📜

নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স

ৰিনযপিটকে

পারাজিককণ্ড-অট্ঠকথা (পঠমো ভাগো)

গন্থারম্ভকথা

যো কপ্পকোটীহিপি অপ্পমেয্যং;

কালং করোন্তো অতিদুক্করানি;

খেদং গতো লোকহিতায নাথো;

নমো মহাকারুণিকস্স তস্স.

অসম্বুধং বুদ্ধনিসেৰিতং যং;

ভৰাভৰং গচ্ছতি জীৰলোকো;

নমো অৰিজ্জাদিকিলেসজাল-

ৰিদ্ধংসিনো ধম্মৰরস্স তস্স.

গুণেহি যো সীলসমাধিপঞ্ঞা-

ৰিমুত্তিঞাণপ্পভুতীহি যুত্তো;

খেত্তং জনানং কুসলত্থিকানং;

তমরিযসঙ্ঘং সিরসা নমামি.

ইচ্চেৰমচ্চন্তনমস্সনেয্যং;

নমস্সমানো রতনত্তযং যং;

পুঞ্ঞাভিসন্দং ৰিপুলং অলত্থং;

তস্সানুভাৰেন হতন্তরাযো.

যস্মিং ঠিতে সাসনমট্ঠিতস্স;

পতিট্ঠিতং হোতি সুসণ্ঠিতস্স;

তং ৰণ্ণযিস্সং ৰিনযং অমিস্সং;

নিস্সায পুব্বাচরিযানুভাৰং.

কামঞ্চ পুব্বাচরিযাসভেহি;

ঞাণম্বুনিদ্ধোতমলাসৰেহি;

ৰিসুদ্ধৰিজ্জাপটিসম্ভিদেহি;

সদ্ধম্মসংৰণ্ণনকোৰিদেহি.

সল্লেখিযে নোসুলভূপমেহি;

মহাৰিহারস্স ধজূপমেহি;

সংৰণ্ণিতোযং ৰিনযো নযেহি;

চিত্তেহি সম্বুদ্ধৰরন্ৰযেহি.

সংৰণ্ণনা সীহল়দীপকেন;

ৰাক্যেন এসা পন সঙ্খতত্তা;

কিঞ্চি অত্থং অভিসম্ভুণাতি;

দীপন্তরে ভিক্খুজনস্স যস্মা.

তস্মা ইমং পাল়িনযানুরূপং;

সংৰণ্ণনং দানি সমারভিস্সং;

অজ্ঝেসনং বুদ্ধসিরিৰ্হযস্স;

থেরস্স সম্মা সমনুস্সরন্তো.

সংৰণ্ণনং তঞ্চ সমারভন্তো;

তস্সা মহাঅট্ঠকথং সরীরং;

কত্ৰা মহাপচ্চরিযং তথেৰ;

কুরুন্দিনামাদিসু ৰিস্সুতাসু.

ৰিনিচ্ছযো অট্ঠকথাসু ৰুত্তো;

যো যুত্তমত্থং অপরিচ্চজন্তো;

ততোপি অন্তোগধথেরৰাদং;

সংৰণ্ণনং সম্ম সমারভিস্সং.

তং মে নিসামেন্তু পসন্নচিত্তা;

থেরা চ ভিক্খূ নৰমজ্ঝিমা চ;

ধম্মপ্পদীপস্স তথাগতস্স;

সক্কচ্চ ধম্মং পতিমানযন্তা.

বুদ্ধেন ধম্মো ৰিনযো চ ৰুত্তো;

যো তস্স পুত্তেহি তথেৰ ঞাতো;

সো যেহি তেসং মতিমচ্চজন্তা;

যস্মা পুরে অট্ঠকথা অকংসু.

তস্মা হি যং অট্ঠকথাসু ৰুত্তং;

তং ৰজ্জযিত্ৰান পমাদলেখং;

সব্বম্পি সিক্খাসু সগারৰানং;

যস্মা পমাণং ইধ পণ্ডিতানং.

ততো চ ভাসন্তরমেৰ হিত্ৰা;

ৰিত্থারমগ্গঞ্চ সমাসযিত্ৰা;

ৰিনিচ্ছযং সব্বমসেসযিত্ৰা;

তন্তিক্কমং কিঞ্চি অৰোক্কমিত্ৰা.

সুত্তন্তিকানং ৰচনানমত্থং;

সুত্তানুরূপং পরিদীপযন্তী;

যস্মা অযং হেস্সতি ৰণ্ণনাপি;

সক্কচ্চ তস্মা অনুসিক্খিতব্বাতি.

বাহিরনিদানকথা

তত্থ তং ৰণ্ণযিস্সং ৰিনযন্তি ৰুত্তত্তা ৰিনযো তাৰ ৰৰত্থপেতব্বো. তেনেতং ৰুচ্চতি – ‘‘ৰিনযো নাম ইধ সকলং ৰিনযপিটকং অধিপ্পেত’’ন্তি. সংৰণ্ণনত্থং পনস্স অযং মাতিকা

ৰুত্তং যেন যদা যস্মা, ধারিতং যেন চাভতং;

যত্থপ্পতিট্ঠিতচেতমেতং ৰত্ৰা ৰিধিং ততো.

তেনাতিআদিপাঠস্স, অত্থং নানপ্পকারতো;

দস্সযন্তো করিস্সামি, ৰিনযস্সত্থৰণ্ণনন্তি.

তত্থ ৰুত্তং যেন যদা যস্মাতি ইদং তাৰ ৰচনং ‘‘তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা ৰেরঞ্জাযং ৰিহরতী’’তি এৰমাদিৰচনং সন্ধায ৰুত্তং. ইদঞ্হি বুদ্ধস্স ভগৰতো অত্তপচ্চক্খৰচনং ন হোতি, তস্মা ৰত্তব্বমেতং ‘‘ইদং ৰচনং কেন ৰুত্তং, কদা ৰুত্তং, কস্মা চ ৰুত্ত’’ন্তি? আযস্মতা উপালিত্থেরেন ৰুত্তং, তঞ্চ পন পঠমমহাসঙ্গীতিকালে.

পঠমমহাসঙ্গীতিকথা

পঠমমহাসঙ্গীতি নাম চেসা কিঞ্চাপি পঞ্চসতিকসঙ্গীতিক্খন্ধকে ৰুত্তা, নিদানকোসল্লত্থং পন ইধাপি ইমিনা নযেন ৰেদিতব্বা. ধম্মচক্কপ্পৰত্তনঞ্হি আদিং কত্ৰা যাৰ সুভদ্দপরিব্বাজকৰিনযনা কতবুদ্ধকিচ্চে কুসিনারাযং উপৰত্তনে মল্লানং সালৰনে যমকসালানমন্তরে ৰিসাখপুণ্ণমদিৰসে পচ্চূসসমযে অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বুতে ভগৰতি লোকনাথে, ভগৰতো পরিনিব্বানে সন্নিপতিতানং সত্তন্নং ভিক্খুসতসহস্সানং সঙ্ঘত্থেরো আযস্মা মহাকস্সপো সত্তাহপরিনিব্বুতে ভগৰতি, সুভদ্দেন ৰুড্ঢপব্বজিতেন ‘‘অলং, আৰুসো, মা সোচিত্থ, মা পরিদেৰিত্থ, সুমুত্তা মযং তেন মহাসমণেন; উপদ্দুতা চ হোম – ‘ইদং ৰো কপ্পতি, ইদং ৰো ন কপ্পতী’তি! ইদানি পন মযং যং ইচ্ছিস্সাম তং করিস্সাম, যং ন ইচ্ছিস্সাম ন তং করিস্সামা’’তি (চূল়ৰ. ৪৩৭; দী. নি. ২.২৩২) ৰুত্তৰচনমনুস্সরন্তো ‘‘ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি যং পাপভিক্খূ অতীতসত্থুকং পাৰচনন্তি মঞ্ঞমানা পক্খং লভিত্ৰা নচিরস্সেৰ সদ্ধম্মং অন্তরধাপেয্যুং, যাৰ চ ধম্মৰিনযো তিট্ঠতি তাৰ অনতীতসত্থুকমেৰ পাৰচনং হোতি. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –

‘যো ৰো, আনন্দ, মযা ধম্মো চ ৰিনযো চ দেসিতো পঞ্ঞত্তো, সো ৰো মমচ্চযেন সত্থা’তি (দী. নি. ২.২১৬).

‘‘যংনূনাহং ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ সঙ্গাযেয্যং, যথযিদং সাসনং অদ্ধনিযং অস্স চিরট্ঠিতিকং.

যং চাহং ভগৰতা –

‘ধারেস্সসি পন মে ত্ৰং, কস্সপ, সাণানি পংসুকূলানি নিব্বসনানী’তি ৰত্ৰা চীৰরে সাধারণপরিভোগেন চেৰ,

‘অহং, ভিক্খৰে, যাৰদে আকঙ্খামি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরামি; কস্সপোপি, ভিক্খৰে, যাৰদে আকঙ্খতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতী’তি –

এৰমাদিনা নযেন নৰানুপুব্বৰিহারছল়ভিঞ্ঞাপ্পভেদে উত্তরিমনুস্সধম্মে অত্তনা সমসমট্ঠপনেন চ অনুগ্গহিতো, তস্স কিমঞ্ঞং আণণ্যং ভৰিস্সতি; ননু মং ভগৰা রাজা ৰিয সককৰচইস্সরিযানুপ্পদানেন অত্তনো কুলৰংসপ্পতিট্ঠাপকং পুত্তং ‘সদ্ধম্মৰংসপ্পতিট্ঠাপকো মে অযং ভৰিস্সতী’তি মন্ত্ৰা ইমিনা অসাধারণেন অনুগ্গহেন অনুগ্গহেসী’’তি চিন্তযন্তো ধম্মৰিনযসঙ্গাযনত্থং ভিক্খূনং উস্সাহং জনেসি. যথাহ –

‘‘অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘একমিদাহং, আৰুসো, সমযং পাৰায কুসিনারং অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্নো মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং পঞ্চমত্তেহি ভিক্খুসতেহী’’তি (দী. নি. ২.২৩১) সব্বং সুভদ্দকণ্ডং ৰিত্থারতো ৰেদিতব্বং.

ততো পরং আহ –

‘‘হন্দ মযং, আৰুসো, ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ সঙ্গাযেয্যাম. পুরে অধম্মো দিপ্পতি, ধম্মো পটিবাহিয্যতি; অৰিনযো দিপ্পতি, ৰিনযো পটিবাহিয্যতি. পুরে অধম্মৰাদিনো বলৰন্তো হোন্তি, ধম্মৰাদিনো দুব্বলা হোন্তি; অৰিনযৰাদিনো বলৰন্তো হোন্তি, ৰিনযৰাদিনো দুব্বলা হোন্তী’’তি (চূল়ৰ. ৪৩৭).

ভিক্খূ আহংসু – ‘‘তেন হি, ভন্তে, থেরো ভিক্খূ উচ্চিনতূ’’তি. থেরো সকলনৰঙ্গসত্থুসাসনপরিযত্তিধরে পুথুজ্জন-সোতাপন্ন-সকদাগামি-অনাগামি-সুক্খৰিপস্সকখীণাসৰভিক্খূ অনেকসতে অনেকসহস্সে চ ৰজ্জেত্ৰা তিপিটকসব্বপরিযত্তিপ্পভেদধরে পটিসম্ভিদাপ্পত্তে মহানুভাৰে যেভুয্যেন ভগৰতা এতদগ্গং আরোপিতে তেৰিজ্জাদিভেদে খীণাসৰভিক্খূযেৰ একূনপঞ্চসতে পরিগ্গহেসি. যে সন্ধায ইদং ৰুত্তং – ‘‘অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো একেনূনাপঞ্চঅরহন্তসতানি উচ্চিনী’’তি (চূল়ৰ. ৪৩৭).

কিস্স পন থেরো একেনূনমকাসীতি? আযস্মতো আনন্দত্থেরস্স ওকাসকরণত্থং. তেন হাযস্মতা সহাপি ৰিনাপি ন সক্কা ধম্মসঙ্গীতি কাতুং, সো হাযস্মা সেক্খো সকরণীযো, তস্মা সহাপি ন সক্কা; যস্মা পনস্স কিঞ্চি দসবলদেসিতং সুত্তগেয্যাদিকং ভগৰতো অসম্মুখা পটিগ্গহিতং নাম নত্থি, তস্মা ৰিনাপি ন সক্কা. যদি এৰং সেক্খোপি সমানো ধম্মসঙ্গীতিযা বহুকারত্তা থেরেন উচ্চিনিতব্বো অস্স. অথ কস্মা ন উচ্চিনিতোতি? পরূপৰাদৰিৰজ্জনতো. থেরো হি আযস্মন্তে আনন্দে অতিৰিয ৰিস্সত্থো অহোসি, তথা হি নং সিরস্মিং পলিতেসু জাতেসুপি ‘‘ন ৰাযং কুমারকো মত্তমঞ্ঞাসী’’তি (সং. নি. ২.১৫৪) কুমারকৰাদেন ওৰদতি. সক্যকুলপ্পসুতো চাযং আযস্মা তথাগতস্স ভাতা চূল়পিতুপুত্তো. তত্র হি ভিক্খূ ছন্দাগমনং ৰিয মঞ্ঞমানা ‘‘বহূ অসেক্খপটিসম্ভিদাপ্পত্তে ভিক্খূ ঠপেত্ৰা আনন্দং সেক্খপটিসম্ভিদাপ্পত্তং থেরো উচ্চিনী’’তি উপৰদেয্যুং, তং পরূপৰাদং পরিৰজ্জেন্তো ‘‘আনন্দং ৰিনা সঙ্গীতি ন সক্কা কাতুং, ভিক্খূনংযেৰ অনুমতিযা গহেস্সামী’’তি ন উচ্চিনি.

অথ সযমেৰ ভিক্খূ আনন্দস্সত্থায থেরং যাচিংসু. যথাহ –

‘‘ভিক্খূ আযস্মন্তং মহাকস্সপং এতদৰোচুং – ‘অযং, ভন্তে, আযস্মা আনন্দো কিঞ্চাপি সেক্খো অভব্বো ছন্দা দোসা মোহা ভযা অগতিং গন্তুং, বহু চানেন ভগৰতো সন্তিকে ধম্মো চ ৰিনযো চ পরিযত্তো; তেন হি, ভন্তে, থেরো আযস্মন্তম্পি আনন্দং উচ্চিনতূ’তি. অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো আযস্মন্তম্পি আনন্দং উচ্চিনী’’তি (চূল়ৰ. ৪৩৭).

এৰং ভিক্খূনং অনুমতিযা উচ্চিনিতেন তেনাযস্মতা সদ্ধিং পঞ্চ থেরসতানি অহেসুং.

অথ খো থেরানং ভিক্খূনং এতদহোসি – ‘‘কত্থ নু খো মযং ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ সঙ্গাযেয্যামা’’তি. অথ খো থেরানং ভিক্খূনং এতদহোসি – ‘‘রাজগহং খো মহাগোচরং পহূতসেনাসনং, যংনূন মযং রাজগহে ৰস্সং ৰসন্তা ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ সঙ্গাযেয্যাম, ন অঞ্ঞে ভিক্খূ রাজগহে ৰস্সং উপগচ্ছেয্যু’’ন্তি. কস্মা পন নেসং এতদহোসি? ইদং অম্হাকং থাৰরকম্মং, কোচি ৰিসভাগপুগ্গলো সঙ্ঘমজ্ঝং পৰিসিত্ৰা উক্কোটেয্যাতি. অথাযস্মা মহাকস্সপো ঞত্তিদুতিযেন কম্মেন সাৰেসি, তং সঙ্গীতিক্খন্ধকে ৰুত্তনযেনেৰ ঞাতব্বং.

অথ তথাগতস্স পরিনিব্বানতো সত্তসু সাধুকীল়নদিৰসেসু সত্তসু চ ধাতুপূজাদিৰসেসু ৰীতিৰত্তেসু ‘‘অড্ঢমাসো অতিক্কন্তো, ইদানি গিম্হানং দিযড্ঢো মাসো সেসো, উপকট্ঠা ৰস্সূপনাযিকা’’তি মন্ত্ৰা মহাকস্সপত্থেরো ‘‘রাজগহং, আৰুসো, গচ্ছামা’’তি উপড্ঢং ভিক্খুসঙ্ঘং গহেত্ৰা একং মগ্গং গতো. অনুরুদ্ধত্থেরোপি উপড্ঢং গহেত্ৰা একং মগ্গং গতো. আনন্দত্থেরো পন ভগৰতো পত্তচীৰরং গহেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো সাৰত্থিং গন্ত্ৰা রাজগহং গন্তুকামো যেন সাৰত্থি তেন চারিকং পক্কামি. আনন্দত্থেরেন গতগতট্ঠানে মহাপরিদেৰো অহোসি – ‘‘ভন্তে আনন্দ, কুহিং সত্থারং ঠপেত্ৰা আগতোসী’’তি. অনুপুব্বেন পন সাৰত্থিং অনুপ্পত্তে থেরে ভগৰতো পরিনিব্বানদিৰসে ৰিয মহাপরিদেৰো অহোসি.

তত্র সুদং আযস্মা আনন্দো অনিচ্চতাদিপটিসংযুত্তায ধম্মিযা কথায তং মহাজনং সঞ্ঞাপেত্ৰা জেতৰনং পৰিসিত্ৰা দসবলেন ৰসিতগন্ধকুটিযা দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা মঞ্চপীঠং নীহরিত্ৰা পপ্ফোটেত্ৰা গন্ধকুটিং সম্মজ্জিত্ৰা মিলাতমালাকচৰরং ছড্ডেত্ৰা মঞ্চপীঠং অতিহরিত্ৰা পুন যথাঠানে ঠপেত্ৰা ভগৰতো ঠিতকালে করণীযং ৰত্তং সব্বমকাসি. অথ থেরো ভগৰতো পরিনিব্বানতো পভুতি ঠাননিসজ্জবহুলত্তা উস্সন্নধাতুকং কাযং সমস্সাসেতুং দুতিযদিৰসে খীরৰিরেচনং পিৰিত্ৰা ৰিহারেযেৰ নিসীদি. যং সন্ধায সুভেন মাণৰেন পহিতং মাণৰকং এতদৰোচ –

‘‘অকালো খো, মাণৰক, অত্থি মে অজ্জ ভেসজ্জমত্তা পীতা, অপ্পেৰ নাম স্ৰেপি উপসঙ্কমেয্যামা’’তি (দী. নি. ১.৪৪৭).

দুতিযদিৰসে চেতকত্থেরেন পচ্ছাসমণেন গন্ত্ৰা সুভেন মাণৰেন পুট্ঠো দীঘনিকাযে সুভসুত্তংনাম দসমং সুত্তমভাসি.

অথ থেরো জেতৰনৰিহারে খণ্ডফুল্লপ্পটিসঙ্খরণং কারাপেত্ৰা উপকট্ঠায ৰস্সূপনাযিকায রাজগহং গতো. তথা মহাকস্সপত্থেরো অনুরুদ্ধত্থেরো চ সব্বং ভিক্খুসঙ্ঘং গহেত্ৰা রাজগহমেৰ গতো.

তেন খো পন সমযেন রাজগহে অট্ঠারস মহাৰিহারা হোন্তি. তে সব্বেপি ছড্ডিতপতিতউক্লাপা অহেসুং. ভগৰতো হি পরিনিব্বানে সব্বে ভিক্খূ অত্তনো অত্তনো পত্তচীৰরং গহেত্ৰা ৰিহারে চ পরিৰেণে চ ছড্ডেত্ৰা অগমংসু. তত্থ থেরা ভগৰতো ৰচনপূজনত্থং তিত্থিযৰাদপরিমোচনত্থঞ্চ ‘‘পঠমং মাসং খণ্ডফুল্লপ্পটিসঙ্খরণং করোমা’’তি চিন্তেসুং. তিত্থিযা হি এৰং ৰদেয্যুং – ‘‘সমণস্স গোতমস্স সাৰকা সত্থরি ঠিতেযেৰ ৰিহারে পটিজগ্গিংসু, পরিনিব্বুতে ছড্ডেসু’’ন্তি. তেসং ৰাদপরিমোচনত্থঞ্চ চিন্তেসুন্তি ৰুত্তং হোতি. ৰুত্তম্পি হেতং –

‘‘অথ খো থেরানং ভিক্খূনং এতদহোসি – ‘ভগৰতা খো, আৰুসো, খণ্ডফুল্লপ্পটিসঙ্খরণং ৰণ্ণিতং. হন্দ মযং, আৰুসো, পঠমং মাসং খণ্ডফুল্লপ্পটিসঙ্খরণং করোম, মজ্ঝিমং মাসং সন্নিপতিত্ৰা ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ সঙ্গাযিস্সামা’’তি (চূল়ৰ. ৪৩৮).

তে দুতিযদিৰসে গন্ত্ৰা রাজদ্ৰারে অট্ঠংসু. অজাতসত্তু রাজা আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘কিং, ভন্তে, আগতত্থা’’তি অত্তনা কত্তব্বকিচ্চং পটিপুচ্ছি. থেরা অট্ঠারস মহাৰিহারপটিসঙ্খরণত্থায হত্থকম্মং পটিৰেদেসুং. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি রাজা হত্থকম্মকারকে মনুস্সে অদাসি. থেরা পঠমং মাসং সব্বৰিহারে পটিসঙ্খরাপেত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসুং – ‘‘নিট্ঠিতং, মহারাজ, ৰিহারপটিসঙ্খরণং. ইদানি ধম্মৰিনযসঙ্গহং করোমা’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে, ৰিস্সত্থা করোথ. ময্হং আণাচক্কং, তুম্হাকং ধম্মচক্কং হোতু. আণাপেথ, ভন্তে, কিং করোমী’’তি? ‘‘সঙ্গহং করোন্তানং ভিক্খূনং সন্নিসজ্জট্ঠানং, মহারাজা’’তি. ‘‘কত্থ করোমি, ভন্তে’’তি? ‘‘ৰেভারপব্বতপস্সে সত্তপণ্ণিগুহাদ্ৰারে কাতুং যুত্তং, মহারাজা’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি খো রাজা অজাতসত্তু ৰিস্সকম্মুনা নিম্মিতসদিসং সুৰিভত্তভিত্তিত্থম্ভসোপানং নানাৰিধমালাকম্মলতআকম্মৰিচিত্তং অভিভৰন্তমিৰ রাজভৰনৰিভূতিং অৰহসন্তমিৰ দেৰৰিমানসিরিং সিরিযা নিকেতমিৰ একনিপাততিত্থমিৰ চ দেৰমনুস্সনযনৰিহঙ্গানং লোকরামণেয্যকমিৰ সম্পিণ্ডিতং দট্ঠব্বসারমণ্ডং মণ্ডপং কারাপেত্ৰা ৰিৰিধকুসুমদাম-ওলম্বক-ৰিনিগ্গলন্তচারুৰিতানং রতনৰিচিত্তমণিকোট্টিমতলমিৰ চ নং নানাপুপ্ফূপহারৰিচিত্তসুপরিনিট্ঠিতভূমিকম্মং ব্রহ্মৰিমানসদিসং অলঙ্করিত্ৰা তস্মিং মহামণ্ডপে পঞ্চসতানং ভিক্খূনং অনগ্ঘানি পঞ্চ কপ্পিযপচ্চত্থরণসতানি পঞ্ঞাপেত্ৰা দক্খিণভাগং নিস্সায উত্তরাভিমুখং থেরাসনং মণ্ডপমজ্ঝে পুরত্থাভিমুখং বুদ্ধস্স ভগৰতো আসনারহং ধম্মাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা দন্তখচিতং বীজনিঞ্চেত্থ ঠপেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স আরোচাপেসি – ‘‘নিট্ঠিতং, ভন্তে, মম কিচ্চ’’ন্তি.

তস্মিং খো পন সমযে একচ্চে ভিক্খূ আযস্মন্তং আনন্দং সন্ধায এৰমাহংসু – ‘‘ইমস্মিং ভিক্খুসঙ্ঘে একো ভিক্খু ৰিস্সগন্ধং ৰাযন্তো ৰিচরতী’’তি. থেরো তং সুত্ৰা ‘‘ইমস্মিং ভিক্খুসঙ্ঘে অঞ্ঞো ৰিস্সগন্ধং ৰাযন্তো ৰিচরণকভিক্খু নাম নত্থি, অদ্ধা এতে মং সন্ধায ৰদন্তী’’তি সংৰেগং আপজ্জি. একচ্চে ভিক্খূ আযস্মন্তং আনন্দং আহংসু – ‘‘স্ৰে, আৰুসো, সন্নিপাতো ত্ৰঞ্চ সেক্খো সকরণীযো, তেন তে ন যুত্তং সন্নিপাতং গন্তুং, অপ্পমত্তো হোহী’’তি.

অথ খো আযস্মা আনন্দো – ‘‘স্ৰে সন্নিপাতো, ন খো পন মেতং পতিরূপং য্ৰাহং সেক্খো সমানো সন্নিপাতং গচ্ছেয্য’’ন্তি বহুদেৰ রত্তিং কাযগতাযসতিযা ৰীতিনামেত্ৰা রত্তিযা পচ্চূসসমযং চঙ্কমা ওরোহিত্ৰা ৰিহারং পৰিসিত্ৰা ‘‘নিপজ্জিস্সামী’’তি কাযং আৰজ্জেসি. দ্ৰে পাদা ভূমিতো মুত্তা, অপ্পত্তঞ্চ সীসং বিম্বোহনং, এতস্মিং অন্তরে অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চি. অযঞ্হি আযস্মা চঙ্কমেন বহি ৰীতিনামেত্ৰা ৰিসেসং নিব্বত্তেতুং অসক্কোন্তো চিন্তেসি – ‘‘ননু মং ভগৰা এতদৰোচ – ‘কতপুঞ্ঞোসি ত্ৰং, আনন্দ, পধানমনুযুঞ্জ; খিপ্পং হোহিসি অনাসৰো’তি (দী. নি. ২.২০৭). বুদ্ধানঞ্চ কথাদোসো নাম নত্থি. মম অচ্চারদ্ধং ৰীরিযং তেন মে চিত্তং উদ্ধচ্চায সংৰত্ততি. হন্দাহং ৰীরিযসমথং যোজেমী’’তি চঙ্কমা ওরোহিত্ৰা পাদধোৰনট্ঠানে ঠত্ৰা পাদে ধোৰিত্ৰা ৰিহারং পৰিসিত্ৰা মঞ্চকে নিসীদিত্ৰা ‘‘থোকং ৰিস্সমিস্সামী’’তি কাযং মঞ্চকে উপনামেসি. দ্ৰে পাদা ভূমিতো মুত্তা, সীসঞ্চ বিম্বোহনং অসম্পত্তং. এতস্মিং অন্তরে অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুত্তং, চতুইরিযাপথৰিরহিতং থেরস্স অরহত্তং অহোসি. তেন ইমস্মিং সাসনে অনিপন্নো অনিসিন্নো অট্ঠিতো অচঙ্কমন্তো ‘‘কো ভিক্খু অরহত্তং পত্তো’’তি ৰুত্তে ‘‘আনন্দত্থেরো’’তি ৰত্তুং ৰট্টতি.

অথ খো থেরা ভিক্খূ দুতিযদিৰসে কতভত্তকিচ্চা পত্তচীৰরং পটিসামেত্ৰা ধম্মসভাযং সন্নিপতিতা. আনন্দত্থেরো পন অত্তনো অরহত্তপ্পত্তিং ঞাপেতুকামো ভিক্খূহি সদ্ধিং ন গতো. ভিক্খূ যথাৰুড্ঢং অত্তনো অত্তনো পত্তাসনে নিসীদন্তা আনন্দত্থেরস্স আসনং ঠপেত্ৰা নিসিন্না. তত্থ কেহিচি ‘‘এতমাসনং কস্সা’’তি ৰুত্তে ‘‘আনন্দত্থেরস্সা’’তি. ‘‘আনন্দো পন কুহিং গতো’’তি? তস্মিং সমযে থেরো চিন্তেসি – ‘‘ইদানি ময্হং গমনকালো’’তি. ততো অত্তনো আনুভাৰং দস্সেন্তো পথৰিযং নিমুজ্জিত্ৰা অত্তনো আসনেযেৰ অত্তানং দস্সেসি. আকাসেনাগন্ত্ৰা নিসীদীতিপি একে.

এৰং নিসিন্নে তস্মিং আযস্মন্তে মহাকস্সপত্থেরো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো, কিং পঠমং সঙ্গাযাম, ধম্মং ৰা ৰিনযং ৰা’’তি? ভিক্খূ আহংসু – ‘‘ভন্তে মহাকস্সপ, ৰিনযো নাম বুদ্ধসাসনস্স আযু, ৰিনযে ঠিতে সাসনং ঠিতং হোতি; তস্মা পঠমং ৰিনযং সঙ্গাযামা’’তি,. ‘‘কং ধুরং কত্ৰা’’তি? ‘‘আযস্মন্তং উপালি’’ন্তি. ‘‘কিং আনন্দো নপ্পহোতী’’তি? ‘‘নো নপ্পহোতি; অপি চ খো পন সম্মাসম্বুদ্ধো ধরমানোযেৰ ৰিনযপরিযত্তিং নিস্সায আযস্মন্তং উপালিং এতদগ্গে ঠপেসি – ‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং ৰিনযধরানং যদিদং উপালী’তি (অ. নি. ১.২১৯, ২২৮). তস্মা উপালিত্থেরং পুচ্ছিত্ৰা ৰিনযং সঙ্গাযামা’’তি. ততো থেরো ৰিনযং পুচ্ছনত্থায অত্তনাৰ অত্তানং সম্মন্নি. উপালিত্থেরোপি ৰিস্সজ্জনত্থায সম্মন্নি. তত্রাযং পাল়ি –

‘‘অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো সঙ্ঘং ঞাপেসি –

‘‘সুণাতু মে, আৰুসো, সঙ্ঘো. যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, অহং উপালিং ৰিনযং পুচ্ছেয্য’ন্তি.

‘‘আযস্মাপি উপালি সঙ্ঘং ঞাপেসি –

‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো. যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, অহং আযস্মতা মহাকস্সপেন ৰিনযং পুট্ঠো ৰিস্সজ্জেয্য’’ন্তি.

এৰং অত্তনাৰ অত্তানং সম্মন্নিত্ৰা আযস্মা উপালি উট্ঠাযাসনা একংসং চীৰরং কত্ৰা থেরে ভিক্খূ ৰন্দিত্ৰা ধম্মাসনে নিসীদি, দন্তখচিতং বীজনিং গহেত্ৰা. ততো আযস্মা মহাকস্সপো থেরাসনে নিসীদিত্ৰা আযস্মন্তং উপালিং ৰিনযং পুচ্ছি – ‘‘পঠমং, আৰুসো উপালি, পারাজিকং কত্থ পঞ্ঞত্ত’’ন্তি? ‘‘ৰেসালিযং, ভন্তে’’তি. ‘‘কং আরব্ভা’’তি? ‘‘সুদিন্নং কলন্দপুত্তং আরব্ভা’’তি. ‘‘কিস্মিং ৰত্থুস্মি’’ন্তি? ‘‘মেথুনধম্মে’’তি.

অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো আযস্মন্তং উপালিং পঠমস্স পারাজিকস্স ৰত্থুম্পি পুচ্ছি, নিদানম্পি পুচ্ছি, পুগ্গলম্পি পুচ্ছি, পঞ্ঞত্তিম্পি পুচ্ছি, অনুপঞ্ঞত্তিম্পি পুচ্ছি, আপত্তিম্পি পুচ্ছি, অনাপত্তিম্পি পুচ্ছি; যথা চ পঠমস্স তথা দুতিযস্স তথা ততিযস্স তথা চতুত্থস্স পারাজিকস্স ৰত্থুম্পি পুচ্ছি…পে… অনাপত্তিম্পি পুচ্ছি. পুট্ঠো পুট্ঠো উপালিত্থেরো ৰিস্সজ্জেসি. ততো ইমানি চত্তারি পারাজিকানি ‘‘পারাজিককণ্ডং নাম ইদ’’ন্তি সঙ্গহং আরোপেত্ৰা ঠপেসুং. তেরস সঙ্ঘাদিসেসানি ‘‘তেরসক’’ন্তি ঠপেসুং. দ্ৰে সিক্খাপদানি ‘‘অনিযতানী’’তি ঠপেসুং. তিংস সিক্খাপদানি ‘‘নিস্সগ্গিযপাচিত্তিযানী’’তি ঠপেসুং. দ্ৰেনৰুতি সিক্খাপদানি ‘‘পাচিত্তিযানী’’তি ঠপেসুং. চত্তারি সিক্খাপদানি ‘‘পাটিদেসনীযানী’’তি ঠপেসুং. পঞ্চসত্ততি সিক্খাপদানি ‘‘সেখিযানী’’তি ঠপেসুং. সত্ত ধম্মে ‘‘অধিকরণসমথা’’তি ঠপেসুং.

এৰং মহাৰিভঙ্গং সঙ্গহং আরোপেত্ৰা ভিক্খুনীৰিভঙ্গে অট্ঠ সিক্খাপদানি ‘‘পারাজিককণ্ডং নাম ইদ’’ন্তি ঠপেসুং. সত্তরস সিক্খাপদানি ‘‘সত্তরসক’’ন্তি ঠপেসুং. তিংস সিক্খাপদানি ‘‘নিস্সগ্গিযপাচিত্তিযানী’’তি ঠপেসুং. ছসট্ঠিসতসিক্খাপদানি ‘‘পাচিত্তিযানী’’তি ঠপেসুং. অট্ঠ সিক্খাপদানি ‘‘পাটিদেসনীযানী’’তি ঠপেসুং. পঞ্চসত্ততি সিক্খাপদানি ‘‘সেখিযানী’’তি ঠপেসুং. সত্ত ধম্মে ‘‘অধিকরণসমথা’’তি ঠপেসুং. এৰং ভিক্খুনীৰিভঙ্গং সঙ্গহং আরোপেত্ৰা এতেনেৰ উপাযেন খন্ধকপরিৰারেপি আরোপেসুং. এৰমেতং সউভতোৰিভঙ্গখন্ধকপরিৰারং ৰিনযপিটকং সঙ্গহমারূল়্হং সব্বং মহাকস্সপত্থেরো পুচ্ছি, উপালিত্থেরো ৰিস্সজ্জেসি. পুচ্ছাৰিস্সজ্জনপরিযোসানে পঞ্চ অরহন্তসতানি সঙ্গহং আরোপিতনযেনেৰ গণসজ্ঝাযমকংসু. ৰিনযসঙ্গহাৰসানে উপালিত্থেরো দন্তখচিতং বীজনিং নিক্খিপিত্ৰা ধম্মাসনা ওরোহিত্ৰা ৰুড্ঢে ভিক্খূ ৰন্দিত্ৰা অত্তনো পত্তাসনে নিসীদি.

ৰিনযং সঙ্গাযিত্ৰা ধম্মং সঙ্গাযিতুকামো আযস্মা মহাকস্সপো ভিক্খূ পুচ্ছি – ‘‘ধম্মং সঙ্গাযন্তেহি কং পুগ্গলং ধুরং কত্ৰা ধম্মো সঙ্গাযিতব্বো’’তি? ভিক্খূ ‘‘আনন্দত্থেরং ধুরং কত্ৰা’’তি আহংসু.

অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো সঙ্ঘং ঞাপেসি –

‘‘সুণাতু মে, আৰুসো, সঙ্ঘো. যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, অহং আনন্দং ধম্মং পুচ্ছেয্য’’ন্তি.

অথ খো আযস্মা আনন্দো সঙ্ঘং ঞাপেসি –

‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, অহং আযস্মতা মহাকস্সপেন ধম্মং পুট্ঠো ৰিস্সজ্জেয্য’’ন্তি.

অথ খো আযস্মা আনন্দো উট্ঠাযাসনা একংসং চীৰরং কত্ৰা থেরে ভিক্খূ ৰন্দিত্ৰা ধম্মাসনে নিসীদি দন্তখচিতং বীজনিং গহেত্ৰা. অথ মহাকস্সপত্থেরো আনন্দত্থেরং ধম্মং পুচ্ছি – ‘‘ব্রহ্মজালং, আৰুসো আনন্দ, কত্থ ভাসিত’’ন্তি? ‘‘অন্তরা চ, ভন্তে, রাজগহং অন্তরা চ নাল়ন্দং রাজাগারকে অম্বলট্ঠিকায’’ন্তি. ‘‘কং আরব্ভা’’তি? ‘‘সুপ্পিযঞ্চ পরিব্বাজকং, ব্রহ্মদত্তঞ্চ মাণৰ’’ন্তি. ‘‘কিস্মিং ৰত্থুস্মি’’ন্তি? ‘‘ৰণ্ণাৰণ্ণে’’তি. অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো আযস্মন্তং আনন্দং ব্রহ্মজালস্স নিদানম্পি পুচ্ছি, পুগ্গলম্পি পুচ্ছি, ৰত্থুম্পি পুচ্ছি. ‘‘সামঞ্ঞফলং পনাৰুসো আনন্দ, কত্থ ভাসিত’’ন্তি? ‘রাজগহে, ভন্তে, জীৰকম্বৰনে’’তি. ‘‘কেন সদ্ধি’’ন্তি? ‘‘অজাতসত্তুনা ৰেদেহিপুত্তেন সদ্ধি’’ন্তি. অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো আযস্মন্তং আনন্দং সামঞ্ঞফলস্স নিদানম্পি পুচ্ছি, পুগ্গলম্পি পুচ্ছি. এতেনেৰ উপাযেন পঞ্চ নিকাযে পুচ্ছি.

পঞ্চনিকাযা নাম – দীঘনিকাযো, মজ্ঝিমনিকাযো, সংযুত্তনিকাযো, অঙ্গুত্তরনিকাযো, খুদ্দকনিকাযোতি. তত্থ খুদ্দকনিকাযো নাম – চত্তারো নিকাযে ঠপেত্ৰা, অৰসেসং বুদ্ধৰচনং. তত্থ ৰিনযো আযস্মতা উপালিত্থেরেন ৰিস্সজ্জিতো, সেসখুদ্দকনিকাযো চত্তারো চ নিকাযা আনন্দত্থেরেন. তদেতং সব্বম্পি বুদ্ধৰচনং রসৰসেন একৰিধং, ধম্মৰিনযৰসেন দুৰিধং, পঠমমজ্ঝিমপচ্ছিমৰসেন তিৰিধং; তথা পিটকৰসেন, নিকাযৰসেন পঞ্চৰিধং, অঙ্গৰসেন নৰৰিধং, ধম্মক্খন্ধৰসেন চতুরাসীতিসহস্সৰিধন্তি ৰেদিতব্বং.

কথং রসৰসেন একৰিধং? যঞ্হি ভগৰতা অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুজ্ঝিত্ৰা যাৰ অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযতি, এত্থন্তরে পঞ্চচত্তালীসৰস্সানি দেৰমনুস্সনাগযক্খাদযো অনুসাসন্তেন পচ্চৰেক্খন্তেন ৰা ৰুত্তং, সব্বং তং একরসং ৰিমুত্তিরসমেৰ হোতি. এৰং রসৰসেন একৰিধং.

কথং ধম্মৰিনযৰসেন দুৰিধং? সব্বমেৰ চেতং ধম্মো চেৰ ৰিনযো চাতি সঙ্খ্যং গচ্ছতি. তত্থ ৰিনযপিটকং ৰিনযো, অৰসেসং বুদ্ধৰচনং ধম্মো; তেনেৰাহ – ‘‘যংনূন মযং, আৰুসো, ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ সঙ্গাযেয্যামা’’তি. ‘‘অহং উপালিং ৰিনযং পুচ্ছেয্যং, আনন্দং ধম্মং পুচ্ছেয্য’’ন্তি চ এৰং ধম্মৰিনযৰসেন দুৰিধং.

কথং পঠমমজ্ঝিমপচ্ছিমৰসেন তিৰিধং? সব্বমেৰ হিদং পঠমবুদ্ধৰচনং, মজ্ঝিমবুদ্ধৰচনং, পচ্ছিমবুদ্ধৰচনন্তি তিপ্পভেদং হোতি. তত্থ –

‘‘অনেকজাতিসংসারং, সন্ধাৰিস্সং অনিব্বিসং;

গহকারং গৰেসন্তো, দুক্খা জাতি পুনপ্পুনং.

‘‘গহকারক দিট্ঠোসি, পুন গেহং ন কাহসি;

সব্বা তে ফাসুকা ভগ্গা, গহকূটং ৰিসঙ্খতং;

ৰিসঙ্খারগতং চিত্তং, তণ্হানং খযমজ্ঝগা’’তি. (ধ. প. ১৫৩-১৫৪);

ইদং পঠমবুদ্ধৰচনং.

কেচি ‘‘যদা হৰে পাতুভৰন্তি ধম্মা’’তি খন্ধকে উদানগাথং আহু. এসা পন পাটিপদদিৰসে সব্বঞ্ঞুভাৰপ্পত্তস্স সোমনস্সমযঞাণেন পচ্চযাকারং পচ্চৰেক্খন্তস্স উপ্পন্না উদানগাথাতি ৰেদিতব্বা.

যং পন পরিনিব্বানকালে অভাসি – ‘‘হন্দ দানি, ভিক্খৰে, আমন্তযামি ৰো, ৰযধম্মা সঙ্খারা, অপ্পমাদেন সম্পাদেথা’’তি (দী. নি. ২.২১৮) ইদং পচ্ছিমবুদ্ধৰচনং.

উভিন্নমন্তরে যং ৰুত্তং এতং মজ্ঝিমবুদ্ধৰচনন্তি. এৰং পঠমমজ্ঝিমপচ্ছিমৰসেন তিৰিধং.

কথং পিটকৰসেন তিৰিধং? সব্বম্পি হেতং ৰিনযপিটকং সুত্তন্তপিটকং অভিধম্মপিটকন্তি তিপ্পভেদমেৰ হোতি. তত্থ পঠমসঙ্গীতিযং সঙ্গীতঞ্চ অসঙ্গীতঞ্চ সব্বম্পি সমোধানেত্ৰা উভযানি পাতিমোক্খানি, দ্ৰে ৰিভঙ্গানি, দ্ৰাৰীসতি খন্ধকানি, সোল়সপরিৰারাতি ইদং ৰিনযপিটকং নাম.

ব্রহ্মজালাদি চতুত্তিংসসুত্তসঙ্গহো দীঘনিকাযো, মূলপরিযাযসুত্তাদি দিযড্ঢসতদ্ৰেসুত্তসঙ্গহো মজ্ঝিমনিকাযো, ওঘতরণসুত্তাদি সত্তসুত্তসহস্স সত্তসত দ্ৰাসট্ঠিসুত্তসঙ্গহো সংযুত্তনিকাযো, চিত্তপরিযাদানসুত্তাদি নৰসুত্তসহস্স পঞ্চসত সত্তপঞ্ঞাসসুত্তসঙ্গহো অঙ্গুত্তরনিকাযো, খুদ্দকপাঠ-ধম্মপদ-উদান-ইতিৰুত্তক-সুত্তনিপাত-ৰিমানৰত্থু-পেতৰত্থু-থেরগাথা-থেরীগাথা-জাতকনিদ্দেস-পটিসম্ভিদা-অপদান-বুদ্ধৰংস-চরিযাপিটকৰসেন পন্নরসপ্পভেদো খুদ্দকনিকাযোতি ইদং সুত্তন্তপিটকং নাম.

ধম্মসঙ্গহো, ৰিভঙ্গো, ধাতুকথা, পুগ্গলপঞ্ঞত্তি, কথাৰত্থু, যমকং, পট্ঠানন্তি ইদং অভিধম্মপিটকং নাম. তত্থ –

ৰিৰিধৰিসেসনযত্তা, ৰিনযনতো চেৰ কাযৰাচানং;

ৰিনযত্থৰিদূহি অযং, ৰিনযো ৰিনযোতি অক্খাতো.

ৰিৰিধা হি এত্থ পঞ্চৰিধ পাতিমোক্খুদ্দেস পারাজিকাদি সত্তআপত্তিক্খন্ধমাতিকা ৰিভঙ্গাদিপ্পভেদা নযা, ৰিসেসভূতা চ দল়্হীকম্মসিথিলকরণপ্পযোজনা অনুপঞ্ঞত্তিনযা, কাযিকৰাচসিকঅজ্ঝাচারনিসেধনতো চেস কাযং ৰাচঞ্চ ৰিনেতি, তস্মা ৰিৰিধনযত্তা ৰিসেসনযত্তা কাযৰাচানঞ্চ ৰিনযনতো ‘‘ৰিনযো’’তি অক্খাতো. তেনেতমেতস্স ৰচনত্থকোসল্লত্থং ৰুত্তং –

‘‘ৰিৰিধৰিসেসনযত্তা, ৰিনযনতো চেৰ কাযৰাচানং;

ৰিনযত্থৰিদূহি অযং, ৰিনযো ৰিনযোতি অক্খাতো’’তি.

ইতরং পন –

অত্থানং সূচনতো, সুৰুত্ততো সৰনতোথ সূদনতো;

সুত্তাণা সুত্তসভাগতো চ, সুত্তন্তি অক্খাতং.

তঞ্হি অত্তত্থপরত্থাদিভেদে অত্থে সূচেতি, সুৰুত্তা চেত্থ অত্থা ৰেনেয্যজ্ঝাসযানুলোমেন ৰুত্তত্তা. সৰতি চেতং অত্থে সস্সমিৰ ফলং পসৰতীতি ৰুত্তং হোতি. সূদতি চেতং ধেনুৰিয খীরং, পগ্ঘরতীতি ৰুত্তং হোতি. সুট্ঠু চ নে তাযতি রক্খতীতি ৰুত্তং হোতি. সুত্তসভাগঞ্চেতং, যথা হি তচ্ছকানং সুত্তং পমাণং হোতি; এৰমেতম্পি ৰিঞ্ঞূনং. যথা চ সুত্তেন সঙ্গহিতানি পুপ্ফানি ন ৰিকিরিযন্তি ন ৰিদ্ধংসিযন্তি; এৰমেতেন সঙ্গহিতা অত্থা. তেনেতমেতস্স ৰচনত্থকোসল্লত্থং ৰুত্তং –

‘‘অত্থানং সূচনতো, সুৰুত্ততো সৰনতোথ সূদনতো;

সুত্তাণা সুত্তসভাগতো চ, সুত্তন্তি অক্খাত’’ন্তি.

ইতরো পন –

যং এত্থ ৰুড্ঢিমন্তো, সলক্খণা পূজিতা পরিচ্ছিন্না;

ৰুত্তাধিকা চ ধম্মা, অভিধম্মো তেন অক্খাতো.

অযঞ্হি অভিসদ্দো ৰুড্ঢিলক্খণপূজিতপরিচ্ছিন্নাধিকেসু দিস্সতি. তথাহেস – ‘‘বাল়্হা মে আৰুসো দুক্খা ৰেদনা অভিক্কমন্তি নো পটিক্কমন্তী’’তিআদীসু (ম. নি. ৩.৩৮৯; সং. নি. ৫.১৯৫) ৰুড্ঢিযং আগতো. ‘‘যা তা রত্তিযো অভিঞ্ঞাতা অভিলক্খিতা’’তিআদীসু (ম. নি. ১.৪৯) লক্খণে. ‘‘রাজাভিরাজা মনুজিন্দো’’তিআদীসু (ম. নি. ২.৩৯৯; সু. নি. ৫৫৮) পূজিতে. ‘‘পটিবলো ৰিনেতুং অভিধম্মে অভিৰিনযে’’তিআদীসু (মহাৰ. ৮৫) পরিচ্ছিন্নে. অঞ্ঞমঞ্ঞসঙ্করৰিরহিতে ধম্মে চ ৰিনযে চাতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেনা’’তিআদীসু (ৰি. ৰ. ৭৫) অধিকে.

এত্থ চ ‘‘রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি, মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতী’’তিআদিনা (ধ. স. ১৬০ আদযো) নযেন ৰুড্ঢিমন্তোপি ধম্মা ৰুত্তা. ‘‘রূপারম্মণং ৰা সদ্দারম্মণং ৰা’’তিআদিনা নযেন আরম্মণাদীহি লক্খণীযত্তা সলক্খণাপি. ‘‘সেক্খা ধম্মা, অসেক্খা ধম্মা, লোকুত্তরা ধম্মা’’তিআদিনা নযেন পূজিতাপি পূজারহাতি অধিপ্পাযো. ‘‘ফস্সো হোতি ৰেদনা হোতী’’তিআদিনা নযেন সভাৰপরিচ্ছিন্নত্তা পরিচ্ছিন্নাপি. ‘‘মহগ্গতা ধম্মা, অপ্পমাণা ধম্মা, অনুত্তরা ধম্মা’’তিআদিনা নযেন অধিকাপি ধম্মা ৰুত্তা. তেনেতমেতস্স ৰচনত্থকোসল্লত্থং ৰুত্তং –

‘‘যং এত্থ ৰুড্ঢিমন্তো, সলক্খণা পূজিতা পরিচ্ছিন্না;

ৰুত্তাধিকা চ ধম্মা, অভিধম্মো তেন অক্খাতো’’তি.

যং পনেত্থ অৰিসিট্ঠং, তং –

পিটকং পিটকত্থৰিদূ, পরিযত্তিব্ভাজনত্থতো আহু;

তেন সমোধানেত্ৰা, তযোপি ৰিনযাদযো ঞেয্যা.

পরিযত্তিপি হি ‘‘মা পিটকসম্পদানেনা’’তিআদীসু (অ. নি. ৩.৬৬) পিটকন্তি ৰুচ্চতি. ‘‘অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য কুদালপিটকং আদাযা’’তিআদীসু (ম. নি. ১.২২৮; অ. নি. ৩.৭০) যং কিঞ্চি ভাজনম্পি. তস্মা পিটকং পিটকত্থৰিদূ, পরিযত্তিব্ভাজনত্থতো আহু.

ইদানি তেন সমোধানেত্ৰা তযোপি ৰিনযাদযো ঞেয্যাতি. তেন এৰং দুৰিধত্থেন পিটকসদ্দেন সহ সমাসং কত্ৰা ৰিনযো চ সো পিটকঞ্চ পরিযত্তিভাৰতো তস্স তস্স অত্থস্স ভাজনতো চাতি ৰিনযপিটকং, যথাৰুত্তেনেৰ নযেন সুত্তন্তঞ্চ তং পিটকঞ্চাতি সুত্তন্তপিটকং, অভিধম্মো চ সো পিটকঞ্চাতি অভিধম্মপিটকন্তি এৰমেতে তযোপি ৰিনযাদযো ঞেয্যা.

এৰং ঞত্ৰা চ পুনপি তেস্ৰেৰ পিটকেসু নানপ্পকারকোসল্লত্থং –

দেসনাসাসনকথা, ভেদং তেসু যথারহং;

সিক্খাপহানগম্ভীর, ভাৰঞ্চ পরিদীপযে.

পরিযত্তিভেদং সম্পত্তিং, ৰিপত্তিং চাপি যং যহিং;

পাপুণাতি যথা ভিক্খু, তম্পি সব্বং ৰিভাৰযে.

তত্রাযং পরিদীপনা ৰিভাৰনা চ, এতানি হি তীণি পিটকানি যথাক্কমং আণা ৰোহার পরমত্থদেসনা যথাপরাধ-যথানুলোম-যথাধম্মসাসনানি, সংৰরাসংৰরদিট্ঠিৰিনিৰেঠনামরূপপরিচ্ছেদকথাতি চ ৰুচ্চন্তি.

এত্থ হি ৰিনযপিটকং আণারহেন ভগৰতা আণাবাহুল্লতো দেসিতত্তা আণাদেসনা, সুত্তন্তপিটকং ৰোহারকুসলেন ভগৰতা ৰোহারবাহুল্লতো দেসিতত্তা ৰোহারদেসনা, অভিধম্মপিটকং পরমত্থকুসলেন ভগৰতা পরমত্থবাহুল্লতো দেসিতত্তা পরমত্থদেসনাতি ৰুচ্চতি.

তথা পঠমং যে তে পচুরাপরাধা সত্তা তে যথাপরাধং এত্থ সাসিতাতি যথাপরাধসাসনং, দুতিযং অনেকজ্ঝাসযানুসযচরিযাধিমুত্তিকা সত্তা যথানুলোমং এত্থ সাসিতাতি যথানুলোমসাসনং, ততিযং ধম্মপুঞ্জমত্তে ‘‘অহং মমা’’তি সঞ্ঞিনো সত্তা যথাধম্মং এত্থ সাসিতাতি যথাধম্মসাসনন্তি ৰুচ্চতি.

তথা পঠমং অজ্ঝাচারপটিপক্খভূতো সংৰরাসংৰরো এত্থ কথিতোতি সংৰরাসংৰরকথা, দুতিযং দ্ৰাসট্ঠিদিট্ঠিপটিপক্খভূতা দিট্ঠিৰিনিৰেঠনা এত্থ কথিতাতি দিট্ঠিৰিনিৰেঠনকথা, ততিযং রাগাদিপটিপক্খভূতো নামরূপপরিচ্ছেদো এত্থ কথিতোতি নামরূপপরিচ্ছেদকথাতি ৰুচ্চতি.

তীসুপি চ চেতেসু তিস্সো সিক্খা, তীণি পহানানি, চতুব্বিধো চ গম্ভীরভাৰো ৰেদিতব্বো. তথা হি – ৰিনযপিটকে ৰিসেসেন অধিসীলসিক্খা ৰুত্তা, সুত্তন্তপিটকে অধিচিত্তসিক্খা, অভিধম্মপিটকে অধিপঞ্ঞাসিক্খা.

ৰিনযপিটকে চ ৰীতিক্কমপ্পহানং কিলেসানং, ৰীতিক্কমপটিপক্খত্তা সীলস্স. সুত্তন্তপিটকে পরিযুট্ঠানপ্পহানং, পরিযুট্ঠানপটিপক্খত্তা সমাধিস্স. অভিধম্মপিটকে অনুসযপ্পহানং অনুসযপটিপক্খত্তা পঞ্ঞায.

পঠমে চ তদঙ্গপ্পহানং কিলেসানং, ইতরেসু ৰিক্খম্ভনসমুচ্ছেদপ্পহানানি. পঠমে চ দুচ্চরিতসংকিলেসস্স পহানং, ইতরেসু তণ্হাদিট্ঠিসংকিলেসানং.

একমেকস্মিঞ্চেত্থ চতুব্বিধোপি ধম্মত্থদেসনাপটিৰেধগম্ভীরভাৰো ৰেদিতব্বো. তত্থ ধম্মোতি পাল়ি. অত্থোতি তস্সাযেৰত্থো. দেসনাতি তস্সা মনসাৰৰত্থাপিতায পাল়িযা দেসনা. পটিৰেধোতি পাল়িযা পাল়িঅত্থস্স চ যথাভূতাৰবোধো. তীসুপি চেতেসু এতে ধম্মত্থদেসনাপটিৰেধা যস্মা সসাদীহি ৰিয মহাসমুদ্দো মন্দবুদ্ধীহি দুক্খোগাহা অলব্ভনেয্যপতিট্ঠা চ, তস্মা গম্ভীরা. এৰং একমেকস্মিং এত্থ চতুব্বিধোপি গম্ভীরভাৰো ৰেদিতব্বো.

অপরো নযো – ধম্মোতি হেতু. ৰুত্তং হেতং – ‘‘হেতুম্হি ঞাণং ধম্মপটিসম্ভিদা’’তি. অত্থোতি হেতুফলং. ৰুত্তং হেতং – ‘‘হেতুফলে ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা’’তি. দেসনাতি পঞ্ঞত্তি, যথাধম্মং ধম্মাভিলাপোতি অধিপ্পাযো. পটিৰেধোতি অভিসমযো, সো চ লোকিযলোকুত্তরো ৰিসযতো অসম্মোহতো চ অত্থানুরূপং ধম্মেসু, ধম্মানুরূপং অত্থেসু, পঞ্ঞত্তিপথানুরূপং পঞ্ঞত্তীসু অৰবোধো.

ইদানি যস্মা এতেসু পিটকেসু যং যং ধম্মজাতং ৰা অত্থজাতং ৰা, যা চাযং যথা যথা ঞাপেতব্বো অত্থো সোতূনং ঞাণস্স অভিমুখো হোতি, তথা তথা তদত্থজোতিকা দেসনা, যো চেত্থ অৰিপরীতাৰবোধসঙ্খাতো পটিৰেধো সব্বমেতং অনুপচিতকুসলসম্ভারেহি দুপ্পঞ্ঞেহি সসাদীহি ৰিয মহাসমুদ্দো দুক্খোগাহং অলব্ভনেয্যপতিট্ঠঞ্চ, তস্মা গম্ভীরং. এৰম্পি একমেকস্মিং এত্থ চতুব্বিধোপি গম্ভীরভাৰো ৰেদিতব্বো.

এত্তাৰতা চ –

‘‘দেসনা-সাসনকথা, ভেদং তেসু যথারহং;

সিক্খাপহানগম্ভীরভাৰঞ্চ পরিদীপযে’’তি.

অযং গাথা ৰুত্তত্থা হোতি.

‘‘পরিযত্তিভেদং সম্পত্তিং, ৰিপত্তিঞ্চাপি যং যহিং;

পাপুণাতি যথা ভিক্খু, তম্পি সব্বং ৰিভাৰযে’’তি.

এত্থ পন তীসু পিটকেসু তিৰিধো পরিযত্তিভেদো দট্ঠব্বো. তিস্সো হি পরিযত্তিযো – অলগদ্দূপমা, নিস্সরণত্থা, ভণ্ডাগারিকপরিযত্তীতি.

তত্থ যা দুগ্গহিতা উপারম্ভাদিহেতু পরিযাপুটা, অযং অলগদ্দূপমা. যং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পুরিসো অলগদ্দত্থিকো অলগদ্দগৰেসী অলগদ্দপরিযেসনং চরমানো, সো পস্সেয্য মহন্তং অলগদ্দং. তমেনং ভোগে ৰা নঙ্গুট্ঠে ৰা গণ্হেয্য. তস্স সো অলগদ্দো পটিপরিৰত্তিত্ৰা হত্থে ৰা বাহায ৰা অঞ্ঞতরস্মিং ৰা অঙ্গপচ্চঙ্গে ডংসেয্য. সো ততোনিদানং মরণং ৰা নিগচ্ছেয্য, মরণমত্তং ৰা দুক্খং. তং কিস্স হেতু? দুগ্গহিতত্তা, ভিক্খৰে, অলগদ্দস্স. এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চে মোঘপুরিসা ধম্মং পরিযাপুণন্তি সুত্তং…পে… ৰেদল্লং. তে তং ধম্মং পরিযাপুণিত্ৰা তেসং ধম্মানং পঞ্ঞায অত্থং ন উপপরিক্খন্তি. তেসং তে ধম্মা পঞ্ঞায অত্থং অনুপপরিক্খতং ন নিজ্ঝানং খমন্তি. তে উপারম্ভানিসংসা চেৰ ধম্মং পরিযাপুণন্তি ইতিৰাদপ্পমোক্খানিসংসা চ. যস্স চত্থায ধম্মং পরিযাপুণন্তি, তঞ্চস্স অত্থং নানুভোন্তি. তেসং তে ধম্মা দুগ্গহিতা দীঘরত্তং অহিতায দুক্খায সংৰত্তন্তি. তং কিস্স হেতু? দুগ্গহিতত্তা, ভিক্খৰে, ধম্মান’’ন্তি (ম. নি. ১.২৩৮).

যা পন সুগ্গহিতা সীলক্খন্ধাদিপারিপূরিংযেৰ আকঙ্খমানেন পরিযাপুটা ন উপারম্ভাদি হেতু, অযং নিস্সরণত্থা. যং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘তেসং তে ধম্মা সুগ্গহিতা দীঘরত্তং হিতায সুখায সংৰত্তন্তি. তং কিস্স হেতু? সুগ্গহিতত্তা, ভিক্খৰে, ধম্মান’’ন্তি (ম. নি. ১.২৩৯).

যং পন পরিঞ্ঞাতক্খন্ধো পহীনকিলেসো ভাৰিতমগ্গো পটিৰিদ্ধাকুপ্পো সচ্ছিকতনিরোধো খীণাসৰো কেৰলং পৰেণীপালনত্থায ৰংসানুরক্খণত্থায পরিযাপুণাতি, অযং ভণ্ডাগারিকপঅযত্তীতি.

ৰিনযে পন সুপ্পটিপন্নো ভিক্খু সীলসম্পত্তিং নিস্সায তিস্সো ৰিজ্জা পাপুণাতি, তাসংযেৰ চ তত্থ পভেদৰচনতো. সুত্তে সুপ্পটিপন্নো সমাধিসম্পদং নিস্সায ছ অভিঞ্ঞা পাপুণাতি, তাসংযেৰ চ তত্থ পভেদৰচনতো. অভিধম্মে সুপ্পটিপন্নো পঞ্ঞাসম্পদং নিস্সায চতস্সো পটিসম্ভিদা পাপুণাতি, তাসঞ্চ তত্থেৰ পভেদৰচনতো. এৰমেতেসু সুপ্পটিপন্নো যথাক্কমেন ইমং ৰিজ্জাত্তযছল়ভিঞ্ঞাচতুপটিসম্ভিদাভেদং সম্পত্তিং পাপুণাতি.

ৰিনযে পন দুপ্পটিপন্নো অনুঞ্ঞাতসুখসম্ফস্সঅত্থরণপাৰুরণাদিফস্সসামঞ্ঞতো পটিক্খিত্তেসু উপাদিন্নফস্সাদীসু অনৰজ্জসঞ্ঞী হোতি. ৰুত্তম্পি হেতং – ‘‘তথাহং ভগৰতা ধম্মং দেসিতং আজানামি, যথা যেমে অন্তরাযিকা ধম্মা ৰুত্তা ভগৰতা, তে পটিসেৰতো নালং অন্তরাযাযা’’তি (পাচি. ৪১৭; ম. নি. ১.২৩৪) ততো দুস্সীলভাৰং পাপুণাতি. সুত্তে দুপ্পটিপন্নো ‘‘চত্তারোমে, ভিক্খৰে, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা’’তিআদীসু (অ. নি. ৪.৫) অধিপ্পাযং অজানন্তো দুগ্গহিতং গণ্হাতি. যং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘অত্তনা দুগ্গহিতেন অম্হে চেৰ অব্ভাচিক্খতি, অত্তানঞ্চ খনতি, বহুঞ্চ অপুঞ্ঞং পসৰতী’’তি (পাচি. ৪১৭; ম. নি. ১.২৩৬) ততো মিচ্ছাদিট্ঠিতং পাপুণাতি. অভিধম্মে দুপ্পটিপন্নো ধম্মচিন্তং অতিধাৰন্তো অচিন্তেয্যানিপি চিন্তেতি, ততো চিত্তক্খেপং পাপুণাতি. ৰুত্তং হেতং – ‘‘চত্তারিমানি, ভিক্খৰে, অচিন্তেয্যানি ন চিন্তেতব্বানি, যানি চিন্তেন্তো উম্মাদস্স ৰিঘাতস্স ভাগী অস্সা’’তি (অ. নি. ৪.৭৭). এৰমেতেসু দুপ্পটিপন্নো যথাক্কমেন ইমং দুস্সীলভাৰমিচ্ছাদিট্ঠিতা চিত্তক্খেপভেদং ৰিপত্তিং পাপুণাতীতি.

এত্তাৰতা চ –

‘‘পরিযত্তিভেদং সম্পত্তিং, ৰিপত্তিং চাপি যং যহিং;

পাপুণাতি যথা ভিক্খু, তম্পি সব্বং ৰিভাৰযে’’তি.

অযম্পি গাথা ৰুত্তত্থা হোতি. এৰং নানপ্পকারতো পিটকানি ঞত্ৰা তেসং ৰসেনেতং বুদ্ধৰচনং তিৰিধন্তি ঞাতব্বং.

কথং নিকাযৰসেন পঞ্চৰিধং? সব্বমেৰ চেতং দীঘনিকাযো, মজ্ঝিমনিকাযো, সংযুত্তনিকাযো, অঙ্গুত্তরনিকাযো, খুদ্দকনিকাযোতি পঞ্চপ্পভেদং হোতি. তত্থ কতমো দীঘনিকাযো? তিৰগ্গসঙ্গহানি ব্রহ্মজালাদীনি চতুত্তিংস সুত্তানি.

চতুত্তিংসেৰ সুত্তন্তা, তিৰগ্গো যস্স সঙ্গহো;

এস দীঘনিকাযোতি, পঠমো অনুলোমিকো.

কস্মা পনেস দীঘনিকাযোতি ৰুচ্চতি? দীঘপ্পমাণানং সুত্তানং সমূহতো নিৰাসতো চ, সমূহনিৰাসা হি নিকাযোতি ৰুচ্চন্তি. ‘‘নাহং, ভিক্খৰে, অঞ্ঞং একনিকাযম্পি সমনুপস্সামি এৰং চিত্তং; যথযিদং, ভিক্খৰে, তিরচ্ছানগতা পাণা; পোণিকনিকাযো, চিক্খল্লিকনিকাযো’’তি (সং. নি. ৩.১০০) এৰমাদীনি চেত্থ সাধকানি সাসনতো চ লোকতো চ. এৰং সেসানম্পি নিকাযভাৰে ৰচনত্থো ৰেদিতব্বো.

কতমো মজ্ঝিমনিকাযো? মজ্ঝিমপ্পমাণানি পঞ্চদসৰগ্গসঙ্গহানি মূলপরিযাযসুত্তাদীনি দিযড্ঢসতং দ্ৰে চ সুত্তানি.

দিযড্ঢসতং সুত্তন্তা, দ্ৰে চ সুত্তানি যত্থ সো;

নিকাযো মজ্ঝিমো পঞ্চ-দসৰগ্গপরিগ্গহো.

কতমো সংযুত্তনিকাযো? দেৰতাসংযুত্তাদিৰসেন ঠিতানি ওঘতরণাদীনি সত্ত সুত্তসহস্সানি সত্ত চ সুত্তসতানি দ্ৰাসট্ঠি চ সুত্তানি.

সত্ত সুত্তসহস্সানি, সত্ত সুত্তসতানি চ;

দ্ৰাসট্ঠি চেৰ সুত্তন্তা, এসো সংযুত্তসঙ্গহো.

কতমো অঙ্গুত্তরনিকাযো? একেকঅঙ্গাতিরেকৰসেন ঠিতানি চিত্তপরিযাদানাদীনি নৰ সুত্তসহস্সানি পঞ্চ সুত্তসতানি সত্তপঞ্ঞাসঞ্চ সুত্তানি.

নৰ সুত্তসহস্সানি, পঞ্চ সুত্তসতানি চ;

সত্তপঞ্ঞাস সুত্তানি, সঙ্খ্যা অঙ্গুত্তরে অযং.

কতমো খুদ্দকনিকাযো? সকলং ৰিনযপিটকং অভিধম্মপিটকং খুদ্দকপাঠাদযো চ পুব্বে নিদস্সিতা পন্নরসভেদা ঠপেত্ৰা চত্তারো নিকাযে অৰসেসং বুদ্ধৰচনন্তি.

ঠপেত্ৰা চতুরোপেতে, নিকাযে দীঘআদিকে;

তদঞ্ঞং বুদ্ধৰচনং, নিকাযো খুদ্দকো মতোতি.

এৰং নিকাযৰসেন পঞ্চৰিধং.

কথং অঙ্গৰসেন নৰৰিধং? সব্বমেৰ হিদং সুত্তং, গেয্যং, ৰেয্যাকরণং, গাথা, উদানং, ইতিৰুত্তকং, জাতকং, অব্ভুতধম্মং, ৰেদল্লন্তি নৰপ্পভেদং হোতি. তত্থ উভতোৰিভঙ্গনিদ্দেসখন্ধকপরিৰারা সুত্তনিপাতে মঙ্গলসুত্ত-রতনসুত্ত-নালকসুত্ত-তুৰট্টকসুত্তানি অঞ্ঞম্পি চ সুত্তনামকং তথাগতৰচনং সুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. সব্বম্পি সগাথকং সুত্তং গেয্যন্তি ৰেদিতব্বং. ৰিসেসেন সংযুত্তকে সকলোপি সগাথাৰগ্গো, সকলং অভিধম্মপিটকং, নিগ্গাথকং সুত্তং, যঞ্চ অঞ্ঞম্পি অট্ঠহি অঙ্গেহি অসঙ্গহিতং বুদ্ধৰচনং তং ৰেয্যাকরণন্তি ৰেদিতব্বং. ধম্মপদং, থেরগাথা, থেরীগাথা, সুত্তনিপাতে নোসুত্তনামিকা সুদ্ধিকগাথা চ গাথাতি ৰেদিতব্বা. সোমনস্সঞাণমযিকগাথাপটিসংযুত্তা দ্ৰাসীতি সুত্তন্তা উদানন্তি ৰেদিতব্বং. ‘‘ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা’’তিআদিনযপ্পৰত্তা দসুত্তরসতসুত্তন্তা ইতিৰুত্তকন্তি ৰেদিতব্বং. অপণ্ণকজাতকাদীনি পঞ্ঞাসাধিকানি পঞ্চ জাতকসতানি জাতকন্তি ৰেদিতব্বং. ‘‘চত্তারোমে, ভিক্খৰে, অচ্ছরিযা অব্ভুতা ধম্মা আনন্দে’’তি (দী. নি. ২.২০৯) -আদিনযপ্পৰত্তা সব্বেপি অচ্ছরিযঅব্ভুতধম্মপটিসংযুত্তা সুত্তন্তা অব্ভুতধম্মন্তি ৰেদিতব্বং. চূল়ৰেদল্ল-মহাৰেদল্ল-সম্মাদিট্ঠি-সক্কপঞ্হ-সঙ্খারভাজনিয-মহাপুণ্ণমসুত্তাদযো সব্বেপি ৰেদঞ্চ তুট্ঠিঞ্চ লদ্ধা লদ্ধা পুচ্ছিতসুত্তন্তা ৰেদল্লন্তি ৰেদিতব্বং. এৰং অঙ্গৰসেন নৰৰিধং.

কথং ধম্মক্খন্ধৰসেন চতুরাসীতিসহস্সৰিধং? সব্বমেৰ চেতং বুদ্ধৰচনং –

‘‘দ্ৰাসীতি বুদ্ধতো গণ্হিং, দ্ৰে সহস্সানি ভিক্খুতো;

চতুরাসীতি সহস্সানি, যে মে ধম্মা পৰত্তিনো’’তি. (থেরগা. ১০২৭);

এৰং পরিদীপিতধম্মক্খন্ধৰসেন চতুরাসীতিসহস্সপ্পভেদং হোতি. তত্থ একানুসন্ধিকং সুত্তং একো ধম্মক্খন্ধো. যং অনেকানুসন্ধিকং তত্থ অনুসন্ধিৰসেন ধম্মক্খন্ধগণনা. গাথাবন্ধেসু পঞ্হাপুচ্ছনং একো ধম্মক্খন্ধো, ৰিস্সজ্জনং একো. অভিধম্মে একমেকং তিক-দুক-ভাজনং, একমেকঞ্চ চিত্তৰারভাজনং, একো ধম্মক্খন্ধো. ৰিনযে অত্থি ৰত্থু, অত্থি মাতিকা, অত্থি পদভাজনীযং, অত্থি অন্তরাপত্তি, অত্থি আপত্তি, অত্থি অনাপত্তি, অত্থি পরিচ্ছেদো; তত্থ একমেকো কোট্ঠাসো, একমেকো ধম্মক্খন্ধোতি ৰেদিতব্বো. এৰং ধম্মক্খন্ধৰসেন চতুরাসীতিসহস্সৰিধং.

এৰমেতং অভেদতো রসৰসেন একৰিধং, ভেদতো ধম্মৰিনযাদিৰসেন দুৰিধাদিভেদং বুদ্ধৰচনং সঙ্গাযন্তেন মহাকস্সপপ্পমুখেন ৰসীগণেন ‘‘অযং ধম্মো, অযং ৰিনযো; ইদং পঠমবুদ্ধৰচনং, ইদং মজ্ঝিমবুদ্ধৰচনং, ইদং পচ্ছিমবুদ্ধৰচনং; ইদং ৰিনযপিটকং, ইদং সুত্তন্তপিটকং, ইদং অভিধম্মপিটকং; অযং দীঘনিকাযো…পে… অযং খুদ্দকনিকাযো; ইমানি সুত্তাদীনি নৰঙ্গানি, ইমানি চতুরাসীতিধম্মক্খন্ধসহস্সানী’’তি ইমং পভেদং ৰৰত্থপেত্ৰাৰ সঙ্গীতং. ন কেৰলঞ্চ এত্তকমেৰ, অঞ্ঞম্পি উদ্দানসঙ্গহ-ৰগ্গসঙ্গহপেয্যালসঙ্গহ-এককনিপাত-দুকনিপাতাদিনিপাতসঙ্গহ-সংযুত্তসঙ্গহ-পণ্ণাসসঙ্গহাদিঅনেকৰিধং তীসু পিটকেসু সন্দিস্সমানং সঙ্গহপ্পভেদং ৰৰত্থপেত্ৰাএৰ সত্তহি মাসেহি সঙ্গীতং. সঙ্গীতিপরিযোসানে চস্স – ‘‘ইদং মহাকস্সপত্থেরেন দসবলস্স সাসনং পঞ্চৰস্সসহস্সপরিমাণং কালং পৰত্তনসমত্থং কত’’ন্তি সঞ্জাতপ্পমোদা সাধুকারং ৰিয দদমানা অযং মহাপথৰী উদকপরিযন্তং কত্ৰা অনেকপ্পকারং কম্পি সঙ্কম্পি সম্পকম্পি সম্পৰেধি, অনেকানি চ অচ্ছরিযানি পাতুরহেসুন্তি অযং পঠমমহাসঙ্গীতিনাম. যা লোকে –

সতেহি পঞ্চহি কতা, তেন পঞ্চসতাতি চ;

থেরেহেৰ কতত্তা চ, থেরিকাতি পৰুচ্চতীতি.

ইমিস্সা পন পঠমমহাসঙ্গীতিযা পৰত্তমানায ৰিনযং পুচ্ছন্তেন আযস্মতা মহাকস্সপেন ‘‘পঠমং, আৰুসো উপালি, পারাজিকং কত্থ পঞ্ঞত্ত’’ন্তি এৰমাদিৰচনপরিযোসানে ‘‘ৰত্থুম্পি পুচ্ছি, নিদানম্পি পুচ্ছি, পুগ্গলম্পি পুচ্ছী’’তি এত্থ নিদানে পুচ্ছিতে তং নিদানং আদিতো পভুতি ৰিত্থারেত্ৰা যেন চ পঞ্ঞত্তং, যস্মা চ পঞ্ঞত্তং, সব্বমেতং কথেতুকামেন আযস্মতা উপালিত্থেরেন ৰুত্তং ‘‘তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা ৰেরঞ্জাযং ৰিহরতী’’তি সব্বং ৰত্তব্বং. এৰমিদং আযস্মতা উপালিত্থেরেন ৰুত্তং, তঞ্চ পন ‘‘পঠমমহাসঙ্গীতিকালে ৰুত্ত’’ন্তি ৰেদিতব্বং. এত্তাৰতা চ ‘‘ইদং ৰচনং কেন ৰুত্তং, কদা ৰুত্ত’’ন্তি এতেসং পদানং অত্থো পকাসিতো হোতি.

ইদানি কস্মা ৰুত্তন্তি এত্থ ৰুচ্চতে, যস্মা অযমাযস্মতা মহাকস্সপত্থেরেন নিদানং পুট্ঠো তস্মানেন তং নিদানং আদিতো পভুতি ৰিত্থারেতুং ৰুত্তন্তি. এৰমিদং আযস্মতা উপালিত্থেরেন পঠমমহাসঙ্গীতিকালে ৰদন্তেনাপি ইমিনা কারণেন ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. এত্তাৰতা চ ৰুত্তং যেন যদা যস্মাতি ইমেসং মাতিকাপদানং অত্থো পকাসিতো হোতি.

ইদানি ধারিতং যেন চাভতং, যত্থপ্পতিট্ঠিতং চেতমেতং ৰত্ৰা ৰিধিং ততোতি এতেসং অত্থপ্পকাসনত্থং ইদং ৰুচ্চতি. তং পনেতং ‘‘তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা ৰেরঞ্জাযং ৰিহরতী’’তি এৰমাদিৰচনপটিমণ্ডিতনিদানং ৰিনযপিটকং কেন ধারিতং, কেনাভতং, কত্থ পতিট্ঠিতন্তি? ৰুচ্চতে – আদিতো তাৰ ইদং ভগৰতো সম্মুখা আযস্মতা উপালিত্থেরেন ধারিতং, তস্স সম্মুখতো অপরিনিব্বুতে তথাগতে ছল়ভিঞ্ঞাদিভেদেহি অনেকেহি ভিক্খুসহস্সেহি পরিনিব্বুতে তথাগতে মহাকস্সপপ্পমুখেহি ধম্মসঙ্গাহকত্থেরেহি. কেনাভতন্তি? জম্বুদীপে তাৰ উপালিত্থেরমাদিং কত্ৰা আচরিযপরম্পরায যাৰ ততিযসঙ্গীতি তাৰ আভতং. তত্রাযং আচরিযপরম্পরা

উপালি দাসকো চেৰ, সোণকো সিগ্গৰো তথা;

তিস্সো মোগ্গলিপুত্তো চ, পঞ্চেতে ৰিজিতাৰিনো.

পরম্পরায ৰিনযং, দীপে জম্বুসিরিৰ্হযে;

অচ্ছিজ্জমানমানেসুং, ততিযো যাৰ সঙ্গহো.

আযস্মা হি উপালি ইমং ৰিনযৰংসং ৰিনযতন্তিং ৰিনযপৰেণিং ভগৰতো

সম্মুখা উগ্গহেত্ৰা বহূনং ভিক্খূনং হদযে পতিট্ঠাপেসি. তস্স হাযস্মতো সন্তিকে ৰিনযৰংসং উগ্গহেত্ৰা ৰিনযে পকতঞ্ঞুতং পত্তেসু পুগ্গলেসু পুথুজ্জন-সোতাপন্ন-সকদাগামি-অনাগামিনো গণনপথং ৰীতিৰত্তা, খীণাসৰানং সহস্সমেকং অহোসি. দাসকত্থেরোপি তস্সেৰ সদ্ধিৰিহারিকো অহোসি, সো উপালিত্থেরস্স সম্মুখা উগ্গহেত্ৰা তথেৰ ৰিনযং ৰাচেসি. তস্সাপি আযস্মতো সন্তিকে উগ্গহেত্ৰা ৰিনযে পকতঞ্ঞুতং পত্তা পুথুজ্জনাদযো গণনপথং ৰীতিৰত্তা, খীণাসৰানং সহস্সমেৰ অহোসি. সোণকত্থেরোপি দাসকত্থেরস্স সদ্ধিৰিহারিকো অহোসি, সোপি অত্তনো উপজ্ঝাযস্স দাসকত্থেরস্স সম্মুখা উগ্গহেত্ৰা তথেৰ ৰিনযং ৰাচেসি. তস্সাপি আযস্মতো সন্তিকে উগ্গহেত্ৰা ৰিনযে পকতঞ্ঞুতং পত্তা পুথুজ্জনাদযো গণনপথং ৰীতিৰত্তা, খীণাসৰানং সহস্সমেৰ অহোসি. সিগ্গৰত্থেরোপি সোণকত্থেরস্স সদ্ধিৰিহারিকো অহোসি, সোপি অত্তনো উপজ্ঝাযস্স সোণকত্থেরস্স সন্তিকে ৰিনযং উগ্গহেত্ৰা অরহন্তসহস্সস্স ধুরগ্গাহো অহোসি. তস্স পনাযস্মতো সন্তিকে উগ্গহেত্ৰা ৰিনযে পকতঞ্ঞুতং পত্তা পুথুজ্জন-সোতাপন্নসকদাগামি-অনাগামিনোপি খীণাসৰাপি এত্তকানি সতানীতি ৰা এত্তকানি সহস্সানীতি ৰা অপরিচ্ছিন্না অহেসুং. তদা কির জম্বুদীপে অতিমহাভিক্খুসমুদাযো অহোসি. মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরস্স পন আনুভাৰো ততিযসঙ্গীতিযং পাকটো ভৰিস্সতি. এৰমিদং ৰিনযপিটকং জম্বুদীপে তাৰ ইমায আচরিযপরম্পরায যাৰ ততিযসঙ্গীতি তাৰ আভতন্তি ৰেদিতব্বং.

পঠমমহাসঙ্গীতিকথা নিট্ঠিতা.

দুতিযসঙ্গীতিকথা

দুতিযসঙ্গীতিৰিজাননত্থং পন অযমনুক্কমো ৰেদিতব্বো. যদা হি –

সঙ্গাযিত্ৰান সদ্ধম্মং, জোতযিত্ৰা চ সব্বধি;

যাৰ জীৰিতপরিযন্তং, ঠত্ৰা পঞ্চসতাপি তে.

খীণাসৰা জুতীমন্তো, থেরা কস্সপআদযো;

খীণস্নেহপদীপাৰ, নিব্বাযিংসু অনালযা.

অথানুক্কমেন গচ্ছন্তেসু রত্তিন্দিৰেসু ৰস্সসতপরিনিব্বুতে ভগৰতি ৰেসালিকা ৰজ্জিপুত্তকা ভিক্খূ ৰেসালিযং ‘‘কপ্পতি সিঙ্গীলোণকপ্পো, কপ্পতি দ্ৰঙ্গুলকপ্পো, কপ্পতি গামন্তরকপ্পো, কপ্পতি আৰাসকপ্পো, কপ্পতি অনুমতিকপ্পো, কপ্পতি আচিণ্ণকপ্পো, কপ্পতি অমথিতকপ্পো, কপ্পতি জল়োগিং পাতুং, কপ্পতি অদসকং নিসীদনং, কপ্পতি জাতরূপরজত’’ন্তি ইমানি দস ৰত্থূনি দীপেসুং. তেসং সুসুনাগপুত্তো কাল়াসোকো নাম রাজা পক্খো অহোসি.

তেন খো পন সমযেন আযস্মা যসো কাকণ্ডকপুত্তো ৰজ্জীসু চারিকং চরমানো ‘‘ৰেসালিকা কির ৰজ্জিপুত্তকা ভিক্খূ ৰেসালিযং দস ৰত্থূনি দীপেন্তী’’তি সুত্ৰা ‘‘ন খো পনেতং পতিরূপং য্ৰাহং দসবলস্স সাসনৰিপত্তিং সুত্ৰা অপ্পোস্সুক্কো ভৰেয্যং. হন্দাহং অধম্মৰাদিনো নিগ্গহেত্ৰা ধম্মং দীপেমী’’তি চিন্তেন্তো যেন ৰেসালী তদৰসরি. তত্র সুদং আযস্মা যসো কাকণ্ডকপুত্তো ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালাযং.

তেন খো পন সমযেন ৰেসালিকা ৰজ্জিপুত্তকা ভিক্খূ তদহুপোসথে কংসপাতিং উদকেন পূরেত্ৰা মজ্ঝে ভিক্খুসঙ্ঘস্স ঠপেত্ৰা আগতাগতে ৰেসালিকে উপাসকে এৰং ৰদন্তি – ‘‘দেথাৰুসো, সঙ্ঘস্স কহাপণম্পি অড্ঢম্পি পাদম্পি মাসকরূপম্পি, ভৰিস্সতি সঙ্ঘস্স পরিক্খারেন করণীয’’ন্তি সব্বং তাৰ ৰত্তব্বং, যাৰ ‘‘ইমায পন ৰিনযসঙ্গীতিযা সত্ত ভিক্খুসতানি অনূনানি অনধিকানি অহেসুং, তস্মা অযং দুতিযসঙ্গীতি সত্তসতিকাতি ৰুচ্চতী’’তি.

এৰং তস্মিঞ্চ সন্নিপাতে দ্ৰাদস ভিক্খুসতসহস্সানি সন্নিপতিংসু আযস্মতা যসেন সমুস্সাহিতা. তেসং মজ্ঝে আযস্মতা রেৰতেন পুট্ঠেন সব্বকামিত্থেরেন ৰিনযং ৰিস্সজ্জেন্তেন তানি দস ৰত্থূনি ৰিনিচ্ছিতানি, অধিকরণং ৰূপসমিতং. অথ থেরা ‘‘পুন ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ সঙ্গাযিস্সামা’’তি তিপিটকধরে পত্তপটিসম্ভিদে সত্তসতে ভিক্খূ উচ্চিনিত্ৰা ৰেসালিযং ৰালিকারামে সন্নিপতিত্ৰা মহাকস্সপত্থেরেন সঙ্গাযিতসদিসমেৰ সব্বং সাসনমলং সোধেত্ৰা পুন পিটকৰসেন নিকাযৰসেন অঙ্গৰসেন ধম্মক্খন্ধৰসেন চ সব্বং ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ সঙ্গাযিংসু. অযং সঙ্গীতি অট্ঠহি মাসেহি নিট্ঠিতা. যা লোকে –

সতেহি সত্তহি কতা, তেন সত্তসতাতি চ;

পুব্বে কতং উপাদায, দুতিযাতি চ ৰুচ্চতীতি.

সা পনাযং –

যেহি থেরেহি সঙ্গীতা, সঙ্গীতি তেসু ৰিস্সুতা;

সব্বকামী চ সাল়্হো চ, রেৰতো খুজ্জসোভিতো.

যসো চ সাণসম্ভূতো, এতে সদ্ধিৰিহারিকা;

থেরা আনন্দথেরস্স, দিট্ঠপুব্বা তথাগতং.

সুমনো ৰাসভগামী চ, ঞেয্যা সদ্ধিৰিহারিকা;

দ্ৰে ইমে অনুরুদ্ধস্স, দিট্ঠপুব্বা তথাগতং.

দুতিযো পন সঙ্গীতো, যেহি থেরেহি সঙ্গহো;

সব্বেপি পন্নভারা তে, কতকিচ্চা অনাসৰাতি.

অযং দুতিযসঙ্গীতি.

এৰমিমং দুতিযসঙ্গীতিং সঙ্গাযিত্ৰা থেরা ‘‘উপ্পজ্জিস্সতি নু খো অনাগতেপি সাসনস্স এৰরূপং অব্বুদ’’ন্তি ওলোকযমানা ইমং অদ্দসংসু – ‘‘ইতো ৰস্সসতস্স উপরি অট্ঠারসমে ৰস্সে পাটলিপুত্তে ধম্মাসোকো নাম রাজা উপ্পজ্জিত্ৰা সকলজম্বুদীপে রজ্জং কারেস্সতি. সো বুদ্ধসাসনে পসীদিত্ৰা মহন্তং লাভসক্কারং পৰত্তযিস্সতি. ততো তিত্থিযা লাভসক্কারং পত্থযমানা সাসনে পব্বজিত্ৰা সকং সকং দিট্ঠিং পরিদীপেস্সন্তি. এৰং সাসনে মহন্তং অব্বুদং উপ্পজ্জিস্সতী’’তি. অথ নেসং এতদহোসি – ‘‘কিন্নু খো মযং এতস্মিং অব্বুদে উপ্পন্নে সম্মুখা ভৰিস্সাম, ন ভৰিস্সামা’’তি. অথ তে সব্বেৰ তদা অত্তনো অসম্মুখভাৰং ঞত্ৰা ‘‘কো নু খো তং অধিকরণং ৰূপসমেতুং সমত্থো ভৰিস্সতী’’তি সকলং মনুস্সলোকং ছকামাৰচরদেৰলোকঞ্চ ওলোকেন্তা ন কঞ্চি দিস্ৰা ব্রহ্মলোকে তিস্সং নাম মহাব্রহ্মানং অদ্দসংসু পরিত্তাযুকং উপরিব্রহ্মলোকূপপত্তিযা ভাৰিতমগ্গং. দিস্ৰান নেসং এতদহোসি – ‘‘সচে মযং এতস্স ব্রহ্মুনো মনুস্সলোকে নিব্বত্তনত্থায উস্সাহং করেয্যাম, অদ্ধা এস মোগ্গলিব্রাহ্মণস্স গেহে পটিসন্ধিং গহেস্সতি. ততো চ মন্তেহি পলোভিতো নিক্খমিত্ৰা পব্বজিস্সতি. সো এৰং পব্বজিত্ৰা সকলং বুদ্ধৰচনং উগ্গহেত্ৰা অধিগতপটিসম্ভিদো হুত্ৰা তিত্থিযে মদ্দিত্ৰা তং অধিকরণং ৰিনিচ্ছিত্ৰা সাসনং পগ্গণ্হিস্সতী’’তি.

তে ব্রহ্মলোকং গন্ত্ৰা তিস্সং মহাব্রহ্মানং এতদৰোচুং – ‘‘ইতো ৰস্সসতস্স উপরি অট্ঠারসমে ৰস্সে সাসনে মহন্তং অব্বুদং উপ্পজ্জিস্সতি. মযঞ্চ সকলং মনুস্সলোকং ছকামাৰচরদেৰলোকঞ্চ ওলোকযমানা কঞ্চি সাসনং পগ্গহেতুং সমত্থং অদিস্ৰা ব্রহ্মলোকং ৰিচিনন্তা ভৰন্তমেৰ অদ্দসাম. সাধু, সপ্পুরিস, মনুস্সলোকে নিব্বত্তিত্ৰা দসবলস্স সাসনং পগ্গণ্হিতুং পটিঞ্ঞং দেহী’’তি.

এৰং ৰুত্তে মহাব্রহ্মা, ‘‘অহং কির সাসনে উপ্পন্নং অব্বুদং সোধেত্ৰা সাসনং পগ্গহেতুং সমত্থো ভৰিস্সামী’’তি হট্ঠপহট্ঠো উদগ্গুদগ্গো হুত্ৰা, ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা পটিঞ্ঞং অদাসি. থেরা ব্রহ্মলোকে তং করণীযং তীরেত্ৰা পুন পচ্চাগমিংসু.

তেন খো পন সমযেন সিগ্গৰত্থেরো চ চণ্ডৰজ্জিত্থেরো চ দ্ৰেপি নৰকা হোন্তি দহরভিক্খূ তিপিটকধরা পত্তপটিসম্ভিদা খীণাসৰা, তে তং অধিকরণং ন সম্পাপুণিংসু. থেরা ‘‘তুম্হে, আৰুসো, অম্হাকং ইমস্মিং অধিকরণে নো সহাযকা অহুৰত্থ, তেন ৰো ইদং দণ্ডকম্মং হোতু – ‘তিস্সো নাম ব্রহ্মা মোগ্গলিব্রাহ্মণস্স গেহে পটিসন্ধিং গণ্হিস্সতি, তং তুম্হাকং একো নীহরিত্ৰা পব্বাজেতু, একো বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হাপেতূ’’’তি ৰত্ৰা সব্বেপি যাৰতাযুকং ঠত্ৰা –

সব্বকামিপ্পভুতযো, তেপি থেরা মহিদ্ধিকা;

অগ্গিক্খন্ধাৰ লোকম্হি, জলিত্ৰা পরিনিব্বুতা.

দুতিযং সঙ্গহং কত্ৰা, ৰিসোধেত্ৰান সাসনং;

অনাগতেপি কত্ৰান, হেতুং সদ্ধম্মসুদ্ধিযা.

খীণাসৰা ৰসিপ্পত্থা, পভিন্নপটিসম্ভিদা;

অনিচ্চতাৰসং থেরা, তেপি নাম উপাগতা.

এৰং অনিচ্চতং জম্মিং, ঞত্ৰা দুরভিসম্ভৰং;

তং পত্তুং ৰাযমে ধীরো, যং নিচ্চং অমতং পদন্তি.

এত্তাৰতা সব্বাকারেন দুতিযসঙ্গীতিৰণ্ণনা নিট্ঠিতা হোতি.

দুতিযসঙ্গীতিকথা নিট্ঠিতা

ততিযসঙ্গীতিকথা

তিস্সোপি খো মহাব্রহ্মা ব্রহ্মলোকতো চৰিত্ৰা মোগ্গলিব্রাহ্মণস্স গেহে পটিসন্ধিং অগ্গহেসি. সিগ্গৰত্থেরোপি তস্স পটিসন্ধিগ্গহণতো পভুতি সত্ত ৰস্সানি ব্রাহ্মণস্স গেহং পিণ্ডায পাৰিসি. একদিৰসম্পি উল়ুঙ্কমত্তং ৰা যাগুং কটচ্ছুমত্তং ৰা ভত্তং নালত্থ. সত্তন্নং পন ৰস্সানং অচ্চযেন একদিৰসং ‘‘অতিচ্ছথ, ভন্তে’’তি ৰচনমত্তং অলত্থ. তংদিৰসমেৰ ব্রাহ্মণোপি বহিদ্ধা কিঞ্চি করণীযং কত্ৰা আগচ্ছন্তো পটিপথে থেরং দিস্ৰা, ‘‘ভো পব্বজিত, অম্হাকং গেহং অগমিত্থা’’তি আহ. ‘‘আম, ব্রাহ্মণ, অগমিম্হা’’তি. ‘‘অপি কিঞ্চি লভিত্থা’’তি? ‘‘আম, ব্রাহ্মণ, লভিম্হা’’তি. সো গেহং গন্ত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘তস্স পব্বজিতস্স কিঞ্চি অদত্থা’’তি? ‘‘ন কিঞ্চি অদম্হা’’তি. ব্রাহ্মণো দুতিযদিৰসে ঘরদ্ৰারেযেৰ নিসীদি ‘‘অজ্জ পব্বজিতং মুসাৰাদেন নিগ্গহেস্সামী’’তি. থেরো দুতিযদিৰসে ব্রাহ্মণস্স ঘরদ্ৰারং সম্পত্তো. ব্রাহ্মণো থেরং দিস্ৰাৰ এৰমাহ – ‘‘তুম্হে হিয্যো অম্হাকং গেহে কিঞ্চি অলদ্ধাযেৰ ‘লভিম্হা’তি অৰোচুত্থ. ৰট্টতি নু খো তুম্হাকং মুসাৰাদো’’তি! থেরো আহ – ‘‘মযং, ব্রাহ্মণ, তুম্হাকং গেহে সত্ত ৰস্সানি ‘অতিচ্ছথা’তি ৰচনমত্তম্পি অলভিত্ৰা হিয্যো ‘অতিচ্ছথা’তি ৰচনমত্তং লভিম্হ; অথেতং পটিসন্থারং উপাদায এৰমৰোচুম্হা’’তি.

ব্রাহ্মণো চিন্তেসি – ‘‘ইমে পটিসন্থারমত্তম্পি লভিত্ৰা ‘লভিম্হা’তি পসংসন্তি, অঞ্ঞং কিঞ্চি খাদনীযং ভোজনীযং লভিত্ৰা কস্মা ন পসংসন্তী’’তি পসীদিত্ৰা অত্তনো অত্থায পটিযাদিতভত্ততো কটচ্ছুমত্তং ভিক্খং তদুপিযঞ্চ ব্যঞ্জনং দাপেত্ৰা ‘‘ইমং ভিক্খং সব্বকালং তুম্হে লভিস্সথা’’তি আহ. সো পুনদিৰসতো পভুতি উপসঙ্কমন্তস্স থেরস্স উপসমং দিস্ৰা ভিয্যোসোমত্তায পসীদিত্ৰা থেরং নিচ্চকালং অত্তনো ঘরে ভত্তৰিস্সগ্গকরণত্থায যাচি. থেরো অধিৰাসেত্ৰা দিৰসে দিৰসে ভত্তকিচ্চং কত্ৰা গচ্ছন্তো থোকং থোকং বুদ্ধৰচনং কথেত্ৰা গচ্ছতি. সোপি খো মাণৰকো সোল়সৰস্সুদ্দেসিকোযেৰ তিণ্ণং ৰেদানং পারগূ অহোসি. ব্রহ্মলোকতো আগতসুদ্ধসত্তস্স আসনে ৰা সযনে ৰা অঞ্ঞো কোচি নিসজ্জিতা ৰা নিপজ্জিতা ৰা নত্থি. সো যদা আচরিযঘরং গচ্ছতি, তদাস্স মঞ্চপীঠং সেতেন ৰত্থেন পটিচ্ছাদেত্ৰা লগ্গেত্ৰা ঠপেন্তি. থেরো চিন্তেসি – ‘‘সমযো দানি মাণৰকং পব্বাজেতুং, চিরঞ্চ মে ইধাগচ্ছন্তস্স, ন চ কাচি মাণৰকেন সদ্ধিং কথা উপ্পজ্জতি. হন্দ দানি ইমিনা উপাযেন পল্লঙ্কং নিস্সায উপ্পজ্জিস্সতী’’তি গেহং গন্ত্ৰা যথা তস্মিং গেহে ঠপেত্ৰা মাণৰকস্স পল্লঙ্কং অঞ্ঞং ন কিঞ্চি আসনং দিস্সতি তথা অধিট্ঠাসি. ব্রাহ্মণস্স গেহজনো থেরং দিস্ৰা অঞ্ঞং কিঞ্চি আসনং অপস্সন্তো মাণৰকস্স পল্লঙ্কং অত্থরিত্ৰা থেরস্স অদাসি. নিসীদি থেরো পল্লঙ্কে. মাণৰকোপি খো তঙ্খণঞ্ঞেৰ আচরিযঘরা আগম্ম থেরং অত্তনো পল্লঙ্কে নিসিন্নং দিস্ৰা কুপিতো অনত্তমনো ‘‘কো মম পল্লঙ্কং সমণস্স পঞ্ঞপেসী’’তি আহ.

থেরো ভত্তকিচ্চং কত্ৰা ৰূপসন্তে মাণৰকস্স চণ্ডিক্কভাৰে এৰমাহ – ‘‘কিং পন ত্ৰং, মাণৰক, কিঞ্চি মন্তং জানাসী’’তি? মাণৰকো ‘‘ভো পব্বজিত, মযি দানি মন্তে অজানন্তে অঞ্ঞে কে জানিস্সন্তী’’তি ৰত্ৰা, থেরং পুচ্ছি – ‘‘তুম্হে পন মন্তং জানাথা’’তি? ‘‘পুচ্ছ, মাণৰক, পুচ্ছিত্ৰা সক্কা জানিতু’’ন্তি. অথ খো মাণৰকো তীসু ৰেদেসু সনিঘণ্ডুকেটুভেসু সাক্খরপ্পভেদেসু ইতিহাসপঞ্চমেসু যানি যানি গণ্ঠিট্ঠানানি, যেসং যেসং নযং নেৰ অত্তনা পস্সতি নাপিস্স আচরিযো অদ্দস, তেসু তেসু থেরং পুচ্ছি. থেরো ‘‘পকতিযাপি তিণ্ণং ৰেদানং পারগূ, ইদানি পন পটিসম্ভিদাপ্পত্তো, তেনস্স নত্থি তেসং পঞ্হানং ৰিস্সজ্জনে ভারো’’তি তাৰদেৰ তে পঞ্হে ৰিস্সজ্জেত্ৰা মাণৰকং আহ – ‘‘মাণৰক, অহং তযা বহুং পুচ্ছিতো; অহম্পি দানি তং একং পঞ্হং পুচ্ছামি, ব্যাকরিস্সসি মে’’তি? ‘‘আম, ভো পব্বজিত, পুচ্ছ ব্যাকরিস্সামী’’তি. থেরো চিত্তযমকে ইমং পঞ্হং পুচ্ছি –

‘‘যস্স চিত্তং উপ্পজ্জতি ন নিরুজ্ঝতি তস্স চিত্তং নিরুজ্ঝিস্সতি নুপ্পজ্জিস্সতি; যস্স ৰা পন চিত্তং নিরুজ্ঝিস্সতি নুপ্পজ্জিস্সতি তস্স চিত্তং উপ্পজ্জতি ন নিরুজ্ঝতী’’তি?

মাণৰো উদ্ধং ৰা অধো ৰা হরিতুং অসক্কোন্তো ‘‘কিং নাম, ভো পব্বজিত, ইদ’’ন্তি আহ. ‘‘বুদ্ধমন্তো নামাযং, মাণৰা’’তি. ‘‘সক্কা পনাযং, ভো, ময্হম্পি দাতু’’ন্তি. ‘‘সক্কা মাণৰ, অম্হেহি গহিতপব্বজ্জং গণ্হন্তস্স দাতু’’ন্তি. ততো মাণৰো মাতাপিতরো উপসঙ্কমিত্ৰা আহ – ‘‘অযং পব্বজিতো বুদ্ধমন্তং নাম জানাতি, ন চ অত্তনো সন্তিকে অপব্বজিতস্স দেতি, অহং এতস্স সন্তিকে পব্বজিত্ৰা মন্তং উগ্গণ্হিস্সামী’’তি.

অথস্স মাতাপিতরো ‘‘পব্বজিত্ৰাপি নো পুত্তো মন্তে গণ্হতু, গহেত্ৰা পুনাগমিস্সতী’’তি মঞ্ঞমানা ‘‘উগ্গণ্হ, পুত্তা’’তি অনুজানিংসু. থেরো দারকং পব্বাজেত্ৰা দ্ৰত্তিংসাকারকম্মট্ঠানং তাৰ আচিক্খি. সো তত্থ পরিকম্মং করোন্তো নচিরস্সেৰ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. ততো থেরো চিন্তেসি – ‘‘সামণেরো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠিতো, অভব্বো দানি সাসনতো নিৰত্তিতুং. সচে পনস্সাহং কম্মট্ঠানং ৰড্ঢেত্ৰা কথেয্যং, অরহত্তং পাপুণেয্য, অপ্পোস্সুক্কো ভৰেয্য বুদ্ধৰচনং গহেতুং, সমযো দানি নং চণ্ডৰজ্জিত্থেরস্স সন্তিকং পেসেতু’’ন্তি. ততো আহ – ‘‘এহি ত্ৰং, সামণের, থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হ. মম ৰচনেন তঞ্চ আরোগ্যং পুচ্ছ; এৰঞ্চ ৰদেহি – ‘উপজ্ঝাযো মং, ভন্তে, তুম্হাকং সন্তিকং পহিণী’তি. ‘কো নাম তে উপজ্ঝাযো’তি চ ৰুত্তে ‘সিগ্গৰত্থেরো নাম, ভন্তে’তি ৰদেয্যাসি. ‘অহং কো নামা’তি ৰুত্তে এৰং ৰদেয্যাসি – ‘মম উপজ্ঝাযো, ভন্তে, তুম্হাকং নামং জানাতী’’’তি.

‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তিস্সো সামণেরো থেরং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা অনুপুব্বেন চণ্ডৰজ্জিত্থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. থেরো সামণেরং পুচ্ছি – ‘‘কুতো আগতোসী’’তি? ‘‘উপজ্ঝাযো মং, ভন্তে, তুম্হাকং সন্তিকং পহিণী’’তি. ‘‘কো নাম তে উপজ্ঝাযো’’তি? ‘‘সিগ্গৰত্থেরো নাম, ভন্তে’’তি. ‘‘অহং কো নামা’’তি? ‘‘মম উপজ্ঝাযো, ভন্তে, তুম্হাকং নামং জানাতী’’তি. ‘‘পত্তচীৰরং দানি পটিসামেহী’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি সামণেরো পত্তচীৰরং পটিসামেত্ৰা পুনদিৰসে পরিৰেণং সম্মজ্জিত্ৰা উদকদন্তপোনং উপট্ঠাপেসি. থেরো তস্স সম্মজ্জিতট্ঠানং পুন সম্মজ্জি. তং উদকং ছড্ডেত্ৰা অঞ্ঞং উদকং আহরি. তঞ্চ দন্তকট্ঠং অপনেত্ৰা অঞ্ঞং দন্তকট্ঠং গণ্হি. এৰং সত্ত দিৰসানি কত্ৰা সত্তমে দিৰসে পুন পুচ্ছি. সামণেরো পুনপি পুব্বে কথিতসদিসমেৰ কথেসি. থেরো ‘‘সো ৰতাযং ব্রাহ্মণো’’তি সঞ্জানিত্ৰা ‘‘কিমত্থং আগতোসী’’তি আহ. ‘‘বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হত্থায, ভন্তে’’তি. থেরো ‘‘উগ্গণ্হ দানি, সামণেরা’’তি ৰত্ৰা পুন দিৰসতো পভুতি বুদ্ধৰচনং পট্ঠপেসি. তিস্সো সামণেরোৰ হুত্ৰা, ঠপেত্ৰা ৰিনযপিটকং সব্বং বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হি সদ্ধিং অট্ঠকথায. উপসম্পন্নকালে পন অৰস্সিকোৰ সমানো তিপিটকধরো অহোসি. আচরিযুপজ্ঝাযা মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরস্স হত্থে সকলং বুদ্ধৰচনং পতিট্ঠাপেত্ৰা যাৰতাযুকং ঠত্ৰা পরিনিব্বাযিংসু. মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরোপি অপরেন সমযেন কম্মট্ঠানং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তপ্পত্তো বহূনং ধম্মৰিনযং ৰাচেসি.

তেন খো পন সমযেন বিন্দুসারস্স রঞ্ঞো একসতপুত্তা অহেসুং. তে সব্বে অসোকো অত্তনা সদ্ধিং একমাতিকং তিস্সকুমারং ঠপেত্ৰা ঘাতেসি. ঘাতেন্তো চ চত্তারি ৰস্সানি অনভিসিত্তোৰ রজ্জং কারেত্ৰা চতুন্নং ৰস্সানং অচ্চযেন তথাগতস্স পরিনিব্বানতো দ্ৰিন্নং ৰস্সসতানং উপরি অট্ঠারসমে ৰস্সে সকলজম্বুদীপে একরজ্জাভিসেকং পাপুণি. অভিসেকানুভাৰেন চস্স ইমা রাজিদ্ধিযো আগতা – মহাপথৰিযা হেট্ঠা যোজনপ্পমাণে আণা পৰত্ততি; তথা উপরি আকাসে অনোতত্তদহতো অট্ঠহি কাজেহি সোল়স পানীযঘটে দিৰসে দিৰসে দেৰতা আহরন্তি, যতো সাসনে উপ্পন্নসদ্ধো হুত্ৰা অট্ঠ ঘটে ভিক্খুসঙ্ঘস্স অদাসি, দ্ৰে ঘটে সট্ঠিমত্তানং তিপিটকধরভিক্খূনং, দ্ৰে ঘটে অগ্গমহেসিযা অসন্ধিমিত্তায, চত্তারো ঘটে অত্তনা পরিভুঞ্জি; দেৰতাএৰ হিমৰন্তে নাগলতাদন্তকট্ঠং নাম অত্থি সিনিদ্ধং মুদুকং রসৰন্তং তং দিৰসে দিৰসে আহরন্তি, যেন রঞ্ঞো চ মহেসিযা চ সোল়সন্নঞ্চ নাটকিত্থিসহস্সানং সট্ঠিমত্তানঞ্চ ভিক্খুসহস্সানং দেৰসিকং দন্তপোনকিচ্চং নিপ্পজ্জতি. দেৰসিকমেৰ চস্স দেৰতা অগদামলকং অগদহরীতকং সুৰণ্ণৰণ্ণঞ্চ গন্ধরসসম্পন্নং অম্বপক্কং আহরন্তি. তথা ছদ্দন্তদহতো পঞ্চৰণ্ণনিৰাসনপাৰুরণং পীতকৰণ্ণহত্থপুচ্ছনপটকং দিব্বঞ্চ পানকং আহরন্তি. দেৰসিকমেৰ পনস্স ন্হানগন্ধং অনুৰিলেপনগন্ধং পারুপনত্থায অসুত্তমযিকং সুমনপুপ্ফপটং মহারহঞ্চ অঞ্জনং নাগভৰনতো নাগরাজানো আহরন্তি. ছদ্দন্তদহেৰ উট্ঠিতস্স সালিনো নৰ ৰাহসহস্সানি দিৰসে দিৰসে সুকা আহরন্তি. মূসিকা নিত্থুসকণে করোন্তি, একোপি খণ্ডতণ্ডুলো ন হোতি, রঞ্ঞো সব্বট্ঠানেসু অযমেৰ তণ্ডুলো পরিভোগং গচ্ছতি. মধুমক্খিকা মধুং করোন্তি. কম্মারসালাসু অচ্ছা কূটং পহরন্তি. করৰীকসকুণা আগন্ত্ৰা মধুরস্সরং ৰিকূজন্তা রঞ্ঞো বলিকম্মং করোন্তি.

ইমাহি ইদ্ধীহি সমন্নাগতো রাজা একদিৰসং সুৰণ্ণসঙ্খলিকবন্ধনং পেসেত্ৰা চতুন্নং বুদ্ধানং অধিগতরূপদস্সনং কপ্পাযুকং কাল়ং নাম নাগরাজানং আনযিত্ৰা সেতচ্ছত্তস্স হেট্ঠা মহারহে পল্লঙ্কে নিসীদাপেত্ৰা অনেকসতৰণ্ণেহি জলজ থলজপুপ্ফেহি সুৰণ্ণপুপ্ফেহি চ পূজং কত্ৰা সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতেহি সোল়সহি নাটকিত্থিসহস্সেহি সমন্ততো পরিক্খিপিত্ৰা ‘‘অনন্তঞাণস্স তাৰ মে সদ্ধম্মৰরচক্কৰত্তিনো সম্মাসম্বুদ্ধস্স রূপং ইমেসং অক্খীনং আপাথং করোহী’’তি ৰত্ৰা তেন নিম্মিতং সকলসরীরৰিপ্পকিণ্ণপুঞ্ঞপ্পভাৰনিব্বত্তাসীতানুব্যঞ্জনপটিমণ্ডিতদ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণসস্সিরীকতায ৰিকসিতকমলুপ্পলপুণ্ডরীকপটিমণ্ডিতমিৰ সলিলতলং তারাগণরস্মিজালৰিসদৰিপ্ফুরিতসোভাসমুজ্জলিতমিৰ গগনতলং নীলপীতলোহিতাদিভেদৰিচিত্রৰণ্ণরংসিৰিনদ্ধব্যামপ্পভাপরিক্খেপৰিলাসিতায সঞ্চাপ্পভানুরাগইন্দধনুৰিজ্জুলতাপরিক্খিত্তমিৰ কনকগিরিসিখরং নানাৰিরাগৰিমলকেতুমালাসমুজ্জলিতচারুমত্থকসোভং নযনরসাযতনমিৰ ব্রহ্মদেৰমনুজনাগযক্খগণানং বুদ্ধরূপং পস্সন্তো সত্ত দিৰসানি অক্খিপূজং নাম অকাসি.

রাজা কির অভিসেকং পাপুণিত্ৰা তীণিযেৰ সংৰচ্ছরানি বাহিরকপাসণ্ডং পরিগ্গণ্হি. চতুত্থে সংৰচ্ছরে বুদ্ধসাসনে পসীদি. তস্স কির পিতা বিন্দুসারো ব্রাহ্মণভত্তো অহোসি, সো ব্রাহ্মণানঞ্চ ব্রাহ্মণজাতিযপাসণ্ডানঞ্চ পণ্ডরঙ্গপরিব্বাজকাদীনং সট্ঠিসহস্সমত্তানং নিচ্চভত্তং পট্ঠপেসি. অসোকোপি পিতরা পৰত্তিতং দানং অত্তনো অন্তেপুরে তথেৰ দদমানো একদিৰসং সীহপঞ্জরে ঠিতো তে উপসমপরিবাহিরেন আচারেন ভুঞ্জমানে অসংযতিন্দ্রিযে অৰিনীতইরিযাপথে দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ঈদিসং দানং উপপরিক্খিত্ৰা যুত্তট্ঠানে দাতুং ৰট্টতী’’তি. এৰং চিন্তেত্ৰা অমচ্চে আহ – ‘‘গচ্ছথ, ভণে, অত্তনো অত্তনো সাধুসম্মতে সমণব্রাহ্মণে অন্তেপুরং অতিহরথ, দানং দস্সামা’’তি. অমচ্চা ‘‘সাধু, দেৰা’’তি রঞ্ঞো পটিস্সুণিত্ৰা তে তে পণ্ডরঙ্গপরিব্বাজকাজীৰকনিগণ্ঠাদযো আনেত্ৰা ‘‘ইমে, মহারাজ, অম্হাকং অরহন্তো’’তি আহংসু.

অথ রাজা অন্তেপুরে উচ্চাৰচানি আসনানি পঞ্ঞপেত্ৰা ‘‘আগচ্ছন্তূ’’তি ৰত্ৰা আগতাগতে আহ – ‘‘অত্তনো অত্তনো পতিরূপে আসনে নিসীদথা’’তি. তেসু একচ্চে ভদ্দপীঠকেসু, একচ্চে ফলকপীঠকেসু নিসীদিংসু. তে দিস্ৰা রাজা ‘‘নত্থি নেসং অন্তো সারো’’তি ঞত্ৰা তেসং অনুরূপং খাদনীযং ভোজনীযং দত্ৰা উয্যোজেসি.

এৰং গচ্ছন্তে কালে একদিৰসং রাজা সীহপঞ্জরে ঠিতো অদ্দস নিগ্রোধসামণেরং রাজঙ্গণেন গচ্ছন্তং দন্তং গুত্তং সন্তিন্দ্রিযং ইরিযাপথসম্পন্নং. কো পনাযং নিগ্রোধো নাম? বিন্দুসাররঞ্ঞো জেট্ঠপুত্তস্স সুমনরাজকুমারস্স পুত্তো.

তত্রাযং অনুপুব্বিকথা

বিন্দুসাররঞ্ঞো কির দুব্বলকালেযেৰ অসোককুমারো অত্তনা লদ্ধং উজ্জেনীরজ্জং পহায আগন্ত্ৰা সব্বনগরং অত্তনো হত্থগতং কত্ৰা সুমনরাজকুমারং অগ্গহেসি. তংদিৰসমেৰ সুমনস্স রাজকুমারস্স সুমনা নাম দেৰী পরিপুণ্ণগব্ভা অহোসি. সা অঞ্ঞাতকৰেসেন নিক্খমিত্ৰা অৰিদূরে অঞ্ঞতরং চণ্ডালগামং সন্ধায গচ্ছন্তী জেট্ঠকচণ্ডালস্স গেহতো অৰিদূরে অঞ্ঞতরস্মিং নিগ্রোধরুক্খে অধিৰত্থায দেৰতায ‘‘ইতো এহি, সুমনে’’তি ৰদন্তিযা সদ্দং সুত্ৰা তস্সা সমীপং গতা. দেৰতা অত্তনো আনুভাৰেন একং সালং নিম্মিনিত্ৰা ‘‘এত্থ ৰসাহী’’তি অদাসি. সা তং সালং পাৰিসি. গতদিৰসেযেৰ চ পুত্তং ৰিজাযি. সা তস্স নিগ্রোধদেৰতায পরিগ্গহিতত্তা ‘‘নিগ্রোধো’’ ত্ৰেৰ নামং অকাসি. জেট্ঠকচণ্ডালো দিট্ঠদিৰসতো পভুতি তং অত্তনো সামিধীতরং ৰিয মঞ্ঞমানো নিবদ্ধৰত্তং পট্ঠপেসি. রাজধীতা তত্থ সত্ত ৰস্সানি ৰসি. নিগ্রোধকুমারোপি সত্তৰস্সিকো জাতো. তদা মহাৰরুণত্থেরো নাম একো অরহা দারকস্স হেতুসম্পদং দিস্ৰা রক্খিত্ৰা তত্থ ৰিহরমানো ‘‘সত্তৰস্সিকো দানি দারকো, কালো নং পব্বাজেতু’’ন্তি চিন্তেত্ৰা রাজধীতায আরোচাপেত্ৰা নিগ্রোধকুমারং পব্বাজেসি. কুমারো খুরগ্গেযেৰ অরহত্তং পাপুণি. সো একদিৰসং পাতোৰ সরীরং জগ্গিত্ৰা আচরিযুপজ্ঝাযৰত্তং কত্ৰা পত্তচীৰরমাদায ‘‘মাতুউপাসিকায গেহদ্ৰারং গচ্ছামী’’তি নিক্খমি. মাতুনিৰাসনট্ঠানঞ্চস্স দক্খিণদ্ৰারেন নগরং পৰিসিত্ৰা নগরমজ্ঝেন গন্ত্ৰা পাচীনদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা গন্তব্বং হোতি.

তেন চ সমযেন অসোকো ধম্মরাজা পাচীনদিসাভিমুখো সীহপঞ্জরে চঙ্কমতি. তঙ্খণঞ্ঞেৰ নিগ্রোধো রাজঙ্গণং সম্পাপুণি সন্তিন্দ্রিযো সন্তমানসো যুগমত্তং পেক্খমানো. তেন ৰুত্তং – ‘‘একদিৰসং রাজা সীহপঞ্জরে ঠিতো অদ্দস নিগ্রোধসামণেরং রাজঙ্গণেন গচ্ছন্তং দন্তং গুত্তং সন্তিন্দ্রিযং ইরিযাপথসম্পন্ন’’ন্তি. দিস্ৰা পনস্স এতদহোসি – ‘‘অযং জনো সব্বোপি ৰিক্খিত্তচিত্তো ভন্তমিগপ্পটিভাগো. অযং পন দারকো অৰিক্খিত্তচিত্তো অতিৰিয চস্স আলোকিতৰিলোকিতং সমিঞ্জনপসারণঞ্চ সোভতি. অদ্ধা এতস্স অব্ভন্তরে লোকুত্তরধম্মো ভৰিস্সতী’’তি রঞ্ঞো সহ দস্সনেনেৰ সামণেরে চিত্তং পসীদি, পেমং সণ্ঠহি. কস্মা? পুব্বে হি কির পুঞ্ঞকরণকালে এস রঞ্ঞো জেট্ঠভাতা ৰাণিজকো অহোসি. ৰুত্তম্পি হেতং –

‘‘পুব্বে ৰ সন্নিৰাসেন, পচ্চুপ্পন্নহিতেন ৰা;

এৰং তং জাযতে পেমং, উপ্পলং ৰ যথোদকে’’তি. (জা. ১.২.১৭৪);

অথ রাজা সঞ্জাতপেমো সবহুমানো ‘‘এতং সামণেরং পক্কোসথা’’তি অমচ্চে পেসেসি. ‘‘তে অতিচিরাযন্তী’’তি পুন দ্ৰে তযো পেসেসি – ‘‘তুরিতং আগচ্ছতূ’’তি. সামণেরো অত্তনো পকতিযা এৰ অগমাসি. রাজা পতিরূপমাসনং ঞত্ৰা ‘‘নিসীদথা’’তি আহ. সো ইতো চিতো চ ৰিলোকেত্ৰা ‘‘নত্থি দানি অঞ্ঞে ভিক্খূ’’তি সমুস্সিতসেতচ্ছত্তং রাজপল্লঙ্কং উপসঙ্কমিত্ৰা পত্তগ্গহণত্থায রঞ্ঞো আকারং দস্সেসি. রাজা তং পল্লঙ্কসমীপং উপগচ্ছন্তংযেৰ দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অজ্জেৰ দানি অযং সামণেরো ইমস্স গেহস্স সামিকো ভৰিস্সতী’’তি সামণেরো রঞ্ঞো হত্থে পত্তং দত্ৰা পল্লঙ্কং অভিরুহিত্ৰা নিসীদি. রাজা অত্তনো অত্থায সম্পাদিতং সব্বং যাগুখজ্জকভত্তৰিকতিং উপনামেসি. সামণেরো অত্তনো যাপনীযমত্তকমেৰ সম্পটিচ্ছি. ভত্তকিচ্চাৰসানে রাজা আহ – ‘‘সত্থারা তুম্হাকং দিন্নোৰাদং জানাথা’’তি? ‘‘জানামি, মহারাজ, একদেসেনা’’তি. ‘‘তাত, ময্হম্পি নং কথেহী’’তি. ‘‘সাধু, মহারাজা’’তি রঞ্ঞো অনুরূপং ধম্মপদে অপ্পমাদৰগ্গং অনুমোদনত্থায অভাসি.

রাজা পন ‘‘অপ্পমাদো অমতপদং, পমাদো মচ্চুনো পদ’’ন্তি সুত্ৰাৰ ‘‘অঞ্ঞাতং, তাত, পরিযোসাপেহী’’তি আহ. অনুমোদনাৰসানে চ ‘‘অট্ঠ তে, তাত, ধুৰভত্তানি দম্মী’’তি আহ. সামণেরো আহ – ‘‘এতানি অহং উপজ্ঝাযস্স দম্মি, মহারাজা’’তি. ‘‘কো অযং, তাত, উপজ্ঝাযো নামা’’তি? ‘‘ৰজ্জাৰজ্জং দিস্ৰা চোদেতা সারেতা চ, মহারাজা’’তি. ‘‘অঞ্ঞানিপি তে, তাত, অট্ঠ দম্মী’’তি. ‘‘এতানি আচরিযস্স দম্মি, মহারাজা’’তি. ‘‘কো অযং, তাত, আচরিযো নামা’’তি? ‘‘ইমস্মিং সাসনে সিক্খিতব্বকধম্মেসু পতিট্ঠাপেতা, মহারাজা’’তি. ‘‘সাধু, তাত, অঞ্ঞানিপি তে অট্ঠ দম্মী’’তি. ‘‘এতানিপি ভিক্খুসঙ্ঘস্স দম্মি, মহারাজা’’তি. ‘‘কো অযং, তাত, ভিক্খুসঙ্ঘো নামা’’তি? ‘‘যং নিস্সায, মহারাজ, অম্হাকং আচরিযুপজ্ঝাযানঞ্চ মম চ পব্বজ্জা চ উপসম্পদা চা’’তি. রাজা ভিয্যোসো মত্তায তুট্ঠচিত্তো আহ – ‘‘অঞ্ঞানিপি তে, তাত, অট্ঠ দম্মী’’তি. সামণেরো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা পুনদিৰসে দ্ৰত্তিংস ভিক্খূ গহেত্ৰা রাজন্তেপুরং পৰিসিত্ৰা ভত্তকিচ্চমকাসি. রাজা ‘‘অঞ্ঞেপি দ্ৰত্তিংস ভিক্খূ তুম্হেহি সদ্ধিং স্ৰে ভিক্খং গণ্হন্তূ’’তি এতেনেৰ উপাযেন দিৰসে দিৰসে ৰড্ঢাপেন্তো সট্ঠিসহস্সানং ব্রাহ্মণপরিব্বাজকাদীনং ভত্তং উপচ্ছিন্দিত্ৰা অন্তোনিৰেসনে সট্ঠিসহস্সানং ভিক্খূনং নিচ্চভত্তং পট্ঠপেসি নিগ্রোধত্থেরে গতেনেৰ পসাদেন. নিগ্রোধত্থেরোপি রাজানং সপরিসং তীসু সরণেসু পঞ্চসু চ সীলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা বুদ্ধসাসনে পোথুজ্জনিকেন পসাদেন অচলপ্পসাদং কত্ৰা পতিট্ঠাপেসি. পুন রাজা অসোকারামং নাম মহাৰিহারং কারেত্ৰা সট্ঠিসহস্সানং ভিক্খূনং নিচ্চভত্তং পট্ঠপেসি. সকলজম্বুদীপে চতুরাসীতিযা নগরসহস্সেসু চতুরাসীতিৰিহারসহস্সানি কারাপেসি চতুরাসীতিসহস্সচেতিযপটিমণ্ডিতানি ধম্মেনেৰ, নো অধম্মেন.

একদিৰসং কির রাজা অসোকারামে মহাদানং দত্ৰা সট্ঠিসহস্সভিক্খুসঙ্ঘস্স মজ্ঝে নিসজ্জ সঙ্ঘং চতূহি পচ্চযেহি পৰারেত্ৰা ইমং পঞ্হং পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, ভগৰতা দেসিতধম্মো নাম কিত্তকো হোতী’’তি? ‘‘অঙ্গতো, মহারাজ, নৰঙ্গানি, খন্ধতো চতুরাসীতিধম্মক্খন্ধসহস্সানী’’তি. রাজা ধম্মে পসীদিত্ৰা ‘‘একেকং ধম্মক্খন্ধং একেকৰিহারেন পূজেস্সামী’’তি একদিৰসমেৰ ছন্নৰুতিকোটিধনং ৰিসজ্জেত্ৰা অমচ্চে আণাপেসি – ‘‘এথ, ভণে, একমেকস্মিং নগরে একমেকং ৰিহারং কারাপেন্তা চতুরাসীতিযা নগরসহস্সেসু চতুরাসীতিৰিহারসহস্সানি কারাপেথা’’তি. সযঞ্চ অসোকারামে অসোকমহাৰিহারত্থায কম্মং পট্ঠপেসি. সঙ্ঘো ইন্দগুত্তত্থেরং নাম মহিদ্ধিকং মহানুভাৰং খীণাসৰং নৰকম্মাধিট্ঠাযকং অদাসি. থেরো যং যং ন নিট্ঠাতি তং তং অত্তনো আনুভাৰেন নিট্ঠাপেসি. এৰম্পি তীহি সংৰচ্ছরেহি ৰিহারকম্মং নিট্ঠাপেসি. একদিৰসমেৰ সব্বনগরেহি পণ্ণানি আগমিংসু.

অমচ্চা রঞ্ঞো আরোচেসুং – ‘‘নিট্ঠিতানি, দেৰ, চতুরাসীতিৰিহারসহস্সানী’’তি. রাজা নগরে ভেরিং চরাপেসি – ‘‘ইতো সত্তন্নং দিৰসানং অচ্চযেন ৰিহারমহো ভৰিস্সতি. সব্বে অট্ঠ সীলঙ্গানি সমাদিযিত্ৰা অন্তোনগরে চ বহিনগরে চ ৰিহারমহং পটিযাদেন্তূ’’তি. ততো সত্তন্নং দিৰসানং অচ্চযেন সব্বালঙ্কারৰিভূসিতায অনেকসতসহস্সসঙ্খ্যায চতুরঙ্গিনিযা সেনায পরিৰুতো দেৰলোকে অমরৰতিযা রাজধানিযা সিরিতো অধিকতরসস্সিরীকং ৰিয নগরং কাতুকামেন উস্সাহজাতেন মহাজনেন অলঙ্কতপটিযত্তং নগরং অনুৰিচরন্তো ৰিহারং গন্ত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স মজ্ঝে অট্ঠাসি.

তস্মিঞ্চ খণে সন্নিপতিতা অসীতি ভিক্খুকোটিযো অহেসুং, ভিক্খুনীনঞ্চ ছন্নৰুতিসতসহস্সানি. তত্থ খীণাসৰভিক্খূযেৰ সতসহস্সসঙ্খ্যা অহেসুং. তেসং এতদহোসি – ‘‘সচে রাজা অত্তনো অধিকারং অনৰসেসং পস্সেয্য অতিৰিয বুদ্ধসাসনে পসীদেয্যা’’তি. ততো লোকৰিৰরণং নাম পাটিহারিযং অকংসু. রাজা অসোকারামে ঠিতোৰ চতুদ্দিসা অনুৰিলোকেন্তো সমন্ততো সমুদ্দপরিযন্তং জম্বুদীপং পস্সতি চতুরাসীতিঞ্চ ৰিহারসহস্সানি উল়ারায ৰিহারমহপূজায ৰিরোচমানানি. সো তং ৰিভূতিং পস্সমানো উল়ারেন পীতিপামোজ্জেন সমন্নাগতো ‘‘অত্থি পন অঞ্ঞস্সপি কস্সচি এৰরূপং পীতিপামোজ্জং উপ্পন্নপুব্ব’’ন্তি চিন্তেন্তো ভিক্খুসঙ্ঘং পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, অম্হাকং লোকনাথস্স দসবলস্স সাসনে কো মহাপরিচ্চাগং পরিচ্চজি. কস্স পরিচ্চাগো মহন্তোতি? ভিক্খুসঙ্ঘো মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরস্স ভারং অকাসি. থেরো আহ – ‘‘মহারাজ, দসবলস্স সাসনে পচ্চযদাযকো নাম তযা সদিসো ধরমানেপি তথাগতে ন কোচি অহোসি, তৰেৰ পরিচ্চাগো মহা’’তি. রাজা থেরস্স ৰচনং সুত্ৰা উল়ারেন পীতিপামোজ্জেন নিরন্তরং ফুট্ঠসরীরো হুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘নত্থি কির মযা সদিসো পচ্চযদাযকো, ময্হং কির পরিচ্চাগো মহা, অহং কির দেয্যধম্মেন সাসনং পগ্গণ্হামি. কিং পনাহং এৰং সতি সাসনস্স দাযাদো হোমি, ন হোমী’’তি. ততো ভিক্খুসঙ্ঘং পুচ্ছি – ‘‘ভৰামি নু খো অহং, ভন্তে, সাসনস্স দাযাদো’’তি?

ততো মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরো রঞ্ঞো ইদং ৰচনং সুত্ৰা রাজপুত্তস্স মহিন্দস্স উপনিস্সযসম্পত্তিং সম্পস্সমানো ‘‘সচে অযং কুমারো পব্বজিস্সতি সাসনস্স অতিৰিয ৰুড্ঢি ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা রাজানং এতদৰোচ – ‘‘ন খো, মহারাজ, এত্তাৰতা সাসনস্স দাযাদো হোতি; অপিচ খো পচ্চযদাযকোতি ৰা উপট্ঠাকোতি ৰা সঙ্খ্যং গচ্ছতি. যোপি হি, মহারাজ, পথৰিতো যাৰ ব্রহ্মলোকপরিমাণং পচ্চযরাসিং দদেয্য সোপি ‘সাসনে দাযাদো’তি সঙ্খ্যং ন গচ্ছতী’’তি. ‘‘অথ কথং চরহি, ভন্তে, সাসনস্স দাযাদো হোতী’’তি? ‘‘যো হি কোচি, মহারাজ, অড্ঢো ৰা দলিদ্দো ৰা অত্তনো ওরসং পুত্তং পব্বাজেতি – অযং ৰুচ্চতি, মহারাজ, দাযাদো সাসনস্সা’’তি.

এৰং ৰুত্তে অসোকো রাজা ‘‘অহং কির এৰরূপং পরিচ্চাগং কত্ৰাপি নেৰ সাসনস্স দাযাদভাৰং পত্তো’’তি সাসনে দাযাদভাৰং পত্থযমানো ইতো চিতো চ ৰিলোকেত্ৰা অদ্দস মহিন্দকুমারং অৰিদূরে ঠিতং. দিস্ৰানস্স এতদহোসি – ‘‘কিঞ্চাপি অহং ইমং কুমারং তিস্সকুমারস্স পব্বজিতকালতো পভুতি ওপরজ্জে ঠপেতুকামো, অথ খো ওপরজ্জতোপি পব্বজ্জাৰ উত্তমা’’তি. ততো কুমারং আহ – ‘‘সক্খসি ত্ৰং, তাত, পব্বজিতু’’ন্তি? কুমারো পকতিযাপি তিস্সকুমারস্স পব্বজিতকালতো পভুতি পব্বজিতুকামোৰ রঞ্ঞো ৰচনং সুত্ৰা অতিৰিয পামোজ্জজাতো হুত্ৰা আহ – ‘‘পব্বজামি, দেৰ, মং পব্বাজেত্ৰা তুম্হে সাসনদাযাদা হোথা’’তি.

তেন চ সমযেন রাজধীতা সঙ্ঘমিত্তাপি তস্মিংযেৰ ঠানে ঠিতা হোতি. তস্সা চ সামিকো অগ্গিব্রহ্মা নাম কুমারো যুৰরাজেন তিস্সকুমারেন সদ্ধিং পব্বজিতো হোতি. রাজা তং দিস্ৰা আহ – ‘‘ত্ৰম্পি, অম্ম, পব্বজিতুং সক্খসী’’তি? ‘‘সাধু, তাত, সক্কোমী’’তি. রাজা পুত্তানং মনং লভিত্ৰা পহট্ঠচিত্তো ভিক্খুসঙ্ঘং এতদৰোচ – ‘‘ভন্তে, ইমে দারকে পব্বাজেত্ৰা মং সাসনে দাযাদং করোথা’’তি. সঙ্ঘো রঞ্ঞো ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা কুমারং মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরেন উপজ্ঝাযেন মহাদেৰত্থেরেন চ আচরিযেন পব্বাজেসি. মজ্ঝন্তিকত্থেরেন আচরিযেন উপসম্পাদেসি. তদা কির কুমারো পরিপুণ্ণৰীসতিৰস্সোৰ হোতি. সো তস্মিংযেৰ উপসম্পদসীমমণ্ডলে সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. সঙ্ঘমিত্তাযপি রাজধীতায আচরিযা আযুপালিত্থেরী নাম, উপজ্ঝাযা পন ধম্মপালিত্থেরী নাম অহোসি. তদা সঙ্ঘমিত্তা অট্ঠারসৰস্সা হোতি. তং পব্বজিতমত্তং তস্মিংযেৰ সীমমণ্ডলে সিক্খায পতিট্ঠাপেসুং. উভিন্নং পব্বজিতকালে রাজা ছব্বস্সাভিসেকো হোতি.

অথ মহিন্দত্থেরো উপসম্পন্নকালতো পভুতি অত্তনো উপজ্ঝাযস্সেৰ সন্তিকে ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ পরিযাপুণন্তো দ্ৰেপি সঙ্গীতিযো আরূল়্হং তিপিটকসঙ্গহিতং সাট্ঠকথং সব্বং থেরৰাদং তিণ্ণং ৰস্সানং অব্ভন্তরে উগ্গহেত্ৰা অত্তনো উপজ্ঝাযস্স অন্তেৰাসিকানং সহস্সমত্তানং ভিক্খূনং পামোক্খো অহোসি. তদা অসোকো ধম্মরাজা নৰৰস্সাভিসেকো হোতি. রঞ্ঞো পন অট্ঠৰস্সাভিসেককালেযেৰ কোন্তপুত্ততিস্সত্থেরো ব্যাধিপটিকম্মত্থং ভিক্খাচারৰত্তেন আহিণ্ডন্তো পসতমত্তং সপ্পিং অলভিত্ৰা ব্যাধিবলেন পরিক্খীণাযুসঙ্খারো ভিক্খুসঙ্ঘং অপ্পমাদেন ওৰদিত্ৰা আকাসে পল্লঙ্কেন নিসীদিত্ৰা তেজোধাতুং সমাপজ্জিত্ৰা পরিনিব্বাযি. রাজা তং পৰত্তিং সুত্ৰা থেরস্স সক্কারং কত্ৰা ‘‘মযি নাম রজ্জং কারেন্তে এৰং ভিক্খূনং পচ্চযা দুল্লভা’’তি নগরস্স চতূসু দ্ৰারেসু পোক্খরণিযো কারাপেত্ৰা ভেসজ্জস্স পূরাপেত্ৰা দাপেসি.

তেন কির সমযেন পাটলিপুত্তস্স চতূসু দ্ৰারেসু চত্তারি সতসহস্সানি, সভাযং সতসহস্সন্তি দিৰসে দিৰসে পঞ্চসতসহস্সানি রঞ্ঞো উপ্পজ্জন্তি. ততো রাজা নিগ্রোধত্থেরস্স দেৰসিকং সতসহস্সং ৰিসজ্জেসি. বুদ্ধস্স চেতিযে গন্ধমালাদীহি পূজনত্থায সতসহস্সং. ধম্মস্স সতসহস্সং, তং ধম্মধরানং বহুস্সুতানং চতুপচ্চযত্থায উপনীযতি. সঙ্ঘস্স সতসহস্সং, চতূসু দ্ৰারেসু ভেসজ্জত্থায সতসহস্সং. এৰং সাসনে উল়ারো লাভসক্কারো নিব্বত্তি.

তিত্থিযা পরিহীনলাভসক্কারা অন্তমসো ঘাসচ্ছাদনম্পি অলভন্তা লাভসক্কারং পত্থযমানা সাসনে পব্বজিত্ৰা সকানি সকানি দিট্ঠিগতানি ‘‘অযং ধম্মো, অযং ৰিনযো’’তি দীপেন্তি. পব্বজ্জং অলভমানাপি সযমেৰ মুণ্ডেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা ৰিহারেসু ৰিচরন্তা উপোসথম্পি পৰারণম্পি সঙ্ঘকম্মম্পি গণকম্মম্পি পৰিসন্তি. ভিক্খূ তেহি সদ্ধিং উপোসথং ন করোন্তি. তদা মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরো ‘‘উপ্পন্নং দানি ইদং অধিকরণং, তং নচিরস্সেৰ কক্খল়ং ভৰিস্সতি. ন খো পনেতং সক্কা ইমেসং মজ্ঝে ৰসন্তেন ৰূপসমেতু’’ন্তি মহিন্দত্থেরস্স গণং নীয্যাতেত্ৰা অত্তনা ফাসুৰিহারেন ৰিহরিতুকামো অহোগঙ্গপব্বতং অগমাসি. তেপি খো তিত্থিযা ভিক্খুসঙ্ঘেন ধম্মেন ৰিনযেন সত্থুসাসনেন নিগ্গয্হমানাপি ধম্মৰিনযানুলোমায পটিপত্তিযা অসণ্ঠহন্তা অনেকরূপং সাসনস্স অব্বুদঞ্চ মলঞ্চ কণ্টকঞ্চ সমুট্ঠাপেসুং. কেচি অগ্গিং পরিচরন্তি, কেচি পঞ্চাতপেন তাপেন্তি, কেচি আদিচ্চং অনুপরিৰত্তন্তি, কেচি ‘‘ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ ৰোভিন্দিস্সামা’’তি পগ্গণ্হিংসু. তদা ভিক্খুসঙ্ঘো ন তেহি সদ্ধিং উপোসথং ৰা পৰারণং ৰা অকাসি. অসোকারামে সত্তৰস্সানি উপোসথো উপচ্ছিজ্জি. রঞ্ঞোপি এতমত্থং আরোচেসুং. রাজা একং অমচ্চং আণাপেসি – ‘‘ৰিহারং গন্ত্ৰা অধিকরণং ৰূপসমেত্ৰা উপোসথং কারাপেহী’’তি. অমচ্চো রাজানং পটিপুচ্ছিতুং অৰিসহন্তো অঞ্ঞে অমচ্চে উপসঙ্কমিত্ৰা আহ – ‘‘রাজা মং ‘ৰিহারং গন্ত্ৰা অধিকরণং ৰূপসমেত্ৰা উপোসথং কারাপেহী’তি পহিণি. কথং নু খো অধিকরণং ৰূপসম্মতী’’তি? তে আহংসু – ‘‘মযং এৰং সল্লক্খেম – ‘যথা নাম পচ্চন্তং ৰূপসমেন্তা চোরে ঘাতেন্তি, এৰমেৰ যে উপোসথং ন করোন্তি, তে মারেতুকামো রাজা ভৰিস্সতী’’’তি. অথ সো অমচ্চো ৰিহারং গন্ত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতেত্ৰা আহ – ‘‘অহং রঞ্ঞা ‘উপোসথং কারাপেহী’তি পেসিতো. করোথ দানি, ভন্তে, উপোসথ’’ন্তি. ভিক্খূ ‘‘ন মযং তিত্থিযেহি সদ্ধিং উপোসথং করোমা’’তি আহংসু. অথ অমচ্চো থেরাসনতো পট্ঠায অসিনা সীসানি পাতেতুং আরদ্ধো.

অদ্দসা খো তিস্সত্থেরো তং অমচ্চং তথা ৰিপ্পটিপন্নং. তিস্সত্থেরো নাম ন যো ৰা সো ৰা, রঞ্ঞো একমাতিকো ভাতা তিস্সকুমারো নাম, তং কির রাজা পত্তাভিসেকো ওপরজ্জে ঠপেসি. সো একদিৰসং ৰনচারং গতো অদ্দস মহন্তং মিগসঙ্ঘং চিত্তকীল়ায কীল়ন্তং. দিস্ৰানস্স এতদহোসি – ‘‘ইমে তাৰ তিণভক্খা মিগা এৰং কীল়ন্তি, ইমে পন সমণা রাজকুলে পণীতানি ভোজনানি ভুঞ্জিত্ৰা মুদুকাসু সেয্যাসু সযমানা কিং নাম কীল়িতং ন কীল়িস্সন্তী’’তি! সো ততো আগন্ত্ৰা ইমং অত্তনো ৰিতক্কং রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা ‘‘অট্ঠানে কুক্কুচ্চাযিতং কুমারেন! হন্দ, নং এৰং সঞ্ঞাপেস্সামী’’তি একদিৰসং কেনচি কারণেন কুদ্ধো ৰিয হুত্ৰা ‘‘এহি সত্তদিৰসেন রজ্জং সম্পটিচ্ছ, ততো তং ঘাতেস্সামী’’তি মরণভযেন তজ্জেত্ৰা তমত্থং সঞ্ঞাপেসি. সো কির কুমারো ‘‘সত্তমে মং দিৰসে মারেস্সতী’’তি ন চিত্তরূপং ন্হাযি, ন ভুঞ্জি, ন সুপি, অতিৰিয লূখসরীরো অহোসি. ততো নং রাজা পুচ্ছি – ‘‘কিস্স ত্ৰং এৰরূপো জাতো’’তি? ‘‘মরণভযেন, দেৰা’’তি. ‘‘অরে, ত্ৰং নাম পরিচ্ছিন্নমরণং সম্পস্সমানো ৰিস্সত্থো ন কীল়সি? ভিক্খূ অস্সাসপস্সাসনিবদ্ধং মরণং পেক্খমানা কথং কীল়িস্সন্তী’’তি! ততো পভুতি কুমারো সাসনে পসীদি.

সো পুন একদিৰসং মিগৰং নিক্খমিত্ৰা অরঞ্ঞে অনুৰিচরমানো অদ্দস যোনকমহাধম্মরক্খিতত্থেরং অঞ্ঞতরেন হত্থিনাগেন সালসাখং গহেত্ৰা বীজিযমানং নিসিন্নং. দিস্ৰা পামোজ্জজাতো চিন্তেসি – ‘‘কদা নু খো অহম্পি অযং মহাথেরো ৰিয পব্বজেয্যং! সিযা নু খো সো দিৰসো’’তি. থেরো তস্সাসযং ৰিদিত্ৰা তস্স পস্সন্তস্সেৰ আকাসে উপ্পতিত্ৰা অসোকারামে পোক্খরণিযা উদকতলে ঠত্ৰা চীৰরঞ্চ উত্তরাসঙ্গঞ্চ আকাসে লগ্গেত্ৰা ন্হাযিতুং আরদ্ধো.

কুমারো থেরস্সানুভাৰং দিস্ৰা অতিৰিয পসন্নো ‘‘অজ্জেৰ পব্বজিস্সামী’’তি নিৰত্তিত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি – ‘‘পব্বজিস্সামহং, দেৰা’’তি. রাজা অনেকপ্পকারং যাচিত্ৰাপি তং নিৰত্তেতুং অসক্কোন্তো অসোকারামগমনীযমগ্গং অলঙ্কারাপেত্ৰা কুমারং ছণৰেসং গাহাপেত্ৰা অলঙ্কতায সেনায পরিৰারাপেত্ৰা ৰিহারং নেসি. ‘‘যুৰরাজা কির পব্বজিস্সতী’’তি সুত্ৰা বহূ ভিক্খূ পত্তচীৰরানি পটিযাদেসুং. কুমারো পধানঘরং গন্ত্ৰা মহাধম্মরক্খিতত্থেরস্সেৰ সন্তিকে পব্বজি সদ্ধিং পুরিসসতসহস্সেন. কুমারস্স পন অনুপব্বজিতানং গণনপরিচ্ছেদো নত্থি. কুমারো রঞ্ঞো চতুৰস্সাভিসেককালে পব্বজিতো. অথঞ্ঞোপি রঞ্ঞো ভাগিনেয্যো সঙ্ঘমিত্তায সামিকো অগ্গিব্রহ্মা নাম কুমারো অত্থি. সঙ্ঘমিত্তা তং পটিচ্চ একমেৰ পুত্তং ৰিজাযি. সোপি ‘‘যুৰরাজা পব্বজিতো’’তি সুত্ৰা রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা – ‘‘অহম্পি, দেৰ, পব্বজিস্সামী’’তি যাচি. ‘‘পব্বজ, তাতা’’তি চ রঞ্ঞা অনুঞ্ঞাতো তংদিৰসমেৰ পব্বজি.

এৰং অনুপব্বজিতো, উল়ারৰিভৰেন খত্তিযজনেন;

রঞ্ঞো কনিট্ঠভাতা, তিস্সত্থেরোতি ৰিঞ্ঞেয্যো.

সো তং অমচ্চং তথা ৰিপ্পটিপন্নং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ন রাজা থেরে মারাপেতুং পহিণেয্য; অদ্ধা ইমস্সেৰেতং অমচ্চস্স দুগ্গহিতং ভৰিস্সতী’’তি গন্ত্ৰা সযং তস্স আসন্নে আসনে নিসীদি. সো থেরং সঞ্জানিত্ৰা সত্থং নিপাতেতুং অৰিসহন্তো গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি – ‘‘অহং, দেৰ, উপোসথং কাতুং অনিচ্ছন্তানং এত্তকানং নাম ভিক্খূনং সীসানি পাতেসিং; অথ অয্যস্স তিস্সত্থেরস্স পটিপাটি সম্পত্তা, কিন্তি করোমী’’তি? রাজা সুত্ৰাৰ – ‘‘অরে! কিং পন, ত্ৰং, মযা ভিক্খূ ঘাতেতুং পেসিতো’’তি তাৰদেৰ সরীরে উপ্পন্নদাহো হুত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা থেরে ভিক্খূ পুচ্ছি – ‘‘অযং, ভন্তে, অমচ্চো মযা অনাণত্তোৰ এৰং অকাসি, কস্স নু খো ইমিনা পাপেন ভৰিতব্ব’’ন্তি? একচ্চে থেরা, ‘‘অযং তৰ ৰচনেন অকাসি, তুয্হেতং পাপ’’ন্তি আহংসু. একচ্চে ‘‘উভিন্নম্পি ৰো এতং পাপ’’ন্তি আহংসু. একচ্চে এৰমাহংসু – ‘‘কিং পন তে, মহারাজ, অত্থি চিত্তং ‘অযং গন্ত্ৰা ভিক্খূ ঘাতেতূ’’’তি? ‘‘নত্থি, ভন্তে, কুসলাধিপ্পাযো অহং পেসেসিং – ‘সমগ্গো ভিক্খুসঙ্ঘো উপোসথং করোতূ’’’তি. ‘‘সচে ত্ৰং কুসলাধিপ্পাযো, নত্থি তুয্হং পাপং, অমচ্চস্সেৰেতং পাপ’’ন্তি. রাজা দ্ৰেল়্হকজাতো আহ – ‘‘অত্থি নু খো, ভন্তে, কোচি ভিক্খু মমেতং দ্ৰেল়্হকং ছিন্দিত্ৰা সাসনং পগ্গহেতুং সমত্থো’’তি? ‘‘অত্থি, মহারাজ, মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরো নাম, সো তে ইমং দ্ৰেল়্হকং ছিন্দিত্ৰা সাসনং পগ্গণ্হিতুং সমত্থো’’তি. রাজা তদহেৰ চত্তারো ধম্মকথিকে একেকভিক্খুসহস্সপরিৰারে, চত্তারো চ অমচ্চে একেকপুরিসসহস্সপরিৰারে ‘‘থেরং গণ্হিত্ৰা আগচ্ছথা’’তি পেসেসি. তে গন্ত্ৰা ‘‘রাজা পক্কোসতী’’তি আহংসু. থেরো নাগচ্ছি. দুতিযম্পি খো রাজা অট্ঠ ধম্মকথিকে, অট্ঠ চ অমচ্চে সহস্সসহস্সপরিৰারেযেৰ পেসেসি – ‘‘‘রাজা, ভন্তে, পক্কোসতী’তি ৰত্ৰা গণ্হিত্ৰাৰ আগচ্ছথা’’তি. তে তথেৰ আহংসু. দুতিযম্পি থেরো নাগচ্ছি. রাজা থেরে পুচ্ছি – ‘‘অহং, ভন্তে, দ্ৰিক্খত্তুং পহিণিং; কস্মা থেরো নাগচ্ছতী’’তি? ‘‘‘রাজা পক্কোসতী’তি ৰুত্তত্তা, মহারাজ, নাগচ্ছতি. এৰং পন ৰুত্তে আগচ্ছেয্য ‘সাসনং, ভন্তে, ওসীদতি, অম্হাকং সাসনং পগ্গহত্থায সহাযকা হোথা’’’তি. অথ রাজা তথা ৰত্ৰা সোল়স ধম্মকথিকে, সোল়স চ অমচ্চে সহস্সসহস্সপরিৰারে পেসেসি. ভিক্খূ চ পটিপুচ্ছি – ‘‘মহল্লকো নু খো, ভন্তে, থেরো দহরো নু খো’’তি? ‘‘মহল্লকো, মহারাজা’’তি. ‘‘ৰয্হং ৰা সিৰিকং ৰা অভিরুহিস্সতি, ভন্তে’’তি? ‘‘নাভিরুহিস্সতি, মহারাজা’’তি. ‘‘কুহিং, ভন্তে, থেরো ৰসতী’’তি? ‘‘উপরি গঙ্গায, মহারাজা’’তি. রাজা আহ – ‘‘তেন হি, ভণে, নাৰাসঙ্ঘাটং বন্ধিত্ৰা তত্থেৰ থেরং নিসীদাপেত্ৰা দ্ৰীসুপি তীরেসু আরক্খং সংৰিধায থেরং আনেথা’’তি. ভিক্খূ চ অমচ্চা চ থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা রঞ্ঞো সাসনং আরোচেসুং.

থেরো সুত্ৰা ‘‘যং খো অহং মূলতো পট্ঠায সাসনং পগ্গণ্হিস্সামীতি পব্বজিতোম্হি. অযং দানি মে সো কালো অনুপ্পত্তো’’তি চম্মখণ্ডং গণ্হিত্ৰাৰ উট্ঠহি. অথ ‘‘থেরো স্ৰে পাটলিপুত্তং সম্পাপুণিস্সতী’’তি রত্তিভাগে রাজা সুপিনং অদ্দস. এৰরূপো সুপিনো অহোসি – ‘‘সব্বসেতো হত্থিনাগো আগন্ত্ৰা রাজানং সীসতো পট্ঠায পরামসিত্ৰা দক্খিণহত্থে অগ্গহেসী’’তি. পুনদিৰসে রাজা সুপিনজ্ঝাযকে পুচ্ছি – ‘‘মযা এৰরূপো সুপিনো দিট্ঠো, কিং মে ভৰিস্সতী’’তি? একো তং, ‘‘মহারাজ, সমণনাগো দক্খিণহত্থে গণ্হিস্সতী’’তি. অথ রাজা তাৰদেৰ ‘‘থেরো আগতো’’তি সুত্ৰা গঙ্গাতীরং গন্ত্ৰা নদিং ওতরিত্ৰা অব্ভুগ্গচ্ছন্তো জাণুমত্তে উদকে থেরং সম্পাপুণিত্ৰা থেরস্স নাৰাতো ওতরন্তস্স হত্থং অদাসি. থেরো রাজানং দক্খিণহত্থে অগ্গহেসি. তং দিস্ৰা অসিগ্গাহা ‘‘থেরস্স সীসং পাতেস্সামা’’তি কোসতো অসিং অব্বাহিংসু. কস্মা? এতং কির চারিত্তং রাজকুলেসু – ‘‘যো রাজানং হত্থে গণ্হতি তস্স অসিনা সীসং পাতেতব্ব’’ন্তি. রাজা ছাযংযেৰ দিস্ৰা আহ – ‘‘পুব্বেপি অহং ভিক্খূসু ৰিরদ্ধকারণা অস্সাদং ন ৰিন্দামি, মা খো থেরে ৰিরজ্ঝিত্থা’’তি. থেরো পন কস্মা রাজানং হত্থে অগ্গহেসীতি? যস্মা রঞ্ঞা পঞ্হং পুচ্ছনত্থায পক্কোসাপিতো তস্মা ‘‘অন্তেৰাসিকো মে অয’’ন্তি অগ্গহেসি.

রাজা থেরং অত্তনো উয্যানং নেত্ৰা বাহিরতো তিক্খত্তুং পরিৰারাপেত্ৰা আরক্খং ঠপেত্ৰা সযমেৰ থেরস্স পাদে ধোৰিত্ৰা তেলেন মক্খেত্ৰা থেরস্স সন্তিকে নিসীদিত্ৰা ‘‘পটিবলো নু খো থেরো মম কঙ্খং ছিন্দিত্ৰা উপ্পন্নং অধিকরণং ৰূপসমেত্ৰা সাসনং পগ্গণ্হিতু’’ন্তি ৰীমংসনত্থায ‘‘অহং, ভন্তে, একং পাটিহারিযং দট্ঠুকামো’’তি আহ. ‘‘কতরং পাটিহারিযং দট্ঠুকামোসি, মহারাজা’’তি? ‘‘পথৰীকম্পনং, ভন্তে’’তি. ‘‘সকলপথৰীকম্পনং দট্ঠুকামোসি, মহারাজ, পদেসপথৰীকম্পন’’ন্তি? ‘‘কতরং পনেত্থ, ভন্তে, দুক্কর’’ন্তি? ‘‘কিং নু খো, মহারাজ, কংসপাতিযা উদকপুণ্ণায সব্বং উদকং কম্পেতুং দুক্করং; উদাহু উপড্ঢ’’ন্তি? ‘‘উপড্ঢং, ভন্তে’’তি. ‘‘এৰমেৰ খো, মহারাজ, পদেসপথৰীকম্পনং দুক্কর’’ন্তি. ‘‘তেন হি, ভন্তে, পদেসপথৰীকম্পনং পস্সিস্সামী’’তি. ‘‘তেন হি, মহারাজ, সমন্ততো যোজনে পুরত্থিমায দিসায একেন চক্কেন সীমং অক্কমিত্ৰা রথো তিট্ঠতু; দক্খিণায দিসায দ্ৰীহি পাদেহি সীমং অক্কমিত্ৰা অস্সো তিট্ঠতু; পচ্ছিমায দিসায একেন পাদেন সীমং অক্কমিত্ৰা পুরিসো তিট্ঠতু; উত্তরায দিসায উপড্ঢভাগেন সীমং অক্কমিত্ৰা একা উদকপাতি তিট্ঠতূ’’তি. রাজা তথা কারাপেসি. থেরো অভিঞ্ঞাপাদকং চতুত্থজ্ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা ততো ৰুট্ঠায ‘‘রাজা পস্সতূ’’তি যোজনপ্পমাণপথৰীচলনং অধিট্ঠহি. পুরত্থিমায দিসায রথস্স অন্তোসীমায ঠিতো পাদোৰ চলি, ইতরো ন চলি. এৰং দক্খিণপচ্ছিমদিসাসু অস্সপুরিসানং অন্তোসীমায ঠিতপাদাযেৰ চলিংসু, উপড্ঢুপড্ঢং সরীরঞ্চ. উত্তরদিসায উদকপাতিযাপি অন্তোসীমায ঠিতং উপড্ঢভাগগতমেৰ উদকং চলি, অৰসেসং নিচ্চলমহোসীতি. রাজা তং পাটিহারিযং দিস্ৰা ‘‘সক্খতি দানি থেরো সাসনং পগ্গণ্হিতু’’ন্তি নিট্ঠং গন্ত্ৰা অত্তনো কুক্কুচ্চং পুচ্ছি – ‘‘অহং, ভন্তে, একং অমচ্চং ‘ৰিহারং গন্ত্ৰা অধিকরণং ৰূপসমেত্ৰা উপোসথং কারাপেহী’তি পহিণিং, সো ৰিহারং গন্ত্ৰা এত্তকে ভিক্খূ জীৰিতা ৰোরোপেসি, এতং পাপং কস্স হোতী’’তি?

‘‘কিং পন তে, মহারাজ, অত্থি চিত্তং ‘অযং ৰিহারং গন্ত্ৰা ভিক্খূ ঘাতেতূ’’’তি? ‘‘নত্থি, ভন্তে’’তি. ‘‘সচে তে, মহারাজ, নত্থি এৰরূপং চিত্তং, নত্থি তুয্হং পাপ’’ন্তি. অথ থেরো রাজানং এতমত্থং ইমিনা সুত্তেন সঞ্ঞাপেসি – ‘‘চেতনাহং, ভিক্খৰে, কম্মং ৰদামি. চেতযিত্ৰা কম্মং করোতি – কাযেন ৰাচায মনসা’’তি (অ. নি. ৬.৬৩).

তমেৰত্থং পরিদীপেতুং তিত্তিরজাতকং (জা. ১.৪.৭৫) আহরি – ‘‘অতীতে, মহারাজ, দীপকতিত্তিরো তাপসং পুচ্ছি –

‘ঞাতকো নো নিসিন্নোতি, বহু আগচ্ছতী জনো;

পটিচ্চ কম্মং ফুসতি, তস্মিং মে সঙ্কতে মনো’তি.

তাপসো আহ – ‘অত্থি পন তে চিত্তং মম সদ্দেন চ রূপদস্সনেন চ আগন্ত্ৰা এতে পক্খিনো বজ্ঝন্তু ৰা হঞ্ঞন্তু ৰা’তি? ‘নত্থি, ভন্তে’তি তিত্তিরো আহ. ততো নং তাপসো সঞ্ঞাপেসি – ‘সচে তে নত্থি চিত্তং, নত্থি পাপং; চেতযন্তমেৰ হি পাপং ফুসতি, নাচেতযন্তং.

‘ন পটিচ্চ কম্মং ফুসতি, মনো চে নপ্পদুস্সতি;

অপ্পোস্সুক্কস্স ভদ্রস্স, ন পাপমুপলিম্পতী’’’তি.

এৰং থেরো রাজানং সঞ্ঞাপেত্ৰা তত্থেৰ রাজুয্যানে সত্ত দিৰসানি ৰসন্তো রাজানং সমযং উগ্গণ্হাপেসি. রাজা সত্তমে দিৰসে অসোকারামে ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতাপেত্ৰা সাণিপাকারং পরিক্খিপাপেত্ৰা সাণিপাকারন্তরে নিসিন্নো একলদ্ধিকে একলদ্ধিকে ভিক্খূ একতো একতো কারাপেত্ৰা একমেকং ভিক্খুসমূহং পক্কোসাপেত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘কিংৰাদী সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি? ততোসস্সতৰাদিনো ‘‘সস্সতৰাদী’’তি আহংসু. একচ্চসস্সতিকা…পে… অন্তানন্তিকা… অমরাৰিক্খেপিকা… অধিচ্চসমুপ্পন্নিকা… সঞ্ঞীৰাদা… অসঞ্ঞীৰাদা… নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীৰাদা … উচ্ছেদৰাদা… দিট্ঠধম্মনিব্বানৰাদা ‘‘দিট্ঠধম্মনিব্বানৰাদী’’তি আহংসু. রাজা পঠমমেৰ সমযস্স উগ্গহিতত্তা ‘‘নযিমে ভিক্খূ, অঞ্ঞতিত্থিযা ইমে’’তি ঞত্ৰা তেসং সেতকানি ৰত্থানি দত্ৰা উপ্পব্বাজেসি. তে সব্বেপি সট্ঠিসহস্সা অহেসুং.

অথঞ্ঞে ভিক্খূ পক্কোসাপেত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘কিংৰাদী, ভন্তে, সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি? ‘‘ৰিভজ্জৰাদী, মহারাজা’’তি. এৰং ৰুত্তে রাজা থেরং পুচ্ছি – ‘‘ৰিভজ্জৰাদী, ভন্তে, সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি? ‘‘আম, মহারাজা’’তি. ততো রাজা ‘‘সুদ্ধং দানি, ভন্তে, সাসনং; করোতু ভিক্খুসঙ্ঘো উপোসথ’’ন্তি আরক্খং দত্ৰা নগরং পাৰিসি.

সমগ্গো সঙ্ঘো সন্নিপতিত্ৰা উপোসথং অকাসি. তস্মিং সন্নিপাতে সট্ঠি ভিক্খুসতসহস্সানি অহেসুং. তস্মিং সমাগমে মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরো পরপ্পৰাদং মদ্দমানো কথাৰত্থুপ্পকরণং অভাসি. ততো সট্ঠিসতসহস্সসঙ্খ্যেসু ভিক্খূসু উচ্চিনিত্ৰা তিপিটকপরিযত্তিধরানং পভিন্নপটিসম্ভিদানং তেৰিজ্জাদিভেদানং ভিক্খূনং সহস্সমেকং গহেত্ৰা যথা মহাকস্সপত্থেরো চ কাকণ্ডকপুত্তো যসত্থেরো চ ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ সঙ্গাযিংসু; এৰমেৰ ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ সঙ্গাযন্তো সব্বং সাসনমলং ৰিসোধেত্ৰা ততিযসঙ্গীতিং অকাসি. সঙ্গীতিপরিযোসানে অনেকপ্পকারং পথৰী অকম্পিত্থ. অযং সঙ্গীতি নৰহি মাসেহি নিট্ঠিতা. যা লোকে –

কতা ভিক্খুসহস্সেন, তস্মা সহস্সিকাতি চ;

পুরিমা দ্ৰে উপাদায, ততিযাতি চ ৰুচ্চতীতি.

অযং ততিযসঙ্গীতি.

এত্তাৰতা চ ‘‘কেনাভত’’ন্তি এতস্স পঞ্হস্স ৰিস্সজ্জনত্থং যং অৰোচুম্হ – ‘‘জম্বুদীপে তাৰ উপালিত্থেরমাদিং কত্ৰা আচরিযপরম্পরায যাৰ ততিযসঙ্গীতি তাৰ আভতং. তত্রাযং আচরিযপরম্পরা

‘‘উপালি দাসকো চেৰ, সোণকো সিগ্গৰো তথা;

তিস্সো মোগ্গলিপুত্তো চ, পঞ্চেতে ৰিজিতাৰিনো.

‘‘পরম্পরায ৰিনযং, দীপে জম্বুসিরিৰ্হযে;

অচ্ছিজ্জমানমানেসুং, ততিযো যাৰ সঙ্গহো’’তি.

তস্সত্থো পকাসিতোৰ হোতি.

ততিযসঙ্গহতো পন উদ্ধং ইমং দীপং মহিন্দাদীহি আভতং. মহিন্দতো উগ্গহেত্ৰা কঞ্চি কালং অরিট্ঠত্থেরাদীহি আভতং. ততো যাৰজ্জতনা তেসংযেৰ অন্তেৰাসিকপরম্পরভূতায আচরিযপরম্পরায আভতন্তি ৰেদিতব্বং. যথাহু পোরাণা –

‘‘ততো মহিন্দো ইট্টিযো, উত্তিযো সম্বলো তথা;

ভদ্দনামো চ পণ্ডিতো.

‘‘এতে নাগা মহাপঞ্ঞা, জম্বুদীপা ইধাগতা;

ৰিনযং তে ৰাচযিংসু, পিটকং তম্বপণ্ণিযা.

‘‘নিকাযে পঞ্চ ৰাচেসুং, সত্ত চেৰ পকরণে;

ততো অরিট্ঠো মেধাৰী, তিস্সদত্তো চ পণ্ডিতো.

‘‘ৰিসারদো কাল়সুমনো, থেরো চ দীঘনামকো;

দীঘসুমনো চ পণ্ডিতো.

‘‘পুনদেৰ কাল়সুমনো, নাগত্থেরো চ বুদ্ধরক্খিতো;

তিস্সত্থেরো চ মেধাৰী, দেৰত্থেরো চ পণ্ডিতো.

‘‘পুনদেৰ সুমনো মেধাৰী, ৰিনযে চ ৰিসারদো;

বহুস্সুতো চূল়নাগো, গজোৰ দুপ্পধংসিযো.

‘‘ধম্মপালিতনামো চ, রোহণে সাধুপূজিতো;

তস্স সিস্সো মহাপঞ্ঞো, খেমনামো তিপেটকো.

‘‘দীপে তারকরাজাৰ, পঞ্ঞায অতিরোচথ;

উপতিস্সো চ মেধাৰী, ফুস্সদেৰো মহাকথী.

‘‘পুনদেৰ সুমনো মেধাৰী, পুপ্ফনামো বহুস্সুতো;

মহাকথী মহাসিৰো, পিটকে সব্বত্থ কোৰিদো.

‘‘পুনদেৰ উপালি মেধাৰী, ৰিনযে চ ৰিসারদো;

মহানাগো মহাপঞ্ঞো, সদ্ধম্মৰংসকোৰিদো.

‘‘পুনদেৰ অভযো মেধাৰী, পিটকে সব্বত্থ কোৰিদো;

তিস্সত্থেরো চ মেধাৰী, ৰিনযে চ ৰিসারদো.

‘‘তস্স সিস্সো মহাপঞ্ঞো, পুপ্ফনামো বহুস্সুতো;

সাসনং অনুরক্খন্তো, জম্বুদীপে পতিট্ঠিতো.

‘‘চূল়াভযো চ মেধাৰী, ৰিনযে চ ৰিসারদো;

তিস্সত্থেরো চ মেধাৰী, সদ্ধম্মৰংসকোৰিদো.

‘‘চূল়দেৰো চ মেধাৰী, ৰিনযে চ ৰিসারদো;

সিৰত্থেরো চ মেধাৰী, ৰিনযে সব্বত্থ কোৰিদো.

‘‘এতে নাগা মহাপঞ্ঞা, ৰিনযঞ্ঞূ মগ্গকোৰিদা;

ৰিনযং দীপে পকাসেসুং, পিটকং তম্বপণ্ণিযা’’তি.

তত্রাযং অনুপুব্বিকথা – মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরো কির ইমং ততিযধম্মসঙ্গীতিং কত্ৰা এৰং চিন্তেসি – ‘‘কত্থ নু খো অনাগতে সাসনং সুপ্পতিট্ঠিতং ভৰেয্যা’’তি? অথস্স উপপরিক্খতো এতদহোসি – ‘‘পচ্চন্তিমেসু খো জনপদেসু সুপ্পতিট্ঠিতং ভৰিস্সতী’’তি. সো তেসং তেসং ভিক্খূনং ভারং কত্ৰা তে তে ভিক্খূ তত্থ তত্থ পেসেসি. মজ্ঝন্তিকত্থেরং কস্মীরগন্ধাররট্ঠং পেসেসি – ‘‘ত্ৰং এতং রট্ঠং গন্ত্ৰা এত্থ সাসনং পতিট্ঠাপেহী’’তি. মহাদেৰত্থেরং তথেৰ ৰত্ৰা মহিংসকমণ্ডলং পেসেসি. রক্খিতত্থেরং ৰনৰাসিং. যোনকধম্মরক্খিতত্থেরং অপরন্তকং. মহাধম্মরক্খিতত্থেরং মহারট্ঠং. মহারক্খিতত্থেরং যোনকলোকং. মজ্ঝিমত্থেরং হিমৰন্তদেসভাগং. সোণত্থেরঞ্চ উত্তরত্থেরঞ্চ সুৰণ্ণভূমিং. অত্তনো সদ্ধিৰিহারিকং মহিন্দত্থেরং ইট্টিযত্থেরেন উত্তিযত্থেরেন সম্বলত্থেরেন ভদ্দসালত্থেরেন চ সদ্ধিং তম্বপণ্ণিদীপং পেসেসি – ‘‘তুম্হে তম্বপণ্ণিদীপং গন্ত্ৰা এত্থ সাসনং পতিট্ঠাপেথা’’তি. সব্বেপি তং তং দিসাভাগং গচ্ছন্তা অত্তপঞ্চমা অগমংসু ‘‘পচ্চন্তিমেসু জনপদেসু পঞ্চৰগ্গো গণো অলং উপসম্পদকম্মাযা’’তি মঞ্ঞমানা.

তেন খো পন সমযেন কস্মীরগন্ধাররট্ঠে সস্সপাকসমযে অরৰাল়ো নাম নাগরাজা করকৰস্সং নাম ৰস্সাপেত্ৰা সস্সং হরাপেত্ৰা মহাসমুদ্দং পাপেতি. মজ্ঝন্তিকত্থেরো পন পাটলিপুত্ততো ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা হিমৰতি অরৰাল়দহস্স উপরি ওতরিত্ৰা অরৰাল়দহপিট্ঠিযং চঙ্কমতিপি তিট্ঠতিপি নিসীদতিপি সেয্যম্পি কপ্পেতি. নাগমাণৰকা তং দিস্ৰা অরৰাল়স্স নাগরাজস্স আরোচেসুং – ‘‘মহারাজ, একো ছিন্নভিন্নপটধরো ভণ্ডু কাসাৰৰসনো অম্হাকং উদকং দূসেতী’’তি. নাগরাজা তাৰদেৰ কোধাভিভূতো নিক্খমিত্ৰা থেরং দিস্ৰা মক্খং অসহমানো অন্তলিক্খে অনেকানি ভিংসনকানি নিম্মিনি. ততো ততো ভুসা ৰাতা ৰাযন্তি, রুক্খা ছিজ্জন্তি, পব্বতকূটানি পতন্তি, মেঘা গজ্জন্তি, ৰিজ্জুলতা নিচ্ছরন্তি, অসনিযো ফলন্তি, ভিন্নং ৰিয গগনতলং উদকং পগ্ঘরতি. ভযানকরূপা নাগকুমারা সন্নিপতন্তি. সযম্পি ধূমাযতি, পজ্জলতি, পহরণৰুট্ঠিযো ৰিস্সজ্জেতি. ‘‘কো অযং মুণ্ডকো ছিন্নভিন্নপটধরো’’তিআদীহি ফরুসৰচনেহি থেরং সন্তজ্জেসি. ‘‘এথ গণ্হথ হনথ নিদ্ধমথ ইমং সমণ’’ন্তি নাগবলং আণাপেসি. থেরো সব্বং তং ভিংসনকং অত্তনো ইদ্ধিবলেন পটিবাহিত্ৰা নাগরাজানং আহ –

‘‘সদেৰকোপি চে লোকো, আগন্ত্ৰা তাসযেয্য মং;

ন মে পটিবলো অস্স, জনেতুং ভযভেরৰং.

‘‘সচেপি ত্ৰং মহিং সব্বং, সসমুদ্দং সপব্বতং;

উক্খিপিত্ৰা মহানাগ, খিপেয্যাসি মমূপরি.

‘‘নেৰ মে সক্কুণেয্যাসি, জনেতুং ভযভেরৰং;

অঞ্ঞদত্থু তৰেৰস্স, ৰিঘাতো উরগাধিপা’’তি.

এৰং ৰুত্তে নাগরাজা ৰিহতানুভাৰো নিপ্ফলৰাযামো দুক্খী দুম্মনো অহোসি. তং থেরো তঙ্খণানুরূপায ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা তীসু সরণেসু পঞ্চসু চ সীলেসু পতিট্ঠাপেসি সদ্ধিং চতুরাসীতিযা নাগসহস্সেহি. অঞ্ঞেপি বহূ হিমৰন্তৰাসিনো যক্খা চ গন্ধব্বা চ কুম্ভণ্ডা চ থেরস্স ধম্মকথং সুত্ৰা সরণেসু চ সীলেসু চ পতিট্ঠহিংসু. পঞ্চকোপি যক্খো সদ্ধিং ভরিযায যক্খিনিযা পঞ্চহি চ পুত্তসতেহি পঠমে ফলে পতিট্ঠিতো. অথাযস্মা মজ্ঝন্তিকত্থেরো সব্বেপি নাগযক্খরক্খসে আমন্তেত্ৰা এৰমাহ –

‘‘মা দানি কোধং জনযিত্থ, ইতো উদ্ধং যথা পুরে;

সস্সঘাতঞ্চ মা কত্থ, সুখকামা হি পাণিনো;

করোথ মেত্তং সত্তেসু, ৰসন্তু মনুজা সুখ’’ন্তি.

তে সব্বেপি ‘‘সাধু ভন্তে’’তি থেরস্স পটিস্সুণিত্ৰা যথানুসিট্ঠং পটিপজ্জিংসু. তংদিৰসমেৰ চ নাগরাজস্স পূজাসমযো হোতি. অথ নাগরাজা অত্তনো রতনমযং পল্লঙ্কং আহরাপেত্ৰা থেরস্স পঞ্ঞপেসি. নিসীদি থেরো পল্লঙ্কে. নাগরাজাপি থেরং বীজযমানো সমীপে অট্ঠাসি. তস্মিং খণে কস্মীরগন্ধাররট্ঠৰাসিনো আগন্ত্ৰা থেরং দিস্ৰা ‘‘অম্হাকং নাগরাজতোপি থেরো মহিদ্ধিকতরো’’তি থেরমেৰ ৰন্দিত্ৰা নিসিন্না. থেরো তেসং আসীৰিসোপমসুত্তং কথেসি. সুত্তপরিযোসানে অসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি, কুলসতসহস্সং পব্বজি. ততো পভুতি চ কস্মীরগন্ধারা যাৰজ্জতনা কাসাৰপজ্জোতা ইসিৰাতপটিৰাতা এৰ.

গন্ত্ৰা কস্মীরগন্ধারং, ইসি মজ্ঝন্তিকো তদা;

দুট্ঠং নাগং পসাদেত্ৰা, মোচেসি বন্ধনা বহূতি.

মহাদেৰত্থেরোপি মহিংসকমণ্ডলং গন্ত্ৰা দেৰদূতসুত্তং কথেসি. সুত্তপরিযোসানে চত্তালীস পাণসহস্সানি ধম্মচক্খুং পটিলভিংসু, চত্তালীসংযেৰ পাণসহস্সানি পব্বজিংসু.

গন্ত্ৰান রট্ঠং মহিংসং, মহাদেৰো মহিদ্ধিকো;

চোদেত্ৰা দেৰদূতেহি, মোচেসি বন্ধনা বহূতি.

রক্খিতত্থেরো পন ৰনৰাসিং গন্ত্ৰা আকাসে ঠত্ৰা অনমতগ্গপরিযাযকথায ৰনৰাসিকে পসাদেসি. কথাপরিযোসানে পনস্স সট্ঠিসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. সত্ততিসহস্সমত্তা পব্বজিংসু, পঞ্চৰিহারসতানি পতিট্ঠহিংসু. এৰং সো তত্থ সাসনং পতিট্ঠাপেসি.

গন্ত্ৰান রক্খিতত্থেরো, ৰনৰাসিং মহিদ্ধিকো;

অন্তলিক্খে ঠিতো তত্থ, দেসেসি অনমতগ্গিযন্তি.

যোনকধম্মরক্খিতত্থেরোপি অপরন্তকং গন্ত্ৰা অগ্গিক্খন্ধোপমসুত্তন্তকথায অপরন্তকে পসাদেত্ৰা সত্ততি পাণসহস্সানি ধম্মামতং পাযেসি. খত্তিযকুলতো এৰ পুরিসসহস্সানি পব্বজিংসু, সমধিকানি চ ছ ইত্থিসহস্সানি. এৰং সো তত্থ সাসনং পতিট্ঠাপেসি.

অপরন্তং ৰিগাহিত্ৰা, যোনকো ধম্মরক্খিতো;

অগ্গিক্খন্ধোপমেনেত্থ, পসাদেসি জনে বহূতি.

মহাধম্মরক্খিতত্থেরো পন মহারট্ঠং গন্ত্ৰা মহানারদকস্সপজাতককথায মহারট্ঠকে পসাদেত্ৰা চতুরাসীতি পাণসহস্সানি মগ্গফলেসু পতিট্ঠাপেসি. তেরসসহস্সানি পব্বজিংসু. এৰং সো তত্থ সাসনং পতিট্ঠাপেসি.

মহারট্ঠং ইসি গন্ত্ৰা, সো মহাধম্মরক্খিতো;

জাতকং কথযিত্ৰান, পসাদেসি মহাজনন্তি.

মহারক্খিতত্থেরোপি যোনকরট্ঠং গন্ত্ৰা কাল়কারামসুত্তন্তকথায যোনকলোকং পসাদেত্ৰা সত্ততিসহস্সাধিকস্স পাণসতসহস্সস্স মগ্গফলালঙ্কারং অদাসি. সন্তিকে চস্স দসসহস্সানি পব্বজিংসু. এৰং সোপি তত্থ সাসনং পতিট্ঠাপেসি.

যোনরট্ঠং তদা গন্ত্ৰা, সো মহারক্খিতো ইসি;

কাল়কারামসুত্তেন তে পসাদেসি যোনকেতি.

মজ্ঝিমত্থেরো পন কস্সপগোত্তত্থেরেন অল়কদেৰত্থেরেন দুন্দুভিস্সরত্থেরেন মহাদেৰত্থেরেন চ সদ্ধিং হিমৰন্তদেসভাগং গন্ত্ৰা ধম্মচক্কপ্পৰত্তনসুত্তন্তকথায তং দেসং পসাদেত্ৰা অসীতিপাণকোটিযো মগ্গফলরতনানি পটিলাভেসি. পঞ্চপি চ থেরা পঞ্চ রট্ঠানি পসাদেসুং. একমেকস্স সন্তিকে সতসহস্সমত্তা পব্বজিংসু. এৰং তে তত্থ সাসনং পতিট্ঠাপেসুং.

গন্ত্ৰান মজ্ঝিমত্থেরো, হিমৰন্তং পসাদযি;

যক্খসেনং পকাসেন্তো, ধম্মচক্কপৰত্তনন্তি.

সোণত্থেরোপি সদ্ধিং উত্তরত্থেরেন সুৰণ্ণভূমিং অগমাসি. তেন চ সমযেন তত্থ একা রক্খসী সমুদ্দতো নিক্খমিত্ৰা রাজকুলে জাতে জাতে দারকে খাদতি. তংদিৰসমেৰ চ রাজকুলে একো দারকো জাতো হোতি. মনুস্সা থেরং দিস্ৰা ‘‘রক্খসানং সহাযকো এসো’’তি মঞ্ঞমানা আৰুধানি গহেত্ৰা থেরং পহরিতুকামা আগচ্ছন্তি. থেরো ‘‘কিং তুম্হে আৰুধহত্থা আগচ্ছথা’’তি আহ. তে আহংসু – ‘‘রাজকুলে জাতে জাতে দারকে রক্খসা খাদন্তি, তেসং তুম্হে সহাযকা’’তি. থেরো ‘‘ন মযং রক্খসানং সহাযকা, সমণা নাম মযং ৰিরতা পাণাতিপাতা…পে… ৰিরতা মজ্জপানা একভত্তিকা সীলৰন্তো কল্যাণধম্মা’’তি আহ. তস্মিংযেৰ চ খণে সা রক্খসী সপরিৰারা সমুদ্দতো নিক্খমি ‘‘রাজকুলে দারকো জাতো তং খাদিস্সামী’’তি. মনুস্সা তং দিস্ৰা ‘‘এসা, ভন্তে, রক্খসী আগচ্ছতী’’তি ভীতা ৰিরৰিংসু. থেরো রক্খসেহি দিগুণে অত্তভাৰে নিম্মিনিত্ৰা তেহি অত্তভাৰেহি তং রক্খসিং সপরিসং মজ্ঝে কত্ৰা উভোসু পস্সেসু পরিক্খিপি. তস্সা সপরিসায এতদহোসি – ‘‘অদ্ধা ইমেহি ইদং ঠানং লদ্ধং ভৰিস্সতি. মযং পন ইমেসং ভক্খা ভৰিস্সামা’’তি. সব্বে রক্খসা ভীতা ৰেগসা পলাযিংসু. থেরোপি তে যাৰ অদস্সনং তাৰ পলাপেত্ৰা দীপস্স সমন্ততো রক্খং ঠপেসি. তস্মিঞ্চ সমযে সন্নিপতিতং মহাজনকাযং ব্রহ্মজালসুত্তন্তকথায পসাদেত্ৰা সরণেসু চ সীলেসু চ পতিট্ঠাপেসি. সট্ঠিসহস্সানং পনেত্থ ধম্মাভিসমযো অহোসি. কুলদারকানং অড্ঢুড্ঢানি সহস্সানি পব্বজিংসু, কুলধীতানং দিযড্ঢসহস্সং. এৰং সো তত্থ সাসনং পতিট্ঠাপেসি. ততো পভুতি রাজকুলে জাতদারকানং সোণুত্তরনামমেৰ করোন্তি.

সুৰণ্ণভূমিং গন্ত্ৰান, সোণুত্তরা মহিদ্ধিকা;

পিসাচে নিদ্ধমেত্ৰান, ব্রহ্মজালং অদেসিসুন্তি.

মহিন্দত্থেরো পন ‘‘তম্বপণ্ণিদীপং গন্ত্ৰা সাসনং পতিট্ঠাপেহী’’তি উপজ্ঝাযেন চ ভিক্খুসঙ্ঘেন চ অজ্ঝিট্ঠো চিন্তেসি – ‘‘কালো নু খো মে তম্বপণ্ণিদীপং গন্তুং নো’’তি. অথস্স ৰীমংসতো ‘‘ন তাৰ কালো’’তি অহোসি. কিং পনস্স দিস্ৰা এতদহোসি? মুটসিৰরঞ্ঞো মহল্লকভাৰং. ততো চিন্তেসি – ‘‘অযং রাজা মহল্লকো, ন সক্কা ইমং গণ্হিত্ৰা সাসনং পগ্গহেতুং. ইদানি পনস্স পুত্তো দেৰানংপিযতিস্সো রজ্জং কারেস্সতি. তং গণ্হিত্ৰা সক্কা ভৰিস্সতি সাসনং পগ্গহেতুং. হন্দ যাৰ সো সমযো আগচ্ছতি, তাৰ ঞাতকে ওলোকেম. পুন দানি মযং ইমং জনপদং আগচ্ছেয্যাম ৰা ন ৰা’’তি. সো এৰং চিন্তেত্ৰা উপজ্ঝাযঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ ৰন্দিত্ৰা অসোকারামতো নিক্খম্ম তেহি ইট্টিযাদীহি চতূহি থেরেহি সঙ্ঘমিত্তায পুত্তেন সুমনসামণেরেন ভণ্ডুকেন চ উপাসকেন সদ্ধিং রাজগহনগরপরিৰত্তকেন দক্খিণাগিরিজনপদে চারিকং চরমানো ঞাতকে ওলোকেন্তো ছ মাসে অতিক্কামেসি. অথানুপুব্বেন মাতু নিৰেসনট্ঠানং ৰেদিসনগরং নাম সম্পত্তো. অসোকো কির কুমারকালে জনপদং লভিত্ৰা উজ্জেনিং গচ্ছন্তো ৰেদিসনগরং পত্ৰা ৰেদিসসেট্ঠিস্স ধীতরং অগ্গহেসি. সা তংদিৰসমেৰ গব্ভং গণ্হিত্ৰা উজ্জেনিযং মহিন্দকুমারং ৰিজাযি. কুমারস্স চুদ্দসৰস্সকালে রাজা অভিসেকং পাপুণি. সা তস্স মাতা তেন সমযেন ঞাতিঘরে ৰসতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথানুপুব্বেন মাতু নিৰেসনট্ঠানং ৰেটিসনগরং নাম সম্পত্তো’’তি.

সম্পত্তঞ্চ পন থেরং দিস্ৰা থেরমাতা দেৰী পাদেসু সিরসা ৰন্দিত্ৰা ভিক্খং দত্ৰা থেরং অত্তনা কতং ৰেদিসগিরিমহাৰিহারং নাম আরোপেসি. থেরো তস্মিং ৰিহারে নিসিন্নো চিন্তেসি – ‘‘অম্হাকং ইধ কত্তব্বকিচ্চং নিট্ঠিতং, সমযো নু খো ইদানি লঙ্কাদীপং গন্তু’’ন্তি. ততো চিন্তেসি – ‘‘অনুভৰতু তাৰ মে পিতরা পেসিতং অভিসেকং দেৰানংপিযতিস্সো, রতনত্তযগুণঞ্চ সুণাতু, ছণত্থঞ্চ নগরতো নিক্খমিত্ৰা মিস্সকপব্বতং অভিরুহতু, তদা তং তত্থ দক্খিস্সামা’’তি. অথাপরং একমাসং তত্থেৰ ৰাসং কপ্পেসি. মাসাতিক্কমেন চ জেট্ঠমূলমাসপুণ্ণমাযং উপোসথদিৰসে সন্নিপতিতা সব্বেপি – ‘‘কালো নু খো অম্হাকং তম্বপণ্ণিদীপং গমনায, উদাহু নো’’তি মন্তযিংসু. তেনাহু পোরাণা –

‘‘মহিন্দো নাম নামেন, সঙ্ঘত্থেরো তদা অহু;

ইট্টিযো উত্তিযো থেরো, ভদ্দসালো চ সম্বলো.

‘‘সামণেরো চ সুমনো, ছল়ভিঞ্ঞো মহিদ্ধিকো;

ভণ্ডুকো সত্তমো তেসং, দিট্ঠসচ্চো উপাসকো;

ইতি হেতে মহানাগা, মন্তযিংসু রহোগতা’’তি.

তদা সক্কো দেৰানমিন্দো মহিন্দত্থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা এতদৰোচ – ‘‘কালঙ্কতো, ভন্তে, মুটসিৰরাজা; ইদানি দেৰানংপিযতিস্সমহারাজা রজ্জং কারেতি. সম্মাসম্বুদ্ধেন চ তুম্হে ব্যাকতা – ‘অনাগতে মহিন্দো নাম ভিক্খু তম্বপণ্ণিদীপং পসাদেস্সতী’তি. তস্মাতিহ ৰো, ভন্তে, কালো দীপৰরং গমনায; অহম্পি ৰো সহাযো ভৰিস্সামী’’তি. কস্মা পন সক্কো এৰমাহ? ভগৰা কিরস্স বোধিমূলেযেৰ বুদ্ধচক্খুনা লোকং ৰোলোকেত্ৰা অনাগতে ইমস্স দীপস্স সম্পত্তিং দিস্ৰা এতমত্থং আরোচেসি – ‘‘তদা ত্ৰম্পি সহাযো ভৰেয্যাসী’’তি চ আণাপেসি. তস্মা এৰমাহ. থেরো তস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা অত্তসত্তমো ৰেটিসকপব্বতা ৰেহাসং উপ্পতিত্ৰা অনুরাধপুরস্স পুরত্থিমদিসায মিস্সকপব্বতে পতিট্ঠহি. যং পনেতরহি ‘‘চেতিযপব্বতো’’তিপি সঞ্জানন্তি. তেনাহু পোরাণা –

‘‘ৰেটিসগিরিম্হি রাজগহে, ৰসিত্ৰা তিংসরত্তিযো;

কালোৰ গমনস্সাতি, গচ্ছাম দীপমুত্তমং.

‘‘পল়ীনা জম্বুদীপা তে, হংসরাজাৰ অম্বরে;

এৰমুপ্পতিতা থেরা, নিপতিংসু নগুত্তমে.

‘‘পুরতো পুরসেট্ঠস্স, পব্বতে মেঘসন্নিভে;

পতিংসু সীলকূটম্হি, হংসাৰ নগমুদ্ধনী’’তি.

এৰং ইট্টিযাদীহি সদ্ধিং আগন্ত্ৰা পতিট্ঠহন্তো চ আযস্মা মহিন্দত্থেরো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পরিনিব্বানতো দ্ৰিন্নং ৰস্সসতানং উপরি ছত্তিংসতিমে ৰস্সে ইমস্মিং দীপে পতিট্ঠহীতি ৰেদিতব্বো. অজাতসত্তুস্স হি অট্ঠমে ৰস্সে সম্মাসম্বুদ্ধো পরিনিব্বাযি. তস্মিংযেৰ ৰস্সে সীহকুমারস্স পুত্তো তম্বপণ্ণিদীপস্স আদিরাজা ৰিজযকুমারো ইমং দীপমাগন্ত্ৰা মনুস্সাৰাসং অকাসি. জম্বুদীপে উদযভদ্দস্স চুদ্দসমে ৰস্সে ইধ ৰিজযো কালমকাসি. উদযভদ্দস্স পঞ্চদসমে ৰস্সে পণ্ডুৰাসুদেৰো নাম ইমস্মিং দীপে রজ্জং পাপুণি. তত্থ নাগদাসকরঞ্ঞো ৰীসতিমে ৰস্সে ইধ পণ্ডুৰাসুদেৰো কালমকাসি. তস্মিংযেৰ চ ৰস্সে অভযো নাম রাজকুমারো ইমস্মিং দীপে রজ্জং পাপুণি. তত্থ সুসুনাগরঞ্ঞো সত্তরসমে ৰস্সে ইধ অভযরঞ্ঞো ৰীসতিৰস্সানি পরিপূরিংসু. অথ অভযস্স ৰীসতিমে ৰস্সে পণ্ডুকাভযো নাম দামরিকো রজ্জং অগ্গহেসি. তত্থ কাল়াসোকস্স সোল়সমে ৰস্সে ইধ পণ্ডুকস্স সত্তরসৰস্সানি পরিপূরিংসু. তানি হেট্ঠা একেন ৰস্সেন সহ অট্ঠারস হোন্তি. তত্থ চন্দগুত্তস্স চুদ্দসমে ৰস্সে ইধ পণ্ডুকাভযো কালমকাসি. মুটসিৰরাজা রজ্জং পাপুণি. তত্থ অসোকধম্মরাজস্স সত্তরসমে ৰস্সে ইধ মুটসিৰরাজা কালমকাসি. দেৰানম্পিযতিস্সো রজ্জং পাপুণি. পরিনিব্বুতে চ সম্মাসম্বুদ্ধে অজাতসত্তু চতুৰীসতি ৰস্সানি রজ্জং কারেসি. উদযভদ্দো সোল়স, অনুরুদ্ধো চ মুণ্ডো চ অট্ঠ, নাগদাসকো চতুৰীসতি, সুসুনাগো অট্ঠারস, তস্সেৰ পুত্তো কাল়াসোকো অট্ঠৰীসতি, ততো তস্স পুত্তকা দস ভাতুকরাজানো দ্ৰেৰীসতি ৰস্সানি রজ্জং কারেসুং. তেসং পচ্ছতো নৰ নন্দা দ্ৰেৰীসতিমেৰ, চন্দগুত্তো চতুৰীসতি, বিন্দুসারো অট্ঠৰীসতি. তস্সাৰসানে অসোকো রজ্জং পাপুণি. তস্স পুরে অভিসেকা চত্তারি অভিসেকতো অট্ঠারসমে ৰস্সে ইমস্মিং দীপে মহিন্দত্থেরো পতিট্ঠিতো. এৰমেতেন রাজৰংসানুসারেন ৰেদিতব্বমেতং – ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধস্স পরিনিব্বানতো দ্ৰিন্নং ৰস্সসতানং উপরি ছত্তিংসতিমে ৰস্সে ইমস্মিং দীপে পতিট্ঠহী’’তি.

তস্মিঞ্চ দিৰসে তম্বপণ্ণিদীপে জেট্ঠমূলনক্খত্তং নাম হোতি. রাজা নক্খত্তং ঘোসাপেত্ৰা ‘‘ছণং করোথা’’তি অমচ্চে চ আণাপেত্ৰা চত্তালীসপুরিসসহস্সপরিৰারো নগরম্হা নিক্খমিত্ৰা যেন মিস্সকপব্বতো তেন পাযাসি মিগৰং কীল়িতুকামো. অথ তস্মিং পব্বতে অধিৰত্থা একা দেৰতা ‘‘রঞ্ঞো থেরে দস্সেস্সামী’’তি রোহিতমিগরূপং গহেত্ৰা অৰিদূরে তিণপণ্ণানি খাদমানা ৰিয চরতি. রাজা তং দিস্ৰা ‘‘অযুত্তং দানি পমত্তং ৰিজ্ঝিতু’’ন্তি জিযং ফোটেসি. মিগো অম্বত্থলমগ্গং গহেত্ৰা পলাযিতুং আরভি. রাজা পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধন্তো অম্বত্থলমেৰ অভিরুহি. মিগোপি থেরানং অৰিদূরে অন্তরধাযি. মহিন্দত্থেরো রাজানং অৰিদূরে আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘মমংযেৰ রাজা পস্সতু, মা ইতরে’’তি অধিট্ঠহিত্ৰা ‘‘তিস্স, তিস্স, ইতো এহী’’তি আহ. রাজা সুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ইমস্মিং দীপে জাতো মং ‘তিস্সা’তি নামং গহেত্ৰা আলপিতুং সমত্থো নাম নত্থি. অযং পন ছিন্নভিন্নপটধরো ভণ্ডু কাসাৰৰসনো মং নামেন আলপতি, কো নু খো অযং ভৰিস্সতি মনুস্সো ৰা অমনুস্সো ৰা’’তি? থেরো আহ –

‘‘সমণা মযং মহারাজ, ধম্মরাজস্স সাৰকা;

তৰেৰ অনুকম্পায, জম্বুদীপা ইধাগতা’’তি.

তেন চ সমযেন দেৰানম্পিযতিস্সমহারাজা চ অসোকধম্মরাজা চ অদিট্ঠসহাযকা হোন্তি. দেৰানম্পিযতিস্সমহারাজস্স চ পুঞ্ঞানুভাৰেন ছাতপব্বতপাদে একম্হি ৰেল়ুগুম্বে তিস্সো ৰেল়ুযট্ঠিযো রথযট্ঠিপ্পমাণা উপ্পজ্জিংসু – একা লতাযট্ঠি নাম, একা পুপ্ফযট্ঠি নাম, একা সকুণযট্ঠি নাম. তাসু লতাযট্ঠি রজতৰণ্ণা হোতি, তং অলঙ্করিত্ৰা উপ্পন্নলতা কঞ্চনৰণ্ণা খাযতি. পুপ্ফযট্ঠিযং পন নীলপীতলোহিতোদাতকাল়ৰণ্ণানি পুপ্ফানি সুৰিভত্তৰণ্টপত্তকিঞ্জক্খানি হুত্ৰা খাযন্তি. সকুণযট্ঠিযং হংসকুক্কুটজীৰজীৰকাদযো সকুণা নানপ্পকারানি চ চতুপ্পদানি সজীৰানি ৰিয খাযন্তি. ৰুত্তম্পি চেতং দীপৰংসে

‘‘ছাতপব্বতপাদম্হি, ৰেল়ুযট্ঠী তযো অহু;

সেতা রজতযট্ঠীৰ, লতা কঞ্চনসন্নিভা.

‘‘নীলাদি যাদিসং পুপ্ফং, পুপ্ফযট্ঠিম্হি তাদিসং;

সকুণা সকুণযট্ঠিম্হি, সরূপেনেৰ সণ্ঠিতা’’তি.

সমুদ্দতোপিস্স মুত্তামণিৰেল়ুরিযাদি অনেকৰিহিতং রতনং উপ্পজ্জি. তম্বপণ্ণিযং পন অট্ঠ মুত্তা উপ্পজ্জিংসু – হযমুত্তা, গজমুত্তা, রথমুত্তা, আমলকমুত্তা, ৰলযমুত্তা, অঙ্গুলিৰেঠকমুত্তা, ককুধফলমুত্তা, পাকতিকমুত্তাতি. সো তা চ যট্ঠিযো তা চ মুত্তা অঞ্ঞঞ্চ বহুং রতনং অসোকস্স ধম্মরঞ্ঞো পণ্ণাকারত্থায পেসেসি. অসোকো পসীদিত্ৰা তস্স পঞ্চ রাজককুধভণ্ডানি পহিণি – ছত্তং, চামরং, খগ্গং, মোল়িং, রতনপাদুকং, অঞ্ঞঞ্চ অভিসেকত্থায বহুৰিধং পণ্ণাকারং; সেয্যথিদং – সঙ্খং, গঙ্গোদকং, ৰড্ঢমানং, ৰটংসকং, ভিঙ্গারং, নন্দিযাৰট্টং, সিৰিকং, কঞ্ঞং, কটচ্ছুং, অধোৰিমং দুস্সযুগং, হত্থপুঞ্ছনং, হরিচন্দনং, অরুণৰণ্ণমত্তিকং, অঞ্জনং, হরীতকং, আমলকন্তি. ৰুত্তম্পি চেতং দীপৰংসে

‘‘ৰালবীজনিমুণ্হীসং, ছত্তং খগ্গঞ্চ পাদুকং;

ৰেঠনং সারপামঙ্গং, ভিঙ্গারং নন্দিৰট্টকং.

‘‘সিৰিকং সঙ্খং ৰটংসঞ্চ, অধোৰিমং ৰত্থকোটিকং;

সোৰণ্ণপাতিং কটচ্ছুং, মহগ্ঘং হত্থপুঞ্ছনং.

‘‘অনোতত্তোদকং কঞ্ঞং, উত্তমং হরিচন্দনং;

অরুণৰণ্ণমত্তিকং, অঞ্জনং নাগমাহটং.

‘‘হরীতকং আমলকং, মহগ্ঘং অমতোসধং;

সট্ঠিৰাহসতং সালিং, সুগন্ধং সুৰকাহটং;

পুঞ্ঞকম্মাভিনিব্বত্তং, পাহেসি অসোকৰ্হযো’’তি.

ন কেৰলঞ্চেতং আমিসপণ্ণাকারং, ইমং কির ধম্মপণ্ণাকারম্পি পেসেসি –

‘‘অহং বুদ্ধঞ্চ ধম্মঞ্চ, সঙ্ঘঞ্চ সরণং গতো;

উপাসকত্তং দেসেসিং, সক্যপুত্তস্স সাসনে.

‘‘ইমেসু তীসু ৰত্থূসু, উত্তমে জিনসাসনে;

ত্ৰম্পি চিত্তং পসাদেহি, সদ্ধা সরণমুপেহী’’তি.

স্ৰাযং রাজা তং দিৰসং অসোকরঞ্ঞা পেসিতেন অভিসেকেন একমাসাভিসিত্তো হোতি.

ৰিসাখপুণ্ণমাযং হিস্স অভিসেকমকংসু. সো অচিরস্সুতং – তং সাসনপ্পৰত্তিং অনুস্সরমানো তং থেরস্স ‘‘সমণা মযং মহারাজ ধম্মরাজস্স সাৰকা’’তি ৰচনং সুত্ৰা ‘‘অয্যা নু খো আগতা’’তি তাৰদেৰ আৰুধং নিক্খিপিত্ৰা একমন্তং নিসীদি সম্মোদনীযং কথং কথযমানো. যথাহ –

‘‘আৰুধং নিক্খিপিত্ৰান, একমন্তং উপাৰিসি;

নিসজ্জ রাজা সম্মোদি, বহুং অত্থূপসঞ্হিত’’ন্তি.

সম্মোদনীযকথঞ্চ কুরুমানেযেৰ তস্মিং তানিপি চত্তালীসপুরিসসহস্সানি আগন্ত্ৰা সম্পরিৰারেসুং. তদা থেরো ইতরেপি ছ জনে দস্সেসি. রাজা দিস্ৰা ‘‘ইমে কদা আগতা’’তি আহ. ‘‘মযা সদ্ধিংযেৰ, মহারাজা’’তি. ‘‘ইদানি পন জম্বুদীপে অঞ্ঞেপি এৰরূপা সমণা সন্তী’’তি? ‘‘সন্তি, মহারাজ; এতরহি জম্বুদীপো কাসাৰপজ্জোতো ইসিৰাতপটিৰাতো. তস্মিং –

‘‘তেৰিজ্জা ইদ্ধিপত্তা চ, চেতোপরিযাযকোৰিদা;

খীণাসৰা অরহন্তো, বহূ বুদ্ধস্স সাৰকাতি.

‘‘ভন্তে, কেন আগতত্থা’’তি? ‘‘নেৰ, মহারাজ, উদকেন ন থলেনা’’তি. ‘‘রাজা আকাসেন আগতা’’তি অঞ্ঞাসি. থেরো ‘‘অত্থি নু খো রঞ্ঞো পঞ্ঞাৰেযত্তিয’’ন্তি ৰীমংসনত্থায আসন্নং অম্বরুক্খং আরব্ভ পঞ্হং পুচ্ছি – ‘‘কিং নামো অযং, মহারাজ, রুক্খো’’তি? ‘‘অম্বরুক্খো নাম, ভন্তে’’তি. ‘‘ইমং পন, মহারাজ, অম্বং মুঞ্চিত্ৰা অঞ্ঞো অম্বো অত্থি, নত্থী’’তি? ‘‘অত্থি, ভন্তে, অঞ্ঞেপি বহূ অম্বরুক্খা’’তি. ‘‘ইমঞ্চ অম্বং তে চ অম্বে মুঞ্চিত্ৰা অত্থি নু খো, মহারাজ, অঞ্ঞে রুক্খা’’তি? ‘‘অত্থি, ভন্তে, তে পন ন অম্বরুক্খা’’তি. ‘‘অঞ্ঞে অম্বে চ অনম্বে চ মুঞ্চিত্ৰা অত্থি পন অঞ্ঞো রুক্খো’’তি? ‘‘অযমেৰ, ভন্তে, অম্বরুক্খো’’তি. ‘‘সাধু, মহারাজ, পণ্ডিতোসি. অত্থি পন তে, মহারাজ, ঞাতকা’’তি? ‘‘অত্থি, ভন্তে, বহূ জনা’’তি. ‘‘তে মুঞ্চিত্ৰা অঞ্ঞে কেচি অঞ্ঞাতকাপি অত্থি, মহারাজা’’তি? ‘‘অঞ্ঞাতকা, ভন্তে, ঞাতকেহি বহুতরা’’তি. ‘‘তৰ ঞাতকে চ অঞ্ঞাতকে চ মুঞ্চিত্ৰা অত্থঞ্ঞো কোচি, মহারাজা’’তি? ‘‘অহমেৰ, অঞ্ঞাতকো’’তি. অথ থেরো ‘‘পণ্ডিতো রাজা সক্খিস্সতি ধম্মং অঞ্ঞাতু’’ন্তি চূল়হত্থিপদোপমসুত্তং কথেসি. কথাপরিযোসানে রাজা তীসু সরণেসু পতিট্ঠহি সদ্ধিং চত্তালীসায পাণসহস্সেহি.

তং খণঞ্ঞেৰ চ রঞ্ঞো ভত্তং আহরিযিত্থ. রাজা চ সুত্তন্তং সুণন্তো এৰ অঞ্ঞাসি – ‘‘ন ইমেসং ইমস্মিং কালে ভোজনং কপ্পতী’’তি. ‘‘অপুচ্ছিত্ৰা পন ভুঞ্জিতুং অযুত্ত’’ন্তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ভুঞ্জিস্সথ, ভন্তে’’তি পুচ্ছি. ‘‘ন, মহারাজ, অম্হাকং ইমস্মিং কালে ভোজনং কপ্পতী’’তি. ‘‘কস্মিং কালে, ভন্তে, কপ্পতী’’তি? ‘‘অরুণুগ্গমনতো পট্ঠায যাৰ মজ্ঝন্হিকসমযা, মহারাজা’’তি. ‘‘গচ্ছাম, ভন্তে, নগর’’ন্তি? ‘‘অলং, মহারাজ, ইধেৰ ৰসিস্সামা’’তি. ‘‘সচে, ভন্তে, তুম্হে ৰসথ, অযং দারকো আগচ্ছতূ’’তি. ‘‘মহারাজ, অযং দারকো আগতফলো ৰিঞ্ঞাতসাসনো পব্বজ্জাপেক্খো ইদানি পব্বজিস্সতী’’তি. রাজা ‘‘তেন হি, ভন্তে, স্ৰে রথং পেসেস্সামি; তং অভিরুহিত্ৰা আগচ্ছেয্যাথা’’তি ৰত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পক্কামি.

থেরো অচিরপক্কন্তস্স রঞ্ঞো সুমনসামণেরং আমন্তেসি – ‘‘এহি ত্ৰং, সুমন, ধম্মসৰনস্স কালং ঘোসেহী’’তি. ‘‘ভন্তে, কিত্তকং ঠানং সাৰেন্তো ঘোসেমী’’তি? ‘‘সকলং তম্বপণ্ণিদীপ’’ন্তি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি সামণেরো অভিঞ্ঞাপাদকং চতুত্থজ্ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা ৰুট্ঠায অধিট্ঠহিত্ৰা সমাহিতেন চিত্তেন সকলং তম্বপণ্ণিদীপং সাৰেন্তো তিক্খত্তুং ধম্মসৰনস্স কালং ঘোসেসি. রাজা তং সদ্দং সুত্ৰা থেরানং সন্তিকং পেসেসি – ‘‘কিং, ভন্তে, অত্থি কোচি উপদ্দৰো’’তি. ‘‘নত্থম্হাকং কোচি উপদ্দৰো, ধম্মসৰনস্স কালং ঘোসাপযিম্হ বুদ্ধৰচনং কথেতুকামম্হা’’তি. তঞ্চ পন সামণেরস্স সদ্দং সুত্ৰা ভুম্মা দেৰতা সদ্দমনুস্সাৰেসুং. এতেনুপাযেন যাৰ ব্রহ্মলোকা সদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছি. তেন সদ্দেন মহা দেৰতাসন্নিপাতো অহোসি. থেরো মহন্তং দেৰতাসন্নিপাতং দিস্ৰা সমচিত্তসুত্তন্তং কথেসি. কথাপরিযোসানে অসঙ্খ্যেয্যানং দেৰতানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. বহূ নাগা চ সুপণ্ণা চ সরণেসু পতিট্ঠহিংসু. যাদিসোৰ সারিপুত্তত্থেরস্স ইমং সুত্তন্তং কথযতো দেৰতাসন্নিপাতো অহোসি, তাদিসো মহিন্দত্থেরস্সাপি জাতো. অথ তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন রাজা থেরানং রথং পেসেসি. সারথী রথং একমন্তে ঠপেত্ৰা থেরানং আরোচেসি – ‘‘আগতো, ভন্তে, রথো; অভিরুহথ গচ্ছিস্সামা’’তি. থেরা ‘‘ন মযং রথং অভিরুহাম; গচ্ছ ত্ৰং, পচ্ছা মযং আগচ্ছিস্সামা’’তি ৰত্ৰা ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা অনুরাধপুরস্স পুরত্থিমদিসাযং পঠমকচেতিযট্ঠানে ওতরিংসু. তঞ্হি চেতিযং থেরেহি পঠমং ওতিণ্ণট্ঠানে কতত্তাযেৰ ‘‘পঠমকচেতিয’’ন্তি ৰুচ্চতি.

রাজাপি সারথিং পেসেত্ৰা ‘‘অন্তোনিৰেসনে মণ্ডপং পটিযাদেথা’’তি অমচ্চে আণাপেসি. তাৰদেৰ সব্বে হট্ঠতুট্ঠা অতিৰিয পাসাদিকং মণ্ডপং পটিযাদেসুং. পুন রাজা চিন্তেসি – ‘‘হিয্যো থেরো সীলক্খন্ধং কথযমানো ‘উচ্চাসযনমহাসযনং ন কপ্পতী’তি আহ; ‘নিসীদিস্সন্তি নু খো অয্যা আসনেসু, ন নিসীদিস্সন্তী’’’তি? তস্সেৰং চিন্তযন্তস্সেৰ সো সারথি নগরদ্ৰারং সম্পত্তো. ততো অদ্দস থেরে পঠমতরং আগন্ত্ৰা কাযবন্ধনং বন্ধিত্ৰা চীৰরং পারুপন্তে. দিস্ৰা অতিৰিয পসন্নচিত্তো হুত্ৰা আগন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি – ‘‘আগতা, দেৰ, থেরা’’তি. রাজা ‘‘রথং আরূল়্হা’’তি পুচ্ছি. ‘‘ন আরূল়্হা, দেৰ, অপি চ মম পচ্ছতো নিক্খমিত্ৰা পঠমতরং আগন্ত্ৰা পাচীনদ্ৰারে ঠিতা’’তি. রাজা ‘‘রথম্পি নাভিরূহিংসূ’’তি সুত্ৰা ‘‘ন দানি অয্যা উচ্চাসযনমহাসযনং সাদিযিস্সন্তী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘তেন হি, ভণে, থেরানং ভূমত্থরণসঙ্খেপেন আসনানি পঞ্ঞপেথা’’তি ৰত্ৰা পটিপথং অগমাসি. অমচ্চা পথৰিযং তট্টিকং পঞ্ঞপেত্ৰা উপরি কোজৰকাদীনি চিত্তত্থরণানি পঞ্ঞপেসুং. উপ্পাতপাঠকা দিস্ৰা ‘‘গহিতা দানি ইমেহি পথৰী, ইমে তম্বপণ্ণিদীপস্স সামিকা ভৰিস্সন্তী’’তি ব্যাকরিংসু. রাজাপি গন্ত্ৰা থেরে ৰন্দিত্ৰা মহিন্দত্থেরস্স হত্থতো পত্তং গহেত্ৰা মহতিযা পূজায চ সক্কারেন চ থেরে নগরং পৰেসেত্ৰা অন্তোনিৰেসনং পৰেসেসি. থেরো আসনপঞ্ঞত্তিং দিস্ৰা ‘‘অম্হাকং সাসনং সকললঙ্কাদীপে পথৰী ৰিয পত্থটং নিচ্চলঞ্চ হুত্ৰা পতিট্ঠহিস্সতী’’তি চিন্তেন্তো নিসীদি. রাজা থেরে পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেত্ৰা সম্পৰারেত্ৰা ‘‘অনুল়াদেৰীপমুখানি পঞ্চ ইত্থিসতানি থেরানং অভিৰাদনং পূজাসক্কারঞ্চ করোন্তূ’’তি পক্কোসাপেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. থেরো ভত্তকিচ্চাৰসানে রঞ্ঞো সপরিজনস্স ধম্মরতনৰস্সং ৰস্সেন্তো পেতৰত্থুং ৰিমানৰত্থুং সচ্চসংযুত্তঞ্চ কথেসি. তং থেরস্স ধম্মদেসনং সুত্ৰা তানি পঞ্চপি ইত্থিসতানি সোতাপত্তিফলং সচ্ছাকংসু.

যেপি তে মনুস্সা পুরিমদিৰসে মিস্সকপব্বতে থেরে অদ্দসংসু, তে তেসু তেসু ঠানেসু থেরানং গুণে কথেন্তি. তেসং সুত্ৰা মহাজনকাযো রাজঙ্গণে সন্নিপতিত্ৰা মহাসদ্দং অকাসি. রাজা ‘‘কিং এসো সদ্দো’’তি পুচ্ছি. ‘‘নাগরা, দেৰ, ‘থেরে দট্ঠুং ন লভামা’তি ৰিরৰন্তী’’তি. রাজা ‘‘সচে ইধ পৰিসিস্সন্তি, ওকাসো ন ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, ভণে, হত্থিসালং পটিজগ্গিত্ৰা ৰালুকং আকিরিত্ৰা পঞ্চৰণ্ণানি পুপ্ফানি ৰিকিরিত্ৰা চেলৰিতানং বন্ধিত্ৰা মঙ্গলহত্থিট্ঠানে থেরানং আসনানি পঞ্ঞপেথা’’তি আহ. অমচ্চা তথা অকংসু. থেরো তত্থ গন্ত্ৰা নিসীদিত্ৰা দেৰদূতসুত্তন্তং কথেসি. কথাপরিযোসানে পাণসহস্সং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. ততো ‘‘হত্থিসালা অতিসম্বাধা’’তি দক্খিণদ্ৰারে নন্দনৰনুয্যানে আসনং পঞ্ঞপেসুং. থেরো তত্থ নিসীদিত্ৰা আসীৰিসোপমসুত্তং কথেসি. তম্পি সুত্ৰা পাণসহস্সং সোতাপত্তিফলং পটিলভি.

এৰং আগতদিৰসতো দুতিযদিৰসে অড্ঢতেয্যসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. থেরস্স নন্দনৰনে আগতাগতাহি কুলিত্থীহি কুলসুণ্হাহি কুলকুমারীহি সদ্ধিং সম্মোদমানস্সেৰ সাযন্হসমযো জাতো. থেরো কালং সল্লক্খেত্ৰা ‘‘গচ্ছাম দানি মিস্সকপব্বত’’ন্তি উট্ঠহি. অমচ্চা – ‘‘কত্থ, ভন্তে, গচ্ছথা’’তি? ‘‘অম্হাকং নিৰাসনট্ঠান’’ন্তি. তে রঞ্ঞো সংৰিদিতং কত্ৰা রাজানুমতেন আহংসু – ‘‘অকালো, ভন্তে, ইদানি তত্থ গন্তুং; ইদমেৰ নন্দনৰনুয্যানং অয্যানং আৰাসট্ঠানং হোতূ’’তি. ‘‘অলং, গচ্ছামা’’তি. পুন রঞ্ঞো ৰচনেনাহংসু – ‘‘রাজা, ভন্তে, আহ – ‘এতং মেঘৰনং নাম উয্যানং মম পিতু সন্তকং নগরতো নাতিদূরং নাচ্চাসন্নং গমনাগমনসম্পন্নং, এত্থ থেরা ৰাসং কপ্পেন্তূ’’’তি. ৰসিংসু থেরা মেঘৰনে উয্যানে.

রাজাপি খো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন থেরস্স সমীপং গন্ত্ৰা সুখসযিতভাৰং পুচ্ছিত্ৰা ‘‘কপ্পতি, ভন্তে, ভিক্খুসঙ্ঘস্স আরামো’’তি পুচ্ছি. থেরো ‘‘কপ্পতি, মহারাজা’’তি ৰত্ৰা ইমং সুত্তং আহরি – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আরাম’’ন্তি. রাজা তুট্ঠো সুৰণ্ণভিঙ্গারং গহেত্ৰা থেরস্স হত্থে উদকং পাতেত্ৰা মহামেঘৰনুয্যানং অদাসি. সহ উদকপাতেন পথৰী কম্পি. অযং মহাৰিহারে পঠমো পথৰীকম্পো অহোসি. রাজা ভীতো থেরং পুচ্ছি – ‘‘কস্মা, ভন্তে, পথৰী কম্পতী’’তি? ‘‘মা ভাযি, মহারাজ, ইমস্মিং দীপে দসবলস্স সাসনং পতিট্ঠহিস্সতি; ইদঞ্চ পঠমং ৰিহারট্ঠানং ভৰিস্সতি, তস্সেতং পুব্বনিমিত্ত’’ন্তি. রাজা ভিয্যোসোমত্তায পসীদি. থেরো পুনদিৰসেপি রাজগেহেযেৰ ভুঞ্জিত্ৰা নন্দনৰনে অনমতগ্গিযানি কথেসি. পুনদিৰসে অগ্গিক্খন্ধোপমসুত্তং কথেসি. এতেনেৰুপাযেন সত্ত দিৰসানি কথেসি. দেসনাপরিযোসানে অড্ঢনৰমানং পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. ততো পট্ঠায চ নন্দনৰনং সাসনস্স জোতিপাতুভাৰট্ঠানন্তি কত্ৰা ‘‘জোতিৰন’’ন্তি নামং লভি. সত্তমে পন দিৰসে থেরা অন্তেপুরে রঞ্ঞো অপ্পমাদসুত্তং কথযিত্ৰা চেতিযগিরিমেৰ অগমংসু.

অথ খো রাজা অমচ্চে পুচ্ছি – ‘‘থেরো, অম্হে গাল়্হেন ওৰাদেন ওৰদতি; গচ্ছেয্য নু খো’’তি? অমচ্চা ‘‘তুম্হেহি, দেৰ, থেরো অযাচিতো সযমেৰ আগতো; তস্মা তস্স অনাপুচ্ছাৰ গমনম্পি ভৰেয্যা’’তি আহংসু. ততো রাজা রথং অভিরুহিত্ৰা দ্ৰে চ দেৰিযো আরোপেত্ৰা চেতিযগিরিং অগমাসি মহঞ্চরাজানুভাৰেন. গন্ত্ৰা দেৰিযো একমন্তং অপক্কমাপেত্ৰা সযমেৰ থেরানং সমীপং উপসঙ্কমন্তো অতিৰিয কিলন্তরূপো হুত্ৰা উপসঙ্কমি. ততো নং থেরো আহ – ‘‘কস্মা ত্ৰং, মহারাজ, এৰং কিলমমানো আগতো’’তি? ‘‘‘তুম্হে মম গাল়্হং ওৰাদং দত্ৰা ইদানি গন্তুকামা নু খো’তি জাননত্থং, ভন্তে’’তি. ‘‘ন মযং, মহারাজ, গন্তুকামা; অপিচ ৰস্সূপনাযিককালো নামাযং মহারাজ, তত্র সমণেন ৰস্সূপনাযিকট্ঠানং ঞাতুং ৰট্টতী’’তি. তংদিৰসমেৰ অরিট্ঠো নাম অমচ্চো পঞ্চপণ্ণাসায জেট্ঠকনিট্ঠভাতুকেহি সদ্ধিং রঞ্ঞো সমীপে ঠিতো আহ – ‘‘ইচ্ছামহং, দেৰ, থেরানং সন্তিকে পব্বজিতু’’ন্তি. ‘‘সাধু, ভণে, পব্বজস্সূ’’তি রাজা অনুজানিত্ৰা থেরং সম্পটিচ্ছাপেসি. থেরো তদহেৰ পব্বাজেসি. সব্বে খুরগ্গেযেৰ অরহত্তং পাপুণিংসু.

রাজাপি খো তঙ্খণেযেৰ কণ্টকেন চেতিযঙ্গণং পরিক্খিপিত্ৰা দ্ৰাসট্ঠিযা লেণেসু কম্মং পট্ঠপেত্ৰা নগরমেৰ অগমাসি. তেপি থেরা দসভাতিকসমাকুলং রাজকুলং পসাদেত্ৰা মহাজনং ওৰদমানা চেতিযগিরিম্হি ৰস্সং ৰসিংসু. তদাপি চেতিযগিরিম্হি পঠমং ৰস্সং উপগতা দ্ৰাসট্ঠি অরহন্তো অহেসুং. অথাযস্মা মহামহিন্দো ৰুত্থৰস্সো পৰারেত্ৰা কত্তিকপুণ্ণমাযং উপোসথদিৰসে রাজানং এতদৰোচ – ‘‘মহারাজ, অম্হেহি চিরদিট্ঠো সম্মাসম্বুদ্ধো, অনাথৰাসং ৰসিম্হ, ইচ্ছাম মযং জম্বুদীপং গন্তু’’ন্তি. রাজা আহ – ‘‘অহং, ভন্তে, তুম্হে চতূহি পচ্চযেহি উপট্ঠহামি, অযঞ্চ মহাজনো তুম্হে নিস্সায তীসু সরণেসু পতিট্ঠিতো, কস্মা তুম্হে উক্কণ্ঠিতত্থা’’তি? ‘‘চিরদিট্ঠো নো, মহারাজ, সম্মাসম্বুদ্ধো, অভিৰাদনপচ্চুট্ঠানঅঞ্জলিকম্মসামীচিকম্মকরণট্ঠানং নত্থি, তেনম্হ উক্কণ্ঠিতা’’তি. ‘‘ননু, ভন্তে, তুম্হে অৰোচুত্থ – ‘পরিনিব্বুতো সম্মাসম্বুদ্ধো’’’তি. ‘‘কিঞ্চাপি, মহারাজ, পরিনিব্বুতো; অথ খ্ৰস্স সরীরধাতুযো তিট্ঠন্তী’’তি. ‘‘অঞ্ঞাতং, ভন্তে, থূপপতিট্ঠানং তুম্হে আকঙ্খথাতি. করোমি, ভন্তে, থূপং, ভূমিভাগং দানি ৰিচিনাথ; অপিচ, ভন্তে, ধাতুযো কুতো লচ্ছামা’’তি? ‘‘সুমনেন সদ্ধিং মন্তেহি, মহারাজা’’তি.

‘‘সাধু, ভন্তে’’তি রাজা সুমনং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘কুতো দানি, ভন্তে, ধাতুযো লচ্ছামা’’তি? সুমনো আহ – ‘‘অপ্পোস্সুক্কো ত্ৰং, মহারাজ, ৰীথিযো সোধাপেত্ৰা ধজপটাকপুণ্ণঘটাদীহি অলঙ্কারাপেত্ৰা সপরিজনো উপোসথং সমাদিযিত্ৰা সব্বতাল়াৰচরে উপট্ঠাপেত্ৰা মঙ্গলহত্থিং সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতং কারাপেত্ৰা উপরি চস্স সেতচ্ছত্তং উস্সাপেত্ৰা সাযন্হসমযে মহানাগৰনুয্যানাভিমুখো যাহি. অদ্ধা তস্মিং ঠানে ধাতুযো লচ্ছসী’’তি. রাজা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি. থেরা চেতিযগিরিমেৰ অগমংসু. তত্রাযস্মা মহিন্দত্থেরো সুমনসামণেরং আহ – ‘‘গচ্ছ ত্ৰং, সামণের, জম্বুদীপে তৰ অয্যকং অসোকং ধম্মরাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা মম ৰচনেন এৰং ৰদেহি – ‘সহাযো ৰো, মহারাজ, দেৰানম্পিযতিস্সো বুদ্ধসাসনে পসন্নো থূপং পতিট্ঠাপেতুকামো, তুম্হাকং কির হত্থে ধাতু অত্থি তং মে দেথা’তি. তং গহেত্ৰা সক্কং দেৰরাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰং ৰদেহি – ‘তুম্হাকং কির, মহারাজ, হত্থে দ্ৰে ধাতুযো অত্থি – দক্খিণদাঠা চ দক্খিণক্খকঞ্চ; ততো তুম্হে দক্খিণদাঠং পূজেথ, দক্খিণক্খকং পন ময্হং দেথা’তি. এৰঞ্চ নং ৰদেহি – ‘কস্মা ত্ৰং, মহারাজ, অম্হে তম্বপণ্ণিদীপং পহিণিত্ৰা পমজ্জসী’’’তি?

‘‘সাধু, ভন্তে’’তি খো সুমনো থেরস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা তাৰদেৰ পত্তচীৰরমাদায ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা পাটলিপুত্তদ্ৰারে ওরুয্হ রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা এতমত্থং আরোচেসি. রাজা তুট্ঠো সামণেরস্স হত্থতো পত্তং গহেত্ৰা গন্ধেহি উব্বট্টেত্ৰা ৰরমুত্তসদিসানং ধাতূনং পূরেত্ৰা অদাসি. সো তং গহেত্ৰা সক্কং দেৰরাজানং উপসঙ্কমি. সক্কো দেৰরাজা সামণেরং দিস্ৰাৰ ‘‘কিং, ভন্তে সুমন, আহিণ্ডসী’’তি আহ. ‘‘ত্ৰং, মহারাজ, অম্হে তম্বপণ্ণিদীপং পেসেত্ৰা কস্মা পমজ্জসী’’তি? ‘‘নপ্পমজ্জামি, ভন্তে, ৰদেহি – ‘কিং করোমী’’’তি? ‘‘তুম্হাকং কির হত্থে দ্ৰে ধাতুযো অত্থি – দক্খিণদাঠা চ দক্খিণক্খকঞ্চ; ততো তুম্হে দক্খিণদাঠং পূজেথ, দক্খিণক্খকং পন ময্হং দেথা’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি খো সক্কো দেৰানমিন্দো যোজনপ্পমাণং মণিথূপং উগ্ঘাটেত্ৰা দক্খিণক্খকধাতুং নীহরিত্ৰা সুমনস্স অদাসি. সো তং গহেত্ৰা চেতিযগিরিম্হিযেৰ পতিট্ঠাসি.

অথ খো মহিন্দপমুখা সব্বেপি তে মহানাগা অসোকধম্মরাজেন দিন্নধাতুযো চেতিযগিরিম্হিযেৰ পতিট্ঠাপেত্ৰা দক্খিণক্খকং আদায ৰড্ঢমানকচ্ছাযায মহানাগৰনুয্যানমগমংসু. রাজাপি খো সুমনেন ৰুত্তপ্পকারং পূজাসক্কারং কত্ৰা হত্থিক্খন্ধৰরগতো সযং মঙ্গলহত্থিমত্থকে সেতচ্ছত্তং ধারযমানো মহানাগৰনং সম্পাপুণি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘সচে অযং সম্মাসম্বুদ্ধস্স ধাতু, ছত্তং অপনমতু, মঙ্গলহত্থী জণ্ণুকেহি ভূমিযং পতিট্ঠহতু, ধাতুচঙ্কোটকং ময্হং মত্থকে পতিট্ঠাতূ’’তি. সহ রঞ্ঞো চিত্তুপ্পাদেন ছত্তং অপনমি, হত্থী জণ্ণুকেহি পতিট্ঠহি, ধাতুচঙ্কোটকং রঞ্ঞো মত্থকে পতিট্ঠহি. রাজা অমতেনেৰ অভিসিত্তগত্তো ৰিয পরমেন পীতিপামোজ্জেন সমন্নাগতো হুত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘ধাতুং, ভন্তে, কিং করোমা’’তি? ‘‘হত্থিকুম্ভম্হিযেৰ তাৰ, মহারাজ, ঠপেহী’’তি. রাজা ধাতুচঙ্কোটকং গহেত্ৰা হত্থিকুম্ভে ঠপেসি. পমুদিতো নাগো কোঞ্চনাদং নদি. মহামেঘো উট্ঠহিত্ৰা পোক্খরৰস্সং ৰস্সি. উদকপরিযন্তং কত্ৰা মহাভূমিচালো অহোসি. ‘‘পচ্চন্তেপি নাম সম্মাসম্বুদ্ধস্স ধাতু পতিট্ঠহিস্সতী’’তি দেৰমনুস্সা পমোদিংসু. এৰং ইদ্ধানুভাৰসিরিযা দেৰমনুস্সানং পীতিং জনযন্তো –

পুণ্ণমাযং মহাৰীরো, চাতুমাসিনিযা ইধ;

আগন্ত্ৰা দেৰলোকম্হা, হত্থিকুম্ভে পতিট্ঠিতোতি.

অথস্স সো হত্থিনাগো অনেকতাল়াৰচরপরিৰারিতো অতিৰিয উল়ারেন পূজাসক্কারেন সক্করিযমানো পচ্ছিমদিসাভিমুখোৰ হুত্ৰা, অপসক্কন্তো যাৰ নগরস্স পুরত্থিমদ্ৰারং তাৰ গন্ত্ৰা পুরত্থিমেন দ্ৰারেন নগরং পৰিসিত্ৰা সকলনাগরেন উল়ারায পূজায করীযমানায দক্খিণদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা থূপারামস্স পচ্ছিমদিসাভাগে মহেজৰত্থু নাম কির অত্থি, তত্থ গন্ত্ৰা পুন থূপারামাভিমুখোযেৰ পটিনিৰত্তি. তেন চ সমযেন থূপারামে পুরিমকানং তিণ্ণং সম্মাসম্বুদ্ধানং পরিভোগচেতিযট্ঠানং হোতি.

অতীতে কির অযং দীপো ওজদীপো নাম অহোসি, রাজা অভযো নাম, নগরং অভযপুরং নাম, চেতিযপব্বতো দেৰকূটপব্বতো নাম, থূপারামো পটিযারামো নাম. তেন খো পন সমযেন ককুসন্ধো ভগৰা লোকে উপ্পন্নো হোতি. তস্স সাৰকো মহাদেৰো নাম থেরো ভিক্খুসহস্সেন সদ্ধিং দেৰকূটে পতিট্ঠাসি, মহিন্দত্থেরো ৰিয চেতিযপব্বতে. তেন খো পন সমযেন ওজদীপে সত্তা পজ্জরকেন অনযব্যসনং আপজ্জন্তি. অদ্দসা খো ককুসন্ধো ভগৰা বুদ্ধচক্খুনা লোকং ওলোকেন্তো তে সত্তে অনযব্যসনমাপজ্জন্তে. দিস্ৰা চত্তালীসায ভিক্খুসহস্সেহি পরিৰুতো অগমাসি. তস্সানুভাৰেন তাৰদেৰ পজ্জরকো ৰূপসন্তো. রোগে ৰূপসন্তে ভগৰা ধম্মং দেসেসি. চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. ভগৰা ধমকরণং দত্ৰা পক্কামি. তং অন্তো পক্খিপিত্ৰা পটিযারামে চেতিযং অকংসু. মহাদেৰো দীপং অনুসাসন্তো ৰিহাসি.

কোণাগমনস্স পন ভগৰতো কালে অযং দীপো ৰরদীপো নাম অহোসি, রাজা সমেণ্ডী নাম, নগরং ৰড্ঢমানং নাম, পব্বতো সুৰণ্ণকূটো নাম. তেন খো পন সমযেন ৰরদীপে দুব্বুট্ঠিকা হোতি দুব্ভিক্খং দুস্সস্সং. সত্তা ছাতকরোগেন অনযব্যসনং আপজ্জন্তি. অদ্দসা খো কোণাগমনো ভগৰা বুদ্ধচক্খুনা লোকং ওলোকেন্তো তে সত্তে অনযব্যসনং আপজ্জন্তে. দিস্ৰা তিংসভিক্খুসহস্সপরিৰুতো অগমাসি. বুদ্ধানুভাৰেন দেৰো সম্মাধারং অনুপ্পৰেচ্ছি. সুভিক্খং অহোসি. ভগৰা ধম্মং দেসেসি. চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. ভগৰা ভিক্খুসহস্সপরিৰারং মহাসুমনং নাম থেরং দীপে ঠপেত্ৰা কাযবন্ধনং দত্ৰা পক্কামি. তং অন্তো পক্খিপিত্ৰা চেতিযং অকংসু.

কস্সপস্স পন ভগৰতো কালে অযং দীপো মণ্ডদীপো নাম অহোসি, রাজা জযন্তো নাম, নগরং ৰিসালং নাম, পব্বতো সুভকূটো নাম. তেন খো পন সমযেন মণ্ডদীপে মহাৰিৰাদো হোতি. বহূ সত্তা কলহৰিগ্গহজাতা অনযব্যসনং আপজ্জন্তি. অদ্দসা খো কস্সপো ভগৰা বুদ্ধচক্খুনা লোকং ওলোকেন্তো তে সত্তে অনযব্যসনং আপজ্জন্তে. দিস্ৰা ৰীসতিভিক্খুসহস্সপরিৰুতো আগন্ত্ৰা ৰিৰাদং ৰূপসমেত্ৰা ধম্মং দেসেসি. চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. ভগৰা ভিক্খুসহস্সপরিৰারং সব্বনন্দং নাম থেরং দীপে পতিট্ঠাপেত্ৰা উদকসাটকং দত্ৰা পক্কামি. তং অন্তো পক্খিপিত্ৰা চেতিযং অকংসু. এৰং থূপারামে পুরিমকানং তিণ্ণং বুদ্ধানং চেতিযানি পতিট্ঠহিংসু. তানি সাসনন্তরধানেন নস্সন্তি, ঠানমত্তং অৰসিস্সতি. তস্মা ৰুত্তং – ‘‘তেন চ সমযেন থূপারামে পুরিমকানং তিণ্ণং সম্মাসম্বুদ্ধানং পরিভোগচেতিযট্ঠানং হোতী’’তি. তদেতং ৰিনট্ঠেসু চেতিযেসু দেৰতানুভাৰেন কণ্টকসমাকিণ্ণসাখেহি নানাগচ্ছেহি পরিৰুতং তিট্ঠতি – ‘‘মা নং কোচি উচ্ছিট্ঠাসুচিমলকচৰরেহি পদূসেসী’’তি.

অথ খ্ৰস্স হত্থিনো পুরতো পুরতো গন্ত্ৰা রাজপুরিসা সব্বগচ্ছে ছিন্দিত্ৰা ভূমিং সোধেত্ৰা তং হত্থতলসদিসং অকংসু. হত্থিনাগো গন্ত্ৰা তং ঠানং পুরতো কত্ৰা তস্স পচ্ছিমদিসাভাগে বোধিরুক্খট্ঠানে অট্ঠাসি. অথস্স মত্থকতো ধাতুং ওরোপেতুং আরভিংসু. নাগো ওরোপেতুং ন দেতি. রাজা থেরং পুচ্ছি – ‘‘কস্মা, ভন্তে, নাগো ধাতুং ওরোপেতুং ন দেতী’’তি? ‘‘আরূল়্হং, মহারাজ, ওরোপেতুং ন ৰট্টতী’’তি. তস্মিঞ্চ কালে অভযৰাপিযা উদকং ছিন্নং হোতি. সমন্তা ভূমি ফলিতা হোতি, সুউদ্ধরা মত্তিকাপিণ্ডা. ততো মহাজনো সীঘং সীঘং মত্তিকং আহরিত্ৰা হত্থিকুম্ভপ্পমাণং ৰত্থুমকাসি. তাৰদেৰ চ থূপকরণত্থং ইট্ঠকা কাতুং আরভিংসু. ন যাৰ ইট্ঠকা পরিনিট্ঠন্তি তাৰ হত্থিনাগো কতিপাহং দিৰা বোধিরুক্খট্ঠানে হত্থিসালাযং তিট্ঠতি, রত্তিং থূপপতিট্ঠানভূমিং পরিযাযতি. অথ ৰত্থুং চিনাপেত্ৰা রাজা থেরং পুচ্ছি – ‘‘কীদিসো, ভন্তে, থূপো কাতব্বো’’তি? ‘‘ৰীহিরাসিসদিসো, মহারাজা’’তি.

‘‘সাধু, ভন্তে’’তি রাজা জঙ্ঘপ্পমাণং থূপং চিনাপেত্ৰা ধাতুওরোপনত্থায মহাসক্কারং কারেসি. সকলনগরঞ্চ জনপদো চ ধাতুমহদস্সনত্থং সন্নিপতি. সন্নিপতিতে চ পন তস্মিং মহাজনকাযে দসবলস্স ধাতু হত্থিকুম্ভতো সত্ততালপ্পমাণং ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা যমকপাটিহারিযং দস্সেসি. তেহি তেহি ধাতুপ্পদেসেহি ছন্নং ৰণ্ণানং উদকধারা চ অগ্গিক্খন্ধা চ পৰত্তন্তি, সাৰত্থিযং কণ্ডম্বমূলে ভগৰতা দস্সিতপাটিহারিযসদিসমেৰ পাটিহারিযং অহোসি. তঞ্চ খো নেৰ থেরানুভাৰেন, ন দেৰতানুভাৰেন; অপিচ খো বুদ্ধানুভাৰেনেৰ. ভগৰা কির ধরমানোৰ অধিট্ঠাসি – ‘‘মযি পরিনিব্বুতে তম্বপণ্ণিদীপে অনুরাধপুরস্স দক্খিণদিসাভাগে পুরিমকানং তিণ্ণং বুদ্ধানং পরিভোগচেতিযট্ঠানে মম দক্খিণক্খকধাতু পতিট্ঠানদিৰসে যমকপাটিহারিযং হোতূ’’তি.

‘‘এৰং অচিন্তিযা বুদ্ধা, বুদ্ধধম্মা অচিন্তিযা;

অচিন্তিযে পসন্নানং, ৰিপাকো হোতি অচিন্তিযো’’তি. (অপ. থের ১.১.৮২);

সম্মাসম্বুদ্ধো কির ইমং দীপং ধরমানকালেপি তিক্খত্তুং আগমাসি. পঠমং – যক্খদমনত্থং এককোৰ আগন্ত্ৰা যক্খে দমেত্ৰা ‘‘মযি পরিনিব্বুতে ইমস্মিং দীপে সাসনং পতিট্ঠহিস্সতী’’তি তম্বপণ্ণিদীপে রক্খং করোন্তো তিক্খত্তুং দীপং আৰিজ্জি. দুতিযং – মাতুলভাগিনেয্যানং নাগরাজূনং দমনত্থায এককোৰ আগন্ত্ৰা তে দমেত্ৰা অগমাসি. ততিযং – পঞ্চভিক্খুসতপরিৰারো আগন্ত্ৰা মহাচেতিযট্ঠানে চ থূপারামচেতিযট্ঠানে চ মহাবোধিপতিট্ঠিতট্ঠানে চ মহিযঙ্গণচেতিযট্ঠানে চ মুতিযঙ্গণচেতিযট্ঠানে চ দীঘৰাপিচেতিযট্ঠানে চ কল্যাণিযচেতিযট্ঠানে চ নিরোধসমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা নিসীদি. ইদমস্স চতুত্থং ধাতুসরীরেন আগমনং.

ধাতুসরীরতো চ পনস্স নিক্খন্তউদকফুসিতেহি সকলতম্বপণ্ণিতলে ন কোচি অফুট্ঠোকাসো নাম অহোসি. এৰমস্স তং ধাতুসরীরং উদকফুসিতেহি তম্বপণ্ণিতলস্স পরিল়াহং ৰূপসমেত্ৰা মহাজনস্স পাটিহারিযং দস্সেত্ৰা ওতরিত্ৰা রঞ্ঞো মত্থকে পতিট্ঠাসি. রাজা সফলং মনুস্সপটিলাভং মঞ্ঞমানো মহন্তং সক্কারং করিত্ৰা ধাতুং পতিট্ঠাপেসি. সহ ধাতুপতিট্ঠাপনেন মহাভূমিচালো অহোসি. তস্মিঞ্চ পন ধাতুপাটিহারিযে চিত্তং পসাদেত্ৰা রঞ্ঞো ভাতা অভযো নাম রাজকুমারো পুরিসসহস্সেন সদ্ধিং পব্বজি. চেতরট্ঠগামতো পঞ্চ দারকসতানি পব্বজিংসু, তথা দ্ৰারমণ্ডলাদীহি গামকেহি নিক্খমিত্ৰা পঞ্চপঞ্চ দারকসতানি সব্বানিপি অন্তোনগরতো চ বহিনগরতো চ পব্বজিতানি তিংসভিক্খুসহস্সানি অহেসুং. নিট্ঠিতে পন থূপস্মিং রাজা চ রাজভাতিকা চ দেৰিযো চ দেৰনাগযক্খানম্পি ৰিম্হযকরং পচ্চেকং পচ্চেকং পূজং অকংসু. নিট্ঠিতায পন ধাতুপূজায পতিট্ঠিতে ধাতুৰরে মহিন্দত্থেরো মেঘৰনুয্যানমেৰ গন্ত্ৰা ৰাসং কপ্পেসি.

তস্মিং খো পন সমযে অনুল়া দেৰী পব্বজিতুকামা হুত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা তস্সা ৰচনং সুত্ৰা থেরং এতদৰোচ – ‘‘অনুল়া, ভন্তে, দেৰী পব্বজিতুকামা, পব্বাজেথ ন’’ন্তি. ‘‘ন, মহারাজ, অম্হাকং মাতুগামং পব্বাজেতুং কপ্পতি. পাটলিপুত্তে পন ময্হং ভগিনী সঙ্ঘমিত্তত্থেরী নাম অত্থি, তং পক্কোসাপেহি. ইমস্মিঞ্চ পন, মহারাজ, দীপে পুরিমকানং তিণ্ণং সম্মাসম্বুদ্ধানং বোধি পতিট্ঠাসি. অম্হাকম্পি ভগৰতো সরসরংসিজালৰিস্সজ্জনকেন বোধিনা ইধ পতিট্ঠাতব্বং, তস্মা তথা সাসনং পহিণেয্যাসি যথা সঙ্ঘমিত্তা বোধিং গহেত্ৰা আগচ্ছেয্যা’’তি.

‘‘সাধু, ভন্তে’’তি রাজা থেরস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা অমচ্চেহি সদ্ধিং মন্তেন্তো অরিট্ঠং নাম অত্তনো ভাগিনেয্যং আহ – ‘‘সক্খিস্সসি ত্ৰং, তাত, পাটলিপুত্তং গন্ত্ৰা মহাবোধিনা সদ্ধিং অয্যং সঙ্ঘমিত্তত্থেরিং আনেতু’’ন্তি? ‘‘সক্খিস্সামি, দেৰ, সচে মে পব্বজ্জং অনুজানিস্সসী’’তি. ‘‘গচ্ছ, তাত, থেরিং আনেত্ৰা পব্বজাহী’’তি. সো রঞ্ঞো চ থেরস্স চ সাসনং গহেত্ৰা থেরস্স অধিট্ঠানৰসেন একদিৰসেনেৰ জম্বুকোলপট্টনং গন্ত্ৰা নাৰং অভিরুহিত্ৰা সমুদ্দং অতিক্কমিত্ৰা পাটলিপুত্তমেৰ অগমাসি. অনুল়াপি খো দেৰী পঞ্চহি কঞ্ঞাসতেহি পঞ্চহি চ অন্তেপুরিকাসতেহি সদ্ধিং দস সীলানি সমাদিযিত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা নগরস্স একদেসে উপস্সযং কারাপেত্ৰা নিৰাসং কপ্পেসি. অরিট্ঠোপি তংদিৰসমেৰ রঞ্ঞো সাসনং অপ্পেসি, এৰঞ্চ অৰোচ – ‘‘পুত্তো তে, দেৰ, মহিন্দত্থেরো এৰমাহ – ‘সহাযকস্স কির তে দেৰানম্পিযতিস্সস্স রঞ্ঞো ভাতু জাযা অনুল়া নাম দেৰী পব্বজিতুকামা, তং পব্বাজেতুং অয্যং সঙ্ঘমিত্তত্থেরিং পহিণথ, অয্যাযেৰ চ সদ্ধিং মহাবোধি’’’ন্তি. থেরস্স সাসনং আরোচেত্ৰা সঙ্ঘমিত্তত্থেরিং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘অয্যে, তুম্হাকং ভাতা মহিন্দত্থেরো মং তুম্হাকং সন্তিকং পেসেসি, দেৰানম্পিযতিস্সস্স রঞ্ঞো ভাতু জাযা অনুল়া নাম দেৰী পঞ্চহি কঞ্ঞাসতেহি, পঞ্চহি চ অন্তেপুরিকাসতেহি সদ্ধিং পব্বজিতুকামা, তং কির আগন্ত্ৰা পব্বাজেথা’’তি. সা তাৰদেৰ তুরিততুরিতা রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা এৰমাহ – ‘‘মহারাজ, ময্হং ভাতা মহিন্দত্থেরো এৰং পহিণি, ‘রঞ্ঞো কির ভাতু জাযা অনুল়া নাম দেৰী পঞ্চহি কঞ্ঞাসতেহি পঞ্চহি চ অন্তেপুরিকাসতেহি সদ্ধিং পব্বজিতুকামা ময্হং আগমনং উদিক্খতি’. গচ্ছামহং, মহারাজ, তম্বপণ্ণিদীপ’’ন্তি.

রাজা আহ – ‘‘অম্ম, পুত্তোপি মে মহিন্দত্থেরো নত্তা চ মে সুমনসামণেরো মং ছিন্নহত্থং ৰিয করোন্তা তম্বপণ্ণিদীপং গতা. তস্স ময্হং তেপি অপস্সন্তস্স উপ্পন্নো সোকো তৰ মুখং পস্সন্তস্স ৰূপসম্মতি! অলং, অম্ম, মা ত্ৰং অগমাসী’’তি. ‘‘ভারিযং মে, মহারাজ, ভাতু ৰচনং; অনুল়াপি খত্তিযা ইত্থিসহস্সপরিৰুতা পব্বজ্জাপুরেক্খারা মং পটিমানেতি; গচ্ছামহং, মহারাজা’’তি. ‘‘তেন হি, অম্ম, মহাবোধিং গহেত্ৰা গচ্ছাহী’’তি. কুতো রঞ্ঞো মহাবোধি? রাজা কির ততো পুব্বে এৰ ধাতুগ্গহণত্থায অনাগতে সুমনে লঙ্কাদীপং মহাবোধিং পেসেতুকামো, ‘‘কথং নু খো অসত্থঘাতারহং মহাবোধিং পেসেস্সামী’’তি উপাযং অপস্সন্তো মহাদেৰং নাম অমচ্চং পুচ্ছি. সো আহ – ‘‘সন্তি, দেৰ, বহূ পণ্ডিতা ভিক্খূ’’তি. তং সুত্ৰা রাজা ভিক্খুসঙ্ঘস্স ভত্তং পটিযাদেত্ৰা ভত্তকিচ্চাৰসানে সঙ্ঘং পুচ্ছি – ‘‘গন্তব্বং নু খো, ভন্তে, ভগৰতো মহাবোধিনা লঙ্কাদীপং নো’’তি? সঙ্ঘো মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরস্স ভারং অকাসি.

থেরো ‘‘গন্তব্বং, মহারাজ, মহাবোধিনা লঙ্কাদীপ’’ন্তি ৰত্ৰা ভগৰতো পঞ্চ মহাঅধিট্ঠানানি কথেসি. কতমানি পঞ্চ? ভগৰা কির মহাপরিনিব্বানমঞ্চে নিপন্নো লঙ্কাদীপে মহাবোধিপতিট্ঠাপনত্থায ‘‘অসোকমহারাজা মহাবোধিগ্গহণত্থং গমিস্সতি, তদা মহাবোধিস্স দক্খিণসাখা সযমেৰ ছিজ্জিত্ৰা সুৰণ্ণকটাহে পতিট্ঠাতূ’’তি অধিট্ঠাসি – ইদমেকমধিট্ঠানং.

তত্থ পতিট্ঠানকালে চ ‘‘মহাবোধি হিমৰলাহকগব্ভং পৰিসিত্ৰা পতিট্ঠাতূ’’তি অধিট্ঠাসি – ইদং দুতিযমধিট্ঠানং.

‘‘সত্তমে দিৰসে হিমৰলাহকগব্ভতো ওরুয্হ সুৰণ্ণকটাহে পতিট্ঠহন্তো পত্তেহি চ ফলেহি চ ছব্বণ্ণরংসিযো মুঞ্চতূ’’তি অধিট্ঠাসি – ইদং ততিযমধিট্ঠানং.

‘‘থূপারামে দক্খিণক্খকধাতু চেতিযম্হি পতিট্ঠানদিৰসে যমকপাটিহারিযং করোতূ’’তি অধিট্ঠাসি – ইদং চতুত্থং অধিট্ঠানং.

লঙ্কাদীপম্হিযেৰ মে দোণমত্তা ধাতুযো মহাচেতিযম্হি পতিট্ঠানকালে বুদ্ধৰেসং গহেত্ৰা ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা যমকপাটিহারিযং করোন্তূ’’তি অধিট্ঠাসি – ইদং পঞ্চমং অধিট্ঠানন্তি.

রাজা ইমানি পঞ্চ মহাঅধিট্ঠানানি সুত্ৰা পসন্নচিত্তো পাটলিপুত্ততো যাৰ মহাবোধি তাৰ মগ্গং পটিজগ্গাপেত্ৰা সুৰণ্ণকটাহত্থায বহুং সুৰণ্ণং নীহরাপেসি. তাৰদেৰ চ রঞ্ঞো চিত্তং ঞত্ৰা ৰিস্সকম্মদেৰপুত্তো কম্মারৰণ্ণং নিম্মিনিত্ৰা পুরতো অট্ঠাসি. রাজা তং দিস্ৰা ‘‘তাত, ইমং সুৰণ্ণং গহেত্ৰা কটাহং করোহী’’তি আহ. ‘‘পমাণং, দেৰ, জানাথা’’তি? ‘‘ত্ৰমেৰ, তাত, ঞত্ৰা করোহী’’তি. ‘‘সাধু, দেৰ, করিস্সামী’’তি সুৰণ্ণং গহেত্ৰা অত্তনো আনুভাৰেন হত্থেন পরিমজ্জিত্ৰা সুৰণ্ণকটাহং নিম্মিনি নৰহত্থপরিক্খেপং পঞ্চহত্থুব্বেধং তিহত্থৰিক্খম্ভং অট্ঠঙ্গুলবহলং হত্থিসোণ্ডপ্পমাণমুখৰট্টিং. অথ রাজা সত্তযোজনাযামায তিযোজনৰিত্থারায মহতিযা সেনায পাটলিপুত্ততো নিক্খমিত্ৰা অরিযসঙ্ঘমাদায মহাবোধিসমীপং অগমাসি. সেনা সমুস্সিতধজপটাকং নানারতনৰিচিত্তং অনেকালঙ্কারপঅমণ্ডিতং নানাৰিধকুসুমসমাকিণ্ণং অনেকতূরিযসঙ্ঘুট্ঠং মহাবোধিং পরিক্খিপি. রাজা সহস্সমত্তে গণপামোক্খে মহাথেরে গহেত্ৰা সকলজম্বুদীপে পত্তাভিসেকানং রাজূনং সহস্সেন অত্তানঞ্চ মহাবোধিঞ্চ পরিৰারাপেত্ৰা মহাবোধিমূলে ঠত্ৰা মহাবোধিং উল্লোকেসি. মহাবোধিস্স খন্ধঞ্চ দক্খিণমহাসাখায চতুহত্থপ্পমাণপ্পদেসঞ্চ ঠপেত্ৰা অৰসেসং অদস্সনং অগমাসি.

রাজা তং পাটিহারিযং দিস্ৰা উপ্পন্নপীতিপামোজ্জো ‘‘অহং, ভন্তে, ইমং পাটিহারিযং দিস্ৰা তুট্ঠো মহাবোধিং সকলজম্বুদীপরজ্জেন পূজেমী’’তি ভিক্খুসঙ্ঘস্স ৰত্ৰা অভিসেকং অদাসি. ততো পুপ্ফগন্ধাদীহি পূজেত্ৰা তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা অট্ঠসু ঠানেসু ৰন্দিত্ৰা উট্ঠায অঞ্জলিং পগ্গয্হ ঠত্ৰা সচ্চৰচনকিরিযায বোধিং গণ্হিতুকামো ভূমিতো যাৰ মহাবোধিস্স দক্খিণসাখা তাৰ উচ্চং কত্ৰা ঠপিতস্স সব্বরতনমযপীঠস্স উপরি সুৰণ্ণকটাহং ঠপাপেত্ৰা রতনপীঠং আরুয্হ সুৰণ্ণতুলিকং গহেত্ৰা মনোসিলায লেখং কত্ৰা ‘‘যদি মহাবোধিনা লঙ্কাদীপে পতিট্ঠাতব্বং, যদি চাহং বুদ্ধসাসনে নিব্বেমতিকো ভৰেয্যং, মহাবোধি সযমেৰ ইমস্মিং সুৰণ্ণকটাহে ওরুয্হ পতিট্ঠাতূ’’তি সচ্চৰচনকিরিযমকাসি. সহ সচ্চকিরিযায বোধিসাখা মনোসিলায পরিচ্ছিন্নট্ঠানে ছিজ্জিত্ৰা গন্ধকললপূরস্স সুৰণ্ণকটাহস্স উপরি অট্ঠাসি. তস্স উব্বেধেন দসহত্থো খন্ধো হোতি চতুহত্থা পঞ্চ মহাসাখা পঞ্চহিযেৰ ফলেহি পটিমণ্ডিতা, খুদ্দকসাখানং পন সহস্সং. অথ রাজা মূললেখায উপরি তিৰঙ্গুলপ্পদেসে অঞ্ঞং লেখং পরিচ্ছিন্দি. ততো তাৰদেৰ পুপ্ফুল়কা হুত্ৰা দস মহামূলানি নিক্খমিংসু. পুন উপরূপরি তিৰঙ্গুলে তিৰঙ্গুলে অঞ্ঞা নৰ লেখা পরিচ্ছিন্দি. তাহিপি দস দস পুপ্ফুল়কা হুত্ৰা নৰুতি মূলানি নিক্খমিংসু. পঠমকা দস মহামূলা চতুরঙ্গুলমত্তং নিক্খন্তা. ইতরেপি গৰক্খজালসদিসং অনুসিব্বন্তা নিক্খন্তা. এত্তকং পাটিহারিযং রাজা রতনপীঠমত্থকে ঠিতোযেৰ দিস্ৰা অঞ্জলিং পগ্গয্হ মহানাদং নদি. অনেকানি ভিক্খুসহস্সানি সাধুকারমকংসু. সকলরাজসেনা উন্নাদিনী অহোসি. চেলুক্খেপসতসহস্সানি পৰত্তযিংসু. ভূমট্ঠকদেৰে আদিং কত্ৰা যাৰ ব্রহ্মকাযিকা দেৰা তাৰ সাধুকারং পৰত্তযিংসু. রঞ্ঞো ইমং পাটিহারিযং পস্সন্তস্স পীতিযা নিরন্তরং ফুটসরীরস্স অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ঠিতস্সেৰ মহাবোধি মূলসতেন সুৰণ্ণকটাহে পতিট্ঠাসি. দস মহামূলানি সুৰণ্ণকটাহতলং আহচ্চ অট্ঠংসু. অৰসেসানি নৰুতি খুদ্দকমূলানি অনুপুব্বেন ৰড্ঢনকানি হুত্ৰা গন্ধকললে ওরুয্হ ঠিতানি.

এৰং সুৰণ্ণকটাহে পতিট্ঠিতমত্তে মহাবোধিম্হি মহাপথৰী চলি. আকাসে দেৰদুন্দুভিযো ফলিংসু. পব্বতানং নচ্চেহি দেৰানং সাধুকারেহি যক্খানং হিঙ্কারেহি অসুরানং থুতিজপ্পেহি ব্রহ্মানং অপ্ফোটনেহি মেঘানং গজ্জিতেহি চতুপ্পদানং রৰেহি পক্খীনং রুতেহি সব্বতাল়াৰচরানং সকসকপটিভানেহি পথৰীতলতো যাৰ ব্রহ্মলোকা তাৰ এককোলাহলং একনিন্নাদং অহোসি. পঞ্চসু সাখাসু ফলতো ফলতো ছব্বণ্ণরংসিযো নিক্খমিত্ৰা সকলচক্কৰাল়ং রতনগোপানসীৰিনদ্ধং ৰিয কুরুমানা যাৰ ব্রহ্মলোকা অব্ভুগ্গচ্ছিংসু. তং খণতো চ পন পভুতি সত্ত দিৰসানি মহাবোধি হিমৰলাহকগব্ভং পৰিসিত্ৰা অট্ঠাসি. ন কোচি মহাবোধিং পস্সতি. রাজা রতনপীঠতো ওরুয্হ সত্ত দিৰসানি মহাবোধিপূজং কারেসি. সত্তমে দিৰসে সব্বদিসাহি হিমা চ ছব্বণ্ণরংসিযো চ আৰত্তিত্ৰা মহাবোধিমেৰ পৰিসিংসু. ৰিগতহিমৰলাহকে ৰিপ্পসন্নে চক্কৰাল়গব্ভে মহাবোধি পরিপুণ্ণখন্ধসাখাপসাখো পঞ্চফলপটিমণ্ডিতো সুৰণ্ণকটাহে পতিট্ঠিতোৰ পঞ্ঞাযিত্থ. রাজা মহাবোধিং দিস্ৰা তেহি পাটিহারিযেহি সঞ্জাতপীতিপামোজ্জো ‘‘সকলজম্বুদীপরজ্জেন তরুণমহাবোধিং পূজেস্সামী’’তি অভিসেকং দত্ৰা সত্ত দিৰসানি মহাবোধিট্ঠানেযেৰ অট্ঠাসি.

মহাবোধি পুব্বকত্তিকপৰারণাদিৰসে সাযন্হসমযে পঠমং সুৰণ্ণকটাহে পতিট্ঠহি. ততো হিমগব্ভসত্তাহং অভিসেকসত্তাহঞ্চ ৰীতিনামেত্ৰা কাল়পক্খস্স উপোসথদিৰসে রাজা একদিৰসেনেৰ পাটলিপুত্তং পৰিসিত্ৰা কত্তিকজুণ্হপক্খস্স পাটিপদদিৰসে মহাবোধিং পাচীনমহাসালমূলে ঠপেসি. সুৰণ্ণকটাহে পতিট্ঠিতদিৰসতো সত্তরসমে দিৰসে মহাবোধিস্স অভিনৰঙ্কুরা পাতুরহেসুং. তে দিস্ৰাপি পসন্নো রাজা পুন মহাবোধিং রজ্জেন পূজেন্তো সকলজম্বুদীপাভিসেকমদাসি. তদা সুমনসামণেরো কত্তিকপুণ্ণমদিৰসে ধাতুগ্গহণত্থং গতো মহাবোধিস্স কত্তিকছণপূজং অদ্দস. এৰং মহাবোধিমণ্ডতো আনেত্ৰা পাটলিপুত্তে ঠপিতং মহাবোধিং সন্ধায আহ – ‘‘তেন হি, অম্ম, মহাবোধিং গহেত্ৰা গচ্ছাহী’’তি. সা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি.

রাজা মহাবোধিরক্খণত্থায অট্ঠারস দেৰতাকুলানি, অট্ঠ অমচ্চকুলানি, অট্ঠ ব্রাহ্মণকুলানি, অট্ঠ কুটুম্বিযকুলানি, অট্ঠ গোপককুলানি, অট্ঠ তরচ্ছকুলানি, অট্ঠ চ কালিঙ্গকুলানি দত্ৰা উদকসিঞ্চনত্থায চ অট্ঠ সুৰণ্ণঘটে, অট্ঠ চ রজতঘটে দত্ৰা ইমিনা পরিৰারেন মহাবোধিং গঙ্গায নাৰং আরোপেত্ৰা সযম্পি নগরতো নিক্খমিত্ৰা ৰিজ্ঝাটৰিং সমতিক্কম্ম অনুপুব্বেন সত্তহি দিৰসেহি তামলিত্তিং অনুপ্পত্তো. অন্তরামগ্গে দেৰনাগমনুস্সা উল়ারং মহাবোধিপূজং অকংসু. রাজাপি সমুদ্দতীরে সত্ত দিৰসানি মহাবোধিং ঠপেত্ৰা সকলজম্বুদীপমহারজ্জং অদাসি. ইদমস্স ততিযং জম্বুদীপরজ্জসম্পদানং হোতি.

এৰং মহারজ্জেন পূজেত্ৰা মাগসিরমাসস্স পঠমপাটিপদদিৰসে অসোকো ধম্মরাজা মহাবোধিং উক্খিপিত্ৰা গলপ্পমাণং উদকং ওরুয্হ নাৰাযং পতিট্ঠাপেত্ৰা সঙ্ঘমিত্তত্থেরিম্পি সপরিৰারং নাৰং আরোপেত্ৰা অরিট্ঠং অমচ্চং এতদৰোচ – ‘‘অহং, তাত, মহাবোধিং তিক্খত্তুং সকলজম্বুদীপরজ্জেন পূজেত্ৰা গলপ্পমাণং উদকং ওরুয্হ মম সহাযকস্স পেসেসিং, সোপি এৰমেৰ মহাবোধিং পূজেতূ’’তি. এৰং সহাযকস্স সাসনং দত্ৰা ‘‘গচ্ছতি ৰতরে, দসবলস্স সরসরংসিজালং ৰিমুঞ্চন্তো মহাবোধিরুক্খো’’তি ৰন্দিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা অস্সূনি পৰত্তযমানো অট্ঠাসি. সাপি খো মহাবোধিসমারূল়্হা নাৰা পস্সতো পস্সতো মহারাজস্স মহাসমুদ্দতলং পক্খন্তা. মহাসমুদ্দেপি সমন্তা যোজনং ৰীচিযো ৰূপসন্তা; পঞ্চ ৰণ্ণানি পদুমানি পুপ্ফিতানি; অন্তলিক্খে দিব্বানি তূরিযানি পৰজ্জিংসু; আকাসে জলজথলজরুক্খাদিসন্নিস্সিতাহি দেৰতাহি পৰত্তিতা অতিৰিয উল়ারা পূজা অহোসি. সঙ্ঘমিত্তত্থেরীপি সুপণ্ণরূপেন মহাসমুদ্দে নাগকুলানি সন্তাসেসি. তে চ উত্রস্তরূপা নাগা আগন্ত্ৰা তং ৰিভূতিং পস্সিত্ৰা থেরিং যাচিত্ৰা মহাবোধিং নাগভৰনং অতিহরিত্ৰা সত্ত দিৰসানি নাগরজ্জেন পূজেত্ৰা পুন নাৰাযং পতিট্ঠাপেসুং. তংদিৰসমেৰ নাৰা জম্বুকোলপট্টনং অগমাসি. অসোকমহারাজাপি মহাবোধিৰিযোগদুক্খিতো কন্দিত্ৰা রোদিত্ৰা যাৰ দস্সনৰিসযং ওলোকেত্ৰা পটিনিৰত্তি.

দেৰানম্পিযতিস্সো মহারাজাপি খো সুমনসামণেরস্স ৰচনেন মাগসিরমাসস্স পঠমপাটিপদদিৰসতো পভুতি উত্তরদ্ৰারতো পট্ঠায যাৰ জম্বুকোলপট্টনং তাৰ মগ্গং সোধাপেত্ৰা অলঙ্কারাপেত্ৰা নগরতো নিক্খমনদিৰসে উত্তরদ্ৰারসমীপে সমুদ্দসালৰত্থুস্মিং ঠিতোযেৰ তায ৰিভূতিযা মহাসমুদ্দে আগচ্ছন্তংযেৰ মহাবোধিং থেরস্স আনুভাৰেন দিস্ৰা তুট্ঠমানসো নিক্খমিত্ৰা সব্বং মগ্গং পঞ্চৰণ্ণেহি পুপ্ফেহি ওকিরাপেন্তো অন্তরন্তরে পুপ্ফঅগ্ঘিযানি ঠপেন্তো একাহেনেৰ জম্বুকোলপট্টনং গন্ত্ৰা সব্বতাল়াৰচরপরিৰুতো পুপ্ফধূমগন্ধৰাসাদীহি পূজযমানো গলপ্পমাণং উদকং ওরুয্হ ‘‘আগতো ৰতরে, দসবলস্স সরসরংসিজালৰিস্সজ্জনকো মহাবোধিরুক্খো’’তি পসন্নচিত্তো মহাবোধিং উক্খিপিত্ৰা উত্তমঙ্গে সিরস্মিং পতিট্ঠাপেত্ৰা মহাবোধিং পরিৰারেত্ৰা আগতেহি সোল়সহি জাতিসম্পন্নকুলেহি সদ্ধিং সমুদ্দতো পচ্চুত্তরিত্ৰা সমুদ্দতীরে মহাবোধিং ঠপেত্ৰা তীণি দিৰসানি সকলতম্বপণ্ণিদীপরজ্জেন পূজেসি, সোল়সন্নং জাতিসম্পন্নকুলানং রজ্জং ৰিচারেসি. অথ চতুত্থে দিৰসে মহাবোধিং আদায উল়ারং পূজং কুরুমানো অনুপুব্বেন অনুরাধপুরং সম্পত্তো. অনুরাধপুরেপি মহাসক্কারং কত্ৰা চাতুদ্দসীদিৰসে ৰড্ঢমানকচ্ছাযায মহাবোধিং উত্তরদ্ৰারেন পৰেসেত্ৰা নগরমজ্ঝেন অতিহরন্তো দক্খিণদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা দক্খিণদ্ৰারতো পঞ্চধনুসতিকে ঠানে যত্থ অম্হাকং সম্মাসম্বুদ্ধো নিরোধসমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা নিসীদি, পুরিমকা চ তযো সম্মাসম্বুদ্ধা সমাপত্তিং অপ্পেত্ৰা নিসীদিংসু, যত্থ ককুসন্ধস্স ভগৰতো মহাসিরীসবোধি, কোনাগমনস্স ভগৰতো উদুম্বরবোধি, কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধস্স চ নিগ্রোধবোধি পতিট্ঠাসি, তস্মিং মহামেঘৰনুয্যানস্স তিলকভূতে সুমনসামণেরস্স ৰচনেন পঠমমেৰ কতভূমিপরিকম্মে রাজৰত্থুদ্ৰারকোট্ঠকট্ঠানে মহাবোধিং পতিট্ঠাপেসি.

কথং? তানি কির বোধিং পরিৰারেত্ৰা আগতানি সোল়স জাতিসম্পন্নকুলানি রাজৰেসং গণ্হিংসু. রাজা দোৰারিকৰেসং গণ্হি. সোল়স কুলানি মহাবোধিং গহেত্ৰা ওরোপযিংসু. মহাবোধি তেসং হত্থতো মুত্তসমনন্তরমেৰ অসীতিহত্থপ্পমাণং ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা ছব্বণ্ণরংসিযো মুঞ্চি. রংসিযো সকলদীপং পত্থরিত্ৰা উপরি ব্রহ্মলোকং আহচ্চ অট্ঠংসু. মহাবোধিপাটিহারিযং দিস্ৰা সঞ্জাতপ্পসাদানি দসপুরিসসহস্সানি অনুপুব্বৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা অরহত্তং পত্ৰা পব্বজিংসু. যাৰ সূরিযত্থঙ্গমা মহাবোধি অন্তলিক্খে অট্ঠাসি. অত্থঙ্গমিতে পন সূরিযে রোহিণিনক্খত্তেন পথৰিযং পতিট্ঠাসি. সহ বোধিপতিট্ঠানা উদকপরিযন্তং কত্ৰা মহাপথৰী অকম্পি. পতিট্ঠহিত্ৰা চ পন মহাবোধি সত্ত দিৰসানি হিমগব্ভে সন্নিসীদি. লোকস্স অদস্সনং অগমাসি. সত্তমে দিৰসে ৰিগতৰলাহকং নভং অহোসি. ছব্বণ্ণরংসিযো জলন্তা ৰিপ্ফুরন্তা নিচ্ছরিংসু. মহাবোধিস্স খন্ধো চ সাখাযো চ পত্তানি চ পঞ্চ ফলানি চ দস্সিংসু. মহিন্দত্থেরো চ সঙ্ঘমিত্তত্থেরী চ রাজা চ সপরিৰারা মহাবোধিট্ঠানমেৰ অগমংসু. যেভুয্যেন চ সব্বে দীপৰাসিনো সন্নিপতিংসু. তেসং পস্সন্তানংযেৰ উত্তরসাখতো একং ফলং পচ্চিত্ৰা সাখতো মুচ্চি. থেরো হত্থং উপনামেসি. ফলং থেরস্স হত্থে পতিট্ঠাসি. তং থেরো ‘‘রোপয, মহারাজা’’তি রঞ্ঞো অদাসি. রাজা গহেত্ৰা সুৰণ্ণকটাহে মধুরপংসুং আকিরিত্ৰা গন্ধকললং পূরেত্ৰা রোপেত্ৰা মহাবোধিআসন্নট্ঠানে ঠপেসি. সব্বেসং পস্সন্তানংযেৰ চতুহত্থপ্পমাণা অট্ঠ তরুণবোধিরুক্খা উট্ঠহিংসু. রাজা তং অচ্ছরিযং দিস্ৰা অট্ঠ তরুণবোধিরুক্খে সেতচ্ছত্তেন পূজেত্ৰা অভিসেকং অদাসি. ততো একং বোধিরুক্খং আগমনকালে মহাবোধিনা পঠমপতিট্ঠিতোকাসে জম্বুকোলপট্টনে রোপযিংসু, একং তৰক্কব্রাহ্মণস্স গামদ্ৰারে, একং থূপারামে, একং ইস্সরনিম্মানৰিহারে, একং পঠমচেতিযট্ঠানে, একং চেতিযপব্বতে, একং রোহণজনপদম্হি কাজরগামে, একং রোহণজনপদম্হিযেৰ চন্দনগামে. ইতরেসং চতুন্নং ফলানং বীজেহি জাতে দ্ৰত্তিংস বোধিতরুণে যোজনিযআরামেসু পতিট্ঠাপেসুং.

এৰং পুত্তনত্তুপরম্পরায সমন্তা দীপৰাসীনং হিতায সুখায পতিট্ঠিতে দসবলস্স ধম্মধজভূতে মহাবোধিম্হি অনুল়া দেৰী পঞ্চহি কঞ্ঞাসতেহি পঞ্চহি চ অন্তেপুরিকাসতেহীতি মাতুগামসহস্সেন সদ্ধিং সঙ্ঘমিত্তত্থেরিযা সন্তিকে পব্বজিত্ৰা নচিরস্সেৰ সপরিৰারা অরহত্তে পতিট্ঠাসি. অরিট্ঠোপি খো রঞ্ঞো ভাগিনেয্যো পঞ্চহি পুরিসসতেহি সদ্ধিং থেরস্স সন্তিকে পব্বজিত্ৰা নচিরস্সেৰ সপরিৰারো অরহত্তে পতিট্ঠাসি.

অথেকদিৰসং রাজা মহাবোধিং ৰন্দিত্ৰা থেরেন সদ্ধিং থূপারামং গচ্ছতি. তস্স লোহপাসাদট্ঠানং সম্পত্তস্স পুরিসা পুপ্ফানি অভিহরিংসু. রাজা থেরস্স পুপ্ফানি অদাসি. থেরো পুপ্ফেহি লোহপাসাদট্ঠানং পূজেসি. পুপ্ফেসু ভূমিযং পতিতমত্তেসু মহাভূমিচালো অহোসি. রাজা ‘‘কস্মা, ভন্তে, ভূমি চলিতা’’তি পুচ্ছি. ‘‘ইস্মিং, মহারাজ, ওকাসে সঙ্ঘস্স অনাগতে উপোসথাগারং ভৰিস্সতি, তস্সেতং পুব্বনিমিত্ত’’ন্তি.

রাজা পুন থেরেন সদ্ধিং গচ্ছন্তো অম্বঙ্গণট্ঠানং পত্তো. তত্থস্স ৰণ্ণগন্ধসম্পন্নং অতিমধুররসং একং অম্বপক্কং আহরীযিত্থ. রাজা তং থেরস্স পরিভোগত্থায অদাসি. থেরো তত্থেৰ পরিভুঞ্জিত্ৰা ‘‘ইদং এত্থেৰ রোপেথা’’তি আহ. রাজা তং অম্বট্ঠিং গহেত্ৰা তত্থেৰ রোপেত্ৰা উদকং আসিঞ্চি. সহ অম্ববীজরোপনেন পথৰী অকম্পি. রাজা ‘‘কস্মা, ভন্তে, পথৰী কম্পিত্থা’’তি পুচ্ছি. ‘‘ইমস্মিং, মহারাজ, ওকাসে সঙ্ঘস্স অনাগতে ‘অম্বঙ্গণং’ নাম সন্নিপাতট্ঠানং ভৰিস্সতি, তস্সেতং পুব্বনিমিত্ত’’ন্তি.

রাজা তত্থ অট্ঠ পুপ্ফমুট্ঠিযো ওকিরিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পুন থেরেন সদ্ধিং গচ্ছন্তো মহাচেতিযট্ঠানং পত্তো. তত্থস্স পুরিসা চম্পকপুপ্ফানি অভিহরিংসু. তানি রাজা থেরস্স অদাসি. থেরো মহাচেতিযট্ঠানং পুপ্ফেহি পূজেত্ৰা ৰন্দি. তাৰদেৰ মহাপথৰী সঙ্কম্পি. রাজা ‘‘কস্মা, ভন্তে, পথৰী কম্পিত্থা’’তি পুচ্ছি. ‘‘ইমস্মিং, মহারাজ, ওকাসে অনাগতে বুদ্ধস্স ভগৰতো অসদিসো মহাথূপো ভৰিস্সতি, তস্সেতং পুব্বনিমিত্ত’’ন্তি. ‘‘অহমেৰ করোমি, ভন্তে’’তি. ‘‘অলং, মহারাজ, তুম্হাকং অঞ্ঞং বহুকম্মং অত্থি, তুম্হাকং পন নত্তা দুট্ঠগামণী অভযো নাম কারেস্সতী’’তি. অথ রাজা ‘‘সচে, ভন্তে, ময্হং নত্তা করিস্সতি, কতংযেৰ মযা’’তি দ্ৰাদসহত্থং পাসাণত্থম্ভং আহরাপেত্ৰা ‘‘দেৰানম্পিযতিস্সস্স রঞ্ঞো নত্তা দুট্ঠগামণী অভযো নাম ইমস্মিং পদেসে থূপং করোতূ’’তি অক্খরানি লিখাপেত্ৰা পতিট্ঠাপেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা থেরং পুচ্ছি – ‘‘পতিট্ঠিতং নু খো, ভন্তে, তম্বপণ্ণিদীপে সাসন’’ন্তি? ‘‘পতিট্ঠিতং, মহারাজ, সাসনং; মূলানি পনস্স ন তাৰ ওতরন্তী’’তি. ‘‘কদা পন, ভন্তে মূলানি ওতিণ্ণানি নাম ভৰিস্সন্তী’’তি? ‘‘যদা, মহারাজ, তম্বপণ্ণিদীপকানং মাতাপিতূনং তম্বপণ্ণিদীপে জাতো দারকো তম্বপণ্ণিদীপে পব্বজিত্ৰা তম্বপণ্ণিদীপম্হিযেৰ ৰিনযং উগ্গহেত্ৰা তম্বপণ্ণিদীপে ৰাচেস্সতি, তদা সাসনস্স মূলানি ওতিণ্ণানি নাম ভৰিস্সন্তী’’তি. ‘‘অত্থি পন, ভন্তে, এদিসো ভিক্খূ’’তি? ‘‘অত্থি, মহারাজ, মহাঅরিট্ঠো ভিক্খু পটিবলো এতস্মিং কম্মে’’তি. ‘‘মযা এত্থ, ভন্তে, কিং কত্তব্ব’’ন্তি? ‘‘মণ্ডপং, মহারাজ, কাতুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি রাজা মেঘৰণ্ণাভযস্স অমচ্চস্স পরিৰেণট্ঠানে মহাসঙ্গীতিকালে অজাতসত্তুমহারাজেন কতমণ্ডপপ্পকারং রাজানুভাৰেন মণ্ডপং কারেত্ৰা সব্বতাল়াৰচরে সকসকসিপ্পেসু পযোজেত্ৰা ‘‘সাসনস্স মূলানি ওতরন্তানি পস্সিস্সামী’’তি অনেকপুরিসসহস্সপরিৰুতো থূপারামং অনুপ্পত্তো.

তেন খো পন সমযেন থূপারামে অট্ঠসট্ঠি ভিক্খুসহস্সানি সন্নিপতিংসু. মহামহিন্দত্থেরস্স আসনং দক্খিণাভিমুখং পঞ্ঞত্তং হোতি. মহাঅরিট্ঠত্থেরস্স ধম্মাসনং উত্তরাভিমুখং পঞ্ঞত্তং হোতি. অথ খো মহাঅরিট্ঠত্থেরো মহিন্দত্থেরেন অজ্ঝিট্ঠো অত্তনো অনুরূপেন পত্তানুক্কমেন ধম্মাসনে নিসীদি. মহিন্দত্থেরপমুখা অট্ঠসট্ঠি মহাথেরা ধম্মাসনং পরিৰারেত্ৰা নিসীদিংসু. রঞ্ঞোপি কনিট্ঠভাতা মত্তাভযত্থেরো নাম ‘‘ধুরগ্গাহো হুত্ৰা ৰিনযং উগ্গণ্হিস্সামী’’তি পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং মহাঅরিট্ঠত্থেরস্স ধম্মাসনমেৰ পরিৰারেত্ৰা নিসীদি. অৰসেসাপি ভিক্খূ সরাজিকা চ পরিসা অত্তনো অত্তনো পত্তাসনে নিসীদিংসু.

অথাযস্মা মহাঅরিট্ঠত্থেরো তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা ৰেরঞ্জাযং ৰিহরতি নল়েরুপুচিমন্দমূলেতি ৰিনযনিদানং অভাসি. ভাসিতে চ পনাযস্মতা অরিট্ঠত্থেরেন ৰিনযনিদানে আকাসং মহাৰিরৰং রৰি. অকালৰিজ্জুলতা নিচ্ছরিংসু. দেৰতা সাধুকারং অদংসু. মহাপথৰী উদকপরিযন্তং কত্ৰা সঙ্কম্পি. এৰং অনেকেসু পাটিহারিযেসু ৰত্তমানেসু আযস্মা অরিট্ঠত্থেরো মহামহিন্দপমুখেহি অট্ঠসট্ঠিযা পচ্চেকগণীহি খীণাসৰমহাথেরেহি তদঞ্ঞেহি চ অট্ঠসট্ঠিভিক্খুসহস্সেহি পরিৰুতো পঠমকত্তিকপৰারণাদিৰসে থূপারামৰিহারমজ্ঝে সত্থু করুণাগুণদীপকং ভগৰতো অনুসিট্ঠিকরানং কাযকম্মৰচীকম্মৰিপ্ফন্দিতৰিনযনং ৰিনযপিটকং পকাসেসি. পকাসেত্ৰা চ যাৰতাযুকং তিট্ঠমানো বহূনং ৰাচেত্ৰা বহূনং হদযে পতিট্ঠাপেত্ৰা অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি. তেপি খো মহামহিন্দপ্পমুখা তস্মিং সমাগমে –

‘‘অট্ঠসট্ঠি মহাথেরা, ধুরগ্গাহা সমাগতা;

পচ্চেকগণিনো সব্বে, ধম্মরাজস্স সাৰকা.

‘‘খীণাসৰা ৰসিপ্পত্তা, তেৰিজ্জা ইদ্ধিকোৰিদা;

উত্তমত্থমভিঞ্ঞায, অনুসাসিংসু রাজিনো.

‘‘আলোকং দস্সযিত্ৰান, ওভাসেত্ৰা মহিং ইমং;

জলিত্ৰা অগ্গিক্খন্ধাৰ, নিব্বাযিংসু মহেসযো’’.

তেসং পরিনিব্বানতো অপরভাগে অঞ্ঞেপি তেসং থেরানং অন্তেৰাসিকা তিস্সদত্তকাল়সুমন-দীঘসুমনাদযো চ মহাঅরিট্ঠত্থেরস্স অন্তেৰাসিকা, অন্তেৰাসিকানং অন্তেৰাসিকা চাতি এৰং পুব্বে ৰুত্তপ্পকারা আচরিযপরম্পরা ইমং ৰিনযপিটকং যাৰজ্জতনা আনেসুং. তেন ৰুত্তং –

‘‘ততিযসঙ্গহতো পন উদ্ধং ইমং দীপং মহিন্দাদীহি আভতং, মহিন্দতো উগ্গহেত্ৰা কঞ্চি কালং অরিট্ঠত্থেরাদীহি আভতং, ততো যাৰজ্জতনা তেসংযেৰ অন্তেৰাসিকপরম্পরভূতায আচরিযপরম্পরায আভত’’ন্তি.

কত্থ পতিট্ঠিতন্তি? যেসং পাল়িতো চ অত্থতো চ অনূনং ৰত্ততি, মণিঘটে পক্খিত্ততেলমিৰ ঈসকম্পি ন পগ্ঘরতি, এৰরূপেসু অধিমত্তসতি-গতি-ধিতি-মন্তেসু লজ্জীসু কুক্কুচ্চকেসু সিক্খাকামেসু পুগ্গলেসু পতিট্ঠিতন্তি ৰেদিতব্বং. তস্মা ৰিনযপতিট্ঠাপনত্থং ৰিনযপরিযত্তিযা আনিসংসং সল্লক্খেত্ৰা সিক্খাকামেন ভিক্খুনা ৰিনযো পরিযাপুণিতব্বো.

তত্রাযং ৰিনযপরিযত্তিযা আনিসংসো – ৰিনযপরিযত্তিকুসলো হি পুগ্গলো সাসনে পটিলদ্ধসদ্ধানং কুলপুত্তানং মাতাপিতুট্ঠানিযো হোতি, তদাযত্তা হি নেসং পব্বজ্জা উপসম্পদা ৰত্তানুৰত্তপটিপত্তি আচারগোচরকুসলতা. অপি চস্স ৰিনযপরিযত্তিং নিস্সায অত্তনো সীলক্খন্ধো সুগুত্তো হোতি সুরক্খিতো; কুক্কুচ্চপকতানং ভিক্খূনং পটিসরণং হোতি; ৰিসারদো সঙ্ঘমজ্ঝে ৰোহরতি; পচ্চত্থিকে সহধম্মেন সুনিগ্গহিতং নিগ্গণ্হাতি; সদ্ধম্মট্ঠিতিযা পটিপন্নো হোতি. তেনাহ ভগৰা – ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আনিসংসা ৰিনযধরে পুগ্গলে; অত্তনো সীলক্খন্ধো সুগুত্তো হোতি সুরক্খিতো…পে… সদ্ধম্মট্ঠিতিযা পটিপন্নো হোতী’’তি (পরি. ৩২৫).

যে চাপি সংৰরমূলকা কুসলা ধম্মা ৰুত্তা ভগৰতা, ৰিনযধরো পুগ্গলো তেসং দাযাদো; ৰিনযমূলকত্তা তেসং ধম্মানং. ৰুত্তম্পি হেতং ভগৰতা – ‘‘ৰিনযো সংৰরত্থায, সংৰরো অৰিপ্পটিসারত্থায, অৰিপ্পটিসারো পামোজ্জত্থায, পামোজ্জং পীতত্থায, পীতি পস্সদ্ধত্থায, পস্সদ্ধি সুখত্থায, সুখং সমাধত্থায, সমাধি যথাভূতঞাণদস্সনত্থায, যথাভূতঞাণদস্সনং নিব্বিদত্থায, নিব্বিদা ৰিরাগত্থায, ৰিরাগো ৰিমুত্তত্থায, ৰিমুত্তি ৰিমুত্তিঞাণদস্সনত্থায, ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং অনুপাদাপরিনিব্বানত্থায. এতদত্থা কথা, এতদত্থা মন্তনা, এতদত্থা উপনিসা, এতদত্থং সোতাৰধানং – যদিদং অনুপাদাচিত্তস্স ৰিমোক্খো’’তি (পরি. ৩৬৬). তস্মা ৰিনযপরিযত্তিযা আযোগো করণীযোতি.

এত্তাৰতা চ যা সা ৰিনযসংৰণ্ণনত্থং মাতিকা ঠপিতা তত্থ –

‘‘ৰুত্তং যেন যদা যস্মা, ধারিতং যেন চাভতং;

যত্থপ্পতিট্ঠিতং চেতমেতং, ৰত্ৰা ৰিধিং ততো’’তি.

ইমিস্সা তাৰ গাথায অত্থো পকাসিতো ৰিনযস্স চ বাহিরনিদানৰণ্ণনা যথাধিপ্পাযং সংৰণ্ণিতা হোতীতি.

ততিযসঙ্গীতিকথা নিট্ঠিতা.

বাহিরনিদানকথা নিট্ঠিতা.

ৰেরঞ্জকণ্ডৰণ্ণনা

. ইদানি

‘‘তেনাতিআদিপাঠস্স, অত্থং নানপ্পকারতো;

দস্সযন্তো করিস্সামি, ৰিনযস্সত্থৰণ্ণন’’ন্তি.

ৰুত্তত্তা তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰাতিআদীনং অত্থৰণ্ণনং করিস্সামি. সেয্যথিদং – তেনাতি অনিযমনিদ্দেসৰচনং. তস্স সরূপেন অৰুত্তেনপি অপরভাগে অত্থতো সিদ্ধেন যেনাতি ইমিনা ৰচনেন পটিনিদ্দেসো কাতব্বো. অপরভাগে হি ৰিনযপঞ্ঞত্তিযাচনহেতুভূতো আযস্মতো সারিপুত্তস্স পরিৰিতক্কো সিদ্ধো. তস্মা যেন সমযেন সো পরিৰিতক্কো উদপাদি, তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা ৰেরঞ্জাযং ৰিহরতীতি এৰমেত্থ সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো. অযঞ্হি সব্বস্মিম্পি ৰিনযে যুত্তি, যদিদং যত্থ যত্থ ‘‘তেনা’’তি ৰুচ্চতি তত্থ তত্থ পুব্বে ৰা পচ্ছা ৰা অত্থতো সিদ্ধেন ‘‘যেনা’’তি ইমিনা ৰচনেন পটিনিদ্দেসো কাতব্বোতি.

তত্রিদং মুখমত্তনিদস্সনং – ‘‘তেন হি, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেস্সামি, যেন সুদিন্নো মেথুনং ধম্মং পটিসেৰি; যস্মা পটিসেৰি, তস্মা পঞ্ঞপেস্সামী’’তি ৰুত্তং হোতি. এৰং তাৰ পুব্বে অত্থতো সিদ্ধেন যেনাতি ইমিনা ৰচনেন পটিনিদ্দেসো যুজ্জতি. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি, যেন সমযেন ধনিযো কুম্ভকারপুত্তো রঞ্ঞো দারূনি অদিন্নং আদিযীতি এৰং পচ্ছা অত্থতো সিদ্ধেন যেনাতি ইমিনা ৰচনেন পটিনিদ্দেসো যুজ্জতীতি ৰুত্তো তেনাতি ৰচনস্স অত্থো. সমযেনাতি এত্থ পন সমযসদ্দো তাৰ –

সমৰাযে খণে কালে, সমূহে হেতু-দিট্ঠিসু;

পটিলাভে পহানে চ, পটিৰেধে চ দিস্সতি.

তথা হিস্স – ‘‘অপ্পেৰ নাম স্ৰেপি উপসঙ্কমেয্যাম কালঞ্চ সমযঞ্চ উপাদাযা’’তি (দী. নি. ১.৪৪৭) এৰমাদীসু সমৰাযো অত্থো. ‘‘একোৰ খো, ভিক্খৰে, খণো চ সমযো চ ব্রহ্মচরিযৰাসাযা’’তি (অ. নি. ৮.২৯) এৰমাদীসু খণো. ‘‘উণ্হসমযো পরিল়াহসমযো’’তি (পাচি. ৩৫৮) এৰমাদীসু কালো. ‘‘মহাসমযো পৰনস্মি’’ন্তি এৰমাদীসু সমূহো. ‘‘সমযোপি খো তে, ভদ্দালি, অপ্পটিৰিদ্ধো অহোসি – ‘ভগৰা খো সাৰত্থিযং ৰিহরতি, ভগৰাপি মং জানিস্সতি – ভদ্দালি নাম ভিক্খু সত্থুসাসনে সিক্খায অপরিপূরকারী’তি অযম্পি খো তে, ভদ্দালি, সমযো অপ্পটিৰিদ্ধো অহোসী’’তি (ম. নি. ২.১৩৫) এৰমাদীসু হেতু. ‘‘তেন খো পন সমযেন উগ্গহমানো পরিব্বাজকো সমণমুণ্ডিকাপুত্তো সমযপ্পৰাদকে তিন্দুকাচীরে একসালকে মল্লিকায আরামে পটিৰসতী’’তি (ম. নি. ২.২৬০) এৰমাদীসু দিট্ঠি.

‘‘দিট্ঠে ধম্মে চ যো অত্থো, যো চত্থো সম্পরাযিকো;

অত্থাভিসমযা ধীরো, পণ্ডিতোতি পৰুচ্চতী’’তি. (সং. নি. ১.১২৯);

এৰমাদীসু পটিলাভো. ‘‘সম্মা মানাভিসমযা অন্তমকাসি দুক্খস্সা’’তি (ম. নি. ১.২৮) এৰমাদীসু পহানং. ‘‘দুক্খস্স পীল়নট্ঠো সঙ্খতট্ঠো সন্তাপট্ঠো ৰিপরিণামট্ঠো অভিসমযট্ঠো’’তি (পটি. ম. ২.৮) এৰমাদীসু পটিৰেধো অত্থো. ইধ পনস্স কালো অত্থো. তস্মা যেন কালেন আযস্মতো সারিপুত্তস্স ৰিনযপঞ্ঞত্তিযাচনহেতুভূতো পরিৰিতক্কো উদপাদি, তেন কালেনাতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো.

এত্থাহ – ‘‘অথ কস্মা যথা সুত্তন্তে ‘একং সময’ন্তি উপযোগৰচনেন নিদ্দেসো কতো, অভিধম্মে চ ‘যস্মিং সমযে কামাৰচর’ন্তি ভুম্মৰচনেন, তথা অকত্ৰা ইধ ‘তেন সমযেনা’তি করণৰচনেন নিদ্দেসো কতো’’তি? তত্থ তথা, ইধ চ অঞ্ঞথা অত্থসম্ভৰতো. কথং? সুত্তন্তে তাৰ অচ্চন্তসংযোগত্থো সম্ভৰতি. যঞ্হি সমযং ভগৰা ব্রহ্মজালাদীনি সুত্তন্তানি দেসেসি, অচ্চন্তমেৰ তং সমযং করুণাৰিহারেন ৰিহাসি; তস্মা তদত্থজোতনত্থং তত্থ উপযোগনিদ্দেসো কতো. অভিধম্মে চ অধিকরণত্থো ভাৰেনভাৰলক্খণত্থো চ সম্ভৰতি. অধিকরণঞ্হি কালত্থো সমূহত্থো চ সমযো, তত্থ ৰুত্তানং ফস্সাদিধম্মানং খণসমৰাযহেতুসঙ্খাতস্স চ সমযস্স ভাৰেন তেসং ভাৰো লক্খিযতি. তস্মা তদত্থজোতনত্থং তত্থ ভুম্মৰচনেন নিদ্দেসো কতো. ইধ পন হেতুঅত্থো করণত্থো চ সম্ভৰতি. যো হি সো সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিসমযো সারিপুত্তাদীহিপি দুব্বিঞ্ঞেয্যো, তেন সমযেন হেতুভূতেন করণভূতেন চ সিক্খাপদানি পঞ্ঞাপযন্তো সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিহেতুঞ্চ অপেক্খমানো ভগৰা তত্থ তত্থ ৰিহাসি; তস্মা তদত্থজোতনত্থং ইধ করণৰচনেন নিদ্দেসো কতোতি ৰেদিতব্বো. হোতি চেত্থ –

‘‘উপযোগেন ভুম্মেন, তং তং অত্থমপেক্খিয;

অঞ্ঞত্র সমযো ৰুত্তো, করণেনেৰ সো ইধা’’তি.

পোরাণা পন ৰণ্ণযন্তি – ‘একং সময’ন্তি ৰা ‘যস্মিং সমযে’তি ৰা ‘তেন সমযেনা’তি ৰা অভিলাপমত্তভেদো এস, সব্বত্থ ভুম্মমেৰ অত্থো’’তি. তস্মা তেসং লদ্ধিযা ‘‘তেন সমযেনা’’তি ৰুত্তেপি ‘‘তস্মিং সমযে’’তি অত্থো ৰেদিতব্বো.

বুদ্ধো ভগৰাতি ইমেসং পদানং পরতো অত্থং ৰণ্ণযিস্সাম. ৰেরঞ্জাযং ৰিহরতীতি এত্থ পন ৰেরঞ্জাতি অঞ্ঞতরস্স নগরস্সেতং অধিৰচনং, তস্সং ৰেরঞ্জাযং; সমীপত্থে ভুম্মৰচনং. ৰিহরতীতি অৰিসেসেন ইরিযাপথদিব্বব্রহ্মঅরিযৰিহারেসু অঞ্ঞতরৰিহারসমঙ্গীপরিদীপনমেতং, ইধ পন ঠানগমননিসজ্জাসযনপ্পভেদেসু ইরিযাপথেসু অঞ্ঞতরইরিযাপথসমাযোগপরিদীপনং, তেন ঠিতোপি গচ্ছন্তোপি নিসিন্নোপি সযানোপি ভগৰা ৰিহরতিচ্চেৰ ৰেদিতব্বো. সো হি একং ইরিযাপথবাধনং অঞ্ঞেন ইরিযাপথেন ৰিচ্ছিন্দিত্ৰা অপরিপতন্তং অত্তভাৰং হরতি পৰত্তেতি, তস্মা ‘‘ৰিহরতী’’তি ৰুচ্চতি.

নল়েরুপুচিমন্দমূলেতি এত্থ নল়েরু নাম যক্খো, পুচিমন্দোতি নিম্বরুক্খো, মূলন্তি সমীপং. অযঞ্হি মূলসদ্দো ‘‘মূলানি উদ্ধরেয্য অন্তমসো উসীরনাল়িমত্তানিপী’’তি (অ. নি. ৪.১৯৫) -আদীসু মূলমূলে দিস্সতি. ‘‘লোভো অকুসলমূল’’ন্তি (দী. নি. ৩.৩০৫) -আদীসু অসাধারণহেতুম্হি. ‘‘যাৰ মজ্ঝন্হিকে কালে ছাযা ফরতি, নিৰাতে পণ্ণানি পতন্তি, এত্তাৰতা রুক্খমূল’’ন্তিআদীসু সমীপে. ইধ পন সমীপে অধিপ্পেতো, তস্মা নল়েরুযক্খেন অধিগ্গহিতস্স পুচিমন্দস্স সমীপেতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. সো কির পুচিমন্দো রমণীযো পাসাদিকো অনেকেসং রুক্খানং আধিপচ্চং ৰিয কুরুমানো তস্স নগরস্স অৰিদূরে গমনাগমনসম্পন্নে ঠানে অহোসি. অথ ভগৰা ৰেরঞ্জং গন্ত্ৰা পতিরূপে ঠানে ৰিহরন্তো তস্স রুক্খস্স সমীপে হেট্ঠাভাগে ৰিহাসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘ৰেরঞ্জাযং ৰিহরতি নল়েরুপুচিমন্দমূলে’’তি.

তত্থ সিযা যদি তাৰ ভগৰা ৰেরঞ্জাযং ৰিহরতি, ‘‘নল়েরুপুচিমন্দমূলে’’তি ন ৰত্তব্বং, অথ তত্থ ৰিহরতি, ‘‘ৰেরঞ্জায’’ন্তি ন ৰত্তব্বং, ন হি সক্কা উভযত্থ তেনেৰ সমযেন অপুব্বং অচরিমং ৰিহরিতুন্তি? ন খো পনেতং এৰং দট্ঠব্বং, ননু অৰোচুম্হ ‘‘সমীপত্থে ভুম্মৰচন’’ন্তি. তস্মা যথা গঙ্গাযমুনাদীনং সমীপে গোযূথানি চরন্তানি ‘‘গঙ্গায চরন্তি, যমুনায চরন্তী’’তি ৰুচ্চন্তি; এৰমিধাপি যদিদং ৰেরঞ্জায সমীপে নল়েরুপুচিমন্দমূলং তত্থ ৰিহরন্তো ৰুচ্চতি ‘‘ৰেরঞ্জাযং ৰিহরতি নল়েরুপুচিমন্দমূলে’’তি. গোচরগামনিদস্সনত্থং হিস্স ৰেরঞ্জাৰচনং. পব্বজিতানুরূপনিৰাসনট্ঠাননিদস্সনত্থং নল়েরুপুচিমন্দমূলৰচনং.

তত্থ ৰেরঞ্জাকিত্তনেন আযস্মা উপালিত্থেরো ভগৰতো গহট্ঠানুগ্গহকরণং দস্সেতি, নল়েরুপুচিমন্দমূলকিত্তনেন পব্বজিতানুগ্গহকরণং, তথা পুরিমেন পচ্চযগ্গহণতো অত্তকিলমথানুযোগৰিৰজ্জনং, পচ্ছিমেন ৰত্থুকামপ্পহানতো কামসুখল্লিকানুযোগৰিৰজ্জনুপাযদস্সনং; পুরিমেন চ ধম্মদেসনাভিযোগং, পচ্ছিমেন ৰিৰেকাধিমুত্তিং; পুরিমেন করুণায উপগমনং, পচ্ছিমেন পঞ্ঞায অপগমনং; পুরিমেন সত্তানং হিতসুখনিপ্ফাদনাধিমুত্ততং, পচ্ছিমেন পরহিতসুখকরণে নিরুপলেপনং; পুরিমেন ধম্মিকসুখাপরিচ্চাগনিমিত্তং ফাসুৰিহারং, পচ্ছিমেন উত্তরিমনুস্সধম্মানুযোগনিমিত্তং; পুরিমেন মনুস্সানং উপকারবহুলতং, পচ্ছিমেন দেৰতানং; পুরিমেন লোকে জাতস্স লোকে সংৰড্ঢভাৰং, পচ্ছিমেন লোকেন অনুপলিত্ততং; পুরিমেন ‘‘একপুগ্গলো, ভিক্খৰে, লোকে উপ্পজ্জমানো উপ্পজ্জতি বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং. কতমো একপুগ্গলো? তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি (অ. নি. ১.১৭০) ৰচনতো যদত্থং ভগৰা উপ্পন্নো তদত্থপরিনিপ্ফাদনং, পচ্ছিমেন যত্থ উপ্পন্নো তদনুরূপৰিহারং. ভগৰা হি পঠমং লুম্বিনীৰনে, দুতিযং বোধিমণ্ডেতি লোকিযলোকুত্তরায উপ্পত্তিযা ৰনেযেৰ উপ্পন্নো, তেনস্স ৰনেযেৰ ৰিহারং দস্সেতীতি এৰমাদিনা নযেনেত্থ অত্থযোজনা ৰেদিতব্বা.

মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিন্তি এত্থ মহতাতি গুণমহত্তেনপি মহতা; সঙ্খ্যামহত্তেনপি, সো হি ভিক্খুসঙ্ঘো গুণেহিপি মহা অহোসি, যস্মা যো তত্থ পচ্ছিমকো সো সোতাপন্নো; সঙ্খ্যাযপি মহা পঞ্চসতসঙ্খ্যত্তা. ভিক্খূনং সঙ্ঘেন ভিক্খুসঙ্ঘেন; দিট্ঠিসীলসামঞ্ঞসঙ্খাতসঙ্ঘাতেন সমণগণেনাতি অত্থো. সদ্ধিন্তি একতো. পঞ্চমত্তেহি ভিক্খুসতেহীতি পঞ্চ মত্তা এতেসন্তি পঞ্চমত্তানি. মত্তাতি পমাণং ৰুচ্চতি. তস্মা যথা ‘‘ভোজনে মত্তঞ্ঞূ’’তি ৰুত্তে ভোজনে মত্তং জানাতি, পমাণং জানাতীতি অত্থো হোতি; এৰমিধাপি তেসং ভিক্খুসতানং পঞ্চ মত্তা পঞ্চপ্পমাণন্তি এৰমত্থো দট্ঠব্বো. ভিক্খূনং সতানি ভিক্খুসতানি, তেহি পঞ্চমত্তেহি ভিক্খুসতেহি. এতেন যং ৰুত্তং – ‘‘মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধি’’ন্তি, এত্থ তস্স মহতো ভিক্খুসঙ্ঘস্স সঙ্খ্যামহত্তং দস্সিতং হোতি. পরতো পনস্স ‘‘নিরব্বুদো হি, সারিপুত্ত ভিক্খুসঙ্ঘো নিরাদীনৰো অপগতকাল়কো সুদ্ধো সারে পতিট্ঠিতো. ইমেসঞ্হি, সারিপুত্ত, পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং যো পচ্ছিমকো সো সোতাপন্নো’’তি ৰচনেন গুণমহত্তং আৰিভৰিস্সতি.

অস্সোসি খো ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণোতি অস্সোসীতি সুণি উপলভি, সোতদ্ৰারসম্পত্তৰচননিগ্ঘোসানুসারেন অঞ্ঞাসি. খোতি পদপূরণমত্তে অৰধারণত্থে ৰা নিপাতো. তত্থ অৰধারণত্থেন অস্সোসি এৰ, নাস্স কোচি সৰনন্তরাযো অহোসীতি অযমত্থো ৰেদিতব্বো. পদপূরণেন পন ব্যঞ্জনসিলিট্ঠতামত্তমেৰ. ৰেরঞ্জাযং জাতো, ৰেরঞ্জাযং ভৰো, ৰেরঞ্জা ৰা অস্স নিৰাসোতি ৰেরঞ্জো. মাতাপিতূহি কতনামৰসেন পনাযং ‘‘উদযো’’তি ৰুচ্চতি. ব্রহ্মং অণতীতি ব্রাহ্মণো, মন্তে সজ্ঝাযতীতি অত্থো. ইদমেৰ হি জাতিব্রাহ্মণানং নিরুত্তিৰচনং. অরিযা পন বাহিতপাপত্তা ‘‘ব্রাহ্মণা’’তি ৰুচ্চন্তি.

ইদানি যমত্থং ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো অস্সোসি, তং পকাসেন্তো সমণো খলু ভো গোতমোতিআদিমাহ. তত্থ সমিতপাপত্তা সমণোতি ৰেদিতব্বো. ৰুত্তং হেতং – ‘‘বাহিতপাপোতি ব্রাহ্মণো (ধ. প. ৩৮৮), সমিতপাপত্তা সমণোতি ৰুচ্চতী’’তি (ধ. প. ২৬৫). ভগৰা চ অনুত্তরেন অরিযমগ্গেন সমিতপাপো, তেনস্স যথাভুচ্চগুণাধিগতমেতং নামং যদিদং সমণোতি. খলূতি অনুস্সৰনত্থে নিপাতো. ভোতি ব্রাহ্মণজাতিকানং জাতিসমুদাগতং আলপনমত্তং. ৰুত্তম্পি হেতং –

‘‘ভোৰাদী নামসো হোতি, সচে হোতি সকিঞ্চনো’’তি. (ধ. প. ৩৯৬; সু. নি. ৬২৫). গোতমোতি ভগৰন্তং গোত্তৰসেন পরিকিত্তেতি, তস্মা ‘‘সমণো খলু ভো গোতমো’’তি এত্থ সমণো কির ভো গোতমগোত্তোতি এৰমত্থো দট্ঠব্বো. সক্যপুত্তোতি ইদং পন ভগৰতো উচ্চাকুলপরিদীপনং. সক্যকুলা পব্বজিতোতি সদ্ধাপব্বজিতভাৰপরিদীপনং, কেনচি পারিজুঞ্ঞেন অনভিভূতো অপরিক্খীণংযেৰ, তং কুলং পহায সদ্ধায পব্বজিতোতি ৰুত্তং হোতি. ততো পরং ৰুত্তত্থমেৰ. তং খো পনাতি ইত্থম্ভূতাখ্যানত্থে উপযোগৰচনং, তস্স খো পন ভোতো গোতমস্সাতি অত্থো. কল্যাণোতি কল্যাণগুণসমন্নাগতো; সেট্ঠোতি ৰুত্তং হোতি. কিত্তিসদ্দোতি কিত্তি এৰ, থুতিঘোসো ৰা.

ইতিপি সো ভগৰাতিআদীসু পন অযং তাৰ যোজনা – সো ভগৰা ইতিপি অরহং, ইতিপি সম্মাসম্বুদ্ধো…পে… ইতিপি ভগৰাতি ইমিনা চ ইমিনা চ কারণেনাতি ৰুত্তং হোতি.

ইদানি ৰিনযধরানং সুত্তন্তনযকোসল্লত্থং ৰিনযসংৰণ্ণনারম্ভে বুদ্ধগুণপটিসংযুত্তায ধম্মিযা কথায চিত্তসম্পহংসনত্থঞ্চ এতেসং পদানং ৰিত্থারনযেন ৰণ্ণনং করিস্সামি. তস্মা যং ৰুত্তং – ‘‘সো ভগৰা ইতিপি অরহ’’ন্তিআদি; তত্থ আরকত্তা, অরীনং অরানঞ্চ হতত্তা, পচ্চযাদীনং অরহত্তা, পাপকরণে রহাভাৰাতি ইমেহি তাৰ কারণেহি সো ভগৰা অরহন্তি ৰেদিতব্বো. আরকা হি সো সব্বকিলেসেহি সুৰিদূরৰিদূরে ঠিতো, মগ্গেন সৰাসনানং কিলেসানং ৰিদ্ধংসিতত্তাতি আরকত্তা অরহং; তে চানেন কিলেসারযো মগ্গেন হতাতি অরীনং হতত্তাপি অরহং. যঞ্চেতং অৰিজ্জাভৰতণ্হামযনাভিপুঞ্ঞাদিঅভিসঙ্খারারং জরামরণনেমি আসৰসমুদযমযেন অক্খেন ৰিজ্ঝিত্ৰা তিভৰরথে সমাযোজিতং অনাদিকালপ্পৰত্তং সংসারচক্কং, তস্সানেন বোধিমণ্ডে ৰীরিযপাদেহি সীলপথৰিযং পতিট্ঠায সদ্ধাহত্থেন কম্মক্খযকরং ঞাণফরসুং গহেত্ৰা সব্বে অরা হতাতি অরানং হতত্তাপি অরহং.

অথ ৰা সংসারচক্কন্তি অনমতগ্গসংসারৰট্টং ৰুচ্চতি, তস্স চ অৰিজ্জা নাভি, মূলত্তা; জরামরণং নেমি, পরিযোসানত্তা; সেসা দস ধম্মা অরা, অৰিজ্জামূলকত্তা জরামরণপরিযন্তত্তা চ. তত্থ দুক্খাদীসু অঞ্ঞাণং অৰিজ্জা, কামভৰে চ অৰিজ্জা কামভৰে সঙ্খারানং পচ্চযো হোতি. রূপভৰে অৰিজ্জা রূপভৰে সঙ্খারানং পচ্চযো হোতি. অরূপভৰে অৰিজ্জা অরূপভৰে সঙ্খারানং পচ্চযো হোতি. কামভৰে সঙ্খারা কামভৰে পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণস্স পচ্চযা হোন্তি. এস নযো ইতরেসু. কামভৰে পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণং কামভৰে নামরূপস্স পচ্চযো হোতি, তথা রূপভৰে. অরূপভৰে নামস্সেৰ পচ্চযো হোতি. কামভৰে নামরূপং কামভৰে সল়াযতনস্স পচ্চযো হোতি. রূপভৰে নামরূপং রূপভৰে তিণ্ণং আযতনানং পচ্চযো হোতি. অরূপভৰে নামং অরূপভৰে একস্সাযতনস্স পচ্চযো হোতি. কামভৰে সল়াযতনং কামভৰে ছব্বিধস্স ফস্সস্স পচ্চযো হোতি. রূপভৰে তীণি আযতনানি রূপভৰে তিণ্ণং ফস্সানং; অরূপভৰে একমাযতনং অরূপভৰে একস্স ফস্সস্স পচ্চযো হোতি. কামভৰে ছ ফস্সা কামভৰে ছন্নং ৰেদনানং পচ্চযা হোন্তি. রূপভৰে তযো তত্থেৰ তিস্সন্নং; অরূপভৰে একো তত্থেৰ একিস্সা ৰেদনায পচ্চযো হোতি. কামভৰে ছ ৰেদনা কামভৰে ছন্নং তণ্হাকাযানং পচ্চযা হোন্তি. রূপভৰে তিস্সো তত্থেৰ তিণ্ণং; অরূপভৰে একা ৰেদনা অরূপভৰে একস্স তণ্হাকাযস্স পচ্চযো হোতি. তত্থ তত্থ সা সা তণ্হা তস্স তস্স উপাদানস্স পচ্চযো; উপাদানাদযো ভৰাদীনং.

কথং? ইধেকচ্চো ‘‘কামে পরিভুঞ্জিস্সামী’’তি কামুপাদানপচ্চযা কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ৰাচায মনসা দুচ্চরিতং চরতি; দুচ্চরিতপারিপূরিযা অপাযে উপপজ্জতি. তত্থস্স উপপত্তিহেতুভূতং কম্মং কম্মভৰো, কম্মনিব্বত্তা খন্ধা উপপত্তিভৰো, খন্ধানং নিব্বত্তি জাতি, পরিপাকো জরা, ভেদো মরণং.

অপরো ‘‘সগ্গসম্পত্তিং অনুভৰিস্সামী’’তি তথেৰ সুচরিতং চরতি; সুচরিতপারিপূরিযা সগ্গে উপপজ্জতি. তত্থস্স উপপত্তিহেতুভূতং কম্মং কম্মভৰোতি সো এৰ নযো.

অপরো পন ‘‘ব্রহ্মলোকসম্পত্তিং অনুভৰিস্সামী’’তি কামুপাদানপচ্চযা এৰ মেত্তং ভাৰেতি, করুণং… মুদিতং… উপেক্খং ভাৰেতি, ভাৰনাপারিপূরিযা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্ততি. তত্থস্স নিব্বত্তিহেতুভূতং কম্মং কম্মভৰোতি সোযেৰ নযো.

অপরো ‘‘অরূপৰভসম্পত্তিং অনুভৰিস্সামী’’তি তথেৰ আকাসানঞ্চাযতনাদিসমাপত্তিযো ভাৰেতি, ভাৰনাপারিপূরিযা তত্থ নিব্বত্ততি. তত্থস্স নিব্বত্তিহেতুভূতং কম্মং কম্মভৰো, কম্মনিব্বত্তা খন্ধা উপপত্তিভৰো, খন্ধানং নিব্বত্তি জাতি, পরিপাকো জরা, ভেদো মরণন্তি. এস নযো সেসুপাদানমূলিকাসুপি যোজনাসু.

এৰং ‘‘অযং অৰিজ্জা হেতু, সঙ্খারা হেতুসমুপ্পন্না, উভোপেতে হেতুসমুপ্পন্নাতি পচ্চযপরিগ্গহে পঞ্ঞা ধম্মট্ঠিতিঞাণং; অতীতম্পি অদ্ধানং, অনাগতম্পি অদ্ধানং; অৰিজ্জা হেতু, সঙ্খারা হেতুসমুপ্পন্না, উভোপেতে হেতুসমুপ্পন্নাতি পচ্চযপরিগ্গহে পঞ্ঞা ধম্মট্ঠিতিঞাণ’’ন্তি এতেন নযেন সব্বপদানি ৰিত্থারেতব্বানি. তত্থ অৰিজ্জা সঙ্খারা একো সঙ্খেপো, ৰিঞ্ঞাণ-নামরূপ-সল়াযতন-ফস্স-ৰেদনা একো, তণ্হুপাদানভৰা একো, জাতি-জরা-মরণং একো. পুরিমসঙ্খেপো চেত্থ অতীতো অদ্ধা, দ্ৰে মজ্ঝিমা পচ্চুপ্পন্নো, জাতিজরামরণং অনাগতো. অৰিজ্জাসঙ্খারগ্গহণেন চেত্থ তণ্হুপাদানভৰা গহিতাৰ হোন্তীতি ইমে পঞ্চ ধম্মা অতীতে কম্মৰট্টং; ৰিঞ্ঞাণাদযো পঞ্চ ধম্মা এতরহি ৰিপাকৰট্টং. তণ্হুপাদানভৰগ্গহণেন অৰিজ্জাসঙ্খারা গহিতাৰ হোন্তীতি ইমে পঞ্চ ধম্মা এতরহি কম্মৰট্টং; জাতিজরামরণাপদেসেন ৰিঞ্ঞাণাদীনং নিদ্দিট্ঠত্তা ইমে পঞ্চ ধম্মা আযতিং ৰিপাকৰট্টং. তে আকারতো ৰীসতিৰিধা হোন্তি. সঙ্খারৰিঞ্ঞাণানঞ্চেত্থ অন্তরা একো সন্ধি, ৰেদনাতণ্হানমন্তরা একো, ভৰজাতীনমন্তরা একো. ইতি ভগৰা এৰং চতুসঙ্খেপং, তিযদ্ধং, ৰীসতাকারং, তিসন্ধিং পটিচ্চসমুপ্পাদং সব্বাকারতো জানাতি পস্সতি অঞ্ঞাতি পটিৰিজ্ঝতি. তং ঞাতট্ঠেন ঞাণং, পজাননট্ঠেন পঞ্ঞা. তেন ৰুচ্চতি – ‘‘পচ্চযপরিগ্গহে পঞ্ঞা ধম্মট্ঠিতিঞাণ’’ন্তি. ইমিনা ধম্মট্ঠিতিঞাণেন ভগৰা তে ধম্মে যথাভূতং ঞত্ৰা তেসু নিব্বিন্দন্তো ৰিরজ্জন্তো ৰিমুচ্চন্তো ৰুত্তপ্পকারস্স ইমস্স সংসারচক্কস্স অরে হনি ৰিহনি ৰিদ্ধংসেসি. এৰম্পি অরানং হতত্তা অরহং.

