নিযামং পত্তো সম্পত্তো অধিগতো ফস্সিতো সচ্ছিকতো পত্তো নিযামং. পধানৰাতি পধানং ৰুচ্চতি ৰীরিযং. সো চেতসো ৰীরিযারম্ভো ¶ নিক্কমো পরক্কমো উয্যামো ৰাযামো উস্সাহো উস্সোল়্হী থামো ধিতি অসিথিলপরক্কমো অনিক্খিত্তচ্ছন্দতা অনিক্খিত্তধুরতা ধুরসম্পগ্গাহো ৰীরিযং ৰীরিযিন্দ্রিযং ৰীরিযবলং সম্মাৰাযামো. সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো ইমিনা পধানেন উপেতো সমুপেতো উপাগতো সমুপাগতো উপপন্নো সমুপপন্নো সমন্নাগতো. তস্মা ¶ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো পধানৰাতি – সঙ্খাতধম্মো নিযতো পধানৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘তণ্হক্খযং পত্থযমপ্পমত্তো, অনেল়মূগো সুতৰা সতীমা;
সঙ্খাতধম্মো নিযতো পধানৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
সীহোৰ সদ্দেসু অসন্তসন্তো, ৰাতোৰ জালম্হি অসজ্জমানো;
পদুমংৰ তোযেন অলিম্পমানো [অলিপ্পমানো, সু. নি. ৭১], একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
সীহোৰ সদ্দেসু অসন্তসন্তোতি যথা সীহো মিগরাজা সদ্দেসু অসন্তাসী অপরিসন্তাসী অনুত্রাসী অনুব্বিগ্গো অনুস্সঙ্কী [অনুস্সুকী (স্যা.)] অনুত্রাসো ¶ অভীরূ অচ্ছম্ভী অনুত্রাসী অপলাযী, পচ্চেকসম্বুদ্ধোপি সদ্দেসু অসন্তাসী অপরিসন্তাসী অনুত্রাসী অনুব্বিগ্গো অনুস্সঙ্কী অনুত্রাসো অভীরূ অচ্ছম্ভী অনুত্রাসী অপলাযী পহীনভযভেরৰো ৰিগতলোমহংসো ৰিহরতীতি – সীহোৰ সদ্দেসু অসন্তসন্তো.
ৰাতোৰ জালম্হি অসজ্জমানোতি. ৰাতোতি পুরত্থিমা ৰাতা পচ্ছিমা ৰাতা উত্তরা ৰাতা দক্খিণা ৰাতা সরজা ৰাতা অরজা ৰাতা সীতা ৰাতা উণ্হা ৰাতা পরিত্তা ৰাতা অধিমত্তা ৰাতা ৰেরম্ভৰাতা ¶ পক্খৰাতা [পক্খিৰাতা (স্যা.) চূল়নি. উপসীৰমাণৰপুচ্ছানিদ্দেস ৪৩, খগ্গৰিসাণসুত্তনিদ্দেস ১৩৮ নত্থি পাঠনানত্তং] সুপণ্ণৰাতা তালপণ্ণৰাতা ৰিধূপনৰাতা. জালং ৰুচ্চতি সুত্তজালং. যথা ৰাতো জালম্হি ন সজ্জতি ন গণ্হাতি ন বজ্ঝতি ন পলিবজ্ঝতি, এৰমেৰ দ্ৰে জালা – তণ্হাজালঞ্চ দিট্ঠিজালঞ্চ…পে… ইদং তণ্হাজালং…পে… ইদং দিট্ঠিজালং. তস্স পচ্চেকসম্বুদ্ধস্স তণ্হাজালং পহীনং দিট্ঠিজালং পটিনিস্সট্ঠং, তণ্হাজালস্স পহীনত্তা দিট্ঠিজালস্স পটিনিস্সট্ঠত্তা সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো রূপে ন সজ্জতি সদ্দে ন সজ্জতি…পে… দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতব্বেসু ধম্মেসু ন সজ্জতি ন গণ্হাতি ন বজ্ঝতি ন পলিবজ্ঝতি নিক্খন্তো নিস্সটো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসঞ্ঞুত্তো ৰিমরিযাদিকতেন চেতসা ৰিহরতীতি – ৰাতোৰ জালম্হি অসজ্জমানো.
