📜

নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স

ৰিনযপিটকে

পারাজিককণ্ড-অট্ঠকথা (পঠমো ভাগো)

গন্থারম্ভকথা

যো কপ্পকোটীহিপি অপ্পমেয্যং;

কালং করোন্তো অতিদুক্করানি;

খেদং গতো লোকহিতায নাথো;

নমো মহাকারুণিকস্স তস্স.

অসম্বুধং বুদ্ধনিসেৰিতং যং;

ভৰাভৰং গচ্ছতি জীৰলোকো;

নমো অৰিজ্জাদিকিলেসজাল-

ৰিদ্ধংসিনো ধম্মৰরস্স তস্স.

গুণেহি যো সীলসমাধিপঞ্ঞা-

ৰিমুত্তিঞাণপ্পভুতীহি যুত্তো;

খেত্তং জনানং কুসলত্থিকানং;

তমরিযসঙ্ঘং সিরসা নমামি.

ইচ্চেৰমচ্চন্তনমস্সনেয্যং;

নমস্সমানো রতনত্তযং যং;

পুঞ্ঞাভিসন্দং ৰিপুলং অলত্থং;

তস্সানুভাৰেন হতন্তরাযো.

যস্মিং ঠিতে সাসনমট্ঠিতস্স;

পতিট্ঠিতং হোতি সুসণ্ঠিতস্স;

তং ৰণ্ণযিস্সং ৰিনযং অমিস্সং;

নিস্সায পুব্বাচরিযানুভাৰং.

কামঞ্চ পুব্বাচরিযাসভেহি;

ঞাণম্বুনিদ্ধোতমলাসৰেহি;

ৰিসুদ্ধৰিজ্জাপটিসম্ভিদেহি;

সদ্ধম্মসংৰণ্ণনকোৰিদেহি.

সল্লেখিযে নোসুলভূপমেহি;

মহাৰিহারস্স ধজূপমেহি;

সংৰণ্ণিতোযং ৰিনযো নযেহি;

চিত্তেহি সম্বুদ্ধৰরন্ৰযেহি.

সংৰণ্ণনা সীহল়দীপকেন;

ৰাক্যেন এসা পন সঙ্খতত্তা;

কিঞ্চি অত্থং অভিসম্ভুণাতি;

দীপন্তরে ভিক্খুজনস্স যস্মা.

তস্মা ইমং পাল়িনযানুরূপং;

সংৰণ্ণনং দানি সমারভিস্সং;

অজ্ঝেসনং বুদ্ধসিরিৰ্হযস্স;

থেরস্স সম্মা সমনুস্সরন্তো.

সংৰণ্ণনং তঞ্চ সমারভন্তো;

তস্সা মহাঅট্ঠকথং সরীরং;

কত্ৰা মহাপচ্চরিযং তথেৰ;

কুরুন্দিনামাদিসু ৰিস্সুতাসু.

ৰিনিচ্ছযো অট্ঠকথাসু ৰুত্তো;

যো যুত্তমত্থং অপরিচ্চজন্তো;

ততোপি অন্তোগধথেরৰাদং;

সংৰণ্ণনং সম্ম সমারভিস্সং.

তং মে নিসামেন্তু পসন্নচিত্তা;

থেরা চ ভিক্খূ নৰমজ্ঝিমা চ;

ধম্মপ্পদীপস্স তথাগতস্স;

সক্কচ্চ ধম্মং পতিমানযন্তা.

বুদ্ধেন ধম্মো ৰিনযো চ ৰুত্তো;

যো তস্স পুত্তেহি তথেৰ ঞাতো;

সো যেহি তেসং মতিমচ্চজন্তা;

যস্মা পুরে অট্ঠকথা অকংসু.

তস্মা হি যং অট্ঠকথাসু ৰুত্তং;

তং ৰজ্জযিত্ৰান পমাদলেখং;

সব্বম্পি সিক্খাসু সগারৰানং;

যস্মা পমাণং ইধ পণ্ডিতানং.

ততো চ ভাসন্তরমেৰ হিত্ৰা;

ৰিত্থারমগ্গঞ্চ সমাসযিত্ৰা;

ৰিনিচ্ছযং সব্বমসেসযিত্ৰা;

তন্তিক্কমং কিঞ্চি অৰোক্কমিত্ৰা.

সুত্তন্তিকানং ৰচনানমত্থং;

সুত্তানুরূপং পরিদীপযন্তী;

যস্মা অযং হেস্সতি ৰণ্ণনাপি;

সক্কচ্চ তস্মা অনুসিক্খিতব্বাতি.

বাহিরনিদানকথা

তত্থ তং ৰণ্ণযিস্সং ৰিনযন্তি ৰুত্তত্তা ৰিনযো তাৰ ৰৰত্থপেতব্বো. তেনেতং ৰুচ্চতি – ‘‘ৰিনযো নাম ইধ সকলং ৰিনযপিটকং অধিপ্পেত’’ন্তি. সংৰণ্ণনত্থং পনস্স অযং মাতিকা

ৰুত্তং যেন যদা যস্মা, ধারিতং যেন চাভতং;

যত্থপ্পতিট্ঠিতচেতমেতং ৰত্ৰা ৰিধিং ততো.

তেনাতিআদিপাঠস্স, অত্থং নানপ্পকারতো;

দস্সযন্তো করিস্সামি, ৰিনযস্সত্থৰণ্ণনন্তি.

তত্থ ৰুত্তং যেন যদা যস্মাতি ইদং তাৰ ৰচনং ‘‘তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা ৰেরঞ্জাযং ৰিহরতী’’তি এৰমাদিৰচনং সন্ধায ৰুত্তং. ইদঞ্হি বুদ্ধস্স ভগৰতো অত্তপচ্চক্খৰচনং ন হোতি, তস্মা ৰত্তব্বমেতং ‘‘ইদং ৰচনং কেন ৰুত্তং, কদা ৰুত্তং, কস্মা চ ৰুত্ত’’ন্তি? আযস্মতা উপালিত্থেরেন ৰুত্তং, তঞ্চ পন পঠমমহাসঙ্গীতিকালে.

পঠমমহাসঙ্গীতিকথা

পঠমমহাসঙ্গীতি নাম চেসা কিঞ্চাপি পঞ্চসতিকসঙ্গীতিক্খন্ধকে ৰুত্তা, নিদানকোসল্লত্থং পন ইধাপি ইমিনা নযেন ৰেদিতব্বা. ধম্মচক্কপ্পৰত্তনঞ্হি আদিং কত্ৰা যাৰ সুভদ্দপরিব্বাজকৰিনযনা কতবুদ্ধকিচ্চে কুসিনারাযং উপৰত্তনে মল্লানং সালৰনে যমকসালানমন্তরে ৰিসাখপুণ্ণমদিৰসে পচ্চূসসমযে অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বুতে ভগৰতি লোকনাথে, ভগৰতো পরিনিব্বানে সন্নিপতিতানং সত্তন্নং ভিক্খুসতসহস্সানং সঙ্ঘত্থেরো আযস্মা মহাকস্সপো সত্তাহপরিনিব্বুতে ভগৰতি, সুভদ্দেন ৰুড্ঢপব্বজিতেন ‘‘অলং, আৰুসো, মা সোচিত্থ, মা পরিদেৰিত্থ, সুমুত্তা মযং তেন মহাসমণেন; উপদ্দুতা চ হোম – ‘ইদং ৰো কপ্পতি, ইদং ৰো ন কপ্পতী’তি! ইদানি পন মযং যং ইচ্ছিস্সাম তং করিস্সাম, যং ন ইচ্ছিস্সাম ন তং করিস্সামা’’তি (চূল়ৰ. ৪৩৭; দী. নি. ২.২৩২) ৰুত্তৰচনমনুস্সরন্তো ‘‘ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি যং পাপভিক্খূ অতীতসত্থুকং পাৰচনন্তি মঞ্ঞমানা পক্খং লভিত্ৰা নচিরস্সেৰ সদ্ধম্মং অন্তরধাপেয্যুং, যাৰ চ ধম্মৰিনযো তিট্ঠতি তাৰ অনতীতসত্থুকমেৰ পাৰচনং হোতি. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –

‘যো ৰো, আনন্দ, মযা ধম্মো চ ৰিনযো চ দেসিতো পঞ্ঞত্তো, সো ৰো মমচ্চযেন সত্থা’তি (দী. নি. ২.২১৬).

‘‘যংনূনাহং ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ সঙ্গাযেয্যং, যথযিদং সাসনং অদ্ধনিযং অস্স চিরট্ঠিতিকং.

যং চাহং ভগৰতা –

‘ধারেস্সসি পন মে ত্ৰং, কস্সপ, সাণানি পংসুকূলানি নিব্বসনানী’তি ৰত্ৰা চীৰরে সাধারণপরিভোগেন চেৰ,

‘অহং, ভিক্খৰে, যাৰদে আকঙ্খামি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরামি; কস্সপোপি, ভিক্খৰে, যাৰদে আকঙ্খতি ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতী’তি –

এৰমাদিনা নযেন নৰানুপুব্বৰিহারছল়ভিঞ্ঞাপ্পভেদে উত্তরিমনুস্সধম্মে অত্তনা সমসমট্ঠপনেন চ অনুগ্গহিতো, তস্স কিমঞ্ঞং আণণ্যং ভৰিস্সতি; ননু মং ভগৰা রাজা ৰিয সককৰচইস্সরিযানুপ্পদানেন অত্তনো কুলৰংসপ্পতিট্ঠাপকং পুত্তং ‘সদ্ধম্মৰংসপ্পতিট্ঠাপকো মে অযং ভৰিস্সতী’তি মন্ত্ৰা ইমিনা অসাধারণেন অনুগ্গহেন অনুগ্গহেসী’’তি চিন্তযন্তো ধম্মৰিনযসঙ্গাযনত্থং ভিক্খূনং উস্সাহং জনেসি. যথাহ –

‘‘অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘একমিদাহং, আৰুসো, সমযং পাৰায কুসিনারং অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্নো মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং পঞ্চমত্তেহি ভিক্খুসতেহী’’তি (দী. নি. ২.২৩১) সব্বং সুভদ্দকণ্ডং ৰিত্থারতো ৰেদিতব্বং.

ততো পরং আহ –

‘‘হন্দ মযং, আৰুসো, ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ সঙ্গাযেয্যাম. পুরে অধম্মো দিপ্পতি, ধম্মো পটিবাহিয্যতি; অৰিনযো দিপ্পতি, ৰিনযো পটিবাহিয্যতি. পুরে অধম্মৰাদিনো বলৰন্তো হোন্তি, ধম্মৰাদিনো দুব্বলা হোন্তি; অৰিনযৰাদিনো বলৰন্তো হোন্তি, ৰিনযৰাদিনো দুব্বলা হোন্তী’’তি (চূল়ৰ. ৪৩৭).

ভিক্খূ আহংসু – ‘‘তেন হি, ভন্তে, থেরো ভিক্খূ উচ্চিনতূ’’তি. থেরো সকলনৰঙ্গসত্থুসাসনপরিযত্তিধরে পুথুজ্জন-সোতাপন্ন-সকদাগামি-অনাগামি-সুক্খৰিপস্সকখীণাসৰভিক্খূ অনেকসতে অনেকসহস্সে চ ৰজ্জেত্ৰা তিপিটকসব্বপরিযত্তিপ্পভেদধরে পটিসম্ভিদাপ্পত্তে মহানুভাৰে যেভুয্যেন ভগৰতা এতদগ্গং আরোপিতে তেৰিজ্জাদিভেদে খীণাসৰভিক্খূযেৰ একূনপঞ্চসতে পরিগ্গহেসি. যে সন্ধায ইদং ৰুত্তং – ‘‘অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো একেনূনাপঞ্চঅরহন্তসতানি উচ্চিনী’’তি (চূল়ৰ. ৪৩৭).

কিস্স পন থেরো একেনূনমকাসীতি? আযস্মতো আনন্দত্থেরস্স ওকাসকরণত্থং. তেন হাযস্মতা সহাপি ৰিনাপি ন সক্কা ধম্মসঙ্গীতি কাতুং, সো হাযস্মা সেক্খো সকরণীযো, তস্মা সহাপি ন সক্কা; যস্মা পনস্স কিঞ্চি দসবলদেসিতং সুত্তগেয্যাদিকং ভগৰতো অসম্মুখা পটিগ্গহিতং নাম নত্থি, তস্মা ৰিনাপি ন সক্কা. যদি এৰং সেক্খোপি সমানো ধম্মসঙ্গীতিযা বহুকারত্তা থেরেন উচ্চিনিতব্বো অস্স. অথ কস্মা ন উচ্চিনিতোতি? পরূপৰাদৰিৰজ্জনতো. থেরো হি আযস্মন্তে আনন্দে অতিৰিয ৰিস্সত্থো অহোসি, তথা হি নং সিরস্মিং পলিতেসু জাতেসুপি ‘‘ন ৰাযং কুমারকো মত্তমঞ্ঞাসী’’তি (সং. নি. ২.১৫৪) কুমারকৰাদেন ওৰদতি. সক্যকুলপ্পসুতো চাযং আযস্মা তথাগতস্স ভাতা চূল়পিতুপুত্তো. তত্র হি ভিক্খূ ছন্দাগমনং ৰিয মঞ্ঞমানা ‘‘বহূ অসেক্খপটিসম্ভিদাপ্পত্তে ভিক্খূ ঠপেত্ৰা আনন্দং সেক্খপটিসম্ভিদাপ্পত্তং থেরো উচ্চিনী’’তি উপৰদেয্যুং, তং পরূপৰাদং পরিৰজ্জেন্তো ‘‘আনন্দং ৰিনা সঙ্গীতি ন সক্কা কাতুং, ভিক্খূনংযেৰ অনুমতিযা গহেস্সামী’’তি ন উচ্চিনি.

অথ সযমেৰ ভিক্খূ আনন্দস্সত্থায থেরং যাচিংসু. যথাহ –

‘‘ভিক্খূ আযস্মন্তং মহাকস্সপং এতদৰোচুং – ‘অযং, ভন্তে, আযস্মা আনন্দো কিঞ্চাপি সেক্খো অভব্বো ছন্দা দোসা মোহা ভযা অগতিং গন্তুং, বহু চানেন ভগৰতো সন্তিকে ধম্মো চ ৰিনযো চ পরিযত্তো; তেন হি, ভন্তে, থেরো আযস্মন্তম্পি আনন্দং উচ্চিনতূ’তি. অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো আযস্মন্তম্পি আনন্দং উচ্চিনী’’তি (চূল়ৰ. ৪৩৭).

এৰং ভিক্খূনং অনুমতিযা উচ্চিনিতেন তেনাযস্মতা সদ্ধিং পঞ্চ থেরসতানি অহেসুং.

অথ খো থেরানং ভিক্খূনং এতদহোসি – ‘‘কত্থ নু খো মযং ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ সঙ্গাযেয্যামা’’তি. অথ খো থেরানং ভিক্খূনং এতদহোসি – ‘‘রাজগহং খো মহাগোচরং পহূতসেনাসনং, যংনূন মযং রাজগহে ৰস্সং ৰসন্তা ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ সঙ্গাযেয্যাম, ন অঞ্ঞে ভিক্খূ রাজগহে ৰস্সং উপগচ্ছেয্যু’’ন্তি. কস্মা পন নেসং এতদহোসি? ইদং অম্হাকং থাৰরকম্মং, কোচি ৰিসভাগপুগ্গলো সঙ্ঘমজ্ঝং পৰিসিত্ৰা উক্কোটেয্যাতি. অথাযস্মা মহাকস্সপো ঞত্তিদুতিযেন কম্মেন সাৰেসি, তং সঙ্গীতিক্খন্ধকে ৰুত্তনযেনেৰ ঞাতব্বং.

অথ তথাগতস্স পরিনিব্বানতো সত্তসু সাধুকীল়নদিৰসেসু সত্তসু চ ধাতুপূজাদিৰসেসু ৰীতিৰত্তেসু ‘‘অড্ঢমাসো অতিক্কন্তো, ইদানি গিম্হানং দিযড্ঢো মাসো সেসো, উপকট্ঠা ৰস্সূপনাযিকা’’তি মন্ত্ৰা মহাকস্সপত্থেরো ‘‘রাজগহং, আৰুসো, গচ্ছামা’’তি উপড্ঢং ভিক্খুসঙ্ঘং গহেত্ৰা একং মগ্গং গতো. অনুরুদ্ধত্থেরোপি উপড্ঢং গহেত্ৰা একং মগ্গং গতো. আনন্দত্থেরো পন ভগৰতো পত্তচীৰরং গহেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো সাৰত্থিং গন্ত্ৰা রাজগহং গন্তুকামো যেন সাৰত্থি তেন চারিকং পক্কামি. আনন্দত্থেরেন গতগতট্ঠানে মহাপরিদেৰো অহোসি – ‘‘ভন্তে আনন্দ, কুহিং সত্থারং ঠপেত্ৰা আগতোসী’’তি. অনুপুব্বেন পন সাৰত্থিং অনুপ্পত্তে থেরে ভগৰতো পরিনিব্বানদিৰসে ৰিয মহাপরিদেৰো অহোসি.

তত্র সুদং আযস্মা আনন্দো অনিচ্চতাদিপটিসংযুত্তায ধম্মিযা কথায তং মহাজনং সঞ্ঞাপেত্ৰা জেতৰনং পৰিসিত্ৰা দসবলেন ৰসিতগন্ধকুটিযা দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা মঞ্চপীঠং নীহরিত্ৰা পপ্ফোটেত্ৰা গন্ধকুটিং সম্মজ্জিত্ৰা মিলাতমালাকচৰরং ছড্ডেত্ৰা মঞ্চপীঠং অতিহরিত্ৰা পুন যথাঠানে ঠপেত্ৰা ভগৰতো ঠিতকালে করণীযং ৰত্তং সব্বমকাসি. অথ থেরো ভগৰতো পরিনিব্বানতো পভুতি ঠাননিসজ্জবহুলত্তা উস্সন্নধাতুকং কাযং সমস্সাসেতুং দুতিযদিৰসে খীরৰিরেচনং পিৰিত্ৰা ৰিহারেযেৰ নিসীদি. যং সন্ধায সুভেন মাণৰেন পহিতং মাণৰকং এতদৰোচ –

‘‘অকালো খো, মাণৰক, অত্থি মে অজ্জ ভেসজ্জমত্তা পীতা, অপ্পেৰ নাম স্ৰেপি উপসঙ্কমেয্যামা’’তি (দী. নি. ১.৪৪৭).

দুতিযদিৰসে চেতকত্থেরেন পচ্ছাসমণেন গন্ত্ৰা সুভেন মাণৰেন পুট্ঠো দীঘনিকাযে সুভসুত্তংনাম দসমং সুত্তমভাসি.

অথ থেরো জেতৰনৰিহারে খণ্ডফুল্লপ্পটিসঙ্খরণং কারাপেত্ৰা উপকট্ঠায ৰস্সূপনাযিকায রাজগহং গতো. তথা মহাকস্সপত্থেরো অনুরুদ্ধত্থেরো চ সব্বং ভিক্খুসঙ্ঘং গহেত্ৰা রাজগহমেৰ গতো.

তেন খো পন সমযেন রাজগহে অট্ঠারস মহাৰিহারা হোন্তি. তে সব্বেপি ছড্ডিতপতিতউক্লাপা অহেসুং. ভগৰতো হি পরিনিব্বানে সব্বে ভিক্খূ অত্তনো অত্তনো পত্তচীৰরং গহেত্ৰা ৰিহারে চ পরিৰেণে চ ছড্ডেত্ৰা অগমংসু. তত্থ থেরা ভগৰতো ৰচনপূজনত্থং তিত্থিযৰাদপরিমোচনত্থঞ্চ ‘‘পঠমং মাসং খণ্ডফুল্লপ্পটিসঙ্খরণং করোমা’’তি চিন্তেসুং. তিত্থিযা হি এৰং ৰদেয্যুং – ‘‘সমণস্স গোতমস্স সাৰকা সত্থরি ঠিতেযেৰ ৰিহারে পটিজগ্গিংসু, পরিনিব্বুতে ছড্ডেসু’’ন্তি. তেসং ৰাদপরিমোচনত্থঞ্চ চিন্তেসুন্তি ৰুত্তং হোতি. ৰুত্তম্পি হেতং –

‘‘অথ খো থেরানং ভিক্খূনং এতদহোসি – ‘ভগৰতা খো, আৰুসো, খণ্ডফুল্লপ্পটিসঙ্খরণং ৰণ্ণিতং. হন্দ মযং, আৰুসো, পঠমং মাসং খণ্ডফুল্লপ্পটিসঙ্খরণং করোম, মজ্ঝিমং মাসং সন্নিপতিত্ৰা ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ সঙ্গাযিস্সামা’’তি (চূল়ৰ. ৪৩৮).

তে দুতিযদিৰসে গন্ত্ৰা রাজদ্ৰারে অট্ঠংসু. অজাতসত্তু রাজা আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ‘‘কিং, ভন্তে, আগতত্থা’’তি অত্তনা কত্তব্বকিচ্চং পটিপুচ্ছি. থেরা অট্ঠারস মহাৰিহারপটিসঙ্খরণত্থায হত্থকম্মং পটিৰেদেসুং. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি রাজা হত্থকম্মকারকে মনুস্সে অদাসি. থেরা পঠমং মাসং সব্বৰিহারে পটিসঙ্খরাপেত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসুং – ‘‘নিট্ঠিতং, মহারাজ, ৰিহারপটিসঙ্খরণং. ইদানি ধম্মৰিনযসঙ্গহং করোমা’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে, ৰিস্সত্থা করোথ. ময্হং আণাচক্কং, তুম্হাকং ধম্মচক্কং হোতু. আণাপেথ, ভন্তে, কিং করোমী’’তি? ‘‘সঙ্গহং করোন্তানং ভিক্খূনং সন্নিসজ্জট্ঠানং, মহারাজা’’তি. ‘‘কত্থ করোমি, ভন্তে’’তি? ‘‘ৰেভারপব্বতপস্সে সত্তপণ্ণিগুহাদ্ৰারে কাতুং যুত্তং, মহারাজা’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি খো রাজা অজাতসত্তু ৰিস্সকম্মুনা নিম্মিতসদিসং সুৰিভত্তভিত্তিত্থম্ভসোপানং নানাৰিধমালাকম্মলতআকম্মৰিচিত্তং অভিভৰন্তমিৰ রাজভৰনৰিভূতিং অৰহসন্তমিৰ দেৰৰিমানসিরিং সিরিযা নিকেতমিৰ একনিপাততিত্থমিৰ চ দেৰমনুস্সনযনৰিহঙ্গানং লোকরামণেয্যকমিৰ সম্পিণ্ডিতং দট্ঠব্বসারমণ্ডং মণ্ডপং কারাপেত্ৰা ৰিৰিধকুসুমদাম-ওলম্বক-ৰিনিগ্গলন্তচারুৰিতানং রতনৰিচিত্তমণিকোট্টিমতলমিৰ চ নং নানাপুপ্ফূপহারৰিচিত্তসুপরিনিট্ঠিতভূমিকম্মং ব্রহ্মৰিমানসদিসং অলঙ্করিত্ৰা তস্মিং মহামণ্ডপে পঞ্চসতানং ভিক্খূনং অনগ্ঘানি পঞ্চ কপ্পিযপচ্চত্থরণসতানি পঞ্ঞাপেত্ৰা দক্খিণভাগং নিস্সায উত্তরাভিমুখং থেরাসনং মণ্ডপমজ্ঝে পুরত্থাভিমুখং বুদ্ধস্স ভগৰতো আসনারহং ধম্মাসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা দন্তখচিতং বীজনিঞ্চেত্থ ঠপেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স আরোচাপেসি – ‘‘নিট্ঠিতং, ভন্তে, মম কিচ্চ’’ন্তি.

তস্মিং খো পন সমযে একচ্চে ভিক্খূ আযস্মন্তং আনন্দং সন্ধায এৰমাহংসু – ‘‘ইমস্মিং ভিক্খুসঙ্ঘে একো ভিক্খু ৰিস্সগন্ধং ৰাযন্তো ৰিচরতী’’তি. থেরো তং সুত্ৰা ‘‘ইমস্মিং ভিক্খুসঙ্ঘে অঞ্ঞো ৰিস্সগন্ধং ৰাযন্তো ৰিচরণকভিক্খু নাম নত্থি, অদ্ধা এতে মং সন্ধায ৰদন্তী’’তি সংৰেগং আপজ্জি. একচ্চে ভিক্খূ আযস্মন্তং আনন্দং আহংসু – ‘‘স্ৰে, আৰুসো, সন্নিপাতো ত্ৰঞ্চ সেক্খো সকরণীযো, তেন তে ন যুত্তং সন্নিপাতং গন্তুং, অপ্পমত্তো হোহী’’তি.

অথ খো আযস্মা আনন্দো – ‘‘স্ৰে সন্নিপাতো, ন খো পন মেতং পতিরূপং য্ৰাহং সেক্খো সমানো সন্নিপাতং গচ্ছেয্য’’ন্তি বহুদেৰ রত্তিং কাযগতাযসতিযা ৰীতিনামেত্ৰা রত্তিযা পচ্চূসসমযং চঙ্কমা ওরোহিত্ৰা ৰিহারং পৰিসিত্ৰা ‘‘নিপজ্জিস্সামী’’তি কাযং আৰজ্জেসি. দ্ৰে পাদা ভূমিতো মুত্তা, অপ্পত্তঞ্চ সীসং বিম্বোহনং, এতস্মিং অন্তরে অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চি. অযঞ্হি আযস্মা চঙ্কমেন বহি ৰীতিনামেত্ৰা ৰিসেসং নিব্বত্তেতুং অসক্কোন্তো চিন্তেসি – ‘‘ননু মং ভগৰা এতদৰোচ – ‘কতপুঞ্ঞোসি ত্ৰং, আনন্দ, পধানমনুযুঞ্জ; খিপ্পং হোহিসি অনাসৰো’তি (দী. নি. ২.২০৭). বুদ্ধানঞ্চ কথাদোসো নাম নত্থি. মম অচ্চারদ্ধং ৰীরিযং তেন মে চিত্তং উদ্ধচ্চায সংৰত্ততি. হন্দাহং ৰীরিযসমথং যোজেমী’’তি চঙ্কমা ওরোহিত্ৰা পাদধোৰনট্ঠানে ঠত্ৰা পাদে ধোৰিত্ৰা ৰিহারং পৰিসিত্ৰা মঞ্চকে নিসীদিত্ৰা ‘‘থোকং ৰিস্সমিস্সামী’’তি কাযং মঞ্চকে উপনামেসি. দ্ৰে পাদা ভূমিতো মুত্তা, সীসঞ্চ বিম্বোহনং অসম্পত্তং. এতস্মিং অন্তরে অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুত্তং, চতুইরিযাপথৰিরহিতং থেরস্স অরহত্তং অহোসি. তেন ইমস্মিং সাসনে অনিপন্নো অনিসিন্নো অট্ঠিতো অচঙ্কমন্তো ‘‘কো ভিক্খু অরহত্তং পত্তো’’তি ৰুত্তে ‘‘আনন্দত্থেরো’’তি ৰত্তুং ৰট্টতি.

অথ খো থেরা ভিক্খূ দুতিযদিৰসে কতভত্তকিচ্চা পত্তচীৰরং পটিসামেত্ৰা ধম্মসভাযং সন্নিপতিতা. আনন্দত্থেরো পন অত্তনো অরহত্তপ্পত্তিং ঞাপেতুকামো ভিক্খূহি সদ্ধিং ন গতো. ভিক্খূ যথাৰুড্ঢং অত্তনো অত্তনো পত্তাসনে নিসীদন্তা আনন্দত্থেরস্স আসনং ঠপেত্ৰা নিসিন্না. তত্থ কেহিচি ‘‘এতমাসনং কস্সা’’তি ৰুত্তে ‘‘আনন্দত্থেরস্সা’’তি. ‘‘আনন্দো পন কুহিং গতো’’তি? তস্মিং সমযে থেরো চিন্তেসি – ‘‘ইদানি ময্হং গমনকালো’’তি. ততো অত্তনো আনুভাৰং দস্সেন্তো পথৰিযং নিমুজ্জিত্ৰা অত্তনো আসনেযেৰ অত্তানং দস্সেসি. আকাসেনাগন্ত্ৰা নিসীদীতিপি একে.

এৰং নিসিন্নে তস্মিং আযস্মন্তে মহাকস্সপত্থেরো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো, কিং পঠমং সঙ্গাযাম, ধম্মং ৰা ৰিনযং ৰা’’তি? ভিক্খূ আহংসু – ‘‘ভন্তে মহাকস্সপ, ৰিনযো নাম বুদ্ধসাসনস্স আযু, ৰিনযে ঠিতে সাসনং ঠিতং হোতি; তস্মা পঠমং ৰিনযং সঙ্গাযামা’’তি,. ‘‘কং ধুরং কত্ৰা’’তি? ‘‘আযস্মন্তং উপালি’’ন্তি. ‘‘কিং আনন্দো নপ্পহোতী’’তি? ‘‘নো নপ্পহোতি; অপি চ খো পন সম্মাসম্বুদ্ধো ধরমানোযেৰ ৰিনযপরিযত্তিং নিস্সায আযস্মন্তং উপালিং এতদগ্গে ঠপেসি – ‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং ৰিনযধরানং যদিদং উপালী’তি (অ. নি. ১.২১৯, ২২৮). তস্মা উপালিত্থেরং পুচ্ছিত্ৰা ৰিনযং সঙ্গাযামা’’তি. ততো থেরো ৰিনযং পুচ্ছনত্থায অত্তনাৰ অত্তানং সম্মন্নি. উপালিত্থেরোপি ৰিস্সজ্জনত্থায সম্মন্নি. তত্রাযং পাল়ি –

‘‘অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো সঙ্ঘং ঞাপেসি –

‘‘সুণাতু মে, আৰুসো, সঙ্ঘো. যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, অহং উপালিং ৰিনযং পুচ্ছেয্য’ন্তি.

‘‘আযস্মাপি উপালি সঙ্ঘং ঞাপেসি –

‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো. যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, অহং আযস্মতা মহাকস্সপেন ৰিনযং পুট্ঠো ৰিস্সজ্জেয্য’’ন্তি.

এৰং অত্তনাৰ অত্তানং সম্মন্নিত্ৰা আযস্মা উপালি উট্ঠাযাসনা একংসং চীৰরং কত্ৰা থেরে ভিক্খূ ৰন্দিত্ৰা ধম্মাসনে নিসীদি, দন্তখচিতং বীজনিং গহেত্ৰা. ততো আযস্মা মহাকস্সপো থেরাসনে নিসীদিত্ৰা আযস্মন্তং উপালিং ৰিনযং পুচ্ছি – ‘‘পঠমং, আৰুসো উপালি, পারাজিকং কত্থ পঞ্ঞত্ত’’ন্তি? ‘‘ৰেসালিযং, ভন্তে’’তি. ‘‘কং আরব্ভা’’তি? ‘‘সুদিন্নং কলন্দপুত্তং আরব্ভা’’তি. ‘‘কিস্মিং ৰত্থুস্মি’’ন্তি? ‘‘মেথুনধম্মে’’তি.

অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো আযস্মন্তং উপালিং পঠমস্স পারাজিকস্স ৰত্থুম্পি পুচ্ছি, নিদানম্পি পুচ্ছি, পুগ্গলম্পি পুচ্ছি, পঞ্ঞত্তিম্পি পুচ্ছি, অনুপঞ্ঞত্তিম্পি পুচ্ছি, আপত্তিম্পি পুচ্ছি, অনাপত্তিম্পি পুচ্ছি; যথা চ পঠমস্স তথা দুতিযস্স তথা ততিযস্স তথা চতুত্থস্স পারাজিকস্স ৰত্থুম্পি পুচ্ছি…পে… অনাপত্তিম্পি পুচ্ছি. পুট্ঠো পুট্ঠো উপালিত্থেরো ৰিস্সজ্জেসি. ততো ইমানি চত্তারি পারাজিকানি ‘‘পারাজিককণ্ডং নাম ইদ’’ন্তি সঙ্গহং আরোপেত্ৰা ঠপেসুং. তেরস সঙ্ঘাদিসেসানি ‘‘তেরসক’’ন্তি ঠপেসুং. দ্ৰে সিক্খাপদানি ‘‘অনিযতানী’’তি ঠপেসুং. তিংস সিক্খাপদানি ‘‘নিস্সগ্গিযপাচিত্তিযানী’’তি ঠপেসুং. দ্ৰেনৰুতি সিক্খাপদানি ‘‘পাচিত্তিযানী’’তি ঠপেসুং. চত্তারি সিক্খাপদানি ‘‘পাটিদেসনীযানী’’তি ঠপেসুং. পঞ্চসত্ততি সিক্খাপদানি ‘‘সেখিযানী’’তি ঠপেসুং. সত্ত ধম্মে ‘‘অধিকরণসমথা’’তি ঠপেসুং.

এৰং মহাৰিভঙ্গং সঙ্গহং আরোপেত্ৰা ভিক্খুনীৰিভঙ্গে অট্ঠ সিক্খাপদানি ‘‘পারাজিককণ্ডং নাম ইদ’’ন্তি ঠপেসুং. সত্তরস সিক্খাপদানি ‘‘সত্তরসক’’ন্তি ঠপেসুং. তিংস সিক্খাপদানি ‘‘নিস্সগ্গিযপাচিত্তিযানী’’তি ঠপেসুং. ছসট্ঠিসতসিক্খাপদানি ‘‘পাচিত্তিযানী’’তি ঠপেসুং. অট্ঠ সিক্খাপদানি ‘‘পাটিদেসনীযানী’’তি ঠপেসুং. পঞ্চসত্ততি সিক্খাপদানি ‘‘সেখিযানী’’তি ঠপেসুং. সত্ত ধম্মে ‘‘অধিকরণসমথা’’তি ঠপেসুং. এৰং ভিক্খুনীৰিভঙ্গং সঙ্গহং আরোপেত্ৰা এতেনেৰ উপাযেন খন্ধকপরিৰারেপি আরোপেসুং. এৰমেতং সউভতোৰিভঙ্গখন্ধকপরিৰারং ৰিনযপিটকং সঙ্গহমারূল়্হং সব্বং মহাকস্সপত্থেরো পুচ্ছি, উপালিত্থেরো ৰিস্সজ্জেসি. পুচ্ছাৰিস্সজ্জনপরিযোসানে পঞ্চ অরহন্তসতানি সঙ্গহং আরোপিতনযেনেৰ গণসজ্ঝাযমকংসু. ৰিনযসঙ্গহাৰসানে উপালিত্থেরো দন্তখচিতং বীজনিং নিক্খিপিত্ৰা ধম্মাসনা ওরোহিত্ৰা ৰুড্ঢে ভিক্খূ ৰন্দিত্ৰা অত্তনো পত্তাসনে নিসীদি.

ৰিনযং সঙ্গাযিত্ৰা ধম্মং সঙ্গাযিতুকামো আযস্মা মহাকস্সপো ভিক্খূ পুচ্ছি – ‘‘ধম্মং সঙ্গাযন্তেহি কং পুগ্গলং ধুরং কত্ৰা ধম্মো সঙ্গাযিতব্বো’’তি? ভিক্খূ ‘‘আনন্দত্থেরং ধুরং কত্ৰা’’তি আহংসু.

অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো সঙ্ঘং ঞাপেসি –

‘‘সুণাতু মে, আৰুসো, সঙ্ঘো. যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, অহং আনন্দং ধম্মং পুচ্ছেয্য’’ন্তি.

অথ খো আযস্মা আনন্দো সঙ্ঘং ঞাপেসি –

‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, অহং আযস্মতা মহাকস্সপেন ধম্মং পুট্ঠো ৰিস্সজ্জেয্য’’ন্তি.

অথ খো আযস্মা আনন্দো উট্ঠাযাসনা একংসং চীৰরং কত্ৰা থেরে ভিক্খূ ৰন্দিত্ৰা ধম্মাসনে নিসীদি দন্তখচিতং বীজনিং গহেত্ৰা. অথ মহাকস্সপত্থেরো আনন্দত্থেরং ধম্মং পুচ্ছি – ‘‘ব্রহ্মজালং, আৰুসো আনন্দ, কত্থ ভাসিত’’ন্তি? ‘‘অন্তরা চ, ভন্তে, রাজগহং অন্তরা চ নাল়ন্দং রাজাগারকে অম্বলট্ঠিকায’’ন্তি. ‘‘কং আরব্ভা’’তি? ‘‘সুপ্পিযঞ্চ পরিব্বাজকং, ব্রহ্মদত্তঞ্চ মাণৰ’’ন্তি. ‘‘কিস্মিং ৰত্থুস্মি’’ন্তি? ‘‘ৰণ্ণাৰণ্ণে’’তি. অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো আযস্মন্তং আনন্দং ব্রহ্মজালস্স নিদানম্পি পুচ্ছি, পুগ্গলম্পি পুচ্ছি, ৰত্থুম্পি পুচ্ছি. ‘‘সামঞ্ঞফলং পনাৰুসো আনন্দ, কত্থ ভাসিত’’ন্তি? ‘রাজগহে, ভন্তে, জীৰকম্বৰনে’’তি. ‘‘কেন সদ্ধি’’ন্তি? ‘‘অজাতসত্তুনা ৰেদেহিপুত্তেন সদ্ধি’’ন্তি. অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো আযস্মন্তং আনন্দং সামঞ্ঞফলস্স নিদানম্পি পুচ্ছি, পুগ্গলম্পি পুচ্ছি. এতেনেৰ উপাযেন পঞ্চ নিকাযে পুচ্ছি.

পঞ্চনিকাযা নাম – দীঘনিকাযো, মজ্ঝিমনিকাযো, সংযুত্তনিকাযো, অঙ্গুত্তরনিকাযো, খুদ্দকনিকাযোতি. তত্থ খুদ্দকনিকাযো নাম – চত্তারো নিকাযে ঠপেত্ৰা, অৰসেসং বুদ্ধৰচনং. তত্থ ৰিনযো আযস্মতা উপালিত্থেরেন ৰিস্সজ্জিতো, সেসখুদ্দকনিকাযো চত্তারো চ নিকাযা আনন্দত্থেরেন. তদেতং সব্বম্পি বুদ্ধৰচনং রসৰসেন একৰিধং, ধম্মৰিনযৰসেন দুৰিধং, পঠমমজ্ঝিমপচ্ছিমৰসেন তিৰিধং; তথা পিটকৰসেন, নিকাযৰসেন পঞ্চৰিধং, অঙ্গৰসেন নৰৰিধং, ধম্মক্খন্ধৰসেন চতুরাসীতিসহস্সৰিধন্তি ৰেদিতব্বং.

কথং রসৰসেন একৰিধং? যঞ্হি ভগৰতা অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুজ্ঝিত্ৰা যাৰ অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযতি, এত্থন্তরে পঞ্চচত্তালীসৰস্সানি দেৰমনুস্সনাগযক্খাদযো অনুসাসন্তেন পচ্চৰেক্খন্তেন ৰা ৰুত্তং, সব্বং তং একরসং ৰিমুত্তিরসমেৰ হোতি. এৰং রসৰসেন একৰিধং.

কথং ধম্মৰিনযৰসেন দুৰিধং? সব্বমেৰ চেতং ধম্মো চেৰ ৰিনযো চাতি সঙ্খ্যং গচ্ছতি. তত্থ ৰিনযপিটকং ৰিনযো, অৰসেসং বুদ্ধৰচনং ধম্মো; তেনেৰাহ – ‘‘যংনূন মযং, আৰুসো, ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ সঙ্গাযেয্যামা’’তি. ‘‘অহং উপালিং ৰিনযং পুচ্ছেয্যং, আনন্দং ধম্মং পুচ্ছেয্য’’ন্তি চ এৰং ধম্মৰিনযৰসেন দুৰিধং.

কথং পঠমমজ্ঝিমপচ্ছিমৰসেন তিৰিধং? সব্বমেৰ হিদং পঠমবুদ্ধৰচনং, মজ্ঝিমবুদ্ধৰচনং, পচ্ছিমবুদ্ধৰচনন্তি তিপ্পভেদং হোতি. তত্থ –

‘‘অনেকজাতিসংসারং, সন্ধাৰিস্সং অনিব্বিসং;

গহকারং গৰেসন্তো, দুক্খা জাতি পুনপ্পুনং.

‘‘গহকারক দিট্ঠোসি, পুন গেহং ন কাহসি;

সব্বা তে ফাসুকা ভগ্গা, গহকূটং ৰিসঙ্খতং;

ৰিসঙ্খারগতং চিত্তং, তণ্হানং খযমজ্ঝগা’’তি. (ধ. প. ১৫৩-১৫৪);

ইদং পঠমবুদ্ধৰচনং.

কেচি ‘‘যদা হৰে পাতুভৰন্তি ধম্মা’’তি খন্ধকে উদানগাথং আহু. এসা পন পাটিপদদিৰসে সব্বঞ্ঞুভাৰপ্পত্তস্স সোমনস্সমযঞাণেন পচ্চযাকারং পচ্চৰেক্খন্তস্স উপ্পন্না উদানগাথাতি ৰেদিতব্বা.

যং পন পরিনিব্বানকালে অভাসি – ‘‘হন্দ দানি, ভিক্খৰে, আমন্তযামি ৰো, ৰযধম্মা সঙ্খারা, অপ্পমাদেন সম্পাদেথা’’তি (দী. নি. ২.২১৮) ইদং পচ্ছিমবুদ্ধৰচনং.

উভিন্নমন্তরে যং ৰুত্তং এতং মজ্ঝিমবুদ্ধৰচনন্তি. এৰং পঠমমজ্ঝিমপচ্ছিমৰসেন তিৰিধং.

কথং পিটকৰসেন তিৰিধং? সব্বম্পি হেতং ৰিনযপিটকং সুত্তন্তপিটকং অভিধম্মপিটকন্তি তিপ্পভেদমেৰ হোতি. তত্থ পঠমসঙ্গীতিযং সঙ্গীতঞ্চ অসঙ্গীতঞ্চ সব্বম্পি সমোধানেত্ৰা উভযানি পাতিমোক্খানি, দ্ৰে ৰিভঙ্গানি, দ্ৰাৰীসতি খন্ধকানি, সোল়সপরিৰারাতি ইদং ৰিনযপিটকং নাম.

ব্রহ্মজালাদি চতুত্তিংসসুত্তসঙ্গহো দীঘনিকাযো, মূলপরিযাযসুত্তাদি দিযড্ঢসতদ্ৰেসুত্তসঙ্গহো মজ্ঝিমনিকাযো, ওঘতরণসুত্তাদি সত্তসুত্তসহস্স সত্তসত দ্ৰাসট্ঠিসুত্তসঙ্গহো সংযুত্তনিকাযো, চিত্তপরিযাদানসুত্তাদি নৰসুত্তসহস্স পঞ্চসত সত্তপঞ্ঞাসসুত্তসঙ্গহো অঙ্গুত্তরনিকাযো, খুদ্দকপাঠ-ধম্মপদ-উদান-ইতিৰুত্তক-সুত্তনিপাত-ৰিমানৰত্থু-পেতৰত্থু-থেরগাথা-থেরীগাথা-জাতকনিদ্দেস-পটিসম্ভিদা-অপদান-বুদ্ধৰংস-চরিযাপিটকৰসেন পন্নরসপ্পভেদো খুদ্দকনিকাযোতি ইদং সুত্তন্তপিটকং নাম.

ধম্মসঙ্গহো, ৰিভঙ্গো, ধাতুকথা, পুগ্গলপঞ্ঞত্তি, কথাৰত্থু, যমকং, পট্ঠানন্তি ইদং অভিধম্মপিটকং নাম. তত্থ –

ৰিৰিধৰিসেসনযত্তা, ৰিনযনতো চেৰ কাযৰাচানং;

ৰিনযত্থৰিদূহি অযং, ৰিনযো ৰিনযোতি অক্খাতো.

ৰিৰিধা হি এত্থ পঞ্চৰিধ পাতিমোক্খুদ্দেস পারাজিকাদি সত্তআপত্তিক্খন্ধমাতিকা ৰিভঙ্গাদিপ্পভেদা নযা, ৰিসেসভূতা চ দল়্হীকম্মসিথিলকরণপ্পযোজনা অনুপঞ্ঞত্তিনযা, কাযিকৰাচসিকঅজ্ঝাচারনিসেধনতো চেস কাযং ৰাচঞ্চ ৰিনেতি, তস্মা ৰিৰিধনযত্তা ৰিসেসনযত্তা কাযৰাচানঞ্চ ৰিনযনতো ‘‘ৰিনযো’’তি অক্খাতো. তেনেতমেতস্স ৰচনত্থকোসল্লত্থং ৰুত্তং –

‘‘ৰিৰিধৰিসেসনযত্তা, ৰিনযনতো চেৰ কাযৰাচানং;

ৰিনযত্থৰিদূহি অযং, ৰিনযো ৰিনযোতি অক্খাতো’’তি.

ইতরং পন –

অত্থানং সূচনতো, সুৰুত্ততো সৰনতোথ সূদনতো;

সুত্তাণা সুত্তসভাগতো চ, সুত্তন্তি অক্খাতং.

তঞ্হি অত্তত্থপরত্থাদিভেদে অত্থে সূচেতি, সুৰুত্তা চেত্থ অত্থা ৰেনেয্যজ্ঝাসযানুলোমেন ৰুত্তত্তা. সৰতি চেতং অত্থে সস্সমিৰ ফলং পসৰতীতি ৰুত্তং হোতি. সূদতি চেতং ধেনুৰিয খীরং, পগ্ঘরতীতি ৰুত্তং হোতি. সুট্ঠু চ নে তাযতি রক্খতীতি ৰুত্তং হোতি. সুত্তসভাগঞ্চেতং, যথা হি তচ্ছকানং সুত্তং পমাণং হোতি; এৰমেতম্পি ৰিঞ্ঞূনং. যথা চ সুত্তেন সঙ্গহিতানি পুপ্ফানি ন ৰিকিরিযন্তি ন ৰিদ্ধংসিযন্তি; এৰমেতেন সঙ্গহিতা অত্থা. তেনেতমেতস্স ৰচনত্থকোসল্লত্থং ৰুত্তং –

‘‘অত্থানং সূচনতো, সুৰুত্ততো সৰনতোথ সূদনতো;

সুত্তাণা সুত্তসভাগতো চ, সুত্তন্তি অক্খাত’’ন্তি.

ইতরো পন –

যং এত্থ ৰুড্ঢিমন্তো, সলক্খণা পূজিতা পরিচ্ছিন্না;

ৰুত্তাধিকা চ ধম্মা, অভিধম্মো তেন অক্খাতো.

অযঞ্হি অভিসদ্দো ৰুড্ঢিলক্খণপূজিতপরিচ্ছিন্নাধিকেসু দিস্সতি. তথাহেস – ‘‘বাল়্হা মে আৰুসো দুক্খা ৰেদনা অভিক্কমন্তি নো পটিক্কমন্তী’’তিআদীসু (ম. নি. ৩.৩৮৯; সং. নি. ৫.১৯৫) ৰুড্ঢিযং আগতো. ‘‘যা তা রত্তিযো অভিঞ্ঞাতা অভিলক্খিতা’’তিআদীসু (ম. নি. ১.৪৯) লক্খণে. ‘‘রাজাভিরাজা মনুজিন্দো’’তিআদীসু (ম. নি. ২.৩৯৯; সু. নি. ৫৫৮) পূজিতে. ‘‘পটিবলো ৰিনেতুং অভিধম্মে অভিৰিনযে’’তিআদীসু (মহাৰ. ৮৫) পরিচ্ছিন্নে. অঞ্ঞমঞ্ঞসঙ্করৰিরহিতে ধম্মে চ ৰিনযে চাতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেনা’’তিআদীসু (ৰি. ৰ. ৭৫) অধিকে.

এত্থ চ ‘‘রূপূপপত্তিযা মগ্গং ভাৰেতি, মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতী’’তিআদিনা (ধ. স. ১৬০ আদযো) নযেন ৰুড্ঢিমন্তোপি ধম্মা ৰুত্তা. ‘‘রূপারম্মণং ৰা সদ্দারম্মণং ৰা’’তিআদিনা নযেন আরম্মণাদীহি লক্খণীযত্তা সলক্খণাপি. ‘‘সেক্খা ধম্মা, অসেক্খা ধম্মা, লোকুত্তরা ধম্মা’’তিআদিনা নযেন পূজিতাপি পূজারহাতি অধিপ্পাযো. ‘‘ফস্সো হোতি ৰেদনা হোতী’’তিআদিনা নযেন সভাৰপরিচ্ছিন্নত্তা পরিচ্ছিন্নাপি. ‘‘মহগ্গতা ধম্মা, অপ্পমাণা ধম্মা, অনুত্তরা ধম্মা’’তিআদিনা নযেন অধিকাপি ধম্মা ৰুত্তা. তেনেতমেতস্স ৰচনত্থকোসল্লত্থং ৰুত্তং –

‘‘যং এত্থ ৰুড্ঢিমন্তো, সলক্খণা পূজিতা পরিচ্ছিন্না;

ৰুত্তাধিকা চ ধম্মা, অভিধম্মো তেন অক্খাতো’’তি.

যং পনেত্থ অৰিসিট্ঠং, তং –

পিটকং পিটকত্থৰিদূ, পরিযত্তিব্ভাজনত্থতো আহু;

তেন সমোধানেত্ৰা, তযোপি ৰিনযাদযো ঞেয্যা.

পরিযত্তিপি হি ‘‘মা পিটকসম্পদানেনা’’তিআদীসু (অ. নি. ৩.৬৬) পিটকন্তি ৰুচ্চতি. ‘‘অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য কুদালপিটকং আদাযা’’তিআদীসু (ম. নি. ১.২২৮; অ. নি. ৩.৭০) যং কিঞ্চি ভাজনম্পি. তস্মা পিটকং পিটকত্থৰিদূ, পরিযত্তিব্ভাজনত্থতো আহু.

ইদানি তেন সমোধানেত্ৰা তযোপি ৰিনযাদযো ঞেয্যাতি. তেন এৰং দুৰিধত্থেন পিটকসদ্দেন সহ সমাসং কত্ৰা ৰিনযো চ সো পিটকঞ্চ পরিযত্তিভাৰতো তস্স তস্স অত্থস্স ভাজনতো চাতি ৰিনযপিটকং, যথাৰুত্তেনেৰ নযেন সুত্তন্তঞ্চ তং পিটকঞ্চাতি সুত্তন্তপিটকং, অভিধম্মো চ সো পিটকঞ্চাতি অভিধম্মপিটকন্তি এৰমেতে তযোপি ৰিনযাদযো ঞেয্যা.

এৰং ঞত্ৰা চ পুনপি তেস্ৰেৰ পিটকেসু নানপ্পকারকোসল্লত্থং –

দেসনাসাসনকথা, ভেদং তেসু যথারহং;

সিক্খাপহানগম্ভীর, ভাৰঞ্চ পরিদীপযে.

পরিযত্তিভেদং সম্পত্তিং, ৰিপত্তিং চাপি যং যহিং;

পাপুণাতি যথা ভিক্খু, তম্পি সব্বং ৰিভাৰযে.

তত্রাযং পরিদীপনা ৰিভাৰনা চ, এতানি হি তীণি পিটকানি যথাক্কমং আণা ৰোহার পরমত্থদেসনা যথাপরাধ-যথানুলোম-যথাধম্মসাসনানি, সংৰরাসংৰরদিট্ঠিৰিনিৰেঠনামরূপপরিচ্ছেদকথাতি চ ৰুচ্চন্তি.

এত্থ হি ৰিনযপিটকং আণারহেন ভগৰতা আণাবাহুল্লতো দেসিতত্তা আণাদেসনা, সুত্তন্তপিটকং ৰোহারকুসলেন ভগৰতা ৰোহারবাহুল্লতো দেসিতত্তা ৰোহারদেসনা, অভিধম্মপিটকং পরমত্থকুসলেন ভগৰতা পরমত্থবাহুল্লতো দেসিতত্তা পরমত্থদেসনাতি ৰুচ্চতি.

তথা পঠমং যে তে পচুরাপরাধা সত্তা তে যথাপরাধং এত্থ সাসিতাতি যথাপরাধসাসনং, দুতিযং অনেকজ্ঝাসযানুসযচরিযাধিমুত্তিকা সত্তা যথানুলোমং এত্থ সাসিতাতি যথানুলোমসাসনং, ততিযং ধম্মপুঞ্জমত্তে ‘‘অহং মমা’’তি সঞ্ঞিনো সত্তা যথাধম্মং এত্থ সাসিতাতি যথাধম্মসাসনন্তি ৰুচ্চতি.

তথা পঠমং অজ্ঝাচারপটিপক্খভূতো সংৰরাসংৰরো এত্থ কথিতোতি সংৰরাসংৰরকথা, দুতিযং দ্ৰাসট্ঠিদিট্ঠিপটিপক্খভূতা দিট্ঠিৰিনিৰেঠনা এত্থ কথিতাতি দিট্ঠিৰিনিৰেঠনকথা, ততিযং রাগাদিপটিপক্খভূতো নামরূপপরিচ্ছেদো এত্থ কথিতোতি নামরূপপরিচ্ছেদকথাতি ৰুচ্চতি.

তীসুপি চ চেতেসু তিস্সো সিক্খা, তীণি পহানানি, চতুব্বিধো চ গম্ভীরভাৰো ৰেদিতব্বো. তথা হি – ৰিনযপিটকে ৰিসেসেন অধিসীলসিক্খা ৰুত্তা, সুত্তন্তপিটকে অধিচিত্তসিক্খা, অভিধম্মপিটকে অধিপঞ্ঞাসিক্খা.

ৰিনযপিটকে চ ৰীতিক্কমপ্পহানং কিলেসানং, ৰীতিক্কমপটিপক্খত্তা সীলস্স. সুত্তন্তপিটকে পরিযুট্ঠানপ্পহানং, পরিযুট্ঠানপটিপক্খত্তা সমাধিস্স. অভিধম্মপিটকে অনুসযপ্পহানং অনুসযপটিপক্খত্তা পঞ্ঞায.

পঠমে চ তদঙ্গপ্পহানং কিলেসানং, ইতরেসু ৰিক্খম্ভনসমুচ্ছেদপ্পহানানি. পঠমে চ দুচ্চরিতসংকিলেসস্স পহানং, ইতরেসু তণ্হাদিট্ঠিসংকিলেসানং.

একমেকস্মিঞ্চেত্থ চতুব্বিধোপি ধম্মত্থদেসনাপটিৰেধগম্ভীরভাৰো ৰেদিতব্বো. তত্থ ধম্মোতি পাল়ি. অত্থোতি তস্সাযেৰত্থো. দেসনাতি তস্সা মনসাৰৰত্থাপিতায পাল়িযা দেসনা. পটিৰেধোতি পাল়িযা পাল়িঅত্থস্স চ যথাভূতাৰবোধো. তীসুপি চেতেসু এতে ধম্মত্থদেসনাপটিৰেধা যস্মা সসাদীহি ৰিয মহাসমুদ্দো মন্দবুদ্ধীহি দুক্খোগাহা অলব্ভনেয্যপতিট্ঠা চ, তস্মা গম্ভীরা. এৰং একমেকস্মিং এত্থ চতুব্বিধোপি গম্ভীরভাৰো ৰেদিতব্বো.

অপরো নযো – ধম্মোতি হেতু. ৰুত্তং হেতং – ‘‘হেতুম্হি ঞাণং ধম্মপটিসম্ভিদা’’তি. অত্থোতি হেতুফলং. ৰুত্তং হেতং – ‘‘হেতুফলে ঞাণং অত্থপটিসম্ভিদা’’তি. দেসনাতি পঞ্ঞত্তি, যথাধম্মং ধম্মাভিলাপোতি অধিপ্পাযো. পটিৰেধোতি অভিসমযো, সো চ লোকিযলোকুত্তরো ৰিসযতো অসম্মোহতো চ অত্থানুরূপং ধম্মেসু, ধম্মানুরূপং অত্থেসু, পঞ্ঞত্তিপথানুরূপং পঞ্ঞত্তীসু অৰবোধো.

ইদানি যস্মা এতেসু পিটকেসু যং যং ধম্মজাতং ৰা অত্থজাতং ৰা, যা চাযং যথা যথা ঞাপেতব্বো অত্থো সোতূনং ঞাণস্স অভিমুখো হোতি, তথা তথা তদত্থজোতিকা দেসনা, যো চেত্থ অৰিপরীতাৰবোধসঙ্খাতো পটিৰেধো সব্বমেতং অনুপচিতকুসলসম্ভারেহি দুপ্পঞ্ঞেহি সসাদীহি ৰিয মহাসমুদ্দো দুক্খোগাহং অলব্ভনেয্যপতিট্ঠঞ্চ, তস্মা গম্ভীরং. এৰম্পি একমেকস্মিং এত্থ চতুব্বিধোপি গম্ভীরভাৰো ৰেদিতব্বো.

এত্তাৰতা চ –

‘‘দেসনা-সাসনকথা, ভেদং তেসু যথারহং;

সিক্খাপহানগম্ভীরভাৰঞ্চ পরিদীপযে’’তি.

অযং গাথা ৰুত্তত্থা হোতি.

‘‘পরিযত্তিভেদং সম্পত্তিং, ৰিপত্তিঞ্চাপি যং যহিং;

পাপুণাতি যথা ভিক্খু, তম্পি সব্বং ৰিভাৰযে’’তি.

এত্থ পন তীসু পিটকেসু তিৰিধো পরিযত্তিভেদো দট্ঠব্বো. তিস্সো হি পরিযত্তিযো – অলগদ্দূপমা, নিস্সরণত্থা, ভণ্ডাগারিকপরিযত্তীতি.

তত্থ যা দুগ্গহিতা উপারম্ভাদিহেতু পরিযাপুটা, অযং অলগদ্দূপমা. যং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পুরিসো অলগদ্দত্থিকো অলগদ্দগৰেসী অলগদ্দপরিযেসনং চরমানো, সো পস্সেয্য মহন্তং অলগদ্দং. তমেনং ভোগে ৰা নঙ্গুট্ঠে ৰা গণ্হেয্য. তস্স সো অলগদ্দো পটিপরিৰত্তিত্ৰা হত্থে ৰা বাহায ৰা অঞ্ঞতরস্মিং ৰা অঙ্গপচ্চঙ্গে ডংসেয্য. সো ততোনিদানং মরণং ৰা নিগচ্ছেয্য, মরণমত্তং ৰা দুক্খং. তং কিস্স হেতু? দুগ্গহিতত্তা, ভিক্খৰে, অলগদ্দস্স. এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চে মোঘপুরিসা ধম্মং পরিযাপুণন্তি সুত্তং…পে… ৰেদল্লং. তে তং ধম্মং পরিযাপুণিত্ৰা তেসং ধম্মানং পঞ্ঞায অত্থং ন উপপরিক্খন্তি. তেসং তে ধম্মা পঞ্ঞায অত্থং অনুপপরিক্খতং ন নিজ্ঝানং খমন্তি. তে উপারম্ভানিসংসা চেৰ ধম্মং পরিযাপুণন্তি ইতিৰাদপ্পমোক্খানিসংসা চ. যস্স চত্থায ধম্মং পরিযাপুণন্তি, তঞ্চস্স অত্থং নানুভোন্তি. তেসং তে ধম্মা দুগ্গহিতা দীঘরত্তং অহিতায দুক্খায সংৰত্তন্তি. তং কিস্স হেতু? দুগ্গহিতত্তা, ভিক্খৰে, ধম্মান’’ন্তি (ম. নি. ১.২৩৮).

যা পন সুগ্গহিতা সীলক্খন্ধাদিপারিপূরিংযেৰ আকঙ্খমানেন পরিযাপুটা ন উপারম্ভাদি হেতু, অযং নিস্সরণত্থা. যং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘তেসং তে ধম্মা সুগ্গহিতা দীঘরত্তং হিতায সুখায সংৰত্তন্তি. তং কিস্স হেতু? সুগ্গহিতত্তা, ভিক্খৰে, ধম্মান’’ন্তি (ম. নি. ১.২৩৯).

যং পন পরিঞ্ঞাতক্খন্ধো পহীনকিলেসো ভাৰিতমগ্গো পটিৰিদ্ধাকুপ্পো সচ্ছিকতনিরোধো খীণাসৰো কেৰলং পৰেণীপালনত্থায ৰংসানুরক্খণত্থায পরিযাপুণাতি, অযং ভণ্ডাগারিকপঅযত্তীতি.

ৰিনযে পন সুপ্পটিপন্নো ভিক্খু সীলসম্পত্তিং নিস্সায তিস্সো ৰিজ্জা পাপুণাতি, তাসংযেৰ চ তত্থ পভেদৰচনতো. সুত্তে সুপ্পটিপন্নো সমাধিসম্পদং নিস্সায ছ অভিঞ্ঞা পাপুণাতি, তাসংযেৰ চ তত্থ পভেদৰচনতো. অভিধম্মে সুপ্পটিপন্নো পঞ্ঞাসম্পদং নিস্সায চতস্সো পটিসম্ভিদা পাপুণাতি, তাসঞ্চ তত্থেৰ পভেদৰচনতো. এৰমেতেসু সুপ্পটিপন্নো যথাক্কমেন ইমং ৰিজ্জাত্তযছল়ভিঞ্ঞাচতুপটিসম্ভিদাভেদং সম্পত্তিং পাপুণাতি.

ৰিনযে পন দুপ্পটিপন্নো অনুঞ্ঞাতসুখসম্ফস্সঅত্থরণপাৰুরণাদিফস্সসামঞ্ঞতো পটিক্খিত্তেসু উপাদিন্নফস্সাদীসু অনৰজ্জসঞ্ঞী হোতি. ৰুত্তম্পি হেতং – ‘‘তথাহং ভগৰতা ধম্মং দেসিতং আজানামি, যথা যেমে অন্তরাযিকা ধম্মা ৰুত্তা ভগৰতা, তে পটিসেৰতো নালং অন্তরাযাযা’’তি (পাচি. ৪১৭; ম. নি. ১.২৩৪) ততো দুস্সীলভাৰং পাপুণাতি. সুত্তে দুপ্পটিপন্নো ‘‘চত্তারোমে, ভিক্খৰে, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা’’তিআদীসু (অ. নি. ৪.৫) অধিপ্পাযং অজানন্তো দুগ্গহিতং গণ্হাতি. যং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘অত্তনা দুগ্গহিতেন অম্হে চেৰ অব্ভাচিক্খতি, অত্তানঞ্চ খনতি, বহুঞ্চ অপুঞ্ঞং পসৰতী’’তি (পাচি. ৪১৭; ম. নি. ১.২৩৬) ততো মিচ্ছাদিট্ঠিতং পাপুণাতি. অভিধম্মে দুপ্পটিপন্নো ধম্মচিন্তং অতিধাৰন্তো অচিন্তেয্যানিপি চিন্তেতি, ততো চিত্তক্খেপং পাপুণাতি. ৰুত্তং হেতং – ‘‘চত্তারিমানি, ভিক্খৰে, অচিন্তেয্যানি ন চিন্তেতব্বানি, যানি চিন্তেন্তো উম্মাদস্স ৰিঘাতস্স ভাগী অস্সা’’তি (অ. নি. ৪.৭৭). এৰমেতেসু দুপ্পটিপন্নো যথাক্কমেন ইমং দুস্সীলভাৰমিচ্ছাদিট্ঠিতা চিত্তক্খেপভেদং ৰিপত্তিং পাপুণাতীতি.

এত্তাৰতা চ –

‘‘পরিযত্তিভেদং সম্পত্তিং, ৰিপত্তিং চাপি যং যহিং;

পাপুণাতি যথা ভিক্খু, তম্পি সব্বং ৰিভাৰযে’’তি.

অযম্পি গাথা ৰুত্তত্থা হোতি. এৰং নানপ্পকারতো পিটকানি ঞত্ৰা তেসং ৰসেনেতং বুদ্ধৰচনং তিৰিধন্তি ঞাতব্বং.

কথং নিকাযৰসেন পঞ্চৰিধং? সব্বমেৰ চেতং দীঘনিকাযো, মজ্ঝিমনিকাযো, সংযুত্তনিকাযো, অঙ্গুত্তরনিকাযো, খুদ্দকনিকাযোতি পঞ্চপ্পভেদং হোতি. তত্থ কতমো দীঘনিকাযো? তিৰগ্গসঙ্গহানি ব্রহ্মজালাদীনি চতুত্তিংস সুত্তানি.

চতুত্তিংসেৰ সুত্তন্তা, তিৰগ্গো যস্স সঙ্গহো;

এস দীঘনিকাযোতি, পঠমো অনুলোমিকো.

কস্মা পনেস দীঘনিকাযোতি ৰুচ্চতি? দীঘপ্পমাণানং সুত্তানং সমূহতো নিৰাসতো চ, সমূহনিৰাসা হি নিকাযোতি ৰুচ্চন্তি. ‘‘নাহং, ভিক্খৰে, অঞ্ঞং একনিকাযম্পি সমনুপস্সামি এৰং চিত্তং; যথযিদং, ভিক্খৰে, তিরচ্ছানগতা পাণা; পোণিকনিকাযো, চিক্খল্লিকনিকাযো’’তি (সং. নি. ৩.১০০) এৰমাদীনি চেত্থ সাধকানি সাসনতো চ লোকতো চ. এৰং সেসানম্পি নিকাযভাৰে ৰচনত্থো ৰেদিতব্বো.

কতমো মজ্ঝিমনিকাযো? মজ্ঝিমপ্পমাণানি পঞ্চদসৰগ্গসঙ্গহানি মূলপরিযাযসুত্তাদীনি দিযড্ঢসতং দ্ৰে চ সুত্তানি.

দিযড্ঢসতং সুত্তন্তা, দ্ৰে চ সুত্তানি যত্থ সো;

নিকাযো মজ্ঝিমো পঞ্চ-দসৰগ্গপরিগ্গহো.

কতমো সংযুত্তনিকাযো? দেৰতাসংযুত্তাদিৰসেন ঠিতানি ওঘতরণাদীনি সত্ত সুত্তসহস্সানি সত্ত চ সুত্তসতানি দ্ৰাসট্ঠি চ সুত্তানি.

সত্ত সুত্তসহস্সানি, সত্ত সুত্তসতানি চ;

দ্ৰাসট্ঠি চেৰ সুত্তন্তা, এসো সংযুত্তসঙ্গহো.

কতমো অঙ্গুত্তরনিকাযো? একেকঅঙ্গাতিরেকৰসেন ঠিতানি চিত্তপরিযাদানাদীনি নৰ সুত্তসহস্সানি পঞ্চ সুত্তসতানি সত্তপঞ্ঞাসঞ্চ সুত্তানি.

নৰ সুত্তসহস্সানি, পঞ্চ সুত্তসতানি চ;

সত্তপঞ্ঞাস সুত্তানি, সঙ্খ্যা অঙ্গুত্তরে অযং.