অগ্গদক্খিণেয্যত্তা চ চীৰরাদিপচ্চযে অরহতি পূজাৰিসেসঞ্চ; তেনেৰ চ উপ্পন্নে তথাগতে যে কেচি মহেসক্খা দেৰমনুস্সা ন তে অঞ্ঞত্থ পূজং করোন্তি. তথা হি ব্রহ্মা সহম্পতি সিনেরুমত্তেন রতনদামেন তথাগতং পূজেসি, যথাবলঞ্চ অঞ্ঞেপি দেৰা মনুস্সা চ বিম্বিসারকোসলরাজাদযো. পরিনিব্বুতম্পি চ ভগৰন্তং উদ্দিস্স ছন্নৰুতিকোটিধনং ৰিসজ্জেত্ৰা অসোকমহারাজা সকলজম্বুদীপে চতুরাসীতিৰিহারসহস্সানি পতিট্ঠাপেসি. কো পন ৰাদো অঞ্ঞেসং পূজাৰিসেসানন্তি! এৰং পচ্চযাদীনং অরহত্তাপি অরহং. যথা চ লোকে কেচি পণ্ডিতমানিনো বালা অসিলোকভযেন রহো পাপং করোন্তি; এৰমেস ন কদাচি করোতীতি পাপকরণে রহাভাৰতোপি অরহং. হোতি চেত্থ –

‘‘আরকত্তা হতত্তা চ, কিলেসারীন সো মুনি;

হতসংসারচক্কারো, পচ্চযাদীন চারহো;

ন রহো করোতি পাপানি, অরহং তেন ৰুচ্চতী’’তি.

সম্মা সামঞ্চ সব্বধম্মানং বুদ্ধত্তা পন সম্মাসম্বুদ্ধো. তথা হেস সব্বধম্মে সম্মা সামঞ্চ বুদ্ধো, অভিঞ্ঞেয্যে ধম্মে অভিঞ্ঞেয্যতো বুদ্ধো, পরিঞ্ঞেয্যে ধম্মে পরিঞ্ঞেয্যতো, পহাতব্বে ধম্মে পহাতব্বতো, সচ্ছিকাতব্বে ধম্মে সচ্ছিকাতব্বতো, ভাৰেতব্বে ধম্মে ভাৰেতব্বতো. তেনেৰ চাহ –

‘‘অভিঞ্ঞেয্যং অভিঞ্ঞাতং, ভাৰেতব্বঞ্চ ভাৰিতং;

পহাতব্বং পহীনং মে, তস্মা বুদ্ধোস্মি ব্রাহ্মণা’’তি. (ম. নি. ২.৩৯৯; সু. নি. ৫৬৩);

অপিচ চক্খু দুক্খসচ্চং, তস্স মূলকারণভাৰেন তংসমুট্ঠাপিকা পুরিমতণ্হা সমুদযসচ্চং, উভিন্নমপ্পৰত্তি নিরোধসচ্চং, নিরোধপ্পজাননা পটিপদা মগ্গসচ্চন্তি এৰং একেকপদুদ্ধারেনাপি সব্বধম্মে সম্মা সামঞ্চ বুদ্ধো. এস নযো সোত-ঘান-জিৰ্হা-কাযমনেসুপি. এতেনেৰ নযেন রূপাদীনি ছ আযতনানি, চক্খুৰিঞ্ঞাণাদযো ছ ৰিঞ্ঞাণকাযা, চক্খুসম্ফস্সাদযো ছ ফস্সা, চক্খুসম্ফস্সজাদযো ছ ৰেদনা, রূপসঞ্ঞাদযো ছ সঞ্ঞা, রূপসঞ্চেতনাদযো ছ চেতনা, রূপতণ্হাদযো ছ তণ্হাকাযা, রূপৰিতক্কাদযো ছ ৰিতক্কা, রূপৰিচারাদযো ছ ৰিচারা, রূপক্খন্ধাদযো পঞ্চক্খন্ধা, দস কসিণানি, দস অনুস্সতিযো, উদ্ধুমাতকসঞ্ঞাদিৰসেন দস সঞ্ঞা, কেসাদযো দ্ৰত্তিংসাকারা, দ্ৰাদসাযতনানি, অট্ঠারস ধাতুযো, কামভৰাদযো নৰ ভৰা, পঠমাদীনি চত্তারি ঝানানি, মেত্তাভাৰনাদযো চতস্সো অপ্পমঞ্ঞা, চতস্সো অরূপসমাপত্তিযো, পটিলোমতো জরামরণাদীনি, অনুলোমতো অৰিজ্জাদীনি পটিচ্চসমুপ্পাদঙ্গানি চ যোজেতব্বানি.

তত্রাযং একপদযোজনা – ‘‘জরামরণং দুক্খসচ্চং, জাতি সমুদযসচ্চং, উভিন্নম্পি নিস্সরণং নিরোধসচ্চং, নিরোধপ্পজাননা পটিপদা মগ্গসচ্চ’’ন্তি. এৰং একেকপদুদ্ধারেন সব্বধম্মে সম্মা সামঞ্চ বুদ্ধো অনুবুদ্ধো পটিৰিদ্ধো. তেন ৰুত্তং – সম্মা সামঞ্চ সব্বধম্মানং বুদ্ধত্তা পন সম্মাসম্বুদ্ধোতি.

ৰিজ্জাহি পন চরণেন চ সম্পন্নত্তা ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো; তত্থ ৰিজ্জাতি তিস্সোপি ৰিজ্জা, অট্ঠপি ৰিজ্জা. তিস্সো ৰিজ্জা ভযভেরৰসুত্তে (ম. নি. ১.৩৪ আদযো) ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা, অট্ঠ ৰিজ্জা অম্বট্ঠসুত্তে (দী. নি. ১.২৭৮ আদযো). তত্র হি ৰিপস্সনাঞাণেন মনোমযিদ্ধিযা চ সহ ছ অভিঞ্ঞা পরিগ্গহেত্ৰা অট্ঠ ৰিজ্জা ৰুত্তা. চরণন্তি সীলসংৰরো, ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারতা, ভোজনে মত্তঞ্ঞুতা, জাগরিযানুযোগো, সত্ত সদ্ধম্মা, চত্তারি রূপাৰচরজ্ঝানানীতি ইমে পন্নরস ধম্মা ৰেদিতব্বা. ইমেযেৰ হি পন্নরস ধম্মা, যস্মা এতেহি চরতি অরিযসাৰকো গচ্ছতি অমতং দিসং তস্মা, চরণন্তি ৰুত্তা. যথাহ – ‘‘ইধ, মহানাম, অরিযসাৰকো সীলৰা হোতী’’তি (ম. নি. ২.২৪) ৰিত্থারো. ভগৰা ইমাহি ৰিজ্জাহি ইমিনা চ চরণেন সমন্নাগতো, তেন ৰুচ্চতি ৰিজ্জাচরণসম্পন্নোতি. তত্থ ৰিজ্জাসম্পদা ভগৰতো সব্বঞ্ঞুতং পূরেত্ৰা ঠিতা, চরণসম্পদা মহাকারুণিকতং. সো সব্বঞ্ঞুতায সব্বসত্তানং অত্থানত্থং ঞত্ৰা মহাকারুণিকতায অনত্থং পরিৰজ্জেত্ৰা অত্থে নিযোজেতি, যথা তং ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো. তেনস্স সাৰকা সুপ্পটিপন্না হোন্তি নো দুপ্পটিপন্না, ৰিজ্জাচরণৰিপন্নানঞ্হি সাৰকা অত্তন্তপাদযো ৰিয.

সোভনগমনত্তা, সুন্দরং ঠানং গতত্তা, সম্মাগতত্তা, সম্মা চ গদত্তা সুগতো. গমনম্পি হি গতন্তি ৰুচ্চতি, তঞ্চ ভগৰতো সোভনং পরিসুদ্ধমনৰজ্জং. কিং পন তন্তি? অরিযমগ্গো. তেন হেস গমনেন খেমং দিসং অসজ্জমানো গতোতি সোভনগমনত্তা সুগতো. সুন্দরং চেস ঠানং গতো অমতং নিব্বানন্তি সুন্দরং ঠানং গতত্তাপি সুগতো. সম্মা চ গতো তেন তেন মগ্গেন পহীনে কিলেসে পুন অপচ্চাগচ্ছন্তো. ৰুত্তঞ্চেতং – ‘‘সোতাপত্তিমগ্গেন যে কিলেসা পহীনা, তে কিলেসে ন পুনেতি ন পচ্চেতি ন পচ্চাগচ্ছতীতি সুগতো…পে… অরহত্তমগ্গেন যে কিলেসা পহীনা, তে কিলেসে ন পুনেতি ন পচ্চেতি ন পচ্চাগচ্ছতীতি সুগতো’’তি (মহানি. ৩৮). সম্মা ৰা আগতো দীপঙ্করপাদমূলতো পভুতি যাৰ বোধিমণ্ডো তাৰ সমতিংসপারমিপূরিতায সম্মাপটিপত্তিযা সব্বলোকস্স হিতসুখমেৰ করোন্তো সস্সতং উচ্ছেদং কামসুখং অত্তকিলমথন্তি ইমে চ অন্তে অনুপগচ্ছন্তো আগতোতি সম্মাগতত্তাপি সুগতো. সম্মা চেস গদতি, যুত্তট্ঠানে যুত্তমেৰ ৰাচং ভাসতীতি সম্মা গদত্তাপি সুগতো.

তত্রিদং সাধকসুত্তং – ‘‘যং তথাগতো ৰাচং জানাতি অভূতং অতচ্ছং অনত্থসংহিতং, সা চ পরেসং অপ্পিযা অমনাপা, ন তং তথাগতো ৰাচং ভাসতি. যম্পি তথাগতো ৰাচং জানাতি ভূতং তচ্ছং অনত্থসংহিতং, সা চ পরেসং অপ্পিযা অমনাপা, তম্পি তথাগতো ৰাচং ন ভাসতি. যঞ্চ খো তথাগতো ৰাচং জানাতি ভূতং তচ্ছং অত্থসংহিতং, সা চ পরেসং অপ্পিযা অমনাপা, তত্র কালঞ্ঞূ তথাগতো হোতি তস্সা ৰাচায ৰেয্যাকরণায. যং তথাগতো ৰাচং জানাতি অভূতং অতচ্ছং অনত্থসংহিতং, সা চ পরেসং পিযা মনাপা, ন তং তথাগতো ৰাচং ভাসতি. যম্পি তথাগতো ৰাচং জানাতি ভূতং তচ্ছং অনত্থসংহিতং, সা চ পরেসং পিযা মনাপা, তম্পি তথাগতো ৰাচং ন ভাসতি. যঞ্চ খো তথাগতো ৰাচং জানাতি ভূতং তচ্ছং অত্থসংহিতং, সা চ পরেসং পিযা মনাপা, তত্র কালঞ্ঞূ তথাগতো হোতি তস্সা ৰাচায ৰেয্যাকরণাযা’’তি (ম. নি. ২.৮৬). এৰং সম্মা গদত্তাপি সুগতোতি ৰেদিতব্বো.

সব্বথা ৰিদিতলোকত্তা পন লোকৰিদূ. সো হি ভগৰা সভাৰতো সমুদযতো নিরোধতো নিরোধূপাযতোতি সব্বথা লোকং অৰেদি অঞ্ঞাসি পটিৰিজ্ঝি. যথাহ – ‘‘যত্থ খো, আৰুসো, ন জাযতি ন জীযতি ন মীযতি ন চৰতি ন উপপজ্জতি, নাহং তং গমনেন লোকস্স অন্তং ঞাতেয্যং দট্ঠেয্যং পত্তেয্যন্তি ৰদামি; ন চাহং, আৰুসো, অপ্পত্ৰাৰ লোকস্স অন্তং দুক্খস্স অন্তকিরিযং ৰদামি. অপি চাহং, আৰুসো, ইমস্মিংযেৰ ব্যামমত্তে কল়েৰরে সসঞ্ঞিম্হি সমনকে লোকঞ্চ পঞ্ঞপেমি লোকসমুদযঞ্চ লোকনিরোধঞ্চ লোকনিরোধগামিনিঞ্চ পটিপদং.

‘‘গমনেন ন পত্তব্বো, লোকস্সন্তো কুদাচনং;

ন চ অপ্পত্ৰা লোকন্তং, দুক্খা অত্থি পমোচনং.

‘‘তস্মা হৰে লোকৰিদূ সুমেধো;

লোকন্তগূ ৰুসিতব্রহ্মচরিযো;

লোকস্স অন্তং সমিতাৰি ঞত্ৰা;

নাসীসতী লোকমিমং পরঞ্চা’’তি. (অ. নি. ৪.৪৫; সং. নি. ১.১০৭);

অপিচ তযো লোকা – সঙ্খারলোকো, সত্তলোকো, ওকাসলোকোতি; তত্থ ‘‘একো লোকো – সব্বে সত্তা আহারট্ঠিতিকা’’তি (পটি. ম. ১.১১২) আগতট্ঠানে সঙ্খারলোকো ৰেদিতব্বো. ‘‘সস্সতো লোকোতি ৰা অসস্সতো লোকোতি ৰা’’তি (দী. নি. ১.৪২১) আগতট্ঠানে সত্তলোকো.

‘‘যাৰতা চন্দিমসূরিযা, পরিহরন্তি দিসা ভন্তি ৰিরোচনা;

তাৰ সহস্সধা লোকো, এত্থ তে ৰত্ততী ৰসো’’তি. (ম. নি. ১.৫০৩) –

আগতট্ঠানে ওকাসলোকো, তম্পি ভগৰা সব্বথা অৰেদি. তথা হিস্স – ‘‘একো লোকো – সব্বে সত্তা আহারট্ঠিতিকা. দ্ৰে লোকা – নামঞ্চ রূপঞ্চ. তযো লোকা – তিস্সো ৰেদনা. চত্তারো লোকা – চত্তারো আহারা. পঞ্চ লোকা – পঞ্চুপাদানক্খন্ধা. ছ লোকা – ছ অজ্ঝত্তিকানি আযতনানি. সত্ত লোকা সত্ত ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো. অট্ঠ লোকা – অট্ঠ লোকধম্মা. নৰ লোকা – নৰ সত্তাৰাসা. দস লোকা – দসাযতনানি. দ্ৰাদস লোকা – দ্ৰাদসাযতনানি. অট্ঠারস লোকা – অট্ঠারস ধাতুযো’’তি (পটি. ম. ১.১১২). অযং সঙ্খারলোকোপি সব্বথা ৰিদিতো.

যস্মা পনেস সব্বেসম্পি সত্তানং আসযং জানাতি, অনুসযং জানাতি, চরিতং জানাতি, অধিমুত্তিং জানাতি, অপ্পরজক্খে মহারজক্খে তিক্খিন্দ্রিযে মুদিন্দ্রিযে স্ৰাকারে দ্ৰাকারে সুৰিঞ্ঞাপযে দুৰিঞ্ঞাপযে ভব্বে অভব্বে সত্তে জানাতি, তস্মাস্স সত্তলোকোপি সব্বথা ৰিদিতো. যথা চ সত্তলোকো এৰং ওকাসলোকোপি. তথা হেস একং চক্কৰাল়ং আযামতো চ ৰিত্থারতো চ যোজনানং দ্ৰাদস সতসহস্সানি তীণি সহস্সানি চত্তারি সতানি পঞ্ঞাসঞ্চ যোজনানি. পরিক্খেপতো –

সব্বং সতসহস্সানি, ছত্তিংস পরিমণ্ডলং;

দসঞ্চেৰ সহস্সানি, অড্ঢুড্ঢানি সতানি চ.

তত্থ –

দুৰে সতসহস্সানি, চত্তারি নহুতানি চ;

এত্তকং বহলত্তেন, সঙ্খাতাযং ৰসুন্ধরা.

তস্সা এৰ সন্ধারকং –

চত্তারি সতসহস্সানি, অট্ঠেৰ নহুতানি চ;

এত্তকং বহলত্তেন, জলং ৰাতে পতিট্ঠিতং.

তস্সাপি সন্ধারকো –

নৰসতসহস্সানি, মালুতো নভমুগ্গতো;

সট্ঠি চেৰ সহস্সানি, এসা লোকস্স সণ্ঠিতি.

এৰং সণ্ঠিতে চেত্থ যোজনানং –

চতুরাসীতি সহস্সানি, অজ্ঝোগাল়্হো মহণ্ণৰে;

অচ্চুগ্গতো তাৰদেৰ, সিনেরুপব্বতুত্তমো.

ততো উপড্ঢুপড্ঢেন, পমাণেন যথাক্কমং;

অজ্ঝোগাল়্হুগ্গতা দিব্বা, নানারতনচিত্তিতা.

যুগন্ধরো ঈসধরো, করৰীকো সুদস্সনো;

নেমিন্ধরো ৰিনতকো, অস্সকণ্ণো গিরী ব্রহা.

এতে সত্ত মহাসেলা, সিনেরুস্স সমন্ততো;

মহারাজানমাৰাসা, দেৰযক্খনিসেৰিতা.

যোজনানং সতানুচ্চো, হিমৰা পঞ্চ পব্বতো;

যোজনানং সহস্সানি, তীণি আযতৰিত্থতো;

চতুরাসীতিসহস্সেহি, কূটেহি পটিমণ্ডিতো.

তিপঞ্চযোজনক্খন্ধ, পরিক্খেপা নগৰ্হযা;

পঞ্ঞাস যোজনক্খন্ধ, সাখাযামা সমন্ততো.

সতযোজনৰিত্থিণ্ণা, তাৰদেৰ চ উগ্গতা;

জম্বূ যস্সানুভাৰেন, জম্বুদীপো পকাসিতো.

দ্ৰে অসীতি সহস্সানি, অজ্ঝোগাল়্হো মহণ্ণৰে;

অচ্চুগ্গতো তাৰদেৰ, চক্কৰাল়সিলুচ্চযো;

পরিক্খিপিত্ৰা তং সব্বং, লোকধাতুমযং ঠিতো.

তত্থ চন্দমণ্ডলং একূনপঞ্ঞাসযোজনং, সূরিযমণ্ডলং পঞ্ঞাসযোজনং, তাৰতিংসভৰনং দসসহস্সযোজনং; তথা অসুরভৰনং, অৰীচিমহানিরযো, জম্বুদীপো চ. অপরগোযানং সত্তসহস্সযোজনং; তথা পুব্বৰিদেহো. উত্তরকুরু অট্ঠসহস্সযোজনো, একমেকো চেত্থ মহাদীপো পঞ্চসতপঞ্চসতপরিত্তদীপপরিৰারো; তং সব্বম্পি একং চক্কৰাল়ং, একা লোকধাতু, তদন্তরেসু লোকন্তরিকনিরযা. এৰং অনন্তানি চক্কৰাল়ানি অনন্তা লোকধাতুযো ভগৰা অনন্তেন বুদ্ধঞাণেন অৰেদি, অঞ্ঞাসি, পটিৰিজ্ঝি. এৰমস্স ওকাসলোকোপি সব্বথা ৰিদিতো. এৰম্পি সব্বথা ৰিদিতলোকত্তা লোকৰিদূ.

অত্তনো পন গুণেহি ৰিসিট্ঠতরস্স কস্সচি অভাৰা নত্থি এতস্স উত্তরোতি অনুত্তরো. তথা হেস সীলগুণেনাপি সব্বং লোকমভিভৰতি, সমাধি…পে… পঞ্ঞা… ৰিমুত্তি… ৰিমুত্তিঞাণদস্সনগুণেনাপি, সীলগুণেনাপি অসমো অসমসমো অপ্পটিমো অপ্পটিভাগো অপ্পটিপুগ্গলো…পে… ৰিমুত্তিঞাণদস্সনগুণেনাপি. যথাহ – ‘‘ন খো পনাহং, ভিক্খৰে, সমনুপস্সামি সদেৰকে লোকে সমারকে…পে… সদেৰমনুস্সায অত্তনা সীলসম্পন্নতর’’ন্তি ৰিত্থারো.

এৰং অগ্গপ্পসাদসুত্তাদীনি (অ. নি. ৪.৩৪; ইতিৰু. ৯০) ‘‘ন মে আচরিযো অত্থী’’তিআদিকা গাথাযো (ম. নি. ১.২৮৫; মহাৰ. ১১) চ ৰিত্থারেতব্বা.

পুরিসদম্মে সারেতীতি পুরিসদম্মসারথি, দমেতি ৰিনেতীতি ৰুত্তং হোতি. তত্থ পুরিসদম্মাতি অদন্তা দমেতুং যুত্তা তিরচ্ছানপুরিসাপি মনুস্সপুরিসাপি অমনুস্সপুরিসাপি. তথা হি ভগৰতা তিরচ্ছানপুরিসাপি অপলাল়ো নাগরাজা, চূল়োদরো, মহোদরো, অগ্গিসিখো, ধূমসিখো, ধনপালকো হত্থীতি এৰমাদযো দমিতা, নিব্বিসা কতা, সরণেসু চ সীলেসু চ পতিট্ঠাপিতা. মনুস্সপুরিসাপি সচ্চকনিগণ্ঠপুত্ত-অম্বট্ঠমাণৰ-পোক্খরসাতি-সোণদণ্ডকূটদন্তাদযো. অমনুস্সপুরিসাপি আল়ৰক-সূচিলোম-খরলোম-যক্খ-সক্কদেৰরাজাদযো দমিতা ৰিনীতা ৰিচিত্রেহি ৰিনযনূপাযেহি. ‘‘অহং খো, কেসি, পুরিসদম্মং সণ্হেনপি ৰিনেমি, ফরুসেনপি ৰিনেমি, সণ্হফরুসেনপি ৰিনেমী’’তি (অ. নি. ৪.১১১) ইদঞ্চেত্থ সুত্তং ৰিত্থারেতব্বং. অথ ৰা ৰিসুদ্ধসীলাদীনং পঠমজ্ঝানাদীনি সোতাপন্নাদীনঞ্চ উত্তরিমগ্গপটিপদং আচিক্খন্তো দন্তেপি দমেতিযেৰ.

অথ ৰা অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথীতি একমেৰিদং অত্থপদং. ভগৰা হি তথা পুরিসদম্মে সারেতি, যথা একপল্লঙ্কেনেৰ নিসিন্না অট্ঠ দিসা অসজ্জমানা ধাৰন্তি. তস্মা ‘‘অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথী’’তি ৰুচ্চতি. ‘‘হত্থিদমকেন, ভিক্খৰে, হত্থিদম্মো সারিতো একংযেৰ দিসং ধাৰতী’’তি ইদঞ্চেত্থ সুত্তং (ম. নি. ৩.৩১২) ৰিত্থারেতব্বং.

দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকপরমত্থেহি যথারহং অনুসাসতীতি সত্থা. অপিচ সত্থা ৰিযাতি সত্থা, ভগৰা সত্থৰাহো. ‘‘যথা সত্থৰাহো সত্থে কন্তারং তারেতি, চোরকন্তারং তারেতি, ৰাল়কন্তারং তারেতি, দুব্ভিক্খকন্তারং তারেতি, নিরুদককন্তারং তারেতি, উত্তারেতি নিত্তারেতি পতারেতি খেমন্তভূমিং সম্পাপেতি; এৰমেৰ ভগৰা সত্থা সত্থৰাহো সত্তে কন্তারং তারেতি জাতিকন্তারং তারেতী’’তিআদিনা (মহানি. ১৯০) নিদ্দেসনযেনপেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো.

দেৰমনুস্সানন্তি এৰানঞ্চ মনুস্সানঞ্চ উক্কট্ঠপরিচ্ছেদৰসেনেতং ৰুত্তং, ভব্বপুগ্গলপরিচ্ছেদৰসেন চ. ভগৰা পন তিরচ্ছানগতানম্পি অনুসাসনিপ্পদানেন সত্থাযেৰ. তেপি হি ভগৰতো ধম্মসৰনেন উপনিস্সযসম্পত্তিং পত্ৰা তায এৰ উপনিস্সযসম্পত্তিযা দুতিযে ততিযে ৰা অত্তভাৰে মগ্গফলভাগিনো হোন্তি. মণ্ডূকদেৰপুত্তাদযো চেত্থ নিদস্সনং. ভগৰতি কির গগ্গরায পোক্খরণিযা তীরে চম্পানগরৰাসীনং ধম্মং দেসযমানে একো মণ্ডূকো ভগৰতো সরে নিমিত্তং অগ্গহেসি. তং একো ৰচ্ছপালকো দণ্ডমোলুব্ভ তিট্ঠন্তো তস্স সীসে সন্নিরুম্ভিত্ৰা অট্ঠাসি. সো তাৰদেৰ কালং কত্ৰা তাৰতিংসভৰনে দ্ৰাদসযোজনিকে কনকৰিমানে নিব্বত্তি. সুত্তপ্পবুদ্ধো ৰিয চ তত্থ অচ্ছরাসঙ্ঘপরিৰুতং অত্তানং দিস্ৰা ‘‘অরে, অহম্পি নাম ইধ নিব্বত্তোস্মি! কিং নু খো কম্মং অকাসি’’ন্তি আৰজ্জেন্তো নাঞ্ঞং কিঞ্চি অদ্দস, অঞ্ঞত্র ভগৰতো সরে নিমিত্তগ্গাহা. সো আৰদেৰ সহ ৰিমানেন আগন্ত্ৰা ভগৰতো পাদে সিরসা ৰন্দি. ভগৰা জানন্তোৰ পুচ্ছি –

‘‘কো মে ৰন্দতি পাদানি, ইদ্ধিযা যসসা জলং;

অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন, সব্বা ওভাসযং দিসা’’তি.

‘‘মণ্ডূকোহং পুরে আসিং, উদকে ৰারিগোচরো;

তৰ ধম্মং সুণন্তস্স, অৰধি ৰচ্ছপালকো’’তি. (ৰি. ৰ. ৮৫৭-৮৫৮);

ভগৰা তস্স ধম্মং দেসেসি. দেসনাৰসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. দেৰপুত্তোপি সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায সিতং কত্ৰা পক্কামীতি.

যং পন কিঞ্চি অত্থি ঞেয্যং নাম, তস্স সব্বস্স বুদ্ধত্তা ৰিমোক্খন্তিকঞাণৰসেন বুদ্ধো. যস্মা ৰা চত্তারি সচ্চানি অত্তনাপি বুজ্ঝি, অঞ্ঞেপি সত্তে বোধেসি; তস্মা এৰমাদীহিপি কারণেহি বুদ্ধো. ইমস্স চত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনত্থং ‘‘বুজ্ঝিতা সচ্চানীতি বুদ্ধো, বোধেতা পজাযাতি বুদ্ধো’’তি এৰং পৰত্তো সব্বোপি নিদ্দেসনযো (মহানি. ১৯২) পটিসম্ভিদানযো (পটি. ম. ১.১৬২) ৰা ৰিত্থারেতব্বো.

ভগৰাতি ইদং পনস্স গুণৰিসিট্ঠসত্তুত্তমগরুগারৰাধিৰচনং. তেনাহু পোরাণা –

‘‘ভগৰাতি ৰচনং সেট্ঠং, ভগৰাতি ৰচনমুত্তমং;

গরু গারৰযুত্তো সো, ভগৰা তেন ৰুচ্চতী’’তি.

চতুব্বিধঞ্হি নামং – আৰত্থিকং, লিঙ্গিকং, নেমিত্তিকং, অধিচ্চসমুপ্পন্নন্তি. অধিচ্চসমুপ্পন্নং নাম লোকিযৰোহারেন ‘‘যদিচ্ছক’’ন্তি ৰুত্তং হোতি. তত্থ ‘‘ৰচ্ছো দম্মো বলিবদ্দো’’তি এৰমাদি আৰত্থিকং. ‘‘দণ্ডী ছত্তী সিখী করী’’তি এৰমাদি লিঙ্গিকং. ‘‘তেৰিজ্জো ছল়ভিঞ্ঞো’’তি এৰমাদি নেমিত্তিকং. ‘‘সিরিৰড্ঢকো ধনৰড্ঢকো’’তি এৰমাদি ৰচনত্থমনপেক্খিত্ৰা পৰত্তং অধিচ্চসমুপ্পন্নং. ইদং পন ভগৰাতি নামং নেমিত্তিকং, ন মহামাযায ন সুদ্ধোদনমহারাজেন ন অসীতিযা ঞাতিসহস্সেহি কতং, ন সক্কসন্তুসিতাদীহি দেৰতাৰিসেসেহি. ৰুত্তঞ্হেতং ধম্মসেনাপতিনা – ‘‘ভগৰাতি নেতং নামং মাতরা কতং…পে… ৰিমোক্খন্তিকমেতং বুদ্ধানং ভগৰন্তানং বোধিযা মূলে সহ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স পটিলাভা সচ্ছিকাপঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰা’’তি (মহানি. ৮৪).

যংগুণনেমিত্তিকঞ্চেতং নামং, তেসং গুণানং পকাসনত্থং ইমং গাথং ৰদন্তি –

‘‘ভগী ভজী ভাগী ৰিভত্তৰা ইতি;

অকাসি ভগ্গন্তি গরূতি ভাগ্যৰা;

বহূহি ঞাযেহি সুভাৰিতত্তনো;

ভৰন্তগো সো ভগৰাতি ৰুচ্চতী’’তি.

নিদ্দেসে ৰুত্তনযেনেৰ চেত্থ তেসং তেসং পদানমত্থো দট্ঠব্বো.

অযং পন অপরো নযো –

‘‘ভাগ্যৰা ভগ্গৰা যুত্তো, ভগেহি চ ৰিভত্তৰা;

ভত্তৰা ৰন্তগমনো, ভৰেসু ভগৰা ততো’’তি.

তত্থ ৰণ্ণাগমো ৰণ্ণৰিপরিযযোতি এতং নিরুত্তিলক্খণং গহেত্ৰা সদ্দনযেন ৰা পিসোদরাদিপক্খেপলক্খণং গহেত্ৰা যস্মা লোকিযলোকুত্তরসুখাভিনিব্বত্তকং দানসীলাদিপারপ্পত্তং ভাগ্যমস্স অত্থি, তস্মা ‘‘ভাগ্যৰা’’তি ৰত্তব্বে ‘‘ভগৰা’’তি ৰুচ্চতীতি ঞাতব্বং. যস্মা পন লোভ-দোস-মোহ-ৰিপরীতমনসিকার-অহিরিকানোত্তপ্প-কোধূপনাহ-মক্খ-পল়াসইস্সা-মচ্ছরিয-মাযাসাঠেয্য-থম্ভ-সারম্ভ-মানাতিমান-মদ-পমাদ-তণ্হাৰিজ্জা তিৰিধাকুসলমূল-দুচ্চরিত-সংকিলেস-মল-ৰিসমসঞ্ঞা-ৰিতক্ক-পপঞ্চ-চতুব্বিধৰিপরিযেসআসৰ-গন্থ-ওঘ-যোগাগতি-তণ্হুপ্পাদুপাদান-পঞ্চচেতোখীল-ৰিনিবন্ধ-নীৰরণাভিনন্দনছৰিৰাদমূল-তণ্হাকায-সত্তানুসয-অট্ঠমিচ্ছত্ত-নৰতণ্হামূলক-দসাকুসলকম দিট্ঠিগত-অট্ঠসততণ্হাৰিচরিতপ্পভেদ-সব্বদরথ-পরিল়াহ-কিলেসসতসহস্সানি, সঙ্খেপতো ৰা পঞ্চ কিলেস-অভিসঙ্খারখন্ধমচ্চু-দেৰপুত্ত-মারে অভঞ্জি, তস্মা ভগ্গত্তা এতেসং পরিস্সযানং ভগ্গৰাতি ৰত্তব্বে ভগৰাতি ৰুচ্চতি. আহ চেত্থ –

‘‘ভগ্গরাগো ভগ্গদোসো, ভগ্গমোহো অনাসৰো;

ভগ্গাস্স পাপকা ধম্মা, ভগৰা তেন ৰুচ্চতী’’তি.

ভাগ্যৰন্ততায চস্স সতপুঞ্ঞজলক্খণধরস্স রূপকাযসম্পত্তিদীপিতা হোতি, ভগ্গদোসতায ধম্মকাযসম্পত্তি. তথা লোকিযপরিক্খকানং বহুমতভাৰো, গহট্ঠপব্বজিতেহি অভিগমনীযতা, অভিগতানঞ্চ নেসং কাযচিত্তদুক্খাপনযনে পটিবলভাৰো, আমিসদানধম্মদানেহি উপকারিতা, লোকিযলোকুত্তরসুখেহি চ সম্পযোজনসমত্থতা দীপিতা হোতি.

যস্মা চ লোকে ইস্সরিয-ধম্ম-যস-সিরী-কাম-পযত্তেসু ছসু ধম্মেসু ভগসদ্দো ৰত্ততি, পরমঞ্চস্স সকচিত্তে ইস্সরিযং, অণিমা লঘিমাদিকং ৰা লোকিযসম্মতং সব্বাকারপরিপূরং অত্থি তথা লোকুত্তরো ধম্মো লোকত্তযব্যাপকো যথাভুচ্চগুণাধিগতো অতিৰিয পরিসুদ্ধো যসো, রূপকাযদস্সনব্যাৰটজননযনপ্পসাদজননসমত্থা সব্বাকারপরিপূরা সব্বঙ্গপচ্চঙ্গসিরী, যং যং এতেন ইচ্ছিতং পত্থিতং অত্তহিতং পরহিতং ৰা, তস্স তস্স তথেৰ অভিনিপ্ফন্নত্তা ইচ্ছিতিচ্ছি, তত্থ নিপ্ফত্তিসঞ্ঞিতো কামো, সব্বলোকগরুভাৰপ্পত্তিহেতুভূতো সম্মাৰাযামসঙ্খাতো পযত্তো চ অত্থি; তস্মা ইমেহি ভগেহি যুত্তত্তাপি ভগা অস্স সন্তীতি ইমিনা অত্থেন ভগৰাতি ৰুচ্চতি.

যস্মা পন কুসলাদীহি ভেদেহি সব্বধম্মে, খন্ধাযতন-ধাতুসচ্চ-ইন্দ্রিযপটিচ্চসমুপ্পাদাদীহি ৰা কুসলাদিধম্মে, পীল়ন-সঙ্খত-সন্তাপৰিপরিণামট্ঠেন ৰা দুক্খমরিযসচ্চং, আযূহন-নিদান-সংযোগ-পলিবোধট্ঠেন সমুদযং, নিস্সরণৰিৰেকাসঙ্খত-অমতট্ঠেন নিরোধং, নিয্যান-হেতু-দস্সনাধিপতেয্যট্ঠেন মগ্গং ৰিভত্তৰা, ৰিভজিত্ৰা ৰিৰরিত্ৰা দেসিতৰাতি ৰুত্তং হোতি. তস্মা ৰিভত্তৰাতি ৰত্তব্বে ভগৰাতি ৰুচ্চতি.

যস্মা চ এস দিব্বব্রহ্মঅরিযৰিহারে কাযচিত্তউপধিৰিৰেকে সুঞ্ঞতপ্পণিহিতানিমিত্তৰিমোক্খে অঞ্ঞে চ লোকিযলোকুত্তরে উত্তরিমনুস্সধম্মে ভজি সেৰি বহুলমকাসি, তস্মা ভত্তৰাতি ৰত্তব্বে ভগৰাতি ৰুচ্চতি.

যস্মা পন তীসু ভৰেসু তণ্হাসঙ্খাতং গমনমনেন ৰন্তং, তস্মা ভৰেসু ৰন্তগমনোতি ৰত্তব্বে ভৰসদ্দতো ভকারং, গমনসদ্দতো গকারং, ৰন্তসদ্দতো ৰকারঞ্চ দীঘং কত্ৰা আদায ভগৰাতি ৰুচ্চতি. যথা লোকে ‘‘মেহনস্স খস্স মালা’’তি ৰত্তব্বে ‘‘মেখলা’’তি ৰুচ্চতি.

সো ইমং লোকন্তি সো ভগৰা ইমং লোকং. ইদানি ৰত্তব্বং নিদস্সেতি. সদেৰকন্তি সহ দেৰেহি সদেৰকং; এৰং সহ মারেন সমারকং; সহ ব্রহ্মুনা সব্রহ্মকং; সহ সমণব্রাহ্মণেহি সস্সমণব্রাহ্মণিং; পজাতত্তা পজা, তং পজং; সহ দেৰমনুস্সেহি সদেৰমনুস্সং. তত্থ সদেৰকৰচনেন পঞ্চকামাৰচরদেৰগ্গহণং ৰেদিতব্বং, সমারকৰচনেন ছট্ঠকামাৰচরদেৰগ্গহণং, সব্রহ্মকৰচনেন ব্রহ্মকাযিকাদিব্রহ্মগ্গহণং, সস্সমণব্রাহ্মণীৰচনেন সাসনস্স পচ্চত্থিকপচ্চামিত্তসমণব্রাহ্মণগ্গহণং, সমিতপাপ-বাহিতপাপ-সমণব্রাহ্মণগ্গহণঞ্চ, পজাৰচনেন সত্তলোকগ্গহণং, সদেৰমনুস্সৰচনেন সম্মুতিদেৰঅৰসেসমনুস্সগ্গহণং. এৰমেত্থ তীহি পদেহি ওকাসলোকো, দ্ৰীহি পজাৰসেন সত্তলোকো গহিতোতি ৰেদিতব্বো.

অপরো নযো – সদেৰকগ্গহণেন অরূপাৰচরদেৰলোকো গহিতো, সমারকগ্গহণেন ছকামাৰচরদেৰলোকা, সব্রহ্মকগ্গহণেন রূপীব্রহ্মলোকো, সস্সমণব্রাহ্মণাদিগ্গহণেন চতুপরিসৰসেন সম্মুতিদেৰেহি ৰা সহ মনুস্সলোকো, অৰসেসসব্বসত্তলোকো ৰা.

অপিচেত্থ সদেৰকৰচনেন উক্কট্ঠপরিচ্ছেদতো সব্বস্সাপি লোকস্স সচ্ছিকতভাৰং সাধেন্তো তস্স ভগৰতো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গতো. ততো যেসং সিযা – ‘‘মারো মহানুভাৰো ছকামাৰচরিস্সরো ৰসৰত্তী; কিং সোপি এতেন সচ্ছিকতো’’তি? তেসং ৰিমতিং ৰিধমন্তো সমারকন্তি অব্ভুগ্গতো. যেসং পন সিযা – ‘‘ব্রহ্মা মহানুভাৰো একঙ্গুলিযা একস্মিং চক্কৰাল়সহস্সে আলোকং ফরতি, দ্ৰীহি…পে… দসহি অঙ্গুলীহি দসসু চক্কৰাল়সহস্সেসু আলোকং ফরতি, অনুত্তরঞ্চ ঝানসমাপত্তিসুখং পটিসংৰেদেতি, কিং সোপি সচ্ছিকতো’’তি? তেসং ৰিমতিং ৰিধমন্তো সব্রহ্মকন্তি অব্ভুগ্গতো. ততো যেসং সিযা – ‘‘পুথূসমণব্রাহ্মণা সাসনপচ্চত্থিকা, কিং তেপি সচ্ছিকতা’’তি? তেসং ৰিমতিং ৰিধমন্তো সস্সমণব্রাহ্মণিং পজন্তি অব্ভুগ্গতো. এৰং উক্কট্ঠুক্কট্ঠানং সচ্ছিকতভাৰং পকাসেত্ৰা অথ সম্মুতিদেৰে অৰসেসমনুস্সে চ উপাদায উক্কট্ঠপরিচ্ছেদৰসেন সেসসত্তলোকস্স সচ্ছিকতভাৰং পকাসেন্তো সদেৰমনুস্সন্তি অব্ভুগ্গতো. অযমেত্থানুসন্ধিক্কমো.

সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেতীতি এত্থ পন সযন্তি সামং, অপরনেয্যো হুত্ৰা; অভিঞ্ঞাতি অভিঞ্ঞায, অধিকেন ঞাণেন ঞত্ৰাতি অত্থো. সচ্ছিকত্ৰাতি পচ্চক্খং কত্ৰা, এতেন অনুমানাদিপটিক্খেপো কতো হোতি. পৰেদেতীতি বোধেতি ঞাপেতি পকাসেতি. সো ধম্মং দেসেতি আদিকল্যাণং…পে… পরিযোসানকল্যাণন্তি সো ভগৰা সত্তেসু কারুঞ্ঞতং পটিচ্চ হিত্ৰাপি অনুত্তরং ৰিৰেকসুখং ধম্মং দেসেতি. তঞ্চ খো অপ্পং ৰা বহুং ৰা দেসেন্তো আদিকল্যাণাদিপ্পকারমেৰ দেসেতি.

কথং? একগাথাপি হি সমন্তভদ্রকত্তা ধম্মস্স পঠমপাদেন আদিকল্যাণা, দুতিযততিযপাদেহি মজ্ঝেকল্যাণা, পচ্ছিমপাদেন পরিযোসানকল্যাণা. একানুসন্ধিকং সুত্তং নিদানেন আদিকল্যাণং, নিগমনেন পরিযোসানকল্যাণং, সেসেন মজ্ঝেকল্যাণং. নানানুসন্ধিকং সুত্তং পঠমানুসন্ধিনা আদিকল্যাণং, পচ্ছিমেন পরিযোসানকল্যাণং, সেসেহি মজ্ঝেকল্যাণং. সকলোপি সাসনধম্মো অত্তনো অত্থভূতেন সীলেন আদিকল্যাণো, সমথৰিপস্সনামগ্গফলেহি মজ্ঝেকল্যাণো, নিব্বানেন পরিযোসানকল্যাণো. সীলসমাধীহি ৰা আদিকল্যাণো, ৰিপস্সনামগ্গেহি মজ্ঝেকল্যাণো, ফলনিব্বানেহি পরিযোসানকল্যাণো. বুদ্ধসুবোধিতায ৰা আদিকল্যাণো, ধম্মসুধম্মতায মজ্ঝেকল্যাণো, সঙ্ঘসুপ্পটিপত্তিযা পরিযোসানকল্যাণো. তং সুত্ৰা তথত্তায পটিপন্নেন অধিগন্তব্বায অভিসম্বোধিযা ৰা আদিকল্যাণো, পচ্চেকবোধিযা মজ্ঝেকল্যাণো, সাৰকবোধিযা পরিযোসানকল্যাণো. সুয্যমানো চেস নীৰরণৰিক্খম্ভনতো সৰনেনপি কল্যাণমেৰ আৰহতীতি আদিকল্যাণো, পটিপজ্জিযমানো সমথৰিপস্সনাসুখাৰহনতো পটিপত্তিযাপি কল্যাণমেৰ আৰহতীতি মজ্ঝেকল্যাণো, তথা পটিপন্নো চ পটিপত্তিফলে নিট্ঠিতে তাদিভাৰাৰহনতো পটিপত্তিফলেনপি কল্যাণমেৰ আৰহতীতি পরিযোসানকল্যাণো. নাথপ্পভৰত্তা চ পভৰসুদ্ধিযা আদিকল্যাণো, অত্থসুদ্ধিযা মজ্ঝেকল্যাণো, কিচ্চসুদ্ধিযা পরিযোসানকল্যাণো. তস্মা এসো ভগৰা অপ্পং ৰা বহুং ৰা দেসেন্তো আদিকল্যাণাদিপ্পকারমেৰ দেসেতীতি ৰেদিতব্বো.

সাত্থং সব্যঞ্জনন্তি এৰমাদীসু পন যস্মা ইমং ধম্মং দেসেন্তো সাসনব্রহ্মচরিযং মগ্গব্রহ্মচরিযঞ্চ পকাসেতি, নানানযেহি দীপেতি; তঞ্চ যথানুরূপং অত্থসম্পত্তিযা সাত্থং, ব্যঞ্জনসম্পত্তিযা সব্যঞ্জনং. সঙ্কাসনপকাসন-ৰিৰরণ-ৰিভজন-উত্তানীকরণ-পঞ্ঞত্তি-অত্থপদসমাযোগতো সাত্থং, অক্খরপদ-ব্যঞ্জনাকারনিরুত্তিনিদ্দেসসম্পত্তিযা সব্যঞ্জনং. অত্থগম্ভীরতা-পটিৰেধগম্ভীরতাহি সাত্থং, ধম্মগম্ভীরতাদেসনাগম্ভীরতাহি সব্যঞ্জনং. অত্থপটিভানপটিসম্ভিদাৰিসযতো সাত্থং, ধম্মনিরুত্তিপটিসম্ভিদাৰিসযতো সব্যঞ্জনং. পণ্ডিতৰেদনীযতো পরিক্খকজনপ্পসাদকন্তি সাত্থং, সদ্ধেয্যতো লোকিযজনপ্পসাদকন্তি সব্যঞ্জনং. গম্ভীরাধিপ্পাযতো সাত্থং, উত্তানপদতো সব্যঞ্জনং. উপনেতব্বস্স অভাৰতো সকলপরিপুণ্ণভাৰেন কেৰলপরিপুণ্ণং; অপনেতব্বস্স অভাৰতো নিদ্দোসভাৰেন পরিসুদ্ধং; সিক্খত্তযপরিগ্গহিতত্তা ব্রহ্মভূতেহি সেট্ঠেহি চরিতব্বতো তেসঞ্চ চরিযভাৰতো ব্রহ্মচরিযং. তস্মা ‘‘সাত্থং সব্যঞ্জনং…পে… ব্রহ্মচরিযং পকাসেতী’’তি ৰুচ্চতি.

অপিচ যস্মা সনিদানং সউপ্পত্তিকঞ্চ দেসেন্তো আদিকল্যাণং দেসেতি, ৰেনেয্যানং অনুরূপতো অত্থস্স অৰিপরীততায চ হেতুদাহরণযুত্ততো চ মজ্ঝেকল্যাণং, সোতূনং সদ্ধাপটিলাভেন নিগমনেন চ পরিযোসানকল্যাণং দেসেতি. এৰং দেসেন্তো চ ব্রহ্মচরিযং পকাসেতি. তঞ্চ পটিপত্তিযা অধিগমব্যত্তিতো সাত্থং, পরিযত্তিযা আগমব্যত্তিতো সব্যঞ্জনং, সীলাদিপঞ্চধম্মক্খন্ধযুত্ততো কেৰলপরিপুণ্ণং, নিরুপক্কিলেসতো নিত্থরণত্থায পৰত্তিতো লোকামিসনিরপেক্খতো চ পরিসুদ্ধং, সেট্ঠট্ঠেন ব্রহ্মভূতানং বুদ্ধ-পচ্চেকবুদ্ধ-বুদ্ধসাৰকানং চরিযতো ‘‘ব্রহ্মচরিয’’ন্তি ৰুচ্চতি. তস্মাপি ‘‘সো ধম্মং দেসেতি আদিকল্যাণং…পে… ব্রহ্মচরিযং পকাসেতী’’তি ৰুচ্চতি.

সাধু খো পনাতি সুন্দরং খো পন অত্থাৰহং সুখাৰহন্তি ৰুত্তং হোতি. তথারূপানং অরহতন্তি যথারূপো সো ভৰ গোতমো, এৰরূপানং যথাভুচ্চগুণাধিগমেন লোকে অরহন্তোতি লদ্ধসদ্দানং অরহতং. দস্সনং হোতীতি পসাদসোম্মানি অক্খীনি উম্মীলিত্ৰা ‘‘দস্সনমত্তম্পি সাধু হোতী’’তি এৰং অজ্ঝাসযং কত্ৰা অথ খো ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমীতি.

. যেনাতি ভুম্মত্থে করণৰচনং. তস্মা যত্থ ভগৰা তত্থ উপসঙ্কমীতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. যেন ৰা কারণেন ভগৰা দেৰমনুস্সেহি উপসঙ্কমিতব্বো, তেন কারণেন উপসঙ্কমীতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. কেন চ কারণেন ভগৰা উপসঙ্কমিতব্বো? নানপ্পকারগুণৰিসেসাধিগমাধিপ্পাযেন, সাদুফলূপভোগাধিপ্পাযেন দিজগণেহি নিচ্চফলিতমহারুক্খো ৰিয. উপসঙ্কমীতি চ গতোতি ৰুত্তং হোতি. উপসঙ্কমিত্ৰাতি উপসঙ্কমনপরিযোসানদীপনং. অথ ৰা এৰং গতো ততো আসন্নতরং ঠানং ভগৰতো সমীপসঙ্খাতং গন্ত্ৰাতিপি ৰুত্তং হোতি.

ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদীতি যথা খমনীযাদীনি পুচ্ছন্তো ভগৰা তেন, এৰং সোপি ভগৰতা সদ্ধিং সমপ্পৰত্তমোদো অহোসি, সীতোদকং ৰিয উণ্হোদকেন সম্মোদিতং একীভাৰং অগমাসি. যায চ ‘‘কচ্চি, ভো, গোতম, খমনীযং; কচ্চি যাপনীযং, কচ্চি ভোতো গোতমস্স, চ সাৰকানঞ্চ অপ্পাবাধং অপ্পাতঙ্কং লহুট্ঠানং বলং ফাসুৰিহারো’’তিআদিকায কথায সম্মোদি, তং পীতিপামোজ্জসঙ্খাতং সম্মোদং জননতো সম্মোদিতুং যুত্তভাৰতো চ সম্মোদনীযং. অত্থব্যঞ্জনমধুরতায সুচিরম্পি কালং সারেতুং নিরন্তরং পৰত্তেতুং অরহরূপতো সরিতব্বভাৰতো চ সারণীযং, সুয্যমানসুখতো ৰা সম্মোদনীযং, অনুস্সরিযমানসুখতো সারণীযং. তথা ব্যঞ্জনপরিসুদ্ধতায সম্মোদনীযং, অত্থপরিসুদ্ধতায সারণীযন্তি. এৰং অনেকেহি পরিযাযেহি সম্মোদনীযং সারণীযং কথং ৰীতিসারেত্ৰা পরিযোসাপেত্ৰা নিট্ঠাপেত্ৰা যেনত্থেন আগতো তং পুচ্ছিতুকামো একমন্তং নিসীদি.

একমন্তন্তি ভাৰনপুংসকনিদ্দেসো ‘‘ৰিসমং চন্দিমসূরিযা পরিৰত্তন্তী’’তিআদীসু (অ. নি. ৪.৭০) ৰিয. তস্মা যথা নিসিন্নো একমন্তং নিসিন্নো হোতি তথা নিসীদীতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. ভুম্মত্থে ৰা এতং উপযোগৰচনং. নিসীদীতি উপাৰিসি. পণ্ডিতা হি পুরিসা গরুট্ঠানিযং উপসঙ্কমিত্ৰা আসনকুসলতায একমন্তং নিসীদন্তি. অযঞ্চ তেসং অঞ্ঞতরো, তস্মা একমন্তং নিসীদি.

কথং নিসিন্নো পন একমন্তং নিসিন্নো হোতীতি? ছ নিসজ্জদোসে ৰজ্জেত্ৰা. সেয্যথিদং – অতিদূরং, অচ্চাসন্নং, উপরিৰাতং, উন্নতপ্পদেসং, অতিসম্মুখং, অতিপচ্ছাতি. অতিদূরে নিসিন্নো হি সচে কথেতুকামো হোতি উচ্চাসদ্দেন কথেতব্বং হোতি. অচ্চাসন্নে নিসিন্নো সঙ্ঘট্টনং করোতি. উপরিৰাতে নিসিন্নো সরীরগন্ধেন বাধতি. উন্নতপ্পদেসে নিসিন্নো অগারৰং পকাসেতি. অতিসম্মুখা নিসিন্নো সচে দট্ঠুকামো হোতি, চক্খুনা চক্খুং আহচ্চ দট্ঠব্বং হোতি. অতিপচ্ছা নিসিন্নো সচে দট্ঠুকামো হোতি গীৰং পসারেত্ৰা দট্ঠব্বং হোতি. তস্মা অযম্পি এতে ছ নিসজ্জদোসে ৰজ্জেত্ৰা নিসীদি. তেন ৰুত্তং – ‘‘একমন্তং নিসীদী’’তি.

একমন্তং নিসিন্নো খো ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচাতি এতন্তি ইদানি ৰত্তব্বমত্থং দস্সেতি. দকারো পদসন্ধিকরো. অৰোচাতি অভাসি. সুতং মেতন্তি সুতং মে এতং, এতং মযা সুতন্তি ইদানি ৰত্তব্বমত্থং দস্সেতি. ভো গোতমাতি ভগৰন্তং গোত্তেন আলপতি.

ইদানি যং তেন সুতং – তং দস্সেন্তো ন সমণো গোতমোতি এৰমাদিমাহ. তত্রাযং অনুত্তানপদৰণ্ণনা – ব্রাহ্মণেতি জাতিব্রাহ্মণে. জিণ্ণেতি জজ্জরীভূতে জরায খণ্ডিচ্চাদিভাৰং আপাদিতে. ৰুড্ঢেতি অঙ্গপচ্চঙ্গানং ৰুড্ঢিমরিযাদপ্পত্তে. মহল্লকেতি জাতিমহল্লকতায সমন্নাগতে, চিরকালপ্পসুতেতি ৰুত্তং হোতি. অদ্ধগতেতি অদ্ধানং গতে, দ্ৰে তযো রাজপরিৰট্টে অতীতেতি অধিপ্পাযো. ৰযো অনুপ্পত্তেতি পচ্ছিমৰযং সম্পত্তে, পচ্ছিমৰযো নাম ৰস্সসতস্স পচ্ছিমো ততিযভাগো.

অপিচ – জিণ্ণেতি পোরাণে, চিরকালপ্পৰত্তকুলন্ৰযেতি ৰুত্তং হোতি. ৰুড্ঢেতি সীলাচারাদিগুণৰুড্ঢিযুত্তে. মহল্লকেতি ৰিভৰমহত্ততায সমন্নাগতে মহদ্ধনে মহাভোগে. অদ্ধগতেতি মগ্গপ্পটিপন্নে, ব্রাহ্মণানং ৰতচরিযাদিমরিযাদং অৰীতিক্কম্ম চরমানে. ৰযোঅনুপ্পত্তেতি জাতিৰুড্ঢভাৰং অন্তিমৰযং অনুপ্পত্তেতি এৰমেত্থ যোজনা ৰেদিতব্বা.

ইদানি অভিৰাদেতীতি এৰমাদীনি ‘‘ন সমণো গোতমো’’তি এত্থ ৰুত্তনকারেন যোজেত্ৰা এৰমত্থতো ৰেদিতব্বানি – ‘‘ন ৰন্দতি ৰা, নাসনা ৰুট্ঠহতি ৰা, নাপি ‘ইধ ভোন্তো নিসীদন্তূ’তি এৰং আসনেন ৰা উপনিমন্তেতী’’তি. এত্থ হি ৰা সদ্দো ৰিভাৰনে নাম অত্থে, ‘‘রূপং নিচ্চং ৰা অনিচ্চং ৰা’’তিআদীসু ৰিয. এৰং ৰত্ৰা অথ অত্তনো অভিৰাদনাদীনি অকরোন্তং ভগৰন্তং দিস্ৰা আহ – ‘‘তযিদং ভো গোতম তথেৰা’’তি. যং তং মযা সুতং – তং তথেৰ, তং সৰনঞ্চ মে দস্সনঞ্চ সংসন্দতি সমেতি, অত্থতো একীভাৰং গচ্ছতি. ‘‘ন হি ভৰং গোতমো…পে… আসনেন ৰা নিমন্তেতী’’তি এৰং অত্তনা সুতং দিট্ঠেন নিগমেত্ৰা নিন্দন্তো আহ – ‘‘তযিদং ভো গোতম ন সম্পন্নমেৰা’’তি তং অভিৰাদনাদীনং অকরণং ন যুত্তমেৰ.

অথস্স ভগৰা অত্তুক্কংসনপরৰম্ভনদোসং অনুপগম্ম করুণাসীতলহদযেন তং অঞ্ঞাণং ৰিধমিত্ৰা যুত্তভাৰং দস্সেতুকামো আহ – ‘‘নাহং তং ব্রাহ্মণ …পে… মুদ্ধাপি তস্স ৰিপতেয্যা’’তি. তত্রাযং সঙ্খেপত্থো – ‘‘অহং, ব্রাহ্মণ, অপ্পটিহতেন সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণচক্খুনা ওলোকেন্তোপি তং পুগ্গলং এতস্মিং সদেৰকাদিভেদে লোকে ন পস্সামি, যমহং অভিৰাদেয্যং ৰা পচ্চুট্ঠেয্যং ৰা আসনেন ৰা নিমন্তেয্যং. অনচ্ছরিযং ৰা এতং, য্ৰাহং অজ্জ সব্বঞ্ঞুতং পত্তো এৰরূপং নিপচ্চকারারহং পুগ্গলং ন পস্সামি. অপিচ খো যদাপাহং সম্পতিজাতোৰ উত্তরাভিমুখো সত্তপদৰীতিহারেন গন্ত্ৰা সকলং দসসহস্সিলোকধাতুং ওলোকেসিং; তদাপি এতস্মিং সদেৰকাদিভেদে লোকে তং পুগ্গলং ন পস্সামি, যমহং অভিৰাদেয্যং ৰা পচ্চুট্ঠেয্যং ৰা আসনেন ৰা নিমন্তেয্যং. অথ খো মং সোল়সকপ্পসহস্সাযুকো খীণাসৰমহাব্রহ্মাপি অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ‘‘ত্ৰং লোকে মহাপুরিসো, ত্ৰং সদেৰকস্স লোকস্স অগ্গো চ জেট্ঠো চ সেট্ঠো চ, নত্থি তযা উত্তরিতরো’’তি সঞ্জাতসোমনস্সো পতিনামেসি; তদাপি চাহং অত্তনা উত্তরিতরং অপস্সন্তো আসভিং ৰাচং নিচ্ছারেসিং – ‘‘অগ্গোহমস্মি লোকস্স, জেট্ঠোহমস্মি লোকস্স, সেট্ঠোহমস্মি লোকস্সা’’তি. এৰং সম্পতিজাতস্সপি ময্হং অভিৰাদনাদিরহো পুগ্গলো নত্থি, স্ৰাহং ইদানি সব্বঞ্ঞুতং পত্তো কং অভিৰাদেয্যং ৰা…পে… আসনেন ৰা নিমন্তেয্যং. তস্মা ত্ৰং, ব্রাহ্মণ, মা তথাগতে এৰরূপং নিপচ্চকারং পত্থযিত্থ. যঞ্হি, ব্রাহ্মণ, তথাগতো অভিৰাদেয্য ৰা…পে… আসনেন ৰা নিমন্তেয্য, মুদ্ধাপি তস্স পুগ্গলস্স রত্তিপরিযোসানে পরিপাকসিথিলবন্ধনং ৰণ্টা পৰুত্ততালফলমিৰ গীৰতো পচ্ছিজ্জিত্ৰা সহসাৰ ভূমিযং ৰিপতেয্যাতি.

. এৰং ৰুত্তেপি ব্রাহ্মণো দুপ্পঞ্ঞতায তথাগতস্স লোকে জেট্ঠভাৰং অসল্লক্খেন্তো কেৰলং তং ৰচনং অসহমানো আহ – ‘‘অরসরূপো ভৰং গোতমো’’তি. অযং কিরস্স অধিপ্পাযো – যং লোকে অভিৰাদনপচ্চুট্ঠানঅঞ্জলিকম্মসামীচিকম্মং ‘‘সামগ্গিরসো’’তি ৰুচ্চতি, তং ভোতো গোতমস্স নত্থি, তস্মা অরসরূপো ভৰং গোতমো, অরসজাতিকো অরসসভাৰোতি. অথস্স ভগৰা চিত্তমুদুভাৰজননত্থং উজুৰিপচ্চনীকভাৰং পরিহরন্তো অঞ্ঞথা তস্স ৰচনস্সত্থং অত্তনি সন্দস্সেন্তো ‘‘অত্থি খ্ৰেস ব্রাহ্মণ পরিযাযো’’তিআদিমাহ.

তত্থ পরিযাযোতি কারণং; অযঞ্হি পরিযাযসদ্দো দেসনা-ৰার-কারণেসু ৰত্ততি. ‘‘মধুপিণ্ডিকপরিযাযোত্ৰেৰ নং ধারেহী’’তিআদীসু (ম. নি. ১.২০৫) হি এস দেসনাযং ৰত্ততি. ‘‘কস্স নু খো, আনন্দ, অজ্জ পরিযাযো ভিক্খুনিযো ওৰদিতু’’ন্তিআদীসু (ম. নি. ৩.৩৯৮) ৰারে. ‘‘সাধু, ভন্তে, ভগৰা অঞ্ঞং পরিযাযং আচিক্খতু, যথাযং ভিক্খুসঙ্ঘো অঞ্ঞায সণ্ঠহেয্যা’’তিআদীসু (পারা. ১৬৪) কারণে. স্ৰাযমিধ কারণে ৰত্ততি. তস্মা এত্থ এৰমত্থো দট্ঠব্বো – অত্থি খো, ব্রাহ্মণ, এতং কারণং; যেন কারণেন মং ‘‘অরসরূপো ভৰং গোতমো’’তি ৰদমানো পুগ্গলো সম্মা ৰদেয্য, অৰিতথৰাদীতি সঙ্খ্যং গচ্ছেয্য. কতমো পন সোতি? যে তে ব্রাহ্মণ রূপরসা…পে… ফোট্ঠব্বরসা তে তথাগতস্স পহীনাতি. কিং ৰুত্তং হোতি? যে তে জাতিৰসেন ৰা উপপত্তিৰসেন ৰা সেট্ঠসম্মতানম্পি পুথুজ্জনানং রূপারম্মণাদীনি অস্সাদেন্তানং অভিনন্দন্তানং রজ্জন্তানং উপ্পজ্জন্তি কামসুখস্সাদসঙ্খাতা রূপরসসদ্দগন্ধরসফোট্ঠব্বরসা, যে ইমং লোকং গীৰায বন্ধিত্ৰা ৰিয আৰিঞ্ছন্তি, ৰত্থারম্মণাদিসামগ্গিযঞ্চ উপ্পন্নত্তা সামগ্গিরসাতি ৰুচ্চন্তি, তে সব্বেপি তথাগতস্স পহীনাতি. ময্হং পহীনাতি ৰত্তব্বেপি মমাকারেন অত্তানং অনুক্খিপন্তো ধম্মং দেসেতি. দেসনাৰিলাসো ৰা এস ভগৰতো.

তত্থ পহীনাতি চিত্তসন্তানতো ৰিগতা জহিতা ৰা. এতস্মিং পনত্থে করণে সামিৰচনং দট্ঠব্বং. অরিযমগ্গসত্থেন উচ্ছিন্নং তণ্হাৰিজ্জামযং মূলমেতেসন্তি উচ্ছিন্নমূলা. তালৰত্থু ৰিয নেসং ৰত্থু কতন্তি তালাৰত্থুকতা. যথা হি তালরুক্খং সমূলং উদ্ধরিত্ৰা তস্স ৰত্থুমত্তে তস্মিং পদেসে কতে ন পুন তস্স তালস্স উপ্পত্তি পঞ্ঞাযতি; এৰং অরিযমগ্গসত্থেন সমূলে রূপাদিরসে উদ্ধরিত্ৰা তেসং পুব্বে উপ্পন্নপুব্বভাৰেন ৰত্থুমত্তে চিত্তসন্তানে কতে সব্বেপি তে ‘‘তালাৰত্থুকতা’’তি ৰুচ্চন্তি. অৰিরূল়্হিধম্মত্তা ৰা মত্থকচ্ছিন্নতালো ৰিয কতাতি তালাৰত্থুকতা. যস্মা পন এৰং তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা হোন্তি, যথা নেসং পচ্ছাভাৰো ন হোতি, তথা কতা হোন্তি; তস্মা আহ – ‘‘অনভাৰংকতা’’তি. অযঞ্হেত্থ পদচ্ছেদো – অনুঅভাৰং কতা অনভাৰংকতাতি. ‘‘অনভাৰং গতা’’তিপি পাঠো, তস্স অনুঅভাৰং গতাতি অত্থো. তত্থ পদচ্ছেদো অনুঅভাৰং গতা অনভাৰং গতাতি, যথা অনুঅচ্ছরিযা অনচ্ছরিযাতি. আযতিং অনুপ্পাদধম্মাতি অনাগতে অনুপ্পজ্জনকসভাৰা. যে হি অভাৰং গতা, তে পুন কথং উপ্পজ্জিস্সন্তি? তেনাহ – ‘‘অনভাৰং গতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা’’তি.

অযং খো ব্রাহ্মণ পরিযাযোতি ইদং খো, ব্রাহ্মণ, কারণং যেন মং সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য ‘‘অরসরূপো সমণো গোতমো’’তি. নো চ খো যং ত্ৰং সন্ধায ৰদেসীতি যঞ্চ খো ত্ৰং সন্ধায ৰদেসি, সো পরিযাযো ন হোতি. কস্মা পন ভগৰা এৰমাহ? ননু এৰং ৰুত্তে যো ব্রাহ্মণেন ৰুত্তো সামগ্গিরসো তস্স অত্তনি ৰিজ্জমানতা অনুঞ্ঞাতা হোতীতি. ৰুচ্চতে, ন হোতি. যো হি তং সামগ্গিরসং কাতুং ভব্বো হুত্ৰা ন করোতি, সো তদভাৰেন অরসরূপোতি ৰত্তব্বো ভৰেয্য. ভগৰা পন অভব্বোৰ এতং কাতুং, তেনস্স করণে অভব্বতং পকাসেন্তো আহ – ‘‘নো চ খো যং ত্ৰং সন্ধায ৰদেসী’’তি. যং পরিযাযং সন্ধায ত্ৰং মং ‘‘অরসরূপো’’তি ৰদেসি, সো অম্হেসু নেৰ ৰত্তব্বোতি.

. এৰং ব্রাহ্মণো অত্তনা অধিপ্পেতং অরসরূপতং আরোপেতুং অসক্কোন্তো অথাপরং নিব্ভোগো ভৰং গোতমোতিআদিমাহ. সব্বপরিযাযেসু চেত্থ ৰুত্তনযেনেৰ যোজনক্কমং ৰিদিত্ৰা সন্ধায ভাসিতমত্তং এৰং ৰেদিতব্বং. ব্রাহ্মণো তমেৰ ৰযোৰুড্ঢানং অভিৰাদনকম্মাদিং লোকে সামগ্গিপরিভোগোতি মঞ্ঞমানো তদভাৰেন ভগৰন্তং নিব্ভোগোতি আহ. ভগৰা পন য্ৰাযং রূপাদীসু সত্তানং ছন্দরাগপরিভোগো তদভাৰং অত্তনি সম্পস্সমানো অপরম্পি পরিযাযং অনুজানাতি.

. পুন ব্রাহ্মণো যং লোকে ৰযোৰুড্ঢানং অভিৰাদনাদিকুলসমুদাচারকম্মং লোকিযা করোন্তি তস্স অকিরিযং সম্পস্সমানো ভগৰন্তং অকিরিযৰাদোতি আহ. ভগৰা পন, যস্মা কাযদুচ্চরিতাদীনং অকিরিযং ৰদতি তস্মা, তং অকিরিযৰাদং অত্তনি সম্পস্সমানো অপরম্পি পরিযাযং অনুজানাতি. তত্থ চ কাযদুচ্চরিতন্তি পাণাতিপাত-অদিন্নাদান-মিচ্ছাচারচেতনা ৰেদিতব্বা. ৰচীদুচ্চরিতন্তি মুসাৰাদ-পিসুণৰাচা-ফরুসৰাচা-সম্ফপ্পলাপচেতনা ৰেদিতব্বা. মনোদুচ্চরিতন্তি অভিজ্ঝাব্যাপাদমিচ্ছাদিট্ঠিযো ৰেদিতব্বা. ঠপেত্ৰা তে ধম্মে, অৰসেসা অকুসলা ধম্মা ‘‘অনেকৰিহিতা পাপকা অকুসলা ধম্মা’’তি ৰেদিতব্বা.

. পুন ব্রাহ্মণো তমেৰ অভিৰাদনাদিকম্মং ভগৰতি অপস্সন্তো ইমং ‘‘আগম্ম অযং লোকতন্তি লোকপৰেণী উচ্ছিজ্জতী’’তি মঞ্ঞমানো ভগৰন্তং উচ্ছেদৰাদোতি আহ. ভগৰা পন যস্মা অট্ঠসু লোভসহগতচিত্তেসু পঞ্চকামগুণিকরাগস্স দ্ৰীসু অকুসলচিত্তেসু উপ্পজ্জমানকদোসস্স চ অনাগামিমগ্গেন উচ্ছেদং ৰদতি. সব্বাকুসলসম্ভৰস্স পন নিরৰসেসস্স মোহস্স অরহত্তমগ্গেন উচ্ছেদং ৰদতি. ঠপেত্ৰা তে তযো, অৰসেসানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং যথানুরূপং চতূহি মগ্গেহি উচ্ছেদং ৰদতি; তস্মা তং উচ্ছেদৰাদং অত্তনি সম্পস্সমানো অপরম্পি পরিযাযং অনুজানাতি.

. পুন ব্রাহ্মণো ‘‘জিগুচ্ছতি মঞ্ঞে সমণো গোতমো ইদং ৰযোৰুড্ঢানং অভিৰাদনাদিকুলসমুদাচারকম্মং, তেন তং ন করোতী’’তি মঞ্ঞমানো ভগৰন্তং জেগুচ্ছীতি আহ. ভগৰা পন যস্মা জিগুচ্ছতি কাযদুচ্চরিতাদীহি; কিং ৰুত্তং হোতি? যঞ্চ তিৰিধং কাযদুচ্চরিতং, যঞ্চ চতুব্বিধং ৰচীদুচ্চরিতং, যঞ্চ তিৰিধং মনোদুচ্চরিতং, যা চ ঠপেত্ৰা তানি দুচ্চরিতানি অৰসেসানং লামকট্ঠেন পাপকানং অকোসল্লসম্ভূতট্ঠেন অকুসলানং ধম্মানং সমাপত্তি সমাপজ্জনা সমঙ্গিভাৰো, তং সব্বম্পি গূথং ৰিয মণ্ডনকজাতিযো পুরিসো জিগুচ্ছতি হিরীযতি, তস্মা তং জেগুচ্ছিতং অত্তনি সম্পস্সমানো অপরম্পি পরিযাযং অনুজানাতি. তত্থ ‘‘কাযদুচ্চরিতেনা’’তি উপযোগত্থে করণৰচনং দট্ঠব্বং.

. পুন ব্রাহ্মণো তমেৰ অভিৰাদনাদিকম্মং ভগৰতি অপস্সন্তো ‘‘অযং ইমং লোকজেট্ঠককম্মং ৰিনেতি ৰিনাসেতি, অথ ৰা যস্মা এতং সামীচিকম্মং ন করোতি তস্মা অযং ৰিনেতব্বো নিগ্গণ্হিতব্বো’’তি মঞ্ঞমানো ভগৰন্তং ৰেনযিকোতি আহ. তত্রাযং পদত্থো – ৰিনযতীতি ৰিনযো, ৰিনাসেতীতি ৰুত্তং হোতি. ৰিনযো এৰ ৰেনযিকো, ৰিনযং ৰা অরহতীতি ৰেনযিকো, নিগ্গহং অরহতীতি ৰুত্তং হোতি. ভগৰা পন, যস্মা রাগাদীনং ৰিনযায ৰূপসমায ধম্মং দেসেতি, তস্মা ৰেনযিকো হোতি. অযমেৰ চেত্থ পদত্থো – ৰিনযায ধম্মং দেসেতীতি ৰেনযিকো. ৰিচিত্রা হি তদ্ধিতৰুত্তি! স্ৰাযং তং ৰেনযিকভাৰং অত্তনি সম্পস্সমানো অপরম্পি পরিযাযং অনুজানাতি.

. পুন ব্রাহ্মণো যস্মা অভিৰাদনাদীনি সামীচিকম্মানি করোন্তা ৰযোৰুড্ঢে তোসেন্তি হাসেন্তি, অকরোন্তা পন তাপেন্তি ৰিহেসেন্তি দোমনস্সং নেসং উপ্পাদেন্তি, ভগৰা চ তানি ন করোতি; তস্মা ‘‘অযং ৰযোৰুড্ঢে তপতী’’তি মঞ্ঞমানো সপ্পুরিসাচারৰিরহিতত্তা ৰা ‘‘কপণপুরিসো অয’’ন্তি মঞ্ঞমানো ভগৰন্তং তপস্সীতি আহ. তত্রাযং পদত্থো – তপতীতি তপো, রোসেতি ৰিহেসেতীতি ৰুত্তং হোতি, সামীচিকম্মাকরণস্সেতং নামং. তপো অস্স অত্থীতি তপস্সী. দুতিযে অত্থৰিকপ্পে ব্যঞ্জনানি অৰিচারেত্ৰা লোকে কপণপুরিসো ‘‘তপস্সী’’তি ৰুচ্চতি. ভগৰা পন যে অকুসলা ধম্মা লোকং তপনতো তপনীযাতি ৰুচ্চন্তি, তেসং পহীনত্তা যস্মা তপস্সীতি সঙ্খ্যং গতো, তস্মা তং তপস্সিতং অত্তনি সম্পস্সমানো অপরম্পি পরিযাযং অনুজানাতি. তত্রাযং পদত্থো – তপন্তীতি তপা, অকুসলধম্মানমেতং অধিৰচনং. ৰুত্তম্পি হেতং – ‘‘ইধ তপ্পতি পেচ্চ তপ্পতী’’তি. তথা তে তপে অস্সি নিরস্সি পহাসি ৰিদ্ধংসেসীতি তপস্সী.

১০. পুন ব্রাহ্মণো তং অভিৰাদনাদিকম্মং দেৰলোকগব্ভসম্পত্তিযা দেৰলোকপটিসন্ধিপটিলাভায সংৰত্ততীতি মঞ্ঞমানো ভগৰতি চস্স অভাৰং দিস্ৰা ভগৰন্তং অপগব্ভোতি আহ. কোধৰসেন ৰা ভগৰতো মাতুকুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিগ্গহণে দোসং দস্সেন্তোপি এৰমাহ. তত্রাযং পদত্থো – গব্ভতো অপগতোতি অপগব্ভো, অভব্বো দেৰলোকূপপত্তিং পাপুণিতুন্তি অধিপ্পাযো. হীনো ৰা গব্ভো অস্সাতি অপগব্ভো, দেৰলোকগব্ভপরিবাহিরত্তা আযতিং হীনগব্ভপটিলাভভাগীতি, হীনো ৰাস্স মাতুকুচ্ছিম্হি গব্ভৰাসো অহোসীতি অধিপ্পাযো. ভগৰতো পন যস্মা আযতিং গব্ভসেয্যা অপগতা, তস্মা সো তং অপগব্ভতং অত্তনি সম্পস্সমানো অপরম্পি পরিযাযং অনুজানাতি. তত্র চ যস্স খো ব্রাহ্মণ আযতিং গব্ভসেয্যা পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তি পহীনাতি এতেসং পদানং এৰমত্থো দট্ঠব্বো – ব্রাহ্মণ, যস্স পুগ্গলস্স অনাগতে গব্ভসেয্যা, পুনব্ভৰে চ অভিনিব্বত্তি অনুত্তরেন মগ্গেন ৰিহতকারণত্তা পহীনাতি. গব্ভসেয্যগ্গহণেন চেত্থ জলাবুজযোনি গহিতা. পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তিগ্গহণেন ইতরা তিস্সোপি.

অপিচ গব্ভস্স সেয্যা গব্ভসেয্যা, পুনব্ভৰো এৰ অভিনিব্বত্তি পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তীতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. যথা চ ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতীতি ৰুত্তেপি ন ৰিঞ্ঞাণতো অঞ্ঞা ঠিতি অত্থি, এৰমিধাপি ন গব্ভতো অঞ্ঞা সেয্যাতি ৰেদিতব্বা. অভিনিব্বত্তি চ নাম যস্মা পুনব্ভৰভূতাপি অপুনব্ভৰভূতাপি অত্থি, ইধ চ পুনব্ভৰভূতা অধিপ্পেতা. তস্মা ৰুত্তং – ‘‘পুনব্ভৰো এৰ অভিনিব্বত্তি পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তী’’তি.

১১. এৰং আগতকালতো পট্ঠায অরসরূপতাদীহি অট্ঠহি অক্কোসৰত্থূহি অক্কোসন্তম্পি ব্রাহ্মণং ভগৰা ধম্মিস্সরো ধম্মরাজা ধম্মস্সামী তথাগতো অনুকম্পায সীতলেনেৰ চক্খুনা ওলোকেন্তো যং ধম্মধাতুং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা দেসনাৰিলাসপ্পত্তো হোতি, তস্সা ধম্মধাতুযা সুপ্পটিৰিদ্ধত্তা ৰিগতৰলাহকে অন্তলিক্খে সমব্ভুগ্গতো পুণ্ণচন্দো ৰিয সরদকালে সূরিযো ৰিয চ ব্রাহ্মণস্স হদযন্ধকারং ৰিধমন্তো তানিযেৰ অক্কোসৰত্থূনি তেন তেন পরিযাযেন অঞ্ঞথা দস্সেত্ৰা, পুনপি অত্তনো করুণাৰিপ্ফারং অট্ঠহি লোকধম্মেহি অকম্পিযভাৰেন পটিলদ্ধং, তাদিগুণলক্খণং পথৰীসমচিত্ততং অকুপ্পধম্মতঞ্চ পকাসেন্তো ‘‘অযং ব্রাহ্মণো কেৰলং পলিতসিরখণ্ডদন্তৰলিত্তচতাদীহি অত্তনো ৰুড্ঢভাৰং সঞ্জানাতি, নো চ খো জানাতি অত্তানং জাতিযা অনুগতং জরায অনুসটং ব্যাধিনা অভিভূতং মরণেন অব্ভাহতং ৰট্টখাণুভূতং অজ্জ মরিত্ৰা পুন স্ৰেৰ উত্তানসযনদারকভাৰগমনীযং. মহন্তেন খো পন উস্সাহেন মম সন্তিকং আগতো, তদস্স আগমনং সাত্থকং হোতূ’’তি চিন্তেত্ৰা ইমস্মিং লোকে অত্তনো অপ্পটিসমং পুরেজাতভাৰং দস্সেন্তো সেয্যথাপি ব্রাহ্মণাতিআদিনা নযেন ব্রাহ্মণস্স ধম্মদেসনং ৰড্ঢেসি.

তত্থ সেয্যথাতি ওপম্মত্থে নিপাতো; পীতি সম্ভাৰনত্থে; উভযেনাপি যথা নাম ব্রাহ্মণাতি দস্সেতি. কুক্কুটিযা অণ্ডানি অট্ঠ ৰা দস ৰা দ্ৰাদস ৰাতি এত্থ পন কিঞ্চাপি কুক্কুটিযা ৰুত্তপ্পকারতো ঊনাধিকানিপি অণ্ডানি হোন্তি, অথ খো ৰচনসিলিট্ঠতায এৰং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. এৰঞ্হি লোকে সিলিট্ঠৰচনং হোতি. তানস্সূতি তানি অস্সু, ভৰেয্যুন্তি ৰুত্তং হোতি. কুক্কুটিযা সম্মা অধিসযিতানীতি তায জনেত্তিযা কুক্কুটিযা পক্খে পসারেত্ৰা তেসং উপরি সযন্তিযা সম্মা অধিসযিতানি. সম্মা পরিসেদিতানীতি কালেন কালং উতুং গণ্হাপেন্তিযা সুট্ঠু সমন্ততো সেদিতানি, উস্মীকতানীতি ৰুত্তং হোতি. সম্মা পরিভাৰিতানীতি কালেন কালং সুট্ঠু সমন্ততো ভাৰিতানি, কুক্কুটগন্ধং গাহাপিতানীতি ৰুত্তং হোতি.

ইদানি যস্মা তায কুক্কুটিযা এৰং তীহি পকারেহি তানি অণ্ডানি পরিপালিযমানানি ন পূতীনি হোন্তি. যোপি নেসং অল্লসিনেহো সো পরিযাদানং গচ্ছতি. কপালং তনুকং হোতি, পাদনখসিখা চ মুখতুণ্ডকঞ্চ খরং হোতি, কুক্কুটপোতকা পরিপাকং গচ্ছন্তি, কপালস্স তনুকত্তা বহিদ্ধা আলোকো অন্তো পঞ্ঞাযতি. অথ তে কুক্কুটপোতকা ‘‘চিরং ৰত মযং সঙ্কুটিতহত্থপাদা সম্বাধে সযিম্হ, অযঞ্চ বহি আলোকো দিস্সতি, এত্থ দানি নো সুখৰিহারো ভৰিস্সতী’’তি নিক্খমিতুকামা হুত্ৰা কপালং পাদেন পহরন্তি, গীৰং পসারেন্তি. ততো তং কপালং দ্ৰেধা ভিজ্জতি, কুক্কুটপোতকা পক্খে ৰিধুনন্তা তঙ্খণানুরূপং ৰিরৰন্তা নিক্খমন্তি. এৰং নিক্খমন্তানঞ্চ নেসং যো পঠমতরং নিক্খমতি সো ‘জেট্ঠো’তি ৰুচ্চতি. তস্মা ভগৰা তায উপমায অত্তনো জেট্ঠকভাৰং সাধেতুকামো ব্রাহ্মণং পুচ্ছি – ‘‘যো নু খো তেসং কুক্কুটচ্ছাপকানং…পে… কিন্তি স্ৰস্স ৰচনীযো’’তি. তত্থ কুক্কুটচ্ছাপকানন্তি কুক্কুটপোতকানং. কিন্তি স্ৰস্স ৰচনীযোতি সো কিন্তি ৰচনীযো অস্স, কিন্তি ৰত্তব্বো ভৰেয্য জেট্ঠো ৰা কনিট্ঠো ৰাতি. সেসং উত্তানত্থমেৰ.

ততো ব্রাহ্মণো আহ – ‘‘জেট্ঠোতিস্স ভো গোতম ৰচনীযো’’তি. ভো, গোতম, সো জেট্ঠো ইতি অস্স ৰচনীযো. কস্মাতি চে? সো হি নেসং জেট্ঠো, তস্মা সো নেসং ৰুড্ঢতরোতি অত্থো. অথস্স ভগৰা ওপম্মং সম্পটিপাদেন্তো আহ – ‘‘এৰমেৰ খো অহং ব্রাহ্মণা’’তিআদি. যথা সো কুক্কুটচ্ছাপকো জেট্ঠোতি সঙ্খ্যং গচ্ছতি; এৰং অহম্পি অৰিজ্জাগতায পজায. অৰিজ্জাগতাযাতি অৰিজ্জা ৰুচ্চতি অঞ্ঞাণং, তত্থ গতায. পজাযাতি সত্তাধিৰচনমেতং. তস্মা এত্থ অৰিজ্জণ্ডকোসস্স অন্তো পৰিট্ঠেসু সত্তেসূতি এৰং অত্থো দট্ঠব্বো. অণ্ডভূতাযাতি অণ্ডে ভূতায জাতায সঞ্জাতায. যথা হি অণ্ডে নিব্বত্তা একচ্চে সত্তা অণ্ডভূতাতি ৰুচ্চন্তি; এৰমযং সব্বাপি পজা অৰিজ্জণ্ডকোসে নিব্বত্তত্তা অণ্ডভূতাতি ৰুচ্চতি. পরিযোনদ্ধাযাতি তেন অৰিজ্জণ্ডকোসেন সমন্ততো ওনদ্ধায বদ্ধায ৰেঠিতায. অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰাতি তং অৰিজ্জামযং অণ্ডকোসং ভিন্দিত্ৰা. একোৰ লোকেতি সকলেপি লোকসন্নিৰাসে অহমেৰ একো অদুতিযো. অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি অনুত্তরন্তি উত্তরৰিরহিতং সব্বসেট্ঠং. সম্মাসম্বোধিন্তি সম্মা সামঞ্চ বোধিং; অথ ৰা পসত্থং সুন্দরঞ্চ বোধিং; বোধীতি রুক্খোপি মগ্গোপি সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণম্পি নিব্বানম্পি ৰুচ্চতি. ‘‘বোধিরুক্খমূলে পঠমাভিসম্বুদ্ধো’’তি (মহাৰ. ১; উদা. ১) চ ‘‘অন্তরা চ গযং অন্তরা চ বোধি’’ন্তি (মহাৰ. ১১; ম. নি. ১.২৮৫) চ আগতট্ঠানেসু হি রুক্খো বোধীতি ৰুচ্চতি. ‘‘বোধি ৰুচ্চতি চতূসু মগ্গেসু ঞাণ’’ন্তি (চূল়নি. খগ্গৰিসাণসুত্তনিদ্দেস ১২১) আগতট্ঠানে মগ্গো. ‘‘পপ্পোতি বোধিং ৰরভূরিমেধসো’’তি (দী. নি. ৩.২১৭) আগতট্ঠানে সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং. ‘‘পত্ৰান বোধিং অমতং অসঙ্খত’’ন্তি আগতট্ঠানে নিব্বানং. ইধ পন ভগৰতো অরহত্তমগ্গঞাণং অধিপ্পেতং. সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণন্তিপি ৰদন্তি. অঞ্ঞেসং অরহত্তমগ্গো অনুত্তরা বোধি হোতি, ন হোতীতি? ন হোতি. কস্মা? অসব্বগুণদাযকত্তা. তেসঞ্হি কস্সচি অরহত্তমগ্গো অরহত্তফলমেৰ দেতি, কস্সচি তিস্সো ৰিজ্জা, কস্সচি ছ অভিঞ্ঞা, কস্সচি চতস্সো পটিসম্ভিদা, কস্সচি সাৰকপারমিঞাণং. পচ্চেকবুদ্ধানম্পি পচ্চেকবোধিঞাণমেৰ দেতি. বুদ্ধানং পন সব্বগুণসম্পত্তিং দেতি, অভিসেকো ৰিয রঞ্ঞো সব্বলোকিস্সরিযভাৰং. তস্মা অঞ্ঞস্স কস্সচিপি অনুত্তরা বোধি ন হোতীতি. অভিসম্বুদ্ধোতি অব্ভঞ্ঞাসিং পটিৰিজ্ঝিং; পত্তোম্হি অধিগতোম্হীতি ৰুত্তং হোতি.

ইদানি যদেতং ভগৰতা ‘‘এৰমেৰ খো অহং ব্রাহ্মণা’’তি আদিনা নযেন ৰুত্তং ওপম্মসম্পটিপাদনং, তং এৰমত্থেন সদ্ধিং সংসন্দিত্ৰা ৰেদিতব্বং. যথা হি তস্সা কুক্কুটিযা অত্তনো অণ্ডেসু অধিসযনাদিতিৰিধকিরিযাকরণং; এৰং বোধিপল্লঙ্কে নিসিন্নস্স বোধিসত্তভূতস্স ভগৰতো অত্তনো চিত্তসন্তানে অনিচ্চং দুক্খং অনত্তাতি তিৰিধানুপস্সনাকরণং. কুক্কুটিযা তিৰিধকিরিযাসম্পাদনেন অণ্ডানং অপূতিভাৰো ৰিয বোধিসত্তভূতস্স ভগৰতো তিৰিধানুপস্সনাসম্পাদনেন ৰিপস্সনাঞাণস্স অপরিহানি. কুক্কুটিযা তিৰিধকিরিযাকরণেন অণ্ডানং অল্লসিনেহপরিযাদানং ৰিয বোধিসত্তভূতস্স ভগৰতো তিৰিধানুপস্সনাসম্পাদনেন ভৰত্তযানুগতনিকন্তিসিনেহপরিযাদানং. কুক্কুটিযা তিৰিধকিরিযাকরণেন অণ্ডকপালানং তনুভাৰো ৰিয বোধিসত্তভূতস্স ভগৰতো তিৰিধানুপস্সনাসম্পাদনেন অৰিজ্জণ্ডকোসস্স তনুভাৰো. কুক্কুটিযা তিৰিধকিরিযাকরণেন কুক্কুটচ্ছাপকস্স পাদনখসিখাতুণ্ডকানং থদ্ধখরভাৰো ৰিয বোধিসত্তভূতস্স ভগৰতো তিৰিধানুপস্সনাসম্পাদনেন ৰিপস্সনাঞাণস্স তিক্খখরৰিপ্পসন্নসূরভাৰো. কুক্কুটিযা তিৰিধকিরিযাকরণেন কুক্কুটচ্ছাপকস্স পরিপাককালো ৰিয বোধিসত্তভূতস্স ভগৰতো তিৰিধানুপস্সনাসম্পাদনেন ৰিপস্সনাঞাণস্স পরিপাককালো ৰড্ঢিতকালো গব্ভগ্গহণকালো ৰেদিতব্বো.

ততো কুক্কুটিযা তিৰিধকিরিযাকরণেন কুক্কুটচ্ছাপকস্স পাদনখসিখায ৰা মুখতুণ্ডকেন ৰা অণ্ডকোসং পদালেত্ৰা পক্খে পপ্ফোটেত্ৰা সোত্থিনা অভিনিব্ভিদাকালো ৰিয বোধিসত্তভূতস্স ভগৰতো তিৰিধানুপস্সনাসম্পাদনেন ৰিপস্সনাঞাণং গব্ভং গণ্হাপেত্ৰা অনুপুব্বাধিগতেন অরহত্তমগ্গেন অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা অভিঞ্ঞাপক্খে পপ্ফোটেত্ৰা সোত্থিনা সকলবুদ্ধগুণসচ্ছিকতকালো ৰেদিতব্বোতি.

স্ৰাহং ব্রাহ্মণ জেট্ঠো সেট্ঠো লোকস্সাতি সো অহং ব্রাহ্মণ যথা তেসং কুক্কুটপোতকানং পঠমতরং অণ্ডকোসং পদালেত্ৰা অভিনিব্ভিদো কুক্কুটপোতকো জেট্ঠো হোতি; এৰং অৰিজ্জাগতায পজায তং অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা পঠমতরং অরিযায জাতিযা জাতত্তা জেট্ঠো ৰুড্ঢতরোতি সঙ্খ্যং গতো. সব্বগুণেহি পন অপ্পটিসমত্তা সেট্ঠোতি.

এৰং ভগৰা অত্তনো অনুত্তরং জেট্ঠসেট্ঠভাৰং ব্রাহ্মণস্স পকাসেত্ৰা ইদানি যায পটিপদায তং অধিগতো তং পটিপদং পুব্বভাগতো পভুতি দস্সেতুং ‘‘আরদ্ধং খো পন মে ব্রাহ্মণা’’তিআদিমাহ. ইমং ৰা ভগৰতো অনুত্তরং জেট্ঠসেট্ঠভাৰং সুত্ৰা ব্রাহ্মণস্স চিত্তমেৰমুপ্পন্নং – ‘‘কায নু খো পটিপদায ইমং পত্তো’’তি. তস্স চিত্তমঞ্ঞায ‘‘ইমাযাহং পটিপদায ইমং অনুত্তরং জেট্ঠসেট্ঠভাৰং পত্তো’’তি দস্সেন্তো এৰমাহ. তত্থ আরদ্ধং খো পন মে ব্রাহ্মণ ৰীরিযং অহোসীতি ব্রাহ্মণ, ন মযা অযং অনুত্তরো জেট্ঠসেট্ঠভাৰো কুসীতেন মুট্ঠস্সতিনা সারদ্ধকাযেন ৰিক্খিত্তচিত্তেন অধিগতো, অপিচ খো তদধিগমায আরদ্ধং খো পন মে ৰীরিযং অহোসি, বোধিমণ্ডে নিসিন্নেন মযা চতুরঙ্গসমন্নাগতং ৰীরিযং আরদ্ধং অহোসি, পগ্গহিতং অসিথিলপ্পৰত্তিতন্তি ৰুত্তং হোতি. আরদ্ধত্তাযেৰ চ মে তং অসল্লীনং অহোসি. ন কেৰলঞ্চ ৰীরিযমেৰ, সতিপি মে আরম্মণাভিমুখীভাৰেন উপট্ঠিতা অহোসি. উপট্ঠিতত্তাযেৰ চ অসম্মুট্ঠা. পস্সদ্ধো কাযো অসারদ্ধোতি কাযচিত্তপস্সদ্ধিৰসেন কাযোপি মে পস্সদ্ধো অহোসি. তত্থ যস্মা নামকাযে পস্সদ্ধে রূপকাযোপি পস্সদ্ধোযেৰ হোতি, তস্মা নামকাযো রূপকাযোতি অৰিসেসেত্ৰাৰ পস্সদ্ধো কাযোতি ৰুত্তং. অসারদ্ধোতি সো চ খো পস্সদ্ধত্তাযেৰ অসারদ্ধো, ৰিগতদরথোতি ৰুত্তং হোতি. সমাহিতং চিত্তং একগ্গন্তি চিত্তম্পি মে সম্মা আহিতং সুট্ঠু ঠপিতং অপ্পিতং ৰিয অহোসি; সমাহিতত্তা এৰ চ একগ্গং অচলং নিপ্ফন্দনন্তি. এত্তাৰতা ঝানস্স পুব্বভাগপটিপদা কথিতা হোতি.

পঠমজ্ঝানকথা

ইদানি ইমায পটিপদায অধিগতং পঠমজ্ঝানং আদিং কত্ৰা ৰিজ্জত্তযপরিযোসানং ৰিসেসং দস্সেন্তো ‘‘সো খো অহ’’ন্তি আদিমাহ. তত্থ ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহীতিআদীনং কিঞ্চাপি ‘‘তত্থ কতমে কামা? ছন্দো কামো, রাগো কামো, ছন্দরাগো কামো; সঙ্কপ্পো কামো, রাগো কামো, সঙ্কপ্পরাগো কামো – ইমে ৰুচ্চন্তি কামা. তত্থ কতমে অকুসলা ধম্মা? কামচ্ছন্দো…পে… ৰিচিকিচ্ছা – ইমে ৰুচ্চন্তি অকুসলা ধম্মা. ইতি ইমেহি চ কামেহি ইমেহি চ অকুসলেহি ধম্মেহি ৰিৰিত্তো হোতি পৰিৰিত্তো, তেন ৰুচ্চতি – ‘ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহী’’’তিআদিনা (ৰিভ. ৫৬৪) নযেন ৰিভঙ্গেযেৰ অত্থো ৰুত্তো. তথাপি অট্ঠকথানযং ৰিনা ন সুট্ঠু পাকটোতি অট্ঠকথানযেনেৰ নং পকাসযিস্সাম.

সেয্যথিদং – ৰিৰিচ্চেৰ কামেহীতি কামেহি ৰিৰিচ্চিত্ৰা ৰিনা হুত্ৰা অপসক্কেত্ৰা. যো পনাযমেত্থ এৰকারো, সো নিযমত্থোতি ৰেদিতব্বো. যস্মা চ নিযমত্থো, তস্মা তস্মিং পঠমজ্ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরণসমযে অৰিজ্জমানানম্পি কামানং তস্স পঠমজ্ঝানস্স পটিপক্খভাৰং কামপরিচ্চাগেনেৰ চস্স অধিগমং দীপেতি. কথং? ‘‘ৰিৰিচ্চেৰ কামেহী’’তি এৰঞ্হি নিযমে করিযমানে ইদং পঞ্ঞাযতি. নূনিমস্স ঝানস্স কামা পটিপক্খভূতা, যেসু সতি ইদং ন পৰত্ততি, অন্ধকারে সতি পদীপো ৰিয, তেসং পরিচ্চাগেনেৰ চস্স অধিগমো হোতি, ওরিমতীরপরিচ্চাগেন পারিমতীরস্সেৰ, তস্মা নিযমং করোতীতি.

তত্থ সিযা – ‘‘কস্মা পনেস পুব্বপদেযেৰ ৰুত্তো ন উত্তরপদে, কিং অকুসলেহি ধম্মেহি অৰিৰিচ্চাপি ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যা’’তি? ন খো পনেতং এৰং দট্ঠব্বং. তন্নিস্সরণতো হি পুব্বপদেএৰ এস ৰুত্তো. কামধাতুসমতিক্কমনতো হি কামরাগপটিপক্খতো চ ইদং ঝানং কামানমেৰ নিস্সরণং. যথাহ – ‘‘কামানমেতং নিস্সরণং, যদিদং নেক্খম্ম’’ন্তি (ইতিৰু. ৭২). উত্তরপদেপি পন যথা ‘‘ইধেৰ, ভিক্খৰে, পঠমো সমণো, ইধ দুতিযো সমণো’’তি (ম. নি. ১.১৩৯) এত্থ এৰকারো আনেত্ৰা ৰুচ্চতি, এৰং ৰত্তব্বো. ন হি সক্কা ইতো অঞ্ঞেহিপি নীৰরণসঙ্খাতেহি অকুসলেহি ধম্মেহি অৰিৰিচ্চ ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতুং. তস্মা ‘‘ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চেৰ অকুসলেহি ধম্মেহী’’তি এৰং পদদ্ৰযেপি এস দট্ঠব্বো. পদদ্ৰযেপি চ কিঞ্চাপি ‘‘ৰিৰিচ্চা’’তি ইমিনা সাধারণৰচনেন তদঙ্গৰিৰেকাদযো কাযৰিৰেকাদযো চ সব্বেপি ৰিৰেকা সঙ্গহং গচ্ছন্তি. তথাপি কাযৰিৰেকো, চিত্তৰিৰেকো, ৰিক্খম্ভনৰিৰেকোতি তযো এৰ ইধ দট্ঠব্বা. ‘‘কামেহী’’তি ইমিনা পন পদেন যে চ নিদ্দেসে ‘‘কতমে ৰত্থুকামা মনাপিযা রূপা’’তিআদিনা (মহানি. ১; ৰিভ. ৯৬৪) নযেন ৰত্থুকামা ৰুত্তা, যে চ তত্থেৰ ৰিভঙ্গে চ ‘‘ছন্দো কামো’’তিআদিনা (মহানি. ১) নযেন কিলেসকামা ৰুত্তা, তে সব্বেপি সঙ্গহিতা ইচ্চেৰ দট্ঠব্বা. এৰঞ্হি সতি ‘‘ৰিৰিচ্চেৰ কামেহী’’তি ৰত্থুকামেহিপি ৰিৰিচ্চেৰাতি অত্থো যুজ্জতি. তেন কাযৰিৰেকো ৰুত্তো হোতি.

ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহীতি কিলেসকামেহি সব্বাকুসলেহি ধম্মেহি ৰা ৰিৰিচ্চাতি অত্থো যুজ্জতি. তেন চিত্তৰিৰেকো ৰুত্তো হোতি. পুরিমেন চেত্থ ৰত্থুকামেহি ৰিৰেকৰচনতোযেৰ কামসুখপরিচ্চাগো, দুতিযেন কিলেসকামেহি ৰিৰেকৰচনতো নেক্খম্মসুখপরিগ্গহো ৰিভাৰিতো হোতি. এৰং ৰত্থুকামকিলেসকামৰিৰেকৰচনতোযেৰ চ এতেসং পঠমেন সংকিলেসৰত্থুপ্পহানং, দুতিযেন সংকিলেসপ্পহানং; পঠমেন লোলভাৰস্স হেতুপরিচ্চাগো, দুতিযেন বালভাৰস্স; পঠমেন চ পযোগসুদ্ধি, দুতিযেন আসযপোসনং ৰিভাৰিতং হোতীতি ৰিঞ্ঞাতব্বং. এস তাৰ নযো ‘‘কামেহী’’তি এত্থ ৰুত্তকামেসু ৰত্থুকামপক্খে.

কিলেসকামপক্খে পন ছন্দোতি চ রাগোতি চ এৰমাদীহি অনেকভেদো কামচ্ছন্দোযেৰ কামোতি অধিপ্পেতো. সো চ অকুসলপরিযাপন্নোপি সমানো, ‘‘তত্থ কতমো কামছন্দো কামো’’তিআদিনা নযেন ৰিভঙ্গে ঝানপটিপক্খতো ৰিসুং ৰুত্তো. কিলেসকামত্তা ৰা পুরিমপদে ৰুত্তো, অকুসলপরিযাপন্নত্তা দুতিযপদে. অনেকভেদতো চস্স কামতোতি অৰত্ৰা কামেহীতি ৰুত্তং. অঞ্ঞেসম্পি চ ধম্মানং অকুসলভাৰে ৰিজ্জমানে ‘‘তত্থ কতমে অকুসলা ধম্মা কামচ্ছন্দো’’তিআদিনা নযেন ৰিভঙ্গে (ৰিভ. ৫৬৪) উপরিঝানঙ্গপচ্চনীকপটিপক্খভাৰদস্সনতো নীৰরণানেৰ ৰুত্তানি. নীৰরণানি হি ঝানঙ্গপচ্চনীকানি, তেসং ঝানঙ্গানেৰ পটিপক্খানি, ৰিদ্ধংসকানীতি ৰুত্তং হোতি. তথা হি ‘‘সমাধি কামচ্ছন্দস্স পটিপক্খো, পীতি ব্যাপাদস্স, ৰিতক্কো থিনমিদ্ধস্স, সুখং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স, ৰিচারো ৰিচিকিচ্ছাযা’’তি পেটকে ৰুত্তং.

এৰমেত্থ ‘‘ৰিৰিচ্চেৰ কামেহী’’তি ইমিনা কামচ্ছন্দস্স ৰিক্খম্ভনৰিৰেকো ৰুত্তো হোতি. ‘‘ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহী’’তি ইমিনা পঞ্চন্নম্পি নীৰরণানং. অগ্গহিতগ্গহণেন পন পঠমেন কামচ্ছন্দস্স, দুতিযেন সেসনীৰরণানং. তথা পঠমেন তীসু অকুসলমূলেসু পঞ্চকামগুণভেদৰিসযস্স লোভস্স, দুতিযেন আঘাতৰত্থুভেদাদিৰিসযানং দোসমোহানং. ওঘাদীসু ৰা ধম্মেসু পঠমেন কামোঘ-কামযোগ-কামাসৰ-কামুপাদান-অভিজ্ঝাকাযগন্থ-কামরাগ-সংযোজনানং, দুতিযেন অৰসেসওঘ-যোগাসৰ-উপাদান-গন্থ-সংযোজনানং. পঠমেন চ তণ্হায তংসম্পযুত্তকানঞ্চ, দুতিযেন অৰিজ্জায তংসম্পযুত্তকানঞ্চ. অপিচ পঠমেন লোভসম্পযুত্তঅট্ঠচিত্তুপ্পাদানং, দুতিযেন সেসানং চতুন্নং অকুসলচিত্তুপ্পাদানং ৰিক্খম্ভনৰিৰেকো ৰুত্তো হোতীতি ৰেদিতব্বো. অযং তাৰ ‘‘ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহী’’তি এত্থ অত্থপ্পকাসনা.

এত্তাৰতা চ পঠমস্স ঝানস্স পহানঙ্গং দস্সেত্ৰা ইদানি সম্পযোগঙ্গং দস্সেন্তো সৰিতক্কং সৰিচারন্তিআদিমাহ. তত্থ ৰিতক্কনং ৰিতক্কো, ঊহনন্তি ৰুত্তং হোতি. স্ৰাযং আরম্মণে চিত্তস্স অভিনিরোপনলক্খণো, আহননপরিযাহননরসো. তথা হি ‘‘তেন যোগাৰচরো আরম্মণং ৰিতক্কাহতং ৰিতক্কপরিযাহতং করোতী’’তি ৰুচ্চতি. আরম্মণে চিত্তস্স আনযনপচ্চুপট্ঠানো. ৰিচরণং ৰিচারো, অনুসঞ্চরণন্তি ৰুত্তং হোতি. স্ৰাযং আরম্মণানুমজ্জনলক্খণো, তত্থ সহজাতানুযোজনরসো, চিত্তস্স অনুপ্পবন্ধনপচ্চুপট্ঠানো. সন্তেপি চ নেসং কত্থচি অৰিপ্পযোগে ওল়ারিকট্ঠেন ঘণ্টাভিঘাতসদ্দো ৰিয চেতসো পঠমাভিনিপাতো ৰিতক্কো, সুখুমট্ঠেন অনুরৰো ৰিয অনুপ্পবন্ধো ৰিচারো. ৰিপ্ফারৰা চেত্থ ৰিতক্কো পরিপ্ফন্দনভাৰো চিত্তস্স, আকাসে উপ্পতিতুকামস্স পক্খিনো পক্খৰিক্খেপো ৰিয পদুমাভিমুখপাতো ৰিয চ গন্ধানুবন্ধচেতসো ভমরস্স. সন্তৰুত্তি ৰিচারো নাতিপরিপ্ফন্দনভাৰো চিত্তস্স, আকাসে উপ্পতিতস্স পক্খিনো পক্খপ্পসারণং ৰিয পরিব্ভমনং ৰিয চ পদুমাভিমুখপতিতস্স ভমরস্স পদুমস্স উপরিভাগে. সো পন নেসং ৰিসেসো পঠম-দুতিযজ্ঝানেসু পাকটো হোতি. ইতি ইমিনা চ ৰিতক্কেন ইমিনা চ ৰিচারেন সহ ৰত্ততি রুক্খো ৰিয পুপ্ফেন চ ফলেন চাতি ইদং ঝানং ‘‘সৰিতক্কং সৰিচার’’ন্তি ৰুচ্চতি. ৰিভঙ্গে পন ‘‘ইমিনা চ ৰিতক্কেন ইমিনা চ ৰিচারেন উপেতো হোতি সমুপেতো’’তিআদিনা (ৰিভ. ৫৬৫) নযেন পুগ্গলাধিট্ঠানা দেসনা কতা. অত্থো পন তত্রাপি এৰমেৰ দট্ঠব্বো.

ৰিৰেকজন্তি এত্থ ৰিৰিত্তি ৰিৰেকো, নীৰরণৰিগমোতি অত্থো. ৰিৰিত্তোতি ৰা ৰিৰেকো, নীৰরণৰিৰিত্তো ঝানসম্পযুত্তধম্মরাসীতি অত্থো. তস্মা ৰিৰেকা, তস্মিং ৰা ৰিৰেকে জাতন্তি ৰিৰেকজং. পীতিসুখন্তি এত্থ পিনযতীতি পীতি, সা সম্পিযাযনলক্খণা কাযচিত্তপীননরসা, ফরণরসা ৰা, ওদগ্যপচ্চুপট্ঠানা. সুখনং সুখং, সুট্ঠু ৰা খাদতি খনতি চ কাযচিত্তাবাধন্তি সুখং, তং সাতলক্খণং, সম্পযুত্তকানং উপব্রূহনরসং, অনুগ্গহপচ্চুপট্ঠানং. সতিপি চ নেসং কত্থচি অৰিপ্পযোগে ইট্ঠারম্মণপটিলাভতুট্ঠি পীতি, পটিলদ্ধরসানুভৰনং সুখং. যত্থ পীতি তত্থ সুখং, যত্থ সুখং তত্থ ন নিযমতো পীতি. সঙ্খারক্খন্ধসঙ্গহিতা পীতি, ৰেদনাক্খন্ধসঙ্গহিতং সুখং. কন্তারখিন্নস্স ৰনন্তোদকদস্সনসৰনেসু ৰিয পীতি, ৰনচ্ছাযপ্পৰেসনউদকপরিভোগেসু ৰিয সুখং. তস্মিং তস্মিং সমযে পাকটভাৰতো চেতং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. অযঞ্চ পীতি, ইদঞ্চ সুখং, অস্স ঝানস্স, অস্মিং ৰা ঝানে অত্থীতি ইদং ঝানং ‘‘পীতিসুখ’’ন্তি ৰুচ্চতি.

অথ ৰা পীতি চ সুখঞ্চ পীতিসুখং, ধম্মৰিনযাদযো ৰিয. ৰিৰেকজং পীতিসুখমস্স ঝানস্স, অস্মিং ৰা ঝানে অত্থীতি এৰম্পি ৰিৰেকজংপীতিসুখং. যথেৰ হি ঝানং, এৰং পীতিসুখং পেত্থ ৰিৰেকজমেৰ হোতি, তঞ্চস্স অত্থীতি তস্মা একপদেনেৰ ‘‘ৰিৰেকজং পীতিসুখ’’ন্তিপি ৰত্তুং যুজ্জতি. ৰিভঙ্গে পন ‘‘ইদং সুখং ইমায পীতিযা সহগত’’ন্তিআদিনা (ৰিভ. ৫৬৭) নযেনেতং ৰুত্তং. অত্থো পন তত্রাপি এৰমেৰ দট্ঠব্বো.

পঠমন্তি গণনানুপুব্বতা পঠমং, ইদং পঠমং সমাপজ্জতীতিপি পঠমং. পচ্চনীকধম্মে ঝাপেতীতি ঝানং, ইমিনা যোগিনো ঝাযন্তীতিপি ঝানং, পচ্চনীকধম্মে ডহন্তি গোচরং ৰা চিন্তেন্তীতি অত্থো. সযং ৰা তং ঝাযতি উপনিজ্ঝাযতীতি ঝানং, তেনেৰ উপনিজ্ঝাযনলক্খণন্তি ৰুচ্চতি. তদেতং আরম্মণূপনিজ্ঝানং, লক্খণূপনিজ্ঝানন্তি দুৰিধং হোতি. তত্থ আরম্মণূপনিজ্ঝানন্তি সহ উপচারেন অট্ঠ সমাপত্তিযো ৰুচ্চন্তি. কস্মা? কসিণাদিআরম্মণূপনিজ্ঝাযনতো. লক্খণূপনিজ্ঝানন্তি ৰিপস্সনামগ্গফলানি ৰুচ্চন্তি. কস্মা? লক্খণূপনিজ্ঝাযনতো. এত্থ হি ৰিপস্সনা অনিচ্চলক্খণাদীনি উপনিজ্ঝাযতি, ৰিপস্সনায উপনিজ্ঝাযনকিচ্চং পন মগ্গেন সিজ্ঝতীতি মগ্গো লক্খণূপনিজ্ঝানন্তি ৰুচ্চতি. ফলং পন নিরোধস্স তথলক্খণং উপনিজ্ঝাযতীতি লক্খণূপনিজ্ঝানন্তি ৰুচ্চতি. ইমস্মিং পনত্থে আরম্মণূপনিজ্ঝানমেৰ ঝানন্তি অধিপ্পেতং.

এত্থাহ – ‘‘কতমং পন তং ঝানং নাম, যং সৰিতক্কং সৰিচারং…পে… পীতিসুখন্তি এৰং অপদেসং অরহতী’’তি? ৰুচ্চতে – যথা সধনো সপরিজনোতিআদীসু ঠপেত্ৰা ধনঞ্চ পরিজনঞ্চ অঞ্ঞো অপদেসারহো হোতি, এৰং ঠপেত্ৰা ৰিতক্কাদিধম্মে অঞ্ঞং অপদেসারহং নত্থি. যথা পন সরথা সপত্তি সেনাতি ৰুত্তে সেনঙ্গেসুযেৰ সেনাসম্মুতি, এৰমিধ পঞ্চসু অঙ্গেসুযেৰ ঝানসম্মুতি ৰেদিতব্বা. কতমেসু পঞ্চসু? ৰিতক্কো, ৰিচারো, পীতি, সুখং, চিত্তেকগ্গতাতি এতেসু. এতানেৰ হিস্স ‘‘সৰিতক্কং সৰিচার’’ন্তিআদিনা নযেন অঙ্গভাৰেন ৰুত্তানি. অৰুত্তত্তা একগ্গতা অঙ্গং ন হোতীতি চে তঞ্চ ন. কস্মা? ৰুত্তত্তা এৰ. সাপি হি ৰিভঙ্গে ‘‘ঝানন্তি ৰিতক্কো ৰিচারো পীতি সুখং চিত্তস্সেকগ্গতা’’তি এৰং ৰুত্তাযেৰ. তস্মা যথা সৰিতক্কং সৰিচারন্তি, এৰং সচিত্তেকগ্গতন্তি ইধ অৰুত্তেপি ইমিনা ৰিভঙ্গৰচনেন চিত্তেকগ্গতাপি অঙ্গমেৰাতি ৰেদিতব্বা. যেন হি অধিপ্পাযেন ভগৰতা উদ্দেসো কতো, সো এৰ তেন ৰিভঙ্গেপি পকাসিতোতি.

উপসম্পজ্জাতি উপগন্ত্ৰা, পাপুণিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. উপসম্পাদযিত্ৰা ৰা, নিপ্ফাদেত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. ৰিভঙ্গে পন ‘‘উপসম্পজ্জাতি পঠমস্স ঝানস্স লাভো পটিলাভো পত্তি সম্পত্তি ফুসনা সম্ফুসনা সচ্ছিকিরিযা উপসম্পদা’’তি ৰুত্তং. তস্সাপি এৰমেৰত্থো ৰেদিতব্বো. ৰিহাসিন্তি বোধিমণ্ডে নিসজ্জসঙ্খাতেন ইরিযাপথৰিহারেন ইতিৰুত্তপ্পকারঝানসমঙ্গী হুত্ৰা অত্তভাৰস্স ইরিযং ৰুত্তিং পালনং যপনং যাপনং চারং ৰিহারং অভিনিপ্ফাদেসিন্তি অত্থো. ৰুত্তঞ্হেতং ৰিভঙ্গে – ‘‘ৰিহরতীতি ইরিযতি ৰত্ততি পালেতি যপেতি যাপেতি চরতি ৰিহরতি, তেন ৰুচ্চতি ৰিহরতী’’তি (ৰিভ. ৫১২).

কিং পন কত্ৰা ভগৰা ইমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসীতি? কম্মট্ঠানং ভাৰেত্ৰা. কতরং? আনাপানস্সতিকম্মট্ঠানং. অঞ্ঞেন তদত্থিকেন কিং কাতব্বন্তি? অঞ্ঞেনপি এতং ৰা কম্মট্ঠানং পথৰীকসিণাদীনং ৰা অঞ্ঞতরং ভাৰেতব্বং. তেসং ভাৰনানযো ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.৫৫) ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. ইধ পন ৰুচ্চমানে অতিভারিযং ৰিনযনিদানং হোতি, তস্মা পাল়িযা অত্থপ্পকাসনমত্তমেৰ করোমাতি.

পঠমজ্ঝানকথা নিট্ঠিতা.

দুতিযজ্ঝানকথা

ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমাতি ৰিতক্কস্স চ ৰিচারস্স চাতি ইমেসং দ্ৰিন্নং ৰূপসমা সমতিক্কমা; দুতিযজ্ঝানক্খণে অপাতুভাৰাতি ৰুত্তং হোতি. তত্থ কিঞ্চাপি দুতিযজ্ঝানে সব্বেপি পঠমজ্ঝানধম্মা ন সন্তি, অঞ্ঞেযেৰ হি পঠমজ্ঝানে ফস্সাদযো, অঞ্ঞে ইধ; ওল়ারিকস্স পন ওল়ারিকস্স অঙ্গস্স সমতিক্কমা পঠমজ্ঝানতো পরেসং দুতিযজ্ঝানাদীনং অধিগমো হোতীতি দীপনত্থং ‘‘ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা’’তি এৰং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. অজ্ঝত্তন্তি ইধ নিযকজ্ঝত্তমধিপ্পেতং. ৰিভঙ্গে পন ‘‘অজ্ঝত্তং পচ্চত্ত’’ন্তি (ৰিভ. ৫৭৩) এত্তকমেৰ ৰুত্তং. যস্মা পন নিযকজ্ঝত্তং অধিপ্পেতং, তস্মা অত্তনি জাতং অত্তনো সন্তানে নিব্বত্তন্তি অযমেত্থ অত্থো.

সম্পসাদনন্তি সম্পসাদনং ৰুচ্চতি সদ্ধা. সম্পসাদনযোগতো ঝানম্পি সম্পসাদনং, নীলৰণ্ণযোগতো নীলৰত্থং ৰিয. যস্মা ৰা তং ঝানং সম্পসাদনসমন্নাগতত্তা ৰিতক্কৰিচারক্খোভৰূপসমনেন চেতো সম্পসাদযতি, তস্মাপি সম্পসাদনন্তি ৰুত্তং. ইমস্মিঞ্চ অত্থৰিকপ্পে সম্পসাদনং চেতসোতি এৰং পদসম্বন্ধো ৰেদিতব্বো. পুরিমস্মিং পন অত্থৰিকপ্পে চেতসোতি এতং একোদিভাৰেন সদ্ধিং যোজেতব্বং. তত্রাযং অত্থযোজনা – একো উদেতীতি একোদি, ৰিতক্কৰিচারেহি অনজ্ঝারূল়্হত্তা অগ্গো সেট্ঠো হুত্ৰা উদেতীতি অত্থো. সেট্ঠোপি হি লোকে একোতি ৰুচ্চতি. ৰিতক্কৰিচারৰিরহতো ৰা একো অসহাযো হুত্ৰাতিপি ৰত্তুং ৰট্টতি. অথ ৰা সম্পযুত্তধম্মে উদাযতীতি উদি, উট্ঠাপেতীতি অত্থো. সেট্ঠট্ঠেন একো চ সো উদি চাতি একোদি, সমাধিস্সেতং অধিৰচনং. ইতি ইমং একোদিং ভাৰেতি ৰড্ঢযতীতি ইদং দুতিযজ্ঝানং একোদিভাৰং. সো পনাযং একোদি যস্মা চেতসো, ন সত্তস্স ন জীৰস্স, তস্মা এতং চেতসো একোদিভাৰন্তি ৰুত্তং.

ননু চাযং সদ্ধা পঠমজ্ঝানেপি অত্থি, অযঞ্চ একোদিনামকো সমাধি; অথ কস্মা ইদমেৰ সম্পসাদনং ‘‘চেতসো একোদিভাৰঞ্চা’’তি ৰুত্তন্তি? ৰুচ্চতে – অদুঞ্হি পঠমজ্ঝানং ৰিতক্কৰিচারক্খোভেন ৰীচিতরঙ্গসমাকুলমিৰ জলং ন সুপ্পসন্নং হোতি, তস্মা সতিযাপি সদ্ধায সম্পসাদনন্তি ন ৰুত্তং. ন সুপ্পসন্নত্তাযেৰ চেত্থ সমাধিপি ন সুট্ঠু পাকটো, তস্মা একোদিভাৰন্তিপি ন ৰুত্তং. ইমস্মিং পন ঝানে ৰিতক্কৰিচারপলিবোধাভাৰেন লদ্ধোকাসা বলৰতী সদ্ধা, বলৰসদ্ধাসহাযপ্পটিলাভেনেৰ চ সমাধিপি পাকটো; তস্মা ইদমেৰ এৰং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. ৰিভঙ্গে পন ‘‘সম্পসাদনন্তি যা সদ্ধা সদ্দহনা ওকপ্পনা অভিপ্পসাদো, চেতসো একোদিভাৰন্তি যা চিত্তস্স ঠিতি…পে… সম্মাসমাধী’’তি এত্তকমেৰ ৰুত্তং. এৰং ৰুত্তেন পনেতেন সদ্ধিং অযং অত্থৰণ্ণনা যথা ন ৰিরুজ্ঝতি অঞ্ঞদত্থু সংসন্দতি চেৰ সমেতি চ এৰং ৰেদিতব্বা.

অৰিতক্কং অৰিচারন্তি ভাৰনায পহীনত্তা এতস্মিং এতস্স ৰা ৰিতক্কো নত্থীতি অৰিতক্কং. ইমিনাৰ নযেন অৰিচারং. ৰিভঙ্গেপি (ৰিভ. ৫৭৬) ৰুত্তং ‘‘ইতি অযঞ্চ ৰিতক্কো অযঞ্চ ৰিচারো সন্তা হোন্তি সমিতা ৰূপসন্তা অত্থঙ্গতা অব্ভত্থঙ্গতা অপ্পিতা ব্যপ্পিতা সোসিতা ৰিসোসিতা ব্যন্তীকতা, তেন ৰুচ্চতি অৰিতক্কং অৰিচার’’ন্তি.

এত্থাহ – ননু চ ‘‘ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমাতি ইমিনাপি অযমত্থো সিদ্ধো, অথ কস্মা পুন ৰুত্তং অৰিতক্কং অৰিচার’’ন্তি? ৰুচ্চতে – এৰমেতং সিদ্ধো ৰাযমত্থো, ন পনেতং তদত্থদীপকং; ননু অৰোচুম্হ – ‘‘ওল়ারিকস্স পন ওল়ারিকস্স অঙ্গস্স সমতিক্কমা পঠমজ্ঝানতো পরেসং দুতিযজ্ঝানাদীনং অধিগমো হোতীতি দীপনত্থং ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমাতি এৰং ৰুত্ত’’ন্তি.

অপিচ ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা ইদং সম্পসাদনং, ন কিলেসকালুসিযস্স. ৰিতক্কৰিচারানঞ্চ ৰূপসমা একোদিভাৰং ন উপচারজ্ঝানমিৰ নীৰরণপ্পহানা, ন পঠমজ্ঝানমিৰ চ অঙ্গপাতুভাৰাতি এৰং সম্পসাদনএকোদিভাৰানং হেতুপরিদীপকমিদং ৰচনং. তথা ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা ইদং অৰিতক্কঅৰিচারং, ন ততিযচতুত্থজ্ঝানানি ৰিয চক্খুৰিঞ্ঞাণাদীনি ৰিয চ অভাৰাতি এৰং অৰিতক্কঅৰিচারভাৰস্স হেতুপরিদীপকঞ্চ, ন ৰিতক্কৰিচারাভাৰমত্তপরিদীপকং. ৰিতক্কৰিচারাভাৰমত্তপরিদীপকমেৰ পন ‘‘অৰিতক্কং অৰিচার’’ন্তি ইদং ৰচনং, তস্মা পুরিমং ৰত্ৰাপি পুন ৰত্তব্বমেৰাতি.

সমাধিজন্তি পঠমজ্ঝানসমাধিতো সম্পযুত্তসমাধিতো ৰা জাতন্তি অত্থো. তত্থ কিঞ্চাপি পঠমম্পি সম্পযুত্তসমাধিতো জাতং, অথ খো অযমেৰ ‘‘সমাধী’’তি ৰত্তব্বতং অরহতি ৰিতক্কৰিচারক্খোভৰিরহেন অতিৰিয অচলত্তা সুপ্পসন্নত্তা চ. তস্মা ইমস্স ৰণ্ণভণনত্থং ইদমেৰ ‘‘সমাধিজ’’ন্তি ৰুত্তং. পীতিসুখন্তি ইদং ৰুত্তনযমেৰ.

দুতিযন্তি গণনানুপুব্বতো দুতিযং, ইদং দুতিযং সমাপজ্জতীতিপি দুতিযং. ঝানন্তি এত্থ পন যথা পঠমজ্ঝানং ৰিতক্কাদীহি পঞ্চঙ্গিকং হোতি, এৰমিদং সম্পসাদাদীহি ‘‘চতুরঙ্গিক’’ন্তি ৰেদিতব্বং. যথাহ – ‘‘ঝানন্তি সম্পসাদো, পীতি, সুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা’’তি (ৰিভ. ৫৮০). পরিযাযোযেৰ চেসো. সম্পসাদনং পন ঠপেত্ৰা নিপ্পরিযাযেন তিৰঙ্গিকমেৰেতং হোতি. যথাহ – ‘‘কতমং তস্মিং সমযে তিৰঙ্গিকং ঝানং হোতি? পীতি, সুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা’’তি (ধ. স. ১৬১). সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.

দুতিযজ্ঝানকথা নিট্ঠিতা.

ততিযজ্ঝানকথা

পীতিযা চ ৰিরাগাতি এত্থ ৰুত্তত্থাযেৰ পীতি. ৰিরাগোতি তস্সা জিগুচ্ছনং ৰা সমতিক্কমো ৰা. উভিন্নমন্তরা ‘‘চ’’ সদ্দো সম্পিণ্ডনত্থো, সো হি ৰূপসমং ৰা সম্পিণ্ডেতি ৰিতক্কৰিচারৰূপসমং ৰা. তত্থ যদা ৰূপসমমেৰ সম্পিণ্ডেতি, তদা পীতিযা ৰিরাগা চ, কিঞ্চ ভিয্যো ৰূপসমা চাতি এৰং যোজনা ৰেদিতব্বা. ইমিস্সা চ যোজনাযং ৰিরাগো জিগুচ্ছনত্থো হোতি. তস্মা পীতিযা জিগুচ্ছনা চ ৰূপসমা চাতি অযমত্থো দট্ঠব্বো. যদা পন ৰিতক্কৰিচারৰূপসমং সম্পিণ্ডেতি, তদা পীতিযা চ ৰিরাগা, কিঞ্চ ভিয্যো ৰিতক্কৰিচারানঞ্চ ৰূপসমাতি এৰং যোজনা ৰেদিতব্বা. ইমিস্সা চ যোজনাযং ৰিরাগো সমতিক্কমনত্থো হোতি. তস্মা পীতিযা চ সমতিক্কমা, ৰিতক্কৰিচারানঞ্চ ৰূপসমাতি অযমত্থো দট্ঠব্বো.

কামঞ্চেতে ৰিতক্কৰিচারা দুতিযজ্ঝানেযেৰ ৰূপসন্তা ইমস্স পন ঝানস্স মগ্গপরিদীপনত্থং ৰণ্ণভণনত্থঞ্চেতং ৰুত্তং. ‘‘ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা’’তি হি ৰুত্তে ইদং পঞ্ঞাযতি – ‘‘নূন ৰিতক্কৰিচারৰূপসমো মগ্গো ইমস্স ঝানস্সা’’তি. যথা চ ততিযে অরিযমগ্গে অপ্পহীনানম্পি সক্কাযদিট্ঠাদীনং ‘‘পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পহানা’’তি (ম. নি. ২.১৩২) এৰং পহানং ৰুচ্চমানং ৰণ্ণভণনং হোতি তদধিগমায উস্সুকানং উস্সাহজনকং; এৰমেৰং ইধ অৰূপসন্তানম্পি ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমো ৰুচ্চমানো ৰণ্ণভণনং হোতি. তেনাযমত্থো ৰুত্তো – ‘‘পীতিযা চ সমতিক্কমা, ৰিতক্কৰিচারানঞ্চ ৰূপসমা’’তি.

উপেক্খকো চ ৰিহাসিন্তি এত্থ উপপত্তিতো ইক্খতীতি উপেক্খা, সমং পস্সতি, অপক্খপতিতাৰ হুত্ৰা পস্সতীতি অত্থো. তায ৰিসদায ৰিপুলায থামগতায সমন্নাগতত্তা ততিযজ্ঝানসমঙ্গী ‘‘উপেক্খকো’’তি ৰুচ্চতি. উপেক্খা পন দসৰিধা হোতি – ছল়ঙ্গুপেক্খা, ব্রহ্মৰিহারুপেক্খা, বোজ্ঝঙ্গুপেক্খা, ৰীরিযুপেক্খা, সঙ্খারুপেক্খা, ৰেদনুপেক্খা, ৰিপস্সনুপেক্খা, তত্রমজ্ঝত্তুপেক্খা, ঝানুপেক্খা, পারিসুদ্ধুপেক্খাতি. এৰমযং দসৰিধাপি তত্থ তত্থ আগতনযতো ভূমিপুগ্গলচিত্তারম্মণতো, খন্ধসঙ্গহ-একক্খণকুসলত্তিকসঙ্খেপৰসেন চ অট্ঠসালিনিযা ধম্মসঙ্গহট্ঠকথায ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা. ইধ পন ৰুচ্চমানা ৰিনযনিদানং অতিভারিযং করোতীতি ন ৰুত্তা. লক্খণাদিতো পন ইধ অধিপ্পেতুপেক্খা মজ্ঝত্তলক্খণা, অনাভোগরসা, অব্যাপারপচ্চুপট্ঠানা, পীতিৰিরাগপদট্ঠানাতি.

এত্থাহ – ননু চাযং অত্থতো তত্রমজ্ঝত্তুপেক্খাৰ হোতি, সা চ পঠমদুতিযজ্ঝানেসুপি অত্থি, তস্মা তত্রাপি ‘‘উপেক্খকো চ ৰিহাসি’’ন্তি এৰমযং ৰত্তব্বা সিযা, সা কস্মা ন ৰুত্তাতি? অপরিব্যত্তকিচ্চতো. অপরিব্যত্তঞ্হি তস্সা তত্থ কিচ্চং, ৰিতক্কাদীহি অভিভূতত্তা. ইধ পনাযং ৰিতক্কৰিচারপীতীহি অনভিভূতত্তা উক্খিত্তসিরা ৰিয হুত্ৰা পরিব্যত্তকিচ্চা জাতা, তস্মা ৰুত্তাতি.

নিট্ঠিতা ‘‘উপেক্খকো চ ৰিহাসি’’ন্তি এতস্স সব্বসো অত্থৰণ্ণনা.

ইদানি সতো চ সম্পজানোতি এত্থ সরতীতি সতো, সম্পজানাতীতি সম্পজানো. পুগ্গলেন সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ ৰুত্তং. তত্থ সরণলক্খণা সতি, অসম্মুস্সনরসা, আরক্খপচ্চুপট্ঠানা; অসম্মোহলক্খণং সম্পজঞ্ঞং, তীরণরসং, পৰিচযপচ্চুপট্ঠানং. তত্থ কিঞ্চাপি ইদং সতিসম্পজঞ্ঞং পুরিমজ্ঝানেসুপি অত্থি, মুট্ঠস্সতিস্স হি অসম্পজানস্স উপচারজ্ঝানমত্তম্পি ন সম্পজ্জতি, পগেৰ অপ্পনা; ওল়ারিকত্তা পন তেসং ঝানানং ভূমিযং ৰিয পুরিসস্স চিত্তস্স গতি সুখা হোতি, অব্যত্তং তত্থ সতিসম্পজঞ্ঞকিচ্চং. ওল়ারিকঙ্গপ্পহানেন পন সুখুমত্তা ইমস্স ঝানস্স পুরিসস্স খুরধারাযং ৰিয সতিসম্পজঞ্ঞকিচ্চপরিগ্গহিতাযেৰ চিত্তস্স গতি ইচ্ছিতব্বাতি ইধেৰ ৰুত্তং. কিঞ্চ ভিয্যো? যথাপি ধেনুপগো ৰচ্ছো ধেনুতো অপনীতো অরক্খিযমানো পুনদেৰ ধেনুং উপগচ্ছতি; এৰমিদং ততিযজ্ঝানসুখং পীতিতো অপনীতম্পি সতিসম্পজঞ্ঞারক্খেন অরক্খিযমানং পুনদেৰ পীতিং উপগচ্ছেয্য পীতিসম্পযুত্তমেৰ সিযা. সুখে ৰাপি সত্তা রজ্জন্তি, ইদঞ্চ অতিমধুরং সুখং, ততো পরং সুখাভাৰা. সতিসম্পজঞ্ঞানুভাৰেন পনেত্থ সুখে অসারজ্জনা হোতি, নো অঞ্ঞথাতি ইমম্পি অত্থৰিসেসং দস্সেতুং ইদং ইধেৰ ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

ইদানি সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেসিন্তি এত্থ কিঞ্চাপি ততিযজ্ঝানসমঙ্গিনো সুখপ্পটিসংৰেদনাভোগো নত্থি, এৰং সন্তেপি যস্মা তস্স নামকাযেন সম্পযুত্তং সুখং, যং ৰা তং নামকাযসম্পযুত্তং সুখং, তংসমুট্ঠানেনস্স যস্মা অতিপণীতেন রূপেন রূপকাযো ফুটো, যস্স ফুটত্তা ঝানা ৰুট্ঠিতোপি সুখং পটিসংৰেদেয্য, তস্মা এতমত্থং দস্সেন্তো ‘‘সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেসি’’ন্তি আহ.

ইদানি যং তং অরিযা আচিক্খন্তি উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারীতি এত্থ যংঝানহেতু যংঝানকারণা তং ততিযজ্ঝানসমঙ্গীপুগ্গলং বুদ্ধাদযো অরিযা আচিক্খন্তি দেসেন্তি পঞ্ঞপেন্তি পট্ঠপেন্তি ৰিৰরন্তি ৰিভজন্তি উত্তানীকরোন্তি পকাসেন্তি, পসংসন্তীতি অধিপ্পাযো. কিন্তি? ‘‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’’তি. তং ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসিন্তি এৰমেত্থ যোজনা ৰেদিতব্বা.

কস্মা পন তং তে এৰং পসংসন্তীতি? পসংসারহতো. অযঞ্হি যস্মা অতিমধুরসুখে সুখপারমিপ্পত্তেপি ততিযজ্ঝানে উপেক্খকো, ন তত্থ সুখাভিসঙ্গেন আকড্ঢীযতি, যথা চ পীতি ন উপ্পজ্জতি; এৰং উপট্ঠিতস্সতিতায সতিমা. যস্মা চ অরিযকন্তং অরিযজনসেৰিতমেৰ চ অসংকিলিট্ঠং সুখং নামকাযেন পটিসংৰেদেতি, তস্মা পসংসারহো. ইতি পসংসারহতো নং অরিযা তে এৰং পসংসাহেতুভূতে গুণে পকাসেন্তা ‘‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’’তি এৰং পসংসন্তীতি ৰেদিতব্বং.

ততিযন্তি গণনানুপুব্বতো ততিযং. ইদং ততিযং সমাপজ্জতীতিপি ততিযং. ঝানন্তি এত্থ চ যথা দুতিযং সম্পসাদাদীহি চতুরঙ্গিকং; এৰমিদং উপেক্খাদীহি পঞ্চঙ্গিকং. যথাহ – ‘‘ঝানন্তি উপেক্খা সতি সম্পজঞ্ঞং সুখং চিত্তস্স একগ্গতা’’তি (ৰিভ. ৫৯১). পরিযাযোযেৰ চেসো. উপেক্খাসতিসম্পজঞ্ঞানি পন ঠপেত্ৰা নিপ্পরিযাযেন দুৰঙ্গিকমেৰেতং হোতি. যথাহ – ‘‘কতমং তস্মিং সমযে দুৰঙ্গিকং ঝানং হোতি? সুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা’’তি (ধ. স. ১৬৩). সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.

ততিযজ্ঝানকথা নিট্ঠিতা.

চতুত্থজ্ঝানকথা

সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানাতি কাযিকসুখস্স চ কাযিকদুক্খস্স চ পহানা. পুব্বেৰাতি তঞ্চ খো পুব্বেৰ, ন চতুত্থজ্ঝানক্খণে. সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমাতি চেতসিকসুখস্স চ চেতসিকদুক্খস্স চাতি ইমেসম্পি দ্ৰিন্নং পুব্বেৰ অত্থঙ্গমা পহানা ইচ্চেৰ ৰুত্তং হোতি. কদা পন নেসং পহানং হোতি? চতুন্নং ঝানানং উপচারক্খণে. সোমনস্সঞ্হি চতুত্থজ্ঝানস্স উপচারক্খণেযেৰ পহীযতি, দুক্খদোমনস্সসুখানি পঠমদুতিযততিযানং উপচারক্খণেসু. এৰমেতেসং পহানক্কমেন অৰুত্তানং, ইন্দ্রিযৰিভঙ্গে পন ইন্দ্রিযানং উদ্দেসক্কমেনেৰ ইধাপি ৰুত্তানং সুখদুক্খসোমনস্স দোমনস্সানং পহানং ৰেদিতব্বং.

যদি পনেতানি তস্স তস্স ঝানস্সুপচারক্খণেযেৰ পহীযন্তি, অথ কস্মা ‘‘কত্থ চুপ্পন্নং দুক্খিন্দ্রিযং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমজ্ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, এত্থুপ্পন্নং দুক্খিন্দ্রিযং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতি. কত্থ চুপ্পন্নং দোমনস্সিন্দ্রিযং… সুখিন্দ্রিযং… সোমনস্সিন্দ্রিযং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থজ্ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, এত্থুপ্পন্নং সোমনস্সিন্দ্রিযং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতী’’তি (সং. নি. ৫.৫১০) এৰং ঝানেস্ৰেৰ নিরোধো ৰুত্তোতি? অতিসযনিরোধত্তা. অতিসযনিরোধো হি নেসং পঠমজ্ঝানাদীসু, ন নিরোধোযেৰ; নিরোধোযেৰ পন উপচারক্খণে, নাতিসযনিরোধো. তথা হি নানাৰজ্জনে পঠমজ্ঝানূপচারে নিরুদ্ধস্সাপি দুক্খিন্দ্রিযস্স ডংসমকসাদিসম্ফস্সেন ৰা ৰিসমাসনুপতাপেন ৰা সিযা উপ্পত্তি, ন ত্ৰেৰ অন্তোঅপ্পনাযং. উপচারে ৰা নিরুদ্ধম্পেতং ন সুট্ঠু নিরুদ্ধং হোতি; পটিপক্খেন অৰিহতত্তা. অন্তোঅপ্পনাযং পন পীতিফরণেন সব্বো কাযো সুখোক্কন্তো হোতি. সুখোক্কন্তকাযস্স চ সুট্ঠু নিরুদ্ধং হোতি দুক্খিন্দ্রিযং; পটিপক্খেন ৰিহতত্তা. নানাৰজ্জনে এৰ চ দুতিযজ্ঝানূপচারে পহীনস্স দোমনস্সিন্দ্রিযস্স যস্মা এতং ৰিতক্কৰিচারপ্পচ্চযেপি কাযকিলমথে চিত্তুপঘাতে চ সতি উপ্পজ্জতি, ৰিতক্কৰিচারাভাৰে নেৰ উপ্পজ্জতি. যত্থ পন উপ্পজ্জতি তত্থ ৰিতক্কৰিচারভাৰে. অপ্পহীনা এৰ চ দুতিযজ্ঝানূপচারে ৰিতক্কৰিচারাতি তত্থস্স সিযা উপ্পত্তি; অপ্পহীনপচ্চযত্তা. ন ত্ৰেৰ দুতিযজ্ঝানে; পহীনপচ্চযত্তা. তথা ততিযজ্ঝানূপচারে পহীনস্সাপি সুখিন্দ্রিযস্স পীতিসমুট্ঠানপণীতরূপফুটকাযস্স সিযা উপ্পত্তি, ন ত্ৰেৰ ততিযজ্ঝানে. ততিযজ্ঝানে হি সুখস্স পচ্চযভূতা পীতি সব্বসো নিরুদ্ধাতি. তথা চতুত্থজ্ঝানূপচারে পহীনস্সাপি সোমনস্সিন্দ্রিযস্স আসন্নত্তা, অপ্পনাপ্পত্তায উপেক্খায অভাৰেন সম্মা অনতিক্কন্তত্তা চ সিযা উপ্পত্তি, ন ত্ৰেৰ চতুত্থজ্ঝানে. তস্মা এৰ চ ‘‘এত্থুপ্পন্নং দুক্খিন্দ্রিযং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতী’’তি তত্থ তত্থ অপরিসেসগ্গহণং কতন্তি.

এত্থাহ – ‘‘অথেৰং তস্স তস্স ঝানস্সূপচারে পহীনাপি এতা ৰেদনা ইধ কস্মা সমাহরী’’তি? সুখগ্গহণত্থং. যা হি অযং ‘‘অদুক্খমসুখ’’ন্তি এত্থ অদুক্খমসুখা ৰেদনা ৰুত্তা, সা সুখুমা অতিদুব্বিঞ্ঞেয্যা ন সক্কা সুখেন গহেতুং. তস্মা যথা নাম দুট্ঠস্স যথা ৰা তথা ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা গহেতুং অসক্কুণেয্যস্স গোণস্স গহণত্থং গোপো একস্মিং ৰজে সব্বে গাৰো সমাহরতি, অথেকেকং নীহরন্তো পটিপাটিযা আগতং ‘‘অযং সো, গণ্হথ ন’’ন্তি তম্পি গাহাপযতি; এৰমেৰ ভগৰা সুখগ্গহণত্থং সব্বা এতা সমাহরি. এৰঞ্হি সমাহটা এতা দস্সেত্ৰা ‘‘যং নেৰ সুখং ন দুক্খং ন সোমনস্সং ন দোমনস্সং, অযং অদুক্খমসুখা ৰেদনা’’তি সক্কা হোতি এসা গাহযিতুং.

অপিচ অদুক্খমসুখায চেতোৰিমুত্তিযা পচ্চযদস্সনত্থঞ্চাপি এতা ৰুত্তাতি ৰেদিতব্বা. সুখপ্পহানাদযো হি তস্সা পচ্চযা. যথাহ – ‘‘চত্তারো খো, আৰুসো, পচ্চযা অদুক্খমসুখায চেতোৰিমুত্তিযা সমাপত্তিযা. ইধাৰুসো, ভিক্খু, সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থজ্ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইমে খো, আৰুসো, চত্তারো পচ্চযা অদুক্খমসুখায চেতোৰিমুত্তিযা সমাপত্তিযা’’তি (ম. নি. ১.৪৫৮). যথা ৰা অঞ্ঞত্থ পহীনাপি সক্কাযদিট্ঠিআদযো ততিযমগ্গস্স ৰণ্ণভণনত্থং তত্থ পহীনাতি ৰুত্তা; এৰং ৰণ্ণভণনত্থম্পেতস্স ঝানস্সেতা ইধ ৰুত্তাতিপি ৰেদিতব্বা. পচ্চযঘাতেন ৰা এত্থ রাগদোসানং অতিদূরভাৰং দস্সেতুম্পেতা ৰুত্তাতি ৰেদিতব্বা. এতাসু হি সুখং সোমনস্সস্স পচ্চযো, সোমনস্সং রাগস্স, দুক্খং দোমনস্সস্স, দোমনস্সং দোসস্স. সুখাদিঘাতেন চ তে সপ্পচ্চযা রাগদোসা হতাতি অতিদূরে হোন্তীতি.

অদুক্খমসুখন্তি দুক্খাভাৰেন অদুক্খং, সুখাভাৰেন অসুখং. এতেনেত্থ দুক্খসুখপটিপক্খভূতং ততিযৰেদনং দীপেতি, ন দুক্খসুখাভাৰমত্তং. ততিযৰেদনা নাম – অদুক্খমসুখা, উপেক্খাতিপি ৰুচ্চতি. সা ইট্ঠানিট্ঠৰিপরীতানুভৰনলক্খণা, মজ্ঝত্তরসা, অৰিভূতপচ্চুপট্ঠানা, সুখনিরোধপদট্ঠানাতি ৰেদিতব্বা. উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিন্তি উপেক্খায জনিতসতিপারিসুদ্ধিং. ইমস্মিঞ্হি ঝানে সুপরিসুদ্ধা সতি. যা চ তস্সা সতিযা পারিসুদ্ধি, সা উপেক্খায কতা ন অঞ্ঞেন; তস্মা এতং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিন্তি ৰুচ্চতি. ৰিভঙ্গেপি ৰুত্তং – ‘‘অযং সতি ইমায উপেক্খায ৰিসদা হোতি পরিসুদ্ধা পরিযোদাতা, তেন ৰুচ্চতি – ‘উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধি’’’ন্তি (ৰিভ. ৫৯৭). যায চ উপেক্খায এত্থ সতিযা পারিসুদ্ধি হোতি, সা অত্থতো তত্রমজ্ঝত্ততা ৰেদিতব্বা. ন কেৰলঞ্চেত্থ তায সতিযেৰ পরিসুদ্ধা, অপিচ খো সব্বেপি সম্পযুত্তধম্মা; সতিসীসেন পন দেসনা ৰুত্তা.

তত্থ কিঞ্চাপি অযং উপেক্খা হেট্ঠাপি তীসু ঝানেসু ৰিজ্জতি, যথা পন দিৰা সূরিযপ্পভাভিভৰা সোম্মভাৰেন চ অত্তনো উপকারকত্তেন ৰা সভাগায রত্তিযা অলাভা দিৰা ৰিজ্জমানাপি চন্দলেখা অপরিসুদ্ধা হোতি অপরিযোদাতা; এৰমযম্পি তত্রমজ্ঝত্তুপেক্খাচন্দলেখা ৰিতক্কৰিচারাদিপচ্চনীকধম্মতেজাভিভৰা সভাগায চ উপেক্খাৰেদনারত্তিযা অলাভা ৰিজ্জমানাপি পঠমাদিজ্ঝানভেদেসু অপরিসুদ্ধা হোতি. তস্সা চ অপরিসুদ্ধায দিৰা অপরিসুদ্ধচন্দলেখায পভা ৰিয সহজাতাপি সতিআদযো অপরিসুদ্ধাৰ হোন্তি; তস্মা তেসু একম্পি ‘‘উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধি’’ন্তি ন ৰুত্তং. ইধ পন ৰিতক্কাদিপচ্চনীকধম্মতেজাভিভৰাভাৰা সভাগায চ উপেক্খাৰেদনারত্তিযা পটিলাভা অযং তত্রমজ্ঝত্তুপেক্খাচন্দলেখা অতিৰিয পরিসুদ্ধা, তস্সা পরিসুদ্ধত্তা পরিসুদ্ধচন্দলেখায পভা ৰিয সহজাতাপি সতিআদযো পরিসুদ্ধা হোন্তি পরিযোদাতা, তস্মা ইদমেৰ উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিন্তি ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

চতুত্থন্তি গণনানুপুব্বতো চতুত্থং. ইদং চতুত্থং সমাপজ্জতীতিপি চতুত্থং. ঝানন্তি এত্থ যথা ততিযং উপেক্খাদীহি পঞ্চঙ্গিকং; এৰমিদং উপেক্খাদীহি তিৰঙ্গিকং. যথাহ – ‘‘ঝানন্তি উপেক্খা, সতি চিত্তস্সেকগ্গতা’’তি. পরিযাযো এৰ চেসো. ঠপেত্ৰা পন সতিং উপেক্খেকগ্গতমেৰ গহেত্ৰা নিপ্পরিযাযেন দুৰঙ্গিকমেৰেতং হোতি. যথাহ – ‘‘কতমং তস্মিং সমযে দুৰঙ্গিকং ঝানং হোতি? উপেক্খা, চিত্তস্সেকগ্গতা’’তি (ধ. স. ১৬৫). সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.

চতুত্থজ্ঝানকথা নিট্ঠিতা.

পুব্বেনিৰাসকথা

১২. ইতি ইমানি চত্তারি ঝানানি কেসঞ্চি চিত্তেকগ্গতত্থানি হোন্তি, কেসঞ্চি ৰিপস্সনাপাদকানি, কেসঞ্চি অভিঞ্ঞাপাদকানি, কেসঞ্চি নিরোধপাদকানি, কেসঞ্চি ভৰোক্কমনত্থানি. তত্থ খীণাসৰানং চিত্তেকগ্গতত্থানি হোন্তি, তে হি সমাপজ্জিত্ৰা ‘‘একগ্গচিত্তা সুখং দিৰসং ৰিহরিস্সামা’’তি ইচ্চেৰং কসিণপরিকম্মং কত্ৰা অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেন্তি. সেক্খপুথুজ্জনানং ‘‘সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায সমাহিতেন চিত্তেন ৰিপস্সিস্সামা’’তি নিব্বত্তেন্তানং ৰিপস্সনাপাদকানি হোন্তি. যে পন অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা অভিঞ্ঞাপাদকং ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায ‘‘একোপি হুত্ৰা বহুধা হোতী’’তি ৰুত্তনযা অভিঞ্ঞাযো পত্থেন্তা নিব্বত্তেন্তি, তেসং অভিঞ্ঞাপাদকানি হোন্তি. যে পন অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা ‘‘নিরোধসমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা সত্তাহং অচিত্তকা হুত্ৰা দিট্ঠেৰ ধম্মে নিরোধং নিব্বানং পত্ৰা সুখং ৰিহরিস্সামা’’তি নিব্বত্তেন্তি, তেসং নিরোধপাদকানি হোন্তি. যে পন অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা ‘‘অপরিহীনজ্ঝানা হুত্ৰা ব্রহ্মলোকে উপ্পজ্জিস্সামা’’তি নিব্বত্তেন্তি, তেসং ভৰোক্কমনত্থানি হোন্তি.

ভগৰতা পনিদং চতুত্থজ্ঝানং বোধিরুক্খমূলে নিব্বত্তিতং, তং তস্স ৰিপস্সনাপাদকঞ্চেৰ অহোসি অভিঞ্ঞাপাদকঞ্চ নিরোধপাদকঞ্চ সব্বকিচ্চসাধকঞ্চ সব্বলোকিযলোকুত্তরগুণদাযকন্তি ৰেদিতব্বং. যেসঞ্চ গুণানং দাযকং অহোসি, তেসং একদেসং দস্সেন্তো ‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে’’তিআদিমাহ.

তত্থ সোতি সো অহং. এৰন্তি চতুত্থজ্ঝানক্কমনিদস্সনমেতং. ইমিনা কমেন চতুত্থজ্ঝানং পটিলভিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. সমাহিতেতি ইমিনা চতুত্থজ্ঝানসমাধিনা সমাহিতে. পরিসুদ্ধেতিআদীসু পন উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিভাৰেন পরিসুদ্ধে. পরিসুদ্ধত্তাযেৰ পরিযোদাতে, পভস্সরেতি ৰুত্তং হোতি. সুখাদীনং পচ্চযানং ঘাতেন ৰিহতরাগাদিঅঙ্গণত্তা অনঙ্গণে. অনঙ্গণত্তাযেৰ চ ৰিগতূপক্কিলেসে; অঙ্গণেন হি চিত্তং উপক্কিলিস্সতি. সুভাৰিতত্তা মুদুভূতে, ৰসীভাৰপ্পত্তেতি ৰুত্তং হোতি. ৰসে ৰত্তমানঞ্হি চিত্তং মুদূতি ৰুচ্চতি. মুদুত্তাযেৰ চ কম্মনিযে, কম্মক্খমে কম্মযোগ্গেতি ৰুত্তং হোতি. মুদু হি চিত্তং কম্মনিযং হোতি সুধন্তমিৰ সুৰণ্ণং, তদুভযম্পি চ সুভাৰিতত্তা এৰ. যথাহ – ‘‘নাহং, ভিক্খৰে, অঞ্ঞং একধম্মম্পি সমনুপস্সামি, যং এৰং ভাৰিতং বহুলীকতং মুদু চ হোতি কম্মনিযঞ্চ, যথযিদং, ভিক্খৰে, চিত্ত’’ন্তি (অ. নি. ১.২২).

এতেসু পরিসুদ্ধভাৰাদীসু ঠিতত্তা ঠিতে. ঠিতত্তাযেৰ আনেঞ্জপ্পত্তে, অচলে নিরিঞ্জনেতি ৰুত্তং হোতি. মুদুকম্মঞ্ঞভাৰেন ৰা অত্তনো ৰসে ঠিতত্তা ঠিতে, সদ্ধাদীহি পরিগ্গহিতত্তা আনেঞ্জপ্পত্তে. সদ্ধাপরিগ্গহিতঞ্হি চিত্তং অস্সদ্ধিযেন ন ইঞ্জতি, ৰীরিযপরিগ্গহিতং কোসজ্জেন ন ইঞ্জতি, সতিপরিগ্গহিতং পমাদেন ন ইঞ্জতি, সমাধিপরিগ্গহিতং উদ্ধচ্চেন ন ইঞ্জতি, পঞ্ঞাপরিগ্গহিতং অৰিজ্জায ন ইঞ্জতি, ওভাসগতং কিলেসন্ধকারেন ন ইঞ্জতি. ইমেহি ছহি ধম্মেহি পরিগ্গহিতং আনেঞ্জপ্পত্তং চিত্তং হোতি. এৰং অট্ঠঙ্গসমন্নাগতং চিত্তং অভিনীহারক্খমং হোতি অভিঞ্ঞাসচ্ছিকরণীযানং ধম্মানং অভিঞ্ঞাসচ্ছিকিরিযায.

অপরো নযো – চতুত্থজ্ঝানসমাধিনা সমাহিতে. নীৰরণদূরীভাৰেন পরিসুদ্ধে. ৰিতক্কাদিসমতিক্কমেন পরিযোদাতে. ঝানপ্পটিলাভপচ্চযানং পাপকানং ইচ্ছাৰচরানং অভাৰেন অনঙ্গণে. অভিজ্ঝাদীনং চিত্তূপক্কিলেসানং ৰিগমেন ৰিগতূপক্কিলেসে. উভযম্পি চেতং অনঙ্গণৰত্থসুত্তানুসারেন (ম. নি. ১.৫৭ আদযো) ৰেদিতব্বং. ৰসিপ্পত্তিযা মুদুভূতে. ইদ্ধিপাদভাৰূপগমেন কম্মনিযে. ভাৰনাপারিপূরিযা পণীতভাৰূপগমেন ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে. যথা আনেঞ্জপ্পত্তং হোতি; এৰং ঠিতেতি অত্থো. এৰম্পি অট্ঠঙ্গসমন্নাগতং চিত্তং অভিনীহারক্খমং হোতি অভিঞ্ঞাসচ্ছিকরণীযানং ধম্মানং অভিঞ্ঞাসচ্ছিকিরিযায, পাদকং পদট্ঠানভূতন্তি অত্থো.

পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণাযাতি এৰং অভিঞ্ঞাপাদকে জাতে এতস্মিং চিত্তে পুব্বেনিৰাসানুস্সতিম্হি যং ঞাণং তদত্থায. তত্থ পুব্বেনিৰাসোতি পুব্বে অতীতজাতীসু নিৰুত্থক্খন্ধা. নিৰুত্থাতি অজ্ঝাৰুত্থা অনুভূতা অত্তনো সন্তানে উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুদ্ধা নিৰুত্থধম্মা ৰা নিৰুত্থা, গোচরনিৰাসেন নিৰুত্থা, অত্তনো ৰিঞ্ঞাণেন ৰিঞ্ঞাতা পরিচ্ছিন্না, পরৰিঞ্ঞাণৰিঞ্ঞাতাপি ৰা ছিন্নৰটুমকানুস্সরণাদীসু. পুব্বেনিৰাসানুস্সতীতি যায সতিযা পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সা পুব্বেনিৰাসানুস্সতি. ঞাণন্তি তায সতিযা সম্পযুত্তঞাণং. এৰমিমস্স পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণস্স অত্থায পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণায এতস্স ঞাণস্স অধিগমায পত্তিযাতি ৰুত্তং হোতি. অভিনিন্নামেসিন্তি অভিনীহরিং.

সোতি সো অহং. অনেকৰিহিতন্তি অনেকৰিধং, অনেকেহি ৰা পকারেহি পৰত্তিতং সংৰণ্ণিতন্তি অত্থো. পুব্বেনিৰাসন্তি সমনন্তরাতীতং ভৰং আদিং কত্ৰা তত্থ তত্থ নিৰুত্থসন্তানং. অনুস্সরামীতি ‘‘একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো’’তি এৰং জাতিপটিপাটিযা অনুগন্ত্ৰা অনুগন্ত্ৰা সরামি, অনুদেৰ ৰা সরামি, চিত্তে অভিনিন্নামিতমত্তে এৰ সরামীতি দস্সেতি. পূরিতপারমীনঞ্হি মহাপুরিসানং পরিকম্মকরণং নত্থি, তেন তে চিত্তং অভিনিন্নামেত্ৰাৰ সরন্তি. আদিকম্মিককুলপুত্তা পন পরিকম্মং কত্ৰাৰ সরন্তি, তস্মা তেসং ৰসেন পরিকম্মং ৰত্তব্বং সিযা. তং পন ৰুচ্চমানং অতিভারিযং ৰিনযনিদানং করোতি, তস্মা তং ন ৰদাম. অত্থিকেহি পন ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ২.৪০২ আদযো) ৰুত্তনযেনেৰ গহেতব্বং. ইধ পন পাল়িমেৰ ৰণ্ণযিস্সাম.

সেয্যথিদন্তি আরদ্ধপ্পকারদস্সনত্থে নিপাতো. তেনেৰ য্ৰাযং পুব্বেনিৰাসো আরদ্ধো, তস্স পকারপ্পভেদং দস্সেন্তো একম্পি জাতিন্তিআদিমাহ. তত্থ একম্পি জাতিন্তি একম্পি পটিসন্ধিমূলং চুতিপরিযোসানং একভৰপরিযাপন্নং খন্ধসন্তানং. এস নযো দ্ৰেপি জাতিযোতিআদীসু. অনেকেপি সংৰট্টকপ্পেতিআদীসু পন পরিহাযমানো কপ্পো সংৰট্টকপ্পো, ৰড্ঢমানো ৰিৰট্টকপ্পোতি ৰেদিতব্বো. তত্থ চ সংৰট্টেন সংৰট্টট্ঠাযী গহিতো হোতি তম্মূলকত্তা. ৰিৰট্টেন চ ৰিৰট্টট্ঠাযী. এৰঞ্হি সতি যানি তানি ‘‘চত্তারিমানি, ভিক্খৰে, কপ্পস্স অসঙ্খ্যেয্যানি. কতমানি চত্তারি? সংৰট্টো সংৰট্টট্ঠাযী, ৰিৰট্টো ৰিৰট্টট্ঠাযী’’তি ৰুত্তানি তানি সব্বানি পরিগ্গহিতানি হোন্তি.

তত্থ তযো সংৰট্টা – তেজোসংৰট্টো, আপোসংৰট্টো, ৰাযোসংৰট্টোতি. তিস্সো সংৰট্টসীমা – আভস্সরা, সুভকিণ্হা, ৰেহপ্ফলাতি. যদা কপ্পো তেজেন সংৰট্টতি, আভস্সরতো হেট্ঠা অগ্গিনা ডয্হতি. যদা উদকেন সংৰট্টতি, সুভকিণ্হতো হেট্ঠা উদকেন ৰিলীযতি. যদা ৰাতেন সংৰট্টতি, ৰেহপ্ফলতো হেট্ঠা ৰাতেন ৰিদ্ধংসিযতি. ৰিত্থারতো পন সদাপি একং বুদ্ধক্খেত্তং ৰিনস্সতি.

বুদ্ধক্খেত্তং নাম তিৰিধং হোতি – জাতিক্খেত্তং, আণাক্খেত্তং, ৰিসযক্খেত্তঞ্চ. তত্থ জাতিক্খেত্তং দসসহস্সচক্কৰাল়পরিযন্তং হোতি, যং তথাগতস্স পটিসন্ধিআদীসু কম্পতি. আণাক্খেত্তং কোটিসতসহস্সচক্কৰাল়পরিযন্তং হোতি. যত্থ রতনপরিত্তং, খন্ধপরিত্তং, ধজগ্গপরিত্তং, আটানাটিযপরিত্তং, মোরপরিত্তন্তি ইমেসং পরিত্তানং আনুভাৰো পৰত্ততি. ৰিসযক্খেত্তং পন অনন্তং অপরিমাণং, ‘‘যং যাৰতা ৰা পন আকঙ্খেয্যা’’তি (অ. নি. ৩.৮১) ৰুত্তং যত্থ যং যং আকঙ্খতি তং তং অনুস্সরতি. এৰমেতেসু তীসু বুদ্ধক্খেত্তেসু একং আণাক্খেত্তং ৰিনস্সতি. তস্মিং পন ৰিনস্সন্তে জাতিক্খেত্তম্পি ৰিনট্ঠমেৰ হোতি; ৰিনস্সন্তঞ্চ একতোৰ ৰিনস্সতি, সণ্ঠহন্তম্পি একতোৰ সণ্ঠহতি. তস্স ৰিনাসো চ সণ্ঠহনঞ্চ ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ২.৪০৪) ৰুত্তং. অত্থিকেহি ততো গহেতব্বং.

যে পনেতে সংৰট্টৰিৰট্টা ৰুত্তা, এতেসু ভগৰা বোধিমণ্ডে সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুজ্ঝনত্থায নিসিন্নো অনেকেপি সংৰট্টকপ্পে অনেকেপি ৰিৰট্টকপ্পে অনেকেপি সংৰট্টৰিৰট্টকপ্পে সরি. কথং? ‘‘অমুত্রাসি’’ন্তিআদিনা নযেন. তত্থ অমুত্রাসিন্তি অমুম্হি সংৰট্টকপ্পে অহং অমুম্হি ভৰে ৰা যোনিযা ৰা গতিযা ৰা ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযা ৰা সত্তাৰাসে ৰা সত্তনিকাযে ৰা অহোসিং. এৰংনামোতি ৰেস্সন্তরো ৰা জোতিপালো ৰা. এৰংগোত্তোতি ভগ্গৰো ৰা গোতমো ৰা. এৰংৰণ্ণোতি ওদাতো ৰা সামো ৰা. এৰমাহারোতি সালিমংসোদনাহারো ৰা পৰত্তফলভোজনো ৰা. এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদীতি অনেকপ্পকারেন কাযিকচেতসিকানং সামিসনিরামিসাদিপ্পভেদানং ৰা সুখদুক্খানং পটিসংৰেদী. এৰমাযুপরিযন্তোতি এৰং ৰস্সসতপরমাযুপরিযন্তো ৰা চতুরাসীতিকপ্পসহস্সপরমাযুপরিযন্তো ৰা.

সো ততো চুতো অমুত্র উদপাদিন্তি সো অহং ততো ভৰতো যোনিতো গতিতো ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিতো সত্তাৰাসতো সত্তনিকাযতো ৰা চুতো, পুন অমুকস্মিং নাম ভৰে যোনিযা গতিযা ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযা সত্তাৰাসে সত্তনিকাযে ৰা উদপাদিং. তত্রাপাসিন্তি অথ তত্রাপি ভৰে যোনিযা গতিযা ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযা সত্তাৰাসে সত্তনিকাযে ৰা পুন অহোসিং. এৰংনামোতিআদি ৰুত্তনযমেৰ.

অথ ৰা যস্মা অমুত্রাসিন্তি ইদং অনুপুব্বেন আরোহন্তস্স যাৰদিচ্ছকং সরণং. সো ততো চুতোতি পটিনিৰত্তন্তস্স পচ্চৰেক্খণং. তস্মা ইধূপপন্নোতি ইমিস্সা ইধূপপত্তিযা অনন্তরং অমুত্র উদপাদিন্তি তুসিতভৰনং সন্ধাযাহাতি ৰেদিতব্বং. তত্রাপাসিং এৰংনামোতি তত্রাপি তুসিতভৰনে সেতকেতু নাম দেৰপুত্তো অহোসিং. এৰংগোত্তোতি তাহি দেৰতাহি সদ্ধিং একগোত্তো. এৰংৰণ্ণোতি সুৰণ্ণৰণ্ণো. এৰমাহারোতি দিব্বসুধাহারো. এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদীতি এৰং দিব্বসুখপ্পটিসংৰেদী. দুক্খং পন সঙ্খারদুক্খমত্তমেৰ. এৰমাযুপরিযন্তোতি এৰং সত্তপঞ্ঞাসৰস্সকোটিসট্ঠিৰস্সসতসহস্সাযুপরিযন্তো. সো ততো চুতোতি সো অহং ততো তুসিতভৰনতো চুতো. ইধূপপন্নোতি ইধ মহামাযায দেৰিযা কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তো.

ইতীতি এৰং. সাকারং সউদ্দেসন্তি নামগোত্তৰসেন সউদ্দেসং, ৰণ্ণাদিৰসেন সাকারং. নামগোত্তৰসেন হি সত্তো ‘‘দত্তো, তিস্সো, গোতমো’’তি উদ্দিসীযতি; ৰণ্ণাদীহি ওদাতো, সামোতি নানত্ততো পঞ্ঞাযতি; তস্মা নামগোত্তং উদ্দেসো, ইতরে আকারা. কিং পন বুদ্ধাযেৰ পুব্বেনিৰাসং সরন্তীতি? ৰুচ্চতে – ন বুদ্ধাযেৰ, পচ্চেকবুদ্ধ-বুদ্ধসাৰক-তিত্থিযাপি, নো চ খো অৰিসেসেন. তিত্থিযা হি চত্তালীসংযেৰ কপ্পে সরন্তি, ন ততো পরং. কস্মা? দুব্বলপঞ্ঞত্তা. তেসঞ্হি নামরূপপরিচ্ছেদৰিরহতো দুব্বলা পঞ্ঞা হোতি. সাৰকেসু পন অসীতিমহাসাৰকা কপ্পসতসহস্সং সরন্তি; দ্ৰে অগ্গসাৰকা একমসঙ্খ্যেয্যং সতসহস্সঞ্চ. পচ্চেকবুদ্ধা দ্ৰে অসঙ্খ্যেয্যানি সতসহস্সঞ্চ. এত্তকো হি তেসং অভিনীহারো. বুদ্ধানং পন পরিচ্ছেদো নত্থি, যাৰ ইচ্ছন্তি তাৰ সরন্তি. তিত্থিযা চ খন্ধপটিপাটিমেৰ সরন্তি. পটিপাটিং মুঞ্চিত্ৰা চুতিপটিসন্ধিৰসেন সরিতুং ন সক্কোন্তি. তেসঞ্হি অন্ধানং ৰিয ইচ্ছিতপ্পদেসোক্কমনং নত্থি. সাৰকা উভযথাপি সরন্তি; তথা পচ্চেকবুদ্ধা. বুদ্ধা পন খন্ধপটিপাটিযাপি চুতিপটিসন্ধিৰসেনপি সীহোক্কন্তৰসেনপি অনেকাসু কপ্পকোটীসু হেট্ঠা ৰা উপরি ৰা যং যং ঠানং আকঙ্খন্তি, তং সব্বং সরন্তিযেৰ.

অযং খো মে ব্রাহ্মণাতিআদীসু মেতি মযা. ৰিজ্জাতি ৰিদিতকরণট্ঠেন ৰিজ্জা. কিং ৰিদিতং করোতি? পুব্বেনিৰাসং. অৰিজ্জাতি তস্সেৰ পুব্বেনিৰাসস্স অৰিদিতকরণট্ঠেন তপ্পটিচ্ছাদকমোহো ৰুচ্চতি. তমোতি স্ৰেৰ মোহো তপ্পটিচ্ছাদকট্ঠেন ‘‘তমো’’তি ৰুচ্চতি. আলোকোতি সাযেৰৰিজ্জা ওভাসকরণট্ঠেন ‘‘আলোকো’’তি ৰুচ্চতি. এত্থ চ ৰিজ্জা অধিগতাতি অযং অত্থো, সেসং পসংসাৰচনং. যোজনা পনেত্থ – অযং খো মে ৰিজ্জা অধিগতা, তস্স মে অধিগতৰিজ্জস্স অৰিজ্জা ৰিহতা, ৰিনট্ঠাতি অত্থো. কস্মা? যস্মা ৰিজ্জা উপ্পন্না. এস নযো ইতরস্মিম্পি পদদ্ৰযে.

যথা তন্তি এত্থ যথাতি ওপম্মত্থে. ন্তি নিপাতো. সতিযা অৰিপ্পৰাসেন অপ্পমত্তস্স. ৰীরিযাতাপেন আতাপিনো. কাযে চ জীৰিতে চ অনপেক্খতায পহিতত্তস্স, পেসিতচিত্তস্সাতি অত্থো. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো অৰিজ্জা ৰিহঞ্ঞেয্য ৰিজ্জা উপ্পজ্জেয্য, তমো ৰিহঞ্ঞেয্য আলোকো উপ্পজ্জেয্য; এৰমেৰ মম অৰিজ্জা ৰিহতা ৰিজ্জা উপ্পন্না, তমো ৰিহতো আলোকো উপ্পন্নো. এতস্স মে পধানানুযোগস্স অনুরূপমেৰ ফলং লদ্ধন্তি.

অযং খো মে ব্রাহ্মণ পঠমা অভিনিব্ভিদা অহোসি কুক্কুটচ্ছাপকস্সেৰ অণ্ডকোসম্হাতি অযং খো মম ব্রাহ্মণ পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণমুখতুণ্ডকেন পুব্বে নিৰুত্থক্খন্ধপটিচ্ছাদকং অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা পঠমা অভিনিব্ভিদা পঠমা নিক্খন্তি পঠমা অরিযাজাতি অহোসি, কুক্কুটচ্ছাপকস্সেৰ মুখতুণ্ডকেন ৰা পাদনখসিখায ৰা অণ্ডকোসং পদালেত্ৰা তম্হা অণ্ডকোসম্হা অভিনিব্ভিদা নিক্খন্তি কুক্কুটনিকাযে পচ্চাজাতীতি.

পুব্বেনিৰাসকথা নিট্ঠিতা.

দিব্বচক্খুঞাণকথা

১৩. সো এৰং…পে… চুতূপপাতঞাণাযাতি চুতিযা চ উপপাতে চ ঞাণায; যেন ঞাণেন সত্তানং চুতি চ উপপাতো চ ঞাযতি, তদত্থন্তি ৰুত্তং হোতি. চিত্তং অভিনিন্নামেসিন্তি পরিকম্মচিত্তং নীহরিং. সো দিব্বেন…পে… পস্সামীতি এত্থ পন পূরিতপারমীনং মহাসত্তানং পরিকম্মকরণং নত্থি. তে হি চিত্তে অভিনিন্নামিতমত্তে এৰ দিব্বেন চক্খুনা সত্তে পস্সন্তি, আদিকম্মিককুলপুত্তা পন পরিকম্মং কত্ৰা. তস্মা তেসং ৰসেন পরিকম্মং ৰত্তব্বং সিযা. তং পন ৰুচ্চমানং অতিভারিযং ৰিনযনিদানং করোতি; তস্মা তং ন ৰদাম. অত্থিকেহি পন ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ২.৪১১) ৰুত্তনযেন গহেতব্বং. ইধ পন পাল়িমেৰ ৰণ্ণযিস্সাম.

সোতি সো অহং. দিব্বেনাতিআদীসু দিব্বসদিসত্তা দিব্বং. দেৰতানঞ্হি সুচরিতকম্মনিব্বত্তং পিত্তসেম্হরুহিরাদীহি অপলিবুদ্ধং উপক্কিলেসৰিনিমুত্ততায দূরেপি আরম্মণসম্পটিচ্ছনসমত্থং দিব্বং পসাদচক্খু হোতি. ইদঞ্চাপি ৰীরিযভাৰনাবলনিব্বত্তং ঞাণচক্খু তাদিসমেৰাতি দিব্বসদিসত্তা দিব্বং, দিব্বৰিহারৰসেন পটিলদ্ধত্তা অত্তনা চ দিব্বৰিহারসন্নিস্সিতত্তাপি দিব্বং, আলোকপরিগ্গহেন মহাজুতিকত্তাপি দিব্বং, তিরোকুট্টাদিগতরূপদস্সনেন মহাগতিকত্তাপি দিব্বং. তং সব্বং সদ্দসত্থানুসারেন ৰেদিতব্বং. দস্সনট্ঠেন চক্খু. চক্খুকিচ্চকরণেন চক্খুমিৰাতিপি চক্খু. চুতূপপাতদস্সনেন দিট্ঠিৰিসুদ্ধিহেতুত্তা ৰিসুদ্ধং. যো হি চুতিমত্তমেৰ পস্সতি ন উপপাতং, সো উচ্ছেদদিট্ঠিং গণ্হাতি. যো উপপাতমত্তমেৰ পস্সতি ন চুতিং, সো নৰসত্তপাতুভাৰদিট্ঠিং গণ্হাতি. যো পন তদুভযং পস্সতি, সো যস্মা দুৰিধম্পি তং দিট্ঠিগতং অতিৰত্ততি, তস্মাস্স তং দস্সনং দিট্ঠিৰিসুদ্ধিহেতু হোতি. তদুভযঞ্চ ভগৰা অদ্দস. তেনেতং ৰুত্তং – ‘‘চুতূপপাতদস্সনেন দিট্ঠিৰিসুদ্ধিহেতুত্তা ৰিসুদ্ধ’’ন্তি.

একাদসউপক্কিলেসৰিরহতো ৰা ৰিসুদ্ধং. ভগৰতো হি একাদসপক্কিলেসৰিরহিতং দিব্বচক্খু. যথাহ – ‘‘সো খো অহং, অনুরুদ্ধ, ‘ৰিচিকিচ্ছা চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি ইতি ৰিদিত্ৰা ৰিচিকিচ্ছং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহিং. অমনসিকারো…পে… থিনমিদ্ধং… ছম্ভিতত্তং… উপ্পিলং… দুট্ঠুল্লং… অচ্চারদ্ধৰীরিযং… অতিলীনৰীরিযং… অভিজপ্পা… নানত্তসঞ্ঞা… ‘অতিনিজ্ঝাযিতত্তং রূপানং চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি ইতি ৰিদিত্ৰা অতিনিজ্ঝাযিতত্তং রূপানং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহিং. সো খো অহং, অনুরুদ্ধ, অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো ওভাসঞ্হি খো সঞ্জানামি, ন চ রূপানি পস্সামি. রূপানি হি খো পস্সামি, ন চ ওভাসং সঞ্জানামী’’তি (ম. নি. ৩.২৪২-২৪৩) এৰমাদি. তদেৰং একাদসুপক্কিলেসৰিরহতো ৰিসুদ্ধং.

মনুস্সূপচারং অতিক্কমিত্ৰা রূপদস্সনেন অতিক্কন্তমানুসকং; মানুসকং ৰা মংসচক্খুং অতিক্কন্তত্তা অতিক্কন্তমানুসকন্তি ৰেদিতব্বং. তেন দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন.

সত্তে পস্সামীতি মনুস্সমংসচক্খুনা ৰিয সত্তে পস্সামি দক্খামি ওলোকেমি. চৰমানে উপপজ্জমানেতি এত্থ চুতিক্খণে ৰা উপপত্তিক্খণে ৰা দিব্বচক্খুনা দট্ঠুং ন সক্কা, যে পন আসন্নচুতিকা ইদানি চৰিস্সন্তি তে চৰমানা. যে চ গহিতপটিসন্ধিকা সম্পতিনিব্বত্তা ৰা, তে উপপজ্জমানাতি অধিপ্পেতা. তে এৰরূপে চৰমানে উপপজ্জমানে চ পস্সামীতি দস্সেতি. হীনেতি মোহনিস্সন্দযুত্তত্তা হীনানং জাতিকুলভোগাদীনং ৰসেন হীল়িতে ওহীল়িতে উঞ্ঞাতে অৰঞ্ঞাতে. পণীতেতি অমোহনিস্সন্দযুত্তত্তা তব্বিপরীতে. সুৰণ্ণেতি অদোসনিস্সন্দযুত্তত্তা ইট্ঠকন্তমনাপৰণ্ণযুত্তে. দুব্বণ্ণেতি দোসনিস্সন্দযুত্তত্তা অনিট্ঠাকন্তঅমনাপৰণ্ণযুত্তে; অভিরূপে ৰিরূপেতিপি অত্থো. সুগতেতি সুগতিগতে, অলোভনিস্সন্দযুত্তত্তা ৰা অড্ঢে মহদ্ধনে. দুগ্গতেতি দুগ্গতিগতে, লোভনিস্সন্দযুত্তত্তা ৰা দলিদ্দে অপ্পন্নপানে. যথাকম্মূপগেতি যং যং কম্মং উপচিতং তেন তেন উপগতে. তত্থ পুরিমেহি ‘‘চৰমানে’’তিআদীহি দিব্বচক্খুকিচ্চং ৰুত্তং; ইমিনা পন পদেন যথাকম্মূপগঞাণকিচ্চং.

তস্স চ ঞাণস্স অযমুপ্পত্তিক্কমো – সো হেট্ঠা নিরযাভিমুখং আলোকং ৰড্ঢেত্ৰা নেরযিকসত্তে পস্সতি মহন্তং দুক্খমনুভৰমানে, তং দস্সনং দিব্বচক্খুকিচ্চমেৰ. সো এৰং মনসি করোতি – ‘‘কিন্নু খো কম্মং কত্ৰা ইমে সত্তা এতং দুক্খমনুভৰন্তী’’তি? অথস্স ‘‘ইদং নাম কত্ৰা’’তি তং কম্মারম্মণং ঞাণং উপ্পজ্জতি. তথা উপরি দেৰলোকাভিমুখং আলোকং ৰড্ঢেত্ৰা নন্দনৰন-মিস্সকৰন-ফারুসকৰনাদীসু সত্তে পস্সতি মহাসম্পত্তিং অনুভৰমানে. তম্পি দস্সনং দিব্বচক্খুকিচ্চমেৰ. সো এৰং মনসি করোতি – ‘‘কিন্নু খো কম্মং কত্ৰা ইমে সত্তা এতং সম্পত্তিং অনুভৰন্তী’’তি? অথস্স ‘‘ইদং নাম কত্ৰা’’তি তংকম্মারম্মণং ঞাণং উপ্পজ্জতি. ইদং যথাকম্মূপগঞাণং নাম. ইমস্স ৰিসুং পরিকম্মং নাম নত্থি. যথা চিমস্স, এৰং অনাগতংসঞাণস্সপি. দিব্বচক্খুপাদকানেৰ হি ইমানি দিব্বচক্খুনা সহেৰ ইজ্ঝন্তি.

কাযদুচ্চরিতেনাতিআদীসু দুট্ঠু চরিতং দুট্ঠং ৰা চরিতং কিলেসপূতিকত্তাতি দুচ্চরিতং; কাযেন দুচ্চরিতং, কাযতো ৰা উপ্পন্নং দুচ্চরিতন্তি কাযদুচ্চরিতং. এৰং ৰচীমনোদুচ্চরিতানিপি দট্ঠব্বানি. সমন্নাগতাতি সমঙ্গীভূতা. অরিযানং উপৰাদকাতি বুদ্ধ-পচ্চেকবুদ্ধ-বুদ্ধসাৰকানং অরিযানং অন্তমসো গিহিসোতাপন্নানম্পি অনত্থকামা হুত্ৰা অন্তিমৰত্থুনা ৰা গুণপরিধংসনেন ৰা উপৰাদকা; অক্কোসকা, গরহকাতি ৰুত্তং হোতি. তত্থ ‘‘নত্থি ইমেসং সমণধম্মো, অস্সমণা এতে’’তি ৰদন্তো অন্তিমৰত্থুনা উপৰদতি. ‘‘নত্থি ইমেসং ঝানং ৰা ৰিমোক্খো ৰা মগ্গো ৰা ফলং ৰা’’তি ৰদন্তো গুণপরিধংসনেন উপৰদতীতি ৰেদিতব্বো. সো চ জানং ৰা উপৰদেয্য অজানং ৰা, উভযথাপি অরিযূপৰাদোৰ হোতি. ভারিযং কম্মং সগ্গাৰরণং মগ্গাৰরণঞ্চ, সতেকিচ্ছং পন হোতি. তস্স চ আৰিভাৰত্থং ইদং ৰত্থুমুদাহরন্তি –

‘‘অঞ্ঞতরস্মিং কির গামে একো থেরো চ দহরভিক্খু চ পিণ্ডায চরন্তি. তে পঠমঘরেযেৰ উল়ুঙ্কমত্তং উণ্হযাগুং লভিংসু. থেরস্স চ কুচ্ছিৰাতো অত্থি. সো চিন্তেসি – ‘অযং যাগু ময্হং সপ্পাযা, যাৰ ন সীতলা হোতি তাৰ নং পিৰামী’তি. সো মনুস্সেহি উম্মারত্থায আহটে দারুক্খন্ধে নিসীদিত্ৰা তং পিৰি. ইতরো তং জিগুচ্ছি – ‘অতিচ্ছাতো ৰতাযং মহল্লকো অম্হাকং লজ্জিতব্বকং অকাসী’তি. থেরো গামে চরিত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা দহরভিক্খুং আহ – ‘অত্থি তে, আৰুসো, ইমস্মিং সাসনে পতিট্ঠা’তি? ‘আম, ভন্তে, সোতাপন্নো অহ’ন্তি. ‘তেন হাৰুসো, উপরিমগ্গত্থায ৰাযামং মা অকাসি, খীণাসৰো তযা উপৰদিতো’তি. সো তং খমাপেসি. তেনস্স তং পাকতিকং অহোসি’’. তস্মা যো অঞ্ঞোপি অরিযং উপৰদতি, তেন গন্ত্ৰা সচে অত্তনা ৰুড্ঢতরো হোতি, ‘‘অহং আযস্মন্তং ইদঞ্চিদঞ্চ অৰচং, তং মে খমাহী’’তি খমাপেতব্বো. সচে নৰকতরো হোতি, ৰন্দিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ‘‘অহং ভন্তে তুম্হে ইদঞ্চিদঞ্চ অৰচং, তং মে খমথা’’তি খমাপেতব্বো. সচে সো নক্খমতি দিসাপক্কন্তো ৰা হোতি, যে তস্মিং ৰিহারে ভিক্খূ ৰসন্তি তেসং সন্তিকং গন্ত্ৰা সচে অত্তনা ৰুড্ঢতরো হোতি ঠিতকেনেৰ, সচে নৰকতরো উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ‘‘অহং, ভন্তে, অসুকং নাম আযস্মন্তং ইদঞ্চিদঞ্চ অৰচং, খমতু মে সো আযস্মা’’তি এৰং ৰদন্তেন খমাপেতব্বো. সচে সো পরিনিব্বুতো হোতি, পরিনিব্বুতমঞ্চট্ঠানং গন্ত্ৰা যাৰ সিৰথিকং গন্ত্ৰাপি খমাপেতব্বো. এৰং কতে সগ্গাৰরণঞ্চ মগ্গাৰরণঞ্চ ন হোতি, পাকতিকমেৰ হোতি.

মিচ্ছাদিট্ঠিকাতি ৰিপরীতদস্সনা. মিচ্ছাদিট্ঠিকম্মসমাদানাতি মিচ্ছাদিট্ঠিৰসেন সমাদিন্ননানাৰিধকম্মা, যে চ মিচ্ছাদিট্ঠিমূলকেসু কাযকম্মাদীসু অঞ্ঞেপি সমাদপেন্তি. তত্থ ৰচীদুচ্চরিতগ্গহণেনেৰ অরিযূপৰাদে, মনোদুচ্চরিতগ্গহণেন চ মিচ্ছাদিট্ঠিযা সঙ্গহিতাযপি ইমেসং দ্ৰিন্নং পুন ৰচনং মহাসাৰজ্জভাৰদস্সনত্থন্তি ৰেদিতব্বং. মহাসাৰজ্জো হি অরিযূপৰাদো আনন্তরিযসদিসো. যথাহ – ‘‘সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, ভিক্খু সীলসম্পন্নো সমাধিসম্পন্নো পঞ্ঞাসম্পন্নো দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞং আরাধেয্য; এৰংসম্পদমিদং, সারিপুত্ত, ৰদামি তং ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো, এৰং নিরযে’’তি (ম. নি. ১.১৪৯).

মিচ্ছাদিট্ঠিতো চ মহাসাৰজ্জতরং নাম অঞ্ঞং নত্থি. যথাহ – ‘‘নাহং, ভিক্খৰে, অঞ্ঞং একধম্মম্পি সমনুপস্সামি, এৰং মহাসাৰজ্জতরং, যথযিদং, মিচ্ছাদিট্ঠি. মিচ্ছাদিট্ঠিপরমানি, ভিক্খৰে, ৰজ্জানী’’তি (অ. নি. ১.৩১০).

কাযস্স ভেদাতি উপাদিন্নক্খন্ধপরিচ্চাগা. পরং মরণাতি তদনন্তরং অভিনিব্বত্তক্খন্ধগ্গহণে. অথৰা কাযস্স ভেদাতি জীৰিতিন্দ্রিযস্সুপচ্ছেদা. পরং মরণাতি চুতিচিত্ততো উদ্ধং. অপাযন্তি এৰমাদি সব্বং নিরযৰেৰচনং. নিরযো হি সগ্গমোক্খহেতুভূতা পুঞ্ঞসম্মতা অযা অপেতত্তা, সুখানং ৰা আযস্স অভাৰা অপাযো. দুক্খস্স গতি পটিসরণন্তি দুগ্গতি; দোসবহুলতায ৰা দুট্ঠেন কম্মুনা নিব্বত্তা গতীতি দুগ্গতি. ৰিৰসা নিপতন্তি এত্থ দুক্কটকারিনোতি ৰিনিপাতো; ৰিনস্সন্তা ৰা এত্থ নিপতন্তি সম্ভিজ্জমানঙ্গপচ্চঙ্গাতি ৰিনিপাতো. নত্থি এত্থ অস্সাদসঞ্ঞিতো অযোতি নিরযো.

অথ ৰা অপাযগ্গহণেন তিরচ্ছানযোনিং দীপেতি. তিরচ্ছানযোনি হি অপাযো, সুগতিযা অপেতত্তা; ন দুগ্গতি, মহেসক্খানং নাগরাজাদীনং সম্ভৰতো. দুগ্গতিগ্গহণেন পেত্তিৰিসযং দীপেতি. সো হি অপাযো চেৰ দুগ্গতি চ সুগতিতো অপেতত্তা, দুক্খস্স চ গতিভূতত্তা; ন তু ৰিনিপাতো অসুরসদিসং অৰিনিপতিতত্তা. পেতমহিদ্ধিকানঞ্হি ৰিমানানিপি নিব্বত্তন্তি. ৰিনিপাতগ্গহণেন অসুরকাযং দীপেতি. সো হি যথাৰুত্তেনত্থেন অপাযো চেৰ দুগ্গতি চ সব্বসমুস্সযেহি চ ৰিনিপতিতত্তা ৰিনিপাতোতি ৰুচ্চতি. নিরযগ্গহণেন অৰীচি-আদিঅনেকপ্পকারং নিরযমেৰ দীপেতি. উপপন্নাতি উপগতা, তত্থ অভিনিব্বত্তাতি অধিপ্পাযো. ৰুত্তৰিপরিযাযেন সুক্কপক্খো ৰেদিতব্বো.

অযং পন ৰিসেসো – এত্থ সুগতিগ্গহণেন মনুস্সগতিপি সঙ্গয্হতি. সগ্গগ্গহণেন দেৰগতিযেৰ. তত্থ সুন্দরা গতীতি সুগতি. রূপাদিৰিসযেহি সুট্ঠু অগ্গোতি সগ্গো. সো সব্বোপি লুজ্জনপলুজ্জনট্ঠেন লোকোতি অযং ৰচনত্থো. ৰিজ্জাতি দিব্বচক্খুঞাণৰিজ্জা. অৰিজ্জাতি সত্তানং চুতিপটিসন্ধিপটিচ্ছাদিকা অৰিজ্জা. সেসং ৰুত্তনযমেৰ. অযমেৰ হেত্থ ৰিসেসো – যথা পুব্বেনিৰাসকথাযং ‘‘পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণমুখতুণ্ডকেন পুব্বেনিৰুত্থক্খন্ধপঅচ্ছাদকং অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা’’তি ৰুত্তং; এৰমিধ ‘‘চুতূপপাতঞাণমুখতুণ্ডকেন চুতূপপাতপটিচ্ছাদকং অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা’’তি ৰত্তব্বন্তি.

দিব্বচক্খুঞাণকথা নিট্ঠিতা.

আসৰক্খযঞাণকথা

১৪. সো এৰং সমাহিতে চিত্তেতি ইধ ৰিপস্সনাপাদকং চতুত্থজ্ঝানচিত্তং ৰেদিতব্বং. আসৰানং খযঞাণাযাতি অরহত্তমগ্গঞাণত্থায. অরহত্তমগ্গো হি আসৰৰিনাসনতো আসৰানং খযোতি ৰুচ্চতি. তত্র চেতং ঞাণং তপ্পরিযাপন্নত্তাতি. চিত্তং অভিনিন্নামেসিন্তি ৰিপস্সনাচিত্তং অভিনীহরিং. সো ইদং দুক্খন্তি এৰমাদীসু ‘‘এত্তকং দুক্খং, ন ইতো ভিয্যো’’তি সব্বম্পি দুক্খসচ্চং সরসলক্খণপটিৰেধেন যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং জানিং পটিৰিজ্ঝিং. তস্স চ দুক্খস্স নিব্বত্তিকং তণ্হং ‘‘অযং দুক্খসমুদযো’’তি, তদুভযম্পি যং ঠানং পত্ৰা নিরুজ্ঝতি তং তেসং অপ্পৰত্তিং নিব্বানং ‘‘অযং দুক্খনিরোধো’’তি, তস্স চ সম্পাপকং অরিযমগ্গং ‘‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’’তি সরসলক্খণপটিৰেধেন যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং জানিং পটিৰিজ্ঝিন্তি এৰমত্থো ৰেদিতব্বো.

এৰং সরূপতো সচ্চানি দস্সেত্ৰা ইদানি কিলেসৰসেন পরিযাযতো দস্সেন্তো ‘‘ইমে আসৰা’’তিআদিমাহ. তস্স মে এৰং জানতো এৰং পস্সতোতি তস্স ময্হং এৰং জানন্তস্স এৰং পস্সন্তস্স সহ ৰিপস্সনায কোটিপ্পত্তং মগ্গং কথেতি. কামাসৰাতি কামাসৰতো. ৰিমুচ্চিত্থাতি ইমিনা ফলক্খণং দস্সেতি. মগ্গক্খণে হি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, ফলক্খণে ৰিমুত্তং হোতি. ৰিমুত্তস্মিং ৰিমুত্তমিতি ঞাণন্তি ইমিনা পচ্চৰেক্খণঞাণং দস্সেতি. খীণা জাতীতিআদীহি তস্স ভূমিং. তেন হি ঞাণেন ভগৰা পচ্চৰেক্খন্তো ‘‘খীণা জাতী’’তিআদীনি অব্ভঞ্ঞাসিং. কতমা পন ভগৰতো জাতি খীণা, কথঞ্চ নং অব্ভঞ্ঞাসীতি? ৰুচ্চতে – ন তাৰস্স অতীতা জাতি খীণা, পুব্বেৰ খীণত্তা; ন অনাগতা, অনাগতে ৰাযামাভাৰতো; ন পচ্চুপ্পন্না, ৰিজ্জমানত্তা. যা পন মগ্গস্স অভাৰিতত্তা উপ্পজ্জেয্য একচতুপঞ্চৰোকারভৰেসু একচতুপঞ্চক্খন্ধপ্পভেদা জাতি, সা মগ্গস্স ভাৰিতত্তা অনুপ্পাদধম্মতং আপজ্জনেন খীণা; তং সো মগ্গভাৰনায পহীনকিলেসে পচ্চৰেক্খিত্ৰা ‘‘কিলেসাভাৰে ৰিজ্জমানম্পি কম্মং আযতিং অপ্পটিসন্ধিকং হোতী’’তি জানন্তো অব্ভঞ্ঞাসিং.

ৰুসিতন্তি ৰুত্থং পরিৰুত্থং, কতং চরিতং নিট্ঠিতন্তি অত্থো. ব্রহ্মচরিযন্তি মগ্গব্রহ্মচরিযং, পুথুজ্জনকল্যাণকেন হি সদ্ধিং সত্ত সেক্খা ব্রহ্মচরিযৰাসং ৰসন্তি নাম, খীণাসৰো ৰুত্থৰাসো. তস্মা ভগৰা অত্তনো ব্রহ্মচরিযৰাসং পচ্চৰেক্খন্তো ‘‘ৰুসিতং ব্রহ্মচরিয’’ন্তি অব্ভঞ্ঞাসিং. কতং করণীযন্তি চতূসু সচ্চেসু চতূহি মগ্গেহি পরিঞ্ঞাপহানসচ্ছিকিরিযাভাৰনাভিসমযৰসেন সোল়সৰিধম্পি কিচ্চং নিট্ঠাপিতন্তি অত্থো. পুথুজ্জনকল্যাণকাদযো হি এতং কিচ্চং করোন্তি, খীণাসৰো কতকরণীযো. তস্মা ভগৰা অত্তনো করণীযং পচ্চৰেক্খন্তো ‘‘কতং করণীয’’ন্তি অব্ভঞ্ঞাসিং. নাপরং ইত্থত্তাযাতি ইদানি পুন ইত্থভাৰায এৰং সোল়সকিচ্চভাৰায কিলেসক্খযায ৰা মগ্গভাৰনাকিচ্চং মে নত্থীতি অব্ভঞ্ঞাসিং.

ইদানি এৰং পচ্চৰেক্খণঞাণপরিগ্গহিতং তং আসৰানং খযঞাণাধিগমং ব্রাহ্মণস্স দস্সেন্তো অযং খো মে ব্রাহ্মণাতিআদিমাহ. তত্থ ৰিজ্জাতি অরহত্তমগ্গঞাণৰিজ্জা. অৰিজ্জাতি চতুসচ্চপটিচ্ছাদিকা অৰিজ্জা. সেসং ৰুত্তনযমেৰ. অযং পন ৰিসেসো – অযং খো মে ব্রাহ্মণ ততিযা অভিনিব্ভিদা অহোসীতি এত্থ অযং খো মম ব্রাহ্মণ আসৰানং খযঞাণমুখতুণ্ডকেন চতুসচ্চপটিচ্ছাদকং অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা ততিযা অভিনিব্ভিদা ততিযা নিক্খন্তি ততিযা অরিযজাতি অহোসি, কুক্কুটচ্ছাপকস্সেৰ মুখতুণ্ডকেন ৰা পাদনখসিখায ৰা অণ্ডকোসং পদালেত্ৰা তম্হা অণ্ডকোসম্হা অভিনিব্ভিদা নিক্খন্তি কুক্কুটনিকাযে পচ্চাজাতীতি.

এত্তাৰতা কিং দস্সেতীতি? সো হি ব্রাহ্মণ কুক্কুটচ্ছাপকো অণ্ডকোসং

পদালেত্ৰা ততো নিক্খমন্তো সকিমেৰ জাযতি, অহং পন পুব্বে-নিৰুত্থক্খন্ধপটিচ্ছাদকং অৰিজ্জণ্ডকোসং ভিন্দিত্ৰা পঠমং তাৰ পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণৰিজ্জায জাতো, ততো সত্তানং চুতিপটিসন্ধিপটিচ্ছাদকং অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা দুতিযং দিব্বচক্খুঞাণৰিজ্জায জাতো, পুন চতুসচ্চপটিচ্ছাদকং অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা ততিযং আসৰানং খযঞাণৰিজ্জায জাতো; এৰং তীহি ৰিজ্জাহি তিক্খত্তুং জাতো. সা চ মে জাতি অরিযা সুপরিসুদ্ধাতি ইদং দস্সেসি. এৰং দস্সেন্তো চ পুব্বেনিৰাসঞাণেন অতীতংসঞাণং, দিব্বচক্খুনা পচ্চুপ্পন্নানাগতংসঞাণং, আসৰক্খযেন সকললোকিযলোকুত্তরগুণন্তি এৰং তীহি ৰিজ্জাহি সব্বেপি সব্বঞ্ঞুগুণে পকাসেত্ৰা অত্তনো অরিযায জাতিযা জেট্ঠসেট্ঠভাৰং ব্রাহ্মণস্স দস্সেসীতি.

আসৰক্খযঞাণকথা নিট্ঠিতা.

দেসনানুমোদনকথা

১৫. এৰং ৰুত্তে ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণোতি এৰং ভগৰতা লোকানুকম্পকেন ব্রাহ্মণং অনুকম্পমানেন ৰিনিগূহিতব্বেপি অত্তনো অরিযায জাতিযা জেট্ঠসেট্ঠভাৰে ৰিজ্জত্তযপকাসিকায ধম্মদেসনায ৰুত্তে পীতিৰিপ্ফারপরিপুণ্ণগত্তচিত্তো ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো তং ভগৰতো অরিযায জাতিযা জেট্ঠসেট্ঠভাৰং ৰিদিত্ৰা ‘‘ঈদিসং নামাহং সব্বলোকজেট্ঠসেট্ঠং সব্বগুণসমন্নাগতং সব্বঞ্ঞুং ‘অঞ্ঞেসং অভিৰাদনাদিকম্মং ন করোতী’তি অৰচং – ‘ধীরত্থু ৰতরে অঞ্ঞাণ’’’ন্তি অত্তানং গরহিত্ৰা ‘‘অযং দানি লোকে অরিযায জাতিযা পুরেজাতট্ঠেন জেট্ঠো, সব্বগুণেহি অপ্পটিসমট্ঠেন সেট্ঠো’’তি নিট্ঠং গন্ত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘জেট্ঠো ভৰং গোতমো সেট্ঠো ভৰং গোতমো’’তি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা পুন তং ভগৰতো ধম্মদেসনং অব্ভনুমোদমানো ‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম, অভিক্কন্তং, ভো গোতমা’’তিআদিমাহ.

তত্থাযং অভিক্কন্তসদ্দো খযসুন্দরাভিরূপঅব্ভনুমোদনেসু দিস্সতি. ‘‘অভিক্কন্তা, ভন্তে, রত্তি; নিক্খন্তো পঠমো যামো, চিরনিসিন্নো ভিক্খুসঙ্ঘো’’তিআদীসু (অ. নি. ৮.২০) হি খযে দিস্সতি. ‘‘অযং মে পুগ্গলো খমতি, ইমেসং চতুন্নং পুগ্গলানং অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চা’’তিআদীসু (অ. নি. ৪.১০০) সুন্দরে.

‘‘কো মে ৰন্দতি পাদানি, ইদ্ধিযা যসসা জলং;

অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন, সব্বা ওভাসযং দিসা’’তি. –

আদীসু (ৰি. ৰ. ৮৫৭) অভিরূপে. ‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে’’তিআদীসু (দী. নি. ১.২৫০) অব্ভনুমোদনে. ইধাপি অব্ভনুমোদনেযেৰ. যস্মা চ অব্ভনুমোদনে, তস্মা ‘‘সাধু সাধু, ভো গোতমা’’তি ৰুত্তং হোতীতি ৰেদিতব্বং.

‘‘ভযে কোধে পসংসাযং, তুরিতে কোতূহলচ্ছরে;

হাসে সোকে পসাদে চ, করে আমেডিতং বুধো’’তি.

ইমিনা চ লক্খণেন ইধ পসাদৰসেন পসংসাৰসেন চাযং দ্ৰিক্খত্তুং ৰুত্তোতি ৰেদিতব্বো.

অথ ৰা অভিক্কন্তন্তি অতিইট্ঠং অতিমনাপং অতিসুন্দরন্তি ৰুত্তং হোতি. তত্থ একেন অভিক্কন্তসদ্দেন দেসনং থোমেতি, একেন অত্তনো পসাদং. অযঞ্হি এত্থ অধিপ্পাযো – ‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম, যদিদং ভোতো গোতমস্স ধম্মদেসনা, অভিক্কন্তং যদিদং ভোতো গোতমস্স ধম্মদেসনং আগম্ম মম পসাদো’’তি. ভগৰতোযেৰ ৰা ৰচনং দ্ৰে দ্ৰে অত্থে সন্ধায থোমেতি – ভোতো গোতমস্স ৰচনং অভিক্কন্তং দোসনাসনতো অভিক্কন্তং গুণাধিগমনতো, তথা সদ্ধাজননতো পঞ্ঞাজননতো, সাত্থতো সব্যঞ্জনতো, উত্তানপদতো গম্ভীরত্থতো, কণ্ণসুখতো হদযঙ্গমতো, অনত্তুক্কংসনতো অপরৰম্ভনতো, করুণাসীতলতো পঞ্ঞাৰদাততো, অপাথরমণীযতো ৰিমদ্দক্খমতো, সুয্যমানসুখতো ৰীমংসিযমানহিততোতি এৰমাদীহি যোজেতব্বং.

ততো পরম্পি চতূহি উপমাহি দেসনংযেৰ থোমেতি. তত্থ নিক্কুজ্জিতন্তি অধোমুখঠপিতং, হেট্ঠামুখজাতং ৰা. উক্কুজ্জেয্যাতি উপরিমুখং করেয্য. পটিচ্ছন্নন্তি তিণপণ্ণাদিপটিচ্ছাদিতং. ৰিৰরেয্যাতি উগ্ঘাটেয্য. মূল়্হস্সাতি দিসামূল়্হস্স. মগ্গং আচিক্খেয্যাতি হত্থে গহেত্ৰা এস মগ্গোতি ৰদেয্য. অন্ধকারেতি কাল়পক্খচাতুদ্দসী অড্ঢরত্ত-ঘনৰনসণ্ড-মেঘপটলেহি চতুরঙ্গে তমসি. অযং তাৰ অনুত্তানপদত্থো. অযং পন অধিপ্পাযযোজনা – যথা কোচি নিক্কুজ্জিতং উক্কুজ্জেয্য, এৰং সদ্ধম্মৰিমুখং অসদ্ধম্মে পতিট্ঠিতং মং অসদ্ধম্মা ৰুট্ঠাপেন্তেন; যথা পটিচ্ছন্নং ৰিৰরেয্য, এৰং কস্সপস্স ভগৰতো সাসনন্তরধানা পভুতি মিচ্ছাদিট্ঠিগহনপটিচ্ছন্নং সাসনং ৰিৰরন্তেন; যথা মূল়্হস্স মগ্গং আচিক্খেয্য, এৰং কুম্মগ্গমিচ্ছামগ্গপ্পটিপন্নস্স মে সগ্গমোক্খমগ্গং আচিক্খন্তেন; যথা অন্ধকারে তেলপজ্জোতং ধারেয্য, এৰং মোহন্ধকারে নিমুগ্গস্স মে বুদ্ধাদিরতনত্তযরূপানি অপস্সতো তপ্পটিচ্ছাদকমোহন্ধকারৰিদ্ধংসকদেসনাপজ্জোতং ধারেন্তেন, ময্হং ভোতা গোতমেন এতেহি পরিযাযেহি পকাসিতত্তা অনেকপরিযাযেন ধম্মো পকাসিতোতি.

দেসনানুমোদনকথা নিট্ঠিতা.

পসন্নাকারকথা

এৰং দেসনং থোমেত্ৰা ইমায দেসনায রতনত্তযে পসন্নচিত্তো পসন্নাকারং করোন্তো ‘‘এসাহ’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ এসাহন্তি এসো অহং. ভৰন্তং গোতমং সরণং গচ্ছামীতি ভৰন্তং গোতমং সরণন্তি গচ্ছামি; ভৰং মে গোতমো সরণং, পরাযণং, অঘস্স তাতা, হিতস্স চ ৰিধাতাতি ইমিনা অধিপ্পাযেন ভৰন্তং গোতমং গচ্ছামি ভজামি সেৰামি পযিরুপাসামি, এৰং ৰা জানামি বুজ্ঝামীতি. যেসঞ্হি ধাতূনং গতিঅত্থো, বুদ্ধিপি তেসং অত্থো; তস্মা ‘‘গচ্ছামী’’তি ইমস্স জানামি বুজ্ঝামীতি অযম্পি অত্থো ৰুত্তো. ধম্মঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চাতি এত্থ পন অধিগতমগ্গে সচ্ছিকতনিরোধে যথানুসিট্ঠং পটিপজ্জমানে চ চতূসু অপাযেসু অপতমানে ধারেতীতি ধম্মো; সো অত্থতো অরিযমগ্গো চেৰ নিব্বানঞ্চ. ৰুত্তং হেতং – ‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, ধম্মা সঙ্খতা, অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো তেসং অগ্গমক্খাযতী’’তি (অ. নি. ৪.৩৪) ৰিত্থারো. ন কেৰলঞ্চ অরিযমগ্গো চেৰ নিব্বানঞ্চ, অপি চ খো অরিযফলেহি সদ্ধিং পরিযত্তিধম্মোপি. ৰুত্তম্পি হেতং ছত্তমাণৰকৰিমানে

‘‘রাগৰিরাগমনেজমসোকং, ধম্মমসঙ্খতমপ্পটিকূলং;

মধুরমিমং পগুণং সুৰিভত্তং, ধম্মমিমং সরণত্থমুপেহী’’তি. (ৰি. ৰ. ৮৮৭);

এত্থ হি রাগৰিরাগোতি মগ্গো কথিতো. অনেজমসোকন্তি ফলং. ধম্মমসঙ্খতন্তি নিব্বানং. অপ্পটিকূলং মধুরমিমং পগুণং সুৰিভত্তন্তি পিটকত্তযেন ৰিভত্তা সব্বধম্মক্খন্ধাতি. দিট্ঠিসীলসঙ্ঘাতেন সংহতোতি সঙ্ঘো, সো অত্থতো অট্ঠঅরিযপুগ্গলসমূহো. ৰুত্তঞ্হেতং তস্মিংযেৰ ৰিমানে

‘‘যত্থ চ দিন্নমহপ্ফলমাহু, চতূসু সুচীসু পুরিসযুগেসু;

অট্ঠ চ পুগ্গলধম্মদসা তে, সঙ্ঘমিমং সরণত্থমুপেহী’’তি. (ৰি. ৰ. ৮৮৮);

ভিক্খূনং সঙ্ঘো ভিক্খুসঙ্ঘো. এত্তাৰতা চ ব্রাহ্মণো তীণি সরণগমনানি পটিৰেদেসি.

পসন্নাকারকথা নিট্ঠিতা.

সরণগমনকথা

ইদানি তেস্ৰেৰ তীসু সরণগমনেসু কোসল্লত্থং সরণং, সরণগমনং, যো সরণং গচ্ছতি,

সরণগমনপ্পভেদো, সরণগমনফলং, সংকিলেসো, ভেদোতি অযং ৰিধি ৰেদি তব্বো. সো পন ইধ ৰুচ্চমানো অতিভারিযং ৰিনযনিদানং করোতীতি ন ৰুত্তো. অত্থিকেহি পন পপঞ্চসূদনিযং ৰা মজ্ঝিমট্ঠকথাযং ভযভেরৰসুত্তৰণ্ণনতো (ম. নি. অট্ঠ. ১.৫৬) সুমঙ্গলৰিলাসিনিযং ৰা দীঘনিকাযট্ঠকথাযং (দী. নি. অট্ঠ. ১.২৫০) সরণৰণ্ণনতো গহেতব্বোতি.

সরণগমনকথা নিট্ঠিতা.

উপাসকত্তপটিৰেদনাকথা

উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতূতি মং ভৰং গোতমো ‘‘উপাসকো অয’’ন্তি এৰং ধারেতূতি অত্থো. উপাসকৰিধিকোসল্লত্থং পনেত্থ কো উপাসকো, কস্মা উপাসকোতি ৰুচ্চতি, কিমস্স সীলং, কো আজীৰো, কা ৰিপত্তি, কা সম্পত্তীতি ইদং পকিণ্ণকং ৰেদিতব্বং. তং অতিভারিযকরণতো ইধ ন ৰিভত্তং, অত্থিকেহি পন পপঞ্চসূদনিযং মজ্ঝিমট্ঠকথাযং (ম. নি. অট্ঠ. ১.৫৬) ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. অজ্জতগ্গেতি এত্থ অযং অগ্গসদ্দো আদিকোটিকোট্ঠাসসেট্ঠেসু দিস্সতি. ‘‘অজ্জতগ্গে, সম্ম দোৰারিক, আৰরামি দ্ৰারং নিগণ্ঠানং নিগণ্ঠীন’’ন্তিআদীসু (ম. নি. ২.৭০) হি আদিম্হি দিস্সতি. ‘‘তেনেৰ অঙ্গুলগ্গেন তং অঙ্গুলগ্গং পরামসেয্য (কথা. ৪৪১), উচ্ছগ্গং ৰেল়গ্গ’’ন্তিআদীসু কোটিযং. ‘‘অম্বিলগ্গং ৰা মধুরগ্গং ৰা তিত্তকগ্গং ৰা (সং. নি. ৫.৩৭৪) অনুজানামি, ভিক্খৰে, ৰিহারগ্গেন ৰা পরিৰেণগ্গেন ৰা ভাজেতু’’ন্তিআদীসু (চূল়ৰ. ৩১৮) কোট্ঠাসে. ‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, সত্তা অপদা ৰা দ্ৰিপদা ৰা…পে… তথাগতো তেসং অগ্গমক্খাযতী’’তিআদীসু (অ. নি. ৪.৩৪) সেট্ঠে. ইধ পনাযং আদিম্হি দট্ঠব্বো. তস্মা অজ্জতগ্গেতি অজ্জতং আদিং কত্ৰাতি এৰমেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. অজ্জতন্তি অজ্জভাৰন্তি ৰুত্তং হোতি. অজ্জদগ্গে ইচ্চেৰ ৰা পাঠো, দকারো পদসন্ধিকরো, অজ্জ অগ্গং কত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. পাণুপেতন্তি পাণেহি উপেতং, যাৰ মে জীৰিতং পৰত্ততি, তাৰ উপেতং অনঞ্ঞসত্থুকং তীহি সরণগমনেহি সরণগতং মং ভৰং গোতমো ধারেতু জানাতু, অহঞ্হি সচেপি মে তিখিণেন অসিনা সীসং ছিন্দেয্যুং, নেৰ বুদ্ধং ‘‘ন বুদ্ধো’’তি ৰা, ধম্মং ‘‘ন ধম্মো’’তি ৰা, সঙ্ঘং ‘‘ন সঙ্ঘো’’তি ৰা ৰদেয্যন্তি. এত্থ চ ব্রাহ্মণো পাণুপেতং সরণগতন্তি পুন সরণগমনং ৰদন্তো অত্তসন্নিয্যাতনং পকাসেতীতি ৰেদিতব্বো.

এৰং অত্তানং নিয্যাতেত্ৰা ভগৰন্তং সপরিসং উপট্ঠাতুকামো আহ – ‘‘অধিৰাসেতু চ মে ভৰং গোতমো ৰেরঞ্জাযং ৰস্সাৰাসং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’তি. কিং ৰুত্তং হোতি – উপাসকঞ্চ মং ভৰং গোতমো ধারেতু, অধিৰাসেতু চ মে ৰেরঞ্জাযং ৰস্সাৰাসং, তযো মাসে ৰেরঞ্জং উপনিস্সায মম অনুগ্গহত্থং ৰাসং সম্পটিচ্ছতূতি. অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেনাতি অথস্স ৰচনং সুত্ৰা ভগৰা কাযঙ্গং ৰা ৰাচঙ্গং ৰা অচোপেত্ৰা অব্ভন্তরেযেৰ খন্তিং চারেত্ৰা তুণ্হীভাৰেন অধিৰাসেসি; ব্রাহ্মণস্স অনুগ্গহত্থং মনসাৰ সম্পটিচ্ছীতি ৰুত্তং হোতি.

অথ খো ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো ভগৰতো অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰাতি অথ ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো সচে মে সমণো গোতমো নাধিৰাসেয্য, কাযেন ৰা ৰাচায ৰা পটিক্খিপেয্য. যস্মা পন অপ্পটিক্খিপিত্ৰা অব্ভন্তরে খন্তিং ধারেসি, তস্মা মে মনসাৰ অধিৰাসেসীতি এৰং আকারসল্লক্খণকুসলতায ভগৰতো অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা, অত্তনো নিসিন্নাসনতো ৰুট্ঠায চতূসু দিসাসু ভগৰন্তং সক্কচ্চং ৰন্দিত্ৰা তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা আগতকালতো পভুতি জাতিমহল্লকব্রাহ্মণানং অভিৰাদনাদীনি ন করোতীতি ৰিগরহিত্ৰাপি ইদানি ৰিঞ্ঞাতবুদ্ধগুণো কাযেন ৰাচায মনসা চ অনেকক্খত্তুং ৰন্দন্তোপি অতিত্তোযেৰ হুত্ৰা দসনখসমোধানসমুজ্জলং অঞ্জলিং পগ্গয্হ সিরস্মিং পতিট্ঠাপেত্ৰা যাৰ দস্সনৰিসযো তাৰ পটিমুখোযেৰ অপক্কমিত্ৰা দস্সনৰিসযং ৰিজহনট্ঠানে ৰন্দিত্ৰা পক্কামি.

উপাসকত্তপটিৰেদনাকথা নিট্ঠিতা.

দুব্ভিক্খকথা

১৬. তেন খো পন সমযেন ৰেরঞ্জা দুব্ভিক্খা হোতীতি যস্মিং সমযে ৰেরঞ্জেন ব্রাহ্মণেন ভগৰা ৰেরঞ্জং উপনিস্সায ৰস্সাৰাসং যাচিতো, তেন সমযেন ৰেরঞ্জা দুব্ভিক্খা হোতি. দুব্ভিক্খাতি দুল্লভভিক্খা; সা পন দুল্লভভিক্খতা যত্থ মনুস্সা অস্সদ্ধা হোন্তি অপ্পসন্না, তত্থ সুসস্সকালেপি অতিসমগ্ঘেপি পুব্বণ্ণাপরণ্ণে হোতি. ৰেরঞ্জাযং পন যস্মা ন তথা অহোসি, অপিচ খো দুসস্সতায ছাতকদোসেন অহোসি তস্মা তমত্থং দস্সেন্তো দ্ৰীহিতিকাতিআদিমাহ. তত্থ দ্ৰীহিতিকাতি দ্ৰিধা পৰত্তঈহিতিকা. ঈহিতং নাম ইরিযা দ্ৰিধা পৰত্তা – চিত্তইরিযা, চিত্তঈহা. ‘‘এত্থ লচ্ছাম নু খো কিঞ্চি ভিক্খমানা ন লচ্ছামা’’তি, ‘‘জীৰিতুং ৰা সক্খিস্সাম নু খো নো’’তি অযমেত্থ অধিপ্পাযো.

অথ ৰা দ্ৰীহিতিকাতি দুজ্জীৰিকা, ঈহিতং ঈহা ইরিযনং পৰত্তনং জীৰিতন্তিআদীনি পদানি একত্থানি. তস্মা দুক্খেন ঈহিতং এত্থ পৰত্ততীতি দ্ৰীহিতিকাতি অযমেত্থ পদত্থো. সেতট্ঠিকাতি সেতকানি অট্ঠীনি এত্থাতি সেতট্ঠিকা. দিৰসম্পি যাচিত্ৰা কিঞ্চি অলদ্ধা মতানং কপণমনুস্সানং অহিচ্ছত্তকৰণ্ণেহি অট্ঠীহি তত্র তত্র পরিকিণ্ণাতি ৰুত্তং হোতি. সেতট্টিকাতিপি পাঠো. তস্সত্থো – সেতা অট্টি এত্থাতি সেতট্টিকা. অট্টীতি আতুরতা ব্যাধি রোগো. তত্থ চ সস্সানং গব্ভগ্গহণকালে সেতকরোগেন উপহতমেৰ পচ্ছিন্নখীরং অগ্গহিততণ্ডুলং পণ্ডরপণ্ডরং সালিসীসং ৰা যৰগোধূমসীসং ৰা নিক্খমতি, তস্মা ‘‘সেতট্টিকা’’তি ৰুচ্চতি.

ৰপ্পকালে সুট্ঠু অভিসঙ্খরিত্ৰাপি ৰুত্তসস্সং তত্থ সলাকা এৰ সম্পজ্জতীতি সলাকাৰুত্তা; সলাকায ৰা তত্থ জীৰিতং পৰত্তেন্তীতি সলাকাৰুত্তা. কিং ৰুত্তং হোতি? তত্থ কির ধঞ্ঞৰিক্কযকানং সন্তিকং কযকেসু গতেসু দুব্বলমনুস্সে অভিভৰিত্ৰা বলৰমনুস্সাৰ ধঞ্ঞং কিণিত্ৰা গচ্ছন্তি. দুব্বলমনুস্সা অলভমানা মহাসদ্দং করোন্তি. ধঞ্ঞৰিক্কযকা ‘‘সব্বেসং সঙ্গহং করিস্সামা’’তি ধঞ্ঞকরণট্ঠানে ধঞ্ঞমাপকং নিসীদাপেত্ৰা একপস্সে ৰণ্ণজ্ঝক্খং নিসীদাপেসুং. ধঞ্ঞত্থিকা ৰণ্ণজ্ঝক্খস্স সন্তিকং গচ্ছন্তি. সো আগতপটিপাটিযা মূলং গহেত্ৰা ‘‘ইত্থন্নামস্স এত্তকং দাতব্ব’’ন্তি সলাকং লিখিত্ৰা দেতি, তে তং গহেত্ৰা ধঞ্ঞমাপকস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা দিন্নপটিপাটিযা ধঞ্ঞং গণ্হন্তি. এৰং সলাকায তত্থ জীৰিতং পৰত্তেন্তীতি সলাকাৰুত্তা.

সুকরা উঞ্ছেন পগ্গহেন যাপেতুন্তি পগ্গহেন যো উঞ্ছো, তেন যাপেতুং ন সুকরা. পত্তং গহেত্ৰা যং অরিযা উঞ্ছং করোন্তি, ভিক্খাচরিযং চরন্তি, তেন উঞ্ছেন যাপেতুং ন সুকরাতি ৰুত্তং হোতি. তদা কির তত্থ সত্তট্ঠগামে পিণ্ডায চরিত্ৰা একদিৰসম্পি যাপনমত্তং ন লভন্তি.

তেন খো পন সমযেন উত্তরাপথকা অস্সৰাণিজা…পে… অস্সোসি খো ভগৰা উদুক্খলসদ্দন্তি – তেনাতি যস্মিং সমযে ভগৰা ৰেরঞ্জং উপনিস্সায ৰস্সাৰাসং উপগতো তেন সমযেন. উত্তরাপথৰাসিকা উত্তরাপথতো ৰা আগতত্তা এৰং লদ্ধৰোহারা অস্সৰাণিজা উত্তরাপথে অস্সানং উট্ঠানট্ঠানে পঞ্চ অস্সসতানি গহেত্ৰা দিগুণং তিগুণং লাভং পত্থযমানা দেসন্তরং গচ্ছন্তা তেহি অত্তনো ৰিক্কাযিকভণ্ডভূতেহি পঞ্চমত্তেহি অস্সসতেহি ৰেরঞ্জং ৰস্সাৰাসং উপগতা হোন্তি. কস্মা? ন হি সক্কা তস্মিং দেসে ৰস্সিকে চত্তারো মাসে অদ্ধানং পটিপজ্জিতুং. উপগচ্ছন্তা চ বহিনগরে উদকেন অনজ্ঝোত্থরণীযে ঠানে অত্তনো চ ৰাসাগারানি অস্সানঞ্চ মন্দিরং কারাপেত্ৰা ৰতিযা পরিক্খিপিংসু. তানি তেসং ৰসনট্ঠানানি ‘‘অস্সমণ্ডলিকাযো’’তি পঞ্ঞাযিংসু. তেনাহ – ‘‘তেহি অস্সমণ্ডলিকাসু ভিক্খূনং পত্থপত্থপুলকং পঞ্ঞত্তং হোতী’’তি. পত্থপত্থপুলকন্তি একমেকস্স ভিক্খুনো পত্থপত্থপমাণং পুলকং. পত্থো নাম নাল়িমত্তং হোতি, একস্স পুরিসস্স অলং যাপনায. ৰুত্তম্পি হেতং – ‘‘পত্থোদনো নালমযং দুৰিন্ন’’ন্তি (জা. ২.২১.১৯২). পুলকং নাম নিত্থুসং কত্ৰা উস্সেদেত্ৰা গহিতযৰতণ্ডুলা ৰুচ্চন্তি. যদি হি সথুসা হোন্তি, পাণকা ৰিজ্ঝন্তি, অদ্ধানক্খমা ন হোন্তি. তস্মা তে ৰাণিজা অদ্ধানক্খমং কত্ৰা যৰতণ্ডুলমাদায অদ্ধানং পটিপজ্জন্তি ‘‘যত্থ অস্সানং খাদনীযং তিণং দুল্লভং ভৰিস্সতি, তত্থেতং অস্সভত্তং ভৰিস্সতী’’তি.

কস্মা পন তেহি তং ভিক্খূনং পঞ্ঞত্তন্তি? ৰুচ্চতে – ‘‘ন হি তে দক্খিণাপথমনুস্সা ৰিয অস্সদ্ধা অপ্পসন্না, তে পন সদ্ধা পসন্না বুদ্ধমামকা, ধম্মমামকা, সঙ্ঘমামকা; তে পুব্বণ্হসমযং কেনচিদেৰ করণীযেন নগরং পৰিসন্তা দ্ৰে তযো দিৰসে অদ্দসংসু সত্তট্ঠ ভিক্খূ সুনিৰত্থে সুপারুতে ইরিযাপথসম্পন্নে সকলম্পি নগরং পিণ্ডায চরিত্ৰা কিঞ্চি অলভমানে. দিস্ৰান নেসং এতদহোসি – ‘‘অয্যা ইমং নগরং উপনিস্সায ৰস্সং উপগতা; ছাতকঞ্চ ৰত্ততি, ন চ কিঞ্চি লভন্তি, অতিৰিয কিলমন্তি. মযঞ্চম্হ আগন্তুকা, ন সক্কোম নেসং দেৰসিকং যাগুঞ্চ ভত্তঞ্চ পটিযাদেতুং. অম্হাকং পন অস্সা সাযঞ্চ পাতো চ দ্ৰিক্খত্তুং ভত্তং লভন্তি. যংনূন মযং একমেকস্স অস্সস্স পাতরাসভত্ততো একমেকস্স ভিক্খুনো পত্থপত্থপুলকং দদেয্যাম. এৰং অয্যা চ ন কিলমিস্সন্তি, অস্সা চ যাপেস্সন্তী’’তি. তে ভিক্খূনং সন্তিকং গন্ত্ৰা এতমত্থং আরোচেত্ৰা ‘‘ভন্তে, তুম্হে পত্থপত্থপুলকং পটিগ্গহেত্ৰা যং ৰা তং ৰা কত্ৰা পরিভুঞ্জথা’’তি যাচিত্ৰা দেৰসিকং পত্থপত্থপুলকং পঞ্ঞপেসুং. তেন ৰুত্তং – ‘‘তেহি অস্সমণ্ডলিকাসু ভিক্খূনং পত্থপত্থপুলকং পঞ্ঞত্তং হোতী’’তি.

পঞ্ঞত্তন্তি নিচ্চভত্তসঙ্খেপেন ঠপিতং. ইদানি ভিক্খূ পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰাতিআদীসু পুব্বণ্হসমযন্তি দিৰসস্স পুব্বভাগসমযং, পুব্বণ্হসমযেতি অত্থো. পুব্বণ্হে ৰা সমযং পুব্বণ্হসমযং, পুব্বণ্হে একং খণন্তি ৰুত্তং হোতি. এৰং অচ্চন্তসংযোগে উপযোগৰচনং লব্ভতি. নিৰাসেত্ৰাতি পরিদহিত্ৰা, ৰিহারনিৰাসনপরিৰত্তনৰসেনেতং ৰেদিতব্বং. ন হি তে ততো পুব্বে অনিৰত্থা অহেসুং. পত্তচীৰরমাদাযাতি পত্তং হত্থেহি চীৰরং কাযেন আদিযিত্ৰা সম্পটিচ্ছাদেত্ৰা, ধারেত্ৰাতি অত্থো. যেন ৰা তেন ৰা হি পকারেন গণ্হন্তা আদাযইচ্চেৰ ৰুচ্চন্তি, যথা ‘‘সমাদাযেৰ পক্কমতী’’তি (দী. নি. ১.২১). পিণ্ডং অলভমানাতি সকলম্পি ৰেরঞ্জং চরিত্ৰা তিট্ঠতু পিণ্ডো, অন্তমসো ‘‘অতিচ্ছথা’’তি ৰাচম্পি অলভমানা.

পত্থপত্থপুলকং আরামং আহরিত্ৰাতি গতগতট্ঠানে লদ্ধং একমেকং পত্থপত্থপুলকং গহেত্ৰা আরামং নেত্ৰা. উদুক্খলে কোট্টেত্ৰা কোট্টেত্ৰা পরিভুঞ্জন্তীতি থেরানং কোচি কপ্পিযকারকো নত্থি, যো নেসং তং গহেত্ৰা যাগুং ৰা ভত্তং ৰা পচেয্য. সামম্পি পচনং সমণসারুপ্পং ন হোতি ন চ ৰট্টতি. তে এৰং নো সল্লহুকৰুত্তিতা চ ভৰিস্সতি, সামপাকপরিমোচনঞ্চাতি অট্ঠ অট্ঠ জনা ৰা দস দস জনা ৰা একতো হুত্ৰা উদুক্খলে কোট্টেত্ৰা কোট্টেত্ৰা সকং সকং পটিৰীসং উদকেন তেমেত্ৰা পরিভুঞ্জন্তি. এৰং পরিভুঞ্জিত্ৰা অপ্পোস্সুক্কা সমণধম্মং করোন্তি. ভগৰতো পন তে অস্সৰাণিজা পত্থপুলকঞ্চ দেন্তি, তদুপিযঞ্চ সপ্পিমধুসক্করং. তং আযস্মা আনন্দো আহরিত্ৰা সিলাযং পিসতি. পুঞ্ঞৰতা পণ্ডিতপুরিসেন কতং মনাপমেৰ হোতি. অথ নং পিসিত্ৰা সপ্পিআদীহি সম্মা যোজেত্ৰা ভগৰতো উপনামেসি. অথেত্থ দেৰতা দিব্বোজং পক্খিপন্তি. তং ভগৰা পরিভুঞ্জতি. পরিভুঞ্জিত্ৰা ফলসমাপত্তিযা কালং অতিনামেতি. ন ততো পট্ঠায পিণ্ডায চরতি.

কিং পনানন্দত্থেরো তদা ভগৰতো উপট্ঠাকো হোতীতি? হোতি, নো চ খো উপট্ঠাকট্ঠানং লদ্ধা. ভগৰতো হি পঠমবোধিযং ৰীসতিৰস্সন্তরে নিবদ্ধুপট্ঠাকো নাম নত্থি. কদাচি নাগসমালত্থেরো ভগৰন্তং উপট্ঠাসি, কদাচি নাগিতত্থেরো, কদাচি মেঘিযত্থেরো, কদাচি উপৰাণত্থেরো, কদাচি সাগতত্থেরো, কদাচি সুনক্খত্তো লিচ্ছৰিপুত্তো. তে অত্তনো রুচিযা উপট্ঠহিত্ৰা যদা ইচ্ছন্তি তদা পক্কমন্তি. আনন্দত্থেরো তেসু তেসু উপট্ঠহন্তেসু অপ্পোস্সুক্কো হোতি, পক্কন্তেসু সযমেৰ ৰত্তপটিপত্তিং করোতি. ভগৰাপি কিঞ্চাপি মে ঞাতিসেট্ঠো উপট্ঠাকট্ঠানং ন তাৰ লভতি, অথ খো এৰরূপেসু ঠানেসু অযমেৰ পতিরূপোতি অধিৰাসেসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘আযস্মা পনানন্দো পত্থপুলকং সিলাযং পিসিত্ৰা ভগৰতো উপনামেসি, তং ভগৰা পরিভুঞ্জতী’’তি.

ননু চ মনুস্সা দুব্ভিক্খকালে অতিৰিয উস্সাহজাতা পুঞ্ঞানি করোন্তি, অত্তনা অভুঞ্জিত্ৰাপি ভিক্খূনং দাতব্বং মঞ্ঞন্তি. তে তদা কস্মা কটচ্ছুভিক্খম্পি ন অদংসু? অযঞ্চ ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো মহতা উস্সাহেন ভগৰন্তং ৰস্সাৰাসং যাচি, সো কস্মা ভগৰতো অত্থিভাৰম্পি ন জানাতীতি? ৰুচ্চতে – মারাৰট্টনায. ৰেরঞ্জঞ্হি ব্রাহ্মণং ভগৰতো সন্তিকা পক্কন্তমত্তমেৰ সকলঞ্চ নগরং সমন্তা চ যোজনমত্তং যত্থ সক্কা পুরেভত্তং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্চাগন্তুং, তং সব্বং মারো আৰট্টেত্ৰা মোহেত্ৰা সব্বেসং অসল্লক্খণভাৰং কত্ৰা পক্কামি. তস্মা ন কোচি অন্তমসো সামীচিকম্মম্পি কত্তব্বং মঞ্ঞিত্থ.

কিং পন ভগৰাপি মারাৰট্টনং অজানিত্ৰাৰ তত্থ ৰস্সং উপগতোতি? নো অজানিত্ৰা. অথ কস্মা চম্পা-সাৰত্থি-রাজগহাদীনং অঞ্ঞতরস্মিং ন উপগতোতি? তিট্ঠন্তু চম্পা-সাৰত্থি-রাজগহাদীনি, সচেপি ভগৰা তস্মিং সংৰচ্ছরে উত্তরকুরুং ৰা তিদসপুরং ৰা গন্ত্ৰা ৰস্সং উপগচ্ছেয্য, তম্পি মারো আৰট্টেয্য. সো কির তং সংৰচ্ছরং অতিৰিয আঘাতেন পরিযুট্ঠিতচিত্তো অহোসি. ইধ পন ভগৰা ইমং অতিরেককারণং অদ্দস – ‘‘অস্সৰাণিজা ভিক্খূনং সঙ্গহং করিস্সন্তী’’তি. তস্মা ৰেরঞ্জাযমেৰ ৰস্সং উপগচ্ছি.

কিং পন মারো ৰাণিজকে আৰট্টেতুং ন সক্কোতীতি? নো ন সক্কোতি, তে পন আৰট্টিতপরিযোসানে আগমিংসু. পটিনিৰত্তিত্ৰা কস্মা ন আৰট্টেতীতি? অৰিসহতায. ন হি সো তথাগতস্স অভিহটভিক্খায নিবদ্ধদানস্স অপ্পিতৰত্তস্স অন্তরাযং কাতুং ৰিসহতি. চতুন্নঞ্হি ন সক্কা অন্তরাযো কাতুং. কতমেসং চতুন্নং? তথাগতস্স অভিহটভিক্খাসঙ্খেপেন ৰা নিবদ্ধদানস্স অপ্পিতৰত্তসঙ্খেপেন ৰা পরিচ্চত্তানং চতুন্নং পচ্চযানং ন সক্কা কেনচি অন্তরাযো কাতুং. বুদ্ধানং জীৰিতস্স ন সক্কা কেনচি অন্তরাযো কাতুং. অসীতিযা অনুব্যঞ্জনানং ব্যামপ্পভায ৰা ন সক্কা কেনচি অন্তরাযো কাতুং. চন্দিমসূরিযদেৰব্রহ্মানম্পি হি পভা তথাগতস্স অনুব্যঞ্জনব্যামপ্পভাপ্পদেসং পত্ৰা ৰিহতানুভাৰা হোন্তি. বুদ্ধানং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স ন সক্কা কেনচি অন্তরাযো কাতুন্তি ইমেসং চতুন্নং ন সক্কা কেনচি অন্তরাযো কাতুং. তস্মা মারেন অকতন্তরাযং ভিক্খং ভগৰা সসাৰকসঙ্ঘো তদা পরিভুঞ্জতীতি ৰেদিতব্বো.

এৰং পরিভুঞ্জন্তো চ একদিৰসং অস্সোসি খো ভগৰা উদুক্খলসদ্দন্তি ভগৰা পত্থপত্থপুলকং কোট্টেন্তানং ভিক্খূনং মুসলসঙ্ঘট্টজনিতং উদুক্খলসদ্দং সুণি. ততো পরং জানন্তাপি তথাগতাতি এৰমাদি যং পরতো ‘‘কিন্নু খো সো, আনন্দ, উদুক্খলসদ্দো’’তি পুচ্ছি, তস্স পরিহারদস্সনত্থং ৰুত্তং. তত্রাযং সঙ্খেপৰণ্ণনা – তথাগতা নাম জানন্তাপি সচে তাদিসং পুচ্ছাকারণং হোতি, পুচ্ছন্তি. সচে পন তাদিসং পুচ্ছাকারণং নত্থি, জানন্তাপি ন পুচ্ছন্তি. যস্মা পন বুদ্ধানং অজাননং নাম নত্থি, তস্মা অজানন্তাপীতি ন ৰুত্তং. কালং ৰিদিত্ৰা পুচ্ছন্তীতি সচে তস্সা পুচ্ছায সো কালো হোতি, এৰং তং কালং ৰিদিত্ৰা পুচ্ছন্তি; সচে ন হোতি, এৰম্পি কালং ৰিদিত্ৰাৰ ন পুচ্ছন্তি. এৰং পুচ্ছন্তাপি চ অত্থসংহিতং তথাগতা পুচ্ছন্তি, যং অত্থনিস্সিতং কারণনিস্সিতং, তদেৰ পুচ্ছন্তি, নো অনত্থসংহিতং. কস্মা? যস্মা অনত্থসংহিতে সেতুঘাতো তথাগতানং. সেতু ৰুচ্চতি মগ্গো, মগ্গেনেৰ তাদিসস্স ৰচনস্স ঘাতো, সমুচ্ছেদোতি ৰুত্তং হোতি.

ইদানি অত্থসংহিতন্তি এত্থ যং অত্থসন্নিস্সিতং ৰচনং তথাগতা পুচ্ছন্তি, তং দস্সেন্তো ‘‘দ্ৰীহাকারেহী’’তি আদিমাহ. তত্থ আকারেহীতি কারণেহি. ধম্মং ৰা দেসেস্সামাতি অট্ঠুপ্পত্তিযুত্তং সুত্তং ৰা পুব্বচরিতকারণযুত্তং জাতকং ৰা কথযিস্সাম. সাৰকানং ৰা সিক্খাপদং পঞ্ঞপেস্সামাতি সাৰকানং ৰা তায পুচ্ছায ৰীতিক্কমং পাকটং কত্ৰা গরুকং ৰা লহুকং ৰা সিক্খাপদং পঞ্ঞপেস্সাম আণং ঠপেস্সামাতি.

অথ খো ভগৰা…পে… এতমত্থং আরোচেসীতি এত্থ নত্থি কিঞ্চি ৰত্তব্বং. পুব্বে ৰুত্তমেৰ হি ভিক্খূনং পত্থপত্থপুলকপটিলাভং সল্লহুকৰুত্তিতং সামপাকপরিমোচনঞ্চ আরোচেন্তো এতমত্থং আরোচেসীতি ৰুচ্চতি. ‘‘সাধু সাধু, আনন্দা’’তি ইদং পন ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং সম্পহংসেন্তো আহ. সাধুকারং পন দত্ৰা দ্ৰীসু আকারেসু একং গহেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো আহ – ‘‘তুম্হেহি, আনন্দ, সপ্পুরিসেহি ৰিজিতং, পচ্ছিমা জনতা সালিমংসোদনং অতিমঞ্ঞিস্সতী’’তি. তত্রাযমধিপ্পাযো – তুম্হেহি, আনন্দ, সপ্পুরিসেহি এৰং দুব্ভিক্খে দুল্লভপিণ্ডে ইমায সল্লহুকৰুত্তিতায ইমিনা চ সল্লেখেন ৰিজিতং. কিং ৰিজিতন্তি? দুব্ভিক্খং ৰিজিতং, লোভো ৰিজিতো, ইচ্ছাচারো ৰিজিতো. কথং? ‘‘অযং ৰেরঞ্জা দুব্ভিক্খা, সমন্ততো পন অনন্তরা গামনিগমা ফলভারনমিতসস্সা সুভিক্খা সুলভপিণ্ডা. এৰং সন্তেপি ভগৰা ইধেৰ অম্হে নিগ্গণ্হিত্ৰা ৰসতী’’তি একভিক্খুস্সপি চিন্তা ৰা ৰিঘাতো ৰা নত্থি. এৰং তাৰ দুব্ভিক্খং ৰিজিতং অভিভূতং অত্তনো ৰসে ৰত্তিতং.

কথং লোভো ৰিজিতো? ‘‘অযং ৰেরঞ্জা দুব্ভিক্খা, সমন্ততো পন অনন্তরা গামনিগমা ফলভারনমিতসস্সা সুভিক্খা সুলভপিণ্ডা. হন্দ মযং তত্থ গন্ত্ৰা পরিভুঞ্জিস্সামা’’তি লোভৰসেন একভিক্খুনাপি রত্তিচ্ছেদো ৰা ‘‘পচ্ছিমিকায তত্থ ৰস্সং উপগচ্ছামা’’তি ৰস্সচ্ছেদো ৰা ন কতো. এৰং লোভো ৰিজিতো.

কথং ইচ্ছাচারো ৰিজিতো? অযং ৰেরঞ্জা দুব্ভিক্খা, ইমে চ মনুস্সা অম্হে দ্ৰে তযো মাসে ৰসন্তেপি ন কিস্মিঞ্চি মঞ্ঞন্তি. যংনূন মযং গুণৰাণিজ্জং কত্ৰা ‘‘অসুকো ভিক্খু পঠমস্স ঝানস্স লাভী…পে… অসুকো ছল়ভিঞ্ঞোতি এৰং মনুস্সানং অঞ্ঞমঞ্ঞং পকাসেত্ৰা কুচ্ছিং পটিজগ্গিত্ৰা পচ্ছা সীলং অধিট্ঠহেয্যামা’’তি একভিক্খুনাপি এৰরূপা ইচ্ছা ন উপ্পাদিতা. এৰং ইচ্ছাচারো ৰিজিতো অভিভূতো অত্তনো ৰসে ৰত্তিতোতি.

অনাগতে পন পচ্ছিমা জনতা ৰিহারে নিসিন্না অপ্পকসিরেনেৰ লভিত্ৰাপি ‘‘কিং ইদং উত্তণ্ডুলং অতিকিলিন্নং অলোণং অতিলোণং অনম্বিলং অচ্চম্বিলং, কো ইমিনা অত্থো’’তি আদিনা নযেন সালিমংসোদনং অতিমঞ্ঞিস্সতি, ওঞ্ঞাতং অৰঞ্ঞাতং করিস্সতি. অথ ৰা জনপদো নাম ন সব্বকালং দুব্ভিক্খো হোতি. একদা দুব্ভিক্খো হোতি, একদা সুভিক্খো হোতি. স্ৰাযং যদা সুভিক্খো ভৰিস্সতি, তদা তুম্হাকং সপ্পুরিসানং ইমায পটিপত্তিযা পসন্না মনুস্সা ভিক্খূনং যাগুখজ্জকাদিপ্পভেদেন অনেকপ্পকারং সালিৰিকতিং মংসোদনঞ্চ দাতব্বং মঞ্ঞিস্সন্তি. তং তুম্হে নিস্সায উপ্পন্নং সক্কারং তুম্হাকং সব্রহ্মচারীসঙ্খাতা পচ্ছিমা জনতা তুম্হাকং অন্তরে নিসীদিত্ৰা অনুভৰমানাৰ অতিমঞ্ঞিস্সতি, তপ্পচ্চযং মানঞ্চ ওমানঞ্চ করিস্সতি. কথং? কস্মা এত্তকং পক্কং, কিং তুম্হাকং ভাজনানি নত্থি, যত্থ অত্তনো সন্তকং পক্খিপিত্ৰা ঠপেয্যাথাতি.

দুব্ভিক্খকথা নিট্ঠিতা.

মহামোগ্গল্লানস্সসীহনাদকথা

১৭. অথ খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানোতিআদীসু আযস্মাতি পিযৰচনমেতং, গরুগারৰসপ্পতিস্সাধিৰচনমেতং. মহামোগ্গল্লানোতি মহা চ সো গুণমহন্ততায মোগ্গল্লানো চ গোত্তেনাতি মহামোগ্গল্লানো. এতদৰোচাতি এতং অৰোচ. ইদানি ৰত্তব্বং ‘‘এতরহি ভন্তে’’তিআদিৰচনং দস্সেতি. কস্মা অৰোচ? থেরো কির পব্বজিত্ৰা সত্তমে দিৰসে সাৰকপারমিঞাণস্স মত্থকং পত্তো, সত্থারাপি মহিদ্ধিকতায এতদগ্গে ঠপিতো. সো তং অত্তনো মহিদ্ধিকতং নিস্সায চিন্তেসি – ‘‘অযং ৰেরঞ্জা দুব্ভিক্খা, ভিক্খূ চ কিলমন্তি, যংনূনাহং পথৰিং পরিৰত্তেত্ৰা ভিক্খূ পপ্পটকোজং ভোজেয্য’’ন্তি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘সচে পনাহং ভগৰতো সন্তিকে ৰিহরন্তো ভগৰন্তং অযাচিত্ৰা এৰং করেয্যং, ন মেতং অস্স পতিরূপং; যুগগ্গাহো ৰিয ভগৰতা সদ্ধিং কতো ভৰেয্যা’’তি. তস্মা যাচিতুকামো আগন্ত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ.

হেট্ঠিমতলং সম্পন্নন্তি পথৰিযা কির হেট্ঠিমতলে পথৰিমণ্ডো পথৰোজো পথৰি-পপ্পটকো অত্থি, তং সন্ধায ৰদতি. তত্থ সম্পন্নন্তি মধুরং, সাদুরসন্তি অত্থো. যথেৰ হি ‘‘তত্রস্স রুক্খো সম্পন্নফলো চ উপপন্নফলো চা’’তি (ম. নি. ২.৪৮) এত্থ মধুরফলোতি অত্থো; এৰমিধাপি সম্পন্নন্তি মধুরং সাদুরসন্তি ৰেদিতব্বং. সেয্যথাপি খুদ্দমধুং অনীল়কন্তি ইদং পনস্স মধুরতায ওপম্মনিদস্সনত্থং ৰুত্তং. খুদ্দমধুন্তি খুদ্দকমক্খিকাহি কতমধু. অনীল়কন্তি নিম্মক্খিকং নিম্মক্খিকণ্ডকং পরিসুদ্ধং. এতং কির মধু সব্বমধূহি অগ্গঞ্চ সেট্ঠঞ্চ সুরসঞ্চ ওজৰন্তঞ্চ. তেনাহ – ‘‘সেয্যথাপি খুদ্দমধুং অনীল়কং এৰমস্সাদ’’ন্তি.

সাধাহং, ভন্তেতি সাধু অহং, ভন্তে. এত্থ সাধূতি আযাচনৰচনমেতং. পথৰিপরিৰত্তনং আযাচন্তো হি থেরো ভগৰন্তং এৰমাহ. পরিৰত্তেয্যন্তি উক্কুজ্জেয্যং, হেট্ঠিমতলং উপরিমং করেয্যং. কস্মা? এৰঞ্হি কতে সুখেন ভিক্খূ পপ্পটকোজং পথৰিমণ্ডং পরিভুঞ্জিস্সন্তীতি. অথ ভগৰা অননুঞ্ঞাতুকামোপি থেরং সীহনাদং নদাপেতুং পুচ্ছি – ‘‘যে পন তে, মোগ্গল্লান, পথৰিনিস্সিতা পাণা তে কথং করিস্সসী’’তি. যে পথৰিনিস্সিতা গামনিগমাদীসু পাণা, তে পথৰিযা পরিৰত্তিযমানায আকাসে সণ্ঠাতুং অসক্কোন্তে কথং করিস্সসি, কত্থ ঠপেস্সসীতি? অথ থেরো ভগৰতা এতদগ্গে ঠপিতভাৰানুরূপং অত্তনো ইদ্ধানুভাৰং পকাসেন্তো ‘‘একাহং, ভন্তে’’তিআদিমাহ. তস্সত্থো – একং অহং ভন্তে হত্থং যথা অযং মহাপথৰী এৰং অভিনিম্মিনিস্সামি, পথৰিসদিসং করিস্সামি. এৰং কত্ৰা যে পথৰিনিস্সিতা পাণা তে একস্মিং হত্থতলে ঠিতে পাণে ততো দুতিযহত্থতলে সঙ্কামেন্তো ৰিয তত্থ সঙ্কামেস্সামীতি.

অথস্স ভগৰা আযাচনং পটিক্খিপন্তো ‘‘অলং মোগ্গল্লানা’’তিআদিমাহ. তত্থ অলন্তি পটিক্খেপৰচনং. ৰিপল্লাসম্পি সত্তা পটিলভেয্যুন্তি ৰিপরীতগ্গাহম্পি সত্তা সম্পাপুণেয্যুং. কথং? অযং নু খো পথৰী, উদাহু ন অযন্তি. অথ ৰা অম্হাকং নু খো অযং গামো, উদাহু অঞ্ঞেস’’ন্তি. এৰং নিগমজনপদখেত্তারামাদীসু. ন ৰা এস ৰিপল্লাসো, অচিন্তেয্যো হি ইদ্ধিমতো ইদ্ধিৰিসযো. এৰং পন ৰিপল্লাসং পটিলভেয্যুং – ইদং দুব্ভিক্খং নাম ন ইদানিযেৰ হোতি, অনাগতেপি ভৰিস্সতি. তদা ভিক্খূ তাদিসং ইদ্ধিমন্তং সব্রহ্মচারিং কুতো লভিস্সন্তি? তে সোতাপন্ন-সকদাগামি-অনাগামি-সুক্খৰিপস্সক-ঝানলাভি-পটিসম্ভিদাপ্পত্তখীণাসৰাপি সমানা ইদ্ধিবলাভাৰা পরকুলানি পিণ্ডায উপসঙ্কমিস্সন্তি. তত্র মনুস্সানং এৰং ভৰিস্সতি – ‘‘বুদ্ধকালে ভিক্খূ সিক্খাসু পরিপূরকারিনো অহেসুং. তে গুণে নিব্বত্তেত্ৰা দুব্ভিক্খকালে পথৰিং পরিৰত্তেত্ৰা পপ্পটকোজং পরিভুঞ্জিংসু. ইদানি পন সিক্খায পরিপূরকারিনো নত্থি. যদি সিযুং, তথেৰ করেয্যুং. ন অম্হাকং যং কিঞ্চি পক্কং ৰা আমং ৰা খাদিতুং দদেয্যু’’ন্তি. এৰং তেসুযেৰ অরিযপুগ্গলেসু ‘‘নত্থি অরিযপুগ্গলা’’তি ইমং ৰিপল্লাসং পটিলভেয্যুং. ৰিপল্লাসৰসেন চ অরিযে গরহন্তা উপৰদন্তা অপাযুপগা ভৰেয্যুং. তস্মা মা তে রুচ্চি পথৰিং পরিৰত্তেতুন্তি.

অথ থেরো ইমং যাচনং অলভমানো অঞ্ঞং যাচন্তো ‘‘সাধু, ভন্তে’’তিআদিমাহ. তম্পিস্স ভগৰা পটিক্খিপন্তো ‘‘অলং মোগ্গল্লানা’’তিআদিমাহ. তত্থ কিঞ্চাপি ন ৰুত্তং ‘‘ৰিপল্লাসম্পি সত্তা পটিলভেয্যু’’ন্তি, অথ খো পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ গহেতব্বং; অত্থোপি চস্স ৰুত্তসদিসমেৰ ৰেদিতব্বো. যদি পন ভগৰা অনুজানেয্য, থেরো কিং করেয্যাতি? মহাসমুদ্দং একেন পদৰীতিহারেন অতিক্কমিতব্বং মাতিকামত্তং অধিট্ঠহিত্ৰা নল়েরুপুচিমন্দতো উত্তরকুরুঅভিমুখং মগ্গং নীহরিত্ৰা উত্তরকুরুং গমনাগমনসম্পন্নে ঠানে কত্ৰা দস্সেয্য, যথা ভিক্খূ গোচরগামং ৰিয যথাসুখং পিণ্ডায পৰিসিত্ৰা নিক্খমেয্যুন্তি.

নিট্ঠিতা মহামোগ্গল্লানস্স সীহনাদকথা.

ৰিনযপঞ্ঞত্তিযাচনকথাৰণ্ণনা

১৮. ইদানি আযস্মা উপালি ৰিনযপঞ্ঞত্তিযা মূলতো পভুতি নিদানং দস্সেতুং সারিপুত্তত্থেরস্স সিক্খাপদপটিসংযুত্তং ৰিতক্কুপ্পাদং দস্সেন্তো ‘‘অথ খো আযস্মতো সারিপুত্তস্সা’’তিআদিমাহ. তত্থ রহোগতস্সাতি রহসি গতস্স. পটিসল্লীনস্সাতি সল্লীনস্স একীভাৰং গতস্স. কতমেসানন্তি অতীতেসু ৰিপস্সীআদীসু বুদ্ধেসু কতমেসং. চিরং অস্স ঠিতি, চিরা ৰা অস্স ঠিতীতি চিরট্ঠিতিকং. সেসমেত্থ উত্তানপদত্থমেৰ.

কিং পন থেরো ইমং অত্তনো পরিৰিতক্কং সযং ৰিনিচ্ছিনিতুং ন সক্কোতীতি? ৰুচ্চতে – সক্কোতি চ ন সক্কোতি চ. অযঞ্হি ইমেসং নাম বুদ্ধানং সাসনং ন চিরট্ঠিতিকং অহোসি, ইমেসং চিরট্ঠিতিকন্তি এত্তকং সক্কোতি ৰিনিচ্ছিনিতুং. ইমিনা পন কারণেন ন চিরট্ঠিতিকং অহোসি, ইমিনা চিরট্ঠিতিকন্তি এতং ন সক্কোতি. মহাপদুমত্থেরো পনাহ – ‘‘এতম্পি সোল়সৰিধায পঞ্ঞায মত্থকং পত্তস্স অগ্গসাৰকস্স ন ভারিযং, সম্মাসম্বুদ্ধেন পন সদ্ধিং একট্ঠানে ৰসন্তস্স সযং ৰিনিচ্ছযকরণং তুলং ছড্ডেত্ৰা হত্থেন তুলনসদিসং হোতীতি ভগৰন্তংযেৰ উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছী’’তি. অথস্স ভগৰা তং ৰিস্সজ্জেন্তো ‘‘ভগৰতো চ সারিপুত্ত ৰিপস্সিস্সা’’তিআদিমাহ. তং উত্তানত্থমেৰ.

১৯. পুন থেরো কারণং পুচ্ছন্তো কো নু খো, ভন্তে, হেতূতিআদিমাহ. তত্থ কো নু খো ভন্তেতি কারণপুচ্ছা, তস্স কতমো নু খো ভন্তেতি অত্থো. হেতু পচ্চযোতি উভযমেতং কারণাধিৰচনং; কারণঞ্হি যস্মা তেন তস্স ফলং হিনোতি পৰত্ততি, তস্মা হেতূতি ৰুচ্চতি. যস্মা তং পটিচ্চ এতি পৰত্ততি, তস্মা পচ্চযোতি ৰুচ্চতি. এৰং অত্থতো একম্পি ৰোহারৰসেন চ ৰচনসিলিট্ঠতায চ তত্র তত্র এতং উভযম্পি ৰুচ্চতি. সেসমেত্থ উত্তানত্থমেৰ.

ইদানি তং হেতুঞ্চ পচ্চযঞ্চ দস্সেতুং ‘‘ভগৰা চ সারিপুত্ত ৰিপস্সী’’তিআদিমাহ. তত্থ কিলাসুনো অহেসুন্তি ন আলসিযকিলাসুনো, ন হি বুদ্ধানং আলসিযং ৰা ওসন্নৰীরিযতা ৰা অত্থি. বুদ্ধা হি একস্স ৰা দ্ৰিন্নং ৰা সকলচক্কৰাল়স্স ৰা ধম্মং দেসেন্তা সমকেনেৰ উস্সাহেন ধম্মং দেসেন্তি, ন পরিসায অপ্পভাৰং দিস্ৰা ওসন্নৰীরিযা হোন্তি, নাপি মহন্তভাৰং দিস্ৰা উস্সন্নৰীরিযা. যথা হি সীহো মিগরাজা সত্তন্নং দিৰসানং অচ্চযেন গোচরায পক্কন্তো খুদ্দকে ৰা মহন্তে ৰা পাণে একসদিসেনেৰ ৰেগেন ধাৰতি. তং কিস্স হেতু? ‘‘মা মে জৰো পরিহাযী’’তি. এৰং বুদ্ধা অপ্পকায ৰা মহতিযা ৰা পরিসায সমকেনেৰ উস্সাহেন ধম্মং দেসেন্তি. তং কিস্স হেতু? ‘‘মা নো ধম্মগরুতা পরিহাযী’’তি. ধম্মগরুনো হি বুদ্ধা ধম্মগারৰাতি.

যথা পন অম্হাকং ভগৰা মহাসমুদ্দং পূরযমানো ৰিয ৰিত্থারেন ধম্মং দেসেসি, এৰং তে ন দেসেসুং. কস্মা? সত্তানং অপ্পরজক্খতায. তেসং কির কালে দীঘাযুকা সত্তা অপ্পরজক্খা অহেসুং. তে চতুসচ্চপটিসংযুত্তং একগাথম্পি সুত্ৰা ধম্মং অভিসমেন্তি, তস্মা ন ৰিত্থারেন ধম্মং দেসেসুং. তেনেৰ কারণেন অপ্পকঞ্চ নেসং অহোসি সুত্তং…পে… ৰেদল্লন্তি. তত্থ সুত্তাদীনং নানত্তং পঠমসঙ্গীতিৰণ্ণনাযং ৰুত্তমেৰ.

অপঞ্ঞত্তং সাৰকানং সিক্খাপদন্তি সাৰকানং নিদ্দোসতায দোসানুরূপতো পঞ্ঞপেতব্বং সত্তাপত্তিক্খন্ধৰসেন আণাসিক্খাপদং অপঞ্ঞত্তং. অনুদ্দিট্ঠং পাতিমোক্খন্তি অন্ৰদ্ধমাসং আণাপাতিমোক্খং অনুদ্দিট্ঠং অহোসি. ওৰাদপাতিমোক্খমেৰ তে উদ্দিসিংসু; তম্পি চ নো অন্ৰদ্ধমাসং. তথা হি ৰিপস্সী ভগৰা ছন্নং ছন্নং ৰস্সানং সকিং সকিং ওৰাদপাতিমোক্খং উদ্দিসি; তঞ্চ খো সামংযেৰ. সাৰকা পনস্স অত্তনো অত্তনো ৰসনট্ঠানেসু ন উদ্দিসিংসু. সকলজম্বুদীপে একস্মিংযেৰ ঠানে বন্ধুমতিযা রাজধানিযা খেমে মিগদাযে ৰিপস্সিস্স ভগৰতো ৰসনট্ঠানে সব্বোপি ভিক্খুসঙ্ঘো উপোসথং অকাসি. তঞ্চ খো সঙ্ঘুপোসথমেৰ; ন গণুপোসথং, ন পুগ্গলুপোসথং, ন পারিসুদ্ধিউপোসথং, ন অধিট্ঠানুপোসথং.

তদা কির জম্বুদীপে চতুরাসীতিৰিহারসহস্সানি হোন্তি. একমেকস্মিং ৰিহারে অব্বোকিণ্ণানি দসপি ৰীসতিপি ভিক্খুসহস্সানি ৰসন্তি, ভিয্যোপি ৰসন্তি. উপোসথারোচিকা দেৰতা তত্থ তত্থ গন্ত্ৰা আরোচেন্তি – ‘‘মারিসা, একং ৰস্সং অতিক্কন্তং, দ্ৰে তীণি চত্তারি পঞ্চ ৰস্সানি অতিক্কন্তানি, ইদং ছট্ঠং ৰস্সং, আগামিনিযা পুণ্ণমাসিযা বুদ্ধদস্সনত্থং উপোসথকরণত্থঞ্চ গন্তব্বং! সম্পত্তো ৰো সন্নিপাতকালো’’তি. ততো সানুভাৰা ভিক্খূ অত্তনো অত্তনো আনুভাৰেন গচ্ছন্তি, ইতরে দেৰতানুভাৰেন. কথং? তে কির ভিক্খূ পাচীনসমুদ্দন্তে ৰা পচ্ছিমউত্তরদক্খিণসমুদ্দন্তে ৰা ঠিতা গমিযৰত্তং পূরেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায ‘‘গচ্ছামা’’তি চিত্তং উপ্পাদেন্তি; সহ চিত্তুপ্পাদা উপোসথগ্গং গতাৰ হোন্তি. তে ৰিপস্সিং সম্মাসম্বুদ্ধং অভিৰাদেত্ৰা নিসীদন্তি. ভগৰাপি সন্নিসিন্নায পরিসায ইমং ওৰাদপাতিমোক্খং উদ্দিসতি.

‘‘খন্তী পরমং তপো তিতিক্খা;

নিব্বানং পরমং ৰদন্তি বুদ্ধা;

ন হি পব্বজিতো পরূপঘাতী;

ন সমণো হোতি পরং ৰিহেঠযন্তো.

‘‘সব্বপাপস্স অকরণং, কুসলস্স উপসম্পদা;

সচিত্তপরিযোদপনং, এতং বুদ্ধান সাসনং.

‘‘অনুপৰাদো অনুপঘাতো, পাতিমোক্খে চ সংৰরো;

মত্তঞ্ঞুতা চ ভত্তস্মিং, পন্তঞ্চ সযনাসনং;

অধিচিত্তে চ আযোগো, এতং বুদ্ধান সাসন’’ন্তি. (দী. নি. ২.৯০; ধ. প. ১৮৩-১৮৫);

এতেনেৰ উপাযেন ইতরেসম্পি বুদ্ধানং পাতিমোক্খুদ্দেসো ৰেদিতব্বো. সব্ববুদ্ধানঞ্হি ইমা তিস্সোৰ ওৰাদপাতিমোক্খগাথাযো হোন্তি. তা দীঘাযুকবুদ্ধানং যাৰ সাসনপরিযন্তা উদ্দেসমাগচ্ছন্তি; অপ্পাযুকবুদ্ধানং পঠমবোধিযংযেৰ. সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিকালতো পন পভুতি আণাপাতিমোক্খমেৰ উদ্দিসীযতি. তঞ্চ খো ভিক্খূ এৰ উদ্দিসন্তি, ন বুদ্ধা. তস্মা অম্হাকম্পি ভগৰা পঠমবোধিযং ৰীসতিৰস্সমত্তমেৰ ইদং ওৰাদপাতিমোক্খং উদ্দিসি. অথেকদিৰসং পুব্বারামে মিগারমাতুপাসাদে নিসিন্নো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ন দানাহং, ভিক্খৰে, ইতো পরং উপোসথং করিস্সামি পাতিমোক্খং উদ্দিসিস্সামি, তুম্হেৰ দানি ভিক্খৰে ইতো পরং উপোসথং করেয্যাথ, পাতিমোক্খং উদ্দিসেয্যাথ. অট্ঠানমেতং, ভিক্খৰে, অনৰকাসো যং তথাগতো অপরিসুদ্ধায পরিসায উপোসথং করেয্য, পাতিমোক্খং উদ্দিসেয্যা’’তি (চূল়ৰ. ৩৮৬). ততো পট্ঠায ভিক্খূ আণাপাতিমোক্খং উদ্দিসন্তি. ইদং আণাপাতিমোক্খং তেসং অনুদ্দিট্ঠং অহোসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অনুদ্দিট্ঠং পাতিমোক্খ’’ন্তি.

তেসং বুদ্ধানন্তি তেসং ৰিপস্সীআদীনং তিণ্ণং বুদ্ধানং. অন্তরধানেনাতি খন্ধন্তরধানেন; পরিনিব্বানেনাতি ৰুত্তং হোতি. বুদ্ধানুবুদ্ধানন্তি যে তেসং বুদ্ধানং অনুবুদ্ধা সম্মুখসাৰকা তেসঞ্চ খন্ধন্তরধানেন. যে তে পচ্ছিমা সাৰকাতি যে তেসং সম্মুখসাৰকানং সন্তিকে পব্বজিতা পচ্ছিমা সাৰকা. নানানামাতি ‘‘বুদ্ধরক্খিতো, ধম্মরক্খিতো’’তিআদি নামৰসেন ৰিৰিধনামা. নানাগোত্তাতি ‘‘গোতমো, মোগ্গল্লানো’’তিআদি গোত্তৰসেন ৰিৰিধগোত্তা. নানাজচ্চাতি ‘‘খত্তিযো, ব্রাহ্মণো’’তিআদিজাতিৰসেন নানাজচ্চা. নানাকুলা পব্বজিতাতি খত্তিযকুলাদিৰসে নেৰ উচ্চনীচউল়ারুল়ারভোগাদিকুলৰসেন ৰা ৰিৰিধকুলা নিক্খম্ম পব্বজিতা.

তে তং ব্রহ্মচরিযন্তি তে পচ্ছিমা সাৰকা যস্মা একনামা একগোত্তা একজাতিকা এককুলা পব্বজিতা ‘‘অম্হাকং সাসনং তন্তি পৰেণী’’তি অত্তনো ভারং কত্ৰা ব্রহ্মচরিযং রক্খন্তি, চিরং পরিযত্তিধম্মং পরিহরন্তি. ইমে চ তাদিসা ন হোন্তি. তস্মা অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিহেঠেন্তা ৰিলোমং গণ্হন্তা ‘‘অসুকো থেরো জানিস্সতি, অসুকো থেরো জানিস্সতী’’তি সিথিলং করোন্তা তং ব্রহ্মচরিযং খিপ্পঞ্ঞেৰ অন্তরধাপেসুং, সঙ্গহং আরোপেত্ৰা ন রক্খিংসু. সেয্যথাপীতি তস্সত্থস্স ওপম্মনিদস্সনং. ৰিকিরতীতি ৰিক্খিপতি. ৰিধমতীতি ঠানন্তরং নেতি. ৰিদ্ধংসেতীতি ঠিতট্ঠানতো অপনেতি. যথা তং সুত্তেন অসঙ্গহিতত্তাতি যথা সুত্তেন অসঙ্গহিতত্তা অগন্থিতত্তা অবদ্ধত্তা এৰং ৰিকিরতি যথা সুত্তেন অসঙ্গহিতানি ৰিকিরিযন্তি, এৰং ৰিকিরতীতি ৰুত্তং হোতি. এৰমেৰ খোতি ওপম্মসম্পটিপাদনং. অন্তরধাপেসুন্তি ৰগ্গসঙ্গহ-পণ্ণাসসঙ্গহাদীহি অসঙ্গণ্হন্তা যং যং অত্তনো রুচ্চতি, তং তদেৰ গহেত্ৰা সেসং ৰিনাসেসুং অদস্সনং নযিংসু.

অকিলাসুনো চ তে ভগৰন্তো অহেসুং সাৰকে চেতসা চেতো পরিচ্চ ওৰদিতুন্তি অপিচ সারিপুত্ত তে বুদ্ধা অত্তনো চেতসা সাৰকানং চেতো পরিচ্চ পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ওৰদিতুং অকিলাসুনো অহেসুং, পরচিত্তং ঞত্ৰা অনুসাসনিং ন ভারিযতো ন পপঞ্চতো অদ্দসংসু. ভূতপুব্বং সারিপুত্তাতিআদি তেসং অকিলাসুভাৰপ্পকাসনত্থং ৰুত্তং. ভিংসনকেতি ভযানকে ভযজননকে. এৰং ৰিতক্কেথাতি নেক্খম্মৰিতক্কাদযো তযো ৰিতক্কে ৰিতক্কেথ. মা এৰং ৰিতক্কযিত্থাতি কামৰিতক্কাদযো তযো অকুসলৰিতক্কে মা ৰিতক্কযিত্থ. এৰং মনসি করোথাতি ‘‘অনিচ্চং দুক্খমনত্তা অসুভ’’ন্তি মনসি করোথ. মা এৰং মনসা কত্থাতি ‘‘নিচ্চং সুখং অত্তা সুভ’’ন্তি মা মনসি অকরিত্থ. ইদং পজহথাতি অকুসলং পজহথ. ইদং উপসম্পজ্জ ৰিহরথাতি কুসলং উপসম্পজ্জ পটিলভিত্ৰা নিপ্ফাদেত্ৰা ৰিহরথ.

অনুপাদায আসৰেহি চিত্তানি ৰিমুচ্চিংসূতি অগ্গহেত্ৰা ৰিমুচ্চিংসু. তেসঞ্হি চিত্তানি যেহি আসৰেহি ৰিমুচ্চিংসু, ন তে তানি গহেত্ৰা ৰিমুচ্চিংসু. অনুপ্পাদনিরোধেন পন নিরুজ্ঝমানা অগ্গহেত্ৰা ৰিমুচ্চিংসু. তেন ৰুত্তং – ‘‘অনুপাদায আসৰেহি চিত্তানি ৰিমুচ্চিংসূ’’তি. সব্বেপি তে অরহত্তং পত্ৰা সূরিযরস্মিসম্ফুট্ঠমিৰ পদুমৰনং ৰিকসিতচিত্তা অহেসুং. তত্র সুদং সারিপুত্ত ভিংসনকস্স ৰনসণ্ডস্স ভিংসনকতস্মিং হোতীতি তত্রাতি পুরিমৰচনাপেক্খং; সুদন্তি পদপূরণমত্তে নিপাতো; সারিপুত্তাতি আলপনং. অযং পনেত্থ অত্থযোজনা – তত্রাতি যং ৰুত্তং ‘‘অঞ্ঞতরস্মিং ভিংসনকে ৰনসণ্ডে’’তি, তত্র যো সো ভিংসনকোতি ৰনসণ্ডো ৰুত্তো, তস্স ভিংসনকস্স ৰনসণ্ডস্স ভিংসনকতস্মিং হোতি, ভিংসনকিরিযায হোতীতি অত্থো. কিং হোতি? ইদং হোতি – যো কোচি অৰীতরাগো…পে… লোমানি হংসন্তীতি.

অথ ৰা তত্রাতি সামিঅত্থে ভুম্মং. সুইতি নিপাতো; ‘‘কিং সু নাম তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা’’তিআদীসু (ম. নি. ১.৪৬৯) ৰিয. ইদন্তি অধিপ্পেতমত্থং পচ্চক্খং ৰিয কত্ৰা দস্সনৰচনং. সুইদন্তি সুদং, সন্ধিৰসেন ইকারলোপো ৰেদিতব্বো. ‘‘চক্খুন্দ্রিযং, ইত্থিন্দ্রিযং, অনঞ্ঞাতঞ্ঞস্সামীতিন্দ্রিযং (ৰিভ. ২১৯), ‘‘কিং সূধ ৰিত্ত’’ন্তিআদীসু (সং. নি. ১.৭৩, ২৪৬; সু. নি. ১৮৩) ৰিয. অযং পনেত্থ অত্থযোজনা – তস্স সারিপুত্ত ভিংসনকস্স ৰনসণ্ডস্স ভিংসনকতস্মিং ইদংসু হোতি. ভিংসনকতস্মিন্তি ভিংসনকভাৰেতি অত্থো. একস্স তকারস্স লোপো দট্ঠব্বো. ভিংসনকত্তস্মিন্তিযেৰ ৰা পাঠো. ‘‘ভিংসনকতায’’ ইতি ৰা ৰত্তব্বে লিঙ্গৰিপল্লাসো কতো. নিমিত্তত্থে চেতং ভুম্মৰচনং, তস্মা এৰং সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো – ভিংসনকভাৰে ইদংসু হোতি, ভিংসনকভাৰনিমিত্তং ভিংসনকভাৰহেতু ভিংসনকভাৰপচ্চযা ইদংসু হোতি. যো কোচি অৰীতরাগো তং ৰনসণ্ডং পৰিসতি, যেভুয্যেন লোমানি হংসন্তীতি বহুতরানি লোমানি হংসন্তি উদ্ধং মুখানি সূচিসদিসানি কণ্টকসদিসানি চ হুত্ৰা তিট্ঠন্তি, অপ্পানি ন হংসন্তি. বহুতরানং ৰা সত্তানং হংসন্তি. অপ্পকানং অতিসূরপুরিসানং ন হংসন্তি.

ইদানি অযং খো, সারিপুত্ত, হেতূতিআদি নিগমনং. যঞ্চেত্থ অন্তরন্তরা ন ৰুত্তং, তং উত্তানত্থমেৰ. তস্মা পাল়িক্কমেনেৰ ৰেদিতব্বং. যং পন ৰুত্তং ন চিরট্ঠিতিকং অহোসীতি, তং পুরিসযুগৰসেন ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. ৰস্সগণনায হি ৰিপস্সিস্স ভগৰতো অসীতিৰস্সসহস্সানি আযু, সম্মুখসাৰকানম্পিস্স তত্তকমেৰ. এৰমস্স য্ৰাযং সব্বপচ্ছিমকো সাৰকো, তেন সহ ঘটেত্ৰা সতসহস্সং সট্ঠিমত্তানি চ ৰস্সসহস্সানি ব্রহ্মচরিযং অট্ঠাসি. পুরিসযুগৰসেন পন যুগপরম্পরায আগন্ত্ৰা দ্ৰেযেৰ পুরিসযুগানি অট্ঠাসি. তস্মা ন চিরট্ঠিতিকন্তি ৰুত্তং. সিখিস্স পন ভগৰতো সত্ততিৰস্সসহস্সানি আযু. সম্মুখসাৰকানম্পিস্স তত্তকমেৰ. ৰেস্সভুস্স ভগৰতো সট্ঠিৰস্সসহস্সানি আযু. সম্মুখসাৰকানম্পিস্স তত্তকমেৰ. এৰং তেসম্পি যে সব্বপচ্ছিমকা সাৰকা তেহি সহ ঘটেত্ৰা সতসহস্সতো উদ্ধং চত্তালীসমত্তানি ৰীসতিমত্তানি চ ৰস্সসহস্সানি ব্রহ্মচরিযং অট্ঠাসি. পুরিসযুগৰসেন পন যুগপরম্পরায আগন্ত্ৰা দ্ৰে দ্ৰেযেৰ পুরিসযুগানি অট্ঠাসি. তস্মা ন চিরট্ঠিতিকন্তি ৰুত্তং.

২০. এৰং আযস্মা সারিপুত্তো তিণ্ণং বুদ্ধানং ব্রহ্মচরিযস্স ন চিরট্ঠিতিকারণং সুত্ৰা ইতরেসং তিণ্ণং ব্রহ্মচরিযস্স চিরট্ঠিতিকারণং সোতুকামো পুন ভগৰন্তং ‘‘কো পন ভন্তে হেতূ’’তি আদিনা নযেন পুচ্ছি. ভগৰাপিস্স ব্যাকাসি. তং সব্বং ৰুত্তপটিপক্খৰসেন ৰেদিতব্বং. চিরট্ঠিতিকভাৰেপি চেত্থ তেসং বুদ্ধানং আযুপরিমাণতোপি পুরিসযুগতোপি উভযথা চিরট্ঠিতিকতা ৰেদিতব্বা. ককুসন্ধস্স হি ভগৰতো চত্তালীসৰস্সসহস্সানি আযু, কোণাগমনস্স ভগৰতো তিংসৰস্সসহস্সানি, কস্সপস্স ভগৰতো ৰীসতিৰস্সসহস্সানি; সম্মুখসাৰকানম্পি নেসং তত্তকমেৰ. বহূনি চ নেসং সাৰকযুগানি পরম্পরায ব্রহ্মচরিযং পৰত্তেসুং. এৰং তেসং আযুপরিমাণতোপি সাৰকযুগতোপি উভযথা ব্রহ্মচরিযং চিরট্ঠিতিকং অহোসি.

অম্হাকং পন ভগৰতো কস্সপস্স ভগৰতো উপড্ঢাযুকপ্পমাণে দসৰস্সসহস্সাযুককালে উপ্পজ্জিতব্বং সিযা. তং অসম্ভুণন্তেন পঞ্চৰস্সসহস্সাযুককালে, একৰস্সসহস্সাযুককালে, পঞ্চৰস্সসতাযুককালেপি ৰা উপ্পজ্জিতব্বং সিযা. যস্মা পনস্স বুদ্ধত্তকারকে ধম্মে এসন্তস্স পরিযেসন্তস্স ঞাণং পরিপাচেন্তস্স গব্ভং গণ্হাপেন্তস্স ৰস্সসতাযুককালে ঞাণং পরিপাকমগমাসি. তস্মা অতিপরিত্তাযুককালে উপ্পন্নো. তেনস্স সাৰকপরম্পরাৰসেন চিরট্ঠিতিকম্পি ব্রহ্মচরিযং আযুপরিমাণৰসেন ৰস্সগণনায নচিরট্ঠিতিকমেৰাতি ৰত্তুং ৰট্টতি.

২১. অথ খো আযস্মা সারিপুত্তোতি কো অনুসন্ধি? এৰং তিণ্ণং বুদ্ধানং ব্রহ্মচরিযস্স চিরট্ঠিতিকারণং সুত্ৰা সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযেৰ চিরট্ঠিতিকভাৰহেতূতি নিট্ঠং গন্ত্ৰা ভগৰতোপি ব্রহ্মচরিযস্স চিরট্ঠিতিকভাৰং ইচ্ছন্তো আযস্মা সারিপুত্তো ভগৰন্তং সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিং যাচি. তস্সা যাচনৰিধিদস্সনত্থমেতং ৰুত্তং – অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো উট্ঠাযাসনা …পে… চিরট্ঠিতিকন্তি. তত্থ অদ্ধনিযন্তি অদ্ধানক্খমং; দীঘকালিকন্তি ৰুত্তং হোতি. সেসং উত্তানত্থমেৰ.

অথস্স ভগৰা ‘‘ন তাৰাযং সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিকালো’’তি পকাসেন্তো ‘‘আগমেহি ত্ৰং সারিপুত্তা’’তিআদিমাহ. তত্থ আগমেহি ত্ৰন্তি তিট্ঠ তাৰ ত্ৰং; অধিৰাসেহি তাৰ ত্ৰন্তি ৰুত্তং হোতি. আদরত্থৰসেনেৰেত্থ দ্ৰিক্খত্তুং ৰুত্তং. এতেন ভগৰা সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা সাৰকানং ৰিসযভাৰং পটিক্খিপিত্ৰা ‘‘বুদ্ধৰিসযোৰ সিক্খাপদপঞ্ঞত্তী’’তি আৰিকরোন্তো ‘‘তথাগতো ৰা’’তিআদিমাহ. এত্থ চ তত্থাতি সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযাচনাপেক্খং ভুম্মৰচনং. তত্রাযং যোজনা – যং ৰুত্তং ‘‘সিক্খাপদং পঞ্ঞপেয্যা’’তি, তত্থ তস্সা সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা তথাগতোযেৰ কালং জানিস্সতীতি. এৰং ৰত্ৰা অকালং তাৰ দস্সেতুং ‘‘ন তাৰ সারিপুত্তা’’তিআদিমাহ.

তত্থ আসৰা তিট্ঠন্তি এতেসূতি আসৰট্ঠানীযা. যেসু দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকা দুক্খাসৰা কিলেসাসৰা চ পরূপৰাদৰিপ্পটিসারৰধবন্ধনাদযো চেৰ অপাযদুক্খৰিসেসভূতা চ আসৰা তিট্ঠন্তিযেৰ, যস্মা নেসং তে কারণং হোন্তীতি অত্থো. তে আসৰট্ঠানীযা ৰীতিক্কমধম্মা যাৰ ন সঙ্ঘে পাতুভৰন্তি, ন তাৰ সত্থা সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতীতি অযমেত্থ যোজনা. যদি হি পঞ্ঞপেয্য, পরূপৰাদা পরূপারম্ভা গরহদোসা ন পরিমুচ্চেয্য.

কথং? পঞ্ঞপেন্তেন হি ‘‘যো পন ভিক্খু মেথুনং ধম্মং পটিসেৰেয্যা’’তিআদি সব্বং পঞ্ঞপেতব্বং ভৰেয্য. অদিস্ৰাৰ ৰীতিক্কমদোসং ইমং পঞ্ঞত্তিং ঞত্ৰা পরে এৰং উপৰাদঞ্চ উপারম্ভঞ্চ গরহঞ্চ পৰত্তেয্যুং – ‘‘কথঞ্হি নাম সমণো গোতমো ভিক্খুসঙ্ঘো মে অন্ৰাযিকো ৰচনকরোতি এত্তাৰতা সিক্খাপদেহি পলিৰেঠেস্সতি, পারাজিকং পঞ্ঞপেস্সতি? ননু ইমে কুলপুত্তা মহন্তং ভোগক্খন্ধং মহন্তঞ্চ ঞাতিপরিৰট্টং হত্থগতানি চ রজ্জানিপি পহায পব্বজিতা, ঘাসচ্ছাদনপরমতায সন্তুট্ঠা, সিক্খায তিব্বগারৰা, কাযে চ জীৰিতে চ নিরপেক্খা ৰিহরন্তি. তেসু নাম কো লোকামিসভূতং মেথুনং ৰা পটিসেৰিস্সতি, পরভণ্ডং ৰা হরিস্সতি, পরস্স ৰা ইট্ঠং কন্তং অতিমধুরং জীৰিতং উপচ্ছিন্দিস্সতি, অভূতগুণকথায ৰা জীৰিতং কপ্পেস্সতি! ননু পারাজিকে অপঞ্ঞত্তেপি পব্বজ্জাসঙ্খেপেনেৰেতং পাকটং কত’’ন্তি. তথাগতস্স চ থামঞ্চ বলঞ্চ সত্তা ন জানেয্যুং. পঞ্ঞত্তম্পি সিক্খাপদং কুপ্পেয্য, ন যথাঠানে তিট্ঠেয্য. সেয্যথাপি নাম অকুসলো ৰেজ্জো কঞ্চি অনুপ্পন্নগণ্ডং পুরিসং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘এহি ভো পুরিস, ইমস্মিং তে সরীরপ্পদেসে মহাগণ্ডো উপ্পজ্জিত্ৰা অনযব্যসনং পাপেস্সতি, পটিকচ্চেৰ নং তিকিচ্ছাপেহী’’তি ৰত্ৰা ‘‘সাধাচরিয, ত্ৰংযেৰ নং তিকিচ্ছস্সূ’’তি ৰুত্তো তস্স অরোগং সরীরপ্পদেসং ফালেত্ৰা লোহিতং নীহরিত্ৰা আলেপনবন্ধনধোৰনাদীহি তং পদেসং সঞ্ছৰিং কত্ৰা তং পুরিসং ৰদেয্য – ‘‘মহারোগো তে মযা তিকিচ্ছিতো, দেহি মে দেয্যধম্ম’’ন্তি. সো তং ‘‘কিমযং বালৰেজ্জো ৰদতি? কতরো কির মে ইমিনা রোগো তিকিচ্ছিতো? ননু মে অযং দুক্খঞ্চ জনেতি, লোহিতক্খযঞ্চ মং পাপেতী’’তি এৰং উপৰদেয্য চেৰ উপারম্ভেয্য চ গরহেয্য চ, ন চস্স গুণং জানেয্য. এৰমেৰ যদি অনুপ্পন্নে ৰীতিক্কমদোসে সত্থা সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেয্য, পরূপৰাদাদীহি চ ন পরিমুচ্চেয্য, ন চস্স থামং ৰা বলং ৰা সত্তা জানেয্যুং, পঞ্ঞত্তম্পি সিক্খাপদং কুপ্পেয্য, ন যথাঠানে তিট্ঠেয্য. তস্মা ৰুত্তং – ‘‘ন তাৰ সারিপুত্ত সত্থা সাৰকানং…পে… পাতুভৰন্তী’’তি.

এৰং অকালং দস্সেত্ৰা পুন কালং দস্সেতুং ‘‘যতো চ খো সারিপুত্তা’’তিআদিমাহ. তত্থ যতোতি যদা; যস্মিং কালেতি ৰুত্তং হোতি. সেসং ৰুত্তানুসারেনেৰ ৰেদিতব্বং. অযং ৰা হেত্থ সঙ্খেপত্থো – যস্মিং সমযে ‘‘আসৰট্ঠানীযা ধম্মা’’তি সঙ্খ্যং গতা ৰীতিক্কমদোসা সঙ্ঘে পাতুভৰন্তি, তদা সত্থা সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতি, উদ্দিসতি পাতিমোক্খং. কস্মা? তেসংযেৰ ‘‘আসৰট্ঠানীযা ধম্মা’’তি সঙ্খ্যং গতানং ৰীতিক্কমদোসানং পটিঘাতায. এৰং পঞ্ঞপেন্তো যথা নাম কুসলো ৰেজ্জো উপ্পন্নং গণ্ডং ফালনলেপনবন্ধনধোৰনাদীহি তিকিচ্ছন্তো রোগং ৰূপসমেত্ৰা সঞ্ছৰিং কত্ৰা ন ত্ৰেৰ উপৰাদাদিরহো হোতি, সকে চ আচরিযকে ৰিদিতানুভাৰো হুত্ৰা সক্কারং পাপুণাতি; এৰং ন চ উপৰাদাদিরহো হোতি, সকে চ সব্বঞ্ঞুৰিসযে ৰিদিতানুভাৰো হুত্ৰা সক্কারং পাপুণাতি. তঞ্চস্স সিক্খাপদং অকুপ্পং হোতি, যথাঠানে তিট্ঠতীতি.

এৰং আসৰট্ঠানীযানং ধম্মানং অনুপ্পত্তিং সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা অকালং উপ্পত্তিঞ্চ কালন্তি ৰত্ৰা ইদানি তেসং ধম্মানং অনুপ্পত্তিকালঞ্চ উপ্পত্তিকালঞ্চ দস্সেতুং ‘‘ন তাৰ সারিপুত্ত ইধেকচ্চে’’তিআদিমাহ. তত্থ উত্তানত্থানি পদানি পাল়িৰসেনেৰ ৰেদিতব্বানি. অযং পন অনুত্তানপদৰণ্ণনা – রত্তিযো জানন্তীতি রত্তঞ্ঞূ, অত্তনো পব্বজিতদিৰসতো পট্ঠায বহুকা রত্তিযো জানন্তি, চিরপব্বজিতাতি ৰুত্তং হোতি. রত্তঞ্ঞূহি মহত্তং রত্তঞ্ঞুমহত্তং; চিরপব্বজিতেহি মহন্তভাৰন্তি অত্থো. তত্র রত্তঞ্ঞুমহত্তং পত্তে সঙ্ঘে উপসেনং ৰঙ্গন্তপুত্তং আরব্ভ সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তন্তি ৰেদিতব্বং. সো হাযস্মা ঊনদসৰস্সে ভিক্খূ উপসম্পাদেন্তে দিস্ৰা একৰস্সো সদ্ধিৰিহারিকং উপসম্পাদেসি. অথ ভগৰা সিক্খাপদং পঞ্ঞপেসি – ‘‘ন, ভিক্খৰে, ঊনদসৰস্সেন উপসম্পাদেতব্বো. যো উপসম্পাদেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ৭৫). এৰং পঞ্ঞত্তে সিক্খাপদে পুন ভিক্খূ ‘‘দসৰস্সাম্হ দসৰস্সাম্হা’’তি বালা অব্যত্তা উপসম্পাদেন্তি. অথ ভগৰা অপরম্পি সিক্খাপদং পঞ্ঞাপেসি – ‘‘ন, ভিক্খৰে, বালেন অব্যত্তেন উপসম্পাদেতব্বো. যো উপসম্পাদেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স. অনুজানামি, ভিক্খৰে, ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন দসৰস্সেন ৰা অতিরেকদসৰস্সেন ৰা উপসম্পাদেতু’’ন্তি (মহাৰ. ৭৬) রত্তঞ্ঞুমহত্তং পত্তকালে দ্ৰে সিক্খাপদানি পঞ্ঞত্তানি.

ৰেপুল্লমহত্তন্তি ৰিপুলভাৰেন মহত্তং. সঙ্ঘো হি যাৰ ন থেরনৰমজ্ঝিমানং ৰসেন ৰেপুল্লমহত্তং পত্তো হোতি, তাৰ সেনাসনানি পহোন্তি. সাসনে একচ্চে আসৰট্ঠানীযা ধম্মা ন উপ্পজ্জন্তি. ৰেপুল্লমহত্তং পন পত্তে তে উপ্পজ্জন্তি. অথ সত্থা সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতি. তত্থ ৰেপুল্লমহত্তং পত্তে সঙ্ঘে পঞ্ঞত্তসিক্খাপদানি ‘‘যো পন ভিক্খু অনুপসম্পন্নেন উত্তরি দিরত্ততিরত্তং সহসেয্যং কপ্পেয্য, পাচিত্তিযং’’ (পাচি. ৫১); ‘‘যা পন ভিক্খুনী অনুৰস্সং ৰুট্ঠাপেয্য, পাচিত্তিযং’’ (পাচি. ১১৭১); ‘‘যা পন ভিক্খুনী একং ৰস্সং দ্ৰে ৰুট্ঠাপেয্য, পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ১১৭৫) ইমিনা নযেন ৰেদিতব্বানি.

লাভগ্গমহত্তন্তি লাভস্স অগ্গমহত্তং; যো লাভস্স অগ্গো উত্তমো মহন্তভাৰো, তং পত্তো হোতীতি অত্থো. লাভেন ৰা অগ্গমহত্তম্পি, লাভেন সেট্ঠত্তঞ্চ মহন্তত্তঞ্চ পত্তোতি অত্থো. সঙ্ঘো হি যাৰ ন লাভগ্গমহত্তং পত্তো হোতি, তাৰ ন লাভং পটিচ্চ আসৰট্ঠানীযা ধম্মা উপ্পজ্জন্তি. পত্তে পন উপ্পজ্জন্তি, অথ সত্থা সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতি – ‘‘যো পন ভিক্খু অচেলকস্স ৰা পরিব্বাজকস্স ৰা পরিব্বাজিকায ৰা সহত্থা খাদনীযং ৰা ভোজনীযং ৰা দদেয্য, পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ২৭০). ইদঞ্হি লাভগ্গমহত্তং পত্তে সঙ্ঘে সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং.

বাহুসচ্চমহত্তন্তি বাহুসচ্চস্স মহন্তভাৰং. সঙ্ঘো হি যাৰ ন বাহুসচ্চমহত্তং পত্তো হোতি, তাৰ ন আসৰট্ঠানীযা ধম্মা উপ্পজ্জন্তি. বাহুসচ্চমহত্তং পত্তে পন যস্মা একম্পি নিকাযং, দ্ৰেপি…পে… পঞ্চপি নিকাযে উগ্গহেত্ৰা অযোনিসো উম্মুজ্জমানা পুগ্গলা রসেন রসং সংসন্দিত্ৰা উদ্ধম্মং উব্বিনযং সত্থুসাসনং দীপেন্তি. অথ সত্থা ‘‘যো পন ভিক্খু এৰং ৰদেয্য – তথাহং ভগৰতা ধম্মং দেসিতং আজানামি…পে… সমণুদ্দেসোপি চে এৰং ৰদেয্যা’’তিআদিনা (পাচি. ৪১৮) নযেন সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতীতি.

এৰং ভগৰা আসৰট্ঠানীযানং ধম্মানং অনুপ্পত্তিকালঞ্চ উপ্পত্তিকালঞ্চ দস্সেত্ৰা তস্মিং সমযে সব্বসোপি তেসং অভাৰং দস্সেন্তো ‘‘নিরব্বুদো হি সারিপুত্তা’’তিআদিমাহ. তত্থ নিরব্বুদোতি অব্বুদৰিরহিতো; অব্বুদা ৰুচ্চন্তি চোরা, নিচ্চোরোতি অত্থো. চোরাতি চ ইমস্মিং অত্থে দুস্সীলাৰ অধিপ্পেতা. তে হি অস্সমণাৰ হুত্ৰা সমণপটিঞ্ঞতায পরেসং পচ্চযে চোরেন্তি. তস্মা নিরব্বুদোতি নিচ্চোরো, নিদ্দুস্সীলোতি ৰুত্তং হোতি. নিরাদীনৰোতি নিরুপদ্দৰো নিরুপসগ্গো; দুস্সীলাদীনৰরহিতোযেৰাতি ৰুত্তং হোতি. অপগতকাল়কোতি কাল়কা ৰুচ্চন্তি দুস্সীলাযেৰ; তে হি সুৰণ্ণৰণ্ণাপি সমানা কাল়কধম্মযোগা কাল়কাত্ৰেৰ ৰেদিতব্বা. তেসং অভাৰা অপগতকাল়কো. অপহতকাল়কোতিপি পাঠো. সুদ্ধোতি অপগতকাল়কত্তাযেৰ সুদ্ধো পরিযোদাতো পভস্সরো. সারে পতিট্ঠিতোতি সারো ৰুচ্চন্তি সীল-সমাধি-পঞ্ঞাৰিমুত্তি-ৰিমুত্তিঞাণদস্সনগুণা, তস্মিং সারে পতিট্ঠিতত্তা সারে পতিট্ঠিতো.

এৰং সারে পতিট্ঠিতভাৰং ৰত্ৰা পুন সো চস্স সারে পতিট্ঠিতভাৰো এৰং ৰেদিতব্বোতি দস্সেন্তো ইমেসঞ্হি সারিপুত্তাতি আদিমাহ. তত্রাযং সঙ্খেপৰণ্ণনা – যানিমানি ৰেরঞ্জাযং ৰস্সাৰাসং উপগতানি পঞ্চ ভিক্খুসতানি, ইমেসং যো গুণৰসেন পচ্ছিমকো সব্বপরিত্তগুণো ভিক্খু, সো সোতাপন্নো. সোতাপন্নোতি সোতং আপন্নো; সোতোতি চ মগ্গস্সেতং অধিৰচনং. সোতাপন্নোতি তেন সমন্নাগতস্স পুগ্গলস্স. যথাহ –

‘‘সোতো সোতোতি হিদং, সারিপুত্ত, ৰুচ্চতি; কতমো নু খো, সারিপুত্ত, সোতোতি? অযমেৰ হি, ভন্তে, অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাসমাধী’’তি. ‘‘সোতাপন্নো সোতাপন্নোতি হিদং, সারিপুত্ত, ৰুচ্চতি; কতমো নু খো, সারিপুত্ত, সোতাপন্নো’’তি? ‘‘যো হি, ভন্তে, ইমিনা অরিযেন অট্ঠঙ্গিকেন মগ্গেন সমন্নাগতো, অযং ৰুচ্চতি – সোতাপন্নো. সোযমাযস্মা এৰংনামো এৰংগোত্তো’’তি (সং. নি. ৫.১০০১). ইধ পন মগ্গেন ফলস্স নামং দিন্নং. তস্মা ফলট্ঠো ‘‘সোতাপন্নো’’তি ৰেদিতব্বো.

অৰিনিপাতধম্মোতি ৰিনিপাতেতীতি ৰিনিপাতো; নাস্স ৰিনিপাতো ধম্মোতি অৰিনিপাতধম্মো, ন অত্তানং অপাযেসু ৰিনিপাতনসভাৰোতি ৰুত্তং হোতি. কস্মা? যে ধম্মা অপাযগমনীযা, তেসং পরিক্খযা. ৰিনিপতনং ৰা ৰিনিপাতো, নাস্স ৰিনিপাতো ধম্মোতি অৰিনিপাতধম্মো, অপাযেসু ৰিনিপাতনসভাৰো অস্স নত্থীতি ৰুত্তং হোতি. সম্মত্তনিযামেন মগ্গেন নিযতত্তা নিযতো. সম্বোধি পরং অযনং পরা গতি অস্সাতি সম্বোধিপরাযণো. উপরি মগ্গত্তযং অৰস্সং সম্পাপকোতি অত্থো. কস্মা? পটিলদ্ধপঠমমগ্গত্তাতি.

ৰিনযপঞ্ঞত্তিযাচনকথা নিট্ঠিতা.

বুদ্ধাচিণ্ণকথা

২২. এৰং ধম্মসেনাপতিং সঞ্ঞাপেত্ৰা ৰেরঞ্জাযং তং ৰস্সাৰাসং ৰীতিনামেত্ৰা ৰুত্থৰস্সো মহাপৰারণায পৰারেত্ৰা অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি. আমন্তেসীতি আলপি অভাসি সম্বোধেসি. কিন্তি? আচিণ্ণং খো পনেতন্তি এৰমাদি. আচিণ্ণন্তি চরিতং ৰত্তং অনুধম্মতা. তং খো পনেতং আচিণ্ণং দুৰিধং হোতি – বুদ্ধাচিণ্ণং, সাৰকাচিণ্ণন্তি. কতমং বুদ্ধাচিণ্ণং? ইদং তাৰ একং – যেহি নিমন্তিতা ৰস্সং ৰসন্তি, ন তে অনপলোকেত্ৰা অনাপুচ্ছিত্ৰা জনপদচারিকং পক্কমন্তি. সাৰকা পন অপলোকেত্ৰা ৰা অনপলোকেত্ৰা ৰা যথাসুখং পক্কমন্তি.

অপরম্পি বুদ্ধাচিণ্ণং – ৰুত্থৰস্সা পৰারেত্ৰা জনসঙ্গহত্থায জনপদচারিকং পক্কমন্তিযেৰ. জনপদচারিকং চরন্তা চ মহামণ্ডলং মজ্ঝিমমণ্ডলং অন্তিমমণ্ডলন্তি ইমেসং তিণ্ণং মণ্ডলানং অঞ্ঞতরস্মিং মণ্ডলে চরন্তি. তত্থ মহামণ্ডলং নৰযোজনসতিকং, মজ্ঝিমমণ্ডলং ছযোজনসতিকং, অন্তিমমণ্ডলং তিযোজনসতিকং. যদা মহামণ্ডলে চারিকং চরিতুকামা হোন্তি, তদা মহাপৰারণায পৰারেত্ৰা পাটিপদদিৰসে মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারা নিক্খমিত্ৰা গামনিগমাদীসু মহাজনং আমিসপটিগ্গহেন অনুগ্গণ্হন্তা ধম্মদানেন চস্স ৰিৰট্টুপনিস্সিতং কুসলং ৰড্ঢেন্তা নৰহি মাসেহি জনপদচারিকং পরিযোসাপেন্তি. সচে পন অন্তোৰস্সে ভিক্খূনং সমথৰিপস্সনা তরুণা হোন্তি, মহাপৰারণায অপ্পৰারেত্ৰা পৰারণাসঙ্গহং দত্ৰা কত্তিকপুণ্ণমাযং পৰারেত্ৰা মাগসিরস্স পঠমদিৰসে মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারা নিক্খমিত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰ মজ্ঝিমমণ্ডলে অট্ঠহি মাসেহি চারিকং পরিযোসাপেন্তি. সচে পন নেসং ৰুত্থৰস্সানং অপরিপাকিন্দ্রিযা ৰেনেয্যসত্তা হোন্তি, তেসং ইন্দ্রিযপরিপাকং আগমেন্তা মাগসিরমাসম্পি তত্থেৰ ৰসিত্ৰা ফুস্সমাসস্স পঠমদিৰসে মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারা নিক্খমিত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰ অন্তিমমণ্ডলে সত্তহি মাসেহি চারিকং পরিযোসাপেন্তি. তেসু চ মণ্ডলেসু যত্থ কত্থচি ৰিচরন্তাপি তে তে সত্তে কিলেসেহি ৰিযোজেন্তা সোতাপত্তিফলাদীহি পযোজেন্তা ৰেনেয্যৰসেনেৰ নানাৰণ্ণানি পুপ্ফানি ওচিনন্তা ৰিয চরন্তি.

অপরম্পি বুদ্ধানং আচিণ্ণং – দেৰসিকং পচ্চূসসমযে সন্তং সুখং নিব্বানারম্মণং কত্ৰা ফলসমাপত্তিসমাপজ্জনং, ফলসমাপত্তিযা ৰুট্ঠহিত্ৰা দেৰসিকং মহাকরুণাসমাপত্তিযা সমাপজ্জনং, ততো ৰুট্ঠহিত্ৰা দসসহস্সচক্কৰাল়ে বোধনেয্যসত্তসমৰলোকনং.

অপরম্পি বুদ্ধানং আচিণ্ণং – আগন্তুকেহি সদ্ধিং পঠমতরং পটিসন্থারকরণং, অট্ঠুপ্পত্তিৰসেন ধম্মদেসনা, ওতিণ্ণে দোসে সিক্খাপদপঞ্ঞাপনন্তি ইদং বুদ্ধাচিণ্ণং.

কতমং সাৰকাচিণ্ণং? বুদ্ধস্স ভগৰতো কালে দ্ৰিক্খত্তুং সন্নিপাতো পুরে ৰস্সূপনাযিকায চ কম্মট্ঠানগ্গহণত্থং, ৰুত্থৰস্সানঞ্চ অধিগতগুণারোচনত্থং উপরি কম্মট্ঠানগ্গহণত্থঞ্চ. ইদং সাৰকাচিণ্ণং. ইধ পন বুদ্ধাচিণ্ণং দস্সেন্তো আহ – ‘‘আচিণ্ণং খো পনেতং, আনন্দ, তথাগতান’’ন্তি.

আযামাতি আগচ্ছ যাম. অপলোকেস্সামাতি চারিকং চরণত্থায আপুচ্ছিস্সাম. এৰন্তি সম্পটিচ্ছনত্থে নিপাতো. ভন্তেতি গারৰাধিৰচনমেতং; সত্থুনো পটিৰচনদানন্তিপি ৰট্টতি. ভগৰতো পচ্চস্সোসীতি ভগৰতো ৰচনং পটিঅস্সোসি, অভিমুখো হুত্ৰা সুণি সম্পটিচ্ছি. এৰন্তি ইমিনা ৰচনেন পটিগ্গহেসীতি ৰুত্তং হোতি.

অথ খো ভগৰা নিৰাসেত্ৰাতি ইধ পুব্বণ্হসমযন্তি ৰা সাযন্হসমযন্তি ৰা ন ৰুত্তং. এৰং সন্তেপি ভগৰা কতভত্তকিচ্চো মজ্ঝন্হিকং ৰীতিনামেত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং পচ্ছাসমণং কত্ৰা নগরদ্ৰারতো পট্ঠায নগরৰীথিযো সুৰণ্ণরসপিঞ্জরাহি রংসীহি সমুজ্জোতযমানো যেন ৰেরঞ্জস্স ব্রাহ্মণস্স নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি. ঘরদ্ৰারে ঠিতমত্তমেৰ চস্স ভগৰন্তং দিস্ৰা পরিজনো আরোচেসি. ব্রাহ্মণো সতিং পটিলভিত্ৰা সংৰেগজাতো সহসা ৰুট্ঠায মহারহং আসনং পঞ্ঞপেত্ৰা ভগৰন্তং পচ্চুগ্গম্ম ‘‘ইতো, ভগৰা, উপসঙ্কমতূ’’তি আহ. ভগৰা উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. অথ খো ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং উপনিসীদিতুকামো অত্তনা ঠিতপদেসতো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি. ইতো পরং উত্তানত্থমেৰ.

যং পন ব্রাহ্মণো আহ – ‘‘অপিচ যো দেয্যধম্মো, সো ন দিন্নো’’তি. তত্রাযমধিপ্পাযো – মযা নিমন্তিতানং ৰস্সংৰুত্থানং তুম্হাকং তেমাসং দিৰসে দিৰসে পাতো যাগুখজ্জকং, মজ্ঝন্হিকে খাদনীযভোজনীযং, সাযন্হে অনেকৰিধ পানৰিকতি গন্ধপুপ্ফাদীহি পূজাসক্কারোতি এৰমাদিকো যো দেয্যধম্মো দাতব্বো অস্স, সো ন দিন্নোতি. তঞ্চ খো নো অসন্তন্তি এত্থ পন লিঙ্গৰিপল্লাসো ৰেদিতব্বো. সো চ খো দেয্যধম্মো অম্হাকং নো অসন্তোতি অযঞ্হেত্থ অত্থো. অথ ৰা যং দানৰত্থুং মযং তুম্হাকং দদেয্যাম, তঞ্চ খো নো অসন্তন্তি এৰমেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো.

নোপি অদাতুকম্যতাতি অদাতুকামতাপি নো নত্থি, যথা পহূতৰিত্তূপকরণানং মচ্ছরীনং. তং কুতেত্থ লব্ভা বহুকিচ্চা ঘরাৰাসাতি তত্রাযং যোজনা – যস্মা বহুকিচ্চা ঘরাৰাসা, তস্মা এত্থ সন্তেপি দেয্যধম্মে দাতুকম্যতায চ তং কুতো লব্ভা কুতো তং সক্কা লদ্ধুং, যং মযং তুম্হাকং দেয্যধম্মং দদেয্যামাতি ঘরাৰাসং গরহন্তো আহ. সো কির মারেন আৰট্টিতভাৰং ন জানাতি, ‘‘ঘরাৰাসপলিবোধেন মে সতিসম্মোসো জাতো’’তি মঞ্ঞি, তস্মা এৰমাহ. অপিচ – তং কুতেত্থ লব্ভাতি ইমস্মিং তেমাসব্ভন্তরে যমহং তুম্হাকং দদেয্যং, তং কুতো লব্ভা? বহুকিচ্চা হি ঘরাৰাসাতি এৰমেত্থ যোজনা ৰেদিতব্বা.

অথ ব্রাহ্মণো ‘‘যংনূনাহং যং মে তীহি মাসেহি দাতব্বং সিযা, তং সব্বং একদিৰসেনেৰ দদেয্য’’ন্তি চিন্তেত্ৰা অধিৰাসেতু মে ভৰং গোতমোতিআদিমাহ. তত্থ স্ৰাতনাযাতি যং মে তুম্হেসু সক্কারং করোতো স্ৰে ভৰিস্সতি পুঞ্ঞঞ্চেৰ পীতিপামোজ্জঞ্চ, তদত্থায. অথ তথাগতো ‘‘সচে অহং নাধিৰাসেয্যং, ‘অযং তেমাসং কিঞ্চি অলদ্ধা কুপিতো মঞ্ঞে, তেন মে যাচিযমানো একভত্তম্পি ন পটিগ্গণ্হাতি, নত্থি ইমস্মিং অধিৰাসনখন্তি, অসব্বঞ্ঞূ অয’ন্তি এৰং ব্রাহ্মণো চ ৰেরঞ্জাৰাসিনো চ গরহিত্ৰা বহুং অপুঞ্ঞং পসৰেয্যুং, তং তেসং মা অহোসী’’তি তেসং অনুকম্পায অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন.

অধিৰাসেত্ৰা চ অথ খো ভগৰা ৰেরঞ্জং ব্রাহ্মণং ‘‘অলং ঘরাৰাসপলিবোধচিন্তাযা’’তি সঞ্ঞাপেত্ৰা তঙ্খণানুরূপায ধম্মিযা কথায দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকং অত্থং সন্দস্সেত্ৰা কুসলে ধম্মে সমাদপেত্ৰা গণ্হাপেত্ৰা তত্থ চ নং সমুত্তেজেত্ৰা সউস্সাহং কত্ৰা তায সউস্সাহতায অঞ্ঞেহি চ ৰিজ্জমানগুণেহি সম্পহংসেত্ৰা ধম্মরতনৰস্সং ৰস্সেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি. পক্কন্তে চ পন ভগৰতি ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো পুত্তদারং আমন্তেসি – ‘‘মযং, ভণে, ভগৰন্তং তেমাসং নিমন্তেত্ৰা একদিৰসং একভত্তম্পি নাদম্হ. হন্দ, দানি তথা দানং পটিযাদেথ যথা তেমাসিকোপি দেয্যধম্মো স্ৰে একদিৰসেনেৰ দাতুং সক্কা হোতী’’তি. ততো পণীতং দানং পটিযাদাপেত্ৰা যং দিৰসং ভগৰা নিমন্তিতো, তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন আসনট্ঠানং অলঙ্কারাপেত্ৰা মহারহানি আসনানি পঞ্ঞপেত্ৰা গন্ধধূমৰাসকুসুমৰিচিত্রং মহাপূজং সজ্জেত্ৰা ভগৰতো কালং আরোচাপেসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন…পে… নিট্ঠিতং ভত্ত’’ন্তি.

২৩. ভগৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো তত্থ অগমাসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো ভগৰা…পে… নিসীদি সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’তি. অথ খো ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘন্তি বুদ্ধপ্পমুখন্তি বুদ্ধপরিণাযকং; বুদ্ধং সঙ্ঘত্থেরং কত্ৰা নিসিন্নন্তি ৰুত্তং হোতি. পণীতেনাতি উত্তমেন. সহত্থাতি সহত্থেন. সন্তপ্পেত্ৰাতি সুট্ঠু তপ্পেত্ৰা, পরিপুণ্ণং সুহিতং যাৰদত্থং কত্ৰা. সম্পৰারেত্ৰাতি সুট্ঠু পৰারেত্ৰা ‘অল’ন্তি হত্থসঞ্ঞায মুখসঞ্ঞায ৰচীভেদেন চ পটিক্খিপাপেত্ৰা. ভুত্তাৰিন্তি ভুত্তৰন্তং. ওনীতপত্তপাণিন্তি পত্ততো ওনীতপাণিং; অপনীতহত্থন্তি ৰুত্তং হোতি. তিচীৰরেন অচ্ছাদেসীতি তিচীৰরং ভগৰতো অদাসি. ইদং পন ৰোহারৰচনমত্তং হোতি ‘‘তিচীৰরেন অচ্ছাদেসী’’তি, তস্মিঞ্চ তিচীৰরে একমেকো সাটকো সহস্সং অগ্ঘতি. ইতি ব্রাহ্মণো ভগৰতো তিসহস্সগ্ঘনকং তিচীৰরমদাসি উত্তমং কাসিকৰত্থসদিসং. একমেকঞ্চ ভিক্খুং একমেকেন দুস্সযুগেনাতি একমেকেন দুস্সযুগল়েন. তত্র একসাটকো পঞ্চসতানি অগ্ঘতি. এৰং পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং পঞ্চসতসহস্সগ্ঘনকানি দুস্সানি অদাসি. ব্রাহ্মণো এত্তকম্পি দত্ৰা অতুট্ঠো পুন সত্তট্ঠসহস্সগ্ঘনকে অনেকরত্তকম্বলে চ পট্টুণ্ণপত্তপটে চ ফালেত্ৰা ফালেত্ৰা আযোগঅংসবদ্ধককাযবন্ধনপরিস্সাৰনাদীনং অত্থায অদাসি. সতপাকসহস্সপাকানঞ্চ ভেসজ্জতেলানং তুম্বানি পূরেত্ৰা একমেকস্স ভিক্খুনো অব্ভঞ্জনত্থায সহস্সগ্ঘনকং তেলমদাসি. কিং বহুনা, চতূসু পচ্চযেসু ন কোচি পরিক্খারো সমণপরিভোগো অদিন্নো নাম অহোসি. পাল়িযং পন চীৰরমত্তমেৰ ৰুত্তং.

এৰং মহাযাগং যজিত্ৰা সপুত্তদারং ৰন্দিত্ৰা নিসিন্নং অথ খো ভগৰা ৰেরঞ্জং ব্রাহ্মণং তেমাসং মারাৰট্টনেন ধম্মসৰনামতরসপরিভোগপরিহীনং একদিৰসেনেৰ ধম্মামতৰস্সং ৰস্সেত্ৰা পুরিপুণ্ণসঙ্কপ্পং কুরুমানো ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা…পে… উট্ঠাযাসনা পক্কামি. ব্রাহ্মণোপি সপুত্তদারো ভগৰন্তঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ ৰন্দিত্ৰা ‘‘পুনপি, ভন্তে, অম্হাকং অনুগ্গহং করেয্যাথা’’তি এৰমাদীনি ৰদন্তো অনুবন্ধিত্ৰা অস্সূনি পৰত্তযমানো নিৰত্তি.

অথ খো ভগৰা ৰেরঞ্জাযং যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰাতি যথাজ্ঝাসযং যথারুচিতং ৰাসং ৰসিত্ৰা ৰেরঞ্জায নিক্খমিত্ৰা মহামণ্ডলে চারিকায চরণকালে গন্তব্বং বুদ্ধৰীথি পহায দুব্ভিক্খদোসেন কিলন্তং ভিক্খুসঙ্ঘং উজুনাৰ মগ্গেন গহেত্ৰা গন্তুকামো সোরেয্যাদীনি অনুপগম্ম পযাগপতিট্ঠানং গন্ত্ৰা তত্থ গঙ্গং নদিং উত্তরিত্ৰা যেন বারাণসী তদৰসরি. তেন অৰসরি তদৰসরি. তত্রাপি যথাজ্ঝাসযং ৰিহরিত্ৰা ৰেসালিং অগমাসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অনুপগম্ম সোরেয্যং…পে… ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালায’’ন্তি.

বুদ্ধাচিণ্ণকথা নিট্ঠিতা.

সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায

ৰেরঞ্জকণ্ডৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

তত্রিদং সমন্তপাসাদিকায সমন্তপাসাদিকত্তস্মিং –

আচরিযপরম্পরতো, নিদানৰত্থুপ্পভেদদীপনতো;

পরসমযৰিৰজ্জনতো, সকসমযৰিসুদ্ধিতো চেৰ.

ব্যঞ্জনপরিসোধনতো, পদত্থতো পাল়িযোজনক্কমতো;

সিক্খাপদনিচ্ছযতো, ৰিভঙ্গনযভেদদস্সনতো.

সম্পস্সতং ন দিস্সতি, কিঞ্চি অপাসাদিকং যতো এত্থ;

ৰিঞ্ঞূনমযং তস্মা, সমন্তপাসাদিকাত্ৰেৰ.

সংৰণ্ণনা পৰত্তা, ৰিনযস্স ৰিনেয্যদমনকুসলেন;

ৰুত্তস্স লোকনাথেন, লোকমনুকম্পমানেনাতি.