পদুমংৰ ¶ তোযেন অলিম্পমানোতি পদুমং ৰুচ্চতি পদুমপুপ্ফং. তোযং ৰুচ্চতি উদকং. যথা পদুমপুপ্ফং তোযেন ন লিম্পতি ন পলিম্পতি ন উপলিম্পতি, অলিত্তং অপলিত্তং অনুপলিত্তং, এৰমেৰ দ্ৰে লেপা – তণ্হালেপো চ দিট্ঠিলেপো চ…পে… অযং তণ্হালেপো…পে… অযং দিট্ঠিলেপো. তস্স পচ্চেকসম্বুদ্ধস্স তণ্হালেপো পহীনো, দিট্ঠিলেপো পটিনিস্সট্ঠো. তণ্হালেপস্স পহীনত্তা দিট্ঠিলেপস্স পটিনিসট্ঠত্তা সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো রূপে ন লিম্পতি সদ্দে ন লিম্পতি…পে… দিট্ঠসুতমুতৰিঞ্ঞাতব্বেসু ধম্মেসু ন লিম্পতি ন পলিম্পতি ন উপলিম্পতি, অলিত্তো অপলিত্তো অনুপলিত্তো নিক্খন্তো নিস্সটো ৰিপ্পমুত্তো ৰিসঞ্ঞুত্তো ৰিমরিযাদিকতেন ¶ চেতসা ৰিহরতীতি – পদুমংৰ তোযেন অলিম্পমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘সীহোৰ ¶ সদ্দেসু অসন্তসন্তো, ৰাতোৰ জালম্হি অসজ্জমানো;
পদুমংৰ তোযেন অলিম্পমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
সীহো যথা দাঠবলী পসয্হ, রাজা মিগানং অভিভুয্য চারী;
সেৰেথ পন্তানি সেনাসনানি, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
সীহো যথা দাঠবলী পসয্হ, রাজা মিগানং অভিভুয্য চারীতি যথা সীহো মিগরাজা দাঠবলী দাঠাৰুধো সব্বে তিরচ্ছানগতে পাণে অভিভুয্য অভিভৰিত্ৰা অজ্ঝোত্থরিত্ৰা পরিযাদিযিত্ৰা মদ্দিত্ৰা চরতি ৰিহরতি ইরিযতি ৰত্তেতি পালেতি যপেতি যাপেতি, পচ্চেকসম্বুদ্ধোপি পঞ্ঞাবলী পঞ্ঞাৰুধো সব্বপাণভূতে পুগ্গলে পঞ্ঞায অভিভুয্য অভিভৰিত্ৰা অজ্ঝোত্থরিত্ৰা পরিযাদিযিত্ৰা মদ্দিত্ৰা চরতি ৰিহরতি ইরিযতি ৰত্তেতি পালেতি যপেতি যাপেতীতি – সীহো যথা দাঠবলী পসয্হ, রাজা মিগানং অভিভুয্য চারী.
সেৰেথ পন্তানি সেনাসনানীতি যথা সীহো মিগরাজা অরঞ্ঞৰনমজ্ঝোগাহেত্ৰা চরতি ৰিহরতি ইরিযতি ৰত্তেতি পালেতি ¶ যপেতি যাপেতি, পচ্চেকসম্বুদ্ধোপি অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰতি অপ্পসদ্দানি অপ্পনিগ্ঘোসানি ৰিজনৰাতানি মনুস্সরাহস্সেয্যকানি পটিসল্লানসারুপ্পানি. সো একো গচ্ছতি একো তিট্ঠতি একো নিসীদতি একো সেয্যং কপ্পেতি একো গামং পিণ্ডায পৰিসতি একো পটিক্কমতি একো রহো নিসীদতি একো চঙ্কমং অধিট্ঠাতি একো চরতি ৰিহরতি ইরিযতি ৰত্তেতি পালেতি যপেতি যাপেতীতি – সেৰেথ পন্তানি সেনাসনানি, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘সীহো ¶ যথা দাঠবলী পসয্হ, রাজা মিগানং অভিভুয্য চারী;
সেৰেথ পন্তানি সেনাসনানি, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
মেত্তং ¶ উপেক্খং করুণং ৰিমুত্তিং, আসেৰমানো মুদিতঞ্চ কালে;
সব্বেন লোকেন অৰিরুজ্ঝমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
মেত্তং উপেক্খং করুণং ৰিমুত্তিং, আসেৰমানো মুদিতঞ্চ কালেতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি তথা দুতিযং তথা ততিযং তথা চতুত্থং, ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং মেত্তাসহগতেন ¶ চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি; করুণাসহগতেন চেতসা…পে… মুদিতাসহগতেন চেতসা…পে… উপেক্খাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতীতি – মেত্তং উপেক্খং করুণং ৰিমুত্তিং, আসেৰমানো মুদিতঞ্চ কালে.