কতমো খুদ্দকনিকাযো? সকলং ৰিনযপিটকং অভিধম্মপিটকং খুদ্দকপাঠাদযো চ পুব্বে নিদস্সিতা পন্নরসভেদা ঠপেত্ৰা চত্তারো নিকাযে অৰসেসং বুদ্ধৰচনন্তি.

ঠপেত্ৰা চতুরোপেতে, নিকাযে দীঘআদিকে;

তদঞ্ঞং বুদ্ধৰচনং, নিকাযো খুদ্দকো মতোতি.

এৰং নিকাযৰসেন পঞ্চৰিধং.

কথং অঙ্গৰসেন নৰৰিধং? সব্বমেৰ হিদং সুত্তং, গেয্যং, ৰেয্যাকরণং, গাথা, উদানং, ইতিৰুত্তকং, জাতকং, অব্ভুতধম্মং, ৰেদল্লন্তি নৰপ্পভেদং হোতি. তত্থ উভতোৰিভঙ্গনিদ্দেসখন্ধকপরিৰারা সুত্তনিপাতে মঙ্গলসুত্ত-রতনসুত্ত-নালকসুত্ত-তুৰট্টকসুত্তানি অঞ্ঞম্পি চ সুত্তনামকং তথাগতৰচনং সুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. সব্বম্পি সগাথকং সুত্তং গেয্যন্তি ৰেদিতব্বং. ৰিসেসেন সংযুত্তকে সকলোপি সগাথাৰগ্গো, সকলং অভিধম্মপিটকং, নিগ্গাথকং সুত্তং, যঞ্চ অঞ্ঞম্পি অট্ঠহি অঙ্গেহি অসঙ্গহিতং বুদ্ধৰচনং তং ৰেয্যাকরণন্তি ৰেদিতব্বং. ধম্মপদং, থেরগাথা, থেরীগাথা, সুত্তনিপাতে নোসুত্তনামিকা সুদ্ধিকগাথা চ গাথাতি ৰেদিতব্বা. সোমনস্সঞাণমযিকগাথাপটিসংযুত্তা দ্ৰাসীতি সুত্তন্তা উদানন্তি ৰেদিতব্বং. ‘‘ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা’’তিআদিনযপ্পৰত্তা দসুত্তরসতসুত্তন্তা ইতিৰুত্তকন্তি ৰেদিতব্বং. অপণ্ণকজাতকাদীনি পঞ্ঞাসাধিকানি পঞ্চ জাতকসতানি জাতকন্তি ৰেদিতব্বং. ‘‘চত্তারোমে, ভিক্খৰে, অচ্ছরিযা অব্ভুতা ধম্মা আনন্দে’’তি (দী. নি. ২.২০৯) -আদিনযপ্পৰত্তা সব্বেপি অচ্ছরিযঅব্ভুতধম্মপটিসংযুত্তা সুত্তন্তা অব্ভুতধম্মন্তি ৰেদিতব্বং. চূল়ৰেদল্ল-মহাৰেদল্ল-সম্মাদিট্ঠি-সক্কপঞ্হ-সঙ্খারভাজনিয-মহাপুণ্ণমসুত্তাদযো সব্বেপি ৰেদঞ্চ তুট্ঠিঞ্চ লদ্ধা লদ্ধা পুচ্ছিতসুত্তন্তা ৰেদল্লন্তি ৰেদিতব্বং. এৰং অঙ্গৰসেন নৰৰিধং.

কথং ধম্মক্খন্ধৰসেন চতুরাসীতিসহস্সৰিধং? সব্বমেৰ চেতং বুদ্ধৰচনং –

‘‘দ্ৰাসীতি বুদ্ধতো গণ্হিং, দ্ৰে সহস্সানি ভিক্খুতো;

চতুরাসীতি সহস্সানি, যে মে ধম্মা পৰত্তিনো’’তি. (থেরগা. ১০২৭);

এৰং পরিদীপিতধম্মক্খন্ধৰসেন চতুরাসীতিসহস্সপ্পভেদং হোতি. তত্থ একানুসন্ধিকং সুত্তং একো ধম্মক্খন্ধো. যং অনেকানুসন্ধিকং তত্থ অনুসন্ধিৰসেন ধম্মক্খন্ধগণনা. গাথাবন্ধেসু পঞ্হাপুচ্ছনং একো ধম্মক্খন্ধো, ৰিস্সজ্জনং একো. অভিধম্মে একমেকং তিক-দুক-ভাজনং, একমেকঞ্চ চিত্তৰারভাজনং, একো ধম্মক্খন্ধো. ৰিনযে অত্থি ৰত্থু, অত্থি মাতিকা, অত্থি পদভাজনীযং, অত্থি অন্তরাপত্তি, অত্থি আপত্তি, অত্থি অনাপত্তি, অত্থি পরিচ্ছেদো; তত্থ একমেকো কোট্ঠাসো, একমেকো ধম্মক্খন্ধোতি ৰেদিতব্বো. এৰং ধম্মক্খন্ধৰসেন চতুরাসীতিসহস্সৰিধং.

এৰমেতং অভেদতো রসৰসেন একৰিধং, ভেদতো ধম্মৰিনযাদিৰসেন দুৰিধাদিভেদং বুদ্ধৰচনং সঙ্গাযন্তেন মহাকস্সপপ্পমুখেন ৰসীগণেন ‘‘অযং ধম্মো, অযং ৰিনযো; ইদং পঠমবুদ্ধৰচনং, ইদং মজ্ঝিমবুদ্ধৰচনং, ইদং পচ্ছিমবুদ্ধৰচনং; ইদং ৰিনযপিটকং, ইদং সুত্তন্তপিটকং, ইদং অভিধম্মপিটকং; অযং দীঘনিকাযো…পে… অযং খুদ্দকনিকাযো; ইমানি সুত্তাদীনি নৰঙ্গানি, ইমানি চতুরাসীতিধম্মক্খন্ধসহস্সানী’’তি ইমং পভেদং ৰৰত্থপেত্ৰাৰ সঙ্গীতং. ন কেৰলঞ্চ এত্তকমেৰ, অঞ্ঞম্পি উদ্দানসঙ্গহ-ৰগ্গসঙ্গহপেয্যালসঙ্গহ-এককনিপাত-দুকনিপাতাদিনিপাতসঙ্গহ-সংযুত্তসঙ্গহ-পণ্ণাসসঙ্গহাদিঅনেকৰিধং তীসু পিটকেসু সন্দিস্সমানং সঙ্গহপ্পভেদং ৰৰত্থপেত্ৰাএৰ সত্তহি মাসেহি সঙ্গীতং. সঙ্গীতিপরিযোসানে চস্স – ‘‘ইদং মহাকস্সপত্থেরেন দসবলস্স সাসনং পঞ্চৰস্সসহস্সপরিমাণং কালং পৰত্তনসমত্থং কত’’ন্তি সঞ্জাতপ্পমোদা সাধুকারং ৰিয দদমানা অযং মহাপথৰী উদকপরিযন্তং কত্ৰা অনেকপ্পকারং কম্পি সঙ্কম্পি সম্পকম্পি সম্পৰেধি, অনেকানি চ অচ্ছরিযানি পাতুরহেসুন্তি অযং পঠমমহাসঙ্গীতিনাম. যা লোকে –

সতেহি পঞ্চহি কতা, তেন পঞ্চসতাতি চ;

থেরেহেৰ কতত্তা চ, থেরিকাতি পৰুচ্চতীতি.

ইমিস্সা পন পঠমমহাসঙ্গীতিযা পৰত্তমানায ৰিনযং পুচ্ছন্তেন আযস্মতা মহাকস্সপেন ‘‘পঠমং, আৰুসো উপালি, পারাজিকং কত্থ পঞ্ঞত্ত’’ন্তি এৰমাদিৰচনপরিযোসানে ‘‘ৰত্থুম্পি পুচ্ছি, নিদানম্পি পুচ্ছি, পুগ্গলম্পি পুচ্ছী’’তি এত্থ নিদানে পুচ্ছিতে তং নিদানং আদিতো পভুতি ৰিত্থারেত্ৰা যেন চ পঞ্ঞত্তং, যস্মা চ পঞ্ঞত্তং, সব্বমেতং কথেতুকামেন আযস্মতা উপালিত্থেরেন ৰুত্তং ‘‘তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা ৰেরঞ্জাযং ৰিহরতী’’তি সব্বং ৰত্তব্বং. এৰমিদং আযস্মতা উপালিত্থেরেন ৰুত্তং, তঞ্চ পন ‘‘পঠমমহাসঙ্গীতিকালে ৰুত্ত’’ন্তি ৰেদিতব্বং. এত্তাৰতা চ ‘‘ইদং ৰচনং কেন ৰুত্তং, কদা ৰুত্ত’’ন্তি এতেসং পদানং অত্থো পকাসিতো হোতি.

ইদানি কস্মা ৰুত্তন্তি এত্থ ৰুচ্চতে, যস্মা অযমাযস্মতা মহাকস্সপত্থেরেন নিদানং পুট্ঠো তস্মানেন তং নিদানং আদিতো পভুতি ৰিত্থারেতুং ৰুত্তন্তি. এৰমিদং আযস্মতা উপালিত্থেরেন পঠমমহাসঙ্গীতিকালে ৰদন্তেনাপি ইমিনা কারণেন ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. এত্তাৰতা চ ৰুত্তং যেন যদা যস্মাতি ইমেসং মাতিকাপদানং অত্থো পকাসিতো হোতি.

ইদানি ধারিতং যেন চাভতং, যত্থপ্পতিট্ঠিতং চেতমেতং ৰত্ৰা ৰিধিং ততোতি এতেসং অত্থপ্পকাসনত্থং ইদং ৰুচ্চতি. তং পনেতং ‘‘তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা ৰেরঞ্জাযং ৰিহরতী’’তি এৰমাদিৰচনপটিমণ্ডিতনিদানং ৰিনযপিটকং কেন ধারিতং, কেনাভতং, কত্থ পতিট্ঠিতন্তি? ৰুচ্চতে – আদিতো তাৰ ইদং ভগৰতো সম্মুখা আযস্মতা উপালিত্থেরেন ধারিতং, তস্স সম্মুখতো অপরিনিব্বুতে তথাগতে ছল়ভিঞ্ঞাদিভেদেহি অনেকেহি ভিক্খুসহস্সেহি পরিনিব্বুতে তথাগতে মহাকস্সপপ্পমুখেহি ধম্মসঙ্গাহকত্থেরেহি. কেনাভতন্তি? জম্বুদীপে তাৰ উপালিত্থেরমাদিং কত্ৰা আচরিযপরম্পরায যাৰ ততিযসঙ্গীতি তাৰ আভতং. তত্রাযং আচরিযপরম্পরা

উপালি দাসকো চেৰ, সোণকো সিগ্গৰো তথা;

তিস্সো মোগ্গলিপুত্তো চ, পঞ্চেতে ৰিজিতাৰিনো.

পরম্পরায ৰিনযং, দীপে জম্বুসিরিৰ্হযে;

অচ্ছিজ্জমানমানেসুং, ততিযো যাৰ সঙ্গহো.

আযস্মা হি উপালি ইমং ৰিনযৰংসং ৰিনযতন্তিং ৰিনযপৰেণিং ভগৰতো

সম্মুখা উগ্গহেত্ৰা বহূনং ভিক্খূনং হদযে পতিট্ঠাপেসি. তস্স হাযস্মতো সন্তিকে ৰিনযৰংসং উগ্গহেত্ৰা ৰিনযে পকতঞ্ঞুতং পত্তেসু পুগ্গলেসু পুথুজ্জন-সোতাপন্ন-সকদাগামি-অনাগামিনো গণনপথং ৰীতিৰত্তা, খীণাসৰানং সহস্সমেকং অহোসি. দাসকত্থেরোপি তস্সেৰ সদ্ধিৰিহারিকো অহোসি, সো উপালিত্থেরস্স সম্মুখা উগ্গহেত্ৰা তথেৰ ৰিনযং ৰাচেসি. তস্সাপি আযস্মতো সন্তিকে উগ্গহেত্ৰা ৰিনযে পকতঞ্ঞুতং পত্তা পুথুজ্জনাদযো গণনপথং ৰীতিৰত্তা, খীণাসৰানং সহস্সমেৰ অহোসি. সোণকত্থেরোপি দাসকত্থেরস্স সদ্ধিৰিহারিকো অহোসি, সোপি অত্তনো উপজ্ঝাযস্স দাসকত্থেরস্স সম্মুখা উগ্গহেত্ৰা তথেৰ ৰিনযং ৰাচেসি. তস্সাপি আযস্মতো সন্তিকে উগ্গহেত্ৰা ৰিনযে পকতঞ্ঞুতং পত্তা পুথুজ্জনাদযো গণনপথং ৰীতিৰত্তা, খীণাসৰানং সহস্সমেৰ অহোসি. সিগ্গৰত্থেরোপি সোণকত্থেরস্স সদ্ধিৰিহারিকো অহোসি, সোপি অত্তনো উপজ্ঝাযস্স সোণকত্থেরস্স সন্তিকে ৰিনযং উগ্গহেত্ৰা অরহন্তসহস্সস্স ধুরগ্গাহো অহোসি. তস্স পনাযস্মতো সন্তিকে উগ্গহেত্ৰা ৰিনযে পকতঞ্ঞুতং পত্তা পুথুজ্জন-সোতাপন্নসকদাগামি-অনাগামিনোপি খীণাসৰাপি এত্তকানি সতানীতি ৰা এত্তকানি সহস্সানীতি ৰা অপরিচ্ছিন্না অহেসুং. তদা কির জম্বুদীপে অতিমহাভিক্খুসমুদাযো অহোসি. মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরস্স পন আনুভাৰো ততিযসঙ্গীতিযং পাকটো ভৰিস্সতি. এৰমিদং ৰিনযপিটকং জম্বুদীপে তাৰ ইমায আচরিযপরম্পরায যাৰ ততিযসঙ্গীতি তাৰ আভতন্তি ৰেদিতব্বং.

পঠমমহাসঙ্গীতিকথা নিট্ঠিতা.

দুতিযসঙ্গীতিকথা

দুতিযসঙ্গীতিৰিজাননত্থং পন অযমনুক্কমো ৰেদিতব্বো. যদা হি –

সঙ্গাযিত্ৰান সদ্ধম্মং, জোতযিত্ৰা চ সব্বধি;

যাৰ জীৰিতপরিযন্তং, ঠত্ৰা পঞ্চসতাপি তে.

খীণাসৰা জুতীমন্তো, থেরা কস্সপআদযো;

খীণস্নেহপদীপাৰ, নিব্বাযিংসু অনালযা.

অথানুক্কমেন গচ্ছন্তেসু রত্তিন্দিৰেসু ৰস্সসতপরিনিব্বুতে ভগৰতি ৰেসালিকা ৰজ্জিপুত্তকা ভিক্খূ ৰেসালিযং ‘‘কপ্পতি সিঙ্গীলোণকপ্পো, কপ্পতি দ্ৰঙ্গুলকপ্পো, কপ্পতি গামন্তরকপ্পো, কপ্পতি আৰাসকপ্পো, কপ্পতি অনুমতিকপ্পো, কপ্পতি আচিণ্ণকপ্পো, কপ্পতি অমথিতকপ্পো, কপ্পতি জল়োগিং পাতুং, কপ্পতি অদসকং নিসীদনং, কপ্পতি জাতরূপরজত’’ন্তি ইমানি দস ৰত্থূনি দীপেসুং. তেসং সুসুনাগপুত্তো কাল়াসোকো নাম রাজা পক্খো অহোসি.

তেন খো পন সমযেন আযস্মা যসো কাকণ্ডকপুত্তো ৰজ্জীসু চারিকং চরমানো ‘‘ৰেসালিকা কির ৰজ্জিপুত্তকা ভিক্খূ ৰেসালিযং দস ৰত্থূনি দীপেন্তী’’তি সুত্ৰা ‘‘ন খো পনেতং পতিরূপং য্ৰাহং দসবলস্স সাসনৰিপত্তিং সুত্ৰা অপ্পোস্সুক্কো ভৰেয্যং. হন্দাহং অধম্মৰাদিনো নিগ্গহেত্ৰা ধম্মং দীপেমী’’তি চিন্তেন্তো যেন ৰেসালী তদৰসরি. তত্র সুদং আযস্মা যসো কাকণ্ডকপুত্তো ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালাযং.

তেন খো পন সমযেন ৰেসালিকা ৰজ্জিপুত্তকা ভিক্খূ তদহুপোসথে কংসপাতিং উদকেন পূরেত্ৰা মজ্ঝে ভিক্খুসঙ্ঘস্স ঠপেত্ৰা আগতাগতে ৰেসালিকে উপাসকে এৰং ৰদন্তি – ‘‘দেথাৰুসো, সঙ্ঘস্স কহাপণম্পি অড্ঢম্পি পাদম্পি মাসকরূপম্পি, ভৰিস্সতি সঙ্ঘস্স পরিক্খারেন করণীয’’ন্তি সব্বং তাৰ ৰত্তব্বং, যাৰ ‘‘ইমায পন ৰিনযসঙ্গীতিযা সত্ত ভিক্খুসতানি অনূনানি অনধিকানি অহেসুং, তস্মা অযং দুতিযসঙ্গীতি সত্তসতিকাতি ৰুচ্চতী’’তি.

এৰং তস্মিঞ্চ সন্নিপাতে দ্ৰাদস ভিক্খুসতসহস্সানি সন্নিপতিংসু আযস্মতা যসেন সমুস্সাহিতা. তেসং মজ্ঝে আযস্মতা রেৰতেন পুট্ঠেন সব্বকামিত্থেরেন ৰিনযং ৰিস্সজ্জেন্তেন তানি দস ৰত্থূনি ৰিনিচ্ছিতানি, অধিকরণং ৰূপসমিতং. অথ থেরা ‘‘পুন ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ সঙ্গাযিস্সামা’’তি তিপিটকধরে পত্তপটিসম্ভিদে সত্তসতে ভিক্খূ উচ্চিনিত্ৰা ৰেসালিযং ৰালিকারামে সন্নিপতিত্ৰা মহাকস্সপত্থেরেন সঙ্গাযিতসদিসমেৰ সব্বং সাসনমলং সোধেত্ৰা পুন পিটকৰসেন নিকাযৰসেন অঙ্গৰসেন ধম্মক্খন্ধৰসেন চ সব্বং ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ সঙ্গাযিংসু. অযং সঙ্গীতি অট্ঠহি মাসেহি নিট্ঠিতা. যা লোকে –

সতেহি সত্তহি কতা, তেন সত্তসতাতি চ;

পুব্বে কতং উপাদায, দুতিযাতি চ ৰুচ্চতীতি.

সা পনাযং –

যেহি থেরেহি সঙ্গীতা, সঙ্গীতি তেসু ৰিস্সুতা;

সব্বকামী চ সাল়্হো চ, রেৰতো খুজ্জসোভিতো.

যসো চ সাণসম্ভূতো, এতে সদ্ধিৰিহারিকা;

থেরা আনন্দথেরস্স, দিট্ঠপুব্বা তথাগতং.

সুমনো ৰাসভগামী চ, ঞেয্যা সদ্ধিৰিহারিকা;

দ্ৰে ইমে অনুরুদ্ধস্স, দিট্ঠপুব্বা তথাগতং.

দুতিযো পন সঙ্গীতো, যেহি থেরেহি সঙ্গহো;

সব্বেপি পন্নভারা তে, কতকিচ্চা অনাসৰাতি.

অযং দুতিযসঙ্গীতি.

এৰমিমং দুতিযসঙ্গীতিং সঙ্গাযিত্ৰা থেরা ‘‘উপ্পজ্জিস্সতি নু খো অনাগতেপি সাসনস্স এৰরূপং অব্বুদ’’ন্তি ওলোকযমানা ইমং অদ্দসংসু – ‘‘ইতো ৰস্সসতস্স উপরি অট্ঠারসমে ৰস্সে পাটলিপুত্তে ধম্মাসোকো নাম রাজা উপ্পজ্জিত্ৰা সকলজম্বুদীপে রজ্জং কারেস্সতি. সো বুদ্ধসাসনে পসীদিত্ৰা মহন্তং লাভসক্কারং পৰত্তযিস্সতি. ততো তিত্থিযা লাভসক্কারং পত্থযমানা সাসনে পব্বজিত্ৰা সকং সকং দিট্ঠিং পরিদীপেস্সন্তি. এৰং সাসনে মহন্তং অব্বুদং উপ্পজ্জিস্সতী’’তি. অথ নেসং এতদহোসি – ‘‘কিন্নু খো মযং এতস্মিং অব্বুদে উপ্পন্নে সম্মুখা ভৰিস্সাম, ন ভৰিস্সামা’’তি. অথ তে সব্বেৰ তদা অত্তনো অসম্মুখভাৰং ঞত্ৰা ‘‘কো নু খো তং অধিকরণং ৰূপসমেতুং সমত্থো ভৰিস্সতী’’তি সকলং মনুস্সলোকং ছকামাৰচরদেৰলোকঞ্চ ওলোকেন্তা ন কঞ্চি দিস্ৰা ব্রহ্মলোকে তিস্সং নাম মহাব্রহ্মানং অদ্দসংসু পরিত্তাযুকং উপরিব্রহ্মলোকূপপত্তিযা ভাৰিতমগ্গং. দিস্ৰান নেসং এতদহোসি – ‘‘সচে মযং এতস্স ব্রহ্মুনো মনুস্সলোকে নিব্বত্তনত্থায উস্সাহং করেয্যাম, অদ্ধা এস মোগ্গলিব্রাহ্মণস্স গেহে পটিসন্ধিং গহেস্সতি. ততো চ মন্তেহি পলোভিতো নিক্খমিত্ৰা পব্বজিস্সতি. সো এৰং পব্বজিত্ৰা সকলং বুদ্ধৰচনং উগ্গহেত্ৰা অধিগতপটিসম্ভিদো হুত্ৰা তিত্থিযে মদ্দিত্ৰা তং অধিকরণং ৰিনিচ্ছিত্ৰা সাসনং পগ্গণ্হিস্সতী’’তি.

তে ব্রহ্মলোকং গন্ত্ৰা তিস্সং মহাব্রহ্মানং এতদৰোচুং – ‘‘ইতো ৰস্সসতস্স উপরি অট্ঠারসমে ৰস্সে সাসনে মহন্তং অব্বুদং উপ্পজ্জিস্সতি. মযঞ্চ সকলং মনুস্সলোকং ছকামাৰচরদেৰলোকঞ্চ ওলোকযমানা কঞ্চি সাসনং পগ্গহেতুং সমত্থং অদিস্ৰা ব্রহ্মলোকং ৰিচিনন্তা ভৰন্তমেৰ অদ্দসাম. সাধু, সপ্পুরিস, মনুস্সলোকে নিব্বত্তিত্ৰা দসবলস্স সাসনং পগ্গণ্হিতুং পটিঞ্ঞং দেহী’’তি.

এৰং ৰুত্তে মহাব্রহ্মা, ‘‘অহং কির সাসনে উপ্পন্নং অব্বুদং সোধেত্ৰা সাসনং পগ্গহেতুং সমত্থো ভৰিস্সামী’’তি হট্ঠপহট্ঠো উদগ্গুদগ্গো হুত্ৰা, ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা পটিঞ্ঞং অদাসি. থেরা ব্রহ্মলোকে তং করণীযং তীরেত্ৰা পুন পচ্চাগমিংসু.

তেন খো পন সমযেন সিগ্গৰত্থেরো চ চণ্ডৰজ্জিত্থেরো চ দ্ৰেপি নৰকা হোন্তি দহরভিক্খূ তিপিটকধরা পত্তপটিসম্ভিদা খীণাসৰা, তে তং অধিকরণং ন সম্পাপুণিংসু. থেরা ‘‘তুম্হে, আৰুসো, অম্হাকং ইমস্মিং অধিকরণে নো সহাযকা অহুৰত্থ, তেন ৰো ইদং দণ্ডকম্মং হোতু – ‘তিস্সো নাম ব্রহ্মা মোগ্গলিব্রাহ্মণস্স গেহে পটিসন্ধিং গণ্হিস্সতি, তং তুম্হাকং একো নীহরিত্ৰা পব্বাজেতু, একো বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হাপেতূ’’’তি ৰত্ৰা সব্বেপি যাৰতাযুকং ঠত্ৰা –

সব্বকামিপ্পভুতযো, তেপি থেরা মহিদ্ধিকা;

অগ্গিক্খন্ধাৰ লোকম্হি, জলিত্ৰা পরিনিব্বুতা.

দুতিযং সঙ্গহং কত্ৰা, ৰিসোধেত্ৰান সাসনং;

অনাগতেপি কত্ৰান, হেতুং সদ্ধম্মসুদ্ধিযা.

খীণাসৰা ৰসিপ্পত্থা, পভিন্নপটিসম্ভিদা;

অনিচ্চতাৰসং থেরা, তেপি নাম উপাগতা.

এৰং অনিচ্চতং জম্মিং, ঞত্ৰা দুরভিসম্ভৰং;

তং পত্তুং ৰাযমে ধীরো, যং নিচ্চং অমতং পদন্তি.

এত্তাৰতা সব্বাকারেন দুতিযসঙ্গীতিৰণ্ণনা নিট্ঠিতা হোতি.

দুতিযসঙ্গীতিকথা নিট্ঠিতা

ততিযসঙ্গীতিকথা

তিস্সোপি খো মহাব্রহ্মা ব্রহ্মলোকতো চৰিত্ৰা মোগ্গলিব্রাহ্মণস্স গেহে পটিসন্ধিং অগ্গহেসি. সিগ্গৰত্থেরোপি তস্স পটিসন্ধিগ্গহণতো পভুতি সত্ত ৰস্সানি ব্রাহ্মণস্স গেহং পিণ্ডায পাৰিসি. একদিৰসম্পি উল়ুঙ্কমত্তং ৰা যাগুং কটচ্ছুমত্তং ৰা ভত্তং নালত্থ. সত্তন্নং পন ৰস্সানং অচ্চযেন একদিৰসং ‘‘অতিচ্ছথ, ভন্তে’’তি ৰচনমত্তং অলত্থ. তংদিৰসমেৰ ব্রাহ্মণোপি বহিদ্ধা কিঞ্চি করণীযং কত্ৰা আগচ্ছন্তো পটিপথে থেরং দিস্ৰা, ‘‘ভো পব্বজিত, অম্হাকং গেহং অগমিত্থা’’তি আহ. ‘‘আম, ব্রাহ্মণ, অগমিম্হা’’তি. ‘‘অপি কিঞ্চি লভিত্থা’’তি? ‘‘আম, ব্রাহ্মণ, লভিম্হা’’তি. সো গেহং গন্ত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘তস্স পব্বজিতস্স কিঞ্চি অদত্থা’’তি? ‘‘ন কিঞ্চি অদম্হা’’তি. ব্রাহ্মণো দুতিযদিৰসে ঘরদ্ৰারেযেৰ নিসীদি ‘‘অজ্জ পব্বজিতং মুসাৰাদেন নিগ্গহেস্সামী’’তি. থেরো দুতিযদিৰসে ব্রাহ্মণস্স ঘরদ্ৰারং সম্পত্তো. ব্রাহ্মণো থেরং দিস্ৰাৰ এৰমাহ – ‘‘তুম্হে হিয্যো অম্হাকং গেহে কিঞ্চি অলদ্ধাযেৰ ‘লভিম্হা’তি অৰোচুত্থ. ৰট্টতি নু খো তুম্হাকং মুসাৰাদো’’তি! থেরো আহ – ‘‘মযং, ব্রাহ্মণ, তুম্হাকং গেহে সত্ত ৰস্সানি ‘অতিচ্ছথা’তি ৰচনমত্তম্পি অলভিত্ৰা হিয্যো ‘অতিচ্ছথা’তি ৰচনমত্তং লভিম্হ; অথেতং পটিসন্থারং উপাদায এৰমৰোচুম্হা’’তি.

ব্রাহ্মণো চিন্তেসি – ‘‘ইমে পটিসন্থারমত্তম্পি লভিত্ৰা ‘লভিম্হা’তি পসংসন্তি, অঞ্ঞং কিঞ্চি খাদনীযং ভোজনীযং লভিত্ৰা কস্মা ন পসংসন্তী’’তি পসীদিত্ৰা অত্তনো অত্থায পটিযাদিতভত্ততো কটচ্ছুমত্তং ভিক্খং তদুপিযঞ্চ ব্যঞ্জনং দাপেত্ৰা ‘‘ইমং ভিক্খং সব্বকালং তুম্হে লভিস্সথা’’তি আহ. সো পুনদিৰসতো পভুতি উপসঙ্কমন্তস্স থেরস্স উপসমং দিস্ৰা ভিয্যোসোমত্তায পসীদিত্ৰা থেরং নিচ্চকালং অত্তনো ঘরে ভত্তৰিস্সগ্গকরণত্থায যাচি. থেরো অধিৰাসেত্ৰা দিৰসে দিৰসে ভত্তকিচ্চং কত্ৰা গচ্ছন্তো থোকং থোকং বুদ্ধৰচনং কথেত্ৰা গচ্ছতি. সোপি খো মাণৰকো সোল়সৰস্সুদ্দেসিকোযেৰ তিণ্ণং ৰেদানং পারগূ অহোসি. ব্রহ্মলোকতো আগতসুদ্ধসত্তস্স আসনে ৰা সযনে ৰা অঞ্ঞো কোচি নিসজ্জিতা ৰা নিপজ্জিতা ৰা নত্থি. সো যদা আচরিযঘরং গচ্ছতি, তদাস্স মঞ্চপীঠং সেতেন ৰত্থেন পটিচ্ছাদেত্ৰা লগ্গেত্ৰা ঠপেন্তি. থেরো চিন্তেসি – ‘‘সমযো দানি মাণৰকং পব্বাজেতুং, চিরঞ্চ মে ইধাগচ্ছন্তস্স, ন চ কাচি মাণৰকেন সদ্ধিং কথা উপ্পজ্জতি. হন্দ দানি ইমিনা উপাযেন পল্লঙ্কং নিস্সায উপ্পজ্জিস্সতী’’তি গেহং গন্ত্ৰা যথা তস্মিং গেহে ঠপেত্ৰা মাণৰকস্স পল্লঙ্কং অঞ্ঞং ন কিঞ্চি আসনং দিস্সতি তথা অধিট্ঠাসি. ব্রাহ্মণস্স গেহজনো থেরং দিস্ৰা অঞ্ঞং কিঞ্চি আসনং অপস্সন্তো মাণৰকস্স পল্লঙ্কং অত্থরিত্ৰা থেরস্স অদাসি. নিসীদি থেরো পল্লঙ্কে. মাণৰকোপি খো তঙ্খণঞ্ঞেৰ আচরিযঘরা আগম্ম থেরং অত্তনো পল্লঙ্কে নিসিন্নং দিস্ৰা কুপিতো অনত্তমনো ‘‘কো মম পল্লঙ্কং সমণস্স পঞ্ঞপেসী’’তি আহ.

থেরো ভত্তকিচ্চং কত্ৰা ৰূপসন্তে মাণৰকস্স চণ্ডিক্কভাৰে এৰমাহ – ‘‘কিং পন ত্ৰং, মাণৰক, কিঞ্চি মন্তং জানাসী’’তি? মাণৰকো ‘‘ভো পব্বজিত, মযি দানি মন্তে অজানন্তে অঞ্ঞে কে জানিস্সন্তী’’তি ৰত্ৰা, থেরং পুচ্ছি – ‘‘তুম্হে পন মন্তং জানাথা’’তি? ‘‘পুচ্ছ, মাণৰক, পুচ্ছিত্ৰা সক্কা জানিতু’’ন্তি. অথ খো মাণৰকো তীসু ৰেদেসু সনিঘণ্ডুকেটুভেসু সাক্খরপ্পভেদেসু ইতিহাসপঞ্চমেসু যানি যানি গণ্ঠিট্ঠানানি, যেসং যেসং নযং নেৰ অত্তনা পস্সতি নাপিস্স আচরিযো অদ্দস, তেসু তেসু থেরং পুচ্ছি. থেরো ‘‘পকতিযাপি তিণ্ণং ৰেদানং পারগূ, ইদানি পন পটিসম্ভিদাপ্পত্তো, তেনস্স নত্থি তেসং পঞ্হানং ৰিস্সজ্জনে ভারো’’তি তাৰদেৰ তে পঞ্হে ৰিস্সজ্জেত্ৰা মাণৰকং আহ – ‘‘মাণৰক, অহং তযা বহুং পুচ্ছিতো; অহম্পি দানি তং একং পঞ্হং পুচ্ছামি, ব্যাকরিস্সসি মে’’তি? ‘‘আম, ভো পব্বজিত, পুচ্ছ ব্যাকরিস্সামী’’তি. থেরো চিত্তযমকে ইমং পঞ্হং পুচ্ছি –

‘‘যস্স চিত্তং উপ্পজ্জতি ন নিরুজ্ঝতি তস্স চিত্তং নিরুজ্ঝিস্সতি নুপ্পজ্জিস্সতি; যস্স ৰা পন চিত্তং নিরুজ্ঝিস্সতি নুপ্পজ্জিস্সতি তস্স চিত্তং উপ্পজ্জতি ন নিরুজ্ঝতী’’তি?

মাণৰো উদ্ধং ৰা অধো ৰা হরিতুং অসক্কোন্তো ‘‘কিং নাম, ভো পব্বজিত, ইদ’’ন্তি আহ. ‘‘বুদ্ধমন্তো নামাযং, মাণৰা’’তি. ‘‘সক্কা পনাযং, ভো, ময্হম্পি দাতু’’ন্তি. ‘‘সক্কা মাণৰ, অম্হেহি গহিতপব্বজ্জং গণ্হন্তস্স দাতু’’ন্তি. ততো মাণৰো মাতাপিতরো উপসঙ্কমিত্ৰা আহ – ‘‘অযং পব্বজিতো বুদ্ধমন্তং নাম জানাতি, ন চ অত্তনো সন্তিকে অপব্বজিতস্স দেতি, অহং এতস্স সন্তিকে পব্বজিত্ৰা মন্তং উগ্গণ্হিস্সামী’’তি.

অথস্স মাতাপিতরো ‘‘পব্বজিত্ৰাপি নো পুত্তো মন্তে গণ্হতু, গহেত্ৰা পুনাগমিস্সতী’’তি মঞ্ঞমানা ‘‘উগ্গণ্হ, পুত্তা’’তি অনুজানিংসু. থেরো দারকং পব্বাজেত্ৰা দ্ৰত্তিংসাকারকম্মট্ঠানং তাৰ আচিক্খি. সো তত্থ পরিকম্মং করোন্তো নচিরস্সেৰ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. ততো থেরো চিন্তেসি – ‘‘সামণেরো সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠিতো, অভব্বো দানি সাসনতো নিৰত্তিতুং. সচে পনস্সাহং কম্মট্ঠানং ৰড্ঢেত্ৰা কথেয্যং, অরহত্তং পাপুণেয্য, অপ্পোস্সুক্কো ভৰেয্য বুদ্ধৰচনং গহেতুং, সমযো দানি নং চণ্ডৰজ্জিত্থেরস্স সন্তিকং পেসেতু’’ন্তি. ততো আহ – ‘‘এহি ত্ৰং, সামণের, থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হ. মম ৰচনেন তঞ্চ আরোগ্যং পুচ্ছ; এৰঞ্চ ৰদেহি – ‘উপজ্ঝাযো মং, ভন্তে, তুম্হাকং সন্তিকং পহিণী’তি. ‘কো নাম তে উপজ্ঝাযো’তি চ ৰুত্তে ‘সিগ্গৰত্থেরো নাম, ভন্তে’তি ৰদেয্যাসি. ‘অহং কো নামা’তি ৰুত্তে এৰং ৰদেয্যাসি – ‘মম উপজ্ঝাযো, ভন্তে, তুম্হাকং নামং জানাতী’’’তি.

‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তিস্সো সামণেরো থেরং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা অনুপুব্বেন চণ্ডৰজ্জিত্থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি. থেরো সামণেরং পুচ্ছি – ‘‘কুতো আগতোসী’’তি? ‘‘উপজ্ঝাযো মং, ভন্তে, তুম্হাকং সন্তিকং পহিণী’’তি. ‘‘কো নাম তে উপজ্ঝাযো’’তি? ‘‘সিগ্গৰত্থেরো নাম, ভন্তে’’তি. ‘‘অহং কো নামা’’তি? ‘‘মম উপজ্ঝাযো, ভন্তে, তুম্হাকং নামং জানাতী’’তি. ‘‘পত্তচীৰরং দানি পটিসামেহী’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি সামণেরো পত্তচীৰরং পটিসামেত্ৰা পুনদিৰসে পরিৰেণং সম্মজ্জিত্ৰা উদকদন্তপোনং উপট্ঠাপেসি. থেরো তস্স সম্মজ্জিতট্ঠানং পুন সম্মজ্জি. তং উদকং ছড্ডেত্ৰা অঞ্ঞং উদকং আহরি. তঞ্চ দন্তকট্ঠং অপনেত্ৰা অঞ্ঞং দন্তকট্ঠং গণ্হি. এৰং সত্ত দিৰসানি কত্ৰা সত্তমে দিৰসে পুন পুচ্ছি. সামণেরো পুনপি পুব্বে কথিতসদিসমেৰ কথেসি. থেরো ‘‘সো ৰতাযং ব্রাহ্মণো’’তি সঞ্জানিত্ৰা ‘‘কিমত্থং আগতোসী’’তি আহ. ‘‘বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হত্থায, ভন্তে’’তি. থেরো ‘‘উগ্গণ্হ দানি, সামণেরা’’তি ৰত্ৰা পুন দিৰসতো পভুতি বুদ্ধৰচনং পট্ঠপেসি. তিস্সো সামণেরোৰ হুত্ৰা, ঠপেত্ৰা ৰিনযপিটকং সব্বং বুদ্ধৰচনং উগ্গণ্হি সদ্ধিং অট্ঠকথায. উপসম্পন্নকালে পন অৰস্সিকোৰ সমানো তিপিটকধরো অহোসি. আচরিযুপজ্ঝাযা মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরস্স হত্থে সকলং বুদ্ধৰচনং পতিট্ঠাপেত্ৰা যাৰতাযুকং ঠত্ৰা পরিনিব্বাযিংসু. মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরোপি অপরেন সমযেন কম্মট্ঠানং ৰড্ঢেত্ৰা অরহত্তপ্পত্তো বহূনং ধম্মৰিনযং ৰাচেসি.

তেন খো পন সমযেন বিন্দুসারস্স রঞ্ঞো একসতপুত্তা অহেসুং. তে সব্বে অসোকো অত্তনা সদ্ধিং একমাতিকং তিস্সকুমারং ঠপেত্ৰা ঘাতেসি. ঘাতেন্তো চ চত্তারি ৰস্সানি অনভিসিত্তোৰ রজ্জং কারেত্ৰা চতুন্নং ৰস্সানং অচ্চযেন তথাগতস্স পরিনিব্বানতো দ্ৰিন্নং ৰস্সসতানং উপরি অট্ঠারসমে ৰস্সে সকলজম্বুদীপে একরজ্জাভিসেকং পাপুণি. অভিসেকানুভাৰেন চস্স ইমা রাজিদ্ধিযো আগতা – মহাপথৰিযা হেট্ঠা যোজনপ্পমাণে আণা পৰত্ততি; তথা উপরি আকাসে অনোতত্তদহতো অট্ঠহি কাজেহি সোল়স পানীযঘটে দিৰসে দিৰসে দেৰতা আহরন্তি, যতো সাসনে উপ্পন্নসদ্ধো হুত্ৰা অট্ঠ ঘটে ভিক্খুসঙ্ঘস্স অদাসি, দ্ৰে ঘটে সট্ঠিমত্তানং তিপিটকধরভিক্খূনং, দ্ৰে ঘটে অগ্গমহেসিযা অসন্ধিমিত্তায, চত্তারো ঘটে অত্তনা পরিভুঞ্জি; দেৰতাএৰ হিমৰন্তে নাগলতাদন্তকট্ঠং নাম অত্থি সিনিদ্ধং মুদুকং রসৰন্তং তং দিৰসে দিৰসে আহরন্তি, যেন রঞ্ঞো চ মহেসিযা চ সোল়সন্নঞ্চ নাটকিত্থিসহস্সানং সট্ঠিমত্তানঞ্চ ভিক্খুসহস্সানং দেৰসিকং দন্তপোনকিচ্চং নিপ্পজ্জতি. দেৰসিকমেৰ চস্স দেৰতা অগদামলকং অগদহরীতকং সুৰণ্ণৰণ্ণঞ্চ গন্ধরসসম্পন্নং অম্বপক্কং আহরন্তি. তথা ছদ্দন্তদহতো পঞ্চৰণ্ণনিৰাসনপাৰুরণং পীতকৰণ্ণহত্থপুচ্ছনপটকং দিব্বঞ্চ পানকং আহরন্তি. দেৰসিকমেৰ পনস্স ন্হানগন্ধং অনুৰিলেপনগন্ধং পারুপনত্থায অসুত্তমযিকং সুমনপুপ্ফপটং মহারহঞ্চ অঞ্জনং নাগভৰনতো নাগরাজানো আহরন্তি. ছদ্দন্তদহেৰ উট্ঠিতস্স সালিনো নৰ ৰাহসহস্সানি দিৰসে দিৰসে সুকা আহরন্তি. মূসিকা নিত্থুসকণে করোন্তি, একোপি খণ্ডতণ্ডুলো ন হোতি, রঞ্ঞো সব্বট্ঠানেসু অযমেৰ তণ্ডুলো পরিভোগং গচ্ছতি. মধুমক্খিকা মধুং করোন্তি. কম্মারসালাসু অচ্ছা কূটং পহরন্তি. করৰীকসকুণা আগন্ত্ৰা মধুরস্সরং ৰিকূজন্তা রঞ্ঞো বলিকম্মং করোন্তি.

ইমাহি ইদ্ধীহি সমন্নাগতো রাজা একদিৰসং সুৰণ্ণসঙ্খলিকবন্ধনং পেসেত্ৰা চতুন্নং বুদ্ধানং অধিগতরূপদস্সনং কপ্পাযুকং কাল়ং নাম নাগরাজানং আনযিত্ৰা সেতচ্ছত্তস্স হেট্ঠা মহারহে পল্লঙ্কে নিসীদাপেত্ৰা অনেকসতৰণ্ণেহি জলজ থলজপুপ্ফেহি সুৰণ্ণপুপ্ফেহি চ পূজং কত্ৰা সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতেহি সোল়সহি নাটকিত্থিসহস্সেহি সমন্ততো পরিক্খিপিত্ৰা ‘‘অনন্তঞাণস্স তাৰ মে সদ্ধম্মৰরচক্কৰত্তিনো সম্মাসম্বুদ্ধস্স রূপং ইমেসং অক্খীনং আপাথং করোহী’’তি ৰত্ৰা তেন নিম্মিতং সকলসরীরৰিপ্পকিণ্ণপুঞ্ঞপ্পভাৰনিব্বত্তাসীতানুব্যঞ্জনপটিমণ্ডিতদ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণসস্সিরীকতায ৰিকসিতকমলুপ্পলপুণ্ডরীকপটিমণ্ডিতমিৰ সলিলতলং তারাগণরস্মিজালৰিসদৰিপ্ফুরিতসোভাসমুজ্জলিতমিৰ গগনতলং নীলপীতলোহিতাদিভেদৰিচিত্রৰণ্ণরংসিৰিনদ্ধব্যামপ্পভাপরিক্খেপৰিলাসিতায সঞ্চাপ্পভানুরাগইন্দধনুৰিজ্জুলতাপরিক্খিত্তমিৰ কনকগিরিসিখরং নানাৰিরাগৰিমলকেতুমালাসমুজ্জলিতচারুমত্থকসোভং নযনরসাযতনমিৰ ব্রহ্মদেৰমনুজনাগযক্খগণানং বুদ্ধরূপং পস্সন্তো সত্ত দিৰসানি অক্খিপূজং নাম অকাসি.

রাজা কির অভিসেকং পাপুণিত্ৰা তীণিযেৰ সংৰচ্ছরানি বাহিরকপাসণ্ডং পরিগ্গণ্হি. চতুত্থে সংৰচ্ছরে বুদ্ধসাসনে পসীদি. তস্স কির পিতা বিন্দুসারো ব্রাহ্মণভত্তো অহোসি, সো ব্রাহ্মণানঞ্চ ব্রাহ্মণজাতিযপাসণ্ডানঞ্চ পণ্ডরঙ্গপরিব্বাজকাদীনং সট্ঠিসহস্সমত্তানং নিচ্চভত্তং পট্ঠপেসি. অসোকোপি পিতরা পৰত্তিতং দানং অত্তনো অন্তেপুরে তথেৰ দদমানো একদিৰসং সীহপঞ্জরে ঠিতো তে উপসমপরিবাহিরেন আচারেন ভুঞ্জমানে অসংযতিন্দ্রিযে অৰিনীতইরিযাপথে দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ঈদিসং দানং উপপরিক্খিত্ৰা যুত্তট্ঠানে দাতুং ৰট্টতী’’তি. এৰং চিন্তেত্ৰা অমচ্চে আহ – ‘‘গচ্ছথ, ভণে, অত্তনো অত্তনো সাধুসম্মতে সমণব্রাহ্মণে অন্তেপুরং অতিহরথ, দানং দস্সামা’’তি. অমচ্চা ‘‘সাধু, দেৰা’’তি রঞ্ঞো পটিস্সুণিত্ৰা তে তে পণ্ডরঙ্গপরিব্বাজকাজীৰকনিগণ্ঠাদযো আনেত্ৰা ‘‘ইমে, মহারাজ, অম্হাকং অরহন্তো’’তি আহংসু.

অথ রাজা অন্তেপুরে উচ্চাৰচানি আসনানি পঞ্ঞপেত্ৰা ‘‘আগচ্ছন্তূ’’তি ৰত্ৰা আগতাগতে আহ – ‘‘অত্তনো অত্তনো পতিরূপে আসনে নিসীদথা’’তি. তেসু একচ্চে ভদ্দপীঠকেসু, একচ্চে ফলকপীঠকেসু নিসীদিংসু. তে দিস্ৰা রাজা ‘‘নত্থি নেসং অন্তো সারো’’তি ঞত্ৰা তেসং অনুরূপং খাদনীযং ভোজনীযং দত্ৰা উয্যোজেসি.

এৰং গচ্ছন্তে কালে একদিৰসং রাজা সীহপঞ্জরে ঠিতো অদ্দস নিগ্রোধসামণেরং রাজঙ্গণেন গচ্ছন্তং দন্তং গুত্তং সন্তিন্দ্রিযং ইরিযাপথসম্পন্নং. কো পনাযং নিগ্রোধো নাম? বিন্দুসাররঞ্ঞো জেট্ঠপুত্তস্স সুমনরাজকুমারস্স পুত্তো.

তত্রাযং অনুপুব্বিকথা

বিন্দুসাররঞ্ঞো কির দুব্বলকালেযেৰ অসোককুমারো অত্তনা লদ্ধং উজ্জেনীরজ্জং পহায আগন্ত্ৰা সব্বনগরং অত্তনো হত্থগতং কত্ৰা সুমনরাজকুমারং অগ্গহেসি. তংদিৰসমেৰ সুমনস্স রাজকুমারস্স সুমনা নাম দেৰী পরিপুণ্ণগব্ভা অহোসি. সা অঞ্ঞাতকৰেসেন নিক্খমিত্ৰা অৰিদূরে অঞ্ঞতরং চণ্ডালগামং সন্ধায গচ্ছন্তী জেট্ঠকচণ্ডালস্স গেহতো অৰিদূরে অঞ্ঞতরস্মিং নিগ্রোধরুক্খে অধিৰত্থায দেৰতায ‘‘ইতো এহি, সুমনে’’তি ৰদন্তিযা সদ্দং সুত্ৰা তস্সা সমীপং গতা. দেৰতা অত্তনো আনুভাৰেন একং সালং নিম্মিনিত্ৰা ‘‘এত্থ ৰসাহী’’তি অদাসি. সা তং সালং পাৰিসি. গতদিৰসেযেৰ চ পুত্তং ৰিজাযি. সা তস্স নিগ্রোধদেৰতায পরিগ্গহিতত্তা ‘‘নিগ্রোধো’’ ত্ৰেৰ নামং অকাসি. জেট্ঠকচণ্ডালো দিট্ঠদিৰসতো পভুতি তং অত্তনো সামিধীতরং ৰিয মঞ্ঞমানো নিবদ্ধৰত্তং পট্ঠপেসি. রাজধীতা তত্থ সত্ত ৰস্সানি ৰসি. নিগ্রোধকুমারোপি সত্তৰস্সিকো জাতো. তদা মহাৰরুণত্থেরো নাম একো অরহা দারকস্স হেতুসম্পদং দিস্ৰা রক্খিত্ৰা তত্থ ৰিহরমানো ‘‘সত্তৰস্সিকো দানি দারকো, কালো নং পব্বাজেতু’’ন্তি চিন্তেত্ৰা রাজধীতায আরোচাপেত্ৰা নিগ্রোধকুমারং পব্বাজেসি. কুমারো খুরগ্গেযেৰ অরহত্তং পাপুণি. সো একদিৰসং পাতোৰ সরীরং জগ্গিত্ৰা আচরিযুপজ্ঝাযৰত্তং কত্ৰা পত্তচীৰরমাদায ‘‘মাতুউপাসিকায গেহদ্ৰারং গচ্ছামী’’তি নিক্খমি. মাতুনিৰাসনট্ঠানঞ্চস্স দক্খিণদ্ৰারেন নগরং পৰিসিত্ৰা নগরমজ্ঝেন গন্ত্ৰা পাচীনদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা গন্তব্বং হোতি.

তেন চ সমযেন অসোকো ধম্মরাজা পাচীনদিসাভিমুখো সীহপঞ্জরে চঙ্কমতি. তঙ্খণঞ্ঞেৰ নিগ্রোধো রাজঙ্গণং সম্পাপুণি সন্তিন্দ্রিযো সন্তমানসো যুগমত্তং পেক্খমানো. তেন ৰুত্তং – ‘‘একদিৰসং রাজা সীহপঞ্জরে ঠিতো অদ্দস নিগ্রোধসামণেরং রাজঙ্গণেন গচ্ছন্তং দন্তং গুত্তং সন্তিন্দ্রিযং ইরিযাপথসম্পন্ন’’ন্তি. দিস্ৰা পনস্স এতদহোসি – ‘‘অযং জনো সব্বোপি ৰিক্খিত্তচিত্তো ভন্তমিগপ্পটিভাগো. অযং পন দারকো অৰিক্খিত্তচিত্তো অতিৰিয চস্স আলোকিতৰিলোকিতং সমিঞ্জনপসারণঞ্চ সোভতি. অদ্ধা এতস্স অব্ভন্তরে লোকুত্তরধম্মো ভৰিস্সতী’’তি রঞ্ঞো সহ দস্সনেনেৰ সামণেরে চিত্তং পসীদি, পেমং সণ্ঠহি. কস্মা? পুব্বে হি কির পুঞ্ঞকরণকালে এস রঞ্ঞো জেট্ঠভাতা ৰাণিজকো অহোসি. ৰুত্তম্পি হেতং –

‘‘পুব্বে ৰ সন্নিৰাসেন, পচ্চুপ্পন্নহিতেন ৰা;

এৰং তং জাযতে পেমং, উপ্পলং ৰ যথোদকে’’তি. (জা. ১.২.১৭৪);

অথ রাজা সঞ্জাতপেমো সবহুমানো ‘‘এতং সামণেরং পক্কোসথা’’তি অমচ্চে পেসেসি. ‘‘তে অতিচিরাযন্তী’’তি পুন দ্ৰে তযো পেসেসি – ‘‘তুরিতং আগচ্ছতূ’’তি. সামণেরো অত্তনো পকতিযা এৰ অগমাসি. রাজা পতিরূপমাসনং ঞত্ৰা ‘‘নিসীদথা’’তি আহ. সো ইতো চিতো চ ৰিলোকেত্ৰা ‘‘নত্থি দানি অঞ্ঞে ভিক্খূ’’তি সমুস্সিতসেতচ্ছত্তং রাজপল্লঙ্কং উপসঙ্কমিত্ৰা পত্তগ্গহণত্থায রঞ্ঞো আকারং দস্সেসি. রাজা তং পল্লঙ্কসমীপং উপগচ্ছন্তংযেৰ দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘অজ্জেৰ দানি অযং সামণেরো ইমস্স গেহস্স সামিকো ভৰিস্সতী’’তি সামণেরো রঞ্ঞো হত্থে পত্তং দত্ৰা পল্লঙ্কং অভিরুহিত্ৰা নিসীদি. রাজা অত্তনো অত্থায সম্পাদিতং সব্বং যাগুখজ্জকভত্তৰিকতিং উপনামেসি. সামণেরো অত্তনো যাপনীযমত্তকমেৰ সম্পটিচ্ছি. ভত্তকিচ্চাৰসানে রাজা আহ – ‘‘সত্থারা তুম্হাকং দিন্নোৰাদং জানাথা’’তি? ‘‘জানামি, মহারাজ, একদেসেনা’’তি. ‘‘তাত, ময্হম্পি নং কথেহী’’তি. ‘‘সাধু, মহারাজা’’তি রঞ্ঞো অনুরূপং ধম্মপদে অপ্পমাদৰগ্গং অনুমোদনত্থায অভাসি.

রাজা পন ‘‘অপ্পমাদো অমতপদং, পমাদো মচ্চুনো পদ’’ন্তি সুত্ৰাৰ ‘‘অঞ্ঞাতং, তাত, পরিযোসাপেহী’’তি আহ. অনুমোদনাৰসানে চ ‘‘অট্ঠ তে, তাত, ধুৰভত্তানি দম্মী’’তি আহ. সামণেরো আহ – ‘‘এতানি অহং উপজ্ঝাযস্স দম্মি, মহারাজা’’তি. ‘‘কো অযং, তাত, উপজ্ঝাযো নামা’’তি? ‘‘ৰজ্জাৰজ্জং দিস্ৰা চোদেতা সারেতা চ, মহারাজা’’তি. ‘‘অঞ্ঞানিপি তে, তাত, অট্ঠ দম্মী’’তি. ‘‘এতানি আচরিযস্স দম্মি, মহারাজা’’তি. ‘‘কো অযং, তাত, আচরিযো নামা’’তি? ‘‘ইমস্মিং সাসনে সিক্খিতব্বকধম্মেসু পতিট্ঠাপেতা, মহারাজা’’তি. ‘‘সাধু, তাত, অঞ্ঞানিপি তে অট্ঠ দম্মী’’তি. ‘‘এতানিপি ভিক্খুসঙ্ঘস্স দম্মি, মহারাজা’’তি. ‘‘কো অযং, তাত, ভিক্খুসঙ্ঘো নামা’’তি? ‘‘যং নিস্সায, মহারাজ, অম্হাকং আচরিযুপজ্ঝাযানঞ্চ মম চ পব্বজ্জা চ উপসম্পদা চা’’তি. রাজা ভিয্যোসো মত্তায তুট্ঠচিত্তো আহ – ‘‘অঞ্ঞানিপি তে, তাত, অট্ঠ দম্মী’’তি. সামণেরো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা পুনদিৰসে দ্ৰত্তিংস ভিক্খূ গহেত্ৰা রাজন্তেপুরং পৰিসিত্ৰা ভত্তকিচ্চমকাসি. রাজা ‘‘অঞ্ঞেপি দ্ৰত্তিংস ভিক্খূ তুম্হেহি সদ্ধিং স্ৰে ভিক্খং গণ্হন্তূ’’তি এতেনেৰ উপাযেন দিৰসে দিৰসে ৰড্ঢাপেন্তো সট্ঠিসহস্সানং ব্রাহ্মণপরিব্বাজকাদীনং ভত্তং উপচ্ছিন্দিত্ৰা অন্তোনিৰেসনে সট্ঠিসহস্সানং ভিক্খূনং নিচ্চভত্তং পট্ঠপেসি নিগ্রোধত্থেরে গতেনেৰ পসাদেন. নিগ্রোধত্থেরোপি রাজানং সপরিসং তীসু সরণেসু পঞ্চসু চ সীলেসু পতিট্ঠাপেত্ৰা বুদ্ধসাসনে পোথুজ্জনিকেন পসাদেন অচলপ্পসাদং কত্ৰা পতিট্ঠাপেসি. পুন রাজা অসোকারামং নাম মহাৰিহারং কারেত্ৰা সট্ঠিসহস্সানং ভিক্খূনং নিচ্চভত্তং পট্ঠপেসি. সকলজম্বুদীপে চতুরাসীতিযা নগরসহস্সেসু চতুরাসীতিৰিহারসহস্সানি কারাপেসি চতুরাসীতিসহস্সচেতিযপটিমণ্ডিতানি ধম্মেনেৰ, নো অধম্মেন.

একদিৰসং কির রাজা অসোকারামে মহাদানং দত্ৰা সট্ঠিসহস্সভিক্খুসঙ্ঘস্স মজ্ঝে নিসজ্জ সঙ্ঘং চতূহি পচ্চযেহি পৰারেত্ৰা ইমং পঞ্হং পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, ভগৰতা দেসিতধম্মো নাম কিত্তকো হোতী’’তি? ‘‘অঙ্গতো, মহারাজ, নৰঙ্গানি, খন্ধতো চতুরাসীতিধম্মক্খন্ধসহস্সানী’’তি. রাজা ধম্মে পসীদিত্ৰা ‘‘একেকং ধম্মক্খন্ধং একেকৰিহারেন পূজেস্সামী’’তি একদিৰসমেৰ ছন্নৰুতিকোটিধনং ৰিসজ্জেত্ৰা অমচ্চে আণাপেসি – ‘‘এথ, ভণে, একমেকস্মিং নগরে একমেকং ৰিহারং কারাপেন্তা চতুরাসীতিযা নগরসহস্সেসু চতুরাসীতিৰিহারসহস্সানি কারাপেথা’’তি. সযঞ্চ অসোকারামে অসোকমহাৰিহারত্থায কম্মং পট্ঠপেসি. সঙ্ঘো ইন্দগুত্তত্থেরং নাম মহিদ্ধিকং মহানুভাৰং খীণাসৰং নৰকম্মাধিট্ঠাযকং অদাসি. থেরো যং যং ন নিট্ঠাতি তং তং অত্তনো আনুভাৰেন নিট্ঠাপেসি. এৰম্পি তীহি সংৰচ্ছরেহি ৰিহারকম্মং নিট্ঠাপেসি. একদিৰসমেৰ সব্বনগরেহি পণ্ণানি আগমিংসু.

অমচ্চা রঞ্ঞো আরোচেসুং – ‘‘নিট্ঠিতানি, দেৰ, চতুরাসীতিৰিহারসহস্সানী’’তি. রাজা নগরে ভেরিং চরাপেসি – ‘‘ইতো সত্তন্নং দিৰসানং অচ্চযেন ৰিহারমহো ভৰিস্সতি. সব্বে অট্ঠ সীলঙ্গানি সমাদিযিত্ৰা অন্তোনগরে চ বহিনগরে চ ৰিহারমহং পটিযাদেন্তূ’’তি. ততো সত্তন্নং দিৰসানং অচ্চযেন সব্বালঙ্কারৰিভূসিতায অনেকসতসহস্সসঙ্খ্যায চতুরঙ্গিনিযা সেনায পরিৰুতো দেৰলোকে অমরৰতিযা রাজধানিযা সিরিতো অধিকতরসস্সিরীকং ৰিয নগরং কাতুকামেন উস্সাহজাতেন মহাজনেন অলঙ্কতপটিযত্তং নগরং অনুৰিচরন্তো ৰিহারং গন্ত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স মজ্ঝে অট্ঠাসি.

তস্মিঞ্চ খণে সন্নিপতিতা অসীতি ভিক্খুকোটিযো অহেসুং, ভিক্খুনীনঞ্চ ছন্নৰুতিসতসহস্সানি. তত্থ খীণাসৰভিক্খূযেৰ সতসহস্সসঙ্খ্যা অহেসুং. তেসং এতদহোসি – ‘‘সচে রাজা অত্তনো অধিকারং অনৰসেসং পস্সেয্য অতিৰিয বুদ্ধসাসনে পসীদেয্যা’’তি. ততো লোকৰিৰরণং নাম পাটিহারিযং অকংসু. রাজা অসোকারামে ঠিতোৰ চতুদ্দিসা অনুৰিলোকেন্তো সমন্ততো সমুদ্দপরিযন্তং জম্বুদীপং পস্সতি চতুরাসীতিঞ্চ ৰিহারসহস্সানি উল়ারায ৰিহারমহপূজায ৰিরোচমানানি. সো তং ৰিভূতিং পস্সমানো উল়ারেন পীতিপামোজ্জেন সমন্নাগতো ‘‘অত্থি পন অঞ্ঞস্সপি কস্সচি এৰরূপং পীতিপামোজ্জং উপ্পন্নপুব্ব’’ন্তি চিন্তেন্তো ভিক্খুসঙ্ঘং পুচ্ছি – ‘‘ভন্তে, অম্হাকং লোকনাথস্স দসবলস্স সাসনে কো মহাপরিচ্চাগং পরিচ্চজি. কস্স পরিচ্চাগো মহন্তোতি? ভিক্খুসঙ্ঘো মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরস্স ভারং অকাসি. থেরো আহ – ‘‘মহারাজ, দসবলস্স সাসনে পচ্চযদাযকো নাম তযা সদিসো ধরমানেপি তথাগতে ন কোচি অহোসি, তৰেৰ পরিচ্চাগো মহা’’তি. রাজা থেরস্স ৰচনং সুত্ৰা উল়ারেন পীতিপামোজ্জেন নিরন্তরং ফুট্ঠসরীরো হুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘নত্থি কির মযা সদিসো পচ্চযদাযকো, ময্হং কির পরিচ্চাগো মহা, অহং কির দেয্যধম্মেন সাসনং পগ্গণ্হামি. কিং পনাহং এৰং সতি সাসনস্স দাযাদো হোমি, ন হোমী’’তি. ততো ভিক্খুসঙ্ঘং পুচ্ছি – ‘‘ভৰামি নু খো অহং, ভন্তে, সাসনস্স দাযাদো’’তি?

ততো মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরো রঞ্ঞো ইদং ৰচনং সুত্ৰা রাজপুত্তস্স মহিন্দস্স উপনিস্সযসম্পত্তিং সম্পস্সমানো ‘‘সচে অযং কুমারো পব্বজিস্সতি সাসনস্স অতিৰিয ৰুড্ঢি ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা রাজানং এতদৰোচ – ‘‘ন খো, মহারাজ, এত্তাৰতা সাসনস্স দাযাদো হোতি; অপিচ খো পচ্চযদাযকোতি ৰা উপট্ঠাকোতি ৰা সঙ্খ্যং গচ্ছতি. যোপি হি, মহারাজ, পথৰিতো যাৰ ব্রহ্মলোকপরিমাণং পচ্চযরাসিং দদেয্য সোপি ‘সাসনে দাযাদো’তি সঙ্খ্যং ন গচ্ছতী’’তি. ‘‘অথ কথং চরহি, ভন্তে, সাসনস্স দাযাদো হোতী’’তি? ‘‘যো হি কোচি, মহারাজ, অড্ঢো ৰা দলিদ্দো ৰা অত্তনো ওরসং পুত্তং পব্বাজেতি – অযং ৰুচ্চতি, মহারাজ, দাযাদো সাসনস্সা’’তি.

এৰং ৰুত্তে অসোকো রাজা ‘‘অহং কির এৰরূপং পরিচ্চাগং কত্ৰাপি নেৰ সাসনস্স দাযাদভাৰং পত্তো’’তি সাসনে দাযাদভাৰং পত্থযমানো ইতো চিতো চ ৰিলোকেত্ৰা অদ্দস মহিন্দকুমারং অৰিদূরে ঠিতং. দিস্ৰানস্স এতদহোসি – ‘‘কিঞ্চাপি অহং ইমং কুমারং তিস্সকুমারস্স পব্বজিতকালতো পভুতি ওপরজ্জে ঠপেতুকামো, অথ খো ওপরজ্জতোপি পব্বজ্জাৰ উত্তমা’’তি. ততো কুমারং আহ – ‘‘সক্খসি ত্ৰং, তাত, পব্বজিতু’’ন্তি? কুমারো পকতিযাপি তিস্সকুমারস্স পব্বজিতকালতো পভুতি পব্বজিতুকামোৰ রঞ্ঞো ৰচনং সুত্ৰা অতিৰিয পামোজ্জজাতো হুত্ৰা আহ – ‘‘পব্বজামি, দেৰ, মং পব্বাজেত্ৰা তুম্হে সাসনদাযাদা হোথা’’তি.

তেন চ সমযেন রাজধীতা সঙ্ঘমিত্তাপি তস্মিংযেৰ ঠানে ঠিতা হোতি. তস্সা চ সামিকো অগ্গিব্রহ্মা নাম কুমারো যুৰরাজেন তিস্সকুমারেন সদ্ধিং পব্বজিতো হোতি. রাজা তং দিস্ৰা আহ – ‘‘ত্ৰম্পি, অম্ম, পব্বজিতুং সক্খসী’’তি? ‘‘সাধু, তাত, সক্কোমী’’তি. রাজা পুত্তানং মনং লভিত্ৰা পহট্ঠচিত্তো ভিক্খুসঙ্ঘং এতদৰোচ – ‘‘ভন্তে, ইমে দারকে পব্বাজেত্ৰা মং সাসনে দাযাদং করোথা’’তি. সঙ্ঘো রঞ্ঞো ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা কুমারং মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরেন উপজ্ঝাযেন মহাদেৰত্থেরেন চ আচরিযেন পব্বাজেসি. মজ্ঝন্তিকত্থেরেন আচরিযেন উপসম্পাদেসি. তদা কির কুমারো পরিপুণ্ণৰীসতিৰস্সোৰ হোতি. সো তস্মিংযেৰ উপসম্পদসীমমণ্ডলে সহ পটিসম্ভিদাহি অরহত্তং পাপুণি. সঙ্ঘমিত্তাযপি রাজধীতায আচরিযা আযুপালিত্থেরী নাম, উপজ্ঝাযা পন ধম্মপালিত্থেরী নাম অহোসি. তদা সঙ্ঘমিত্তা অট্ঠারসৰস্সা হোতি. তং পব্বজিতমত্তং তস্মিংযেৰ সীমমণ্ডলে সিক্খায পতিট্ঠাপেসুং. উভিন্নং পব্বজিতকালে রাজা ছব্বস্সাভিসেকো হোতি.