ৰেরঞ্জকণ্ডৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১. পারাজিককণ্ডং

১. পঠমপারাজিকং

সুদিন্নভাণৰারৰণ্ণনা

২৪. ইতো পরং তেন খো পন সমযেন ৰেসালিযা অৰিদূরেতিআদি যেভুয্যেন উত্তানত্থং. তস্মা অনুপদৰণ্ণনং পহায যত্থ যত্থ ৰত্তব্বং অত্থি, তং তদেৰ ৰণ্ণযিস্সাম. কলন্দগামোতি কলন্দকা ৰুচ্চন্তি কাল়কা, তেসং ৰসেন লদ্ধনামো গামো. কলন্দপুত্তোতি গামৰসেন লদ্ধনামস্স রাজসম্মতস্স চত্তালীসকোটিৰিভৰস্স কলন্দসেট্ঠিনো পুত্তো. যস্মা পন তস্মিং গামে অঞ্ঞেপি কলন্দনামকা মনুস্সা অত্থি, তস্মা কলন্দপুত্তোতি ৰত্ৰা পুন সেট্ঠিপুত্তোতি ৰুত্তং. সম্বহুলেহীতি বহুকেহি. সহাযকেহীতি সুখদুক্খানি সহ আযন্তি উপগচ্ছন্তীতি সহাযা, সহাযা এৰ সহাযকা, তেহি সহাযকেহি. সদ্ধিন্তি একতো. কেনচিদেৰ করণীযেনাতি কেনচিদেৰ ভণ্ডপ্পযোজনউদ্ধারসারণাদিনা কিচ্চেন; কত্তিকনক্খত্তকীল়াকিচ্চেনাতিপি ৰদন্তি. ভগৰা হি কত্তিকজুণ্হপক্খে ৰেসালিং সম্পাপুণি. কত্তিকনক্খত্তকীল়া চেত্থ উল়ারা হোতি. তদত্থং গতোতি ৰেদিতব্বো.

অদ্দস খোতি কথং অদ্দস? সো কির নগরতো ভুত্তপাতরাসং সুদ্ধুত্তরাসঙ্গং মালাগন্ধৰিলেপনহত্থং বুদ্ধদস্সনত্থং ধম্মসৰনত্থঞ্চ নিক্খমন্তং মহাজনং দিস্ৰা ‘‘ক্ৰ গচ্ছথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘বুদ্ধদস্সনত্থং ধম্মসৰনত্থঞ্চা’’তি. তেন হি ‘‘অহম্পি গচ্ছামী’’তি গন্ত্ৰা চতুব্বিধায পরিসায পরিৰুতং ব্রহ্মস্সরেন ধম্মং দেসেন্তং ভগৰন্তং অদ্দস. তেন ৰুত্তং – ‘‘অদ্দস খো…পে… দেসেন্ত’’ন্তি. দিস্ৰানস্সাতি দিস্ৰান অস্স. এতদহোসীতি পুব্বে কতপুঞ্ঞতায চোদিযমানস্স ভব্বকুলপুত্তস্স এতং অহোসি. কিং অহোসি? যংনূনাহম্পি ধম্মং সুণেয্যন্তি. তত্থ যন্নূনাতি পরিৰিতক্কদস্সনমেতং. এৰং কিরস্স পরিৰিতক্কো উপ্পন্নো ‘‘যমযং পরিসা একগ্গচিত্তা ধম্মং সুণাতি, অহো ৰতাহম্পি তং সুণেয্য’’ন্তি.

অথ খো সুদিন্নো কলন্দপুত্তো যেন সা পরিসাতি ইধ কস্মা ‘‘যেন ভগৰা’’তি অৰত্ৰা ‘‘যেন সা পরিসা’’তি ৰুত্তন্তি চে. ভগৰন্তঞ্হি পরিৰারেত্ৰা উল়ারুল়ারজনা মহতী পরিসা নিসিন্না, তত্র ন সক্কা ইমিনা পচ্ছা আগতেন ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা নিসীদিতুং. পরিসায পন একস্মিং পদেসে সক্কাতি সো তং পরিসংযেৰ উপসঙ্কমন্তো. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো সুদিন্নো কলন্দপুত্তো যেন সা পরিসা’’তি. একমন্তং নিসিন্নস্স খো সুদিন্নস্স কলন্দপুত্তস্স এতদহোসীতি ন নিসিন্নমত্তস্সেৰ অহোসি, অথ খো ভগৰতো সিত্তযূপসংহিতং থোকং ধম্মকথং সুত্ৰা; তং পনস্স যস্মা একমন্তং নিসিন্নস্সেৰ অহোসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘একমন্তং নিসিন্নস্স খো সুদিন্নস্স কলন্দপুত্তস্স এতদহোসী’’তি. কিং অহোসীতি? যথা যথা খোতিআদি.

তত্রাযং সঙ্খেপকথা – অহং খো যেন যেন আকারেন ভগৰতা ধম্মং দেসিতং আজানামি, তেন তেন মে উপপরিক্খতো এৰং হোতি যদেতং সিত্তযব্রহ্মচরিযং একম্পি দিৰসং অখণ্ডং কত্ৰা চরিমকচিত্তং পাপেতব্বতায একন্তপরিপুণ্ণং চরিতব্বং, একদিৰসম্পি চ কিলেসমলেন অমলীনং কত্ৰা চরিমকচিত্তং পাপেতব্বতায একন্তপরিসুদ্ধং. সঙ্খলিখিতং লিখিতসঙ্খসদিসং ধোতসঙ্খসপ্পটিভাগং চরিতব্বং. ইদং ন সুকরং অগারং অজ্ঝাৰসতা অগারমজ্ঝে ৰসন্তেন একন্তপরিপুণ্ণং…পে… চরিতুং. যংনূনাহং কেসে চ মস্সুঞ্চ ওহারেত্ৰা কসাযরসপীততায কাসাযানি ব্রহ্মচরিযং চরন্তানং অনুচ্ছৰিকানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা পরিদহিত্ৰা অগারস্মা নিক্খমিত্ৰা অনগারিযং পব্বজেয্যন্তি. এত্থ চ যস্মা অগারস্স হিতং কসিৰাণিজ্জাদিকম্মং অগারিযন্তি ৰুচ্চতি, তঞ্চ পব্বজ্জায নত্থি; তস্মা পব্বজ্জা ‘‘অনগারিযা’’তি ঞাতব্বা. তং অনগারিযং পব্বজ্জং. পব্বজেয্যন্তি পরিব্বজেয্যং.

২৫. অচিরৰুট্ঠিতায পরিসায যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমীতি সুদিন্নো অৰুট্ঠিতায পরিসায ন ভগৰন্তং পব্বজ্জং যাচি. কস্মা? তত্রস্স বহূ ঞাতিসালোহিতা মিত্তামচ্চা সন্তি, তে ‘‘‘ত্ৰং মাতাপিতূনং একপুত্তকো, ন লব্ভা তযা পব্বজিতু’ন্তি বাহাযম্পি গহেত্ৰা আকড্ঢেয্যুং, ততো পব্বজ্জায অন্তরাযো ভৰিস্সতী’’তি সহেৰ পরিসায উট্ঠহিত্ৰা থোকং গন্ত্ৰা পুন কেনচি সরীরকিচ্চলেসেন নিৰত্তিত্ৰা ভগৰন্তং উপসঙ্কম্ম পব্বজ্জং যাচি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো সুদিন্নো কলন্দপুত্তো অচিরৰুট্ঠিতায পরিসায…পে… পব্বাজেতু মং ভগৰা’’তি.

ভগৰা পন যস্মা রাহুলকুমারস্স পব্বজিততো পভুতি মাতাপিতূহি অননুঞ্ঞাতং পুত্তং ন পব্বাজেতি, তস্মা নং পুচ্ছি – ‘‘অনুঞ্ঞাতোসি পন ত্ৰং সুদিন্ন মাতাপিতূহি…পে… পব্বজ্জাযা’’তি.

২৬. ইতো পরং পাঠানুসারেনেৰ গন্ত্ৰা তং করণীযং তীরেত্ৰাতি এত্থ এৰমত্থো ৰেদিতব্বো – ধুরনিক্খেপেনেৰ তং করণীযং নিট্ঠাপেত্ৰাতি; ন হি পব্বজ্জায তিব্বচ্ছন্দস্স ভণ্ডপ্পযোজনউদ্ধারসারণাদীসু ৰা নক্খত্তকীল়াযং ৰা চিত্তং নমতি. অম্ম তাতাতি এত্থ পন অম্মাতি মাতরং আলপতি; তাতাতি পিতরং. ত্ৰং খোসীতি ত্ৰং খো অসি. একপুত্তকোতি একোৰ পুত্তকো; অঞ্ঞো তে জেট্ঠো ৰা কনিট্ঠো ৰা নত্থি. এত্থ চ ‘‘একপুত্তো’’তি ৰত্তব্বে অনুকম্পাৰসেন ‘‘একপুত্তকো’’তি ৰুত্তং. পিযোতি পীতিজননকো. মনাপোতি মনৰড্ঢনকো. সুখেধিতোতি সুখেন এধিতো; সুখসংৰড্ঢিতোতি অত্থো. সুখপরিহতোতি সুখেন পরিহতো; জাতকালতো পভুতি ধাতীহি অঙ্কতো অঙ্কং হরিত্ৰা ধারিযমানো অস্সকরথকাদীহি বালকীল়নকেহি কীল়মানো সাদুরসভোজনং ভোজিযমানো সুখেন পরিহতো.

ন ত্ৰং, তাত সুদিন্ন, কিঞ্চি দুক্খস্স জানাসীতি ত্ৰং তাত সুদিন্ন কিঞ্চি অপ্পমত্তকম্পি কলভাগং দুক্খস্স ন জানাসি; অথ ৰা কিঞ্চি দুক্খেন নানুভোসীতি অত্থো. করণত্থে সামিৰচনং, অনুভৰনত্থে চ জাননা; অথ ৰা কিঞ্চি দুক্খং নস্সরসীতি অত্থো. উপযোগত্থে সামিৰচনং, সরণত্থে চ জাননা. ৰিকপ্পদ্ৰযেপি পুরিমপদস্স উত্তরপদেন সমানৰিভত্তিলোপো দট্ঠব্বো. তং সব্বং সদ্দসত্থানুসারেন ঞাতব্বং. মরণেনপি মযং তে অকামকা ৰিনা ভৰিস্সামাতি সচেপি তৰ অম্হেসু জীৰমানেসু মরণং ভৰেয্য, তেন তে মরণেনপি মযং অকামকা অনিচ্ছকা ন অত্তনো রুচিযা, ৰিনা ভৰিস্সাম; তযা ৰিযোগং ৰা পাপুণিস্সামাতি অত্থো. কিং পন মযং তন্তি এৰং সন্তে কিং পন কিং নাম তং কারণং যেন মযং তং জীৰন্তং অনুজানিস্সাম; অথ ৰা কিং পন মযং তন্তি কেন পন কারণেন মযং তং জীৰন্তং অনুজানিস্সামাতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো.

২৭. তত্থেৰাতি যত্থ নং ঠিতং মাতাপিতরো নানুজানিংসু, তত্থেৰ ঠানে. অনন্তরহিতাযাতি কেনচি অত্থরণেন অনত্থতায.

২৮. পরিচারেহীতি গন্ধব্বনটনাটকাদীনি পচ্চুপট্ঠাপেত্ৰা তত্থ সহাযকেহি সদ্ধিং যথাসুখং ইন্দ্রিযানি চারেহি সঞ্চারেহি; ইতো চিতো চ উপনেহীতি ৰুত্তং হোতি. অথ ৰা পরিচারেহীতি গন্ধব্বনটনাটকাদীনি পচ্চুপট্ঠাপেত্ৰা তত্থ সহাযকেহি সদ্ধিং লল়, উপলল়, রম, কীল়স্সূতিপি ৰুত্তং হোতি. কামে পরিভুঞ্জন্তোতি অত্তনো পুত্তদারেহি সদ্ধিং ভোগে ভুঞ্জন্তো. পুঞ্ঞানি করোন্তোতি বুদ্ধঞ্চ ধম্মঞ্চ সঙ্ঘঞ্চ আরব্ভ দানপ্পদানাদীনি সুগতিমগ্গসোধকানি কুসলকম্মানি করোন্তো. তুণ্হী অহোসীতি কথানুপ্পবন্ধৰিচ্ছেদনত্থং নিরালাপসল্লাপো অহোসি. অথস্স মাতাপিতরো তিক্খত্তুং ৰত্ৰা পটিৰচনম্পি অলভমানা সহাযকে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘এস ৰো সহাযকো পব্বজিতুকামো, নিৰারেথ ন’’ন্তি আহংসু. তেপি তং উপসঙ্কমিত্ৰা তিক্খত্তুং অৰোচুং, তেসম্পি তুণ্হী অহোসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো সুদিন্নস্স কলন্দপুত্তস্স সহাযকা…পে… তুণ্হী অহোসী’’তি.

২৯. অথস্স সহাযকানং এতদহোসি – ‘‘সচে অযং পব্বজ্জং অলভমানো মরিস্সতি ন কোচি গুণো ভৰিস্সতি. পব্বজিতং পন নং মাতাপিতরোপি কালেন কালং পস্সিস্সন্তি. মযম্পি পস্সিস্সাম. পব্বজ্জাপি চ নামেসা ভারিযা, দিৰসে দিৰসে মত্তিকাপত্তং গহেত্ৰা পিণ্ডায চরিতব্বং. একসেয্যং একভত্তং ব্রহ্মচরিযং অতিদুক্করং. অযঞ্চ সুখুমালো নাগরিকজাতিযো, সো তং চরিতুং অসক্কোন্তো পুন ইধেৰ আগমিস্সতি. হন্দস্স মাতাপিতরো অনুজানাপেস্সামা’’তি. তে তথা অকংসু. মাতাপিতরোপি নং অনুজানিংসু. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো সুদিন্নস্স কলন্দপুত্তস্স সহাযকা যেন সুদিন্নস্স কলন্দপুত্তস্স মাতাপিতরো…পে… অনুঞ্ঞাতোসি মাতাপিতূহি অগারস্মা অনগারিযং পব্বজ্জাযা’’তি.

৩০. হট্ঠোতি তুট্ঠো. উদগ্গোতি পীতিৰসেন অব্ভুন্নতকাযচিত্তো. কতিপাহন্তি কতিপযানি দিৰসানি. বলং গাহেত্ৰাতি সপ্পাযভোজনানি ভুঞ্জন্তো, উচ্ছাদনন্হাপনাদীহি চ কাযং পরিহরন্তো, কাযবলং জনেত্ৰা মাতাপিতরো ৰন্দিত্ৰা অস্সুমুখং ঞাতিপরিৰট্টং পহায যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি…পে… পব্বাজেতু মং ভন্তে ভগৰাতি. ভগৰা সমীপে ঠিতং অঞ্ঞতরং পিণ্ডচারিকং ভিক্খুং আমন্তেসি – ‘‘তেন হি ভিক্খু সুদিন্নং পব্বাজেহি চেৰ উপসম্পাদেহি চা’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি খো সো ভিক্খু ভগৰতো পটিস্সুণিত্ৰা সুদিন্নং কলন্দপুত্তং জিনদত্তিযং সদ্ধিৰিহারিকং লদ্ধা পব্বাজেসি চেৰ উপসম্পাদেসি চ. তেন ৰুত্তং – ‘‘অলত্থ খো সুদিন্নো কলন্দপুত্তো ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, অলত্থ উপসম্পদ’’ন্তি.

এত্থ পন ঠত্ৰা সব্বঅট্ঠকথাসু পব্বজ্জা চ উপসম্পদা চ কথিতা. মযং পন যথাঠিতপাল়িৰসেনেৰ খন্ধকে কথযিস্সাম. ন কেৰলঞ্চেতং, অঞ্ঞম্পি যং খন্ধকে ৰা পরিৰারে ৰা কথেতব্বং অট্ঠকথাচরিযেহি ৰিভঙ্গেকথিতং, তং সব্বং তত্থ তত্থেৰ কথযিস্সাম. এৰঞ্হি কথিযমানে পাল়িক্কমেনেৰ ৰণ্ণনা কতা হোতি. ততো তেন তেন ৰিনিচ্ছযেন অত্থিকানং পাল়িক্কমেনেৰ ইমং ৰিনযসংৰণ্ণনং ওলোকেত্ৰা সো সো ৰিনিচ্ছযো সুৰিঞ্ঞেয্যো ভৰিস্সতীতি.

অচিরূপসম্পন্নোতি অচিরং উপসম্পন্নো হুত্ৰা; উপসম্পদতো নচিরকালেযেৰাতি ৰুত্তং হোতি. এৰরূপেতি এৰংৰিধে এৰংজাতিকে. ধুতগুণেতি কিলেসনিদ্ধুননকে গুণে. সমাদায ৰত্ততীতি সমাদিযিত্ৰা গণ্হিত্ৰা ৰত্ততি চরতি ৰিহরতি. আরঞ্ঞিকো হোতীতি গামন্তসেনাসনং পটিক্খিপিত্ৰা আরঞ্ঞিকধুতঙ্গৰসেন অরঞ্ঞৰাসিকো হোতি. পিণ্ডপাতিকোতি অতিরেকলাভপটিক্খেপেন চুদ্দস ভত্তানি পটিক্খিপিত্ৰা পিণ্ডপাতিকধুতঙ্গৰসেন পিণ্ডপাতিকো হোতি. পংসুকূলিকোতি গহপতিচীৰরং পটিক্খিপিত্ৰা পংসুকূলিকধুতঙ্গৰসেন পংসুকূলিকো হোতি. সপদানচারিকোতি লোলুপ্পচারং পটিক্খিপিত্ৰা সপদানচারিকধুতঙ্গৰসেন সপদানচারিকো হোতি; ঘরপটিপাটিযা ভিক্খায পৰিসতি. ৰজ্জিগামন্তি ৰজ্জীনং গামং ৰজ্জীসু ৰা গামং.

অড্ঢা মহদ্ধনাতিআদীসু উপভোগপরিভোগূপকরণমহন্ততায অড্ঢা; যে হি তেসং উপভোগা যানি চ উপভোগূপকরণানি, তানি মহন্তানি বহুলানি সারকানীতি ৰুত্তং হোতি. নিধেত্ৰা ঠপিতধনমহন্ততায মহদ্ধনা. মহাভোগাতি দিৰসপরিব্বযসঙ্খাতভোগমহন্ততায মহাভোগা. অঞ্ঞেহি উপভোগেহি জাতরূপরজতস্সেৰ পহূততায পহূতজাতরূপরজতা. অলঙ্কারভূতস্স ৰিত্তূপকরণস্স পীতিপামোজ্জকরণস্স পহূততায পহূতৰিত্তূপকরণা. ৰোহারৰসেন পরিৰত্তেন্তস্স ধনধঞ্ঞস্স পহূততায পহূতধনধঞ্ঞাতি ৰেদিতব্বা.

সেনাসনং সংসামেত্ৰাতি সেনাসনং পটিসামেত্ৰা; যথা ন ৰিনস্সতি তথা নং সুট্ঠু ঠপেত্ৰাতি অত্থো. সট্ঠিমত্তে থালিপাকেতি গণনপরিচ্ছেদতো সট্ঠিথালিপাকে. একমেকো চেত্থ থালিপাকো দসন্নং ভিক্খূনং ভত্তং গণ্হাতি. তং সব্বম্পি ছন্নং ভিক্খুসতানং ভত্তং হোতি. ভত্তাভিহারং অভিহরিংসূতি এত্থ অভিহরীযতীতি অভিহারো. কিং অভিহরীযতি? ভত্তং. ভত্তমেৰ অভিহারো ভত্তাভিহারো, তং ভত্তাভিহারং. অভিহরিংসূতি অভিমুখা হরিংসু. তস্স সন্তিকং গহেত্ৰা আগমংসূতি অত্থো. এতস্স কিং পমাণন্তি? সট্ঠি থালিপাকা. তেন ৰুত্তং – ‘‘সট্ঠিমত্তে থালিপাকে ভত্তাভিহারং অভিহরিংসূ’’তি. ভিক্খূনং ৰিস্সজ্জেত্ৰাতি সযং উক্কট্ঠপিণ্ডপাতিকত্তা সপদানচারং চরিতুকামো ভিক্খূনং পরিভোগত্থায পরিচ্চজিত্ৰা দত্ৰা. অযং হি আযস্মা ‘‘ভিক্খূ চ লাভং লচ্ছন্তি অহঞ্চ পিণ্ডকেন ন কিলমিস্সামী’’তি এতদত্থমেৰ আগতো. তস্মা অত্তনো আগমনানুরূপং করোন্তো ভিক্খূনং ৰিস্সজ্জেত্ৰা সযং পিণ্ডায পাৰিসি.

৩১. ঞাতিদাসীতি ঞাতকানং দাসী. আভিদোসিকন্তি পারিৰাসিকং একরত্তাতিক্কন্তং পূতিভূতং. তত্রাযং পদত্থো – পূতিভাৰদোসেন অভিভূতোতি অভিদোসো, অভিদোসোৰ আভিদোসিকো, একরত্তাতিক্কন্তস্স ৰা নামসঞ্ঞা এসা, যদিদং আভিদোসিকোতি, তং আভিদোসিকং. কুম্মাসন্তি যৰকুম্মাসং. ছড্ডেতুকামা হোতীতি যস্মা অন্তমসো দাসকম্মকরানম্পি গোরূপানম্পি অপরিভোগারহো, তস্মা তং কচৰরং ৰিয বহি ছড্ডেতুকামা হোতি. সচেতন্তি সচে এতং. ভগিনীতি অরিযৰোহারেন ঞাতিদাসিং আলপতি. ছড্ডনীযধম্মন্তি ছড্ডেতব্বসভাৰং. ইদং ৰুত্তং হোতি – ‘‘ভগিনি, এতং সচে বহি ছড্ডনীযধম্মং নিস্সট্ঠপরিগ্গহং, তং ইধ মে পত্তে আকিরা’’তি.

কিং পন এৰং ৰত্তুং লব্ভতি, ৰিঞ্ঞত্তি ৰা পযুত্তৰাচা ৰা ন হোতীতি? ন হোতি. কস্মা? নিস্সট্ঠপরিগ্গহত্তা. যঞ্হি ছড্ডনীযধম্মং নিস্সট্ঠপরিগ্গহং, যত্থ সামিকা অনালযা হোন্তি, তং সব্বং ‘‘দেথ আহরথ ইধ আকিরথা’’তি ৰত্তুং ৰট্টতি. তথা হি অগ্গঅরিযৰংসিকো আযস্মা রট্ঠপালোপি ‘‘ছড্ডনীযধম্মং কুম্মাসং ইধ মে পত্তে আকিরা’’তি (ম. নি. ২.২৯৯) অৰচ. তস্মা যং এৰরূপং ছড্ডনীযধম্মং অঞ্ঞং ৰা অপরিগ্গহিতং ৰনমূলফলভেসজ্জাদিকং তং সব্বং যথাসুখং আহরাপেত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বং, ন কুক্কুচ্চাযিতব্বং. হত্থানন্তি ভিক্খাগ্গহণত্থং পত্তং উপনামযতো মণিবন্ধতো পভুতি দ্ৰিন্নম্পি হত্থানং. পাদানন্তি নিৰাসনন্ততো পট্ঠায দ্ৰিন্নম্পি পাদানং. সরস্সাতি ‘‘সচেতং ভগিনী’’তি ৰাচং নিচ্ছারযতো সরস্স চ. নিমিত্তং অগ্গহেসীতি গিহিকালে সল্লক্খিতপুব্বং আকারং অগ্গহেসি সঞ্জানি সল্লক্খেসি. সুদিন্নো হি ভগৰতো দ্ৰাদসমে ৰস্সে পব্বজিতো ৰীসতিমে ৰস্সে ঞাতিকুলং পিণ্ডায পৰিট্ঠো সযং পব্বজ্জায অট্ঠৰস্সিকো হুত্ৰা; তেন নং সা ঞাতিদাসী দিস্ৰাৰ ন সঞ্জানি, নিমিত্তং পন অগ্গহেসীতি.

সুদিন্নস্স মাতরং এতদৰোচাতি অতিগরুনা পব্বজ্জূপগতেন সামিপুত্তেন সদ্ধিং ‘‘ত্ৰং নু খো মে, ভন্তে, অয্যো সুদিন্নো’’তিআদিৰচনং ৰত্তুং অৰিসহন্তী ৰেগেন ঘরং পৰিসিত্ৰা সুদিন্নস্স মাতরং এতং অৰোচ. যগ্ঘেতি আরোচনত্থে নিপাতো. সচে জে সচ্চন্তি এত্থ জেতি আলপনে নিপাতো. এৰঞ্হি তস্মিং দেসে দাসিজনং আলপন্তি, তস্মা ‘‘ত্ৰং, ভোতি দাসি, সচে সচ্চং ভণসী’’তি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো.

৩২. অঞ্ঞতরং কুট্টমূলন্তি তস্মিং কির দেসে দানপতীনং ঘরেসু সালা হোন্তি, আসনানি চেত্থ পঞ্ঞত্তানি হোন্তি, উপট্ঠাপিতং উদককঞ্জিযং; তত্থ পব্বজিতা পিণ্ডায চরিত্ৰা নিসীদিত্ৰা ভুঞ্জন্তি. সচে ইচ্ছন্তি, দানপতীনম্পি সন্তকং গণ্হন্তি. তস্মা তম্পি অঞ্ঞতরস্স কুলস্স ঈদিসায সালায অঞ্ঞতরং কুট্টমূলন্তি ৰেদিতব্বং. ন হি পব্বজিতা কপণমনুস্সা ৰিয অসারুপ্পে ঠানে নিসীদিত্ৰা ভুঞ্জন্তীতি.

অত্থি নাম তাতাতি এত্থ অত্থীতি ৰিজ্জমানত্থে; নামাতি পুচ্ছনত্থে মঞ্ঞনত্থে চ নিপাতো. ইদঞ্হি ৰুত্তং হোতি – ‘‘অত্থি নু খো, তাত সুদিন্ন, অম্হাকং ধনং, ন মযং নিদ্ধনাতি ৰত্তব্বা, যেসং নো ত্ৰং ঈদিসে ঠানে নিসীদিত্ৰা আভিদোসিকং কুম্মাসং পরিভুঞ্জিস্সসি’’; তথা ‘‘অত্থি নু খো, তাত সুদিন্ন, অম্হাকং জীৰিতং, ন মযং মতাতি ৰত্তব্বা, যেসং নো ত্ৰং ঈদিসে ঠানে নিসীদিত্ৰা আভিদোসিকং কুম্মাসং পরিভুঞ্জিস্সসি’’; তথা ‘‘অত্থি মঞ্ঞে, তাত সুদিন্ন, তৰ অব্ভন্তরে সাসনং নিস্সায পটিলদ্ধো সমণগুণো, যং ত্ৰং সুভোজনরসসংৰড্ঢিতোপি ইমং জিগুচ্ছনেয্যং আভিদোসিকং কুম্মাসং অমতমিৰ নিব্বিকারো পরিভুঞ্জিস্সসী’’তি.

সো পন গহপতি দুক্খাভিতুন্নতায এতমত্থং পরিপুণ্ণং কত্ৰা ৰত্তুমসক্কোন্তো ‘‘অত্থি নাম, তাত সুদিন্ন, আভিদোসিকং কুম্মাসং পরিভুঞ্জিস্সসী’’তি এত্তকমেৰ অৰোচ. অক্খরচিন্তকা পনেত্থ ইমং লক্খণং ৰদন্তি – অনোকপ্পনামরিসনত্থৰসেন এতং অত্থিনামসদ্দে উপপদে ‘‘পরিভুঞ্জিস্সসী’’তি অনাগতৰচনং কতং. তস্সাযমত্থো – অত্থি নাম…পে… পরিভুঞ্জিস্সসি, ইদং পচ্চক্খম্পি অহং ন সদ্দহামি ন মরিসযামীতি. ততাযং আভিদোসিকোতি ততো তৰ গেহতো অযং আভিদোসিকো কুম্মাসো লদ্ধোতি অত্থো. ততোযন্তিপি পাঠো. তদাযন্তিপি পঠন্তি, তং ন সুন্দরং. যেন সকপিতু নিৰেসনন্তি যেন সকস্স পিতু অত্তনো পিতু নিৰেসনন্তি অত্থো; থেরো পিতরি পেমেনেৰ সুব্বচো হুত্ৰা অগমাসি. অধিৰাসেসীতি থেরো উক্কট্ঠপিণ্ডপাতিকোপি সমানো ‘‘সচে একভত্তম্পি ন গহেস্সামি, অতিৰিয নেসং দোমনস্সং ভৰিস্সতী’’তি ঞাতীনং অনুকম্পায অধিৰাসেসি.

৩৩. ওপুঞ্জাপেত্ৰাতি উপলিম্পাপেত্ৰা. একং হিরঞ্ঞস্সাতি এত্থ হিরঞ্ঞন্তি কহাপণো ৰেদিতব্বো. পুরিসোতি নাতিদীঘো নাতিরস্সো মজ্ঝিমপ্পমাণো ৰেদিতব্বো. তিরোকরণীযন্তি করণত্থে ভুম্মং; সাণিপাকারেন পরিক্খিপিত্ৰাতি অত্থো. অথ ৰা তিরো করোন্তি এতেনাতি তিরোকরণীযং, তং পরিক্খিপিত্ৰা; সমন্ততো কত্ৰাতি অত্থো. তেন হীতি যস্মা অজ্জ সুদিন্নো আগমিস্সতি তেন কারণেন. হি ইতি পদপূরণমত্তে নিপাতো. তেনাতি অযম্পি ৰা উয্যোজনত্থে নিপাতোযেৰ.

৩৪. পুব্বণ্হসমযন্তি এত্থ কিঞ্চাপি পাল়িযং কালারোচনং ন ৰুত্তং, অথ খো আরোচিতেযেৰ কালে অগমাসীতি ৰেদিতব্বো. ইদং তে তাতাতি দ্ৰে পুঞ্জে দস্সেন্তো আহ. মাতূতি জনেত্তিযা. মত্তিকন্তি মাতিতো আগতং; ইদং তে মাতামহিযা মাতু ইমং গেহং আগচ্ছন্তিযা দিন্নধনন্তি অত্থো. ইত্থিকায ইত্থিধনন্তি হীল়েন্তো আহ. ইত্থিকায নাম ইত্থিপরিভোগানংযেৰ ন্হানচুণ্ণাদীনং অত্থায লদ্ধং ধনং কিত্তকং ভৰেয্য. তস্সাপি তাৰ পরিমাণং পস্স. অথ ৰা ইদং তে তাত সুদিন্ন মাতু ধনং, তঞ্চ খো মত্তিকং, ন মযা দিন্নং, তৰ মাতুযেৰ সন্তকন্তি ৰুত্তং হোতি. তং পনেতং ন কসিযা ন ৰণিজ্জায সম্ভূতং, অপিচ খো ইত্থিকায ইত্থিধনং. যং ইত্থিকায ঞাতিকুলতো সামিককুলং গচ্ছন্তিযা লদ্ধব্বং ন্হানচুণ্ণাদীনং অত্থায ইত্থিধনং, তং তাৰ এত্তকন্তি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো.

অঞ্ঞং পেত্তিকং অঞ্ঞং পিতামহন্তি যং পন তে পিতু চ পিতামহানঞ্চ সন্তকং, তং অঞ্ঞংযেৰ. নিহিতঞ্চ পযুত্তঞ্চ অতিৰিয বহু; এত্থ চ পিতামহন্তি তদ্ধিতলোপং কত্ৰা ৰেদিতব্বং. পেতামহন্তি ৰা পাঠো. লব্ভা তাত সুদিন্ন হীনাযাৰত্তিত্ৰাতি তাত, সুদিন্ন, উত্তমং অরিযদ্ধজং পব্বজিতলিঙ্গং পহায হীনায গিহিভাৰায আৰত্তিত্ৰা লব্ভা ভোগা ভুঞ্জিতুং, নালব্ভা ভুঞ্জিতুং, ন ত্ৰং রাজভীতো পব্বজিতো, ন ইণাযিকেহি পলিবুদ্ধো হুত্ৰাতি. তাত ন উস্সহামীতি এত্থ পন তাতাতি ৰচনং গেহসিতপেমেন আহ, ন সমণতেজেন. ন উস্সহামীতি ন সক্কোমি. ন ৰিসহামীতি নপ্পহোমি, ন সমত্থোম্হি.

‘‘ৰদেয্যাম খো তং গহপতী’’তি ইদং পন ৰচনং সমণতেজেনাহ. নাতিকড্ঢেয্যাসীতি যং তে মযি পেমং পতিট্ঠিতং, তং কোধৰসেন ন অতিকড্ঢেয্যাসি; সচে ন কুজ্ঝেয্যাসীতি ৰুত্তং হোতি. ততো সেট্ঠি ‘‘পুত্তো মে সঙ্গহং মঞ্ঞে কত্তুকামো’’তি উদগ্গচিত্তো আহ – ‘‘ৰদেহি তাত সুদিন্না’’তি. তেনহীতি উয্যোজনত্থে ৰিভত্তিপতিরূপকো নিপাতো. ততোনিদানন্তি তংনিদানং তংহেতুকন্তি পচ্চত্তৰচনস্স তো-আদেসো ৰেদিতব্বো; সমাসে চস্স লোপাভাৰো. ভযং ৰাতি ‘‘কিন্তি মে ভোগে নেৰ রাজানো হরেয্যু’’ন্তিআদিনা নযেন ৰুত্তং রাজাদিভযং; চিত্তুত্রাসোতি অত্থো. ছম্ভিতত্তন্তি রাজূহি ৰা চোরেহি ৰা ‘‘ধনং দেহী’’তি কম্মকারণং কারিযমানস্স কাযিঞ্জনং কাযকম্পো হদযমংসচলনং. লোমহংসোতি উপ্পন্নে ভযে লোমানং হংসনং উদ্ধগ্গভাৰো. আরক্খোতি অন্তো চ বহি চ রত্তিঞ্চ দিৰা চ আরক্খণং.

৩৫. তেন হি ৰধূতি সেট্ঠি গহপতি ধনং দস্সেত্ৰা পুত্তং অত্তনা গিহিভাৰত্থায পলোভেতুং অসক্কোন্তো ‘‘মাতুগামসদিসং দানি পুরিসানং বন্ধনং নত্থী’’তি মঞ্ঞিত্ৰা তস্স পুরাণদুতিযিকং আমন্তেসি – ‘‘তেন হি ৰধূ’’তি. পুরাণদুতিযিকন্তি পুরাণং দুতিযিকং পুব্বে গিহিকালে দুতিযিকং, গেহসিতসুখুপভোগসহাযিকং ভূতপুব্বভরিযন্তি অত্থো. তেন হীতি যেন কারণেন মাতুগামসদিসং বন্ধনং নত্থি. পাদেসু গহেত্ৰাতি পাদে গহেত্ৰা; উপযোগত্থে ভুম্মৰচনং, পাদেসু ৰা তং গহেত্ৰা. ‘‘কীদিসা নাম তা অয্যপুত্ত অচ্ছরাযো’’তি কস্মা এৰমাহ? তদা কির সম্বহুলে খত্তিযকুমারেপি ব্রাহ্মণকুমারেপি সেট্ঠিপুত্তেপি মহাসম্পত্তিযো পহায পব্বজন্তে দিস্ৰা পব্বজ্জাগুণং অজানন্তা কথং সমুট্ঠাপেন্তি – ‘‘কস্মা এতে পব্বজন্তী’’তি. অথঞ্ঞে ৰদন্তি – ‘‘দেৰচ্ছরানং দেৰনাটকানং কারণা’’তি. সা কথা ৰিত্থারিকা অহোসি. তং গহেত্ৰা অযং এৰমাহাতি. থেরো তং পটিক্খিপন্তো ন খো অহং ভগিনীতি আহ. সমুদাচরতীতি ৰোহরতি ৰদেতি. তত্থেৰ মুচ্ছিতা পপতাতি নং ভগিনিৰাদেন সমুদাচরন্তং দিস্ৰা ‘‘অনত্থিকো দানি মযা অযং যো মং পজাপতিং সমানং অত্তনা সদ্ধিং একমাতুকুচ্ছিযা সযিতদারিকং ৰিয মঞ্ঞতী’’তি সমুপ্পন্নবলৰসোকা হুত্ৰা তস্মিংযেৰ পদেসে মুচ্ছিতা পপতা; পতিতাতি অত্থো.

মা নো ৰিহেঠযিত্থাতি মা অম্হে ধনং দস্সেত্ৰা মাতুগামঞ্চ উয্যোজেত্ৰা ৰিহেঠযিত্থ; ৰিহেসা হেসা পব্বজিতানন্তি. তেন হি তাত সুদিন্ন বীজকম্পি দেহীতি এত্থ তেন হীতি অভিরতিযং উয্যোজেতি. সচে ত্ৰং অভিরতো ব্রহ্মচরিযং চরসি, চরিত্ৰা আকাসে নিসীদিত্ৰা পরিনিব্বাযিতা হোহি, অম্হাকং পন কুলৰংসবীজকং একং পুত্তং দেহি. মা নো অপুত্তকং সাপতেয্যং লিচ্ছৰযো অতিহরাপেসুন্তি মযঞ্হি লিচ্ছৰীনং গণরাজূনং রজ্জে ৰসাম, তে তে পিতুনো অচ্চযেন ইমং সাপতেয্যং এৰং মহন্তং অম্হাকং ৰিভৰং অপুত্তকং কুলধনরক্খকেন পুত্তেন ৰিরহিতং অত্তনো রাজন্তেপুরং অতিহরাপেয্যুন্তি, তং তে মা অতিহরাপেসুং, মা অতিহরাপেন্তূতি.

এতং খো মে, অম্ম, সক্কা কাতুন্তি কস্মা এৰমাহ? সো কির চিন্তেসি – ‘‘এতেসং সাপতেয্যস্স অহমেৰ সামী, অঞ্ঞো নত্থি. তে মং সাপতেয্যরক্খণত্থায নিচ্চং অনুবন্ধিস্সন্তি; তেনাহং ন লচ্ছামি অপ্পোস্সুক্কো সমণধম্মং কাতুং, পুত্তকং পন লভিত্ৰা ওরমিস্সন্তি, ততো অহং যথাসুখং সমণধম্মং করিস্সামী’’তি ইমং নযং পস্সন্তো এৰমাহাতি.

৩৬. পুপ্ফন্তি উতুকালে উপ্পন্নলোহিতস্স নামং. মাতুগামস্স হি উতুকালে গব্ভপতিট্ঠানট্ঠানে লোহিতৰণ্ণা পিল়কা সণ্ঠহিত্ৰা সত্ত দিৰসানি ৰড্ঢিত্ৰা ভিজ্জন্তি, ততো লোহিতং পগ্ঘরতি, তস্সেতং নামং ‘‘পুপ্ফ’’ন্তি. তং পন যাৰ বলৰং হোতি বহু পগ্ঘরতি, তাৰ দিন্নাপি পটিসন্ধি ন তিট্ঠতি, দোসেনেৰ সদ্ধিং পগ্ঘরতি; দোসে পন পগ্ঘরিতে সুদ্ধে ৰত্থুম্হি দিন্না পটিসন্ধি খিপ্পং পতিট্ঠাতি. পুপ্ফংসা উপ্পজ্জীতি পুপ্ফং অস্সা উপ্পজ্জি; অকারলোপেন সন্ধি পুরাণদুতিযিকায বাহাযং গহেত্ৰাতি পুরাণদুতিযিকায যা বাহা, তত্র নং গহেত্ৰাতি অত্থো.

অপঞ্ঞত্তে সিক্খাপদেতি পঠমপারাজিকসিক্খাপদে অট্ঠপিতে. ভগৰতো কির পঠমবোধিযং ৰীসতি ৰস্সানি ভিক্খূ চিত্তং আরাধযিংসু, ন এৰরূপং অজ্ঝাচারমকংসু. তং সন্ধাযেৰ ইদং সুত্তমাহ – ‘‘আরাধযিংসু ৰত মে, ভিক্খৰে, ভিক্খূ একং সমযং চিত্ত’’ন্তি (ম. নি. ১.২২৫). অথ ভগৰা অজ্ঝাচারং অপস্সন্তো পারাজিকং ৰা সঙ্ঘাদিসেসং ৰা ন পঞ্ঞপেসি. তস্মিং তস্মিং পন ৰত্থুস্মিং অৰসেসে পঞ্চ খুদ্দকাপত্তিক্খন্ধে এৰ পঞ্ঞপেসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অপঞ্ঞত্তে সিক্খাপদে’’তি.

অনাদীনৰদস্সোতি যং ভগৰা ইদানি সিক্খাপদং পঞ্ঞপেন্তো আদীনৰং দস্সেস্সতি, তং অপস্সন্তো অনৰজ্জসঞ্ঞী হুত্ৰা. সচে হি ‘‘অযং ইদং ন করণীযন্তি ৰা মূলচ্ছেজ্জায ৰা সংৰত্ততী’’তি জানেয্য, সদ্ধাপব্বজিতো কুলপুত্তো ততোনিদানং জীৰিতক্খযং পাপুণন্তোপি ন করেয্য. এত্থ পন আদীনৰং অপস্সন্তো নিদ্দোসসঞ্ঞী অহোসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অনাদীনৰদস্সো’’তি. পুরাণদুতিযিকাযাতি ভুম্মৰচনং. অভিৰিঞ্ঞাপেসীতি পৰত্তেসি; পৰত্তনাপি হি কাযৰিঞ্ঞত্তিচোপনতো ‘‘ৰিঞ্ঞাপনা’’তি ৰুচ্চতি. তিক্খত্তুং অভিৰিঞ্ঞাপনঞ্চেস গব্ভসণ্ঠানসন্নিট্ঠানত্থমকাসীতি ৰেদিতব্বো.

সা তেন গব্ভং গণ্হীতি সা চ তেনেৰ অজ্ঝাচারেন গব্ভং গণ্হি, ন অঞ্ঞথা. কিং পন অঞ্ঞথাপি গব্ভগ্গহণং হোতীতি? হোতি. কথং? কাযসংসগ্গেন, চোল়গ্গহণেন, অসুচিপানেন, নাভিপরামসনেন, রূপদস্সনেন, সদ্দেন, গন্ধেন. ইত্থিযো হি একচ্চা উতুসমযে ছন্দরাগরত্তা পুরিসানং হত্থগ্গাহ-ৰেণিগ্গাহ-অঙ্গপচ্চঙ্গপরামসনং সাদিযন্তিযোপি গব্ভং গণ্হন্তি. এৰং কাযসংসগ্গেন গব্ভগ্গহণং হোতি.

উদাযিত্থেরস্স পন পুরাণদুতিযিকা ভিক্খুনী তং অসুচিং একদেসং মুখেন অগ্গহেসি, একদেসং চোল়কেনেৰ সদ্ধিং অঙ্গজাতে পক্খিপি. সা তেন গব্ভং গণ্হি. এৰং চোল়গ্গহণেন গব্ভগ্গহণং হোতি.

মিগসিঙ্গতাপসস্স মাতা মিগী উতুসমযে তাপসস্স পস্সাৰট্ঠানং আগন্ত্ৰা সসম্ভৰং পস্সাৰং পিৰি. সা তেন গব্ভং গণ্হিত্ৰা মিগসিঙ্গং ৰিজাযি. এৰং অসুচিপানেন গব্ভগ্গহণং হোতি.

সামস্স পন বোধিসত্তস্স মাতাপিতূনং চক্খুপরিহানিং ঞত্ৰা সক্কো পুত্তং দাতুকামো দুকূলপণ্ডিতং আহ – ‘‘ৰট্টতি তুম্হাকং মেথুনধম্মো’’তি? ‘‘অনত্থিকা মযং এতেন, ইসিপব্বজ্জং পব্বজিতাম্হা’’তি. ‘‘তেন হি ইমিস্সা উতুসমযে অঙ্গুট্ঠেন নাভিং পরামসেয্যাথা’’তি. সো তথা অকাসি. সা তেন গব্ভং গণ্হিত্ৰা সামং তাপসদারকং ৰিজাযি. এৰং নাভিপরামসনেন গব্ভগ্গহণং হোতি. এতেনেৰ নযেন মণ্ডব্যস্স চ চণ্ডপজ্জোতস্স চ ৰত্থু ৰেদিতব্বং.

কথং রূপদস্সনেন হোতি? ইধেকচ্চা ইত্থী উতুসমযে পুরিসসংসগ্গং অলভমানা ছন্দরাগৰসেন অন্তোগেহগতাৰ পুরিসং উপনিজ্ঝাযতি রাজোরোধা ৰিয, সা তেন গব্ভং গণ্হাতি. এৰং রূপদস্সনেন গব্ভগ্গহণং হোতি.

বলাকাসু পন পুরিসো নাম নত্থি, তা উতুসমযে মেঘসদ্দং সুত্ৰা গব্ভং গণ্হন্তি. কুক্কুটিযোপি কদাচি একস্স কুক্কুটস্স সদ্দং সুত্ৰা বহুকাপি গব্ভং গণ্হন্তি. তথা গাৰী উসভস্স. এৰং সদ্দেন গব্ভগ্গহণং হোতি.

গাৰী এৰ চ কদাচি উসভগন্ধেন গব্ভং গণ্হন্তি. এৰং গন্ধেন গব্ভগ্গহণং হোতি.

ইধ পনাযং অজ্ঝাচারেন গব্ভং গণ্হি. যং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘মাতাপিতরো চ সন্নিপতিতা হোন্তি, মাতা চ উতুনী হোতি, গন্ধব্বো চ পচ্চুপট্ঠিতো হোতি, এৰং তিণ্ণং সন্নিপাতা গব্ভস্সাৰক্কন্তি হোতী’’তি (ম. নি. ১.৪০৮).

ভুম্মা দেৰা সদ্দমনুস্সাৰেসুন্তি যস্মা নত্থি লোকে রহো নাম পাপকম্মং পকুব্বতো. সব্বপঠমং হিস্স তং পাপং অত্তনা জানাতি, ততো আরক্খদেৰতা, অথঞ্ঞাপি পরচিত্তৰিদুনিযো দেৰতা. তস্মাস্স পরচিত্তৰিদূ সকলৰনসণ্ডনিস্সিতা ভুম্মা দেৰা তং অজ্ঝাচারং দিস্ৰা সদ্দং অনুস্সাৰেসুং. যথা অঞ্ঞেপি দেৰা সুণন্তি, তথা নিচ্ছারেসুং. কিন্তি? নিরব্বুদো ৰত, ভো…পে… আদীনৰো উপ্পাদিতোতি. তস্সত্থো ৰেরঞ্জকণ্ডে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.

ভুম্মানং দেৰানং সদ্দং সুত্ৰা চাতুমহারাজিকাতি এত্থ পন ভুম্মানং দেৰানং সদ্দং আকাসট্ঠদেৰতা অস্সোসুং; আকাসট্ঠানং চাতুমহারাজিকাতি অযমনুক্কমো ৰেদিতব্বো. ব্রহ্মকাযিকাতি অসঞ্ঞসত্তে চ অরূপাৰচরে চ ঠপেত্ৰা সব্বেপি ব্রহ্মানো অস্সোসুং; সুত্ৰা চ সদ্দমনুস্সাৰেসুন্তি ৰেদিতব্বো. ইতিহ তেন খণেনাতি এৰং তেন সুদিন্নস্স অজ্ঝাচারক্খণেন. তেন মুহুত্তেনাতি অজ্ঝাচারমুহুত্তেনেৰ. যাৰ ব্রহ্মলোকাতি যাৰ অকনিট্ঠব্রহ্মলোকা. অব্ভুগ্গচ্ছীতি অভিউগ্গচ্ছি অব্ভুট্ঠাসি এককোলাহলমহোসীতি.

পুত্তং ৰিজাযীতি সুৰণ্ণবিম্বসদিসং পচ্ছিমভৰিকসত্তং জনেসি. বীজকোতি নামমকংসূতি ন অঞ্ঞং নামং কাতুমদংসু, ‘‘বীজকম্পি দেহী’’তি মাতামহিযা ৰুত্তভাৰস্স পাকটত্তা ‘‘বীজকো ত্ৰেৰস্স নামং হোতূ’’তি ‘‘বীজকো’’তি নামমকংসু. পুত্তস্স পন নামৰসেনেৰ চ মাতাপিতূনম্পিস্স নামমকংসু. তে অপরেন সমযেনাতি বীজকঞ্চ বীজকমাতরঞ্চ সন্ধায ৰুত্তং. বীজকস্স কির সত্তট্ঠৰস্সকালে তস্স মাতা ভিক্খুনীসু সো চ ভিক্খূসু পব্বজিত্ৰা কল্যাণমিত্তে উপনিস্সায অরহত্তে পতিট্ঠহিংসু. তেন ৰুত্তং – ‘‘উভো অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিত্ৰা অরহত্তং সচ্ছাকংসূ’’তি.

৩৭. এৰং মাতাপুত্তানং পব্বজ্জা সফলা অহোসি. পিতা পন ৰিপ্পটিসারাভিভূতো ৰিহাসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো আযস্মতো সুদিন্নস্সঅহুদেৰ কুক্কুচ্চ’’ন্তিআদি. তত্থ অহুদেৰাতি অহু এৰ, দকারো পদসন্ধিকরো. অহোসিযেৰাতি অত্থো. কুক্কুচ্চন্তি অজ্ঝাচারহেতুকো পচ্ছানুতাপো. ৰিপ্পটিসারোতিপি তস্সেৰ নামং. সো হি ৰিঞ্ঞূহি অকত্তব্বতায কুচ্ছিতকিরিযভাৰতো কুক্কুচ্চং. কতং অজ্ঝাচারং নিৰত্তেতুং অসমত্থতায তং পটিচ্চ ৰিরূপং সরণভাৰতো ৰিপ্পটিসারোতি ৰুচ্চতি. অলাভা ৰত মেতি ময্হং ৰত অলাভা; যে ঝানাদীনং গুণানং অলাভা নাম, তে ময্হং, ন অঞ্ঞস্সাতি অধিপ্পাযো. ন ৰত মে লাভাতি যেপি মে পটিলদ্ধা পব্বজ্জসরণগমনসিক্খাসমাদানগুণা, তেপি নেৰ ময্হং লাভা অজ্ঝাচারমলীনত্তা. দুল্লদ্ধং ৰত মেতি ইদং সাসনং লদ্ধম্পি মে দুল্লদ্ধং. ন ৰত মে সুলদ্ধন্তি যথা অঞ্ঞেসং কুলপুত্তানং, এৰং ন ৰত মে সুলদ্ধং. কস্মা? যমহং এৰং স্ৰাক্খাতে ধম্মৰিনযে…পে… ব্রহ্মচরিযং চরিতুন্তি. ব্রহ্মচরিযন্তি সিক্খত্তযসঙ্গহিতং মগ্গব্রহ্মচরিযং. কিসো অহোসীতি খাদিতুং ৰা ভুঞ্জিতুং ৰা অসক্কোন্তো তনুকো অহোসি অপ্পমংসলোহিতো. উপ্পণ্ডুপ্পণ্ডুকজাতোতি সঞ্জাতুপ্পণ্ডুপ্পণ্ডুকভাৰো পণ্ডুপলাসপ্পটিভাগো. ধমনিসন্থতগত্তোতি পরিযাদিন্নমংসলোহিতত্তা সিরাজালেনেৰ সন্থরিতগত্তো. অন্তোমনোতি অনুসোচনৰসেন অব্ভন্তরেযেৰ ঠিতচিত্তো. হদযৰত্থুং নিস্সায পৰত্তনৰসেন পন সব্বেপি অন্তোমনাযেৰ. লীনমনোতি উদ্দেসে পরিপুচ্ছায কম্মট্ঠানে অধিসীলে অধিচিত্তে অধিপঞ্ঞায ৰত্তপটিপত্তিপূরণে চ নিক্খিত্তধুরো অৰিপ্ফারিকো অঞ্ঞদত্থু কোসজ্জৰসেনেৰ লীনো সঙ্কুচিতো মনো অস্সাতি লীনমনো. দুক্খীতি চেতোদুক্খেন দুক্খী. দুম্মনোতি দোসেন দুট্ঠমনো, ৰিরূপমনো ৰা দোমনস্সাভিভূততায. পজ্ঝাযীতি ৰিপ্পটিসারৰসেন ৰহচ্ছিন্নো ৰিয গদ্রভো তং তং চিন্তযি.

৩৮. সহাযকা ভিক্খূতি তং এৰংভূতং গণসঙ্গণিকাপপঞ্চেন ৰীতিনামেন্তং দিস্ৰা যস্স ৰিস্সাসিকা কথাফাসুকা ভিক্খূ তে নং এতদৰোচুং. পীণিন্দ্রিযোতি পসাদপতিট্ঠানোকাসস্স সম্পুণ্ণত্তা পরিপুণ্ণচক্খুআদিইন্দ্রিযো. সো দানি ত্ৰন্তি এত্থ দানীতি নিপাতো, সো পন ত্ৰন্তি ৰুত্তং হোতি. কচ্চিনো ত্ৰন্তি কচ্চি নু ত্ৰং. অনভিরতোতি উক্কণ্ঠিতো; গিহিভাৰং পত্থযমানোতি অত্থো. তস্মা তমেৰ অনভিরতিং পটিক্খিপন্তো আহ – ‘‘ন খো অহং, আৰুসো, অনভিরতো’’তি. অধিকুসলানং পন ধম্মানং ভাৰনায অভিরতোৰ অহন্তি. অত্থি মে পাপকম্মং কতন্তি মযা কতং একং পাপকম্মং অত্থি উপলব্ভতি সংৰিজ্জতি, নিচ্চকালং অভিমুখং ৰিয মে তিট্ঠতি. অথ নং পকাসেন্তো ‘‘পুরাণদুতিযিকাযা’’তিআদিমাহ.

অলঞ্হি তে, আৰুসো সুদিন্ন, কুক্কুচ্চাযাতি আৰুসো সুদিন্ন, তুয্হেতং পাপকম্মং অলং সমত্থং কুক্কুচ্চায; পটিবলং কুক্কুচ্চং উপ্পাদেতুন্তি ৰুত্তং হোতি. যং ত্ৰন্তি আদিম্হি যেন পাপেন ত্ৰং ন সক্খিস্সসি ব্রহ্মচরিযং চরিতুং, তং তে পাপং অলং কুক্কুচ্চাযাতি এৰং সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো. অথ নং অনুসাসন্তা ‘‘ননু আৰুসো ভগৰতা’’তিআদিমাহংসু. তত্থ ননূতি অনুমতিগ্গহণত্থে নিপাতো. অনেকপরিযাযেনাতি অনেককারণেন. ৰিরাগাযাতি ৰিরাগত্থায. নো সরাগাযাতি নো রাগেন রজ্জনত্থায. ভগৰতা হি ‘‘ইমং মে ধম্মং সুত্ৰা সত্তা সব্বভৰভোগেসু ৰিরজ্জিস্সন্তি, নো রজ্জিস্সন্তী’’ এতদত্থায ধম্মো দেসিতোতি অধিপ্পাযো. এস নযো সব্বপদেসু. ইদং পনেত্থ পরিযাযৰচনমত্তং. ৰিসংযোগাযাতি কিলেসেহি ৰিসংযুজ্জনত্থায. নো সংযোগাযাতি ন সংযুজ্জনত্থায. অনুপাদানাযাতি অগ্গহণত্থায. নো সউপাদানাযাতি ন সঙ্গহণত্থায.

তত্থ নাম ত্ৰন্তি তস্মিং নাম ত্ৰং. সরাগায চেতেস্সসীতি সহ রাগেন ৰত্তমানায মেথুনধম্মায চেতেস্সসি কপ্পেস্সসি পকপ্পেস্সসি; এতদত্থং ৰাযমিস্সসীতি অত্থো. এস নযো সব্বত্থ. পুন রাগৰিরাগাদীনি নৰ পদানি নিব্বত্তিতলোকুত্তরনিব্বানমেৰ সন্ধায ৰুত্তানি. তস্মা রাগৰিরাগাযাতি ৰা মদনিম্মদনাযাতি ৰা ৰুত্তেপি ‘‘নিব্বানত্থাযা’’তি এৰমেৰ অত্থো দট্ঠব্বো. নিব্বানঞ্হি যস্মা তং আগম্ম আরব্ভ পটিচ্চ রাগো ৰিরজ্জতি ন হোতি, তস্মা রাগৰিরাগোতি ৰুচ্চতি. যস্মা পন তং আগম্ম মানমদ-পুরিসমদাদযো মদা নিম্মদা অমদা হোন্তি ৰিনস্সন্তি, তস্মা মদনিম্মদনন্তি ৰুচ্চতি. যস্মা চ তং আগম্ম সব্বাপি কামপিপাসা ৰিনযং অব্ভত্থং যাতি, তস্মা পিপাসৰিনযোতি ৰুচ্চতি. যস্মা পন তং আগম্ম পঞ্চ কামগুণালযা সমুগ্ঘাতং গচ্ছন্তি, তস্মা আলযসমুগ্ঘাতোতি ৰুচ্চতি. যস্মা চ তং আগম্ম তেভূমকৰট্টং উপচ্ছিজ্জতি, তস্মা ৰট্টুপচ্ছেদোতি ৰুচ্চতি. যস্মা পন তং আগম্ম সব্বসো তণ্হা খযং গচ্ছতি ৰিরজ্জতি নিরুজ্ঝতি চ, তস্মা তণ্হক্খযো ৰিরাগো নিরোধোতি ৰুচ্চতি. যস্মা পনেতং চতস্সো যোনিযো, পঞ্চ গতিযো, সত্ত ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো, নৰ চ সত্তাৰাসে, অপরাপরভাৰায ৰিননতো আবন্ধনতো সংসিব্বনতো ৰানন্তি লদ্ধৰোহারায তণ্হায নিক্খন্তং নিস্সটং ৰিসংযুত্তং, তস্মা নিব্বানন্তি ৰুচ্চতীতি.

কামানং পহানং অক্খাতন্তি ৰত্থুকামানং, কিলেসকামানঞ্চ পহানং ৰুত্তং. কামসঞ্ঞানং পরিঞ্ঞাতি সব্বাসম্পি কামসঞ্ঞানং ঞাততীরণপহানৰসেন তিৰিধা পরিঞ্ঞা অক্খাতা. কামপিপাসানন্তি কামেসু পাতব্যতানং কামে ৰা পাতুমিচ্ছানং. কামৰিতক্কানন্তি কামুপসঞ্হিতানংৰিতক্কানং. কামপরিল়াহানন্তি পঞ্চকামগুণিকরাগৰসেন উপ্পন্নপরিল়াহানং অন্তোদাহানং. ইমেসু পঞ্চসু ঠানেসু কিলেসক্খযকরো লোকুত্তরমগ্গোৰ কথিতো. সব্বপঠমেসু পন তীসু ঠানেসু লোকিযলোকুত্তরমিস্সকো মগ্গো কথিতোতি ৰেদিতব্বো.

নেতং আৰুসোতি ন এতং আৰুসো, তৰ পাপকম্মং অপ্পসন্নানঞ্চ পসাদায এৰরূপানং পসাদত্থায ন হোতি. অথ খ্ৰেতন্তি অথ খো এতং. অথ খো তন্তিপি পাঠো. অঞ্ঞথত্তাযাতি পসাদঞ্ঞথাভাৰায ৰিপ্পটিসারায হোতি. যে মগ্গেন অনাগতসদ্ধা, তেসং ৰিপ্পটিসারং করোতি – ‘‘ঈদিসেপি নাম ধম্মৰিনযে মযং পসন্না, যত্থেৰং দুপ্পটিপন্না ভিক্খূ’’তি. যে পন মগ্গেনাগতসদ্ধা, তেসং সিনেরু ৰিয ৰাতেহি অচলো পসাদো ঈদিসেহি ৰত্থূহি ইতো ৰা দারুণতরেহি. তেন ৰুত্তং – ‘‘একচ্চানং অঞ্ঞথত্তাযা’’তি.

৩৯. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুন্তি ভগৰতো এতং অত্থং আচিক্খিংসু পটিৰেদযিংসু. আরোচযমানা চ নেৰ পিযকম্যতায ন ভেদপুরেক্খারতায, ন তস্সাযস্মতো অৰণ্ণপকাসনত্থায, ন কলিসাসনারোপনত্থায, নাপি ‘‘ইদং সুত্ৰা ভগৰা ইমস্স সাসনে পতিট্ঠং ন দস্সতি, নিক্কড্ঢাপেস্সতি ন’’ন্তি মঞ্ঞমানা আরোচেসুং. অথ খো ‘‘ইমং সাসনে উপ্পন্নং অব্বুদং ঞত্ৰা ভগৰা সিক্খাপদং পঞ্ঞপেস্সতি, ৰেলং মরিযাদং আণং ঠপেস্সতী’’তি আরোচেসুং.

এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণেতি এত্থ সুদিন্নস্স অজ্ঝাচারৰীতিক্কমো সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা কারণত্তা নিদানঞ্চেৰ পকরণঞ্চাতি ৰুত্তোতি ৰেদিতব্বো. কারণঞ্হি যস্মা নিদেতি অত্তনো ফলং ‘‘গণ্হাথ ন’’ন্তি দস্সেন্তং ৰিয অপ্পেতি, পকরোতি চ নং কত্তুং আরভতি, করোতিযেৰ ৰা; তস্মা নিদানঞ্চেৰ পকরণঞ্চাতি ৰুচ্চতি. ৰিগরহি বুদ্ধো ভগৰাতি বুদ্ধো ভগৰা ৰিগরহি নিন্দি; যথা তং ৰণ্ণাৰণ্ণারহানং ৰণ্ণঞ্চ অৰণ্ণঞ্চ ভণন্তেসু অগ্গপুগ্গলো. ন হি ভগৰতো সীলৰীতিক্কমকরং পুগ্গলং দিস্ৰা ‘‘অযং জাতিযা ৰা গোত্তেন ৰা কোলপুত্তিযেন ৰা গন্থেন ৰা ধুতঙ্গেন ৰা ঞাতো যসস্সী ঈদিসং পুগ্গলং রক্খিতুং ৰট্টতী’’তি চিত্তং উপ্পজ্জতি, নাপি পেসলং গুণৰন্তং দিস্ৰা তস্স গুণং পটিচ্ছাদেতুং চিত্তং উপ্পজ্জতি. অথ খো গরহিতব্বং গরহতি এৰ, পসংসিতব্বঞ্চ পসংসতি এৰ, অযঞ্চ গরহিতব্বো; তস্মা তং তাদিলক্খণে ঠিতো অৰিকম্পমানেন চিত্তেন ৰিগরহি বুদ্ধো ভগৰা ‘‘অননুচ্ছৰিক’’ন্তিআদীহি ৰচনেহি.

তত্থাযং অত্থৰণ্ণনা – যদিদং তযা, মোঘপুরিস, তুচ্ছমনুস্স কম্মং কতং, তং সমণকরণানং ধম্মানং মগ্গফলনিব্বানসাসনানং ৰা ন অনুচ্ছৰিকং, তেসং ছৰিং ছাযং সুন্দরভাৰং ন অন্ৰেতি নানুগচ্ছতি, অথ খো আরকাৰ তেহি ধম্মেহি. অননুচ্ছৰিকত্তা এৰ চ অননুলোমিকং, তেসং ন অনুলোমেতি; অথ খো ৰিলোমং পচ্চনীকভাৰে ঠিতং. অননুলোমিকত্তা এৰ চ অপ্পতিরূপং, পতিরূপং সদিসং পটিভাগং ন হোতি, অথ খো অসদিসং অপ্পটিভাগমেৰ. অপ্পতিরূপত্তা এৰ চ অস্সামণকং, সমণানং কম্মং ন হোতি. অস্সামণকত্তা অকপ্পিযং. যঞ্হি সমণকম্মং ন হোতি, তং তেসং ন কপ্পতি. অকপ্পিযত্তা অকরণীযং. ন হি সমণা যং ন কপ্পতি, তং করোন্তি. তঞ্চেতং তযা কতং, তস্মা অননুচ্ছৰিকং তে, মোঘপুরিস, কতং…পে… অকরণীযন্তি. কথঞ্হি নামাতি কেন নাম কারণেন, কিং নাম কারণং পস্সন্তোতি ৰুত্তং হোতি. ততো কারণাভাৰং দস্সেন্তো পরতো ‘‘ননু মযা মোঘপুরিসা’’তিআদিমাহ. তং সব্বং ৰুত্তত্থমেৰ.

ইদানি যস্মা যং তেন পাপকম্মং কতং, তং ৰিপচ্চমানং অতিৰিয দুক্খৰিপাকং হোতি, তস্মাস্স তং ৰিপাকং দস্সেতুং কতাপরাধং ৰিয পুত্তং অনুকম্পকা মাতাপিতরো দযালুকেন চিত্তেন সুদিন্নং পরিভাসন্তো ‘‘ৰরং তে মোঘপুরিসা’’তিআদিমাহ. তত্থ আসু সীঘং এতস্স ৰিসং আগচ্ছতীতি আসীৰিসো. ঘোরং চণ্ডমস্স ৰিসন্তি ঘোরৰিসো, তস্স আসীৰিসস্স ঘোরৰিসস্স. ‘‘পক্খিত্ত’’ন্তি এতস্স ‘‘ৰর’’ন্তি ইমিনা সম্বন্ধো. ঈদিসস্স আসীৰিসস্স ঘোরৰিসস্স মুখে অঙ্গজাতং ৰরং পক্খিত্তং; সচে পক্খিত্তং ভৰেয্য, ৰরং সিযা; সুন্দরং সাধু সুট্ঠু সিযাতি অত্থো. ন ত্ৰেৰাতি ন তু এৰ ৰরং ন সুন্দরমেৰ ন সাধুমেৰ ন সুট্ঠুমেৰ. এস নযো সব্বত্থ. কণ্হসপ্পস্সাতি কাল়সপ্পস্স. অঙ্গারকাসুযাতি অঙ্গারপুণ্ণকূপে, অঙ্গাররাসিম্হি ৰা. আদিত্তাযাতি পদিত্তায গহিতঅগ্গিৰণ্ণায. সম্পজ্জলিতাযাতি সমন্ততো পজ্জলিতায অচ্চিযো মুচ্চন্তিযা. সজোতিভূতাযাতি সপ্পভায. সমন্ততো উট্ঠিতাহি জালাহি একপ্পভাসমুদযভূতাযাতি ৰুত্তং হোতি.

তং কিস্স হেতূতি যং মযা ৰুত্তং ‘‘ৰর’’ন্তি তং কিস্স হেতু, কতরেন কারণেনাতি চে? মরণং ৰা নিগচ্ছেয্যাতি যো তত্থ অঙ্গজাতং পক্খিপেয্য, সো মরণং ৰা নিগচ্ছেয্য মরণমত্তং ৰা দুক্খং. ইতোনিদানঞ্চ খো…পে… উপপজ্জেয্যাতি যং ইদং মাতুগামস্স অঙ্গজাতে অঙ্গজাতপক্খিপনং, ইতোনিদানং তস্স কারকো পুগ্গলো নিরযং উপপজ্জেয্য; এৰং কম্মস্স মহাসাৰজ্জতং পস্সন্তো তং গরহি, ন তস্স দুক্খাগমং ইচ্ছমানো. তত্থ নাম ত্ৰন্তি তস্মিং নাম এৰরূপে কম্মে এৰং মহাসাৰজ্জে সমানেপি ত্ৰং. যং ত্ৰন্তি এত্থ ন্তি হীল়নত্থে নিপাতো. ত্ৰন্তি তং-সদ্দস্স ৰেৰচনং; দ্ৰীহিপি যং ৰা তং ৰা হীল়িতমৰঞ্ঞাতন্তি ৰুত্তং হোতি. অসদ্ধম্মন্তি অসতং নীচজনানং ধম্মং; তেহি সেৰিতব্বন্তি অত্থো. গামধম্মন্তি গামানং ধম্মং; গামৰাসিকমনুস্সানং ধম্মন্তি ৰুত্তং হোতি. ৰসলধম্মন্তি পাপধম্মে ৰসন্তি পগ্ঘরন্তীতি ৰসলা, তেসং ৰসলানং হীনপুরিসানং ধম্মং, ৰসলং ৰা কিলেসপগ্ঘরণকং ধম্মং. দুট্ঠুল্লন্তি দুট্ঠু চ কিলেসদূসিতং থূলঞ্চ অসুখুমং, অনিপুণন্তি ৰুত্তং হোতি. ওদকন্তিকন্তি উদককিচ্চং অন্তিকং অৰসানং অস্সাতি ওদকন্তিকো, তং ওদকন্তিকং. রহস্সন্তি রহোভৰং, পটিচ্ছন্নে ওকাসে উপ্পজ্জনকং. অযঞ্হি ধম্মো জিগুচ্ছনীযত্তা ন সক্কা আৰি অঞ্ঞেসং দস্সনৰিসযে কাতুং, তেন ৰুত্তং – ‘‘রহস্স’’ন্তি. দ্ৰযংদ্ৰযসমাপত্তিন্তি দ্ৰীহি দ্ৰীহি সমাপজ্জিতব্বং, দ্ৰযং দ্ৰযং সমাপত্তিন্তিপি পাঠো. দযং দযং সমাপত্তিন্তিপি পঠন্তি, তং ন সুন্দরং. সমাপজ্জিস্সসীতি এতং ‘‘তত্থ নাম ত্ৰ’’ন্তি এত্থ ৰুত্তনামসদ্দেন যোজেতব্বং ‘‘সমাপজ্জিস্সসি নামা’’তি.

বহূনং খো…পে… আদিকত্তা পুব্বঙ্গমোতি সাসনং সন্ধায ৰদতি. ইমস্মিং সাসনে ত্ৰং বহূনং পুগ্গলানং অকুসলানং ধম্মানং আদিকত্তা, সব্বপঠমং করণতো; পুব্বঙ্গমো সব্বপঠমং এতং মগ্গং পটিপন্নত্তা; দ্ৰারংদদো, উপাযদস্সকোতি ৰুত্তং হোতি. ইমঞ্হি লেসং লদ্ধা তৰ অনুসিক্খমানা বহূ পুগ্গলা নানপ্পকারকে মক্কটিযা মেথুনপটিসেৰনাদিকে অকুসলধম্মে করিস্সন্তীতি অযমেত্থ অধিপ্পাযো.

অনেকপরিযাযেনাতি ইমেহি ‘‘অননুচ্ছৰিক’’ন্তিআদিনা নযেন ৰুত্তেহি, বহূহি কারণেহি. দুব্ভরতায…পে… কোসজ্জস্স অৰণ্ণং ভাসিত্ৰাতি দুব্ভরতাদীনং ৰত্থুভূতস্স অসংৰরস্স অৰণ্ণং নিন্দং গরহং ভাসিত্ৰাতি অত্থো. যস্মা হি অসংৰরে ঠিতস্স পুগ্গলস্স অত্তা দুব্ভরতঞ্চেৰ দুপ্পোসতঞ্চ আপজ্জতি, তস্মা অসংৰরো ‘‘দুব্ভরতা, দুপ্পোসতা’’তি চ ৰুচ্চতি. যস্মা পন অসংৰরে ঠিতস্স অত্তা চতূসু পচ্চযেসু মহিচ্ছতং সিনেরুপ্পমাণেপি চ পচ্চযে লদ্ধা অসন্তুট্ঠিতং আপজ্জতি, তস্মা অসংৰরো ‘‘মহিচ্ছতা, অসন্তুট্ঠিতা’’তি চ ৰুচ্চতি. যস্মা চ অসংৰরে ঠিতস্স অত্তা গণসঙ্গণিকায চেৰ কিলেসসঙ্গণিকায চ সংৰত্ততি, কোসজ্জানুগতো চ হোতি অট্ঠকুসীতৰত্থুপারিপূরিযা সংৰত্ততি, তস্মা অসংৰরো ‘‘সঙ্গণিকা, চেৰ কোসজ্জঞ্চা’’তি ৰুচ্চতি.

সুভরতায…পে… ৰীরিযারম্ভস্স ৰণ্ণং ভাসিত্ৰাতি সুভরতাদীনং ৰত্থুভূতস্স সংৰরস্স ৰণ্ণং ভাসিত্ৰাতি অত্থো. যস্মা হি অসংৰরং পহায সংৰরে ঠিতস্স অত্তা সুভরো হোতি সুপোসো, চতূসু চ পচ্চযেসু অপ্পিচ্ছতং নিত্তণ্হভাৰং আপজ্জতি, একমেকস্মিঞ্চ পচ্চযে যথালাভ-যথাবল-যথাসারুপ্পৰসেন তিপ্পভেদায সন্তুট্ঠিযা সংৰত্ততি, তস্মা সংৰরো ‘‘সুভরতা চেৰ সুপোসতা চ অপ্পিচ্ছো চ সন্তুট্ঠো চা’’তি ৰুচ্চতি.

যস্মা পন অসংৰরং পহায সংৰরে ঠিতস্স অত্তা কিলেসসল্লেখনতায চেৰ নিদ্ধুননতায চ সংৰত্ততি, তস্মা সংৰরো ‘‘সল্লেখো চ ধুতো চা’’তি ৰুচ্চতি.

যস্মা চ অসংৰরং পহায সংৰরে ঠিতস্স অত্তা কাযৰাচানং অপ্পাসাদিকং অপ্পসাদনীযং অসন্তং অসারুপ্পং কাযৰচীদুচ্চরিতং চিত্তস্স অপ্পাসাদিকং অপ্পসাদনীযং অসন্তং অসারুপ্পং অকুসলৰিতক্কত্তযঞ্চ অনুপগম্ম তব্বিপরীতস্স কাযৰচীসুচরিতস্স চেৰ কুসলৰিতক্কত্তযস্স চ পাসাদিকস্স পসাদনীযস্স সন্তস্স সারুপ্পস্স পারিপূরিযা সংৰত্ততি, তস্মা সংৰরো ‘‘পাসাদিকো’’তি ৰুচ্চতি.

যস্মা পন অসংৰরং পহায সংৰরে ঠিতস্স অত্তা সব্বকিলেসাপচযভূতায, ৰিৰট্টায, অট্ঠৰীরিযারম্ভৰত্থুপারিপূরিযা চ সংৰত্ততি, তস্মা সংৰরো ‘‘অপচযো চেৰ ৰীরিযারম্ভো চা’’তি ৰুচ্চতীতি.

ভিক্খূনং তদনুচ্ছৰিকং তদনুলোমিকন্তি তত্থ সন্নিপতিতানং ভিক্খূনং যং ইদানি সিক্খাপদং পঞ্ঞপেস্সতি, তস্স অনুচ্ছৰিকঞ্চেৰ অনুলোমিকঞ্চ. যো ৰা অযং সুভরতাদীহি সংৰরো ৰুত্তো, তস্স অনুচ্ছৰিকঞ্চেৰ অনুলোমিকঞ্চ সংৰরপ্পহানপটিসংযুত্তং অসুত্তন্তৰিনিবদ্ধং পাল়িৰিনিমুত্তং ওক্কন্তিকধম্মদেসনং কত্ৰাতি অত্থো. ভগৰা কির ঈদিসেসু ঠানেসু পঞ্চৰণ্ণকুসুমমালং করোন্তো ৰিয, রতনদামং সজ্জেন্তো ৰিয, চ যে পটিক্খিপনাধিপ্পাযা অসংৰরাভিরতা তে সম্পরাযিকেন ৰট্টভযেন তজ্জেন্তো অনেকপ্পকারং আদীনৰং দস্সেন্তো, যে সিক্খাকামা সংৰরে ঠিতা তে অপ্পেকচ্চে অরহত্তে পতিট্ঠপেন্তো অপ্পেকচ্চে অনাগামি-সকদাগামি-সোতাপত্তিফলেসু উপনিস্সযৰিরহিতেপি সগ্গমগ্গে পতিট্ঠপেন্তো দীঘনিকাযপ্পমাণম্পি মজ্ঝিমনিকাযপ্পমাণম্পি ধম্মদেসনং করোতি. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং – ‘‘ভিক্খূনং তদনুচ্ছৰিকং তদনুলোমিকং ধম্মিং কথং কত্ৰা’’তি.

তেন হীতি তেন সুদিন্নস্স অজ্ঝাচারেন কারণভূতেন. সিক্খাপদন্তি এত্থ সিক্খিতব্বাতি সিক্খা, পজ্জতে ইমিনাতি পদং, সিক্খায পদং সিক্খাপদং; সিক্খায অধিগমুপাযোতি অত্থো. অথ ৰা মূলং নিস্সযো পতিট্ঠাতি ৰুত্তং হোতি. মেথুনৰিরতিযা মেথুনসংৰরস্সেতং অধিৰচনং. মেথুনসংৰরো হি তদঞ্ঞেসং সিক্খাসঙ্খাতানং সীলৰিপস্সনাঝানমগ্গধম্মানং ৰুত্তত্থৰসেন পদত্তা ইধ ‘‘সিক্খাপদ’’ন্তি অধিপ্পেতো. অযঞ্চ অত্থো সিক্খাপদৰিভঙ্গে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. অপিচ তস্সত্থস্স দীপকং ৰচনম্পি ‘‘সিক্খাপদ’’ন্তি ৰেদিতব্বং. ৰুত্তম্পি চেতং – ‘‘সিক্খাপদন্তি যো তত্থ নামকাযো পদকাযো নিরুত্তিকাযো ব্যঞ্জনকাযো’’তি. অথ ৰা যথা ‘‘অনভিজ্ঝা ধম্মপদ’’ন্তি ৰুত্তে অনভিজ্ঝা একো ধম্মকোট্ঠাসোতি অত্থো হোতি, এৰমিধাপি ‘‘সিক্খাপদ’’ন্তি সিক্খাকোট্ঠাসো সিক্খায একো পদেসোতিপি অত্থো ৰেদিতব্বো.

দস অত্থৰসে পটিচ্চাতি দস কারণৰসে সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিহেতু অধিগমনীযে হিতৰিসেসে পটিচ্চ আগম্ম আরব্ভ, দসন্নং হিতৰিসেসানং নিপ্ফত্তিং সম্পস্সমানোতি ৰুত্তং হোতি. ইদানি তে দস অত্থৰসে দস্সেন্তো ‘‘সঙ্ঘসুট্ঠুতাযা’’তিআদিমাহ. তত্থ সঙ্ঘসুট্ঠুতা নাম সঙ্ঘস্স সুট্ঠুভাৰো, ‘‘সুট্ঠু দেৰা’’তি আগতট্ঠানে ৰিয ‘‘সুট্ঠু, ভন্তে’’তি ৰচনসম্পটিচ্ছনভাৰো. যো চ তথাগতস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছতি, তস্স তং দীঘরত্তং হিতায সুখায হোতি, তস্মা সঙ্ঘস্স ‘‘সুট্ঠু, ভন্তে’’তি মম ৰচনসম্পটিচ্ছনত্থং পঞ্ঞপেস্সামি, অসম্পটিচ্ছনে আদীনৰং সম্পটিচ্ছনে চ আনিসংসং দস্সেত্ৰা, ন বলক্কারেন অভিভৰিত্ৰাতি এতমত্থং আৰিকরোন্তো আহ – ‘‘সঙ্ঘসুট্ঠুতাযা’’তি. সঙ্ঘফাসুতাযাতি সঙ্ঘস্স ফাসুভাৰায; সহজীৰিতায সুখৰিহারত্থাযাতি অত্থো.

দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহাযাতি দুম্মঙ্কূ নাম দুস্সীলপুগ্গলা; যে মঙ্কুতং আপাদিযমানাপি দুক্খেন আপজ্জন্তি, ৰীতিক্কমং করোন্তা ৰা কত্ৰা ৰা ন লজ্জন্তি, তেসং নিগ্গহত্থায; তে হি সিক্খাপদে অসতি ‘‘কিং তুম্হেহি দিট্ঠং, কিং সুতং – কিং অম্হেহি কতং; কতরস্মিং ৰত্থুস্মিং কতমং আপত্তিং আরোপেত্ৰা অম্হে নিগ্গণ্হথা’’তি সঙ্ঘং ৰিহেঠেস্সন্তি, সিক্খাপদে পন সতি তে সঙ্ঘো সিক্খাপদং দস্সেত্ৰা ধম্মেন ৰিনযেন সত্থুসাসনেন নিগ্গহেস্সতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহাযা’’তি.

পেসলানং ভিক্খূনং ফাসুৰিহারাযাতি পেসলানং পিযসীলানং ভিক্খূনং ফাসুৰিহারত্থায. পিযসীলা হি ভিক্খূ কত্তব্বাকত্তব্বং সাৰজ্জানৰজ্জং ৰেলং মরিযাদং অজানন্তা সিক্খত্তযপারিপূরিযা ঘটমানা কিলমন্তি, সন্দিট্ঠমানা উব্বাল়্হা হোন্তি. কত্তব্বাকত্তব্বং পন সাৰজ্জানৰজ্জং ৰেলং মরিযাদং ঞত্ৰা সিক্খত্তযপারিপূরিযা ঘটমানা ন কিলমন্তি, সন্দিট্ঠমানা ন উব্বাল়্হা হোন্তি. তেন নেসং সিক্খাপদপঞ্ঞাপনা ফাসুৰিহারায সংৰত্ততি. যো ৰা দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহো, স্ৰেৰ এতেসং ফাসুৰিহারো. দুস্সীলপুগ্গলে নিস্সায হি উপোসথো ন তিট্ঠতি, পৰারণা ন তিট্ঠতি, সঙ্ঘকম্মানি নপ্পৰত্তন্তি, সামগ্গী ন হোতি, ভিক্খূ অনেকগ্গা উদ্দেসপরিপুচ্ছাকম্মট্ঠানাদীনি অনুযুঞ্জিতুং ন সক্কোন্তি. দুস্সীলেসু পন নিগ্গহিতেসু সব্বোপি অযং উপদ্দৰো ন হোতি. ততো পেসলা ভিক্খূ ফাসু ৰিহরন্তি. এৰং ‘‘পেসলানং ভিক্খূনং ফাসু ৰিহারাযা’’তি এত্থ দ্ৰিধা অত্থো ৰেদিতব্বো.

দিট্ঠধম্মিকানং আসৰানং সংৰরাযাতি দিট্ঠধম্মিকা আসৰা নাম অসংৰরে ঠিতেন তস্মিঞ্ঞেৰ অত্তভাৰে পত্তব্বা পাণিপ্পহার-দণ্ডপ্পহার-হত্থচ্ছেদ-পাদচ্ছেদ-অকিত্তি-অযসৰিপ্পটিসারাদযো দুক্খৰিসেসা. ইতি ইমেসং দিট্ঠধম্মিকানং আসৰানং সংৰরায পিধানায আগমনমগ্গথকনাযাতি অত্থো.

সম্পরাযিকানং আসৰানং পটিঘাতাযাতি সম্পরাযিকা আসৰা নাম অসংৰরে ঠিতেন কতপাপকম্মমূলকা সম্পরাযে নরকাদীসু পত্তব্বা দুক্খৰিসেসা, তেসং পটিঘাতত্থায পটিপ্পস্সম্ভনত্থায ৰূপসমত্থাযাতি ৰুত্তং হোতি.

অপ্পসন্নানং পসাদাযাতি সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা হি সতি সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিং ঞত্ৰা ৰা যথাপঞ্ঞত্তং পটিপজ্জমানে ভিক্খূ দিস্ৰা ৰা যেপি অপ্পসন্না পণ্ডিতমনুস্সা, তে ‘‘যানি ৰত লোকে মহাজনস্স রজ্জন-দুস্সন-মুয্হনট্ঠানানি, তেহি ইমে সমণা সক্যপুত্তিযা আরকা ৰিরতা ৰিহরন্তি, দুক্করং ৰত করোন্তি, ভারিযং ৰত করোন্তী’’তি পসাদং আপজ্জন্তি, ৰিনযপিটকে পোত্থকং দিস্ৰা মিচ্ছাদিট্ঠিক-তিৰেদী ব্রাহ্মণো ৰিয. তেন ৰুত্তং – ‘‘অপ্পসন্নানং পসাদাযা’’তি.

পসন্নানং ভিয্যোভাৰাযাতি যেপি সাসনে পসন্না কুলপুত্তা তেপি সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিং ঞত্ৰা যথাপঞ্ঞত্তং পটিপজ্জমানে ভিক্খূ ৰা দিস্ৰা ‘‘অহো অয্যা দুক্করকারিনো, যে যাৰজীৰং একভত্তং ব্রহ্মচরিযং ৰিনযসংৰরং অনুপালেন্তী’’তি ভিয্যো ভিয্যো পসীদন্তি. তেন ৰুত্তং – ‘‘পসন্নানং ভিয্যোভাৰাযা’’তি.

সদ্ধম্মট্ঠিতিযাতি তিৰিধো সদ্ধম্মো – পরিযত্তিসদ্ধম্মো, পটিপত্তিসদ্ধম্মো, অধিগমসদ্ধম্মোতি. তত্থ পিটকত্তযসঙ্গহিতং সব্বম্পি বুদ্ধৰচনং ‘‘পরিযত্তিসদ্ধম্মো’’ নাম. তেরস ধুতগুণা, চুদ্দস খন্ধকৰত্তানি, দ্ৰেঅসীতি মহাৰত্তানি, সীলসমাধিৰিপস্সনাতি অযং ‘‘পটিপত্তিসদ্ধম্মো’’ নাম. চত্তারো অরিযমগ্গা চত্তারি চ সামঞ্ঞফলানি নিব্বানঞ্চাতি অযং ‘‘অধিগমসদ্ধম্মো’’ নাম. সো সব্বোপি যস্মা সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা সতি ভিক্খূ সিক্খাপদঞ্চ তস্স ৰিভঙ্গঞ্চ তদত্থজোতনত্থং অঞ্ঞঞ্চ বুদ্ধৰচনং পরিযাপুণন্তি, যথাপঞ্ঞত্তঞ্চ পটিপজ্জমানা পটিপত্তিং পূরেত্ৰা পটিপত্তিযা অধিগন্তব্বং লোকুত্তরধম্মং অধিগচ্ছন্তি, তস্মা সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা চিরট্ঠিতিকো হোতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘সদ্ধম্মট্ঠিতিযা’’তি.

ৰিনযানুগ্গহাযাতি সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা হি সতি সংৰরৰিনযো চ পহানৰিনযো চ সমথৰিনযো চ পঞ্ঞত্তিৰিনযো চাতি চতুব্বিধোপি ৰিনযো অনুগ্গহিতো হোতি উপত্থম্ভিতো সূপত্থম্ভিতো. তেন ৰুত্তং – ‘‘ৰিনযানুগ্গহাযা’’তি.

সব্বানেৰ চেতানি পদানি ‘‘সিক্খাপদং পঞ্ঞপেস্সামী’’তি ইমিনা ৰচনেন সদ্ধিং যোজেতব্বানি. তত্রাযং পঠমপচ্ছিমপদযোজনা – ‘‘সঙ্ঘসুট্ঠুতায সিক্খাপদং পঞ্ঞপেস্সামি, ৰিনযানুগ্গহায সিক্খাপদং পঞ্ঞপেস্সামী’’তি.

অপি চেত্থ যং সঙ্ঘসুট্ঠু তং সঙ্ঘফাসু, যং সঙ্ঘফাসু তং দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহাযাতি এৰং সঙ্খলিকনযং; যং সঙ্ঘসুট্ঠু তং সঙ্ঘফাসু, যং সঙ্ঘসুট্ঠু তং দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহাযাতি এৰঞ্চ একেকপদমূলিকং দসক্খত্তুং যোজনং কত্ৰা যং ৰুত্তং পরিৰারে (পরি. ৩৩৪) –

‘‘অত্থসতং ধম্মসতং, দ্ৰে চ নিরুত্তিসতানি;

চত্তারি ঞাণসতানি, অত্থৰসে পকরণে’’তি.

তং সব্বং ৰেদিতব্বং. তং পনেতং যস্মা পরিৰারেযেৰ আৰি ভৰিস্সতি, তস্মা ইধ ন ৰণ্ণিতন্তি.

এৰং সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা আনিসংসং দস্সেত্ৰা তস্মিং সিক্খাপদে ভিক্খূহি কত্তব্বকিচ্চং দীপেন্তো ‘‘এৰঞ্চ পন, ভিক্খৰে, ইমং সিক্খাপদং উদ্দিসেয্যাথা’’তি আহ. কিং ৰুত্তং হোতি? ভিক্খৰে, ইমং পন মযা ইতি সন্দস্সিতানিসংসং সিক্খাপদং এৰং পাতিমোক্খুদ্দেসে উদ্দিসেয্যাথ চ পরিযাপুণেয্যাথ চ ধারেয্যাথ চ অঞ্ঞেসঞ্চ ৰাচেয্যাথাতি. অতিরেকানযনত্থো হি এত্থ চ সদ্দো, তেনাযমত্থো আনীতো হোতীতি.

ইদানি যং ৰুত্তং ‘‘ইমং সিক্খাপদ’’ন্তি তং দস্সেন্তো ‘‘যো পন ভিক্খু মেথুনং ধম্মং পটিসেৰেয্য, পারাজিকো হোতি অসংৰাসো’’তি আহ. এৰং মূলচ্ছেজ্জৰসেন দল়্হং কত্ৰা পঠমপারাজিকে পঞ্ঞত্তে অপরম্পি অনুপঞ্ঞত্তত্থায মক্কটীৰত্থু উদপাদি. তস্সুপ্পত্তিদীপনত্থমেতং ৰুত্তং – এৰঞ্চিদং ভগৰতা ভিক্খূনং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং হোতীতি. তস্সত্থো – ভগৰতা ভিক্খূনং ইদং সিক্খাপদং এৰং পঞ্ঞত্তং হোতি চ, ইদঞ্চ অঞ্ঞং ৰত্থু উদপাদীতি.

পঠমপঞ্ঞত্তিকথা নিট্ঠিতা.

সুদিন্নভাণৰারং নিট্ঠিতং.

মক্কটীৰত্থুকথা

৪০. ইদানি যং তং অঞ্ঞং ৰত্থু উপ্পন্নং, তং দস্সেতুং ‘‘তেন খো পন সমযেনা’’তিআদিমাহ. তত্রাযং অনুত্তানপদৰণ্ণনা – মক্কটিং আমিসেনাতি মহাৰনে ভিক্খূনং খন্তিমেত্তাদিগুণানুভাৰেন নিরাসঙ্কচিত্তা বহূ মিগমোরকুক্কুটমক্কটাদযো তিরচ্ছানা পধানাগারট্ঠানেসু ৰিচরন্তি. তত্র একং মক্কটিং আমিসেন যাগুভত্তখজ্জকাদিনা উপলাপেত্ৰা, সঙ্গণ্হিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. তস্সাতি ভুম্মৰচনং. পটিসেৰতীতি পচুরপটিসেৰনো হোতি; পচুরত্থে হি ৰত্তমানৰচনং. সো ভিক্খূতি সো মেথুনধম্মপটিসেৰনকো ভিক্খু. সেনাসনচারিকং আহিণ্ডন্তাতি তে ভিক্খূ আগন্তুকা বুদ্ধদস্সনায আগতা পাতোৰ আগন্তুকভত্তানি লভিত্ৰা কতভত্তকিচ্চা ভিক্খূনং নিৰাসনট্ঠানানি পস্সিস্সামাতি ৰিচরিংসু. তেন ৰুত্তং – ‘‘সেনাসনচারিকং আহিণ্ডন্তা’’তি. যেন তে ভিক্খূ তেনুপসঙ্কমীতি তিরচ্ছানগতা নাম একভিক্খুনা সদ্ধিং ৰিস্সাসং কত্ৰা অঞ্ঞেসুপি তাদিসঞ্ঞেৰ চিত্তং উপ্পাদেন্তি. তস্মা সা মক্কটী যেন তে ভিক্খূ তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা চ অত্তনো ৰিস্সাসিকভিক্খুস্সেৰ তেসম্পি তং ৰিকারং দস্সেসি.

ছেপ্পন্তি নঙ্গুট্ঠং. ওড্ডীতি অভিমুখং ঠপেসি. নিমিত্তম্পি অকাসীতি যেন নিযামেন যায কিরিযায মেথুনাধিপ্পাযং তে জানন্তি তং অকাসীতি অত্থো. সো ভিক্খূতি যস্সাযং ৰিহারো. একমন্তং নিলীযিংসূতি একস্মিং ওকাসে পটিচ্ছন্না অচ্ছিংসু.

৪১. সচ্চং, আৰুসোতি সহোড্ঢগ্গহিতো চোরো ৰিয পচ্চক্খং দিস্ৰা চোদিতত্তা ‘‘কিং ৰা মযা কত’’ন্তিআদীনি ৰত্তুং অসক্কোন্তো ‘‘সচ্চং, আৰুসো’’তি আহ. ননু, আৰুসো, তথেৰ তং হোতীতি আৰুসো যথা মনুস্সিত্থিযা, ননু তিরচ্ছানগতিত্থিযাপি তং সিক্খাপদং তথেৰ হোতি. মনুস্সিত্থিযাপি হি দস্সনম্পি গহণম্পি আমসনম্পি ফুসনম্পি ঘট্টনম্পি দুট্ঠুল্লমেৰ. তিরচ্ছানগতিত্থিযাপি তং সব্বং দুট্ঠুল্লমেৰ. কো এত্থ ৰিসেসো? অলেসট্ঠানে ত্ৰং লেসং ওড্ডেসীতি.

৪২. অন্তমসো তিরচ্ছানগতাযপি পারাজিকো হোতি অসংৰাসোতি তিরচ্ছানগতাযপি মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিত্ৰা পারাজিকো যেৰ হোতীতি দল়্হতরং সিক্খাপদমকাসি. দুৰিধঞ্হি সিক্খাপদং – লোকৰজ্জং, পণ্ণত্তিৰজ্জঞ্চ. তত্থ যস্স সচিত্তকপক্খে চিত্তং অকুসলমেৰ হোতি, তং লোকৰজ্জং নাম. সেসং পণ্ণত্তিৰজ্জং. তত্থ লোকৰজ্জে অনুপঞ্ঞত্তি উপ্পজ্জমানা রুন্ধন্তী দ্ৰারং পিদহন্তী সোতং পচ্ছিন্দমানা গাল়্হতরং করোন্তী উপ্পজ্জতি, অঞ্ঞত্র অধিমানা, অঞ্ঞত্র সুপিনন্তাতি অযং পন ৰীতিক্কমাভাৰা অব্বোহারিকত্তা চ ৰুত্তা. পণ্ণত্তিৰজ্জে অকতে ৰীতিক্কমে উপ্পজ্জমানা সিথিলং করোন্তী মোচেন্তী দ্ৰারং দদমানা অপরাপরম্পি অনাপত্তিং কুরুমানা উপ্পজ্জতি, গণভোজনপরম্পরভোজনাদীসু অনুপঞ্ঞত্তিযো ৰিয. ‘‘অন্তমসো তঙ্খণিকাযপী’’তি এৰরূপা পন কতে ৰীতিক্কমে উপ্পন্নত্তা পঞ্ঞত্তিগতিকাৰ হোতি. ইদং পন পঠমসিক্খাপদং যস্মা লোকৰজ্জং, ন পণ্ণত্তিৰজ্জং; তস্মা অযমনুপঞ্ঞত্তি রুন্ধন্তী দ্ৰারং পিদহন্তী সোতং পচ্ছিন্দমানা গাল়্হতরং করোন্তী উপ্পজ্জি.

এৰং দ্ৰেপি ৰত্থূনি সম্পিণ্ডেত্ৰা মূলচ্ছেজ্জৰসেন দল়্হতরং কত্ৰা পঠমপারাজিকে পঞ্ঞত্তে অপরম্পি অনুপঞ্ঞত্তত্থায ৰজ্জিপুত্তকৰত্থু উদপাদি. তস্সুপ্পত্তিদস্সনত্থমেতং ৰুত্তং – ‘‘এৰঞ্চিদং ভগৰতা ভিক্খূনং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং হোতী’’তি. তস্সত্থো – ভগৰতা ভিক্খূনং ইদং সিক্খাপদং এৰং পঞ্ঞত্তং হোতি চ ইদঞ্চ অঞ্ঞম্পি ৰত্থু উদপাদীতি.

মক্কটীৰত্থুকথা নিট্ঠিতা.

সন্থতভাণৰারো

ৰজ্জিপুত্তকৰত্থুৰণ্ণনা

৪৩-৪৪. ইদানি যং তং অঞ্ঞম্পি ৰত্থু উপ্পন্নং, তং দস্সেতুং ‘‘তেন খো পন সমযেনা’’তিআদিমাহ. তত্রাপি অযমনুত্তানপদৰণ্ণনা – ৰেসালিকাতি ৰেসালিৰাসিনো. ৰজ্জিপুত্তকাতি ৰজ্জিরট্ঠে ৰেসালিযং কুলানং পুত্তা. সাসনে কির যো যো উপদ্দৰো আদীনৰো অব্বুদমুপ্পজ্জি, সব্বং তং ৰজ্জিপুত্তকে নিস্সায. তথা হি দেৰদত্তোপি ৰজ্জিপুত্তকে পক্খে লভিত্ৰা সঙ্ঘং ভিন্দি. ৰজ্জিপুত্তকা এৰ চ ৰস্সসতপরিনিব্বুতে ভগৰতি উদ্ধম্মং উব্বিনযং সত্থুসাসনং দীপেসুং. ইমেপি তেসং যেৰ একচ্চে এৰং পঞ্ঞত্তেপি সিক্খাপদে যাৰদত্থং ভুঞ্জিংসু…পে… মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিংসূতি.

ঞাতিব্যসনেনপীতি এত্থ অসনং ব্যসনং ৰিক্খেপো ৰিদ্ধংসনং ৰিনাসোতি সব্বমেতং একত্থং. ঞাতীনং ব্যসনং ঞাতিব্যসনং, তেন ঞাতিব্যসনেন, রাজদণ্ডব্যাধিমরণৰিপ্পৰাসনিমিত্তেন ঞাতিৰিনাসেনাতি অত্থো. এস নযো দুতিযপদেপি. ততিযপদে পন আরোগ্যৰিনাসকো রোগো এৰ রোগব্যসনং. সো হি আরোগ্যং ব্যসতি ৰিক্খিপতি ৰিনাসেতীতি ব্যসনং. রোগোৰ ব্যসনং রোগব্যসনং, তেন রোগব্যসনেন. ফুট্ঠাতি অধিপন্না অভিভূতা সমন্নাগতাতি অত্থো.

ন মযং, ভন্তে আনন্দ, বুদ্ধগরহিনোতি ভন্তে আনন্দ, মযং ন বুদ্ধং গরহাম, ন বুদ্ধস্স দোসং দেম. ন ধম্মগরহিনো, ন সঙ্ঘগরহিনো. অত্তগরহিনো মযন্তি অত্তানমেৰ মযং গরহাম, অত্তনো দোসং দেম. অলক্খিকাতি নিস্সিরিকা. অপ্পপুঞ্ঞাতি পরিত্তপুঞ্ঞা. ৰিপস্সকা কুসলানং ধম্মানন্তি যে অট্ঠতিংসারম্মণেসু ৰিভত্তা কুসলা ধম্মা, তেসং ৰিপস্সকা; ততো ততো আরম্মণতো ৰুট্ঠায তেৰ ধম্মে ৰিপস্সমানাতি অত্থো. পুব্বরত্তাপররত্তন্তি রত্তিযা পুব্বং পুব্বরত্তং, রত্তিযা অপরং অপররত্তং, পঠমযামঞ্চ পচ্ছিমযামঞ্চাতি ৰুত্তং হোতি. বোধিপক্খিকানন্তি বোধিস্স পক্খে ভৰানং, অরহত্তমগ্গঞাণস্স উপকারকানন্তি অত্থো. ভাৰনানুযোগন্তি ৰড্ঢনানুযোগং. অনুযুত্তা ৰিহরেয্যামাতি গিহিপলিবোধং আৰাসপলিবোধঞ্চ পহায ৰিৰিত্তেসু সেনাসনেসু যুত্তপযুত্তা অনঞ্ঞকিচ্চা ৰিহরেয্যাম.

এৰমাৰুসোতি থেরো এতেসং আসযং অজানন্তো ইদং নেসং মহাগজ্জিতং সুত্ৰা ‘‘সচে ইমে ঈদিসা ভৰিস্সন্তি, সাধূ’’তি মঞ্ঞমানো ‘‘এৰমাৰুসো’’তি সম্পটিচ্ছি. অট্ঠানমেতং অনৰকাসোতি উভযম্পেতং কারণপটিক্খেপৰচনং. কারণঞ্হি যস্মা তত্থ তদাযত্তৰুত্তিভাৰেন ফলং তিট্ঠতি. যস্মা চস্স তং ওকাসো হোতি তদাযত্তৰুত্তিভাৰেন, তস্মা ‘‘ঠানঞ্চ অৰকাসো চা’’তি ৰুচ্চতি, তং পটিক্খিপন্তো আহ – ‘‘অট্ঠানমেতং, আনন্দ, অনৰকাসো’’তি. এতং ঠানং ৰা ওকাসো ৰা নত্থি. যং তথাগতোতি যেন তথাগতো ৰজ্জীনং ৰা…পে… সমূহনেয্য, তং কারণং নত্থীতি অত্থো. যদি হি ভগৰা এতেসং ‘‘লভেয্যাম উপসম্পদ’’ন্তি যাচন্তানং উপসম্পদং দদেয্য, এৰং সন্তে ‘‘পারাজিকো হোতি অসংৰাসো’’তি পঞ্ঞত্তং সমূহনেয্য. যস্মা পনেতং ন সমূহনতি, তস্মা ‘‘অট্ঠানমেত’’ন্তিআদিমাহ.

সো আগতো ন উপসম্পাদেতব্বোতি ‘‘যদি হি এৰং আগতো উপসম্পদং লভেয্য, সাসনে অগারৰো ভৰেয্য. সামণেরভূমিযং পন ঠিতো সগারৰো চ ভৰিস্সতি, অত্তত্থঞ্চ করিস্সতী’’তি ঞত্ৰা অনুকম্পমানো ভগৰা আহ – ‘‘সো আগতো ন উপসম্পাদেতব্বো’’তি. সো আগতো উপসম্পাদেতব্বোতি এৰং আগতো ভিক্খুভাৰে ঠত্ৰা অৰিপন্নসীলতায সাসনে সগারৰো ভৰিস্সতি, সো সতি উপনিস্সযে নচিরস্সেৰ উত্তমত্থং পাপুণিস্সতীতি ঞত্ৰা উপসম্পাদেতব্বোতি আহ.

এৰং মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিত্ৰা আগতেসু অনুপসম্পাদেতব্বঞ্চ উপসম্পাদেতব্বঞ্চ দস্সেত্ৰা তীণিপি ৰত্থূনি সমোধানেত্ৰা পরিপুণ্ণং কত্ৰা সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতুকামো ‘‘এৰঞ্চ পন, ভিক্খৰে, ইমং সিক্খাপদং উদ্দিসেয্যাথা’’তি ৰত্ৰা ‘‘যো পন ভিক্খু…পে… অসংৰাসো’’তি পরিপুণ্ণং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেসি.

ৰজ্জিপুত্তকৰত্থুৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

চতুব্বিধৰিনযকথা

৪৫. ইদানিস্স অত্থং ৰিভজন্তো ‘‘যো পনাতি, যো যাদিসো’’তিআদিমাহ. তস্মিং পন সিক্খাপদে চ সিক্খাপদৰিভঙ্গে চ সকলে চ ৰিনযৰিনিচ্ছযে কোসল্লং পত্থযন্তেন চতুব্বিধো ৰিনযো জানিতব্বো –

চতুব্বিধঞ্হি ৰিনযং, মহাথেরা মহিদ্ধিকা;

নীহরিত্ৰা পকাসেসুং, ধম্মসঙ্গাহকা পুরা.

কতমং চতুব্বিধং? সুত্তং, সুত্তানুলোমং, আচরিযৰাদং, অত্তনোমতিন্তি. যং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘আহচ্চপদেন রসেন আচরিযৰংসেন অধিপ্পাযা’’তি, এত্থ হি আহচ্চপদন্তি সুত্তং অধিপ্পেতং, রসোতি সুত্তানুলোমং, আচরিযৰংসোতি আচরিযৰাদো, অধিপ্পাযোতি অত্তনোমতি.

তত্থ সুত্তংনাম সকলে ৰিনযপিটকে পাল়ি.

সুত্তানুলোমং নাম চত্তারো মহাপদেসা; যে ভগৰতা এৰং ৰুত্তা – ‘‘যং, ভিক্খৰে, মযা ‘ইদং ন কপ্পতী’তি অপ্পটিক্খিত্তং, তং চে অকপ্পিযং অনুলোমেতি; কপ্পিযং পটিবাহতি, তং ৰো ন কপ্পতি. যং, ভিক্খৰে, মযা ‘ইদং ন কপ্পতী’তি অপ্পটিক্খিত্তং, তং চে কপ্পিযং অনুলোমেতি; অকপ্পিযং পটিবাহতি, তং ৰো কপ্পতি. যং, ভিক্খৰে, মযা ‘ইদং কপ্পতী’তি অননুঞ্ঞাতং, তং চে অকপ্পিযং অনুলোমেতি, কপ্পিযং পটিবাহতি; তং ৰো ন কপ্পতি. যং, ভিক্খৰে, মযা ‘ইদং কপ্পতী’তি অননুঞ্ঞাতং, তং চে কপ্পিযং অনুলোমেতি, অকপ্পিযং পটিবাহতি; তং ৰো কপ্পতী’’তি (মহাৰ. ৩০৫).

আচরিযৰাদো নাম ধম্মসঙ্গাহকেহি পঞ্চহি অরহন্তসতেহি ঠপিতা পাল়িৰিনিমুত্তা ওক্কন্তৰিনিচ্ছযপ্পৰত্তা অট্ঠকথাতন্তি.

অত্তনোমতি নাম সুত্ত-সুত্তানুলোম-আচরিযৰাদে মুঞ্চিত্ৰা অনুমানেন অত্তনো অনুবুদ্ধিযা নযগ্গাহেন উপট্ঠিতাকারকথনং.

অপিচ সুত্তন্তাভিধম্মৰিনযট্ঠকথাসু আগতো সব্বোপি থেরৰাদো ‘‘অত্তনোমতি’’ নাম. তং পন অত্তনোমতিং গহেত্ৰা কথেন্তেন ন দল়্হগ্গাহং গহেত্ৰা ৰোহরিতব্বং. কারণং সল্লক্খেত্ৰা অত্থেন পাল়িং, পাল়িযা চ অত্থং সংসন্দিত্ৰা কথেতব্বং. অত্তনোমতি আচরিযৰাদে ওতারেতব্বা. সচে তত্থ ওতরতি চেৰ সমেতি চ, গহেতব্বা. সচে নেৰ ওতরতি ন সমেতি, ন গহেতব্বা. অযঞ্হি অত্তনোমতি নাম সব্বদুব্বলা. অত্তনোমতিতো আচরিযৰাদো বলৰতরো.

আচরিযৰাদোপি সুত্তানুলোমে ওতারেতব্বো. তত্থ ওতরন্তো সমেন্তোযেৰ গহেতব্বো, ইতরো ন গহেতব্বো. আচরিযৰাদতো হি সুত্তানুলোমং বলৰতরং.

সুত্তানুলোমম্পি সুত্তে ওতারেতব্বং. তত্থ ওতরন্তং সমেন্তমেৰ গহেতব্বং, ইতরং ন গহেতব্বং. সুত্তানুলোমতো হি সুত্তমেৰ বলৰতরং. সুত্তঞ্হি অপ্পটিৰত্তিযং কারকসঙ্ঘসদিসং বুদ্ধানং ঠিতকালসদিসং. তস্মা যদা দ্ৰে ভিক্খূ সাকচ্ছন্তি, সকৰাদী সুত্তং গহেত্ৰা কথেতি, পরৰাদী সুত্তানুলোমং. তেহি অঞ্ঞমঞ্ঞং খেপং ৰা গরহং ৰা অকত্ৰা সুত্তানুলোমং সুত্তে ওতারেতব্বং. সচে ওতরতি সমেতি, গহেতব্বং. নো চে, ন গহেতব্বং; সুত্তস্মিংযেৰ ঠাতব্বং. অথাযং সুত্তং গহেত্ৰা কথেতি, পরো আচরিযৰাদং. তেহিপি অঞ্ঞমঞ্ঞং খেপং ৰা গরহং ৰা অকত্ৰা আচরিযৰাদো সুত্তে ওতারেতব্বো. সচে ওতরতি সমেতি, গহেতব্বো. অনোতরন্তো অসমেন্তো চ গারয্হাচরিযৰাদো ন গহেতব্বো; সুত্তস্মিংযেৰ ঠাতব্বং.

অথাযং সুত্তং গহেত্ৰা কথেতি, পরো অত্তনোমতিং. তেহিপি অঞ্ঞমঞ্ঞং খেপং ৰা গরহং ৰা অকত্ৰা অত্তনোমতি সুত্তে ওতারেতব্বা. সচে ওতরতি সমেতি, গহেতব্বা. নো চে, ন গহেতব্বা. সুত্তস্মিং যেৰ ঠাতব্বং.

অথ পনাযং সুত্তানুলোমং গহেত্ৰা কথেতি, পরো সুত্তং. সুত্তং সুত্তানুলোমে ওতারেতব্বং. সচে ওতরতি সমেতি, তিস্সো সঙ্গীতিযো আরূল়্হং পাল়িআগতং পঞ্ঞাযতি, গহেতব্বং. নো চে তথা পঞ্ঞাযতি ন ওতরতি ন সমেতি, বাহিরকসুত্তং ৰা হোতি সিলোকো ৰা অঞ্ঞং ৰা গারয্হসুত্তং গুল়্হৰেস্সন্তরগুল়্হৰিনযৰেদল্লাদীনং অঞ্ঞতরতো আগতং, ন গহেতব্বং. সুত্তানুলোমস্মিংযেৰ ঠাতব্বং.

অথাযং সুত্তানুলোমং গহেত্ৰা কথেতি, পরো আচরিযৰাদং. আচরিযৰাদো সুত্তানুলোমে ওতারেতব্বো. সচে ওতরতি সমেতি, গহেতব্বো. নো চে, ন গহেতব্বো. সুত্তানুলোমেযেৰ ঠাতব্বং.

অথাযং সুত্তানুলোমং গহেত্ৰা কথেতি, পরো অত্তনোমতিং. অত্তনোমতি সুত্তানুলোমে ওতারেতব্বা. সচে ওতরতি সমেতি, গহেতব্বা. নো চে, ন গহেতব্বা. সুত্তানুলোমেযেৰ ঠাতব্বং.

অথ পনাযং আচরিযৰাদং গহেত্ৰা কথেতি, পরো সুত্তং. সুত্তং আচরিযৰাদে ওতারেতব্বং. সচে ওতরতি সমেতি, গহেতব্বং. ইতরং গারয্হসুত্তং ন গহেতব্বং. আচরিযৰাদেযেৰ ঠাতব্বং.

অথাযং আচরিযৰাদং গহেত্ৰা কথেতি, পরো সুত্তানুলোমং. সুত্তানুলোমং আচরিযৰাদে ওতারেতব্বং. ওতরন্তং সমেন্তমেৰ গহেতব্বং, ইতরং ন গহেতব্বং. আচরিযৰাদেযেৰ ঠাতব্বং.

অথাযং আচরিযৰাদং গহেত্ৰা কথেতি, পরো অত্তনোমতিং. অত্তনোমতি আচরিযৰাদে ওতারেতব্বা. সচে ওতরতি সমেতি, গহেতব্বা. নো চে, ন গহেতব্বা. আচরিযৰাদেযেৰ ঠাতব্বং.

অথ পনাযং অত্তনোমতিং গহেত্ৰা কথেতি, পরো সুত্তং. সুত্তং অত্তনোমতিযং ওতারেতব্বং. সচে ওতরতি সমেতি, গহেতব্বং. ইতরং গারয্হসুত্তং ন গহেতব্বং. অত্তনোমতিযমেৰ ঠাতব্বং.

অথাযং অত্তনোমতিং গহেত্ৰা কথেতি, পরো সুত্তানুলোমং. সুত্তানুলোমং অত্তনোমতিযং ওতারেতব্বং. ওতরন্তং সমেন্তমেৰ গহেতব্বং, ইতরং ন গহেতব্বং. অত্তনোমতিযমেৰ ঠাতব্বং.

অথাযং অত্তনোমতিং গহেত্ৰা কথেতি, পরো আচরিযৰাদং. আচরিযৰাদো অত্তনোমতিযং ওতারেতব্বো. সচে ওতরতি সমেতি, গহেতব্বো; ইতরো গারয্হাচরিযৰাদো ন গহেতব্বো. অত্তনোমতিযমেৰ ঠাতব্বং. অত্তনো গহণমেৰ বলিযং কাতব্বং. সব্বট্ঠানেসু চ খেপো ৰা গরহা ৰা ন কাতব্বাতি.

অথ পনাযং ‘‘কপ্পিয’’ন্তি গহেত্ৰা কথেতি, পরো ‘‘অকপ্পিয’’ন্তি. সুত্তে চ সুত্তানুলোমে চ ওতারেতব্বং. সচে কপ্পিযং হোতি, কপ্পিযে ঠাতব্বং. সচে অকপ্পিযং, অকপ্পিযে ঠাতব্বং.

অথাযং তস্স কপ্পিযভাৰসাধকং সুত্ততো বহুং কারণঞ্চ ৰিনিচ্ছযঞ্চ দস্সেতি, পরো কারণং ন ৰিন্দতি. কপ্পিযেৰ ঠাতব্বং. অথ পরো তস্স অকপ্পিযভাৰসাধকং সুত্ততো বহুং কারণঞ্চ ৰিনিচ্ছযঞ্চ দস্সেতি, অনেন অত্তনো গহণন্তি কত্ৰা দল়্হং আদায ন ঠাতব্বং. ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা অকপ্পিযেৰ ঠাতব্বং. অথ দ্ৰিন্নম্পি কারণচ্ছাযা দিস্সতি, পটিক্খিত্তভাৰোযেৰ সাধু, অকপ্পিযে ঠাতব্বং. ৰিনযঞ্হি পত্ৰা কপ্পিযাকপ্পিযৰিচারণমাগম্ম রুন্ধিতব্বং, গাল়্হং কত্তব্বং, সোতং পচ্ছিন্দিতব্বং, গরুকভাৰেযেৰ ঠাতব্বং.

অথ পনাযং ‘‘অকপ্পিয’’ন্তি গহেত্ৰা কথেতি, পরো ‘‘কপ্পিয’’ন্তি. সুত্তে চ সুত্তানুলোমে চ ওতারেতব্বং. সচে কপ্পিযং হোতি, কপ্পিযে ঠাতব্বং. সচে অকপ্পিযং, অকপ্পিযে ঠাতব্বং.

অথাযং বহূহি সুত্তৰিনিচ্ছযকারণেহি অকপ্পিযভাৰং দস্সেতি, পরো কারণং ন ৰিন্দতি, অকপ্পিযে ঠাতব্বং. অথ পরো বহূহি সুত্তৰিনিচ্ছযকারণেহি কপ্পিযভাৰং দস্সেতি, অযং কারণং ন ৰিন্দতি, কপ্পিযে ঠাতব্বং. অথ দ্ৰিন্নম্পি কারণচ্ছাযা দিস্সতি, অত্তনো গহণং ন ৰিস্সজ্জেতব্বং. যথা চাযং কপ্পিযাকপ্পিযে অকপ্পিযকপ্পিযে চ ৰিনিচ্ছযো ৰুত্তো; এৰং অনাপত্তিআপত্তিৰাদে আপত্তানাপত্তিৰাদে চ, লহুকগরুকাপত্তিৰাদে গরুকলহুকাপত্তিৰাদে চাপি ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. নামমত্তংযেৰ হি এত্থ নানং, যোজনানযে নানং নত্থি, তস্মা ন ৰিত্থারিতং.

এৰং কপ্পিযাকপ্পিযাদিৰিনিচ্ছযে উপ্পন্নে যো সুত্ত-সুত্তানুলোমআচরিযৰাদঅত্তনোমতীসু অতিরেককারণং লভতি, তস্স ৰাদে ঠাতব্বং. সব্বসো পন কারণং ৰিনিচ্ছযং অলভন্তেন সুত্তং ন জহিতব্বং, সুত্তস্মিংযেৰ ঠাতব্বন্তি. এৰং তস্মিং সিক্খাপদে চ সিক্খাপদৰিভঙ্গে চ সকলে চ ৰিনযৰিনিচ্ছযে কোসল্লং পত্থযন্তেন অযং চতুব্বিধো ৰিনযো জানিতব্বো.

ইমঞ্চ পন চতুব্বিধং ৰিনযং ঞত্ৰাপি ৰিনযধরেন পুগ্গলেন তিলক্খণসমন্নাগতেন ভৰিতব্বং. তীণি হি ৰিনযধরস্স লক্খণানি ইচ্ছিতব্বানি. কতমানি তীণি? ‘‘সুত্তঞ্চস্স স্ৰাগতং হোতি সুপ্পৰত্তি সুৰিনিচ্ছিতং সুত্ততো অনুব্যঞ্জনতো’’তি ইদমেকং লক্খণং. ‘‘ৰিনযে খো পন ঠিতো হোতি অসংহীরো’’তি ইদং দুতিযং. ‘‘আচরিযপরম্পরা খো পনস্স সুগ্গহিতা হোতি সুমনসিকতা সূপধারিতা’’তি ইদং ততিযং.

তত্থ সুত্তং নাম সকলং ৰিনযপিটকং. তঞ্চস্স স্ৰাগতং হোতীতি সুট্ঠু আগতং. সুপ্পৰত্তীতি সুট্ঠু পৰত্তং পগুণং ৰাচুগ্গতং সুৰিনিচ্ছিতং. সুত্ততো অনুব্যঞ্জনতোতি পাল়িতো চ পরিপুচ্ছতো চ অট্ঠকথাতো চ সুৰিনিচ্ছিতং হোতি, কঙ্খচ্ছেদং কত্ৰা উগ্গহিতং.

ৰিনযে খো পন ঠিতো হোতীতি ৰিনযে লজ্জীভাৰেন পতিট্ঠিতো হোতি. অলজ্জী হি বহুস্সুতোপি সমানো লাভগরুতায তন্তিং ৰিসংৰাদেত্ৰা উদ্ধম্মং উব্বিনযং সত্থুসাসনং দীপেত্ৰা সাসনে মহন্তং উপদ্দৰং করোতি. সঙ্ঘভেদম্পি সঙ্ঘরাজিম্পি উপ্পাদেতি. লজ্জী পন কুক্কুচ্চকো সিক্খাকামো জীৰিতহেতুপি তন্তিং অৰিসংৰাদেত্ৰা ধম্মমেৰ ৰিনযমেৰ চ দীপেতি, সত্থুসাসনং গরুং কত্ৰা ঠপেতি. তথা হি পুব্বে মহাথেরা তিক্খত্তুং ৰাচং নিচ্ছারেসুং – ‘‘অনাগতে লজ্জী রক্খিস্সতি, লজ্জী রক্খিস্সতি, লজ্জী রক্খিস্সতী’’তি. এৰং যো লজ্জী, সো ৰিনযং অৰিজহন্তো অৰোক্কমন্তো লজ্জীভাৰেন ৰিনযে ঠিতো হোতি সুপ্পতিট্ঠিতোতি. অসংহীরোতি সংহীরো নাম যো পাল়িযং ৰা অট্ঠকথাযং ৰা হেট্ঠতো ৰা উপরিতো ৰা পদপটিপাটিযা ৰা পুচ্ছিযমানো ৰিত্থুনতি ৰিপ্ফন্দতি সন্তিট্ঠিতুং ন সক্কোতি; যং যং পরেন ৰুচ্চতি তং তং অনুজানাতি; সকৰাদং ছড্ডেত্ৰা পরৰাদং গণ্হাতি. যো পন পাল়িযং ৰা অট্ঠকথায ৰা হেট্ঠুপরিযেন ৰা পদপটিপাটিযা ৰা পুচ্ছিযমানো ন ৰিত্থুনতি ন ৰিপ্ফন্দতি, একেকলোমং সণ্ডাসেন গণ্হন্তো ৰিয ‘‘এৰং মযং ৰদাম; এৰং নো আচরিযা ৰদন্তী’’তি ৰিস্সজ্জেতি; যম্হি পাল়ি চ পাল়িৰিনিচ্ছযো চ সুৰণ্ণভাজনে পক্খিত্তসীহৰসা ৰিয পরিক্খযং পরিযাদানং অগচ্ছন্তো তিট্ঠতি, অযং ৰুচ্চতি ‘‘অসংহীরো’’তি.

আচরিযপরম্পরা খো পনস্স সুগ্গহিতা হোতীতি থেরপরম্পরা ৰংসপরম্পরা চস্স সুট্ঠু গহিতা হোতি. সুমনসিকতাতি সুট্ঠু মনসিকতা; আৰজ্জিতমত্তে উজ্জলিতপদীপো ৰিয হোতি. সূপধারিতাতি সুট্ঠু উপধারিতা পুব্বাপরানুসন্ধিতো অত্থতো কারণতো চ উপধারিতা; অত্তনো মতিং পহায আচরিযসুদ্ধিযা ৰত্তা হোতি ‘‘ময্হং আচরিযো অসুকাচরিযস্স সন্তিকে উগ্গণ্হি, সো অসুকস্সা’’তি এৰং সব্বং আচরিযপরম্পরং থেরৰাদঙ্গং আহরিত্ৰা যাৰ উপালিত্থেরো সম্মাসম্বুদ্ধস্স সন্তিকে উগ্গণ্হীতি পাপেত্ৰা ঠপেতি. ততোপি আহরিত্ৰা উপালিত্থেরো সম্মাসম্বুদ্ধস্স সন্তিকে উগ্গণ্হি, দাসকত্থেরো অত্তনো উপজ্ঝাযস্স উপালিত্থেরস্স, সোণকত্থেরো অত্তনো উপজ্ঝাযস্স দাসকত্থেরস্স, সিগ্গৰত্থেরো অত্তনো উপজ্ঝাযস্স সোণকত্থেরস্স, মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরো অত্তনো উপজ্ঝাযস্স সিগ্গৰত্থেরস্স চণ্ডৰজ্জিত্থেরস্স চাতি. এৰং সব্বং আচরিযপরম্পরং থেরৰাদঙ্গং আহরিত্ৰা অত্তনো আচরিযং পাপেত্ৰা ঠপেতি. এৰং উগ্গহিতা হি আচরিযপরম্পরা সুগ্গহিতা হোতি. এৰং অসক্কোন্তেন পন অৰস্সং দ্ৰে তযো পরিৰট্টা উগ্গহেতব্বা. সব্বপচ্ছিমেন হি নযেন যথা আচরিযো চ আচরিযাচরিযো চ পাল়িঞ্চ পরিপুচ্ছঞ্চ ৰদন্তি, তথা ঞাতুং ৰট্টতি.

ইমেহি চ পন তীহি লক্খণেহি সমন্নাগতেন ৰিনযধরেন ৰত্থুৰিনিচ্ছযত্থং সন্নিপতিতে সঙ্ঘে ওতিণ্ণে ৰত্থুস্মিং চোদকেন চ চুদিতকেন চ ৰুত্তে ৰত্তব্বে সহসা অৰিনিচ্ছিনিত্ৰাৰ ছ ঠানানি ওলোকেতব্বানি. কতমানি ছ? ৰত্থু ওলোকেতব্বং, মাতিকা ওলোকেতব্বা, পদভাজনীযং ওলোকেতব্বং, তিকপরিচ্ছেদো ওলোকেতব্বো, অন্তরাপত্তি ওলোকেতব্বা, অনাপত্তি ওলোকেতব্বাতি.

ৰত্থুং ওলোকেন্তোপি হি ‘‘তিণেন ৰা পণ্ণেন ৰা পটিচ্ছাদেত্ৰা আগন্তব্বং, ন ত্ৰেৰ নগ্গেন আগন্তব্বং; যো আগচ্ছেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পারা. ৫১৭) এৰং একচ্চং আপত্তিং পস্সতি. সো তং সুত্তং আনেত্ৰা তং অধিকরণং ৰূপসমেস্সতি.

মাতিকং ওলোকেন্তোপি ‘‘সম্পজানমুসাৰাদে পাচিত্তিয’’ন্তিআদিনা (পাচি. ২) নযেন পঞ্চন্নং আপত্তীনং অঞ্ঞতরং আপত্তিং পস্সতি, সো তং সুত্তং আনেত্ৰা তং অধিকরণং ৰূপসমেস্সতি.

পদভাজনীযং ওলোকেন্তোপি ‘‘অক্খযিতে সরীরে মেথুনং ধম্মং পটিসেৰতি, আপত্তি পারাজিকস্স. যেভুয্যেন খযিতে সরীরে মেথুনং ধম্মং পটিসেৰতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তিআদিনা (পারা. ৫৯ আদযো, অত্থতো সমানং) নযেন সত্তন্নং আপত্তীনং অঞ্ঞতরং আপত্তিং পস্সতি, সো পদভাজনীযতো সুত্তং আনেত্ৰা তং অধিকরণং ৰূপসমেস্সতি.

তিকপরিচ্ছেদং ওলোকেন্তোপি তিকসঙ্ঘাদিসেসং ৰা তিকপাচিত্তিযং ৰা তিকদুক্কটং ৰা অঞ্ঞতরং ৰা আপত্তিং তিকপরিচ্ছেদে পস্সতি, সো ততো সুত্তং আনেত্ৰা তং অধিকরণং ৰূপসমেস্সতি.

অন্তরাপত্তিং ওলোকেন্তোপি ‘‘পটিলাতং উক্খিপতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পাচি. ৩৫৫) এৰং যা সিক্খাপদন্তরেসু অন্তরাপত্তি হোতি তং পস্সতি, সো তং সুত্তং আনেত্ৰা তং অধিকরণং ৰূপসমেস্সতি.

অনাপত্তিং ওলোকেন্তোপি ‘‘অনাপত্তি ভিক্খু অসাদিযন্তস্স, অথেয্যচিত্তস্স, ন মরণাধিপ্পাযস্স, অনুল্লপনাধিপ্পাযস্স, ন মোচনাধিপ্পাযস্স, অসঞ্চিচ্চ, অস্সতিযা, অজানন্তস্সা’’তি (পারা. ৭২ আদযো) এৰং তস্মিং তস্মিং সিক্খাপদে নিদ্দিট্ঠং অনাপত্তিং পস্সতি, সো তং সুত্তং আনেত্ৰা তং অধিকরণং ৰূপসমেস্সতি.

যো হি ভিক্খু চতুব্বিধৰিনযকোৰিদো তিলক্খণসম্পন্নো ইমানি ছ ঠানানি ওলোকেত্ৰা অধিকরণং ৰূপসমেস্সতি, তস্স ৰিনিচ্ছযো অপ্পটিৰত্তিযো, বুদ্ধেন সযং নিসীদিত্ৰা ৰিনিচ্ছিতসদিসো হোতি. তং চেৰং ৰিনিচ্ছযকুসলং ভিক্খুং কোচি কতসিক্খাপদৰীতিক্কমো ভিক্খু উপসঙ্কমিত্ৰা অত্তনো কুক্কুচ্চং পুচ্ছেয্য; তেন সাধুকং সল্লক্খেত্ৰা সচে অনাপত্তি হোতি, ‘‘অনাপত্তী’’তি ৰত্তব্বং. সচে পন আপত্তি হোতি, ‘‘আপত্তী’’তি ৰত্তব্বং. সা দেসনাগামিনী চে, ‘‘দেসনাগামিনী’’তি ৰত্তব্বং. ৰুট্ঠানগামিনী চে, ‘‘ৰুট্ঠানগামিনী’’তি ৰত্তব্বং. অথস্স পারাজিকচ্ছাযা দিস্সতি, ‘‘পারাজিকাপত্তী’’তি ন তাৰ ৰত্তব্বং. কস্মা? মেথুনধম্মৰীতিক্কমো হি উত্তরিমনুস্সধম্মৰীতিক্কমো চ ওল়ারিকো. অদিন্নাদানমনুস্সৰিগ্গহৰীতিক্কমা পন সুখুমা চিত্তলহুকা. তে সুখুমেনেৰ আপজ্জতি, সুখুমেন রক্খতি, তস্মা ৰিসেসেন তংৰত্থুকং কুক্কুচ্চং পুচ্ছিযমানো ‘‘আপত্তী’’তি অৰত্ৰা সচস্স আচরিযো ধরতি, ততো তেন সো ভিক্খু ‘‘অম্হাকং আচরিযং পুচ্ছা’’তি পেসেতব্বো. সচে সো পুন আগন্ত্ৰা ‘‘তুম্হাকং আচরিযো সুত্ততো নযতো ওলোকেত্ৰা ‘সতেকিচ্ছো’তি মং আহা’’তি ৰদতি, ততো অনেন সো ‘‘সাধু সুট্ঠু যং আচরিযো ভণতি তং করোহী’’তি ৰত্তব্বো. অথ পনস্স আচরিযো নত্থি, সদ্ধিং উগ্গহিতত্থেরো পন অত্থি, তস্স সন্তিকং পেসেতব্বো – ‘‘অম্হেহি সহ উগ্গহিতত্থেরো গণপামোক্খো, তং গন্ত্ৰা পুচ্ছা’’তি. তেনাপি ‘‘সতেকিচ্ছো’’তি ৰিনিচ্ছিতে ‘‘সাধু সুট্ঠু তস্স ৰচনং করোহী’’তি ৰত্তব্বো. অথ সদ্ধিং উগ্গহিতত্থেরোপি নত্থি, অন্তেৰাসিকো পণ্ডিতো অত্থি, তস্স সন্তিকং পেসেতব্বো – ‘‘অসুকদহরং গন্ত্ৰা পুচ্ছা’’তি. তেনাপি ‘‘সতেকিচ্ছো’’তি ৰিনিচ্ছিতে ‘‘সাধু সুট্ঠু তস্স ৰচনং করোহী’’তি ৰত্তব্বো. অথ দহরস্সাপি পারাজিকচ্ছাযাৰ উপট্ঠাতি, তেনাপি ‘‘পারাজিকোসী’’তি ন ৰত্তব্বো. দুল্লভো হি বুদ্ধুপ্পাদো, ততো দুল্লভতরা পব্বজ্জা চ উপসম্পদা চ. এৰং পন ৰত্তব্বো – ‘‘ৰিৰিত্তং ওকাসং সম্মজ্জিত্ৰা দিৰাৰিহারং নিসীদিত্ৰা সীলানি সোধেত্ৰা দ্ৰত্তিংসাকারং তাৰ মনসি করোহী’’তি. সচে তস্স অরোগং সীলং কম্মট্ঠানং ঘটযতি, সঙ্খারা পাকটা হুত্ৰা উপট্ঠহন্তি, উপচারপ্পনাপ্পত্তং ৰিয চিত্তম্পি একগ্গং হোতি, দিৰসং অতিক্কন্তম্পি ন জানাতি. সো দিৰসাতিক্কমে উপট্ঠানং আগতো এৰং ৰত্তব্বো – ‘‘কীদিসা তে চিত্তপ্পৰত্তী’’তি. আরোচিতায চিত্তপ্পৰত্তিযা ৰত্তব্বো – ‘‘পব্বজ্জা নাম চিত্তৰিসুদ্ধত্থায, অপ্পমত্তো সমণধম্মং করোহী’’তি.

যস্স পন সীলং ভিন্নং হোতি, তস্স কম্মট্ঠানং ন ঘটযতি, পতোদাভিতুন্নং ৰিয চিত্তং ৰিকম্পতি, ৰিপ্পটিসারগ্গিনা ডয্হতি, তত্তপাসাণে নিসিন্নো ৰিয তঙ্খণঞ্ঞেৰ ৰুট্ঠাতি. সো আগতো ‘‘কা তে চিত্তপ্পৰত্তী’’তি পুচ্ছিতব্বো. আরোচিতায চিত্তপ্পৰত্তিযা ‘‘নত্থি লোকে রহো নাম পাপকম্মং পকুব্বতো. সব্বপঠমঞ্হি পাপং করোন্তো অত্তনা জানাতি, অথস্স আরক্খদেৰতা পরচিত্তৰিদূ সমণব্রাহ্মণা অঞ্ঞা চ দেৰতা জানন্তি, ত্ৰংযেৰ দানি তৰ সোত্থিং পরিযেসাহী’’তি ৰত্তব্বো.

নিট্ঠিতা চতুব্বিধৰিনযকথা

ৰিনযধরস্স চ লক্খণাদিকথা.

ভিক্খুপদভাজনীযৰণ্ণনা

ইদানি সিক্খাপদৰিভঙ্গস্স অত্থং ৰণ্ণযিস্সাম. যং ৰুত্তং যো পনাতি যো যাদিসোতিআদি. এত্থ যো পনাতি ৰিভজিতব্বপদং; যো যাদিসোতিআদীনি তস্স ৰিভজনপদানি. এত্থ চ যস্মা পনাতি নিপাতমত্তং; যোতি অত্থপদং; তঞ্চ অনিযমেন পুগ্গলং দীপেতি, তস্মা তস্স অত্থং দস্সেন্তো অনিযমেন পুগ্গলদীপকং যো সদ্দমেৰ আহ. তস্মা এত্থ এৰমত্থো ৰেদিতব্বো – যো পনাতি যো যোকোচীতি ৰুত্তং হোতি. যস্মা পন যো যোকোচি নাম, সো অৰস্সং লিঙ্গ-যুত্ত-জাতি-নাম-গোত্ত-সীল-ৰিহার-গোচরৰযেসু একেনাকারেন পঞ্ঞাযতি, তস্মা তং তথা ঞাপেতুং তং পভেদং পকাসেন্তো ‘‘যাদিসো’’তিআদিমাহ. তত্থ যাদিসোতি লিঙ্গৰসেন যাদিসো ৰা তাদিসো ৰা হোতু; দীঘো ৰা রস্সো ৰা কাল়ো ৰা ওদাতো ৰা মঙ্গুরচ্ছৰি ৰা কিসো ৰা থূলো ৰাতি অত্থো. যথাযুত্তোতি যোগৰসেন যেন ৰা তেন ৰা যুত্তো হোতু; নৰকম্মযুত্তো ৰা উদ্দেসযুত্তো ৰা ৰাসধুরযুত্তো ৰাতি অত্থো. যথাজচ্চোতি জাতিৰসেন যংজচ্চো ৰা তংজচ্চো ৰা হোতু; খত্তিযো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা ৰেস্সো ৰা সুদ্দো ৰাতি অত্থো. যথানামোতি নামৰসেন যথানামো ৰা তথানামো ৰা হোতু; বুদ্ধরক্খিতো ৰা ধম্মরক্খিতো ৰা সঙ্ঘরক্খিতো ৰাতি অত্থো. যথাগোত্তোতি গোত্তৰসেন যথাগোত্তো ৰা তথাগোত্তো ৰা যেন ৰা তেন ৰা গোত্তেন হোতু; কচ্চাযনো ৰা ৰাসিট্ঠো ৰা কোসিযো ৰাতি অত্থো. যথাসীলোতি সীলেসু যথাসীলো ৰা তথাসীলো ৰা হোতু; নৰকম্মসীলো ৰা উদ্দেসসীলো ৰা ৰাসধুরসীলো ৰাতি অত্থো. যথাৰিহারীতি ৰিহারেসুপি যথাৰিহারী ৰা তথাৰিহারী ৰা হোতু; নৰকম্মৰিহারী ৰা উদ্দেসৰিহারী ৰা ৰাসধুরৰিহারী ৰাতি অত্থো. যথাগোচরোতি গোচরেসুপি যথাগোচরো ৰা তথাগোচরো ৰা হোতু; নৰকম্মগোচরো ৰা উদ্দেসগোচরো ৰা ৰাসধুরগোচরো ৰাতি অত্থো. থেরো ৰাতি আদীসু ৰযোৰুড্ঢাদীসু যো ৰা সো ৰা হোতু; পরিপুণ্ণদসৰস্সতায থেরো ৰা ঊনপঞ্চৰস্সতায নৰো ৰা অতিরেকপঞ্চৰস্সতায মজ্ঝিমো ৰাতি অত্থো. অথ খো সব্বোৰ ইমস্মিং অত্থে এসো ৰুচ্চতি ‘‘যো পনা’’তি.

ভিক্খুনিদ্দেসে ভিক্খতীতি ভিক্খকো; লভন্তো ৰা অলভন্তো ৰা অরিযায যাচনায যাচতীতি অত্থো. বুদ্ধাদীহি অজ্ঝুপগতং ভিক্খাচরিযং অজ্ঝুপগতত্তা ভিক্খাচরিযং অজ্ঝুপগতো নাম. যো হি কোচি অপ্পং ৰা মহন্তং ৰা ভোগক্খন্ধং পহায অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো, সো কসিগোরক্খাদীহি জীৰিককপ্পনং হিত্ৰা লিঙ্গসম্পটিচ্ছনেনেৰ ভিক্খাচরিযং অজ্ঝুপগতোতি ভিক্খু. পরপটিবদ্ধজীৰিকত্তা ৰা ৰিহারমজ্ঝে কাজভত্তং ভুঞ্জমানোপি ভিক্খাচরিযং অজ্ঝুপগতোতি ভিক্খু; পিণ্ডিযালোপভোজনং নিস্সায পব্বজ্জায উস্সাহজাতত্তা ৰা ভিক্খাচরিযং অজ্ঝুপগতোতি ভিক্খু. অগ্ঘফস্সৰণ্ণভেদেন ভিন্নং পটং ধারেতীতি ভিন্নপটধরো. তত্থ সত্থকচ্ছেদনেন অগ্ঘভেদো ৰেদিতব্বো. সহস্সগ্ঘনকোপি হি পটো সত্থকেন খণ্ডাখণ্ডিকং ছিন্নো ভিন্নগ্ঘো হোতি. পুরিমগ্ঘতো উপড্ঢম্পি ন অগ্ঘতি. সুত্তসংসিব্বনেন ফস্সভেদো ৰেদিতব্বো. সুখসম্ফস্সোপি হি পটো সুত্তেহি সংসিব্বিতো ভিন্নফস্সো হোতি. খরসম্ফস্সতং পাপুণাতি. সূচিমলাদীহি ৰণ্ণভেদো ৰেদিতব্বো. সুপরিসুদ্ধোপি হি পটো সূচিকম্মতো পট্ঠায সূচিমলেন, হত্থসেদমলজল্লিকাহি, অৰসানে রজনকপ্পকরণেহি চ ভিন্নৰণ্ণো হোতি; পকতিৰণ্ণং ৰিজহতি. এৰং তীহাকারেহি ভিন্নপটধারণতো ভিন্নপটধরোতি ভিক্খু. গিহিৰত্থৰিসভাগানং ৰা কাসাৰানং ধারণমত্তেনেৰ ভিন্নপটধরোতি ভিক্খু.

সমঞ্ঞাযাতি পঞ্ঞত্তিযা ৰোহারেনাতি অত্থো. সমঞ্ঞায এৰ হি একচ্চো ‘‘ভিক্খূ’’তি পঞ্ঞাযতি. তথা হি নিমন্তনাদিম্হি ভিক্খূসু গণিযমানেসু সামণেরেপি গহেত্ৰা ‘‘সতং ভিক্খূ সহস্সং ভিক্খূ’’তি ৰদন্তি. পটিঞ্ঞাযাতি অত্তনো পটিজাননেন পটিঞ্ঞাযপি হি একচ্চো ‘‘ভিক্খূ’’তি পঞ্ঞাযতি. তস্স ‘‘কো এত্থাতি? অহং, আৰুসো, ভিক্খূ’’তি (অ. নি. ১০.৯৬) এৰমাদীসু সম্ভৰো দট্ঠব্বো. অযং পন আনন্দত্থেরেন ৰুত্তা ধম্মিকা পটিঞ্ঞা. রত্তিভাগে পন দুস্সীলাপি পটিপথং আগচ্ছন্তা ‘‘কো এত্থা’’তি ৰুত্তে অধম্মিকায পটিঞ্ঞায অভূতায ‘‘মযং ভিক্খূ’’তি ৰদন্তি.

এহি ভিক্খূতি এহি ভিক্খু নাম ভগৰতো ‘‘এহি ভিক্খূ’’তি ৰচনমত্তেন ভিক্খুভাৰং এহিভিক্খূপসম্পদং পত্তো. ভগৰা হি এহিভিক্খুভাৰায উপনিস্সযসম্পন্নং পুগ্গলং দিস্ৰা রত্তপংসুকূলন্তরতো সুৰণ্ণৰণ্ণং দক্খিণহত্থং নীহরিত্ৰা ব্রহ্মঘোসং নিচ্ছারেন্তো ‘‘এহি, ভিক্খু, চর ব্রহ্মচরিযং সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযাযা’’তি ৰদতি. তস্স সহেৰ ভগৰতো ৰচনেন গিহিলিঙ্গং অন্তরধাযতি, পব্বজ্জা চ উপসম্পদা চ রুহতি. ভণ্ডু কাসাযৰসনো হোতি. একং নিৰাসেত্ৰা একং পারুপিত্ৰা একং অংসে ঠপেত্ৰা ৰামংসকূটে আসত্তনীলুপ্পলৰণ্ণমত্তিকাপত্তো –

‘‘তিচীৰরঞ্চ পত্তো চ, ৰাসি সূচি চ বন্ধনং;

পরিস্সাৰনেন অট্ঠেতে, যুত্তযোগস্স ভিক্খুনো’’তি.

এৰং ৰুত্তেহি অট্ঠহি পরিক্খারেহি সরীরে পটিমুক্কেহিযেৰ সট্ঠিৰস্সিকত্থেরো ৰিয ইরিযাপথসম্পন্নো বুদ্ধাচরিযকো বুদ্ধুপজ্ঝাযকো সম্মাসম্বুদ্ধং ৰন্দমানোযেৰ তিট্ঠতি. ভগৰা হি পঠমবোধিযং একস্মিং কালে এহিভিক্খূপসম্পদায এৰ উপসম্পাদেতি. এৰং উপসম্পন্নানি চ সহস্সুপরি একচত্তালীসুত্তরানি তীণি ভিক্খুসতানি অহেসুং; সেয্যথিদং – পঞ্চ পঞ্চৰগ্গিযত্থেরা, যসো কুলপুত্তো, তস্স পরিৰারা চতুপণ্ণাস সহাযকা, তিংস ভদ্দৰগ্গিযা, সহস্সপুরাণজটিলা, সদ্ধিং দ্ৰীহি অগ্গসাৰকেহি অড্ঢতেয্যসতা পরিব্বাজকা, একো অঙ্গুলিমালত্থেরোতি. ৰুত্তঞ্হেতং অট্ঠকথাযং

‘‘তীণি সতং সহস্সঞ্চ, চত্তালীসং পুনাপরে;

একো চ থেরো সপ্পঞ্ঞো, সব্বে তে এহিভিক্খুকা’’তি.

ন কেৰলঞ্চ এতে এৰ, অঞ্ঞেপি বহূ সন্তি. সেয্যথিদং – তিসতপরিৰারো সেলো ব্রাহ্মণো, সহস্সপরিৰারো মহাকপ্পিনো, দসসহস্সা কপিলৰত্থুৰাসিনো কুলপুত্তা, সোল়সসহস্সা পারাযনিকব্রাহ্মণাতি এৰমাদযো. তে পন ৰিনযপিটকে পাল়িযং ন নিদ্দিট্ঠত্তা ন ৰুত্তা. ইমে তত্থ নিদ্দিট্ঠত্তা ৰুত্তাতি.

‘‘সত্তৰীস সহস্সানি, তীণিযেৰ সতানি চ;

এতেপি সব্বে সঙ্খাতা, সব্বে তে এহিভিক্খুকা’’তি.

তীহি সরণগমনেহি উপসম্পন্নোতি ‘‘বুদ্ধং সরণং গচ্ছামী’’তিআদিনা নযেন তিক্খত্তুং ৰাচং ভিন্দিত্ৰা ৰুত্তেহি তীহি সরণগমনেহি উপসম্পন্নো. অযঞ্হি উপসম্পদা নাম অট্ঠৰিধা – এহিভিক্খূপসম্পদা, সরণগমনূপসম্পদা, ওৰাদপটিগ্গহণূপসম্পদা, পঞ্হব্যাকরণূপসম্পদা, গরুধম্মপটিগ্গহণূপসম্পদা, দূতেনূপসম্পদা, অট্ঠৰাচিকূপসম্পদা, ঞত্তিচতুত্থকম্মূপসম্পদাতি. তত্থ এহিভিক্খূপসম্পদা, সরণগমনূপসম্পদা চ ৰুত্তা এৰ.

ওৰাদপটিগ্গহণূপসম্পদা নাম ‘‘তস্মাতিহ তে, কস্সপ, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘তিব্বং মে হিরোত্তপ্পং পচ্চুপট্ঠিতং ভৰিস্সতি থেরেসু নৰেসু মজ্ঝিমেসু চা’তি. এৰঞ্হি তে, কস্সপ, সিক্খিতব্বং. তস্মাতিহ তে, কস্সপ, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘যং কিঞ্চি ধম্মং সোস্সামি কুসলূপসংহিতং, সব্বং তং অট্ঠিং কত্ৰা মনসি কত্ৰা সব্বচেতসা সমন্নাহরিত্ৰা ওহিতসোতো ধম্মং সোস্সামী’তি. এৰং হি তে, কস্সপ, সিক্খিতব্বং. তস্মাতিহ তে, কস্সপ, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘সাতসহগতা চ মে কাযগতাসতি ন ৰিজহিস্সতী’তি. এৰঞ্হি তে, কস্সপ, সিক্খিতব্ব’’ন্তি (সং. নি. ২.১৫৪) ইমিনা ওৰাদপটিগ্গহণেন মহাকস্সপত্থেরস্স অনুঞ্ঞাতউপসম্পদা.

পঞ্হব্যাকরণূপসম্পদা নাম সোপাকস্স অনুঞ্ঞাতউপসম্পদা. ভগৰা কির পুব্বারামে অনুচঙ্কমন্তং সোপাকসামণেরং ‘‘‘উদ্ধুমাতকসঞ্ঞা’তি ৰা, সোপাক, ‘রূপসঞ্ঞা’তি ৰা ইমে ধম্মা নানত্থা নানাব্যঞ্জনা, উদাহু একত্থা, ব্যঞ্জনমেৰ নান’’ন্তি দস অসুভনিস্সিতে পঞ্হে পুচ্ছি. সো তে ব্যাকাসি. ভগৰা তস্স সাধুকারং দত্ৰা ‘‘কতিৰস্সোসি ত্ৰং, সোপাকা’’তি পুচ্ছি. ‘‘সত্তৰস্সোহং, ভগৰা’’তি. ‘‘সোপাক, ত্ৰং মম সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেন সদ্ধিং সংসন্দিত্ৰা পঞ্হে ব্যাকাসী’’তি আরদ্ধচিত্তো উপসম্পদং অনুজানি. অযং পঞ্হব্যাকরণূপসম্পদা.

গরুধম্মপটিগ্গহণূপসম্পদা নাম মহাপজাপতিযা অট্ঠগরুধম্মস্স পটিগ্গহণেন অনুঞ্ঞাতউপসম্পদা.

দূতেনূপসম্পদা নাম অড্ঢকাসিযা গণিকায অনুঞ্ঞাতউপসম্পদা.

অট্ঠৰাচিকূপসম্পদা নাম ভিক্খুনিযা ভিক্খুনিসঙ্ঘতো ঞত্তিচতুত্থেন ভিক্খুসঙ্ঘতো ঞত্তিচতুত্থেনাতি ইমেহি দ্ৰীহি কম্মেহি উপসম্পদা.

ঞত্তিচতুত্থকম্মূপসম্পদা নাম ভিক্খূনং এতরহি উপসম্পদা. ইমাসু অট্ঠসু উপসম্পদাসু ‘‘যা সা, ভিক্খৰে, মযা তীহি সরণগমনেহি উপসম্পদা অনুঞ্ঞাতা, তং অজ্জতগ্গে পটিক্খিপামি. অনুজানামি, ভিক্খৰে, ঞত্তিচতুত্থেন কম্মেন উপসম্পাদেতু’’ন্তি (মহাৰ. ৬৯) এৰং অনুঞ্ঞাতায ইমায উপসম্পদায উপসম্পন্নোতি ৰুত্তং হোতি.

ভদ্রোতি অপাপকো. কল্যাণপুথুজ্জনাদযো হি যাৰ অরহা, তাৰ ভদ্রেন সীলেন সমাধিনা পঞ্ঞায ৰিমুত্তিযা ৰিমুত্তিঞাণদস্সনেন চ সমন্নাগতত্তা ‘‘ভদ্রো ভিক্খূ’’তি সঙ্খ্যং গচ্ছন্তি. সারোতি তেহিযেৰ সীলসারাদীহি সমন্নাগতত্তা নীলসমন্নাগমেন নীলো পটো ৰিয ‘‘সারো ভিক্খূ’’তি ৰেদিতব্বো. ৰিগতকিলেসফেগ্গুভাৰতো ৰা খীণাসৰোৰ ‘‘সারো’’তি ৰেদিতব্বো. সেখোতি পুথুজ্জনকল্যাণকেন সদ্ধিং সত্ত অরিযা তিস্সো সিক্খা সিক্খন্তীতি সেখা. তেসু যো কোচি ‘‘সেখো ভিক্খূ’’তি ৰেদিতব্বো. ন সিক্খতীতি অসেখো. সেক্খধম্মে অতিক্কম্ম অগ্গফলে ঠিতো, ততো উত্তরি সিক্খিতব্বাভাৰতো খীণাসৰো ‘‘অসেখো’’তি ৰুচ্চতি. সমগ্গেন সঙ্ঘেনাতি সব্বন্তিমেন পরিযাযেন পঞ্চৰগ্গকরণীযে কম্মে যাৰতিকা ভিক্খূ কম্মপ্পত্তা, তেসং আগতত্তা ছন্দারহানং ছন্দস্স আহটত্তা, সম্মুখীভূতানঞ্চ অপ্পটিক্কোসনতো একস্মিং কম্মে সমগ্গভাৰং উপগতেন. ঞত্তিচতুত্থেনাতি তীহি অনুস্সাৰনাহি একায চ ঞত্তিযা কাতব্বেন. কম্মেনাতি ধম্মিকেন ৰিনযকম্মেন. অকুপ্পেনাতি ৰত্থু-ঞত্তি-অনুস্সাৰন-সীমা-পরিসসম্পত্তিসম্পন্নত্তা অকোপেতব্বতং অপ্পটিক্কোসিতব্বতঞ্চ উপগতেন. ঠানারহেনাতি কারণারহেন সত্থুসাসনারহেন. উপসম্পন্নো নাম উপরিভাৰং সমাপন্নো, পত্তোতি অত্থো. ভিক্খুভাৰো হি উপরিভাৰো, তঞ্চেস যথাৰুত্তেন কম্মেন সমাপন্নত্তা ‘‘উপসম্পন্নো’’তি ৰুচ্চতি. এত্থ চ ঞত্তিচতুত্থকম্মং একমেৰ আগতং. ইমস্মিং পন ঠানে ঠত্ৰা চত্তারি সঙ্ঘকম্মানি নীহরিত্ৰা ৰিত্থারতো কথেতব্বানীতি সব্বঅট্ঠকথাসু ৰুত্তং. তানি চ ‘‘অপলোকনকম্মং ঞত্তিকম্মং ঞত্তিদুতিযকম্মং ঞত্তিচতুত্থকম্ম’’ন্তি পটিপাটিযা ঠপেত্ৰা ৰিত্থারেন খন্ধকতো পরিৰারাৰসানে কম্মৰিভঙ্গতো চ পাল়িং আহরিত্ৰা কথিতানি. তানি মযং পরিৰারাৰসানে কম্মৰিভঙ্গেযেৰ ৰণ্ণযিস্সাম. এৰঞ্হি সতি পঠমপারাজিকৰণ্ণনা চ ন ভারিযা ভৰিস্সতি; যথাঠিতায চ পাল়িযা ৰণ্ণনা সুৰিঞ্ঞেয্যা ভৰিস্সতি. তানি চ ঠানানি অসুঞ্ঞানি ভৰিস্সন্তি; তস্মা অনুপদৰণ্ণনমেৰ করোম.

তত্রাতি তেসু ‘‘ভিক্খকো’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তেসু ভিক্খূসু. য্ৰাযং ভিক্খূতি যো অযং ভিক্খু. সমগ্গেন সঙ্ঘেন…পে… উপসম্পন্নোতি অট্ঠসু উপসম্পদাসু ঞত্তিচতুত্থেনেৰ কম্মেন উপসম্পন্নো. অযং ইমস্মিং অত্থে অধিপ্পেতো ভিক্খূতি অযং ইমস্মিং ‘‘মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিত্ৰা পারাজিকো হোতী’’তি অত্থে ‘‘ভিক্খূ’’তি অধিপ্পেতো. ইতরে পন ‘‘ভিক্খকো’’তি আদযো অত্থুদ্ধারৰসেন ৰুত্তা. তেসু চ ‘‘ভিক্খকো’’তি আদযো নিরুত্তিৰসেন ৰুত্তা, ‘‘সমঞ্ঞায ভিক্খু, পটিঞ্ঞায ভিক্খূ’’তি ইমে দ্ৰে অভিলাপৰসেন ৰুত্তা, ‘‘এহি ভিক্খূ’’তি বুদ্ধেন উপজ্ঝাযেন পটিলদ্ধউপসম্পদাৰসেন ৰুত্তো. সরণগমনভিক্খু অনুপ্পন্নায কম্মৰাচায উপসম্পদাৰসেন ৰুত্তো, ‘‘ভদ্রো’’তিআদযো গুণৰসেন ৰুত্তাতি ৰেদিতব্বা.

ভিক্খুপদভাজনীযং নিট্ঠিতং.

সিক্খাসাজীৰপদভাজনীযৰণ্ণনা

ইদানি ‘‘ভিক্খূন’’ন্তি ইদং পদং ৰিসেসত্থাভাৰতো অৰিভজিত্ৰাৰ যং সিক্খঞ্চ সাজীৰঞ্চ সমাপন্নত্তা ভিক্খূনং সিক্খাসাজীৰসমাপন্নো হোতি, তং দস্সেন্তো সিক্খাতিআদিমাহ. তত্থ সিক্খিতব্বাতি সিক্খা. তিস্সোতি গণনপরিচ্ছেদো. অধিসীলসিক্খাতি অধিকং উত্তমং সীলন্তি অধিসীলং; অধিসীলঞ্চ তং সিক্খিতব্বতো সিক্খা চাতি অধিসীলসিক্খা. এস নযো অধিচিত্ত-অধিপঞ্ঞাসিক্খাসু.

কতমং পনেত্থ সীলং, কতমং অধিসীলং, কতমং চিত্তং, কতমং অধিচিত্তং, কতমা পঞ্ঞা, কতমা অধিপঞ্ঞাতি? ৰুচ্চতে – পঞ্চঙ্গদসঙ্গসীলং তাৰ সীলমেৰ. তঞ্হি বুদ্ধে উপ্পন্নেপি অনুপ্পন্নেপি লোকে পৰত্ততি. উপ্পন্নে বুদ্ধে তস্মিং সীলে বুদ্ধাপি সাৰকাপি মহাজনং সমাদপেন্তি. অনুপ্পন্নে বুদ্ধে পচ্চেকবুদ্ধা চ কম্মৰাদিনো চ ধম্মিকা সমণব্রাহ্মণা চক্কৰত্তী চ মহারাজানো মহাবোধিসত্তা চ সমাদপেন্তি. সামম্পি পণ্ডিতা সমণব্রাহ্মণা সমাদিযন্তি. তে তং কুসলং ধম্মং পরিপূরেত্ৰা দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সম্পত্তিং অনুভোন্তি. পাতিমোক্খসংৰরসীলং পন ‘‘অধিসীল’’ন্তি ৰুচ্চতি, তঞ্হি সূরিযো ৰিয পজ্জোতানং সিনেরু ৰিয পব্বতানং সব্বলোকিযসীলানং অধিকঞ্চেৰ উত্তমঞ্চ, বুদ্ধুপ্পাদেযেৰ চ পৰত্ততি, ন ৰিনা বুদ্ধুপ্পাদা. ন হি তং পঞ্ঞত্তিং উদ্ধরিত্ৰা অঞ্ঞো সত্তো ঠপেতুং সক্কোতি, বুদ্ধাযেৰ পন সব্বসো কাযৰচীদ্ৰারঅজ্ঝাচারসোতং ছিন্দিত্ৰা তস্স তস্স ৰীতিক্কমস্স অনুচ্ছৰিকং তং সীলসংৰরং পঞ্ঞপেন্তি. পাতিমোক্খসংৰরতোপি চ মগ্গফলসম্পযুত্তমেৰ সীলং অধিসীলং, তং পন ইধ অনধিপ্পেতং. ন হি তং সমাপন্নো ভিক্খু মেথুনং ধম্মং পটিসেৰতি.

কামাৰচরানি পন অট্ঠ কুসলচিত্তানি, লোকিযঅট্ঠসমাপত্তিচিত্তানি চ একজ্ঝং কত্ৰা চিত্তমেৰাতি ৰেদিতব্বানি. বুদ্ধুপ্পাদানুপ্পাদে চস্স পৰত্তি, সমাদপনং সমাদানঞ্চ সীলে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. ৰিপস্সনাপাদকং অট্ঠসমাপত্তিচিত্তং পন ‘‘অধিচিত্ত’’ন্তি ৰুচ্চতি. তঞ্হি অধিসীলং ৰিয সীলানং সব্বলোকিযচিত্তানং অধিকঞ্চেৰ উত্তমঞ্চ, বুদ্ধুপ্পাদেযেৰ চ হোতি, ন ৰিনা বুদ্ধুপ্পাদা. ততোপি চ মগ্গফলচিত্তমেৰ অধিচিত্তং, তং পন ইধ অনধিপ্পেতং. ন হি তং সমাপন্নো ভিক্খু মেথুনং ধম্মং পটিসেৰতি.

‘‘অত্থি দিন্নং, অত্থি যিট্ঠ’’ন্তি (ধ. স. ১৩৭১; ৰিভ. ৭৯৩; ম. নি. ৩.৯২) -আদিনযপ্পৰত্তং পন কম্মস্সকতঞাণং পঞ্ঞা, সা হি বুদ্ধে উপ্পন্নেপি অনুপ্পন্নেপি লোকে পৰত্ততি. উপ্পন্নে বুদ্ধে তস্সা পঞ্ঞায বুদ্ধাপি বুদ্ধসাৰকাপি মহাজনং সমাদপেন্তি. অনুপ্পন্নে বুদ্ধে পচ্চেকবুদ্ধা চ কম্মৰাদিনো চ ধম্মিকা সমণব্রাহ্মণা চক্কৰত্তী চ মহারাজানো মহাবোধিসত্তা চ সমাদপেন্তি. সামম্পি পণ্ডিতা সত্তা সমাদিযন্তি. তথা হি অঙ্কুরো দসৰস্সসহস্সানি মহাদানং অদাসি. ৰেলামো, ৰেস্সন্তরো, অঞ্ঞে চ বহূ পণ্ডিতমনুস্সা মহাদানানি অদংসু. তে তং কুসলং ধম্মং পরিপূরেত্ৰা দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সম্পত্তিং অনুভৰিংসু. তিলক্খণাকারপরিচ্ছেদকং পন ৰিপস্সনাঞাণং ‘‘অধিপঞ্ঞা’’তি ৰুচ্চতি. সা হি অধিসীল-অধিচিত্তানি ৰিয সীলচিত্তানং সব্বলোকিযপঞ্ঞানং অধিকা চেৰ উত্তমা চ, ন চ ৰিনা বুদ্ধুপ্পাদা লোকে পৰত্ততি. ততোপি চ মগ্গফলপঞ্ঞাৰ অধিপঞ্ঞা, সা পন ইধ অনধিপ্পেতা. ন হি তং সমাপন্নো ভিক্খু মেথুনং ধম্মং পটিসেৰতীতি.

তত্রাতি তাসু তীসু সিক্খাসু. যাযং অধিসীলসিক্খাতি যা অযং পাতিমোক্খসীলসঙ্খাতা অধিসীলসিক্খা. এতং সাজীৰং নামাতি এতং সব্বম্পি ভগৰতা ৰিনযে ঠপিতং সিক্খাপদং, যস্মা এত্থ নানাদেসজাতিগোত্তাদিভেদভিন্না ভিক্খূ সহ জীৰন্তি একজীৰিকা সভাগজীৰিকা সভাগৰুত্তিনো হোন্তি, তস্মা ‘‘সাজীৰ’’ন্তি ৰুচ্চতি. তস্মিং সিক্খতীতি তং সিক্খাপদং চিত্তস্স অধিকরণং কত্ৰা ‘‘যথাসিক্খাপদং নু খো সিক্খামি ন সিক্খামী’’তি চিত্তেন ওলোকেন্তো সিক্খতি. ন কেৰলঞ্চাযমেতস্মিং সাজীৰসঙ্খাতে সিক্খাপদেযেৰ সিক্খতি, সিক্খাযপি সিক্খতি, ‘‘এতং সাজীৰং নামা’’তি ইমস্স পন অনন্তরস্স পদস্স ৰসেন ‘‘তস্মিং সিক্খতী’’তি ৰুত্তং. কিঞ্চাপি তং এৰং ৰুত্তং, অথ খো অযমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো – তস্সা চ সিক্খায সিক্খং পরিপূরেন্তো সিক্খতি, তস্মিঞ্চ সিক্খাপদে অৰীতিক্কমন্তো সিক্খতীতি. তেন ৰুচ্চতি সাজীৰসমাপন্নোতি ইদম্পি অনন্তরস্স সাজীৰপদস্সেৰ ৰসেন ৰুত্তং. যস্মা পন সো সিক্খম্পি সমাপন্নো, তস্মা সিক্খাসমাপন্নোতিপি অত্থতো ৰেদিতব্বো. এৰঞ্হি সতি ‘‘সিক্খাসাজীৰসমাপন্নো’’তি এতস্স পদস্স পদভাজনম্পি পরিপুণ্ণং হোতি.

সিক্খাসাজীৰপদভাজনীযং নিট্ঠিতং.

সিক্খাপচ্চক্খানৰিভঙ্গৰণ্ণনা

সিক্খং অপ্পচ্চক্খায দুব্বল্যং অনাৰিকত্ৰাতি সিক্খঞ্চ অপ্পটিক্খিপিত্ৰা দুব্বলভাৰঞ্চ অপ্পকাসেত্ৰা. যস্মা চ দুব্বল্যে আৰিকতেপি সিক্খা অপ্পচ্চক্খাতাৰ হোতি, সিক্খায পন পচ্চক্খাতায দুব্বল্যং আৰিকতমেৰ হোতি. তস্মা ‘‘দুব্বল্যং অনাৰিকত্ৰা’’তি ইমিনা পদেন ন কোচি ৰিসেসত্থো লব্ভতি. যথা পন ‘‘দিরত্ততিরত্তং সহসেয্যং কপ্পেয্যা’’তি ৰুত্তে দিরত্তৰচনেন ন কোচি ৰিসেসত্থো লব্ভতি, কেৰলং লোকৰোহারৰসেন ব্যঞ্জনসিলিট্ঠতায মুখারূল়্হতায এতং ৰুত্তং. এৰমিদম্পি ৰোহারৰসেন ব্যঞ্জনসিলিট্ঠতায মুখারূল়্হতায ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

যস্মা ৰা ভগৰা সাত্থং সব্যঞ্জনং ধম্মং দেসেতি, তস্মা ‘‘সিক্খং অপ্পচ্চক্খাযা’’তি ইমিনা অত্থং সম্পাদেত্ৰা ‘‘দুব্বল্যং অনাৰিকত্ৰা’’তি ইমিনা ব্যঞ্জনং সম্পাদেতি. পরিৰারকপদৰিরহিতঞ্হি একমেৰ অত্থপদং ৰুচ্চমানং পরিৰারৰিরহিতো রাজা ৰিয, ৰত্থালঙ্কারৰিরহিতো ৰিয চ পুরিসো ন সোভতি; পরিৰারকেন পন অত্থানুলোমেন সহাযপদেন সদ্ধিং তং সোভতীতি.

যস্মা ৰা সিক্খাপচ্চক্খানস্স একচ্চং দুব্বল্যাৰিকম্মং অত্থো হোতি, তস্মা তং সন্ধায ‘‘সিক্খং অপ্পচ্চক্খাযা’’তিপদস্স অত্থং ৰিৰরন্তো ‘‘দুব্বল্যং অনাৰিকত্ৰা’’তি আহ.

তত্থ সিযা যস্মা ন সব্বং দুব্বল্যাৰিকম্মং সিক্খাপচ্চক্খানং, তস্মা ‘‘দুব্বল্যং অনাৰিকত্ৰা’’তি পঠমং ৰত্ৰা তস্স অত্থনিযমনত্থং ‘‘সিক্খং অপ্পচ্চক্খাযা’’তি ৰত্তব্বন্তি, তঞ্চ ন; কস্মা? অত্থানুক্কমাভাৰতো. ‘‘সিক্খাসাজীৰসমাপন্নো’’তি হি ৰুত্তত্তা যং সিক্খং সমাপন্নো, তং অপ্পচ্চক্খাযাতি ৰুচ্চমানো অনুক্কমেনেৰ অত্থো ৰুত্তো হোতি, ন অঞ্ঞথা. তস্মা ইদমেৰ পঠমং ৰুত্তন্তি.

অপিচ অনুপটিপাটিযাপি এত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. কথং? ‘‘সিক্খাসাজীৰসমাপন্নো’’তি এত্থ যং সিক্খং সমাপন্নো তং অপ্পচ্চক্খায যঞ্চ সাজীৰং সমাপন্নো তত্থ দুব্বল্যং অনাৰিকত্ৰাতি.

ইদানি সিক্খাপচ্চক্খানদুব্বল্যাৰিকম্মানং ৰিসেসাৰিসেসং সিক্খাপচ্চক্খানলক্খণঞ্চ দস্সেন্তো ‘‘অত্থি ভিক্খৰে’’তিআদিমাহ. তত্থ অত্থি ভিক্খৰেতিআদীনি দ্ৰে মাতিকাপদানি; তানি ৰিভজন্তো ‘‘কথঞ্চ ভিক্খৰে’’তিআদিমাহ. তত্রাযং অনুত্তানপদৰণ্ণনা – কথন্তি কেন আকারেন. দুব্বল্যাৰিকম্মঞ্চাতি দুব্বল্যস্স আৰিকম্মঞ্চ. ইধাতি ইমস্মিং সাসনে. উক্কণ্ঠিতোতি অনভিরতিযা ইমস্মিং সাসনে কিচ্ছজীৰিকপ্পত্তো. অথ ৰা অজ্জ যামি, স্ৰে যামি, ইতো যামি, এত্থ যামীতি উদ্ধং কণ্ঠং কত্ৰা ৰিহরমানো, ৰিক্খিত্তো অনেকগ্গোতি ৰুত্তং হোতি. অনভিরতোতি সাসনে অভিরতিৰিরহিতো.

সামঞ্ঞা চৰিতুকামোতি সমণভাৰতো অপগন্তুকামো. ভিক্খুভাৰন্তি ভিক্খুভাৰেন. করণত্থে উপযোগৰচনং. ‘‘কণ্ঠে আসত্তেন অট্টীযেয্যা’’তিআদীসু (পারা. ১৬২) পন যথালক্খণং করণৰচনেনেৰ ৰুত্তং. অট্টীযমানোতি অট্টং পীল়িতং দুক্খিতং ৰিয অত্তানং আচরমানো; তেন ৰা ভিক্খুভাৰেন অট্টো করিযমানো পীল়িযমানোতি অত্থো. হরাযমানোতি লজ্জমানো. জিগুচ্ছমানোতি অসুচিং ৰিয তং জিগুচ্ছন্তো. গিহিভাৰং পত্থযমানোতিআদীনি উত্তানত্থানিযেৰ. যংনূনাহং বুদ্ধং পচ্চক্খেয্যন্তি এত্থ যংনূনাতি পরিৰিতক্কদস্সনে নিপাতো. ইদং ৰুত্তং হোতি – ‘‘সচাহং বুদ্ধং পচ্চক্খেয্যং, সাধু ৰত মে সিযা’’তি. ৰদতি ৰিঞ্ঞাপেতীতি ইমমত্থং এতেহি ৰা অঞ্ঞেহি ৰা ব্যঞ্জনেহি ৰচীভেদং কত্ৰা ৰদতি চেৰ, যস্স চ ৰদতি, তং ৰিঞ্ঞাপেতি জানাপেতি. এৰম্পীতি উপরিমত্থসম্পিণ্ডনত্তো পিকারো. এৰম্পি দুব্বল্যাৰিকম্মঞ্চেৰ হোতি সিক্খা চ অপ্পচ্চক্খাতা, অঞ্ঞথাপি.

ইদানি তং অঞ্ঞথাপি দুব্বল্যাৰিকম্মং সিক্খায চ অপ্পচ্চক্খানং দস্সেন্তো ‘‘অথ ৰা পনা’’তিআদিমাহ. তং সব্বং অত্থতো উত্তানমেৰ. পদতো পনেত্থ আদিতো পট্ঠায ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খেয্যং, ধম্মং, সঙ্ঘং, সিক্খং, ৰিনযং, পাতিমোক্খং, উদ্দেসং, উপজ্ঝাযং, আচরিযং, সদ্ধিৰিহারিকং, অন্তেৰাসিকং, সমানুপজ্ঝাযকং, সমানাচরিযকং, সব্রহ্মচারিং পচ্চক্খেয্য’’ন্তি ইমানি চুদ্দস পদানি পচ্চক্খানাকারেন ৰুত্তানি.

গিহী অস্সন্তিআদীনি ‘‘গিহী, উপাসকো, আরামিকো, সামণেরো, তিত্থিযো, তিত্থিযসাৰকো, অস্সমণো, অসক্যপুত্তিযো অস্স’’ন্তি ইমানি অট্ঠ পদানি ‘‘অস্স’’ন্তি ইমিনা ভাৰৰিকপ্পাকারেন ৰুত্তানি. এৰং ‘‘যংনূনাহ’’ন্তি ইমিনা পটিসংযুত্তানি দ্ৰাৰীসতি পদানি.

৪৬. যথা চ এতানি, এৰং ‘‘যদি পনাহং, অপাহং, হন্দাহং, হোতি মে’’তি ইমেসু একমেকেন পটিসংযুত্তানি দ্ৰাৰীসতীতি সব্বানেৰ সতঞ্চ দস চ পদানি হোন্তি.

৪৭. ততো পরং সরিতব্বৰত্থুদস্সননযেন পৰত্তানি ‘‘মাতরং সরামী’’তিআদীনি সত্তরস পদানি. তত্থ খেত্তন্তি সালিখেত্তাদিং. ৰত্থুন্তি তিণপণ্ণসাকফলাফলসমুট্ঠানট্ঠানং. সিপ্পন্তি কুম্ভকারপেসকারসিপ্পাদিকং.

৪৮. ততো পরং সকিঞ্চনসপলিবোধভাৰদস্সনৰসেন পৰত্তানি ‘‘মাতা মে অত্থি, সা মযা পোসেতব্বা’’তিআদীনি নৰ পদানি.

৪৯. ততো পরং সনিস্সযসপ্পতিট্ঠভাৰদস্সনৰসেন পৰত্তানি ‘‘মাতা মে অত্থি, সা মং পোসেস্সতী’’তিআদীনি সোল়স পদানি.

৫০. ততো পরং একভত্তএকসেয্যব্রহ্মচরিযানং দুক্করভাৰদস্সনৰসেন পৰত্তানি ‘‘দুক্কর’’ন্তিআদীনি অট্ঠ পদানি.

তত্থ দুক্করন্তি একভত্তাদীনং করণে দুক্করতং দস্সেতি. ন সুকরন্তি সুকরভাৰং পটিক্খিপতি. এৰং দুচ্চরং ন সুচরন্তি এত্থ. ন উস্সহামীতি তত্থ উস্সাহাভাৰং অসক্কুণেয্যতং দস্সেতি. ন ৰিসহামীতি অসয্হতং দস্সেতি. ন রমামীতি রতিযা অভাৰং দস্সেতি. নাভিরমামীতি অভিরতিযা অভাৰং দস্সেতি. এৰং ইমানি চ পঞ্ঞাস, পুরিমানি চ দসুত্তরসতন্তি সট্ঠিসতং পদানি দুব্বল্যাৰিকম্মৰারে ৰুত্তানীতি ৰেদিতব্বানি.

৫১. সিক্খাপচ্চক্খানৰারেপি ‘‘কথঞ্চ ভিক্খৰে’’তি আদি সব্বং অত্থতো উত্তানমেৰ. পদতো পনেত্থাপি ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামি, ধম্মং, সঙ্ঘং, সিক্খং, ৰিনযং, পাতিমোক্খং, উদ্দেসং, উপজ্ঝাযং, আচরিযং, সদ্ধিৰিহারিকং, অন্তেৰাসিকং, সমানুপজ্ঝাযকং, সমানাচরিযকং, সব্রহ্মচারিং পচ্চক্খামী’’তি ইমানি চুদ্দস পদানি সিক্খাপচ্চক্খানৰচনসম্বন্ধেন পৰত্তানি. সব্বপদেসু চ ‘‘ৰদতি ৰিঞ্ঞাপেতী’’তি ৰচনস্স অযমত্থো – ৰচীভেদং কত্ৰা ৰদতি, যস্স চ ৰদতি তং তেনেৰ ৰচীভেদেন ‘‘অযং সাসনং জহিতুকামো সাসনতো মুচ্চিতুকামো ভিক্খুভাৰং চজিতুকামো ইমং ৰাক্যভেদং করোতী’’তি ৰিঞ্ঞাপেতি সাৰেতি জানাপেতি.

সচে পনাযং ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তি ৰত্তুকামো পদপচ্চাভট্ঠং কত্ৰা ‘‘পচ্চক্খামি বুদ্ধ’’ন্তি ৰা ৰদেয্য. মিলক্খভাসাসু ৰা অঞ্ঞতরভাসায তমত্থং ৰদেয্য. ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তি ৰত্তুকামো উপ্পটিপাটিযা ‘‘ধম্মং পচ্চক্খামী’’তি ৰা ‘‘সব্রহ্মচারিং পচ্চক্খামী’’তি ৰা ৰদেয্য, সেয্যথাপি উত্তরিমনুস্সধম্মৰিভঙ্গে ‘‘পঠমং ঝানং সমাপজ্জামী’’তি ৰত্তুকামো ‘‘দুতিযং ঝান’’ন্তি ৰদতি, সচে যস্স ৰদতি সো ‘‘অযং ভিক্খুভাৰং চজিতুকামো এতমত্থং ৰদতী’’তি এত্তকমত্তম্পি জানাতি, ৰিরদ্ধং নাম নত্থি; খেত্তমেৰ ওতিণ্ণং, পচ্চক্খাতাৰ হোতি সিক্খা. সক্কত্তা ৰা ব্রহ্মত্তা ৰা চুতসত্তো ৰিয চুতোৰ হোতি সাসনা.

সচে পন ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খি’’ন্তি ৰা, ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খিস্সামী’’তি ৰা, ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খেয্য’’ন্তি ৰাতি অতীতানাগতপরিকপ্পৰচনেহি ৰদতি, দূতং ৰা পহিণাতি, সাসনং ৰা পেসেতি, অক্খরং ৰা ছিন্দতি, হত্থমুদ্দায ৰা তমত্থং আরোচেতি, অপ্পচ্চক্খাতা হোতি সিক্খা. উত্তরিমনুস্সধম্মারোচনং পন হত্থমুদ্দাযপি সীসং এতি. সিক্খাপচ্চক্খানং মনুস্সজাতিকসত্তস্স সন্তিকে চিত্তসম্পযুত্তং ৰচীভেদং করোন্তস্সেৰ সীসং এতি. ৰচীভেদং কত্ৰা ৰিঞ্ঞাপেন্তোপি চ যদি ‘‘অযমেৰ জানাতূ’’তি একং নিযমেত্ৰা আরোচেতি, তঞ্চ সোযেৰ জানাতি, পচ্চক্খাতা হোতি সিক্খা. অথ সো ন জানাতি, অঞ্ঞো সমীপে ঠিতো জানাতি, অপ্পচ্চক্খাতা হোতি সিক্খা. অথ দ্ৰিন্নং ঠিতট্ঠানে দ্ৰিন্নম্পি নিযমেত্ৰা ‘‘এতেসং আরোচেমী’’তি ৰদতি, তেসু একস্মিং জানন্তেপি দ্ৰীসু জানন্তেসুপি পচ্চক্খাতাৰ হোতি সিক্খা. এৰং সম্বহুলেসুপি ৰেদিতব্বং.

সচে পন অনভিরতিযা পীল়িতো সভাগে ভিক্খূ পরিসঙ্কমানো ‘‘যো কোচি জানাতূ’’তি উচ্চসদ্দং করোন্তো ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তি ৰদতি, তঞ্চ অৰিদূরে ঠিতো নৰকম্মিকো ৰা অঞ্ঞো ৰা সমযঞ্ঞূ পুরিসো সুত্ৰা ‘‘উক্কণ্ঠিতো অযং সমণো গিহিভাৰং পত্থেতি, সাসনতো চুতো’’তি জানাতি, পচ্চক্খাতাৰ হোতি সিক্খা. তঙ্খণঞ্ঞেৰ পন অপুব্বং অচরিমং দুজ্জানং, সচে আৰজ্জনসমযে জানাতি; যথা পকতিযা লোকে মনুস্সা ৰচনং সুত্ৰা জানন্তি, পচ্চক্খাতা হোতি সিক্খা. অথ অপরভাগে ‘‘কিং ইমিনা ৰুত্ত’’ন্তি কঙ্খন্তো চিরেন জানাতি, অপ্পচ্চক্খাতা হোতি সিক্খা. ইদঞ্হি সিক্খাপচ্চক্খানঞ্চ উপরি অভূতারোচনদুট্ঠুল্লৰাচা-অত্তকামদুট্ঠদোসভূতা-রোচনসিক্খাপদানি চ একপরিচ্ছেদানি. আৰজ্জনসমযে ঞাতে এৰ সীসং এন্তি, ‘‘কিং অযং ভণতী’’তি কঙ্খতা চিরেন ঞাতে সীসং ন এন্তি. যথা চাযং ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তি পদে ৰিনিচ্ছযে ৰুত্তো; এৰং সব্বপদেসু ৰেদিতব্বো.

যস্মা চ যদা সিক্খা পচ্চক্খাতা হোতি, তদা ‘‘যংনূনাহং বুদ্ধং পচ্চক্খেয্য’’ন্তিআদীনি অৰদতাপি দুব্বল্যং আৰিকতমেৰ হোতি; তস্মা সব্বেসং পদানং অৰসানে ৰুত্তং – ‘‘এৰম্পি, ভিক্খৰে, দুব্বল্যাৰিকম্মঞ্চেৰ হোতি সিক্খা চ পচ্চক্খাতা’’তি.

ততো পরং গিহীতি মং ধারেহীতি এত্থ সচেপি ‘‘গিহী ভৰিস্সামী’’তি ৰা ‘‘গিহী হোমী’’তি ৰা ‘‘গিহী জাতোম্হী’’তি ৰা ‘‘গিহিম্হী’’তি ৰা ৰদতি, অপ্পচ্চক্খাতা হোতি সিক্খা. সচে পন ‘‘অজ্জ পট্ঠায গিহীতি মং ধারেহী’’তি ৰা ‘‘জানাহী’’তি ৰা ‘‘সঞ্জানাহী’’তি ৰা ‘‘মনসি করোহী’’তি ৰা ৰদতি, অরিযকেন ৰা ৰদতি মিলক্খকেন ৰা; এৰমেতস্মিং অত্থে ৰুত্তে যস্স ৰদতি, সচে সো জানাতি, পচ্চক্খাতা হোতি সিক্খা. এস নযো সেসেসুপি ‘‘উপাসকো’’তিআদীসু সত্তসু পদেসু. এৰং ইমানি চ অট্ঠ, পুরিমানি চ চুদ্দসাতি দ্ৰাৰীসতি পদানি হোন্তি.

৫২. ইতো পরং পুরিমানেৰ চুদ্দস পদানি ‘‘অলং মে, কিন্নু মে, ন মমত্থো, সুমুত্তাহ’’ন্তি ইমেহি চতূহি যোজেত্ৰা ৰুত্তানি ছপ্পঞ্ঞাস হোন্তি. তত্থ অলন্তি হোতু, পরিযত্তন্তি অত্থো. কিংনু মেতি কিং ময্হং কিচ্চং, কিং করণীযং, কিং সাধেতব্বন্তি অত্থো. ন মমত্থোতি নত্থি মম অত্থো. সুমুত্তাহন্তি সুমুত্তো অহং. সেসমেত্থ ৰুত্তনযমেৰ. এৰং ইমানি চ ছপ্পঞ্ঞাস পুরিমানি চ দ্ৰাৰীসতীতি অট্ঠসত্ততি পদানি সরূপেনেৰ ৰুত্তানি.

৫৩. যস্মা পন তেসং ৰেৰচনেহিপি সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি, তস্মা ‘‘যানি ৰা পনঞ্ঞানিপী’’তিআদিমাহ. তত্থ যানি ৰা পনঞ্ঞানিপীতি পাল়িযং ‘‘বুদ্ধ’’ন্তিআদীনি আগতপদানি ঠপেত্ৰা যানি অঞ্ঞানি অত্থি. বুদ্ধৰেৰচনানি ৰাতি বুদ্ধস্স ৰা পরিযাযনামানি…পে… অসক্যপুত্তিযস্স ৰা. তত্থ ৰণ্ণপট্ঠানে আগতং নামসহস্সং উপালিগাথাসু (ম. নি. ২.৭৬) নামসতং অঞ্ঞানি চ গুণতো লব্ভমানানি নামানি ‘‘বুদ্ধৰেৰচনানী’’তি ৰেদিতব্বানি. সব্বানিপি ধম্মস্স নামানি ধম্মৰেৰচনানীতি ৰেদিতব্বানি. এস নযো সব্বত্থ.

অযং পনেত্থ যোজনা – বুদ্ধং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰৰচনেন পচ্চক্খানং যথারুতমেৰ. ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধং পচ্চক্খামি, অনন্তবুদ্ধিং, অনোমবুদ্ধিং, বোধিপঞ্ঞাণং, ধীরং, ৰিগতমোহং, পভিন্নখীলং, ৰিজিতৰিজযং পচ্চক্খামী’’তি এৰমাদিবুদ্ধৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং.

ধম্মং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং, যথারুতমেৰ. ‘‘স্ৰাক্খাতং ধম্মং পচ্চক্খামি, সন্দিট্ঠিকং, অকালিকং, এহিপস্সিকং, ওপনেয্যিকং, পচ্চত্তং ৰেদিতব্বং ৰিঞ্ঞূহি ধম্মং পচ্চক্খামি. অসঙ্খতং ধম্মং পচ্চক্খামি; ৰিরাগং, নিরোধং, অমতং ধম্মং পচ্চক্খামি, দীঘনিকাযং পচ্চক্খামি, ব্রহ্মজালং মজ্ঝিমনিকাযং, মূলপরিযাযং, সংযুত্তনিকাযং, ওঘতরণং, অঙ্গুত্তরনিকাযং, চিত্তপরিযাদানং, খুদ্দকনিকাযং, জাতকং, অভিধম্মং, কুসলং ধম্মং, অকুসলং ধম্মং, অব্যাকতং ধম্মং, সতিপট্ঠানং, সম্মপ্পধানং, ইদ্ধিপাদং, ইন্দ্রিযং, বলং, বোজ্ঝঙ্গং, মগ্গং, ফলং, নিব্বানং পচ্চক্খামী’’তি চতুরাসীতিধম্মক্খন্ধসহস্সেসু একধম্মক্খন্ধস্সপি নামং ধম্মৰেৰচনমেৰ. এৰং ধম্মৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

সঙ্ঘং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘সুপ্পটিপন্নং সঙ্ঘং পচ্চক্খামি, উজুপ্পটিপন্নং, ঞাযপ্পটিপন্নং, সামীচিপ্পটিপন্নং সঙ্ঘং, চতুপুরিসযুগং সঙ্ঘং, অট্ঠপুরিসপুগ্গলং সঙ্ঘং, আহুনেয্যং সঙ্ঘং, পাহুনেয্যং, দক্খিণেয্যং, অঞ্জলিকরণীযং, অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং সঙ্ঘং পচ্চক্খামী’’তি এৰং সঙ্ঘৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

সিক্খং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘ভিক্খুসিক্খং পচ্চক্খামি, ভিক্খুনীসিক্খং, অধিসীলসিক্খং, অধিচিত্তসিক্খং, অধিপঞ্ঞাসিক্খং পচ্চক্খামী’’তি এৰং সিক্খাৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

ৰিনযং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘ভিক্খুৰিনযং পচ্চক্খামি, ভিক্খুনীৰিনযং, পঠমং পারাজিকং, দুতিযং ততিযং চতুত্থং পারাজিকং, সঙ্ঘাদিসেসং, থুল্লচ্চযং, পাচিত্তিযং, পাটিদেসনীযং, দুক্কটং, দুব্ভাসিতং পচ্চক্খামী’’তি এৰমাদিৰিনযৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

পাতিমোক্খং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘ভিক্খুপাতিমোক্খং ভিক্খুনীপাতিমোক্খং পচ্চক্খামী’’তি এৰং পাতিমোক্খৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

উদ্দেসং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘ভিক্খুপাতিমোক্খুদ্দেসং, ভিক্খুনীপাতিমোক্খুদ্দেসং, পঠমং পাতিমোক্খুদ্দেসং, দুতিযং ততিযং চতুত্থং পঞ্চমং পাতিমোক্খুদ্দেসং, সম্মাসম্বুদ্ধুদ্দেসং, অনন্তবুদ্ধিউদ্দেসং, অনোমবুদ্ধিউদ্দেসং, বোধিপঞ্ঞাণুদ্দেসং, ধীরুদ্দেসং, ৰিগতমোহুদ্দেসং, পভিন্নখীলুদ্দেসং, ৰিজিতৰিজযুদ্দেসং পচ্চক্খামী’’তি এৰমাদিউদ্দেসৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

উপজ্ঝাযং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘যো মং পব্বাজেসি, যো মং উপসম্পাদেসি, যস্স মূলেনাহং পব্বজিতো, যস্স মূলেনাহং উপসম্পন্নো, যস্সমূলিকা ময্হং পব্বজ্জা, যস্সমূলিকা ময্হং উপসম্পদা তাহং পচ্চক্খামী’’তি এৰং উপজ্ঝাযৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

আচরিযং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘যো মং পব্বাজেসি, যো মং অনুস্সাৰেসি, যাহং নিস্সায ৰসামি, যাহং উদ্দিসাপেমি, যাহং পরিপুচ্ছামি, যো মং উদ্দিসতি, যো মং পরিপুচ্ছাপেতি তাহং পচ্চক্খামী’’তি এৰং আচরিযৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

সদ্ধিৰিহারিকং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘যাহং পব্বাজেসিং, যাহং উপসম্পাদেসিং, ময্হং মূলেন যো পব্বজিতো, ময্হং মূলেন যো উপসম্পন্নো, ময্হংমূলিকা যস্স পব্বজ্জা, ময্হং মূলিকা যস্স উপসম্পদা তাহং পচ্চক্খামী’’তি এৰং সদ্ধিৰিহারিকৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

অন্তেৰাসিকং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘যাহং পব্বাজেসিং, যাহং অনুস্সাৰেসিং, যো মং নিস্সায ৰসতি, যো মং উদ্দিসাপেতি, যো মং পরিপুচ্ছতি, যস্সাহং উদ্দিসামি, যাহং পরিপুচ্ছাপেমি তং পচ্চক্খামী’’তি এৰং অন্তেৰাসিকৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

সমানুপজ্ঝাযকং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘ময্হং উপজ্ঝাযো যং পব্বাজেসি, যং উপসম্পাদেসি, যো তস্স মূলেন পব্বজিতো, যো তস্স মূলেন উপসম্পন্নো, যস্স তম্মূলিকা পব্বজ্জা, যস্স তম্মূলিকা উপসম্পদা তং পচ্চক্খামী’’তি এৰং সমানুপজ্ঝাযকৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

সমানাচরিযকং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘ময্হং আচরিযো যং পব্বাজেসি, যং অনুস্সাৰেসি, যো তং নিস্সায ৰসতি, যো তং উদ্দিসাপেতি পরিপুচ্ছতি, যস্স মে আচরিযো উদ্দিসতি, যং পরিপুচ্ছাপেতি তং পচ্চক্খামী’’তি এৰং সমানাচরিযকৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

সব্রহ্মচারিং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘যেনাহং সদ্ধিং অধিসীলং সিক্খামি, অধিচিত্তং অধিপঞ্ঞং সিক্খামি তং পচ্চক্খামী’’তি এৰং সব্রহ্মচারিৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

গিহীতি মং ধারেহীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘আগারিকোতি মং ধারেহি, কস্সকো, ৰাণিজো, গোরক্খো, ওকল্লকো, মোল়িবদ্ধো, কামগুণিকোতি মং ধারেহী’’তি এৰং গিহিৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

উপাসকোতি মং ধারেহীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘দ্ৰেৰাচিকো উপাসকোতি মং ধারেহি, তেৰাচিকো উপাসকো, বুদ্ধং সরণগমনিকো, ধম্মং সঙ্ঘং সরণগমনিকো, পঞ্চসিক্খাপদিকো দসসিক্খাপদিকো উপাসকোতি মং ধারেহী’’তি এৰং উপাসকৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

আরামিকোতি মং ধারেহীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘কপ্পিযকারকোতি মং ধারেহি, ৰেয্যাৰচ্চকরো, অপ্পহরিতকারকো, যাগুভাজকো, ফলভাজকো, খজ্জকভাজকোতি মং ধারেহী’’তি এৰং আরামিকৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

সামণেরোতি মং ধারেহীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘কুমারকোতি মং ধারেহি, চেল্লকো, চেটকো, মোল়িগল্লো, সমণুদ্দেসো’তি মং ধারেহী’’তি এৰং সামণেরৰেচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

তিত্থিযোতি মং ধারেহীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘নিগণ্ঠোতি মং ধারেহি, আজীৰকো, তাপসো, পরিব্বাজকো, পণ্ডরঙ্গোতি মং ধারেহী’’তি এৰং তিত্থিযৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

তিত্থিযসাৰকোতি মং ধারেহীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘নিগণ্ঠসাৰকোতি মং ধারেহি’’ আজীৰক তাপস পরিব্বাজক পণ্ডরঙ্গসাৰকোতি মং ধারেহীতি এৰং তিত্থিযসাৰকৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

অস্সমণোতি মং ধারেহীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘দুস্সীলোতি মং ধারেহি, পাপধম্মো, অসুচিসঙ্কস্সরসমাচারো, পটিচ্ছন্নকম্মন্তো, অস্সমণো সমণপটিঞ্ঞো, অব্রহ্মচারী ব্রহ্মচারিপটিঞ্ঞো, অন্তোপূতি, অৰস্সুতো, কসম্বুজাতো, কোণ্ঠো’তি মং ধারেহী’’তি এৰং অস্সমণৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

অসক্যপুত্তিযোতি মং ধারেহীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘ন সম্মাসম্বুদ্ধপুত্তোতি মং ধারেহি, ন অনন্তবুদ্ধিপুত্তো, ন অনোমবুদ্ধিপুত্তো, ন বোধিপঞ্ঞাণপুত্তো, ন ধীরপুত্তো, ন ৰিগতমোহপুত্তো, ন পভিন্নখীলপুত্তো, ন ৰিজিতৰিজযপুত্তোতি মং ধারেহী’’তি এৰমাদিঅসক্যপুত্তিযৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

তেহি আকারেহি তেহি লিঙ্গেহি তেহি নিমিত্তেহীতি তেহি ‘‘বুদ্ধৰেৰচনানি ৰা’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তেহি বুদ্ধাদীনং ৰেৰচনেহি. ৰেৰচনানি হি সিক্খাপচ্চক্খানস্স কারণত্তা আকারানি, বুদ্ধাদীনং সণ্ঠানদীপনত্তা সিক্খাপচ্চক্খানসণ্ঠানত্তা এৰ ৰা লিঙ্গানি, সিক্খাপচ্চক্খানস্স সঞ্জাননহেতুতো মনুস্সানং তিলকাদীনি ৰিয নিমিত্তানীতি ৰুচ্চন্তি. এৰং খো ভিক্খৰেতি ইতো পরং অঞ্ঞস্স সিক্খাপচ্চক্খানকারণস্স অভাৰতো নিযমেন্তো আহ. অযঞ্হেত্থ অত্থো, এৰমেৰ দুব্বল্যাৰিকম্মঞ্চেৰ হোতি সিক্খাপচ্চক্খানঞ্চ, ন ইতো পরং কারণমত্থীতি.

৫৪. এৰং সিক্খাপচ্চক্খানলক্খণং দস্সেত্ৰা অপ্পচ্চক্খানে অসম্মোহত্থং তস্সেৰ চ সিক্খাপচ্চক্খানলক্খণস্স পুগ্গলাদিৰসেন ৰিপত্তিদস্সনত্থং ‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, অপ্পচ্চক্খাতা’’তিআদিমাহ. তত্থ যেহি আকারেহীতিআদি ৰুত্তনযমেৰ. উম্মত্তকোতি যক্খুম্মত্তকো ৰা পিত্তুম্মত্তকো ৰা যো কোচি ৰিপরীতসঞ্ঞো, সো সচে পচ্চক্খাতি, অপ্পচ্চক্খাতা হোতি সিক্খা. উম্মত্তকস্সাতি তাদিসস্সেৰ উম্মত্তকস্স; তাদিসস্স হি সন্তিকে সচে পকতত্তো সিক্খং পচ্চক্খাতি, উম্মত্তকো ন জানাতি, অপ্পচ্চক্খাতাৰ হোতি সিক্খা. খিত্তচিত্তোতি যক্খুম্মত্তকো ৰুচ্চতি. পুরিমপদে পন উম্মত্তকসামঞ্ঞেন ৰুত্তং ‘‘যক্খুম্মত্তকো ৰা পিত্তুম্মত্তকো ৰা’’তি. উভিন্নম্পি ৰিসেসো অনাপত্তিৰারে আৰি ভৰিস্সতি. এৰং খিত্তচিত্তো সিক্খং পচ্চক্খাতি, অপ্পচ্চক্খাতাৰ হোতি. তস্স সন্তিকে পচ্চক্খাতাপি তম্হি অজানন্তে অপ্পচ্চক্খাতাৰ হোতি.

ৰেদনাট্টোতি বলৰতিযা দুক্খৰেদনায ফুট্ঠো মুচ্ছাপরেতো; তেন ৰিলপন্তেন পচ্চক্খাতাপি অপ্পচ্চক্খাতাৰ হোতি. তস্স সন্তিকে পচ্চক্খাতাপি তম্হি অজানন্তে অপ্পচ্চক্খাতা হোতি.

দেৰতায সন্তিকেতি ভুম্মদেৰতং আদিং কত্ৰা যাৰ অকনিট্ঠদেৰতায সন্তিকে পচ্চক্খাতাপি অপ্পচ্চক্খাতাৰ হোতি. তিরচ্ছানগতস্সাতি নাগমাণৰকস্স ৰা সুপণ্ণমাণৰকস্স ৰা কিন্নর-হত্থি-মক্কটাদীনং ৰা যস্স কস্সচি সন্তিকে পচ্চক্খাতাপি অপ্পচ্চক্খাতাৰ হোতি. তত্র উম্মত্তকাদীনং সন্তিকে অজাননভাৰেন অপ্পচ্চক্খাতাতি আহ. দেৰতায সন্তিকে অতিখিপ্পং জাননভাৰেন. দেৰতা নাম মহাপঞ্ঞা তিহেতুকপটিসন্ধিকা অতিখিপ্পং জানন্তি, চিত্তঞ্চ নামেতং লহুপরিৰত্তং. তস্মা চিত্তলহুকস্স পুগ্গলস্স চিত্তৰসেনেৰ ‘‘মা অতিখিপ্পং ৰিনাসো অহোসী’’তি দেৰতায সন্তিকে সিক্খাপচ্চক্খানং পটিক্খিপি.

মনুস্সেসু পন নিযমো নত্থি. যস্স কস্সচি সভাগস্স ৰা ৰিসভাগস্স ৰা গহট্ঠস্স ৰা পব্বজিতস্স ৰা ৰিঞ্ঞুস্স সন্তিকে পচ্চক্খাতা পচ্চক্খাতাৰ হোতি. সচে পন সো ন জানাতি, অপ্পচ্চক্খাতাৰ হোতীতি এতমত্থং দস্সেন্তো ‘‘অরিযকেনা’’তিআদিমাহ. তত্থ অরিযকং নাম অরিযৰোহারো, মাগধভাসা. মিলক্খকং নাম যো কোচি অনরিযকো অন্ধদমিল়াদি. সো চ ন পটিৰিজানাতীতি ভাসন্তরে ৰা অনভিঞ্ঞতায, বুদ্ধসমযে ৰা অকোৰিদতায ‘‘ইদং নাম অত্থং এস ভণতী’’তি নপ্পটিৰিজানাতি. দৰাযাতি সহসা অঞ্ঞং ভণিতুকামো সহসা ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তি ভণতি. রৰাযাতি রৰাভঞ্ঞেন, ‘‘অঞ্ঞং ভণিস্সামী’’তি অঞ্ঞং ভণন্তো. পুরিমেন কো ৰিসেসোতি চে? পুরিমং পণ্ডিতস্সাপি সহসাৰসেন অঞ্ঞভণনং. ইদং পন মন্দত্তা মোমূহত্তা অপকতঞ্ঞুত্তা পক্খলন্তস্স ‘‘অঞ্ঞং ভণিস্সামী’’তি অঞ্ঞভণনং.

অসাৰেতুকামো সাৰেতীতি ইমস্স সিক্খাপদস্স পাল়িং ৰাচেতি পরিপুচ্ছতি উগ্গণ্হাতি সজ্ঝাযং করোতি ৰণ্ণেতি, অযং ৰুচ্চতি ‘‘অসাৰেতুকামো সাৰেতী’’তি. সাৰেতুকামো ন সাৰেতীতি দুব্বলভাৰং আৰিকত্ৰা সিক্খং পচ্চক্খন্তো ৰচীভেদং ন করোতি, অযং ৰুচ্চতি ‘‘সাৰেতুকামো ন সাৰেতী’’তি. অৰিঞ্ঞুস্স সাৰেতীতি মহল্লকস্স ৰা পোত্থকরূপসদিসস্স, গরুমেধস্স ৰা সমযে অকোৰিদস্স, গামদারকানং ৰা অৰিঞ্ঞুতং পত্তানং সাৰেতি. ৰিঞ্ঞুস্স ন সাৰেতীতি পণ্ডিতস্স ঞাতুং সমত্থস্স ন সাৰেতি. সব্বসো ৰা পনাতি ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তিআদীসু যেন যেন পরিযাযেন সিক্খা পচ্চক্খাতা হোতি, ততো একম্পি ৰচীভেদং কত্ৰা ন সাৰেতি. এৰং খোতি অপ্পচ্চক্খানলক্খণং নিযমেতি. অযং হেত্থ অত্থো – ‘‘এৰমেৰ সিক্খা অপ্পচ্চক্খাতা হোতি, ন অঞ্ঞেন কারণেনা’’তি.

সিক্খাপচ্চক্খানৰিভঙ্গং নিট্ঠিতং.

মূলপঞ্ঞত্তিৰণ্ণনা

৫৫. ইদানি ‘‘মেথুনং ধম্মং পটিসেৰেয্যা’’তিআদীনং অত্থদস্সনত্থং ‘‘মেথুনধম্মো নামা’’তিআদিমাহ. তত্থ মেথুনধম্মো নামাতি ইদং নিদ্দিসিতব্বস্স মেথুনধম্মস্স উদ্দেসপদং. অসদ্ধম্মোতি অসতং নীচজনানং ধম্মো. গামধম্মোতি গামৰাসীনং সেৰনধম্মো. ৰসলধম্মোতি ৰসলানং ধম্মো; কিলেসৰস্সনতো ৰা সযমেৰ ৰসলো ধম্মোতি ৰসলধম্মো. দুট্ঠুল্লন্তি দুট্ঠুঞ্চ কিলেসেহি দুট্ঠত্তা, থূলঞ্চ অনিপুণভাৰতোতি দুট্ঠুল্লং. ইতো পট্ঠায চ তীসু পদেসু ‘‘যো সো’’তি ইদং পরিৰত্তেত্ৰা ‘‘যং ত’’ন্তি কত্ৰা যোজেতব্বং – ‘‘যং তং দুট্ঠুল্লং, যং তং ওদকন্তিকং, যং তং রহস্স’’ন্তি. এত্থ চ যস্মা তস্স কম্মস্স পরিৰারভূতং দস্সনম্পি গহণম্পি আমসনম্পি ফুসনম্পি ঘট্টনম্পি দুট্ঠুল্লং, তস্মাপি তং কম্মং দুট্ঠুল্লং. যং তং দুট্ঠুল্লং সো মেথুনধম্মো. উদকং অস্স অন্তে সুদ্ধত্থং আদীযতীতি উদকন্তং, উদকন্তমেৰ ওদকন্তিকং; যং তং ওদকন্তিকং, সো মেথুনধম্মো. রহো পটিচ্ছন্নে ওকাসে কত্তব্বতায রহস্সং. যং তং রহস্সং, সো মেথুনধম্মোতি এৰং যোজনা ৰেদিতব্বা.

দ্ৰযেন দ্ৰযেন সমাপজ্জিতব্বতো দ্ৰযংদ্ৰযসমাপত্তি. তত্থ যোজনা – ‘‘যা সা দ্ৰযংদ্ৰযসমাপত্তি সো মেথুনধম্মো নামা’’তি. ইধ পন তং সব্বং একজ্ঝং নিগমেন্তো আহ ‘‘এসো মেথুনধম্মো নামা’’তি. কিং কারণা ৰুচ্চতি মেথুনধম্মোতি? উভিন্নং রত্তানং সারত্তানং অৰস্সুতানং পরিযুট্ঠিতানং উভিন্নং সদিসানং ধম্মোতি, তং কারণা ৰুচ্চতি মেথুনধম্মোতি.

পটিসেৰতি নামাতি ইদং ‘‘পটিসেৰেয্যা’’তি এত্থ যেনাকারেন পটিসেৰেয্যাতি ৰুচ্চতি, তস্সাকারস্স দস্সনত্থং মাতিকাপদং. যো নিত্তেন নিমিত্তন্তিআদীসু যো ভিক্খু ইত্থিযা নিমিত্তেন অত্তনো নিমিত্তং, ইত্থিযা অঙ্গজাতেন অত্তনো অঙ্গজাতং সব্বন্তিমেন পমাণেন একতিলবীজমত্তম্পি ৰাতেন অসম্ফুট্ঠে অল্লোকাসে পৰেসেতি, এসো পটিসেৰতি নাম; এত্তকেন সীলভেদং পাপুণাতি, পারাজিকো হোতি.

এত্থ চ ইত্থিনিমিত্তে চত্তারি পস্সানি, ৰেমজ্ঝঞ্চাতি পঞ্চ ঠানানি লব্ভন্তি. পুরিসনিমিত্তে চত্তারি পস্সানি, মজ্ঝং, উপরিচাতি ছ. তস্মা ইত্থিনিমিত্তে হেট্ঠা পৰেসেন্তোপি পারাজিকো হোতি. উপরিতো পৰেসেন্তোপি, উভোহি পস্সেহি পৰেসেন্তোপি চত্তারি ঠানানি মুঞ্চিত্ৰা মজ্ঝেন পৰেসেন্তোপি পারাজিকো হোতি. পুরিসনিমিত্তং পন হেট্ঠাভাগেন ছুপন্তং পৰেসেন্তোপি পারাজিকো হোতি. উপরিভাগেন ছুপন্তং পৰেসেন্তোপি, উভোহি পস্সেহি ছুপন্তং পৰেসেন্তোপি, মজ্ঝেনেৰ ছুপন্তং পৰেসেন্তোপি সমঞ্ছিতঙ্গুলিং ৰিয মজ্ঝিমপব্বপিট্ঠিযা সঙ্কোচেত্ৰা উপরিভাগেন ছুপন্তং পৰেসেন্তোপি পারাজিকো হোতি. তত্থ তুলাদণ্ডসদিসং পৰেসেন্তস্সাপি চত্তারি পস্সানি, মজ্ঝঞ্চাতি পঞ্চ ঠানানি; সঙ্কোচেত্ৰা পৰেসেন্তস্সাপি চত্তারি পস্সানি, উপরিভাগমজ্ঝঞ্চাতি পঞ্চ ঠানানি – এৰং সব্বানিপি পুরিসনিমিত্তে দস ঠানানি হোন্তি.

নিমিত্তে জাতং অনট্ঠকাযপ্পসাদং চম্মখীলং ৰা পিল়কং ৰা পৰেসেতি, আপত্তি পারাজিকস্স. নট্ঠকাযপ্পসাদং মতচম্মং ৰা সুক্খপিল়কং ৰা পৰেসেতি, আপত্তি দুক্কটস্স. মেথুনস্সাদেন লোমং ৰা অঙ্গুলি-অঙ্গুট্ঠবীজাদীনি ৰা পৰেসেন্তস্সাপি দুক্কটমেৰ. অযঞ্চ মেথুনকথা নাম যস্মা দুট্ঠুল্লা কথা অসব্ভিকথা, তস্মা এতং ৰা অঞ্ঞং ৰা ৰিনযে ঈদিসং ঠানং কথেন্তেন পটিক্কূলমনসিকারঞ্চ সমণসঞ্ঞঞ্চ হিরোত্তপ্পঞ্চ পচ্চুপট্ঠপেত্ৰা সম্মাসম্বুদ্ধে গারৰং উপ্পাদেত্ৰা অসমকারুণিকস্স লোকনাথস্স করুণাগুণং আৰজ্জেত্ৰা কথেতব্বং. সো হি নাম ভগৰা সব্বসো কামেহি ৰিনিৰত্তমানসোপি সত্তানুদ্দযায লোকানুকম্পায সত্তেসু কারুঞ্ঞতং পটিচ্চ সিক্খাপদপঞ্ঞাপনত্থায ঈদিসং কথং কথেসি. ‘‘অহো সত্থু করুণাগুণো’’তি এৰং লোকনাথস্স করুণাগুণং আৰজ্জেত্ৰা কথেতব্বং.

অপিচ যদি ভগৰা সব্বাকারেন ঈদিসং কথং ন কথেয্য, কো জানেয্য ‘‘এত্তকেসু

ঠানেসু পারাজিকং, এত্তকেসু থুল্লচ্চযং, এত্তকেসু দুক্কট’’ন্তি. তস্মা সুণন্তেনপি কথেন্তেনপি বীজকেন মুখং অপিধায দন্তৰিদংসকং হসমানেন ন নিসীদিতব্বং. ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধেনাপি ঈদিসং কথিত’’ন্তি পচ্চৰেক্খিত্ৰা গব্ভিতেন হিরোত্তপ্পসম্পন্নেন সত্থুপটিভাগেন হুত্ৰা কথেতব্বন্তি.

মূলপঞ্ঞত্তং নিট্ঠিতং.

অনুপঞ্ঞত্তিৰারে অন্তমসোতি সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন. তিরচ্ছানগতাযপীতি পটিসন্ধিৰসেন তিরচ্ছানেসু গতাযপি. পগেৰ মনুস্সিত্থিযাতি পঠমতরং মনুস্সজাতিকায ইত্থিযা. পারাজিকৰত্থুভূতা এৰ চেত্থ তিরচ্ছানগতিত্থী তিরচ্ছানগতাতি গহেতব্বা, ন সব্বা. তত্রাযং পরিচ্ছেদো –

অপদানং অহি মচ্ছা, দ্ৰিপদানঞ্চ কুক্কুটী;

চতুপ্পদানং মজ্জারী, ৰত্থু পারাজিকস্সিমাতি.

তত্থ অহিগ্গহণেন সব্বাপি অজগরগোনসাদিভেদা দীঘজাতি সঙ্গহিতা. তস্মা দীঘজাতীসু যত্থ তিণ্ণং মগ্গানং অঞ্ঞতরস্মিং সক্কা তিলফলমত্তম্পি পৰেসেতুং, সা পারাজিকৰত্থু. অৰসেসা দুক্কটৰত্থূতি ৰেদিতব্বা. মচ্ছগ্গহণেন সব্বাপি মচ্ছকচ্ছপমণ্ডূকাদিভেদা ওদকজাতি সঙ্গহিতা. তত্রাপি দীঘজাতিযং ৰুত্তনযেনেৰ পারাজিকৰত্থু চ দুক্কটৰত্থু চ ৰেদিতব্বং. অযং পন ৰিসেসো – পতঙ্গমুখমণ্ডূকা নাম হোন্তি তেসং মুখসণ্ঠানং মহন্তং, ছিদ্দং অপ্পকং, তত্থ পৰেসনং নপ্পহোতি; মুখসণ্ঠানং পন ৰণসঙ্খেপং গচ্ছতি, তস্মা তং থুল্লচ্চযৰত্থূতি ৰেদিতব্বং. কুক্কুটিগ্গহণেন সব্বাপি কাককপোতাদিভেদা পক্খিজাতি সঙ্গহিতা. তত্রাপি ৰুত্তনযেনেৰ পারাজিকৰত্থু চ দুক্কটৰত্থু চ ৰেদিতব্বং. মজ্জারিগ্গহণেন সব্বাপি রুক্খসুনখ-মুঙ্গুস-গোধাদিভেদা চতুপ্পদজাতি সঙ্গহিতা. তত্রাপি ৰুত্তনযেনেৰ পারাজিকৰত্থু চ দুক্কটৰত্থু চ ৰেদিতব্বং.

পারাজিকোতি পরাজিতো, পরাজযং আপন্নো. অযঞ্হি পারাজিকসদ্দো সিক্খাপদাপত্তিপুগ্গলেসু ৰত্ততি. তত্থ ‘‘অট্ঠানমেতং, আনন্দ, অনৰকাসো যং তথাগতো ৰজ্জীনং ৰা ৰজ্জিপুত্তকানং ৰা কারণা সাৰকানং পারাজিকং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং সমূহনেয্যা’’তি (পারা. ৪৩) এৰং সিক্খাপদে ৰত্তমানো ৰেদিতব্বো. ‘‘আপত্তিং ত্ৰং, ভিক্খু, আপন্নো পারাজিক’’ন্তি (পারা. ৬৭) এৰং আপত্তিযং. ‘‘ন মযং পারাজিকা, যো অৰহটো সো পারাজিকো’’তি (পারা. ১৫৫) এৰং পুগ্গলে ৰত্তমানো ৰেদিতব্বো. ‘‘পারাজিকেন ধম্মেন অনুদ্ধংসেয্যা’’তিআদীসু (পারা. ৩৮৪) পন ধম্মে ৰত্ততীতি ৰদন্তি. যস্মা পন তত্থ ধম্মোতি কত্থচি আপত্তি, কত্থচি সিক্খাপদমেৰ অধিপ্পেতং, তস্মা সো ৰিসুং ন ৰত্তব্বো. তত্থ সিক্খাপদং যো তং অতিক্কমতি, তং পরাজেতি, তস্মা ‘‘পারাজিক’’ন্তি ৰুচ্চতি. আপত্তি পন যো নং অজ্ঝাপজ্জতি, তং পরাজেতি, তস্মা ‘‘পারাজিকা’’তি ৰুচ্চতি. পুগ্গলো যস্মা পরাজিতো পরাজযমাপন্নো, তস্মা ‘‘পারাজিকো’’তি ৰুচ্চতি. এতমেৰ হি অত্থং সন্ধায পরিৰারেপি

‘‘পারাজিকন্তি যং ৰুত্তং, তং সুণোহি যথাতথং;

চুতো পরদ্ধো ভট্ঠো চ, সদ্ধম্মা হি নিরঙ্কতো;

সংৰাসোপি তহিং নত্থি, তেনেতং ইতি ৰুচ্চতী’’তি ৰুত্তং. (পরি. ৩৩৯);

অযঞ্হেত্থ অত্থো – ‘‘তং সিক্খাপদং ৰীতিক্কমন্তো আপত্তিঞ্চ আপন্নো পুগ্গলো চুতো হোতীতি সব্বং যোজেতব্বং. তেন ৰুচ্চতীতি যেন কারণেন অস্সমণো হোতি অসক্যপুত্তিযো পরিভট্ঠো ছিন্নো পরাজিতো সাসনতো, তেন ৰুচ্চতি. কিন্তি? ‘‘পারাজিকো হোতী’’তি.

সহ ৰসন্তি এত্থাতি সংৰাসো, তং দস্সেতুং ‘‘সংৰাসো নামা’’তি ৰত্ৰা ‘‘এককম্ম’’ন্তিআদিমাহ. তত্রাযং সদ্ধিং যোজনায ৰণ্ণনা – চতুব্বিধম্পি সঙ্ঘকম্মং সীমাপরিচ্ছিন্নেহি পকতত্তেহি ভিক্খূহি একতো কত্তব্বত্তা এককম্মং নাম. তথা পঞ্চৰিধোপি পাতিমোক্খুদ্দেসো একতো উদ্দিসিতব্বত্তা একুদ্দেসো নাম. পঞ্ঞত্তং পন সিক্খাপদং সব্বেহিপি লজ্জীপুগ্গলেহি সমং সিক্খিতব্বভাৰতো সমসিক্খতা নাম. এত্থ যস্মা সব্বেপি লজ্জিনো এতেসু কম্মাদীসু সহ ৰসন্তি, ন একোপি ততো বহিদ্ধা সন্দিস্সতি, তস্মা তানি সব্বানিপি গহেত্ৰা ‘‘এসো সংৰাসো নামা’’তি আহ. সো চ ৰুত্তপ্পকারো সংৰাসো তেন পুগ্গলেন সদ্ধিং নত্থি, তেন কারণেন সো পারাজিকো পুগ্গলো অসংৰাসোতি ৰুচ্চতীতি.

৫৬. এৰং উদ্দিট্ঠসিক্খাপদং পদানুক্কমেন ৰিভজিত্ৰা ইদানি যং তং ‘‘পটিসেৰেয্যা’’তি এত্থ যেনাকারেন পটিসেৰেয্যাতি ৰুচ্চতি, তস্সাকারস্স দস্সনত্থং ‘‘পটিসেৰতি নামা’’তি ইদং মাতিকাপদং ঠপেত্ৰা ‘‘নিমিত্তেন নিমিত্তং অঙ্গজাতেন অঙ্গজাত’’ন্তি ৰুত্তং. তত্থ যস্মা ন কেৰলং ইত্থিযা এৰ নিমিত্তং পারাজিকৰত্থু, ন চ মনুস্সিত্থিযা এৰ, সুৰণ্ণরজতাদিমযানঞ্চ ইত্থীনম্পি নিমিত্তং ৰত্থুমেৰ ন হোতি; তস্মা যং যং ৰত্থু হোতি, তং তং দস্সেতুং ‘‘তিস্সো ইত্থিযো’’তিআদিনা নযেন যেসং নিমিত্তানি ৰত্থূনি হোন্তি, তে সত্তে ৰত্ৰা ‘‘মনুস্সিত্থিযা তযো মগ্গে’’তিআদিনা নযেন তানি ৰত্থূনি আহ.

তত্থ তিস্সো ইত্থিযো, তযো উভতোব্যঞ্জনকা, তযো পণ্ডকা, তযো পুরিসাতি পারাজিকৰত্থূনং নিমিত্তানং নিস্সযা দ্ৰাদস সত্তা হোন্তি. তেসু ইত্থিপুরিসা পাকটা এৰ. পণ্ডকউভতোব্যঞ্জনকভেদো পব্বজ্জাখন্ধকৰণ্ণনাযং পাকটো ভৰিস্সতি.

মনুস্সিত্থিযা তযো মগ্গে মেথুনং ধম্মং পটিসেৰন্তস্সাতি এত্থ চ মনুস্সিত্থিযা তীসু মগ্গেসূতি অত্থো ৰেদিতব্বো. এৰং সব্বত্থ. সব্বে এৰ চেতে মনুস্সিত্থিযা তযো মগ্গা, অমনুস্সিত্থিযা তযো, তিরচ্ছানগতিত্থিযা তযোতি নৰ; মনুস্সউভতোব্যঞ্জনকাদীনং নৰ; মনুস্সপণ্ডকাদীনং দ্ৰে দ্ৰে কত্ৰা ছ; তথা মনুস্সপুরিসাদীনন্তি সমতিংস মগ্গা হোন্তি. এতেসু নিমিত্তসঙ্খাতেসু যত্থ কত্থচি অত্তনো অঙ্গজাতং তিলফলমত্তম্পি পৰেসেত্ৰা মেথুনং ধম্মং পটিসেৰন্তো পারাজিকং আপজ্জতি.

পঠমচতুক্ককথাৰণ্ণনা

৫৭. আপজ্জন্তো পন যস্মা সেৰনচিত্তেনেৰ আপজ্জতি, ন ৰিনা তেন; তস্মা তং লক্খণং দস্সেন্তো ভগৰা ‘‘ভিক্খুস্স সেৰনচিত্তং উপট্ঠিতে’’তিআদিমাহ. তত্থ ভিক্খুস্সাতি মেথুনসেৰনকস্স ভিক্খুস্স. সেৰনচিত্তং উপট্ঠিতেতি ভুম্মত্থে পচ্চত্তৰচনং, সেৰনচিত্তে পচ্চুপট্ঠিতেতি অত্থো. ৰচ্চমগ্গং অঙ্গজাতং পৰেসেন্তস্সাতি যেন মগ্গেন ৰচ্চং নিক্খমতি তং মগ্গং অত্তনো অঙ্গজাতং পুরিসনিমিত্তং তিলফলমত্তম্পি পৰেসেন্তস্স. আপত্তি পারাজিকস্সাতি আপত্তি পারাজিকা অস্স হোতীতি অত্থো. অথ ৰা আপত্তীতি আপজ্জনং হোতি. পারাজিকস্সাতি পারাজিকধম্মস্স. এস নযো সব্বত্থ.

৫৮. এৰং সেৰনচিত্তেনেৰ পৰেসেন্তস্স আপত্তিং দস্সেত্ৰা ইদানি যস্মা তং পৰেসনং নাম ন কেৰলং অত্তূপক্কমেনেৰ, পরূপক্কমেনাপি হোতি. তত্রাপি চ সাদিযন্তস্সেৰ আপত্তি পটিসেৰনচিত্তসমঙ্গিস্স, ন ইতরস্স. তস্মা যে সদ্ধাপব্বজিতা কুলপুত্তা সম্মাপটিপন্নকা পরূপক্কমেন পৰেসনেপি সতি ন সাদিযন্তি, তেসং রক্খণত্থং ‘‘ভিক্খুপচ্চত্থিকা মনুস্সিত্থি’’ন্তিআদিমাহ.

তত্থ পটিপক্খং অত্থযন্তি ইচ্ছন্তীতি পচ্চত্থিকা, ভিক্খূ এৰ পচ্চত্থিকা ভিক্খুপচ্চত্থিকা; ৰিসভাগানং ৰেরিভিক্খূনমেতং অধিৰচনং. মনুস্সিত্থিং ভিক্খুস্স সন্তিকে আনেত্ৰাতি ইস্সাপকতা তং ভিক্খুং নাসেতুকামা আমিসেন ৰা উপলাপেত্ৰা মিত্তসন্থৰৰসেন ৰা ‘‘ইদং অম্হাকং কিচ্চং করোহী’’তি ৰত্ৰা কঞ্চি মনুস্সিত্থিং রত্তিভাগে তস্স ভিক্খুস্স ৰসনোকাসং আনেত্ৰা. ৰচ্চমগ্গেন অঙ্গজাতং অভিনিসীদেন্তীতি তং ভিক্খুং হত্থপাদসীসাদীসু সুগ্গহিতং নিপ্পরিপ্ফন্দং গহেত্ৰা ইত্থিযা ৰচ্চমগ্গেন তস্স ভিক্খুনো অঙ্গজাতং অভিনিসীদেন্তি; সম্পযোজেন্তীতি অত্থো.

সো চেতিআদীসু সো চে ভিক্খু ৰচ্চমগ্গব্ভন্তরং অত্তনো অঙ্গজাতস্স পৰেসনং সাদিযতি অধিৰাসেতি তস্মিং খণে সেৰনচিত্তং উপট্ঠাপেতি. পৰিট্ঠং সাদিযতি অধিৰাসেতি, পৰিট্ঠকালে সেৰনচিত্তং উপট্ঠাপেতি. ঠিতং সাদিযতি অধিৰাসেতি, ঠানপ্পত্তকালে সুক্কৰিস্সট্ঠিসমযে সেৰনচিত্তং উপট্ঠাপেতি. উদ্ধরণং সাদিযতি অধিৰাসেতি, নীহরণকালে পটিসেৰনচিত্তং উপট্ঠাপেতি. এৰং চতূসু ঠানেসু সাদিযন্তো ‘‘মম ৰেরিসমণেহি ইদং কত’’ন্তি ৰত্তুং ন লভতি, পারাজিকাপত্তিমেৰ আপজ্জতি. যথা চ ইমানি চত্তারি সাদিযন্তো আপজ্জতি; এৰং পুরিমং একং অসাদিযিত্ৰা তীণি সাদিযন্তোপি, দ্ৰে অসাদিযিত্ৰা দ্ৰে সাদিযন্তোপি, তীণি অসাদিযিত্ৰা একং সাদিযন্তোপি আপজ্জতিযেৰ. সব্বসো পন অসাদিযন্তো আসীৰিসমুখং ৰিয অঙ্গারকাসুং ৰিয চ পৰিট্ঠং অঙ্গজাতং মঞ্ঞমানো নাপজ্জতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘পৰেসনং ন সাদিযতি…পে… উদ্ধরণং ন সাদিযতি, অনাপত্তী’’তি. ইমঞ্হি এৰরূপং আরদ্ধৰিপস্সকং কাযে চ জীৰিতে চ অনপেক্খং একাদসহি অগ্গীহি সম্পজ্জলিতানি চ সব্বাযতনানি উক্খিত্তাসিকে ৰিয চ ৰধকে পঞ্চ কামগুণে পস্সন্তং পুগ্গলং রক্খন্তো ভগৰা পচ্চত্থিকানঞ্চস্স মনোরথৰিঘাতং করোন্তো ইমং ‘‘পৰেসনং ন সাদিযতী’’তিআদিকং চতুক্কং নীহরিত্ৰা ঠপেসীতি.

পঠমচতুক্ককথা নিট্ঠিতা.

একূনসত্ততিদ্ৰিসতচতুক্ককথা

৫৯-৬০. এৰং পঠমচতুক্কং দস্সেত্ৰা ইদানি যস্মা ভিক্খুপচ্চত্থিকা ইত্থিং আনেত্ৰা ন কেৰলং ৰচ্চমগ্গেনেৰ অভিনিসীদেন্তি, অথ খো পস্সাৰমগ্গেনপি মুখেনপি. ইত্থিং আনেত্ৰাপি চ কেচি জাগরন্তিং আনেন্তি, কেচি সুত্তং, কেচি মত্তং, কেচি উম্মত্তং, কেচি পমত্তং অঞ্ঞৰিহিতং ৰিক্খিত্তচিত্তন্তি অত্থো. কেচি মতং অক্খাযিতং, সোণসিঙ্গালাদীহি অক্খাযিতনিমিত্তন্তি অত্থো. কেচি মতং যেভুয্যেন অক্খাযিতং, যেভুয্যেন অক্খাযিতা নাম যস্সা নিমিত্তে ৰচ্চমগ্গে পস্সাৰমগ্গে মুখে ৰা বহুতরো ওকাসো অক্খাযিতো হোতি. কেচি মতং যেভুয্যেন খাযিতং, যেভুয্যেন খাযিতা নাম যস্সা ৰচ্চমগ্গাদিকে নিমিত্তে বহুং খাযিতং হোতি, অপ্পং অক্খাযিতং. ন কেৰলঞ্চ মনুস্সিত্থিমেৰ আনেন্তি, অথ খো অমনুস্সিত্থিম্পি তিরচ্ছানগতিত্থিম্পি. ন কেৰলঞ্চ ৰুত্তপ্পকারং ইত্থিমেৰ, উভতোব্যঞ্জনকম্পি পণ্ডকম্পি পুরিসম্পি আনেন্তি. তস্মা তেসং ৰসেন অঞ্ঞানিপি চতুক্কানি দস্সেন্তো ‘‘ভিক্খুপচ্চত্থিকা মনুস্সিত্থিং জাগরন্তি’’ন্তিআদিমাহ.

তত্থ পাল়িযা অসম্মোহত্থং ৰুত্তচতুক্কানি এৰং সঙ্খ্যাতো ৰেদিতব্বানি – মনুস্সিত্থিযা তিণ্ণং মগ্গানং ৰসেন তীণি সুদ্ধিকচতুক্কানি, তীণি জাগরন্তীচতুক্কানি, তীণি সুত্তচতুক্কানি, তীণি মত্তচতুক্কানি, তীণি উম্মত্তচতুক্কানি, তীণি পমত্তচতুক্কানি, তীণি মতঅক্খাযিতচতুক্কানি, তীণি যেভুয্যেন অক্খাযিতচতুক্কানি, তীণি যেভুয্যেন খাযিতচতুক্কানীতি সত্তৰীসতি চতুক্কানি. তথা অমনুস্সিত্থিযা; তথা তিরচ্ছানগতিত্থিযাতি ইত্থিৰারে একাসীতি চতুক্কানি. যথা চ ইত্থিৰারে এৰং উভতোব্যঞ্জনকৰারে. পণ্ডকপুরিসৰারেসু পন দ্ৰিন্নং মগ্গানং ৰসেন চতুপণ্ণাস চতুপণ্ণাস হোন্তি. এৰং সব্বানিপি দ্ৰেসতানি, সত্ততি চ চতুক্কানি হোন্তি, তানি উত্তানত্থানিযেৰ.

সব্বৰারেসু পনেত্থ ‘‘মতং যেভুয্যেন অক্খাযিতং খাযিত’’ন্তি এতস্মিং ঠানে অযং ৰিনিচ্ছযো – তম্বপণ্ণিদীপে কির দ্ৰে ৰিনযধরা সমানাচরিযকা থেরা অহেসুং – উপতিস্সত্থেরো চ, ফুস্সদেৰত্থেরো চ. তে মহাভযে উপ্পন্নে ৰিনযপিটকং পরিহরন্তা রক্খিংসু. তেসু উপতিস্সত্থেরো ব্যত্ততরো. তস্সাপি দ্ৰে অন্তেৰাসিকা অহেসুং – মহাপদুমত্থেরো চ মহাসুমত্থেরো চ. তেসু মহাসুমত্থেরো নক্খত্তুং ৰিনযপিটকং অস্সোসি, মহাপদুমত্থেরো তেন সদ্ধিং নৰক্খত্তুং, ৰিসুঞ্চ এককোৰ নৰক্খত্তুন্তি অট্ঠারসক্খত্তুং অস্সোসি; অযমেৰ তেসু ব্যত্ততরো. তেসু মহাসুমত্থেরো নৰক্খত্তুং ৰিনযপিটকং সুত্ৰা আচরিযং মুঞ্চিত্ৰা অপরগঙ্গং অগমাসি. ততো মহাপদুমত্থেরো আহ – ‘‘সূরো ৰত, রে, এস ৰিনযধরো যো ধরমানকংযেৰ আচরিযং মুঞ্চিত্ৰা অঞ্ঞত্থ ৰসিতব্বং মঞ্ঞতি. ননু আচরিযে ধরমানে ৰিনযপিটকঞ্চ অট্ঠকথা চ অনেকক্খত্তুং গহেত্ৰাপি ন ৰিস্সজ্জেতব্বং, নিচ্চকালং সোতব্বং, অনুসংৰচ্ছরং সজ্ঝাযিতব্ব’’ন্তি.

এৰং ৰিনযগরুকানং ভিক্খূনং কালে একদিৰসং উপতিস্সত্থেরো মহাপদুমত্থেরপ্পমুখানং পঞ্চন্নং অন্তেৰাসিকসতানং পঠমপারাজিকসিক্খাপদে ইমং পদেসং ৰণ্ণেন্তো নিসিন্নো হোতি. তং অন্তেৰাসিকা পুচ্ছিংসু – ‘‘ভন্তে, যেভুয্যেন অক্খাযিতে পারাজিকং, যেভুয্যেন খাযিতে থুল্লচ্চযং, উপড্ঢক্খাযিতে কেন ভৰিতব্ব’’ন্তি? থেরো আহ – ‘‘আৰুসো, বুদ্ধা নাম পারাজিকং পঞ্ঞপেন্তা ন সাৰসেসং কত্ৰা পঞ্ঞপেন্তি, অনৰসেসংযেৰ কত্ৰা সব্বং পরিযাদিযিত্ৰা সোতং ছিন্দিত্ৰা পারাজিকৰত্থুস্মিং পারাজিকমেৰ পঞ্ঞপেন্তি. ইদঞ্হি সিক্খাপদং লোকৰজ্জং, ন পণ্ণত্তিৰজ্জং. তস্মা যদি উপড্ঢক্খাযিতে পারাজিকং ভৰেয্য, পঞ্ঞপেয্য সম্মাসম্বুদ্ধো. পারাজিকচ্ছাযা পনেত্থ ন দিস্সতি, থুল্লচ্চযমেৰ দিস্সতী’’তি.

অপিচ মতসরীরে পারাজিকং পঞ্ঞপেন্তো ভগৰা যেভুয্যেন অক্খাযিতে ঠপেসি ‘‘ততো পরং পারাজিকং নত্থী’’তি দস্সেতুং. থুল্লচ্চযং পঞ্ঞপেন্তো যেভুয্যেন খাযিতে ঠপেসি ‘‘ততো পরং থুল্লচ্চযং নত্থী’’তি দস্সেতুন্তিপি ৰেদিতব্বং. খাযিতাখাযিতঞ্চ নামেতং মতসরীরস্মিংযেৰ ৰেদিতব্বং, ন জীৰমানে. জীৰমানে হি নখপিট্ঠিপ্পমাণেপি ছৰিমংসে ৰা ন্হারুম্হি ৰা সতি পারাজিকমেৰ হোতি. যদিপি নিমিত্তং সব্বসো খাযিতং ছৰিচম্মং নত্থি, নিমিত্তসণ্ঠানং পঞ্ঞাযতি, পৰেসনং জাযতি, পারাজিকমেৰ. নিমিত্তসণ্ঠানং পন অনৰসেসেত্ৰা সব্বস্মিং নিমিত্তে ছিন্দিত্ৰা সমন্ততো তচ্ছেত্ৰা উপ্পাটিতে ৰণসঙ্খেপৰসেন থুল্লচ্চযং. নিমিত্ততো পতিতায মংসপেসিযা উপক্কমন্তস্স দুক্কটং. মতসরীরে পন যদিপি সব্বং সরীরং খাযিতং হোতি, যদিপি অক্খাযিতং, তযো পন মগ্গা অক্খাযিতা, তেসু উপক্কমন্তস্স পারাজিকং. যেভুয্যেন অক্খাযিতে পারাজিকমেৰ. উপড্ঢক্খাযিতে চ যেভুয্যেন খাযিতে চ থুল্লচ্চযং.

মনুস্সানং জীৰমানকসরীরে অক্খিনাসকণ্ণচ্ছিদ্দৰত্থিকোসেসু সত্থকাদীহি কতৰণে ৰা মেথুনরাগেন তিলফলমত্তম্পি অঙ্গজাতং পৰেসেন্তস্স থুল্লচ্চযমেৰ. অৰসেসসরীরে উপকচ্ছকাদীসু দুক্কটং. মতে অল্লসরীরে পারাজিকক্খেত্তে পারাজিকং, থুল্লচ্চযক্খেত্তে থুল্লচ্চযং, দুক্কটক্খেত্তে দুক্কটং. যদা পন সরীরং উদ্ধুমাতকং হোতি কুথিতং নীলমক্খিকসমাকিণ্ণং কিমিকুলসমাকুলং নৰহি ৰণমুখেহি পগ্গল়িতপুব্বকুণপভাৰেন উপগন্তুম্পি অসক্কুণেয্যং, তদা পারাজিকৰত্থুঞ্চ থুল্লচ্চযৰত্থুঞ্চ ৰিজহতি; তাদিসে সরীরে যত্থ কত্থচি উপক্কমতো দুক্কটমেৰ. তিরচ্ছানগতানং হত্থি-অস্স-গোণ-গদ্রভ-ওট্ঠমহিংসাদীনং নাসায থুল্লচ্চযং. ৰত্থিকোসে থুল্লচ্চযমেৰ. সব্বেসম্পি তিরচ্ছানগতানং অক্খিকণ্ণৰণেসু দুক্কটং, অৰসেসসরীরেপি দুক্কটমেৰ. মতানং অল্লসরীরে পারাজিকক্খেত্তে পারাজিকং, থুল্লচ্চযক্খেত্তে থুল্লচ্চযং, দুক্কটক্খেত্তে দুক্কটং.

কুথিতকুণপে পন পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ সব্বত্থ দুক্কটং. কাযসংসগ্গরাগেন ৰা মেথুনরাগেন ৰা জীৰমানকপুরিসস্স ৰত্থিকোসং অপ্পৰেসেন্তো নিমিত্তেন নিমিত্তং ছুপতি, দুক্কটং. মেথুনরাগেন ইত্থিযা অপ্পৰেসেন্তো নিমিত্তেন নিমিত্তং ছুপতি, থুল্লচ্চযং. মহাঅট্ঠকথাযং পন ‘‘ইত্থিনিমিত্তং মেথুনরাগেন মুখেন ছুপতি থুল্লচ্চয’’ন্তি ৰুত্তং. চম্মক্খন্ধকে ‘‘ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ অচিরৰতিযা নদিযা গাৰীনং তরন্তীনং ৰিসাণেসুপি গণ্হন্তি, কণ্ণেসুপি গণ্হন্তি, গীৰাযপি গণ্হন্তি, ছেপ্পাযপি গণ্হন্তি, পিট্ঠিম্পি অভিরুহন্তি, রত্তচিত্তাপি অঙ্গজাতং ছুপন্তী’’তি (মহাৰ. ২৫২) ইমিস্সা অট্ঠুপ্পত্তিযা অৰিসেসেন ৰুত্তং – ‘‘ন চ, ভিক্খৰে, রত্তচিত্তেন অঙ্গজাতং ছুপিতব্বং, যো ছুপেয্য, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি (মহাৰ. ২৫২). তং সব্বম্পি সংসন্দিত্ৰা যথা ন ৰিরুজ্ঝতি তথা গহেতব্বং. কথঞ্চ ন ৰিরুজ্ঝতি? যং তাৰ মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তং ‘‘মেথুনরাগেন মুখেন ছুপতী’’তি. তত্র কির নিমিত্তমুখং মুখন্তি অধিপ্পেতং. ‘‘মেথুনরাগেনা’’তি চ ৰুত্তত্তাপি অযমেৰ তত্থ অধিপ্পাযোতি ৰেদিতব্বো. ন হি ইত্থিনিমিত্তে পকতিমুখেন মেথুনুপক্কমো হোতি. খন্ধকেপি যে পিট্ঠিং অভিরুহন্তা মেথুনরাগেন অঙ্গজাতেন অঙ্গজাতং ছুপিংসু, তে সন্ধায থুল্লচ্চযং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. ইতরথা হি দুক্কটং সিযা. কেচি পনাহু ‘‘খন্ধকেপি মুখেনেৰ ছুপনং সন্ধায ওল়ারিকত্তা কম্মস্স থুল্লচ্চযং ৰুত্তং. অট্ঠকথাযম্পি তং সন্ধাযভাসিতং গহেত্ৰাৰ মেথুনরাগেন মুখেন ছুপতি থুল্লচ্চযন্তি ৰুত্ত’’ন্তি. তস্মা সুট্ঠু সল্লক্খেত্ৰা উভোসু ৰিনিচ্ছযেসু যো যুত্ততরো সো গহেতব্বো. ৰিনযঞ্ঞূ পন পুরিমং পসংসন্তি. কাযসংসগ্গরাগেন পন পকতিমুখেন ৰা নিমিত্তমুখেন ৰা ইত্থিনিমিত্তং ছুপন্তস্স সঙ্ঘাদিসেসো. তিরচ্ছানগতিত্থিযা পস্সাৰমগ্গং নিমিত্তমুখেন ছুপন্তস্স ৰুত্তনযেনেৰ থুল্লচ্চযং. কাযসংসগ্গরাগেন দুক্কটন্তি.

একূনসত্ততিদ্ৰিসতচতুক্ককথা নিট্ঠিতা.

সন্থতচতুক্কভেদকথা

৬১-৬২. এৰং ভগৰা পটিপন্নকস্স ভিক্খুনো রক্খণত্থং সত্ততিদ্ৰিসতচতুক্কানি নীহরিত্ৰা ‘‘ইদানি যে অনাগতে পাপভিক্খূ ‘সন্থতং ইমং ন কিঞ্চি উপাদিন্নকং উপাদিন্নকেন ফুসতি, কো এত্থ দোসো’তি সঞ্চিচ্চ লেসং ওড্ডেস্সন্তি, তেসং সাসনে পতিট্ঠা এৰ ন ভৰিস্সতী’’তি দিস্ৰা তেসু সত্ততিদ্ৰিসতচতুক্কেসু একমেকং চতুক্কং চতূহি সন্থতাদিভেদেহি ভিন্দিত্ৰা দস্সেন্তো ভিক্খুপচ্চত্থিকা মনুস্সিত্থিং ভিক্খুস্স সন্তিকে আনেত্ৰা ৰচ্চমগ্গেন পস্সাৰমগ্গেন মুখেন অঙ্গজাতং অভিনিসীদেন্তি সন্থতায অসন্থতস্সাতিআদিমাহ.

তত্থ সন্থতায অসন্থতস্সাতিআদীসু সন্থতায ইত্থিযা ৰচ্চমগ্গেন পস্সাৰমগ্গেন মুখেন অসন্থতস্স ভিক্খুস্স অঙ্গজাতং অভিনিসীদেন্তীতি ইমিনা নযেন যোজনা ৰেদিতব্বা. তত্থ সন্থতা নাম যস্সা তীসু মগ্গেসু যো কোচি মগ্গো পলিৰেঠেত্ৰা ৰা অন্তো ৰা পৰেসেত্ৰা যেন কেনচি ৰত্থেন ৰা পণ্ণেন ৰা ৰাকপট্টেন ৰা চম্মেন ৰা তিপুসীসাদীনং পট্টেন ৰা পটিচ্ছন্নো. সন্থতো নাম যস্স অঙ্গজাতং তেসংযেৰ ৰত্থাদীনং যেন কেনচি পটিচ্ছন্নং. তত্থ উপাদিন্নকেন ৰা অনুপাদিন্নকং ঘট্টিযতু, অনুপাদিন্নকেন ৰা উপাদিন্নকং, অনুপাদিন্নকেন ৰা অনুপাদিন্নকং, উপাদিন্নকেন ৰা উপাদিন্নকং, সচে যত্তকে পৰিট্ঠে পারাজিকং হোতীতি ৰুত্তং, তত্তকং পৰিসতি, সব্বত্থ সাদিযন্তস্স পারাজিকক্খেত্তে পারাজিকং; থুল্লচ্চযক্খেত্তে থুল্লচ্চযং, দুক্কটক্খেত্তে দুক্কটমেৰ হোতি. সচে ইত্থিনিমিত্তং খাণুং কত্ৰা সন্থতং, খাণুং ঘট্টেন্তস্স দুক্কটং. সচে পুরিসনিমিত্তং খাণুং কত্ৰা সন্থতং, খাণুং পৰেসেন্তস্স দুক্কটং. সচে উভযং খাণুং কত্ৰা সন্থতং, খাণুনা খাণুং ঘট্টেন্তস্স দুক্কটং. সচে ইত্থিনিমিত্তে ৰেল়ুনল়পব্বাদীনং কিঞ্চি পক্খিত্তং, তস্স হেট্ঠাভাগং চেপি ফুসন্তো তিলফলমত্তং পৰেসেতি, পারাজিকং. উপরিভাগং চেপি উভোসু পস্সেসু একপস্সং চেপি ফুসন্তো পৰেসেতি, পারাজিকং. চত্তারিপি পস্সানি অফুসন্তো পৰেসেত্ৰা তস্স তলং চেপি ফুসতি, পারাজিকং. যদি পন পস্সেসু ৰা তলে ৰা অফুসন্তো আকাসগতমেৰ কত্ৰা পৰেসেত্ৰা নীহরতি, দুক্কটং. বহিদ্ধা খাণুকে ফুসতি দুক্কটমেৰ. যথা চ ইত্থিনিমিত্তে ৰুত্তং, এৰং সব্বত্থ লক্খণং ৰেদিতব্বন্তি.

সন্থতচতুক্কভেদকথা নিট্ঠিতা.

ভিক্খুপচ্চত্থিকচতুক্কভেদৰণ্ণনা

৬৩-৬৪. এৰং সন্থতচতুক্কভেদং ৰত্ৰা ইদানি যস্মা ন কেৰলং মনুস্সিত্থিআদিকে ভিক্খুস্স এৰ সন্তিকে আনেন্তি. অথ খো ভিক্খুম্পি তাসং সন্তিকে আনেন্তি, তস্মা তপ্পভেদং দস্সেন্তো ‘‘ভিক্খুপচ্চত্থিকা ভিক্খুং মনুস্সিত্থিযা সন্তিকে’’তি আদিনা নযেন সব্বানি তানি চতুক্কানি পুনপি নীহরিত্ৰা দস্সেসি. তেসু ৰিনিচ্ছযো ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বোতি.

ভিক্খুপচ্চত্থিকৰসেন চতুক্কভেদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

রাজপচ্চত্থিকাদিচতুক্কভেদকথা

৬৫. যস্মা পন ন ভিক্খুপচ্চত্থিকা এৰ এৰং করোন্তি, রাজপচ্চত্থিকাদযোপি করোন্তি. তস্মা তম্পি পভেদং দস্সেন্তো ‘‘রাজপচ্চত্থিকা’’তিআদিমাহ. তত্থ রাজানো এৰ পচ্চত্থিকা রাজপচ্চত্থিকা. তে চ সযং আনেন্তাপি অঞ্ঞেহি আণাপেন্তাপি আনেন্তিযেৰাতি ৰেদিতব্বা. চোরা এৰ পচ্চত্থিকা চোরপচ্চত্থিকা. ধুত্তাতি মেথুনুপসংহিতখিড্ডাপসুতা নাগরিককেরাটিযপুরিসা, ইত্থিধুত্তসুরাধুত্তাদযো ৰা; ধুত্তা এৰ পচ্চত্থিকা ধুত্তপচ্চত্থিকা. গন্ধন্তি হদযং ৰুচ্চতি, তং উপ্পাটেন্তীতি উপ্পলগন্ধা, উপ্পলগন্ধা এৰ পচ্চত্থিকা উপ্পলগন্ধপচ্চত্থিকা. এতে কির ন কসিৰণিজ্জাদীহি জীৰন্তি, পন্থঘাতগামঘাতাদীনি কত্ৰা পুত্তদারং পোসেন্তি. তে কম্মসিদ্ধিং পত্থযমানা দেৰতানং আযাচেত্ৰা তাসং বলিকম্মত্থং মনুস্সানং হদযং উপ্পাটেন্তি. সব্বকালে চ মনুস্সা দুল্লভা. ভিক্খূ পন অরঞ্ঞে ৰিহরন্তা সুলভা হোন্তি. তে সীলৰন্তং ভিক্খুং গহেত্ৰা ‘‘সীলৰতো ৰধো নাম ভারিযো হোতী’’তি মঞ্ঞমানা তস্স সীলৰিনাসনত্থং মনুস্সিত্থিআদিকে ৰা আনেন্তি; তং ৰা তত্থ নেন্তি. অযমেত্থ ৰিসেসো. সেসং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. ভিক্খুপচ্চত্থিকৰারে ৰুত্তনযেনেৰ চ ইমেসু চতূসুপি ৰারেসু চতুক্কানি ৰেদিতব্বানি. পাল়িযং পন সংখিত্তেন ৰুত্তানি.

সব্বাকারেন চতুক্কভেদকথা নিট্ঠিতা.

আপত্তানাপত্তিৰারৰণ্ণনা

৬৬. ইদানি যং ৰুত্তং ‘‘মনুস্সিত্থিযা তযো মগ্গে মেথুনং ধম্মং পটিসেৰন্তস্সা’’তিআদি, এত্থ অসম্মোহত্থং ‘‘মগ্গেন মগ্গ’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ মগ্গেন মগ্গন্তি ইত্থিযা তীসু মগ্গেসু অঞ্ঞতরেন মগ্গেন অত্তনো অঙ্গজাতং পৰেসেতি অথ ৰা সম্ভিন্নেসু দ্ৰীসু মগ্গেসু পস্সাৰমগ্গেন ৰচ্চমগ্গং ৰচ্চমগ্গেন ৰা পস্সাৰমগ্গং পৰেসেতি. মগ্গেন অমগ্গন্তি পস্সাৰাদিমগ্গেন পৰেসেত্ৰা তস্স সামন্তা ৰণেন নীহরতি. অমগ্গেন মগ্গন্তি মগ্গসামন্তেন ৰণেন পৰেসেত্ৰা মগ্গেন নীহরতি. অমগ্গেন অমগ্গন্তি দ্ৰীসু সম্ভিন্নৰণেসু একেন ৰণেন পৰেসেত্ৰা দুতিযেন নীহরতি. ইমস্স সুত্তস্স অনুলোমৰসেন সব্বত্থ ৰণসঙ্খেপে থুল্লচ্চযং ৰেদিতব্বং.

ইদানি যং পরতো ৰক্খতি ‘‘অনাপত্তি অজানন্তস্স অসাদিযন্তস্সা’’তি, তত্থ অসম্মোহত্থং ‘‘ভিক্খু সুত্তভিক্খুম্হী’’তিআদিমাহ. তত্রাযং অধিপ্পাযো – যো পটিবুদ্ধো সাদিযতি সো ‘‘সুত্তম্হি মযি এসো ৰিপ্পটিপজ্জি, নাহং জানামী’’তি ন মুচ্চতি. উভো নাসেতব্বাতি চেত্থ দ্ৰেপি লিঙ্গনাসনেন নাসেতব্বা. তত্র দূসকস্স পটিঞ্ঞাকরণং নত্থি, দূসিতো পুচ্ছিত্ৰা পটিঞ্ঞায নাসেতব্বো. সচে ন সাদিযতি, ন নাসেতব্বো. এস নযো সামণেরৰারেপি.

এৰং তত্থ তত্থ তং তং আপত্তিঞ্চ অনাপত্তিঞ্চ দস্সেত্ৰা ইদানি অনাপত্তিমেৰ দস্সেন্তো ‘‘অনাপত্তি অজানন্তস্সা’’তিআদিমাহ. তত্থ অজানন্তো নাম যো মহানিদ্দং ওক্কন্তো পরেন কতং উপক্কমম্পি ন জানাতি ৰেসালিযং মহাৰনে দিৰাৰিহারগতো ভিক্খু ৰিয. এৰরূপস্স অনাপত্তি. ৰুত্তম্পি চেতং – ‘‘‘নাহং ভগৰা জানামী’তি; ‘অনাপত্তি, ভিক্খু, অজানন্তস্সা’’’তি (পারা. ৭৫). অসাদিযন্তো নাম যো জানিত্ৰাপি ন সাদিযতি, তত্থেৰ সহসা ৰুট্ঠিতভিক্খু ৰিয. ৰুত্তম্পি চেতং – ‘‘‘নাহং ভগৰা সাদিযি’ন্তি. ‘অনাপত্তি, ভিক্খু, অসাদিযন্তস্সা’’তি.

উম্মত্তকো নাম পিত্তুম্মত্তকো. দুৰিধঞ্হি পিত্তং – বদ্ধপিত্তং, অবদ্ধপিত্তঞ্চাতি. তত্থ অবদ্ধপিত্তং লোহিতং ৰিয সব্বঙ্গগতং, তম্হি কুপিতে সত্তানং কণ্ডুকচ্ছুসরীরকম্পাদীনি হোন্তি. তানি ভেসজ্জকিরিযায ৰূপসমন্তি. বদ্ধপিত্তং পন পিত্তকোসকে ঠিতং. তম্হি কুপিতে সত্তা উম্মত্তকা হোন্তি ৰিপল্লত্থসঞ্ঞা হিরোত্তপ্পং ছড্ডেত্ৰা অসারুপ্পাচারং চরন্তি. লহুকগরুকানি সিক্খাপদানি মদ্দন্তাপি ন জানন্তি. ভেসজ্জকিরিযাযপি অতেকিচ্ছা হোন্তি. এৰরূপস্স উম্মত্তকস্স অনাপত্তি.

খিত্তচিত্তো নাম ৰিস্সট্ঠচিত্তো যক্খুম্মত্তকো ৰুচ্চতি. যক্খা কির ভেরৰানি ৰা আরম্মণানি দস্সেত্ৰা মুখেন হত্থং পৰেসেত্ৰা হদযরূপং ৰা মদ্দন্তা সত্তে ৰিক্খিত্তচিত্তে ৰিপল্লত্থসঞ্ঞে করোন্তি. এৰরূপস্স খিত্তচিত্তস্স অনাপত্তি. তেসং পন উভিন্নং অযং ৰিসেসো – পিত্তুম্মত্তকো নিচ্চমেৰ উম্মত্তকো হোতি, পকতিসঞ্ঞং ন লভতি. যক্খুম্মত্তকো অন্তরন্তরা পকতিসঞ্ঞং পটিলভতীতি. ইধ পন পিত্তুম্মত্তকো ৰা হোতু যক্খুম্মত্তকো ৰা, যো সব্বসো মুট্ঠস্সতি কিঞ্চি ন জানাতি, অগ্গিম্পি সুৰণ্ণম্পি গূথম্পি চন্দনম্পি একসদিসং মদ্দন্তোৰ ৰিচরতি, এৰরূপস্স অনাপত্তি. অন্তরন্তরা সঞ্ঞং পটিলভিত্ৰা ঞত্ৰা করোন্তস্স পন আপত্তিযেৰ.

ৰেদনাট্টো নাম যো অধিমত্তায দুক্খৰেদনায আতুরো কিঞ্চি ন জানাতি, এৰরূপস্স অনাপত্তি.

আদিকম্মিকো নাম যো তস্মিং তস্মিং কম্মে আদিভূতো. ইধ পন সুদিন্নত্থেরো আদিকম্মিকো, তস্স অনাপত্তি. অৰসেসানং মক্কটীসমণৰজ্জিপুত্তকাদীনং আপত্তিযেৰাতি.

পদভাজনীযৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

পকিণ্ণককথা

ইমস্মিং পন সিক্খাপদে কোসল্লত্থং ইদং পকিণ্ণকংৰেদিতব্বং –

‘‘সমুট্ঠানঞ্চ কিরিযা, অথো সঞ্ঞা সচিত্তকং;

লোকৰজ্জঞ্চ কম্মঞ্চ, কুসলং ৰেদনায চা’’তি.

তত্থ ‘‘সমুট্ঠান’’ন্তি সব্বসঙ্গাহকৰসেন ছ সিক্খাপদসমুট্ঠানানি. তানি পরিৰারে আৰি ভৰিস্সন্তি. সমাসতো পন সিক্খাপদং নাম – অত্থি ছসমুট্ঠানং, অত্থি চতুসমুট্ঠানং, অত্থি তিসমুট্ঠানং, অত্থি কথিনসমুট্ঠানং, অত্থি এল়কলোমসমুট্ঠানং, অত্থি ধুরনিক্খেপাদিসমুট্ঠানন্তি.

তত্রাপি কিঞ্চি কিরিযতো সমুট্ঠাতি, কিঞ্চি অকিরিযতো সমুট্ঠাতি, কিঞ্চি কিরিযাকিরিযতো সমুট্ঠাতি, কিঞ্চি সিযা কিরিযতো, সিযা অকিরিযতো সমুট্ঠাতি, কিঞ্চি সিযা কিরিযতো সিযা কিরিযাকিরিযতো সমুট্ঠাতি.

তত্রাপি অত্থি সঞ্ঞাৰিমোক্খং, অত্থি নোসঞ্ঞাৰিমোক্খং. তত্থ যং চিত্তঙ্গং লভতিযেৰ, তং সঞ্ঞাৰিমোক্খং; ইতরং নোসঞ্ঞাৰিমোক্খং.

পুন অত্থি সচিত্তকং, অত্থি অচিত্তকং. যং সহেৰ চিত্তেন আপজ্জতি, তং সচিত্তকং; যং ৰিনাপি চিত্তেন আপজ্জতি, তং অচিত্তকং. তং সব্বম্পি লোকৰজ্জং পণ্ণত্তিৰজ্জন্তি দুৰিধং. তেসং লক্খণং ৰুত্তমেৰ.

কম্মকুসলৰেদনাৰসেনাপি চেত্থ অত্থি সিক্খাপদং কাযকম্মং, অত্থি ৰচীকম্মং. তত্থ যং কাযদ্ৰারিকং, তং কাযকম্মং; যং ৰচীদ্ৰারিকং, তং ৰচীকম্মন্তি ৰেদিতব্বং. অত্থি পন সিক্খাপদং কুসলং, অত্থি অকুসলং, অত্থি অব্যাকতং. দ্ৰত্তিংসেৰ হি আপত্তিসমউট্ঠাপকচিত্তানি – অট্ঠ কামাৰচরকুসলানি, দ্ৰাদস অকুসলানি, দস কামাৰচরকিরিযচিত্তানি, কুসলতো চ কিরিযতো চ দ্ৰে অভিঞ্ঞাচিত্তানীতি. তেসু যং কুসলচিত্তেন আপজ্জতি, তং কুসলং; ইতরেহি ইতরং. অত্থি চ সিক্খাপদং তিৰেদনং, অত্থি দ্ৰিৰেদনং, অত্থি একৰেদনং. তত্থ যং আপজ্জন্তো তীসু ৰেদনাসু অঞ্ঞতরৰেদনাসমঙ্গী হুত্ৰা আপজ্জতি, তং তিৰেদনং; যং আপজ্জন্তো সুখসমঙ্গী ৰা উপেক্খাসমঙ্গী ৰা আপজ্জতি, তং দ্ৰিৰেদনং; যং আপজ্জন্তো দুক্খৰেদনাসমঙ্গীযেৰ আপজ্জতি, তং একৰেদনন্তি ৰেদিতব্বং. এৰং –

‘‘সমুট্ঠানঞ্চ কিরিযা, অথো সঞ্ঞা সচিত্তকং;

লোকৰজ্জঞ্চ কম্মঞ্চ, কুসলং ৰেদনায চা’’তি.

ইমং পকিণ্ণকং ৰিদিত্ৰা তেসু সমুট্ঠানাদীসু ইদং সিক্খাপদং সমুট্ঠানতো একসমুট্ঠানং. অঙ্গৰসেন দুকসমুট্ঠানং, কাযচিত্ততো সমুট্ঠাতি. কিরিযসমুট্ঠানঞ্চ করোন্তোযেৰ হি এতং আপজ্জতি. মেথুনপটিসংযুত্তায কামসঞ্ঞায অভাৰেন মুচ্চনতো সঞ্ঞাৰিমোক্খং. ‘‘অনাপত্তি অজানন্তস্স অসাদিযন্তস্সা’’তি হি ৰুত্তং. মেথুনচিত্তেনেৰ নং আপজ্জতি, ন ৰিনা চিত্তেনাতি সচিত্তকং. রাগৰসেনেৰ আপজ্জিতব্বতো লোকৰজ্জং. কাযদ্ৰারেনেৰ সমুট্ঠানতো কাযকম্মং. চিত্তং পনেত্থ অঙ্গমত্তং হোতি, ন তস্স ৰসেন কম্মভাৰো লব্ভতি. লোভচিত্তেন আপজ্জিতব্বতো অকুসলচিত্তং. সুখসমঙ্গী ৰা উপেক্খাসমঙ্গী ৰা তং আপজ্জতীতি দ্ৰিৰেদনন্তি ৰেদিতব্বং. সব্বঞ্চেতং আপত্তিযং যুজ্জতি. সিক্খাপদসীসেন পন সব্বঅট্ঠকথাসুদেসনা আরূল়্হা, তস্মা এৰং ৰুত্তং.

পকিণ্ণককথা নিট্ঠিতা.

ৰিনীতৰত্থুৰণ্ণনা

মক্কটী ৰজ্জিপুত্তা চ…পে… ৰুড্ঢপব্বজিতো মিগোতি ইদং কিং? ইমা ৰিনীতৰত্থূনং ভগৰতা সযং ৰিনিচ্ছিতানং তেসং তেসং ৰত্থূনং উদ্দানগাথা নাম. তানি ৰত্থূনি ‘‘সুখং ৰিনযধরা উগ্গণ্হিস্সন্তী’’তি ধম্মসঙ্গাহকত্থেরেহি ঠপিতানি. ৰত্থুগাথা পন ধরমানেযেৰ ভগৰতি উপালিত্থেরেন ঠপিতা ‘‘ইমিনা লক্খণেন আযতিং ৰিনযধরা ৰিনযং ৰিনিচ্ছিনিস্সন্তী’’তি. তস্মা এত্থ ৰুত্তলক্খণং সাধুকং সল্লক্খেত্ৰা পঠমসিক্খাপদং ৰিনিচ্ছিনিতব্বং. দুতিযাদীনঞ্চ ৰিনীতৰত্থূসু ৰুত্তলক্খণেন দুতিযাদীনি. ৰিনীতৰত্থূনি হি সিপ্পিকানং পটিচ্ছন্নকরূপানি ৰিয ৰিনযধরানং পটিচ্ছন্নকৰত্থূনি হোন্তীতি.

৬৭. তত্থ পুরিমানি দ্ৰে ৰত্থূনি অনুপঞ্ঞত্তিযংযেৰ ৰুত্তত্থানি. ততিযে ৰত্থুম্হি গিহিলিঙ্গেনাতি গিহিৰেসেন ওদাতৰত্থো হুত্ৰা. চতুত্থে নত্থি কিঞ্চি ৰত্তব্বং. ততো পরেসু সত্তসু ৰত্থূসু কুসচীরন্তি কুসে গন্থেত্ৰা কতচীরং. ৰাকচীরং নাম তাপসানং ৰক্কলং. ফলকচীরং নাম ফলকসণ্ঠানানি ফলকানি সিব্বিত্ৰা কতচীরং. কেসকম্বলোতি কেসেহি তন্তে ৰাযিত্ৰা কতকম্বলো. ৰালকম্বলোতি চমরৰালেহি ৰাযিত্ৰা কতকম্বলো. উলূকপক্খিকন্তি উলূকসকুণস্স পক্খেহি কতনিৰাসনং. অজিনক্খিপন্তি সলোমং সখুরং অজিনমিগচম্মং. দ্ৰাদসমে ৰত্থুম্হি সারত্তোতি কাযসংসগ্গরাগেন সারত্তো; তং রাগং ঞত্ৰা ভগৰা ‘‘আপত্তি সঙ্ঘাদিসেসস্সা’’তি আহ.

৬৮. তেরসমে ৰত্থুম্হি উপ্পলৰণ্ণাতি সা থেরী সাৰত্থিযং সেট্ঠিধীতা সতসহস্সকপ্পে অভিনীহারসম্পন্না. তস্সা পকতিযাপি অতিদস্সনীযা নীলুপ্পলৰণ্ণা কাযচ্ছৰি, অব্ভন্তরে পন কিলেসসন্তাপস্স অভাৰেন অতিৰিয ৰিরোচতি. সা তাযেৰ ৰণ্ণপোক্খরতায ‘‘উপ্পলৰণ্ণা’’তি নামং লভি. পটিবদ্ধচিত্তোতি গিহিকালতো পট্ঠায রত্তচিত্তো; সো কির তস্সা ঞাতিদারকো হোতি. অথ খোতি অনন্তরত্থে নিপাতো; মঞ্চকে নিসিন্নানন্তরমেৰাতি ৰুত্তং হোতি. দিৰা বাহিরতো আগন্ত্ৰা দ্ৰারং পিধায নিসিন্নানঞ্হি পঠমং অন্ধকারং হোতি. সো যাৰস্সা তং অন্ধকারং ন নস্সতি, তাৰদেৰ এৰমকাসীতি অত্থো. দূসেসীতি পধংসেসি. থেরী পন অনৰজ্জা অত্তনো সমণসঞ্ঞং পচ্চুপট্ঠপেত্ৰা অসাদিযন্তী নিসীদি অসদ্ধম্মাধিপ্পাযেন পরামট্ঠা অগ্গিক্খন্ধ-সিলাথম্ভ-খদিরসারখাণুকা ৰিয. সোপি অত্তনো মনোরথং পূরেত্ৰা গতো. তস্সা থেরিযা দস্সনপথং ৰিজহন্তস্সেৰ অযং মহাপথৰী সিনেরুপব্বতং ধারেতুং সমত্থাপি তং পাপপুরিসং ব্যামমত্তকল়েৰরং ধারেতুং অসক্কোন্তী ৰিয ভিজ্জিত্ৰা ৰিৰরমদাসি. সো তঙ্খণঞ্ঞেৰ অৰীচিজালানং ইন্ধনভাৰং অগমাসি. ভগৰা তং সুত্ৰা ‘‘অনাপত্তি, ভিক্খৰে, অসাদিযন্তিযা’’তি ৰত্ৰা থেরিং সন্ধায ধম্মপদে ইমং গাথং অভাসি –

‘‘ৰারি পোক্খরপত্তেৰ, আরগ্গেরিৰ সাসপো;

যো ন লিম্পতি কামেসু, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি. (ধ. প. ৪০১);

৬৯. চুদ্দসমে ৰত্থুম্হি ইত্থিলিঙ্গং পাতুভূতন্তি রত্তিভাগে নিদ্দং ওক্কন্তস্স পুরিসসণ্ঠানং মস্সুদাঠিকাদি সব্বং অন্তরহিতং ইত্থিসণ্ঠানং উপ্পন্নং. তমেৰ উপজ্ঝং তমেৰ উপসম্পদন্তি পুব্বে গহিতউপজ্ঝাযমেৰ পুব্বে কতউপসম্পদমেৰ অনুজানামি. পুন উপজ্ঝা ন গহেতব্বা; উপসম্পদা ন কাতব্বাতি অত্থো. তানিযেৰ ৰস্সানীতি ভিক্খুউপসম্পদতো পভুতি যাৰ ৰস্সগণনা, তংযেৰ ৰস্সগণনং অনুজানামি. ন ইতো পট্ঠায ৰস্সগণনা কাতব্বাতি অত্থো. ভিক্খুনীহি সঙ্গমিতুন্তি ভিক্খুনীহি সদ্ধিং সঙ্গমিতুং সঙ্গন্তুং সমঙ্গী ভৰিতুং অনুজানামীতি অত্থো. ইদং ৰুত্তং হোতি – অপ্পতিরূপং দানিস্সা ভিক্খূনং মজ্ঝে ৰসিতুং, ভিক্খুনুপস্সযং গন্ত্ৰা ভিক্খুনীহি সদ্ধিং ৰসতূতি. যা আপত্তিযো ভিক্খূনং ভিক্খুনীহি সাধারণাতি যা দেসনাগামিনিযো ৰা ৰুট্ঠানগামিনিযো ৰা আপত্তিযো ভিক্খূনং ভিক্খুনীহি সদ্ধিং সাধারণা. তা আপত্তিযো ভিক্খুনীনং সন্তিকে ৰুট্ঠাতুন্তি তা সব্বাপি ভিক্খুনীহি কাতব্বং ৰিনযকম্মং কত্ৰা ভিক্খুনীনং সন্তিকে ৰুট্ঠাতুং অনুজানামীতি অত্থো. তাহি আপত্তীহি অনাপত্তীতি যা পন ভিক্খূনং ভিক্খুনীহি অসাধারণা সুক্কৰিস্সট্ঠি-আদিকা আপত্তিযো, তাহি অনাপত্তি. লিঙ্গপরিৰত্তনেন তা আপত্তিযো ৰুট্ঠিতাৰ হোন্তি. পুন পকতিলিঙ্গে উপ্পন্নেপি তাহি আপত্তীহি তস্স অনাপত্তিযেৰাতি অযং তাৰেত্থ পাল়িৰিনিচ্ছযো.

অযং পন পাল়িমুত্তো ওক্কন্তিকৰিনিচ্ছযো – ইমেসু তাৰ দ্ৰীসু লিঙ্গেসু পুরিসলিঙ্গং উত্তমং, ইত্থিলিঙ্গং হীনং; তস্মা পুরিসলিঙ্গং বলৰঅকুসলেন অন্তরধাযতি. ইত্থিলিঙ্গং দুব্বলকুসলেন পতিট্ঠাতি. ইত্থিলিঙ্গং পন অন্তরধাযন্তং দুব্বলঅকুসলেন অন্তরধাযতি. পুরিসলিঙ্গং বলৰকুসলেন পতিট্ঠাতি. এৰং উভযম্পি অকুসলেন অন্তরধাযতি, কুসলেন পটিলব্ভতি.

তত্থ সচে দ্ৰিন্নং ভিক্খূনং একতো সজ্ঝাযং ৰা ধম্মসাকচ্ছং ৰা কত্ৰা একাগারে নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দং ওক্কন্তানং একস্স ইত্থিলিঙ্গং পাতুভৰতি, উভিন্নম্পি সহসেয্যাপত্তি হোতি. সো চে পটিবুজ্ঝিত্ৰা অত্তনো তং ৰিপ্পকারং দিস্ৰা দুক্খী দুম্মনো রত্তিভাগেযেৰ ইতরস্স আরোচেয্য, তেন সমস্সাসেতব্বো – ‘‘হোতু, মা চিন্তযিত্থ. ৰট্টস্সেৰেসো দোসো. সম্মাসম্বুদ্ধেন দ্ৰারং দিন্নং, ভিক্খু ৰা হোতু ভিক্খুনী ৰা, অনাৰটো ধম্মো অৰারিতো সগ্গমগ্গো’’তি. সমস্সাসেত্ৰা চ এৰং ৰত্তব্বং – ‘‘তুম্হেহি ভিক্খুনুপস্সযং গন্তুং ৰট্টতি. অত্থি ৰো কাচি সন্দিট্ঠা ভিক্খুনিযো’’তি. সচস্সা হোন্তি তাদিসা ভিক্খুনিযো অত্থীতি, নো চে হোন্তি নত্থীতি ৰত্ৰা সো ভিক্খু ৰত্তব্বো – ‘‘মম সঙ্গহং করোথ; ইদানি মং পঠমং ভিক্খুনুপস্সযং নেথা’’তি. তেন ভিক্খুনা তং গহেত্ৰা তস্সা ৰা সন্দিট্ঠানং অত্তনো ৰা সন্দিট্ঠানং ভিক্খুনীনং সন্তিকং গন্তব্বং. গচ্ছন্তেন চ ন এককেন গন্তব্বং. চতূহি পঞ্চহি ভিক্খূহি সদ্ধিং জোতিকঞ্চ কত্তরদণ্ডঞ্চ গহেত্ৰা সংৰিদহনং পরিমোচেত্ৰা ‘‘মযং অসুকং নাম ঠানং গচ্ছামা’’তি গন্তব্বং. সচে বহিগামে দূরে ৰিহারো হোতি, অন্তরামগ্গে গামন্তর-নদীপার-রত্তিৰিপ্পৰাস-গণওহীযনাপত্তীহি অনাপত্তি. ভিক্খুনুপস্সযং গন্ত্ৰা তা ভিক্খুনিযো ৰত্তব্বা – ‘‘অসুকং নাম ভিক্খুং জানাথা’’তি? ‘‘আম, অয্যা’’তি. ‘‘তস্স ইত্থিলিঙ্গং পাতুভূতং, সঙ্গহং দানিস্স করোথা’’তি. তা চে ‘‘সাধু, অয্যা, ইদানি মযম্পি সজ্ঝাযিস্সাম, ধম্মং সোস্সাম, গচ্ছথ তুম্হে’’তি ৰত্ৰা সঙ্গহং করোন্তি, আরাধিকা চ হোন্তি সঙ্গাহিকা লজ্জিনিযো, তা কোপেত্ৰা অঞ্ঞত্থ ন গন্তব্বং. গচ্ছতি চে, গামন্তর-নদীপার-রত্তিৰিপ্পৰাস-গণওহীযনাপত্তীহি ন মুচ্চতি. সচে পন লজ্জিনিযো হোন্তি, ন সঙ্গাহিকাযো; অঞ্ঞত্থ গন্তুং লব্ভতি. সচেপি অলজ্জিনিযো হোন্তি, সঙ্গহং পন করোন্তি; তাপি পরিচ্চজিত্ৰা অঞ্ঞত্থ গন্তুং লব্ভতি. সচে লজ্জিনিযো চ সঙ্গাহিকা চ, ঞাতিকা ন হোন্তি, আসন্নগামে পন অঞ্ঞা ঞাতিকাযো হোন্তি পটিজগ্গনিকা, তাসম্পি সন্তিকং গন্তুং ৰট্টতীতি ৰদন্তি. গন্ত্ৰা সচে ভিক্খুভাৰেপি নিস্সযপটিপন্নো, পতিরূপায ভিক্খুনিযা সন্তিকে নিস্সযো গহেতব্বো. মাতিকা ৰা ৰিনযো ৰা উগ্গহিতো সুগ্গহিতো, পুন উগ্গণ্হনকারণং নত্থি. সচে ভিক্খুভাৰে পরিসাৰচরো, তস্স সন্তিকেযেৰ উপসম্পন্না সূপসম্পন্না. অঞ্ঞস্স সন্তিকে নিস্সযো গহেতব্বো. পুব্বে তং নিস্সায ৰসন্তেহিপি অঞ্ঞস্স সন্তিকেযেৰ নিস্সযো গহেতব্বো. পরিপুণ্ণৰস্সসামণেরেনাপি অঞ্ঞস্স সন্তিকেযেৰ উপজ্ঝা গহেতব্বা.

যং পনস্স ভিক্খুভাৰে অধিট্ঠিতং তিচীৰরঞ্চ পত্তো চ, তং অধিট্ঠানং ৰিজহতি, পুন অধিট্ঠাতব্বং. সঙ্কচ্চিকা চ উদকসাটিকা চ গহেতব্বা. যং অতিরেকচীৰরং ৰা অতিরেকপত্তো ৰা ৰিনযকম্মং কত্ৰা ঠপিতো হোতি, তং সব্বম্পি ৰিনযকম্মং ৰিজহতি, পুন কাতব্বং. পটিগ্গহিততেলমধুফাণিতাদীনিপি পটিগ্গহণং ৰিজহন্তি. সচে পটিগ্গহণতো সত্তমে দিৰসে লিঙ্গং পরিৰত্ততি, পুন পটিগ্গহেত্ৰা সত্তাহং ৰট্টতি. যং পন ভিক্খুকালে অঞ্ঞস্স ভিক্খুনো সন্তকং পটিগ্গহিতং, তং পটিগ্গহণং ন ৰিজহতি. যং উভিন্নং সাধারণং অৰিভজিত্ৰা ঠপিতং, তং পকতত্তো রক্খতি. যং পন ৰিভত্তং এতস্সেৰ সন্তকং, তং পটিগ্গহণং ৰিজহতি. ৰুত্তম্পি চেতং পরিৰারে

‘‘তেলং মধুং ফাণিতঞ্চাপি সপ্পিং;

সামং গহেত্ৰান নিক্খিপেয্য;

অৰীতিৰত্তে সত্তাহে;

সতি পচ্চযে পরিভুঞ্জন্তস্স আপত্তি;

পঞ্হা মেসা কুসলেহি চিন্তিতা’’তি. (পরি. ৪৮০);

ইদঞ্হি লিঙ্গপরিৰত্তনং সন্ধায ৰুত্তং. পটিগ্গহণং নাম লিঙ্গপরিৰত্তনেন, কালংকিরিযায, সিক্খাপচ্চক্খানেন, হীনাযাৰত্তনেন, অনুপসম্পন্নস্স দানেন, অনপেক্খৰিস্সজ্জনেন, অচ্ছিন্দিত্ৰা গহণেন চ ৰিজহতি. তস্মা সচেপি হরীতকখণ্ডম্পি পটিগ্গহেত্ৰা ঠপিতমত্থি, সব্বমস্স পটিগ্গহণং ৰিজহতি. ভিক্খুৰিহারে পন যংকিঞ্চিস্সা সন্তকং পটিগ্গহেত্ৰা ৰা অপ্পটিগ্গহেত্ৰা ৰা ঠপিতং, সব্বস্স সাৰ ইস্সরা, আহরাপেত্ৰা গহেতব্বং. যং পনেত্থ থাৰরং তস্সা সন্তকং সেনাসনং ৰা উপরোপকা ৰা, তে যস্সিচ্ছতি তস্স দাতব্বা. তেরসসু সম্মুতীসু যা ভিক্খুকালে লদ্ধা সম্মুতি, সব্বা সা পটিপ্পস্সম্ভতি. পুরিমিকায সেনাসনগ্গাহো পটিপ্পস্সম্ভতি. সচে পচ্ছিমিকায সেনাসনে গহিতে লিঙ্গং পরিৰত্ততি, ভিক্খুনিসঙ্ঘো চস্সা উপ্পন্নং লাভং দাতুকামো হোতি, অপলোকেত্ৰা দাতব্বো. সচে ভিক্খুনীহি সাধারণায পটিচ্ছন্নায আপত্তিযা পরিৰসন্তস্স লিঙ্গং পরিৰত্ততি, পক্খমানত্তমেৰ দাতব্বং. সচে মানত্তং চরন্তস্স পরিৰত্ততি, পুন পক্খমানত্তমেৰ দাতব্বং. সচে চিণ্ণমানত্তস্স পরিৰত্ততি, ভিক্খুনীহি অব্ভানকম্মং কাতব্বং. সচে অকুসলৰিপাকে পরিক্খীণে পক্খমানত্তকালে পুনদেৰ লিঙ্গং পরিৰত্ততি, ছারত্তং মানত্তমেৰ দাতব্বং. সচে চিণ্ণে পক্খমানত্তে পরিৰত্ততি, ভিক্খূহি অব্ভানকম্মং কাতব্বন্তি.

অনন্তরে ভিক্খুনিযা লিঙ্গপরিৰত্তনৰত্থুম্হি ইধ ৰুত্তনযেনেৰ সব্বো ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. অযং পন ৰিসেসো – সচেপি ভিক্খুনিকালে আপন্না সঞ্চরিত্তাপত্তি পটিচ্ছন্না হোতি, পরিৰাসদানং নত্থি, ছারত্তং মানত্তমেৰ দাতব্বং. সচে পক্খমানত্তং চরন্তিযা লিঙ্গং পরিৰত্ততি, ন তেনত্থো, ছারত্তং মানত্তমেৰ দাতব্বং. সচে চিণ্ণমানত্তায পরিৰত্ততি, পুন মানত্তং অদত্ৰা ভিক্খূহি অব্ভেতব্বো. অথ ভিক্খূহি মানত্তে অদিন্নে পুন লিঙ্গং পরিৰত্ততি, ভিক্খুনীহি পক্খমানত্তমেৰ দাতব্বং. অথ ছারত্তং মানত্তং চরন্তস্স পুন পরিৰত্ততি, পক্খমানত্তমেৰ দাতব্বং. চিণ্ণমানত্তস্স পন লিঙ্গপরিৰত্তে জাতে ভিক্খুনীহি অব্ভানকম্মং কাতব্বং. পুন পরিৰত্তে চ লিঙ্গে ভিক্খুনিভাৰে ঠিতাযপি যা আপত্তিযো পুব্বে পটিপ্পস্সদ্ধা, তা সুপ্পটিপ্পস্সদ্ধা এৰাতি.

৭০. ইতো পরানি ‘‘মাতুযা মেথুনং ধম্ম’’ন্তিআদীনি চত্তারি ৰত্থূনি উত্তানত্থানিযেৰ.

৭১. মুদুপিট্ঠিকৰত্থুম্হি সো কির ভিক্খু নটপুব্বকো. তস্স সিপ্পকোসল্লত্থং পরিকম্মকতা পিট্ঠি মুদুকা অহোসি. তস্মা এৰং কাতুং অসক্খি.

লম্বীৰত্থুম্হি তস্স ভিক্খুস্স অঙ্গজাতং দীঘং হোতি লম্বতি, তস্মা লম্বীতি ৰুত্তো.

ইতো পরানি দ্ৰে ৰণৰত্থূনি উত্তানানেৰ. লেপচিত্তৰত্থুম্হি লেপচিত্তং নাম চিত্তকম্মরূপং.

দারুধীতলিকৰত্থুম্হি দারুধীতলিকা নাম কট্ঠরূপং. যথা চ ইমেসু দ্ৰীসু এৰং অঞ্ঞেসুপি দন্তরূপ-পোত্থকরূপ-লোহরূপাদীসু অনুপাদিন্নকেসু ইত্থিরূপেসু নিমিত্তে মেথুনরাগেন উপক্কমন্তস্স অসুচি মুচ্চতু ৰা মা ৰা, দুক্কটমেৰ. কাযসংসগ্গরাগেন উপক্কমন্তস্সাপি তথেৰ দুক্কটং. মোচনরাগেন পন উপক্কমন্তস্স মুত্তে সঙ্ঘাদিসেসো, অমুত্তে থুল্লচ্চযন্তি.

৭২. সুন্দরৰত্থুম্হি অযং সুন্দরো নাম রাজগহে কুলদারকো সদ্ধায পব্বজিতো; অত্তভাৰস্স অভিরূপতায ‘‘সুন্দরো’’তি নামং লভি. তং রথিকায গচ্ছন্তং দিস্ৰা সমুপ্পন্নছন্দরাগা সা ইত্থী ইমং ৰিপ্পকারং অকাসি. থেরো পন অনাগামী. তস্মা সো ন সাদিযি. অঞ্ঞেসং পন অৰিসযো এসো.

ইতো পরেসু চতূসু ৰত্থূসু তে ভিক্খূ জল়া দুম্মেধা মাতুগামস্স ৰচনং গহেত্ৰা তথা কত্ৰা পচ্ছা কুক্কুচ্চাযিংসু.

৭৩. অক্খাযিতাদীনি তীণি ৰত্থূনি উত্তানত্থানেৰ. দ্ৰীসু ছিন্নসীসৰত্থূসু অযং ৰিনিচ্ছযো – ৰট্টকতে মুখে ৰিৰটে অঙ্গজাতং পৰেসেন্তো সচে হেট্ঠা ৰা উপরি ৰা উভযপস্সেহি ৰা ছুপন্তং পৰেসেতি, পারাজিকং. চতূহিপি পস্সেহি অছুপন্তং পৰেসেত্ৰা অব্ভন্তরে তালুকং ছুপতি, পারাজিকমেৰ. চত্তারি পস্সানি তালুকঞ্চ অছুপন্তো আকাসগতমেৰ কত্ৰা পৰেসেতি চ নীহরতি চ, দুক্কটং. যদি পন দন্তা সুফুসিতা, অন্তোমুখে ওকাসো নত্থি, দন্তা চ বহি ওট্ঠমংসেন পটিচ্ছন্না, তত্থ ৰাতেন অসম্ফুট্ঠং অল্লোকাসং তিলফলমত্তম্পি পৰেসেন্তস্স পারাজিকমেৰ. উপ্পাটিতে পন ওট্ঠমংসে দন্তেসুযেৰ উপক্কমন্তস্স থুল্লচ্চযং. যোপি দন্তো বহি নিক্খমিত্ৰা তিট্ঠতি, ন সক্কা ওট্ঠেহি পিদহিতুং. তত্থ উপক্কমন্তেপি বহি নিক্খন্তজিৰ্হায উপক্কমন্তেপি থুল্লচ্চযমেৰ. জীৰমানকসরীরেপি বহি নিক্খন্তজিৰ্হায থুল্লচ্চযমেৰ. যদি পন বহিজিৰ্হায পলিৰেঠেত্ৰা অন্তোমুখং পৰেসেতি, পারাজিকমেৰ. উপরিগীৰায ছিন্নসীসস্সপি অধোভাগেন অঙ্গজাতং পৰেসেত্ৰা তালুকং ছুপন্তস্স পারাজিকমেৰ.

অট্ঠিকৰত্থুম্হি সুসানং গচ্ছন্তস্সাপি দুক্কটং. অট্ঠিকানি সঙ্কড্ঢন্তস্সাপি, নিমিত্তে মেথুনরাগেন উপক্কমন্তস্সাপি, কাযসংসগ্গরাগেন উপক্কমন্তস্সাপি, মুচ্চতু ৰা মা ৰা, দুক্কটমেৰ. মোচনরাগেন পন উপক্কমন্তস্স মুচ্চন্তে সঙ্ঘাদিসেসো, অমুচ্চন্তে থুল্লচ্চযমেৰ.

নাগীৰত্থুম্হি নাগমাণৰিকা ৰা হোতু কিন্নরীআদীনং ৰা অঞ্ঞতরা, সব্বত্থ পারাজিকং.

যক্খীৰত্থুম্হি সব্বাপি দেৰতা যক্খীযেৰ.

পেতীৰত্থুম্হি নিজ্ঝামতণ্হিকাদিপেতিযো অল্লীযিতুম্পি ন সক্কা. ৰিমানপেতিযো পন অত্থি; যাসং কাল়পক্খে অকুসলং ৰিপচ্চতি, জুণ্হপক্খে দেৰতা ৰিয সম্পত্তিং অনুভোন্তি. এৰরূপায পেতিযা ৰা যক্খিযা ৰা সচে দস্সন-গহণ-আমসন-ফুসন-ঘট্টনানি পঞ্ঞাযন্তি, পারাজিকং. অথাপি দস্সনং নত্থি, ইতরানি পঞ্ঞাযন্তি, পারাজিকমেৰ. অথ দস্সনগহণানি ন পঞ্ঞাযন্তি, আমসনফুসনঘট্টনেহি পঞ্ঞাযমানেহি তং পুগ্গলং ৰিসঞ্ঞং কত্ৰা অত্তনো মনোরথং পূরেত্ৰা গচ্ছতি, অযং অৰিসযো নাম. তস্মা এত্থ অৰিসযত্তা অনাপত্তি. পণ্ডকৰত্থু পাকটমেৰ.

উপহতিন্দ্রিযৰত্থুম্হি উপহতিন্দ্রিযোতি উপহতকাযপ্পসাদো খাণুকণ্টকমিৰ সুখং ৰা দুক্খং ৰা ন ৰেদযতি. অৰেদযন্তস্সাপি সেৰনচিত্তৰসেন আপত্তি.

ছুপিতমত্তৰত্থুস্মিং যো ‘‘মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিস্সামী’’তি মাতুগামং গণ্হিত্ৰা মেথুনে ৰিরজ্জিত্ৰা ৰিপ্পটিসারী হোতি, দুক্কটমেৰস্স হোতি. মেথুনধম্মস্স হি পুব্বপযোগা হত্থগ্গাহাদযো যাৰ সীসং ন পাপুণাতি, তাৰ দুক্কটে তিট্ঠন্তি. সীসে পত্তে পারাজিকং হোতি. পঠমপারাজিকস্স হি দুক্কটমেৰ সামন্তং. ইতরেসং তিণ্ণং থুল্লচ্চযং. অযং পন ভিক্খু মেথুনধম্মে ৰিরজ্জিত্ৰা কাযসংসগ্গং সাদিযীতি ৰেদিতব্বো. তেনাহ ভগৰা – ‘‘আপত্তি সঙ্ঘাদিসেসস্সা’’তি.

৭৪. ভদ্দিযৰত্থুস্মিং ভদ্দিযং নাম তং নগরং. জাতিযাৰনং নাম জাতিপুপ্ফগুম্বানং উস্সন্নতায এৰং লদ্ধনামং; তং তস্স নগরস্স উপচারে ৰনং হোতি. সো তত্থ নিপন্নো তেন ৰাতুপত্থম্ভেন মহানিদ্দং ওক্কমি. একরসং ভৰঙ্গমেৰ ৰত্ততি. কিলিন্নং পস্সিত্ৰাতি অসুচিকিলিট্ঠং পস্সিত্ৰা.

৭৫. ইতো পরানি সাদিযনপটিসংযুত্তানি চত্তারি ৰত্থূনি, অজাননৰত্থু চাতি পঞ্চ উত্তানত্থানেৰ.

৭৬. দ্ৰীসু অসাদিযনৰত্থূসু সহসা ৰুট্ঠাসীতি আসীৰিসেন দট্ঠো ৰিয অগ্গিনা দড্ঢো ৰিয চ তুরিতং ৰুট্ঠাসি. অক্কমিত্ৰা পৰত্তেসীতি অপ্পমত্তো ভিক্খু আরদ্ধৰিপস্সকো উপট্ঠিতস্সতি খিপ্পং ৰুট্ঠহন্তোৰ অক্কমিত্ৰা ভূমিযং ৰট্টেন্তো পরিৰট্টেন্তো ৰিহেঠেন্তো পাতেসি. পুথুজ্জনকল্যাণকেন হি এৰরূপেসু ঠানেসু চিত্তং রক্খিতব্বং. অযঞ্চ তেসং অঞ্ঞতরো সঙ্গামসীসযোধো ভিক্খু.

৭৭. দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা নিপন্নৰত্থুম্হি দিৰা পটিসল্লীযন্তেনাতি দিৰা নিপজ্জন্তেন. দ্ৰারং সংৰরিত্ৰা পটিসল্লীযিতুন্তি দ্ৰারং পিদহিত্ৰা নিপজ্জিতুং. এত্থ চ কিঞ্চাপি পাল়িযং ‘‘অযং নাম আপত্তী’’তি ন ৰুত্তা. ৰিৰরিত্ৰা নিপন্নদোসেন পন উপ্পন্নে ৰত্থুস্মিং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, দিৰা পটিসল্লীযন্তেন দ্ৰারং সংৰরিত্ৰা পটিসল্লীযিতু’’ন্তি ৰুত্তত্তা অসংৰরিত্ৰা পটিসল্লীযন্তস্স দুক্কটং ৰুত্তং. ভগৰতো হি অধিপ্পাযং ঞত্ৰা উপালিত্থেরাদীহি অট্ঠকথা ঠপিতা. ‘‘অত্থাপত্তি দিৰা আপজ্জতি নো রত্তি’’ন্তি (পরি. ৩২৩) ইমিনাপি চেতং সিদ্ধং.

কীদিসং পন দ্ৰারং সংৰরিতব্বং, কীদিসং ন সংৰরিতব্বং? রুক্খপদরৰেল়ুপদরকিলঞ্জপণ্ণাদীনং যেন কেনচি কৰাটং কত্ৰা হেট্ঠা উদুক্খলে উপরি উত্তরপাসকে চ পৰেসেত্ৰা কতং পরিৰত্তকদ্ৰারমেৰ সংৰরিতব্বং. অঞ্ঞং গোরূপানং ৰজেসু ৰিয রুক্খসূচিকণ্টকদ্ৰারং, গামথকনকং চক্কলকযুত্তদ্ৰারং, ফলকেসু ৰা কিটিকাসু ৰা দ্ৰে তীণি চক্কলকানি যোজেত্ৰা কতং সংসরণকিটিকদ্ৰারং, আপণেসু ৰিয কতং উগ্ঘাটনকিটিকদ্ৰারং, দ্ৰীসু তীসু ঠানেসু ৰেণুসলাকা গোপ্ফেত্ৰা পণ্ণকুটীসু কতং সলাকহত্থকদ্ৰারং, দুস্সসাণিদ্ৰারন্তি এৰরূপং দ্ৰারং ন সংৰরিতব্বং. পত্তহত্থস্স কৰাটপ্পণামনে পন একং দুস্সসাণিদ্ৰারমেৰ অনাপত্তিকরং, অৰসেসানি পণামেন্তস্স আপত্তি. দিৰা পটিসল্লীযন্তস্স পন পরিৰত্তকদ্ৰারমেৰ আপত্তিকরং, সেসানি সংৰরিত্ৰা ৰা অসংৰরিত্ৰা ৰা নিপন্নস্স আপত্তি নত্থি. সংৰরিত্ৰা পন নিপজ্জিতব্বং, এতং ৰত্তং.

পরিৰত্তকদ্ৰারং পন কিত্তকেন সংৰুতং হোতি? সূচিঘটিকাদীসু দিন্নাসু সংৰুতমেৰ হোতি. অপিচ খো সূচিমত্তেপি দিন্নে ৰট্টতি. ঘটিকমত্তেপি দিন্নে ৰট্টতি. দ্ৰারবাহং ফুসিত্ৰা পিহিতমত্তেপি ৰট্টতি. ঈসকং অফুসিতেপি ৰট্টতি. সব্বন্তিমেন ৰিধিনা যাৰতা সীসং নপ্পৰিসতি তাৰতা অফুসিতেপি ৰট্টতীতি. সচে বহূনং ৰল়ঞ্জনট্ঠানং হোতি, ভিক্খুং ৰা সামণেরং ৰা ‘‘দ্ৰারং, আৰুসো, জগ্গাহী’’তি ৰত্ৰাপি নিপজ্জিতুং ৰট্টতি. অথ ভিক্খূ চীৰরকম্মং ৰা অঞ্ঞং ৰা কিঞ্চি করোন্তা নিসিন্না হোন্তি, ‘‘এতে দ্ৰারং জগ্গিস্সন্তী’’তি আভোগং কত্ৰাপি নিপজ্জিতুং ৰট্টতি. কুরুন্দট্ঠকথাযং পন ‘‘উপাসকম্পি আপুচ্ছিত্ৰা ৰা, ‘এস জগ্গিস্সতী’তি আভোগং কত্ৰা ৰা নিপজ্জিতুং ৰট্টতি. কেৰলং ভিক্খুনিং ৰা মাতুগামং ৰা আপুচ্ছিতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. অথ দ্ৰারস্স উদুক্খলং ৰা উত্তরপাসকো ৰা ভিন্নো ৰা হোতি অট্ঠপিতো ৰা, সংৰরিতুং ন সক্কোতি, নৰকম্মত্থং ৰা পন ইট্ঠকপুঞ্জো ৰা মত্তিকাদীনং ৰা রাসি অন্তোদ্ৰারে কতো হোতি, অট্টং ৰা বন্ধন্তি, যথা সংৰরিতুং ন সক্কোতি; এৰরূপে অন্তরাযে সতি অসংৰরিত্ৰাপি নিপজ্জিতুং ৰট্টতি. যদি পন কৰাটং নত্থি, লদ্ধকপ্পমেৰ. উপরি সযন্তেন নিস্সেণিং আরোপেত্ৰা নিপজ্জিতব্বং. সচে নিস্সেণিমত্থকে থকনকং হোতি, থকেত্ৰাপি নিপজ্জিতব্বং. গব্ভে নিপজ্জন্তেন গব্ভদ্ৰারং ৰা পমুখদ্ৰারং ৰা যংকিঞ্চি সংৰরিত্ৰা নিপজ্জিতুং ৰট্টতি. সচে এককুট্টকে গেহে দ্ৰীসু পস্সেসু দ্ৰারানি কত্ৰা ৰল়ঞ্জন্তি, দ্ৰেপি দ্ৰারানি জগ্গিতব্বানি.

তিভূমকেপি পাসাদে দ্ৰারং জগ্গিতব্বমেৰ. সচে ভিক্খাচারা পটিক্কম্ম লোহপাসাদসদিসং পাসাদং বহূ ভিক্খূ দিৰাৰিহারত্থং পৰিসন্তি, সঙ্ঘত্থেরেন দ্ৰারপালস্স ‘‘দ্ৰারং জগ্গাহী’’তি ৰত্ৰা ৰা ‘‘দ্ৰারজগ্গনং এতস্স ভারো’’তি আভোগং কত্ৰা ৰা পৰিসিত্ৰা নিপজ্জিতব্বং. যাৰ সঙ্ঘনৰকেন এৰমেৰ কত্তব্বং. পুরে পৰিসন্তানং ‘‘দ্ৰারজগ্গনং নাম পচ্ছিমানং ভারো’’তি এৰং আভোগং কাতুম্পি ৰট্টতি. অনাপুচ্ছা ৰা আভোগং ৰা অকত্ৰা অন্তোগব্ভে ৰা অসংৰুতদ্ৰারে বহি ৰা নিপজ্জন্তানং আপত্তি. গব্ভে ৰা বহি ৰা নিপজ্জনকালেপি ‘‘দ্ৰারজগ্গনং নাম মহাদ্ৰারে দ্ৰারপালস্স ভারো’’তি আভোগং কত্ৰা নিপজ্জিতুং ৰট্টতিযেৰ. লোহপাসাদাদীসু আকাসতলে নিপজ্জন্তেনাপি দ্ৰারং সংৰরিতব্বমেৰ.

অযঞ্হেত্থ সঙ্খেপো – ইদং দিৰাপটিসল্লীযনং যেন কেনচি পরিক্খিত্তে সদ্ৰারবন্ধে ঠানে কথিতং. তস্মা অব্ভোকাসে ৰা রুক্খমূলে ৰা মণ্ডপে ৰা যত্থ কত্থচি সদ্ৰারবন্ধে নিপজ্জন্তেন দ্ৰারং সংৰরিত্ৰাৰ নিপজ্জিতব্বং. সচে মহাপরিৰেণং হোতি, মহাবোধিযঙ্গণলোহপাসাদঙ্গণসদিসং বহূনং ওসরণট্ঠানং, যত্থ দ্ৰারং সংৰুতম্পি সংৰুতট্ঠানে ন তিট্ঠতি, দ্ৰারং অলভন্তা পাকারং আরুহিত্ৰাপি ৰিচরন্তি, তত্থ সংৰরণকিচ্চং নত্থি. রত্তিং দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা নিপন্নো অরুণে উগ্গতে উট্ঠহতি, অনাপত্তি. সচে পবুজ্ঝিত্ৰা পুন সুপতি, আপত্তি. যো পন ‘‘অরুণে উগ্গতে ৰুট্ঠহিস্সামী’’তি পরিচ্ছিন্দিত্ৰাৰ দ্ৰারং অসংৰরিত্ৰা রত্তিং নিপজ্জতি, যথাপরিচ্ছেদমেৰ চ ন ৰুট্ঠাতি, তস্স আপত্তিযেৰ. মহাপচ্চরিযং পন ‘‘এৰং নিপজ্জন্তো অনাদরিযদুক্কটাপি ন মুচ্চতী’’তি ৰুত্তং.

যো পন বহুদেৰ রত্তিং জগ্গিত্ৰা অদ্ধানং ৰা গন্ত্ৰা দিৰা কিলন্তরূপো মঞ্চে নিসিন্নো পাদে ভূমিতো অমোচেত্ৰাৰ নিদ্দাৰসেন নিপজ্জতি, তস্স অনাপত্তি. সচে ওক্কন্তনিদ্দো অজানন্তোপি পাদে মঞ্চকং আরোপেতি, আপত্তিযেৰ. নিসীদিত্ৰা অপস্সায সুপন্তস্স অনাপত্তি. যোপি চ ‘‘নিদ্দং ৰিনোদেস্সামী’’তি চঙ্কমন্তো পতিত্ৰা সহসাৰ ৰুট্ঠাতি, তস্সাপি অনাপত্তি. যো পন পতিত্ৰা তত্থেৰ সযতি, ন ৰুট্ঠাতি, তস্স আপত্তি.

কো মুচ্চতি, কো ন মুচ্চতীতি? মহাপচ্চরিযং তাৰ ‘‘একভঙ্গেন নিপন্নকোযেৰ মুচ্চতি. পাদে পন ভূমিতো মোচেত্ৰা নিপন্নো যক্খগহিতকোপি ৰিসঞ্ঞীভূতোপি ন মুচ্চতী’’তি ৰুত্তং. কুরুন্দট্ঠকথাযং পন ‘‘বন্ধিত্ৰা নিপজ্জাপিতোৰ মুচ্চতী’’তি ৰুত্তং. মহাঅট্ঠকথাযং পন ‘‘যো চঙ্কমন্তো মুচ্চিত্ৰা পতিতো তত্থেৰ সুপতি, তস্সাপি অৰিসযত্তা আপত্তি ন দিস্সতি. আচরিযা পন এৰং ন কথযন্তি. তস্মা আপত্তিযেৰাতি মহাপদুমত্থেরেন ৰুত্তং. দ্ৰে পন জনা আপত্তিতো মুচ্চন্তিযেৰ, যো চ যক্খগহিতকো, যো চ বন্ধিত্ৰা নিপজ্জাপিতো’’তি.

৭৮. ভারুকচ্ছকৰত্থুম্হি অনাপত্তি সুপিনন্তেনাতি যস্মা সুপিনন্তে অৰিসযত্তা এৰং হোতি, তস্মা উপালিত্থেরো ভগৰতা অৰিনিচ্ছিতপুব্বম্পি ইমং ৰত্থুং নযগ্গাহেন ৰিনিচ্ছিনি. ভগৰাপি চ সুত্ৰা ‘‘সুকথিতং, ভিক্খৰে, উপালিনা; অপদে পদং করোন্তো ৰিয, আকাসে পদং দস্সেন্তো ৰিয উপালি ইমং পঞ্হং কথেসী’’তি ৰত্ৰা থেরং এতদগ্গে ঠপেসি – ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং ৰিনযধরানং যদিদং উপালী’’তি (অ. নি. ১.২১৯, ২২৮). ইতো পরানি সুপব্বাদীনি ৰত্থূনি উত্তানত্থানেৰ.

৮০. ভিক্খুনীসম্পযোজনাদীসু তে লিচ্ছৰিকুমারকা খিড্ডাপসুতা অত্তনো অনাচারেন এৰং অকংসু. ততো পট্ঠায চ লিচ্ছৰীনং ৰিনাসো এৰ উদপাদি.

৮২. ৰুড্ঢপব্বজিতৰত্থুম্হি দস্সনং অগমাসীতি অনুকম্পায ‘‘তং দক্খিস্সামী’’তি গেহং অগমাসি. অথস্স সা অত্তনো চ দারকানঞ্চ নানপ্পকারেহি অনাথভাৰং সংৰণ্ণেসি. অনপেক্খঞ্চ নং ঞত্ৰা কুপিতা ‘‘এহি ৰিব্ভমাহী’’তি বলক্কারেন অগ্গহেসি. সো অত্তানং মোচেতুং পটিক্কমন্তো জরাদুব্বলতায উত্তানো পরিপতি. ততো সা অত্তনো মনং অকাসি. সো পন ভিক্খু অনাগামী সমুচ্ছিন্নকামরাগো তস্মা ন সাদিযীতি.

৮৩. মিগপোতকৰত্থু উত্তানত্থমেৰাতি.

ৰিনীতৰত্থু নিট্ঠিতং.

সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায

পঠমপারাজিকৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

তত্রিদং সমন্তপাসাদিকায সমন্তপাসাদিকত্তস্মিং –

আচরিযপরম্পরতো, নিদানৰত্থুপ্পভেদদীপনতো;

পরসমযৰিৰজ্জনতো, সকসমযৰিসুদ্ধিতো চেৰ.

ব্যঞ্জনপরিসোধনতো, পদত্থতো পাল়িযোজনক্কমতো;

সিক্খাপদনিচ্ছযতো, ৰিভঙ্গনযভেদদস্সনতো.

সম্পস্সতং ন দিস্সতি, কিঞ্চি অপাসাদিকং যতো এত্থ;

ৰিঞ্ঞূনমযং তস্মা, সমন্তপাসাদিকাত্ৰেৰ.

সংৰণ্ণনা পৰত্তা, ৰিনযস্স ৰিনেয্যদমনকুসলেন;

ৰুত্তস্স লোকনাথেন, লোকমনুকম্পমানেনাতি.

পঠমপারাজিকৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

২. দুতিযপারাজিকং

দুতিযং অদুতিযেন, যং জিনেন পকাসিতং;

পারাজিকং তস্স দানি, পত্তো সংৰণ্ণনাক্কমো.

যস্মা তস্মা সুৰিঞ্ঞেয্যং, যং পুব্বে চ পকাসিতং;

তং সব্বং ৰজ্জযিত্ৰান, হোতি সংৰণ্ণনা অযং.

ধনিযৰত্থুৰণ্ণনা

৮৪. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি গিজ্ঝকূটে পব্বতেতি তত্থ রাজগহেতি এৰংনামকে নগরে, তঞ্হি মন্ধাতু-মহাগোৰিন্দাদীহি পরিগ্গহিতত্তা ‘‘রাজগহ’’ন্তি ৰুচ্চতি. অঞ্ঞেপেত্থ পকারে ৰণ্ণযন্তি. কিং তেহি! নামমেতং তস্স নগরস্স. তং পনেতং বুদ্ধকালে চ চক্কৰত্তিকালে চ নগরং হোতি. সেসকালে সুঞ্ঞং হোতি যক্খপরিগ্গহিতং, তেসং ৰসন্তৰনং হুত্ৰা তিট্ঠতি. এৰং গোচরগামং দস্সেত্ৰা নিৰাসনট্ঠানমাহ – গিজ্ঝকূটে পব্বতেতি. সো চ গিজ্ঝা তস্স কূটেসু ৰসিংসু, গিজ্ঝসদিসানি ৰা তস্স কূটানি; তস্মা গিজ্ঝকূটোতি ৰুচ্চতীতি ৰেদিতব্বো.

সম্বহুলাতি ৰিনযপরিযাযেন তযো জনা সম্বহুলাতি ৰুচ্চন্তি, ততো পরং সঙ্ঘো. সুত্তন্তপরিযাযেন তযো তযো এৰ, ততো পট্ঠায সম্বহুলা. ইধ পন তে সুত্তন্তপরিযাযেন সম্বহুলাতি ৰেদিতব্বা. সন্দিট্ঠাতি নাতিৰিস্সাসিকা ন দল়্হমিত্তা; তত্থ তত্থ সঙ্গম্ম দিট্ঠত্তা হি তে সন্দিট্ঠাতি ৰুচ্চন্তি. সম্ভত্তাতি অতিৰিস্সাসিকা দল়্হমিত্তা; তে হি সুট্ঠু ভত্তা ভজমানা একসম্ভোগপরিভোগাতি কত্ৰা ‘‘সম্ভত্তা’’তি ৰুচ্চন্তি. ইসিগিলিপস্সেতি ইসিগিলি নাম পব্বতো, তস্স পস্সে. পুব্বে কির পঞ্চসতমত্তা পচ্চেকবুদ্ধা কাসিকোসলাদীসু জনপদেসু পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং তস্মিং পব্বতে সন্নিপতিত্ৰা সমাপত্তিযা ৰীতিনামেন্তি. মনুস্সা তে পৰিসন্তেৰ পস্সন্তি ন নিক্খমন্তে. ততো আহংসু – ‘‘অযং পব্বতো ইমে ইসযো গিলতী’’তি. তদুপাদায তস্স ‘‘ইসিগিলি’’ত্ৰেৰ সমঞ্ঞা উদপাদি, তস্স পস্সে পব্বতপাদে.

তিণকুটিযো করিত্ৰাতি তিণচ্ছদনা সদ্ৰারবন্ধা কুটিযো কত্ৰা. ৰস্সং উপগচ্ছন্তেন হি নালকপটিপদং পটিপন্নেনাপি পঞ্চন্নং ছদনানং অঞ্ঞতরেন ছন্নেযেৰ সদ্ৰারবন্ধে সেনাসনে উপগন্তব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘ন, ভিক্খৰে, অসেনাসনিকেন ৰস্সং উপগন্তব্বং. যো উপগচ্ছেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ২০৪). তস্মা ৰস্সকালে সচে সেনাসনং লভতি, ইচ্চেতং কুসলং; নো চে লভতি, হত্থকম্মং পরিযেসিত্ৰাপি কাতব্বং. হত্থকম্মং অলভন্তেন সামম্পি কাতব্বং. ন ত্ৰেৰ অসেনাসনিকেন ৰস্সং উপগন্তব্বং. অযমনুধম্মতা. তস্মা তে ভিক্খূ তিণকুটিযো করিত্ৰা রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানাদীনি পরিচ্ছিন্দিত্ৰা কতিকৰত্তানি চ খন্ধকৰত্তানি চ অধিট্ঠায তীসু সিক্খাসু সিক্খমানা ৰস্সং উপগচ্ছিংসু.

আযস্মাপি ধনিযোতি ন কেৰলং তে থেরাৰ ইমস্স সিক্খাপদস্স আদিকম্মিকো আযস্মা ধনিযোপি. কুম্ভকারপুত্তোতি কুম্ভকারস্স পুত্তো; তস্স হি নামং ধনিযো, পিতা কুম্ভকারো, তেন ৰুত্তং – ‘‘ধনিযো কুম্ভকারপুত্তো’’তি. ৰস্সং উপগচ্ছীতি তেহি থেরেহি সদ্ধিং একট্ঠানেযেৰ তিণকুটিকং করিত্ৰা ৰস্সং উপগচ্ছি. ৰস্সংৰুত্থাতি পুরিমিকায উপগতা মহাপৰারণায পৰারিতা পাটিপদদিৰসতো পট্ঠায ‘‘ৰুত্থৰস্সা’’তি ৰুচ্চন্তি. এৰং ৰস্সংৰুত্থা হুত্ৰা.

তিণকুটিযো ভিন্দিত্ৰাতি ন দণ্ডমুগ্গরাদীহি চুণ্ণৰিচুণ্ণং কত্ৰা, ৰত্তসীসেন পন তিণঞ্চ দারুৰল্লি-আদীনি চ ওরোপেত্ৰাতি অত্থো. যেন হি ৰিহারপচ্চন্তে কুটি কতা হোতি, তেন সচে আৰাসিকা ভিক্খূ হোন্তি, তে আপুচ্ছিতব্বা. ‘‘সচে ইমং কুটিং পটিজগ্গিত্ৰা কোচি ৰসিতুং উস্সহতি, তস্স দেথা’’তি ৰত্ৰা পক্কমিতব্বং. যেন অরঞ্ঞে ৰা কতা হোতি, পটিজগ্গনকং ৰা ন লভতি, তেন ‘‘অঞ্ঞেসম্পি পরিভোগং ভৰিস্সতী’’তি পটিসামেত্ৰা গন্তব্বং. তে পন ভিক্খূ অরঞ্ঞে কুটিযো কত্ৰা পটিজগ্গনকং অলভন্তা তিণঞ্চ কট্ঠঞ্চ পটিসামেত্ৰা সঙ্গোপেত্ৰাতি অত্থো. যথা চ ঠপিতং তং উপচিকাহি ন খজ্জতি, অনোৰস্সকঞ্চ হোতি, তথা ঠপেত্ৰা ‘‘ইদং ঠানং আগন্ত্ৰা ৰসিতুকামানং সব্রহ্মচারীনং উপকারায ভৰিস্সতী’’তি গমিযৰত্তং পূরেত্ৰা.

জনপদচারিকং পক্কমিংসূতি অত্তনো অত্তনো চিত্তানুকূলং জনপদং অগমংসু. আযস্মা পন ধনিযো কুম্ভকারপুত্তো তত্থেৰ ৰস্সং ৰসীতিআদি উত্তানত্থমেৰ. যাৰততিযকন্তি যাৰততিযৰারং. অনৰযোতি অনুঅৰযো, সন্ধিৰসেন উকারলোপো. অনু অনু অৰযো, যং যং কুম্ভকারেহি কত্তব্বং নাম অত্থি, সব্বত্থ অনূনো পরিপুণ্ণসিপ্পোতি অত্থো. সকেতি অত্তনো সন্তকে. আচরিযকেতি আচরিযকম্মে. কুম্ভকারকম্মেতি কুম্ভকারানং কম্মে; কুম্ভকারেহি কত্তব্বকম্মেতি অত্থো. এতেন সকং আচরিযকং সরূপতো দস্সিতং হোতি. পরিযোদাতসিপ্পোতি পরিসুদ্ধসিপ্পো. অনৰযত্তেপি সতি অঞ্ঞেহি অসদিসসিপ্পোতি ৰুত্তং হোতি.

সব্বমত্তিকামযন্তি পিট্ঠসঙ্ঘাটককৰাটসূচিঘটিকৰাতপানকৰাটমত্তং ঠপেত্ৰা অৰসেসং ভিত্তিছদনিট্ঠকথম্ভাদিভেদং সব্বং গেহসম্ভারং মত্তিকামযমেৰ কত্ৰাতি অত্থো. তিণঞ্চ কট্ঠঞ্চ গোমযঞ্চ সঙ্কড্ঢিত্ৰা তং কুটিকং পচীতি তং সব্বমত্তিকামযং কত্ৰা পাণিকায ঘংসিত্ৰা সুক্খাপেত্ৰা তেলতম্বমত্তিকায পরিমজ্জিত্ৰা অন্তো চ বহি চ তিণাদীহি পূরেত্ৰা যথা পক্কা সুপক্কা হোতি, এৰং পচি. এৰং পক্কা চ পন সা অহোসি কুটিকা. অভিরূপাতি সুরূপা. পাসাদিকাতি পসাদজনিকা. লোহিতিকাতি লোহিতৰণ্ণা. কিঙ্কণিকসদ্দোতি কিঙ্কণিকজালস্স সদ্দো. যথা কির নানারতনেহি কতস্স কিঙ্কণিকজালস্স সদ্দো হোতি, এৰং তস্সা কুটিকায ৰাতপানন্তরিকাদীহি পৰিট্ঠেন ৰাতেন সমাহতায সদ্দো অহোসি. এতেনস্সা অন্তো চ বহি চ সুপক্কভাৰো দস্সিতো হোতি. মহাঅট্ঠকথাযং পন ‘‘কিঙ্কণিকা’’তি কংসভাজনং, তস্মা যথা অভিহতস্স কংসভাজনস্স সদ্দো, এৰমস্সা ৰাতপ্পহতায সদ্দো অহোসী’’তি ৰুত্তং.