সব্বেন লোকেন অৰিরুজ্ঝমানোতি মেত্তায ভাৰিতত্তা যে পুরত্থিমায দিসায সত্তা তে অপ্পটিকূলা হোন্তি, যে পচ্ছিমায দিসায সত্তা…পে… যে উত্তরায দিসায সত্তা… যে দক্খিণায দিসায সত্তা… যে পুরত্থিমায অনুদিসায সত্তা… যে পচ্ছিমায অনুদিসায সত্তা… যে উত্তরায অনুদিসায সত্তা… যে দক্খিণায অনুদিসায সত্তা… যে হেট্ঠিমায [অধোগমায (স্যা.)] দিসায সত্তা… যে উপরিমায দিসায সত্তা… যে দসসু দিসাসু সত্তা তে অপ্পটিকূলা হোন্তি. করুণায ভাৰিতত্তা… মুদিতায ভাৰিতত্তা… উপেক্খায ভাৰিতত্তা যে পুরত্থিমায দিসায সত্তা…পে… যে দসসু দিসাসু সত্তা তে অপ্পটিকূলা হোন্তি. সব্বেন লোকেন অৰিরুজ্ঝমানোতি সব্বেন লোকেন অৰিরুজ্ঝমানো, অপ্পটিৰিরুজ্ঝমানো অনাঘাতিযমানো [অঘট্টিযমানো (স্যা.)] অপ্পটিহঞ্ঞমানোতি – সব্বেন লোকেন অৰিরুজ্ঝমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘মেত্তং উপেক্খং করুণং ৰিমুত্তিং, আসেৰমানো ¶ মুদিতঞ্চ কালে;
সব্বেন লোকেন অৰিরুজ্ঝমানো, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
রাগঞ্চ ¶ ¶ দোসঞ্চ পহায মোহং, সন্দালযিত্ৰান সংযোজনানি [সংযোজনানি (ক.)] ;
অসন্তসং জীৰিতসঙ্খযম্হি, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
রাগঞ্চ দোসঞ্চ পহায মোহন্তি. রাগোতি যো রাগো সারাগো…পে… অভিজ্ঝা লোভো অকুসলমূলং. দোসোতি যো চিত্তস্স আঘাতো…পে… চণ্ডিক্কং অসুরোপো অনত্তমনতা চিত্তস্স. মোহোতি দুক্খে অঞ্ঞাণং…পে… অৰিজ্জালঙ্গী মোহো অকুসলমূলং. রাগঞ্চ দোসঞ্চ পহায মোহন্তি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো রাগঞ্চ দোসঞ্চ মোহঞ্চ পহায পজহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তীকরিত্ৰা অনভাৰং গমেত্ৰাতি – রাগঞ্চ দোসঞ্চ পহায মোহং.
সন্দালযিত্ৰান সংযোজনানীতি. দস সংযোজনানি – কামরাগসংযোজনং পটিঘসংযোজনং…পে… অৰিজ্জাসংযোজনং. সন্দালযিত্ৰান সংযোজনানীতি দস সংযোজনানি সন্দালযিত্ৰা পদালযিত্ৰা সম্পদালযিত্ৰা পজহিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা ব্যন্তীকরিত্ৰা অনভাৰং গমেত্ৰাতি – সন্দালযিত্ৰান সংযোজনানি.
অসন্তসং ¶ জীৰিতসঙ্খযম্হীতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো জীৰিতপরিযোসানে অসন্তাসী অনুত্রাসী অনুব্বিগ্গো অনুস্সঙ্কী অনুত্রাসো অভীরূ অচ্ছম্ভী অনুত্রাসী অপলাযী পহীনভযভেরৰো ৰিগতলোমহংসো ৰিহরতীতি – অসন্তসং জীৰিতসঙ্খযম্হি, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘রাগঞ্চ দোসঞ্চ পহায মোহং, সন্দালযিত্ৰান সংযোজনানি;
অসন্তসং জীৰিতসঙ্খযম্হি, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
ভজন্তি সেৰন্তি চ কারণত্থা, নিক্কারণা দুল্লভা অজ্জ মিত্তা;
অত্তত্থপঞ্ঞা [অত্তট্ঠপঞ্ঞা (ক.)] অসুচী মনুস্সা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো.
ভজন্তি ¶ সেৰন্তি চ কারণত্থাতি অত্তত্থকারণা পরত্থকারণা উভযত্থকারণা দিট্ঠধম্মিকত্থকারণা সম্পরাযিকত্থকারণা পরমত্থকারণা ভজন্তি সম্ভজন্তি সেৰন্তি নিসেৰন্তি সংসেৰন্তি পটিসেৰন্তীতি – ভজন্তি সেৰন্তি চ কারণত্থা.