অথ মহিন্দত্থেরো উপসম্পন্নকালতো পভুতি অত্তনো উপজ্ঝাযস্সেৰ সন্তিকে ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ পরিযাপুণন্তো দ্ৰেপি সঙ্গীতিযো আরূল়্হং তিপিটকসঙ্গহিতং সাট্ঠকথং সব্বং থেরৰাদং তিণ্ণং ৰস্সানং অব্ভন্তরে উগ্গহেত্ৰা অত্তনো উপজ্ঝাযস্স অন্তেৰাসিকানং সহস্সমত্তানং ভিক্খূনং পামোক্খো অহোসি. তদা অসোকো ধম্মরাজা নৰৰস্সাভিসেকো হোতি. রঞ্ঞো পন অট্ঠৰস্সাভিসেককালেযেৰ কোন্তপুত্ততিস্সত্থেরো ব্যাধিপটিকম্মত্থং ভিক্খাচারৰত্তেন আহিণ্ডন্তো পসতমত্তং সপ্পিং অলভিত্ৰা ব্যাধিবলেন পরিক্খীণাযুসঙ্খারো ভিক্খুসঙ্ঘং অপ্পমাদেন ওৰদিত্ৰা আকাসে পল্লঙ্কেন নিসীদিত্ৰা তেজোধাতুং সমাপজ্জিত্ৰা পরিনিব্বাযি. রাজা তং পৰত্তিং সুত্ৰা থেরস্স সক্কারং কত্ৰা ‘‘মযি নাম রজ্জং কারেন্তে এৰং ভিক্খূনং পচ্চযা দুল্লভা’’তি নগরস্স চতূসু দ্ৰারেসু পোক্খরণিযো কারাপেত্ৰা ভেসজ্জস্স পূরাপেত্ৰা দাপেসি.

তেন কির সমযেন পাটলিপুত্তস্স চতূসু দ্ৰারেসু চত্তারি সতসহস্সানি, সভাযং সতসহস্সন্তি দিৰসে দিৰসে পঞ্চসতসহস্সানি রঞ্ঞো উপ্পজ্জন্তি. ততো রাজা নিগ্রোধত্থেরস্স দেৰসিকং সতসহস্সং ৰিসজ্জেসি. বুদ্ধস্স চেতিযে গন্ধমালাদীহি পূজনত্থায সতসহস্সং. ধম্মস্স সতসহস্সং, তং ধম্মধরানং বহুস্সুতানং চতুপচ্চযত্থায উপনীযতি. সঙ্ঘস্স সতসহস্সং, চতূসু দ্ৰারেসু ভেসজ্জত্থায সতসহস্সং. এৰং সাসনে উল়ারো লাভসক্কারো নিব্বত্তি.

তিত্থিযা পরিহীনলাভসক্কারা অন্তমসো ঘাসচ্ছাদনম্পি অলভন্তা লাভসক্কারং পত্থযমানা সাসনে পব্বজিত্ৰা সকানি সকানি দিট্ঠিগতানি ‘‘অযং ধম্মো, অযং ৰিনযো’’তি দীপেন্তি. পব্বজ্জং অলভমানাপি সযমেৰ মুণ্ডেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা ৰিহারেসু ৰিচরন্তা উপোসথম্পি পৰারণম্পি সঙ্ঘকম্মম্পি গণকম্মম্পি পৰিসন্তি. ভিক্খূ তেহি সদ্ধিং উপোসথং ন করোন্তি. তদা মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরো ‘‘উপ্পন্নং দানি ইদং অধিকরণং, তং নচিরস্সেৰ কক্খল়ং ভৰিস্সতি. ন খো পনেতং সক্কা ইমেসং মজ্ঝে ৰসন্তেন ৰূপসমেতু’’ন্তি মহিন্দত্থেরস্স গণং নীয্যাতেত্ৰা অত্তনা ফাসুৰিহারেন ৰিহরিতুকামো অহোগঙ্গপব্বতং অগমাসি. তেপি খো তিত্থিযা ভিক্খুসঙ্ঘেন ধম্মেন ৰিনযেন সত্থুসাসনেন নিগ্গয্হমানাপি ধম্মৰিনযানুলোমায পটিপত্তিযা অসণ্ঠহন্তা অনেকরূপং সাসনস্স অব্বুদঞ্চ মলঞ্চ কণ্টকঞ্চ সমুট্ঠাপেসুং. কেচি অগ্গিং পরিচরন্তি, কেচি পঞ্চাতপেন তাপেন্তি, কেচি আদিচ্চং অনুপরিৰত্তন্তি, কেচি ‘‘ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ ৰোভিন্দিস্সামা’’তি পগ্গণ্হিংসু. তদা ভিক্খুসঙ্ঘো ন তেহি সদ্ধিং উপোসথং ৰা পৰারণং ৰা অকাসি. অসোকারামে সত্তৰস্সানি উপোসথো উপচ্ছিজ্জি. রঞ্ঞোপি এতমত্থং আরোচেসুং. রাজা একং অমচ্চং আণাপেসি – ‘‘ৰিহারং গন্ত্ৰা অধিকরণং ৰূপসমেত্ৰা উপোসথং কারাপেহী’’তি. অমচ্চো রাজানং পটিপুচ্ছিতুং অৰিসহন্তো অঞ্ঞে অমচ্চে উপসঙ্কমিত্ৰা আহ – ‘‘রাজা মং ‘ৰিহারং গন্ত্ৰা অধিকরণং ৰূপসমেত্ৰা উপোসথং কারাপেহী’তি পহিণি. কথং নু খো অধিকরণং ৰূপসম্মতী’’তি? তে আহংসু – ‘‘মযং এৰং সল্লক্খেম – ‘যথা নাম পচ্চন্তং ৰূপসমেন্তা চোরে ঘাতেন্তি, এৰমেৰ যে উপোসথং ন করোন্তি, তে মারেতুকামো রাজা ভৰিস্সতী’’’তি. অথ সো অমচ্চো ৰিহারং গন্ত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতেত্ৰা আহ – ‘‘অহং রঞ্ঞা ‘উপোসথং কারাপেহী’তি পেসিতো. করোথ দানি, ভন্তে, উপোসথ’’ন্তি. ভিক্খূ ‘‘ন মযং তিত্থিযেহি সদ্ধিং উপোসথং করোমা’’তি আহংসু. অথ অমচ্চো থেরাসনতো পট্ঠায অসিনা সীসানি পাতেতুং আরদ্ধো.

অদ্দসা খো তিস্সত্থেরো তং অমচ্চং তথা ৰিপ্পটিপন্নং. তিস্সত্থেরো নাম ন যো ৰা সো ৰা, রঞ্ঞো একমাতিকো ভাতা তিস্সকুমারো নাম, তং কির রাজা পত্তাভিসেকো ওপরজ্জে ঠপেসি. সো একদিৰসং ৰনচারং গতো অদ্দস মহন্তং মিগসঙ্ঘং চিত্তকীল়ায কীল়ন্তং. দিস্ৰানস্স এতদহোসি – ‘‘ইমে তাৰ তিণভক্খা মিগা এৰং কীল়ন্তি, ইমে পন সমণা রাজকুলে পণীতানি ভোজনানি ভুঞ্জিত্ৰা মুদুকাসু সেয্যাসু সযমানা কিং নাম কীল়িতং ন কীল়িস্সন্তী’’তি! সো ততো আগন্ত্ৰা ইমং অত্তনো ৰিতক্কং রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা ‘‘অট্ঠানে কুক্কুচ্চাযিতং কুমারেন! হন্দ, নং এৰং সঞ্ঞাপেস্সামী’’তি একদিৰসং কেনচি কারণেন কুদ্ধো ৰিয হুত্ৰা ‘‘এহি সত্তদিৰসেন রজ্জং সম্পটিচ্ছ, ততো তং ঘাতেস্সামী’’তি মরণভযেন তজ্জেত্ৰা তমত্থং সঞ্ঞাপেসি. সো কির কুমারো ‘‘সত্তমে মং দিৰসে মারেস্সতী’’তি ন চিত্তরূপং ন্হাযি, ন ভুঞ্জি, ন সুপি, অতিৰিয লূখসরীরো অহোসি. ততো নং রাজা পুচ্ছি – ‘‘কিস্স ত্ৰং এৰরূপো জাতো’’তি? ‘‘মরণভযেন, দেৰা’’তি. ‘‘অরে, ত্ৰং নাম পরিচ্ছিন্নমরণং সম্পস্সমানো ৰিস্সত্থো ন কীল়সি? ভিক্খূ অস্সাসপস্সাসনিবদ্ধং মরণং পেক্খমানা কথং কীল়িস্সন্তী’’তি! ততো পভুতি কুমারো সাসনে পসীদি.

সো পুন একদিৰসং মিগৰং নিক্খমিত্ৰা অরঞ্ঞে অনুৰিচরমানো অদ্দস যোনকমহাধম্মরক্খিতত্থেরং অঞ্ঞতরেন হত্থিনাগেন সালসাখং গহেত্ৰা বীজিযমানং নিসিন্নং. দিস্ৰা পামোজ্জজাতো চিন্তেসি – ‘‘কদা নু খো অহম্পি অযং মহাথেরো ৰিয পব্বজেয্যং! সিযা নু খো সো দিৰসো’’তি. থেরো তস্সাসযং ৰিদিত্ৰা তস্স পস্সন্তস্সেৰ আকাসে উপ্পতিত্ৰা অসোকারামে পোক্খরণিযা উদকতলে ঠত্ৰা চীৰরঞ্চ উত্তরাসঙ্গঞ্চ আকাসে লগ্গেত্ৰা ন্হাযিতুং আরদ্ধো.

কুমারো থেরস্সানুভাৰং দিস্ৰা অতিৰিয পসন্নো ‘‘অজ্জেৰ পব্বজিস্সামী’’তি নিৰত্তিত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি – ‘‘পব্বজিস্সামহং, দেৰা’’তি. রাজা অনেকপ্পকারং যাচিত্ৰাপি তং নিৰত্তেতুং অসক্কোন্তো অসোকারামগমনীযমগ্গং অলঙ্কারাপেত্ৰা কুমারং ছণৰেসং গাহাপেত্ৰা অলঙ্কতায সেনায পরিৰারাপেত্ৰা ৰিহারং নেসি. ‘‘যুৰরাজা কির পব্বজিস্সতী’’তি সুত্ৰা বহূ ভিক্খূ পত্তচীৰরানি পটিযাদেসুং. কুমারো পধানঘরং গন্ত্ৰা মহাধম্মরক্খিতত্থেরস্সেৰ সন্তিকে পব্বজি সদ্ধিং পুরিসসতসহস্সেন. কুমারস্স পন অনুপব্বজিতানং গণনপরিচ্ছেদো নত্থি. কুমারো রঞ্ঞো চতুৰস্সাভিসেককালে পব্বজিতো. অথঞ্ঞোপি রঞ্ঞো ভাগিনেয্যো সঙ্ঘমিত্তায সামিকো অগ্গিব্রহ্মা নাম কুমারো অত্থি. সঙ্ঘমিত্তা তং পটিচ্চ একমেৰ পুত্তং ৰিজাযি. সোপি ‘‘যুৰরাজা পব্বজিতো’’তি সুত্ৰা রাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা – ‘‘অহম্পি, দেৰ, পব্বজিস্সামী’’তি যাচি. ‘‘পব্বজ, তাতা’’তি চ রঞ্ঞা অনুঞ্ঞাতো তংদিৰসমেৰ পব্বজি.

এৰং অনুপব্বজিতো, উল়ারৰিভৰেন খত্তিযজনেন;

রঞ্ঞো কনিট্ঠভাতা, তিস্সত্থেরোতি ৰিঞ্ঞেয্যো.

সো তং অমচ্চং তথা ৰিপ্পটিপন্নং দিস্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ন রাজা থেরে মারাপেতুং পহিণেয্য; অদ্ধা ইমস্সেৰেতং অমচ্চস্স দুগ্গহিতং ভৰিস্সতী’’তি গন্ত্ৰা সযং তস্স আসন্নে আসনে নিসীদি. সো থেরং সঞ্জানিত্ৰা সত্থং নিপাতেতুং অৰিসহন্তো গন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি – ‘‘অহং, দেৰ, উপোসথং কাতুং অনিচ্ছন্তানং এত্তকানং নাম ভিক্খূনং সীসানি পাতেসিং; অথ অয্যস্স তিস্সত্থেরস্স পটিপাটি সম্পত্তা, কিন্তি করোমী’’তি? রাজা সুত্ৰাৰ – ‘‘অরে! কিং পন, ত্ৰং, মযা ভিক্খূ ঘাতেতুং পেসিতো’’তি তাৰদেৰ সরীরে উপ্পন্নদাহো হুত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা থেরে ভিক্খূ পুচ্ছি – ‘‘অযং, ভন্তে, অমচ্চো মযা অনাণত্তোৰ এৰং অকাসি, কস্স নু খো ইমিনা পাপেন ভৰিতব্ব’’ন্তি? একচ্চে থেরা, ‘‘অযং তৰ ৰচনেন অকাসি, তুয্হেতং পাপ’’ন্তি আহংসু. একচ্চে ‘‘উভিন্নম্পি ৰো এতং পাপ’’ন্তি আহংসু. একচ্চে এৰমাহংসু – ‘‘কিং পন তে, মহারাজ, অত্থি চিত্তং ‘অযং গন্ত্ৰা ভিক্খূ ঘাতেতূ’’’তি? ‘‘নত্থি, ভন্তে, কুসলাধিপ্পাযো অহং পেসেসিং – ‘সমগ্গো ভিক্খুসঙ্ঘো উপোসথং করোতূ’’’তি. ‘‘সচে ত্ৰং কুসলাধিপ্পাযো, নত্থি তুয্হং পাপং, অমচ্চস্সেৰেতং পাপ’’ন্তি. রাজা দ্ৰেল়্হকজাতো আহ – ‘‘অত্থি নু খো, ভন্তে, কোচি ভিক্খু মমেতং দ্ৰেল়্হকং ছিন্দিত্ৰা সাসনং পগ্গহেতুং সমত্থো’’তি? ‘‘অত্থি, মহারাজ, মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরো নাম, সো তে ইমং দ্ৰেল়্হকং ছিন্দিত্ৰা সাসনং পগ্গণ্হিতুং সমত্থো’’তি. রাজা তদহেৰ চত্তারো ধম্মকথিকে একেকভিক্খুসহস্সপরিৰারে, চত্তারো চ অমচ্চে একেকপুরিসসহস্সপরিৰারে ‘‘থেরং গণ্হিত্ৰা আগচ্ছথা’’তি পেসেসি. তে গন্ত্ৰা ‘‘রাজা পক্কোসতী’’তি আহংসু. থেরো নাগচ্ছি. দুতিযম্পি খো রাজা অট্ঠ ধম্মকথিকে, অট্ঠ চ অমচ্চে সহস্সসহস্সপরিৰারেযেৰ পেসেসি – ‘‘‘রাজা, ভন্তে, পক্কোসতী’তি ৰত্ৰা গণ্হিত্ৰাৰ আগচ্ছথা’’তি. তে তথেৰ আহংসু. দুতিযম্পি থেরো নাগচ্ছি. রাজা থেরে পুচ্ছি – ‘‘অহং, ভন্তে, দ্ৰিক্খত্তুং পহিণিং; কস্মা থেরো নাগচ্ছতী’’তি? ‘‘‘রাজা পক্কোসতী’তি ৰুত্তত্তা, মহারাজ, নাগচ্ছতি. এৰং পন ৰুত্তে আগচ্ছেয্য ‘সাসনং, ভন্তে, ওসীদতি, অম্হাকং সাসনং পগ্গহত্থায সহাযকা হোথা’’’তি. অথ রাজা তথা ৰত্ৰা সোল়স ধম্মকথিকে, সোল়স চ অমচ্চে সহস্সসহস্সপরিৰারে পেসেসি. ভিক্খূ চ পটিপুচ্ছি – ‘‘মহল্লকো নু খো, ভন্তে, থেরো দহরো নু খো’’তি? ‘‘মহল্লকো, মহারাজা’’তি. ‘‘ৰয্হং ৰা সিৰিকং ৰা অভিরুহিস্সতি, ভন্তে’’তি? ‘‘নাভিরুহিস্সতি, মহারাজা’’তি. ‘‘কুহিং, ভন্তে, থেরো ৰসতী’’তি? ‘‘উপরি গঙ্গায, মহারাজা’’তি. রাজা আহ – ‘‘তেন হি, ভণে, নাৰাসঙ্ঘাটং বন্ধিত্ৰা তত্থেৰ থেরং নিসীদাপেত্ৰা দ্ৰীসুপি তীরেসু আরক্খং সংৰিধায থেরং আনেথা’’তি. ভিক্খূ চ অমচ্চা চ থেরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা রঞ্ঞো সাসনং আরোচেসুং.

থেরো সুত্ৰা ‘‘যং খো অহং মূলতো পট্ঠায সাসনং পগ্গণ্হিস্সামীতি পব্বজিতোম্হি. অযং দানি মে সো কালো অনুপ্পত্তো’’তি চম্মখণ্ডং গণ্হিত্ৰাৰ উট্ঠহি. অথ ‘‘থেরো স্ৰে পাটলিপুত্তং সম্পাপুণিস্সতী’’তি রত্তিভাগে রাজা সুপিনং অদ্দস. এৰরূপো সুপিনো অহোসি – ‘‘সব্বসেতো হত্থিনাগো আগন্ত্ৰা রাজানং সীসতো পট্ঠায পরামসিত্ৰা দক্খিণহত্থে অগ্গহেসী’’তি. পুনদিৰসে রাজা সুপিনজ্ঝাযকে পুচ্ছি – ‘‘মযা এৰরূপো সুপিনো দিট্ঠো, কিং মে ভৰিস্সতী’’তি? একো তং, ‘‘মহারাজ, সমণনাগো দক্খিণহত্থে গণ্হিস্সতী’’তি. অথ রাজা তাৰদেৰ ‘‘থেরো আগতো’’তি সুত্ৰা গঙ্গাতীরং গন্ত্ৰা নদিং ওতরিত্ৰা অব্ভুগ্গচ্ছন্তো জাণুমত্তে উদকে থেরং সম্পাপুণিত্ৰা থেরস্স নাৰাতো ওতরন্তস্স হত্থং অদাসি. থেরো রাজানং দক্খিণহত্থে অগ্গহেসি. তং দিস্ৰা অসিগ্গাহা ‘‘থেরস্স সীসং পাতেস্সামা’’তি কোসতো অসিং অব্বাহিংসু. কস্মা? এতং কির চারিত্তং রাজকুলেসু – ‘‘যো রাজানং হত্থে গণ্হতি তস্স অসিনা সীসং পাতেতব্ব’’ন্তি. রাজা ছাযংযেৰ দিস্ৰা আহ – ‘‘পুব্বেপি অহং ভিক্খূসু ৰিরদ্ধকারণা অস্সাদং ন ৰিন্দামি, মা খো থেরে ৰিরজ্ঝিত্থা’’তি. থেরো পন কস্মা রাজানং হত্থে অগ্গহেসীতি? যস্মা রঞ্ঞা পঞ্হং পুচ্ছনত্থায পক্কোসাপিতো তস্মা ‘‘অন্তেৰাসিকো মে অয’’ন্তি অগ্গহেসি.

রাজা থেরং অত্তনো উয্যানং নেত্ৰা বাহিরতো তিক্খত্তুং পরিৰারাপেত্ৰা আরক্খং ঠপেত্ৰা সযমেৰ থেরস্স পাদে ধোৰিত্ৰা তেলেন মক্খেত্ৰা থেরস্স সন্তিকে নিসীদিত্ৰা ‘‘পটিবলো নু খো থেরো মম কঙ্খং ছিন্দিত্ৰা উপ্পন্নং অধিকরণং ৰূপসমেত্ৰা সাসনং পগ্গণ্হিতু’’ন্তি ৰীমংসনত্থায ‘‘অহং, ভন্তে, একং পাটিহারিযং দট্ঠুকামো’’তি আহ. ‘‘কতরং পাটিহারিযং দট্ঠুকামোসি, মহারাজা’’তি? ‘‘পথৰীকম্পনং, ভন্তে’’তি. ‘‘সকলপথৰীকম্পনং দট্ঠুকামোসি, মহারাজ, পদেসপথৰীকম্পন’’ন্তি? ‘‘কতরং পনেত্থ, ভন্তে, দুক্কর’’ন্তি? ‘‘কিং নু খো, মহারাজ, কংসপাতিযা উদকপুণ্ণায সব্বং উদকং কম্পেতুং দুক্করং; উদাহু উপড্ঢ’’ন্তি? ‘‘উপড্ঢং, ভন্তে’’তি. ‘‘এৰমেৰ খো, মহারাজ, পদেসপথৰীকম্পনং দুক্কর’’ন্তি. ‘‘তেন হি, ভন্তে, পদেসপথৰীকম্পনং পস্সিস্সামী’’তি. ‘‘তেন হি, মহারাজ, সমন্ততো যোজনে পুরত্থিমায দিসায একেন চক্কেন সীমং অক্কমিত্ৰা রথো তিট্ঠতু; দক্খিণায দিসায দ্ৰীহি পাদেহি সীমং অক্কমিত্ৰা অস্সো তিট্ঠতু; পচ্ছিমায দিসায একেন পাদেন সীমং অক্কমিত্ৰা পুরিসো তিট্ঠতু; উত্তরায দিসায উপড্ঢভাগেন সীমং অক্কমিত্ৰা একা উদকপাতি তিট্ঠতূ’’তি. রাজা তথা কারাপেসি. থেরো অভিঞ্ঞাপাদকং চতুত্থজ্ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা ততো ৰুট্ঠায ‘‘রাজা পস্সতূ’’তি যোজনপ্পমাণপথৰীচলনং অধিট্ঠহি. পুরত্থিমায দিসায রথস্স অন্তোসীমায ঠিতো পাদোৰ চলি, ইতরো ন চলি. এৰং দক্খিণপচ্ছিমদিসাসু অস্সপুরিসানং অন্তোসীমায ঠিতপাদাযেৰ চলিংসু, উপড্ঢুপড্ঢং সরীরঞ্চ. উত্তরদিসায উদকপাতিযাপি অন্তোসীমায ঠিতং উপড্ঢভাগগতমেৰ উদকং চলি, অৰসেসং নিচ্চলমহোসীতি. রাজা তং পাটিহারিযং দিস্ৰা ‘‘সক্খতি দানি থেরো সাসনং পগ্গণ্হিতু’’ন্তি নিট্ঠং গন্ত্ৰা অত্তনো কুক্কুচ্চং পুচ্ছি – ‘‘অহং, ভন্তে, একং অমচ্চং ‘ৰিহারং গন্ত্ৰা অধিকরণং ৰূপসমেত্ৰা উপোসথং কারাপেহী’তি পহিণিং, সো ৰিহারং গন্ত্ৰা এত্তকে ভিক্খূ জীৰিতা ৰোরোপেসি, এতং পাপং কস্স হোতী’’তি?

‘‘কিং পন তে, মহারাজ, অত্থি চিত্তং ‘অযং ৰিহারং গন্ত্ৰা ভিক্খূ ঘাতেতূ’’’তি? ‘‘নত্থি, ভন্তে’’তি. ‘‘সচে তে, মহারাজ, নত্থি এৰরূপং চিত্তং, নত্থি তুয্হং পাপ’’ন্তি. অথ থেরো রাজানং এতমত্থং ইমিনা সুত্তেন সঞ্ঞাপেসি – ‘‘চেতনাহং, ভিক্খৰে, কম্মং ৰদামি. চেতযিত্ৰা কম্মং করোতি – কাযেন ৰাচায মনসা’’তি (অ. নি. ৬.৬৩).

তমেৰত্থং পরিদীপেতুং তিত্তিরজাতকং (জা. ১.৪.৭৫) আহরি – ‘‘অতীতে, মহারাজ, দীপকতিত্তিরো তাপসং পুচ্ছি –

‘ঞাতকো নো নিসিন্নোতি, বহু আগচ্ছতী জনো;

পটিচ্চ কম্মং ফুসতি, তস্মিং মে সঙ্কতে মনো’তি.

তাপসো আহ – ‘অত্থি পন তে চিত্তং মম সদ্দেন চ রূপদস্সনেন চ আগন্ত্ৰা এতে পক্খিনো বজ্ঝন্তু ৰা হঞ্ঞন্তু ৰা’তি? ‘নত্থি, ভন্তে’তি তিত্তিরো আহ. ততো নং তাপসো সঞ্ঞাপেসি – ‘সচে তে নত্থি চিত্তং, নত্থি পাপং; চেতযন্তমেৰ হি পাপং ফুসতি, নাচেতযন্তং.

‘ন পটিচ্চ কম্মং ফুসতি, মনো চে নপ্পদুস্সতি;

অপ্পোস্সুক্কস্স ভদ্রস্স, ন পাপমুপলিম্পতী’’’তি.

এৰং থেরো রাজানং সঞ্ঞাপেত্ৰা তত্থেৰ রাজুয্যানে সত্ত দিৰসানি ৰসন্তো রাজানং সমযং উগ্গণ্হাপেসি. রাজা সত্তমে দিৰসে অসোকারামে ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতাপেত্ৰা সাণিপাকারং পরিক্খিপাপেত্ৰা সাণিপাকারন্তরে নিসিন্নো একলদ্ধিকে একলদ্ধিকে ভিক্খূ একতো একতো কারাপেত্ৰা একমেকং ভিক্খুসমূহং পক্কোসাপেত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘কিংৰাদী সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি? ততোসস্সতৰাদিনো ‘‘সস্সতৰাদী’’তি আহংসু. একচ্চসস্সতিকা…পে… অন্তানন্তিকা… অমরাৰিক্খেপিকা… অধিচ্চসমুপ্পন্নিকা… সঞ্ঞীৰাদা… অসঞ্ঞীৰাদা… নেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীৰাদা … উচ্ছেদৰাদা… দিট্ঠধম্মনিব্বানৰাদা ‘‘দিট্ঠধম্মনিব্বানৰাদী’’তি আহংসু. রাজা পঠমমেৰ সমযস্স উগ্গহিতত্তা ‘‘নযিমে ভিক্খূ, অঞ্ঞতিত্থিযা ইমে’’তি ঞত্ৰা তেসং সেতকানি ৰত্থানি দত্ৰা উপ্পব্বাজেসি. তে সব্বেপি সট্ঠিসহস্সা অহেসুং.

অথঞ্ঞে ভিক্খূ পক্কোসাপেত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘কিংৰাদী, ভন্তে, সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি? ‘‘ৰিভজ্জৰাদী, মহারাজা’’তি. এৰং ৰুত্তে রাজা থেরং পুচ্ছি – ‘‘ৰিভজ্জৰাদী, ভন্তে, সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি? ‘‘আম, মহারাজা’’তি. ততো রাজা ‘‘সুদ্ধং দানি, ভন্তে, সাসনং; করোতু ভিক্খুসঙ্ঘো উপোসথ’’ন্তি আরক্খং দত্ৰা নগরং পাৰিসি.

সমগ্গো সঙ্ঘো সন্নিপতিত্ৰা উপোসথং অকাসি. তস্মিং সন্নিপাতে সট্ঠি ভিক্খুসতসহস্সানি অহেসুং. তস্মিং সমাগমে মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরো পরপ্পৰাদং মদ্দমানো কথাৰত্থুপ্পকরণং অভাসি. ততো সট্ঠিসতসহস্সসঙ্খ্যেসু ভিক্খূসু উচ্চিনিত্ৰা তিপিটকপরিযত্তিধরানং পভিন্নপটিসম্ভিদানং তেৰিজ্জাদিভেদানং ভিক্খূনং সহস্সমেকং গহেত্ৰা যথা মহাকস্সপত্থেরো চ কাকণ্ডকপুত্তো যসত্থেরো চ ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ সঙ্গাযিংসু; এৰমেৰ ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ সঙ্গাযন্তো সব্বং সাসনমলং ৰিসোধেত্ৰা ততিযসঙ্গীতিং অকাসি. সঙ্গীতিপরিযোসানে অনেকপ্পকারং পথৰী অকম্পিত্থ. অযং সঙ্গীতি নৰহি মাসেহি নিট্ঠিতা. যা লোকে –

কতা ভিক্খুসহস্সেন, তস্মা সহস্সিকাতি চ;

পুরিমা দ্ৰে উপাদায, ততিযাতি চ ৰুচ্চতীতি.

অযং ততিযসঙ্গীতি.

এত্তাৰতা চ ‘‘কেনাভত’’ন্তি এতস্স পঞ্হস্স ৰিস্সজ্জনত্থং যং অৰোচুম্হ – ‘‘জম্বুদীপে তাৰ উপালিত্থেরমাদিং কত্ৰা আচরিযপরম্পরায যাৰ ততিযসঙ্গীতি তাৰ আভতং. তত্রাযং আচরিযপরম্পরা

‘‘উপালি দাসকো চেৰ, সোণকো সিগ্গৰো তথা;

তিস্সো মোগ্গলিপুত্তো চ, পঞ্চেতে ৰিজিতাৰিনো.

‘‘পরম্পরায ৰিনযং, দীপে জম্বুসিরিৰ্হযে;

অচ্ছিজ্জমানমানেসুং, ততিযো যাৰ সঙ্গহো’’তি.

তস্সত্থো পকাসিতোৰ হোতি.

ততিযসঙ্গহতো পন উদ্ধং ইমং দীপং মহিন্দাদীহি আভতং. মহিন্দতো উগ্গহেত্ৰা কঞ্চি কালং অরিট্ঠত্থেরাদীহি আভতং. ততো যাৰজ্জতনা তেসংযেৰ অন্তেৰাসিকপরম্পরভূতায আচরিযপরম্পরায আভতন্তি ৰেদিতব্বং. যথাহু পোরাণা –

‘‘ততো মহিন্দো ইট্টিযো, উত্তিযো সম্বলো তথা;

ভদ্দনামো চ পণ্ডিতো.

‘‘এতে নাগা মহাপঞ্ঞা, জম্বুদীপা ইধাগতা;

ৰিনযং তে ৰাচযিংসু, পিটকং তম্বপণ্ণিযা.

‘‘নিকাযে পঞ্চ ৰাচেসুং, সত্ত চেৰ পকরণে;

ততো অরিট্ঠো মেধাৰী, তিস্সদত্তো চ পণ্ডিতো.

‘‘ৰিসারদো কাল়সুমনো, থেরো চ দীঘনামকো;

দীঘসুমনো চ পণ্ডিতো.

‘‘পুনদেৰ কাল়সুমনো, নাগত্থেরো চ বুদ্ধরক্খিতো;

তিস্সত্থেরো চ মেধাৰী, দেৰত্থেরো চ পণ্ডিতো.

‘‘পুনদেৰ সুমনো মেধাৰী, ৰিনযে চ ৰিসারদো;

বহুস্সুতো চূল়নাগো, গজোৰ দুপ্পধংসিযো.

‘‘ধম্মপালিতনামো চ, রোহণে সাধুপূজিতো;

তস্স সিস্সো মহাপঞ্ঞো, খেমনামো তিপেটকো.

‘‘দীপে তারকরাজাৰ, পঞ্ঞায অতিরোচথ;

উপতিস্সো চ মেধাৰী, ফুস্সদেৰো মহাকথী.

‘‘পুনদেৰ সুমনো মেধাৰী, পুপ্ফনামো বহুস্সুতো;

মহাকথী মহাসিৰো, পিটকে সব্বত্থ কোৰিদো.

‘‘পুনদেৰ উপালি মেধাৰী, ৰিনযে চ ৰিসারদো;

মহানাগো মহাপঞ্ঞো, সদ্ধম্মৰংসকোৰিদো.

‘‘পুনদেৰ অভযো মেধাৰী, পিটকে সব্বত্থ কোৰিদো;

তিস্সত্থেরো চ মেধাৰী, ৰিনযে চ ৰিসারদো.

‘‘তস্স সিস্সো মহাপঞ্ঞো, পুপ্ফনামো বহুস্সুতো;

সাসনং অনুরক্খন্তো, জম্বুদীপে পতিট্ঠিতো.

‘‘চূল়াভযো চ মেধাৰী, ৰিনযে চ ৰিসারদো;

তিস্সত্থেরো চ মেধাৰী, সদ্ধম্মৰংসকোৰিদো.

‘‘চূল়দেৰো চ মেধাৰী, ৰিনযে চ ৰিসারদো;

সিৰত্থেরো চ মেধাৰী, ৰিনযে সব্বত্থ কোৰিদো.

‘‘এতে নাগা মহাপঞ্ঞা, ৰিনযঞ্ঞূ মগ্গকোৰিদা;

ৰিনযং দীপে পকাসেসুং, পিটকং তম্বপণ্ণিযা’’তি.

তত্রাযং অনুপুব্বিকথা – মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরো কির ইমং ততিযধম্মসঙ্গীতিং কত্ৰা এৰং চিন্তেসি – ‘‘কত্থ নু খো অনাগতে সাসনং সুপ্পতিট্ঠিতং ভৰেয্যা’’তি? অথস্স উপপরিক্খতো এতদহোসি – ‘‘পচ্চন্তিমেসু খো জনপদেসু সুপ্পতিট্ঠিতং ভৰিস্সতী’’তি. সো তেসং তেসং ভিক্খূনং ভারং কত্ৰা তে তে ভিক্খূ তত্থ তত্থ পেসেসি. মজ্ঝন্তিকত্থেরং কস্মীরগন্ধাররট্ঠং পেসেসি – ‘‘ত্ৰং এতং রট্ঠং গন্ত্ৰা এত্থ সাসনং পতিট্ঠাপেহী’’তি. মহাদেৰত্থেরং তথেৰ ৰত্ৰা মহিংসকমণ্ডলং পেসেসি. রক্খিতত্থেরং ৰনৰাসিং. যোনকধম্মরক্খিতত্থেরং অপরন্তকং. মহাধম্মরক্খিতত্থেরং মহারট্ঠং. মহারক্খিতত্থেরং যোনকলোকং. মজ্ঝিমত্থেরং হিমৰন্তদেসভাগং. সোণত্থেরঞ্চ উত্তরত্থেরঞ্চ সুৰণ্ণভূমিং. অত্তনো সদ্ধিৰিহারিকং মহিন্দত্থেরং ইট্টিযত্থেরেন উত্তিযত্থেরেন সম্বলত্থেরেন ভদ্দসালত্থেরেন চ সদ্ধিং তম্বপণ্ণিদীপং পেসেসি – ‘‘তুম্হে তম্বপণ্ণিদীপং গন্ত্ৰা এত্থ সাসনং পতিট্ঠাপেথা’’তি. সব্বেপি তং তং দিসাভাগং গচ্ছন্তা অত্তপঞ্চমা অগমংসু ‘‘পচ্চন্তিমেসু জনপদেসু পঞ্চৰগ্গো গণো অলং উপসম্পদকম্মাযা’’তি মঞ্ঞমানা.

তেন খো পন সমযেন কস্মীরগন্ধাররট্ঠে সস্সপাকসমযে অরৰাল়ো নাম নাগরাজা করকৰস্সং নাম ৰস্সাপেত্ৰা সস্সং হরাপেত্ৰা মহাসমুদ্দং পাপেতি. মজ্ঝন্তিকত্থেরো পন পাটলিপুত্ততো ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা হিমৰতি অরৰাল়দহস্স উপরি ওতরিত্ৰা অরৰাল়দহপিট্ঠিযং চঙ্কমতিপি তিট্ঠতিপি নিসীদতিপি সেয্যম্পি কপ্পেতি. নাগমাণৰকা তং দিস্ৰা অরৰাল়স্স নাগরাজস্স আরোচেসুং – ‘‘মহারাজ, একো ছিন্নভিন্নপটধরো ভণ্ডু কাসাৰৰসনো অম্হাকং উদকং দূসেতী’’তি. নাগরাজা তাৰদেৰ কোধাভিভূতো নিক্খমিত্ৰা থেরং দিস্ৰা মক্খং অসহমানো অন্তলিক্খে অনেকানি ভিংসনকানি নিম্মিনি. ততো ততো ভুসা ৰাতা ৰাযন্তি, রুক্খা ছিজ্জন্তি, পব্বতকূটানি পতন্তি, মেঘা গজ্জন্তি, ৰিজ্জুলতা নিচ্ছরন্তি, অসনিযো ফলন্তি, ভিন্নং ৰিয গগনতলং উদকং পগ্ঘরতি. ভযানকরূপা নাগকুমারা সন্নিপতন্তি. সযম্পি ধূমাযতি, পজ্জলতি, পহরণৰুট্ঠিযো ৰিস্সজ্জেতি. ‘‘কো অযং মুণ্ডকো ছিন্নভিন্নপটধরো’’তিআদীহি ফরুসৰচনেহি থেরং সন্তজ্জেসি. ‘‘এথ গণ্হথ হনথ নিদ্ধমথ ইমং সমণ’’ন্তি নাগবলং আণাপেসি. থেরো সব্বং তং ভিংসনকং অত্তনো ইদ্ধিবলেন পটিবাহিত্ৰা নাগরাজানং আহ –

‘‘সদেৰকোপি চে লোকো, আগন্ত্ৰা তাসযেয্য মং;

ন মে পটিবলো অস্স, জনেতুং ভযভেরৰং.

‘‘সচেপি ত্ৰং মহিং সব্বং, সসমুদ্দং সপব্বতং;

উক্খিপিত্ৰা মহানাগ, খিপেয্যাসি মমূপরি.

‘‘নেৰ মে সক্কুণেয্যাসি, জনেতুং ভযভেরৰং;

অঞ্ঞদত্থু তৰেৰস্স, ৰিঘাতো উরগাধিপা’’তি.

এৰং ৰুত্তে নাগরাজা ৰিহতানুভাৰো নিপ্ফলৰাযামো দুক্খী দুম্মনো অহোসি. তং থেরো তঙ্খণানুরূপায ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা তীসু সরণেসু পঞ্চসু চ সীলেসু পতিট্ঠাপেসি সদ্ধিং চতুরাসীতিযা নাগসহস্সেহি. অঞ্ঞেপি বহূ হিমৰন্তৰাসিনো যক্খা চ গন্ধব্বা চ কুম্ভণ্ডা চ থেরস্স ধম্মকথং সুত্ৰা সরণেসু চ সীলেসু চ পতিট্ঠহিংসু. পঞ্চকোপি যক্খো সদ্ধিং ভরিযায যক্খিনিযা পঞ্চহি চ পুত্তসতেহি পঠমে ফলে পতিট্ঠিতো. অথাযস্মা মজ্ঝন্তিকত্থেরো সব্বেপি নাগযক্খরক্খসে আমন্তেত্ৰা এৰমাহ –

‘‘মা দানি কোধং জনযিত্থ, ইতো উদ্ধং যথা পুরে;

সস্সঘাতঞ্চ মা কত্থ, সুখকামা হি পাণিনো;

করোথ মেত্তং সত্তেসু, ৰসন্তু মনুজা সুখ’’ন্তি.

তে সব্বেপি ‘‘সাধু ভন্তে’’তি থেরস্স পটিস্সুণিত্ৰা যথানুসিট্ঠং পটিপজ্জিংসু. তংদিৰসমেৰ চ নাগরাজস্স পূজাসমযো হোতি. অথ নাগরাজা অত্তনো রতনমযং পল্লঙ্কং আহরাপেত্ৰা থেরস্স পঞ্ঞপেসি. নিসীদি থেরো পল্লঙ্কে. নাগরাজাপি থেরং বীজযমানো সমীপে অট্ঠাসি. তস্মিং খণে কস্মীরগন্ধাররট্ঠৰাসিনো আগন্ত্ৰা থেরং দিস্ৰা ‘‘অম্হাকং নাগরাজতোপি থেরো মহিদ্ধিকতরো’’তি থেরমেৰ ৰন্দিত্ৰা নিসিন্না. থেরো তেসং আসীৰিসোপমসুত্তং কথেসি. সুত্তপরিযোসানে অসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি, কুলসতসহস্সং পব্বজি. ততো পভুতি চ কস্মীরগন্ধারা যাৰজ্জতনা কাসাৰপজ্জোতা ইসিৰাতপটিৰাতা এৰ.

গন্ত্ৰা কস্মীরগন্ধারং, ইসি মজ্ঝন্তিকো তদা;

দুট্ঠং নাগং পসাদেত্ৰা, মোচেসি বন্ধনা বহূতি.

মহাদেৰত্থেরোপি মহিংসকমণ্ডলং গন্ত্ৰা দেৰদূতসুত্তং কথেসি. সুত্তপরিযোসানে চত্তালীস পাণসহস্সানি ধম্মচক্খুং পটিলভিংসু, চত্তালীসংযেৰ পাণসহস্সানি পব্বজিংসু.

গন্ত্ৰান রট্ঠং মহিংসং, মহাদেৰো মহিদ্ধিকো;

চোদেত্ৰা দেৰদূতেহি, মোচেসি বন্ধনা বহূতি.

রক্খিতত্থেরো পন ৰনৰাসিং গন্ত্ৰা আকাসে ঠত্ৰা অনমতগ্গপরিযাযকথায ৰনৰাসিকে পসাদেসি. কথাপরিযোসানে পনস্স সট্ঠিসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. সত্ততিসহস্সমত্তা পব্বজিংসু, পঞ্চৰিহারসতানি পতিট্ঠহিংসু. এৰং সো তত্থ সাসনং পতিট্ঠাপেসি.

গন্ত্ৰান রক্খিতত্থেরো, ৰনৰাসিং মহিদ্ধিকো;

অন্তলিক্খে ঠিতো তত্থ, দেসেসি অনমতগ্গিযন্তি.

যোনকধম্মরক্খিতত্থেরোপি অপরন্তকং গন্ত্ৰা অগ্গিক্খন্ধোপমসুত্তন্তকথায অপরন্তকে পসাদেত্ৰা সত্ততি পাণসহস্সানি ধম্মামতং পাযেসি. খত্তিযকুলতো এৰ পুরিসসহস্সানি পব্বজিংসু, সমধিকানি চ ছ ইত্থিসহস্সানি. এৰং সো তত্থ সাসনং পতিট্ঠাপেসি.

অপরন্তং ৰিগাহিত্ৰা, যোনকো ধম্মরক্খিতো;

অগ্গিক্খন্ধোপমেনেত্থ, পসাদেসি জনে বহূতি.

মহাধম্মরক্খিতত্থেরো পন মহারট্ঠং গন্ত্ৰা মহানারদকস্সপজাতককথায মহারট্ঠকে পসাদেত্ৰা চতুরাসীতি পাণসহস্সানি মগ্গফলেসু পতিট্ঠাপেসি. তেরসসহস্সানি পব্বজিংসু. এৰং সো তত্থ সাসনং পতিট্ঠাপেসি.

মহারট্ঠং ইসি গন্ত্ৰা, সো মহাধম্মরক্খিতো;

জাতকং কথযিত্ৰান, পসাদেসি মহাজনন্তি.

মহারক্খিতত্থেরোপি যোনকরট্ঠং গন্ত্ৰা কাল়কারামসুত্তন্তকথায যোনকলোকং পসাদেত্ৰা সত্ততিসহস্সাধিকস্স পাণসতসহস্সস্স মগ্গফলালঙ্কারং অদাসি. সন্তিকে চস্স দসসহস্সানি পব্বজিংসু. এৰং সোপি তত্থ সাসনং পতিট্ঠাপেসি.

যোনরট্ঠং তদা গন্ত্ৰা, সো মহারক্খিতো ইসি;

কাল়কারামসুত্তেন তে পসাদেসি যোনকেতি.

মজ্ঝিমত্থেরো পন কস্সপগোত্তত্থেরেন অল়কদেৰত্থেরেন দুন্দুভিস্সরত্থেরেন মহাদেৰত্থেরেন চ সদ্ধিং হিমৰন্তদেসভাগং গন্ত্ৰা ধম্মচক্কপ্পৰত্তনসুত্তন্তকথায তং দেসং পসাদেত্ৰা অসীতিপাণকোটিযো মগ্গফলরতনানি পটিলাভেসি. পঞ্চপি চ থেরা পঞ্চ রট্ঠানি পসাদেসুং. একমেকস্স সন্তিকে সতসহস্সমত্তা পব্বজিংসু. এৰং তে তত্থ সাসনং পতিট্ঠাপেসুং.

গন্ত্ৰান মজ্ঝিমত্থেরো, হিমৰন্তং পসাদযি;

যক্খসেনং পকাসেন্তো, ধম্মচক্কপৰত্তনন্তি.

সোণত্থেরোপি সদ্ধিং উত্তরত্থেরেন সুৰণ্ণভূমিং অগমাসি. তেন চ সমযেন তত্থ একা রক্খসী সমুদ্দতো নিক্খমিত্ৰা রাজকুলে জাতে জাতে দারকে খাদতি. তংদিৰসমেৰ চ রাজকুলে একো দারকো জাতো হোতি. মনুস্সা থেরং দিস্ৰা ‘‘রক্খসানং সহাযকো এসো’’তি মঞ্ঞমানা আৰুধানি গহেত্ৰা থেরং পহরিতুকামা আগচ্ছন্তি. থেরো ‘‘কিং তুম্হে আৰুধহত্থা আগচ্ছথা’’তি আহ. তে আহংসু – ‘‘রাজকুলে জাতে জাতে দারকে রক্খসা খাদন্তি, তেসং তুম্হে সহাযকা’’তি. থেরো ‘‘ন মযং রক্খসানং সহাযকা, সমণা নাম মযং ৰিরতা পাণাতিপাতা…পে… ৰিরতা মজ্জপানা একভত্তিকা সীলৰন্তো কল্যাণধম্মা’’তি আহ. তস্মিংযেৰ চ খণে সা রক্খসী সপরিৰারা সমুদ্দতো নিক্খমি ‘‘রাজকুলে দারকো জাতো তং খাদিস্সামী’’তি. মনুস্সা তং দিস্ৰা ‘‘এসা, ভন্তে, রক্খসী আগচ্ছতী’’তি ভীতা ৰিরৰিংসু. থেরো রক্খসেহি দিগুণে অত্তভাৰে নিম্মিনিত্ৰা তেহি অত্তভাৰেহি তং রক্খসিং সপরিসং মজ্ঝে কত্ৰা উভোসু পস্সেসু পরিক্খিপি. তস্সা সপরিসায এতদহোসি – ‘‘অদ্ধা ইমেহি ইদং ঠানং লদ্ধং ভৰিস্সতি. মযং পন ইমেসং ভক্খা ভৰিস্সামা’’তি. সব্বে রক্খসা ভীতা ৰেগসা পলাযিংসু. থেরোপি তে যাৰ অদস্সনং তাৰ পলাপেত্ৰা দীপস্স সমন্ততো রক্খং ঠপেসি. তস্মিঞ্চ সমযে সন্নিপতিতং মহাজনকাযং ব্রহ্মজালসুত্তন্তকথায পসাদেত্ৰা সরণেসু চ সীলেসু চ পতিট্ঠাপেসি. সট্ঠিসহস্সানং পনেত্থ ধম্মাভিসমযো অহোসি. কুলদারকানং অড্ঢুড্ঢানি সহস্সানি পব্বজিংসু, কুলধীতানং দিযড্ঢসহস্সং. এৰং সো তত্থ সাসনং পতিট্ঠাপেসি. ততো পভুতি রাজকুলে জাতদারকানং সোণুত্তরনামমেৰ করোন্তি.

সুৰণ্ণভূমিং গন্ত্ৰান, সোণুত্তরা মহিদ্ধিকা;

পিসাচে নিদ্ধমেত্ৰান, ব্রহ্মজালং অদেসিসুন্তি.

মহিন্দত্থেরো পন ‘‘তম্বপণ্ণিদীপং গন্ত্ৰা সাসনং পতিট্ঠাপেহী’’তি উপজ্ঝাযেন চ ভিক্খুসঙ্ঘেন চ অজ্ঝিট্ঠো চিন্তেসি – ‘‘কালো নু খো মে তম্বপণ্ণিদীপং গন্তুং নো’’তি. অথস্স ৰীমংসতো ‘‘ন তাৰ কালো’’তি অহোসি. কিং পনস্স দিস্ৰা এতদহোসি? মুটসিৰরঞ্ঞো মহল্লকভাৰং. ততো চিন্তেসি – ‘‘অযং রাজা মহল্লকো, ন সক্কা ইমং গণ্হিত্ৰা সাসনং পগ্গহেতুং. ইদানি পনস্স পুত্তো দেৰানংপিযতিস্সো রজ্জং কারেস্সতি. তং গণ্হিত্ৰা সক্কা ভৰিস্সতি সাসনং পগ্গহেতুং. হন্দ যাৰ সো সমযো আগচ্ছতি, তাৰ ঞাতকে ওলোকেম. পুন দানি মযং ইমং জনপদং আগচ্ছেয্যাম ৰা ন ৰা’’তি. সো এৰং চিন্তেত্ৰা উপজ্ঝাযঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ ৰন্দিত্ৰা অসোকারামতো নিক্খম্ম তেহি ইট্টিযাদীহি চতূহি থেরেহি সঙ্ঘমিত্তায পুত্তেন সুমনসামণেরেন ভণ্ডুকেন চ উপাসকেন সদ্ধিং রাজগহনগরপরিৰত্তকেন দক্খিণাগিরিজনপদে চারিকং চরমানো ঞাতকে ওলোকেন্তো ছ মাসে অতিক্কামেসি. অথানুপুব্বেন মাতু নিৰেসনট্ঠানং ৰেদিসনগরং নাম সম্পত্তো. অসোকো কির কুমারকালে জনপদং লভিত্ৰা উজ্জেনিং গচ্ছন্তো ৰেদিসনগরং পত্ৰা ৰেদিসসেট্ঠিস্স ধীতরং অগ্গহেসি. সা তংদিৰসমেৰ গব্ভং গণ্হিত্ৰা উজ্জেনিযং মহিন্দকুমারং ৰিজাযি. কুমারস্স চুদ্দসৰস্সকালে রাজা অভিসেকং পাপুণি. সা তস্স মাতা তেন সমযেন ঞাতিঘরে ৰসতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথানুপুব্বেন মাতু নিৰেসনট্ঠানং ৰেটিসনগরং নাম সম্পত্তো’’তি.

সম্পত্তঞ্চ পন থেরং দিস্ৰা থেরমাতা দেৰী পাদেসু সিরসা ৰন্দিত্ৰা ভিক্খং দত্ৰা থেরং অত্তনা কতং ৰেদিসগিরিমহাৰিহারং নাম আরোপেসি. থেরো তস্মিং ৰিহারে নিসিন্নো চিন্তেসি – ‘‘অম্হাকং ইধ কত্তব্বকিচ্চং নিট্ঠিতং, সমযো নু খো ইদানি লঙ্কাদীপং গন্তু’’ন্তি. ততো চিন্তেসি – ‘‘অনুভৰতু তাৰ মে পিতরা পেসিতং অভিসেকং দেৰানংপিযতিস্সো, রতনত্তযগুণঞ্চ সুণাতু, ছণত্থঞ্চ নগরতো নিক্খমিত্ৰা মিস্সকপব্বতং অভিরুহতু, তদা তং তত্থ দক্খিস্সামা’’তি. অথাপরং একমাসং তত্থেৰ ৰাসং কপ্পেসি. মাসাতিক্কমেন চ জেট্ঠমূলমাসপুণ্ণমাযং উপোসথদিৰসে সন্নিপতিতা সব্বেপি – ‘‘কালো নু খো অম্হাকং তম্বপণ্ণিদীপং গমনায, উদাহু নো’’তি মন্তযিংসু. তেনাহু পোরাণা –

‘‘মহিন্দো নাম নামেন, সঙ্ঘত্থেরো তদা অহু;

ইট্টিযো উত্তিযো থেরো, ভদ্দসালো চ সম্বলো.

‘‘সামণেরো চ সুমনো, ছল়ভিঞ্ঞো মহিদ্ধিকো;

ভণ্ডুকো সত্তমো তেসং, দিট্ঠসচ্চো উপাসকো;

ইতি হেতে মহানাগা, মন্তযিংসু রহোগতা’’তি.

তদা সক্কো দেৰানমিন্দো মহিন্দত্থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা এতদৰোচ – ‘‘কালঙ্কতো, ভন্তে, মুটসিৰরাজা; ইদানি দেৰানংপিযতিস্সমহারাজা রজ্জং কারেতি. সম্মাসম্বুদ্ধেন চ তুম্হে ব্যাকতা – ‘অনাগতে মহিন্দো নাম ভিক্খু তম্বপণ্ণিদীপং পসাদেস্সতী’তি. তস্মাতিহ ৰো, ভন্তে, কালো দীপৰরং গমনায; অহম্পি ৰো সহাযো ভৰিস্সামী’’তি. কস্মা পন সক্কো এৰমাহ? ভগৰা কিরস্স বোধিমূলেযেৰ বুদ্ধচক্খুনা লোকং ৰোলোকেত্ৰা অনাগতে ইমস্স দীপস্স সম্পত্তিং দিস্ৰা এতমত্থং আরোচেসি – ‘‘তদা ত্ৰম্পি সহাযো ভৰেয্যাসী’’তি চ আণাপেসি. তস্মা এৰমাহ. থেরো তস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা অত্তসত্তমো ৰেটিসকপব্বতা ৰেহাসং উপ্পতিত্ৰা অনুরাধপুরস্স পুরত্থিমদিসায মিস্সকপব্বতে পতিট্ঠহি. যং পনেতরহি ‘‘চেতিযপব্বতো’’তিপি সঞ্জানন্তি. তেনাহু পোরাণা –

‘‘ৰেটিসগিরিম্হি রাজগহে, ৰসিত্ৰা তিংসরত্তিযো;

কালোৰ গমনস্সাতি, গচ্ছাম দীপমুত্তমং.

‘‘পল়ীনা জম্বুদীপা তে, হংসরাজাৰ অম্বরে;

এৰমুপ্পতিতা থেরা, নিপতিংসু নগুত্তমে.

‘‘পুরতো পুরসেট্ঠস্স, পব্বতে মেঘসন্নিভে;

পতিংসু সীলকূটম্হি, হংসাৰ নগমুদ্ধনী’’তি.

এৰং ইট্টিযাদীহি সদ্ধিং আগন্ত্ৰা পতিট্ঠহন্তো চ আযস্মা মহিন্দত্থেরো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পরিনিব্বানতো দ্ৰিন্নং ৰস্সসতানং উপরি ছত্তিংসতিমে ৰস্সে ইমস্মিং দীপে পতিট্ঠহীতি ৰেদিতব্বো. অজাতসত্তুস্স হি অট্ঠমে ৰস্সে সম্মাসম্বুদ্ধো পরিনিব্বাযি. তস্মিংযেৰ ৰস্সে সীহকুমারস্স পুত্তো তম্বপণ্ণিদীপস্স আদিরাজা ৰিজযকুমারো ইমং দীপমাগন্ত্ৰা মনুস্সাৰাসং অকাসি. জম্বুদীপে উদযভদ্দস্স চুদ্দসমে ৰস্সে ইধ ৰিজযো কালমকাসি. উদযভদ্দস্স পঞ্চদসমে ৰস্সে পণ্ডুৰাসুদেৰো নাম ইমস্মিং দীপে রজ্জং পাপুণি. তত্থ নাগদাসকরঞ্ঞো ৰীসতিমে ৰস্সে ইধ পণ্ডুৰাসুদেৰো কালমকাসি. তস্মিংযেৰ চ ৰস্সে অভযো নাম রাজকুমারো ইমস্মিং দীপে রজ্জং পাপুণি. তত্থ সুসুনাগরঞ্ঞো সত্তরসমে ৰস্সে ইধ অভযরঞ্ঞো ৰীসতিৰস্সানি পরিপূরিংসু. অথ অভযস্স ৰীসতিমে ৰস্সে পণ্ডুকাভযো নাম দামরিকো রজ্জং অগ্গহেসি. তত্থ কাল়াসোকস্স সোল়সমে ৰস্সে ইধ পণ্ডুকস্স সত্তরসৰস্সানি পরিপূরিংসু. তানি হেট্ঠা একেন ৰস্সেন সহ অট্ঠারস হোন্তি. তত্থ চন্দগুত্তস্স চুদ্দসমে ৰস্সে ইধ পণ্ডুকাভযো কালমকাসি. মুটসিৰরাজা রজ্জং পাপুণি. তত্থ অসোকধম্মরাজস্স সত্তরসমে ৰস্সে ইধ মুটসিৰরাজা কালমকাসি. দেৰানম্পিযতিস্সো রজ্জং পাপুণি. পরিনিব্বুতে চ সম্মাসম্বুদ্ধে অজাতসত্তু চতুৰীসতি ৰস্সানি রজ্জং কারেসি. উদযভদ্দো সোল়স, অনুরুদ্ধো চ মুণ্ডো চ অট্ঠ, নাগদাসকো চতুৰীসতি, সুসুনাগো অট্ঠারস, তস্সেৰ পুত্তো কাল়াসোকো অট্ঠৰীসতি, ততো তস্স পুত্তকা দস ভাতুকরাজানো দ্ৰেৰীসতি ৰস্সানি রজ্জং কারেসুং. তেসং পচ্ছতো নৰ নন্দা দ্ৰেৰীসতিমেৰ, চন্দগুত্তো চতুৰীসতি, বিন্দুসারো অট্ঠৰীসতি. তস্সাৰসানে অসোকো রজ্জং পাপুণি. তস্স পুরে অভিসেকা চত্তারি অভিসেকতো অট্ঠারসমে ৰস্সে ইমস্মিং দীপে মহিন্দত্থেরো পতিট্ঠিতো. এৰমেতেন রাজৰংসানুসারেন ৰেদিতব্বমেতং – ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধস্স পরিনিব্বানতো দ্ৰিন্নং ৰস্সসতানং উপরি ছত্তিংসতিমে ৰস্সে ইমস্মিং দীপে পতিট্ঠহী’’তি.

তস্মিঞ্চ দিৰসে তম্বপণ্ণিদীপে জেট্ঠমূলনক্খত্তং নাম হোতি. রাজা নক্খত্তং ঘোসাপেত্ৰা ‘‘ছণং করোথা’’তি অমচ্চে চ আণাপেত্ৰা চত্তালীসপুরিসসহস্সপরিৰারো নগরম্হা নিক্খমিত্ৰা যেন মিস্সকপব্বতো তেন পাযাসি মিগৰং কীল়িতুকামো. অথ তস্মিং পব্বতে অধিৰত্থা একা দেৰতা ‘‘রঞ্ঞো থেরে দস্সেস্সামী’’তি রোহিতমিগরূপং গহেত্ৰা অৰিদূরে তিণপণ্ণানি খাদমানা ৰিয চরতি. রাজা তং দিস্ৰা ‘‘অযুত্তং দানি পমত্তং ৰিজ্ঝিতু’’ন্তি জিযং ফোটেসি. মিগো অম্বত্থলমগ্গং গহেত্ৰা পলাযিতুং আরভি. রাজা পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধন্তো অম্বত্থলমেৰ অভিরুহি. মিগোপি থেরানং অৰিদূরে অন্তরধাযি. মহিন্দত্থেরো রাজানং অৰিদূরে আগচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘মমংযেৰ রাজা পস্সতু, মা ইতরে’’তি অধিট্ঠহিত্ৰা ‘‘তিস্স, তিস্স, ইতো এহী’’তি আহ. রাজা সুত্ৰা চিন্তেসি – ‘‘ইমস্মিং দীপে জাতো মং ‘তিস্সা’তি নামং গহেত্ৰা আলপিতুং সমত্থো নাম নত্থি. অযং পন ছিন্নভিন্নপটধরো ভণ্ডু কাসাৰৰসনো মং নামেন আলপতি, কো নু খো অযং ভৰিস্সতি মনুস্সো ৰা অমনুস্সো ৰা’’তি? থেরো আহ –

‘‘সমণা মযং মহারাজ, ধম্মরাজস্স সাৰকা;

তৰেৰ অনুকম্পায, জম্বুদীপা ইধাগতা’’তি.

তেন চ সমযেন দেৰানম্পিযতিস্সমহারাজা চ অসোকধম্মরাজা চ অদিট্ঠসহাযকা হোন্তি. দেৰানম্পিযতিস্সমহারাজস্স চ পুঞ্ঞানুভাৰেন ছাতপব্বতপাদে একম্হি ৰেল়ুগুম্বে তিস্সো ৰেল়ুযট্ঠিযো রথযট্ঠিপ্পমাণা উপ্পজ্জিংসু – একা লতাযট্ঠি নাম, একা পুপ্ফযট্ঠি নাম, একা সকুণযট্ঠি নাম. তাসু লতাযট্ঠি রজতৰণ্ণা হোতি, তং অলঙ্করিত্ৰা উপ্পন্নলতা কঞ্চনৰণ্ণা খাযতি. পুপ্ফযট্ঠিযং পন নীলপীতলোহিতোদাতকাল়ৰণ্ণানি পুপ্ফানি সুৰিভত্তৰণ্টপত্তকিঞ্জক্খানি হুত্ৰা খাযন্তি. সকুণযট্ঠিযং হংসকুক্কুটজীৰজীৰকাদযো সকুণা নানপ্পকারানি চ চতুপ্পদানি সজীৰানি ৰিয খাযন্তি. ৰুত্তম্পি চেতং দীপৰংসে

‘‘ছাতপব্বতপাদম্হি, ৰেল়ুযট্ঠী তযো অহু;

সেতা রজতযট্ঠীৰ, লতা কঞ্চনসন্নিভা.

‘‘নীলাদি যাদিসং পুপ্ফং, পুপ্ফযট্ঠিম্হি তাদিসং;

সকুণা সকুণযট্ঠিম্হি, সরূপেনেৰ সণ্ঠিতা’’তি.

সমুদ্দতোপিস্স মুত্তামণিৰেল়ুরিযাদি অনেকৰিহিতং রতনং উপ্পজ্জি. তম্বপণ্ণিযং পন অট্ঠ মুত্তা উপ্পজ্জিংসু – হযমুত্তা, গজমুত্তা, রথমুত্তা, আমলকমুত্তা, ৰলযমুত্তা, অঙ্গুলিৰেঠকমুত্তা, ককুধফলমুত্তা, পাকতিকমুত্তাতি. সো তা চ যট্ঠিযো তা চ মুত্তা অঞ্ঞঞ্চ বহুং রতনং অসোকস্স ধম্মরঞ্ঞো পণ্ণাকারত্থায পেসেসি. অসোকো পসীদিত্ৰা তস্স পঞ্চ রাজককুধভণ্ডানি পহিণি – ছত্তং, চামরং, খগ্গং, মোল়িং, রতনপাদুকং, অঞ্ঞঞ্চ অভিসেকত্থায বহুৰিধং পণ্ণাকারং; সেয্যথিদং – সঙ্খং, গঙ্গোদকং, ৰড্ঢমানং, ৰটংসকং, ভিঙ্গারং, নন্দিযাৰট্টং, সিৰিকং, কঞ্ঞং, কটচ্ছুং, অধোৰিমং দুস্সযুগং, হত্থপুঞ্ছনং, হরিচন্দনং, অরুণৰণ্ণমত্তিকং, অঞ্জনং, হরীতকং, আমলকন্তি. ৰুত্তম্পি চেতং দীপৰংসে

‘‘ৰালবীজনিমুণ্হীসং, ছত্তং খগ্গঞ্চ পাদুকং;

ৰেঠনং সারপামঙ্গং, ভিঙ্গারং নন্দিৰট্টকং.

‘‘সিৰিকং সঙ্খং ৰটংসঞ্চ, অধোৰিমং ৰত্থকোটিকং;

সোৰণ্ণপাতিং কটচ্ছুং, মহগ্ঘং হত্থপুঞ্ছনং.

‘‘অনোতত্তোদকং কঞ্ঞং, উত্তমং হরিচন্দনং;

অরুণৰণ্ণমত্তিকং, অঞ্জনং নাগমাহটং.

‘‘হরীতকং আমলকং, মহগ্ঘং অমতোসধং;

সট্ঠিৰাহসতং সালিং, সুগন্ধং সুৰকাহটং;

পুঞ্ঞকম্মাভিনিব্বত্তং, পাহেসি অসোকৰ্হযো’’তি.

ন কেৰলঞ্চেতং আমিসপণ্ণাকারং, ইমং কির ধম্মপণ্ণাকারম্পি পেসেসি –

‘‘অহং বুদ্ধঞ্চ ধম্মঞ্চ, সঙ্ঘঞ্চ সরণং গতো;

উপাসকত্তং দেসেসিং, সক্যপুত্তস্স সাসনে.

‘‘ইমেসু তীসু ৰত্থূসু, উত্তমে জিনসাসনে;

ত্ৰম্পি চিত্তং পসাদেহি, সদ্ধা সরণমুপেহী’’তি.

স্ৰাযং রাজা তং দিৰসং অসোকরঞ্ঞা পেসিতেন অভিসেকেন একমাসাভিসিত্তো হোতি.

ৰিসাখপুণ্ণমাযং হিস্স অভিসেকমকংসু. সো অচিরস্সুতং – তং সাসনপ্পৰত্তিং অনুস্সরমানো তং থেরস্স ‘‘সমণা মযং মহারাজ ধম্মরাজস্স সাৰকা’’তি ৰচনং সুত্ৰা ‘‘অয্যা নু খো আগতা’’তি তাৰদেৰ আৰুধং নিক্খিপিত্ৰা একমন্তং নিসীদি সম্মোদনীযং কথং কথযমানো. যথাহ –

‘‘আৰুধং নিক্খিপিত্ৰান, একমন্তং উপাৰিসি;

নিসজ্জ রাজা সম্মোদি, বহুং অত্থূপসঞ্হিত’’ন্তি.

সম্মোদনীযকথঞ্চ কুরুমানেযেৰ তস্মিং তানিপি চত্তালীসপুরিসসহস্সানি আগন্ত্ৰা সম্পরিৰারেসুং. তদা থেরো ইতরেপি ছ জনে দস্সেসি. রাজা দিস্ৰা ‘‘ইমে কদা আগতা’’তি আহ. ‘‘মযা সদ্ধিংযেৰ, মহারাজা’’তি. ‘‘ইদানি পন জম্বুদীপে অঞ্ঞেপি এৰরূপা সমণা সন্তী’’তি? ‘‘সন্তি, মহারাজ; এতরহি জম্বুদীপো কাসাৰপজ্জোতো ইসিৰাতপটিৰাতো. তস্মিং –

‘‘তেৰিজ্জা ইদ্ধিপত্তা চ, চেতোপরিযাযকোৰিদা;

খীণাসৰা অরহন্তো, বহূ বুদ্ধস্স সাৰকাতি.