৮৫. কিং এতং, ভিক্খৰেতি এত্থ জানন্তোৰ ভগৰা কথাসমুট্ঠাপনত্থং পুচ্ছি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুন্তি সব্বমত্তিকামযায কুটিকায করণভাৰং আদিতো পট্ঠায ভগৰতো আরোচেসুং. কথঞ্হি নাম সো, ভিক্খৰে…পে… কুটিকং করিস্সতীতি ইদং অতীতত্থে অনাগতৰচনং; অকাসীতি ৰুত্তং হোতি. তস্স লক্খণং সদ্দসত্থতো পরিযেসিতব্বং. ন হি নাম, ভিক্খৰে, তস্স মোঘপুরিসস্স পাণেসু অনুদ্দযা অনুকম্পা অৰিহেসা ভৰিস্সতীতি এত্থ অনুদ্দযাতি অনুরক্খণা; এতেন মেত্তাপুব্বভাগং দস্সেতি. অনুকম্পাতি পরদুক্খেন চিত্তকম্পনা. অৰিহেসাতি অৰিহিংসনা; এতেহি করুণাপুব্বভাগং দস্সেতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – ‘‘ভিক্খৰে, তস্স মোঘপুরিসস্স পথৰীখণনচিক্খল্লমদ্দনঅগ্গিদানেসু বহূ খুদ্দানুখুদ্দকে পাণে ব্যাবাধেন্তস্স ৰিনাসেন্তস্স তেসু পাণেসু মেত্তাকরুণানং পুব্বভাগমত্তাপি অনুদ্দযা অনুকম্পা অৰিহেসা ন হি নাম ভৰিস্সতি অপ্পমত্তকাপি নাম ন ভৰিস্সতী’’তি. মা পচ্ছিমা জনতা পাণেসু পাতব্যতং আপজ্জীতি পচ্ছিমো জনসমূহো পাণেসু পাতব্যভাৰং মা আপজ্জি. ‘‘বুদ্ধকালেপি ভিক্খূহি এৰং কতং, ঈদিসেসু ঠানেসু পাণাতিপাতং করোন্তানং নত্থি দোসো’’তি মঞ্ঞিত্ৰা ইমস্স দিট্ঠানুগতিং আপজ্জমানা পচ্ছিমা জনতা মা পাণেসু পাতব্যে ঘংসিতব্বে এৰং মঞ্ঞীতি ৰুত্তং হোতি.

এৰং ধনিযং গরহিত্ৰা ন চ, ভিক্খৰে, সব্বমত্তিকামযা কুটিকা কাতব্বাতি আযতিং তাদিসায কুটিকায করণং পটিক্খিপি; পটিক্খিপিত্ৰা চ ‘‘যো করেয্য আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি সব্বমত্তিকামযকুটিকাকরণে আপত্তিং ঠপেসি. তস্মা যোপি পথৰীখণনাদিনা পাণেসু পাতব্যতং অনাপজ্জন্তো তাদিসং কুটিকং করোতি, সোপি দুক্কটং আপজ্জতি. পথৰীখণনাদীহি পন পাণেসু পাতব্যতং আপজ্জন্তো যং যং ৰত্থুং ৰীতিক্কমতি, তত্থ তত্থ ৰুত্তমেৰ আপত্তিং আপজ্জতি. ধনিযত্থেরস্স আদিকম্মিকত্তা অনাপত্তি. সেসানং সিক্খাপদং অতিক্কমিত্ৰা করোন্তানম্পি কতং লভিত্ৰা তত্থ ৰসন্তানম্পি দুক্কটমেৰ. দব্বসম্ভারমিস্সকা পন যথা ৰা তথা ৰা মিস্সা হোতু, ৰট্টতি. সুদ্ধমত্তিকামযাৰ ন ৰট্টতি. সাপি ইট্ঠকাহি গিঞ্জকাৰসথসঙ্খেপেন কতা ৰট্টতি. এৰং ভন্তেতি খো…পে… তং কুটিং ভিন্দিংসূতি ভগৰতো ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা কট্ঠেহি চ পাসাণেহি চ তং কুটিকং ৰিকিরন্তা ভিন্দিংসু.

অথ খো আযস্মা ধনিযোতিআদিম্হি অযং সঙ্খেপত্থো – ধনিযো একপস্সে দিৰাৰিহারং নিসিন্নো তেন সদ্দেন আগন্ত্ৰা তে ভিক্খূ ‘‘কিস্স মে তুম্হে, আৰুসো, কুটিং ভিন্দথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ভগৰা ভেদাপেতী’’তি সুত্ৰা সুব্বচতায সম্পটিচ্ছি.

কস্মা পন ভগৰা ইমিনা অতিমহন্তেন উস্সাহেন অত্তনো ৰসনত্থং কতং কুটিকং ভেদাপেসি, ননু এতস্সেত্থ ৰযকম্মম্পি অত্থীতি? কিঞ্চাপি অত্থি, অথ খো নং ভগৰা অকপ্পিযাতি ভিন্দাপেসি, তিত্থিযধজোতি ভিন্দাপেসি. অযমেত্থ ৰিনিচ্ছযো. অট্ঠকথাযং পন অঞ্ঞানিপি কারণানি ৰুত্তানি – সত্তানুদ্দযায, পত্তচীৰরগুত্তত্থায, সেনাসনবাহুল্লপঅসেধনাযাতিআদীনি. তস্মা ইদানিপি যো ভিক্খু বহুস্সুতো ৰিনযঞ্ঞূ অঞ্ঞং ভিক্খুং অকপ্পিযং পরিক্খারং গহেত্ৰা ৰিচরন্তং দিস্ৰা তং ছিন্দাপেয্য ৰা ভিন্দাপেয্য ৰা অনুপৰজ্জো, সো নেৰ চোদেতব্বো ন সারেতব্বো; ন তং লব্ভা ৰত্তুং ‘‘মম পরিক্খারো তযা নাসিতো, তং মে দেহী’’তি.

পাল়িমুত্তকৰিনিচ্ছযো

তত্রাযং পাল়িমুত্তকো কপ্পিযাকপ্পিযপরিক্খারৰিনিচ্ছযো – কেচি তালপণ্ণচ্ছত্তং অন্তো ৰা বহি ৰা পঞ্চৰণ্ণেন সুত্তেন সিব্বন্তা ৰণ্ণমট্ঠং করোন্তি, তং ন ৰট্টতি. একৰণ্ণেন পন নীলেন ৰা পীতকেন ৰা যেন কেনচি সুত্তেন অন্তো ৰা বহি ৰা সিব্বিতুং ছত্তদণ্ডগ্গাহকং সলাকপঞ্জরং ৰা ৰিনন্ধিতুং ৰট্টতি. তঞ্চ খো থিরকরণত্থং, ন ৰণ্ণমট্ঠত্থায. ছত্তপণ্ণকেসু মকরদন্তকং ৰা অড্ঢচন্দকং ৰা ছিন্দিতুং ন ৰট্টতি. ছত্তদণ্ডে গেহথম্ভেসু ৰিয ঘটকো ৰা ৰাল়রূপকং ৰা ন ৰট্টতি. সচেপি সব্বত্থ আরগ্গেন লেখা দিন্না হোতি, সাপি ন ৰট্টতি. ঘটকম্পি ৰাল়রূপম্পি ভিন্দিত্ৰা ধারেতব্বং. লেখাপি ঘংসিত্ৰা ৰা অপনেতব্বা, সুত্তকেন ৰা দণ্ডো ৰেঠেতব্বো. দণ্ডবুন্দে পন অহিচ্ছত্তকসণ্ঠানং ৰট্টতি. ৰাতপ্পহারেন অচলনত্থং ছত্তমণ্ডলিকং রজ্জুকেহি গাহেত্ৰা দণ্ডে বন্ধন্তি, তস্মিং বন্ধনট্ঠানে ৰলযমিৰ উক্কিরিত্ৰা লেখং ঠপেন্তি, সা ৰট্টতি.

চীৰরমণ্ডনত্থায নানাসুত্তকেহি সতপদীসদিসং সিব্বন্তা আগন্তুকপট্টং ঠপেন্তি, অঞ্ঞম্পি যংকিঞ্চি সূচিকম্মৰিকারং করোন্তি, পট্টমুখে ৰা পরিযন্তে ৰা ৰেণিং ৰা সঙ্খলিকং ৰা, এৰমাদি সব্বং ন ৰট্টতি, পকতিসূচিকম্মমেৰ ৰট্টতি. গণ্ঠিকপট্টকঞ্চ পাসকপট্টঞ্চ অট্ঠকোণম্পি সোল়সকোণম্পি করোন্তি, তত্থ অগ্ঘিযগযমুগ্গরাদীনি দস্সেন্তি, কক্কটক্খীনি উক্কিরন্তি, সব্বং ন ৰট্টতি, চতুকোণমেৰ ৰট্টতি. কোণসুত্তপিল়কা চ চীৰরে রত্তে দুৰিঞ্ঞেয্যরূপা ৰট্টন্তি. কঞ্জিকপিট্ঠখলিআদীসু চীৰরং পক্খিপিতুং ন ৰট্টতি. চীৰরকম্মকালে পন হত্থমলসূচিমলাদীনং ধোৰনত্থং কিলিট্ঠকালে চ ধোৰনত্থং ৰট্টতি. গন্ধং ৰা লাখং ৰা তেলং ৰা রজনে পক্খিপিতুং ন ৰট্টতি.

চীৰরং রজিত্ৰা সঙ্খেন ৰা মণিনা ৰা যেন কেনচি ন ঘট্টেতব্বং. ভূমিযং জাণুকানি নিহন্ত্ৰা হত্থেহি গহেত্ৰা দোণিযম্পি ন ঘংসিতব্বং. দোণিযং ৰা ফলকে ৰা ঠপেত্ৰা অন্তে গাহাপেত্ৰা হত্থেহি পহরিতুং পন ৰট্টতি; তম্পি মুট্ঠিনা ন কাতব্বং. পোরাণকত্থেরা পন দোণিযম্পি ন ঠপেসুং. একো গহেত্ৰা তিট্ঠতি; অপরো হত্থে কত্ৰা হত্থেন পহরতি. চীৰরস্স কণ্ণসুত্তকং ন ৰট্টতি, রজিতকালে ছিন্দিতব্বং. যং পন ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, কণ্ণসুত্তক’’ন্তি (মহাৰ. ৩৪৪) এৰং অনুঞ্ঞাতং, তং অনুৰাতে পাসকং কত্ৰা বন্ধিতব্বং রজনকালে লগ্গনত্থায. গণ্ঠিকেপি সোভাকরণত্থং লেখা ৰা পিল়কা ৰা ন ৰট্টতি, নাসেত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বং.

পত্তে ৰা থালকে ৰা আরগ্গেন লেখং করোন্তি, অন্তো ৰা বহি ৰা ন ৰট্টতি. পত্তং ভমং আরোপেত্ৰা মজ্জিত্ৰা পচন্তি – ‘‘মণিৰণ্ণং করিস্সামা’’তি, ন ৰট্টতি; তেলৰণ্ণো পন ৰট্টতি. পত্তমণ্ডলে ভিত্তিকম্মং ন ৰট্টতি, মকরদন্তকং পন ৰট্টতি.

ধমকরণছত্তকস্স উপরি ৰা হেট্ঠা ৰা ধমকরণকুচ্ছিযং ৰা লেখা ন ৰট্টতি, ছত্তমুখৰট্টিযং পনস্স লেখা ৰট্টতি.

কাযবন্ধনস্স সোভনত্থং তহিং তহিং দিগুণং সুত্তং কোট্টেন্তি, কক্কটচ্ছীনি উট্ঠপেন্তি, ন ৰট্টতি. উভোসু পন অন্তেসু দসামুখস্স থিরভাৰায দিগুণং কোট্টেতুং ৰট্টতি. দসামুখে পন ঘটকং ৰা মকরমুখং ৰা দেড্ডুভসীসং ৰা যংকিঞ্চি ৰিকাররূপং কাতুং ন ৰট্টতি. তত্থ তত্থ অচ্ছীনি দস্সেত্ৰা মালাকম্মলতাকম্মাদীনি ৰা কত্ৰা কোট্টিতকাযবন্ধনম্পি ন ৰট্টতি. উজুকমেৰ পন মচ্ছকণ্টকং ৰা খজ্জুরিপত্তকং ৰা মট্ঠপট্টিকং ৰা কত্ৰা কোট্টিতুং ৰট্টতি. কাযবন্ধনস্স দসা একা ৰট্টতি, দ্ৰে তীণি চত্তারিপি ৰট্টন্তি; ততো পরং ন ৰট্টন্তি. রজ্জুককাযবন্ধনং একমেৰ ৰট্টতি. পামঙ্গসণ্ঠানং পন একম্পি ন ৰট্টতি. দসা পন পামঙ্গসণ্ঠানাপি ৰট্টতি. বহুরজ্জুকে একতো কত্ৰা একেন নিরন্তরং ৰেঠেত্ৰা কতং বহুরজ্জুকন্তি ন ৰত্তব্বং, তং ৰট্টতি.

কাযবন্ধনৰিধে অট্ঠমঙ্গলাদিকং যংকিঞ্চি ৰিকাররূপং ন ৰট্টতি, পরিচ্ছেদলেখামত্তং ৰট্টতি. ৰিধকস্স উভোসু অন্তেসু থিরকরণত্থায ঘটকং করোন্তি, অযম্পি ৰট্টতি.

অঞ্জনিযং ইত্থিপুরিসচতুপ্পদসকুণরূপং ৰা মালাকম্ম-লতাকম্মমকরদন্তক-গোমুত্তকঅড্ঢচন্দকাদিভেদং ৰা ৰিকাররূপং ন ৰট্টতি. ঘংসিত্ৰা ৰা ছিন্দিত্ৰা ৰা যথা ৰা ন পঞ্ঞাযতি, তথা সুত্তেন ৰেঠেত্ৰা ৰল়ঞ্জেতব্বা. উজুকমেৰ পন চতুরংসা ৰা অট্ঠংসা ৰা সোল়সংসা ৰা অঞ্জনী ৰট্টতি. হেট্ঠতো পিস্সা দ্ৰে ৰা তিস্সো ৰা ৰট্টলেখাযো ৰট্টন্তি. গীৰাযম্পিস্সা পিধানকবন্ধনত্থং একা ৰট্টলেখা ৰট্টতি.

অঞ্জনিসলাকাযপি ৰণ্ণমট্ঠকম্মং ন ৰট্টতি. অঞ্জনিত্থৰিকাযম্পি যংকিঞ্চি নানাৰণ্ণেন সুত্তেন ৰণ্ণমট্ঠকম্মং ন ৰট্টতি. এসেৰ নযো কুঞ্চিকাকোসকেপি. কুঞ্চিকায ৰণ্ণমট্ঠকম্মং ন ৰট্টতি, তথা সিপাটিকাযং. একৰণ্ণসুত্তেন পনেত্থ যেন কেনচি সিব্বিতুং ৰট্টতি.

আরকণ্টকেপি ৰট্টমণিকং ৰা অঞ্ঞং ৰা ৰণ্ণমট্ঠং ন ৰট্টতি. গীৰাযং পন পরিচ্ছেদলেখা ৰট্টতি. পিপ্ফলিকেপি মণিকং ৰা পিল়কং ৰা যংকিঞ্চি উট্ঠপেতুং ন ৰট্টতি. দণ্ডকে পন পরিচ্ছেদলেখা ৰট্টতি. নখচ্ছেদনং ৰলিতকংযেৰ করোন্তি, তস্মা তং ৰট্টতি. উত্তরারণিযং ৰা অধরারণিযং ৰা অরণিধনুকে ৰা উপরিপেল্লনদণ্ডকে ৰা মালাকম্মাদিকং যংকিঞ্চি ৰণ্ণমট্ঠং ন ৰট্টতি, পেল্লনদণ্ডকস্স পন ৰেমজ্ঝে মণ্ডলং হোতি, তত্থ পরিচ্ছেদলেখামত্তং ৰট্টতি. সূচিসণ্ডাসং করোন্তি, যেন সূচিং ডংসাপেত্ৰা ঘংসন্তি, তত্থ মকরমুখাদিকং যংকিঞ্চি ৰণ্ণমট্ঠং ন ৰট্টতি, সূচিডংসনত্থং পন মুখমত্তং হোতি, তং ৰট্টতি.

দন্তকট্ঠচ্ছেদনৰাসিযম্পি যংকিঞ্চি ৰণ্ণমট্ঠং ন ৰট্টতি, উজুকমেৰ কপ্পিযলোহেন উভোসু ৰা পস্সেসু চতুরংসং ৰা অট্ঠংসং ৰা বন্ধিতুং ৰট্টতি. কত্তরদণ্ডেপি যংকিঞ্চি ৰণ্ণমট্ঠং ন ৰট্টতি, হেট্ঠা একা ৰা দ্ৰে ৰা ৰট্টলেখা উপরি অহিচ্ছত্তকমকুল়মত্তঞ্চ ৰট্টতি.

তেলভাজনেসু ৰিসাণে ৰা নাল়িযং ৰা অলাবুকে ৰা আমণ্ডসারকে ৰা ঠপেত্ৰা ইত্থিরূপং পুরিসরূপঞ্চ অৰসেসং সব্বম্পি ৰণ্ণমট্ঠকম্মং ৰট্টতি.

মঞ্চপীঠে ভিসিবিম্বোহনে ভূমত্থরণে পাদপুঞ্ছনে চঙ্কমনভিসিযা সম্মুঞ্জনিযং কচৰরছড্ডনকে রজনদোণিকায পানীযউল়ুঙ্কে পানীযঘটে পাদকথলিকায ফলকপীঠকে ৰলযাধারকে দণ্ডাধারকেপত্তপিধানে তালৰণ্টে ৰীজনেতি – এতেসু সব্বং মালাকম্মাদিৰণ্ণমট্ঠকম্মং ৰট্টতি. সেনাসনে পন দ্ৰারকৰাটৰাতপানকৰাটাদীসু সব্বরতনমযম্পি ৰণ্ণমট্ঠকম্মং ৰট্টতি.

সেনাসনে কিঞ্চি পটিসেধেতব্বং নত্থি, অঞ্ঞত্র ৰিরুদ্ধসেনাসনা. ৰিরুদ্ধসেনাসনং নাম অঞ্ঞেসং সীমায রাজৰল্লভেহি কতসেনাসনং ৰুচ্চতি, তস্মা যে তাদিসং সেনাসনং করোন্তি, তে ৰত্তব্বা – ‘‘মা অম্হাকং সীমায সেনাসনং করোথা’’তি. অনাদিযিত্ৰা করোন্তিযেৰ, পুনপি ৰত্তব্বা – ‘‘মা এৰং অকত্থ, মা অম্হাকং উপোসথপৰারণানং অন্তরাযমকত্থ, মা সামগ্গিং ভিন্দিত্থ, তুম্হাকং সেনাসনং কতম্পি কতট্ঠানে ন ঠস্সতী’’তি. সচে বলক্কারেন করোন্তিযেৰ, যদা তেসং লজ্জিপরিসা উস্সন্না হোতি, সক্কা চ হোতি লদ্ধুং ধম্মিকো ৰিনিচ্ছযো, তদা তেসং পেসেতব্বং – ‘‘তুম্হাকং আৰাসং হরথা’’তি. সচে যাৰ ততিযং পেসিতে হরন্তি, সাধু; নো চে হরন্তি, ঠপেত্ৰা বোধিঞ্চ চেতিযঞ্চ অৰসেসসেনাসনানি ভিন্দিতব্বানি, নো চ খো অপরিভোগং করোন্তেহি, পটিপাটিযা পন ছদন-গোপানসী-ইট্ঠকাদীনি অপনেত্ৰা তেসং পেসেতব্বং – ‘‘তুম্হাকং দব্বসম্ভারে হরথা’’তি. সচে হরন্তি, সাধু; নো চে হরন্তি, অথ তেসু দব্বসম্ভারেসু হিমৰস্সৰাতাতপাদীহি পূতিভূতেসু ৰা চোরেহি ৰা হটেসু অগ্গিনা ৰা দড্ঢেসু সীমসামিকা ভিক্খূ অনুপৰজ্জা, ন লব্ভা চোদেতুং ‘‘তুম্হেহি অম্হাকং দব্বসম্ভারা নাসিতা’’তি ৰা ‘‘তুম্হাকং গীৰা’’তি ৰা. যং পন সীমসামিকেহি ভিক্খূহি কতং, তং সুকতমেৰ হোতীতি.

পাল়িমুত্তকৰিনিচ্ছযো নিট্ঠিতো.

৮৬. এৰং ভিন্নায পন কুটিকায ধনিযস্স পরিৰিতক্কঞ্চ পুন কুটিকরণত্থায উস্সাহঞ্চ দস্সেতুং ‘‘অথ খো আযস্মতো’’তিআদি ৰুত্তং. তত্থ দারুগহে গণকোতি রঞ্ঞো দারুভণ্ডাগারে দারুগোপকো. দেৰগহদারূনীতি দেৰেন গহিতদারূনি. রাজপটিগ্গহিতভূতানি দারূনীতি অত্থো. নগরপটিসঙ্খারিকানীতি নগরস্স পটিসঙ্খারূপকরণানি. আপদত্থায নিক্খিত্তানীতি অগ্গিদাহেন ৰা পুরাণভাৰেন ৰা পটিরাজূপরুন্ধনাদিনা ৰা গোপুরট্টালকরাজন্তেপুরহত্থিসালাদীনং ৰিপত্তি আপদাতি ৰুচ্চতি. তদত্থং নিক্খিত্তানীতি ৰুত্তং হোতি. খণ্ডাখণ্ডিকং ছেদাপেত্ৰাতি অত্তনো কুটিযা পমাণং সল্লক্খেত্ৰা কিঞ্চি অগ্গে কিঞ্চি মজ্ঝে কিঞ্চি মূলে খণ্ডাখণ্ডং করোন্তো ছেদাপেসি.

৮৭. ৰস্সকারোতি তস্স ব্রাহ্মণস্স নামং. মগধমহামত্তোতি মগধরট্ঠে মহামত্তো, মহতিযা ইস্সরিযমত্তায সমন্নাগতো, মগধরঞ্ঞো ৰা মহামত্তো; মহাঅমচ্চোতি ৰুত্তং হোতি. অনুসঞ্ঞাযমানোতি তত্থ তত্থ গন্ত্ৰা পচ্চৰেক্খমানো. ভণেতি ইস্সরানং নীচট্ঠানিকপুরিসালপনং. বন্ধং আণাপেসীতি ব্রাহ্মণো পকতিযাপি তস্মিং ইস্সাপকতোৰ. সো রঞ্ঞো ‘‘আণাপেহী’’তি ৰচনং সুত্ৰা যস্মা ‘‘পক্কোসাপেহী’’তি রঞ্ঞো ন ৰুত্তং, তস্মা ‘‘নং হত্থেসু চ পাদেসু চ বন্ধং কত্ৰা আণাপেস্সামী’’তি বন্ধং আণাপেসি. অদ্দস খো আযস্মা ধনিযোতি কথং অদ্দস? সো কির অত্তনা লেসেন দারূনং হটভাৰং ঞত্ৰা ‘‘নিস্সংসযং এস দারূনং কারণা রাজকুলতো ৰধং ৰা বন্ধং ৰা পাপুণিস্সতি, তদা নং অহমেৰ মোচেস্সামী’’তি নিচ্চকালং তস্স পৰত্তিং সুণন্তোযেৰ ৰিচরতি. তস্মা তখণঞ্ঞেৰ গন্ত্ৰা অদ্দস. তেন ৰুত্তং – ‘‘অদ্দস খো আযস্মা ধনিযো’’তি. দারূনং কিচ্চাতি দারূনং কারণা. পুরাহং হঞ্ঞামীতি অহং পুরা হঞ্ঞামি; যাৰ অহং ন হঞ্ঞামি, তাৰ ত্ৰং এয্যাসীতি অত্থো.

৮৮. ইঙ্ঘ, ভন্তে, সরাপেহীতি এত্থ ইঙ্ঘাতি চোদনত্থে নিপাতো. পঠমাভিসিত্তোতি অভিসিত্তো হুত্ৰা পঠমং. এৰরূপিং ৰাচং ভাসিতাতি ‘‘দিন্নঞ্ঞেৰ সমণব্রাহ্মণানং তিণকট্ঠোদকং পরিভুঞ্জন্তূ’’তি ইমং এৰরূপিং ৰাচং অভিসিত্তো হুত্ৰা পঠমমেৰ যং ত্ৰং অভাসি, তং সযমেৰ ভাসিত্ৰা ইদানি সরসি, ন সরসীতি ৰুত্তং হোতি. রাজানো কির অভিসিত্তমত্তাযেৰ ধম্মভেরিং চরাপেন্তি – ‘‘দিন্নঞ্ঞেৰ সমণব্রাহ্মণানং তিণকট্ঠোদকং পরিভুঞ্জন্তূ’’তি তং সন্ধায এস ৰদতি. তেসং মযা সন্ধায ভাসিতন্তি তেসং অপ্পমত্তকেপি কুক্কুচ্চাযন্তানং সমিতবাহিতপাপানং সমণব্রাহ্মণানং তিণকট্ঠোদকহরণং সন্ধায মযা এতং ভাসিতং; ন তুম্হাদিসানন্তি অধিপ্পাযো. তঞ্চ খো অরঞ্ঞে অপরিগ্গহিতন্তি তঞ্চ তিণকট্ঠোদকং যং অরঞ্ঞে অপরিগ্গহিতং হোতি; এতং সন্ধায মযা ভাসিতন্তি দীপেতি.

লোমেন ত্ৰং মুত্তোসীতি এত্থ লোমমিৰ লোমং, কিং পন তং? পব্বজ্জালিঙ্গং. কিং ৰুত্তং হোতি? যথা নাম ধুত্তা ‘‘মংসং খাদিস্সামা’’তি মহগ্ঘলোমং এল়কং গণ্হেয্যুং. তমেনং অঞ্ঞো ৰিঞ্ঞুপুরিসো দিস্ৰা ‘‘ইমস্স এল়কস্স মংসং কহাপণমত্তং অগ্ঘতি. লোমানি পন লোমৰারে লোমৰারে অনেকে কহাপণে অগ্ঘন্তী’’তি দ্ৰে অলোমকে এল়কে দত্ৰা গণ্হেয্য. এৰং সো এল়কো ৰিঞ্ঞুপুরিসমাগম্ম লোমেন মুচ্চেয্য. এৰমেৰ ত্ৰং ইমস্স কম্মস্স কতত্তা ৰধবন্ধনারহো. যস্মা পন অরহদ্ধজো সব্ভি অৰজ্ঝরূপো, ত্ৰঞ্চ সাসনে পব্বজিতত্তা যং পব্বজ্জালিঙ্গভূতং অরহদ্ধজং ধারেসি. তস্মা ত্ৰং ইমিনা পব্বজ্জালিঙ্গলোমেন এল়কো ৰিয ৰিঞ্ঞুপুরিসমাগম্ম মুত্তোসীতি.

মনুস্সা উজ্ঝাযন্তীতি রঞ্ঞো পরিসতি ভাসমানস্স সম্মুখা চ পরম্মুখা চ সুত্ৰা তত্থ তত্থ মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি, অৰজ্ঝাযন্তি, অৰজানন্তা তং ঝাযন্তি ওলোকেন্তি লামকতো ৰা চিন্তেন্তীতি অত্থো. খিয্যন্তীতি তস্স অৰণ্ণং কথেন্তি পকাসেন্তি. ৰিপাচেন্তীতি ৰিত্থারিকং করোন্তি, সব্বত্থ পত্থরন্তি; অযঞ্চ অত্থো সদ্দসত্থানুসারেন ৰেদিতব্বো. অযং পনেত্থ যোজনা – ‘‘অলজ্জিনো ইমে সমণা সক্যপুত্তিযা’’তিআদীনি চিন্তেন্তা উজ্ঝাযন্তি. ‘‘নত্থি ইমেসং সামঞ্ঞ’’ন্তিআদীনি ভণন্তা খিয্যন্তি. ‘‘অপগতা ইমে সামঞ্ঞা’’তিআদীনি তত্থ তত্থ ৰিত্থারেন্তা ৰিপাচেন্তীতি. এতেন নযেন ইমেসং পদানং ইতো পরম্পি তত্থ তত্থ আগতপদানুরূপেন যোজনা ৰেদিতব্বা. ব্রহ্মচারিনোতি সেট্ঠচারিনো. সামঞ্ঞন্তি সমণভাৰো. ব্রহ্মঞ্ঞন্তি সেট্ঠভাৰো. সেসং উত্তানত্থমেৰ.

রঞ্ঞো দারূনীতিআদিম্হি ‘‘অদিন্নং আদিযিস্সতী’’তি অযং উজ্ঝাযনত্থো. যং পনেতং অদিন্নং আদিযি, তং দস্সেতুং ‘‘রঞ্ঞো দারূনী’’তি ৰুত্তং. ইতি ৰচনভেদে অসম্মুয্হন্তেহি অত্থো ৰেদিতব্বো. পুরাণৰোহারিকো মহামত্তোতি ভিক্খুভাৰতো পুরাণে গিহিকালে ৰিনিচ্ছযৰোহারে নিযুত্তত্তা ‘‘ৰোহারিকো’’তি সঙ্খং গতো মহাঅমচ্চো.

অথ খো ভগৰা তং ভিক্খুং এতদৰোচাতি ভগৰা সামংযেৰ লোকৰোহারম্পি জানাতি, অতীতবুদ্ধানং পঞ্ঞত্তিম্পি জানাতি – ‘‘পুব্বেপি বুদ্ধা এত্তকেন পারাজিকং পঞ্ঞপেন্তি, এত্তকেন থুল্লচ্চযং, এত্তকেন দুক্কট’’ন্তি. এৰং সন্তেপি সচে অঞ্ঞেহি লোকৰোহারৰিঞ্ঞূহি সদ্ধিং অসংসন্দিত্ৰা পাদমত্তেন পারাজিকং পঞ্ঞপেয্য, তেনস্স সিযুং ৰত্তারো ‘‘সীলসংৰরো নাম একভিক্খুস্সপি অপ্পমেয্যো অসঙ্খ্যেয্যো মহাপথৰী-সমুদ্দ-আকাসানি ৰিয অতিৰিত্থিণ্ণো, কথঞ্হি নাম ভগৰা পাদমত্তকেন নাসেসী’’তি! ততো তথাগতস্স ঞাণবলং অজানন্তা সিক্খাপদং কোপেয্যুং, পঞ্ঞত্তম্পি সিক্খাপদং যথাঠানে ন তিট্ঠেয্য. লোকৰোহারৰিঞ্ঞূহি পন সদ্ধিং সংসন্দিত্ৰা পঞ্ঞত্তে সো উপৰাদো ন হোতি. অঞ্ঞদত্থু এৰং ৰত্তারো হোন্তি – ‘‘ইমেহি নাম অগারিকাপি পাদমত্তেন চোরং হনন্তিপি বন্ধন্তিপি পব্বাজেন্তিপি. কস্মা ভগৰা পব্বজিতং ন নাসেস্সতি; যেন পরসন্তকং তিণসলাকমত্তম্পি ন গহেতব্ব’’ন্তি! তথাগতস্স চ ঞাণবলং জানিস্সন্তি. পঞ্ঞত্তম্পি চ সিক্খাপদং অকুপ্পং ভৰিস্সতি, যথাঠানে ঠস্সতি. তস্মা লোকৰোহারৰিঞ্ঞূহি সদ্ধিং সংসন্দিত্ৰা পঞ্ঞপেতুকামো সব্বাৰন্তং পরিসং অনুৰিলোকেন্তো অথ খো ভগৰা অৰিদূরে নিসিন্নং দিস্ৰা তং ভিক্খুং এতদৰোচ ‘‘কিত্তকেন খো ভিক্খু রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো চোরং গহেত্ৰা হনতি ৰা বন্ধতি ৰা পব্বাজেতি ৰা’’তি.

তত্থ মাগধোতি মগধানং ইস্সরো. সেনিযোতি সেনায সম্পন্নো. বিম্বিসারোতি তস্স নামং. পব্বাজেতি ৰাতি রট্ঠতো নিক্খামেতি. সেসমেত্থ উত্তানত্থমেৰ. পঞ্চমাসকো পাদোতি তদা রাজগহে ৰীসতিমাসকো কহাপণো হোতি, তস্মা পঞ্চমাসকো পাদো. এতেন লক্খণেন সব্বজনপদেসু কহাপণস্স চতুত্থো ভাগো ‘‘পাদো’’তি ৰেদিতব্বো. সো চ খো পোরাণস্স নীলকহাপণস্স ৰসেন, ন ইতরেসং রুদ্রদামকাদীনং. তেন হি পাদেন অতীতবুদ্ধাপি পারাজিকং পঞ্ঞপেসুং, অনাগতাপি পঞ্ঞপেস্সন্তি. সব্ববুদ্ধানঞ্হি পারাজিকৰত্থুম্হি ৰা পারাজিকে ৰা নানত্তং নত্থি. ইমানেৰ চত্তারি পারাজিকৰত্থূনি. ইমানেৰ চত্তারি পারাজিকানি. ইতো ঊনং ৰা অতিরেকং ৰা নত্থি. তস্মা ভগৰাপি ধনিযং ৰিগরহিত্ৰা পাদেনেৰ দুতিযপারাজিকং পঞ্ঞপেন্তো ‘‘যো পন ভিক্খু অদিন্নং থেয্যসঙ্খাত’’ন্তিআদিমাহ.

এৰং মূলচ্ছেজ্জৰসেন দল়্হং কত্ৰা দুতিযপারাজিকে পঞ্ঞত্তে অপরম্পি অনুপঞ্ঞত্তত্থায রজকভণ্ডিকৰত্থু উদপাদি, তস্সুপ্পত্তিদীপনত্থমেতং ৰুত্তং – ‘‘এৰঞ্চিদং ভগৰতা ভিক্খূনং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং হোতী’’তি. তস্সত্থো চ অনুপঞ্ঞত্তিসম্বন্ধো চ পঠমপারাজিকৰণ্ণনাযং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. যথা চ ইধ, এৰং ইতো পরেসু সব্বসিক্খাপদেসু. যং যং পুব্বে ৰুত্তং, তং তং সব্বং ৰজ্জেত্ৰা উপরূপরি অপুব্বমেৰ ৰণ্ণযিস্সাম. যদি হি যং যং ৰুত্তনযং, তং তং পুনপি ৰণ্ণযিস্সাম, কদা ৰণ্ণনায অন্তং গমিস্সাম! তস্মা যং যং পুব্বে ৰুত্তং, তং তং সব্বং সাধুকং উপসল্লক্খেত্ৰা তত্থ তত্থ অত্থো চ যোজনা চ ৰেদিতব্বা. অপুব্বং পন যংকিঞ্চি অনুত্তানত্থং, তং সব্বং মযমেৰ ৰণ্ণযিস্সাম.

ধনিযৰত্থুৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৯০. রজকত্থরণং গন্ত্ৰাতি রজকতিত্থং গন্ত্ৰা; তঞ্হি যস্মা তত্থ রজকা ৰত্থানি অত্থরন্তি, তস্মা রজকত্থরণন্তি ৰুচ্চতি. রজকভণ্ডিকন্তি রজকানং ভণ্ডিকং; রজকা সাযন্হসমযে নগরং পৰিসন্তা বহূনি ৰত্থানি একেকং ভণ্ডিকং বন্ধন্তি. ততো একং ভণ্ডিকং তেসং পমাদেন অপস্সন্তানং অৰহরিত্ৰা থেনেত্ৰাতি অত্থো.

পদভাজনীযৰণ্ণনা

৯২. গামো নামাতি এৰমাদি ‘‘গামা ৰা অরঞ্ঞা ৰা’’তি এত্থ ৰুত্তস্স গামস্স চ অরঞ্ঞস্স চ পভেদদস্সনত্থং ৰুত্তং. তত্থ যস্মিং গামে একা এৰ কুটি, একং গেহং সেয্যথাপি মলযজনপদে; অযং এককুটিকো গামো নাম. এতেন নযেন অপরেপি ৰেদিতব্বা. অমনুস্সো নাম যো সব্বসো ৰা মনুস্সানং অভাৰেন যক্খপরিগ্গহভূতো; যতো ৰা মনুস্সা কেনচি কারণেন পুনপি আগন্তুকামা এৰ অপক্কন্তা. পরিক্খিত্তো নাম ইট্ঠকপাকারং আদিং কত্ৰা অন্তমসো কণ্টকসাখাহিপি পরিক্খিত্তো. গোনিসাদিনিৰিট্ঠো নাম ৰীথিসন্নিৰেসাদিৰসেন অনিৰিসিত্ৰা যথা গাৰো তত্থ তত্থ দ্ৰে তযো নিসীদন্তি, এৰং তত্থ তত্থ দ্ৰে তীণি ঘরানি কত্ৰা নিৰিট্ঠো. সত্থোতি জঙ্ঘসত্থসকটসত্থাদীসু যো কোচি. ইমস্মিঞ্চ সিক্খাপদে নিগমোপি নগরম্পি গামগ্গহণেনেৰ গহিতন্তি ৰেদিতব্বং.

গামূপচারোতিআদি অরঞ্ঞপরিচ্ছেদদস্সনত্থং ৰুত্তং. ইন্দখীলে ঠিতস্সাতি যস্স গামস্স অনুরাধপুরস্সেৰ দ্ৰে ইন্দখীলা, তস্স অব্ভন্তরিমে ইন্দখীলে ঠিতস্স; তস্স হি বাহিরো ইন্দখীলো আভিধম্মিকনযেন অরঞ্ঞসঙ্খেপং গচ্ছতি. যস্স পন একো, তস্স গামদ্ৰারবাহানং ৰেমজ্ঝে ঠিতস্স. যত্রাপি হি ইন্দখীলো নত্থি, তত্র গামদ্ৰারবাহানং ৰেমজ্ঝমেৰ ‘‘ইন্দখীলো’’তি ৰুচ্চতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘গামদ্ৰারবাহানং ৰেমজ্ঝে ঠিতস্সা’’তি. মজ্ঝিমস্সাতি থামমজ্ঝিমস্স, নো পমাণমজ্ঝিমস্স, নেৰ অপ্পথামস্স, ন মহাথামস্স; মজ্ঝিমথামস্সাতি ৰুত্তং হোতি. লেড্ডুপাতোতি যথা মাতুগামো কাকে উড্ডাপেন্তো উজুকমেৰ হত্থং উক্খিপিত্ৰা লেড্ডুং খিপতি, যথা চ উদকুক্খেপে উদকং খিপন্তি, এৰং অখিপিত্ৰা যথা তরুণমনুস্সা অত্তনো বলং দস্সেন্তা বাহং পসারেত্ৰা লেড্ডুং খিপন্তি, এৰং খিত্তস্স লেড্ডুস্স পতনট্ঠানং. পতিতো পন লুঠিত্ৰা যত্থ গচ্ছতি, তং ন গহেতব্বং.

অপরিক্খিত্তস্স গামস্স ঘরূপচারে ঠিতস্স মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স লেড্ডুপাতোতি এত্থ পন নিব্বকোসস্স উদকপাতট্ঠানে ঠিতস্স মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স সুপ্পপাতো ৰা মুসলপাতো ৰা ঘরূপচারো নাম. তস্মিং ঘরূপচারে ঠিতস্স লেড্ডুপাতো গামূপচারোতি কুরুন্দট্ঠকথাযং ৰুত্তং. মহাপচ্চরিযম্পি তাদিসমেৰ. মহাঅট্ঠকথাযং পন ‘‘ঘরং নাম, ঘরূপচারো নাম, গামো নাম, গামূপচারো নামা’’তি মাতিকং ঠপেত্ৰা নিব্বকোসস্স উদকপাতট্ঠানব্ভন্তরং ঘরং নাম. যং পন দ্ৰারে ঠিতো মাতুগামো ভাজনধোৰনউদকং ছড্ডেতি, তস্স পতনট্ঠানঞ্চ মাতুগামেনেৰ অন্তোগেহে ঠিতেন পকতিযা বহি খিত্তস্স সুপ্পস্স ৰা সম্মুঞ্জনিযা ৰা পতনট্ঠানঞ্চ, ঘরস্স পুরতো দ্ৰীসু কোণেসু সম্বন্ধিত্ৰা মজ্ঝে রুক্খসূচিদ্ৰারং ঠপেত্ৰা গোরূপানং পৰেসননিৰারণত্থং কতপরিক্খেপো চ অযং সব্বোপি ঘরূপচারো নাম. তস্মিং ঘরূপচারে ঠিতস্স মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স লেড্ডুপাতব্ভন্তরং গামো নাম. ততো অঞ্ঞস্স লেড্ডুপাতস্স অব্ভন্তরং গামূপচারো নামাতি ৰুত্তং. ইদমেত্থ পমাণং. যথা চেত্থ, এৰং সব্বত্থ যো যো অট্ঠকথাৰাদো ৰা থেরৰাদো ৰা পচ্ছা ৰুচ্চতি সো পমাণতো দট্ঠব্বো.

যঞ্চেতং মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তং, তং পাল়িযা ৰিরুদ্ধমিৰ দিস্সতি. পাল়িযঞ্হি – ‘‘ঘরূপচারে ঠিতস্স মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স লেড্ডুপাতো’’তি এত্তকমেৰ ৰুত্তং. অট্ঠকথাযং পন তং লেড্ডুপাতং গামসঙ্খেপং কত্ৰা ততো পরং গামূপচারো ৰুত্তোতি? ৰুচ্চতে – সচ্চমেৰ পাল়িযং ৰুত্তং, অধিপ্পাযো পনেত্থ ৰেদিতব্বো. সো চ অট্ঠকথাচরিযানমেৰ ৰিদিতো. তস্মা যথা ‘‘ঘরূপচারে ঠিতস্সা’’তি এত্থ ঘরূপচারলক্খণং পাল়িযং অৰুত্তম্পি অট্ঠকথাযং ৰুত্তৰসেন গহিতং. এৰং সেসম্পি গহেতব্বং.

তত্রাযং নযো – ইধ গামো নাম দুৰিধো হোতি – পরিক্খিত্তো চ অপরিক্খিত্তো চ. তত্র পরিক্খিত্তস্স পরিক্খেপোযেৰ পরিচ্ছেদো. তস্মা তস্স ৰিসুং পরিচ্ছেদং অৰত্ৰা ‘‘গামূপচারো নাম পরিক্খিত্তস্স গামস্স ইন্দখীলে ঠিতস্স মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স লেড্ডুপাতো’’তি পাল়িযং ৰুত্তং. অপরিক্খিত্তস্স পন গামস্স গামপরিচ্ছেদো ৰত্তব্বো. তস্মা তস্স গামপরিচ্ছেদদস্সনত্থং ‘‘অপরিক্খিত্তস্স গামস্স ঘরূপচারে ঠিতস্স মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স লেড্ডুপাতো’’তি ৰুত্তং. গামপরিচ্ছেদে চ দস্সিতে গামূপচারলক্খণং পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ সক্কা ঞাতুন্তি পুন ‘‘তত্থ ঠিতস্স মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স লেড্ডুপাতো’’তি ন ৰুত্তং. যো পন ঘরূপচারে ঠিতস্স লেড্ডুপাতংযেৰ ‘‘গামূপচারো’’তি ৰদতি, তস্স ঘরূপচারো গামোতি আপজ্জতি. ততো ঘরং, ঘরূপচারো, গামো, গামূপচারোতি এস ৰিভাগো সঙ্করীযতি. অসঙ্করতো চেত্থ ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো ৰিকালে গামপ্পৰেসনাদীসু. তস্মা পাল়িঞ্চ অট্ঠকথঞ্চ সংসন্দিত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰেত্থ গামো চ গামূপচারো চ ৰেদিতব্বো. যোপি চ গামো পুব্বে মহা হুত্ৰা পচ্ছা কুলেসু নট্ঠেসু অপ্পকো হোতি, সো ঘরূপচারতো লেড্ডুপাতেনেৰ পরিচ্ছিন্দিতব্বো. পুরিমপরিচ্ছেদো পনস্স পরিক্খিত্তস্সাপি অপরিক্খিত্তস্সাপি অপ্পমাণমেৰাতি.

অরঞ্ঞং নাম ঠপেত্ৰা গামঞ্চ গামূপচারঞ্চাতি ইমং যথাৰুত্তলক্খণং গামঞ্চ গামূপচারঞ্চ ঠপেত্ৰা ইমস্মিং অদিন্নাদানসিক্খাপদে অৰসেসং ‘‘অরঞ্ঞং’’ নামাতি ৰেদিতব্বং. অভিধম্মে পন ‘‘অরঞ্ঞন্তি নিক্খমিত্ৰা বহি ইন্দখীলা সব্বমেতং অরঞ্ঞ’’ন্তি (ৰিভ. ৫২৯) ৰুত্তং. আরঞ্ঞকসিক্খাপদে ‘‘আরঞ্ঞকং নাম সেনাসনং পঞ্চধনুসতিকং পচ্ছিম’’ন্তি (পারা. ৬৫৪) ৰুত্তং. তং ইন্দখীলতো পট্ঠায আরোপিতেন আচরিযধনুনা পঞ্চধনুসতপ্পমাণন্তি ৰেদিতব্বং. এৰং ভগৰতা ‘‘গামা ৰা অরঞ্ঞা ৰা’’তি এতস্স অত্থং ৰিভজন্তেন ‘‘ঘরং, ঘরূপচারো, গামো, গামূপচারো অরঞ্ঞ’’ন্তি পাপভিক্খূনং লেসোকাসনিসেধনত্থং পঞ্চ কোট্ঠাসা দস্সিতা. তস্মা ঘরে ৰা ঘরূপচারে ৰা গামে ৰা গামূপচারে ৰা অরঞ্ঞে ৰা পাদগ্ঘনকতো পট্ঠায সস্সামিকং ভণ্ডং অৰহরন্তস্স পারাজিকমেৰাতি ৰেদিতব্বং.

ইদানি ‘‘অদিন্নং থেয্যসঙ্খাতং আদিযেয্যা’’তিআদীনং অত্থদস্সনত্থং ‘‘অদিন্নং নামা’’তিআদিমাহ. তত্থ অদিন্নন্তি দন্তপোনসিক্খাপদে অত্তনো সন্তকম্পি অপ্পটিগ্গহিতকং কপ্পিযং অজ্ঝোহরণীযং ৰুচ্চতি. ইধ পন যংকিঞ্চি পরপরিগ্গহিতং সস্সামিকং ভণ্ডং, তদেতং তেহি সামিকেহি কাযেন ৰা ৰাচায ৰা ন দিন্নন্তি অদিন্নং. অত্তনো হত্থতো ৰা যথাঠিতট্ঠানতো ৰা ন নিস্সট্ঠন্তি অনিস্সট্ঠং. যথাঠানে ঠিতম্পি অনপেক্খতায ন পরিচ্চত্তন্তি অপরিচ্চত্তং. আরক্খসংৰিধানেন রক্খিতত্তা রক্খিতং. মঞ্জূসাদীসু পক্খিপিত্ৰা গোপিতত্তা গোপিতং. ‘‘মম ইদ’’ন্তি তণ্হামমত্তেন মমাযিতত্তা মমাযিতং. তাহি অপরিচ্চাগরক্খণগোপনাহি তেহি ভণ্ডসামিকেহি পরেহি পরিগ্গহিতন্তি পরপরিগ্গহিতং. এতং অদিন্নং নাম.

থেয্যসঙ্খাতন্তি এত্থ থেনোতি চোরো, থেনস্স ভাৰো থেয্যং; অৰহরণচিত্তস্সেতং অধিৰচনং. ‘‘সঙ্খা, সঙ্খাত’’ন্তি অত্থতো একং; কোট্ঠাসস্সেতং অধিৰচনং, ‘‘সঞ্ঞানিদানা হি পপঞ্চসঙ্খা’’তিআদীসু (সু. নি. ৮৮০) ৰিয. থেয্যঞ্চ তং সঙ্খাতঞ্চাতি থেয্যসঙ্খাতং, থেয্যচিত্তসঙ্খাতো একো চিত্তকোট্ঠাসোতি অত্থো. করণত্থে চেতং পচ্চত্তৰচনং, তস্মা থেয্যসঙ্খাতেনাতি অত্থতো দট্ঠব্বং. যো চ থেয্যসঙ্খাতেন আদিযতি, সো যস্মা থেয্যচিত্তো হোতি, তস্মা ব্যঞ্জনং অনাদিযিত্ৰা অত্থমেৰ দস্সেতুং থেয্যচিত্তো অৰহরণচিত্তোতি এৰমস্স পদভাজনং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

আদিযেয্য , হরেয্য, অৰহরেয্য, ইরিযাপথং ৰিকোপেয্য, ঠানা চাৰেয্য, সঙ্কেতং ৰীতিনামেয্যাতি এত্থ পন পঠমপদং অভিযোগৰসেন ৰুত্তং, দুতিযপদং অঞ্ঞেসং ভণ্ডং হরন্তস্স গচ্ছতো ৰসেন, ততিযপদং উপনিক্খিত্তভণ্ডৰসেন, চতুত্থং সৰিঞ্ঞাণকৰসেন, পঞ্চমং থলে নিক্খিত্তাদিৰসেন, ছট্ঠং পরিকপ্পৰসেন ৰা সুঙ্কঘাতৰসেন ৰা ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. যোজনা পনেত্থ একভণ্ডৰসেনপি নানাভণ্ডৰসেনপি হোতি. একভণ্ডৰসেন চ সৰিঞ্ঞাণকেনেৰ লব্ভতি, নানাভণ্ডৰসেন সৰিঞ্ঞাণকাৰিঞ্ঞাণকমিস্সকেন.

তত্থ নানাভণ্ডৰসেন তাৰ এৰং ৰেদিতব্বং – আদিযেয্যাতি আরামং অভিযুঞ্জতি, আপত্তি দুক্কটস্স. সামিকস্স ৰিমতিং উপ্পাদেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. সামিকো ‘‘ন ময্হং ভৰিস্সতী’’তি ধুরং নিক্খিপতি, আপত্তি পারাজিকস্স.

হরেয্যাতি অঞ্ঞস্স ভণ্ডং হরন্তো সীসে ভারং থেয্যচিত্তো আমসতি, আপত্তি দুক্কটস্স. ফন্দাপেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. খন্ধং ওরোপেতি, আপত্তি পারাজিকস্স.

অৰহরেয্যাতি উপনিক্খিত্তং ভণ্ডং ‘‘দেহি মে ভণ্ড’’ন্তি ৰুচ্চমানো ‘‘নাহং গণ্হামী’’তি ভণতি, আপত্তি দুক্কটস্স. সামিকস্স ৰিমতিং উপ্পাদেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. সামিকো ‘‘ন ময্হং দস্সতী’’তি ধুরং নিক্খিপতি, আপত্তি পারাজিকস্স.

ইরিযাপথং ৰিকোপেয্যাতি ‘‘সহভণ্ডহারকং নেস্সামী’’তি পঠমং পাদং সঙ্কামেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. দুতিযং পাদং সঙ্কামেতি, আপত্তি পারাজিকস্স.

ঠানা চাৰেয্যাতি থলট্ঠং ভণ্ডং থেয্যচিত্তো আমসতি, আপত্তি দুক্কটস্স. ফন্দাপেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. ঠানা চাৰেতি, আপত্তি পারাজিকস্স.

সঙ্কেতং ৰীতিনামেয্যাতি পরিকপ্পিতট্ঠানং পঠমং পাদং অতিক্কামেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. দুতিযং পাদং অতিক্কামেতি, আপত্তি পারাজিকস্স. অথ ৰা পঠমং পাদং সুঙ্কঘাতং অতিক্কামেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. দুতিযং পাদং অতিক্কামেতি, আপত্তি পারাজিকস্সাতি – অযমেত্থ নানাভণ্ডৰসেন যোজনা.

একভণ্ডৰসেন পন সস্সামিকং দাসং ৰা তিরচ্ছানং ৰা যথাৰুত্তেন অভিযোগাদিনা নযেন আদিযতি ৰা হরতি ৰা অৰহরতি ৰা ইরিযাপথং ৰা ৰিকোপেতি, ঠানা ৰা চাৰেতি, পরিচ্ছেদং ৰা অতিক্কামেতি – অযমেত্থ একভণ্ডৰসেন যোজনা.

পঞ্চৰীসতিঅৰহারকথা

অপিচ ইমানি ছ পদানি ৰণ্ণেন্তেন পঞ্চ পঞ্চকে সমোধানেত্ৰা পঞ্চৰীসতি অৰহারা দস্সেতব্বা. এৰং ৰণ্ণযতা হি ইদং অদিন্নাদানপারাজিকং সুৰণ্ণিতং হোতি. ইমস্মিঞ্চ ঠানে সব্বঅট্ঠকথা আকুলা লুল়িতা দুৰিঞ্ঞেয্যৰিনিচ্ছযা. তথা হি সব্বঅট্ঠকথাসু যানি তানি পাল়িযং ‘‘পঞ্চহাকারেহি অদিন্নং আদিযন্তস্স আপত্তি পারাজিকস্স, পরপরিগ্গহিতঞ্চ হোতী’’তিআদিনা নযেন অৰহারঙ্গানি ৰুত্তানি, তানিপি গহেত্ৰা কত্থচি একং পঞ্চকং দস্সিতং, কত্থচি ‘‘ছহাকারেহী’’তি আগতেহি সদ্ধিং দ্ৰে পঞ্চকানি দস্সিতানি. এতানি চ পঞ্চকানি ন হোন্তি. যত্থ হি একেকেন পদেন অৰহারো সিজ্ঝতি, তং পঞ্চকং নাম ৰুচ্চতি. এত্থ পন সব্বেহিপি পদেহি একোযেৰ অৰহারো. যানি চ তত্থ লব্ভমানানিযেৰ পঞ্চকানি দস্সিতানি, তেসম্পি ন সব্বেসং অত্থো পকাসিতো. এৰমিমস্মিং ঠানে সব্বঅট্ঠকথা আকুলা লুল়িতা দুৰিঞ্ঞেয্যৰিনিচ্ছযা. তস্মা পঞ্চ পঞ্চকেসমোধানেত্ৰা দস্সিযমানা ইমে পঞ্চৰীসতি অৰহারা সাধুকং সল্লক্খেতব্বা.

পঞ্চ পঞ্চকানি নাম – নানাভণ্ডপঞ্চকং, একভণ্ডপঞ্চকং, সাহত্থিকপঞ্চকং, পুব্বপযোগপঞ্চকং, থেয্যাৰহারপঞ্চকন্তি. তত্থ নানাভণ্ডপঞ্চকঞ্চ একভণ্ডপঞ্চকঞ্চ ‘‘আদিযেয্য, হরেয্য, অৰহরেয্য, ইরিযাপথং ৰিকোপেয্য, ঠানা চাৰেয্যা’’তি ইমেসং পদানং ৰসেন লব্ভন্তি. তানি পুব্বে যোজেত্ৰা দস্সিতনযেনেৰ ৰেদিতব্বানি. যং পনেতং ‘‘সঙ্কেতং ৰীতিনামেয্যা’’তি ছট্ঠং পদং, তং পরিকপ্পাৰহারস্স চ নিস্সগ্গিযাৰহারস্স চ সাধারণং. তস্মা তং ততিযপঞ্চমেসু পঞ্চকেসু লব্ভমানপদৰসেন যোজেতব্বং. ৰুত্তং নানাভণ্ডপঞ্চকঞ্চ একভণ্ডপঞ্চকঞ্চ.

কতমং সাহত্থিকপঞ্চকং? পঞ্চ অৰহারা – সাহত্থিকো, আণত্তিকো, নিস্সগ্গিযো, অত্থসাধকো, ধুরনিক্খেপোতি. তত্থ সাহত্থিকো নাম পরস্স ভণ্ডং সহত্থা অৰহরতি. আণত্তিকো নাম ‘‘অসুকস্স ভণ্ডং অৰহরা’’তি অঞ্ঞং আণাপেতি. নিস্সগ্গিযো নাম অন্তোসুঙ্কঘাতে ঠিতো বহিসুঙ্কঘাতং পাতেতি, আপত্তি পারাজিকস্সাতি, ইমিনা চ সদ্ধিং ‘‘সঙ্কেতং ৰীতিনামেয্যা’’তি ইদং পদযোজনং লভতি. অত্থসাধকো নাম ‘‘অসুকং নাম ভণ্ডং যদা সক্কোসি, তদা অৰহরা’’তি আণাপেতি. তত্থ সচে পরো অনন্তরাযিকো হুত্ৰা তং অৰহরতি, আণাপকো আণত্তিক্খণেযেৰ পারাজিকো হোতি, অৰহারকো পন অৰহটকালে. অযং অত্থসাধকো. ধুরনিক্খেপো পন উপনিক্খিত্তভণ্ডৰসেন ৰেদিতব্বো. ইদং সাহত্থিকপঞ্চকং.

কতমং পুব্বপযোগপঞ্চকং? অপরেপি পঞ্চ অৰহারা – পুব্বপযোগো, সহপযোগো, সংৰিদাৰহারো, সঙ্কেতকম্মং, নিমিত্তকম্মন্তি. তত্থ আণত্তিৰসেন পুব্বপযোগো ৰেদিতব্বো. ঠানা চাৰনৰসেন সহপযোগো. ইতরে পন তযো পাল়িযং (পারা. ১১৮-১২০) আগতনযেনেৰ ৰেদিতব্বাতি. ইদং পুব্বপযোগপঞ্চকং.

কতমং থেয্যাৰহারপঞ্চকং? অপরেপি পঞ্চ অৰহারা – থেয্যাৰহারো, পসয্হাৰহারো, পরিকপ্পাৰহারো, পটিচ্ছন্নাৰহারো, কুসাৰহারোতি. তে পঞ্চপি ‘‘অঞ্ঞতরো ভিক্খু সঙ্ঘস্স চীৰরে ভাজিযমানে থেয্যচিত্তো কুসং সঙ্কামেত্ৰা চীৰরং অগ্গহেসী’’তি (পারা. ১৩৮) এতস্মিং কুসসঙ্কামনৰত্থুস্মিং ৰণ্ণযিস্সাম. ইদং থেয্যাৰহারপঞ্চকং. এৰমিমানি পঞ্চ পঞ্চকানি সমোধানেত্ৰা ইমে পঞ্চৰীসতি অৰহারা ৰেদিতব্বা.

ইমেসু চ পন পঞ্চসু পঞ্চকেসু কুসলেন ৰিনযধরেন ওতিণ্ণং ৰত্থুং সহসা অৰিনিচ্ছিনিত্ৰাৰ পঞ্চ ঠানানি ওলোকেতব্বানি. যানি সন্ধায পোরাণা আহু –

‘‘ৰত্থুং কালঞ্চ দেসঞ্চ, অগ্ঘং পরিভোগপঞ্চমং;

তুলযিত্ৰা পঞ্চ ঠানানি, ধারেয্যত্থং ৰিচক্খণো’’তি.

তত্থ ৰত্থুন্তি ভণ্ডং; অৰহারকেন হি ‘‘মযা ইদং নাম অৰহট’’ন্তি ৰুত্তেপি আপত্তিং অনারোপেত্ৰাৰ তং ভণ্ডং সস্সামিকং ৰা অস্সামিকং ৰাতি উপপরিক্খিতব্বং. সস্সামিকেপি সামিকানং সালযভাৰো ৰা নিরালযভাৰো ৰা উপপরিক্খিতব্বো. সচে তেসং সালযকালে অৰহটং, ভণ্ডং অগ্ঘাপেত্ৰা আপত্তি কাতব্বা. সচে নিরালযকালে, ন পারাজিকেন কারেতব্বো. ভণ্ডসামিকেসু পন ভণ্ডং আহরাপেন্তেসু ভণ্ডং দাতব্বং. অযমেত্থ সামীচি.

ইমস্স পনত্থস্স দীপনত্থমিদং ৰত্থু – ভাতিযরাজকালে কির মহাচেতিযপূজায দক্খিণদিসতো একো ভিক্খু সত্তহত্থং পণ্ডুকাসাৰং অংসে করিত্ৰা চেতিযঙ্গণং পাৰিসি; তঙ্খণমেৰ চ রাজাপি চেতিযৰন্দনত্থং আগতো. তত্থ উস্সারণায ৰত্তমানায মহাজনসম্মদ্দো অহোসি. অথ সো ভিক্খু জনসম্মদ্দপীল়িতো অংসতো পতন্তং কাসাৰং অদিস্ৰাৰ নিক্খন্তো; নিক্খমিত্ৰা চ কাসাৰং অপস্সন্তো ‘‘কো ঈদিসে জনসম্মদ্দে কাসাৰং লচ্ছতি, ন দানি তং ময্হ’’ন্তি ধুরনিক্খেপং কত্ৰা গতো. অথঞ্ঞো ভিক্খু পচ্ছা আগচ্ছন্তো তং কাসাৰং দিস্ৰা থেয্যচিত্তেন গহেত্ৰা পুন ৰিপ্পটিসারী হুত্ৰা ‘‘অস্সমণো দানিম্হি, ৰিব্ভমিস্সামী’’তি চিত্তে উপ্পন্নেপি ‘‘ৰিনযধরে পুচ্ছিত্ৰা ঞস্সামী’’তি চিন্তেসি.

তেন চ সমযেন চূল়সুমনত্থেরো নাম সব্বপরিযত্তিধরো ৰিনযাচরিযপামোক্খো মহাৰিহারে পটিৰসতি. সো ভিক্খু থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ওকাসং কারেত্ৰা অত্তনো কুক্কুচ্চং পুচ্ছি. থেরো তেন ভট্ঠে জনকাযে পচ্ছা আগন্ত্ৰা গহিতভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অত্থি দানি এত্থ ওকাসো’’তি চিন্তেত্ৰা আহ – ‘‘সচে কাসাৰসামিকং ভিক্খুং আনেয্যাসি, সক্কা ভৰেয্য তৰ পতিট্ঠা কাতু’’ন্তি. ‘‘কথাহং, ভন্তে, তং দক্খিস্সামী’’তি? ‘‘তহিং তহিং গন্ত্ৰা ওলোকেহী’’তি. সো পঞ্চপি মহাৰিহারে ওলোকেত্ৰা নেৰ অদ্দক্খি. ততো নং থেরো পুচ্ছি – ‘‘কতরায দিসায বহূ ভিক্খূ আগচ্ছন্তী’’তি? ‘‘দক্খিণদিসায, ভন্তে’’তি. ‘‘তেন হি কাসাৰং দীঘতো চ তিরিযঞ্চ মিনিত্ৰা ঠপেহি. ঠপেত্ৰা দক্খিণদিসায ৰিহারপটিপাটিযা ৰিচিনিত্ৰা তং ভিক্খুং আনেহী’’তি. সো তথা কত্ৰা তং ভিক্খুং দিস্ৰা থেরস্স সন্তিকং আনেসি. থেরো পুচ্ছি – ‘‘তৰেদং কাসাৰ’’ন্তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘কুহিং তে পাতিত’’ন্তি? সো সব্বং আচিক্খি. থেরো পন তেন কতং ধুরনিক্খেপং সুত্ৰা ইতরং পুচ্ছি – ‘‘তযা ইদং কুহিং দিস্ৰা গহিত’’ন্তি? সোপি সব্বং আরোচেসি. ততো নং থেরো আহ – ‘‘সচে তে সুদ্ধচিত্তেন গহিতং অভৰিস্স, অনাপত্তিযেৰ তে অস্স. থেয্যচিত্তেন পন গহিতত্তা দুক্কটং আপন্নোসি. তং দেসেত্ৰা অনাপত্তিকো হোহি. ইদঞ্চ কাসাৰং অত্তনো সন্তকং কত্ৰা এতস্সেৰ ভিক্খুনো দেহী’’তি. সো ভিক্খু অমতেনেৰ অভিসিত্তো পরমস্সাসপ্পত্তো অহোসীতি. এৰং ৰত্থু ওলোকেতব্বং.

কালোতি অৰহারকালো. তদেৰ হি ভণ্ডং কদাচি সমগ্ঘং হোতি, কদাচি মহগ্ঘং. তস্মা তং ভণ্ডং যস্মিং কালে অৰহটং, তস্মিংযেৰ কালে যো তস্স অগ্ঘো হোতি, তেন অগ্ঘেন আপত্তি কারেতব্বা. এৰং কালো ওলোকেতব্বো.

দেসোতি অৰহারদেসো. তঞ্হি ভণ্ডং যস্মিং দেসে অৰহটং, তস্মিংযেৰ দেসে যো তস্স অগ্ঘো হোতি, তেন অগ্ঘেন আপত্তি কারেতব্বা. ভণ্ডুট্ঠানদেসে হি ভণ্ডং সমগ্ঘং হোতি, অঞ্ঞত্থ মহগ্ঘং.

ইমস্সাপি চ অত্থস্স দীপনত্থমিদং ৰত্থু – অন্তরসমুদ্দে কির একো ভিক্খু সুসণ্ঠানং নাল়িকেরং লভিত্ৰা ভমং আরোপেত্ৰা সঙ্খথালকসদিসং মনোরমং পানীযথালকং কত্ৰা তত্থেৰ ঠপেত্ৰা চেতিযগিরিং অগমাসি. অথঞ্ঞো ভিক্খু অন্তরসমুদ্দং গন্ত্ৰা তস্মিং ৰিহারে পটিৰসন্তো তং থালকং দিস্ৰা থেয্যচিত্তেন গহেত্ৰা চেতিযগিরিমেৰ আগতো. তস্স তত্থ যাগুং পিৰন্তস্স তং থালকং দিস্ৰা থালকসামিকো ভিক্খু আহ – ‘‘কুতো তে ইদং লদ্ধ’’ন্তি? ‘‘অন্তরসমুদ্দতো মে আনীত’’ন্তি. সো তং ‘‘নেতং তৰ সন্তকং, থেয্যায তে গহিত’’ন্তি সঙ্ঘমজ্ঝং আকড্ঢি. তত্থ চ ৰিনিচ্ছযং অলভিত্ৰা মহাৰিহারং অগমিংসু. তত্থ ভেরিং পহরাপেত্ৰা মহাচেতিযসমীপে সন্নিপাতং কত্ৰা ৰিনিচ্ছযং আরভিংসু. ৰিনযধরত্থেরা অৰহারং সঞ্ঞাপেসুং.

তস্মিঞ্চ সন্নিপাতে আভিধম্মিকগোদত্তত্থেরো নাম ৰিনযকুসলো হোতি. সো এৰমাহ – ‘‘ইমিনা ইদং থালকং কুহিং অৰহট’’ন্তি? ‘‘অন্তরসমুদ্দে অৰহট’’ন্তি. ‘‘তত্রিদং কিং অগ্ঘতী’’তি? ‘‘ন কিঞ্চি অগ্ঘতি. তত্র হি নাল়িকেরং ভিন্দিত্ৰা মিঞ্জং খাদিত্ৰা কপালং ছড্ডেন্তি, দারুঅত্থং পন ফরতী’’তি. ‘‘ইমস্স ভিক্খুনো এত্থ হত্থকম্মং কিং অগ্ঘতী’’তি? ‘‘মাসকং ৰা ঊনমাসকং ৰা’’তি. ‘‘অত্থি পন কত্থচি সম্মাসম্বুদ্ধেন মাসকেন ৰা ঊনমাসকেন ৰা পারাজিকং পঞ্ঞত্ত’’ন্তি. এৰং ৰুত্তে ‘‘সাধু! সাধু! সুকথিতং সুৰিনিচ্ছিত’’ন্তি একসাধুকারো অহোসি. তেন চ সমযেন ভাতিযরাজাপি চেতিযৰন্দনত্থং নগরতো নিক্খমন্তো তং সদ্দং সুত্ৰা ‘‘কিং ইদ’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা সব্বং পটিপাটিযা সুত্ৰা নগরে ভেরিং চরাপেসি – ‘‘মযি সন্তে ভিক্খূনম্পি ভিক্খূনীনম্পি গিহীনম্পি অধিকরণং আভিধম্মিকগোদত্তত্থেরেন ৰিনিচ্ছিতং সুৰিনিচ্ছিতং, তস্স ৰিনিচ্ছযে অতিট্ঠমানং রাজাণায ঠপেমী’’তি. এৰং দেসো ওলোকেতব্বো.

অগ্ঘোতি ভণ্ডগ্ঘো. নৰভণ্ডস্স হি যো অগ্ঘো হোতি, সো পচ্ছা পরিহাযতি; যথা নৰধোতো পত্তো অট্ঠ ৰা দস ৰা অগ্ঘতি, সো পচ্ছা ভিন্নো ৰা ছিদ্দো ৰা আণিগণ্ঠিকাহতো ৰা অপ্পগ্ঘো হোতি তস্মা ন সব্বদা ভণ্ডং পকতিঅগ্ঘেনেৰ কাতব্বন্তি. এৰং অগ্ঘো ওলোকেতব্বো.

পরিভোগোতি ভণ্ডপরিভোগো. পরিভোগেনাপি হি ৰাসিআদিভণ্ডস্স অগ্ঘো পরিহাযতি. তস্মা এৰং উপপরিক্খিতব্বং, সচে কোচি কস্সচি পাদগ্ঘনকং ৰাসিং হরতি, তত্র ৰাসিসামিকো পুচ্ছিতব্বো – ‘‘তযা অযং ৰাসি কিত্তকেন কীতা’’তি? ‘‘পাদেন, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং পন তে কিণিত্ৰাৰ ঠপিতা, উদাহু তং ৰল়ঞ্জেসী’’তি? সচে ৰদতি ‘‘একদিৰসং মে দন্তকট্ঠং ৰা রজনছল্লিং ৰা পত্তপচনকদারুং ৰা ছিন্নং, ঘংসিত্ৰা ৰা নিসিতা’’তি. অথস্সা পোরাণো অগ্ঘো ভট্ঠোতি ৰেদিতব্বো. যথা চ ৰাসিযা এৰং অঞ্জনিযা ৰা অঞ্জনিসলাকায ৰা কুঞ্চিকায ৰা পলালেন ৰা থুসেহি ৰা ইট্ঠকচুণ্ণেন ৰা একৰারং ঘংসিত্ৰা ধোৰনমত্তেনাপি অগ্ঘো ভস্সতি. তিপুমণ্ডলস্স মকরদন্তচ্ছেদনেনাপি পরিমজ্জিতমত্তেনাপি, উদকসাটিকায সকিং নিৰাসনপারুপনেনাপি পরিভোগসীসেন অংসে ৰা সীসে ৰা ঠপনমত্তেনাপি, তণ্ডুলাদীনং পপ্ফোটনেনাপি ততো একং ৰা দ্ৰে ৰা অপনযনেনাপি, অন্তমসো একং পাসাণসক্খরং উদ্ধরিত্ৰা ছড্ডিতমত্তেনাপি, সপ্পিতেলাদীনং ভাজনন্তরপঅৰত্তনেনাপি, অন্তমসো ততো মক্খিকং ৰা কিপিল্লিকং ৰা উদ্ধরিত্ৰা ছড্ডিতমত্তেনাপি, গুল়পিণ্ডকস্স মধুরভাৰজাননত্থং নখেন ৰিজ্ঝিত্ৰা অণুমত্তং গহিতমত্তেনাপি অগ্ঘো ভস্সতি. তস্মা যংকিঞ্চি পাদগ্ঘনকং ৰুত্তনযেনেৰ সামিকেহি পরিভোগেন ঊনং কতং হোতি, ন তং অৰহটো ভিক্খু পারাজিকেন কাতব্বো. এৰং পরিভোগো ওলোকেতব্বো. এৰং ইমানি তুলযিত্ৰা পঞ্চ ঠানানি ধারেয্যত্থং ৰিচক্খণো, আপত্তিং ৰা অনাপত্তিং ৰা গরুকং ৰা লহুকং ৰা আপত্তিং যথাঠানে ঠপেয্যাতি.

নিট্ঠিতো ‘‘আদিযেয্য…পে… সঙ্কেতং ৰীতিনামেয্যা’’তি.

ইমেসং পদানং ৰিনিচ্ছযো.

ইদানি যদিদং ‘‘যথারূপে অদিন্নাদানে’’তিআদীনি ৰিভজন্তেন ‘‘যথারূপং নামা’’তিআদি ৰুত্তং. তত্থ যথারূপন্তি যথাজাতিকং. তং পন যস্মা পাদতো পট্ঠায হোতি, তস্মা ‘‘পাদং ৰা পাদারহং ৰা অতিরেকপাদং ৰা’’তি আহ. তত্থ পাদেন কহাপণস্স চতুত্থভাগং অকপ্পিযভণ্ডমেৰ দস্সেতি. পাদারহেন পাদগ্ঘনকং কপ্পিযভণ্ডং. অতিরেকপাদেন উভযম্পি. এত্তাৰতা সব্বাকারেন দুতিযপারাজিকপ্পহোনকৰত্থু দস্সিতং হোতি.

পথব্যা রাজাতি সকলপথৰিযা রাজা দীপচক্কৰত্তী অসোকসদিসো, যো ৰা পনঞ্ঞোপি একদীপে রাজা, সীহল়রাজসদিসো. পদেসরাজাতি একদীপস্স পদেসিস্সরো, বিম্বিসার-পসেনদি-আদযো ৰিয. মণ্ডলিকা নাম যে দীপপদেসেপি একমেকং মণ্ডলং ভুঞ্জন্তি. অন্তরভোগিকা নাম দ্ৰিন্নং রাজূনং অন্তরা কতিপযগামসামিকা. অক্খদস্সাতি ধম্মৰিনিচ্ছনকা, তে ধম্মসভাযং নিসীদিত্ৰা অপরাধানুরূপং চোরানং হত্থপাদচ্ছেজ্জাদিং অনুসাসন্তি. যে পন ঠানন্তরপ্পত্তা অমচ্চা ৰা রাজকুমারা ৰা কতাপরাধা হোন্তি, তে রঞ্ঞো আরোচেন্তি, গরুকং ঠানং সযং ন ৰিনিচ্ছিনন্তি. মহামত্তাতি ঠানন্তরপ্পত্তা মহাঅমচ্চা; তেপি তত্থ তত্থ গামে ৰা নিগমে ৰা নিসীদিত্ৰা রাজকিচ্চং করোন্তি. যে ৰা পনাতি অঞ্ঞেপি যে রাজকুলনিস্সিতা ৰা সকিস্সরিযনিস্সিতা ৰা হুত্ৰা ছেজ্জভেজ্জং অনুসাসন্তি, সব্বেপি তে ইমস্মিং অত্থে ‘‘রাজানো’’তি দস্সেতি.

হনেয্যুন্তি পোথেয্যুঞ্চেৰ ছিন্দেয্যুঞ্চ. পব্বাজেয্যুন্তি নীহরেয্যুং. চোরোসীতি এৰমাদীনি চ ৰত্ৰা পরিভাসেয্যুং; তেনেৰাহ – ‘‘পরিভাসো এসো’’তি. পুরিমং উপাদাযাতি মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিত্ৰা পারাজিকং আপত্তিং আপন্নং পুগ্গলং উপাদায. সেসং পুব্বে ৰুত্তনযত্তা উত্তানপদত্থত্তা চ পাকটমেৰাতি.

৯৩. এৰং উদ্দিট্ঠসিক্খাপদং পদানুক্কমেন ৰিভজিত্ৰা ইদানি যং তং আদিযেয্যাতিআদীহি ছহি পদেহি সঙ্খেপতো আদানং দস্সেত্ৰা সঙ্খেপতোএৰ ‘‘পাদং ৰা পাদারহং ৰা অতিরেকপাদং ৰা’’তি আদাতব্বভণ্ডং দস্সিতং, তং যত্থ যত্থ ঠিতং, যথা যথা আদানং গচ্ছতি, অনাগতে পাপভিক্খূনং লেসোকাসনিরুন্ধনত্থং তথা তথা ৰিত্থারতো দস্সেতুং ‘‘ভূমট্ঠং থলট্ঠ’’ন্তিআদিনা নযেন মাতিকং ঠপেত্ৰা ‘‘ভূমট্ঠং নাম ভণ্ডং ভূমিযং নিক্খিত্তং হোতী’’তিআদিনা নযেন তস্স ৰিভঙ্গং আহ.

পঞ্চৰীসতিঅৰহারকথা নিট্ঠিতা.

ভূমট্ঠকথা

৯৪. তত্রাযং অনুত্তানপদৰণ্ণনায সদ্ধিং ৰিনিচ্ছযকথা. নিখাতন্তি ভূমিযং খণিত্ৰা ঠপিতং. পটিচ্ছন্নন্তি পংসুইট্ঠকাদীহি পটিচ্ছন্নং. ভূমট্ঠং ভণ্ডং…পে… গচ্ছতি ৰা, আপত্তি দুক্কটস্সাতি তং এৰং নিখণিত্ৰা ৰা পটিচ্ছাদেত্ৰা ৰা ঠপিতত্তা ভূমিযং ঠিতং ভণ্ডং যো ভিক্খু কেনচিদেৰ উপাযেন ঞত্ৰা ‘‘আহরিস্সামী’’তি থেয্যচিত্তো হুত্ৰা রত্তিভাগে উট্ঠায গচ্ছতি, সো ভণ্ডট্ঠানং অপ্পত্ৰাপি সব্বকাযৰচীৰিকারেসু দুক্কটং আপজ্জতি. কথং? সো হি তস্স আহরণত্থায উট্ঠহন্তো যং যং অঙ্গপচ্চঙ্গং ফন্দাপেতি, সব্বত্থ দুক্কটমেৰ. নিৰাসনপারুপনং সণ্ঠপেতি, হত্থৰারে হত্থৰারে দুক্কটং. ‘‘মহন্তং নিধানং ন সক্কা একেন আহরিতুং, দুতিযং পরিযেসিস্সামী’’তি কস্সচি সহাযস্স সন্তিকং গন্তুকামো দ্ৰারং ৰিৰরতি, পদৰারে চ হত্থৰারে চ দুক্কটং. দ্ৰারপিদহনে পন অঞ্ঞস্মিং ৰা গমনস্স অনুপকারে অনাপত্তি. তস্স নিপন্নোকাসং গন্ত্ৰা ‘‘ইত্থন্নামা’’তি পক্কোসতি, তমত্থং আরোচেত্ৰা ‘‘এহি গচ্ছামা’’তি ৰদতি, ৰাচায ৰাচায দুক্কটং. সো তস্স ৰচনেন উট্ঠহতি, তস্সাপি দুক্কটং. উট্ঠহিত্ৰা তস্স সন্তিকং গন্তুকামো নিৰাসনপারুপনং সণ্ঠপেতি, দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা তস্স সমীপং গচ্ছতি, হত্থৰারপদৰারেসু সব্বত্থ দুক্কটং. সো তং পুচ্ছতি ‘‘অসুকো চ অসুকো চ কুহিং, অসুকঞ্চ অসুকঞ্চ পক্কোসাহী’’তি, ৰাচায ৰাচায দুক্কটং. সব্বে সমাগতে দিস্ৰা ‘‘মযা অসুকস্মিং নাম ঠানে এৰরূপো নিধি উপলদ্ধো, গচ্ছাম তং গহেত্ৰা পুঞ্ঞানি চ করিস্সাম, সুখঞ্চ জীৰিস্সামা’’তি ৰদতি, ৰাচায ৰাচায দুক্কটমেৰ.

এৰং লদ্ধসহাযো কুদালং পরিযেসতি. সচে পনস্স অত্তনো কুদালো অত্থি, ‘‘তং আহরিস্সামী’’তি গচ্ছন্তো চ গণ্হন্তো চ আহরন্তো চ সব্বত্থ হত্থৰারপদৰারেসু দুক্কটং আপজ্জতি. সচে নত্থি, অঞ্ঞং ভিক্খুং ৰা গহট্ঠং ৰা গন্ত্ৰা যাচতি, যাচন্তো চ সচে ‘‘কুদালং মে দেহি, কুদালেন মে অত্থো, কিঞ্চি কাতব্বমত্থি, তং কত্ৰা পচ্চাহরিস্সামী’’তি মুসা অভণন্তো যাচতি, ৰাচায ৰাচায দুক্কটং. সচে ‘‘মাতিকা সোধেতব্বা অত্থি, ৰিহারে ভূমিকম্মং কাতব্বং অত্থী’’তি মুসাপি ভণতি, যং যং ৰচনং মুসা, তত্থ তত্থ পাচিত্তিযং. মহাঅট্ঠকথাযং পন সচ্চেপি অলিকেপি দুক্কটমেৰ ৰুত্তং, তং পমাদলিখিতন্তি ৰেদিতব্বং. ন হি অদিন্নাদানস্স পুব্বপযোগে পাচিত্তিযট্ঠানে দুক্কটং নাম অত্থি. সচে পন কুদালস্স দণ্ডো নত্থি, ‘‘দণ্ডং করিস্সামী’’তি ৰাসিং ৰা ফরসুং ৰা নিসেতি, তদত্থায গচ্ছতি, গন্ত্ৰা সুক্খকট্ঠং ছিন্দতি তচ্ছতি আকোটেতি, সব্বত্থ হত্থৰারপদৰারেসু দুক্কটং. অল্লরুক্খং ছিন্দতি, পাচিত্তিযং. ততো পরং সব্বপযোগেসু দুক্কটং. সঙ্খেপট্ঠকথাযং পন মহাপচ্চরিযঞ্চ তত্থ জাতককট্ঠলতাছেদনত্থং ৰাসিফরসুং পরিযেসন্তানম্পি দুক্কটং ৰুত্তং. সচে পন তেসং এৰং হোতি ‘‘ৰাসিফরসুকুদালে যাচন্তা আসঙ্কিতা ভৰিস্সাম, লোহং সমুট্ঠাপেত্ৰা করোমা’’তি. ততো অরঞ্ঞং গন্ত্ৰা লোহবীজত্থং পথৰিং খণন্তি, অকপ্পিযপথৰিং খণন্তানং দুক্কটেহি সদ্ধিং পাচিত্তিযানীতি মহাপচ্চরিযং ৰুত্তং. যথা চ ইধ, এৰং সব্বত্থ পাচিত্তিযট্ঠানে দুক্কটা ন মুচ্চতি. কপ্পিযপথৰিং খণন্তানং দুক্কটানিযেৰ. বীজং পন গহেত্ৰা ততো পরং সব্বকিরিযাসু পযোগে পযোগে দুক্কটং.

পিটকপরিযেসনেপি হত্থৰারপদৰারেসু ৰুত্তনযেনেৰ দুক্কটং. মুসাৰাদে পাচিত্তিযং. পিটকং কাতুকামতায ৰল্লিচ্ছেদনে পাচিত্তিযন্তি সব্বং পুরিমনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. গচ্ছতি ৰা আপত্তি দুক্কটস্সাতি এৰং পরিযিট্ঠসহাযকুদালপিটকো নিধিট্ঠানং গচ্ছতি, পদৰারে পদৰারে দুক্কটং. সচে পন গচ্ছন্তো ‘‘ইমং নিধিং লদ্ধা বুদ্ধপূজং ৰা ধম্মপূজং ৰা সঙ্ঘভত্তং ৰা করিস্সামী’’তি কুসলং উপ্পাদেতি, কুসলচিত্তেন গমনে অনাপত্তি. কস্মা? ‘‘থেয্যচিত্তো দুতিযং ৰা…পে… গচ্ছতি ৰা, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ৰুত্তত্তা. যথা চ ইধ, এৰং সব্বত্থ অথেয্যচিত্তস্স অনাপত্তি. মগ্গতো ওক্কম্ম নিধানট্ঠানং গমনত্থায মগ্গং করোন্তো ভূতগামং ছিন্দতি, পাচিত্তিযং. সুক্খকট্ঠং ছিন্দতি, দুক্কটং.

তত্থজাতকন্তি চিরনিহিতায কুম্ভিযা উপরি জাতকং. কট্ঠং ৰা লতং ৰাতি ন কেৰলং কট্ঠলতমেৰ, যংকিঞ্চি অল্লং ৰা সুক্খং ৰা তিণরুক্খলতাদিং ছিন্দন্তস্স সহপযোগত্তা দুক্কটমেৰ হোতি.

অট্ঠৰিধং হেতং দুক্কটং নাম ইমস্মিং ঠানে সমোধানেত্ৰা থেরেহি দস্সিতং – পুব্বপযোগদুক্কটং, সহপযোগদুক্কটং, অনামাসদুক্কটং, দুরুপচিণ্ণদুক্কটং, ৰিনযদুক্কটং, ঞাতদুক্কটং, ঞত্তিদুক্কটং, পটিস্সৰদুক্কটন্তি. তত্থ ‘‘থেয্যচিত্তো দুতিযং ৰা কুদালং ৰা পিটকং ৰা পরিযেসতি গচ্ছতি ৰা, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ইদং পুব্বপযোগদুক্কটং নাম. এত্থ হি দুক্কটট্ঠানে দুক্কটং, পাচিত্তিযট্ঠানে পাচিত্তিযমেৰ হোতি. ‘‘তত্থজাতকং কট্ঠং ৰা লতং ৰা ছিন্দতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ইদং সহপযোগদুক্কটং নাম. এত্থ পন পাচিত্তিযৰত্থু চ দুক্কটৰত্থু চ দুক্কটট্ঠানেযেৰ তিট্ঠতি. কস্মা? অৰহারস্স সহপযোগত্তাতি. যং পন দসৰিধং রতনং, সত্তৰিধং ধঞ্ঞং, সব্বঞ্চ আৰুধভণ্ডাদিং আমসন্তস্স দুক্কটং ৰুত্তং, ইদং অনামাসদুক্কটং নাম. যং কদলিনাল়িকেরাদীনং তত্থজাতকফলানি আমসন্তস্স দুক্কটং ৰুত্তং, ইদং দুরুপচিণ্ণদুক্কটং নাম. যং পন পিণ্ডায চরন্তস্স পত্তে রজে পতিতে পত্তং অপ্পটিগ্গহেত্ৰা অধোৰিত্ৰা ৰা তত্থ ভিক্খং গণ্হন্তস্স দুক্কটং ৰুত্তং, ইদং ৰিনযদুক্কটং নাম. ‘‘সুত্ৰা ন ৰদন্তি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পারা. ৪১৯) ইদং ঞাতদুক্কটং নাম. যং একাদসসু সমনুভাসনাসু ‘‘ঞত্তিযা দুক্কট’’ন্তি (পারা. ৪১৪) ৰুত্তং, ইদং ঞত্তিদুক্কটং নাম. ‘‘তস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পুরিমিকা চ ন পঞ্ঞাযতি, পটিস্সৰে চ আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ২০৭) ইদং পটিস্সৰদুক্কটং নাম. ইদং পন সহপযোগদুক্কটং. তেন ৰুত্তং – ‘‘যংকিঞ্চি অল্লং ৰা সুক্খং ৰা তিণরুক্খলতাদিং ছিন্দন্তস্স সহপযোগত্তা দুক্কটমেৰ হোতী’’তি.

সচে পনস্স তত্থজাতকে তিণরুক্খলতাদিম্হি ছিন্নেপি লজ্জিধম্মো ওক্কমতি, সংৰরো উপ্পজ্জতি, ছেদনপচ্চযা দুক্কটং দেসেত্ৰা মুচ্চতি. অথ ধুরনিক্খেপং অকত্ৰা সউস্সাহোৰ পংসুং খণতি, ছেদনদুক্কটং পটিপ্পস্সম্ভতি, খণনদুক্কটে পতিট্ঠাতি. অকপ্পিযপথৰিং খণন্তোপি হি ইধ সহপযোগত্তা দুক্কটমেৰ আপজ্জতি. সচে পনস্স সব্বদিসাসু খণিত্ৰা কুম্ভিমূলং পত্তস্সাপি লজ্জিধম্মো ওক্কমতি, খণনপচ্চযা দুক্কটং দেসেত্ৰা মুচ্চতি.

ব্যূহতি ৰাতি অথ পন সউস্সাহোৰ পংসুং ৰিযূহতি, একপস্সে রাসিং করোতি, খণনদুক্কটং পটিপ্পস্সম্ভতি, ৰিযূহনদুক্কটে পতিট্ঠাতি. তঞ্চ পংসুং তত্থ তত্থ পুঞ্জং করোন্তো পযোগে পযোগে দুক্কটং আপজ্জতি. সচে পন রাসিং কত্ৰাপি ধুরনিক্খেপং করোতি, লজ্জিধম্মং আপজ্জতি, ৰিযূহনদুক্কটং দেসেত্ৰা মুচ্চতি. উদ্ধরতি ৰাতি অথ পন সউস্সাহোৰ পংসুং উদ্ধরিত্ৰা বহি পাতেতি, ৰিযূহনদুক্কটং পটিপ্পস্সম্ভতি, উদ্ধরণদুক্কটে পতিট্ঠাতি. পংসুং পন কুদালেন ৰা হত্থেহি ৰা পচ্ছিযা ৰা তহিং তহিং পাতেন্তো পযোগে পযোগে দুক্কটং আপজ্জতি. সচে পন সব্বং পংসুং নীহরিত্ৰা কুম্ভিং থলট্ঠং কত্ৰাপি লজ্জিধম্মং আপজ্জতি, উদ্ধরণদুক্কটং দেসেত্ৰা মুচ্চতি. অথ পন সউস্সাহোৰ কুম্ভিং আমসতি, উদ্ধরণদুক্কটং পটিপ্পস্সম্ভতি, আমসনদুক্কটে পতিট্ঠাতি. আমসিত্ৰাপি চ লজ্জিধম্মং আপজ্জন্তো আমসনদুক্কটং দেসেত্ৰা মুচ্চতি. অথ সউস্সাহোৰ কুম্ভিং ফন্দাপেতি, আমসনদুক্কটং পটিপ্পস্সম্ভতি, ‘‘ফন্দাপেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি ৰুত্তথুল্লচ্চযে পতিট্ঠাতি.

তত্রাযং দুক্কটথুল্লচ্চযানং দ্ৰিন্নম্পি ৰচনত্থো – পঠমং তাৰেত্থ দুট্ঠু কতং সত্থারা ৰুত্তকিচ্চং ৰিরাধেত্ৰা কতন্তি দুক্কটং. অথ ৰা দুট্ঠং কতং, ৰিরূপা সা কিরিযা ভিক্খুকিরিযানং মজ্ঝে ন সোভতীতি এৰম্পি দুক্কটং. ৰুত্তঞ্চেতং –

‘‘দুক্কটং ইতি যং ৰুত্তং, তং সুণোহি যথাতথং;

অপরদ্ধং ৰিরদ্ধঞ্চ, খলিতং যঞ্চ দুক্কটং.

‘‘যং মনুস্সো করে পাপং, আৰি ৰা যদি ৰা রহো;

দুক্কটন্তি পৰেদেন্তি, তেনেতং ইতি ৰুচ্চতী’’তি. (পরি. ৩৩৯);

ইতরং পন থূলত্তা, অচ্চযত্তা চ থুল্লচ্চযং. ‘‘সম্পরাযে চ দুগ্গতি’’ (সং. নি. ১.৪৯), ‘‘যং হোতি কটুকপ্ফল’’ন্তিআদীসু (ধ. প. ৬৬; নেত্তি. ৯১) ৰিয চেত্থ সংযোগভাৰো ৰেদিতব্বো. একস্স সন্তিকে দেসেতব্বেসু হি অচ্চযেসু তেন সমো থূলো অচ্চযো নত্থি. তস্মা ৰুত্তং ‘‘থূলত্তা অচ্চযত্তা চ থুল্লচ্চয’’ন্তি. ৰুত্তঞ্চেতং –

‘‘থুল্লচ্চযন্তি যং ৰুত্তং, তং সুণোহি যথাতথং;

একস্স মূলে যো দেসেতি, যো চ তং পটিগ্গণ্হতি;

অচ্চযো তেন সমো নত্থি, তেনেতং ইতি ৰুচ্চতী’’তি. (পরি. ৩৩৯);

ফন্দাপেন্তস্স চ পযোগে পযোগে থুল্লচ্চযং. ফন্দাপেত্ৰাপি চ লজ্জিধম্মং ওক্কন্তো থুল্লচ্চযং দেসেত্ৰা মুচ্চতি. সহপযোগতো পট্ঠাযেৰ চেত্থ পুরিমা পুরিমা আপত্তি পটিপ্পস্সম্ভতি. সহপযোগং পন অকত্ৰা লজ্জিধম্মং ওক্কন্তেন যা পুব্বপযোগে দুক্কটপাচিত্তিযা আপন্না, সব্বা তা দেসেতব্বা. সহপযোগে চ তত্থজাতকচ্ছেদনে বহুকানিপি দুক্কটানি পংসুখণনং পত্ৰা পটিপ্পস্সম্ভন্তি. একং খণনদুক্কটমেৰ হোতি. খণনে বহুকানিপি ৰিযূহনং, ৰিযূহনে বহুকানিপি উদ্ধরণং, উদ্ধরণে বহুকানিপি আমসনং, আমসনে বহুকানিপি ফন্দাপনং পত্ৰা পটিপ্পস্সম্ভন্তি. পংসুখণনাদীসু চ লজ্জিধম্মে উপ্পন্নে বহুকাপি আপত্তিযো হোন্তু, একমেৰ দেসেত্ৰা মুচ্চতীতি কুরুন্দট্ঠকথাযং ৰুত্তং. পুরিমাপত্তিপটিপ্পস্সদ্ধি চ নামেসা ‘‘ঞত্তিযা দুক্কটং, দ্ৰীহি কম্মৰাচাহি থুল্লচ্চযা পটিপ্পস্সম্ভন্তী’’তি (পারা. ৪১৪) এৰং অনুসাৰনাসুত্তেসুযেৰ আগতা. ইধ পন দুতিযপারাজিকে অট্ঠকথাচরিযপ্পমাণেন গহেতব্বাতি.

ঠানা চাৰেতি, আপত্তি পারাজিকস্সাতি যো পন ফন্দাপেত্ৰাপি লজ্জিধম্মং অনোক্কমিত্ৰাৰ তং কুম্ভিং ঠানতো অন্তমসো কেসগ্গমত্তম্পি চাৰেতি, পারাজিকমেৰ আপজ্জতীতি অত্থো. ঠানা চাৰনঞ্চেত্থ ছহি আকারেহি ৰেদিতব্বং. কথং? কুম্ভিং মুখৰট্টিযং গহেত্ৰা অত্তনো অভিমুখং আকড্ঢন্তো ইমিনা অন্তেন ফুট্ঠোকাসং কেসগ্গমত্তম্পি পারিমন্তেন অতিক্কামেতি, পারাজিকং. তথেৰ গহেত্ৰা পরতো পেল্লেন্তো পারিমন্তেন ফুট্ঠোকাসং কেসগ্গমত্তম্পি ইমিনা অন্তেন অতিক্কামেতি, পারাজিকং. ৰামতো ৰা দক্খিণতো ৰা অপনামেন্তো ৰামন্তেন ফুট্ঠোকাসং কেসগ্গমত্তম্পি দক্খিণন্তেন অতিক্কামেতি, পারাজিকং. দক্খিণন্তেন ৰা ফুট্ঠোকাসং কেসগ্গমত্তম্পি ৰামন্তেন অতিক্কামেতি, পারাজিকং. উদ্ধং উক্খিপন্তো কেসগ্গমত্তম্পি ভূমিতো মোচেতি, পারাজিকং. খণিত্ৰা হেট্ঠতো ওসীদেন্তো বুন্দেন ফুট্ঠোকাসং কেসগ্গমত্তম্পি মুখৰট্টিযা অতিক্কামেতি, পারাজিকন্তি এৰং একট্ঠানে ঠিতায কুম্ভিযা. যদি পন কুম্ভিমুখৰট্টিযা পাসং কত্ৰা লোহখাণুং ৰা খদিরসারাদিখাণুং ৰা পথৰিযং আকোটেত্ৰা তত্থ সঙ্খলিকায বন্ধিত্ৰা ঠপেন্তি, একিস্সা দিসায একায সঙ্খলিকায বদ্ধায দ্ৰে ঠানানি লব্ভন্তি, দ্ৰীসু তীসু চতূসু দিসাসু চতূহি সঙ্খলিকাহি বদ্ধায পঞ্চ ঠানানি লব্ভন্তি.

তত্থ একখাণুকে বদ্ধকুম্ভিযা পঠমং খাণুকং ৰা উদ্ধরতি, সঙ্খলিকং ৰা ছিন্দতি, থুল্লচ্চযং. ততো কুম্ভিং যথাৰুত্তনযেন কেসগ্গমত্তম্পি ঠানা চাৰেতি, পারাজিকং. অথ পঠমং কুম্ভিং উদ্ধরতি, থুল্লচ্চযং. ততো খাণুকং কেসগ্গমত্তম্পি ঠানা চাৰেতি, সঙ্খলিকং ৰা ছিন্দতি, পারাজিকং. এতেন উপাযেন দ্ৰীসু তীসু চতূসু খাণুকেসু বদ্ধকুম্ভিযাপি পচ্ছিমে ঠানাচাৰনে পারাজিকং. সেসেসু থুল্লচ্চযং ৰেদিতব্বং.

সচে খাণু নত্থি, সঙ্খলিকায অগ্গে ৰলযং কত্ৰা তত্থজাতকে মূলে পৰেসিতং হোতি, পঠমং কুম্ভিং উদ্ধরিত্ৰা পচ্ছা মূলং ছেত্ৰা ৰলযং নীহরতি, পারাজিকং. অথ মূলং অচ্ছেত্ৰা ৰলযং ইতো চিতো চ সারেতি, রক্খতি. সচে পন মূলতো অনীহরিত্ৰাপি হত্থেন গহেত্ৰা আকাসগতং করোতি, পারাজিকং. অযমেত্থ ৰিসেসো. সেসং ৰুত্তনযমেৰ.

কেচি পন নিমিত্তত্থায কুম্ভিমত্থকে নিগ্রোধরুক্খাদীনি রোপেন্তি, মূলানি কুম্ভিং ৰিনন্ধিত্ৰা ঠিতানি হোন্তি, ‘‘মূলানি ছিন্দিত্ৰা কুম্ভিং গহেস্সামী’’তি ছিন্দন্তস্স পযোগে পযোগে দুক্কটং. ছিন্দিত্ৰা ওকাসং কত্ৰা কুম্ভিং কেসগ্গমত্তম্পি ঠানা চাৰেতি, পারাজিকং. মূলানি ছিন্দতোৰ লুঠিত্ৰা কুম্ভী নিন্নট্ঠানং গতা, রক্খতি তাৰ. গতট্ঠানতো উদ্ধরতি, পারাজিকং. সচে ছিন্নেসু মূলেসু একমূলমত্তেন কুম্ভী তিট্ঠতি, সো চ তং ‘‘ইমস্মিং মূলে ছিন্নে পতিস্সতী’’তি ছিন্দতি, ছিন্নমত্তে পারাজিকং. সচে পন একমূলেনেৰ পাসে বদ্ধসূকরো ৰিয ঠিতা হোতি, অঞ্ঞং কিঞ্চি লগ্গনকং নত্থি, তস্মিম্পি মূলে ছিন্নমত্তে পারাজিকং. সচে কুম্ভিমত্থকে মহাপাসাণো ঠপিতো হোতি, তং দণ্ডেন উক্খিপিত্ৰা অপনেতুকামো কুম্ভিমত্থকে জাতরুক্খং ছিন্দতি, দুক্কটং. তস্সা সমীপে জাতকং ছেত্ৰা আহরতি, অতত্থজাতকত্তা তং ছিন্দতো পাচিত্তিযং.

অত্তনো ভাজনন্তি সচে পন কুম্ভিং উদ্ধরিতুং অসক্কোন্তো কুম্ভিগতভণ্ডগ্গহণত্থং অত্তনো ভাজনং পৰেসেত্ৰা অন্তোকুম্ভিযং পঞ্চমাসকং ৰা অতিরেকপঞ্চমাসকং ৰা অগ্ঘনকং থেয্যচিত্তো আমসতি, আপত্তি দুক্কটস্স. পরিচ্ছেদো চেত্থ পারাজিকনিযমনত্থং ৰুত্তো. থেয্যচিত্তেন পন ঊনপঞ্চমাসকম্পি আমসন্তো দুক্কটং আপজ্জতিযেৰ.

ফন্দাপেতীতি এত্থ যাৰ একাবদ্ধং কত্ৰা অত্তনো ভাজনং পৰেসেতি, তাৰ ফন্দাপেতীতি ৰুচ্চতি. অপি চ ইতো চিতো চ অপব্যূহন্তোপি ফন্দাপেতিযেৰ, সো থুল্লচ্চযং আপজ্জতি. যদা পন একাবদ্ধভাৰো ছিন্নো, কুম্ভিগতং কুম্ভিযমেৰ, ভাজনগতম্পি ভাজনেযেৰ হোতি, তদা অত্তনো ভাজনগতং নাম হোতি. এৰং কত্ৰা কুম্ভিতো অনীহতেপি চ ভাজনে পারাজিকং আপজ্জতি.

মুট্ঠিং ৰা ছিন্দতীতি এত্থ যথা অঙ্গুলন্তরেহি নিক্খন্তকহাপণা কুম্ভিগতে কহাপণে ন সম্ফুসন্তি, এৰং মুট্ঠিং করোন্তো মুট্ঠিং ছিন্দতি নাম; সোপি পারাজিকং আপজ্জতি.

সুত্তারূল়্হন্তি সুত্তে আরূল়্হং; সুত্তেন আৰুতস্সাপি সুত্তমযস্সাপি এতং অধিৰচনং. পামঙ্গাদীনিহি সোৰণ্ণমযানিপি হোন্তি রূপিযমযানিপি সুত্তমযানিপি, মুত্তাৰলিআদযোপি এত্থেৰ সঙ্গহং গতা. ৰেঠনন্তি সীসৰেঠনপটো ৰুচ্চতি. এতেসু যংকিঞ্চি থেয্যচিত্তো আমসতি, দুক্কটং. ফন্দাপেতি, থুল্লচ্চযং. পামঙ্গাদীনি কোটিযং গহেত্ৰা আকাসট্ঠং অকরোন্তো উচ্চারেতি, থুল্লচ্চযং.

ঘংসন্তো নীহরতীতি এত্থ পন পরিপুণ্ণায কুম্ভিযা উপরি সমতিত্তিকং কুম্ভিং কত্ৰা ঠপিতং ৰা একং কোটিং বুন্দে একং কোটিং মুখৰট্টিযং কত্ৰা ঠপিতং ৰা ঘংসন্তস্স নীহরতো থুল্লচ্চযং. কুম্ভিমুখা মোচেন্তস্স পারাজিকং. যং পন উপড্ঢকুম্ভিযং ৰা রিত্তকুম্ভিযং ৰা ঠপিতং, তস্স অত্তনো ফুট্ঠোকাসোৰ ঠানং, ন সকলা কুম্ভী, তস্মা তং ঘংসন্তস্সাপি নীহরতো পতিট্ঠিতোকাসতো কেসগ্গমত্তে মুত্তে পারাজিকমেৰ. কুম্ভিযা পন পরিপুণ্ণায ৰা ঊনায ৰা উজুকমেৰ উদ্ধরন্তস্স হেট্ঠিমকোটিযা পতিট্ঠিতোকাসা মুত্তমত্তেৰ পারাজিকং. অন্তোকুম্ভিযং ঠপিতং যংকিঞ্চি পারাজিকপ্পহোনকং ভণ্ডং সকলকুম্ভিযং চারেন্তস্স, পামঙ্গাদিঞ্চ ঘংসিত্ৰা নীহরন্তস্স যাৰ মুখৰট্টিং নাতিক্কমতি, তাৰ থুল্লচ্চযমেৰ. তস্স হি সব্বাপি কুম্ভী ঠানন্তি সঙ্খেপমহাপচ্চরিযাদীসু ৰুত্তং. মহাঅট্ঠকথাযং পন ‘‘ঠপিতট্ঠানমেৰ ঠানং, ন সকলা কুম্ভী. তস্মা যথাঠিতট্ঠানতো কেসগ্গমত্তম্পি মোচেন্তস্স পারাজিকমেৰা’’তি ৰুত্তং, তং পমাণং. ইতরং পন আকাসগতং অকরোন্তস্স চীৰরৰংসে ঠপিতচীৰরৰেঠনকনযেন ৰুত্তং, তং ন গহেতব্বং. ৰিনযৰিনিচ্ছযে হি আগতে গরুকে ঠাতব্বং, এসা ৰিনযধম্মতা. অপিচ ‘‘অত্তনো ভাজনগতং ৰা করোতি, মুট্ঠিং ৰা ছিন্দতী’’তি ৰচনতো পেতং ৰেদিতব্বং. যথা অন্তোকুম্ভিযং ঠিতস্স ন সব্বা কুম্ভী ঠানন্তি.

সপ্পিআদীসু যংকিঞ্চি পিৰতো একপযোগেন পীতমত্তে পারাজিকন্তি মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তং. মহাপচ্চরিযাদীসু পন অযং ৰিভাগো দস্সিতো – ‘‘মুখং অনপনেত্ৰা আকড্ঢন্তস্স পিৰতো সচে পরগলগতং পাদং ন অগ্ঘতি, মুখগতেন সদ্ধিং অগ্ঘতি, রক্খতি তাৰ. কণ্ঠেন পন পরিচ্ছিন্নকালেযেৰ পারাজিকং হোতি. সচেপি ওট্ঠেহি পরিচ্ছিন্দন্তো ওট্ঠে পিদহতি, পারাজিকমেৰ. উপ্পলদণ্ডৰেল়ুনাল়িনল়নাল়িআদীহি পিৰন্তস্সাপি সচে পরগলগতমেৰ পাদং অগ্ঘতি, পারাজিকং. সচে সহ মুখগতেন অগ্ঘতি, ন তাৰ পারাজিকং হোতি. উপ্পলদণ্ডাদিগতেন সদ্ধিং একাবদ্ধভাৰং কোপেত্ৰা ওট্ঠেহি পরিচ্ছিন্নমত্তে পারাজিকং. সচে উপ্পলদণ্ডাদিগতেন সদ্ধিং অগ্ঘতি, উপ্পলদণ্ডাদীনং বুন্দে অঙ্গুলিযাপি পিহিতমত্তে পারাজিকং. পাদগ্ঘনকে পরগলং অপ্পৰিট্ঠে উপ্পলদণ্ডাদীসু চ মুখে চ অতিরেকপাদারহম্পি একাবদ্ধং হুত্ৰা তিট্ঠতি, রক্খতিযেৰা’’তি. তং সব্বম্পি যস্মা ‘‘অত্তনো ভাজনগতং ৰা করোতি, মুট্ঠিং ৰা ছিন্দতী’’তি ইমং নযং ভজতি, তস্মা সুদস্সিতমেৰ. এস তাৰ একাবদ্ধে নযো.

সচে পন হত্থেন ৰা পত্তেন ৰা থালকাদিনা ৰা কেনচি ভাজনেন গহেত্ৰা পিৰতি, যম্হি পযোগে পাদগ্ঘনকং পূরেতি, তম্হি গতে পারাজিকং. অথ মহগ্ঘং হোতি, সিপ্পিকাযপি একপযোগেনেৰ পাদগ্ঘনকং গহেতুং সক্কা হোতি, একুদ্ধারেযেৰ পারাজিকং. ভাজনং পন নিমুজ্জাপেত্ৰা গণ্হন্তস্স যাৰ একাবদ্ধং হোতি, তাৰ রক্খতি. মুখৰট্টিপরিচ্ছেদেন ৰা উদ্ধারেন ৰা পারাজিকং. যদা পন সপ্পিং ৰা তেলং ৰা অচ্ছং তেলসদিসমেৰ মধুফাণিতং ৰা কুম্ভিং আৰিঞ্ছেত্ৰা অত্তনো ভাজনে পৰেসেতি, তদা তেসং অচ্ছতায একাবদ্ধতা নত্থীতি পাদগ্ঘনকে মুখৰট্টিতো গল়িতমত্তে পারাজিকং.

পচিত্ৰা ঠপিতং পন মধুফাণিতং সিলেসো ৰিয চিক্কনং আকড্ঢনৰিকড্ঢনযোগ্গং হোতি, উপ্পন্নে কুক্কুচ্চে একাবদ্ধমেৰ হুত্ৰা পটিনীহরিতুং সক্কোতি, এতং মুখৰট্টিযা নিক্খমিত্ৰা ভাজনে পৰিট্ঠম্পি বাহিরেন সদ্ধিং একাবদ্ধত্তা রক্খতি, মুখৰট্টিতো ছিন্নমত্তে পন পারাজিকং. যোপি থেয্যচিত্তেন পরস্স কুম্ভিযা পাদগ্ঘনকং সপ্পিং ৰা তেলং ৰা অৰস্সপিৰনকং যংকিঞ্চি দুকূলসাটকং ৰা চম্মখণ্ডাদীনং ৰা অঞ্ঞতরং পক্খিপতি, হত্থতো মুত্তমত্তে পারাজিকং.

রিত্তকুম্ভিযা ‘‘ইদানি তেলং আকিরিস্সন্তী’’তি ঞত্ৰা যংকিঞ্চি ভণ্ডং থেয্যচিত্তো পক্খিপতি, তং চে তত্থ তেলে আকিণ্ণে পঞ্চমাসকঅগ্ঘনকং পিৰতি, পীতমত্তে পারাজিকন্তি মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তং. তং পন তত্থেৰ সুক্খতল়াকে সুক্খমাতিকায উজুকরণৰিনিচ্ছযেন ৰিরুজ্ঝতি, অৰহারলক্খণঞ্চেত্থ ন পঞ্ঞাযতি, তস্মা ন গহেতব্বং. মহাপচ্চরিযাদীসু পন তস্স উদ্ধারে পারাজিকং ৰুত্তং, তং যুত্তং.

পরস্স রিত্তকুম্ভিযা সঙ্গোপনত্থায ভণ্ডং ঠপেত্ৰা তত্থ তেলে আকিণ্ণে ‘‘সচে অযং জানিস্সতি, মং পলিবুজ্ঝিস্সতী’’তি ভীতো পাদগ্ঘনকং তেলং পীতং ভণ্ডং থেয্যচিত্তেন উদ্ধরতি, পারাজিকং. সুদ্ধচিত্তেন উদ্ধরতি, পরে আহরাপেন্তে ভণ্ডদেয্যং. ভণ্ডদেয্যং নাম যং পরস্স নট্ঠং, তস্স মূলং ৰা তদেৰ ৰা ভণ্ডং দাতব্বন্তি অত্থো. নো চে দেতি, সামিকস্স ধুরনিক্খেপে পারাজিকং. সচে পরস্স কুম্ভিযা অঞ্ঞো সপ্পিং ৰা তেলং ৰা আকিরতি, তত্র চাযং থেয্যচিত্তেন তেলপিৰনকং ভণ্ডং পক্খিপতি, ৰুত্তনযেনেৰ পারাজিকং. অত্তনো রিত্তকুম্ভিযা পরস্স সপ্পিং ৰা তেলং ৰা আকিরণভাৰং ঞত্ৰা থেয্যচিত্তেন ভণ্ডং নিক্খিপতি, পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ উদ্ধারে পারাজিকং. সুদ্ধচিত্তো নিক্খিপিত্ৰা পচ্ছা থেয্যচিত্তেন উদ্ধরতি, পারাজিকমেৰ. সুদ্ধচিত্তোৰ উদ্ধরতি, নেৰ অৰহারো, ন গীৰা; মহাপচ্চরিযং পন অনাপত্তিমত্তমেৰ ৰুত্তং. ‘‘‘কিস্স মম কুম্ভিযং তেলং আকিরসী’তি কুপিতো অত্তনো ভণ্ডং উদ্ধরিত্ৰা ছড্ডেতি, নো ভণ্ডদেয্য’’ন্তি কুরুন্দিযং ৰুত্তং. থেয্যচিত্তেন মুখৰট্টিযং গহেত্ৰা কুম্ভিং আৰিঞ্ছতি তেলং গল়েতুকামো, পাদগ্ঘনকে গল়িতে পারাজিকং. থেয্যচিত্তেনেৰ জজ্জরং করোতি ‘‘সৰিত্ৰা গমিস্সতী’’তি পাদগ্ঘনকে সৰিত্ৰা গতে পারাজিকং. থেয্যচিত্তেনেৰ ছিদ্দং করোতি ওমট্ঠং ৰা উম্মট্ঠং ৰা ৰেমট্ঠং ৰা, ইদং পন সম্মোহট্ঠানং; তস্মা সুট্ঠু সল্লেক্খেতব্বং. অযঞ্হেত্থ ৰিনিচ্ছযো – ওমট্ঠং নাম অধোমুখছিদ্দং; উম্মট্ঠং নাম উদ্ধংমুখছিদ্দং; ৰেমট্ঠং নাম উল়ুঙ্কস্সেৰ উজুগতছিদ্দং. তত্র ওমট্ঠস্স বহি পট্ঠায কতস্স অব্ভন্তরন্ততো পাদগ্ঘনকে তেলে গল়িতে বহি অনিক্খন্তেপি পারাজিকং. কস্মা? যস্মা ততো গল়িতমত্তমেৰ বহিগতং নাম হোতি, ন কুম্ভিগতসঙ্খ্যং লভতি. অন্তো পট্ঠায কতস্স বাহিরন্ততো পাদগ্ঘনকে গল়িতে পারাজিকং. উম্মট্ঠস্স যথা তথা ৰা কতস্স বাহিরন্ততো পাদগ্ঘনকে গল়িতে পারাজিকং. তঞ্হি যাৰ বাহিরন্ততো ন গল়তি, তাৰ কুম্ভিগতমেৰ হোতি. ‘‘ৰেমট্ঠস্স চ কপালমজ্ঝতো গল়িতৰসেন কারেতব্বো’’তি অট্ঠকথাসু ৰুত্তং. তং পন অন্তো চ বহি চ পট্ঠায মজ্ঝে ঠপেত্ৰা কতছিদ্দে তল়াকস্স চ মরিযাদভেদেন সমেতি. অন্তো পট্ঠায কতে পন বাহিরন্তেন, বহি পট্ঠায কতে অব্ভন্তরন্তেন কারেতব্বোতি ইদমেত্থ যুত্তং. যো পন ‘‘ৰট্টিত্ৰা গচ্ছিস্সতী’’তি থেয্যচিত্তেন কুম্ভিযা আধারকং ৰা উপত্থম্ভনলেড্ডুকে ৰা অপনেতি, ৰট্টিত্ৰা গতায পারাজিকং. তেলাকিরণভাৰং পন ঞত্ৰা রিত্তকুম্ভিযা জজ্জরভাৰে ৰা ছিদ্দেসু ৰা কতেসু পচ্ছা নিক্খন্ততেলপ্পমাণেন ভণ্ডদেয্যং হোতি. অট্ঠকথাসু পন কত্থচি পারাজিকন্তিপি লিখিতং, তং পমাদলিখিতং.

পরিপুণ্ণায কুম্ভিযা উপরি কথলং ৰা পাসাণং ৰা ‘‘পতিত্ৰা ভিন্দিস্সতি, ততো তেলং পগ্ঘরিস্সতী’’তি থেয্যচিত্তেন দুব্বন্ধং ৰা করোতি, দুট্ঠপিতং ৰা ঠপেতি, অৰস্সপতনকং তথা করোন্তস্স কতমত্তে পারাজিকং. রিত্তকুম্ভিযা উপরি করোতি, তং পচ্ছা পুণ্ণকালে পতিত্ৰা ভিন্দতি, ভণ্ডদেয্যং. ঈদিসেসু হি ঠানেসু ভণ্ডস্স নত্থিকালে কতপযোগত্তা আদিতোৰ পারাজিকং ন হোতি. ভণ্ডৰিনাসদ্ৰারস্স পন কতত্তা ভণ্ডদেয্যং হোতি. আহরাপেন্তেসু অদদতো সামিকানং ধুরনিক্খেপেন পারাজিকং.

থেয্যচিত্তেন মাতিকং উজুকং করোতি ‘‘ৰট্টিত্ৰা ৰা গমিস্সতি, ৰেলং ৰা উত্তরাপেস্সতী’’তি; ৰট্টিত্ৰা ৰা গচ্ছতু, ৰেলং ৰা উত্তরতু, উজুকরণকালে পারাজিকং. ঈদিসা হি পযোগা পুব্বপযোগাৰহারে সঙ্গহং গচ্ছন্তি. সুক্খমাতিকায উজুকতায পচ্ছা উদকে আগতে ৰট্টিত্ৰা ৰা গচ্ছতু, ৰেলং ৰা উত্তরতু, ভণ্ডদেয্যং. কস্মা? ঠানা চাৰনপযোগস্স অভাৰা. তস্স লক্খণং নাৰট্ঠে আৰি ভৰিস্সতি.

তত্থেৰ ভিন্দতি ৰাতিআদীসু অট্ঠকথাযং তাৰ ৰুত্তং – ‘‘ভিন্দতি ৰাতি মুগ্গরেন পোথেত্ৰা ভিন্দতি. ছড্ডেতি ৰাতি উদকং ৰা ৰালিকং ৰা আকিরিত্ৰা উত্তরাপেতি. ঝাপেতি ৰাতি দারূনি আহরিত্ৰা ঝাপেতি. অপরিভোগং ৰা করোতীতি অখাদিতব্বং ৰা অপাতব্বং ৰা করোতি; উচ্চারং ৰা পস্সাৰং ৰা ৰিসং ৰা উচ্ছিট্ঠং ৰা কুণপং ৰা পাতেসি, আপত্তি দুক্কটস্সাতি ঠানাচাৰনস্স নত্থিতায দুক্কটং, বুদ্ধৰিসযো নামেসো. কিঞ্চাপি দুক্কটং, আহরাপেন্তে পন ভণ্ডদেয্য’’ন্তি. তত্থ পুরিমদ্ৰযং ন সমেতি. তঞ্হি কুম্ভিজজ্জরকরণেন চ মাতিকাউজুকরণেন চ সদ্ধিং একলক্খণং. পচ্ছিমং পন দ্ৰযং ঠানা অচাৰেন্তেনাপি সক্কা কাতুং. তস্মা এত্থ এৰং ৰিনিচ্ছযং ৰদন্তি – ‘‘অট্ঠকথাযং কির ‘ঠানা চাৰনস্স নত্থিতায দুক্কট’ন্তি ইদং পচ্ছিমদ্ৰযং সন্ধায ৰুত্তং. ঠানা চাৰনং অকরোন্তোযেৰ হি থেয্যচিত্তেন ৰা ৰিনাসেতুকামতায ৰা ঝাপেয্যপি, অপরিভোগম্পি করেয্য. পুরিমদ্ৰযে পন ৰুত্তনযেন ভিন্দন্তস্স ৰা ছড্ডেন্তস্স ৰা ঠানা চাৰনং অত্থি, তস্মা তথা করোন্তস্স ৰিনাসেতুকামতায ভণ্ডদেয্যং, থেয্যচিত্তেন পারাজিক’’ন্তি. পাল়িযং ‘‘দুক্কট’’ন্তি ৰুত্তত্তা অযুত্তন্তি চে? ন; অঞ্ঞথা গহেতব্বত্থতো. পাল়িযঞ্হি থেয্যচিত্তপক্খে ‘‘ভিন্দতি ৰাতি উদকেন সম্ভিন্দতি, ছড্ডেতি ৰাতি তত্থ ৰমতি ৰা পস্সাৰং ৰা ছড্ডেতী’’তি এৰমেকে ৰদন্তি.

অযং পনেত্থ সারো – ৰিনীতৰত্থুম্হি তিণজ্ঝাপকো ৰিয ঠানা অচাৰেতুকামোৰ কেৰলং ভিন্দতি, ভিন্নত্তা পন তেলাদীনি নিক্খমন্তি, যং ৰা পনেত্থ পত্থিন্নং, তং একাবদ্ধমেৰ তিট্ঠতি. অছড্ডেতুকামোযেৰ চ কেৰলং তত্থ উদকৰালিকাদীনি আকিরতি, আকিণ্ণত্তা পন তেলং ছড্ডীযতি. তস্মা ৰোহারৰসেন ‘‘ভিন্দতি ৰা ছড্ডেতি ৰা’’তি ৰুচ্চতীতি. এৰমেতেসং পদানং অত্থো গহেতব্বো. নাসেতুকামতাপক্খে পন ইতরথাপি যুজ্জতি. এৰঞ্হি কথিযমানে পাল়ি চ অট্ঠকথা চ পুব্বাপরেন সংসন্দিত্ৰা কথিতা হোন্তি. এত্তাৰতাপি চ সন্তোসং অকত্ৰা আচরিযে পযিরুপাসিত্ৰা ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি.

ভূমট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

থলট্ঠকথা

৯৫. থলট্ঠে থলে নিক্খিত্তন্তি ভূমিতলে ৰা পাসাণতলপব্বততলাদীসু ৰা যত্থ কত্থচি পটিচ্ছন্নে ৰা অপ্পটিচ্ছন্নে ৰা ঠপিতং থলট্ঠন্তি ৰেদিতব্বং. তং সচে রাসিকতং হোতি, অন্তোকুম্ভিযং ভাজনগতকরণমুট্ঠিচ্ছেদনৰিনিচ্ছযেন ৰিনিচ্ছিনিতব্বং. সচে একাবদ্ধং সিলেসনিয্যাসাদি পক্কমধুফাণিতৰিনিচ্ছযেন ৰিনিচ্ছিনিতব্বং. সচে গরুকং হোতি ভারবদ্ধং লোহপিণ্ডি-গুল়পিণ্ডি-তেলমধুঘটাদি ৰা, কুম্ভিযং ঠানাচাৰনৰিনিচ্ছযেন ৰিনিচ্ছিনিতব্বং. সঙ্খলিকবদ্ধস্স চ ঠানভেদো সল্লক্খেতব্বো. পত্থরিত্ৰা ঠপিতং পন পাৰারত্থরণসাটকাদিং উজুকং গহেত্ৰা আকড্ঢতি, পারিমন্তে ওরিমন্তেন ফুট্ঠোকাসং অতিক্কন্তে পারাজিকং. এৰং সব্বদিসাসু সল্লক্খেতব্বং. ৰেঠেত্ৰা উদ্ধরতি, কেসগ্গমত্তং আকাসগতং করোন্তস্স পারাজিকং. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.

থলট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

আকাসট্ঠকথা

৯৬. আকাসট্ঠে মোরস্স ছহি আকারেহি ঠানপরিচ্ছেদো ৰেদিতব্বো – পুরতো মুখতুণ্ডকেন, পচ্ছতো কলাপগ্গেন, উভযপস্সেসু পক্খপরিযন্তেহি, অধো পাদনখসিখায, উদ্ধং সিখগ্গেনাতি. ভিক্খু ‘‘সস্সামিকং আকাসট্ঠং মোরং গহেস্সামী’’তি পুরতো ৰা তিট্ঠতি, হত্থং ৰা পসারেতি, মোরো আকাসেযেৰ পক্খে চারেতি, ৰাতং গাহাপেত্ৰা গমনং উপচ্ছিন্দিত্ৰা তিট্ঠতি. তস্স ভিক্খুনো দুক্কটং. তং অফন্দেন্তো হত্থেন আমসতি, দুক্কটমেৰ. ঠানা অচাৰেন্তো ফন্দাপেতি, থুল্লচ্চযং. হত্থেন পন গহেত্ৰা ৰা অগ্গহেত্ৰা ৰা মুখতুণ্ডকেন ফুট্ঠোকাসং কলাপগ্গং, কলাপগ্গেন ৰা ফুট্ঠোকাসং মুখতুণ্ডকং অতিক্কামেতি, পারাজিকং. তথা ৰামপক্খপরিযন্তেন ফুট্ঠোকাসং দক্খিণপক্খপরিযন্তং, দক্খিণপক্খপরিযন্তেন ৰা ফুট্ঠোকাসং ৰামপক্খপরিযন্তং অতিক্কামেতি, পারাজিকং. তথা পাদনখসিখায ফুট্ঠোকাসং সিখগ্গং, সিখগ্গেন ৰা ফুট্ঠোকাসং পাদনখসিখং অতিক্কামেতি, পারাজিকং.

আকাসেন গচ্ছন্তো মোরো সীসাদীসু যস্মিং অঙ্গে নিলীযতি, তং তস্স ঠানং. তস্মা তং হত্থে নিলীনং ইতো চিতো চ করোন্তোপি ফন্দাপেতিযেৰ, যদি পন ইতরেন হত্থেন গহেত্ৰা ঠানা চাৰেতি, পারাজিকং. ইতরং হত্থং উপনেতি, মোরো সযমেৰ উড্ডেত্ৰা তত্থ নিলীযতি, অনাপত্তি. অঙ্গে নিলীনভাৰং ঞত্ৰা থেয্যচিত্তেন একং পদৰারং গচ্ছতি, থুল্লচ্চযং. দুতিযে পারাজিকং.

ভূমিযং ঠিতমোরো দ্ৰিন্নং ৰা পাদানং কলাপস্স চ ৰসেন তীণি ঠানানি লভতি. তং উক্খিপন্তস্স যাৰ একম্পি ঠানং পথৰিং ফুসতি, তাৰ থুল্লচ্চযং. কেসগ্গমত্তম্পি পথৰিযা মোচিতমত্তে পারাজিকং. পঞ্জরে ঠিতং সহ পঞ্জরেন উদ্ধরতি, পারাজিকং. যদি পন পাদং ন অগ্ঘতি, সব্বত্থ অগ্ঘৰসেন কাতব্বং. অন্তোৰত্থুম্হি চরন্তং মোরং থেয্যচিত্তেন পদসা বহিৰত্থুং নীহরন্তো দ্ৰারপরিচ্ছেদং অতিক্কামেতি, পারাজিকং. ৰজে ঠিতবলীবদ্দস্স হি ৰজো ৰিয অন্তোৰত্থু তস্স ঠানং. হত্থেন পন গহেত্ৰা অন্তোৰত্থুস্মিম্পি আকাসগতং করোন্তস্স পারাজিকমেৰ. অন্তোগামে চরন্তম্পি গামপরিক্খেপং অতিক্কামেন্তস্স পারাজিকং. সযমেৰ নিক্খমিত্ৰা গামূপচারে ৰা ৰত্থূপচারে ৰা চরন্তং পন থেয্যচিত্তো কট্ঠেন ৰা কথলায ৰা উত্রাসেত্ৰা অটৰিমুখং করোতি, মোরো উড্ডেত্ৰা অন্তোগামে ৰা অন্তোৰত্থুম্হি ৰা ছদনপিট্ঠে ৰা নিলীযতি, রক্খতি. সচে পন অটৰিমুখে উড্ডেতি ৰা গচ্ছতি ৰা ‘‘অটৰিং পৰেসেত্ৰা গহেস্সামী’’তি পরিকপ্পে অসতি পথৰিতো কেসগ্গমত্তম্পি উড্ডিতমত্তে ৰা দুতিযপদৰারে ৰা পারাজিকং. কস্মা? যস্মা গামতো নিক্খন্তস্স ঠিতট্ঠানমেৰ ঠানং হোতি. কপিঞ্জরাদীসুপি অযমেৰ ৰিনিচ্ছযো.

সাটকং ৰাতি ৰাতৰেগুক্খিত্তং পথৰিতলে পত্থরিত্ৰা ঠপিতমিৰ আকাসেন গচ্ছন্তং খলিবদ্ধং সাটকং অভিমুখাগতং হত্থেন একস্মিং অন্তে গণ্হাতি, ইতো চিতো চ ঠানং অৰিকোপেন্তোযেৰ গমনুপচ্ছেদে দুক্কটং. ঠানাচাৰনং অকরোন্তো চালেতি, ফন্দাপনে থুল্লচ্চযং. ঠানা চাৰেতি, পারাজিকং. ঠানপরিচ্ছেদো চস্স মোরস্সেৰ ছহি আকারেহি ৰেদিতব্বো.

অবদ্ধসাটকো পন একস্মিং অন্তে গহিতমত্তেৰ দুতিযেনন্তেন পতিত্ৰা ভূমিযং পতিট্ঠাতি, তস্স দ্ৰে ঠানানি হোন্তি – হত্থো চেৰ ভূমি চ. তং যথাগহিতমেৰ পঠমং গহিতোকাসপ্পদেসতো চালেতি, থুল্লচ্চযং. পচ্ছা ভূমিতো দুতিযহত্থেন ৰা পাদেন ৰা উক্খিপতি, পারাজিকং. পঠমং ৰা ভূমিতো উদ্ধরতি, থুল্লচ্চযং. পচ্ছা গহিতোকাসপ্পদেসতো চাৰেতি, পারাজিকং. গহণং ৰা অমুঞ্চন্তো উজুকমেৰ হত্থং ওনামেত্ৰা ভূমিগতং কত্ৰা তেনেৰ হত্থেন উক্খিপতি, পারাজিকং. ৰেঠনেপি অযমেৰ ৰিনিচ্ছযো.

হিরঞ্ঞং ৰা সুৰণ্ণং ৰা ছিজ্জমানন্তি মনুস্সানং অলঙ্করোন্তানং গীৰেয্যকাদিপিল়ন্ধনং ৰা সুৰণ্ণসলাকং ছিন্দন্তানং সুৰণ্ণকারানং সুৰণ্ণখণ্ডং ৰা ছিজ্জমানং পততি, তঞ্চে ভিক্খু আকাসেন আগচ্ছন্তং থেয্যচিত্তো হত্থেন গণ্হাতি, গহণমেৰ ঠানং. গহিতপ্পদেসতো হত্থং অপনেতি, পারাজিকং. চীৰরে পতিতং হত্থেন উক্খিপতি, পারাজিকং. অনুদ্ধরিত্ৰাৰ যাতি, দুতিযে পদৰারে পারাজিকং. পত্তে পতিতেপি এসেৰ নযো. সীসে ৰা মুখে ৰা পাদে ৰা পতিট্ঠিতং হত্থেন গণ্হাতি, পারাজিকং. অগ্গহেত্ৰাৰ যাতি, দুতিযে পদৰারে পারাজিকং. যত্থ কত্থচি পততি, তস্স পতিতোকাসোৰ ঠানং, ন সব্বং অঙ্গপচ্চঙ্গং পত্তচীৰরং ৰাতি.

আকাসট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

ৰেহাসট্ঠকথা

৯৭. ৰেহাসট্ঠে মঞ্চপীঠাদীসু ঠপিতং ভণ্ডং আমাসং ৰা হোতু অনামাসং ৰা, থেয্যচিত্তেন আমসন্তস্স দুক্কটং. মঞ্চপীঠেসু ঠপিতভণ্ডেসু পনেত্থ থলট্ঠে ৰুত্তনযেন ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. অযং পন ৰিসেসো – সচে খলিযা বদ্ধসাটকো মঞ্চে ৰা পীঠে ৰা পত্থটো মজ্ঝেন মঞ্চতলং ন ফুসতি, মঞ্চপাদেৰ ফুসতি, তেসং ৰসেন ঠানং ৰেদিতব্বং. পাদানং উপরি ফুট্ঠোকাসমেৰ হি অতিক্কমিতমত্তেন তত্থ পারাজিকং হোতি. সহ মঞ্চপীঠেহি হরন্তস্স পন মঞ্চপীঠপাদানং পতিট্ঠিতোকাসৰসেন ঠানং ৰেদিতব্বং.

চীৰরৰংসে ৰাতি চীৰরঠপনত্থায বন্ধিত্ৰা ঠপিতে ৰংসে ৰা কট্ঠদণ্ডকে ৰা. তত্থ সংহরিত্ৰা পারতো অন্তং ওরতো ভোগং কত্ৰা ঠপিতচীৰরস্স পতিট্ঠিতোকাসেন ফুট্ঠোকাসোৰ ঠানং, ন সব্বো চীৰরৰংসো. তস্মা থেয্যচিত্তেন তং ভোগে গহেত্ৰা আকড্ঢন্তস্স পারতো ৰংসে পতিট্ঠিতোকাসং ওরতো চীৰরেন ৰংসস্স ফুট্ঠপ্পদেসং অতিক্কামেন্তস্স একদ্ৰঙ্গুলমত্তাকড্ঢনেনেৰ পারাজিকং. অন্তে গহেত্ৰা আকড্ঢন্তস্সাপি এসেৰ নযো. তত্থেৰ পন চীৰরৰংসে ৰামতো ৰা দক্খিণতো ৰা সারেন্তস্স ৰামন্তেন দক্খিণন্তট্ঠানং দক্খিণন্তেন ৰা ৰামন্তট্ঠানং অতিক্কন্তমত্তে দসদ্ৰাদসঙ্গুলমত্তসারণেনেৰ পারাজিকং. উদ্ধং উক্খিপন্তস্স কেসগ্গমত্তুক্খিপনেন পারাজিকং. চীৰরৰংসং ফুসন্তং ৰা অফুসন্তং ৰা রজ্জুকেন বন্ধিত্ৰা ঠপিতচীৰরং মোচেন্তস্স থুল্লচ্চযং, মুত্তে পারাজিকং. মুত্তমত্তমেৰ হি তং ‘‘ঠানা চুত’’ন্তি সঙ্খ্যং গচ্ছতি. ৰংসে ৰেঠেত্ৰা ঠপিতং নিব্বেঠেন্তস্স থুল্লচ্চযং, নিব্বেঠিতমত্তে পারাজিকং. ৰলযং কত্ৰা ঠপিতে ৰলযং ছিন্দতি ৰা মোচেতি ৰা একং ৰা ৰংসকোটিং মোচেত্ৰা নীহরতি, থুল্লচ্চযং. ছিন্নমত্তে মুত্তমত্তে নীহটমত্তে চ পারাজিকং. তথা অকত্ৰাৰ চীৰরৰংসে ইতো চিতো চ সারেতি, রক্খতি তাৰ. ৰলযস্স হি সব্বোপি চীৰরৰংসো ঠানং. কস্মা? তত্থ সংসরণধম্মতায. যদা পন নং হত্থেন গহেত্ৰা আকাসগতং করোতি, পারাজিকং. পসারেত্ৰা ঠপিতস্স পতিট্ঠিতোকাসেন ফুট্ঠোকাসোৰ ঠানং. তত্থ সংহরিত্ৰা ঠপিতে ৰুত্তনযেন ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. যং পন একেনন্তেন ভূমিং ফুসিত্ৰা ঠিতং হোতি, তস্স চীৰরৰংসে চ ভূমিযঞ্চ পতিট্ঠিতোকাসৰসেন দ্ৰে ঠানানি. তত্থ ভূমিযং একেনন্তেন পতিট্ঠিতে অবদ্ধসাটকে ৰুত্তনযেনেৰ ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. চীৰররজ্জুযাপি অযমেৰ ৰিনিচ্ছযো.

অঙ্কুসকে লগ্গেত্ৰা ঠপিতভণ্ডং পন ভেসজ্জঘটো ৰা ভেসজ্জত্থৰিকা ৰা সচে ভিত্তিং ৰা ভূমিং ৰা অফুসিত্ৰা ঠপিতং লগ্গনকং ঘংসন্তস্স নীহরতো অঙ্কুসকোটিতো নিক্খন্তমত্তে পারাজিকং. লগ্গনকং বদ্ধং হোতি, বুন্দেন উক্খিপিত্ৰা আকাসগতং করোন্তস্স অঙ্কুসকোটিতো অনিক্খন্তেপি পারাজিকং. ভিত্তিনিস্সিতং হোতি, পঠমং অঙ্কুসকোটিতো নীহরতি, থুল্লচ্চযং. পচ্ছা ভিত্তিং মোচেতি, পারাজিকং. পঠমং ভিত্তিং মোচেত্ৰা পচ্ছা অঙ্কুসতো নীহরন্তস্সাপি এসেৰ নযো. সচে পন ভারিযং ভণ্ডং নীহরিতুং অসক্কোন্তো সযং ভিত্তিনিস্সিতং কত্ৰা অঙ্কুসতো নীহরতি, পুন ভিত্তিং অমোচেত্ৰাপি অঙ্কুসতো নীহটমত্তেযেৰ পারাজিকং. অত্তনা কতট্ঠানঞ্হি ঠানং ন হোতি. ভূমিং ফুসিত্ৰা ঠিতস্স পন দ্ৰে এৰ ঠানানি. তত্থ ৰুত্তোযেৰ ৰিনিচ্ছযো. যং পন সিক্কায পক্খিপিত্ৰা লগ্গিতং হোতি, তং সিক্কাতো নীহরন্তস্সাপি সহ সিক্কায অঙ্কুসতো নীহরন্তস্সাপি পারাজিকং. ভিত্তিভূমিসন্নিস্সিতৰসেন চেত্থ ঠানভেদোপি ৰেদিতব্বো.

ভিত্তিখীলোতি উজুকং কত্ৰা ভিত্তিযং আকোটিতো ৰা তত্থজাতকো এৰ ৰা; নাগদন্তো পন ৰঙ্কো আকোটিতো এৰ. তেসু লগ্গেত্ৰা ঠপিতং অঙ্কুসকে ৰুত্তনযেনেৰ ৰিনিচ্ছিনিতব্বং. দ্ৰীসু তীসু পন পটিপাটিযা ঠিতেসু আরোপেত্ৰা ঠপিতং কুন্তং ৰা ভিন্দিৰালং ৰা অগ্গে ৰা বুন্দে ৰা গহেত্ৰা আকড্ঢতি, একমেকস্স ফুট্ঠোকাসমত্তে অতিক্কন্তে পারাজিকং. ফুট্ঠোকাসমত্তমেৰ হি তেসং ঠানং হোতি, ন সব্বে খীলা ৰা নাগদন্তা ৰা. ভিত্তিঅভিমুখো ঠত্ৰা মজ্ঝে গহেত্ৰা আকড্ঢতি, ওরিমন্তেন ফুট্ঠোকাসং পারিমন্তেন অতিক্কন্তমত্তে পারাজিকং. পরতো পেল্লেন্তস্সাপি এসেৰ নযো. হত্থেন গহেত্ৰা উজুকং উক্খিপন্তো কেসগ্গমত্তম্পি আকাসগতং করোতি, পারাজিকং. ভিত্তিং নিস্সায ঠপিতং ভিত্তিং ঘংসন্তো আকড্ঢতি, অগ্গেন ফুট্ঠোকাসং বুন্দং, বুন্দেন ৰা ফুট্ঠোকাসং অগ্গং অতিক্কামেন্তস্স পারাজিকং. ভিত্তিঅভিমুখো ঠত্ৰা আকড্ঢন্তো একেনন্তেন ফুট্ঠোকাসং অপরন্তং অতিক্কামেতি, পারাজিকং. উজুকং উক্খিপন্তো কেসগ্গমত্তং আকাসগতং করোতি, পারাজিকং.

রুক্খে ৰা লগ্গিতন্তি তালরুক্খাদীসু আরোপেত্ৰা লগ্গিতে অঙ্কুসকাদীসু ৰুত্তনযেন ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. তত্থজাতকং পন তালপিণ্ডিং চালেন্তস্স থুল্লচ্চযং. যস্মিং ফলে পারাজিকৰত্থু পূরতি, তস্মিং বন্ধনা মুত্তমত্তে পারাজিকং. পিণ্ডিং ছিন্দতি, পারাজিকং. অগ্গেন পণ্ণন্তরং আরোপেত্ৰা ঠপিতা দ্ৰে ঠানানি লভতি – ঠপিতট্ঠানঞ্চ ৰণ্টট্ঠানঞ্চ; তত্থ ৰুত্তনযেন ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. যো পন ‘‘ছিন্নমত্তা পতমানা সদ্দং করেয্যা’’তি ভযেন সযং অগ্গেন পণ্ণন্তরং আরোপেত্ৰা ছিন্দতি, ছিন্নমত্তে পারাজিকং. অত্তনা কতট্ঠানঞ্হি ঠানং ন হোতি. এতেন উপাযেন সব্বরুক্খানং পুপ্ফফলেসু ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো.

পত্তাধারকেপীতি এত্থ রুক্খাধারকো ৰা হোতু ৰলযাধারকো ৰা দণ্ডাধারকো ৰা যংকিঞ্চি পত্তট্ঠপনকং পচ্ছিকাপি হোতু পত্তাধারকো ত্ৰেৰ সঙ্খ্যং গচ্ছতি. তত্থ ঠপিতপত্তস্স পত্তেন ফুট্ঠোকাসো এৰ ঠানং. তত্থ রুক্খাধারকে পঞ্চহাকারেহি ঠানপরিচ্ছেদো হোতি. তত্থ ঠিতং পত্তং মুখৰট্টিযং গহেত্ৰা চতূসু দিসাসু যতো কুতোচি কড্ঢন্তো একেনন্তেন ফুট্ঠোকাসং অপরন্তং অতিক্কামেতি, পারাজিকং. উদ্ধং কেসগ্গমত্তং উক্খিপতো পারাজিকং. সহাধারকেন হরন্তস্সাপি এসেৰ নযোতি.

ৰেহাসট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

উদকট্ঠকথা

৯৮. উদকট্ঠে – উদকে নিক্খিত্তং হোতীতি রাজভযাদিভীতেহি উদকেন অৰিনস্সনধম্মেসু তম্বলোহভাজনাদীসু সুপ্পটিচ্ছন্নং কত্ৰা পোক্খরণীআদীসু অসন্দনকে উদকে নিক্খিত্তং. তস্স পতিট্ঠিতোকাসোযেৰ ঠানং, ন সব্বং উদকং. গচ্ছতি ৰা আপত্তি দুক্কটস্সাতি অগম্ভীরে উদকে পদসা গচ্ছন্তস্স পদৰারে পদৰারে দুক্কটং. গম্ভীরে হত্থেহি ৰা পাদেহি ৰা পযোগং করোন্তস্স হত্থৰারেহি ৰা পদৰারেহি ৰা পযোগে পযোগে দুক্কটং. এসেৰ নযো কুম্ভিগহণত্থং নিমুজ্জনুম্মুজ্জনেসু. সচে পন অন্তরা কিঞ্চি উদকসপ্পং ৰা ৰাল়মচ্ছং ৰা দিস্ৰা ভীতো পলাযতি, অনাপত্তি. আমসনাদীসু ভূমিগতায কুম্ভিযা ৰুত্তনযেনেৰ ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. অযং পন ৰিসেসো – তত্থ ভূমিং খণিত্ৰা কড্ঢতি, ইধ কদ্দমে ওসারেতি. এৰং ছহাকারেহি ঠানপরিচ্ছেদো হোতি.

উপ্পলাদীসু যস্মিং পুপ্ফে ৰত্থুং পূরেতি, তস্মিং ছিন্নমত্তে পারাজিকং. উপ্পলজাতিকানঞ্চেত্থ যাৰ একস্মিম্পি পস্সে ৰাকো ন ছিজ্জতি, তাৰ রক্খতি. পদুমজাতিকানং পন দণ্ডে ছিন্নে অব্ভন্তরে সুত্তং অচ্ছিন্নম্পি ন রক্খতি. সামিকেহি ছিন্দিত্ৰা ঠপিতানি উপ্পলাদীনি হোন্তি, যং ৰত্থুং পূরেতি, তস্মিং উদ্ধটে পারাজিকং. হত্থকবদ্ধানি হোন্তি, যস্মিং হত্থকে ৰত্থু পূরতি, তস্মিং উদ্ধটে পারাজিকং. ভারবদ্ধানি হোন্তি, তং ভারং ছন্নং আকারানং যেন কেনচি আকারেন ঠানা চাৰেন্তস্স ভূমট্ঠকুম্ভিযং ৰুত্তনযেন পারাজিকং. দীঘনাল়ানি উপ্পলাদীনি হোন্তি, পুপ্ফেসু ৰা নাল়েসু ৰা ৰেণিং কত্ৰা উদকপিট্ঠে রজ্জুকেসু তিণানি সন্থরিত্ৰা ঠপেন্তি ৰা বন্ধন্তি ৰা, তেসং দীঘতো পুপ্ফগ্গেন চ নাল়ন্তেন চ তিরিযং পরিযন্তেহি হেট্ঠা পতিট্ঠিতোকাসেন উদ্ধং উপরি ঠিতস্স পিট্ঠিযাতি ছহাকারেহি ঠানা চাৰনপরিচ্ছেদো ৰেদিতব্বো.

যোপি উদকপিট্ঠিযং ঠপিতপুপ্ফকলাপং উদকং চালেত্ৰা ৰীচিং উট্ঠাপেত্ৰা কেসগ্গমত্তম্পি যথাঠিতট্ঠানতো চাৰেতি, পারাজিকং. অথ পন পরিকপ্পেতি ‘‘এত্থ গতং গহেস্সামী’’তি, রক্খতি তাৰ; গতট্ঠানে পন উদ্ধরতো পারাজিকং. উদকতো অচ্চুগ্গতস্স পুপ্ফস্স সকলমুদকং ঠানং, তং উপ্পাটেত্ৰা উজুকং উদ্ধরন্তস্স নাল়ন্তে কেসগ্গমত্তং উদকতো অতিক্কন্তে পারাজিকং. পুপ্ফে গহেত্ৰা অপনামেত্ৰা আকড্ঢন্তো উপ্পাটেতি, ন উদকং ঠানং, উপ্পাটিতমত্তে পারাজিকং. কলাপবদ্ধানি পুপ্ফানি উদকট্ঠানে ৰা রুক্খে ৰা গচ্ছে ৰা বন্ধিত্ৰা ঠপেন্তি, বন্ধনং অমোচেত্ৰা ইতো চিতো চ করোন্তস্স থুল্লচ্চযং, বন্ধনে মুত্তমত্তে পারাজিকং. পঠমং বন্ধনং মোচেত্ৰা পচ্ছা হরতি, এত্থ ছহাকারেহি ঠানপরিচ্ছেদোতি ইদং উভযং মহাপচ্চরিযাদীসু ৰুত্তং. পদুমিনিযং পুপ্ফানি সহ পদুমিনিংযা গণ্হিতুকামস্স পুপ্ফনাল়েহি চ পত্তনাল়েহি চ ফুট্ঠউদকৰসেন উদ্ধঞ্চেৰ তিরিযঞ্চ ঠানপরিচ্ছেদো ৰেদিতব্বো. তং পনস্স পদুমিনিং অনুপ্পাটেত্ৰা পুপ্ফানি ৰা পত্তানি ৰা অত্তনো অভিমুখং আকড্ঢন্তস্স থুল্লচ্চযং. উপ্পাটিতমত্তে পারাজিকং.

পুপ্ফপত্তনাল়ে ঠানতো অচাৰেত্ৰাপি পঠমং পদুমিনিং উপ্পাটেন্তস্স থুল্লচ্চযং. পচ্ছা পুপ্ফপত্তনাল়েসু ঠানা চাৰিতেসু পারাজিকং. উপ্পাটিতায পদুমিনিযা পুপ্ফং গণ্হন্তো পন ভণ্ডং অগ্ঘাপেত্ৰা কারেতব্বো. বহি ঠপিতে রাসিকতকলাপবদ্ধভারবদ্ধপুপ্ফেপি এসেৰ নযো. ভিসং ৰা মুল়ালং ৰা যেন ৰত্থু পূরতি, তং উপ্পাটেন্তস্স পারাজিকং. কদ্দমে ফুট্ঠোকাসৰসেন চেত্থ ঠানং পরিচ্ছিন্দিতব্বং. তানি উপ্পাটেন্তস্স সুখুমম্পি মূলং অচ্ছিন্নং হোতি, রক্খতি তাৰ. ভিসপব্বে জাতং পত্তং ৰা পুপ্ফং ৰা হোতি, তম্পি রক্খতীতি মহাঅট্ঠকথাযমেৰ ৰুত্তং. ভিসগণ্ঠিম্হি পন কণ্টকো হোতি যোব্বনপ্পত্তানং মুখপিল়কা ৰিয, অযং অদীঘত্তা ন রক্খতি. সেসং উপ্পলাদীসু ৰুত্তনযমেৰ.

মচ্ছকচ্ছপানং সস্সামিকানং ৰাপিআদীসু সকলমুদকং ঠানং. তস্মা যো পটিজগ্গনট্ঠানে সস্সামিকং মচ্ছং বল়িসেন ৰা জালেন ৰা কুমনেন ৰা হত্থেন ৰা গণ্হাতি, তস্স যেন মচ্ছেন ৰত্থু পূরতি, তস্মিং কেসগ্গমত্তম্পি উদকতো উদ্ধটমত্তে পারাজিকং. কোচি মচ্ছো গয্হমানো ইতো চিতো চ ধাৰতি, আকাসং ৰা উপ্পততি, তীরে ৰা পততি, আকাসে ৰা ঠিতং তীরে ৰা পতিতং গণ্হতোপি পারাজিকমেৰ. কচ্ছপম্পি বহি গোচরত্থং গতং গণ্হতো এসেৰ নযো. উদকট্ঠং পন উদকা মোচযতো পারাজিকং.

তেসু তেসু পন জনপদেসু সব্বসাধারণস্স মহাতল়াকস্স নিদ্ধমনতুম্বং নিস্সায সব্বসাধারণমেৰ কুন্নদীসদিসং উদকৰাহকং খণন্তি. ততো খুদ্দকমাতিকাযো নীহরিত্ৰা মাতিকাকোটিযং অত্তনো অত্তনো ৰল়ঞ্জনত্থায আৰাটে খণন্তি. তেসং পন যদা উদকেন অত্থো হোতি, তদা আৰাটে খুদ্দকমাতিকাযো উদকৰাহকঞ্চ সোধেত্ৰা নিদ্ধমনতুম্বং উগ্ঘাটেন্তি. ততো উদকেন সদ্ধিং মচ্ছা নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন আৰাটে পত্ৰা ৰসন্তি. তত্থ তল়াকে চ উদকৰাহকেসু চ মচ্ছে গণ্হন্তে ন ৰারেন্তি. খুদ্দকাসু পন অত্তনো অত্তনো মাতিকাসু উদকআৰাটেসু চ পৰিট্ঠমচ্ছে গণ্হিতুং ন দেন্তি, ৰারেন্তি; তত্থ যো তল়াকে ৰা নিদ্ধমনতুম্বে ৰা উদকৰাহকে ৰা মচ্ছে গণ্হাতি, অৰহারেন সো ন কারেতব্বো. খুদ্দকমাতিকাসু পন আৰাটেসু ৰা পৰিট্ঠং গণ্হন্তো গহিতস্স অগ্ঘৰসেন কারেতব্বো. সচে ততো গয্হমানো মচ্ছো আকাসে ৰা উপ্পততি, তীরে ৰা পততি, তং আকাসট্ঠং ৰা তীরট্ঠং ৰা উদকৰিনিমুত্তং গণ্হতো অৰহারো নত্থি. কস্মা? যস্মা অত্তনো পরিগ্গহট্ঠানে ঠিতস্সেৰ তে সামিকা. এৰরূপা হি তত্থ কতিকা. কচ্ছপেপি এসেৰ নযো.

সচে পন মচ্ছো গয্হমানো আৰাটতো খুদ্দকমাতিকং আরুহতি, তত্থ নং গণ্হতোপি অৰহারোযেৰ. খুদ্দকমাতিকাতো পন উদকৰাহকং, ততো চ তল়াকং আরূল়্হং গণ্হতো অৰহারো নত্থি. যো আৰাটতো ভত্তসিত্থেহি পলোভেত্ৰা মাতিকং আরোপেত্ৰা গণ্হাতি, অৰহারোৰ. ততো পন পলোভেত্ৰা উদকৰাহকং আরোপেত্ৰা গণ্হন্তস্স অৰহারো নত্থি. কেচি পন কুতোচিদেৰ সব্বসাধারণট্ঠানতো মচ্ছে আনেত্ৰা পচ্ছিমৰত্থুভাগে উদকাৰাটে খিপিত্ৰা পোসেত্ৰা দিৰসে দিৰসে দ্ৰে তীণি উত্তরিভঙ্গত্থায মারেন্তি. এৰরূপং মচ্ছং উদকে ৰা আকাসে ৰা তীরে ৰা যত্থ কত্থচি ঠিতং গণ্হতো অৰহারো এৰ. কচ্ছপেপি এসেৰ নযো.

নিদাঘকালে পন নদিযা সোতে পচ্ছিন্নে কত্থচি নিন্নট্ঠানে উদকং তিট্ঠতি, তত্থ মনুস্সা মচ্ছানং ৰিনাসায মদনফলৰসাদীনি পক্খিপিত্ৰা গচ্ছন্তি, মচ্ছা তানি খাদন্তা মরিত্ৰা উত্তানা উদকে প্লৰন্তা তিট্ঠন্তি. যো তত্থ গন্ত্ৰা ‘‘যাৰ সামিকা নাগচ্ছন্তি, তাৰিমে মচ্ছে গণ্হিস্সামী’’তি গণ্হাতি, অগ্ঘৰসেন কারেতব্বো. পংসুকূলসঞ্ঞায গণ্হতো অৰহারো নত্থি, আহরাপেন্তে পন ভণ্ডদেয্যং. মচ্ছৰিসং পক্খিপিত্ৰা গতমনুস্সা ভাজনানি আহরিত্ৰা পূরেত্ৰা গচ্ছন্তি, যাৰ ‘‘পুনপি আগচ্ছিস্সামা’’তি সালযা হোন্তি, তাৰ তে সস্সামিকমচ্ছাৰ. যদা পন তে ‘‘অলং অম্হাক’’ন্তি নিরালযা পক্কমন্তি, ততো পট্ঠায থেয্যচিত্তেন গণ্হন্তস্স দুক্কটং. পংসুকূলসঞ্ঞিস্স অনাপত্তি. যথা চ মচ্ছকচ্ছপেসু, এৰং সব্বাযপি ওদকজাতিযা ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি.

উদকট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

নাৰট্ঠকথা

৯৯. নাৰট্ঠে – পঠমং তাৰ নাৰং দস্সেন্তো ‘‘নাৰা নাম যায তরতী’’তি আহ. তস্মা ইধ অন্তমসো রজনদোণিকাপি ৰেণুকলাপকোপি ‘‘নাৰা’’ত্ৰেৰ ৰেদিতব্বো. সীমাসম্মন্ননে পন ধুৰনাৰা অন্তো খণিত্ৰা ৰা ফলকেহি বন্ধিত্ৰা ৰা কতা সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন তিণ্ণং ৰাহনিকা এৰ ৰট্টতি. ইধ পন একস্সপি ৰাহনিকা ‘‘নাৰা’’ ত্ৰেৰ ৰুচ্চতি. নাৰায নিক্খিত্তন্তি যংকিঞ্চি ইন্দ্রিযবদ্ধং ৰা অনিন্দ্রিযবদ্ধং ৰা; তস্স অৰহারলক্খণং থলট্ঠে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. নাৰং অৰহরিস্সামীতিআদিম্হি চ দুতিযপরিযেসনগমনআমসনফন্দাপনানি ৰুত্তনযানেৰ. বন্ধনং মোচেতীতি এত্থ পন যা বন্ধনে মুত্তমত্তে ঠানা ন চৰতি, তস্সা বন্ধনং যাৰ ন মুত্তং হোতি, তাৰ দুক্কটং. মুত্তে পন থুল্লচ্চযম্পি পারাজিকম্পি হোতি, তং পরতো আৰি ভৰিস্সতি. সেসং ৰুত্তনযমেৰ. অযং তাৰ পাল়িৰণ্ণনা.

অযং পনেত্থ পাল়িমুত্তকৰিনিচ্ছযো – চণ্ডসোতে বন্ধিত্ৰা ঠপিতনাৰায একং ঠানং বন্ধনমেৰ, তস্মিং মুত্তমত্তে পারাজিকং. তত্থ যুত্তি পুব্বে ৰুত্তা এৰ. ৰিপ্পনট্ঠা নাৰা পন যং যং উদকপ্পদেসং ফরিত্ৰা ঠিতা হোতি, স্ৰাস্সা ঠানং. তস্মা তং উদ্ধং ৰা উচ্চারেন্তস্স, অধো ৰা ওপিলাপেন্তস্স, চতূসু ৰা দিসাসু ফুট্ঠোকাসং অতিক্কামেন্তস্স অতিক্কন্তমত্তে পারাজিকং. নিচ্চলে উদকে অবন্ধনং অত্তনো ধম্মতায ঠিতনাৰং পুরতো ৰা পচ্ছতো ৰা ৰামদক্খিণপস্সতো ৰা কড্ঢন্তস্স একেনন্তেন ফুট্ঠোকাসং অপরেন উদকে পতিট্ঠিতন্তেন অতিক্কন্তমত্তে পারাজিকং. উদ্ধং কেসগ্গমত্তং উদকতো মোচিতে অধো নাৰাতলেন ফুট্ঠোকাসং মুখৰট্টিং অতিক্কন্তমত্তে পারাজিকং. তীরে বন্ধিত্ৰা নিচ্চলে উদকে ঠপিতনাৰায বন্ধনঞ্চ ঠিতোকাসো চাতি দ্ৰে ঠানানি. তং পঠমং বন্ধনা মোচেতি, থুল্লচ্চযং. পচ্ছা ছন্নং আকারানং অঞ্ঞতরেন ঠানা চাৰেতি, পারাজিকং. পঠমং ঠানা চাৰেত্ৰা পচ্ছা বন্ধনমোচনেপি এসেৰ নযো. থলে উস্সাদেত্ৰা উক্কুজ্জিত্ৰা ঠপিতনাৰায ফুট্ঠোকাসোৰ ঠানং. তস্সা পঞ্চহাকারেহি ঠানপরিচ্ছেদো ৰেদিতব্বো.

নিক্কুজ্জিত্ৰা ঠপিতনাৰায পন মুখৰট্টিযা ফুট্ঠোকাসোৰ ঠানং, তস্সাপি পঞ্চহাকারেহি ঠানপরিচ্ছেদং ঞত্ৰা যতো কুতোচি ফুট্ঠোকাসং উদ্ধঞ্চ কেসগ্গমত্তং অতিক্কন্তমত্তে পারাজিকং ৰেদিতব্বং. থলে পন উস্সাদেত্ৰা দ্ৰিন্নং দারুঘটিকানং উপরি ঠপিতনাৰায দারুঘটিকানং ফুট্ঠোকাসোযেৰ ঠানং, তস্মা তত্থ মঞ্চপাদমত্থকেসুযেৰ পত্থটবদ্ধসাটকে নাগদন্তেসু ঠপিতভিন্দিৰালে চ ৰুত্তনযেন ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো.

যোত্তবদ্ধায পন নাৰায সট্ঠিসত্ততিব্যামপ্পমাণং যোত্তং অমোচেত্ৰাৰ আকড্ঢিত্ৰা

পথৰিলগ্গং কত্ৰা সহ যোত্তেন থলে ঠপিতায নাৰায ন ফুট্ঠোকাসমত্তমেৰ ঠানং. অথ খো যোত্তকোটিতো পট্ঠায যাৰ নাৰায পথৰিযং পতিট্ঠিতোকাসস্স পচ্ছিমন্তো তাৰ দীঘতো, তিরিযং পন নাৰায চ যোত্তস্স চ পথৰিযং পতিট্ঠিতপরিযন্তপ্পমাণং ঠানন্তি ৰেদিতব্বং. তং দীঘতো ৰা তিরিযতো ৰা কড্ঢন্তস্স একেনন্তেন ফুট্ঠোকাসং অপরেন পথৰিযং পতিট্ঠিতন্তেন অতিক্কন্তমত্তে, উদ্ধং কেসগ্গমত্তং সহ যোত্তেন পথৰিতো মোচিতে পারাজিকং. যো পন তিত্থে ঠিতনাৰং আরুহিত্ৰা থেয্যচিত্তো অরিত্তেন ৰা ফিযেন ৰা পাজেতি, পারাজিকং. সচে পন ছত্তং ৰা পণামেত্ৰা চীৰরং ৰা পাদেহি অক্কমিত্ৰা হত্থেহি উক্খিপিত্ৰা লঙ্কারসদিসং কত্ৰা ৰাতং গণ্হাপেতি, বলৰা চ ৰাতো আগম্ম নাৰং হরতি, ৰাতেনেৰ সা হটা হোতি; পুগ্গলস্স নত্থি অৰহারো. পযোগো অত্থি, সো পন ঠানা চাৰনপযোগো ন হোতি. যদি পন তং নাৰং এৰং গচ্ছন্তিং পকতিগমনং উপচ্ছিন্দিত্ৰা অঞ্ঞং দিসাভাগং নেতি, পারাজিকং. সযমেৰ যংকিঞ্চি গামতিত্থং সম্পত্তং ঠানা অচাৰেন্তোৰ ৰিক্কিণিত্ৰা গচ্ছতি, নেৰ অত্থি অৰহারো. ভণ্ডদেয্যং পন হোতীতি.

নাৰট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

যানট্ঠকথা

১০০. যানট্ঠে – যানং তাৰ দস্সেন্তো ‘‘যানং নাম ৰয্হ’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ উপরি মণ্ডপসদিসং পদরচ্ছন্নং সব্বপলিগুণ্ঠিমং ৰা ছাদেত্ৰা কতং ৰয্হং. উভোসু পস্সেসু সুৰণ্ণরজতাদিমযা গোপানসিযো দত্ৰা গরুল়পক্খকনযেন কতা সন্দমানিকা. রথো চ সকটঞ্চ পাকটমেৰ. তেসু যত্থ কত্থচি সৰিঞ্ঞাণকং ৰা অৰিঞ্ঞাণকং ৰা রাসিআদিৰসেন ঠপিতং ভণ্ডং থেয্যচিত্তেন ঠানা চাৰেন্তস্স নাৰট্ঠে চ থলট্ঠে চ ৰুত্তনযেনেৰ পারাজিকং ৰেদিতব্বং.

অযং পন ৰিসেসো – যানট্ঠং তণ্ডুলাদিভণ্ডং পিটকেন গণ্হতো পিটকে অনুক্খিত্তেপি পিটকং অপহরিত্ৰা তণ্ডুলাদীনং একাবদ্ধভাৰে ৰিকোপিতে পারাজিকং. থলট্ঠাদীসুপি অযং নযো লব্ভতি. যানং অৰহরিস্সামীতিআদিম্হি দুতিযপরিযেসনাদীনি ৰুত্তনযানেৰ. ঠানা চাৰেতীতি এত্থ পন দুকযুত্তস্স যানস্স দ্ৰিন্নং গোণানং অট্ঠ পাদা, দ্ৰে চ চক্কানীতি দস ঠানানি. তং থেয্যচিত্তস্স ধুরে নিসীদিত্ৰা পাজযতো গোণানং পাদুদ্ধারে থুল্লচ্চযং. চক্কানং পন পথৰিযং পতিট্ঠিতপ্পদেসতো কেসগ্গমত্তে অতিক্কন্তে পারাজিকং. সচে পন গোণা ‘‘নাযং অম্হাকং সামিকো’’তি ঞত্ৰা ধুরং ছড্ডেত্ৰা আকড্ঢন্তা তিট্ঠন্তি ৰা ফন্দন্তি ৰা, রক্খতি তাৰ. গোণে পুন উজুকং পটিপাদেত্ৰা ধুরং আরোপেত্ৰা দল়্হং যোজেত্ৰা পাচনেন ৰিজ্ঝিত্ৰা পাজেন্তস্স ৰুত্তনযেনেৰ তেসং পাদুদ্ধারে থুল্লচ্চযং. চক্কাতিক্কমে পারাজিকং.

সচেপি সকদ্দমে মগ্গে একং চক্কং কদ্দমে লগ্গং হোতি, দুতিযং চক্কং গোণা পরিৰত্তেন্তা পৰত্তেন্তি, একস্স ঠিতত্তা ন তাৰ অৰহারো হোতি. গোণে পন পুন উজুকং পটিপাদেত্ৰা পাজেন্তস্স ঠিতচক্কে কেসগ্গমত্তং ফুট্ঠোকাসং অতিক্কন্তে পারাজিকং. চতুযুত্তকস্স পন অট্ঠারস ঠানানি, অট্ঠযুত্তকস্স চতুত্তিংসাতি – এতেনুপাযেন যুত্তযানস্স ঠানভেদো ৰেদিতব্বো.

যং পন অযুত্তকং ধুরে একায পচ্ছতো চ দ্ৰীহি উপত্থম্ভিনীহি উপত্থম্ভেত্ৰা ঠপিতং, তস্স তিণ্ণং উপত্থম্ভিনীনং চক্কানঞ্চ ৰসেন পঞ্চ ঠানানি. সচে ধুরে উপত্থম্ভিনী হেট্ঠাভাগে কপ্পকতা হোতি, ছ ঠানানি. পচ্ছতো পন অনুপত্থম্ভেত্ৰা ধুরে উপত্থম্ভিতস্সেৰ উপত্থম্ভিনীৰসেন তীণি ৰা চত্তারি ৰা ঠানানি. ধুরেন ফলকস্স ৰা দারুকস্স ৰা উপরি ঠপিতস্স তীণি ঠানানি. তথা পথৰিযং ঠপিতস্স. তং ধুরংকড্ঢিত্ৰা ৰা উক্খিপিত্ৰা ৰা পুরতো চ পচ্ছতো চ ঠানা চাৰেন্তস্স থুল্লচ্চযং. চক্কানং পতিট্ঠিতট্ঠানে কেসগ্গমত্তং অতিক্কন্তে পারাজিকং. চক্কানি অপনেত্ৰা দ্ৰীহি অক্খসীসেহি দারূনং উপরি ঠপিতস্স দ্ৰে ঠানানি. তং কড্ঢন্তো ৰা উক্খিপন্তো ৰা ফুট্ঠোকাসং অতিক্কামেতি, পারাজিকং. ভূমিযং ঠপিতস্স ধুরেন চ চতূহি চ অক্খুদ্ধীহি পতিট্ঠিতৰসেন পঞ্চ ঠানানি. তং ধুরে গহেত্ৰা কড্ঢতো উদ্ধীনং পচ্ছিমন্তেহি পুরিমন্তে অতিক্কন্তে পারাজিকং. উদ্ধীসু গহেত্ৰা কড্ঢতো উদ্ধীনং পুরিমন্তেহি পচ্ছিমন্তে অতিক্কন্তে পারাজিকং. পস্সে গহেত্ৰা কড্ঢতো উদ্ধীনংযেৰ তিরিযং পতিট্ঠিতট্ঠানস্স অতিক্কমেন পারাজিকং. মজ্ঝে গহেত্ৰা উক্খিপতো কেসগ্গমত্তং পথৰিতো মুত্তে পারাজিকং. অথ উদ্ধিখাণুকা ন হোন্তি, সমমেৰ বাহং কত্ৰা মজ্ঝে ৰিজ্ঝিত্ৰা অক্খসীসানি পৰেসিতানি হোন্তি, তং হেট্ঠিমতলস্স সমন্তা সব্বং পথৰিং ফুসিত্ৰা তিট্ঠতি. তত্থ চতূসু দিসাসু উদ্ধঞ্চ ফুট্ঠট্ঠানাতিক্কমৰসেন পারাজিকং ৰেদিতব্বং. ভূমিযং নাভিযা ঠপিতচক্কস্স একমেৰ ঠানং, তস্স পঞ্চহাকারেহি পরিচ্ছেদো. নেমিপস্সেন চ নাভিযা চ ফুসিত্ৰা ঠিতস্স দ্ৰে ঠানানি. নেমিযা উট্ঠিতভাগং পাদেন অক্কমিত্ৰা ভূমিযং ফুসাপেত্ৰা অরেসু ৰা নেমিযা ৰা গহেত্ৰা উক্খিপন্তস্স অত্তনা কতট্ঠানং ঠানং ন হোতি, তস্মা তস্মিং ঠিতেপি অৰসেসট্ঠানে অতিক্কন্তমত্তে পারাজিকং.

ভিত্তিং নিস্সায ঠপিতচক্কস্সাপি দ্ৰে ঠানানি. তত্থ পঠমং ভিত্তিতো মোচেন্তস্স থুল্লচ্চযং. পচ্ছা পথৰিতো কেসগ্গমত্তুদ্ধারে পারাজিকং. পঠমং ভূমিতো মোচেন্তস্স পন সচে ভিত্তিযং পতিট্ঠিতট্ঠানং ন কুপ্পতি, এসেৰ নযো. অথ অরেসু গহেত্ৰা হেট্ঠা কড্ঢন্তস্স ভিত্তিং ফুসিত্ৰা ঠিতোকাসস্স উপরিমো অন্তো হেট্ঠিমং অতিক্কমতি, পারাজিকং. মগ্গপ্পটিপন্নে যানে যানসামিকো কেনচিদেৰ করণীযেন ওরোহিত্ৰা মগ্গা ওক্কন্তো হোতি, অথঞ্ঞো ভিক্খু পটিপথং আগচ্ছন্তো আরক্খসুঞ্ঞং পস্সিত্ৰা, ‘‘যানং অৰহরিস্সামী’’তি আরোহতি, তস্স পযোগং ৰিনাযেৰ গোণা গহেত্ৰা পক্কন্তা, অৰহারো নত্থি. সেসং নাৰাযং ৰুত্তসদিসন্তি.

যানট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

ভারট্ঠকথা

১০১. ইতো পরং ভারোযেৰ ভারট্ঠং. সো সীসভারাদিৰসেন চতুধা দস্সিতো. তত্থ সীসভারাদীসু অসম্মোহত্থং সীসাদীনং পরিচ্ছেদো ৰেদিতব্বো. তত্থ সীসস্স তাৰ পুরিমগলে গলৰাটকো, পিট্ঠিগলে কেসঞ্চি কেসন্তে আৰট্টো হোতি, গলস্সেৰ উভোসু পস্সেসু কেসঞ্চি কেসা ওরুয্হ জাযন্তি, যে কণ্ণচূল়িকাতি ৰুচ্চন্তি, তেসং অধোভাগো চাতি অযং হেট্ঠিমপরিচ্ছেদো, ততো উপরি সীসং. এত্থন্তরে ঠিতভারো সীসভারো নাম.

উভোসু পস্সেসু কণ্ণচূল়িকাহি পট্ঠায হেট্ঠা, কপ্পরেহি পট্ঠায উপরি, পিট্ঠিগলাৰত্ততো চ গলৰাটকতো চ পট্ঠায হেট্ঠা, পিট্ঠিৰেমজ্ঝাৰত্ততো চ উরপরিচ্ছেদমজ্ঝে হদযআৰাটতো চ পট্ঠায উপরি খন্ধো. এত্থন্তরে ঠিতভারো খন্ধভারো নাম.

পিট্ঠিৰেমজ্ঝাৰত্ততো পন হদযআৰাটতো চ পট্ঠায হেট্ঠা যাৰ পাদনখসিখা, অযং কটিপরিচ্ছেদো. এত্থন্তরে সমন্ততো সরীরে ঠিতভারো কটিভারো নাম.

কপ্পরতো পট্ঠায পন হেট্ঠা যাৰ হত্থনখসিখা, অযং ওলম্বকপরিচ্ছেদো. এত্থন্তরে ঠিতভারো ওলম্বকো নাম.

ইদানি সীসে ভারন্তিআদীসু অযং অপুব্বৰিনিচ্ছযো – যো ভিক্খু ‘‘ইদং গহেত্ৰা এত্থ যাহী’’তি সামিকেহি অনাণত্তো সযমেৰ ‘‘ময্হং ইদং নাম দেথ, অহং ৰো ভণ্ডং ৰহামী’’তি তেসং ভণ্ডং সীসেন আদায গচ্ছন্তো থেয্যচিত্তেন তং ভণ্ডং আমসতি, দুক্কটং. যথাৰুত্তসীসপরিচ্ছেদং অনতিক্কামেন্তোৰ ইতো চিতো চ ঘংসন্তো সারেতিপি পচ্চাসারেতিপি, থুল্লচ্চযং. খন্ধং ওরোপিতমত্তে কিঞ্চাপি সামিকানং ‘‘ৰহতূ’’তি চিত্তং অত্থি, তেহি পন অনাণত্তত্তা পারাজিকং. খন্ধং পন অনোরোপেত্ৰাপি সীসতো কেসগ্গমত্তং মোচেন্তস্স পারাজিকং. যমকভারস্স পন একো ভারো সীসে পতিট্ঠাতি, একো পিট্ঠিযং, তত্থ দ্ৰিন্নং ঠানানং ৰসেন ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. অযং পন সুদ্ধসীসভারাদীনংযেৰ ৰসেন দেসনা আরদ্ধা. যো চাযং সীসভারে ৰুত্তো, খন্ধভারাদীসুপি অযমেৰ ৰিনিচ্ছযো.

হত্থে ভারন্তি এত্থ পন হত্থেন গহিতত্তা ওলম্বকো ‘‘হত্থে ভারো’’তি ৰুত্তো.

সো পঠমংযেৰ ভূমিতো ৰা গহিতো হোতু, সুদ্ধচিত্তেন সীসাদীহি ৰা, ‘‘হত্থে ভারো’’ ত্ৰেৰ সঙ্খ্যং গচ্ছতি. তং থেয্যচিত্তেন তাদিসং গহনট্ঠানং দিস্ৰা ভূমিযং ৰা গচ্ছাদীসু ৰা নিক্খিপন্তস্স হত্থতো মুত্তমত্তে পারাজিকং. ভূমিতো গণ্হাতীতি এত্থ পন তেসং ভারানং যংকিঞ্চি পাতরাসাদিকারণা সুদ্ধচিত্তেন ভূমিযং নিক্খিপিত্ৰা পুন থেয্যচিত্তেন কেসগ্গমত্তং উদ্ধরন্তস্স পারাজিকন্তি.

ভারট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

আরামট্ঠকথা

১০২. আরামট্ঠেপি – আরামং তাৰ দস্সেন্তো ‘‘আরামো নাম পুপ্ফারামো ফলারামো’’তি আহ. তেসু ৰস্সিকাদীনং পুপ্ফনকো পুপ্ফারামো. অম্বফলাদীনং ফলনকো ফলারামো. আরামে চতূহি ঠানেহি নিক্খিত্তস্স ৰিনিচ্ছযো ভূমট্ঠাদীসু ৰুত্তনযো এৰ.

তত্থজাতকে পন মূলন্তি উসীরহিরিৰেরাদিকং যংকিঞ্চি মূলং, তং উপ্পাটেত্ৰা ৰা উপ্পাটিতং ৰা গণ্হন্তস্স যেন মূলেন ৰত্থু পূরতি, তস্মিং গহিতে পারাজিকং. কন্দোপি মূলেনেৰ সঙ্গহিতো. উপ্পাটেন্তস্স চেত্থ অপ্পমত্তকেপি অচ্ছিন্নে থুল্লচ্চযমেৰ. তত্থ ৰিনিচ্ছযো ভিসে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. তচন্তি ভেসজ্জত্থায ৰা রজনত্থায ৰা উপযোগগমনূপগং যংকিঞ্চি রুক্খত্তচং; তং উপ্পাটেত্ৰা ৰা উপ্পাটিতং ৰা গণ্হন্তস্স মূলে ৰুত্তনযেন পারাজিকং. পুপ্ফন্তি ৰস্সিকমল্লিকাদিকং যংকিঞ্চি পুপ্ফং, তং ওচিনিত্ৰা ৰা ওচিনিতং ৰা গণ্হন্তস্স উপ্পলপদুমেসু ৰুত্তনযেন পারাজিকং. পুপ্ফানম্পি হি ৰণ্টং ৰা বন্ধনং ৰা অচ্ছিন্নং রক্খতি. ৰণ্টব্ভন্তরে পন কেসঞ্চি সূচিকা হোতি, সা ন রক্খতি. ফলন্তি অম্বফলতালফলাদিকং যংকিঞ্চি, তং রুক্খতো গণ্হন্তস্স ৰিনিচ্ছযো রুক্খে লগ্গিতকথাযং ৰুত্তো. অপনেত্ৰা ঠপিতং ভূমট্ঠাদিসঙ্গহিতমেৰ.

আরামং অভিযুঞ্জতীতি পরসন্তকং ‘‘মম সন্তকো অয’’ন্তি মুসা ভণিত্ৰা অভিযুঞ্জতি, অদিন্নাদানস্স পযোগত্তা দুক্কটং. সামিকস্স ৰিমতিং উপ্পাদেতীতি ৰিনিচ্ছযকুসলতায বলৰনিস্সিতাদিভাৰেন ৰা আরামসামিকস্স সংসযং জনেতি. কথং? তঞ্হি তথা ৰিনিচ্ছযপ্পসুতং দিস্ৰা সামিকো চিন্তেতি – ‘‘সক্খিস্সামি নু খো অহং ইমং আরামং অত্তনো কাতুং, ন সক্খিস্সামি নু খো’’তি. এৰং তস্স ৰিমতি উপ্পজ্জমানা তেন উপ্পাদিতা হোতি, তস্মা থুল্লচ্চযং আপজ্জতি.

ধুরং নিক্খিপতীতি যদা পন সামিকো ‘‘অযং থদ্ধো কক্খল়ো জীৰিতব্রহ্মচরিযন্তরাযম্পি মে করেয্য, অলং দানি ময্হং ইমিনা আরামেনা’’তি ধুরং নিক্খিপতি, অভিযুঞ্জকো পারাজিকং আপজ্জতি. সচে সযম্পি কতধুরনিক্খেপো হোতি, অথ চ পন সামিকেন ধুরে নিক্খিত্তেপি অভিযুঞ্জকো ধুরং অনিক্খিপিত্ৰাৰ ‘‘ইমং সুট্ঠু পীল়েত্ৰা মম আণাপৰত্তিং দস্সেত্ৰা কিঙ্কারপ্পটিস্সাৰিভাৰে নং ঠপেত্ৰা দস্সামী’’তি দাতব্বভাৰে সউস্সাহো হোতি, রক্খতি তাৰ. অথাপি অভিযুঞ্জকো ‘‘অচ্ছিন্দিত্ৰা ন দানি নং ইমস্স দস্সামী’’তি ধুরং নিক্খিপতি, সামিকো পন ন ধুরং নিক্খিপতি, পক্খং পরিযেসতি, কালং আগমেতি, ‘‘লজ্জিপরিসং তাৰ লভামি, পচ্ছা জানিস্সামী’’তি পুন গহণেযেৰ সউস্সাহো হোতি, রক্খতিযেৰ. যদা পন সোপি ‘‘ন দস্সামী’’তি, সামিকোপি ‘‘ন লচ্ছামী’’তি – এৰং উভোপি ধুরং নিক্খিপন্তি, তদা অভিযুঞ্জকস্স পারাজিকং. অথ পন অভিযুঞ্জিত্ৰা ৰিনিচ্ছযং কুরুমানো অনিট্ঠিতে ৰিনিচ্ছযে সামিকেনপি ধুরনিক্খেপে অকতে অত্তনো অস্সামিকভাৰং জানন্তোযেৰ ততো কিঞ্চি পুপ্ফং ৰা ফলং ৰা গণ্হাতি, ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বো.

ধম্মং চরন্তোতি ভিক্খুসঙ্ঘে ৰা রাজকুলে ৰা ৰিনিচ্ছযং করোন্তো. সামিকং পরাজেতীতি ৰিনিচ্ছযিকানং উক্কোচং দত্ৰা কূটসক্খিং ওতারেত্ৰা আরামসামিকং জিনাতীতি অত্থো. আপত্তি পারাজিকস্সাতি ন কেৰলং তস্সেৰ, সঞ্চিচ্চ তস্স অত্থসাধনে পৰত্তানং কূটৰিনিচ্ছযিকানম্পি কূটসক্খীনম্পি সব্বেসং পারাজিকং. এত্থ চ সামিকস্স ধুরনিক্খেপৰসেনেৰ পরাজযো ৰেদিতব্বো. অনিক্খিত্তধুরো হি অপরাজিতোৰ হোতি. ধম্মং চরন্তো পরজ্জতীতি সচেপি ধম্মেন ৰিনযেন সত্থুসাসনেন ৰিনিচ্ছযস্স পৰত্তত্তা সযং পরাজযং পাপুণাতি; এৰম্পি মুসাৰাদেন সামিকানং পীল়াকরণপচ্চযা থুল্লচ্চযং আপজ্জতীতি.

আরামট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

ৰিহারট্ঠকথা

১০৩. ৰিহারট্ঠেপি – চতূহি ঠানেহি নিক্খিত্তং ৰুত্তনযমেৰ. অভিযোগেপি চেত্থ চাতুদ্দিসং সঙ্ঘং উদ্দিস্স ভিক্খূনং দিন্নং ৰিহারং ৰা পরিৰেণং ৰা আৰাসং ৰা মহন্তম্পি খুদ্দকম্পি অভিযুঞ্জতো অভিযোগো ন রুহতি. অচ্ছিন্দিত্ৰা গণ্হিতুম্পি ন সক্কোতি. কস্মা? সব্বেসং ধুরনিক্খেপাভাৰতো. ন হেত্থ সব্বে চাতুদ্দিসা ভিক্খূ ধুরনিক্খেপং করোন্তীতি. দীঘভাণকাদিভেদস্স পন গণস্স একপুগ্গলস্স ৰা সন্তকং অভিযুঞ্জিত্ৰা গণ্হন্তো সক্কোতি তে ধুরং নিক্খিপাপেতুং. তস্মা তত্থ আরামে ৰুত্তনযেন ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি.

ৰিহারট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

খেত্তট্ঠকথা

১০৪. খেত্তট্ঠেপি – খেত্তং তাৰ দস্সেন্তো ‘‘খেত্তং নাম যত্থ পুব্বণ্ণং ৰা অপরণ্ণং ৰা জাযতী’’তি আহ. তত্থ পুব্বণ্ণন্তি সালিআদীনি সত্ত ধঞ্ঞানি; অপরণ্ণন্তি মুগ্গমাসাদীনি; উচ্ছুখেত্তাদিকম্পি এত্থেৰ সঙ্গহিতং. ইধাপি চতূহি ঠানেহি নিক্খিত্তং ৰুত্তনযমেৰ. তত্থজাতকে পন সালিসীসাদীনি নিরুম্ভিত্ৰা ৰা একমেকং হত্থেনেৰ ছিন্দিত্ৰা ৰা অসিতেন লাযিত্ৰা ৰা বহূনি একতো উপ্পাটেত্ৰা ৰা গণ্হন্তস্স যস্মিং বীজে ৰা সীসে ৰা মুট্ঠিযং ৰা মুগ্গমাসাদিফলে ৰা ৰত্থু পূরতি, তস্মিং বন্ধনা মোচিতমত্তে পারাজিকং. অচ্ছিজ্জমানো পন দণ্ডকো ৰা ৰাকো ৰা তচো ৰা অপ্পমত্তকোপি রক্খতি.

ৰীহিনাল়ং দীঘম্পি হোতি, যাৰ অন্তোনাল়তো ৰীহিসীসদণ্ডকো ন নিক্খমতি, তাৰ রক্খতি. কেসগ্গমত্তম্পি নাল়তো দণ্ডকস্স হেট্ঠিমতলে নিক্খন্তে ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বো. অসিতেন লাযিত্ৰা গণ্হতো পন মুট্ঠিগতেসু হেট্ঠা ছিন্নেসুপি সচে সীসানি জটিতানি, রক্খন্তি তাৰ. ৰিজটেত্ৰা পন কেসগ্গমত্তম্পি উক্খিপতো সচে ৰত্থু পূরতি, পারাজিকং. সামিকেহি পন লাযিত্ৰা ঠপিতং সভুসং ৰা অভুসং ৰা কত্ৰা গণ্হতো যেন ৰত্থু পূরতি, তস্মিং গহিতে পারাজিকং. সচে পরিকপ্পেতি ‘‘ইদং মদ্দিত্ৰা পপ্ফোটেত্ৰা সারমেৰ গণ্হিস্সামী’’তি রক্খতি তাৰ. মদ্দনপপ্ফোটনেসু ঠানা চাৰেন্তস্সাপি পারাজিকং নত্থি, পচ্ছা ভাজনগতে কতমত্তে পারাজিকং. অভিযোগো পনেত্থ ৰুত্তনযো এৰ.

খীলসঙ্কমনাদীসু পথৰী নাম অনগ্ঘা. তস্মা সচে একেনেৰ খীলেন ইতো কেসগ্গমত্তম্পি পথৰিপ্পদেসং সামিকানং পস্সন্তানং ৰা অপস্সন্তানং ৰা অত্তনো সন্তকং করোতি, তস্মিং খীলে নামং ছিন্দিত্ৰা ৰা অচ্ছিন্দিত্ৰা ৰা সঙ্কামিতমত্তে তস্স চ, যে চস্স একচ্ছন্দা, সব্বেসং পারাজিকং. সচে পন দ্ৰীহি খীলেহি গহেতব্বং হোতি, পঠমে খীলে থুল্লচ্চযং; দুতিযে পারাজিকং. সচে তীহি গহেতব্বং হোতি, পঠমে দুক্কটং, দুতিযে থুল্লচ্চযং, ততিযে পারাজিকং. এৰং বহুকেসুপি অৰসানে দ্ৰে ঠপেত্ৰা পুরিমেহি দুক্কটং, অৰসানে দ্ৰিন্নং একেন থুল্লচ্চযং, ইতরেন পারাজিকং ৰেদিতব্বং. তঞ্চ খো সামিকানং ধুরনিক্খেপেন. এৰং সব্বত্থ.

রজ্জুং ৰাতি ‘‘মম সন্তকং ইদ’’ন্তি ঞাপেতুকামো রজ্জুং ৰা পসারেতি, যট্ঠিং ৰা পাতেতি, দুক্কটং. ‘‘ইদানি দ্ৰীহি পযোগেহি অত্তনো সন্তকং করিস্সামী’’তি তেসং পঠমে থুল্লচ্চযং, দুতিযে পারাজিকং.

ৰতিং ৰাতি পরস্স খেত্তং পরিক্খেপৰসেন অত্তনো কাতুকামো দারূনি নিখণতি, পযোগে পযোগে দুক্কটং. একস্মিং অনাগতে থুল্লচ্চযং, তস্মিং আগতে পারাজিকং. সচে তত্তকেন অসক্কোন্তো সাখাপরিৰারেনেৰ অত্তনো কাতুং সক্কোতি, সাখাপাতনেপি এসেৰ নযো. এৰং যেন যেন পরিক্খিপিত্ৰা অত্তনো কাতুং সক্কোতি, তত্থ তত্থ পঠমপযোগেহি দুক্কটং. অৰসানে দ্ৰিন্নং একেন থুল্লচ্চযং, ইতরেন পারাজিকং ৰেদিতব্বং.

মরিযাদং ৰাতি পরস্স খেত্তং ‘‘মম ইদ’’ন্তি ঞাপেতুকামো অত্তনো খেত্তমরিযাদং

কেদারপাল়িং যথা পরস্স খেত্তং অতিক্কমতি, এৰং সঙ্কামেতি, পংসুমত্তিকাদীহি ৰা ৰড্ঢেত্ৰা ৰিত্থতং করোতি, অকতং ৰা পন পতিট্ঠাপেতি, পুরিমপযোগেহি দুক্কটং. দ্ৰিন্নং পচ্ছিমানং একেন থুল্লচ্চযং, ইতরেন পারাজিকন্তি.

খেত্তট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

ৰত্থুট্ঠকথা

১০৫. ৰত্থুট্ঠেপি – ৰত্থুং তাৰ দস্সেন্তো ৰত্থু নাম ‘‘আরামৰত্থু ৰিহারৰত্থূ’’তি আহ. তত্থ বীজং ৰা উপরোপকে ৰা অরোপেত্ৰাৰ কেৰলং ভূমিং সোধেত্ৰা তিণ্ণং পাকারানং যেন কেনচি পরিক্খিপিত্ৰা ৰা অপরিক্খিপিত্ৰা ৰা পুপ্ফারামাদীনং অত্থায ঠপিতো ভূমিভাগো আরামৰত্থু নাম. এতেনেৰ নযেন একৰিহারপরিৰেণআৰাসানং অত্থায ঠপিতো ভূমিভাগো ৰিহারৰত্থু নাম. যোপি পুব্বে আরামো চ ৰিহারো চ হুত্ৰা পচ্ছা ৰিনস্সিত্ৰা ভূমিমত্তো ঠিতো, আরামৰিহারকিচ্চং ন করোতি, সোপি আরামৰিহারৰত্থুসঙ্গহেনেৰ সঙ্গহিতো. ৰিনিচ্ছযো পনেত্থ খেত্তট্ঠে ৰুত্তসদিসোযেৰাতি.

ৰত্থুট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

১০৬. গামট্ঠে যং ৰত্তব্বং তং ৰুত্তমেৰ.

অরঞ্ঞট্ঠকথা

১০৭. অরঞ্ঞট্ঠে – অরঞ্ঞং তাৰ দস্সেন্তো ‘‘অরঞ্ঞং নাম যং মনুস্সানং পরিগ্গহিতং হোতি, তং অরঞ্ঞ’’ন্তি আহ. তত্থ যস্মা অরঞ্ঞং নাম মনুস্সানং পরিগ্গহিতম্পি অত্থি, অপরিগ্গহিতম্পি; ইধ পন যং পরিগ্গহিতং সারক্খং, যতো ন ৰিনা মূলেন কট্ঠলতাদীনি গহেতুং লব্ভন্তি, তং অধিপ্পেতং. তস্মা ‘‘যং মনুস্সানং পরিগ্গহিতং হোতী’’তি ৰত্ৰা পুন ‘‘অরঞ্ঞ’’ন্তি ৰুত্তং. তেন ইমমত্থং দস্সেতি – ‘‘ন পরিগ্গহিতভাৰো অরঞ্ঞস্স লক্খণং. যং পন অত্তনো অরঞ্ঞলক্খণেন অরঞ্ঞং মনুস্সানঞ্চ পরিগ্গহিতং, তং ইমস্মিং অত্থে অরঞ্ঞ’’ন্তি. তত্থ ৰিনিচ্ছযো আরামট্ঠাদীসু ৰুত্তসদিসো.

তত্থজাতকেসু পনেত্থ একস্মিম্পি মহগ্ঘরুক্খে ছিন্নমত্তে পারাজিকং. লতং ৰাতি এত্থ চ ৰেত্তোপি লতাপি লতা এৰ; তত্থ যো ৰেত্তো ৰা লতা ৰা দীঘা হোতি, মহারুক্খে চ গচ্ছে চ ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা ৰা ৰেঠেত্ৰা ৰা গতা, সা মূলে ছিন্নাপি অৰহারং ন জনেতি অগ্গে ছিন্নাপি, যদা পন অগ্গেপি মূলেপি ছিন্না হোতি, তদা অৰহারং জনেতি. সচে পন ৰেঠেত্ৰা ঠিতা হোতি, ৰেঠেত্ৰা ঠিতা পন রুক্খতো মোচিতমত্তা অৰহারং জনেতি.

তিণং ৰাতি এত্থ তিণং ৰা হোতু পণ্ণং ৰা, সব্বং তিণগ্গহণেনেৰ গহিতং; তং গেহচ্ছদনাদীনমত্থায পরেহি ছিন্নং ৰা অত্তনা ছিন্দিত্ৰা ৰা গণ্হন্তো ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বো. ন কেৰলঞ্চ তিণপণ্ণমেৰ, অঞ্ঞম্পি যংকিঞ্চি ৰাকছল্লি আদি, যত্থ সামিকা সালযা, তং গণ্হন্তো ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বো. তচ্ছেত্ৰা ঠপিতো অদ্ধগতোপি রুক্খো ন গহেতব্বো. যো পন অগ্গে চ মূলে চ ছিন্নো হোতি, সাখাপিস্স পূতিকা জাতা, ছল্লিযোপি গল়িতা, ‘‘অযং সামিকেহি ছড্ডিতো’’তি গহেতুং ৰট্টতি. লক্খণচ্ছিন্নস্সাপি যদা লক্খণং ছল্লিযা পরিযোনদ্ধং হোতি, তদা গহেতুং ৰট্টতি. গেহাদীনং অত্থায রুক্খে ছিন্দিত্ৰা যদা তানি কতানি অজ্ঝাৰুত্থানি চ হোন্তি, দারূনিপি অরঞ্ঞে ৰস্সেন চ আতপেন চ ৰিনস্সন্তি, ঈদিসানিপি দিস্ৰা ‘‘ছড্ডিতানী’’তি গহেতুং ৰট্টতি. কস্মা? যস্মা অরঞ্ঞসামিকা এতেসং অনিস্সরা. যেহি অরঞ্ঞসামিকানং দেয্যধম্মং দত্ৰা ছিন্নানি, তে এৰ ইস্সরা, তেহি চ তানি ছড্ডিতানি, নিরালযা তত্থ জাতাতি.

যোপি ভিক্খু পঠমংযেৰ অরঞ্ঞপালানং দেয্যধম্মং দত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা যথারুচিতে রুক্খে গাহাপেতি, তস্স তেসং আরক্খট্ঠানং অগন্ত্ৰাপি যথারুচিতেন মগ্গেন গন্তুং ৰট্টতি. অথাপি পৰিসন্তো অদত্ৰা ‘‘নিক্খমন্তো দস্সামী’’তি রুক্খে গাহাপেত্ৰা নিক্খমন্তো তেসং দাতব্বং দত্ৰা গচ্ছতি, ৰট্টতি এৰ. অথাপি আভোগং কত্ৰা গচ্ছতি ‘‘দেহী’’তি ৰুত্তে ‘‘দস্সামী’’তি, ‘‘দেহী’’তি ৰুত্তে দাতব্বমেৰ. সচে কোচি অত্তনো ধনং দত্ৰা ‘‘ভিক্খুস্স গন্তুং দেথা’’তি ৰদতি, লদ্ধকপ্পমেৰ, গন্তুং ৰট্টতি. সচে পন কোচি ইস্সরজাতিকো ধনং অদত্ৰাৰ ‘‘ভিক্খূনং ভাগং মা গণ্হথা’’তি ৰারেতি, অরঞ্ঞপালা চ ‘‘মযং ভিক্খূনং তাপসানঞ্চ ভাগং অগণ্হন্তা কুতো লচ্ছাম, দেথ, ভন্তে’’তি ৰদন্তি, দাতব্বমেৰ.

যো পন অরঞ্ঞপালেসু নিদ্দাযন্তেসু ৰা কীল়াপসুতেসু ৰা কত্থচি পক্কন্তেসু ৰা আগন্ত্ৰা ‘‘কুহিং অরঞ্ঞপালা’’তি পক্কোসিত্ৰাপি অদিস্ৰা গচ্ছতি, ভণ্ডদেয্যং. যোপি আরক্খট্ঠানং পত্ৰা কম্মট্ঠানাদীনি মনসিকরোন্তো ৰা অঞ্ঞৰিহিতো ৰা অস্সতিযা অতিক্কমতি, ভণ্ডদেয্যমেৰ. যস্সাপি তং ঠানং পত্তস্স চোরো ৰা হত্থী ৰা ৰাল়মিগো ৰা মহামেঘো ৰা ৰুট্ঠহতি, সো চ তম্হা উপদ্দৰা মুচ্চিতুকম্যতায সহসা তং ঠানং অতিক্কমতি, রক্খতি তাৰ, ভণ্ডদেয্যং পন হোতি. ইদং পন অরঞ্ঞে আরক্খট্ঠানং নাম সুঙ্কঘাততোপি গরুকতরং. সুঙ্কঘাতস্স হি পরিচ্ছেদং অনোক্কমিত্ৰা দূরতোৰ পরিহরন্তো দুক্কটমেৰ আপজ্জতি. ইদং পন থেয্যচিত্তেন পরিহরন্তস্স আকাসেন গচ্ছতোপি পারাজিকমেৰ. তস্মা এত্থ অপ্পমত্তেন ভৰিতব্বন্তি.

অরঞ্ঞট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

উদককথা

১০৮. উদকে পন – ভাজনগতন্তি উদকদুল্লভকালে উদকমণিকাদীসু ভাজনেসু সঙ্গোপেত্ৰা ঠপিতং; তং যস্মিং ভাজনে ঠপিতং হোতি, তং ভাজনং আৰিঞ্ছিত্ৰা ৰা ছিদ্দং কত্ৰা ৰা তত্থ পোক্খরণীতল়াকেসু চ অত্তনো ভাজনং পৰেসেত্ৰা গণ্হন্তস্স সপ্পিতেলেসু ৰুত্তনযেন ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো.

মরিযাদচ্ছেদনে পন তত্থ জাতকভূতগামেন সদ্ধিম্পি মরিযাদং ছিন্দন্তস্স অদিন্নাদানপযোগত্তা দুক্কটং. তঞ্চ পন পহারে পহারে হোতি. অন্তোঠত্ৰা বহিমুখো ছিন্দন্তো বহি অন্তেন কারেতব্বো. বহি ঠত্ৰা অন্তোমুখো ছিন্দন্তো অন্তোঅন্তেন কারেতব্বো. অন্তো চ বহি চ ছিন্দিত্ৰা মজ্ঝে ঠপেত্ৰা তং ছিন্দন্তো মজ্ঝেন কারেতব্বো. মরিযাদং দুব্বলং কত্ৰা গাৰো পক্কোসতি, গামদারকেহি ৰা পক্কোসাপেতি, তা আগন্ত্ৰা খুরেহি মরিযাদং ছিন্দন্তি, তেনেৰ ছিন্না হোতি. মরিযাদং দুব্বলং কত্ৰা গাৰো উদকে পৰেসেতি, গামদারকেহি ৰা পৰেসাপেতি, তাহি উট্ঠাপিতৰীচিযো মরিযাদং ভিন্দিত্ৰা গচ্ছন্তি. গামদারকে ৰা ‘‘উদকে কীল়থা’’তি ৰদতি, কীল়ন্তে ৰা উত্রাসেতি, তেহি উট্ঠাপিতৰীচিযোপি মরিযাদং ছিন্দিত্ৰা গচ্ছন্তি. অন্তোউদকে জাতরুক্খং ছিন্দতি, অঞ্ঞেন ৰা ছিন্দাপেতি, তেনপি পতন্তেন উট্ঠাপিতৰীচিযো মরিযাদং ছিন্দিত্ৰা গচ্ছন্তি, তেনেৰ ছিন্না হোতি. মরিযাদং দুব্বলং কত্ৰা তল়াকরক্খণত্থায তল়াকতো নিব্বহনউদকং ৰা নিদ্ধমনতুম্বং ৰা পিদহতি, অঞ্ঞতো গচ্ছন্তং ৰা উদকং যথা এত্থ পৰিসতি, এৰং পাল়িং ৰা বন্ধতি, মাতিকং ৰা উজুকং করোতি, তস্স উপরিভাগে ঠিতং অত্তনো তল়াকং ৰা ভিন্দতি, উস্সন্নং উদকং মরিযাদং গহেত্ৰা গচ্ছতি, তেনেৰ ছিন্না হোতি. সব্বত্থ নিক্খন্তউদকগ্ঘানুরূপেন অৰহারেন কারেতব্বো.

নিদ্ধমনপনাল়িং উগ্ঘাটেত্ৰা নীহরন্তস্সাপি এসেৰ নযো. সচে পন তেন মরিযাদায দুব্বলায কতায অত্তনো ধম্মতায আগন্ত্ৰা ৰা অনাণত্তেহি গামদারকেহি আরোপিতা ৰা গাৰিযো খুরেহি মরিযাদং ভিন্দন্তি, অত্তনোযেৰ ধম্মতায অনাণত্তেহি ৰা গামদারকেহি উদকে পৰেসিতা ৰীচিযো উট্ঠাপেন্তি, গামদারকা ৰা সযমেৰ পৰিসিত্ৰা কীল়ন্তা উট্ঠাপেন্তি অন্তোউদকে ৰা রুক্খো অঞ্ঞেন ছিজ্জমানো পতিত্ৰা উট্ঠাপেতি, উট্ঠাপিতা ৰীচিযো মরিযাদং ছিন্দন্তি, সচেপি মরিযাদং দুব্বলং কত্ৰা সুক্খতল়াকস্স উদকনিব্বহনট্ঠানং ৰা উদকনিদ্ধমনতুম্বং ৰা পিদহতি, অঞ্ঞতো গমনমগ্গে ৰা পাল়িং বন্ধতি, সুক্খমাতিকং ৰা উজুকং করোতি, পচ্ছা দেৰে ৰুট্ঠে উদকং আগন্ত্ৰা মরিযাদং ভিন্দতি, সব্বত্থ ভণ্ডদেয্যং.

যো পন নিদাঘে সুক্খৰাপিযা মরিযাদং যাৰ তলং পাপেত্ৰা ছিন্দতি, পচ্ছা দেৰে ৰুট্ঠে আগতাগতং উদকং পলাযতি, ভণ্ডদেয্যং. যত্তকং তপ্পচ্চযা সস্সং উপ্পজ্জতি, ততো পাদমত্তগ্ঘনকম্পি অদেন্তো সামিকানং ধুরনিক্খেপেন অস্সমণো হোতি.

যং পন সব্বসাধারণং তল়াকং হোতি; তল়াকে উদকস্স সব্বেপি মনুস্সা ইস্সরা. হেট্ঠতো পনস্স সস্সানি করোন্তি, সস্সপালনত্থং তল়াকতো মহামাতিকা নিক্খমিত্ৰা খেত্তমজ্ঝেন যাতি, সাপি সদা সন্দনকালে সব্বসাধারণা. ততো পন খুদ্দকমাতিকা নীহরিত্ৰা অত্তনো অত্তনো কেদারেসু উদকং পৰেসেন্তি. তং অঞ্ঞেসং গহেতুং ন দেন্তি. নিদাঘসমযেৰ উদকে মন্দীভূতে ৰারেন উদকং দেন্তি, যো উদকৰারে সম্পত্তে ন লভতি, তস্স সস্সানি মিলাযন্তি; তস্মা অঞ্ঞেসং ৰারে অঞ্ঞো গহেতুং ন লভতি. তত্থ যো ভিক্খু পরেসং খুদ্দকমাতিকাতো ৰা কেদারতো ৰা উদকং থেয্যচিত্তেন অত্তনো ৰা পরস্স ৰা মাতিকং ৰা কেদারং ৰা পৰেসেতি, অটৰিমুখং ৰা ৰাহেতি, অৰহারো ৰস্স হোতি.

যোপি ‘‘চিরেন মে উদকৰারো ভৰিস্সতি, ইদঞ্চ সস্সং মিলাযতী’’তি পরেসং কেদারে

পৰিসন্তস্স উদকস্স পৰিসনমগ্গং পিদহিত্ৰা অত্তনো কেদারং পৰেসেতি, অৰহারো এৰ. সচে পন তল়াকতো অনিগ্গতে পরেসং মাতিকামুখং অসম্পত্তেৰ উদকে সুক্খমাতিকংযেৰ যথা আগচ্ছন্তং উদকং অঞ্ঞেসং কেদারে অপ্পৰিসিত্ৰা অত্তনোযেৰ কেদারং পৰিসতি, এৰং তত্থ তত্থ বন্ধতি. অনিক্খন্তে বদ্ধা সুবদ্ধা, নিক্খন্তে বদ্ধা, ভণ্ডদেয্যং. তল়াকং গন্ত্ৰা সযমেৰ নিদ্ধমনপনাল়িং উগ্ঘাটেত্ৰা অত্তনো কেদারং পৰেসেন্তস্সাপি নত্থি অৰহারো. কস্মা? তল়াকং নিস্সায খেত্তস্স কতত্তা. কুরুন্দিযাদীসু পন ‘‘অৰহারো’’তি ৰুত্তং. তং ‘‘ৰত্থুং কালঞ্চ দেসঞ্চা’’তি ইমিনা লক্খণেন ন সমেতি. তস্মা মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তমেৰ যুত্তন্তি.

উদককথা নিট্ঠিতা.

দন্তপোনকথা

১০৯. দন্তপোণং আরামট্ঠকৰিনিচ্ছযেন ৰিনিচ্ছিনিতব্বং. অযং পন ৰিসেসো – যো সঙ্ঘস্স ৰেতনভতো হুত্ৰা দেৰসিকং ৰা পক্খমাসৰারেন ৰা দন্তকট্ঠং আহরতি, সো তং আহরিত্ৰা ছিন্দিত্ৰাপি যাৰ ভিক্খুসঙ্ঘং ন সম্পটিচ্ছাপেতি, তাৰ তস্সেৰ হোতি. তস্মা তং থেয্যচিত্তেন গণ্হন্তো ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বো. তত্থজাতকং পন গরুভণ্ডং, তম্পি ভিক্খুসঙ্ঘেন রক্খিতগোপিতং গণ্হন্তো ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বো. এসেৰ নযো গণপুগ্গলগিহিমনুস্সসন্তকেপি ছিন্নকে অচ্ছিন্নকে চ. তেসং আরামুয্যানভূমীসু জাতং সামণেরা ৰারেন ভিক্খুসঙ্ঘস্স দন্তকট্ঠং আহরন্তা আচরিযুপজ্ঝাযানম্পি আহরন্তি, তং যাৰ ছিন্দিত্ৰা সঙ্ঘং ন পটিচ্ছাপেন্তি, তাৰ সব্বং তেসংযেৰ হোতি. তস্মা তম্পি থেয্যচিত্তেন গণ্হন্তো ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বো. যদা পন তে ছিন্দিত্ৰা সঙ্ঘস্স পটিচ্ছাপেত্ৰা দন্তকট্ঠমাল়কে নিক্খিপন্তি, ‘‘যথাসুখং ভিক্খুসঙ্ঘো পরিভুঞ্জতূ’’তি; ততো পট্ঠায অৰহারো নত্থি, ৰত্তং পন জানিতব্বং. যো হি দেৰসিকং সঙ্ঘমজ্ঝে ওসরতি, তেন দিৰসে দিৰসে একমেৰ দন্তকট্ঠং গহেতব্বং. যো পন দেৰসিকং ন ওসরতি, পধানঘরে ৰসিত্ৰা ধম্মসৰনে ৰা উপোসথগ্গে ৰা দিস্সতি, তেন পমাণং সল্লক্খেত্ৰা চত্তারি পঞ্চদন্তকট্ঠানি অত্তনো ৰসনট্ঠানে ঠপেত্ৰা খাদিতব্বানি. তেসু খীণেসু সচে পুনপি দন্তকট্ঠমাল়কে বহূনি হোন্তিযেৰ, পুনপি আহরিত্ৰা খাদিতব্বানি. যদি পন পমাণং অসল্লক্খেত্ৰা আহরতি, তেসু অক্খীণেসুযেৰ মাল়কে খীযন্তি, ততো কেচি থেরা ‘‘যেহি গহিতানি, তে পটিআহরন্তূ’’তি ৰদেয্যুং, কেচি ‘‘খাদন্তু, পুন সামণেরা আহরিস্সন্তী’’তি, তস্মা ৰিৰাদপরিহরণত্থং পমাণং সল্লক্খেতব্বং. গহণে পন দোসো নত্থি. মগ্গং গচ্ছন্তেনাপি একং ৰা দ্ৰে ৰা থৰিকায পক্খিপিত্ৰা গন্তব্বন্তি.

দন্তপোনকথা নিট্ঠিতা.

ৰনপ্পতিকথা

১১০. ৰনস্স পতীতি ৰনপ্পতি; ৰনজেট্ঠকরুক্খস্সেতং অধিৰচনং. ইধ পন সব্বোপি মনুস্সেহি পরিগ্গহিতরুক্খো অধিপ্পেতো অম্বলবুজপনসাদিকো. যত্থ ৰা পন মরিচৰল্লিআদীনি আরোপেন্তি, সো ছিজ্জমানো সচে একাযপি ছল্লিযা ৰা ৰাকেন ৰা সকলিকায ৰা ফেগ্গুনা ৰা সম্বদ্ধোৰ হুত্ৰা ভূমিযং পততি, রক্খতি তাৰ.

যো পন ছিন্নোপি ৰল্লীহি ৰা সামন্তরুক্খসাখাহি ৰা সম্বদ্ধো সন্ধারিতত্তা উজুকমেৰ তিট্ঠতি, পতন্তো ৰা ভূমিং ন পাপুণাতি, নত্থি তত্থ পরিহারো, অৰহারো এৰ হোতি. যোপি ককচেন ছিন্নো অচ্ছিন্নো ৰিয হুত্ৰা তথেৰ তিট্ঠতি, তস্মিম্পি এসেৰ নযো.

যো পন রুক্খং দুব্বলং কত্ৰা পচ্ছা চালেত্ৰা পাতেতি, অঞ্ঞেন ৰা চালাপেতি; অঞ্ঞং ৰাস্স সন্তিকে রুক্খং ছিন্দিত্ৰা অজ্ঝোত্থরতি, পরেন ৰা অজ্ঝোত্থরাপেতি; মক্কটে ৰা পরিপাতেত্ৰা তত্থ আরোপেতি, অঞ্ঞেন ৰা আরোপাপেতি; ৰগ্গুলিযো ৰা তত্থ আরোপেতি, পরেন ৰা আরোপাপেতি; তা তং রুক্খং পাতেন্তি, তস্সেৰ অৰহারো.

সচে পন তেন রুক্খে দুব্বলে কতে অঞ্ঞো অনাণত্তো এৰ তং চালেত্ৰা পাতেতি,

রুক্খেন ৰা অজ্ঝোত্থরতি, অত্তনো ধম্মতায মক্কটা ৰা ৰগ্গুলিযো ৰা আরোহন্তি, পরো ৰা অনাণত্তো আরোপেতি, সযং ৰা এস ৰাতমুখং সোধেতি, বলৰৰাতো আগন্ত্ৰা রুক্খং পাতেতি; সব্বত্থ ভণ্ডদেয্যং. ৰাতমুখসোধনং পনেত্থ অসম্পত্তে ৰাতে সুক্খমাতিকায উজুকরণাদীহি সমেতি, নো অঞ্ঞথা. রুক্খং আৰিজ্ঝিত্ৰা সত্থেন ৰা আকোটেতি, অগ্গিং ৰা দেতি, মণ্ডুককণ্টকং ৰা ৰিসং ৰা আকোটেতি, যেন সো মরতি, সব্বত্থ ভণ্ডদেয্যমেৰাতি.

ৰনপ্পতিকথা নিট্ঠিতা.

হরণককথা

১১১. হরণকে অঞ্ঞস্স হরণকং ভণ্ডং থেয্যচিত্তো আমসতীতি পরং সীসভারাদীহি ভণ্ডং আদায গচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘এতং হরিস্সামী’’তি ৰেগেন গন্ত্ৰা আমসতি, এত্তাৰতা অস্স দুক্কটং. ফন্দাপেতীতি আকড্ঢনৰিকড্ঢনং করোতি, সামিকো ন মুঞ্চতি, তেনস্স থুল্লচ্চযং. ঠানা চাৰেতীতি আকড্ঢিত্ৰা সামিকস্স হত্থতো মোচেতি, তেনস্স পারাজিকং. সচে পন তং ভণ্ডসামিকো উট্ঠহিত্ৰা পোথেত্ৰা পুন তং ভণ্ডং মোচাপেত্ৰা গণ্হেয্য, ভিক্খু পঠমগ্গহণেনেৰ পারাজিকো. সীসতো ৰা কণ্ণতো ৰা গীৰতো ৰা হত্থতো ৰা অলঙ্কারং ছিন্দিত্ৰা ৰা মোচেত্ৰা ৰা গণ্হন্তস্স সীসাদীহি মোচিতমত্তে পারাজিকং. হত্থে পন ৰলযং ৰা কটকং ৰা অনীহরিত্ৰা অগ্গবাহং ঘংসন্তোৰ অপরাপরং ৰা সারেতি, আকাসগতং ৰা করোতি, রক্খতি তাৰ. রুক্খমূলচীৰরৰংসেসু ৰলযমিৰ ন পারাজিকং জনেতি. কস্মা? সৰিঞ্ঞাণকত্তা. সৰিঞ্ঞাণককোট্ঠাসগতঞ্হি যাৰ ততো ন নীহটং, তাৰ তত্থেৰ হোতি. এসেৰ নযো অঙ্গুলিমুদ্দিকপাদকটককটূপগপিল়ন্ধনেসু.

যো পন পরস্স নিৰত্থসাটকং অচ্ছিন্দতি, পরো চ সলজ্জিতায সহসা ন মুঞ্চতি, একেনন্তেন চোরো কড্ঢতি, একেনন্তেন পরো, রক্খতি তাৰ. পরস্স হত্থতো মুত্তমত্তে পারাজিকং. অথাপি তং কড্ঢন্তস্স ছিজ্জিত্ৰা একদেসো হত্থগতো হোতি, সো চ পাদং অগ্ঘতি পারাজিকমেৰ. সহভণ্ডহারকন্তি ‘‘সভণ্ডহারকং ভণ্ডং নেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ইতো যাহী’’তি ভণ্ডহারকং তজ্জেতি, সো ভীতো চোরেন অধিপ্পেতদিসাভিমুখো হুত্ৰা একং পাদং সঙ্কামেতি, চোরস্স থুল্লচ্চযং; দুতিযে পারাজিকং. পাতাপেতীতি অথাপি চোরো ভণ্ডহারকস্স হত্থে আৰুধং দিস্ৰা সাসঙ্কো হুত্ৰা পাতাপেত্ৰা গহেতুকামো একমন্তং পটিক্কম্ম সন্তজ্জেত্ৰা পাতাপেতি, পরস্স হত্থতো মুত্তমত্তে পারাজিকং.

পাতাপেতি, আপত্তি দুক্কটস্সাতিআদি পন পরিকপ্পৰসেন ৰুত্তং. যো হি ভণ্ডং পাতাপেত্ৰা ‘‘যং মম রুচ্চতি, তং গহেস্সামী’’তি পরিকপ্পেত্ৰা পাতাপেতি, তস্স পাতাপনে চ আমসনে চ দুক্কটং, ফন্দাপনে থুল্লচ্চযং. পাদগ্ঘনকস্স ঠানা চাৰনে পারাজিকং. তং পচ্ছা পটিপাতিযমানস্স মুঞ্চতোপি নত্থিযেৰ সমণভাৰো. যোপি ভণ্ডহারকং অতিক্কমন্তং দিস্ৰা অনুবন্ধন্তো ‘‘তিট্ঠ, তিট্ঠ, ভণ্ডং পাতেহী’’তি ৰত্ৰা পাতাপেতি, তস্সাপি তেন হত্থতো মুত্তমত্তে পারাজিকং.

যো পন ‘‘তিট্ঠ তিট্ঠা’’তি ৰদতি, ‘‘পাতেহী’’তি ন ৰদতি; ইতরো চ তং ওলোকেত্ৰা ‘‘সচে এস মং পাপুণেয্য, ঘাতেয্যাপি ম’’ ন্তি সালযোৰ হুত্ৰা তং ভণ্ডং গহনট্ঠানে পক্খিপিত্ৰা ‘‘পুন নিৰত্তিত্ৰা গহেস্সামী’’তি পক্কমতি, পাতনপচ্চযা পারাজিকং নত্থি. আগন্ত্ৰা পন থেয্যচিত্তেন গণ্হতো উদ্ধারে পারাজিকং. অথ পনস্স এৰং হোতি – ‘‘মযা পাতাপেন্তেনেৰ ইদং মম সন্তকং কত’’ন্তি ততো নং সকসঞ্ঞায গণ্হাতি; গহণে রক্খতি, ভণ্ডদেয্যং পন হোতি. ‘‘দেহী’’তি ৰুত্তে অদেন্তস্স সামিকানং ধুরনিক্খেপে পারাজিকং. ‘‘সো ইমং ছড্ডেত্ৰা গতো, অনজ্ঝাৰুত্থকং দানি ইদ’’ন্তি পংসুকূলসঞ্ঞায গণ্হতোপি এসেৰ নযো. অথ পন সামিকো ‘‘তিট্ঠ তিট্ঠা’’তি ৰুত্তমত্তেনেৰ ওলোকেন্তো তং দিস্ৰা ‘‘ন দানি ইদং ময্হ’’ন্তি ধুরনিক্খেপং কত্ৰা নিরালযো ছড্ডেত্ৰা পলাযতি, তং থেয্যচিত্তেন গণ্হতো উদ্ধারে দুক্কটং. আহরাপেন্তে দাতব্বং, অদেন্তস্স পারাজিকং. কস্মা? তস্স পযোগেন ছড্ডিতত্তাতি মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তং. অঞ্ঞেসু পন ৰিচারণা এৰ নত্থি. পুরিমনযেনেৰ সকসঞ্ঞায ৰা পংসুকূলসঞ্ঞায ৰা গণ্হন্তেপি অযমেৰ ৰিনিচ্ছযোতি.

হরণককথা নিট্ঠিতা.

উপনিধিকথা

১১২. উপনিধিম্হি – নাহং গণ্হামীতি সম্পজানমুসাৰাদেপি অদিন্নাদানস্স পযোগত্তা দুক্কটং. ‘‘কিং তুম্হে ভণথ? নেৰিদং ময্হং অনুরূপং, ন তুম্হাক’’ন্তিআদীনি ৰদন্তস্সাপি দুক্কটমেৰ. ‘‘রহো মযা এতস্স হত্থে ঠপিতং, ন অঞ্ঞো কোচি জানাতি, ‘দস্সতি নু খো মে নো’’’তি সামিকো ৰিমতিং উপ্পাদেতি, ভিক্খুস্স থুল্লচ্চযং. তস্স ফরুসাদিভাৰং দিস্ৰা সামিকো ‘‘ন ময্হং দস্সতী’’তি ধুরং নিক্খিপতি, তত্র সচাযং ভিক্খু ‘‘কিলমেত্ৰা নং দস্সামী’’তি দানে সউস্সাহো, রক্খতি তাৰ. সচেপি সো দানে নিরুস্সাহো, ভণ্ডস্সামিকো পন গহণে সউস্সাহো, রক্খতেৰ. যদি পন সো দানে নিরুস্সাহো ভণ্ডসামিকোপি ‘‘ন ময্হং দস্সতী’’তি ধুরং নিক্খিপতি, এৰং উভিন্নং ধুরনিক্খেপেন ভিক্খুনো পারাজিকং. যদিপি মুখেন ‘‘দস্সামী’’তি ৰদতি, চিত্তেন পন অদাতুকামো, এৰম্পি সামিকস্স ধুরনিক্খেপে পারাজিকং. তং পন উপনিধি নাম সঙ্গোপনত্থায অত্তনো হত্থে পরেহি ঠপিতভণ্ডং, অগুত্তদেসতো ঠানা চাৰেত্ৰা গুত্তট্ঠানে ঠপনত্থায হরতো অনাপত্তি. থেয্যচিত্তেনপি ঠানা চাৰেন্তস্স অৰহারো নত্থি. কস্মা? অত্তনো হত্থে নিক্খিত্তত্তা, ভণ্ডদেয্যং পন হোতি. থেয্যচিত্তেন পরিভুঞ্জতোপি এসেৰ নযো. তাৰকালিকগ্গহণেপি তথেৰ. ধম্মং চরন্তোতিআদি ৰুত্তনযমেৰ. অযং তাৰ পাল়িৰণ্ণনা.

পাল়িমুত্তকৰিনিচ্ছযো পনেত্থ পত্তচতুক্কাদিৰসেন এৰং ৰুত্তো – একো কির ভিক্খু পরস্স মহগ্ঘে পত্তে লোভং উপ্পাদেত্ৰা তং হরিতুকামো ঠপিতট্ঠানমস্স সুট্ঠু সল্লক্খেত্ৰা অত্তনোপি পত্তং তস্সেৰ সন্তিকে ঠপেসি. সো পচ্চূসসমযে আগন্ত্ৰা ধম্মং ৰাচাপেত্ৰা নিদ্দাযমানং মহাথেরমাহ – ‘‘ৰন্দামি, ভন্তে’’তি. ‘‘কো এসো’’তি? ‘‘অহং, ভন্তে, আগন্তুকভিক্খু, কালস্সেৰম্হি গন্তুকামো, অসুকস্মিঞ্চ মে ঠানে ঈদিসেন নাম অংসবদ্ধকেন ঈদিসায পত্তত্থৰিকায পত্তো ঠপিতো. সাধাহং, ভন্তে, তং লভেয্য’’ন্তি থেরো পৰিসিত্ৰা তং গণ্হি. উদ্ধারেযেৰ চোরস্স পারাজিকং. সচে আগন্ত্ৰা ‘‘কোসি ত্ৰং অৰেলায আগতো’’তি ৰুত্তো ভীতো পলাযতি, পারাজিকং পত্ৰাৰ পলাযতি. থেরস্স পন সুদ্ধচিত্তত্তা অনাপত্তি. থেরো ‘‘তং গণ্হিস্সামী’’তি অঞ্ঞং গণ্হি, এসেৰ নযো. অযং পন অঞ্ঞং তাদিসমেৰ গণ্হন্তে যুজ্জতি, মনুস্সৰিগ্গহে আণত্তসদিসৰত্থুস্মিং ৰিয. কুরুন্দিযং পন ‘‘পদৰারেন কারেতব্বো’’তি ৰুত্তং, তং অতাদিসমেৰ গণ্হন্তে যুজ্জতি.

তং মঞ্ঞমানো অত্তনো পত্তং গণ্হিত্ৰা অদাসি, চোরস্স সামিকেন দিন্নত্তা পারাজিকং নত্থি, অসুদ্ধচিত্তেন পন গহিতত্তা দুক্কটং. তং মঞ্ঞমানো চোরস্সেৰ পত্তং গণ্হিত্ৰা অদাসি, ইধাপি চোরস্স অত্তনো সন্তকত্তা পারাজিকং নত্থি, অসুদ্ধচিত্তেন পন গহিতত্তা দুক্কটমেৰ. সব্বত্থ থেরস্স অনাপত্তি.

অপরো ‘‘পত্তং চোরেস্সামী’’তি তথেৰ নিদ্দাযমানং থেরং ৰন্দি. ‘‘কো অয’’ন্তি চ ৰুত্তে ‘অহং, ভন্তে, গিলানভিক্খু, একং তাৰ মে পত্তং দেথ, গামদ্ৰারং গন্ত্ৰা ভেসজ্জং আহরিস্সামী’’তি. থেরো ‘‘ইধ গিলানো নত্থি, চোরো অযং ভৰিস্সতী’’তি সল্লক্খেত্ৰা ‘‘ইমং হরতূ’’তি অত্তনো ৰেরিভিক্খুস্স পত্তং নীহরিত্ৰা অদাসি, দ্ৰিন্নম্পি উদ্ধারেযেৰ পারাজিকং. ‘‘ৰেরিভিক্খুস্স পত্তো’’তি সঞ্ঞায অঞ্ঞস্স পত্তং উদ্ধরন্তেপি এসেৰ নযো. সচে পন ‘‘ৰেরিস্সায’’ন্তি সঞ্ঞায চোরস্সেৰ পত্তং উদ্ধরিত্ৰা দেতি, ৰুত্তনযেনেৰ থেরস্স পারাজিকং, চোরস্স দুক্কটং. অথ ‘‘ৰেরিস্সায’’ন্তি মঞ্ঞমানো অত্তনো পত্তং দেতি, ৰুত্তনযেনেৰ উভিন্নম্পি দুক্কটং.

একো মহাথেরো উপট্ঠাকং দহরভিক্খুং ‘‘পত্তচীৰরং গণ্হ, অসুকং নাম গামং গন্ত্ৰা পিণ্ডায চরিস্সামা’’তি আহ. দহরো গহেত্ৰা থেরস্স পচ্ছতো পচ্ছতো গচ্ছন্তো থেয্যচিত্তং উপ্পাদেত্ৰা সচে সীসে ভারং খন্ধে করোতি, পারাজিকং নত্থি. কস্মা? আণত্তিযা গহিতত্তা. সচে পন মগ্গতো ওক্কম্ম অটৰিং পৰিসতি, পদৰারেন কারেতব্বো. অথ নিৰত্তিত্ৰা ৰিহারাভিমুখো পলাযিত্ৰা ৰিহারং পৰিসিত্ৰা গচ্ছতি, উপচারাতিক্কমে পারাজিকং. অথাপি মহাথেরস্স নিৰাসনপরিৰত্তনট্ঠানতো গামাভিমুখো পলাযতি, গামূপচারাতিক্কমে পারাজিকং. যদি পন উভোপি পিণ্ডায চরিত্ৰা ভুঞ্জিত্ৰা ৰা গহেত্ৰা ৰা নিক্খমন্তি, থেরো চ পুনপি তং ৰদতি – ‘‘পত্তচীৰরং গণ্হ, ৰিহারং গমিস্সামা’’তি. তত্র চে সো পুরিমনযেনেৰ থেয্যচিত্তেন সীসে ভারং খন্ধে করোতি, রক্খতি তাৰ. অটৰিং পৰিসতি, পদৰারেন কারেতব্বো. নিৰত্তিত্ৰা গামাভিমুখো এৰ পলাযতি, গামূপচারাতিক্কমে পারাজিকং. পুরতো ৰিহারাভিমুখো পলাযিত্ৰা ৰিহারে অট্ঠত্ৰা অনিসীদিত্ৰা অৰূপসন্তেনেৰ থেয্যচিত্তেন গচ্ছতি, উপচারাতিক্কমে পারাজিকং. যো পন অনাণত্তো গণ্হাতি, তস্স সীসে ভারং খন্ধে করণাদীসুপি পারাজিকং. সেসং পুরিমসদিসমেৰ.

যো পন ‘‘অসুকং নাম ৰিহারং গন্ত্ৰা চীৰরং ধোৰিত্ৰা রজিত্ৰা ৰা এহী’’তি ৰুত্তো ‘‘সাধূ’’তি গহেত্ৰা গচ্ছতি, তস্সপি অন্তরামগ্গে থেয্যচিত্তং উপ্পাদেত্ৰা সীসে ভারং খন্ধে করণাদীসু পারাজিকং নত্থি. মগ্গা ওক্কমনে পদৰারেন কারেতব্বো. তং ৰিহারং গন্ত্ৰা তত্থেৰ ৰসন্তো থেয্যচিত্তেন পরিভুঞ্জন্তো জীরাপেতি, চোরা ৰা তস্স তং হরন্তি, অৰহারো নত্থি, ভণ্ডদেয্যং পন হোতি. ততো নিক্খমিত্ৰা আগচ্ছতোপি এসেৰ নযো.

যো পন অনাণত্তো থেরেন নিমিত্তে ৰা কতে সযমেৰ ৰা কিলিট্ঠং সল্লক্খেত্ৰা ‘‘দেথ, ভন্তে, চীৰরং; অসুকং নাম গামং গন্ত্ৰা রজিত্ৰা আহরিস্সামী’’তি গহেত্ৰা গচ্ছতি; তস্স অন্তরামগ্গে থেয্যচিত্তং উপ্পাদেত্ৰা সীসে ভারং খন্ধে করণাদীসু পারাজিকং. কস্মা? অনাণত্তিযা গহিতত্তা. মগ্গা ওক্কমতোপি পটিনিৰত্তিত্ৰা তমেৰ ৰিহারং আগন্ত্ৰা ৰিহারসীমং অতিক্কমতোপি ৰুত্তনযেনেৰ পারাজিকং. তত্থ গন্ত্ৰা রজিত্ৰা পচ্চাগচ্ছতোপি থেয্যচিত্তে উপ্পন্নে এসেৰ নযো. সচে পন যত্থ গতো, তত্থ ৰা অন্তরামগ্গে ৰিহারে ৰা তমেৰ ৰিহারং পচ্চাগন্ত্ৰা তস্স একপস্সে ৰা উপচারসীমং অনতিক্কমিত্ৰা ৰসন্তো থেয্যচিত্তেন পরিভুঞ্জন্তো জীরাপেতি, চোরা ৰা তস্স তং হরন্তি, যথা ৰা তথা ৰা নস্সতি, ভণ্ডদেয্যং. উপচারসীমং অতিক্কমতো পন পারাজিকং.

যো পন থেরেন নিমিত্তে কযিরমানে ‘‘দেথ, ভন্তে, অহং রজিত্ৰা আহরিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ‘‘কত্থ গন্ত্ৰা, ভন্তে, রজামী’’তি পুচ্ছতি. থেরো চ নং ‘‘যত্থ ইচ্ছসি, তত্থ গন্ত্ৰা রজাহী’’তি ৰদতি, অযং ‘‘ৰিস্সট্ঠদূতো’’ নাম. থেয্যচিত্তেন পলাযন্তোপি ন অৰহারেন কারেতব্বো. থেয্যচিত্তেন পন পলাযতোপি পরিভোগেন ৰা অঞ্ঞথা ৰা নাসযতোপি ভণ্ডদেয্যমেৰ হোতি. ভিক্খু ভিক্খুস্স হত্থে কিঞ্চি পরিক্খারং পহিণতি – ‘‘অসুকৰিহারে অসুকভিক্খুস্স দেহী’’তি, তস্স থেয্যচিত্তে উপ্পন্নে সব্বট্ঠানেসু ‘‘অসুকং নাম ৰিহারং গন্ত্ৰা চীৰরং ধোৰিত্ৰা রজিত্ৰা ৰা এহী’’তি এত্থ ৰুত্তসদিসো ৰিনিচ্ছযো.

অপরো ভিক্খুং পহিণিতুকামো নিমিত্তং করোতি – ‘‘কো নু খো গহেত্ৰা গমিস্সতী’’তি, তত্র চে একো – ‘‘দেথ, ভন্তে, অহং গহেত্ৰা গমিস্সামী’’তি গহেত্ৰা গচ্ছতি, তস্স থেয্যচিত্তে উপ্পন্নে সব্বট্ঠানেসু ‘‘দেথ, ভন্তে, চীৰরং, অসুকং নাম গামং গন্ত্ৰা রজিত্ৰা আহরিস্সামী’’তি এত্থ ৰুত্তসদিসো ৰিনিচ্ছযো. থেরেন চীৰরত্থায ৰত্থং লভিত্ৰা উপট্ঠাককুলে ঠপিতং হোতি. অথস্স অন্তেৰাসিকো ৰত্থং হরিতুকামো তত্র গন্ত্ৰা ‘‘তং কির ৰত্থং দেথা’’তি থেরেন পেসিতো ৰিয ৰদতি; তস্স ৰচনং সদ্দহিত্ৰা উপাসকেন ঠপিতং উপাসিকা ৰা, উপাসিকায ঠপিতং উপাসকো ৰা অঞ্ঞো ৰা, কোচি নীহরিত্ৰা দেতি, উদ্ধারেযেৰস্স পারাজিকং. সচে পন থেরস্স উপট্ঠাকেহি ‘‘ইমং থেরস্স দস্সামা’’তি অত্তনো ৰত্থং ঠপিতং হোতি. অথস্স অন্তেৰাসিকো তং হরিতুকামো তত্থ গন্ত্ৰা ‘‘থেরস্স কির ৰত্থং দাতুকামত্থ, তং দেথা’’তি ৰদতি. তে চস্স সদ্দহিত্ৰা ‘‘মযং, ভন্তে, ভোজেত্ৰা দস্সামাতি ঠপযিম্হ, হন্দ গণ্হাহী’’তি দেন্তি. সামিকেহি দিন্নত্তা পারাজিকং নত্থি, অসুদ্ধচিত্তেন পন গহিতত্তা দুক্কটং, ভণ্ডদেয্যঞ্চ হোতি.

ভিক্খু ভিক্খুস্স ৰত্ৰা গামং গচ্ছতি, ‘‘ইত্থন্নামো মম ৰস্সাৰাসিকং দস্সতি, তং গহেত্ৰা ঠপেয্যাসী’’তি. ‘‘সাধূ’’তি সো ভিক্খু তেন দিন্নং মহগ্ঘসাটকং অত্তনা লদ্ধেন অপ্পগ্ঘসাটকেন সদ্ধিং ঠপেত্ৰা তেন আগতেন অত্তনো মহগ্ঘসাটকস্স লদ্ধভাৰং ঞত্ৰা ৰা অঞত্ৰা ৰা ‘‘দেহি মে ৰস্সাৰাসিক’’ন্তি ৰুত্তো ‘‘তৰ থূলসাটকো লদ্ধো, ময্হং পন সাটকো মহগ্ঘো, দ্ৰেপি অসুকস্মিং নাম ওকাসে ঠপিতা, পৰিসিত্ৰা গণ্হাহী’’তি ৰদতি. তেন পৰিসিত্ৰা থূলসাটকে গহিতে ইতরস্স ইতরং গণ্হতো উদ্ধারে পারাজিকং. অথাপি তস্স সাটকে অত্তনো নামং অত্তনো চ সাটকে তস্স নামং লিখিত্ৰা ‘‘গচ্ছ নামং ৰাচেত্ৰা গণ্হাহী’’তি ৰদতি, তত্রাপি এসেৰ নযো. যো পন অত্তনা চ তেন চ লদ্ধসাটকে একতো ঠপেত্ৰা তং এৰং ৰদতি – ‘‘তযা চ মযা চ লদ্ধসাটকা দ্ৰেপি অন্তোগব্ভে ঠপিতা, গচ্ছ যং ইচ্ছসি, তং ৰিচিনিত্ৰা গণ্হাহী’’তি. সো চ লজ্জায আৰাসিকেন লদ্ধং থূলসাটকমেৰ গণ্হেয্য, তত্রাৰাসিকস্স ৰিচিনিত্ৰা গহিতাৰসেসং ইতরং গণ্হতো অনাপত্তি. আগন্তুকো ভিক্খু আৰাসিকানং চীৰরকম্মং করোন্তানং সমীপে পত্তচীৰরং ঠপেত্ৰা ‘‘এতে সঙ্গোপেস্সন্তী’’তি মঞ্ঞমানো ন্হাযিতুং ৰা অঞ্ঞত্র ৰা গচ্ছতি. সচে নং আৰাসিকা সঙ্গোপেন্তি, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে, নট্ঠে গীৰা ন হোতি. সচেপি সো ‘‘ইদং, ভন্তে, ঠপেথা’’তি ৰত্ৰা গচ্ছতি, ইতরে চ সকিচ্চপ্পসুতত্তা ন জানন্তি, এসেৰ নযো. অথাপি তে ‘‘ইদং, ভন্তে, ঠপেথা’’তি ৰুত্তা ‘‘মযং ব্যাৰটা’’তি পটিক্খিপন্তি, ইতরো চ ‘‘অৰস্সং ঠপেস্সন্তী’’তি অনাদিযিত্ৰা গচ্ছতি, এসেৰ নযো. সচে পন তেন যাচিতা ৰা অযাচিতা ৰা ‘‘মযং ঠপেস্সাম, ত্ৰং গচ্ছা’’তি ৰদন্তি; তং সঙ্গোপিতব্বং. নো চে সঙ্গোপেন্তি, নট্ঠে গীৰা. কস্মা? সম্পটিচ্ছিতত্তা.

যো ভিক্খু ভণ্ডাগারিকো হুত্ৰা পচ্চূসসমযে এৰ ভিক্খূনং পত্তচীৰরানি হেট্ঠাপাসাদং ওরোপেত্ৰা দ্ৰারং অপিদহিত্ৰা তেসম্পি অনারোচেত্ৰাৰ দূরে ভিক্খাচারং গচ্ছতি; তানি চে চোরা হরন্তি, তস্সেৰ গীৰা. যো পন ভিক্খূহি ‘‘ওরোপেথ, ভন্তে, পত্তচীৰরানি; কালো সলাকগ্গহণস্সা’’তি ৰুত্তো ‘‘সমাগতত্থা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘আম, সমাগতম্হা’’তি ৰুত্তে পত্তচীৰরানি নীহরিত্ৰা নিক্খিপিত্ৰা ভণ্ডাগারদ্ৰারং বন্ধিত্ৰা ‘‘তুম্হে পত্তচীৰরানি গহেত্ৰা হেট্ঠাপাসাদদ্ৰারং পটিজগ্গিত্ৰা গচ্ছেয্যাথা’’তি ৰত্ৰা গচ্ছতি. তত্র চেকো অলসজাতিকো ভিক্খু ভিক্খূসু গতেসু পচ্ছা অক্খীনি পুঞ্ছন্তো উট্ঠহিত্ৰা উদকট্ঠানং মুখধোৰনত্থং গচ্ছতি, তং খণং দিস্ৰা চোরা তস্স পত্তচীৰরং হরন্তি, সুহটং. ভণ্ডাগারিকস্স গীৰা ন হোতি.

সচেপি কোচি ভণ্ডাগারিকস্স অনারোচেত্ৰাৰ ভণ্ডাগারে অত্তনো পরিক্খারং ঠপেতি, তস্মিম্পি নট্ঠে ভণ্ডাগারিকস্স গীৰা ন হোতি. সচে পন ভণ্ডাগারিকো তং দিস্ৰা ‘‘অট্ঠানে ঠপিত’’ন্তি গহেত্ৰা ঠপেতি, নট্ঠে তস্স গীৰা. সচেপি ঠপিতভিক্খুনা ‘‘মযা, ভন্তে, ঈদিসো নাম পরিক্খারো ঠপিতো, উপধারেয্যাথা’’তি ৰুত্তো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছতি, দুন্নিক্খিত্তং ৰা মঞ্ঞমানো অঞ্ঞস্মিং ঠানে ঠপেতি, তস্সেৰ গীৰা. ‘‘নাহং জানামী’’তি পটিক্খিপন্তস্স পন নত্থি গীৰা. যোপি তস্স পস্সন্তস্সেৰ ঠপেতি, ভণ্ডাগারিকঞ্চ ন সম্পটিচ্ছাপেতি, নট্ঠং সুনট্ঠমেৰ. সচে তং ভণ্ডাগারিকো অঞ্ঞত্র ঠপেতি, নট্ঠে গীৰা. সচে ভণ্ডাগারং সুগুত্তং, সব্বো সঙ্ঘস্স চ চেতিযস্স চ পরিক্খারো তত্থেৰ ঠপীযতি, ভণ্ডাগারিকো চ বালো অব্যত্তো দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা ধম্মকথং ৰা সোতুং, অঞ্ঞং ৰা কিঞ্চি কাতুং কত্থচি গচ্ছতি, তং খণং দিস্ৰা যত্তকং চোরা হরন্তি, সব্বং তস্স গীৰা. ভণ্ডাগারতো নিক্খমিত্ৰা বহি চঙ্কমন্তস্স ৰা দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা সরীরং উতুং গাহাপেন্তস্স ৰা তত্থেৰ সমণধম্মানুযোগেন নিসিন্নস্স ৰা তত্থেৰ নিসীদিত্ৰা কেনচি কম্মেন ব্যাৰটস্স ৰা উচ্চারপস্সাৰপীল়িতস্সাপি ততো তত্থেৰ উপচারে ৰিজ্জমানে বহি গচ্ছতো ৰা অঞ্ঞেন ৰা কেনচি আকারেন পমত্তস্স সতো দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা ৰা ৰিৰটমেৰ পৰিসিত্ৰা ৰা সন্ধিং ছিন্দিত্ৰা ৰা যত্তকং তস্স পমাদপচ্চযা চোরা হরন্তি, সব্বং তস্সেৰ গীৰা. উণ্হসমযে পন ৰাতপানং ৰিৰরিত্ৰা নিপজ্জিতুং ৰট্টতীতি ৰদন্তি. উচ্চারপীল়িতস্স পন তস্মিং উপচারে অসতি অঞ্ঞত্থ গচ্ছন্তস্স গিলানপক্খে ঠিতত্তা অৰিসযো; তস্মা গীৰা ন হোতি.

যো পন অন্তো উণ্হপীল়িতো দ্ৰারং সুগুত্তং কত্ৰা বহি নিক্খমতি, চোরা চ নং গহেত্ৰা ‘‘দ্ৰারং ৰিৰরা’’তি ৰদন্তি, যাৰ ততিযং ন ৰিৰরিতব্বং. যদি পন তে চোরা ‘‘সচে ন ৰিৰরসি, তঞ্চ মারেস্সাম, দ্ৰারঞ্চ ভিন্দিত্ৰা পরিক্খারং হরিস্সামা’’তি ফরসুআদীনি উক্খিপন্তি. ‘‘মযি চ মতে সঙ্ঘস্স চ সেনাসনে ৰিনট্ঠে গুণো নত্থী’’তি ৰিৰরিতুং ৰট্টতি. ইধাপি অৰিসযত্তা গীৰা নত্থীতি ৰদন্তি. সচে কোচি আগন্তুকো কুঞ্চিকং ৰা দেতি, দ্ৰারং ৰা ৰিৰরতি, যত্তকং চোরা হরন্তি, সব্বং তস্স গীৰা. সঙ্ঘেন ভণ্ডাগারগুত্তত্থায সূচিযন্তকঞ্চ কুঞ্চিকমুদ্দিকা চ যোজেত্ৰা দিন্না হোতি, ভণ্ডাগারিকো ঘটিকমত্তং দত্ৰা নিপজ্জতি, চোরা ৰিৰরিত্ৰা পরিক্খারং হরন্তি, তস্সেৰ গীৰা. সূচিযন্তকঞ্চ কুঞ্চিকমুদ্দিকঞ্চ যোজেত্ৰা নিপন্নং পনেতং সচে চোরা আগন্ত্ৰা ‘‘ৰিৰরা’’তি ৰদন্তি, তত্থ পুরিমনযেনেৰ পটিপজ্জিতব্বং. এৰং গুত্তং কত্ৰা নিপন্নে পন সচে ভিত্তিং ৰা ছদনং ৰা ভিন্দিত্ৰা উমঙ্গেন ৰা পৰিসিত্ৰা হরন্তি, ন তস্স গীৰা. সচে ভণ্ডাগারে অঞ্ঞেপি থেরা ৰসন্তি, ৰিৰটে দ্ৰারে অত্তনো অত্তনো পরিক্খারং গহেত্ৰা গচ্ছন্তি, ভণ্ডাগারিকো তেসু গতেসু দ্ৰারং ন জগ্গতি, সচে তত্থ কিঞ্চি অৰহরীযতি, ভণ্ডাগারিকস্স ইস্সরতায ভণ্ডাগারিকস্সেৰ গীৰা. থেরেহি পন সহাযেহি ভৰিতব্বং. অযং তত্থ সামীচি.

যদি ভণ্ডাগারিকো ‘‘তুম্হে বহি ঠত্ৰাৰ তুম্হাকং পরিক্খারং গণ্হথ, মা পৰিসিত্থা’’তি ৰদতি, তেসঞ্চ একো লোলমহাথেরো সামণেরেহি চেৰ উপট্ঠাকেহি চ সদ্ধিং ভণ্ডাগারং পৰিসিত্ৰা নিসীদতি চেৰ নিপজ্জতি চ, যত্তকং ভণ্ডং নস্সতি, সব্বং তস্স গীৰা. ভণ্ডাগারিকেন পন অৰসেসত্থেরেহি চ সহাযেহি ভৰিতব্বং. অথ ভণ্ডাগারিকোৰ লোলসামণেরে চ উপট্ঠাকে চ গহেত্ৰা ভণ্ডাগারে নিসীদতি চেৰ নিপজ্জতি চ, যং তত্থ নস্সতি, সব্বং তস্সেৰ গীৰা. তস্মা ভণ্ডাগারিকেনেৰ তত্থ ৰসিতব্বং. অৰসেসেহি অপ্পেৰ রুক্খমূলে ৰসিতব্বং, ন চ ভণ্ডাগারেতি.

যে পন অত্তনো অত্তনো সভাগভিক্খূনং ৰসনগব্ভেসু পরিক্খারং ঠপেন্তি, পরিক্খারে নট্ঠে যেহি ঠপিতো, তেসংযেৰ গীৰা. ইতরেহি পন সহাযেহি ভৰিতব্বং. যদি পন সঙ্ঘো ভণ্ডাগারিকস্স ৰিহারেযেৰ যাগুভত্তং দাপেতি, সো চ ভিক্খাচারত্থায গামং গচ্ছতি, নট্ঠং তস্সেৰ গীৰা. ভিক্খাচারং পৰিসন্তেহি অতিরেকচীৰররক্খণত্থায ঠপিতৰিহারৰারিকস্সাপি যাগুভত্তং ৰা নিৰাপং ৰা লভমানস্সেৰ ভিক্খাচারং গচ্ছতো যং তত্থ নস্সতি, সব্বং গীৰা. ন কেৰলঞ্চ এত্তকমেৰ, ভণ্ডাগারিকস্স ৰিয যং তস্স পমাদপ্পচ্চযা নস্সতি, সব্বং গীৰা.

সচে ৰিহারো মহা হোতি, অঞ্ঞং পদেসং রক্খিতুং গচ্ছন্তস্স অঞ্ঞস্মিং পদেসে নিক্খিত্তং হরন্তি, অৰিসযত্তা গীৰা ন হোতি. ঈদিসে পন ৰিহারে ৰেমজ্ঝে সব্বেসং ওসরণট্ঠানে পরিক্খারে ঠপেত্ৰা নিসীদিতব্বং. ৰিহারৰারিকা ৰা দ্ৰে তযো ঠপেতব্বা. সচে তেসং অপ্পমত্তানং ইতো চিতো চ রক্খতংযেৰ কিঞ্চি নস্সতি, গীৰা ন হোতি. ৰিহারৰারিকে বন্ধিত্ৰা হরিতভণ্ডম্পি চোরানং পটিপথং গতেসু অঞ্ঞেন মগ্গেন হরিতভণ্ডম্পি ন তেসং গীৰা. সচে ৰিহারৰারিকানং ৰিহারে দাতব্বং যাগুভত্তং ৰা নিৰাপো ৰা ন হোতি, তেহি পত্তব্বলাভতো অতিরেকা দ্ৰে তিস্সো যাগুসলাকা, তেসং পহোনকভত্তসলাকা চ ঠপেতুং ৰট্টতি. নিবদ্ধং কত্ৰা পন ন ঠপেতব্বা, মনুস্সা হি ৰিপ্পটিসারিনো হোন্তি, ‘‘ৰিহারৰারিকাযেৰ অম্হাকং ভত্তং ভুঞ্জন্তী’’তি. তস্মা পরিৰত্তেত্ৰা ঠপেতব্বা. সচে তেসং সভাগা সলাকভত্তানি আহরিত্ৰা দেন্তি, ইচ্চেতং কুসলং; নো চে দেন্তি, ৰারং গাহাপেত্ৰা নীহরাপেতব্বানি. সচে ৰিহারৰারিকো দ্ৰে তিস্সো যাগুসলাকা, চত্তারি পঞ্চ সলাকভত্তানি চ লভমানোৰ ভিক্খাচারং গচ্ছতি, ভণ্ডাগারিকস্স ৰিয সব্বং নট্ঠং গীৰা হোতি. সচে সঙ্ঘস্স ৰিহারপালানং দাতব্বং ভত্তং ৰা নিৰাপো ৰা নত্থি, ভিক্খূ ৰিহারৰারং গহেত্ৰা অত্তনো অত্তনো নিস্সিতকে জগ্গেন্তি, সম্পত্তৰারং অগ্গহেতুং ন লভন্তি, যথা অঞ্ঞে ভিক্খূ করোন্তি, তথেৰ কাতব্বং. ভিক্খূহি পন অসহাযকস্স ৰা অত্তদুতিযস্স ৰা যস্স সভাগো ভিক্খু ভত্তং আনেত্ৰা দাতা নত্থি, এৰরূপস্স ৰারো ন পাপেতব্বো.

যম্পি পাকৰত্তত্থায ৰিহারে ঠপেন্তি, তং গহেত্ৰা উপজীৰন্তেন ঠাতব্বং. যো তং ন উপজীৰতি, সো ৰারং ন গাহাপেতব্বো. ফলাফলত্থাযপি ৰিহারে ভিক্খুং ঠপেন্তি, জগ্গিত্ৰা গোপেত্ৰা ফলৰারেন ভাজেত্ৰা খাদন্তি. যো তানি খাদতি, তেন ঠাতব্বং. অনুপজীৰন্তো ন গাহাপেতব্বো. সেনাসনমঞ্চপীঠপচ্চত্থরণরক্খণত্থাযপি ঠপেন্তি, আৰাসে ৰসন্তেন ঠাতব্বং. অব্ভোকাসিকো পন রুক্খমূলিকো ৰা ন গাহাপেতব্বো.

একো নৰকো হোতি, বহুস্সুতো পন বহূনং ধম্মং ৰাচেতি, পরিপুচ্ছং দেতি, পাল়িং ৰণ্ণেতি, ধম্মকথং কথেতি, সঙ্ঘস্স ভারং নিত্থরতি, অযং লাভং পরিভুঞ্জন্তোপি আৰাসে ৰসন্তোপি ৰারং ন গাহেতব্বো. ‘‘পুরিসৰিসেসো নাম ঞাতব্বো’’তি ৰদন্তি.

উপোসথাগারপটিমাঘরজগ্গকস্স পন দিগুণং যাগুভত্তং দেৰসিকং তণ্ডুলনাল়ি সংৰচ্ছরে তিচীৰরং, দসৰীসগ্ঘনকং কপ্পিযভণ্ডঞ্চ দাতব্বং. সচে পন তস্স তং লভমানস্সেৰ পমাদেন তত্থ কিঞ্চি নস্সতি, সব্বং গীৰা. বন্ধিত্ৰা বলক্কারেন অচ্ছিন্নং পন ন গীৰা. তত্থ চেতিযস্স ৰা সঙ্ঘস্স ৰা সন্তকেন চেতিযস্স সন্তকং রক্খাপেতুং ৰট্টতি. চেতিযস্স সন্তকেন সঙ্ঘস্স সন্তকং রক্খাপেতুং ন ৰট্টতি. যং পন চেতিযস্স সন্তকেন সদ্ধিং সঙ্ঘস্স সন্তকং ঠপিতং হোতি, তং চেতিযসন্তকে রক্খাপিতে রক্খিতমেৰ হোতীতি এৰং ৰট্টতি. পক্খৰারেন উপোসথাগারাদীনি রক্খতোপি পমাদৰসেন নট্ঠং গীৰাযেৰাতি.

উপনিধিকথা নিট্ঠিতা.

সুঙ্কঘাতকথা

১১৩. সুঙ্কং ততো হনন্তীতি সুঙ্কঘাতং; সুঙ্কট্ঠানস্সেতং অধিৰচনং. তঞ্হি যস্মা ততো সুঙ্কারহং ভণ্ডং সুঙ্কং অদত্ৰা নীহরন্তা রঞ্ঞো সুঙ্কং হনন্তি ৰিনাসেন্তি, তস্মা সুঙ্কঘাতন্তি ৰুত্তং. তত্র পৰিসিত্ৰাতি তত্র পব্বতখণ্ডাদীসু রঞ্ঞা পরিচ্ছেদং কত্ৰা ঠপিতে সুঙ্কট্ঠানে পৰিসিত্ৰা. রাজগ্গং ভণ্ডন্তি রাজারহং ভণ্ডং; যতো রঞ্ঞো পঞ্চমাসকং ৰা অতিরেকপঞ্চমাসকং ৰা অগ্ঘনকং সুঙ্কং দাতব্বং হোতি, তং ভণ্ডন্তি অত্থো. রাজকন্তিপি পাঠো, অযমেৰত্থো. থেয্যচিত্তোতি ‘‘ইতো রঞ্ঞো সুঙ্কং ন দস্সামী’’তি থেয্যচিত্তং উপ্পাদেত্ৰা তং ভণ্ডং আমসতি, দুক্কটং. ঠপিতট্ঠানতো গহেত্ৰা থৰিকায ৰা পক্খিপতি, পটিচ্ছন্নট্ঠানে ৰা ঊরুনা সদ্ধিং বন্ধতি, থুল্লচ্চযং. সুঙ্কট্ঠানেন পরিচ্ছিন্নত্তা ঠানাচাৰনং ন হোতি. সুঙ্কট্ঠানপরিচ্ছেদং দুতিযং পাদং অতিক্কামেতি, পারাজিকং.

বহিসুঙ্কঘাতং পাতেতীতি রাজপুরিসানং অঞ্ঞৰিহিতভাৰং পস্সিত্ৰা অন্তো ঠিতোৰ বহি পতনত্থায খিপতি. তঞ্চে অৰস্সং পতনকং, হত্থতো মুত্তমত্তে পারাজিকং. তঞ্চে রুক্খে ৰা খাণুম্হি ৰা পটিহতং বলৰৰাতৰেগুক্খিত্তং ৰা হুত্ৰা পুন অন্তোযেৰ পততি, রক্খতি. পুন গণ্হিত্ৰা খিপতি, পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ পারাজিকং. ভূমিযং পতিত্ৰা ৰট্টন্তং পুন অন্তো পৰিসতি, পারাজিকমেৰ. কুরুন্দীসঙ্খেপট্ঠকথাসু পন ‘‘সচে বহি পতিতং ঠত্ৰা ৰট্টন্তং পৰিসতি, পারাজিকং. সচে অতিট্ঠমানংযেৰ ৰট্টিত্ৰা পৰিসতি রক্খতী’’তি ৰুত্তং.

অন্তো ঠত্ৰা হত্থেন ৰা পাদেন ৰা যট্ঠিযা ৰা ৰট্টেতি, অঞ্ঞেন ৰা ৰট্টাপেতি, সচে অট্ঠত্ৰা ৰট্টমানং গতং, পারাজিকং. অন্তো ঠত্ৰা বহি গচ্ছন্তং রক্খতি, ‘‘ৰট্টিত্ৰা গমিস্সতী’’তি ৰা ‘‘অঞ্ঞো নং ৰট্টেস্সতী’’তি ৰা অন্তো ঠপিতং পচ্ছা সযং ৰা ৰট্টমানং অঞ্ঞেন ৰা ৰট্টিতং বহি গচ্ছতি, রক্খতিযেৰ. সুদ্ধচিত্তেন ঠপিতে পন তথা গচ্ছন্তে ৰত্তব্বমেৰ নত্থি. দ্ৰে পুটকে একাবদ্ধে কত্ৰা সুঙ্কট্ঠানসীমন্তরে ঠপেতি, কিঞ্চাপি বহিপুটকে সুঙ্কং পাদং অগ্ঘতি, তেন সদ্ধিং একাবদ্ধতায পন অন্তো পুটকো রক্খতি. সচে পন পরিৰত্তেত্ৰা অব্ভন্তরিমং বহি ঠপেতি, পারাজিকং. কাজেপি একবদ্ধং কত্ৰা ঠপিতে এসেৰ নযো. সচে পন অবন্ধিত্ৰা কাজকোটিযং ঠপিতমত্তমেৰ হোতি, পারাজিকং.

গচ্ছন্তে যানে ৰা অস্সপিট্ঠিআদীসু ৰা ঠপেতি ‘‘বহি নীহরিস্সতী’’তি নীহটেপি অৰহারো নত্থি, ভণ্ডদেয্যম্পি ন হোতি. কস্মা? ‘‘অত্র পৰিট্ঠস্স সুঙ্কং গণ্হন্তূ’’তি ৰুত্তত্তা ইদঞ্চ সুঙ্কট্ঠানস্স বহি ঠিতং, ন চ তেন নীতং, তস্মা নেৰ ভণ্ডদেয্যং ন পারাজিকং.

ঠিতযানাদীসু ঠপিতে ৰিনা তস্স পযোগং গতেসু থেয্যচিত্তেপি সতি নেৰত্থি অৰহারো. যদি পন ঠপেত্ৰা যানাদীনি পাজেন্তো অতিক্কামেতি, হত্থিসুত্তাদীসু ৰা কতপরিচযত্তা পুরতো ঠত্ৰা ‘‘এহি, রে’’তি পক্কোসতি, সীমাতিক্কমে পারাজিকং. এল়কলোমসিক্খাপদে ইমস্মিং ঠানে অঞ্ঞং হরাপেতি, অনাপত্তি, ইধ পারাজিকং. তত্র অঞ্ঞস্স যানে ৰা ভণ্ডে ৰা অজানন্তস্স পক্খিপিত্ৰা তিযোজনং অতিক্কামেতি, নিস্সগ্গিযানি হোন্তীতি পাচিত্তিযং. ইধ অনাপত্তি.

সুঙ্কট্ঠানে সুঙ্কং দত্ৰাৰ গন্তুং ৰট্টতি. একো আভোগং কত্ৰা গচ্ছতি ‘‘সচে ‘সুঙ্কং দেহী’তি ৰক্খন্তি, দস্সামি; নো চে ৰক্খন্তি, গমিস্সামী’’তি. তং দিস্ৰা একো সুঙ্কিকো ‘‘এসো ভিক্খু গচ্ছতি, গণ্হথ নং সুঙ্ক’’ন্তি ৰদতি, অপরো ‘‘কুতো পব্বজিতস্স সুঙ্কং, গচ্ছতূ’’তি ৰদতি, লদ্ধকপ্পং হোতি, গন্তব্বং. ‘‘ভিক্খূনং সুঙ্কং অদত্ৰা গন্তুং ন ৰট্টতি, গণ্হ উপাসকা’’তি ৰুত্তে পন ‘‘ভিক্খুস্স সুঙ্কং গণ্হন্তেহি পত্তচীৰরং গহেতব্বং ভৰিস্সতি, কিং তেন, গচ্ছতূ’’তি ৰুত্তেপি লদ্ধকপ্পমেৰ. সচেপি সুঙ্কিকা নিদ্দাযন্তি ৰা, জূতং ৰা কীল়ন্তি, যত্থ কত্থচি ৰা গতা, অযঞ্চ ‘‘কুহিং সুঙ্কিকা’’তি পক্কোসিত্ৰাপি ন পস্সতি, লদ্ধকপ্পমেৰ. সচেপি সুঙ্কট্ঠানং পত্ৰা অঞ্ঞৰিহিতো, কিঞ্চি চিন্তেন্তো ৰা সজ্ঝাযন্তো ৰা মনসিকারং অনুযুঞ্জন্তো ৰা চোরহত্থিসীহব্যগ্ঘাদীহি সহসা ৰুট্ঠায সমনুবদ্ধো ৰা, মহামেঘং উট্ঠিতং দিস্ৰা পুরতো সালং পৰিসিতুকামো ৰা হুত্ৰা তং ঠানং অতিক্কমতি, লদ্ধকপ্পমেৰ.

সুঙ্কং পরিহরতীতি এত্থ উপচারং ওক্কমিত্ৰা কিঞ্চাপি পরিহরতি, অৰহারোযেৰাতি

কুরুন্দট্ঠকথাযং ৰুত্তং. মহাঅট্ঠকথাযংপন ‘‘‘পরিহরন্তং রাজপুরিসা ৰিহেঠেন্তী’তি কেৰলং আদীনৰং দস্সেত্ৰা উপচারং ওক্কমিত্ৰা পরিহরতো দুক্কটং, অনোক্কমিত্ৰা পরিহরতো অনাপত্তী’’তি ৰুত্তং. ইদং পাল়িযা সমেতি. এত্থ দ্ৰীহি লেড্ডুপাতেহি উপচারো পরিচ্ছিন্দিতব্বোতি.

সুঙ্কঘাতকথা নিট্ঠিতা.

পাণকথা

১১৪. ইতো পরস্মিং একংসেন অৰহারপ্পহোনকপাণং দস্সেন্তো ‘‘মনুস্সপাণো’’তি আহ. তম্পি ভুজিস্সং হরন্তস্স অৰহারো নত্থি. যোপি ভুজিস্সো মাতরা ৰা পিতরা ৰা আঠপিতো হোতি, অত্তনা ৰা অত্তনো উপরি কত্ৰা পঞ্ঞাসং ৰা সট্ঠিং ৰা অগ্গহেসি, তম্পি হরন্তস্স অৰহারো নত্থি; ধনং পন গতট্ঠানে ৰড্ঢতি. অন্তোজাতক-ধনক্কীত-করমরানীতপ্পভেদং পন দাসংযেৰ হরন্তস্স অৰহারো হোতি. তমেৰ হি সন্ধায ইদং ৰুত্তং – ‘‘পাণো নাম মনুস্সপাণো ৰুচ্চতী’’তি. এত্থ চ গেহদাসিযা কুচ্ছিম্হি দাসস্স জাতো অন্তোজাতকো, ধনেন কীতো ধনক্কীতো, পরদেসতো পহরিত্ৰা আনেত্ৰা দাসব্যং উপগমিতো করমরানীতোতি ৰেদিতব্বো. এৰরূপং পাণং ‘‘হরিস্সামী’’তি আমসতি, দুক্কটং. হত্থে ৰা পাদে ৰা গহেত্ৰা উক্খিপন্তো ফন্দাপেতি, থুল্লচ্চযং. উক্খিপিত্ৰা পলাযিতুকামো কেসগ্গমত্তম্পি ঠিতট্ঠানতো অতিক্কামেতি, পারাজিকং. কেসেসু ৰা হত্থেসু ৰা গহেত্ৰা কড্ঢতি, পদৰারেন কারেতব্বো.

পদসা নেস্সামীতি তজ্জেন্তো ৰা পহরন্তো ৰা ‘‘ইতো গচ্ছাহী’’তি ৰদতি, তেন ৰুত্তদিসাভাগং গচ্ছন্তস্স দুতিযপদৰারেন পারাজিকং. যেপি তেন সদ্ধিং একচ্ছন্দা হোন্তি, সব্বেসং একক্খণে পারাজিকং. ভিক্খু দাসং দিস্ৰা সুখদুক্খং পুচ্ছিত্ৰা ৰা অপুচ্ছিত্ৰা ৰা ‘‘গচ্ছ, পলাযিত্ৰা সুখং জীৰা’’তি ৰদতি, সো চে পলাযতি, দুতিযপদৰারে পারাজিকং. তং অত্তনো সমীপং আগতং অঞ্ঞো ‘‘পলাযা’’তি ৰদতি, সচে ভিক্খুসতং পটিপাটিযা অত্তনো সমীপমাগতং ৰদতি, সব্বেসং পারাজিকং. যো পন ৰেগসা পলাযন্তংযেৰ ‘‘পলায, যাৰ তং সামিকা ন গণ্হন্তী’’তি ভণতি, অনাপত্তি পারাজিকস্স. সচে পন সণিকং গচ্ছন্তং ভণতি, সো চ তস্স ৰচনেন সীঘং গচ্ছতি, পারাজিকং. পলাযিত্ৰা অঞ্ঞং গামং ৰা দেসং ৰা গতং দিস্ৰা ততোপি পলাপেন্তস্স পারাজিকমেৰ.

অদিন্নাদানং নাম পরিযাযেন মুচ্চতি. যো হি এৰং ৰদতি – ‘‘ত্ৰং ইধ কিং করোসি,

কিং তে পলাযিতুং ন ৰট্টতীতি ৰা, কিং কত্থচি গন্ত্ৰা সুখং জীৰিতুং ন ৰট্টতীতি ৰা, দাসদাসিযো পলাযিত্ৰা অমুকং নাম পদেসং গন্ত্ৰা সুখং জীৰন্তী’’তি ৰা, সো চ তস্স ৰচনং সুত্ৰা পলাযতি, অৰহারো নত্থি. যোপি ‘‘মযং অমুকং নাম পদেসং গচ্ছাম, তত্রাগতা সুখং জীৰন্তি, অম্হেহি চ সদ্ধিং গচ্ছন্তানং অন্তরামগ্গেপি পাথেয্যাদীহি কিলমথো নত্থী’’তি ৰত্ৰা সুখং অত্তনা সদ্ধিং আগচ্ছন্তং গহেত্ৰা গচ্ছতি মগ্গগমনৰসেন, ন থেয্যচিত্তেন; নেৰত্থি অৰহারো. অন্তরামগ্গে চ চোরেসু উট্ঠিতেসু ‘‘অরে! চোরা উট্ঠিতা, ৰেগেন পলায, এহি যাহী’’তি ৰদন্তস্সাপি চোরন্তরায মোচনত্থায ৰুত্তত্তা অৰহারং ন ৰদন্তীতি.

পাণকথা নিট্ঠিতা.

অপদকথা

অপদেসু অহি নাম সস্সামিকো অহিতুণ্ডিকাদীহি গহিতসপ্পো; যং কীল়াপেন্তা

অড্ঢম্পি পাদম্পি কহাপণম্পি লভন্তি, মুঞ্চন্তাপি হিরঞ্ঞং ৰা সুৰণ্ণং ৰা গহেত্ৰাৰ মুঞ্চন্তি. তে কস্সচি ভিক্খুনো নিসিন্নোকাসং গন্ত্ৰা সপ্পকরণ্ডং ঠপেত্ৰা নিদ্দাযন্তি ৰা, কত্থচি ৰা গচ্ছন্তি, তত্র চে সো ভিক্খু থেয্যচিত্তেন তং করণ্ডং আমসতি, দুক্কটং. ফন্দাপেতি, থুল্লচ্চযং. ঠানা চাৰেতি, পারাজিকং. সচে পন করণ্ডকং উগ্ঘাটেত্ৰা সপ্পং গীৰায গণ্হাতি, দুক্কটং. উদ্ধরতি, থুল্লচ্চযং. উজুকং কত্ৰা উদ্ধরন্তস্স করণ্ডতলতো সপ্পস্স নঙ্গুট্ঠে কেসগ্গমত্তে মুত্তে পারাজিকং. ঘংসিত্ৰা কড্ঢন্তস্স নঙ্গুট্ঠে মুখৰট্টিতো মুত্তমত্তে পারাজিকং. করণ্ডমুখং ঈসকং ৰিৰরিত্ৰা পহারং ৰা দত্ৰা ‘‘এহি, রে’’তি নামেন পক্কোসিত্ৰা নিক্খামেতি, পারাজিকং. তথেৰ ৰিৰরিত্ৰা মণ্ডূকসদ্দং ৰা মূসিকসদ্দং ৰা লাজাৰিকিরণং ৰা কত্ৰা নামেন পক্কোসতি, অচ্ছরং ৰা পহরতি, এৰং নিক্খন্তেপি পারাজিকং. মুখং অৰিৰরিত্ৰাপি এৰং কতে ছাতো সপ্পো সীসেন করণ্ডপুটং আহচ্চ ওকাসং কত্ৰা পলাযতি, পারাজিকমেৰ. সচে পন মুখে ৰিৰরিতে সযমেৰ সপ্পো নিক্খমিত্ৰা পলাযতি, ভণ্ডদেয্যং. অথাপি মুখং ৰিৰরিত্ৰা ৰা অৰিৰরিত্ৰা ৰা কেৰলং মণ্ডূকমূসিকসদ্দং লাজাৰিকিরণমেৰ চ করোতি, ন নামং গহেত্ৰা পক্কোসতি, ন অচ্ছরং ৰা পহরতি, সপ্পো চ ছাতত্তা ‘‘মণ্ডূকাদীনি খাদিস্সামী’’তি নিক্খমিত্ৰা পলাযতি, ভণ্ডদেয্যমেৰ. মচ্ছো কেৰলং ইধ অপদগ্গহণেন আগতো. যং পনেত্থ ৰত্তব্বং, তং উদকট্ঠে ৰুত্তমেৰাতি.

অপদকথা নিট্ঠিতা.

দ্ৰিপদকথা

১১৫. দ্ৰিপদেসু – যে অৰহরিতুং সক্কা, তে দস্সেন্তো ‘‘মনুস্সা পক্খজাতা’’তি আহ. দেৰতা পন অৰহরিতুং ন সক্কা. পক্খা জাতা এতেসন্তি পক্খজাতা. তে লোমপক্খা চম্মপক্খা অট্ঠিপক্খাতি তিৰিধা. তত্থ মোরকুক্কুটাদযো লোমপক্খা, ৰগ্গুলিআদযো চম্মপক্খা, ভমরাদযো অট্ঠিপক্খাতি ৰেদিতব্বা. তে সব্বেপি মনুস্সা চ পক্খজাতা চ কেৰলং ইধ দ্ৰিপদগ্গহণেন আগতা. যং পনেত্থ ৰত্তব্বং, তং আকাসট্ঠে চ পাণে চ ৰুত্তনযমেৰাতি.

দ্ৰিপদকথা নিট্ঠিতা.

চতুপ্পদকথা

১১৬. চতুপ্পদেসু – পসুকাতি পাল়িযং আগতাৰসেসা সব্বা চতুপ্পদজাতীতি ৰেদিতব্বা. হত্থিআদযো পাকটাযেৰ. তত্থ থেয্যচিত্তেন হত্থিং আমসন্তস্স দুক্কটং, ফন্দাপেন্তস্স থুল্লচ্চযং. যো পন মহাবলো বলমদেন তরুণং ভিঙ্কচ্ছাপং নাভিমূলে সীসেন উচ্চারেত্ৰা গণ্হন্তো চত্তারো পাদে, সোণ্ডং চ ভূমিতো কেসগ্গমত্তম্পি মোচেতি, পারাজিকং. হত্থী পন কোচি হত্থিসালাযং বন্ধিত্ৰা ঠপিতো হোতি, কোচি অবদ্ধোৰ তিট্ঠতি, কোচি অন্তোৰত্থুম্হি তিট্ঠতি, কোচি রাজঙ্গণে তিট্ঠতি, তত্থ হত্থিসালাযং গীৰায বন্ধিত্ৰা ঠপিতস্স গীৰাবন্ধনঞ্চ চত্তারো চ পাদাতি পঞ্চ ঠানানি হোন্তি. গীৰায চ একস্মিঞ্চ পাদে অযসঙ্খলিকায বদ্ধস্স ছ ঠানানি. গীৰায চ দ্ৰীসু চ পাদেসু বদ্ধস্স সত্ত ঠানানি. তেসং ৰসেন ফন্দাপনঠানাচাৰনানি ৰেদিতব্বানি. অবদ্ধস্স সকলা হত্থিসালা ঠানং. ততো অতিক্কমনে, পারাজিকং. অন্তোৰত্থুম্হি ঠিতস্স সকলং অন্তোৰত্থুমেৰ ঠানং. তস্স ৰত্থুদ্ৰারাতিক্কমনে পারাজিকং. রাজঙ্গণে ঠিতস্স সকলনগরং ঠানং. তস্স নগরদ্ৰারাতিক্কমনে পারাজিকং. বহিনগরে ঠিতস্স ঠিতট্ঠানমেৰ ঠানং. তং হরন্তো পদৰারেন কারেতব্বো. নিপন্নস্স একমেৰ ঠানং. তং থেয্যচিত্তেন উট্ঠাপেন্তস্স উট্ঠিতমত্তে পারাজিকং. অস্সেপি অযমেৰ ৰিনিচ্ছযো. সচে পন সো চতূসু পাদেসু বদ্ধো হোতি, অট্ঠ ঠানানি ৰেদিতব্বানি. এস নযো ওট্ঠেপি.

গোণোপি কোচি গেহে বন্ধিত্ৰা ঠপিতো হোতি. কোচি অবদ্ধোৰ তিট্ঠতি, কোচি পন ৰজে বন্ধিত্ৰা ঠপিতো হোতি, কোচি অবদ্ধোৰ তিট্ঠতি. তত্থ গেহে বন্ধিত্ৰা ঠপিতস্স চত্তারো পাদা, বন্ধনঞ্চাতি পঞ্চ ঠানানি; অবদ্ধস্স সকলং গেহং. ৰজেপি বদ্ধস্স পঞ্চ ঠানানি. অবদ্ধস্স সকলো ৰজো. তং ৰজদ্ৰারং অতিক্কামেতি, পারাজিকং. ৰজং ভিন্দিত্ৰা হরন্তো খণ্ডদ্ৰারং অতিক্কামেতি, পারাজিকং. দ্ৰারং ৰা ৰিৰরিত্ৰা ৰজং ৰা ভিন্দিত্ৰা বহি ঠিতো নামেন পক্কোসিত্ৰা নিক্খামেতি, পারাজিকং. সাখাভঙ্গং দস্সেত্ৰা পক্কোসন্তস্সাপি এসেৰ নযো. দ্ৰারং অৰিৰরিত্ৰা ৰজং অভিন্দিত্ৰা সাখাভঙ্গং চালেত্ৰা পক্কোসতি, গোণো ছাততায ৰজং লঙ্ঘেত্ৰা নিক্খমতি, পারাজিকমেৰ. সচে পন দ্ৰারে ৰিৰরিতে ৰজে ৰা ভিন্নে সযমেৰ নিক্খমতি, ভণ্ডদেয্যং. দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা ৰা অৰিৰরিত্ৰা ৰা ৰজম্পি ভিন্দিত্ৰা ৰা অভিন্দিত্ৰা ৰা কেৰলং সাখাভঙ্গং চালেতি, ন পক্কোসতি, গোণো ছাততায পদসা ৰা লঙ্ঘেত্ৰা ৰা নিক্খমতি, ভণ্ডদেয্যমেৰ. একো মজ্ঝে গামে বদ্ধো ঠিতো, একো নিপন্নো. ঠিতগোণস্স পঞ্চ ঠানানি হোন্তি, নিপন্নস্স দ্ৰে ঠানানি; তেসং ৰসেন ফন্দাপনঠানাচাৰনানি ৰেদিতব্বানি.

যো পন নিপন্নং অনুট্ঠাপেত্ৰা তত্থেৰ ঘাতেতি, ভণ্ডদেয্যং. সুপরিক্খিত্তে পন দ্ৰারযুত্তে গামে ঠিতগোণস্স সকলগামো ঠানং. অপরিক্খিত্তে ঠিতস্স ৰা চরন্তস্স ৰা পাদেহি অক্কন্তট্ঠানমেৰ ঠানং গদ্রভপসুকাসুপি অযমেৰ ৰিনিচ্ছযোতি.

চতুপ্পদকথা নিট্ঠিতা.

বহুপ্পদকথা

১১৭. বহুপ্পদেসু – সচে একায সতপদিযা ৰত্থু পূরতি, তং পদসা নেন্তস্স নৰনৰুতি থুল্লচ্চযানি, একং পারাজিকং. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.

বহুপ্পদকথা নিট্ঠিতা.

ওচরককথা

১১৮. ওচরতীতি ওচরকো, তত্থ তত্থ অন্তো অনুপৰিসতীতি ৰুত্তং হোতি. ওচরিত্ৰাতি সল্লক্খেত্ৰা, উপধারেত্ৰাতি অত্থো. আচিক্খতীতি পরকুলেসু ৰা ৰিহারাদীসু ৰা দুট্ঠপিতং অসংৰিহিতারক্খং ভণ্ডং অঞ্ঞস্স চোরকম্মং কাতুং পটিবলস্স আরোচেতি. আপত্তি উভিন্নং পারাজিকস্সাতি অৰস্সং হারিযে ভণ্ডে ওচরকস্স আণত্তিক্খণে ইতরস্স ঠানাচাৰনেতি এৰং আপত্তি উভিন্নং পারাজিকস্স. যো পন ‘‘পুরিসো গেহে নত্থি, ভণ্ডং অসুকস্মিং নাম পদেসে ঠপিতং অসংৰিহিতারক্খং, দ্ৰারং অসংৰুতং, গতমত্তেনেৰ সক্কা হরিতুং, নত্থি নাম কোচি পুরিসকারূপজীৰী, যো তং গন্ত্ৰা হরেয্যা’’তিআদিনা নযেন পরিযাযকথং করোতি, তঞ্চ সুত্ৰা অঞ্ঞো ‘‘অহং দানি হরিস্সামী’’তি গন্ত্ৰা হরতি, তস্স ঠানাচাৰনে পারাজিকং, ইতরস্স পন অনাপত্তি. পরিযাযেন হি অদিন্নাদানতো মুচ্চতীতি.

ওচরককথা নিট্ঠিতা.

ওণিরক্খকথা

ওণিং রক্খতীতি ওণিরক্খো. যো পরেন অত্তনো ৰসনট্ঠানে আভতং ভণ্ডং ‘‘ইদং

তাৰ, ভন্তে, মুহুত্তং ওলোকেথ, যাৰ অহং ইদং নাম কিচ্চং কত্ৰা আগচ্ছামী’’তি ৰুত্তো রক্খতি, তস্সেতং অধিৰচনং. তেনেৰাহ – ‘‘ওণিরক্খো নাম আহটং ভণ্ডং গোপেন্তো’’তি. তত্থ ওণিরক্খো যেভুয্যেন বন্ধিত্ৰা লগ্গেত্ৰা ঠপিতভণ্ডং অমোচেত্ৰাৰ হেট্ঠা পসিব্বকং ৰা পুটকং ৰা ছিন্দিত্ৰা কিঞ্চিমত্তং গহেত্ৰা সিব্বনাদিং পুন পাকতিকং করোতি, ‘‘এৰং গণ্হিস্সামী’’তি আমসনাদীনি করোন্তস্স অনুরুপা আপত্তিযো ৰেদিতব্বাতি.

ওণিরক্খকথা নিট্ঠিতা.

সংৰিদাৰহারকথা

সংৰিধায অৰহারো সংৰিদাৰহারো; অঞ্ঞমঞ্ঞসঞ্ঞত্তিযা কতাৰহারোতি ৰুত্তং হোতি. সংৰিদহিত্ৰাতি একচ্ছন্দতায একজ্ঝাসযতায সম্মন্তযিত্ৰাতি অত্থো. তত্রাযং ৰিনিচ্ছযো – সম্বহুলা ভিক্খূ ‘‘অসুকং নাম গেহং গন্ত্ৰা, ছদনং ৰা ভিন্দিত্ৰা, সন্ধিং ৰা ছিন্দিত্ৰা ভণ্ডং হরিস্সামা’’তি সংৰিদহিত্ৰা গচ্ছন্তি. তেসু একো ভণ্ডং অৰহরতি. তস্সুদ্ধারে সব্বেসং পারাজিকং. পরিৰারেপি চেতং ৰুত্তং –

‘‘চতুরো জনা সংৰিধায, গরুভণ্ডং অৰাহরুং;

তযো পারাজিকা, একো ন পারাজিকো;

পঞ্হা মেসা কুসলেহি চিন্তিতা’’তি. (পরি. ৪৭৯);

তস্সাযং অত্থো – চত্তারো জনা আচরিযন্তেৰাসিকা ছমাসকং গরুভণ্ডং আহরিতুকামা জাতা. তত্থ আচরিযো ‘‘ত্ৰং একং মাসকং হর, ত্ৰং একং, ত্ৰং একং, অহং তযো হরিস্সামী’’তি আহ. অন্তেৰাসিকেসু পন পঠমো ‘‘তুম্হে, ভন্তে, তযো হরথ, ত্ৰং একং হর, ত্ৰং একং, অহং একং হরিস্সামী’’তি আহ. ইতরেপি দ্ৰে এৰমেৰ আহংসু. তত্থ অন্তেৰাসিকেসু একমেকস্স একেকো মাসকো সাহত্থিকো হোতি, তেন নেসং দুক্কটাপত্তিযো; পঞ্চ আণত্তিকা, তেহি তিণ্ণম্পি পারাজিকং. আচরিযস্স পন তযো সাহত্থিকা, তেহিস্স থুল্লচ্চযং. তযো আণত্তিকা, তেহিপি থুল্লচ্চযমেৰ. ইমস্মিঞ্হি অদিন্নাদানসিক্খাপদে সাহত্থিকং ৰা আণত্তিকস্স, আণত্তিকং ৰা সাহত্থিকস্স অঙ্গং ন হোতি. সাহত্থিকং পন সাহত্থিকেনেৰ কারেতব্বং, আণত্তিকং আণত্তিকেনেৰ. তেন ৰুত্তং – ‘‘চতুরো জনা সংৰিধায…পে… পঞ্হা মেসা কুসলেহি চিন্তিতা’’তি.

অপিচ সংৰিদাৰহারে অসম্মোহত্থং ‘‘একভণ্ডং একট্ঠানং, একভণ্ডং নানাঠানং; নানাভণ্ডং একট্ঠানং, নানাভণ্ডং নানাঠান’’ন্তি ইদম্পি চতুক্কং অত্থতো সল্লক্খেতব্বং. তত্থ একভণ্ডং একট্ঠানন্তি এককুলস্স আপণফলকে পঞ্চমাসকং ভণ্ডং দুট্ঠপিতং দিস্ৰা সম্বহুলা ভিক্খূ একং আণাপেন্তি ‘‘গচ্ছেতং আহরা’’তি, তস্সুদ্ধারে সব্বেসং পারাজিকং. একভণ্ডং নানাঠানন্তি এককুলস্স পঞ্চসু আপণফলকেসু একেকমাসকং দুট্ঠপিতং দিস্ৰা সম্বহুলা একং আণাপেন্তি ‘‘গচ্ছেতে আহরা’’তি, পঞ্চমস্স মাসকস্স উদ্ধারে সব্বেসং পারাজিকং. নানাভণ্ডং একট্ঠানন্তি বহূনং সন্তকং পঞ্চমাসকং ৰা অতিরেকপঞ্চমাসকং ৰা অগ্ঘনকং ভণ্ডং একস্মিং ঠানে দুট্ঠপিতং দিস্ৰা সম্বহুলা একং আণাপেন্তি ‘‘গচ্ছেতং আহরা’’তি, তস্সুদ্ধারে সব্বেসং পারাজিকং. নানাভণ্ডং নানাঠানন্তি পঞ্চন্নং কুলানং পঞ্চসু আপণফলকেসু একেকমাসকং দুট্ঠপিতং দিস্ৰা সম্বহুলা একং আণাপেন্তি ‘‘গচ্ছেতে আহরা’’তি, পঞ্চমস্স মাসকস্স উদ্ধারে সব্বেসং পারাজিকন্তি.

সংৰিদাৰহারকথা নিট্ঠিতা.

সঙ্কেতকম্মকথা

১১৯. সঙ্কেতকম্মন্তি সঞ্জাননকম্মং; কালপরিচ্ছেদৰসেন সঞ্ঞাণকরণন্তি অত্থো. এত্থ চ ‘‘পুরেভত্তং অৰহরা’’তি ৰুত্তে অজ্জ ৰা পুরেভত্তং অৰহরতু, স্ৰে ৰা, অনাগতে ৰা সংৰচ্ছরে, নত্থি ৰিসঙ্কেতো; উভিন্নম্পি ওচরকে ৰুত্তনযেনেৰ পারাজিকং. সচে পন ‘‘অজ্জ পুরেভত্তং অৰহরা’’তি ৰুত্তে স্ৰে পুরেভত্তং অৰহরতি, ‘‘অজ্জা’’তি নিযামিতং তং সঙ্কেতং অতিক্কম্ম পচ্ছা অৰহটং হোতি. সচে ‘‘স্ৰে পুরেভত্তং অৰহরা’’তি ৰুত্তে অজ্জ পুরেভত্তং অৰহরতি, ‘‘স্ৰে’’তি নিযামিতং তং সঙ্কেতং অপ্পত্ৰা পুরে অৰহটং হোতি; এৰং অৰহরন্তস্স অৰহারকস্সেৰ পারাজিকং, মূলট্ঠস্স অনাপত্তি. ‘‘স্ৰে পুরেভত্ত’’ন্তি ৰুত্তে তদহেৰ ৰা স্ৰে পচ্ছাভত্তং ৰা হরন্তোপি তং সঙ্কেতং পুরে চ পচ্ছা চ হরতীতি ৰেদিতব্বো. এস নযো পচ্ছাভত্তরত্তিন্দিৰেসুপি. পুরিমযাম-মজ্ঝিমযাম-পচ্ছিমযাম-কাল়জুণ্হ-মাস-উতু-সংৰচ্ছরাদিৰসেনাপি চেত্থ সঙ্কেতৰিসঙ্কেততা ৰেদিতব্বা. ‘‘পুরেভত্তং হরা’’তি ৰুত্তে ‘‘পুরেভত্তমেৰ হরিস্সামী’’তি ৰাযমন্তস্স পচ্ছাভত্তং হোতি; এত্থ কথন্তি? মহাসুমত্থেরো তাৰ আহ – ‘‘পুরেভত্তপযোগোৰ এসো, তস্মা মূলট্ঠো ন মুচ্চতী’’তি. মহাপদুমত্থেরো পনাহ – ‘‘কালপরিচ্ছেদং অতিক্কন্তত্তা ৰিসঙ্কেতং, তস্মা মূলট্ঠো মুচ্চতী’’তি.

সঙ্কেতকম্মকথা নিট্ঠিতা.

নিমিত্তকম্মকথা

১২০. নিমিত্তকম্মন্তি সঞ্ঞুপ্পাদনত্থং কস্সচি নিমিত্তস্স করণং, তং ‘‘অক্খিং ৰা নিখণিস্সামী’’তিআদিনা নযেন তিধা ৰুত্তং. অঞ্ঞম্পি পনেত্থ হত্থলঙ্ঘন-পাণিপ্পহারঅঙ্গুলিফোটন-গীৰুন্নামন-উক্কাসনাদিঅনেকপ্পকারং সঙ্গহেতব্বং. সেসমেত্থ সঙ্কেতকম্মে ৰুত্তনযমেৰাতি.

নিমিত্তকম্মকথা নিট্ঠিতা.

আণত্তিকথা

১২১. ইদানি এতেস্ৰেৰ সঙ্কেতকম্মনিমিত্তকম্মেসু অসম্মোহত্থং ‘‘ভিক্খু ভিক্খুং আণাপেতী’’তিআদিমাহ. তত্থ সো তং মঞ্ঞমানো তন্তি সো অৰহারকো যং আণাপকেন নিমিত্তসঞ্ঞং কত্ৰা ৰুত্তং, তং এতন্তি মঞ্ঞমানো তমেৰ অৰহরতি, উভিন্নং পারাজিকং. সো তং মঞ্ঞমানো অঞ্ঞন্তি যং অৰহরাতি ৰুত্তং, তং এতন্তি মঞ্ঞমানো অঞ্ঞং তস্মিংযেৰ ঠানে ঠপিতং অৰহরতি, মূলট্ঠস্স অনাপত্তি. অঞ্ঞং মঞ্ঞমানো তন্তি আণাপকেন নিমিত্তসঞ্ঞং কত্ৰা ৰুত্তভণ্ডং অপ্পগ্ঘং, ইদং অঞ্ঞং তস্সেৰ সমীপে ঠপিতং সারভণ্ডন্তি এৰং অঞ্ঞং মঞ্ঞমানো তমেৰ অৰহরতি, উভিন্নম্পি পারাজিকং. অঞ্ঞং মঞ্ঞমানো অঞ্ঞন্তি পুরিমনযেনেৰ ইদং অঞ্ঞং তস্সেৰ সমীপে ঠপিতং সারভণ্ডন্তি মঞ্ঞতি, তঞ্চে অঞ্ঞমেৰ হোতি, তস্সেৰ পারাজিকং.

ইত্থন্নামস্স পাৰদাতিআদীসু একো আচরিযো তযো বুদ্ধরক্খিত-ধম্মরক্খিত-সঙ্ঘরক্খিতনামকা অন্তেৰাসিকা দট্ঠব্বা. তত্থ ভিক্খু ভিক্খুং আণাপেতীতি আচরিযো কিঞ্চি ভণ্ডং কত্থচি সল্লক্খেত্ৰা তস্স হরণত্থায বুদ্ধরক্খিতং আণাপেতি. ইত্থন্নামস্স পাৰদাতি গচ্ছ ত্ৰং, বুদ্ধরক্খিত, এতমত্থং ধম্মরক্খিতস্স পাৰদ. ইত্থন্নামো ইত্থন্নামস্স পাৰদতূতি ধম্মরক্খিতোপি সঙ্ঘরক্খিতস্স পাৰদতু. ইত্থন্নামো ইত্থন্নামং ভণ্ডং অৰহরতূতি এৰং তযা আণত্তেন ধম্মরক্খিতেন আণত্তো সঙ্ঘরক্খিতো ইত্থন্নামং ভণ্ডং অৰহরতু, সো হি অম্হেসু ৰীরজাতিকো পটিবলো ইমস্মিং কম্মেতি. আপত্তি দুক্কটস্সাতি এৰং আণাপেন্তস্স আচরিযস্স তাৰ দুক্কটং. সচে পন সা আণত্তি যথাধিপ্পাযং গচ্ছতি, যং পরতো থুল্লচ্চযং ৰুত্তং, আণত্তিক্খণে তদেৰ হোতি. অথ তং ভণ্ডং অৰস্সং হারিযং হোতি, যং পরতো ‘‘সব্বেসং আপত্তি পারাজিকস্সা’’তি ৰুত্তং, ততো ইমস্স তঙ্খণেযেৰ পারাজিকং হোতীতি অযং যুত্তি সব্বত্থ ৰেদিতব্বা.

সো ইতরস্স আরোচেতীতি বুদ্ধরক্খিতো ধম্মরক্খিতস্স, ধম্মরক্খিতো চ সঙ্ঘরক্খিতস্স ‘‘অম্হাকং আচরিযো এৰং ৰদতি – ‘ইত্থন্নামং কির ভণ্ডং অৰহর, ত্ৰং কির অম্হেসু চ ৰীরপুরিসো’’’তি আরোচেতি, এৰং তেসম্পি দুক্কটং. অৰহারকো পটিগ্গণ্হাতীতি ‘‘সাধু হরিস্সামী’’তি সঙ্ঘরক্খিতো সম্পটিচ্ছতি. মূলট্ঠস্স আপত্তি থুল্লচ্চযস্সাতি সঙ্ঘরক্খিতেন পটিগ্গহিতমত্তে আচরিযস্স থুল্লচ্চযং, মহাজনো হি তেন পাপে নিযোজিতোতি. সো তং ভণ্ডন্তি সো চে সঙ্ঘরক্খিতো তং ভণ্ডং অৰহরতি, সব্বেসং চতুন্নম্পি জনানং পারাজিকং. ন কেৰলঞ্চ চতুন্নং, এতেন উপাযেন ৰিসঙ্কেতং অকত্ৰা পরম্পরায আণাপেন্তং সমণসতং সমণসহস্সং ৰা হোতু, সব্বেসং পারাজিকমেৰ.

দুতিযৰারে – সো অঞ্ঞং আণাপেতীতি সো আচরিযেন আণত্তো বুদ্ধরক্খিতো ধম্মরক্খিতং অদিস্ৰা ৰা অৰত্তুকামো ৰা হুত্ৰা সঙ্ঘরক্খিতমেৰ উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘অম্হাকং আচরিযো এৰমাহ – ‘ইত্থন্নামং কির ভণ্ডং অৰহরা’’’তি আণাপেতি. আপত্তি দুক্কটস্সাতি আণত্তিযা তাৰ বুদ্ধরক্খিতস্স দুক্কটং. পটিগ্গণ্হাতি, আপত্তি দুক্কটস্সাতি সঙ্ঘরক্খিতেন সম্পটিচ্ছিতে মূলট্ঠস্সেৰ দুক্কটন্তি ৰেদিতব্বং. সচে পন সো তং ভণ্ডং অৰহরতি, আণাপকস্স চ বুদ্ধরক্খিতস্স, অৰহারকস্স চ সঙ্ঘরক্খিতস্সাতি উভিন্নম্পি পারাজিকং. মূলট্ঠস্স পন আচরিযস্স ৰিসঙ্কেতত্তা পারাজিকেন অনাপত্তি. ধম্মরক্খিতস্স অজাননতায সব্বেন সব্বং অনাপত্তি. বুদ্ধরক্খিতো পন দ্ৰিন্নং সোত্থিভাৰং কত্ৰা অত্তনা নট্ঠো.

ইতো পরেসু চতূসু আণত্তিৰারেসু পঠমে তাৰ সো গন্ত্ৰা পুন পচ্চাগচ্ছতীতি ভণ্ডট্ঠানং গন্ত্ৰা অন্তো চ বহি চ আরক্খং দিস্ৰা অৰহরিতুং অসক্কোন্তো আগচ্ছতি. যদা সক্কোসি, তদাতি কিং অজ্জেৰ অৰহটং হোতি? গচ্ছ যদা সক্কোসি তদা নং অৰহরাতি. আপত্তি দুক্কটস্সাতি এৰং পুন আণত্তিযাপি দুক্কটমেৰ হোতি. সচে পন তং ভণ্ডং অৰস্সং হারিযং হোতি, অত্থসাধকচেতনা নাম মগ্গানন্তরফলসদিসা, তস্মা অযং আণত্তিক্খণেযেৰ পারাজিকো. সচেপি অৰহারকো সট্ঠিৰস্সাতিক্কমেন তং ভণ্ডং অৰহরতি, আণাপকো চ অন্তরাযেৰ কালং ৰা করোতি, হীনায ৰা আৰত্ততি; অস্সমণোৰ হুত্ৰা কালং ৰা করিস্সতি, হীনায ৰা আৰত্তিস্সতি, অৰহারকস্স পন অৰহারক্খণেযেৰ পারাজিকং.

দুতিযৰারে – যস্মা তং সণিকং ৰা ভণন্তো তস্স ৰা বধিরতায ‘‘মা অৰহরী’’তি

এতং ৰচনং ন সাৰেতি, তস্মা মূলট্ঠো ন মুত্তো. ততিযৰারে – পন সাৰিতত্তা মুত্তো. চতুত্থৰারে – তেন চ সাৰিতত্তা, ইতরেন চ ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা ওরতত্তা উভোপি মুত্তাতি.

আণত্তিকথা নিট্ঠিতা.

আপত্তিভেদং

১২২. ইদানি তত্থ তত্থ ঠানা চাৰনৰসেন ৰুত্তস্স অদিন্নাদানস্স অঙ্গং ৰত্থুভেদেন চ আপত্তিভেদং দস্সেন্তো ‘‘পঞ্চহি আকারেহী’’তিআদিমাহ. তত্থ পঞ্চহি আকারেহীতি পঞ্চহি কারণেহি; পঞ্চহি অঙ্গেহীতি ৰুত্তং হোতি. তত্রাযং সঙ্খেপত্থো – অদিন্নং আদিযন্তস্স ‘‘পরপরিগ্গহিতঞ্চ হোতী’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তেহি পঞ্চহাকারেহি পারাজিকং হোতি, ন ততো ঊনেহীতি. তত্রিমে পঞ্চ আকারা – পরপরিগ্গহিতং, পরপরিগ্গহিতসঞ্ঞিতা, পরিক্খারস্স গরুকভাৰো, থেয্যচিত্তং, ঠানাচাৰনন্তি. ইতো পরেহি পন দ্ৰীহি ৰারেহি লহুকে পরিক্খারে ৰত্থুভেদেন থুল্লচ্চযঞ্চ দুক্কটঞ্চ দস্সিতং.

১২৫. ‘‘ছহাকারেহী’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তৰারত্তযে পন ন সকসঞ্ঞিতা, ন ৰিস্সাসগ্গাহিতা, ন তাৰকালিকতা, পরিক্খারস্স গরুকভাৰো, থেয্যচিত্তং, ঠানাচাৰনন্তি এৰং ছ আকারা ৰেদিতব্বা. ৰত্থুভেদেন পনেত্থাপি পঠমৰারে পারাজিকং. দুতিযততিযেসু থুল্লচ্চযদুক্কটানি ৰুত্তানি. ততো পরেসু পন তীসু ৰারেসু ৰিজ্জমানেপি ৰত্থুভেদে ৰত্থুস্স পরেহি অপরিগ্গহিতত্তা দুক্কটমেৰ ৰুত্তং. তত্র যদেতং ‘‘ন চ পরপরিগ্গহিত’’ন্তি ৰুত্তং, তং অনজ্ঝাৰুত্থকং ৰা হোতু ছড্ডিতং ছিন্নমূলকং অস্সামিকৰত্থু, অত্তনো সন্তকং ৰা, উভযম্পি ‘‘ন চ পরপরিগ্গহিত’’ন্ত্ৰেৰ সঙ্খ্যং গচ্ছতি. যস্মা পনেত্থ পরপরিগ্গহিতসঞ্ঞা চ অত্থি, থেয্যচিত্তেন চ গহিতং, তস্মা অনাপত্তি ন ৰুত্তাতি.

আপত্তিভেদং নিট্ঠিতং.

অনাপত্তিভেদং

১৩১. এৰং ৰত্থুৰসেন চ চিত্তৰসেন চ আপত্তিভেদং দস্সেত্ৰা ইদানি অনাপত্তিভেদং দস্সেন্তো ‘‘অনাপত্তি সসঞ্ঞিস্সা’’তিআদিমাহ. তত্থ সসঞ্ঞিস্সাতি সকসঞ্ঞিস্স, ‘‘ময্হং সন্তকং ইদং ভণ্ড’’ন্তি এৰং সসঞ্ঞিস্স পরভণ্ডম্পি গণ্হতো গহণে অনাপত্তি, গহিতং পন পুন দাতব্বং. সচে সামিকেহি ‘‘দেহী’’তি ৰুত্তো ন দেতি, তেসং ধুরনিক্খেপে পারাজিকং.

ৰিস্সাসগ্গাহেতি ৰিস্সাসগ্গহণেপি অনাপত্তি. ৰিস্সাসগ্গাহলক্খণং পন ইমিনা সুত্তেন জানিতব্বং – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পঞ্চহঙ্গেহি সমন্নাগতস্স ৰিস্সাসং গহেতুং – সন্দিট্ঠো চ হোতি, সম্ভত্তো চ, আলপিতো চ, জীৰতি চ, গহিতে চ অত্তমনো’’তি (মহাৰ. ৩৫৬). তত্থ সন্দিট্ঠোতি দিট্ঠমত্তকমিত্তো, সম্ভত্তোতি দল়্হমিত্তো, আলপিতোতি ‘‘মম সন্তকং যং ইচ্ছসি, তং গণ্হেয্যাসি, আপুচ্ছিত্ৰা গহণে কারণং নত্থী’’তি ৰুত্তো. জীৰতীতি অনুট্ঠানসেয্যায সযিতোপি যাৰ জীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদং ন পাপুণাতি. গহিতে চ অত্তমনোতি গহিতে তুট্ঠচিত্তো হোতি, এৰরূপস্স সন্তকং ‘‘গহিতে মে অত্তমনো ভৰিস্সতী’’তি জানন্তেন গহেতুং ৰট্টতি. অনৰসেসপরিযাদানৰসেন চেতানি পঞ্চঙ্গানি ৰুত্তানি. ৰিস্সাসগ্গাহো পন তীহি অঙ্গেহি রুহতি – সন্দিট্ঠো, জীৰতি, গহিতে অত্তমনো; সম্ভত্তো, জীৰতি, গহিতে অত্তমনো; আলপিতো, জীৰতি, গহিতে অত্তমনোতি.

যো পন ন জীৰতি, ন চ গহিতে অত্তমনো হোতি; তস্স সন্তকং ৰিস্সাসগ্গাহেন গহিতম্পি পুন দাতব্বং. দদমানেন চ মতকধনং তাৰ যে তস্স ধনে ইস্সরা গহট্ঠা ৰা পব্বজিতা ৰা, তেসং দাতব্বং. অনত্তমনস্স সন্তকং তস্সেৰ দাতব্বং. যো পন পঠমংযেৰ ‘‘সুট্ঠু কতং তযা মম সন্তকং গণ্হন্তেনা’’তি ৰচীভেদেন ৰা চিত্তুপ্পাদমত্তেন ৰা অনুমোদিত্ৰা পচ্ছা কেনচি কারণেন কুপিতো, পচ্চাহরাপেতুং ন লভতি. যোপি অদাতুকামো চিত্তেন পন অধিৰাসেতি, ন কিঞ্চি ৰদতি, সোপি পুন পচ্চাহরাপেতুং ন লভতি. যো পন ‘‘মযা তুম্হাকং সন্তকং গহিতং ৰা পরিভুত্তং ৰা’’তি ৰুত্তে ‘‘গহিতং ৰা হোতু পরিভুত্তং ৰা, মযা পন তং কেনচিদেৰ করণীযেন ঠপিতং, পাকতিকং কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰদতি. অযং পচ্চাহরাপেতুং লভতি.

তাৰকালিকেতি ‘‘পটিদস্সামি পটিকরিস্সামী’’তি এৰং গণ্হন্তস্স তাৰকালিকেপি গহণে অনাপত্তি. গহিতং পন সচে ভণ্ডসামিকো পুগ্গলো ৰা গণো ৰা ‘‘তুয্হেৰেতং হোতূ’’তি অনুজানাতি, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে অনুজানাতি, আহরাপেন্তে দাতব্বং. সঙ্ঘসন্তকং পন পটিদাতুমেৰ ৰট্টতি.

পেতপরিগ্গহেতি এত্থ পন পেত্তিৰিসযে উপপন্নাপি কালং কত্ৰা তস্মিংযেৰ অত্তভাৰে নিব্বত্তাপি চাতুমহারাজিকাদযো দেৰাপি সব্বে ‘‘পেতা’’ ত্ৰেৰ সঙ্খ্যং গতা, তেসং পরিগ্গহে অনাপত্তি. সচেপি হি সক্কো দেৰরাজা আপণং পসারেত্ৰা নিসিন্নো হোতি, দিব্বচক্খুকো চ ভিক্খু তং ঞত্ৰা অত্তনো চীৰরত্থায সতসহস্সগ্ঘনকম্পি সাটকং তস্স ‘‘মা গণ্হ, মা গণ্হা’’তি ৰদন্তস্সাপি গহেত্ৰা গচ্ছতি, ৰট্টতি. দেৰতা পন উদ্দিস্স বলিকম্মং করোন্তেহি রুক্খাদীসু লগ্গিতসাটকে ৰত্তব্বমেৰ নত্থি.

তিরচ্ছানগতপরিগ্গহেতি তিরচ্ছানগতানম্পি পরিগ্গহে অনাপত্তি. সচেপি হি নাগরাজা ৰা সুপণ্ণমাণৰকো ৰা মনুস্সরূপেন আপণং পসারেতি, ততো চস্স সন্তকং কোচি ভিক্খু পুরিমনযেনেৰ গহেত্ৰা গচ্ছতি, ৰট্টতি. সীহো ৰা ব্যগ্ঘো ৰা মিগমহিংসাদযো ৰধিত্ৰা খাদন্তো জিঘচ্ছাপীল়িতো আদিতোৰ ন ৰারেতব্বো. অনত্থম্পি হি করেয্য. যদি পন থোকে খাযিতে ৰারেতুং সক্কোতি, ৰারেত্ৰা গহেতুং ৰট্টতি. সেনাদযোপি আমিসং গহেত্ৰা গচ্ছন্তে পাতাপেত্ৰা গণ্হিতুং ৰট্টতি.

পংসুকূলসঞ্ঞিস্সাতি অস্সামিকং ‘‘ইদং পংসুকূল’’ন্তি এৰংসঞ্ঞিস্সাপি গহণে অনাপত্তি. সচে পন তং সস্সামিকং হোতি, আহরাপেন্তে দাতব্বং. উম্মত্তকস্সাতি পুব্বে ৰুত্তপ্পকারস্স উম্মত্তকস্সাপি অনাপত্তি. আদিকম্মিকস্সাতি ইধ ধনিযো আদিকম্মিকো, তস্স অনাপত্তি. অৰসেসানং পন রজকভণ্ডিকাদিচোরানং ছব্বগ্গিযাদীনং আপত্তিযেৰাতি.

অনাপত্তিভেদং নিট্ঠিতং.

পদভাজনীযৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

পকিণ্ণককথা

সমুট্ঠানঞ্চ কিরিযা, অথো সঞ্ঞা সচিত্তকং;

লোকৰজ্জঞ্চ কম্মঞ্চ, কুসলং ৰেদনায চাতি.

ইমস্মিং পন পকিণ্ণকে ইদং সিক্খাপদং তিসমুট্ঠানং – সাহত্থিকং কাযতো চ চিত্ততো চ সমুট্ঠাতি, আণত্তিকং ৰাচতো চ চিত্ততো চ সমুট্ঠাতি, সাহত্থিকাণত্তিকং কাযতো চ ৰাচতো চ চিত্ততো চ সমুট্ঠাতি. কিরিযাসমুট্ঠানঞ্চ, করোন্তোযেৰ হি এতং আপজ্জতি ন অকরোন্তো. ‘‘অদিন্নং আদিযামী’’তি সঞ্ঞায অভাৰেন মুচ্চনতো সঞ্ঞাৰিমোক্খং, সচিত্তকং, লোকৰজ্জং, কাযকম্মং, ৰচীকম্মং, অকুসলচিত্তং, তুট্ঠো ৰা ভীতো ৰা মজ্ঝত্তো ৰা তং আপজ্জতীতি তিৰেদনন্তি সব্বং পঠমসিক্খাপদে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.

পকিণ্ণককথা নিট্ঠিতা.

ৰিনীতৰত্থুৰণ্ণনা

১৩২. ৰিনীতৰত্থুকথাসু ছব্বগ্গিযৰত্থু অনুপঞ্ঞত্তিযং ৰুত্তমেৰ.

দুতিযৰত্থুম্হি – চিত্তং নাম পুথুজ্জনানং রাগাদিৰসেন পকতিং ৰিজহিত্ৰা ধাৰতি সন্ধাৰতি ৰিধাৰতি. সচে ভগৰা কাযৰচীদ্ৰারভেদং ৰিনাপি চিত্তুপ্পাদমত্তেন আপত্তিং পঞ্ঞপেয্য, কো সক্কুণেয্য অনাপত্তিকং অত্তানং কাতুং! তেনাহ – ‘‘অনাপত্তি ভিক্খু চিত্তুপ্পাদে’’তি. চিত্তৰসিকেন পন ন ভৰিতব্বং, পটিসঙ্খানবলেন চিত্তং নিৰারেতব্বমেৰাতি.

১৩৩-৪. আমসন-ফন্দাপন-ঠানাচাৰনৰত্থূনি উত্তানত্থানেৰ. ততো পরানি চ থেয্যচিত্তো ভূমিতো অগ্গহেসীতি ৰত্থুপরিযোসানানি.

১৩৫. নিরুত্তিপথৰত্থুস্মিং ১.৩২৯ আদিযীতি গণ্হি, ‘‘চোরোসি ত্ৰ’’ন্তি পরামসি. ইতরো পন ‘‘কেন অৰহট’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘মযা অৰহট’’ন্তি পুচ্ছাসভাগেন পটিঞ্ঞং অদাসি. যদি হি ইতরেন ‘‘কেন গহিতং, কেন অপনীতং, কেন ঠপিত’’ন্তি ৰুত্তং অভৰিস্স, অথ অযম্পি ‘‘মযা গহিতং, অপনীতং, ঠপিত’’ন্তি ৰা ৰদেয্য. মুখং নাম ভুঞ্জনত্থায চ কথনত্থায চ কতং, থেয্যচিত্তং পন ৰিনা অৰহারো নত্থি. তেনাহ ভগৰা – ‘‘অনাপত্তি ভিক্খু নিরুত্তিপথে’’তি. ৰোহারৰচনমত্তে অনাপত্তীতি অত্থো. ততো পরং ৰেঠনৰত্থু পরিযোসানং সব্বং উত্তানত্থমেৰ.

১৩৭. অভিন্নসরীরৰত্থুস্মিং অধিৰত্থোতি সাটকতণ্হায তস্মিংযেৰ সরীরে নিব্বত্তো. অনাদিযন্তোতি তস্স ৰচনং অগণ্হন্তো, আদরং ৰা অকরোন্তো. তং সরীরং উট্ঠহিত্ৰাতি পেতো অত্তনো আনুভাৰেন তং সরীরং উট্ঠাপেসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘তং সরীরং উট্ঠহিত্ৰা’’তি. দ্ৰারং থকেসীতি ভিক্খুস্স সুসানসমীপেযেৰ ৰিহারো, তস্মা ভীরুকজাতিকো ভিক্খু খিপ্পমেৰ তত্থ পৰিসিত্ৰা দ্ৰারং থকেসি. তত্থেৰ পরিপতীতি দ্ৰারে থকিতে পেতো সাটকে নিরালযো হুত্ৰা তং সরীরং পহায যথাকম্মং গতো, তস্মা তং সরীরং তত্থেৰ পরিপতি, পতিতন্তি ৰুত্তং হোতি.

অভিন্নে সরীরেতি অব্ভুণ্হে অল্লসরীরে পংসুকূলং ন গহেতব্বং, গণ্হন্তস্স এৰরূপা উপদ্দৰা হোন্তি, দুক্কটঞ্চ আপজ্জতি. ভিন্নে পন গহেতুং ৰট্টতি. কিত্তাৰতা পন ভিন্নং হোতি? কাক-কুলল-সোণ-সিঙ্গালাদীহি মুখতুণ্ডকেন ৰা দাঠায ৰা ঈসকং ফালিতমত্তেনাপি. যস্স পন পততো ঘংসনেন ছৰিমত্তং ছিন্নং হোতি, চম্মং অচ্ছিন্নং, এতং অভিন্নমেৰ; চম্মে পন ছিন্নে ভিন্নং. যস্সাপি সজীৰকালেযেৰ পভিন্না গণ্ডকুট্ঠপিল়কা ৰা ৰণো ৰা হোতি, ইদম্পি ভিন্নং. ততিযদিৰসতো পভুতি উদ্ধুমাতকাদিভাৰেন কুণপভাৰং উপগতম্পি ভিন্নমেৰ. সব্বেন সব্বং পন অভিন্নেপি সুসানগোপকেহি ৰা অঞ্ঞেহি ৰা মনুস্সেহি গাহাপেতুং ৰট্টতি. নো চে অঞ্ঞং লভতি, সত্থকেন ৰা কেনচি ৰা ৰণং কত্ৰা গহেতব্বং. ৰিসভাগসরীরে পন সতিং উপট্ঠপেত্ৰা সমণসঞ্ঞং উপ্পাদেত্ৰা সীসে ৰা হত্থপাদপিট্ঠিযং ৰা ৰণং কত্ৰা গহেতুং ৰট্টতি.

কুসসঙ্কামনৰত্থুকথা

১৩৮. তদনন্তরে ৰত্থুস্মিং কুসং সঙ্কামেত্ৰা চীৰরং অগ্গহেসীতি পুব্বে ‘‘আদিযেয্যা’’তি ইমস্স পদস্স অত্থৰণ্ণনাযং নামমত্তেন দস্সিতেসু থেয্যাৰহার-পসয্হাৰহার-পরিকপ্পাৰহারপঅচ্ছন্নাৰহার-কুসাৰহারেসু কুসাৰহারেন অৰহরীতি অত্থো.

ইমেসং পন অৰহারানং এৰং নানত্তং ৰেদিতব্বং – যো হি কোচি সস্সামিকং ভণ্ডং রত্তিভাগে ৰা দিৰসভাগে ৰা সন্ধিচ্ছেদাদীনি কত্ৰা অদিস্সমানো অৰহরতি, কূটমানকূটকহাপণাদীহি ৰা ৰঞ্চেত্ৰা গণ্হাতি, তস্সেৰং গণ্হতো অৰহারো ‘‘থেয্যাৰহারো’’তি ৰেদিতব্বো.

যো পন পরে পসয্হ বলসা অভিভুয্য, অথ ৰা পন সন্তজ্জেত্ৰা ভযং দস্সেত্ৰা তেসং সন্তকং গণ্হাতি, পন্থঘাত-গামঘাতাদীনি করোন্তা দামরিকচোরা ৰিয কোধৰসেন পরঘরৰিলোপং করোন্তা অত্তনো পত্তবলিতো চ অধিকং বলক্কারেন গণ্হন্তা রাজ-রাজমহামত্তাদযো ৰিয; তস্সেৰং গণ্হতো অৰহারো ‘‘পসয্হাৰহারো’’তি ৰেদিতব্বো.