নিক্কারণা ¶ দুল্লভা অজ্জ মিত্তাতি দ্ৰে মিত্তা – অগারিকমিত্তো চ অনাগারিকমিত্তো চ…পে… অযং অগারিকমিত্তো…পে… অযং অনাগারিকমিত্তো. নিক্কারণা দুল্লভা অজ্জ মিত্তাতি ইমে ¶ দ্ৰে মিত্তা অকারণা নিক্কারণা অহেতূ অপ্পচ্চযা দুল্লভা (দুল্লদ্ধা সুদুল্লদ্ধা) [( ) নত্থি স্যা. পোত্থকে] তি – নিক্কারণা দুল্লভা অজ্জ মিত্তা.
অত্তত্থপঞ্ঞা অসুচী মনুস্সাতি. অত্তত্থপঞ্ঞাতি অত্তনো অত্থায অত্তনো হেতু অত্তনো পচ্চযা অত্তনো কারণা ভজন্তি সম্ভজন্তি সেৰন্তি নিসেৰন্তি সংসেৰন্তি পটিসেৰন্তি আচরন্তি সমাচরন্তি পযিরুপাসন্তি পরিপুচ্ছন্তি পরিপঞ্হন্তীতি – অত্তত্থপঞ্ঞা. অসুচী মনুস্সাতি অসুচিনা কাযকম্মেন সমন্নাগতাতি অসুচী মনুস্সা, অসুচিনা ৰচীকম্মেন সমন্নাগতাতি অসুচী মনুস্সা, অসুচিনা মনোকম্মেন সমন্নাগতাতি অসুচী মনুস্সা, অসুচিনা পাণাতিপাতেন…পে… অসুচিনা অদিন্নাদানেন… অসুচিনা কামেসুমিচ্ছাচারেন… অসুচিনা মুসাৰাদেন… অসুচিযা পিসুণায ৰাচায সমন্নাগতা… অসুচিযা ফরুসায ৰাচায সমন্নাগতা… অসুচিনা সম্ফপ্পলাপেন সমন্নাগতা… অসুচিযা অভিজ্ঝায সমন্নাগতা… অসুচিনা ব্যাপাদেন সমন্নাগতাতি অসুচী মনুস্সা, অসুচিযা মিচ্ছাদিট্ঠিযা সমন্নাগতাতি অসুচী মনুস্সা, অসুচিযা চেতনায সমন্নাগতাতি অসুচী মনুস্সা, অসুচিযা পত্থনায সমন্নাগতাতি অসুচী মনুস্সা, অসুচিনা পণিধিনা সমন্নাগতাতি অসুচী মনুস্সা, অসুচী হীনা নিহীনা ওমকা লামকা ছতুক্কা পরিত্তাতি – অত্তত্থপঞ্ঞা অসুচী মনুস্সা.
একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পোতি. একোতি সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো পব্বজ্জাসঙ্খাতেন একো…পে… চরেতি অট্ঠ চরিযাযো…পে… খগ্গৰিসাণকপ্পোতি যথা খগ্গস্স নাম ৰিসাণং একং হোতি অদুতিযং…পে… একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো. তেনাহ সো পচ্চেকসম্বুদ্ধো –
‘‘ভজন্তি ¶ ¶ সেৰন্তি চ কারণত্থা, নিক্কারণা দুল্লভা অজ্জ মিত্তা;
অত্তত্থপঞ্ঞা অসুচী মনুস্সা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি.
চতুত্থো ৰগ্গো.
খগ্গৰিসাণসুত্তনিদ্দেসো নিট্ঠিতো.
অজিতো ¶ তিস্সমেত্তেয্যো, পুণ্ণকো অথ মেত্তগূ;
ধোতকো উপসীৰো চ, নন্দো চ অথ হেমকো.
তোদেয্য-কপ্পা দুভযো, জতুকণ্ণী চ পণ্ডিতো;
ভদ্রাৰুধো উদযো চ, পোসালো চাপি ব্রাহ্মণো;
মোঘরাজা চ মেধাৰী, পিঙ্গিযো চ মহাইসি.
সোল়সানং [সোল়সন্নং (স্যা. ক.)] পনেতেসং, ব্রাহ্মণানংৰ সাসনং;
পারাযনানং নিদ্দেসা, তত্তকা চ ভৰন্তি হি [ৰা (ক.)].
খগ্গৰিসাণসুত্তানং, নিদ্দেসাপি তথেৰ চ;
নিদ্দেসা দুৰিধা ঞেয্যা, পরিপুণ্ণা সুলক্খিতাতি.
চূল়নিদ্দেসপাল়ি নিট্ঠিতা.