‘‘ভন্তে, কেন আগতত্থা’’তি? ‘‘নেৰ, মহারাজ, উদকেন ন থলেনা’’তি. ‘‘রাজা আকাসেন আগতা’’তি অঞ্ঞাসি. থেরো ‘‘অত্থি নু খো রঞ্ঞো পঞ্ঞাৰেযত্তিয’’ন্তি ৰীমংসনত্থায আসন্নং অম্বরুক্খং আরব্ভ পঞ্হং পুচ্ছি – ‘‘কিং নামো অযং, মহারাজ, রুক্খো’’তি? ‘‘অম্বরুক্খো নাম, ভন্তে’’তি. ‘‘ইমং পন, মহারাজ, অম্বং মুঞ্চিত্ৰা অঞ্ঞো অম্বো অত্থি, নত্থী’’তি? ‘‘অত্থি, ভন্তে, অঞ্ঞেপি বহূ অম্বরুক্খা’’তি. ‘‘ইমঞ্চ অম্বং তে চ অম্বে মুঞ্চিত্ৰা অত্থি নু খো, মহারাজ, অঞ্ঞে রুক্খা’’তি? ‘‘অত্থি, ভন্তে, তে পন ন অম্বরুক্খা’’তি. ‘‘অঞ্ঞে অম্বে চ অনম্বে চ মুঞ্চিত্ৰা অত্থি পন অঞ্ঞো রুক্খো’’তি? ‘‘অযমেৰ, ভন্তে, অম্বরুক্খো’’তি. ‘‘সাধু, মহারাজ, পণ্ডিতোসি. অত্থি পন তে, মহারাজ, ঞাতকা’’তি? ‘‘অত্থি, ভন্তে, বহূ জনা’’তি. ‘‘তে মুঞ্চিত্ৰা অঞ্ঞে কেচি অঞ্ঞাতকাপি অত্থি, মহারাজা’’তি? ‘‘অঞ্ঞাতকা, ভন্তে, ঞাতকেহি বহুতরা’’তি. ‘‘তৰ ঞাতকে চ অঞ্ঞাতকে চ মুঞ্চিত্ৰা অত্থঞ্ঞো কোচি, মহারাজা’’তি? ‘‘অহমেৰ, অঞ্ঞাতকো’’তি. অথ থেরো ‘‘পণ্ডিতো রাজা সক্খিস্সতি ধম্মং অঞ্ঞাতু’’ন্তি চূল়হত্থিপদোপমসুত্তং কথেসি. কথাপরিযোসানে রাজা তীসু সরণেসু পতিট্ঠহি সদ্ধিং চত্তালীসায পাণসহস্সেহি.

তং খণঞ্ঞেৰ চ রঞ্ঞো ভত্তং আহরিযিত্থ. রাজা চ সুত্তন্তং সুণন্তো এৰ অঞ্ঞাসি – ‘‘ন ইমেসং ইমস্মিং কালে ভোজনং কপ্পতী’’তি. ‘‘অপুচ্ছিত্ৰা পন ভুঞ্জিতুং অযুত্ত’’ন্তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ভুঞ্জিস্সথ, ভন্তে’’তি পুচ্ছি. ‘‘ন, মহারাজ, অম্হাকং ইমস্মিং কালে ভোজনং কপ্পতী’’তি. ‘‘কস্মিং কালে, ভন্তে, কপ্পতী’’তি? ‘‘অরুণুগ্গমনতো পট্ঠায যাৰ মজ্ঝন্হিকসমযা, মহারাজা’’তি. ‘‘গচ্ছাম, ভন্তে, নগর’’ন্তি? ‘‘অলং, মহারাজ, ইধেৰ ৰসিস্সামা’’তি. ‘‘সচে, ভন্তে, তুম্হে ৰসথ, অযং দারকো আগচ্ছতূ’’তি. ‘‘মহারাজ, অযং দারকো আগতফলো ৰিঞ্ঞাতসাসনো পব্বজ্জাপেক্খো ইদানি পব্বজিস্সতী’’তি. রাজা ‘‘তেন হি, ভন্তে, স্ৰে রথং পেসেস্সামি; তং অভিরুহিত্ৰা আগচ্ছেয্যাথা’’তি ৰত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পক্কামি.

থেরো অচিরপক্কন্তস্স রঞ্ঞো সুমনসামণেরং আমন্তেসি – ‘‘এহি ত্ৰং, সুমন, ধম্মসৰনস্স কালং ঘোসেহী’’তি. ‘‘ভন্তে, কিত্তকং ঠানং সাৰেন্তো ঘোসেমী’’তি? ‘‘সকলং তম্বপণ্ণিদীপ’’ন্তি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি সামণেরো অভিঞ্ঞাপাদকং চতুত্থজ্ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা ৰুট্ঠায অধিট্ঠহিত্ৰা সমাহিতেন চিত্তেন সকলং তম্বপণ্ণিদীপং সাৰেন্তো তিক্খত্তুং ধম্মসৰনস্স কালং ঘোসেসি. রাজা তং সদ্দং সুত্ৰা থেরানং সন্তিকং পেসেসি – ‘‘কিং, ভন্তে, অত্থি কোচি উপদ্দৰো’’তি. ‘‘নত্থম্হাকং কোচি উপদ্দৰো, ধম্মসৰনস্স কালং ঘোসাপযিম্হ বুদ্ধৰচনং কথেতুকামম্হা’’তি. তঞ্চ পন সামণেরস্স সদ্দং সুত্ৰা ভুম্মা দেৰতা সদ্দমনুস্সাৰেসুং. এতেনুপাযেন যাৰ ব্রহ্মলোকা সদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছি. তেন সদ্দেন মহা দেৰতাসন্নিপাতো অহোসি. থেরো মহন্তং দেৰতাসন্নিপাতং দিস্ৰা সমচিত্তসুত্তন্তং কথেসি. কথাপরিযোসানে অসঙ্খ্যেয্যানং দেৰতানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. বহূ নাগা চ সুপণ্ণা চ সরণেসু পতিট্ঠহিংসু. যাদিসোৰ সারিপুত্তত্থেরস্স ইমং সুত্তন্তং কথযতো দেৰতাসন্নিপাতো অহোসি, তাদিসো মহিন্দত্থেরস্সাপি জাতো. অথ তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন রাজা থেরানং রথং পেসেসি. সারথী রথং একমন্তে ঠপেত্ৰা থেরানং আরোচেসি – ‘‘আগতো, ভন্তে, রথো; অভিরুহথ গচ্ছিস্সামা’’তি. থেরা ‘‘ন মযং রথং অভিরুহাম; গচ্ছ ত্ৰং, পচ্ছা মযং আগচ্ছিস্সামা’’তি ৰত্ৰা ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা অনুরাধপুরস্স পুরত্থিমদিসাযং পঠমকচেতিযট্ঠানে ওতরিংসু. তঞ্হি চেতিযং থেরেহি পঠমং ওতিণ্ণট্ঠানে কতত্তাযেৰ ‘‘পঠমকচেতিয’’ন্তি ৰুচ্চতি.

রাজাপি সারথিং পেসেত্ৰা ‘‘অন্তোনিৰেসনে মণ্ডপং পটিযাদেথা’’তি অমচ্চে আণাপেসি. তাৰদেৰ সব্বে হট্ঠতুট্ঠা অতিৰিয পাসাদিকং মণ্ডপং পটিযাদেসুং. পুন রাজা চিন্তেসি – ‘‘হিয্যো থেরো সীলক্খন্ধং কথযমানো ‘উচ্চাসযনমহাসযনং ন কপ্পতী’তি আহ; ‘নিসীদিস্সন্তি নু খো অয্যা আসনেসু, ন নিসীদিস্সন্তী’’’তি? তস্সেৰং চিন্তযন্তস্সেৰ সো সারথি নগরদ্ৰারং সম্পত্তো. ততো অদ্দস থেরে পঠমতরং আগন্ত্ৰা কাযবন্ধনং বন্ধিত্ৰা চীৰরং পারুপন্তে. দিস্ৰা অতিৰিয পসন্নচিত্তো হুত্ৰা আগন্ত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি – ‘‘আগতা, দেৰ, থেরা’’তি. রাজা ‘‘রথং আরূল়্হা’’তি পুচ্ছি. ‘‘ন আরূল়্হা, দেৰ, অপি চ মম পচ্ছতো নিক্খমিত্ৰা পঠমতরং আগন্ত্ৰা পাচীনদ্ৰারে ঠিতা’’তি. রাজা ‘‘রথম্পি নাভিরূহিংসূ’’তি সুত্ৰা ‘‘ন দানি অয্যা উচ্চাসযনমহাসযনং সাদিযিস্সন্তী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘তেন হি, ভণে, থেরানং ভূমত্থরণসঙ্খেপেন আসনানি পঞ্ঞপেথা’’তি ৰত্ৰা পটিপথং অগমাসি. অমচ্চা পথৰিযং তট্টিকং পঞ্ঞপেত্ৰা উপরি কোজৰকাদীনি চিত্তত্থরণানি পঞ্ঞপেসুং. উপ্পাতপাঠকা দিস্ৰা ‘‘গহিতা দানি ইমেহি পথৰী, ইমে তম্বপণ্ণিদীপস্স সামিকা ভৰিস্সন্তী’’তি ব্যাকরিংসু. রাজাপি গন্ত্ৰা থেরে ৰন্দিত্ৰা মহিন্দত্থেরস্স হত্থতো পত্তং গহেত্ৰা মহতিযা পূজায চ সক্কারেন চ থেরে নগরং পৰেসেত্ৰা অন্তোনিৰেসনং পৰেসেসি. থেরো আসনপঞ্ঞত্তিং দিস্ৰা ‘‘অম্হাকং সাসনং সকললঙ্কাদীপে পথৰী ৰিয পত্থটং নিচ্চলঞ্চ হুত্ৰা পতিট্ঠহিস্সতী’’তি চিন্তেন্তো নিসীদি. রাজা থেরে পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেত্ৰা সম্পৰারেত্ৰা ‘‘অনুল়াদেৰীপমুখানি পঞ্চ ইত্থিসতানি থেরানং অভিৰাদনং পূজাসক্কারঞ্চ করোন্তূ’’তি পক্কোসাপেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. থেরো ভত্তকিচ্চাৰসানে রঞ্ঞো সপরিজনস্স ধম্মরতনৰস্সং ৰস্সেন্তো পেতৰত্থুং ৰিমানৰত্থুং সচ্চসংযুত্তঞ্চ কথেসি. তং থেরস্স ধম্মদেসনং সুত্ৰা তানি পঞ্চপি ইত্থিসতানি সোতাপত্তিফলং সচ্ছাকংসু.

যেপি তে মনুস্সা পুরিমদিৰসে মিস্সকপব্বতে থেরে অদ্দসংসু, তে তেসু তেসু ঠানেসু থেরানং গুণে কথেন্তি. তেসং সুত্ৰা মহাজনকাযো রাজঙ্গণে সন্নিপতিত্ৰা মহাসদ্দং অকাসি. রাজা ‘‘কিং এসো সদ্দো’’তি পুচ্ছি. ‘‘নাগরা, দেৰ, ‘থেরে দট্ঠুং ন লভামা’তি ৰিরৰন্তী’’তি. রাজা ‘‘সচে ইধ পৰিসিস্সন্তি, ওকাসো ন ভৰিস্সতী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘গচ্ছথ, ভণে, হত্থিসালং পটিজগ্গিত্ৰা ৰালুকং আকিরিত্ৰা পঞ্চৰণ্ণানি পুপ্ফানি ৰিকিরিত্ৰা চেলৰিতানং বন্ধিত্ৰা মঙ্গলহত্থিট্ঠানে থেরানং আসনানি পঞ্ঞপেথা’’তি আহ. অমচ্চা তথা অকংসু. থেরো তত্থ গন্ত্ৰা নিসীদিত্ৰা দেৰদূতসুত্তন্তং কথেসি. কথাপরিযোসানে পাণসহস্সং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠহি. ততো ‘‘হত্থিসালা অতিসম্বাধা’’তি দক্খিণদ্ৰারে নন্দনৰনুয্যানে আসনং পঞ্ঞপেসুং. থেরো তত্থ নিসীদিত্ৰা আসীৰিসোপমসুত্তং কথেসি. তম্পি সুত্ৰা পাণসহস্সং সোতাপত্তিফলং পটিলভি.

এৰং আগতদিৰসতো দুতিযদিৰসে অড্ঢতেয্যসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. থেরস্স নন্দনৰনে আগতাগতাহি কুলিত্থীহি কুলসুণ্হাহি কুলকুমারীহি সদ্ধিং সম্মোদমানস্সেৰ সাযন্হসমযো জাতো. থেরো কালং সল্লক্খেত্ৰা ‘‘গচ্ছাম দানি মিস্সকপব্বত’’ন্তি উট্ঠহি. অমচ্চা – ‘‘কত্থ, ভন্তে, গচ্ছথা’’তি? ‘‘অম্হাকং নিৰাসনট্ঠান’’ন্তি. তে রঞ্ঞো সংৰিদিতং কত্ৰা রাজানুমতেন আহংসু – ‘‘অকালো, ভন্তে, ইদানি তত্থ গন্তুং; ইদমেৰ নন্দনৰনুয্যানং অয্যানং আৰাসট্ঠানং হোতূ’’তি. ‘‘অলং, গচ্ছামা’’তি. পুন রঞ্ঞো ৰচনেনাহংসু – ‘‘রাজা, ভন্তে, আহ – ‘এতং মেঘৰনং নাম উয্যানং মম পিতু সন্তকং নগরতো নাতিদূরং নাচ্চাসন্নং গমনাগমনসম্পন্নং, এত্থ থেরা ৰাসং কপ্পেন্তূ’’’তি. ৰসিংসু থেরা মেঘৰনে উয্যানে.

রাজাপি খো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন থেরস্স সমীপং গন্ত্ৰা সুখসযিতভাৰং পুচ্ছিত্ৰা ‘‘কপ্পতি, ভন্তে, ভিক্খুসঙ্ঘস্স আরামো’’তি পুচ্ছি. থেরো ‘‘কপ্পতি, মহারাজা’’তি ৰত্ৰা ইমং সুত্তং আহরি – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আরাম’’ন্তি. রাজা তুট্ঠো সুৰণ্ণভিঙ্গারং গহেত্ৰা থেরস্স হত্থে উদকং পাতেত্ৰা মহামেঘৰনুয্যানং অদাসি. সহ উদকপাতেন পথৰী কম্পি. অযং মহাৰিহারে পঠমো পথৰীকম্পো অহোসি. রাজা ভীতো থেরং পুচ্ছি – ‘‘কস্মা, ভন্তে, পথৰী কম্পতী’’তি? ‘‘মা ভাযি, মহারাজ, ইমস্মিং দীপে দসবলস্স সাসনং পতিট্ঠহিস্সতি; ইদঞ্চ পঠমং ৰিহারট্ঠানং ভৰিস্সতি, তস্সেতং পুব্বনিমিত্ত’’ন্তি. রাজা ভিয্যোসোমত্তায পসীদি. থেরো পুনদিৰসেপি রাজগেহেযেৰ ভুঞ্জিত্ৰা নন্দনৰনে অনমতগ্গিযানি কথেসি. পুনদিৰসে অগ্গিক্খন্ধোপমসুত্তং কথেসি. এতেনেৰুপাযেন সত্ত দিৰসানি কথেসি. দেসনাপরিযোসানে অড্ঢনৰমানং পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. ততো পট্ঠায চ নন্দনৰনং সাসনস্স জোতিপাতুভাৰট্ঠানন্তি কত্ৰা ‘‘জোতিৰন’’ন্তি নামং লভি. সত্তমে পন দিৰসে থেরা অন্তেপুরে রঞ্ঞো অপ্পমাদসুত্তং কথযিত্ৰা চেতিযগিরিমেৰ অগমংসু.

অথ খো রাজা অমচ্চে পুচ্ছি – ‘‘থেরো, অম্হে গাল়্হেন ওৰাদেন ওৰদতি; গচ্ছেয্য নু খো’’তি? অমচ্চা ‘‘তুম্হেহি, দেৰ, থেরো অযাচিতো সযমেৰ আগতো; তস্মা তস্স অনাপুচ্ছাৰ গমনম্পি ভৰেয্যা’’তি আহংসু. ততো রাজা রথং অভিরুহিত্ৰা দ্ৰে চ দেৰিযো আরোপেত্ৰা চেতিযগিরিং অগমাসি মহঞ্চরাজানুভাৰেন. গন্ত্ৰা দেৰিযো একমন্তং অপক্কমাপেত্ৰা সযমেৰ থেরানং সমীপং উপসঙ্কমন্তো অতিৰিয কিলন্তরূপো হুত্ৰা উপসঙ্কমি. ততো নং থেরো আহ – ‘‘কস্মা ত্ৰং, মহারাজ, এৰং কিলমমানো আগতো’’তি? ‘‘‘তুম্হে মম গাল়্হং ওৰাদং দত্ৰা ইদানি গন্তুকামা নু খো’তি জাননত্থং, ভন্তে’’তি. ‘‘ন মযং, মহারাজ, গন্তুকামা; অপিচ ৰস্সূপনাযিককালো নামাযং মহারাজ, তত্র সমণেন ৰস্সূপনাযিকট্ঠানং ঞাতুং ৰট্টতী’’তি. তংদিৰসমেৰ অরিট্ঠো নাম অমচ্চো পঞ্চপণ্ণাসায জেট্ঠকনিট্ঠভাতুকেহি সদ্ধিং রঞ্ঞো সমীপে ঠিতো আহ – ‘‘ইচ্ছামহং, দেৰ, থেরানং সন্তিকে পব্বজিতু’’ন্তি. ‘‘সাধু, ভণে, পব্বজস্সূ’’তি রাজা অনুজানিত্ৰা থেরং সম্পটিচ্ছাপেসি. থেরো তদহেৰ পব্বাজেসি. সব্বে খুরগ্গেযেৰ অরহত্তং পাপুণিংসু.

রাজাপি খো তঙ্খণেযেৰ কণ্টকেন চেতিযঙ্গণং পরিক্খিপিত্ৰা দ্ৰাসট্ঠিযা লেণেসু কম্মং পট্ঠপেত্ৰা নগরমেৰ অগমাসি. তেপি থেরা দসভাতিকসমাকুলং রাজকুলং পসাদেত্ৰা মহাজনং ওৰদমানা চেতিযগিরিম্হি ৰস্সং ৰসিংসু. তদাপি চেতিযগিরিম্হি পঠমং ৰস্সং উপগতা দ্ৰাসট্ঠি অরহন্তো অহেসুং. অথাযস্মা মহামহিন্দো ৰুত্থৰস্সো পৰারেত্ৰা কত্তিকপুণ্ণমাযং উপোসথদিৰসে রাজানং এতদৰোচ – ‘‘মহারাজ, অম্হেহি চিরদিট্ঠো সম্মাসম্বুদ্ধো, অনাথৰাসং ৰসিম্হ, ইচ্ছাম মযং জম্বুদীপং গন্তু’’ন্তি. রাজা আহ – ‘‘অহং, ভন্তে, তুম্হে চতূহি পচ্চযেহি উপট্ঠহামি, অযঞ্চ মহাজনো তুম্হে নিস্সায তীসু সরণেসু পতিট্ঠিতো, কস্মা তুম্হে উক্কণ্ঠিতত্থা’’তি? ‘‘চিরদিট্ঠো নো, মহারাজ, সম্মাসম্বুদ্ধো, অভিৰাদনপচ্চুট্ঠানঅঞ্জলিকম্মসামীচিকম্মকরণট্ঠানং নত্থি, তেনম্হ উক্কণ্ঠিতা’’তি. ‘‘ননু, ভন্তে, তুম্হে অৰোচুত্থ – ‘পরিনিব্বুতো সম্মাসম্বুদ্ধো’’’তি. ‘‘কিঞ্চাপি, মহারাজ, পরিনিব্বুতো; অথ খ্ৰস্স সরীরধাতুযো তিট্ঠন্তী’’তি. ‘‘অঞ্ঞাতং, ভন্তে, থূপপতিট্ঠানং তুম্হে আকঙ্খথাতি. করোমি, ভন্তে, থূপং, ভূমিভাগং দানি ৰিচিনাথ; অপিচ, ভন্তে, ধাতুযো কুতো লচ্ছামা’’তি? ‘‘সুমনেন সদ্ধিং মন্তেহি, মহারাজা’’তি.

‘‘সাধু, ভন্তে’’তি রাজা সুমনং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘কুতো দানি, ভন্তে, ধাতুযো লচ্ছামা’’তি? সুমনো আহ – ‘‘অপ্পোস্সুক্কো ত্ৰং, মহারাজ, ৰীথিযো সোধাপেত্ৰা ধজপটাকপুণ্ণঘটাদীহি অলঙ্কারাপেত্ৰা সপরিজনো উপোসথং সমাদিযিত্ৰা সব্বতাল়াৰচরে উপট্ঠাপেত্ৰা মঙ্গলহত্থিং সব্বালঙ্কারপটিমণ্ডিতং কারাপেত্ৰা উপরি চস্স সেতচ্ছত্তং উস্সাপেত্ৰা সাযন্হসমযে মহানাগৰনুয্যানাভিমুখো যাহি. অদ্ধা তস্মিং ঠানে ধাতুযো লচ্ছসী’’তি. রাজা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি. থেরা চেতিযগিরিমেৰ অগমংসু. তত্রাযস্মা মহিন্দত্থেরো সুমনসামণেরং আহ – ‘‘গচ্ছ ত্ৰং, সামণের, জম্বুদীপে তৰ অয্যকং অসোকং ধম্মরাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা মম ৰচনেন এৰং ৰদেহি – ‘সহাযো ৰো, মহারাজ, দেৰানম্পিযতিস্সো বুদ্ধসাসনে পসন্নো থূপং পতিট্ঠাপেতুকামো, তুম্হাকং কির হত্থে ধাতু অত্থি তং মে দেথা’তি. তং গহেত্ৰা সক্কং দেৰরাজানং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰং ৰদেহি – ‘তুম্হাকং কির, মহারাজ, হত্থে দ্ৰে ধাতুযো অত্থি – দক্খিণদাঠা চ দক্খিণক্খকঞ্চ; ততো তুম্হে দক্খিণদাঠং পূজেথ, দক্খিণক্খকং পন ময্হং দেথা’তি. এৰঞ্চ নং ৰদেহি – ‘কস্মা ত্ৰং, মহারাজ, অম্হে তম্বপণ্ণিদীপং পহিণিত্ৰা পমজ্জসী’’’তি?

‘‘সাধু, ভন্তে’’তি খো সুমনো থেরস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা তাৰদেৰ পত্তচীৰরমাদায ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা পাটলিপুত্তদ্ৰারে ওরুয্হ রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা এতমত্থং আরোচেসি. রাজা তুট্ঠো সামণেরস্স হত্থতো পত্তং গহেত্ৰা গন্ধেহি উব্বট্টেত্ৰা ৰরমুত্তসদিসানং ধাতূনং পূরেত্ৰা অদাসি. সো তং গহেত্ৰা সক্কং দেৰরাজানং উপসঙ্কমি. সক্কো দেৰরাজা সামণেরং দিস্ৰাৰ ‘‘কিং, ভন্তে সুমন, আহিণ্ডসী’’তি আহ. ‘‘ত্ৰং, মহারাজ, অম্হে তম্বপণ্ণিদীপং পেসেত্ৰা কস্মা পমজ্জসী’’তি? ‘‘নপ্পমজ্জামি, ভন্তে, ৰদেহি – ‘কিং করোমী’’’তি? ‘‘তুম্হাকং কির হত্থে দ্ৰে ধাতুযো অত্থি – দক্খিণদাঠা চ দক্খিণক্খকঞ্চ; ততো তুম্হে দক্খিণদাঠং পূজেথ, দক্খিণক্খকং পন ময্হং দেথা’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি খো সক্কো দেৰানমিন্দো যোজনপ্পমাণং মণিথূপং উগ্ঘাটেত্ৰা দক্খিণক্খকধাতুং নীহরিত্ৰা সুমনস্স অদাসি. সো তং গহেত্ৰা চেতিযগিরিম্হিযেৰ পতিট্ঠাসি.

অথ খো মহিন্দপমুখা সব্বেপি তে মহানাগা অসোকধম্মরাজেন দিন্নধাতুযো চেতিযগিরিম্হিযেৰ পতিট্ঠাপেত্ৰা দক্খিণক্খকং আদায ৰড্ঢমানকচ্ছাযায মহানাগৰনুয্যানমগমংসু. রাজাপি খো সুমনেন ৰুত্তপ্পকারং পূজাসক্কারং কত্ৰা হত্থিক্খন্ধৰরগতো সযং মঙ্গলহত্থিমত্থকে সেতচ্ছত্তং ধারযমানো মহানাগৰনং সম্পাপুণি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘সচে অযং সম্মাসম্বুদ্ধস্স ধাতু, ছত্তং অপনমতু, মঙ্গলহত্থী জণ্ণুকেহি ভূমিযং পতিট্ঠহতু, ধাতুচঙ্কোটকং ময্হং মত্থকে পতিট্ঠাতূ’’তি. সহ রঞ্ঞো চিত্তুপ্পাদেন ছত্তং অপনমি, হত্থী জণ্ণুকেহি পতিট্ঠহি, ধাতুচঙ্কোটকং রঞ্ঞো মত্থকে পতিট্ঠহি. রাজা অমতেনেৰ অভিসিত্তগত্তো ৰিয পরমেন পীতিপামোজ্জেন সমন্নাগতো হুত্ৰা পুচ্ছি – ‘‘ধাতুং, ভন্তে, কিং করোমা’’তি? ‘‘হত্থিকুম্ভম্হিযেৰ তাৰ, মহারাজ, ঠপেহী’’তি. রাজা ধাতুচঙ্কোটকং গহেত্ৰা হত্থিকুম্ভে ঠপেসি. পমুদিতো নাগো কোঞ্চনাদং নদি. মহামেঘো উট্ঠহিত্ৰা পোক্খরৰস্সং ৰস্সি. উদকপরিযন্তং কত্ৰা মহাভূমিচালো অহোসি. ‘‘পচ্চন্তেপি নাম সম্মাসম্বুদ্ধস্স ধাতু পতিট্ঠহিস্সতী’’তি দেৰমনুস্সা পমোদিংসু. এৰং ইদ্ধানুভাৰসিরিযা দেৰমনুস্সানং পীতিং জনযন্তো –

পুণ্ণমাযং মহাৰীরো, চাতুমাসিনিযা ইধ;

আগন্ত্ৰা দেৰলোকম্হা, হত্থিকুম্ভে পতিট্ঠিতোতি.

অথস্স সো হত্থিনাগো অনেকতাল়াৰচরপরিৰারিতো অতিৰিয উল়ারেন পূজাসক্কারেন সক্করিযমানো পচ্ছিমদিসাভিমুখোৰ হুত্ৰা, অপসক্কন্তো যাৰ নগরস্স পুরত্থিমদ্ৰারং তাৰ গন্ত্ৰা পুরত্থিমেন দ্ৰারেন নগরং পৰিসিত্ৰা সকলনাগরেন উল়ারায পূজায করীযমানায দক্খিণদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা থূপারামস্স পচ্ছিমদিসাভাগে মহেজৰত্থু নাম কির অত্থি, তত্থ গন্ত্ৰা পুন থূপারামাভিমুখোযেৰ পটিনিৰত্তি. তেন চ সমযেন থূপারামে পুরিমকানং তিণ্ণং সম্মাসম্বুদ্ধানং পরিভোগচেতিযট্ঠানং হোতি.

অতীতে কির অযং দীপো ওজদীপো নাম অহোসি, রাজা অভযো নাম, নগরং অভযপুরং নাম, চেতিযপব্বতো দেৰকূটপব্বতো নাম, থূপারামো পটিযারামো নাম. তেন খো পন সমযেন ককুসন্ধো ভগৰা লোকে উপ্পন্নো হোতি. তস্স সাৰকো মহাদেৰো নাম থেরো ভিক্খুসহস্সেন সদ্ধিং দেৰকূটে পতিট্ঠাসি, মহিন্দত্থেরো ৰিয চেতিযপব্বতে. তেন খো পন সমযেন ওজদীপে সত্তা পজ্জরকেন অনযব্যসনং আপজ্জন্তি. অদ্দসা খো ককুসন্ধো ভগৰা বুদ্ধচক্খুনা লোকং ওলোকেন্তো তে সত্তে অনযব্যসনমাপজ্জন্তে. দিস্ৰা চত্তালীসায ভিক্খুসহস্সেহি পরিৰুতো অগমাসি. তস্সানুভাৰেন তাৰদেৰ পজ্জরকো ৰূপসন্তো. রোগে ৰূপসন্তে ভগৰা ধম্মং দেসেসি. চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. ভগৰা ধমকরণং দত্ৰা পক্কামি. তং অন্তো পক্খিপিত্ৰা পটিযারামে চেতিযং অকংসু. মহাদেৰো দীপং অনুসাসন্তো ৰিহাসি.

কোণাগমনস্স পন ভগৰতো কালে অযং দীপো ৰরদীপো নাম অহোসি, রাজা সমেণ্ডী নাম, নগরং ৰড্ঢমানং নাম, পব্বতো সুৰণ্ণকূটো নাম. তেন খো পন সমযেন ৰরদীপে দুব্বুট্ঠিকা হোতি দুব্ভিক্খং দুস্সস্সং. সত্তা ছাতকরোগেন অনযব্যসনং আপজ্জন্তি. অদ্দসা খো কোণাগমনো ভগৰা বুদ্ধচক্খুনা লোকং ওলোকেন্তো তে সত্তে অনযব্যসনং আপজ্জন্তে. দিস্ৰা তিংসভিক্খুসহস্সপরিৰুতো অগমাসি. বুদ্ধানুভাৰেন দেৰো সম্মাধারং অনুপ্পৰেচ্ছি. সুভিক্খং অহোসি. ভগৰা ধম্মং দেসেসি. চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. ভগৰা ভিক্খুসহস্সপরিৰারং মহাসুমনং নাম থেরং দীপে ঠপেত্ৰা কাযবন্ধনং দত্ৰা পক্কামি. তং অন্তো পক্খিপিত্ৰা চেতিযং অকংসু.

কস্সপস্স পন ভগৰতো কালে অযং দীপো মণ্ডদীপো নাম অহোসি, রাজা জযন্তো নাম, নগরং ৰিসালং নাম, পব্বতো সুভকূটো নাম. তেন খো পন সমযেন মণ্ডদীপে মহাৰিৰাদো হোতি. বহূ সত্তা কলহৰিগ্গহজাতা অনযব্যসনং আপজ্জন্তি. অদ্দসা খো কস্সপো ভগৰা বুদ্ধচক্খুনা লোকং ওলোকেন্তো তে সত্তে অনযব্যসনং আপজ্জন্তে. দিস্ৰা ৰীসতিভিক্খুসহস্সপরিৰুতো আগন্ত্ৰা ৰিৰাদং ৰূপসমেত্ৰা ধম্মং দেসেসি. চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. ভগৰা ভিক্খুসহস্সপরিৰারং সব্বনন্দং নাম থেরং দীপে পতিট্ঠাপেত্ৰা উদকসাটকং দত্ৰা পক্কামি. তং অন্তো পক্খিপিত্ৰা চেতিযং অকংসু. এৰং থূপারামে পুরিমকানং তিণ্ণং বুদ্ধানং চেতিযানি পতিট্ঠহিংসু. তানি সাসনন্তরধানেন নস্সন্তি, ঠানমত্তং অৰসিস্সতি. তস্মা ৰুত্তং – ‘‘তেন চ সমযেন থূপারামে পুরিমকানং তিণ্ণং সম্মাসম্বুদ্ধানং পরিভোগচেতিযট্ঠানং হোতী’’তি. তদেতং ৰিনট্ঠেসু চেতিযেসু দেৰতানুভাৰেন কণ্টকসমাকিণ্ণসাখেহি নানাগচ্ছেহি পরিৰুতং তিট্ঠতি – ‘‘মা নং কোচি উচ্ছিট্ঠাসুচিমলকচৰরেহি পদূসেসী’’তি.

অথ খ্ৰস্স হত্থিনো পুরতো পুরতো গন্ত্ৰা রাজপুরিসা সব্বগচ্ছে ছিন্দিত্ৰা ভূমিং সোধেত্ৰা তং হত্থতলসদিসং অকংসু. হত্থিনাগো গন্ত্ৰা তং ঠানং পুরতো কত্ৰা তস্স পচ্ছিমদিসাভাগে বোধিরুক্খট্ঠানে অট্ঠাসি. অথস্স মত্থকতো ধাতুং ওরোপেতুং আরভিংসু. নাগো ওরোপেতুং ন দেতি. রাজা থেরং পুচ্ছি – ‘‘কস্মা, ভন্তে, নাগো ধাতুং ওরোপেতুং ন দেতী’’তি? ‘‘আরূল়্হং, মহারাজ, ওরোপেতুং ন ৰট্টতী’’তি. তস্মিঞ্চ কালে অভযৰাপিযা উদকং ছিন্নং হোতি. সমন্তা ভূমি ফলিতা হোতি, সুউদ্ধরা মত্তিকাপিণ্ডা. ততো মহাজনো সীঘং সীঘং মত্তিকং আহরিত্ৰা হত্থিকুম্ভপ্পমাণং ৰত্থুমকাসি. তাৰদেৰ চ থূপকরণত্থং ইট্ঠকা কাতুং আরভিংসু. ন যাৰ ইট্ঠকা পরিনিট্ঠন্তি তাৰ হত্থিনাগো কতিপাহং দিৰা বোধিরুক্খট্ঠানে হত্থিসালাযং তিট্ঠতি, রত্তিং থূপপতিট্ঠানভূমিং পরিযাযতি. অথ ৰত্থুং চিনাপেত্ৰা রাজা থেরং পুচ্ছি – ‘‘কীদিসো, ভন্তে, থূপো কাতব্বো’’তি? ‘‘ৰীহিরাসিসদিসো, মহারাজা’’তি.

‘‘সাধু, ভন্তে’’তি রাজা জঙ্ঘপ্পমাণং থূপং চিনাপেত্ৰা ধাতুওরোপনত্থায মহাসক্কারং কারেসি. সকলনগরঞ্চ জনপদো চ ধাতুমহদস্সনত্থং সন্নিপতি. সন্নিপতিতে চ পন তস্মিং মহাজনকাযে দসবলস্স ধাতু হত্থিকুম্ভতো সত্ততালপ্পমাণং ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা যমকপাটিহারিযং দস্সেসি. তেহি তেহি ধাতুপ্পদেসেহি ছন্নং ৰণ্ণানং উদকধারা চ অগ্গিক্খন্ধা চ পৰত্তন্তি, সাৰত্থিযং কণ্ডম্বমূলে ভগৰতা দস্সিতপাটিহারিযসদিসমেৰ পাটিহারিযং অহোসি. তঞ্চ খো নেৰ থেরানুভাৰেন, ন দেৰতানুভাৰেন; অপিচ খো বুদ্ধানুভাৰেনেৰ. ভগৰা কির ধরমানোৰ অধিট্ঠাসি – ‘‘মযি পরিনিব্বুতে তম্বপণ্ণিদীপে অনুরাধপুরস্স দক্খিণদিসাভাগে পুরিমকানং তিণ্ণং বুদ্ধানং পরিভোগচেতিযট্ঠানে মম দক্খিণক্খকধাতু পতিট্ঠানদিৰসে যমকপাটিহারিযং হোতূ’’তি.

‘‘এৰং অচিন্তিযা বুদ্ধা, বুদ্ধধম্মা অচিন্তিযা;

অচিন্তিযে পসন্নানং, ৰিপাকো হোতি অচিন্তিযো’’তি. (অপ. থের ১.১.৮২);

সম্মাসম্বুদ্ধো কির ইমং দীপং ধরমানকালেপি তিক্খত্তুং আগমাসি. পঠমং – যক্খদমনত্থং এককোৰ আগন্ত্ৰা যক্খে দমেত্ৰা ‘‘মযি পরিনিব্বুতে ইমস্মিং দীপে সাসনং পতিট্ঠহিস্সতী’’তি তম্বপণ্ণিদীপে রক্খং করোন্তো তিক্খত্তুং দীপং আৰিজ্জি. দুতিযং – মাতুলভাগিনেয্যানং নাগরাজূনং দমনত্থায এককোৰ আগন্ত্ৰা তে দমেত্ৰা অগমাসি. ততিযং – পঞ্চভিক্খুসতপরিৰারো আগন্ত্ৰা মহাচেতিযট্ঠানে চ থূপারামচেতিযট্ঠানে চ মহাবোধিপতিট্ঠিতট্ঠানে চ মহিযঙ্গণচেতিযট্ঠানে চ মুতিযঙ্গণচেতিযট্ঠানে চ দীঘৰাপিচেতিযট্ঠানে চ কল্যাণিযচেতিযট্ঠানে চ নিরোধসমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা নিসীদি. ইদমস্স চতুত্থং ধাতুসরীরেন আগমনং.

ধাতুসরীরতো চ পনস্স নিক্খন্তউদকফুসিতেহি সকলতম্বপণ্ণিতলে ন কোচি অফুট্ঠোকাসো নাম অহোসি. এৰমস্স তং ধাতুসরীরং উদকফুসিতেহি তম্বপণ্ণিতলস্স পরিল়াহং ৰূপসমেত্ৰা মহাজনস্স পাটিহারিযং দস্সেত্ৰা ওতরিত্ৰা রঞ্ঞো মত্থকে পতিট্ঠাসি. রাজা সফলং মনুস্সপটিলাভং মঞ্ঞমানো মহন্তং সক্কারং করিত্ৰা ধাতুং পতিট্ঠাপেসি. সহ ধাতুপতিট্ঠাপনেন মহাভূমিচালো অহোসি. তস্মিঞ্চ পন ধাতুপাটিহারিযে চিত্তং পসাদেত্ৰা রঞ্ঞো ভাতা অভযো নাম রাজকুমারো পুরিসসহস্সেন সদ্ধিং পব্বজি. চেতরট্ঠগামতো পঞ্চ দারকসতানি পব্বজিংসু, তথা দ্ৰারমণ্ডলাদীহি গামকেহি নিক্খমিত্ৰা পঞ্চপঞ্চ দারকসতানি সব্বানিপি অন্তোনগরতো চ বহিনগরতো চ পব্বজিতানি তিংসভিক্খুসহস্সানি অহেসুং. নিট্ঠিতে পন থূপস্মিং রাজা চ রাজভাতিকা চ দেৰিযো চ দেৰনাগযক্খানম্পি ৰিম্হযকরং পচ্চেকং পচ্চেকং পূজং অকংসু. নিট্ঠিতায পন ধাতুপূজায পতিট্ঠিতে ধাতুৰরে মহিন্দত্থেরো মেঘৰনুয্যানমেৰ গন্ত্ৰা ৰাসং কপ্পেসি.

তস্মিং খো পন সমযে অনুল়া দেৰী পব্বজিতুকামা হুত্ৰা রঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা তস্সা ৰচনং সুত্ৰা থেরং এতদৰোচ – ‘‘অনুল়া, ভন্তে, দেৰী পব্বজিতুকামা, পব্বাজেথ ন’’ন্তি. ‘‘ন, মহারাজ, অম্হাকং মাতুগামং পব্বাজেতুং কপ্পতি. পাটলিপুত্তে পন ময্হং ভগিনী সঙ্ঘমিত্তত্থেরী নাম অত্থি, তং পক্কোসাপেহি. ইমস্মিঞ্চ পন, মহারাজ, দীপে পুরিমকানং তিণ্ণং সম্মাসম্বুদ্ধানং বোধি পতিট্ঠাসি. অম্হাকম্পি ভগৰতো সরসরংসিজালৰিস্সজ্জনকেন বোধিনা ইধ পতিট্ঠাতব্বং, তস্মা তথা সাসনং পহিণেয্যাসি যথা সঙ্ঘমিত্তা বোধিং গহেত্ৰা আগচ্ছেয্যা’’তি.

‘‘সাধু, ভন্তে’’তি রাজা থেরস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা অমচ্চেহি সদ্ধিং মন্তেন্তো অরিট্ঠং নাম অত্তনো ভাগিনেয্যং আহ – ‘‘সক্খিস্সসি ত্ৰং, তাত, পাটলিপুত্তং গন্ত্ৰা মহাবোধিনা সদ্ধিং অয্যং সঙ্ঘমিত্তত্থেরিং আনেতু’’ন্তি? ‘‘সক্খিস্সামি, দেৰ, সচে মে পব্বজ্জং অনুজানিস্সসী’’তি. ‘‘গচ্ছ, তাত, থেরিং আনেত্ৰা পব্বজাহী’’তি. সো রঞ্ঞো চ থেরস্স চ সাসনং গহেত্ৰা থেরস্স অধিট্ঠানৰসেন একদিৰসেনেৰ জম্বুকোলপট্টনং গন্ত্ৰা নাৰং অভিরুহিত্ৰা সমুদ্দং অতিক্কমিত্ৰা পাটলিপুত্তমেৰ অগমাসি. অনুল়াপি খো দেৰী পঞ্চহি কঞ্ঞাসতেহি পঞ্চহি চ অন্তেপুরিকাসতেহি সদ্ধিং দস সীলানি সমাদিযিত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা নগরস্স একদেসে উপস্সযং কারাপেত্ৰা নিৰাসং কপ্পেসি. অরিট্ঠোপি তংদিৰসমেৰ রঞ্ঞো সাসনং অপ্পেসি, এৰঞ্চ অৰোচ – ‘‘পুত্তো তে, দেৰ, মহিন্দত্থেরো এৰমাহ – ‘সহাযকস্স কির তে দেৰানম্পিযতিস্সস্স রঞ্ঞো ভাতু জাযা অনুল়া নাম দেৰী পব্বজিতুকামা, তং পব্বাজেতুং অয্যং সঙ্ঘমিত্তত্থেরিং পহিণথ, অয্যাযেৰ চ সদ্ধিং মহাবোধি’’’ন্তি. থেরস্স সাসনং আরোচেত্ৰা সঙ্ঘমিত্তত্থেরিং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰমাহ – ‘‘অয্যে, তুম্হাকং ভাতা মহিন্দত্থেরো মং তুম্হাকং সন্তিকং পেসেসি, দেৰানম্পিযতিস্সস্স রঞ্ঞো ভাতু জাযা অনুল়া নাম দেৰী পঞ্চহি কঞ্ঞাসতেহি, পঞ্চহি চ অন্তেপুরিকাসতেহি সদ্ধিং পব্বজিতুকামা, তং কির আগন্ত্ৰা পব্বাজেথা’’তি. সা তাৰদেৰ তুরিততুরিতা রঞ্ঞো সন্তিকং গন্ত্ৰা এৰমাহ – ‘‘মহারাজ, ময্হং ভাতা মহিন্দত্থেরো এৰং পহিণি, ‘রঞ্ঞো কির ভাতু জাযা অনুল়া নাম দেৰী পঞ্চহি কঞ্ঞাসতেহি পঞ্চহি চ অন্তেপুরিকাসতেহি সদ্ধিং পব্বজিতুকামা ময্হং আগমনং উদিক্খতি’. গচ্ছামহং, মহারাজ, তম্বপণ্ণিদীপ’’ন্তি.

রাজা আহ – ‘‘অম্ম, পুত্তোপি মে মহিন্দত্থেরো নত্তা চ মে সুমনসামণেরো মং ছিন্নহত্থং ৰিয করোন্তা তম্বপণ্ণিদীপং গতা. তস্স ময্হং তেপি অপস্সন্তস্স উপ্পন্নো সোকো তৰ মুখং পস্সন্তস্স ৰূপসম্মতি! অলং, অম্ম, মা ত্ৰং অগমাসী’’তি. ‘‘ভারিযং মে, মহারাজ, ভাতু ৰচনং; অনুল়াপি খত্তিযা ইত্থিসহস্সপরিৰুতা পব্বজ্জাপুরেক্খারা মং পটিমানেতি; গচ্ছামহং, মহারাজা’’তি. ‘‘তেন হি, অম্ম, মহাবোধিং গহেত্ৰা গচ্ছাহী’’তি. কুতো রঞ্ঞো মহাবোধি? রাজা কির ততো পুব্বে এৰ ধাতুগ্গহণত্থায অনাগতে সুমনে লঙ্কাদীপং মহাবোধিং পেসেতুকামো, ‘‘কথং নু খো অসত্থঘাতারহং মহাবোধিং পেসেস্সামী’’তি উপাযং অপস্সন্তো মহাদেৰং নাম অমচ্চং পুচ্ছি. সো আহ – ‘‘সন্তি, দেৰ, বহূ পণ্ডিতা ভিক্খূ’’তি. তং সুত্ৰা রাজা ভিক্খুসঙ্ঘস্স ভত্তং পটিযাদেত্ৰা ভত্তকিচ্চাৰসানে সঙ্ঘং পুচ্ছি – ‘‘গন্তব্বং নু খো, ভন্তে, ভগৰতো মহাবোধিনা লঙ্কাদীপং নো’’তি? সঙ্ঘো মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরস্স ভারং অকাসি.

থেরো ‘‘গন্তব্বং, মহারাজ, মহাবোধিনা লঙ্কাদীপ’’ন্তি ৰত্ৰা ভগৰতো পঞ্চ মহাঅধিট্ঠানানি কথেসি. কতমানি পঞ্চ? ভগৰা কির মহাপরিনিব্বানমঞ্চে নিপন্নো লঙ্কাদীপে মহাবোধিপতিট্ঠাপনত্থায ‘‘অসোকমহারাজা মহাবোধিগ্গহণত্থং গমিস্সতি, তদা মহাবোধিস্স দক্খিণসাখা সযমেৰ ছিজ্জিত্ৰা সুৰণ্ণকটাহে পতিট্ঠাতূ’’তি অধিট্ঠাসি – ইদমেকমধিট্ঠানং.

তত্থ পতিট্ঠানকালে চ ‘‘মহাবোধি হিমৰলাহকগব্ভং পৰিসিত্ৰা পতিট্ঠাতূ’’তি অধিট্ঠাসি – ইদং দুতিযমধিট্ঠানং.

‘‘সত্তমে দিৰসে হিমৰলাহকগব্ভতো ওরুয্হ সুৰণ্ণকটাহে পতিট্ঠহন্তো পত্তেহি চ ফলেহি চ ছব্বণ্ণরংসিযো মুঞ্চতূ’’তি অধিট্ঠাসি – ইদং ততিযমধিট্ঠানং.

‘‘থূপারামে দক্খিণক্খকধাতু চেতিযম্হি পতিট্ঠানদিৰসে যমকপাটিহারিযং করোতূ’’তি অধিট্ঠাসি – ইদং চতুত্থং অধিট্ঠানং.

লঙ্কাদীপম্হিযেৰ মে দোণমত্তা ধাতুযো মহাচেতিযম্হি পতিট্ঠানকালে বুদ্ধৰেসং গহেত্ৰা ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা যমকপাটিহারিযং করোন্তূ’’তি অধিট্ঠাসি – ইদং পঞ্চমং অধিট্ঠানন্তি.

রাজা ইমানি পঞ্চ মহাঅধিট্ঠানানি সুত্ৰা পসন্নচিত্তো পাটলিপুত্ততো যাৰ মহাবোধি তাৰ মগ্গং পটিজগ্গাপেত্ৰা সুৰণ্ণকটাহত্থায বহুং সুৰণ্ণং নীহরাপেসি. তাৰদেৰ চ রঞ্ঞো চিত্তং ঞত্ৰা ৰিস্সকম্মদেৰপুত্তো কম্মারৰণ্ণং নিম্মিনিত্ৰা পুরতো অট্ঠাসি. রাজা তং দিস্ৰা ‘‘তাত, ইমং সুৰণ্ণং গহেত্ৰা কটাহং করোহী’’তি আহ. ‘‘পমাণং, দেৰ, জানাথা’’তি? ‘‘ত্ৰমেৰ, তাত, ঞত্ৰা করোহী’’তি. ‘‘সাধু, দেৰ, করিস্সামী’’তি সুৰণ্ণং গহেত্ৰা অত্তনো আনুভাৰেন হত্থেন পরিমজ্জিত্ৰা সুৰণ্ণকটাহং নিম্মিনি নৰহত্থপরিক্খেপং পঞ্চহত্থুব্বেধং তিহত্থৰিক্খম্ভং অট্ঠঙ্গুলবহলং হত্থিসোণ্ডপ্পমাণমুখৰট্টিং. অথ রাজা সত্তযোজনাযামায তিযোজনৰিত্থারায মহতিযা সেনায পাটলিপুত্ততো নিক্খমিত্ৰা অরিযসঙ্ঘমাদায মহাবোধিসমীপং অগমাসি. সেনা সমুস্সিতধজপটাকং নানারতনৰিচিত্তং অনেকালঙ্কারপঅমণ্ডিতং নানাৰিধকুসুমসমাকিণ্ণং অনেকতূরিযসঙ্ঘুট্ঠং মহাবোধিং পরিক্খিপি. রাজা সহস্সমত্তে গণপামোক্খে মহাথেরে গহেত্ৰা সকলজম্বুদীপে পত্তাভিসেকানং রাজূনং সহস্সেন অত্তানঞ্চ মহাবোধিঞ্চ পরিৰারাপেত্ৰা মহাবোধিমূলে ঠত্ৰা মহাবোধিং উল্লোকেসি. মহাবোধিস্স খন্ধঞ্চ দক্খিণমহাসাখায চতুহত্থপ্পমাণপ্পদেসঞ্চ ঠপেত্ৰা অৰসেসং অদস্সনং অগমাসি.

রাজা তং পাটিহারিযং দিস্ৰা উপ্পন্নপীতিপামোজ্জো ‘‘অহং, ভন্তে, ইমং পাটিহারিযং দিস্ৰা তুট্ঠো মহাবোধিং সকলজম্বুদীপরজ্জেন পূজেমী’’তি ভিক্খুসঙ্ঘস্স ৰত্ৰা অভিসেকং অদাসি. ততো পুপ্ফগন্ধাদীহি পূজেত্ৰা তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা অট্ঠসু ঠানেসু ৰন্দিত্ৰা উট্ঠায অঞ্জলিং পগ্গয্হ ঠত্ৰা সচ্চৰচনকিরিযায বোধিং গণ্হিতুকামো ভূমিতো যাৰ মহাবোধিস্স দক্খিণসাখা তাৰ উচ্চং কত্ৰা ঠপিতস্স সব্বরতনমযপীঠস্স উপরি সুৰণ্ণকটাহং ঠপাপেত্ৰা রতনপীঠং আরুয্হ সুৰণ্ণতুলিকং গহেত্ৰা মনোসিলায লেখং কত্ৰা ‘‘যদি মহাবোধিনা লঙ্কাদীপে পতিট্ঠাতব্বং, যদি চাহং বুদ্ধসাসনে নিব্বেমতিকো ভৰেয্যং, মহাবোধি সযমেৰ ইমস্মিং সুৰণ্ণকটাহে ওরুয্হ পতিট্ঠাতূ’’তি সচ্চৰচনকিরিযমকাসি. সহ সচ্চকিরিযায বোধিসাখা মনোসিলায পরিচ্ছিন্নট্ঠানে ছিজ্জিত্ৰা গন্ধকললপূরস্স সুৰণ্ণকটাহস্স উপরি অট্ঠাসি. তস্স উব্বেধেন দসহত্থো খন্ধো হোতি চতুহত্থা পঞ্চ মহাসাখা পঞ্চহিযেৰ ফলেহি পটিমণ্ডিতা, খুদ্দকসাখানং পন সহস্সং. অথ রাজা মূললেখায উপরি তিৰঙ্গুলপ্পদেসে অঞ্ঞং লেখং পরিচ্ছিন্দি. ততো তাৰদেৰ পুপ্ফুল়কা হুত্ৰা দস মহামূলানি নিক্খমিংসু. পুন উপরূপরি তিৰঙ্গুলে তিৰঙ্গুলে অঞ্ঞা নৰ লেখা পরিচ্ছিন্দি. তাহিপি দস দস পুপ্ফুল়কা হুত্ৰা নৰুতি মূলানি নিক্খমিংসু. পঠমকা দস মহামূলা চতুরঙ্গুলমত্তং নিক্খন্তা. ইতরেপি গৰক্খজালসদিসং অনুসিব্বন্তা নিক্খন্তা. এত্তকং পাটিহারিযং রাজা রতনপীঠমত্থকে ঠিতোযেৰ দিস্ৰা অঞ্জলিং পগ্গয্হ মহানাদং নদি. অনেকানি ভিক্খুসহস্সানি সাধুকারমকংসু. সকলরাজসেনা উন্নাদিনী অহোসি. চেলুক্খেপসতসহস্সানি পৰত্তযিংসু. ভূমট্ঠকদেৰে আদিং কত্ৰা যাৰ ব্রহ্মকাযিকা দেৰা তাৰ সাধুকারং পৰত্তযিংসু. রঞ্ঞো ইমং পাটিহারিযং পস্সন্তস্স পীতিযা নিরন্তরং ফুটসরীরস্স অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ঠিতস্সেৰ মহাবোধি মূলসতেন সুৰণ্ণকটাহে পতিট্ঠাসি. দস মহামূলানি সুৰণ্ণকটাহতলং আহচ্চ অট্ঠংসু. অৰসেসানি নৰুতি খুদ্দকমূলানি অনুপুব্বেন ৰড্ঢনকানি হুত্ৰা গন্ধকললে ওরুয্হ ঠিতানি.

এৰং সুৰণ্ণকটাহে পতিট্ঠিতমত্তে মহাবোধিম্হি মহাপথৰী চলি. আকাসে দেৰদুন্দুভিযো ফলিংসু. পব্বতানং নচ্চেহি দেৰানং সাধুকারেহি যক্খানং হিঙ্কারেহি অসুরানং থুতিজপ্পেহি ব্রহ্মানং অপ্ফোটনেহি মেঘানং গজ্জিতেহি চতুপ্পদানং রৰেহি পক্খীনং রুতেহি সব্বতাল়াৰচরানং সকসকপটিভানেহি পথৰীতলতো যাৰ ব্রহ্মলোকা তাৰ এককোলাহলং একনিন্নাদং অহোসি. পঞ্চসু সাখাসু ফলতো ফলতো ছব্বণ্ণরংসিযো নিক্খমিত্ৰা সকলচক্কৰাল়ং রতনগোপানসীৰিনদ্ধং ৰিয কুরুমানা যাৰ ব্রহ্মলোকা অব্ভুগ্গচ্ছিংসু. তং খণতো চ পন পভুতি সত্ত দিৰসানি মহাবোধি হিমৰলাহকগব্ভং পৰিসিত্ৰা অট্ঠাসি. ন কোচি মহাবোধিং পস্সতি. রাজা রতনপীঠতো ওরুয্হ সত্ত দিৰসানি মহাবোধিপূজং কারেসি. সত্তমে দিৰসে সব্বদিসাহি হিমা চ ছব্বণ্ণরংসিযো চ আৰত্তিত্ৰা মহাবোধিমেৰ পৰিসিংসু. ৰিগতহিমৰলাহকে ৰিপ্পসন্নে চক্কৰাল়গব্ভে মহাবোধি পরিপুণ্ণখন্ধসাখাপসাখো পঞ্চফলপটিমণ্ডিতো সুৰণ্ণকটাহে পতিট্ঠিতোৰ পঞ্ঞাযিত্থ. রাজা মহাবোধিং দিস্ৰা তেহি পাটিহারিযেহি সঞ্জাতপীতিপামোজ্জো ‘‘সকলজম্বুদীপরজ্জেন তরুণমহাবোধিং পূজেস্সামী’’তি অভিসেকং দত্ৰা সত্ত দিৰসানি মহাবোধিট্ঠানেযেৰ অট্ঠাসি.

মহাবোধি পুব্বকত্তিকপৰারণাদিৰসে সাযন্হসমযে পঠমং সুৰণ্ণকটাহে পতিট্ঠহি. ততো হিমগব্ভসত্তাহং অভিসেকসত্তাহঞ্চ ৰীতিনামেত্ৰা কাল়পক্খস্স উপোসথদিৰসে রাজা একদিৰসেনেৰ পাটলিপুত্তং পৰিসিত্ৰা কত্তিকজুণ্হপক্খস্স পাটিপদদিৰসে মহাবোধিং পাচীনমহাসালমূলে ঠপেসি. সুৰণ্ণকটাহে পতিট্ঠিতদিৰসতো সত্তরসমে দিৰসে মহাবোধিস্স অভিনৰঙ্কুরা পাতুরহেসুং. তে দিস্ৰাপি পসন্নো রাজা পুন মহাবোধিং রজ্জেন পূজেন্তো সকলজম্বুদীপাভিসেকমদাসি. তদা সুমনসামণেরো কত্তিকপুণ্ণমদিৰসে ধাতুগ্গহণত্থং গতো মহাবোধিস্স কত্তিকছণপূজং অদ্দস. এৰং মহাবোধিমণ্ডতো আনেত্ৰা পাটলিপুত্তে ঠপিতং মহাবোধিং সন্ধায আহ – ‘‘তেন হি, অম্ম, মহাবোধিং গহেত্ৰা গচ্ছাহী’’তি. সা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি.

রাজা মহাবোধিরক্খণত্থায অট্ঠারস দেৰতাকুলানি, অট্ঠ অমচ্চকুলানি, অট্ঠ ব্রাহ্মণকুলানি, অট্ঠ কুটুম্বিযকুলানি, অট্ঠ গোপককুলানি, অট্ঠ তরচ্ছকুলানি, অট্ঠ চ কালিঙ্গকুলানি দত্ৰা উদকসিঞ্চনত্থায চ অট্ঠ সুৰণ্ণঘটে, অট্ঠ চ রজতঘটে দত্ৰা ইমিনা পরিৰারেন মহাবোধিং গঙ্গায নাৰং আরোপেত্ৰা সযম্পি নগরতো নিক্খমিত্ৰা ৰিজ্ঝাটৰিং সমতিক্কম্ম অনুপুব্বেন সত্তহি দিৰসেহি তামলিত্তিং অনুপ্পত্তো. অন্তরামগ্গে দেৰনাগমনুস্সা উল়ারং মহাবোধিপূজং অকংসু. রাজাপি সমুদ্দতীরে সত্ত দিৰসানি মহাবোধিং ঠপেত্ৰা সকলজম্বুদীপমহারজ্জং অদাসি. ইদমস্স ততিযং জম্বুদীপরজ্জসম্পদানং হোতি.

এৰং মহারজ্জেন পূজেত্ৰা মাগসিরমাসস্স পঠমপাটিপদদিৰসে অসোকো ধম্মরাজা মহাবোধিং উক্খিপিত্ৰা গলপ্পমাণং উদকং ওরুয্হ নাৰাযং পতিট্ঠাপেত্ৰা সঙ্ঘমিত্তত্থেরিম্পি সপরিৰারং নাৰং আরোপেত্ৰা অরিট্ঠং অমচ্চং এতদৰোচ – ‘‘অহং, তাত, মহাবোধিং তিক্খত্তুং সকলজম্বুদীপরজ্জেন পূজেত্ৰা গলপ্পমাণং উদকং ওরুয্হ মম সহাযকস্স পেসেসিং, সোপি এৰমেৰ মহাবোধিং পূজেতূ’’তি. এৰং সহাযকস্স সাসনং দত্ৰা ‘‘গচ্ছতি ৰতরে, দসবলস্স সরসরংসিজালং ৰিমুঞ্চন্তো মহাবোধিরুক্খো’’তি ৰন্দিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা অস্সূনি পৰত্তযমানো অট্ঠাসি. সাপি খো মহাবোধিসমারূল়্হা নাৰা পস্সতো পস্সতো মহারাজস্স মহাসমুদ্দতলং পক্খন্তা. মহাসমুদ্দেপি সমন্তা যোজনং ৰীচিযো ৰূপসন্তা; পঞ্চ ৰণ্ণানি পদুমানি পুপ্ফিতানি; অন্তলিক্খে দিব্বানি তূরিযানি পৰজ্জিংসু; আকাসে জলজথলজরুক্খাদিসন্নিস্সিতাহি দেৰতাহি পৰত্তিতা অতিৰিয উল়ারা পূজা অহোসি. সঙ্ঘমিত্তত্থেরীপি সুপণ্ণরূপেন মহাসমুদ্দে নাগকুলানি সন্তাসেসি. তে চ উত্রস্তরূপা নাগা আগন্ত্ৰা তং ৰিভূতিং পস্সিত্ৰা থেরিং যাচিত্ৰা মহাবোধিং নাগভৰনং অতিহরিত্ৰা সত্ত দিৰসানি নাগরজ্জেন পূজেত্ৰা পুন নাৰাযং পতিট্ঠাপেসুং. তংদিৰসমেৰ নাৰা জম্বুকোলপট্টনং অগমাসি. অসোকমহারাজাপি মহাবোধিৰিযোগদুক্খিতো কন্দিত্ৰা রোদিত্ৰা যাৰ দস্সনৰিসযং ওলোকেত্ৰা পটিনিৰত্তি.

দেৰানম্পিযতিস্সো মহারাজাপি খো সুমনসামণেরস্স ৰচনেন মাগসিরমাসস্স পঠমপাটিপদদিৰসতো পভুতি উত্তরদ্ৰারতো পট্ঠায যাৰ জম্বুকোলপট্টনং তাৰ মগ্গং সোধাপেত্ৰা অলঙ্কারাপেত্ৰা নগরতো নিক্খমনদিৰসে উত্তরদ্ৰারসমীপে সমুদ্দসালৰত্থুস্মিং ঠিতোযেৰ তায ৰিভূতিযা মহাসমুদ্দে আগচ্ছন্তংযেৰ মহাবোধিং থেরস্স আনুভাৰেন দিস্ৰা তুট্ঠমানসো নিক্খমিত্ৰা সব্বং মগ্গং পঞ্চৰণ্ণেহি পুপ্ফেহি ওকিরাপেন্তো অন্তরন্তরে পুপ্ফঅগ্ঘিযানি ঠপেন্তো একাহেনেৰ জম্বুকোলপট্টনং গন্ত্ৰা সব্বতাল়াৰচরপরিৰুতো পুপ্ফধূমগন্ধৰাসাদীহি পূজযমানো গলপ্পমাণং উদকং ওরুয্হ ‘‘আগতো ৰতরে, দসবলস্স সরসরংসিজালৰিস্সজ্জনকো মহাবোধিরুক্খো’’তি পসন্নচিত্তো মহাবোধিং উক্খিপিত্ৰা উত্তমঙ্গে সিরস্মিং পতিট্ঠাপেত্ৰা মহাবোধিং পরিৰারেত্ৰা আগতেহি সোল়সহি জাতিসম্পন্নকুলেহি সদ্ধিং সমুদ্দতো পচ্চুত্তরিত্ৰা সমুদ্দতীরে মহাবোধিং ঠপেত্ৰা তীণি দিৰসানি সকলতম্বপণ্ণিদীপরজ্জেন পূজেসি, সোল়সন্নং জাতিসম্পন্নকুলানং রজ্জং ৰিচারেসি. অথ চতুত্থে দিৰসে মহাবোধিং আদায উল়ারং পূজং কুরুমানো অনুপুব্বেন অনুরাধপুরং সম্পত্তো. অনুরাধপুরেপি মহাসক্কারং কত্ৰা চাতুদ্দসীদিৰসে ৰড্ঢমানকচ্ছাযায মহাবোধিং উত্তরদ্ৰারেন পৰেসেত্ৰা নগরমজ্ঝেন অতিহরন্তো দক্খিণদ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা দক্খিণদ্ৰারতো পঞ্চধনুসতিকে ঠানে যত্থ অম্হাকং সম্মাসম্বুদ্ধো নিরোধসমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা নিসীদি, পুরিমকা চ তযো সম্মাসম্বুদ্ধা সমাপত্তিং অপ্পেত্ৰা নিসীদিংসু, যত্থ ককুসন্ধস্স ভগৰতো মহাসিরীসবোধি, কোনাগমনস্স ভগৰতো উদুম্বরবোধি, কস্সপসম্মাসম্বুদ্ধস্স চ নিগ্রোধবোধি পতিট্ঠাসি, তস্মিং মহামেঘৰনুয্যানস্স তিলকভূতে সুমনসামণেরস্স ৰচনেন পঠমমেৰ কতভূমিপরিকম্মে রাজৰত্থুদ্ৰারকোট্ঠকট্ঠানে মহাবোধিং পতিট্ঠাপেসি.

কথং? তানি কির বোধিং পরিৰারেত্ৰা আগতানি সোল়স জাতিসম্পন্নকুলানি রাজৰেসং গণ্হিংসু. রাজা দোৰারিকৰেসং গণ্হি. সোল়স কুলানি মহাবোধিং গহেত্ৰা ওরোপযিংসু. মহাবোধি তেসং হত্থতো মুত্তসমনন্তরমেৰ অসীতিহত্থপ্পমাণং ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা ছব্বণ্ণরংসিযো মুঞ্চি. রংসিযো সকলদীপং পত্থরিত্ৰা উপরি ব্রহ্মলোকং আহচ্চ অট্ঠংসু. মহাবোধিপাটিহারিযং দিস্ৰা সঞ্জাতপ্পসাদানি দসপুরিসসহস্সানি অনুপুব্বৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা অরহত্তং পত্ৰা পব্বজিংসু. যাৰ সূরিযত্থঙ্গমা মহাবোধি অন্তলিক্খে অট্ঠাসি. অত্থঙ্গমিতে পন সূরিযে রোহিণিনক্খত্তেন পথৰিযং পতিট্ঠাসি. সহ বোধিপতিট্ঠানা উদকপরিযন্তং কত্ৰা মহাপথৰী অকম্পি. পতিট্ঠহিত্ৰা চ পন মহাবোধি সত্ত দিৰসানি হিমগব্ভে সন্নিসীদি. লোকস্স অদস্সনং অগমাসি. সত্তমে দিৰসে ৰিগতৰলাহকং নভং অহোসি. ছব্বণ্ণরংসিযো জলন্তা ৰিপ্ফুরন্তা নিচ্ছরিংসু. মহাবোধিস্স খন্ধো চ সাখাযো চ পত্তানি চ পঞ্চ ফলানি চ দস্সিংসু. মহিন্দত্থেরো চ সঙ্ঘমিত্তত্থেরী চ রাজা চ সপরিৰারা মহাবোধিট্ঠানমেৰ অগমংসু. যেভুয্যেন চ সব্বে দীপৰাসিনো সন্নিপতিংসু. তেসং পস্সন্তানংযেৰ উত্তরসাখতো একং ফলং পচ্চিত্ৰা সাখতো মুচ্চি. থেরো হত্থং উপনামেসি. ফলং থেরস্স হত্থে পতিট্ঠাসি. তং থেরো ‘‘রোপয, মহারাজা’’তি রঞ্ঞো অদাসি. রাজা গহেত্ৰা সুৰণ্ণকটাহে মধুরপংসুং আকিরিত্ৰা গন্ধকললং পূরেত্ৰা রোপেত্ৰা মহাবোধিআসন্নট্ঠানে ঠপেসি. সব্বেসং পস্সন্তানংযেৰ চতুহত্থপ্পমাণা অট্ঠ তরুণবোধিরুক্খা উট্ঠহিংসু. রাজা তং অচ্ছরিযং দিস্ৰা অট্ঠ তরুণবোধিরুক্খে সেতচ্ছত্তেন পূজেত্ৰা অভিসেকং অদাসি. ততো একং বোধিরুক্খং আগমনকালে মহাবোধিনা পঠমপতিট্ঠিতোকাসে জম্বুকোলপট্টনে রোপযিংসু, একং তৰক্কব্রাহ্মণস্স গামদ্ৰারে, একং থূপারামে, একং ইস্সরনিম্মানৰিহারে, একং পঠমচেতিযট্ঠানে, একং চেতিযপব্বতে, একং রোহণজনপদম্হি কাজরগামে, একং রোহণজনপদম্হিযেৰ চন্দনগামে. ইতরেসং চতুন্নং ফলানং বীজেহি জাতে দ্ৰত্তিংস বোধিতরুণে যোজনিযআরামেসু পতিট্ঠাপেসুং.