পরিকপ্পেত্ৰা গণ্হতো পন অৰহারো ‘‘পরিকপ্পাৰহারো’’তি ৰুচ্চতি, সো ভণ্ডপরিকপ্প-ওকাসপরিকপ্পৰসেন দুৰিধো. তত্রাযং ভণ্ডপরিকপ্পো – ইধেকচ্চো সাটকত্থিকো অন্তোগব্ভং পৰিসিত্ৰা ‘‘সচে সাটকো ভৰিস্সতি, গণ্হিস্সামি; সচে সুত্তং, ন গণ্হিস্সামী’’তি পরিকপ্পেত্ৰা অন্ধকারে পসিব্বকং গণ্হাতি, সাটকো চে তত্র হোতি, উদ্ধারেযেৰ পারাজিকং. সুত্তং চে হোতি, রক্খতি. বহি নীহরিত্ৰা মুঞ্চিত্ৰা ‘‘সুত্ত’’ন্তি ঞত্ৰা পুন আহরিত্ৰা যথাঠানে ঠপেতি, রক্খতিযেৰ. ‘‘সুত্ত’’ন্তি ঞত্ৰাপি ‘‘যং লদ্ধং, তং গহেতব্ব’’ন্তি গচ্ছতি, পদৰারেন কারেতব্বো. ভূমিযং ঠপেত্ৰা গণ্হাতি, উদ্ধারে পারাজিকং. ‘‘চোরো, চোরো’’তি সামিকেহি পরিযুট্ঠিতো ছড্ডেত্ৰা পলাযতি, রক্খতি. সামিকা তং দিস্ৰা গণ্হন্তি, ইচ্চেতং কুসলং. অঞ্ঞো চে কোচি গণ্হাতি, ভণ্ডদেয্যং. অথ নিৰত্তেসু সামিকেসু সযমেৰ তং দিস্ৰা ‘‘পগেৰেতং মযা নীহটং, মম দানি সন্তক’’ন্তি গণ্হাতি, রক্খতি; ভণ্ডদেয্যং পন হোতি. ‘‘সচে সুত্তং ভৰিস্সতি, গণ্হিস্সামি; সচে সাটকো, ন গণ্হিস্সামি. সচে সপ্পি ভৰিস্সতি, গণ্হিস্সামি; সচে তেলং, ন গণ্হিস্সামী’’তিআদিনা নযেন পরিকপ্পেত্ৰা গণ্হন্তস্সাপি এসেৰ নযো.

মহাপচ্চরিযাদীসু পন ‘‘সাটকত্থিকোপি সাটকপসিব্বকমেৰ গহেত্ৰা নিক্খন্তো বহি ঠত্ৰা মুঞ্চিত্ৰা ‘সাটকো অয’ন্তি দিস্ৰা গচ্ছন্তো পদুদ্ধারেনেৰ কারেতব্বো’’তি ৰুত্তং. এত্থ পন ‘‘সচে সাটকো ভৰিস্সতি, গণ্হিস্সামী’’তি পরিকপ্পিতত্তা পরিকপ্পো দিস্সতি, দিস্ৰা হটত্তা পরিকপ্পাৰহারো ন দিস্সতি. মহাঅট্ঠকথাযং পন যং পরিকপ্পিতং তং অদিট্ঠং পরিকপ্পিতভাৰে ঠিতংযেৰ উদ্ধরন্তস্স অৰহারো ৰুত্তো, তস্মা তত্থ পরিকপ্পাৰহারো দিস্সতি. ‘‘তং মঞ্ঞমানো তং অৰহরী’’তি পাল়িযা চ সমেতীতি. তত্থ য্ৰাযং ‘‘সচে সাটকো ভৰিস্সতি, গণ্হিস্সামী’’তিআদিনা নযেন পৰত্তো পরিকপ্পো, অযং ‘‘ভণ্ডপরিকপ্পো’’ নাম.

ওকাসপরিকপ্পো পন এৰং ৰেদিতব্বো – ইধেকচ্চো লোলভিক্খু পরপরিৰেণং ৰা কুলঘরং ৰা অরঞ্ঞে কম্মন্তসালং ৰা পৰিসিত্ৰা তত্থ কথাসল্লাপেন নিসিন্নো কিঞ্চি লোভনেয্যং পরিক্খারং ওলোকেতি, ওলোকেন্তো চ পন দিস্ৰা দ্ৰারপমুখহেট্ঠাপাসাদপরিৰেণদ্ৰারকোট্ঠকরুক্খমূলাদিৰসেন পরিচ্ছেদং কত্ৰা ‘‘সচে মং এত্থন্তরে পস্সিস্সন্তি, দট্ঠুকামতায গহেত্ৰা ৰিচরন্তো ৰিয এতেসংযেৰ দস্সামি; নো চে পস্সিস্সন্তি, হরিস্সামী’’তি পরিকপ্পেতি. তস্স তং আদায পরিকপ্পিতপরিচ্ছেদং অতিক্কন্তমত্তে পারাজিকং. সচে উপচারসীমং পরিকপ্পেতি, তদভিমুখোৰ গচ্ছন্তো কম্মট্ঠানাদীনি মনসি করোন্তো ৰা অঞ্ঞৰিহিতো ৰা অসতিযা উপচারসীমং অতিক্কমতি, ভণ্ডদেয্যং. অথাপিস্স তং ঠানং পত্তস্স চোরো ৰা হত্থী ৰা ৰাল়মিগো ৰা মহামেঘো ৰা ৰুট্ঠহতি, সো চ তম্হা উপদ্দৰা মুচ্চিতুকম্যতায সহসা তং ঠানং অতিক্কমতি, ভণ্ডদেয্যমেৰ. কেচি পনেত্থ ‘‘যস্মা মূলেৰ থেয্যচিত্তেন গহিতং, তস্মা ন রক্খতি, অৰহারোযেৰা’’তি ৰদন্তি. অযং তাৰ মহাঅট্ঠকথানযো. মহাপচ্চরিযং পন ‘‘সচেপি সো অন্তোপরিচ্ছেদে হত্থিং ৰা অস্সং ৰা অভিরুহিত্ৰা তং নেৰ পাজেতি, ন পাজাপেতি; পরিচ্ছেদে অতিক্কন্তেপি পারাজিকং নত্থি, ভণ্ডদেয্যমেৰা’’তি ৰুত্তং. তত্র য্ৰাযং ‘‘সচে মং এত্থন্তরে পস্সিস্সন্তি, দট্ঠুকামতায গহেত্ৰা ৰিচরন্তো ৰিয এতেসংযেৰ দস্সামী’’তি পৰত্তো পরিকপ্পো, অযং ‘‘ওকাসপরিকপ্পো’’ নাম.

এৰমিমেসং দ্ৰিন্নম্পি পরিকপ্পানং ৰসেন পরিকপ্পেত্ৰা গণ্হতো অৰহারো ‘‘পরিকপ্পাৰহারো’’তি ৰেদিতব্বো.

পটিচ্ছাদেত্ৰা পন অৰহরণং পটিচ্ছন্নাৰহারো. সো এৰং ৰেদিতব্বো – যো ভিক্খু মনুস্সানং উয্যানাদীসু কীল়ন্তানং ৰা পৰিসন্তানং ৰা ওমুঞ্চিত্ৰা ঠপিতং অলঙ্কারভণ্ডং দিস্ৰা ‘‘সচে ওনমিত্ৰা গহেস্সামি, ‘কিং সমণো গণ্হাতী’তি মং জানিত্ৰা ৰিহেঠেয্যু’’ন্তি পংসুনা ৰা পণ্ণেন ৰা পটিচ্ছাদেতি – ‘‘পচ্ছা গণ্হিস্সামী’’তি, তস্স এত্তাৰতা উদ্ধারো নত্থীতি ন তাৰ অৰহারো হোতি. যদা পন তে মনুস্সা অন্তোগামং পৰিসিতুকামা তং ভণ্ডকং ৰিচিনন্তাপি অপস্সিত্ৰা ‘‘ইদানি অন্ধকারো, স্ৰে জানিস্সামা’’তি সালযা এৰ গতা হোন্তি. অথস্স তং উদ্ধরতো উদ্ধারে পারাজিকং. ‘‘পটিচ্ছন্নকালেযেৰ তং মম সন্তক’’ন্তি সকসঞ্ঞায ৰা ‘‘গতা দানি তে, ছড্ডিতভণ্ডং ইদ’’ন্তি পংসুকূলসঞ্ঞায ৰা গণ্হন্তস্স পন ভণ্ডদেয্যং. তেসু দুতিযদিৰসে আগন্ত্ৰা ৰিচিনিত্ৰা অদিস্ৰা ধুরনিক্খেপং কত্ৰা গতেসুপি গহিতং ভণ্ডদেয্যমেৰ. কস্মা? যস্মা তস্স পযোগেন তেহি ন দিট্ঠং, যো পন তথারূপং ভণ্ডং দিস্ৰা যথাঠানে ঠিতংযেৰ অপ্পটিচ্ছাদেত্ৰা থেয্যচিত্তো পাদেন অক্কমিত্ৰা কদ্দমে ৰা ৰালিকায ৰা পৰেসেতি, তস্স পৰেসিতমত্তেযেৰ পারাজিকং.

কুসং সঙ্কামেত্ৰা পন অৰহরণং ‘‘কুসাৰহারো’’তি ৰুচ্চতি. সোপি এৰং ৰেদিতব্বো – যো ভিক্খু কুসং পাতেত্ৰা চীৰরে ভাজিযমানে অত্তনো কোট্ঠাসস্স সমীপে ঠিতং অপ্পগ্ঘতরং ৰা মহগ্ঘতরং ৰা সমসমং ৰা অগ্ঘেন পরস্স কোট্ঠাসং হরিতুকামো অত্তনো কোট্ঠাসে পতিতং কুসদণ্ডকং পরস্স কোট্ঠাসে পাতেতুকামো উদ্ধরতি, রক্খতি তাৰ. পরস্স কোট্ঠাসে পাতেতি, রক্খতেৰ. যদা পন তস্মিং পতিতে পরস্স কোট্ঠাসতো পরস্স কুসদণ্ডকং উদ্ধরতি, উদ্ধটমত্তে পারাজিকো হোতি. সচে পঠমতরং পরকোট্ঠাসতো কুসদণ্ডকং উদ্ধরতি অত্তনো কোট্ঠাসে পাতেতুকামতায উদ্ধারে রক্খতি, পাতনে রক্খতি. অত্তনো কোট্ঠাসতো পন অত্তনো কুসদণ্ডকং উদ্ধরতি, উদ্ধারেযেৰ রক্খতি. তং উদ্ধরিত্ৰা পরকোট্ঠাসে পাতেন্তস্স হত্থতো মুত্তমত্তে পারাজিকং.

সচে পন দ্ৰীসুপি কোট্ঠাসেসু পতিতদণ্ডকে অদস্সনং গমেতি, ততো অৰসেসভিক্খূসু গতেসু ইতরো ‘‘‘ময্হং, ভন্তে, দণ্ডকো ন পঞ্ঞাযতী’তি. ‘ময্হম্পি, আৰুসো, ন পঞ্ঞাযতী’তি. ‘কতমো পন, ভন্তে, ময্হং ভাগো’তি? ‘অযং তুয্হং ভাগো’’’তি অত্তনো ভাগং দস্সেতি, তস্মিং ৰিৰদিত্ৰা ৰা অৰিৰদিত্ৰা ৰা তং গণ্হিত্ৰা গতে ইতরো তস্স ভাগং উদ্ধরতি, উদ্ধারে পারাজিকং. সচেপি তেন ‘‘অহং মম ভাগং তুয্হং ন দেমি, ত্ৰং পন অত্তনো ভাগং ঞত্ৰা গণ্হা’’তি ৰুত্তে ‘‘নাযং মমা’’তি জানন্তোপি তস্সেৰ ভাগং গণ্হাতি, উদ্ধারে পারাজিকং. সচে পন ইতরো ‘‘অযং তুয্হং ভাগো, অযং ময্হং ভাগোতি কিং ইমিনা ৰিৰাদেনা’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ময্হং ৰা পত্তো হোতু, তুম্হাকং ৰা, যো ৰরভাগো তং তুম্হে গণ্হথা’’তি ৰদতি, দিন্নকং নাম গহিতং হোতি, নত্থেত্থ অৰহারো. সচেপি সো ৰিৰাদভীরুকো ভিক্খু ‘‘যং তুয্হং রুচ্চতি, তং গণ্হা’’তি ৰুত্তো অত্তনো পত্তং ৰরভাগং ঠপেত্ৰা লামকংযেৰ গহেত্ৰা গচ্ছতি, ততো ইতরস্স ৰিচিনিতাৰসেসং গণ্হন্তস্সাপি অৰহারো নত্থেৰাতি.

অট্ঠকথাসুপন ৰুত্তং – ‘‘ইমস্মিং ঠানে কুসসঙ্কামনৰসেন চীৰরভাজনীযমেৰ একং আগতং, চতুন্নম্পি পন পচ্চযানং উপ্পত্তিঞ্চ ভাজনীযঞ্চ নীহরিত্ৰা দস্সেতব্ব’’ন্তি এৰঞ্চ ৰত্ৰা চীৰরক্খন্ধকে‘‘পটিগ্গণ্হাতু মে, ভন্তে, ভগৰা সীৰেয্যকং দুস্সযুগং; ভিক্খুসঙ্ঘস্স চ গহপতিচীৰরং অনুজানাতূ’’তি (মহাৰ. ৩৩৭) ইদং জীৰকৰত্থুং আদিং কত্ৰা উপ্পন্নচীৰরকথা, সেনাসনক্খন্ধকে ‘‘তেন খো পন সমযেন রাজগহং দুব্ভিক্খং হোতি, মনুস্সা ন সক্কোন্তি সঙ্ঘভত্তং কাতুং, ইচ্ছন্তি উদ্দেসভত্তং নিমন্তনং সলাকভত্তং পক্খিকং উপোসথিকং পাটিপদিকং কাতু’’ন্তি (চূল়ৰ. ৩২৫) ইদং সুত্তমাদিং কত্ৰা পিণ্ডপাতকথা, সেনাসনক্খন্ধকেযেৰ ‘‘তেন খো পন সমযেন সত্তরসৰগ্গিযা ভিক্খূ অঞ্ঞতরং পচ্চন্তিমং মহাৰিহারং পটিসঙ্খরোন্তি – ‘ইধ মযং ৰস্সং ৰসিস্সামা’তি. অদ্দসংসু খো ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ সত্তরসৰগ্গিযে ভিক্খূ ৰিহারং পটিসঙ্খরোন্তে’’তি (চূল়ৰ. ৩১৬) ইদং ছব্বগ্গিযৰত্থুং আদিং কত্ৰা আগতসেনাসনকথা, তদৰসানে চ সপ্পিআদিভেসজ্জকথা ৰিত্থারেন কথিতা. মযং পন তং সব্বং আগতাগতট্ঠানেযেৰ কথযিস্সাম; এৰং কথনে কারণং পুব্বে ৰুত্তমেৰ.

কুসসঙ্কামনৰত্থুকথা নিট্ঠিতা.

১৩৯. ইতো পরং জন্তাঘরৰত্থু উত্তানত্থমেৰ.

১৪০. পঞ্চসু ৰিঘাসৰত্থূসু তে ভিক্খূ অনুপসম্পন্নেন কপ্পিযং কারাপেত্ৰা পরিভুঞ্জিংসু. ৰিঘাসং পন গণ্হন্তেন খাদিতাৰসেসং ছড্ডিতং গহেতব্বং. যদি সক্কোতি খাদন্তে ছড্ডাপেত্ৰা গণ্হিতুং, এতম্পি ৰট্টতি. অত্তগুত্তত্থায পন পরানুদ্দযতায চ ন গহেতব্বং.

১৪১. ওদনখাদনীযপূৰউচ্ছুতিম্বরূসকভাজনীযৰত্থূসু অপরস্স ভাগং দেহীতি অসন্তং পুগ্গলং আহ. অমূলকং অগ্গহেসীতি সামিকেসু দেন্তেসু এৰং অগ্গহেসি. অনাপত্তি ভিক্খু পারাজিকস্সাতি সামিকেহি দিন্নং অগ্গহেসি; তেনস্স অনাপত্তি ৰুত্তা. আপত্তি সম্পজানমুসাৰাদে পাচিত্তিযস্সাতি যো পনানেন সম্পজানমুসাৰাদো ৰুত্তো, তস্মিং পাচিত্তিযং আহ; পরতো তেকটুলযাগুৰত্থুম্হি ৰিয. গহণে পন অযং ৰিনিচ্ছযো – সঙ্ঘস্স সন্তকং সম্মতেন ৰা আণত্তেহি ৰা আরামিকাদীহি দিয্যমানং, গিহীনঞ্চ সন্তকং সামিকেন ৰা আণত্তেন ৰা দিয্যমানং ‘‘অপরস্স ভাগং দেহী’’তি ৰত্ৰা গণ্হতো ভণ্ডদেয্যং. অঞ্ঞেন দিয্যমানং গণ্হন্তো ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বো. অসম্মতেন ৰা অনাণত্তেন ৰা দিয্যমানে ‘‘অপরম্পি ভাগং দেহী’’তি ৰত্ৰা ৰা কূটৰস্সানি গণেত্ৰা ৰা গণ্হন্তো পত্তচতুক্কে ৰিয তস্সুদ্ধারেযেৰ ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বো. ইতরেহি দিয্যমানং এৰং গণ্হতো ভণ্ডদেয্যং. সামিকেন পন ‘‘ইমস্স দেহী’’তি দাপিতং ৰা সযং দিন্নং ৰা সুদিন্নন্তি অযমেত্থ সব্বঅট্ঠকথাৰিনিচ্ছযতো সারো.

১৪২-৩. ওদনিযঘরাদিৰত্থূসু – ওদনিযঘরং নাম ৰিক্কাযিকভত্তপচনঘরং. সূনঘরং নাম ৰিক্কাযিকমংসপচনঘরং. পূৰঘরং নাম ৰিক্কাযিকখজ্জকপচনঘরং. সেসমেত্থ, পরিক্খারৰত্থূসু চ পাকটমেৰ.

১৪৪. পীঠৰত্থুস্মিং – সো ভিক্খু পরিকপ্পেত্ৰা ‘‘এতং ঠানং সম্পত্তং গণ্হিস্সামী’’তি সঙ্কামেসি. তেনস্স সঙ্কামনে অৰহারো নত্থি. সঙ্কামেত্ৰা পন পরিকপ্পিতোকাসতো গহণে পারাজিকং ৰুত্তং. এৰং হরন্তো চ যদি পীঠকে থেয্যচিত্তং নত্থি, থৰিকং অগ্ঘাপেত্ৰা কারেতব্বো. অথ পীঠকেপি অত্থি, উভো অগ্ঘাপেত্ৰা কারেতব্বোতি. ভিসিআদীনি তীণি ৰত্থূনি পাকটানেৰ.

১৪৬. ৰিস্সাসগ্গাহাদীসু তীসু ৰত্থূসু গহণে অনাপত্তি, আহরাপেন্তেসু ভণ্ডদেয্যং. পিণ্ডায পৰিট্ঠস্স পটিৰিসো অন্তোউপচারসীমাযং ঠিতস্সেৰ গহেতুং ৰট্টতি. যদি পন দাযকা ‘‘বহিউপচারট্ঠানম্পি ভন্তে, ভাগং গণ্হথ, আগন্ত্ৰা পরিভুঞ্জিস্সন্তী’’তি ৰদন্তি, এৰং অন্তোগামট্ঠানম্পি গহেতুং ৰট্টতি. সেসমেত্থ উত্তানত্থমেৰ.

১৪৮-৯. সত্তসু অম্বচোরকাদিৰত্থূসু পংসুকূলসঞ্ঞায গহণে অনাপত্তি, আহরাপেন্তেসু ভণ্ডদেয্যং, থেয্যচিত্তেন পরিভোগে পারাজিকং. তত্রাযং ৰিনিচ্ছযো – সামিকাপি সালযা, চোরাপি সালযা, পংসুকূলসঞ্ঞায খাদন্তস্স ভণ্ডদেয্যং, থেয্যচিত্তেন গণ্হতো উদ্ধারেযেৰ অৰহারো, ভণ্ডং অগ্ঘাপেত্ৰা কারেতব্বো. সামিকা সালযা, চোরা নিরালযা, এসেৰ নযো. সামিকা নিরালযা, চোরা সালযা; ‘‘পুন গণ্হিস্সামা’’তি কিস্মিঞ্চিদেৰ গহনট্ঠানে খিপিত্ৰা গতা, এসেৰ নযো. উভোপি নিরালযা, পংসুকূলসঞ্ঞায খাদতো অনাপত্তি, থেয্যচিত্তেন দুক্কটং.

সঙ্ঘস্স অম্বাদীসু পন সঙ্ঘারামে জাতং ৰা হোতু, আনেত্ৰা দিন্নং ৰা পঞ্চমাসকং ৰা অতিরেকপঞ্চমাসকং ৰা অগ্ঘনকং অৰহরন্তস্স পারাজিকং. পচ্চন্তে চোরুপদ্দৰেন গামেসু ৰুট্ঠহন্তেসু ভিক্খূপি ৰিহারে ছড্ডেত্ৰা ‘‘পুন আৰসন্তে জনপদে আগমিস্সামা’’তি সউস্সাহাৰ গচ্ছন্তি. ভিক্খূ তাদিসং ৰিহারং পত্ৰা অম্বপক্কাদীনি ‘‘ছড্ডিতকানী’’তি পংসুকূলসঞ্ঞায পরিভুঞ্জন্তি, অনাপত্তি; থেয্যচিত্তেন পরিভুঞ্জতো অৰহারো হোতি, ভণ্ডং অগ্ঘাপেত্ৰা কারেতব্বো.

মহাপচ্চরিযং পন সঙ্খেপট্ঠকথাযঞ্চ অৰিসেসেন ৰুত্তং – ‘‘ছড্ডিতৰিহারে পন ফলাফলং থেয্যচিত্তেন পরিভুঞ্জতো পারাজিকং. কস্মা? আগতানাগতানং সন্তকত্তা’’তি. গণসন্তকে পন পুগ্গলিকে চ সউস্সাহমত্তমেৰ পমাণং. সচে পন ততো অম্বপক্কাদিং কুলসঙ্গহণত্থায দেতি, কুলদূসকদুক্কটং. থেয্যচিত্তেন দেন্তো অগ্ঘেন কারেতব্বো. সঙ্ঘিকেপি এসেৰ নযো. সেনাসনত্থায নিযমিতং কুলসঙ্গহণত্থায দদতো দুক্কটং, ইস্সরৰতায থুল্লচ্চযং, থেয্যচিত্তেন পারাজিকং. নো চে ৰত্থু পহোতি, অগ্ঘেন কারেতব্বো. বহি উপচারসীমায নিসীদিত্ৰা ইস্সরৰতায পরিভুঞ্জতো গীৰা. ঘণ্টিং পহরিত্ৰা কালং ঘোসেত্ৰা ‘‘ময্হং পাপুণাতী’’তি খাদিতং সুখাদিতং. ঘণ্টিং অপহরিত্ৰা কালমেৰ ঘোসেত্ৰা, ঘণ্টিমেৰ পহরিত্ৰা কালং অঘোসেত্ৰা, ঘণ্টিম্পি অপহরিত্ৰা কালম্পি অঘোসেত্ৰা অঞ্ঞেসং নত্থিভাৰং ঞত্ৰা ‘‘ময্হং পাপুণাতী’’তি খাদিতম্পি সুখাদিতমেৰ. পুপ্ফারামৰত্থুদ্ৰযং পাকটমেৰ.

১৫০. ৰুত্তৰাদকৰত্থুত্তযে ৰুত্তো ৰজ্জেমীতি তযা ৰুত্তো হুত্ৰা ‘‘তৰ ৰচনেন ৰদামী’’তি অত্থো. অনাপত্তি ভিক্খু পারাজিকস্সাতি সামিকেহি দিন্নত্তা অনাপত্তি. ন চ, ভিক্খৰে, ‘‘ৰুত্তো ৰজ্জেমী’’তি ৰত্তব্বোতি ‘‘অহং তযা ৰুত্তো হুত্ৰা তৰ ৰচনেন ৰদামী’’তি এৰং অঞ্ঞো ভিক্খু অঞ্ঞেন ভিক্খুনা ন ৰত্তব্বোতি অত্থো. পরিচ্ছেদং পন কত্ৰা ‘‘ইত্থন্নামং তৰ ৰচনেন গণ্হিস্সামী’’তি ৰত্তুং ৰট্টতি. ৰুত্তো ৰজ্জেহীতি মযা ৰুত্তো হুত্ৰা মম ৰচনেন ৰদেহীতি অত্থো. সেসং ৰুত্তনযমেৰ. ইমেসুপি চ দ্ৰীসু ৰত্থূসু পরিচ্ছেদং কত্ৰা ৰত্তুং ৰট্টতি. এত্তাৰতা হি উপারম্ভা মুত্তো হোতীতি.

১৫১-২. মণিৰত্থুত্তযস্স মজ্ঝিমে ৰত্থুস্মিং – নাহং অকল্লকোতি নাহং গিলানোতি অত্থো. সেসং পাকটমেৰ.

১৫৩. সূকরৰত্থুদ্ৰযে – কিঞ্চাপি পঠমস্স ভিক্খুনো ছাতজ্ঝত্তং দিস্ৰা কারুঞ্ঞেন মোচিতত্তা অনাপত্তি. সামিকেসু পন অসম্পটিচ্ছন্তেসু ভণ্ডদেয্যং, তাৰ মহন্তো ৰা মতসূকরো আহরিত্ৰা দাতব্বো, তদগ্ঘনকং ৰা ভণ্ডং. সচে পাসসামিকে কুহিঞ্চিপি ন পস্সতি, পাসসামন্তা তদগ্ঘনকং সাটকং ৰা কাসাৰং ৰা থালকং ৰা যথা তে আগতা পস্সন্তি, ঈদিসে ঠানে ঠপেত্ৰাৰ গন্তব্বং, থেয্যচিত্তেন পন মোচেন্তস্স পারাজিকমেৰ. এত্থ চ কোচি সূকরো পাসং পাদেন কড্ঢিত্ৰা ছিন্নমত্তে পাসে ঠানাচাৰনধম্মেন ঠানেন ঠিতো হোতি চণ্ডসোতে বদ্ধনাৰা ৰিয. কোচি অত্তনো ধম্মতায ঠিতো, কোচি নিপন্নো, কোচি কূটপাসেন বদ্ধো হোতি. কূটপাসো নাম যস্স অন্তে ধনুকং ৰা অঙ্কুসকো ৰা অঞ্ঞো ৰা কোচি দণ্ডকো বদ্ধো হোতি, যো তত্থ তত্থ রুক্খাদীসু লগ্গিত্ৰা সূকরস্স গমনং নিৰারেতি. তত্র পাসং কড্ঢিত্ৰা ঠিতস্স একমেৰ ঠানং পাসবন্ধনং, সো হি পাসে মুত্তমত্তে ৰা ছিন্নমত্তে ৰা পলাযতি. অত্তনো ধম্মতায ঠিতস্স বন্ধনঞ্চ চত্তারো চ পাদাতি পঞ্চ ঠানানি. নিপন্নস্স বন্ধনঞ্চ সযনঞ্চাতি দ্ৰে ঠানানি. কূটপাসবদ্ধস্স যত্থ যত্থ গচ্ছতি, তং তদেৰ ঠানং. তস্মা তং ততো ততো মোচেন্তা দসপি ৰীসতিপি সতম্পি ভিক্খূ পারাজিকং আপজ্জন্তি. তত্থ তত্থ আগতং দিস্ৰা একমেৰ দাসং পলাপেন্তো ৰিয.

পুরিমানং পন তিণ্ণং চতুপ্পদকথাযং ৰুত্তনযেন ফন্দাপনঠানাচাৰনানি ৰেদিতব্বানি. সুনখদট্ঠং সূকরং ৰিস্সজ্জাপেন্তস্সাপি কারুঞ্ঞাধিপ্পাযেন ভণ্ডদেয্যং, থেয্যচিত্তেন পারাজিকং. পাসট্ঠানং পন সুনখসমীপং ৰা অসম্পত্তং পটিপথং গন্ত্ৰা পঠমমেৰ পলাপেন্তস্স অৰহারো নত্থি. যোপি বদ্ধসূকরস্স ঘাসঞ্চ পানীযঞ্চ দত্ৰা বলং গাহাপেত্ৰা উক্কুট্ঠিং করোতি – ‘‘উত্রস্তো পলাযিস্সতী’’তি; সো চে পলাযতি, পারাজিকং. পাসং দুব্বলং কত্ৰা উক্কুট্ঠিসদ্দেন পলাপেন্তস্সাপি এসেৰ নযো.

যো পন ঘাসঞ্চ পানীযঞ্চ দত্ৰা গচ্ছতি, ‘‘বলং গহেত্ৰা পলাযিস্সতী’’তি; সো চে পলাযতি, ভণ্ডদেয্যং. পাসং দুব্বলং কত্ৰা গচ্ছন্তস্সাপি এসেৰ নযো. পাসসন্তিকে সত্থং ৰা অগ্গিং ৰা ঠপেতি ‘‘ছিন্নে ৰা দড্ঢে ৰা পলাযিস্সতী’’তি. সূকরো পাসং চালেন্তো ছিন্নে ৰা দড্ঢে ৰা পলাযতি, ভণ্ডদেয্যমেৰ. পাসং যট্ঠিযা সহ পাতেতি, পচ্ছা সূকরো তং মদ্দন্তো গচ্ছতি, ভণ্ডদেয্যং. সূকরো অদূহলপাসাণেহি অক্কন্তো হোতি, তং পলাপেতুকামস্স অদূহলং কারুঞ্ঞেন উক্খিপতো ভণ্ডদেয্যং, থেয্যচিত্তেন পারাজিকং. সচে উক্খিত্তমত্তে অগন্ত্ৰা পচ্ছা গচ্ছতি, ভণ্ডদেয্যমেৰ. উক্খিপিত্ৰা ঠপিতং অদূহলং পাতেতি, পচ্ছা সূকরো তং মদ্দন্তো গচ্ছতি, ভণ্ডদেয্যং. ওপাতে পতিতসূকরম্পি কারুঞ্ঞেন উদ্ধরতো ভণ্ডদেয্যং, থেয্যচিত্তেন পারাজিকং. ওপাতং পূরেত্ৰা নাসেতি, পচ্ছা সূকরো তং মদ্দন্তো গচ্ছতি, ভণ্ডদেয্যং. সূলে ৰিদ্ধং কারুঞ্ঞেন উদ্ধরতি, ভণ্ডদেয্যং, থেয্যচিত্তেন পারাজিকং. সূলং উদ্ধরিত্ৰা ছড্ডেতি, ভণ্ডদেয্যং.

ৰিহারভূমিযং পন পাসে ৰা অদূহলং ৰা ওড্ডেন্তা ৰারেতব্বা – ‘‘মিগরূপানং পটিসরণট্ঠানমেতং, মা ইধ এৰং করোথা’’তি. সচে ‘‘হরাপেথ, ভন্তে’’তি ৰদন্তি, হরাপেতুং ৰট্টতি. অথ সযং হরন্তি, সুন্দরমেৰ. অথ নেৰ হরন্তি, ন হরিতুং দেন্তি, রক্খং যাচিত্ৰা হরাপেতুং ৰট্টতি. মনুস্সা সস্সরক্খণকালে খেত্তেসু পাসে চ অদূহলপাসাণাদীনি চ করোন্তি – ‘‘মংসং খাদন্তা সস্সানি রক্খিস্সামা’’তি. ৰীতিৰত্তে সস্সকালে তেসু অনালযেসু পক্কন্তেসু তত্থ বদ্ধং ৰা পতিতং ৰা মোচেতুং ৰট্টতীতি.

মিগৰত্থুদ্ৰযেপি সূকরৰত্থূসু ৰুত্তসদিসোযেৰ ৰিনিচ্ছযো.

মচ্ছৰত্থুদ্ৰযেপি এসেৰ নযো. অযং পন ৰিসেসো – কুমীনমুখং ৰিৰরিত্ৰা ৰা পচ্ছাপুটকং মুঞ্চিত্ৰা ৰা পস্সেন ছিদ্দং কত্ৰা ৰা কুমীনতো মচ্ছে পোথেত্ৰা পলাপেন্তস্স পারাজিকং. ভত্তসিত্থানি দস্সেত্ৰা এৰং পলাপেন্তস্সাপি পারাজিকং. সহ কুমীনেন উদ্ধরতোপি পারাজিকং. কেৰলং কুমীনমুখং ৰিৰরতি, পচ্ছাপুটকং মুঞ্চতি, ছিদ্দং ৰা করোতি, মচ্ছা পন অত্তনো ধম্মতায পলাযন্তি, ভণ্ডদেয্যং. এৰং কত্ৰা ভত্তসিত্থানি দস্সেতি, মচ্ছা গোচরত্থায নিক্খমিত্ৰা পলাযন্তি, ভণ্ডদেয্যমেৰ. মুখং অৰিৰরিত্ৰা পচ্ছাপুটকং অমুঞ্চিত্ৰা পস্সেন ছিদ্দং অকত্ৰা কেৰলং ভত্তসিত্থানি দস্সেতি, মচ্ছা পন ছাতজ্ঝত্তা সীসেন পহরিত্ৰা ওকাসং কত্ৰা গোচরত্থায নিক্খমিত্ৰা পলাযন্তি, ভণ্ডদেয্যমেৰ. তুচ্ছকুমীনস্স মুখং ৰা ৰিৰরতি, পচ্ছাপুটকং ৰা মুঞ্চতি, ছিদ্দং ৰা করোতি, আগতাগতা মচ্ছা দ্ৰারং পত্তা পুটকছিদ্দেহি পলাযন্তি, ভণ্ডদেয্যমেৰ. তুচ্ছকুমীনং গহেত্ৰা গুম্বে খিপতি, ভণ্ডদেয্যমেৰাতি. যানে ভণ্ডং পীঠে থৰিকায সদিসং.

মংসপেসিৰত্থুম্হি – সচে আকাসে গণ্হাতি, গহিতট্ঠানমেৰ ঠানং. তং ছহাকারেহি পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ঠানাচাৰনং ৰেদিতব্বং. সেসমেত্থ দারুগোপালকরজকসাটকৰত্থূসু চ অম্বচোরকাদিৰত্থূসু ৰুত্তনযেন ৰিনিচ্ছিনিতব্বং.

১৫৫. কুম্ভিৰত্থুস্মিং – যো সপ্পিতেলাদীনি অপাদগ্ঘনকানি গহেত্ৰা ‘‘ন পুন এৰং করিস্সামী’’তি সংৰরে ঠত্ৰা দুতিযদিৰসাদীসুপি পুন চিত্তে উপ্পন্নে এৰমেৰ ধুরনিক্খেপং কত্ৰা পরিভুঞ্জন্তো সব্বম্পি তং পরিভুঞ্জতি, নেৰত্থি পারাজিকং. দুক্কটং ৰা থুল্লচ্চযং ৰা আপজ্জতি, ভণ্ডদেয্যং পন হোতি. অযম্পি ভিক্খু এৰমেৰমকাসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অনাপত্তি ভিক্খু পারাজিকস্সা’’তি. ধুরনিক্খেপং পন অকত্ৰা ‘‘দিৰসে দিৰসে পরিভুঞ্জিস্সামী’’তি থোকং থোকম্পি পরিভুঞ্জতো যস্মিং দিৰসে পাদগ্ঘনকং পূরতি, তস্মিং পারাজিকং.

সংৰিদাৰহারৰত্থূনি সংৰিদাৰহারে, মুট্ঠিৰত্থূনি ওদনিযঘরাদিৰত্থূসু দ্ৰে ৰিঘাসৰত্থূনি অম্বচোরকাদিৰত্থূসু ৰুত্তৰিনিচ্ছযনযেন ৰেদিতব্বানি. দ্ৰে তিণৰত্থূনি উত্তানত্থানেৰ.

১৫৬. অম্বভাজাপনাদিৰত্থূসু তে ভিক্খূ একং গামকাৰাসং পরিচ্ছিন্নভিক্খুকং অগমংসু. তত্থ ভিক্খূ ফলাফলং পরিভুঞ্জমানাপি তেসু আগতেসু ‘‘থেরানং ফলানি দেথা’’তি কপ্পিযকারকে ন অৰোচুং. অথ তে ভিক্খূ ‘‘কিং সঙ্ঘিকং অম্হাকং ন পাপুণাতী’’তি ঘণ্টিং পহরিত্ৰা ভাজাপেত্ৰা তেসম্পি ৰস্সগ্গেন ভাগং দত্ৰা অত্তনাপি পরিভুঞ্জিংসু. তেন নেসং ভগৰা ‘‘অনাপত্তি, ভিক্খৰে, পরিভোগত্থাযা’’তি আহ. তস্মা ইদানিপি যত্থ আৰাসিকা আগন্তুকানং ন দেন্তি, ফলৰারে চ সম্পত্তে অঞ্ঞেসং অত্থিভাৰং দিস্ৰা চোরিকায অত্তনাৰ খাদন্তি, তত্থ আগন্তুকেহি ঘণ্টিং পহরিত্ৰা ভাজেত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি.

যত্থ পন আৰাসিকা রুক্খে রক্খিত্ৰা ফলৰারে সম্পত্তে ভাজেত্ৰা খাদন্তি, চতূসু পচ্চযেসু সম্মা উপনেন্তি, অনিস্সরা তত্থ আগন্তুকা. যেপি রুক্খা চীৰরত্থায নিযমেত্ৰা দিন্না, তেসুপি আগন্তুকা অনিস্সরা. এসেৰ নযো সেসপচ্চযত্থায নিযমেত্ৰা দিন্নেসুপি.

যে পন তথা অনিযমিতা, আৰাসিকা চ তে রক্খিত্ৰা গোপেত্ৰা চোরিকায পরিভুঞ্জন্তি, ন তেসু আৰাসিকানং কতিকায ঠাতব্বং. যে ফলপরিভোগত্থায দিন্না, আৰাসিকাপি নে রক্খিত্ৰা গোপেত্ৰা সম্মা উপনেন্তি, তেসুযেৰ তেসং কতিকায ঠাতব্বং. মহাপচ্চরিযং পন ৰুত্তং – ‘‘চতুন্নং পচ্চযানং নিযমেত্ৰা দিন্নং থেয্যচিত্তেন পরিভুঞ্জন্তো ভণ্ডং অগ্ঘাপেত্ৰা কারেতব্বো. পরিভোগৰসেনেৰ তং ভাজেত্ৰা পরিভুঞ্জন্তস্স ভণ্ডদেয্যং. যং পনেত্থ সেনাসনত্থায নিযমিতং, তং পরিভোগৰসেনেৰ ভাজেত্ৰা পরিভুঞ্জন্তস্স থুল্লচ্চযঞ্চ ভণ্ডদেয্যঞ্চা’’তি.

ওদিস্স চীৰরত্থায দিন্নং চীৰরেযেৰ উপনেতব্বং. সচে দুব্ভিক্খং হোতি, ভিক্খূ পিণ্ডপাতেন কিলমন্তি, চীৰরং পন সুলভং, সঙ্ঘসুট্ঠুতায অপলোকনকম্মং কত্ৰা পিণ্ডপাতেপি উপনেতুং ৰট্টতি. সেনাসনেন গিলানপচ্চযেন ৰা কিলমন্তেসু সঙ্ঘসুট্ঠুতায অপলোকনকম্মং কত্ৰা তদত্থাযপি উপনেতুং ৰট্টতি. ওদিস্স পিণ্ডপাতত্থায গিলানপচ্চযত্থায চ দিন্নেপি এসেৰ নযো. ওদিস্স সেনাসনত্থায দিন্নং পন গরুভণ্ডং হোতি, তং রক্খিত্ৰা গোপেত্ৰা তদত্থমেৰ উপনেতব্বং. সচে পন দুব্ভিক্খং হোতি, ভিক্খূ পিণ্ডপাতেন ন যাপেন্তি. এত্থ রাজরোগচোরভযাদীহি অঞ্ঞত্থ গচ্ছন্তানং ৰিহারা পলুজ্জন্তি, তালনাল়িকেরাদিকে ৰিনাসেন্তি, সেনাসনপচ্চযং পন নিস্সায যাপেতুং সক্কা হোতি. এৰরূপে কালে সেনাসনং ৰিস্সজ্জেত্ৰাপি সেনাসনজগ্গনত্থায পরিভোগো ভগৰতা অনুঞ্ঞাতো. তস্মা একং ৰা দ্ৰে ৰা ৰরসেনাসনানি ঠপেত্ৰা ইতরানি লামককোটিযা পিণ্ডপাতত্থায ৰিস্সজ্জেতুং ৰট্টতি. মূলৰত্থুচ্ছেদং পন কত্ৰা ন উপনেতব্বং.

যো পন আরামো চতুপ্পচ্চযত্থায নিযমেত্ৰা দিন্নো, তত্থ অপলোকনকম্মং ন কাতব্বং. যেন পন পচ্চযেন ঊনং, তদত্থং উপনেতুং ৰট্টতি. আরামো জগ্গিতব্বো, ৰেতনং দত্ৰাপি জগ্গাপেতুং ৰট্টতি. যে পন ৰেতনং লভিত্ৰা আরামেযেৰ গেহং কত্ৰা ৰসন্তা রক্খন্তি, তে চে আগতানং ভিক্খূনং নাল়িকেরং ৰা তালপক্কং ৰা দেন্তি, যং তেসং সঙ্ঘেন অনুঞ্ঞাতং হোতি – ‘‘দিৰসে দিৰসে এত্তকং নাম খাদথা’’তি তদেৰ তে দাতুং লভন্তি; ততো উত্তরি তেসং দদন্তানম্পি গহেতুং ন ৰট্টতি.

যো পন আরামং কেণিযা গহেত্ৰা সঙ্ঘস্স চতুপ্পচ্চযত্থায কপ্পিযভণ্ডমেৰ দেতি, অযং বহুকম্পি দাতুং লভতি. চেতিযস্স পদীপত্থায ৰা খণ্ডফুল্লপটিসঙ্খরণত্থায ৰা দিন্নো আরামোপি পটিজগ্গিতব্বো; ৰেতনং দত্ৰাপি জগ্গাপেতব্বো. ৰেতনঞ্চ পনেত্থ চেতিযসন্তকম্পি সঙ্ঘসন্তকম্পি দাতুং ৰট্টতি. এতম্পি আরামং ৰেতনেন তত্থেৰ ৰসিত্ৰা রক্খন্তানঞ্চ কেণিযা গহেত্ৰা কপ্পিযভণ্ডদাযকানঞ্চ তত্থ জাতকফলদানং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বন্তি.

অম্বপালকাদিৰত্থূসু – অনাপত্তি, ভিক্খৰে, গোপকস্স দানেতি এত্থ কতরং পন গোপকদানং ৰট্টতি, কতরং ন ৰট্টতীতি? মহাসুমত্থেরো তাৰ আহ – ‘‘যং গোপকস্স পরিচ্ছিন্দিত্ৰা দিন্নং হোতি – ‘এত্তকং দিৰসে দিৰসে গণ্হা’তি তদেৰ ৰট্টতি; ততো উত্তরি ন ৰট্টতী’’তি. মহাপদুমত্থেরো পনাহ – ‘‘কিং গোপকানং পণ্ণং আরোপেত্ৰা নিমিত্তসঞ্ঞং ৰা কত্ৰা দিন্নং অত্থি, এতেসং হত্থে ৰিস্সট্ঠকস্স এতে ইস্সরা, তস্মা যং তে দেন্তি তং বহুকম্পি ৰট্টতী’’তি. কুরুন্দট্ঠকথাযং পন ৰুত্তং – ‘‘মনুস্সানং আরামং ৰা অঞ্ঞং ৰা ফলাফলং দারকা রক্খন্তি, তেহি দিন্নং ৰট্টতি. আহরাপেত্ৰা পন ন গহেতব্বং. সঙ্ঘিকে পন চেতিযসন্তকে চ কেণিযা গহেত্ৰা রক্খন্তস্সেৰ দানং ৰট্টতি. ৰেতনেন রক্খন্তস্স অত্তনো ভাগমত্তং ৰট্টতী’’তি. মহাপচ্চরিযং পন ‘‘যং গিহীনং আরামরক্খকা ভিক্খূনং দেন্তি, এতং ৰট্টতি. ভিক্খুসঙ্ঘস্স পন আরামগোপকা যং অত্তনো ভতিযা খণ্ডেত্ৰা দেন্তি, এতং ৰট্টতি. যোপি উপড্ঢারামং ৰা কেচিদেৰ রুক্খে ৰা ভতিং লভিত্ৰা রক্খতি, তস্সাপি অত্তনো পত্তরুক্খতোযেৰ দাতুং ৰট্টতি. কেণিযা গহেত্ৰা রক্খন্তস্স পন সব্বম্পি ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. এতং পন সব্বং ব্যঞ্জনতো নানং, অত্থতো একমেৰ; তস্মা অধিপ্পাযং ঞত্ৰা গহেতব্বং.

দারুৰত্থুম্হি – তাৰকালিকো অহং ভগৰাতি তাৰকালিকচিত্তো অহং ভগৰাতি ৰত্তুকামেন ৰুত্তং, তাৰকালিকচিত্তোতি ‘‘পুন আহরিত্ৰা দস্সামী’’তি এৰংচিত্তো অহন্তি ৰুত্তং হোতি. ভগৰা ‘‘তাৰকালিকে অনাপত্তী’’তি আহ.

অযং পনেত্থ পাল়িমুত্তকৰিনিচ্ছযো – সচে সঙ্ঘো সঙ্ঘিকং কম্মং কারেতি উপোসথাগারং ৰা ভোজনসালং ৰা, ততো আপুচ্ছিত্ৰা তাৰকালিকং হরিতব্বং. যো পন সঙ্ঘিকো দব্বসম্ভারো অগুত্তো দেৰে ৰস্সন্তে তেমেতি, আতপেন সুক্খতি, তং সব্বম্পি আহরিত্ৰা অত্তনো আৰাসে কাতুং ৰট্টতি. সঙ্ঘো আহরাপেন্তো অঞ্ঞেন ৰা দব্বসম্ভারেন মূলেন ৰা সঞ্ঞাপেতব্বো. ন সক্কা চে হোতি সঞ্ঞাপেতুং, ‘‘সঙ্ঘিকেন, ভন্তে, কতং সঙ্ঘিকপরিভোগেন ৰল়ঞ্জথা’’তি ৰত্তব্বং. সেনাসনস্স পন অযমেৰ ভিক্খু ইস্সরো. সচেপি পাসাণত্থম্ভো ৰা রুক্খত্থম্ভো ৰা কৰাটং ৰা ৰাতপানং ৰা নপ্পহোতি, সঙ্ঘিকং তাৰকালিকং আহরিত্ৰা পাকতিকং কাতুং ৰট্টতি. এস নযো অঞ্ঞেসুপি দব্বসম্ভারেসূতি.

উদকৰত্থুস্মিং – যদা উদকং দুল্লভং হোতি, যোজনতোপি অড্ঢযোজনতোপি আহরীযতি, এৰরূপে পরিগ্গহিতউদকে অৰহারো. যতোপি আহরিমতো ৰা পোক্খরণীআদীসু ঠিততো ৰা কেৰলং যাগুভত্তং সম্পাদেন্তি, পানীযপরিভোগঞ্চ করোন্তি, ন অঞ্ঞং মহাপরিভোগং, তম্পি থেয্যচিত্তেন গণ্হতো অৰহারো. যতো পন একং ৰা দ্ৰে ৰা ঘটে গহেত্ৰা আসনং ধোৰিতুং, বোধিরুক্খে সিঞ্চিতুং উদকপূজং কাতুং, রজনং পচিতুং লব্ভতি, তত্থ সঙ্ঘস্স কতিকৰসেনেৰ পটিপজ্জিতব্বং. অতিরেকং গণ্হন্তো, মত্তিকাদীনি ৰা থেয্যচিত্তেন পক্খিপন্তো ভণ্ডং অগ্ঘাপেত্ৰা কারেতব্বো.

সচে আৰাসিকা কতিকৰত্তং দল়্হং করোন্তি, অঞ্ঞেসং ভণ্ডকং ধোৰিতুং ৰা রজিতুং ৰা ন দেন্তি, অত্তনা পন অঞ্ঞেসং অপস্সন্তানং গহেত্ৰা সব্বং করোন্তি, তেসং কতিকায ন ঠাতব্বং. যত্তকং তে ধোৰন্তি, তত্তকং ধোৰিতব্বং. সচে সঙ্ঘস্স দ্ৰে তিস্সো পোক্খরণিযো ৰা উদকসোণ্ডিযো ৰা হোন্তি, কতিকা চ কতা ‘‘এত্থ ন্হাযিতব্বং, ইতো পানীযং গহেতব্বং, ইধ সব্বপরিভোগো কাতব্বো’’তি. কতিকৰত্তেনেৰ সব্বং কাতব্বং. যত্থ কতিকা নত্থি, তত্থ সব্বপরিভোগো ৰট্টতীতি.

মত্তিকাৰত্থুস্মিং – যত্থ মত্তিকা দুল্লভা হোতি, নানপ্পকারা ৰা ৰণ্ণমত্তিকা আহরিত্ৰা ঠপিতা, তত্থ থোকাপি পঞ্চমাসকং অগ্ঘতি, তস্মা পারাজিকং. সঙ্ঘিকে পন কম্মে চেতিযকম্মে চ নিট্ঠিতে সঙ্ঘং আপুচ্ছিত্ৰা ৰা তাৰকালিকং ৰা গহেতুং ৰট্টতি. সুধাযপি চিত্তকম্মৰণ্ণেসুপি এসেৰ নযো.

তিণৰত্থূসু – ঝাপিততিণে ঠানাচাৰনস্স অভাৰা দুক্কটং, ভণ্ডদেয্যং পন হোতি. সঙ্ঘো তিণৰত্থুং জগ্গিত্ৰা সঙ্ঘিকং আৰাসং ছাদেতি, পুন কদাচি জগ্গিতুং ন সক্কোতি, অথঞ্ঞো একো ভিক্খু ৰত্তসীসেন জগ্গতি, সঙ্ঘস্সেৰেতং. নো চে জগ্গতি, সঙ্ঘেনেকো ভিক্খু ৰত্তব্বো ‘‘জগ্গিত্ৰা দেহী’’তি. সো চে ভাগং ইচ্ছতি, ভাগং দত্ৰাপি জগ্গাপেতব্বং. সচে ভাগং ৰড্ঢেতি, দাতব্বমেৰ. ৰড্ঢেতিযেৰ, ‘‘গচ্ছ জগ্গিত্ৰা সব্বং গহেত্ৰা অত্তনো সন্তকং সেনাসনং ছাদেহী’’তি ৰত্তব্বো. কস্মা? নট্ঠে অত্থো নত্থি. দদন্তেহি পন সৰত্থুকং ন দাতব্বং, গরুভণ্ডং হোতি; তিণমত্তং পন দাতব্বং. তস্মিং চে জগ্গিত্ৰা অত্তনো সেনাসনং ছাদেন্তে পুন সঙ্ঘো জগ্গিতুং পহোতি, ‘‘ত্ৰং মা জগ্গি, সঙ্ঘো জগ্গিস্সতী’’তি ৰত্তব্বোতি.

মঞ্চাদীনি সত্ত ৰত্থূনি পাকটানেৰ. পাল়িযং পন অনাগতম্পি পাসাণত্থম্ভং ৰা রুক্খত্থম্ভং ৰা অঞ্ঞং ৰা কিঞ্চি পাদগ্ঘনকং হরন্তস্স পারাজিকমেৰ. পধানঘরাদীসু ছড্ডিতপতিতানং পরিৰেণাদীনং কুট্টম্পি পাকারম্পি ভিন্দিত্ৰা ইট্ঠকাদীনি অৰহরন্তস্সাপি এসেৰ নযো. কস্মা? সঙ্ঘিকং নাম কদাচি অজ্ঝাৰসন্তি, কদাচি ন অজ্ঝাৰসন্তি. পচ্চন্তে চোরভযেন জনপদে ৰুট্ঠহন্তে ছড্ডিতৰিহারাদীসু কিঞ্চি পরিক্খারং হরন্তস্সাপি এসেৰ নযো. যে পন ততো তাৰকালিকং হরন্তি, পুন আৰসিতেসু চ ৰিহারেসু ভিক্খূ আহরাপেন্তি, দাতব্বং. সচেপি ততো আহরিত্ৰা সেনাসনং কতং হোতি, তং ৰা তদগ্ঘনকং ৰা দাতব্বমেৰ. ‘‘পুন আৰসিস্সামা’’তি আলযং অচ্ছিন্দিত্ৰা ৰুট্ঠিতেসু জনপদেসু গণসন্তকং ৰা পুগ্গলিকং ৰা গহিতং হোতি; তে চে অনুজানন্তি, পটিকম্মেন কিচ্চং নত্থি. সঙ্ঘিকং পন গরুভণ্ডং, তস্মা পটিকম্মং কত্তব্বমেৰ.

১৫৭. ৰিহারপরিভোগৰত্থু উত্তানত্থমেৰ.

অনুজানামি, ভিক্খৰে, তাৰকালিকং হরিতুন্তি এত্থ যো ভিক্খু সঙ্ঘিকং মঞ্চং ৰা পীঠং ৰা তাৰকালিকং হরিত্ৰা অত্তনো ফাসুকট্ঠানে একম্পি দ্ৰেপি মাসে সঙ্ঘিকপরিভোগেন পরিভুঞ্জতি, আগতাগতানং ৰুড্ঢতরানং দেতি, নপ্পটিবাহতি, তস্স তস্মিং নট্ঠেপি জিণ্ণেপি চোরাৰহটেপি গীৰা ন হোতি. ৰসিত্ৰা পন গচ্ছন্তেন যথাঠানে ঠপেতব্বং. যো পন পুগ্গলিকপরিভোগেন পরিভুঞ্জতি, আগতাগতানং ৰুড্ঢতরানং ন দেতি, তস্মিং নট্ঠে তস্স গীৰা হোতি. অঞ্ঞং পন আৰাসং হরিত্ৰা পরিভুঞ্জন্তেন সচে তত্থ ৰুড্ঢতরো আগন্ত্ৰা ৰুট্ঠাপেতি, ‘‘মযা ইদং অসুকাৰাসতো নাম আহটং, গচ্ছামি, নং পাকতিকং করোমী’’তি ৰত্তব্বং. সচে সো ভিক্খু ‘‘অহং পাকতিকং করিস্সামী’’তি ৰদতি, তস্স ভারং কত্ৰাপি গন্তুং ৰট্টতীতি সঙ্খেপট্ঠকথাযং ৰুত্তং.

চম্পাৰত্থুম্হি – তেকটুলযাগূতি তিলতণ্ডুলমুগ্গেহি ৰা তিলতণ্ডুলমাসেহি ৰা তিলতণ্ডুলকুলত্থেহি ৰা তিলতণ্ডুলেহি সদ্ধিং যংকিঞ্চি একং অপরণ্ণং পক্খিপিত্ৰা তীহি কতা, এতং কির ইমেহি তীহি চতুভাগউদকসম্ভিন্নে খীরে সপ্পিমধুসক্করাদীহি যোজেত্ৰা করোন্তি.

রাজগহৰত্থুম্হি মধুগোল়কোতি অতিরসকপূৰো ৰুচ্চতি; ‘‘মধুসীসক’’ন্তিপি ৰদন্তি. সেসমেত্থ ৰত্থুদ্ৰযেপি ওদনভাজনীযৰত্থুস্মিং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.

১৫৮. অজ্জুকৰত্থুস্মিং – এতদৰোচাতি গিলানো হুত্ৰা অৰোচ. আযস্মা উপালি আযস্মতো অজ্জুকস্স পক্খোতি ন অগতিগমনৰসেন পক্খো, অপি চ খো অনাপত্তিসঞ্ঞিতায লজ্জীঅনুগ্গহেন ৰিনযানুগ্গহেন চ থেরো পক্খোতি ৰেদিতব্বো. সেসমেত্থ উত্তানমেৰ.

১৫৯. বারাণসীৰত্থুস্মিং – চোরেহি উপদ্দুতন্তি চোরেহি ৰিলুত্তং. ইদ্ধিযা আনেত্ৰা পাসাদে ঠপেসীতি থেরো কির তং কুলং সোকসল্লসমপ্পিতং আৰট্টন্তং ৰিৰট্টন্তং দিস্ৰা তস্স কুলস্স অনুকম্পায পসাদানুরক্খণত্থায ধম্মানুগ্গহেন অত্তনো ইদ্ধিযা ‘‘তেসংযেৰ পাসাদং দারকানং সমীপে হোতূ’’তি অধিট্ঠাসি. দারকা ‘‘অম্হাকং পাসাদো’’তি সঞ্জানিত্ৰা অভিরুহিংসু. ততো থেরো ইদ্ধিং পটিসংহরি, পাসাদোপি সকট্ঠানেযেৰ অট্ঠাসি. ৰোহারৰসেন পন ৰুত্তং ‘‘তে দারকে ইদ্ধিযা আনেত্ৰা পাসাদে ঠপেসী’’তি. ইদ্ধিৰিসযেতি ঈদিসায অধিট্ঠানিদ্ধিযা অনাপত্তি. ৰিকুব্বনিদ্ধি পন ন ৰট্টতি.

১৬০-১. অৰসানে ৰত্থুদ্ৰযং উত্তানত্থমেৰাতি.

সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায

দুতিযপারাজিকৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

তত্রাযং অনুসাসনী –

দুতিযং অদুতিযেন, যং জিনেন পকাসিতং;

পরাজিতকিলেসেন, পারাজিকমিদং ইধ.

সিক্খাপদং সমং তেন, অঞ্ঞং কিঞ্চি ন ৰিজ্জতি;

অনেকনযৰোকিণ্ণং, গম্ভীরত্থৰিনিচ্ছযং.

তস্মা ৰত্থুম্হি ওতিণ্ণে, ভিক্খুনা ৰিনযঞ্ঞুনা;

ৰিনযানুগ্গহেনেত্থ, করোন্তেন ৰিনিচ্ছযং.

পাল়িং অট্ঠকথঞ্চেৰ, সাধিপ্পাযমসেসতো;

ওগয্হ অপ্পমত্তেন, করণীযো ৰিনিচ্ছযো.

আপত্তিদস্সনুস্সাহো, ন কত্তব্বো কুদাচনং;

পস্সিস্সামি অনাপত্তি-মিতি কযিরাথ মানসং.

পস্সিত্ৰাপি চ আপত্তিং, অৰত্ৰাৰ পুনপ্পুনং;

ৰীমংসিত্ৰাথ ৰিঞ্ঞূহি, সংসন্দিত্ৰা চ তং ৰদে.

কপ্পিযেপি চ ৰত্থুস্মিং, চিত্তস্স লহুৰত্তিনো;

ৰসেন সামঞ্ঞগুণা, চৰন্তীধ পুথুজ্জনা.

তস্মা পরপরিক্খারং, আসীৰিসমিৰোরগং;

অগ্গিং ৰিয চ সম্পস্সং, নামসেয্য ৰিচক্খণোতি.

পারাজিককণ্ড-অট্ঠকথায

পঠমো ভাগো নিট্ঠিতো.

নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স

ৰিনযপিটকে

পারাজিককণ্ড-অট্ঠকথা (দুতিযো ভাগো)

৩. ততিযপারাজিকং

ততিযং তীহি সুদ্ধেন, যং বুদ্ধেন ৰিভাৰিতং;

পারাজিকং তস্স দানি, পত্তো সংৰণ্ণনাক্কমো.

যস্মা তস্মা সুৰিঞ্ঞেয্যং, যং পুব্বে চ পকাসিতং;

তং ৰজ্জযিত্ৰা অস্সাপি, হোতি সংৰণ্ণনা অযং.

পঠমপঞ্ঞত্তিনিদানৰণ্ণনা

১৬২. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালাযন্তি এত্থ ৰেসালিযন্তি এৰংনামকে ইত্থিলিঙ্গৰসেন পৰত্তৰোহারে নগরে. তঞ্হি নগরং তিক্খত্তুং পাকারপরিক্খেপৰড্ঢনেন ৰিসালীভূতত্তা ‘‘ৰেসালী’’তি ৰুচ্চতি. ইদম্পি চ নগরং সব্বঞ্ঞুতপ্পত্তেযেৰ সম্মাসম্বুদ্ধে সব্বাকারেন ৰেপুল্লং পত্তন্তি ৰেদিতব্বং. এৰং গোচরগামং দস্সেত্ৰা নিৰাসট্ঠান মাহ – ‘‘মহাৰনে কূটাগারসালায’’ন্তি. তত্থ মহাৰনং নাম সযংজাতং অরোপিমং সপরিচ্ছেদং মহন্তং ৰনং. কপিলৰত্থুসামন্তা পন মহাৰনং হিমৰন্তেন সহ একাবদ্ধং অপরিচ্ছেদং হুত্ৰা মহাসমুদ্দং আহচ্চ ঠিতং. ইদং তাদিসং ন হোতি, সপরিচ্ছেদং মহন্তং ৰনন্তি মহাৰনং. কূটাগারসালা পন মহাৰনং নিস্সায কতে আরামে কূটাগারং অন্তো কত্ৰা হংসৰট্টকচ্ছদনেন কতা সব্বাকারসম্পন্না বুদ্ধস্স ভগৰতো গন্ধকুটি ৰেদিতব্বা.

অনেকপরিযাযেন অসুভকথং কথেতীতি অনেকেহি কারণেহি অসুভাকারসন্দস্সনপ্পৰত্তং কাযৰিচ্ছন্দনিযকথং কথেতি. সেয্যথিদং – ‘‘অত্থি ইমস্মিং কাযে কেসা লোমা…পে. … মুত্ত’’ন্তি. কিং ৰুত্তং হোতি? ভিক্খৰে, ইমস্মিং ব্যামমত্তে কল়েৰরে সব্বাকারেনপি ৰিচিনন্তো ন কোচি কিঞ্চি মুত্তং ৰা মণিং ৰা ৰেল়ুরিযং ৰা অগরুং ৰা চন্দনং ৰা কুঙ্কুমং ৰা কপ্পূরং ৰা ৰাসচুণ্ণাদীনি ৰা অণুমত্তম্পি সুচিভাৰং পস্সতি. অথ খো পরমদুগ্গন্ধং জেগুচ্ছং অস্সিরীকদস্সনং কেসলোমাদিনানপ্পকারং অসুচিংযেৰ পস্সতি. তস্মা ন এত্থ ছন্দো ৰা রাগো ৰা করণীযো. যেপি হি উত্তমঙ্গে সিরস্মিং জাতা কেসা নাম, তেপি অসুভা চেৰ অসুচিনো চ পটিক্কূলা চ. সো চ নেসং অসুভাসুচিপটিক্কূলভাৰো ৰণ্ণতোপি সণ্ঠানতোপি গন্ধতোপি আসযতোপি ওকাসতোপীতি পঞ্চহি কারণেহি ৰেদিতব্বো. এৰং লোমাদীনন্তি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.১৮২) ৰুত্তনযেন ৰেদিতব্বো. ইতি ভগৰা একমেকস্মিং কোট্ঠাসে পঞ্চপঞ্চপ্পভেদেন অনেকপরিযাযেন অসুভকথং কথেতি.

অসুভায ৰণ্ণং ভাসতীতি উদ্ধুমাতকাদিৰসেন অসুভমাতিকং নিক্খিপিত্ৰা পদভাজনীযেন তং ৰিভজন্তো ৰণ্ণেন্তো সংৰণ্ণেন্তো অসুভায ৰণ্ণং ভাসতি. অসুভভাৰনায ৰণ্ণং ভাসতীতি যা অযং কেসাদীসু ৰা উদ্ধুমাতকাদীসু ৰা অজ্ঝত্তবহিদ্ধাৰত্থূসু অসুভাকারং গহেত্ৰা পৰত্তস্স চিত্তস্স ভাৰনা ৰড্ঢনা ফাতিকম্মং, তস্সা অসুভভাৰনায আনিসংসং দস্সেন্তো ৰণ্ণং ভাসতি, গুণং পরিকিত্তেতি. সেয্যথিদং – ‘‘অসুভভাৰনাভিযুত্তো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কেসাদীসু ৰা ৰত্থূসু উদ্ধুমাতকাদীসু ৰা পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনং পঞ্চঙ্গসমন্নাগতং তিৰিধকল্যাণং দসলক্খণসম্পন্নং পঠমং ঝানং পটিলভতি. সো তং পঠমজ্ঝানসঙ্খাতং চিত্তমঞ্জূসং নিস্সায ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা উত্তমত্থং অরহত্তং পাপুণাতী’’তি.

তত্রিমানি পঠমস্স ঝানস্স দস লক্খণানি – পারিপন্থিকতো চিত্তৰিসুদ্ধি, মজ্ঝিমস্স সমাধিনিমিত্তস্স পটিপত্তি, তত্থ চিত্তপক্খন্দনং, ৰিসুদ্ধস্স চিত্তস্স অজ্ঝুপেক্খনং, সমথপ্পটিপন্নস্স অজ্ঝুপেক্খনং, একত্তুপট্ঠানস্স অজ্ঝুপেক্খনং, তত্থ জাতানং ধম্মানং অনতিৰত্তনট্ঠেন সম্পহংসনা, ইন্দ্রিযানং একরসট্ঠেন তদুপগৰীরিযৰাহনট্ঠেন আসেৰনট্ঠেন সম্পহংসনাতি.

তত্রাযং পাল়ি – ‘‘পঠমস্স ঝানস্স কো আদি, কিং মজ্ঝে, কিং পরিযোসানং? পঠমস্স ঝানস্স পটিপদাৰিসুদ্ধি আদি, উপেক্খানুব্রূহনা মজ্ঝে, সম্পহংসনা পরিযোসানং. পঠমস্স ঝানস্স পটিপদাৰিসুদ্ধি আদি, আদিস্স কতি লক্খণানি? আদিস্স তীণি লক্খণানি – যো তস্স পরিপন্থো ততো চিত্তং ৰিসুজ্ঝতি, ৰিসুদ্ধত্তা চিত্তং মজ্ঝিমং সমথনিমিত্তং পটিপজ্জতি, পটিপন্নত্তা তত্থ চিত্তং পক্খন্দতি. যঞ্চ পরিপন্থতো চিত্তং ৰিসুজ্ঝতি, যঞ্চ ৰিসুদ্ধত্তা চিত্তং মজ্ঝিমং সমথনিমিত্তং পটিপজ্জতি, যঞ্চ পটিপন্নত্তা তত্থ চিত্তং পক্খন্দতি. পঠমস্স ঝানস্স পটিপদাৰিসুদ্ধি আদি, আদিস্স ইমানি তীণি লক্খণানি. তেন ৰুচ্চতি – ‘পঠমং ঝানং আদিকল্যাণঞ্চেৰ হোতি তিলক্খণসম্পন্নঞ্চ’.

‘‘পঠমস্স ঝানস্স উপেক্খানুব্রূহনা মজ্ঝে, মজ্ঝস্স কতি লক্খণানি? মজ্ঝস্স তীণি লক্খণানি – ৰিসুদ্ধং চিত্তং অজ্ঝুপেক্খতি, সমথপ্পটিপন্নং অজ্ঝুপেক্খতি, একত্তুপট্ঠানং অজ্ঝুপেক্খতি. যঞ্চ ৰিসুদ্ধং চিত্তং অজ্ঝুপেক্খতি, যঞ্চ সমথপ্পটিপন্নং অজ্ঝুপেক্খতি, যঞ্চ একত্তুপট্ঠানং অজ্ঝুপেক্খতি. পঠমস্স ঝানস্স উপেক্খানুব্রূহনা মজ্ঝে, মজ্ঝস্স ইমানি তীণি লক্খণানি. তেন ৰুচ্চতি – ‘পঠমং ঝানং মজ্ঝেকল্যাণঞ্চেৰ হোতি তিলক্খণসম্পন্নঞ্চ’.

‘‘পঠমস্স ঝানস্স সম্পহংসনা পরিযোসানং, পরিযোসানস্স কতি লক্খণানি? পরিযোসানস্স চত্তারি লক্খণানি – তত্থ জাতানং ধম্মানং অনতিৰত্তনট্ঠেন সম্পহংসনা, ইন্দ্রিযানং একরসট্ঠেন সম্পহংসনা, তদুপগৰীরিযৰাহনট্ঠেন সম্পহংসনা, আসেৰনট্ঠেন সম্পহংসনা. পঠমস্স ঝানস্স সম্পহংসনা পরিযোসানং, পরিযোসানস্স ইমানি চত্তারি লক্খণানি. তেন ৰুচ্চতি – ‘পঠমং ঝানং পরিযোসানকল্যাণঞ্চেৰ হোতি চতুলক্খণসম্পন্নঞ্চ. ‘‘এৰং তিৰিধত্তগতং চিত্তং তিৰিধকল্যাণকং দসলক্খণসম্পন্নং ৰিতক্কসম্পন্নঞ্চেৰ হোতি ৰিচারসম্পন্নঞ্চ পীতিসম্পন্নঞ্চ সুখসম্পন্নঞ্চ চিত্তস্স অধিট্ঠানসম্পন্নঞ্চ সদ্ধাসম্পন্নঞ্চ ৰীরিযসম্পন্নঞ্চ সতিসম্পন্নঞ্চ সমাধিসম্পন্নঞ্চ পঞ্ঞাসম্পন্নঞ্চা’’তি (পটি. রো. ১.১৫৮).

আদিস্স আদিস্স অসুভসমাপত্তিযা ৰণ্ণং ভাসতীতি ‘‘এৰম্পি ইত্থম্পী’’তি পুনপ্পুনং ৰৰত্থানং কত্ৰা আদিসন্তো অসুভসমাপত্তিযা ৰণ্ণং ভাসতি, আনিসংসং কথেতি, গুণং পরিকিত্তেতি. সেয্যথিদং – ‘‘অসুভসঞ্ঞাপরিচিতেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো চেতসা বহুলং ৰিহরতো মেথুনধম্মসমাপত্তিযা চিত্তং পটিলীযতি পটিকুটতি পটিৰট্টতি, ন সম্পসারীযতি, উপেক্খা ৰা পাটিকুল্যতা ৰা সণ্ঠাতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, কুক্কুটপত্তং ৰা ন্হারুদদ্দুলং ৰা অগ্গিম্হি পক্খিত্তং পটিলীযতি পটিকুটতি পটিৰট্টতি, ন সম্পসারীযতি; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, অসুভসঞ্ঞাপরিচিতেন ভিক্খুনো চেতসা বহুলং ৰিহরতো মেথুনধম্মসমাপত্তিযা চিত্তং পটিলীযতি পটিকুটতি পটিৰট্টতি, ন সম্পসারীযতী’’তি (অ. নি. ৭.৪৯).

ইচ্ছামহং, ভিক্খৰে, অদ্ধমাসং পটিসল্লীযিতুন্তি অহং ভিক্খৰে একং অদ্ধমাসং পটিসল্লীযিতুং নিলীযিতুং একোৰ হুত্ৰা ৰিহরিতুং ইচ্ছামীতি অত্থো. নম্হি কেনচি উপসঙ্কমিতব্বো অঞ্ঞত্র একেন পিণ্ডপাতনীহারকেনাতি যো অত্তনা পযুত্তৰাচং অকত্ৰা মমত্থায সদ্ধেসু কুলেসু পটিযত্তং পিণ্ডপাতং নীহরিত্ৰা ময্হং উপনামেতি, তং পিণ্ডপাতনীহারকং একং ভিক্খুং ঠপেত্ৰা নম্হি অঞ্ঞেন কেনচি ভিক্খুনা ৰা গহট্ঠেন ৰা উপসঙ্কমিতব্বোতি.

কস্মা পন এৰমাহাতি? অতীতে কির পঞ্চসতা মিগলুদ্দকা মহতীহি দণ্ডৰাগুরাহি অরঞ্ঞং পরিক্খিপিত্ৰা হট্ঠতুট্ঠা একতোযেৰ যাৰজীৰং মিগপক্খিঘাতকম্মেন জীৰিকং কপ্পেত্ৰা নিরযে উপপন্না; তে তত্থ পচ্চিত্ৰা পুব্বে কতেন কেনচিদেৰ কুসলকম্মেন মনুস্সেসু উপপন্না কল্যাণূপনিস্সযৰসেন সব্বেপি ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জঞ্চ উপসম্পদঞ্চ লভিংসু; তেসং ততো মূলাকুসলকম্মতো অৰিপক্কৰিপাকা অপরাপরচেতনা তস্মিং অদ্ধমাসব্ভন্তরে অত্তূপক্কমেন চ পরূপক্কমেন চ জীৰতুপচ্ছেদায ওকাসমকাসি, তং ভগৰা অদ্দস. কম্মৰিপাকো নাম ন সক্কা কেনচি পটিবাহিতুং. তেসু চ ভিক্খূসু পুথুজ্জনাপি অত্থি সোতাপন্নসকদাগামীঅনাগামীখীণাসৰাপি. তত্থ খীণাসৰা অপ্পটিসন্ধিকা, ইতরে অরিযসাৰকা নিযতগতিকা সুগতিপরাযণা, পুথুজ্জনানং পন গতি অনিযতা. অথ ভগৰা চিন্তেসি – ‘‘ইমে অত্তভাৰে ছন্দরাগেন মরণভযভীতা ন সক্খিস্সন্তি গতিং ৰিসোধেতুং, হন্দ নেসং ছন্দরাগপ্পহানায অসুভকথং কথেমি. তং সুত্ৰা অত্তভাৰে ৰিগতচ্ছন্দরাগতায গতিৰিসোধনং কত্ৰা সগ্গে পটিসন্ধিং গণ্হিস্সন্তি. এৰং নেসং মম সন্তিকে পব্বজ্জা সাত্থিকা ভৰিস্সতী’’তি.

ততো তেসং অনুগ্গহায অসুভকথং কথেসি কম্মট্ঠানসীসেন, নো মরণৰণ্ণসংৰণ্ণনাধিপ্পাযেন. কথেত্ৰা চ পনস্স এতদহোসি – ‘‘সচে মং ইমং অদ্ধমাসং ভিক্খূ পস্সিস্সন্তি, ‘অজ্জ একো ভিক্খু মতো, অজ্জ দ্ৰে…পে… অজ্জ দসা’তি আগন্ত্ৰা আগন্ত্ৰা আরোচেস্সন্তি. অযঞ্চ কম্মৰিপাকো ন সক্কা মযা ৰা অঞ্ঞেন ৰা পটিবাহিতুং. স্ৰাহং তং সুত্ৰাপি কিং করিস্সামি? কিং মে অনত্থকেন অনযব্যসনেন সুতেন? হন্দাহং ভিক্খূনং অদস্সনং উপগচ্ছামী’’তি. তস্মা এৰমাহ – ‘‘ইচ্ছামহং, ভিক্খৰে, অদ্ধমাসং পতিসল্লীযিতুং; নম্হি কেনচি উপসঙ্কমিতব্বো অঞ্ঞত্র একেন পিণ্ডপাতনীহারকেনা’’তি.

অপরে পনাহু – ‘‘পরূপৰাদৰিৰজ্জনত্থং এৰং ৰত্ৰা পটিসল্লীনো’’তি. পরে কির ভগৰন্তং উপৰদিস্সন্তি – ‘‘অযং ‘সব্বঞ্ঞূ, অহং সদ্ধম্মৰরচক্কৰত্তী’তি পটিজানমানো অত্তনোপি সাৰকে অঞ্ঞমঞ্ঞং ঘাতেন্তে নিৰারেতুং ন সক্কোতি. কিমঞ্ঞং সক্খিস্সতী’’তি? তত্থ পণ্ডিতা ৰক্খন্তি – ‘‘ভগৰা পটিসল্লানমনুযুত্তো নযিমং পৰত্তিং জানাতি, কোচিস্স আরোচযিতাপি নত্থি, সচে জানেয্য অদ্ধা নিৰারেয্যা’’তি. ইদং পন ইচ্ছামত্তং, পঠমমেৰেত্থ কারণং. নাস্সুধাতি এত্থ ‘‘অস্সুধা’’তি পদপূরণমত্তে অৰধারণত্থে ৰা নিপাতো; নেৰ কোচি ভগৰন্তং উপসঙ্কমতীতি অত্থো.

অনেকেহি ৰণ্ণসণ্ঠানাদীহি কারণেহি ৰোকারো অস্সাতি অনেকাকারৰোকারো; অনেকাকারৰোকিণ্ণো অনেককারণসম্মিস্সোতি ৰুত্তং হোতি. কো সো? অসুভভাৰনানুযোগো, তং অনেকাকারৰোকারং অসুভভাৰনানুযোগং অনুযুত্তা ৰিহরন্তীতি যুত্তপযুত্তা ৰিহরন্তি. অট্টীযন্তীতি সকেন কাযেন অট্টা দুক্খিতা হোন্তি. হরাযন্তীতি লজ্জন্তি. জিগুচ্ছন্তীতি সঞ্জাতজিগুচ্ছা হোন্তি. দহরোতি তরুণো. যুৰাতি যোব্বনেন সমন্নাগতো. মণ্ডনকজাতিকোতি মণ্ডনকপকতিকো. সীসংন্হাতোতি সীসেন সদ্ধিং ন্হাতো. দহরো যুৰাতি চেত্থ দহরৰচনেন পঠমযোব্বনভাৰং দস্সেতি. পঠমযোব্বনে হি সত্তা ৰিসেসেন মণ্ডনকজাতিকা হোন্তি. সীসংন্হাতোতি ইমিনা মণ্ডনানুযোগকালং. যুৰাপি হি কিঞ্চি কম্মং কত্ৰা সংকিলিট্ঠসরীরো ন মণ্ডনানুযুত্তো হোতি; সীসংন্হাতো পন সো মণ্ডনমেৰানুযুঞ্জতি. অহিকুণপাদীনি দট্ঠুম্পি ন ইচ্ছতি. সো তস্মিং খণে অহিকুণপেন ৰা কুক্কুরকুণপেন ৰা মনুস্সকুণপেন ৰা কণ্ঠে আসত্তেন কেনচিদেৰ পচ্চত্থিকেন আনেত্ৰা কণ্ঠে বদ্ধেন পটিমুক্কেন যথা অট্টীযেয্য হরাযেয্য জিগুচ্ছেয্য; এৰমেৰ তে ভিক্খূ সকেন কাযেন অট্টীযন্তা হরাযন্তা জিগুচ্ছন্তা সো ৰিয পুরিসো তং কুণপং ৰিগতচ্ছন্দরাগতায অত্তনো কাযং পরিচ্চজিতুকামা হুত্ৰা সত্থং আদায অত্তনাপি অত্তানং জীৰিতা ৰোরোপেন্তি. ‘‘ত্ৰং মং জীৰিতা ৰোরোপেহি; অহং ত’’ন্তি এৰং অঞ্ঞমঞ্ঞম্পি জীৰিতা ৰোরোপেন্তি.

মিগলণ্ডিকম্পি সমণকুত্তকন্তি মিগলণ্ডিকোতি তস্স নামং; সমণকুত্তকোতি সমণৰেসধারকো. সো কির সিখামত্তং ঠপেত্ৰা সীসং মুণ্ডেত্ৰা একং কাসাৰং নিৰাসেত্ৰা একং অংসে কত্ৰা ৰিহারংযেৰ উপনিস্সায ৰিঘাসাদভাৰেন জীৰতি. তম্পি মিগলণ্ডিকং সমণকুত্তকং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰং ৰদন্তি. সাধূতি আযাচনত্থে নিপাতো. নোতি উপযোগবহুৰচনং, সাধু আৰুসো অম্হে জীৰিতা ৰোরোপেহীতি ৰুত্তং হোতি. এত্থ চ অরিযা নেৰ পাণাতিপাতং করিংসু ন সমাদপেসুং, ন সমনুঞ্ঞা অহেসুং. পুথুজ্জনা পন সব্বমকংসু. লোহিতকন্তি লোহিতমক্খিতং. যেন ৰগ্গুমুদানদীতি ৰগ্গুমতা লোকস্স পুঞ্ঞসম্মতা নদী. সোপি কির ‘‘তং পাপং তত্থ পৰাহেস্সামী’’তি সঞ্ঞায গতো, নদিযা আনুভাৰেন অপ্পমত্তকম্পি পাপং পহীনং নাম নত্থি.

১৬৩. অহুদেৰ কুক্কুচ্চন্তি তেসু কির ভিক্খূসু কেনচিপি কাযৰিকারো ৰা ৰচীৰিকারো ৰা ন কতো, সব্বে সতা সম্পজানা দক্খিণেন পস্সেন নিপজ্জিংসু. তং অনুস্সরতো তস্স কুক্কুচ্চং অহোসিযেৰ. অহু ৰিপ্পটিসারোতি তস্সেৰ কুক্কুচ্চস্স সভাৰনিযমনত্থমেতং ৰুত্তং. ৰিপ্পটিসারকুক্কুচ্চং অহোসি, ন ৰিনযকুক্কুচ্চন্তি. অলাভা ৰত মেতিআদি কুক্কুচ্চস্স পৰত্তিআকারদস্সনত্থং ৰুত্তং. তত্থ অলাভা ৰত মেতি আযতিং দানি মম হিতসুখলাভা নাম নত্থীতি অনুত্থুনাতি. ‘‘ন ৰত মে লাভা’’তিইমিনা পন তমেৰত্থং দল়্হং করোতি. অযঞ্হেত্থ অধিপ্পাযো – সচেপি কোচি ‘‘লাভা তে’’তি ৰদেয্য, তং মিচ্ছা, ন ৰত মে লাভাতি. দুল্লদ্ধং ৰত মেতি কুসলানুভাৰেন লদ্ধম্পি ইদং মনুস্সত্তং দুল্লদ্ধং ৰত মে. ন ৰত মে সুলদ্ধন্তিইমিনা পন তমেৰত্থং দল়্হং করোতি. অযঞ্হেত্থ অধিপ্পাযো – সচেপি কোচি ‘‘সুলদ্ধং তে’’তি ৰদেয্য, তং মিচ্ছা; ন ৰত মে সুলদ্ধন্তি. অপুঞ্ঞং পসুতন্তি অপুঞ্ঞং উপচিতং জনিতং ৰা. কস্মাতি চে? যোহং ভিক্খূ…পে… ৰোরোপেসিন্তি. তস্সত্থো – যো অহং সীলৰন্তে তায এৰ সীলৰন্ততায কল্যাণধম্মে উত্তমধম্মে সেট্ঠধম্মে ভিক্খূ জীৰিতা ৰোরোপেসিন্তি.

অঞ্ঞতরা মারকাযিকাতি নামৰসেন অপাকটা একা ভুম্মদেৰতা মিচ্ছাদিট্ঠিকা মারপক্খিকা মারস্সনুৰত্তিকা ‘‘এৰমযং মারধেয্যং মারৰিসযং নাতিক্কমিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা সব্বাভরণৰিভূসিতা হুত্ৰা অত্তনো আনুভাৰং দস্সযমানা অভিজ্জমানে উদকে পথৰীতলে চঙ্কমমানা ৰিয আগন্ত্ৰা মিগলণ্ডিকং সমণকুত্তকং এতদৰোচ. সাধু সাধূতি সম্পহংসনত্থে নিপাতো; তস্মা এৰ দ্ৰিৰচনং কতং. অতিণ্ণে তারেসীতি সংসারতো অতিণ্ণে ইমিনা জীৰিতাৰোরোপনেন তারেসি পরিমোচেসীতি. অযং কির এতিস্সা দেৰতায বালায দুম্মেধায লদ্ধি ‘‘যে ন মতা, তে সংসারতো ন মুত্তা. যে মতা, তে মুত্তা’’তি. তস্মা সংসারমোচকমিলক্খা ৰিয এৰংলদ্ধিকা হুত্ৰা তম্পি তত্থ নিযোজেন্তী এৰমাহ. অথ খো মিগলণ্ডিকো সমণকুত্তকো তাৰ ভুসং উপ্পন্নৰিপ্পটিসারোপি তং দেৰতায আনুভাৰং দিস্ৰা ‘‘অযং দেৰতা এৰমাহ – অদ্ধা ইমিনা অত্থেন এৰমেৰ ভৰিতব্ব’’ন্তি নিট্ঠং গন্ত্ৰা ‘‘লাভা কির মে’’তিআদীনি পরিকিত্তযন্তো. ৰিহারেন ৰিহারং পরিৰেণেন পরিৰেণং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰং ৰদেতীতি তং তং ৰিহারঞ্চ পরিৰেণঞ্চ উপসঙ্কমিত্ৰা দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা অন্তো পৰিসিত্ৰা ভিক্খূ এৰং ৰদতি – ‘‘কো অতিণ্ণো, কং তারেমী’’তি?

হোতিযেৰ ভযন্তি মরণং পটিচ্চ চিত্তুত্রাসো হোতি. হোতি ছম্ভিতত্তন্তি হদযমংসং আদিং কত্ৰা তস্মা সরীরচলনং হোতি; অতিভযেন থদ্ধসরীরত্তন্তিপি একে, থম্ভিতত্তঞ্হি ছম্ভিতত্তন্তি ৰুচ্চতি. লোমহংসোতি উদ্ধংঠিতলোমতা, খীণাসৰা পন সত্তসুঞ্ঞতায সুদিট্ঠত্তা মরণকসত্তমেৰ ন পস্সন্তি, তস্মা তেসং সব্বম্পেতং নাহোসীতি ৰেদিতব্বং. একম্পি ভিক্খুং দ্ৰেপি…পে… সট্ঠিম্পি ভিক্খূ একাহেন জীৰিতা ৰোরোপেসীতি এৰং গণনৰসেন সব্বানিপি তানি পঞ্চ ভিক্খুসতানি জীৰিতা ৰোরোপেসি.

১৬৪. পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতোতি তেসং পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং জীৰিতক্খযপত্তভাৰং ঞত্ৰা ততো একীভাৰতো ৰুট্ঠিতো জানন্তোপি অজানন্তো ৰিয কথাসমুট্ঠাপনত্থং আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি. কিং নু খো আনন্দ তনুভূতো ৰিয ভিক্খুসঙ্ঘোতি আনন্দ ইতো পুব্বে বহূ ভিক্খূ একতো উপট্ঠানং আগচ্ছন্তি, উদ্দেসং পরিপুচ্ছং গণ্হন্তি সজ্ঝাযন্তি, একপজ্জোতো ৰিয আরামো দিস্সতি, ইদানি পন অদ্ধমাসমত্তস্স অচ্চযেন তনুভূতো ৰিয তনুকো মন্দো অপ্পকো ৰিরল়ৰিরল়ো ৰিয জাতো ভিক্খুসঙ্ঘো. কিন্নু খো কারণং, কিং দিসাসু পক্কন্তা ভিক্খূতি?

অথাযস্মা আনন্দো কম্মৰিপাকেন তেসং জীৰিতক্খযপ্পত্তিং অসল্লক্খেন্তো অসুভকম্মট্ঠানানুযোগপচ্চযা পন সল্লক্খেন্তো ‘‘তথা হি পন ভন্তে ভগৰা’’তিআদিং ৰত্ৰা ভিক্খূনং অরহত্তপ্পত্তিযা অঞ্ঞং কম্মট্ঠানং যাচন্তো ‘‘সাধু ভন্তে ভগৰা’’তিআদিমাহ. তস্সত্থো – সাধু ভন্তে ভগৰা অঞ্ঞং কারণং আচিক্খতু, যেন ভিক্খুসঙ্ঘো অরহত্তে পতিট্ঠহেয্য; মহাসমুদ্দং ওরোহণতিত্থানি ৰিয হি অঞ্ঞানিপি দসানুস্সতিদসকসিণচতুধাতুৰৰত্থানব্রহ্মৰিহারানাপানসতিপ্পভেদানি বহূনি নিব্বানোরোহণকম্মট্ঠানানি সন্তি. তেসু ভগৰা ভিক্খূ সমস্সাসেত্ৰা অঞ্ঞতরং কম্মট্ঠানং আচিক্খতূতি অধিপ্পাযো.

অথ ভগৰা তথা কাতুকামো থেরং উয্যোজেন্তো ‘‘তেনহানন্দা’’তিআদিমাহ. তত্থ ৰেসালিং উপনিস্সাযাতি ৰেসালিং উপনিস্সায সমন্তা গাৰুতেপি অদ্ধযোজনেপি যাৰতিকা ভিক্খূ ৰিহরন্তি, তে সব্বে সন্নিপাতেহীতি অত্থো. তে সব্বে উপট্ঠানসালাযং সন্নিপাতেত্ৰাতি অত্তনা গন্তুং যুত্তট্ঠানং সযং গন্ত্ৰা অঞ্ঞত্থ দহরভিক্খূ পহিণিত্ৰা মুহুত্তেনেৰ অনৰসেসে ভিক্খূ উপট্ঠানসালাযং সমূহং কত্ৰা. যস্স দানি ভন্তে ভগৰা কালং মঞ্ঞতীতি এত্থ অযমধিপ্পাযো – ভগৰা ভিক্খুসঙ্ঘো সন্নিপতিতো এস কালো ভিক্খূনং ধম্মকথং কাতুং, অনুসাসনিং দাতুং, ইদানি যস্স তুম্হে কালং জানাথ, তং কত্তব্বন্তি.

আনাপানস্সতিসমাধিকথা

১৬৫. অথ খো ভগৰা…পে… ভিক্খূ আমন্তেসি – অযম্পি খো ভিক্খৰেতি আমন্তেত্ৰা চ পন ভিক্খূনং অরহত্তপ্পত্তিযা পুব্বে আচিক্খিতঅসুভকম্মট্ঠানতো অঞ্ঞং পরিযাযং আচিক্খন্তো ‘‘আনাপানস্সতিসমাধী’’তি আহ.

ইদানি যস্মা ভগৰতা ভিক্খূনং সন্তপণীতকম্মট্ঠানদস্সনত্থমেৰ অযং পাল়ি ৰুত্তা, তস্মা অপরিহাপেত্ৰা অত্থযোজনাক্কমং এত্থ ৰণ্ণনং করিস্সামি. তত্র ‘‘অযম্পি খো ভিক্খৰে’’তি ইমস্স তাৰ পদস্স অযং যোজনা – ভিক্খৰে ন কেৰলং অসুভভাৰনাযেৰ কিলেসপ্পহানায সংৰত্ততি, অপিচ অযম্পি খো আনাপানস্সতিসমাধি…পে… ৰূপসমেতীতি.

অযং পনেত্থ অত্থৰণ্ণনা – আনাপানস্সতীতি অস্সাসপস্সাসপরিগ্গাহিকা সতি. ৰুত্তঞ্হেতং পটিসম্ভিদাযং

‘‘আনন্তি অস্সাসো, নো পস্সাসো. অপানন্তি পস্সাসো, নো অস্সাসো. অস্সাসৰসেন উপট্ঠানং সতি, পস্সাসৰসেন উপট্ঠানং সতি. যো অস্সসতি তস্সুপট্ঠাতি, যো পস্সসতি তস্সুপট্ঠাতী’’তি (পটি. ম. ১.১৬০).

সমাধীতি তায আনাপানপরিগ্গাহিকায সতিযা সদ্ধিং উপ্পন্না চিত্তেকগ্গতা; সমাধিসীসেন চাযং দেসনা, ন সতিসীসেন. তস্মা আনাপানস্সতিযা যুত্তো সমাধি আনাপানস্সতিসমাধি, আনাপানস্সতিযং ৰা সমাধি আনাপানস্সতিসমাধীতি এৰমেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. ভাৰিতোতি উপ্পাদিতো ৰড্ঢিতো চ. বহুলীকতোতি পুনপ্পুনং কতো. সন্তো চেৰ পণীতো চাতি সন্তো চেৰ পণীতো চেৰ, উভযত্থ এৰসদ্দেন নিযমো ৰেদিতব্বো. কিং ৰুত্তং হোতি? অযঞ্হি যথা অসুভকম্মট্ঠানং কেৰলং পটিৰেধৰসেন সন্তঞ্চ পণীতঞ্চ ওল়ারিকারম্মণত্তা পন পটিকূলারম্মণত্তা চ আরম্মণৰসেন নেৰ সন্তং ন পণীতং, ন এৰং কেনচি পরিযাযেন অসন্তো ৰা অপ্পণীতো ৰা, অপিচ খো আরম্মণসন্ততাযপি সন্তো ৰূপসন্তো নিব্বুতো পটিৰেধসঙ্খাতঅঙ্গসন্ততাযপি আরম্মণপ্পণীততাযপি পণীতো অতিত্তিকরো অঙ্গপ্পণীততাযপীতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘সন্তো চেৰ পণীতো চা’’তি.

অসেচনকো চ সুখো চ ৰিহারোতি এত্থ পন নাস্স সেচনন্তি অসেচনকো অনাসিত্তকো অব্বোকিণ্ণো পাটেক্কো আৰেণিকো, নত্থেত্থ পরিকম্মেন ৰা উপচারেন ৰা সন্ততা আদিমনসিকারতো পভুতি অত্তনো সভাৰেনেৰ সন্তো চ পণীতো চাতি অত্থো. কেচি পন অসেচনকোতি অনাসিত্তকো ওজৰন্তো সভাৰেনেৰ মধুরোতি ৰদন্তি. এৰমযং অসেচনকো চ অপ্পিতপ্পিতক্খণে কাযিকচেতসিকসুখপ্পটিলাভায সংৰত্তনতো সুখো চ ৰিহারোতি ৰেদিতব্বো.

উপ্পন্নুপ্পন্নেতি অৰিক্খম্ভিতে অৰিক্খম্ভিতে. পাপকেতি লামকে. অকুসলে ধম্মেতি অকোসল্লসম্ভূতে ধম্মে. ঠানসো অন্তরধাপেতীতি খণেনেৰ অন্তরধাপেতি ৰিক্খম্ভেতি. ৰূপসমেতীতি সুট্ঠু উপসমেতি, নিব্বেধভাগিযত্তা ৰা অনুপুব্বেন অরিযমগ্গৰুড্ঢিপ্পতো সমুচ্ছিন্দতি পটিপ্পস্সম্ভেতীতিপি অত্থো.

সেয্যথাপীতি ওপম্মনিদস্সনমেতং. গিম্হানং পচ্ছিমে মাসেতি আসাল়্হমাসে. ঊহতং রজোজল্লন্তি অদ্ধমাসে ৰাতাতপসুক্খায গোমহিংসাদিপাদপ্পহারসম্ভিন্নায পথৰিযা উদ্ধং হতং ঊহতং আকাসে সমুট্ঠিতং রজঞ্চ রেণুঞ্চ. মহা অকালমেঘোতি সব্বং নভং অজ্ঝোত্থরিত্ৰা উট্ঠিতো আসাল়্হজুণ্হপক্খে সকলং অদ্ধমাসং ৰস্সনকমেঘো. সো হি অসম্পত্তে ৰস্সকালে উপ্পন্নত্তা অকালমেঘোতি ইধাধিপ্পেতো. ঠানসো অন্তরধাপেতি ৰূপসমেতীতি খণেনেৰ অদস্সনং নেতি, পথৰিযং সন্নিসীদাপেতি. এৰমেৰ খোতি ওপম্মসম্পটিপাদনমেতং. ততো পরং ৰুত্তনযমেৰ.

ইদানি কথং ভাৰিতো চ ভিক্খৰে আনাপানস্সতিসমাধীতি এত্থ কথন্তি আনাপানস্সতিসমাধিভাৰনং নানপ্পকারতো ৰিত্থারেতুকম্যতাপুচ্ছা. ভাৰিতো চ ভিক্খৰে আনাপানস্সতিসমাধীতি নানপ্পকারতো ৰিত্থারেতুকম্যতায পুট্ঠধম্মনিদস্সনং. এস নযো দুতিযপদেপি. অযং পনেত্থ সঙ্খেপত্থো – ভিক্খৰে কেনপকারেন কেনাকারেন কেন ৰিধিনা ভাৰিতো আনাপানস্সতিসমাধি কেনপকারেন বহুলীকতো সন্তো চেৰ…পে… ৰূপসমেতীতি.

ইদানি তমত্থং ৰিত্থারেন্তো ‘‘ইধ ভিক্খৰে’’তিআদিমাহ. তত্থ ইধ ভিক্খৰে ভিক্খূতি ভিক্খৰে ইমস্মিং সাসনে ভিক্খু. অযঞ্হেত্থ ইধসদ্দো সব্বপ্পকারআনাপানস্সতিসমাধিনিব্বত্তকস্স পুগ্গলস্স সন্নিস্সযভূতসাসনপরিদীপনো অঞ্ঞসাসনস্স তথাভাৰপটিসেধনো চ. ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘ইধেৰ, ভিক্খৰে, সমণো…পে… সুঞ্ঞা পরপ্পৰাদা সমণেভি অঞ্ঞেহী’’তি (ম. নি. ১.১৩৯). তেন ৰুত্তং – ‘‘ইমস্মিং সাসনে ভিক্খূ’’তি.

অরঞ্ঞগতো ৰা…পে… সুঞ্ঞাগারগতো ৰাতি ইদমস্স আনাপানস্সতিসমাধিভাৰনানুরূপসেনাসনপরিগ্গহপরিদীপনং. ইমস্স হি ভিক্খুনো দীঘরত্তং রূপাদীসু আরম্মণেসু অনুৰিসটং চিত্তং আনাপানস্সতিসমাধিআরম্মণং অভিরুহিতুং ন ইচ্ছতি. কূটগোণযুত্তরথো ৰিয উপ্পথমেৰ ধাৰতি. তস্মা সেয্যথাপি নাম গোপো কূটধেনুযা সব্বং খীরং পিৰিত্ৰা ৰড্ঢিতং কূটৰচ্ছং দমেতুকামো ধেনুতো অপনেত্ৰা একমন্তে মহন্তং থম্ভং নিখণিত্ৰা তত্থ যোত্তেন বন্ধেয্য. অথস্স সো ৰচ্ছো ইতো চিতো চ ৰিপ্ফন্দিত্ৰা পলাযিতুং অসক্কোন্তো তমেৰ থম্ভং উপনিসীদেয্য ৰা উপনিপজ্জেয্য ৰা; এৰমেৰ ইমিনাপি ভিক্খুনা দীঘরত্তং রূপারম্মণাদিরসপানৰড্ঢিতং দুট্ঠচিত্তং দমেতুকামেন রূপাদিআরম্মণতো অপনেত্ৰা অরঞ্ঞং ৰা…পে… সুঞ্ঞাগারং ৰা পৰেসেত্ৰা তত্থ অস্সাসপস্সাসথম্ভে সতিযোত্তেন বন্ধিতব্বং. এৰমস্স তং চিত্তং ইতো চিতো চ ৰিপ্ফন্দিত্ৰাপি পুব্বে আচিণ্ণারম্মণং অলভমানং সতিযোত্তং ছিন্দিত্ৰা পলাযিতুং অসক্কোন্তং তমেৰারম্মণং উপচারপ্পনাৰসেন উপনিসীদতি চেৰ উপনিপজ্জতি চ. তেনাহু পোরাণা –

‘‘যথা থম্ভে নিবন্ধেয্য, ৰচ্ছং দম্মং নরো ইধ;

বন্ধেয্যেৰং সকং চিত্তং, সতিযারম্মণে দল়্হ’’ন্তি. (ৰিসুদ্ধি. ১.২১৭; দী. নি. অট্ঠ. ২.৩৭৪; ম. নি. অট্ঠ. ১.১০৭; পটি. ম. অট্ঠ. ২.১.১৬৩);

এৰমস্সেতং সেনাসনং ভাৰনানুরূপং হোতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘ইদমস্স আনাপানস্সতিসমআধিভাৰনানুরূপসেনাসনপরিগ্গহপরিদীপন’’ন্তি.

অথ ৰা যস্মা ইদং কম্মট্ঠানপ্পভেদে মুদ্ধভূতং সব্বঞ্ঞুবুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধবুদ্ধসাৰকানং ৰিসেসাধিগমদিট্ঠধম্মসুখৰিহারপদট্ঠানং আনাপানস্সতিকম্মট্ঠানং ইত্থিপুরিসহত্থিঅস্সাদিসদ্দসমাকুলং গামন্তং অপরিচ্চজিত্ৰা ন সুকরং সম্পাদেতুং, সদ্দকণ্টকত্তা ঝানস্স. অগামকে পন অরঞ্ঞে সুকরং যোগাৰচরেন ইদং কম্মট্ঠানং পরিগ্গহেত্ৰা আনাপানচতুত্থজ্ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা তদেৰ চ পাদকং কত্ৰা সঙ্খারে সম্মসিত্ৰা অগ্গফলং অরহত্তং সম্পাপুণিতুং, তস্মাস্স অনুরূপংসেনাসনং দস্সেন্তো ভগৰা ‘‘অরঞ্ঞগতো ৰা’’তিআদিমাহ.

ৰত্থুৰিজ্জাচরিযো ৰিয হি ভগৰা, সো যথা ৰত্থুৰিজ্জাচরিযো নগরভূমিং পস্সিত্ৰা সুট্ঠু উপপরিক্খিত্ৰা ‘‘এত্থ নগরং মাপেথা’’তি উপদিসতি, সোত্থিনা চ নগরে নিট্ঠিতে রাজকুলতো মহাসক্কারং লভতি; এৰমেৰ যোগাৰচরস্স অনুরূপসেনাসনং উপপরিক্খিত্ৰা এত্থ কম্মট্ঠানং অনুযুঞ্জিতব্বন্তি উপদিসতি. ততো তত্থ কম্মট্ঠানং অনুযুত্তেন যোগিনা কমেন অরহত্তে পত্তে ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধো ৰত সো ভগৰা’’তি মহন্তং সক্কারং লভতি. অযং পন ভিক্খু ‘‘দীপিসদিসো’’তি ৰুচ্চতি. যথা হি মহাদীপিরাজা অরঞ্ঞে তিণগহনং ৰা ৰনগহনং ৰা পব্বতগহনং ৰা নিস্সায নিলীযিত্ৰা ৰনমহিংসগোকণ্ণসূকরাদযো মিগে গণ্হাতি; এৰমেৰাযং অরঞ্ঞাদীসু কম্মট্ঠানং অনুযুঞ্জন্তো ভিক্খু যথাক্কমেন সোতাপত্তিসকদাগামিঅনাগামিঅরহত্তমগ্গে চেৰ অরিযফলঞ্চ গণ্হাতীতি ৰেদিতব্বো. তেনাহু পোরাণা –

‘‘যথাপি দীপিকো নাম, নিলীযিত্ৰা গণ্হতী মিগে;

তথেৰাযং বুদ্ধপুত্তো, যুত্তযোগো ৰিপস্সকো;

অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰান, গণ্হাতি ফলমুত্তম’’ন্তি. (মি. প. ৬.১.৫);

তেনস্স পরক্কমজৰযোগ্গভূমিং অরঞ্ঞসেনাসনং দস্সেন্তো ভগৰা ‘‘অরঞ্ঞগতো ৰা’’তিআদিমাহ.

তত্থ অরঞ্ঞগতো ৰাতি অরঞ্ঞন্তি ‘‘নিক্খমিত্ৰা বহি ইন্দখীলা সব্বমেতং অরঞ্ঞ’’ন্তি (ৰিভ. ৫২৯) চ ‘‘আরঞ্ঞকং নাম সেনাসনং পঞ্চধনুসতিকং পচ্ছিম’’ন্তি (পারা. ৬৫৩) চ এৰং ৰুত্তলক্খণেসু অরঞ্ঞেসু অনুরূপং যংকিঞ্চি পৰিৰেকসুখং অরঞ্ঞং গতো. রুক্খমূলগতো ৰাতি রুক্খসমীপং গতো. সুঞ্ঞাগারগতো ৰাতি সুঞ্ঞং ৰিৰিত্তোকাসং গতো. এত্থ চ ঠপেত্ৰা অরঞ্ঞঞ্চ রুক্খমূলঞ্চ অৰসেসসত্তৰিধসেনাসনগতোপি সুঞ্ঞাগারগতোতি ৰত্তুং ৰট্টতি. এৰমস্স উতুত্তযানুকূলং ধাতুচরিযানুকূলঞ্চ আনাপানস্সতিভাৰনানুরূপং সেনাসনং উপদিসিত্ৰা অলীনানুদ্ধচ্চপক্খিকং সন্তমিরিযাপথং উপদিসন্তো ‘‘নিসীদতী’’তি আহ. অথস্স নিসজ্জায দল়্হভাৰং অস্সাসপস্সাসানং পৰত্তনসুখতং আরম্মণপরিগ্গহূপাযঞ্চ দস্সেন্তো ‘‘পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা’’তিআদিমাহ.

তত্থ পল্লঙ্কন্তি সমন্ততো ঊরুবদ্ধাসনং. আভুজিত্ৰাতি আবন্ধিত্ৰা. উজুং কাযং পণিধাযাতি উপরিমং সরীরং উজুকং ঠপেত্ৰা, অট্ঠারস পিট্ঠিকণ্টকে কোটিযা কোটিং পটিপাদেত্ৰা. এৰঞ্হি নিসিন্নস্স চম্মমংসন্হারূনি ন পণমন্তি. অথস্স যা তেসং পণমনপ্পচ্চযা খণে খণে ৰেদনা উপ্পজ্জেয্যুং, তা ন উপ্পজ্জন্তি. তাসু অনুপ্পজ্জমানাসু চিত্তং একগ্গং হোতি. কম্মট্ঠানং ন পরিপততি. ৰুড্ঢিং ফাতিং উপগচ্ছতি.

পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰাতি কম্মট্ঠানাভিমুখং সতিং ঠপযিত্ৰা. অথ ৰা ‘‘পরী’’তি পরিগ্গহট্ঠো; ‘‘মুখ’’ন্তি নিয্যানট্ঠো; ‘‘সতী’’তি উপট্ঠানট্ঠো; তেন ৰুচ্চতি – ‘‘পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা’’তি. এৰং পটিসম্ভিদাযং (পটি. ম. ১.১৬৪-১৬৫) ৰুত্তনযেনপেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. তত্রাযং সঙ্খেপো – ‘‘পরিগ্গহিতনিয্যানং সতিং কত্ৰা’’তি. সো সতোৰ অস্সসতীতি সো ভিক্খু এৰং নিসীদিত্ৰা এৰঞ্চ সতিং উপট্ঠপেত্ৰা তং সতিং অৰিজহন্তো সতোএৰ অস্সসতি, সতো পস্সসতি, সতোকারী হোতীতি ৰুত্তং হোতি.

ইদানি যেহাকারেহি সতোকারী হোতি, তে দস্সেন্তো ‘‘দীঘং ৰা অস্সসন্তো’’তিআদিমাহ. ৰুত্তঞ্হেতং পটিসম্ভিদাযং – ‘‘সো সতোৰ অস্সসতি, সতো পস্সসতী’’তি এতস্সেৰ ৰিভঙ্গে –

‘‘বাত্তিংসায আকারেহি সতোকারী হোতি. দীঘং অস্সাসৰসেন চিত্তস্স একগ্গতং অৰিক্খেপং পজানতো সতি উপট্ঠিতা হোতি. তায সতিযা তেন ঞাণেন সতোকারী হোতি. দীঘং পস্সাসৰসেন…পে… পটিনিস্সগ্গানুপস্সী অস্সাসৰসেন পটিনিস্সগ্গানুপস্সী পস্সাসৰসেন চিত্তস্স একগ্গতং অৰিক্খেপং পজানতো সতি উপট্ঠিতা হোতি. তায সতিযা তেন ঞাণেন সতোকারী হোতী’’তি (পটি. ম. ১.১৬৫).

তত্থ দীঘং ৰা অস্সসন্তোতি দীঘং ৰা অস্সাসং পৰত্তেন্তো. ‘‘অস্সাসো’’তি বহি নিক্খমনৰাতো. ‘‘পস্সাসো’’তি অন্তো পৰিসনৰাতো. সুত্তন্তট্ঠকথাসু পন উপ্পটিপাটিযা আগতং.

তত্থ সব্বেসম্পি গব্ভসেয্যকানং মাতুকুচ্ছিতো নিক্খমনকালে পঠমং অব্ভন্তরৰাতো বহি নিক্খমতি. পচ্ছা বাহিরৰাতো সুখুমং রজং গহেত্ৰা অব্ভন্তরং পৰিসন্তো তালুং আহচ্চ নিব্বাযতি. এৰং তাৰ অস্সাসপস্সাসা ৰেদিতব্বা. যা পন তেসং দীঘরস্সতা, সা অদ্ধানৰসেন ৰেদিতব্বা. যথা হি ওকাসদ্ধানং ফরিত্ৰা ঠিতং উদকং ৰা ৰালিকা ৰা ‘‘দীঘমুদকং দীঘা ৰালিকা, রস্সমুদকং রস্সা ৰালিকা’’তি ৰুচ্চতি. এৰং চুণ্ণৰিচুণ্ণাপি অস্সাসপস্সাসা হত্থিসরীরে অহিসরীরে চ তেসং অত্তভাৰসঙ্খাতং দীঘং অদ্ধানং সণিকং পূরেত্ৰা সণিকমেৰ নিক্খমন্তি, তস্মা ‘‘দীঘা’’তি ৰুচ্চন্তি. সুনখসসাদীনং অত্তভাৰসঙ্খাতং রস্সং অদ্ধানং সীঘং পূরেত্ৰা সীঘমেৰ নিক্খমন্তি, তস্মা ‘‘রস্সা’’তি ৰুচ্চন্তি. মনুস্সেসু পন কেচি হত্থিঅহিআদযো ৰিয কালদ্ধানৰসেন দীঘং অস্সসন্তি চ পস্সসন্তি চ. কেচি সুনখসসাদযো ৰিয রস্সং. তস্মা তেসং কালৰসেন দীঘমদ্ধানং নিক্খমন্তা চ পৰিসন্তা চ তে দীঘা. ইত্তরমদ্ধানং নিক্খমন্তা চ পৰিসন্তা চ ‘‘রস্সা’’তি ৰেদিতব্বা. তত্রাযং ভিক্খু নৰহাকারেহি দীঘং অস্সসন্তো চ পস্সসন্তো চ ‘‘দীঘং অস্সসামি পস্সসামী’’তি পজানাতি. এৰং পজানতো চস্স একেনাকারেন কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানভাৰনা সম্পজ্জতীতি ৰেদিতব্বা. যথাহ পটিসম্ভিদাযং

‘‘কথং দীঘং অস্সসন্তো ‘দীঘং অস্সসামী’তি পজানাতি, দীঘং পস্সসন্তো ‘দীঘং পস্সসামী’তি পজানাতি? দীঘং অস্সাসং অদ্ধানসঙ্খাতে অস্সসতি, দীঘং পস্সাসং অদ্ধানসঙ্খাতে পস্সসতি, দীঘং অস্সাসপস্সাসং অদ্ধানসঙ্খাতে অস্সসতিপি পস্সসতিপি. দীঘং অস্সাসপস্সাসং অদ্ধানসঙ্খাতে অস্সসতোপি পস্সসতোপি ছন্দো উপ্পজ্জতি; ছন্দৰসেন ততো সুখুমতরং দীঘং অস্সাসং অদ্ধানসঙ্খাতে অস্সসতি, ছন্দৰসেন ততো সুখুমতরং দীঘং পস্সাসং অদ্ধানসঙ্খাতে পস্সসতি, ছন্দৰসেন ততো সুখুমতরং দীঘং অস্সাসপস্সাসং অদ্ধানসঙ্খাতে অস্সসতিপি পস্সসতিপি. ছন্দৰসেন ততো সুখুমতরং দীঘং অস্সাসপস্সাসং অদ্ধানসঙ্খাতে অস্সসতোপি পস্সসতোপি পামোজ্জং উপ্পজ্জতি; পামোজ্জৰসেন ততো সুখুমতরং দীঘং অস্সাসং অদ্ধানসঙ্খাতে অস্সসতি, পামোজ্জৰসেন ততো সুখুমতরং দীঘং পস্সাসং…পে… দীঘং অস্সাসপস্সাসং অদ্ধানসঙ্খাতে অস্সসতিপি পস্সসতিপি. পামোজ্জৰসেন ততো সুখুমতরং দীঘং অস্সাসপস্সাসং অদ্ধানসঙ্খাতে অস্সসতোপি পস্সসতোপি দীঘং অস্সাসপস্সাসা চিত্তং ৰিৰত্ততি, উপেক্খা সণ্ঠাতি. ইমেহি নৰহি আকারেহি দীঘং অস্সাসপস্সাসা কাযো; উপট্ঠানং সতি; অনুপস্সনা ঞাণং; কাযো উপট্ঠানং, নো সতি; সতি উপট্ঠানঞ্চেৰ সতি চ. তায সতিযা তেন ঞাণেন তং কাযং অনুপস্সতি. তেন ৰুচ্চতি – ‘‘কাযে কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানভাৰনা’’তি (পটি. ম. ১.১৬৬).

এসেৰ নযো রস্সপদেপি. অযং পন ৰিসেসো – ‘‘যথা এত্থ ‘দীঘং অস্সাসং অদ্ধানসঙ্খাতে’তি ৰুত্তং; এৰমিধ ‘রস্সং অস্সাসং ইত্তরসঙ্খাতে অস্সসতী’’তি আগতং. তস্মা তস্স ৰসেন যাৰ ‘‘তেন ৰুচ্চতি কাযে কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানভাৰনা’’তি তাৰ যোজেতব্বং. এৰমযং অদ্ধানৰসেন ইত্তরৰসেন চ ইমেহাকারেহি অস্সাসপস্সাসে পজানন্তো দীঘং ৰা অস্সসন্তো ‘‘দীঘং অস্সসামী’’তি পজানাতি…পে… রস্সং ৰা পস্সসন্তো ‘‘রস্সং পস্সসামী’’তি পজানাতীতি ৰেদিতব্বো.

এৰং পজানতো চস্স –

‘‘দীঘো রস্সো চ অস্সাসো;

পস্সাসোপি চ তাদিসো;

চত্তারো ৰণ্ণা ৰত্তন্তি;

নাসিকগ্গেৰ ভিক্খুনো’’তি. (ৰিসুদ্ধি. ১.২১৯; পটি. ম. অট্ঠ. ২.১.১৬৩);

সব্বকাযপ্পটিসংৰেদী অস্সসিস্সামি…পে… পস্সসিস্সামীতি সিক্খতীতি সকলস্স অস্সাসকাযস্স আদিমজ্ঝপরিযোসানং ৰিদিতং করোন্তো পাকটং করোন্তো ‘‘অস্সসিস্সামী’’তি সিক্খতি. সকলস্স পস্সাসকাযস্স আদিমজ্ঝপরিযোসানং ৰিদিতং করোন্তো পাকটং করোন্তো ‘‘পস্সসিস্সামী’’তি সিক্খতি. এৰং ৰিদিতং করোন্তো পাকটং করোন্তো ঞাণসম্পযুত্তচিত্তেন অস্সসতি চেৰ পস্সসতি চ; তস্মা ‘‘অস্সসিস্সামি পস্সসিস্সামী’’তি সিক্খতীতি ৰুচ্চতি. একস্স হি ভিক্খুনো চুণ্ণৰিচুণ্ণৰিসটে অস্সাসকাযে পস্সাসকাযে ৰা আদি পাকটো হোতি, ন মজ্ঝপরিযোসানং. সো আদিমেৰ পরিগ্গহেতুং সক্কোতি, মজ্ঝপরিযোসানে কিলমতি. একস্স মজ্ঝং পাকটং হোতি, ন আদিপরিযোসানং. সো মজ্ঝমেৰ পরিগ্গহেতুং সক্কোতি, আদিপরিযোসানে কিলমতি. একস্স পরিযোসানং পাকটং হোতি, ন আদিমজ্ঝং. সো পরিযোসানংযেৰ পরিগ্গহেতুং সক্কোতি, আদিমজ্ঝে কিলমতি. একস্স সব্বম্পি পাকটং হোতি, সো সব্বম্পি পরিগ্গহেতুং সক্কোতি, ন কত্থচি কিলমতি. তাদিসেন ভৰিতব্বন্তি দস্সেন্তো আহ – ‘‘সব্বকাযপ্পটিসংৰেদী অস্সসিস্সামি…পে… পস্সসিস্সামীতি সিক্খতী’’তি.

তত্থ সিক্খতীতি এৰং ঘটতি ৰাযমতি. যো ৰা তথাভূতস্স সংৰরো; অযমেত্থ অধিসীলসিক্খা. যো তথাভূতস্স সমাধি; অযং অধিচিত্তসিক্খা. যা তথাভূতস্স পঞ্ঞা; অযং অধিপঞ্ঞাসিক্খাতি. ইমা তিস্সো সিক্খাযো তস্মিং আরম্মণে তায সতিযা তেন মনসিকারেন সিক্খতি আসেৰতি ভাৰেতি বহুলীকরোতীতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. তত্থ যস্মা পুরিমনযে কেৰলং অস্সসিতব্বং পস্সসিতব্বমেৰ চ, ন অঞ্ঞং কিঞ্চি কাতব্বং; ইতো পট্ঠায পন ঞাণুপ্পাদনাদীসু যোগো করণীযো. তস্মা তত্থ ‘‘অস্সসামীতি পজানাতি পস্সসামীতি পজানাতি’’চ্চেৰ ৰত্তমানকালৰসেন পাল়িং ৰত্ৰা ইতো পট্ঠায কত্তব্বস্স ঞাণুপ্পাদনাদিনো আকারস্স দস্সনত্থং ‘‘সব্বকাযপ্পটিসংৰেদী অস্সসিস্সামী’’তিআদিনা নযেন অনাগতৰচনৰসেন পাল়ি আরোপিতাতি ৰেদিতব্বা.

পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সসিস্সামি…পে… পস্সসিস্সামীতি সিক্খতীতি ওল়ারিকং কাযসঙ্খারং পস্সম্ভেন্তো পটিপ্পস্সম্ভেন্তো নিরোধেন্তো ৰূপসমেন্তো অস্সসিস্সামি পস্সসিস্সামীতি সিক্খতি.

তত্রেৰং ওল়ারিকসুখুমতা চ পস্সদ্ধি চ ৰেদিতব্বা. ইমস্স হি ভিক্খুনো পুব্বে অপরিগ্গহিতকালে কাযো চ চিত্তঞ্চ সদরথা হোন্তি. ওল়ারিকানং কাযচিত্তানং ওল়ারিকত্তে অৰূপসন্তে অস্সাসপস্সাসাপি ওল়ারিকা হোন্তি, বলৰতরা হুত্ৰা পৰত্তন্তি, নাসিকা নপ্পহোতি, মুখেন অস্সসন্তোপি পস্সসন্তোপি তিট্ঠতি. যদা পনস্স কাযোপি চিত্তম্পি পরিগ্গহিতা হোন্তি, তদা তে সন্তা হোন্তি ৰূপসন্তা. তেসু ৰূপসন্তেসু অস্সাসপস্সাসা সুখুমা হুত্ৰা পৰত্তন্তি, ‘‘অত্থি নু খো নত্থী’’তি ৰিচেতব্বাকারপ্পত্তা হোন্তি. সেয্যথাপি পুরিসস্স ধাৰিত্ৰা পব্বতা ৰা ওরোহিত্ৰা মহাভারং ৰা সীসতো ওরোপেত্ৰা ঠিতস্স ওল়ারিকা অস্সাসপস্সাসা হোন্তি, নাসিকা নপ্পহোতি, মুখেন অস্সসন্তোপি পস্সসন্তোপি তিট্ঠতি. যদা পনেস তং পরিস্সমং ৰিনোদেত্ৰা ন্হত্ৰা চ পিৰিত্ৰা চ অল্লসাটকং হদযে কত্ৰা সীতায ছাযায নিপন্নো হোতি, অথস্স তে অস্সাসপস্সাসা সুখুমা হোন্তি, ‘‘অত্থি নু খো নত্থী’’তি ৰিচেতব্বাকারপ্পত্তা. এৰমেৰ ইমস্স ভিক্খুনো পুব্বে অপরিগ্গহিতকালে কাযো চ…পে… ৰিচেতব্বাকারপ্পত্তা হোন্তি. তং কিস্স হেতু? তথা হিস্স পুব্বে অপরিগ্গহিতকালে ‘‘ওল়ারিকোল়ারিকে কাযসঙ্খারে পস্সম্ভেমী’’তি আভোগসমন্নাহারমনসিকারপচ্চৰেক্খণা নত্থি, পরিগ্গহিতকালে পন অত্থি. তেনস্স অপরিগ্গহিতকালতো পরিগ্গহিতকালে কাযসঙ্খারো সুখুমো হোতি. তেনাহু পোরাণা –

‘‘সারদ্ধে কাযে চিত্তে চ, অধিমত্তং পৰত্ততি;

অসারদ্ধম্হি কাযম্হি, সুখুমং সম্পৰত্ততী’’তি. (ৰিসুদ্ধি. ১.২২০; পটি. ম. অট্ঠ. ২.১.১৬৩);

পরিগ্গহেপি ওল়ারিকো, পঠমজ্ঝানূপচারে সুখুমো; তস্মিম্পি ওল়ারিকো পঠমজ্ঝানে সুখুমো. পঠমজ্ঝানে চ দুতিযজ্ঝানূপচারে চ ওল়ারিকো, দুতিযজ্ঝানে সুখুমো. দুতিযজ্ঝানে চ ততিযজ্ঝানূপচারে চ ওল়ারিকো, ততিযজ্ঝানে সুখুমো. ততিযজ্ঝানে চ চতুত্থজ্ঝানূপচারে চ ওল়ারিকো, চতুত্থজ্ঝানে অতিসুখুমো অপ্পৰত্তিমেৰ পাপুণাতি. ইদং তাৰ দীঘভাণকসংযুত্তভাণকানং মতং.

মজ্ঝিমভাণকা পন ‘‘পঠমজ্ঝানে ওল়ারিকো, দুতিযজ্ঝানূপচারে সুখুমো’’তি এৰং হেট্ঠিমহেট্ঠিমজ্ঝানতো উপরূপরিজ্ঝানূপচারেপি সুখুমতরং ইচ্ছন্তি. সব্বেসংযেৰ পন মতেন অপরিগ্গহিতকালে পৰত্তকাযসঙ্খারো পরিগ্গহিতকালে পটিপ্পস্সম্ভতি, পরিগ্গহিতকালে পৰত্তকাযসঙ্খারো পঠমজ্ঝানূপচারে…পে… চতুত্থজ্ঝানূপচারে পৰত্তকাযসঙ্খারো চতুত্থজ্ঝানে পটিপ্পস্সম্ভতি. অযং তাৰ সমথে নযো.

ৰিপস্সনাযং পন অপরিগ্গহে পৰত্তো কাযসঙ্খারো ওল়ারিকো, মহাভূতপরিগ্গহে সুখুমো. সোপি ওল়ারিকো, উপাদারূপপরিগ্গহে সুখুমো. সোপি ওল়ারিকো, সকলরূপপরিগ্গহে সুখুমো. সোপি ওল়ারিকো, অরূপপরিগ্গহে সুখুমো. সোপি ওল়ারিকো, রূপারূপপরিগ্গহে সুখুমো. সোপি ওল়ারিকো, পচ্চযপরিগ্গহে সুখুমো. সোপি ওল়ারিকো, সপ্পচ্চযনামরূপপরিগ্গহে সুখুমো. সোপি ওল়ারিকো, লক্খণারম্মণিকৰিপস্সনায সুখুমো. সোপি দুব্বলৰিপস্সনায ওল়ারিকো, বলৰৰিপস্সনায সুখুমো. তত্থ পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ পুরিমস্স পুরিমস্স পচ্ছিমেন পচ্ছিমেন পস্সদ্ধি ৰেদিতব্বা. এৰমেত্থ ওল়ারিকসুখুমতা চ পস্সদ্ধি চ ৰেদিতব্বা.

পটিসম্ভিদাযং পনস্স সদ্ধিং চোদনাসোধনাহি এৰমত্থো ৰুত্তো – ‘‘কথং পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সসিস্সামি…পে… পস্সসিস্সামী’’তি সিক্খতি? কতমে কাযসঙ্খারা? দীঘং অস্সাসা কাযিকা এতে ধম্মা কাযপ্পটিবদ্ধা কাযসঙ্খারা, তে কাযসঙ্খারে পস্সম্ভেন্তো নিরোধেন্তো ৰূপসমেন্তো সিক্খতি. দীঘং পস্সাসা কাযিকা এতে ধম্মা…পে… রস্সং অস্সাসা…পে… রস্সং পস্সাসা… সব্বকাযপ্পটিসংৰেদী অস্সাসা… সব্বকাযপ্পটিসংৰেদী পস্সাসা কাযিকা এতে ধম্মা কাযপ্পটিবদ্ধা কাযসঙ্খারা, তে কাযসঙ্খারে পস্সম্ভেন্তো নিরোধেন্তো ৰূপসমেন্তো সিক্খতি.

যথারূপেহি কাযসঙ্খারেহি যা কাযস্স আনমনা ৰিনমনা সন্নমনা পণমনা ইঞ্জনা ফন্দনা চলনা কম্পনা পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সসিস্সামীতি সিক্খতি, পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং পস্সসিস্সামীতি সিক্খতি.

যথারূপেহি কাযসঙ্খারেহি যা কাযস্স ন আনমনা ন ৰিনমনা ন সন্নমনা ন পণমনা অনিঞ্জনা অফন্দনা অচলনা অকম্পনা, সন্তং সুখুমং পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সসিস্সামীতি সিক্খতি, পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং পস্সসিস্সামীতি সিক্খতি.

ইতি কির পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সসিস্সামীতি সিক্খতি, পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং পস্সসিস্সামীতি সিক্খতি. এৰং সন্তে ৰাতূপলদ্ধিযা চ পভাৰনা ন হোতি, অস্সাসপস্সাসানঞ্চ পভাৰনা ন হোতি, আনাপানস্সতিযা চ পভাৰনা ন হোতি, আনাপানস্সতিসমাধিস্স চ পভাৰনা ন ন হোতি, ন চ নং তং সমাপত্তিং পণ্ডিতা সমাপজ্জন্তিপি ৰুট্ঠহন্তিপি.

ইতি কির পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সসিস্সামি…পে… পস্সসিস্সামীতি সিক্খতি. এৰং সন্তে ৰাতূপলদ্ধিযা চ পভাৰনা হোতি, অস্সাসপস্সাসানঞ্চ পভাৰনা হোতি, আনাপানস্সতিযা চ পভাৰনা হোতি, আনাপানস্সতিসমাধিস্স চ পভাৰনা হোতি, তঞ্চ নং সমাপত্তিং পণ্ডিতা সমাপজ্জন্তিপি ৰুট্ঠহন্তিপি.

যথা কথং ৰিয? সেয্যথাপি কংসে আকোটিতে পঠমং ওল়ারিকা সদ্দা পৰত্তন্তি, ওল়ারিকানং সদ্দানং নিমিত্তং সুগ্গহিতত্তা সুমনসিকতত্তা সূপধারিতত্তা নিরুদ্ধেপি ওল়ারিকে সদ্দে অথ পচ্ছা সুখুমকা সদ্দা পৰত্তন্তি, সুখুমকানং সদ্দানং নিমিত্তং সুগ্গহিতত্তা সুমনসিকতত্তা সূপধারিতত্তা নিরুদ্ধেপি সুখুমকে সদ্দে অথ পচ্ছা সুখুমসদ্দনিমিত্তারম্মণতাপি চিত্তং পৰত্ততি; এৰমেৰ পঠমং ওল়ারিকা অস্সাসপস্সাসা পৰত্তন্তি, ওল়ারিকানং অস্সাসপস্সাসানং নিমিত্তং সুগ্গহিতত্তা সুমনসিকতত্তা সূপধারিতত্তা নিরুদ্ধেপি ওল়ারিকে অস্সাসপস্সাসে অথ পচ্ছা সুখুমকা অস্সাসপস্সাসা পৰত্তন্তি, সুখুমকানং অস্সাসপস্সাসানং নিমিত্তং সুগ্গহিতত্তা সুমনসিকতত্তা সূপধারিতত্তা নিরুদ্ধেপি সুখুমকে অস্সাসপস্সাসে অথ পচ্ছা সুখুমঅস্সাসপস্সাসনিমিত্তারম্মণতাপি চিত্তং ন ৰিক্খেপং গচ্ছতি.

এৰং সন্তে ৰাতূপলদ্ধিযা চ পভাৰনা হোতি, অস্সাসপস্সাসানঞ্চ পভাৰনা হোতি, আনাপানস্সতিযা চ পভাৰনা হোতি, আনাপানস্সতিসমাধিস্স চ পভাৰনা হোতি, তঞ্চ নং সমাপত্তিং পণ্ডিতা সমাপজ্জন্তিপি ৰুট্ঠহন্তিপি.

পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারন্তি অস্সাসপস্সাসা কাযো, উপট্ঠানং সতি, অনুপস্সনা ঞাণং. কাযো উপট্ঠানং নো সতি, সতি উপট্ঠানঞ্চেৰ সতি চ, তায সতিযা তেন ঞাণেন তং কাযং অনুপস্সতি. তেন ৰুচ্চতি – ‘‘কাযে কাযানুপস্সনা সতিপট্ঠানভাৰনাতি (পটি. ম. ১.১৭১).

অযং তাৰেত্থ কাযানুপস্সনাৰসেন ৰুত্তস্স পঠমচতুক্কস্স অনুপুব্বপদৰণ্ণনা.

যস্মা পনেত্থ ইদমেৰ চতুক্কং আদিকম্মিকস্স কম্মট্ঠানৰসেন ৰুত্তং, ইতরানি পন তীণি চতুক্কানি এত্থ পত্তজ্ঝানস্স ৰেদনাচিত্তধম্মানুপস্সনাৰসেন ৰুত্তানি, তস্মা ইদং কম্মট্ঠানং ভাৰেত্ৰা আনাপানস্সতিচতুত্থজ্ঝানপদট্ঠানায ৰিপস্সনায সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণিতুকামেন বুদ্ধপুত্তেন যং কাতব্বং তং সব্বং ইধেৰ তাৰ আদিকম্মিকস্স কুলপুত্তস্স ৰসেন আদিতো পভুতি এৰং ৰেদিতব্বং. চতুব্বিধং তাৰ সীলং ৰিসোধেতব্বং. তত্থ তিৰিধা ৰিসোধনা – অনাপজ্জনং, আপন্নৰুট্ঠানং, কিলেসেহি চ অপ্পতিপীল়নং. এৰং ৰিসুদ্ধসীলস্স হি ভাৰনা সম্পজ্জতি. যম্পিদং চেতিযঙ্গণৰত্তং বোধিযঙ্গণৰত্তং উপজ্ঝাযৰত্তং আচরিযৰত্তং জন্তাঘরৰত্তং উপোসথাগারৰত্তং দ্ৰেঅসীতি খন্ধকৰত্তানি চুদ্দসৰিধং মহাৰত্তন্তি ইমেসং ৰসেন আভিসমাচারিকসীলং ৰুচ্চতি, তম্পি সাধুকং পরিপূরেতব্বং. যো হি ‘‘অহং সীলং রক্খামি, কিং আভিসমাচারিকেন কম্ম’’ন্তি ৰদেয্য, তস্স সীলং পরিপূরেস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. আভিসমাচারিকৰত্তে পন পরিপূরে সীলং পরিপূরতি, সীলে পরিপূরে সমাধি গব্ভং গণ্হাতি. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা – ‘‘সো ৰত, ভিক্খৰে, ভিক্খু আভিসমাচারিকং ধম্মং অপরিপূরেত্ৰা ‘সীলানি পরিপূরেস্সতী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি (অ. নি. ৫.২১) ৰিত্থারেতব্বং. তস্মা তেন যম্পিদং চেতিযঙ্গণৰত্তাদি আভিসমাচারিকসীলং ৰুচ্চতি, তম্পি সাধুকং পরিপূরেতব্বং. ততো –

‘‘আৰাসো চ কুলং লাভো, গণো কম্মঞ্চ পঞ্চমং;

অদ্ধানং ঞাতি আবাধো, গন্থো ইদ্ধীতি তে দসা’’তি.

এৰং ৰুত্তেসু দসসু পলিবোধেসু যো পলিবোধো অত্থি, সো উপচ্ছিন্দিতব্বো.

এৰং উপচ্ছিন্নপলিবোধেন কম্মট্ঠানং উগ্গহেতব্বং. তম্পি দুৰিধং হোতি – সব্বত্থককম্মট্ঠানঞ্চ পারিহারিযকম্মট্ঠানঞ্চ. তত্থ সব্বত্থককম্মট্ঠানং নাম ভিক্খুসঙ্ঘাদীসু মেত্তা মরণস্সতি চ অসুভসঞ্ঞাতিপি একে. কম্মট্ঠানিকেন হি ভিক্খুনা পঠমং তাৰ পরিচ্ছিন্দিত্ৰা সীমট্ঠকভিক্খুসঙ্ঘে মেত্তা ভাৰেতব্বা; ততো সীমট্ঠকদেৰতাসু, ততো গোচরগামে ইস্সরজনে, ততো তত্থ মনুস্সে উপাদায সব্বসত্তেসু. সো হি ভিক্খুসঙ্ঘে মেত্তায সহৰাসীনং মুদুচিত্ততং জনেতি, অথস্স সুখসংৰাসতা হোতি. সীমট্ঠকদেৰতাসু মেত্তায মুদুকতচিত্তাহি দেৰতাহি ধম্মিকায রক্খায সুসংৰিহিতারক্খো হোতি. গোচরগামে ইস্সরজনে মেত্তায মুদুকতচিত্তসন্তানেহি ইস্সরেহি ধম্মিকায রক্খায সুরক্খিতপরিক্খারো হোতি. তত্থ মনুস্সেসু মেত্তায পসাদিতচিত্তেহি তেহি অপরিভূতো হুত্ৰা ৰিচরতি. সব্বসত্তেসু মেত্তায সব্বত্থ অপ্পটিহতচারো হোতি.

মরণস্সতিযা পন ‘‘অৰস্সং মরিতব্ব’’ন্তি চিন্তেন্তো অনেসনং পহায উপরূপরিৰড্ঢমানসংৰেগো অনোলীনৰুত্তিকো হোতি. অসুভসঞ্ঞায দিব্বেসুপি আরম্মণেসু তণ্হা নুপ্পজ্জতি. তেনস্সেতং তযং এৰং বহূপকারত্তা ‘‘সব্বত্থ অত্থযিতব্বং ইচ্ছিতব্ব’’ন্তি কত্ৰা অধিপ্পেতস্স চ যোগানুযোগকম্মস্স পদট্ঠানত্তা ‘‘সব্বত্থককম্মট্ঠান’’ন্তি ৰুচ্চতি.

অট্ঠতিংসারম্মণেসু পন যং যস্স চরিতানুকূলং, তং তস্স নিচ্চং পরিহরিতব্বত্তা যথাৰুত্তেনেৰ নযেন ‘‘পারিহারিযকম্মট্ঠান’’ন্তিপি ৰুচ্চতি. ইধ পন ইদমেৰ আনাপানস্সতিকম্মট্ঠানং ‘‘পারিহারিযকম্মট্ঠান’’ন্তি ৰুচ্চতি. অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারো পন সীলৰিসোধনকথং পলিবোধুপচ্ছেদকথঞ্চ ইচ্ছন্তেন ৰিসুদ্ধিমগ্গতো গহেতব্বো.

এৰং ৰিসুদ্ধসীলেন পন উপচ্ছিন্নপলিবোধেন চ ইদং কম্মট্ঠানং উগ্গণ্হন্তেন ইমিনাৰ কম্মট্ঠানেন চতুত্থজ্ঝানং নিব্বত্তেত্ৰা ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তং পত্তস্স বুদ্ধপুত্তস্স সন্তিকে উগ্গহেতব্বং. তং অলভন্তেন অনাগামিস্স, তম্পি অলভন্তেন সকদাগামিস্স, তম্পি অলভন্তেন সোতাপন্নস্স, তম্পি অলভন্তেন আনাপানচতুত্থজ্ঝানলাভিস্স, তম্পি অলভন্তেন পাল়িযা অট্ঠকথায চ অসম্মূল়্হস্স ৰিনিচ্ছযাচরিযস্স সন্তিকে উগ্গহেতব্বং. অরহন্তাদযো হি অত্তনা অধিগতমগ্গমেৰ আচিক্খন্তি. অযং পন গহনপদেসে মহাহত্থিপথং নীহরন্তো ৰিয সব্বত্থ অসম্মূল়্হো সপ্পাযাসপ্পাযং পরিচ্ছিন্দিত্ৰা কথেতি.

তত্রাযং অনুপুব্বিকথা – তেন ভিক্খুনা সল্লহুকৰুত্তিনা ৰিনযাচারসম্পন্নেন ৰুত্তপ্পকারমাচরিযং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰত্তপটিপত্তিযা আরাধিতচিত্তস্স তস্স সন্তিকে পঞ্চসন্ধিকং কম্মট্ঠানং উগ্গহেতব্বং. তত্রিমে পঞ্চ সন্ধযো – উগ্গহো, পরিপুচ্ছা, উপট্ঠানং, অপ্পনা, লক্খণন্তি. তত্থ ‘‘উগ্গহো’’ নাম কম্মট্ঠানস্স উগ্গণ্হনং, ‘‘পরিপুচ্ছা’’ নাম কম্মট্ঠানস্স পরিপুচ্ছনা, ‘‘উপট্ঠানং’’ নাম কম্মট্ঠানস্স উপট্ঠানং, ‘‘অপ্পনা’’ নাম কম্মট্ঠানপ্পনা, ‘‘লক্খণং’’ নাম কম্মট্ঠানস্স লক্খণং. ‘‘এৰংলক্খণমিদং কম্মট্ঠান’’ন্তি কম্মট্ঠানসভাৰূপধারণন্তি ৰুত্তং হোতি.

এৰং পঞ্চসন্ধিকং কম্মট্ঠানং উগ্গণ্হন্তো অত্তনাপি ন কিলমতি, আচরিযম্পি ন ৰিহেঠেতি; তস্মা থোকং উদ্দিসাপেত্ৰা বহুকালং সজ্ঝাযিত্ৰা এৰং পঞ্চসন্ধিকং কম্মট্ঠানং উগ্গহেত্ৰা সচে তত্থ সপ্পাযং হোতি, তত্থেৰ ৰসিতব্বং. নো চে তত্থ সপ্পাযং হোতি, আচরিযং আপুচ্ছিত্ৰা সচে মন্দপঞ্ঞো যোজনপরমং গন্ত্ৰা, সচে তিক্খপঞ্ঞো দূরম্পি গন্ত্ৰা অট্ঠারসসেনাসনদোসৰিৰজ্জিতং, পঞ্চসেনাসনঙ্গসমন্নাগতং সেনাসনং উপগম্ম তত্থ ৰসন্তেন উপচ্ছিন্নখুদ্দকপলিবোধেন কতভত্তকিচ্চেন ভত্তসম্মদং পটিৰিনোদেত্ৰা রতনত্তযগুণানুস্সরণেন চিত্তং সম্পহংসেত্ৰা আচরিযুগ্গহতো একপদম্পি অসম্মুস্সন্তেন ইদং আনাপানস্সতিকম্মট্ঠানং মনসিকাতব্বং. অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারো পন ইমং কথামগ্গং ইচ্ছন্তেন ৰিসুদ্ধিমগ্গতো (ৰিসুদ্ধি. ১.৫৫) গহেতব্বো.

যং পন ৰুত্তং ‘‘ইদং আনাপানস্সতিকম্মট্ঠানং মনসিকাতব্ব’’ন্তি তত্রাযং মনসিকারৰিধি

‘‘গণনা অনুবন্ধনা, ফুসনা ঠপনা সল্লক্খণা;

ৰিৰট্টনা পারিসুদ্ধি, তেসঞ্চ পটিপস্সনা’’তি. (ৰিসুদ্ধি. ১.২২৩; পটি. ম. অট্ঠ. ২.১.১৬৩);

‘‘গণনা’’তি গণনাযেৰ. ‘‘অনুবন্ধনা’’তি অনুৰহনা. ‘‘ফুসনা’’তি ফুট্ঠট্ঠানং. ‘‘ঠপনা’’তি অপ্পনা. ‘‘সল্লক্খণা’’তি ৰিপস্সনা. ‘‘ৰিৰট্টনা’’তি মগ্গো. ‘‘পারিসুদ্ধী’’তি ফলং. ‘‘তেসঞ্চ পটিপস্সনা’’তি পচ্চৰেক্খণা. তত্থ ইমিনা আদিকম্মিককুলপুত্তেন পঠমং গণনায ইদং কমট্ঠানং মনসিকাতব্বং. গণেন্তেন চ পঞ্চন্নং হেট্ঠা ন ঠপেতব্বং, দসন্নং উপরি ন নেতব্বং, অন্তরে খণ্ডং ন দস্সেতব্বং. পঞ্চন্নং হেট্ঠা ঠপেন্তস্স হি সম্বাধে ওকাসে চিত্তুপ্পাদো ৰিপ্ফন্দতি, সম্বাধে ৰজে সন্নিরুদ্ধগোগণো ৰিয. দসন্নং উপরি নেন্তস্স গণনানিস্সিতোৰ চিত্তুপ্পাদো হোতি. অন্তরা খণ্ডং দস্সেন্তস্স ‘‘সিখাপ্পত্তং নু খো মে কম্মট্ঠানং, নো’’তি চিত্তং ৰিকম্পতি. তস্মা এতে দোসে ৰজ্জেত্ৰা গণেতব্বং.

গণেন্তেন চ পঠমং দন্ধগণনায ধঞ্ঞমাপকগণনায গণেতব্বং. ধঞ্ঞমাপকো হি নাল়িং পূরেত্ৰা ‘‘এক’’ন্তি ৰত্ৰা ওকিরতি. পুন পূরেন্তো কিঞ্চি কচৰরং দিস্ৰা তং ছড্ডেন্তো ‘‘একং এক’’ন্তি ৰদতি. এস নযো ‘‘দ্ৰে দ্ৰে’’তিআদীসু. এৰমেৰ ইমিনাপি অস্সাসপস্সাসেসু যো উপট্ঠাতি তং গহেত্ৰা ‘‘একং এক’’ন্তি আদিংকত্ৰা যাৰ ‘‘দস দসা’’তি পৰত্তমানং পৰত্তমানং উপলক্খেত্ৰাৰ গণেতব্বং. তস্সেৰং গণযতো নিক্খমন্তা চ পৰিসন্তা চ অস্সাসপস্সাসা পাকটা হোন্তি.

অথানেন তং দন্ধগণনং ধঞ্ঞমাপকগণনং পহায সীঘগণনায গোপালকগণনায গণেতব্বং. ছেকো হি গোপালকো সক্খরাযো উচ্ছঙ্গেন গহেত্ৰা রজ্জুদণ্ডহত্থো পাতোৰ ৰজং গন্ত্ৰা গাৰো পিট্ঠিযং পহরিত্ৰা পলিঘত্থম্ভমত্থকে নিসিন্নো দ্ৰারং পত্তং পত্তংযেৰ গাৰং ‘‘একো দ্ৰে’’তি সক্খরং খিপিত্ৰা খিপিত্ৰা গণেতি. তিযামরত্তিং সম্বাধে ওকাসে দুক্খং ৰুত্থগোগণো নিক্খমন্তো অঞ্ঞমঞ্ঞং উপনিঘংসন্তো ৰেগেন ৰেগেন পুঞ্জো পুঞ্জো হুত্ৰা নিক্খমতি. সো ৰেগেন ৰেগেন ‘‘তীণি চত্তারি পঞ্চ দসা’’তি গণেতিযেৰ. এৰমিমস্সাপি পুরিমনযেন গণযতো অস্সাসপস্সাসা পাকটা হুত্ৰা সীঘং সীঘং পুনপ্পুনং সঞ্চরন্তি. ততো তেন ‘‘পুনপ্পুনং সঞ্চরন্তী’’তি ঞত্ৰা অন্তো চ বহি চ অগ্গহেত্ৰা দ্ৰারপ্পত্তং দ্ৰারপ্পত্তংযেৰ গহেত্ৰা ‘‘একো দ্ৰে তীণি চত্তারি পঞ্চ, একো দ্ৰে তীণি চত্তারি পঞ্চ ছ, একো দ্ৰে তীণি চত্তারি পঞ্চ ছ সত্ত…পে… অট্ঠ… নৰ… দসা’’তি সীঘং সীঘং গণেতব্বমেৰ. গণনাপটিবদ্ধে হি কম্মট্ঠানে গণনাবলেনেৰ চিত্তং একগ্গং হোতি অরিত্তূপত্থম্ভনৰসেন চণ্ডসোতে নাৰাঠপনমিৰ.

তস্সেৰং সীঘং সীঘং গণযতো কম্মট্ঠানং নিরন্তরপ্পৰত্তং ৰিয হুত্ৰা উপট্ঠাতি. অথ ‘‘নিরন্তরং পৰত্ততী’’তি ঞত্ৰা অন্তো চ বহি চ ৰাতং অপরিগ্গহেত্ৰা পুরিমনযেনেৰ ৰেগেন ৰেগেন গণেতব্বং. অন্তোপৰিসনৰাতেন হি সদ্ধিং চিত্তং পৰেসযতো অব্ভন্তরং ৰাতব্ভাহতং মেদপূরিতং ৰিয হোতি, বহিনিক্খমনৰাতেন সদ্ধিং চিত্তং নীহরতো বহিদ্ধা পুথুত্তারম্মণে চিত্তং ৰিক্খিপতি. ফুট্ঠোকাসে পন সতিং ঠপেত্ৰা ভাৰেন্তস্সেৰ ভাৰনা সম্পজ্জতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অন্তো চ বহি চ ৰাতং অপরিগ্গহেত্ৰা পুরিমনযেনেৰ ৰেগেন ৰেগেন গণেতব্ব’’ন্তি.

কীৰ চিরং পনেতং গণেতব্বন্তি? যাৰ ৰিনা গণনায অস্সাসপস্সাসারম্মণে সতি সন্তিট্ঠতি. বহি ৰিসটৰিতক্কৰিচ্ছেদং কত্ৰা অস্সাসপস্সাসারম্মণে সতি সণ্ঠপনত্থংযেৰ হি গণনাতি.

এৰং গণনায মনসিকত্ৰা অনুবন্ধনায মনসিকাতব্বং. অনুবন্ধনা নাম গণনং পটিসংহরিত্ৰা সতিযা নিরন্তরং অস্সাসপস্সাসানং অনুগমনং; তঞ্চ খো ন আদিমজ্ঝপরিযোসানানুগমনৰসেন. বহিনিক্খমনৰাতস্স হি নাভি আদি, হদযং মজ্ঝং, নাসিকগ্গং পরিযোসানং. অব্ভন্তরপৰিসনৰাতস্স নাসিকগ্গং আদি, হদযং মজ্ঝং, নাভি পরিযোসানং. তঞ্চস্স অনুগচ্ছতো ৰিক্খেপগতং চিত্তং সারদ্ধায চেৰ হোতি ইঞ্জনায চ. যথাহ –

‘‘অস্সাসাদিমজ্ঝপরিযোসানং সতিযা অনুগচ্ছতো অজ্ঝত্তং ৰিক্খেপগতেন চিত্তেন কাযোপি চিত্তম্পি সারদ্ধা চ হোন্তি ইঞ্জিতা চ ফন্দিতা চ. পস্সাসাদিমজ্ঝপরিযোসানং সতিযা অনুগচ্ছতো বহিদ্ধা ৰিক্খেপগতেন চিত্তেন কাযোপি চিত্তম্পি সারদ্ধা চ হোন্তি ইঞ্জিতা চ ফন্দিতা চা’’তি (পটি. ম. ১.১৫৭).

তস্মা অনুবন্ধনায মনসিকরোন্তেন ন আদিমজ্ঝপরিযোসানৰসেন মনসিকাতব্বং. অপিচ খো ফুসনাৰসেন চ ঠপনাৰসেন চ মনসিকাতব্বং. গণনানুবন্ধনাৰসেন ৰিয হি ফুসনাঠপনাৰসেন ৰিসুং মনসিকারো নত্থি. ফুট্ঠফুট্ঠট্ঠানেযেৰ পন গণেন্তো গণনায চ ফুসনায চ মনসি করোতি. তত্থেৰ গণনং পটিসংহরিত্ৰা তে সতিযা অনুবন্ধন্তো অপ্পনাৰসেন চ চিত্তং ঠপেন্তো ‘‘অনুবন্ধনায চ ফুসনায চ ঠপনায চ মনসি করোতী’’তি ৰুচ্চতি. স্ৰাযমত্থো অট্ঠকথাযং ৰুত্তপঙ্গুল়দোৰারিকোপমাহি পটিসম্ভিদাযং ৰুত্তককচোপমায চ ৰেদিতব্বো.

তত্রাযং পঙ্গুল়োপমা – ‘‘সেয্যথাপি পঙ্গুল়ো দোলায কীল়তং মাতাপুত্তানং দোলং খিপিত্ৰা তত্থেৰ দোলত্থম্ভমূলে নিসিন্নো কমেন আগচ্ছন্তস্স চ গচ্ছন্তস্স চ দোলাফলকস্স উভো কোটিযো মজ্ঝঞ্চ পস্সতি, ন চ উভোকোটিমজ্ঝানং দস্সনত্থং ব্যাৰটো হোতি. এৰমেৰাযং ভিক্খু সতিৰসেন উপনিবন্ধনত্থম্ভমূলে ঠত্ৰা অস্সাসপস্সাসদোলং খিপিত্ৰা তত্থেৰ নিমিত্তে সতিযা নিসিন্নো কমেন আগচ্ছন্তানঞ্চ গচ্ছন্তানঞ্চ ফুট্ঠট্ঠানে অস্সাসপস্সাসানং আদিমজ্ঝপরিযোসানং সতিযা অনুগচ্ছন্তো তত্থ চ চিত্তং ঠপেন্তো পস্সতি, ন চ তেসং দস্সনত্থং ব্যাৰটো হোতি. অযং পঙ্গুল়োপমা.

অযং পন দোৰারিকোপমা – ‘‘সেয্যথাপি দোৰারিকো নগরস্স অন্তো চ বহি চ পুরিসে ‘কো ত্ৰং, কুতো ৰা আগতো, কুহিং ৰা গচ্ছসি, কিং ৰা তে হত্থে’তি ন ৰীমংসতি, ন হি তস্স তে ভারা. দ্ৰারপ্পত্তং দ্ৰারপ্পত্তংযেৰ পন ৰীমংসতি; এৰমেৰ ইমস্স ভিক্খুনো অন্তো পৰিট্ঠৰাতা চ বহি নিক্খন্তৰাতা চ ন ভারা হোন্তি, দ্ৰারপ্পত্তা দ্ৰারপ্পত্তাযেৰ ভারাতি. অযং দোৰারিকোপমা.

ককচোপমা পন আদিতোপভুতি এৰং ৰেদিতব্বা. ৰুত্তঞ্হেতং –

‘‘নিমিত্তং অস্সাসপস্সাসা, অনারম্মণমেকচিত্তস্স;

অজানতো চ তযো ধম্মে, ভাৰনানুপলব্ভতি.

‘‘নিমিত্তং অস্সাসপস্সাসা, অনারম্মণমেকচিত্তস্স;

জানতো চ তযো ধম্মে, ভাৰনা উপলব্ভতী’’তি. (পটি. ম. ১.১৫৯);

কথং ইমে তযো ধম্মা একচিত্তস্স আরম্মণং ন হোন্তি, ন চিমে তযো ধম্মা অৰিদিতা হোন্তি, ন চ চিত্তং ৰিক্খেপং গচ্ছতি, পধানঞ্চ পঞ্ঞাযতি, পযোগঞ্চ সাধেতি, ৰিসেসমধিগচ্ছতি? সেয্যথাপি রুক্খো সমে ভূমিভাগে নিক্খিত্তো, তমেনং পুরিসো ককচেন ছিন্দেয্য, রুক্খে ফুট্ঠককচদন্তানং ৰসেন পুরিসস্স সতি উপট্ঠিতা হোতি, ন আগতে ৰা গতে ৰা ককচদন্তে মনসি করোতি, ন আগতা ৰা গতা ৰা ককচদন্তা অৰিদিতা হোন্তি, পধানঞ্চ পঞ্ঞাযতি, পযোগঞ্চ সাধেতি.

যথা রুক্খো সমে ভূমিভাগে নিক্খিত্তো; এৰং উপনিবন্ধননিমিত্তং. যথা ককচদন্তা; এৰং অস্সাসপস্সাসা. যথা রুক্খে ফুট্ঠককচদন্তানং ৰসেন পুরিসস্স সতি উপট্ঠিতা হোতি, ন আগতে ৰা গতে ৰা ককচদন্তে মনসি করোতি, ন আগতা ৰা গতা ৰা ককচদন্তা অৰিদিতা হোন্তি, পধানঞ্চ পঞ্ঞাযতি, পযোগঞ্চ সাধেতি, এৰমেৰ ভিক্খু নাসিকগ্গে ৰা মুখনিমিত্তে ৰা সতিং উপট্ঠপেত্ৰা নিসিন্নো হোতি, ন আগতে ৰা গতে ৰা অস্সাসপস্সাসে মনসি করোতি, ন আগতা ৰা গতা ৰা অস্সাসপস্সাসা অৰিদিতা হোন্তি, পধানঞ্চ পঞ্ঞাযতি, পযোগঞ্চ সাধেতি, ৰিসেসমধিগচ্ছতি.

পধানন্তি কতমং পধানং? আরদ্ধৰীরিযস্স কাযোপি চিত্তম্পি কম্মনিযং হোতি – ইদং পধানং. কতমো পযোগো? আরদ্ধৰীরিযস্স উপক্কিলেসা পহীযন্তি, ৰিতক্কা ৰূপসম্মন্তি – অযং পযোগো. কতমো ৰিসেসো? আরদ্ধৰীরিযস্স সংযোজনা পহীযন্তি, অনুসযা ব্যন্তী হোন্তি – অযং ৰিসেসো. এৰং ইমে তযো ধম্মা একচিত্তস্স আরম্মণা ন হোন্তি, ন চিমে তযো ধম্মা অৰিদিতা হোন্তি, ন চ চিত্তং ৰিক্খেপং গচ্ছতি, পধানঞ্চ পঞ্ঞাযতি, পযোগঞ্চ সাধেতি, ৰিসেসমধিগচ্ছতি.

‘‘আনাপানস্সতী যস্স, পরিপুণ্ণা সুভাৰিতা;

অনুপুব্বং পরিচিতা, যথা বুদ্ধেন দেসিতা;

সো ইমং লোকং পভাসেতি, অব্ভা মুত্তোৰ চন্দিমা’’তি. (পটি. ম. ১.১৬০);

অযং ককচোপমা. ইধ পনস্স আগতাগতৰসেন অমনসিকারমত্তমেৰ পযোজনন্তি ৰেদিতব্বং. ইদং কম্মট্ঠানং মনসিকরোতো কস্সচি নচিরেনেৰ নিমিত্তঞ্চ উপ্পজ্জতি, অৰসেসজ্ঝানঙ্গপটিমণ্ডিতা অপ্পনাসঙ্খাতা ঠপনা চ সম্পজ্জতি. কস্সচি পন গণনাৰসেনেৰ মনসিকারকালতোপভুতি অনুক্কমতো ওল়ারিকঅস্সাসপস্সাসনিরোধৰসেন কাযদরথে ৰূপসন্তে কাযোপি চিত্তম্পি লহুকং হোতি, সরীরং আকাসে লঙ্ঘনাকারপ্পত্তং ৰিয হোতি. যথা সারদ্ধকাযস্স মঞ্চে ৰা পীঠে ৰা নিসীদতো মঞ্চপীঠং ওনমতি, ৰিকূজতি, পচ্চত্থরণং ৰলিং গণ্হাতি. অসারদ্ধকাযস্স পন নিসীদতো নেৰ মঞ্চপীঠং ওনমতি, ন ৰিকূজতি, ন পচ্চত্থরণং ৰলিং গণ্হাতি, তূলপিচুপূরিতং ৰিয মঞ্চপীঠং হোতি. কস্মা? যস্মা অসারদ্ধো কাযো লহুকো হোতি; এৰমেৰ গণনাৰসেন মনসিকারকালতোপভুতি অনুক্কমতো ওল়ারিকঅস্সাসপস্সাসনিরোধৰসেন কাযদরথে ৰূপসন্তে কাযোপি চিত্তম্পি লহুকং হোতি, সরীরং আকাসে লঙ্ঘনাকারপ্পত্তং ৰিয হোতি.

তস্স ওল়ারিকে অস্সাসপস্সাসে নিরুদ্ধে সুখুমঅস্সাসপস্সাসনিমিত্তারম্মণং চিত্তং পৰত্ততি, তস্মিম্পি নিরুদ্ধে অপরাপরং ততো সুখুমতরসুখুমতমনিমিত্তারম্মণং পৰত্ততিযেৰ. কথং? যথা পুরিসো মহতিযা লোহসলাকায কংসতাল়ং আকোটেয্য, একপ্পহারেন মহাসদ্দো উপ্পজ্জেয্য, তস্স ওল়ারিকসদ্দারম্মণং চিত্তং পৰত্তেয্য, নিরুদ্ধে ওল়ারিকে সদ্দে অথ পচ্ছা সুখুমসদ্দনিমিত্তারম্মণং, তস্মিম্পি নিরুদ্ধে অপরাপরং ততো সুখুমতরসুখুমতমসদ্দনিমিত্তারম্মণং চিত্তং পৰত্ততেৰ; এৰন্তি ৰেদিতব্বং. ৰুত্তম্পি চেতং – ‘‘সেয্যথাপি কংসে আকোটিতে’’তি (পটি. ম. ১.১৭১) ৰিত্থারো.

যথা হি অঞ্ঞানি কম্মট্ঠানানি উপরূপরি ৰিভূতানি হোন্তি, ন তথা ইদং. ইদং পন উপরূপরি ভাৰেন্তস্স ভাৰেন্তস্স সুখুমত্তং গচ্ছতি, উপট্ঠানম্পি ন উপগচ্ছতি. এৰং অনুপট্ঠহন্তে পন তস্মিং ন তেন ভিক্খুনা উট্ঠাযাসনা চম্মখণ্ডং পপ্ফোটেত্ৰা গন্তব্বং. কিং কাতব্বং? ‘‘আচরিযং পুচ্ছিস্সামী’’তি ৰা ‘‘নট্ঠং দানি মে কম্মট্ঠান’’ন্তি ৰা ন ৰুট্ঠাতব্বং, ইরিযাপথং ৰিকোপেত্ৰা গচ্ছতো হি কম্মট্ঠানং নৰনৰমেৰ হোতি. তস্মা যথানিসিন্নেনেৰ দেসতো আহরিতব্বং.

তত্রাযং আহরণূপাযো. তেন হি ভিক্খুনা কম্মট্ঠানস্স অনুপট্ঠহনভাৰং ঞত্ৰা ইতি পটিসঞ্চিক্খিতব্বং – ‘‘ইমে অস্সাসপস্সাসা নাম কত্থ অত্থি, কত্থ নত্থি, কস্স ৰা অত্থি, কস্স ৰা নত্থী’’তি. অথেৰং পটিসঞ্চিক্খতা ‘‘ইমে অন্তোমাতুকুচ্ছিযং নত্থি, উদকে নিমুগ্গানং নত্থি, তথা অসঞ্ঞীভূতানং মতানং চতুত্থজ্ঝানসমাপন্নানং রূপারূপভৰসমঙ্গীনং নিরোধসমাপন্নান’’ন্তি ঞত্ৰা এৰং অত্তনাৰ অত্তা পটিচোদেতব্বো – ‘‘ননু ত্ৰং, পণ্ডিত, নেৰ মাতুকুচ্ছিগতো, ন উদকে নিমুগ্গো, ন অসঞ্ঞীভূতো, ন মতো, ন চতুত্থজ্ঝানসমআপন্নো, ন রূপারূপভৰসমঙ্গী, ন নিরোধসমাপন্নো, অত্থিযেৰ তে অস্সাসপস্সাসা, মন্দপঞ্ঞতায পন পরিগ্গহেতুং ন সক্কোসী’’তি. অথানেন পকতিফুট্ঠৰসেনেৰ চিত্তং ঠপেত্ৰা মনসিকারো পৰত্তেতব্বো. ইমে হি দীঘনাসিকস্স নাসা পুটং ঘট্টেন্তা পৰত্তন্তি, রস্সনাসিকস্স উত্তরোট্ঠং. তস্মানেন ইমং নাম ঠানং ঘট্টেন্তীতি নিমিত্তং পট্ঠপেতব্বং. ইমমেৰ হি অত্থৰসং পটিচ্চ ৰুত্তং ভগৰতা – ‘‘নাহং, ভিক্খৰে, মুট্ঠস্সতিস্স অসম্পজানস্স আনাপানস্সতিভাৰনং ৰদামী’’তি (ম. নি. ৩.১৪৯; সং. নি. ৫.৯৯২). কিঞ্চাপি হি যংকিঞ্চি কম্মট্ঠানং সতস্স সম্পজানস্সেৰ সম্পজ্জতি, ইতো অঞ্ঞং পন মনসিকরোন্তস্স পাকটং হোতি. ইদং পন আনাপানস্সতিকম্মট্ঠানং গরুকং গরুকভাৰনং বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধবুদ্ধপুত্তানং মহাপুরিসানমেৰ মনসিকারভূমিভূতং, ন চেৰ ইত্তরং, ন চ ইত্তরসত্তসমাসেৰিতং. যথা যথা মনসি করীযতি, তথা তথা সন্তঞ্চেৰ হোতি সুখুমঞ্চ. তস্মা এত্থ বলৰতী সতি চ পঞ্ঞা চ ইচ্ছিতব্বা.

যথা হি মট্ঠসাটকস্স তুন্নকরণকালে সূচিপি সুখুমা ইচ্ছিতব্বা, সূচিপাসৰেধনম্পি ততো সুখুমতরং; এৰমেৰ মট্ঠসাটকসদিসস্স ইমস্স কম্মট্ঠানস্স ভাৰনাকালে সূচিপটিভাগা সতিপি সূচিপাসৰেধনপটিভাগা তংসম্পযুত্তা পঞ্ঞাপি বলৰতী ইচ্ছিতব্বা. তাহি চ পন সতিপঞ্ঞাহি সমন্নাগতেন ভিক্খুনা ন তে অস্সাসপস্সাসা অঞ্ঞত্র পকতিফুট্ঠোকাসা পরিযেসিতব্বা.

যথা পন কস্সকো কসিং কসিত্ৰা বলিবদ্দে মুঞ্চিত্ৰা গোচরাভিমুখে কত্ৰা ছাযায নিসিন্নো ৰিস্সমেয্য, অথস্স তে বলিবদ্দা ৰেগেন অটৰিং পৰিসেয্যুং. যো হোতি ছেকো কস্সকো সো পুন তে গহেত্ৰা যোজেতুকামো ন তেসং অনুপদং গন্ত্ৰা অটৰিং আহিণ্ডতি. অথ খো রস্মিঞ্চ পতোদঞ্চ গহেত্ৰা উজুকমেৰ তেসং নিপাততিত্থং গন্ত্ৰা নিসীদতি ৰা নিপজ্জতি ৰা. অথ তে গোণে দিৰসভাগং চরিত্ৰা নিপাততিত্থং ওতরিত্ৰা ন্হত্ৰা চ পিৰিত্ৰা চ পচ্চুত্তরিত্ৰা ঠিতে দিস্ৰা রস্মিযা বন্ধিত্ৰা পতোদেন ৰিজ্ঝন্তো আনেত্ৰা যোজেত্ৰা পুন কম্মং করোতি; এৰমেৰ তেন ভিক্খুনা ন তে অস্সাসপস্সাসা অঞ্ঞত্র পকতিফুট্ঠোকাসা পরিযেসিতব্বা. সতিরস্মিং পন পঞ্ঞাপতোদঞ্চ গহেত্ৰা পকতিফুট্ঠোকাসে চিত্তং ঠপেত্ৰা মনসিকারো পৰত্তেতব্বো. এৰঞ্হিস্স মনসিকরোতো নচিরস্সেৰ তে উপট্ঠহন্তি, নিপাততিত্থে ৰিয গোণা. ততো তেন সতিরস্মিযা বন্ধিত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে যোজেত্ৰা পঞ্ঞাপতোদেন ৰিজ্ঝন্তেন পুন কম্মট্ঠানং অনুযুঞ্জিতব্বং; তস্সেৰমনুযুঞ্জতো নচিরস্সেৰ নিমিত্তং উপট্ঠাতি. তং পনেতং ন সব্বেসং একসদিসং হোতি; অপিচ খো কস্সচি সুখসম্ফস্সং উপ্পাদযমানো তূলপিচু ৰিয, কপ্পাসপিচু ৰিয, ৰাতধারা ৰিয চ উপট্ঠাতীতি একচ্চে আহু.

অযং পন অট্ঠকথাৰিনিচ্ছযো – ইদঞ্হি কস্সচি তারকরূপং ৰিয, মণিগুল়িকা ৰিয, মুত্তাগুল়িকা ৰিয চ কস্সচি খরসম্ফস্সং হুত্ৰা কপ্পাসট্ঠি ৰিয, সারদারুসূচি ৰিয চ কস্সচি দীঘপামঙ্গসুত্তং ৰিয, কুসুমদামং ৰিয, ধূমসিখা ৰিয চ কস্সচি ৰিত্থত মক্কটকসুত্তং ৰিয, ৰলাহকপটলং ৰিয, পদুমপুপ্ফং ৰিয, রথচক্কং ৰিয, চন্দমণ্ডলং ৰিয, সূরিযমণ্ডলং ৰিয চ উপট্ঠাতি. তঞ্চ পনেতং যথা সম্বহুলেসু ভিক্খূসু সুত্তন্তং সজ্ঝাযিত্ৰা নিসিন্নেসু একেন ভিক্খুনা ‘‘তুম্হাকং কীদিসং হুত্ৰা ইদং সুত্তং উপট্ঠাতী’’তি ৰুত্তে একো ‘‘ময্হং মহতী পব্বতেয্যা নদী ৰিয হুত্ৰা উপট্ঠাতী’’তি আহ. অপরো ‘‘ময্হং একা ৰনরাজি ৰিয’’. অঞ্ঞো ‘‘ময্হং সীতচ্ছাযো সাখাসম্পন্নো ফলভারভরিতরুক্খো ৰিযা’’তি. তেসঞ্হি তং একমেৰ সুত্তং সঞ্ঞানানতায নানতো উপট্ঠাতি. এৰং একমেৰ কম্মট্ঠানং সঞ্ঞানানতায নানতো উপট্ঠাতি. সঞ্ঞজঞ্হি এতং সঞ্ঞানিদানং সঞ্ঞাপ্পভৰং তস্মা সঞ্ঞানানতায নানতো উপট্ঠাতীতি ৰেদিতব্বং.

এত্থ চ অঞ্ঞমেৰ অস্সাসারম্মণং চিত্তং, অঞ্ঞং পস্সাসারম্মণং, অঞ্ঞং নিমিত্তারম্মণং যস্স হি ইমে তযো ধম্মা নত্থি, তস্স কম্মট্ঠানং নেৰ অপ্পনং ন উপচারং পাপুণাতি. যস্স পনিমে তযো ধম্মা অত্থি, তস্সেৰ কম্মট্ঠানং অপ্পনঞ্চ উপচারঞ্চ পাপুণাতি. ৰুত্তঞ্হেতং –

‘‘নিমিত্তং অস্সাসপস্সাসা, অনারম্মণমেকচিত্তস্স;

অজানতো চ তযো ধম্মে, ভাৰনানুপলব্ভতি.

‘‘নিমিত্তং অস্সাসপস্সাসা, অনারম্মণমেকচিত্তস্স;

জানতো চ তযো ধম্মে, ভাৰনা উপলব্ভতী’’তি. (ৰিসুদ্ধি. ১.২৩১);

এৰং উপট্ঠিতে পন নিমিত্তে তেন ভিক্খুনা আচরিযসন্তিকং গন্ত্ৰা আরোচেতব্বং – ‘‘ময্হং, ভন্তে, এৰরূপং নাম উপট্ঠাতী’’তি. আচরিযেন পন ‘‘এতং নিমিত্ত’’ন্তি ৰা ‘‘ন নিমিত্ত’’ন্তি ৰা ন ৰত্তব্বং. ‘‘এৰং হোতি, আৰুসো’’তি ৰত্ৰা পন ‘‘পুনপ্পুনং মনসি করোহী’’তি ৰত্তব্বো. ‘‘নিমিত্ত’’ন্তি হি ৰুত্তে ৰোসানং আপজ্জেয্য; ‘‘ন নিমিত্ত’’ন্তি ৰুত্তে নিরাসো ৰিসীদেয্য. তস্মা তদুভযম্পি অৰত্ৰা মনসিকারেযেৰ নিযোজেতব্বোতি. এৰং তাৰ দীঘভাণকা. মজ্ঝিমভাণকা পনাহু – ‘‘নিমিত্তমিদং, আৰুসো, কম্মট্ঠানং পুনপ্পুনং মনসি করোহি সপ্পুরিসাতি ৰত্তব্বো’’তি. অথানেন নিমিত্তেযেৰ চিত্তং ঠপেতব্বং. এৰমস্সাযং ইতো পভুতি ঠপনাৰসেন ভাৰনা হোতি. ৰুত্তঞ্হেতং পোরাণেহি –

‘‘নিমিত্তে ঠপযং চিত্তং, নানাকারং ৰিভাৰযং;

ধীরো অস্সাসপস্সাসে, সকং চিত্তং নিবন্ধতী’’তি. (ৰিসুদ্ধি. ১.২৩২; পটি. ম. অট্ঠ. ২.১.১৬৩);

তস্সেৰং নিমিত্তুপট্ঠানতো পভুতি নীৰরণানি ৰিক্খম্ভিতানেৰ হোন্তি কিলেসা সন্নিসিন্নাৰ সতি উপট্ঠিতাযেৰ, চিত্তং সমাহিতমেৰ. ইদঞ্হি দ্ৰীহাকারেহি চিত্তং সমাহিতং নাম হোহি – উপচারভূমিযং ৰা নীৰরণপ্পহানেন, পটিলাভভূমিযং ৰা অঙ্গপাতুভাৰেন. তত্থ ‘‘উপচারভূমী’’তি উপচারসমাধি; ‘‘পটিলাভভূমী’’তি অপ্পনাসমাধি. তেসং কিং নানাকরণং? উপচারসমাধি কুসলৰীথিযং জৰিত্ৰা ভৰঙ্গং ওতরতি, অপ্পনাসমাধি দিৰসভাগে অপ্পেত্ৰা নিসিন্নস্স দিৰসভাগম্পি কুসলৰীথিযং জৰতি, ন ভৰঙ্গং ওতরতি. ইমেসু দ্ৰীসু সমাধীসু নিমিত্তপাতুভাৰেন উপচারসমাধিনা সমাহিতং চিত্তং হোতি. অথানেন তং নিমিত্তং নেৰ ৰণ্ণতো মনসিকাতব্বং, ন লক্খণতো পচ্চৰেক্খিতব্বং. অপিচ খো খত্তিযমহেসিযা চক্কৰত্তিগব্ভো ৰিয কস্সকেন সালিযৰগব্ভো ৰিয চ অপ্পমত্তেন রক্খিতব্বং; রক্খিতং হিস্স ফলদং হোতি.

‘‘নিমিত্তং রক্খতো লদ্ধ, পরিহানি ন ৰিজ্জতি;

আরক্খম্হি অসন্তম্হি, লদ্ধং লদ্ধং ৰিনস্সতী’’তি.

তত্রাযং রক্খণূপাযো – তেন ভিক্খুনা আৰাসো, গোচরো, ভস্সং, পুগ্গলো, ভোজনং, উতু, ইরিযাপথোতি ইমানি সত্ত অসপ্পাযানি ৰজ্জেত্ৰা তানেৰ সত্ত সপ্পাযানি সেৰন্তেন পুনপ্পুনং তং নিমিত্তং মনসিকাতব্বং.

এৰং সপ্পাযসেৰনেন নিমিত্তং থিরং কত্ৰা ৰুড্ঢিং ৰিরূল়্হিং গমযিত্ৰা ৰত্থুৰিসদকিরিযা, ইন্দ্রিযসমত্তপটিপাদনতা, নিমিত্তকুসলতা, যস্মিং সমযে চিত্তং সপগ্গহেতব্ব তস্মিং সমযে চিত্তপগ্গণ্হনা, যস্মিং সমযে চিত্তং নিগ্গহেতব্বং তস্মিং সমযে চিত্তনিগ্গণ্হনা, যস্মিং সমযে চিত্তং সম্পহংসেতব্বং তস্মিং সমযে সম্পহংসেতব্বং তস্মিং সমযে চিত্তসম্পহংসনা, যস্মিং সমযে চিত্তং অজ্ঝুপেক্খিতব্বং তস্মিং সমযে চিত্তঅজ্ঝুপেক্খনা, অসমাহিতপুগ্গলপরিৰজ্জনা, সমাহিতপুগ্গলসেৰনা, তদধিমুত্ততাতি ইমানি দস অপ্পনাকোসল্লানি অৰিজহন্তেন যোগো করণীযো.

তস্সেৰং অনুযুত্তস্স ৰিহরতো ইদানি অপ্পনা উপ্পজ্জিস্সতীতি ভৰঙ্গং ৰিচ্ছিন্দিত্ৰা নিমিত্তারম্মণং মনোদ্ৰারাৰজ্জনং উপ্পজ্জতি. তস্মিঞ্চ নিরুদ্ধে তদেৰারম্মণং গহেত্ৰা চত্তারি পঞ্চ ৰা জৰনানি, যেসং পঠমং পরিকম্মং, দুতিযং উপচারং, ততিযং অনুলোমং, চতুত্থং গোত্রভু, পঞ্চমং অপ্পনাচিত্তং. পঠমং ৰা পরিকম্মঞ্চেৰ উপচারঞ্চ, দুতিযং অনুলোমং, ততিযং গোত্রভু, চতুত্থং অপ্পনাচিত্তন্তি ৰুচ্চতি. চতুত্থমেৰ হি পঞ্চমং ৰা অপ্পেতি, ন ছট্ঠং সত্তমং ৰা আসন্নভৰঙ্গপাতত্তা.

আভিধম্মিকগোদত্তত্থেরো পনাহ – ‘‘আসেৰনপচ্চযেন কুসলা ধম্মা বলৰন্তো হোন্তি; তস্মা ছট্ঠং সত্তমং ৰা অপ্পেতী’’তি. তং অট্ঠকথাসু পটিক্খিত্তং. তত্থ পুব্বভাগচিত্তানি কামাৰচরানি হোন্তি, অপ্পনাচিত্তং পন রূপাৰচরং. এৰমনেন পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনং, পঞ্চঙ্গসমন্নাগতং, দসলক্খণসম্পন্নং, তিৰিধকল্যাণং, পঠমজ্ঝানং অধিগতং হোতি. সো তস্মিংযেৰারম্মণে ৰিতক্কাদযো ৰূপসমেত্ৰা দুতিযততিযচতুত্থজ্ঝানানি পাপুণাতি. এত্তাৰতা চ ঠপনাৰসেন ভাৰনায পরিযোসানপ্পত্তো হোতি. অযমেত্থ সঙ্খেপকথা. ৰিত্থারো পন ইচ্ছন্তেন ৰিসুদ্ধিমগ্গতো গহেতব্বো.

এৰং পত্তচতুত্থজ্ঝানো পনেত্থ ভিক্খু সল্লক্খণাৰিৰট্টনাৰসেন কম্মট্ঠানং ৰড্ঢেত্ৰা পারিসুদ্ধিং পত্তুকামো তদেৰ ঝানং আৰজ্জনসমাপজ্জনঅধিট্ঠানৰুট্ঠানপচ্চৰেক্খণসঙ্খাতেহি পঞ্চহাকারেহি ৰসিপ্পত্তং পগুণং কত্ৰা অরূপপুব্বঙ্গমং ৰা রূপং, রূপপুব্বঙ্গমং ৰা অরূপন্তি রূপারূপং পরিগ্গহেত্ৰা ৰিপস্সনং পট্ঠপেতি. কথং? সো হি ঝানা ৰুট্ঠহিত্ৰা ঝানঙ্গানি পরিগ্গহেত্ৰা তেসং নিস্সযং হদযৰত্থুং তং নিস্সযানি চ ভূতানি তেসঞ্চ নিস্সযং সকলম্পি করজকাযং পস্সতি. ততো ‘‘ঝানঙ্গানি অরূপং, ৰত্থাদীনি রূপ’’ন্তি রূপারূপং ৰৰত্থপেতি.

অথ ৰা সমাপত্তিতো ৰুট্ঠহিত্ৰা কেসাদীসু কোট্ঠাসেসু পথৰীধাতুআদিৰসেন চত্তারি ভূতানি তংনিস্সিতরূপানি চ পরিগ্গহেত্ৰা যথাপরিগ্গহিতরূপারম্মণং যথাপরিগ্গহিতরূপৰত্থুদ্ৰারারম্মণং ৰা সসম্পযুত্তধম্মং ৰিঞ্ঞাণঞ্চ পস্সতি. ততো ‘‘ভূতাদীনি রূপং সসম্পযুত্তধম্মং ৰিঞ্ঞাণং অরূপ’’ন্তি ৰৰত্থপেতি.

অথ ৰা সমাপত্তিতো ৰুট্ঠহিত্ৰা অস্সাসপস্সাসানং সমুদযো করজকাযো চ চিত্তঞ্চাতি পস্সতি. যথা হি কম্মারগগ্গরিযা ধমমানায ভস্তঞ্চ পুরিসস্স চ তজ্জং ৰাযামং পটিচ্চ ৰাতো সঞ্চরতি; এৰমেৰ কাযঞ্চ চিত্তঞ্চ পটিচ্চ অস্সাসপস্সাসাতি. ততো অস্সাসপস্সাসে চ কাযঞ্চ রূপং, চিত্তঞ্চ তংসম্পযুত্তধম্মে চ অরূপন্তি ৰৰত্থপেতি.

এৰং নামরূপং ৰৰত্থপেত্ৰা তস্স পচ্চযং পরিযেসতি, পরিযেসন্তো চ তং দিস্ৰা তীসুপি অদ্ধাসু নামরূপস্স পৰত্তিং আরব্ভ কঙ্খং ৰিতরতি. ৰিতিণ্ণকঙ্খো কলাপসম্মসনৰসেন তিলক্খণং আরোপেত্ৰা উদযব্বযানুপস্সনায পুব্বভাগে উপ্পন্নে ওভাসাদযো দস ৰিপস্সনুপক্কিলেসে পহায উপক্কিলেসৰিমুত্তং পটিপদাঞাণং ‘‘মগ্গো’’তি ৰৰত্থপেত্ৰা উদযং পহায ভঙ্গানুপস্সনং পত্ৰা নিরন্তরং ভঙ্গানুপস্সনেন ভযতো উপট্ঠিতেসু সব্বসঙ্খারেসু নিব্বিন্দন্তো ৰিরজ্জন্তো ৰিমুচ্চন্তো যথাক্কমং চত্তারো অরিযমগ্গে পাপুণিত্ৰা অরহত্তফলে পতিট্ঠায একূনৰীসতিভেদস্স পচ্চৰেক্খণঞাণস্স পরিযন্তপ্পত্তো সদেৰকস্স লোকস্স অগ্গদক্খিণেয্যো হোতি. এত্তাৰতা চস্স গণনং আদিং কত্ৰা ৰিপস্সনাপরিযোসানা আনাপানস্সতিসমাধিভাৰনা চ সমত্তা হোতীতি.

অযং সব্বাকারতো পঠমচতুক্কৰণ্ণনা.

ইতরেসু পন তীসু চতুক্কেসু যস্মা ৰিসুং কম্মট্ঠানভাৰনানযো নাম নত্থি; তস্মা অনুপদৰণ্ণনানযেনেৰ নেসং অত্থো ৰেদিতব্বো. পীতিপ্পটিসংৰেদীতি পীতিং পটিসংৰিদিতং করোন্তো পাকটং করোন্তো অস্সসিস্সামি পস্সসিস্সামীতি সিক্খতি. তত্থ দ্ৰীহাকারেহি পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি – আরম্মণতো চ অসম্মোহতো চ.

কথং আরম্মণতো পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি? সপ্পীতিকে দ্ৰে ঝানে সমাপজ্জতি, তস্স সমাপত্তিক্খণে ঝানপটিলাভেন আরম্মণতো পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি আরম্মণস্স পটিসংৰিদিতত্তা.

কথং অসম্মোহতো? সপ্পীতিকে দ্ৰে ঝানে সমাপজ্জিত্ৰা ৰুট্ঠায ঝানসম্পযুত্তকপীতিং খযতো ৰযতো সম্মসতি, তস্স ৰিপস্সনাক্খণে লক্খণপটিৰেধেন অসম্মোহতো পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি. ৰুত্তঞ্হেতং পটিসম্ভিদাযং

‘‘দীঘং অস্সাসৰসেন চিত্তস্স একগ্গতং অৰিক্খেপং পজানতো সতি উপট্ঠিতা হোতি. তায সতিযা তেন ঞাণেন সা পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি. দীঘং পস্সাসৰসেন…পে… রস্সং অস্সাসৰসেন… রস্সং পস্সাসৰসেন… সব্বকাযপ্পটিসংৰেদী অস্সাসৰসেন… সব্বকাযপ্পটিসংৰেদী পস্সাসৰসেন… পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সাসৰসেন… পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং পস্সাসৰসেন চিত্তস্স একগ্গতং অৰিক্খেপং পজানতো সতি উপট্ঠিতা হোতি, তায সতিযা তেন ঞাণেন সা পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি. আৰজ্জতো সা পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি জানতো… পস্সতো… পচ্চৰেক্খতো… চিত্তং অধিট্ঠহতো… সদ্ধায অধিমুচ্চতো… ৰীরিযং পগ্গণ্হতো… সতিং উপট্ঠাপযতো… চিত্তং সমাদহতো… পঞ্ঞায পজানতো… অভিঞ্ঞেয্যং অভিজানতো… পরিঞ্ঞেয্যং পরিজানতো… পহাতব্বং পজহতো… ভাৰেতব্বং ভাৰযতো… সচ্ছিকাতব্বং সচ্ছিকরোতো সা পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি. এৰং সা পীতি পটিসংৰিদিতা হোতী’’তি (পটি. ম. ১.১৭২).

এতেনেৰ নযেন অৰসেসপদানিপি অত্থতো ৰেদিতব্বানি. ইদং পনেত্থ ৰিসেসমত্তং. তিণ্ণং ঝানানং ৰসেন সুখপটিসংৰেদিতা চতুন্নম্পি ৰসেন চিত্তসঙ্খারপটিসংৰেদিতা ৰেদিতব্বা. ‘‘চিত্তসঙ্খারো’’তি ৰেদনাদযো দ্ৰে খন্ধা. সুখপ্পটিসংৰেদিপদে চেত্থ ৰিপস্সনাভূমিদস্সনত্থং ‘‘সুখন্তি দ্ৰে সুখানি – কাযিকঞ্চ সুখং চেতসিকঞ্চা’’তি পটিসম্ভিদাযং ৰুত্তং. পস্সম্ভযং চিত্তসঙ্খারন্তি ওল়ারিকং ওল়ারিকং চিত্তসঙ্খারং পস্সম্ভেন্তো, নিরোধেন্তোতি অত্থো. সো ৰিত্থারতো কাযসঙ্খারে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. অপিচেত্থ পীতিপদে পীতিসীসেন ৰেদনা ৰুত্তা. সুখপদে সরূপেনেৰ ৰেদনা. দ্ৰীসু চিত্তসঙ্খারপদেসু ‘‘সঞ্ঞা চ ৰেদনা চ চেতসিকা এতে ধম্মা চিত্তপটিবদ্ধা চিত্তসঙ্খারা’’তি (পটি. ম. ১.১৭৪; ম. নি. ১.৪৬৩) ৰচনতো সঞ্ঞাসম্পযুত্তা ৰেদনাতি. এৰং ৰেদনানুপস্সনানযেন ইদং চতুক্কং ভাসিতন্তি ৰেদিতব্বং.

ততিযচতুক্কেপি চতুন্নং ঝানানং ৰসেন চিত্তপটিসংৰেদিতা ৰেদিতব্বা. অভিপ্পমোদযং চিত্তন্তি চিত্তং মোদেন্তো পমোদেন্তো হাসেন্তো পহাসেন্তো অস্সসিস্সামি পস্সসিস্সামীতি সিক্খতি. তত্থ দ্ৰীহাকারেহি অভিপ্পমোদো হোতি – সমাধিৰসেন চ ৰিপস্সনাৰসেন চ.

কথং সমাধিৰসেন? সপ্পীতিকে দ্ৰে ঝানে সমাপজ্জতি, সো সমাপত্তিক্খণে সম্পযুত্তায পীতিযা চিত্তং আমোদেতি পমোদেতি. কথং ৰিপস্সনাৰসেন? সপ্পীতিকে দ্ৰে ঝানে সমাপজ্জিত্ৰা ৰুট্ঠায ঝানসম্পযুত্তকপীতিং খযতো ৰযতো সম্মসতি; এৰং ৰিপস্সনাক্খণে ঝানসম্পযুত্তকপীতিং আরম্মণং কত্ৰা চিত্তং আমোদেতি পমোদেতি. এৰং পটিপন্নো ‘‘অভিপ্পমোদযং চিত্তং অস্সসিস্সামি পস্সসিস্সামীতি সিক্খতী’’তি ৰুচ্চতি.

সমাদহং চিত্তন্তি পঠমজ্ঝানাদিৰসেন আরম্মণে চিত্তং সমং আদহন্তো সমং ঠপেন্তো তানি ৰা পন ঝানানি সমাপজ্জিত্ৰা ৰুট্ঠায ঝানসম্পযুত্তকচিত্তং খযতো ৰযতো সম্মসতো ৰিপস্সনাক্খণে লক্খণপটিৰেধেন উপ্পজ্জতি খণিকচিত্তেকগ্গতা; এৰং উপ্পন্নায খণিকচিত্তেকগ্গতায ৰসেনপি আরম্মণে চিত্তং সমং আদহন্তো সমং ঠপেন্তো ‘‘সমাদহং চিত্তং অস্সসিস্সামি পস্সসিস্সামীতি সিক্খতী’’তি ৰুচ্চতি.

ৰিমোচযং চিত্তন্তি পঠমজ্ঝানেন নীৰরণেহি চিত্তং মোচেন্তো ৰিমোচেন্তো, দুতিযেন ৰিতক্কৰিচারেহি, ততিযেন পীতিযা, চতুত্থেন সুখদুক্খেহি চিত্তং মোচেন্তো ৰিমোচেন্তো. তানি ৰা পন ঝানানি সমাপজ্জিত্ৰা ৰুট্ঠায ঝানসম্পযুত্তকচিত্তং খযতো ৰযতো সম্মসতি. সো ৰিপস্সনাক্খণে অনিচ্চানুপস্সনায নিচ্চসঞ্ঞাতো চিত্তং মোচেন্তো ৰিমোচেন্তো, দুক্খানুপস্সনায সুখসঞ্ঞাতো, অনত্তানুপস্সনায অত্তসঞ্ঞাতো, নিব্বিদানুপস্সনায নন্দিতো, ৰিরাগানুপস্সনায রাগতো, নিরোধানুপস্সনায সমুদযতো, পটিনিস্সগ্গানুপস্সনায আদানতো চিত্তং মোচেন্তো ৰিমোচেন্তো অস্সসতি চেৰ পস্সসতি চ. তেন ৰুত্তং – ‘‘ৰিমোচযং চিত্তং অস্সসিস্সামি পস্সসিস্সামীতি সিক্খতী’’তি. এৰং চিত্তানুপস্সনাৰসেন ইদং চতুক্কং ভাসিতন্তি ৰেদিতব্বং.

চতুত্থচতুক্কে পন অনিচ্চানুপস্সীতি এত্থ তাৰ অনিচ্চং ৰেদিতব্বং, অনিচ্চতা ৰেদিতব্বা, অনিচ্চানুপস্সনা ৰেদিতব্বা, অনিচ্চানুপস্সী ৰেদিতব্বো. তত্থ ‘‘অনিচ্চ’’ন্তি পঞ্চক্খন্ধা. কস্মা? উপ্পাদৰযঞ্ঞথত্তভাৰা. ‘‘অনিচ্চতা’’তি তেসঞ্ঞেৰ উপ্পাদৰযঞ্ঞথত্তং হুত্ৰা অভাৰো ৰা নিব্বত্তানং তেনেৰাকারেন অঠত্ৰা খণভঙ্গেন ভেদোতি অত্থো. ‘‘অনিচ্চানুপস্সনা’’তি তস্সা অনিচ্চতায ৰসেন রূপাদীসু ‘‘অনিচ্চ’’ন্তি অনুপস্সনা; ‘‘অনিচ্চানুপস্সী’’তি তায অনুপস্সনায সমন্নাগতো; তস্মা এৰং ভূতো অস্সসন্তো চ পস্সসন্তো চ ইধ ‘‘অনিচ্চানুপস্সী অস্সসিস্সামি, পস্সসিস্সামীতি সিক্খতী’’তি ৰেদিতব্বো.

ৰিরাগানুপস্সীতি এত্থ পন দ্ৰে ৰিরাগা – খযৰিরাগো চ অচ্চন্তৰিরাগো চ. তত্থ ‘‘খযৰিরাগো’’তি সঙ্খারানং খণভঙ্গো; ‘‘অচ্চন্তৰিরাগো’’তি নিব্বানং; ‘‘ৰিরাগানুপস্সনা’’তি তদুভযদস্সনৰসেন পৰত্তা ৰিপস্সনা চ মগ্গো চ. তায দুৰিধাযপি অনুপস্সনায সমন্নাগতো হুত্ৰা অস্সসন্তো চ পস্সসন্তো চ ‘‘ৰিরাগানুপস্সী অস্সসিস্সামি পস্সসিস্সামীতি সিক্খতী’’তি ৰেদিতব্বো. নিরোধানুপস্সীপদেপি এসেৰ নযো.

পটিনিস্সগ্গানুপস্সীতি এত্থাপি দ্ৰে পটিনিস্সগ্গা – পরিচ্চাগপটিনিস্সগ্গো চ পক্খন্দনপটিনিস্সগ্গো চ. পটিনিস্সগ্গোযেৰ অনুপস্সনা পটিনিস্সগ্গানুপস্সনা; ৰিপস্সনামগ্গানমেতং অধিৰচনং. ৰিপস্সনা হি তদঙ্গৰসেন সদ্ধিং খন্ধাভিসঙ্খারেহি কিলেসে পরিচ্চজতি, সঙ্খতদোসদস্সনেন চ তব্বিপরীতে নিব্বানে তন্নিন্নতায পক্খন্দতীতি পরিচ্চাগপটিনিস্সগ্গো চেৰ পক্খন্দনপটিনিস্সগ্গো চাতি ৰুচ্চতি. মগ্গো সমুচ্ছেদৰসেন সদ্ধিং খন্ধাভিসঙ্খারেহি কিলেসে পরিচ্চজতি, আরম্মণকরণেন চ নিব্বানে পক্খন্দতীতি পরিচ্চাগপটিনিস্সগ্গো চেৰ পক্খন্দনপটিনিস্সগো চাতি ৰুচ্চতি. উভযম্পি পন পুরিমপুরিমঞাণানং অনুঅনু পস্সনতো অনুপস্সনাতি ৰুচ্চতি. তায দুৰিধায পটিনিস্সগ্গানুপস্সনায সমন্নাগতো হুত্ৰা অস্সসন্তো চ পস্সসন্তো চ পটিনিসগ্গানুপস্সী অস্সসিস্সামি পস্সসিস্সামীতি সিক্খতীতি ৰেদিতব্বো. এৰং ভাৰিতোতি এৰং সোল়সহি আকারেহি ভাৰিতো. সেসং ৰুত্তনযমেৰ.

আনাপানস্সতিসমাধিকথা নিট্ঠিতা.

১৬৭. অথ খো ভগৰাতিআদিম্হি পন অযং সঙ্খেপত্থো. এৰং ভগৰা আনাপানস্সতিসমাধিকথায ভিক্খূ সমস্সাসেত্ৰা অথ যং তং ততিযপারাজিকপঞ্ঞত্তিযা নিদানঞ্চেৰ পকরণঞ্চ উপ্পন্নং ভিক্খূনং অঞ্ঞমঞ্ঞং জীৰিতা ৰোরোপনং, এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণে ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতেত্ৰা পটিপুচ্ছিত্ৰা ৰিগরহিত্ৰা চ যস্মা তত্থ অত্তনা অত্তানং জীৰিতা ৰোরোপনং মিগলণ্ডিকেন চ ৰোরোপাপনং পারাজিকৰত্থু ন হোতি; তস্মা তং ঠপেত্ৰা পারাজিকস্স ৰত্থুভূতং অঞ্ঞমঞ্ঞং জীৰিতা ৰোরোপনমেৰ গহেত্ৰা পারাজিকং পঞ্ঞপেন্তো ‘‘যো পন ভিক্খু সঞ্চিচ্চ মনুস্সৰিগ্গহ’’ন্তিআদিমাহ. অরিযপুগ্গলমিস্সকত্তা পনেত্থ ‘‘মোঘপুরিসা’’তি অৰত্ৰা ‘‘তে ভিক্খূ’’তি ৰুত্তং.

এৰং মূলচ্ছেজ্জৰসেন দল়্হং কত্ৰা ততিযপারাজিকে পঞ্ঞত্তে অপরম্পি অনুপঞ্ঞত্তত্থায মরণৰণ্ণসংৰণ্ণনৰত্থু উদপাদি, তস্সুপ্পত্তিদীপনত্থং ‘‘এৰঞ্চিদং ভগৰতা’’তিআদি ৰুত্তং.

১৬৮. তত্থ পটিবদ্ধচিত্তাতি ছন্দরাগেন পটিবদ্ধচিত্তা; সারত্তা অপেক্খৰন্তোতি অত্থো. মরণৰণ্ণং সংৰণ্ণেমাতি জীৰিতে আদীনৰং দস্সেত্ৰা মরণস্স গুণং ৰণ্ণেম; আনিসংসং দস্সেমাতি. কতকল্যাণোতিআদীসু অযং পদত্থো – কল্যাণং সুচিকম্মং কতং তযাতি ত্ৰং খো অসি কতকল্যাণো. তথা কুসলং অনৰজ্জকম্মং কতং তযাতি কতকুসলো. মরণকালে সম্পত্তে যা সত্তানং উপ্পজ্জতি ভযসঙ্খাতা ভীরুতা, ততো তাযনং রক্খণকম্মং কতং তযাতি কতভীরুত্তাণো পাপং. লামককম্মং অকতং তযাতি অকতপাপো. লুদ্দং দারুণং দুস্সীল্যকম্মং অকতং তযাতি অকতলুদ্দো. কিব্বিসং সাহসিককম্মং লোভাদিকিলেসুস্সদং অকতং তযাতি অকতকিব্বিসো. কস্মা ইদং ৰুচ্চতি? যস্মা সব্বপ্পকারম্পি কতং তযা কল্যাণং, অকতং তযা পাপং; তেন তং ৰদাম – ‘‘কিং তুয্হং ইমিনা রোগাভিভূতত্তা লামকেন পাপকেন দুক্খবহুলত্তা দুজ্জীৰিতেন’’. মতং তে জীৰিতা সেয্যোতি তৰ মরণং জীৰিতা সুন্দরতরং. কস্মা? যস্মা ইতো ত্ৰং কালঙ্কতো কতকালো হুত্ৰা কালং কত্ৰা মরিত্ৰাতি অত্থো. কাযস্স ভেদা…পে… উপপজ্জিস্সসি. এৰং উপপন্নো চ তত্থ দিব্বেহি দেৰলোকে উপ্পন্নেহি পঞ্চহি কামগুণেহি মনাপিযরূপাদিকেহি পঞ্চহি ৰত্থুকামকোট্ঠাসেহি সমপ্পিতো সমঙ্গীভূতো পরিচরিস্সসি সম্পযুত্তো সমোধানগতো হুত্ৰা ইতো চিতো চ চরিস্সসি, ৰিচরিস্সসি অভিরমিস্সসি ৰাতি অত্থো.

১৬৯. অসপ্পাযানীতি অহিতানি অৰুড্ঢিকরানি যানি খিপ্পমেৰ জীৰিতক্খযং পাপেন্তি.

পদভাজনীযৰণ্ণনা

১৭২. সঞ্চিচ্চাতি অযং ‘‘সঞ্চিচ্চ মনুস্সৰিগ্গহ’’ন্তি মাতিকায ৰুত্তস্স সঞ্চিচ্চপদস্স উদ্ধারো. তত্থ ন্তি উপসগ্গো, তেন সদ্ধিং উস্সুক্কৰচনমেতং সঞ্চিচ্চাতি; তস্স সঞ্চেতেত্ৰা সুট্ঠু চেতেত্ৰাতি অত্থো. যস্মা পন যো সঞ্চিচ্চ ৰোরোপেতি, সো জানন্তো সঞ্জানন্তো হোতি, তঞ্চস্স ৰোরোপনং চেচ্চ অভিৰিতরিত্ৰা ৰীতিক্কমো হোতি. তস্মা ব্যঞ্জনে আদরং অকত্ৰা অত্থমেৰ দস্সেতুং ‘‘জানন্তো সঞ্জানন্তো চেচ্চ অভিৰিতরিত্ৰা ৰীতিক্কমো’’তি এৰমস্স পদভাজনং ৰুত্তং. তত্থ জানন্তোতি ‘‘পাণো’’তি জানন্তো. সঞ্জানন্তোতি ‘‘জীৰিতা ৰোরোপেমী’’তি সঞ্জানন্তো; তেনেৰ পাণজাননাকারেন সদ্ধিং জানন্তোতি অত্থো. চেচ্চাতি ৰধকচেতনাৰসেন চেতেত্ৰা পকপ্পেত্ৰা. অভিৰিতরিত্ৰাতি উপক্কমৰসেন মদ্দন্তো নিরাসঙ্কচিত্তং পেসেত্ৰা. ৰীতিক্কমোতি এৰং পৰত্তস্স যো ৰীতিক্কমো অযং সঞ্চিচ্চসদ্দস্স সিখাপ্পত্তো অত্থোতি ৰুত্তং হোতি.

ইদানি ‘‘মনুস্সৰিগ্গহং জীৰিতা ৰোরোপেয্যা’’তি এত্থ ৰুত্তং মনুস্সত্তভাৰং আদিতো পট্ঠায দস্সেতুং ‘‘মনুস্সৰিগ্গহো নামা’’তিআদিমাহ. তত্থ গব্ভসেয্যকানং ৰসেন সব্বসুখুমঅত্তভাৰদস্সনত্থং ‘‘যং মাতুকুচ্ছিস্মি’’ন্তি ৰুত্তং. পঠমং চিত্তন্তি পটিসন্ধিচিত্তং. উপ্পন্নন্তি জাতং. পঠমং ৰিঞ্ঞাণং পাতুভূতন্তি ইদং তস্সেৰ ৰেৰচনং. ‘‘মাতুকুচ্ছিস্মিং পঠমং চিত্ত’’ন্তি ৰচনেন চেত্থ সকলাপি পঞ্চৰোকারপটিসন্ধি দস্সিতা হোতি. তস্মা তঞ্চ পঠমং চিত্তং তংসম্পযুত্তা চ তযো অরূপক্খন্ধা তেন সহ নিব্বত্তঞ্চ কললরূপন্তি অযং সব্বপঠমো মনুস্সৰিগ্গহো. তত্থ ‘‘কললরূপ’’ন্তি ইত্থিপুরিসানং কাযৰত্থুভাৰদসকৰসেন সমতিংস রূপানি, নপুংসকানং কাযৰত্থুদসকৰসেন ৰীসতি. তত্থ ইত্থিপুরিসানং কললরূপং জাতিউণ্ণায একেন অংসুনা উদ্ধটতেলবিন্দুমত্তং হোতি অচ্ছং ৰিপ্পসন্নং. ৰুত্তঞ্চেতং অট্ঠকথাযং

‘‘তিলতেলস্স যথা বিন্দু, সপ্পিমণ্ডো অনাৰিলো;

এৰংৰণ্ণপ্পটিভাগং কললন্তি পৰুচ্চতী’’তি. (ৰিভ. অট্ঠ. ২৬ পকিণ্ণককথা; সং. নি. অট্ঠ. ১.১.২৩৫);

এৰং পরিত্তকং ৰত্থুং আদিং কত্ৰা পকতিযা ৰীসৰস্সসতাযুকস্স সত্তস্স যাৰ মরণকালা এত্থন্তরে অনুপুব্বেন ৰুড্ঢিপ্পত্তো অত্তভাৰো এসো মনুস্সৰিগ্গহো নাম.

জীৰিতা ৰোরোপেয্যাতি কললকালেপি তাপনমদ্দনেহি ৰা ভেসজ্জসম্পদানেন ৰা ততো ৰা উদ্ধম্পি তদনুরূপেন উপক্কমেন জীৰিতা ৰিযোজেয্যাতি অত্থো. যস্মা পন জীৰিতা ৰোরোপনং নাম অত্থতো জীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদনমেৰ হোতি, তস্মা এতস্স পদভাজনে ‘‘জীৰিতিন্দ্রিযং উপচ্ছিন্দতি উপরোধেতি সন্ততিং ৰিকোপেতী’’তি ৰুত্তং. তত্থ জীৰিতিন্দ্রিযস্স পৰেণিঘটনং উপচ্ছিন্দন্তো উপরোধেন্তো চ ‘‘জীৰিতিন্দ্রিযং উপচ্ছিন্দতি উপরোধেতী’’তি ৰুচ্চতি. স্ৰাযমত্থো ‘‘সন্ততিং ৰিকোপেতী’’তিপদেন দস্সিতো. ৰিকোপেতীতি ৰিযোজেতি.

তত্থ দুৰিধং জীৰিতিন্দ্রিযং – রূপজীৰিতিন্দ্রিযং, অরূপজীৰিতিন্দ্রিযঞ্চ. তেসু অরূপজীৰিতিন্দ্রিযে উপক্কমো নত্থি, তং ৰোরোপেতুং ন সক্কা. রূপজীৰিতিন্দ্রিযে পন অত্থি, তং ৰোরোপেতুং সক্কা. তং পন ৰোরোপেন্তো অরূপজীৰিতিন্দ্রিযম্পি ৰোরোপেতি. তেনেৰ হি সদ্ধিং তং নিরুজ্ঝতি তদাযত্তৰুত্তিতো. তং পন ৰোরোপেন্তো কিং অতীতং ৰোরোপেতি, অনাগতং, পচ্চুপ্পন্নন্তি? নেৰ অতীতং, ন অনাগতং, তেসু হি একং নিরুদ্ধং একং অনুপ্পন্নন্তি উভপম্পি অসন্তং, অসন্তত্তা উপক্কমো নত্থি, উপক্কমস্স নত্থিতায একম্পি ৰোরোপেতুং ন সক্কা. ৰুত্তম্পি চেতং –

‘‘অতীতে চিত্তক্খণে জীৰিত্থ, ন জীৰতি; ন জীৰিস্সতি. অনাগতে চিত্তক্খণে জীৰিস্সতি, ন জীৰিত্থ; ন জীৰতি. পচ্চুপ্পন্নে চিত্তক্খণে জীৰতি, ন জীৰিত্থ; ন জীৰিস্সতী’’তি (মহানি. ১০).

তস্মা যত্থ জীৰতি তত্থ উপক্কমো যুত্তোতি পচ্চুপ্পন্নং ৰোরোপেতি.

পচ্চুপ্পন্নঞ্চ নামেতং খণপচ্চুপ্পন্নং, সন্ততিপচ্চুপ্পন্নং, অদ্ধাপচ্চুপ্পন্নন্তি তিৰিধং. তত্থ ‘‘খণপচ্চুপ্পন্নং’’ নাম উপ্পাদজরাভঙ্গসমঙ্গি, তং ৰোরোপেতুং ন সক্কা. কস্মা? সযমেৰ নিরুজ্ঝনতো. ‘‘সন্ততিপচ্চুপ্পন্নং’’ নাম সত্তট্ঠজৰনৰারমত্তং সভাগসন্ততিৰসেন পৰত্তিত্ৰা নিরুজ্ঝনকং, যাৰ ৰা উণ্হতো আগন্ত্ৰা ওৰরকং পৰিসিত্ৰা নিসিন্নস্স অন্ধকারং হোতি, সীততো ৰা আগন্ত্ৰা ওৰরকে নিসিন্নস্স যাৰ ৰিসভাগউতুপাতুভাৰেন পুরিমকো উতু নপ্পটিপ্পস্সম্ভতি, এত্থন্তরে ‘‘সন্ততিপচ্চুপ্পন্ন’’ন্তি ৰুচ্চতি. পটিসন্ধিতো পন যাৰ চুতি, এতং ‘‘অদ্ধাপচ্চুপ্পন্নং’’ নাম. তদুভযম্পি ৰোরোপেতুং সক্কা. কথং? তস্মিঞ্হি উপক্কমে কতে লদ্ধুপক্কমং জীৰিতনৰকং নিরুজ্ঝমানং দুব্বলস্স পরিহীনৰেগস্স সন্তানস্স পচ্চযো হোতি. ততো সন্ততিপচ্চুপ্পন্নং ৰা অদ্ধাপচ্চুপ্পন্নং ৰা যথাপরিচ্ছিন্নং কালং অপত্ৰা অন্তরাৰ নিরুজ্ঝতি. এৰং তদুভযম্পি ৰোরোপেতুং সক্কা, তস্মা তদেৰ সন্ধায ‘‘সন্ততিং ৰিকোপেতী’’তি ইদং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

ইমস্স পনত্থস্স আৰিভাৰত্থং পাণো ৰেদিতব্বো, পাণাতিপাতো ৰেদিতব্বো, পাণাতিপাতি ৰেদিতব্বো, পাণাতিপাতস্স পযোগো ৰেদিতব্বো. তত্থ ‘‘পাণো’’তি ৰোহারতো সত্তো, পরমত্থতো জীৰিতিন্দ্রিযং. জীৰিতিন্দ্রিযঞ্হি অতিপাতেন্তো ‘‘পাণং অতিপাতেতী’’তি ৰুচ্চতি তং ৰুত্তপ্পকারমেৰ. ‘‘পাণাতিপাতো’’তি যায চেতনায জীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদকং পযোগং সমুট্ঠাপেতি, সা ৰধকচেতনা ‘‘পাণাতিপাতো’’তি ৰুচ্চতি. ‘‘পাণাতিপাতী’’তি ৰুত্তচেতনাসমঙ্গি পুগ্গলো দট্ঠব্বো. ‘‘পাণাতিপাতস্স পযোগো’’তি পাণাতিপাতস্স ছপযোগা – সাহত্থিকো, আণত্তিকো, নিস্সগ্গিযো, থাৰরো, ৰিজ্জামযো, ইদ্ধিমযোতি.

তত্থ ‘‘সাহত্থিকো’’তি সযং মারেন্তস্স কাযেন ৰা কাযপ্পটিবদ্ধেন ৰা পহরণং. ‘‘আণত্তিকো’’তি অঞ্ঞং আণাপেন্তস্স ‘‘এৰং ৰিজ্ঝিত্ৰা ৰা পহরিত্ৰা ৰা মারেহী’’তি আণাপনং. ‘‘নিস্সগ্গিযো’’তি দূরে ঠিতং মারেতুকামস্স কাযেন ৰা কাযপ্পটিবদ্ধেন ৰা উসুসত্তিযন্তপাসাণাদীনং নিস্সজ্জনং. ‘‘থাৰরো’’তি অসঞ্চারিমেন উপকরণেন মারেতুকামস্স ওপাতঅপস্সেনউপনিক্খিপনং ভেসজ্জসংৰিধানং. তে চত্তারোপি পরতো পাল়িৰণ্ণনাযমেৰ ৰিত্থারতো আৰিভৰিস্সন্তি.

ৰিজ্জামযইদ্ধিমযা পন পাল়িযং অনাগতা. তে এৰং ৰেদিতব্বা. সঙ্খেপতো হি মারণত্থং ৰিজ্জাপরিজপ্পনং ৰিজ্জামযো পযোগো. অট্ঠকথাসু পন ‘‘কতমো ৰিজ্জামযো পযোগো? আথব্বণিকা আথব্বণং পযোজেন্তি; নগরে ৰা রুদ্ধে সঙ্গামে ৰা পচ্চুপট্ঠিতে পটিসেনায পচ্চত্থিকেসু পচ্চামিত্তেসু ঈতিং উপ্পাদেন্তি, উপদ্দৰং উপ্পাদেন্তি, রোগং উপ্পাদেন্তি, পজ্জরকং উপ্পাদেন্তি, সূচিকং করোন্তি, ৰিসূচিকং করোন্তি, পক্খন্দিযং করোন্তি. এৰং আথব্বণিকা আথব্বণং পযোজেন্তি. ৰিজ্জাধারা ৰিজ্জং পরিৰত্তেত্ৰা নগরে ৰা রুদ্ধে…পে… পক্খন্দিযং করোন্তী’’তি এৰং ৰিজ্জামযং পযোগং দস্সেত্ৰা আথব্বণিকেহি চ ৰিজ্জাধরেহি চ মারিতানং বহূনি ৰত্থূনি ৰুত্তানি, কিং তেহি! ইদঞ্হেত্থ লক্খণং মারণায ৰিজ্জাপরিজপ্পনং ৰিজ্জামযো পযোগোতি.

কম্মৰিপাকজায ইদ্ধিযা পযোজনং ইদ্ধিমযো পযোগো. কম্মৰিপাকজিদ্ধি চ নামেসা নাগানং নাগিদ্ধি, সুপণ্ণানং সুপণ্ণিদ্ধি, যক্খানং যক্খিদ্ধি, দেৰানং দেৰিদ্ধি, রাজূনং রাজিদ্ধীতি বহুৰিধা. তত্থ দিট্ঠদট্ঠফুট্ঠৰিসানং নাগানং দিস্ৰা ডংসিত্ৰা ফুসিত্ৰা চ পরূপঘাতকরণে ‘‘নাগিদ্ধি’’ ৰেদিতব্বা. সুপণ্ণানং মহাসমুদ্দতো দ্ৰত্তিব্যামসতপ্পমাণনাগুদ্ধরণে ‘‘সুপণ্ণিদ্ধি’’ ৰেদিতব্বা. যক্খা পন নেৰ আগচ্ছন্তা ন পহরন্তা দিস্সন্তি, তেহি পহটসত্তা পন তস্মিংযেৰ ঠানে মরন্তি, তত্র তেসং ‘‘যক্খিদ্ধি’’ দট্ঠব্বা. ৰেস্সৰণস্স সোতাপন্নকালতো পুব্বে নযনাৰুধেন ওলোকিতকুম্ভণ্ডানং মরণে অঞ্ঞেসঞ্চ দেৰানং যথাসকং ইদ্ধানুভাৰে ‘‘দেৰিদ্ধি’’ ৰেদিতব্বা. রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স সপরিসস্স আকাসগমনাদীসু, অসোকস্স হেট্ঠা উপরি চ যোজনে আণাপৰত্তনাদীসু, পিতুরঞ্ঞো চ সীহল়নরিন্দস্স দাঠাকোটনেন চূল়সুমনকুটুম্বিযস্সমরণে ‘‘রাজিদ্ধি’’ দট্ঠব্বাতি.

কেচি পন ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা ইদ্ধিমা চেতোৰসিপ্পত্তো অঞ্ঞিস্সা কুচ্ছিগতং গব্ভং পাপকেন মনসাঅনুপেক্খিতা হোতি ‘অহো ৰতাযং কুচ্ছিগতো গব্ভো ন সোত্থিনা অভিনিক্খমেয্যা’তি. এৰম্পি ভিক্খৰে কুলুম্বস্স উপঘাতো হোতী’’তি আদিকানি সুত্তানি দস্সেত্ৰা ভাৰনামযিদ্ধিযাপি পরূপঘাতকম্মং ৰদন্তি; সহ পরূপঘাতকরণেন চ আদিত্তঘরূপরিখিত্তস্স উদকঘটস্স ভেদনমিৰ ইদ্ধিৰিনাসঞ্চ ইচ্ছন্তি; তং তেসং ইচ্ছামত্তমেৰ. কস্মা? যস্মা কুসলৰেদনাৰিতক্কপরিত্তত্তিকেহি ন সমেতি. কথং? অযঞ্হি ভাৰনামযিদ্ধি নাম কুসলত্তিকে কুসলা চেৰ অব্যাকতা চ, পাণাতিপাতো অকুসলো. ৰেদনাত্তিকে অদুক্খমসুখসম্পযুত্তা পাণাতিপাতো দুক্খসম্পযুত্তো. ৰিতক্কত্তিকে অৰিতক্কাৰিচারা, পাণাতিপাতো সৰিতক্কসৰিচারো. পরিত্তত্তিকে মহগ্গতা, পাণাতিপাতো পরিত্তোতি.

সত্থহারকং ৰাস্স পরিযেসেয্যাতি এত্থ হরতীতি হারকং. কিং হরতি? জীৰিতং. অথ ৰা হরিতব্বন্তি হারকং; উপনিক্খিপিতব্বন্তি অত্থো. সত্থঞ্চ তং হারকঞ্চাতি সত্থহারকং. অস্সাতি মনুস্সৰিগ্গহস্স. পরিযেসেয্যাতি যথা লভতি তথা করেয্য; উপনিক্খিপেয্যাতি অত্থো. এতেন থাৰরপ্পযোগং দস্সেতি. ইতরথা হি পরিযিট্ঠমত্তেনেৰ পারাজিকো ভৰেয্য; ন চেতং যুত্তং. পাল়িযং পন সব্বং ব্যঞ্জনং অনাদিযিত্ৰা যং এত্থ থাৰরপ্পযোগসঙ্গহিতং সত্থং, তদেৰ দস্সেতুং ‘‘অসিং ৰা…পে… রজ্জুং ৰা’’তি পদভাজনং ৰুত্তং.

তত্থ সত্থন্তি ৰুত্তাৰসেসং যংকিঞ্চি সমুখং ৰেদিতব্বং. লগুল়পাসাণৰিসরজ্জূনঞ্চ জীৰিতৰিনাসনভাৰতো সত্থসঙ্গহো ৰেদিতব্বো. মরণৰণ্ণং ৰাতি এত্থ যস্মা ‘‘কিং তুয্হিমিনা পাপকেন দুজ্জীৰিতেন, যো ত্ৰং ন লভসি পণীতানি ভোজনানি ভুঞ্জিতু’’ন্তিআদিনা নযেন জীৰিতে আদীনৰং দস্সেন্তোপি ‘‘ত্ৰং খোসি উপাসক কতকল্যাণো…পে… অকতং তযা পাপং, মতং তে জীৰিতা সেয্যো, ইতো ত্ৰং কালঙ্কতো পরিচরিস্সসি অচ্ছরাপরিৰুতো নন্দনৰনে সুখপ্পত্তো ৰিহরিস্সসী’’তিআদিনা নযেন মরণে ৰণ্ণং ভণন্তোপি মরণৰণ্ণমেৰ সংৰণ্ণেতি. তস্মা দ্ৰিধা ভিন্দিত্ৰা পদভাজনং ৰুত্তং – ‘‘জীৰিতে আদীনৰং দস্সেতি, মরণে ৰণ্ণং ভণতী’’তি.

মরণায ৰা সমাদপেয্যাতি মরণত্থায উপাযং গাহাপেয্য. সত্থং ৰা আহরাতি আদীসু চ যম্পি ন ৰুত্তং ‘‘সোব্ভে ৰা নরকে ৰা পপাতে ৰা পপতা’’তিআদি, তং সব্বং পরতো ৰুত্তনযত্তা অত্থতো ৰুত্তমেৰাতি ৰেদিতব্বং. ন হি সক্কা সব্বং সরূপেনেৰ ৰত্তুং.

ইতি চিত্তমনোতি ইতিচিত্তো ইতিমনো; ‘‘মতং তে জীৰিতা সেয্যো’’তি এত্থ ৰুত্তমরণচিত্তো মরণমনোতি অত্থো. যস্মা পনেত্থ মনো চিত্তসদ্দস্স অত্থদীপনত্থং ৰুত্তো, অত্থতো পনেতং উভযম্পি একমেৰ, তস্মা তস্স অত্থতো অভেদং দস্সেতুং ‘‘যং চিত্তং তং মনো, যং মনো তং চিত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. ইতিসদ্দং পন উদ্ধরিত্ৰাপি ন তাৰ অত্থো ৰুত্তো. চিত্তসঙ্কপ্পোতি ইমস্মিং পদে অধিকারৰসেন ইতিসদ্দো আহরিতব্বো. ইদঞ্হি ‘‘ইতিচিত্তসঙ্কপ্পো’’তি এৰং অৰুত্তম্পি অধিকারতো ৰুত্তমেৰ হোতীতি ৰেদিতব্বং. তথা হিস্স তমেৰঅত্থং দস্সেন্তো ‘‘মরণসঞ্ঞী’’তিআদিমাহ. যস্মা চেত্থ ‘‘সঙ্কপ্পো’’তি নযিদং ৰিতক্কস্স নামং. অথ খো সংৰিদহনমত্তস্সেতং অধিৰচনং. তঞ্চ সংৰিদহনং ইমস্মিং অত্থে সঞ্ঞাচেতনাধিপ্পাযেহি সঙ্গহং গচ্ছতি. তস্মা চিত্তো নানপ্পকারকো সঙ্কপ্পো অস্সাতি চিত্তসঙ্কপ্পোতি এৰমত্থো দট্ঠব্বো. তথা হিস্স পদভাজনম্পি সঞ্ঞাচেতনাধিপ্পাযৰসেন ৰুত্তং. এত্থ চ ‘‘অধিপ্পাযো’’তি ৰিতক্কো ৰেদিতব্বো.

উচ্চাৰচেহি আকারেহীতি মহন্তামহন্তেহি উপাযেহি. তত্থ মরণৰণ্ণসংৰণ্ণনে তাৰ জীৰিতে আদীনৰদস্সনৰসেন অৰচাকারতা মরণে ৰণ্ণভণনৰসেন উচ্চাকারতা ৰেদিতব্বা. সমাদপনে পন মুট্ঠিজাণুনিপ্ফোটনাদীহি মরণসমাদপনৰসেন উচ্চাকারতা, একতো ভুঞ্জন্তস্স নখে ৰিসং পক্খিপিত্ৰা মরণাদিসমাদপনৰসেন অৰচাকারতা ৰেদিতব্বা.

সোব্ভে ৰা নরকে ৰা পপাতে ৰাতি এত্থ সোব্ভো নাম সমন্ততো ছিন্নতটো গম্ভীরো আৰাটো. নরকো নাম তত্থ তত্থ ফলন্তিযা ভূমিযা সযমেৰ নিব্বত্তা মহাদরী, যত্থ হত্থীপি পতন্তি, চোরাপি নিলীনা তিট্ঠন্তি. পপাতোতি পব্বতন্তরে ৰা থলন্তরে ৰা একতো ছিন্নো হোতি. পুরিমে উপাদাযাতি মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিত্ৰা অদিন্নঞ্চ আদিযিত্ৰা পারাজিকং আপত্তিং আপন্নে পুগ্গলে উপাদায. সেসং পুব্বে ৰুত্তনযত্তা উত্তানত্থত্তা চ পাকটমেৰাতি.

১৭৪. এৰং উদ্দিট্ঠসিক্খাপদং পদানুক্কমেন ৰিভজিত্ৰা ইদানি যস্মা হেট্ঠা পদভাজনীযম্হি সঙ্খেপেনেৰ মনুস্সৰিগ্গহপারাজিকং দস্সিতং, ন ৰিত্থারেন আপত্তিং আরোপেত্ৰা তন্তি ঠপিতা. সঙ্খেপদস্সিতে চ অত্থে ন সব্বাকারেনেৰ ভিক্খূ নযং গহেতুং সক্কোন্তি, অনাগতে চ পাপপুগ্গলানম্পি ওকাসো হোতি, তস্মা ভিক্খূনঞ্চ সব্বাকারেন নযগ্গহণত্থং অনাগতে চ পাপপুগ্গলানং ওকাসপটিবাহনত্থং পুন ‘‘সামং অধিট্ঠাযা’’তিআদিনা নযেন মাতিকং ঠপেত্ৰা ৰিত্থারতো মনুস্সৰিগ্গহপারাজিকং দস্সেন্তো ‘‘সামন্তি সযং হনতী’’তিআদিমাহ.

তত্রাযং অনুত্তানপদৰণ্ণনায সদ্ধিং ৰিনিচ্ছযকথা – কাযেনাতি হত্থেন ৰা পাদেন ৰা মুট্ঠিনা ৰা জাণুনা ৰা যেন কেনচি অঙ্গপচ্চঙ্গেন. কাযপটিবদ্ধেনাতি কাযতো অমোচিতেন অসিআদিনা পহরণেন. নিস্সগ্গিযেনাতি কাযতো চ কাযপটিবদ্ধতো চ মোচিতেন উসুসত্তিআদিনা. এত্তাৰতা সাহত্থিকো চ নিস্সগ্গিযো চাতি দ্ৰে পযোগা ৰুত্তা হোন্তি.

তত্থ একমেকো উদ্দিস্সানুদ্দিস্সভেদতো দুৰিধো. তত্থ উদ্দেসিকে যং উদ্দিস্স পহরতি, তস্সেৰ মরণেন কম্মুনা বজ্ঝতি. ‘‘যো কোচি মরতূ’’তি এৰং অনুদ্দেসিকে পহারপ্পচ্চযা যস্স কস্সচি মরণেন কম্মুনা বজ্ঝতি. উভযথাপি চ পহরিতমত্তে ৰা মরতু পচ্ছা ৰা তেনেৰ রোগেন, পহরিতমত্তেযেৰ কম্মুনা বজ্ঝতি. মরণাধিপ্পাযেন চ পহারং দত্ৰা তেন অমতস্স পুন অঞ্ঞচিত্তেন পহারে দিন্নে পচ্ছাপি যদি পঠমপ্পহারেনেৰ মরতি, তদা এৰ কম্মুনা বদ্ধো. অথ দুতিযপ্পহারেন মরতি, নত্থি পাণাতিপাতো. উভযেহি মতেপি পঠমপ্পহারেনেৰ কম্মুনা বদ্ধো. উভযেহি অমতে নেৰত্থি পাণাতিপাতো. এস নযো বহূহিপি একস্স পহারে দিন্নে. তত্রাপি হি যস্স পহারেন মরতি, তস্সেৰ কম্মুনা বদ্ধো হোতীতি.

কম্মাপত্তিব্যত্তিভাৰত্থঞ্চেত্থ এল়কচতুক্কম্পি ৰেদিতব্বং. যো হি এল়কং একস্মিং ঠানে নিপন্নং উপধারেতি ‘‘রত্তিং আগন্ত্ৰা ৰধিস্সামী’’তি. এল়কস্স চ নিপন্নোকাসে তস্স মাতা ৰা পিতা ৰা অরহা ৰা পণ্ডুকাসাৰং পারুপিত্ৰা নিপন্নো হোতি. সো রত্তিভাগে আগন্ত্ৰা ‘‘এল়কং মারেমী’’তি মাতরং ৰা পিতরং ৰা অরহন্তং ৰা মারেতি. ‘‘ইমং ৰত্থুং মারেমী’’তি চেতনায অত্থিভাৰতো ঘাতকো চ হোতি, অনন্তরিযকম্মঞ্চ ফুসতি, পারাজিকঞ্চ আপজ্জতি. অঞ্ঞো কোচি আগন্তুকো নিপন্নো হোতি, ‘‘এল়কং মারেমী’’তি তং মারেতি, ঘাতকো চ হোতি পারাজিকঞ্চ আপজ্জতি, আনন্তরিযং ন ফুসতি. যক্খো ৰা পেতো ৰা নিপন্নো হোতি, ‘‘এল়কং মারেমী’’তি তং মারেতি ঘাতকোৰ হোতি, ন চানন্তরিযং ফুসতি, ন চ পারাজিকং আপজ্জতি, থুল্লচ্চযং পন হোতি. অঞ্ঞো কোচি নিপন্নো নত্থি, এল়কোৰ হোতি তং মারেতি, ঘাতকো চ হোতি, পাচিত্তিযঞ্চ আপজ্জতি. ‘‘মাতাপিতুঅরহন্তানং অঞ্ঞতরং মারেমী’’তি তেসংযেৰ অঞ্ঞতরং মারেতি, ঘাতকো চ হোতি, আনন্তরিযঞ্চ ফুসতি, পারাজিকঞ্চ আপজ্জতি. ‘‘তেসং অঞ্ঞতরং মারেস্সামী’’তি অঞ্ঞং আগন্তুকং মারেতি, যক্খং ৰা পেতং ৰা মারেতি, এল়কং ৰা মারেতি, পুব্বে ৰুত্তনযেন ৰেদিতব্বং. ইধ পন চেতনা দারুণা হোতীতি.

অঞ্ঞানিপি এত্থ পলালপুঞ্জাদিৰত্থূনি ৰেদিতব্বানি. যো হি ‘‘লোহিতকং অসিং ৰা সত্তিং ৰা পুচ্ছিস্সামী’’তি পলালপুঞ্জে পৰেসেন্তো তত্থ নিপন্নং মাতরং ৰা পিতরং ৰা অরহন্তং ৰা আগন্তুকপুরিসং ৰা যক্খং ৰা পেতং ৰা তিরচ্ছানগতং ৰা মারেতি, ৰোহারৰসেন ‘‘ঘাতকো’’তি ৰুচ্চতি, ৰধকচেতনায পন অভাৰতো নেৰ কম্মং ফুসতি, ন আপত্তিং আপজ্জতি. যো পন এৰং পৰেসেন্তো সরীরসম্ফস্সং সল্লক্খেত্ৰা ‘‘সত্তো মঞ্ঞে অব্ভন্তরগতো মরতূ’’তি পৰেসেত্ৰা মারেতি, তস্স তেসং ৰত্থূনং অনুরূপেন কম্মবদ্ধো চ আপত্তি চ ৰেদিতব্বা. এস নযো তত্থ নিদহনত্থং পৰেসেন্তস্সাপি ৰনপ্পগুম্বাদীসু খিপন্তস্সাপি.

যোপি ‘‘চোরং মারেমী’’তি চোরৰেসেন গচ্ছন্তং পিতরং মারেতি, আনন্তরিযঞ্চ ফুসতি, পারাজিকো চ হোতি. যো পন পরসেনায অঞ্ঞঞ্চ যোধং পিতরঞ্চ কম্মং করোন্তে দিস্ৰা যোধস্স উসুং খিপতি, ‘‘এতং ৰিজ্ঝিত্ৰা মম পিতরং ৰিজ্ঝিস্সতী’’তি যথাধিপ্পাযং গতে পিতুঘাতকো হোতি. ‘‘যোধে ৰিদ্ধে মম পিতা পলাযিস্সতী’’তি খিপতি, উসু অযথাধিপ্পাযং গন্ত্ৰা পিতরং মারেতি, ৰোহারৰসেন ‘‘পিতুঘাতকো’’তি ৰুচ্চতি; আনন্তরিযং পন নত্থীতি.

অধিট্ঠহিত্ৰাতি সমীপে ঠত্ৰা. আণাপেতীতি উদ্দিস্স ৰা অনুদ্দিস্স ৰা আণাপেতি. তত্থ পরসেনায পচ্চুপট্ঠিতায অনুদ্দিস্সেৰ ‘‘এৰং ৰিজ্ঝ, এৰং পহর, এৰং ঘাতেহী’’তি আণত্তে যত্তকে আণত্তো ঘাতেতি, তত্তকা উভিন্নং পাণাতিপাতা. সচে তত্থ আণাপকস্স মাতাপিতরো হোন্তি, আনন্তরিযম্পি ফুসতি. সচে আণত্তস্সেৰ মাতাপিতরো, সোৰ আনন্তরিযং ফুসতি. সচে অরহা হোতি, উভোপি আনন্তরিযং ফুসন্তি. উদ্দিসিত্ৰা পন ‘‘এতং দীঘং রস্সং রত্তকঞ্চুকং নীলকঞ্চুকং হত্থিক্খন্ধে নিসিন্নং মজ্ঝে নিসিন্নং ৰিজ্ঝ পহর ঘাতেহী’’তি আণত্তে সচে সো তমেৰ ঘাতেতি, উভিন্নম্পি পাণাতিপাতো; আনন্তরিযৰত্থুম্হি চ আনন্তরিযং. সচে অঞ্ঞং মারেতি, আণাপকস্স নত্থি পাণাতিপাতো. এতেন আণত্তিকো পযোগো ৰুত্তো হোতি. তত্থ –

ৰত্থুং কালঞ্চ ওকাসং, আৰুধং ইরিযাপথং;

তুলযিত্ৰা পঞ্চ ঠানানি, ধারেয্যত্থং ৰিচক্খণো.

অপরো নযো –

ৰত্থু কালো চ ওকাসো, আৰুধং ইরিযাপথো;

কিরিযাৰিসেসোতি ইমে, ছ আণত্তিনিযামকা.

তত্থ ‘‘ৰত্থূ’’তি মারেতব্বো সত্তো. ‘‘কালো’’তি পুব্বণ্হসাযন্হাদিকালো চ যোব্বনথাৰরিযাদিকালো চ. ‘‘ওকাসো’’তি গামো ৰা ৰনং ৰা গেহদ্ৰারং ৰা গেহমজ্ঝং ৰা রথিকা ৰা সিঙ্ঘাটকং ৰাতি এৰমাদি. ‘‘আৰুধ’’ন্তি অসি ৰা উসু ৰা সত্তি ৰাতি এৰমাদি. ‘‘ইরিযাপথো’’তি মারেতব্বস্স গমনং ৰা নিসজ্জা ৰাতি এৰমাদি. ‘‘কিরিযাৰিসেসো’’তি ৰিজ্ঝনং ৰা ছেদনং ৰা ভেদনং ৰা সঙ্খমুণ্ডকং ৰাতি এৰমাদি.

যদি হি ৰত্থুং ৰিসংৰাদেত্ৰা ‘‘যং মারেহী’’তি আণত্তো ততো অঞ্ঞং মারেতি, ‘‘পুরতো পহরিত্ৰা মারেহী’’তি ৰা আণত্তো পচ্ছতো ৰা পস্সতো ৰা অঞ্ঞস্মিং ৰা পদেসে পহরিত্ৰা মারেতি. আণাপকস্স নত্থি কম্মবন্ধো; আণত্তস্সেৰ কম্মবন্ধো. অথ ৰত্থুং অৰিসংৰাদেত্ৰা যথাণত্তিযা মারেতি, আণাপকস্স আণত্তিক্খণে আণত্তস্স চ মারণক্খণেতি উভযেসম্পি কম্মবন্ধো. ৰত্থুৰিসেসেন পনেত্থ কম্মৰিসেসো চ আপত্তিৰিসেসো চ হোতীতি. এৰং তাৰ ৰত্থুম্হি সঙ্কেতৰিসঙ্কেততা ৰেদিতব্বা.

কালে পন যো ‘‘অজ্জ স্ৰে’’তি অনিযমেত্ৰা ‘‘পুব্বণ্হে মারেহী’’তি আণত্তো যদা কদাচি পুব্বণ্হে মারেতি, নত্থি ৰিসঙ্কেতো. যো পন ‘‘অজ্জ পুব্বণ্হে’’তি ৰুত্তো মজ্ঝন্হে ৰা সাযন্হে ৰা স্ৰে ৰা পুব্বণ্হে মারেতি. ৰিসঙ্কেতো হোতি, আণাপকস্স নত্থি কম্মবন্ধো. পুব্বণ্হে মারেতুং ৰাযমন্তস্স মজ্ঝন্হে জাতেপি এসেৰ নযো. এতেন নযেন সব্বকালপ্পভেদেসু সঙ্কেতৰিসঙ্কেততা ৰেদিতব্বা.

ওকাসেপি যো ‘‘এতং গামে ঠিতং মারেহী’’তি অনিযমেত্ৰা আণত্তো তং যত্থ কত্থচি মারেতি, নত্থি ৰিসঙ্কেতো. যো পন ‘‘গামেযেৰা’’তি নিযমেত্ৰা আণত্তো ৰনে মারেতি, তথা ‘‘ৰনে’’তি আণত্তো গামে মারেতি. ‘‘অন্তোগেহদ্ৰারে’’তি আণত্তো গেহমজ্ঝে মারেতি, ৰিসঙ্কেতো. এতেন নযেন সব্বোকাসভেদেসু সঙ্কেতৰিসঙ্কেততা ৰেদিতব্বা.

আৰুধেপি যো ‘‘অসিনা ৰা উসুনা ৰা’’তি অনিযমেত্ৰা ‘‘আৰুধেন মারেহী’’তি আণত্তো যেন কেনচি আৰুধেন মারেতি, নত্থি ৰিসঙ্কেতো. যো পন ‘‘অসিনা’’তি ৰুত্তো উসুনা, ‘‘ইমিনা ৰা অসিনা’’তি ৰুত্তো অঞ্ঞেন অসিনা মারেতি. এতস্সেৰ ৰা অসিস্স ‘‘ইমায ধারায মারেহী’’তি ৰুত্তো ইতরায ৰা ধারায তলেন ৰা তুণ্ডেন ৰা থরুনা ৰা মারেতি, ৰিসঙ্কেতো. এতেন নযেন সব্বআৰুধভেদেসু সঙ্কেতৰিসঙ্কেততা ৰেদিতব্বা.

ইরিযাপথে পন যো ‘‘এতং গচ্ছন্তং মারেহী’’তি ৰদতি, আণত্তো চ নং সচে গচ্ছন্তং মারেতি, নত্থি ৰিসঙ্কেতো. ‘‘গচ্ছন্তমেৰ মারেহী’’তি ৰুত্তো পন সচে নিসিন্নং মারেতি. ‘‘নিসিন্নমেৰ ৰা মারেহী’’তি ৰুত্তো গচ্ছন্তং মারেতি, ৰিসঙ্কেতো হোতি. এতেন নযেন সব্বইরিযাপথভেদেসু সঙ্কেতৰিসঙ্কেততা ৰেদিতব্বা.

কিরিযাৰিসেসেপি যো ‘‘ৰিজ্ঝিত্ৰা মারেহী’’তি ৰুত্তো ৰিজ্ঝিত্ৰাৰ মারেতি, নত্থি ৰিসঙ্কেতো. যো পন ‘‘ৰিজ্ঝিত্ৰা মারেহী’’তি ৰুত্তো ছিন্দিত্ৰা মারেতি, ৰিসঙ্কেতো. এতেন নযেন সব্বকিরিযাৰিসেসভেদেসু সঙ্কেতৰিসঙ্কেততা ৰেদিতব্বা.

যো পন লিঙ্গৰসেন ‘‘দীঘং রস্সং কাল়ং ওদাতং কিসং থূলং মারেহী’’তি অনিযমেত্ৰা আণাপেতি, আণত্তো চ যংকিঞ্চি তাদিসং মারেতি, নত্থি ৰিসঙ্কেতো উভিন্নং পারাজিকং. অথ পন সো অত্তানং সন্ধায আণাপেতি, আণত্তো চ ‘‘অযমেৰ ঈদিসো’’তি আণাপকমেৰ মারেতি, আণাপকস্স দুক্কটং, ৰধকস্স পারাজিকং. আণাপকো অত্তানং সন্ধায আণাপেতি, ইতরো অঞ্ঞং তাদিসং মারেতি, আণাপকো মুচ্চতি, ৰধকস্সেৰ পারাজিকং. কস্মা? ওকাসস্স অনিযমিতত্তা. সচে পন অত্তানং সন্ধায আণাপেন্তোপি ওকাসং নিযমেতি, ‘‘অসুকস্মিং নাম রত্তিট্ঠানে ৰা দিৰাট্ঠানে ৰা থেরাসনে ৰা নৰাসনে ৰা মজ্ঝিমাসনে ৰা নিসিন্নং এৰরূপং নাম মারেহী’’তি. তত্থ চ অঞ্ঞো নিসিন্নো হোতি, সচে আণত্তো তং মারেতি, নেৰ ৰধকো মুচ্চতি ন আণাপকো. কস্মা? ওকাসস্স নিযমিতত্তা. সচে পন নিযমিতোকাসতো অঞ্ঞত্র মারেতি, আণাপকো মুচ্চতীতি অযং নযো মহাঅট্ঠকথাযং সুট্ঠু দল়্হং কত্ৰা ৰুত্তো. তস্মা এত্থ ন অনাদরিযং কাতব্বন্তি.

অধিট্ঠাযাতি মাতিকাৰসেন আণত্তিকপযোগকথা নিট্ঠিতা.

ইদানি যে দূতেনাতি ইমস্স মাতিকাপদস্স নিদ্দেসদস্সনত্থং ‘‘ভিক্খু ভিক্খুং আণাপেতী’’তিআদযো চত্তারো ৰারা ৰুত্তা. তেসু সো তং মঞ্ঞমানোতি সো আণত্তো যো আণাপকেন ‘‘ইত্থন্নামো’’তি অক্খাতো, তং মঞ্ঞমানো তমেৰ জীৰিতা ৰোরোপেতি, উভিন্নং পারাজিকং. তং মঞ্ঞমানো অঞ্ঞন্তি ‘‘যং জীৰিতা ৰোরোপেহী’’তি ৰুত্তো তং মঞ্ঞমানো অঞ্ঞং তাদিসং জীৰিতা ৰোরোপেতি, মূলট্ঠস্স অনাপত্তি. অঞ্ঞং মঞ্ঞমানো তন্তি যো আণাপকেন ৰুত্তো, তস্স বলৰসহাযং সমীপে ঠিতং দিস্ৰা ‘‘ইমস্স বলেনাযং গজ্জতি, ইমং তাৰ জীৰিতা ৰোরোপেমী’’তি পহরন্তো ইতরমেৰ পরিৰত্তিত্ৰা তস্মিং ঠানে ঠিতং ‘‘সহাযো’’তি মঞ্ঞমানো জীৰিতা ৰোরোপেতি, উভিন্নং পারাজিকং. অঞ্ঞং মঞ্ঞমানো অঞ্ঞন্তি পুরিমনযেনেৰ ‘‘ইমং তাৰস্স সহাযং জীৰিতা ৰোরোপেমী’’তি সহাযমেৰ ৰোরোপেতি, তস্সেৰ পারাজিকং.

দূতপরম্পরাপদস্স নিদ্দেসৰারে ইত্থন্নামস্স পাৰদাতিআদীসু একো আচরিযো তযো বুদ্ধরক্খিতধম্মরক্খিতসঙ্ঘরক্খিতনামকা অন্তেৰাসিকা দট্ঠব্বা. তত্থ ভিক্খু ভিক্খুং আণাপেতীতি আচরিযো কঞ্চি পুগ্গলং মারাপেতুকামো তমত্থং আচিক্খিত্ৰা বুদ্ধরক্খিতং আণাপেতি. ইত্থন্নামস্স পাৰদাতি গচ্ছ ত্ৰং, বুদ্ধরক্খিত, এতমত্থং ধম্মরক্খিতস্স পাৰদ. ইত্থন্নামো ইত্থন্নামস্স পাৰদতূতি ধম্মরক্খিতোপি সঙ্ঘরক্খিতস্স পাৰদতু. ইত্থন্নামো ইত্থন্নামং জীৰিতা ৰোরোপেতূতি এৰং তযা আণত্তেন ধম্মরক্খিতেন আণত্তো সঙ্ঘরক্খিতো ইত্থন্নামং পুগ্গলং জীৰিতা ৰোরোপেতু; সো হি অম্হেসু ৰীরজাতিকো পটিবলো ইমস্মিং কম্মেতি. আপত্তি দুক্কটস্সাতি এৰং আণাপেন্তস্স আচরিযস্স তাৰ দুক্কটং. সো ইতরস্স আরোচেতীতি বুদ্ধরক্খিতো ধম্মরক্খিতস্স, ধম্মরক্খিতো চ সঙ্ঘরক্খিতস্স ‘‘অম্হাকং আচরিযো এৰং ৰদতি – ‘ইত্থন্নামং কির জীৰিতা ৰোরোপেহী’তি. ত্ৰং কির অম্হেসু ৰীরপুরিসো’’তি আরোচেতি; এৰং তেসম্পি দুক্কটং. ৰধকো পটিগ্গণ্হাতীতি ‘‘সাধু ৰোরোপেস্সামী’’তি সঙ্ঘরক্খিতো সম্পটিচ্ছতি. মূলট্ঠস্স আপত্তি থুল্লচ্চযস্সাতি সঙ্ঘরক্খিতেন পটিগ্গহিতমত্তে আচরিযস্স থুল্লচ্চযং. মহাজনো হি তেন পাপে নিযোজিতোতি. সো তন্তি সো চে সঙ্ঘরক্খিতো তং পুগ্গলং জীৰিতা ৰোরোপেতি, সব্বেসং চতুন্নম্পি জনানং পারাজিকং. ন কেৰলঞ্চ চতুন্নং, এতেনূপাযেন ৰিসঙ্কেতং অকত্ৰা পরম্পরায আণাপেন্তং সমণসতং সমণসহস্সং ৰা হোতু সব্বেসং পারাজিকমেৰ.

ৰিসক্কিযদূতপদনিদ্দেসে সো অঞ্ঞং আণাপেতীতি সো আচরিযেন আণত্তো বুদ্ধরক্খিতো ধম্মরক্খিতং অদিস্ৰা ৰা অৰত্তুকামো ৰা হুত্ৰা সঙ্ঘরক্খিতমেৰ উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘অম্হাকং আচরিযো এৰমাহ – ‘ইত্থন্নামং কির জীৰিতা ৰোরোপেহী’’তি ৰিসঙ্কেতং করোন্তো আণাপেতি. ৰিসঙ্কেতকরণেনেৰ হি এস ‘‘ৰিসক্কিযদূতো’’তি ৰুচ্চতি. আপত্তি দুক্কটস্সাতি আণত্তিযা তাৰ বুদ্ধরক্খিতস্স দুক্কটং. পটিগ্গণ্হাতি আপত্তি দুক্কটস্সাতি সঙ্ঘরক্খিতেন সম্পটিচ্ছিতে মূলট্ঠস্সেৰ দুক্কটন্তি ৰেদিতব্বং. এৰং সন্তে পটিগ্গহণে আপত্তিযেৰ ন সিযা, সঞ্চরিত্ত পটিগ্গহণমরণাভিনন্দনেসুপি চ আপত্তি হোতি, মরণপটিগ্গহণে কথং ন সিযা তস্মা পটিগ্গণ্হন্তস্সেৰেতং দুক্কটং. তেনেৰেত্থ ‘‘মূলট্ঠস্সা’’তি ন ৰুত্তং. পুরিমনযেপি চেতং পটিগ্গণ্হন্তস্স ৰেদিতব্বমেৰ; ওকাসাভাৰেন পন ন ৰুত্তং. তস্মা যো যো পটিগ্গণ্হাতি, তস্স তস্স তপ্পচ্চযা আপত্তিযেৰাতি অযমেত্থ অম্হাকং খন্তি. যথা চেত্থ এৰং অদিন্নাদানেপীতি.

সচে পন সো তং জীৰিতা ৰোরোপেতি, আণাপকস্স চ বুদ্ধরক্খিতস্স ৰোরোপকস্স চ সঙ্ঘরক্খিতস্সাতি উভিন্নম্পি পারাজিকং. মূলট্ঠস্স পন আচরিযস্স ৰিসঙ্কেতত্তা পারাজিকেন অনাপত্তি. ধম্মরক্খিতস্স অজাননতায সব্বেন সব্বং অনাপত্তি. বুদ্ধরক্খিতো পন দ্ৰিন্নং সোত্থিভাৰং কত্ৰা অত্তনা নট্ঠোতি.

গতপচ্চাগতদূতনিদ্দেসে – সো গন্ত্ৰা পুন পচ্চাগচ্ছতীতি তস্স জীৰিতা ৰোরোপেতব্বস্স সমীপং গন্ত্ৰা সুসংৰিহিতারক্খত্তা তং জীৰিতা ৰোরোপেতুং অসক্কোন্তো আগচ্ছতি. যদা সক্কোসি তদাতি কিং অজ্জেৰ মারিতো মারিতো হোতি, গচ্ছ যদা সক্কোসি, তদা নং জীৰিতা ৰোরোপেহীতি. আপত্তি দুক্কটস্সাতি এৰং পুন আণত্তিযাপি দুক্কটমেৰ হোতি. সচে পন সো অৰস্সং জীৰিতা ৰোরোপেতব্বো হোতি, অত্থসাধকচেতনা মগ্গানন্তরফলসদিসা, তস্মা অযং আণত্তিক্খণেযেৰ পারাজিকো. সচেপি ৰধকো সট্ঠিৰস্সাতিক্কমেন তং ৰধতি, আণাপকো চ অন্তরাৰ কালঙ্করোতি, হীনায ৰা আৰত্ততি, অস্সমণোৰ হুত্ৰা কালঞ্চ করিস্সতি, হীনায ৰা আৰত্তিস্সতি. সচে আণাপকো গিহিকালে মাতরং ৰা পিতরং ৰা অরহন্তং ৰা সন্ধায এৰং আণাপেত্ৰা পব্বজতি, তস্মিং পব্বজিতে আণত্তো তং মারেতি, আণাপকো গিহিকালেযেৰ মাতুঘাতকো পিতুঘাতকো অরহন্তঘাতকো ৰা হোতি, তস্মা নেৰস্স পব্বজ্জা, ন উপসম্পদা রুহতি. সচেপি মারেতব্বপুগ্গলো আণত্তিক্খণে পুথুজ্জনো, যদা পন নং আণত্তো মারেতি তদা অরহা হোতি, আণত্ততো ৰা পহারং লভিত্ৰা দুক্খমূলিকং সদ্ধং নিস্সায ৰিপস্সন্তো অরহত্তং পত্ৰা তেনেৰাবাধেন কালংকরোতি, আণাপকো আণত্তিক্খণেযেৰ অরহন্তঘাতকো. ৰধকো পন সব্বত্থ উপক্কমকরণক্খণেযেৰ পারাজিকোতি.

ইদানি যে সব্বেসুযেৰ ইমেসু দূতৰসেন ৰুত্তমাতিকাপদেসু সঙ্কেতৰিসঙ্কেতদস্সনত্থং

ৰুত্তা তযো ৰারা, তেসু পঠমৰারে তাৰ – যস্মা তং সণিকং ৰা ভণন্তো তস্স ৰা বধিরতায ‘‘মা ঘাতেহী’’তি এতং ৰচনং ন সাৰেতি, তস্মা মূলট্ঠো ন মুত্তো. দুতিযৰারে – সাৰিতত্তা মুত্তো. ততিযৰারে পন তেন চ সাৰিতত্তা ইতরেন চ ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা ওরতত্তা উভোপি মুত্তাতি.

দূতকথা নিট্ঠিতা.

১৭৫. অরহো রহোসঞ্ঞীনিদ্দেসাদীসু অরহোতি সম্মুখে. রহোতি পরম্মুখে. তত্থ যো উপট্ঠানকালে ৰেরিভিক্খুম্হি ভিক্খূহি সদ্ধিং আগন্ত্ৰা পুরতো নিসিন্নেযেৰ অন্ধকারদোসেন তস্স আগতভাৰং অজানন্তো ‘‘অহো ৰত ইত্থন্নামো হতো অস্স, চোরাপি নাম তং ন হনন্তি, সপ্পো ৰা ন ডংসতি, ন সত্থং ৰা ৰিসং ৰা আহরতী’’তি তস্স মরণং অভিনন্দন্তো ঈদিসানি ৰচনানি উল্লপতি, অযং অরহো রহোসঞ্ঞী উল্লপতি নাম. সম্মুখেৰ তস্মিং পরম্মুখসঞ্ঞীতি অত্থো. যো পন তং পুরতো নিসিন্নং দিস্ৰা পুন উপট্ঠানং কত্ৰা গতেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং গতেপি তস্মিং ‘‘ইধেৰ সো নিসিন্নো’’তি সঞ্ঞী হুত্ৰা পুরিমনযেনেৰ উল্লপতি, অযং রহো অরহোসঞ্ঞী উল্লপতি নাম. এতেনেৰুপাযেন অরহো অরহোসঞ্ঞী চ রহো রহোসঞ্ঞী চ ৰেদিতব্বো. চতুন্নম্পি চ এতেসং ৰাচায ৰাচায দুক্কটন্তি ৰেদিতব্বং.

ইদানি মরণৰণ্ণসংৰণ্ণনায ৰিভাগদস্সনত্থং ৰুত্তেসু পঞ্চসু কাযেন সংৰণ্ণনাদিমাতিকানিদ্দেসেসু – কাযেন ৰিকারং করোতীতি যথা সো জানাতি ‘‘সত্থং ৰা আহরিত্ৰা ৰিসং ৰা খাদিত্ৰা রজ্জুযা ৰা উব্বন্ধিত্ৰা সোব্ভাদীসু ৰা পপতিত্ৰা যো মরতি সো কির ধনং ৰা লভতি, যসং ৰা লভতি, সগ্গং ৰা গচ্ছতীতি অযমত্থো এতেন ৰুত্তো’’তি তথা হত্থমুদ্দাদীহি দস্সেতি. ৰাচায ভণতীতি তমেৰত্থং ৰাক্যভেদং কত্ৰা ভণতি. ততিযৰারো উভযৰসেন ৰুত্তো. সব্বত্থ সংৰণ্ণনায পযোগে পযোগে দুক্কটং. তস্স দুক্খুপ্পত্তিযং সংৰণ্ণকস্স থুল্লচ্চযং. যং উদ্দিস্স সংৰণ্ণনা কতা, তস্মিং মতে সংৰণ্ণনক্খণেযেৰ সংৰণ্ণকস্স পারাজিকং. সো তং ন জানাতি অঞ্ঞো ঞত্ৰা ‘‘লদ্ধো ৰত মে সুখুপ্পত্তিউপাযো’’তি তায সংৰণ্ণনায মরতি, অনাপত্তি. দ্ৰিন্নং উদ্দিস্স সংৰণ্ণনায কতায একো ঞত্ৰা মরতি, পারাজিকং. দ্ৰেপি মরন্তি, পারাজিকঞ্চ অকুসলরাসি চ. এস নযো সম্বহুলেসু. অনুদ্দিস্স মরণং সংৰণ্ণেন্তো আহিণ্ডতি, যো যো তং সংৰণ্ণনং ঞত্ৰা মরতি, সব্বো তেন মারিতো হোতি.

দূতেন সংৰণ্ণনাযং ‘‘অসুকং নাম গেহং ৰা গামং ৰা গন্ত্ৰা ইত্থন্নামস্স এৰং মরণৰণ্ণং সংৰণ্ণেহী’’তি সাসনে আরোচিতমত্তে দুক্কটং. যস্সত্থায পহিতো তস্স দুক্খুপ্পত্তিযা মূলট্ঠস্স থুল্লচ্চযং, মরণেন পারাজিকং. দূতো ‘‘ঞাতো দানি অযং সগ্গমগ্গো’’তি তস্স অনারোচেত্ৰা অত্তনো ঞাতিস্স ৰা সালোহিতস্স ৰা আরোচেতি, তস্মিং মতে ৰিসঙ্কেতো হোতি, মূলট্ঠো মুচ্চতি. দূতো তথেৰ চিন্তেত্ৰা সযং সংৰণ্ণনায ৰুত্তং কত্ৰা মরতি, ৰিসঙ্কেতোৰ. অনুদ্দিস্স পন সাসনে আরোচিতে যত্তকা দূতস্স সংৰণ্ণনায মরন্তি, তত্তকা পাণাতিপাতা. সচে মাতাপিতরো মরন্তি, আনন্তরিযম্পি হোতি.

১৭৬. লেখাসংৰণ্ণনায – লেখং ছিন্দতীতি পণ্ণে ৰা পোত্থকে ৰা অক্খরানি লিখতি – ‘‘যো সত্থং ৰা আহরিত্ৰা পপাতে ৰা পপতিত্ৰা অঞ্ঞেহি ৰা অগ্গিপ্পৰেসনউদকপ্পৰেসনাদীহি উপাযেহি মরতি, সো ইদঞ্চিদঞ্চ লভতী’’তি ৰা ‘‘তস্স ধম্মো হোতী’’তি ৰাতি. এত্থাপি দুক্কটথুল্লচ্চযা ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা. উদ্দিস্স লিখিতে পন যং উদ্দিস্স লিখিতং তস্সেৰ মরণেন পারাজিকং. বহূ উদ্দিস্স লিখিতে যত্তকা মরন্তি, তত্তকা পাণাতিপাতা. মাতাপিতূনং মরণেন আনন্তরিযং. অনুদ্দিস্স লিখিতেপি এসেৰ নযো. ‘‘বহূ মরন্তী’’তি ৰিপ্পটিসারে উপ্পন্নে তং পোত্থকং ঝাপেত্ৰা ৰা যথা ৰা অক্খরানি ন পঞ্ঞাযন্তি তথা কত্ৰা মুচ্চতি. সচে সো পরস্স পোত্থকো হোতি, উদ্দিস্স লিখিতো ৰা হোতি অনুদ্দিস্স লিখিতো ৰা, গহিতট্ঠানে ঠপেত্ৰা মুচ্চতি. সচে মূলেন কীতো হোতি, পোত্থকস্সামিকানং পোত্থকং, যেসং হত্থতো মূলং গহিতং, তেসং মূলং দত্ৰা মুচ্চতি. সচে সম্বহুলা ‘‘মরণৰণ্ণং লিখিস্সামা’’তি একজ্ঝাসযা হুত্ৰা একো তালরুক্খং আরোহিত্ৰা পণ্ণং ছিন্দতি, একো আহরতি, একো পোত্থকং করোতি, একো লিখতি, একো সচে কণ্টকলেখা হোতি, মসিং মক্খেতি, মসিং মক্খেত্ৰা তং পোত্থকং সজ্জেত্ৰা সব্বেৰ সভাযং ৰা আপণে ৰা যত্থ ৰা পন লেখাদস্সনকোতূহলকা বহূ সন্নিপতন্তি, তত্থ ঠপেন্তি. তং ৰাচেত্ৰা সচেপি একো মরতি, সব্বেসং পারাজিকং. সচে বহুকা মরন্তি, ৰুত্তসদিসোৰ নযো. ৰিপ্পটিসারে পন উপ্পন্নে তং পোত্থকং সচেপি মঞ্জূসাযং গোপেন্তি, অঞ্ঞো চ তং দিস্ৰা নীহরিত্ৰা পুন বহূনং দস্সেতি, নেৰ মুচ্চন্তি. তিট্ঠতু মঞ্জূসা, সচেপি তং পোত্থকং নদিযং ৰা সমুদ্দে ৰা খিপন্তি ৰা ধোৰন্তি ৰা খণ্ডাখণ্ডং ৰা ছিন্দন্তি, অগ্গিম্হি ৰা ঝাপেন্তি, যাৰ সঙ্ঘট্টিতেপি দুদ্ধোতে ৰা দুজ্ঝাপিতে ৰা পত্তে অক্খরানি পঞ্ঞাযন্তি, তাৰ ন মুচ্চন্তি. যথা পন অক্খরানি ন পঞ্ঞাযন্তি তথেৰ কতে মুচ্চন্তীতি.

ইদানি থাৰরপযোগস্স ৰিভাগদস্সনত্থং ৰুত্তেসু ওপাতাদিমাতিকানিদ্দেসেসু মনুস্সং উদ্দিস্স ওপাতং খনতীতি ‘‘ইত্থন্নামো পতিত্ৰা মরিস্সতী’’তি কঞ্চি মনুস্সং উদ্দিসিত্ৰা যত্থ সো একতো ৰিচরতি, তত্থ আৰাটং খনতি, খনন্তস্স তাৰ সচেপি জাতপথৰিযা খনতি, পাণাতিপাতস্স পযোগত্তা পযোগে পযোগে দুক্কটং. যং উদ্দিস্স খনতি, তস্স দুক্খুপ্পত্তিযা থুল্লচ্চযং, মরণেন পারাজিকং. অঞ্ঞস্মিং পতিত্ৰা মতে অনাপত্তি. সচে অনুদ্দিস্স ‘‘যো কোচি মরিস্সতী’’তি খতো হোতি, যত্তকা পতিত্ৰা মরন্তি, তত্তকা পাণাতিপাতা. আনন্তরিযৰত্থূসু চ আনন্তরিযং থুল্লচ্চযপাচিত্তিযৰত্থূসু থুল্লচ্চযপাচিত্তিযানি.

বহূ তত্থ চেতনা; কতমায পারাজিকং হোতীতি? মহাঅট্ঠকথাযং তাৰ ৰুত্তং – ‘‘আৰাটং গম্ভীরতো চ আযামৰিত্থারতো চ খনিত্ৰা পমাণে ঠপেত্ৰা তচ্ছেত্ৰা পুঞ্ছিত্ৰা পংসুপচ্ছিং উদ্ধরন্তস্স সন্নিট্ঠাপিকা অত্থসাধকচেতনা মগ্গানন্তরফলসদিসা. সচেপি ৰস্সসতস্স অচ্চযেন পতিত্ৰা অৰস্সং মরণকসত্তো হোতি, সন্নিট্ঠাপকচেতনাযমেৰ পারাজিক’’ন্তি. মহাপচ্চরিযং পন সঙ্খেপট্ঠকথাযঞ্চ – ‘‘ইমস্মিং আৰাটে পতিত্ৰা মরিস্সতীতি একস্মিম্পি কুদ্দালপ্পহারে দিন্নে সচে কোচি তত্থ পক্খলিতো পতিত্ৰা মরতি, পারাজিকমেৰ. সুত্তন্তিকত্থেরা পন সন্নিট্ঠাপকচেতনং গণ্হন্তী’’তি ৰুত্তং.

একো ‘‘ওপাতং খনিত্ৰা অসুকং নাম আনেত্ৰা ইধ পাতেত্ৰা মারেহী’’তি অঞ্ঞং আণাপেতি, সো তং পাতেত্ৰা মারেতি, উভিন্নং পারাজিকং. অঞ্ঞং পাতেত্ৰা মারেতি, সযং পতিত্ৰা মরতি, অঞ্ঞো অত্তনো ধম্মতায পতিত্ৰা মরতি, সব্বত্থ ৰিসঙ্কেতো হোতি, মূলট্ঠো মুচ্চতি. ‘‘অসুকো অসুকং আনেত্ৰা ইধ মারেস্সতী’’তি খতেপি এসেৰ নযো. মরিতুকামা ইধ মরিস্সন্তীতি খনতি, একস্স মরণে পারাজিকং. বহুন্নং মরণে অকুসলরাসি, মাতাপিতূনং মরণে আনন্তরিযং, থুল্লচ্চযপাচিত্তিযৰত্থূসু থুল্লচ্চযপাচিত্তিযানি.

‘‘যে কেচি মারেতুকামা, তে ইধ পাতেত্ৰা মারেস্সন্তী’’তি খনতি, তত্থ পাতেত্ৰা মারেন্তি, একস্মিং মতে পারাজিকং, বহূসু অকুসলরাসি, আনন্তরিযাদিৰত্থূসু আনন্তরিযাদীনি. ইধেৰ অরহন্তাপি সঙ্গহং গচ্ছন্তি. পুরিমনযে পন ‘‘তেসং মরিতুকামতায পতনং নত্থী’’তি তে ন সঙ্গয্হন্তি. দ্ৰীসুপি নযেসু অত্তনো ধম্মতায পতিত্ৰা মতে ৰিসঙ্কেতো. ‘‘যে কেচি অত্তনো ৰেরিকে এত্থ পাতেত্ৰা মারেস্সন্তী’’তি খনতি, তত্থ চ ৰেরিকা ৰেরিকে পাতেত্ৰা মারেন্তি, একস্মিং মারিতে পারাজিকং, বহূসু অকুসলরাসি, মাতরি ৰা পিতরি ৰা অরহন্তে ৰা ৰেরিকেহি আনেত্ৰা তত্থ মারিতে আনন্তরিযং. অত্তনো ধম্মতায পতিত্ৰা মতেসু ৰিসঙ্কেতো.

যো পন ‘‘মরিতুকামা ৰা অমরিতুকামা ৰা মারেতুকামা ৰা অমারেতুকামা ৰা যে কেচি এত্থ পতিতা ৰা পাতিতা ৰা মরিস্সন্তী’’তি সব্বথাপি অনুদ্দিস্সেৰ খনতি. যো যো মরতি তস্স তস্স মরণেন যথানুরূপং কম্মঞ্চ ফুসতি, আপত্তিঞ্চ আপজ্জতি. সচে গব্ভিনী পতিত্ৰা সগব্ভা মরতি, দ্ৰে পাণাতিপাতা. গব্ভোযেৰ ৰিনস্সতি, একো. গব্ভো ন ৰিনস্সতি, মাতা মরতি, একোযেৰ. চোরেহি অনুবদ্ধো পতিত্ৰা মরতি, ওপাতখনকস্সেৰ পারাজিকং. চোরা তত্থ পাতেত্ৰা মারেন্তি, পারাজিকমেৰ. তত্থ পতিতং বহি নীহরিত্ৰা মারেন্তি, পারাজিকমেৰ. কস্মা? ওপাতে পতিতপ্পযোগেন গহিতত্তা. ওপাততো নিক্খমিত্ৰা তেনেৰ আবাধেন মরতি, পারাজিকমেৰ. বহূনি ৰস্সানি অতিক্কমিত্ৰা পুন কুপিতেন তেনেৰাবাধেন মরতি, পারাজিকমেৰ. ওপাতে পতনপ্পচ্চযা উপ্পন্নরোগেন গিলানস্সেৰ অঞ্ঞো রোগো উপ্পজ্জতি, ওপাতরোগো বলৰতরো হোতি, তেন মতেপি ওপাতখণকো ন মুচ্চতি. সচে পচ্ছা উপ্পন্নরোগো বলৰা হোতি, তেন মতে মুচ্চতি. উভোহি মতে ন মুচ্চতি. ওপাতে ওপপাতিকমনুস্সো নিব্বত্তিত্ৰা উত্তরিতুং অসক্কোন্তো মরতি, পারাজিকমেৰ. মনুস্সং উদ্দিস্স খতে যক্খাদীসু পতিত্ৰা মতেসু অনাপত্তি. যক্খাদযো উদ্দিস্স খতে মনুস্সাদীসু মরন্তেসুপি এসেৰ নযো. যক্খাদযো উদ্দিস্স খনন্তস্স পন খননেপি তেসং দুক্খুপ্পত্তিযম্পি দুক্কটমেৰ. মরণে ৰত্থুৰসেন থুল্লচ্চযং ৰা পাচিত্তিযং ৰা. অনুদ্দিস্স খতে ওপাতে যক্খরূপেন ৰা পেতরূপেন ৰা পততি, তিরচ্ছানরূপেন মরতি, পতনরূপং পমাণং, তস্মা থুল্লচ্চযন্তি উপতিস্সত্থেরো. মরণরূপং পমাণং, তস্মা পাচিত্তিযন্তি ফুস্সদেৰত্থেরো. তিরচ্ছানরূপেন পতিত্ৰা যক্খপেতরূপেন মতেপি এসেৰ নযো.

ওপাতখনকো ওপাতং অঞ্ঞস্স ৰিক্কিণাতি ৰা মুধা ৰা দেতি, যো যো পতিত্ৰা মরতি, তপ্পচ্চযা তস্সেৰ আপত্তি চ কম্মবন্ধো চ. যেন লদ্ধো সো নিদ্দোসো. অথ সোপি ‘‘এৰং পতিতা উত্তরিতুং অসক্কোন্তা নস্সিস্সন্তি, সুউদ্ধরা ৰা ন ভৰিস্সন্তী’’তি তং ওপাতং গম্ভীরতরং ৰা উত্তানতরং ৰা দীঘতরং ৰা রস্সতরং ৰা ৰিত্থততরং ৰা সম্বাধতরং ৰা করোতি, উভিন্নম্পি আপত্তি চ কম্মবন্ধো চ. বহূ মরন্তীতি ৰিপ্পটিসারে উপ্পন্নে ওপাতং পংসুনা পূরেতি, সচে কোচি পংসুম্হি পতিত্ৰা মরতি, পূরেত্ৰাপি মূলট্ঠো ন মুচ্চতি. দেৰে ৰস্সন্তে কদ্দমো হোতি, তত্থ লগ্গিত্ৰা মতেপি. রুক্খো ৰা পতন্তো ৰাতো ৰা ৰস্সোদকং ৰা পংসুং হরতি, কন্দমূলত্থং ৰা পথৰিং খনন্তা তত্থ আৰাটং করোন্তি. তত্থ সচে কোচি লগ্গিত্ৰা ৰা পতিত্ৰা ৰা মরতি, মূলট্ঠো ন মুচ্চতি. তস্মিং পন ওকাসে মহন্তং তল়াকং ৰা পোক্খরণিং ৰা কারেত্ৰা চেতিযং ৰা পতিট্ঠাপেত্ৰা বোধিং ৰা রোপেত্ৰা আৰাসং ৰা সকটমগ্গং ৰা কারেত্ৰা মুচ্চতি. যদাপি থিরং কত্ৰা পূরিতে ওপাতে রুক্খাদীনং মূলানি মূলেহি সংসিব্বিতানি হোন্তি, জাতপথৰী জাতা, তদাপি মুচ্চতি. সচেপি নদী আগন্ত্ৰা ওপাতং হরতি, এৰম্পি মুচ্চতীতি. অযং তাৰ ওপাতকথা.

ওপাতস্সেৰ পন অনুলোমেসু পাসাদীসুপি যো তাৰ পাসং ওড্ডেতি ‘‘এত্থ বজ্ঝিত্ৰা সত্তা মরিস্সন্তী’’তি অৰস্সং বজ্ঝনকসত্তানং ৰসেন হত্থা মুত্তমত্তে পারাজিকানন্তরিযথুল্লচ্চযপাচিত্তিযানি ৰেদিতব্বানি. উদ্দিস্স কতে যং উদ্দিস্স ওড্ডিতো, ততো অঞ্ঞেসং বন্ধনে অনাপত্তি. পাসে মূলেন ৰা মুধা ৰা দিন্নেপি মূলট্ঠস্সেৰ কম্মবন্ধো. সচে যেন লদ্ধো সো উগ্গলিতং ৰা পাসং সণ্ঠপেতি, পস্সেন ৰা গচ্ছন্তে দিস্ৰা ৰতিং কত্ৰা সম্মুখে পৰেসেতি, থদ্ধতরং ৰা পাসযট্ঠিং ঠপেতি, দল়্হতরং ৰা পাসরজ্জুং বন্ধতি, থিরতরং ৰা খাণুকং ৰা আকোটেতি, উভোপি ন মুচ্চন্তি. সচে ৰিপ্পটিসারে উপ্পন্নে পাসং উগ্গলাপেত্ৰা গচ্ছতি, তং দিস্ৰা পুন অঞ্ঞে সণ্ঠপেন্তি, বদ্ধা বদ্ধা মরন্তি, মূলট্ঠো ন মুচ্চতি.

সচে পন তেন পাসযট্ঠি সযং অকতা হোতি, গহিতট্ঠানে ঠপেত্ৰা মুচ্চতি. তত্থজাতকযট্ঠিং ছিন্দিত্ৰা মুচ্চতি. সযং কতযট্ঠিং পন গোপেন্তোপি ন মুচ্চতি. যদি হি তং অঞ্ঞো গণ্হিত্ৰা পাসং সণ্ঠপেতি, তপ্পচ্চযা মরন্তেসু মূলট্ঠো ন মুচ্চতি. সচে তং ঝাপেত্ৰা অলাতং কত্ৰা ছড্ডেতি, তেন অলাতেন পহারং লদ্ধা মরন্তেসুপি ন মুচ্চতি. সব্বসো পন ঝাপেত্ৰা ৰা নাসেত্ৰা ৰা মুচ্চতি, পাসরজ্জুম্পি অঞ্ঞেহি চ ৰট্টিতং গহিতট্ঠানে ঠপেত্ৰা মুচ্চতি. রজ্জুকে লভিত্ৰা সযং ৰট্টিতং উব্বট্টেত্ৰা ৰাকে লভিত্ৰা ৰট্টিতং হীরং হীরং কত্ৰা মুচ্চতি. অরঞ্ঞতো পন সযং ৰাকে আহরিত্ৰা ৰট্টিতং গোপেন্তোপি ন মুচ্চতি. সব্বসো পন ঝাপেত্ৰা ৰা নাসেত্ৰা ৰা মুচ্চতি.

অদূহলং সজ্জেন্তো চতূসু পাদেসু অদূহলমঞ্চং ঠপেত্ৰা পাসাণে আরোপেতি, পযোগে পযোগে দুক্কটং. সব্বসজ্জং কত্ৰা হত্থতো মুত্তমত্তে অৰস্সং অজ্ঝোত্থরিতব্বকসত্তানং ৰসেন উদ্দিস্সকানুদ্দিস্সকানুরূপেন পারাজিকাদীনি ৰেদিতব্বানি. অদূহলে মূলেন ৰা মুধা ৰা দিন্নেপি মূলট্ঠস্সেৰ কম্মবদ্ধো. সচে যেন লদ্ধং সো পতিতং ৰা উক্খিপতি, অঞ্ঞেপি পাসাণে আরোপেত্ৰা গরুকতরং ৰা করোতি, পস্সেন ৰা গচ্ছন্তে দিস্ৰা ৰতিং কত্ৰা অদূহলে পৰেসেতি, উভোপি ন মুচ্চন্তি. সচেপি ৰিপ্পটিসারে উপ্পন্নে অদূহলং পাতেত্ৰা গচ্ছতি, তং দিস্ৰা অঞ্ঞো সণ্ঠপেতি, মূলট্ঠো ন মুচ্চতি. পাসাণে পন গহিতট্ঠানে ঠপেত্ৰা অদূহলপাদে চ পাসযট্ঠিযং ৰুত্তনযেন গহিতট্ঠানে ৰা ঠপেত্ৰা ঝাপেত্ৰা ৰা মুচ্চতি.

সূলং রোপেন্তস্সাপি সব্বসজ্জং কত্ৰা হত্থতো মুত্তমত্তে সূলমুখে পতিত্ৰা অৰস্সং মরণকসত্তানং ৰসেন উদ্দিস্সানুদ্দিস্সানুরূপতো পারাজিকাদীনি ৰেদিতব্বানি. সূলে মূলেন ৰা মুধা ৰা দিন্নেপি মূলট্ঠস্সেৰ কম্মবদ্ধো. সচে যেন লদ্ধং সো ‘‘একপ্পহারেনেৰ মরিস্সন্তী’’তি তিখিণতরং ৰা করোতি, ‘‘দুক্খং মরিস্সন্তী’’তি কুণ্ঠতরং ৰা করোতি, ‘‘উচ্চ’’ন্তি সল্লক্খেত্ৰা নীচতরং ৰা ‘‘নীচ’’ন্তি সল্লক্খেত্ৰা উচ্চতরং ৰা পুন রোপেতি, ৰঙ্কং ৰা উজুকং অতিউজুকং ৰা ঈসকং পোণং করোতি, উভোপি ন মুচ্চন্তি. সচে পন ‘‘অট্ঠানে ঠিত’’ন্তি অঞ্ঞস্মিং ঠানে ঠপেতি, তং চে মারণত্থায আদিতো পভুতি পরিযেসিত্ৰা কতং হোতি, মূলট্ঠো ন মুচ্চতি. অপরিযেসিত্ৰা পন কতমেৰ লভিত্ৰা রোপিতে মূলট্ঠো মুচ্চতি. ৰিপ্পটিসারে উপ্পন্নে পাসযট্ঠিযং ৰুত্তনযেন গহিতট্ঠানে ৰা ঠপেত্ৰা ঝাপেত্ৰা ৰা মুচ্চতি.

১৭৭. অপস্সেনে সত্থং ৰাতি এত্থ অপস্সেনং নাম নিচ্চপরিভোগো মঞ্চো ৰা পীঠং ৰা অপস্সেনফলকং ৰা দিৰাট্ঠানে নিসীদন্তস্স অপস্সেনকত্থম্ভো ৰা তত্থজাতকরুক্খো ৰা চঙ্কমে অপস্সায তিট্ঠন্তস্স আলম্বনরুক্খো ৰা আলম্বনফলকং ৰা সব্বম্পেতং অপস্সযনীযট্ঠেন অপস্সেনং নাম; তস্মিং অপস্সেনে যথা অপস্সযন্তং ৰিজ্ঝতি ৰা ছিন্দতি ৰা তথা কত্ৰা ৰাসিফরসুসত্তিআরকণ্টকাদীনং অঞ্ঞতরং সত্থং ঠপেতি, দুক্কটং. ধুৰপরিভোগট্ঠানে নিরাসঙ্কস্স নিসীদতো ৰা নিপজ্জতো ৰা অপস্সযন্তস্স ৰা সত্থসম্ফস্সপচ্চযা দুক্খুপ্পত্তিযা থুল্লচ্চযং, মরণেন পারাজিকং. তং চে অঞ্ঞোপি তস্স ৰেরিভিক্খু ৰিহারচারিকং চরন্তো দিস্ৰা ‘‘ইমস্স মঞ্ঞে মরণত্থায ইদং নিখিত্তং, সাধু সুট্ঠু মরতূ’’তি অভিনন্দন্তো গচ্ছতি, দুক্কটং. সচে পন সোপি তত্থ ‘‘এৰং কতে সুকতং ভৰিস্সতী’’তি তিখিণতরাদিকরণেন কিঞ্চি কম্মং করোতি, তস্সাপি পারাজিকং. সচে পন ‘‘অট্ঠানে ঠিত’’ন্তি উদ্ধরিত্ৰা অঞ্ঞস্মিং ঠানে ঠপেতি তদত্থমেৰ কত্ৰা ঠপিতে মূলট্ঠো ন মুচ্চতি. পাকতিকং লভিত্ৰা ঠপিতং হোতি, মুচ্চতি. তং অপনেত্ৰা অঞ্ঞং তিখিণতরং ঠপেতি মূলট্ঠো মুচ্চতেৰ.

ৰিসমক্খনেপি যাৰ মরণাভিনন্দনে দুক্কটং তাৰ এসেৰ নযো. সচে পন সোপি খুদ্দকং ৰিসমণ্ডলন্তি সল্লক্খেত্ৰা মহন্ততরং ৰা করোতি, মহন্তং ৰা ‘‘অতিরেকং হোতী’’তি খুদ্দকং করোতি, তনুকং ৰা বহলং; বহলং ৰা তনুকং করোতি, অগ্গিনা তাপেত্ৰা হেট্ঠা ৰা উপরি ৰা সঞ্চারেতি, তস্সাপি পারাজিকং. ‘‘ইদং অঠানে ঠিত’’ন্তি সব্বমেৰ তচ্ছেত্ৰা পুঞ্ছিত্ৰা অঞ্ঞস্মিং ঠানে ঠপেতি, অত্তনা ভেসজ্জানি যোজেত্ৰা কতে মূলট্ঠো ন মুচ্চতি, অত্তনা অকতে মুচ্চতি. সচে পন সো ‘‘ইদং ৰিসং অতিপরিত্ত’’ন্তি অঞ্ঞম্পি আনেত্ৰা পক্খিপতি, যস্স ৰিসেন মরতি, তস্স পারাজিকং. সচে উভিন্নম্পি সন্তকেন মরতি, উভিন্নম্পি পারাজিকং. ‘‘ইদং ৰিসং নিব্বিস’’ন্তি তং অপনেত্ৰা অত্তনো ৰিসমেৰ ঠপেতি, তস্সেৰ পারাজিকং মূলট্ঠো মুচ্চতি.

দুব্বলং ৰা করোতীতি মঞ্চপীঠং অটনিযা হেট্ঠাভাগে ছিন্দিত্ৰা ৰিদলেহি ৰা রজ্জুকেহি ৰা যেহি ৰীতং হোতি, তে ৰা ছিন্দিত্ৰা অপ্পাৰসেসমেৰ কত্ৰা হেট্ঠা আৰুধং নিক্খিপতি ‘‘এত্থ পতিত্ৰা মরিস্সতী’’তি. অপস্সেনফলকাদীনম্পি চঙ্কমে আলম্বনরুক্খফলকপরিযোসানানং পরভাগং ছিন্দিত্ৰা হেট্ঠা আৰুধং নিক্খিপতি, সোব্ভাদীসু মঞ্চং ৰা পীঠং ৰা অপস্সেনফলকং ৰা আনেত্ৰা ঠপেতি, যথা তত্থ নিসিন্নমত্তো ৰা অপস্সিতমত্তো ৰা পততি, সোব্ভাদীসু ৰা সঞ্চরণসেতু হোতি, তং দুব্বলং করোতি; এৰং করোন্তস্স করণে দুক্কটং. ইতরস্স দুক্খুপ্পত্তিযা থুল্লচ্চযং, মরণে পারাজিকং. ভিক্খুং আনেত্ৰা সোব্ভাদীনং তটে ঠপেতি ‘‘দিস্ৰা ভযেন কম্পেন্তো পতিত্ৰা মরিস্সতী’’তি দুক্কটং. সো তত্থেৰ পততি, দুক্খুপ্পত্তিযা থুল্লচ্চযং, মরণে পারাজিকং. সযং ৰা পাতেতি, অঞ্ঞেন ৰা পাতাপেতি, অঞ্ঞো অৰুত্তো ৰা অত্তনো ধম্মতায পাতেতি, অমনুস্সো পাতেতি, ৰাতপ্পহারেন পততি, অত্তনো ধম্মতায পতত্তি, সব্বত্থ মরণে পারাজিকং. কস্মা? তস্স পযোগেন সোব্ভাদিতটে ঠিতত্তা.

উপনিক্খিপনং নাম সমীপে নিক্খিপনং. তত্থ ‘‘যো ইমিনা অসিনা মতো সো ধনং ৰা লভতী’’তিআদিনা নযেন মরণৰণ্ণং ৰা সংৰণ্ণেত্ৰা ‘‘ইমিনা মরণত্থিকা মরন্তু, মারণত্থিকা মারেন্তূ’’তি ৰা ৰত্ৰা অসিং উপনিক্খিপতি, তস্স উপনিক্খিপনে দুক্কটং. মরিতুকামো ৰা তেন অত্তানং পহরতু, মারেতুকামো ৰা অঞ্ঞং পহরতু, উভযথাপি পরস্স দুক্খুপ্পত্তিযা উপনিক্খেপকস্স থুল্লচ্চযং, মরণে পারাজিকং. অনুদ্দিস্স নিক্খিত্তে বহূনং মরণে অকুসলরাসি. পারাজিকাদিৰত্থূসু পারাজিকাদীনি. ৰিপ্পটিসারে উপ্পন্নে অসিং গহিতট্ঠানে ঠপেত্ৰা মুচ্চতি. কিণিত্ৰা গহিতো হোতি, অসিস্সামিকানং অসিং, যেসং হত্থতো মূলং গহিতং, তেসং মূলং দত্ৰা মুচ্চতি. সচে লোহপিণ্ডিং ৰা ফালং ৰা কুদালং ৰা গহেত্ৰা অসি কারাপিতো হোতি, যং ভণ্ডং গহেত্ৰা কারিতো, তদেৰ কত্ৰা মুচ্চতি. সচে কুদালং গহেত্ৰা কারিতং ৰিনাসেত্ৰা ফালং করোতি, ফালেন পহারং লভিত্ৰা মরন্তেসুপি পাণাতিপাততো ন মুচ্চতি. সচে পন লোহং সমুট্ঠাপেত্ৰা উপনিক্খিপনত্থমেৰ কারিতো হোতি, অরেন ঘংসিত্ৰা চুণ্ণৰিচুণ্ণং কত্ৰা ৰিপ্পকিণ্ণে মুচ্চতি. সচেপি সংৰণ্ণনাপোত্থকো ৰিয বহূহি একজ্ঝাসযেহি কতো হোতি, পোত্থকে ৰুত্তনযেনেৰ কম্মবন্ধৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. এস নযো সত্তিভেণ্ডীসু. লগুল়ে পাসযট্ঠিসদিসো ৰিনিচ্ছযো. তথা পাসাণে. সত্থে অসিসদিসোৰ. ৰিসং ৰাতি ৰিসং উপনিক্খিপন্তস্স ৰত্থুৰসেন উদ্দিস্সানুদ্দিস্সানুরূপতো পারাজিকাদিৰত্থূসু পারাজিকাদীনি ৰেদিতব্বানি. কিণিত্ৰা ঠপিতে পুরিমনযেন পটিপাকতিকং কত্ৰা মুচ্চতি. সযং ভেসজ্জেহি যোজিতে অৰিসং কত্ৰা মুচ্চতি. রজ্জুযা পাসরজ্জুসদিসোৰ ৰিনিচ্ছযো.

ভেসজ্জে – যো ভিক্খু ৰেরিভিক্খুস্স পজ্জরকে ৰা ৰিসভাগরোগে ৰা উপ্পন্নে অসপ্পাযানিপি সপ্পিআদীনি সপ্পাযানীতি মরণাধিপ্পাযো দেতি, অঞ্ঞং ৰা কিঞ্চি কন্দমূলফলং তস্স এৰং ভেসজ্জদানে দুক্কটং. পরস্স দুক্খুপ্পত্তিযং মরণে চ থুল্লচ্চযপারাজিকানি, আনন্তরিযৰত্থুম্হি আনন্তরিযন্তি ৰেদিতব্বং.

১৭৮. রূপূপহারে – উপসংহরতীতি পরং ৰা অমনাপরূপং তস্স সমীপে ঠপেতি, অত্তনা ৰা যক্খপেতাদিৰেসং গহেত্ৰা তিট্ঠতি, তস্স উপসংহারমত্তে দুক্কটং. পরস্স তং রূপং দিস্ৰা ভযুপ্পত্তিযং থুল্লচ্চযং, মরণে পারাজিকং. সচে পন তদেৰ রূপং একচ্চস্স মনাপং হোতি, অলাভকেন চ সুস্সিত্ৰা মরতি, ৰিসঙ্কেতো. মনাপিযেপি এসেৰ নযো. তত্থ পন ৰিসেসেন ইত্থীনং পুরিসরূপং পুরিসানঞ্চ ইত্থিরূপং মনাপং তং অলঙ্করিত্ৰা উপসংহরতি, দিট্ঠমত্তকমেৰ করোতি, অতিচিরং পস্সিতুম্পি ন দেতি, ইতরো অলাভকেন সুস্সিত্ৰা মরতি, পারাজিকং. সচে উত্তসিত্ৰা মরতি, ৰিসঙ্কেতো. অথ পন উত্তসিত্ৰা ৰা অলাভকেন ৰাতি অৰিচারেত্ৰা ‘‘কেৰলং পস্সিত্ৰা মরিস্সতী’’তি উপসংহরতি, উত্তসিত্ৰা ৰা সুস্সিত্ৰা ৰা মতে পারাজিকমেৰ. এতেনেৰূপাযেন সদ্দূপহারাদযোপি ৰেদিতব্বা. কেৰলঞ্হেত্থ অমনুস্সসদ্দাদযো উত্রাসজনকা অমনাপসদ্দা, পুরিসানং ইত্থিসদ্দমধুরগন্ধব্বসদ্দাদযো চিত্তস্সাদকরা মনাপসদ্দা. হিমৰন্তে ৰিসরুক্খানং মূলাদিগন্ধা কুণপগন্ধা চ অমনাপগন্ধা, কাল়ানুসারীমূলগন্ধাদযো মনাপগন্ধা. পটিকূলমূলরসাদযো অমনাপরসা, অপ্পটিকূলমূলরসাদযো মনাপরসা. ৰিসফস্সমহাকচ্ছুফস্সাদযো অমনাপফোট্ঠব্বা, চীনপটহংসপুপ্ফতূলিকফস্সাদযো মনাপফোট্ঠব্বাতি ৰেদিতব্বা.

ধম্মূপহারে – ধম্মোতি দেসনাধম্মো ৰেদিতব্বো. দেসনাৰসেন ৰা নিরযে চ সগ্গে চ ৰিপত্তিসম্পত্তিভেদং ধম্মারম্মণমেৰ. নেরযিকস্সাতি ভিন্নসংৰরস্স কতপাপস্স নিরযে নিব্বত্তনারহস্স সত্তস্স পঞ্চৰিধবন্ধনকম্মকরণাদিনিরযকথং কথেতি. তং চে সুত্ৰা সো উত্তসিত্ৰা মরতি, কথিকস্স পারাজিকং. সচে পন সো সুত্ৰাপি অত্তনো ধম্মতায মরতি, অনাপত্তি. ‘‘ইদং সুত্ৰা এৰরূপং পাপং ন করিস্সতি ওরমিস্সতি ৰিরমিস্সতী’’তি নিরযকথং কথেতি, তং সুত্ৰা ইতরো উত্তসিত্ৰা মরতি, অনাপত্তি. সগ্গকথন্তি দেৰনাটকাদীনং নন্দনৰনাদীনঞ্চ সম্পত্তিকথং; তং সুত্ৰা ইতরো সগ্গাধিমুত্তো সীঘং তং সম্পত্তিং পাপুণিতুকামো সত্থাহরণৰিসখাদনআহারুপচ্ছেদ-অস্সাসপস্সাসসন্নিরুন্ধনাদীহি দুক্খং উপ্পাদেতি, কথিকস্স থুল্লচ্চযং, মরতি পারাজিকং. সচে পন সো সুত্ৰাপি যাৰতাযুকং ঠত্ৰা অত্তনো ধম্মতায মরতি, অনাপত্তি. ‘‘ইমং সুত্ৰা পুঞ্ঞানি করিস্সতী’’তি কথেতি, তং সুত্ৰা ইতরো অধিমুত্তো কালংকরোতি, অনাপত্তি.

১৭৯. আচিক্খনাযং – পুট্ঠো ভণতীতি ‘‘ভন্তে কথং মতো ধনং ৰা লভতি সগ্গে ৰা উপপজ্জতী’’তি এৰং পুচ্ছিতো ভণতি.

অনুসাসনিযং – অপুট্ঠোতি এৰং অপুচ্ছিতো সামঞ্ঞেৰ ভণতি.

সঙ্কেতকম্মনিমিত্তকম্মানি অদিন্নাদানকথাযং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বানি.

এৰং নানপ্পকারতো আপত্তিভেদং দস্সেত্ৰা ইদানি অনাপত্তিভেদং দস্সেন্তো ‘‘অনাপত্তি অসঞ্চিচ্চা’’তিআদিমাহ. তত্থ অসঞ্চিচ্চাতি ‘‘ইমিনা উপক্কমেন ইমং মারেমী’’তি অচেতেত্ৰা. এৰঞ্হি অচেতেত্ৰা কতেন উপক্কমেন পরে মতেপি অনাপত্তি, ৰক্খতি চ ‘‘অনাপত্তি ভিক্খু অসঞ্চিচ্চা’’তি. অজানন্তস্সাতি ‘‘ইমিনা অযং মরিস্সতী’’তি অজানন্তস্স উপক্কমেন পরে মতেপি অনাপত্তি, ৰক্খতি চ ৰিসগতপিণ্ডপাতৰত্থুস্মিং ‘‘অনাপত্তি ভিক্খু অজানন্তস্সা’’তি. নমরণাধিপ্পাযস্সাতি মরণং অনিচ্ছন্তস্স. যেন হি উপক্কমেন পরো মরতি, তেন উপক্কমেন তস্মিং মারিতেপি নমরণাধিপ্পাযস্স অনাপত্তি. ৰক্খতি চ ‘‘অনাপত্তি ভিক্খু নমরণাধিপ্পাযস্সা’’তি. উম্মত্তকাদযো পুব্বে ৰুত্তনযা এৰ. ইধ পন আদিকম্মিকা অঞ্ঞমঞ্ঞং জীৰিতা ৰোরোপিতভিক্খূ, তেসং অনাপত্তি. অৰসেসানং মরণৰণ্ণসংৰণ্ণনকাদীনং আপত্তিযেৰাতি.

পদভাজনীযৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

সমুট্ঠানাদীসু – ইদং সিক্খাপদং তিসমুট্ঠানং; কাযচিত্ততো চ ৰাচাচিত্ততো চ কাযৰাচাচিত্ততো চ সমুট্ঠাতি. কিরিযং, সঞ্ঞাৰিমোক্খং, সচিত্তকং, লোকৰজ্জং, কাযকম্মং, ৰচীকম্মং, অকুসলচিত্তং, দুক্খৰেদনং. সচেপি হি সিরিসযনং আরূল়্হো রজ্জসম্পত্তিসুখং অনুভৰন্তো রাজা ‘‘চোরো দেৰ আনীতো’’তি ৰুত্তে ‘‘গচ্ছথ নং মারেথা’’তি হসমানোৰ ভণতি, দোমনস্সচিত্তেনেৰ ভণতীতি ৰেদিতব্বো. সুখৰোকিণ্ণত্তা পন অনুপ্পবন্ধাভাৰা চ দুজ্জানমেতং পুথুজ্জনেহীতি.

ৰিনীতৰত্থুৰণ্ণনা

১৮০. ৰিনীতৰত্থুকথাসু পঠমৰত্থুস্মিং – কারুঞ্ঞেনাতি তে ভিক্খূ তস্স মহন্তং গেলঞ্ঞদুক্খং দিস্ৰা কারুঞ্ঞং উপ্পাদেত্ৰা ‘‘সীলৰা ত্ৰং কতকুসলো, কস্মা মীযমানো ভাযসি, ননু সীলৰতো সগ্গো নাম মরণমত্তপটিবদ্ধোযেৰা’’তি এৰং মরণত্থিকাৰ হুত্ৰা মরণত্থিকভাৰং অজানন্তা মরণৰণ্ণং সংৰণ্ণেসুং. সোপি ভিক্খু তেসং সংৰণ্ণনায আহারুপচ্ছেদং কত্ৰা অন্তরাৰ কালমকাসি. তস্মা আপত্তিং আপন্না. ৰোহারৰসেন পন ৰুত্তং ‘‘কারুঞ্ঞেন মরণৰণ্ণং সংৰণ্ণেসু’’ন্তি. তস্মা ইদানিপি পণ্ডিতেন ভিক্খুনা গিলানস্স ভিক্খুনো এৰং মরণৰণ্ণো ন সংৰণ্ণেতব্বো. সচে হি তস্স সংৰণ্ণনং সুত্ৰা আহারূপচ্ছেদাদিনা উপক্কমেন একজৰনৰারাৰসেসেপি আযুস্মিং অন্তরা কালংকরোতি, ইমিনাৰ মারিতো হোতি. ইমিনা পন নযেন অনুসিট্ঠি দাতব্বা – ‘‘সীলৰতো নাম অনচ্ছরিযা মগ্গফলুপ্পত্তি, তস্মা ৰিহারাদীসু আসত্তিং অকত্ৰা বুদ্ধগতং ধম্মগতং সঙ্ঘগতং কাযগতঞ্চ সতিং উপট্ঠপেত্ৰা মনসিকারে অপ্পমাদো কাতব্বো’’তি. মরণৰণ্ণে চ সংৰণ্ণিতেপি যো তায সংৰণ্ণনায কঞ্চি উপক্কমং অকত্ৰা অত্তনো ধম্মতায যথাযুনা যথানুসন্ধিনাৰ মরতি, তপ্পচ্চযা সংৰণ্ণকো আপত্তিযা ন কারেতব্বোতি.

দুতিযৰত্থুস্মিং – ন চ ভিক্খৰে অপ্পটিৰেক্খিত্ৰাতি এত্থ কীদিসং আসনং পটিৰেক্খিতব্বং, কীদিসং ন পটিৰেক্খিতব্বং? যং সুদ্ধং আসনমেৰ হোতি অপচ্চত্থরণকং, যঞ্চ আগন্ত্ৰা ঠিতানং পস্সতংযেৰ অত্থরীযতি, তং নপচ্চৰেক্খিতব্বং, নিসীদিতুং ৰট্টতি. যম্পি মনুস্সা সযং হত্থেন অক্কমিত্ৰা ‘‘ইধ ভন্তে নিসীদথা’’তি দেন্তি, তস্মিম্পি ৰট্টতি. সচেপি পঠমমেৰাগন্ত্ৰা নিসিন্না পচ্ছা উদ্ধং ৰা অধো ৰা সঙ্কমন্তি, পচ্চৰেক্খণকিচ্চং নত্থি. যম্পি তনুকেন ৰত্থেন যথা তলং দিস্সতি, এৰং পটিচ্ছন্নং হোতি, তস্মিম্পি পচ্চৰেক্খণকিচ্চং নত্থি. যং পন পটিকচ্চেৰ পাৰারকোজৰাদীহি অত্থতং হোতি, তং হত্থেন পরামসিত্ৰা সল্লক্খেত্ৰা নিসীদিতব্বং. মহাপচ্চরিযং পন ‘‘ঘনসাটকেনাপি অত্থতে যস্মিং ৰলি ন পঞ্ঞাযতি, তং নপ্পটিৰেক্খিতব্বন্তি ৰুত্তং.

মুসলৰত্থুস্মিং – অসঞ্চিচ্চোতি অৰধকচেতনো ৰিরদ্ধপযোগো হি সো. তেনাহ ‘‘অসঞ্চিচ্চো অহ’’ন্তি. উদুক্খলৰত্থু উত্তানমেৰ. ৰুড্ঢপব্বজিতৰত্থূসুপঠমৰত্থুস্মিং ‘‘ভিক্খুসঙ্ঘস্স পটিবন্ধং মা অকাসী’’তি পণামেসি. দুতিযৰত্থুস্মিং – সঙ্ঘমজ্ঝেপি গণমজ্ঝেপি ‘‘মহল্লকত্থেরস্স পুত্তো’’তি ৰুচ্চমানো তেন ৰচনেন অট্টীযমানো ‘‘মরতু অয’’ন্তি পণামেসি. ততিযৰত্থুস্মিং – তস্স দুক্খুপ্পাদনেন থুল্লচ্চযং.

১৮১. ততো পরানি তীণি ৰত্থূনি উত্তানত্থানেৰ. ৰিসগতপিণ্ডপাতৰত্থুস্মিং – সারাণীযধম্মপূরকো সো ভিক্খু অগ্গপিণ্ডং সব্রহ্মচারীনং দত্ৰাৰ ভুঞ্জতি. তেন ৰুত্তং ‘‘অগ্গকারিকং অদাসী’’তি. অগ্গকারিকন্তি অগ্গকিরিযং; পঠমং লদ্ধপিণ্ডপাতং অগ্গগ্গং ৰা পণীতপণীতং পিণ্ডপাতন্তি অত্থো. যা পন তস্স দানসঙ্খাতা অগ্গকিরিযা, সা ন সক্কা দাতুং, পিণ্ডপাতঞ্হি সো থেরাসনতো পট্ঠায অদাসি. তে ভিক্খূতি তে থেরাসনতো পট্ঠায পরিভুত্তপিণ্ডপাতা ভিক্খূ; তে কির সব্বেপি কালমকংসু. সেসমেত্থ উত্তানমেৰ. অস্সদ্ধেসু পন মিচ্ছাদিট্ঠিকেসু কুলেসু সক্কচ্চং পণীতভোজনং লভিত্ৰা অনুপপরিক্খিত্ৰা নেৰ অত্তনা পরিভুঞ্জিতব্বং, ন পরেসং দাতব্বং. যম্পি আভিদোসিকং ভত্তং ৰা খজ্জকং ৰা ততো লভতি, তম্পি ন পরিভুঞ্জিতব্বং. অপিহিতৰত্থুম্পি হি সপ্পৰিচ্ছিকাদীহি অধিসযিতং ছড্ডনীযধম্মং তানি কুলানি দেন্তি. গন্ধহলিদ্দাদিমক্খিতোপি ততো পিণ্ডপাতো ন গহেতব্বো. সরীরে রোগট্ঠানানি পুঞ্ছিত্ৰা ঠপিতভত্তম্পি হি তানি দাতব্বং মঞ্ঞন্তীতি.

ৰীমংসনৰত্থুস্মিং – ৰীমংসমানো দ্ৰে ৰীমংসতি – ‘‘সক্কোতি নু খো ইমং মারেতুং নো’’তি ৰিসং ৰা ৰীমংসতি, ‘‘মরেয্য নু খো অযং ইমং ৰিসং খাদিত্ৰা নো’’তি পুগ্গলং ৰা. উভযথাপি ৰীমংসাধিপ্পাযেন দিন্নে মরতু ৰা মা ৰা থুল্লচ্চযং. ‘‘ইদং ৰিসং এতং মারেতূ’’তি ৰা ‘‘ইদং ৰিসং খাদিত্ৰা অযং মরতূ’’তি ৰা এৰং দিন্নে পন সচে মরতি, পারাজিকং; নো চে, থুল্লচ্চযং.

১৮২-৩. ইতো পরানি তীণি সিলাৰত্থূনি তীণি ইট্ঠকৰাসিগোপানসীৰত্থূনি চ উত্তানত্থানেৰ. ন কেৰলঞ্চ সিলাদীনংযেৰ ৰসেন অযং আপত্তানাপত্তিভেদো হোতি, দণ্ডমুগ্গরনিখাদনৰেমাদীনম্পি ৰসেন হোতিযেৰ, তস্মা পাল়িযং অনাগতম্পি আগতনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.

অট্টকৰত্থূসু – অট্টকোতি ৰেহাসমঞ্চো ৰুচ্চতি; যং সেতকম্মমালাকম্মলতাকম্মাদীনং অত্থায বন্ধন্তি. তত্থ আৰুসো অত্রট্ঠিতো বন্ধাহীতি মরণাধিপ্পাযো যত্র ঠিতো পতিত্ৰা খাণুনা ৰা ভিজ্জেয্য, সোব্ভপপাতাদীসু ৰা মরেয্য, তাদিসং ঠানং সন্ধাযাহ. এত্থ চ কোচি উপরিঠানং নিযামেতি ‘‘ইতো পতিত্ৰা মরিস্সতী’’তি, কোচি হেট্ঠা ঠানং ‘‘ইধ পতিত্ৰা মরিস্সতী’’তি, কোচি উভযম্পি ‘‘ইতো ইধ পতিত্ৰা মরিস্সতী’’তি. তত্র যো উপরি নিযমিতট্ঠানা অপতিত্ৰা অঞ্ঞতো পততি, হেট্ঠা নিযমিতট্ঠানে ৰা অপতিত্ৰা অঞ্ঞত্থ পততি, উভযনিযামে ৰা যংকিঞ্চি একং ৰিরাধেত্ৰা পততি, তস্মিং মতে ৰিসঙ্কেতত্তা অনাপত্তি. ৰিহারচ্ছাদনৰত্থুস্মিম্পি এসেৰ নযো.

অনভিরতিৰত্থুস্মিং – সো কির ভিক্খু কামৰিতক্কাদীনং সমুদাচারং দিস্ৰা নিৰারেতুং অসক্কোন্তো সাসনে অনভিরতো গিহিভাৰাভিমুখো জাতো. ততো চিন্তেসি – ‘‘যাৰ সীলভেদং ন পাপুণামি তাৰ মরিস্সামী’’তি. অথ তং পব্বতং অভিরুহিত্ৰা পপাতে পপতন্তো অঞ্ঞতরং ৰিলীৰকারং ওত্থরিত্ৰা মারেসি. ৰিলীৰকারন্তি ৰেণুকারং. ন চ ভিক্খৰে অত্তানং পাতেতব্বন্তি ন অত্তা পাতেতব্বো. ৰিভত্তিব্যত্তযেন পনেতং ৰুত্তং. এত্থ চ ন কেৰলং ন পাতেতব্বং, অঞ্ঞেনপি যেন কেনচি উপক্কমেন অন্তমসো আহারুপচ্ছেদেনপি ন মারেতব্বো. যোপি হি গিলানো ৰিজ্জমানে ভেসজ্জে চ উপট্ঠাকেসু চ মরিতুকামো আহারং উপচ্ছিন্দতি, দুক্কটমেৰ. যস্স পন মহাআবাধো চিরানুবদ্ধো, ভিক্খূ উপট্ঠহন্তা কিলমন্তি জিগুচ্ছন্তি ‘‘কদা নু খো গিলানতো মুচ্চিস্সামা’’তি অট্টীযন্তি. সচে সো ‘‘অযং অত্তভাৰো পটিজগ্গিযমানোপি ন তিট্ঠতি, ভিক্খূ চ কিলমন্তী’’তি আহারং উপচ্ছিন্দতি, ভেসজ্জং ন সেৰতি ৰট্টতি. যো পন ‘‘অযং রোগো খরো, আযুসঙ্খারা ন তিট্ঠন্তি, অযঞ্চ মে ৰিসেসাধিগমো হত্থপ্পত্তো ৰিয দিস্সতী’’তি উপচ্ছিন্দতি ৰট্টতিযেৰ. অগিলানস্সাপি উপ্পন্নসংৰেগস্স ‘‘আহারপরিযেসনং নাম পপঞ্চো, কম্মট্ঠানমেৰ অনুযুঞ্জিস্সামী’’তি কম্মট্ঠানসীসেন উপচ্ছিন্দন্তস্স ৰট্টতি. ৰিসেসাধিগমং ব্যাকরিত্ৰা আহারং উপচ্ছিন্দতি, ন ৰট্টতি. সভাগানঞ্হি লজ্জীভিক্খূনং কথেতুং ৰট্টতি.

সিলাৰত্থুস্মিং – দৰাযাতি দৰেন হস্সেন; খিড্ডাযাতি অত্থো. সিলাতি পাসাণো; ন কেৰলঞ্চ পাসাণো, অঞ্ঞম্পি যংকিঞ্চি দারুখণ্ডং ৰা ইট্ঠকাখণ্ডং ৰা হত্থেন ৰা যন্তেন ৰা পৰিজ্ঝিতুং ন ৰট্টতি. চেতিযাদীনং অত্থায পাসাণাদযো হসন্তা হসন্তা পৰট্টেন্তিপি খিপন্তিপি উক্খিপন্তিপি কম্মসমযোতি ৰট্টতি. অঞ্ঞম্পি ঈদিসং নৰকম্মং ৰা করোন্তা ভণ্ডকং ৰা ধোৰন্তা রুক্খং ৰা ধোৰনদণ্ডকং ৰা উক্খিপিত্ৰা পৰিজ্ঝন্তি, ৰট্টতি. ভত্তৰিস্সগ্গকালাদীসু কাকে ৰা সোণে ৰা কট্ঠং ৰা কথলং ৰা খিপিত্ৰা পলাপেতি, ৰট্টতি.

১৮৪. সেদনাদিৰত্থূনি সব্বানেৰ উত্তানত্থানি. এত্থ চ অহং কুক্কুচ্চকোতি ন গিলানুপট্ঠানং ন কাতব্বং, হিতকামতায সব্বং গিলানস্স বলাবলঞ্চ রুচিঞ্চ সপ্পাযাসপ্পাযঞ্চ উপলক্খেত্ৰা কাতব্বং.

১৮৫. জারগব্ভিনিৰত্থুস্মিং – পৰুত্থপতিকাতি পৰাসং গতপতিকা. গব্ভপাতনন্তি যেন পরিভুত্তেন গব্ভো পততি, তাদিসং ভেসজ্জং. দ্ৰে পজাপতিকৰত্থূনি উত্তানত্থানেৰ. গব্ভমদ্দনৰত্থুস্মিং – ‘‘মদ্দিত্ৰা পাতেহী’’তি ৰুত্তে অঞ্ঞেন মদ্দাপেত্ৰা পাতেতি, ৰিসঙ্কেতং. ‘‘মদ্দাপেত্ৰা পাতাপেহী’’তি ৰুত্তেপি সযং মদ্দিত্ৰা পাতেতি, ৰিসঙ্কেতমেৰ. মনুস্সৰিগ্গহে পরিযাযো নাম নত্থি. তস্মা ‘‘গব্ভো নাম মদ্দিতে পততী’’তি ৰুত্তে সা সযং ৰা মদ্দতু, অঞ্ঞেন ৰা মদ্দাপেত্ৰা পাতেতু, ৰিসঙ্কেতো নত্থি; পারাজিকমেৰ তাপনৰত্থুস্মিম্পি এসেৰ নযো.

ৰঞ্ঝিত্থিৰত্থুস্মিং – ৰঞ্ঝিত্থী নাম যা গব্ভং ন গণ্হাতি. গব্ভং অগণ্হনকইত্থী নাম নত্থি, যস্সা পন গহিতোপি গব্ভো ন সণ্ঠাতি, তংযেৰ সন্ধাযেতং ৰুত্তং. উতুসমযে কির সব্বিত্থিযো গব্ভং গণ্হন্তি. যা পনাযং ‘‘ৰঞ্ঝা’’তি ৰুচ্চতি, তস্সা কুচ্ছিযং নিব্বত্তসত্তানং অকুসলৰিপাকো সম্পাপুণাতি. তে পরিত্তকুসলৰিপাকেন গহিতপটিসন্ধিকা অকুসলৰিপাকেন অধিভূতা ৰিনস্সন্তি. অভিনৰপটিসন্ধিযংযেৰ হি কম্মানুভাৰেন দ্ৰীহাকারেহি গব্ভো ন সণ্ঠাতি – ৰাতেন ৰা পাণকেহি ৰা. ৰাতো সোসেত্ৰা অন্তরধাপেতি, পাণকা খাদিত্ৰা. তস্স পন ৰাতস্স পাণকানং ৰা পটিঘাতায ভেসজ্জে কতে গব্ভো সণ্ঠহেয্য; সো ভিক্খু তং অকত্ৰা অঞ্ঞং খরভেসজ্জং অদাসি. তেন সা কালমকাসি. ভগৰা ভেসজ্জস্স কটত্তা দুক্কটং পঞ্ঞাপেসি.

দুতিযৰত্থুস্মিম্পি এসেৰ নযো. তস্মা আগতাগতস্স পরজনস্স ভেসজ্জং ন কাতব্বং, করোন্তো দুক্কটং আপজ্জতি. পঞ্চন্নং পন সহধম্মিকানং কাতব্বং ভিক্খুস্স ভিক্খুনিযা সিক্খমানায সামণেরস্স সামণেরিযাতি. সমসীলসদ্ধাপঞ্ঞানঞ্হি এতেসং তীসু সিক্খাসু যুত্তানং ভেসজ্জং অকাতুং ন লব্ভতি, করোন্তেন চ সচে তেসং অত্থি, তেসং সন্তকং গহেত্ৰা যোজেত্ৰা দাতব্বং. সচে নত্থি, অত্তনো সন্তকং কাতব্বং. সচে অত্তনোপি নত্থি, ভিক্খাচারৰত্তেন ৰা ঞাতকপৰারিতট্ঠানতো ৰা পরিযেসিতব্বং. অলভন্তেন গিলানস্স অত্থায অকতৰিঞ্ঞত্তিযাপি আহরিত্ৰা কাতব্বং.

অপরেসম্পি পঞ্চন্নং কাতুং ৰট্টতি – মাতু, পিতু, তদুপট্ঠাকানং, অত্তনো ৰেয্যাৰচ্চকরস্স, পণ্ডুপলাসস্সাতি. পণ্ডুপলাসো নাম যো পব্বজ্জাপেক্খো যাৰ পত্তচীৰরং পটিযাদিযতি তাৰ ৰিহারে ৰসতি. তেসু সচে মাতাপিতরো ইস্সরা হোন্তি, ন পচ্চাসীসন্তি, অকাতুং ৰট্টতি. সচে পন রজ্জেপি ঠিতা পচ্চাসীসন্তি, অকাতুং ন ৰট্টতি. ভেসজ্জং পচ্চাসীসন্তানং ভেসজ্জং দাতব্বং, যোজেতুং অজানন্তানং যোজেত্ৰা দাতব্বং. সব্বেসং অত্থায সহধম্মিকেসু ৰুত্তনযেনেৰ পরিযেসিতব্বং. সচে পন মাতরং ৰিহারে আনেত্ৰা জগ্গতি, সব্বং পরিকম্মং অনামসন্তেন কাতব্বং. খাদনীযং ভোজনীযং সহত্থা দাতব্বং. পিতা পন যথা সামণেরো এৰং সহত্থেন ন্হাপনসম্বাহনাদীনি কত্ৰা উপট্ঠাতব্বো. যে চ মাতাপিতরো উপট্ঠহন্তি পটিজগ্গন্তি, তেসম্পি এৰমেৰ কাতব্বং. ৰেয্যাৰচ্চকরো নাম যো ৰেতনং গহেত্ৰা অরঞ্ঞে দারূনি ৰা ছিন্দতি, অঞ্ঞং ৰা কিঞ্চি কম্মং করোতি, তস্স রোগে উপ্পন্নে যাৰ ঞাতকা ন পস্সন্তি তাৰ ভেসজ্জং কাতব্বং. যো পন ভিক্খুনিস্সিতকোৰ হুত্ৰা সব্বকম্মানি করোতি, তস্স ভেসজ্জং কাতব্বমেৰ. পণ্ডুপলাসেপি সামণেরে ৰিয পটিপজ্জিতব্বং.

অপরেসম্পি দসন্নং কাতুং ৰট্টতি – জেট্ঠভাতু, কনিট্ঠভাতু, জেট্ঠভগিনিযা, কনিট্ঠভগিনিযা, চূল়মাতুযা, মহামাতুযা, চূল়পিতুনো, মহাপিতুনো, পিতুচ্ছায, মাতুলস্সাতি. তেসং পন সব্বেসম্পি করোন্তেন তেসংযেৰ সন্তকং ভেসজ্জং গহেত্ৰা কেৰলং যোজেত্ৰা দাতব্বং. সচে পন নপ্পহোন্তি, যাচন্তি চ ‘‘দেথ নো, ভন্তে, তুম্হাকং পটিদস্সামা’’তি তাৰকালিকং দাতব্বং. সচেপি ন যাচন্তি, ‘‘অম্হাকং ভেসজ্জং অত্থি, তাৰকালিকং গণ্হথা’’তি ৰত্ৰা ৰা ‘‘যদা নেসং ভৰিস্সতি তদা দস্সন্তী’’তি আভোগং ৰা কত্ৰা দাতব্বং. সচে পটিদেন্তি, গহেতব্বং, নো চে দেন্তি, ন চোদেতব্বা. এতে দস ঞাতকে ঠপেত্ৰা অঞ্ঞেসং ন কাতব্বং.