এৰং পুত্তনত্তুপরম্পরায সমন্তা দীপৰাসীনং হিতায সুখায পতিট্ঠিতে দসবলস্স ধম্মধজভূতে মহাবোধিম্হি অনুল়া দেৰী পঞ্চহি কঞ্ঞাসতেহি পঞ্চহি চ অন্তেপুরিকাসতেহীতি মাতুগামসহস্সেন সদ্ধিং সঙ্ঘমিত্তত্থেরিযা সন্তিকে পব্বজিত্ৰা নচিরস্সেৰ সপরিৰারা অরহত্তে পতিট্ঠাসি. অরিট্ঠোপি খো রঞ্ঞো ভাগিনেয্যো পঞ্চহি পুরিসসতেহি সদ্ধিং থেরস্স সন্তিকে পব্বজিত্ৰা নচিরস্সেৰ সপরিৰারো অরহত্তে পতিট্ঠাসি.

অথেকদিৰসং রাজা মহাবোধিং ৰন্দিত্ৰা থেরেন সদ্ধিং থূপারামং গচ্ছতি. তস্স লোহপাসাদট্ঠানং সম্পত্তস্স পুরিসা পুপ্ফানি অভিহরিংসু. রাজা থেরস্স পুপ্ফানি অদাসি. থেরো পুপ্ফেহি লোহপাসাদট্ঠানং পূজেসি. পুপ্ফেসু ভূমিযং পতিতমত্তেসু মহাভূমিচালো অহোসি. রাজা ‘‘কস্মা, ভন্তে, ভূমি চলিতা’’তি পুচ্ছি. ‘‘ইস্মিং, মহারাজ, ওকাসে সঙ্ঘস্স অনাগতে উপোসথাগারং ভৰিস্সতি, তস্সেতং পুব্বনিমিত্ত’’ন্তি.

রাজা পুন থেরেন সদ্ধিং গচ্ছন্তো অম্বঙ্গণট্ঠানং পত্তো. তত্থস্স ৰণ্ণগন্ধসম্পন্নং অতিমধুররসং একং অম্বপক্কং আহরীযিত্থ. রাজা তং থেরস্স পরিভোগত্থায অদাসি. থেরো তত্থেৰ পরিভুঞ্জিত্ৰা ‘‘ইদং এত্থেৰ রোপেথা’’তি আহ. রাজা তং অম্বট্ঠিং গহেত্ৰা তত্থেৰ রোপেত্ৰা উদকং আসিঞ্চি. সহ অম্ববীজরোপনেন পথৰী অকম্পি. রাজা ‘‘কস্মা, ভন্তে, পথৰী কম্পিত্থা’’তি পুচ্ছি. ‘‘ইমস্মিং, মহারাজ, ওকাসে সঙ্ঘস্স অনাগতে ‘অম্বঙ্গণং’ নাম সন্নিপাতট্ঠানং ভৰিস্সতি, তস্সেতং পুব্বনিমিত্ত’’ন্তি.

রাজা তত্থ অট্ঠ পুপ্ফমুট্ঠিযো ওকিরিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পুন থেরেন সদ্ধিং গচ্ছন্তো মহাচেতিযট্ঠানং পত্তো. তত্থস্স পুরিসা চম্পকপুপ্ফানি অভিহরিংসু. তানি রাজা থেরস্স অদাসি. থেরো মহাচেতিযট্ঠানং পুপ্ফেহি পূজেত্ৰা ৰন্দি. তাৰদেৰ মহাপথৰী সঙ্কম্পি. রাজা ‘‘কস্মা, ভন্তে, পথৰী কম্পিত্থা’’তি পুচ্ছি. ‘‘ইমস্মিং, মহারাজ, ওকাসে অনাগতে বুদ্ধস্স ভগৰতো অসদিসো মহাথূপো ভৰিস্সতি, তস্সেতং পুব্বনিমিত্ত’’ন্তি. ‘‘অহমেৰ করোমি, ভন্তে’’তি. ‘‘অলং, মহারাজ, তুম্হাকং অঞ্ঞং বহুকম্মং অত্থি, তুম্হাকং পন নত্তা দুট্ঠগামণী অভযো নাম কারেস্সতী’’তি. অথ রাজা ‘‘সচে, ভন্তে, ময্হং নত্তা করিস্সতি, কতংযেৰ মযা’’তি দ্ৰাদসহত্থং পাসাণত্থম্ভং আহরাপেত্ৰা ‘‘দেৰানম্পিযতিস্সস্স রঞ্ঞো নত্তা দুট্ঠগামণী অভযো নাম ইমস্মিং পদেসে থূপং করোতূ’’তি অক্খরানি লিখাপেত্ৰা পতিট্ঠাপেত্ৰা ৰন্দিত্ৰা থেরং পুচ্ছি – ‘‘পতিট্ঠিতং নু খো, ভন্তে, তম্বপণ্ণিদীপে সাসন’’ন্তি? ‘‘পতিট্ঠিতং, মহারাজ, সাসনং; মূলানি পনস্স ন তাৰ ওতরন্তী’’তি. ‘‘কদা পন, ভন্তে মূলানি ওতিণ্ণানি নাম ভৰিস্সন্তী’’তি? ‘‘যদা, মহারাজ, তম্বপণ্ণিদীপকানং মাতাপিতূনং তম্বপণ্ণিদীপে জাতো দারকো তম্বপণ্ণিদীপে পব্বজিত্ৰা তম্বপণ্ণিদীপম্হিযেৰ ৰিনযং উগ্গহেত্ৰা তম্বপণ্ণিদীপে ৰাচেস্সতি, তদা সাসনস্স মূলানি ওতিণ্ণানি নাম ভৰিস্সন্তী’’তি. ‘‘অত্থি পন, ভন্তে, এদিসো ভিক্খূ’’তি? ‘‘অত্থি, মহারাজ, মহাঅরিট্ঠো ভিক্খু পটিবলো এতস্মিং কম্মে’’তি. ‘‘মযা এত্থ, ভন্তে, কিং কত্তব্ব’’ন্তি? ‘‘মণ্ডপং, মহারাজ, কাতুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি রাজা মেঘৰণ্ণাভযস্স অমচ্চস্স পরিৰেণট্ঠানে মহাসঙ্গীতিকালে অজাতসত্তুমহারাজেন কতমণ্ডপপ্পকারং রাজানুভাৰেন মণ্ডপং কারেত্ৰা সব্বতাল়াৰচরে সকসকসিপ্পেসু পযোজেত্ৰা ‘‘সাসনস্স মূলানি ওতরন্তানি পস্সিস্সামী’’তি অনেকপুরিসসহস্সপরিৰুতো থূপারামং অনুপ্পত্তো.

তেন খো পন সমযেন থূপারামে অট্ঠসট্ঠি ভিক্খুসহস্সানি সন্নিপতিংসু. মহামহিন্দত্থেরস্স আসনং দক্খিণাভিমুখং পঞ্ঞত্তং হোতি. মহাঅরিট্ঠত্থেরস্স ধম্মাসনং উত্তরাভিমুখং পঞ্ঞত্তং হোতি. অথ খো মহাঅরিট্ঠত্থেরো মহিন্দত্থেরেন অজ্ঝিট্ঠো অত্তনো অনুরূপেন পত্তানুক্কমেন ধম্মাসনে নিসীদি. মহিন্দত্থেরপমুখা অট্ঠসট্ঠি মহাথেরা ধম্মাসনং পরিৰারেত্ৰা নিসীদিংসু. রঞ্ঞোপি কনিট্ঠভাতা মত্তাভযত্থেরো নাম ‘‘ধুরগ্গাহো হুত্ৰা ৰিনযং উগ্গণ্হিস্সামী’’তি পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সদ্ধিং মহাঅরিট্ঠত্থেরস্স ধম্মাসনমেৰ পরিৰারেত্ৰা নিসীদি. অৰসেসাপি ভিক্খূ সরাজিকা চ পরিসা অত্তনো অত্তনো পত্তাসনে নিসীদিংসু.

অথাযস্মা মহাঅরিট্ঠত্থেরো তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা ৰেরঞ্জাযং ৰিহরতি নল়েরুপুচিমন্দমূলেতি ৰিনযনিদানং অভাসি. ভাসিতে চ পনাযস্মতা অরিট্ঠত্থেরেন ৰিনযনিদানে আকাসং মহাৰিরৰং রৰি. অকালৰিজ্জুলতা নিচ্ছরিংসু. দেৰতা সাধুকারং অদংসু. মহাপথৰী উদকপরিযন্তং কত্ৰা সঙ্কম্পি. এৰং অনেকেসু পাটিহারিযেসু ৰত্তমানেসু আযস্মা অরিট্ঠত্থেরো মহামহিন্দপমুখেহি অট্ঠসট্ঠিযা পচ্চেকগণীহি খীণাসৰমহাথেরেহি তদঞ্ঞেহি চ অট্ঠসট্ঠিভিক্খুসহস্সেহি পরিৰুতো পঠমকত্তিকপৰারণাদিৰসে থূপারামৰিহারমজ্ঝে সত্থু করুণাগুণদীপকং ভগৰতো অনুসিট্ঠিকরানং কাযকম্মৰচীকম্মৰিপ্ফন্দিতৰিনযনং ৰিনযপিটকং পকাসেসি. পকাসেত্ৰা চ যাৰতাযুকং তিট্ঠমানো বহূনং ৰাচেত্ৰা বহূনং হদযে পতিট্ঠাপেত্ৰা অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি. তেপি খো মহামহিন্দপ্পমুখা তস্মিং সমাগমে –

‘‘অট্ঠসট্ঠি মহাথেরা, ধুরগ্গাহা সমাগতা;

পচ্চেকগণিনো সব্বে, ধম্মরাজস্স সাৰকা.

‘‘খীণাসৰা ৰসিপ্পত্তা, তেৰিজ্জা ইদ্ধিকোৰিদা;

উত্তমত্থমভিঞ্ঞায, অনুসাসিংসু রাজিনো.

‘‘আলোকং দস্সযিত্ৰান, ওভাসেত্ৰা মহিং ইমং;

জলিত্ৰা অগ্গিক্খন্ধাৰ, নিব্বাযিংসু মহেসযো’’.

তেসং পরিনিব্বানতো অপরভাগে অঞ্ঞেপি তেসং থেরানং অন্তেৰাসিকা তিস্সদত্তকাল়সুমন-দীঘসুমনাদযো চ মহাঅরিট্ঠত্থেরস্স অন্তেৰাসিকা, অন্তেৰাসিকানং অন্তেৰাসিকা চাতি এৰং পুব্বে ৰুত্তপ্পকারা আচরিযপরম্পরা ইমং ৰিনযপিটকং যাৰজ্জতনা আনেসুং. তেন ৰুত্তং –

‘‘ততিযসঙ্গহতো পন উদ্ধং ইমং দীপং মহিন্দাদীহি আভতং, মহিন্দতো উগ্গহেত্ৰা কঞ্চি কালং অরিট্ঠত্থেরাদীহি আভতং, ততো যাৰজ্জতনা তেসংযেৰ অন্তেৰাসিকপরম্পরভূতায আচরিযপরম্পরায আভত’’ন্তি.

কত্থ পতিট্ঠিতন্তি? যেসং পাল়িতো চ অত্থতো চ অনূনং ৰত্ততি, মণিঘটে পক্খিত্ততেলমিৰ ঈসকম্পি ন পগ্ঘরতি, এৰরূপেসু অধিমত্তসতি-গতি-ধিতি-মন্তেসু লজ্জীসু কুক্কুচ্চকেসু সিক্খাকামেসু পুগ্গলেসু পতিট্ঠিতন্তি ৰেদিতব্বং. তস্মা ৰিনযপতিট্ঠাপনত্থং ৰিনযপরিযত্তিযা আনিসংসং সল্লক্খেত্ৰা সিক্খাকামেন ভিক্খুনা ৰিনযো পরিযাপুণিতব্বো.

তত্রাযং ৰিনযপরিযত্তিযা আনিসংসো – ৰিনযপরিযত্তিকুসলো হি পুগ্গলো সাসনে পটিলদ্ধসদ্ধানং কুলপুত্তানং মাতাপিতুট্ঠানিযো হোতি, তদাযত্তা হি নেসং পব্বজ্জা উপসম্পদা ৰত্তানুৰত্তপটিপত্তি আচারগোচরকুসলতা. অপি চস্স ৰিনযপরিযত্তিং নিস্সায অত্তনো সীলক্খন্ধো সুগুত্তো হোতি সুরক্খিতো; কুক্কুচ্চপকতানং ভিক্খূনং পটিসরণং হোতি; ৰিসারদো সঙ্ঘমজ্ঝে ৰোহরতি; পচ্চত্থিকে সহধম্মেন সুনিগ্গহিতং নিগ্গণ্হাতি; সদ্ধম্মট্ঠিতিযা পটিপন্নো হোতি. তেনাহ ভগৰা – ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আনিসংসা ৰিনযধরে পুগ্গলে; অত্তনো সীলক্খন্ধো সুগুত্তো হোতি সুরক্খিতো…পে… সদ্ধম্মট্ঠিতিযা পটিপন্নো হোতী’’তি (পরি. ৩২৫).

যে চাপি সংৰরমূলকা কুসলা ধম্মা ৰুত্তা ভগৰতা, ৰিনযধরো পুগ্গলো তেসং দাযাদো; ৰিনযমূলকত্তা তেসং ধম্মানং. ৰুত্তম্পি হেতং ভগৰতা – ‘‘ৰিনযো সংৰরত্থায, সংৰরো অৰিপ্পটিসারত্থায, অৰিপ্পটিসারো পামোজ্জত্থায, পামোজ্জং পীতত্থায, পীতি পস্সদ্ধত্থায, পস্সদ্ধি সুখত্থায, সুখং সমাধত্থায, সমাধি যথাভূতঞাণদস্সনত্থায, যথাভূতঞাণদস্সনং নিব্বিদত্থায, নিব্বিদা ৰিরাগত্থায, ৰিরাগো ৰিমুত্তত্থায, ৰিমুত্তি ৰিমুত্তিঞাণদস্সনত্থায, ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং অনুপাদাপরিনিব্বানত্থায. এতদত্থা কথা, এতদত্থা মন্তনা, এতদত্থা উপনিসা, এতদত্থং সোতাৰধানং – যদিদং অনুপাদাচিত্তস্স ৰিমোক্খো’’তি (পরি. ৩৬৬). তস্মা ৰিনযপরিযত্তিযা আযোগো করণীযোতি.

এত্তাৰতা চ যা সা ৰিনযসংৰণ্ণনত্থং মাতিকা ঠপিতা তত্থ –

‘‘ৰুত্তং যেন যদা যস্মা, ধারিতং যেন চাভতং;

যত্থপ্পতিট্ঠিতং চেতমেতং, ৰত্ৰা ৰিধিং ততো’’তি.

ইমিস্সা তাৰ গাথায অত্থো পকাসিতো ৰিনযস্স চ বাহিরনিদানৰণ্ণনা যথাধিপ্পাযং সংৰণ্ণিতা হোতীতি.

ততিযসঙ্গীতিকথা নিট্ঠিতা.

বাহিরনিদানকথা নিট্ঠিতা.

ৰেরঞ্জকণ্ডৰণ্ণনা

. ইদানি

‘‘তেনাতিআদিপাঠস্স, অত্থং নানপ্পকারতো;

দস্সযন্তো করিস্সামি, ৰিনযস্সত্থৰণ্ণন’’ন্তি.

ৰুত্তত্তা তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰাতিআদীনং অত্থৰণ্ণনং করিস্সামি. সেয্যথিদং – তেনাতি অনিযমনিদ্দেসৰচনং. তস্স সরূপেন অৰুত্তেনপি অপরভাগে অত্থতো সিদ্ধেন যেনাতি ইমিনা ৰচনেন পটিনিদ্দেসো কাতব্বো. অপরভাগে হি ৰিনযপঞ্ঞত্তিযাচনহেতুভূতো আযস্মতো সারিপুত্তস্স পরিৰিতক্কো সিদ্ধো. তস্মা যেন সমযেন সো পরিৰিতক্কো উদপাদি, তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা ৰেরঞ্জাযং ৰিহরতীতি এৰমেত্থ সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো. অযঞ্হি সব্বস্মিম্পি ৰিনযে যুত্তি, যদিদং যত্থ যত্থ ‘‘তেনা’’তি ৰুচ্চতি তত্থ তত্থ পুব্বে ৰা পচ্ছা ৰা অত্থতো সিদ্ধেন ‘‘যেনা’’তি ইমিনা ৰচনেন পটিনিদ্দেসো কাতব্বোতি.

তত্রিদং মুখমত্তনিদস্সনং – ‘‘তেন হি, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেস্সামি, যেন সুদিন্নো মেথুনং ধম্মং পটিসেৰি; যস্মা পটিসেৰি, তস্মা পঞ্ঞপেস্সামী’’তি ৰুত্তং হোতি. এৰং তাৰ পুব্বে অত্থতো সিদ্ধেন যেনাতি ইমিনা ৰচনেন পটিনিদ্দেসো যুজ্জতি. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি, যেন সমযেন ধনিযো কুম্ভকারপুত্তো রঞ্ঞো দারূনি অদিন্নং আদিযীতি এৰং পচ্ছা অত্থতো সিদ্ধেন যেনাতি ইমিনা ৰচনেন পটিনিদ্দেসো যুজ্জতীতি ৰুত্তো তেনাতি ৰচনস্স অত্থো. সমযেনাতি এত্থ পন সমযসদ্দো তাৰ –

সমৰাযে খণে কালে, সমূহে হেতু-দিট্ঠিসু;

পটিলাভে পহানে চ, পটিৰেধে চ দিস্সতি.

তথা হিস্স – ‘‘অপ্পেৰ নাম স্ৰেপি উপসঙ্কমেয্যাম কালঞ্চ সমযঞ্চ উপাদাযা’’তি (দী. নি. ১.৪৪৭) এৰমাদীসু সমৰাযো অত্থো. ‘‘একোৰ খো, ভিক্খৰে, খণো চ সমযো চ ব্রহ্মচরিযৰাসাযা’’তি (অ. নি. ৮.২৯) এৰমাদীসু খণো. ‘‘উণ্হসমযো পরিল়াহসমযো’’তি (পাচি. ৩৫৮) এৰমাদীসু কালো. ‘‘মহাসমযো পৰনস্মি’’ন্তি এৰমাদীসু সমূহো. ‘‘সমযোপি খো তে, ভদ্দালি, অপ্পটিৰিদ্ধো অহোসি – ‘ভগৰা খো সাৰত্থিযং ৰিহরতি, ভগৰাপি মং জানিস্সতি – ভদ্দালি নাম ভিক্খু সত্থুসাসনে সিক্খায অপরিপূরকারী’তি অযম্পি খো তে, ভদ্দালি, সমযো অপ্পটিৰিদ্ধো অহোসী’’তি (ম. নি. ২.১৩৫) এৰমাদীসু হেতু. ‘‘তেন খো পন সমযেন উগ্গহমানো পরিব্বাজকো সমণমুণ্ডিকাপুত্তো সমযপ্পৰাদকে তিন্দুকাচীরে একসালকে মল্লিকায আরামে পটিৰসতী’’তি (ম. নি. ২.২৬০) এৰমাদীসু দিট্ঠি.

‘‘দিট্ঠে ধম্মে চ যো অত্থো, যো চত্থো সম্পরাযিকো;

অত্থাভিসমযা ধীরো, পণ্ডিতোতি পৰুচ্চতী’’তি. (সং. নি. ১.১২৯);

এৰমাদীসু পটিলাভো. ‘‘সম্মা মানাভিসমযা অন্তমকাসি দুক্খস্সা’’তি (ম. নি. ১.২৮) এৰমাদীসু পহানং. ‘‘দুক্খস্স পীল়নট্ঠো সঙ্খতট্ঠো সন্তাপট্ঠো ৰিপরিণামট্ঠো অভিসমযট্ঠো’’তি (পটি. ম. ২.৮) এৰমাদীসু পটিৰেধো অত্থো. ইধ পনস্স কালো অত্থো. তস্মা যেন কালেন আযস্মতো সারিপুত্তস্স ৰিনযপঞ্ঞত্তিযাচনহেতুভূতো পরিৰিতক্কো উদপাদি, তেন কালেনাতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো.

এত্থাহ – ‘‘অথ কস্মা যথা সুত্তন্তে ‘একং সময’ন্তি উপযোগৰচনেন নিদ্দেসো কতো, অভিধম্মে চ ‘যস্মিং সমযে কামাৰচর’ন্তি ভুম্মৰচনেন, তথা অকত্ৰা ইধ ‘তেন সমযেনা’তি করণৰচনেন নিদ্দেসো কতো’’তি? তত্থ তথা, ইধ চ অঞ্ঞথা অত্থসম্ভৰতো. কথং? সুত্তন্তে তাৰ অচ্চন্তসংযোগত্থো সম্ভৰতি. যঞ্হি সমযং ভগৰা ব্রহ্মজালাদীনি সুত্তন্তানি দেসেসি, অচ্চন্তমেৰ তং সমযং করুণাৰিহারেন ৰিহাসি; তস্মা তদত্থজোতনত্থং তত্থ উপযোগনিদ্দেসো কতো. অভিধম্মে চ অধিকরণত্থো ভাৰেনভাৰলক্খণত্থো চ সম্ভৰতি. অধিকরণঞ্হি কালত্থো সমূহত্থো চ সমযো, তত্থ ৰুত্তানং ফস্সাদিধম্মানং খণসমৰাযহেতুসঙ্খাতস্স চ সমযস্স ভাৰেন তেসং ভাৰো লক্খিযতি. তস্মা তদত্থজোতনত্থং তত্থ ভুম্মৰচনেন নিদ্দেসো কতো. ইধ পন হেতুঅত্থো করণত্থো চ সম্ভৰতি. যো হি সো সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিসমযো সারিপুত্তাদীহিপি দুব্বিঞ্ঞেয্যো, তেন সমযেন হেতুভূতেন করণভূতেন চ সিক্খাপদানি পঞ্ঞাপযন্তো সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিহেতুঞ্চ অপেক্খমানো ভগৰা তত্থ তত্থ ৰিহাসি; তস্মা তদত্থজোতনত্থং ইধ করণৰচনেন নিদ্দেসো কতোতি ৰেদিতব্বো. হোতি চেত্থ –

‘‘উপযোগেন ভুম্মেন, তং তং অত্থমপেক্খিয;

অঞ্ঞত্র সমযো ৰুত্তো, করণেনেৰ সো ইধা’’তি.

পোরাণা পন ৰণ্ণযন্তি – ‘একং সময’ন্তি ৰা ‘যস্মিং সমযে’তি ৰা ‘তেন সমযেনা’তি ৰা অভিলাপমত্তভেদো এস, সব্বত্থ ভুম্মমেৰ অত্থো’’তি. তস্মা তেসং লদ্ধিযা ‘‘তেন সমযেনা’’তি ৰুত্তেপি ‘‘তস্মিং সমযে’’তি অত্থো ৰেদিতব্বো.

বুদ্ধো ভগৰাতি ইমেসং পদানং পরতো অত্থং ৰণ্ণযিস্সাম. ৰেরঞ্জাযং ৰিহরতীতি এত্থ পন ৰেরঞ্জাতি অঞ্ঞতরস্স নগরস্সেতং অধিৰচনং, তস্সং ৰেরঞ্জাযং; সমীপত্থে ভুম্মৰচনং. ৰিহরতীতি অৰিসেসেন ইরিযাপথদিব্বব্রহ্মঅরিযৰিহারেসু অঞ্ঞতরৰিহারসমঙ্গীপরিদীপনমেতং, ইধ পন ঠানগমননিসজ্জাসযনপ্পভেদেসু ইরিযাপথেসু অঞ্ঞতরইরিযাপথসমাযোগপরিদীপনং, তেন ঠিতোপি গচ্ছন্তোপি নিসিন্নোপি সযানোপি ভগৰা ৰিহরতিচ্চেৰ ৰেদিতব্বো. সো হি একং ইরিযাপথবাধনং অঞ্ঞেন ইরিযাপথেন ৰিচ্ছিন্দিত্ৰা অপরিপতন্তং অত্তভাৰং হরতি পৰত্তেতি, তস্মা ‘‘ৰিহরতী’’তি ৰুচ্চতি.

নল়েরুপুচিমন্দমূলেতি এত্থ নল়েরু নাম যক্খো, পুচিমন্দোতি নিম্বরুক্খো, মূলন্তি সমীপং. অযঞ্হি মূলসদ্দো ‘‘মূলানি উদ্ধরেয্য অন্তমসো উসীরনাল়িমত্তানিপী’’তি (অ. নি. ৪.১৯৫) -আদীসু মূলমূলে দিস্সতি. ‘‘লোভো অকুসলমূল’’ন্তি (দী. নি. ৩.৩০৫) -আদীসু অসাধারণহেতুম্হি. ‘‘যাৰ মজ্ঝন্হিকে কালে ছাযা ফরতি, নিৰাতে পণ্ণানি পতন্তি, এত্তাৰতা রুক্খমূল’’ন্তিআদীসু সমীপে. ইধ পন সমীপে অধিপ্পেতো, তস্মা নল়েরুযক্খেন অধিগ্গহিতস্স পুচিমন্দস্স সমীপেতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. সো কির পুচিমন্দো রমণীযো পাসাদিকো অনেকেসং রুক্খানং আধিপচ্চং ৰিয কুরুমানো তস্স নগরস্স অৰিদূরে গমনাগমনসম্পন্নে ঠানে অহোসি. অথ ভগৰা ৰেরঞ্জং গন্ত্ৰা পতিরূপে ঠানে ৰিহরন্তো তস্স রুক্খস্স সমীপে হেট্ঠাভাগে ৰিহাসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘ৰেরঞ্জাযং ৰিহরতি নল়েরুপুচিমন্দমূলে’’তি.

তত্থ সিযা যদি তাৰ ভগৰা ৰেরঞ্জাযং ৰিহরতি, ‘‘নল়েরুপুচিমন্দমূলে’’তি ন ৰত্তব্বং, অথ তত্থ ৰিহরতি, ‘‘ৰেরঞ্জায’’ন্তি ন ৰত্তব্বং, ন হি সক্কা উভযত্থ তেনেৰ সমযেন অপুব্বং অচরিমং ৰিহরিতুন্তি? ন খো পনেতং এৰং দট্ঠব্বং, ননু অৰোচুম্হ ‘‘সমীপত্থে ভুম্মৰচন’’ন্তি. তস্মা যথা গঙ্গাযমুনাদীনং সমীপে গোযূথানি চরন্তানি ‘‘গঙ্গায চরন্তি, যমুনায চরন্তী’’তি ৰুচ্চন্তি; এৰমিধাপি যদিদং ৰেরঞ্জায সমীপে নল়েরুপুচিমন্দমূলং তত্থ ৰিহরন্তো ৰুচ্চতি ‘‘ৰেরঞ্জাযং ৰিহরতি নল়েরুপুচিমন্দমূলে’’তি. গোচরগামনিদস্সনত্থং হিস্স ৰেরঞ্জাৰচনং. পব্বজিতানুরূপনিৰাসনট্ঠাননিদস্সনত্থং নল়েরুপুচিমন্দমূলৰচনং.

তত্থ ৰেরঞ্জাকিত্তনেন আযস্মা উপালিত্থেরো ভগৰতো গহট্ঠানুগ্গহকরণং দস্সেতি, নল়েরুপুচিমন্দমূলকিত্তনেন পব্বজিতানুগ্গহকরণং, তথা পুরিমেন পচ্চযগ্গহণতো অত্তকিলমথানুযোগৰিৰজ্জনং, পচ্ছিমেন ৰত্থুকামপ্পহানতো কামসুখল্লিকানুযোগৰিৰজ্জনুপাযদস্সনং; পুরিমেন চ ধম্মদেসনাভিযোগং, পচ্ছিমেন ৰিৰেকাধিমুত্তিং; পুরিমেন করুণায উপগমনং, পচ্ছিমেন পঞ্ঞায অপগমনং; পুরিমেন সত্তানং হিতসুখনিপ্ফাদনাধিমুত্ততং, পচ্ছিমেন পরহিতসুখকরণে নিরুপলেপনং; পুরিমেন ধম্মিকসুখাপরিচ্চাগনিমিত্তং ফাসুৰিহারং, পচ্ছিমেন উত্তরিমনুস্সধম্মানুযোগনিমিত্তং; পুরিমেন মনুস্সানং উপকারবহুলতং, পচ্ছিমেন দেৰতানং; পুরিমেন লোকে জাতস্স লোকে সংৰড্ঢভাৰং, পচ্ছিমেন লোকেন অনুপলিত্ততং; পুরিমেন ‘‘একপুগ্গলো, ভিক্খৰে, লোকে উপ্পজ্জমানো উপ্পজ্জতি বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং. কতমো একপুগ্গলো? তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি (অ. নি. ১.১৭০) ৰচনতো যদত্থং ভগৰা উপ্পন্নো তদত্থপরিনিপ্ফাদনং, পচ্ছিমেন যত্থ উপ্পন্নো তদনুরূপৰিহারং. ভগৰা হি পঠমং লুম্বিনীৰনে, দুতিযং বোধিমণ্ডেতি লোকিযলোকুত্তরায উপ্পত্তিযা ৰনেযেৰ উপ্পন্নো, তেনস্স ৰনেযেৰ ৰিহারং দস্সেতীতি এৰমাদিনা নযেনেত্থ অত্থযোজনা ৰেদিতব্বা.

মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিন্তি এত্থ মহতাতি গুণমহত্তেনপি মহতা; সঙ্খ্যামহত্তেনপি, সো হি ভিক্খুসঙ্ঘো গুণেহিপি মহা অহোসি, যস্মা যো তত্থ পচ্ছিমকো সো সোতাপন্নো; সঙ্খ্যাযপি মহা পঞ্চসতসঙ্খ্যত্তা. ভিক্খূনং সঙ্ঘেন ভিক্খুসঙ্ঘেন; দিট্ঠিসীলসামঞ্ঞসঙ্খাতসঙ্ঘাতেন সমণগণেনাতি অত্থো. সদ্ধিন্তি একতো. পঞ্চমত্তেহি ভিক্খুসতেহীতি পঞ্চ মত্তা এতেসন্তি পঞ্চমত্তানি. মত্তাতি পমাণং ৰুচ্চতি. তস্মা যথা ‘‘ভোজনে মত্তঞ্ঞূ’’তি ৰুত্তে ভোজনে মত্তং জানাতি, পমাণং জানাতীতি অত্থো হোতি; এৰমিধাপি তেসং ভিক্খুসতানং পঞ্চ মত্তা পঞ্চপ্পমাণন্তি এৰমত্থো দট্ঠব্বো. ভিক্খূনং সতানি ভিক্খুসতানি, তেহি পঞ্চমত্তেহি ভিক্খুসতেহি. এতেন যং ৰুত্তং – ‘‘মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধি’’ন্তি, এত্থ তস্স মহতো ভিক্খুসঙ্ঘস্স সঙ্খ্যামহত্তং দস্সিতং হোতি. পরতো পনস্স ‘‘নিরব্বুদো হি, সারিপুত্ত ভিক্খুসঙ্ঘো নিরাদীনৰো অপগতকাল়কো সুদ্ধো সারে পতিট্ঠিতো. ইমেসঞ্হি, সারিপুত্ত, পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং যো পচ্ছিমকো সো সোতাপন্নো’’তি ৰচনেন গুণমহত্তং আৰিভৰিস্সতি.

অস্সোসি খো ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণোতি অস্সোসীতি সুণি উপলভি, সোতদ্ৰারসম্পত্তৰচননিগ্ঘোসানুসারেন অঞ্ঞাসি. খোতি পদপূরণমত্তে অৰধারণত্থে ৰা নিপাতো. তত্থ অৰধারণত্থেন অস্সোসি এৰ, নাস্স কোচি সৰনন্তরাযো অহোসীতি অযমত্থো ৰেদিতব্বো. পদপূরণেন পন ব্যঞ্জনসিলিট্ঠতামত্তমেৰ. ৰেরঞ্জাযং জাতো, ৰেরঞ্জাযং ভৰো, ৰেরঞ্জা ৰা অস্স নিৰাসোতি ৰেরঞ্জো. মাতাপিতূহি কতনামৰসেন পনাযং ‘‘উদযো’’তি ৰুচ্চতি. ব্রহ্মং অণতীতি ব্রাহ্মণো, মন্তে সজ্ঝাযতীতি অত্থো. ইদমেৰ হি জাতিব্রাহ্মণানং নিরুত্তিৰচনং. অরিযা পন বাহিতপাপত্তা ‘‘ব্রাহ্মণা’’তি ৰুচ্চন্তি.

ইদানি যমত্থং ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো অস্সোসি, তং পকাসেন্তো সমণো খলু ভো গোতমোতিআদিমাহ. তত্থ সমিতপাপত্তা সমণোতি ৰেদিতব্বো. ৰুত্তং হেতং – ‘‘বাহিতপাপোতি ব্রাহ্মণো (ধ. প. ৩৮৮), সমিতপাপত্তা সমণোতি ৰুচ্চতী’’তি (ধ. প. ২৬৫). ভগৰা চ অনুত্তরেন অরিযমগ্গেন সমিতপাপো, তেনস্স যথাভুচ্চগুণাধিগতমেতং নামং যদিদং সমণোতি. খলূতি অনুস্সৰনত্থে নিপাতো. ভোতি ব্রাহ্মণজাতিকানং জাতিসমুদাগতং আলপনমত্তং. ৰুত্তম্পি হেতং –

‘‘ভোৰাদী নামসো হোতি, সচে হোতি সকিঞ্চনো’’তি. (ধ. প. ৩৯৬; সু. নি. ৬২৫). গোতমোতি ভগৰন্তং গোত্তৰসেন পরিকিত্তেতি, তস্মা ‘‘সমণো খলু ভো গোতমো’’তি এত্থ সমণো কির ভো গোতমগোত্তোতি এৰমত্থো দট্ঠব্বো. সক্যপুত্তোতি ইদং পন ভগৰতো উচ্চাকুলপরিদীপনং. সক্যকুলা পব্বজিতোতি সদ্ধাপব্বজিতভাৰপরিদীপনং, কেনচি পারিজুঞ্ঞেন অনভিভূতো অপরিক্খীণংযেৰ, তং কুলং পহায সদ্ধায পব্বজিতোতি ৰুত্তং হোতি. ততো পরং ৰুত্তত্থমেৰ. তং খো পনাতি ইত্থম্ভূতাখ্যানত্থে উপযোগৰচনং, তস্স খো পন ভোতো গোতমস্সাতি অত্থো. কল্যাণোতি কল্যাণগুণসমন্নাগতো; সেট্ঠোতি ৰুত্তং হোতি. কিত্তিসদ্দোতি কিত্তি এৰ, থুতিঘোসো ৰা.

ইতিপি সো ভগৰাতিআদীসু পন অযং তাৰ যোজনা – সো ভগৰা ইতিপি অরহং, ইতিপি সম্মাসম্বুদ্ধো…পে… ইতিপি ভগৰাতি ইমিনা চ ইমিনা চ কারণেনাতি ৰুত্তং হোতি.

ইদানি ৰিনযধরানং সুত্তন্তনযকোসল্লত্থং ৰিনযসংৰণ্ণনারম্ভে বুদ্ধগুণপটিসংযুত্তায ধম্মিযা কথায চিত্তসম্পহংসনত্থঞ্চ এতেসং পদানং ৰিত্থারনযেন ৰণ্ণনং করিস্সামি. তস্মা যং ৰুত্তং – ‘‘সো ভগৰা ইতিপি অরহ’’ন্তিআদি; তত্থ আরকত্তা, অরীনং অরানঞ্চ হতত্তা, পচ্চযাদীনং অরহত্তা, পাপকরণে রহাভাৰাতি ইমেহি তাৰ কারণেহি সো ভগৰা অরহন্তি ৰেদিতব্বো. আরকা হি সো সব্বকিলেসেহি সুৰিদূরৰিদূরে ঠিতো, মগ্গেন সৰাসনানং কিলেসানং ৰিদ্ধংসিতত্তাতি আরকত্তা অরহং; তে চানেন কিলেসারযো মগ্গেন হতাতি অরীনং হতত্তাপি অরহং. যঞ্চেতং অৰিজ্জাভৰতণ্হামযনাভিপুঞ্ঞাদিঅভিসঙ্খারারং জরামরণনেমি আসৰসমুদযমযেন অক্খেন ৰিজ্ঝিত্ৰা তিভৰরথে সমাযোজিতং অনাদিকালপ্পৰত্তং সংসারচক্কং, তস্সানেন বোধিমণ্ডে ৰীরিযপাদেহি সীলপথৰিযং পতিট্ঠায সদ্ধাহত্থেন কম্মক্খযকরং ঞাণফরসুং গহেত্ৰা সব্বে অরা হতাতি অরানং হতত্তাপি অরহং.

অথ ৰা সংসারচক্কন্তি অনমতগ্গসংসারৰট্টং ৰুচ্চতি, তস্স চ অৰিজ্জা নাভি, মূলত্তা; জরামরণং নেমি, পরিযোসানত্তা; সেসা দস ধম্মা অরা, অৰিজ্জামূলকত্তা জরামরণপরিযন্তত্তা চ. তত্থ দুক্খাদীসু অঞ্ঞাণং অৰিজ্জা, কামভৰে চ অৰিজ্জা কামভৰে সঙ্খারানং পচ্চযো হোতি. রূপভৰে অৰিজ্জা রূপভৰে সঙ্খারানং পচ্চযো হোতি. অরূপভৰে অৰিজ্জা অরূপভৰে সঙ্খারানং পচ্চযো হোতি. কামভৰে সঙ্খারা কামভৰে পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণস্স পচ্চযা হোন্তি. এস নযো ইতরেসু. কামভৰে পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণং কামভৰে নামরূপস্স পচ্চযো হোতি, তথা রূপভৰে. অরূপভৰে নামস্সেৰ পচ্চযো হোতি. কামভৰে নামরূপং কামভৰে সল়াযতনস্স পচ্চযো হোতি. রূপভৰে নামরূপং রূপভৰে তিণ্ণং আযতনানং পচ্চযো হোতি. অরূপভৰে নামং অরূপভৰে একস্সাযতনস্স পচ্চযো হোতি. কামভৰে সল়াযতনং কামভৰে ছব্বিধস্স ফস্সস্স পচ্চযো হোতি. রূপভৰে তীণি আযতনানি রূপভৰে তিণ্ণং ফস্সানং; অরূপভৰে একমাযতনং অরূপভৰে একস্স ফস্সস্স পচ্চযো হোতি. কামভৰে ছ ফস্সা কামভৰে ছন্নং ৰেদনানং পচ্চযা হোন্তি. রূপভৰে তযো তত্থেৰ তিস্সন্নং; অরূপভৰে একো তত্থেৰ একিস্সা ৰেদনায পচ্চযো হোতি. কামভৰে ছ ৰেদনা কামভৰে ছন্নং তণ্হাকাযানং পচ্চযা হোন্তি. রূপভৰে তিস্সো তত্থেৰ তিণ্ণং; অরূপভৰে একা ৰেদনা অরূপভৰে একস্স তণ্হাকাযস্স পচ্চযো হোতি. তত্থ তত্থ সা সা তণ্হা তস্স তস্স উপাদানস্স পচ্চযো; উপাদানাদযো ভৰাদীনং.

কথং? ইধেকচ্চো ‘‘কামে পরিভুঞ্জিস্সামী’’তি কামুপাদানপচ্চযা কাযেন দুচ্চরিতং চরতি, ৰাচায মনসা দুচ্চরিতং চরতি; দুচ্চরিতপারিপূরিযা অপাযে উপপজ্জতি. তত্থস্স উপপত্তিহেতুভূতং কম্মং কম্মভৰো, কম্মনিব্বত্তা খন্ধা উপপত্তিভৰো, খন্ধানং নিব্বত্তি জাতি, পরিপাকো জরা, ভেদো মরণং.

অপরো ‘‘সগ্গসম্পত্তিং অনুভৰিস্সামী’’তি তথেৰ সুচরিতং চরতি; সুচরিতপারিপূরিযা সগ্গে উপপজ্জতি. তত্থস্স উপপত্তিহেতুভূতং কম্মং কম্মভৰোতি সো এৰ নযো.

অপরো পন ‘‘ব্রহ্মলোকসম্পত্তিং অনুভৰিস্সামী’’তি কামুপাদানপচ্চযা এৰ মেত্তং ভাৰেতি, করুণং… মুদিতং… উপেক্খং ভাৰেতি, ভাৰনাপারিপূরিযা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্ততি. তত্থস্স নিব্বত্তিহেতুভূতং কম্মং কম্মভৰোতি সোযেৰ নযো.

অপরো ‘‘অরূপৰভসম্পত্তিং অনুভৰিস্সামী’’তি তথেৰ আকাসানঞ্চাযতনাদিসমাপত্তিযো ভাৰেতি, ভাৰনাপারিপূরিযা তত্থ নিব্বত্ততি. তত্থস্স নিব্বত্তিহেতুভূতং কম্মং কম্মভৰো, কম্মনিব্বত্তা খন্ধা উপপত্তিভৰো, খন্ধানং নিব্বত্তি জাতি, পরিপাকো জরা, ভেদো মরণন্তি. এস নযো সেসুপাদানমূলিকাসুপি যোজনাসু.

এৰং ‘‘অযং অৰিজ্জা হেতু, সঙ্খারা হেতুসমুপ্পন্না, উভোপেতে হেতুসমুপ্পন্নাতি পচ্চযপরিগ্গহে পঞ্ঞা ধম্মট্ঠিতিঞাণং; অতীতম্পি অদ্ধানং, অনাগতম্পি অদ্ধানং; অৰিজ্জা হেতু, সঙ্খারা হেতুসমুপ্পন্না, উভোপেতে হেতুসমুপ্পন্নাতি পচ্চযপরিগ্গহে পঞ্ঞা ধম্মট্ঠিতিঞাণ’’ন্তি এতেন নযেন সব্বপদানি ৰিত্থারেতব্বানি. তত্থ অৰিজ্জা সঙ্খারা একো সঙ্খেপো, ৰিঞ্ঞাণ-নামরূপ-সল়াযতন-ফস্স-ৰেদনা একো, তণ্হুপাদানভৰা একো, জাতি-জরা-মরণং একো. পুরিমসঙ্খেপো চেত্থ অতীতো অদ্ধা, দ্ৰে মজ্ঝিমা পচ্চুপ্পন্নো, জাতিজরামরণং অনাগতো. অৰিজ্জাসঙ্খারগ্গহণেন চেত্থ তণ্হুপাদানভৰা গহিতাৰ হোন্তীতি ইমে পঞ্চ ধম্মা অতীতে কম্মৰট্টং; ৰিঞ্ঞাণাদযো পঞ্চ ধম্মা এতরহি ৰিপাকৰট্টং. তণ্হুপাদানভৰগ্গহণেন অৰিজ্জাসঙ্খারা গহিতাৰ হোন্তীতি ইমে পঞ্চ ধম্মা এতরহি কম্মৰট্টং; জাতিজরামরণাপদেসেন ৰিঞ্ঞাণাদীনং নিদ্দিট্ঠত্তা ইমে পঞ্চ ধম্মা আযতিং ৰিপাকৰট্টং. তে আকারতো ৰীসতিৰিধা হোন্তি. সঙ্খারৰিঞ্ঞাণানঞ্চেত্থ অন্তরা একো সন্ধি, ৰেদনাতণ্হানমন্তরা একো, ভৰজাতীনমন্তরা একো. ইতি ভগৰা এৰং চতুসঙ্খেপং, তিযদ্ধং, ৰীসতাকারং, তিসন্ধিং পটিচ্চসমুপ্পাদং সব্বাকারতো জানাতি পস্সতি অঞ্ঞাতি পটিৰিজ্ঝতি. তং ঞাতট্ঠেন ঞাণং, পজাননট্ঠেন পঞ্ঞা. তেন ৰুচ্চতি – ‘‘পচ্চযপরিগ্গহে পঞ্ঞা ধম্মট্ঠিতিঞাণ’’ন্তি. ইমিনা ধম্মট্ঠিতিঞাণেন ভগৰা তে ধম্মে যথাভূতং ঞত্ৰা তেসু নিব্বিন্দন্তো ৰিরজ্জন্তো ৰিমুচ্চন্তো ৰুত্তপ্পকারস্স ইমস্স সংসারচক্কস্স অরে হনি ৰিহনি ৰিদ্ধংসেসি. এৰম্পি অরানং হতত্তা অরহং.

অগ্গদক্খিণেয্যত্তা চ চীৰরাদিপচ্চযে অরহতি পূজাৰিসেসঞ্চ; তেনেৰ চ উপ্পন্নে তথাগতে যে কেচি মহেসক্খা দেৰমনুস্সা ন তে অঞ্ঞত্থ পূজং করোন্তি. তথা হি ব্রহ্মা সহম্পতি সিনেরুমত্তেন রতনদামেন তথাগতং পূজেসি, যথাবলঞ্চ অঞ্ঞেপি দেৰা মনুস্সা চ বিম্বিসারকোসলরাজাদযো. পরিনিব্বুতম্পি চ ভগৰন্তং উদ্দিস্স ছন্নৰুতিকোটিধনং ৰিসজ্জেত্ৰা অসোকমহারাজা সকলজম্বুদীপে চতুরাসীতিৰিহারসহস্সানি পতিট্ঠাপেসি. কো পন ৰাদো অঞ্ঞেসং পূজাৰিসেসানন্তি! এৰং পচ্চযাদীনং অরহত্তাপি অরহং. যথা চ লোকে কেচি পণ্ডিতমানিনো বালা অসিলোকভযেন রহো পাপং করোন্তি; এৰমেস ন কদাচি করোতীতি পাপকরণে রহাভাৰতোপি অরহং. হোতি চেত্থ –

‘‘আরকত্তা হতত্তা চ, কিলেসারীন সো মুনি;

হতসংসারচক্কারো, পচ্চযাদীন চারহো;

ন রহো করোতি পাপানি, অরহং তেন ৰুচ্চতী’’তি.

সম্মা সামঞ্চ সব্বধম্মানং বুদ্ধত্তা পন সম্মাসম্বুদ্ধো. তথা হেস সব্বধম্মে সম্মা সামঞ্চ বুদ্ধো, অভিঞ্ঞেয্যে ধম্মে অভিঞ্ঞেয্যতো বুদ্ধো, পরিঞ্ঞেয্যে ধম্মে পরিঞ্ঞেয্যতো, পহাতব্বে ধম্মে পহাতব্বতো, সচ্ছিকাতব্বে ধম্মে সচ্ছিকাতব্বতো, ভাৰেতব্বে ধম্মে ভাৰেতব্বতো. তেনেৰ চাহ –

‘‘অভিঞ্ঞেয্যং অভিঞ্ঞাতং, ভাৰেতব্বঞ্চ ভাৰিতং;

পহাতব্বং পহীনং মে, তস্মা বুদ্ধোস্মি ব্রাহ্মণা’’তি. (ম. নি. ২.৩৯৯; সু. নি. ৫৬৩);

অপিচ চক্খু দুক্খসচ্চং, তস্স মূলকারণভাৰেন তংসমুট্ঠাপিকা পুরিমতণ্হা সমুদযসচ্চং, উভিন্নমপ্পৰত্তি নিরোধসচ্চং, নিরোধপ্পজাননা পটিপদা মগ্গসচ্চন্তি এৰং একেকপদুদ্ধারেনাপি সব্বধম্মে সম্মা সামঞ্চ বুদ্ধো. এস নযো সোত-ঘান-জিৰ্হা-কাযমনেসুপি. এতেনেৰ নযেন রূপাদীনি ছ আযতনানি, চক্খুৰিঞ্ঞাণাদযো ছ ৰিঞ্ঞাণকাযা, চক্খুসম্ফস্সাদযো ছ ফস্সা, চক্খুসম্ফস্সজাদযো ছ ৰেদনা, রূপসঞ্ঞাদযো ছ সঞ্ঞা, রূপসঞ্চেতনাদযো ছ চেতনা, রূপতণ্হাদযো ছ তণ্হাকাযা, রূপৰিতক্কাদযো ছ ৰিতক্কা, রূপৰিচারাদযো ছ ৰিচারা, রূপক্খন্ধাদযো পঞ্চক্খন্ধা, দস কসিণানি, দস অনুস্সতিযো, উদ্ধুমাতকসঞ্ঞাদিৰসেন দস সঞ্ঞা, কেসাদযো দ্ৰত্তিংসাকারা, দ্ৰাদসাযতনানি, অট্ঠারস ধাতুযো, কামভৰাদযো নৰ ভৰা, পঠমাদীনি চত্তারি ঝানানি, মেত্তাভাৰনাদযো চতস্সো অপ্পমঞ্ঞা, চতস্সো অরূপসমাপত্তিযো, পটিলোমতো জরামরণাদীনি, অনুলোমতো অৰিজ্জাদীনি পটিচ্চসমুপ্পাদঙ্গানি চ যোজেতব্বানি.

তত্রাযং একপদযোজনা – ‘‘জরামরণং দুক্খসচ্চং, জাতি সমুদযসচ্চং, উভিন্নম্পি নিস্সরণং নিরোধসচ্চং, নিরোধপ্পজাননা পটিপদা মগ্গসচ্চ’’ন্তি. এৰং একেকপদুদ্ধারেন সব্বধম্মে সম্মা সামঞ্চ বুদ্ধো অনুবুদ্ধো পটিৰিদ্ধো. তেন ৰুত্তং – সম্মা সামঞ্চ সব্বধম্মানং বুদ্ধত্তা পন সম্মাসম্বুদ্ধোতি.

ৰিজ্জাহি পন চরণেন চ সম্পন্নত্তা ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো; তত্থ ৰিজ্জাতি তিস্সোপি ৰিজ্জা, অট্ঠপি ৰিজ্জা. তিস্সো ৰিজ্জা ভযভেরৰসুত্তে (ম. নি. ১.৩৪ আদযো) ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা, অট্ঠ ৰিজ্জা অম্বট্ঠসুত্তে (দী. নি. ১.২৭৮ আদযো). তত্র হি ৰিপস্সনাঞাণেন মনোমযিদ্ধিযা চ সহ ছ অভিঞ্ঞা পরিগ্গহেত্ৰা অট্ঠ ৰিজ্জা ৰুত্তা. চরণন্তি সীলসংৰরো, ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারতা, ভোজনে মত্তঞ্ঞুতা, জাগরিযানুযোগো, সত্ত সদ্ধম্মা, চত্তারি রূপাৰচরজ্ঝানানীতি ইমে পন্নরস ধম্মা ৰেদিতব্বা. ইমেযেৰ হি পন্নরস ধম্মা, যস্মা এতেহি চরতি অরিযসাৰকো গচ্ছতি অমতং দিসং তস্মা, চরণন্তি ৰুত্তা. যথাহ – ‘‘ইধ, মহানাম, অরিযসাৰকো সীলৰা হোতী’’তি (ম. নি. ২.২৪) ৰিত্থারো. ভগৰা ইমাহি ৰিজ্জাহি ইমিনা চ চরণেন সমন্নাগতো, তেন ৰুচ্চতি ৰিজ্জাচরণসম্পন্নোতি. তত্থ ৰিজ্জাসম্পদা ভগৰতো সব্বঞ্ঞুতং পূরেত্ৰা ঠিতা, চরণসম্পদা মহাকারুণিকতং. সো সব্বঞ্ঞুতায সব্বসত্তানং অত্থানত্থং ঞত্ৰা মহাকারুণিকতায অনত্থং পরিৰজ্জেত্ৰা অত্থে নিযোজেতি, যথা তং ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো. তেনস্স সাৰকা সুপ্পটিপন্না হোন্তি নো দুপ্পটিপন্না, ৰিজ্জাচরণৰিপন্নানঞ্হি সাৰকা অত্তন্তপাদযো ৰিয.

সোভনগমনত্তা, সুন্দরং ঠানং গতত্তা, সম্মাগতত্তা, সম্মা চ গদত্তা সুগতো. গমনম্পি হি গতন্তি ৰুচ্চতি, তঞ্চ ভগৰতো সোভনং পরিসুদ্ধমনৰজ্জং. কিং পন তন্তি? অরিযমগ্গো. তেন হেস গমনেন খেমং দিসং অসজ্জমানো গতোতি সোভনগমনত্তা সুগতো. সুন্দরং চেস ঠানং গতো অমতং নিব্বানন্তি সুন্দরং ঠানং গতত্তাপি সুগতো. সম্মা চ গতো তেন তেন মগ্গেন পহীনে কিলেসে পুন অপচ্চাগচ্ছন্তো. ৰুত্তঞ্চেতং – ‘‘সোতাপত্তিমগ্গেন যে কিলেসা পহীনা, তে কিলেসে ন পুনেতি ন পচ্চেতি ন পচ্চাগচ্ছতীতি সুগতো…পে… অরহত্তমগ্গেন যে কিলেসা পহীনা, তে কিলেসে ন পুনেতি ন পচ্চেতি ন পচ্চাগচ্ছতীতি সুগতো’’তি (মহানি. ৩৮). সম্মা ৰা আগতো দীপঙ্করপাদমূলতো পভুতি যাৰ বোধিমণ্ডো তাৰ সমতিংসপারমিপূরিতায সম্মাপটিপত্তিযা সব্বলোকস্স হিতসুখমেৰ করোন্তো সস্সতং উচ্ছেদং কামসুখং অত্তকিলমথন্তি ইমে চ অন্তে অনুপগচ্ছন্তো আগতোতি সম্মাগতত্তাপি সুগতো. সম্মা চেস গদতি, যুত্তট্ঠানে যুত্তমেৰ ৰাচং ভাসতীতি সম্মা গদত্তাপি সুগতো.

তত্রিদং সাধকসুত্তং – ‘‘যং তথাগতো ৰাচং জানাতি অভূতং অতচ্ছং অনত্থসংহিতং, সা চ পরেসং অপ্পিযা অমনাপা, ন তং তথাগতো ৰাচং ভাসতি. যম্পি তথাগতো ৰাচং জানাতি ভূতং তচ্ছং অনত্থসংহিতং, সা চ পরেসং অপ্পিযা অমনাপা, তম্পি তথাগতো ৰাচং ন ভাসতি. যঞ্চ খো তথাগতো ৰাচং জানাতি ভূতং তচ্ছং অত্থসংহিতং, সা চ পরেসং অপ্পিযা অমনাপা, তত্র কালঞ্ঞূ তথাগতো হোতি তস্সা ৰাচায ৰেয্যাকরণায. যং তথাগতো ৰাচং জানাতি অভূতং অতচ্ছং অনত্থসংহিতং, সা চ পরেসং পিযা মনাপা, ন তং তথাগতো ৰাচং ভাসতি. যম্পি তথাগতো ৰাচং জানাতি ভূতং তচ্ছং অনত্থসংহিতং, সা চ পরেসং পিযা মনাপা, তম্পি তথাগতো ৰাচং ন ভাসতি. যঞ্চ খো তথাগতো ৰাচং জানাতি ভূতং তচ্ছং অত্থসংহিতং, সা চ পরেসং পিযা মনাপা, তত্র কালঞ্ঞূ তথাগতো হোতি তস্সা ৰাচায ৰেয্যাকরণাযা’’তি (ম. নি. ২.৮৬). এৰং সম্মা গদত্তাপি সুগতোতি ৰেদিতব্বো.

সব্বথা ৰিদিতলোকত্তা পন লোকৰিদূ. সো হি ভগৰা সভাৰতো সমুদযতো নিরোধতো নিরোধূপাযতোতি সব্বথা লোকং অৰেদি অঞ্ঞাসি পটিৰিজ্ঝি. যথাহ – ‘‘যত্থ খো, আৰুসো, ন জাযতি ন জীযতি ন মীযতি ন চৰতি ন উপপজ্জতি, নাহং তং গমনেন লোকস্স অন্তং ঞাতেয্যং দট্ঠেয্যং পত্তেয্যন্তি ৰদামি; ন চাহং, আৰুসো, অপ্পত্ৰাৰ লোকস্স অন্তং দুক্খস্স অন্তকিরিযং ৰদামি. অপি চাহং, আৰুসো, ইমস্মিংযেৰ ব্যামমত্তে কল়েৰরে সসঞ্ঞিম্হি সমনকে লোকঞ্চ পঞ্ঞপেমি লোকসমুদযঞ্চ লোকনিরোধঞ্চ লোকনিরোধগামিনিঞ্চ পটিপদং.

‘‘গমনেন ন পত্তব্বো, লোকস্সন্তো কুদাচনং;

ন চ অপ্পত্ৰা লোকন্তং, দুক্খা অত্থি পমোচনং.

‘‘তস্মা হৰে লোকৰিদূ সুমেধো;

লোকন্তগূ ৰুসিতব্রহ্মচরিযো;

লোকস্স অন্তং সমিতাৰি ঞত্ৰা;

নাসীসতী লোকমিমং পরঞ্চা’’তি. (অ. নি. ৪.৪৫; সং. নি. ১.১০৭);

অপিচ তযো লোকা – সঙ্খারলোকো, সত্তলোকো, ওকাসলোকোতি; তত্থ ‘‘একো লোকো – সব্বে সত্তা আহারট্ঠিতিকা’’তি (পটি. ম. ১.১১২) আগতট্ঠানে সঙ্খারলোকো ৰেদিতব্বো. ‘‘সস্সতো লোকোতি ৰা অসস্সতো লোকোতি ৰা’’তি (দী. নি. ১.৪২১) আগতট্ঠানে সত্তলোকো.

‘‘যাৰতা চন্দিমসূরিযা, পরিহরন্তি দিসা ভন্তি ৰিরোচনা;

তাৰ সহস্সধা লোকো, এত্থ তে ৰত্ততী ৰসো’’তি. (ম. নি. ১.৫০৩) –

আগতট্ঠানে ওকাসলোকো, তম্পি ভগৰা সব্বথা অৰেদি. তথা হিস্স – ‘‘একো লোকো – সব্বে সত্তা আহারট্ঠিতিকা. দ্ৰে লোকা – নামঞ্চ রূপঞ্চ. তযো লোকা – তিস্সো ৰেদনা. চত্তারো লোকা – চত্তারো আহারা. পঞ্চ লোকা – পঞ্চুপাদানক্খন্ধা. ছ লোকা – ছ অজ্ঝত্তিকানি আযতনানি. সত্ত লোকা সত্ত ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো. অট্ঠ লোকা – অট্ঠ লোকধম্মা. নৰ লোকা – নৰ সত্তাৰাসা. দস লোকা – দসাযতনানি. দ্ৰাদস লোকা – দ্ৰাদসাযতনানি. অট্ঠারস লোকা – অট্ঠারস ধাতুযো’’তি (পটি. ম. ১.১১২). অযং সঙ্খারলোকোপি সব্বথা ৰিদিতো.

যস্মা পনেস সব্বেসম্পি সত্তানং আসযং জানাতি, অনুসযং জানাতি, চরিতং জানাতি, অধিমুত্তিং জানাতি, অপ্পরজক্খে মহারজক্খে তিক্খিন্দ্রিযে মুদিন্দ্রিযে স্ৰাকারে দ্ৰাকারে সুৰিঞ্ঞাপযে দুৰিঞ্ঞাপযে ভব্বে অভব্বে সত্তে জানাতি, তস্মাস্স সত্তলোকোপি সব্বথা ৰিদিতো. যথা চ সত্তলোকো এৰং ওকাসলোকোপি. তথা হেস একং চক্কৰাল়ং আযামতো চ ৰিত্থারতো চ যোজনানং দ্ৰাদস সতসহস্সানি তীণি সহস্সানি চত্তারি সতানি পঞ্ঞাসঞ্চ যোজনানি. পরিক্খেপতো –

সব্বং সতসহস্সানি, ছত্তিংস পরিমণ্ডলং;

দসঞ্চেৰ সহস্সানি, অড্ঢুড্ঢানি সতানি চ.

তত্থ –

দুৰে সতসহস্সানি, চত্তারি নহুতানি চ;

এত্তকং বহলত্তেন, সঙ্খাতাযং ৰসুন্ধরা.

তস্সা এৰ সন্ধারকং –

চত্তারি সতসহস্সানি, অট্ঠেৰ নহুতানি চ;

এত্তকং বহলত্তেন, জলং ৰাতে পতিট্ঠিতং.

তস্সাপি সন্ধারকো –

নৰসতসহস্সানি, মালুতো নভমুগ্গতো;

সট্ঠি চেৰ সহস্সানি, এসা লোকস্স সণ্ঠিতি.

এৰং সণ্ঠিতে চেত্থ যোজনানং –

চতুরাসীতি সহস্সানি, অজ্ঝোগাল়্হো মহণ্ণৰে;

অচ্চুগ্গতো তাৰদেৰ, সিনেরুপব্বতুত্তমো.

ততো উপড্ঢুপড্ঢেন, পমাণেন যথাক্কমং;

অজ্ঝোগাল়্হুগ্গতা দিব্বা, নানারতনচিত্তিতা.

যুগন্ধরো ঈসধরো, করৰীকো সুদস্সনো;

নেমিন্ধরো ৰিনতকো, অস্সকণ্ণো গিরী ব্রহা.

এতে সত্ত মহাসেলা, সিনেরুস্স সমন্ততো;

মহারাজানমাৰাসা, দেৰযক্খনিসেৰিতা.

যোজনানং সতানুচ্চো, হিমৰা পঞ্চ পব্বতো;

যোজনানং সহস্সানি, তীণি আযতৰিত্থতো;

চতুরাসীতিসহস্সেহি, কূটেহি পটিমণ্ডিতো.

তিপঞ্চযোজনক্খন্ধ, পরিক্খেপা নগৰ্হযা;

পঞ্ঞাস যোজনক্খন্ধ, সাখাযামা সমন্ততো.

সতযোজনৰিত্থিণ্ণা, তাৰদেৰ চ উগ্গতা;

জম্বূ যস্সানুভাৰেন, জম্বুদীপো পকাসিতো.

দ্ৰে অসীতি সহস্সানি, অজ্ঝোগাল়্হো মহণ্ণৰে;

অচ্চুগ্গতো তাৰদেৰ, চক্কৰাল়সিলুচ্চযো;

পরিক্খিপিত্ৰা তং সব্বং, লোকধাতুমযং ঠিতো.

তত্থ চন্দমণ্ডলং একূনপঞ্ঞাসযোজনং, সূরিযমণ্ডলং পঞ্ঞাসযোজনং, তাৰতিংসভৰনং দসসহস্সযোজনং; তথা অসুরভৰনং, অৰীচিমহানিরযো, জম্বুদীপো চ. অপরগোযানং সত্তসহস্সযোজনং; তথা পুব্বৰিদেহো. উত্তরকুরু অট্ঠসহস্সযোজনো, একমেকো চেত্থ মহাদীপো পঞ্চসতপঞ্চসতপরিত্তদীপপরিৰারো; তং সব্বম্পি একং চক্কৰাল়ং, একা লোকধাতু, তদন্তরেসু লোকন্তরিকনিরযা. এৰং অনন্তানি চক্কৰাল়ানি অনন্তা লোকধাতুযো ভগৰা অনন্তেন বুদ্ধঞাণেন অৰেদি, অঞ্ঞাসি, পটিৰিজ্ঝি. এৰমস্স ওকাসলোকোপি সব্বথা ৰিদিতো. এৰম্পি সব্বথা ৰিদিতলোকত্তা লোকৰিদূ.

অত্তনো পন গুণেহি ৰিসিট্ঠতরস্স কস্সচি অভাৰা নত্থি এতস্স উত্তরোতি অনুত্তরো. তথা হেস সীলগুণেনাপি সব্বং লোকমভিভৰতি, সমাধি…পে… পঞ্ঞা… ৰিমুত্তি… ৰিমুত্তিঞাণদস্সনগুণেনাপি, সীলগুণেনাপি অসমো অসমসমো অপ্পটিমো অপ্পটিভাগো অপ্পটিপুগ্গলো…পে… ৰিমুত্তিঞাণদস্সনগুণেনাপি. যথাহ – ‘‘ন খো পনাহং, ভিক্খৰে, সমনুপস্সামি সদেৰকে লোকে সমারকে…পে… সদেৰমনুস্সায অত্তনা সীলসম্পন্নতর’’ন্তি ৰিত্থারো.

এৰং অগ্গপ্পসাদসুত্তাদীনি (অ. নি. ৪.৩৪; ইতিৰু. ৯০) ‘‘ন মে আচরিযো অত্থী’’তিআদিকা গাথাযো (ম. নি. ১.২৮৫; মহাৰ. ১১) চ ৰিত্থারেতব্বা.

পুরিসদম্মে সারেতীতি পুরিসদম্মসারথি, দমেতি ৰিনেতীতি ৰুত্তং হোতি. তত্থ পুরিসদম্মাতি অদন্তা দমেতুং যুত্তা তিরচ্ছানপুরিসাপি মনুস্সপুরিসাপি অমনুস্সপুরিসাপি. তথা হি ভগৰতা তিরচ্ছানপুরিসাপি অপলাল়ো নাগরাজা, চূল়োদরো, মহোদরো, অগ্গিসিখো, ধূমসিখো, ধনপালকো হত্থীতি এৰমাদযো দমিতা, নিব্বিসা কতা, সরণেসু চ সীলেসু চ পতিট্ঠাপিতা. মনুস্সপুরিসাপি সচ্চকনিগণ্ঠপুত্ত-অম্বট্ঠমাণৰ-পোক্খরসাতি-সোণদণ্ডকূটদন্তাদযো. অমনুস্সপুরিসাপি আল়ৰক-সূচিলোম-খরলোম-যক্খ-সক্কদেৰরাজাদযো দমিতা ৰিনীতা ৰিচিত্রেহি ৰিনযনূপাযেহি. ‘‘অহং খো, কেসি, পুরিসদম্মং সণ্হেনপি ৰিনেমি, ফরুসেনপি ৰিনেমি, সণ্হফরুসেনপি ৰিনেমী’’তি (অ. নি. ৪.১১১) ইদঞ্চেত্থ সুত্তং ৰিত্থারেতব্বং. অথ ৰা ৰিসুদ্ধসীলাদীনং পঠমজ্ঝানাদীনি সোতাপন্নাদীনঞ্চ উত্তরিমগ্গপটিপদং আচিক্খন্তো দন্তেপি দমেতিযেৰ.

অথ ৰা অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথীতি একমেৰিদং অত্থপদং. ভগৰা হি তথা পুরিসদম্মে সারেতি, যথা একপল্লঙ্কেনেৰ নিসিন্না অট্ঠ দিসা অসজ্জমানা ধাৰন্তি. তস্মা ‘‘অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথী’’তি ৰুচ্চতি. ‘‘হত্থিদমকেন, ভিক্খৰে, হত্থিদম্মো সারিতো একংযেৰ দিসং ধাৰতী’’তি ইদঞ্চেত্থ সুত্তং (ম. নি. ৩.৩১২) ৰিত্থারেতব্বং.

দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকপরমত্থেহি যথারহং অনুসাসতীতি সত্থা. অপিচ সত্থা ৰিযাতি সত্থা, ভগৰা সত্থৰাহো. ‘‘যথা সত্থৰাহো সত্থে কন্তারং তারেতি, চোরকন্তারং তারেতি, ৰাল়কন্তারং তারেতি, দুব্ভিক্খকন্তারং তারেতি, নিরুদককন্তারং তারেতি, উত্তারেতি নিত্তারেতি পতারেতি খেমন্তভূমিং সম্পাপেতি; এৰমেৰ ভগৰা সত্থা সত্থৰাহো সত্তে কন্তারং তারেতি জাতিকন্তারং তারেতী’’তিআদিনা (মহানি. ১৯০) নিদ্দেসনযেনপেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো.

দেৰমনুস্সানন্তি এৰানঞ্চ মনুস্সানঞ্চ উক্কট্ঠপরিচ্ছেদৰসেনেতং ৰুত্তং, ভব্বপুগ্গলপরিচ্ছেদৰসেন চ. ভগৰা পন তিরচ্ছানগতানম্পি অনুসাসনিপ্পদানেন সত্থাযেৰ. তেপি হি ভগৰতো ধম্মসৰনেন উপনিস্সযসম্পত্তিং পত্ৰা তায এৰ উপনিস্সযসম্পত্তিযা দুতিযে ততিযে ৰা অত্তভাৰে মগ্গফলভাগিনো হোন্তি. মণ্ডূকদেৰপুত্তাদযো চেত্থ নিদস্সনং. ভগৰতি কির গগ্গরায পোক্খরণিযা তীরে চম্পানগরৰাসীনং ধম্মং দেসযমানে একো মণ্ডূকো ভগৰতো সরে নিমিত্তং অগ্গহেসি. তং একো ৰচ্ছপালকো দণ্ডমোলুব্ভ তিট্ঠন্তো তস্স সীসে সন্নিরুম্ভিত্ৰা অট্ঠাসি. সো তাৰদেৰ কালং কত্ৰা তাৰতিংসভৰনে দ্ৰাদসযোজনিকে কনকৰিমানে নিব্বত্তি. সুত্তপ্পবুদ্ধো ৰিয চ তত্থ অচ্ছরাসঙ্ঘপরিৰুতং অত্তানং দিস্ৰা ‘‘অরে, অহম্পি নাম ইধ নিব্বত্তোস্মি! কিং নু খো কম্মং অকাসি’’ন্তি আৰজ্জেন্তো নাঞ্ঞং কিঞ্চি অদ্দস, অঞ্ঞত্র ভগৰতো সরে নিমিত্তগ্গাহা. সো আৰদেৰ সহ ৰিমানেন আগন্ত্ৰা ভগৰতো পাদে সিরসা ৰন্দি. ভগৰা জানন্তোৰ পুচ্ছি –

‘‘কো মে ৰন্দতি পাদানি, ইদ্ধিযা যসসা জলং;

অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন, সব্বা ওভাসযং দিসা’’তি.

‘‘মণ্ডূকোহং পুরে আসিং, উদকে ৰারিগোচরো;

তৰ ধম্মং সুণন্তস্স, অৰধি ৰচ্ছপালকো’’তি. (ৰি. ৰ. ৮৫৭-৮৫৮);

ভগৰা তস্স ধম্মং দেসেসি. দেসনাৰসানে চতুরাসীতিযা পাণসহস্সানং ধম্মাভিসমযো অহোসি. দেৰপুত্তোপি সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠায সিতং কত্ৰা পক্কামীতি.

যং পন কিঞ্চি অত্থি ঞেয্যং নাম, তস্স সব্বস্স বুদ্ধত্তা ৰিমোক্খন্তিকঞাণৰসেন বুদ্ধো. যস্মা ৰা চত্তারি সচ্চানি অত্তনাপি বুজ্ঝি, অঞ্ঞেপি সত্তে বোধেসি; তস্মা এৰমাদীহিপি কারণেহি বুদ্ধো. ইমস্স চত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনত্থং ‘‘বুজ্ঝিতা সচ্চানীতি বুদ্ধো, বোধেতা পজাযাতি বুদ্ধো’’তি এৰং পৰত্তো সব্বোপি নিদ্দেসনযো (মহানি. ১৯২) পটিসম্ভিদানযো (পটি. ম. ১.১৬২) ৰা ৰিত্থারেতব্বো.

ভগৰাতি ইদং পনস্স গুণৰিসিট্ঠসত্তুত্তমগরুগারৰাধিৰচনং. তেনাহু পোরাণা –

‘‘ভগৰাতি ৰচনং সেট্ঠং, ভগৰাতি ৰচনমুত্তমং;

গরু গারৰযুত্তো সো, ভগৰা তেন ৰুচ্চতী’’তি.

চতুব্বিধঞ্হি নামং – আৰত্থিকং, লিঙ্গিকং, নেমিত্তিকং, অধিচ্চসমুপ্পন্নন্তি. অধিচ্চসমুপ্পন্নং নাম লোকিযৰোহারেন ‘‘যদিচ্ছক’’ন্তি ৰুত্তং হোতি. তত্থ ‘‘ৰচ্ছো দম্মো বলিবদ্দো’’তি এৰমাদি আৰত্থিকং. ‘‘দণ্ডী ছত্তী সিখী করী’’তি এৰমাদি লিঙ্গিকং. ‘‘তেৰিজ্জো ছল়ভিঞ্ঞো’’তি এৰমাদি নেমিত্তিকং. ‘‘সিরিৰড্ঢকো ধনৰড্ঢকো’’তি এৰমাদি ৰচনত্থমনপেক্খিত্ৰা পৰত্তং অধিচ্চসমুপ্পন্নং. ইদং পন ভগৰাতি নামং নেমিত্তিকং, ন মহামাযায ন সুদ্ধোদনমহারাজেন ন অসীতিযা ঞাতিসহস্সেহি কতং, ন সক্কসন্তুসিতাদীহি দেৰতাৰিসেসেহি. ৰুত্তঞ্হেতং ধম্মসেনাপতিনা – ‘‘ভগৰাতি নেতং নামং মাতরা কতং…পে… ৰিমোক্খন্তিকমেতং বুদ্ধানং ভগৰন্তানং বোধিযা মূলে সহ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স পটিলাভা সচ্ছিকাপঞ্ঞত্তি, যদিদং ভগৰা’’তি (মহানি. ৮৪).

যংগুণনেমিত্তিকঞ্চেতং নামং, তেসং গুণানং পকাসনত্থং ইমং গাথং ৰদন্তি –

‘‘ভগী ভজী ভাগী ৰিভত্তৰা ইতি;

অকাসি ভগ্গন্তি গরূতি ভাগ্যৰা;

বহূহি ঞাযেহি সুভাৰিতত্তনো;

ভৰন্তগো সো ভগৰাতি ৰুচ্চতী’’তি.

নিদ্দেসে ৰুত্তনযেনেৰ চেত্থ তেসং তেসং পদানমত্থো দট্ঠব্বো.

অযং পন অপরো নযো –

‘‘ভাগ্যৰা ভগ্গৰা যুত্তো, ভগেহি চ ৰিভত্তৰা;

ভত্তৰা ৰন্তগমনো, ভৰেসু ভগৰা ততো’’তি.

তত্থ ৰণ্ণাগমো ৰণ্ণৰিপরিযযোতি এতং নিরুত্তিলক্খণং গহেত্ৰা সদ্দনযেন ৰা পিসোদরাদিপক্খেপলক্খণং গহেত্ৰা যস্মা লোকিযলোকুত্তরসুখাভিনিব্বত্তকং দানসীলাদিপারপ্পত্তং ভাগ্যমস্স অত্থি, তস্মা ‘‘ভাগ্যৰা’’তি ৰত্তব্বে ‘‘ভগৰা’’তি ৰুচ্চতীতি ঞাতব্বং. যস্মা পন লোভ-দোস-মোহ-ৰিপরীতমনসিকার-অহিরিকানোত্তপ্প-কোধূপনাহ-মক্খ-পল়াসইস্সা-মচ্ছরিয-মাযাসাঠেয্য-থম্ভ-সারম্ভ-মানাতিমান-মদ-পমাদ-তণ্হাৰিজ্জা তিৰিধাকুসলমূল-দুচ্চরিত-সংকিলেস-মল-ৰিসমসঞ্ঞা-ৰিতক্ক-পপঞ্চ-চতুব্বিধৰিপরিযেসআসৰ-গন্থ-ওঘ-যোগাগতি-তণ্হুপ্পাদুপাদান-পঞ্চচেতোখীল-ৰিনিবন্ধ-নীৰরণাভিনন্দনছৰিৰাদমূল-তণ্হাকায-সত্তানুসয-অট্ঠমিচ্ছত্ত-নৰতণ্হামূলক-দসাকুসলকম দিট্ঠিগত-অট্ঠসততণ্হাৰিচরিতপ্পভেদ-সব্বদরথ-পরিল়াহ-কিলেসসতসহস্সানি, সঙ্খেপতো ৰা পঞ্চ কিলেস-অভিসঙ্খারখন্ধমচ্চু-দেৰপুত্ত-মারে অভঞ্জি, তস্মা ভগ্গত্তা এতেসং পরিস্সযানং ভগ্গৰাতি ৰত্তব্বে ভগৰাতি ৰুচ্চতি. আহ চেত্থ –

‘‘ভগ্গরাগো ভগ্গদোসো, ভগ্গমোহো অনাসৰো;

ভগ্গাস্স পাপকা ধম্মা, ভগৰা তেন ৰুচ্চতী’’তি.

ভাগ্যৰন্ততায চস্স সতপুঞ্ঞজলক্খণধরস্স রূপকাযসম্পত্তিদীপিতা হোতি, ভগ্গদোসতায ধম্মকাযসম্পত্তি. তথা লোকিযপরিক্খকানং বহুমতভাৰো, গহট্ঠপব্বজিতেহি অভিগমনীযতা, অভিগতানঞ্চ নেসং কাযচিত্তদুক্খাপনযনে পটিবলভাৰো, আমিসদানধম্মদানেহি উপকারিতা, লোকিযলোকুত্তরসুখেহি চ সম্পযোজনসমত্থতা দীপিতা হোতি.

যস্মা চ লোকে ইস্সরিয-ধম্ম-যস-সিরী-কাম-পযত্তেসু ছসু ধম্মেসু ভগসদ্দো ৰত্ততি, পরমঞ্চস্স সকচিত্তে ইস্সরিযং, অণিমা লঘিমাদিকং ৰা লোকিযসম্মতং সব্বাকারপরিপূরং অত্থি তথা লোকুত্তরো ধম্মো লোকত্তযব্যাপকো যথাভুচ্চগুণাধিগতো অতিৰিয পরিসুদ্ধো যসো, রূপকাযদস্সনব্যাৰটজননযনপ্পসাদজননসমত্থা সব্বাকারপরিপূরা সব্বঙ্গপচ্চঙ্গসিরী, যং যং এতেন ইচ্ছিতং পত্থিতং অত্তহিতং পরহিতং ৰা, তস্স তস্স তথেৰ অভিনিপ্ফন্নত্তা ইচ্ছিতিচ্ছি, তত্থ নিপ্ফত্তিসঞ্ঞিতো কামো, সব্বলোকগরুভাৰপ্পত্তিহেতুভূতো সম্মাৰাযামসঙ্খাতো পযত্তো চ অত্থি; তস্মা ইমেহি ভগেহি যুত্তত্তাপি ভগা অস্স সন্তীতি ইমিনা অত্থেন ভগৰাতি ৰুচ্চতি.

যস্মা পন কুসলাদীহি ভেদেহি সব্বধম্মে, খন্ধাযতন-ধাতুসচ্চ-ইন্দ্রিযপটিচ্চসমুপ্পাদাদীহি ৰা কুসলাদিধম্মে, পীল়ন-সঙ্খত-সন্তাপৰিপরিণামট্ঠেন ৰা দুক্খমরিযসচ্চং, আযূহন-নিদান-সংযোগ-পলিবোধট্ঠেন সমুদযং, নিস্সরণৰিৰেকাসঙ্খত-অমতট্ঠেন নিরোধং, নিয্যান-হেতু-দস্সনাধিপতেয্যট্ঠেন মগ্গং ৰিভত্তৰা, ৰিভজিত্ৰা ৰিৰরিত্ৰা দেসিতৰাতি ৰুত্তং হোতি. তস্মা ৰিভত্তৰাতি ৰত্তব্বে ভগৰাতি ৰুচ্চতি.

যস্মা চ এস দিব্বব্রহ্মঅরিযৰিহারে কাযচিত্তউপধিৰিৰেকে সুঞ্ঞতপ্পণিহিতানিমিত্তৰিমোক্খে অঞ্ঞে চ লোকিযলোকুত্তরে উত্তরিমনুস্সধম্মে ভজি সেৰি বহুলমকাসি, তস্মা ভত্তৰাতি ৰত্তব্বে ভগৰাতি ৰুচ্চতি.

যস্মা পন তীসু ভৰেসু তণ্হাসঙ্খাতং গমনমনেন ৰন্তং, তস্মা ভৰেসু ৰন্তগমনোতি ৰত্তব্বে ভৰসদ্দতো ভকারং, গমনসদ্দতো গকারং, ৰন্তসদ্দতো ৰকারঞ্চ দীঘং কত্ৰা আদায ভগৰাতি ৰুচ্চতি. যথা লোকে ‘‘মেহনস্স খস্স মালা’’তি ৰত্তব্বে ‘‘মেখলা’’তি ৰুচ্চতি.

সো ইমং লোকন্তি সো ভগৰা ইমং লোকং. ইদানি ৰত্তব্বং নিদস্সেতি. সদেৰকন্তি সহ দেৰেহি সদেৰকং; এৰং সহ মারেন সমারকং; সহ ব্রহ্মুনা সব্রহ্মকং; সহ সমণব্রাহ্মণেহি সস্সমণব্রাহ্মণিং; পজাতত্তা পজা, তং পজং; সহ দেৰমনুস্সেহি সদেৰমনুস্সং. তত্থ সদেৰকৰচনেন পঞ্চকামাৰচরদেৰগ্গহণং ৰেদিতব্বং, সমারকৰচনেন ছট্ঠকামাৰচরদেৰগ্গহণং, সব্রহ্মকৰচনেন ব্রহ্মকাযিকাদিব্রহ্মগ্গহণং, সস্সমণব্রাহ্মণীৰচনেন সাসনস্স পচ্চত্থিকপচ্চামিত্তসমণব্রাহ্মণগ্গহণং, সমিতপাপ-বাহিতপাপ-সমণব্রাহ্মণগ্গহণঞ্চ, পজাৰচনেন সত্তলোকগ্গহণং, সদেৰমনুস্সৰচনেন সম্মুতিদেৰঅৰসেসমনুস্সগ্গহণং. এৰমেত্থ তীহি পদেহি ওকাসলোকো, দ্ৰীহি পজাৰসেন সত্তলোকো গহিতোতি ৰেদিতব্বো.

অপরো নযো – সদেৰকগ্গহণেন অরূপাৰচরদেৰলোকো গহিতো, সমারকগ্গহণেন ছকামাৰচরদেৰলোকা, সব্রহ্মকগ্গহণেন রূপীব্রহ্মলোকো, সস্সমণব্রাহ্মণাদিগ্গহণেন চতুপরিসৰসেন সম্মুতিদেৰেহি ৰা সহ মনুস্সলোকো, অৰসেসসব্বসত্তলোকো ৰা.

অপিচেত্থ সদেৰকৰচনেন উক্কট্ঠপরিচ্ছেদতো সব্বস্সাপি লোকস্স সচ্ছিকতভাৰং সাধেন্তো তস্স ভগৰতো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গতো. ততো যেসং সিযা – ‘‘মারো মহানুভাৰো ছকামাৰচরিস্সরো ৰসৰত্তী; কিং সোপি এতেন সচ্ছিকতো’’তি? তেসং ৰিমতিং ৰিধমন্তো সমারকন্তি অব্ভুগ্গতো. যেসং পন সিযা – ‘‘ব্রহ্মা মহানুভাৰো একঙ্গুলিযা একস্মিং চক্কৰাল়সহস্সে আলোকং ফরতি, দ্ৰীহি…পে… দসহি অঙ্গুলীহি দসসু চক্কৰাল়সহস্সেসু আলোকং ফরতি, অনুত্তরঞ্চ ঝানসমাপত্তিসুখং পটিসংৰেদেতি, কিং সোপি সচ্ছিকতো’’তি? তেসং ৰিমতিং ৰিধমন্তো সব্রহ্মকন্তি অব্ভুগ্গতো. ততো যেসং সিযা – ‘‘পুথূসমণব্রাহ্মণা সাসনপচ্চত্থিকা, কিং তেপি সচ্ছিকতা’’তি? তেসং ৰিমতিং ৰিধমন্তো সস্সমণব্রাহ্মণিং পজন্তি অব্ভুগ্গতো. এৰং উক্কট্ঠুক্কট্ঠানং সচ্ছিকতভাৰং পকাসেত্ৰা অথ সম্মুতিদেৰে অৰসেসমনুস্সে চ উপাদায উক্কট্ঠপরিচ্ছেদৰসেন সেসসত্তলোকস্স সচ্ছিকতভাৰং পকাসেন্তো সদেৰমনুস্সন্তি অব্ভুগ্গতো. অযমেত্থানুসন্ধিক্কমো.

সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেতীতি এত্থ পন সযন্তি সামং, অপরনেয্যো হুত্ৰা; অভিঞ্ঞাতি অভিঞ্ঞায, অধিকেন ঞাণেন ঞত্ৰাতি অত্থো. সচ্ছিকত্ৰাতি পচ্চক্খং কত্ৰা, এতেন অনুমানাদিপটিক্খেপো কতো হোতি. পৰেদেতীতি বোধেতি ঞাপেতি পকাসেতি. সো ধম্মং দেসেতি আদিকল্যাণং…পে… পরিযোসানকল্যাণন্তি সো ভগৰা সত্তেসু কারুঞ্ঞতং পটিচ্চ হিত্ৰাপি অনুত্তরং ৰিৰেকসুখং ধম্মং দেসেতি. তঞ্চ খো অপ্পং ৰা বহুং ৰা দেসেন্তো আদিকল্যাণাদিপ্পকারমেৰ দেসেতি.

কথং? একগাথাপি হি সমন্তভদ্রকত্তা ধম্মস্স পঠমপাদেন আদিকল্যাণা, দুতিযততিযপাদেহি মজ্ঝেকল্যাণা, পচ্ছিমপাদেন পরিযোসানকল্যাণা. একানুসন্ধিকং সুত্তং নিদানেন আদিকল্যাণং, নিগমনেন পরিযোসানকল্যাণং, সেসেন মজ্ঝেকল্যাণং. নানানুসন্ধিকং সুত্তং পঠমানুসন্ধিনা আদিকল্যাণং, পচ্ছিমেন পরিযোসানকল্যাণং, সেসেহি মজ্ঝেকল্যাণং. সকলোপি সাসনধম্মো অত্তনো অত্থভূতেন সীলেন আদিকল্যাণো, সমথৰিপস্সনামগ্গফলেহি মজ্ঝেকল্যাণো, নিব্বানেন পরিযোসানকল্যাণো. সীলসমাধীহি ৰা আদিকল্যাণো, ৰিপস্সনামগ্গেহি মজ্ঝেকল্যাণো, ফলনিব্বানেহি পরিযোসানকল্যাণো. বুদ্ধসুবোধিতায ৰা আদিকল্যাণো, ধম্মসুধম্মতায মজ্ঝেকল্যাণো, সঙ্ঘসুপ্পটিপত্তিযা পরিযোসানকল্যাণো. তং সুত্ৰা তথত্তায পটিপন্নেন অধিগন্তব্বায অভিসম্বোধিযা ৰা আদিকল্যাণো, পচ্চেকবোধিযা মজ্ঝেকল্যাণো, সাৰকবোধিযা পরিযোসানকল্যাণো. সুয্যমানো চেস নীৰরণৰিক্খম্ভনতো সৰনেনপি কল্যাণমেৰ আৰহতীতি আদিকল্যাণো, পটিপজ্জিযমানো সমথৰিপস্সনাসুখাৰহনতো পটিপত্তিযাপি কল্যাণমেৰ আৰহতীতি মজ্ঝেকল্যাণো, তথা পটিপন্নো চ পটিপত্তিফলে নিট্ঠিতে তাদিভাৰাৰহনতো পটিপত্তিফলেনপি কল্যাণমেৰ আৰহতীতি পরিযোসানকল্যাণো. নাথপ্পভৰত্তা চ পভৰসুদ্ধিযা আদিকল্যাণো, অত্থসুদ্ধিযা মজ্ঝেকল্যাণো, কিচ্চসুদ্ধিযা পরিযোসানকল্যাণো. তস্মা এসো ভগৰা অপ্পং ৰা বহুং ৰা দেসেন্তো আদিকল্যাণাদিপ্পকারমেৰ দেসেতীতি ৰেদিতব্বো.

সাত্থং সব্যঞ্জনন্তি এৰমাদীসু পন যস্মা ইমং ধম্মং দেসেন্তো সাসনব্রহ্মচরিযং মগ্গব্রহ্মচরিযঞ্চ পকাসেতি, নানানযেহি দীপেতি; তঞ্চ যথানুরূপং অত্থসম্পত্তিযা সাত্থং, ব্যঞ্জনসম্পত্তিযা সব্যঞ্জনং. সঙ্কাসনপকাসন-ৰিৰরণ-ৰিভজন-উত্তানীকরণ-পঞ্ঞত্তি-অত্থপদসমাযোগতো সাত্থং, অক্খরপদ-ব্যঞ্জনাকারনিরুত্তিনিদ্দেসসম্পত্তিযা সব্যঞ্জনং. অত্থগম্ভীরতা-পটিৰেধগম্ভীরতাহি সাত্থং, ধম্মগম্ভীরতাদেসনাগম্ভীরতাহি সব্যঞ্জনং. অত্থপটিভানপটিসম্ভিদাৰিসযতো সাত্থং, ধম্মনিরুত্তিপটিসম্ভিদাৰিসযতো সব্যঞ্জনং. পণ্ডিতৰেদনীযতো পরিক্খকজনপ্পসাদকন্তি সাত্থং, সদ্ধেয্যতো লোকিযজনপ্পসাদকন্তি সব্যঞ্জনং. গম্ভীরাধিপ্পাযতো সাত্থং, উত্তানপদতো সব্যঞ্জনং. উপনেতব্বস্স অভাৰতো সকলপরিপুণ্ণভাৰেন কেৰলপরিপুণ্ণং; অপনেতব্বস্স অভাৰতো নিদ্দোসভাৰেন পরিসুদ্ধং; সিক্খত্তযপরিগ্গহিতত্তা ব্রহ্মভূতেহি সেট্ঠেহি চরিতব্বতো তেসঞ্চ চরিযভাৰতো ব্রহ্মচরিযং. তস্মা ‘‘সাত্থং সব্যঞ্জনং…পে… ব্রহ্মচরিযং পকাসেতী’’তি ৰুচ্চতি.

অপিচ যস্মা সনিদানং সউপ্পত্তিকঞ্চ দেসেন্তো আদিকল্যাণং দেসেতি, ৰেনেয্যানং অনুরূপতো অত্থস্স অৰিপরীততায চ হেতুদাহরণযুত্ততো চ মজ্ঝেকল্যাণং, সোতূনং সদ্ধাপটিলাভেন নিগমনেন চ পরিযোসানকল্যাণং দেসেতি. এৰং দেসেন্তো চ ব্রহ্মচরিযং পকাসেতি. তঞ্চ পটিপত্তিযা অধিগমব্যত্তিতো সাত্থং, পরিযত্তিযা আগমব্যত্তিতো সব্যঞ্জনং, সীলাদিপঞ্চধম্মক্খন্ধযুত্ততো কেৰলপরিপুণ্ণং, নিরুপক্কিলেসতো নিত্থরণত্থায পৰত্তিতো লোকামিসনিরপেক্খতো চ পরিসুদ্ধং, সেট্ঠট্ঠেন ব্রহ্মভূতানং বুদ্ধ-পচ্চেকবুদ্ধ-বুদ্ধসাৰকানং চরিযতো ‘‘ব্রহ্মচরিয’’ন্তি ৰুচ্চতি. তস্মাপি ‘‘সো ধম্মং দেসেতি আদিকল্যাণং…পে… ব্রহ্মচরিযং পকাসেতী’’তি ৰুচ্চতি.

সাধু খো পনাতি সুন্দরং খো পন অত্থাৰহং সুখাৰহন্তি ৰুত্তং হোতি. তথারূপানং অরহতন্তি যথারূপো সো ভৰ গোতমো, এৰরূপানং যথাভুচ্চগুণাধিগমেন লোকে অরহন্তোতি লদ্ধসদ্দানং অরহতং. দস্সনং হোতীতি পসাদসোম্মানি অক্খীনি উম্মীলিত্ৰা ‘‘দস্সনমত্তম্পি সাধু হোতী’’তি এৰং অজ্ঝাসযং কত্ৰা অথ খো ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমীতি.

. যেনাতি ভুম্মত্থে করণৰচনং. তস্মা যত্থ ভগৰা তত্থ উপসঙ্কমীতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. যেন ৰা কারণেন ভগৰা দেৰমনুস্সেহি উপসঙ্কমিতব্বো, তেন কারণেন উপসঙ্কমীতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. কেন চ কারণেন ভগৰা উপসঙ্কমিতব্বো? নানপ্পকারগুণৰিসেসাধিগমাধিপ্পাযেন, সাদুফলূপভোগাধিপ্পাযেন দিজগণেহি নিচ্চফলিতমহারুক্খো ৰিয. উপসঙ্কমীতি চ গতোতি ৰুত্তং হোতি. উপসঙ্কমিত্ৰাতি উপসঙ্কমনপরিযোসানদীপনং. অথ ৰা এৰং গতো ততো আসন্নতরং ঠানং ভগৰতো সমীপসঙ্খাতং গন্ত্ৰাতিপি ৰুত্তং হোতি.

ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদীতি যথা খমনীযাদীনি পুচ্ছন্তো ভগৰা তেন, এৰং সোপি ভগৰতা সদ্ধিং সমপ্পৰত্তমোদো অহোসি, সীতোদকং ৰিয উণ্হোদকেন সম্মোদিতং একীভাৰং অগমাসি. যায চ ‘‘কচ্চি, ভো, গোতম, খমনীযং; কচ্চি যাপনীযং, কচ্চি ভোতো গোতমস্স, চ সাৰকানঞ্চ অপ্পাবাধং অপ্পাতঙ্কং লহুট্ঠানং বলং ফাসুৰিহারো’’তিআদিকায কথায সম্মোদি, তং পীতিপামোজ্জসঙ্খাতং সম্মোদং জননতো সম্মোদিতুং যুত্তভাৰতো চ সম্মোদনীযং. অত্থব্যঞ্জনমধুরতায সুচিরম্পি কালং সারেতুং নিরন্তরং পৰত্তেতুং অরহরূপতো সরিতব্বভাৰতো চ সারণীযং, সুয্যমানসুখতো ৰা সম্মোদনীযং, অনুস্সরিযমানসুখতো সারণীযং. তথা ব্যঞ্জনপরিসুদ্ধতায সম্মোদনীযং, অত্থপরিসুদ্ধতায সারণীযন্তি. এৰং অনেকেহি পরিযাযেহি সম্মোদনীযং সারণীযং কথং ৰীতিসারেত্ৰা পরিযোসাপেত্ৰা নিট্ঠাপেত্ৰা যেনত্থেন আগতো তং পুচ্ছিতুকামো একমন্তং নিসীদি.

একমন্তন্তি ভাৰনপুংসকনিদ্দেসো ‘‘ৰিসমং চন্দিমসূরিযা পরিৰত্তন্তী’’তিআদীসু (অ. নি. ৪.৭০) ৰিয. তস্মা যথা নিসিন্নো একমন্তং নিসিন্নো হোতি তথা নিসীদীতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. ভুম্মত্থে ৰা এতং উপযোগৰচনং. নিসীদীতি উপাৰিসি. পণ্ডিতা হি পুরিসা গরুট্ঠানিযং উপসঙ্কমিত্ৰা আসনকুসলতায একমন্তং নিসীদন্তি. অযঞ্চ তেসং অঞ্ঞতরো, তস্মা একমন্তং নিসীদি.

কথং নিসিন্নো পন একমন্তং নিসিন্নো হোতীতি? ছ নিসজ্জদোসে ৰজ্জেত্ৰা. সেয্যথিদং – অতিদূরং, অচ্চাসন্নং, উপরিৰাতং, উন্নতপ্পদেসং, অতিসম্মুখং, অতিপচ্ছাতি. অতিদূরে নিসিন্নো হি সচে কথেতুকামো হোতি উচ্চাসদ্দেন কথেতব্বং হোতি. অচ্চাসন্নে নিসিন্নো সঙ্ঘট্টনং করোতি. উপরিৰাতে নিসিন্নো সরীরগন্ধেন বাধতি. উন্নতপ্পদেসে নিসিন্নো অগারৰং পকাসেতি. অতিসম্মুখা নিসিন্নো সচে দট্ঠুকামো হোতি, চক্খুনা চক্খুং আহচ্চ দট্ঠব্বং হোতি. অতিপচ্ছা নিসিন্নো সচে দট্ঠুকামো হোতি গীৰং পসারেত্ৰা দট্ঠব্বং হোতি. তস্মা অযম্পি এতে ছ নিসজ্জদোসে ৰজ্জেত্ৰা নিসীদি. তেন ৰুত্তং – ‘‘একমন্তং নিসীদী’’তি.

একমন্তং নিসিন্নো খো ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচাতি এতন্তি ইদানি ৰত্তব্বমত্থং দস্সেতি. দকারো পদসন্ধিকরো. অৰোচাতি অভাসি. সুতং মেতন্তি সুতং মে এতং, এতং মযা সুতন্তি ইদানি ৰত্তব্বমত্থং দস্সেতি. ভো গোতমাতি ভগৰন্তং গোত্তেন আলপতি.

ইদানি যং তেন সুতং – তং দস্সেন্তো ন সমণো গোতমোতি এৰমাদিমাহ. তত্রাযং অনুত্তানপদৰণ্ণনা – ব্রাহ্মণেতি জাতিব্রাহ্মণে. জিণ্ণেতি জজ্জরীভূতে জরায খণ্ডিচ্চাদিভাৰং আপাদিতে. ৰুড্ঢেতি অঙ্গপচ্চঙ্গানং ৰুড্ঢিমরিযাদপ্পত্তে. মহল্লকেতি জাতিমহল্লকতায সমন্নাগতে, চিরকালপ্পসুতেতি ৰুত্তং হোতি. অদ্ধগতেতি অদ্ধানং গতে, দ্ৰে তযো রাজপরিৰট্টে অতীতেতি অধিপ্পাযো. ৰযো অনুপ্পত্তেতি পচ্ছিমৰযং সম্পত্তে, পচ্ছিমৰযো নাম ৰস্সসতস্স পচ্ছিমো ততিযভাগো.

অপিচ – জিণ্ণেতি পোরাণে, চিরকালপ্পৰত্তকুলন্ৰযেতি ৰুত্তং হোতি. ৰুড্ঢেতি সীলাচারাদিগুণৰুড্ঢিযুত্তে. মহল্লকেতি ৰিভৰমহত্ততায সমন্নাগতে মহদ্ধনে মহাভোগে. অদ্ধগতেতি মগ্গপ্পটিপন্নে, ব্রাহ্মণানং ৰতচরিযাদিমরিযাদং অৰীতিক্কম্ম চরমানে. ৰযোঅনুপ্পত্তেতি জাতিৰুড্ঢভাৰং অন্তিমৰযং অনুপ্পত্তেতি এৰমেত্থ যোজনা ৰেদিতব্বা.

ইদানি অভিৰাদেতীতি এৰমাদীনি ‘‘ন সমণো গোতমো’’তি এত্থ ৰুত্তনকারেন যোজেত্ৰা এৰমত্থতো ৰেদিতব্বানি – ‘‘ন ৰন্দতি ৰা, নাসনা ৰুট্ঠহতি ৰা, নাপি ‘ইধ ভোন্তো নিসীদন্তূ’তি এৰং আসনেন ৰা উপনিমন্তেতী’’তি. এত্থ হি ৰা সদ্দো ৰিভাৰনে নাম অত্থে, ‘‘রূপং নিচ্চং ৰা অনিচ্চং ৰা’’তিআদীসু ৰিয. এৰং ৰত্ৰা অথ অত্তনো অভিৰাদনাদীনি অকরোন্তং ভগৰন্তং দিস্ৰা আহ – ‘‘তযিদং ভো গোতম তথেৰা’’তি. যং তং মযা সুতং – তং তথেৰ, তং সৰনঞ্চ মে দস্সনঞ্চ সংসন্দতি সমেতি, অত্থতো একীভাৰং গচ্ছতি. ‘‘ন হি ভৰং গোতমো…পে… আসনেন ৰা নিমন্তেতী’’তি এৰং অত্তনা সুতং দিট্ঠেন নিগমেত্ৰা নিন্দন্তো আহ – ‘‘তযিদং ভো গোতম ন সম্পন্নমেৰা’’তি তং অভিৰাদনাদীনং অকরণং ন যুত্তমেৰ.

অথস্স ভগৰা অত্তুক্কংসনপরৰম্ভনদোসং অনুপগম্ম করুণাসীতলহদযেন তং অঞ্ঞাণং ৰিধমিত্ৰা যুত্তভাৰং দস্সেতুকামো আহ – ‘‘নাহং তং ব্রাহ্মণ …পে… মুদ্ধাপি তস্স ৰিপতেয্যা’’তি. তত্রাযং সঙ্খেপত্থো – ‘‘অহং, ব্রাহ্মণ, অপ্পটিহতেন সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণচক্খুনা ওলোকেন্তোপি তং পুগ্গলং এতস্মিং সদেৰকাদিভেদে লোকে ন পস্সামি, যমহং অভিৰাদেয্যং ৰা পচ্চুট্ঠেয্যং ৰা আসনেন ৰা নিমন্তেয্যং. অনচ্ছরিযং ৰা এতং, য্ৰাহং অজ্জ সব্বঞ্ঞুতং পত্তো এৰরূপং নিপচ্চকারারহং পুগ্গলং ন পস্সামি. অপিচ খো যদাপাহং সম্পতিজাতোৰ উত্তরাভিমুখো সত্তপদৰীতিহারেন গন্ত্ৰা সকলং দসসহস্সিলোকধাতুং ওলোকেসিং; তদাপি এতস্মিং সদেৰকাদিভেদে লোকে তং পুগ্গলং ন পস্সামি, যমহং অভিৰাদেয্যং ৰা পচ্চুট্ঠেয্যং ৰা আসনেন ৰা নিমন্তেয্যং. অথ খো মং সোল়সকপ্পসহস্সাযুকো খীণাসৰমহাব্রহ্মাপি অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ‘‘ত্ৰং লোকে মহাপুরিসো, ত্ৰং সদেৰকস্স লোকস্স অগ্গো চ জেট্ঠো চ সেট্ঠো চ, নত্থি তযা উত্তরিতরো’’তি সঞ্জাতসোমনস্সো পতিনামেসি; তদাপি চাহং অত্তনা উত্তরিতরং অপস্সন্তো আসভিং ৰাচং নিচ্ছারেসিং – ‘‘অগ্গোহমস্মি লোকস্স, জেট্ঠোহমস্মি লোকস্স, সেট্ঠোহমস্মি লোকস্সা’’তি. এৰং সম্পতিজাতস্সপি ময্হং অভিৰাদনাদিরহো পুগ্গলো নত্থি, স্ৰাহং ইদানি সব্বঞ্ঞুতং পত্তো কং অভিৰাদেয্যং ৰা…পে… আসনেন ৰা নিমন্তেয্যং. তস্মা ত্ৰং, ব্রাহ্মণ, মা তথাগতে এৰরূপং নিপচ্চকারং পত্থযিত্থ. যঞ্হি, ব্রাহ্মণ, তথাগতো অভিৰাদেয্য ৰা…পে… আসনেন ৰা নিমন্তেয্য, মুদ্ধাপি তস্স পুগ্গলস্স রত্তিপরিযোসানে পরিপাকসিথিলবন্ধনং ৰণ্টা পৰুত্ততালফলমিৰ গীৰতো পচ্ছিজ্জিত্ৰা সহসাৰ ভূমিযং ৰিপতেয্যাতি.

. এৰং ৰুত্তেপি ব্রাহ্মণো দুপ্পঞ্ঞতায তথাগতস্স লোকে জেট্ঠভাৰং অসল্লক্খেন্তো কেৰলং তং ৰচনং অসহমানো আহ – ‘‘অরসরূপো ভৰং গোতমো’’তি. অযং কিরস্স অধিপ্পাযো – যং লোকে অভিৰাদনপচ্চুট্ঠানঅঞ্জলিকম্মসামীচিকম্মং ‘‘সামগ্গিরসো’’তি ৰুচ্চতি, তং ভোতো গোতমস্স নত্থি, তস্মা অরসরূপো ভৰং গোতমো, অরসজাতিকো অরসসভাৰোতি. অথস্স ভগৰা চিত্তমুদুভাৰজননত্থং উজুৰিপচ্চনীকভাৰং পরিহরন্তো অঞ্ঞথা তস্স ৰচনস্সত্থং অত্তনি সন্দস্সেন্তো ‘‘অত্থি খ্ৰেস ব্রাহ্মণ পরিযাযো’’তিআদিমাহ.

তত্থ পরিযাযোতি কারণং; অযঞ্হি পরিযাযসদ্দো দেসনা-ৰার-কারণেসু ৰত্ততি. ‘‘মধুপিণ্ডিকপরিযাযোত্ৰেৰ নং ধারেহী’’তিআদীসু (ম. নি. ১.২০৫) হি এস দেসনাযং ৰত্ততি. ‘‘কস্স নু খো, আনন্দ, অজ্জ পরিযাযো ভিক্খুনিযো ওৰদিতু’’ন্তিআদীসু (ম. নি. ৩.৩৯৮) ৰারে. ‘‘সাধু, ভন্তে, ভগৰা অঞ্ঞং পরিযাযং আচিক্খতু, যথাযং ভিক্খুসঙ্ঘো অঞ্ঞায সণ্ঠহেয্যা’’তিআদীসু (পারা. ১৬৪) কারণে. স্ৰাযমিধ কারণে ৰত্ততি. তস্মা এত্থ এৰমত্থো দট্ঠব্বো – অত্থি খো, ব্রাহ্মণ, এতং কারণং; যেন কারণেন মং ‘‘অরসরূপো ভৰং গোতমো’’তি ৰদমানো পুগ্গলো সম্মা ৰদেয্য, অৰিতথৰাদীতি সঙ্খ্যং গচ্ছেয্য. কতমো পন সোতি? যে তে ব্রাহ্মণ রূপরসা…পে… ফোট্ঠব্বরসা তে তথাগতস্স পহীনাতি. কিং ৰুত্তং হোতি? যে তে জাতিৰসেন ৰা উপপত্তিৰসেন ৰা সেট্ঠসম্মতানম্পি পুথুজ্জনানং রূপারম্মণাদীনি অস্সাদেন্তানং অভিনন্দন্তানং রজ্জন্তানং উপ্পজ্জন্তি কামসুখস্সাদসঙ্খাতা রূপরসসদ্দগন্ধরসফোট্ঠব্বরসা, যে ইমং লোকং গীৰায বন্ধিত্ৰা ৰিয আৰিঞ্ছন্তি, ৰত্থারম্মণাদিসামগ্গিযঞ্চ উপ্পন্নত্তা সামগ্গিরসাতি ৰুচ্চন্তি, তে সব্বেপি তথাগতস্স পহীনাতি. ময্হং পহীনাতি ৰত্তব্বেপি মমাকারেন অত্তানং অনুক্খিপন্তো ধম্মং দেসেতি. দেসনাৰিলাসো ৰা এস ভগৰতো.

তত্থ পহীনাতি চিত্তসন্তানতো ৰিগতা জহিতা ৰা. এতস্মিং পনত্থে করণে সামিৰচনং দট্ঠব্বং. অরিযমগ্গসত্থেন উচ্ছিন্নং তণ্হাৰিজ্জামযং মূলমেতেসন্তি উচ্ছিন্নমূলা. তালৰত্থু ৰিয নেসং ৰত্থু কতন্তি তালাৰত্থুকতা. যথা হি তালরুক্খং সমূলং উদ্ধরিত্ৰা তস্স ৰত্থুমত্তে তস্মিং পদেসে কতে ন পুন তস্স তালস্স উপ্পত্তি পঞ্ঞাযতি; এৰং অরিযমগ্গসত্থেন সমূলে রূপাদিরসে উদ্ধরিত্ৰা তেসং পুব্বে উপ্পন্নপুব্বভাৰেন ৰত্থুমত্তে চিত্তসন্তানে কতে সব্বেপি তে ‘‘তালাৰত্থুকতা’’তি ৰুচ্চন্তি. অৰিরূল়্হিধম্মত্তা ৰা মত্থকচ্ছিন্নতালো ৰিয কতাতি তালাৰত্থুকতা. যস্মা পন এৰং তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা হোন্তি, যথা নেসং পচ্ছাভাৰো ন হোতি, তথা কতা হোন্তি; তস্মা আহ – ‘‘অনভাৰংকতা’’তি. অযঞ্হেত্থ পদচ্ছেদো – অনুঅভাৰং কতা অনভাৰংকতাতি. ‘‘অনভাৰং গতা’’তিপি পাঠো, তস্স অনুঅভাৰং গতাতি অত্থো. তত্থ পদচ্ছেদো অনুঅভাৰং গতা অনভাৰং গতাতি, যথা অনুঅচ্ছরিযা অনচ্ছরিযাতি. আযতিং অনুপ্পাদধম্মাতি অনাগতে অনুপ্পজ্জনকসভাৰা. যে হি অভাৰং গতা, তে পুন কথং উপ্পজ্জিস্সন্তি? তেনাহ – ‘‘অনভাৰং গতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা’’তি.

অযং খো ব্রাহ্মণ পরিযাযোতি ইদং খো, ব্রাহ্মণ, কারণং যেন মং সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য ‘‘অরসরূপো সমণো গোতমো’’তি. নো চ খো যং ত্ৰং সন্ধায ৰদেসীতি যঞ্চ খো ত্ৰং সন্ধায ৰদেসি, সো পরিযাযো ন হোতি. কস্মা পন ভগৰা এৰমাহ? ননু এৰং ৰুত্তে যো ব্রাহ্মণেন ৰুত্তো সামগ্গিরসো তস্স অত্তনি ৰিজ্জমানতা অনুঞ্ঞাতা হোতীতি. ৰুচ্চতে, ন হোতি. যো হি তং সামগ্গিরসং কাতুং ভব্বো হুত্ৰা ন করোতি, সো তদভাৰেন অরসরূপোতি ৰত্তব্বো ভৰেয্য. ভগৰা পন অভব্বোৰ এতং কাতুং, তেনস্স করণে অভব্বতং পকাসেন্তো আহ – ‘‘নো চ খো যং ত্ৰং সন্ধায ৰদেসী’’তি. যং পরিযাযং সন্ধায ত্ৰং মং ‘‘অরসরূপো’’তি ৰদেসি, সো অম্হেসু নেৰ ৰত্তব্বোতি.

. এৰং ব্রাহ্মণো অত্তনা অধিপ্পেতং অরসরূপতং আরোপেতুং অসক্কোন্তো অথাপরং নিব্ভোগো ভৰং গোতমোতিআদিমাহ. সব্বপরিযাযেসু চেত্থ ৰুত্তনযেনেৰ যোজনক্কমং ৰিদিত্ৰা সন্ধায ভাসিতমত্তং এৰং ৰেদিতব্বং. ব্রাহ্মণো তমেৰ ৰযোৰুড্ঢানং অভিৰাদনকম্মাদিং লোকে সামগ্গিপরিভোগোতি মঞ্ঞমানো তদভাৰেন ভগৰন্তং নিব্ভোগোতি আহ. ভগৰা পন য্ৰাযং রূপাদীসু সত্তানং ছন্দরাগপরিভোগো তদভাৰং অত্তনি সম্পস্সমানো অপরম্পি পরিযাযং অনুজানাতি.

. পুন ব্রাহ্মণো যং লোকে ৰযোৰুড্ঢানং অভিৰাদনাদিকুলসমুদাচারকম্মং লোকিযা করোন্তি তস্স অকিরিযং সম্পস্সমানো ভগৰন্তং অকিরিযৰাদোতি আহ. ভগৰা পন, যস্মা কাযদুচ্চরিতাদীনং অকিরিযং ৰদতি তস্মা, তং অকিরিযৰাদং অত্তনি সম্পস্সমানো অপরম্পি পরিযাযং অনুজানাতি. তত্থ চ কাযদুচ্চরিতন্তি পাণাতিপাত-অদিন্নাদান-মিচ্ছাচারচেতনা ৰেদিতব্বা. ৰচীদুচ্চরিতন্তি মুসাৰাদ-পিসুণৰাচা-ফরুসৰাচা-সম্ফপ্পলাপচেতনা ৰেদিতব্বা. মনোদুচ্চরিতন্তি অভিজ্ঝাব্যাপাদমিচ্ছাদিট্ঠিযো ৰেদিতব্বা. ঠপেত্ৰা তে ধম্মে, অৰসেসা অকুসলা ধম্মা ‘‘অনেকৰিহিতা পাপকা অকুসলা ধম্মা’’তি ৰেদিতব্বা.

. পুন ব্রাহ্মণো তমেৰ অভিৰাদনাদিকম্মং ভগৰতি অপস্সন্তো ইমং ‘‘আগম্ম অযং লোকতন্তি লোকপৰেণী উচ্ছিজ্জতী’’তি মঞ্ঞমানো ভগৰন্তং উচ্ছেদৰাদোতি আহ. ভগৰা পন যস্মা অট্ঠসু লোভসহগতচিত্তেসু পঞ্চকামগুণিকরাগস্স দ্ৰীসু অকুসলচিত্তেসু উপ্পজ্জমানকদোসস্স চ অনাগামিমগ্গেন উচ্ছেদং ৰদতি. সব্বাকুসলসম্ভৰস্স পন নিরৰসেসস্স মোহস্স অরহত্তমগ্গেন উচ্ছেদং ৰদতি. ঠপেত্ৰা তে তযো, অৰসেসানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং যথানুরূপং চতূহি মগ্গেহি উচ্ছেদং ৰদতি; তস্মা তং উচ্ছেদৰাদং অত্তনি সম্পস্সমানো অপরম্পি পরিযাযং অনুজানাতি.

. পুন ব্রাহ্মণো ‘‘জিগুচ্ছতি মঞ্ঞে সমণো গোতমো ইদং ৰযোৰুড্ঢানং অভিৰাদনাদিকুলসমুদাচারকম্মং, তেন তং ন করোতী’’তি মঞ্ঞমানো ভগৰন্তং জেগুচ্ছীতি আহ. ভগৰা পন যস্মা জিগুচ্ছতি কাযদুচ্চরিতাদীহি; কিং ৰুত্তং হোতি? যঞ্চ তিৰিধং কাযদুচ্চরিতং, যঞ্চ চতুব্বিধং ৰচীদুচ্চরিতং, যঞ্চ তিৰিধং মনোদুচ্চরিতং, যা চ ঠপেত্ৰা তানি দুচ্চরিতানি অৰসেসানং লামকট্ঠেন পাপকানং অকোসল্লসম্ভূতট্ঠেন অকুসলানং ধম্মানং সমাপত্তি সমাপজ্জনা সমঙ্গিভাৰো, তং সব্বম্পি গূথং ৰিয মণ্ডনকজাতিযো পুরিসো জিগুচ্ছতি হিরীযতি, তস্মা তং জেগুচ্ছিতং অত্তনি সম্পস্সমানো অপরম্পি পরিযাযং অনুজানাতি. তত্থ ‘‘কাযদুচ্চরিতেনা’’তি উপযোগত্থে করণৰচনং দট্ঠব্বং.

. পুন ব্রাহ্মণো তমেৰ অভিৰাদনাদিকম্মং ভগৰতি অপস্সন্তো ‘‘অযং ইমং লোকজেট্ঠককম্মং ৰিনেতি ৰিনাসেতি, অথ ৰা যস্মা এতং সামীচিকম্মং ন করোতি তস্মা অযং ৰিনেতব্বো নিগ্গণ্হিতব্বো’’তি মঞ্ঞমানো ভগৰন্তং ৰেনযিকোতি আহ. তত্রাযং পদত্থো – ৰিনযতীতি ৰিনযো, ৰিনাসেতীতি ৰুত্তং হোতি. ৰিনযো এৰ ৰেনযিকো, ৰিনযং ৰা অরহতীতি ৰেনযিকো, নিগ্গহং অরহতীতি ৰুত্তং হোতি. ভগৰা পন, যস্মা রাগাদীনং ৰিনযায ৰূপসমায ধম্মং দেসেতি, তস্মা ৰেনযিকো হোতি. অযমেৰ চেত্থ পদত্থো – ৰিনযায ধম্মং দেসেতীতি ৰেনযিকো. ৰিচিত্রা হি তদ্ধিতৰুত্তি! স্ৰাযং তং ৰেনযিকভাৰং অত্তনি সম্পস্সমানো অপরম্পি পরিযাযং অনুজানাতি.

. পুন ব্রাহ্মণো যস্মা অভিৰাদনাদীনি সামীচিকম্মানি করোন্তা ৰযোৰুড্ঢে তোসেন্তি হাসেন্তি, অকরোন্তা পন তাপেন্তি ৰিহেসেন্তি দোমনস্সং নেসং উপ্পাদেন্তি, ভগৰা চ তানি ন করোতি; তস্মা ‘‘অযং ৰযোৰুড্ঢে তপতী’’তি মঞ্ঞমানো সপ্পুরিসাচারৰিরহিতত্তা ৰা ‘‘কপণপুরিসো অয’’ন্তি মঞ্ঞমানো ভগৰন্তং তপস্সীতি আহ. তত্রাযং পদত্থো – তপতীতি তপো, রোসেতি ৰিহেসেতীতি ৰুত্তং হোতি, সামীচিকম্মাকরণস্সেতং নামং. তপো অস্স অত্থীতি তপস্সী. দুতিযে অত্থৰিকপ্পে ব্যঞ্জনানি অৰিচারেত্ৰা লোকে কপণপুরিসো ‘‘তপস্সী’’তি ৰুচ্চতি. ভগৰা পন যে অকুসলা ধম্মা লোকং তপনতো তপনীযাতি ৰুচ্চন্তি, তেসং পহীনত্তা যস্মা তপস্সীতি সঙ্খ্যং গতো, তস্মা তং তপস্সিতং অত্তনি সম্পস্সমানো অপরম্পি পরিযাযং অনুজানাতি. তত্রাযং পদত্থো – তপন্তীতি তপা, অকুসলধম্মানমেতং অধিৰচনং. ৰুত্তম্পি হেতং – ‘‘ইধ তপ্পতি পেচ্চ তপ্পতী’’তি. তথা তে তপে অস্সি নিরস্সি পহাসি ৰিদ্ধংসেসীতি তপস্সী.

১০. পুন ব্রাহ্মণো তং অভিৰাদনাদিকম্মং দেৰলোকগব্ভসম্পত্তিযা দেৰলোকপটিসন্ধিপটিলাভায সংৰত্ততীতি মঞ্ঞমানো ভগৰতি চস্স অভাৰং দিস্ৰা ভগৰন্তং অপগব্ভোতি আহ. কোধৰসেন ৰা ভগৰতো মাতুকুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিগ্গহণে দোসং দস্সেন্তোপি এৰমাহ. তত্রাযং পদত্থো – গব্ভতো অপগতোতি অপগব্ভো, অভব্বো দেৰলোকূপপত্তিং পাপুণিতুন্তি অধিপ্পাযো. হীনো ৰা গব্ভো অস্সাতি অপগব্ভো, দেৰলোকগব্ভপরিবাহিরত্তা আযতিং হীনগব্ভপটিলাভভাগীতি, হীনো ৰাস্স মাতুকুচ্ছিম্হি গব্ভৰাসো অহোসীতি অধিপ্পাযো. ভগৰতো পন যস্মা আযতিং গব্ভসেয্যা অপগতা, তস্মা সো তং অপগব্ভতং অত্তনি সম্পস্সমানো অপরম্পি পরিযাযং অনুজানাতি. তত্র চ যস্স খো ব্রাহ্মণ আযতিং গব্ভসেয্যা পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তি পহীনাতি এতেসং পদানং এৰমত্থো দট্ঠব্বো – ব্রাহ্মণ, যস্স পুগ্গলস্স অনাগতে গব্ভসেয্যা, পুনব্ভৰে চ অভিনিব্বত্তি অনুত্তরেন মগ্গেন ৰিহতকারণত্তা পহীনাতি. গব্ভসেয্যগ্গহণেন চেত্থ জলাবুজযোনি গহিতা. পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তিগ্গহণেন ইতরা তিস্সোপি.

অপিচ গব্ভস্স সেয্যা গব্ভসেয্যা, পুনব্ভৰো এৰ অভিনিব্বত্তি পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তীতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. যথা চ ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতীতি ৰুত্তেপি ন ৰিঞ্ঞাণতো অঞ্ঞা ঠিতি অত্থি, এৰমিধাপি ন গব্ভতো অঞ্ঞা সেয্যাতি ৰেদিতব্বা. অভিনিব্বত্তি চ নাম যস্মা পুনব্ভৰভূতাপি অপুনব্ভৰভূতাপি অত্থি, ইধ চ পুনব্ভৰভূতা অধিপ্পেতা. তস্মা ৰুত্তং – ‘‘পুনব্ভৰো এৰ অভিনিব্বত্তি পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তী’’তি.

১১. এৰং আগতকালতো পট্ঠায অরসরূপতাদীহি অট্ঠহি অক্কোসৰত্থূহি অক্কোসন্তম্পি ব্রাহ্মণং ভগৰা ধম্মিস্সরো ধম্মরাজা ধম্মস্সামী তথাগতো অনুকম্পায সীতলেনেৰ চক্খুনা ওলোকেন্তো যং ধম্মধাতুং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা দেসনাৰিলাসপ্পত্তো হোতি, তস্সা ধম্মধাতুযা সুপ্পটিৰিদ্ধত্তা ৰিগতৰলাহকে অন্তলিক্খে সমব্ভুগ্গতো পুণ্ণচন্দো ৰিয সরদকালে সূরিযো ৰিয চ ব্রাহ্মণস্স হদযন্ধকারং ৰিধমন্তো তানিযেৰ অক্কোসৰত্থূনি তেন তেন পরিযাযেন অঞ্ঞথা দস্সেত্ৰা, পুনপি অত্তনো করুণাৰিপ্ফারং অট্ঠহি লোকধম্মেহি অকম্পিযভাৰেন পটিলদ্ধং, তাদিগুণলক্খণং পথৰীসমচিত্ততং অকুপ্পধম্মতঞ্চ পকাসেন্তো ‘‘অযং ব্রাহ্মণো কেৰলং পলিতসিরখণ্ডদন্তৰলিত্তচতাদীহি অত্তনো ৰুড্ঢভাৰং সঞ্জানাতি, নো চ খো জানাতি অত্তানং জাতিযা অনুগতং জরায অনুসটং ব্যাধিনা অভিভূতং মরণেন অব্ভাহতং ৰট্টখাণুভূতং অজ্জ মরিত্ৰা পুন স্ৰেৰ উত্তানসযনদারকভাৰগমনীযং. মহন্তেন খো পন উস্সাহেন মম সন্তিকং আগতো, তদস্স আগমনং সাত্থকং হোতূ’’তি চিন্তেত্ৰা ইমস্মিং লোকে অত্তনো অপ্পটিসমং পুরেজাতভাৰং দস্সেন্তো সেয্যথাপি ব্রাহ্মণাতিআদিনা নযেন ব্রাহ্মণস্স ধম্মদেসনং ৰড্ঢেসি.

তত্থ সেয্যথাতি ওপম্মত্থে নিপাতো; পীতি সম্ভাৰনত্থে; উভযেনাপি যথা নাম ব্রাহ্মণাতি দস্সেতি. কুক্কুটিযা অণ্ডানি অট্ঠ ৰা দস ৰা দ্ৰাদস ৰাতি এত্থ পন কিঞ্চাপি কুক্কুটিযা ৰুত্তপ্পকারতো ঊনাধিকানিপি অণ্ডানি হোন্তি, অথ খো ৰচনসিলিট্ঠতায এৰং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. এৰঞ্হি লোকে সিলিট্ঠৰচনং হোতি. তানস্সূতি তানি অস্সু, ভৰেয্যুন্তি ৰুত্তং হোতি. কুক্কুটিযা সম্মা অধিসযিতানীতি তায জনেত্তিযা কুক্কুটিযা পক্খে পসারেত্ৰা তেসং উপরি সযন্তিযা সম্মা অধিসযিতানি. সম্মা পরিসেদিতানীতি কালেন কালং উতুং গণ্হাপেন্তিযা সুট্ঠু সমন্ততো সেদিতানি, উস্মীকতানীতি ৰুত্তং হোতি. সম্মা পরিভাৰিতানীতি কালেন কালং সুট্ঠু সমন্ততো ভাৰিতানি, কুক্কুটগন্ধং গাহাপিতানীতি ৰুত্তং হোতি.

ইদানি যস্মা তায কুক্কুটিযা এৰং তীহি পকারেহি তানি অণ্ডানি পরিপালিযমানানি ন পূতীনি হোন্তি. যোপি নেসং অল্লসিনেহো সো পরিযাদানং গচ্ছতি. কপালং তনুকং হোতি, পাদনখসিখা চ মুখতুণ্ডকঞ্চ খরং হোতি, কুক্কুটপোতকা পরিপাকং গচ্ছন্তি, কপালস্স তনুকত্তা বহিদ্ধা আলোকো অন্তো পঞ্ঞাযতি. অথ তে কুক্কুটপোতকা ‘‘চিরং ৰত মযং সঙ্কুটিতহত্থপাদা সম্বাধে সযিম্হ, অযঞ্চ বহি আলোকো দিস্সতি, এত্থ দানি নো সুখৰিহারো ভৰিস্সতী’’তি নিক্খমিতুকামা হুত্ৰা কপালং পাদেন পহরন্তি, গীৰং পসারেন্তি. ততো তং কপালং দ্ৰেধা ভিজ্জতি, কুক্কুটপোতকা পক্খে ৰিধুনন্তা তঙ্খণানুরূপং ৰিরৰন্তা নিক্খমন্তি. এৰং নিক্খমন্তানঞ্চ নেসং যো পঠমতরং নিক্খমতি সো ‘জেট্ঠো’তি ৰুচ্চতি. তস্মা ভগৰা তায উপমায অত্তনো জেট্ঠকভাৰং সাধেতুকামো ব্রাহ্মণং পুচ্ছি – ‘‘যো নু খো তেসং কুক্কুটচ্ছাপকানং…পে… কিন্তি স্ৰস্স ৰচনীযো’’তি. তত্থ কুক্কুটচ্ছাপকানন্তি কুক্কুটপোতকানং. কিন্তি স্ৰস্স ৰচনীযোতি সো কিন্তি ৰচনীযো অস্স, কিন্তি ৰত্তব্বো ভৰেয্য জেট্ঠো ৰা কনিট্ঠো ৰাতি. সেসং উত্তানত্থমেৰ.

ততো ব্রাহ্মণো আহ – ‘‘জেট্ঠোতিস্স ভো গোতম ৰচনীযো’’তি. ভো, গোতম, সো জেট্ঠো ইতি অস্স ৰচনীযো. কস্মাতি চে? সো হি নেসং জেট্ঠো, তস্মা সো নেসং ৰুড্ঢতরোতি অত্থো. অথস্স ভগৰা ওপম্মং সম্পটিপাদেন্তো আহ – ‘‘এৰমেৰ খো অহং ব্রাহ্মণা’’তিআদি. যথা সো কুক্কুটচ্ছাপকো জেট্ঠোতি সঙ্খ্যং গচ্ছতি; এৰং অহম্পি অৰিজ্জাগতায পজায. অৰিজ্জাগতাযাতি অৰিজ্জা ৰুচ্চতি অঞ্ঞাণং, তত্থ গতায. পজাযাতি সত্তাধিৰচনমেতং. তস্মা এত্থ অৰিজ্জণ্ডকোসস্স অন্তো পৰিট্ঠেসু সত্তেসূতি এৰং অত্থো দট্ঠব্বো. অণ্ডভূতাযাতি অণ্ডে ভূতায জাতায সঞ্জাতায. যথা হি অণ্ডে নিব্বত্তা একচ্চে সত্তা অণ্ডভূতাতি ৰুচ্চন্তি; এৰমযং সব্বাপি পজা অৰিজ্জণ্ডকোসে নিব্বত্তত্তা অণ্ডভূতাতি ৰুচ্চতি. পরিযোনদ্ধাযাতি তেন অৰিজ্জণ্ডকোসেন সমন্ততো ওনদ্ধায বদ্ধায ৰেঠিতায. অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰাতি তং অৰিজ্জামযং অণ্ডকোসং ভিন্দিত্ৰা. একোৰ লোকেতি সকলেপি লোকসন্নিৰাসে অহমেৰ একো অদুতিযো. অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি অনুত্তরন্তি উত্তরৰিরহিতং সব্বসেট্ঠং. সম্মাসম্বোধিন্তি সম্মা সামঞ্চ বোধিং; অথ ৰা পসত্থং সুন্দরঞ্চ বোধিং; বোধীতি রুক্খোপি মগ্গোপি সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণম্পি নিব্বানম্পি ৰুচ্চতি. ‘‘বোধিরুক্খমূলে পঠমাভিসম্বুদ্ধো’’তি (মহাৰ. ১; উদা. ১) চ ‘‘অন্তরা চ গযং অন্তরা চ বোধি’’ন্তি (মহাৰ. ১১; ম. নি. ১.২৮৫) চ আগতট্ঠানেসু হি রুক্খো বোধীতি ৰুচ্চতি. ‘‘বোধি ৰুচ্চতি চতূসু মগ্গেসু ঞাণ’’ন্তি (চূল়নি. খগ্গৰিসাণসুত্তনিদ্দেস ১২১) আগতট্ঠানে মগ্গো. ‘‘পপ্পোতি বোধিং ৰরভূরিমেধসো’’তি (দী. নি. ৩.২১৭) আগতট্ঠানে সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং. ‘‘পত্ৰান বোধিং অমতং অসঙ্খত’’ন্তি আগতট্ঠানে নিব্বানং. ইধ পন ভগৰতো অরহত্তমগ্গঞাণং অধিপ্পেতং. সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণন্তিপি ৰদন্তি. অঞ্ঞেসং অরহত্তমগ্গো অনুত্তরা বোধি হোতি, ন হোতীতি? ন হোতি. কস্মা? অসব্বগুণদাযকত্তা. তেসঞ্হি কস্সচি অরহত্তমগ্গো অরহত্তফলমেৰ দেতি, কস্সচি তিস্সো ৰিজ্জা, কস্সচি ছ অভিঞ্ঞা, কস্সচি চতস্সো পটিসম্ভিদা, কস্সচি সাৰকপারমিঞাণং. পচ্চেকবুদ্ধানম্পি পচ্চেকবোধিঞাণমেৰ দেতি. বুদ্ধানং পন সব্বগুণসম্পত্তিং দেতি, অভিসেকো ৰিয রঞ্ঞো সব্বলোকিস্সরিযভাৰং. তস্মা অঞ্ঞস্স কস্সচিপি অনুত্তরা বোধি ন হোতীতি. অভিসম্বুদ্ধোতি অব্ভঞ্ঞাসিং পটিৰিজ্ঝিং; পত্তোম্হি অধিগতোম্হীতি ৰুত্তং হোতি.

ইদানি যদেতং ভগৰতা ‘‘এৰমেৰ খো অহং ব্রাহ্মণা’’তি আদিনা নযেন ৰুত্তং ওপম্মসম্পটিপাদনং, তং এৰমত্থেন সদ্ধিং সংসন্দিত্ৰা ৰেদিতব্বং. যথা হি তস্সা কুক্কুটিযা অত্তনো অণ্ডেসু অধিসযনাদিতিৰিধকিরিযাকরণং; এৰং বোধিপল্লঙ্কে নিসিন্নস্স বোধিসত্তভূতস্স ভগৰতো অত্তনো চিত্তসন্তানে অনিচ্চং দুক্খং অনত্তাতি তিৰিধানুপস্সনাকরণং. কুক্কুটিযা তিৰিধকিরিযাসম্পাদনেন অণ্ডানং অপূতিভাৰো ৰিয বোধিসত্তভূতস্স ভগৰতো তিৰিধানুপস্সনাসম্পাদনেন ৰিপস্সনাঞাণস্স অপরিহানি. কুক্কুটিযা তিৰিধকিরিযাকরণেন অণ্ডানং অল্লসিনেহপরিযাদানং ৰিয বোধিসত্তভূতস্স ভগৰতো তিৰিধানুপস্সনাসম্পাদনেন ভৰত্তযানুগতনিকন্তিসিনেহপরিযাদানং. কুক্কুটিযা তিৰিধকিরিযাকরণেন অণ্ডকপালানং তনুভাৰো ৰিয বোধিসত্তভূতস্স ভগৰতো তিৰিধানুপস্সনাসম্পাদনেন অৰিজ্জণ্ডকোসস্স তনুভাৰো. কুক্কুটিযা তিৰিধকিরিযাকরণেন কুক্কুটচ্ছাপকস্স পাদনখসিখাতুণ্ডকানং থদ্ধখরভাৰো ৰিয বোধিসত্তভূতস্স ভগৰতো তিৰিধানুপস্সনাসম্পাদনেন ৰিপস্সনাঞাণস্স তিক্খখরৰিপ্পসন্নসূরভাৰো. কুক্কুটিযা তিৰিধকিরিযাকরণেন কুক্কুটচ্ছাপকস্স পরিপাককালো ৰিয বোধিসত্তভূতস্স ভগৰতো তিৰিধানুপস্সনাসম্পাদনেন ৰিপস্সনাঞাণস্স পরিপাককালো ৰড্ঢিতকালো গব্ভগ্গহণকালো ৰেদিতব্বো.

ততো কুক্কুটিযা তিৰিধকিরিযাকরণেন কুক্কুটচ্ছাপকস্স পাদনখসিখায ৰা মুখতুণ্ডকেন ৰা অণ্ডকোসং পদালেত্ৰা পক্খে পপ্ফোটেত্ৰা সোত্থিনা অভিনিব্ভিদাকালো ৰিয বোধিসত্তভূতস্স ভগৰতো তিৰিধানুপস্সনাসম্পাদনেন ৰিপস্সনাঞাণং গব্ভং গণ্হাপেত্ৰা অনুপুব্বাধিগতেন অরহত্তমগ্গেন অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা অভিঞ্ঞাপক্খে পপ্ফোটেত্ৰা সোত্থিনা সকলবুদ্ধগুণসচ্ছিকতকালো ৰেদিতব্বোতি.