এতেসং পুত্তপরম্পরায পন যাৰ সত্তমো কুলপরিৰট্টো তাৰ চত্তারো পচ্চযে আহরাপেন্তস্স অকতৰিঞ্ঞত্তি ৰা ভেসজ্জং করোন্তস্স ৰেজ্জকম্মং ৰা কুলদূসকাপত্তি ৰা ন হোতি. সচে ভাতুজাযা ভগিনিসামিকো ৰা গিলানা হোন্তি, ঞাতকা চে, তেসম্পি ৰট্টতি. অঞ্ঞাতকা চে, ভাতু চ ভগিনিযা চ কত্ৰা দাতব্বং, ‘‘তুম্হাকং জগ্গনট্ঠানে দেথা’’তি. অথ ৰা তেসং পুত্তানং কত্ৰা দাতব্বং, ‘‘তুম্হাকং মাতাপিতূনং দেথা’’তি. এতেনুপাযেন সব্বপদেসুপি ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো.

তেসং অত্থায চ সামণেরেহি অরঞ্ঞতো ভেসজ্জং আহরাপেন্তেন ঞাতিসামণেরেহি ৰা আহরাপেতব্বং. অত্তনো অত্থায ৰা আহরাপেত্ৰা দাতব্বং. তেহিপি ‘‘উপজ্ঝাযস্স আহরামা’’তি ৰত্তসীসেন আহরিতব্বং. উপজ্ঝাযস্স মাতাপিতরো গিলানা ৰিহারং আগচ্ছন্তি, উপজ্ঝাযো চ দিসাপক্কন্তো হোতি, সদ্ধিৰিহারিকেন উপজ্ঝাযস্স সন্তকং ভেসজ্জং দাতব্বং. নো চে অত্থি, অত্তনো ভেসজ্জং উপজ্ঝাযস্স পরিচ্চজিত্ৰা দাতব্বং. অত্তনোপি অসন্তে ৰুত্তনযেন পরিযেসিত্ৰা উপজ্ঝাযস্স সন্তকং কত্ৰা দাতব্বং. উপজ্ঝাযেনপি সদ্ধিৰিহারিকস্স মাতাপিতূসু এৰমেৰ পটিপজ্জিতব্বং. এস নযো আচরিযন্তেৰাসিকেসুপি. অঞ্ঞোপি যো আগন্তুকো ৰা চোরো ৰা যুদ্ধপরাজিতো ইস্সরো ৰা ঞাতকেহি পরিচ্চত্তো কপণো ৰা গমিযমনুস্সো ৰা গিলানো হুত্ৰা ৰিহারং পৰিসতি, সব্বেসং অপচ্চাসীসন্তেন ভেসজ্জং কাতব্বং.

সদ্ধং কুলং হোতি চতূহি পচ্চযেহি উপট্ঠাযকং ভিক্খুসঙ্ঘস্স মাতাপিতুট্ঠানিযং, তত্র চে কোচি গিলানো হোতি, তস্সত্থায ৰিস্সাসেন ‘‘ভেসজ্জং কত্ৰা ভন্তে দেথা’’তি ৰদন্তি, নেৰ দাতব্বং ন কাতব্বং. অথ পন কপ্পিযং ঞত্ৰা এৰং পুচ্ছন্তি – ‘‘ভন্তে, অসুকস্স নাম রোগস্স কিং ভেসজ্জং করোন্তী’’তি? ‘‘ইদঞ্চিদঞ্চ গহেত্ৰা করোন্তী’’তি ৰত্তুং ৰট্টতি. ‘‘ভন্তে, ময্হং মাতা গিলানা, ভেসজ্জং তাৰ আচিক্খথা’’তি এৰং পুচ্ছিতে পন ন আচিক্খিতব্বং. অঞ্ঞমঞ্ঞং পন কথা কাতব্বা – ‘‘আৰুসো, অসুকস্স নাম ভিক্খুনো ইমস্মিং রোগে কিং ভেসজ্জং করিংসূ’’তি? ‘‘ইদঞ্চিদঞ্চ ভন্তে’’তি. তং সুত্ৰা ইতরো মাতু ভেসজ্জং করোতি, ৰট্টতেৰ.

মহাপদুমত্থেরোপি কির ৰসভরঞ্ঞো দেৰিযা রোগে উপ্পন্নে একায ইত্থিযা আগন্ত্ৰা পুচ্ছিতো ‘‘ন জানামী’’তি অৰত্ৰা এৰমেৰ ভিক্খূহি সদ্ধিং সমুল্লপেসি. তং সুত্ৰা তস্সা ভেসজ্জমকংসু. ৰূপসন্তে চ রোগে তিচীৰরেন তীহি চ কহাপণসতেহি সদ্ধিং ভেসজ্জচঙ্কোটকং পূরেত্ৰা আহরিত্ৰা থেরস্স পাদমূলে ঠপেত্ৰা ‘‘ভন্তে, পুপ্ফপূজং করোথা’’তি আহংসু. থেরো ‘‘আচরিযভাগো নামায’’ন্তি কপ্পিযৰসেন গাহাপেত্ৰা পুপ্ফপূজং অকাসি. এৰং তাৰ ভেসজ্জে পটিপজ্জিতব্বং.

পরিত্তে পন ‘‘গিলানস্স পরিত্তং করোথ, ভন্তে’’তি ৰুত্তে ন কাতব্বং, ‘‘ভণথা’’তি ৰুত্তে পন কাতব্বং. সচে পিস্স এৰং হোতি ‘‘মনুস্সা নাম ন জানন্তি, অকযিরমানে ৰিপ্পটিসারিনো ভৰিস্সন্তী’’তি কাতব্বং; ‘‘পরিত্তোদকং পরিত্তসুত্তং কত্ৰা দেথা’’তি ৰুত্তেন পন তেসংযেৰ উদকং হত্থেন চালেত্ৰা সুত্তং পরিমজ্জেত্ৰা দাতব্বং. সচে ৰিহারতো উদকং অত্তনো সন্তকং ৰা সুত্তং দেতি, দুক্কটং. মনুস্সা উদকঞ্চ সুত্তঞ্চ গহেত্ৰা নিসীদিত্ৰা ‘‘পরিত্তং ভণথা’’তি ৰদন্তি, কাতব্বং. নো চে জানন্তি, আচিক্খিতব্বং. ভিক্খূনং নিসিন্নানং পাদেসু উদকং আকিরিত্ৰা সুত্তঞ্চ ঠপেত্ৰা গচ্ছন্তি ‘‘পরিত্তং করোথ, পরিত্তং ভণথা’’তি ন পাদা অপনেতব্বা. মনুস্সা হি ৰিপ্পটিসারিনো হোন্তি. অন্তোগামে গিলানস্সত্থায ৰিহারং পেসেন্তি, ‘‘পরিত্তং ভণন্তূ’’তি ভণিতব্বং. অন্তোগামে রাজগেহাদীসু রোগে ৰা উপদ্দৰে ৰা উপ্পন্নে পক্কোসাপেত্ৰা ভণাপেন্তি, আটানাটিযসুত্তাদীনি ভণিতব্বানি. ‘‘আগন্ত্ৰা গিলানস্স সিক্খাপদানি দেন্তু, ধম্মং কথেন্তু. রাজন্তেপুরে ৰা অমচ্চগেহে ৰা আগন্ত্ৰা সিক্খাপদানি দেন্তু, ধম্মং কথেন্তূ’’তি পেসিতেপি গন্ত্ৰা সিক্খাপদানি দাতব্বানি, ধম্মো কথেতব্বো. ‘‘মতানং পরিৰারত্থং আগচ্ছন্তূ’’তি পক্কোসন্তি, ন গন্তব্বং. সীৰথিকদস্সনে অসুভদস্সনে চ মরণস্সতিং পটিলভিস্সামীতি কম্মট্ঠানসীসেন গন্তুং ৰট্টতি. এৰং পরিত্তে পটিপজ্জিতব্বং.

পিণ্ডপাতে পন – অনামট্ঠপিণ্ডপাতো কস্স দাতব্বো, কস্স ন দাতব্বো? মাতাপিতুনং তাৰ দাতব্বো. সচেপি কহাপণগ্ঘনকো হোতি, সদ্ধাদেয্যৰিনিপাতনং নত্থি. মাতাপিতুউপট্ঠাকানং ৰেয্যাৰচ্চকরস্স পণ্ডুপলাসস্সাতি এতেসম্পি দাতব্বো. তত্থ পণ্ডুপলাসস্স থালকে পক্খিপিত্ৰাপি দাতুং ৰট্টতি. তং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞেসং আগারিকানং মাতাপিতুনম্পি ন ৰট্টতি. পব্বজিতপরিভোগো হি আগারিকানং চেতিযট্ঠানিযো. অপিচ অনামট্ঠপিণ্ডপাতো নামেস সম্পত্তস্স দামরিকচোরস্সাপি ইস্সরস্সাপি দাতব্বো. কস্মা? তে হি অদীযমানেপি ‘‘ন দেন্তী’’তি আমসিত্ৰা দীযমানেপি ‘‘উচ্ছিট্ঠকং দেন্তী’’তি কুজ্ঝন্তি. কুদ্ধা জীৰিতাপি ৰোরোপেন্তি, সাসনস্সাপি অন্তরাযং করোন্তি. রজ্জং পত্থযমানস্স ৰিচরতো চোরনাগস্স ৰত্থু চেত্থ কথেতব্বং. এৰং পিণ্ডপাতে পটিপজ্জিতব্বং.

পটিসন্থারো পন কস্স কাতব্বো, কস্স ন কাতব্বো? পটিসন্থারো নাম ৰিহারং সম্পত্তস্স যস্স কস্সচি আগন্তুকস্স ৰা দলিদ্দস্স ৰা চোরস্স ৰা ইস্সরস্স ৰা কাতব্বোযেৰ. কথং? আগন্তুকং তাৰ খীণপরিব্বযং ৰিহারং সম্পত্তং দিস্ৰা পানীযং দাতব্বং, পাদমক্খনতেলং দাতব্বং. কালে আগতস্স যাগুভত্তং, ৰিকালে আগতস্স সচে তণ্ডুলা অত্থি; তণ্ডুলা দাতব্বা. অৰেলাযং সম্পত্তো ‘‘গচ্ছাহী’’তি ন ৰত্তব্বো. সযনট্ঠানং দাতব্বং. সব্বং অপচ্চাসীসন্তেনেৰ কাতব্বং. ‘‘মনুস্সা নাম চতুপচ্চযদাযকা এৰং সঙ্গহে কযিরমানে পুনপ্পুনং পসীদিত্ৰা উপকারং করিস্সন্তী’’তি চিত্তং ন উপ্পাদেতব্বং. চোরানং পন সঙ্ঘিকম্পি দাতব্বং.

পটিসন্থারানিসংসদীপনত্থঞ্চ চোরনাগৰত্থু, ভাতরা সদ্ধিং জম্বুদীপগতস্স মহানাগরঞ্ঞো ৰত্থু, পিতুরাজস্স রজ্জে চতুন্নং অমচ্চানং ৰত্থু, অভযচোরৰত্থূতি এৰমাদীনি বহূনি ৰত্থূনি মহাঅট্ঠকথাযং ৰিত্থারতো ৰুত্তানি.

তত্রাযং একৰত্থুদীপনা – সীহল়দীপে কির অভযো নাম চোরো পঞ্চসতপরিৰারো একস্মিং ঠানে খন্ধাৰারং বন্ধিত্ৰা সমন্তা তিযোজনং উব্বাসেত্ৰা ৰসতি. অনুরাধপুরৰাসিনো কদম্বনদিং ন উত্তরন্তি, চেতিযগিরিমগ্গে জনসঞ্চারো উপচ্ছিন্নো. অথেকদিৰসং চোরো ‘‘চেতিযগিরিং ৰিলুম্পিস্সামী’’তি অগমাসি. আরামিকা দিস্ৰা দীঘভাণকঅভযত্থেরস্স আরোচেসুং. থেরো ‘‘সপ্পিফাণিতাদীনি অত্থী’’তি পুচ্ছি. ‘‘অত্থি, ভন্তে’’তি. ‘‘চোরানং দেথ, তণ্ডুলা অত্থী’’তি? ‘‘অত্থি, ভন্তে, সঙ্ঘস্সত্থায আহটা তণ্ডুলা চ পত্তসাকঞ্চ গোরসো চা’’তি. ‘‘ভত্তং সম্পাদেত্ৰা চোরানং দেথা’’তি. আরামিকা তথা করিংসু. চোরা ভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা ‘‘কেনাযং পটিসন্থারো কতো’’তি পুচ্ছিংসু. ‘‘অম্হাকং অয্যেন অভযত্থেরেনা’’তি. চোরা থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা আহংসু – ‘‘মযং সঙ্ঘস্স চ চেতিযস্স চ সন্তকং অচ্ছিন্দিত্ৰা গহেস্সামাতি আগতা, তুম্হাকং পন ইমিনা পটিসন্থারেনম্হ পসন্না, অজ্জ পট্ঠায ৰিহারে ধম্মিকা রক্খা অম্হাকং আযত্তা হোতু, নাগরা আগন্ত্ৰা দানং দেন্তু, চেতিযং ৰন্দন্তূ’’তি. ততো পট্ঠায চ নাগরে দানং দাতুং আগচ্ছন্তে নদীতীরেযেৰ পচ্চুগ্গন্ত্ৰা রক্খন্তা ৰিহারং নেন্তি, ৰিহারেপি দানং দেন্তানং রক্খং কত্ৰা তিট্ঠন্তি. তেপি ভিক্খূনং ভুত্তাৰসেসং চোরানং দেন্তি. গমনকালেপি তে চোরা নদীতীরং পাপেত্ৰা নিৰত্তন্তি.

অথেকদিৰসং ভিক্খুসঙ্ঘে খীযনককথা উপ্পন্না ‘‘থেরো ইস্সরৰতায সঙ্ঘস্স সন্তকং চোরানং অদাসী’’তি. থেরো সন্নিপাতং কারাপেত্ৰা আহ – ‘‘চোরা সঙ্ঘস্স পকতিৰট্টঞ্চ চেতিযসন্তকঞ্চ অচ্ছিন্দিত্ৰা গণ্হিস্সামা’’তি আগমিংসু. অথ নেসং মযা এৰং ন হরিস্সন্তীতি এত্তকো নাম পটিসন্থারো কতো, তং সব্বম্পি একতো সম্পিণ্ডেত্ৰা অগ্ঘাপেথ. তেন কারণেন অৰিলুত্তং ভণ্ডং একতো সম্পিণ্ডেত্ৰা অগ্ঘাপেথাতি. ততো সব্বম্পি থেরেন দিন্নকং চেতিযঘরে একং ৰরপোত্থকচিত্তত্থরণং ন অগ্ঘতি. ততো আহংসু – ‘‘থেরেন কতপটিসন্থারো সুকতো চোদেতুং ৰা সারেতুং ৰা ন লব্ভা, গীৰা ৰা অৰহারো ৰা নত্থী’’তি. এৰং মহানিসংসো পটিসন্থারোতি সল্লক্খেত্ৰা কত্তব্বো পণ্ডিতেন ভিক্খুনাতি.

১৮৭. অঙ্গুলিপতোদকৰত্থুস্মিং – উত্তন্তোতি কিলমন্তো. অনস্সাসকোতি নিরস্সাসো. ইমস্মিং পন ৰত্থুস্মিং যায আপত্তিযা ভৰিতব্বং সা ‘‘খুদ্দকেসু নিদিট্ঠা’’তি ইধ ন ৰুত্তা.

তদনন্তরে ৰত্থুস্মিং – ওত্থরিত্ৰাতি অক্কমিত্ৰা. সো কির তেহি আকড্ঢিযমানো পতিতো. একো তস্স উদরং অভিরুহিত্ৰা নিসীদি. সেসাপি পন্নরস জনা পথৰিযং অজ্ঝোত্থরিত্ৰা অদূহলপাসাণা ৰিয মিগং মারেসুং. যস্মা পন তে কম্মাধিপ্পাযা, ন মরণাধিপ্পাযা; তস্মা পারাজিকং ন ৰুত্তং.

ভূতৰেজ্জকৰত্থুস্মিং – যক্খং মারেসীতি ভূতৰিজ্জাকপাঠকা যক্খগহিতং মোচেতুকামা যক্খং আৰাহেত্ৰা মুঞ্চাতি ৰদন্তি. নো চে মুঞ্চতি, পিট্ঠেন ৰা মত্তিকায ৰা রূপং কত্ৰা হত্থপাদাদীনি ছিন্দন্তি, যং যং তস্স ছিজ্জতি তং তং যক্খস্স ছিন্নমেৰ হোতি. সীসে ছিন্নে যক্খোপি মরতি. এৰং সোপি মারেসি; তস্মা থুল্লচ্চযং ৰুত্তং. ন কেৰলঞ্চ যক্খমেৰ, যোপি হি সক্কং দেৰরাজং মারেয্য, সোপি থুল্লচ্চযমেৰ আপজ্জতি.

ৰাল়যক্খৰত্থুস্মিং – ৰাল়যক্খৰিহারন্তি যস্মিং ৰিহারে ৰাল়ো চণ্ডো যক্খো ৰসতি, তং ৰিহারং. যো হি এৰরূপং ৰিহারং অজানন্তো কেৰলং ৰসনত্থায পেসেতি, অনাপত্তি. যো মরণাধিপ্পাযো পেসেতি, সো ইতরস্স মরণেন পারাজিকং, অমরণেন থুল্লচ্চযং আপজ্জতি. যথা চ ৰাল়যক্খৰিহারং; এৰং যত্থ ৰাল়সীহব্যগ্ঘাদিমিগা ৰা অজগরকণ্হসপ্পাদযো দীঘজাতিকা ৰা ৰসন্তি, তং ৰাল়ৰিহারং পেসেন্তস্সাপি আপত্তানাপত্তিভেদো ৰেদিতব্বো. অযং পাল়িমুত্তকনযো. যথা চ ভিক্খুং ৰাল়যক্খৰিহারং পেসেন্তস্স; এৰং ৰাল়যক্খম্পি ভিক্খুসন্তিকং পেসেন্তস্স আপত্তানাপত্তিভেদো ৰেদিতব্বো. এসেৰ নযো ৰাল়কন্তারাদিৰত্থূসুপি. কেৰলঞ্হেত্থ যস্মিং কন্তারে ৰাল়মিগা ৰা দীঘজাতিকা ৰা অত্থি, সো ৰাল়কন্তারো. যস্মিং চোরা অত্থি, সো চোরকন্তারোতি এৰং পদত্থমত্তমেৰ নানং. মনুস্সৰিগ্গহপারাজিকঞ্চ নামেতং সণ্হং, পরিযাযকথায ন মুচ্চতি; তস্মা যো ৰদেয্য ‘‘অসুকস্মিং নাম ওকাসে চোরো নিসিন্নো, যো তস্স সীসং ছিন্দিত্ৰা আহরতি, সো রাজতো সক্কারৰিসেসং লভতী’’তি. তস্স চেতং ৰচনং সুত্ৰা কোচি নং গন্ত্ৰা মারেতি, অযং পারাজিকো হোতীতি.

১৮৮. তং মঞ্ঞমানোতি আদীসু সো কির ভিক্খু অত্তনো ৰেরিভিক্খুং মারেতুকামো চিন্তেসি – ‘‘ইমং মে দিৰা মারেন্তস্স ন সুকরং ভৰেয্য সোত্থিনা গন্তুং, রত্তিং নং মারেস্সামী’’তি সল্লক্খেত্ৰা রত্তিং আগম্ম বহূনং সযিতট্ঠানে তং মঞ্ঞমানো তমেৰ জীৰিতা ৰোরোপেসি. অপরো তং মঞ্ঞমানো অঞ্ঞং, অপরো অঞ্ঞং তস্সেৰ সহাযং মঞ্ঞমানো তং, অপরো অঞ্ঞং তস্সেৰ সহাযং মঞ্ঞমানো অঞ্ঞং তস্স সহাযমেৰ জীৰিতা ৰোরোপেসি. সব্বেসম্পি পারাজিকমেৰ.

অমনুস্সগহিতৰত্থূসু পঠমে ৰত্থুস্মিং ‘‘যক্খং পলাপেস্সামী’’তি পহারং অদাসি, ইতরো ‘‘ন দানাযং ৰিরজ্ঝিতুং সমত্থো, মারেস্সামি ন’’ন্তি. এত্থ চ নমরণাধিপ্পাযস্স অনাপত্তি ৰুত্তাতি. ন এত্তকেনেৰ অমনুস্সগহিতস্স পহারো দাতব্বো, তালপণ্ণং পন পরিত্তসুত্তং ৰা হত্থে ৰা পাদে ৰা বন্ধিতব্বং, রতনসুত্তাদীনি পরিত্তানি ভণিতব্বানি, ‘‘মা সীলৰন্তং ভিক্খুং ৰিহেঠেহী’’তি ধম্মকথা কাতব্বাতি. সগ্গকথাদীনি উত্তানত্থানি. যঞ্হেত্থ ৰত্তব্বং তং ৰুত্তমেৰ.

১৮৯. রুক্খচ্ছেদনৰত্থু অট্টবন্ধনৰত্থুসদিসং. অযং পন ৰিসেসো – যো রুক্খেন ওত্থতোপি ন মরতি, সক্কা চ হোতি একেন পস্সেন রুক্খং ছেত্ৰা পথৰিং ৰা খনিত্ৰা নিক্খমিতুং, হত্থে চস্স ৰাসি ৰা কুঠারী ৰা অত্থি, তেন অপি জীৰিতং পরিচ্চজিতব্বং, ন চ রুক্খো ৰা ছিন্দিতব্বো, ন পথৰী ৰা খণিতব্বা. কস্মা? এৰং করোন্তো হি পাচিত্তিযং আপজ্জতি, বুদ্ধস্স আণং ভঞ্জতি, ন জীৰিতপরিযন্তং সীলং করোতি. তস্মা অপি জীৰিতং পরিচ্চজিতব্বং, ন চ সীলন্তি পরিগ্গহেত্ৰা ন এৰং কাতব্বং. অঞ্ঞস্স পন ভিক্খুনো রুক্খং ৰা ছিন্দিত্ৰা পথৰিং ৰা খনিত্ৰা তং নীহরিতুং ৰট্টতি. সচে উদুক্খলযন্তকেন রুক্খং পৰট্টেত্ৰা নীহরিতব্বো হোতি, তংযেৰ রুক্খং ছিন্দিত্ৰা উদুক্খলং গহেতব্বন্তি মহাসুমত্থেরো আহ. অঞ্ঞম্পি ছিন্দিত্ৰা গহেতুং ৰট্টতীতি মহাপদুমত্থেরো. সোব্ভাদীসু পতিতস্সাপি নিস্সেণিং বন্ধিত্ৰা উত্তারণে এসেৰ নযো. অত্তনা ভূতগামং ছিন্দিত্ৰা নিস্সেণী ন কাতব্বা, অঞ্ঞেসং কত্ৰা উদ্ধরিতুং ৰট্টতীতি.

১৯০. দাযালিম্পনৰত্থূসু – দাযং আলিম্পেসুন্তি ৰনে অগ্গিং অদংসু. এত্থ পন উদ্দিস্সানুদ্দিস্সৰসেন পারাজিকানন্তরিযথুল্লচ্চযপাচিত্তিৰত্থূনং অনুরূপতো পারাজিকাদীনি অকুসলরাসিভাৰো চ পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. ‘‘অল্লতিণৰনপ্পগুম্বাদযো ডয্হন্তূ’’তি আলিম্পেন্তস্স চ পাচিত্তিযং. ‘‘দব্বূপকরণানি ৰিনস্সন্তূ’’তি আলিম্পেন্তস্স দুক্কটং. খিড্ডাধিপ্পাযেনাপি দুক্কটন্তি সঙ্খেপট্ঠকথাযং ৰুত্তং. ‘‘যংকিঞ্চি অল্লসুক্খং সইন্দ্রিযানিন্দ্রিযং ডয্হতূ’’তি আলিম্পেন্তস্স ৰত্থুৰসেন পারাজিকথুল্লচ্চযপাচিত্তিযদুক্কটানি ৰেদিতব্বানি.

পটগ্গিদানং পন পরিত্তকরণঞ্চ ভগৰতা অনুঞ্ঞাতং, তস্মা অরঞ্ঞে ৰনকম্মিকেহি ৰা দিন্নং সযং ৰা উট্ঠিতং অগ্গিং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘তিণকুটিযো মা ৰিনস্সন্তূ’’তি তস্স অগ্গিনো পটিঅগ্গিং দাতুং ৰট্টতি, যেন সদ্ধিং আগচ্ছন্তো অগ্গি একতো হুত্ৰা নিরুপাদানো নিব্বাতি. পরিত্তম্পি কাতুং ৰট্টতি তিণকুটিকানং সমন্তা ভূমিতচ্ছনং পরিখাখণনং ৰা, যথা আগতো অগ্গি উপাদানং অলভিত্ৰা নিব্বাতি. এতঞ্চ সব্বং উট্ঠিতেযেৰ অগ্গিস্মিং কাতুং ৰট্টতি. অনুট্ঠিতে অনুপসম্পন্নেহি কপ্পিযৰোহারেন কারেতব্বং. উদকেন পন নিব্বাপেন্তেহি অপ্পাণকমেৰ উদকং আসিঞ্চিতব্বং.

১৯১. আঘাতনৰত্থুস্মিং – যথা একপ্পহারৰচনে; এৰং ‘‘দ্ৰীহি পহারেহী’’তি আদিৰচনেসুপি পারাজিকং ৰেদিতব্বং. ‘‘দ্ৰীহী’’তি ৰুত্তে চ একেন পহারেন মারিতেপি খেত্তমেৰ ওতিণ্ণত্তা পারাজিকং, তীহি মারিতে পন ৰিসঙ্কেতং. ইতি যথাপরিচ্ছেদে ৰা পরিচ্ছেদব্ভন্তরে ৰা অৰিসঙ্কেতং, পরিচ্ছেদাতিক্কমে পন সব্বত্থ ৰিসঙ্কেতং হোতি, আণাপকো মুচ্চতি, ৰধকস্সেৰ দোসো. যথা চ পহারেসু; এৰং পুরিসেসুপি ‘‘একো মারেতূ’’তি ৰুত্তে একেনেৰ মারিতে পারাজিকং, দ্ৰীহি মারিতে ৰিসঙ্কেতং. ‘‘দ্ৰে মারেন্তূ’’তি ৰুত্তে একেন ৰা দ্ৰীহি ৰা মারিতে পারাজিকং, তীহি মারিতে ৰিসঙ্কেতন্তি ৰেদিতব্বং. একো সঙ্গামে ৰেগেন ধাৰতো পুরিসস্স সীসং অসিনা ছিন্দতি, অসীসকং কবন্ধং ধাৰতি, তমঞ্ঞো পহরিত্ৰা পাতেসি, কস্স পারাজিকন্তি ৰুত্তে উপড্ঢা থেরা ‘‘গমনূপচ্ছেদকস্সা’’তি আহংসু. আভিধম্মিকগোদত্তত্থেরো ‘‘সীসচ্ছেদকস্সা’’তি. এৰরূপানিপি ৰত্থূনি ইমস্স ৰত্থুস্স অত্থদীপনে ৰত্তব্বানীতি.

১৯২. তক্কৰত্থুস্মিং – অনিযমেত্ৰা ‘‘তক্কং পাযেথা’’তি ৰুত্তে যং ৰা তং ৰা তক্কং পাযেত্ৰা মারিতে পারাজিকং. নিযমেত্ৰা পন ‘‘গোতক্কং মহিংসতক্কং অজিকাতক্ক’’ন্তি ৰা, ‘‘সীতং উণ্হং ধূপিতং অধূপিত’’ন্তি ৰা ৰুত্তে যং ৰুত্তং, ততো অঞ্ঞং পাযেত্ৰা মারিতে ৰিসঙ্কেতং.

লোণসোৰীরকৰত্থুস্মিং – লোণসোৰীরকং নাম সব্বরসাভিসঙ্খতং একং ভেসজ্জং. তং কির করোন্তা হরীতকামলকৰিভীতককসাৰে সব্বধঞ্ঞানি সব্বঅপরণ্ণানি সত্তন্নম্পি ধঞ্ঞানং ওদনং কদলিফলাদীনি সব্বফলানি ৰেত্তকেতকখজ্জূরিকল়ীরাদযো সব্বকল়ীরে মচ্ছমংসখণ্ডানি অনেকানি চ মধুফাণিতসিন্ধৰলোণনিকটুকাদীনি ভেসজ্জানি পক্খিপিত্ৰা কুম্ভিমুখং লিম্পিত্ৰা একং ৰা দ্ৰে ৰা তীণি ৰা সংৰচ্ছরানি ঠপেন্তি, তং পরিপচ্চিত্ৰা জম্বুরসৰণ্ণং হোতি. ৰাতকাসকুট্ঠপণ্ডুভগন্দরাদীনং সিনিদ্ধভোজনং ভুত্তানঞ্চ উত্তরপানং ভত্তজীরণকভেসজ্জং তাদিসং নত্থি. তং পনেতং ভিক্খূনং পচ্ছাভত্তম্পি ৰট্টতি, গিলানানং পাকতিকমেৰ, অগিলানানং পন উদকসম্ভিন্নং পানপরিভোগেনাতি.

সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায

ততিযপারাজিকৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৪. চতুত্থপারাজিকং

চতুসচ্চৰিদূ সত্থা, চতুত্থং যং পকাসযি;

পারাজিকং তস্স দানি, পত্তো সংৰণ্ণনাক্কমো.

যস্মা তস্মা সুৰিঞ্ঞেয্যং, যং পুব্বে চ পকাসিতং;

তং ৰজ্জযিত্ৰা অস্সাপি, হোতি সংৰণ্ণনা অযং.

ৰগ্গুমুদাতীরিযভিক্খুৰত্থুৰণ্ণনা

১৯৩. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি…পে… গিহীনং কম্মন্তং অধিট্ঠেমাতি গিহীনং খেত্তেসু চেৰ আরামাদীসু চ কত্তব্বকিচ্চং অধিট্ঠাম; ‘‘এৰং কাতব্বং, এৰং ন কাতব্ব’’ন্তি আচিক্খাম চেৰ অনুসাসাম চাতি ৰুত্তং হোতি. দূতেয্যন্তি দূতকম্মং. উত্তরিমনুস্সধম্মস্সাতি মনুস্সে উত্তিণ্ণধম্মস্স; মনুস্সে অতিক্কমিত্ৰা ব্রহ্মত্তং ৰা নিব্বানং ৰা পাপনকধম্মস্সাতি অত্থো. উত্তরিমনুস্সানং ৰা সেট্ঠপুরিসানং ঝাযীনঞ্চ অরিযানঞ্চ ধম্মস্স. অসুকো ভিক্খূতিআদীসু অত্তনা এৰং মন্তযিত্ৰা পচ্ছা গিহীনং ভাসন্তা ‘‘বুদ্ধরক্খিতো নাম ভিক্খু পঠমস্স ঝানস্স লাভী, ধম্মরক্খিতো দুতিযস্সা’’তি এৰং নামৰসেনেৰ ৰণ্ণং ভাসিংসূতি ৰেদিতব্বো. তত্থ এসোযেৰ খো আৰুসো সেয্যোতি কম্মন্তাধিট্ঠানং দূতেয্যহরণঞ্চ বহুসপত্তং মহাসমারম্ভং ন চ সমণসারুপ্পং. ততো পন উভযতোপি এসো এৰ সেয্যো পাসংসতরো সুন্দরতরো যো অম্হাকং গিহীনং অঞ্ঞমঞ্ঞস্স উত্তরিমনুস্সধম্মস্স ৰণ্ণো ভাসিতো. কিং ৰুত্তং হোতি? ইরিযাপথং সণ্ঠপেত্ৰা নিসিন্নং ৰা চঙ্কমন্তং ৰা পুচ্ছন্তানং ৰা অপুচ্ছন্তানং ৰা গিহীনং ‘‘অযং অসুকো নাম ভিক্খু পঠমস্স ঝানস্স লাভী’’তি এৰমাদিনা নযেন যো অম্হাকং অঞ্ঞেন অঞ্ঞস্স উত্তরিমনুস্সধম্মস্স ৰণ্ণো ভাসিতো ভৰিস্সতি, এসো এৰ সেয্যোতি. অনাগতসম্বন্ধে পন অসতি ন এতেহি সো তস্মিং খণে ভাসিতোৰ যস্মা ন যুজ্জতি, তস্মা অনাগতসম্বন্ধং কত্ৰা ‘‘যো এৰং ভাসিতো ভৰিস্সতি, সো এৰ সেয্যো’’তি এৰমেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. লক্খণং পন সদ্দসত্থতো পরিযেসিতব্বং.

১৯৪. ৰণ্ণৰা অহেসুন্তি অঞ্ঞোযেৰ নেসং অভিনৰো সরীরৰণ্ণো উপ্পজ্জি, তেন ৰণ্ণেন ৰণ্ণৰন্তো অহেসুং. পীণিন্দ্রিযাতি পঞ্চহি পসাদেহি অভিনিৰিট্ঠোকাসস্স পরিপুণ্ণত্তা মনচ্ছট্ঠানং ইন্দ্রিযানং অমিলাতভাৰেন পীণিন্দ্রিযা. পসন্নমুখৰণ্ণাতি কিঞ্চাপি অৰিসেসেন ৰণ্ণৰন্তো সরীরৰণ্ণতো পন নেসং মুখৰণ্ণো অধিকতরং পসন্নো; অচ্ছো অনাৰিলো পরিসুদ্ধোতি অত্থো. ৰিপ্পসন্নছৰিৰণ্ণাতি যেন চ তে মহাকণিকারপুপ্ফাদিসদিসেন ৰণ্ণেন ৰণ্ণৰন্তো, তাদিসো অঞ্ঞেসম্পি মনুস্সানং ৰণ্ণো অত্থি. যথা পন ইমেসং; এৰং ন তেসং ছৰিৰণ্ণো ৰিপ্পসন্নো. তেন ৰুত্তং – ‘‘ৰিপ্পসন্নছৰিৰণ্ণা’’তি. ইতিহ তে ভিক্খূ নেৰ উদ্দেসং ন পরিপুচ্ছং ন কম্মট্ঠানং অনুযুঞ্জন্তা. অথ খো কুহকতায অভূতগুণসংৰণ্ণনায লদ্ধানি পণীতভোজনানি ভুঞ্জিত্ৰা যথাসুখং নিদ্দারামতং সঙ্গণিকারামতঞ্চ অনুযুঞ্জন্তা ইমং সরীরসোভং পাপুণিংসু, যথা তং বালা ভন্তমিগপ্পটিভাগাতি.

ৰগ্গুমুদাতীরিযাতি ৰগ্গুমুদাতীরৰাসিনো. কচ্চি ভিক্খৰে খমনীযন্তি ভিক্খৰে কচ্চি তুম্হাকং ইদং চতুচক্কং নৰদ্ৰারং সরীরযন্তং খমনীযং সক্কা খমিতুং সহিতুং পরিহরিতুং ন কিঞ্চি দুক্খং উপ্পাদেতীতি. কচ্চি যাপনীযন্তি কচ্চি সব্বকিচ্চেসু যাপেতুং গমেতুং সক্কা, ন কিঞ্চি অন্তরাযং দস্সেতীতি. কুচ্ছি পরিকন্তোতি কুচ্ছি পরিকন্তিতো ৰরং ভৰেয্য; ‘‘পরিকত্তো’’তিপি পাঠো যুজ্জতি. এৰং ৰগ্গুমুদাতীরিযে অনেকপরিযাযেন ৰিগরহিত্ৰা ইদানি যস্মা তেহি কতকম্মং চোরকম্মং হোতি, তস্মা আযতিং অঞ্ঞেসম্পি এৰরূপস্স কম্মস্স অকরণত্থং অথ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি.

১৯৫. আমন্তেত্ৰা চ পন ‘‘পঞ্চিমে ভিক্খৰে মহাচোরা’’তিআদিমাহ. তত্থ সন্তো সংৰিজ্জমানাতি অত্থি চেৰ উপলব্ভন্তি চাতি ৰুত্তং হোতি. ইধাতি ইমস্মিং সত্তলোকে. এৰং হোতীতি এৰং পুব্বভাগে ইচ্ছা উপ্পজ্জতি. কুদাস্সু নামাহন্তি এত্থ সুইতি নিপাতো; কুদা নামাতি অত্থো. সো অপরেন সমযেনাতি সো পুব্বভাগে এৰং চিন্তেত্ৰা অনুক্কমেন পরিসং ৰড্ঢেন্তো পন্থদূহনকম্মং পচ্চন্তিমগামৰিলোপন্তি এৰমাদীনি কত্ৰা ৰেপুল্লপ্পত্তপরিসো হুত্ৰা গামেপি অগামে, জনপদেপি অজনপদে করোন্তো হনন্তো ঘাতেন্তো ছিন্দন্তো ছেদাপেন্তো পচন্তো পাচেন্তো.

ইতি বাহিরকমহাচোরং দস্সেত্ৰা তেন সদিসে সাসনে পঞ্চ মহাচোরে দস্সেতুং ‘‘এৰমেৰ খো’’তিআদিমাহ. তত্থ পাপভিক্খুনোতি অঞ্ঞেসু ঠানেসু মূলচ্ছিন্নো পারাজিকপ্পত্তো ‘‘পাপভিক্খূ’’তি ৰুচ্চতি. ইধ পন পারাজিকং অনাপন্নো ইচ্ছাচারে ঠিতো খুদ্দানুখুদ্দকানি সিক্খাপদানি মদ্দিত্ৰা ৰিচরন্তো ‘‘পাপভিক্খূ’’তি অধিপ্পেতো. তস্সাপি বাহিরকচোরস্স ৰিয পুব্বভাগে এৰং হোতি – ‘‘কুদাস্সু নামাহং…পে… পরিক্খারান’’ন্তি. তত্থ সক্কতোতি সক্কারপ্পত্তো. গরুকতোতি গরুকারপ্পত্তো. মানিতোতি মনসা পিযাযিতো. পূজিতোতি চতুপচ্চযাভিহারপূজায পূজিতো. অপচিতোতি অপচিতিপ্পত্তো. তত্থ যস্স চত্তারো পচ্চযে সক্করিত্ৰা সুট্ঠু অভিসঙ্খতে পণীতপণীতে কত্ৰা দেন্তি, সো সক্কতো. যস্মিং গরুভাৰং পচ্চুপেত্ৰা দেন্তি, সো গরুকতো. যং মনসা পিযাযন্তি, সো মানিতো. যস্স সব্বম্পেতং করোন্তি, সো পূজিতো. যস্স অভিৰাদনপচ্চুট্ঠানঅঞ্জলিকম্মাদিৰসেন পরমনিপচ্চকারং করোন্তি, সো অপচিতো. ইমস্স চ পন সব্বম্পি ইমং লোকামিসং পত্থযমানস্স এৰং হোতি.

সো অপরেন সমযেনাতি সো পুব্বভাগে এৰং চিন্তেত্ৰা অনুক্কমেন সিক্খায অতিব্বগারৰে উদ্ধতে উন্নল়ে চপলে মুখরে ৰিকিণ্ণৰাচে মুট্ঠস্সতী অসম্পজানে পাকতিন্দ্রিযে আচরিযুপজ্ঝাযেহি পরিচ্চত্তকে লাভগরুকে পাপভিক্খূ সঙ্গণ্হিত্ৰা ইরিযাপথসণ্ঠপনাদীনি কুহকৰত্তানি সিক্খাপেত্ৰা ‘‘অযং থেরো অসুকস্মিং নাম সেনাসনে ৰস্সং উপগম্ম ৰত্তপটিপত্তিং পূরযমানো ৰস্সং ৰসিত্ৰা নিগ্গতো’’তি লোকসম্মতসেনাসনসংৰণ্ণনাদীহি উপাযেহি লোকং পরিপাচেতুং পটিবলেহি জাতকাদীসু কতপরিচযেহি সরসম্পন্নেহি পাপভিক্খূহি সংৰণ্ণিযমানগুণো হুত্ৰা সতেন ৰা সহস্সেন ৰা পরিৰুতো…পে… ভেসজ্জপরিক্খারানং. অযং ভিক্খৰে পঠমো মহাচোরোতি অযং সন্ধিচ্ছেদাদিচোরকো ৰিয ন একং কুলং ন দ্ৰে, অথ খো মহাজনং ৰঞ্চেত্ৰা চতুপচ্চযগহণতো ‘‘পঠমো মহাচোরো’’তি ৰেদিতব্বো. যে পন সুত্তন্তিকা ৰা আভিধম্মিকা ৰা ৰিনযধরা ৰা ভিক্খূ ভিক্খাচারে অসম্পজ্জমানে পাল়িং ৰাচেন্তা অট্ঠকথং কথেন্তা অনুমোদনায ধম্মকথায ইরিযাপথসম্পত্তিযা চ লোকং পসাদেন্তা জনপদচারিকং চরন্তি সক্কতা গরুকতা মানিতা পূজিতা অপচিতা, তে ‘‘তন্তিপৰেণিঘটনকা সাসনজোতকা’’তি ৰেদিতব্বা.

তথাগতপ্পৰেদিতন্তি তথাগতেন পটিৰিদ্ধং পচ্চক্খকতং জানাপিতং ৰা. অত্তনো দহতীতি পরিসমজ্ঝে পাল়িঞ্চ অট্ঠকথঞ্চ সংসন্দিত্ৰা মধুরেন সরেন পসাদনীযং সুত্তন্তং কথেত্ৰা ধম্মকথাৰসেন অচ্ছরিযব্ভুতজাতেন ৰিঞ্ঞূজনেন ‘‘অহো, ভন্তে, পাল়ি চ অট্ঠকথা চ সুপরিসুদ্ধা, কস্স সন্তিকে উগ্গণ্হিত্থা’’তি পুচ্ছিতো ‘‘কো অম্হাদিসে উগ্গহাপেতুং সমত্থো’’তি আচরিযং অনুদ্দিসিত্ৰা অত্তনা পটিৰিদ্ধং সযম্ভুঞাণাধিগতং ধম্মৰিনযং পৰেদেতি. অযং তথাগতেন সতসহস্সকপ্পাধিকানি চত্তারি অসঙ্খেয্যানি পারমিযো পূরেত্ৰা কিচ্ছেন কসিরেন পটিৰিদ্ধধম্মত্থেনকো দুতিযো মহাচোরো.

সুদ্ধং ব্রহ্মচারিন্তি খীণাসৰভিক্খুং. পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরন্তন্তি নিরুপক্কিলেসং সেট্ঠচরিযং চরন্তং; অঞ্ঞম্পি ৰা অনাগামিং আদিং কত্ৰা যাৰ সীলৰন্তং পুথুজ্জনং অৰিপ্পটিসারাদিৰত্থুকং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং চরন্তং. অমূলকেন অব্রহ্মচরিযেন অনুদ্ধংসেতীতি তস্মিং পুগ্গলে অৰিজ্জমানেন অন্তিমৰত্থুনা অনুৰদতি চোদেতি; অযং ৰিজ্জমানগুণমক্খী অরিযগুণত্থেনকো ততিযো মহাচোরো.

গরুভণ্ডানি গরুপরিক্খারানীতি যথা অদিন্নাদানে ‘‘চতুরো জনা সংৰিধায গরুভণ্ডং অৰাহরু’’ন্তি (পরি. ৪৭৯) এত্থ পঞ্চমাসকগ্ঘনকং ‘‘গরুভণ্ড’’ন্তি ৰুচ্চতি, ইধ পন ন এৰং. অথ খো ‘‘পঞ্চিমানি, ভিক্খৰে, অৰিস্সজ্জিযানি ন ৰিস্সজ্জেতব্বানি সঙ্ঘেন ৰা গণেন ৰা পুগ্গলেন ৰা. ৰিস্সজ্জিতানিপি অৰিস্সজ্জিতানি হোন্তি. যো ৰিস্সজ্জেয্য, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. কতমানি পঞ্চ? আরামো, আরামৰত্থু…পে… দারুভণ্ডং, মত্তিকাভণ্ড’’ন্তি ৰচনতো অৰিস্সজ্জিতব্বত্তা গরুভণ্ডানি. ‘‘পঞ্চিমানি, ভিক্খৰে, অৰেভঙ্গিযানি ন ৰিভজিতব্বানি সঙ্ঘেন ৰা গণেন ৰা পুগ্গলেন ৰা. ৰিভত্তানিপি অৰিভত্তানি হোন্তি. যো ৰিভজেয্য, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. কতমানি পঞ্চ? আরামো, আরামৰত্থু…পে… দারুভণ্ডং, মত্তিকাভণ্ড’’ন্তি (চূল়ৰ. ৩২২) ৰচনতো অৰেভঙ্গিযত্তা সাধারণপরিক্খারভাৰেন গরুপরিক্খারানি. আরামো আরামৰত্থূতিআদীসু যং ৰত্তব্বং তং সব্বং ‘‘পঞ্চিমানি, ভিক্খৰে, অৰিস্সজ্জিযানী’’তি খন্ধকে আগতসুত্তৰণ্ণনাযমেৰ ভণিস্সাম. তেহি গিহী সঙ্গণ্হাতীতি তানি দত্ৰা দত্ৰা গিহীং সঙ্গণ্হাতি অনুগ্গণ্হাতি. উপলাপেতীতি ‘‘অহো অম্হাকং অয্যো’’তি এৰং লপনকে অনুবন্ধনকে সস্নেহে করোতি. অযং অৰিস্সজ্জিযং অৰেভঙ্গিযঞ্চ গরুপরিক্খারং তথাভাৰতো থেনেত্ৰা গিহি সঙ্গণ্হনকো চতুত্থো মহাচোরো. সো চ পনাযং ইমং গরুভণ্ডং কুলসঙ্গণ্হনত্থং ৰিস্সজ্জেন্তো কুলদূসকদুক্কটং আপজ্জতি. পব্বাজনীযকম্মারহো চ হোতি. ভিক্খুসঙ্ঘং অভিভৰিত্ৰা ইস্সরৰতায ৰিস্সজ্জেন্তো থুল্লচ্চযং আপজ্জতি. থেয্যচিত্তেন ৰিস্সজ্জেন্তো ভণ্ডং অগ্ঘাপেত্ৰা কারেতব্বোতি.

অযং অগ্গো মহাচোরোতি অযং ইমেসং চোরানং জেট্ঠচোরো; ইমিনা সদিসো চোরো নাম নত্থি, যো পঞ্চিন্দ্রিযগ্গহণাতীতং অতিসণ্হসুখুমং লোকুত্তরধম্মং থেনেতি. কিং পন সক্কা লোকুত্তরধম্মো হিরঞ্ঞসুৰণ্ণাদীনি ৰিয ৰঞ্চেত্ৰা থেনেত্ৰা গহেতুন্তি? ন সক্কা, তেনেৰাহ – ‘‘যো অসন্তং অভূতং উত্তরিমনুস্সধম্মং উল্লপতী’’তি. অযঞ্হি অত্তনি অসন্তং তং ধম্মং কেৰলং ‘‘অত্থি ময্হং এসো’’তি উল্লপতি, ন পন সক্কোতি ঠানা চাৰেতুং, অত্তনি ৰা সংৰিজ্জমানং কাতুং. অথ কস্মা চোরোতি ৰুত্তোতি? যস্মা তং উল্লপিত্ৰা অসন্তসম্ভাৰনায উপ্পন্নে পচ্চযে গণ্হাতি. এৰঞ্হি গণ্হতা তে পচ্চযা সুখুমেন উপাযেন ৰঞ্চেত্ৰা থেনেত্ৰা গহিতা হোন্তি. তেনেৰাহ – ‘‘তং কিস্স হেতু? থেয্যায ৰো ভিক্খৰে রট্ঠপিণ্ডো ভুত্তো’’তি. অযঞ্হি এত্থ অত্থো – যং অৰোচুম্হ – ‘‘অযং অগ্গো মহাচোরো, যো অসন্তং অভূতং উত্তরিমনুস্সধম্মং উল্লপতী’’তি. তং কিস্স হেতূতি কেন কারণেন এতং অৰোচুম্হাতি চে. ‘‘থেয্যায ৰো ভিক্খৰে রট্ঠপিণ্ডো ভুত্তো’’তি ভিক্খৰে যস্মা সো তেন রট্ঠপিণ্ডো থেয্যায থেয্যচিত্তেন ভুত্তো হোতি. এত্থ হি ৰোকারো ‘‘যে হি ৰো অরিযা অরঞ্ঞৰনপত্থানী’’তিআদীসু (ম. নি. ১.৩৫-৩৬) ৰিয পদপূরণমত্তে নিপাতো. তস্মা ‘‘তুম্হেহি ভুত্তো’’তি এৰমস্স অত্থো ন দট্ঠব্বো.

ইদানি তমেৰত্থং গাথাহি ৰিভূততরং করোন্তো ‘‘অঞ্ঞথা সন্ত’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ অঞ্ঞথা সন্তন্তি অপরিসুদ্ধকাযসমাচারাদিকেন অঞ্ঞেনাকারেন সন্তং. অঞ্ঞথা যো পৰেদযেতি পরিসুদ্ধকাযসমাচারাদিকেন অঞ্ঞেন আকারেন যো পৰেদেয্য. ‘‘পরমপরিসুদ্ধো অহং, অত্থি মে অব্ভন্তরে লোকুত্তরধম্মো’’তি এৰং জানাপেয্য. পৰেদেত্ৰা চ পন তায পৰেদনায উপ্পন্নং ভোজনং অরহা ৰিয ভুঞ্জতি. নিকচ্চ কিতৰস্সেৰ ভুত্তং থেয্যেন তস্স তন্তি নিকচ্চাতি ৰঞ্চেত্ৰা অঞ্ঞথা সন্তং অঞ্ঞথা দস্সেত্ৰা. অগুম্বঅগচ্ছভূতমেৰ সাখাপলাসপল্লৰাদিচ্ছাদনেন গুম্বমিৰ গচ্ছমিৰ চ অত্তানং দস্সেত্ৰা. কিতৰস্সেৰাতি ৰঞ্চকস্স কেরাটিকস্স গুম্বগচ্ছসঞ্ঞায অরঞ্ঞে আগতাগতে সকুণে গহেত্ৰা জীৰিতকপ্পকস্স সাকুণিকস্সেৰ. ভুত্তং থেয্যেন তস্স তন্তি তস্সাপি অনরহন্তস্সেৰ সতো অরহন্তভাৰং দস্সেত্ৰা লদ্ধভোজনং ভুঞ্জতো; যং তং ভুত্তং তং যথা সাকুণিককিতৰস্স নিকচ্চ ৰঞ্চেত্ৰা সকুণগ্গহণং, এৰং মনুস্সে ৰঞ্চেত্ৰা লদ্ধস্স ভোজনস্স ভুত্তত্তা থেয্যেন ভুত্তং নাম হোতি.

ইমং পন অত্থৰসং অজানন্তা যে এৰং ভুঞ্জন্তি, কাসাৰকণ্ঠা…পে… নিরযং তে উপপজ্জরে কাসাৰকণ্ঠাতি কাসাৰেন ৰেঠিতকণ্ঠা. এত্তকমেৰ অরিযদ্ধজধারণমত্তং, সেসং সামঞ্ঞং নত্থীতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘ভৰিস্সন্তি খো পনানন্দ অনাগতমদ্ধানং গোত্রভুনো কাসাৰকণ্ঠা’’তি (ম. নি. ৩.৩৮০) এৰং ৰুত্তদুস্সীলানং এতং অধিৰচনং. পাপধম্মাতি লামকধম্মা. অসঞ্ঞতাতি কাযাদীহি অসঞ্ঞতা. পাপাতি লামকপুগ্গলা. পাপেহি কম্মেহীতি তেহি করণকালে আদীনৰং অদিস্ৰা কতেহি পরৰঞ্চনাদীহি পাপকম্মেহি. নিরযং তে উপপজ্জরেতি নিরস্সাদং দুগ্গতিং তে উপপজ্জন্তি; তস্মা সেয্যো অযোগুল়োতি গাথা. তস্সত্থো – সচাযং দুস্সীলো অসঞ্ঞতো ইচ্ছাচারে ঠিতো কুহনায লোকং ৰঞ্চকো পুগ্গলো তত্তং অগ্গিসিখূপমং অযোগুল়ং ভুঞ্জেয্য অজ্ঝোহরেয্য, তস্স যঞ্চেতং রট্ঠপিণ্ডং ভুঞ্জেয্য, যঞ্চেতং অযোগুল়ং, তেসু দ্ৰীসু অযোগুল়োৰ ভুত্তো সেয্যো সুন্দরতরো পণীততরো চ ভৰেয্য, ন হি অযোগুল়স্স ভুত্তত্তা সম্পরাযে সব্বঞ্ঞুতঞাণেনাপি দুজ্জানপরিচ্ছেদং দুক্খং অনুভৰতি. এৰং পটিলদ্ধস্স পন তস্স রট্ঠপিণ্ডস্স ভুত্তত্তা সম্পরাযে ৰুত্তপ্পকারং দুক্খং অনুভোতি, অযঞ্হি কোটিপ্পত্তো মিচ্ছাজীৰোতি.

এৰং পাপকিরিযায অনাদীনৰদস্সাৰীনং আদীনৰং দস্সেত্ৰা ‘‘অথ খো ভগৰা ৰগ্গুমুদাতীরিযে ভিক্খূ অনেকপরিযাযেন ৰিগরহিত্ৰা দুব্ভরতায দুপ্পোসতায…পে… ইমং সিক্খাপদং উদ্দিসেয্যাথা’’তি চ ৰত্ৰা চতুত্থপারাজিকং পঞ্ঞপেন্তো ‘‘যো পন ভিক্খু অনভিজান’’ন্তি আদিমাহ.

এৰং মূলচ্ছেজ্জৰসেন দল়্হং কত্ৰা চতুত্থপারাজিকে পঞ্ঞত্তে অপরম্পি অনুপ্পঞ্ঞত্তত্থায অধিমানৰত্থু উদপাদি. তস্সুপ্পত্তিদীপনত্থং এতং ৰুত্তং – ‘‘এৰঞ্চিদং ভগৰতা ভিক্খূনং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং হোতী’’তি.

অধিমানৰত্থুৰণ্ণনা

১৯৬. তত্থ অদিট্ঠে দিট্ঠসঞ্ঞিনোতি অরহত্তে ঞাণচক্খুনা অদিট্ঠেযেৰ ‘‘দিট্ঠং অম্হেহি অরহত্ত’’ন্তি দিট্ঠসঞ্ঞিনো হুত্ৰা. এস নযো অপ্পত্তাদীসু. অযং পন ৰিসেসো – অপ্পত্তেতি অত্তনো সন্তানে উপ্পত্তিৰসেন অপ্পত্তে. অনধিগতেতি মগ্গভাৰনায অনধিগতে; অপ্পটিলদ্ধেতিপি অত্থো. অসচ্ছিকতেতি অপ্পটিৰিদ্ধে পচ্চৰেক্খণৰসেন ৰা অপ্পচ্চক্খকতে. অধিমানেনাতি অধিগতমানেন; ‘‘অধিগতা ময’’ন্তি এৰং উপ্পন্নমানেনাতি অত্থো, অধিকমানেন ৰা থদ্ধমানেনাতি অত্থো. অঞ্ঞং ব্যাকরিংসূতি অরহত্তং ব্যাকরিংসু; ‘‘পত্তং আৰুসো অম্হেহি অরহত্তং, কতং করণীয’’ন্তি ভিক্খূনং আরোচেসুং. তেসং মগ্গেন অপ্পহীনকিলেসত্তা কেৰলং সমথৰিপস্সনাবলেন ৰিক্খম্ভিতকিলেসানং অপরেন সমযেন তথারূপপচ্চযসমাযোগে রাগায চিত্তং নমতি; রাগত্থায নমতীতি অত্থো. এস নযো ইতরেসু.

তঞ্চ খো এতং অব্বোহারিকন্তি তঞ্চ খো এতং তেসং অঞ্ঞব্যাকরণং অব্বোহারিকং আপত্তিপঞ্ঞাপনে ৰোহারং ন গচ্ছতি; আপত্তিযা অঙ্গং ন হোতীতি অত্থো.

কস্স পনাযং অধিমানো উপ্পজ্জতি, কস্স নুপ্পজ্জতীতি? অরিযসাৰকস্স তাৰ নুপ্পজ্জতি সো হি মগ্গফলনিব্বানপহীনকিলেসঅৰসিট্ঠকিলেসপচ্চৰেক্খণেন সঞ্জাতসোমনস্সো অরিযগুণপটিৰেধে নিক্কঙ্খো. তস্মা সোতাপন্নাদীনং ‘‘অহং সকদাগামী’’তিআদিৰসেন অধিমানো নুপ্পজ্জতি. দুস্সীলস্স নুপ্পজ্জতি, সো হি অরিযগুণাধিগমে নিরাসোৰ. সীলৰতোপি পরিচ্চত্তকম্মট্ঠানস্স নিদ্দারামতাদিমনুযুত্তস্স নুপ্পজ্জতি. সুপরিসুদ্ধসীলস্স পন কম্মট্ঠানে অপ্পমত্তস্স নামরূপং ৰৰত্থপেত্ৰা পচ্চযপরিগ্গহেন ৰিতিণ্ণকঙ্খস্স তিলক্খণং আরোপেত্ৰা সঙ্খারে সম্মসন্তস্স আরদ্ধৰিপস্সকস্স উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো চ সুদ্ধসমথলাভিং ৰা সুদ্ধৰিপস্সনালাভিং ৰা অন্তরা ঠপেতি, সো হি দসপি ৰীসতিপি তিংসম্পি ৰস্সানি কিলেসসমুদাচারং অপস্সিত্ৰা ‘‘অহং সোতাপন্নো’’তি ৰা ‘‘সকদাগামী’’তি ৰা ‘‘অনাগামী’’তি ৰা মঞ্ঞতি. সমথৰিপস্সনালাভিং পন অরহত্তেযেৰ ঠপেতি. তস্স হি সমাধিবলেন কিলেসা ৰিক্খম্ভিতা, ৰিপস্সনাবলেন সঙ্খারা সুপরিগ্গহিতা, তস্মা সট্ঠিম্পি ৰস্সানি অসীতিম্পি ৰস্সানি ৰস্সসতম্পি কিলেসা ন সমুদাচরন্তি, খীণাসৰস্সেৰ চিত্তচারো হোতি. সো এৰং দীঘরত্তং কিলেসসমুদাচারং অপস্সন্তো অন্তরা অঠত্ৰাৰ ‘‘অরহা অহ’’ন্তি মঞ্ঞতীতি.

সৰিভঙ্গসিক্খাপদৰণ্ণনা

১৯৭. অনভিজানন্তি ন অভিজানং. যস্মা পনাযং অনভিজানং সমুদাচরতি, স্ৰস্স সন্তানে অনুপ্পন্নো ঞাণেন চ অসচ্ছিকতোতি অভূতো হোতি. তেনস্স পদভাজনে ‘‘অসন্তং অভূতং অসংৰিজ্জমান’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘অজানন্তো অপস্সন্তো’’তি ৰুত্তং.

উত্তরিমনুস্সধম্মন্তি উত্তরিমনুস্সানং ঝাযীনঞ্চেৰ অরিযানঞ্চ ধম্মং. অত্তুপনাযিকন্তি অত্তনি তং উপনেতি, অত্তানং ৰা তত্থ উপনেতীতি অত্তুপনাযিকো, তং অত্তুপনাযিকং; এৰং কত্ৰা সমুদাচরেয্যাতি সম্বন্ধো. পদভাজনে পন যস্মা উত্তরিমনুস্সধম্মো নাম ঝানং ৰিমোক্খং সমাধি সমাপত্তি ঞাণদস্সনং…পে… সুঞ্ঞাগারে অভিরতীতি এৰং ঝানাদযো অনেকধম্মা ৰুত্তা. তস্মা তেসং সব্বেসং ৰসেন অত্তুপনাযিকভাৰং দস্সেন্তো ‘‘তে ৰা কুসলে ধম্মে অত্তনি উপনেতী’’তি বহুৰচননিদ্দেসং অকাসি. তত্থ ‘‘এতে ধম্মা মযি সন্দিস্সন্তী’’তি সমুদাচরন্তো অত্তনি উপনেতি. ‘‘অহং এতেসু সন্দিস্সামী’’তি সমুদাচরন্তো অত্তানং তেসু উপনেতীতি ৰেদিতব্বো.

অলমরিযঞাণদস্সনন্তি এত্থ লোকিযলোকুত্তরা পঞ্ঞা জাননট্ঠেন ঞাণং, চক্খুনা দিট্ঠমিৰ ধম্মং পচ্চক্খকরণতো দস্সনট্ঠেন দস্সনন্তি ঞাণদস্সনং. অরিযং ৰিসুদ্ধং উত্তমং ঞাণদস্সনন্তি অরিযঞাণদস্সনং. অলং পরিযত্তং কিলেসৰিদ্ধংসনসমত্থং অরিযঞাণদস্সনমেত্থ, ঝানাদিভেদে উত্তরিমনুস্সধম্মে অলং ৰা অরিযঞাণদস্সনমস্সাতি অলমরিযঞাণদস্সনো, তং অলমরিযঞাণদস্সনং উত্তরিমনুস্সধম্মন্তি এৰং পদত্থসম্বন্ধো ৰেদিতব্বো. তত্থ যেন ঞাণদস্সনেন সো অলমরিযঞাণদস্সনোতি ৰুচ্চতি. তদেৰ দস্সেতুং ‘‘ঞাণন্তি তিস্সো ৰিজ্জা, দস্সনন্তি যং ঞাণং তং দস্সনং; যং দস্সনং তং ঞাণ’’ন্তি ৰিজ্জাসীসেন পদভাজনং ৰুত্তং. মহগ্গতলোকুত্তরা পনেত্থ সব্বাপি পঞ্ঞা ‘‘ঞাণ’’ন্তি ৰেদিতব্বা.

সমুদাচরেয্যাতি ৰুত্তপ্পকারমেতং উত্তরিমনুস্সধম্মং অত্তুপনাযিকং কত্ৰা আরোচেয্য. ইত্থিযা ৰাতিআদি পন আরোচেতব্বপুগ্গলনিদস্সনং. এতেসঞ্হি আরোচিতে আরোচিতং হোতি ন দেৰমারব্রহ্মানং, নাপি পেতযক্খতিরচ্ছানগতানন্তি. ইতি জানামি ইতি পস্সামীতি সমুদাচরণাকারনিদস্সনমেতং. পদভাজনে পনস্স ‘‘জানামহং এতে ধম্মে, পস্সামহং এতে ধম্মে’’তি ইদং তেসু ঝানাদীসু ধম্মেসু জাননপস্সনানং পৰত্তিদীপনং, ‘‘অত্থি চ মে এতে ধম্মা’’তিআদি অত্তুপনাযিকভাৰদীপনং.

১৯৮. ততো অপরেন সমযেনাতি আপত্তিপটিজাননসমযদস্সনমেতং. অযং পন আরোচিতক্খণেযেৰ পারাজিকং আপজ্জতি. আপত্তিং পন আপন্নো যস্মা পরেন চোদিতো ৰা অচোদিতো ৰা পটিজানাতি; তস্মা ‘‘সমনুগ্গাহিযমানো ৰা অসমনুগ্গাহিযমানো ৰা’’তি ৰুত্তং.

তত্থ সমনুগ্গাহিযমানে তাৰ – কিং তে অধিগতন্তি অধিগমপুচ্ছা; ঝানৰিমোক্খাদীসু, সোতাপত্তিমগ্গাদীসু ৰা কিং তযা অধিগতন্তি. কিন্তি তে অধিগতন্তি উপাযপুচ্ছা. অযঞ্হি এত্থাধিপ্পাযো – কিং তযা অনিচ্চলক্খণং ধুরং কত্ৰা অধিগতং, দুক্খানত্তলক্খণেসু অঞ্ঞতরং ৰা? কিং ৰা সমাধিৰসেন অভিনিৰিসিত্ৰা, উদাহু ৰিপস্সনাৰসেন? তথা কিং রূপে অভিনিৰিসিত্ৰা, উদাহু অরূপে? কিং ৰা অজ্ঝত্তং অভিনিৰিসিত্ৰা, উদাহু বহিদ্ধাতি? কদা তে অধিগতন্তি কালপুচ্ছা. পুব্বণ্হমজ্ঝন্হিকাদীসু কতরস্মিং কালেতি ৰুত্তং হোতি? কত্থ তে অধিগতন্তি ওকাসপুচ্ছা. কতরস্মিং ওকাসে, কিং রত্তিট্ঠানে, দিৰাট্ঠানে, রুক্খমূলে, মণ্ডপে, কতরস্মিং ৰা ৰিহারেতি ৰুত্তং হোতি. কতমে তে কিলেসা পহীনাতি পহীনকিলেসপুচ্ছা. কতরমগ্গৰজ্ঝা তৰ কিলেসা পহীনাতি ৰুত্তং হোতি. কতমেসং ত্ৰং ধম্মানং লাভীতি পটিলদ্ধধম্মপুচ্ছা. পঠমমগ্গাদীসু কতমেসং ধম্মানং ত্ৰং লাভীতি ৰুত্তং হোতি.

তস্মা ইদানি চেপি কোচি ভিক্খু উত্তরিমনুস্সধম্মাধিগমং ব্যাকরেয্য, ন সো এত্তাৰতাৰ সক্কাতব্বো. ইমেসু পন ছসু ঠানেসু সোধনত্থং ৰত্তব্বো – ‘‘কিং তে অধিগতং, কিং ঝানং, উদাহু ৰিমোক্খাদীসু অঞ্ঞতর’’ন্তি? যো হি যেন অধিগতো ধম্মো, সো তস্স পাকটো হোতি. সচে ‘‘ইদং নাম মে অধিগত’’ন্তি ৰদতি, ততো ‘‘কিন্তি তে অধিগত’’ন্তি পুচ্ছিতব্বো, ‘‘অনিচ্চলক্খণাদীসু কিং ধুরং কত্ৰা অট্ঠতিংসায ৰা আরম্মণেসু রূপারূপঅজ্ঝত্তবহিদ্ধাদিভেদেসু ৰা ধম্মেসু কেন মুখেন অভিনিৰিসিত্ৰা’’তি যো হি যস্সাভিনিৰেসো, সো তস্স পাকটো হোতি. সচে ‘‘অযং নাম মে অভিনিৰেসো এৰং মযা অধিগত’’ন্তি ৰদতি, ততো ‘‘কদা তে অধিগত’’ন্তি পুচ্ছিতব্বো, ‘‘কিং পুব্বণ্হে, উদাহু মজ্ঝন্হিকাদীসু অঞ্ঞতরস্মিং কালে’’তি সব্বেসঞ্হি অত্তনা অধিগতকালো পাকটো হোতি. সচে ‘‘অসুকস্মিং নাম কালে অধিগতন্তি ৰদতি, ততো ‘‘কত্থ তে অধিগত’’ন্তি পুচ্ছিতব্বো, ‘‘কিং দিৰাট্ঠানে, উদাহু রত্তিট্ঠানাদীসু অঞ্ঞতরস্মিং ওকাসে’’তি সব্বেসঞ্হি অত্তনা অধিগতোকাসো পাকটো হোতি. সচে ‘‘অসুকস্মিং নাম মে ওকাসে অধিগত’’ন্তি ৰদতি, ততো ‘‘কতমে তে কিলেসা পহীনা’’তি পুচ্ছিতব্বো, ‘‘কিং পঠমমগ্গৰজ্ঝা, উদাহু দুতিযাদিমগ্গৰজ্ঝা’’তি সব্বেসঞ্হি অত্তনা অধিগতমগ্গেন পহীনকিলেসা পাকটা হোন্তি. সচে ‘‘ইমে নাম মে কিলেসা পহীনা’’তি ৰদতি, ততো ‘‘কতমেসং ত্ৰং ধম্মানং লাভী’’তি পুচ্ছিতব্বো, ‘‘কিং সোতাপত্তিমগ্গস্স, উদাহু সকদাগামিমগ্গাদীসু অঞ্ঞতরস্সা’’তি সব্বেসং হি অত্তনা অধিগতধম্মা পাকটা হোন্তি. সচে ‘‘ইমেসং নামাহং ধম্মানং লাভী’’তি ৰদতি, এত্তাৰতাপিস্স ৰচনং ন সদ্ধাতব্বং, বহুস্সুতা হি উগ্গহপরিপুচ্ছাকুসলা ভিক্খূ ইমানি ছ ঠানানি সোধেতুং সক্কোন্তি.

ইমস্স পন ভিক্খুনো আগমনপটিপদা সোধেতব্বা. যদি আগমনপটিপদা ন সুজ্ঝতি, ‘‘ইমায পটিপদায লোকুত্তরধম্মো নাম ন লব্ভতী’’তি অপনেতব্বো. যদি পনস্স আগমনপটিপদা সুজ্ঝতি, ‘‘দীঘরত্তং তীসু সিক্খাসু অপ্পমত্তো জাগরিযমনুযুত্তো চতূসু পচ্চযেসু অলগ্গো আকাসে পাণিসমেন চেতসা ৰিহরতী’’তি পঞ্ঞাযতি, তস্স ভিক্খুনো ব্যাকরণং পটিপদায সদ্ধিং সংসন্দতি. ‘‘সেয্যথাপি নাম গঙ্গোদকং যমুনোদকেন সদ্ধিং সংসন্দতি সমেতি; এৰমেৰ সুপঞ্ঞত্তা তেন ভগৰতা সাৰকানং নিব্বানগামিনী পটিপদা সংসন্দতি নিব্বানঞ্চ পটিপদা চা’’তি (দী. নি. ২.২৯৬) ৰুত্তসদিসং হোতি.

অপিচ খো ন এত্তকেনাপি সক্কারো কাতব্বো. কস্মা? একচ্চস্স হি পুথুজ্জনস্সাপি সতো খীণাসৰপটিপত্তিসদিসা পটিপদা হোতি, তস্মা সো ভিক্খু তেহি তেহি উপাযেহি উত্তাসেতব্বো. খীণাসৰস্স নাম অসনিযাপি মত্থকে পতমানায ভযং ৰা ছম্ভিতত্তং ৰা লোমহংসো ৰা ন হোতি. সচস্স ভযং ৰা ছম্ভিতত্তং ৰা লোমহংসো ৰা উপ্পজ্জতি, ‘‘ন ত্ৰং অরহা’’তি অপনেতব্বো. সচে পন অভীরূ অচ্ছম্ভী অনুত্রাসী হুত্ৰা সীহো ৰিয নিসীদতি, অযং ভিক্খু সম্পন্নৰেয্যাকরণো সমন্তা রাজরাজমহামত্তাদীহি পেসিতং সক্কারং অরহতীতি.

পাপিচ্ছোতি যা সা ‘‘ইধেকচ্চো দুস্সীলোৰ সমানো সীলৰাতি মং জনো জানাতূতি ইচ্ছতী’’তিআদিনা (ৰিভ. ৮৫১) নযেন ৰুত্তা পাপিচ্ছা তায সমন্নাগতো. ইচ্ছাপকতোতি তায পাপিকায ইচ্ছায অপকতো অভিভূতো পারাজিকো হুত্ৰা.

ৰিসুদ্ধাপেক্খোতি অত্তনো ৰিসুদ্ধিং অপেক্খমানো ইচ্ছমানো পত্থযমানো. অযঞ্হি যস্মা পারাজিকং আপন্নো, তস্মা ভিক্খুভাৰে ঠত্ৰা অভব্বো ঝানাদীনি অধিগন্তুং, ভিক্খুভাৰো হিস্স সগ্গন্তরাযো চেৰ হোতি মগ্গন্তরাযো চ. ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘সামঞ্ঞং দুপ্পরামট্ঠং নিরযাযুপকড্ঢতী’’তি (ধ. প. ৩১১). অপরম্পি ৰুত্তং – ‘‘সিথিলো হি পরিব্বাজো, ভিয্যো আকিরতে রজ’’ন্তি (ধ. প. ৩১৩). ইচ্চস্স ভিক্খুভাৰো ৰিসুদ্ধি নাম ন হোতি. যস্মা পন গিহী ৰা উপাসকো ৰা আরামিকো ৰা সামণেরো ৰা হুত্ৰা দানসরণসীলসংৰরাদীহি সগ্গমগ্গং ৰা ঝানৰিমোক্খাদীহি মোক্খমগ্গং ৰা আরাধেতুং ভব্বো হোতি, তস্মাস্স গিহিআদিভাৰো ৰিসুদ্ধি নাম হোতি, তস্মা তং ৰিসুদ্ধিং অপেক্খনতো ‘‘ৰিসুদ্ধাপেক্খো’’তি ৰুচ্চতি. তেনেৰ চস্স পদভাজনে ‘‘গিহী ৰা হোতুকামো’’তিআদি ৰুত্তং.

এৰং ৰদেয্যাতি এৰং ভণেয্য. কথং? ‘‘অজানমেৰং আৰুসো অৰচং জানামি, অপস্সং পস্সামী’’তি. পদভাজনে পন ‘‘এৰং ৰদেয্যা’’তি ইদং পদং অনুদ্ধরিত্ৰাৰ যথা ৰদন্তো ‘‘অজানমেৰং আৰুসো অৰচং জানামি, অপস্সং পস্সামী’’তি ৰদতি নামাতি ৰুচ্চতি, তং আকারং দস্সেতুং ‘‘নাহং এতে ধম্মে জানামী’’তিআদি ৰুত্তং. তুচ্ছং মুসা ৰিলপিন্তি অহং ৰচনত্থৰিরহতো তুচ্ছং ৰঞ্চনাধিপ্পাযতো মুসা ৰিলপিং, অভণিন্তি ৰুত্তং হোতি. পদভাজনে পনস্স অঞ্ঞেন পদব্যঞ্জনেন অত্থমত্তং দস্সেতুং ‘‘তুচ্ছকং মযা ভণিত’’ন্তিআদি ৰুত্তং.

পুরিমে উপাদাযাতি পুরিমানি তীণি পারাজিকানি আপন্নে পুগ্গলে উপাদায. সেসং পুব্বে ৰুত্তনযত্তা উত্তানত্থত্তা চ পাকটমেৰাতি.

পদভাজনীযৰণ্ণনা

১৯৯. এৰং উদ্দিট্ঠসিক্খাপদং পদানুক্কমেন ৰিভজিত্ৰা ইদানি যস্মা হেট্ঠা পদভাজনীযম্হি ‘‘ঝানং ৰিমোক্খং সমাধি সমাপত্তি ঞাণদস্সনং…পে… সুঞ্ঞাগারে অভিরতী’’তি এৰং সংখিত্তেনেৰ উত্তরিমনুস্সধম্মো দস্সিতো, ন ৰিত্থারেন আপত্তিং আরোপেত্ৰা তন্তি ঠপিতা. সঙ্খেপদস্সিতে চ অত্থে ন সব্বে সব্বাকারেন নযং গহেতুং সক্কোন্তি, তস্মা সব্বাকারেন নযগ্গহণত্থং পুন তদেৰ পদভাজনং মাতিকাঠানে ঠপেত্ৰা ৰিত্থারতো উত্তরিমনুস্সধম্মং দস্সেত্ৰা আপত্তিভেদং দস্সেতুকামো ‘‘ঝানন্তি পঠমং ঝানং, দুতিযং ঝান’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ পঠমজ্ঝানাদীহি মেত্তাঝানাদীনিপি অসুভজ্ঝানাদীনিপি আনাপানস্সতিসমাধিজ্ঝানম্পি লোকিযজ্ঝানম্পি লোকুত্তরজ্ঝানম্পি সঙ্গহিতমেৰ. তস্মা ‘‘পঠমং ঝানং সমাপজ্জিন্তিপি…পে… চতুত্থং জ্ঝানং, মেত্তাঝানং, উপেক্খাঝানং অসুভজ্ঝানং আনাপানস্সতিসমাধিজ্ঝানং, লোকিযজ্ঝানং, লোকুত্তরজ্ঝানং সমাপজ্জি’’ন্তিপি ভণন্তো পারাজিকোৰ হোতীতি ৰেদিতব্বো.

সুট্ঠু মুত্তো ৰিৰিধেহি ৰা কিলেসেহি মুত্তোতি ৰিমোক্খো. সো পনাযং রাগদোসমোহেহি সুঞ্ঞত্তা সুঞ্ঞতো. রাগদোসমোহনিমিত্তেহি অনিমিত্তত্তা অনিমিত্তো. রাগদোসমোহপণিধীনং অভাৰতো অপ্পণিহিতোতি ৰুচ্চতি. চিত্তং সমং আদহতি আরম্মণে ঠপেতীতি সমাধি. অরিযেহি সমাপজ্জিতব্বতো সমাপত্তি. সেসমেত্থ ৰুত্তনযমেৰ. এত্থ চ ৰিমোক্খত্তিকেন চ সমাধিত্তিকেন চ অরিযমগ্গোৰ ৰুত্তো. সমাপত্তিত্তিকেন পন ফলসমাপত্তি. তেসু যংকিঞ্চি একম্পি পদং গহেত্ৰা ‘‘অহং ইমস্স লাভীম্হী’’তি ভণন্তো পারাজিকোৰ হোতি.

তিস্সো ৰিজ্জাতি পুব্বেনিৰাসানুস্সতি, দিব্বচক্খু, আসৰানং খযে ঞাণন্তি. তত্থ একিস্সাপি নামং গহেত্ৰা ‘‘অহং ইমিস্সা ৰিজ্জায লাভীম্হী’’তি ভণন্তো পারাজিকো হোতি. সঙ্খেপট্ঠকথাযং পন ‘‘ৰিজ্জানং লাভীম্হী’তি ভণন্তোপি ‘তিস্সন্নং ৰিজ্জানং লাভীম্হী’তি ভণন্তোপি পারাজিকো ৰা’’তি ৰুত্তং. মগ্গভাৰনাপদভাজনে ৰুত্তা সত্ততিংসবোধিপক্খিযধম্মা মগ্গসম্পযুত্তা লোকুত্তরাৰ ইধাধিপ্পেতা. তস্মা লোকুত্তরানং সতিপট্ঠানানং সম্মপ্পধানানং ইদ্ধিপাদানং ইন্দ্রিযানং বলানং বোজ্ঝঙ্গানং অরিযস্স অট্ঠঙ্গিকস্স মগ্গস্স লাভীম্হীতি ৰদতো পারাজিকন্তি মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তং. মহাপচ্চরিযাদীসু পন ‘‘সতিপট্ঠানানং লাভীম্হী’তি এৰং একেককোট্ঠাসৰসেনাপি ‘কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানস্স লাভীম্হী’তি এৰং তত্থ একেকধম্মৰসেনাপি ৰদতো পারাজিকমেৰা’’তি ৰুত্তং তম্পি সমেতি. কস্মা? মগ্গক্খণুপ্পন্নেযেৰ সন্ধায ৰুত্তত্তা. ফলসচ্ছিকিরিযাযপি একেকফলৰসেন পারাজিকং ৰেদিতব্বং.

রাগস্স পহানন্তিআদিত্তিকে কিলেসপ্পহানমেৰ ৰুত্তং. তং পন যস্মা মগ্গেন ৰিনা নত্থি, ততিযমগ্গেন হি কামরাগদোসানং পহানং, চতুত্থেন মোহস্স, তস্মা ‘‘রাগো মে পহীনো’’তিআদীনি ৰদতোপি পারাজিকং ৰুত্তং.

রাগা চিত্তং ৰিনীৰরণতাতিআদিত্তিকে লোকুত্তরচিত্তমেৰ ৰুত্তং. তস্মা ‘‘রাগা মে চিত্তং ৰিনীৰরণ’’ন্তিআদীনি ৰদতোপি পারাজিকমেৰ.

সুঞ্ঞাগারপদভাজনে পন যস্মা ঝানেন অঘটেত্ৰা ‘‘সুঞ্ঞাগারে অভিরমামী’’তি ৰচনমত্তেন পারাজিকং নাধিপ্পেতং, তস্মা ‘‘পঠমেন ঝানেন সুঞ্ঞাগারে অভিরতী’’তিআদি ৰুত্তং. তস্মা যো ঝানেন ঘটেত্ৰা ‘‘ইমিনা নাম ঝানেন সুঞ্ঞাগারে অভিরমামী’’তি ৰদতি, অযমেৰ পারাজিকো হোতীতি ৰেদিতব্বো.

যা চ ‘‘ঞাণ’’ন্তি ইমস্স পদভাজনে অম্বট্ঠসুত্তাদীসু (দী. নি. ১.২৫৪ আদযো) ৰুত্তাসু অট্ঠসু ৰিজ্জাসু ৰিপস্সনাঞাণমনোমযিদ্ধিইদ্ধিৰিধদিব্বসোতচেতোপরিযঞাণভেদা পঞ্চ ৰিজ্জা ন আগতা, তাসু একা ৰিপস্সনাৰ পারাজিকৰত্থু ন হোতি, সেসা হোন্তীতি ৰেদিতব্বা. তস্মা ‘‘ৰিপস্সনায লাভীম্হী’’তিপি ‘‘ৰিপস্সনাঞাণস্স লাভীম্হী’’তিপি ৰদতো পারাজিকং নত্থি. ফুস্সদেৰত্থেরো পন ভণতি – ‘‘ইতরাপি চতস্সো ৰিজ্জা ঞাণেন অঘটিতা পারাজিকৰত্থূ ন হোন্তি. তস্মা ‘মনোমযস্স লাভীম্হি, ইদ্ধিৰিধস্স, দিব্বায সোতধাতুযা, চেতোপরিযস্স লাভীম্হী’তি ৰদতোপি পারাজিকং নত্থী’’তি. তং তস্স অন্তেৰাসিকেহেৰ পটিক্খিত্তং – ‘‘আচরিযো ন আভিধম্মিকো ভুম্মন্তরং ন জানাতি, অভিঞ্ঞা নাম চতুত্থজ্ঝানপাদকোৰ মহগ্গতধম্মো, ঝানেনেৰ ইজ্ঝতি. তস্মা মনোমযস্স লাভীম্হী’তি ৰা ‘মনোমযঞাণস্স লাভীম্হী’তি ৰা যথা ৰা তথা ৰা ৰদতু পারাজিকমেৰা’’তি. এত্থ চ কিঞ্চাপি নিব্বানং পাল়িযা অনাগতং, অথ খো ‘‘নিব্বানং মে পত্ত’’ন্তি ৰা ‘‘সচ্ছিকত’’ন্তি ৰা ৰদতো পারাজিকমেৰ. কস্মা? নিব্বানস্স নিব্বত্তিতলোকুত্তরত্তা. তথা ‘‘চত্তারি সচ্চানি পটিৰিজ্ঝিং পটিৰিদ্ধানি মযা’’তি ৰদতোপি পারাজিকমেৰ. কস্মা? সচ্চপ্পটিৰেধোতি হি মগ্গস্স পরিযাযৰচনং. যস্মা পন ‘‘তিস্সো পটিসম্ভিদা কামাৰচরকুসলতো চতূসু ঞাণসম্পযুত্তেসু চিত্তুপ্পাদেসু উপ্পজ্জন্তি, ক্রিযতো চতূসু ঞাণসম্পযুত্তেসু চিত্তুপ্পাদেসু উপ্পজ্জন্তি, অত্থপটিসম্ভিদা এতেসু চেৰ উপ্পজ্জতি, চতূসু মগ্গেসু চতূসু ফলেসু চ উপ্পজ্জতী’’তি ৰিভঙ্গে (ৰিভ. ৭৪৬) ৰুত্তং. তস্মা ‘‘ধম্মপটিসম্ভিদায লাভীম্হী’’তি ৰা, ‘‘নিরুত্তি…পে… পটিভানপটিসম্ভিদায লাভীম্হী’’তি ৰা ‘‘লোকিযঅত্থপটিসম্ভিদায লাভীম্হী’’তি ৰা ৰুত্তেপি পারাজিকং নত্থি. ‘‘পটিসম্ভিদানং লাভীম্হী’’তি ৰুত্তে ন তাৰ সীসং ওতরতি. ‘‘লোকুত্তরঅত্থপটিসম্ভিদায লাভীম্হী’’তি ৰুত্তে পন পারাজিকং হোতি. সঙ্খেপট্ঠকথাযং পন অত্থপটিসম্ভিদাপ্পত্তোম্হীতি অৰিসেসেনাপি ৰদতো পারাজিকং ৰুত্তং. কুরুন্দিযম্পি ‘‘ন মুচ্চতী’’তি ৰুত্তং. মহাঅট্ঠকথাযং পন ‘‘এত্তাৰতা পারাজিকং নত্থি, এত্তাৰতা সীসং ন ওতরতি, এত্তাৰতা ন পারাজিক’’ন্তি ৰিচারিতত্তা ন সক্কা অঞ্ঞং পমাণং কাতুন্তি.

‘‘নিরোধসমাপত্তিং সমাপজ্জামী’’তি ৰা ‘‘লাভীম্হাহং তস্সা’’তি ৰা ৰদতোপি পারাজিকং নত্থি. কস্মা? নিরোধসমাপত্তিযা নেৰ লোকিযত্তা ন লোকুত্তরত্তাতি. সচে পনস্স এৰং হোতি – ‘‘নিরোধং নাম অনাগামী ৰা খীণাসৰো ৰা সমাপজ্জতি, তেসং মং অঞ্ঞতরোতি জানিস্সতী’’তি ব্যাকরোতি, সো চ নং তথা জানাতি, পারাজিকন্তি মহাপচ্চরিসঙ্খেপট্ঠকথাসু ৰুত্তং. তং ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বং.

‘‘অতীতভৰে কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধকালে সোতাপন্নোম্হী’’তি ৰদতোপি পারাজিকং নত্থি. অতীতক্খন্ধানঞ্হি পরামট্ঠত্তা সীসং ন ওতরতীতি. সঙ্খেপট্ঠকথাযং পন ‘‘অতীতে অট্ঠসমাপত্তিলাভীম্হী’’তি ৰদতো পারাজিকং নত্থি, কুপ্পধম্মত্তা ইধ পন ‘‘অত্থি অকুপ্পধম্মত্তাতি কেচি ৰদন্তী’’তি ৰুত্তং. তম্পি তত্থেৰ ‘‘অতীতত্তভাৰং সন্ধায কথেন্তস্স পারাজিকং ন হোতি, পচ্চুপ্পন্নত্তভাৰং সন্ধায কথেন্তস্সেৰ হোতী’’তি পটিক্খিত্তং.

সুদ্ধিকৰারকথাৰণ্ণনা

২০০. এৰং ঝানাদীনি দস মাতিকাপদানি ৰিত্থারেত্ৰা ইদানি উত্তরিমনুস্সধম্মং উল্লপন্তো যং সম্পজানমুসাৰাদং ভণতি, তস্স অঙ্গং দস্সেত্ৰা তস্সেৰ ৰিত্থারস্স ৰসেন চক্কপেয্যালং বন্ধন্তো উল্লপনাকারঞ্চ আপত্তিভেদঞ্চ দস্সেতুং ‘‘তীহাকারেহী’’তিআদিমাহ. তত্থ সুদ্ধিকৰারো ৰত্তুকামৰারো পচ্চযপটিসংযুত্তৰারোতি তযো মহাৰারা. তেসু সুদ্ধিকৰারে পঠমজ্ঝানং আদিং কত্ৰা যাৰ মোহা চিত্তং ৰিনীৰরণপদং, তাৰ একমেকস্মিং পদে সমাপজ্জিং, সমাপজ্জামি, সমাপন্নো, লাভীম্হি, ৰসীম্হি, সচ্ছিকতং মযাতি ইমেসু ছসু পদেসু একমেকং পদং তীহাকারেহি, চতূহি, পঞ্চহি, ছহি, সত্তহাকারেহীতি এৰং পঞ্চক্খত্তুং যোজেত্ৰা সুদ্ধিকনযো নাম ৰুত্তো. ততো পঠমঞ্চ ঝানং, দুতিযঞ্চ ঝানন্তি এৰং পঠমজ্ঝানেন সদ্ধিং একমেকং পদং ঘটেন্তেন সব্বপদানি ঘটেত্ৰা তেনেৰ ৰিত্থারেন খণ্ডচক্কং নাম ৰুত্তং. তঞ্হি পুন আনেত্ৰা পঠমজ্ঝানাদীহি ন যোজিতং, তস্মা ‘‘খণ্ডচক্ক’’ন্তি ৰুচ্চতি. ততো দুতিযঞ্চ ঝানং, ততিযঞ্চ ঝানন্তি এৰং দুতিযজ্ঝানেন সদ্ধিং একমেকং পদং ঘটেত্ৰা পুন আনেত্ৰা পঠমজ্ঝানেন সদ্ধিং সম্বন্ধিত্ৰা তেনেৰ ৰিত্থারেন বদ্ধচক্কং নাম ৰুত্তং. ততো যথা দুতিযজ্ঝানেন সদ্ধিং, এৰং ততিযজ্ঝানাদীহিপি সদ্ধিং, একমেকং পদং ঘটেত্ৰা পুন আনেত্ৰা দুতিযজ্ঝানাদীহি সদ্ধিং সম্বন্ধিত্ৰা তেনেৰ ৰিত্থারেন অঞ্ঞানিপি একূনতিংস বদ্ধচক্কানি ৰত্ৰা একমূলকনযো নিট্ঠাপিতো. পাঠো পন সঙ্খেপেন দস্সিতো, সো অসম্মুয্হন্তেন ৰিত্থারতো ৰেদিতব্বো.

যথা চ একমূলকো, এৰং দুমূলকাদযোপি সব্বমূলকপরিযোসানা চতুন্নং সতানং উপরি পঞ্চতিংস নযা ৰুত্তা. সেয্যথিদং – দ্ৰিমূলকা একূনতিংস, তিমূলকা অট্ঠৰীস, চতুমূলকা সত্তৰীস; এৰং পঞ্চমূলকাদযোপি একেকং ঊনং কত্ৰা যাৰ তিংসমূলকা, তাৰ ৰেদিতব্বা. পাঠে পন তেসং নামম্পি সঙ্খিপিত্ৰা ‘‘ইদং সব্বমূলক’’ন্তি তিংসমূলকনযো একো দস্সিতো. যস্মা চ সুঞ্ঞাগারপদং ঝানেন অঘটিতং সীসং ন ওতরতি, তস্মা তং অনামসিত্ৰা মোহা চিত্তং ৰিনীৰরণপদপরিযোসানাযেৰ সব্বত্থ যোজনা দস্সিতাতি ৰেদিতব্বা. এৰং পঠমজ্ঝানাদীনি পটিপাটিযা ৰা উপ্পটিপাটিযা ৰা দুতিযজ্ঝানাদীহি ঘটেত্ৰা ৰা অঘটেত্ৰা ৰা সমাপজ্জিন্তিআদিনা নযেন উল্লপতো মোক্খো নত্থি, পারাজিকং আপজ্জতিযেৰাতি.

ইমস্স অত্থস্স দস্সনৰসেন ৰুত্তে চ পনেতস্মিং সুদ্ধিকমহাৰারে অযং সঙ্খেপতো অত্থৰণ্ণনা – তীহাকারেহীতি সম্পজানমুসাৰাদস্স অঙ্গভূতেহি তীহি কারণেহি. পুব্বেৰস্স হোতীতি পুব্বভাগেযেৰ অস্স পুগ্গলস্স এৰং হোতি ‘‘মুসা ভণিস্স’’ন্তি. ভণন্তস্স হোতীতি ভণমানস্স হোতি. ভণিতস্স হোতীতি ভণিতে অস্স হোতি, যং ৰত্তব্বং তস্মিং ৰুত্তে হোতীতি অত্থো. অথ ৰা ভণিতস্সাতি ৰুত্তৰতো নিট্ঠিতৰচনস্স হোতীতি. যো এৰং পুব্বভাগেপি জানাতি, ভণন্তোপি জানাতি, পচ্ছাপি জানাতি, ‘‘মুসা মযা ভণিত’’ন্তি সো ‘‘পঠমজ্ঝানং সমাপজ্জি’’ন্তি ভণন্তো পারাজিকং আপজ্জতীতি অযমেত্থ অত্থো দস্সিতো. কিঞ্চাপি দস্সিতো, অথ খো অযমেত্থ ৰিসেসো – পুচ্ছা তাৰ হোতি ‘‘‘মুসা ভণিস্স’ন্তি পুব্বভাগো অত্থি, ‘মুসা মযা ভণিত’ন্তি পচ্ছাভাগো নত্থি, ৰুত্তমত্তমেৰ হি কোচি পমুস্সতি, কিং তস্স পারাজিকং হোতি, ন হোতী’’তি? সা এৰং অট্ঠকথাসু ৰিস্সজ্জিতা – পুব্বভাগে ‘‘মুসা ভণিস্স’’ন্তি চ ভণন্তস্স ‘‘মুসা ভণামী’’তি চ জানতো পচ্ছাভাগে ‘‘মুসা মযা ভণিত’’ন্তি ন সক্কা ন ভৰিতুং. সচেপি ন হোতি পারাজিকমেৰ. পুরিমমেৰ হি অঙ্গদ্ৰযং পমাণং. যস্সাপি পুব্বভাগে ‘‘মুসা ভণিস্স’’ন্তি আভোগো নত্থি, ভণন্তো পন ‘‘মুসা ভণামী’’তি জানাতি, ভণিতেপি ‘‘মুসা মযা ভণিত’’ন্তি জানাতি, সো আপত্তিযা ন কারেতব্বো. পুব্বভাগো হি পমাণতরো. তস্মিং অসতি দৰা ভণিতং ৰা রৰা ভণিতং ৰা হোতী’’তি.

এত্থ চ তংঞাণতা চ ঞাণসমোধানঞ্চ পরিচ্চজিতব্বং. তংঞাণতা পরিচ্চজিতব্বাতি যেন চিত্তেন ‘‘মুসা ভণিস্স’’ন্তি জানাতি, তেনেৰ ‘‘মুসা ভণামী’’তি চ ‘‘মুসা মযা ভণিত’’ন্তি চ জানাতীতি এৰং একচিত্তেনেৰ তীসু খণেসু জানাতীতি অযং তংঞ্ঞণতা পরিচ্চজিতব্বা, ন হি সক্কা তেনেৰ চিত্তেন তং চিত্তং জানিতুং যথা ন সক্কা তেনেৰ অসিনা সো অসি ছিন্দিতুন্তি. পুরিমং পুরিমং পন চিত্তং পচ্ছিমস্স পচ্ছিমস্স চিত্তস্স তথা উপ্পত্তিযা পচ্চযো হুত্ৰা নিরুজ্ঝতি. তেনেতং ৰুচ্চতি –

‘‘পমাণং পুব্বভাগোৰ, তস্মিং সতি ন হেস্সতি;

সেসদ্ৰযন্তি নত্থেত, মিতি ৰাচা তিৰঙ্গিকা’’তি.

‘‘ঞাণসমোধানং পরিচ্চজিতব্ব’’ন্তি এতানি তীণি চিত্তানি একক্খণে উপ্পজ্জন্তীতি ন গহেতব্বানি. ইদঞ্হি চিত্তং নাম –

অনিরুদ্ধম্হি পঠমে, ন উপ্পজ্জতি পচ্ছিমং;

নিরন্তরুপ্পজ্জনতো, একং ৰিয পকাসতি.

ইতো পরং পন য্ৰাযং ‘‘পঠমং ঝানং সমাপজ্জি’’ন্তি সম্পজানমুসা ভণতি, যস্মা সো ‘‘নত্থি মে পঠমং ঝান’’ন্তি এৰংদিট্ঠিকো হোতি, তস্স হি অত্থেৰাযং লদ্ধি. তথা ‘‘নত্থি মে পঠমং ঝান’’ন্তি এৰমস্স খমতি চেৰ রুচ্চতি চ. এৰংসভাৰমেৰ চস্স চিত্তং ‘‘নত্থি মে পঠমং ঝান’’ন্তি. যদা পন মুসা ৰত্তুকামো হোতি, তদা তং দিট্ঠিং ৰা দিট্ঠিযা সহ খন্তিং ৰা দিট্ঠিখন্তীহি সদ্ধিং রুচিং ৰা, দিট্ঠিখন্তিরুচীহি সদ্ধিং ভাৰং ৰা ৰিনিধায নিক্খিপিত্ৰা পটিচ্ছাদেত্ৰা অভূতং কত্ৰা ভণতি, তস্মা তেসম্পি ৰসেন অঙ্গভেদং দস্সেতুং ‘‘চতূহাকারেহী’’তিআদি ৰুত্তং. পরিৰারে চ ‘‘অট্ঠঙ্গিকো মুসাৰাদো’’তি (পটি. ৩২৮) ৰুত্তত্তা তত্থ অধিপ্পেতায সঞ্ঞায সদ্ধিং অঞ্ঞোপি ইধ ‘‘অট্ঠহাকারেহী’’তি একো নযো যোজেতব্বো.

এত্থ চ ৰিনিধায দিট্ঠিন্তি বলৰধম্মৰিনিধানৰসেনেতং ৰুত্তং. ৰিনিধায খন্তিন্তিআদীনি ততো দুব্বলদুব্বলানং ৰিনিধানৰসেন. ৰিনিধায সঞ্ঞন্তি ইদং পনেত্থ সব্বদুব্বলধম্মৰিনিধানং. সঞ্ঞামত্তম্পি নাম অৰিনিধায সম্পজানমুসা ভাসিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি. যস্মা পন ‘‘সমাপজ্জিস্সামী’’তিআদিনা অনাগতৰচনেন পারাজিকং ন হোতি, তস্মা ‘‘সমাপজ্জি’’ন্তিআদীনি অতীতৰত্তমানপদানেৰ পাঠে ৰুত্তানীতি ৰেদিতব্বানি.

২০৭. ইতো পরং সব্বম্পি ইমস্মিং সুদ্ধিকমহাৰারে উত্তানত্থমেৰ. ন হেত্থ তং অত্থি – যং ইমিনা ৰিনিচ্ছযেন ন সক্কা ভৰেয্য ৰিঞ্ঞাতুং, ঠপেত্ৰা কিলেসপ্পহানপদস্স পদভাজনে ‘‘রাগো মে চত্তো ৰন্তো’’তিআদীনং পদানং অত্থং. স্ৰাযং ৰুচ্চতি – এত্থ হি চত্তোতি ইদং সকভাৰপরিচ্চজনৰসেন ৰুত্তং. ৰন্তোতি ইদং পুন অনাদিযনভাৰদস্সনৰসেন. মুত্তোতি ইদং সন্ততিতো ৰিমোচনৰসেন. পহীনোতি ইদং মুত্তস্সাপি ক্ৰচি অনৰট্ঠানদস্সনৰসেন. পটিনিস্সট্ঠোতি ইদং পুব্বে আদিন্নপুব্বস্স পটিনিস্সগ্গদস্সনৰসেন. উক্খেটিতোতি ইদং অরিযমগ্গেন উত্তাসিতত্তা পুন অনল্লীযনভাৰদস্সনৰসেন. স্ৰাযমত্থো সদ্দসত্থতো পরিযেসিতব্বো. সমুক্খেটিতোতি ইদং সুট্ঠু উত্তাসেত্ৰা অণুসহগতস্সাপি পুন অনল্লীযনভাৰদস্সনৰসেন ৰুত্তন্তি.

সুদ্ধিকৰারকথা নিট্ঠিতা.

ৰত্তুকামৰারকথা

২১৫. ৰত্তুকামৰারেপি ‘‘তীহাকারেহী’’তিআদীনং অত্থো, ৰারপেয্যালপ্পভেদো চ সব্বো ইধ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. কেৰলঞ্হি যং ‘‘মযা ৰিরজ্ঝিত্ৰা অঞ্ঞং ৰত্তুকামেন অঞ্ঞং ৰুত্তং, তস্মা নত্থি ময্হং আপত্তী’’তি এৰং ওকাসগৰেসকানং পাপপুগ্গলানং ওকাসনিসেধনত্থং ৰুত্তো. যথেৰ হি ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তি ৰত্তুকামো ‘‘ধম্মং পচ্চক্খামী’’তিআদীসু সিক্খাপচ্চক্খানপদেসু যং ৰা তং ৰা ৰদন্তোপি খেত্তে ওতিণ্ণত্তা সিক্খাপচ্চক্খাতকোৰ হোতি; এৰং পঠমজ্ঝানাদীসু উত্তরিমনুস্সধম্মপদেসু যংকিঞ্চি একং ৰত্তুকামো ততো অঞ্ঞং যং ৰা তং ৰা ৰদন্তোপি খেত্তে ওতিণ্ণত্তা পারাজিকোৰ হোতি. সচে যস্স ৰদতি, সো তমত্থং তঙ্খণঞ্ঞেৰ জানাতি. জাননলক্খণঞ্চেত্থ সিক্খাপচ্চক্খানে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.

অযং পন ৰিসেসো – সিক্খাপচ্চক্খানং হত্থমুদ্দায সীসং ন ওতরতি. ইদং অভূতারোচনং হত্থমুদ্দাযপি ওতরতি. যো হি হত্থৰিকারাদীহিপি অঙ্গপচ্চঙ্গচোপনেহি অভূতং উত্তরিমনুস্সধম্মং ৰিঞ্ঞত্তিপথে ঠিতস্স পুগ্গলস্স আরোচেতি, সো চ তমত্থং জানাতি, পারাজিকোৰ হোতি. অথ পন যস্স আরোচেতি, সো ন জানাতি ‘‘কি অযং ভণতী’’তি, সংসযং ৰা আপজ্জতি, চিরং ৰীমংসিত্ৰা ৰা পচ্ছা জানাতি, অপ্পটিৰিজানন্তো ইচ্চেৰ সঙ্খ্যং গচ্ছতি. এৰং অপ্পটিৰিজানন্তস্স ৰুত্তে থুল্লচ্চযং হোতি. যো পন ঝানাদীনি অত্তনো অধিগমৰসেন ৰা উগ্গহপরিপুচ্ছাদিৰসেন ৰা ন জানাতি, কেৰলং ঝানন্তি ৰা ৰিমোক্খোতি ৰা ৰচনমত্তমেৰ সুতং হোতি, সোপি তেন ৰুত্তে ‘‘ঝানং কির সমাপজ্জিন্তি এস ৰদতী’’তি যদি এত্তকমত্তম্পি জানাতি, জানাতিচ্চেৰ সঙ্খ্যং গচ্ছতি. তস্স ৰুত্তে পারাজিকমেৰ. সেসো একস্স ৰা দ্ৰিন্নং ৰা বহূনং ৰা নিযমিতানিযমিতৰসেন ৰিসেসো সব্বো সিক্খাপচ্চক্খানকথাযং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বোতি.

ৰত্তুকামৰারকথা নিট্ঠিতা.

পচ্চযপটিসংযুত্তৰারকথা

২২০. পচ্চযপটিসংযুত্তৰারেপি – সব্বং ৰারপেয্যালভেদং পুব্বে আগতপদানঞ্চ অত্থং ৰুত্তনযেনেৰ ঞত্ৰা পাল়িক্কমো তাৰ এৰং জানিতব্বো. এত্থ হি ‘‘যো তে ৰিহারে ৰসি, যো তে চীৰরং পরিভুঞ্জি, যো তে পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জি, যো তে সেনাসনং পরিভুঞ্জি, যো তে গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং পরিভুঞ্জী’’তি ইমে পঞ্চ পচ্চত্তৰচনৰারা, ‘‘যেন তে ৰিহারো পরিভুত্তো’’তিআদযো পঞ্চ করণৰচনৰারা, ‘‘যং ত্ৰং আগম্ম ৰিহারং অদাসী’’তিআদযো পঞ্চ উপযোগৰচনৰারা ৰুত্তা, তেসং ৰসেন ইধ ৰুত্তেন সুঞ্ঞাগারপদেন সদ্ধিং পুব্বে ৰুত্তেসু পঠমজ্ঝানাদীসু সব্বপদেসু ৰারপেয্যালভেদো ৰেদিতব্বো. ‘‘যো তে ৰিহারে, যেন তে ৰিহারো, যং ত্ৰং আগম্ম ৰিহার’’ন্তি এৰং পরিযাযেন ৰুত্তত্তা পন ‘‘অহ’’ন্তি চ অৰুত্তত্তা পটিৰিজানন্তস্স ৰুত্তেপি ইধ থুল্লচ্চযং, অপটিৰিজানন্তস্স দুক্কটন্তি অযমেত্থ ৰিনিচ্ছযো.

অনাপত্তিভেদকথা

এৰং ৰিত্থারৰসেন আপত্তিভেদং দস্সেত্ৰা ইদানি অনাপত্তিং দস্সেন্তো ‘‘অনাপত্তি অধিমানেনা’’তিআদিমাহ. তত্থ অধিমানেনাতি অধিগতমানেন সমুদাচরন্তস্স অনাপত্তি. অনুল্লপনাধিপ্পাযস্সাতি কোহঞ্ঞে ইচ্ছাচারে অঠত্ৰা অনুল্লপনাধিপ্পাযস্স সব্রহ্মচারীনং সন্তিকে অঞ্ঞং ব্যাকরোন্তস্স অনাপত্তি. উম্মত্তকাদযো পুব্বে ৰুত্তনযাএৰ. ইধ পন আদিকম্মিকা ৰগ্গুমুদাতীরিযা ভিক্খূ. তেসং অনাপত্তীতি.

পদভাজনীযৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

সমুট্ঠানাদীসু ইদং সিক্খাপদং তিসমুট্ঠানং – হত্থমুদ্দায আরোচেন্তস্স কাযচিত্ততো, ৰচীভেদেন আরোচেন্তস্স ৰাচাচিত্ততো, উভযং করোন্তস্স কাযৰাচাচিত্ততো সমুট্ঠাতি. কিরিযং, সঞ্ঞাৰিমোক্খং, সচিত্তকং, লোকৰজ্জং, কাযকম্মং, ৰচীকম্মং, অকুসলচিত্তং, তিৰেদনং হসন্তোপি হি সোমনস্সিকো উল্লপতি ভাযন্তোপি মজ্ঝত্তোপীতি.

ৰিনীতৰত্থুৰণ্ণনা

২২৩. ৰিনীতৰত্থূসু – অধিমানৰত্থু অনুপঞ্ঞত্তিযং ৰুত্তনযমেৰ.

দুতিযৰত্থুস্মিং পণিধাযাতি পত্থনং কত্ৰা. এৰং মং জনো সম্ভাৰেস্সতীতি এৰং অরঞ্ঞে ৰসন্তং মং জনো অরহত্তে ৰা সেক্খভূমিযং ৰা সম্ভাৰেস্সতি, ততো লোকস্স সক্কতো ভৰিস্সামি গরুকতো মানিতো পূজিতোতি. আপত্তি দুক্কটস্সাতি এৰং পণিধায ‘‘অরঞ্ঞে ৰসিস্সামী’’তি গচ্ছন্তস্স পদৰারে পদৰারে দুক্কটং. তথা অরঞ্ঞে কুটিকরণচঙ্কমননিসীদননিৰাসনপাৰুরণাদীসু সব্বকিচ্চেসু পযোগে পযোগে দুক্কটং. তস্মা এৰং অরঞ্ঞে ন ৰসিতব্বং. এৰং ৰসন্তো হি সম্ভাৰনং লভতু ৰা মা ৰা দুক্কটং আপজ্জতি. যো পন সমাদিন্নধুতঙ্গো ‘‘ধুতঙ্গং রক্খিস্সামী’’তি ৰা ‘‘গামন্তে মে ৰসতো চিত্তং ৰিক্খিপতি, অরঞ্ঞং সপ্পায’’ন্তি চিন্তেত্ৰা ৰা ‘‘অদ্ধা অরঞ্ঞে তিণ্ণং ৰিৰেকানং অঞ্ঞতরং পাপুণিস্সামী’’তি ৰা ‘‘অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা অরহত্তং অপাপুণিত্ৰা ন নিক্খমিস্সামী’’তি ৰা ‘‘অরঞ্ঞৰাসো নাম ভগৰতা পসত্থো, মযি চ অরঞ্ঞে ৰসন্তে বহূ সব্রহ্মচারিনো গামন্তং হিত্ৰা আরঞ্ঞকা ভৰিস্সন্তী’’তি ৰা এৰং অনৰজ্জৰাসং ৰসিতুকামো হোতি, তেন ৰসিতব্বং.

ততিযৰত্থুস্মিম্পি – ‘‘অভিক্কন্তাদীনি সণ্ঠপেত্ৰা পিণ্ডায চরিস্সামী’’তি নিৰাসনপারুপনকিচ্চতো পভুতি যাৰ ভোজনপরিযোসানং তাৰ পযোগে পযোগে দুক্কটং. সম্ভাৰনং লভতু ৰা মা ৰা দুক্কটমেৰ. খন্ধকৰত্তসেখিযৰত্তপরিপূরণত্থং পন সব্রহ্মচারীনং দিট্ঠানুগতিআপজ্জনত্থং ৰা পাসাদিকেহি অভিক্কমপটিক্কমাদীহি পিণ্ডায পৰিসন্তো অনুপৰজ্জো ৰিঞ্ঞূনন্তি.

চতুত্থপঞ্চমৰত্থূসু – ‘‘যো তে ৰিহারে ৰসী’’তি এত্থ ৰুত্তনযেনেৰ ‘‘অহ’’ন্তি অৰুত্তত্তা পারাজিকং নত্থি. অত্তুপনাযিকমেৰ হি সমুদাচরন্তস্স পারাজিকং ৰুত্তং.

পণিধায চঙ্কমীতিআদীনি হেট্ঠা ৰুত্তনযানেৰ.

সংযোজনৰত্থুস্মিং – সংযোজনা পহীনাতিপি ‘‘দস সংযোজনা পহীনা’’তিপি ‘‘একং সংযোজনং পহীন’’ন্তিপি ৰদতো কিলেসপ্পহানমেৰ আরোচিতং হোতি, তস্মা পারাজিকং.

২২৪. রহোৰত্থূসু – রহো উল্লপতীতি ‘‘রহোগতো অরহা অহ’’ন্তি ৰদতি, ন মনসা চিন্তিতমেৰ করোতি. তেনেত্থ দুক্কটং ৰুত্তং.

ৰিহারৰত্থু উপট্ঠানৰত্থু চ ৰুত্তনযমেৰ.

২২৫. ন দুক্করৰত্থুস্মিং – তস্স ভিক্খুনো অযং লদ্ধি – ‘‘অরিযপুগ্গলাৰ ভগৰতো সাৰকা’’তি. তেনাহ – ‘‘যে খো তে ভগৰতো সাৰকা তে এৰং ৰদেয্যু’’ন্তি. যস্মা চস্স অযমধিপ্পাযো – ‘‘সীলৰতা আরদ্ধৰিপস্সকেন ন দুক্করং অঞ্ঞং ব্যাকাতুং, পটিবলো সো অরহত্তং পাপুণিতু’’ন্তি. তস্মা ‘‘অনুল্লপনাধিপ্পাযো অহ’’ন্তি আহ.

ৰীরিযৰত্থুস্মিং আরাধনীযোতি সক্কা আরাধেতুং সম্পাদেতুং নিব্বত্তেতুন্তি অত্থো. সেসং ৰুত্তনযমেৰ.

মচ্চুৰত্থুস্মিং সো ভিক্খু ‘‘যস্স ৰিপ্পটিসারো উপ্পজ্জতি, সো ভাযেয্য. ময্হং পন অৰিপ্পটিসারৰত্থুকানি পরিসুদ্ধানি সীলানি, স্ৰাহং কিং মরণস্স ভাযিস্সামী’’তি এতমত্থৰসং পটিচ্চ ‘‘নাহং আৰুসো মচ্চুনো ভাযামী’’তি আহ. তেনস্স অনাপত্তি.

ৰিপ্পটিসারৰত্থুস্মিম্পি এসেৰ নযো. ততো পরানি তীণি ৰত্থূনি ৰীরিযৰত্থুসদিসানেৰ.

ৰেদনাৰত্থূসুপঠমস্মিং তাৰ সো ভিক্খু পটিসঙ্খানবলেন অধিৰাসনখন্তিযং ঠত্ৰা ‘‘নাৰুসো সক্কা যেন ৰা তেন ৰা অধিৰাসেতু’’ন্তি আহ. তেনস্স অনাপত্তি.

দুতিযে পন অত্তুপনাযিকং অকত্ৰা ‘‘নাৰুসো সক্কা পুথুজ্জনেনা’’তি পরিযাযেন ৰুত্তত্তা থুল্লচ্চযং.

২২৬. ব্রাহ্মণৰত্থূসুসো কির ব্রাহ্মণো ন কেৰলং ‘‘আযন্তু ভোন্তো অরহন্তো’’তি আহ. যং যং পনস্স ৰচনং মুখতো নিগ্গচ্ছতি, সব্বং ‘‘অরহন্তানং আসনানি পঞ্ঞপেথ, পাদোদকং দেথ, অরহন্তো পাদে ধোৰন্তূ’’তি অরহন্তৰাদপটিসংযুত্তংযেৰ. তং পনস্স পসাদভঞ্ঞং সদ্ধাচরিতত্তা অত্তনো সদ্ধাবলেন সমুস্সাহিতস্স ৰচনং. তস্মা ভগৰা ‘‘অনাপত্তি, ভিক্খৰে, পসাদভঞ্ঞে’’তি আহ. এৰং ৰুচ্চমানেন পন ভিক্খুনা ন হট্ঠতুট্ঠেনেৰ পচ্চযা পরিভুঞ্জিতব্বা, ‘‘অরহত্তসম্পাপিকং পটিপদং পরিপূরেস্সামী’’তি এৰং যোগো করণীযোতি.

অঞ্ঞব্যাকরণৰত্থূনিসংযোজনৰত্থুসদিসানেৰ. অগারৰত্থুস্মিং সো ভিক্খু গিহিভাৰে অনত্থিকতায অনপেক্খতায ‘‘অভব্বো খো আৰুসো মাদিসো’’তি আহ, ন উল্লপনাধিপ্পাযেন. তেনস্স অনাপত্তি.

২২৭. আৰটকামৰত্থুস্মিং সো ভিক্খু ৰত্থুকামেসু চ কিলেসকামেসু চ লোকিযেনেৰ আদীনৰদস্সনেন নিরপেক্খো. তস্মা ‘‘আৰটা মে আৰুসো কামা’’তি আহ. তেনস্স অনাপত্তি. এত্থ চ আৰটাতি আৰারিতা নিৰারিতা, পটিক্খিত্তাতি অত্থো.

অভিরতিৰত্থুস্মিং সো ভিক্খু সাসনে অনুক্কণ্ঠিতভাৰেন উদ্দেসপরিপুচ্ছাদীসু চ অভিরতভাৰেন ‘‘অভিরতো অহং আৰুসো পরমায অভিরতিযা’’তি আহ, ন উল্লপনাধিপ্পাযেন. তেনস্স অনাপত্তি.

পক্কমনৰত্থুস্মিং যো ইমম্হা আৰাসা পঠমং পক্কমিস্সতীতি এৰং আৰাসং ৰা মণ্ডপং ৰা সীমং ৰা যংকিঞ্চি ঠানং পরিচ্ছিন্দিত্ৰা কতায কতিকায যো ‘‘মং অরহাতি জানন্তূ’’তি তম্হা ঠানা পঠমং পক্কমতি, পারাজিকো হোতি. যো পন আচরিযুপজ্ঝাযানং ৰা কিচ্চেন মাতাপিতূনং ৰা কেনচিদেৰ করণীযেন ভিক্খাচারত্থং ৰা উদ্দেসপরিপুচ্ছানং ৰা অত্থায অঞ্ঞেন ৰা তাদিসেন করণীযেন তং ঠানং অতিক্কমিত্ৰা গচ্ছতি, অনাপত্তি. সচেপিস্স এৰং গতস্স পচ্ছা ইচ্ছাচারো উপ্পজ্জতি ‘‘ন দানাহং তত্থ গমিস্সামি এৰং মং অরহাতি সম্ভাৰেস্সন্তী’’তি অনাপত্তিযেৰ.

যোপি কেনচিদেৰ করণীযেন তং ঠানং পত্ৰা সজ্ঝাযমনসিকারাদিৰসেন অঞ্ঞৰিহিতো ৰা হুত্ৰা চোরাদীহি ৰা অনুবদ্ধো মেঘং ৰা উট্ঠিতং দিস্ৰা অনোৰস্সকং পৰিসিতুকামো তং ঠানং অতিক্কমতি, অনাপত্তি. যানেন ৰা ইদ্ধিযা ৰা গচ্ছন্তোপি পারাজিকং নাপজ্জতি, পদগমনেনেৰ আপজ্জতি. তম্পি যেহি সহ কতিকা কতা, তেহি সদ্ধিং অপুব্বংঅচরিমং গচ্ছন্তো নাপজ্জতি. এৰং গচ্ছন্তা হি সব্বেপি অঞ্ঞমঞ্ঞং রক্খন্তি. সচেপি মণ্ডপরুক্খমূলাদীসু কিঞ্চি ঠানং পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ‘‘যো এত্থ নিসীদতি ৰা চঙ্কমতি ৰা, তং অরহাতি জানিস্সাম’’ পুপ্ফানি ৰা ঠপেত্ৰা ‘‘যো ইমানি গহেত্ৰা পূজং করিস্সতি, তং অরহাতি জানিস্সামা’’তিআদিনা নযেন কতিকা কতা হোতি, তত্রাপি ইচ্ছাচারৰসেন তথা করোন্তস্স পারাজিকমেৰ. সচেপি উপাসকেন অন্তরামগ্গে ৰিহারো ৰা কতো হোতি, চীৰরাদীনি ৰা ঠপিতানি হোন্তি, ‘‘যে অরহন্তো তে ইমস্মিং ৰিহারে ৰসন্তু, চীৰরাদীনি চ গণ্হন্তূ’’তি. তত্রাপি ইচ্ছাচারৰসেন ৰসন্তস্স ৰা চীৰরাদীনি ৰা গণ্হন্তস্স পারাজিকমেৰ. এতং পন অধম্মিককতিকৰত্তং, তস্মা ন কাতব্বং, অঞ্ঞং ৰা এৰরূপং ‘‘ইমস্মিং তেমাসব্ভন্তরে সব্বেৰ আরঞ্ঞকা হোন্তু, পিণ্ডপাতিকঙ্গাদিঅৰসেসধুতঙ্গধরা ৰা অথ ৰা সব্বেৰ খীণাসৰা হোন্তূ’’তি এৰমাদি. নানাৰেরজ্জকা হি ভিক্খূ সন্নিপতন্তি. তত্থ কেচি দুব্বলা অপ্পথামা এৰরূপং ৰত্তং অনুপালেতুং ন সক্কোন্তি. তস্মা এৰরূপম্পি ৰত্তং ন কাতব্বং. ‘‘ইমং তেমাসং সব্বেহেৰ ন উদ্দিসিতব্বং, ন পরিপুচ্ছিতব্বং, ন পব্বাজেতব্বং, মূগব্বতং গণ্হিতব্বং, বহি সীমট্ঠস্সাপি সঙ্ঘলাভো দাতব্বো’’তি এৰমাদিকং পন ন কাতব্বমেৰ.

২২৮. লক্খণসংযুত্তে য্ৰাযং আযস্মা চ লক্খণোতি লক্খণত্থেরো ৰুত্তো, এস জটিলসহস্সস্স অব্ভন্তরে এহিভিক্খূপসম্পদায উপসম্পন্নো আদিত্তপরিযাযাৰসানে অরহত্তপ্পত্তো একো মহাসাৰকোতি ৰেদিতব্বো. যস্মা পনেস লক্খণসম্পন্নেন সব্বাকারপরিপূরেন ব্রহ্মসমেন অত্তভাৰেন সমন্নাগতো, তস্মা লক্খণোতি সঙ্খং গতো. মহামোগ্গল্লানত্থেরো পন পব্বজিতদিৰসতো সত্তমে দিৰসে অরহত্তপ্পত্তো দুতিযো অগ্গসাৰকো.

সিতং পাত্ৰাকাসীতি মন্দহসিতং পাতুঅকাসি, পকাসযি দস্সেসীতি ৰুত্তং হোতি. কিং পন দিস্ৰা থেরো সিতং পাত্ৰাকাসীতি? উপরি পাল়িযং আগতং অট্ঠিকসঙ্খলিকং একং পেতলোকে নিব্বত্তং সত্তং দিস্ৰা, তঞ্চ খো দিব্বেন চক্খুনা, ন পসাদচক্খুনা. পসাদচক্খুস্স হি এতে অত্তভাৰা ন আপাথং আগচ্ছন্তি. এৰরূপং পন অত্তভাৰং দিস্ৰা কারুঞ্ঞে কাতব্বে কস্মা সিতং পাত্ৰাকাসীতি? অত্তনো চ বুদ্ধঞাণস্স চ সম্পত্তিসমনুস্সরণতো. তঞ্হি দিস্ৰা থেরো ‘‘অদিট্ঠসচ্চেন নাম পুগ্গলেন পটিলভিতব্বা এৰরূপা অত্তভাৰা মুত্তো অহং, লাভা ৰত মে, সুলদ্ধং ৰত মে’’তি অত্তনো চ সম্পত্তিং অনুস্সরিত্ৰা ‘‘অহো বুদ্ধস্স ভগৰতো ঞাণসম্পত্তি, যো ‘কম্মৰিপাকো, ভিক্খৰে, অচিন্তেয্যো; ন চিন্তেতব্বো’তি (অ. নি. ৪.৭৭) দেসেসি, পচ্চক্খং ৰত কত্ৰা বুদ্ধা দেসেন্তি, সুপ্পটিৰিদ্ধা বুদ্ধানং ধম্মধাতূ’’তি এৰং বুদ্ধঞাণসম্পত্তিঞ্চ সরিত্ৰা সিতং পাত্ৰাকাসীতি. যস্মা পন খীণাসৰা নাম ন অকারণা সিতং পাতুকরোন্তি, তস্মা তং লক্খণত্থেরো পুচ্ছি – ‘‘কো নু খো আৰুসো মোগ্গল্লান হেতু, কো পচ্চযো সিতস্স পাতুকম্মাযা’’তি. থেরো পন যস্মা যেহি অযং উপপত্তি সামং অদিট্ঠা, তে দুস্সদ্ধাপযা হোন্তি, তস্মা ভগৰন্তং সক্খিং কত্ৰা ব্যাকাতুকামতায ‘‘অকালো খো, আৰুসো’’তিআদিমাহ. ততো ভগৰতো সন্তিকে পুট্ঠো ‘‘ইধাহং আৰুসো’’তিআদিনা নযেন ব্যাকাসি.

তত্থ অট্ঠিকসঙ্খলিকন্তি সেতং নিম্মংসলোহিতং অট্ঠিসঙ্ঘাতং. গিজ্ঝাপি কাকাপি কুললাপীতি এতেপি যক্খগিজ্ঝা চেৰ যক্খকাকা চ যক্খকুললা চ পচ্চেতব্বা. পাকতিকানং পন গিজ্ঝাদীনং আপাথম্পি এতং রূপং নাগচ্ছতি. অনুপতিত্ৰা অনুপতিত্ৰাতি অনুবন্ধিত্ৰা অনুবন্ধিত্ৰা. ৰিতুডেন্তীতি ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা গচ্ছন্তি. ৰিতুদেন্তীতি ৰা পাঠো, অসিধারূপমেহি তিখিণেহি লোহতুণ্ডেহি ৰিজ্ঝন্তীতি অত্থো. সা সুদং অট্টস্সরং করোতীতি এত্থ সুদন্তি নিপাতো, সা অট্ঠিকসঙ্খলিকা অট্টস্সরং আতুরস্সরং করোতীতি অত্থো. অকুসলৰিপাকানুভৰনত্থং কির যোজনপ্পমাণাপি তাদিসা অত্তভাৰা নিব্বত্তন্তি, পসাদুস্সদা চ হোন্তি পক্কগণ্ডসদিসা; তস্মা সা অট্ঠিকসঙ্খলিকা বলৰৰেদনাতুরা তাদিসং সরমকাসীতি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা পুন আযস্মা মহামোগ্গল্লানো ‘‘ৰট্টগামিকসত্তা নাম এৰরূপা অত্তভাৰা ন মুচ্চন্তী’’তি সত্তেসু কারুঞ্ঞং পটিচ্চ উপ্পন্নং ধম্মসংৰেগং দস্সেন্তো ‘‘তস্স ময্হং আৰুসো এতদহোসি; অচ্ছরিযং ৰত ভো’’তিআদিমাহ.

ভিক্খূ উজ্ঝাযন্তীতি যেসং সা পেতূপপত্তি অপ্পচ্চক্খা, তে উজ্ঝাযন্তি. ভগৰা পন থেরস্সানুভাৰং পকাসেন্তো ‘‘চক্খুভূতা ৰত ভিক্খৰে সাৰকা ৰিহরন্তী’’তিআদিমাহ. তত্থ চক্খু ভূতং জাতং উপ্পন্নং তেসন্তি চক্খুভূতা; ভূতচক্খুকা উপ্পন্নচক্খুকা, চক্খুং উপ্পাদেত্ৰা, ৰিহরন্তীতি অত্থো. দুতিযপদেপি এসেৰ নযো. যত্র হি নামাতি এত্থ যত্রাতি কারণৰচনং. তত্রাযমত্থযোজনা; যস্মা নাম সাৰকোপি এৰরূপং ঞস্সতি ৰা দক্খতি ৰা সক্খিং ৰা করিস্সতি, তস্মা অৰোচুম্হ – ‘‘চক্খুভূতা ৰত ভিক্খৰে সাৰকা ৰিহরন্তি, ঞাণভূতা ৰত ভিক্খৰে সাৰকা ৰিহরন্তী’’তি.

পুব্বেৰ মে সো ভিক্খৰে সত্তো দিট্ঠোতি বোধিমণ্ডে সব্বঞ্ঞুতঞাণপ্পটিৰেধেন অপ্পমাণেসু চক্কৰাল়েসু অপ্পমাণে সত্তনিকাযে ভৰগতিযোনিঠিতিনিৰাসে চ পচ্চক্খং করোন্তেন মযা পুব্বেৰ সো সত্তো দিট্ঠোতি ৰদতি.

গোঘাতকোতি গাৰো ৰধিত্ৰা ৰধিত্ৰা অট্ঠিতো মংসং মোচেত্ৰা ৰিক্কিণিত্ৰা জীৰিককপ্পনকসত্তো. তস্সেৰ কম্মস্স ৰিপাকাৰসেসেনাতি তস্স নানাচেতনাহি আযূহিতস্স অপরাপরিযকম্মস্স. তত্র হি যায চেতনায নরকে পটিসন্ধি জনিতা, তস্সা ৰিপাকে পরিক্খীণে অৰসেসকম্মং ৰা কম্মনিমিত্তং ৰা আরম্মণং কত্ৰা পুন পেতাদীসু পটিসন্ধি নিব্বত্ততি, তস্মা সা পটিসন্ধি কম্মসভাগতায ৰা আরম্মণসভাগতায ৰা ‘‘তস্সেৰ কম্মস্স ৰিপাকাৰসেসো’’তি ৰুচ্চতি. অযঞ্চ সত্তো এৰং উপপন্নো. তেনাহ – ‘‘তস্সেৰ কম্মস্স ৰিপাকাৰসেসেনা’’তি. তস্স কির নরকা চৰনকালে নিম্মংসকতানং গুন্নং অট্ঠিরাসি এৰ নিমিত্তং অহোসি. সো পটিচ্ছন্নম্পি তং কম্মং ৰিঞ্ঞূনং পাকটং ৰিয করোন্তো অট্ঠিসঙ্খলিকপেতো জাতো.

২২৯. মংসপেসিৰত্থুস্মিং গোঘাতকোতি গোমংসপেসিযো কত্ৰা সুক্খাপেত্ৰা ৰল্লূরৰিক্কযেন অনেকানি ৰস্সানি জীৰিকং কপ্পেসি. তেনস্স নরকা চৰনকালে মংসপেসিযেৰ নিমিত্তং অহোসি. সো মংসপেসিপেতো জাতো.

মংসপিণ্ডৰত্থুস্মিং সো সাকুণিকো সকুণে গহেত্ৰা ৰিক্কিণনকালে নিপ্পক্খচম্মে মংসপিণ্ডমত্তে কত্ৰা ৰিক্কিণন্তো জীৰিকং কপ্পেসি. তেনস্স নরকা চৰনকালে মংসপিণ্ডোৰ নিমিত্তং অহোসি. সো মংসপিণ্ডপেতো জাতো.

নিচ্ছৰিৰত্থুস্মিং তস্স ওরব্ভিকস্স এল়কে ৰধিত্ৰা নিচ্চম্মে কত্ৰা কপ্পিতজীৰিকস্স পুরিমনযেনেৰ নিচ্চম্মং এল়কসরীরং নিমিত্তমহোসি. সো নিচ্ছৰিপেতো জাতো.

অসিলোমৰত্থুস্মিং সো সূকরিকো দীঘরত্তং নিৰাপপুট্ঠে সূকরে অসিনা ৰধিত্ৰা ৰধিত্ৰা দীঘরত্তং জীৰিকং কপ্পেসি. তেনস্স উক্খিত্তাসিকভাৰোৰ নিমিত্তং অহোসি. তস্মা অসিলোমপেতো জাতো.

সত্তিলোমৰত্থুস্মিং সো মাগৰিকো একং মিগঞ্চ সত্তিঞ্চ গহেত্ৰা ৰনং গন্ত্ৰা তস্স মিগস্স সমীপং আগতাগতে মিগে সত্তিযা ৰিজ্ঝিত্ৰা মারেসি, তস্স সত্তিযা ৰিজ্ঝনকভাৰোযেৰ নিমিত্তং অহোসি. তস্মা সত্তিলোমপেতো জাতো.

উসুলোমৰত্থুস্মিং কারণিকোতি রাজাপরাধিকে অনেকাহি কারণাহি পীল়েত্ৰা অৰসানে কণ্ডেন ৰিজ্ঝিত্ৰা মারণকপুরিসো. সো কির অসুকস্মিং পদেসে ৰিদ্ধো মরতীতি ঞত্ৰাৰ ৰিজ্ঝতি. তস্সেৰং জীৰিকং কপ্পেত্ৰা নরকে উপ্পন্নস্স ততো পক্কাৰসেসেন ইধূপপত্তিকালে উসুনা ৰিজ্ঝনভাৰোযেৰ নিমিত্তং অহোসি. তস্মা উসুলোমপেতো জাতো.

সূচিলোমৰত্থুস্মিং সারথীতি অস্সদমকো. গোদমকোতিপি কুরুন্দট্ঠকথাযংৰুত্তং. তস্স পতোদসূচিযা ৰিজ্ঝনভাৰোযেৰ নিমিত্তং অহোসি. তস্মা সূচিলোমপেতো জাতো.

দুতিযসূচিলোমৰত্থুস্মিং সূচকোতি পেসুঞ্ঞকারকো. সো কির মনুস্সে অঞ্ঞমঞ্ঞঞ্চ ভিন্দি. রাজকুলে চ ‘‘ইমস্স ইমং নাম অত্থি, ইমিনা ইদং নাম কত’’ন্তি সূচেত্ৰা সূচেত্ৰা অনযব্যসনং পাপেসি. তস্মা যথানেন সূচেত্ৰা মনুস্সা ভিন্না, তথা সূচীহি ভেদনদুক্খং পচ্চনুভোতুং কম্মমেৰ নিমিত্তং কত্ৰা সূচিলোমপেতো জাতো.

অণ্ডভারিতৰত্থুস্মিং গামকূটোতি ৰিনিচ্ছযামচ্চো. তস্স কম্মসভাগতায কুম্ভমত্তা মহাঘটপ্পমাণা অণ্ডা অহেসুং. সো হি যস্মা রহো পটিচ্ছন্ন ঠানে লঞ্জং গহেত্ৰা কূটৰিনিচ্ছযেন পাকটং দোসং করোন্তো সামিকে অস্সামিকে অকাসি. তস্মাস্স রহস্সং অঙ্গং পাকটং নিব্বত্তং. যস্মা দণ্ডং পট্ঠপেন্তো পরেসং অসয্হং ভারং আরোপেসি, তস্মাস্স রহস্সঙ্গং অসয্হভারো হুত্ৰা নিব্বত্তং. যস্মা যস্মিং ঠানে ঠিতেন সমেন ভৰিতব্বং, তস্মিং ঠত্ৰা ৰিসমো অহোসি, তস্মাস্স রহস্সঙ্গে ৰিসমা নিসজ্জা অহোসীতি.

পারদারিকৰত্থুস্মিং সো সত্তো পরস্স রক্খিতং গোপিতং সস্সামিকং ফস্সং ফুসন্তো মীল়্হসুখেন কামসুখেন চিত্তং রমযিত্ৰা কম্মসভাগতায গূথফস্সং ফুসন্তো দুক্খমনুভৰিতুং তত্থ নিব্বত্তো. দুট্ঠব্রাহ্মণৰত্থু পাকটমেৰ.

২৩০. নিচ্ছৰিত্থিৰত্থুস্মিং যস্মা মাতুগামো নাম অত্তনো ফস্সে অনিস্সরো, সা চ তং সামিকস্স সন্তকং ফস্সং থেনেত্ৰা পরেসং অভিরতিং উপ্পাদেসি, তস্মা কম্মসভাগতায সুখসম্ফস্সা ধংসিত্ৰা দুক্খসম্ফস্সং অনুভৰিতুং নিচ্ছৰিত্থী হুত্ৰা উপপন্না.

মঙ্গুলিত্থিৰত্থুস্মিং মঙ্গুলিন্তি ৰিরূপং দুদ্দসিকং বীভচ্ছং, সা কির ইক্খণিকাকম্মং যক্খদাসিকম্মং করোন্তী ‘‘ইমিনা চ ইমিনা চ এৰং বলিকম্মে কতে অযং নাম তুম্হাকং ৰড্ঢি ভৰিস্সতী’’তি মহাজনস্স গন্ধপুপ্ফাদীনি ৰঞ্চনায গহেত্ৰা মহাজনং দুদ্দিট্ঠিং মিচ্ছাদিট্ঠিং গণ্হাপেসি, তস্মা তায কম্মসভাগতায গন্ধপুপ্ফাদীনং থেনিতত্তা দুগ্গন্ধা দুদ্দস্সনস্স গাহিতত্তা দুদ্দসিকা ৰিরূপা বীভচ্ছা হুত্ৰা নিব্বত্তা.

ওকিলিনিৰত্থুস্মিং উপ্পক্কং ওকিলিনিং ওকিরিনিন্তি সা কির অঙ্গারচিতকে নিপন্না ৰিপ্ফন্দমানা ৰিপরিৰত্তমানা পচ্চতি, তস্মা উপ্পক্কা চেৰ হোতি খরেন অগ্গিনা পক্কসরীরা; ওকিলিনী চ কিলিন্নসরীরা বিন্দুবিন্দূনি হিস্সা সরীরতো পগ্ঘরন্তি. ওকিরিনী চ অঙ্গারসম্পরিকিণ্ণা, তস্সা হি হেট্ঠতোপি কিংসুকপুপ্ফৰণ্ণা অঙ্গারা, উভযপস্সেসুপি, আকাসতোপিস্সা উপরি অঙ্গারা পতন্তি, তেন ৰুত্তং – ‘‘উপ্পক্কং ওকিলিনিং ওকিরিনি’’ন্তি. সা ইস্সাপকতা সপত্তিং অঙ্গারকটাহেন ওকিরীতি তস্সা কির কলিঙ্গরঞ্ঞো একা নাটকিনী অঙ্গারকটাহং সমীপে ঠপেত্ৰা গত্ততো উদকঞ্চ পুঞ্ছতি, পাণিনা চ সেদং করোতি. রাজাপি তায সদ্ধিং কথঞ্চ করোতি, পরিতুট্ঠাকারঞ্চ দস্সেতি. অগ্গমহেসী তং অসহমানা ইস্সাপকতা হুত্ৰা অচিরপক্কন্তস্স রঞ্ঞো তং অঙ্গারকটাহং গহেত্ৰা তস্সা উপরি অঙ্গারে ওকিরি. সা তং কম্মং কত্ৰা তাদিসংযেৰ ৰিপাকং পচ্চনুভৰিতুং পেতলোকে নিব্বত্তা.

চোরঘাতকৰত্থুস্মিং সো রঞ্ঞো আণায দীঘরত্তং চোরানং সীসানি ছিন্দিত্ৰা পেতলোকে নিব্বত্তন্তো অসীসকং কবন্ধং হুত্ৰা নিব্বত্তি.

ভিক্খুৰত্থুস্মিং পাপভিক্খূতি লামকভিক্খু. সো কির লোকস্স সদ্ধাদেয্যে চত্তারো পচ্চযে পরিভুঞ্জিত্ৰা কাযৰচীদ্ৰারেহি অসং যতো ভিন্নাজীৰো চিত্তকেল়িং কীল়ন্তো ৰিচরি. ততো একং বুদ্ধন্তরং নিরযে পচ্চিত্ৰা পেতলোকে নিব্বত্তন্তো ভিক্খুসদিসেনেৰ অত্তভাৰেন নিব্বত্তি. ভিক্খুনী-সিক্খমানা-সামণের-সামণেরীৰত্থূসুপি অযমেৰ ৰিনিচ্ছযো.

২৩১. তপোদাৰত্থুস্মিং অচ্ছোদকোতি পসন্নোদকো. সীতোদকোতি সীতলউদকো. সাতোদকোতি মধুরোদকো. সেতকোতি পরিসুদ্ধো নিস্সেৰালপণককদ্দমো. সুপ্পতিত্থোতি সুন্দরেহি তিত্থেহি উপপন্নো. রমণীযোতি রতিজনকো. চক্কমত্তানীতি রথচক্কপ্পমাণানি. কুথিতা সন্দতীতি তত্রা সন্তত্তা হুত্ৰা সন্দতি. যতাযং ভিক্খৰেতি যতো অযং ভিক্খৰে. সো দহোতি সো রহদো. কুতো পনাযং সন্দতীতি? ৰেভারপব্বতস্স কির হেট্ঠা ভুম্মট্ঠকনাগানং পঞ্চযোজনসতিকং নাগভৰনং দেৰলোকসদিসং মণিমযেন তলেন আরামুয্যানেহি চ সমন্নাগতং; তত্থ নাগানং কীল়নট্ঠানে সো উদকদহো, ততো অযং তপোদা সন্দতি. দ্ৰিন্নং মহানিরযানং অন্তরিকায আগচ্ছতীতি রাজগহনগরং কির আৰিঞ্জেত্ৰা মহাপেতলোকো, তত্থ দ্ৰিন্নং মহালোহকুম্ভিনিরযানং অন্তরেন অযং তপোদা আগচ্ছতি, তস্মা কুথিতা সন্দতীতি.

যুদ্ধৰত্থুস্মিং নন্দী চরতীতি ৰিজযভেরী আহিণ্ডতি. রাজা আৰুসো লিচ্ছৰীহীতি থেরো কির অত্তনো দিৰাট্ঠানে চ রত্তিট্ঠানে চ নিসীদিত্ৰা ‘‘লিচ্ছৰযো কতহত্থা কতূপাসনা, রাজা চ তেহি সদ্ধিং সম্পহারং দেতী’’তি আৰজ্জেন্তো দিব্বেন চক্খুনা রাজানং পরাজিতং পলাযমানং অদ্দস. ততো ভিক্খূ আমন্তেত্ৰা ‘‘রাজা আৰুসো তুম্হাকং উপট্ঠাকো লিচ্ছৰীহি পভগ্গো’’তি আহ. সচ্চং, ভিক্খৰে, মোগ্গল্লানো আহাতি পরাজিককালে আৰজ্জিত্ৰা যং দিট্ঠং তং ভণন্তো সচ্চং আহ.

২৩২. নাগোগাহৰত্থুস্মিং সপ্পিনিকাযাতি এৰংনামিকায. আনেঞ্জং সমাধিন্তি অনেজং অচলং কাযৰাচাৰিপ্ফন্দৰিরহিতং চতুত্থজ্ঝানসমাধিং. নাগানন্তি হত্থীনং. ওগয্হ উত্তরন্তানন্তি ওগয্হ ওগাহেত্ৰা পুন উত্তরন্তানং. তে কির গম্ভীরং উদকং ওতরিত্ৰা তত্থ ন্হত্ৰা চ পিৰিত্ৰা চ সোণ্ডায উদকং গহেত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং আলোলেন্তা উত্তরন্তি, তেসং এৰং ওগয্হ উত্তরন্তানন্তি ৰুত্তং হোতি. কোঞ্চং করোন্তানন্তি নদীতীরে ঠত্ৰা সোণ্ডং মুখে পক্খিপিত্ৰা কোঞ্চনাদং করোন্তানং. সদ্দং অস্সোসিন্তি তং কোঞ্চনাদসদ্দং অস্সোসিং. অত্থেসো, ভিক্খৰে, সমাধি সো চ খো অপরিসুদ্ধোতি অত্থি এসো সমাধি মোগ্গল্লানস্স, সো চ খো পরিসুদ্ধো ন হোতি. থেরো কির পব্বজিততো সত্তমে দিৰসে তদহুঅরহত্তপ্পত্তো অট্ঠসু সমাপত্তীসু পঞ্চহাকারেহি অনাচিণ্ণৰসীভাৰো সমাধিপরিপন্থকে ধম্মে ন সুট্ঠু পরিসোধেত্ৰা আৰজ্জনসমাপজ্জনাধিট্ঠানৰুট্ঠানপচ্চৰেক্খণানং সঞ্ঞামত্তকমেৰ কত্ৰা চতুত্থজ্ঝানং অপ্পেত্ৰা নিসিন্নো, ঝানঙ্গেহি ৰুট্ঠায নাগানং সদ্দং সুত্ৰা ‘‘অন্তোসমাপত্তিযং অস্সোসি’’ন্তি এৰংসঞ্ঞী অহোসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অত্থেসো, ভিক্খৰে, সমাধি; সো চ খো অপরিসুদ্ধো’’তি.

সোভিতৰত্থুস্মিং অহং, আৰুসো, পঞ্চ কপ্পসতানি অনুস্সরামীতি একাৰজ্জনেন অনুস্সরামীতি আহ. ইতরথা হি অনচ্ছরিযং অরিযসাৰকানং পটিপাটিযা নানাৰজ্জনেন তস্স তস্স অতীতে নিৰাসস্স অনুস্সরণন্তি ন ভিক্খূ উজ্ঝাযেয্যুং. যস্মা পনেস ‘‘একাৰজ্জনেন অনুস্সরামী’’তি আহ, তস্মা ভিক্খূ উজ্ঝাযিংসু. অত্থেসা, ভিক্খৰে, সোভিতস্স, সা চ খো একাযেৰ জাতীতি যং সোভিতো জাতিং অনুস্সরামীতি আহ, অত্থেসা জাতি সোভিতস্স, সা চ খো একাযেৰ অনন্তরা ন উপ্পটিপাটিযা অনুস্সরিতাতি অধিপ্পাযো.

কথং পনাযং এতং অনুস্সরীতি? অযং কির পঞ্চন্নং কপ্পসতানং উপরি তিত্থাযতনে

পব্বজিত্ৰা অসঞ্ঞসমাপত্তিং নিব্বত্তেত্ৰা অপরিহীনজ্ঝানো কালং কত্ৰা অসঞ্ঞভৰে নিব্বত্তি. তত্থ যাৰতাযুকং ঠত্ৰা অৰসানে মনুস্সলোকে উপ্পন্নো সাসনে পব্বজিত্ৰা তিস্সো ৰিজ্জা সচ্ছাকাসি. সো পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরমানো ইমস্মিং অত্তভাৰে পটিসন্ধিং দিস্ৰা ততো পরং ততিযে অত্তভাৰে চুতিমেৰ অদ্দস. অথ উভিন্নমন্তরা অচিত্তকং অত্তভাৰং অনুস্সরিতুং অসক্কোন্তো নযতো সল্লক্খেসি – ‘‘অদ্ধাঅহং অসঞ্ঞভৰে নিব্বত্তো’’তি. এৰং সল্লক্খেন্তেন পনানেন দুক্করং কতং, সতধা ভিন্নস্স ৰালস্স কোটিযা কোটি পটিৰিদ্ধা, আকাসে পদং দস্সিতং. তস্মা নং ভগৰা ইমস্মিংযেৰ ৰত্থুস্মিং এতদগ্গে ঠপেসি – ‘‘এতদগ্গং ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরন্তানং যদিদং সোভিতো’’তি (অ. নি. ১.২১৯, ২২৭).

ৰিনীতৰত্থুৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

নিগমনৰণ্ণনা

২৩৩. উদ্দিট্ঠা খো আযস্মন্তো চত্তারো পারাজিকা ধম্মাতি ইদং ইধ উদ্দিট্ঠপারাজিকপরিদীপনমেৰ. সমোধানেত্ৰা পন সব্বানেৰ চতুৰীসতি পারাজিকানি ৰেদিতব্বানি. কতমানি চতুৰীসতি? পাল়িযং আগতানি তাৰ ভিক্খূনং চত্তারি, ভিক্খুনীনং অসাধারণানি চত্তারীতি অট্ঠ. একাদস অভব্বপুগ্গলা, তেসু পণ্ডকতিরচ্ছানগতউভতোব্যঞ্জনকা, তযো ৰত্থুৰিপন্না অহেতুকপটিসন্ধিকা, তেসং সগ্গো অৰারিতো মগ্গো পন ৰারিতো, অভব্বা হি তে মগ্গপ্পটিলাভায ৰত্থুৰিপন্নত্তাতি. পব্বজ্জাপি নেসং পটিক্খিত্তা, তস্মা তেপি পারাজিকা. থেয্যসংৰাসকো, তিত্থিযপক্কন্তকো, মাতুঘাতকো, পিতুঘাতকো, অরহন্তঘাতকো, ভিক্খুনীদূসকো, লোহিতুপ্পাদকো, সঙ্ঘভেদকোতি ইমে অট্ঠ অত্তনো কিরিযায ৰিপন্নত্তা অভব্বট্ঠানং পত্তাতি পারাজিকাৰ. তেসু থেয্যসংৰাসকো, তিত্থিযপক্কন্তকো, ভিক্খুনীদূসকোতি ইমেসং তিণ্ণং সগ্গো অৰারিতো মগ্গো পন ৰারিতোৰ. ইতরেসং পঞ্চন্নং উভযম্পি ৰারিতং. তে হি অনন্তরভৰে নরকে নিব্বত্তনকসত্তা. ইতি ইমে চ একাদস, পুরিমা চ অট্ঠাতি একূনৰীসতি. তে গিহিলিঙ্গে রুচিং উপ্পাদেত্ৰা গিহিনিৰাসননিৰত্থায ভিক্খুনিযা সদ্ধিং ৰীসতি. সা হি অজ্ঝাচারৰীতিক্কমং অকত্ৰাপি এত্তাৰতাৰ অস্সমণীতি ইমানি তাৰ ৰীসতি পারাজিকানি.

অপরানিপি – লম্বী, মুদুপিট্ঠিকো, পরস্স অঙ্গজাতং মুখেন গণ্হাতি, পরস্স অঙ্গজাতে অভিনিসীদতীতি ইমেসং চতুন্নং ৰসেন চত্তারি অনুলোমপারাজিকানীতি ৰদন্তি. এতানি হি যস্মা উভিন্নং রাগৰসেন সদিসভাৰূপগতানং ধম্মো ‘‘মেথুনধম্মো’’তি ৰুচ্চতি. তস্মা এতেন পরিযাযেন মেথুনধম্মং অপ্পটিসেৰিত্ৰাযেৰ কেৰলং মগ্গেন মগ্গপ্পৰেসনৰসেন আপজ্জিতব্বত্তা মেথুনধম্মপারাজিকস্স অনুলোমেন্তীতি অনুলোমপারাজিকানীতি ৰুচ্চন্তি. ইতি ইমানি চ চত্তারি পুরিমানি চ ৰীসতীতি সমোধানেত্ৰা সব্বানেৰ চতুৰীসতি পারাজিকানি ৰেদিতব্বানি.

ন লভতি ভিক্খূহি সদ্ধিং সংৰাসন্তি উপোসথ-পৰারণ-পাতিমোক্খুদ্দেস-সঙ্ঘকম্মপ্পভেদং ভিক্খূহি সদ্ধিং সংৰাসং ন লভতি. যথা পুরে তথা পচ্ছাতি যথা পুব্বে গিহিকালে অনুপসম্পন্নকালে চ পচ্ছা পারাজিকং আপন্নোপি তথেৰ অসংৰাসো হোতি. নত্থি তস্স ভিক্খূহি সদ্ধিং উপোসথপৰারণপাতিমোক্খুদ্দেসসঙ্ঘকম্মপ্পভেদো সংৰাসোতি ভিক্খূহি সদ্ধিং সংৰাসং ন লভতি. তত্থাযস্মন্তে পুচ্ছামীতি তেসু চতূসু পারাজিকেসু আযস্মন্তে ‘‘কচ্চিত্থ পরিসুদ্ধা’’তি পুচ্ছামি. কচ্চিত্থাতি কচ্চি এত্থ; এতেসু চতূসু পারাজিকেসু কচ্চি পরিসুদ্ধাতি অত্থো. অথ ৰা কচ্চিত্থ পরিসুদ্ধাতি কচ্চি পরিসুদ্ধা অত্থ, ভৰথাতি অত্থো. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.

সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায

চতুত্থপারাজিকৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

২. সঙ্ঘাদিসেসকণ্ডং

১. সুক্কৰিস্সট্ঠিসিক্খাপদৰণ্ণনা

যং পারাজিককণ্ডস্স, সঙ্গীতং সমনন্তরং;

তস্স তেরসকস্সাযমপুব্বপদৰণ্ণনা.

২৩৪. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে. তেন খো পন সমযেন আযস্মা সেয্যসকো অনভিরতো ব্রহ্মচরিযং চরতীতি এত্থ আযস্মাতি পিযৰচনং. সেয্যসকোতি তস্স ভিক্খুনো নামং. অনভিরতোতি ৰিক্খিত্তচিত্তো কামরাগপরিল়াহেন পরিডয্হমানো ন পন গিহিভাৰং পত্থযমানো. সো তেন কিসো হোতীতি সো সেয্যসকো তেন অনভিরতভাৰেন কিসো হোতি.

অদ্দসা খো আযস্মা উদাযীতি এত্থ উদাযীতি তস্স থেরস্স নামং, অযঞ্হি সেয্যসকস্স উপজ্ঝাযো লাল়ুদাযী নাম ভন্তমিগসপ্পটিভাগো নিদ্দারামতাদিমনুযুত্তানং অঞ্ঞতরো লোলভিক্খু. কচ্চি নো ত্ৰন্তি কচ্চি নু ত্ৰং. যাৰদত্থং ভুঞ্জাতিআদীসু যাৰতা অত্থোতি যাৰদত্থং. ইদং ৰুত্তং হোতি – যাৰতা তে ভোজনেন অত্থো যত্তকং ত্ৰং ইচ্ছসি তত্তকং ভুঞ্জ, যত্তকং কালং রত্তিং ৰা দিৰা ৰা সুপিতুং ইচ্ছসি তত্তকং সুপ, মত্তিকাদীহি কাযং উব্বট্টেত্ৰা চুণ্ণাদীহি ঘংসিত্ৰা যত্তকং ন্হানং ইচ্ছসি তত্তকং ন্হায, উদ্দেসেন ৰা পরিপুচ্ছায ৰা ৰত্তপটিপত্তিযা ৰা কম্মট্ঠানেন ৰা অত্থো নত্থীতি. যদা তে অনভিরতি উপ্পজ্জতীতি যস্মিং কালে তৰ কামরাগৰসেন উক্কণ্ঠিততা ৰিক্খিত্তচিত্ততা উপ্পজ্জতি. রাগো চিত্তং অনুদ্ধংসেতীতি কামরাগো চিত্তং ধংসেতি পধংসেতি ৰিক্খিপতি চেৰ মিলাপেতি চ. তদা হত্থেন উপক্কমিত্ৰা অসুচিং মোচেহীতি তস্মিং কালে হত্থেন ৰাযমিত্ৰা অসুচিমোচনং করোহি, এৰঞ্হি তে চিত্তেকগ্গতা ভৰিস্সতি. ইতি তং উপজ্ঝাযো অনুসাসি যথা তং বালো বালং মগো মগং.

২৩৫. তেসং মুট্ঠস্সতীনং অসম্পজানানং নিদ্দং ওক্কমন্তানন্তি সতিসম্পজঞ্ঞং পহায নিদ্দং ওতরন্তানং. তত্থ কিঞ্চাপি নিদ্দং ওক্কমন্তানং অব্যাকতো ভৰঙ্গৰারো পৰত্ততি, সতিসম্পজঞ্ঞৰারো গল়তি, তথাপি সযনকালে মনসিকারো কাতব্বো. দিৰা সুপন্তেন যাৰ ন্হাতস্স ভিক্খুনো কেসা ন সুক্খন্তি তাৰ সুপিত্ৰা ৰুট্ঠহিস্সামীতি সউস্সাহেন সুপিতব্বং. রত্তিং সুপন্তেন এত্তকং নাম রত্তিভাগং সুপিত্ৰা চন্দেন ৰা তারকায ৰা ইদং নাম ঠানং পত্তকালে ৰুট্ঠহিস্সামীতি সউস্সাহেন সুপিতব্বং. বুদ্ধানুস্সতিআদীসু চ দসসু কম্মট্ঠানেসু একং অঞ্ঞং ৰা চিত্তরুচিযং কম্মট্ঠানং গহেত্ৰাৰ নিদ্দা ওক্কমিতব্বা. এৰং করোন্তো হি সতো সম্পজানো সতিঞ্চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ অৰিজহিত্ৰাৰ নিদ্দং ওক্কমতীতি ৰুচ্চতি. তে পন ভিক্খূ বালা লোলা ভন্তমিগসপ্পটিভাগা ন এৰমকংসু. তেন ৰুত্তং – ‘‘তেসং মুট্ঠস্সতীনং অসম্পজানানং নিদ্দং ওক্কমন্তান’’ন্তি.

অত্থি চেত্থ চেতনা লব্ভতীতি এত্থ চ সুপিনন্তে অস্সাদচেতনা অত্থি উপলব্ভতি. অত্থেসা, ভিক্খৰে, চেতনা; সা চ খো অব্বোহারিকাতি ভিক্খৰে এসা অস্সাদচেতনা অত্থি, সা চ খো অৰিসযে উপ্পন্নত্তা অব্বোহারিকা, আপত্তিযা অঙ্গং ন হোতি. ইতি ভগৰা সুপিনন্তে চেতনায অব্বোহারিকভাৰং দস্সেত্ৰা ‘‘এৰঞ্চ পন ভিক্খৰে ইমং সিক্খাপদং উদ্দিসেয্যাথ, সঞ্চেতনিকা সুক্কৰিস্সট্ঠি অঞ্ঞত্র সুপিনন্তা সঙ্ঘাদিসেসো’’তি সানুপঞ্ঞত্তিকং সিক্খাপদং পঞ্ঞাপেসি.

২৩৬-২৩৭. তত্থ সংৰিজ্জতি চেতনা অস্সাতি সঞ্চেতনা, সঞ্চেতনাৰ সঞ্চেতনিকা, সঞ্চেতনা ৰা অস্সা অত্থীতি সঞ্চেতনিকা. যস্মা পন যস্স সঞ্চেতনিকা সুক্কৰিস্সট্ঠি হোতি সো জানন্তো সঞ্জানন্তো হোতি, সা চস্স সুক্কৰিস্সট্ঠি চেচ্চ অভিৰিতরিত্ৰা ৰীতিক্কমো হোতি, তস্মা ব্যঞ্জনে আদরং অকত্ৰা অত্থমেৰ দস্সেতুং ‘‘জানন্তো সঞ্জানন্তো চেচ্চ অভিৰিতরিত্ৰা ৰীতিক্কমো’’তি এৰমস্স পদভাজনং ৰুত্তং. তত্থ জানন্তোতি উপক্কমামীতি জানন্তো. সঞ্জানন্তোতি সুক্কং মোচেমীতি সঞ্জানন্তো, তেনেৰ উপক্কমজাননাকারেন সদ্ধিং জানন্তোতি অত্থো. চেচ্চাতি মোচনস্সাদচেতনাৰসেন চেতেত্ৰা পকপ্পেত্ৰা. অভিৰিতরিত্ৰাতি উপক্কমৰসেন মদ্দন্তো নিরাসঙ্কচিত্তং পেসেত্ৰা. ৰীতিক্কমোতি এৰং পৰত্তস্স যো ৰীতিক্কমো অযং সঞ্চেতনিকাসদ্দস্স সিখাপ্পত্তো অত্থোতি ৰুত্তং হোতি.

ইদানি সুক্কৰিস্সট্ঠীতি এত্থ যস্স সুক্কস্স ৰিস্সট্ঠি তং তাৰ সঙ্খ্যাতো ৰণ্ণভেদতো চ দস্সেতুং ‘‘সুক্কন্তি দস সুক্কানী’’তিআদিমাহ. তত্থ সুক্কানং আসযভেদতো ধাতুনানত্ততো চ নীলাদিৰণ্ণভেদো ৰেদিতব্বো.

ৰিস্সট্ঠীতি ৰিস্সগ্গো, অত্থতো পনেতং ঠানাচাৰনং হোতি, তেনাহ – ‘‘ৰিস্সট্ঠীতি ঠানতো চাৰনা ৰুচ্চতী’’তি. তত্থ ৰত্থিসীসং কটি কাযোতি তিধা সুক্কস্স ঠানং পকপ্পেন্তি, একো কিরাচরিযো ‘‘ৰত্থিসীসং সুক্কস্স ঠান’’ন্তি আহ. একো ‘‘কটী’’তি, একো ‘‘সকলো কাযো’’তি, তেসু ততিযস্স ভাসিতং সুভাসিতং. কেসলোমনখদন্তানঞ্হি মংসৰিনিমুত্তট্ঠানং উচ্চারপস্সাৰখেল়সিঙ্ঘাণিকাথদ্ধসুক্খচম্মানি চ ৰজ্জেত্ৰা অৰসেসো ছৰিমংসলোহিতানুগতো সব্বোপি কাযো কাযপ্পসাদভাৰজীৰিতিন্দ্রিযাবদ্ধপিত্তানং সম্ভৰস্স চ ঠানমেৰ. তথা হি রাগপরিযুট্ঠানেনাভিভূতানং হত্থীনং উভোহি কণ্ণচূল়িকাহি সম্ভৰো নিক্খমতি, মহাসেনরাজা চ রাগপরিযুট্ঠিতো সম্ভৰৰেগং অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো সত্থেন বাহুসীসং ফালেত্ৰা ৰণমুখেন নিক্খন্তং সম্ভৰং দস্সেসীতি.

এত্থ পন পঠমস্স আচরিযস্স ৰাদে মোচনস্সাদেন নিমিত্তে উপক্কমতো যত্তকং একা খুদ্দকমক্খিকা পিৰেয্য তত্তকে অসুচিম্হি ৰত্থিসীসতো মুঞ্চিত্ৰা দকসোতং ওতিণ্ণমত্তে বহি নিক্খন্তে ৰা অনিক্খন্তে ৰা সঙ্ঘাদিসেসো. দুতিযস্স ৰাদে তথেৰ কটিতো মুচ্চিত্ৰা দকসোতং ওতিণ্ণমত্তে, ততিযস্স ৰাদে তথেৰ সকলকাযং সঙ্খোভেত্ৰা ততো মুচ্চিত্ৰা দকসোতং ওতিণ্ণমত্তে বহি নিক্খন্তে ৰা অনিক্খন্তে ৰা সঙ্ঘাদিসেসো. দকসোতোরোহণঞ্চেত্থ অধিৰাসেত্ৰা অন্তরা নিৰারেতুং অসক্কুণেয্যতায ৰুত্তং, ঠানা চুতঞ্হি অৰস্সং দকসোতং ওতরতি. তস্মা ঠানা চাৰনমত্তেনেৰেত্থ আপত্তি ৰেদিতব্বা, সা চ খো নিমিত্তে উপক্কমন্তস্সেৰ হত্থপরিকম্মপাদপরিকম্মগত্তপরিকম্মকরণেন সচেপি অসুচি মুচ্চতি, অনাপত্তি. অযং সব্বাচরিযসাধারণৰিনিচ্ছযো.

অঞ্ঞত্র সুপিনন্তাতি এত্থ সুপিনো এৰ সুপিনন্তো, তং ঠপেত্ৰা অপনেত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. তঞ্চ পন সুপিনং পস্সন্তো চতূহি কারণেহি পস্সতি ধাতুক্খোভতো ৰা অনুভূতপুব্বতো ৰা দেৰতোপসংহারতো ৰা পুব্বনিমিত্ততো ৰাতি.

তত্থ পিত্তাদীনং খোভকরণপচ্চযযোগেন খুভিতধাতুকো ধাতুক্খোভতো সুপিনং পস্সতি, পস্সন্তো চ নানাৰিধং সুপিনং পস্সতি – পব্বতা পতন্তো ৰিয, আকাসেন গচ্ছন্তো ৰিয, ৰাল়মিগহত্থীচোরাদীহি অনুবদ্ধো ৰিয হোতি. অনুভূতপুব্বতো পস্সন্তো পুব্বে অনুভূতপুব্বং আরম্মণং পস্সতি. দেৰতোপসংহারতো পস্সন্তস্স দেৰতা অত্থকামতায ৰা অনত্থকামতায ৰা অত্থায ৰা অনত্থায ৰা নানাৰিধানি আরম্মণানি উপসংহরন্তি, সো তাসং দেৰতানং আনুভাৰেন তানি আরম্মণানি পস্সতি. পুব্বনিমিত্ততো পস্সন্তো পুঞ্ঞাপুঞ্ঞৰসেন উপ্পজ্জিতুকামস্স অত্থস্স ৰা অনত্থস্স ৰা পুব্বনিমিত্তভূতং সুপিনং পস্সতি, বোধিসত্তস্সমাতা ৰিয পুত্তপটিলাভনিমিত্তং, বোধিসত্তো ৰিয পঞ্চ মহাসুপিনে (অ. নি. ৫.১৯৬), কোসলরাজা ৰিয সোল়স সুপিনেতি.

তত্থ যং ধাতুক্খোভতো অনুভূতপুব্বতো চ সুপিনং পস্সতি ন তং সচ্চং হোতি. যং দেৰতোপসংহারতো পস্সতি তং সচ্চং ৰা হোতি অলীকং ৰা, কুদ্ধা হি দেৰতা উপাযেন ৰিনাসেতুকামা ৰিপরীতম্পি কত্ৰা দস্সেন্তি. যং পন পুব্বনিমিত্ততো পস্সতি তং একন্তসচ্চমেৰ হোতি. এতেসঞ্চ চতুন্নং মূলকারণানং সংসগ্গভেদতোপি সুপিনভেদো হোতিযেৰ.

তঞ্চ পনেতং চতুব্বিধম্পি সুপিনং সেক্খপুথুজ্জনাৰ পস্সন্তি অপ্পহীনৰিপল্লাসত্তা, অসেক্খা পন ন পস্সন্তি পহীনৰিপল্লাসত্তা. কিং পনেতং পস্সন্তো সুত্তো পস্সতি পটিবুদ্ধো, উদাহু নেৰ সুত্তো ন পটিবুদ্ধোতি? কিঞ্চেত্থ যদি তাৰ সুত্তো পস্সতি অভিধম্মৰিরোধো আপজ্জতি, ভৰঙ্গচিত্তেন হি সুপতি তং রূপনিমিত্তাদিআরম্মণং রাগাদিসম্পযুত্তং ৰা ন হোতি, সুপিনং পস্সন্তস্স চ ঈদিসানি চিত্তানি উপ্পজ্জন্তি. অথ পটিবুদ্ধো পস্সতি ৰিনযৰিরোধো আপজ্জতি, যঞ্হি পটিবুদ্ধো পস্সতি তং সব্বোহারিকচিত্তেন পস্সতি, সব্বোহারিকচিত্তেন চ কতে ৰীতিক্কমে অনাপত্তি নাম নত্থি. সুপিনং পস্সন্তেন পন কতেপি ৰীতিক্কমে একন্তং অনাপত্তি এৰ. অথ নেৰ সুত্তো ন পটিবুদ্ধো পস্সতি, কো নাম পস্সতি; এৰঞ্চ সতি সুপিনস্স অভাৰোৰ আপজ্জতীতি, ন অভাৰো. কস্মা? যস্মা কপিমিদ্ধপরেতো পস্সতি. ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘কপিমিদ্ধপরেতো খো, মহারাজ, সুপিনং পস্সতী’’তি. কপিমিদ্ধপরেতোতি মক্কটনিদ্দায যুত্তো. যথা হি মক্কটস্স নিদ্দা লহুপরিৰত্তা হোতি; এৰং যা নিদ্দা পুনপ্পুনং কুসলাদিচিত্তৰোকিণ্ণত্তা লহুপরিৰত্তা, যস্সা পৰত্তিযং পুনপ্পুনং ভৰঙ্গতো উত্তরণং হোতি তায যুত্তো সুপিনং পস্সতি, তেনাযং সুপিনো কুসলোপি হোতি অকুসলোপি অব্যাকতোপি. তত্থ সুপিনন্তে চেতিযৰন্দনধম্মস্সৰনধম্মদেসনাদীনি করোন্তস্স কুসলো, পাণাতিপাতাদীনি করোন্তস্স অকুসলো, দ্ৰীহি অন্তেহি মুত্তো আৰজ্জনতদারম্মণক্খণে অব্যাকতোতি ৰেদিতব্বো. স্ৰাযং দুব্বলৰত্থুকত্তা চেতনায পটিসন্ধিং আকড্ঢিতুং অসমত্থো, পৰত্তে পন অঞ্ঞেহি কুসলাকুসলেহি উপত্থম্ভিতো ৰিপাকং দেতি. কিঞ্চাপি ৰিপাকং দেতি? অথ খো অৰিসযে উপ্পন্নত্তা অব্বোহারিকাৰ সুপিনন্তচেতনা. তেনাহ – ‘‘ঠপেত্ৰা সুপিনন্ত’’ন্তি.

সঙ্ঘাদিসেসোতি ইমস্স আপত্তিনিকাযস্স নামং. তস্মা যা অঞ্ঞত্র সুপিনন্তা সঞ্চেতনিকা সুক্কৰিস্সট্ঠি, অযং সঙ্ঘাদিসেসো নাম আপত্তিনিকাযোতি এৰমেত্থ সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো. ৰচনত্থো পনেত্থ সঙ্ঘো আদিম্হি চেৰ সেসে চ ইচ্ছিতব্বো অস্সাতি সঙ্ঘাদিসেসো. কিং ৰুত্তং হোতি? ইমং আপত্তিং আপজ্জিত্ৰা ৰুট্ঠাতুকামস্স যং তং আপত্তিৰুট্ঠানং, তস্স আদিম্হি চেৰ পরিৰাসদানত্থায আদিতো সেসে চ মজ্ঝে মানত্তদানত্থায মূলায পটিকস্সনেন ৰা সহ মানত্তদানত্থায অৰসানে অব্ভানত্থায সঙ্ঘো ইচ্ছিতব্বো. ন হেত্থ একম্পি কম্মং ৰিনা সঙ্ঘেন সক্কা কাতুন্তি সঙ্ঘো আদিম্হি চেৰ সেসে চ ইচ্ছিতব্বো অস্সাতি সঙ্ঘাদিসেসোতি. ব্যঞ্জনং পন অনাদিযিত্ৰা অত্থমেৰ দস্সেতুং ‘‘সঙ্ঘোৰ তস্সা আপত্তিযা পরিৰাসং দেতি, মূলায পটিকস্সতি, মানত্তং দেতি, অব্ভেতি ন সম্বহুলা ন একপুগ্গলো, তেন ৰুচ্চতি সঙ্ঘাদিসেসো’’তি ইদমস্স পদভাজনং –

‘‘সঙ্ঘাদিসেসোতি যং ৰুত্তং, তং সুণোহি যথাতথং;

সঙ্ঘোৰ দেতি পরিৰাসং, মূলায পটিকস্সতি;

মানত্তং দেতি অব্ভেতি, তেনেতং ইতি ৰুচ্চতী’’তি. (পরি. ৩৩৯) –

পরিৰারে ৰচনকারণঞ্চ ৰুত্তং, তত্থ পরিৰাসদানাদীনি সমুচ্চযক্খন্ধকে ৰিত্থারতো আগতানি, তত্থেৰ নেসং সংৰণ্ণনং করিস্সাম.

তস্সেৰ আপত্তিনিকাযস্সাতি তস্স এৰ আপত্তিসমূহস্স. তত্থ কিঞ্চাপি অযং একাৰ আপত্তি, রূল়্হিসদ্দেন পন অৰযৰে সমূহৰোহারেন ৰা ‘‘নিকাযো’’তি ৰুত্তো – ‘‘একো ৰেদনাক্খন্ধো, একো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো’’তিআদীসু ৰিয.

এৰং উদ্দিট্ঠসিক্খাপদং পদানুক্কমেন ৰিভজিত্ৰা ইদানি ইমং সুক্কৰিস্সট্ঠিং আপজ্জন্তস্স উপাযঞ্চ কালঞ্চ অধিপ্পাযঞ্চ অধিপ্পাযৰত্থুঞ্চ দস্সেতুং ‘‘অজ্ঝত্তরূপে মোচেতী’’তিআদিমাহ. এত্থ হি অজ্ঝত্তরূপাদীহি চতূহি পদেহি উপাযো দস্সিতো, অজ্ঝত্তরূপে ৰা মোচেয্য বহিদ্ধারূপে ৰা উভযত্থ ৰা আকাসে ৰা কটিং কম্পেন্তো, ইতো পরং অঞ্ঞো উপাযো নত্থি. তত্থ রূপে ঘট্টেত্ৰা মোচেন্তোপি রূপেন ঘট্টেত্ৰা মোচেন্তোপি রূপে মোচেতিচ্চেৰ ৰেদিতব্বো. রূপে হি সতি সো মোচেতি ন রূপং অলভিত্ৰা. রাগূপত্থম্ভাদীহি পন পঞ্চহি কালো দস্সিতো. রাগূপত্থম্ভাদিকালেসু হি অঙ্গজাতং কম্মনিযং হোতি, যস্স কম্মনিযত্তে সতি মোচেতি. ইতো পরং অঞ্ঞো কালো নত্থি, ন হি ৰিনা রাগূপত্থম্ভাদীহি পুব্বণ্হাদযো কালভেদা মোচনে নিমিত্তং হোন্তি.

আরোগ্যত্থাযাতিআদীহি দসহি অধিপ্পাযো দস্সিতো, এৰরূপেন হি অধিপ্পাযভেদেন মোচেতি ন অঞ্ঞথা. নীলাদীহি পন দসহি নৰমস্স অধিপ্পাযস্স ৰত্থু দস্সিতং, ৰীমংসন্তো হি নীলাদীসু অঞ্ঞতরস্স ৰসেন ৰীমংসতি ন তেহি ৰিনিমুত্তন্তি.

২৩৮. ইতো পরং পন ইমেসংযেৰ অজ্ঝত্তরূপাদীনং পদানং পকাসনত্থং ‘‘অজ্ঝত্তরূপেতি অজ্ঝত্তং উপাদিন্নে রূপে’’তিআদি ৰুত্তং, তত্থ অজ্ঝত্তং উপাদিন্নে রূপেতি অত্তনো হত্থাদিভেদে রূপে. বহিদ্ধা উপাদিন্নেতি পরস্স তাদিসেযেৰ. অনুপাদিন্নেতি তাল়চ্ছিদ্দাদিভেদে. তদুভযেতি অত্তনো চ পরস্স চ রূপে, উভযঘট্টনৰসেনেতং ৰুত্তং. অত্তনো রূপেন চ অনুপাদিন্নরূপেন চ একতো ঘট্টনেপি লব্ভতি. আকাসে ৰাযমন্তস্সাতি কেনচি রূপেন অঘট্টেত্ৰা আকাসেযেৰ কটিকম্পনপযওগেন অঙ্গজাতং চালেন্তস্স.

রাগূপত্থম্ভেতি রাগস্স বলৰভাৰে, রাগেন ৰা অঙ্গজাতস্স উপত্থম্ভে, থদ্ধভাৰে সঞ্জাতেতি ৰুত্তং হোতি. কম্মনিযং হোতীতি মোচনকম্মক্খমং অজ্ঝত্তরূপাদীসু উপক্কমারহং হোতি.

উচ্চালিঙ্গপাণকদট্ঠূপত্থম্ভেতি উচ্চালিঙ্গপাণকদট্ঠেন অঙ্গজাতে উপত্থম্ভে. উচ্চালিঙ্গপাণকা নাম লোমসপাণকা হোন্তি, তেসং লোমেহি ফুট্ঠং অঙ্গজাতং কণ্ডুং গহেত্ৰা থদ্ধং হোতি, তত্থ যস্মা তানি লোমানি অঙ্গজাতং ডংসন্তানি ৰিয ৰিজ্ঝন্তি, তস্মা ‘‘উচ্চালিঙ্গপাণকদট্ঠেনা’’তি ৰুত্তং, অত্থতো পন উচ্চালিঙ্গপাণকলোমৰেধনেনাতি ৰুত্তং হোতি.

২৩৯. অরোগো ভৰিস্সামীতি মোচেত্ৰা অরোগো ভৰিস্সামি. সুখং ৰেদনং উপ্পাদেস্সামীতি মোচনেন চ মুচ্চনুপ্পত্তিযা মুত্তপচ্চযা চ যা সুখা ৰেদনা হোতি, তং উপ্পাদেস্সামীতি অত্থো. ভেসজ্জং ভৰিস্সতীতি ইদং মে মোচিতং কিঞ্চিদেৰ ভেসজ্জং ভৰিস্সতি. দানং দস্সামীতি মোচেত্ৰা কীটকিপিল্লিকাদীনং দানং দস্সামি. পুঞ্ঞং ভৰিস্সতীতি মোচেত্ৰা কীটাদীনং দেন্তস্স পুঞ্ঞং ভৰিস্সতি. যঞ্ঞং যজিস্সামীতি মোচেত্ৰা কীটাদীনং যঞ্ঞং যজিস্সামি. কিঞ্চি কিঞ্চি মন্তপদং ৰত্ৰা দস্সামীতি ৰুত্তং হোতি. সগ্গং গমিস্সামীতি মোচেত্ৰা কীটাদীনং দিন্নদানেন ৰা পুঞ্ঞেন ৰা যঞ্ঞেন ৰা সগ্গং গমিস্সামি. বীজং ভৰিস্সতীতি কুলৰংসঙ্কুরস্স দারকস্স বীজং ভৰিস্সতি, ‘‘ইমিনা বীজেন পুত্তো নিব্বত্তিস্সতী’’তি ইমিনা অধিপ্পাযেন মোচেতীতি অত্থো. ৰীমংসত্থাযাতি জাননত্থায. নীলং ভৰিস্সতীতিআদীসু জানিস্সামি তাৰ কিং মে মোচিতং নীলং ভৰিস্সতি পীতকাদীসু অঞ্ঞতরৰণ্ণন্তি এৰমত্থো দট্ঠব্বো. খিড্ডাধিপ্পাযোতি খিড্ডাপসুতো, তেন তেন অধিপ্পাযেন কীল়ন্তো মোচেতীতি ৰুত্তং হোতি.

২৪০. ইদানি যদিদং ‘‘অজ্ঝত্তরূপে মোচেতী’’তিআদি ৰুত্তং তত্থ যথা মোচেন্তো আপত্তিং আপজ্জতি, তেসঞ্চ পদানং ৰসেন যত্তকো আপত্তিভেদো হোতি, তং সব্বং দস্সেন্তো ‘‘অজ্ঝত্তরূপে চেতেতি উপক্কমতি মুচ্চতি আপত্তি সঙ্ঘাদিসেসস্সা’’তিআদিমাহ.

তত্থ চেতেতীতি মোচনস্সাদসম্পযুত্তায চেতনায মুচ্চতূতি চেতেতি. উপক্কমতীতি তদনুরূপং ৰাযামং করোতি. মুচ্চতীতি এৰং চেতেন্তস্স তদনুরূপেন ৰাযামেন ৰাযমতো সুক্কং ঠানা চৰতি. আপত্তি সঙ্ঘাদিসেসস্সাতি ইমেহি তীহি অঙ্গেহি অস্স পুগ্গলস্স সঙ্ঘাদিসেসো নাম আপত্তিনিকাযো হোতীতি অত্থো. এস নযো বহিদ্ধারূপেতিআদীসুপি অৰসেসেসু অট্ঠৰীসতিযা পদেসু.

এত্থ পন দ্ৰে আপত্তিসহস্সানি নীহরিত্ৰা দস্সেতব্বানি. কথং? অজ্ঝত্তরূপে তাৰ রাগূপত্থম্ভে আরোগ্যত্থায নীলং মোচেন্তস্স একা আপত্তি, অজ্ঝত্তরূপেযেৰ রাগূপত্থম্ভে আরোগ্যত্থায পীতাদীনং মোচনৰসেন অপরা নৰাতি দস. যথা চ আরোগ্যত্থায দস, এৰং সুখাদীনং নৰন্নং পদানং অত্থায একেকপদে দস দস কত্ৰা নৰুতি, ইতি ইমা চ নৰুতি পুরিমা চ দসাতি রাগূপত্থম্ভে তাৰ সতং. যথা পন রাগূপত্থম্ভে এৰং ৰচ্চূপত্থম্ভাদীসুপি চতূসু একেকস্মিং উপত্থম্ভে সতং সতং কত্ৰা চত্তারি সতানি, ইতি ইমানি চত্তারি পুরিমঞ্চ একন্তি অজ্ঝত্তরূপে তাৰ পঞ্চন্নং উপত্থম্ভানং ৰসেন পঞ্চ সতানি. যথা চ অজ্ঝত্তরূপে পঞ্চ, এৰং বহিদ্ধারূপে পঞ্চ, অজ্ঝত্তবহিদ্ধারূপে পঞ্চ, আকাসে কটিং কম্পেন্তস্স পঞ্চাতি সব্বানিপি চতুন্নং পঞ্চকানং ৰসেন দ্ৰে আপত্তিসহস্সানি ৰেদিতব্বানি.

ইদানি আরোগ্যত্থাযাতিআদীসু তাৰ দসসু পদেসু পটিপাটিযা ৰা উপ্পটিপাটিযা ৰা হেট্ঠা ৰা গহেত্ৰা উপরি গণ্হন্তস্স, উপরি ৰা গহেত্ৰা হেট্ঠা গণ্হন্তস্স, উভতো ৰা গহেত্ৰা মজ্ঝে ঠপেন্তস্স, মজ্ঝে ৰা গহেত্ৰা উভতো হরন্তস্স, সব্বমূলং ৰা কত্ৰা গণ্হন্তস্স চেতনূপক্কমমোচনে সতি ৰিসঙ্কেতো নাম নত্থীতি দস্সেতুং ‘‘আরোগ্যত্থঞ্চ সুখত্থঞ্চা’’তি খণ্ডচক্কবদ্ধচক্কাদিভেদৰিচিত্তং পাল়িমাহ.

তত্থ আরোগ্যত্থঞ্চ সুখত্থঞ্চ আরোগ্যত্থঞ্চ ভেসজ্জত্থঞ্চা তি এৰং আরোগ্যপদং সব্বপদেহি যোজেত্ৰা ৰুত্তমেকং খণ্ডচক্কং. সুখপদাদীনি সব্বপদেহি যোজেত্ৰা যাৰ অত্তনো অত্তনো অতীতানন্তরপদং তাৰ আনেত্ৰা ৰুত্তানি নৰ বদ্ধচক্কানীতি এৰং একেকমূলকানি দস চক্কানি হোন্তি, তানি দুমূলকাদীহি সদ্ধিং অসম্মোহতো ৰিত্থারেত্ৰা ৰেদিতব্বানি. অত্থো পনেত্থ পাকটোযেৰ.

যথা চ আরোগ্যত্থাযাতিআদীসু দসসু পদেসু, এৰং নীলাদীসুপি ‘‘নীলঞ্চ পীতকঞ্চ চেতেতি উপক্কমতী’’তিআদিনা নযেন দস চক্কানি ৰুত্তানি, তানিপি অসম্মোহতো ৰিত্থারেত্ৰা ৰেদিতব্বানি. অত্থো পনেত্থ পাকটোযেৰ.

পুন আরোগ্যত্থঞ্চ নীলঞ্চ আরোগ্যত্থঞ্চ সুখত্থঞ্চ নীলঞ্চ পীতকঞ্চাতি একেনেকং দ্ৰীহি দ্ৰে…পে… দসহি দসাতি এৰং পুরিমপদেহি সদ্ধিং পচ্ছিমপদানি যোজেত্ৰা একং মিস্সকচক্কং ৰুত্তং.

ইদানি যস্মা ‘‘নীলং মোচেস্সামী’’তি চেতেত্ৰা উপক্কমন্তস্স পীতকাদীসু মুত্তেসুপি পীতকাদিৰসেন চেতেত্ৰা উপক্কমন্তস্স ইতরেসু মুত্তেসুপি নেৰত্থি ৰিসঙ্কেতো, তস্মা এতম্পি নযং দস্সেতুং ‘‘নীলং মোচেস্সামীতি চেতেতি উপক্কমতি পীতকং মুচ্চতী’’তিআদিনা নযেন চক্কানি ৰুত্তানি. ততো পরং সব্বপচ্ছিমপদং নীলাদীহি নৰহি পদেহি সদ্ধিং যোজেত্ৰা কুচ্ছিচক্কং নাম ৰুত্তং. ততো পীতকাদীনি নৰ পদানি একেন নীলপদেনেৰ সদ্ধিং যোজেত্ৰা পিট্ঠিচক্কং নাম ৰুত্তং. ততো লোহিতকাদীনি নৰ পদানি একেন পীতকপদেনেৰ সদ্ধিং যোজেত্ৰা দুতিযং পিট্ঠিচক্কং ৰুত্তং. এৰং লোহিতকপদাদীহি সদ্ধিং ইতরানি নৰ নৰ পদানি যোজেত্ৰা অঞ্ঞানিপি অট্ঠ চক্কানি ৰুত্তানীতি এৰং দসগতিকং পিট্ঠিচক্কং ৰেদিতব্বং.

এৰং খণ্ডচক্কাদীনং অনেকেসং চক্কানং ৰসেন ৰিত্থারতো গরুকাপত্তিমেৰ দস্সেত্ৰা ইদানি অঙ্গৰসেনেৰ গরুকাপত্তিঞ্চ লহুকাপত্তিঞ্চ অনাপত্তিঞ্চ দস্সেতুং ‘‘চেতেতি উপক্কমতি মুচ্চতী’’তিআদিমাহ. তত্থ পুরিমনযেন অজ্ঝত্তরূপাদীসু রাগাদিউপত্থম্ভে সতি আরোগ্যাদীনং অত্থায চেতেন্তস্স উপক্কমিত্ৰা অসুচিমোচনে তিৰঙ্গসম্পন্না গরুকাপত্তি ৰুত্তা. দুতিযেন নযেন চেতেন্তস্স উপক্কমন্তস্স চ মোচনে অসতি দুৰঙ্গসম্পন্না লহুকা থুল্লচ্চযাপত্তি. ‘‘চেতেতি ন উপক্কমতি মুচ্চতী’’তিআদীহি ছহি নযেহি অনাপত্তি.

অযং পন আপত্তানাপত্তিভেদো সণ্হো সুখুমো, তস্মা সুট্ঠু সল্লক্খেতব্বো. সুট্ঠু সল্লক্খেত্ৰা কুক্কুচ্চং পুচ্ছিতেন আপত্তি ৰা অনাপত্তি ৰা আচিক্খিতব্বা, ৰিনযকম্মং ৰা কাতব্বং. অসল্লক্খেত্ৰা করোন্তো হি রোগনিদানং অজানিত্ৰা ভেসজ্জং করোন্তো ৰেজ্জো ৰিয ৰিঘাতঞ্চ আপজ্জতি, ন চ তং পুগ্গলং তিকিচ্ছিতুং সমত্থো হোতি. তত্রাযং সল্লক্খণৰিধি – কুক্কুচ্চেন আগতো ভিক্খু যাৰততিযং পুচ্ছিতব্বো – ‘‘কতরেন পযোগেন কতরেন রাগেন আপন্নোসী’’তি. সচে পঠমং অঞ্ঞং ৰত্ৰা পচ্ছা অঞ্ঞং ৰদতি ন একমগ্গেন কথেতি, সো ৰত্তব্বো – ‘‘ত্ৰং ন একমগ্গেন কথেসি পরিহরসি, ন সক্কা তৰ ৰিনযকম্মং কাতুং গচ্ছ সোত্থিং গৰেসা’’তি. সচে পন তিক্খত্তুম্পি একমগ্গেনেৰ কথেতি, যথাভূতং অত্তানং আৰিকরোতি, অথস্স আপত্তানাপত্তিগরুকলহুকাপত্তিৰিনিচ্ছযত্থং একাদসন্নং রাগানং ৰসেন একাদস পযোগা সমৰেক্খিতব্বা.

তত্রিমে একাদস রাগা – মোচনস্সাদো, মুচ্চনস্সাদো, মুত্তস্সাদো, মেথুনস্সাদো, ফস্সস্সাদো, কণ্ডুৰনস্সাদো, দস্সনস্সাদো, নিসজ্জস্সাদো, ৰাচস্সাদো, গেহস্সিতপেমং, ৰনভঙ্গিযন্তি. তত্থ মোচেতুং অস্সাদো মোচনস্সাদো, মুচ্চনে অস্সাদো মুচ্চনস্সাদো, মুত্তে অস্সাদো মুত্তস্সাদো, মেথুনে অস্সাদো মেথুনস্সাদো, ফস্সে অস্সাদো ফস্সস্সাদো, কণ্ডুৰনে অস্সাদো কণ্ডুৰনস্সাদো, দস্সনে অস্সাদো দস্সনস্সাদো, নিসজ্জায অস্সাদো নিসজ্জস্সাদো, ৰাচায অস্সাদো ৰাচস্সাদো, গেহস্সিতং পেমং গেহস্সিতপেমং, ৰনভঙ্গিযন্তি যংকিঞ্চি পুপ্ফফলাদি ৰনতো ভঞ্জিত্ৰা আহটং. এত্থ চ নৰহি পদেহি সম্পযুত্তঅস্সাদসীসেন রাগো ৰুত্তো. একেন পদেন সরূপেনেৰ, একেন পদেন ৰত্থুনা ৰুত্তো, ৰনভঙ্গো হি রাগস্স ৰত্থু ন রাগোযেৰ.

এতেসং পন রাগানং ৰসেন এৰং পযোগা সমৰেক্খিতব্বা – মোচনস্সাদে মোচনস্সাদচেতনায চেতেন্তো চেৰ অস্সাদেন্তো চ উপক্কমতি মুচ্চতি সঙ্ঘাদিসেসো. তথেৰ চেতেন্তো চ অস্সাদেন্তো চ উপক্কমতি ন মুচ্চতি থুল্লচ্চযং. সচে পন সযনকালে রাগপরিযুট্ঠিতো হুত্ৰা ঊরুনা ৰা মুট্ঠিনা ৰা অঙ্গজাতং গাল়্হং পীল়েত্ৰা মোচনত্থায সউস্সাহোৰ সুপতি, সুপন্তস্স চস্স অসুচি মুচ্চতি সঙ্ঘাদিসেসো. সচে রাগপরিযুট্ঠানং অসুভমনসিকারেন ৰূপসমেত্ৰা সুদ্ধচিত্তো সুপতি, সুপন্তস্স মুত্তেপি অনাপত্তি.

মুচ্চনস্সাদে অত্তনো ধম্মতায মুচ্চমানং অস্সাদেতি ন উপক্কমতি অনাপত্তি. সচে পন মুচ্চমানং অস্সাদেন্তো উপক্কমতি, তেন উপক্কমেন মুত্তে সঙ্ঘাদিসেসো. অত্তনো ধম্মতায মুচ্চমানে ‘‘মা কাসাৰং ৰা সেনাসনং ৰা দুস্সী’’তি অঙ্গজাতং গহেত্ৰা জগ্গনত্থায উদকট্ঠানং গচ্ছতি ৰট্টতীতি মহাপচ্চরিযং ৰুত্তং.

মুত্তস্সাদে অত্তনো ধম্মতায মুত্তে ঠানা চুতে অসুচিম্হি পচ্ছা অস্সাদেন্তস্স ৰিনা উপক্কমেন মুচ্চতি, অনাপত্তি. সচে অস্সাদেত্ৰা পুন মোচনত্থায নিমিত্তে উপক্কমিত্ৰা মোচেতি, সঙ্ঘাদিসেসো.

মেথুনস্সাদে মেথুনরাগেন মাতুগামং গণ্হাতি, তেন পযোগেন অসুচি মুচ্চতি, অনাপত্তি. মেথুনধম্মস্স পযোগত্তা পন তাদিসে গহণে দুক্কটং, সীসং পত্তে পারাজিকং. সচে মেথুনরাগেন রত্তো পুন অস্সাদেত্ৰা মোচনত্থায নিমিত্তে উপক্কমিত্ৰা মোচেতি, সঙ্ঘাদিসেসো.

ফস্সস্সাদে দুৰিধো ফস্সো – অজ্ঝত্তিকো, বাহিরো চ. অজ্ঝত্তিকে তাৰ অত্তনো নিমিত্তং থদ্ধং মুদুকন্তি জানিস্সামীতি ৰা লোলভাৰেন ৰা কীল়াপযতো অসুচি মুচ্চতি, অনাপত্তি. সচে কীল়াপেন্তো অস্সাদেত্ৰা মোচনত্থায নিমিত্তে উপক্কমিত্ৰা মোচেতি, সঙ্ঘাদিসেসো. বাহিরফস্সে পন কাযসংসগ্গরাগেন মাতুগামস্স অঙ্গমঙ্গানি পরামসতো চেৰ আলিঙ্গতো চ অসুচি মুচ্চতি, অনাপত্তি. কাযসংসগ্গসঙ্ঘাদিসেসং পন আপজ্জতি. সচে কাযসংসগ্গরাগেন রত্তো পুন অস্সাদেত্ৰা মোচনত্থায নিমিত্তে উপক্কমিত্ৰা মোচেতি ৰিসট্ঠিপচ্চযাপি সঙ্ঘাদিসেসো.

কণ্ডুৰনস্সাদে দদ্দুকচ্ছুপিল়কপাণকাদীনং অঞ্ঞতরৰসেন কণ্ডুৰমানং নিমিত্তং কণ্ডুৰনস্সাদে নেৰ কণ্ডুৰতো অসুচি মুচ্চতি, অনাপত্তি. কণ্ডুৰনস্সাদেন রত্তো পুন অস্সাদেত্ৰা মোচনত্থায নিমিত্তে উপক্কমিত্ৰা মোচেতি, সঙ্ঘাদিসেসো.

দস্সনস্সাদে দস্সনস্সাদেন পুনপ্পুনং মাতুগামস্স অনোকাসং উপনিজ্ঝাযতো অসুচি মুচ্চতি, অনাপত্তি. মাতুগামস্স অনোকাসুপনিজ্ঝানে পন দুক্কটং. সচে দস্সনস্সাদেন রত্তো পুন অস্সাদেত্ৰা মোচনত্থায নিমিত্তে উপক্কমিত্ৰা মোচেতি, সঙ্ঘাদিসেসো.

নিসজ্জস্সাদে মাতুগামেন সদ্ধিং রহো নিসজ্জস্সাদরাগেন নিসিন্নস্স অসুচি মুচ্চতি, অনাপত্তি. রহো নিসজ্জপচ্চযা পন আপন্নায আপত্তিযা কারেতব্বো. সচে নিসজ্জস্সাদেন রত্তো পুন অস্সাদেত্ৰা মোচনত্থায নিমিত্তে উপক্কমিত্ৰা মোচেতি, সঙ্ঘাদিসেসো.

ৰাচস্সাদে ৰাচস্সাদরাগেন মাতুগামং মেথুনসন্নিস্সিতাহি ৰাচাহি ওভাসন্তস্স অসুচি মুচ্চতি, অনাপত্তি. দুট্ঠুল্লৰাচাসঙ্ঘাদিসেসং পন আপজ্জতি. সচে ৰাচস্সাদেন রত্তো পুন অস্সাদেত্ৰা মোচনত্থায নিমিত্তে উপক্কমিত্ৰা মোচেতি, সঙ্ঘাদিসেসো.

গেহস্সিতপেমে মাতরং ৰা মাতুপেমেন ভগিনিং ৰা ভগিনিপেমেন পুনপ্পুনং পরামসতো চেৰ আলিঙ্গতো চ অসুচি মুচ্চতি, অনাপত্তি. গেহস্সিতপেমেন পন ফুসনপচ্চযা দুক্কটং. সচে গেহস্সিতপেমেন রত্তো পুন অস্সাদেত্ৰা মোচনত্থায নিমিত্তে উপক্কমিত্ৰা মোচেতি, সঙ্ঘাদিসেসো.

ৰনভঙ্গে ইত্থিপুরিসা অঞ্ঞমঞ্ঞং কিঞ্চিদেৰ তম্বূলগন্ধপুপ্ফৰাসাদিপ্পকারং পণ্ণাকারং মিত্তসন্থৰভাৰস্স দল়্হভাৰত্থায পেসেন্তি অযং ৰনভঙ্গো নাম. তঞ্চে মাতুগামো কস্সচি সংসট্ঠৰিহারিকস্স কুলূপকভিক্খুনো পেসেতি, তস্স চ ‘‘অসুকায নাম ইদং পেসিত’’ন্তি সারত্তস্স পুনপ্পুনং হত্থেহি তং ৰনভঙ্গং কীল়াপযতো অসুচি মুচ্চতি, অনাপত্তি. সচে ৰনভঙ্গে সারত্তো পুন অস্সাদেত্ৰা মোচনত্থায নিমিত্তে উপক্কমিত্ৰা মোচেতি, সঙ্ঘাদিসেসো. সচে উপক্কমন্তেপি ন মুচ্চতি, থুল্লচ্চযং.

এৰমেতেসং একাদসন্নং রাগানং ৰসেন ইমে একাদস পযোগে সমেৰেক্খিত্ৰা আপত্তি ৰা অনাপত্তি ৰা সল্লক্খেতব্বা. সল্লক্খেত্ৰা সচে গরুকা হোতি ‘‘গরুকা’’তি আচিক্খিতব্বা. সচে লহুকা হোতি ‘‘লহুকা’’তি আচিক্খিতব্বা. তদনুরূপঞ্চ ৰিনযকম্মং কাতব্বং. এৰঞ্হি কতং সুকতং হোতি রোগনিদানং ঞত্ৰা ৰেজ্জেন কতভেসজ্জমিৰ, তস্স চ পুগ্গলস্স সোত্থিভাৰায সংৰত্ততি.

২৬২. চেতেতি ন উপক্কমতীতিআদীসু মোচনস্সাদচেতনায চেতেতি, ন উপক্কমতি, মুচ্চতি, অনাপত্তি. মোচনস্সাদপীল়িতো ‘‘অহো ৰত মুচ্চেয্যা’’তি চেতেতি, ন উপক্কমতি, ন মুচ্চতি, অনাপত্তি. মোচনস্সাদেন ন চেতেতি, ফস্সস্সাদেন কণ্ডুৰনস্সাদেন ৰা উপক্কমতি, মুচ্চতি, অনাপত্তি. তথেৰ ন চেতেতি, উপক্কমতি, ন মুচ্চতি, অনাপত্তি. কামৰিতক্কং ৰিতক্কেন্তো মোচনত্থায ন চেতেতি, ন উপক্কমতি, মুচ্চতি, অনাপত্তি. সচে পনস্স ৰিতক্কযতোপি ন মুচ্চতি ইদং আগতমেৰ হোতি, ‘‘ন চেতেতি, ন উপক্কমতি, ন মুচ্চতি, অনাপত্তী’’তি.

অনাপত্তি সুপিনন্তেনাতি সুত্তস্স সুপিনে মেথুনং ধম্মং পটিসেৰন্তস্স ৰিয কাযসংসগ্গাদীনি আপজ্জন্তস্স ৰিয সুপিনন্তেনেৰ কারণেন যস্স অসুচি মুচ্চতি, তস্স অনাপত্তি. সুপিনে পন উপ্পন্নায অস্সাদচেতনায সচস্স ৰিসযো হোতি, নিচ্চলেন ভৰিতব্বং, ন হত্থেন নিমিত্তং কীল়াপেতব্বং, কাসাৰপচ্চত্থরণরক্খণত্থং পন হত্থপুটেন গহেত্ৰা জগ্গনত্থায উদকট্ঠানং গন্তুং ৰট্টতি.

নমোচনাধিপ্পাযস্সাতি যস্স ভেসজ্জেন ৰা নিমিত্তং আলিম্পন্তস্স উচ্চারাদীনি ৰা করোন্তস্স নমোচনাধিপ্পাযস্স মুচ্চতি, তস্সাপি অনাপত্তি. উম্মত্তকস্স দুৰিধস্সাপি অনাপত্তি. ইধ সেয্যসকো আদিকম্মিকো, তস্স অনাপত্তি আদিকম্মিকস্সাতি.

পদভাজনীযৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

সমুট্ঠানাদীসু ইদং সিক্খাপদং পঠমপারাজিকসমুট্ঠানং কাযচিত্ততো সমুট্ঠাতি. কিরিযা, সঞ্ঞাৰিমোক্খং, সচিত্তকং, লোকৰজ্জং, কাযকম্মং, অকুসলচিত্তং, দ্ৰিৰেদনং, সুখমজ্ঝত্তদ্ৰযেনাতি.

২৬৩. ৰিনীতৰত্থূসু সুপিনৰত্থু অনুপঞ্ঞত্তিযং ৰুত্তনযমেৰ. উচ্চারপস্সাৰৰত্থূনি উত্তানত্থানেৰ.

ৰিতক্কৰত্থুস্মিং কামৰিতক্কন্তি গেহস্সিতকামৰিতক্কং. তত্থ কিঞ্চাপি অনাপত্তি ৰুত্তা, অথ খো ৰিতক্কগতিকেন ন ভৰিতব্বং. উণ্হোদকৰত্থূসু পঠমং উত্তানমেৰ. দুতিযে সো ভিক্খু মোচেতুকামো উণ্হোদকেন নিমিত্তং পহরিত্ৰা পহরিত্ৰা ন্হাযি, তেনস্স আপত্তি ৰুত্তা. ততিযে উপক্কমস্স অত্থিতায থুল্লচ্চযং. ভেসজ্জকণ্ডুৰনৰত্থূনি উত্তানত্থানেৰ.

২৬৪. মগ্গৰত্থূসু পঠমস্স থুলঊরুকস্স মগ্গং গচ্ছন্তস্স সম্বাধট্ঠানে ঘট্টনায অসুচি মুচ্চি, তস্স নমোচনাধিপ্পাযত্তা অনাপত্তি. দুতিযস্স তথেৰ মুচ্চি, মোচনাধিপ্পাযত্তা পন সঙ্ঘাদিসেসো. ততিযস্স ন মুচ্চি, উপক্কমসব্ভাৰতো পন থুল্লচ্চযং. তস্মা মগ্গং গচ্ছন্তেন উপ্পন্নে পরিল়াহে ন গন্তব্বং, গমনং উপচ্ছিন্দিত্ৰা অসুভাদিমনসিকারেন চিত্তং ৰূপসমেত্ৰা সুদ্ধচিত্তেন কম্মট্ঠানং আদায গন্তব্বং. সচে ঠিতো ৰিনোদেতুং ন সক্কোতি, মগ্গা ওক্কম্ম নিসীদিত্ৰা ৰিনোদেত্ৰা কম্মট্ঠানং আদায সুদ্ধচিত্তেনেৰ গন্তব্বং.

ৰত্থিৰত্থূসু তে ভিক্খূ ৰত্থিং দল়্হং গহেত্ৰা পূরেত্ৰা পূরেত্ৰা ৰিস্সজ্জেন্তা গামদারকা ৰিয পস্সাৰমকংসু. জন্তাঘরৰত্থুস্মিং উদরং তাপেন্তস্স মোচনাধিপ্পাযস্সাপি অমোচনাধিপ্পাযস্সাপি মুত্তে অনাপত্তিযেৰ. পরিকম্মং করোন্তস্স নিমিত্তচালনৰসেন অসুচি মুচ্চি, তস্মা আপত্তিট্ঠানে আপত্তি ৰুত্তা.

২৬৫. ঊরুঘট্টাপনৰত্থূসু যেসং আপত্তি ৰুত্তা তে অঙ্গজাতম্পি ফুসাপেসুন্তি ৰেদিতব্বাতি এৰং কুরুন্দট্ঠকথাযং ৰুত্তং. সামণেরাদিৰত্থূনি উত্তানত্থানেৰ.

২৬৬. কাযত্থম্ভনৰত্থুস্মিং কাযং থম্ভেন্তস্সাতি চিরং নিসীদিত্ৰা ৰা নিপজ্জিত্ৰা ৰা নৰকম্মং ৰা কত্ৰা আলসিযৰিমোচনত্থং ৰিজম্ভেন্তস্স.

উপনিজ্ঝাযনৰত্থুস্মিং সচেপি পটসতং নিৰত্থা হোতি পুরতো ৰা পচ্ছতো ৰা ঠত্ৰা ‘‘ইমস্মিং নাম ওকাসে নিমিত্ত’’ন্তি উপনিজ্ঝাযন্তস্স দুক্কটমেৰ. অনিৰত্থানং গামদারিকানং নিমিত্তং উপনিজ্ঝাযন্তস্স পন কিমেৰ ৰত্তব্বং. তিরচ্ছানগতানম্পি নিমিত্তে এসেৰ নযো. ইতো চিতো চ অৰিলোকেত্ৰা পন দিৰসম্পি একপযোগেন উপনিজ্ঝাযন্তস্স একমেৰ দুক্কটং. ইতো চিতো চ ৰিলোকেত্ৰা পুনপ্পুনং উপনিজ্ঝাযন্তস্স পযোগে পযোগে দুক্কটং. উম্মীলননিমীলনৰসেন পন ন কারেতব্বো. সহসা উপনিজ্ঝাযিত্ৰা পুন পটিসঙ্খায সংৰরে তিট্ঠতো অনাপত্তি, তং সংৰরং পহায পুন উপনিজ্ঝাযতো দুক্কটমেৰ.

২৬৭. তাল়চ্ছিদ্দাদিৰত্থূনি উত্তানত্থানেৰ. ন্হানৰত্থূসু যে উদকসোতং নিমিত্তেন পহরিংসু তেসং আপত্তি ৰুত্তা. উদঞ্জলৰত্থূসুপি এসেৰ নযো. এত্থ চ উদঞ্জলন্তি উদকচিক্খল্লো ৰুচ্চতি. এতেনেৰ উপাযেন ইতো পরানি সব্বানেৰ উদকে ধাৰনাদিৰত্থূনি ৰেদিতব্বানি. অযং পন ৰিসেসো. পুপ্ফাৰল়িযৰত্থূসু সচেপি নমোচনাধিপ্পাযস্স অনাপত্তি, কীল়নপচ্চযা পন দুক্কটং হোতীতি.

সুক্কৰিস্সট্ঠিসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

২. কাযসংসগ্গসিক্খাপদৰণ্ণনা

২৬৯. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰাতি কাযসংসগ্গসিক্খাপদং. তত্রাযং অনুত্তানপদৰণ্ণনা – অরঞ্ঞে ৰিহরতীতি ন আৰেণিকে অরঞ্ঞে, জেতৰনৰিহারস্সেৰ পচ্চন্তে একপস্সে. মজ্ঝে গব্ভোতি তস্স চ ৰিহারস্স মজ্ঝে গব্ভো হোতি. সমন্তা পরিযাগারোতি সমন্তা পনস্স মণ্ডলমাল়পরিক্খেপো হোতি. সো কির মজ্ঝে চতুরস্সং গব্ভং কত্ৰা বহি মণ্ডলমাল়পরিক্খেপেন কতো, যথা সক্কা হোতি অন্তোযেৰ আৰিঞ্ছন্তেহি ৰিচরিতুং.

সুপঞ্ঞত্তন্তি সুট্ঠ ঠপিতং, যথা যথা যস্মিং যস্মিঞ্চ ওকাসে ঠপিতং পাসাদিকং হোতি লোকরঞ্জকং তথা তথা তস্মিং তস্মিং ওকাসে ঠপিতং, ৰত্তসীসেন হি সোং এককিচ্চম্পি ন করোতি. একচ্চে ৰাতপানে ৰিৰরন্তোতি যেসু ৰিৰটেসু অন্ধকারো হোতি তানি ৰিৰরন্তো যেসু ৰিৰটেসু আলোকো হোতি তানি থকেন্তো.

এৰং ৰুত্তে সা ব্রাহ্মণী তং ব্রাহ্মণং এতদৰোচাতি এৰং তেন ব্রাহ্মণেন পসংসিত্ৰা ৰুত্তে সা ব্রাহ্মণী ‘‘পসন্নো অযং ব্রাহ্মণো পব্বজিতুকামো মঞ্ঞে’’তি সল্লক্খেত্ৰা নিগূহিতব্বম্পি তং অত্তনো ৰিপ্পকারং পকাসেন্তী কেৰলং তস্স সদ্ধাৰিঘাতাপেক্খা হুত্ৰা এতং ‘‘কুতো তস্স উল়ারত্ততা’’তিআদিৰচনমৰোচ. তত্থ উল়ারো অত্তা অস্সাতি উল়ারত্তা, উল়ারত্তনো ভাৰো উট্ঠারত্ততা. কুলিত্থীহীতিআদীসু কুলিত্থিযো নাম ঘরস্সামিনিযো. কুলধীতরো নাম পুরিসন্তরগতা কুলধীতরো. কুলকুমারিযো নাম অনিৰিট্ঠা ৰুচ্চন্তি. কুলসুণ্হা নাম পরকুলতো আনীতা কুলদারকানং ৰধুযো.

২৭০. ওতিণ্ণোতি যক্খাদীহি ৰিয সত্তা অন্তো উপ্পজ্জন্তেন রাগেন ওতিণ্ণো, কূপাদীনি ৰিয সত্তা অসমপেক্খিত্ৰা রজনীযে ঠানে রজ্জন্তো সযং ৰা রাগং ওতিণ্ণো, যস্মা পন উভযথাপি রাগসমঙ্গিস্সেৰেতং অধিৰচনং, তস্মা ‘‘ওতিণ্ণো নাম সারত্তো অপেক্খৰা পটিবদ্ধচিত্তো’’তি এৰমস্স পদভাজনং ৰুত্তং.

তত্থ সারত্তোতি কাযসংসগ্গরাগেন সুট্ঠু রত্তো. অপেক্খৰাতি কাযসংসগ্গাপেক্খায অপেক্খৰা. পটিবদ্ধচিত্তোতি কাযসংসগ্গরাগেনেৰ তস্মিং ৰত্থুস্মিং পটিবদ্ধচিত্তো. ৰিপরিণতেনাতি পরিসুদ্ধভৰঙ্গসন্ততিসঙ্খাতং পকতিং ৰিজহিত্ৰা অঞ্ঞথা পৰত্তেন, ৰিরূপং ৰা পরিণতেন ৰিরূপং পরিৰত্তেন, যথা পরিৰত্তমানং ৰিরূপং হোতি এৰং পরিৰত্তিত্ৰা ঠিতেনাতি অধিপ্পাযো.

২৭১. যস্মা পনেতং রাগাদীহি সম্পযোগং নাতিৰত্ততি, তস্মা ‘‘ৰিপরিণতন্তি রত্তম্পি চিত্ত’’ন্তিআদিনা নযেনস্স পদভাজনং ৰত্ৰা অন্তে ইধাধিপ্পেতমত্থং দস্সেন্তো ‘‘অপিচ রত্তং চিত্তং ইমস্মিং অত্থে অধিপ্পেতং ৰিপরিণত’’ন্তি আহ.

তদহুজাতাতি তংদিৰসং জাতা জাতমত্তা অল্লমংসপেসিৰণ্ণা, এৰরূপাযপি হি সদ্ধিং কাযসংসগ্গে সঙ্ঘাদিসেসো, মেথুনৰীতিক্কমে পারাজিকং, রহো নিসজ্জস্সাদে পাচিত্তিযঞ্চ হোতি. পগেৰাতি পঠমমেৰ.

কাযসংসগ্গং সমাপজ্জেয্যাতি হত্থগ্গহণাদিকাযসম্পযোগং কাযমিস্সীভাৰং সমাপজ্জেয্য, যস্মা পনেতং সমাপজ্জন্তস্স যো সো কাযসংসগ্গো নাম সো অত্থতো অজ্ঝাচারো হোতি, রাগৰসেন অভিভৰিত্ৰা সঞ্ঞমৰেলং আচারো, তস্মাস্স সঙ্খেপন অত্থং দস্সেন্তো ‘‘অজ্ঝাচারো ৰুচ্চতী’’তি পদভাজনমাহ.

হত্থগ্গাহং ৰাতিআদিভেদং পনস্স ৰিত্থারেন অত্থদস্সনং. তত্থ হত্থাদীনং ৰিভাগদস্সনত্থং ‘‘হত্থো নাম কপ্পরং উপাদাযা’’তিআদিমাহ তত্থ কপ্পরং উপাদাযাতি দুতিযং. মহাসন্ধিং উপাদায. অঞ্ঞত্থ পন মণিবন্ধতো পট্ঠায যাৰ অগ্গনখা হত্থো ইধ সদ্ধিং অগ্গবাহায কপ্পরতো পট্ঠায অধিপ্পেতো.

সুদ্ধকেসা ৰাতি সুত্তাদীহি অমিস্সা সুদ্ধা কেসাযেৰ. ৰেণীতি তীহি কেসৰট্টীহি ৰিনন্ধিত্ৰা কতকেসকলাপস্সেতং নামং. সুত্তমিস্সাতি পঞ্চৰণ্ণেন সুত্তেন কেসে মিস্সেত্ৰা কতা. মালামিস্সাতি ৰস্সিকপুপ্ফাদীহি মিস্সেত্ৰা তীহি কেসৰট্টীহি ৰিনন্ধিত্ৰা কতা, অৰিনদ্ধোপি ৰা কেৰলং পুপ্ফমিস্সকো কেসকলাপো ইধ ‘‘ৰেণী’’তি ৰেদিতব্বো. হিরঞ্ঞমিস্সাতি কহাপণমালায মিস্সেত্ৰা কতা. সুৰণ্ণমিস্সাতি সুৰণ্ণচীরকেহি ৰা পামঙ্গাদীহি ৰা মিস্সেত্ৰা কতা. মুত্তামিস্সাতি মুত্তাৰলীহি মিস্সেত্ৰা কতা. মণিমিস্সাতি সুত্তারূল়্হেহি মণীহি মিস্সেত্ৰা কতা. এতাসু হি যংকিঞ্চি ৰেণিং গণ্হন্তস্স সঙ্ঘাদিসেসোযেৰ. ‘‘অহং মিস্সকৰেণিং অগ্গহেসি’’ন্তি ৰদন্তস্স মোক্খো নত্থি. ৰেণিগ্গহণেন চেত্থ কেসাপি গহিতাৰ হোন্তি, তস্মা যো একম্পি কেসং গণ্হাতি তস্সপি আপত্তিযেৰ.

হত্থঞ্চ ৰেণিঞ্চ ঠপেত্ৰাতি ইধ ৰুত্তলক্খণং হত্থঞ্চ সব্বপ্পকারঞ্চ ৰেণিং ঠপেত্ৰা অৰসেসং সরীরং ‘‘অঙ্গ’’ন্তি ৰেদিতব্বং. এৰং পরিচ্ছিন্নেসু হত্থাদীসু হত্থস্স গহণং হত্থগ্গাহো, ৰেণিযা গহণং ৰেণিগ্গাহো, অৰসেসসসরীরস্স পরামসনং অঞ্ঞতরস্স ৰা অঞ্ঞতরস্স ৰা অঙ্গস্স পরামসনং, যো তং হত্থগ্গাহং ৰা ৰেণিগ্গাহং ৰা অঞ্ঞতরস্স ৰা অঞ্ঞতরস্স ৰা অঙ্গস্স পরামসনং সমাপজ্জেয্য, তস্স সঙ্ঘাদিসেসো নাম আপত্তিনিকাযো হোতীতি. অযং সিক্খাপদস্স অত্থো.

২৭২. যস্মা পন যো চ হত্থগ্গাহো যো চ ৰেণিগ্গাহো যঞ্চ অৰসেসস্স অঙ্গস্স পরামসনং তং সব্বম্পি ভেদতো দ্ৰাদসৰিধং হোতি, তস্মা তং ভেদং দস্সেতুং ‘‘আমসনা পরামসনা’’তিআদিনা নযেনস্স পদভাজনং ৰুত্তং. তত্থ যঞ্চ ৰুত্তং ‘‘আমসনা নাম আমট্ঠমত্তা’’তি যঞ্চ ‘‘ছুপনং নাম ফুট্ঠমত্ত’’ন্তি, ইমেসং অযং ৰিসেসো – আমসনাতি আমজ্জনা ফুট্ঠোকাসং অনতিক্কমিত্ৰাপি তত্থেৰ সঙ্ঘট্টনা. অযঞ্হি ‘‘আমট্ঠমত্তা’’তি ৰুচ্চতি. ছুপনন্তি অসঙ্ঘট্টেত্ৰা ফুট্ঠমত্তং.

যম্পি উম্মসনায চ উল্লঙ্ঘনায চ নিদ্দেসে ‘‘উদ্ধং উচ্চারণা’’তি একমেৰ পদং ৰুত্তং. তত্রাপি অযং ৰিসেসো – পঠমং অত্তনো কাযস্স ইত্থিযা কাযে উদ্ধং পেসনৰসেন ৰুত্তং, দুতিযং ইত্থিযা কাযং উক্খিপনৰসেন, সেসং পাকটমেৰ.

২৭৩. ইদানি য্ৰাযং ওতিণ্ণো ৰিপরিণতেন চিত্তেন কাযসংসগ্গং সমাপজ্জতি, তস্স এতেসং পদানং ৰসেন ৰিত্থারতো আপত্তিভেদং দস্সেন্তো ‘‘ইত্থী চ হোতি ইত্থিসঞ্ঞী সারত্তো চ ভিক্খু চ নং ইত্থিযা কাযেন কায’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ ভিক্খু চ নং ইত্থিযা কাযেন কাযন্তি সো সারত্তো চ ইত্থিসঞ্ঞী চ ভিক্খু অত্তনো কাযেন. ন্তি নিপাতমত্তং. অথ ৰা এতং তস্সা ইত্থিযা হত্থাদিভেদং কাযং. আমসতি পরামসতীতি এতেসু চে একেনাপি আকারেন অজ্ঝাচরতি, আপত্তি সঙ্ঘাদিসেসস্স. তত্থ সকিং আমসতো একা আপত্তি, পুনপ্পুনং আমসতো পযোগে পযোগে সঙ্ঘাদিসেসো.

পরামসন্তোপি সচে কাযতো অমোচেত্ৰাৰ ইতো চিতো চ অত্তনো হত্থং ৰা কাযং ৰা সঞ্চোপেতি হরতি পেসেতি দিৰসম্পি পরামসতো একাৰ আপত্তি. সচে কাযতো মোচেত্ৰা মোচেত্ৰা পরামসতি পযোগে পযোগে আপত্তি.

ওমসন্তোপি সচে কাযতো অমোচেত্ৰাৰ ইত্থিযা মত্থকতো পট্ঠায যাৰ পাদপিট্ঠিং ওমসতি একাৰ আপত্তি. সচে পন উদরাদীসু তং তং ঠানং পত্ৰা মুঞ্চিত্ৰা মুঞ্চিত্ৰা ওমসতি পযোগে পযোগে আপত্তি. উম্মসনাযপি পাদতো পট্ঠায যাৰ সীসং উম্মসন্তস্স এসেৰ নযো.

ওলঙ্ঘনায মাতুগামং কেসেসু গহেত্ৰা নামেত্ৰা চুম্বনাদীসু যং অজ্ঝাচারং ইচ্ছতি তং কত্ৰা মুঞ্চতো একাৰ আপত্তি. উট্ঠিতং পুনপ্পুনং নামযতো পযোগে পযোগে আপত্তি. উল্লঙ্ঘনাযপি কেসেসু ৰা হত্থেসু ৰা গহেত্ৰা ৰুট্ঠাপযতো এসেৰ নযো.

আকড্ঢনায অত্তনো অভিমুখং আকড্ঢন্তো যাৰ ন মুঞ্চতি তাৰ একাৰ আপত্তি. মুঞ্চিত্ৰা মুঞ্চিত্ৰা আকড্ঢন্তস্স পযোগে পযোগে আপত্তি. পতিকড্ঢনাযপি পরম্মুখং পিট্ঠিযং গহেত্ৰা পটিপ্পণামযতো এসেৰ নযো.

অভিনিগ্গণ্হনায হত্থে ৰা বাহায ৰা দল়্হং গহেত্ৰা যোজনম্পি গচ্ছতো একাৰ আপত্তি. মুঞ্চিত্ৰা পুনপ্পুনং গণ্হতো পযোগে পযোগে আপত্তি. অমুঞ্চিত্ৰা পুনপ্পুনং ফুসতো চ আলিঙ্গতো চ পযোগে পযোগে আপত্তীতি মহাসুমত্থেরো আহ. মহাপদুমত্থেরো পনাহ – ‘‘মূলগ্গহণমেৰ পমাণং, তস্মা যাৰ ন মুঞ্চতি তাৰ একা এৰ আপত্তী’’তি.

অভিনিপ্পীল়নায ৰত্থেন ৰা আভরণেন ৰা সদ্ধিং পীল়যতো অঙ্গং অফুসন্তস্স থুল্লচ্চযং, ফুসন্তস্স সঙ্ঘাদিসেসো, একপযোগেন একা আপত্তি, নানাপযোগেন নানা.

গহণছুপনেসু অঞ্ঞং কিঞ্চি ৰিকারং অকরোন্তোপি গহিতমত্তফুট্ঠমত্তেনাপি আপত্তিং আপজ্জতি.

এৰমেতেসু আমসনাদীসু একেনাপি আকারেন অজ্ঝাচারতো ইত্থিযা ইত্থিসঞ্ঞিস্স সঙ্ঘাদিসেসো, ৰেমতিকস্স থুল্লচ্চযং, পণ্ডকপুরিসতিরচ্ছানগতসঞ্ঞিস্সাপি থুল্লচ্চযমেৰ. পণ্ডকে পণ্ডকসঞ্ঞিস্স থুল্লচ্চযং, ৰেমতিকস্স দুক্কটং. পুরিসতিরচ্ছানগতইত্থিসঞ্ঞিস্সাপি দুক্কটমেৰ. পুরিসে পুরিসসঞ্ঞিস্সাপি ৰেমতিকস্সাপি ইত্থিপণ্ডকতিরচ্ছানগতসঞ্ঞিস্সাপি দুক্কটমেৰ. তিরচ্ছানগতেপি সব্বাকারেন দুক্কটমেৰাতি. ইমা একমূলকনযে ৰুত্তা আপত্তিযো সল্লক্খেত্ৰা ইমিনাৰ উপাযেন ‘‘দ্ৰে ইত্থিযো দ্ৰিন্নং ইত্থীন’’ন্তিআদিৰসেন ৰুত্তে দুমূলকনযেপি দিগুণা আপত্তিযো ৰেদিতব্বা. যথা চ দ্ৰীসু ইত্থীসু দ্ৰে সঙ্ঘাদিসেসা; এৰং সম্বহুলাসু সম্বহুলা ৰেদিতব্বা.

যো হি একতো ঠিতা সম্বহুলা ইত্থিযো বাহাহি পরিক্খিপিত্ৰা গণ্হাতি সো যত্তকা ইত্থিযো ফুট্ঠা তাসং গণনায সঙ্ঘাদিসেসে আপজ্জতি, মজ্ঝগতানং গণনায থুল্লচ্চযে. তা হি তেন কাযপ্পটিবদ্ধেন আমট্ঠা হোন্তি. যো পন সম্বহুলানং অঙ্গুলিযো ৰা কেসে ৰা একতো কত্ৰা গণ্হাতি, সো অঙ্গুলিযো চ কেসে চ অগণেত্ৰা ইত্থিযো গণেত্ৰা সঙ্ঘাদিসেসেহি কারেতব্বো. যাসঞ্চ ইত্থীনং অঙ্গুলিযো ৰা কেসা ৰা মজ্ঝগতা হোন্তি, তাসং গণনায থুল্লচ্চযে আপজ্জতি. তা হি তেন কাযপ্পটিবদ্ধেন আমট্ঠা হোন্তি, সম্বহুলা পন ইত্থিযো কাযপ্পটিবদ্ধেহি রজ্জুৰত্থাদীহি পরিক্খিপিত্ৰা গণ্হন্তো সব্বাসংযেৰ অন্তোপরিক্খেপগতানং গণনায থুল্লচ্চযে আপজ্জতি. মহাপচ্চরিযং অফুট্ঠাসু দুক্কটং ৰুত্তং. তত্থ যস্মা পাল়িযং কাযপ্পটিবদ্ধপ্পটিবদ্ধেন আমসনং নাম নত্থি, তস্মা সব্বম্পি কাযপ্পটিবদ্ধপ্পটিবদ্ধং কাযপ্পটিবদ্ধেনেৰ সঙ্গহেত্ৰা মহাঅট্ঠকথাযঞ্চ কুরুন্দিযঞ্চ ৰুত্তো পুরিমনযোযেৰেত্থ যুত্ততরো দিস্সতি.

যো হি হত্থেন হত্থং গহেত্ৰা পটিপাটিযা ঠিতাসু ইত্থীসু সমসারাগো একং হত্থে গণ্হাতি, সো গহিতিত্থিযা ৰসেন একং সঙ্ঘাদিসেসং আপজ্জতি, ইতরাসং গণনায পুরিমনযেনেৰ থুল্লচ্চযে. সচে সো তং কাযপ্পটিবদ্ধে ৰত্থে ৰা পুপ্ফে ৰা গণ্হাতি, সব্বাসং গণনায থুল্লচ্চযে আপজ্জতি. যথেৰ হি রজ্জুৰত্থাদীহি পরিক্খিপন্তেন সব্বাপি কাযপ্পটিবদ্ধেন আমট্ঠা হোন্তি, তথা ইধাপি সব্বাপি কাযপ্পটিবদ্ধেন আমট্ঠা হোন্তি. সচে পন তা ইত্থিযো অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰত্থকোটিযং গহেত্ৰা ঠিতা হোন্তি, তত্র চেসো পুরিমনযেনেৰ পঠমং ইত্থিং হত্থে গণ্হাতি গহিতায ৰসেন সঙ্ঘাদিসেসং আপজ্জতি, ইতরাসং গণনায দুক্কটানি. সব্বাসঞ্হি তাসং তেন পুরিমনযেনেৰ কাযপটিবদ্ধেন কাযপ্পটিবদ্ধং আমট্ঠং হোতি. সচে পন সোপি তং কাযপ্পটিবদ্ধেযেৰ গণ্হাতি তস্সা ৰসেন থুল্লচ্চযং আপজ্জতি, ইতরাসং গণনায অনন্তরনযেনেৰ দুক্কটানি.

যো পন ঘনৰত্থনিৰত্থং ইত্থিং কাযসংসগ্গরাগেন ৰত্থে ঘট্টেতি, থুল্লচ্চযং. ৰিরল়ৰত্থনিৰত্থং ঘট্টেতি, তত্র চে ৰত্থন্তরেহি ইত্থিযা ৰা নিক্খন্তলোমানি ভিক্খুং ভিক্খুনো ৰা পৰিট্ঠলোমানি ইত্থিং ফুসন্তি, উভিন্নং লোমানিযেৰ ৰা লোমানি ফুসন্তি, সঙ্ঘাদিসেসো. উপাদিন্নকেন হি কম্মজরূপেন উপাদিন্নকং ৰা অনুপাদিন্নকং ৰা অনুপাদিন্নকেনপি কেনচি কেসাদিনা উপাদিন্নকং ৰা অনুপাদিন্নকং ৰা ফুসন্তোপি সঙ্ঘাদিসেসং আপজ্জতিযেৰ.

তত্থ কুরুন্দিযং ‘‘লোমানি গণেত্ৰা সঙ্ঘাদিসেসো’’তি ৰুত্তং. মহাঅট্ঠকথাযং পন ‘‘লোমানি গণেত্ৰা আপত্তিযা ন কারেতব্বো, একমেৰ সঙ্ঘাদিসেসং আপজ্জতি. সঙ্ঘিকমঞ্চে পন অপচ্চত্থরিত্ৰা নিপন্নো লোমানি গণেত্ৰা কারেতব্বো’’তি ৰুত্তং, তদেৰ যুত্তং. ইত্থিৰসেন হি অযং আপত্তি, ন কোট্ঠাসৰসেনাতি.

এত্থাহ ‘‘যো পন ‘কাযপ্পটিবদ্ধং গণ্হিস্সামী’তি কাযং গণ্হাতি, ‘কাযং গণ্হিস্সামী’তি কাযপ্পটিবদ্ধং গণ্হাতি, সো কিং আপজ্জতী’’তি. মহাসুমত্থেরো তাৰ ‘‘যথাৰত্থুকমেৰা’’তি ৰদতি. অযং কিরস্স লদ্ধি –

‘‘ৰত্থু সঞ্ঞা চ রাগো চ, ফস্সপ্পটিৰিজাননা;

যথানিদ্দিট্ঠনিদ্দেসে, গরুকং তেন কারযে’’তি.

এত্থ ‘‘ৰত্থূ’’তি ইত্থী. ‘‘সঞ্ঞা’’তি ইত্থিসঞ্ঞা. ‘‘রাগো’’তি কাযসংসগ্গরাগো. ‘‘ফস্সপ্পটিৰিজাননা’’তি কাযসংসগ্গফস্সজাননা. তস্মা যো ইত্থিযা ইত্থিসঞ্ঞী কাযসংসগ্গরাগেন ‘‘কাযপ্পটিবদ্ধং গহেস্সামী’’তি পৰত্তোপি কাযং ফুসতি, গরুকং সঙ্ঘাদিসেসংযেৰ আপজ্জতি. ইতরোপি থুল্লচ্চযন্তি মহাপদুমত্থেরো পনাহ –

‘‘সঞ্ঞায ৰিরাগিতম্হি, গহণে চ ৰিরাগিতে;

যথানিদ্দিট্ঠনিদ্দেসে, গরুকং তত্থ ন দিস্সতী’’তি.

অস্সাপাযং লদ্ধি ইত্থিযা ইত্থিসঞ্ঞিনো হি সঙ্ঘাদিসেসো ৰুত্তো. ইমিনা চ ইত্থিসঞ্ঞা ৰিরাগিতা কাযপ্পটিবদ্ধে কাযপ্পটিবদ্ধসঞ্ঞা উপ্পাদিতা, তং গণ্হন্তস্স পন থুল্লচ্চযং ৰুত্তং. ইমিনা চ গহণম্পি ৰিরাগিতং তং অগ্গহেত্ৰা ইত্থী গহিতা, তস্মা এত্থ ইত্থিসঞ্ঞায অভাৰতো সঙ্ঘাদিসেসো ন দিস্সতি, কাযপ্পটিবদ্ধস্স অগ্গহিতত্তা থুল্লচ্চযং ন দিস্সতি, কাযসংসগ্গরাগেন ফুট্ঠত্তা পন দুক্কটং. কাযসংসগ্গরাগেন হি ইমং নাম ৰত্থুং ফুসতো অনাপত্তীতি নত্থি, তস্মা দুক্কটমেৰাতি.

ইদঞ্চ পন ৰত্ৰা ইদং চতুক্কমাহ. ‘‘সারত্তং গণ্হিস্সামী’তি সারত্তং গণ্হি সঙ্ঘাদিসেসো, ‘ৰিরত্তং গণ্হিস্সামী’তি ৰিরত্তং গণ্হি দুক্কটং, ‘সারত্তং গণ্হিস্সামী’তি ৰিরত্তং গণ্হি দুক্কটং, ‘ৰিরত্তং গণ্হিস্সামী’তি সারত্তং গণ্হি দুক্কটমেৰা’’তি. কিঞ্চাপি এৰমাহ? অথ খো মহাসুমত্থেরৰাদোযেৰেত্থ ‘‘ইত্থি চ হোতি ইত্থিসঞ্ঞী সারত্তো চ ভিক্খু চ নং ইত্থিযা কাযেন কাযপ্পটিবদ্ধং আমসতি পরামসতি…পে… গণ্হাতি ছুপতি আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি ইমায পাল়িযা ‘‘যো হি একতো ঠিতা সম্বহুলা ইত্থিযো বাহাহি পরিক্খিপিত্ৰা গণ্হাতি, সো যত্তকা ইত্থিযো ফুট্ঠা তাসং গণনায সঙ্ঘাদিসেসে আপজ্জতি, মজ্ঝগতানং গণনায থুল্লচ্চযে’’তিআদীহি অট্ঠকথাৰিনিচ্ছযেহি চ সমেতি. যদি হি সঞ্ঞাদিৰিরাগেন ৰিরাগিতং নাম ভৰেয্য ‘‘পণ্ডকো চ হোতি ইত্থিসঞ্ঞী’’তিআদীসু ৰিয ‘‘কাযপ্পটিবদ্ধঞ্চ হোতি কাযসঞ্ঞী চা’’তিআদিনাপি নযেন পাল়িযং ৰিসেসং ৰদেয্য. যস্মা পন সো ন ৰুত্তো, তস্মা ইত্থিযা ইত্থিসঞ্ঞায সতি ইত্থিং আমসন্তস্স সঙ্ঘাদিসেসো, কাযপ্পটিবদ্ধং আমসন্তস্স থুল্লচ্চযন্তি যথাৰত্থুকমেৰ যুজ্জতি.

মহাপচ্চরিযম্পি চেতং ৰুত্তং – ‘‘নীলং পারুপিত্ৰা সযিতায কাল়িত্থিযা কাযং ঘট্টেস্সামী’তি কাযং ঘট্টেতি, সঙ্ঘাদিসেসো; ‘কাযং ঘট্টেস্সামী’তি নীলং ঘট্টেতি, থুল্লচ্চযং; ‘নীলং ঘট্টেস্সামী’তি কাযং ঘট্টেতি, সঙ্ঘাদিসেসো; ‘নীলং ঘট্টেস্সামী’তি নীলং ঘট্টেতি, থুল্লচ্চয’’ন্তি. যোপাযং ‘‘ইত্থী চ পণ্ডকো চা’’তিআদিনা নযেন ৰত্থুমিস্সকনযো ৰুত্তো, তস্মিম্পি ৰত্থু সঞ্ঞাৰিমতিৰসেন ৰুত্তা আপত্তিযো পাল়িযং অসম্মুয্হন্তেন ৰেদিতব্বা.

কাযেনকাযপ্পটিবদ্ধৰারে পন ইত্থিযা ইত্থিসঞ্ঞিস্স কাযপ্পটিবদ্ধং গণ্হতো থুল্লচ্চযং, সেসে সব্বত্থ দুক্কটং. কাযপ্পটিবদ্ধেনকাযৰারেপি এসেৰ নযো. কাযপ্পটিবদ্ধেনকআযপ্পটিবদ্ধৰারে চ নিস্সগ্গিযেনকাযৰারাদীসু চস্স সব্বত্থ দুক্কটমেৰ.

‘‘ইত্থী চ হোতি ইত্থিসঞ্ঞী সারত্তো চ ইত্থী চ নং ভিক্খুস্স কাযেন কায’’ন্তিআদিৰারো পন ভিক্খুম্হি মাতুগামস্স রাগৰসেন ৰুত্তো. তত্থ ইত্থী চ নং ভিক্খুস্স কাযেন কাযন্তি ভিক্খুম্হি সারত্তা ইত্থী তস্স নিসিন্নোকাসং ৰা নিপন্নোকাসং ৰা গন্ত্ৰা অত্তনো কাযেন তং ভিক্খুস্স কাযং আমসতি…পে… ছুপতি. সেৰনাধিপ্পাযো কাযেন ৰাযমতি, ফস্সং পটিৰিজানাতীতি এৰং তায আমট্ঠো ৰা ছুপিতো ৰা সেৰনাধিপ্পাযো হুত্ৰা সচে ফস্সপ্পটিৰিজাননত্থং ঈসকম্পি কাযং চালেতি ফন্দেতি, সঙ্ঘাদিসেসং আপজ্জতি.

দ্ৰে ইত্থিযোতি এত্থ দ্ৰে সঙ্ঘাদিসেসে আপজ্জতি, ইত্থিযা চ পণ্ডকে চ সঙ্ঘাদিসেসেন সহ দুক্কটং. এতেন উপাযেন যাৰ ‘‘নিস্সগ্গিযেন নিস্সগ্গিযং আমসতি, সেৰনাধিপ্পাযো কাযেন ৰাযমতি ন চ ফস্সং পটিৰিজানাতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি তাৰ পুরিমনযেনেৰ আপত্তিভেদো ৰেদিতব্বো.

এত্থ কাযেন ৰাযমতি ন চ ফস্সং পটিৰিজানাতীতি অত্তনা নিস্সট্ঠং পুপ্ফং ৰা ফলং ৰা ইত্থিং অত্তনো নিস্সগ্গিযেন পুপ্ফেন ৰা ফলেন ৰা পহরন্তিং দিস্ৰা কাযেন ৰিকারং করোতি, অঙ্গুলিং ৰা চালেতি, ভমুকং ৰা উক্খিপতি, অক্খিং ৰা নিখণতি, অঞ্ঞং ৰা এৰরূপং ৰিকারং করোতি, অযং ৰুচ্চতি ‘‘কাযেন ৰাযমতি ন চ ফস্সং পটিৰিজানাতী’’তি. অযম্পি কাযেন ৰাযমিতত্তা দুক্কটং আপজ্জতি, দ্ৰীসু ইত্থীসু দ্ৰে, ইত্থীপণ্ডকেসুপি দ্ৰে এৰ দুক্কটে আপজ্জতি.

২৭৯. এৰং ৰত্থুৰসেন ৰিত্থারতো আপত্তিভেদং দস্সেত্ৰা ইদানি লক্খণৰসেন সঙ্খেপতো আপত্তিভেদঞ্চ অনাপত্তিভেদঞ্চ দস্সেন্তো ‘‘সেৰনাধিপ্পাযো’’তিআদিমাহ. তত্থ পুরিমনযে ইত্থিযা ফুট্ঠো সমানো সেৰনাধিপ্পাযো কাযেন ৰাযমতি, ফস্সং পটিৰিজানাতীতি তিৰঙ্গসম্পত্তিযা সঙ্ঘাদিসেসো. দুতিযে নযে নিস্সগ্গিযেন নিস্সগ্গিযামসনে ৰিয ৰাযমিত্ৰা অছুপনে ৰিয চ ফস্সস্স অপ্পটিৰিজাননতো দুৰঙ্গসম্পত্তিযা দুক্কটং. ততিযে কাযেন অৰাযমতো অনাপত্তি. যো হি সেৰনাধিপ্পাযোপি নিচ্চলেন কাযেন কেৰলং ফস্সং পটিৰিজানাতি সাদিযতি অনুভোতি, তস্স চিত্তুপ্পাদমত্তে আপত্তিযা অভাৰতো অনাপত্তি. চতুত্থে পন নিস্সগ্গিযেন নিস্সগ্গিযামসনে ৰিয ফস্সপ্পটিৰিজাননাপি নত্থি, কেৰলং চিত্তুপ্পাদমত্তমেৰ, তস্মা অনাপত্তি. মোক্খাধিপ্পাযস্স সব্বাকারেসু অনাপত্তিযেৰ.

এত্থ পন যো ইত্থিযা গহিতো তং অত্তনো সরীরা মোচেতুকামো পটিপ্পণামেতি ৰা পহরতি ৰা অযং কাযেন ৰাযমতি ফস্সং পটিৰিজানাতি. যো আগচ্ছন্তিং দিস্ৰা ততো মুঞ্চিতুকামো উত্তাসেত্ৰা পলাপেতি, অযং কাযেন ৰাযমতি ন চ ফস্সং পটিৰিজানাতি. যো তাদিসং দীঘজাতিং কাযে আরূল়্হং দিস্ৰা ‘‘সণিকং গচ্ছতু ঘট্টিযমানা অনত্থায সংৰত্তেয্যা’’তি ন ঘট্টেতি, ইত্থিমেৰ ৰা অঙ্গং ফুসমানং ঞত্ৰা ‘‘এসা ‘অনত্থিকো অযং মযা’তি সযমেৰ পক্কমিস্সতী’’তি অজানন্তো ৰিয নিচ্চলো হোতি, বলৰিত্থিযা ৰা গাল়্হং আলিঙ্গিত্ৰা গহিতো দহরভিক্খু পলাযিতুকামোপি সুট্ঠু গহিতত্তা নিচ্চলো হোতি, অযং ন চ কাযেন ৰাযমতি, ফস্সং পটিৰিজানাতি. যো পন আগচ্ছন্তিং দিস্ৰা ‘‘আগচ্ছতু তাৰ ততো নং পহরিত্ৰা ৰা পণামেত্ৰা ৰা পক্কমিস্সামী’’তি নিচ্চলো হোতি, অযং মোক্খাধিপ্পাযো ন চ কাযেন ৰাযমতি, ন চ ফস্সং পটিৰিজানাতীতি ৰেদিতব্বো.

২৮০. অসঞ্চিচ্চাতি ইমিনা উপাযেন ইমং ফুসিস্সামীতি অচেতেত্ৰা, এৰঞ্হি অচেতেত্ৰা পত্তপ্পটিগ্গহণাদীসু মাতুগামস্স অঙ্গে ফুট্ঠেপি অনাপত্তি.

অসতিযাতি অঞ্ঞৰিহিতো হোতি মাতুগামং ফুসামীতি সতি নত্থি, এৰং অসতিযা হত্থপাদপসারণাদিকালে ফুসন্তস্স অনাপত্তি.

অজানন্তস্সাতি দারকৰেসেন ঠিতং দারিকং ‘‘ইত্থী’’তি অজানন্তো কেনচিদেৰ করণীযেন ফুসতি, এৰং ‘‘ইত্থী’’তি অজানন্তস্স ফুসতো অনাপত্তি.

অসাদিযন্তস্সাতি কাযসংসগ্গং অসাদিযন্তস্স, তস্স বাহাপরম্পরায নীতভিক্খুস্স ৰিয অনাপত্তি. উম্মত্তকাদযো ৰুত্তনযাএৰ. ইধ পন উদাযিত্থেরো আদিকম্মিকো, তস্স অনাপত্তি আদিকম্মিকস্সাতি.

পদভাজনীযৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

সমুট্ঠানাদীসু ইদং সিক্খাপদং পঠমপারাজিকসমুট্ঠানং কাযচিত্ততো সমুট্ঠাতি, কিরিযং, সঞ্ঞাৰিমোক্খং, সচিত্তকং, লোকৰজ্জং, কাযকম্মং, অকুসলচিত্তং, দ্ৰিৰেদনং, সুখমজ্ঝত্তদ্ৰযেনাতি.

২৮১. ৰিনীতৰত্থূসু – মাতুযা মাতুপেমেনাতি মাতুপেমেন মাতুযা কাযং আমসি. এস নযো ধীতুভগিনিৰত্থূসু. তত্থ যস্মা মাতা ৰা হোতু ধীতা ৰা ইত্থী নাম সব্বাপি ব্রহ্মচরিযস্স পারিপন্থিকাৰ. তস্মা ‘‘অযং মে মাতা অযং ধীতা অযং মে ভগিনী’’তি গেহস্সিতপেমেন আমসতোপি দুক্কটমেৰ ৰুত্তং.

ইমং পন ভগৰতো আণং অনুস্সরন্তেন সচেপি নদীসোতেন ৰুয্হমানং মাতরং পস্সতি নেৰ হত্থেন পরামসিতব্বা. পণ্ডিতেন পন ভিক্খুনা নাৰা ৰা ফলকং ৰা কদলিক্খন্ধো ৰা দারুক্খন্ধো ৰা উপসংহরিতব্বো. তস্মিং অসতি কাসাৰম্পি উপসংহরিত্ৰা পুরতো ঠপেতব্বং, ‘‘এত্থ গণ্হাহী’’তি পন ন ৰত্তব্বা. গহিতে পরিক্খারং কড্ঢামীতি কড্ঢন্তেন গন্তব্বং. সচে ভাযতি পুরতো পুরতো গন্ত্ৰা ‘‘মা ভাযী’’তি সমস্সাসেতব্বা. সচে ভাযমানা পুত্তস্স সহসা খন্ধে ৰা অভিরুহতি, হত্থে ৰা গণ্হাতি, ন ‘‘অপেহি মহল্লিকে’’তি নিদ্ধুনিতব্বা, থলং পাপেতব্বা. কদ্দমে লগ্গাযপি কূপে পতিতাযপি এসেৰ নযো.

তত্রপি হি যোত্তং ৰা ৰত্থং ৰা পক্খিপিত্ৰা হত্থেন গহিতভাৰং ঞত্ৰা উদ্ধরিতব্বা, নত্ৰেৰ আমসিতব্বা. ন কেৰলঞ্চ মাতুগামস্স সরীরমেৰ অনামাসং, নিৰাসনপাৰুরণম্পি আভরণভণ্ডম্পি তিণণ্ডুপকং ৰা তাল়পণ্ণমুদ্দিকং ৰা উপাদায অনামাসমেৰ, তঞ্চ খো নিৰাসনপারুপনং পিল়ন্ধনত্থায ঠপিতমেৰ. সচে পন নিৰাসনং ৰা পারুপনং ৰা পরিৰত্তেত্ৰা চীৰরত্থায পাদমূলে ঠপেতি ৰট্টতি. আভরণভণ্ডেসু পন সীসপসাধনকদন্তসূচিআদিকপ্পিযভণ্ডং ‘‘ইমং ভন্তে তুম্হাকং গণ্হথা’’তি দিয্যমানং সিপাটিকাসূচিআদিউপকরণত্থায গহেতব্বং. সুৰণ্ণরজতমুত্তাদিমযং পন অনামাসমেৰ দীয্যমানম্পি ন গহেতব্বং. ন কেৰলঞ্চ এতাসং সরীরূপগমেৰ অনামাসং, ইত্থিসণ্ঠানেন কতং কট্ঠরূপম্পি দন্তরূপম্পি অযরূপম্পি লোহরূপম্পি তিপুরূপম্পি পোত্থকরূপম্পি সব্বরতনরূপম্পি অন্তমসো পিট্ঠমযরূপম্পি অনামাসমেৰ. পরিভোগত্থায পন ‘‘ইদং তুম্হাকং হোতূ’’তি লভিত্ৰা ঠপেত্ৰা সব্বরতনমযং অৰসেসং ভিন্দিত্ৰা উপকরণারহং উপকরণে পরিভোগারহং পরিভোগে উপনেতুং ৰট্টতি.

যথা চ ইত্থিরূপকং; এৰং সত্তৰিধম্পি ধঞ্ঞং অনামাসং. তস্মা খেত্তমজ্ঝেন গচ্ছতা তত্থজাতকম্পি ধঞ্ঞফলং ন আমসন্তেন গন্তব্বং. সচে ঘরদ্ৰারে ৰা অন্তরামগ্গে ৰা ধঞ্ঞং পসারিতং হোতি পস্সেন চ মগ্গো অত্থি ন মদ্দন্তেন গন্তব্বং. গমনমগ্গে অসতি মগ্গং অধিট্ঠায গন্তব্বং. অন্তরঘরে ধঞ্ঞস্স উপরি আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা দেন্তি নিসীদিতুং ৰট্টতি. কেচি আসনসালাযং ধঞ্ঞং আকিরন্তি, সচে সক্কা হোতি হরাপেতুং হরাপেতব্বং, নো চে একমন্তং ধঞ্ঞং অমদ্দন্তেন পীঠকং পঞ্ঞপেত্ৰা নিসীদিতব্বং. সচে ওকাসো ন হোতি, মনুস্সা ধঞ্ঞমজ্ঝেযেৰ আসনং পঞ্ঞপেত্ৰা দেন্তি, নিসীদিতব্বং. তত্থজাতকানি মুগ্গমাসাদীনি অপরণ্ণানিপি তালপনসাদীনি ৰা ফলানি কীল়ন্তেন ন আমসিতব্বানি. মনুস্সেহি রাসিকতেসুপি এসেৰ নযো. অরঞ্ঞে পন রুক্খতো পতিতানি ফলানি ‘‘অনুপসম্পন্নানং দস্সামী’’তি গণ্হিতুং ৰট্টতি.

মুত্তা, মণি, ৰেল়ুরিযো, সঙ্খো, সিলা, পৰাল়ং, রজতং, জাতরূপং, লোহিতঙ্কো, মসারগল্লন্তি ইমেসু দসসু রতনেসু মুত্তা অধোতা অনিৰিদ্ধা যথাজাতাৰ আমসিতুং ৰট্টতি. সেসা অনামাসাতি ৰদন্তি. মহাপচ্চরিযং পন ‘‘মুত্তা ধোতাপি অধোতাপি অনামাসা ভণ্ডমূলত্থায চ সম্পটিচ্ছিতুং ন ৰট্টতি, কুট্ঠরোগস্স ভেসজ্জত্থায পন ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. অন্তমসো জাতিফলিকং উপাদায সব্বোপি নীলপীতাদিৰণ্ণভেদো মণি ধোতৰিদ্ধৰট্টিতো অনামাসো, যথাজাতো পন আকরমুত্তো পত্তাদিভণ্ডমূলত্থং সম্পটিচ্ছিতুং ৰট্টতীতি ৰুত্তো. সোপি মহাপচ্চরিযং পটিক্খিত্তো, পচিত্ৰা কতো কাচমণিযেৰেকো ৰট্টতীতি ৰুত্তো. ৰেল়ুরিযেপি মণিসদিসোৰ ৰিনিচ্ছযো.

সঙ্খো ধমনসঙ্খো চ ধোতৰিদ্ধো চ রতনমিস্সো অনামাসো. পানীযসঙ্খো ধোতোপি অধোতোপি আমাসোৰ সেসঞ্চ অঞ্জনাদিভেসজ্জত্থাযপি ভণ্ডমূলত্থাযপি সম্পটিচ্ছিতুং ৰট্টতি. সিলা ধোতৰিদ্ধা রতনসংযুত্তা মুগ্গৰণ্ণাৰ অনামাসা. সেসা সত্থকনিসানাদিঅত্থায গণ্হিতুং ৰট্টতি. এত্থ চ রতনসংযুত্তাতি সুৰণ্ণেন সদ্ধিং যোজেত্ৰা পচিত্ৰা কতাতি ৰদন্তি. পৰাল়ং ধোতৰিদ্ধং অনামাসং. সেসং আমাসং ভণ্ডমূলত্থঞ্চ সম্পটিচ্ছিতুং ৰট্টতি. মহাপচ্চরিযং পন ‘‘ধোতম্পি অধোতম্পি সব্বং অনামাসং, ন চ সম্পটিচ্ছিতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং.

রজতং জাতরূপঞ্চ কতভণ্ডম্পি অকতভণ্ডম্পি সব্বেন সব্বং বীজতো পট্ঠায অনামাসঞ্চ অসম্পটিচ্ছিযঞ্চ, উত্তররাজপুত্তো কির সুৰণ্ণচেতিযং কারেত্ৰা মহাপদুমত্থেরস্স পেসেসি. থেরো ‘‘ন কপ্পতী’’তি পটিক্খিপি. চেতিযঘরে সুৰণ্ণপদুমসুৰণ্ণবুব্বুল়কাদীনি হোন্তি, এতানিপি অনামাসানি. চেতিযঘরগোপকা পন রূপিযছড্ডকট্ঠানে ঠিতা, তস্মা তেসং কেল়াপযিতুং ৰট্টতীতি ৰুত্তং. কুরুন্দিযং পন তং পটিক্খিত্তং. সুৰণ্ণচেতিযে কচৰরমেৰ হরিতুং ৰট্টতীতি এত্তকমেৰ অনুঞ্ঞাতং. আরকূটলোহম্পি জাতরূপগতিকমেৰ অনামাসন্তি সব্বঅট্ঠকথাসু ৰুত্তং. সেনাসনপরিভোগো পন সব্বকপ্পিযো, তস্মা জাতরূপরজতমযা সব্বেপি সেনাসনপরিক্খারা আমাসা. ভিক্খূনং ধম্মৰিনযৰণ্ণনট্ঠানে রতনমণ্ডপে করোন্তি ফলিকত্থম্ভে রতনদামপতিমণ্ডিতে, তত্থ সব্বূপকরণানি ভিক্খূনং পটিজগ্গিতুং ৰট্টতি.

লোহিতঙ্কমসারগল্লা ধোতৰিদ্ধা অনামাসা, ইতরে আমাসা, ভণ্ডমূলত্থায ৰট্টন্তীতি ৰুত্তা. মহাপচ্চরিযং পন ‘‘ধোতাপি অধোতাপি সব্বসো অনামাসা ন চ সম্পটিচ্ছিতুং ৰট্টন্তী’’তি ৰুত্তং.

সব্বং আৰুধভণ্ডং অনামাসং, ভণ্ডমূলত্থায দীয্যমানম্পি ন সম্পটিচ্ছিতব্বং. সত্থৰণিজ্জা নাম ন ৰট্টতি. সুদ্ধধনুদণ্ডোপি ধনুজিযাপি পতোদোপি অঙ্কুসোপি অন্তমসো ৰাসিফরসুআদীনিপি আৰুধসঙ্খেপেন কতানি অনামাসানি. সচে কেনচি ৰিহারে সত্তি ৰা তোমরো ৰা ঠপিতো হোতি, ৰিহারং জগ্গন্তেন ‘‘হরন্তূ’’তি সামিকানং পেসেতব্বং. সচে ন হরন্তি, তং অচালেন্তেন ৰিহারো পটিজগ্গিতব্বো. যুদ্ধভূমিযং পতিতং অসিং ৰা সত্তিং ৰা তোমরং ৰা দিস্ৰা পাসাণেন ৰা কেনচি ৰা অসিং ভিন্দিত্ৰা সত্থকত্থায গহেতুং ৰট্টতি, ইতরানিপি ৰিযোজেত্ৰা কিঞ্চি সত্থকত্থায গহেতুং ৰট্টতি কিঞ্চি কত্তরদণ্ডাদিঅত্থায. ‘‘ইদং গণ্হথা’’তি দীয্যমানং পন ‘‘ৰিনাসেত্ৰা কপ্পিযভণ্ডং করিস্সামী’’তি সব্বম্পি সম্পটিচ্ছিতুং ৰট্টতি.

মচ্ছজালপক্খিজালাদীনিপি ফলকজালিকাদীনি সরপরিত্তানানীপি সব্বানি অনামাসানি. পরিভোগত্থায লব্ভমানেসু পন জালং তাৰ ‘‘আসনস্স ৰা চেতিযস্স ৰা উপরি বন্ধিস্সামি, ছত্তং ৰা ৰেঠেস্সামী’’তি গহেতুং ৰট্টতি. সরপরিত্তানং সব্বম্পি ভণ্ডমূলত্থায সম্পটিচ্ছিতুং ৰট্টতি. পরূপরোধনিৰারণঞ্হি এতং ন উপরোধকরন্তি ফলকং দন্তকট্ঠভাজনং করিস্সামীতি গহেতুং ৰট্টতি.

চম্মৰিনদ্ধানি ৰীণাভেরিআদীনি অনামাসানি. কুরুন্দিযং পন ‘‘ভেরিসঙ্ঘাটোপি ৰীণাসঙ্ঘাটোপি তুচ্ছপোক্খরম্পি মুখৰট্টিযং আরোপিতচম্মম্পি ৰীণাদণ্ডকোপি সব্বং অনামাস’’ন্তি ৰুত্তং. ওনহিতুং ৰা ওনহাপেতুং ৰা ৰাদেতুং ৰা ৰাদাপেতুং ৰা ন লব্ভতিযেৰ. চেতিযঙ্গণে পূজং কত্ৰা মনুস্সেহি ছড্ডিতং দিস্ৰাপি অচালেত্ৰাৰ অন্তরন্তরে সম্মজ্জিতব্বং, কচৰরছড্ডনকালে পন কচৰরনিযামেনেৰ হরিত্ৰা একমন্তং নিক্খিপিতুং ৰট্টতীতি মহাপচ্চরিযং ৰুত্তং. ভণ্ডমূলত্থায সম্পটিচ্ছিতুম্পি ৰট্টতি. পরিভোগত্থায লব্ভমানেসু পন ৰীণাদোণিকঞ্চ ভেরিপোক্খরঞ্চ দন্তকট্ঠভাজনং করিস্সাম চম্মং সত্থককোসকন্তি এৰং তস্স তস্স পরিক্খারস্স উপকরণত্থায গহেত্ৰা তথা তথা কাতুং ৰট্টতি.

পুরাণদুতিযিকাৰত্থু উত্তানমেৰ. যক্খিৰত্থুস্মিং সচেপি পরনিম্মিতৰসৰত্তিদেৰিযা কাযসংসগ্গং সমাপজ্জতি থুল্লচ্চযমেৰ. পণ্ডকৰত্থুসুত্তিত্থিৰত্থু চ পাকটমেৰ. মতিত্থিৰত্থুস্মিং পারাজিকপ্পহোনককালে থুল্লচ্চযং, ততো পরং দুক্কটং. তিরচ্ছানগতৰত্থুস্মিং নাগমাণৰিকাযপি সুপণ্ণমাণৰিকাযপি কিন্নরিযাপি গাৰিযাপি দুক্কটমেৰ. দারুধীতলিকাৰত্থুস্মিং ন কেৰলং দারুনা এৰ, অন্তমসো চিত্তকম্মলিখিতেপি ইত্থিরূপে দুক্কটমেৰ.

২৮২. সম্পীল়নৰত্থু উত্তানত্থমেৰ. সঙ্কমৰত্থুস্মিং একপদিকসঙ্কমো ৰা হোতু সকটমগ্গসঙ্কমো ৰা, চালেস্সামীতি পযোগে কতমত্তেৰ চালেতু ৰা মা ৰা, দুক্কটং. মগ্গৰত্থু পাকটমেৰ. রুক্খৰত্থুস্মিং রুক্খো মহন্তো ৰা হোতু মহাজম্বুপ্পমাণো খুদ্দকো ৰা, তং চালেতুং সক্কোতু ৰা মা ৰা, পযোগমত্তেন দুক্কটং. নাৰাৰত্থুস্মিম্পি এসেৰ নযো. রজ্জৰত্থুস্মিং যং রজ্জুং আৰিঞ্ছন্তো ঠানা চালেতুং সক্কোতি, তত্থ থুল্লচ্চযং. যা মহারজ্জু হোতি, ঈসকম্পি ঠানা ন চলতি, তত্থ দুক্কটং. দণ্ডেপি এসেৰ নযো. ভূমিযং পতিতমহারুক্খোপি হি দণ্ডগ্গহণেনেৰ ইধ গহিতো. পত্তৰত্থু পাকটমেৰ. ৰন্দনৰত্থুস্মিং ইত্থী পাদে সম্বাহিত্ৰা ৰন্দিতুকামা ৰারেতব্বা পাদা ৰা পটিচ্ছাদেতব্বা, নিচ্চলেন ৰা ভৰিতব্বং. নিচ্চলস্স হি চিত্তেন সাদিযতোপি অনাপত্তি. অৰসানে গহণৰত্থুপাকটমেৰাতি.

কাযসংসগ্গসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৩. দুট্ঠুল্লৰাচাসিক্খাপদৰণ্ণনা

২৮৩. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰাতি দুট্ঠুল্লৰাচাসিক্খাপদং. তত্থ আদিস্সাতি অপদিসিত্ৰা. ৰণ্ণম্পি ভণতীতিআদীনি পরতো আৰি ভৰিস্সন্তি. ছিন্নিকাতি ছিন্নওত্তপ্পা. ধুত্তিকাতি সঠা. অহিরিকাযোতি নিল্লজ্জা. উহসন্তীতি সিতং কত্ৰা মন্দহসিতং হসন্তি. উল্লপন্তীতি ‘‘অহো অয্যো’’তিআদিনা নযেন উচ্চকরণিং নানাৰিধং পলোভনকথং কথেন্তি. উজ্জগ্ঘন্তীতি মহাহসিতং হসন্তি. উপ্পণ্ডেন্তীতি ‘‘পণ্ডকো অযং, নাযং পুরিসো’’তিআদিনা নযেন পরিহাসং করোন্তি.

২৮৫. সারত্তোতি দুট্ঠুল্লৰাচস্সাদরাগেন সারত্তো. অপেক্খৰা পটিবদ্ধচিত্তোতি ৰুত্তনযমেৰ, কেৰলং ইধ ৰাচস্সাদরাগো যোজেতব্বো. মাতুগামং দুট্ঠুল্লাহি ৰাচাহীতি এত্থ অধিপ্পেতং মাতুগামং দস্সেন্তো ‘‘মাতুগামো’’তিআদিমাহ. তত্থ ৰিঞ্ঞূ পটিবলা সুভাসিতদুব্ভাসিতং দুট্ঠুল্লাদুট্ঠুল্লং আজানিতুন্তি যা পণ্ডিতা সাত্থকনিরত্থককথং অসদ্ধম্মসদ্ধম্মপটিসংযুত্তকথঞ্চ জানিতুং পটিবলা, অযং ইধ অধিপ্পেতা. যা পন মহল্লিকাপি বালা এলমূগা অযং ইধ অনধিপ্পেতাতি দস্সেতি.

ওভাসেয্যাতি অৰভাসেয্য নানাপ্পকারকং অসদ্ধম্মৰচনং ৰদেয্য. যস্মা পনেৰং ওভাসন্তস্স যো সো ওভাসো নাম, সো অত্থতো অজ্ঝাচারো হোতি রাগৰসেন অভিভৰিত্ৰা সঞ্ঞমৰেলং আচারো, তস্মা তমত্থং দস্সেন্তো ‘‘ওভাসেয্যাতি অজ্ঝাচারো ৰুচ্চতী’’তি আহ. যথা তন্তি এত্থ ন্তি নিপাতমত্তং, যথা যুৰা যুৰতিন্তি অত্থো.

দ্ৰে মগ্গে আদিস্সাতিআদি যেনাকারেন ওভাসতো সঙ্ঘাদিসেসো হোতি, তং দস্সেতুং ৰুত্তং. তত্থ দ্ৰে মগ্গেতি ৰচ্চমগ্গঞ্চ পস্সাৰমগ্গঞ্চ. সেসং উদ্দেসে তাৰ পাকটমেৰ. নিদ্দেসে পন থোমেতীতি ‘‘ইত্থিলক্খণেন সুভলক্খণেন সমন্নাগতাসী’’তি ৰদতি, ন তাৰ সীসং এতি. ‘‘তৰ ৰচ্চমগ্গো চ পস্সাৰমগ্গো চ ঈদিসো তেন নাম ঈদিসেন ইত্থিলক্খণেন সুভলক্খণেন সমন্নাগতাসী’’তি ৰদতি, সীসং এতি, সঙ্ঘাদিসেসো. ৰণ্ণেতি পসংসতীতি ইমানি পন থোমনপদস্সেৰ ৰেৰচনানি.

খুংসেতীতি ৰাচাপতোদেন ঘট্টেতি. ৰম্ভেতীতি অপসাদেতি. গরহতীতি দোসং দেতি. পরতো পন পাল়িযা আগতেহি ‘‘অনিমিত্তাসী’’তিআদীহি একাদসহি পদেহি অঘটিতে সীসং ন এতি, ঘটিতেপি তেসু সিখরণীসি সম্ভিন্নাসি উভতোব্যঞ্জনাসীতি ইমেহি তীহি ঘটিতেযেৰ সঙ্ঘাদিসেসো.

দেহি মেতি যাচনাযপি এত্তকেনেৰ সীসং ন এতি, ‘‘মেথুনং ধম্মং দেহী’’তি এৰং মেথুনধম্মেন ঘটিতে এৰ সঙ্ঘাদিসেসো.

কদা তে মাতা পসীদিস্সতীতিআদীসু আযাচনৰচনেসুপি এত্তকেনেৰ সীসং ন এতি, ‘‘কদা তে মাতা পসীদিস্সতি, কদা তে মেথুনং ধম্মং লভিস্সামী’’তি ৰা ‘‘তৰ মাতরি পসন্নায মেথুনং ধম্মং লভিস্সামী’’তি ৰা আদিনা পন নযেন মেথুনধম্মেন ঘটিতেযেৰ সঙ্ঘাদিসেসো.

কথং ত্ৰং সামিকস্স দেসীতিআদীসু পুচ্ছাৰচনেসুপি মেথুনধম্মন্তি ৰুত্তেযেৰ সঙ্ঘাদিসেসো, ন ইতরথা. এৰং কির ত্ৰং সামিকস্স দেসীতি পটিপুচ্ছাৰচনেসুপি এসেৰ নযো.

আচিক্খনায পুট্ঠো ভণতীতি ‘‘কথং দদমানা সামিকস্স পিযা হোতী’’তি এৰং পুট্ঠো আচিক্খতি. এত্থ চ ‘‘এৰং দেহি এৰং দদমানা’’তি ৰুত্তেপি সীসং ন এতি. ‘‘মেথুনধম্মং এৰং দেহি এৰং উপনেহি এৰং মেথুনধম্মং দদমানা উপনযমানা পিযা হোতী’’তিআদিনা পন নযেন মেথুনধম্মেন ঘটিতেযেৰ সঙ্ঘাদিসেসো. অনুসাসনীৰচনেসুপি এসেৰ নযো.

অক্কোসনিদ্দেসে – অনিমিত্তাসীতি নিমিত্তরহিতাসি, কুঞ্চিকপণালিমত্তমেৰ তৰ দকসোতন্তি ৰুত্তং হোতি.

নিমিত্তমত্তাসীতি তৰ ইত্থিনিমিত্তং অপরিপুণ্ণং সঞ্ঞামত্তমেৰাতি ৰুত্তং হোতি. অলোহিতাতি সুক্খসোতা. ধুৰলোহিতাতি নিচ্চলোহিতা কিলিন্নদকসোতা. ধুৰচোল়াতি নিচ্চপক্খিত্তাণিচোল়া, সদা আণিচোল়কং সেৰসীতি ৰুত্তং হোতি. পগ্ঘরন্তীতি সৰন্তী; সদা তে মুত্তং সৰতীতি ৰুত্তং হোতি. সিখরণীতি বহিনিক্খন্তআণিমংসা. ইত্থিপণ্ডকাতি অনিমিত্তাৰ ৰুচ্চতি. ৰেপুরিসিকাতি সমস্সুদাঠিকা পুরিসরূপা ইত্থী. সম্ভিন্নাতি সম্ভিন্নৰচ্চমগ্গপস্সাৰমগ্গা. উভতোব্যঞ্জনাতি ইত্থিনিমিত্তেন চ পুরিসনিমিত্তেন চাতি উভোহি ব্যঞ্জনেহি সমন্নাগতা.

ইমেসু চ পন একাদসসু পদেসু সিখরণীসি সম্ভিন্নাসি উভতোব্যঞ্জনাসীতি ইমানিযেৰ তীণি পদানি সুদ্ধানি সীসং এন্তি. ইতি ইমানি চ তীণি পুরিমানি চ ৰচ্চমগ্গপস্সাৰমগ্গমেথুনধম্মপদানি তীণীতি ছ পদানি সুদ্ধানি আপত্তিকরানি. সেসানি অনিমিত্তাতিআদীনি ‘‘অনিমিত্তে মেথুনধম্মং মে দেহী’’তি ৰা ‘‘অনিমিত্তাসি মেথুনধম্মং মে দেহী’’তি ৰা আদিনা নযেন মেথুনধম্মেন ঘটিতানেৰ আপত্তিকরানি হোন্তীতি ৰেদিতব্বানি.

২৮৬. ইদানি য্ৰাযং ওতিণ্ণো ৰিপরিণতেন চিত্তেন ওভাসতি, তস্স ৰচ্চমগ্গপস্সাৰমগ্গে আদিস্স এতেসং ৰণ্ণভণনাদীনং ৰসেন ৰিত্থারতো আপত্তিভেদং দস্সেন্তো ‘‘ইত্থী চ হোতি ইত্থিসঞ্ঞী’’তিআদিমাহ. তেসং অত্থো কাযসংসগ্গে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.

অযং পন ৰিসেসো – অধক্খকন্তি অক্খকতো পট্ঠায অধো. উব্ভজাণুমণ্ডল জাণুমণ্ডলতো পট্ঠায উদ্ধং. উব্ভক্খকন্তি অক্খকতো পট্ঠায উদ্ধং. অধো জাণুমণ্ডলন্তি জাণুমণ্ডলতো পট্ঠায অধো. অক্খকং পন জাণুমণ্ডলঞ্চ এত্থেৰ দুক্কটক্খেত্তে সঙ্গহং গচ্ছন্তি ভিক্খুনিযা কাযসংসগ্গে ৰিয. ন হি বুদ্ধা গরুকাপত্তিং সাৰসেসং পঞ্ঞপেন্তীতি. কাযপ্পটিবদ্ধন্তি ৰত্থং ৰা পুপ্ফং ৰা আভরণং ৰা.

২৮৭. অত্থপুরেক্খারস্সাতি অনিমিত্তাতিআদীনং পদানং অত্থং কথেন্তস্স, অট্ঠকথং ৰা সজ্ঝাযং করোন্তস্স.

ধম্মপুরেক্খারস্সাতি পাল়িং ৰাচেন্তস্স ৰা সজ্ঝাযন্তস্স ৰা. এৰং অত্থঞ্চ ধম্মঞ্চ পুরক্খত্ৰা ভণন্তস্স অত্থপুরেক্খারস্স চ ধম্মপুরেক্খারস্স চ অনাপত্তি.

অনুসাসনিপুরেক্খারস্সাতি ‘‘ইদানিপি অনিমিত্তাসি উভত্তোব্যঞ্জনাসি অপ্পমাদং ইদানি করেয্যাসি, যথা আযতিম্পি এৰরূপা ন হোহিসী’’তি এৰং অনুসিট্ঠিং পুরক্খত্ৰা ভণন্তস্স অনুসাসনিপুরেক্খারস্স অনাপত্তি. যো পন ভিক্খুনীনং পাল়িং ৰাচেন্তো পকতিৰাচনামগ্গং পহায হসন্তো হসন্তো ‘‘সিখরণীসি সম্ভিন্নাসি উভতোব্যঞ্জনাসী’’তি পুনপ্পুনং ভণতি, তস্স আপত্তিযেৰ. উম্মত্তকস্স অনাপত্তি. ইধ আদিকম্মিকো উদাযিত্থেরো, তস্স অনাপত্তি আদিকম্মিকস্সাতি.

পদভাজনীযৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

সমুট্ঠানাদীসু ইদং সিক্খাপদং তিসমুট্ঠানং কাযচিত্ততো ৰাচাচিত্ততো কাযৰাচাচিত্ততো চ সমুট্ঠাতি, কিরিযং, সঞ্ঞাৰিমোক্খং, সচিত্তকং, লোকৰজ্জং, কাযকম্মং, ৰচীকম্মং, অকুসলচিত্তং, দ্ৰিৰেদনন্তি.

২৮৮. ৰিনীতৰত্থূসু লোহিতৰত্থুস্মিং সো ভিক্খু ইত্থিযা লোহিতকং নিমিত্তং সন্ধাযাহ – ইতরা ন অঞ্ঞাসি, তস্মা দুক্কটং.

কক্কসলোমন্তি রস্সলোমেহি বহুলোমং. আকিণ্ণলোমন্তি জটিতলোমং. খরলোমন্তি থদ্ধলোমং. দীঘলোমন্তি অরস্সলোমং. সব্বং ইত্থিনিমিত্তমেৰ সন্ধায ৰুত্তং.

২৮৯. ৰাপিতং খো তেতি অসদ্ধম্মং সন্ধাযাহ, সা অসল্লক্খেত্ৰা নো চ খো পটিৰুত্তন্তি আহ. পটিৰুত্তং নাম উদকৰপ্পে বীজেহি অপ্পতিট্ঠিতোকাসে পাণকেহি ৰিনাসিতবীজে ৰা ওকাসে পুন বীজং পতিট্ঠাপেত্ৰা উদকেন আসিত্তং, থলৰপ্পে ৰিসমপতিতানং ৰা বীজানং সমকরণত্থায পুন অট্ঠদন্তকেন সমীকতং, তেসু অঞ্ঞতরং সন্ধায এসা আহ.

মগ্গৰত্থুস্মিং মগ্গো সংসীদতীতি অঙ্গজাতমগ্গং সন্ধাযাহ. সেসং উত্তানমেৰাতি.

দুট্ঠুল্লৰাচাসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৪. অত্তকামপারিচরিযসিক্খাপদৰণ্ণনা

২৯০. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰাতি অত্তকামসিক্খাপদং. তত্থ কুলূপকোতি কুলপযিরুপাসনকো চতুন্নং পচ্চযানং অত্থায কুলূপসঙ্কমনে নিচ্চপ্পযুত্তো.

চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারন্তি চীৰরঞ্চ পিণ্ডপাতঞ্চ সেনাসনঞ্চ গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারঞ্চ. গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারন্তি চেত্থ পতিকরণত্থেন পচ্চযো, যস্স কস্সচি সপ্পাযস্সেতং অধিৰচনং. ভিসক্কস্স কম্মং তেন অনুঞ্ঞাতত্তাতি ভেসজ্জং. গিলানপচ্চযোৰ ভেসজ্জং গিলানপচ্চযভেসজ্জং, যংকিঞ্চি গিলানস্স সপ্পাযং ভিসক্ককম্মং তেলমধুফাণিতাদীতি ৰুত্তং হোতি. পরিক্খারোতি পন ‘‘সত্তহি নগরপরিক্খারেহি সুপরিক্খতং হোতী’’তিআদীসু (অ. নি. ৭.৬৭) পরিৰারো ৰুচ্চতি. ‘‘রথো সীসপরিক্খারো ঝানক্খো চক্কৰীরিযো’’তিআদীসু (সং. নি. ৫.৪) অলঙ্কারো. ‘‘যে চিমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা’’তিআদীসু (রো. নি. ১.১.১৯১) সম্ভারো. ইধ পন সম্ভারোপি পরিৰারোপি ৰট্টতি. তঞ্হি গিলানপচ্চযভেসজ্জং জীৰিতস্স পরিৰারোপি হোতি জীৰিতৰিনাসকাবাধুপ্পত্তিযা অন্তরং অদত্ৰা রক্খণতো, সম্ভারোপি যথা চিরং পৰত্ততি এৰমস্স কারণভাৰতো, তস্মা পরিক্খারোতি ৰুচ্চতি. এৰং গিলানপচ্চযভেসজ্জঞ্চ তং পরিক্খারো চাতি গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারো, তং গিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারন্তি এৰমত্থো দট্ঠব্বো.

ৰসলন্তি হীনং লামকং. অথ ৰা ৰস্সতীতি ৰসলো, পগ্ঘরতীতি অত্থো, তং ৰসলং, অসুচিপগ্ঘরণকন্তি ৰুত্তং হোতি. নিট্ঠুহিত্ৰাতি খেল়ং পাতেত্ৰা.

কস্সাহং কেন হাযামীতি অহং কস্সা অঞ্ঞিস্সা ইত্থিযা কেন ভোগেন ৰা অলঙ্কারেন ৰা রূপেন ৰা পরিহাযামি, কা নাম মযা উত্তরিতরাতি দীপেতি.

২৯১. সন্তিকেতি উপচারে ঠত্ৰা সামন্তা অৰিদূরে, পদভাজনেপি অযমেৰঅত্থো দীপিতো. অত্তকামপারিচরিযাযাতি মেথুনধম্মসঙ্খাতেন কামেন পারিচরিযা কামপারিচরিযা. অত্তনো অত্থায কামপারিচরিযা অত্তকামপারিচরিযা, অত্তনা ৰা কামিতা ইচ্ছিতাতি অত্তকামা, সযং মেথুনরাগৰসেন পত্থিতাতি অত্থো. অত্তকামা চ সা পারিচরিযা চাতি অত্তকামপারিচরিযা, তস্সা অত্তকামপারিচরিযায. ৰণ্ণং ভাসেয্যাতি গুণং আনিসংসং পকাসেয্য.

তত্র যস্মা ‘‘অত্তনো অত্থায কামপারিচরিযা’’তি ইমস্মিং অত্থৰিকপ্পে কামো চেৰ হেতু চ পারিচরিযা চ অত্থো, সেসং ব্যঞ্জনং. ‘‘অত্তকামা চ সা পারিচরিযা চাতি অত্তকামপারিচরিযা’’তি ইমস্মিং অত্থৰিকপ্পে অধিপ্পাযো চেৰ পারিচরিযা চাতি অত্থো, সেসং ব্যঞ্জনং. তস্মা ব্যঞ্জনে আদরং অকত্ৰা অত্থমত্তমেৰ দস্সেতুং ‘‘অত্তনো কামং অত্তনো হেতুং অত্তনো অধিপ্পাযং অত্তনো পারিচরিয’’ন্তি পদভাজনং ৰুত্তং. ‘‘অত্তনো কামং অত্তনো হেতুং অত্তনো পারিচরিয’’ন্তি হি ৰুত্তে জানিস্সন্তি পণ্ডিতা ‘‘এত্তাৰতা অত্তনো অত্থায কামপারিচরিযা ৰুত্তা’’তি. ‘‘অত্তনো অধিপ্পাযং অত্তনো পারিচরিয’’ন্তি ৰুত্তেপি জানিস্সন্তি ‘‘এত্তাৰতা অত্তনা ইচ্ছিতকামিতট্ঠেন অত্তকামপারিচরিযা ৰুত্তা’’তি.

ইদানি তস্সা অত্তকামপারিচরিযায ৰণ্ণভাসনাকারং দস্সেন্তো ‘‘এতদগ্গ’’ন্তিআদিমাহ. তং উদ্দেসতোপি নিদ্দেসতোপি উত্তানত্থমেৰ. অযং পনেত্থ পদসম্বন্ধো চ আপত্তিৰিনিচ্ছযো চ – এতদগ্গং…পে… পরিচরেয্যাতি যা মাদিসং সীলৰন্তং কল্যাণধম্মং ব্রহ্মচারিং এতেন ধম্মেন পরিচরেয্য, তস্সা এৰং মাদিসং পরিচরন্তিযা যা অযং পারিচরিযা নাম, এতদগ্গং পারিচরিযানন্তি.

মেথুনুপসংহিতেন সঙ্ঘাদিসেসোতি এৰং অত্তকামপারিচরিযায ৰণ্ণং ভাসন্তো চ মেথুনুপসংহিতেন মেথুনধম্মপটিসংযুত্তেনেৰ ৰচনেন যো ভাসেয্য, তস্স সঙ্ঘাদিসেসোতি.

ইধানি যস্মা মেথুনুপসংহিতেনেৰ ভাসন্তস্স সঙ্ঘাদিসেসো ৰুত্তো, তস্মা ‘‘অহম্পি খত্তিযো, ত্ৰম্পি খত্তিযা, অরহতি খত্তিযা খত্তিযস্স দাতুং সমজাতিকত্তা’’তি এৰমাদীহি ৰচনেহি পারিচরিযায ৰণ্ণং ভাসমানস্সাপি সঙ্ঘাদিসেসো নত্থি. ‘‘অহম্পি খত্তিযো’’তিআদিকে পন বহূপি পরিযাযে ৰত্ৰা ‘‘অরহসি ত্ৰং ময্হং মেথুনধম্মং দাতু’’ন্তি এৰং মেথুনপ্পটিসংযুত্তেনেৰ ভাসমানস্স সঙ্ঘাদিসেসোতি.

ইত্থী চ হোতীতিআদি পুব্বে ৰুত্তনযমেৰ. ইধ উদাযিত্থেরো আদিকম্মিকো, তস্স অনাপত্তি আদিকম্মিকস্সাতি.

সমুট্ঠানাদি সব্বং দুট্ঠুল্লৰাচাসদিসং. ৰিনীতৰত্থূনি উত্তানত্থানেৰাতি.

অত্তকামপারিচরিযসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৫. সঞ্চরিত্তসিক্খাপদৰণ্ণনা

২৯৬. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰাতি সঞ্চরিত্তং. তত্থ পণ্ডিতাতি পণ্ডিচ্চেন সমন্নাগতা গতিমন্তা. ব্যত্তাতি ৰেয্যত্তিযেন সমন্নাগতা, উপাযেন সমন্নাগতা উপাযঞ্ঞূ ৰিসারদা. মেধাৰিনীতি মেধায সমন্নাগতা, দিট্ঠং দিট্ঠং করোতি. দক্খাতি ছেকা. অনলসাতি উট্ঠানৰীরিযসম্পন্না. ছন্নাতি অনুচ্ছৰিকা.

কিস্মিং ৰিযাতি কিচ্ছং ৰিয কিলেসো ৰিয, হিরি ৰিয অম্হাকং হোতীতি অধিপ্পাযো. কুমারিকায ৰত্তুন্তি ‘‘ইমং তুম্হে গণ্হথা’’তি কুমারিকায কারণা ৰত্তুং.

আৰাহাদীসু আৰাহোতি দারকস্স পরকুলতো দারিকায আহরণং. ৰিৰাহোতি অত্তনো দারিকায পরকুলপেসনং. ৰারেয্যন্তি ‘‘দেথ নো দারকস্স দারিক’’ন্তি যাচনং, দিৰসনক্খত্তমুহুত্তপরিচ্ছেদকরণং ৰা.

২৯৭. পুরাণগণকিযাতি একস্স গণকস্স ভরিযায, সা তস্মিং জীৰমানে গণকীতি পঞ্ঞাযিত্থ, মতে পন পুরাণগণকীতি সঙ্খং গতা. তিরোগামোতি বহিগামো, অঞ্ঞো গামোতি অধিপ্পাযো. মনুস্সাতি উদাযিস্স ইমং সঞ্চরিত্তকম্মে যুত্তপযুত্তভাৰং জাননকমনুস্সা.

সুণিসভোগেনাতি যেন ভোগেন সুণিসা ভুঞ্জিতব্বা হোতি রন্ধাপনপচাপনপঅৰেসনাদিনা, তেন ভুঞ্জিংসু. ততো অপরেন দাসিভোগেনাতি মাসাতিক্কমে যেন ভোগেন দাসী ভুঞ্জিতব্বা হোতি খেত্তকম্মকচৰরছড্ডনউদকাহরণাদিনা, তেন ভুঞ্জিংসু. দুগ্গতাতি দলিদ্দা, যত্থ ৰা গতা দুগ্গতা হোতি তাদিসং কুলং গতা. মায্যো ইমং কুমারিকন্তি মা অয্যো ইমং কুমারিকং. আহারূপহারোতি আহারো চ উপহারো চ গহণঞ্চ দানঞ্চ, ন অম্হেহি কিঞ্চি আহটং ন উপাহটং তযা সদ্ধিং কযৰিক্কযো ৰোহারো অম্হাকং নত্থীতি দীপেন্তি. সমণেন ভৰিতব্বং অব্যাৰটেন, সমণো অস্স সুসমণোতি সমণেন নাম ঈদিসেসু কম্মেসু অব্যাৰটেন অব্যাপারেন ভৰিতব্বং, এৰং ভৰন্তো হি সমণো সুসমণো অস্সাতি, এৰং নং অপসাদেত্ৰা ‘‘গচ্ছ ত্ৰং ন মযং তং জানামা’’তি আহংসু.

২৯৮. সজ্জিতোতি সব্বূপকরণসম্পন্নো মণ্ডিতপসাধিতো ৰা.

৩০০. ধুত্তাতি ইত্থিধুত্তা. পরিচারেন্তাতি মনাপিযেসু রূপাদীসু ইতো চিতো চ সমন্তা ইন্দ্রিযানি চারেন্তা, কীল়ন্তা অভিরমন্তাতি ৰুত্তং হোতি. অব্ভুতমকংসূতি যদি করিস্সতি ত্ৰং এত্তকং জিতো, যদি ন করিস্সতি অহং এত্তকন্তি পণমকংসু. ভিক্খূনং পন অব্ভুতং কাতুং ন ৰট্টতি. যো করোতি পরাজিতেন দাতব্বন্তি মহাপচ্চরিযং ৰুত্তং.

কথঞ্হি নাম অয্যো উদাযী তঙ্খণিকন্তি এত্থ তঙ্খণোতি অচিরকালো ৰুচ্চতি. তঙ্খণিকন্তি অচিরকালাধিকারিকং.

৩০১. সঞ্চরিত্তং সমাপজ্জেয্যাতি সঞ্চরণভাৰং সমাপজ্জেয্য. যস্মা পন তং সমাপজ্জন্তেন কেনচি পেসিতেন কত্থচি গন্তব্বং হোতি, পরতো চ ‘‘ইত্থিযা ৰা পুরিসমতি’’ন্তি আদিৰচনতো ইধ ইত্থিপুরিসা অধিপ্পেতা, তস্মা তমত্থং দস্সেতুং ‘‘ইত্থিযা ৰা পহিতো পুরিসস্স সন্তিকে গচ্ছতি, পুরিসেন ৰা পহিতো ইত্থিযা সন্তিকে গচ্ছতী’’তি এৰমস্স পদভাজনং ৰুত্তং. ইত্থিযা ৰা পুরিসমতিং পুরিসস্স ৰা ইত্থিমতিন্তি এত্থ আরোচেয্যাতি পাঠসেসো দট্ঠব্বো, তেনেৰস্স পদভাজনে ‘‘পুরিসস্স মতিং ইত্থিযা আরোচেতি, ইত্থিযা মতিং পুরিসস্স আরোচেতী’’তি ৰুত্তং.

ইদানি যদত্থং তং তেসং মতিং অধিপ্পাযং অজ্ঝাসযং ছন্দং রুচিং আরোচেতি, তং দস্সেন্তো ‘‘জাযত্তনে ৰা জারত্তনে ৰা’’তিআদিমাহ. তত্থ জাযত্তনেতি জাযাভাৰে. জারত্তনেতি জারভাৰে. পুরিসস্স হি মতিং ইত্থিযা আরোচেন্তো জাযত্তনে আরোচেতি, ইত্থিযা মতিং পুরিসস্স আরোচেন্তো জারত্তনে আরোচেতি; অপিচ পুরিসস্সেৰ মতিং ইত্থিযা আরোচেন্তো জাযত্তনে ৰা আরোচেতি নিবদ্ধভরিযাভাৰে, জারত্তনে ৰা মিচ্ছাচারভাৰে. যস্মা পনেতং আরোচেন্তেন ‘‘ত্ৰং কিরস্স জাযা ভৰিস্সসী’’তিআদি ৰত্তব্বং হোতি, তস্মা তং ৰত্তব্বতাকারং দস্সেতুং ‘‘জাযত্তনে ৰাতি জাযা ভৰিস্সসি, জারত্তনে ৰাতি জারী ভৰিস্সসী’’তি অস্স পদভাজনং ৰুত্তং. এতেনেৰ চ উপাযেন ইত্থিযা মতিং পুরিসস্স আরোচনেপি পতি ভৰিস্সসি, সামিকো ভৰিস্সসি, জারো ভৰিস্সসীতি ৰত্তব্বতাকারো ৰেদিতব্বো.

অন্তমসো তঙ্খণিকাযপীতি সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন যা অযং তঙ্খণে মুহুত্তমত্তে পটিসংৰসিতব্বতো তঙ্খণিকাতি ৰুচ্চতি, মুহুত্তিকাতি অত্থো. তস্সাপি ‘‘মুহুত্তিকা ভৰিস্সসী’’তি এৰং পুরিসমতিং আরোচেন্তস্স সঙ্ঘাদিসেসো. এতেনেৰুপাযেন ‘‘মুহুত্তিকো ভৰিস্সসী’’তি এৰং পুরিসস্স ইত্থিমতিং আরোচেন্তোপি সঙ্ঘাদিসেসং আপজ্জতীতি ৰেদিতব্বো.

৩০৩. ইদানি ‘‘ইত্থিযা ৰা পুরিসমতি’’ন্তি এত্থ অধিপ্পেতা ইত্থিযো পভেদতো দস্সেত্ৰা তাসু সঞ্চরিত্তৰসেন আপত্তিভেদং দস্সেতুং ‘‘দস ইত্থিযো’’তিআদিমাহ. তত্থ মাতুরক্খিতাতি মাতরা রক্খিতা. যথা পুরিসেন সংৰাসং ন কপ্পেতি, এৰং মাতরা রক্খিতা, তেনস্স পদভাজনেপি ৰুত্তং – ‘‘মাতা রক্খতি গোপেতি ইস্সরিযং কারেতি ৰসং ৰত্তেতী’’তি. তত্থ রক্খতীতি কত্থচি গন্তুং ন দেতি. গোপেতীতি যথা অঞ্ঞে ন পস্সন্তি, এৰং গুত্তট্ঠানে ঠপেতি. ইস্সরিযং কারেতীতি সেরিৰিহারমস্সা নিসেধেন্তী অভিভৰিত্ৰা পৰত্ততি. ৰসং ৰত্তেতীতি ‘‘ইদং করোহি, ইদং মা অকাসী’’তি এৰং অত্তনো ৰসং তস্সা উপরি ৰত্তেতি. এতেনুপাযেন পিতুরক্খিতাদযোপি ঞাতব্বা. গোত্তং ৰা ধম্মো ৰা ন রক্খতি, সগোত্তেহি পন সহধম্মিকেহি চ একং সত্থারং উদ্দিস্স পব্বজিতেহি একগণপরিযাপন্নেহি চ রক্খিতা ‘‘গোত্তরক্খিতা ধম্মরক্খিতা’’তি ৰুচ্চতি, তস্মা তেসং পদানং ‘‘সগোত্তা রক্খন্তী’’তিআদিনা নযেন পদভাজনং ৰুত্তং.

সহ আরক্খেনাতি সারক্খা. সহ পরিদণ্ডেনাতি সপরিদণ্ডা. তাসং নিদ্দেসা পাকটাৰ. ইমাসু দসসু পচ্ছিমানং দ্ৰিন্নমেৰ পুরিসন্তরং গচ্ছন্তীনং মিচ্ছাচারো হোতি, ন ইতরাসং.

ধনক্কীতাদীসু অপ্পেন ৰা বহুনা ৰা ধনেন কীতা ধনক্কীতা. যস্মা পন সা ন কীতমত্তা এৰ সংৰাসত্থায পন কীতত্তা ভরিযা, তস্মাস্স নিদ্দেসে ধনেন কিণিত্ৰা ৰাসেতীতি ৰুত্তং.

ছন্দেন অত্তনো রুচিযা ৰসতীতি ছন্দৰাসিনী. যস্মা পন সা ন অত্তনো ছন্দমত্তেনেৰ ভরিযা হোতি পুরিসেন পন সম্পটিচ্ছিতত্তা, তস্মাস্স নিদ্দেসে ‘‘পিযো পিযং ৰাসেতী’’তি ৰুত্তং.

ভোগেন ৰসতীতি ভোগৰাসিনী. উদুক্খলমুসলাদিঘরূপকরণং লভিত্ৰা ভরিযাভাৰং গচ্ছন্তিযা জনপদিত্থিযা এতং অধিৰচনং.

পটেন ৰসতীতি পটৰাসিনী. নিৰাসনমত্তম্পি পাৰুরণমত্তম্পি লভিত্ৰা ভরিযাভাৰং উপগচ্ছন্তিযা দলিদ্দিত্থিযা এতং অধিৰচনং.

ওদপত্তকিনীতি উভিন্নং একিস্সা উদকপাতিযা হত্থে ওতারেত্ৰা ‘‘ইদং উদকং ৰিয সংসট্ঠা অভেজ্জা হোথা’’তি ৰত্ৰা পরিগ্গহিতায ৰোহারনামমেতং, নিদ্দেসেপিস্স ‘‘তায সহ উদকপত্তং আমসিত্ৰা তং ৰাসেতী’’তি এৰমত্থো ৰেদিতব্বো.

ওভটং ওরোপিতং চুম্বটমস্সাতি ওভটচুম্বটা, কট্ঠহারিকাদীনং অঞ্ঞতরা, যস্সা সীসতো চুম্বটং ওরোপেত্ৰা ঘরে ৰাসেতি, তস্সা এতং অধিৰচনং.

দাসী চাতি অত্তনোযেৰ দাসী চ হোতি ভরিযা চ.

কম্মকারী নাম গেহে ভতিযা কম্মং করোতি, তায সদ্ধিং কোচি ঘরাৰাসং কপ্পেতি অত্তনো ভরিযায অনত্থিকো হুত্ৰা. অযং ৰুচ্চতি ‘‘কম্মকারী চ ভরিযা চা’’তি.

ধজেন আহটা ধজাহটা, উস্সিতদ্ধজায সেনায গন্ত্ৰা পরৰিসযং ৰিলুম্পিত্ৰা আনীতাতি ৰুত্তং হোতি, তং কোচি ভরিযং করোতি, অযং ধজাহটা নাম. মুহুত্তিকা ৰুত্তনযাএৰ, এতাসং দসন্নম্পি পুরিসন্তরগমনে মিচ্ছাচারো হোতি. পুরিসানং পন ৰীসতিযাপি এতাসু মিচ্ছাচারো হোতি, ভিক্খুনো চ সঞ্চরিত্তং হোতীতি.

৩০৫. ইদানি পুরিসো ভিক্খুং পহিণতীতিআদীসু পটিগ্গণ্হাতীতি সো ভিক্খু তস্স পুরিসস্স ‘‘গচ্ছ, ভন্তে, ইত্থন্নামং মাতুরক্খিতং ব্রূহি, হোহি কির ইত্থন্নামস্স ভরিযা ধনক্কীতা’’তি এৰং ৰুত্তৰচনং ‘‘সাধু উপাসকা’’তি ৰা ‘‘হোতূ’’তি ৰা ‘‘আরোচেস্সামী’’তি ৰা যেন কেনচি আকারেন ৰচীভেদং কত্ৰা ৰা সীসকম্পনাদীহি ৰা সম্পটিচ্ছতি. ৰীমংসতীতি এৰং পটিগ্গণ্হিত্ৰা তস্সা ইত্থিযা সন্তিকং গন্ত্ৰা তং সাসনং আরোচেতি. পচ্চাহরতীতি তেন আরোচিতে সা ইত্থী ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছতু ৰা পটিক্খিপতু ৰা লজ্জায ৰা তুণ্হী হোতু, পুন আগন্ত্ৰা তস্স পুরিসস্স তং পৰত্তিং আরোচেতি.

এত্তাৰতা ইমায পটিগ্গহণারোচনপচ্চাহরণসঙ্খাতায তিৰঙ্গসম্পত্তিযা সঙ্ঘাদিসেসো হোতি. সা পন তস্স ভরিযা হোতু ৰা মা ৰা, অকারণমেতং. সচে পন সো মাতুরক্খিতায সন্তিকং পেসিতো তং অদিস্ৰা তস্সা মাতুযা তং সাসনং আরোচেতি, বহিদ্ধা ৰিমট্ঠং নাম হোতি, তস্মা ৰিসঙ্কেতন্তি মহাপদুমত্থেরো আহ. মহাসুমত্থেরো পন মাতা ৰা হোতু পিতা ৰা অন্তমসো গেহদাসীপি অঞ্ঞো ৰাপি যো কোচি তং কিরিযং সম্পাদেস্সতি, তস্স ৰুত্তেপি ৰিমট্ঠং নাম ন হোতি, তিৰঙ্গসম্পত্তিকালে আপত্তিযেৰ.

ননু যথা ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তি ৰত্তুকামো ৰিরজ্ঝিত্ৰা ‘‘ধম্মং পচ্চক্খামী’’তি ৰদেয্য পচ্চক্খাতাৰস্স সিক্খা. যথা ৰা ‘‘পঠমং ঝানং সমাপজ্জামী’’তি ৰত্তুকামো ৰিরজ্ঝিত্ৰা ‘‘দুতিযং ঝানং সমাপজ্জামী’’তি ৰদেয্য আপন্নোৰস্স পারাজিকং. এৰংসম্পদমিদন্তি আহ. তং পনেতং ‘‘পটিগ্গণ্হাতি, অন্তেৰাসিং ৰীমংসাপেত্ৰা অত্তনা পচ্চাহরতি, আপত্তি সঙ্ঘাদিসেসস্সা’’তি ইমিনা সমেতি, তস্মা সুভাসিতং.

যথা চ ‘‘মাতুরক্খিতং ব্রূহী’’তি ৰুত্তস্স গন্ত্ৰা তস্সা আরোচেতুং সমত্থানং মাতাদীনম্পি ৰদতো ৰিসঙ্কেতো নত্থি, এৰমেৰ ‘‘হোহি কির ইত্থন্নামস্স ভরিযা ধনক্কীতা’’তি ৰত্তব্বে ‘‘হোহি কির ইত্থন্নামস্স ভরিযা ছন্দৰাসিনী’’তি এৰং পাল়িযং ৰুত্তেসু ছন্দৰাসিনিআদীসু ৰচনেসু অঞ্ঞতরৰসেন ৰা অৰুত্তেসুপি ‘‘হোহি কির ইত্থন্নামস্স ভরিযা জাযা পজাপতি পুত্তমাতা ঘরণী ঘরসামিনী ভত্তরন্ধিকা সুস্সূসিকা পরিচারিকা’’তিএৰমাদীসু সংৰাসপরিদীপকেসু ৰচনেসু অঞ্ঞতরৰসেন ৰা ৰদন্তস্সাপি ৰিসঙ্কেতো নত্থি তিৰঙ্গসম্পত্তিযা আপত্তিযেৰ. ‘‘মাতুরক্খিতং ব্রূহী’’তি পেসিতস্স পন গন্ত্ৰা অঞ্ঞাসু পিতুরক্খিতাদীসু অঞ্ঞতরং ৰদন্তস্স ৰিসঙ্কেতং. এস নযো ‘‘পিতুরক্খিতং ব্রূহী’’তিআদীসুপি.

কেৰলঞ্হেত্থ একমূলকদুমূলকাদিৰসেন ‘‘পুরিসস্স মাতা ভিক্খুং পহিণতি, মাতুরক্খিতায মাতা ভিক্খুং পহিণতী’’তি এৰমাদীনং মূলট্ঠানঞ্চ ৰসেন পেয্যালভেদোযেৰ ৰিসেসো. সোপি পুব্বে ৰুত্তনযত্তা পাল়িঅনুসারেনেৰ সক্কা জানিতুন্তি নাস্স ৰিভাগং দস্সেতুং আদরং করিম্হ.

৩৩৮. পটিগ্গণ্হাতীতিআদীসু পন দ্ৰীসু চতুক্কেসু পঠমচতুক্কে আদিপদেন তিৰঙ্গসম্পত্তিযা সঙ্ঘাদিসেসো, মজ্ঝে দ্ৰীহি দুৰঙ্গসম্পত্তিযা থুল্লচ্চযং, অন্তে একেন একঙ্গসম্পত্তিযা দুক্কটং. দুতিযচতুক্কে আদিপদেন দুৰঙ্গসম্পত্তিযা থুল্লচ্চযং, মজ্ঝে দ্ৰীহি একঙ্গসম্পত্তিযা দুক্কটং, অন্তে একেন অঙ্গাভাৰতো অনাপত্তি. তত্থ পটিগ্গণ্হাতীতি আণাপকস্স সাসনং পটিগ্গণ্হাতি. ৰীমংসতীতি পহিতট্ঠানং গন্ত্ৰা তং আরোচেতি. পচ্চাহরতীতি পুন আগন্ত্ৰা মূলট্ঠস্স আরোচেতি.

ন পচ্চাহরতীতি আরোচেত্ৰা এত্তোৰ পক্কমতি. পটিগ্গণ্হাতি ন ৰীমংসতীতি পুরিসেন ‘‘ইত্থন্নামং গন্ত্ৰা ব্রূহী’’তি ৰুচ্চমানো ‘‘সাধূ’’তি তস্স সাসনং পটিগ্গণ্হিত্ৰা তং পমুস্সিত্ৰা ৰা অপ্পমুস্সিত্ৰা ৰা অঞ্ঞেন করণীযেন তস্সা সন্তিকং গন্ত্ৰা কিঞ্চিদেৰ কথং কথেন্তো নিসীদতি, এত্তাৰতা ‘‘পটিগ্গণ্হাতি ন ৰীমংসতি নামা’’তি ৰুচ্চতি. অথ নং সা ইত্থী সযমেৰ ৰদতি ‘‘তুম্হাকং কির উপট্ঠাকো মং গেহে কাতুকামো’’তি এৰং ৰত্ৰা চ ‘‘অহং তস্স ভরিযা ভৰিস্সামী’’তি ৰা ‘‘ন ভৰিস্সামী’’তি ৰা ৰদতি. সো তস্সা ৰচনং অনভিনন্দিত্ৰা অপ্পটিক্কোসিত্ৰা তুণ্হীভূতোৰ উট্ঠাযাসনা তস্স পুরিসস্স সন্তিকং আগন্ত্ৰা তং পৰত্তিং আরোচেতি, এত্তাৰতা ‘‘ন ৰীমংসতি পচ্চাহরতি নামা’’তি ৰুচ্চতি. ন ৰীমংসতি ন পচ্চাহরতীতি কেৰলং সাসনারোচনকালে পটিগ্গণ্হাতিযেৰ, ইতরং পন দ্ৰযং ন করোতি.

ন পটিগ্গণ্হাতি ৰীমংসতি পচ্চাহরতীতি কোচি পুরিসো ভিক্খুস্স ঠিতট্ঠানে ৰা নিসিন্নট্ঠানে ৰা তথারূপিং কথং কথেতি, ভিক্খু তেন অপ্পহিতোপি পহিতো ৰিয হুত্ৰা ইত্থিযা সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘হোহি কির ইত্থন্নামস্স ভরিযা’’তিআদিনা নযেন ৰীমংসিত্ৰা তস্সা রুচিং ৰা অরুচিং ৰা পুন আগন্ত্ৰা ইমস্স আরোচেতি. তেনেৰ নযেন ৰীমংসিত্ৰা অপচ্চাহরন্তো ‘‘ন পটিগ্গণ্হাতি ৰীমংসতি ন পচ্চাহরতী’’তি ৰুচ্চতি. তেনেৰ নযেন গতো অৰীমংসিত্ৰা তায সমুট্ঠাপিতং কথং সুত্ৰা পঠমচতুক্কস্স ততিযপদে ৰুত্তনযেন আগন্ত্ৰা ইমস্স আরোচেন্তো ‘‘ন পটিগ্গণ্হাতি ন ৰীমংসতি পচ্চাহরতী’’তি ৰুচ্চতি. চতুত্থপদং পাকটমেৰ.

সম্বহুলে ভিক্খূ আণাপেতীতিআদিনযা পাকটাযেৰ. যথা পন সম্বহুলাপি একৰত্থুম্হি আপজ্জন্তি, এৰং একস্সপি সম্বহুলৰত্থূসু সম্বহুলা আপত্তিযো ৰেদিতব্বা. কথং? পুরিসো ভিক্খুং আণাপেতি ‘‘গচ্ছ, ভন্তে, অসুকস্মিং নাম পাসাদে সট্ঠিমত্তা ৰা সত্ততিমত্তা ৰা ইত্থিযো ঠিতা তা ৰদেহি, হোথ কির ইত্থন্নামস্স ভরিযাযো’’তি. সো সম্পটিচ্ছিত্ৰা তত্থ গন্ত্ৰা আরোচেত্ৰা পুন তং সাসনং পচ্চাহরতি. যত্তকা ইত্থিযো তত্তকা আপত্তিযো আপজ্জতি. ৰুত্তঞ্হেতং পরিৰারেপি

‘‘পদৰীতিহারমত্তেন, ৰাচায ভণিতেন চ;

সব্বানি গরুকানি সপ্পটিকম্মানি;

চতুসট্ঠি আপত্তিযো আপজ্জেয্য একতো;

পঞ্হামেসা কুসলেহি চিন্তিতা’’তি. (পরি. ৪৮০);

ইমং কির অত্থৰসং পটিচ্চ অযং পঞ্হো ৰুত্তো. ৰচনসিলিট্ঠতায চেত্থ ‘‘চতুসট্ঠি আপত্তিযো’’তি ৰুত্তং. এৰং করোন্তো পন সতম্পি সহস্সম্পি আপজ্জতীতি. যথা চ একেন পেসিতস্স একস্স সম্বহুলাসু ইত্থীসু সম্বহুলা আপত্তিযো, এৰং একো পুরিসো সম্বহুলে ভিক্খূ একিস্সা সন্তিকং পেসেতি, সব্বেসং সঙ্ঘাদিসেসো. একো সম্বহুলে ভিক্খূ সম্বহুলানং ইত্থীনং সন্তিকং পেসেতি, ইত্থিগণনায সঙ্ঘাদিসেসা. সম্বহুলা পুরিসা একং ভিক্খুং একিস্সা সন্তিকং পেসেন্তি, পুরিসগণনায সঙ্ঘাদিসেসা. সম্বহুলা একং সম্বহুলানং ইত্থীনং সন্তিকং পেসেন্তি, ৰত্থুগণনায সঙ্ঘাদিসেসা. সম্বহুলা সম্বহুলে একিস্সা সন্তিকং পেসেন্তি, ৰত্থুগণনায সঙ্ঘাদিসেসা. সম্বহুলা পুরিসা সম্বহুলে ভিক্খূ সম্বহুলানং ইত্থীনং সন্তিকং পেসেন্তি, ৰত্থুগণনায সঙ্ঘাদিসেসা. এস নযো ‘‘একা ইত্থী একং ভিক্খু’’ন্তিআদীসুপি. এত্থ চ সভাগৰিভাগতা নাম অপ্পমাণং, মাতাপিতুনম্পি পঞ্চসহধম্মিকানম্পি সঞ্চরিত্তকম্মং করোন্তস্স আপত্তিযেৰ.

পুরিসো ভিক্খুং আণাপেতি গচ্ছ ভন্তেতি চতুক্কং অঙ্গৰসেন আপত্তিভেদ দস্সনত্থং ৰুত্তং. তস্স পচ্ছিমপদে অন্তেৰাসী ৰীমংসিত্ৰা বহিদ্ধা পচ্চাহরতীতি আগন্ত্ৰা আচরিযস্স অনারোচেত্ৰা এত্তোৰ গন্ত্ৰা তস্স পুরিসস্স আরোচেতি. আপত্তি উভিন্নং থুল্লচ্চযস্সাতি আচরিযস্স পটিগ্গহিতত্তা চ ৰীমংসাপিতত্তা চ দ্ৰীহঙ্গেহি থুল্লচ্চযং, অন্তেৰাসিকস্স ৰীমংসিতত্তা চ পচ্চাহটত্তা চ দ্ৰীহঙ্গেহি থুল্লচ্চযং. সেসং পাকটমেৰ.

৩৩৯. গচ্ছন্তো সম্পাদেতীতি পটিগ্গণ্হাতি চেৰ ৰীমংসতি চ. আগচ্ছন্তো ৰিসংৰাদেতীতি ন পচ্চাহরতি. গচ্ছন্তো ৰিসংৰাদেতীতি ন পটিগ্গণ্হাতি. আগচ্ছন্তো সম্পাদেতীতি ৰীমংসতি চেৰ পচ্চাহরতি চ. এৰং উভযত্থ দ্ৰীহঙ্গেহি থুল্লচ্চযং. ততিযপদে আপত্তি, চতুত্থে অনাপত্তি.

৩৪০. অনাপত্তি সঙ্ঘস্স ৰা চেতিযস্স ৰা গিলানস্স ৰা করণীযেন গচ্ছতি উম্মত্তকস্স আদিকম্মিকস্সাতি এত্থ ভিক্খুসঙ্ঘস্স উপোসথাগারং ৰা কিঞ্চি ৰা ৰিপ্পকতং হোতি. তত্থ কারুকানং ভত্তৰেতনত্থায উপাসকো ৰা উপাসিকায সন্তিকং ভিক্খুং পহিণেয্য, উংপাসিকা ৰা উপাসকস্স, এৰরূপেন সঙ্ঘস্স করণীযেন গচ্ছন্তস্স অনাপত্তি. চেতিযকম্মে কযিরমানেপি এসেৰ নযো. গিলানস্স ভেসজ্জত্থাযপি উপাসকেন ৰা উপাসিকায সন্তিকং উপাসিকায ৰা উপাসকস্স সন্তিকং পহিতস্স গচ্ছতো অনাপত্তি. উম্মত্তকআদিকম্মিকা ৰুত্তনযা এৰ.

পদভাজনীযৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

সমুট্ঠানাদীসু ইদং সিক্খাপদং ছসমুট্ঠানং, সীসুক্খিপনাদিনা কাযৰিকারেন সাসনং গহেত্ৰা গন্ত্ৰা হত্থমুদ্দায ৰীমংসিত্ৰা পুন আগন্ত্ৰা হত্থমুদ্দায এৰ আরোচেন্তস্স কাযতো সমুট্ঠাতি. আসনসালায নিসিন্নস্স ‘‘ইত্থন্নামা আগমিস্সতি, তস্সা চিত্তং জানেয্যাথা’’তি কেনচি ৰুত্তে ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা তং আগতং ৰত্ৰা তস্সা গতায পুন তস্মিং পুরিসে আগতে আরোচেন্তস্স ৰাচতো সমুট্ঠাতি. ৰাচায ‘‘সাধূ’’তি সাসনং গহেত্ৰা অঞ্ঞেন করণীযেন তস্সা ঘরং গন্ত্ৰা অঞ্ঞত্থ ৰা গমনকালে তং দিস্ৰা ৰচীভেদেনেৰ ৰীমংসিত্ৰা পুন অঞ্ঞেনেৰ করণীযেন ততো অপক্কম্ম কদাচিদেৰ তং পুরিসং দিস্ৰা আরোচেন্তস্সাপি ৰাচতোৰ সমুট্ঠাতি. পণ্ণত্তিং অজানন্তস্স পন খীণাসৰস্সাপি কাযৰাচতো সমুট্ঠাতি. কথং? সচে হিস্স মাতাপিতরো কুজ্ঝিত্ৰা অলংৰচনীযা হোন্তি, তঞ্চ ভিক্খুং ঘরং উপগতং থেরপিতা ৰদতি ‘‘মাতা তে তাত মং মহল্লকং ছড্ডেত্ৰা ঞাতিকুলং গতা, গচ্ছ তং মং উপট্ঠাতুং পেসেহী’’তি. সো চে গন্ত্ৰা তং ৰত্ৰা পুন পিতুনো তস্সা আগমনং ৰা অনাগমনং ৰা আরোচেতি, সঙ্ঘাদিসেসো. ইমানি তীণি অচিত্তকসমুট্ঠানানি.

পণ্ণত্তিং পন জানিত্ৰা এতেহেৰ তীহি নযেহি সঞ্চরিত্তং সমাপজ্জতো কাযচিত্ততো ৰাচাচিত্ততো কাযৰাচাচিত্ততো চ সমুট্ঠাতি. ইমানি তীণি পণ্ণত্তিজাননচিত্তেন সচিত্তকসমুট্ঠানানি. কিরিযং, নোসঞ্ঞাৰিমোক্খং, পণ্ণত্তিৰজ্জং, কাযকম্মং, ৰচীকম্মং, কুসলাদিৰসেন চেত্থ তীণি চিত্তানি, সুখাদিৰসেন তিস্সো ৰেদনাতি.

৩৪১. ৰিনীতৰত্থূসু আদিতো ৰত্থুপঞ্চকে পটিগ্গহিতমত্তত্তা দুক্কটং.

কলহৰত্থুস্মিং সম্মোদনীযং অকাসীতি তং সঞ্ঞাপেত্ৰা পুন গেহগমনীযং

অকাসি. নালংৰচনীযাতি ন পরিচ্চত্তাতি অত্থো. যা হি যথা যথা যেসু যেসু জনপদেসু পরিচ্চত্তা পরিচ্চত্তাৰ হোতি, ভরিযাভাৰং অতিক্কমতি, অযং ‘‘অলংৰচনীযা’’তি ৰুচ্চতি. এসা পন ন অলংৰচনীযা কেনচিদেৰ কারণেন কলহং কত্ৰা গতা, তেনেৰেত্থ ভগৰা ‘‘অনাপত্তী’’তি আহ. যস্মা পন কাযসংসগ্গে যক্খিযা থুল্লচ্চযং ৰুত্তং, তস্মা দুট্ঠুল্লাদীসুপি যক্খিপেতিযো থুল্লচ্চযৰত্থুমেৰাতি ৰেদিতব্বা. অট্ঠকথাসু পনেতং ন ৰিচারিতং. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.

সঞ্চরিত্তসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৬. কুটিকারসিক্খাপদৰণ্ণনা

৩৪২. তেন সমযেনাতি কুটিকারসিক্খাপদং. তত্থ আল়ৰকাতি আল়ৰিরট্ঠে জাতা দারকা আল়ৰকা নাম, তে পব্বজিতকালেপি ‘‘আল়ৰকা’’ত্ৰেৰ পঞ্ঞাযিংসু. তে সন্ধায ৰুত্তং ‘‘আল়ৰকা ভিক্খূ’’তি. সঞ্ঞাচিকাযোতি সযং যাচিত্ৰা গহিতূপকরণাযো. কারাপেন্তীতি করোন্তিপি কারাপেন্তিপি, তে কির সাসনে ৰিপস্সনাধুরঞ্চ গন্থধুরঞ্চাতি দ্ৰেপি ধুরানি ছড্ডেত্ৰা নৰকম্মমেৰ ধুরং কত্ৰা পগ্গণ্হিংসু. অস্সামিকাযোতি অনিস্সরাযো, কারেতা দাযকেন ৰিরহিতাযোতি অত্থো. অত্তুদ্দেসিকাযোতি অত্তানং উদ্দিস্স অত্তনো অত্থায আরদ্ধাযোতি অত্থো. অপ্পমাণিকাযোতি ‘‘এত্তকেন নিট্ঠং গচ্ছিস্সন্তী’’তি এৰং অপরিচ্ছিন্নপ্পমাণাযো, ৰুদ্ধিপ্পমাণাযো ৰা মহন্তপ্পমাণাযোতি অত্থো.