স্ৰাহং ব্রাহ্মণ জেট্ঠো সেট্ঠো লোকস্সাতি সো অহং ব্রাহ্মণ যথা তেসং কুক্কুটপোতকানং পঠমতরং অণ্ডকোসং পদালেত্ৰা অভিনিব্ভিদো কুক্কুটপোতকো জেট্ঠো হোতি; এৰং অৰিজ্জাগতায পজায তং অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা পঠমতরং অরিযায জাতিযা জাতত্তা জেট্ঠো ৰুড্ঢতরোতি সঙ্খ্যং গতো. সব্বগুণেহি পন অপ্পটিসমত্তা সেট্ঠোতি.

এৰং ভগৰা অত্তনো অনুত্তরং জেট্ঠসেট্ঠভাৰং ব্রাহ্মণস্স পকাসেত্ৰা ইদানি যায পটিপদায তং অধিগতো তং পটিপদং পুব্বভাগতো পভুতি দস্সেতুং ‘‘আরদ্ধং খো পন মে ব্রাহ্মণা’’তিআদিমাহ. ইমং ৰা ভগৰতো অনুত্তরং জেট্ঠসেট্ঠভাৰং সুত্ৰা ব্রাহ্মণস্স চিত্তমেৰমুপ্পন্নং – ‘‘কায নু খো পটিপদায ইমং পত্তো’’তি. তস্স চিত্তমঞ্ঞায ‘‘ইমাযাহং পটিপদায ইমং অনুত্তরং জেট্ঠসেট্ঠভাৰং পত্তো’’তি দস্সেন্তো এৰমাহ. তত্থ আরদ্ধং খো পন মে ব্রাহ্মণ ৰীরিযং অহোসীতি ব্রাহ্মণ, ন মযা অযং অনুত্তরো জেট্ঠসেট্ঠভাৰো কুসীতেন মুট্ঠস্সতিনা সারদ্ধকাযেন ৰিক্খিত্তচিত্তেন অধিগতো, অপিচ খো তদধিগমায আরদ্ধং খো পন মে ৰীরিযং অহোসি, বোধিমণ্ডে নিসিন্নেন মযা চতুরঙ্গসমন্নাগতং ৰীরিযং আরদ্ধং অহোসি, পগ্গহিতং অসিথিলপ্পৰত্তিতন্তি ৰুত্তং হোতি. আরদ্ধত্তাযেৰ চ মে তং অসল্লীনং অহোসি. ন কেৰলঞ্চ ৰীরিযমেৰ, সতিপি মে আরম্মণাভিমুখীভাৰেন উপট্ঠিতা অহোসি. উপট্ঠিতত্তাযেৰ চ অসম্মুট্ঠা. পস্সদ্ধো কাযো অসারদ্ধোতি কাযচিত্তপস্সদ্ধিৰসেন কাযোপি মে পস্সদ্ধো অহোসি. তত্থ যস্মা নামকাযে পস্সদ্ধে রূপকাযোপি পস্সদ্ধোযেৰ হোতি, তস্মা নামকাযো রূপকাযোতি অৰিসেসেত্ৰাৰ পস্সদ্ধো কাযোতি ৰুত্তং. অসারদ্ধোতি সো চ খো পস্সদ্ধত্তাযেৰ অসারদ্ধো, ৰিগতদরথোতি ৰুত্তং হোতি. সমাহিতং চিত্তং একগ্গন্তি চিত্তম্পি মে সম্মা আহিতং সুট্ঠু ঠপিতং অপ্পিতং ৰিয অহোসি; সমাহিতত্তা এৰ চ একগ্গং অচলং নিপ্ফন্দনন্তি. এত্তাৰতা ঝানস্স পুব্বভাগপটিপদা কথিতা হোতি.

পঠমজ্ঝানকথা

ইদানি ইমায পটিপদায অধিগতং পঠমজ্ঝানং আদিং কত্ৰা ৰিজ্জত্তযপরিযোসানং ৰিসেসং দস্সেন্তো ‘‘সো খো অহ’’ন্তি আদিমাহ. তত্থ ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহীতিআদীনং কিঞ্চাপি ‘‘তত্থ কতমে কামা? ছন্দো কামো, রাগো কামো, ছন্দরাগো কামো; সঙ্কপ্পো কামো, রাগো কামো, সঙ্কপ্পরাগো কামো – ইমে ৰুচ্চন্তি কামা. তত্থ কতমে অকুসলা ধম্মা? কামচ্ছন্দো…পে… ৰিচিকিচ্ছা – ইমে ৰুচ্চন্তি অকুসলা ধম্মা. ইতি ইমেহি চ কামেহি ইমেহি চ অকুসলেহি ধম্মেহি ৰিৰিত্তো হোতি পৰিৰিত্তো, তেন ৰুচ্চতি – ‘ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহী’’’তিআদিনা (ৰিভ. ৫৬৪) নযেন ৰিভঙ্গেযেৰ অত্থো ৰুত্তো. তথাপি অট্ঠকথানযং ৰিনা ন সুট্ঠু পাকটোতি অট্ঠকথানযেনেৰ নং পকাসযিস্সাম.

সেয্যথিদং – ৰিৰিচ্চেৰ কামেহীতি কামেহি ৰিৰিচ্চিত্ৰা ৰিনা হুত্ৰা অপসক্কেত্ৰা. যো পনাযমেত্থ এৰকারো, সো নিযমত্থোতি ৰেদিতব্বো. যস্মা চ নিযমত্থো, তস্মা তস্মিং পঠমজ্ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরণসমযে অৰিজ্জমানানম্পি কামানং তস্স পঠমজ্ঝানস্স পটিপক্খভাৰং কামপরিচ্চাগেনেৰ চস্স অধিগমং দীপেতি. কথং? ‘‘ৰিৰিচ্চেৰ কামেহী’’তি এৰঞ্হি নিযমে করিযমানে ইদং পঞ্ঞাযতি. নূনিমস্স ঝানস্স কামা পটিপক্খভূতা, যেসু সতি ইদং ন পৰত্ততি, অন্ধকারে সতি পদীপো ৰিয, তেসং পরিচ্চাগেনেৰ চস্স অধিগমো হোতি, ওরিমতীরপরিচ্চাগেন পারিমতীরস্সেৰ, তস্মা নিযমং করোতীতি.

তত্থ সিযা – ‘‘কস্মা পনেস পুব্বপদেযেৰ ৰুত্তো ন উত্তরপদে, কিং অকুসলেহি ধম্মেহি অৰিৰিচ্চাপি ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্যা’’তি? ন খো পনেতং এৰং দট্ঠব্বং. তন্নিস্সরণতো হি পুব্বপদেএৰ এস ৰুত্তো. কামধাতুসমতিক্কমনতো হি কামরাগপটিপক্খতো চ ইদং ঝানং কামানমেৰ নিস্সরণং. যথাহ – ‘‘কামানমেতং নিস্সরণং, যদিদং নেক্খম্ম’’ন্তি (ইতিৰু. ৭২). উত্তরপদেপি পন যথা ‘‘ইধেৰ, ভিক্খৰে, পঠমো সমণো, ইধ দুতিযো সমণো’’তি (ম. নি. ১.১৩৯) এত্থ এৰকারো আনেত্ৰা ৰুচ্চতি, এৰং ৰত্তব্বো. ন হি সক্কা ইতো অঞ্ঞেহিপি নীৰরণসঙ্খাতেহি অকুসলেহি ধম্মেহি অৰিৰিচ্চ ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরিতুং. তস্মা ‘‘ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চেৰ অকুসলেহি ধম্মেহী’’তি এৰং পদদ্ৰযেপি এস দট্ঠব্বো. পদদ্ৰযেপি চ কিঞ্চাপি ‘‘ৰিৰিচ্চা’’তি ইমিনা সাধারণৰচনেন তদঙ্গৰিৰেকাদযো কাযৰিৰেকাদযো চ সব্বেপি ৰিৰেকা সঙ্গহং গচ্ছন্তি. তথাপি কাযৰিৰেকো, চিত্তৰিৰেকো, ৰিক্খম্ভনৰিৰেকোতি তযো এৰ ইধ দট্ঠব্বা. ‘‘কামেহী’’তি ইমিনা পন পদেন যে চ নিদ্দেসে ‘‘কতমে ৰত্থুকামা মনাপিযা রূপা’’তিআদিনা (মহানি. ১; ৰিভ. ৯৬৪) নযেন ৰত্থুকামা ৰুত্তা, যে চ তত্থেৰ ৰিভঙ্গে চ ‘‘ছন্দো কামো’’তিআদিনা (মহানি. ১) নযেন কিলেসকামা ৰুত্তা, তে সব্বেপি সঙ্গহিতা ইচ্চেৰ দট্ঠব্বা. এৰঞ্হি সতি ‘‘ৰিৰিচ্চেৰ কামেহী’’তি ৰত্থুকামেহিপি ৰিৰিচ্চেৰাতি অত্থো যুজ্জতি. তেন কাযৰিৰেকো ৰুত্তো হোতি.

ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহীতি কিলেসকামেহি সব্বাকুসলেহি ধম্মেহি ৰা ৰিৰিচ্চাতি অত্থো যুজ্জতি. তেন চিত্তৰিৰেকো ৰুত্তো হোতি. পুরিমেন চেত্থ ৰত্থুকামেহি ৰিৰেকৰচনতোযেৰ কামসুখপরিচ্চাগো, দুতিযেন কিলেসকামেহি ৰিৰেকৰচনতো নেক্খম্মসুখপরিগ্গহো ৰিভাৰিতো হোতি. এৰং ৰত্থুকামকিলেসকামৰিৰেকৰচনতোযেৰ চ এতেসং পঠমেন সংকিলেসৰত্থুপ্পহানং, দুতিযেন সংকিলেসপ্পহানং; পঠমেন লোলভাৰস্স হেতুপরিচ্চাগো, দুতিযেন বালভাৰস্স; পঠমেন চ পযোগসুদ্ধি, দুতিযেন আসযপোসনং ৰিভাৰিতং হোতীতি ৰিঞ্ঞাতব্বং. এস তাৰ নযো ‘‘কামেহী’’তি এত্থ ৰুত্তকামেসু ৰত্থুকামপক্খে.

কিলেসকামপক্খে পন ছন্দোতি চ রাগোতি চ এৰমাদীহি অনেকভেদো কামচ্ছন্দোযেৰ কামোতি অধিপ্পেতো. সো চ অকুসলপরিযাপন্নোপি সমানো, ‘‘তত্থ কতমো কামছন্দো কামো’’তিআদিনা নযেন ৰিভঙ্গে ঝানপটিপক্খতো ৰিসুং ৰুত্তো. কিলেসকামত্তা ৰা পুরিমপদে ৰুত্তো, অকুসলপরিযাপন্নত্তা দুতিযপদে. অনেকভেদতো চস্স কামতোতি অৰত্ৰা কামেহীতি ৰুত্তং. অঞ্ঞেসম্পি চ ধম্মানং অকুসলভাৰে ৰিজ্জমানে ‘‘তত্থ কতমে অকুসলা ধম্মা কামচ্ছন্দো’’তিআদিনা নযেন ৰিভঙ্গে (ৰিভ. ৫৬৪) উপরিঝানঙ্গপচ্চনীকপটিপক্খভাৰদস্সনতো নীৰরণানেৰ ৰুত্তানি. নীৰরণানি হি ঝানঙ্গপচ্চনীকানি, তেসং ঝানঙ্গানেৰ পটিপক্খানি, ৰিদ্ধংসকানীতি ৰুত্তং হোতি. তথা হি ‘‘সমাধি কামচ্ছন্দস্স পটিপক্খো, পীতি ব্যাপাদস্স, ৰিতক্কো থিনমিদ্ধস্স, সুখং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স, ৰিচারো ৰিচিকিচ্ছাযা’’তি পেটকে ৰুত্তং.

এৰমেত্থ ‘‘ৰিৰিচ্চেৰ কামেহী’’তি ইমিনা কামচ্ছন্দস্স ৰিক্খম্ভনৰিৰেকো ৰুত্তো হোতি. ‘‘ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহী’’তি ইমিনা পঞ্চন্নম্পি নীৰরণানং. অগ্গহিতগ্গহণেন পন পঠমেন কামচ্ছন্দস্স, দুতিযেন সেসনীৰরণানং. তথা পঠমেন তীসু অকুসলমূলেসু পঞ্চকামগুণভেদৰিসযস্স লোভস্স, দুতিযেন আঘাতৰত্থুভেদাদিৰিসযানং দোসমোহানং. ওঘাদীসু ৰা ধম্মেসু পঠমেন কামোঘ-কামযোগ-কামাসৰ-কামুপাদান-অভিজ্ঝাকাযগন্থ-কামরাগ-সংযোজনানং, দুতিযেন অৰসেসওঘ-যোগাসৰ-উপাদান-গন্থ-সংযোজনানং. পঠমেন চ তণ্হায তংসম্পযুত্তকানঞ্চ, দুতিযেন অৰিজ্জায তংসম্পযুত্তকানঞ্চ. অপিচ পঠমেন লোভসম্পযুত্তঅট্ঠচিত্তুপ্পাদানং, দুতিযেন সেসানং চতুন্নং অকুসলচিত্তুপ্পাদানং ৰিক্খম্ভনৰিৰেকো ৰুত্তো হোতীতি ৰেদিতব্বো. অযং তাৰ ‘‘ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহী’’তি এত্থ অত্থপ্পকাসনা.

এত্তাৰতা চ পঠমস্স ঝানস্স পহানঙ্গং দস্সেত্ৰা ইদানি সম্পযোগঙ্গং দস্সেন্তো সৰিতক্কং সৰিচারন্তিআদিমাহ. তত্থ ৰিতক্কনং ৰিতক্কো, ঊহনন্তি ৰুত্তং হোতি. স্ৰাযং আরম্মণে চিত্তস্স অভিনিরোপনলক্খণো, আহননপরিযাহননরসো. তথা হি ‘‘তেন যোগাৰচরো আরম্মণং ৰিতক্কাহতং ৰিতক্কপরিযাহতং করোতী’’তি ৰুচ্চতি. আরম্মণে চিত্তস্স আনযনপচ্চুপট্ঠানো. ৰিচরণং ৰিচারো, অনুসঞ্চরণন্তি ৰুত্তং হোতি. স্ৰাযং আরম্মণানুমজ্জনলক্খণো, তত্থ সহজাতানুযোজনরসো, চিত্তস্স অনুপ্পবন্ধনপচ্চুপট্ঠানো. সন্তেপি চ নেসং কত্থচি অৰিপ্পযোগে ওল়ারিকট্ঠেন ঘণ্টাভিঘাতসদ্দো ৰিয চেতসো পঠমাভিনিপাতো ৰিতক্কো, সুখুমট্ঠেন অনুরৰো ৰিয অনুপ্পবন্ধো ৰিচারো. ৰিপ্ফারৰা চেত্থ ৰিতক্কো পরিপ্ফন্দনভাৰো চিত্তস্স, আকাসে উপ্পতিতুকামস্স পক্খিনো পক্খৰিক্খেপো ৰিয পদুমাভিমুখপাতো ৰিয চ গন্ধানুবন্ধচেতসো ভমরস্স. সন্তৰুত্তি ৰিচারো নাতিপরিপ্ফন্দনভাৰো চিত্তস্স, আকাসে উপ্পতিতস্স পক্খিনো পক্খপ্পসারণং ৰিয পরিব্ভমনং ৰিয চ পদুমাভিমুখপতিতস্স ভমরস্স পদুমস্স উপরিভাগে. সো পন নেসং ৰিসেসো পঠম-দুতিযজ্ঝানেসু পাকটো হোতি. ইতি ইমিনা চ ৰিতক্কেন ইমিনা চ ৰিচারেন সহ ৰত্ততি রুক্খো ৰিয পুপ্ফেন চ ফলেন চাতি ইদং ঝানং ‘‘সৰিতক্কং সৰিচার’’ন্তি ৰুচ্চতি. ৰিভঙ্গে পন ‘‘ইমিনা চ ৰিতক্কেন ইমিনা চ ৰিচারেন উপেতো হোতি সমুপেতো’’তিআদিনা (ৰিভ. ৫৬৫) নযেন পুগ্গলাধিট্ঠানা দেসনা কতা. অত্থো পন তত্রাপি এৰমেৰ দট্ঠব্বো.

ৰিৰেকজন্তি এত্থ ৰিৰিত্তি ৰিৰেকো, নীৰরণৰিগমোতি অত্থো. ৰিৰিত্তোতি ৰা ৰিৰেকো, নীৰরণৰিৰিত্তো ঝানসম্পযুত্তধম্মরাসীতি অত্থো. তস্মা ৰিৰেকা, তস্মিং ৰা ৰিৰেকে জাতন্তি ৰিৰেকজং. পীতিসুখন্তি এত্থ পিনযতীতি পীতি, সা সম্পিযাযনলক্খণা কাযচিত্তপীননরসা, ফরণরসা ৰা, ওদগ্যপচ্চুপট্ঠানা. সুখনং সুখং, সুট্ঠু ৰা খাদতি খনতি চ কাযচিত্তাবাধন্তি সুখং, তং সাতলক্খণং, সম্পযুত্তকানং উপব্রূহনরসং, অনুগ্গহপচ্চুপট্ঠানং. সতিপি চ নেসং কত্থচি অৰিপ্পযোগে ইট্ঠারম্মণপটিলাভতুট্ঠি পীতি, পটিলদ্ধরসানুভৰনং সুখং. যত্থ পীতি তত্থ সুখং, যত্থ সুখং তত্থ ন নিযমতো পীতি. সঙ্খারক্খন্ধসঙ্গহিতা পীতি, ৰেদনাক্খন্ধসঙ্গহিতং সুখং. কন্তারখিন্নস্স ৰনন্তোদকদস্সনসৰনেসু ৰিয পীতি, ৰনচ্ছাযপ্পৰেসনউদকপরিভোগেসু ৰিয সুখং. তস্মিং তস্মিং সমযে পাকটভাৰতো চেতং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. অযঞ্চ পীতি, ইদঞ্চ সুখং, অস্স ঝানস্স, অস্মিং ৰা ঝানে অত্থীতি ইদং ঝানং ‘‘পীতিসুখ’’ন্তি ৰুচ্চতি.

অথ ৰা পীতি চ সুখঞ্চ পীতিসুখং, ধম্মৰিনযাদযো ৰিয. ৰিৰেকজং পীতিসুখমস্স ঝানস্স, অস্মিং ৰা ঝানে অত্থীতি এৰম্পি ৰিৰেকজংপীতিসুখং. যথেৰ হি ঝানং, এৰং পীতিসুখং পেত্থ ৰিৰেকজমেৰ হোতি, তঞ্চস্স অত্থীতি তস্মা একপদেনেৰ ‘‘ৰিৰেকজং পীতিসুখ’’ন্তিপি ৰত্তুং যুজ্জতি. ৰিভঙ্গে পন ‘‘ইদং সুখং ইমায পীতিযা সহগত’’ন্তিআদিনা (ৰিভ. ৫৬৭) নযেনেতং ৰুত্তং. অত্থো পন তত্রাপি এৰমেৰ দট্ঠব্বো.

পঠমন্তি গণনানুপুব্বতা পঠমং, ইদং পঠমং সমাপজ্জতীতিপি পঠমং. পচ্চনীকধম্মে ঝাপেতীতি ঝানং, ইমিনা যোগিনো ঝাযন্তীতিপি ঝানং, পচ্চনীকধম্মে ডহন্তি গোচরং ৰা চিন্তেন্তীতি অত্থো. সযং ৰা তং ঝাযতি উপনিজ্ঝাযতীতি ঝানং, তেনেৰ উপনিজ্ঝাযনলক্খণন্তি ৰুচ্চতি. তদেতং আরম্মণূপনিজ্ঝানং, লক্খণূপনিজ্ঝানন্তি দুৰিধং হোতি. তত্থ আরম্মণূপনিজ্ঝানন্তি সহ উপচারেন অট্ঠ সমাপত্তিযো ৰুচ্চন্তি. কস্মা? কসিণাদিআরম্মণূপনিজ্ঝাযনতো. লক্খণূপনিজ্ঝানন্তি ৰিপস্সনামগ্গফলানি ৰুচ্চন্তি. কস্মা? লক্খণূপনিজ্ঝাযনতো. এত্থ হি ৰিপস্সনা অনিচ্চলক্খণাদীনি উপনিজ্ঝাযতি, ৰিপস্সনায উপনিজ্ঝাযনকিচ্চং পন মগ্গেন সিজ্ঝতীতি মগ্গো লক্খণূপনিজ্ঝানন্তি ৰুচ্চতি. ফলং পন নিরোধস্স তথলক্খণং উপনিজ্ঝাযতীতি লক্খণূপনিজ্ঝানন্তি ৰুচ্চতি. ইমস্মিং পনত্থে আরম্মণূপনিজ্ঝানমেৰ ঝানন্তি অধিপ্পেতং.

এত্থাহ – ‘‘কতমং পন তং ঝানং নাম, যং সৰিতক্কং সৰিচারং…পে… পীতিসুখন্তি এৰং অপদেসং অরহতী’’তি? ৰুচ্চতে – যথা সধনো সপরিজনোতিআদীসু ঠপেত্ৰা ধনঞ্চ পরিজনঞ্চ অঞ্ঞো অপদেসারহো হোতি, এৰং ঠপেত্ৰা ৰিতক্কাদিধম্মে অঞ্ঞং অপদেসারহং নত্থি. যথা পন সরথা সপত্তি সেনাতি ৰুত্তে সেনঙ্গেসুযেৰ সেনাসম্মুতি, এৰমিধ পঞ্চসু অঙ্গেসুযেৰ ঝানসম্মুতি ৰেদিতব্বা. কতমেসু পঞ্চসু? ৰিতক্কো, ৰিচারো, পীতি, সুখং, চিত্তেকগ্গতাতি এতেসু. এতানেৰ হিস্স ‘‘সৰিতক্কং সৰিচার’’ন্তিআদিনা নযেন অঙ্গভাৰেন ৰুত্তানি. অৰুত্তত্তা একগ্গতা অঙ্গং ন হোতীতি চে তঞ্চ ন. কস্মা? ৰুত্তত্তা এৰ. সাপি হি ৰিভঙ্গে ‘‘ঝানন্তি ৰিতক্কো ৰিচারো পীতি সুখং চিত্তস্সেকগ্গতা’’তি এৰং ৰুত্তাযেৰ. তস্মা যথা সৰিতক্কং সৰিচারন্তি, এৰং সচিত্তেকগ্গতন্তি ইধ অৰুত্তেপি ইমিনা ৰিভঙ্গৰচনেন চিত্তেকগ্গতাপি অঙ্গমেৰাতি ৰেদিতব্বা. যেন হি অধিপ্পাযেন ভগৰতা উদ্দেসো কতো, সো এৰ তেন ৰিভঙ্গেপি পকাসিতোতি.

উপসম্পজ্জাতি উপগন্ত্ৰা, পাপুণিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. উপসম্পাদযিত্ৰা ৰা, নিপ্ফাদেত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. ৰিভঙ্গে পন ‘‘উপসম্পজ্জাতি পঠমস্স ঝানস্স লাভো পটিলাভো পত্তি সম্পত্তি ফুসনা সম্ফুসনা সচ্ছিকিরিযা উপসম্পদা’’তি ৰুত্তং. তস্সাপি এৰমেৰত্থো ৰেদিতব্বো. ৰিহাসিন্তি বোধিমণ্ডে নিসজ্জসঙ্খাতেন ইরিযাপথৰিহারেন ইতিৰুত্তপ্পকারঝানসমঙ্গী হুত্ৰা অত্তভাৰস্স ইরিযং ৰুত্তিং পালনং যপনং যাপনং চারং ৰিহারং অভিনিপ্ফাদেসিন্তি অত্থো. ৰুত্তঞ্হেতং ৰিভঙ্গে – ‘‘ৰিহরতীতি ইরিযতি ৰত্ততি পালেতি যপেতি যাপেতি চরতি ৰিহরতি, তেন ৰুচ্চতি ৰিহরতী’’তি (ৰিভ. ৫১২).

কিং পন কত্ৰা ভগৰা ইমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসীতি? কম্মট্ঠানং ভাৰেত্ৰা. কতরং? আনাপানস্সতিকম্মট্ঠানং. অঞ্ঞেন তদত্থিকেন কিং কাতব্বন্তি? অঞ্ঞেনপি এতং ৰা কম্মট্ঠানং পথৰীকসিণাদীনং ৰা অঞ্ঞতরং ভাৰেতব্বং. তেসং ভাৰনানযো ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.৫৫) ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. ইধ পন ৰুচ্চমানে অতিভারিযং ৰিনযনিদানং হোতি, তস্মা পাল়িযা অত্থপ্পকাসনমত্তমেৰ করোমাতি.

পঠমজ্ঝানকথা নিট্ঠিতা.

দুতিযজ্ঝানকথা

ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমাতি ৰিতক্কস্স চ ৰিচারস্স চাতি ইমেসং দ্ৰিন্নং ৰূপসমা সমতিক্কমা; দুতিযজ্ঝানক্খণে অপাতুভাৰাতি ৰুত্তং হোতি. তত্থ কিঞ্চাপি দুতিযজ্ঝানে সব্বেপি পঠমজ্ঝানধম্মা ন সন্তি, অঞ্ঞেযেৰ হি পঠমজ্ঝানে ফস্সাদযো, অঞ্ঞে ইধ; ওল়ারিকস্স পন ওল়ারিকস্স অঙ্গস্স সমতিক্কমা পঠমজ্ঝানতো পরেসং দুতিযজ্ঝানাদীনং অধিগমো হোতীতি দীপনত্থং ‘‘ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা’’তি এৰং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. অজ্ঝত্তন্তি ইধ নিযকজ্ঝত্তমধিপ্পেতং. ৰিভঙ্গে পন ‘‘অজ্ঝত্তং পচ্চত্ত’’ন্তি (ৰিভ. ৫৭৩) এত্তকমেৰ ৰুত্তং. যস্মা পন নিযকজ্ঝত্তং অধিপ্পেতং, তস্মা অত্তনি জাতং অত্তনো সন্তানে নিব্বত্তন্তি অযমেত্থ অত্থো.

সম্পসাদনন্তি সম্পসাদনং ৰুচ্চতি সদ্ধা. সম্পসাদনযোগতো ঝানম্পি সম্পসাদনং, নীলৰণ্ণযোগতো নীলৰত্থং ৰিয. যস্মা ৰা তং ঝানং সম্পসাদনসমন্নাগতত্তা ৰিতক্কৰিচারক্খোভৰূপসমনেন চেতো সম্পসাদযতি, তস্মাপি সম্পসাদনন্তি ৰুত্তং. ইমস্মিঞ্চ অত্থৰিকপ্পে সম্পসাদনং চেতসোতি এৰং পদসম্বন্ধো ৰেদিতব্বো. পুরিমস্মিং পন অত্থৰিকপ্পে চেতসোতি এতং একোদিভাৰেন সদ্ধিং যোজেতব্বং. তত্রাযং অত্থযোজনা – একো উদেতীতি একোদি, ৰিতক্কৰিচারেহি অনজ্ঝারূল়্হত্তা অগ্গো সেট্ঠো হুত্ৰা উদেতীতি অত্থো. সেট্ঠোপি হি লোকে একোতি ৰুচ্চতি. ৰিতক্কৰিচারৰিরহতো ৰা একো অসহাযো হুত্ৰাতিপি ৰত্তুং ৰট্টতি. অথ ৰা সম্পযুত্তধম্মে উদাযতীতি উদি, উট্ঠাপেতীতি অত্থো. সেট্ঠট্ঠেন একো চ সো উদি চাতি একোদি, সমাধিস্সেতং অধিৰচনং. ইতি ইমং একোদিং ভাৰেতি ৰড্ঢযতীতি ইদং দুতিযজ্ঝানং একোদিভাৰং. সো পনাযং একোদি যস্মা চেতসো, ন সত্তস্স ন জীৰস্স, তস্মা এতং চেতসো একোদিভাৰন্তি ৰুত্তং.

ননু চাযং সদ্ধা পঠমজ্ঝানেপি অত্থি, অযঞ্চ একোদিনামকো সমাধি; অথ কস্মা ইদমেৰ সম্পসাদনং ‘‘চেতসো একোদিভাৰঞ্চা’’তি ৰুত্তন্তি? ৰুচ্চতে – অদুঞ্হি পঠমজ্ঝানং ৰিতক্কৰিচারক্খোভেন ৰীচিতরঙ্গসমাকুলমিৰ জলং ন সুপ্পসন্নং হোতি, তস্মা সতিযাপি সদ্ধায সম্পসাদনন্তি ন ৰুত্তং. ন সুপ্পসন্নত্তাযেৰ চেত্থ সমাধিপি ন সুট্ঠু পাকটো, তস্মা একোদিভাৰন্তিপি ন ৰুত্তং. ইমস্মিং পন ঝানে ৰিতক্কৰিচারপলিবোধাভাৰেন লদ্ধোকাসা বলৰতী সদ্ধা, বলৰসদ্ধাসহাযপ্পটিলাভেনেৰ চ সমাধিপি পাকটো; তস্মা ইদমেৰ এৰং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. ৰিভঙ্গে পন ‘‘সম্পসাদনন্তি যা সদ্ধা সদ্দহনা ওকপ্পনা অভিপ্পসাদো, চেতসো একোদিভাৰন্তি যা চিত্তস্স ঠিতি…পে… সম্মাসমাধী’’তি এত্তকমেৰ ৰুত্তং. এৰং ৰুত্তেন পনেতেন সদ্ধিং অযং অত্থৰণ্ণনা যথা ন ৰিরুজ্ঝতি অঞ্ঞদত্থু সংসন্দতি চেৰ সমেতি চ এৰং ৰেদিতব্বা.

অৰিতক্কং অৰিচারন্তি ভাৰনায পহীনত্তা এতস্মিং এতস্স ৰা ৰিতক্কো নত্থীতি অৰিতক্কং. ইমিনাৰ নযেন অৰিচারং. ৰিভঙ্গেপি (ৰিভ. ৫৭৬) ৰুত্তং ‘‘ইতি অযঞ্চ ৰিতক্কো অযঞ্চ ৰিচারো সন্তা হোন্তি সমিতা ৰূপসন্তা অত্থঙ্গতা অব্ভত্থঙ্গতা অপ্পিতা ব্যপ্পিতা সোসিতা ৰিসোসিতা ব্যন্তীকতা, তেন ৰুচ্চতি অৰিতক্কং অৰিচার’’ন্তি.

এত্থাহ – ননু চ ‘‘ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমাতি ইমিনাপি অযমত্থো সিদ্ধো, অথ কস্মা পুন ৰুত্তং অৰিতক্কং অৰিচার’’ন্তি? ৰুচ্চতে – এৰমেতং সিদ্ধো ৰাযমত্থো, ন পনেতং তদত্থদীপকং; ননু অৰোচুম্হ – ‘‘ওল়ারিকস্স পন ওল়ারিকস্স অঙ্গস্স সমতিক্কমা পঠমজ্ঝানতো পরেসং দুতিযজ্ঝানাদীনং অধিগমো হোতীতি দীপনত্থং ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমাতি এৰং ৰুত্ত’’ন্তি.

অপিচ ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা ইদং সম্পসাদনং, ন কিলেসকালুসিযস্স. ৰিতক্কৰিচারানঞ্চ ৰূপসমা একোদিভাৰং ন উপচারজ্ঝানমিৰ নীৰরণপ্পহানা, ন পঠমজ্ঝানমিৰ চ অঙ্গপাতুভাৰাতি এৰং সম্পসাদনএকোদিভাৰানং হেতুপরিদীপকমিদং ৰচনং. তথা ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা ইদং অৰিতক্কঅৰিচারং, ন ততিযচতুত্থজ্ঝানানি ৰিয চক্খুৰিঞ্ঞাণাদীনি ৰিয চ অভাৰাতি এৰং অৰিতক্কঅৰিচারভাৰস্স হেতুপরিদীপকঞ্চ, ন ৰিতক্কৰিচারাভাৰমত্তপরিদীপকং. ৰিতক্কৰিচারাভাৰমত্তপরিদীপকমেৰ পন ‘‘অৰিতক্কং অৰিচার’’ন্তি ইদং ৰচনং, তস্মা পুরিমং ৰত্ৰাপি পুন ৰত্তব্বমেৰাতি.

সমাধিজন্তি পঠমজ্ঝানসমাধিতো সম্পযুত্তসমাধিতো ৰা জাতন্তি অত্থো. তত্থ কিঞ্চাপি পঠমম্পি সম্পযুত্তসমাধিতো জাতং, অথ খো অযমেৰ ‘‘সমাধী’’তি ৰত্তব্বতং অরহতি ৰিতক্কৰিচারক্খোভৰিরহেন অতিৰিয অচলত্তা সুপ্পসন্নত্তা চ. তস্মা ইমস্স ৰণ্ণভণনত্থং ইদমেৰ ‘‘সমাধিজ’’ন্তি ৰুত্তং. পীতিসুখন্তি ইদং ৰুত্তনযমেৰ.

দুতিযন্তি গণনানুপুব্বতো দুতিযং, ইদং দুতিযং সমাপজ্জতীতিপি দুতিযং. ঝানন্তি এত্থ পন যথা পঠমজ্ঝানং ৰিতক্কাদীহি পঞ্চঙ্গিকং হোতি, এৰমিদং সম্পসাদাদীহি ‘‘চতুরঙ্গিক’’ন্তি ৰেদিতব্বং. যথাহ – ‘‘ঝানন্তি সম্পসাদো, পীতি, সুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা’’তি (ৰিভ. ৫৮০). পরিযাযোযেৰ চেসো. সম্পসাদনং পন ঠপেত্ৰা নিপ্পরিযাযেন তিৰঙ্গিকমেৰেতং হোতি. যথাহ – ‘‘কতমং তস্মিং সমযে তিৰঙ্গিকং ঝানং হোতি? পীতি, সুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা’’তি (ধ. স. ১৬১). সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.

দুতিযজ্ঝানকথা নিট্ঠিতা.

ততিযজ্ঝানকথা

পীতিযা চ ৰিরাগাতি এত্থ ৰুত্তত্থাযেৰ পীতি. ৰিরাগোতি তস্সা জিগুচ্ছনং ৰা সমতিক্কমো ৰা. উভিন্নমন্তরা ‘‘চ’’ সদ্দো সম্পিণ্ডনত্থো, সো হি ৰূপসমং ৰা সম্পিণ্ডেতি ৰিতক্কৰিচারৰূপসমং ৰা. তত্থ যদা ৰূপসমমেৰ সম্পিণ্ডেতি, তদা পীতিযা ৰিরাগা চ, কিঞ্চ ভিয্যো ৰূপসমা চাতি এৰং যোজনা ৰেদিতব্বা. ইমিস্সা চ যোজনাযং ৰিরাগো জিগুচ্ছনত্থো হোতি. তস্মা পীতিযা জিগুচ্ছনা চ ৰূপসমা চাতি অযমত্থো দট্ঠব্বো. যদা পন ৰিতক্কৰিচারৰূপসমং সম্পিণ্ডেতি, তদা পীতিযা চ ৰিরাগা, কিঞ্চ ভিয্যো ৰিতক্কৰিচারানঞ্চ ৰূপসমাতি এৰং যোজনা ৰেদিতব্বা. ইমিস্সা চ যোজনাযং ৰিরাগো সমতিক্কমনত্থো হোতি. তস্মা পীতিযা চ সমতিক্কমা, ৰিতক্কৰিচারানঞ্চ ৰূপসমাতি অযমত্থো দট্ঠব্বো.

কামঞ্চেতে ৰিতক্কৰিচারা দুতিযজ্ঝানেযেৰ ৰূপসন্তা ইমস্স পন ঝানস্স মগ্গপরিদীপনত্থং ৰণ্ণভণনত্থঞ্চেতং ৰুত্তং. ‘‘ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা’’তি হি ৰুত্তে ইদং পঞ্ঞাযতি – ‘‘নূন ৰিতক্কৰিচারৰূপসমো মগ্গো ইমস্স ঝানস্সা’’তি. যথা চ ততিযে অরিযমগ্গে অপ্পহীনানম্পি সক্কাযদিট্ঠাদীনং ‘‘পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পহানা’’তি (ম. নি. ২.১৩২) এৰং পহানং ৰুচ্চমানং ৰণ্ণভণনং হোতি তদধিগমায উস্সুকানং উস্সাহজনকং; এৰমেৰং ইধ অৰূপসন্তানম্পি ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমো ৰুচ্চমানো ৰণ্ণভণনং হোতি. তেনাযমত্থো ৰুত্তো – ‘‘পীতিযা চ সমতিক্কমা, ৰিতক্কৰিচারানঞ্চ ৰূপসমা’’তি.

উপেক্খকো চ ৰিহাসিন্তি এত্থ উপপত্তিতো ইক্খতীতি উপেক্খা, সমং পস্সতি, অপক্খপতিতাৰ হুত্ৰা পস্সতীতি অত্থো. তায ৰিসদায ৰিপুলায থামগতায সমন্নাগতত্তা ততিযজ্ঝানসমঙ্গী ‘‘উপেক্খকো’’তি ৰুচ্চতি. উপেক্খা পন দসৰিধা হোতি – ছল়ঙ্গুপেক্খা, ব্রহ্মৰিহারুপেক্খা, বোজ্ঝঙ্গুপেক্খা, ৰীরিযুপেক্খা, সঙ্খারুপেক্খা, ৰেদনুপেক্খা, ৰিপস্সনুপেক্খা, তত্রমজ্ঝত্তুপেক্খা, ঝানুপেক্খা, পারিসুদ্ধুপেক্খাতি. এৰমযং দসৰিধাপি তত্থ তত্থ আগতনযতো ভূমিপুগ্গলচিত্তারম্মণতো, খন্ধসঙ্গহ-একক্খণকুসলত্তিকসঙ্খেপৰসেন চ অট্ঠসালিনিযা ধম্মসঙ্গহট্ঠকথায ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বা. ইধ পন ৰুচ্চমানা ৰিনযনিদানং অতিভারিযং করোতীতি ন ৰুত্তা. লক্খণাদিতো পন ইধ অধিপ্পেতুপেক্খা মজ্ঝত্তলক্খণা, অনাভোগরসা, অব্যাপারপচ্চুপট্ঠানা, পীতিৰিরাগপদট্ঠানাতি.

এত্থাহ – ননু চাযং অত্থতো তত্রমজ্ঝত্তুপেক্খাৰ হোতি, সা চ পঠমদুতিযজ্ঝানেসুপি অত্থি, তস্মা তত্রাপি ‘‘উপেক্খকো চ ৰিহাসি’’ন্তি এৰমযং ৰত্তব্বা সিযা, সা কস্মা ন ৰুত্তাতি? অপরিব্যত্তকিচ্চতো. অপরিব্যত্তঞ্হি তস্সা তত্থ কিচ্চং, ৰিতক্কাদীহি অভিভূতত্তা. ইধ পনাযং ৰিতক্কৰিচারপীতীহি অনভিভূতত্তা উক্খিত্তসিরা ৰিয হুত্ৰা পরিব্যত্তকিচ্চা জাতা, তস্মা ৰুত্তাতি.

নিট্ঠিতা ‘‘উপেক্খকো চ ৰিহাসি’’ন্তি এতস্স সব্বসো অত্থৰণ্ণনা.

ইদানি সতো চ সম্পজানোতি এত্থ সরতীতি সতো, সম্পজানাতীতি সম্পজানো. পুগ্গলেন সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ ৰুত্তং. তত্থ সরণলক্খণা সতি, অসম্মুস্সনরসা, আরক্খপচ্চুপট্ঠানা; অসম্মোহলক্খণং সম্পজঞ্ঞং, তীরণরসং, পৰিচযপচ্চুপট্ঠানং. তত্থ কিঞ্চাপি ইদং সতিসম্পজঞ্ঞং পুরিমজ্ঝানেসুপি অত্থি, মুট্ঠস্সতিস্স হি অসম্পজানস্স উপচারজ্ঝানমত্তম্পি ন সম্পজ্জতি, পগেৰ অপ্পনা; ওল়ারিকত্তা পন তেসং ঝানানং ভূমিযং ৰিয পুরিসস্স চিত্তস্স গতি সুখা হোতি, অব্যত্তং তত্থ সতিসম্পজঞ্ঞকিচ্চং. ওল়ারিকঙ্গপ্পহানেন পন সুখুমত্তা ইমস্স ঝানস্স পুরিসস্স খুরধারাযং ৰিয সতিসম্পজঞ্ঞকিচ্চপরিগ্গহিতাযেৰ চিত্তস্স গতি ইচ্ছিতব্বাতি ইধেৰ ৰুত্তং. কিঞ্চ ভিয্যো? যথাপি ধেনুপগো ৰচ্ছো ধেনুতো অপনীতো অরক্খিযমানো পুনদেৰ ধেনুং উপগচ্ছতি; এৰমিদং ততিযজ্ঝানসুখং পীতিতো অপনীতম্পি সতিসম্পজঞ্ঞারক্খেন অরক্খিযমানং পুনদেৰ পীতিং উপগচ্ছেয্য পীতিসম্পযুত্তমেৰ সিযা. সুখে ৰাপি সত্তা রজ্জন্তি, ইদঞ্চ অতিমধুরং সুখং, ততো পরং সুখাভাৰা. সতিসম্পজঞ্ঞানুভাৰেন পনেত্থ সুখে অসারজ্জনা হোতি, নো অঞ্ঞথাতি ইমম্পি অত্থৰিসেসং দস্সেতুং ইদং ইধেৰ ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

ইদানি সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেসিন্তি এত্থ কিঞ্চাপি ততিযজ্ঝানসমঙ্গিনো সুখপ্পটিসংৰেদনাভোগো নত্থি, এৰং সন্তেপি যস্মা তস্স নামকাযেন সম্পযুত্তং সুখং, যং ৰা তং নামকাযসম্পযুত্তং সুখং, তংসমুট্ঠানেনস্স যস্মা অতিপণীতেন রূপেন রূপকাযো ফুটো, যস্স ফুটত্তা ঝানা ৰুট্ঠিতোপি সুখং পটিসংৰেদেয্য, তস্মা এতমত্থং দস্সেন্তো ‘‘সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেসি’’ন্তি আহ.

ইদানি যং তং অরিযা আচিক্খন্তি উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারীতি এত্থ যংঝানহেতু যংঝানকারণা তং ততিযজ্ঝানসমঙ্গীপুগ্গলং বুদ্ধাদযো অরিযা আচিক্খন্তি দেসেন্তি পঞ্ঞপেন্তি পট্ঠপেন্তি ৰিৰরন্তি ৰিভজন্তি উত্তানীকরোন্তি পকাসেন্তি, পসংসন্তীতি অধিপ্পাযো. কিন্তি? ‘‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’’তি. তং ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসিন্তি এৰমেত্থ যোজনা ৰেদিতব্বা.

কস্মা পন তং তে এৰং পসংসন্তীতি? পসংসারহতো. অযঞ্হি যস্মা অতিমধুরসুখে সুখপারমিপ্পত্তেপি ততিযজ্ঝানে উপেক্খকো, ন তত্থ সুখাভিসঙ্গেন আকড্ঢীযতি, যথা চ পীতি ন উপ্পজ্জতি; এৰং উপট্ঠিতস্সতিতায সতিমা. যস্মা চ অরিযকন্তং অরিযজনসেৰিতমেৰ চ অসংকিলিট্ঠং সুখং নামকাযেন পটিসংৰেদেতি, তস্মা পসংসারহো. ইতি পসংসারহতো নং অরিযা তে এৰং পসংসাহেতুভূতে গুণে পকাসেন্তা ‘‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’’তি এৰং পসংসন্তীতি ৰেদিতব্বং.

ততিযন্তি গণনানুপুব্বতো ততিযং. ইদং ততিযং সমাপজ্জতীতিপি ততিযং. ঝানন্তি এত্থ চ যথা দুতিযং সম্পসাদাদীহি চতুরঙ্গিকং; এৰমিদং উপেক্খাদীহি পঞ্চঙ্গিকং. যথাহ – ‘‘ঝানন্তি উপেক্খা সতি সম্পজঞ্ঞং সুখং চিত্তস্স একগ্গতা’’তি (ৰিভ. ৫৯১). পরিযাযোযেৰ চেসো. উপেক্খাসতিসম্পজঞ্ঞানি পন ঠপেত্ৰা নিপ্পরিযাযেন দুৰঙ্গিকমেৰেতং হোতি. যথাহ – ‘‘কতমং তস্মিং সমযে দুৰঙ্গিকং ঝানং হোতি? সুখং, চিত্তস্সেকগ্গতা’’তি (ধ. স. ১৬৩). সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.

ততিযজ্ঝানকথা নিট্ঠিতা.

চতুত্থজ্ঝানকথা

সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানাতি কাযিকসুখস্স চ কাযিকদুক্খস্স চ পহানা. পুব্বেৰাতি তঞ্চ খো পুব্বেৰ, ন চতুত্থজ্ঝানক্খণে. সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমাতি চেতসিকসুখস্স চ চেতসিকদুক্খস্স চাতি ইমেসম্পি দ্ৰিন্নং পুব্বেৰ অত্থঙ্গমা পহানা ইচ্চেৰ ৰুত্তং হোতি. কদা পন নেসং পহানং হোতি? চতুন্নং ঝানানং উপচারক্খণে. সোমনস্সঞ্হি চতুত্থজ্ঝানস্স উপচারক্খণেযেৰ পহীযতি, দুক্খদোমনস্সসুখানি পঠমদুতিযততিযানং উপচারক্খণেসু. এৰমেতেসং পহানক্কমেন অৰুত্তানং, ইন্দ্রিযৰিভঙ্গে পন ইন্দ্রিযানং উদ্দেসক্কমেনেৰ ইধাপি ৰুত্তানং সুখদুক্খসোমনস্স দোমনস্সানং পহানং ৰেদিতব্বং.

যদি পনেতানি তস্স তস্স ঝানস্সুপচারক্খণেযেৰ পহীযন্তি, অথ কস্মা ‘‘কত্থ চুপ্পন্নং দুক্খিন্দ্রিযং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি…পে… পঠমজ্ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, এত্থুপ্পন্নং দুক্খিন্দ্রিযং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতি. কত্থ চুপ্পন্নং দোমনস্সিন্দ্রিযং… সুখিন্দ্রিযং… সোমনস্সিন্দ্রিযং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থজ্ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, এত্থুপ্পন্নং সোমনস্সিন্দ্রিযং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতী’’তি (সং. নি. ৫.৫১০) এৰং ঝানেস্ৰেৰ নিরোধো ৰুত্তোতি? অতিসযনিরোধত্তা. অতিসযনিরোধো হি নেসং পঠমজ্ঝানাদীসু, ন নিরোধোযেৰ; নিরোধোযেৰ পন উপচারক্খণে, নাতিসযনিরোধো. তথা হি নানাৰজ্জনে পঠমজ্ঝানূপচারে নিরুদ্ধস্সাপি দুক্খিন্দ্রিযস্স ডংসমকসাদিসম্ফস্সেন ৰা ৰিসমাসনুপতাপেন ৰা সিযা উপ্পত্তি, ন ত্ৰেৰ অন্তোঅপ্পনাযং. উপচারে ৰা নিরুদ্ধম্পেতং ন সুট্ঠু নিরুদ্ধং হোতি; পটিপক্খেন অৰিহতত্তা. অন্তোঅপ্পনাযং পন পীতিফরণেন সব্বো কাযো সুখোক্কন্তো হোতি. সুখোক্কন্তকাযস্স চ সুট্ঠু নিরুদ্ধং হোতি দুক্খিন্দ্রিযং; পটিপক্খেন ৰিহতত্তা. নানাৰজ্জনে এৰ চ দুতিযজ্ঝানূপচারে পহীনস্স দোমনস্সিন্দ্রিযস্স যস্মা এতং ৰিতক্কৰিচারপ্পচ্চযেপি কাযকিলমথে চিত্তুপঘাতে চ সতি উপ্পজ্জতি, ৰিতক্কৰিচারাভাৰে নেৰ উপ্পজ্জতি. যত্থ পন উপ্পজ্জতি তত্থ ৰিতক্কৰিচারভাৰে. অপ্পহীনা এৰ চ দুতিযজ্ঝানূপচারে ৰিতক্কৰিচারাতি তত্থস্স সিযা উপ্পত্তি; অপ্পহীনপচ্চযত্তা. ন ত্ৰেৰ দুতিযজ্ঝানে; পহীনপচ্চযত্তা. তথা ততিযজ্ঝানূপচারে পহীনস্সাপি সুখিন্দ্রিযস্স পীতিসমুট্ঠানপণীতরূপফুটকাযস্স সিযা উপ্পত্তি, ন ত্ৰেৰ ততিযজ্ঝানে. ততিযজ্ঝানে হি সুখস্স পচ্চযভূতা পীতি সব্বসো নিরুদ্ধাতি. তথা চতুত্থজ্ঝানূপচারে পহীনস্সাপি সোমনস্সিন্দ্রিযস্স আসন্নত্তা, অপ্পনাপ্পত্তায উপেক্খায অভাৰেন সম্মা অনতিক্কন্তত্তা চ সিযা উপ্পত্তি, ন ত্ৰেৰ চতুত্থজ্ঝানে. তস্মা এৰ চ ‘‘এত্থুপ্পন্নং দুক্খিন্দ্রিযং অপরিসেসং নিরুজ্ঝতী’’তি তত্থ তত্থ অপরিসেসগ্গহণং কতন্তি.

এত্থাহ – ‘‘অথেৰং তস্স তস্স ঝানস্সূপচারে পহীনাপি এতা ৰেদনা ইধ কস্মা সমাহরী’’তি? সুখগ্গহণত্থং. যা হি অযং ‘‘অদুক্খমসুখ’’ন্তি এত্থ অদুক্খমসুখা ৰেদনা ৰুত্তা, সা সুখুমা অতিদুব্বিঞ্ঞেয্যা ন সক্কা সুখেন গহেতুং. তস্মা যথা নাম দুট্ঠস্স যথা ৰা তথা ৰা উপসঙ্কমিত্ৰা গহেতুং অসক্কুণেয্যস্স গোণস্স গহণত্থং গোপো একস্মিং ৰজে সব্বে গাৰো সমাহরতি, অথেকেকং নীহরন্তো পটিপাটিযা আগতং ‘‘অযং সো, গণ্হথ ন’’ন্তি তম্পি গাহাপযতি; এৰমেৰ ভগৰা সুখগ্গহণত্থং সব্বা এতা সমাহরি. এৰঞ্হি সমাহটা এতা দস্সেত্ৰা ‘‘যং নেৰ সুখং ন দুক্খং ন সোমনস্সং ন দোমনস্সং, অযং অদুক্খমসুখা ৰেদনা’’তি সক্কা হোতি এসা গাহযিতুং.

অপিচ অদুক্খমসুখায চেতোৰিমুত্তিযা পচ্চযদস্সনত্থঞ্চাপি এতা ৰুত্তাতি ৰেদিতব্বা. সুখপ্পহানাদযো হি তস্সা পচ্চযা. যথাহ – ‘‘চত্তারো খো, আৰুসো, পচ্চযা অদুক্খমসুখায চেতোৰিমুত্তিযা সমাপত্তিযা. ইধাৰুসো, ভিক্খু, সুখস্স চ পহানা…পে… চতুত্থজ্ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি. ইমে খো, আৰুসো, চত্তারো পচ্চযা অদুক্খমসুখায চেতোৰিমুত্তিযা সমাপত্তিযা’’তি (ম. নি. ১.৪৫৮). যথা ৰা অঞ্ঞত্থ পহীনাপি সক্কাযদিট্ঠিআদযো ততিযমগ্গস্স ৰণ্ণভণনত্থং তত্থ পহীনাতি ৰুত্তা; এৰং ৰণ্ণভণনত্থম্পেতস্স ঝানস্সেতা ইধ ৰুত্তাতিপি ৰেদিতব্বা. পচ্চযঘাতেন ৰা এত্থ রাগদোসানং অতিদূরভাৰং দস্সেতুম্পেতা ৰুত্তাতি ৰেদিতব্বা. এতাসু হি সুখং সোমনস্সস্স পচ্চযো, সোমনস্সং রাগস্স, দুক্খং দোমনস্সস্স, দোমনস্সং দোসস্স. সুখাদিঘাতেন চ তে সপ্পচ্চযা রাগদোসা হতাতি অতিদূরে হোন্তীতি.

অদুক্খমসুখন্তি দুক্খাভাৰেন অদুক্খং, সুখাভাৰেন অসুখং. এতেনেত্থ দুক্খসুখপটিপক্খভূতং ততিযৰেদনং দীপেতি, ন দুক্খসুখাভাৰমত্তং. ততিযৰেদনা নাম – অদুক্খমসুখা, উপেক্খাতিপি ৰুচ্চতি. সা ইট্ঠানিট্ঠৰিপরীতানুভৰনলক্খণা, মজ্ঝত্তরসা, অৰিভূতপচ্চুপট্ঠানা, সুখনিরোধপদট্ঠানাতি ৰেদিতব্বা. উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিন্তি উপেক্খায জনিতসতিপারিসুদ্ধিং. ইমস্মিঞ্হি ঝানে সুপরিসুদ্ধা সতি. যা চ তস্সা সতিযা পারিসুদ্ধি, সা উপেক্খায কতা ন অঞ্ঞেন; তস্মা এতং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিন্তি ৰুচ্চতি. ৰিভঙ্গেপি ৰুত্তং – ‘‘অযং সতি ইমায উপেক্খায ৰিসদা হোতি পরিসুদ্ধা পরিযোদাতা, তেন ৰুচ্চতি – ‘উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধি’’’ন্তি (ৰিভ. ৫৯৭). যায চ উপেক্খায এত্থ সতিযা পারিসুদ্ধি হোতি, সা অত্থতো তত্রমজ্ঝত্ততা ৰেদিতব্বা. ন কেৰলঞ্চেত্থ তায সতিযেৰ পরিসুদ্ধা, অপিচ খো সব্বেপি সম্পযুত্তধম্মা; সতিসীসেন পন দেসনা ৰুত্তা.

তত্থ কিঞ্চাপি অযং উপেক্খা হেট্ঠাপি তীসু ঝানেসু ৰিজ্জতি, যথা পন দিৰা সূরিযপ্পভাভিভৰা সোম্মভাৰেন চ অত্তনো উপকারকত্তেন ৰা সভাগায রত্তিযা অলাভা দিৰা ৰিজ্জমানাপি চন্দলেখা অপরিসুদ্ধা হোতি অপরিযোদাতা; এৰমযম্পি তত্রমজ্ঝত্তুপেক্খাচন্দলেখা ৰিতক্কৰিচারাদিপচ্চনীকধম্মতেজাভিভৰা সভাগায চ উপেক্খাৰেদনারত্তিযা অলাভা ৰিজ্জমানাপি পঠমাদিজ্ঝানভেদেসু অপরিসুদ্ধা হোতি. তস্সা চ অপরিসুদ্ধায দিৰা অপরিসুদ্ধচন্দলেখায পভা ৰিয সহজাতাপি সতিআদযো অপরিসুদ্ধাৰ হোন্তি; তস্মা তেসু একম্পি ‘‘উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধি’’ন্তি ন ৰুত্তং. ইধ পন ৰিতক্কাদিপচ্চনীকধম্মতেজাভিভৰাভাৰা সভাগায চ উপেক্খাৰেদনারত্তিযা পটিলাভা অযং তত্রমজ্ঝত্তুপেক্খাচন্দলেখা অতিৰিয পরিসুদ্ধা, তস্সা পরিসুদ্ধত্তা পরিসুদ্ধচন্দলেখায পভা ৰিয সহজাতাপি সতিআদযো পরিসুদ্ধা হোন্তি পরিযোদাতা, তস্মা ইদমেৰ উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিন্তি ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

চতুত্থন্তি গণনানুপুব্বতো চতুত্থং. ইদং চতুত্থং সমাপজ্জতীতিপি চতুত্থং. ঝানন্তি এত্থ যথা ততিযং উপেক্খাদীহি পঞ্চঙ্গিকং; এৰমিদং উপেক্খাদীহি তিৰঙ্গিকং. যথাহ – ‘‘ঝানন্তি উপেক্খা, সতি চিত্তস্সেকগ্গতা’’তি. পরিযাযো এৰ চেসো. ঠপেত্ৰা পন সতিং উপেক্খেকগ্গতমেৰ গহেত্ৰা নিপ্পরিযাযেন দুৰঙ্গিকমেৰেতং হোতি. যথাহ – ‘‘কতমং তস্মিং সমযে দুৰঙ্গিকং ঝানং হোতি? উপেক্খা, চিত্তস্সেকগ্গতা’’তি (ধ. স. ১৬৫). সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.

চতুত্থজ্ঝানকথা নিট্ঠিতা.

পুব্বেনিৰাসকথা

১২. ইতি ইমানি চত্তারি ঝানানি কেসঞ্চি চিত্তেকগ্গতত্থানি হোন্তি, কেসঞ্চি ৰিপস্সনাপাদকানি, কেসঞ্চি অভিঞ্ঞাপাদকানি, কেসঞ্চি নিরোধপাদকানি, কেসঞ্চি ভৰোক্কমনত্থানি. তত্থ খীণাসৰানং চিত্তেকগ্গতত্থানি হোন্তি, তে হি সমাপজ্জিত্ৰা ‘‘একগ্গচিত্তা সুখং দিৰসং ৰিহরিস্সামা’’তি ইচ্চেৰং কসিণপরিকম্মং কত্ৰা অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেন্তি. সেক্খপুথুজ্জনানং ‘‘সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায সমাহিতেন চিত্তেন ৰিপস্সিস্সামা’’তি নিব্বত্তেন্তানং ৰিপস্সনাপাদকানি হোন্তি. যে পন অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা অভিঞ্ঞাপাদকং ঝানং সমাপজ্জিত্ৰা সমাপত্তিতো ৰুট্ঠায ‘‘একোপি হুত্ৰা বহুধা হোতী’’তি ৰুত্তনযা অভিঞ্ঞাযো পত্থেন্তা নিব্বত্তেন্তি, তেসং অভিঞ্ঞাপাদকানি হোন্তি. যে পন অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা ‘‘নিরোধসমাপত্তিং সমাপজ্জিত্ৰা সত্তাহং অচিত্তকা হুত্ৰা দিট্ঠেৰ ধম্মে নিরোধং নিব্বানং পত্ৰা সুখং ৰিহরিস্সামা’’তি নিব্বত্তেন্তি, তেসং নিরোধপাদকানি হোন্তি. যে পন অট্ঠ সমাপত্তিযো নিব্বত্তেত্ৰা ‘‘অপরিহীনজ্ঝানা হুত্ৰা ব্রহ্মলোকে উপ্পজ্জিস্সামা’’তি নিব্বত্তেন্তি, তেসং ভৰোক্কমনত্থানি হোন্তি.

ভগৰতা পনিদং চতুত্থজ্ঝানং বোধিরুক্খমূলে নিব্বত্তিতং, তং তস্স ৰিপস্সনাপাদকঞ্চেৰ অহোসি অভিঞ্ঞাপাদকঞ্চ নিরোধপাদকঞ্চ সব্বকিচ্চসাধকঞ্চ সব্বলোকিযলোকুত্তরগুণদাযকন্তি ৰেদিতব্বং. যেসঞ্চ গুণানং দাযকং অহোসি, তেসং একদেসং দস্সেন্তো ‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে’’তিআদিমাহ.

তত্থ সোতি সো অহং. এৰন্তি চতুত্থজ্ঝানক্কমনিদস্সনমেতং. ইমিনা কমেন চতুত্থজ্ঝানং পটিলভিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. সমাহিতেতি ইমিনা চতুত্থজ্ঝানসমাধিনা সমাহিতে. পরিসুদ্ধেতিআদীসু পন উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিভাৰেন পরিসুদ্ধে. পরিসুদ্ধত্তাযেৰ পরিযোদাতে, পভস্সরেতি ৰুত্তং হোতি. সুখাদীনং পচ্চযানং ঘাতেন ৰিহতরাগাদিঅঙ্গণত্তা অনঙ্গণে. অনঙ্গণত্তাযেৰ চ ৰিগতূপক্কিলেসে; অঙ্গণেন হি চিত্তং উপক্কিলিস্সতি. সুভাৰিতত্তা মুদুভূতে, ৰসীভাৰপ্পত্তেতি ৰুত্তং হোতি. ৰসে ৰত্তমানঞ্হি চিত্তং মুদূতি ৰুচ্চতি. মুদুত্তাযেৰ চ কম্মনিযে, কম্মক্খমে কম্মযোগ্গেতি ৰুত্তং হোতি. মুদু হি চিত্তং কম্মনিযং হোতি সুধন্তমিৰ সুৰণ্ণং, তদুভযম্পি চ সুভাৰিতত্তা এৰ. যথাহ – ‘‘নাহং, ভিক্খৰে, অঞ্ঞং একধম্মম্পি সমনুপস্সামি, যং এৰং ভাৰিতং বহুলীকতং মুদু চ হোতি কম্মনিযঞ্চ, যথযিদং, ভিক্খৰে, চিত্ত’’ন্তি (অ. নি. ১.২২).

এতেসু পরিসুদ্ধভাৰাদীসু ঠিতত্তা ঠিতে. ঠিতত্তাযেৰ আনেঞ্জপ্পত্তে, অচলে নিরিঞ্জনেতি ৰুত্তং হোতি. মুদুকম্মঞ্ঞভাৰেন ৰা অত্তনো ৰসে ঠিতত্তা ঠিতে, সদ্ধাদীহি পরিগ্গহিতত্তা আনেঞ্জপ্পত্তে. সদ্ধাপরিগ্গহিতঞ্হি চিত্তং অস্সদ্ধিযেন ন ইঞ্জতি, ৰীরিযপরিগ্গহিতং কোসজ্জেন ন ইঞ্জতি, সতিপরিগ্গহিতং পমাদেন ন ইঞ্জতি, সমাধিপরিগ্গহিতং উদ্ধচ্চেন ন ইঞ্জতি, পঞ্ঞাপরিগ্গহিতং অৰিজ্জায ন ইঞ্জতি, ওভাসগতং কিলেসন্ধকারেন ন ইঞ্জতি. ইমেহি ছহি ধম্মেহি পরিগ্গহিতং আনেঞ্জপ্পত্তং চিত্তং হোতি. এৰং অট্ঠঙ্গসমন্নাগতং চিত্তং অভিনীহারক্খমং হোতি অভিঞ্ঞাসচ্ছিকরণীযানং ধম্মানং অভিঞ্ঞাসচ্ছিকিরিযায.

অপরো নযো – চতুত্থজ্ঝানসমাধিনা সমাহিতে. নীৰরণদূরীভাৰেন পরিসুদ্ধে. ৰিতক্কাদিসমতিক্কমেন পরিযোদাতে. ঝানপ্পটিলাভপচ্চযানং পাপকানং ইচ্ছাৰচরানং অভাৰেন অনঙ্গণে. অভিজ্ঝাদীনং চিত্তূপক্কিলেসানং ৰিগমেন ৰিগতূপক্কিলেসে. উভযম্পি চেতং অনঙ্গণৰত্থসুত্তানুসারেন (ম. নি. ১.৫৭ আদযো) ৰেদিতব্বং. ৰসিপ্পত্তিযা মুদুভূতে. ইদ্ধিপাদভাৰূপগমেন কম্মনিযে. ভাৰনাপারিপূরিযা পণীতভাৰূপগমেন ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে. যথা আনেঞ্জপ্পত্তং হোতি; এৰং ঠিতেতি অত্থো. এৰম্পি অট্ঠঙ্গসমন্নাগতং চিত্তং অভিনীহারক্খমং হোতি অভিঞ্ঞাসচ্ছিকরণীযানং ধম্মানং অভিঞ্ঞাসচ্ছিকিরিযায, পাদকং পদট্ঠানভূতন্তি অত্থো.

পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণাযাতি এৰং অভিঞ্ঞাপাদকে জাতে এতস্মিং চিত্তে পুব্বেনিৰাসানুস্সতিম্হি যং ঞাণং তদত্থায. তত্থ পুব্বেনিৰাসোতি পুব্বে অতীতজাতীসু নিৰুত্থক্খন্ধা. নিৰুত্থাতি অজ্ঝাৰুত্থা অনুভূতা অত্তনো সন্তানে উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুদ্ধা নিৰুত্থধম্মা ৰা নিৰুত্থা, গোচরনিৰাসেন নিৰুত্থা, অত্তনো ৰিঞ্ঞাণেন ৰিঞ্ঞাতা পরিচ্ছিন্না, পরৰিঞ্ঞাণৰিঞ্ঞাতাপি ৰা ছিন্নৰটুমকানুস্সরণাদীসু. পুব্বেনিৰাসানুস্সতীতি যায সতিযা পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সা পুব্বেনিৰাসানুস্সতি. ঞাণন্তি তায সতিযা সম্পযুত্তঞাণং. এৰমিমস্স পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণস্স অত্থায পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণায এতস্স ঞাণস্স অধিগমায পত্তিযাতি ৰুত্তং হোতি. অভিনিন্নামেসিন্তি অভিনীহরিং.

সোতি সো অহং. অনেকৰিহিতন্তি অনেকৰিধং, অনেকেহি ৰা পকারেহি পৰত্তিতং সংৰণ্ণিতন্তি অত্থো. পুব্বেনিৰাসন্তি সমনন্তরাতীতং ভৰং আদিং কত্ৰা তত্থ তত্থ নিৰুত্থসন্তানং. অনুস্সরামীতি ‘‘একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো’’তি এৰং জাতিপটিপাটিযা অনুগন্ত্ৰা অনুগন্ত্ৰা সরামি, অনুদেৰ ৰা সরামি, চিত্তে অভিনিন্নামিতমত্তে এৰ সরামীতি দস্সেতি. পূরিতপারমীনঞ্হি মহাপুরিসানং পরিকম্মকরণং নত্থি, তেন তে চিত্তং অভিনিন্নামেত্ৰাৰ সরন্তি. আদিকম্মিককুলপুত্তা পন পরিকম্মং কত্ৰাৰ সরন্তি, তস্মা তেসং ৰসেন পরিকম্মং ৰত্তব্বং সিযা. তং পন ৰুচ্চমানং অতিভারিযং ৰিনযনিদানং করোতি, তস্মা তং ন ৰদাম. অত্থিকেহি পন ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ২.৪০২ আদযো) ৰুত্তনযেনেৰ গহেতব্বং. ইধ পন পাল়িমেৰ ৰণ্ণযিস্সাম.