যাচনা এৰ বহুলা এতেসং মন্দং অঞ্ঞং কম্মন্তি যাচনবহুলা. এৰং ৰিঞ্ঞত্তিবহুলা ৰেদিতব্বা. অত্থতো পনেত্থ নানাকরণং নত্থি, অনেকক্খত্তুং ‘‘পুরিসং দেথ, পুরিসত্থকরং দেথা’’তি যাচন্তানমেতং অধিৰচনং. তত্থ মূলচ্ছেজ্জায পুরিসং যাচিতুং ন ৰট্টতি, সহাযত্থায কম্মকরণত্থায ‘‘পুরিসং দেথা’’তি যাচিতুং ৰট্টতি. পুরিসত্থকরন্তি পুরিসেন কাতব্বং হত্থকম্মং ৰুচ্চতি, তং যাচিতুং ৰট্টতি. হত্থকম্মং নাম কিঞ্চি ৰত্থু ন হোতি, তস্মা ঠপেত্ৰা মিগলুদ্দকমচ্ছবন্ধকাদীনং সককম্মং অৰসেসং সব্বং কপ্পিযং. ‘‘কিং, ভন্তে, আগতত্থ কেন কম্ম’’ন্তি পুচ্ছিতে ৰা অপুচ্ছিতে ৰা যাচিতুং ৰট্টতি, ৰিঞ্ঞত্তিপচ্চযা দোসো নত্থি. তস্মা মিগলুদ্দকাদযো সককম্মং ন যাচিতব্বা, ‘‘হত্থকম্মং দেথা’’তি অনিযমেত্ৰাপি ন যাচিতব্বা; এৰং যাচিতা হি তে ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি ভিক্খূ উয্যোজেত্ৰা মিগেপি মারেত্ৰা আহরেয্যুং. নিযমেত্ৰা পন ‘‘ৰিহারে কিঞ্চি কত্তব্বং অত্থি, তত্থ হত্থকম্মং দেথা’’তি যাচিতব্বা. ফালনঙ্গলাদীনি উপকরণানি গহেত্ৰা কসিতুং ৰা ৰপিতুং ৰা লাযিতুং ৰা গচ্ছন্তং সকিচ্চপসুতম্পি কস্সকং ৰা অঞ্ঞং ৰা কিঞ্চি হত্থকম্মং যাচিতুং ৰট্টতেৰ. যো পন ৰিঘাসাদো ৰা অঞ্ঞো ৰা কোচি নিক্কম্মো নিরত্থককথং কথেন্তো নিদ্দাযন্তো ৰা ৰিহরতি, এৰরূপং অযাচিত্ৰাপি ‘‘এহি রে ইদং ৰা ইদং ৰা করোহী’’তি যদিচ্ছকং কারাপেতুং ৰট্টতি.

হত্থকম্মস্স পন সব্বকপ্পিযভাৰদীপনত্থং ইমং নযং কথেন্তি. সচে হি ভিক্খু পাসাদং কারেতুকামো হোতি, থম্ভত্থায পাসাণকোট্টকানং ঘরং গন্ত্ৰা ৰত্তব্বং ‘‘হত্থকম্মং লদ্ধুং ৰট্টতি উপাসকা’’তি. কিং কাতব্বং, ভন্তে,তি? পাসাণত্থম্ভা উদ্ধরিত্ৰা দাতব্বাতি. সচে তে উদ্ধরিত্ৰা ৰা দেন্তি, উদ্ধরিত্ৰা নিক্খিত্তে অত্তনো থম্ভে ৰা দেন্তি, ৰট্টতি. অথাপি ৰদন্তি – ‘‘অম্হাকং, ভন্তে, হত্থকম্মং কাতুং খণো নত্থি, অঞ্ঞং উদ্ধরাপেথ, তস্স মূলং দস্সামা’’তি উদ্ধরাপেত্ৰা ‘‘পাসাণত্থম্ভে উদ্ধটমনুস্সানং মূলং দেথা’’তি ৰত্তুং ৰট্টতি. এতেনেৰুপাযেন পাসাদদারূনং অত্থায ৰড্ঢকীনং সন্তিকং ইট্ঠকত্থায ইট্ঠকৰড্ঢকীনং ছদনত্থায গেহচ্ছাদকানং চিত্তকম্মত্থায চিত্তকারানন্তি যেন যেন অত্থো হোতি, তস্স তস্স অত্থায তেসং তেসং সিপ্পকারকানং সন্তিকং গন্ত্ৰা হত্থকম্মং যাচিতুং ৰট্টতি. হত্থকম্মযাচনৰসেন চ মূলচ্ছেজ্জায ৰা ভত্তৰেতনানুপ্পদানেন ৰা লদ্ধম্পি সব্বং গহেতুং ৰট্টতি. অরঞ্ঞতো আহরাপেন্তেন চ সব্বং অনজ্ঝাৰুত্থকং আহরাপেতব্বং.

ন কেৰলঞ্চ পাসাদং কারেতুকামেন মঞ্চপীঠপত্তপরিস্সাৰনধমকরকচীৰরাদীনি কারাপেতুকামেনাপি দারুলোহসুত্তাদীনি লভিত্ৰা তে তে সিপ্পকারকে উপসঙ্কমিত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰ হত্থকম্মং যাচিতব্বং. হত্থকম্মযাচনৰসেন চ মূলচ্ছেজ্জায ৰা ভত্তৰেতনানুপ্পদানেন ৰা লদ্ধম্পি সব্বং গহেতব্বং. সচে পন কাতুং ন ইচ্ছন্তি, ভত্তৰেতনং পচ্চাসীসন্তি, অকপ্পিযকহাপণাদি ন দাতব্বং. ভিক্খাচারৰত্তেন তণ্ডুলাদীনি পরিযেসিত্ৰা দাতুং ৰট্টতি.

হত্থকম্মৰসেন পত্তং কারেত্ৰা তথেৰ পাচেত্ৰা নৰপক্কস্স পত্তস্স পুঞ্ছনতেলত্থায অন্তোগামং পৰিট্ঠেন ‘‘ভিক্খায আগতো’’তি সল্লক্খেত্ৰা যাগুযা ৰা ভত্তে ৰা আনীতে হত্থেন পত্তো পিধাতব্বো. সচে উপাসিকা ‘‘কিং, ভন্তে’’তি পুচ্ছতি, ‘‘নৰপক্কো পত্তো পুঞ্ছনতেলেন অত্থো’’তি ৰত্তব্বং. সচে সা ‘‘দেহি, ভন্তে’’তি পত্তং গহেত্ৰা তেলেন পুঞ্ছিত্ৰা যাগুযা ৰা ভত্তস্স ৰা পূরেত্ৰা দেতি, ৰিঞ্ঞত্তি নাম ন হোতি, গহেতুং ৰট্টতীতি.

ভিক্খূ পগেৰ পিণ্ডায চরিত্ৰা আসনসালং গন্ত্ৰা আসনং অপস্সন্তা তিট্ঠন্তি. তত্র চে উপাসকা ভিক্খূ ঠিতে দিস্ৰা সযমেৰ আসনানি আহরাপেন্তি, নিসীদিত্ৰা গচ্ছন্তেহি আপুচ্ছিত্ৰা গন্তব্বং. অনাপুচ্ছা গতানম্পি নট্ঠং গীৰা ন হোতি, আপুচ্ছিত্ৰা গমনং পন ৰত্তং. সচে ভিক্খূহি ‘‘আসনানি আহরথা’’তি ৰুত্তেহি আহটানি হোন্তি, আপুচ্ছিত্ৰাৰ গন্তব্বং. অনাপুচ্ছা গতানং ৰত্তভেদো চ নট্ঠঞ্চ গীৰাতি. অত্থরণকোজৰাদীসুপি এসেৰ নযো.

মক্খিকাযো বহুকা হোন্তি, ‘‘মক্খিকাবীজনিং আহরথা’’তি ৰত্তব্বং. পুচিমন্দসাখাদীনি আহরন্তি, কপ্পিযং কারাপেত্ৰা পটিগ্গহেতব্বানি. আসনসালায উদকভাজনং রিত্তং হোতি, ‘‘ধমকরণং গণ্হা’’তি ন ৰত্তব্বং. ধমকরকঞ্হি রিত্তভাজনে পক্খিপন্তো ভিন্দেয্য ‘‘নদিং ৰা তল়াকং ৰা গন্ত্ৰা পন উদকং আহরা’’তি ৰত্তুং ৰট্টতি. ‘‘গেহতো আহরা’’তি নেৰ ৰত্তুং ৰট্টতি, ন আহটং পরিভুঞ্জিতব্বং. আসনসালাযং ৰা অরঞ্ঞকে ৰা ভত্তকিচ্চং করোন্তেহি তত্থজাতকং অনজ্ঝাৰুত্থকং যংকিঞ্চি উত্তরিভঙ্গারহং পত্তং ৰা ফলং ৰা সচে কিঞ্চি কম্মং করোন্তং আহরাপেতি, হত্থকম্মৰসেন আহরাপেত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি. অলজ্জীহি পন ভিক্খূহি ৰা সামণেরেহি ৰা হত্থকম্মং ন কারেতব্বং. অযং তাৰ পুরিসত্থকরে নযো.

গোণং পন অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতট্ঠানতো আহরাপেতুং ন ৰট্টতি, আহরাপেন্তস্স দুক্কটং. ঞাতিপৰারিতট্ঠানতোপি মূলচ্ছেজ্জায যাচিতুং ন ৰট্টতি, তাৰকালিকনযেন সব্বত্থ ৰট্টতি. এৰং আহরাপিতঞ্চ গোণং রক্খিত্ৰা জগ্গিত্ৰা সামিকা পটিচ্ছাপেতব্বা. সচস্স পাদো ৰা সিঙ্গং ৰা ভিজ্জতি ৰা নস্সতি ৰা সামিকা চে সম্পটিচ্ছন্তি, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে সম্পটিচ্ছন্তি, গীৰা হোতি. সচে ‘‘তুম্হাকংযেৰ দেমা’’তি ৰদন্তি ন সম্পটিচ্ছিতব্বং. ‘‘ৰিহারস্স দেমা’’তি ৰুত্তে পন ‘‘আরামিকানং আচিক্খথ জগ্গনত্থাযা’’তি ৰত্তব্বং.

‘‘সকটং দেথা’’তিপি অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতে ৰত্তুং ন ৰট্টতি, ৰিঞ্ঞত্তিএৰ হোতি দুক্কটং আপজ্জতি. ঞাতিপৰারিতট্ঠানে পন ৰট্টতি, তাৰকালিকং ৰট্টতি কম্মং কত্ৰা পুন দাতব্বং. সচে নেমিযাদীনি ভিজ্জন্তি পাকতিকানি কত্ৰা দাতব্বং. নট্ঠে গীৰা হোতি. ‘‘তুম্হাকমেৰ দেমা’’তি ৰুত্তে দারুভণ্ডং নাম সম্পটিচ্ছিতুং ৰট্টতি. এস নযো ৰাসিফরসুকুঠারীকুদালনিখাদনেসু. ৰল্লিআদীসু চ পরপরিগ্গহিতেসু. গরুভণ্ডপ্পহোনকেসুযেৰ চ ৰল্লিআদীসু ৰিঞ্ঞত্তি হোতি, ন ততো ওরং.

অনজ্ঝাৰুত্থকং পন যংকিঞ্চি আহরাপেতুং ৰট্টতি. রক্খিতগোপিতট্ঠানেযেৰ হি ৰিঞ্ঞত্তি নাম ৰুচ্চতি. সা দ্ৰীসু পচ্চযেসু সব্বেন সব্বং ন ৰট্টতি, সেনাসনপচ্চযে পন ‘‘আহর দেহী’’তি ৰিঞ্ঞত্তিমত্তমেৰ ন ৰট্টতি, পরিকথোভাসনিমিত্তকম্মানি ৰট্টন্তি. তত্থ উপোসথাগারং ৰা ভোজনসালং ৰা অঞ্ঞং ৰা যংকিঞ্চি সেনাসনং ইচ্ছতো ‘‘ইমস্মিং ৰত ওকাসে এৰরূপং সেনাসনং কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰা ‘‘যুত্ত’’ন্তি ৰা ‘‘অনুরূপ’’ন্তি ৰাতিআদিনা নযেন ৰচনং পরিকথা নাম. ‘‘উপাসকা তুম্হে কুহিং ৰসথা’’তি? ‘‘পাসাদে, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং ভিক্খূনং পন উপাসকা পাসাদো ন ৰট্টতী’’তি এৰমাদিৰচনং ওভাসো নাম. মনুস্সে দিস্ৰা রজ্জুং পসারেতি, খীলে আকোটাপেতি. ‘‘কিং ইদং, ভন্তে’’তি ৰুত্তে ‘‘ইধ আৰাসং করিস্সামা’’তি এৰমাদিকরণং পন নিমিত্তকম্মং নাম. গিলানপচ্চযে পন ৰিঞ্ঞত্তিপি ৰট্টতি, পগেৰ পরিকথাদীনি.

মনুস্সা উপদ্দুতা যাচনায উপদ্দুতা ৰিঞ্ঞত্তিযাতি তেসং ভিক্খূনং তায যাচনায চ ৰিঞ্ঞত্তিযা চ পীল়িতা. উব্বিজ্জন্তিপীতি ‘‘কিং নু আহরাপেস্সন্তী’’তি উব্বেগং ইঞ্জনং চলনং পটিলভন্তি. উত্তসন্তিপীতি অহিং ৰিয দিস্ৰা সহসা তসিত্ৰা উক্কমন্তি. পলাযন্তিপীতি দূরতোৰ যেন ৰা তেন ৰা পলাযন্তি. অঞ্ঞেনপি গচ্ছন্তীতি যং মগ্গং পটিপন্না তং পহায নিৰত্তিত্ৰা ৰামং ৰা দক্খিণং ৰা গহেত্ৰা গচ্ছন্তি, দ্ৰারম্পি থকেন্তি.

৩৪৪. ভূতপুব্বং ভিক্খৰেতি ইতি ভগৰা তে ভিক্খূ গরহিত্ৰা তদনুরূপঞ্চ ধম্মিং কথং কত্ৰা পুনপি ৰিঞ্ঞত্তিযা দোসং পাকটং কুরুমানো ইমিনা ‘‘ভূতপুব্বং ভিক্খৰে’’তিআদিনা নযেন তীণি ৰত্থূনি দস্সেসি. তত্থ মণিকণ্ঠোতি সো কির নাগরাজা সব্বকামদদং মহগ্ঘং মণিং কণ্ঠে পিলন্ধিত্ৰা চরতি, তস্মা ‘‘মণিকণ্ঠো’’ ত্ৰেৰ পঞ্ঞাযিত্থ. উপরিমুদ্ধনি মহন্তং ফণং করিত্ৰা অট্ঠাসীতি সো কির তেসং দ্ৰিন্নং ইসীনং কনিট্ঠো ইসি মেত্তাৰিহারী অহোসি, তস্মা নাগরাজা নদিতো উত্তরিত্ৰা দেৰৰণ্ণং নিম্মিনিত্ৰা তস্স সন্তিকে নিসীদিত্ৰা সম্মোদনীযং কথং কত্ৰা তং দেৰৰণ্ণং পহায সকৰণ্ণমেৰ উপগন্ত্ৰা তং ইসিং পরিক্খিপিত্ৰা পসন্নাকারং করোন্তো উপরিমুদ্ধনি মহন্তং ফণং করিত্ৰা ছত্তং ৰিয ধারযমানো মুহুত্তং ঠত্ৰা পক্কমতি, তেন ৰুত্তং ‘‘উপরিমুদ্ধনি মহন্তং ফণং করিত্ৰা অট্ঠাসী’’তি. মণিমস্স কণ্ঠে পিলন্ধনন্তি মণিং অস্স কণ্ঠে পিলন্ধিতং, আমুক্কন্তি অত্থো. একমন্তং অট্ঠাসীতি তেন দেৰৰণ্ণেন আগন্ত্ৰা তাপসেন সদ্ধিং সম্মোদমানো একস্মিং পদেসে অট্ঠাসি.

মমন্নপানন্তি মম অন্নঞ্চ পানঞ্চ. ৰিপুলন্তি বহুলং. উল়ারন্তি পণীতং. অতিযাচকোসীতি অতিৰিয যাচকো, অসি পুনপ্পুনং যাচসীতি ৰুত্তং হোতি. সুসূতি তরুণো, থামসম্পন্নো যোব্বনপ্পত্তপুরিসো. সক্খরা ৰুচ্চতি কাল়সিলা, তত্থ ধোতো অসি ‘‘সক্খরধোতো নামা’’তি ৰুচ্চতি, সক্খরধোতো পাণিম্হি অস্সাতি সক্খরধোতপাণি, পাসাণে ধোতনিসিতখগ্গহত্থোতি অত্থো. যথা সো অসিহত্থো পুরিসো তাসেয্য, এৰং তাসেসি মং সেলং যাচমানো, মণিং যাচন্তোতি অত্থো.

ন তং যাচেতি তং ন যাচেয্য. কতরং? যস্স পিযং জিগীসেতি যং অস্স সত্তস্স পিযন্তি জানেয্য.

কিমঙ্গং পন মনুস্সভূতানন্তি মনুস্সভূতানং অমনাপাতি কিমেৰেত্থ ৰত্তব্বং.

৩৪৫. সকুণসঙ্ঘস্স সদ্দেন উব্বাল়্হোতি সো কির সকুণসঙ্ঘো পঠমযামঞ্চ পচ্ছিমযামঞ্চ নিরন্তরং সদ্দমেৰ করোতি, সো ভিক্খু তেন সদ্দেন পীল়িতো হুত্ৰা ভগৰতো সন্তিকং অগমাসি. তেনাহ – ‘‘যেনাহং তেনুপসঙ্কমী’’তি.

কুতো চ ত্ৰং ভিক্খু আগচ্ছসীতি এত্থ নিসিন্নো সো ভিক্খু ন আগচ্ছতি ৰত্তমানসমীপে পন এৰং ৰত্তুং লব্ভতি. তেনাহ – ‘‘কুতো চ ত্ৰং ভিক্খু আগচ্ছসী’’তি, কুতো আগতোসীতি অত্থো. ততো অহং ভগৰা আগচ্ছামীতি এত্থাপি সো এৰ নযো. উব্বাল়্হোতি পীল়িতো, উক্কণ্ঠাপিতো হুত্ৰাতি অত্থো.

সো সকুণসঙ্ঘো ‘‘ভিক্খু পত্তং যাচতী’’তি এত্থ ন তে সকুণা ভিক্খুনো ৰচনং জানন্তি, ভগৰা পন অত্তনো আনুভাৰেন যথা জানন্তি তথা অকাসি.

৩৪৬. অপাহং তে ন জানামীতি অপি অহং তে জনে ‘‘কে ৰা ইমে, কস্স ৰা ইমে’’তি ন জানামি. সঙ্গম্ম যাচন্তীতি সমাগন্ত্ৰা ৰগ্গৰগ্গা হুত্ৰা যাচন্তি. যাচকো অপ্পিযো হোতীতি যো যাচতি সো অপ্পিযো হোতি. যাচং অদদমপ্পিযোতি যাচন্তি যাচিতং ৰুচ্চতি, যাচিতমত্থং অদদন্তোপি অপ্পিযো হোতি. অথ ৰা যাচন্তি যাচন্তস্স, অদদমপ্পিযোতি অদেন্তো অপ্পিযো হোতি. মা মে ৰিদেস্সনা অহূতি মা মে অপ্পিযভাৰো অহু, অহং ৰা তৰ, ত্ৰং ৰা মম ৰিদেস্সো অপ্পিযো মা অহোসীতি অত্থো.

৩৪৭. দুস্সংহরানীতি কসিগোরক্খাদীহি উপাযেহি দুক্খেন সংহরণীযানি.

৩৪৮-৯. সঞ্ঞাচিকায পন ভিক্খুনাতি এত্থ সঞ্ঞাচিকা নাম সযং পৰত্তিতযাচনা ৰুচ্চতি, তস্মা ‘‘সঞ্ঞাচিকাযা’’তি অত্তনো যাচনাযাতি ৰুত্তং হোতি, সযং যাচিতকেহি উপকরণেহীতি অত্থো. যস্মা পন সা সযংযাচিতকেহি কযিরমানা সযং যাচিত্ৰা কযিরমানা হোতি, তস্মা তং অত্থপরিযাযং দস্সেতুং ‘‘সযং যাচিত্ৰা পুরিসম্পী’’তি এৰমস্স পদভাজনং ৰুত্তং.

উল্লিত্তাতি অন্তোলিত্তা. অৰলিত্তাতি বহিলিত্তা. উল্লিত্তাৰলিত্তাতি অন্তরবাহিরলিত্তাতি ৰুত্তং হোতি.

কারযমানেনাতি ইমস্স পদভাজনে ‘‘কারাপেন্তেনা’’তি এত্তকমেৰ ৰত্তব্বং সিযা, এৰঞ্হি ব্যঞ্জনং সমেতি. যস্মা পন সঞ্ঞাচিকায কুটিং করোন্তেনাপি ইধ ৰুত্তনযেনেৰ পটিপজ্জিতব্বং, তস্মা করোন্তো ৰা হোতু কারাপেন্তো ৰা উভোপেতে ‘‘কারযমানেনা’’তি ইমিনাৰ পদেন সঙ্গহিতাতি এতমত্থং দস্সেতুং ‘‘করোন্তো ৰা কারাপেন্তো ৰা’’তি ৰুত্তং. যদি পন করোন্তেন ৰা কারাপেন্তেন ৰাতি ৰদেয্য, ব্যঞ্জনং ৰিলোমিতং ভৰেয্য, ন হি কারাপেন্তো করোন্তো নাম হোতি, তস্মা অত্থমত্তমেৰেত্থ দস্সিতন্তি ৰেদিতব্বং.

অত্তুদ্দেসন্তি ‘‘ময্হং এসা’’তি এৰং অত্তা উদ্দেসো অস্সাতি অত্তুদ্দেসা, তং অত্তুদ্দেসং. যস্মা পন যস্সা অত্তা উদ্দেসো সা অত্তনো অত্থায হোতি, তস্মা অত্থপরিযাযং দস্সেন্তো ‘‘অত্তুদ্দেসন্তি অত্তনো অত্থাযা’’তি আহ. পমাণিকা কারেতব্বাতি পমাণযুত্তা কারেতব্বা. তত্রিদং পমাণন্তি তস্সা কুটিযা ইদং পমাণং. সুগতৰিদত্থিযাতি সুগতৰিদত্থি নাম ইদানি মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স তিস্সো ৰিদত্থিযো ৰড্ঢকীহত্থেন দিযড্ঢো হত্থো হোতি. বাহিরিমেন মানেনাতি কুটিযা বহিকুট্টমানেন দ্ৰাদস ৰিদত্থিযো, মিনন্তেন পন সব্বপঠমং দিন্নো মহামত্তিকপরিযন্তো ন গহেতব্বো. থুসপিণ্ডপরিযন্তেন মিনিতব্বং. থুসপিণ্ডস্সউপরি সেতকম্মং অব্বোহারিকং. সচে থুসপিণ্ডেন অনত্থিকো মহামত্তিকায এৰ নিট্ঠাপেতি, মহামত্তিকাৰ পরিচ্ছেদো.

তিরিযন্তি ৰিত্থারতো. সত্তাতি সত্ত সুগতৰিদত্থিযো. অন্তরাতি ইমস্স পন অযং নিদ্দেসো, ‘‘অব্ভন্তরিমেন মানেনা’’তি, কুট্টস্স বহি অন্তং অগ্গহেত্ৰা অব্ভন্তরিমেন অন্তেন মিনিযমানে তিরিযং সত্ত সুগতৰিদত্থিযো পমাণন্তি ৰুত্তং হোতি.

যো পন লেসং ওড্ডেন্তো যথাৰুত্তপ্পমাণমেৰ করিস্সামীতি দীঘতো একাদস ৰিদত্থিযো তিরিযং অট্ঠ ৰিদত্থিযো, দীঘতো ৰা তেরস ৰিদত্থিযো তিরিযং ছ ৰিদত্থিযো করেয্য, ন ৰট্টতি. একতোভাগেন অতিক্কন্তম্পি হি পমাণং অতিক্কন্তমেৰ হোতি. তিট্ঠতু ৰিদত্থি, কেসগ্গমত্তম্পি দীঘতো ৰা হাপেত্ৰা তিরিযং তিরিযতো ৰা হাপেত্ৰা দীঘং ৰড্ঢেতুং ন ৰট্টতি, কো পন ৰাদো উভতো ৰড্ঢনে? ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘আযামতো ৰা ৰিত্থারতো ৰা অন্তমসো কেসগ্গমত্তম্পি অতিক্কমিত্ৰা করোতি ৰা কারাপেতি ৰা পযোগে দুক্কট’’ন্তিআদি (পারা. ৩৫৩). যথাৰুত্তপ্পমাণা এৰ পন ৰট্টতি. যা পন দীঘতো সট্ঠিহত্থাপি হোতি তিরিযং তিহত্থা ৰা ঊনকচতুহত্থা ৰা যত্থ পমাণযুত্তো মঞ্চো ইতো চিতো চ ন পরিৰত্ততি, অযং কুটীতি সঙ্খ্যং ন গচ্ছতি, তস্মা অযম্পি ৰট্টতি. মহাপচ্চরিযং পন পচ্ছিমকোটিযা চতুহত্থৰিত্থারা ৰুত্তা, ততো হেট্ঠা অকুটি. পমাণিকাপি পন অদেসিতৰত্থুকা ৰা সারম্ভা ৰা অপরিক্কমনা ৰা ন ৰট্টতি. পমাণিকা দেসিতৰত্থুকা অনারম্ভা সপরিক্কমনাৰ ৰট্টতি. পমাণতো ঊনতরম্পি চতুহত্থং পঞ্চহত্থম্পি করোন্তেন দেসিতৰত্থুকাৰ কারেতব্বা. পমাণাতিক্কন্তঞ্চ পন করোন্তো লেপপরিযোসানে গরুকং আপত্তিং আপজ্জতি.

তত্থ লেপো চ অলেপো চ লেপোকাসো চ অলেপোকাসো চ ৰেদিতব্বো. সেয্যথিদং – লেপোতি দ্ৰে লেপা – মত্তিকালেপো চ সুধালেপো চ. ঠপেত্ৰা পন ইমে দ্ৰে লেপে অৰসেসো ভস্মগোমযাদিভেদো লেপো, অলেপো. সচেপি কলললেপো হোতি, অলপো এৰ. লেপোকাসোতি ভিত্তিযো চেৰ ছদনঞ্চ, ঠপেত্ৰা পন ভিত্তিচ্ছদনে অৰসেসো থম্ভতুলাপিট্ঠসঙ্ঘাটৰাতপানধূমচ্ছিদ্দাদি অলেপারহো ওকাসো সব্বোপি অলেপোকাসোতি ৰেদিতব্বো.

ভিক্খূ অভিনেতব্বা ৰত্থুদেসনাযাতি যস্মিং ঠানে কুটিং কারেতুকামো হোতি, তত্থ ৰত্থুদেসনত্থায ভিক্খূ নেতব্বা. তেন কুটিকারকেনাতিআদি পন যেন ৰিধিনা তে ভিক্খূ অভিনেতব্বা, তস্স দস্সনত্থং ৰুত্তং. তত্থ কুটিৰত্থুং সোধেত্ৰাতি ন ৰিসমং অরঞ্ঞং ভিক্খূ গহেত্ৰা গন্তব্বং, কুটিৰত্থুং পন পঠমমেৰ সোধেত্ৰা সমতলং সীমমণ্ডলসদিসং কত্ৰা পচ্ছা সঙ্ঘং উপসঙ্কমিত্ৰা যাচিত্ৰা নেতব্বাতি দস্সেতি. এৰমস্স ৰচনীযোতি সঙ্ঘো এৰং ৰত্তব্বো অস্স. পরতো পন ‘‘দুতিযম্পি যাচিতব্বা’’তি ভিক্খূ সন্ধায বহুৰচনং ৰুত্তং. নো চে সব্বো সঙ্ঘো উস্সহতীতি সচে সব্বো সঙ্ঘো ন ইচ্ছতি, সজ্ঝাযমনসিকারাদীসু উয্যুত্তা তে তে ভিক্খূ হোন্তি. সারম্ভং অনারম্ভন্তি সউপদ্দৰং অনুপদ্দৰং. সপরিক্কমনং অপরিক্কমনন্তি সউপচারং অনুপচারং.

পত্তকল্লন্তি পত্তো কালো ইমস্স ওলোকনস্সাতি পত্তকালং, পত্তকালমেৰ পত্তকল্লং. ইদঞ্চ ৰত্থুংওলোকনত্থায সম্মুতিকম্মং অনুসাৰনানযেন ওলোকেত্ৰাপি কাতুং ৰট্টতি. পরতো পন ৰত্থুদেসনাকম্মং যথাৰুত্তায এৰ ঞত্তিযা চ অনুসাৰনায চ কাতব্বং, ওলোকেত্ৰা কাতুং ন ৰট্টতি.

৩৫৩. কিপিল্লিকানন্তি রত্তকাল়পিঙ্গলাদিভেদানং যাসং কাসঞ্চি কিপিল্লিকানং. কিপীল্লকানন্তিপি পাঠো. আসযোতি নিবদ্ধৰসনট্ঠানং, যথা চ কিপিল্লিকানং এৰং উপচিকাদীনম্পি নিবদ্ধৰসনট্ঠানংযেৰ আসযো ৰেদিতব্বো. যত্থ পন তে গোচরত্থায আগন্ত্ৰা গচ্ছন্তি, সব্বেসম্পি তাদিসো সঞ্চরণপ্পদেসো অৰারিতো, তস্মা তত্থ অপনেত্ৰা সোধেত্ৰা কাতুং ৰট্টতি. ইমানি তাৰ ছ ঠানানিসত্তানুদ্দযায পটিক্খিত্তানি.

হত্থীনং ৰাতি হত্থীনং পন নিবদ্ধৰসনট্ঠানম্পি নিবদ্ধগোচরট্ঠানম্পি ন ৰট্টতি, সীহাদীনং আসযো চ গোচরায পক্কমন্তানং নিবদ্ধগমনমগ্গো চ ন ৰট্টতি. এতেসং গোচরভূমি ন গহিতা. যেসং কেসঞ্চীতি অঞ্ঞেসম্পি ৰাল়ানং তিরচ্ছানগতানং. ইমানি সত্ত ঠানানি সপ্পটিভযানি ভিক্খূনং আরোগ্যত্থায পটিক্খিত্তানি. সেসানি নানাউপদ্দৰেহি সউপদ্দৰানি. তত্থ পুব্বণ্ণনিস্সিতন্তি পুব্বণ্ণং নিস্সিতং সত্তন্নং ধঞ্ঞানং ৰিরুহনকখেত্তসামন্তা ঠিতং. এসেৰ নযো অপরণ্ণনিস্সিতাদীসুপি. এত্থ পন অব্ভাঘাতন্তি কারণাঘরং ৰেরিঘরং, চোরানং মারণত্থায কতন্তি কুরুন্দিআদীসু.

আঘাতনন্তি ধম্মগন্ধিকা ৰুচ্চতি. সুসানন্তি মহাসুসানং. সংসরণন্তি অনিব্বিজ্ঝগমনীযো গতপচ্চাগতমগ্গো ৰুচ্চতি. সেসং উত্তানমেৰ.

ন সক্কা হোতি যথাযুত্তেন সকটেনাতি দ্ৰীহি বলিবদ্দেহি যুত্তেন সকটেন একং চক্কং নিব্বোদকপতনট্ঠানে একং বহি কত্ৰা আৰিজ্জিতুং ন সক্কা হোতি. কুরুন্দিযং পন ‘‘চতূহি যুত্তেনা’’তি ৰুত্তং. সমন্তা নিস্সেণিযা অনুপরিগন্তুন্তি নিস্সেণিযং ঠত্ৰা গেহং ছাদেন্তেহি ন সক্কা হোতি সমন্তা নিস্সেণিযা আৰিজ্জিতুং. ইতি এৰরূপে সারম্ভে চ অপরিক্কমনে চ ঠানে ন কারেতব্বা. অনারম্ভে পন সপরিক্কমনে কারেতব্বা, তং ৰুত্তপটিপক্খনযেন পাল়িযং আগতমেৰ.

পুন সঞ্ঞাচিকা নামাতি এৰমাদি ‘‘সারম্ভে চে ভিক্খু ৰত্থুস্মিং অপরিক্কমনে সঞ্ঞাচিকায কুটিং কারেয্যা’’তি এৰং ৰুত্তসংযাচিকাদীনং অত্থপ্পকাসনত্থং ৰুত্তং.

পযোগে দুক্কটন্তি এৰং অদেসিতৰত্থুকং ৰা পমাণাতিক্কন্তং ৰা কুটিং কারেস্সামীতি অরঞ্ঞতো রুক্খা হরণত্থায ৰাসিং ৰা ফরসুং ৰা নিসেতি দুক্কটং, অরঞ্ঞং পৰিসতি দুক্কটং, তত্থ অল্লতিণানি ছিন্দতি দুক্কটেন সদ্ধিং পাচিত্তিযং, সুক্খানি ছিন্দতি দুক্কটং. রুক্খেসুপি এসেৰ নযো. ভূমিং সোধেতি খণতি, পংসুং উদ্ধরতি, চিনাতি; এৰং যাৰ পাচীরং বন্ধতি তাৰ পুব্বপযোগো নাম হোতি. তস্মিং পুব্বপযোগে সব্বত্থ পাচিত্তিযট্ঠানে দুক্কটেন সদ্ধিং পাচিত্তিযং, দুক্কটট্ঠানে দুক্কটং, ততো পট্ঠায সহপযোগো নাম. তত্থ থম্ভেহি কাতব্বায থম্ভং উস্সাপেতি, দুক্কটং. ইট্ঠকাহি চিনিতব্বায ইট্ঠকং আচিনাতি, দুক্কটং. এৰং যং যং উপকরণং যোজেতি, সব্বত্থ পযোগে পযোগে দুক্কটং. তচ্ছন্তস্স হত্থৰারে হত্থৰারে তদত্থায গচ্ছন্তস্স পদে পদে দুক্কটং. এৰং কতং পন দারুকুট্টিকং ৰা ইট্ঠককুট্টিকং ৰা সিলাকুট্টিকং ৰা অন্তমসো পণ্ণসালম্পি সভিত্তিচ্ছদনং লিম্পিস্সামীতি সুধায ৰা মত্তিকায ৰা লিম্পন্তস্স পযোগে পযোগে যাৰ থুল্লচ্চযং ন হোতি, তাৰ দুক্কটং. এতং পন দুক্কটং মহালেপেনেৰ ৰট্টতি, সেতরত্তৰণ্ণকরণে ৰা চিত্তকম্মে ৰা অনাপত্তি.

একং পিণ্ডং অনাগতেতি যো সব্বপচ্ছিমো একো লেপপিণ্ডো, তং একং পিণ্ডং অসম্পত্তে কুটিকম্মে. ইদং ৰুত্তং হোতি, ইদানি দ্ৰীহি পিণ্ডেহি নিট্ঠানং গমিস্সতীতি তেসু পঠমপিণ্ডদানে থুল্লচ্চযন্তি.

তস্মিং পিণ্ডে আগতেতি যং একং পিণ্ডং অনাগতে কুটিকম্মে থুল্লচ্চযং হোতি, তস্মিং অৰসানপিণ্ডে আগতে দিন্নে ঠপিতে লেপস্স ঘটিতত্তা আপত্তি সঙ্ঘাদিসেসস্স. এৰং লেম্পন্তস্স চ অন্তোলেপে ৰা অন্তোলেপেন সদ্ধিং ভিত্তিঞ্চ ছদনঞ্চ একাবদ্ধং কত্ৰা ঘটিতে বহিলেপে ৰা বহিলেপেন সদ্ধিং ঘটিতে সঙ্ঘাদিসেসো. সচে পন দ্ৰারবদ্ধং ৰা ৰাতপানং ৰা অট্ঠপেত্ৰাৰ মত্তিকায লিম্পতি, তস্মিঞ্চ তস্সোকাসং পুন ৰড্ঢেত্ৰা ৰা অৰড্ঢেত্ৰা ৰা ঠপিতে লেপো ন ঘটীযতি রক্খতি তাৰ, পুন লিম্পন্তস্স পন ঘটিতমত্তে সঙ্ঘাদিসেসো. সচে তং ঠপিযমানং পঠমং দিন্নলেপেন সদ্ধিং নিরন্তরমেৰ হুত্ৰা তিট্ঠতি, পঠমমেৰ সঙ্ঘাদিসেসো. উপচিকামোচনত্থং অট্ঠঙ্গুলমত্তেন অপ্পত্তচ্ছদনং কত্ৰা ভিত্তিং লিম্পতি, অনাপত্তি. উপচিকামোচনত্থমেৰ হেট্ঠা পাসাণকুট্টং কত্ৰা তং অলিম্পিত্ৰা উপরি লিম্পতি, লেপো ন ঘটিযতি নাম, অনাপত্তিযেৰ.

ইট্ঠককুট্টিকায ইট্ঠকাহিযেৰ ৰাতপানে চ ধূমনেত্তানি চ করোতি, লেপঘটনেনেৰ আপত্তি. পণ্ণসালং লিম্পতি, লেপঘটনেনেৰ আপত্তি. তত্থ আলোকত্থায অট্ঠঙ্গুলমত্তং ঠপেত্ৰা লিম্পতি, লেপো ন ঘটীযতি নাম, অনাপত্তিযেৰ. সচে ‘‘ৰাতপানং লদ্ধা এত্থ ঠপেস্সামী’’তি করোতি, ৰাতপানে ঠপিতে লেপঘটনেন আপত্তি. সচে মত্তিকায কুট্টং করোতি, ছদনলেপেন সদ্ধিং ঘটনে আপত্তি. একো একপিণ্ডাৰসেসং কত্ৰা ঠপেতি, অঞ্ঞো তং দিস্ৰা ‘‘দুক্কতং ইদ’’ন্তি ৰত্তসীসেন লিম্পতি উভিন্নম্পি অনাপত্তি.

৩৫৪. ভিক্খু কুটিং করোতীতি এৰমাদীনি ছত্তিংস চতুক্কানি আপত্তিভেদদস্সনত্থং ৰুত্তানি, তত্থ সারম্ভায দুক্কটং, অপরিক্কমনায দুক্কটং, পমাণাতিক্কন্তায সঙ্ঘাদিসেসো, অদেসিতৰত্থুকায সঙ্ঘাদিসেসো, এতেসং ৰসেন ৰোমিস্সকাপত্তিযো ৰেদিতব্বা.

৩৫৫. আপত্তি দ্ৰিন্নং সঙ্ঘাদিসেসেন দ্ৰিন্নং দুক্কটানন্তিআদীসু চ দ্ৰীহি সঙ্ঘাদিসেসেহি সদ্ধিং দ্ৰিন্নং দুক্কটানন্তিআদিনা নযেন অত্থো ৰেদিতব্বো.

৩৬১. সো চে ৰিপ্পকতে আগচ্ছতীতিআদীসু পন অযং অত্থৰিনিচ্ছযো. সোতি সমাদিসিত্ৰা পক্কন্তভিক্খু. ৰিপ্পকতেতি অনিট্ঠিতে কুটিকম্মে. অঞ্ঞস্স ৰা দাতব্বাতি অঞ্ঞস্স পুগ্গলস্স ৰা সঙ্ঘস্স ৰা চজিত্ৰা দাতব্বা. ভিন্দিত্ৰা ৰা পুন কাতব্বাতি কিত্তকেন ভিন্না হোতি, সচে থম্ভা ভূমিযং নিখাতা, উদ্ধরিতব্বা. সচে পাসাণানং উপরি ঠপিতা, অপনেতব্বা. ইট্ঠকচিতায যাৰ মঙ্গলিট্ঠকা তাৰ কুট্টা অপচিনিতব্বা. সঙ্খেপতো ভূমিসমং কত্ৰা ৰিনাসিতা ভিন্না হোতি, ভূমিতো উপরি চতুরঙ্গুলমত্তেপি ঠিতে অভিন্নাৰ. সেসং সব্বচতুক্কেসু পাকটমেৰ. ন হেত্থ অঞ্ঞং কিঞ্চি অত্থি, যং পাল়িঅনুসারেনেৰ দুব্বিঞ্ঞেয্যং সিযা.

৩৬৩. অত্তনা ৰিপ্পকতন্তিআদীসু পন অত্তনা আরদ্ধং কুটিং. অত্তনা পরিযোসাপেতীতি মহামত্তিকায ৰা থুসমত্তিকায ৰা যায কতং পরিযোসিতভাৰং পাপেতুকামো হোতি, তায অৰসানপিণ্ডং দেন্তো পরিযোসাপেতি.

পরেহি পরিযোসাপেতীতি অত্তনোৰ অত্থায পরেহি পরিযোসাপেতি. অত্তনা ৰা হি ৰিপ্পকতা হোতু পরেহি ৰা উভযেহি ৰা, তং চে অত্তনো অত্থায অত্তনা ৰা পরিযোসাপেতি, পরেহি ৰা পরিযোসাপেতি, অত্তনা চ পরেহি চাতি যুগনদ্ধং ৰা পরিযোসাপেতি, সঙ্ঘাদিসেসোযেৰাতি অযমেত্থ ৰিনিচ্ছযো.

কুরুন্দিযংপন ৰুত্তং – ‘‘দ্ৰে তযো ভিক্খূ ‘একতো ৰসিস্সামা’তি করোন্তি, রক্খতি তাৰ, অৰিভত্তত্তা অনাপত্তি. ‘ইদং ঠানং তৰ, ইদং মমা’তি ৰিভজিত্ৰা করোন্তি আপত্তি. সামণেরো চ ভিক্খু চ একতো করোন্তি, যাৰ অৰিভত্তা তাৰ রক্খতি. পুরিমনযেন ৰিভজিত্ৰা করোন্তি, ভিক্খুস্স আপত্তী’’তি.

৩৬৪. অনাপত্তি লেণেতিআদীসু লেণং মহন্তম্পি করোন্তস্স অনাপত্তি. ন হেত্থ লেপো ঘটীযতি. গুহম্পি ইট্ঠকাগুহং ৰা সিলাগুহং ৰা দারুগুহং ৰা ভূমিগুহং ৰা মহন্তম্পি করোন্তস্স অনাপত্তি.

তিণকুটিকাযাতি সত্তভূমিকোপি পাসাদো তিণপণ্ণচ্ছদনো ‘‘তিণকুটিকা’’তি ৰুচ্চতি. অট্ঠকথাসু পন কুক্কুটচ্ছিকগেহন্তি ছদনং দণ্ডকেহি জালবদ্ধং কত্ৰা তিণেহি ৰা পণ্ণেহি ৰা ছাদিতকুটিকাৰ ৰুত্তা, তত্থ অনাপত্তি. মহন্তম্পি তিণচ্ছদনগেহং কাতুং ৰট্টতি, উল্লিত্তাদিভাৰো এৰ হি কুটিযা লক্খণং, সো চ ছদনমেৰ সন্ধায ৰুত্তোতি ৰেদিতব্বো. চঙ্কমনসালাযং তিণচুণ্ণং পরিপততি ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ওগুম্ফেত্ৰা উল্লিত্তাৰলিত্তং কাতু’’ন্তিআদীনি (চূল়ৰ. ২৬০) চেত্থ সাধকানি, তস্মা উভতো পক্খং ৰা কূটবদ্ধং ৰা ৰট্টং ৰা চতুরস্সং ৰা যং ‘‘ইমং এতস্স গেহস্স ছদন’’ন্তি ছদনসঙ্খেপেন কতং হোতি, তস্স ভিত্তিলেপেন সদ্ধিং লেপে ঘটিতে আপত্তি. সচে পন উল্লিত্তাৰলিত্তচ্ছদনস্স গেহস্স লেপরক্খণত্থং উপরি তিণেন ছাদেন্তি, এত্তাৰতা তিণকুটি নাম ন হোতি. কিং পনেত্থ অদেসিতৰত্থুকপ্পমাণাতিক্কন্তপচ্চযাৰ অনাপত্তি, উদাহু সারম্ভঅপরিক্কমনপচ্চযাপীতি সব্বত্থাপি অনাপত্তি. তথা হি তাদিসং কুটিং সন্ধায পরিৰারে ৰুত্তং –

‘‘ভিক্খু সঞ্ঞাচিকায কুটিং করোতি;

অদেসিতৰত্থুকং পমাণাতিক্কন্তং;

সারম্ভং অপরিক্কমনং অনাপত্তি;

পঞ্হা মেসা কুসলেহি চিন্তিতা’’তি. (পরি. ৪৭৯);

অঞ্ঞস্সত্থাযাতি কুটিলক্খণপ্পত্তম্পি কুটিং অঞ্ঞস্স উপজ্ঝাযস্স ৰা আচরিযস্স ৰা সঙ্ঘস্স ৰা অত্থায করোন্তস্স অনাপত্তি. যং পন ‘‘আপত্তি কারুকানং তিণ্ণং দুক্কটান’’ন্তিআদি পাল়িযং ৰুত্তং, তং যথাসমাদিট্ঠায অকরণপচ্চযা ৰুত্তং.

ৰাসাগারং ঠপেত্ৰা সব্বত্থাতি অত্তনো ৰসনত্থায অগারং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞং উপোসথাগারং ৰা জন্তাঘরং ৰা ভোজনসালা ৰা অগ্গিসালা ৰা ভৰিস্সতীতি কারেতি, সব্বত্থ অনাপত্তি. সচেপিস্স হোতি ‘‘উপোসথাগারঞ্চ ভৰিস্সতি, অহঞ্চ ৰসিস্সামি জন্তাঘরঞ্চ ভোজনসালা চ অগ্গিসালা চ ভৰিস্সতি, অহঞ্চ ৰসিস্সামী’’তি কারিতেপি আনাপত্তিযেৰ. মহাপচ্চরিযং পন ‘‘অনাপত্তী’’তি ৰত্ৰা ‘‘অত্তনো ৰাসাগারত্থায করোন্তস্সেৰ আপত্তী’’তি ৰুত্তং. উম্মত্তকস্স আদিকম্মিকানঞ্চ আল়ৰকানং ভিক্খূনং অনাপত্তি.

সমুট্ঠানাদীসু ছসমুট্ঠানং কিরিযঞ্চ কিরিযাকিরিযঞ্চ, ইদঞ্হি ৰত্থুং দেসাপেত্ৰা পমাণাতিক্কন্তং করোতো কিরিযতো সমুট্ঠাতি, ৰত্থুং অদেসাপেত্ৰা করোতো কিরিযাকিরিযতো, নোসঞ্ঞাৰিমোক্খং, অচিত্তকং, পণ্ণত্তিৰজ্জং, কাযকম্মং, ৰচীকম্মং, তিচিত্তং, তিৰেদনন্তি.

কুটিকারসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৭. ৰিহারকারসিক্খাপদৰণ্ণনা

৩৬৫. তেন সমযেনাতি ৰিহারকারসিক্খাপদং. তত্থ কোসম্বিযন্তি এৰংনামকে নগরে. ঘোসিতারামেতি ঘোসিতস্স আরামে. ঘোসিতনামকেন কির সেট্ঠিনা সো কারিতো, তস্মা ‘‘ঘোসিতারামো’’তি ৰুচ্চতি. ছন্নস্সাতি বোধিসত্তকালে উপট্ঠাকছন্নস্স. ৰিহারৰত্থুং, ভন্তে, জানাহীতি ৰিহারস্স পতিট্ঠানট্ঠানং, ভন্তে, জানাহি. এত্থ চ ৰিহারোতি ন সকলৰিহারো, একো আৰাসো, তেনেৰাহ – ‘‘অয্যস্স ৰিহারং কারাপেস্সামী’’তি.

চেতিযরুক্খন্তি এত্থ চিত্তীকতট্ঠেন চেতিযং, পূজারহানং দেৰট্ঠানানমেতং অধিৰচনং, ‘‘চেতিয’’ন্তি সম্মতং রুক্খং চেতিযরুক্খং. গামেন পূজিতং গামস্স ৰা পূজিতন্তি গামপূজিতং. এসেৰ নযো সেসপদেসুপি. অপিচেত্থ জনপদোতি একস্স রঞ্ঞো রজ্জে একেকো কোট্ঠাসো. রট্ঠন্তি সকলরজ্জং ৰেদিতব্বং, সকলরজ্জম্পি হি কদাচি কদাচি তস্স রুক্খস্স পূজং করোতি, তেন ৰুত্তং ‘‘রট্ঠপূজিত’’ন্তি. একিন্দ্রিযন্তি কাযিন্দ্রিযং সন্ধায ৰদন্তি. জীৰসঞ্ঞিনোতি সত্তসঞ্ঞিনো.

৩৬৬. মহল্লকন্তি সস্সামিকভাৰেন সংযাচিককুটিতো মহন্তভাৰো এতস্স অত্থীতি মহল্লকো. যস্মা ৰা ৰত্থুং দেসাপেত্ৰা পমাণাতিক্কমেনপি কাতুং ৰট্টতি, তস্মা পমাণমহন্ততাযপি মহল্লকো, তং মহল্লকং. যস্মা পনস্স তং পমাণমহত্তং সস্সামিকত্তাৰ লব্ভতি, তস্মা তদত্থদস্সনত্থং ‘‘মহল্লকো নাম ৰিহারো সস্সামিকো ৰুচ্চতী’’তি পদভাজনং ৰুত্তং. সেসং সব্বং কুটিকারসিক্খাপদে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং সদ্ধিং সমুট্ঠানাদীহি. সস্সামিকভাৰমত্তমেৰ হি এত্থ কিরিযতো সমুট্ঠানাভাৰো পমাণনিযমাভাৰো চ ৰিসেসো, পমাণনিযমাভাৰা চ চতুক্কপারিহানীতি.

ৰিহারকারসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৮. পঠমদুট্ঠদোসসিক্খাপদৰণ্ণনা

৩৮০. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰাতি দুট্ঠদোসসিক্খাপদং. তত্থ ৰেল়ুৰনে কলন্দকনিৰাপেতি ৰেল়ুৰনন্তি তস্স উয্যানস্স নামং, তং কির ৰেল়ুহি চ পরিক্খিত্তং অহোসি অট্ঠারসহত্থেন চ পাকারেন গোপুরট্টালকযুত্তং নীলোভাসং মনোরমং তেন ‘‘ৰেল়ুৰন’’ন্তি ৰুচ্চতি, কলন্দকানঞ্চেত্থ নিৰাপং অদংসু তেন ‘‘কলন্দকনিৰাপ’’তি ৰুচ্চতি.

পুব্বে কির অঞ্ঞতরো রাজা তত্থ উয্যানকীল়নত্থং আগতো, সুরামদেন মত্তো দিৰাসেয্যং সুপি, পরিজনোপিস্স সুত্তো রাজাতি পুপ্ফফলাদীহি পলোভিযমানো ইতো চিতো চ পক্কমি. অথ সুরাগন্ধেন অঞ্ঞতরস্মা সুসিররুক্খা কণ্হসপ্পো নিক্খমিত্ৰা রঞ্ঞো অভিমুখো আগচ্ছতি, তং দিস্ৰা রুক্খদেৰতা ‘‘রঞ্ঞো জীৰিতং দস্সামী’’তি কাল়কৰেসেন আগন্ত্ৰা কণ্ণমূলে সদ্দমকাসি, রাজা পটিবুজ্ঝি, কণ্হসপ্পো নিৰত্তো, সো তং দিস্ৰা ‘‘ইমায কাল়কায মম জীৰিতং দিন্ন’’ন্তি কাল়কানং তত্থ নিৰাপং পট্ঠপেসি, অভযঘোসনঞ্চ ঘোসাপেসি, তস্মা তং ততোপভুতি কলন্দকনিৰাপন্তি সঙ্খ্যং গতং. কলন্দকাতি হি কাল়কানং এতং নামং.

দব্বোতি তস্স থেরস্স নামং. মল্লপুত্তোতি মল্লরাজস্স পুত্তো. জাতিযা সত্তৰস্সেন অরহত্তং সচ্ছিকতন্তি থেরো কির সত্তৰস্সিকোৰ সংৰেগং লভিত্ৰা পব্বজিতো খুরগ্গেযেৰ অরহত্তং পাপুণীতি ৰেদিতব্বো. যংকিঞ্চি সাৰকেন পত্তব্বং সব্বং তেন অনুপ্পত্তন্তি সাৰকেন পত্তব্বং নাম তিস্সো ৰিজ্জা, চতস্সো পটিসম্ভিদা, ছ অভিঞ্ঞা, নৰ লোকুত্তরধম্মাতি ইদং গুণজাতং, তং সব্বং তেন অনুপ্পত্তং হোতি. নত্থি চস্স কিঞ্চি উত্তরি করণীযন্তি চতূসু সচ্চেসু, চতূহি মগ্গেহি, সোল়সৰিধস্স কিচ্চস্স কতত্তা ইদানিস্স কিঞ্চি উত্তরি করণীযং নত্থি. কতস্স ৰা পতিচযোতি তস্সেৰ কতস্স কিচ্চস্স পুন ৰড্ঢনম্পি নত্থি, ধোতস্স ৰিয ৰত্থস্স পটিধোৰনং পিসিতস্স ৰিয গন্ধস্স পটিপিসনং, পুপ্ফিতস্স ৰিয চ পুপ্ফস্স পটিপুপ্ফনন্তি. রহোগতস্সাতি রহসি গতস্স. পটিসল্লীনস্সাতি ততো ততো পটিক্কমিত্ৰা সল্লীনস্স, একীভাৰং গতস্সাতি ৰুত্তং হোতি.

অথ খো আযস্মতো দব্বস্স মল্লপুত্তস্স এতদহোসি – ‘‘যন্নূনাহং সঙ্ঘস্স সেনাসনঞ্চ পঞ্ঞপেয্যং ভত্তানি চ উদ্দিসেয্য’’ন্তি থেরো কির অত্তনো কতকিচ্চভাৰং দিস্ৰা ‘‘অহং ইমং অন্তিমসরীরং ধারেমি, তঞ্চ খো ৰাতমুখে ঠিত পদীপো ৰিয অনিচ্চতামুখে ঠিতং, নচিরস্সেৰ নিব্বাযনধম্মং যাৰ ন নিব্বাযতি তাৰ কিন্নু খো অহং সঙ্ঘস্স ৰেয্যাৰচ্চং করেয্য’’ন্তি চিন্তেন্তো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি – ‘‘তিরোরট্ঠেসু বহূ কুলপুত্তা ভগৰন্তং অদিস্ৰাৰ পব্বজন্তি, তে ভগৰন্তং ‘পস্সিস্সাম চেৰ ৰন্দিস্সাম চা’তি দূরতোপি আগচ্ছন্তি, তত্র যেসং সেনাসনং নপ্পহোতি, তে সিলাপট্টকেপি সেয্যং কপ্পেন্তি. পহোমি খো পনাহং অত্তনো আনুভাৰেন তেসং কুলপুত্তানং ইচ্ছাৰসেন পাসাদৰিহারঅড্ঢযোগাদীনি মঞ্চপীঠকত্থরণাদীনি চ সেনাসেনানি নিম্মিনিত্ৰা দাতুং. পুনদিৰসে চেত্থ একচ্চে অতিৰিয কিলন্তরূপা হোন্তি, তে গারৰেন ভিক্খূনং পুরতো ঠত্ৰা ভত্তানিপি ন উদ্দিসাপেন্তি, অহং খো পন নেসং ভত্তানিপি উদ্দিসিতুং পহোমী’’তি. ইতি পটিসঞ্চিক্খন্তস্স ‘‘অথ খো আযস্মতো দব্বস্স মল্লপুত্তস্স এতদহোসি – ‘যন্নূনাহং সঙ্ঘস্স সেনাসনঞ্চ পঞ্ঞপেয্যং ভত্তানি চ উদ্দিসেয্য’’ন্তি.

ননু চ ইমানি দ্ৰে ঠানানি ভস্সারামতাদিমনুযুত্তস্স যুত্তানি, অযঞ্চ খীণাসৰো নিপ্পপঞ্চারামো, ইমস্স কস্মা ইমানি পটিভংসূতি? পুব্বপত্থনায চোদিতত্তা. সব্ববুদ্ধানং কির ইমং ঠানন্তরং পত্তা সাৰকা হোন্তিযেৰ. অযঞ্চ পদুমুত্তরস্স ভগৰতো কালে অঞ্ঞতরস্মিং কুলে পচ্চাজাতো ইমং ঠানন্তরং পত্তস্স ভিক্খুনো আনুভাৰং দিস্ৰা অট্ঠসট্ঠিযা ভিক্খুসতসহস্সেহি সদ্ধিং ভগৰন্তং সত্ত দিৰসানি নিমন্তেত্ৰা মহাদানং দত্ৰা পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা ‘‘অনাগতে তুম্হাদিসস্স বুদ্ধস্স উপ্পন্নকালে অহম্পি ইত্থন্নামো তুম্হাকং সাৰকো ৰিয সেনাসনপঞ্ঞাপকো চ ভত্তুদ্দেসকো চ অস্স’’ন্তি পত্থনং অকাসি. ভগৰা অনাগতংসঞাণং পেসেত্ৰা অদ্দস, দিস্ৰা চ ইতো কপ্পসতসহস্সস্স অচ্চযেন গোতমো নাম বুদ্ধো উপ্পজ্জিস্সতি, তদা ত্ৰং দব্বো নাম মল্লপুত্তো হুত্ৰা জাতিযা সত্তৰস্সো নিক্খম্ম পব্বজিত্ৰা অরহত্তং সচ্ছিকরিস্সসি, ইমঞ্চ ঠানন্তরং লচ্ছসী’’তি ব্যাকাসি. সো ততোপভুতি দানসীলাদীনি পূরযমানো দেৰমনুস্সসম্পত্তিং অনুভৰিত্ৰা অম্হাকং ভগৰতো কালে তেন ভগৰতা ব্যাকতসদিসমেৰ অরহত্তং সচ্ছাকাসি. অথস্স রহোগতস্স ‘‘কিন্নু খো অহং সঙ্ঘস্স ৰেয্যাৰচ্চং করেয্য’’ন্তি চিন্তযতো তায পুব্বপত্থনায চোদিতত্তা ইমানি দ্ৰে ঠানানি পটিভংসূতি.

অথস্স এতদহোসি – ‘‘অহং খো অনিস্সরোস্মি অত্তনি, সত্থারা সদ্ধিং একট্ঠানে ৰসামি, সচে মং ভগৰা অনুজানিস্সতি, ইমানি দ্ৰে ঠানানি সমাদিযিস্সামী’’তি ভগৰতো সন্তিকং অগমাসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো আযস্মা দব্বো মল্লপুত্তো…পে… ভত্তানি চ উদ্দিসিতু’’ন্তি. অথ নং ভগৰা ‘‘সাধু সাধু দব্বা’’তি সম্পহংসেত্ৰা যস্মা অরহতি এৰরূপো অগতিগমনপরিবাহিরো ভিক্খু ইমানি দ্ৰে ঠানানি ৰিচারেতুং, তস্মা ‘‘তেন হি ত্ৰং দব্ব সঙ্ঘস্স সেনাসনঞ্চ পঞ্ঞপেহি ভত্তানি চ উদ্দিসা’’তি আহ. ভগৰতো পচ্চস্সোসীতি ভগৰতো ৰচনং পতিঅস্সোসি অভিমুখো অস্সোসি, সম্পটিচ্ছীতি ৰুত্তং হোতি.

পঠমং দব্বো যাচিতব্বোতি কস্মা ভগৰা যাচাপেতি? গরহমোচনত্থং. পস্সতি হি ভগৰা ‘‘অনাগতে দব্বস্স ইমং ঠানং নিস্সায মেত্তিযভুমজকানং ৰসেন মহাউপদ্দৰো উপ্পজ্জিস্সতি, তত্র কেচি গরহিস্সন্তি ‘অযং তুণ্হীভূতো অত্তনো কম্মং অকত্ৰা কস্মা ঈদিসং ঠানং ৰিচারেতী’তি. ততো অঞ্ঞে ৰক্খন্তি ‘কো ইমস্স দোসো এতেহেৰ যাচিত্ৰা ঠপিতো’তি এৰং গরহতো মুচ্চিস্সতী’’তি. এৰং গরহমোচনত্থং যাচাপেত্ৰাপি পুন যস্মা অসম্মতে ভিক্খুস্মিং সঙ্ঘমজ্ঝে কিঞ্চি কথযমানে খিয্যনধম্মো উপ্পজ্জতি ‘‘অযং কস্মা সঙ্ঘমজ্ঝে উচ্চাসদ্দং করোতি, ইস্সরিযং দস্সেতী’’তি. সম্মতে পন কথেন্তে ‘‘মাযস্মন্তো কিঞ্চি অৰচুত্থ, সম্মতো অযং, কথেতু যথাসুখ’’ন্তি ৰত্তারো ভৰন্তি. অসম্মতঞ্চ অভূতেন অব্ভাচিক্খন্তস্স লহুকা আপত্তি হোতি দুক্কটমত্তা. সম্মতং পন অব্ভাচিক্খতো গরুকতরা পাচিত্তিযাপত্তি হোতি. অথ সম্মতো ভিক্খু আপত্তিযা গরুকভাৰেন ৰেরীহিপি দুপ্পধংসিযতরো হোতি, তস্মা তং আযস্মন্তং সম্মন্নাপেতুং ‘‘ব্যত্তেন ভিক্খুনা’’তিআদিমাহ. কিং পন দ্ৰে সম্মুতিযো একস্স দাতুং ৰট্টন্তীতি? ন কেৰলং দ্ৰে, সচে পহোতি, তেরসাপি দাতুং ৰট্টন্তি. অপ্পহোন্তানং পন একাপি দ্ৰিন্নং ৰা তিণ্ণং ৰা দাতুং ৰট্টতি.

৩৮২. সভাগানন্তি গুণসভাগানং, ন মিত্তসন্থৰসভাগানং. তেনেৰাহ ‘‘যে তে ভিক্খূ সুত্তন্তিকা তেসং একজ্ঝ’’ন্তিআদি. যাৰতিকা হি সুত্তন্তিকা হোন্তি, তে উচ্চিনিত্ৰা একতো তেসং অনুরূপমেৰ সেনাসনং পঞ্ঞপেতি; এৰং সেসানং. কাযদল়্হীবহুলাতি কাযস্স দল়্হীভাৰকরণবহুলা, কাযপোসনবহুলাতি অত্থো. ইমাযপিমে আযস্মন্তো রতিযাতি ইমায সগ্গমগ্গস্স তিরচ্ছানভূতায তিরচ্ছানকথারতিযা. অচ্ছিস্সন্তীতি ৰিহরিস্সন্তি.

তেজোধাতুং সমাপজ্জিত্ৰা তেনেৰালোকেনাতি তেজোকসিণচতুত্থজ্ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা ৰুট্ঠায অভিঞ্ঞাঞাণেন অঙ্গুলিজলনং অধিট্ঠায তেনেৰ তেজোধাতুসমাপত্তিজনিতেন অঙ্গুলিজালালোকেনাতি অত্থো. অযং পন থেরস্স আনুভাৰো নচিরস্সেৰ সকলজম্বুদীপে পাকটো অহোসি, তং সুত্ৰা ইদ্ধিপাটিহারিযং দট্ঠুকামা অপিসু ভিক্খূ সঞ্চিচ্চ ৰিকালে আগচ্ছন্তি. তে সঞ্চিচ্চ দূরে অপদিসন্তীতি জানন্তাৰ দূরে অপদিসন্তি. কথং? ‘‘অম্হাকং আৰুসো দব্ব গিজ্ঝকূটে’’তি ইমিনা নযেন.

অঙ্গুলিযা জলমানায পুরতো পুরতো গচ্ছতীতি সচে একো ভিক্খু হোতি, সযমেৰ গচ্ছতি. সচে বহূ হোন্তি, বহূ অত্তভাৰে নিম্মিনাতি. সব্বে অত্তনা সদিসা এৰ সেনাসনং পঞ্ঞপেন্তি.

অযং মঞ্চোতিআদীসু পন থেরে ‘‘অযং মঞ্চো’’তি ৰদন্তে নিম্মিতাপি অত্তনো অত্তনো গতগতট্ঠানে ‘‘অযং মঞ্চো’’তি ৰদন্তি; এৰং সব্বপদেসু. অযঞ্হি নিম্মিতানং ধম্মতা –

‘‘একস্মিং ভাসমানস্মিং, সব্বে ভাসন্তি নিম্মিতা;

একস্মিং তুণ্হিমাসীনে, সব্বে তুণ্হী ভৰন্তি তে’’তি.

যস্মিং পন ৰিহারে মঞ্চপীঠাদীনি ন পরিপূরন্তি, তস্মিং অত্তনো আনুভাৰেন পূরেন্তি. তেন নিম্মিতানং অৰত্থুকৰচনং ন হোতি.

সেনাসনং পঞ্ঞপেত্ৰা পুনদেৰ ৰেল়ুৰনং পচ্চাগচ্ছতীতি তেহি সদ্ধিং জনপদকথং কথেন্তো ন নিসীদতি, অত্তনো ৰসনট্ঠানমেৰ পচ্চাগচ্ছতি.

৩৮৩. মেত্তিযভূমজকাতি মেত্তিযো চেৰ ভূমজকো চ, ছব্বগ্গিযানং অগ্গপুরিসা এতে. লামকানি চ ভত্তানীতি সেনাসনানি তাৰ নৰকানং লামকানি পাপুণন্তীতি অনচ্ছরিযমেতং. ভত্তানি পন সলাকাযো পচ্ছিযং ৰা চীৰরভোগে ৰা পক্খিপিত্ৰা আলোল়েত্ৰা একমেকং উদ্ধরিত্ৰা পঞ্ঞাপেন্তি, তানিপি তেসং মন্দপুঞতায লামকানি সব্বপচ্ছিমানেৰ পাপুণন্তি. যম্পি একচারিকভত্তং হোতি, তম্পি এতেসং পত্তদিৰসে লামকং ৰা হোতি, এতে ৰা দিস্ৰাৰ পণীতং অদত্ৰা লামকমেৰ দেন্তি.

অভিসঙ্খারিকন্তি নানাসম্ভারেহি অভিসঙ্খরিত্ৰা কতং সুসজ্জিতং, সুসম্পাদিতন্তি অত্থো. কণাজকন্তি সকুণ্ডকভত্তং. বিলঙ্গদুতিযন্তি কঞ্জিকদুতিযং.

কল্যাণভত্তিকোতি কল্যাণং সুন্দরং অতিৰিয পণীতং ভত্তমস্সাতি কল্যাণভত্তিকো, পণীতদাযকত্তা ভত্তেনেৰ পঞ্ঞাতো. চতুক্কভত্তং দেতীতি চত্তারি ভত্তানি দেতি, তদ্ধিতৰোহারেন পন ‘‘চতুক্কভত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. উপতিট্ঠিত্ৰা পরিৰিসতীতি সব্বকম্মন্তে ৰিস্সজ্জেত্ৰা মহন্তং পূজাসক্কারং কত্ৰা সমীপে ঠত্ৰা পরিৰিসতি. ওদনেন পুচ্ছন্তীতি ওদনহত্থা উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘কিং ভন্তে ওদনং দেমা’’তি পুচ্ছন্তি, এৰং করণত্থেযেৰ করণৰচনং হোতি. এস নযো সূপাদীসু.

স্ৰাতনাযাতি স্ৰে ভৰো ভত্তপরিভোগো স্ৰাতনো তস্সত্থায, স্ৰাতনায স্ৰে কত্তব্বস্স ভত্তপরিভোগস্সত্থাযাতি ৰুত্তং হোতি. উদ্দিট্ঠং হোতীতি পাপেত্ৰা দিন্নং হোতি. মেত্তিযভূমজকানং খো গহপতীতি ইদং থেরো অসমন্নাহরিত্ৰা আহ. এৰংবলৰতী হি তেসং মন্দপুঞ্ঞতা, যং সতিৰেপুল্লপ্পত্তানম্পি অসমন্নাহারো হোতি. যে জেতি এত্থ জেতি দাসিং আলপতি.

হিয্যো খো আৰুসো অম্হাকন্তি রত্তিং সম্মন্তযমানা অতীতং দিৰসভাগং সন্ধায ‘‘হিয্যো’’তি ৰদন্তি. ন চিত্তরূপন্তি ন চিত্তানুরূপং, যথা পুব্বে যত্তকং ইচ্ছন্তি, তত্তকং সুপন্তি, ন এৰং সুপিংসু, অপ্পকমেৰ সুপিংসূতি ৰুত্তং হোতি.

বহারামকোট্ঠকেতি ৰেল়ুৰনৰিহারস্স বহিদ্ৰারকোট্ঠকে. পত্তক্খন্ধাতি পতিতক্খন্ধা খন্ধট্ঠিকং নামেত্ৰা নিসিন্না. পজ্ঝাযন্তাতি পধূপাযন্তা.

যতো নিৰাতং ততো সৰাতন্তি যত্থ নিৰাতং অপ্পকোপি ৰাতো নত্থি, তত্থ মহাৰাতো উট্ঠিতোতি অধিপ্পাযো. উদকং মঞ্ঞে আদিত্তন্তি উদকং ৰিয আদিত্তং.

৩৮৪. সরসি ত্ৰং দব্ব এৰরূপং কত্তাতি ত্ৰং দব্ব এৰরূপং কত্তা সরসি. অথ ৰা সরসি ত্ৰং দব্ব এৰরূপং যথাযং ভিক্খুনী আহ, কত্তা ধাসি এৰরূপং, যথাযং ভিক্খুনী আহাতি এৰং যোজেত্ৰাপেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. যে পন ‘‘কত্ৰা’’তি পঠন্তি তেসং উজুকমেৰ.

যথা মং ভন্তে ভগৰা জানাতীতি থেরো কিং দস্সেতি. ভগৰা ভন্তে সব্বঞ্ঞূ, অহঞ্চ খীণাসৰো, নত্থি ময্হং ৰত্থুপটিসেৰনা, তং মং ভগৰা জানাতি, তত্রাহং কিং ৰক্খামি, যথা মং ভগৰা জানাতি তথেৰাহং দট্ঠব্বোতি.

ন খো দব্ব দব্বা এৰং নিব্বেঠেন্তীতি এত্থ ন খো দব্ব পণ্ডিতা যথা ত্ৰং পরপ্পচ্চযেন নিব্বেঠেসি, এৰং নিব্বেঠেন্তি; অপি চ খো যদেৰ সামং ঞাতং তেন নিব্বেঠেন্তীতি এৰমত্থো দট্ঠব্বো. সচে তযা কতং কতন্তি ইমিনা কিং দস্সেতি? ন হি সক্কা পরিসবলেন ৰা পক্খুপত্থম্ভেন ৰা অকারকো কারকো কাতুং, কারকো ৰা অকারকো কাতুং, তস্মা যং সযং কতং ৰা অকতং ৰা তদেৰ ৰত্তব্বন্তি দস্সেতি. কস্মা পন ভগৰা জানন্তোপি ‘‘অহং জানামি, খীণাসৰো ত্ৰং; নত্থি তুয্হং দোসো, অযং ভিক্খুনী মুসাৰাদিনী’’তি নাৰোচাতি? পরানুদ্দযতায. সচে হি ভগৰা যং যং জানাতি তং তং ৰদেয্য, অঞ্ঞেন পারাজিকং আপন্নেন পুট্ঠেন ‘‘অহং জানামি ত্ৰং পারাজিকো’’তি ৰত্তব্বং ভৰেয্য, ততো সো পুগ্গলো ‘‘অযং পুব্বে দব্বং মল্লপুত্তং সুদ্ধং কত্ৰা ইদানি মং অসুদ্ধং করোতি; কস্স দানি কিং ৰদামি, যত্র সত্থাপি সাৰকেসু ছন্দাগতিং গচ্ছতি; কুতো ইমস্স সব্বঞ্ঞুভাৰো’’তি আঘাতং বন্ধিত্ৰা অপাযূপগো ভৰেয্য, তস্মা ভগৰা ইমায পরানুদ্দযতায জানন্তোপি নাৰোচ.

কিঞ্চ ভিয্যো উপৰাদপরিৰজ্জনতোপি নাৰোচ. যদি হি ভগৰা এৰং ৰদেয্য, এৰং উপৰাদো ভৰেয্য ‘‘দব্বস্স মল্লপুত্তস্স ৰুট্ঠানং নাম ভারিযং, সম্মাসম্বুদ্ধং পন সক্খিং লভিত্ৰা ৰুট্ঠিতো’’তি. ইদঞ্চ ৰুট্ঠানলক্খণং মঞ্ঞমানা ‘‘বুদ্ধকালেপি সক্খিনা সুদ্ধি ৰা অসুদ্ধি ৰা হোতি মযং জানাম, অযং পুগ্গলো অসুদ্ধো’’তি এৰং পাপভিক্খূ লজ্জিম্পি ৰিনাসেয্যুন্তি. অপিচ অনাগতেপি ভিক্খূ ওতিণ্ণে ৰত্থুস্মিং চোদেত্ৰা সারেত্ৰা ‘‘সচে তযা কতং, ‘কত’ন্তি ৰদেহী’’তি লজ্জীনং পটিঞ্ঞং গহেত্ৰা কম্মং করিস্সন্তীতি ৰিনযলক্খণে তন্তিং ঠপেন্তো ‘‘অহং জানামী’’তি অৰত্ৰাৰ ‘‘সচে তযা কতং, ‘কত’ন্তি ৰদেহী’’তি আহ.

নাভিজানামি সুপিনন্তেনপি মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিতাতি সুপিনন্তেনপি মেথুনং ধম্মং ন অভিজানামি, ন পটিসেৰিতা অহন্তি ৰুত্তং হোতি. অথ ৰা পটিসেৰিতা হুত্ৰা সুপিনন্তেনপি মেথুনং ধম্মং ন জানামীতি ৰুত্তং হোতি. যে পন ‘‘পটিসেৰিত্ৰা’’তি পঠন্তি তেসং উজুকমেৰ. পগেৰ জাগরোতি জাগরন্তো পন পঠমংযেৰ ন জানামীতি.

তেন হি ভিক্খৰে মেত্তিযং ভিক্খুনিং নাসেথাতি যস্মা দব্বস্স চ ইমিস্সা চ ৰচনং ন ঘটীযতি তস্মা মেত্তিযং ভিক্খুনিং নাসেথাতি ৰুত্তং হোতি.

তত্থ তিস্সো নাসনা – লিঙ্গনাসনা, সংৰাসনাসনা, দণ্ডকম্মনাসনাতি. তাসু ‘‘দূসকো নাসেতব্বো’’তি (পারা. ৬৬) অযং ‘‘লিঙ্গনাসনা’’. আপত্তিযা অদস্সনে ৰা অপ্পটিকম্মে ৰা পাপিকায দিট্ঠিযা অপ্পটিনিস্সগ্গে ৰা উক্খেপনীযকম্মং করোন্তি, অযং ‘‘সংৰাসনাসনা’’. ‘‘চর পিরে ৰিনস্সা’’তি (পাচি. ৪২৯) দণ্ডকম্মং করোন্তি, অযং ‘‘দণ্ডকম্মনাসনা’’. ইধ পন লিঙ্গনাসনং সন্ধাযাহ – ‘‘মেত্তিযং ভিক্খুনিং নাসেথা’’তি.

ইমে চ ভিক্খূ অনুযুঞ্জথাতি ইমিনা ইমং দীপেতি ‘‘অযং ভিক্খুনী অত্তনো ধম্মতায অকারিকা অদ্ধা অঞ্ঞেহি উয্যোজিতা, তস্মা যেহি উয্যোজিতা ইমে ভিক্খূ অনুযুঞ্জথ গৰেসথ জানাথা’’তি.

কিং পন ভগৰতা মেত্তিযা ভিক্খুনী পটিঞ্ঞায নাসিতা অপ্পটিঞ্ঞায নাসিতাতি, কিঞ্চেত্থ যদি তাৰ পটিঞ্ঞায নাসিতা, থেরো কারকো হোতি সদোসো? অথ অপ্পটিঞ্ঞায, থেরো অকারকো হোতি নিদ্দোসো.

ভাতিযরাজকালেপি মহাৰিহারৰাসীনঞ্চ অভযগিরিৰাসীনঞ্চ থেরানং ইমস্মিংযেৰ পদে ৰিৰাদো অহোসি. অভযগিরিৰাসিনোপি অত্তনো সুত্তং ৰত্ৰা ‘‘তুম্হাকং ৰাদে থেরো কারকো হোতী’’তি ৰদন্তি. মহাৰিহারৰাসিনোপি অত্তনো সুত্তং ৰত্ৰা ‘‘তুম্হাকং ৰাদে থেরো কারকো হোতী’’তি ৰদন্তি. পঞ্হো ন ছিজ্জতি. রাজা সুত্ৰা থেরে সন্নিপাতেত্ৰা দীঘকারাযনং নাম ব্রাহ্মণজাতিযং অমচ্চং ‘‘থেরানং কথং সুণাহী’’তি আণাপেসি. অমচ্চো কির পণ্ডিতো ভাসন্তরকুসলো সো আহ – ‘‘ৰদন্তু তাৰ থেরা সুত্ত’’ন্তি. ততো অভযগিরিথেরা অত্তনো সুত্তং ৰদিংসু – ‘‘তেন হি, ভিক্খৰে, মেত্তিযং ভিক্খুনিং সকায পটিঞ্ঞায নাসেথা’’তি. অমচ্চো ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং ৰাদে থেরো কারকো হোতি সদোসো’’তি আহ. মহাৰিহারৰাসিনোপি অত্তনো সুত্তং ৰদিংসু – ‘‘তেন হি, ভিক্খৰে, মেত্তিযং ভিক্খুনিং নাসেথা’’তি. অমচ্চো ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং ৰাদে থেরো অকারকো হোতি নিদ্দোসো’’তি আহ. কিং পনেত্থ যুত্তং? যং পচ্ছা ৰুত্তং ৰিচারিতঞ্হেতং অট্ঠকথাচরিযেহি, ভিক্খু ভিক্খুং অমূলকেন অন্তিমৰত্থুনা অনুদ্ধংসেতি, সঙ্ঘাদিসেসো; ভিক্খুনিং অনুদ্ধংসেতি, দুক্কটং. কুরুন্দিযং পন ‘‘মুসাৰাদে পাচিত্তিয’’ন্তি ৰুত্তং.

তত্রাযং ৰিচারণা, পুরিমনযে তাৰ অনুদ্ধংসনাধিপ্পাযত্তা দুক্কটমেৰ যুজ্জতি. যথা সতিপি মুসাৰাদে ভিক্খুনো ভিক্খুস্মিং সঙ্ঘাদিসেসো, সতিপি চ মুসাৰাদে অসুদ্ধং সুদ্ধদিট্ঠিনো অক্কোসাধিপ্পাযেন ৰদন্তস্স ওমসৰাদেনেৰ পাচিত্তিযং, ন সম্পজানমুসাৰাদেন; এৰং ইধাপি অনুদ্ধংসনাধিপ্পাযত্তা সম্পজানমুসাৰাদে পাচিত্তিযং ন যুজ্জতি, দুক্কটমেৰ যুত্তং. পচ্ছিমনযেপি মুসাৰাদত্তা পাচিত্তিযমেৰ যুজ্জতি, ৰচনপ্পমাণতো হি অনুদ্ধংসনাধিপ্পাযেন ভিক্খুস্স ভিক্খুস্মিং সঙ্ঘাদিসেসো. অক্কোসাধিপ্পাযস্স চ ওমসৰাদো. ভিক্খুস্স পন ভিক্খুনিযা দুক্কটন্তিৰচনং নত্থি, সম্পজানমুসাৰাদে পাচিত্তিযন্তি ৰচনমত্থি, তস্মা পাচিত্তিযমেৰ যুজ্জতি.

তত্র পন ইদং উপপরিক্খিতব্বং – ‘‘অনুদ্ধংসনাধিপ্পাযে অসতি পাচিত্তিযং, তস্মিং সতি কেন ভৰিতব্ব’’ন্তি? তত্র যস্মা মুসা ভণন্তস্স পাচিত্তিযে সিদ্ধেপি অমূলকেন সঙ্ঘাদিসেসেন অনুদ্ধংসনে ৰিসুং পাচিত্তিযং ৰুত্তং, তস্মা অনুদ্ধংসনাধিপ্পাযে সতি সম্পজানমুসাৰাদে পাচিত্তিযস্স ওকাসো ন দিস্সতি, ন চ সক্কা অনুদ্ধংসেন্তস্স অনাপত্তিযা ভৰিতুন্তি পুরিমনযোৰেত্থ পরিসুদ্ধতরো খাযতি. তথা ভিক্খুনী ভিক্খুনিং অমূলকেন অন্তিমৰত্থুনা অনুদ্ধংসেতি সঙ্ঘাদিসেসো, ভিক্খুং অনুদ্ধংসেতি দুক্কটং, তত্র সঙ্ঘাদিসেসো ৰুট্ঠানগামী দুক্কটং, দেসনাগামী এতেহি নাসনা নত্থি. যস্মা পন সা পকতিযাৰ দুস্সীলা পাপভিক্খুনী ইদানি চ সযমেৰ ‘‘দুস্সীলাম্হী’’তি ৰদতি তস্মা নং ভগৰা অসুদ্ধত্তাযেৰ নাসেসীতি.

অথ খো মেত্তিযভূমজকাতি এৰং ‘‘মেত্তিযং ভিক্খুনিং নাসেথ, ইমে চ ভিক্খূ অনুযুঞ্জথা’’তি ৰত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠে ভগৰতি তেহি ভিক্খূহি ‘‘দেথ দানি ইমিস্সা সেতকানী’’তি নাসিযমানং তং ভিক্খুনিং দিস্ৰা তে ভিক্খূ তং মোচেতুকামতায অত্তনো অপরাধং আৰিকরিংসু, এতমত্থং দস্সেতুং ‘‘অথ খো মেত্তিযভূমজকা’’তিআদি ৰুত্তং.

৩৮৫-৬. দুট্ঠো দোসোতি দূসিতো চেৰ দূসকো চ. উপ্পন্নে হি দোসে পুগ্গলো তেন দোসেন দূসিতো হোতি পকতিভাৰং জহাপিতো, তস্মা ‘‘দুট্ঠো’’তি ৰুচ্চতি. পরঞ্চ দূসেতি ৰিনাসেতি, তস্মা ‘‘দোসো’’তি ৰুচ্চতি. ইতি ‘‘দুট্ঠো দোসো’’তি একস্সেৰেতং পুগ্গলস্স আকারনানত্তেন নিদস্সনং, তেন ৰুত্তং ‘‘দুট্ঠো দোসোতি দূসিতো চেৰ দূসকো চা’’তি তত্থ সদ্দলক্খণং পরিযেসিতব্বং. যস্মা পন সো ‘‘দুট্ঠো দোসো’’তি সঙ্খ্যং গতো পটিঘসমঙ্গীপুগ্গলো কুপিতাদিভাৰে ঠিতোৰ হোতি, তেনস্স পদভাজনে ‘‘কুপিতো’’তিআদি ৰুত্তং. তত্থ কুপিতোতি কুপ্পভাৰং পকতিতো চৰনভাৰং পত্তো. অনত্তমনোতি ন সকমনো অত্তনো ৰসে অট্ঠিতচিত্তো; অপিচ পীতিসুখেহি ন অত্তমনো ন অত্তচিত্তোতি অনত্তমনো. অনভিরদ্ধোতি ন সুখিতো ন ৰা পসাদিতোতি অনভিরদ্ধো. পটিঘেন আহতং চিত্তমস্সাতি আহতচিত্তো. চিত্তথদ্ধভাৰচিত্তকচৰরসঙ্খাতং পটিঘখীলং জাতমস্সাতি খিলজাতো. অপ্পতীতোতি নপ্পতীতো পীতিসুখাদীহি ৰজ্জিতো, ন অভিসটোতি অত্থো. পদভাজনে পন যেসং ধম্মানং ৰসেন অপ্পতীতো হোতি, তে দস্সেতুং ‘‘তেন চ কোপেনা’’তিআদি ৰুত্তং.

তত্থ তেন চ কোপেনাতি যেন দুট্ঠোতি চ কুপিতোতি চ ৰুত্তো উভযম্পি হেতং পকতিভাৰং জহাপনতো একাকারং হোতি. তেন চ দোসেনাতি যেন ‘‘দোসো’’তি ৰুত্তো. ইমেহি দ্ৰীহি সঙ্খারক্খন্ধমেৰ দস্সেতি.

তায চ অনত্তমনতাযাতি যায ‘‘অনত্তমনো’’তি ৰুত্তো. তায চ অনভিরদ্ধিযাতি যায ‘‘অনভিরদ্ধো’’তি ৰুত্তো. ইমেহি দ্ৰীহি ৰেদনাক্খন্ধং দস্সেতি.

অমূলকেন পারাজিকেনাতি এত্থ নাস্স মূলন্তি অমূলকং, তং পনস্স অমূলকত্তং যস্মা চোদকৰসেন অধিপ্পেতং, ন চুদিতকৰসেন. তস্মা তমত্থং দস্সেতুং পদভাজনে ‘‘অমূলকং নাম অদিট্ঠং অসুতং অপরিসঙ্কিত’’ন্তি আহ. তেন ইমং দীপেতি ‘‘যং পারাজিকং চোদকেন চুদিতকম্হি পুগ্গলে নেৰ দিট্ঠং ন সুতং ন পরিসঙ্কিতং ইদং এতেসং দস্সনসৰনপরিসঙ্কাসঙ্খাতানং মূলানং অভাৰতো অমূলকং নাম, তং পন সো আপন্নো ৰা হোতু অনাপন্নো ৰা এতং ইধ অপ্পমাণন্তি.

তত্থ অদিট্ঠং নাম অত্তনো পসাদচক্খুনা ৰা দিব্বচক্খুনা ৰা অদিট্ঠং. অসুতং নাম তথেৰ কেনচি ৰুচ্চমানং ন সুতং. অপরিসঙ্কিতং নাম চিত্তেন অপরিসঙ্কিতং.

‘‘দিট্ঠং’’ নাম অত্তনা ৰা পরেন ৰা পসাদচক্খুনা ৰা দিব্বচক্খুনা ৰা দিট্ঠং. ‘‘সুতং’’ নাম তথেৰ সুতং. ‘‘পরিসঙ্কিত’’ম্পি অত্তনা ৰা পরেন ৰা পরিসঙ্কিতং. তত্থ অত্তনা দিট্ঠং দিট্ঠমেৰ, পরেহি দিট্ঠং অত্তনা সুতং, পরেহি সুতং, পরেহি পরিসঙ্কিতন্তি ইদং পন সব্বম্পি অত্তনা সুতট্ঠানেযেৰ তিট্ঠতি.

পরিসঙ্কিতং পন তিৰিধং – দিট্ঠপরিসঙ্কিতং, সুতপরিসঙ্কিতং, মুতপরিসঙ্কিতন্তি. তত্থ দিট্ঠপরিসঙ্কিতং নাম একো ভিক্খু উচ্চারপস্সাৰকম্মেন গামসমীপে একং গুম্বং পৰিট্ঠো, অঞ্ঞতরাপি ইত্থী কেনচিদেৰ করণীযেন তং গুম্বং পৰিসিত্ৰা নিৰত্তা, নাপি ভিক্খু ইত্থিং অদ্দস; ন ইত্থী ভিক্খুং, অদিস্ৰাৰ উভোপি যথারুচিং পক্কন্তা, অঞ্ঞতরো ভিক্খু উভিন্নং ততো নিক্খমনং সল্লক্খেত্ৰা ‘‘অদ্ধা ইমেসং কতং ৰা করিস্সন্তি ৰা’’তি পরিসঙ্কতি, ইদং দিট্ঠপরিসঙ্কিতং নাম.

সুতপরিসঙ্কিতং নাম ইধেকচ্চো অন্ধকারে ৰা পটিচ্ছন্নে ৰা ওকাসে মাতুগামেন সদ্ধিং ভিক্খুনো তাদিসং পটিসন্থারৰচনং সুণাতি, সমীপে অঞ্ঞং ৰিজ্জমানম্পি ‘‘অত্থি নত্থী’’তি ন জানাতি, সো ‘‘অদ্ধা ইমেসং কতং ৰা করিস্সন্তি ৰা’’তি পরিসঙ্কতি, ইদং সুতপরিসঙ্কিতং নাম.

মুতপরিসঙ্কিতং নাম সম্বহুলা ধুত্তা রত্তিভাগে পুপ্ফগন্ধমংসসুরাদীনি গহেত্ৰা ইত্থীহি সদ্ধিং একং পচ্চন্তৰিহারং গন্ত্ৰা মণ্ডপে ৰা ভোজনসালাদীসু ৰা যথাসুখং কীল়িত্ৰা পুপ্ফাদীনি ৰিকিরিত্ৰা গতা, পুনদিৰসে ভিক্খূ তং ৰিপ্পকারং দিস্ৰা ‘‘কস্সিদং কম্ম’’ন্তি ৰিচিনন্তি. তত্র চ কেনচি ভিক্খুনা পগেৰ ৰুট্ঠহিত্ৰা ৰত্তসীসেন মণ্ডপং ৰা ভোজনসালং ৰা পটিজগ্গন্তেন পুপ্ফাদীনি আমট্ঠানি হোন্তি, কেনচি উপট্ঠাককুলতো আভতেহি পুপ্ফাদীহি পূজা কতা হোতি, কেনচি ভেসজ্জত্থং অরিট্ঠং পীতং হোতি, অথ তে ‘‘কস্সিদং কম্ম’’ন্তি ৰিচিনন্তা ভিক্খূ তেসং হত্থগন্ধঞ্চ মুখগন্ধঞ্চ ঘাযিত্ৰা তে ভিক্খূ পরিসঙ্কন্তি, ইদং মুতপরিসঙ্কিতং নাম.

তত্থ দিট্ঠং অত্থি সমূলকং, অত্থি অমূলকং; দিট্ঠমেৰ অত্থি সঞ্ঞাসমূলকং, অত্থি সঞ্ঞাঅমূলকং. এস নযো সুতেপি. পরিসঙ্কিতে পন দিট্ঠপরিসঙ্কিতং অত্থি সমূলকং, অত্থি অমূলকং; দিট্ঠপরিসঙ্কিতমেৰ অত্থি সঞ্ঞাসমূলকং, অত্থি সঞ্ঞাঅমূলকং. এস নযো সুতমুতপরিসঙ্কিতেসু. তত্থ দিট্ঠং সমূলকং নাম পারাজিকং আপজ্জন্তং দিস্ৰাৰ ‘‘দিট্ঠো মযা’’তি ৰদতি, অমূলকং নাম পটিচ্ছন্নোকাসতো নিক্খমন্তং দিস্ৰা ৰীতিক্কমং অদিস্ৰা ‘‘দিট্ঠো মযা’’তি ৰদতি. দিট্ঠমেৰ সঞ্ঞাসমূলকং নাম দিস্ৰাৰ দিট্ঠসঞ্ঞী হুত্ৰা চোদেতি, সঞ্ঞাঅমূলকং নাম পুব্বে পারাজিকৰীতিক্কমং দিস্ৰা পচ্ছা অদিট্ঠসঞ্ঞী জাতো, সো সঞ্ঞায অমূলকং কত্ৰা ‘‘দিট্ঠো মযা’’তি চোদেতি. এতেন নযেন সুতমুতপরিসঙ্কিতানিপি ৰিত্থারতো ৰেদিতব্বানি. এত্থ চ সব্বপ্পকারেণাপি সমূলকেন ৰা সঞ্ঞাসমূলকেন ৰা চোদেন্তস্স অনাপত্তি, অমূলকেন ৰা পন সঞ্ঞাঅমূলকেন ৰা চোদেন্তস্সেৰ আপত্তি.

অনুদ্ধংসেয্যাতি ধংসেয্য পধংসেয্য অভিভৰেয্য অজ্ঝোত্থরেয্য. তং পন অনুদ্ধংসনং যস্মা অত্তনা চোদেন্তোপি পরেন চোদাপেন্তোপি করোতিযেৰ, তস্মাস্স পদভাজনে ‘‘চোদেতি ৰা চোদাপেতি ৰা’’তি ৰুত্তং.

তত্থ চোদেতীতি ‘‘পারাজিকং ধম্মং আপন্নোসী’’তিআদীহি ৰচনেহি সযং চোদেতি, তস্স ৰাচায ৰাচায সঙ্ঘাদিসেসো. চোদাপেতীতি অত্তনা সমীপে ঠত্ৰা অঞ্ঞং ভিক্খু আণাপেতি, সো তস্স ৰচনেন তং চোদেতি, চোদাপকস্সেৰ ৰাচায ৰাচায সঙ্ঘাদিসেসো. অথ সোপি ‘‘মযা দিট্ঠং সুতং অত্থী’’তি চোদেতি, দ্ৰিন্নম্পি জনানং ৰাচায ৰাচায সঙ্ঘাদিসেসো.

চোদনাপ্পভেদকোসল্লত্থং পনেত্থ একৰত্থুএকচোদকাদিচতুক্কং তাৰ ৰেদিতব্বং. তত্থ একো ভিক্খু একং ভিক্খুং একেন ৰত্থুনা চোদেতি, ইমিস্সা চোদনায একং ৰত্থু একো চোদকো. সম্বহুলা একং একৰত্থুনা চোদেন্তি, পঞ্চসতা মেত্তিযভূমজকপ্পমুখা ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ আযস্মন্তং দব্বং মল্লপুত্তমিৰ, ইমিস্সা চোদনায একং ৰত্থু নানাচোদকা. একো ভিক্খু একং ভিক্খুং সম্বহুলেহি ৰত্থূহি চোদেতি, ইমিস্সা চোদনায নানাৰত্থূনি একো চোদকো. সম্বহুলা সম্বহুলে সম্বহুলেহি ৰত্থূহি চোদেন্তি, ইমিস্সা চোদনায নানাৰত্থূনি নানাচোদকা.

চোদেতুং পন কো লভতি, কো ন লভতীতি? দুব্বলচোদকৰচনং তাৰ গহেত্ৰা কোচি ন লভতি. দুব্বলচোদকো নাম সম্বহুলেসু কথাসল্লাপেন নিসিন্নেসু একো একং আরব্ভ অনোদিস্সকং কত্ৰা পারাজিকৰত্থুং কথেতি, অঞ্ঞো তং সুত্ৰা ইতরস্স গন্ত্ৰা আরোচেতি. সো তং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘ত্ৰং কির মং ইদঞ্চিদঞ্চ ৰদসী’’তি ৰদতি. সো ‘‘নাহং এৰরূপং জানামি, কথাপৰত্তিযং পন মযা অনোদিস্সকং কত্ৰা ৰুত্তমত্থি, সচে অহং তৰ ইমং দুক্খুপ্পত্তিং জানেয্যং, এত্তকম্পি ন কথেয্য’’ন্তি অযং দুব্বলচোদকো. তস্সেতং কথাসল্লাপং গহেত্ৰা তং ভিক্খুং কোচি চোদেতুং ন লভতি. এতং পন অগ্গহেত্ৰা সীলসম্পন্নো ভিক্খু ভিক্খুং ৰা ভিক্খুনিং ৰা সীলসম্পন্না চ ভিক্খুনী ভিক্খুনীমেৰ চোদেতুং লভতীতি মহাপদুমত্থেরো আহ. মহাসুমত্থেরো পন ‘‘পঞ্চপি সহধম্মিকা লভন্তী’’তি আহ. গোদত্তত্থেরো পন ‘‘ন কোচি ন লভতী’’তি ৰত্ৰা ‘‘ভিক্খুস্স সুত্ৰা চোদেতি, ভিক্খুনিযা সুত্ৰা চোদেতি…পে… তিত্থিযসাৰকানং সুত্ৰা চোদেতী’’তি ইদং সুত্তমাহরি. তিণ্ণম্পি থেরানং ৰাদে চুদিতকস্সেৰ পটিঞ্ঞায কারেতব্বো.

অযং পন চোদনা নাম দূতং ৰা পণ্ণং ৰা সাসনং ৰা পেসেত্ৰা চোদেন্তস্স সীসং ন এতি, পুগ্গলস্স পন সমীপে ঠত্ৰাৰ হত্থমুদ্দায ৰা ৰচীভেদেন ৰা চোদেন্তস্সেৰ সীসং এতি. সিক্খাপচ্চক্খানমেৰ হি হত্থমুদ্দায সীসং ন এতি, ইদং পন অনুদ্ধংসনং অভূতারোচনঞ্চ এতিযেৰ. যো পন দ্ৰিন্নং ঠিতট্ঠানে একং নিযমেত্ৰা চোদেতি, সো চে জানাতি, সীসং এতি. ইতরো জানাতি, সীসং ন এতি. দ্ৰেপি নিযমেত্ৰা চোদেতি, একো ৰা জানাতু দ্ৰে ৰা, সীসং এতিযেৰ. এসৰ নযো সম্বহুলেসু. তঙ্খণেযেৰ চ জাননং নাম দুক্করং, সমযেন আৰজ্জিত্ৰা ঞাতে পন ঞাতমেৰ হোতি. পচ্ছা চে জানাতি, সীসং ন এতি. সিক্খাপচ্চক্খানং অভূতারোচনং দুট্ঠুল্লৰাচা-অত্তকাম-দুট্ঠদোসভূতারোচনসিক্খাপদানীতি সব্বানেৰ হি ইমানি একপরিচ্ছেদানি.

এৰং কাযৰাচাৰসেন চাযং দুৰিধাপি চোদনা. পুন দিট্ঠচোদনা, সুতচোদনা, পরিসঙ্কিতচোদনাতি তিৰিধা হোতি. অপরাপি চতুব্বিধা হোতি – সীলৰিপত্তিচোদনা, আচারৰিপত্তিচোদনা, দিট্ঠিৰিপত্তিচোদনা, আজীৰৰিপত্তিচোদনাতি. তত্থ গরুকানং দ্ৰিন্নং আপত্তিক্খন্ধানং ৰসেন সীলৰিপত্তিচোদনা ৰেদিতব্বা. অৰসেসানং ৰসেন আচারৰিপত্তিচোদনা, মিচ্ছাদিট্ঠিঅন্তগ্গাহিকদিট্ঠিৰসেন দিট্ঠিৰিপত্তিচোদনা, আজীৰহেতু পঞ্ঞত্তানং ছন্নং সিক্খাপদানং ৰসেন আজীৰৰিপত্তিচোদনা ৰেদিতব্বা.

অপরাপি চতুব্বিধা হোতি – ৰত্থুসন্দস্সনা, আপত্তিসন্দস্সনা, সংৰাসপটিক্খেপো, সামীচিপটিক্খেপোতি. তত্থ ৰত্থুসন্দস্সনা নাম ‘‘ত্ৰং মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিত্থ, অদিন্নং আদিযিত্থ, মনুস্সং ঘাতযিত্থ, অভূতং আরোচযিত্থা’’তি এৰং পৰত্তা. আপত্তিসন্দস্সনা নাম ‘‘ত্ৰং মেথুনধম্মপারাজিকাপত্তিং আপন্নো’’তি এৰমাদিনযপ্পৰত্তা. সংৰাসপটিক্খেপো নাম ‘‘নত্থি তযা সদ্ধিং উপোসথো ৰা পৰারণা ৰা সঙ্ঘকম্মং ৰা’’তি এৰং পৰত্তা; এত্তাৰতা পন সীসং ন এতি, ‘‘অস্সমণোসি অসক্যপুত্তিযোসী’’তিআদিৰচনেহি সদ্ধিং ঘটিতেযেৰ সীসং এতি. সামীচিপটিক্খেপো নাম অভিৰাদন-পচ্চুট্ঠান-অঞ্জলিকম্ম-বীজনাদিকম্মানং অকরণং. তং পটিপাটিযা ৰন্দনাদীনি করোতো একস্স অকত্ৰা সেসানং করণকালে ৰেদিতব্বং. এত্তাৰতা চ চোদনা নাম হোতি, আপত্তি পন সীসং ন এতি. ‘‘কস্মা মম ৰন্দনাদীনি ন করোসী’’তি পুচ্ছিতে পন ‘‘অস্সমণোসি অসক্যপুত্তিযোসী’’তিআদিৰচনেহি সদ্ধিং ঘটিতেযেৰ সীসং এতি. যাগুভত্তাদিনা পন যং ইচ্ছতি তং আপুচ্ছতি, ন তাৰতা চোদনা হোতি.

অপরাপি পাতিমোক্খট্ঠপনক্খন্ধকে ‘‘একং, ভিক্খৰে, অধম্মিকং পাতিমোক্খট্ঠপনং একং ধম্মিক’’ন্তি আদিং ‘‘কত্ৰা যাৰ দস অধম্মিকানি পাতিমোক্খট্ঠপনানি দস ধম্মিকানী’’তি (চূল়ৰ. ৩৮৭) এৰং অধম্মিকা পঞ্চপঞ্ঞাস ধম্মিকা পঞ্চপঞ্ঞাসাতি দসুত্তরসতং চোদনা ৰুত্তা. তা দিট্ঠেন চোদেন্তস্স দসুত্তরসতং, সুতেন চোদেন্তস্স দসুত্তরসতং, পরিসঙ্কিতেন চোদেন্তস্স দসুত্তরসতন্তি তিংসানি তীণি সতানি হোন্তি. তানি কাযেন চোদেন্তস্স, ৰাচায চোদেন্তস্স, কাযৰাচাহি চোদেন্তস্সাতি তিগুণানি কতানি নৰুতানি নৰ সতানি হোন্তি. তানি অত্তনা চোদেন্তস্সাপি পরেন চোদাপেন্তস্সাপি তত্তকানেৰাতি ৰীসতিঊনানি দ্ৰে সহস্সানি হোন্তি, পুন দিট্ঠাদিভেদে সমূলকামূলকৰসেন অনেকসহস্সা চোদনা হোন্তীতি ৰেদিতব্বা.

ইমস্মিং পন ঠানে ঠত্ৰা অট্ঠকথায ‘‘অত্তাদানং আদাতুকামেন উপালি ভিক্খুনা পঞ্চঙ্গসমন্নাগতং অত্তাদানং আদাতব্ব’’ন্তি (চূল়ৰ. ৩৯৮) চ ‘‘চোদকেন উপালি ভিক্খুনা পরং চোদেতুকামেন পঞ্চ ধম্মে অজ্ঝত্তং পচ্চৰেক্খিত্ৰা পরো চোদেতব্বো’’তি (চূল়ৰ. ৩৯৯) চ এৰং উপালিপঞ্চকাদীসু ৰুত্তানি বহূনি সুত্তানি আহরিত্ৰা অত্তাদানলক্খণঞ্চ চোদকৰত্তঞ্চ চুদিতকৰত্তঞ্চ সঙ্ঘেন কাতব্বকিচ্চঞ্চ অনুৰিজ্জকৰত্তঞ্চ সব্বং ৰিত্থারেন কথিতং, তং মযং যথাআগতট্ঠানেযেৰ ৰণ্ণযিস্সাম.

ৰুত্তপ্পভেদাসু পন ইমাসু চোদনাসু যায কাযচি চোদনায ৰসেন সঙ্ঘমজ্ঝে ওসটে ৰত্থুস্মিং চুদিতকচোদকা ৰত্তব্বা ‘‘তুম্হে অম্হাকং ৰিনিচ্ছযেন তুট্ঠা ভৰিস্সথা’’তি. সচে ‘‘ভৰিস্সামা’’তি ৰদন্তি, সঙ্ঘেন তং অধিকরণং সম্পটিচ্ছিতব্বং. অথ পন ‘‘ৰিনিচ্ছিনথ তাৰ, ভন্তে, সচে অম্হাকং খমিস্সতি, গণ্হিস্সামা’’তি ৰদন্তি. ‘‘চেতিযং তাৰ ৰন্দথা’’তিআদীনি ৰত্ৰা দীঘসুত্তং কত্ৰা ৰিস্সজ্জিতব্বং. তে চে চিররত্তং কিলন্তা পক্কন্তপরিসা উপচ্ছিন্নপক্খা হুত্ৰা পুন যাচন্তি, যাৰততিযং পটিক্খিপিত্ৰা যদা নিম্মদা হোন্তি তদা নেসং অধিকরণং ৰিনিচ্ছিনিতব্বং. ৰিনিচ্ছিনন্তেহি চ সচে অলজ্জুস্সন্না হোতি, পরিসা উব্বাহিকায তং অধিকরণং ৰিনিচ্ছিনিতব্বং. সচে বালুস্সন্না হোতি পরিসা ‘‘তুম্হাকং সভাগে ৰিনযধরে পরিযেসথা’’তি ৰিনযধরে পরিযেসাপেত্ৰা যেন ধম্মেন যেন ৰিনযেন যেন সত্থুসাসনেন তং অধিকরণং ৰূপসমতি, তথা তং অধিকরণং ৰূপসমেতব্বং.

তত্থ চ ‘‘ধম্মো’’তি ভূতং ৰত্থু. ‘‘ৰিনযো’’তি চোদনা সারণা চ. ‘‘সত্থুসাসন’’ন্তি ঞত্তিসম্পদা চ অনুসাৰনসম্পদা চ. তস্মা চোদকেন ৰত্থুস্মিং আরোচিতে চুদিতকো পুচ্ছিতব্বো ‘‘সন্তমেতং, নো’’তি. এৰং ৰত্থুং উপপরিক্খিত্ৰা ভূতেন ৰত্থুনা চোদেত্ৰা সারেত্ৰা চ ঞত্তিসম্পদায অনুসাৰনসম্পদায চ তং অধিকরণং ৰূপসমেতব্বং. তত্র চে অলজ্জী লজ্জিং চোদেতি, সো চ অলজ্জী বালো হোতি অব্যত্তো নাস্স নযো দাতব্বো. এৰং পন ৰত্তব্বো – ‘‘কিম্হি নং চোদেসী’’তি? অদ্ধা সো ৰক্খতি – ‘‘কিমিদং, ভন্তে, কিম্হি নং নামা’’তি. ত্ৰং কিম্হি নম্পি ন জানাসি, ন যুত্তং তযা এৰরূপেন বালেন পরং চোদেতুন্তি উয্যোজেতব্বো নাস্স অনুযোগো দাতব্বো. সচে পন সো অলজ্জী পণ্ডিতো হোতি ব্যত্তো দিট্ঠেন ৰা সুতেন ৰা অজ্ঝোত্থরিত্ৰা সম্পাদেতুং সক্কোতি এতস্স অনুযোগং দত্ৰা লজ্জিস্সেৰ পটিঞ্ঞায কম্মং কাতব্বং.

সচে লজ্জী অলজ্জিং চোদেতি, সো চ লজ্জী বালো হোতি অব্যত্তো, ন সক্কোতি অনুযোগং দাতুং. তস্স নযো দাতব্বো – ‘‘কিম্হি নং চোদেসি সীলৰিপত্তিযা ৰা আচারৰিপত্তিআদীসু ৰা একিস্সা’’তি. কস্মা পন ইমস্সেৰ এৰং নযো দাতব্বো, ন ইতরস্স? ননু ন যুত্তং ৰিনযধরানং অগতিগমনন্তি? ন যুত্তমেৰ. ইদং পন অগতিগমনং ন হোতি, ধম্মানুগ্গহো নাম এসো অলজ্জিনিগ্গহত্থায হি লজ্জিপগ্গহত্থায চ সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং. তত্র অলজ্জী নযং লভিত্ৰা অজ্ঝোত্থরন্তো এহীতি, লজ্জী পন নযং লভিত্ৰা দিট্ঠে দিট্ঠসন্তানেন, সুতে সুতসন্তানেন পতিট্ঠায কথেস্সতি, তস্মা তস্স ধম্মানুগ্গহো ৰট্টতি. সচে পন সো লজ্জী পণ্ডিতো হোতি ব্যত্তো, পতিট্ঠায কথেতি, অলজ্জী চ ‘‘এতম্পি নত্থি, এতম্পি নত্থী’’তি পটিঞ্ঞং ন দেতি, অলজ্জিস্স পটিঞ্ঞায এৰ কাতব্বং.

তদত্থদীপনত্থঞ্চ ইদং ৰত্থু ৰেদিতব্বং. তেপিটকচূল়াভযত্থেরো কির লোহপাসাদস্স হেট্ঠা ভিক্খূনং ৰিনযং কথেত্ৰা সাযন্হসমযে ৰুট্ঠাতি, তস্স ৰুট্ঠানসমযে দ্ৰে অত্তপচ্চত্থিকা কথং পৰত্তেসুং. একো ‘‘এতম্পি নত্থি, এতম্পি নত্থী’’তি পটিঞ্ঞং ন দেতি. অথ অপ্পাৰসেসে পঠমযামে থেরস্স তস্মিং পুগ্গলে ‘‘অযং পতিট্ঠায কথেতি, অযং পন পটিঞ্ঞং ন দেতি, বহূনি চ ৰত্থূনি ওসটানি অদ্ধা এতং কতং ভৰিস্সতী’’তি অসুদ্ধলদ্ধি উপ্পন্না. ততো বীজনীদণ্ডকেন পাদকথলিকায সঞ্ঞং দত্ৰা ‘‘অহং আৰুসো ৰিনিচ্ছিনিতুং অননুচ্ছৰিকো অঞ্ঞেন ৰিনিচ্ছিনাপেহী’’তি আহ. কস্মা ভন্তেতি? থেরো তমত্থং আরোচেসি, চুদিতকপুগ্গলস্স কাযে ডাহো উট্ঠিতো, ততো সো থেরং ৰন্দিত্ৰা ‘‘ভন্তে, ৰিনিচ্ছিনিতুং অনুরূপেন ৰিনযধরেন নাম তুম্হাদিসেনেৰ ভৰিতুং ৰট্টতি. চোদকেন চ ঈদিসেনেৰ ভৰিতুং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা সেতকানি নিৰাসেত্ৰা ‘‘চিরং কিলমিতত্থ মযা’’তি খমাপেত্ৰা পক্কামি.

এৰং লজ্জিনা চোদিযমানো অলজ্জী বহূসুপি ৰত্থূসু উপ্পন্নেসু পটিঞ্ঞং ন দেতি, সো নেৰ ‘‘সুদ্ধো’’তি ৰত্তব্বো ন ‘‘অসুদ্ধো’’তি. জীৰমতকো নাম আমকপূতিকো নাম চেস.

সচে পনস্স অঞ্ঞম্পি তাদিসং ৰত্থুং উপ্পজ্জতি ন ৰিনিচ্ছিনিতব্বং. তথা নাসিতকোৰ ভৰিস্সতি. সচে পন অলজ্জীযেৰ অলজ্জিং চোদেতি, সো ৰত্তব্বো ‘‘আৰুসো তৰ ৰচনেনাযং কিং সক্কা ৰত্তু’’ন্তি ইতরম্পি তথেৰ ৰত্ৰা উভোপি ‘‘একসম্ভোগপরিভোগা হুত্ৰা জীৰথা’’তি ৰত্ৰা উয্যোজেতব্বা, সীলত্থায তেসং ৰিনিচ্ছযো ন কাতব্বো. পত্তচীৰরপরিৰেণাদিঅত্থায পন পতিরূপং সক্খিং লভিত্ৰা কাতব্বো.

অথ লজ্জী লজ্জিং চোদেতি, ৰিৰাদো চ নেসং কিস্মিঞ্চিদেৰ অপ্পমত্তকো হোতি, সঞ্ঞাপেত্ৰা ‘‘মা এৰং করোথা’’তি অচ্চযং দেসাপেত্ৰা উয্যোজেতব্বা. অথ পনেত্থ চুদিতকেন সহসা ৰিরদ্ধং হোতি, আদিতো পট্ঠায অলজ্জী নাম নত্থি. সো চ পক্খানুরক্খণত্থায পটিঞ্ঞং ন দেতি, ‘‘মযং সদ্দহাম, মযং সদ্দহামা’’তি বহূ উট্ঠহন্তি. সো তেসং পটিঞ্ঞায একৰারং দ্ৰেৰারং সুদ্ধো হোতু. অথ পন ৰিরদ্ধকালতো পট্ঠায ঠানে ন তিট্ঠতি, ৰিনিচ্ছযো ন দাতব্বো.

এৰং যায কাযচি চোদনায ৰসেন সঙ্ঘমজ্ঝে ওসটে ৰত্থুস্মিং চুদিতকচোদকেসু পটিপত্তিং ঞত্ৰা তস্সাযেৰ চোদনায সম্পত্তিৰিপত্তিজাননত্থং আদিমজ্ঝপরিযোসানাদীনং ৰসেন ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. সেয্যথিদং চোদনায কো আদি, কিং মজ্ঝে, কিং পরিযোসানং? চোদনায ‘‘অহং তং ৰত্তুকামো, করোতু মে আযস্মা ওকাস’’ন্তি এৰং ওকাসকম্মং আদি, ওতিণ্ণেন ৰত্থুনা চোদেত্ৰা সারেত্ৰা ৰিনিচ্ছযো মজ্ঝে, আপত্তিযং ৰা অনাপত্তিযং ৰা পতিট্ঠাপনেন সমথো পরিযোসানং.

চোদনায কতি মূলানি, কতি ৰত্থূনি, কতি ভূমিযো? চোদনায দ্ৰে মূলানি – সমূলিকা ৰা অমূলিকা ৰা; তীণি ৰত্থূনি – দিট্ঠং, সুতং, পরিসঙ্কিতং; পঞ্চ ভূমিযো – কালেন ৰক্খামি নো অকালেন, ভূতেন ৰক্খামি নো অভূতেন, সণ্হেন ৰক্খামি নো ফরুসেন, অত্থসংহিতেন ৰক্খামি নো অনত্থসংহিতেন, মেত্তচিত্তো ৰক্খামি নো দোসন্তরোতি. ইমায চ পন চোদনায চোদকেন পুগ্গলেন ‘‘পরিসুদ্ধকাযসমাচারো নু খোম্হী’’তিআদিনা (চূল়ৰ. ৩৯৯) নযেন উপালিপঞ্চকে ৰুত্তেসু পন্নরসসু ধম্মেসু পতিট্ঠাতব্বং, চুদিতকেন দ্ৰীসু ধম্মেসু পতিট্ঠাতব্বং সচ্চে চ অকুপ্পে চাতি.

অপ্পেৰ নাম নং ইমম্হা ব্রহ্মচরিযা চাৰেয্যন্তি অপি এৰ নাম নং পুগ্গলং ইমম্হা সেট্ঠচরিযা চাৰেয্যং, ‘‘সাধু ৰতস্স সচাহং ইমং পুগ্গলং ইমম্হা ব্রহ্মচরিযা চাৰেয্য’’ন্তি ইমিনা অধিপ্পাযেন অনুদ্ধংসেয্যাতি ৰুত্তংহোতি. পদভাজনে পন ‘‘ব্রহ্মচরিযা চাৰেয্য’’ন্তি ইমস্সেৰ পরিযাযমত্থং দস্সেতুং ‘‘ভিক্খুভাৰা চাৰেয্য’’ন্তিআদি ৰুত্তং.

খণাদীনি সমযৰেৰচনানি. তং খণং তং লযং তং মুহুত্তং ৰীতিৰত্তেতি তস্মিং খণে তস্মিং লযে তস্মিং মুহুত্তে ৰীতিৰত্তে. ভুম্মপ্পত্তিযা হি ইদং উপযোগৰচনং.

সমনুগ্গাহিযমাননিদ্দেসে যেন ৰত্থুনা অনুদ্ধংসিতো হোতীতি চতূসু পারাজিকৰত্থূসু যেন ৰত্থুনা চোদকেন চুদিতকো অনুদ্ধংসিতো অভিভূতো অজ্ঝোত্থটো হোতি. তস্মিং ৰত্থুস্মিং সমনুগ্গাহিযমানোতি তস্মিং চোদকেন ৰুত্তৰত্থুস্মিং সো চোদকো অনুৰিজ্জকেন ‘‘কিং তে দিট্ঠং, কিন্তি তে দিট্ঠ’’ন্তিআদিনা নযেন অনুৰিজ্জিযমানো ৰীমংসিযমানো উপপরিক্খিযমানো.

অসমনুগ্গাহিযমাননিদ্দেসে ন কেনচি ৰুচ্চমানোতি অনুৰিজ্জকেন ৰা অঞ্ঞেন ৰা কেনচি, অথ ৰা দিট্ঠাদীসু ৰত্থূসু কেনচি অৰুচ্চমানো. এতেসঞ্চ দ্ৰিন্নং মাতিকাপদানং পরতো ‘‘ভিক্খু চ দোসং পতিট্ঠাতী’’তিইমিনা সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো. ইদঞ্হি ৰুত্তং হোতি – ‘‘এৰং সমনুগ্গাহিযমানো ৰা অসমনুগ্গাহিযমানো ৰা ভিক্খু চ দোসং পতিট্ঠাতি পটিচ্চ তিট্ঠতি পটিজানাতি সঙ্ঘাদিসেসো’’তি. ইদঞ্চ অমূলকভাৰস্স পাকটকালদস্সনত্থমেৰ ৰুত্তং. আপত্তিং পন অনুদ্ধংসিতক্খণেযেৰ আপজ্জতি.

ইদানি ‘‘অমূলকঞ্চেৰ তং অধিকরণং হোতী’’তি এত্থ যস্মা অমূলকলক্খণং পুব্বে ৰুত্তং, তস্মা তং অৰত্ৰা অপুব্বমেৰ দস্সেতুং ‘‘অধিকরণং নামা’’তিআদিমাহ. তত্থ যস্মা অধিকরণং অধিকরণট্ঠেন একম্পি ৰত্থুৰসেন নানা হোতি, তেনস্স তং নানত্তং দস্সেতুং ‘‘চত্তারি অধিকরণানি ৰিৰাদাধিকরণ’’ন্তিআদিমাহ. কো পন সো অধিকরণট্ঠো, যেনেতং একং হোতীতি? সমথেহি অধিকরণীযতা. তস্মা যং অধিকিচ্চ আরব্ভ পটিচ্চ সন্ধায সমথা ৰত্তন্তি, তং ‘‘অধিকরণ’’ন্তি ৰেদিতব্বং.

অট্ঠকথাসু পন ৰুত্তং – ‘‘অধিকরণন্তি কেচি গাহং ৰদন্তি, কেচি চেতনং, কেচি অক্খন্তিং কেচি ৰোহারং, কেচি পণ্ণত্তি’’ন্তি. পুন এৰং ৰিচারিতং ‘‘যদি গাহো অধিকরণং নাম, একো অত্তাদানং গহেত্ৰা সভাগেন ভিক্খুনা সদ্ধিং মন্তযমানো তত্থ আদীনৰং দিস্ৰা পুন চজতি, তস্স তং অধিকরণং সমথপ্পত্তং ভৰিস্সতি. যদি চেতনা অধিকরণং, ‘‘ইদং অত্তাদানং গণ্হামী’’তি উপ্পন্না চেতনা নিরুজ্ঝতি. যদি অক্খন্তি অধিকরণং, অক্খন্তিযা অত্তাদানং গহেত্ৰাপি অপরভাগে ৰিনিচ্ছযং অলভমানো ৰা খমাপিতো ৰা চজতি. যদি ৰোহারো অধিকরণং, কথেন্তো আহিণ্ডিত্ৰা অপরভাগে তুণ্হী হোতি নিরৰো, এৰমস্স তং অধিকরণং সমথপ্পত্তং ভৰিস্সতি, তস্মা পণ্ণত্তি অধিকরণন্তি.

তং পনেতং ‘‘মেথুনধম্মপারাজিকাপত্তি মেথুনধম্মপারাজিকাপত্তিযা তব্ভাগিযা…পে… এৰং আপত্তাধিকরণং আপত্তাধিকরণস্স তব্ভাগিযন্তি চ ৰিৰাদাধিকরণং সিযা কুসলং সিযা অকুসলং সিযা অব্যাকত’’ন্তি চ এৰমাদীহি ৰিরুজ্ঝতি. ন হি তে পণ্ণত্তিযা কুসলাদিভাৰং ইচ্ছন্তি, ন চ ‘‘অমূলকেন পারাজিকেন ধম্মেনা’’তি এত্থ আগতো পারাজিকধম্মো পণ্ণত্তি নাম হোতি. কস্মা? অচ্চন্তঅকুসলত্তা. ৰুত্তম্পি হেতং – ‘‘আপত্তাধিকরণং সিযা অকুসলং সিযা অব্যাকত’’ন্তি (পরি. ৩০৩).

যঞ্চেতং ‘‘অমূলকেন পারাজিকেনা’’তি এত্থ অমূলকং পারাজিকং নিদ্দিট্ঠং, তস্সেৰাযং ‘‘অমূলকঞ্চেৰ তং অধিকরণং হোতী’’তি পটিনিদ্দেসো, ন পণ্ণত্তিযা ন হি অঞ্ঞং নিদ্দিসিত্ৰা অঞ্ঞং পটিনিদ্দিসতি. যস্মা পন যায পণ্ণত্তিযা যেন অভিলাপেন চোদকেন সো পুগ্গলো পারাজিকং ধম্মং অজ্ঝাপন্নোতি পঞ্ঞত্তো, পারাজিকসঙ্খাতস্স অধিকরণস্স অমূলকত্তা সাপি পঞ্ঞত্তি অমূলিকা হোতি, অধিকরণে পৰত্তত্তা চ অধিকরণং. তস্মা ইমিনা পরিযাযেন পণ্ণত্তি ‘‘অধিকরণ’’ন্তি যুজ্জেয্য, যস্মা ৰা যং অমূলকং নাম অধিকরণং তং সভাৰতো নত্থি, পঞ্ঞত্তিমত্তমেৰ অত্থি. তস্মাপি পণ্ণত্তি অধিকরণন্তি যুজ্জেয্য. তঞ্চ খো ইধেৰ ন সব্বত্থ. ন হি ৰিৰাদাদীনং পণ্ণত্তি অধিকরণং. অধিকরণট্ঠো পন তেসং পুব্বে ৰুত্তসমথেহি অধিকরণীযতা. ইতি ইমিনা অধিকরণট্ঠেন ইধেকচ্চো ৰিৰাদো ৰিৰাদো চেৰ অধিকরণঞ্চাতি ৰিৰাদাধিকরণং. এস নযো সেসেসু.

তত্থ ‘‘ইধ ভিক্খূ ৰিৰদন্তি ধম্মোতি ৰা অধম্মোতি ৰা’’তি এৰং অট্ঠারস ভেদকরৰত্থূনি নিস্সায উপ্পন্নো ৰিৰাদো ৰিৰাদাধিকরণং. ‘‘ইধ ভিক্খূ ভিক্খুং অনুৰদন্তি সীলৰিপত্তিযা ৰা’’তি এৰং চতস্সো ৰিপত্তিযো নিস্সায উপ্পন্নো অনুৰাদো অনুৰাদাধিকরণং. ‘‘পঞ্চপি আপত্তিক্খন্ধা আপত্তাধিকরণং, সত্তপি আপত্তিক্খন্ধা আপত্তাধিকরণ’’ন্তি এৰং আপত্তিযেৰ আপত্তাধিকরণং. ‘‘যা সঙ্ঘস্স কিচ্চযতা করণীযতা অপলোকনকম্মং ঞত্তিকম্মং ঞত্তিদুতিযকম্মং ঞত্তিচতুত্থকম্ম’’ন্তি (চূল়ৰ. ২১৫) এৰং চতুব্বিধং সঙ্ঘকিচ্চং কিচ্চাধিকরণন্তি ৰেদিতব্বং.

ইমস্মিং পনত্থে পারাজিকাপত্তিসঙ্খাতং আপত্তাধিকরণমেৰ অধিপ্পেতং. সেসানি অত্থুদ্ধারৰসেন ৰুত্তানি, এত্তকা হি অধিকরণসদ্দস্স অত্থা. তেসু পারাজিকমেৰ ইধ অধিপ্পেতং. তং দিট্ঠাদীহি মূলেহি অমূলকঞ্চেৰ অধিকরণং হোতি. অযঞ্চ ভিক্খু দোসং পতিট্ঠাতি, পটিচ্চ তিট্ঠতি ‘‘তুচ্ছকং মযা ভণিত’’ন্তিআদীনি ৰদন্তো পটিজানাতি. তস্স ভিক্খুনো অনুদ্ধংসিতক্খণেযেৰ সঙ্ঘাদিসেসোতি অযং তাৰস্স সপদানুক্কমনিদ্দেসস্স সিক্খাপদস্স অত্থো.

৩৮৭. ইদানি যানি তানি সঙ্খেপতো দিট্ঠাদীনি চোদনাৰত্থূনি ৰুত্তানি, তেসং ৰসেন ৰিত্থারতো আপত্তিং রোপেত্ৰা দস্সেন্তো ‘‘অদিট্ঠস্স হোতী’’তিআদিমাহ. তত্থ অদিট্ঠস্স হোতীতি অদিট্ঠো অস্স হোতি. এতেন চোদকেন অদিট্ঠো হোতি, সো পুগ্গলো পারাজিকং ধম্মং অজ্ঝাপজ্জন্তোতি অত্থো. এস নযো অসুতস্স হোতীতিআদীসুপি.

দিট্ঠো মযাতি দিট্ঠোসি মযাতি ৰুত্তং হোতি. এস নযো সুতো মযাতিআদীসুপি. সেসং অদিট্ঠমূলকে উত্তানত্থমেৰ. দিট্ঠমূলকে পন তঞ্চে চোদেতি ‘‘সুতো মযা’’তি এৰং ৰুত্তানং সুত্তাদীনং আভাৰেন অমূলকত্তং ৰেদিতব্বং.

সব্বস্মিংযেৰ চ ইমস্মিং চোদকৰারে যথা ইধাগতেসু ‘‘পারাজিকং ধম্মং অজ্ঝাপন্নোসি, অস্সমণোসি, অসক্যপুত্তিযোসী’’তি ইমেসু ৰচনেসু একেকস্স ৰসেন ৰাচায ৰাচায সঙ্ঘাদিসেসো হোতি, এৰং অঞ্ঞত্র আগতেসু ‘‘দুস্সীলো, পাপধম্মো, অসুচিসঙ্কস্সরসমাচারো, পটিচ্ছন্নকম্মন্তো, অস্সমণো সমণপটিঞ্ঞো, অব্রহ্মচারী ব্রহ্মচারিপটিঞ্ঞো, অন্তোপূতি, অৰস্সুতো, কসম্বুজাতো’’তি ইমেসুপি ৰচনেসু একেকস্স ৰসেন ৰাচায ৰাচায সঙ্ঘাদিসেসো হোতিযেৰ.

‘‘নত্থি তযা সদ্ধিং উপোসথো ৰা পৰারণা ৰা সঙ্ঘকম্মং ৰা’’তি ইমানি পন সুদ্ধানি সীসং ন এন্তি, ‘‘দুস্সীলোসি নত্থি তযা সদ্ধিং উপোসথো ৰা’’তি এৰং দুস্সীলাদিপদেসু পন ‘‘পারাজিকং ধম্মং অজ্ঝাপন্নোসী’’তিআদিপদেসু ৰা যেন কেনচি সদ্ধিং ঘটিতানেৰ সীসং এন্তি, সঙ্ঘাদিসেসকরানি হোন্তি.

মহাপদুমত্থেরো পনাহ – ‘‘ন কেৰলং ইধ পাল়িযং অনাগতানি ‘দুস্সীলো পাপধম্মো’তিআদিপদানেৰ সীসং এন্তি, ‘কোণ্ঠোসি মহাসামণেরোসি, মহাউপাসকোসি, জেট্ঠব্বতিকোসি, নিগণ্ঠোসি, আজীৰকোসি, তাপসোসি, পরিব্বাজকোসি, পণ্ডকোসি, থেয্যসংৰাসকোসি, তিত্থিযপক্কন্তকোসি, তিরচ্ছানগতোসি, মাতুঘাতকোসি, পিতুঘাতকোসি, অরহন্তঘাতকোসি, সঙ্ঘভেদকোসি, লোহিতুপ্পাদকোসি, ভিক্খুনীদূসকোসি, উভতোব্যঞ্জনকওসী’তি ইমানিপি সীসং এন্তিযেৰা’’তি. মহাপদুমত্থেরোযেৰ চ ‘‘দিট্ঠে ৰেমতিকোতিআদীসু যদগ্গেন ৰেমতিকো তদগ্গেন নো কপ্পেতি, যদগ্গেন নো কপ্পেতি তদগ্গেন নস্সরতি, যদগ্গেন নস্সরতি তদগ্গেন পমুট্ঠো হোতী’’তি ৰদতি.

মহাসুমত্থেরো পন একেকং দ্ৰিধা ভিন্দিত্ৰা চতুন্নম্পি পাটেক্কং নযং দস্সেতি. কথং? দিট্ঠে ৰেমতিকোতি অযং তাৰ দস্সনে ৰা ৰেমতিকো হোতি পুগ্গলে ৰা, তত্থ ‘‘দিট্ঠো নুখো মযা ন দিট্ঠো’’তি এৰং দস্সনে ৰেমতিকো হোতি. ‘‘অযং নুখো মযা দিট্ঠো অঞ্ঞো’’তি এৰং পুগ্গলে ৰেমতিকো হোতি. এৰং দস্সনং ৰা নো কপ্পেতি পুগ্গলং ৰা, দস্সনং ৰা নস্সরতি পুগ্গলং ৰা, দস্সনং ৰা পমুট্ঠো হোতি পুগ্গলং ৰা. এত্থ চ ৰেমতিকোতি ৰিমতিজাতো. নো কপ্পেতীতি ন সদ্দহতি. নস্সরতীতি অসারিযমানো নস্সরতি. যদা পন তং ‘‘অসুকস্মিং নাম ভন্তে ঠানে অসুকস্মিং নাম কালে’’তি সারেন্তি তদা সরতি. পমুট্ঠোতি যো তেহি তেহি উপাযেহি সারিযমানোপি নস্সরতিযেৰাতি. এতেনেৰুপাযেন চোদাপকৰারোপি ৰেদিতব্বো, কেৰলঞ্হি তত্থ ‘‘মযা’’তি পরিহীনং, সেসং চোদকৰারসদিসমেৰ.

৩৮৯. ততো পরং আপত্তিভেদং অনাপত্তিভেদঞ্চ দস্সেতুং ‘‘অসুদ্ধে সুদ্ধদিট্ঠী’’তিআদিকং চতুক্কং ঠপেত্ৰা একমেকং পদং চতূহি চতূহি ভেদেহি নিদ্দিট্ঠং, তং সব্বং পাল়িনযেনেৰ সক্কা জানিতুং. কেৰলং হেত্থাধিপ্পাযভেদো ৰেদিতব্বো. অযঞ্হি অধিপ্পাযো নাম – চাৰনাধিপ্পাযো, অক্কোসাধিপ্পাযো, কম্মাধিপ্পাযো, ৰুট্ঠানাধিপ্পাযো, উপোসথপৰারণট্ঠপনাধিপ্পাযো, অনুৰিজ্জনাধিপ্পাযো, ধম্মকথাধিপ্পাযোতি অনেকৰিধো. তত্থ পুরিমেসু চতূসু অধিপ্পাযেসু ওকাসং অকারাপেন্তস্স দুক্কটং. ওকাসং কারাপেত্ৰাপি চ সম্মুখা অমূলকেন পারাজিকেন অনুদ্ধংসেন্তস্স সঙ্ঘাদিসেসো. অমূলকেন সঙ্ঘাদিসেসেন অনুদ্ধংসেন্তস্স পাচিত্তিযং. আচারৰিপত্তিযা অনুদ্ধংসেন্তস্স দুক্কটং. অক্কোসাধিপ্পাযেন ৰদন্তস্স পাচিত্তিযং. অসম্মুখা পন সত্তহিপি আপত্তিক্খন্ধেহি ৰদন্তস্স দুক্কটং. অসম্মুখা এৰ সত্তৰিধম্পি কম্মং করোন্তস্স দুক্কটমেৰ.

কুরুন্দিযং পন ‘‘ৰুট্ঠানাধিপ্পাযেন ‘ত্ৰং ইমং নাম আপত্তিং আপন্নো তং পটিকরোহী’তি ৰদন্তস্স ওকাসকিচ্চং নত্থী’’তি ৰুত্তং. সব্বত্থেৰ পন ‘‘উপোসথপৰারণং ঠপেন্তস্স ওকাসকম্মং নত্থী’’তি ৰুত্তং. ঠপনক্খেত্তং পন জানিতব্বং. ‘‘সুণাতু মে ভন্তে সঙ্ঘো অজ্জুপোসথো পন্নরসো যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং সঙ্ঘো উপোসথং করেয্য’’তি এতস্মিঞ্হি রে-কারে অনতিক্কন্তেযেৰ ঠপেতুং লব্ভতি. ততো পরং পন য্য-কারে পত্তে ন লব্ভতি. এস নযো পৰারণায. অনুৰিজ্জকস্সাপি ওসটে ৰত্থুস্মিং ‘‘অত্থেতং তৰা’’তি অনুৰিজ্জনাধিপ্পাযেন ৰদন্তস্স ওকাসকম্মং নত্থি.

ধম্মকথিকস্সাপি ধম্মাসনে নিসীদিত্ৰা ‘‘যো ইদঞ্চিদঞ্চ করোতি, অযং ভিক্খু অস্সমণো’’তিআদিনা নযেন অনোদিস্স ধম্মং কথেন্তস্স ওকাসকম্মং নত্থি. সচে পন ওদিস্স নিযমেত্ৰা ‘‘অসুকো চ অসুকো চ অস্সমণো অনুপাসকো’’তি কথেতি, ধম্মাসনতো ওরোহিত্ৰা আপত্তিং দেসেত্ৰা গন্তব্বং. যং পন তত্থ তত্থ ‘‘অনোকাসং কারাপেত্ৰা’’তি ৰুত্তং তস্স ওকাসং অকারাপেত্ৰাতি এৰমত্থো ৰেদিতব্বো, ন হি কোচি অনোকাসো নাম অত্থি, যমোকাসং কারাপেত্ৰা আপত্তিং আপজ্জতি, ওকাসং পন অকারাপেত্ৰা আপজ্জতীতি. সেসং উত্তানমেৰ.

সমুট্ঠানাদীসু তিসমুট্ঠানং – কাযচিত্ততো, ৰাচাচিত্ততো, কাযৰাচাচিত্ততো চ সমুট্ঠাতি. কিরিযং, সঞ্ঞাৰিমোক্খং, সচিত্তকং, লোকৰজ্জং, কাযকম্মং, ৰচীকম্মং, অকুসলচিত্তং, দুক্খৰেদনন্তি.

পঠমদুট্ঠদোসসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৯. দুতিযদুট্ঠদোসসিক্খাপদৰণ্ণনা

৩৯১. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰাতি দুতিযদুট্ঠদোসসিক্খাপদং. তত্থ হন্দ মযং আৰুসো ইমং ছগলকং দব্বং মল্লপুত্তং নাম করোমাতি তে কির পঠমৰত্থুস্মিং অত্তনো মনোরথং সম্পাদেতুং অসক্কোন্তা লদ্ধনিগ্গহা ৰিঘাতপ্পত্তা ‘‘ইদানি জানিস্সামা’’তি তাদিসং ৰত্থুং পরিযেসমানা ৰিচরন্তি. অথেকদিৰসং দিস্ৰা তুট্ঠা অঞ্ঞমঞ্ঞং ওলোকেত্ৰা এৰমাহংসু – ‘‘হন্দ মযং, আৰুসো, ইমং ছগলকং দব্বং মল্লপুত্তং নাম করোমা’’তি, ‘‘দব্বো মল্লপুত্তো নামায’’ন্তি এৰমস্স নামং করোমাতি ৰুত্তং হোতি. এস নযো মেত্তিযং নাম ভিক্খুনিন্তি এত্থাপি.

তে ভিক্খূ মেত্তিযভুমজকে ভিক্খূ অনুযুঞ্জিংসূতি এৰং অনুযুঞ্জিংসু –‘‘আৰুসো, কুহিং তুম্হেহি দব্বো মল্লপুত্তো মেত্তিযায ভিক্খুনিযা সদ্ধিং দিট্ঠো’’তি? ‘‘গিজ্ঝকূটপব্বতপাদে’’তি. ‘‘কায ৰেলায’’তি? ‘‘ভিক্খাচারগমনৰেলাযা’’তি. আৰুসো দব্ব ইমে এৰং ৰদন্তি – ‘‘ত্ৰং তদা কুহি’’ন্তি? ‘‘ৰেল়ুৰনে ভত্তানি উদ্দিসামী’’তি. ‘‘তৰ তায ৰেলায ৰেল়ুৰনে অত্থিভাৰং কো জানাতী’’তি? ‘‘ভিক্খুসঙ্ঘো, ভন্তে’’তি. তে সঙ্ঘং পুচ্ছিংসু – ‘‘জানাথ তুম্হে তায ৰেলায ইমস্স ৰেল়ুৰনে অত্থিভাৰ’’ন্তি. ‘‘আম, আৰুসো, জানাম, থেরো সম্মুতিলদ্ধদিৰসতো পট্ঠায ৰেল়ুৰনেযেৰা’’তি. ততো মেত্তিযভুমজকে আহংসু – ‘‘আৰুসো, তুম্হাকং কথা ন সমেতি, কচ্চি নো লেসং ওড্ডেত্ৰা ৰদথা’’তি. এৰং তে তেহি ভিক্খূহি অনুযুঞ্জিযমানা আম আৰুসোতি ৰত্ৰা এতমত্থং আরোচেসুং.

কিং পন তুম্হে, আৰুসো, আযস্মন্তং দব্বং মল্লপুত্তং অঞ্ঞভাগিযস্স অধিকরণস্সাতি এত্থ অঞ্ঞভাগস্স ইদং, অঞ্ঞভাগো ৰা অস্স অত্থীতি অঞ্ঞভাগিযং. অধিকরণন্তি আধারো ৰেদিতব্বো, ৰত্থু অধিট্ঠানন্তি ৰুত্তং হোতি. যো হি সো ‘‘দব্বো মল্লপুত্তো নামা’’তি ছগলকো ৰুত্তো, সো য্ৰাযং আযস্মতো দব্বস্স মল্লপুত্তস্স ভাগো কোট্ঠাসো পক্খো মনুস্সজাতি চেৰ ভিক্খুভাৰো চ ততো অঞ্ঞস্স ভাগস্স কোট্ঠাসস্স পক্খস্স হোতি তিরচ্ছানজাতিযা চেৰ ছগলকভাৰস্স চ সো ৰা অঞ্ঞভাগো অস্স অত্থীতি তস্মা অঞ্ঞভাগিযসঙ্খ্যং লভতি. যস্মা চ তেসং ‘‘ইমং মযং দব্বং মল্লপুত্তং নাম করোমা’’তি ৰদন্তানং তস্সা নামকরণসঞ্ঞায আধারো ৰত্থু অধিট্ঠানং, তস্মা অধিকরণন্তি ৰেদিতব্বো. তঞ্হি সন্ধায ‘‘তে ভিক্খূ অঞ্ঞভাগিযস্স অধিকরণস্সা’’তি আহংসু, ন ৰিৰাদাধিকরণাদীসু অঞ্ঞতরং. কস্মা? অসম্ভৰতো. ন হি তে চতুন্নং অধিকরণানং কস্সচি অঞ্ঞভাগিযস্স অধিকরণস্স কঞ্চিদেসং লেসমত্তং উপাদিযিংসু. ন চ চতুন্নং অধিকরণানং লেসো নাম অত্থি. জাতিলেসাদযো হি পুগ্গলানংযেৰ লেসা ৰুত্তা, ন ৰিৰাদাধিকরণাদীনং. ইদঞ্চ ‘‘দব্বো মল্লপুত্তো’’তি নামং তস্স অঞ্ঞভাগিযাধিকরণভাৰে ঠিতস্স ছগলকস্স কোচি দেসো হোতি থেরং অমূলকেন পারাজিকেন অনুদ্ধংসেতুং লেসমত্তো.

এত্থ চ দিস্সতি অপদিস্সতি অস্স অযন্তি ৰোহরীযতীতি দেসো. জাতিআদীসু অঞ্ঞতরকোট্ঠাসস্সেতং অধিৰচনং. অঞ্ঞম্পি ৰত্থুং লিস্সতি সিলিস্সতি ৰোহারমত্তেনেৰ ঈসকং অল্লীযতীতি লেসো. জাতিআদীনংযেৰ অঞ্ঞতরকোট্ঠাসস্সেতং অধিৰচনং. ততো পরং উত্তানত্থমেৰ. সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযম্পি অযমেৰত্থো. পদভাজনে পন যস্স অঞ্ঞভাগিযস্স অধিকরণস্স কিঞ্চিদেসং লেসমত্তং উপাদায পারাজিকেন ধম্মেন অনুদ্ধংসেয্য, তং যস্মা অট্ঠুপ্পত্তিৰসেনেৰ আৰিভূতং, তস্মা ন ৰিভত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

৩৯৩. যানি পন অধিকরণন্তি ৰচনসামঞ্ঞতো অত্থুদ্ধারৰসেন পৰত্তানি চত্তারি অধিকরণানি, তেসং অঞ্ঞভাগিযতা চ তব্ভাগিযতা চ যস্মা অপাকটা জানিতব্বা চ ৰিনযধরেহি, তস্মা ৰচনসামঞ্ঞতো লদ্ধং অধিকরণং নিস্সায তং আৰিকরোন্তো ‘‘অঞ্ঞভাগিযস্স অধিকরণস্সাতি আপত্তঞ্ঞভাগিযং ৰা হোতি অধিকরণঞ্ঞভাগিযং ৰা’’তিআদিমাহ. যা চ সা অৰসানে আপত্তঞ্ঞভাগিযস্স অধিকরণস্স ৰসেন চোদনা ৰুত্তা, তম্পি দস্সেতুং অযং সব্বাধিকরণানং তব্ভাগিযঅঞ্ঞভাগিযতা সমাহটাতি ৰেদিতব্বা.

তত্থ চ আপত্তঞ্ঞভাগিযং ৰাতি পঠমং উদ্দিট্ঠত্তা ‘‘কথঞ্চ আপত্তি আপত্তিযা অঞ্ঞভাগিযা হোতী’’তি নিদ্দেসে আরভিতব্বে যস্মা আপত্তাধিকরণস্স তব্ভাগিযৰিচারণাযংযেৰ অযমত্থো আগমিস্সতি, তস্মা এৰং অনারভিত্ৰা ‘‘কথঞ্চ অধিকরণং অধিকরণস্স অঞ্ঞভাগিয’’ন্তি পচ্ছিমপদংযেৰ গহেত্ৰা নিদ্দেসো আরদ্ধোতি ৰেদিতব্বো.

তত্থ অঞ্ঞভাগিযৰারো উত্তানত্থোযেৰ. একমেকঞ্হি অধিকরণং ইতরেসং তিণ্ণং তিণ্ণং অঞ্ঞভাগিযং অঞ্ঞপক্খিযং অঞ্ঞকোট্ঠাসিযং হোতি, ৰত্থুৰিসভাগত্তা, তব্ভাগিযৰারে পন ৰিৰাদাধিকরণং ৰিৰাদাধিকরণস্স তব্ভাগিযং তপ্পক্খিযং তংকোট্ঠাসিযং ৰত্থুসভাগত্তা, তথা অনুৰাদাধিকরণং অনুৰাদাধিকরণস্স. কথং? বুদ্ধকালতো পট্ঠায হি অট্ঠারস ভেদকরৰত্থূনি নিস্সায উপ্পন্নৰিৰাদো চ ইদানি উপ্পজ্জনকৰিৰাদো চ ৰত্থুসভাগতায একং ৰিৰাদাধিকরণমেৰ হোতি, তথা বুদ্ধকালতো পট্ঠায চতস্সো ৰিপত্তিযো নিস্সায উপ্পন্নঅনুৰাদো চ ইদানি উপ্পজ্জনকঅনুৰাদো চ ৰত্থুসভাগতায একং অনুৰাদাধিকরণমেৰ হোতি. যস্মা পন আপত্তাধিকরণং আপত্তাধিকরণস্স সভাগৰিসভাগৰত্থুতো সভাগসরিক্খাসরিক্খতো চ একংসেন তব্ভাগিযং ন হোতি, তস্মা আপত্তাধিকরণং আপত্তাধিকরণস্স সিযা তব্ভাগিযং সিযা অঞ্ঞভাগিযন্তি ৰুত্তং. তত্থ আদিতো পট্ঠায অঞ্ঞভাগিযস্স পঠমং নিদ্দিট্ঠত্তা ইধাপি অঞ্ঞভাগিযমেৰ পঠমং নিদ্দিট্ঠং, তত্থ অঞ্ঞভাগিযত্তঞ্চ পরতো তব্ভাগিযত্তঞ্চ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.

কিচ্চাধিকরণং কিচ্চাধিকরণস্স তব্ভাগিযন্তি এত্থ পন বুদ্ধকালতো পট্ঠায চত্তারি সঙ্ঘকম্মানি নিস্সায উপ্পন্নং অধিকরণঞ্চ ইদানি চত্তারি সঙ্ঘকম্মানি নিস্সায উপ্পজ্জনকং অধিকরণঞ্চ সভাগতায সরিক্খতায চ একং কিচ্চাধিকরণমেৰ হোতি. কিং পন সঙ্ঘকম্মানি নিস্সায উপ্পন্নং অধিকরণং কিচ্চাধিকরণং, উদাহু সঙ্ঘকম্মানমেৰেতং অধিৰচনন্তি? সঙ্ঘকম্মানমেৰেতং অধিৰচনং. এৰং সন্তেপি সঙ্ঘকম্মং নাম ‘‘ইদঞ্চিদঞ্চ এৰং কত্তব্ব’’ন্তি যং কম্মলক্খণং মনসিকরোতি তং নিস্সায উপ্পজ্জনতো পুরিমং পুরিমং সঙ্ঘকম্মং নিস্সায উপ্পজ্জনতো চ সঙ্ঘকম্মানি নিস্সায উপ্পন্নং অধিকরণং কিচ্চাধিকরণন্তি ৰুত্তং.

৩৯৪. কিঞ্চি দেসং লেসমত্তং উপাদাযাতি এত্থ পন যস্মা দেসোতি ৰা লেসমত্তোতি ৰা পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ব্যঞ্জনতো নানং অত্থতো একং, তস্মা ‘‘লেসো নাম দস লেসা জাতিলেসো নামলেসো’’তিআদিমাহ. তত্থ জাতিযেৰ জাতিলেসো. এস নযো সেসেসু.

৩৯৫. ইদানি তমেৰ লেসং ৰিত্থারতো দস্সেতুং যথা তং উপাদায অনুদ্ধংসনা হোতি তথা সৰত্থুকং কত্ৰা দস্সেন্তো ‘‘জাতিলেসো নাম খত্তিযো দিট্ঠো হোতী’’তিআদিমাহ. তত্থ খত্তিযো দিট্ঠো হোতীতি অঞ্ঞো কোচি খত্তিযজাতিযো ইমিনা চোদকেন দিট্ঠো হোতি. পারাজিকং ধম্মং অজ্ঝাপজ্জন্তোতি মেথুনধম্মাদীসু অঞ্ঞতরং আপজ্জন্তো. অঞ্ঞং খত্তিযং পস্সিত্ৰা চোদেতীতি অথ সো অঞ্ঞং অত্তনো ৰেরিং খত্তিযজাতিযং ভিক্খুং পস্সিত্ৰা তং খত্তিযজাতিলেসং গহেত্ৰা এৰং চোদেতি ‘‘খত্তিযো মযা দিট্ঠো পারাজিকং ধম্মং অজ্ঝাপজ্জন্তো, ত্ৰং খত্তিযো, পারাজিকং ধম্মং অজ্ঝাপন্নোসী’’ অথ ৰা ‘‘ত্ৰং সো খত্তিযো, ন অঞ্ঞো, পারাজিকং ধম্মং অজ্ঝাপন্নোসি, অস্সমণোসি অসক্যপুত্তিযোসি নত্থি তযা সদ্ধিং উপোসথো ৰা পৰারণা ৰা সঙ্ঘকম্মং ৰা’’তি, আপত্তি ৰাচায ৰাচায সঙ্ঘাদিসেসস্স. এত্থ চ তেসং খত্তিযানং অঞ্ঞমঞ্ঞং অসদিসস্স তস্স তস্স দীঘাদিনো ৰা দিট্ঠাদিনো ৰা ৰসেন অঞ্ঞভাগিযতা খত্তিযজাতিপঞ্ঞত্তিযা আধারৰসেন অধিকরণতা চ ৰেদিতব্বা, এতেনুপাযেন সব্বপদেসু যোজনা ৰেদিতব্বা.

৪০০. পত্তলেসনিদ্দেসে চ সাটকপত্তোতি লোহপত্তসদিসো সুসণ্ঠানো সুচ্ছৰি সিনিদ্ধো ভমরৰণ্ণো মত্তিকাপত্তো ৰুচ্চতি. সুম্ভকপত্তোতি পকতিমত্তিকাপত্তো.

৪০৬. যস্মা পন আপত্তিলেসস্স একপদেনেৰ সঙ্খেপতো নিদ্দেসো ৰুত্তো, তস্মা ৰিত্থারতোপি তং দস্সেতুং ‘‘ভিক্খু সঙ্ঘাদিসেসং অজ্ঝাপজ্জন্তো দিট্ঠো হোতী’’তিআদি ৰুত্তং. কস্মা পনস্স তত্থেৰ নিদ্দেসং অৰত্ৰা ইধ ৰিসুং ৰুত্তোতি? সেসনিদ্দেসেহি অসভাগত্তা. সেসনিদ্দেসা হি অঞ্ঞং দিস্ৰা অঞ্ঞস্স চোদনাৰসেন ৰুত্তা. অযং পন একমেৰ অঞ্ঞং আপত্তিং আপজ্জন্তং দিস্ৰা অঞ্ঞায আপত্তিযা চোদনাৰসেন ৰুত্তো. যদি এৰং কথং অঞ্ঞভাগিযং অধিকরণং হোতীতি? আপত্তিযা. তেনেৰ ৰুত্তং – ‘‘এৰম্পি আপত্তঞ্ঞভাগিযঞ্চ হোতি লেসো চ উপাদিন্নো’’তি. যঞ্হি সো সঙ্ঘাদিসেসং আপন্নো তং পারাজিকস্স অঞ্ঞভাগিযং অধিকরণং. তস্স পন অঞ্ঞভাগিযস্স অধিকরণস্স লেসো নাম যো সো সব্বখত্তিযানং সাধারণো খত্তিযভাৰো ৰিয সব্বাপত্তীনং সাধারণো আপত্তিভাৰো. এতেনুপাযেন সেসাপত্তিমূলকনযো চোদাপকৰারো চ ৰেদিতব্বো.

৪০৮. অনাপত্তি তথাসঞ্ঞী চোদেতি ৰা চোদাপেতি ৰাতি ‘‘পারাজিকংযেৰ অযং আপন্নো’’তি যো এৰং তথাসঞ্ঞী চোদেতি ৰা চোদাপেতি ৰা তস্স অনাপত্তি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰ. সমুট্ঠানাদীনিপি পঠমদুট্ঠদোসসদিসানেৰাতি.

দুতিযদুট্ঠদোসসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১০. পঠমসঙ্ঘভেদসিক্খাপদৰণ্ণনা

৪০৯. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰাতি সঙ্ঘভেদসিক্খাপদং. তত্থ অথ খো দেৰদত্তোতিআদীসু যো চ দেৰদত্তো, যথা চ পব্বজিতো, যেন চ কারণেন কোকালিকাদযো উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘এথ মযং আৰুসো সমণস্স গোতমস্স সঙ্ঘভেদং করিস্সাম চক্কভেদ’’ন্তি আহ. তং সব্বং সঙ্ঘভেদক্খন্ধকে (চূল়ৰ. ৩৪৩) আগতমেৰ. পঞ্চৰত্থুযাচনা পন কিঞ্চাপি তত্থেৰ আগমিস্সতি. অথ খো ইধাপি আগতত্তা যদেত্থ ৰত্তব্বং, তং ৰত্ৰাৰ গমিস্সাম.

সাধু ভন্তেতি আযাচনা. ভিক্খূ যাৰজীৰং আরঞ্ঞিকা অস্সূতি আরঞ্ঞিকধুতঙ্গং সমাদায সব্বেপি ভিক্খূ যাৰ জীৰন্তি তাৰ আরঞ্ঞিকা হোন্তু, অরঞ্ঞেযেৰ ৰসন্তু. যো গামন্তং ওসরেয্য ৰজ্জং নং ফুসেয্যাতি যো একভিক্খুপি অরঞ্ঞং পহায নিৰাসত্থায গামন্তং ওসরেয্য, ৰজ্জং তং ফুসেয্য নং ভিক্খুং দোসো ফুসতু, আপত্তিযা নং ভগৰা কারেতূ’’তি অধিপ্পাযেন ৰদতি. এস নযো সেসৰত্থূসুপি.

৪১০. জনং সঞ্ঞাপেস্সামাতি জনং অম্হাকং অপ্পিচ্ছতাদিভাৰং জানাপেস্সাম, অথ ৰা পরিতোসেস্সাম পসাদেস্সামাতি ৰুত্তং হোতি.

ইমানি পন পঞ্চ ৰত্থূনি যাচতো দেৰদত্তস্স ৰচনং সুত্ৰাৰ অঞ্ঞাসি ভগৰা ‘‘সঙ্ঘভেদত্থিকো হুত্ৰা অযং যাচতী’’তি. যস্মা পন তানি অনুজানিযমানানি বহূনং কুলপুত্তানং মগ্গন্তরাযায সংৰত্তন্তি, তস্মা ভগৰা ‘‘অলং দেৰদত্তা’’তি পটিক্খিপিত্ৰা ‘‘যো ইচ্ছতি আরঞ্ঞিকো হোতূ’’তিআদিমাহ.

এত্থ পন ভগৰতো অধিপ্পাযং ৰিদিত্ৰা কুলপুত্তেন অত্তনো পতিরূপং ৰেদিতব্বং. অযঞ্হেত্থ ভগৰতো অধিপ্পাযো – ‘‘একো ভিক্খু মহজ্ঝাসযো হোতি মহুস্সাহো, সক্কোতি গামন্তসেনাসনং পটিক্খিপিত্ৰা অরঞ্ঞে ৰিহরন্তো দুক্খস্সন্তং কাতুং. একো দুব্বলো হোতি অপ্পথামো অরঞ্ঞে ন সক্কোতি, গামন্তেযেৰ সক্কোতি. একো মহব্বলো সমপ্পৰত্তধাতুকো অধিৰাসনখন্তিসম্পন্নো ইট্ঠানিট্ঠেসু সমচিত্তো অরঞ্ঞেপি গামন্তেপি সক্কোতিযেৰ. একো নেৰ গামন্তে ন অরঞ্ঞে সক্কোতি পদপরমো হোতি.

তত্র য্ৰাযং মহজ্ঝাসযো হোতি মহুস্সাহো, সক্কোতি গামন্তসেনাসনং পটিক্খিপিত্ৰা অরঞ্ঞে ৰিহরন্তো দুক্খস্সন্তং কাতুং, সো অরঞ্ঞেযেৰ ৰসতু, ইদমস্স পতিরূপং. সদ্ধিৰিহারিকাদযোপি চস্স অনুসিক্খমানা অরঞ্ঞে ৰিহাতব্বমেৰ মঞ্ঞিস্সন্তি.

যো পন দুব্বলো হোতি অপ্পথামো গামন্তেযেৰ সক্কোতি দুক্খস্সন্তং কাতুং, ন অরঞ্ঞে সো গামন্তেযেৰ ৰসতু, য্ৰাযং মহব্বলো সমপ্পৰত্তধাতুকো অধিৰাসনখন্তিসম্পন্নো ইট্ঠানিট্ঠেসু সমচিত্তো অরঞ্ঞেপি গামন্তেপি সক্কোতিযেৰ, অযম্পি গামন্তসেনাসনং পহায অরঞ্ঞে ৰিহরতু, ইদমস্স পতিরূপং সদ্ধিৰিহারিকাপি হিস্স অনুসিক্খমানা অরঞ্ঞে ৰিহাতব্বং মঞ্ঞিস্সন্তি.

যো পনাযং নেৰ গামন্তে ন অরঞ্ঞে সক্কোতি পদপরমো হোতি. অযম্পি অরঞ্ঞেযেৰ ৰসতু. অযং হিস্স ধুতঙ্গসেৰনা কম্মট্ঠানভাৰনা চ আযতিং মগ্গফলানং উপনিস্সযো ভৰিস্সতি. সদ্ধিৰিহারিকাদযো চস্স অনুসিক্খমানা অরঞ্ঞে ৰিহাতব্বং মঞ্ঞিস্সন্তীতি.

এৰং য্ৰাযং দুব্বলো হোতি অপ্পথামো গামন্তেযেৰ ৰিহরন্তো সক্কোতি দুক্খস্সন্তং কাতুং ন অরঞ্ঞে, ইমং পুগ্গলং সন্ধায ভগৰা ‘‘যো ইচ্ছতি গামন্তে ৰিহরতূ’’তি আহ. ইমিনা চ পুগ্গলেন অঞ্ঞেসম্পি দ্ৰারং দিন্নং.

যদি পন ভগৰা দেৰদত্তস্স ৰাদং সম্পটিচ্ছেয্য, য্ৰাযং পুগ্গলো পকতিযা দুব্বলো হোতি অপ্পথামো, যোপি দহরকালে অরঞ্ঞৰাসং অভিসম্ভুণিত্ৰা জিণ্ণকালে ৰা ৰাতপিত্তাদীহি সমুপ্পন্নধাতুক্খোভকালে ৰা নাভিসম্ভুণাতি, গামন্তেযেৰ পন ৰিহরন্তো সক্কোতি দুক্খস্সন্তং কাতুং, তেসং অরিযমগ্গুপচ্ছেদো ভৰেয্য, অরহত্তফলাধিগমো ন ভৰেয্য, উদ্ধম্মং উব্বিনযং ৰিলোমং অনিয্যানিকং সত্থু সাসনং ভৰেয্য, সত্থা চ তেসং অসব্বঞ্ঞূ অস্স ‘‘সকৰাদং ছড্ডেত্ৰা দেৰদত্তৰাদে পতিট্ঠিতো’’তি গারয্হো চ ভৰেয্য. তস্মা ভগৰা এৰরূপে পুগ্গলে সঙ্গণ্হন্তো দেৰদত্তস্স ৰাদং পটিক্খিপি. এতেনেৰূপাযেন পিণ্ডপাতিকৰত্থুস্মিম্পি পংসুকূলিকৰত্থুস্মিম্পি অট্ঠ মাসে রুক্খমূলিকৰত্থুস্মিম্পি ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. চত্তারো পন মাসে রুক্খমূলসেনাসনং পটিক্খিত্তমেৰ.

মচ্ছমংসৰত্থুস্মিং তিকোটিপরিসুদ্ধন্তি তীহি কোটীহি পরিসুদ্ধং, দিট্ঠাদীহি অপরিসুদ্ধীহি ৰিরহিতন্তি অত্থো. তেনেৰাহ – ‘‘অদিট্ঠং, অসুতং, অপরিসঙ্কিত’’ন্তি. তত্থ ‘‘অদিট্ঠং’’ নাম ভিক্খূনং অত্থায মিগমচ্ছে ৰধিত্ৰা গয্হমানং অদিট্ঠং. ‘‘অসুতং’’ নাম ভিক্খূনং অত্থায মিগমচ্ছে ৰধিত্ৰা গহিতন্তি অসুতং. ‘‘অপরিসঙ্কিতং’’ পন দিট্ঠপরিসঙ্কিতং সুতপরিসঙ্কিতং তদুভযৰিমুত্তপরিসঙ্কিতঞ্চ ঞত্ৰা তব্বিপক্খতো জানিতব্বং. কথং? ইধ ভিক্খূ পস্সন্তি মনুস্সে জালৰাগুরাদিহত্থে গামতো ৰ নিক্খমন্তে অরঞ্ঞে ৰা ৰিচরন্তে, দুতিযদিৰসে চ নেসং তং গামং পিণ্ডায পৰিট্ঠানং সমচ্ছমংসং পিণ্ডপাতং অভিহরন্তি. তে তেন দিট্ঠেন পরিসঙ্কন্তি ‘‘ভিক্খূনং নুখো অত্থায কত’’ন্তি ইদং দিট্ঠপরিসঙ্কিতং, নাম এতং গহেতুং ন ৰট্টতি. যং এৰং অপরিসঙ্কিতং তং ৰট্টতি. সচে পন তে মনুস্সা ‘‘কস্মা ভন্তে ন গণ্হথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা তমত্থং সুত্ৰা ‘‘নযিদং ভন্তে ভিক্খূনং অত্থায কতং, অম্হেহি অত্তনো অত্থায ৰা রাজযুত্তাদীনং অত্থায ৰা কত’’ন্তি ৰদন্তি কপ্পতি.

নহেৰ খো ভিক্খূ পস্সন্তি; অপিচ সুণন্তি, মনুস্সা কির জালৰাগুরাদিহত্থা গামতো ৰা নিক্খমন্তি, অরঞ্ঞে ৰা ৰিচরন্তী’’তি. দুতিযদিৰসে চ নেসং তং গামং পিণ্ডায পৰিট্ঠানং ‘‘ভিক্খূনং নুখো অত্থায কত’’ন্তি ইদং ‘‘সুতপরিসঙ্কিতং’’ নাম. এতং গহেতুং ন ৰট্টতি, যং এৰং অপরিসঙ্কিতং তং ৰট্টতি. সচে পন তে মনুস্সা ‘‘কস্মা, ভন্তে, ন গণ্হথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা তমত্থং সুত্ৰা ‘‘নযিদং, ভন্তে, ভিক্খূনং অত্থায কতং, অম্হেহি অত্তনো অত্থায ৰা রাজযুত্তাদীনং অত্থায ৰা কত’’ন্তি ৰদন্তি কপ্পতি.

নহেৰ খো পন ভিক্খূ পস্সন্তি, ন সুণন্তি; অপিচ খো তেসং গামং পিণ্ডায পৰিট্ঠানং পত্তং গহেত্ৰা সমচ্ছমংসং পিণ্ডপাতং অভিসঙ্খরিত্ৰা অভিহরন্তি, তে পরিসঙ্কন্তি ‘‘ভিক্খূনং নুখো অত্থায কত’’ন্তি ইদং ‘‘তদুভযৰিমুত্তপরিসঙ্কিতং’’ নাম. এতং গহেতুং ন ৰট্টতি. যং এৰং অপরিসঙ্কিতং তং ৰট্টতি. সচে পন তে মনুস্সা ‘‘কস্মা, ভন্তে, ন গণ্হথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা তমত্থং সুত্ৰা ‘‘নযিদং, ভন্তে, ভিক্খূনং অত্থায কতং অম্হেহি অত্তনো অত্থায ৰা রাজযুত্তাদীনং অত্থায ৰা কতং পৰত্তমংসং ৰা কপ্পিযমেৰ লভিত্ৰা ভিক্খূনং অত্থায সম্পাদিত’’ন্তি ৰদন্তি কপ্পতি. মতানং পেতকিচ্চত্থায মঙ্গলাদীনং ৰা অত্থায কতেপি এসেৰ নযো. যং যঞ্হি ভিক্খূনংযেৰ অত্থায অকতং, যত্থ চ নিব্বেমতিকো হোতি, তং সব্বং কপ্পতি.

সচে পন একস্মিং ৰিহারে ভিক্খূ উদ্দিস্স কতং হোতি, তে চ অত্তনো অত্থায কতভাৰং ন জানন্তি, অঞ্ঞে জানন্তি. যে জানন্তি, তেসং ন ৰট্টতি, ইতরেসং ৰট্টতি. অঞ্ঞে ন জানন্তি, তেযেৰ জানন্তি, তেসংযেৰ ন ৰট্টতি, অঞ্ঞেসং ৰট্টতি. তেপি অম্হাকং অত্থায কতন্তি জানন্তি, অঞ্ঞেপি এতেসং অত্থায কতন্তি জানন্তি, সব্বেসম্পি ন ৰট্টতি, সব্বে ন জানন্তি, সব্বেসম্পি ৰট্টতি. পঞ্চসু হি সহধম্মিকেসু যস্স ৰা তস্স ৰা অত্থায উদ্দিস্স কতং, সব্বেসং ন কপ্পতি.

সচে পন কোচি একং ভিক্খুং উদ্দিস্স পাণং ৰধিত্ৰা তস্স পত্তং পূরেত্ৰা দেতি, সো চ অত্তনো অত্থায কতভাৰং জানংযেৰ গহেত্ৰা অঞ্ঞস্স ভিক্খুনো দেতি, সো তস্স সদ্ধায পরিভুঞ্জতি, কস্স আপত্তীতি? দ্ৰিন্নম্পি অনাপত্তি. যঞ্হি উদ্দিস্স কতং তস্স অভুত্ততায অনাপত্তি, ইতরস্স অজাননতায. কপ্পিযমংসস্স হি পটিগ্গহণে আপত্তি নত্থি. উদ্দিস্স কতঞ্চ অজানিত্ৰা ভুত্তস্স পচ্ছা ঞত্ৰা আপত্তিদেসনাকিচ্চং নাম নত্থি, অকপ্পিযমংসং পন অজানিত্ৰা ভুত্তেন পচ্ছা ঞত্ৰাপি আপত্তি দেসেতব্বা, উদ্দিস্স কতঞ্হি ঞত্ৰা ভুঞ্জতোৰ আপত্তি. অকপ্পিযমংসং অজানিত্ৰা ভুঞ্জন্তস্সাপি আপত্তিযেৰ. তস্মা আপত্তিভীরুকেন রূপং সল্লক্খেন্তেনপি পুচ্ছিত্ৰাৰ মংসং পটিগ্গহেতব্বং. পরিভোগকালে পুচ্ছিত্ৰা পরিভুঞ্জিস্সামীতি ৰা গহেত্ৰা পুচ্ছিত্ৰাৰ পরিভুঞ্জিতব্বং. কস্মা? দুৰিঞ্ঞেয্যত্তা. অচ্ছমংসং হি সূকরমংসসদিসং হোতি, দীপিমংসাদীনিপি মিগমংসাদিসদিসানি, তস্মা পুচ্ছিত্ৰা গহণমেৰ ৰত্তন্তি ৰদন্তি.

হট্ঠো উদগ্গোতি তুট্ঠো চেৰ উন্নতকাযচিত্তো চ হুত্ৰা. সো কির ‘‘ন ভগৰা ইমানি পঞ্চ ৰত্থূনি অনুজানাতি, ইদানি সক্খিস্সামি সঙ্ঘভেদং কাতু’’ন্তি কোকালিকস্স ইঙ্গিতাকারং দস্সেত্ৰা যথা ৰিসং ৰা খাদিত্ৰা রজ্জুযা ৰা উব্বন্ধিত্ৰা সত্থং ৰা আহরিত্ৰা মরিতুকামো পুরিসো ৰিসাদীসু অঞ্ঞতরং লভিত্ৰা তপ্পচ্চযা আসন্নম্পি মরণদুক্খং অজানন্তো হট্ঠো উদগ্গো হোতি; এৰমেৰ সঙ্ঘভেদপচ্চযা আসন্নম্পি অৰীচিম্হি নিব্বত্তিত্ৰা পটিসংৰেদনীযং দুক্খং অজানন্তো ‘‘লদ্ধো দানি মে সঙ্ঘভেদস্স উপাযো’’তি হট্ঠো উদগ্গো সপরিসো উট্ঠাযাসনা তেনেৰ হট্ঠভাৰেন ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি.

তে মযং ইমেহি পঞ্চহি ৰত্থূহি সমাদায ৰত্তামাতি এত্থ পন ‘‘ইমানি পঞ্চ ৰত্থূনী’’তি ৰত্তব্বেপি তে মযং ইমেহি পঞ্চহি ৰত্থূহি জনং সঞ্ঞাপেস্সামাতি অভিণ্হং পরিৰিতক্কৰসেন ৰিভত্তিৰিপল্লাসং অসল্লক্খেত্ৰা অভিণ্হং পরিৰিতক্কানুরূপমেৰ ‘‘তে মযং ইমেহি পঞ্চহি ৰত্থূহী’’তি আহ, যথা তং ৰিক্খিত্তচিত্তো.

ধুতা সল্লেখৰুত্তিনোতি যা পটিপদা কিলেসে ধুনাতি, তায সমন্নাগতত্তা ধুতা. যা চ কিলেসে সল্লিখতি, সা এতেসং ৰুত্তীতি সল্লেখৰুত্তিনো.

বাহুলিকোতি চীৰরাদীনং পচ্চযানং বহুলভাৰো বাহুল্লং, তং বাহুল্লমস্স অত্থি, তস্মিং ৰা বাহুল্লে নিযুত্তো ঠিতোতি বাহুলিকো. বাহুল্লায চেতেতীতি বাহুলত্তায চেতেতি কপ্পেতি পকপ্পেতি. কথঞ্হি নাম ময্হঞ্চ সাৰকানঞ্চ চীৰরাদীনং পচ্চযানং বহুলভাৰো ভৰেয্যাতি এৰং উস্সুক্কমাপন্নোতি অধিপ্পাযো. চক্কভেদাযাতি আণাভেদায.

ধম্মিং কথং কত্ৰাতি খন্ধকে ৰুত্তনযেন ‘‘অলং, দেৰদত্ত, মা তে রুচ্চি সঙ্ঘভেদো. গরুকো খো, দেৰদত্ত, সঙ্ঘভেদো. যো খো, দেৰদত্ত, সমগ্গং সঙ্ঘং ভিন্দতি, কপ্পট্ঠিকং কিব্বিসং পসৰতি, কপ্পং নিরযম্হি পচ্চতি, যো চ খো, দেৰদত্ত, ভিন্নং সঙ্ঘং সমগ্গং করোতি, ব্রহ্মং পুঞ্ঞং পসৰতি, কপ্পং সগ্গম্হি মোদতী’’তি (চূল়ৰ. ৩৪৩) এৰমাদিকং অনেকপ্পকারং দেৰদত্তস্স চ ভিক্খূনঞ্চ তদনুচ্ছৰিকং তদনুলোমিকং ধম্মিং কথং কত্ৰা.

৪১১. সমগ্গস্সাতি সহিতস্স চিত্তেন চ সরীরেন চ অৰিযুত্তস্সাতি অত্থো. পদভাজনেপি হি অযমেৰ অত্থো দস্সিতো. সমানসংৰাসকোতি হি ৰদতা চিত্তেন অৰিযোগো দস্সিতো হোতি. সমানসীমাযং ঠিতোতি ৰদতা সরীরেন. কথং? সমানসংৰাসকো হি লদ্ধিনানাসংৰাসকেন ৰা কম্মনানাসংৰাসকেন ৰা ৰিরহিতো সমচিত্ততায চিত্তেন অৰিযুত্তো হোতি. সমানসীমাযং ঠিতো কাযসামগ্গিদানতো সরীরেন অৰিযুত্তো.

ভেদনসংৰত্তনিকং ৰা অধিকরণন্তি ভেদনস্স সঙ্ঘভেদস্স অত্থায সংৰত্তনিকং কারণং. ইমস্মিঞ্হি ওকাসে ‘‘কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণ’’ন্তিআদীসু (ম. নি. ১.১৬৮) ৰিয কারণং অধিকরণন্তি অধিপ্পেতং. তঞ্চ যস্মা অট্ঠারসৰিধং হোতি, তস্মা পদভাজনে ‘‘অট্ঠারস ভেদকরৰত্থূনী’’তি ৰুত্তং. তানি পন ‘‘ইধূপালি, ভিক্খু অধম্মং ধম্মোতি দীপেতী’’তিআদিনা (চূল়ৰ. ৩৫২) নযেন খন্ধকে আগতানি, তস্মা তত্রেৰ নেসং অত্থং ৰণ্ণযিস্সাম. যোপি চাযং ইমানি ৰত্থূনি নিস্সায অপরেহিপি কম্মেন, উদ্দেসেন, ৰোহারেন, অনুসাৰনায, সলাকগ্গাহেনাতি পঞ্চহি কারণেহি সঙ্ঘভেদো হোতি, তম্পি আগতট্ঠানেযেৰ পকাসযিস্সাম. সঙ্খেপতো পন ভেদনসংৰত্তনিকং ৰা অধিকরণং সমাদাযাতি এত্থ সঙ্ঘভেদস্স অত্থায সংৰত্তনিকং সঙ্ঘভেদনিপ্ফত্তিসমত্থং কারণং গহেত্ৰাতি এৰমত্থো ৰেদিতব্বো. পগ্গয্হাতি পগ্গহিতং অব্ভুস্সিতং পাকটং কত্ৰা. তিট্ঠেয্যাতি যথাসমাদিন্নং যথাপগ্গহিতমেৰ চ কত্ৰা অচ্ছেয্য. যস্মা পন এৰং পগ্গণ্হতা তিট্ঠতা চ তং দীপিতঞ্চেৰ অপ্পটিনিস্সট্ঠঞ্চ হোতি, তস্মা পদভাজনে ‘‘দীপেয্যা’’তি চ ‘‘নপ্পটিনিস্সজ্জেয্যা’’তি চ ৰুত্তং.

ভিক্খূহি এৰমস্স ৰচনীযোতি অঞ্ঞেহি লজ্জীহি ভিক্খূহি এৰং ৰত্তব্বো ভৰেয্য. পদভাজনে চস্স যে পস্সন্তীতি যে সম্মুখা পগ্গয্হ তিট্ঠন্তং পস্সন্তি. যে সুণন্তীতি যেপি ‘‘অসুকস্মিং নাম ৰিহারে ভিক্খূ ভেদনসংৰত্তনিকং অধিকরণং সমাদায পগ্গয্হ তিট্ঠন্তী’’তি সুণন্তি.

সমেতাযস্মা সঙ্ঘেনাতি আযস্মা সঙ্ঘেন সদ্ধিং সমেতু সমাগচ্ছতু একলদ্ধিকো হোতূতি অত্থো. কিং কারণা? সমগ্গো হি সঙ্ঘো সম্মোদমানো অৰিৰদমানো একুদ্দেসো ফাসু ৰিহরতীতি.

তত্থ সম্মোদমানোতি অঞ্ঞমঞ্ঞং সম্পত্তিযা সট্ঠু মোদমানো. অৰিৰদমানোতি ‘‘অযং ধম্মো, নাযং ধম্মো’’তি এৰং ন ৰিৰদমানো. একো উদ্দেসো অস্সাতি একুদ্দেসো, একতো পৰত্তপাতিমোক্খুদ্দেসো, ন ৰিসুন্তি অত্থো. ফাসু ৰিহরতীতি সুখং ৰিহরতি.

ইচ্চেতং কুসলন্তি এতং পটিনিস্সজ্জনং কুসলং খেমং সোত্থিভাৰো তস্স ভিক্খুনো. নো চে পটিনিস্সজ্জতি আপত্তি দুক্কটস্সাতি তিক্খত্তুং ৰুত্তস্স অপ্পটিনিস্সজ্জতো দুক্কটং. সুত্ৰা ন ৰদন্তি আপত্তি দুক্কটস্সাতি যে সুত্ৰা ন ৰদন্তি, তেসম্পি দুক্কটং. কীৰদূরে সুত্ৰা অৰদন্তানং দুক্কটং? একৰিহারে তাৰ ৰত্তব্বং নত্থি. অট্ঠকথাযং পন ৰুত্তং ‘‘সমন্তা অদ্ধযোজনে ভিক্খূনং ভারো. দূতং ৰা পণ্ণং ৰা পেসেত্ৰা ৰদতোপি আপত্তিমোক্খো নত্থি. সযমেৰ গন্ত্ৰা ‘গরুকো খো, আৰুসো, সঙ্ঘভেদো, মা সঙ্ঘভেদায, পরক্কমী’তি নিৰারেতব্বো’’তি. পহোন্তেন পন দূরম্পি গন্তব্বং অগিলানানঞ্হি দূরেপি ভারোযেৰ.

ইদানি ‘‘এৰঞ্চ সো ভিক্খু ভিক্খূহি ৰুচ্চমানো’’তিআদীসু অত্থমত্তমেৰ দস্সেতুং ‘‘সো ভিক্খু সঙ্ঘমজ্ঝম্পি আকড্ঢিত্ৰা ৰত্তব্বো’’তিআদিমাহ. তত্থ সঙ্ঘমজ্ঝম্পি আকড্ঢিত্ৰাতি সচে পুরিমনযেন ৰুচ্চমানো ন পটিনিস্সজ্জতি হত্থেসু চ পাদেসু চ গহেত্ৰাপি সঙ্ঘমজ্ঝং আকড্ঢিত্ৰা পুনপি ‘‘মা আযস্মা’’তিআদিনা নযেন তিক্খত্তুং ৰত্তব্বো.

যাৰততিযং সমনুভাসিতব্বোতি যাৰ ততিযং সমনুভাসনং তাৰ সমনুভাসিতব্বো. তীহি সমনুভাসনকম্মৰাচাহি কম্মং কাতব্বন্তি ৰুত্তং হোতি. পদভাজনে পনস্স অত্থমেৰ গহেত্ৰা সমনুভাসনৰিধিং দস্সেতুং ‘‘সো ভিক্খু সমনুভাসিতব্বো. এৰঞ্চ পন, ভিক্খৰে, সমনুভাসিতব্বো’’তিআদি ৰুত্তং.

৪১৪. তত্থ ঞত্তিযা দুক্কটং দ্ৰীহি কম্মৰাচাহি থুল্লচ্চযা পটিপ্পস্সম্ভন্তীতি যঞ্চ ঞত্তিপরিযোসানে দুক্কটং আপন্নো, যে চ দ্ৰীহি কম্মৰাচাহি থুল্লচ্চযে, তা তিস্সোপি আপত্তিযো ‘‘যস্স নক্খমতি সো ভাসেয্যা’’তি এৰং য্য-কারপ্পত্তমত্তায ততিযকম্মৰাচায পটিপ্পস্সম্ভন্তি সঙ্ঘাদিসেসোযেৰ তিট্ঠতি. কিং পন আপন্নাপত্তিযো পটিপ্পস্সম্ভন্তি অনাপন্নাতি? মহাসুমত্থেরো তাৰ ৰদতি ‘‘যো অৰসানে পটিনিস্সজ্জিস্সতি, সো তা আপত্তিযো ন আপজ্জতি, তস্মা অনাপন্না পটিপ্পস্সম্ভন্তী’’তি. মহাপদুমত্থেরো পন লিঙ্গপরিৰত্তেন অসাধারণাপত্তিযো ৰিয আপন্না পটিপ্পস্সম্ভন্তি, অনাপন্নানং কিং পটিপ্পস্সদ্ধিযা’’তি আহ.

৪১৫. ধম্মকম্মে ধম্মকম্মসঞ্ঞীতি তঞ্চে সমনুভাসনকম্মং ধম্মকম্মং হোতি, তস্মিং ধম্মকম্মসঞ্ঞীতি অত্থো. এস নযো সব্বত্থ. ইধ সঞ্ঞা ন রক্খতি, কম্মস্স ধম্মিকত্তা এৰ অপ্পটিনিস্সজ্জন্তো আপজ্জতি.

৪১৬. অসমনুভাসন্তস্সাতি অসমনুভাসিযমানস্স অপ্পটিনিস্সজ্জন্তস্সাপি সঙ্ঘাদিসেসেন অনাপত্তি.

পটিনিস্সজ্জন্তস্সাতি ঞত্তিতো পুব্বে ৰা ঞত্তিক্খণে ৰা ঞত্তিপরিযোসানে ৰা পঠমায ৰা অনুসাৰনায দুতিযায ৰা ততিযায ৰা যাৰ য্য-কারং ন সম্পাপুণাতি, তাৰ পটিনিস্সজ্জন্তস্স সঙ্ঘাদিসেসেন অনাপত্তি.

আদিকম্মিকস্সাতি. এত্থ পন ‘‘দেৰদত্তো সমগ্গস্স সঙ্ঘস্স ভেদায পরক্কমি, তস্মিং ৰত্থুস্মি’’ন্তি পরিৰারে (পরি. ১৭) আগতত্তা দেৰদত্তো আদিকম্মিকো. সো চ খো সঙ্ঘভেদায পরক্কমনস্সেৰ, ন অপ্পটিনিস্সজ্জনস্স. ন হি তস্স তং কম্মং কতং. কথমিদং জানিতব্বন্তি চে? সুত্ততো. যথা হি ‘‘অরিট্ঠো ভিক্খু গদ্ধবাধিপুব্বো যাৰততিযং সমনুভাসনায ন পটিনিস্সজ্জি, তস্মিং ৰত্থুস্মি’’ন্তি পরিৰারে (পরি. ১২১) আগতত্তা অরিট্ঠস্স কম্মং কতন্তি পঞ্ঞাযতি, ন তথা দেৰদত্তস্স. অথাপিস্স কতেন ভৰিতব্বন্তি কোচি অত্তনো রুচিমত্তেন ৰদেয্য, তথাপি অপ্পটিনিস্সজ্জনে আদিকম্মিকস্স অনাপত্তি নাম নত্থি. ন হি পঞ্ঞত্তং সিক্খাপদং ৰীতিক্কমন্তস্স অঞ্ঞত্র উদ্দিস্স অনুঞ্ঞাততো অনাপত্তি নাম দিস্সতি. যম্পি অরিট্ঠসিক্খাপদস্স অনাপত্তিযং ‘‘আদিকম্মিকস্সা’’তি পোত্থকেসু লিখিতং, তং পমাদলিখিতং. পমাদলিখিতভাৰো চস্স ‘‘পঠমং অরিট্ঠো ভিক্খু চোদেতব্বো, চোদেত্ৰা সারেতব্বো, সারেত্ৰা আপত্তিং রোপেতব্বো’’তি (চূল়ৰ. ৬৫) এৰং কম্মক্খন্ধকে আপত্তিরোপনৰচনতো ৰেদিতব্বো.

ইতি ভেদায পরক্কমনে আদিকম্মিকস্স দেৰদত্তস্স যস্মা তং কম্মং ন কতং, তস্মাস্স আপত্তিযেৰ ন জাতা. সিক্খাপদং পন তং আরব্ভ পঞ্ঞত্তন্তি কত্ৰা ‘‘আদিকম্মিকো’’তি ৰুত্তো. ইতি আপত্তিযা অভাৰতোযেৰস্স অনাপত্তি ৰুত্তা. সা পনেসা কিঞ্চাপি অসমনুভাসন্তস্সাতি ইমিনাৰ সিদ্ধা, যস্মা পন অসমনুভাসন্তো নাম যস্স কেৰলং সমনুভাসনং ন করোন্তি, সো ৰুচ্চতি, ন আদিকম্মিকো. অযঞ্চ দেৰদত্তো আদিকম্মিকোযেৰ, তস্মা ‘‘আদিকম্মিকস্সা’’তি ৰুত্তং. এতেনুপাযেন ঠপেত্ৰা অরিট্ঠসিক্খাপদং সব্বসমনুভাসনাসু ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰ.

সমুট্ঠানাদীসু তিৰঙ্গিকং একসমুট্ঠানং, সমনুভাসনসমুট্ঠানং নামমেতং, কাযৰাচাচিত্ততো সমুট্ঠাতি. পটিনিস্সজ্জামীতি কাযৰিকারং ৰা ৰচীভেদং ৰা অকরোন্তস্সেৰ পন আপজ্জনতো অকিরিযং, সঞ্ঞাৰিমোক্খং, সচিত্তকং, লোকৰজ্জং, কাযকম্মং, ৰচীকম্মং, অকুসলচিত্তং, দুক্খৰেদনন্তি.

পঠমসঙ্ঘভেদসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১১. দুতিযসঙ্ঘভেদসিক্খাপদৰণ্ণনা

৪১৭-৮. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰাতি দুতিযসঙ্ঘভেদসিক্খাপদং. তত্থ অনুৰত্তকাতি তস্স দিট্ঠিখন্তিরুচিগ্গহণেন অনুপটিপজ্জনকা. ৰগ্গং অসামগ্গিপক্খিযৰচনং ৰদন্তীতি ৰগ্গৰাদকা. পদভাজনে পন ‘‘তস্স ৰণ্ণায পক্খায ঠিতা হোন্তী’’তি ৰুত্তং, তস্স সঙ্ঘভেদায পরক্কমন্তস্স ৰণ্ণত্থায চ পক্খৰুড্ঢিঅত্থায চ ঠিতাতি অত্থো. যে হি ৰগ্গৰাদকা, তে নিযমেন ঈদিসা হোন্তি, তস্মা এৰং ৰুত্তং. যস্মা পন তিণ্ণং উদ্ধং কম্মারহা ন হোন্তি, ন হি সঙ্ঘো সঙ্ঘস্স কম্মং করোতি, তস্মা একো ৰা দ্ৰে ৰা তযো ৰাতি ৰুত্তং.

জানাতি নোতি অম্হাকং ছন্দাদীনি জানাতি. ভাসতীতি ‘‘এৰং করোমা’’তি অম্হেহি সদ্ধিং ভাসতি. অম্হাকম্পেতং খমতীতি যং সো করোতি, এতং অম্হাকম্পি রুচ্চতি.

সমেতাযস্মন্তানং সঙ্ঘেনাতি আযস্মন্তানং চিত্তং সঙ্ঘেন সদ্ধিং সমেতু সমাগচ্ছতু, একীভাৰং যাতূতি ৰুত্তং হোতি. সেসমেত্থ পঠমসিক্খাপদে ৰুত্তনযত্তা উত্তানত্থত্তা চ পাকটমেৰ.

সমুট্ঠানাদীনিপি পঠমসিক্খাপদসদিসানেৰাতি.

দুতিযসঙ্ঘভেদসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১২. দুব্বচসিক্খাপদৰণ্ণনা

৪২৪. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰাতি দুব্বচসিক্খাপদং. তত্থ অনাচারং আচরতীতি অনেকপ্পকারং কাযৰচীদ্ৰারৰীতিক্কমং করোতি. কিং নু খো নামাতি ৰম্ভনৰচনমেতং. অহং খো নামাতি উক্কংসৰচনং. তুম্হে ৰদেয্যন্তি ‘‘ইদং করোথ, ইদং মা করোথা’’তি অহং তুম্হে ৰত্তুং অরহামীতি দস্সেতি. কস্মাতি চে? যস্মা অম্হাকং বুদ্ধো ভগৰা কণ্টকং আরুয্হ মযা সদ্ধিং নিক্খমিত্ৰা পব্বজিতোতিএৰমাদিমত্থং সন্ধাযাহ. ‘‘অম্হাকং ধম্মো’’তি ৰত্ৰা পন অত্তনো সন্তকভাৰে যুত্তিং দস্সেন্তো ‘‘অম্হাকং অয্যপুত্তেন ধম্মো অভিসমিতো’’তি আহ. যস্মা অম্হাকং অয্যপুত্তেন চতুসচ্চধম্মো পটিৰিদ্ধো, তস্মা ধম্মোপি অম্হাকন্তি ৰুত্তং হোতি. সঙ্ঘং পন অত্তনো ৰেরিপক্খে ঠিতং মঞ্ঞমানো অম্হাকং সঙ্ঘোতি ন ৰদতি. উপমং পন ৰত্ৰা সঙ্ঘং অপসাদেতুকামো ‘‘সেয্যথাপি নামা’’তিআদিমাহ. তিণকট্ঠপণ্ণসটন্তি তত্থ তত্থ পতিতং তিণকট্ঠপণ্ণং. অথ ৰা তিণঞ্চ নিস্সারকং লহুকং কট্ঠঞ্চ তিণকট্ঠং. পণ্ণসটন্তি পুরাণপণ্ণং. উস্সারেয্যাতি রাসিং করেয্য.

পব্বতেয্যাতি পব্বতপ্পভৰা, সা হি সীঘসোতা হোতি, তস্মা তমেৰ গণ্হাতি. সঙ্খসেৰালপণকন্তি এত্থ সঙ্খোতি দীঘমূলকো পণ্ণসেৰালো ৰুচ্চতি. সেৰালোতি নীলসেৰালো, অৰসেসো উদকপপ্পটকতিলবীজকাদি সব্বোপি পণকোতি সঙ্খ্যং গচ্ছতি. একতো উস্সারিতাতি একট্ঠানে কেনাপি সম্পিণ্ডিতা রাসীকতাতি দস্সেতি.

৪২৫-৬. দুব্বচজাতিকোতি দুব্বচসভাৰো ৰত্তুং অসক্কুণেয্যোতি অত্থো. পদভাজনেপিস্স দুব্বচোতি দুক্খেন কিচ্ছেন ৰদিতব্বো, ন সক্কা সুখেন ৰত্তুন্তি অত্থো. দোৰচস্সকরণেহীতি দুব্বচভাৰকরণীযেহি, যে ধম্মা দুব্বচং পুগ্গলং করোন্তি, তেহি সমন্নাগতোতি অত্থো. তে পন ‘‘কতমে চ, আৰুসো, দোৰচস্সকরণা ধম্মা? ইধাৰুসো, ভিক্খু পাপিচ্ছো হোতী’’তিআদিনা নযেন পটিপাটিযা অনুমানসুত্তে (ম. নি. ১.১৮১) আগতা পাপিচ্ছতা, অত্তুক্কংসকপরৰম্ভকতা, কোধনতা, কোধহেতু উপনাহিতা, কোধহেতুঅভিসঙ্গিতা, কোধহেতুকোধসামন্তৰাচানিচ্ছারণতা, চোদকং পটিপ্ফরণতা, চোদকং অপসাদনতা, চোদকস্স পচ্চারোপনতা, অঞ্ঞেন অঞ্ঞংপটিচরণতা, অপদানেন ন সম্পাযনতা, মক্খিপল়াসিতা, ইস্সুকীমচ্ছরিতা, সঠমাযাৰিতা, থদ্ধাতিমানিতা, সন্দিট্ঠিপরামাসিআধানগ্গহিদুপ্পটিনিস্সগ্গিতাতি একূনৰীসতি ধম্মা ৰেদিতব্বা.

ওৰাদং নক্খমতি ন সহতীতি অক্খমো. যথানুসিট্ঠং অপ্পটিপজ্জনতো পদক্খিণেন অনুসাসনিং ন গণ্হাতীতি অপ্পদক্খিণগ্গাহী অনুসাসনিং.

উদ্দেসপরিযাপন্নেসূতি উদ্দেসে পরিযাপন্নেসু অন্তোগধেসু. ‘‘যস্স সিযা আপত্তি, সো আৰিকরেয্যা’’তি এৰং সঙ্গহিতত্তা অন্তো পাতিমোক্খস্স ৰত্তমানেসূতি অত্থো. সহধম্মিকং ৰুচ্চমানোতি সহধম্মিকেন ৰুচ্চমানো করণত্থে উপযোগৰচনং, পঞ্চহি সহধম্মিকেহি সিক্খিতব্বত্তা তেসং ৰা সন্তকত্তা সহধম্মিকন্তি লদ্ধনামেন বুদ্ধপঞ্ঞত্তেন সিক্খাপদেন ৰুচ্চমানোতি অত্থো.

ৰিরমথাযস্মন্তো মম ৰচনাযাতি যেন ৰচনেন মং ৰদথ, ততো মম ৰচনতো ৰিরমথ. মা মং তং ৰচনং ৰদথাতি ৰুত্তং হোতি.

ৰদতু সহধম্মেনাতি সহধম্মিকেন সিক্খাপদেন সহধম্মেন ৰা অঞ্ঞেনপি পাসাদিকভাৰসংৰত্তনিকেন ৰচনেন ৰদতু. যদিদন্তি ৰুড্ঢিকারণনিদস্সনত্থে নিপাতো. তেন ‘‘যং ইদং অঞ্ঞমঞ্ঞস্স হিতৰচনং আপত্তিতো ৰুট্ঠাপনঞ্চ তেন অঞ্ঞমঞ্ঞৰচনেন অঞ্ঞমঞ্ঞৰুট্ঠাপনেন চ সংৰড্ঢা পরিসা’’তি এৰং পরিসায ৰুড্ঢিকারণং দস্সিতং হোতি. সেসং সব্বত্থ উত্তানমেৰ.

সমুট্ঠানাদীনি পঠমসঙ্ঘভেদসদিসানেৰাতি.

দুব্বচসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১৩. কুলদূসকসিক্খাপদৰণ্ণনা

৪৩১. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰাতি কুলদূসকসিক্খাপদং. তত্থ অস্সজিপুনব্বসুকা নামাতি অস্সজি চেৰ পুনব্বসুকো চ. কীটাগিরিস্মিন্তি এৰংনামকে জনপদে. আৰাসিকা হোন্তীতি এত্থ আৰাসো এতেসং অত্থীতি আৰাসিকা. ‘‘আৰাসো’’তি ৰিহারো ৰুচ্চতি. সো যেসং আযত্তো নৰকম্মকরণপুরাণপটিসঙ্খরণাদিভারহারতায, তে আৰাসিকা. যে পন কেৰলং ৰিহারে ৰসন্তি, তে নেৰাসিকাতি ৰুচ্চন্তি. ইমে আৰাসিকা অহেসুং. অলজ্জিনো পাপভিক্খূতি নিল্লজ্জা লামকভিক্খূ, তে হি ছব্বগ্গিযানং জেট্ঠকছব্বগ্গিযা.

সাৰত্থিযং কির ছ জনা সহাযকা ‘‘কসিকম্মাদীনি দুক্করানি, হন্দ মযং সম্মা পব্বজাম! পব্বজন্তেহি চ উপ্পন্নে কিচ্চে নিত্থরণকট্ঠানে পব্বজিতুং ৰট্টতী’’তি সম্মন্তযিত্ৰা দ্ৰিন্নং অগ্গসাৰকানং সন্তিকে পব্বজিংসু. তে পঞ্চৰস্সা হুত্ৰা মাতিকং পগুণং কত্ৰা মন্তযিংসু ‘‘জনপদো নাম কদাচি সুভিক্খো হোতি কদাচি দুব্ভিক্খো, মযং মা একট্ঠানে ৰসিম্হ, তীসু ঠানেসু ৰসামা’’তি. ততো পণ্ডুকলোহিতকে আহংসু – ‘‘আৰুসো, সাৰত্থি নাম সত্তপঞ্ঞাসায কুলসতসহস্সেহি অজ্ঝাৰুত্থা, অসীতিগামসহস্সপটিমণ্ডিতানং তিযোজনসতিকানং দ্ৰিন্নং কাসিকোসলরট্ঠানং আযমুখভূতা, তত্র তুম্হে ধুরট্ঠানেযেৰ পরিৰেণানি কারেত্ৰা অম্বপনসনাল়িকেরাদীনি রোপেত্ৰা পুপ্ফেহি চ ফলেহি চ কুলানি সঙ্গণ্হন্তা কুলদারকে পব্বাজেত্ৰা পরিসং ৰড্ঢেথা’’তি.

মেত্তিযভূমজকে আহংসু – ‘‘আৰুসো, রাজগহং নাম অট্ঠারসহি মনুস্সকোটীহি অজ্ঝাৰুত্থং অসীতিগামসহস্সপটিমণ্ডিতানং তিযোজনসতিকানং দ্ৰিন্নং অঙ্গমগধরট্ঠানং আযমুখভূতং, তত্র তুম্হে ধুরট্ঠানেযেৰ…পে… পরিসং ৰড্ঢেথা’’তি.

অস্সজিপুনব্বসুকে আহংসু – ‘‘আৰুসো, কীটাগিরি নাম দ্ৰীহি মেঘেহি অনুগ্গহিতো তীণি সস্সানি পসৰন্তি, তত্র তুম্হে ধুরট্ঠানেযেৰ পরিৰেণানি কারেত্ৰা…পে… পরিসং ৰড্ঢেথা’’তি. তে তথা অকংসু. তেসু একমেকস্স পক্খস্স পঞ্চ পঞ্চ ভিক্খুসতানি পরিৰারা, এৰং সমধিকং দিযড্ঢভিক্খুসহস্সং হোতি. তত্র পণ্ডুকলোহিতকা সপরিৰারা সীলৰন্তোৰ ভগৰতা সদ্ধিং জনপদচারিকম্পি চরন্তি, তে অকতৰত্থুং উপ্পাদেন্তি, পঞ্ঞত্তসিক্খাপদং পন ন মদ্দন্তি, ইতরে সব্বে অলজ্জিনো অকতৰত্থুঞ্চ উপ্পাদেন্তি, পঞ্ঞত্তসিক্খাপদঞ্চ মদ্দন্তি, তেন ৰুত্তং – ‘‘অলজ্জিনো পাপভিক্খূ’’তি.

এৰরূপন্তি এৰংজাতিকং. অনাচারং আচরন্তীতি অনাচরিতব্বং আচরন্তি, অকাতব্বং করোন্তি. মালাৰচ্ছন্তি তরুণপুপ্ফরুক্খং, তরুণকা হি পুপ্ফরুক্খাপি পুপ্ফগচ্ছাপি মালাৰচ্ছা ত্ৰেৰ ৰুচ্চন্তি, তে চ অনেকপ্পকারং মালাৰচ্ছং সযম্পি রোপেন্তি, অঞ্ঞেনপি রোপাপেন্তি, তেন ৰুত্তং – ‘‘মালাৰচ্ছং রোপেন্তিপি রোপাপেন্তিপী’’তি. সিঞ্চন্তীতি সযমেৰ উদকেন সিঞ্চন্তি. সিঞ্চাপেন্তীতি অঞ্ঞেনপি সিঞ্চাপেন্তি.

এত্থ পন অকপ্পিযৰোহারো কপ্পিযৰোহারো পরিযাযো ওভাসো নিমিত্তকম্মন্তি ইমানি পঞ্চ জানিতব্বানি. তত্থ অকপ্পিযৰোহারো নাম অল্লহরিতানং কোট্টনং কোট্টাপনং, আৰাটস্স খণনং খণাপনং, মালাৰচ্ছস্স রোপনং রোপাপনং, আল়িযা বন্ধনং বন্ধাপনং, উদকস্স সেচনং সেচাপনং, মাতিকায সম্মুখকরণং কপ্পিযউদকসিঞ্চনং হত্থমুখপাদধোৰনন্হানোদকসিঞ্চনন্তি. কপ্পিযৰোহারো নাম ‘‘ইমং রুক্খং জান, ইমং আৰাটং জান, ইমং মালাৰচ্ছং জান, এত্থ উদকং জানা’’তি ৰচনং সুক্খমাতিকায উজুকরণঞ্চ. পরিযাযো নাম ‘‘পণ্ডিতেন নাম মালাৰচ্ছাদযো রোপাপেতব্বা নচিরস্সেৰ উপকারায সংৰত্তন্তী’’তিআদিৰচনং. ওভাসো নাম কুদালখণিত্তাদীনি চ মালাৰচ্ছে চ গহেত্ৰা ঠানং, এৰং ঠিতঞ্হি সামণেরাদযো দিস্ৰা থেরো কারাপেতুকামোতি গন্ত্ৰা করোন্তি. নিমিত্তকম্মং নাম কুদাল-খণিত্তি-ৰাসি-ফরসু-উদকভাজনানি আহরিত্ৰা সমীপে ঠপনং.

ইমানি পঞ্চপি কুলসঙ্গহত্থায রোপনে ন ৰট্টন্তি, ফলপরিভোগত্থায কপ্পিযাকপ্পিযৰোহারদ্ৰযমেৰ ন ৰট্টতি, ইতরত্তযং ৰট্টতি. মহাপচ্চরিযং পন ‘‘কপ্পিযৰোহারোপি ৰট্টতি. যঞ্চ অত্তনো পরিভোগত্থায ৰট্টতি, তং অঞ্ঞপুগ্গলস্স ৰা সঙ্ঘস্স ৰা চেতিযস্স ৰা অত্থাযপি ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং.

আরামত্থায পন ৰনত্থায ছাযত্থায চ অকপ্পিযৰোহারমত্তমেৰ ন চ ৰট্টতি, সেসং ৰট্টতি, ন কেৰলঞ্চ সেসং যংকিঞ্চি মাতিকম্পি উজুং কাতুং কপ্পিযউদকং সিঞ্চিতুং ন্হানকোট্ঠকং কত্ৰা ন্হাযিতুং হত্থপাদমুখধোৰনুদকানি চ তত্থ ছড্ডেতুম্পি ৰট্টতি. মহাপচ্চরিযং পন কুরুন্দিযঞ্চ ‘‘কপ্পিযপথৰিযং সযং রোপেতুম্পি ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. আরামাদিঅত্থায পন রোপিতস্স ৰা রোপাপিতস্স ৰা ফলং পরিভুঞ্জিতুম্পি ৰট্টতি.

ওচিননওচিনাপনে পকতিযাপি পাচিত্তিযং. কুলদূসনত্থায পন পাচিত্তিযঞ্চেৰ দুক্কটঞ্চ. গন্থনাদীসু চ উরচ্ছদপরিযোসানেসু কুলদূসনত্থায অঞ্ঞত্থায ৰা করোন্তস্স দুক্কটমেৰ. কস্মা? অনাচারত্তা, ‘‘পাপসমাচারো’’তি এত্থ ৰুত্তপাপসমাচারত্তা চ. আরামাদিঅত্থায রুক্খরোপনে ৰিয ৰত্থুপূজনত্থায কস্মা ন অনাপত্তীতি চে? অনাপত্তিযেৰ. যথা হি তত্থ কপ্পিযৰোহারেন পরিযাযাদীহি চ অনাপত্তি তথা ৰত্থুপূজত্থাযপি অনাপত্তিযেৰ.

ননু চ তত্থ ‘‘কপ্পিযপথৰিযং সযং রোপেতুম্পি ৰট্টতী’’তি ৰুত্তন্তি? ৰুত্তং, ন পন মহাঅট্ঠকথাযং. অথাপি মঞ্ঞেয্যাসি ইতরাসু ৰুত্তম্পি পমাণং. মহাঅট্ঠকথাযঞ্চ কপ্পিযউদকসেচনং ৰুত্তং, তং কথন্তি? তম্পি ন ৰিরুজ্ঝতি. তত্র হি অৰিসেসেন ‘‘রুক্খং রোপেন্তিপি রোপাপেন্তিপি, সিঞ্চন্তিপি সিঞ্চাপেন্তিপী’’তি ৰত্তব্বে ‘‘মালাৰচ্ছ’’ন্তি ৰদন্তো ঞাপেতি ‘‘কুলসঙ্গহত্থায পুপ্ফফলূপগমেৰ সন্ধাযেতং ৰুত্তং, অঞ্ঞত্র পন পরিযাযো অত্থী’’তি. তস্মা তত্থ পরিযাযং, ইধ চ পরিযাযাভাৰং ঞত্ৰা যং অট্ঠকথাসু ৰুত্তং, তং সুৰুত্তমেৰ. ৰুত্তঞ্চেতং –

‘‘বুদ্ধেন ধম্মো ৰিনযো চ ৰুত্তো;

যো তস্স পুত্তেহি তথেৰ ঞাতো;

সো যেহি তেসং মতিমচ্চজন্তা;

যস্মা পুরে অট্ঠকথা অকংসু.

‘‘তস্মা হি যং অট্ঠকথাসু ৰুত্তং;

তং ৰজ্জযিত্ৰান পমাদলেখং;

সব্বম্পি সিক্খাসু সগারৰানং;

যস্মা পমাণং ইধ পণ্ডিতান’’ন্তি.

সব্বং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. তত্থ সিযা যদি ৰত্থুপূজনত্থাযপি গন্থানাদীসু আপত্তি, হরণাদীসু কস্মা অনাপত্তীতি? কুলিত্থীআদীনং অত্থায হরণতো হরণাধিকারে হি ৰিসেসেত্ৰা তে কুলিত্থীনন্তিআদি ৰুত্তং, তস্মা বুদ্ধাদীনং অত্থায হরন্তস্স অনাপত্তি.

তত্থ একতোৰণ্টিকন্তি পুপ্ফানং ৰণ্টে একতো কত্ৰা কতমালং. উভতোৰণ্টিকন্তি উভোহি পস্সেহি পুপ্ফৰণ্টে কত্ৰা কতমালং. মঞ্জরিকন্তিআদীসু পন মঞ্জরী ৰিয কতা পুপ্ফৰিকতি মঞ্জরিকাতি ৰুচ্চতি. ৰিধূতিকাতি সূচিযা ৰা সলাকায ৰা সিন্দুৰারপুপ্ফাদীনি ৰিজ্ঝিত্ৰা কতা. ৰটংসকোতি ৰতংসকো. আৰেল়াতি কণ্ণিকা. উরচ্ছদোতি হারসদিসং উরে ঠপনকপুপ্ফদামং. অযং তাৰ এত্থ পদৰণ্ণনা.

অযং পন আদিতো পট্ঠায ৰিত্থারেন আপত্তিৰিনিচ্ছযো. কুলদূসনত্থায অকপ্পিযপথৰিযং মালাৰচ্ছং রোপেন্তস্স পাচিত্তিযঞ্চেৰ দুক্কটঞ্চ, তথা অকপ্পিযৰোহারেন রোপাপেন্তস্স. কপ্পিযপথৰিযং রোপনেপি রোপাপনেপি দুক্কটমেৰ. উভযত্থাপি সকিং আণত্তিযা বহুন্নম্পি রোপনে একমেৰ সপাচিত্তিযদুক্কটং ৰা সুদ্ধদুক্কটং ৰা হোতি. পরিভোগত্থায হি কপ্পিযভূমিযং ৰা অকপ্পিযভূমিযং ৰা কপ্পিযৰোহারেন রোপাপনে অনাপত্তি. আরামাদিঅত্থাযপি অকপ্পিযপথৰিযং রোপেন্তস্স ৰা অকপ্পিযৰচনেন রোপাপেন্তস্স ৰা পাচিত্তিযং. অযং পন নযো মহাঅট্ঠকথাযং ন সুট্ঠু ৰিভত্তো, মহাপচ্চরিযং ৰিভত্তোতি.

সিঞ্চনসিঞ্চাপনে পন অকপ্পিযউদকেন সব্বত্থ পাচিত্তিযং, কুলদূসনপরিভোগত্থায দুক্কটম্পি. কপ্পিযেন তেসংযেৰ দ্ৰিন্নমত্থায দুক্কটং. পরিভোগত্থায চেত্থ কপ্পিযৰোহারেন সিঞ্চাপনে অনাপত্তি. আপত্তিট্ঠানে পন ধারাৰচ্ছেদৰসেন পযোগবহুলতায আপত্তিবহুলতা ৰেদিতব্বা.

কুলদূসনত্থায ওচিননে পুপ্ফগণনায দুক্কটপাচিত্তিযানি অঞ্ঞত্থ পাচিত্তিযানেৰ. বহূনি পন পুপ্ফানি একপযোগেন ওচিনন্তো পযোগৰসেন কারেতব্বো. ওচিনাপনে কুলদূসনত্থায সকিং আণত্তো বহুম্পি ওচিনতি, একমেৰ সপাচিত্তিযদুক্কটং, অঞ্ঞত্র পাচিত্তিযমেৰ.

গন্থনাদীসু সব্বাপি ছ পুপ্ফৰিকতিযো ৰেদিতব্বা – গন্থিমং, গোপ্ফিমং, ৰেধিমং, ৰেঠিমং, পূরিমং, ৰাযিমন্তি. তত্থ ‘‘গন্থিমং’’ নাম সদণ্ডকেসু ৰা উপ্পলপদুমাদীসু অঞ্ঞেসু ৰা দীঘৰণ্টেসু পুপ্ফেসু দট্ঠব্বং. দণ্ডকেন দণ্ডকং ৰণ্টেন ৰা ৰণ্টং গন্থেত্ৰা কতমেৰ হি গন্থিমং. তং ভিক্খুস্স ৰা ভিক্খুনিযা ৰা কাতুম্পি অকপ্পিযৰচনেন কারাপেতুম্পি ন ৰট্টতি. এৰং জান, এৰং কতে সোভেয্য, যথা এতানি পুপ্ফানি ন ৰিকিরিযন্তি তথা করোহীতিআদিনা পন কপ্পিযৰচনেন কারেতুং ৰট্টতি.

‘‘গোপ্ফিমং’’ নাম সুত্তেন ৰা ৰাকাদীহি ৰা ৰস্সিকপুপ্ফাদীনং একতোৰণ্টিকউভতোৰণ্টিকমালাৰসেন গোপ্ফনং, ৰাকং ৰা রজ্জুং ৰা দিগুণং কত্ৰা তত্থ অৰণ্টকানি নীপপুপ্ফাদীনি পৰেসেত্ৰা পটিপাটিযা বন্ধন্তি, এতম্পি গোপ্ফিমমেৰ. সব্বং পুরিমনযেনেৰ ন ৰট্টতি.

‘‘ৰেধিমং’’ নাম সৰণ্টকানি ৰস্সিকপুপ্ফাদীনি ৰণ্টেসু, অৰণ্টকানি ৰা ৰকুলপুপ্ফাদীনি অন্তোছিদ্দে সূচিতালহীরাদীহি ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা আৰুনন্তি, এতং ৰেধিমং নাম, তম্পি পুরিমনযেনেৰ ন ৰট্টতি. কেচি পন কদলিক্খন্ধম্হি কণ্টকে ৰা তালহীরাদীনি ৰা পৰেসেত্ৰা তত্থ পুপ্ফানি ৰিজ্ঝিত্ৰা ঠপেন্তি, কেচি কণ্টকসাখাসু, কেচি পুপ্ফচ্ছত্তপুপ্ফকূটাগারকরণত্থং ছত্তে চ ভিত্তিযঞ্চ পৰেসেত্ৰা ঠপিতকণ্টকেসু, কেচি ধম্মাসনৰিতানে বদ্ধকণ্টকেসু, কেচি কণিকারপুপ্ফাদীনি সলাকাহি ৰিজ্ঝন্তি, ছত্তাধিছত্তং ৰিয চ করোন্তি, তং অতিওল়ারিকমেৰ. পুপ্ফৰিজ্ঝনত্থং পন ধম্মাসনৰিতানে কণ্টকম্পি বন্ধিতুং কণ্টকাদীহি ৰা একপুপ্ফম্পি ৰিজ্ঝিতুং পুপ্ফেযেৰ ৰা পুপ্ফং পৰেসেতুং ন ৰট্টতি. জালৰিতানৰেদিক-নাগদন্তক পুপ্ফপটিচ্ছকতালপণ্ণগুল়কাদীনং পন ছিদ্দেসু অসোকপিণ্ডিযা ৰা অন্তরেসু পুপ্ফানি পৰেসেতুং ন দোসো. এতং ৰেধিমং নাম ন হোতি. ধম্মরজ্জুযম্পি এসেৰ নযো.

‘‘ৰেঠিমং’’ নাম পুপ্ফদামপুপ্ফহত্থকেসু দট্ঠব্বং. কেচি হি মত্থকদামং করোন্তা হেট্ঠা ঘটকাকারং দস্সেতুং পুপ্ফেহি ৰেঠেন্তি, কেচি অট্ঠট্ঠ ৰা দস দস ৰা উপ্পলপুপ্ফাদীনি সুত্তেন ৰা ৰাকেন ৰা দণ্ডকেসু বন্ধিত্ৰা উপ্পলহত্থকে ৰা পদুমহত্থকে ৰা করোন্তি, তং সব্বং পুরিমনযেনেৰ ন ৰট্টতি. সামণেরেহি উপ্পাটেত্ৰা থলে ঠপিতউপ্পলাদীনি কাসাৰেন ভণ্ডিকম্পি বন্ধিতুং ন ৰট্টতি. তেসংযেৰ পন ৰাকেন ৰা দণ্ডকেন ৰা বন্ধিতুং অংসভণ্ডিকং ৰা কাতুং ৰট্টতি. অংসভণ্ডিকা নাম খন্ধে ঠপিতকাসাৰস্স উভো অন্তে আহরিত্ৰা ভণ্ডিকং কত্ৰা তস্মিং পসিব্বকে ৰিয পুপ্ফানি পক্খিপন্তি, অযং ৰুচ্চতি অংসভণ্ডিকা, এতং কাতুং ৰট্টতি. দণ্ডকেহি পদুমিনিপণ্ণং ৰিজ্ঝিত্ৰা উপ্পলাদীনি পণ্ণেন ৰেঠেত্ৰা গণ্হন্তি, তত্রাপি পুপ্ফানং উপরি পদুমিনিপণ্ণমেৰ বন্ধিতুং ৰট্টতি. হেট্ঠা দণ্ডকং পন বন্ধিতুং ন ৰট্টতি.

‘‘পূরিমং’’ নাম মালাগুণে চ পুপ্ফপটে চ দট্ঠব্বং. যো হি মালাগুণেন চেতিযং ৰা বোধিং ৰা ৰেদিকং ৰা পরিক্খিপন্তো পুন আনেত্ৰা পূরিমঠানং অতিক্কামেতি, এত্তাৰতাপি পূরিমং নাম হোতি. কো পন ৰাদো অনেকক্খত্তুং পরিক্খিপন্তস্স, নাগদন্ত-কন্তরেহি পৰেসেত্ৰা হরন্তো ওলম্বকং কত্ৰা পুন নাগদন্তকং পরিক্খিপতি, এতম্পি পূরিমং নাম. নাগদন্তকে পন পুপ্ফৰলযং পৰেসেতুং ৰট্টতি. মালাগুণেহি পুপ্ফপটং করোন্তি. তত্রাপি একমেৰ মালাগুণং হরিতুং ৰট্টতি. পুন পচ্চাহরতো পূরিমমেৰ হোতি, তং সব্বং পুরিমনযেনেৰ ন ৰট্টতি. মালাগুণেহি পন বহূহিপি কতং পুপ্ফদামং লভিত্ৰা আসনমত্থকাদীসু বন্ধিতুং ৰট্টতি. অতিদীঘং পন মালাগুণং একৰারং হরিত্ৰা ৰা পরিক্খিপিত্ৰা ৰা পুন অঞ্ঞস্স ভিক্খুনো দাতুং ৰট্টতি. তেনাপি তথেৰ কাতুং ৰট্টতি.

‘‘ৰাযিমং’’ নাম পুপ্ফজালপুপ্ফপটপুপ্ফরূপেসু দট্ঠব্বং. চেতিযেসু পুপ্ফজালং করোন্তস্স একমেকম্হি জালচ্ছিদ্দে দুক্কটং. ভিত্তিচ্ছত্তবোধিত্থম্ভাদীসুপি এসেৰ নযো. পুপ্ফপটং পন পরেহি পূরিতম্পি ৰাযিতুং ন লব্ভতি. গোপ্ফিমপুপ্ফেহেৰ হত্থিঅস্সাদিরূপকানি করোন্তি, তানিপি ৰাযিমট্ঠানে তিট্ঠন্তি. পুরিমনযেনেৰ সব্বং ন ৰট্টতি. অঞ্ঞেহি কতপরিচ্ছেদে পন পুপ্ফানি ঠপেন্তেন হত্থিঅস্সাদিরূপকম্পি কাতুং ৰট্টতি. মহাপচ্চরিযং পন কলম্বকেন অড্ঢচন্দকেন চ সদ্ধিং অট্ঠপুপ্ফৰিকতিযো ৰুত্তা. তত্থ কলম্বকোতি অড্ঢচন্দকন্তরে ঘটিকদামওলম্বকো ৰুত্তো. ‘‘অড্ঢচন্দকো’’তি অড্ঢচন্দাকারেন মালাগুণপরিক্খেপো. তদুভযম্পি পূরিমেযেৰ পৰিট্ঠং. কুরুন্দিযং পন ‘‘দ্ৰে তযো মালাগুণে একতো কত্ৰা পুপ্ফদামকরণম্পি ৰাযিমংযেৰা’’তি ৰুত্তং. তম্পি ইধ পূরিমট্ঠানেযেৰ পৰিট্ঠং, ন কেৰলঞ্চ পুপ্ফগুল়দামমেৰ পিট্ঠমযদামম্পি গেণ্ডুকপুপ্ফদামম্পি কুরুন্দিযং ৰুত্তং, খরপত্তদামম্পি সিক্খাপদস্স সাধারণত্তা ভিক্খূনম্পি ভিক্খুনীনম্পি নেৰ কাতুং ন কারাপেতুং ৰট্টতি. পূজানিমিত্তং পন কপ্পিযৰচনং সব্বত্থ ৰত্তুং ৰট্টতি. পরিযাযওভাসনিমিত্তকম্মানি ৰট্টন্তিযেৰ.

তুৰট্টেন্তীতি নিপজ্জন্তি. লাসেন্তীতি পীতিযা উপ্পিলৰমানা ৰিয উট্ঠহিত্ৰা লাসিযনাটকং নাটেন্তি, রেচকং দেন্তি. নচ্চন্তিযাপি নচ্চন্তীতি যদা নাটকিত্থী নচ্চতি, তদা তেপি তস্সা পুরতো ৰা পচ্ছতো ৰা গচ্ছন্তা নচ্চন্তি. নচ্চন্তিযাপি গাযন্তীতি যদা সা নচ্চতি, তদা নচ্চানুরূপং গাযন্তি. এস নযো সব্বত্থ. অট্ঠপদেপি কীল়ন্তীতি অট্ঠপদফলকে জূতং কীল়ন্তি. তথা দসপদে, আকাসেপীতি অট্ঠপদদসপদেসু ৰিয আকাসেযেৰ কীল়ন্তি. পরিহারপথেপীতি ভূমিযং নানাপথমণ্ডলং কত্ৰা তত্থ পরিহরিতব্বপথং পরিহরন্তা কীল়ন্তি. সন্তিকাযপি কীল়ন্তীতি সন্তিককীল়ায কীল়ন্তি, একজ্ঝং ঠপিতা সারিযো ৰা পাসাণসক্খরাযো ৰা অচালেন্তা নখেনেৰ অপনেন্তি চ উপনেন্তি চ, সচে তত্থ কাচি চলতি, পরাজযো হোতি. খলিকাযাতি জূতফলকে পাসককীল়ায কীল়ন্তি. ঘটিকাযাতি ঘটিকা ৰুচ্চতি দণ্ডককীল়া, তায কীল়ন্তি. দীঘদণ্ডকেন রস্সদণ্ডকং পহরন্তা ৰিচরন্তি.

সলাকহত্থেনাতি লাখায ৰা মঞ্জট্ঠিযা ৰা পিট্ঠউদকে ৰা সলাকহত্থং তেমেত্ৰা ‘‘কিং হোতূ’’তি ভূমিযং ৰা ভিত্তিযং ৰা তং পহরিত্ৰা হত্থিঅস্সাদীরূপানি দস্সেন্তা কীল়ন্তি. অক্খেনাতি গুল়েন. পঙ্গচীরেনাতি পঙ্গচীরং ৰুচ্চতি পণ্ণনাল়িকা, তং ধমন্তা কীল়ন্তি. ৰঙ্ককেনাতি গামদারকানং কীল়নকেন খুদ্দকনঙ্গলেন. মোক্খচিকাযাতি মোক্খচিকা ৰুচ্চতি সম্পরিৰত্তককীল়া, আকাসে ৰা দণ্ডং গহেত্ৰা, ভূমিযং ৰা সীসং ঠপেত্ৰা হেট্ঠুপরিযভাৰেন পরিৰত্তন্তা কীল়ন্তীতি অত্থো. চিঙ্গুলকেনাতি চিঙ্গুলকং ৰুচ্চতি তালপণ্ণাদীহি কতং ৰাতপ্পহারেন পরিব্ভমনচক্কং, তেন কীল়ন্তি. পত্তাল়্হকেনাতি পত্তাল়্হকং ৰুচ্চতি পণ্ণনাল়ি, তায ৰালিকাদীনি মিনন্তা কীল়ন্তি. রথকেনাতি খুদ্দকরথেন. ধনুকেনাতি খুদ্দকধনুনা.

অক্খরিকাযাতি অক্খরিকা ৰুচ্চতি আকাসে ৰা পিট্ঠিযং ৰা অক্খরজাননকীল়া, তায কীল়ন্তি. মনেসিকাযাতি মনেসিকা ৰুচ্চতি মনসা চিন্তিতজাননকীল়া, তায কীল়ন্তি. যথাৰজ্জেনাতি যথাৰজ্জং ৰুচ্চতি কাণকুণিকখঞ্জাদীনং যং যং ৰজ্জং তং তং পযোজেত্ৰা দস্সনকীল়া তায কীল়ন্তি, ৰেলম্ভকা ৰিয. হত্থিস্মিম্পি সিক্খন্তীতি হত্থিনিমিত্তং যং সিপ্পং সিক্খিতব্বং, তং সিক্খন্তি. এসেৰ নযো অস্সাদীসু. ধাৰন্তিপীতি পরম্মুখা গচ্ছন্তা ধাৰন্তি. আধাৰন্তিপীতি যত্তকং ধাৰন্তি, তত্তকমেৰ অভিমুখা পুন আগচ্ছন্তা আধাৰন্তি. নিব্বুজ্ঝন্তীতি মল্লযুদ্ধং করোন্তি. নলাটিকম্পি দেন্তীতি ‘‘সাধু, সাধু, ভগিনী’’তি অত্তনো নলাটে অঙ্গুলিং ঠপেত্ৰা তস্সা নলাটে ঠপেন্তি. ৰিৰিধম্পি অনাচারং আচরন্তীতি অঞ্ঞম্পি পাল়িযং অনাগতং মুখডিণ্ডিমাদিৰিৰিধং অনাচারং আচরন্তি.

৪৩২. পাসাদিকেনাতি পসাদাৰহেন, সারুপ্পেন সমণানুচ্ছৰিকেন. অভিক্কন্তেনাতি গমনেন. পটিক্কন্তেনাতি নিৰত্তনেন. আলোকিতেনাতি পুরতো দস্সনেন. ৰিলোকিতেনাতি ইতো চিতো চ দস্সনেন. সমিঞ্জিতেনাতি পব্বসঙ্কোচনেন. পসারিতেনাতি তেসংযেৰ পসারণেন. সব্বত্থ ইত্থম্ভূতাখ্যানত্থে করণৰচনং, সতিসম্পজঞ্ঞেহি অভিসঙ্খতত্তা পাসাদিক অভিক্কন্ত-পটিক্কন্ত-আলোকিত-ৰিলোকিত-সমিঞ্জিত-পসারিতো হুত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. ওক্খিত্তচক্খূতি হেট্ঠা-খিত্তচক্খু. ইরিযাপথসম্পন্নোতি তায পাসাদিকঅভিক্কন্তাদিতায সম্পন্নইরিযাপথো.

ক্ৰাযন্তি কো অযং. অবলবলো ৰিযাতি অবলো কির বোন্দো ৰুচ্চতি, অতিসযত্থে চ ইদং আমেডিতং, তস্মা অতিবোন্দো ৰিযাতি ৰুত্তং হোতি. মন্দমন্দোতি অভিক্কন্তাদীনং অনুদ্ধততায অতিমন্দো. অতিসণ্হোতি এৰং গুণমেৰ দোসতো দস্সেন্তি. ভাকুটিকভাকুটিকো ৰিযাতি ওক্খিত্তচক্খুতায ভকুটিং কত্ৰা সঙ্কুটিতমুখো কুপিতো ৰিয ৰিচরতীতি মঞ্ঞমানা ৰদন্তি. সণ্হাতি নিপুণা, ‘‘অম্ম তাত ভগিনী’’তি এৰং উপাসকজনং যুত্তট্ঠানে উপনেতুং ছেকা, ন যথা অযং; এৰং অবলবলো ৰিযাতি অধিপ্পাযো. সখিলাতি সাখল্যেন যুত্তা. সুখসম্ভাসাতি ইদং পুরিমস্স কারণৰচনং. যেসঞ্হি সুখসম্ভাসা সম্মোদনীযকথা নেলা হোতি কণ্ণসুখা, তে সখিলাতি ৰুচ্চন্তি. তেনাহংসু – ‘‘সখিলা সুখসম্ভাসা’’তি. অযং পনেত্থ অধিপ্পাযো – অম্হাকং অয্যা উপাসকে দিস্ৰা মধুরং সম্মোদনীযং কথং কথেন্তি, তস্মা সখিলা সুখসম্ভাসা, ন যথা অযং; এৰং মন্দমন্দা ৰিযাতি. মিহিতপুব্বঙ্গমাতি মিহিতং পুব্বঙ্গমং এতেসং ৰচনস্সাতি মিহিতপুব্বঙ্গমা, পঠমং সিতং কত্ৰা পচ্ছা ৰদন্তীতি অত্থো. এহিস্ৰাগতৰাদিনোতি উপাসকং দিস্ৰা ‘‘এহি স্ৰাগতং তৰা’’তি এৰংৰাদিনো, ন যথা অযং; এৰং সঙ্কুটিতমুখতায ভাকুটিকভাকুটিকা ৰিয এৰং মিহিতপুব্বঙ্গমাদিতায অভাকুটিকভাৰং অত্থতো দস্সেত্ৰা পুন সরূপেনপি দস্সেন্তো আহংসু – ‘‘অভাকুটিকা উত্তানমুখা পুব্বভাসিনো’’তি. উপ্পটিপাটিযা ৰা তিণ্ণম্পি আকারানং অভাৰদস্সনমেতন্তি ৰেদিতব্বং. কথং? এত্থ হি ‘‘অভাকুটিকা’’তি ইমিনা ভাকুটিকভাকুটিকাকারস্স অভাৰো দস্সিতো. ‘‘উত্তানমুখা’’তি ইমিনা মন্দমন্দাকারস্স, যে হি চক্খূনি উম্মিলেত্ৰা আলোকনেন উত্তানমুখা হোন্তি, ন তে মন্দমন্দা. পুব্বভাসিনোতি ইমিনা অবলবলাকারস্স অভাৰো দস্সিতো, যে হি আভাসনকুসলতায ‘‘অম্ম তাতা’’তি পঠমতরং আভাসন্তি, ন তে অবলবলাতি.

এহি, ভন্তে, ঘরং গমিস্সামাতি সো কির উপাসকো ‘‘ন খো, আৰুসো, পিণ্ডো লব্ভতী’’তি ৰুত্তে ‘‘তুম্হাকং ভিক্খূহিযেৰ এতং কতং, সকলম্পি গামং ৰিচরন্তা ন লচ্ছথা’’তি ৰত্ৰা পিণ্ডপাতং দাতুকামো ‘‘এহি, ভন্তে, ঘরং গমিস্সামা’’তি আহ. কিং পনাযং পযুত্তৰাচা হোতি, ন হোতীতি? ন হোতি. পুচ্ছিতপঞ্হো নামাযং কথেতুং ৰট্টতি. তস্মা ইদানি চেপি পুব্বণ্হে ৰা সাযন্হে ৰা অন্তরঘরং পৰিট্ঠং ভিক্খুং কোচি পুচ্ছেয্য – ‘‘কস্মা, ভন্তে, চরথা’’তি? যেনত্থেন চরতি, তং আচিক্খিত্ৰা ‘‘লদ্ধং ন লদ্ধ’’ন্তি ৰুত্তে সচে ন লদ্ধং, ‘‘ন লদ্ধ’’ন্তি ৰত্ৰা যং সো দেতি, তং গহেতুং ৰট্টতি.

দুট্ঠোতি ন পসাদাদীনং ৰিনাসেন দুট্ঠো, পুগ্গলৰসেন দুট্ঠো. দানপথানীতি দানানিযেৰ ৰুচ্চন্তি. অথ ৰা দানপথানীতি দাননিবদ্ধানি দানৰত্তানীতি ৰুত্তং হোতি. উপচ্ছিন্নানীতি দাযকেহি উপচ্ছিন্নানি, ন তে তানি এতরহি দেন্তি. রিঞ্চন্তীতি ৰিসুং হোন্তি নানা হোন্তি, পক্কমন্তীতি ৰুত্তং হোতি. সণ্ঠহেয্যাতি সম্মা তিট্ঠেয্য, পেসলানং ভিক্খূনং পতিট্ঠা ভৰেয্য.

এৰমাৰুসোতি খো সো ভিক্খু সদ্ধস্স পসন্নস্স উপাসকস্স সাসনং সম্পটিচ্ছি. এৰরূপং কির সাসনং কপ্পিযং হরিতুং ৰট্টতি, তস্মা ‘‘মম ৰচনেন ভগৰতো পাদে ৰন্দথা’’তি ৰা ‘‘চেতিযং পটিমং বোধিং সঙ্ঘত্থেরং ৰন্দথা’’তি ৰা ‘‘চেতিযে গন্ধপূজং করোথ, পুপ্ফপূজং করোথা’’তি ৰা ‘‘ভিক্খূ সন্নিপাতেথ, দানং দস্সাম, ধম্মং সোস্সামাতি ৰা ঈদিসেসু সাসনেসু কুক্কুচ্চং ন কাতব্বং. কপ্পিযসাসনানি এতানি ন গিহীনং গিহিকম্মপটিসংযুত্তানীতি. কুতো চ ত্ৰং, ভিক্খু, আগচ্ছসীতি নিসিন্নো সো ভিক্খু ন আগচ্ছতি অত্থতো পন আগতো হোতি; এৰং সন্তেপি ৰত্তমানসমীপে ৰত্তমানৰচনং লব্ভতি, তস্মা ন দোসো. পরিযোসানে ‘‘ততো অহং ভগৰা আগচ্ছামী’’তি এত্থাপি ৰচনে এসেৰ নযো.

৪৩৩. পঠমং অস্সজিপুনব্বসুকা ভিক্খূ চোদেতব্বাতি ‘‘মযং তুম্হে ৰত্তুকামা’’তি ওকাসং কারেত্ৰা ৰত্থুনা চ আপত্তিযা চ চোদেতব্বা. চোদেত্ৰা যং ন সরন্তি, তং সারেতব্বা. সচে ৰত্থুঞ্চ আপত্তিঞ্চ পটিজানন্তি, আপত্তিমেৰ ৰা পটিজানন্তি, ন ৰত্থুং, আপত্তিং রোপেতব্বা. অথ ৰত্থুমেৰ পটিজানন্তি, নাপত্তিং; এৰম্পি ‘‘ইমস্মিং ৰত্থুস্মিং অযং নাম আপত্তী’’তি রোপেতব্বা এৰ. যদি নেৰ ৰত্থুং, নাপত্তিং পটিজানন্তি, আপত্তিং ন রোপেতব্বা অযমেত্থ ৰিনিচ্ছযো. যথাপটিঞ্ঞায পন আপত্তিং রোপেত্ৰা; এৰং পব্বাজনীযকম্মং কাতব্বন্তি দস্সেন্তো ‘‘ব্যত্তেন ভিক্খুনা’’তিআদিমাহ, তং উত্তানত্থমেৰ.

এৰং পব্বাজনীযকম্মকতেন ভিক্খুনা যস্মিং ৰিহারে ৰসন্তেন যস্মিং গামে কুলদূসককম্মং কতং হোতি, তস্মিং ৰিহারে ৰা তস্মিং গামে ৰা ন ৰসিতব্বং. তস্মিং ৰিহারে ৰসন্তেন সামন্তগামেপি পিণ্ডায ন চরিতব্বং. সামন্তৰিহারেপি ৰসন্তেন তস্মিং গামে পিণ্ডায ন চরিতব্বং. উপতিস্সত্থেরো পন ‘‘ভন্তে নগরং নাম মহন্তং দ্ৰাদসযোজনিকম্পি হোতী’’তি অন্তেৰাসিকেহি ৰুত্তো ‘‘যস্সা ৰীথিযা কুলদূসককম্মং কতং তত্থেৰ ৰারিত’’ন্তি আহ. ততো ‘‘ৰীথিপি মহতী নগরপ্পমাণাৰ হোতী’’তি ৰুত্তো ‘‘যস্সা ঘরপটিপাটিযা’’তি আহ, ‘‘ঘরপটিপাটীপি ৰীথিপ্পমাণাৰ হোতী’’তি ৰুত্তো ইতো চিতো চ সত্ত ঘরানি ৰারিতানী’’তি আহ. তং পন সব্বং থেরস্স মনোরথমত্তমেৰ. সচেপি ৰিহারো তিযোজনপরমো হোতি দ্ৰাদসযোজনপরমঞ্চ নগরং, নেৰ ৰিহারে ৰসিতুং লব্ভতি, ন নগরে চরিতুন্তি.

৪৩৫. তে সঙ্ঘেন পব্বাজনীযকম্মকতাতি কথং সঙ্ঘো তেসং কম্মং অকাসি? ন গন্ত্ৰাৰ অজ্ঝোত্থরিত্ৰা অকাসি, অথ খো কুলেহি নিমন্তেত্ৰা সঙ্ঘভত্তেসু কযিরমানেসু তস্মিং তস্মিং ঠানে থেরা সমণপটিপদং কথেত্ৰা ‘‘অযং সমণো, অযং অস্সমণো’’তি মনুস্সে সঞ্ঞাপেত্ৰা একং দ্ৰে ভিক্খূ সীমং পৰে সেত্ৰা এতেনেৰুপাযেন সব্বেসং পব্বাজনীযকম্মং অকংসূতি. এৰং পব্বাজনীযকম্মকতস্স চ অট্ঠারস ৰত্তানি পূরেত্ৰা যাচন্তস্স কম্মং পটিপ্পস্সম্ভেতব্বং. পটিপ্পস্সদ্ধকম্মেনাপি চ তেন যেসু কুলেসু পুব্বে কুলদূসককম্মং কতং, ততো পচ্চযা ন গহেতব্বা, আসৰক্খযপ্পত্তেনাপি ন গহেতব্বা, অকপ্পিযাৰ হোন্তি. ‘‘কস্মা ন গণ্হথা’’তি পুচ্ছিতেন ‘‘পুব্বে এৰং কতত্তা’’তি ৰুত্তে, সচে ৰদন্তি ‘‘ন মযং তেন কারণেন দেম ইদানি সীলৰন্ততায দেমা’’তি গহেতব্বা. পকতিযা দানট্ঠানেযেৰ কুলদূসককম্মং কতং হোতি. ততো পকতিদানমেৰ গহেতুং ৰট্টতি, যং ৰড্ঢেত্ৰা দেন্তি, তং ন ৰট্টতি.

ন সম্মা ৰত্তন্তীতি তে পন অস্সজিপুনব্বসুকা অট্ঠারসসু ৰত্তেসু সম্মা ন ৰত্তন্তি. ন লোমং পাতেন্তীতি অনুলোমপটিপদং অপ্পটিপজ্জনতায ন পন্নলোমা হোন্তি. ন নেত্থারং ৰত্তন্তীতি অত্তনো নিত্থরণমগ্গং ন পটিপজ্জন্তি. ন ভিক্খূ খমাপেন্তীতি ‘‘দুক্কটং, ভন্তে, অম্হেহি, ন পুন এৰং করিস্সাম, খমথ অম্হাক’’ন্তি এৰং ভিক্খূনং খমাপনং ন করোন্তি. অক্কোসন্তীতি কারকসঙ্ঘং দসহি অক্কোসৰত্থূহি অক্কোসন্তি. পরিভাসন্তীতি ভযং নেসং দস্সেন্তি. ছন্দগামিতা…পে… ভযগামিতা পাপেন্তীতি এতে ছন্দগামিনো চ…পে… ভযগামিনো চাতি এৰং ছন্দগামিতাযপি…পে… ভযগামিতাযপি পাপেন্তি, যোজেন্তীতি অত্থো. পক্কমন্তীতি তেসং পরিৰারেসু পঞ্চসু সমণসতেসু একচ্চে দিসা পক্কমন্তি. ৰিব্ভমন্তীতি একচ্চে গিহী হোন্তি. কথঞ্হি নাম অস্সজিপুনব্বসুকা ভিক্খূতি এত্থ দ্ৰিন্নং পমোক্খানং ৰসেন সব্বেপি ‘‘অস্সজিপুনব্বসুকা’’তি ৰুত্তা.

৪৩৬-৭. গামং ৰাতি এত্থ নগরম্পি গামগ্গহণেনেৰ গহিতং. তেনস্স পদভাজনে ‘‘গামোপি নিগমোপি নগরম্পি গামো চেৰ নিগমো চা’’তি ৰুত্তং. তত্থ অপাকারপরিক্খেপো সআপণো নিগমোতি ৰেদিতব্বো.

কুলানি দূসেতীতি কুলদূসকো. দূসেন্তো চ ন অসুচিকদ্দমাদীহি দূসেতি, অথ খো অত্তনো দুপ্পটিপত্তিযা তেসং পসাদং ৰিনাসেতি. তেনেৰস্স পদভাজনে ‘‘পুপ্ফেন ৰা’’তিআদি ৰুত্তং. তত্থ যো হরিত্ৰা ৰা হরাপেত্ৰা ৰা পক্কোসিত্ৰা ৰা পক্কোসাপেত্ৰা ৰা সযং ৰা উপগতানং যংকিঞ্চি অত্তনো সন্তকং পুপ্ফং কুলসঙ্গহত্থায দেতি, দুক্কটং. পরসন্তকং দেতি, দুক্কটমেৰ. থেয্যচিত্তেন দেতি, ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বো. এসেৰ নযো সঙ্ঘিকেপি. অযং পন ৰিসেসো, সেনাসনত্থায নিযামিতং ইস্সরৰতায দদতো থুল্লচ্চযং.

পুপ্ফং নাম কস্স দাতুং ৰট্টতি, কস্স ন ৰট্টতীতি? মাতাপিতূন্নং তাৰ হরিত্ৰাপি হরাপেত্ৰাপি পক্কোসিত্ৰাপি পক্কোসাপেত্ৰাপি দাতুং ৰট্টতি, সেসঞাতকানং পক্কোসাপেত্ৰাৰ. তঞ্চ খো ৰত্থুপূজনত্থায, মণ্ডনত্থায পন সিৰলিঙ্গাদিপূজনত্থায ৰা কস্সচিপি দাতুং ন ৰট্টতি. মাতাপিতূনঞ্চ হরাপেন্তেন ঞাতিসামণেরেহেৰ হরাপেতব্বং. ইতরে পন যদি সযমেৰ ইচ্ছন্তি, ৰট্টতি. সম্মতেন পুপ্ফভাজকেন ভাজনকালে সম্পত্তানং সামণেরানং উপড্ঢভাগং দাতুং ৰট্টতি. কুরুন্দিযং সম্পত্তগিহীনং উপড্ঢভাগং. মহাপচ্চরিযং ‘‘চূল়কং দাতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. অসম্মতেন অপলোকেত্ৰা দাতব্বং.

আচরিযুপজ্ঝাযেসু সগারৰা সামণেরা বহূনি পুপ্ফানি আহরিত্ৰা রাসিং কত্ৰা ঠপেন্তি, থেরা পাতোৰ সম্পত্তানং সদ্ধিৰিহারিকাদীনং উপাসকানং ৰা ‘‘ত্ৰং ইদং গণ্হ, ত্ৰং ইদং গণ্হা’’তি দেন্তি, পুপ্ফদানং নাম ন হোতি. ‘‘চেতিযং পূজেস্সামা’’তি গহেত্ৰা গচ্ছন্তাপি পূজং করোন্তাপি তত্থ তত্থ সম্পত্তানং চেতিযপূজনত্থায দেন্তি, এতম্পি পুপ্ফদানং নাম ন হোতি. উপাসকে অক্কপুপ্ফাদীহি পূজেন্তে দিস্ৰা ‘‘ৰিহারে কণিকারপুপ্ফাদীনি অত্থি, উপাসকা তানি গহেত্ৰা পূজেথা’’তি ৰত্তুম্পি ৰট্টতি. ভিক্খূ পুপ্ফপূজং কত্ৰা দিৰাতরং গামং পৰিট্ঠে ‘‘কিং, ভন্তে, অতিদিৰা পৰিট্ঠত্থা’’তি পুচ্ছন্তি, ‘‘ৰিহারে বহূনি পুপ্ফানি পূজং অকরিম্হা’’তি ৰদন্তি. মনুস্সা ‘‘বহূনি কির ৰিহারে পুপ্ফানী’’তি পুনদিৰসে পহূতং খাদনীযং ভোজনীযং গহেত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা পুপ্ফপূজঞ্চ করোন্তি, দানঞ্চ দেন্তি, ৰট্টতি. মনুস্সা ‘‘মযং, ভন্তে, অসুকদিৰসং নাম পূজেস্সামা’’তি পুপ্ফৰারং যাচিত্ৰা অনুঞ্ঞাতদিৰসে আগচ্ছন্তি, সামণেরেহি চ পগেৰ পুপ্ফানি ওচিনিত্ৰা ঠপিতানি হোন্তি, তে রুক্খেসু পুপ্ফানি অপস্সন্তা ‘‘কুহিং, ভন্তে, পুপ্ফানী’’তি ৰদন্তি, সামণেরেহি ওচিনিত্ৰা ঠপিতানি তুম্হে পন পূজেত্ৰা গচ্ছথ, সঙ্ঘো অঞ্ঞং দিৰসং পূজেস্সতীতি. তে পূজেত্ৰা দানং দত্ৰা গচ্ছন্তি, ৰট্টতি. মহাপচ্চরিযং পন কুরুন্দিযঞ্চ ‘‘থেরা সামণেরেহি দাপেতুং ন লভন্তি. সচে সযমেৰ তানি পুপ্ফানি তেসং দেন্তি, ৰট্টতি. থেরেহি পন ‘সামণেরেহি ওচিনিত্ৰা ঠপিতানী’তি এত্তকমেৰ ৰত্তব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. সচে পন পুপ্ফৰারং যাচিত্ৰা অনোচিতেসু পুপ্ফেসু যাগুভত্তাদীনি আদায আগন্ত্ৰা সামণেরে ‘‘ওচিনিত্ৰা দেথা’’তি ৰদন্তি. ঞাতকসামণেরানংযেৰ ওচিনিত্ৰা দাতুং ৰট্টতি. অঞ্ঞাতকে উক্খিপিত্ৰা রুক্খসাখায ঠপেন্তি, ন ওরোহিত্ৰা পলাযিতব্বং, ওচিনিত্ৰা দাতুং ৰট্টতি. সচে পন কোচি ধম্মকথিকো ‘‘বহূনি উপাসকা ৰিহারে পুপ্ফানি যাগুভত্তাদীনি আদায গন্ত্ৰা পুপ্ফপূজং করোথা’’তি ৰদতি, তস্সেৰ ন কপ্পতীতি মহাপচ্চরিযঞ্চ কুরুন্দিযঞ্চ ৰুত্তং. মহাঅট্ঠকথাযং পন ‘‘এতং অকপ্পিযং ন ৰট্টতী’’তি অৰিসেসেন ৰুত্তং.

ফলম্পি অত্তনো সন্তকং ৰুত্তনযেনেৰ মাতাপিতূনংঞ্চ সেসঞাতকানঞ্চ দাতুং ৰট্টতি. কুলসঙ্গহত্থায পন দেন্তস্স ৰুত্তনযেনেৰ অত্তনো সন্তকে পরসন্তকে সঙ্ঘিকে সেনাসনত্থায নিযামিতে চ দুক্কটাদীনি ৰেদিতব্বানি. অত্তনো সন্তকংযেৰ গিলানমনুস্সানং ৰা সম্পত্তইস্সরানং ৰা খীণপরিব্বযানং ৰা দাতুং ৰট্টতি, ফলদানং ন হোতি. ফলভাজকেনাপি সম্মতেন সঙ্ঘস্স ফলভাজনকালে সম্পত্তমনুস্সানং উপড্ঢভাগং দাতুং ৰট্টতি. অসম্মতেন অপলোকেত্ৰা দাতব্বং. সঙ্ঘারামেপি ফলপরিচ্ছেদেন ৰা রুক্খপরিচ্ছেদেন ৰা কতিকা কাতব্বা. ততো গিলানমনুস্সানং ৰা অঞ্ঞেসং ৰা ফলং যাচন্তানং যথাপরিচ্ছেদেন চত্তারি পঞ্চ ফলানি দাতব্বানি. রুক্খা ৰা দস্সেতব্বা ‘‘ইতো গহেতুং লব্ভতী’’তি. ‘‘ইঘ ফলানি সুন্দরানি, ইতো গণ্হথা’’তি এৰং পন ন ৰত্তব্বং.

চুণ্ণেনাতি এত্থ অত্তনো সন্তকং সিরীসচুণ্ণং ৰা অঞ্ঞং ৰা কসাৰং যংকিঞ্চি কুলসঙ্গহত্থায দেতি, দুক্কটং. পরসন্তকাদীসুপি ৰুত্তনযেনেৰ ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. অযং পন ৰিসেসো – ইধ সঙ্ঘস্স রক্খিতগোপিতাপি রুক্খচ্ছল্লি গরুভণ্ডমেৰ. মত্তিকদন্তকট্ঠৰেল়ূসুপি গরুভণ্ডূপগং ঞত্ৰা চুণ্ণে ৰুত্তনযেনেৰ ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. পণ্ণদানং পন এত্থ ন আগতং, তম্পি ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. পরতোপি গরুভণ্ডৰিনিচ্ছযে সব্বং ৰিত্থারেন ৰণ্ণযিস্সাম.

ৰেজ্জিকায ৰাতি এত্থ ৰেজ্জকম্মৰিধি ততিযপারাজিকৰণ্ণনাযং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.

জঙ্ঘপেসনিকেনাতি এত্থ জঙ্ঘপেসনিযন্তি গিহীনং দূতেয্যসাসনহরণকম্মং ৰুচ্চতি, তং ন কাতব্বং. গিহীনঞ্হি সাসনং গহেত্ৰা গচ্ছন্তস্স পদে পদে দুক্কটং. তং কম্মং নিস্সায লদ্ধভোজনং ভুঞ্জন্তস্সাপি অজ্ঝোহারে অজ্ঝোহারে দুক্কটং. পঠমং সাসনং অগ্গহেত্ৰাপি পচ্ছা ‘‘অযং দানি সো গামো হন্দ তং সাসনং আরোচেমী’’তি মগ্গা ওক্কমন্তস্সাপি পদে পদে দুক্কটং. সাসনং আরোচেত্ৰা লদ্ধভোজনং ভুঞ্জতো পুরিমনযেনেৰ দুক্কটং. সাসনং অগ্গহেত্ৰা আগতেন পন ‘‘ভন্তে তস্মিং গামে ইত্থন্নামস্স কা পৰত্তী’’তি পুচ্ছিযমানেন কথেতুং ৰট্টতি, পুচ্ছিতপঞ্হে দোসো নত্থি. পঞ্চন্নং পন সহধম্মিকানং মাতাপিতূনং পণ্ডুপলাসস্স অত্তনো ৰেয্যাৰচ্চকরস্স চ সাসনং হরিতুং ৰট্টতি, গিহীনঞ্চ পুব্বে ৰুত্তপ্পকারং কপ্পিযসাসনং. ইদঞ্হি জঙ্ঘপেসনিযকম্মং নাম ন হোতি. ইমেহি পন অট্ঠহি কুলদূসককম্মেহি উপ্পন্নপচ্চযা পঞ্চন্নম্পি সহধম্মিকানং ন কপ্পন্তি, অভূতারোচনরূপিযসংৰোহারেহি উপ্পন্নপচ্চযসদিসাৰ হোন্তি.

পাপা সমাচারা অস্সাতি পাপসমাচারো. তে পন যস্মা মালাৰচ্ছরোপনাদযো ইধ অধিপ্পেতা, তস্মা ‘‘মালাৰচ্ছং রোপেন্তিপী’’তিআদিনা নযেনস্স পদভাজনং ৰুত্তং. তিরোক্খাতি পরম্মুখা. কুলানি চ তেন দুট্ঠানীতি এত্থ পন যস্মা ‘‘কুলানী’’তি ৰোহারমত্তমেতং, অত্থতো হি মনুস্সা তেন দুট্ঠা হোন্তি, তস্মাস্স পদভাজনে ‘‘পুব্বে সদ্ধা হুত্ৰা’’তিআদিমাহ. ছন্দগামিনোতি ছন্দেন গচ্ছন্তীতি ছন্দগামিনো. এস নযো সেসেসু. সমনুভাসিতব্বো তস্স পটিনিস্সগ্গাযাতি এত্থ কুলদূসককম্মেন দুক্কটমেৰ. যং পন সো সঙ্ঘং পরিভৰিত্ৰা ‘‘ছন্দগামিনো’’তিআদিমাহ. তস্স পটিনিস্সগ্গায সমনুভাসনকম্মং কাতব্বন্তি এৰমত্থো দট্ঠব্বো. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰ.

সমুট্ঠানাদীনিপি পঠমসঙ্ঘভেদসদিসানেৰাতি.

কুলদূসকসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

নিগমনৰণ্ণনা

৪৪২. উদ্দিট্ঠা খো…পে… এৰমেতং ধারযামীতি এত্থ পঠমং আপত্তি এতেসন্তি পঠমাপত্তিকা, পঠমং ৰীতিক্কমক্খণেযেৰ আপজ্জিতব্বাতি অত্থো. ইতরে পন যথা ততিযে চতুত্থে চ দিৰসে হোতীতি জরো ‘‘ততিযকো চতুত্থকো’’তি চ ৰুচ্চতি; এৰং যাৰততিযে সমনুভাসনকম্মে হোন্তীতি যাৰততিযকাতি ৰেদিতব্বা.

যাৰতীহং জানং পটিচ্ছাদেতীতি যত্তকানি অহানি জানন্তো পটিচ্ছাদেতি, ‘‘অহং ইত্থন্নামং আপত্তিং আপন্নো’’তি সব্রহ্মচারীনং নারোচেতি. তাৰতীহন্তি তত্তকানি অহানি. অকামা পরিৰত্থব্বন্তি ন কামেন, ন ৰসেন, অথ খো অকামেন অৰসেন পরিৰাসং সমাদায ৰত্থব্বং. উত্তরি ছারত্তন্তি পরিৰাসতো উত্তরি ছ রত্তিযো. ভিক্খুমানত্তাযাতি ভিক্খূনং মাননভাৰায, আরাধনত্থাযাতি ৰুত্তং হোতি. ৰীসতিসঙ্ঘো গণো অস্সাতি ৰীসতিগণো. তত্রাতি যত্র সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন ৰীসতিগণো ভিক্খুসঙ্ঘো অত্থি তত্র. অব্ভেতব্বোতি অভিএতব্বো সম্পটিচ্ছিতব্বো, অব্ভানকম্মৰসেন ওসারেতব্বোতি ৰুত্তং হোতি, অৰ্হাতব্বোতি ৰা অত্থো. অনব্ভিতোতি ন অব্ভিতো, অসম্পটিচ্ছিতো, অকতব্ভানকম্মোতি ৰুত্তং হোতি, অনৰ্হাতোতি ৰা অত্থো. সামীচীতি অনুধম্মতা, লোকুত্তরধম্মং অনুগতা ওৰাদানুসাসনী, সামীচি ধম্মতাতি ৰুত্তং হোতি. সেসমেত্থ ৰুত্তনযমেৰাতি.

সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায

তেরসকৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৩. অনিযতকণ্ডং

১. পঠমঅনিযতসিক্খাপদৰণ্ণনা

৪৪৩. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰাতি পঠমঅনিযতসিক্খাপদং. তত্থ কালযুত্তং সমুল্লপন্তোতি কালং সল্লক্খেত্ৰা যদা ন অঞ্ঞো কোচি সমীপেন গচ্ছতি ৰা আগচ্ছতি ৰা তদা তদনুরূপং ‘‘কচ্চি ন উক্কণ্ঠসি, ন কিলমসি, ন ছাতাসী’’তিআদিকং গেহস্সিতং কথং কথেন্তো. কালযুত্তং ধম্মং ভণন্তোতি কালং সল্লক্খেত্ৰা যদা অঞ্ঞো কোচি সমীপেন গচ্ছতি ৰা আগচ্ছতি ৰা তদা তদনুরূপং ‘‘উপোসথং করেয্যাসি, সলাকভত্তং দদেয্যাসী’’তিআদিকং ধম্মকথং কথেন্তো.

বহূ ধীতরো চ পুত্তা চ অস্সাতি বহুপুত্তা. তস্সা কির দস পুত্তা দস ধীতরো অহেসুং, বহূ নত্তারো অস্সাতি বহুনত্তা. যথেৰ হি তস্সা এৰমস্সা পুত্তধীতানম্পি ৰীসতি ৰীসতি দারকা অহেসুং, ইতি সা ৰীসুত্তরচতুসতপুত্তনত্তপরিৰারা অহোসি. অভিমঙ্গলসম্মতাতি উত্তমমঙ্গলসম্মতা. যঞ্ঞেসূতি দানপ্পদানেসু. ছণেসূতি আৰাহৰিৰাহমঙ্গলাদীসু অন্তরুস্সৰেসু. উস্সৰেসূতি আসাল়্হীপৰারণনক্খত্তাদীসু মহুস্সৰেসু. পঠমং ভোজেন্তীতি ‘‘ইমেপি দারকা তযা সমানাযুকা নিরোগা হোন্তূ’’তি আযাচন্তা পঠমংযেৰ ভোজেন্তি, যেপি সদ্ধা হোন্তি পসন্না, তেপি ভিক্খূ ভোজেত্ৰা তদনন্তরং সব্বপঠমং তংযেৰ ভোজেন্তি. নাদিযীতি তস্সা ৰচনং ন আদিযি, ন গণ্হি, ন ৰা আদরমকাসীতি অত্থো.

৪৪৪-৫. অলংকম্মনিযেতি কম্মক্খমং কম্মযোগ্গন্তি কম্মনিযং, অলং পরিযত্তং কম্মনিযভাৰাযাতি অলংকম্মনিযং, তস্মিং অলংকম্মনিযে, যত্থ অজ্ঝাচারং করোন্তা সক্কোন্তি, তং কম্মং কাতুং তাদিসেতি অত্থো. তেনেৰস্স পদভাজনে ৰুত্তং – ‘‘সক্কা হোতি মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিতু’’ন্তি, যত্থ মেথুনং ধম্মং সক্কা হোতি পটিসেৰিতুন্তি ৰুত্তং হোতি. নিসজ্জং কপ্পেয্যাতি নিসজ্জং করেয্য, নিসীদেয্যাতি অত্থো. যস্মা পন নিসীদিত্ৰাৰ নিপজ্জতি, তেনস্স পদভাজনে উভযম্পি ৰুত্তং. তত্থ উপনিসিন্নোতি উপগন্ত্ৰা নিসিন্নো. এৰং উপনিপন্নোপি ৰেদিতব্বো. ভিক্খু নিসিন্নেতি ভিক্খুম্হি নিসিন্নেতি অত্থো. উভো ৰা নিসিন্নাতি দ্ৰেপি অপচ্ছা অপুরিমং নিসিন্না. এত্থ চ কিঞ্চাপি পাল়িযং ‘‘সোতস্স রহো’’তি আগতং, চক্খুস্স রহেনেৰ পন পরিচ্ছেদো ৰেদিতব্বো. সচেপি হি পিহিতকৰাটস্স গব্ভস্স দ্ৰারে নিসিন্নো ৰিঞ্ঞূ পুরিসো হোতি, নেৰ অনাপত্তিং করোতি. অপিহিতকৰাটস্স পন দ্ৰারে নিসিন্নো অনাপত্তিং করোতি. ন কেৰলঞ্চ দ্ৰারে অন্তোদ্ৰাদসহত্থেপি ওকাসে নিসিন্নো, সচে সচক্খুকো ৰিক্খিত্তোপি নিদ্দাযন্তোপি অনাপত্তিং করোতি. সমীপে ঠিতোপি অন্ধো ন করোতি, চক্খুমাপি নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দাযন্তো ন করোতি. ইত্থীনং পন সতম্পি অনাপত্তিং ন করোতিযেৰ.

সদ্ধেয্যৰচসাতি সদ্ধাতব্বৰচনা. সা পন যস্মা অরিযসাৰিকাৰ হোতি, তেনস্স পদভাজনে ‘‘আগতফলা’’তিআদি ৰুত্তং. তত্থ আগতং ফলং অস্সাতি আগতফলা পটিলদ্ধসোতাপত্তিফলাতি অত্থো. অভিসমেতাৰিনীতি পটিৰিদ্ধচতুসচ্চা. ৰিঞ্ঞাতং সিক্খত্তযসাসনং এতাযাতি ৰিঞ্ঞাতসাসনা. নিসজ্জং ভিক্খু পটিজানমানোতি কিঞ্চাপি এৰরূপা উপাসিকা দিস্ৰা ৰদতি, অথ খো ভিক্খু নিসজ্জং পটিজানমানোযেৰ তিণ্ণং ধম্মানং অঞ্ঞতরেন কারেতব্বো, ন অপ্পটিজানমানোতি অত্থো.

যেন ৰা সা সদ্ধেয্যৰচসা উপাসিকা ৰদেয্য তেন সো ভিক্খু কারেতব্বোতি নিসজ্জাদীসু আকারেসু যেন ৰা আকারেন সদ্ধিং মেথুনধম্মাদীনি আরোপেত্ৰা সা উপাসিকা ৰদেয্য, পটিজানমানোৰ তেন সো ভিক্খু কারেতব্বো. এৰরূপাযপি উপাসিকায ৰচনমত্তেন ন কারেতব্বোতি অত্থো. কস্মা? যস্মা দিট্ঠং নাম তথাপি হোতি, অঞ্ঞথাপি হোতি.

তদত্থজোতনত্থঞ্চ ইদং ৰত্থুং উদাহরন্তি – মল্লারামৰিহারে কির একো খীণাসৰত্থেরো একদিৰসং উপট্ঠাককুলং গন্ত্ৰা অন্তোগেহে নিসীদি, উপাসিকাপি সযনপল্লঙ্কং নিস্সায ঠিতা হোতি. অথেকো পিণ্ডচারিকো দ্ৰারে ঠিতো দিস্ৰা ‘‘থেরো উপাসিকায সদ্ধিং একাসনে নিসিন্নো’’তি সঞ্ঞং পটিলভিত্ৰা পুনপ্পুনং ওলোকেসি. থেরোপি ‘‘অযং মযি অসুদ্ধলদ্ধিকো জাতো’’তি সল্লক্খেত্ৰা কতভত্তকিচ্চো ৰিহারং গন্ত্ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানং পৰিসিত্ৰা অন্তোৰ নিসীদি. সোপি ভিক্খু ‘‘থেরং চোদেস্সামী’’তি আগন্ত্ৰা উক্কাসিত্ৰা দ্ৰারং ৰিৰরি. থেরো তস্স চিত্তং ঞত্ৰা আকাসে উপ্পতিত্ৰা কূটাগারকণ্ণিকং নিস্সায পল্লঙ্কেন নিসীদি. সোপি ভিক্খু অন্তো পৰিসিত্ৰা মঞ্চঞ্চ হেট্ঠামঞ্চঞ্চ ওলোকেত্ৰা থেরং অপস্সন্তো উদ্ধং উল্লোকেসি, অথ আকাসে নিসিন্নং থেরং দিস্ৰা ‘‘ভন্তে, এৰং মহিদ্ধিকা নাম তুম্হে মাতুগামেন সদ্ধিং একাসনে নিসিন্নভাৰং ৰদাপেথ এৰা’’তি আহ. থেরো ‘‘অন্তরঘরস্সেৰেসো আৰুসো দোসো, অহং পন তং সদ্ধাপেতুং অসক্কোন্তো এৰমকাসিং, রক্খেয্যাসি ম’’ন্তি ৰত্ৰা ওতরীতি.

৪৪৬. ইতো পরং সা চে এৰং ৰদেয্যাতিআদি সব্বং পটিঞ্ঞায কারণাকারদস্সনত্থং ৰুত্তং, তত্থ মাতুগামস্স মেথুনং ধম্মং পটিসেৰন্তোতি মাতুগামস্স মগ্গে মেথুনং ধম্মং পটিসেৰন্তোতি অত্থো. নিসজ্জায কারেতব্বোতি নিসজ্জং পটিজানিত্ৰা মেথুনধম্মপটিসেৰনং অপ্পটিজানন্তো মেথুনধম্মপারাজিকাপত্তিযা অকারেত্ৰা নিসজ্জামত্তেন যং আপত্তিং আপজ্জতি তায কারেতব্বো, পাচিত্তিযাপত্তিযা কারেতব্বোতি অত্থো. এতেন নযেন সব্বচতুক্কেসু ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো.

৪৫১. সিক্খাপদপরিযোসানে পন আপত্তানাপত্তিপরিচ্ছেদদস্সনত্থং ৰুত্তেসু গমনং পটিজানাতীতিআদীসু গমনং পটিজানাতীতি ‘‘রহোনিসজ্জস্সাদত্থং গতোম্হী’’তি এৰং গমনং পটিজানাতি, নিসজ্জন্তি নিসজ্জস্সাদেনেৰ নিসজ্জং পটিজানাতি. আপত্তিন্তি তীসু অঞ্ঞতরং আপত্তিং. আপত্তিযা কারেতব্বোতি তীসু যং পটিজানাতি, তায কারেতব্বো. সেসমেত্থ চতুক্কে উত্তানাধিপ্পাযমেৰ. দুতিযচতুক্কে পন গমনং ন পটিজানাতীতি রহো নিসজ্জস্সাদৰসেন ন পটিজানাতি, ‘‘সলাকভত্তাদিনা অত্তনো কম্মেন গতোম্হি, সা পন ময্হং নিসিন্নট্ঠানং আগতা’’তি ৰদতি. সেসমেত্থাপি উত্তানাধিপ্পাযমেৰ.

অযং পন সব্বত্থ ৰিনিচ্ছযো – রহো নিসজ্জস্সাদোতি মেথুনধম্মসন্নিস্সিতকিলেসো ৰুচ্চতি. যো ভিক্খু তেনস্সাদেন মাতুগামস্স সন্তিকং গন্তুকামো অক্খিং অঞ্জেতি, দুক্কটং. নিৰাসনং নিৰাসেতি, কাযবন্ধনং বন্ধতি, চীৰরং পারুপতি, সব্বত্থ পযোগে পযোগে দুক্কটং. গচ্ছতি, পদৰারে পদৰারে দুক্কটং. গন্ত্ৰা নিসীদতি, দুক্কটমেৰ. মাতুগামে আগন্ত্ৰা নিসিন্নমত্তে পাচিত্তিযং. সচে সা ইত্থী কেনচি করণীযেন উট্ঠাযুট্ঠায পুনপ্পুনং নিসীদতি, নিসজ্জায নিসজ্জায পাচিত্তিযং. যং সন্ধায গতো, সা ন দিট্ঠা, অঞ্ঞা আগন্ত্ৰা নিসীদতি, অস্সাদে উপ্পন্নে পাচিত্তিযং. মহাপচ্চরিযং পন ‘‘গমনকালতো পট্ঠায অসুদ্ধচিত্তত্তা আপত্তিযেৰা’’তি ৰুত্তং. সচে সম্বহুলা আগচ্ছন্তি, মাতুগামগণনায পাচিত্তিযানি. সচে উট্ঠাযুট্ঠায পুনপ্পুনং নিসীদন্তি, নিসজ্জাগণনায পাচিত্তিযানি. অনিযমেত্ৰা দিট্ঠদিট্ঠায সদ্ধিং রহস্সাদং কপ্পেস্সামীতি গন্ত্ৰা নিসিন্নস্সাপি আগতাগতানং ৰসেন পুনপ্পুনং নিসজ্জাৰসেন চ ৰুত্তনযেনেৰ আপত্তিযো ৰেদিতব্বা. সচে সুদ্ধচিত্তেন গন্ত্ৰা নিসিন্নস্স সন্তিকং আগন্ত্ৰা নিসিন্নায ইত্থিযা রহস্সাদো উপ্পজ্জতি অনাপত্তি.

সমুট্ঠানাদীনি পঠমপারাজিকসদিসানেৰাতি.

পঠমঅনিযতসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

২. দুতিযঅনিযতসিক্খাপদৰণ্ণনা

৪৫২. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰাতি দুতিযঅনিযতসিক্খাপদং. তত্থ ভগৰতা পটিক্খিত্তন্তিআদিম্হি ‘‘যং একো একায রহো পটিচ্ছন্নে আসনে অলংকম্মনিযে নিসজ্জং কপ্পেয্য, তং নিসজ্জং কপ্পেতুং পটিক্খিত্ত’’ন্তি এৰং সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো. ইতরথা হি ‘‘একস্স একাযা’’তি ৰত্তব্বং সিযা, কস্মা? ‘‘পটিক্খিত্ত’’ন্তি ৰুত্তত্তা. সামিঅত্থে ৰা এতং পচ্চত্তৰচনং ৰেদিতব্বং.

৪৫৩. ন হেৰ খো পন পটিচ্ছন্নন্তি এত্থ পন যম্পি বহি পরিক্খিত্তং অন্তো ৰিৰটং পরিৰেণঙ্গণাদি, তম্পি অন্তোগধন্তি ৰেদিতব্বং. এৰরূপঞ্হি ঠানং অপ্পটিচ্ছন্নেযেৰ গহিতন্তি মহাপচ্চরিযং ৰুত্তং. সেসং পঠমসিক্খাপদনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. কেৰলঞ্হি ইধ ইত্থীপি পুরিসোপি যো কোচি ৰিঞ্ঞূ অনন্ধো অবধিরো অন্তোদ্ৰাদসহত্থে ওকাসে ঠিতো ৰা নিসিন্নো ৰা ৰিক্খিত্তোপি নিদ্দাযন্তোপি অনাপত্তিং করোতি. বধিরো পন চক্খুমাপি অন্ধো ৰা অবধিরোপি ন করোতি. পারাজিকাপত্তিঞ্চ পরিহাপেত্ৰা দুট্ঠুল্লৰাচাপত্তি ৰুত্তাতি অযং ৰিসেসো. সেসং পুরিমসদিসমেৰ. উভযত্থাপি উম্মত্তকআদিকম্মিকানং অনাপত্তি.

সমুট্ঠানাদীসু ইদংসিক্খাপদং তিসমুট্ঠানং – কাযচিত্ততো, ৰাচাচিত্ততো, কাযৰাচাচিত্ততো চ সমুট্ঠাতি. কিরিযং, সঞ্ঞাৰিমোক্খং, সচিত্তকং, লোকৰজ্জং, কাযকম্মং, ৰচীকম্মং, অকুসলচিত্তং, সুখমজ্ঝত্তৰেদনাহি দ্ৰিৰেদনং. সেসং উত্তানত্থমেৰাতি.

দুতিযঅনিযতসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায

অনিযতৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৪. নিস্সগ্গিযকণ্ডং

১. চীৰরৰগ্গো

১. পঠমকথিনসিক্খাপদৰণ্ণনা

তিংস নিস্সগ্গিযা ধম্মা, যে ৰুত্তা সমিতাৰিনা;

তেসং দানি করিস্সামি, অপুব্বপদৰণ্ণনং.

৪৫৯. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি গোতমকে চেতিযে. তেন খো পন সমযেন ভগৰতা ভিক্খূনং তিচীৰরং অনুঞ্ঞাতং হোতীতি এত্থ তিচীৰরন্তি অন্তরৰাসকো উত্তরাসঙ্গো সঙ্ঘাটীতি ইদং চীৰরত্তযং পরিভুঞ্জিতুং অনুঞ্ঞাতং হোতি. যত্থ পনেতং অনুঞ্ঞাতং, যদা চ অনুঞ্ঞাতং, যেন চ কারণেন অনুঞ্ঞাতং, তং সব্বং চীৰরক্খন্ধকে জীৰকৰত্থুস্মিং (মহাৰ. ৩২৬ আদযো) আগতমেৰ. অঞ্ঞেনেৰ তিচীৰরেন গামং পৰিসন্তীতি যেন ৰিহারে অচ্ছন্তি ন্হানঞ্চ ওতরন্তি, ততো অঞ্ঞেন, এৰং দিৰসে দিৰসে নৰ চীৰরানি ধারেন্তি.

৪৬০. উপ্পন্নং হোতীতি অনুপঞ্ঞত্তিযা দ্ৰারং দদমানং পটিলাভৰসেন উপ্পন্নং হোতি, নো নিপ্ফত্তিৰসেন.

আযস্মতো সারিপুত্তস্স দাতুকামো হোতীতি আযস্মা কির আনন্দো ভগৰন্তং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞো এৰরূপো গুণৰিসিট্ঠো পুগ্গলো নত্থীতি গুণবহুমানেন আযস্মন্তং সারিপুত্তং অতিমমাযতি. সো সদাপি মনাপং চীৰরং লভিত্ৰা রজিত্ৰা কপ্পবিন্দুং দত্ৰা থেরস্সেৰ দেতি, পুরেভত্তে পণীতং যাগুখজ্জকং ৰা পিণ্ডপাতং ৰা লভিত্ৰাপি থেরস্সেৰ দেতি, পচ্ছাভত্তে মধুফাণিতাদীনি লভিত্ৰাপি থেরস্সেৰ দেতি, উপট্ঠাককুলেহি দারকে নিক্খামেত্ৰা পব্বাজেত্ৰাপি থেরস্স সন্তিকে উপজ্ঝং গাহাপেত্ৰা সযং অনুসাৰনকম্মং করোতি. আযস্মাপি সারিপুত্তো ‘‘পিতু কত্তব্বকিচ্চং নাম জেট্ঠপুত্তস্স ভারো, তং মযা ভগৰতো কত্তব্বং কিচ্চং আনন্দো করোতি, অহং আনন্দং নিস্সায অপ্পোস্সুক্কো ৰিহরিতুং লভামী’’তি আযস্মন্তং আনন্দং অতিৰিয মমাযতি, সোপি মনাপং চীৰরং লভিত্ৰা আনন্দত্থেরস্সেৰ দেতীতি সব্বং পুরিমসদিসমেৰ. এৰং গুণবহুমানেন মমাযন্তো তদা উপ্পন্নম্পি তং চীৰরং আযস্মতো সারিপুত্তস্স দাতুকামো হোতীতি ৰেদিতব্বো.

নৰমং ৰা ভগৰা দিৰসং দসমং ৰাতি এত্থ পন সচে ভৰেয্য ‘‘কথং থেরো জানাতী’’তি? বহূহি কারণেহি জানাতি. সারিপুত্তত্থেরো কির জনপদচারিকং পক্কমন্তো আনন্দত্থেরং আপুচ্ছিত্ৰাৰ পক্কমতি ‘‘অহং এত্তকেন নাম কালেন আগচ্ছিস্সামি, এত্থন্তরে ভগৰন্তং মা পমজ্জী’’তি. সচে সম্মুখা ন আপুচ্ছতি, ভিক্খূ পেসেত্ৰাপি আপুচ্ছিত্ৰাৰ গচ্ছতি. সচে অঞ্ঞত্থ ৰস্সং ৰসতি, যে পঠমতরং ভিক্খূ আগচ্ছন্তি, তে এৰং পহিণতি ‘‘মম ৰচনেন ভগৰতো চ পাদে সিরসা ৰন্দথ, আনন্দস্স চ আরোগ্যং ৰত্ৰা মং ‘অসুকদিৰসে নাম আগমিস্সতী’তি ৰদথা’’তি সদা চ যথাপরিচ্ছিন্নদিৰসেযেৰ এতি. অপিচাযস্মা আনন্দো অনুমানেনপি জানাতি ‘‘এত্তকে দিৰসে ভগৰতা ৰিযোগং সহন্তো অধিৰাসেন্তো আযস্মা সারিপুত্তো ৰসি, ইতো দানি পট্ঠায অসুকং নাম দিৰসং ন অতিক্কমিস্সতি অদ্ধা আগমিস্সতী’’তি. যেসং যেসঞ্হি পঞ্ঞা মহতী তেসং তেসং ভগৰতি পেমঞ্চ গারৰো চ মহা হোতীতি ইমিনা নযেনাপি জানাতি. এৰং বহূহি কারণেহি জানাতি. তেনাহ – ‘‘নৰমং ৰা ভগৰা দিৰসং দসমং ৰা’’তি. এৰং ৰুত্তে যস্মা ইদং সিক্খাপদং পণ্ণত্তিৰজ্জং, ন লোকৰজ্জং; তস্মা আযস্মতা আনন্দেন ৰুত্তসদিসমেৰ পরিচ্ছেদং করোন্তো ‘‘অথ খো ভগৰা…পে… ধারেতু’’ন্তি. সচে পন থেরেন অদ্ধমাসো ৰা মাসো ৰা উদ্দিট্ঠো অভৰিস্স, সোপি ভগৰতা অনুঞ্ঞাতো অস্স.

৪৬২-৩. নিট্ঠিতচীৰরস্মিন্তি যেন কেনচি নিট্ঠানেন নিট্ঠিতে চীৰরস্মিং. যস্মা পন তং চীৰরং করণেনপি নিট্ঠিতং হোতি, নস্সনাদীহিপি তস্মাস্স পদভাজনে অত্থমত্তমেৰ দস্সেতুং ভিক্খুনো চীৰরং কতং ৰা হোতীতিআদি ৰুত্তং. তত্থ কতন্তি সূচিকম্মপরিযোসানেন কতং, সূচিকম্মপরিযোসানং নাম যংকিঞ্চি সূচিযা কত্তব্বং পাসপট্টগণ্ঠিকপট্টপরিযোসানং কত্ৰা সূচিযা পটিসামনং. নট্ঠন্তি চোরাদীহি হটং, এতম্পি হি করণপলিবোধস্স নিট্ঠিতত্তা নিট্ঠিতন্তি ৰুচ্চতি. ৰিনট্ঠন্তি উপচিকাদীহি খাযিতং. দড্ঢন্তি অগ্গিনা দড্ঢং. চীৰরাসা ৰা উপচ্ছিন্নাতি ‘‘অসুকস্মিং নাম কুলে চীৰরং লভিস্সামী’’তি যা চীৰরাসা উপ্পন্না হোতি, সা ৰা উপচ্ছিন্না, এতেসম্পি হি করণপলিবোধস্সেৰ নিট্ঠিতত্তা নিট্ঠিতভাৰো ৰেদিতব্বো.

উব্ভতস্মিং কথিনেতি কথিনে চ উব্ভতস্মিং. এতেন দুতিযস্স পলিবোধস্স অভাৰং দস্সেতি. তং পন কথিনং যস্মা অট্ঠসু ৰা মাতিকাসু একায অন্তরুব্ভারেন ৰা উদ্ধরীযতি, তেনস্স নিদ্দেসে ‘‘অট্ঠন্নং মাতিকান’’ন্তিআদি ৰুত্তং. তত্থ ‘‘অট্ঠিমা, ভিক্খৰে, মাতিকা কথিনস্স উব্ভারায – পক্কমনন্তিকা, নিট্ঠানন্তিকা, সন্নিট্ঠানন্তিকা, নাসনন্তিকা, সৰনন্তিকা, আসাৰচ্ছেদিকা, সীমাতিক্কন্তিকা, সহুব্ভারা’’তি এৰং অট্ঠ মাতিকাযো কথিনক্খন্ধকে আগতা. অন্তরুব্ভারোপি ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো; যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, সঙ্ঘো কথিনং উদ্ধরেয্য, এসা ঞত্তি. সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো; সঙ্ঘো কথিনং উদ্ধরতি, যস্সাযস্মতো খমতি, কথিনস্স উব্ভারো, সো তুণ্হস্স; যস্স নক্খমতি, সো ভাসেয্য. উব্ভতং সঙ্ঘেন কথিনং, খমতি সঙ্ঘস্স, তস্মা তুণ্হী, এৰমেতং ধারযামী’’তি (পাচি. ৯২৬) এৰং ভিক্খুনীৰিভঙ্গে আগতো. তত্থ যং ৰত্তব্বং তং আগতট্ঠানেযেৰ ৰণ্ণযিস্সাম. ইধ পন ৰুচ্চমানে পাল়ি আহরিতব্বা হোতি, অত্থোপি ৰত্তব্বো. ৰুত্তোপি চ ন সুৰিঞ্ঞেয্যো হোতি, অট্ঠানে ৰুত্তত্তায.

দসাহপরমন্তি দস অহানি পরমো পরিচ্ছেদো অস্সাতি দসাহপরমো, তং দসাহপরমং কালং ধারেতব্বন্তি অত্থো. পদভাজনে পন অত্থমত্তমেৰ দস্সেতুং ‘‘দসাহপরমতা ধারেতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. ইদঞ্হি ৰুত্তং হোতি ‘‘দসাহপরম’’ন্তি এত্থ যা দসাহপরমতা দসাহপরমভাৰো, অযং এত্তকো কালো যাৰ নাতিক্কমতি তাৰ ধারেতব্বন্তি.

অধিট্ঠিতৰিকপ্পিতেসু অপরিযাপন্নত্তা অতিরেকং চীৰরন্তি অতিরেকচীৰরং. তেনেৰস্স পদভাজনে ৰুত্তং ‘‘অনধিট্ঠিতং অৰিকপ্পিত’’ন্তি.

ছন্নং চীৰরানং অঞ্ঞতরন্তি খোমং, কপ্পাসিকং, কোসেয্যং, কম্বলং, সাণং, ভঙ্গন্তি ইমেসং ছন্নং চীৰরানং অঞ্ঞতরং. এতেন চীৰরস্স জাতিং দস্সেত্ৰা ইদানি পমাণং দস্সেতুং ‘‘ৰিকপ্পনুপগং পচ্ছিম’’ন্তি আহ. তস্স পমাণং দীঘতো দ্ৰে ৰিদত্থিযো, তিরিযং ৰিদত্থি. তত্রাযং পাল়ি – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আযামেন অট্ঠঙ্গুলং সুগতঙ্গুলেন চতুরঙ্গুলৰিত্থতং পচ্ছিমং চীৰরং ৰিকপ্পেতু’’ন্তি (মহাৰ. ৩৫৮).

তং অতিক্কামযতো নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযন্তি তং যথাৰুত্তজাতিপ্পমাণং চীৰরং দসাহপরমং কালং অতিক্কামযতো, এত্থন্তরে যথা অতিরেকচীৰরং ন হোতি তথা অকুব্বতো নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং, তঞ্চ চীৰরং নিস্সগ্গিযং হোতি, পাচিত্তিযাপত্তি চস্স হোতীতি অত্থো. অথ ৰা নিস্সজ্জনং নিস্সগ্গিযং, পুব্বভাগে কত্তব্বস্স ৰিনযকম্মস্সেতং নামং. নিস্সগ্গিযমস্স অত্থীতি নিস্সগ্গিযমিচ্চেৰ. কিন্তং? পাচিত্তিযং. তং অতিক্কামযতো সনিস্সগ্গিযৰিনযকম্মং পাচিত্তিযং হোতীতি অযমেত্থ অত্থো. পদভাজনে পন পঠমং তাৰ অত্থৰিকপ্পং দস্সেতুং ‘‘তং অতিক্কামযতো নিস্সগ্গিযং হোতী’’তি মাতিকং ঠপেত্ৰা ‘‘একাদসে অরুণুগ্গমনে নিস্সগ্গিযং হোতি, নিস্সজ্জিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. পুন যস্স চ নিস্সজ্জিতব্বং, যথা চ নিস্সজ্জিতব্বং, তং দস্সেতুং ‘‘সঙ্ঘস্স ৰা’’তিআদি ৰুত্তং. তত্থ একাদসে অরুণুগ্গমনেতি এত্থ যং দিৰসং চীৰরং উপ্পন্নং তস্স যো অরুণো, সো উপ্পন্নদিৰসনিস্সিতো, তস্মা চীৰরুপ্পাদদিৰসএন সদ্ধিং একাদসে অরুণুগ্গমনে নিস্সগ্গিযং হোতীতি ৰেদিতব্বং. সচেপি বহূনি একজ্ঝং বন্ধিত্ৰা ৰা ৰেঠেত্ৰা ৰা ঠপিতানি একাৰ আপত্তি. অবদ্ধাৰেঠিতেসু ৰত্থুগণনায আপত্তিযো.

নিস্সজ্জিত্ৰা আপত্তি দেসেতব্বাতি কথং দেসেতব্বা? যথা খন্ধকে ৰুত্তং, কথঞ্চ তত্থ ৰুত্তং? এৰং ৰুত্তং – ‘‘তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা সঙ্ঘং উপসঙ্কমিত্ৰা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা ৰুড্ঢানং ভিক্খূনং পাদে ৰন্দিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘অহং, ভন্তে, ইত্থন্নামং আপত্তিং আপন্নো, তং পটিদেসেমী’’’তি (চূল়ৰ. ২৩৯). ইধ পন সচে একং চীৰরং হোতি ‘‘একং নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিয’’ন্তি ৰত্তব্বং. সচে দ্ৰে, ‘‘দ্ৰে’’তি ৰত্তব্বং. সচে বহূনি ‘‘সম্বহুলানী’’তি ৰত্তব্বং. নিস্সজ্জনেপি সচে একং যথাপাল়িমেৰ ‘‘ইদং মে, ভন্তে, চীৰর’’ন্তি ৰত্তব্বং. সচে দ্ৰে ৰা বহূনি ৰা, ‘‘ইমানি মে, ভন্তে, চীৰরানি দসাহাতিক্কন্তানি নিস্সগ্গিযানি, ইমানাহং সঙ্ঘস্স নিস্সজ্জামী’’তি ৰত্তব্বং. পাল়িং ৰত্তুং অসক্কোন্তেন অঞ্ঞথাপি ৰত্তব্বং.

ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন আপত্তি পটিগ্গহেতব্বাতি খন্ধকে ৰুত্তনযেনেৰ পটিগ্গহেতব্বা. এৰঞ্হি তত্থ ৰুত্তং – ‘‘ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন সঙ্ঘো ঞাপেতব্বো –

‘সুণাতু মে ভন্তে সঙ্ঘো, অযং ইত্থন্নামো ভিক্খু আপত্তিং সরতি ৰিৰরতি উত্তানিং করোতি দেসেতি, যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, অহং ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো আপত্তিং পটিগ্গণ্হেয্য’ন্তি.

তেন ৰত্তব্বো ‘পস্সসী’তি? ‘আম, পস্সামী’তি. আযতিং সংৰরেয্যাসী’’তি (চূল়ৰ. ২৩৯). দ্ৰীসু পন সম্বহুলাসু ৰা পুরিমনযেনেৰ ৰচনভেদো ঞাতব্বো.

চীৰরদানেপি ‘‘সঙ্ঘো ইমং চীৰরং ইমানি চীৰরানী’’তি ৰত্থুৰসেন ৰচনভেদো ৰেদিতব্বো. গণস্স চ পুগ্গলস্স চ নিস্সজ্জনেপি এসেৰ নযো.

আপত্তিদেসনাপটিগ্গহণেসু পনেত্থ অযং পাল়ি – ‘‘তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা সম্বহুলে ভিক্খূ উপসঙ্কমিত্ৰা একংসং উত্তরাসঙ্গং কত্ৰা ৰুড্ঢানং ভিক্খূনং পাদে ৰন্দিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা এৰমস্সু ৰচনীযা – ‘অহং, ভন্তে, ইত্থন্নামং আপত্তিং আপন্নো তং পটিদেসেমী’তি. ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন তে ভিক্খূ ঞাপেতব্বা –

‘সুণন্তু মে আযস্মন্তা, অযং ইত্থন্নামো ভিক্খু আপত্তিং সরতি ৰিৰরতি উত্তানিং করোতি দেসেতি. যদাযস্মন্তানং পত্তকল্লং, অহং ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো আপত্তিং পটিগ্গণ্হেয্য’ন্তি.

তেন ৰত্তব্বো ‘পস্সসী’তি? ‘আম, পস্সামী’তি. ‘আযতিং সংৰরেয্যাসী’তি.

তেন ভিক্খুনা একং ভিক্খুং উপসঙ্কমিত্ৰা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘অহং, আৰুসো, ইত্থন্নামং আপত্তিং আপন্নো তং পটিদেসেমী’তি. তেন ৰত্তব্বো ‘পস্সসী’তি, আম পস্সামীতি আযতিং সংৰরেয্যাসী’’তি (চূল়ৰ. ২৩৯). তত্থ পুরিমনযেনেৰ আপত্তিযা নামগ্গহণং ৰচনভেদো চ ৰেদিতব্বো.

যথা চ গণস্স নিস্সজ্জনে এৰং দ্ৰিন্নং নিস্সজ্জনেপি পাল়ি ৰেদিতব্বা. যদি হি ৰিসেসো ভৰেয্য, যথেৰ ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তিণ্ণন্নং পারিসুদ্ধিউপোসথং কাতুং, এৰঞ্চ পন, ভিক্খৰে, কাতব্বো. ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন তে ভিক্খূ ঞাপেতব্বা’’তিআদিনা নযেন ‘‘তিণ্ণন্নং পারিসুদ্ধিউপোসথং কাতু’’ন্তি ৰত্ৰা পুন ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, দ্ৰিন্নং পারিসুদ্ধিউপোসথং কাতুং, এৰঞ্চ পন, ভিক্খৰে, কাতব্বো. থেরেন ভিক্খুনা একংসং উত্তরাসঙ্গ’’ন্তিআদিনা (মহাৰ. ১৬৮) নযেন ৰিসুংযেৰ দ্ৰিন্নং পারিসুদ্ধিউপোসথো ৰুত্তো, এৰমিধাপি ৰিসুং পাল়িং ৰদেয্য, যস্মা পন নত্থি, তস্মা অৰত্ৰা গতোতি, গণস্স ৰুত্তা পাল়িযেৰেত্থ পাল়ি.

আপত্তিপটিগ্গহণে পন অযং ৰিসেসো, যথা গণস্স নিস্সজ্জিত্ৰা আপত্তিযা দেসিযমানায আপত্তিপটিগ্গাহকো ভিক্খু ঞত্তিং ঠপেতি, এৰং অট্ঠপেত্ৰা দ্ৰীসু অঞ্ঞতরেন যথা একপুগ্গলো পটিগ্গণ্হাতি, এৰং আপত্তি পটিগ্গহেতব্বা. দ্ৰিন্নঞ্হি ঞত্তিট্ঠপনা নাম নত্থি, যদি সিযা দ্ৰিন্নং পারিসুদ্ধিউপোসথং ৰিসুং ন ৰদেয্য.

নিস্সট্ঠচীৰরদানেপি যথা ‘‘ইমং চীৰরং আযস্মতো দম্মী’’তি একো ৰদতি, এৰং ‘‘ইমং মযং চীৰরং আযস্মতো দেমা’’তি ৰত্তুং ৰট্টতি. ইতো গরুকতরানি হি ঞত্তিদুতিযকম্মানিপি ‘‘অপলোকেত্ৰা কাতব্বানী’’তি ৰুত্তানি অত্থি, তেসং এতং অনুলোমং নিস্সট্ঠচীৰরং পন দাতব্বমেৰ অদাতুং ন লব্ভতি, ৰিনযকম্মমত্তঞ্হেতং. ন তং তেন সঙ্ঘস্স ৰা গণস্স ৰা পুগ্গলস্স ৰা দিন্নমেৰ হোতীতি.

৪৬৮. দসাহাতিক্কন্তে অতিক্কন্তসঞ্ঞীতি দসাহং অতিক্কন্তে চীৰরে ‘‘অতিক্কন্তং ইদ’’ন্তি এৰংসঞ্ঞী, দসাহে ৰা অতিক্কন্তে ‘‘অতিক্কন্তো দসাহো’’তি এৰংসঞ্ঞী. নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযন্তি ন ইধ সঞ্ঞা রক্খতি. যোপি এৰংসঞ্ঞী, তস্সপি তং চীৰরং নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযাপত্তি চ. সনিস্সগ্গিযৰিনযকম্মং ৰা পাচিত্তিযন্তি উভোপি অত্থৰিকপ্পা যুজ্জন্তি. এস নযো সব্বত্থ.

অৰিস্সজ্জিতে ৰিস্সজ্জিতসঞ্ঞীতি কস্সচি অদিন্নে অপরিচ্চত্তে ‘‘পরিচ্চত্তং মযা’’তি এৰংসঞ্ঞী.

অনট্ঠে নট্ঠসঞ্ঞীতি অত্তনো চীৰরেন সদ্ধিং বহূনি অঞ্ঞেসং চীৰরানি একতো ঠপিতানি চোরা হরন্তি. তত্রেস অত্তনো চীৰরে অনট্ঠে নট্ঠসঞ্ঞী হোতি. এস নযো অৰিনট্ঠাদীসুপি.

অৰিলুত্তেতি এত্থ পন গব্ভং ভিন্দিত্ৰা পসয্হাৰহারৰসেন অৰিলুত্তেতি ৰেদিতব্বং.

অনিস্সজ্জিত্ৰা পরিভুঞ্জতি আপত্তি দুক্কটস্সাতি সকিং নিৰত্থং ৰা সকিং পারুতং ৰা কাযতো অমোচেত্ৰা দিৰসম্পি ৰিচরতি, একাৰ আপত্তি. মোচেত্ৰা মোচেত্ৰা নিৰাসেতি ৰা পারুপতি ৰা পযোগে পযোগে দুক্কটং. দুন্নিৰত্থং ৰা দুপ্পারুতং ৰা সণ্ঠপেন্তস্স অনাপত্তি. অঞ্ঞস্স তং পরিভুঞ্জতোপি অনাপত্তি, ‘‘অনাপত্তি অঞ্ঞেন কতং পটিলভিত্ৰা পরিভুঞ্জতী’’তি (পারা. ৫৭০) আদিৰচনঞ্চেত্থ সাধকং. অনতিক্কন্তে অতিক্কন্তসঞ্ঞিনো ৰেমতিকস্স চ দুক্কটং পরিভোগং সন্ধায ৰুত্তং.

৪৬৯. ‘‘অনাপত্তি অন্তোদসাহং অধিট্ঠেতি, ৰিকপ্পেতী’’তি এত্থ পন অধিট্ঠানুপগং ৰিকপ্পনুপগঞ্চ ৰেদিতব্বং. তত্রাযং পাল়ি – অথ খো ভিক্খূনং এতদহোসি – ‘‘যানি তানি ভগৰতা অনুঞ্ঞাতানি ‘তিচীৰর’ন্তি ৰা ‘ৰস্সিকসাটিকা’তি ৰা ‘নিসীদন’ন্তি ৰা ‘পচ্চত্থরণ’ন্তি ৰা ‘কণ্ডুপ্পটিচ্ছাদী’তি ৰা মুখপুঞ্ছনচোল়কন্তি ৰা পরিক্খারচোল়ন্তি ৰা সব্বানি তানি অধিট্ঠাতব্বানীতি নু খো উদাহু ৰিকপ্পেতব্বানী’’তি, ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং –

‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তিচীৰরং অধিট্ঠাতুং ন ৰিকপ্পেতুং; ৰস্সিকসাটিকং ৰস্সানং চাতুমাসং অধিট্ঠাতুং ততো পরং ৰিকপ্পেতুং; নিসীদনং অধিট্ঠাতুং ন ৰিকপ্পেতুং; পচ্চত্থরণং অধিট্ঠাতুং ন ৰিকপ্পেতুং; কণ্ডুপ্পটিচ্ছাদিং যাৰআবাধা অধিট্ঠাতুং ততো পরং ৰিকপ্পেতুং; মুখপুঞ্ছনচোল়ং অধিট্ঠাতুং ন ৰিকপ্পেতুং; পরিক্খারচোল়ং অধিট্ঠাতুং ন ৰিকপ্পেতু’’ন্তি (মহাৰ. ৩৫৮).

‘‘তত্থ তিচীৰরং’’ অধিট্ঠহন্তেন রজিত্ৰা কপ্পবিন্দুং দত্ৰা পমাণযুত্তমেৰ অধিট্ঠাতব্বং. তস্স পমাণং উক্কট্ঠপরিচ্ছেদেন সুগতচীৰরতো ঊনকং ৰট্টতি, লামকপরিচ্ছেদেন সঙ্ঘাটিযা উত্তরাসঙ্গস্স চ দীঘতো মুট্ঠিপঞ্চকং তিরিযং মুট্ঠিত্তিকং পমাণং ৰট্টতি. অন্তরৰাসকো দীঘতো মুট্ঠিপঞ্চকো তিরিযং দ্ৰিহত্থোপি ৰট্টতি. পারুপণেনপি হি সক্কা নাভিং পটিচ্ছাদেতুন্তি. ৰুত্তপ্পমাণতো পন অতিরেকং ঊনকঞ্চ পরিক্খারচোল়ন্তি অধিট্ঠাতব্বং.

তত্থ যস্মা ‘‘দ্ৰে চীৰরস্স অধিট্ঠানা – কাযেন ৰা অধিট্ঠেতি, ৰাচায ৰা অধিট্ঠেতী’’তি (পরি. ৩২২) ৰুত্তং, তস্মা পুরাণসঙ্ঘাটিং ‘‘ইমং সঙ্ঘাটিং পচ্চুদ্ধরামী’’তি পচ্চুদ্ধরিত্ৰা নৰং সঙ্ঘাটিং হত্থেন গহেত্ৰা ‘‘ইমং সঙ্ঘাটিং অধিট্ঠামী’’তি চিত্তেন আভোগং কত্ৰা কাযৰিকারং করোন্তেন কাযেন অধিট্ঠাতব্বা. ইদং কাযেন অধিট্ঠানং, তং যেন কেনচি সরীরাৰযৰেন অফুসন্তস্স ন ৰট্টতি. ৰাচায অধিট্ঠানে পন ৰচীভেদং কত্ৰা ৰাচায অধিট্ঠাতব্বা. তত্র দুৰিধং অধিট্ঠানং – সচে হত্থপাসে হোতি ‘‘ইমং সঙ্ঘাটিং অধিট্ঠামী’’তি ৰাচা ভিন্দিতব্বা. অথ অন্তোগব্ভে ৰা উপরিপাসাদে ৰা সামন্তৰিহারে ৰা হোতি ঠপিতট্ঠানং সল্লক্খেত্ৰা ‘‘এতং সঙ্ঘাটিং অধিট্ঠামী’’তি ৰাচা ভিন্দিতব্বা. এস নযো উত্তরাসঙ্গে অন্তরৰাসকে চ. নামমত্তমেৰ হি ৰিসেসো. তস্মা সব্বানি সঙ্ঘাটিং উত্তরাসঙ্গং অন্তরৰাসকন্তি এৰং অত্তনো নামেনেৰ অধিট্ঠাতব্বানি. সচে অধিট্ঠহিত্ৰা ঠপিতৰত্থেহি সঙ্ঘাটিআদীনি করোতি, নিট্ঠিতে রজনে চ কপ্পে চ ইমং ‘‘পচ্চুদ্ধরামী’’তি পচ্চুদ্ধরিত্ৰা পুন অধিট্ঠাতব্বানি. অধিট্ঠিতেন পন সদ্ধিং মহন্ততরমেৰ দুতিযপট্টং ৰা খণ্ডং ৰা সংসিব্বন্তেন পুন অধিট্ঠাতব্বমেৰ. সমে ৰা খুদ্দকে ৰা অধিট্ঠানকিচ্চং নত্থি.

তিচীৰরং পন পরিক্খারচোল়ং অধিট্ঠাতুং ৰট্টতি ন ৰট্টতীতি? মহাপদুমত্থেরো কিরাহ – ‘‘তিচীৰরং তিচীৰরমেৰ অধিট্ঠাতব্বং. সচে পরিক্খারচোল়াধিট্ঠানং লভেয্য উদোসিতসিক্খাপদে পরিহারো নিরত্থকো ভৰেয্যা’’তি. এৰং ৰুত্তে কির অৰসেসা ভিক্খূ আহংসু – ‘‘পরিক্খারচোল়ম্পি ভগৰতাৰ অধিট্ঠাতব্বন্তি ৰুত্তং, তস্মা ৰট্টতী’’তি. মহাপচ্চরিযম্পি ৰুত্তং ‘‘পরিক্খারচোল়ং নাম পাটেক্কং নিধানমুখমেতন্তি তিচীৰরং পরিক্খারচোল়ন্তি অধিট্ঠহিত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি. উদোসিতসিক্খাপদে পন তিচীৰরং অধিট্ঠহিত্ৰা পরিহরন্তস্স পরিহারো ৰুত্তো’’তি. উভতোৰিভঙ্গভাণকো পুণ্ণৰালিকৰাসী মহাতিস্সত্থেরোপি কির আহ – ‘‘মযং পুব্বে মহাথেরানং অস্সুম্হ, অরঞ্ঞৰাসিনো ভিক্খূ রুক্খসুসিরাদীসু চীৰরং ঠপেত্ৰা পধানং পদহনত্থায গচ্ছন্তি. সামন্তৰিহারে ধম্মসৰনত্থায গতানঞ্চ নেসং সূরিযে উট্ঠিতে সামণেরা ৰা দহরভিক্খূ ৰা পত্তচীৰরং গহেত্ৰা গচ্ছন্তি, তস্মা সুখপরিভোগত্থং তিচীৰরং পরিক্খারচোল়ন্তি অধিট্ঠাতুং ৰট্টতী’’তি. মহাপচ্চরিযম্পি ৰুত্তং পুব্বে আরঞ্ঞিকা ভিক্খূ অবদ্ধসীমাযং দুপ্পরিহারন্তি তিচীৰরং পরিক্খারচোল়মেৰ অধিট্ঠহিত্ৰা পরিভুঞ্জিংসূ’’তি.

‘‘ৰস্সিকসাটিকা’’ অনতিরিত্তপ্পমাণা নামং গহেত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰ চত্তারো ৰস্সিকে মাসে অধিট্ঠাতব্বা, ততো পরং পচ্চুদ্ধরিত্ৰা ৰিকপ্পেতব্বা. ৰণ্ণভেদমত্তরত্তাপি চেসা ৰট্টতি. দ্ৰে পন ন ৰট্টন্তি. ‘‘নিসীদনং’’ ৰুত্তনযেন অধিট্ঠাতব্বমেৰ, তঞ্চ খো পমাণযুত্তং একমেৰ, দ্ৰে ন ৰট্টন্তি. ‘‘পচ্চত্থরণ’’ম্পি অধিট্ঠাতব্বমেৰ, তং পন মহন্তম্পি ৰট্টতি, একম্পি ৰট্টতি, বহূনিপি ৰট্টন্তি. নীলম্পি পীতকম্পি সদসম্পি পুপ্ফদসম্পীতি সব্বপ্পকারং ৰট্টতি. সকিং অধিট্ঠিতং অধিট্ঠিতমেৰ হোতি. ‘‘কণ্ডুপ্পটিচ্ছাদি’’ যাৰ আবাধো অত্থি, তাৰ পমাণিকা অধিট্ঠাতব্বা. আবাধে ৰূপসন্তে পচ্চুদ্ধরিত্ৰা ৰিকপ্পেতব্বা, একাৰ ৰট্টতি. ‘‘মুখপুঞ্ছনচোল়ং’’ অধিট্ঠাতব্বমেৰ, যাৰ একং ধোৰিযতি, তাৰ অঞ্ঞং পরিভোগত্থায ইচ্ছিতব্বন্তি দ্ৰে ৰট্টন্তি. অপরে পন থেরা ‘‘নিধানমুখমেতং বহূনিপি ৰট্টন্তী’’তি ৰদন্তি. পরিক্খারচোল়ে গণনা নত্থি, যত্তকং ইচ্ছতি তত্তকং অধিট্ঠাতব্বমেৰ. থৰিকাপি পরিস্সাৰনম্পি ৰিকপ্পনুপগং পচ্ছিমচীৰরপ্পমাণং ‘‘পরিক্খারচোল়ক’’ন্তি অধিট্ঠাতব্বমেৰ. বহূনি একতো কত্ৰা ‘‘ইমানি চীৰরানি পরিক্খারচোল়ানি অধিট্ঠামী’’তি অধিট্ঠাতুম্পি ৰট্টতিযেৰ. ভেসজ্জনৰকম্মমাতাপিতুআদীনং অত্থায ঠপেন্তেনপি অধিট্ঠাতব্বমেৰ. মহাপচ্চরিযং পন ‘‘অনাপত্তী’’তি ৰুত্তং. মঞ্চভিসি পীঠকভিসি বিম্বোহনং পাৰারো কোজৰোতি এতেসু পন সেনাসনপরিক্খারত্থায দিন্নপচ্চত্থরণে চ অধিট্ঠানকিচ্চং নত্থিযেৰ.

অধিট্ঠিতচীৰরং পন পরিভুঞ্জতো কথং অধিট্ঠানং ৰিজহতীতি? অঞ্ঞস্স দানেন, অচ্ছিন্দিত্ৰা গহণেন, ৰিস্সাসগ্গাহেন, হীনাযাৰত্তনেন, সিক্খাপচ্চক্খানেন, কালংকিরিযায, লিঙ্গপরিৰত্তনেন, পচ্চুদ্ধরণেন, ছিদ্দভাৰেনাতি ইমেহি নৰহি কারণেহি ৰিজহতি. তত্থ পুরিমেহি অট্ঠহি সব্বচীৰরানি অধিট্ঠানং ৰিজহন্তি, ছিদ্দভাৰেন পন তিচীৰরস্সেৰ সব্বঅট্ঠকথাসু অধিট্ঠানৰিজহনং ৰুত্তং, তঞ্চ নখপিট্ঠিপ্পমাণেন ছিদ্দেন. তত্থ নখপিট্ঠিপ্পমাণং কনিট্ঠঙ্গুলিনখৰসেন ৰেদিতব্বং, ছিদ্দঞ্চ ৰিনিব্বিদ্ধছিদ্দমেৰ. ছিদ্দস্স হি অব্ভন্তরে একতন্তু চেপি অচ্ছিন্নো হোতি, রক্খতি. তত্থ সঙ্ঘাটিযা চ উত্তরাসঙ্গস্স চ দীঘন্ততো ৰিদত্থিপ্পমাণস্স তিরিযন্ততো অট্ঠঙ্গুলপ্পমাণস্স পদেসস্স ওরতো ছিদ্দং অধিট্ঠানং ভিন্দতি, পরতো ন ভিন্দতি. অন্তরৰাসকস্স পন দীঘন্ততো ৰিদত্থিপ্পমাণস্সেৰ তিরিযন্ততো চতুরঙ্গুলপ্পমাণস্স পদেসস্স ওরতো ছিদ্দং অধিট্ঠানং ভিন্দতি, পরতো ন ভিন্দতি. তস্মা জাতে ছিদ্দে তং চীৰরং অতিরেকচীৰরট্ঠানে তিট্ঠতি, সূচিকম্মং কত্ৰা পুন অধিট্ঠাতব্বং. মহাসুমত্থেরো পনাহ – ‘‘পমাণচীৰরস্স যত্থ কত্থচি ছিদ্দং অধিট্ঠানং ভিন্দতি, মহন্তস্স পন পমাণতো বহি ছিদ্দং অধিট্ঠানং ন ভিন্দতি, অন্তোজাতং ভিন্দতী’’তি. করৰীকতিস্সত্থেরো আহ – ‘‘খুদ্দকং মহন্তং ন পমাণং, দ্ৰে চীৰরানি পারুপন্তস্স ৰামহত্থে সঙ্ঘরিত্ৰা ঠপিতট্ঠানে ছিদ্দং অধিট্ঠানং ন ভিন্দতি, ওরভাগে ভিন্দতি. অন্তরৰাসকস্সপি ওৰট্টিকং করোন্তেন সঙ্ঘরিতট্ঠানে ছিদ্দং ন ভিন্দতি, ততো ওরং ভিন্দতী’’তি. অন্ধকট্ঠকথাযং পন তিচীৰরে মহাসুমত্থেরৰাদং পমাণং কত্ৰা উত্তরিম্পি ইদং ৰুত্তং ‘‘পচ্ছিমপ্পমাণং অধিট্ঠানং রক্খতী’’তি. পরিক্খারচোল়ে দীঘসো অট্ঠঙ্গুলে সুগতঙ্গুলেন তিরিযং চতুরঙ্গুলে যত্থ কত্থচি ছিদ্দং অধিট্ঠানং ৰিজহতি. মহন্তে চোল়ে ততো পরেন ছিদ্দং অধিট্ঠানং ন ৰিজহতি. এস নযো সব্বেসু অধিট্ঠাতব্বকেসু চীৰরেসূ’’তি.

তত্থ যস্মা সব্বেসম্পি অধিট্ঠাতব্বকচীৰরানং ৰিকপ্পনুপগপচ্ছিমপ্পমাণতো অঞ্ঞং পচ্ছিমপ্পমাণং নাম নত্থি, যঞ্হি নিসীদন-কণ্ডুপ্পটিচ্ছাদি-ৰস্সিকসাটিকানং পমাণং ৰুত্তং, তং উক্কট্ঠং, ততো উত্তরি পটিসিদ্ধত্তা ন পচ্ছিমং ততো হেট্ঠা অপ্পটিসিদ্ধত্তা. তিচীৰরস্সাপি সুগতচীৰরপ্পমাণতো ঊনকত্তং উক্কট্ঠপ্পমাণমেৰ. পচ্ছিমং পন ৰিসুং সুত্তে ৰুত্তং নত্থি. মুখপুঞ্ছনপচ্চত্থরণপরিক্খারচোল়ানং উক্কট্ঠপরিচ্ছেদো নত্থিযেৰ. ৰিকপ্পনুপগপচ্ছিমেন পন পচ্ছিমপরিচ্ছেদো ৰুত্তো. তস্মা যং তাৰ অন্ধকট্ঠকথাযং ‘‘পচ্ছিমপ্পমাণং অধিট্ঠানং রক্খতী’’তি ৰত্ৰা তত্থ পরিক্খারচোল়স্সেৰ সুগতঙ্গুলেন অট্ঠঙ্গুলচতুরঙ্গুলপচ্ছিমপ্পমাণং দস্সেত্ৰা ইতরেসং তিচীৰরাদীনং মুট্ঠিপঞ্চকাদিপভেদং পচ্ছিমপ্পমাণং সন্ধায ‘‘এস নযো সব্বেসু অধিট্ঠাতব্বকেসুচীৰরেসূ’’তি ৰুত্তং, তং ন সমেতি.

করৰীকতিস্সত্থেরৰাদেপি দীঘন্ততোযেৰ ছিদ্দং দস্সিতং, তিরিযন্ততো ন দস্সিতং, তস্মা সো অপরিচ্ছিন্নো. মহাসুমত্থেরৰাদে ‘‘পমাণচীৰরস্স যত্থ কত্থচি ছিদ্দং অধিট্ঠানং ভিন্দতি, মহন্তস্স পন পমাণতো বহি ছিদ্দং অধিট্ঠানং ন ভিন্দতী’’তি ৰুত্তং. ইদং পন ন ৰুত্তং – ‘‘ইদং নাম পমাণচীৰরং ইতো উত্তরি মহন্তং চীৰর’’ন্তি. অপিচেত্থ তিচীৰরাদীনং মুট্ঠিপঞ্চকাদিভেদং পচ্ছিমপ্পমাণন্তি অধিপ্পেতং. তত্থ যদি পচ্ছিমপ্পমাণতো বহি ছিদ্দং অধিট্ঠানং ন ভিন্দেয্য, উক্কট্ঠপত্তস্সাপি মজ্ঝিমপত্তস্স ৰা ওমকপ্পমাণতো বহি ছিদ্দং অধিট্ঠানং ন ভিন্দেয্য, ন চ ন ভিন্দতি. তস্মা অযম্পি ৰাদো অপরিচ্ছিন্নো.

যো পনাযং সব্বপঠমো অট্ঠকথাৰাদো, অযমেৰেত্থ পমাণং. কস্মা? পরিচ্ছেদসব্ভাৰতো. তিচীৰরস্স হি পচ্ছিমপ্পমাণঞ্চ ছিদ্দপ্পমাণঞ্চ ছিদ্দুপ্পত্তিদেসপ্পমাণঞ্চ সব্বঅট্ঠকথাসুযেৰ পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ৰুত্তং, তস্মা স্ৰেৰ ৰাদো পমাণং. অদ্ধা হি সো ভগৰতো অধিপ্পাযং অনুগন্ত্ৰা ৰুত্তো. ইতরেসু পন নেৰ পরিচ্ছেদো অত্থি, ন পুব্বাপরং সমেতীতি.

যো পন দুব্বলট্ঠানে পঠমং অগ্গল়ং দত্ৰা পচ্ছা দুব্বলট্ঠানং ছিন্দিত্ৰা অপনেতি, অধিট্ঠানং ন ভিজ্জতি. মণ্ডলপরিৰত্তনেপি এসেৰ নযো. দুপট্টস্স একস্মিং পটলে ছিদ্দে ৰা জাতে গল়িতে ৰা অধিট্ঠানং ন ভিজ্জতি, খুদ্দকং চীৰরং মহন্তং করোতি, মহন্তং ৰা খুদ্দকং করোতি, অধিট্ঠানং ন ভিজ্জতি. উভো কোটিযো মজ্ঝে করোন্তো সচে পঠমং ছিন্দিত্ৰা পচ্ছা ঘটেতি, অধিট্ঠানং ভিজ্জতি. অথ ঘটেত্ৰা ছিন্দতি, ন ভিজ্জতি, রজকেহি ধোৰাপেত্ৰা সেতং কারাপেন্তস্সাপি অধিট্ঠানং অধিট্ঠানমেৰাতি. অযং তাৰ ‘‘অন্তোদসাহং অধিট্ঠেতি ৰিকপ্পেতী’’তি এত্থ অধিট্ঠানে ৰিনিচ্ছযো.

ৰিকপ্পনে পন দ্ৰে ৰিকপ্পনা – সম্মুখাৰিকপ্পনা চ পরম্মুখাৰিকপ্পনা চ. কথং সম্মুখাৰিকপ্পনা হোতীতি? চীৰরানং একবহুভাৰং সন্নিহিতাসন্নিহিতভাৰঞ্চ ঞত্ৰা ‘‘‘ইমং চীৰর’ন্তি ৰা ‘ইমানি চীৰরানী’তি ৰা ‘এতং চীৰর’ন্তি ৰা ‘এতানি চীৰরানী’’’তি ৰা ‘‘তুয্হং ৰিকপ্পেমী’’তি ৰত্তব্বং, অযমেকা সম্মুখাৰিকপ্পনা. এত্তাৰতা নিধেতুং ৰট্টতি, পরিভুঞ্জিতুং পন ৰিস্সজ্জেতুং ৰা অধিট্ঠাতুং ৰা ন ৰট্টতি. ‘‘ময্হং সন্তকং, ময্হং সন্তকানি পরিভুঞ্জ ৰা ৰিস্সজ্জেহি ৰা যথাপচ্চযং ৰা করোহী’’তি এৰং পন ৰুত্তে পচ্চুদ্ধারো নাম হোতি. ততোপভুতি পরিভোগাদযোপি ৰট্টন্তি.

অপরোপি নযো – তথেৰ চীৰরানং একবহুভাৰং সন্নিহিতাসন্নিহিতভাৰঞ্চ ঞত্ৰা তস্সেৰ ভিক্খুনো সন্তিকে ‘‘‘ইমং চীৰর’ন্তি ৰা ‘ইমানি চীৰরানী’তি ৰা ‘এতং চীৰর’ন্তি ৰা ‘এতানি চীৰরানী’’’তি ৰা ৰত্ৰা পঞ্চসু সহধম্মিকেসু অঞ্ঞতরস্স অত্তনা অভিরুচিতস্স যস্স কস্সচি নামং গহেত্ৰা ‘‘‘তিস্সস্স ভিক্খুনো ৰিকপ্পেমী’তি ৰা ‘তিস্সায ভিক্খুনিযা, সিক্খমানায, তিস্সস্স সামণেরস্স, তিস্সায সামণেরিযা ৰিকপ্পেমী’’’তি ৰা ৰত্তব্বং, অযং অপরাপি সম্মুখাৰিকপ্পনা. এত্তাৰতা নিধেতুং ৰট্টতি, পরিভোগাদীসু পন একম্পি ন ৰট্টতি. তেন পন ভিক্খুনা ‘‘তিস্সস্স ভিক্খুনো সন্তকং…পে… তিস্সায সামণেরিযা সন্তকং পরিভুঞ্জ ৰা ৰিস্সজ্জেহি ৰা যথাপচ্চযং ৰা করোহী’’তি ৰুত্তে পচ্চুদ্ধারো নাম হোতি. ততোপভুতি পরিভোগাদযোপি ৰট্টন্তি.

কথং পরম্মুখাৰিকপ্পনা হোতীতি? চীৰরানং তথেৰ একবহুভাৰং সন্নিহিতাসন্নিহিতভাৰঞ্চ ঞত্ৰা ‘‘‘ইমং চীৰর’ন্তি ৰা ‘ইমানি চীৰরানী’তি ৰা ‘এতং চীৰর’ন্তি ৰা ‘এতানি চীৰরানী’’’তি ৰা ৰত্ৰা ‘‘তুয্হং ৰিকপ্পনত্থায দম্মী’’তি ৰত্তব্বং. তেন ৰত্তব্বো – ‘‘কো তে মিত্তো ৰা সন্দিট্ঠো ৰা’’তি? ততো ইতরেন পুরিমনযেনেৰ ‘‘তিস্সো ভিক্খূতি ৰা…পে… তিস্সা সামণেরী’’তি ৰা ৰত্তব্বং. পুন তেন ভিক্খুনা ‘‘অহং তিস্সস্স ভিক্খুনো দম্মীতি ৰা…পে… তিস্সায সামণেরিযা দম্মী’’তি ৰা ৰত্তব্বং, অযং পরম্মুখাৰিকপ্পনা. এত্তাৰতা নিধেতুং ৰট্টতি, পরিভোগাদীসু পন একম্পি ন ৰট্টতি. তেন পন ভিক্খুনা দুতিযসম্মুখাৰিকপ্পনাযং ৰুত্তনযেনেৰ ‘‘ইত্থন্নামস্স সন্তকং পরিভুঞ্জ ৰা ৰিস্সজ্জেহি ৰা যথাপচ্চযং ৰা করোহী’’তি ৰুত্তে পচ্চুদ্ধারো নাম হোতি. ততোপভুতি পরিভোগাদযোপি ৰট্টন্তি.

দ্ৰিন্নং ৰিকপ্পনানং কিং নানাকরণং? সম্মুখাৰিকপ্পনাযং সযং ৰিকপ্পেত্ৰা পরেন পচ্চুদ্ধরাপেতি. পরম্মুখাৰিকপ্পনায পরেনেৰ ৰিকপ্পাপেত্ৰা পরেনেৰ পচ্চুদ্ধরাপেতি, ইদমেত্থ নানাকরণং. সচে পন যস্স ৰিকপ্পেতি, সো পঞ্ঞত্তিকোৰিদো ন হোতি, ন জানাতি পচ্চুদ্ধরিতুং, তং চীৰরং গহেত্ৰা অঞ্ঞস্স ব্যত্তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা পুন ৰিকপ্পেত্ৰা পচ্চুদ্ধরাপেতব্বং. ৰিকপ্পিতৰিকপ্পনা নামেসা ৰট্টতি. অযং ‘‘ৰিকপ্পেতী’’তি ইমস্মিং পদে ৰিনিচ্ছযো.

‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তিচীৰরং অধিট্ঠাতুং ন ৰিকপ্পেতু’’ন্তিআদিৰচনতো চ ইদং ‘‘ৰিকপ্পেতী’’তি অৰিসেসেন ৰুত্তৰচনং ৰিরুদ্ধং ৰিয দিস্সতি, ন চ ৰিরুদ্ধং তথাগতা ভাসন্তি. তস্মা এৰমস্স অত্থো ৰেদিতব্বো, তিচীৰরং তিচীৰরসঙ্খেপেনেৰ পরিহরতো অধিট্ঠাতুমেৰ অনুজানামি, ন ৰিকপ্পেতুং. ৰস্সিকসাটিকং পন চাতুমাসতো পরং ৰিকপ্পেতুমেৰ ন অধিট্ঠাতুং. এৰঞ্চ সতি যো তিচীৰরে একেন চীৰরেন ৰিপ্পৰসিতুকামো হোতি, তস্স তিচীৰরাধিট্ঠানং পচ্চুদ্ধরিত্ৰা ৰিপ্পৰাসসুখত্থং ৰিকপ্পনায ওকাসো দিন্নো হোতি. দসাহাতিক্কমে চ অনাপত্তীতি এতেনুপাযেন সব্বত্থ ৰিকপ্পনায অপ্পটিসিদ্ধভাৰো ৰেদিতব্বো.

ৰিস্সজ্জেতীতি অঞ্ঞস্স দেতি. কথং পন দিন্নং হোতি, কথং গহিতং? ‘‘ইমং তুয্হং দেমি দদামি দজ্জামি ওণোজেমি পরিচ্চজামি নিস্সজ্জামি ৰিস্সজ্জামীতি ৰা ‘‘ইত্থন্নামস্স দেমি…পে… নিস্সজ্জামী’’তি ৰা ৰদতি, সম্মুখাপি পরম্মুখাপি দিন্নংযেৰ হোতি. ‘‘তুয্হং গণ্হাহী’’তি ৰুত্তে ‘‘ময্হং গণ্হামী’’তি ৰদতি, সুদিন্নং সুগ্গহিতঞ্চ. ‘‘তৰ সন্তকং করোহি, তৰ সন্তকং হোতু, তৰ সন্তকং করিস্সসী’’তি ৰুত্তে ‘‘মম সন্তকং করোমি, মম সন্তকং হোতু, মম সন্তকং করিস্সামী’’তি ৰদতি, দুদ্দিন্নং দুগ্গহিতঞ্চ. নেৰ দাতা দাতুং জানাতি, ন ইতরো গহেতুং. সচে পন ‘‘তৰ সন্তকং করোহী’’তি ৰুত্তে ‘‘সাধু, ভন্তে, ময্হং গণ্হামী’’তি গণ্হাতি, সুগ্গহিতং. সচে পন ‘‘একো গণ্হাহী’’তি ৰদতি, ইতরো ‘‘ন গণ্হামী’’তি পুন সো ‘‘দিন্নং মযা তুয্হং, গণ্হাহী’’তি ৰদতি, ইতরোপি ‘‘ন ময্হং ইমিনা অত্থো’’তি ৰদতি. ততো পুরিমোপি ‘‘মযা দিন্ন’’ন্তি দসাহং অতিক্কামেতি, পচ্ছিমোপি ‘‘মযা পটিক্খিত্ত’’ন্তি. কস্স আপত্তীতি? ন কস্সচি আপত্তি. যস্স পন রুচ্চতি, তেন অধিট্ঠহিত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বং.

যো পন অধিট্ঠানে ৰেমতিকো, তেন কিং কাতব্বং? ৰেমতিকভাৰং আরোচেত্ৰা সচে অনধিট্ঠিতং ভৰিস্সতি, এৰং মে কপ্পিযং হোতীতি ৰত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰ নিস্সজ্জিতব্বং. ন হি এৰং জানাপেত্ৰা ৰিনযকম্মং করোন্তস্স মুসাৰাদো হোতি. কেচি পন ‘‘একেন ভিক্খুনা ৰিস্সাসং গহেত্ৰা পুন দিন্নং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি, তং ন যুজ্জতি. ন হি তস্সেতং ৰিনযকম্মং, নাপি তং এত্তকেন অঞ্ঞং ৰত্থুং হোতি.

নস্সতীতিআদি উত্তানত্থমেৰ. যো ন দদেয্য আপত্তি দুক্কটস্সাতি এত্থ ‘‘ময্হং দিন্নং ইমিনা’’তি ইমায সঞ্ঞায ন দেন্তস্স দুক্কটং. তস্স সন্তকভাৰং পন ঞত্ৰা লেসেন অচ্ছিন্দন্তো ভণ্ডং অগ্ঘাপেত্ৰা কারেতব্বোতি.

সমুট্ঠানাদীসু ইদং সিক্খাপদং কথিনসমুট্ঠানং নাম কাযৰাচাতো চ কাযৰাচাচিত্ততো চ সমুট্ঠাতি, অনধিট্ঠানেন চ অৰিকপ্পনেন চ আপজ্জনতো অকিরিযং, সঞ্ঞায অভাৰেপি ন মুচ্চতি, অজানন্তোপি আপজ্জতীতি নোসঞ্ঞাৰিমোক্খং, অচিত্তকং, পণ্ণত্তিৰজ্জং, কাযকম্মং, ৰচীকম্মং, তিচিত্তং, তিৰেদনন্তি.

পঠমকথিনসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

২. উদোসিতসিক্খাপদৰণ্ণনা

৪৭১. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰাতি উদোসিতসিক্খাপদং. তত্থ সন্তরুত্তরেনাতি অন্তরন্তি অন্তরৰাসকো ৰুচ্চতি, উত্তরন্তি উত্তরাসঙ্গো, সহ অন্তরেন উত্তরং সন্তরুত্তরং, তেন সন্তরুত্তরেন, সহ অন্তরৰাসকেন উত্তরাসঙ্গেনাতি অত্থো. কণ্ণকিতানীতি সেদেন ফুট্ঠোকাসেসু সঞ্জাতকাল়সেতমণ্ডলানি. অদ্দস খো আযস্মা আনন্দো সেনাসনচারিকং আহিণ্ডন্তোতি থেরো কির ভগৰতি দিৰা পটিসল্লানত্থায গন্ধকুটিং পৰিট্ঠে তং ওকাসং লভিত্ৰা দুন্নিক্খিত্তানি দারুভণ্ডমত্তিকাভণ্ডানি পটিসামেন্তো অসম্মট্ঠট্ঠানং সম্মজ্জন্তো গিলানেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং পটিসন্থারং করোন্তো তেসং ভিক্খূনং সেনাসনট্ঠানং সম্পত্তো অদ্দস. তেন ৰুত্তং – ‘‘অদ্দস খো আযস্মা আনন্দো সেনাসনচারিকং আহিণ্ডন্তো’’তি.

৪৭৩. অৰিপ্পৰাসসম্মুতিং দাতুন্তি অৰিপ্পৰাসে সম্মুতি অৰিপ্পৰাসসম্মুতি, অৰিপ্পৰাসায ৰা সম্মুতি অৰিপ্পৰাসসম্মুতি. কো পনেত্থ আনিসংসো? যেন চীৰরেন ৰিপ্পৰসতি, তং নিস্সগ্গিযং ন হোতি, আপত্তিঞ্চ নাপজ্জতি. কিত্তকং কালং? মহাসুমত্থেরো তাৰ আহ – ‘‘যাৰ রোগো ন ৰূপসমতি, ৰূপসন্তে পন রোগে সীঘং চীৰরট্ঠানং আগন্তব্ব’’ন্তি. মহাপদুমত্থেরো আহ – ‘‘সীঘং আগচ্ছতো রোগো পটিকুপ্পেয্য, তস্মা সণিকং আগন্তব্বং. যতো পট্ঠায হি সত্থং ৰা পরিযেসতি, ‘গচ্ছামী’তি আভোগং ৰা করোতি, ততো পট্ঠায ৰট্টতি. ‘ন দানি গমিস্সামী’তি এৰং পন ধুরনিক্খেপং করোন্তেন পচ্চুদ্ধরিতব্বং, অতিরেকচীৰরট্ঠানে ঠস্সতী’’তি. সচে পনস্স রোগো পটিকুপ্পতি, কিং কাতব্বন্তি? ফুস্সদেৰত্থেরো তাৰ আহ – ‘‘সচে সোযেৰ রোগো পটিকুপ্পতি, সা এৰ সম্মুতি, পুন সম্মুতিদানকিচ্চং নত্থি. অথঞ্ঞো কুপ্পতি, পুন দাতব্বা সম্মুতী’’তি. উপতিস্সত্থেরো আহ – ‘‘সো ৰা রোগো হোতু, অঞ্ঞো ৰা পুন সম্মুতিদানকিচ্চং নত্থী’’তি.

৪৭৫-৬. নিট্ঠিতচীৰরস্মিং ভিক্খুনাতি ইধ পন পুরিমসিক্খাপদে ৰিয অত্থং অগ্গহেত্ৰা নিট্ঠিতে চীৰরস্মিং ভিক্খুনোতি এৰং সামিৰসেন করণৰচনস্স অত্থো ৰেদিতব্বো. করণৰসেন হি ভিক্খুনা ইদং নাম কাতব্বন্তি নত্থি. সামিৰসেন পন ভিক্খুনো চীৰরস্মিং নিট্ঠিতে কথিনে চ উব্ভতে এৰং ছিন্নপলিবোধো একরত্তম্পি চে ভিক্খু তিচীৰরেন ৰিপ্পৰসেয্যাতি এৰং অত্থো যুজ্জতি. তত্থ তিচীৰরেনাতি অধিট্ঠিতেসু তীসু চীৰরেসু যেন কেনচি. একেন ৰিপ্পৰুত্থোপি হি তিচীৰরেন ৰিপ্পৰুত্থো হোতি, পটিসিদ্ধপরিযাপন্নেন ৰিপ্পৰুত্থত্তা. তেনেৰস্স পদভাজনে ‘‘সঙ্ঘাটিযা ৰা’’তিআদি ৰুত্তং. ৰিপ্পৰসেয্যাতি ৰিপ্পযুত্তো ৰসেয্য.

৪৭৭-৮. গামো একূপচারোতিআদি অৰিপ্পৰাসলক্খণৰৰত্থাপনত্থং ৰুত্তং. ততো পরং যথাক্কমেন তানেৰ পন্নরস মাতিকাপদানি ৰিত্থারেন্তো ‘‘গামো একূপচারো নামা’’তিআদিমাহ. তত্থ এককুলস্স গামোতি একস্স রঞ্ঞো ৰা ভোজকস্স ৰা গামো. পরিক্খিত্তোতি যেন কেনচি পাকারেন ৰা ৰতিযা ৰা পরিক্খায ৰা পরিক্খিত্তো. এত্তাৰতা এককুলগামস্স একূপচারতা দস্সিতা. অন্তোগামে ৰত্থব্বন্তি এৰরূপে গামে চীৰরং নিক্খিপিত্ৰা গামব্ভন্তরে যথারুচিতে ঠানে অরুণং উট্ঠাপেতুং ৰট্টতি. অপরিক্খিত্তোতি ইমিনা তস্সেৰ গামস্স নানূপচারতা দস্সিতা. এৰরূপে গামে যস্মিং ঘরে চীৰরং নিক্খিত্তং, তত্থ ৰত্থব্বং. হত্থপাসা ৰা ন ৰিজহিতব্বন্তি অথ ৰা তং ঘরং সমন্ততো হত্থপাসা ন ৰিজহিতব্বং, অড্ঢতেয্যরতনপ্পমাণপ্পদেসা উদ্ধং ন ৰিজহিতব্বন্তি ৰুত্তং হোতি. অড্ঢতেয্যরতনব্ভন্তরে পন ৰত্থুং ৰট্টতি. তং পমাণং অতিক্কমিত্ৰা সচেপি ইদ্ধিমা ভিক্খূ আকাসে অরুণং উট্ঠাপেতি, নিস্সগ্গিযমেৰ হোতি. এত্থ চ যস্মিং ঘরেতি ঘরপরিচ্ছেদো ‘‘এককুলস্স নিৰেসনং হোতী’’তিআদিনা (পারা. ৪৮০) লক্খণেন ৰেদিতব্বো.

৪৭৯. নানাকুলস্স গামোতি নানারাজূনং ৰা ভোজকানং ৰা গামো, ৰেসালিকুসিনারাদিসদিসো. পরিক্খিত্তোতি ইমিনা নানাকুলগামস্স একূপচারতা দস্সিতা. সভাযে ৰা দ্ৰারমূলে ৰাতি এত্থ সভাযন্তি লিঙ্গব্যত্তযেন সভা ৰুত্তা. দ্ৰারমূলেতি নগরদ্ৰারস্স সমীপে. ইদং ৰুত্তং হোতি – এৰরূপে গামে যস্মিং ঘরে চীৰরং নিক্খিত্তং, তত্থ ৰা ৰত্থব্বং. তত্থ সদ্দসঙ্ঘট্টনেন ৰা জনসম্বাধেন ৰা ৰসিতুং অসক্কোন্তেন সভাযে ৰা ৰত্থব্বং নগরদ্ৰারমূলে ৰা. তত্রপি ৰসিতুং অসক্কোন্তেন যত্থ কত্থচি ফাসুকট্ঠানে ৰসিত্ৰা অন্তোঅরুণে আগম্ম তেসংযেৰ সভাযদ্ৰারমূলানং হত্থপাসা ৰা ন ৰিজহিতব্বং. ঘরস্স পন চীৰরস্স ৰা হত্থপাসে ৰত্তব্বমেৰ নত্থি.

সভাযং গচ্ছন্তেন হত্থপাসে চীৰরং নিক্খিপিত্ৰাতি সচে ঘরে অট্ঠপেত্ৰা সভাযে ঠপেস্সামীতি সভাযং গচ্ছতি, তেন সভাযং গচ্ছন্তেন হত্থপাসেতি হত্থং পসারেত্ৰা ‘‘হন্দিমং চীৰরং ঠপেমী’’তি এৰং নিক্খেপসুখে হত্থপাসগতে কিস্মিঞ্চি আপণে চীৰরং নিক্খিপিত্ৰা পুরিমনযেনেৰ সভাযে ৰা ৰত্থব্বং দ্ৰারমূলে ৰা, হত্থপাসা ৰা ন ৰিজহিতব্বং.

তত্রাযং ৰিনিচ্ছযো – ফুস্সদেৰত্থেরো তাৰ আহ – ‘‘চীৰরহত্থপাসে ৰসিতব্বং নত্থি, যত্থ কত্থচি ৰীথিহত্থপাসেপি সভাযহত্থপাসেপি দ্ৰারহত্থপাসেপি ৰসিতুং ৰট্টতী’’তি. উপতিস্সত্থেরো পনাহ – ‘‘নগরস্স বহূনিপি দ্ৰারানি হোন্তি বহূনিপি সভাযানি, তস্মা সব্বত্থ ন ৰট্টতি. যস্সা পন ৰীথিযা চীৰরং ঠপিতং যং তস্সা সম্মুখট্ঠানে সভাযঞ্চ দ্ৰারঞ্চ তস্স সভাযস্স চ দ্ৰারস্স চ হত্থপাসা ন ৰিজহিতব্বং. এৰঞ্হি সতি সক্কা চীৰরস্স পৰত্তি জানিতু’’ন্তি. সভাযং পন গচ্ছন্তেন যস্স আপণিকস্স হত্থে নিক্খিত্তং, সচে সো তং চীৰরং অতিহরিত্ৰা ঘরে নিক্খিপতি, ৰীথিহত্থপাসো ন রক্খতি, ঘরস্স হত্থপাসে ৰত্থব্বং. সচে মহন্তং ঘরং হোতি, দ্ৰে ৰীথিযো ফরিত্ৰা ঠিতং পুরতো ৰা পচ্ছতো ৰা হত্থপাসেযেৰ অরুণং উট্ঠাপেতব্বং. সভাযে নিক্খিপিত্ৰা পন সভাযে ৰা তস্স সম্মুখে নগরদ্ৰারমূলে ৰা তেসংযেৰ হত্থপাসে ৰা অরুণং উট্ঠাপেতব্বং.

অপরিক্খিত্তোতিইমিনা তস্সেৰ গামস্স নানূপচারতা দস্সিতা. এতেনেৰুপাযেন সব্বত্থ একূপচারতা চ নানূপচারতা চ ৰেদিতব্বা. পাল়িযং পন ‘‘গামো একূপচারো নামা’’তি এৰং আদিম্হি ‘‘অজ্ঝোকাসো একূপচারো নামা’’তি এৰং অন্তে চ একমেৰ মাতিকাপদং উদ্ধরিত্ৰা পদভাজনং ৰিত্থারিতং. তস্মা তস্সেৰ পদস্সানুসারেন সব্বত্থ পরিক্খেপাদিৰসেন একূপচারতা চ নানূপচারতা চ ৰেদিতব্বা.

৪৮০-১. নিৰেসনাদীসু ওৰরকাতি গব্ভানংযেৰেতং পরিযাযৰচনং. হত্থপাসা ৰাতি গব্ভস্স হত্থপাসা. দ্ৰারমূলে ৰাতি সব্বেসং সাধারণে ঘরদ্ৰারমূলে. হত্থপাসা ৰাতি গব্ভস্স ৰা ঘরদ্ৰারমূলস্স ৰা হত্থপাসা.

৪৮২-৭. উদোসিতোতি যানাদীনং ভণ্ডানং সালা. ইতো পট্ঠায চ নিৰেসনে ৰুত্তনযেনেৰ ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. অট্টোতি পটিরাজাদিপটিবাহনত্থং ইট্ঠকাহি কতো বহলভিত্তিকো চতুপঞ্চভূমিকো পতিস্সযৰিসেসো. মাল়োতি এককূটসঙ্গহিতো চতুরস্সপাসাদো. পাসাদোতি দীঘপাসাদো. হম্মিযন্তি মুণ্ডচ্ছদনপাসাদো.

৪৮৯. সত্তব্ভন্তরাতিএত্থ একং অব্ভন্তরং অট্ঠৰীসতিহত্থং হোতি. সচে সত্থো গচ্ছন্তো গামং ৰা নদিং ৰা পরিযাদিযিত্ৰা তিট্ঠতি অন্তোপৰিট্ঠেন সদ্ধিং একাবদ্ধো হুত্ৰা ওরঞ্চ পারঞ্চ ফরিত্ৰা ঠিতো হোতি, সত্থপরিহারোৰ লব্ভতি. অথ গামে ৰা নদিযা ৰা পরিযাপন্নো হোতি অন্তোপৰিট্ঠো, গামপরিহারো চেৰ নদীপরিহারো চ লব্ভতি. সচে ৰিহারসীমং অতিক্কমিত্ৰা তিট্ঠতি, অন্তোসীমায চ চীৰরং হোতি, ৰিহারং গন্ত্ৰা ৰসিতব্বং. সচে বহিসীমায চীৰরং হোতি সত্থসমীপেযেৰ ৰসিতব্বং. সচে গচ্ছন্তো সকটে ৰা ভগ্গে গোণে ৰা নট্ঠে অন্তরা ছিজ্জতি, যস্মিং কোট্ঠাসে চীৰরং তত্থ ৰসিতব্বং.

৪৯০. এককুলস্স খেত্তে হত্থপাসো নাম চীৰরহত্থপাসোযেৰ, নানাকুলস্স খেত্তে হত্থপাসো নাম খেত্তদ্ৰারস্স হত্থপাসো. অপরিক্খিত্তে চীৰরস্সেৰ হত্থপাসো.

৪৯১-৪. ধঞ্ঞকরণন্তি খলং ৰুচ্চতি. আরামোতি পুপ্ফারামো ৰা ফলারামো ৰা. দ্ৰীসুপি খেত্তে ৰুত্তসদিসোৰ ৰিনিচ্ছযো. ৰিহারো নিৰেসনসদিসো. রুক্খমূলে অন্তোছাযাযন্তি ছাযায ফুট্ঠোকাসস্স অন্তো এৰ. ৰিরল়সাখস্স পন রুক্খস্স আতপেন ফুট্ঠোকাসে ঠপিতং নিস্সগ্গিযমেৰ হোতি, তস্মা তাদিসস্স সাখাচ্ছাযায ৰা খন্ধচ্ছাযায ৰা ঠপেতব্বং. সচে সাখায ৰা ৰিটপে ৰা ঠপেতি, উপরি অঞ্ঞসাখাচ্ছাযায ফুট্ঠোকাসেযেৰ ঠপেতব্বং. খুজ্জরুক্খস্স ছাযা দূরং গচ্ছতি, ছাযায গতট্ঠানে ঠপেতুং ৰট্টতিযেৰ. ইধাপি হত্থপাসো চীৰরহত্থপাসোযেৰ.

অগামকে অরঞ্ঞেতি অগামকং নাম অরঞ্ঞং ৰিঞ্ঝাটৰীআদীসু ৰা সমুদ্দমজ্ঝে ৰা মচ্ছবন্ধানং অগমনপথে দীপকেসু লব্ভতি. সমন্তা সত্তব্ভন্তরাতি মজ্ঝে ঠিতস্স সমত্তা সব্বদিসাসু সত্তব্ভন্তরা, ৰিনিব্বেধেন চুদ্দস হোন্তি. মজ্ঝে নিসিন্নো পুরত্থিমায ৰা পচ্ছিমায ৰা দিসায পরিযন্তে ঠপিতচীৰরং রক্খতি. সচে পন অরুণুগ্গমনসমযে কেসগ্গমত্তম্পি পুরত্থিমং দিসং গচ্ছতি, পচ্ছিমায দিসায চীৰরং নিস্সগ্গিযং হোতি. এস নযো ইতরস্মিং. উপোসথকালে পন পরিসপরিযন্তে নিসিন্নভিক্খুতো পট্ঠায সত্তব্ভন্তরসীমা সোধেতব্বা. যত্তকং ভিক্খুসঙ্ঘো ৰড্ঢতি, সীমাপি তত্তকং ৰড্ঢতি.

৪৯৫. অনিস্সজ্জিত্ৰা পরিভুঞ্জতি আপত্তি দুক্কটস্সাতি এত্থ সচে পধানিকো ভিক্খু সব্বরত্তিং পধানমনুযুঞ্জিত্ৰা পচ্চুসসমযে ‘‘ন্হাযিস্সামী’’তি তীণিপি চীৰরানি তীরে ঠপেত্ৰা নদিং ওতরতি, ন্হাযন্তস্সেৰ চস্স অরুণং উট্ঠহতি, কিং কাতব্বং. সো হি যদি উত্তরিত্ৰা চীৰরং নিৰাসেতি, নিস্সগ্গিযচীৰরং অনিস্সজ্জিত্ৰা পরিভুঞ্জনপচ্চযা দুক্কটং আপজ্জতি. অথ নগ্গো গচ্ছতি, এৰম্পি দুক্কটং আপজ্জতীতি? ন আপজ্জতি. সো হি যাৰ অঞ্ঞং ভিক্খুং দিস্ৰা ৰিনযকম্মং ন করোতি, তাৰ তেসং চীৰরানং অপরিভোগারহত্তা নট্ঠচীৰরট্ঠানে ঠিতো হোতি. নট্ঠচীৰরস্স চ অকপ্পিযং নাম নত্থি. তস্মা একং নিৰাসেত্ৰা দ্ৰে হত্থেন গহেত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা ৰিনযকম্মং কাতব্বং. সচে দূরে ৰিহারো হোতি, অন্তরামগ্গে মনুস্সা সঞ্চরন্তি. একং নিৰাসেত্ৰা একং পারুপিত্ৰা একং অংসকূটে ঠপেত্ৰা গন্তব্বং. সচে ৰিহারে সভাগভিক্খূ ন পস্সতি, ভিক্খাচারং গতা হোন্তি, সঙ্ঘাটিং বহিগামে ঠপেত্ৰা সন্তরুত্তরেন আসনসালং গন্ত্ৰা ৰিনযকম্মং কাতব্বং. সচে বহিগামে চোরভযং হোতি, পারুপিত্ৰা গন্তব্বং. সচে আসনসালা সম্বাধা হোতি জনাকিণ্ণা, ন সক্কা একমন্তে চীৰরং অপনেত্ৰা ৰিনযকম্মং কাতুং, একং ভিক্খুং আদায বহিগামং গন্ত্ৰা ৰিনযকম্মং কত্ৰা চীৰরানি পরিভুঞ্জিতব্বানি.

সচে ভিক্খূ দহরানং হত্থে পত্তচীৰরং দত্ৰা মগ্গং গচ্ছন্তা পচ্ছিমে যামে সযিতুকামা হোন্তি, অত্তনো অত্তনো চীৰরং হত্থপাসে কত্ৰাৰ সযিতব্বং. সচে গচ্ছন্তানংযেৰ অসম্পত্তেসু দহরেসু অরুণং উগ্গচ্ছতি, চীৰরং নিস্সগ্গিযং হোতি, নিস্সযো পন ন পটিপ্পস্সম্ভতি, দহরানম্পি পুরতো গচ্ছন্তানং থেরেসু অসম্পত্তেসু এসেৰ নযো. মগ্গং ৰিরজ্ঝিত্ৰা অরঞ্ঞে অঞ্ঞমঞ্ঞং অপস্সন্তেসুপি এসেৰ নযো. সচে পন দহরা ‘‘মযং, ভন্তে, মুহুত্তং সযিত্ৰা অসুকস্মিং নাম ওকাসে তুম্হে সম্পাপুণিস্সামা’’তি ৰত্ৰা যাৰ অরুণুগ্গমনা সযন্তি, চীৰরঞ্চ নিস্সগ্গিযং হোতি, নিস্সযো চ পটিপ্পস্সম্ভতি, দহরে উয্যোজেত্ৰা থেরেসু সযন্তেসুপি এসেৰ নযো. দ্ৰেধাপথং দিস্ৰা থেরা ‘‘অযং মগ্গো’’ দহরা ‘‘অযং মগ্গো’’তি ৰত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞস্স ৰচনং অগ্গহেত্ৰা গতা, সহ অরুণুগ্গমনা চীৰরানি চ নিস্সগ্গিযানি হোন্তি, নিস্সযো চ পটিপ্পস্সম্ভতি. সচে দহরা মগ্গতো ওক্কম্ম ‘‘অন্তোঅরুণেযেৰ নিৰত্তিস্সামা’’তি ভেসজ্জত্থায গামং পৰিসিত্ৰা আগচ্ছন্তি. অসম্পত্তানংযেৰ চ তেসং অরুণো উগ্গচ্ছতি, চীৰরানি নিস্সগ্গিযানি হোন্তি, নিস্সযো পন ন পটিপ্পস্সম্ভতি. সচে পন ধেনুভযেন ৰা সুনখভযেন ৰা ‘‘মুহুত্তং ঠত্ৰা গমিস্সামা’’তি ঠত্ৰা ৰা নিসীদিত্ৰা ৰা গচ্ছন্তি, অন্তরা অরুণে উগ্গতে চীৰরানি নিস্সগ্গিযানি হোন্তি, নিস্সযো চ পটিপ্পস্সম্ভতি. সচে ‘‘অন্তোঅরুণেযেৰ আগমিস্সামা’’তি অন্তোসীমাযং গামং পৰিট্ঠানং অন্তরা অরুণো উগ্গচ্ছতি, নেৰ চীৰরানি নিস্সগ্গিযানি হোন্তি, ন নিস্সযো পটিপ্পস্সম্ভতি. সচে পন ‘‘ৰিভাযতু তাৰা’’তি নিসীদন্তি, অরুণে উগ্গতেপি ন চীৰরানি নিস্সগ্গিযানি হোন্তি, নিস্সযো পন পটিপ্পস্সম্ভতি. যেপি ‘‘অন্তোঅরুণেযেৰ আগমিস্সামা’’তি সামন্তৰিহারং ধম্মসৰনত্থায সউস্সাহা গচ্ছন্তি, অন্তরামগ্গেযেৰ চ নেসং অরুণো উগ্গচ্ছতি, চীৰরানি নিস্সগ্গিযানি হোন্তি, নিস্সযো পন ন পটিপ্পস্সম্ভতি. সচে ধম্মগারৰেন ‘‘যাৰ পরিযোসানং সুত্ৰাৰ গমিস্সামা’’তি নিসীদন্তি, সহ অরুণস্সুগ্গমনা চীৰরানিপি নিস্সগ্গিযানি হোন্তি, নিস্সযোপি পটিপ্পস্সম্ভতি. থেরেন দহরং চীৰরধোৰনত্থায গামকং পেসেন্তেন অত্তনো চীৰরং পচ্চুদ্ধরিত্ৰাৰ দাতব্বং. দহরস্সাপি চীৰরং পচ্চুদ্ধরাপেত্ৰা ঠপেতব্বং. সচে অস্সতিযা গচ্ছতি, অত্তনো চীৰরং পচ্চুদ্ধরিত্ৰা দহরস্স চীৰরং ৰিস্সাসেন গহেত্ৰা ঠপেতব্বং. সচে থেরো নস্সরতি, দহরো এৰ সরতি, দহরেন অত্তনো চীৰরং পচ্চুদ্ধরিত্ৰা থেরস্স চীৰরং ৰিস্সাসেন গহেত্ৰা গন্ত্ৰা ৰত্তব্বো ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং চীৰরং অধিট্ঠহিত্ৰা পরিভুঞ্জথা’’তি অত্তনোপি চীৰরং অধিট্ঠাতব্বং. এৰং একস্স সতিযাপি আপত্তিমোক্খো হোতীতি. সেসং উত্তানত্থমেৰ.

সমুট্ঠানাদীসু পঠমকথিনসিক্খাপদে অনধিট্ঠানং অৰিকপ্পনঞ্চ অকিরিযং, ইধ অপচ্চুদ্ধরণং অযমেৰ ৰিসেসো. সেসং সব্বত্থ ৰুত্তনযমেৰাতি.

উদোসিতসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৩. ততিযকথিনসিক্খাপদৰণ্ণনা

৪৯৭. তেন সমযেনাতি ততিযকথিনসিক্খাপদং. তত্থ উস্সাপেত্ৰা পুনপ্পুনং ৰিমজ্জতীতি ‘‘ৰলীসু নট্ঠাসু ইদং মহন্তং ভৰিস্সতী’’তি মঞ্ঞমানো উদকেন সিঞ্চিত্ৰা পাদেহি অক্কমিত্ৰা হত্থেহি উস্সাপেত্ৰা উক্খিপিত্ৰা পিট্ঠিযং ঘংসতি, তং আতপে সুক্খং পঠমপ্পমাণমেৰ হোতি. সো পুনপি তথা করোতি, তেন ৰুত্তং – ‘‘উস্সাপেত্ৰা পুনপ্পুনং ৰিমজ্জতী’’তি. তং এৰং কিলমন্তং ভগৰা গন্ধকুটিযং নিসিন্নোৰ দিস্ৰা নিক্খমিত্ৰা সেনাসনচারিকং আহিণ্ডন্তো ৰিয তত্থ অগমাসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অদ্দস খো ভগৰা’’তিআদি.

৪৯৯-৫০০. একাদসমাসেতি একং পচ্ছিমকত্তিকমাসং ঠপেত্ৰা সেসে একাদসমাসে. সত্তমাসেতি কত্তিকমাসং হেমন্তিকে চ চত্তারোতি পঞ্চমাসে ঠপেত্ৰা সেসে সত্তমাসে. কালেপি আদিস্স দিন্নন্তি সঙ্ঘস্স ৰা ‘‘ইদং অকালচীৰর’’ন্তি উদ্দিসিত্ৰা দিন্নং, একপুগ্গলস্স ৰা ‘‘ইদং তুয্হং দম্মী’’তি দিন্নং.

সঙ্ঘতো ৰাতি অত্তনো পত্তভাগৰসেন সঙ্ঘতো ৰা উপ্পজ্জেয্য. গণতো ৰাতি ইদং সুত্তন্তিকগণস্স দেম, ইদং আভিধম্মিকগণস্সাতি এৰং গণস্স দেন্তি. ততো অত্তনো পত্তভাগৰসেন গণতো ৰা উপ্পজ্জেয্য.

নো চস্স পারিপূরীতি নো চে পারিপূরী ভৰেয্য, যত্তকেন কযিরমানং অধিট্ঠানচীৰরং পহোতি, তঞ্চে চীৰরং তত্তকং ন ভৰেয্য, ঊনকং ভৰেয্যাতি অত্থো.

পচ্চাসা হোতি সঙ্ঘতো ৰাতিআদীসু অসুকদিৰসং নাম সঙ্ঘো চীৰরানি লভিস্সতি, গণো লভিস্সতি, ততো মে চীৰরং উপ্পজ্জিস্সতীতি এৰং সঙ্ঘতো ৰা গণতো ৰা পচ্চাসা হোতি. ঞাতকেহি মে চীৰরত্থায পেসিতং, মিত্তেহি পেসিতং, তে আগতা চীৰরে দস্সন্তীতি এৰং ঞাতিতো ৰা মিত্ততো ৰা পচ্চাসা হোতি. পংসুকূলং ৰাতি এত্থ পন পংসুকূলং ৰা লচ্ছামীতি এৰং পচ্চাসা হোতীতি যোজেতব্বং. অত্তনো ৰা ধনেনাতি অত্তনো কপ্পাসসুত্তাদিনা ধনেন, অসুকদিৰসং নাম লচ্ছামীতি এৰং ৰা পচ্চাসা হোতীতি অত্থো.

ততো চে উত্তরি নিক্খিপেয্য সতিযাপি পচ্চাসাযাতি মাসপরমতো চে উত্তরি নিক্খিপেয্য, নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযন্তি অত্থো. এৰং পন অৰত্ৰা যস্মা অন্তরা উপ্পজ্জমানে পচ্চাসাচীৰরে মূলচীৰরস্স উপ্পন্নদিৰসতো যাৰ ৰীসতিমো দিৰসো তাৰ উপ্পন্নং পচ্চাসাচীৰরং মূলচীৰরং অত্তনো গতিকং করোতি, ততো উদ্ধং মূলচীৰরং পচ্চাসাচীৰরং অত্তনো গতিকং করোতি. তস্মা তং ৰিসেসং দস্সেতুং ‘‘তদহুপ্পন্নে মূলচীৰরে’’তিআদিনা নযেন পদভাজনং ৰুত্তং, তং উত্তানত্থমেৰ.

ৰিসভাগে উপ্পন্নে মূলচীৰরেতি যদি মূলচীৰরং সণ্হং, পচ্চাসাচীৰরং থূলং, ন সক্কা যোজেতুং. রত্তিযো চ সেসা হোন্তি, ন তাৰ মাসো পূরতি, ন অকামা নিগ্গহেন চীৰরং কারেতব্বং. অঞ্ঞং পচ্চাসাচীৰরং লভিত্ৰাযেৰ কালব্ভন্তরে কারেতব্বং. পচ্চাসাচীৰরম্পি পরিক্খারচোল়ং অধিট্ঠাতব্বং. অথ মূলচীৰরং থূলং হোতি, পচ্চাসাচীৰরং সণ্হং, মূলচীৰরং পরিক্খারচোল়ং অধিট্ঠহিত্ৰা পচ্চাসাচীৰরমেৰ মূলচীৰরং কত্ৰা ঠপেতব্বং. তং পুন মাসপরিহারং লভতি, এতেনুপাযেন যাৰ ইচ্ছতি তাৰ অঞ্ঞমঞ্ঞং মূলচীৰরং কত্ৰা ঠপেতুং ৰট্টতীতি. সেসং উত্তানমেৰ.

সমুট্ঠানাদীনি পঠমকথিনসদিসানেৰাতি.

ততিযকথিনসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৪. পুরাণচীৰরসিক্খাপদৰণ্ণনা

৫০৩-৫. তেন সমযেনাতি পুরাণচীৰরসিক্খাপদং. তত্থ যাৰ সত্তমা পিতামহযুগাতি পিতুপিতা পিতামহো, পিতামহস্স যুগং পিতামহযুগং. যুগন্তি আযুপ্পমাণং ৰুচ্চতি. অভিলাপ মত্তমেৰ চেতং. অত্থতো পন পিতামহোযেৰ পিতামহযুগং. ততো উদ্ধং সব্বেপি পুব্বপুরিসা পিতামহগ্গহণেনেৰ গহিতা. এৰং যাৰ সত্তমো পুরিসো তাৰ যা অসম্বদ্ধা সা যাৰ সত্তমা পিতামহযুগা অসম্বদ্ধাতি ৰুচ্চতি. দেসনামুখমেৰ চেতং. ‘‘মাতিতো ৰা পিতিতো ৰা’’তিৰচনতো পন পিতামহযুগম্পি পিতামহিযুগম্পি মাতামহযুগম্পি মাতামহিযুগম্পি তেসং ভাতুভগিনীভাগিনেয্যপুত্তপপুত্তাদযোপি সব্বে ইধ সঙ্গহিতা এৰাতি ৰেদিতব্বা.

তত্রাযং ৰিত্থারনযো – পিতা পিতুপিতা তস্স পিতা তস্সাপি পিতাতি এৰং যাৰ সত্তমা যুগা, পিতা পিতুমাতা তস্সা পিতা চ মাতা চ ভাতা চ ভগিনী চ পুত্তা চ ধীতরো চাতি এৰম্পি উদ্ধঞ্চ অধো চ যাৰ সত্তমা যুগা, পিতা পিতুভাতা পিতুভগিনী পিতুপুত্তা পিতুধীতরো তেসম্পি পুত্তধীতুপরম্পরাতি এৰম্পি যাৰ সত্তমা যুগা, মাতা মাতুমাতা তস্সা মাতা তস্সাপি মাতাতি এৰম্পি যাৰ সত্তমা যুগা, মাতা মাতুপিতা তস্স মাতা চ পিতা চ ভাতা চ ভগিনী চ পুত্তা চ ধীতরো চাতি, এৰম্পি উদ্ধঞ্চ অধো চ যাৰ সত্তমা যুগা, মাতা মাতুভাতা মাতুভগিনী মাতুপুত্তা মাতুধীতরো তেসম্পি পুত্তধীতুপরম্পরাতি এৰম্পি যাৰ সত্তমা যুগা, নেৰ মাতুসম্বন্ধেন ন পিতুসম্বন্ধেন সম্বদ্ধা, অযং অঞ্ঞাতিকা নাম.

উভতো সঙ্ঘেতি ভিক্খুনিসঙ্ঘে ঞত্তিচতুত্থেন ভিক্খুসঙ্ঘে ঞত্তিচতুত্থেনাতি অট্ঠৰাচিকৰিনযকম্মেন উপসম্পন্না.

সকিং নিৰত্থম্পি সকিং পারুতম্পীতি রজিত্ৰা কপ্পং কত্ৰা একৰারম্পি নিৰত্থং ৰা পারুতং ৰা. অন্তমসো পরিভোগসীসেন অংসে ৰা মত্থকে ৰা কত্ৰা মগ্গং গতো হোতি, উস্সীসকং ৰা কত্ৰা নিপন্নো হোতি, এতম্পি পুরাণচীৰরমেৰ. সচে পন পচ্চত্থরণস্স হেট্ঠা কত্ৰা নিপজ্জতি, হত্থেহি ৰা উক্খিপিত্ৰা আকাসে ৰিতানং কত্ৰা সীসেন অফুসন্তো গচ্ছতি, অযং পরিভোগো নাম ন হোতীতি কুরুন্দিযং ৰুত্তং.

ধোতং নিস্সগ্গিযন্তি এত্থ এৰং আণত্তা ভিক্খুনী ধোৰনত্থায উদ্ধনং সজ্জেতি, দারূনি সংহরতি, অগ্গিং করোতি, উদকং আহরতি যাৰ নং ধোৰিত্ৰা উক্খিপতি, তাৰ ভিক্খুনিযা পযোগে পযোগে ভিক্খুস্স দুক্কটং. ধোৰিত্ৰা উক্খিত্তমত্তে নিস্সগ্গিযং হোতি. সচে দুদ্ধোতন্তি মঞ্ঞমানা পুন সিঞ্চতি ৰা ধোৰতি ৰা যাৰ নিট্ঠানং ন গচ্ছতি তাৰ পযোগে পযোগে দুক্কটং. এস নযো রজনাকোটনেসু. রজনদোণিযঞ্হি রজনং আকিরিত্ৰা যাৰ সকিং চীৰরং রজতি, ততো পুব্বে যংকিঞ্চি রজনত্থায করোতি, পচ্ছা ৰা পটিরজতি, সব্বত্থ পযোগে পযোগে ভিক্খুস্স দুক্কটং. এৰং আকোটনেপি পযোগো ৰেদিতব্বো.

৫০৬. অঞ্ঞাতিকায অঞ্ঞাতিকসঞ্ঞী পুরাণচীৰরং ধোৰাপেতীতি নো চেপি ‘‘ইমং ধোৰা’’তি ৰদতি, অথ খো ধোৰনত্থায কাযৰিকারং কত্ৰা হত্থেন ৰা হত্থে দেতি, পাদমূলে ৰা ঠপেতি, উপরি ৰা খিপতি, সিক্খমানাসামণেরীসামণেরউপাসকতিত্থিযাদীনং ৰা হত্থে পেসেতি, নদীতিত্থে ধোৰন্তিযা উপচারে ৰা খিপতি, অন্তোদ্ৰাদসহত্থে ওকাসে ঠত্ৰা, ধোৰাপিতংযেৰ হোতি. সচে পন উপচারং মুঞ্চিত্ৰা ওরতো ঠপেতি সা চে ধোৰিত্ৰা আনেতি, অনাপত্তি. সিক্খমানায ৰা সামণেরিযা ৰা উপাসিকায ৰা হত্থে ধোৰনত্থায দেতি, সা চে উপসম্পজ্জিত্ৰা ধোৰতি, আপত্তিযেৰ. উপাসকস্স হত্থে দেতি, সো চে লিঙ্গে পরিৰত্তে ভিক্খুনীসু পব্বজিত্ৰা উপসম্পজ্জিত্ৰা ধোৰতি, আপত্তিযেৰ. সামণেরস্স ৰা ভিক্খুস্স ৰা হত্থে দিন্নেপি লিঙ্গপরিৰত্তনে এসেৰ নযো.

ধোৰাপেতি রজাপেতীতিআদীসু একেন ৰত্থুনা নিস্সগ্গিযং, দুতিযেন দুক্কটং. তীণিপি কারাপেন্তস্স একেন নিস্সগ্গিযং, সেসেহি দ্ৰে দুক্কটানি. যস্মা পনেতানি ধোৰনাদীনি পটিপাটিযা ৰা উপ্পটিপাটিযা ৰা কারেন্তস্স মোক্খো নত্থি, তস্মা এত্থ তীণি চতুক্কানি ৰুত্তানি. সচেপি হি ‘‘ইমং চীৰরং রজিত্ৰা ধোৰিত্ৰা আনেহী’’তি ৰুত্তে সা ভিক্খুনী পঠমং ধোৰিত্ৰা পচ্ছা রজতি, নিস্সগ্গিযেন দুক্কটমেৰ. এৰং সব্বেসু ৰিপরীতৰচনেসু নযো নেতব্বো. সচে পন ‘‘ধোৰিত্ৰা আনেহী’’তি ৰুত্তা ধোৰতি চেৰ রজতি চ, ধোৰাপনপচ্চযা এৰ আপত্তি, রজনে অনাপত্তি. এৰং সব্বত্থ ৰুত্তাধিককরণে ‘‘অৰুত্তা ধোৰতী’’তি ইমিনা লক্খণেন অনাপত্তি ৰেদিতব্বা. ‘‘ইমস্মিং চীৰরে যং কাতব্বং, সব্বং তং তুয্হং ভারো’’তি ৰদন্তো পন একৰাচায সম্বহুলা আপত্তিযো আপজ্জতীতি.

অঞ্ঞাতিকায ৰেমতিকো অঞ্ঞাতিকায ঞাতিকসঞ্ঞীতি ইমানিপি পদানি ৰুত্তানংযেৰ তিণ্ণং চতুক্কানং ৰসেন ৰিত্থারতো ৰেদিতব্বানি.

একতো উপসম্পন্নাযাতি ভিক্খুনীনং সন্তিকে উপসম্পন্নায ধোৰাপেন্তস্স দুক্কটং. ভিক্খূনং সন্তিকে উপসম্পন্নায পন যথাৰত্থুকমেৰ, ভিক্খূনং সন্তিকে উপসম্পন্না নাম পঞ্চসতা সাকিযানিযো.

৫০৭. অৰুত্তা ধোৰতীতি উদ্দেসায ৰা ওৰাদায ৰা আগতা কিলিন্নং চীৰরং দিস্ৰা ঠপিতট্ঠানতো গহেত্ৰা ৰা ‘‘দেথ, অয্য, ধোৰিস্সামী’’তি আহরাপেত্ৰা ৰা ধোৰতি চেৰ রজতি চ আকোটেতি চ, অযং অৰুত্তা ধোৰতি নাম. যাপি ‘‘ইমং চীৰরং ধোৰা’’তি দহরং ৰা সামণেরং ৰা আণাপেন্তস্স ভিক্খুনো সুত্ৰা ‘‘আহরথয্য অহং ধোৰিস্সামী’’তি ধোৰতি, তাৰকালিকং ৰা গহেত্ৰা ধোৰিত্ৰা রজিত্ৰা দেতি, অযম্পি অৰুত্তা ধোৰতি নাম.

অঞ্ঞং পরিক্খারন্তি উপাহনত্থৰিকপত্তত্থৰিকঅংসবদ্ধককাযবন্ধনমঞ্চপীঠভিসিতট্টিকাদিং যংকিঞ্চি ধোৰাপেতি, অনাপত্তি. সেসমেত্থ উত্তানত্থমেৰ.

সমুট্ঠানাদীসু পন ইদং সিক্খাপদং ছসমুট্ঠানং, কিরিযং, নোসঞ্ঞাৰিমোক্খং, অচিত্তকং, পণ্ণত্তিৰজ্জং, কাযকম্মং, ৰচীকম্মং, তিচিত্তং, তিৰেদনন্তি.

পুরাণচীৰরসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৫. চীৰরপটিগ্গহণসিক্খাপদৰণ্ণনা

৫০৮. তেন সমযেনাতি চীৰরপটিগ্গহণসিক্খাপদং. তত্থ পিণ্ডপাতপটিক্কন্তাতি পিণ্ডপাততো পটিক্কন্তা. যেন অন্ধৰনং তেনুপসঙ্কমীতি অপঞ্ঞত্তে সিক্খাপদে যেন অন্ধৰনং তেনুপসঙ্কমি. কতকম্মাতি কতচোরিককম্মা, সন্ধিচ্ছেদনাদীহি পরভণ্ডং হরিতাতি ৰুত্তং হোতি. চোরগামণিকোতি চোরজেট্ঠকো. সো কির পুব্বে থেরিং জানাতি, তস্মা চোরানং পুরতো গচ্ছন্তো দিস্ৰা ‘‘ইতো মা গচ্ছথ, সব্বে ইতো এথা’’তি তে গহেত্ৰা অঞ্ঞেন মগ্গেন অগমাসি. সমাধিম্হা ৰুট্ঠহিত্ৰাতি থেরী কির পরিচ্ছিন্নৰেলাযংযেৰ সমাধিম্হা ৰুট্ঠহি. সোপি তস্মিংযেৰ খণে এৰং অৰচ, তস্মা সা অস্সোসি, সুত্ৰা চ ‘‘নত্থি দানি অঞ্ঞো এত্থ সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা অঞ্ঞত্র মযা’’তি তং মংসং অগ্গহেসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো উপ্পলৰণ্ণা ভিক্খুনী’’তিআদি.

ওহিয্যকোতি অৰহীযকো অৰসেসো, ৰিহারৰারং পত্ৰা একোৰ ৰিহারে ঠিতোতি অত্থো. সচে মে ত্ৰং অন্তরৰাসকং দদেয্যাসীতি কস্মা আহ? সণ্হং ঘনমট্ঠং অন্তরৰাসকং দিস্ৰা লোভেন, অপিচ অপ্পকো তস্সা অন্তরৰাসকে লোভো, থেরিযা পন সিখাপ্পত্তা কোট্ঠাসসম্পত্তি তেনস্সা সরীরপারিপূরিং পস্সিস্সামীতি ৰিসমলোভং উপ্পাদেত্ৰা এৰমাহ. অন্তিমন্তি পঞ্চন্নং চীৰরানং সব্বপরিযন্তং হুত্ৰা অন্তিমং, অন্তিমন্তি পচ্ছিমং. অঞ্ঞং লেসেনাপি ৰিকপ্পেত্ৰা ৰা পচ্চুদ্ধরিত্ৰা ৰা ঠপিতং চীৰরং নত্থীতি এৰং যথাঅনুঞ্ঞাতানং পঞ্চন্নং চীৰরানং ধারণৰসেনেৰ আহ, ন লোভেন, ন হি খীণাসৰানং লোভো অত্থি. নিপ্পীল়িযমানাতি উপমং দস্সেত্ৰা গাল়্হং পীল়যমানা.

অন্তরৰাসকং দত্ৰা উপস্সযং অগমাসীতি সঙ্কচ্চিকং নিৰাসেত্ৰা যথা তস্স মনোরথো ন পূরতি, এৰং হত্থতলেযেৰ দস্সেত্ৰা অগমাসি.

৫১০. কস্মা পারিৰত্তকচীৰরং অপ্পটিগণ্হন্তে উজ্ঝাযিংসু? ‘‘সচে এত্তকোপি অম্হেসু অয্যানং ৰিস্সাসো নত্থি, কথং মযং যাপেস্সামা’’তি ৰিহত্থতায সমভিতুন্নত্তা.

অনুজানামি ভিক্খৰে ইমেসং পঞ্চন্নন্তি ইমেসং পঞ্চন্নং সহধম্মিকানং সমসদ্ধানং সমসীলানং সমদিট্ঠীনং পারিৰত্তকং গহেতুং অনুজানামীতি অত্থো.

৫১২. পযোগে দুক্কটন্তি গহণত্থায হত্থপ্পসারণাদীসু দুক্কটং. পটিলাভেনাতি পটিগ্গহণেন. তত্থ চ হত্থেন ৰা হত্থে দেতু, পাদমূলে ৰা ঠপেতু, উপরি ৰা খিপতু, সো চে সাদিযতি, গহিতমেৰ হোতি. সচে পন সিক্খমানাসামণেরসামণেরীউপাসকউপাসিকাদীনং হত্থে পেসিতং পটিগ্গণ্হাতি, অনাপত্তি. ধম্মকথং কথেন্তস্স চতস্সোপি পরিসা চীৰরানি চ নানাৰিরাগৰত্থানি চ আনেত্ৰা পাদমূলে ঠপেন্তি, উপচারে ৰা ঠত্ৰা উপচারং ৰা মুঞ্চিত্ৰা খিপন্তি, যং তত্থ ভিক্খুনীনং সন্তকং, তং অঞ্ঞত্র পারিৰত্তকা গণ্হন্তস্স আপত্তিযেৰ. অথ পন রত্তিভাগে খিত্তানি হোন্তি, ‘‘ইদং ভিক্খুনিযা, ইদং অঞ্ঞেস’’ন্তি ঞাতুং ন সক্কা, পারিৰত্তককিচ্চং নত্থীতি মহাপচ্চরিযং কুরুন্দিযঞ্চ ৰুত্তং, তং অচিত্তকভাৰেন ন সমেতি. সচে ভিক্খুনী ৰস্সাৰাসিকং দেতি, পারিৰত্তকমেৰ কাতব্বং. সচে পন সঙ্কারকূটাদীসু ঠপেতি, ‘‘পংসুকূলং গণ্হিস্সন্তী’’তি পংসুকূলং অধিট্ঠহিত্ৰা গহেতুং ৰট্টতি.

৫১৩. অঞ্ঞাতিকায অঞ্ঞাতিকসঞ্ঞীতি তিকপাচিত্তিযং. একতো উপসম্পন্নাযাতি ভিক্খুনীনং সন্তিকে উপসম্পন্নায হত্থতো গণ্হন্তস্স দুক্কটং, ভিক্খূনং সন্তিকে উপসম্পন্নায পন পাচিত্তিযমেৰ.

৫১৪. পরিত্তেন ৰা ৰিপুলন্তি অপ্পগ্ঘচীৰরেন ৰা উপাহনত্থৰিকপত্তত্থৰিকঅংসবদ্ধককাযবন্ধনাদিনা ৰা মহগ্ঘং চেতাপেত্ৰা সচেপি চীৰরং পটিগ্গণ্হাতি, অনাপত্তি. মহাপচ্চরিযং পন ‘‘অন্তমসো হরীতকীখণ্ডেনাপী’’তি ৰুত্তং. ৰিপুলেন ৰা পরিত্তন্তি ইদং ৰুত্তৰিপল্লাসেন ৰেদিতব্বং. অঞ্ঞং পরিক্খারন্তি পত্তত্থৰিকাদিং যং কিঞ্চি ৰিকপ্পনুপগপচ্ছিমচীৰরপ্পমাণং পন পটপরিস্সাৰনম্পি ন ৰট্টতি. যং নেৰ অধিট্ঠানুপগং ন ৰিকপ্পনুপগং তং সব্বং ৰট্টতি. সচেপি মঞ্চপ্পমাণা ভিসিচ্ছৰি হোতি, ৰট্টতিযেৰ; কো পন ৰাদো পত্তত্থৰিকাদীসু. সেসং উত্তানত্থমেৰ.

সমুট্ঠানাদীসু ইদং ছসমুট্ঠানং, কিরিযাকিরিযং, নোসঞ্ঞাৰিমোক্খং, অচিত্তকং, পণ্ণত্তিৰজ্জং, কাযকম্মংৰচীকম্মং, তিচিত্তং, তিৰেদনন্তি.

চীৰরপটিগ্গহণসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৬. অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদৰণ্ণনা

৫১৫. তেন সমযেনাতি অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদং. তত্থ উপনন্দো সক্যপুত্তোতি অসীতিসহস্সমত্তানং সক্যকুলা পব্বজিতানং ভিক্খূনং পতিকিট্ঠো লোলজাতিকো. পট্টোতি ছেকো সমত্থো পটিবলো সরসম্পন্নো কণ্ঠমাধুরিযেন সমন্নাগতো. কিস্মিং ৰিযাতি কিংসু ৰিয কিলেসো ৰিয, হিরোত্তপ্পৰসেন কম্পনং ৰিয সঙ্কম্পনং ৰিয হোতীতি অত্থো.

অদ্ধানমগ্গন্তি অদ্ধানসঙ্খাতং দীঘমগ্গং, ন নগরৰীথিমগ্গন্তি অত্থো. তে ভিক্খূ অচ্ছিন্দিংসূতি মুসিংসু, পত্তচীৰরানি নেসং হরিংসূতি অত্থো. অনুযুঞ্জাহীতি ভিক্খুভাৰজাননত্থায পুচ্ছ. অনুযুঞ্জিযমানাতি পব্বজ্জাউপসম্পদাপত্তচীৰরাধিট্ঠানাদীনি পুচ্ছিযমানা. এতমত্থং আরোচেসুন্তি ভিক্খুভাৰং জানাপেত্ৰা যো ‘‘সাকেতা সাৰত্থিং অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্না’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তো, এতমত্থং আরোচেসুং.

৫১৭. অঞ্ঞাতকং গহপতিং ৰাতিআদীসু যং পরতো ‘‘তিণেন ৰা পণ্ণেন ৰা পটিচ্ছাদেত্ৰা’’তি ৰুত্তং, তং আদিং কত্ৰা এৰং অনুপুব্বকথা ৰেদিতব্বা. সচে চোরে পস্সিত্ৰা দহরা পত্তচীৰরানি গহেত্ৰা পলাতা, চোরা থেরানং নিৰাসনপারুপনমত্তংযেৰ হরিত্ৰা গচ্ছন্তি, থেরেহি নেৰ তাৰ চীৰরং ৰিঞ্ঞাপেতব্বং, ন সাখাপলাসং ভঞ্জিতব্বং. অথ দহরা সব্বং ভণ্ডকং ছড্ডেত্ৰা পলাতা, চোরা থেরানং নিৰাসনপারুপনং তঞ্চ ভণ্ডকং গহেত্ৰা গচ্ছন্তি, দহরেহি আগন্ত্ৰা অত্তনো নিৰাসনপারুপনানি ন তাৰ থেরানং দাতব্বানি, ন হি অনচ্ছিন্নচীৰরা অত্তনো অত্থায সাখাপলাসং ভঞ্জিতুং লভন্তি, অচ্ছিন্নচীৰরানং পন অত্থায লভন্তি, অচ্ছিন্নচীৰরাৰ অত্তনোপি পরেসম্পি অত্থায লভন্তি. তস্মা থেরেহি ৰা সাখাপলাসং ভঞ্জিত্ৰা ৰাকাদীহি গন্থেত্ৰা দহরানং দাতব্বং, দহরেহি ৰা থেরানং অত্থায ভঞ্জিত্ৰা গন্থেত্ৰা তেসং হত্থে দত্ৰা ৰা অদত্ৰা ৰা অত্তনা নিৰাসেত্ৰা অত্তনো নিৰাসনপারুপনানি থেরানং দাতব্বানি, নেৰ ভূতগামপাতব্যতায পাচিত্তিযং হোতি, ন তেসং ধারণে দুক্কটং.

সচে অন্তরামগ্গে রজকত্থরণং ৰা হোতি, অঞ্ঞে ৰা তাদিসে মনুস্সে পস্সন্তি, চীৰরং ৰিঞ্ঞাপেতব্বং. যানি চ নেসং তে ৰা ৰিঞ্ঞত্তমনুস্সা অঞ্ঞে ৰা সাখাপলাসনিৰাসনে ভিক্খূ দিস্ৰা উস্সাহজাতা ৰত্থানি দেন্তি, তানি সদসানি ৰা হোন্তু অদসানি ৰা নীলাদিনানাৰণ্ণানি ৰা কপ্পিযানিপি অকপ্পিযানিপি সব্বানি অচ্ছিন্নচীৰরট্ঠানে ঠিতত্তা তেসং নিৰাসেতুঞ্চ পারুপিতুঞ্চ ৰট্টন্তি. ৰুত্তম্পিহেতং পরিৰারে

‘‘অকপ্পকতং নাপি রজনায রত্তং;

তেন নিৰত্থো যেন কামং ৰজেয্য;

ন চস্স হোতি আপত্তি;

সো চ ধম্মো সুগতেন দেসিতো;

পঞ্হা মেসা কুসলেহি চিন্তিতা’’তি. (পরি. ৪৮১);

অযঞ্হি পঞ্হো অচ্ছিন্নচীৰরকং ভিক্খুং সন্ধায ৰুত্তো. অথ পন তিত্থিযেহি সহগচ্ছন্তি, তে চ নেসং কুসচীরৰাকচীরফলকচীরানি দেন্তি, তানিপি লদ্ধিং অগ্গহেত্ৰা নিৰাসেতুং ৰট্টন্তি, নিৰাসেত্ৰাপি লদ্ধি ন গহেতব্বা.

ইদানি ‘‘যং আৰাসং পঠমং উপগচ্ছতি, সচে তত্থ হোতি সঙ্ঘস্স ৰিহারচীৰরং ৰা’’তিআদীসু ৰিহারচীৰরং নাম মনুস্সা আৰাসং কারেত্ৰা ‘‘চত্তারোপি পচ্চযা অম্হাকংযেৰ সন্তকা পরিভোগং গচ্ছন্তূ’’তি তিচীৰরং সজ্জেত্ৰা অত্তনা কারাপিতে আৰাসে ঠপেন্তি, এতং ৰিহারচীৰরং নাম. উত্তরত্থরণন্তি মঞ্চকস্স উপরি অত্থরণকং ৰুচ্চতি. ভুমত্থরণন্তি পরিকম্মকতায ভূমিযা রক্খণত্থং চিমিলিকাহি কতঅত্থরণং তস্স উপরি তট্টিকং পত্থরিত্ৰা চঙ্কমন্তি. ভিসিচ্ছৰীতি মঞ্চভিসিযা ৰা পীঠভিসিযা ৰা ছৰি, সচে পূরিতা হোতি ৰিধুনিত্ৰাপি গহেতুং ৰট্টতি. এৰমেতেসু ৰিহারচীৰরাদীসু যং তত্থ আৰাসে হোতি, তং অনাপুচ্ছাপি গহেত্ৰা নিৰাসেতুং ৰা পারুপিতুং ৰা অচ্ছিন্নচীৰরকানং ভিক্খূনং লব্ভতীতি ৰেদিতব্বং. তঞ্চ খো লভিত্ৰা ওদহিস্সামি পুন ঠপেস্সামীতি অধিপ্পাযেন ন মূলচ্ছেজ্জায. লভিত্ৰা চ পন ঞাতিতো ৰা উপট্ঠাকতো ৰা অঞ্ঞতো ৰা কুতোচি পাকতিকমেৰ কাতব্বং. ৰিদেসগতেন একস্মিং সঙ্ঘিকে আৰাসে সঙ্ঘিকপরিভোগেন পরিভুঞ্জনত্থায ঠপেতব্বং. সচস্স পরিভোগেনেৰ তং জীরতি ৰা নস্সতি ৰা গীৰা ন হোতি. সচে পন এতেসং ৰুত্তপ্পকারানং গিহিৰত্থাদীনং ভিসিচ্ছৰিপরিযন্তানং কিঞ্চি ন লব্ভতি, তেন তিণেন ৰা পণ্ণেন ৰা পটিচ্ছাদেত্ৰা আগন্তব্বন্তি.

৫১৯. যেহি কেহিচি ৰা অচ্ছিন্নন্তি এত্থ যম্পি অচ্ছিন্নচীৰরা আচরিযুপজ্ঝাযা অঞ্ঞে ‘‘আহরথ, আৰুসো, চীৰর’’ন্তি যাচিত্ৰা ৰা ৰিস্সাসেন ৰা গণ্হন্তি, তম্পি সঙ্গহং গচ্ছতীতি ৰত্তুং যুজ্জতি.

পরিভোগজিণ্ণং ৰাতি এত্থ চ অচ্ছিন্নচীৰরানং আচরিযুপজ্ঝাযাদীনং অত্তনা তিণপণ্ণেহি পটিচ্ছাদেত্ৰা দিন্নচীৰরম্পি সঙ্গহং গচ্ছতীতি ৰত্তুং যুজ্জতি. এৰঞ্হি তে অচ্ছিন্নচীৰরট্ঠানে নট্ঠচীৰরট্ঠানে চ ঠিতা ভৰিস্সন্তি, তেন নেসং ৰিঞ্ঞত্তিযং অকপ্পিযচীৰরপরিভোগে চ অনাপত্তি অনুরূপা ভৰিস্সতি.

৫২১. ঞাতকানং পৰারিতানন্তি এত্থ ‘‘এতেসং সন্তকং দেথা’’তি ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স যাচন্তস্স অনাপত্তীতি এৰমত্থো দট্ঠব্বো. ন হি ঞাতকপৰারিতানং আপত্তি ৰা অনাপত্তি ৰা হোতি. অত্তনো ধনেনাতি এত্থাপি অত্তনো কপ্পিযভণ্ডেন কপ্পিযৰোহারেনেৰ চীৰরং ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স চেতাপেন্তস্স পরিৰত্তাপেন্তস্স অনাপত্তীতি এৰমত্থো দট্ঠব্বো. পৰারিতানন্তি এত্থ চ সঙ্ঘৰসেন পৰারিতেসু পমাণমেৰ ৰট্টতি. পুগ্গলিকপৰারণায যং যং পৰারেতি, তং তংযেৰ ৰিঞ্ঞাপেতব্বং. যো চতূহি পচ্চযেহি পৰারেত্ৰা সযমেৰ সল্লক্খেত্ৰা কালানুকালং চীৰরানি দিৰসে দিৰসে যাগুভত্তাদীনীতি এৰং যেন যেনত্থো তং তং দেতি, তস্স ৰিঞ্ঞাপনকিচ্চং নত্থি. যো পন পৰারেত্ৰা বালতায ৰা সতিসম্মোসেন ৰা ন দেতি, সো ৰিঞ্ঞাপেতব্বো. যো ‘‘ময্হং গেহং পৰারেমী’’তি ৰদতি, তস্স গেহং গন্ত্ৰা যথাসুখং নিসীদিতব্বং নিপজ্জিতব্বং, ন কিঞ্চি গহেতব্বং. যো পন ‘‘যং ময্হং গেহে অত্থি, তং পৰারেমী’’তি ৰদতি. যং তত্থ কপ্পিযং, তং ৰিঞ্ঞাপেতব্বং, গেহে পন নিসীদিতুং ৰা নিপজ্জিতুং ৰা ন লব্ভতীতি কুরুন্দিযং ৰুত্তং.

অঞ্ঞস্সত্থাযাতি এত্থ অত্তনো ঞাতকপৰারিতে ন কেৰলং অত্তনো অত্থায, অথ খো অঞ্ঞস্সত্থায ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স অনাপত্তীতি অযমেকো অত্থো. অযং পন দুতিযো অঞ্ঞস্সাতি যে অঞ্ঞস্স ঞাতকপৰারিতা, তে তস্সেৰ ‘‘অঞ্ঞস্সা’’তি লদ্ধৰোহারস্স বুদ্ধরক্খিতস্স ৰা ধম্মরক্খিতস্স ৰা অত্থায ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স অনাপত্তীতি. সেসং উত্তানত্থমেৰ.

সমুট্ঠানাদীসু ইদম্পি ছসমুট্ঠানং, কিরিযং, নোসঞ্ঞাৰিমোক্খং, অচিত্তকং, পণ্ণত্তিৰজ্জং, কাযকম্মৰচীকম্মং, তিচিত্তং, তিৰেদনন্তি.

অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৭. ততুত্তরিসিক্খাপদৰণ্ণনা

৫২২-৪. তেন সমযেনাতি ততুত্তরিসিক্খাপদং. তত্থ অভিহট্ঠুন্তি অভীতি উপসগ্গো, হরিতুন্তি অত্থো, গণ্হিতুন্তি ৰুত্তং হোতি. পৰারেয্যাতি ইচ্ছাপেয্য, ইচ্ছং রুচিং উপ্পাদেয্য, ৰদেয্য নিমন্তেয্যাতি অত্থো. অভিহট্ঠুং পৰারেন্তেন পন যথা ৰত্তব্বং, তং আকারং দস্সেতুং ‘‘যাৰতকং ইচ্ছসি তাৰতকং গণ্হাহী’’তি এৰমস্স পদভাজনং ৰুত্তং. অথ ৰা যথা ‘‘নেক্খম্মং দট্ঠু খেমতো’’তি (সু. নি. ৪২৬, ১১০৪; চূল়নি. জতুকণ্ণিমাণৰপুচ্ছানিদ্দেস ৬৭) এত্থ দিস্ৰাতি অত্থো, এৰমিধাপি ‘‘অভিঅট্ঠুং পৰারেয্যা’’তি অভিহরিত্ৰা পৰারেয্যাতি অত্থো. তত্থ কাযাভিহারো ৰাচাভিহারোতি দুৰিধো অভিহারো, কাযেন ৰা হি ৰত্থানি অভিহরিত্ৰা পাদমূলে ঠপেত্ৰা ‘‘যত্তকং ইচ্ছসি তত্তকং গণ্হাহী’’তি ৰদন্তো পৰারেয্য, ৰাচায ৰা ‘‘অম্হাকং দুস্সকোট্ঠাগারং পরিপুণ্ণং, যত্তকং ইচ্ছসি তত্তকং গণ্হাহী’’তি ৰদন্তো পৰারেয্য, তদুভযম্পি একজ্ঝং কত্ৰা ‘‘অভিহট্ঠুং পৰারেয্যা’’তি ৰুত্তং.

সন্তরুত্তরপরমন্তি সঅন্তরং উত্তরং পরমং অস্স চীৰরস্সাতি সন্তরুত্তরপরমং, নিৰাসনেন সদ্ধিং পারুপনং উক্কট্ঠপরিচ্ছেদো অস্সাতি ৰুত্তং হোতি. ততো চীৰরং সাদিতব্বন্তি ততো অভিহটচীৰরতো এত্তকং চীৰরং গহেতব্বং, ন ইতো পরন্তি অত্থো. যস্মা পন অচ্ছিন্নসব্বচীৰরেন তিচীৰরিকেনেৰ ভিক্খুনা এৰং পটিপজ্জিতব্বং, অঞ্ঞেন অঞ্ঞথাপি, তস্মা তং ৰিভাগং দস্সেতুং ‘‘সচে তীণি নট্ঠানি হোন্তী’’তিআদিনা নযেনস্স পদভাজনং ৰুত্তং.

তত্রাযং ৰিনিচ্ছযো – যস্স তীণি নট্ঠানি, তেন দ্ৰে সাদিতব্বানি, একং নিৰাসেত্ৰা একং পারুপিত্ৰা অঞ্ঞং সভাগট্ঠানতো পরিযেসিস্সতি. যস্স দ্ৰে নট্ঠানি, তেন একং সাদিতব্বং. সচে পকতিযাৰ সন্তরুত্তরেন চরতি, দ্ৰে সাদিতব্বানি. এৰং একং সাদিযন্তেনেৰ সমো ভৰিস্সতি. যস্স তীসু একং নট্ঠং, ন সাদিতব্বং. যস্স পন দ্ৰীসু একং নট্ঠং, একং সাদিতব্বং. যস্স একংযেৰ হোতি, তঞ্চ নট্ঠং, দ্ৰে সাদিতব্বানি. ভিক্খুনিযা পন পঞ্চসুপি নট্ঠেসু দ্ৰে সাদিতব্বানি. চতূসু নট্ঠেসু একং সাদিতব্বং, তীসু নট্ঠেসু কিঞ্চি ন সাদিতব্বং, কো পন ৰাদো দ্ৰীসু ৰা একস্মিং ৰা. যেন কেনচি হি সন্তরুত্তরপরমতায ঠাতব্বং, ততো উত্তরি ন লব্ভতীতি ইদমেত্থ লক্খণং.

৫২৬. সেসকং আহরিস্সামীতি দ্ৰে চীৰরানি কত্ৰা সেসং পুন আহরিস্সামীতি অত্থো. ন অচ্ছিন্নকারণাতি বাহুসচ্চাদিগুণৰসেন দেন্তি. ঞাতকানন্তিআদীসু ঞাতকানং দেন্তানং সাদিযন্তস্স পৰারিতানং দেন্তানং সাদিযন্তস্স অত্তনো ধনেন সাদিযন্তস্স অনাপত্তীতি অত্থো. অট্ঠকথাসু পন ‘‘ঞাতকপৰারিতট্ঠানে পকতিযা বহুম্পি ৰট্টতি, অচ্ছিন্নকারণা পমাণমেৰ ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. তং পাল়িযা ন সমেতি. যস্মা পনিদং সিক্খাপদং অঞ্ঞস্সত্থায ৰিঞ্ঞাপনৰত্থুস্মিংযেৰ পঞ্ঞত্তং, তস্মা ইধ ‘‘অঞ্ঞস্সত্থাযা’’তি ন ৰুত্তং. সেসং উত্তানত্থমেৰ.

সমুট্ঠানাদীসু ইদম্পি ছসমুট্ঠানং, কিরিযং, নোসঞ্ঞাৰিমোক্খং, অচিত্তকং, পণ্ণত্তিৰজ্জং, কাযকম্মৰচীকম্মং, তিচিত্তং, তিৰেদনন্তি.

ততুত্তরিসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৮. পঠমউপক্খটসিক্খাপদৰণ্ণনা

৫২৭. তেন সমযেনাতি উপক্খটসিক্খাপদং. তত্থ অত্থাৰুসো মং সো উপট্ঠাকোতি আৰুসো, যং ত্ৰং ভণসি, অত্থি এৰরূপো সো মম উপট্ঠাকোতি অযমেত্থ অত্থো. অপি মেয্য এৰং হোতীতি অপি মে অয্য এৰং হোতি, অপি ময্যা এৰন্তিপি পাঠো.

৫২৮-৯. ভিক্খুং পনেৰ উদ্দিস্সাতি এত্থ উদ্দিস্সাতি অপদিস্স আরব্ভ. যস্মা পন যং উদ্দিস্স উপক্খটং হোতি, তং তস্সত্থায উপক্খটং নাম হোতি. তস্মাস্স পদভাজনে ‘‘ভিক্খুস্সত্থাযা’’তি ৰুত্তং.

ভিক্খুং আরম্মণং করিত্ৰাতি ভিক্খুং পচ্চযং কত্ৰা, যঞ্হি ভিক্খুং উদ্দিস্স উপক্খটং, তং নিযমেনেৰ ভিক্খুং পচ্চযং কত্ৰা উপক্খটং হোতি, তেন ৰুত্তং – ‘‘ভিক্খুং আরম্মণং করিত্ৰা’’তি. পচ্চযোপি হি ‘‘লভতি মারো আরম্মণ’’ন্তিআদীসু (সং. নি. ৪.২৪৩) আরম্মণন্তি আগতো. ইদানি ‘‘উদ্দিস্সা’’তি এত্থ যো কত্তা, তস্স আকারদস্সনত্থং ‘‘ভিক্খুং অচ্ছাদেতুকামো’’তি ৰুত্তং. ভিক্খুং অচ্ছাদেতুকামেন হি তেন তং উদ্দিস্স উপক্খটং, ন অঞ্ঞেন কারণেন. ইতি সো অচ্ছাদেতুকামো হোতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘ভিক্খুং অচ্ছাদেতুকামো’’তি.

অঞ্ঞাতকস্স গহপতিস্স ৰাতি অঞ্ঞাতকেন গহপতিনা ৰাতি অত্থো. করণত্থে হি ইদং সামিৰচনং. পদভাজনে পন ব্যঞ্জনং অৰিচারেত্ৰা অত্থমত্তমেৰ দস্সেতুং ‘‘অঞ্ঞাতকো নাম…পে… গহপতি নামা’’তিআদি ৰুত্তং.

চীৰরচেতাপন্নন্তি চীৰরমূলং, তং পন যস্মা হিরঞ্ঞাদীসু অঞ্ঞতরং হোতি, তস্মা পদভাজনে ‘‘হিরঞ্ঞং ৰা’’তিআদি ৰুত্তং. উপক্খটং হোতীতি সজ্জিতং হোতি, সংহরিত্ৰা ঠপিতং, যস্মা পন ‘‘হিরঞ্ঞং ৰা’’তিআদিনা ৰচনেনস্স উপক্খটভাৰো দস্সিতো হোতি, তস্মা ‘‘উপক্খটং নামা’’তি পদং উদ্ধরিত্ৰা ৰিসুং পদভাজনং ন ৰুত্তং. ইমিনাতি উপক্খটং সন্ধাযাহ, তেনেৰস্স পদভাজনে ‘‘পচ্চুপট্ঠিতেনা’’তি ৰুত্তং. যঞ্হি উপক্খটং সংহরিত্ৰা ঠপিতং, তং পচ্চুপট্ঠিতং হোতীতি. অচ্ছাদেস্সামীতি ৰোহারৰচনমেতং ‘‘ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো দস্সামী’’তি অযং পনেত্থ অত্থো. তেনেৰস্স পদভাজনেপি ‘‘দস্সামী’’তি ৰুত্তং.

তত্র চে সো ভিক্খূতি যত্র সো গহপতি ৰা গহপতানী ৰা তত্র সো ভিক্খু পুব্বে অপ্পৰারিতো উপসঙ্কমিত্ৰা চীৰরে ৰিকপ্পং আপজ্জেয্য চেতি অযমেত্থ পদসম্বন্ধো. তত্থ উপসঙ্কমিত্ৰাতি ইমস্স গন্ত্ৰাতি ইমিনাৰ অত্থে সিদ্ধে পচুরৰোহারৰসেন ‘‘ঘর’’ন্তি ৰুত্তং. যত্র পন সো দাযকো তত্র গন্ত্ৰাতি অযমেৰেত্থ অত্থো, তস্মা পুনপি ৰুত্তং ‘‘যত্থ কত্থচি উপসঙ্কমিত্ৰা’’তি. ৰিকপ্পং আপজ্জেয্যাতি ৰিসিট্ঠকপ্পং অধিকৰিধানং আপজ্জেয্য, পদভাজনে পন যেনাকারেন ৰিকপ্পং আপন্নো হোতি তমেৰ দস্সেতুং ‘‘আযতং ৰা’’তিআদি ৰুত্তং. সাধূতি আযাচনে নিপাতো. ৰতাতি পরিৰিতক্কে. ন্তি অত্তানং নিদ্দিসতি. আযস্মাতি পরং আলপতি আমন্তেতি. যস্মা পনিদং সব্বং ব্যঞ্জনমত্তমেৰ, উত্তানত্থমেৰ, তস্মাস্স পদভাজনে অত্থো ন ৰুত্তো. কল্যাণকম্যতং উপাদাযাতি সুন্দরকামতং ৰিসিট্ঠকামতং চিত্তেন গহেত্ৰা, তস্স ‘‘আপজ্জেয্য চে’’তি ইমিনা সম্বন্ধো. যস্মা পন যো কল্যাণকম্যতং উপাদায আপজ্জতি, সো সাধত্থিকো মহগ্ঘত্থিকো হোতি, তস্মাস্স পদভাজনে ব্যঞ্জনং পহায অধিপ্পেতত্থমেৰ দস্সেতুং তদেৰ ৰচনং ৰুত্তং. যস্মা পন ন ইমস্স আপজ্জনমত্তেনেৰ আপত্তি সীসং এতি, তস্মা ‘‘তস্স ৰচনেনা’’তিআদি ৰুত্তং.

৫৩১. অনাপত্তি ঞাতকানন্তিআদীসু ঞাতকানং চীৰরে ৰিকপ্পং আপজ্জন্তস্স অনাপত্তীতি এৰমত্থো দট্ঠব্বো. মহগ্ঘং চেতাপেতুকামস্স অপ্পগ্ঘং চেতাপেতীতি গহপতিস্স ৰীসতিঅগ্ঘনকং চীৰরং চেতাপেতুকামস্স ‘‘অলং ময্হং এতেন, দসগ্ঘনকং ৰা অট্ঠগ্ঘনকং ৰা দেহী’’তি ৰদতি অনাপত্তি. অপ্পগ্ঘন্তি ইদঞ্চ অতিরেকনিৰারণত্থমেৰ ৰুত্তং, সমকেপি পন অনাপত্তি, তঞ্চ খো অগ্ঘৰসেনেৰ ন পমাণৰসেন, অগ্ঘৰড্ঢনকঞ্হি ইদং সিক্খাপদং. তস্মা যো ৰীসতিঅগ্ঘনকং অন্তরৰাসকং চেতাপেতুকামো, ‘‘তং এত্তকমেৰ মে অগ্ঘনকং চীৰরং দেহী’’তি ৰত্তুম্পি ৰট্টতি. সেসং উত্তানত্থমেৰ.

সমুট্ঠানাদীনিপি ততুত্তরিসিক্খাপদসদিসানেৰাতি.

পঠমউপক্খটসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৯. দুতিযউপক্খটসিক্খাপদৰণ্ণনা

৫৩২. দুতিযউপক্খটেপি ইমিনাৰ নযেন অত্থো ৰেদিতব্বো. তঞ্হি ইমস্স অনুপঞ্ঞত্তিসদিসং. কেৰলং পঠমসিক্খাপদে একস্স পীল়া কতা, দুতিযে দ্ৰিন্নং, অযমেৰেত্থ ৰিসেসো. সেসং সব্বং পঠমসদিসমেৰ. যথা চ দ্ৰিন্নং, এৰং বহূনং পীল়ং কত্ৰা গণ্হতোপি আপত্তি ৰেদিতব্বাতি.

দুতিযউপক্খটসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১০. রাজসিক্খাপদৰণ্ণনা

৫৩৭. তেন সমযেনাতি রাজসিক্খাপদং. তত্থ উপাসকং সঞ্ঞাপেত্ৰাতি জানাপেত্ৰা, ‘‘ইমিনা মূলেন চীৰরং কিণিত্ৰা থেরস্স দেহী’’তি এৰং ৰত্ৰাতি অধিপ্পাযো. পঞ্ঞাসবন্ধোতি পঞ্ঞাসকহাপণদণ্ডোতি ৰুত্তং হোতি. পঞ্ঞাসং বদ্ধোতিপি পাঠো, পঞ্ঞাসং জিতো পঞ্ঞাসং দাপেতব্বোতি অধিপ্পাযো. অজ্জণ্হো, ভন্তে, আগমেহীতি ভন্তে, অজ্জ একদিৰসং অম্হাকং তিট্ঠ, অধিৰাসেহীতি অত্থো. পরামসীতি গণ্হি. জীনোসীতি জিতোসি.

৫৩৮-৯. রাজভোগ্গোতি রাজতো ভোগ্গং ভুঞ্জিতব্বং অস্সত্থীতি রাজভোগ্গো, রাজভোগোতিপি পাঠো, রাজতো ভোগো অস্স অত্থীতি অত্থো.

পহিণেয্যাতি পেসেয্য, উত্তানত্থত্তা পনস্স পদভাজনং ন ৰুত্তং. যথা চ এতস্স, এৰং ‘‘চীৰরং ইত্থন্নামং ভিক্খু’’ন্তিআদীনম্পি পদানং উত্তানত্থত্তাযেৰ পদভাজনং ন ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. আভতন্তি আনীতং. কালেন কপ্পিযন্তি যুত্তপত্তকালেন, যদা নো অত্থো হোতি, তদা কপ্পিযং চীৰরং গণ্হামাতি অত্থো.

ৰেয্যাৰচ্চকরোতি কিচ্চকরো, কপ্পিযকারকোতি অত্থো. সঞ্ঞত্তো সো মযাতি আণত্তো সো মযা, যথা তুম্হাকং চীৰরেন অত্থে সতি চীৰরং দস্সতি, এৰং ৰুত্তোতি অত্থো. অত্থো মে আৰুসো চীৰরেনাতি চোদনালক্খণনিদস্সনমেতং, ইদঞ্হি ৰচনং ৰত্তব্বং, অস্স ৰা অত্থো যায কাযচি ভাসায; ইদং চোদনালক্খণং. ‘‘দেহি মে চীৰর’’ন্তিআদীনি পন নৰত্তব্বাকারদস্সনত্থং ৰুত্তানি, এতানি হি ৰচনানি এতেসং ৰা অত্থো যায কাযচি ভাসায ন ৰত্তব্বো.

দুতিযম্পি ৰত্তব্বো ততিযম্পি ৰত্তব্বোতি ‘‘অত্থো মে আৰুসো চীৰরেনা’’তি ইদমেৰ যাৰততিযং ৰত্তব্বোতি. এৰং ‘‘দ্ৰত্তিক্খত্তুং চোদেতব্বো সারেতব্বো’’তি এত্থ উদ্দিট্ঠচোদনাপরিচ্ছেদং দস্সেত্ৰা ইদানি ‘‘দ্ৰত্তিক্খত্তুং চোদযমানো সারযমানো তং চীৰরং অভিনিপ্ফাদেয্য, ইচ্চেতং কুসল’’ন্তি ইমেসং পদানং সঙ্খেপতো অত্থং দস্সেন্তো ‘‘সচে অভিনিপ্ফাদেতি, ইচ্চেতং কুসল’’ন্তি আহ. এৰং যাৰততিযং চোদেন্তো তং চীৰরং যদি নিপ্ফাদেতি, সক্কোতি অত্তনো পটিলাভৰসেন নিপ্ফাদেতুং, ইচ্চেতং কুসলং সাধু সুট্ঠু সুন্দরং.

চতুক্খত্তুং পঞ্চক্খত্তুং ছক্খত্তুপরমং তুণ্হীভূতেন উদ্দিস্স ঠাতব্বন্তি ঠানলক্খণনিদস্সনমেতং. ছক্খত্তুপরমন্তি চ ভাৰনপুংসকৰচনমেতং, ছক্খত্তুপরমঞ্হি এতেন চীৰরং উদ্দিস্স তুণ্হীভূতেন ঠাতব্বং, ন অঞ্ঞং কিঞ্চি কাতব্বং, ইদং ঠানলক্খণং. তত্থ যো সব্বট্ঠানানং সাধারণো তুণ্হীভাৰো, তং তাৰ দস্সেতুং পদভাজনে ‘‘তত্থ গন্ত্ৰা তুণ্হীভূতেনা’’তিআদি ৰুত্তং. তত্থ ন আসনে নিসীদিতব্বন্তি ‘‘ইধ, ভন্তে, নিসীদথা’’তি ৰুত্তেনাপি ন নিসীদিতব্বং. ন আমিসং পটিগ্গহেতব্বন্তি যাগুখজ্জকাদিভেদং কিঞ্চি আমিসং ‘‘গণ্হথ, ভন্তে’’তি যাচিযমানেনাপি ন গণ্হিতব্বং. ন ধম্মো ভাসিতব্বোতি মঙ্গলং ৰা অনুমোদনং ৰা ভাসথাতি যাচিযমানেনাপি কিঞ্চি ন ভাসিতব্বং, কেৰলং ‘‘কিং কারণা আগতোসী’’তি পুচ্ছিযমানেন ‘‘জানাসি, আৰুসো’’তি ৰত্তব্বো. পুচ্ছিযমানোতি ইদঞ্হি করণত্থে পচ্চত্তৰচনং. অথ ৰা পুচ্ছং কুরুমানো পুচ্ছিযমানোতি এৰম্পেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. যো হি পুচ্ছং করোতি, সো এত্তকং ৰত্তব্বোতি ঠানং ভঞ্জতীতি আগতকারণং ভঞ্জতি.

ইদানি যা তিস্সো চোদনা, ছ চ ঠানানি ৰুত্তানি. তত্থ ৰুড্ঢিঞ্চ হানিঞ্চ দস্সেন্তো ‘‘চতুক্খত্তুং চোদেত্ৰা’’তিআদিমাহ. যস্মা চ এত্থ একচোদনাৰুড্ঢিযা দ্ৰিন্নং ঠানানং হানি ৰুত্তা, তস্মা ‘‘একা চোদনা দিগুণং ঠান’’ন্তি লক্খণং দস্সিতং হোতি. ইতি ইমিনা লক্খণেন তিক্খত্তুং চোদেত্ৰা ছক্খত্তুং ঠাতব্বং, দ্ৰিক্খত্তুং চোদেত্ৰা অট্ঠক্খত্তুং ঠাতব্বং, সকিং চোদেত্ৰা দসক্খত্তুং ঠাতব্বন্তি. যথা চ ‘‘ছক্খত্তুং চোদেত্ৰা ন ঠাতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং, এৰং ‘‘দ্ৰাদসক্খত্তুং ঠত্ৰা ন চোদেতব্ব’’ন্তিপি ৰুত্তমেৰ হোতি. তস্মা সচে চোদেতিযেৰ ন তিট্ঠতি, ছ চোদনা লব্ভন্তি. সচে তিট্ঠতিযেৰ ন চোদেতি, দ্ৰাদস ঠানানি লব্ভন্তি. সচে চোদেতিপি তিট্ঠতিপি, একায চোদনায দ্ৰে ঠানানি হাপেতব্বানি. তত্থ যো একদিৰসমেৰ পুনপ্পুনং গন্ত্ৰা ছক্খত্তুং চোদেতি, সকিংযেৰ ৰা গন্ত্ৰা ‘‘অত্থো মে, আৰুসো, চীৰরেনা’’তি ছক্খত্তুং ৰদতি. তথা একদিৰসমেৰ পুনপ্পুনং গন্ত্ৰা দ্ৰাদসক্খত্তুং তিট্ঠতি, সকিংযেৰ ৰা গন্ত্ৰা তত্র তত্র ঠানে তিট্ঠতি, সোপি সব্বচোদনাযো সব্বট্ঠানানি চ ভঞ্জতি. কো পন ৰাদো নানাদিৰসেসু এৰং করোন্তস্সাতি এৰমেত্থ ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো.

যতস্স চীৰরচেতাপন্নং আভতন্তি যতো রাজতো ৰা রাজভোগ্গতো ৰা অস্স ভিক্খুনো চীৰরচেতাপন্নং আনীতং. যত্ৰস্সাতিপি পাঠো. অযমেৰত্থো. ‘‘যত্থস্সা’’তিপি পঠন্তি, যস্মিং ঠানে অস্স চীৰরচেতাপন্নং পেসিতন্তি চ অত্থং কথেন্তি, ব্যঞ্জনং পন ন সমেতি. তত্থাতি তস্স রঞ্ঞো ৰা রাজভোগ্গস্স ৰা সন্তিকে; সমীপত্থে হি ইদং ভুম্মৰচনং. ন তং তস্স ভিক্খুনো কিঞ্চি অত্থং অনুভোতীতি তং চীৰরচেতাপন্নং তস্স ভিক্খুনো কিঞ্চি অপ্পমত্তকম্পি কম্মং ন নিপ্ফাদেতি. যুঞ্জন্তাযস্মন্তো সকন্তি আযস্মন্তো অত্তনো সন্তকং ধনং পাপুণন্তু. মা ৰো সকং ৰিনস্সাতি তুম্হাকং সন্তকং মা ৰিনস্সতু. যো পন নেৰ সামং গচ্ছতি, ন দূতং পাহেতি, ৰত্তভেদে দুক্কটং আপজ্জতি.

কিং পন সব্বকপ্পিযকারকেসু এৰং পটিপজ্জিতব্বন্তি? ন পটিপজ্জিতব্বং. অযঞ্হি কপ্পিযকারকো নাম সঙ্খেপতো দুৰিধো নিদ্দিট্ঠো চ অনিদ্দিট্ঠো চ. তত্থ নিদ্দিট্ঠো দুৰিধো – ভিক্খুনা নিদ্দিট্ঠো, দূতেন নিদ্দিট্ঠোতি. অনিদ্দিট্ঠোপি দুৰিধো – মুখৰেৰটিক কপ্পিযকারকো, পরম্মুখকপ্পিযকারকোতি. তেসু ভিক্খুনা নিদ্দিট্ঠো সম্মুখাসম্মুখৰসেন চতুব্বিধো হোতি. তথা দূতেন নিদ্দিট্ঠোপি.

কথং? ইধেকচ্চো ভিক্খুস্স চীৰরত্থায দূতেন অকপ্পিযৰত্থুং পহিণতি, দূতো তং ভিক্খুং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘ইদং, ভন্তে, ইত্থন্নামেন তুম্হাকং চীৰরত্থায পহিতং, গণ্হথ ন’’ন্তি ৰদতি, ভিক্খু ‘‘নযিদং কপ্পতী’’তি পটিক্খিপতি, দূতো ‘‘অত্থি পন তে, ভন্তে, ৰেয্যাৰচ্চকরো’’তি পুচ্ছতি, পুঞ্ঞত্থিকেহি চ উপাসকেহি ‘‘ভিক্খূনং ৰেয্যাৰচ্চং করোথা’’তি আণত্তা ৰা, ভিক্খূনং ৰা সন্দিট্ঠা সম্ভত্তা কেচি ৰেয্যাৰচ্চকরা হোন্তি, তেসং অঞ্ঞতরো তস্মিং খণে ভিক্খুস্স সন্তিকে নিসিন্নো হোতি, ভিক্খু তং নিদ্দিসতি ‘‘অযং ভিক্খূনং ৰেয্যাৰচ্চকরো’’তি. দূতো তস্স হত্থে অকপ্পিযৰত্থুং দত্ৰা ‘‘থেরস্স চীৰরং কিণিত্ৰা দেহী’’তি গচ্ছতি, অযং ভিক্খুনা সম্মুখানিদ্দিট্ঠো.

নো চে ভিক্খুস্স সন্তিকে নিসিন্নো হোতি, অপিচ খো ভিক্খু নিদ্দিসতি – ‘‘অসুকস্মিং নাম গামে ইত্থন্নামো ভিক্খূনং ৰেয্যাৰচ্চকরো’’তি, সো গন্ত্ৰা তস্স হত্থে অকপ্পিযৰত্থুং দত্ৰা ‘‘থেরস্স চীৰরং কিণিত্ৰা দদেয্যাসী’’তি আগন্ত্ৰা ভিক্খুস্স আরোচেত্ৰা গচ্ছতি, অযমেকো ভিক্খুনা অসম্মুখানিদ্দিট্ঠো.

ন হেৰ খো সো দূতো অত্তনা আগন্ত্ৰা আরোচেতি, অপিচ খো অঞ্ঞং পহিণতি ‘‘দিন্নং মযা, ভন্তে, তস্স হত্থে চীৰরচেতাপন্নং, চীৰরং গণ্হেয্যাথা’’তি, অযং দুতিযো ভিক্খুনা অসম্মুখানিদ্দিট্ঠো.

ন হেৰ খো অঞ্ঞং পহিণতি, অপিচ খো গচ্ছন্তোৰ ভিক্খুং ৰদতি ‘‘অহং তস্স হত্থে চীৰরচেতাপন্নং দস্সামি, তুম্হে চীৰরং গণ্হেয্যাথা’’তি, অযং ততিযো ভিক্খুনা অসম্মুখানিদ্দিট্ঠোতি এৰং একো সম্মুখানিদ্দিট্ঠো তযো অসম্মুখানিদ্দিট্ঠাতি ইমে চত্তারো ভিক্খুনা নিদ্দিট্ঠৰেয্যাৰচ্চকরা নাম. এতেসু ইমস্মিং রাজসিক্খাপদে ৰুত্তনযেনেৰ পটিপজ্জিতব্বং.

অপরো ভিক্খু পুরিমনযেনেৰ দূতেন পুচ্ছিতো নত্থিতায ৰা, অৰিচারেতুকামতায ৰা ‘‘নত্থম্হাকং কপ্পিযকারকো’’তি ৰদতি, তস্মিঞ্চ খণে কোচি মনুস্সো আগচ্ছতি, দূতো তস্স হত্থে অকপ্পিযৰত্থুং দত্ৰা ‘‘ইমস্স হত্থতো চীৰরং গণ্হেয্যাথা’’তি ৰত্ৰা গচ্ছতি, অযং দূতেন সম্মুখানিদ্দিট্ঠো.

অপরো দূতো গামং পৰিসিত্ৰা অত্তনা অভিরুচিতস্স কস্সচি হত্থে অকপ্পিযৰত্থুং দত্ৰা পুরিমনযেনেৰ আগন্ত্ৰা আরোচেতি, অঞ্ঞং ৰা পহিণতি, ‘‘অহং অসুকস্স নাম হত্থে চীৰরচেতাপন্নং দস্সামি, তুম্হে চীৰরং গণ্হেয্যাথা’’তি ৰত্ৰা ৰা গচ্ছতি, অযং ততিযো দূতেন অসম্মুখানিদ্দিট্ঠোতি এৰং একো সম্মুখানিদ্দিট্ঠো, তযো অসম্মুখানিদ্দিট্ঠাতি ইমে চত্তারো দূতেন নিদ্দিট্ঠৰেয্যাৰচ্চকরা নাম. এতেসু মেণ্ডকসিক্খাপদে ৰুত্তনযেন পটিপজ্জিতব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, মনুস্সা সদ্ধা পসন্না, তে কপ্পিযকারকানং হত্থে হিরঞ্ঞং উপনিক্খিপন্তি – ‘ইমিনা অয্যস্স যং কপ্পিযং তং দেথা’তি. অনুজানামি, ভিক্খৰে, যং ততো কপ্পিযং তং সাদিতুং, ন ত্ৰেৰাহং, ভিক্খৰে, কেনচি পরিযাযেন জাতরূপরজতং সাদিতব্বং পরিযেসিতব্বন্তি ৰদামী’’তি (মহাৰ. ২৯৯). এত্থ চ চোদনায পমাণং নত্থি, মূলং অসাদিযন্তেন সহস্সক্খত্তুম্পি চোদনায ৰা ঠানেন ৰা কপ্পিযভণ্ডং সাদিতুং ৰট্টতি. নো চে দেতি, অঞ্ঞং কপ্পিযকারকং ঠপেত্ৰাপি আহরাপেতব্বং. সচে ইচ্ছতি মূলসামিকানম্পি কথেতব্বং; নো চে ইচ্ছতি ন কথেতব্বং.

অপরো ভিক্খু পুরিমনযেনেৰ দূতেন পুচ্ছিতো ‘‘নত্থম্হাকং কপ্পিযকারকো’’তি ৰদতি, তদঞ্ঞো সমীপে ঠিতো সুত্ৰা ‘‘আহর ভো অহং অয্যস্স চীৰরং চেতাপেত্ৰা দস্সামী’’তি ৰদতি. দূতো ‘‘হন্দ ভো দদেয্যাসী’’তি তস্স হত্থে দত্ৰা ভিক্খুস্স অনারোচেত্ৰাৰ গচ্ছতি, অযং মুখৰেৰটিককপ্পিযকারকো. অপরো ভিক্খুনো উপট্ঠাকস্স ৰা অঞ্ঞস্স ৰা হত্থে অকপ্পিযৰত্থুং দত্ৰা ‘‘থেরস্স চীৰরং দদেয্যাসী’’তি এত্তোৰ পক্কমতি, অযং পরম্মুখকপ্পিযকারকোতি ইমে দ্ৰে অনিদ্দিট্ঠকপ্পিযকারকা নাম. এতেসু অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতেসু ৰিয পটিপজ্জিতব্বং. সচে সযমেৰ চীৰরং আনেত্ৰা দদন্তি, গহেতব্বং. নো চে, কিঞ্চি ন ৰত্তব্বা. দেসনামত্তমেৰ চেতং ‘‘দূতেন চীৰরচেতাপন্নং পহিণেয্যা’’তি সযং আহরিত্ৰাপি পিণ্ডপাতাদীনং অত্থায দদন্তেসুপি এসেৰ নযো. ন কেৰলঞ্চ অত্তনোযেৰ অত্থায সম্পটিচ্ছিতুং ন ৰট্টতি, সচেপি কোচি জাতরূপরজতং আনেত্ৰা ‘‘ইদং সঙ্ঘস্স দম্মি, আরামং ৰা করোথ চেতিযং ৰা ভোজনসালাদীনং ৰা অঞ্ঞতর’’ন্তি ৰদতি, ইদম্পি সম্পটিচ্ছিতুং ন ৰট্টতি. যস্স কস্সচি হি অঞ্ঞস্সত্থায সম্পটিচ্ছন্তস্স দুক্কটং হোতীতি মহাপচ্চরিযং ৰুত্তং.

সচে পন ‘‘নযিদং ভিক্খূনং সম্পটিচ্ছিতুং ৰট্টতী’’তি পটিক্খিত্তে ‘‘ৰড্ঢকীনং ৰা কম্মকরানং ৰা হত্থে ভৰিস্সতি, কেৰলং তুম্হে সুকতদুক্কটং জানাথা’’তি ৰত্ৰা তেসং হত্থে দত্ৰা পক্কমতি, ৰট্টতি. অথাপি ‘‘মম মনুস্সানং হত্থে ভৰিস্সতি ময্হমেৰ ৰা হত্থে ভৰিস্সতি, কেৰলং তুম্হে যং যস্স দাতব্বং, তদত্থায পেসেয্যাথা’’তি ৰদতি, এৰম্পি ৰট্টতি.

সচে পন সঙ্ঘং ৰা গণং ৰা পুগ্গলং ৰা অনামসিত্ৰা ‘‘ইদং হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং চেতিযস্স দেম, ৰিহারস্স দেম, নৰকম্মস্স দেমা’’তি ৰদন্তি, পটিক্খিপিতুং ন ৰট্টতি. ‘‘ইমে ইদং ভণন্তী’’তি কপ্পিযকারকানং আচিক্খিতব্বং. ‘‘চেতিযাদীনং অত্থায তুম্হে গহেত্ৰা ঠপেথা’’তি ৰুত্তেন পন ‘‘অম্হাকং গহেতুং ন ৰট্টতী’’তি পটিক্খিপিতব্বং.

সচে পন কোচি বহুং হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং আনেত্ৰা ‘‘ইদং সঙ্ঘস্স দম্মি, চত্তারো পচ্চযে পরিভুঞ্জথা’’তি ৰদতি, তং চে সঙ্ঘো সম্পটিচ্ছতি, পটিগ্গহণেপি পরিভোগেপি আপত্তি. তত্র চে একো ভিক্খু ‘‘নযিদং কপ্পতী’’তি পটিক্খিপতি, উপাসকো চ ‘‘যদি ন কপ্পতি, ময্হমেৰ ভৰিস্সতী’’তি গচ্ছতি. সো ভিক্খু ‘‘তযা সঙ্ঘস্স লাভন্তরাযো কতো’’তি ন কেনচি কিঞ্চি ৰত্তব্বো. যো হি তং চোদেতি, স্ৰেৰ সাপত্তিকো হোতি, তেন পন একেন বহূ অনাপত্তিকা কতা. সচে পন ভিক্খূহি ‘‘ন ৰট্টতী’’তি পটিক্খিত্তে ‘‘কপ্পিযকারকানং ৰা হত্থে ভৰিস্সতি, মম পুরিসানং ৰা ময্হং ৰা হত্থে ভৰিস্সতি, কেৰলং তুম্হে পচ্চযে পরিভুঞ্জথা’’তি ৰদতি, ৰট্টতি.

চতুপচ্চযত্থায চ দিন্নং যেন যেন পচ্চযেন অত্থো হোতি, তদত্থং উপনেতব্বং, চীৰরত্থায দিন্নং চীৰরেযেৰ উপনেতব্বং. সচে চীৰরেন তাদিসো অত্থো নত্থি, পিণ্ডপাতাদীহি সঙ্ঘো কিলমতি, সঙ্ঘসুট্ঠুতায অপলোকেত্ৰা তদত্থাযপি উপনেতব্বং. এস নযো পিণ্ডপাতগিলানপচ্চযত্থায দিন্নেপি, সেনাসনত্থায দিন্নং পন সেনাসনস্স গরুভণ্ডত্তা সেনাসনেযেৰ উপনেতব্বং. সচে পন ভিক্খূসু সেনাসনং ছড্ডেত্ৰা গতেসু সেনাসনং ৰিনস্সতি, ঈদিসে কালে সেনাসনং ৰিস্সজ্জেত্ৰাপি ভিক্খূনং পরিভোগো অনুঞ্ঞাতো, তস্মা সেনাসনজগ্গনত্থং মূলচ্ছেজ্জং অকত্ৰা যাপনমত্তং পরিভুঞ্জিতব্বং.

কেৰলঞ্চ হিরঞ্ঞসুৰণ্ণমেৰ, অঞ্ঞম্পি খেত্তৰত্থাদি অকপ্পিযং ন সম্পটিচ্ছিতব্বং. সচে হি কোচি ‘‘ময্হং তিসস্সসম্পাদনকং মহাতল়াকং অত্থি, তং সঙ্ঘস্স দম্মী’’তি ৰদতি, তং চে সঙ্ঘো সম্পটিচ্ছতি, পটিগ্গহণেপি পরিভোগেপি আপত্তিযেৰ. যো পন তং পটিক্খিপতি, সো পুরিমনযেনেৰ ন কেনচি কিঞ্চি ৰত্তব্বো. যো হি তং চোদেতি, স্ৰেৰ সাপত্তিকো হোতি, তেন পন একেন বহূ অনাপত্তিকা কতা.

যো পন ‘‘তাদিসংযেৰ তল়াকং দম্মী’’তি ৰত্ৰা ভিক্খূহি ‘‘ন ৰট্টতী’’তি পটিক্খিত্তো ৰদতি ‘‘অসুকঞ্চ অসুকঞ্চ সঙ্ঘস্স তল়াকং অত্থি, তং কথং ৰট্টতী’’তি. সো ৰত্তব্বো – ‘‘কপ্পিযং কত্ৰা দিন্নং ভৰিস্সতী’’তি. কথং দিন্নং কপ্পিযং হোতীতি? ‘‘চত্তারো পচ্চযে পরিভুঞ্জথা’’তি ৰত্ৰা দিন্নন্তি. সো সচে ‘‘সাধু, ভন্তে, চত্তারো পচ্চযে সঙ্ঘো পরিভুঞ্জতূ’’তি দেতি, ৰট্টতি. অথাপি ‘‘তল়াকং গণ্হথা’’তি ৰত্ৰা ‘‘ন ৰট্টতী’’তি পটিক্খিত্তো ‘‘কপ্পিযকারকো অত্থী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘নত্থী’’তি ৰুত্তে ‘‘ইদং অসুকো নাম ৰিচারেস্সতি, অসুকস্স ৰা হত্থে, ময্হং ৰা হত্থে ভৰিস্সতি, সঙ্ঘো কপ্পিযভণ্ডং পরিভুঞ্জতূ’’তি ৰদতি, ৰট্টতি. সচেপি ‘‘ন ৰট্টতী’’তি পটিক্খিত্তো ‘‘উদকং পরিভুঞ্জিস্সতি, ভণ্ডকং ধোৰিস্সতি, মিগপক্খিনো পিৰিস্সন্তী’’তি ৰদতি, এৰম্পি ৰট্টতি. অথাপি ‘‘ন ৰট্টতী’’তি পটিক্খিত্তো ৰদতি ‘‘কপ্পিযসীসেন গণ্হথা’’তি. ‘‘সাধু, উপাসক, সঙ্ঘো পানীযং পিৰিস্সতি, ভণ্ডকং ধোৰিস্সতি, মিগপক্খিনো পিৰিস্সন্তী’’তি ৰত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি.

অথাপি ‘‘মম তল়াকং ৰা পোক্খরণিং ৰা সঙ্ঘস্স দম্মী’’তি ‘‘ৰুত্তে, সাধু, উপাসক, সঙ্ঘো পানীযং পিৰিস্সতী’’তিআদীনি ৰত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতিযেৰ. যদি পন ভিক্খূহি হত্থকম্মং যাচিত্ৰা সহত্থেন চ কপ্পিযপথৰিং খনিত্ৰা উদকপরিভোগত্থায তল়াকং কারিতং হোতি, তং চে নিস্সায সস্সং নিপ্ফাদেত্ৰা মনুস্সা ৰিহারে কপ্পিযভণ্ডং দেন্তি, ৰট্টতি. অথ মনুস্সা এৰ সঙ্ঘস্স উপকারত্থায সঙ্ঘিকভূমিং খনিত্ৰা তং নিস্সায নিপ্ফন্নসস্সতো কপ্পিযভণ্ডং দেন্তি, এৰম্পি ৰট্টতি. ‘‘অম্হাকং একং কপ্পিযকারকং ঠপেথা’’তি ৰুত্তে চ ঠপেতুম্পি লব্ভতি. অথ পন তে মনুস্সা রাজবলিনা উপদ্দুতা পক্কমন্তি, অঞ্ঞে পটিপজ্জন্তি, ন চ ভিক্খূনং কিঞ্চি দেন্তি, উদকং ৰারেতুং লব্ভতি. তঞ্চ খো কসিকম্মকালেযেৰ, ন সস্সকালে. সচে তে ৰদন্তি ‘‘ননু, ভন্তে, পুব্বেপি মনুস্সা ইমং নিস্সায সস্সং অকংসূ’’তি. ততো ৰত্তব্বা – ‘‘তে সঙ্ঘস্স ইমঞ্চ ইমঞ্চ উপকারং অকংসু, ইদঞ্চিদঞ্চ কপ্পিযভণ্ডং অদংসূ’’তি. সচে ৰদন্তি – ‘‘মযম্পি দস্সামা’’তি, এৰম্পি ৰট্টতি.

সচে পন কোচি অব্যত্তো অকপ্পিযৰোহারেন তল়াকং পটিগ্গণ্হাতি ৰা কারেতি ৰা, তং ভিক্খূহি ন পরিভুঞ্জিতব্বং, তং নিস্সায লদ্ধং কপ্পিযভণ্ডম্পি অকপ্পিযমেৰ. সচে ভিক্খূহি পরিচ্চত্তভাৰং ঞত্ৰা সামিকো ৰা তস্স পুত্তধীতরো ৰা অঞ্ঞো ৰা কোচি ৰংসে উপ্পন্নো পুন কপ্পিযৰোহারেন দেতি, ৰট্টতি. পচ্ছিন্নে কুলৰংসে যো তস্স জনপদস্স সামিকো, সো অচ্ছিন্দিত্ৰা পুন দেতি, চিত্তলপব্বতে ভিক্খুনা নীহটউদকৰাহকং অল়নাগরাজমহেসী ৰিয, এৰম্পি ৰট্টতি.

কপ্পিযৰোহারেপি উদকৰসেন পটিগ্গহিততল়াকে সুদ্ধচিত্তানং মত্তিকুদ্ধরণপাল়িবন্ধনাদীনি চ কাতুং ৰট্টতি. তং নিস্সায পন সস্সং করোন্তে দিস্ৰা কপ্পিযকারকং ঠপেতুং ন ৰট্টতি. যদি তে সযমেৰ কপ্পিযভণ্ডং দেন্তি, গহেতব্বং. নো চে দেন্তি, ন চোদেতব্বং, ন সারেতব্বং. পচ্চযৰসেন পটিগ্গহিততল়াকে কপ্পিযকারকং ঠপেতুং ৰট্টতি. মত্তিকুদ্ধরণপাল়িবন্ধনাদীনি পন কাতুং ন ৰট্টতি. সচে কপ্পিযকারকা সযমেৰ করোন্তি, ৰট্টতি. অব্যত্তেন পন লজ্জিভিক্খুনা কারাপিতেসু কিঞ্চাপি পটিগ্গহণে কপ্পিযং, ভিক্খুস্স পযোগপচ্চযা উপ্পন্নেন মিস্সকত্তা ৰিসগতপিণ্ডপাতো ৰিয অকপ্পিযমংসরসমিস্সকভোজনং ৰিয চ দুব্বিনিব্ভোগং হোতি, সব্বেসং অকপ্পিযমেৰ.

সচে পন ‘‘উদকস্স ওকাসো অত্থি, তল়াকস্স পাল়ি থিরা, যথা বহুং উদকং গণ্হাতি, এৰং করোহি, তীরসমীপে উদকং করোহী’’তি এৰং উদকমেৰ ৰিচারেতি, ৰট্টতি. উদ্ধনে অগ্গিং ন পাতেন্তি, ‘‘উদককম্মং লব্ভতু উপাসকা’’তি ৰত্তুং ৰট্টতি. ‘‘সস্সং কত্ৰা আহরথা’’তি ৰত্তুং পন ন ৰট্টতি. সচে পন তল়াকে অতিবহুং উদকং দিস্ৰা পস্সতো ৰা পিট্ঠিতো ৰা মাতিকং নীহরাপেতি, ৰনং ছিন্দাপেত্ৰা কেদারে কারাপেতি, পোরাণকেদারেসু ৰা পকতিভাগং অগ্গহেত্ৰা অতিরেকং গণ্হাতি, নৰসস্সে ৰা অকালসস্সে ৰা অপরিচ্ছিন্নভাগে ‘‘এত্তকে কহাপণে দেথা’’তি কহাপণে উট্ঠাপেতি, সব্বেসং অকপ্পিযং.

যো পন ‘‘কস্সথ ৰপথা’’তি অৰত্ৰা ‘‘এত্তকায ভূমিযা, এত্তকো নাম ভাগো’’তি এৰং ভূমিং ৰা পতিট্ঠপেতি, ‘‘এত্তকে ভূমিভাগে অম্হেহি সস্সং কতং, এত্তকং নাম ভাগং গণ্হথা’’তি ৰদন্তেসু কস্সকেসু ভূমিপ্পমাণগ্গহণত্থং রজ্জুযা ৰা দণ্ডেন ৰা মিনাতি, খলে ৰা ঠত্ৰা রক্খতি, খলতো ৰা নীহরাপেতি, কোট্ঠাগারে ৰা পটিসামেতি, তস্সেৰ তং অকপ্পিযং.

সচে কস্সকা কহাপণে আহরিত্ৰা ‘‘ইমে সঙ্ঘস্স আহটা’’তি ৰদন্তি, অঞ্ঞতরো চ ভিক্খু ‘‘ন সঙ্ঘো কহাপণে খাদতী’’তি সঞ্ঞায ‘‘এত্তকেহি কহাপণেহি সাটকে আহর, এত্তকেহি যাগুআদীনি সম্পাদেহী’’তি ৰদতি. যং তে আহরন্তি, সব্বেসং অকপ্পিযং. কস্মা? কহাপণানং ৰিচারিতত্তা.

সচে ধঞ্ঞং আহরিত্ৰা ইদং সঙ্ঘস্স আহটন্তি ৰদন্তি, অঞ্ঞতরো চ ভিক্খু পুরিমনযেনেৰ ‘‘এত্তকেহি ৰীহীহি ইদঞ্চিদঞ্চ আহরথা’’তি ৰদতি. যং তে আহরন্তি, তস্সেৰ অকপ্পিযং. কস্মা? ধঞ্ঞস্স ৰিচারিতত্তা.

সচে তণ্ডুলং ৰা অপরণ্ণং ৰা আহরিত্ৰা ‘‘ইদং সঙ্ঘস্স আহট’’ন্তি ৰদন্তি, অঞ্ঞতরো চ ভিক্খু পুরিমনযেনেৰ ‘‘এত্তকেহি তণ্ডুলেহি ইদঞ্চিদঞ্চ আহরথা’’তি ৰদতি. যং তে আহরন্তি, সব্বেসং কপ্পিযং. কস্মা? কপ্পিযানং তণ্ডুলাদীনং ৰিচারিতত্তা. কযৰিক্কযেপি অনাপত্তি, কপ্পিযকারকস্স আচিক্খিতত্তা.

পুব্বে পন চিত্তলপব্বতে একো ভিক্খু চতুসালদ্ৰারে ‘‘অহো ৰত স্ৰে সঙ্ঘস্স এত্তকপ্পমাণে পূৰে পচেয্যু’’ন্তি আরামিকানং সঞ্ঞাজননত্থং ভূমিযং মণ্ডলং অকাসি, তং দিস্ৰা ছেকো আরামিকো তথেৰ কত্ৰা দুতিযদিৰসে ভেরিযা আকোটিতায সন্নিপতিতে সঙ্ঘে পূৰং গহেত্ৰা সঙ্ঘত্থেরং আহ – ‘‘ভন্তে, অম্হেহি ইতো পুব্বে নেৰ পিতূনং ন পিতামহানং এৰরূপং সুতপুব্বং, একেন অয্যেন চতুস্সালদ্ৰারে পূৰত্থায সঞ্ঞা কতা, ইতো দানি পভুতি অয্যা অত্তনো অত্তনো চিত্তানুরূপং ৰদন্তু, অম্হাকম্পি ফাসুৰিহারো ভৰিস্সতী’’তি. মহাথেরো ততোৰ নিৰত্তি, একভিক্খুনাপি পূৰো ন গহিতো. এৰং পুব্বে তত্রুপ্পাদম্পি ন পরিভুঞ্জিংসু. তস্মা –

সল্লেখং অচ্চজন্তেন, অপ্পমত্তেন ভিক্খুনা;

কপ্পিযেপি ন কাতব্বা, আমিসত্থায লোলতাতি.

যো চাযং তল়াকে ৰুত্তো, পোক্খরণী-উদকৰাহকমাতিকাদীসুপি এসেৰ নযো.

পুব্বণ্ণাপরণ্ণউচ্ছুফলাফলাদীনং ৰিরুহনট্ঠানং যং কিঞ্চি খেত্তং ৰা ৰত্থুং ৰা দম্মীতি ৰুত্তেপি ‘‘ন ৰট্টতী’’তি পটিক্খিপিত্ৰা তল়াকে ৰুত্তনযেনেৰ যদা কপ্পিযৰোহারেন ‘‘চতুপচ্চযপরিভোগত্থায দম্মী’’তি ৰদতি, তদা সম্পটিচ্ছিতব্বং, ‘‘ৰনং দম্মি, অরঞ্ঞং দম্মী’’তি ৰুত্তে পন ৰট্টতি. সচে মনুস্সা ভিক্খূহি অনাণত্তাযেৰ তত্থ রুক্খে ছিন্দিত্ৰা অপরণ্ণাদীনি সম্পাদেত্ৰা ভিক্খূনং ভাগং দেন্তি, ৰট্টতি; অদেন্তা ন চোদেতব্বা. সচে কেনচিদেৰ অন্তরাযেন তেসু পক্কন্তেসু অঞ্ঞে করোন্তি, ন চ ভিক্খূনং কিঞ্চি দেন্তি, তে ৰারেতব্বা. সচে ৰদন্তি – ‘‘ননু, ভন্তে, পুব্বেপি মনুস্সা ইধ সস্সানি অকংসূ’’তি, ততো তে ৰত্তব্বা – ‘‘তে সঙ্ঘস্স ইদঞ্চিদঞ্চ কপ্পিযভণ্ডং অদংসূ’’তি. সচে ৰদন্তি – ‘‘মযম্পি দস্সামা’’তি এৰং ৰট্টতি.

কঞ্চি সস্সুট্ঠানকং ভূমিপ্পদেসং সন্ধায ‘‘সীমং দেমা’’তি ৰদন্তি, ৰট্টতি. সীমা পরিচ্ছেদনত্থং পন থম্ভা ৰা পাসাণা ৰা সযং ন ঠপেতব্বা. কস্মা? ভূমি নাম অনগ্ঘা অপ্পকেনাপি পারাজিকো ভৰেয্য, আরামিকানং পন ৰত্তব্বং – ‘‘ইমিনা ঠানেন অম্হাকং সীমা গতা’’তি. সচেপি হি তে অধিকং গণ্হন্তি, পরিযাযেন কথিতত্তা অনাপত্তি. যদি পন রাজরাজমহামত্তাদযো সযমেৰ থম্ভে ঠপাপেত্ৰা ‘‘চত্তারো পচ্চযে পরিভুঞ্জথা’’তি দেন্তি, ৰট্টতিযেৰ.

সচে কোচি অন্তোসীমায তল়াকং খনতি, ৰিহারমজ্ঝেন ৰা মাতিকং নেতি, চেতিযঙ্গণবোধিযঙ্গণাদীনি দুস্সন্তি, ৰারেতব্বো. সচে সঙ্ঘো কিঞ্চি লভিত্ৰা আমিসগরুকতায ন ৰারেতি, একো ভিক্খু ৰারেতি, সোৰ ভিক্খু ইস্সরো. সচে একো ভিক্খু ন ৰারেতি, ‘‘নেথ তুম্হে’’তি তেসংযেৰ পক্খো হোতি, সঙ্ঘো ৰারেতি, সঙ্ঘোৰ ইস্সরো. সঙ্ঘিকেসু হি কম্মেসু যো ধম্মকম্মং করোতি, সোৰ ইস্সরো. সচে ৰারিযমানোপি করোতি, হেট্ঠা গহিতং পংসুং হেট্ঠা পক্খিপিত্ৰা, উপরি গহিতং পংসুং উপরি পক্খিপিত্ৰা পূরেতব্বা.

সচে কোচি যথাজাতমেৰ উচ্ছুং ৰা অপরণ্ণং ৰা অলাবুকুম্ভণ্ডাদিকং ৰা ৰল্লিফলং দাতুকামো ‘‘এতং সব্বং উচ্ছুখেত্তং অপরণ্ণৰত্থুং ৰল্লিফলাৰাটং দম্মী’’তি ৰদতি, সহ ৰত্থুনা পরামট্ঠত্তা ‘‘ন ৰট্টতী’’তি মহাসুমত্থেরো আহ. মহাপদুমত্থেরো পন ‘‘অভিলাপমত্তমেতং সামিকানংযেৰ হি সো ভূমিভাগো তস্মা ৰট্টতী’’তি আহ.

‘‘দাসং দম্মী’’তি ৰদতি, ন ৰট্টতি. ‘‘আরামিকং দম্মি, ৰেয্যাৰচ্চকরং দম্মি, কপ্পিযকারকং দম্মী’’তি ৰুত্তে ৰট্টতি. সচে সো আরামিকো পুরেভত্তম্পি পচ্ছাভত্তম্পি সঙ্ঘস্সেৰ কম্মং করোতি, সামণেরস্স ৰিয সব্বং ভেসজ্জপটিজগ্গনম্পি তস্স কাতব্বং. সচে পুরেভত্তমেৰ সঙ্ঘস্স কম্মং করোতি, পচ্ছাভত্তং অত্তনো কম্মং করোতি, সাযং নিৰাপো ন দাতব্বো. যেপি পঞ্চদিৰসৰারেন ৰা পক্খৰারেন ৰা সঙ্ঘস্স কম্মং কত্ৰা সেসকালে অত্তনো কম্মং করোন্তি, তেসম্পি করণকালেযেৰ ভত্তঞ্চ নিৰাপো চ দাতব্বো. সচে সঙ্ঘস্স কম্মং নত্থি, অত্তনোযেৰ কম্মং কত্ৰা জীৰন্তি, তে চে হত্থকম্মমূলং আনেত্ৰা দেন্তি, গহেতব্বং. নো চে দেন্তি, ন কিঞ্চি ৰত্তব্বা. যং কিঞ্চি রজকদাসম্পি পেসকারদাসম্পি আরামিকনামেন সম্পটিচ্ছিতুং ৰট্টতি.

সচে ‘‘গাৰো দেমা’’তি ৰদন্তি, ‘‘ন ৰট্টতী’’তি পটিক্খিপিতব্বা. ইমা গাৰো কুতোতি পণ্ডিতেহি পঞ্চ গোরসপরিভোগত্থায দিন্নাতি, ‘‘মযম্পি পঞ্চগোরসপরিভোগত্থায দেমা’’তি ৰুত্তে ৰট্টতি. অজিকাদীসুপি এসেৰ নযো. ‘‘হত্থিং দেম, অস্সং মহিসং কুক্কুটং সূকরং দেমা’’তি ৰদন্তি, সম্পটিচ্ছিতুং ন ৰট্টতি. সচে কেচি মনুস্সা ‘‘অপ্পোস্সুক্কা, ভন্তে, তুম্হে হোথ, মযং ইমে গহেত্ৰা তুম্হাকং কপ্পিযভণ্ডং দস্সামা’’তি গণ্হন্তি, ৰট্টতি. ‘‘কুক্কুটসূকরা সুখং জীৰন্তূ’’তি অরঞ্ঞে ৰিস্সজ্জেতুং ৰট্টতি. ‘‘ইমং তল়াকং, ইমং খেত্তং, ইমং ৰত্থুং, ৰিহারস্স দেমা’’তি ৰুত্তে পটিক্খিপিতুং ন লব্ভতীতি. সেসমেত্থ উত্তানত্থমেৰ.

সমুট্ঠানাদীসু ইদম্পি ছসমুট্ঠানং কিরিযং, নোসঞ্ঞাৰিমোক্খং, অচিত্তকং, পণ্ণত্তিৰজ্জং, কাযকম্মৰচীকম্মং, তিচিত্তং, তিৰেদনন্তি.

রাজসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

নিট্ঠিতো চীৰরৰগ্গো পঠমো.

২. কোসিযৰগ্গো

১. কোসিযসিক্খাপদৰণ্ণনা

৫৪২. তেন সমযেনাতি কোসিযসিক্খাপদং. তত্থ সন্থরিত্ৰা কতং হোতীতি সমে ভূমিভাগে কোসিযংসূনি উপরূপরি সন্থরিত্ৰা কঞ্জিকাদীহি সিঞ্চিত্ৰা কতং হোতি. একেনপি কোসিযংসুনা মিস্সিত্ৰাতি তিট্ঠতু অত্তনো রুচিৰসেন মিস্সিতং, সচেপি তস্স করণট্ঠানে ৰাতো একং কোসিযংসুং আনেত্ৰা পাতেতি, এৰম্পি মিস্সেত্ৰা কতমেৰ হোতীতি. সেসং উত্তানত্থমেৰ.

ছসমুট্ঠানং, কিরিযং, নোসঞ্ঞাৰিমোক্খং, অচিত্তকং পণ্ণত্তিৰজ্জং, কাযকম্মৰচীকম্মং,

তিচিত্তং, তিৰেদনন্তি.

কোসিযসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

২. সুদ্ধকাল়কসিক্খাপদৰণ্ণনা

৫৪৭. তেন সমযেনাতি সুদ্ধকাল়কসিক্খাপদং. তত্থ সুদ্ধকাল়কানন্তি সুদ্ধানং কাল়কানং, অঞ্ঞেহি অমিস্সিতকাল়কানন্তি অত্থো. সেসং উত্তানত্থমেৰ. সমুট্ঠানাদীনিপি কোসিযসিক্খাপদসদিসানেৰাতি.

সুদ্ধকাল়কসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৩. দ্ৰেভাগসিক্খাপদৰণ্ণনা

৫৫২. তেন সমযেনাতি দ্ৰেভাগসিক্খাপদং. তত্থ অন্তে আদিযিত্ৰাতি সন্থতস্স অন্তে অনুৰাতং ৰিয দস্সেত্ৰা ওদাতং অল্লিযাপেত্ৰা.

দ্ৰে ভাগাতি দ্ৰে কোট্ঠাসা. আদাতব্বাতি গহেতব্বা. গোচরিযানন্তি কপিলৰণ্ণানং. দ্ৰে তুলা আদাতব্বাতি চতূহি তুলাহি কারেতুকামং সন্ধায ৰুত্তং. অত্থতো পন যত্তকেহি এল়কলোমেহি কাতুকামো হোতি, তেসু দ্ৰে কোট্ঠাসা কাল়কানং একো ওদাতানং, একো গোচরিযানন্তি ইদমেৰ দস্সিতং হোতীতি ৰেদিতব্বং. সেসং উত্তানত্থমেৰ.

সমুট্ঠানাদীনিপি কোসিযসিক্খাপদসদিসানেৰ. কেৰলং ইদং আদায অনাদায চ করণতো কিরিযাকিরিযং ৰেদিতব্বন্তি.

দ্ৰেভাগসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৪. ছব্বস্সসিক্খাপদৰণ্ণনা

৫৫৭. তেন সমযেনাতি ছব্বস্সসিক্খাপদং. তত্থ ঊহদন্তিপি উম্মিহন্তিপীতি সন্থতানং উপরি ৰচ্চম্পি পস্সাৰম্পি করোন্তীতি ৰুত্তং হোতি.

দিন্না সঙ্ঘেন ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো সন্থতসম্মুতীতি এৰং লদ্ধসম্মুতিকো ভিক্খু যাৰ রোগো ন ৰূপসম্মতি, তাৰ যং যং ঠানং গচ্ছতি, তত্থ তত্থ সন্থতং কাতুং লভতি. সচে অরোগো হুত্ৰা পুন মূলব্যাধিনাৰ গিলানো হোতি, সোযেৰ পরিহারো, নত্থঞ্ঞং সম্মুতিকিচ্চন্তি ফুস্সদেৰত্থেরো আহ. উপতিস্সত্থেরো পন ‘‘সো ৰা ব্যাধি পটিকুপ্পতু, অঞ্ঞো ৰা, ‘সকিং গিলানো’তি নামং লদ্ধং লদ্ধমেৰ, পুন সম্মুতিকিচ্চং নত্থী’’তি আহ.

ওরেন চে ছন্নং ৰস্সানন্তি ছন্নং ৰস্সানং ওরিমভাগে, অন্তোতি অত্থো. পদভাজনে পন সঙ্খ্যামত্তদস্সনত্থং ‘‘ঊনকছব্বস্সানী’’তি ৰুত্তং.

অনাপত্তি ছব্বস্সানি করোতীতি যদা ছব্বস্সানি পরিপুণ্ণানি হোন্তি, তদা সন্থতং করোতি. দুতিযপদেপি ‘‘যদা অতিরেকছব্বস্সানি হোন্তি, তদা করোতী’’তি এৰমত্থো দট্ঠব্বো. ন হি সো ছব্বস্সানি করোতীতি. সেসং উত্তানত্থমেৰ.

সমুট্ঠানাদীনি কোসিযসিক্খাপদসদিসানেৰাতি.

ছব্বস্সসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৫. নিসীদনসন্থতসিক্খাপদৰণ্ণনা

৫৬৫. তেন সমযেনাতি নিসীদনসন্থতসিক্খাপদং. তত্থ ইচ্ছামহং ভিক্খৰেতি ভগৰা কির তং তেমাসং ন কিঞ্চি বোধনেয্যসত্তং অদ্দস, তস্মা এৰমাহ. এৰং সন্তেপি তন্তিৰসেন ধম্মদেসনা কত্তব্বা সিযা. যস্মা পনস্স এতদহোসি – ‘‘মযি ওকাসং কারেত্ৰা পটিসল্লীনে ভিক্খূ অধম্মিকং কতিকৰত্তং করিস্সন্তি, তং উপসেনো ভিন্দিস্সতি. অহং তস্স পসীদিত্ৰা ভিক্খূনং দস্সনং অনুজানিস্সামি, ততো মং পস্সিতুকামা বহূ ভিক্খূ ধুতঙ্গানি সমাদিযিস্সন্তি, অহঞ্চ তেহি উজ্ঝিতসন্থতপচ্চযা সিক্খাপদং পঞ্ঞপেস্সামী’’তি, তস্মা এৰমাহ. এৰং বহূনি হি এত্থ আনিসংসানীতি.

সপরিসো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমীতি থেরো কির ‘‘ন, ভিক্খৰে, ঊনদসৰস্সেন উপসম্পাদেতব্বো, যো উপসম্পাদেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ৭৫) ইমস্মিং খন্ধকসিক্খাপদে ‘‘কথঞ্হি নাম ত্ৰং মোঘপুরিস অঞ্ঞেহি ওৰদিযো অনুসাসিযো অঞ্ঞং ওৰদিতুং অনুসাসিতুং মঞ্ঞিস্সসী’’তি এৰমাদিনা নযেন গরহং লভিত্ৰা ‘‘সত্থা ময্হং পরিসং নিস্সায গরহং অদাসি, সো দানাহং ভগৰন্তং তেনেৰ পুণ্ণচন্দসস্সিরীকেন সব্বাকারপরিপুণ্ণেন মুখেন ব্রহ্মঘোসং নিচ্ছারেত্ৰা পরিসংযেৰ নিস্সায সাধুকারং দাপেস্সামী’’তি সুহদযো কুলপুত্তো অতিরেকযোজনসতং পটিক্কমিত্ৰা পরিসং চিনিত্ৰা পঞ্চমত্তেহি ভিক্খুসতেহি পরিৰুতো পুন ভগৰন্তং উপসঙ্কমন্তো. তেন ৰুত্তং – ‘‘সপরিসো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমী’’তি. ন হি সক্কা বুদ্ধানং অঞ্ঞথা আরাধেতুং অঞ্ঞত্র ৰত্তসম্পত্তিযা.

ভগৰতো অৰিদূরে নিসিন্নোতি ৰত্তসম্পত্তিযা পরিসুদ্ধভাৰেন নিরাসঙ্কো সীহো ৰিয কঞ্চনপব্বতস্স ভগৰতো অৰিদূরে নিসিন্নো. এতদৰোচাতি কথাসমুট্ঠাপনত্থং এতং অৰোচ. মনাপানি তে ভিক্খু পংসুকূলানীতি ভিক্খু তৰ ইমানি পংসুকূলানি মনাপানি, অত্তনো রুচিযা খন্তিযা গহিতানীতি অত্থো. ন খো মে, ভন্তে, মনাপানীতি, ভন্তে ন মযা অত্তনো রুচিযা গহিতানি, গলগ্গাহেন ৰিয মত্থকতাল়নেন ৰিয চ গাহিতোম্হীতি দস্সেতি.

পঞ্ঞাযিস্সতীতি পঞ্ঞাতো অভিঞ্ঞাতো ভৰিস্সতি, তত্থ সন্দিস্সিস্সতীতি ৰুত্তং হোতি. ন মযং অপঞ্ঞত্তং পঞ্ঞপেস্সামাতি মযং সাৰকা নাম অপঞ্ঞত্তং ন পঞ্ঞপেস্সাম, বুদ্ধৰিসযো হি এসো যদিদং ‘‘পাচিত্তিযং দুক্কট’’ন্তিআদিনা নযেন অপঞ্ঞত্তসিক্খাপদপঞ্ঞপনং পঞ্ঞত্তসমুচ্ছিন্দনং ৰা. সমাদাযাতি তং তং সিক্খাপদং সমাদিযিত্ৰা, ‘‘সাধু সুট্ঠূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা যথাপঞ্ঞত্তেসু সব্বসিক্খাপদেসু সিক্খিস্সামাতি দস্সেতি. তস্স আরদ্ধচিত্তো পুনপি ‘‘সাধু সাধূ’’তি সাধুকারমদাসি.

৫৬৬. অনুঞ্ঞাতাৰুসোতি অনুঞ্ঞাতং, আৰুসো. পিহেন্তাতি পিহযন্তা. সন্থতানি উজ্ঝিত্ৰাতি সন্থতে চতুত্থচীৰরসঞ্ঞিতায সব্বসন্থতানি উজ্ঝিত্ৰা. ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসীতি ভগৰা সন্থতানি ৰিপ্পকিণ্ণানি দিস্ৰা ‘‘সদ্ধাদেয্যৰিনিপাতনে কারণং নত্থি, পরিভোগুপাযং নেসং দস্সেস্সামী’’তি ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি.

৫৬৭. সকিং নিৰত্থম্পি সকিং পারুতম্পীতি সকিং নিসিন্নঞ্চেৰ নিপন্নঞ্চ. সামন্তাতি একপস্সতো ৰট্টং ৰা চতুরস্সং ৰা ছিন্দিত্ৰা গহিতট্ঠানং যথা ৰিদত্থিমত্তং হোতি, এৰং গহেতব্বং, সন্থরন্তেন পন পাল়িযং ৰুত্তনযেনেৰ একদেসে ৰা সন্থরিতব্বং, ৰিজটেত্ৰা ৰা মিস্সকং কত্ৰা সন্থরিতব্বং, এৰং থিরতরং হোতীতি. সেসং উত্তানত্থমেৰ.

সমুট্ঠানাদীনি কিরিযাকিরিযত্তা ইমস্স সিক্খাপদস্স দ্ৰেভাগসিক্খাপদসদিসানীতি.

ইমেসু পন পঞ্চসু সন্থতেসু পুরিমানি তীণি ৰিনযকম্মং কত্ৰা পটিলভিত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ন ৰট্টন্তি, পচ্ছিমানি দ্ৰে ৰট্টন্তীতি ৰেদিতব্বানীতি.

নিসীদনসন্থতসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৬. এল়কলোমসিক্খাপদৰণ্ণনা

৫৭১. তেন সমযেনাতি এল়কলোমসিক্খাপদং. তত্থ উপ্পণ্ডেসুন্তি ‘‘কিত্তকেন, ভন্তে, কীতানী’’তিআদীনি ৰদন্তা অৰহসিংসু. ঠিতকোৰ আসুম্ভীতি যথা মনুস্সা অরঞ্ঞতো মহন্তং দারুভারং আনেত্ৰা কিলন্তা ঠিতকাৰ পাতেন্তি, এৰং পাতেসীতি অত্থো.

৫৭২. সহত্থাতি সহত্থেন, অত্তনা হরিতব্বানীতি ৰুত্তং হোতি. বহিতিযোজনং পাতেতীতি তিযোজনতো বহি পাতেতি. অনন্তরাযেন পতনকে হত্থতো মুত্তমত্তে লোমগণনায নিস্সগ্গিযপাচিত্তিযানি. সচে বহিতিযোজনে রুক্খে ৰা থম্ভে ৰা পটিহঞ্ঞিত্ৰা পুন অন্তো পতন্তি, অনাপত্তি. ভূমিযং পতিত্ৰা ঠত্ৰা ঠত্ৰা ৰট্টমানা এল়কলোমভণ্ডিকা পুন অন্তো পৰিসতি, আপত্তিযেৰ. অন্তো ঠত্ৰা হত্থেন ৰা পাদেন ৰা যট্ঠিযা ৰা ৰট্টেতি ঠত্ৰা ৰা অঠত্ৰা ৰা ৰট্টমানা ভণ্ডিকা গচ্ছতু, আপত্তিযেৰ. ‘‘অঞ্ঞো হরিস্সতী’’তি ঠপেতি, তেন হরিতেপি আপত্তিযেৰ. সুদ্ধচিত্তেন ঠপিতং ৰাতো ৰা অঞ্ঞো ৰা অত্তনো ধম্মতায বহি পাতেতি, আপত্তিযেৰ. সউস্সাহত্তা অচিত্তকত্তা চ সিক্খাপদস্স. কুরুন্দিযাদীসু পন ‘‘এত্থ অনাপত্তী’’তি ৰুত্তা, সা অনাপত্তি পাল়িযা ন সমেতি. উভতোভণ্ডিকং একাবদ্ধং কত্ৰা একং ভণ্ডিকং অন্তোসীমায একং বহিসীমায করোন্তো ঠপেতি, রক্খতি তাৰ. একাবদ্ধে কাজেপি এসেৰ নযো. যদি পন অবন্ধিত্ৰা কাজকোটিযং ঠপিতমত্তমেৰ হোতি, ন রক্খতি. একাবদ্ধেপি পরিৰত্তেত্ৰা ঠপিতে আপত্তিযেৰ.

অঞ্ঞস্স যানে ৰাতি এত্থ গচ্ছন্তে যানে ৰা হত্থিপিট্ঠিআদীসু ৰা সামিকস্স অজানন্তস্সেৰ হরিস্সতীতি ঠপেতি, তস্মিং তিযোজনং অতিক্কন্তে আপত্তি. অগচ্ছন্তেপি এসেৰ নযো. সচে পন অগচ্ছন্তে যানে ৰা হত্থিপিট্ঠিযাদীসু ৰা ঠপেত্ৰা অভিরুহিত্ৰা সারেতি, হেট্ঠা ৰা গচ্ছন্তো চোদেতি, পক্কোসন্তো ৰা অনুবন্ধাপেতি, ‘‘অঞ্ঞং হরাপেতী’’তি ৰচনতো অনাপত্তি. কুরুন্দিযাদীসু পন ‘‘আপত্তী’’তি ৰুত্তং, তং ‘‘অঞ্ঞং হরাপেতী’’তি ইমিনা ন সমেতি. অদিন্নাদানে পন সুঙ্কঘাতে আপত্তি হোতি. যা হি তত্থ আপত্তি, সা ইধ অনাপত্তি. যা ইধ আপত্তি, সা তত্থ অনাপত্তি. তং ঠানং পত্ৰা অঞ্ঞৰিহিতো ৰা চোরাদীহি ৰা উপদ্দুতো গচ্ছতি, আপত্তিযেৰ. সব্বত্থ লোমগণনায আপত্তিপরিচ্ছেদো ৰেদিতব্বো.

৫৭৫. তিযোজনং ৰাসাধিপ্পাযো গন্ত্ৰা ততো পরং হরতীতি যত্থ গতো, তত্থ উদ্দেসপরিপুচ্ছাদীনং ৰা পচ্চযাদীনং ৰা অলাভেন ততো পরং অঞ্ঞত্থ গচ্ছতি, ততোপি অঞ্ঞত্থাতি এৰং যোজনসতম্পি হরন্তস্স অনাপত্তি. অচ্ছিন্নং পটিলভিত্ৰাতি চোরা অচ্ছিন্দিত্ৰা নিরত্থকভাৰং ঞত্ৰা পটিদেন্তি, তং হরন্তস্স অনাপত্তি. নিস্সট্ঠং পটিলভিত্ৰাতি ৰিনযকম্মকতং পটিলভিত্ৰাতি অত্থো.

কতভণ্ডন্তি কতংভণ্ডং কম্বলকোজৰসন্থতাদিং যং কিঞ্চি অন্তমসো সুত্তকেন বদ্ধমত্তম্পি. যো পন তনুকপত্তত্থৰিকন্তরে ৰা আযোগঅংসবদ্ধককাযবন্ধনাদীনং অন্তরেসু ৰা পিপ্ফলিকাদীনং মলরক্খণত্থং সিপাটিকায ৰা অন্তমসো ৰাতাবাধিকো কণ্ণচ্ছিদ্দেপি লোমানি পক্খিপিত্ৰা গচ্ছতি, আপত্তিযেৰ. সুত্তকেন পন বন্ধিত্ৰা পক্খিত্তং কতভণ্ডট্ঠানে তিট্ঠতি, ৰেণিং কত্ৰা হরতি, ইদং নিধানমুখং নাম, আপত্তিযেৰাতি. সেসং উত্তানত্থমেৰ.

সমুট্ঠানাদীসু ইদং এল়কলোমসমুট্ঠানং নাম, কাযতো চ কাযচিত্ততো চ সমুট্ঠাতি, কিরিযং, নোসঞ্ঞাৰিমোক্খং, অচিত্তকং, পণ্ণত্তিৰজ্জং, কাযকম্মং, তিচিত্তং, তিৰেদনন্তি.

এল়কলোমসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৭. এল়কলোমধোৰাপনসিক্খাপদৰণ্ণনা

৫৭৬. তেন সমযেনাতি এল়কলোমধোৰাপনসিক্খাপদং. তত্থ রিঞ্চন্তীতি উজ্ঝন্তি ৰিস্সজ্জেন্তি, ন সক্কোন্তি অনুযুঞ্জিতুন্তি ৰুত্তং হোতি. সেসমেত্থ পুরাণচীৰরসিক্খাপদে ৰুত্তনযেনেৰ সদ্ধিং সমুট্ঠানাদীহীতি.

এল়কলোমধোৰাপনসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৮. রূপিযসিক্খাপদৰণ্ণনা

৫৮২. তেন সমযেনাতি রূপিযসিক্খাপদং. তত্থ পটিৰিসোতি কোট্ঠাসো.

৫৮৩-৪. জাতরূপরজতন্তি এত্থ জাতরূপন্তি সুৰণ্ণস্স নামং. তং পন যস্মা তথাগতস্স ৰণ্ণসদিসং হোতি, তস্মা ‘‘সত্থুৰণ্ণো ৰুচ্চতী’’তি পদভাজনে ৰুত্তং. তস্সত্থো – ‘‘যো সত্থুৰণ্ণো লোহৰিসেসো, ইদং জাতরূপং নামা’’তি রজতং পন ‘‘সঙ্খো, সিলা, পৰাল, রজতং, জাতরূপ’’ন্তিআদীসু (পাচি. ৫০৬) রূপিযং ৰুত্তং. ইধ পন যং কিঞ্চি ৰোহারগমনীযং কহাপণাদি অধিপ্পেতং. তেনেৰস্স পদভাজনে ‘‘কহাপণো লোহমাসকো’’তিআদি ৰুত্তং. তত্থ কহাপণোতি সোৰণ্ণমযো ৰা রূপিযমযো ৰা পাকতিকো ৰা. লোহমাসকোতি তম্বলোহাদীহি কতমাসকো. দারুমাসকোতি সারদারুনা ৰা ৰেল়ুপেসিকায ৰা অন্তমসো তালপণ্ণেনাপি রূপং ছিন্দিত্ৰা কতমাসকো. জতুমাসকোতি লাখায ৰা নিয্যাসেন ৰা রূপং সমুট্ঠাপেত্ৰা কতমাসকো. ‘‘যে ৰোহারং গচ্ছন্তী’’তি ইমিনা পন পদেন যো যো যত্থ যত্থ জনপদে যদা যদা ৰোহারং গচ্ছতি, অন্তমসো অট্ঠিমযোপি চম্মমযোপি রুক্খফলবীজমযোপি সমুট্ঠাপিতরূপোপি অসমুট্ঠাপিতরূপোপি সব্বো সঙ্গহিতো.

ইচ্চেতং সব্বম্পি রজতং জাতরূপং জাতরূপমাসকো, ৰুত্তপ্পভেদো সব্বোপি রজতমাসকোতি চতুব্বিধং নিস্সগ্গিযৰত্থু হোতি. মুত্তা, মণি, ৰেল়ুরিযো, সঙ্খো, সিলা, পৰাল, লোহিতঙ্কো, মসারগল্লং, সত্ত ধঞ্ঞানি, দাসিদাসখেত্তৰত্থুপুপ্ফারামফলারামাদযোতি ইদং দুক্কটৰত্থু. সুত্তং ফালো পটকো কপ্পাসো অনেকপ্পকারং অপরণ্ণং সপ্পিনৰনীততেলমধুফাণিতাদিভেসজ্জঞ্চ ইদং কপ্পিযৰত্থু. তত্থ নিস্সগ্গিযৰত্থুং অত্তনো ৰা সঙ্ঘগণপুগ্গলচেতিযানং ৰা অত্থায সম্পটিচ্ছিতুং ন ৰট্টতি. অত্তনো অত্থায সম্পটিচ্ছতো নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং হোতি, সেসানং অত্থায দুক্কটং. দুক্কটৰত্থুং সব্বেসম্পি অত্থায সম্পটিচ্ছতো দুক্কটমেৰ. কপ্পিযৰত্থুম্হি অনাপত্তি. সব্বম্পি নিক্খিপনত্থায ভণ্ডাগারিকসীসেন সম্পটিচ্ছতো উপরি রতনসিক্খাপদে আগতৰসেন পাচিত্তিযং.

উগ্গণ্হেয্যাতি গণ্হেয্য. যস্মা পন গণ্হন্তো আপত্তিং আপজ্জতি, তেনস্স পদভাজনে ‘‘সযং গণ্হাতি নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিয’’ন্তি ৰুত্তং. এস নযো সেসপদেসুপি.

তত্থ জাতরূপরজতভণ্ডেসু কহাপণমাসকেসু চ একং গণ্হতো ৰা গণ্হাপযতো ৰা একা আপত্তি. সহস্সং চেপি একতো গণ্হাতি, গণ্হাপেতি, ৰত্থুগণনায আপত্তিযো. মহাপচ্চরিযং পন কুরুন্দিযঞ্চ সিথিলবদ্ধায থৰিকায সিথিলপূরিতে ৰা ভাজনে রূপগণনায আপত্তি. ঘনবদ্ধে পন ঘনপূরিতে ৰা একাৰ আপত্তীতি ৰুত্তং.

উপনিক্খিত্তসাদিযনে পন ‘‘ইদং অয্যস্স হোতূ’’তি ৰুত্তে সচেপি চিত্তেন সাদিযতি, গণ্হিতুকামো হোতি, কাযেন ৰা ৰাচায ৰা ‘‘নযিদং কপ্পতী’’তি পটিক্খিপতি, অনাপত্তি. কাযৰাচাহি ৰা অপ্পটিক্খিপিত্ৰাপি সুদ্ধচিত্তো হুত্ৰা ‘‘নযিদং অম্হাকং কপ্পতী’’তি ন সাদিযতি, অনাপত্তিযেৰ. তীসু দ্ৰারেসু হি যেন কেনচি পটিক্খিত্তং পটিক্খিত্তমেৰ হোতি. সচে পন কাযৰাচাহি অপ্পটিক্খিপিত্ৰা চিত্তেন অধিৰাসেতি, কাযৰাচাহি কত্তব্বস্স পটিক্খেপস্স অকরণতো অকিরিযসমুট্ঠানং কাযদ্ৰারে চ ৰচীদ্ৰারে চ আপত্তিং আপজ্জতি, মনোদ্ৰারে পন আপত্তি নাম নত্থি.

একো সতং ৰা সহস্সং ৰা পাদমূলে ঠপেতি ‘‘তুয্হিদং হোতূ’’তি, ভিক্খূ ‘‘নযিদং কপ্পতী’’তি পটিক্খিপতি, উপাসকো পরিচ্চত্তং মযা তুম্হাকন্তি গতো, অঞ্ঞো তত্থ আগন্ত্ৰা পুচ্ছতি – ‘‘কিং, ভন্তে, ইদ’’ন্তি? যং তেন অত্তনা চ ৰুত্তং, তং আচিক্খিতব্বং. সো চে ৰদতি – ‘‘গোপযিস্সামি, ভন্তে, গুত্তট্ঠানং দস্সেথা’’তি, সত্তভূমিকম্পি পাসাদং অভিরুহিত্ৰা ‘‘ইদং গুত্তট্ঠান’’ন্তি আচিক্খিতব্বং, ‘‘ইধ নিক্খিপাহী’’তি ন ৰত্তব্বং. এত্তাৰতা কপ্পিযঞ্চ অকপ্পিযঞ্চ নিস্সায ঠিতং হোতি. দ্ৰারং পিদহিত্ৰা রক্খন্তেন ৰসিতব্বং. সচে কিঞ্চি ৰিক্কাযিকভণ্ডং পত্তং ৰা চীৰরং ৰা আগচ্ছতি, ‘‘ইদং গহেস্সথ ভন্তে’’তি ৰুত্তে ‘‘উপাসক অত্থি অম্হাকং ইমিনা অত্থো, ৰত্থু চ এৰরূপং নাম সংৰিজ্জতি, কপ্পিযকারকো নত্থী’’তি ৰত্তব্বং. সচে সো ৰদতি, ‘‘অহং কপ্পিযকারকো ভৰিস্সামি, দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা দেথা’’তি, দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা ‘‘ইমস্মিং ওকাসে ঠপিত’’ন্তি ৰত্তব্বং, ‘‘ইদং গণ্হা’’তি ন ৰত্তব্বং. এৰম্পি কপ্পিযঞ্চ অকপ্পিযঞ্চ নিস্সায ঠিতমেৰ হোতি, সো চে তং গহেত্ৰা তস্স কপ্পিযভণ্ডং দেতি, ৰট্টতি. সচে অধিকং গণ্হাতি, ‘‘ন মযং তৰ ভণ্ডং গণ্হাম, ‘‘নিক্খমাহী’’তি ৰত্তব্বো.

সঙ্ঘমজ্ঝে নিস্সজ্জিতব্বন্তি এত্থ যস্মা রূপিযং নাম অকপ্পিযং, ‘‘তস্মা নিস্সজ্জিতব্বং সঙ্ঘস্স ৰা গণস্স ৰা পুগ্গলস্স ৰা’’তি ন ৰুত্তং. যস্মা পন তং পটিগ্গহিতমত্তমেৰ ন তেন কিঞ্চি কপ্পিযভণ্ডং চেতাপিতং, তস্মা উপাযেন পরিভোগদস্সনত্থং ‘‘সঙ্ঘমজ্ঝে নিস্সজ্জিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. কপ্পিযং আচিক্খিতব্বং সপ্পি ৰাতি ‘‘পব্বজিতানং সপ্পি ৰা তেলং ৰা ৰট্টতি উপাসকা’’তি এৰং আচিক্খিতব্বং.

রূপিযপটিগ্গাহকং ঠপেত্ৰা সব্বেহেৰ পরিভুঞ্জিতব্বন্তি সব্বেহি ভাজেত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বং. রূপিযপটিগ্গাহকেন ভাগো ন গহেতব্বো. অঞ্ঞেসং ভিক্খূনং ৰা আরামিকানং ৰা পত্তভাগম্পি লভিত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ন ৰট্টতি, অন্তমসো মক্কটাদীহি ততো হরিত্ৰা অরঞ্ঞে ঠপিতং ৰা তেসং হত্থতো গল়িতং ৰা তিরচ্ছানগতপরিগ্গহিতম্পি পংসুকূলম্পি ন ৰট্টতিযেৰ, ততো আহটেন ফাণিতেন সেনাসনধূপনম্পি ন ৰট্টতি. সপ্পিনা ৰা তেলেন ৰা পদীপং কত্ৰা দীপালোকে নিপজ্জিতুং কসিণপরিকম্মম্পি কাতুং, পোত্থকম্পি ৰাচেতুং ন ৰট্টতি. তেলমধুফাণিতেহি পন সরীরে ৰণং মক্খেতুং ন ৰট্টতিযেৰ. তেন ৰত্থুনা মঞ্চপীঠাদীনি ৰা গণ্হন্তি, উপোসথাগারং ৰা ভোজনসালং ৰা করোন্তি, পরিভুঞ্জিতুং ন ৰট্টতি. ছাযাপি গেহপরিচ্ছেদেন ঠিতা ন ৰট্টতি, পরিচ্ছেদাতিক্কন্তা আগন্তুকত্তা ৰট্টতি. তং ৰত্থুং ৰিস্সজ্জেত্ৰা কতেন মগ্গেনপি সেতুনাপি নাৰাযপি উল়ুম্পেনপি গন্তুং ন ৰট্টতি, তেন ৰত্থুনা খনাপিতায পোক্খরণিযা উব্ভিদোদকং পাতুং ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰা ন ৰট্টতি. অন্তো উদকে পন অসতি অঞ্ঞং আগন্তুকং উদকং ৰা ৰস্সোদকং ৰা পৰিট্ঠং ৰট্টতি. কীতায যেন উদকেন সদ্ধিং কীতা তং আগন্তুকম্পি ন ৰট্টতি, তং ৰত্থুং উপনিক্খেপং ঠপেত্ৰা সঙ্ঘো পচ্চযে পরিভুঞ্জতি, তেপি পচ্চযা তস্স ন ৰট্টন্তি. আরামো গহিতো হোতি, সোপি পরিভুঞ্জিতুং ন ৰট্টতি. যদি ভূমিপি বীজম্পি অকপ্পিযং নেৰ ভূমিং ন ফলং পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি. সচে ভূমিংযেৰ কিণিত্ৰা অঞ্ঞানি বীজানি রোপিতানি ফলং ৰট্টতি, অথ বীজানি কিণিত্ৰা কপ্পিযভূমিযং রোপিতানি, ফলং ন ৰট্টতি, ভূমিযং নিসীদিতুং ৰা নিপজ্জিতুং ৰা ৰট্টতি.

সচে সো ছড্ডেতীতি যত্থ কত্থচি খিপতি, অথাপি ন ছড্ডেতি, সযং গহেত্ৰা গচ্ছতি, ন ৰারেতব্বো. নো চে ছড্ডেতীতি অথ নেৰ গহেত্ৰা গচ্ছতি, ন ছড্ডেতি, কিং ময্হং ইমিনা ব্যাপারেনাতি যেন কামং পক্কমতি, ততো যথাৰুত্তলক্খণো রূপিযছড্ডকো সম্মন্নিতব্বো.

যো ন ছন্দাগতিন্তিআদীসু লোভৰসেন তং ৰত্থুং অত্তনো ৰা করোন্তো অত্তানং ৰা উক্কংসেন্তো ছন্দাগতিং নাম গচ্ছতি. দোসৰসেন ‘‘নেৰাযং মাতিকং জানাতি, ন ৰিনয’’ন্তি পরং অপসাদেন্তো দোসাগতিং নাম গচ্ছতি. মোহৰসেন মুট্ঠপমুট্ঠস্সতিভাৰং আপজ্জন্তো মোহাগতিং নাম গচ্ছতি. রূপিযপটিগ্গাহকস্স ভযেন ছড্ডেতুং অৰিসহন্তো ভযাগতিং নাম গচ্ছতি. এৰং অকরোন্তো ন ছন্দাগতিং গচ্ছতি, ন দোসাগতিং গচ্ছতি, ন মোহাগতিং গচ্ছতি, ন ভযাগতিং গচ্ছতীতি ৰেদিতব্বো.

৫৮৫. অনিমিত্তং কত্ৰাতি নিমিত্তং অকত্ৰা, অক্খীনি নিম্মীলেত্ৰা নদিযা ৰা পপাতে ৰা ৰনগহনে ৰা গূথং ৰিয অনপেক্খেন পতিতোকাসং অসমন্নাহরন্তেন পাতেতব্বন্তি অত্থো. এৰং জিগুচ্ছিতব্বেপি রূপিযে ভগৰা পরিযাযেন ভিক্খূনং পরিভোগং আচিক্খি. রূপিযপটিগ্গাহকস্স পন কেনচি পরিযাযেন ততো উপ্পন্নপচ্চযপরিভোগো ন ৰট্টতি. যথা চাযং এতস্স ন ৰট্টতি, এৰং অসন্তসম্ভাৰনায ৰা কুলদূসককম্মেন ৰা কুহনাদীহি ৰা উপ্পন্নপচ্চযা নেৰ তস্স ন অঞ্ঞস্স ৰট্টন্তি, ধম্মেন সমেন উপ্পন্নাপি অপ্পচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ন ৰট্টন্তি.

চত্তারো হি পরিভোগা – থেয্যপরিভোগো, ইণপরিভোগো, দাযজ্জপরিভোগো, সামিপরিভোগোতি. তত্থ সঙ্ঘমজ্ঝেপি নিসীদিত্ৰা পরিভুঞ্জন্তস্স দুস্সীলস্স পরিভোগো ‘‘থেয্যপরিভোগো’’ নাম. সীলৰতো অপ্পচ্চৰেক্খিতপরিভোগো ‘‘ইণপরিভোগো’’ নাম. তস্মা চীৰরং পরিভোগে পরিভোগে পচ্চৰেক্খিতব্বং, পিণ্ডপাতো আলোপে আলোপে. তথা অসক্কোন্তেন পুরেভত্তপচ্ছাভত্তপুরিমযামপচ্ছিমযামেসু. সচস্স অপ্পচ্চৰেক্খতোৰ অরুণো উগ্গচ্ছতি, ইণপরিভোগট্ঠানে তিট্ঠতি. সেনাসনম্পি পরিভোগে পরিভোগে পচ্চৰেক্খিতব্বং, ভেসজ্জস্স পটিগ্গহণেপি পরিভোগেপি সতিপচ্চযতা ৰট্টতি, এৰং সন্তেপি পটিগ্গহণে সতিং কত্ৰা পরিভোগে অকরোন্তস্সেৰ আপত্তি, পটিগ্গহণে পন সতিং অকত্ৰা পরিভোগে করোন্তস্স অনাপত্তি.

চতুব্বিধা হি সুদ্ধি – দেসনাসুদ্ধি, সংৰরসুদ্ধি, পরিযেট্ঠিসুদ্ধি, পচ্চৰেক্খণসুদ্ধীতি. তত্থ দেসনাসুদ্ধি নাম পাতিমোক্খসংৰরসীলং, তঞ্হি দেসনায সুজ্ঝনতো ‘‘দেসনাসুদ্ধী’’তি ৰুচ্চতি. সংৰরসুদ্ধি নাম ইন্দ্রিযসংৰরসীলং, তঞ্হি ন পুন এৰং করিস্সামীতি চিত্তাধিট্ঠানসংৰরেনেৰ সুজ্ঝনতো ‘‘সংৰরসুদ্ধী’’তি ৰুচ্চতি. পরিযেট্ঠিসুদ্ধি নাম আজীৰপারিসুদ্ধিসীলং, তঞ্হি অনেসনং পহায ধম্মেন সমেন পচ্চযে উপ্পাদেন্তস্স পরিযেসনায সুদ্ধত্তা ‘‘পরিযেট্ঠিসুদ্ধী’’তি ৰুচ্চতি. পচ্চৰেক্খণসুদ্ধি নাম পচ্চযপরিভোগসন্নিস্সিতসীলং, তঞ্হি ‘‘পটিসঙ্খা যোনিসো চীৰরং পটিসেৰতী’’তিআদিনা (ম. নি. ১.২৩; অ. নি. ৬.৫৮) নযেন ৰুত্তেন পচ্চৰেক্খণেন সুজ্ঝনতো ‘‘পচ্চৰেক্খণসুদ্ধী’’তি ৰুচ্চতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘পটিগ্গহণে পন সতিং অকত্ৰা পরিভোগে করোন্তস্স অনাপত্তী’’তি.

সত্তন্নং সেক্খানং পচ্চযপরিভোগো দাযজ্জপরিভোগো নাম, তে হি ভগৰতো পুত্তা, তস্মা পিতুসন্তকানং পচ্চযানং দাযাদা হুত্ৰা তে পচ্চযে পরিভুঞ্জন্তি. কিং পন তে ভগৰতো পচ্চযে পরিভুঞ্জন্তি, গিহীনং পচ্চযে পরিভুঞ্জন্তীতি? গিহীহি দিন্নাপি ভগৰতা অনুঞ্ঞাতত্তা ভগৰতো সন্তকা হোন্তি, তস্মা তে ভগৰতো পচ্চযে পরিভুঞ্জন্তীতি (ম. নি. ১.২৯) ৰেদিতব্বং, ধম্মদাযাদসুত্তঞ্চেত্থ সাধকং.

খীণাসৰানং পরিভোগো সামিপরিভোগো নাম, তে হি তণ্হায দাসব্যং অতীতত্তা সামিনো হুত্ৰা পরিভুঞ্জন্তীতি. ইমেসু পরিভোগেসু সামিপরিভোগো চ দাযজ্জপরিভোগো চ সব্বেসম্পি ৰট্টতি. ইণপরিভোগো ন ৰট্টতি, থেয্যপরিভোগে কথাযেৰ নত্থি.

অপরেপি চত্তারো পরিভোগা – লজ্জিপরিভোগো, অলজ্জিপরিভোগো, ধম্মিযপরিভোগো, অধম্মিযপরিভোগোতি.

তত্থ অলজ্জিনো লজ্জিনা সদ্ধিং পরিভোগো ৰট্টতি, আপত্তিযা ন কারেতব্বো. লজ্জিনো অলজ্জিনা সদ্ধিং যাৰ ন জানাতি, তাৰ ৰট্টতি. আদিতো পট্ঠায হি অলজ্জী নাম নত্থি, তস্মা যদাস্স অলজ্জীভাৰং জানাতি তদা ৰত্তব্বো ‘‘তুম্হে কাযদ্ৰারে চ ৰচীদ্ৰারে চ ৰীতিক্কমং করোথ, তং অপ্পতিরূপং মা এৰমকত্থা’’তি. সচে অনাদিযিত্ৰা করোতিযেৰ, যদি তেন সদ্ধিং পরিভোগং করোতি, সোপি অলজ্জীযেৰ হোতি. যোপি অত্তনো ভারভূতেন অলজ্জিনা সদ্ধিং পরিভোগং করোতি, সোপি নিৰারেতব্বো. সচে ন ওরমতি, অযম্পি অলজ্জীযেৰ হোতি. এৰং একো অলজ্জী অলজ্জীসতম্পি করোতি. অলজ্জিনো পন অলজ্জিনাৰ সদ্ধিং পরিভোগে আপত্তি নাম নত্থি. লজ্জিনো লজ্জিনা সদ্ধিং পরিভোগো দ্ৰিন্নং খত্তিযকুমারানং সুৰণ্ণপাতিযং ভোজনসদিসোতি.

ধম্মিযাধম্মিযপরিভোগো পচ্চযৰসেন ৰেদিতব্বো. তত্থ সচে পুগ্গলোপি অলজ্জী পিণ্ডপাতোপি অধম্মিযো, উভো জেগুচ্ছা. পুগ্গলো অলজ্জী পিণ্ডপাতো ধম্মিযো, পুগ্গলং জিগুচ্ছিত্ৰা পিণ্ডপাতো ন গহেতব্বো. মহাপচ্চরিযং পন দুস্সীলো সঙ্ঘতো উদ্দেসভত্তাদীনি লভিত্ৰা সঙ্ঘস্সেৰ দেতি, এতানি যথাদানমেৰ গতত্তা ৰট্টন্তীতি ৰুত্তং. পুগ্গলো লজ্জী পিণ্ডপাতো অধম্মিযো, পিণ্ডপাতো জেগুচ্ছো ন গহেতব্বো. পুগ্গলো লজ্জী, পিণ্ডপাতোপি ধম্মিযো, ৰট্টতি.

অপরে দ্ৰে পগ্গহা; দ্ৰে চ পরিভোগা – লজ্জিপগ্গহো, অলজ্জিপগ্গহো; ধম্মপরিভোগো আমিসপরিভোগোতি.

তত্থ অলজ্জিনো লজ্জিং পগ্গহেতুং ৰট্টতি, ন সো আপত্তিযা কারেতব্বো. সচে পন লজ্জী অলজ্জিং পগ্গণ্হাতি, অনুমোদনায অজ্ঝেসতি, ধম্মকথায অজ্ঝেসতি, কুলেসু উপত্থম্ভেতি. ইতরোপি ‘‘অম্হাকং আচরিযো ঈদিসো চ ঈদিসো চা’’তি তস্স পরিসতি ৰণ্ণং ভাসতি, অযং সাসনং ওসক্কাপেতি অন্তরধাপেতীতি ৰেদিতব্বো.

ধম্মপরিভোগ-আমিসপরিভোগেসু পন যত্থ আমিসপরিভোগো ৰট্টতি, তত্থ ধম্মপরিভোগোপি ৰট্টতি. যো পন কোটিযং ঠিতো গন্থো তস্স পুগ্গলস্স অচ্চযেন নস্সিস্সতি, তং ধম্মানুগ্গহেন উগ্গণ্হিতুং ৰট্টতীতি ৰুত্তং.

তত্রিদং ৰত্থু – মহাভযে কির একস্সেৰ ভিক্খুনো মহানিদ্দেসো পগুণো অহোসি. অথ চতুনিকাযিকতিস্সত্থেরস্স উপজ্ঝাযো মহাতিপিটকত্থেরো নাম মহারক্খিতত্থেরং আহ – ‘‘আৰুসো মহারক্খিত, এতস্স সন্তিকে মহানিদ্দেসং গণ্হাহী’’তি. ‘‘পাপো কিরাযং, ভন্তে, ন গণ্হামী’’তি. ‘‘গণ্হাৰুসো, অহং তে সন্তিকে নিসীদিস্সামী’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে, তুম্হেসু নিসিন্নেসু গণ্হিস্সামী’’তি পট্ঠপেত্ৰা রত্তিন্দিৰং নিরন্তরং পরিযাপুণন্তো ওসানদিৰসে হেট্ঠামঞ্চে ইত্থিং দিস্ৰা ‘‘ভন্তে, সুতংযেৰ মে পুব্বে, সচাহং এৰং জানেয্যং, ন ঈদিসস্স সন্তিকে ধম্মং পরিযাপুণেয্য’’ন্তি আহ. তস্স পন সন্তিকে বহূ মহাথেরা উগ্গণ্হিত্ৰা মহানিদ্দেসং পতিট্ঠাপেসুং.

৫৮৬. রূপিযে রূপিযসঞ্ঞীতি এত্থ সব্বম্পি জাতরূপরজতং রূপিযসঙ্গহমেৰ গতন্তি ৰেদিতব্বং.

রূপিযে ৰেমতিকোতি ‘‘সুৰণ্ণং নু খো, খরপত্তং নু খো’’তিআদিনা নযেন সংসযজাতো.

রূপিযে অরূপিযসঞ্ঞীতি সুৰণ্ণাদীসু খরপত্তাদিসঞ্ঞী. অপিচ পুঞ্ঞকামা রাজোরোধাদযো ভত্তখজ্জকগন্ধপিণ্ডাদীসু পক্খিপিত্ৰা হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং দেন্তি, চোল়ভিক্খায চরন্তানং দস্সন্তে বদ্ধকহাপণাদীহিযেৰ সদ্ধিং চোল়কানি দেন্তি, ভিক্খূ ভত্তাদিসঞ্ঞায ৰা চোল়কসঞ্ঞায ৰা পটিগ্গণ্হন্তি, এৰম্পি রূপিযে অরূপিযসঞ্ঞী রূপিযং গণ্হাতীতি ৰেদিতব্বো. পটিগ্গণ্হন্তেন পন ‘‘ইমস্মিং গেহে ইদং লদ্ধ’’ন্তি সল্লক্খেতব্বং. যেন হি অস্সতিযা দিন্নং হোতি, সো সতিং পটিলভিত্ৰা পুন আগচ্ছতি, অথস্স ৰত্তব্বং – ‘‘তৰ চোল়কং পস্সাহী’’তি. সেসমেত্থ উত্তানত্থমেৰ.

সমুট্ঠানাদীসু ছসমুট্ঠানং, সিযা কিরিযং গহণেন আপজ্জনতো, সিযা অকিরিযং পটিক্খেপস্স অকরণতো রূপিযঅঞ্ঞৰাদকউপস্সুতিসিক্খাপদানি হি তীণি একপরিচ্ছেদানি, নোসঞ্ঞাৰিমোক্খং, অচিত্তকং, পণ্ণত্তিৰজ্জং, কাযকম্মৰচীকম্মং, তিচিত্তং, তিৰেদনন্তি.

রূপিযসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৯. রূপিযসংৰোহারসিক্খাপদৰণ্ণনা

৫৮৭. তেন সমযেনাতি রূপিযসংৰোহারসিক্খাপদং. তত্থ নানপ্পকারকন্তি কতাকতাদিৰসেন অনেকৰিধং. রূপিযসংৰোহারন্তি জাতরূপরজতপরিৰত্তনং. সমাপজ্জন্তীতি পটিগ্গহণস্সেৰ পটিক্খিতত্তা পটিগ্গহিতপরিৰত্তনে দোসং অপস্সন্তা করোন্তি.

৫৮৯. সীসূপগন্তিআদীসু সীসং উপগচ্ছতীতি সীসূপগং, পোত্থকেসু পন ‘‘সীসূপক’’ন্তি লিখিতং, যস্স কস্সচি সীসালঙ্কারস্সেতং অধিৰচনং. এস নযো সব্বত্থ. কতেন কতন্তিআদীসু সুদ্ধো রূপিযসংৰোহারোযেৰ.

রূপিযে রূপিযসঞ্ঞীতিআদিম্হি পুরিমসিক্খাপদে ৰুত্তৰত্থূসু নিস্সগ্গিযৰত্থুনা নিস্সগ্গিযৰত্থুং চেতাপেন্তস্স মূলগ্গহণে পুরিমসিক্খাপদেন নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং, অপরাপরপরিৰত্তনে ইমিনা নিস্সগ্গিযপাচিত্তিযমেৰ. নিস্সগ্গিযৰত্থুনা দুক্কটৰত্থুং ৰা কপ্পিযৰত্থুং ৰা চেতাপেন্তস্সপি এসেৰ নযো. যো হি অযং অরূপিযে রূপিযসঞ্ঞী রূপিযং চেতাপেতীতিআদি দুতিযো তিকো ৰুত্তো, তস্সানুলোমত্তা অৰুত্তোপি অযমপরোপি রূপিযে রূপিযসঞ্ঞী অরূপিযং চেতাপেতীতিআদি তিকো ৰেদিতব্বো. অত্তনো ৰা হি অরূপিযেন পরস্স রূপিযং চেতাপেয্য অত্তনো ৰা রূপিযেন পরস্স অরূপিযং, উভযথাপি রূপিযসংৰোহারো কতোযেৰ হোতি, তস্মা পাল়িযং একন্তেন রূপিযপক্খে একোযেৰ তিকো ৰুত্তোতি.

দুক্কটৰত্থুনা পন নিস্সগ্গিযৰত্থুং চেতাপেন্তস্স মূলগ্গহণে পুরিমসিক্খাপদেন দুক্কটং, পচ্ছা পরিৰত্তনে ইমিনা নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং, গরুকস্স চেতাপিতত্তা. দুক্কটৰত্থুনা দুক্কটৰত্থুমেৰ, কপ্পিযৰত্থুং ৰা চেতাপেন্তস্স মূলগ্গহণে পুরিমসিক্খাপদেন দুক্কটং, পচ্ছা পরিৰত্তনেপি ইমিনা দুক্কটমেৰ. কস্মা? অকপ্পিযৰত্থুনা চেতাপিতত্তা. অন্ধকট্ঠকথাযং পন ‘‘সচে কযৰিক্কযং সমাপজ্জেয্য, নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিয’’ন্তি ভাসিতং, তং দুব্ভাসিতং. কস্মা? ন হি দানগ্গহণতো অঞ্ঞো কযৰিক্কযো নাম অত্থি, কযৰিক্কযসিক্খাপদঞ্চ কপ্পিযৰত্থুনা কপ্পিযৰত্থুপরিৰত্তনমেৰ সন্ধায ৰুত্তং, তঞ্চ খো অঞ্ঞত্র সহধম্মিকেহি. ইদং সিক্খাপদং রূপিযেন চ রূপিযারূপিযচেতাপনং অরূপিযেন চ রূপিযচেতাপনং. দুক্কটৰত্থুনা পন দুক্কটৰত্থুনো চেতাপনং নেৰ ইধ ন তত্থ পাল়িযং ৰুত্তং, ন চেত্থ অনাপত্তি ভৰিতুং অরহতি. তস্মা যথেৰ দুক্কটৰত্থুনো পটিগ্গহণে দুক্কটং, তথেৰ তস্স ৰা তেন ৰা চেতাপনেপি দুক্কটং যুত্তন্তি ভগৰতো অধিপ্পাযঞ্ঞূহি ৰুত্তং.

কপ্পিযৰত্থুনা পন নিস্সগ্গিযৰত্থুং চেতাপেন্তস্স মূলগ্গহণে পুরিমসিক্খাপদেন অনাপত্তি, পচ্ছা পরিৰত্তনে ইমিনা নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং. ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘অরূপিযে অরূপিযসঞ্ঞী রূপিযং চেতাপেতি নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিয’’ন্তি. তেনেৰ কপ্পিযৰত্থুনা দুক্কটৰত্থুং চেতাপেন্তস্স মূলপটিগ্গহণে তথেৰ অনাপত্তি, পচ্ছা পরিৰত্তনে ইমিনা দুক্কটং. কস্মা? অকপ্পিযস্স চেতাপিতত্তা. কপ্পিযৰত্থুনা পন কপ্পিযৰত্থুং অঞ্ঞত্র সহধম্মিকেহি চেতাপেন্তস্স মূলগ্গহণে পুরিমসিক্খাপদেন অনাপত্তি, পচ্ছা পরিৰত্তনে উপরি কযৰিক্কযসিক্খাপদেন নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং. কযৰিক্কযং মোচেত্ৰা গণ্হন্তস্স উপরিসিক্খাপদেনপি অনাপত্তি, ৰড্ঢিং পযোজেন্তস্স দুক্কটং.

ইমস্স চ রূপিযসংৰোহারস্স গরুকভাৰদীপকং ইদং পত্তচতুক্কং ৰেদিতব্বং. যো হি রূপিযং উগ্গণ্হিত্ৰা তেন অযবীজং সমুট্ঠাপেতি, তং কোট্টাপেত্ৰা তেন লোহেন পত্তং কারেতি, অযং পত্তো মহাঅকপ্পিযো নাম, ন সক্কা কেনচি উপাযেন কপ্পিযো কাতুং. সচে হি তং ৰিনাসেত্ৰা থালকং কারেতি, তম্পি অকপ্পিযং. ৰাসিং কারেতি, তায ছিন্নং দন্তকট্ঠম্পি অকপ্পিযং. বল়িসং কারোতি, তেন মারিতা মচ্ছাপি অকপ্পিযা. ৰাসিফলং তাপেত্ৰা উদকং ৰা খীরং ৰা উণ্হাপেতি, তম্পি অকপ্পিযমেৰ.

যো পন রূপিযং উগ্গণ্হিত্ৰা তেন পত্তং কিণাতি, অযম্পি পত্তো অকপ্পিযো. ‘‘পঞ্চন্নম্পি সহধম্মিকানং ন কপ্পতী’’তি মহাপচ্চরিযং ৰুত্তং. সক্কা পন কপ্পিযো কাতুং, সো হি মূলে মূলসামিকানং পত্তে চ পত্তসামিকানং দিন্নে কপ্পিযো হোতি. কপ্পিযভণ্ডং দত্ৰা গহেত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি.

যোপি রূপিযং উগ্গণ্হাপেত্ৰা কপ্পিযকারকেন সদ্ধিং কম্মারকুলং গন্ত্ৰা পত্তং দিস্ৰা ‘‘অযং ময্হং রুচ্চতী’’তি ৰদতি. কপ্পিযকারকো চ তং রূপিযং দত্ৰা কম্মারং সঞ্ঞাপেতি, অযম্পি পত্তো কপ্পিযৰোহারেন গহিতোপি দুতিযপত্তসদিসোযেৰ, মূলস্স সম্পটিচ্ছিতত্তা অকপ্পিযো. কস্মা সেসানং ন কপ্পতীতি? মূলস্স অনিস্সট্ঠত্তা.

যো পন রূপিযং অসম্পটিচ্ছিত্ৰা ‘‘থেরস্স পত্তং কিণিত্ৰা দেহী’’তি পহিতকপ্পিযকারকেন সদ্ধিং কম্মারকুলং গন্ত্ৰা পত্তং দিস্ৰা ‘‘ইমে কহাপণে গহেত্ৰা ইমং দেহী’’তি কহাপণে দাপেত্ৰা গহিতো, অযং পত্তো এতস্সেৰ ভিক্খুনো ন ৰট্টতি দুব্বিচারিতত্তা, অঞ্ঞেসং পন ৰট্টতি, মূলস্স অসম্পটিচ্ছিতত্তা.

মহাসুমত্থেরস্স কির উপজ্ঝাযো অনুরুদ্ধত্থেরো নাম অহোসি. সো অত্তনো এৰরূপং পত্তং সপ্পিস্স পূরেত্ৰা সঙ্ঘস্স নিস্সজ্জি. তিপিটকচূল়নাগত্থেরস্সপি সদ্ধিৰিহারিকানং এৰরূপো পত্তো অহোসি. তং থেরোপি সপ্পিস্স পূরাপেত্ৰা সঙ্ঘস্স নিস্সজ্জাপেসীতি. ইদং অকপ্পিযপত্তচতুক্কং.

সচে পন রূপিযং অসম্পটিচ্ছিত্ৰা ‘‘থেরস্স পত্তং কিণিত্ৰা দেহী’’তি পহিতকপ্পিযকারকেন সদ্ধিং কম্মারকুলং গন্ত্ৰা পত্তং দিস্ৰা ‘‘অযং ময্হং রুচ্চতী’’তি ৰা ‘‘ইমাহং গহেস্সামী’’তি ৰা ৰদতি, কপ্পিযকারকো চ তং রূপিযং দত্ৰা কম্মারং সঞ্ঞাপেতি, অযং পত্তো সব্বকপ্পিযো বুদ্ধানম্পি পরিভোগারহোতি.

৫৯১. অরূপিযে রূপিযসঞ্ঞীতি খরপত্তাদীসু সুৰণ্ণাদিসঞ্ঞী. আপত্তি দুক্কটস্সাতি সচে তেন অরূপিযং চেতাপেতি দুক্কটাপত্তি হোতি. এস নযো ৰেমতিকে. অরূপিযসঞ্ঞিস্স পন পঞ্চহি সহধম্মিকেহি সদ্ধি ‘‘ইদং গহেত্ৰা ইদং দেথা’’তি কযৰিক্কযং করোন্তস্সাপি অনাপত্তি. সেসং উত্তানমেৰ.

ছসমুট্ঠানং, কিরিযং, নোসঞ্ঞাৰিমোক্খং, অচিত্তকং, পণ্ণত্তিৰজ্জং, কাযকম্মৰচীকম্মং, তিচিত্তং, তিৰেদনন্তি.

রূপিযসংৰোহারসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১০. কযৰিক্কযসিক্খাপদৰণ্ণনা

৫৯৩. তেন সমযেনাতি কযৰিক্কযসিক্খাপদং. তত্থ কতি হিপি ত্যাযন্তি কতি তে অযং, হিকারো পনেত্থ পদপূরণো, পিকারো গরহাযং, অযং দুব্বলসঙ্ঘাটি তৰ কতি দিৰসানি ভৰিস্সতীতি অত্থো. অথ ৰা কতিহম্পি ত্যাযন্তিপি পাঠো. তত্থ কতিহন্তি কতি অহানি, কতি দিৰসানীতি ৰুত্তং হোতি. সেসং ৰুত্তনযমেৰ. কতিহিপি ম্যাযন্তি ইদম্পি এতেনেৰ নযেন ৰেদিতব্বং. গিহীপি নং গিহিস্সাতি এত্থ ন্তি নামত্থে নিপাতো, গিহী নাম গিহিস্সাতি ৰুত্তং হোতি.

৫৯৪. নানপ্পকারকন্তি চীৰরাদীনং কপ্পিযভণ্ডানং ৰসেন অনেকৰিধং. তেনেৰস্স পদভাজনে চীৰরং আদিং কত্ৰা দসিকসুত্তপরিযোসানং কপ্পিযভণ্ডমেৰ দস্সিতং. অকপ্পিযভণ্ডপরিৰত্তনঞ্হি কযৰিক্কযসঙ্গহং ন গচ্ছতি. কযৰিক্কযন্তি কযঞ্চেৰ ৰিক্কযঞ্চ. ‘‘ইমিনা ইমং দেহী’’তিআদিনা হি নযেন পরস্স কপ্পিযভণ্ডং গণ্হন্তো কযং সমাপজ্জতি, অত্তনো কপ্পিযভণ্ডং দেন্তো ৰিক্কযং.

৫৯৫. অজ্ঝাচরতীতি অভিভৰিত্ৰা চরতি, ৰীতিক্কমৰাচং ভাসতীতি অত্থো. যতো কযিতঞ্চ হোতি ৰিক্কযিতঞ্চাতি যদা কযিতঞ্চ হোতি পরভণ্ডং অত্তনো হত্থগতং করোন্তেন, ৰিক্কীতঞ্চ অত্তনো ভণ্ডং পরহত্থগতং করোন্তেন. ‘‘ইমিনা ইম’’ন্তিআদিৰচনানুরূপতো পন পাঠে পঠমং অত্তনো ভণ্ডং দস্সিতং.

নিস্সজ্জিতব্বন্তি এৰং পরস্স হত্থতো কযৰসেন গহিতকপ্পিযভণ্ডং নিস্সজ্জিতব্বং. অযঞ্হি কযৰিক্কযো ঠপেত্ৰা পঞ্চ সহধম্মিকে অৰসেসেহি গিহিপব্বজিতেহি অন্তমসো মাতাপিতূহিপি সদ্ধিং ন ৰট্টতি.

তত্রাযং ৰিনিচ্ছযো – ৰত্থেন ৰা ৰত্থং হোতু ভত্তেন ৰা ভত্তং, যং কিঞ্চি কপ্পিযং ‘‘ইমিনা ইমং দেহী’’তি ৰদতি, দুক্কটং. এৰং ৰত্ৰা মাতুযাপি অত্তনো ভণ্ডং দেতি, দুক্কটং. ‘‘ইমিনা ইমং দেহী’’তি ৰুত্তো ৰা ‘‘ইমং দেহি, ইমং তে দস্সামী’’তি ৰত্ৰা ৰা মাতুযাপি ভণ্ডং অত্তনা গণ্হাতি, দুক্কটং. অত্তনো ভণ্ডে পরহত্থং পরভণ্ডে চ অত্তনো হত্থং সম্পত্তে নিস্সগ্গিযং. মাতরং পন পিতরং ৰা ‘‘ইমং দেহী’’তি ৰদতো ৰিঞ্ঞত্তি ন হোতি. ‘‘ইমং গণ্হাহী’’তি ৰদতো সদ্ধাদেয্যৰিনিপাতনং ন হোতি. অঞ্ঞাতকং ‘‘ইমং দেহী’’তি ৰদতো ৰিঞ্ঞত্তি হোতি. ‘‘ইমং গণ্হাহী’’তি ৰদতো সদ্ধাদেয্যৰিনিপাতনং হোতি. ‘‘ইমিনা ইমং দেহী’’তি কযৰিক্কযং আপজ্জতো নিস্সগ্গিযং. তস্মা কপ্পিযভণ্ডং পরিৰত্তেন্তেন মাতাপিতূহিপি সদ্ধিং কযৰিক্কযং অঞ্ঞাতকেহি সদ্ধিং তিস্সো আপত্তিযো মোচেন্তেন পরিৰত্তেতব্বং.

তত্রাযং পরিৰত্তনৰিধি – ভিক্খুস্স পাথেয্যতণ্ডুলা হোন্তি, সো অন্তরামগ্গে ভত্তহত্থং পুরিসং দিস্ৰা ‘‘অম্হাকং তণ্ডুলা অত্থি, ন চ নো ইমেহি অত্থো, ভত্তেন পন অত্থো’’তি ৰদতি. পুরিসো তণ্ডুলে গহেত্ৰা ভত্তং দেতি, ৰট্টতি. তিস্সোপি আপত্তিযো ন হোন্তি. অন্তমসো নিমিত্তকম্মমত্তম্পি ন হোতি. কস্মা? মূলস্স অত্থিতায. পরতো চ ৰুত্তমেৰ ‘‘ইদং অম্হাকং অত্থি, অম্হাকঞ্চ ইমিনা চ ইমিনা চ অত্থোতি ভণতী’’তি. যো পন এৰং অকত্ৰা ‘‘ইমিনা ইমং দেহী’’তি পরিৰত্তেতি; যথাৰত্থুকমেৰ. ৰিঘাসাদং দিস্ৰা ‘‘ইমং ওদনং ভুঞ্জিত্ৰা, রজনং ৰা দারূনি ৰা আহরা’’তি ৰদতি, রজনছল্লিগণনায দারুগণনায চ নিস্সগ্গিযানি হোন্তি. ‘‘ইমং ওদনং ভুঞ্জিত্ৰা ইদং নাম করোথা’’তি দন্তকারাদীহি সিপ্পিকেহি ধমকরণাদীসু তং তং পরিক্খারং কারেতি, রজকেহি ৰা ৰত্থং ধোৰাপেতি; যথাৰত্থুকমেৰ. ন্হাপিতেন কেসে ছিন্দাপেতি, কম্মকারেহি নৰকম্মং কারেতি; যথাৰত্থুকমেৰ. সচে পন ‘‘ইদং ভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা ইদং করোথা’’তি ন ৰদতি ‘‘ইদং ভত্তং ভুঞ্জ ভুত্তোসি ভুঞ্জিস্সসি, ইদং নাম করোহী’’তি ৰদতি, ৰট্টতি. এত্থ চ কিঞ্চাপি ৰত্থধোৰনে ৰা কেসচ্ছেদনে ৰা ভূমিসোধনাদিনৰকম্মে ৰা পরভণ্ডং অত্তনো হত্থগতং নিস্সজ্জিতব্বং নাম নত্থি. মহাঅট্ঠকথাযং পন দল়্হং কত্ৰা ৰুত্তত্তা ন সক্কা এতং পটিক্খিপিতুং, তস্মা যথা নিস্সগ্গিযৰত্থুম্হি পরিভুত্তে ৰা নট্ঠে ৰা পাচিত্তিযং দেসেতি, এৰমিধাপি দেসেতব্বং.

৫৯৬. কযৰিক্কযে কযৰিক্কযসঞ্ঞীতিআদিম্হি যো কযৰিক্কযং সমাপজ্জতি, সো তস্মিং কযৰিক্কযসঞ্ঞী ৰা ভৰতু ৰেমতিকো ৰা, ন কযৰিক্কযসঞ্ঞী ৰা নিস্সগ্গিযপাচিত্তিযমেৰ. চূল়ত্তিকে দ্ৰীসু পদেসু দুক্কটমেৰাতি এৰমত্থো দট্ঠব্বো.

৫৯৭. অগ্ঘং পুচ্ছতীতি ‘‘অযং তৰ পত্তো কিং অগ্ঘতী’’তি পুচ্ছতি. ‘‘ইদং নামা’’তি ৰুত্তে পন সচে তস্স কপ্পিযভণ্ডং মহগ্ঘং হোতি, এৰঞ্চ নং পটিৰদতি ‘‘উপাসক, মম ইদং ৰত্থু মহগ্ঘং, তৰ পত্তং অঞ্ঞস্স দেহী’’তি. তং সুত্ৰা ইতরো ‘‘অঞ্ঞং থালকম্পি দস্সামী’’তি ৰদতি গণ্হিতুং ৰট্টতি, ‘‘ইদং অম্হাকং অত্থী’’তি ৰুত্তলক্খণে পততি. সচে সো পত্তো মহগ্ঘো, ভিক্খুনো ৰত্থু অপ্পগ্ঘং, পত্তসামিকো চস্স অপ্পগ্ঘভাৰং ন জানাতি, পত্তো ন গহেতব্বো, ‘‘মম ৰত্থু অপ্পগ্ঘ’’ন্তি আচিক্খিতব্বং. মহগ্ঘভাৰং ঞত্ৰা ৰঞ্চেত্ৰা গণ্হন্তো হি গহিতভণ্ডং অগ্ঘাপেত্ৰা কারেতব্বতং আপজ্জতি. সচে পত্তসামিকো ‘‘হোতু, ভন্তে, সেসং মম পুঞ্ঞং ভৰিস্সতী’’তি দেতি, ৰট্টতি.

কপ্পিযকারকস্স আচিক্খতীতি যস্স হত্থতো ভণ্ডং গণ্হাতি, তং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞং অন্তমসো তস্স পুত্তভাতিকম্পি কপ্পিযকারকং কত্ৰা ‘‘ইমিনা ইমং নাম গহেত্ৰা দেহী’’তি আচিক্খতি. সো চে ছেকো হোতি, পুনপ্পুনং অপনেত্ৰা ৰিৰদিত্ৰা গণ্হাতি, তুণ্হীভূতেন ঠাতব্বং. নো চে ছেকো হোতি, ন জানাতি গহেতুং, ৰাণিজকো তং ৰঞ্চেতি, ‘‘মা গণ্হা’’তি ৰত্তব্বো.

ইদং অম্হাকন্তিআদিম্হি ‘‘ইদং পটিগ্গহিতং তেলং ৰা সপ্পি ৰা অম্হাকং অত্থি, অম্হাকঞ্চ অঞ্ঞেন অপ্পটিগ্গহিতকেন অত্থো’’তি ভণতি. সচে সো তং গহেত্ৰা অঞ্ঞং দেতি, পঠমং অত্তনো তেলং ন মিনাপেতব্বং. কস্মা? নাল়িযঞ্হি অৰসিট্ঠতেলং হোতি, তং পচ্ছা মিনন্তস্স অপ্পটিগ্গহিতকং দূসেয্যাতি. সেসং উত্তানমেৰ.

ছসমুট্ঠানং, কিরিযং, নোসঞ্ঞাৰিমোক্খং, অচিত্তকং, পণ্ণত্তিৰজ্জং, কাযকম্মৰচীকম্মং, তিচিত্তং, তিৰেদনন্তি.

কযৰিক্কযসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

নিট্ঠিতো কোসিযৰগ্গো দুতিযো.

৩. পত্তৰগ্গো

১. পত্তসিক্খাপদৰণ্ণনা

৫৯৮. তেন সমযেনাতি পত্তসিক্খাপদং. তত্থ পত্তৰাণিজ্জন্তি গামনিগমাদীসু ৰিচরন্তা পত্তৰাণিজ্জং ৰা করিস্সন্তি. আমত্তিকাপণং ৰাতি অমত্তানি ৰুচ্চন্তি ভাজনানি, তানি যেসং ভণ্ডং তে আমত্তিকা, তেসং আমত্তিকানং আপণং আমত্তিকাপণং, কুলালভণ্ডৰাণিজকাপণন্তি অত্থো.

৬০২. তযো পত্তস্স ৰণ্ণাতি তীণি পত্তস্স পমাণানি. অড্ঢাল়্হকোদনং গণ্হাতীতি মগধনাল়িযা দ্ৰিন্নং তণ্ডুলনাল়ীনং ওদনং গণ্হাতি. মগধনাল়ি নাম অড্ঢতেরসপলা হোতীতি অন্ধকট্ঠকথাযং ৰুত্তং. সীহল়দীপে পকতিনাল়ি মহন্তা, দমিল়নাল়ি খুদ্দকা, মগধনাল়ি পমাণযুত্তা, তায মগধনাল়িযা দিযড্ঢনাল়ি একা সীহল়নাল়ি হোতীতি মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তং. চতুভাগং খাদনন্তি ওদনস্স চতুত্থভাগপ্পমাণং খাদনং, তং হত্থহারিযস্স মুগ্গসূপস্স ৰসেন ৰেদিতব্বং. তদুপিযং ব্যঞ্জনন্তি তস্স ওদনস্স অনুরূপং মচ্ছমংসসাকফলকল়ীরাদিব্যঞ্জনং.

তত্রাযং ৰিনিচ্ছযো – অনুপহতপুরাণসালিতণ্ডুলানং সুকোট্টিতপরিসুদ্ধানং দ্ৰে মগধনাল়িযো গহেত্ৰা তেহি তণ্ডুলেহি অনুত্তণ্ডুলং অকিলিন্নং অপিণ্ডিতং সুৰিসদং কুন্দমকুল়রাসিসদিসং অৰস্সাৰিতোদনং পচিত্ৰা নিরৰসেসং পত্তে পক্খিপিত্ৰা তস্স ওদনস্স চতুত্থভাগপ্পমাণো নাতিঘনো নাতিতনুকো হত্থহারিযো সব্বসম্ভারসঙ্খতো মুগ্গসূপো পক্খিপিতব্বো. ততো আলোপস্স আলোপস্স অনুরূপং যাৰচরিমালোপপ্পহোনকং মচ্ছমংসাদিব্যঞ্জনং পক্খিপিতব্বং, সপ্পিতেলতক্করসকঞ্জিকাদীনি পন গণনূপগানি ন হোন্তি, তানি হি ওদনগতিকানেৰ, নেৰ হাপেতুং ন ৰড্ঢেতুং সক্কোন্তি. এৰমেতং সব্বম্পি পক্খিত্তং সচে পত্তস্স মুখৰট্টিযা হেট্ঠিমরাজিসমং তিট্ঠতি, সুত্তেন ৰা হীরেন ৰা ছিন্দন্তস্স সুত্তস্স ৰা হীরস্স ৰা হেট্ঠিমন্তং ফুসতি, অযং উক্কট্ঠো নাম পত্তো. সচে তং রাজিং অতিক্কম্ম থূপীকতং তিট্ঠতি, অযং উক্কট্ঠোমকো নাম পত্তো. সচে তং রাজিং ন সম্পাপুণাতি, অন্তোগতমেৰ হোতি, অযং উক্কট্ঠুক্কট্ঠো নাম পত্তো.

নাল়িকোদনন্তি মগধনাল়িযা একায তণ্ডুলনাল়িযা ওদনং. পত্থোদনন্তি মগধনাল়িযা উপড্ঢনাল়িকোদনং. সেসং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. অযং পন নামমত্তে ৰিসেসো – সচে নাল়িকোদনাদি সব্বম্পি পক্খিত্তং ৰুত্তনযেনেৰ হেট্ঠিমরাজিসমং তিট্ঠতি, অযং মজ্ঝিমো নাম পত্তো. সচে তং রাজিং অতিক্কম্ম থূপীকতং তিট্ঠতি, অযং মজ্ঝিমোমকো নাম পত্তো. সচে তং রাজিং ন সম্পাপুণাতি অন্তোগতমেৰ হোতি, অযং মজ্ঝিমুক্কট্ঠো নাম পত্তো. সচে পত্থোদনাদি সব্বম্পি পক্খিত্তং হেট্ঠিমরাজিসমং তিট্ঠতি, অযং ওমকো নাম পত্তো. সচে তং রাজিং অতিক্কম্ম থূপীকতং তিট্ঠতি, অযং ওমকোমকো নাম পত্তো. সচে তং রাজিং ন পাপুণাতি অন্তোগতমেৰ হোতি, অযং ওমকুক্কট্ঠো নাম পত্তোতি এৰমেতে নৰ পত্তা. তেসু দ্ৰে অপত্তা উক্কট্ঠুক্কট্ঠো চ ওমকোমকো চ. ‘‘ততো উক্কট্ঠো অপত্তো ওমকো অপত্তো’’তি ইদঞ্হি এতে সন্ধায ৰুত্তং. উক্কট্ঠুক্কট্ঠো হি এত্থ উক্কট্ঠতো উক্কট্ঠত্তা ‘‘ততো উক্কট্ঠো অপত্তো’’তি ৰুত্তো. ওমকোমকো চ ওমকতো ওমকত্তা ততো ওমকো অপত্তোতি ৰুত্তো. তস্মা এতে ভাজনপরিভোগেন পরিভুঞ্জিতব্বা, ন অধিট্ঠানুপগা, ন ৰিকপ্পনুপগা. ইতরে পন সত্ত অধিট্ঠহিত্ৰা ৰা ৰিকপ্পেত্ৰা ৰা পরিভুঞ্জিতব্বা, এৰং অকত্ৰা তং দসাহং অতিক্কামযতো নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযন্তি তং সত্তৰিধম্পি পত্তং দসাহপরমং কালং অতিক্কামযতো নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং.

৬০৭. নিস্সগ্গিযং পত্তং অনিস্সজ্জিত্ৰা পরিভুঞ্জতীতি যাগুং পিৰিত্ৰা ধোতে দুক্কটং, খঞ্জকং খাদিত্ৰা ভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা ধোতে দুক্কটন্তি এৰং পযোগে পযোগে দুক্কটং.

৬০৮. অনাপত্তি অন্তোদসাহং অধিট্ঠেতি ৰিকপ্পেতীতি এত্থ পন পমাণযুত্তস্সপি অধিট্ঠানৰিকপ্পনুপগত্তং এৰং ৰেদিতব্বং – অযোপত্তো পঞ্চহি পাকেহি মত্তিকাপত্তো দ্ৰীহি পাকেহি পক্কো অধিট্ঠানুপগো, উভোপি যং মূলং দাতব্বং, তস্মিং দিন্নেযেৰ. সচে একোপি পাকো ঊনো হোতি, কাকণিকমত্তম্পি ৰা মূলং অদিন্নং, ন অধিট্ঠানুপগো. সচেপি পত্তসামিকো ৰদতি ‘‘যদা তুম্হাকং মূলং ভৰিস্সতি, তদা দস্সথ, অধিট্ঠহিত্ৰা পরিভুঞ্জথা’’তি নেৰ অধিট্ঠানুপগো হোতি, পাকস্স হি ঊনত্তা পত্তসঙ্খং ন গচ্ছতি, মূলস্স সকলস্স ৰা একদেসস্স ৰা অদিন্নত্তা সকভাৰং ন উপেতি, অঞ্ঞস্সেৰ সন্তকো হোতি, তস্মা পাকে চ মূলে চ নিট্ঠিতেযেৰ অধিট্ঠানুপগো হোতি. যো অধিট্ঠানুপগো, স্ৰেৰ ৰিকপ্পনুপগো, সো হত্থং আগতোপি অনাগতোপি অধিট্ঠাতব্বো ৰিকপ্পেতব্বো ৰা. যদি হি পত্তকারকো মূলং লভিত্ৰা সযং ৰা দাতুকামো হুত্ৰা ‘‘অহং, ভন্তে, তুম্হাকং পত্তং কত্ৰা অসুকদিৰসে নাম পচিত্ৰা ঠপেস্সামী’’তি ৰদতি, ভিক্খু চ তেন পরিচ্ছিন্নদিৰসতো দসাহং অতিক্কামেতি, নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং. সচে পন পত্তকারকো ‘‘অহং তুম্হাকং পত্তং কত্ৰা পচিত্ৰা সাসনং পেসেস্সামী’’তি ৰত্ৰা তথেৰ করোতি, তেন পেসিতভিক্খু পন তস্স ভিক্খুনো ন আরোচেতি, অঞ্ঞো দিস্ৰা ৰা সুত্ৰা ৰা ‘‘তুম্হাকং, ভন্তে, পত্তো নিট্ঠিতো’’তি আরোচেতি, এতস্স আরোচনং নপমাণং. যদা পন তেন পেসিতোযেৰ আরোচেতি, তস্স ৰচনং সুতদিৰসতো পট্ঠায দসাহং অতিক্কামযতো নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং. সচে পত্তকারকো ‘‘অহং তুম্হাকং পত্তং কত্ৰা পচিত্ৰা কস্সচি হত্থে পহিণিস্সামী’’তি ৰত্ৰা তথেৰ করোতি, পত্তং গহেত্ৰা আগতভিক্খু পন অত্তনো পরিৰেণে ঠপেত্ৰা তস্স ন আরোচেতি, অঞ্ঞো কোচি ভণতি ‘‘অপি, ভন্তে, অধুনা আভতো পত্তো সুন্দরো’’তি! ‘‘কুহিং, আৰুসো, পত্তো’’তি? ‘‘ইত্থন্নামস্স হত্থে পেসিতো’’তি. এতস্সপি ৰচনং ন পমাণং. যদা পন সো ভিক্খু পত্তং দেতি, লদ্ধদিৰসতো পট্ঠায দসাহং অতিক্কামযতো নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং. তস্মা দসাহং অনতিক্কামেত্ৰাৰ অধিট্ঠাতব্বো ৰিকপ্পেতব্বো ৰা.

তত্থ দ্ৰে পত্তস্স অধিট্ঠানা – কাযেন ৰা অধিট্ঠাতি, ৰাচায ৰা অধিট্ঠাতি. তেসং ৰসেন অধিট্ঠহন্তেন চ ‘‘ইমং পত্তং পচ্চুদ্ধরামী’’তি ৰা ‘‘এতং পত্তং পচ্চুদ্ধরামী’’তি ৰা এৰং সম্মুখে ৰা পরম্মুখে ৰা ঠিতং পুরাণপত্তং পচ্চুদ্ধরিত্ৰা অঞ্ঞস্স ৰা দত্ৰা নৰং পত্তং যত্থ কত্থচি ঠিতং হত্থেন পরামসিত্ৰা ‘‘ইমং পত্তং অধিট্ঠামী’’তি চিত্তেন আভোগং কত্ৰা কাযৰিকারং করোন্তেন কাযেন ৰা অধিট্ঠাতব্বো, ৰচীভেদং কত্ৰা ৰাচায ৰা অধিট্ঠাতব্বো. তত্র দুৰিধং অধিট্ঠানং – সচে হত্থপাসে হোতি ‘‘ইমং পত্তং অধিট্ঠামী’’তি ৰাচা ভিন্দিতব্বা. অথ অন্তোগব্ভে ৰা উপরিপাসাদে ৰা সামন্তৰিহারে ৰা হোতি, ঠপিতট্ঠানং সল্লক্খেত্ৰা ‘‘এতং পত্তং অধিট্ঠামী’’তি ৰাচা ভিন্দিতব্বা.

অধিট্ঠহন্তেন পন এককেন অধিট্ঠাতুম্পি ৰট্টতি, অঞ্ঞস্স সন্তিকে অধিট্ঠাতুম্পি ৰট্টতি. অঞ্ঞস্স সন্তিকে অযমানিসংসো – সচস্স ‘‘অধিট্ঠিতো নু খো মে, নো’’তি ৰিমতি উপ্পজ্জতি, ইতরো সারেত্ৰা ৰিমতিং ছিন্দিস্সতীতি. সচে কোচি দস পত্তে লভিত্ৰা সব্বেৰ অত্তনাৰ পরিভুঞ্জিতুকামো হোতি, ন সব্বে অধিট্ঠাতব্বা. একং পত্তং অধিট্ঠায পুনদিৰসে তং পচ্চুদ্ধরিত্ৰা অঞ্ঞো অধিট্ঠাতব্বো. এতেনুপাযেন ৰস্সসতম্পি পরিহরিতুং সক্কা.

এৰং অপ্পমত্তস্স ভিক্খুনো সিযা অধিট্ঠানৰিজহনন্তি? সিযা. সচে হি অযং পত্তং অঞ্ঞস্স ৰা দেতি, ৰিব্ভমতি ৰা সিক্খং ৰা পচ্চক্খাতি, কালং ৰা করোতি, লিঙ্গং ৰাস্স পরিৰত্ততি, পচ্চুদ্ধরতি ৰা, পত্তে ৰা ছিদ্দং হোতি, অধিট্ঠানং ৰিজহতি. ৰুত্তম্পি চেতং –

‘‘দিন্নৰিব্ভন্তপচ্চক্খা, কালংকিরিযকতেন চ;

লিঙ্গপচ্চুদ্ধরা চেৰ, ছিদ্দেন ভৰতি সত্তম’’ন্তি.

চোরহরণৰিস্সাসগ্গাহেহিপি ৰিজহতিযেৰ. কিত্তকেন ছিদ্দেন অধিট্ঠানং ভিজ্জতি? যেন কঙ্গুসিত্থং নিক্খমতি চেৰ পৰিসতি চ. ইদঞ্হি সত্তন্নং ধঞ্ঞানং লামকধঞ্ঞসিত্থং, তস্মিং অযচুণ্ণেন ৰা আণিযা ৰা পটিপাকতিকে কতে দসাহব্ভন্তরে পুন অধিট্ঠাতব্বো. অযং তাৰ ‘‘অন্তোদসাহং অধিট্ঠেতি ৰিকপ্পেতী’’তি এত্থ অধিট্ঠানে ৰিনিচ্ছযো.

ৰিকপ্পনে পন দ্ৰে ৰিকপ্পনা – সম্মুখাৰিকপ্পনা চ পরম্মুখাৰিকপ্পনা চ. কথং সম্মুখাৰিকপ্পনা হোতি? পত্তানং একবহুভাৰং সন্নিহিতাসন্নিহিতভাৰঞ্চ ঞত্ৰা ‘‘ইমং পত্ত’’ন্তি ৰা ‘‘ইমে পত্তে’’তি ৰা ‘‘এতং পত্ত’’ন্তি ৰা ‘‘এতে পত্তে’’তি ৰা ৰত্ৰা ‘‘তুয্হং ৰিকপ্পেমী’’তি ৰত্তব্বং. অযমেকা সম্মুখাৰিকপ্পনা. এত্তাৰতা নিধেতুং ৰট্টতি, পরিভুঞ্জিতুং ৰা ৰিস্সজ্জেতুং ৰা অধিট্ঠাতুং ৰা ন ৰট্টতি. ‘‘ময্হং সন্তকং পরিভুঞ্জ ৰা ৰিস্সজ্জেহি ৰা যথাপচ্চযং ৰা করোহী’’তি এৰং পন ৰুত্তে পচ্চুদ্ধারো নাম হোতি, ততোপভুতি পরিভোগাদযোপি ৰট্টন্তি.

অপরো নযো – তথেৰ পত্তানং একবহুভাৰং সন্নিহিতাসন্নিহিতভাৰঞ্চ ঞত্ৰা তস্সেৰ ভিক্খুনো সন্তিকে ‘‘ইমং পত্ত’’ন্তি ৰা ‘‘ইমে পত্তে’’তি ৰা ‘‘এতং পত্ত’’ন্তি ৰা ‘‘এতে পত্তে’’তি ৰা ৰত্ৰা পঞ্চসু সহধম্মিকেসু অঞ্ঞতরস্স অত্তনা অভিরুচিতস্স যস্স কস্সচি নামং গহেত্ৰা ‘‘তিস্সস্স ভিক্খুনো ৰিকপ্পেমী’’তি ৰা ‘‘তিস্সায ভিক্খুনিযা সিক্খমানায সামণেরস্স তিস্সায সামণেরিযা ৰিকপ্পেমী’’তি ৰা ৰত্তব্বং, অযং অপরাপি সম্মুখাৰিকপ্পনা. এত্তাৰতা নিধেতুং ৰট্টতি, পরিভোগাদীসু পন একম্পি ন ৰট্টতি. তেন পন ভিক্খুনা ‘‘তিস্সস্স ভিক্খুনো সন্তকং…পে… তিস্সায সামণেরিযা সন্তকং পরিভুঞ্জ ৰা ৰিস্সজ্জেহি ৰা যথাপচ্চযং ৰা করোহী’’তি ৰুত্তে পচ্চুদ্ধারো নাম হোতি. ততোপভুতি পরিভোগাদযোপি ৰট্টন্তি.

কথং পরম্মুখাৰিকপ্পনা হোতি? পত্তানং তথেৰ একবহুভাৰং সন্নিহিতাসন্নিহিতভাৰঞ্চ ঞত্ৰা ‘‘ইমং পত্ত’’ন্তি ৰা ‘‘ইমে পত্তে’’তি ৰা ‘‘এতং পত্ত’’ন্তি ৰা ‘‘এতে পত্তে’’তি ৰা ৰত্ৰা ‘‘তুয্হং ৰিকপ্পনত্থায দম্মী’’তি ৰত্তব্বং. তেন ৰত্তব্বো – ‘‘কো তে মিত্তো ৰা সন্দিট্ঠো ৰা’’তি? ততো ইতরেন পুরিমনযেনেৰ ‘‘তিস্সো ভিক্খূতি ৰা…পে… তিস্সা সামণেরী’’তি ৰা ৰত্তব্বং. পুন তেন ভিক্খুনা ‘‘অহং তিস্সস্স ভিক্খুনো দম্মী’’তি ৰা…পে… ‘‘তিস্সায সামণেরিযা দম্মী’’তি ৰা ৰত্তব্বং, অযং পরম্মুখাৰিকপ্পনা. এত্তাৰত্তা নিধেতুং ৰট্টতি, পরিভোগাদীসু পন একম্পি ন ৰট্টতি. তেন পন ভিক্খুনা দুতিযসম্মুখাৰিকপ্পনাযং ৰুত্তনযেনেৰ ‘‘ইত্থন্নামস্স সন্তকং পরিভুঞ্জ ৰা ৰিস্সজ্জেহি ৰা যথাপচ্চযং ৰা করোহী’’তি ৰুত্তে পচ্চুদ্ধারো নাম হোতি. ততোপভুতি পরিভোগাদযোপি ৰট্টন্তি.

ইমাসং পন দ্ৰিন্নং ৰিকপ্পনানং নানাকরণং, অৰসেসো চ ৰচনক্কমো সব্বো পঠমকথিনসিক্খাপদৰণ্ণনাযং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো সদ্ধিং সমুট্ঠানাদীহীতি.

পত্তসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

২. ঊনপঞ্চবন্ধনসিক্খাপদৰণ্ণনা

৬০৯. তেন সমযেনাতি ঊনপঞ্চবন্ধনসিক্খাপদং. তত্থ ন যাপেতীতি সো কির যদি অরিযসাৰকো নাভৰিস্সা, অঞ্ঞথত্তম্পি অগমিস্সা, এৰং তেহি উব্বাল়্হো, সোতাপন্নত্তা পন কেৰলং সরীরেনেৰ ন যাপেতি, তেন ৰুত্তং – ‘‘অত্তনাপি ন যাপেতি, পুত্তদারাপিস্স কিলমন্তী’’তি.

৬১২-৩. ঊনপঞ্চবন্ধনেনাতি এত্থ ঊনানি পঞ্চ বন্ধনানি অস্সাতি ঊনপঞ্চবন্ধনো, নাস্স পঞ্চ বন্ধনানি পূরেন্তীতি অত্থো, তেন ঊনপঞ্চবন্ধনেন. ইত্থম্ভূতস্স লক্খণে করণৰচনং. তত্থ যস্মা অবন্ধনস্সাপি পঞ্চ বন্ধনানি ন পূরেন্তি, সব্বসো নত্থিতায, তস্মা পদভাজনে ‘‘অবন্ধনো ৰা’’তিআদি ৰুত্তং. ‘‘ঊনপঞ্চবন্ধনেনা’’তি চ ৰুত্তত্তা যস্স পঞ্চবন্ধনো পত্তো হোতি, তস্স সো অপত্তো, তস্মা অঞ্ঞং ৰিঞ্ঞাপেতুং ৰট্টতি. বন্ধনঞ্চ নামেতং যস্মা বন্ধনোকাসে সতি হোতি, অসতি ন হোতি, তস্মা তস্স লক্খণং দস্সেতুং ‘‘অবন্ধনোকাসো নামা’’তিআদি ৰুত্তং.

দ্ৰঙ্গুলা রাজি ন হোতীতি মুখৰট্টিতো হেট্ঠা দ্ৰঙ্গুলপ্পমাণা একাপি রাজি ন হোতি. যস্স দ্ৰঙ্গুলা রাজি হোতীতি যস্স পন তাদিসা একা রাজি হোতি, সো তস্সা রাজিযা হেট্ঠিমপরিযন্তে পত্তৰেধকেন ৰিজ্ঝিত্ৰা পচিত্ৰা সুত্তরজ্জুক-মকচিরজ্জুকাদীহি ৰা তিপুসুত্তকেন ৰা বন্ধিতব্বো, তং বন্ধনং আমিসস্স অলগ্গনত্থং তিপুপট্টকেন ৰা কেনচি বদ্ধসিলেসেন ৰা পটিচ্ছাদেতব্বং. সো চ পত্তো অধিট্ঠহিত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বো, সুখুমং ৰা ছিদ্দং কত্ৰা বন্ধিতব্বো. সুদ্ধেহি পন মধুসিত্থকলাখাসজ্জুলসাদীহি বন্ধিতুং ন ৰট্টতি. ফাণিতং ঝাপেত্ৰা পাসাণচুণ্ণেন বন্ধিতুং ৰট্টতি. মুখৰট্টিসমীপে পন পত্তৰেধকেন ৰিজ্ঝিযমানো কপালস্স বহলত্তা ভিজ্জতি, তস্মা হেট্ঠা ৰিজ্ঝিতব্বো. যস্স পন দ্ৰে রাজিযো একাযেৰ ৰা চতুরঙ্গুলা, তস্স দ্ৰে বন্ধনানি দাতব্বানি. যস্স তিস্সো একাযেৰ ৰা ছল়ঙ্গুলা, তস্স তীণি. যস্স চতস্সো একাযেৰ ৰা অট্ঠঙ্গুলা, তস্স চত্তারি. যস্স পঞ্চ একাযেৰ ৰা দসঙ্গুলা, সো বদ্ধোপি অবদ্ধোপি অপত্তোযেৰ, অঞ্ঞো ৰিঞ্ঞাপেতব্বো. এস তাৰ মত্তিকাপত্তে ৰিনিচ্ছযো.

অযোপত্তে পন সচেপি পঞ্চ ৰা অতিরেকানি ৰা ছিদ্দানি হোন্তি, তানি চে অযচুণ্ণেন ৰা আণিযা ৰা লোহমণ্ডলকেন ৰা বদ্ধানি মট্ঠানি হোন্তি, স্ৰেৰ পত্তো পরিভুঞ্জিতব্বো, ন অঞ্ঞো ৰিঞ্ঞাপেতব্বো. অথ পন একম্পি ছিদ্দং মহন্তং হোতি, লোহমণ্ডলকেন বদ্ধম্পি মট্ঠং ন হোতি, পত্তে আমিসং লগ্গতি, অকপ্পিযো হোতি, অযং অপত্তো. অঞ্ঞো ৰিঞ্ঞাপেতব্বো.

৬১৫. থেরো ৰত্তব্বোতি পত্তে আনিসংসং দস্সেত্ৰা ‘‘অযং, ভন্তে, পত্তো পমাণযুত্তো সুন্দরো থেরানুরূপো, তং গণ্হথা’’তি ৰত্তব্বো. যো ন গণ্হেয্যাতি অনুকম্পায ন গণ্হন্তস্স দুক্কটং. যো পন সন্তুট্ঠিযা ‘‘কিং মে অঞ্ঞেন পত্তেনা’’তি ন গণ্হাতি, তস্স অনাপত্তি. পত্তপরিযন্তোতি এৰং পরিৰত্তেত্ৰা পরিযন্তে ঠিতপত্তো.

ন অদেসেতি মঞ্চপীঠছত্তনাগদন্তকাদিকে অদেসে, ন নিক্খিপিতব্বো. যত্থ পুরিমং সুন্দরং পত্তং ঠপেতি, তত্থেৰ ঠপেতব্বো. পত্তস্স হি নিক্খিপনদেসো ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আধারক’’ন্তিআদিনা নযেন খন্ধকে ৰুত্তোযেৰ.

অভোগেনাতি যাগুরন্ধনরজনপচনাদিনা অপরিভোগেন ন পরিভুঞ্জিতব্বো. অন্তরামগ্গে পন ব্যাধিম্হি উপ্পন্নে অঞ্ঞস্মিং ভাজনে অসতি মত্তিকায লিম্পেত্ৰা যাগুং ৰা পচিতুং উদকং ৰা তাপেতুং ৰট্টতি.

ন ৰিস্সজ্জেতব্বোতি অঞ্ঞস্স ন দাতব্বো. সচে পন সদ্ধিৰিহারিকো ৰা অন্তেৰাসিকো ৰা অঞ্ঞং ৰরপত্তং ঠপেত্ৰা ‘‘অযং ময্হং সারুপ্পো, অযং থেরস্সা’’তি গণ্হাতি, ৰট্টতি. অঞ্ঞো ৰা তং গহেত্ৰা অত্তনো পত্তং দেতি, ৰট্টতি. ‘‘ময্হমেৰ পত্তং আহরা’’তি ৰত্তব্বকিচ্চং নত্থি.

৬১৭. পৰারিতানন্তি এত্থ সঙ্ঘৰসেন পৰারিতট্ঠানে পঞ্চবন্ধনেনেৰ ৰট্টতি. পুগ্গলৰসেন পৰারিতট্ঠানে ঊনপঞ্চবন্ধনেনাপি ৰট্টতীতি কুরুন্দিযং ৰুত্তং. সেসমেত্থ উত্তানত্থমেৰ.

ছসমুট্ঠানং, কিরিযং, নোসঞ্ঞাৰিমোক্খং, অচিত্তকং, পণ্ণত্তিৰজ্জং, কাযকম্মৰচীকম্মং, তিচিত্তং, তিৰেদনন্তি.

ঊনপঞ্চবন্ধনসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৩. ভেসজ্জসিক্খাপদৰণ্ণনা

৬১৮. তেন সমযেনাতি ভেসজ্জসিক্খাপদং. তত্থ অত্থো, ভন্তেতি রাজা ভিক্খূ উয্যুত্তপ্পযুত্তে থেরস্স লেণত্থায পব্ভারং সোধেন্তে দিস্ৰা আরামিকং দাতুকামো পুচ্ছি.

৬১৯-২১. পাটিযেক্কোতি ৰিসুং একো. মালাকিতেতি কতমালে মালাধরে, কুসুমমালাপটিমণ্ডিতেতি অত্থো. তিণণ্ডুপকন্তি তিণচুম্বটকং. পটিমুঞ্চীতি ঠপেসি. সা অহোসি সুৰণ্ণমালাতি দারিকায সীসে ঠপিতমত্তাযেৰ থেরস্স অধিট্ঠানৰসেন সুৰণ্ণপদুমমালা অহোসি. তঞ্হি তিণণ্ডুপকং সীসে ঠপিতমত্তমেৰ ‘‘সুৰণ্ণমালা হোতূ’’তি থেরো অধিট্ঠাসি. দুতিযম্পি খো…পে…. তেনুপসঙ্কমীতি দুতিযদিৰসেযেৰ উপসঙ্কমি.

সুৰণ্ণন্তি অধিমুচ্চীতি ‘‘সোৰণ্ণমযো হোতূ’’তি অধিট্ঠাসি. পঞ্চন্নং ভেসজ্জানন্তি সপ্পিআদীনং. বাহুলিকাতি পচ্চযবাহুলিকতায পটিপন্না. কোলম্বেপি ঘটেপীতিএত্থ কোলম্বা নাম মহামুখচাটিযো ৰুচ্চন্তি. ওলীনৰিলীনানীতি হেট্ঠা চ উভতোপস্সেসু চ গল়িতানি. ওকিণ্ণৰিকিণ্ণাতি সপ্পিআদীনং গন্ধেন ভূমিং খনন্তেহি ওকিণ্ণা, ভিত্তিযো খনন্তেহি উপরি সঞ্চরন্তেহি চ ৰিকিণ্ণা. অন্তোকোট্ঠাগারিকাতি অব্ভন্তরে সংৰিহিতকোট্ঠাগারা.

৬২২. পটিসাযনীযানীতি পটিসাযিতব্বানি, পরিভুঞ্জিতব্বানীতি অত্থো. ভেসজ্জানীতি ভেসজ্জকিচ্চং করোন্তু ৰা মা ৰা, এৰং লদ্ধৰোহারানি. ‘‘গোসপ্পী’’তিআদীহি লোকে পাকটং দস্সেত্ৰা ‘‘যেসং মংসং কপ্পতী’’তি ইমিনা অঞ্ঞেসম্পি মিগরোহিতসসাদীনং সপ্পিং সঙ্গহেত্ৰা দস্সেসি. যেসঞ্হি খীরং অত্থি, সপ্পিপি তেসং অত্থিযেৰ, তং পন সুলভং ৰা হোতু দুল্লভং ৰা, অসম্মোহত্থং ৰুত্তং. এৰং নৰনীতম্পি.

সন্নিধিকারকং পরিভুঞ্জিতব্বানীতি সন্নিধিং কত্ৰা নিদহিত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বানি. কথং? পাল়িযা আগতসপ্পিআদীসু সপ্পি তাৰ পুরেভত্তং পটিগ্গহিতং তদহুপুরেভত্তং সামিসম্পি নিরামিসম্পি পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি, পচ্ছাভত্ততো পট্ঠায সত্তাহং নিরামিসং পরিভুঞ্জিতব্বং. সত্তাহাতিক্কমে সচে একভাজনে ঠপিতং, একং নিস্সগ্গিযং. সচে বহূসু ৰত্থুগণনায নিস্সগ্গিযানি, পচ্ছাভত্তং পটিগ্গহিতং সত্তাহং নিরামিসমেৰ ৰট্টতি. পুরেভত্তং ৰা পচ্ছাভত্তং ৰা উগ্গহিতকং কত্ৰা নিক্খিত্তং অজ্ঝোহরিতুং ন ৰট্টতি; অব্ভঞ্জনাদীসু উপনেতব্বং. সত্তাহাতিক্কমেপি অনাপত্তি, অনজ্ঝোহরণীযতং আপন্নত্তা. ‘‘পটিসাযনীযানী’’তি হি ৰুত্তং. সচে অনুপসম্পন্নো পুরেভত্তং পটিগ্গহিতনৰনীতেন সপ্পিং কত্ৰা দেতি, পুরেভত্তং সামিসং ৰট্টতি. সচে সযং করোতি, সত্তাহম্পি নিরামিসমেৰ ৰট্টতি. পচ্ছাভত্তং পটিগ্গহিতনৰনীতেন পন যেন কেনচি কতসপ্পি সত্তাহম্পি নিরামিসমেৰ ৰট্টতি. উগ্গহিতকেন কতে পুব্বে ৰুত্তসুদ্ধসপ্পিনযেনেৰ ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো.

পুরেভত্তং পটিগ্গহিতখীরেন ৰা দধিনা ৰা কতসপ্পি অনুপসম্পন্নেন কতং সামিসম্পি তদহুপুরেভত্তং ৰট্টতি. সযংকতং নিরামিসমেৰ ৰট্টতি. নৰনীতং তাপেন্তস্স হি সামংপাকো ন হোতি, সামংপক্কেন পন তেন সদ্ধিং আমিসং ন ৰট্টতি. পচ্ছাভত্ততো পট্ঠায চ ন ৰট্টতিযেৰ. সত্তাহাতিক্কমেপি অনাপত্তি, সৰত্থুকস্স পটিগ্গহিতত্তা, ‘‘তানি পটিগ্গহেত্ৰা’’তি হি ৰুত্তং. পচ্ছাভত্তং পটিগ্গহিতেহি কতং পন অব্ভঞ্জনাদীসু উপনেতব্বং. পুরেভত্তম্পি চ উগ্গহিতকেহি কতং উভযেসম্পি সত্তাহাতিক্কমে অনাপত্তি. এসেৰ নযো অকপ্পিযমংসসপ্পিম্হি. অযং পন ৰিসেসো – যত্থ পাল়িযং আগতসপ্পিনা নিস্সগ্গিযং, তত্থ ইমিনা দুক্কটং. অন্ধকট্ঠকথাযং কারণপতিরূপকং ৰত্ৰা মনুস্সসপ্পি চ নৰনীতঞ্চ পটিক্খিত্তং, তং দুপ্পটিক্খিত্তং, সব্বঅট্ঠকথাসু অনুঞ্ঞাতত্তা. পরতো চস্স ৰিনিচ্ছযোপি আগচ্ছিস্সতি.

পাল়িযং আগতং নৰনীতম্পি পুরেভত্তং পটিগ্গহিতং তদহুপুরেভত্তং সামিসম্পি ৰট্টতি, পচ্ছাভত্ততো পট্ঠায নিরামিসমেৰ. সত্তাহাতিক্কমে নানাভাজনেসু ঠপিতে ভাজনগণনায একভাজনেপি অমিস্সেত্ৰা পিণ্ডপিণ্ডৰসেন ঠপিতে পিণ্ডগণনায নিস্সগ্গিযানি. পচ্ছাভত্তং পটিগ্গহিতং সপ্পিনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. এত্থ পন দধিগুল়িকাযোপি তক্কবিন্দূনিপি হোন্তি, তস্মা তং ধোতং ৰট্টতীতি উপড্ঢত্থেরা আহংসু. মহাসীৰত্থেরো পন ‘‘ভগৰতা অনুঞ্ঞাতকালতো পট্ঠায তক্কতো উদ্ধটমত্তমেৰ খাদিংসূ’’তি আহ. তস্মা নৰনীতং পরিভুঞ্জন্তেন ধোৰিত্ৰা দধিতক্কমক্খিকাকিপিল্লিকাদীনি অপনেত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বং. পচিত্ৰা সপ্পিং কত্ৰা পরিভুঞ্জিতুকামেন অধোতম্পি পচিতুং ৰট্টতি. যং তত্থ দধিগতং ৰা তক্কগতং ৰা তং খযং গমিস্সতি, এত্তাৰতা হি সৰত্থুকপটিগ্গহিতং নাম ন হোতীতি অযমেত্থ অধিপ্পাযো. আমিসেন সদ্ধিং পক্কত্তা পন তস্মিম্পি কুক্কুচ্চাযন্তি কুক্কুচ্চকা. ইদানি উগ্গহেত্ৰা ঠপিতনৰনীতে চ পুরেভত্তং খীরদধীনি পটিগ্গহেত্ৰা কতনৰনীতে চ পচ্ছাভত্তং তানি পটিগ্গহেত্ৰা কতনৰনীতে চ উগ্গহিতেহি কতনৰৰীতে চ অকপ্পিযমংসনৰনীতে চ সব্বো আপত্তানাপত্তিপরিভোগাপরিভোগনযো সপ্পিম্হি ৰুত্তক্কমেনেৰ গহেতব্বো.

তেলভিক্খায পৰিট্ঠানং পন ভিক্খূনং তত্থেৰ সপ্পিম্পি নৰনীতম্পি পক্কতেলম্পি অপক্কতেলম্পি আকিরন্তি, তত্থ তক্কদধিবিন্দূনিপি ভত্তসিত্থানিপি তণ্ডুলকণাপি মক্খিকাদযোপি হোন্তি. আদিচ্চপাকং কত্ৰা পরিস্সাৰেত্ৰা গহিতং সত্তাহকালিকং হোতি, পটিগ্গহেত্ৰা ঠপিতভেসজ্জেহি সদ্ধিং পচিত্ৰা নত্থুপানম্পি কাতুং ৰট্টতি. সচে ৰদ্দলিসমযে লজ্জি সামণেরো যথা তত্থ পতিততণ্ডুলকণাদযো ন পচ্চন্তি, এৰং সামিসপাকং মোচেন্তো অগ্গিম্হি ৰিলীযাপেত্ৰা পরিস্সাৰেত্ৰা পুন পচিত্ৰা দেতি, পুরিমনযেনেৰ সত্তাহং ৰট্টতি.

তেলেসু তিলতেলং তাৰ পুরেভত্তং পটিগ্গহিতং পুরেভত্তং সামিসম্পি ৰট্টতি, পচ্ছাভত্ততো পট্ঠায নিরামিসমেৰ. সত্তাহাতিক্কমে পনস্স ভাজনগণনায নিস্সগ্গিযভাৰো ৰেদিতব্বো. পচ্ছাভত্তং পটিগ্গহিতং সত্তাহং নিরামিসমেৰ ৰট্টতি. উগ্গহিতকং কত্ৰা নিক্খিত্তং অজ্ঝোহরিতুং ন ৰট্টতি, সীসমক্খনাদীসু উপনেতব্বং, সত্তাহাতিক্কমেপি অনাপত্তি. পুরেভত্তং তিলে পটিগ্গহেত্ৰা কততেলং পুরেভত্তং সামিসম্পি ৰট্টতি, পচ্ছাভত্ততো পট্ঠায অনজ্ঝোহরণীযং হোতি, সীসমক্খনাদীসু উপনেতব্বং, সত্তাহাতিক্কমেপি অনাপত্তি. পচ্ছাভত্তং তিলে পটিগ্গহেত্ৰা কততেলং অনজ্ঝোহরণীযমেৰ, সৰত্থুকপটিগ্গহিতত্তা, সত্তাহাতিক্কমেপি অনাপত্তি, সীসমক্খনাদীসু উপনেতব্বং. পুরেভত্তং ৰা পচ্ছাভত্তং ৰা উগ্গহিতকতিলেহি কততেলেপি এসেৰ নযো.

পুরেভত্তং পটিগ্গহিতকতিলে ভজ্জিত্ৰা ৰা তিলপিট্ঠং ৰা সেদেত্ৰা উণ্হোদকেন ৰা তেমেত্ৰা কততেলং সচে অনুপসম্পন্নেন কতং পুরেভত্তং সামিসম্পি ৰট্টতি. অত্তনা কততেলং পন নিব্বট্টিতত্তা পুরেভত্তং নিরামিসমেৰ ৰট্টতি. সামংপক্কত্তা সামিসং ন ৰট্টতি, সৰত্থুকপটিগ্গহিতত্তা পন পচ্ছাভত্ততো পট্ঠায উভযম্পি অনজ্ঝোহরণীযং, সীসমক্খনাদীসু উপনেতব্বং, সত্তাহাতিক্কমেপি অনাপত্তি. যদি পন অপ্পং উণ্হোদকং হোতি অব্ভুক্কিরণমত্তং, অব্বোহারিকং হোতি, সামপাকগণনং ন গচ্ছতি. সাসপতেলাদীসুপি অৰত্থুকপটিগ্গহিতেসু অৰত্থুকতিলতেলে ৰুত্তসদিসোৰ ৰিনিচ্ছযো.

সচে পন পুরেভত্তং পটিগ্গহিতানং সাসপাদীনং চুণ্ণেহি আদিচ্চপাকেন সক্কা তেলং কাতুং, তং পুরেভত্তং সামিসম্পি ৰট্টতি, পচ্ছাভত্ততো পট্ঠায নিরামিসমেৰ, সত্তাহাতিক্কমে নিস্সগ্গিযং. যস্মা পন সাসপমধুকচুণ্ণাদীনি সেদেত্ৰা এরণ্ডকট্ঠীনি চ ভজ্জিত্ৰা এৰ তেলং করোন্তি, তস্মা তেসং তেলং অনুপসম্পন্নেহি কতং পুরেভত্তং সামিসম্পি ৰট্টতি. ৰত্থূনং যাৰজীৰিকত্তা পন সৰত্থুকপটিগ্গহণে দোসো নত্থীতি. অত্তনা কতং সত্তাহং নিরামিসপরিভোগেনেৰ পরিভুঞ্জিতব্বং. উগ্গহিতকেহি কতং অনজ্ঝোহরণীযং বাহিরপরিভোগে ৰট্টতি, সত্তাহাতিক্কমেপি অনাপত্তি.

তেলকরণত্থায সাসপমধুকএরণ্ডকট্ঠীনি ৰা পটিগ্গহেত্ৰা কতং তেলং সত্তাহকালিকং. দুতিযদিৰসে কতং ছাহং ৰট্টতি. ততিযদিৰসে কতং পঞ্চাহং ৰট্টতি. চতুত্থ-পঞ্চম-ছট্ঠসত্তামদিৰসে কতং তদহেৰ ৰট্টতি. সচে যাৰ অরুণস্স উগ্গমনা তিট্ঠতি, নিস্সগ্গিযং. অট্ঠমে দিৰসে কতং অনজ্ঝোহরণীযং. অনিস্সগ্গিযত্তা পন বাহিরপরিভোগে ৰট্টতি. সচেপি ন করোতি, তেলত্থায গহিতসাসপাদীনং সত্তাহাতিক্কমনে দুক্কটমেৰ. পাল়িযং পন অনাগতানি অঞ্ঞানিপি নাল়িকেরনিম্বকোসম্বককরমন্দঅতসীআদীনং তেলানি অত্থি, তানি পটিগ্গহেত্ৰা সত্তাহং অতিক্কামযতো দুক্কটং হোতি. অযমেতেসু ৰিসেসো. সেসং যাৰকালিকৰত্থুং যাৰজীৰিকৰত্থুঞ্চ সল্লক্খেত্ৰা সামংপাকসৰত্থুকপুরেভত্তপচ্ছাভত্তপটিগ্গহিতউগ্গহিতকৰত্থুৰিধানং সব্বং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.

৬২৩. ৰসাতেলন্তি ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ৰসানি ভেসজ্জানি, অচ্ছৰসং, মচ্ছৰসং, সুসুকাৰসং, সূকরৰসং, গদ্রভৰস’’ন্তি (মহাৰ. ২৬২) এৰং অনুঞ্ঞাতৰসানং তেলং. এত্থ চ ‘‘অচ্ছৰস’’ন্তি ৰচনেন ঠপেত্ৰা মনুস্সৰসং সব্বেসং অকপ্পিযমংসান ৰসা অনুঞ্ঞাতা. মচ্ছগ্গহণেন চ সুসুকাপি গহিতা হোন্তি, ৰাল়মচ্ছত্তা পন ৰিসুং ৰুত্তং. মচ্ছাদিগ্গহণেন চেত্থ সব্বেসম্পি কপ্পিযমংসানং ৰসা অনুঞ্ঞাতা. মংসেসু হি দসমনউস্স-হত্থি-অস্স-সুনখ-অহি-সীহ-ব্যগ্ঘ-দীপি-অচ্ছ-তরচ্ছানং মংসানি অকপ্পিযানি. ৰসাসু একা মনুস্সৰসাৰ. খীরাদীসু অকপ্পিযং নাম নত্থি.

অনুপসম্পন্নেহি কতনিব্বট্টিতৰসাতেলং পুরেভত্তং পটিগ্গহিতং পুরেভত্তং সামিসম্পি ৰট্টতি. পচ্ছাভত্ততো পট্ঠায সত্তাহং নিরামিসমেৰ ৰট্টতি. যং পন তত্থ সুখুমরজসদিসং মংসং ৰা ন্হারু ৰা অট্ঠি ৰা লোহিতং ৰা হোতি, তং অব্বোহারিকং. সচে পন ৰসং পটিগ্গহেত্ৰা সযং করোতি, পুরেভত্তং পটিগ্গহেত্ৰা পচিত্ৰা পরিস্সাৰেত্ৰা সত্তাহং নিরামিসপরিভোগেন পরিভুঞ্জিতব্বং. নিরামিসপরিভোগঞ্হি সন্ধায ইদং ৰুত্তং – ‘‘কালে পটিগ্গহিতং কালে নিপ্পক্কং কালে সংসট্ঠং তেলপরিভোগেন পরিভুঞ্জিতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৬২). তত্রাপি অব্বোহারিকং অব্বোহারিকমেৰ. পচ্ছাভত্তং পন পটিগ্গহিতুং ৰা কাতুং ৰা ন ৰট্টতিযেৰ. ৰুত্তঞ্হেতং –

‘‘ৰিকালে চে, ভিক্খৰে, পটিগ্গহিতং ৰিকালে নিপ্পক্কং ৰিকালে সংসট্ঠং, তং চে পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি তিণ্ণং দুক্কটানং. কালে চে, ভিক্খৰে, পটিগ্গহিতং ৰিকালে নিপ্পক্কং ৰিকালে সংসট্ঠং, তং চে পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি দ্ৰিন্নং দুক্কটানং. কালে চে, ভিক্খৰে, পটিগ্গহিতং কালে নিপ্পক্কং ৰিকালে সংসট্ঠং, তং চে পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স. কালে চে, ভিক্খৰে, পটিগ্গহিতং কালে নিপ্পক্কং কালে সংসট্ঠং, তং চে পরিভুঞ্জেয্য, অনাপত্তী’’তি.

উপতিস্সত্থেরং পন অন্তেৰাসিকা পুচ্ছিংসু – ‘‘ভন্তে, সপ্পিনৰনীতৰসানি একতো পচিত্ৰা নিব্বট্টিতানি ৰট্টন্তি, ন ৰট্টন্তী’’তি? ‘‘ন ৰট্টন্তি, আৰুসো’’তি. থেরো কিরেত্থ পক্কতেলকসটে ৰিয কুক্কুচ্চাযতি. ততো নং উত্তরি পুচ্ছিংসু – ‘‘ভন্তে, নৰনীতে দধিগুল়িকা ৰা তক্কবিন্দু ৰা হোতি, এতং ৰট্টতী’’তি? ‘‘এতম্পি, আৰুসো, ন ৰট্টতী’’তি. ততো নং আহংসু – ‘‘ভন্তে, একতো পচিত্ৰা সংসট্ঠানি তেজৰন্তানি হোন্তি, রোগং নিগ্গণ্হন্তী’’তি? ‘‘সাধাৰুসো’’তি থেরো সম্পটিচ্ছি.

মহাসুমত্থেরো পনাহ – ‘‘কপ্পিযমংসৰসা সামিসপরিভোগে ৰট্টতি, ইতরা নিরামিসপরিভোগে ৰট্টতী’’তি. মহাপদুমত্থেরো পন ‘‘ইদং কি’’ন্তি পটিক্খিপিত্ৰা ‘‘ননু ৰাতাবাধিকা ভিক্খূ পঞ্চমূলকসাৰযাগুযং অচ্ছসূকরতেলাদীনি পক্খিপিত্ৰা যাগুং পিৰন্তি, সা তেজুস্সদত্তা রোগং নিগ্গণ্হাতী’’তি ৰত্ৰা ‘‘ৰট্টতী’’তি আহ.

মধু নাম মক্খিকামধূতি মধুকরীহি নাম মধুমক্খিকাহি খুদ্দকমক্খিকাহি ভমরমক্খিকাহি চ কতং মধু. তং পুরেভত্তং পটিগ্গহিতং পুরেভত্তং সামিসপরিভোগম্পি ৰট্টতি, পচ্ছাভত্ততো পট্ঠায সত্তাহং নিরামিসপরিভোগমেৰ ৰট্টতি. সত্তাহাতিক্কমে সচে সিলেসসদিসং মহামধুং খণ্ডং খণ্ডং কত্ৰা ঠপিতং, ইতরং ৰা নানাভাজনেসু, ৰত্থুগণনায নিস্সগ্গিযানি. সচে একমেৰ খণ্ডং, একভাজনে ৰা ইতরং একমেৰ নিস্সগ্গিযং. উগ্গহিতকং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং, অরুমক্খনাদীসু উপনেতব্বং. মধুপটলং ৰা মধুসিত্থকং ৰা সচে মধুনা অমক্খিতং পরিসুদ্ধং, যাৰজীৰিকং. মধুমক্খিতং পন মধুগতিকমেৰ. চীরিকা নাম সপক্খা দীঘমক্খিকা, তুম্বলনামিকা চ অট্ঠিপক্খা কাল়মহাভমরা হোন্তি, তেসং আসযেসু নিয্যাসসদিসং মধু হোতি, তং যাৰজীৰিকং.

ফাণিতং নাম উচ্ছুম্হা নিব্বত্তন্তি উচ্ছুরসং উপাদায অপক্কা ৰা অৰত্থুকপক্কা ৰা সব্বাপি অৰত্থুকা উচ্ছুৰিকতি ফাণিতন্তি ৰেদিতব্বা. তং ফাণিতং পুরেভত্তং পটিগ্গহিতং পুরেভত্তং সামিসম্পি ৰট্টতি, পচ্ছাভত্ততো পট্ঠায সত্তাহং নিরামিসমেৰ ৰট্টতি. সত্তাহাতিক্কমে ৰত্থুগণনায নিস্সগ্গিযং. বহূ পিণ্ডা চুণ্ণেত্ৰা একভাজনে পক্খিত্তা হোন্তি ঘনসন্নিৰেসা, একমেৰ নিস্সগ্গিযং. উগ্গহিতকং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং, ঘরধূপনাদীসু উপনেতব্বং. পুরেভত্তং পটিগ্গহিতেন অপরিস্সাৰিতউচ্ছুরসেন কতফাণিতং সচে অনুপসম্পন্নেন কতং, সামিসম্পি ৰট্টতি. সযংকতং নিরামিসমেৰ ৰট্টতি. পচ্ছাভত্ততো পট্ঠায পন সৰত্থুকপটিগ্গহিতত্তা অনজ্ঝোহরণীযং, সত্তাহাতিক্কমেপি অনাপত্তি. পচ্ছাভত্তং অপরিস্সাৰিতপটিগ্গহিতেন কতম্পি অনজ্ঝোহরণীযমেৰ, সত্তাহাতিক্কমেপি অনাপত্তি. এস নযো উচ্ছুং পটিগ্গহেত্ৰা কতফাণিতেপি. পুরেভত্তং পন পরিস্সাৰিতপটিগ্গহিতকেন কতং সচে অনুপসম্পন্নেন কতং পুরেভত্তং সামিসম্পি ৰট্টতি, পচ্ছাভত্ততো পট্ঠায সত্তাহং নিরামিসমেৰ. সযংকতং পুরেভত্তম্পি নিরামিসমেৰ. পচ্ছাভত্তং পরিস্সাৰিতপটিগ্গহিতেন কতং পন নিরামিসমেৰ সত্তাহং ৰট্টতি. উগ্গহিতককতং ৰুত্তনযমেৰ. ‘‘ঝামউচ্ছুফাণিতং ৰা কোট্টিতউচ্ছুফাণিতং ৰা পুরেভত্তমেৰ ৰট্টতী’’তি মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তং.

মহাপচ্চরিযং পন ‘‘এতং সৰত্থুকপক্কং ৰট্টতি, নো ৰট্টতী’’তি পুচ্ছং কত্ৰা ‘‘উচ্ছুফাণিতং পচ্ছাভত্তং নোৰট্টনকং নাম নত্থী’’তি ৰুত্তং, তং যুত্তং. সীতুদকেন কতং মধুকপুপ্ফফাণিতং পুরেভত্তং সামিসং ৰট্টতি, পচ্ছাভত্ততো পট্ঠায সত্তাহং নিরামিসমেৰ. সত্তাহাতিক্কমে ৰত্থুগণনায দুক্কটং. খীরং পক্খিপিত্ৰা কতং মধুকফাণিতং যাৰকালিকং. খণ্ডসক্খরং পন খীরজল্লিকং অপনেত্ৰা সোধেন্তি, তস্মা ৰট্টতি. মধুকপুপ্ফং পন পুরেভত্তং অল্লং ৰট্টতি, ভজ্জিতম্পি ৰট্টতি. ভজ্জিত্ৰা তিলাদীহি মিস্সং ৰা অমিস্সং ৰা কত্ৰা কোট্টিতম্পি ৰট্টতি. যদি পন তং গহেত্ৰা মেরযত্থায যোজেন্তি, যোজিতং বীজতো পট্ঠায ন ৰট্টতি. কদলী-খজ্জূরী-অম্ব-লবুজ-পনস-চিঞ্চাদীনং সব্বেসং যাৰকালিকফলানং ফাণিতং যাৰকালিকমেৰ. মরিচপক্কেহি ফাণিতং করোন্তি, তং যাৰজীৰিকং.

তানি পটিগ্গহেত্ৰাতি সচেপি সব্বানিপি পটিগ্গহেত্ৰা এক ঘটে অৰিনিব্ভোগানি কত্ৰা নিক্খিপতি, সত্তাহাতিক্কমে একমেৰ নিস্সগ্গিযং. ৰিনিভুত্তেসু পঞ্চ নিস্সগ্গিযানি. সত্তাহং পন অনতিক্কামেত্ৰা গিলানেনপি অগিলানেনপি ৰুত্তনযেনেৰ যথাসুখং পরিভুঞ্জিতব্বং. সত্তৰিধঞ্হি ওদিস্সং নাম – ব্যাধিওদিস্সং, পুগ্গলোদিস্সং, কালোদিস্সং, সমযোদিস্সং, দেসোদিস্সং, ৰসোদিস্সং, ভেসজ্জোদিস্সন্তি.

তত্থ ব্যাধিওদিস্সং নাম – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অমনুস্সিকাবাধে আমকমংসং আমকলোহিত’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৪) এৰং ব্যাধিং উদ্দিস্স অনুঞ্ঞাতং, তং তেনেৰ আবাধেন আবাধিকস্স ৰট্টতি, ন অঞ্ঞস্স. তঞ্চ খো কালেপি ৰিকালেপি কপ্পিযম্পি অকপ্পিযম্পি ৰট্টতিযেৰ.

পুগ্গলোদিস্সং নাম – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, রোমন্থকস্স রোমন্থনং. ন চ, ভিক্খৰে, বহিমুখদ্ৰারং নীহরিত্ৰা অজ্ঝোহরিতব্ব’’ন্তি (চূল়ৰ. ২৭৩) এৰং পুগ্গলং উদ্দিস্স অনুঞ্ঞাতং, তং তস্সেৰ ৰট্টতি, ন অঞ্ঞস্স.

কালোদিস্সং নাম – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, চত্তারি মহাৰিকটানি দাতুং – গূথং, মুত্তং, ছারিকং, মত্তিক’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৮) এৰং অহিনা দট্ঠকালং উদ্দিস্স অনুঞ্ঞাতং, তং তস্মিংযেৰ কালে অপ্পটিগ্গহিতকম্পি ৰট্টতি, ন অঞ্ঞস্মিং.

সমযোদিস্সং নাম – ‘‘গণভোজনে অঞ্ঞত্র সমযা’’তিআদিনা (পাচি. ২১৭) নযেন তং তং সমযং উদ্দিস্স অনুঞ্ঞাতা অনাপত্তিযো, তা তস্মিং তস্মিংযেৰ সমযে অনাপত্তিযো হোন্তি, ন অঞ্ঞদা.

দেসোদিস্সং নাম – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, এৰরূপেসু পচ্চন্তিমেসু জনপদেসু ৰিনযধরপঞ্চমেন গণেন উপসম্পদ’’ন্তি (মহাৰ. ২৫৯) এৰং পচ্চন্তদেসে উদ্দিস্স অনুঞ্ঞাতানি উপসম্পদাদীনি, তানি তত্থেৰ ৰট্টন্তি, ন মজ্ঝিমদেসে.

ৰসোদিস্সং নাম – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ৰসানি ভেসজ্জানী’’তি (মহাৰ. ২৬২) এৰং ৰসানামেন অনুঞ্ঞাতং, তং ঠপেত্ৰা মনুস্সৰসং সব্বেসং কপ্পিযাকপ্পিযৰসানং তেলং তংতদত্থিকানং তেলপরিভোগেন পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি.

ভেসজ্জোদিস্সং নাম – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পঞ্চ ভেসজ্জানী’’তি (মহাৰ. ২৬০-২৬১) এৰং ভেসজ্জনামেন অনুঞ্ঞাতানি আহারত্থং ফরিতুং সমত্থানি সপ্পিনৰনীততেলমধুফাণিতন্তি. তানি পটিগ্গহেত্ৰা তদহুপুরেভত্তং যথাসুখং পচ্ছাভত্ততো পট্ঠায সতি পচ্চযে ৰুত্তনযেনেৰ সত্তাহং পরিভুঞ্জিতব্বানি.

৬২৪. সত্তাহাতিক্কন্তে অতিক্কন্তসঞ্ঞী নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযন্তি সচেপি সাসপমত্তং হোতি সকিং ৰা অঙ্গুলিযা গহেত্ৰা জিৰ্হায সাযনমত্তং নিস্সজ্জিতব্বমেৰ, পাচিত্তিযঞ্চ দেসেতব্বং.

ন কাযিকেন পরিভোগেন পরিভুঞ্জিতব্বন্তি কাযো ৰা কাযে অরু ৰা ন মক্খেতব্বং. তেহি মক্খিতানি কাসাৰকত্তরযট্ঠিউপাহনপাদকথলিকমঞ্চপীঠাদীনিপি অপরিভোগানি. ‘‘দ্ৰারৰাতপানকৰাটেসুপি হত্থেন গহণট্ঠানং ন মক্খেতব্ব’’ন্তি মহাপচ্চরিযং ৰুত্তং. ‘‘কসাৰে পন পক্খিপিত্ৰা দ্ৰারৰাতপানকৰাটানি মক্খেতব্বানী’’তি মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তং.

অনাপত্তি অন্তোসত্তাহং অধিট্ঠেতীতি সত্তাহব্ভন্তরে সপ্পিঞ্চ তেলঞ্চ ৰসঞ্চ মুদ্ধনিতেলং ৰা অব্ভঞ্জনং ৰা মধুং অরুমক্খনং ফাণিতং ঘরধূপনং অধিট্ঠেতি, অনাপত্তি. সচে অধিট্ঠিততেলং অনধিট্ঠিততেলভাজনে আকিরিতুকামো হোতি, ভাজনে চে সুখুমং ছিদ্দং পৰিট্ঠং পৰিট্ঠং তেলং পুরাণতেলেন অজ্ঝোত্থরীযতি, পুন অধিট্ঠাতব্বং. অথ মহামুখং হোতি, সহসাৰ বহুতেলং পৰিসিত্ৰা পুরাণতেলং অজ্ঝোত্থরতি, পুন অধিট্ঠানকিচ্চং নত্থি. অধিট্ঠিতগতিকমেৰ হি তং হোতি, এতেন নযেন অধিট্ঠিততেলভাজনে অনধিট্ঠিততেলাকিরণম্পি ৰেদিতব্বং.

৬২৫. ৰিস্সজ্জেতীতি এত্থ সচে দ্ৰিন্নং সন্তকং একেন পটিগ্গহিতং অৰিভত্তং হোতি, সত্তাহাতিক্কমে দ্ৰিন্নম্পি অনাপত্তি, পরিভুঞ্জিতুং পন ন ৰট্টতি. সচে যেন পটিগ্গহিতং, সো ইতরং ভণতি – ‘‘আৰুসো, ইমং তেলং সত্তাহমত্তং পরিভুঞ্জ ত্ৰ’’ন্তি. সো চ পরিভোগং ন করোতি, কস্স আপত্তি? ন কস্সচিপি আপত্তি. কস্মা? যেন পটিগ্গহিতং তেন ৰিস্সজ্জিতত্তা, ইতরস্স অপ্পটিগ্গহিতত্তা.

ৰিনস্সতীতি অপরিভোগং হোতি. চত্তেনাতিআদীসু যেন চিত্তেন ভেসজ্জং চত্তঞ্চ ৰন্তঞ্চ মুত্তঞ্চ হোতি, তং চিত্তং চত্তং ৰন্তং মুত্তন্তি ৰুচ্চতি. তেন চিত্তেন পুগ্গলো অনপেক্খোতি ৰুচ্চত্তি, এৰং অনপেক্খো সামণেরস্স দত্ৰাতি অত্থো. ইদং কস্মা ৰুত্তং? ‘‘এৰং অন্তোসত্তাহে দত্ৰা পচ্ছা লভিত্ৰা পরিভুঞ্জন্তস্স অনাপত্তিদস্সনত্থ’’ন্তি মহাসুমত্থেরো আহ. মহাপদুমত্থেরো পনাহ – ‘‘নযিদং যাচিতব্বং, অন্তোসত্তাহে দিন্নস্স হি পুন পরিভোগে আপত্তিযেৰ নত্থি. সত্তাহাতিক্কন্তস্স পন পরিভোগে অনাপত্তিদস্সনত্থমিদং ৰুত্ত’’ন্তি. তস্মা এৰং দিন্নং ভেসজ্জং সচে সামণেরো অভিসঙ্খরিত্ৰা ৰা অনভিসঙ্খরিত্ৰা ৰা তস্স ভিক্খুনো নত্থুকম্মত্থং দদেয্য, গহেত্ৰা নত্থুকম্মং কাতব্বং. সচে বালো হোতি, দাতুং ন জানাতি, অঞ্ঞেন ভিক্খুনা ৰত্তব্বো – ‘‘অত্থি তে, সামণের, তেল’’ন্তি ‘‘আম, ভন্তে, অত্থী’’তি. ‘‘আহর, থেরস্স ভেসজ্জং করিস্সামা’’তি. এৰম্পি ৰট্টতি. সেসং উত্তানত্থমেৰ.

কথিনসমুট্ঠানং, অকিরিযং, নোসঞ্ঞাৰিমোক্খং, অচিত্তকং, পণ্ণত্তিৰজ্জং, কাযকম্মৰচীকম্মং,

তিচিত্তং, তিৰেদনন্তি.

ভেসজ্জসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৪. ৰস্সিকসাটিকসিক্খাপদৰণ্ণনা

৬২৬. তেন সমযেনাতি ৰস্সিকসাটিকসিক্খাপদং. তত্থ ৰস্সিকসাটিকা অনুঞ্ঞাতাতি চীৰরক্খন্ধকে ৰিসাখাৰত্থুস্মিং (মহাৰ. ৩৪৯ আদযো) অনুঞ্ঞাতা. পটিকচ্চেৰাতি পুরেযেৰ.

৬২৭. মাসো সেসো গিম্হানন্তি চতুন্নং গিম্হমাসানং একো পচ্ছিমমাসো সেসো. কত্ৰাতি সিব্বনরজনকপ্পপরিযোসানেন নিট্ঠপেত্ৰা. করোন্তেন চ একমেৰ কত্ৰা সমযে অধিট্ঠাতব্বং, দ্ৰে অধিট্ঠাতুং ন ৰট্টন্তি.

অতিরেকমাসে সেসে গিম্হানেতি গিম্হাননামকে অতিরেকমাসে সেসে.

অতিরেকদ্ধমাসে সেসে গিম্হানে কত্ৰা নিৰাসেতীতি এত্থ পন ঠত্ৰা ৰস্সিকসাটিকায পরিযেসনক্খেত্তং করণক্খেত্তং নিৰাসনক্খেত্তং অধিট্ঠানক্খেত্তন্তি চতুব্বিধং খেত্তং, কুচ্ছিসমযো পিট্ঠিসমযোতি দুৰিধো সমযো, পিট্ঠিসমযচতুক্কং কুচ্ছিসমযচতুক্কন্তি দ্ৰে চতুক্কানি চ ৰেদিতব্বানি.

তত্থ জেট্ঠমূলপুণ্ণমাসিযা পচ্ছিমপাটিপদদিৰসতো পট্ঠায যাৰ কাল়পক্খুপোসথা, অযমেকো অদ্ধমাসো পরিযেসনক্খেত্তঞ্চেৰ করণক্খেত্তঞ্চ. এতস্মিঞ্হি অন্তরে ৰস্সিকসাটিকং অলদ্ধং পরিযেসিতুং লদ্ধং কাতুঞ্চ ৰট্টতি, নিৰাসেতুং অধিট্ঠাতুঞ্চ ন ৰট্টতি. কাল়পক্খুপোসথস্স পচ্ছিমপাটিপদদিৰসতো পট্ঠায যাৰ আসাল়্হীপুণ্ণমা, অযমেকো অদ্ধমাসো পরিযেসনকরণনিৰাসনানং তিণ্ণম্পি খেত্তং. এতস্মিঞ্হি অন্তরে পরিযেসিতুং কাতুং নিৰাসেতুঞ্চ ৰট্টতি, অধিট্ঠাতুংযেৰ ন ৰট্টতি. আসাল়্হীপুণ্ণমাসিযা পচ্ছিমপাটিপদদিৰসতো পট্ঠায যাৰ কত্তিকপুণ্ণমা, ইমে চত্তারো মাসা পরিযেসনকরণনিৰাসনাধিট্ঠানানং চতুন্নং খেত্তং. এতস্মিঞ্হি অন্তরে অলদ্ধং পরিযেসিতুং লদ্ধং কাতুং নিৰাসেতুং অধিট্ঠাতুঞ্চ ৰট্টতি. ইদং তাৰ চতুব্বিধং খেত্তং ৰেদিতব্বং.

কত্তিকপুণ্ণমাসিযা পন পচ্ছিমপাটিপদদিৰসতো পট্ঠায যাৰ জেট্ঠমূলপুণ্ণমা, ইমে সত্ত মাসা পিট্ঠিসমযো নাম. এতস্মিঞ্হি অন্তরে ‘‘কালো ৰস্সিকসাটিকাযা’’তিআদিনা নযেন সতুপ্পাদং কত্ৰা অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতট্ঠানতো ৰস্সিকসাটিকচীৰরং নিপ্ফাদেন্তস্স ইমিনা সিক্খাপদেন নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং. ‘‘দেথ মে ৰস্সিকসাটিকচীৰর’’ন্তিআদিনা নযেন ৰিঞ্ঞত্তিং কত্ৰা নিপ্ফাদেন্তস্স অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদেন নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং. ৰুত্তনযেনেৰ সতুপ্পাদং কত্ৰা ঞাতকপৰারিতট্ঠানতো নিপ্ফাদেন্তস্স ইমিনাৰ সিক্খাপদেন নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং. ৰিঞ্ঞত্তিং কত্ৰা নিপ্ফাদেন্তস্স অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদেন অনাপত্তি. ৰুত্তঞ্হেতং পরিৰারে

‘‘মাতরং চীৰরং যাচে, নো চ সঙ্ঘে পরিণতং;

কেনস্স হোতি আপত্তি, অনাপত্তি চ ঞাতকে;

পঞ্হা মেসা কুসলেহি চিন্তিতা’’তি. (পরি. ৪৮১);

অযঞ্হি পঞ্হো ইমমত্থং সন্ধায ৰুত্তোতি. এৰং পিট্ঠিসমযচতুক্কং ৰেদিতব্বং.

জেট্ঠমূলপুণ্ণমাসিযা পন পচ্ছিমপাটিপদদিৰসতো পট্ঠায যাৰ কত্তিকপুণ্ণমা, ইমে পঞ্চ মাসা কুচ্ছিসমযো নাম. এতস্মিঞ্হি অন্তরে ৰুত্তনযেন সতুপ্পাদং কত্ৰা অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতট্ঠানতো ৰস্সিকসাটিকচীৰরং নিপ্ফাদেন্তস্স ৰত্তভেদে দুক্কটং. যে মনুস্সা পুব্বেপি ৰস্সিকসাটিকচীৰরং দেন্তি, ইমে পন সচেপি অত্তনো অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতা হোন্তি, ৰত্তভেদো নত্থি, তেসু সতুপ্পাদকরণস্স অনুঞ্ঞাতত্তা. ৰিঞ্ঞতিং কত্ৰা নিপ্ফাদেন্তস্স অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদেন নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং. ইদং পন পকতিযা ৰস্সিকসাটিকদাযকেসুপি হোতিযেৰ. ৰুত্তনযেনেৰ সতুপ্পাদং কত্ৰা ঞাতকপৰারিতট্ঠানতো নিপ্ফাদেন্তস্স ইমিনা সিক্খাপদেন অনাপত্তি. ৰিঞ্ঞত্তিং কত্ৰা নিপ্ফাদেন্তস্স অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদেন অনাপত্তি. ‘‘ন ৰত্তব্বা দেথ মে’’তি ইদঞ্হি পরিযেসনকালে অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতেযেৰ সন্ধায ৰুত্তং. এৰং কুচ্ছিসমযচতুক্কং ৰেদিতব্বং.

নগ্গো কাযং ওৰস্সাপেতি, আপত্তি দুক্কটস্সাতি এত্থ উদকফুসিতগণনায অকত্ৰা ন্হানপরিযোসানৰসেন পযোগে পযোগে দুক্কটেন কারেতব্বো. সো চ খো ৰিৰটঙ্গণে আকাসতো পতিতউদকেনেৰ ন্হাযন্তো. ন্হানকোট্ঠকৰাপিআদীসু ঘটেহি আসিত্তউদকেন ৰা ন্হাযন্তস্স অনাপত্তি.

ৰস্সং উক্কড্ঢিযতীতি এত্থ সচে কতপরিযেসিতায ৰস্সিকসাটিকায গিম্হানং পচ্ছিম মাসং খেপেত্ৰা পুন ৰস্সানস্স পঠমমাসং উক্কড্ঢিত্ৰা গিম্হানং পচ্ছিমমাসমেৰ করোন্তি, ৰস্সিকসাটিকা ধোৰিত্ৰা নিক্খিপিতব্বা. অনধিট্ঠিতা অৰিকপ্পিতা দ্ৰে মাসে পরিহারং লভতি, ৰস্সূপনাযিকদিৰসে অধিট্ঠাতব্বা. সচে সতিসম্মোসেন ৰা অপ্পহোনকভাৰেন ৰা অকতা হোতি, তে চ দ্ৰে মাসে ৰস্সানস্স চ চাতুমাসন্তি ছ মাসে পরিহারং লভতি. সচে পন কত্তিকমাসে কথিনং অত্থরীযতি, অপরেপি চত্তারো মাসে লভতি, এৰং দস মাসা হোন্তি. ততো পরম্পি সতিযা পচ্চাসায মূলচীৰরং কত্ৰা ঠপেন্তস্স একমাসন্তি এৰং একাদস মাসে পরিহারং লভতি. সচে পন একাহদ্ৰীহাদিৰসেন যাৰ দসাহানাগতায ৰস্সূপনাযিকায অন্তোৰস্সে ৰা লদ্ধা চেৰ নিট্ঠিতা চ, কদা অধিট্ঠাতব্বাতি এতং অট্ঠকথাসু ন ৰিচারিতং. লদ্ধদিৰসতো পট্ঠায অন্তোদসাহে নিট্ঠিতা পন তস্মিংযেৰ অন্তোদসাহে অধিট্ঠাতব্বা. দসাহাতিক্কমে নিট্ঠিতা তদহেৰ অধিট্ঠাতব্বা. দসাহে অপ্পহোন্তে চীৰরকালং নাতিক্কমেতব্বাতি অযং নো অত্তনোমতি. কস্মা? ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তিচীৰরং অধিট্ঠাতুং ন ৰিকপ্পেতুং; ৰস্সিকসাটিকং ৰস্সানং চাতুমাসং অধিট্ঠাতুং, ততো পরং ৰিকপ্পেতু’’ন্তি (মহাৰ. ৩৫৮) হি ৰুত্তং. তস্মা ৰস্সূপনাযিকতো পুব্বে দসাহাতিক্কমেপি অনাপত্তি. ‘‘দসাহপরমং অতিরেকচীৰরং ধারেতব্ব’’ন্তি (পারা. ৪৬২) চ ৰুত্তং. তস্মা একাহদ্ৰীহাদিৰসেন যাৰ দসাহানাগতায ৰস্সূপনাযিকায অন্তোৰস্সে ৰা লদ্ধা চেৰ নিট্ঠিতা চ ৰুত্তনযেনেৰ অন্তোদসাহে ৰা তদহু ৰা অধিট্ঠাতব্বা, দসাহে অপ্পহোন্তে চীৰরকালং নাতিক্কমেতব্বা.

তত্থ সিযা ‘‘ৰস্সানং চাতুমাসং অধিট্ঠাতু’’ন্তি ৰচনতো ‘‘চাতুমাসব্ভন্তরে যদা ৰা তদা ৰা অধিট্ঠাতুং ৰট্টতী’’তি. যদি এৰং, ‘‘কণ্ডুপ্পটিচ্ছাদিং যাৰ আবাধা অধিট্ঠাতু’’ন্তি ৰুত্তং সাপি, চ দসাহং অতিক্কামেতব্বা সিযা. এৰঞ্চ সতি ‘‘দসাহপরমং অতিরেকচীৰরং ধারেতব্ব’’ন্তি ইদং ৰিরুজ্ঝতি. তস্মা যথাৰুত্তমেৰ গহেতব্বং, অঞ্ঞং ৰা অচলং কারণং লভিত্ৰা ছড্ডেতব্বং. অপিচ কুরুন্দিযম্পি নিস্সগ্গিযাৰসানে ৰুত্তং – ‘‘কদা অধিট্ঠাতব্বা? লদ্ধদিৰসতো পট্ঠায অন্তোদসাহে নিট্ঠিতা পন তস্মিংযেৰ অন্তোদসাহে অধিট্ঠাতব্বা. যদি নপ্পহোতি যাৰ কত্তিকপুণ্ণমা পরিহারং লভতী’’তি.

৬৩০. অচ্ছিন্নচীৰরস্সাতি এতং ৰস্সিকসাটিকমেৰ সন্ধায ৰুত্তং. তেসঞ্হি নগ্গানং কাযোৰস্সাপনে অনাপত্তি. এত্থ চ মহগ্ঘৰস্সিকসাটিকং নিৰাসেত্ৰা ন্হাযন্তস্স চোরুপদ্দৰো আপদা নাম. সেসমেত্থ উত্তানমেৰ.

ছসমুট্ঠানং, কিরিযং, নোসঞ্ঞাৰিমোক্খং, অচিত্তকং, পণ্ণত্তিৰজ্জং, কাযকম্মৰচীকম্মং, তিচিত্তং, তিৰেদনন্তি.

ৰস্সিকসাটিকসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৫. চীৰরঅচ্ছিন্দনসিক্খাপদৰণ্ণনা

৬৩১. তেন সমযেনাতি চীৰরঅচ্ছিন্দনসিক্খাপদং. তত্থ যম্পি ত্যাহন্তি যম্পি তে অহং. সো কির ‘‘মম পত্তচীৰরউপাহনপচ্চত্থরণানি ৰহন্তো মযা সদ্ধিং চারিকং পক্কমিস্সতী’’তি অদাসি. তেনেৰমাহ. অচ্ছিন্দীতি বলক্কারেন অগ্গহেসি, সকসঞ্ঞায গহিতত্তা পনস্স পারাজিকং নত্থি, কিলমেত্ৰা গহিতত্তা আপত্তি পঞ্ঞত্তা.

৬৩৩. সযং অচ্ছিন্দতি নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযন্তি একং চীৰরং একাবদ্ধানি চ বহূনি অচ্ছিন্দতো একা আপত্তি. একতো অবদ্ধানি ৰিসুং ৰিসুং ঠিতানি চ বহূনি অচ্ছিন্দতো ‘‘সঙ্ঘাটিং আহর, উত্তরাসঙ্গং আহরা’’তি এৰং আহরাপযতো চ ৰত্থুগণনায আপত্তিযো. ‘‘মযা দিন্নানি সব্বানি আহরা’’তি ৰদতোপি একৰচনেনেৰ সম্বহুলা আপত্তিযো.

অঞ্ঞং আণাপেতি আপত্তি দুক্কটস্সাতি ‘‘চীৰরং গণ্হা’’তি আণাপেতি, একং দুক্কটং. আণত্তো বহূনি গণ্হাতি, একং পাচিত্তিযং ‘‘সঙ্ঘাটিং গণ্হ, উত্তরাসঙ্গং গণ্হা’’তি ৰদতো ৰাচায ৰাচায দুক্কটং. ‘‘মযা দিন্নানি সব্বানি গণ্হা’’তি ৰদতো একৰাচায সম্বহুলা আপত্তিযো.

৬৩৪. অঞ্ঞং পরিক্খারন্তি ৰিকপ্পনুপগপচ্ছিমচীৰরং ঠপেত্ৰা যং কিঞ্চি অন্তমসো সূচিম্পি. ৰেঠেত্ৰা ঠপিতসূচীসুপি ৰত্থুগণনায দুক্কটানি. সিথিলৰেঠিতাসু এৰং. গাল়্হং কত্ৰা বদ্ধাসু পন একমেৰ দুক্কটন্তি মহাপচ্চরিযং ৰুত্তং. সূচিঘরে পক্খিত্তাসুপি এসেৰ নযো. থৰিকায পক্খিপিত্ৰা সিথিলবদ্ধ গাল়্হবদ্ধেসু তিকটুকাদীসু ভেসজ্জেসুপি এসেৰ নযো.

৬৩৫. সো ৰা দেতীতি ‘‘ভন্তে, তুম্হাকংযেৰ ইদং সারুপ্প’’ন্তি এৰং ৰা দেতি, অথ ৰা পন ‘‘আৰুসো, মযং তুয্হং ‘ৰত্তপটিপত্তিং করিস্সতি, অম্হাকং সন্তিকে উপজ্ঝং গণ্হিস্সতি, ধম্মং পরিযাপুণিস্সতী’তি চীৰরং অদম্হ, সো দানি ত্ৰং ন ৰত্তং করোসি, ন উপজ্ঝং গণ্হাসি, ন ধম্মং পরিযাপুণাসী’’তি এৰমাদীনি ৰুত্তো ‘‘ভন্তে, চীৰরত্থায মঞ্ঞে ভণথ, ইদং ৰো চীৰর’’ন্তি দেতি, এৰম্পি সো ৰা দেতি. দিসাপক্কন্তং ৰা পন দহরং ‘‘নিৰত্তেথ ন’’ন্তি ভণতি, সো ন নিৰত্ততি. চীৰরং গহেত্ৰা রুন্ধথাতি, এৰং চে নিৰত্ততি, সাধু. সচে ‘‘পত্তচীৰরত্থায মঞ্ঞে তুম্হে ভণথ, গণ্হথ ন’’ন্তি দেতি. এৰম্পি সো ৰা দেতি, ৰিব্ভন্তং ৰা দিস্ৰা ‘‘মযং তুয্হং ‘ৰত্তং করিস্সতী’তি পত্তচীৰরং অদম্হ, সো দানি ত্ৰং ৰিব্ভমিত্ৰা চরসী’’তি ৰদতি. ইতরো ‘‘গণ্হথ তুম্হাকং পত্তচীৰর’’ন্তি দেতি, এৰম্পি সো ৰা দেতি. ‘‘মম সন্তিকে উপজ্ঝং গণ্হন্তস্সেৰ দেমি, অঞ্ঞত্থ গণ্হন্তস্স ন দেমি. ৰত্তং করোন্তস্সেৰ দেমি, অকরোন্তস্স ন দেমি, ধম্মং পরিযাপুণন্তস্সেৰ দেমি, অপরিযাপুণন্তস্স ন দেমি, অৰিব্ভমন্তস্সেৰ দেমি, ৰিব্ভমন্তস্স ন দেমী’’তি এৰং পন দাতুং ন ৰট্টতি, দদতো দুক্কটং. আহরাপেতুং পন ৰট্টতি. চজিত্ৰা দিন্নং অচ্ছিন্দিত্ৰা গণ্হন্তো ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বো. সেসমেত্থ উত্তানমেৰাতি.

তিসমুট্ঠানং – কাযচিত্ততো ৰাচাচিত্ততো কাযৰাচাচিত্ততো চ সমুট্ঠাতি, কিরিযং, সঞ্ঞাৰিমোক্খং, সচিত্তকং, লোকৰজ্জং, কাযকম্মৰচীকম্মং, অকুসলচিত্তং, দুক্খৰেদনন্তি.

চীৰরঅচ্ছিন্দনসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৬. সুত্তৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদৰণ্ণনা

৬৩৬. তেন সমযেনাতি সুত্তৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদং. তত্থ খোমন্তি খোমৰাকেহি কতসুত্তং. কপ্পাসিকন্তি কপ্পাসতো নিব্বত্তং. কোসেয্যন্তি কোসিযংসূহি কন্তিত্ৰা কতসুত্তং. কম্বলন্তি এল়কলোমসুত্তং. সাণন্তি সাণৰাকসুত্তং. ভঙ্গন্তি পাটেক্কং ৰাকসুত্তমেৰাতি একে. এতেহি পঞ্চহি মিস্সেত্ৰা কতসুত্তং পন ‘‘ভঙ্গ’’ন্তি ৰেদিতব্বং.

ৰাযাপেতি পযোগে পযোগে দুক্কটন্তি সচে তন্তৰাযস্স তুরিৰেমাদীনি নত্থি, তানি ‘‘অরঞ্ঞতো আহরিস্সামী’’তি ৰাসিং ৰা ফরসুং ৰা নিসেতি, ততো পট্ঠায যং যং উপকরণত্থায ৰা চীৰরৰাযনত্থায ৰা করোতি, সব্বত্থ তন্তৰাযস্স পযোগে পযোগে ভিক্খুস্স দুক্কটং. দীঘতো ৰিদত্থিমত্তে তিরিযঞ্চ হত্থমত্তে ৰীতে নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং. মহাপচ্চরিযং পন ‘‘যাৰ পরিযোসানং ৰাযাপেন্তস্স ফলকে ফলকে নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিয’’ন্তি ৰুত্তং. তম্পি ইদমেৰ পমাণং সন্ধায ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. ৰিকপ্পনুপগপচ্ছিমঞ্হি চীৰরসঙ্খ্যং গচ্ছতীতি.

অপিচেত্থ এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো – সুত্তং তাৰ সামং ৰিঞ্ঞাপিতং অকপ্পিযং, সেসং ঞাতকাদিৰসেন উপ্পন্নং কপ্পিযং. তন্তৰাযোপি অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতো ৰিঞ্ঞত্তিযা লদ্ধো অকপ্পিযো, সেসো কপ্পিযো. তত্থ অকপ্পিযসুত্তং অকপ্পিযতন্তৰাযেন ৰাযাপেন্তস্স পুব্বে ৰুত্তনযেন নিস্সগ্গিযং. তেনেৰ পন কপ্পিযসুত্তং ৰাযাপেন্তস্স যথা পুব্বে নিস্সগ্গিযং, এৰং দুক্কটং. তেনেৰ কপ্পিযং অকপ্পিযঞ্চ সুত্তং ৰাযাপেন্তস্স যদি পচ্ছিমচীৰরপ্পমাণেন একো পরিচ্ছেদো সুদ্ধকপ্পিযসুত্তমযো, একো অকপ্পিযসুত্তমযোতি এৰং কেদারবদ্ধং ৰিয চীৰরং হোতি, অকপ্পিযসুত্তমযে পরিচ্ছেদে পাচিত্তিযং, ইতরস্মিং তথেৰ দুক্কটং. যদি ততো ঊনপরিচ্ছেদা হোন্তি, অন্তমসো অচ্ছিমণ্ডলপ্পমাণাপি, সব্বপরিচ্ছেদেসু পরিচ্ছেদগণনায দুক্কটং. অথ একন্তরিকেন ৰা সুত্তেন দীঘতো ৰা কপ্পিযং তিরিযং অকপ্পিযং কত্ৰা ৰীতং হোতি, ফলকে ফলকে দুক্কটং. কপ্পিযতন্তৰাযেনপি অকপ্পিযসুত্তং ৰাযাপেন্তস্স যথা পুব্বে নিস্সগ্গিযং, এৰং দুক্কটং. তেনেৰ কপ্পিযঞ্চ অকপ্পিযঞ্চ সুত্তং ৰাযাপেন্তস্স সচে পচ্ছিমচীৰরপ্পমাণা ঊনকা ৰা অকপ্পিযসুত্তপরিচ্ছেদা হোন্তি, তেসু পরিচ্ছেদগণনায দুক্কটং. কপ্পিযসুত্তপরিচ্ছেদেসু অনাপত্তি. অথ একন্তরিকেন ৰা সুত্তেন দীঘতো ৰা কপ্পিযং তিরিযং অকপ্পিযং কত্ৰা ৰীতং হোতি, ফলকে ফলকে দুক্কটং.

যদি পন দ্ৰে তন্তৰাযা হোন্তি, একো কপ্পিযো একো অকপ্পিযো, সুত্তঞ্চ অকপ্পিযং, তে চে ৰারেন ৰিনন্তি, অকপ্পিযতন্তৰাযেন ৰীতে ফলকে ফলকে পাচিত্তিযং, ঊনতরে দুক্কটং. ইতরেন ৰীতে উভযত্থ দুক্কটং. সচে দ্ৰেপি ৰেমং গহেত্ৰা একতো ৰিনন্তি, ফলকে ফলকে পাচিত্তিযং. অথ সুত্তং কপ্পিযং, চীৰরঞ্চ কেদারবদ্ধাদীহি সপরিচ্ছেদং, অকপ্পিযতন্তৰাযেন ৰীতে পরিচ্ছেদে পরিচ্ছেদে দুক্কটং, ইতরেন ৰীতে অনাপত্তি. সচে দ্ৰেপি ৰেমং গহেত্ৰা একতো ৰিনন্তি, ফলকে ফলকে দুক্কটং. অথ সুত্তম্পি কপ্পিযঞ্চ অকপ্পিযঞ্চ, তে চে ৰারেন ৰিনন্তি, অকপ্পিযতন্তৰাযেন অকপ্পিযসুত্তমযেসু পচ্ছিমচীৰরপ্পমাণেসু পরিচ্ছেদেসু ৰীতেসু পরিচ্ছেদগণনায পাচিত্তিযং. ঊনকতরেসু কপ্পিযসুত্তমযেসু চ দুক্কটং. কপ্পিযতন্তৰাযেন অকপ্পিযসুত্তমযেসু পমাণযুত্তেসু ৰা ঊনকেসু ৰা দুক্কটমেৰ. কপ্পিযসুত্তমযেসু অনাপত্তি.

অথ একন্তরিকেন ৰা সুত্তেন দীঘতো ৰা অকপ্পিযং তিরিযং কপ্পিযং কত্ৰা ৰিনন্তি, উভোপি ৰা তে ৰেমং গহেত্ৰা একতো ৰিনন্তি, অপরিচ্ছেদে চীৰরে ফলকে ফলকে দুক্কটং, সপরিচ্ছেদে পরিচ্ছেদৰসেন দুক্কটানীতি. অযং পন অত্থো মহাঅট্ঠকথাযং অপাকটো, মহাপচ্চরিযাদীসু পাকটো. ইধ সব্বাকারেনেৰ পাকটো.

সচে সুত্তম্পি কপ্পিযং, তন্তৰাযোপি কপ্পিযো ঞাতকপ্পৰারিতো ৰা মূলেন ৰা পযোজিতো, ৰাযাপনপচ্চযা অনাপত্তি. দসাহাতিক্কমনপচ্চযা পন আপত্তিং রক্খন্তেন ৰিকপ্পনুপগপ্পমাণমত্তে ৰীতে তন্তে ঠিতংযেৰ অধিট্ঠাতব্বং. দসাহাতিক্কমেন নিট্ঠাপিযমানঞ্হি নিস্সগ্গিযং ভৰেয্যাতি. ঞাতকাদীহি তন্তং আরোপেত্ৰা ‘‘তুম্হাকং, ভন্তে, ইদং চীৰরং গণ্হেয্যাথা’’তি নিয্যাতিতেপি এসেৰ নযো.

সচে তন্তৰাযো এৰং পযোজিতো ৰা সযং দাতুকামো ৰা হুত্ৰা ‘‘অহং, ভন্তে, তুম্হাকং চীৰরং অসুকদিৰসে নাম ৰাযিত্ৰা ঠপেস্সামী’’তি ৰদতি, ভিক্খু চ তেন পরিচ্ছিন্নদিৰসতো দসাহং অতিক্কামেতি, নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং.

সচে পন তন্তৰাযো ‘‘অহং তুম্হাকং চীৰরং ৰাযিত্ৰা সাসনং পেসেস্সামী’’তি ৰত্ৰা তথেৰ করোতি, তেন পেসিতভিক্খু পন তস্স ভিক্খুনো ন আরোচেতি, অঞ্ঞো দিস্ৰা ৰা সুত্ৰা ৰা ‘‘তুম্হাকং, ভন্তে, চীৰরং নিট্ঠিত’’ন্তি আরোচেতি, এতস্স আরোচনং ন পমাণং. যদা পন তেন পেসিতোযেৰ আরোচেতি, তস্স ৰচনং সুতদিৰসতো পট্ঠায দসাহং অতিক্কামযতো নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং.

সচে তন্তৰাযো ‘‘অহং তুম্হাকং চীৰরং ৰাযিত্ৰা কস্সচি হত্থে পহিণিস্সামী’’তি ৰত্ৰা তথেৰ করোতি, চীৰরং গহেত্ৰা গতভিক্খু পন অত্তনো পরিৰেণে ঠপেত্ৰা তস্স ন আরোচেতি, অঞ্ঞো কোচি ভণতি ‘‘অপি, ভন্তে, অধুনা আভতং চীৰরং সুন্দর’’ন্তি? ‘‘কুহিং, আৰুসো, চীৰর’’ন্তি? ‘‘ইত্থন্নামস্স হত্থে পেসিত’’ন্তি. এতস্সপি ৰচনং ন পমাণং. যদা পন সো ভিক্খু চীৰরং দেতি, লদ্ধদিৰসতো পট্ঠায দসাহং অতিক্কামযতো নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং. সচে পন ৰাযাপনমূলং অদিন্নং হোতি, যাৰ কাকণিকমত্তম্পি অৰসিট্ঠং, তাৰ রক্খতি.

৬৪০. অনাপত্তি চীৰরং সিব্বেতুন্তি চীৰরসিব্বনত্থায সুত্তং ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স অনাপত্তীতি অত্থো. আযোগেতিআদীসুপি নিমিত্তত্থে ভুম্মৰচনং, আযোগাদিনিমিত্তং ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স অনাপত্তীতি ৰুত্তং হোতি. সেসমেত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.

ছসমুট্ঠানং, কিরিযং, নোসঞ্ঞাৰিমোক্খং, অচিত্তকং, পণ্ণত্তিৰজ্জং, কাযকম্মৰচীকম্মং, তিচিত্তং, তিৰেদনন্তি.

সুত্তৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৭. মহাপেসকারসিক্খাপদৰণ্ণনা

৬৪১. তেন সমযেনাতি মহাপেসকারসিক্খাপদং. তত্থ সুত্তং ধারযিত্ৰাতি সুত্তং তুলেত্ৰা পলপরিচ্ছেদং কত্ৰা. অপ্পিতন্তি ঘনং. সুৰীতন্তি সুট্ঠু ৰীতং, সব্বট্ঠানেসু সমং কত্ৰা ৰীতং. সুপ্পৰাযিতন্তি সুট্ঠু পৰাযিতং সব্বট্ঠানেসু সমং কত্ৰা তন্তে পসারিতং. সুৰিলেখিতন্তি লেখনিযা সুট্ঠু ৰিলিখিতং. সুৰিতচ্ছিতন্তি কোচ্ছেন সুট্ঠু ৰিতচ্ছিতং, সুনিদ্ধোতন্তি অত্থো. পটিবদ্ধন্তি ৰেকল্লং. তন্তেতি তন্তে দীঘতো পসারণেযেৰ উপনেত্ৰাতি অত্থো.

৬৪২. তত্র চে সো ভিক্খূতি যত্র গামে ৰা নিগমে ৰা তে তন্তৰাযা তত্র. ৰিকপ্পং আপজ্জেয্যাতি ৰিসিট্ঠং কপ্পং অধিকৰিধানং আপজ্জেয্য. পাল়িযং পন যেনাকারেন ৰিকপ্পং আপন্নো হোতি, তং দস্সেতুং ‘‘ইদং খো, আৰুসো’’তিআদি ৰুত্তং.

ধম্মম্পি ভণতীতি ধম্মকথম্পি কথেতি, ‘‘তস্স ৰচনেন আযতং ৰা ৰিত্থতং ৰা অপ্পিতং ৰা’’তি সুত্তৰড্ঢনআকারমেৰ দস্সেতি.

পুব্বে অপ্পৰারিতোতি চীৰরসামিকেহি পুব্বে অপ্পৰারিতো হুত্ৰা. সেসং উত্তানত্থমেৰাতি.

ছসমুট্ঠানং, কিরিযং, নোসঞ্ঞাৰিমোক্খং, অচিত্তকং, পণ্ণত্তিৰজ্জং, কাযকম্মৰচীকম্মং,

তিচিত্তং, তিৰেদনন্তি.

মহাপেসকারসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৮. অচ্চেকচীৰরসিক্খাপদৰণ্ণনা

৬৪৬-৯. তেন সমযেনাতি অচ্চেকচীৰরসিক্খাপদং. তত্থ দসাহানাগতন্তি দস অহানি দসাহং, তেন দসাহেন অনাগতা দসাহানাগতা, দসাহেন অসম্পত্তাতি অত্থো, তং দসাহানাগতং, অচ্চন্তসংযোগৰসেন ভুম্মত্থে উপযোগৰচনং, তেনেৰস্স পদভাজনে ‘‘দসাহানাগতাযা’’তি ৰুত্তং. পৰারণাযাতি ইদং পন যা সা দসাহানাগতাতি ৰুত্তা, তং সরূপতো দস্সেতুং অসম্মোহত্থং অনুপযোগৰচনং.

কত্তিকতেমাসিকপুণ্ণমন্তি পঠমকত্তিকতেমাসিকপুণ্ণমং. ইধাপি পঠমপদস্স অনুপযোগত্তা পুরিমনযেনেৰ ভুম্মত্থে উপযোগৰচনং. ইদং ৰুত্তং হোতি – ‘‘‘যতো পট্ঠায পঠমমহাপৰারণা দসাহানাগতা’তি ৰুচ্চতি, সচেপি তানি দিৰসানি অচ্চন্তমেৰ ভিক্খুনো অচ্চেকচীৰরং উপ্পজ্জেয্য, ‘অচ্চেকং ইদ’ন্তি জানমানেন ভিক্খুনা সব্বম্পি পটিগ্গহেতব্ব’’ন্তি. তেন পৰারণামাসস্স জুণ্হপক্খপঞ্চমিতো পঠায উপ্পন্নস্স চীৰরস্স নিধানকালো দস্সিতো হোতি. কামঞ্চেস ‘‘দসাহপরমং অতিরেকচীৰরং ধারেতব্ব’’ন্তি ইমিনাৰ সিদ্ধো, অত্থুপ্পত্তিৰসেন পন অপুব্বং ৰিয অত্থং দস্সেত্ৰা সিক্খাপদং ঠপিতং.

অচ্চেকচীৰরন্তি অচ্চাযিকচীৰরং ৰুচ্চতি, তস্স পন অচ্চাযিকভাৰং দস্সেতুং ‘‘সেনায ৰা গন্তুকামো হোতী’’তিআদি ৰুত্তং. তত্থ সদ্ধাতি ইমিনা সদ্ধামত্তকমেৰ দস্সিতং. পসাদোতি ইমিনা সুপ্পসন্না বলৰসদ্ধা. এতং অচ্চেকচীৰরং নামাতি এতং ইমেহি কারণেহি দাতুকামেন দূতং ৰা পেসেত্ৰা সযং ৰা আগন্ত্ৰা ‘‘ৰস্সাৰাসিকং দস্সামী’’তি এৰং আরোচিতং চীৰরং অচ্চেকচীৰরং নাম হোতী. ছট্ঠিতো পট্ঠায পন উপ্পন্নং অনচ্চেকচীৰরম্পি পচ্চুদ্ধরিত্ৰা ঠপিতচীৰরম্পি এতং পরিহারং লভতিযেৰ.

সঞ্ঞাণং কত্ৰা নিক্খিপিতব্বন্তি কিঞ্চি নিমিত্তং কত্ৰা ঠপেতব্বং. কস্মা এতং ৰুত্তং? যদি হি তং পুরে পৰারণায ৰিভজন্তি. যেন গহিতং, তেন ছিন্নৰস্সেন ন ভৰিতব্বং. সচে পন হোতি, তং চীৰরং সঙ্ঘিকমেৰ হোতি. ততো সল্লক্খেত্ৰা সুখং দাতুং ভৰিস্সতীতি.

৬৫০. অচ্চেকচীৰরে অচ্চেকচীৰরসঞ্ঞীতি এৰমাদি ৰিভজিত্ৰা গহিতমেৰ সন্ধায ৰুত্তং. সচে পন অৰিভত্তং হোতি, সঙ্ঘস্স ৰা ভণ্ডাগারে, চীৰরসমযাতিক্কমেপি অনাপত্তি. ইতি অতিরেকচীৰরস্স দসাহং পরিহারো. অকতস্স ৰস্সিকসাটিকচীৰরস্স অনত্থতে কথিনে পঞ্চ মাসা, ৰস্সে উক্কড্ঢিতে ছ মাসা, অত্থতে কথিনে অপরে চত্তারো মাসা. হেমন্তস্স পচ্ছিমে দিৰসে মূলচীৰরাধিট্ঠানৰসেন অপরোপি একো মাসোতি একাদস মাসা পরিহারো. সতিযা পচ্চাসায মূলচীৰরস্স একো মাসো, অচ্চেকচীৰরস্স অনত্থতে কথিনে একাদসদিৰসাধিকো মাসো, অত্থতে কথিনে একাদসদিৰসাধিকা পঞ্চ মাসা, ততো পরং একদিৰসম্পি পরিহারো নত্থীতি ৰেদিতব্বং.

অনচ্চেকচীৰরেতি অচ্চেকচীৰরসদিসে অঞ্ঞস্মিং. সেসমেত্থ উত্তানত্থমেৰাতি.

কথিনসমুট্ঠানং – অকিরিযং, নোসঞ্ঞাৰিমোক্খং, অচিত্তকং, পণ্ণত্তিৰজ্জং, কাযকম্মৰচীকম্মং, তিচিত্তং, তিৰেদনন্তি.

অচ্চেকচীৰরসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৯. সাসঙ্কসিক্খাপদৰণ্ণনা

৬৫২. তেন সমযেনাতি সাসঙ্কসিক্খাপদং. তত্থ ৰুত্থৰস্সা আরঞ্ঞকেসূতি তে পুব্বেপি অরঞ্ঞেযেৰ ৰিহরিংসু. দুব্বলচীৰরত্তা পন পচ্চযৰসেন গামন্তসেনাসনে ৰস্সং ৰসিত্ৰা নিট্ঠিতচীৰরা হুত্ৰা ‘‘ইদানি নিপ্পলিবোধা সমণধম্মং করিস্সামা’’তি আরঞ্ঞকেসু সেনাসনেসু ৰিহরন্তি. কত্তিকচোরকাতি কত্তিকমাসে চোরা. পরিপাতেন্তীতি উপদ্দৰন্তি, তত্থ তত্থ আধাৰিত্ৰা উত্তাসেন্তি পলাপেন্তি. অন্তরঘরে নিক্খিপিতুন্তি অন্তোগামে নিক্খিপিতুং. ভগৰা যস্মা পচ্চযা নাম ধম্মেন সমেন দুল্লভা, সল্লেখৰা হি ভিক্খু মাতরম্পি ৰিঞ্ঞাপেতুং ন সক্কোতি. তস্মা চীৰরগুত্তত্থং অন্তরঘরে নিক্খিপিতুং অনুজানাতি. ভিক্খূনং পন অনুরূপত্তা অরঞ্ঞৰাসং ন পটিক্খিপি.

৬৫৩. উপৰস্সং খো পনাতি এত্থ উপৰস্সন্তি উপৰস্স; উপৰসিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. উপসম্পজ্জন্তিআদীসু ৰিয হি এত্থ অনুনাসিকো দট্ঠব্বো. ৰস্সং উপগন্ত্ৰা ৰসিত্ৰা চাতি অত্থো. ইমস্স চ পদস্স ‘‘তথারূপেসু ভিক্খু সেনাসনেসু ৰিহরন্তো’’তি ইমিনা সম্বন্ধো. কিং ৰুত্তং হোতি? ৰস্সং উপগন্ত্ৰা ৰসিত্ৰা চ ততো পরং পচ্ছিমকত্তিকপুণ্ণমপরিযোসানকালং যানি খো পন তানি আরঞ্ঞকানি সেনাসনানি সাসঙ্কসম্মতানি সপ্পটিভযানি; তথারূপেসু ভিক্খু সেনাসনেসু ৰিহরন্তো আকঙ্খমানো তিণ্ণং চীৰরানং অঞ্ঞতরং চীৰরং অন্তরঘরে নিক্খিপেয্যাতি. যস্মা পন যো ৰস্সং উপগন্ত্ৰা যাৰ পঠমকত্তিকপুণ্ণমং ৰসতি, সো ৰুট্ঠৰস্সানং অব্ভন্তরো হোতি, তস্মা ইদং অতিগহনং ব্যঞ্জনৰিচারণং অকত্ৰা পদভাজনে কেৰলং চীৰরনিক্খেপারহং পুগ্গলং দস্সেতুং ‘‘ৰুট্ঠৰস্সান’’ন্তি ৰুত্তং. তস্সাপি ‘‘ভিক্খু সেনাসনেসু ৰিহরন্তো’’তি ইমিনা সম্বন্ধো. অযঞ্হি এত্থ অত্থো ‘‘ৰুট্ঠৰস্সানং ভিক্খু সেনাসনেসু ৰিহরন্তো’’তি এৰরূপানং ভিক্খূনং অব্ভন্তরে যো কোচি ভিক্খূতি ৰুত্তং হোতি.

অরঞ্ঞলক্খণং অদিন্নাদানৰণ্ণনাযং ৰুত্তং. অযং পন ৰিসেসো – সচে ৰিহারো পরিক্খিত্তো হোতি, পরিক্খিত্তস্স গামস্স ইন্দখীলতো অপরিক্খিত্তস্স পরিক্খেপারহট্ঠানতো পট্ঠায যাৰ ৰিহারপরিক্খেপা মিনিতব্বং. সচে ৰিহারো অপরিক্খিত্তো হোতি, যং সব্বপঠমং সেনাসনং ৰা ভত্তসালা ৰা ধুৰসন্নিপাতট্ঠানং ৰা বোধিৰা চেতিযং ৰা দূরে চেপি সেনাসনতো হোতি, তং পরিচ্ছেদং কত্ৰা মিনিতব্বং. সচেপি আসন্নে গামো হোতি, ৰিহারে ঠিতেহি ঘরমানুসকানং সদ্দো সূযতি, পব্বতনদীআদীহি পন অন্তরিতত্তা ন সক্কা উজুং গন্তুং, যো চস্স পকতিমগ্গো হোতি, সচেপি নাৰায সঞ্চরিতব্বো, তেন মগ্গেন গামতো পঞ্চধনুসতিকং গহেতব্বং. যো আসন্নগামস্স অঙ্গসম্পাদনত্থং ততো ততো মগ্গং পিদহতি, অযং ‘‘ধুতঙ্গচোরো’’তি ৰেদিতব্বো.

সাসঙ্কসম্মতানীতি ‘‘সাসঙ্কানী’’তি সম্মতানি; এৰং সঞ্ঞাতানীতি অত্থো. পদভাজনে পন যেন কারণেন তানি সাসঙ্কসম্মতানি, তং দস্সেতুং ‘‘আরামে আরামূপচারে’’তিআদি ৰুত্তং.

সহ পটিভযেন সপ্পটিভযানি, সন্নিহিতবলৰভযানীতি অত্থো. পদভাজনে পন যেন কারণেন তানি সপ্পটিভযানি; তং দস্সেতুং ‘‘আরামে আরামূপচারে’’তিআদি ৰুত্তং.

সমন্তা গোচরগামে নিক্খিপেয্যাতি আরঞ্ঞকস্স সেনাসনস্স সমন্তা সব্বদিসাভাগেসু অত্তনা অভিরুচিতে গোচরগামে সতিযা অঙ্গসম্পত্তিযা নিক্খিপেয্য.

তত্রাযং অঙ্গসম্পত্তি – পুরিমিকায উপগন্ত্ৰা মহাপৰারণায পৰারিতো হোতি, ইদমেকং অঙ্গং. সচে পচ্ছিমিকায ৰা উপগতো হোতি ছিন্নৰস্সো ৰা, নিক্খিপিতুং ন লভতি. কত্তিকমাসোযেৰ হোতি, ইদং দুতিযং অঙ্গং. কত্তিকমাসতো পরং ন লভতি, পঞ্চধনুসতিকং পচ্ছিমমেৰ পমাণযুত্তং সেনাসনং হোতি, ইদং ততিযং অঙ্গং. ঊনপ্পমাণে ৰা গাৰুততো অতিরেকপ্পমাণে ৰা ন লভতি, যত্র হি পিণ্ডায চরিত্ৰা পুন ৰিহারং ভত্তৰেলাযং সক্কা আগন্তুং, তদেৰ ইধ অধিপ্পেতং. নিমন্তিতো পন অদ্ধযোজনম্পি যোজনম্পি গন্ত্ৰা ৰসিতুং পচ্চেতি, ইদমপ্পমাণং. সাসঙ্কসপ্পটিভযমেৰ হোতি, ইদং চতুত্থং অঙ্গং. অনাসঙ্কঅপ্পটিভযে হি অঙ্গযুত্তেপি সেনাসনে ৰসন্তো নিক্খিপিতুং ন লভতীতি.

অঞ্ঞত্র ভিক্খুসম্মুতিযাতি যা উদোসিতসিক্খাপদে কোসম্বকসম্মুতি (পারা. ৪৭৫) অনুঞ্ঞাতা তস্সা সম্মুতিযা অঞ্ঞত্র; সচে সা লদ্ধা হোতি, ছারত্তাতিরেকম্পি ৰিপ্পৰসিতুং ৰট্টতি.

পুন গামসীমং ওক্কমিত্ৰাতি সচে গোচরগামতো পুরত্থিমায দিসায সেনাসনং; অযঞ্চ পচ্ছিমদিসং গতো হোতি, সেনাসনং আগন্ত্ৰা সত্তমং অরুণং উট্ঠাপেতুং অসক্কোন্তেন গামসীমম্পি ওক্কমিত্ৰা সভাযং ৰা যত্থ কত্থচি ৰা ৰসিত্ৰা চীৰরপ্পৰত্তিং ঞত্ৰা পক্কমিতুং ৰট্টতীতি অত্থো. এৰং অসক্কোন্তেন তত্থেৰ ঠিতেন পচ্চুদ্ধরিতব্বং, অতিরেকচীৰরট্ঠানে ঠস্সতীতি. সেসং উত্তানমেৰ.

কথিনসমুট্ঠানং – কাযৰাচতো কাযৰাচাচিত্ততো চ সমুট্ঠাতি, অকিরিযা, নোসঞ্ঞাৰিমোক্খং, অচিত্তকং, পণ্ণত্তিৰজ্জং, কাযকম্মৰচীকম্মং, তিচিত্তং, তিৰেদনন্তি.

সাসঙ্কসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১০. পরিণতসিক্খাপদৰণ্ণনা

৬৫৭. তেন সমযেনাতি পরিণতসিক্খাপদং. তত্থ পূগস্সাতি সমূহস্স; ধম্মগণস্সাতি অত্থো. পটিযত্তন্তি পটিযাদিতং. বহূ সঙ্ঘস্স ভত্তাতি সঙ্ঘস্স বহূনি ভত্তানি অনেকানি লাভমুখানি; ন সঙ্ঘস্স কেনচি পরিহানীতি দীপেন্তি. ওণোজেথাতি দেথ. কিং পনেৰং ৰত্তুং ৰট্টতীতি কস্মা ন ৰট্টতি? অযঞ্হি অভিহটভিক্খা অভিহরিত্ৰা একস্মিং ওকাসে সঙ্ঘস্সত্থায পটিযত্তা অভিহটপটিযত্তে চ উদ্দিস্স ঠপিতভাগে চ পযুত্তৰাচা নাম নত্থি.

৬৫৮. সঙ্ঘিকন্তি সঙ্ঘস্স সন্তকং. সো হি সঙ্ঘস্স পরিণতত্তা হত্থং অনারূল়্হোপি একেন পরিযাযেন সঙ্ঘস্স সন্তকো হোতি, পদভাজনে পন ‘‘সঙ্ঘিকং নাম সঙ্ঘস্স দিন্নং হোতি পরিচ্চত্ত’’ন্তি এৰং অত্থুদ্ধারৰসেন নিপ্পরিযাযতোৰ সঙ্ঘিকং দস্সিতং. লাভন্তি পটিলভিতব্বৰত্থুং আহ. তেনেৰস্স নিদ্দেসে ‘‘চীৰরম্পী’’তিআদি ৰুত্তং. পরিণতন্তি সঙ্ঘস্স নিন্নং সঙ্ঘস্স পোণং সঙ্ঘস্স পব্ভারং হুত্ৰা ঠিতং. যেন পন কারণেন সো পরিণতো হোতি, তং দস্সেতুং ‘‘দস্সাম করিস্সামাতি ৰাচা ভিন্না হোতী’’তি পদভাজনং ৰুত্তং.

৬৫৯. পযোগে দুক্কটন্তি পরিণতলাভস্স অত্তনো পরিণামনপযোগে দুক্কটং, পটিলাভেন তস্মিং হত্থং আরূল়্হে নিস্সগ্গিযং. সচে পন সঙ্ঘস্স দিন্নং হোতি, তং গহেতুং ন ৰট্টতি, সঙ্ঘস্সেৰ দাতব্বং. যোপি আরামিকেহি সদ্ধিং একতো খাদতি, ভণ্ডং অগ্ঘাপেত্ৰা কারেতব্বো. পরিণতং পন সহধম্মিকানং ৰা গিহীনং ৰা অন্তমসো মাতুসন্তকম্পি ‘‘ইদং ময্হং দেহী’’তি সঙ্ঘস্স পরিণতভাৰং ঞত্ৰা অত্তনো পরিণামেত্ৰা গণ্হন্তস্স নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং. ‘‘ইমস্স ভিক্খুনো দেহী’’তি এৰং অঞ্ঞস্স পরিণামেন্তস্স সুদ্ধিকপাচিত্তিযং. একং পত্তং ৰা চীৰরং ৰা অত্তনো, একং অঞ্ঞস্স পরিণামেতি, নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযঞ্চেৰ সুদ্ধিকপাচিত্তিযঞ্চ. এসেৰ নযো বহূসু. ৰুত্তম্পি চেতং –

‘‘নিস্সগ্গিযেন আপত্তিং, সুদ্ধিকেন পাচিত্তিযং;

আপজ্জেয্য একতো;

পঞ্হা মেসা কুসলেহি চিন্তিতা’’তি. (পরি. ৪৮০);

অযঞ্হি পরিণামনং সন্ধায ৰুত্তো. যোপি ৰস্সিকসাটিকসমযে মাতুঘরেপি সঙ্ঘস্স পরিণতং ৰস্সিকসাটিকং ঞত্ৰা অত্তনো পরিণামেতি, নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং. পরস্স পরিণামেতি, সুদ্ধিকপাচিত্তিযং. মনুস্সা ‘‘সঙ্ঘভত্তং করিস্সামা’’তি সপ্পিতেলাদীনি আহরন্তি, গিলানো চেপি ভিক্খু সঙ্ঘস্স পরিণতভাৰং ঞত্ৰা কিঞ্চি যাচতি, নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযমেৰ. সচে পন সো ‘‘তুম্হাকং সপ্পিআদীনি আভটানি অত্থী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘আম, অত্থী’’তি ৰুত্তে ‘‘ময্হম্পি দেথা’’তি ৰদতি, ৰট্টতি. অথাপি নং কুক্কুচ্চাযন্তং উপাসকা ৰদন্তি – ‘‘সঙ্ঘোপি অম্হেহি দিন্নমেৰ লভতি; গণ্হথ, ভন্তে’’তি এৰম্পি ৰট্টতি.

৬৬০. সঙ্ঘস্স পরিণতং অঞ্ঞসঙ্ঘস্সাতি একস্মিং ৰিহারে সঙ্ঘস্স পরিণতং অঞ্ঞং ৰিহারং উদ্দিসিত্ৰা ‘‘অসুকস্মিং নাম মহাৰিহারে সঙ্ঘস্স দেথা’’তি পরিণামেতি.

চেতিযস্স ৰাতি ‘‘কিং সঙ্ঘস্স দিন্নেন, চেতিযস্সপূজং করোথা’’তি এৰং চেতিযস্স ৰা পরিণামেতি.

চেতিযস্স পরিণতন্তি এত্থ নিযমেত্ৰা অঞ্ঞচেতিযস্সত্থায রোপিতমালাৰচ্ছতো অঞ্ঞচেতিযম্হি পুপ্ফম্পি আরোপেতুং ন ৰট্টতি. একস্স চেতিযস্স পন ছত্তং ৰা পটাকং ৰা আরোপেত্ৰা ঠিতং দিস্ৰা সেসং অঞ্ঞস্স চেতিযস্স দাপেতুং ৰট্টতি.

পুগ্গলস্স পরিণতন্তি অন্তমসো সুনখস্সাপি পরিণতং ‘‘ইমস্স সুনখস্স মা দেহি, এতস্স দেহী’’তি এৰং অঞ্ঞপুগ্গলস্স পরিণামেতি, দুক্কটং. সচে পন দাযকা ‘‘মযং সঙ্ঘস্স ভত্তং দাতুকামা, চেতিযস্স পূজং কাতুকামা, একস্স ভিক্খুনো পরিক্খারং দাতুকামা, তুম্হাকং রুচিযা দস্সাম; ভণথ, কত্থ দেমা’’তি ৰদন্তি. এৰং ৰুত্তে তেন ভিক্খুনা ‘‘যত্থ ইচ্ছথ, তত্থ দেথা’’তি ৰত্তব্বা. সচে পন কেৰলং ‘‘কত্থ দেমা’’তি পুচ্ছন্তি, পাল়িযং আগতনযেনেৰ ৰত্তব্বং. সেসমেত্থ উত্তানত্থমেৰ.

তিসমুট্ঠানং – কাযচিত্ততো ৰাচাচিত্ততো কাযৰাচাচিত্ততো চ সমুট্ঠাতি, কিরিযং, সঞ্ঞাৰিমোক্খং, সচিত্তকং, লোকৰজ্জং, কাযকম্মৰচীকম্মং, অকুসলচিত্তং, তিৰেদনন্তি.

সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায

পরিণতসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

নিট্ঠিতো পত্তৰগ্গো ততিযো.

নিস্সগ্গিযৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

পারাজিককণ্ড-অট্ঠকথা নিট্ঠিতা.