সেয্যথিদন্তি আরদ্ধপ্পকারদস্সনত্থে নিপাতো. তেনেৰ য্ৰাযং পুব্বেনিৰাসো আরদ্ধো, তস্স পকারপ্পভেদং দস্সেন্তো একম্পি জাতিন্তিআদিমাহ. তত্থ একম্পি জাতিন্তি একম্পি পটিসন্ধিমূলং চুতিপরিযোসানং একভৰপরিযাপন্নং খন্ধসন্তানং. এস নযো দ্ৰেপি জাতিযোতিআদীসু. অনেকেপি সংৰট্টকপ্পেতিআদীসু পন পরিহাযমানো কপ্পো সংৰট্টকপ্পো, ৰড্ঢমানো ৰিৰট্টকপ্পোতি ৰেদিতব্বো. তত্থ চ সংৰট্টেন সংৰট্টট্ঠাযী গহিতো হোতি তম্মূলকত্তা. ৰিৰট্টেন চ ৰিৰট্টট্ঠাযী. এৰঞ্হি সতি যানি তানি ‘‘চত্তারিমানি, ভিক্খৰে, কপ্পস্স অসঙ্খ্যেয্যানি. কতমানি চত্তারি? সংৰট্টো সংৰট্টট্ঠাযী, ৰিৰট্টো ৰিৰট্টট্ঠাযী’’তি ৰুত্তানি তানি সব্বানি পরিগ্গহিতানি হোন্তি.

তত্থ তযো সংৰট্টা – তেজোসংৰট্টো, আপোসংৰট্টো, ৰাযোসংৰট্টোতি. তিস্সো সংৰট্টসীমা – আভস্সরা, সুভকিণ্হা, ৰেহপ্ফলাতি. যদা কপ্পো তেজেন সংৰট্টতি, আভস্সরতো হেট্ঠা অগ্গিনা ডয্হতি. যদা উদকেন সংৰট্টতি, সুভকিণ্হতো হেট্ঠা উদকেন ৰিলীযতি. যদা ৰাতেন সংৰট্টতি, ৰেহপ্ফলতো হেট্ঠা ৰাতেন ৰিদ্ধংসিযতি. ৰিত্থারতো পন সদাপি একং বুদ্ধক্খেত্তং ৰিনস্সতি.

বুদ্ধক্খেত্তং নাম তিৰিধং হোতি – জাতিক্খেত্তং, আণাক্খেত্তং, ৰিসযক্খেত্তঞ্চ. তত্থ জাতিক্খেত্তং দসসহস্সচক্কৰাল়পরিযন্তং হোতি, যং তথাগতস্স পটিসন্ধিআদীসু কম্পতি. আণাক্খেত্তং কোটিসতসহস্সচক্কৰাল়পরিযন্তং হোতি. যত্থ রতনপরিত্তং, খন্ধপরিত্তং, ধজগ্গপরিত্তং, আটানাটিযপরিত্তং, মোরপরিত্তন্তি ইমেসং পরিত্তানং আনুভাৰো পৰত্ততি. ৰিসযক্খেত্তং পন অনন্তং অপরিমাণং, ‘‘যং যাৰতা ৰা পন আকঙ্খেয্যা’’তি (অ. নি. ৩.৮১) ৰুত্তং যত্থ যং যং আকঙ্খতি তং তং অনুস্সরতি. এৰমেতেসু তীসু বুদ্ধক্খেত্তেসু একং আণাক্খেত্তং ৰিনস্সতি. তস্মিং পন ৰিনস্সন্তে জাতিক্খেত্তম্পি ৰিনট্ঠমেৰ হোতি; ৰিনস্সন্তঞ্চ একতোৰ ৰিনস্সতি, সণ্ঠহন্তম্পি একতোৰ সণ্ঠহতি. তস্স ৰিনাসো চ সণ্ঠহনঞ্চ ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ২.৪০৪) ৰুত্তং. অত্থিকেহি ততো গহেতব্বং.

যে পনেতে সংৰট্টৰিৰট্টা ৰুত্তা, এতেসু ভগৰা বোধিমণ্ডে সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুজ্ঝনত্থায নিসিন্নো অনেকেপি সংৰট্টকপ্পে অনেকেপি ৰিৰট্টকপ্পে অনেকেপি সংৰট্টৰিৰট্টকপ্পে সরি. কথং? ‘‘অমুত্রাসি’’ন্তিআদিনা নযেন. তত্থ অমুত্রাসিন্তি অমুম্হি সংৰট্টকপ্পে অহং অমুম্হি ভৰে ৰা যোনিযা ৰা গতিযা ৰা ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযা ৰা সত্তাৰাসে ৰা সত্তনিকাযে ৰা অহোসিং. এৰংনামোতি ৰেস্সন্তরো ৰা জোতিপালো ৰা. এৰংগোত্তোতি ভগ্গৰো ৰা গোতমো ৰা. এৰংৰণ্ণোতি ওদাতো ৰা সামো ৰা. এৰমাহারোতি সালিমংসোদনাহারো ৰা পৰত্তফলভোজনো ৰা. এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদীতি অনেকপ্পকারেন কাযিকচেতসিকানং সামিসনিরামিসাদিপ্পভেদানং ৰা সুখদুক্খানং পটিসংৰেদী. এৰমাযুপরিযন্তোতি এৰং ৰস্সসতপরমাযুপরিযন্তো ৰা চতুরাসীতিকপ্পসহস্সপরমাযুপরিযন্তো ৰা.

সো ততো চুতো অমুত্র উদপাদিন্তি সো অহং ততো ভৰতো যোনিতো গতিতো ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিতো সত্তাৰাসতো সত্তনিকাযতো ৰা চুতো, পুন অমুকস্মিং নাম ভৰে যোনিযা গতিযা ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযা সত্তাৰাসে সত্তনিকাযে ৰা উদপাদিং. তত্রাপাসিন্তি অথ তত্রাপি ভৰে যোনিযা গতিযা ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযা সত্তাৰাসে সত্তনিকাযে ৰা পুন অহোসিং. এৰংনামোতিআদি ৰুত্তনযমেৰ.

অথ ৰা যস্মা অমুত্রাসিন্তি ইদং অনুপুব্বেন আরোহন্তস্স যাৰদিচ্ছকং সরণং. সো ততো চুতোতি পটিনিৰত্তন্তস্স পচ্চৰেক্খণং. তস্মা ইধূপপন্নোতি ইমিস্সা ইধূপপত্তিযা অনন্তরং অমুত্র উদপাদিন্তি তুসিতভৰনং সন্ধাযাহাতি ৰেদিতব্বং. তত্রাপাসিং এৰংনামোতি তত্রাপি তুসিতভৰনে সেতকেতু নাম দেৰপুত্তো অহোসিং. এৰংগোত্তোতি তাহি দেৰতাহি সদ্ধিং একগোত্তো. এৰংৰণ্ণোতি সুৰণ্ণৰণ্ণো. এৰমাহারোতি দিব্বসুধাহারো. এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদীতি এৰং দিব্বসুখপ্পটিসংৰেদী. দুক্খং পন সঙ্খারদুক্খমত্তমেৰ. এৰমাযুপরিযন্তোতি এৰং সত্তপঞ্ঞাসৰস্সকোটিসট্ঠিৰস্সসতসহস্সাযুপরিযন্তো. সো ততো চুতোতি সো অহং ততো তুসিতভৰনতো চুতো. ইধূপপন্নোতি ইধ মহামাযায দেৰিযা কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তো.

ইতীতি এৰং. সাকারং সউদ্দেসন্তি নামগোত্তৰসেন সউদ্দেসং, ৰণ্ণাদিৰসেন সাকারং. নামগোত্তৰসেন হি সত্তো ‘‘দত্তো, তিস্সো, গোতমো’’তি উদ্দিসীযতি; ৰণ্ণাদীহি ওদাতো, সামোতি নানত্ততো পঞ্ঞাযতি; তস্মা নামগোত্তং উদ্দেসো, ইতরে আকারা. কিং পন বুদ্ধাযেৰ পুব্বেনিৰাসং সরন্তীতি? ৰুচ্চতে – ন বুদ্ধাযেৰ, পচ্চেকবুদ্ধ-বুদ্ধসাৰক-তিত্থিযাপি, নো চ খো অৰিসেসেন. তিত্থিযা হি চত্তালীসংযেৰ কপ্পে সরন্তি, ন ততো পরং. কস্মা? দুব্বলপঞ্ঞত্তা. তেসঞ্হি নামরূপপরিচ্ছেদৰিরহতো দুব্বলা পঞ্ঞা হোতি. সাৰকেসু পন অসীতিমহাসাৰকা কপ্পসতসহস্সং সরন্তি; দ্ৰে অগ্গসাৰকা একমসঙ্খ্যেয্যং সতসহস্সঞ্চ. পচ্চেকবুদ্ধা দ্ৰে অসঙ্খ্যেয্যানি সতসহস্সঞ্চ. এত্তকো হি তেসং অভিনীহারো. বুদ্ধানং পন পরিচ্ছেদো নত্থি, যাৰ ইচ্ছন্তি তাৰ সরন্তি. তিত্থিযা চ খন্ধপটিপাটিমেৰ সরন্তি. পটিপাটিং মুঞ্চিত্ৰা চুতিপটিসন্ধিৰসেন সরিতুং ন সক্কোন্তি. তেসঞ্হি অন্ধানং ৰিয ইচ্ছিতপ্পদেসোক্কমনং নত্থি. সাৰকা উভযথাপি সরন্তি; তথা পচ্চেকবুদ্ধা. বুদ্ধা পন খন্ধপটিপাটিযাপি চুতিপটিসন্ধিৰসেনপি সীহোক্কন্তৰসেনপি অনেকাসু কপ্পকোটীসু হেট্ঠা ৰা উপরি ৰা যং যং ঠানং আকঙ্খন্তি, তং সব্বং সরন্তিযেৰ.

অযং খো মে ব্রাহ্মণাতিআদীসু মেতি মযা. ৰিজ্জাতি ৰিদিতকরণট্ঠেন ৰিজ্জা. কিং ৰিদিতং করোতি? পুব্বেনিৰাসং. অৰিজ্জাতি তস্সেৰ পুব্বেনিৰাসস্স অৰিদিতকরণট্ঠেন তপ্পটিচ্ছাদকমোহো ৰুচ্চতি. তমোতি স্ৰেৰ মোহো তপ্পটিচ্ছাদকট্ঠেন ‘‘তমো’’তি ৰুচ্চতি. আলোকোতি সাযেৰৰিজ্জা ওভাসকরণট্ঠেন ‘‘আলোকো’’তি ৰুচ্চতি. এত্থ চ ৰিজ্জা অধিগতাতি অযং অত্থো, সেসং পসংসাৰচনং. যোজনা পনেত্থ – অযং খো মে ৰিজ্জা অধিগতা, তস্স মে অধিগতৰিজ্জস্স অৰিজ্জা ৰিহতা, ৰিনট্ঠাতি অত্থো. কস্মা? যস্মা ৰিজ্জা উপ্পন্না. এস নযো ইতরস্মিম্পি পদদ্ৰযে.

যথা তন্তি এত্থ যথাতি ওপম্মত্থে. ন্তি নিপাতো. সতিযা অৰিপ্পৰাসেন অপ্পমত্তস্স. ৰীরিযাতাপেন আতাপিনো. কাযে চ জীৰিতে চ অনপেক্খতায পহিতত্তস্স, পেসিতচিত্তস্সাতি অত্থো. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো অৰিজ্জা ৰিহঞ্ঞেয্য ৰিজ্জা উপ্পজ্জেয্য, তমো ৰিহঞ্ঞেয্য আলোকো উপ্পজ্জেয্য; এৰমেৰ মম অৰিজ্জা ৰিহতা ৰিজ্জা উপ্পন্না, তমো ৰিহতো আলোকো উপ্পন্নো. এতস্স মে পধানানুযোগস্স অনুরূপমেৰ ফলং লদ্ধন্তি.

অযং খো মে ব্রাহ্মণ পঠমা অভিনিব্ভিদা অহোসি কুক্কুটচ্ছাপকস্সেৰ অণ্ডকোসম্হাতি অযং খো মম ব্রাহ্মণ পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণমুখতুণ্ডকেন পুব্বে নিৰুত্থক্খন্ধপটিচ্ছাদকং অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা পঠমা অভিনিব্ভিদা পঠমা নিক্খন্তি পঠমা অরিযাজাতি অহোসি, কুক্কুটচ্ছাপকস্সেৰ মুখতুণ্ডকেন ৰা পাদনখসিখায ৰা অণ্ডকোসং পদালেত্ৰা তম্হা অণ্ডকোসম্হা অভিনিব্ভিদা নিক্খন্তি কুক্কুটনিকাযে পচ্চাজাতীতি.

পুব্বেনিৰাসকথা নিট্ঠিতা.

দিব্বচক্খুঞাণকথা

১৩. সো এৰং…পে… চুতূপপাতঞাণাযাতি চুতিযা চ উপপাতে চ ঞাণায; যেন ঞাণেন সত্তানং চুতি চ উপপাতো চ ঞাযতি, তদত্থন্তি ৰুত্তং হোতি. চিত্তং অভিনিন্নামেসিন্তি পরিকম্মচিত্তং নীহরিং. সো দিব্বেন…পে… পস্সামীতি এত্থ পন পূরিতপারমীনং মহাসত্তানং পরিকম্মকরণং নত্থি. তে হি চিত্তে অভিনিন্নামিতমত্তে এৰ দিব্বেন চক্খুনা সত্তে পস্সন্তি, আদিকম্মিককুলপুত্তা পন পরিকম্মং কত্ৰা. তস্মা তেসং ৰসেন পরিকম্মং ৰত্তব্বং সিযা. তং পন ৰুচ্চমানং অতিভারিযং ৰিনযনিদানং করোতি; তস্মা তং ন ৰদাম. অত্থিকেহি পন ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ২.৪১১) ৰুত্তনযেন গহেতব্বং. ইধ পন পাল়িমেৰ ৰণ্ণযিস্সাম.

সোতি সো অহং. দিব্বেনাতিআদীসু দিব্বসদিসত্তা দিব্বং. দেৰতানঞ্হি সুচরিতকম্মনিব্বত্তং পিত্তসেম্হরুহিরাদীহি অপলিবুদ্ধং উপক্কিলেসৰিনিমুত্ততায দূরেপি আরম্মণসম্পটিচ্ছনসমত্থং দিব্বং পসাদচক্খু হোতি. ইদঞ্চাপি ৰীরিযভাৰনাবলনিব্বত্তং ঞাণচক্খু তাদিসমেৰাতি দিব্বসদিসত্তা দিব্বং, দিব্বৰিহারৰসেন পটিলদ্ধত্তা অত্তনা চ দিব্বৰিহারসন্নিস্সিতত্তাপি দিব্বং, আলোকপরিগ্গহেন মহাজুতিকত্তাপি দিব্বং, তিরোকুট্টাদিগতরূপদস্সনেন মহাগতিকত্তাপি দিব্বং. তং সব্বং সদ্দসত্থানুসারেন ৰেদিতব্বং. দস্সনট্ঠেন চক্খু. চক্খুকিচ্চকরণেন চক্খুমিৰাতিপি চক্খু. চুতূপপাতদস্সনেন দিট্ঠিৰিসুদ্ধিহেতুত্তা ৰিসুদ্ধং. যো হি চুতিমত্তমেৰ পস্সতি ন উপপাতং, সো উচ্ছেদদিট্ঠিং গণ্হাতি. যো উপপাতমত্তমেৰ পস্সতি ন চুতিং, সো নৰসত্তপাতুভাৰদিট্ঠিং গণ্হাতি. যো পন তদুভযং পস্সতি, সো যস্মা দুৰিধম্পি তং দিট্ঠিগতং অতিৰত্ততি, তস্মাস্স তং দস্সনং দিট্ঠিৰিসুদ্ধিহেতু হোতি. তদুভযঞ্চ ভগৰা অদ্দস. তেনেতং ৰুত্তং – ‘‘চুতূপপাতদস্সনেন দিট্ঠিৰিসুদ্ধিহেতুত্তা ৰিসুদ্ধ’’ন্তি.

একাদসউপক্কিলেসৰিরহতো ৰা ৰিসুদ্ধং. ভগৰতো হি একাদসপক্কিলেসৰিরহিতং দিব্বচক্খু. যথাহ – ‘‘সো খো অহং, অনুরুদ্ধ, ‘ৰিচিকিচ্ছা চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি ইতি ৰিদিত্ৰা ৰিচিকিচ্ছং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহিং. অমনসিকারো…পে… থিনমিদ্ধং… ছম্ভিতত্তং… উপ্পিলং… দুট্ঠুল্লং… অচ্চারদ্ধৰীরিযং… অতিলীনৰীরিযং… অভিজপ্পা… নানত্তসঞ্ঞা… ‘অতিনিজ্ঝাযিতত্তং রূপানং চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি ইতি ৰিদিত্ৰা অতিনিজ্ঝাযিতত্তং রূপানং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহিং. সো খো অহং, অনুরুদ্ধ, অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো ওভাসঞ্হি খো সঞ্জানামি, ন চ রূপানি পস্সামি. রূপানি হি খো পস্সামি, ন চ ওভাসং সঞ্জানামী’’তি (ম. নি. ৩.২৪২-২৪৩) এৰমাদি. তদেৰং একাদসুপক্কিলেসৰিরহতো ৰিসুদ্ধং.

মনুস্সূপচারং অতিক্কমিত্ৰা রূপদস্সনেন অতিক্কন্তমানুসকং; মানুসকং ৰা মংসচক্খুং অতিক্কন্তত্তা অতিক্কন্তমানুসকন্তি ৰেদিতব্বং. তেন দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন.

সত্তে পস্সামীতি মনুস্সমংসচক্খুনা ৰিয সত্তে পস্সামি দক্খামি ওলোকেমি. চৰমানে উপপজ্জমানেতি এত্থ চুতিক্খণে ৰা উপপত্তিক্খণে ৰা দিব্বচক্খুনা দট্ঠুং ন সক্কা, যে পন আসন্নচুতিকা ইদানি চৰিস্সন্তি তে চৰমানা. যে চ গহিতপটিসন্ধিকা সম্পতিনিব্বত্তা ৰা, তে উপপজ্জমানাতি অধিপ্পেতা. তে এৰরূপে চৰমানে উপপজ্জমানে চ পস্সামীতি দস্সেতি. হীনেতি মোহনিস্সন্দযুত্তত্তা হীনানং জাতিকুলভোগাদীনং ৰসেন হীল়িতে ওহীল়িতে উঞ্ঞাতে অৰঞ্ঞাতে. পণীতেতি অমোহনিস্সন্দযুত্তত্তা তব্বিপরীতে. সুৰণ্ণেতি অদোসনিস্সন্দযুত্তত্তা ইট্ঠকন্তমনাপৰণ্ণযুত্তে. দুব্বণ্ণেতি দোসনিস্সন্দযুত্তত্তা অনিট্ঠাকন্তঅমনাপৰণ্ণযুত্তে; অভিরূপে ৰিরূপেতিপি অত্থো. সুগতেতি সুগতিগতে, অলোভনিস্সন্দযুত্তত্তা ৰা অড্ঢে মহদ্ধনে. দুগ্গতেতি দুগ্গতিগতে, লোভনিস্সন্দযুত্তত্তা ৰা দলিদ্দে অপ্পন্নপানে. যথাকম্মূপগেতি যং যং কম্মং উপচিতং তেন তেন উপগতে. তত্থ পুরিমেহি ‘‘চৰমানে’’তিআদীহি দিব্বচক্খুকিচ্চং ৰুত্তং; ইমিনা পন পদেন যথাকম্মূপগঞাণকিচ্চং.

তস্স চ ঞাণস্স অযমুপ্পত্তিক্কমো – সো হেট্ঠা নিরযাভিমুখং আলোকং ৰড্ঢেত্ৰা নেরযিকসত্তে পস্সতি মহন্তং দুক্খমনুভৰমানে, তং দস্সনং দিব্বচক্খুকিচ্চমেৰ. সো এৰং মনসি করোতি – ‘‘কিন্নু খো কম্মং কত্ৰা ইমে সত্তা এতং দুক্খমনুভৰন্তী’’তি? অথস্স ‘‘ইদং নাম কত্ৰা’’তি তং কম্মারম্মণং ঞাণং উপ্পজ্জতি. তথা উপরি দেৰলোকাভিমুখং আলোকং ৰড্ঢেত্ৰা নন্দনৰন-মিস্সকৰন-ফারুসকৰনাদীসু সত্তে পস্সতি মহাসম্পত্তিং অনুভৰমানে. তম্পি দস্সনং দিব্বচক্খুকিচ্চমেৰ. সো এৰং মনসি করোতি – ‘‘কিন্নু খো কম্মং কত্ৰা ইমে সত্তা এতং সম্পত্তিং অনুভৰন্তী’’তি? অথস্স ‘‘ইদং নাম কত্ৰা’’তি তংকম্মারম্মণং ঞাণং উপ্পজ্জতি. ইদং যথাকম্মূপগঞাণং নাম. ইমস্স ৰিসুং পরিকম্মং নাম নত্থি. যথা চিমস্স, এৰং অনাগতংসঞাণস্সপি. দিব্বচক্খুপাদকানেৰ হি ইমানি দিব্বচক্খুনা সহেৰ ইজ্ঝন্তি.

কাযদুচ্চরিতেনাতিআদীসু দুট্ঠু চরিতং দুট্ঠং ৰা চরিতং কিলেসপূতিকত্তাতি দুচ্চরিতং; কাযেন দুচ্চরিতং, কাযতো ৰা উপ্পন্নং দুচ্চরিতন্তি কাযদুচ্চরিতং. এৰং ৰচীমনোদুচ্চরিতানিপি দট্ঠব্বানি. সমন্নাগতাতি সমঙ্গীভূতা. অরিযানং উপৰাদকাতি বুদ্ধ-পচ্চেকবুদ্ধ-বুদ্ধসাৰকানং অরিযানং অন্তমসো গিহিসোতাপন্নানম্পি অনত্থকামা হুত্ৰা অন্তিমৰত্থুনা ৰা গুণপরিধংসনেন ৰা উপৰাদকা; অক্কোসকা, গরহকাতি ৰুত্তং হোতি. তত্থ ‘‘নত্থি ইমেসং সমণধম্মো, অস্সমণা এতে’’তি ৰদন্তো অন্তিমৰত্থুনা উপৰদতি. ‘‘নত্থি ইমেসং ঝানং ৰা ৰিমোক্খো ৰা মগ্গো ৰা ফলং ৰা’’তি ৰদন্তো গুণপরিধংসনেন উপৰদতীতি ৰেদিতব্বো. সো চ জানং ৰা উপৰদেয্য অজানং ৰা, উভযথাপি অরিযূপৰাদোৰ হোতি. ভারিযং কম্মং সগ্গাৰরণং মগ্গাৰরণঞ্চ, সতেকিচ্ছং পন হোতি. তস্স চ আৰিভাৰত্থং ইদং ৰত্থুমুদাহরন্তি –

‘‘অঞ্ঞতরস্মিং কির গামে একো থেরো চ দহরভিক্খু চ পিণ্ডায চরন্তি. তে পঠমঘরেযেৰ উল়ুঙ্কমত্তং উণ্হযাগুং লভিংসু. থেরস্স চ কুচ্ছিৰাতো অত্থি. সো চিন্তেসি – ‘অযং যাগু ময্হং সপ্পাযা, যাৰ ন সীতলা হোতি তাৰ নং পিৰামী’তি. সো মনুস্সেহি উম্মারত্থায আহটে দারুক্খন্ধে নিসীদিত্ৰা তং পিৰি. ইতরো তং জিগুচ্ছি – ‘অতিচ্ছাতো ৰতাযং মহল্লকো অম্হাকং লজ্জিতব্বকং অকাসী’তি. থেরো গামে চরিত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা দহরভিক্খুং আহ – ‘অত্থি তে, আৰুসো, ইমস্মিং সাসনে পতিট্ঠা’তি? ‘আম, ভন্তে, সোতাপন্নো অহ’ন্তি. ‘তেন হাৰুসো, উপরিমগ্গত্থায ৰাযামং মা অকাসি, খীণাসৰো তযা উপৰদিতো’তি. সো তং খমাপেসি. তেনস্স তং পাকতিকং অহোসি’’. তস্মা যো অঞ্ঞোপি অরিযং উপৰদতি, তেন গন্ত্ৰা সচে অত্তনা ৰুড্ঢতরো হোতি, ‘‘অহং আযস্মন্তং ইদঞ্চিদঞ্চ অৰচং, তং মে খমাহী’’তি খমাপেতব্বো. সচে নৰকতরো হোতি, ৰন্দিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ‘‘অহং ভন্তে তুম্হে ইদঞ্চিদঞ্চ অৰচং, তং মে খমথা’’তি খমাপেতব্বো. সচে সো নক্খমতি দিসাপক্কন্তো ৰা হোতি, যে তস্মিং ৰিহারে ভিক্খূ ৰসন্তি তেসং সন্তিকং গন্ত্ৰা সচে অত্তনা ৰুড্ঢতরো হোতি ঠিতকেনেৰ, সচে নৰকতরো উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ‘‘অহং, ভন্তে, অসুকং নাম আযস্মন্তং ইদঞ্চিদঞ্চ অৰচং, খমতু মে সো আযস্মা’’তি এৰং ৰদন্তেন খমাপেতব্বো. সচে সো পরিনিব্বুতো হোতি, পরিনিব্বুতমঞ্চট্ঠানং গন্ত্ৰা যাৰ সিৰথিকং গন্ত্ৰাপি খমাপেতব্বো. এৰং কতে সগ্গাৰরণঞ্চ মগ্গাৰরণঞ্চ ন হোতি, পাকতিকমেৰ হোতি.

মিচ্ছাদিট্ঠিকাতি ৰিপরীতদস্সনা. মিচ্ছাদিট্ঠিকম্মসমাদানাতি মিচ্ছাদিট্ঠিৰসেন সমাদিন্ননানাৰিধকম্মা, যে চ মিচ্ছাদিট্ঠিমূলকেসু কাযকম্মাদীসু অঞ্ঞেপি সমাদপেন্তি. তত্থ ৰচীদুচ্চরিতগ্গহণেনেৰ অরিযূপৰাদে, মনোদুচ্চরিতগ্গহণেন চ মিচ্ছাদিট্ঠিযা সঙ্গহিতাযপি ইমেসং দ্ৰিন্নং পুন ৰচনং মহাসাৰজ্জভাৰদস্সনত্থন্তি ৰেদিতব্বং. মহাসাৰজ্জো হি অরিযূপৰাদো আনন্তরিযসদিসো. যথাহ – ‘‘সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, ভিক্খু সীলসম্পন্নো সমাধিসম্পন্নো পঞ্ঞাসম্পন্নো দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞং আরাধেয্য; এৰংসম্পদমিদং, সারিপুত্ত, ৰদামি তং ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো, এৰং নিরযে’’তি (ম. নি. ১.১৪৯).

মিচ্ছাদিট্ঠিতো চ মহাসাৰজ্জতরং নাম অঞ্ঞং নত্থি. যথাহ – ‘‘নাহং, ভিক্খৰে, অঞ্ঞং একধম্মম্পি সমনুপস্সামি, এৰং মহাসাৰজ্জতরং, যথযিদং, মিচ্ছাদিট্ঠি. মিচ্ছাদিট্ঠিপরমানি, ভিক্খৰে, ৰজ্জানী’’তি (অ. নি. ১.৩১০).

কাযস্স ভেদাতি উপাদিন্নক্খন্ধপরিচ্চাগা. পরং মরণাতি তদনন্তরং অভিনিব্বত্তক্খন্ধগ্গহণে. অথৰা কাযস্স ভেদাতি জীৰিতিন্দ্রিযস্সুপচ্ছেদা. পরং মরণাতি চুতিচিত্ততো উদ্ধং. অপাযন্তি এৰমাদি সব্বং নিরযৰেৰচনং. নিরযো হি সগ্গমোক্খহেতুভূতা পুঞ্ঞসম্মতা অযা অপেতত্তা, সুখানং ৰা আযস্স অভাৰা অপাযো. দুক্খস্স গতি পটিসরণন্তি দুগ্গতি; দোসবহুলতায ৰা দুট্ঠেন কম্মুনা নিব্বত্তা গতীতি দুগ্গতি. ৰিৰসা নিপতন্তি এত্থ দুক্কটকারিনোতি ৰিনিপাতো; ৰিনস্সন্তা ৰা এত্থ নিপতন্তি সম্ভিজ্জমানঙ্গপচ্চঙ্গাতি ৰিনিপাতো. নত্থি এত্থ অস্সাদসঞ্ঞিতো অযোতি নিরযো.

অথ ৰা অপাযগ্গহণেন তিরচ্ছানযোনিং দীপেতি. তিরচ্ছানযোনি হি অপাযো, সুগতিযা অপেতত্তা; ন দুগ্গতি, মহেসক্খানং নাগরাজাদীনং সম্ভৰতো. দুগ্গতিগ্গহণেন পেত্তিৰিসযং দীপেতি. সো হি অপাযো চেৰ দুগ্গতি চ সুগতিতো অপেতত্তা, দুক্খস্স চ গতিভূতত্তা; ন তু ৰিনিপাতো অসুরসদিসং অৰিনিপতিতত্তা. পেতমহিদ্ধিকানঞ্হি ৰিমানানিপি নিব্বত্তন্তি. ৰিনিপাতগ্গহণেন অসুরকাযং দীপেতি. সো হি যথাৰুত্তেনত্থেন অপাযো চেৰ দুগ্গতি চ সব্বসমুস্সযেহি চ ৰিনিপতিতত্তা ৰিনিপাতোতি ৰুচ্চতি. নিরযগ্গহণেন অৰীচি-আদিঅনেকপ্পকারং নিরযমেৰ দীপেতি. উপপন্নাতি উপগতা, তত্থ অভিনিব্বত্তাতি অধিপ্পাযো. ৰুত্তৰিপরিযাযেন সুক্কপক্খো ৰেদিতব্বো.

অযং পন ৰিসেসো – এত্থ সুগতিগ্গহণেন মনুস্সগতিপি সঙ্গয্হতি. সগ্গগ্গহণেন দেৰগতিযেৰ. তত্থ সুন্দরা গতীতি সুগতি. রূপাদিৰিসযেহি সুট্ঠু অগ্গোতি সগ্গো. সো সব্বোপি লুজ্জনপলুজ্জনট্ঠেন লোকোতি অযং ৰচনত্থো. ৰিজ্জাতি দিব্বচক্খুঞাণৰিজ্জা. অৰিজ্জাতি সত্তানং চুতিপটিসন্ধিপটিচ্ছাদিকা অৰিজ্জা. সেসং ৰুত্তনযমেৰ. অযমেৰ হেত্থ ৰিসেসো – যথা পুব্বেনিৰাসকথাযং ‘‘পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণমুখতুণ্ডকেন পুব্বেনিৰুত্থক্খন্ধপঅচ্ছাদকং অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা’’তি ৰুত্তং; এৰমিধ ‘‘চুতূপপাতঞাণমুখতুণ্ডকেন চুতূপপাতপটিচ্ছাদকং অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা’’তি ৰত্তব্বন্তি.

দিব্বচক্খুঞাণকথা নিট্ঠিতা.

আসৰক্খযঞাণকথা

১৪. সো এৰং সমাহিতে চিত্তেতি ইধ ৰিপস্সনাপাদকং চতুত্থজ্ঝানচিত্তং ৰেদিতব্বং. আসৰানং খযঞাণাযাতি অরহত্তমগ্গঞাণত্থায. অরহত্তমগ্গো হি আসৰৰিনাসনতো আসৰানং খযোতি ৰুচ্চতি. তত্র চেতং ঞাণং তপ্পরিযাপন্নত্তাতি. চিত্তং অভিনিন্নামেসিন্তি ৰিপস্সনাচিত্তং অভিনীহরিং. সো ইদং দুক্খন্তি এৰমাদীসু ‘‘এত্তকং দুক্খং, ন ইতো ভিয্যো’’তি সব্বম্পি দুক্খসচ্চং সরসলক্খণপটিৰেধেন যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং জানিং পটিৰিজ্ঝিং. তস্স চ দুক্খস্স নিব্বত্তিকং তণ্হং ‘‘অযং দুক্খসমুদযো’’তি, তদুভযম্পি যং ঠানং পত্ৰা নিরুজ্ঝতি তং তেসং অপ্পৰত্তিং নিব্বানং ‘‘অযং দুক্খনিরোধো’’তি, তস্স চ সম্পাপকং অরিযমগ্গং ‘‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’’তি সরসলক্খণপটিৰেধেন যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং জানিং পটিৰিজ্ঝিন্তি এৰমত্থো ৰেদিতব্বো.

এৰং সরূপতো সচ্চানি দস্সেত্ৰা ইদানি কিলেসৰসেন পরিযাযতো দস্সেন্তো ‘‘ইমে আসৰা’’তিআদিমাহ. তস্স মে এৰং জানতো এৰং পস্সতোতি তস্স ময্হং এৰং জানন্তস্স এৰং পস্সন্তস্স সহ ৰিপস্সনায কোটিপ্পত্তং মগ্গং কথেতি. কামাসৰাতি কামাসৰতো. ৰিমুচ্চিত্থাতি ইমিনা ফলক্খণং দস্সেতি. মগ্গক্খণে হি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, ফলক্খণে ৰিমুত্তং হোতি. ৰিমুত্তস্মিং ৰিমুত্তমিতি ঞাণন্তি ইমিনা পচ্চৰেক্খণঞাণং দস্সেতি. খীণা জাতীতিআদীহি তস্স ভূমিং. তেন হি ঞাণেন ভগৰা পচ্চৰেক্খন্তো ‘‘খীণা জাতী’’তিআদীনি অব্ভঞ্ঞাসিং. কতমা পন ভগৰতো জাতি খীণা, কথঞ্চ নং অব্ভঞ্ঞাসীতি? ৰুচ্চতে – ন তাৰস্স অতীতা জাতি খীণা, পুব্বেৰ খীণত্তা; ন অনাগতা, অনাগতে ৰাযামাভাৰতো; ন পচ্চুপ্পন্না, ৰিজ্জমানত্তা. যা পন মগ্গস্স অভাৰিতত্তা উপ্পজ্জেয্য একচতুপঞ্চৰোকারভৰেসু একচতুপঞ্চক্খন্ধপ্পভেদা জাতি, সা মগ্গস্স ভাৰিতত্তা অনুপ্পাদধম্মতং আপজ্জনেন খীণা; তং সো মগ্গভাৰনায পহীনকিলেসে পচ্চৰেক্খিত্ৰা ‘‘কিলেসাভাৰে ৰিজ্জমানম্পি কম্মং আযতিং অপ্পটিসন্ধিকং হোতী’’তি জানন্তো অব্ভঞ্ঞাসিং.

ৰুসিতন্তি ৰুত্থং পরিৰুত্থং, কতং চরিতং নিট্ঠিতন্তি অত্থো. ব্রহ্মচরিযন্তি মগ্গব্রহ্মচরিযং, পুথুজ্জনকল্যাণকেন হি সদ্ধিং সত্ত সেক্খা ব্রহ্মচরিযৰাসং ৰসন্তি নাম, খীণাসৰো ৰুত্থৰাসো. তস্মা ভগৰা অত্তনো ব্রহ্মচরিযৰাসং পচ্চৰেক্খন্তো ‘‘ৰুসিতং ব্রহ্মচরিয’’ন্তি অব্ভঞ্ঞাসিং. কতং করণীযন্তি চতূসু সচ্চেসু চতূহি মগ্গেহি পরিঞ্ঞাপহানসচ্ছিকিরিযাভাৰনাভিসমযৰসেন সোল়সৰিধম্পি কিচ্চং নিট্ঠাপিতন্তি অত্থো. পুথুজ্জনকল্যাণকাদযো হি এতং কিচ্চং করোন্তি, খীণাসৰো কতকরণীযো. তস্মা ভগৰা অত্তনো করণীযং পচ্চৰেক্খন্তো ‘‘কতং করণীয’’ন্তি অব্ভঞ্ঞাসিং. নাপরং ইত্থত্তাযাতি ইদানি পুন ইত্থভাৰায এৰং সোল়সকিচ্চভাৰায কিলেসক্খযায ৰা মগ্গভাৰনাকিচ্চং মে নত্থীতি অব্ভঞ্ঞাসিং.

ইদানি এৰং পচ্চৰেক্খণঞাণপরিগ্গহিতং তং আসৰানং খযঞাণাধিগমং ব্রাহ্মণস্স দস্সেন্তো অযং খো মে ব্রাহ্মণাতিআদিমাহ. তত্থ ৰিজ্জাতি অরহত্তমগ্গঞাণৰিজ্জা. অৰিজ্জাতি চতুসচ্চপটিচ্ছাদিকা অৰিজ্জা. সেসং ৰুত্তনযমেৰ. অযং পন ৰিসেসো – অযং খো মে ব্রাহ্মণ ততিযা অভিনিব্ভিদা অহোসীতি এত্থ অযং খো মম ব্রাহ্মণ আসৰানং খযঞাণমুখতুণ্ডকেন চতুসচ্চপটিচ্ছাদকং অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা ততিযা অভিনিব্ভিদা ততিযা নিক্খন্তি ততিযা অরিযজাতি অহোসি, কুক্কুটচ্ছাপকস্সেৰ মুখতুণ্ডকেন ৰা পাদনখসিখায ৰা অণ্ডকোসং পদালেত্ৰা তম্হা অণ্ডকোসম্হা অভিনিব্ভিদা নিক্খন্তি কুক্কুটনিকাযে পচ্চাজাতীতি.

এত্তাৰতা কিং দস্সেতীতি? সো হি ব্রাহ্মণ কুক্কুটচ্ছাপকো অণ্ডকোসং

পদালেত্ৰা ততো নিক্খমন্তো সকিমেৰ জাযতি, অহং পন পুব্বে-নিৰুত্থক্খন্ধপটিচ্ছাদকং অৰিজ্জণ্ডকোসং ভিন্দিত্ৰা পঠমং তাৰ পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণৰিজ্জায জাতো, ততো সত্তানং চুতিপটিসন্ধিপটিচ্ছাদকং অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা দুতিযং দিব্বচক্খুঞাণৰিজ্জায জাতো, পুন চতুসচ্চপটিচ্ছাদকং অৰিজ্জণ্ডকোসং পদালেত্ৰা ততিযং আসৰানং খযঞাণৰিজ্জায জাতো; এৰং তীহি ৰিজ্জাহি তিক্খত্তুং জাতো. সা চ মে জাতি অরিযা সুপরিসুদ্ধাতি ইদং দস্সেসি. এৰং দস্সেন্তো চ পুব্বেনিৰাসঞাণেন অতীতংসঞাণং, দিব্বচক্খুনা পচ্চুপ্পন্নানাগতংসঞাণং, আসৰক্খযেন সকললোকিযলোকুত্তরগুণন্তি এৰং তীহি ৰিজ্জাহি সব্বেপি সব্বঞ্ঞুগুণে পকাসেত্ৰা অত্তনো অরিযায জাতিযা জেট্ঠসেট্ঠভাৰং ব্রাহ্মণস্স দস্সেসীতি.

আসৰক্খযঞাণকথা নিট্ঠিতা.

দেসনানুমোদনকথা

১৫. এৰং ৰুত্তে ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণোতি এৰং ভগৰতা লোকানুকম্পকেন ব্রাহ্মণং অনুকম্পমানেন ৰিনিগূহিতব্বেপি অত্তনো অরিযায জাতিযা জেট্ঠসেট্ঠভাৰে ৰিজ্জত্তযপকাসিকায ধম্মদেসনায ৰুত্তে পীতিৰিপ্ফারপরিপুণ্ণগত্তচিত্তো ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো তং ভগৰতো অরিযায জাতিযা জেট্ঠসেট্ঠভাৰং ৰিদিত্ৰা ‘‘ঈদিসং নামাহং সব্বলোকজেট্ঠসেট্ঠং সব্বগুণসমন্নাগতং সব্বঞ্ঞুং ‘অঞ্ঞেসং অভিৰাদনাদিকম্মং ন করোতী’তি অৰচং – ‘ধীরত্থু ৰতরে অঞ্ঞাণ’’’ন্তি অত্তানং গরহিত্ৰা ‘‘অযং দানি লোকে অরিযায জাতিযা পুরেজাতট্ঠেন জেট্ঠো, সব্বগুণেহি অপ্পটিসমট্ঠেন সেট্ঠো’’তি নিট্ঠং গন্ত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘জেট্ঠো ভৰং গোতমো সেট্ঠো ভৰং গোতমো’’তি. এৰঞ্চ পন ৰত্ৰা পুন তং ভগৰতো ধম্মদেসনং অব্ভনুমোদমানো ‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম, অভিক্কন্তং, ভো গোতমা’’তিআদিমাহ.

তত্থাযং অভিক্কন্তসদ্দো খযসুন্দরাভিরূপঅব্ভনুমোদনেসু দিস্সতি. ‘‘অভিক্কন্তা, ভন্তে, রত্তি; নিক্খন্তো পঠমো যামো, চিরনিসিন্নো ভিক্খুসঙ্ঘো’’তিআদীসু (অ. নি. ৮.২০) হি খযে দিস্সতি. ‘‘অযং মে পুগ্গলো খমতি, ইমেসং চতুন্নং পুগ্গলানং অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চা’’তিআদীসু (অ. নি. ৪.১০০) সুন্দরে.

‘‘কো মে ৰন্দতি পাদানি, ইদ্ধিযা যসসা জলং;

অভিক্কন্তেন ৰণ্ণেন, সব্বা ওভাসযং দিসা’’তি. –

আদীসু (ৰি. ৰ. ৮৫৭) অভিরূপে. ‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে’’তিআদীসু (দী. নি. ১.২৫০) অব্ভনুমোদনে. ইধাপি অব্ভনুমোদনেযেৰ. যস্মা চ অব্ভনুমোদনে, তস্মা ‘‘সাধু সাধু, ভো গোতমা’’তি ৰুত্তং হোতীতি ৰেদিতব্বং.

‘‘ভযে কোধে পসংসাযং, তুরিতে কোতূহলচ্ছরে;

হাসে সোকে পসাদে চ, করে আমেডিতং বুধো’’তি.

ইমিনা চ লক্খণেন ইধ পসাদৰসেন পসংসাৰসেন চাযং দ্ৰিক্খত্তুং ৰুত্তোতি ৰেদিতব্বো.

অথ ৰা অভিক্কন্তন্তি অতিইট্ঠং অতিমনাপং অতিসুন্দরন্তি ৰুত্তং হোতি. তত্থ একেন অভিক্কন্তসদ্দেন দেসনং থোমেতি, একেন অত্তনো পসাদং. অযঞ্হি এত্থ অধিপ্পাযো – ‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম, যদিদং ভোতো গোতমস্স ধম্মদেসনা, অভিক্কন্তং যদিদং ভোতো গোতমস্স ধম্মদেসনং আগম্ম মম পসাদো’’তি. ভগৰতোযেৰ ৰা ৰচনং দ্ৰে দ্ৰে অত্থে সন্ধায থোমেতি – ভোতো গোতমস্স ৰচনং অভিক্কন্তং দোসনাসনতো অভিক্কন্তং গুণাধিগমনতো, তথা সদ্ধাজননতো পঞ্ঞাজননতো, সাত্থতো সব্যঞ্জনতো, উত্তানপদতো গম্ভীরত্থতো, কণ্ণসুখতো হদযঙ্গমতো, অনত্তুক্কংসনতো অপরৰম্ভনতো, করুণাসীতলতো পঞ্ঞাৰদাততো, অপাথরমণীযতো ৰিমদ্দক্খমতো, সুয্যমানসুখতো ৰীমংসিযমানহিততোতি এৰমাদীহি যোজেতব্বং.

ততো পরম্পি চতূহি উপমাহি দেসনংযেৰ থোমেতি. তত্থ নিক্কুজ্জিতন্তি অধোমুখঠপিতং, হেট্ঠামুখজাতং ৰা. উক্কুজ্জেয্যাতি উপরিমুখং করেয্য. পটিচ্ছন্নন্তি তিণপণ্ণাদিপটিচ্ছাদিতং. ৰিৰরেয্যাতি উগ্ঘাটেয্য. মূল়্হস্সাতি দিসামূল়্হস্স. মগ্গং আচিক্খেয্যাতি হত্থে গহেত্ৰা এস মগ্গোতি ৰদেয্য. অন্ধকারেতি কাল়পক্খচাতুদ্দসী অড্ঢরত্ত-ঘনৰনসণ্ড-মেঘপটলেহি চতুরঙ্গে তমসি. অযং তাৰ অনুত্তানপদত্থো. অযং পন অধিপ্পাযযোজনা – যথা কোচি নিক্কুজ্জিতং উক্কুজ্জেয্য, এৰং সদ্ধম্মৰিমুখং অসদ্ধম্মে পতিট্ঠিতং মং অসদ্ধম্মা ৰুট্ঠাপেন্তেন; যথা পটিচ্ছন্নং ৰিৰরেয্য, এৰং কস্সপস্স ভগৰতো সাসনন্তরধানা পভুতি মিচ্ছাদিট্ঠিগহনপটিচ্ছন্নং সাসনং ৰিৰরন্তেন; যথা মূল়্হস্স মগ্গং আচিক্খেয্য, এৰং কুম্মগ্গমিচ্ছামগ্গপ্পটিপন্নস্স মে সগ্গমোক্খমগ্গং আচিক্খন্তেন; যথা অন্ধকারে তেলপজ্জোতং ধারেয্য, এৰং মোহন্ধকারে নিমুগ্গস্স মে বুদ্ধাদিরতনত্তযরূপানি অপস্সতো তপ্পটিচ্ছাদকমোহন্ধকারৰিদ্ধংসকদেসনাপজ্জোতং ধারেন্তেন, ময্হং ভোতা গোতমেন এতেহি পরিযাযেহি পকাসিতত্তা অনেকপরিযাযেন ধম্মো পকাসিতোতি.

দেসনানুমোদনকথা নিট্ঠিতা.

পসন্নাকারকথা

এৰং দেসনং থোমেত্ৰা ইমায দেসনায রতনত্তযে পসন্নচিত্তো পসন্নাকারং করোন্তো ‘‘এসাহ’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ এসাহন্তি এসো অহং. ভৰন্তং গোতমং সরণং গচ্ছামীতি ভৰন্তং গোতমং সরণন্তি গচ্ছামি; ভৰং মে গোতমো সরণং, পরাযণং, অঘস্স তাতা, হিতস্স চ ৰিধাতাতি ইমিনা অধিপ্পাযেন ভৰন্তং গোতমং গচ্ছামি ভজামি সেৰামি পযিরুপাসামি, এৰং ৰা জানামি বুজ্ঝামীতি. যেসঞ্হি ধাতূনং গতিঅত্থো, বুদ্ধিপি তেসং অত্থো; তস্মা ‘‘গচ্ছামী’’তি ইমস্স জানামি বুজ্ঝামীতি অযম্পি অত্থো ৰুত্তো. ধম্মঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চাতি এত্থ পন অধিগতমগ্গে সচ্ছিকতনিরোধে যথানুসিট্ঠং পটিপজ্জমানে চ চতূসু অপাযেসু অপতমানে ধারেতীতি ধম্মো; সো অত্থতো অরিযমগ্গো চেৰ নিব্বানঞ্চ. ৰুত্তং হেতং – ‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, ধম্মা সঙ্খতা, অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো তেসং অগ্গমক্খাযতী’’তি (অ. নি. ৪.৩৪) ৰিত্থারো. ন কেৰলঞ্চ অরিযমগ্গো চেৰ নিব্বানঞ্চ, অপি চ খো অরিযফলেহি সদ্ধিং পরিযত্তিধম্মোপি. ৰুত্তম্পি হেতং ছত্তমাণৰকৰিমানে

‘‘রাগৰিরাগমনেজমসোকং, ধম্মমসঙ্খতমপ্পটিকূলং;

মধুরমিমং পগুণং সুৰিভত্তং, ধম্মমিমং সরণত্থমুপেহী’’তি. (ৰি. ৰ. ৮৮৭);

এত্থ হি রাগৰিরাগোতি মগ্গো কথিতো. অনেজমসোকন্তি ফলং. ধম্মমসঙ্খতন্তি নিব্বানং. অপ্পটিকূলং মধুরমিমং পগুণং সুৰিভত্তন্তি পিটকত্তযেন ৰিভত্তা সব্বধম্মক্খন্ধাতি. দিট্ঠিসীলসঙ্ঘাতেন সংহতোতি সঙ্ঘো, সো অত্থতো অট্ঠঅরিযপুগ্গলসমূহো. ৰুত্তঞ্হেতং তস্মিংযেৰ ৰিমানে

‘‘যত্থ চ দিন্নমহপ্ফলমাহু, চতূসু সুচীসু পুরিসযুগেসু;

অট্ঠ চ পুগ্গলধম্মদসা তে, সঙ্ঘমিমং সরণত্থমুপেহী’’তি. (ৰি. ৰ. ৮৮৮);

ভিক্খূনং সঙ্ঘো ভিক্খুসঙ্ঘো. এত্তাৰতা চ ব্রাহ্মণো তীণি সরণগমনানি পটিৰেদেসি.

পসন্নাকারকথা নিট্ঠিতা.

সরণগমনকথা

ইদানি তেস্ৰেৰ তীসু সরণগমনেসু কোসল্লত্থং সরণং, সরণগমনং, যো সরণং গচ্ছতি,

সরণগমনপ্পভেদো, সরণগমনফলং, সংকিলেসো, ভেদোতি অযং ৰিধি ৰেদি তব্বো. সো পন ইধ ৰুচ্চমানো অতিভারিযং ৰিনযনিদানং করোতীতি ন ৰুত্তো. অত্থিকেহি পন পপঞ্চসূদনিযং ৰা মজ্ঝিমট্ঠকথাযং ভযভেরৰসুত্তৰণ্ণনতো (ম. নি. অট্ঠ. ১.৫৬) সুমঙ্গলৰিলাসিনিযং ৰা দীঘনিকাযট্ঠকথাযং (দী. নি. অট্ঠ. ১.২৫০) সরণৰণ্ণনতো গহেতব্বোতি.

সরণগমনকথা নিট্ঠিতা.

উপাসকত্তপটিৰেদনাকথা

উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতূতি মং ভৰং গোতমো ‘‘উপাসকো অয’’ন্তি এৰং ধারেতূতি অত্থো. উপাসকৰিধিকোসল্লত্থং পনেত্থ কো উপাসকো, কস্মা উপাসকোতি ৰুচ্চতি, কিমস্স সীলং, কো আজীৰো, কা ৰিপত্তি, কা সম্পত্তীতি ইদং পকিণ্ণকং ৰেদিতব্বং. তং অতিভারিযকরণতো ইধ ন ৰিভত্তং, অত্থিকেহি পন পপঞ্চসূদনিযং মজ্ঝিমট্ঠকথাযং (ম. নি. অট্ঠ. ১.৫৬) ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. অজ্জতগ্গেতি এত্থ অযং অগ্গসদ্দো আদিকোটিকোট্ঠাসসেট্ঠেসু দিস্সতি. ‘‘অজ্জতগ্গে, সম্ম দোৰারিক, আৰরামি দ্ৰারং নিগণ্ঠানং নিগণ্ঠীন’’ন্তিআদীসু (ম. নি. ২.৭০) হি আদিম্হি দিস্সতি. ‘‘তেনেৰ অঙ্গুলগ্গেন তং অঙ্গুলগ্গং পরামসেয্য (কথা. ৪৪১), উচ্ছগ্গং ৰেল়গ্গ’’ন্তিআদীসু কোটিযং. ‘‘অম্বিলগ্গং ৰা মধুরগ্গং ৰা তিত্তকগ্গং ৰা (সং. নি. ৫.৩৭৪) অনুজানামি, ভিক্খৰে, ৰিহারগ্গেন ৰা পরিৰেণগ্গেন ৰা ভাজেতু’’ন্তিআদীসু (চূল়ৰ. ৩১৮) কোট্ঠাসে. ‘‘যাৰতা, ভিক্খৰে, সত্তা অপদা ৰা দ্ৰিপদা ৰা…পে… তথাগতো তেসং অগ্গমক্খাযতী’’তিআদীসু (অ. নি. ৪.৩৪) সেট্ঠে. ইধ পনাযং আদিম্হি দট্ঠব্বো. তস্মা অজ্জতগ্গেতি অজ্জতং আদিং কত্ৰাতি এৰমেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. অজ্জতন্তি অজ্জভাৰন্তি ৰুত্তং হোতি. অজ্জদগ্গে ইচ্চেৰ ৰা পাঠো, দকারো পদসন্ধিকরো, অজ্জ অগ্গং কত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. পাণুপেতন্তি পাণেহি উপেতং, যাৰ মে জীৰিতং পৰত্ততি, তাৰ উপেতং অনঞ্ঞসত্থুকং তীহি সরণগমনেহি সরণগতং মং ভৰং গোতমো ধারেতু জানাতু, অহঞ্হি সচেপি মে তিখিণেন অসিনা সীসং ছিন্দেয্যুং, নেৰ বুদ্ধং ‘‘ন বুদ্ধো’’তি ৰা, ধম্মং ‘‘ন ধম্মো’’তি ৰা, সঙ্ঘং ‘‘ন সঙ্ঘো’’তি ৰা ৰদেয্যন্তি. এত্থ চ ব্রাহ্মণো পাণুপেতং সরণগতন্তি পুন সরণগমনং ৰদন্তো অত্তসন্নিয্যাতনং পকাসেতীতি ৰেদিতব্বো.

এৰং অত্তানং নিয্যাতেত্ৰা ভগৰন্তং সপরিসং উপট্ঠাতুকামো আহ – ‘‘অধিৰাসেতু চ মে ভৰং গোতমো ৰেরঞ্জাযং ৰস্সাৰাসং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’তি. কিং ৰুত্তং হোতি – উপাসকঞ্চ মং ভৰং গোতমো ধারেতু, অধিৰাসেতু চ মে ৰেরঞ্জাযং ৰস্সাৰাসং, তযো মাসে ৰেরঞ্জং উপনিস্সায মম অনুগ্গহত্থং ৰাসং সম্পটিচ্ছতূতি. অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেনাতি অথস্স ৰচনং সুত্ৰা ভগৰা কাযঙ্গং ৰা ৰাচঙ্গং ৰা অচোপেত্ৰা অব্ভন্তরেযেৰ খন্তিং চারেত্ৰা তুণ্হীভাৰেন অধিৰাসেসি; ব্রাহ্মণস্স অনুগ্গহত্থং মনসাৰ সম্পটিচ্ছীতি ৰুত্তং হোতি.

অথ খো ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো ভগৰতো অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰাতি অথ ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো সচে মে সমণো গোতমো নাধিৰাসেয্য, কাযেন ৰা ৰাচায ৰা পটিক্খিপেয্য. যস্মা পন অপ্পটিক্খিপিত্ৰা অব্ভন্তরে খন্তিং ধারেসি, তস্মা মে মনসাৰ অধিৰাসেসীতি এৰং আকারসল্লক্খণকুসলতায ভগৰতো অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা, অত্তনো নিসিন্নাসনতো ৰুট্ঠায চতূসু দিসাসু ভগৰন্তং সক্কচ্চং ৰন্দিত্ৰা তিক্খত্তুং পদক্খিণং কত্ৰা আগতকালতো পভুতি জাতিমহল্লকব্রাহ্মণানং অভিৰাদনাদীনি ন করোতীতি ৰিগরহিত্ৰাপি ইদানি ৰিঞ্ঞাতবুদ্ধগুণো কাযেন ৰাচায মনসা চ অনেকক্খত্তুং ৰন্দন্তোপি অতিত্তোযেৰ হুত্ৰা দসনখসমোধানসমুজ্জলং অঞ্জলিং পগ্গয্হ সিরস্মিং পতিট্ঠাপেত্ৰা যাৰ দস্সনৰিসযো তাৰ পটিমুখোযেৰ অপক্কমিত্ৰা দস্সনৰিসযং ৰিজহনট্ঠানে ৰন্দিত্ৰা পক্কামি.

উপাসকত্তপটিৰেদনাকথা নিট্ঠিতা.

দুব্ভিক্খকথা

১৬. তেন খো পন সমযেন ৰেরঞ্জা দুব্ভিক্খা হোতীতি যস্মিং সমযে ৰেরঞ্জেন ব্রাহ্মণেন ভগৰা ৰেরঞ্জং উপনিস্সায ৰস্সাৰাসং যাচিতো, তেন সমযেন ৰেরঞ্জা দুব্ভিক্খা হোতি. দুব্ভিক্খাতি দুল্লভভিক্খা; সা পন দুল্লভভিক্খতা যত্থ মনুস্সা অস্সদ্ধা হোন্তি অপ্পসন্না, তত্থ সুসস্সকালেপি অতিসমগ্ঘেপি পুব্বণ্ণাপরণ্ণে হোতি. ৰেরঞ্জাযং পন যস্মা ন তথা অহোসি, অপিচ খো দুসস্সতায ছাতকদোসেন অহোসি তস্মা তমত্থং দস্সেন্তো দ্ৰীহিতিকাতিআদিমাহ. তত্থ দ্ৰীহিতিকাতি দ্ৰিধা পৰত্তঈহিতিকা. ঈহিতং নাম ইরিযা দ্ৰিধা পৰত্তা – চিত্তইরিযা, চিত্তঈহা. ‘‘এত্থ লচ্ছাম নু খো কিঞ্চি ভিক্খমানা ন লচ্ছামা’’তি, ‘‘জীৰিতুং ৰা সক্খিস্সাম নু খো নো’’তি অযমেত্থ অধিপ্পাযো.

অথ ৰা দ্ৰীহিতিকাতি দুজ্জীৰিকা, ঈহিতং ঈহা ইরিযনং পৰত্তনং জীৰিতন্তিআদীনি পদানি একত্থানি. তস্মা দুক্খেন ঈহিতং এত্থ পৰত্ততীতি দ্ৰীহিতিকাতি অযমেত্থ পদত্থো. সেতট্ঠিকাতি সেতকানি অট্ঠীনি এত্থাতি সেতট্ঠিকা. দিৰসম্পি যাচিত্ৰা কিঞ্চি অলদ্ধা মতানং কপণমনুস্সানং অহিচ্ছত্তকৰণ্ণেহি অট্ঠীহি তত্র তত্র পরিকিণ্ণাতি ৰুত্তং হোতি. সেতট্টিকাতিপি পাঠো. তস্সত্থো – সেতা অট্টি এত্থাতি সেতট্টিকা. অট্টীতি আতুরতা ব্যাধি রোগো. তত্থ চ সস্সানং গব্ভগ্গহণকালে সেতকরোগেন উপহতমেৰ পচ্ছিন্নখীরং অগ্গহিততণ্ডুলং পণ্ডরপণ্ডরং সালিসীসং ৰা যৰগোধূমসীসং ৰা নিক্খমতি, তস্মা ‘‘সেতট্টিকা’’তি ৰুচ্চতি.

ৰপ্পকালে সুট্ঠু অভিসঙ্খরিত্ৰাপি ৰুত্তসস্সং তত্থ সলাকা এৰ সম্পজ্জতীতি সলাকাৰুত্তা; সলাকায ৰা তত্থ জীৰিতং পৰত্তেন্তীতি সলাকাৰুত্তা. কিং ৰুত্তং হোতি? তত্থ কির ধঞ্ঞৰিক্কযকানং সন্তিকং কযকেসু গতেসু দুব্বলমনুস্সে অভিভৰিত্ৰা বলৰমনুস্সাৰ ধঞ্ঞং কিণিত্ৰা গচ্ছন্তি. দুব্বলমনুস্সা অলভমানা মহাসদ্দং করোন্তি. ধঞ্ঞৰিক্কযকা ‘‘সব্বেসং সঙ্গহং করিস্সামা’’তি ধঞ্ঞকরণট্ঠানে ধঞ্ঞমাপকং নিসীদাপেত্ৰা একপস্সে ৰণ্ণজ্ঝক্খং নিসীদাপেসুং. ধঞ্ঞত্থিকা ৰণ্ণজ্ঝক্খস্স সন্তিকং গচ্ছন্তি. সো আগতপটিপাটিযা মূলং গহেত্ৰা ‘‘ইত্থন্নামস্স এত্তকং দাতব্ব’’ন্তি সলাকং লিখিত্ৰা দেতি, তে তং গহেত্ৰা ধঞ্ঞমাপকস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা দিন্নপটিপাটিযা ধঞ্ঞং গণ্হন্তি. এৰং সলাকায তত্থ জীৰিতং পৰত্তেন্তীতি সলাকাৰুত্তা.

সুকরা উঞ্ছেন পগ্গহেন যাপেতুন্তি পগ্গহেন যো উঞ্ছো, তেন যাপেতুং ন সুকরা. পত্তং গহেত্ৰা যং অরিযা উঞ্ছং করোন্তি, ভিক্খাচরিযং চরন্তি, তেন উঞ্ছেন যাপেতুং ন সুকরাতি ৰুত্তং হোতি. তদা কির তত্থ সত্তট্ঠগামে পিণ্ডায চরিত্ৰা একদিৰসম্পি যাপনমত্তং ন লভন্তি.

তেন খো পন সমযেন উত্তরাপথকা অস্সৰাণিজা…পে… অস্সোসি খো ভগৰা উদুক্খলসদ্দন্তি – তেনাতি যস্মিং সমযে ভগৰা ৰেরঞ্জং উপনিস্সায ৰস্সাৰাসং উপগতো তেন সমযেন. উত্তরাপথৰাসিকা উত্তরাপথতো ৰা আগতত্তা এৰং লদ্ধৰোহারা অস্সৰাণিজা উত্তরাপথে অস্সানং উট্ঠানট্ঠানে পঞ্চ অস্সসতানি গহেত্ৰা দিগুণং তিগুণং লাভং পত্থযমানা দেসন্তরং গচ্ছন্তা তেহি অত্তনো ৰিক্কাযিকভণ্ডভূতেহি পঞ্চমত্তেহি অস্সসতেহি ৰেরঞ্জং ৰস্সাৰাসং উপগতা হোন্তি. কস্মা? ন হি সক্কা তস্মিং দেসে ৰস্সিকে চত্তারো মাসে অদ্ধানং পটিপজ্জিতুং. উপগচ্ছন্তা চ বহিনগরে উদকেন অনজ্ঝোত্থরণীযে ঠানে অত্তনো চ ৰাসাগারানি অস্সানঞ্চ মন্দিরং কারাপেত্ৰা ৰতিযা পরিক্খিপিংসু. তানি তেসং ৰসনট্ঠানানি ‘‘অস্সমণ্ডলিকাযো’’তি পঞ্ঞাযিংসু. তেনাহ – ‘‘তেহি অস্সমণ্ডলিকাসু ভিক্খূনং পত্থপত্থপুলকং পঞ্ঞত্তং হোতী’’তি. পত্থপত্থপুলকন্তি একমেকস্স ভিক্খুনো পত্থপত্থপমাণং পুলকং. পত্থো নাম নাল়িমত্তং হোতি, একস্স পুরিসস্স অলং যাপনায. ৰুত্তম্পি হেতং – ‘‘পত্থোদনো নালমযং দুৰিন্ন’’ন্তি (জা. ২.২১.১৯২). পুলকং নাম নিত্থুসং কত্ৰা উস্সেদেত্ৰা গহিতযৰতণ্ডুলা ৰুচ্চন্তি. যদি হি সথুসা হোন্তি, পাণকা ৰিজ্ঝন্তি, অদ্ধানক্খমা ন হোন্তি. তস্মা তে ৰাণিজা অদ্ধানক্খমং কত্ৰা যৰতণ্ডুলমাদায অদ্ধানং পটিপজ্জন্তি ‘‘যত্থ অস্সানং খাদনীযং তিণং দুল্লভং ভৰিস্সতি, তত্থেতং অস্সভত্তং ভৰিস্সতী’’তি.

কস্মা পন তেহি তং ভিক্খূনং পঞ্ঞত্তন্তি? ৰুচ্চতে – ‘‘ন হি তে দক্খিণাপথমনুস্সা ৰিয অস্সদ্ধা অপ্পসন্না, তে পন সদ্ধা পসন্না বুদ্ধমামকা, ধম্মমামকা, সঙ্ঘমামকা; তে পুব্বণ্হসমযং কেনচিদেৰ করণীযেন নগরং পৰিসন্তা দ্ৰে তযো দিৰসে অদ্দসংসু সত্তট্ঠ ভিক্খূ সুনিৰত্থে সুপারুতে ইরিযাপথসম্পন্নে সকলম্পি নগরং পিণ্ডায চরিত্ৰা কিঞ্চি অলভমানে. দিস্ৰান নেসং এতদহোসি – ‘‘অয্যা ইমং নগরং উপনিস্সায ৰস্সং উপগতা; ছাতকঞ্চ ৰত্ততি, ন চ কিঞ্চি লভন্তি, অতিৰিয কিলমন্তি. মযঞ্চম্হ আগন্তুকা, ন সক্কোম নেসং দেৰসিকং যাগুঞ্চ ভত্তঞ্চ পটিযাদেতুং. অম্হাকং পন অস্সা সাযঞ্চ পাতো চ দ্ৰিক্খত্তুং ভত্তং লভন্তি. যংনূন মযং একমেকস্স অস্সস্স পাতরাসভত্ততো একমেকস্স ভিক্খুনো পত্থপত্থপুলকং দদেয্যাম. এৰং অয্যা চ ন কিলমিস্সন্তি, অস্সা চ যাপেস্সন্তী’’তি. তে ভিক্খূনং সন্তিকং গন্ত্ৰা এতমত্থং আরোচেত্ৰা ‘‘ভন্তে, তুম্হে পত্থপত্থপুলকং পটিগ্গহেত্ৰা যং ৰা তং ৰা কত্ৰা পরিভুঞ্জথা’’তি যাচিত্ৰা দেৰসিকং পত্থপত্থপুলকং পঞ্ঞপেসুং. তেন ৰুত্তং – ‘‘তেহি অস্সমণ্ডলিকাসু ভিক্খূনং পত্থপত্থপুলকং পঞ্ঞত্তং হোতী’’তি.

পঞ্ঞত্তন্তি নিচ্চভত্তসঙ্খেপেন ঠপিতং. ইদানি ভিক্খূ পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰাতিআদীসু পুব্বণ্হসমযন্তি দিৰসস্স পুব্বভাগসমযং, পুব্বণ্হসমযেতি অত্থো. পুব্বণ্হে ৰা সমযং পুব্বণ্হসমযং, পুব্বণ্হে একং খণন্তি ৰুত্তং হোতি. এৰং অচ্চন্তসংযোগে উপযোগৰচনং লব্ভতি. নিৰাসেত্ৰাতি পরিদহিত্ৰা, ৰিহারনিৰাসনপরিৰত্তনৰসেনেতং ৰেদিতব্বং. ন হি তে ততো পুব্বে অনিৰত্থা অহেসুং. পত্তচীৰরমাদাযাতি পত্তং হত্থেহি চীৰরং কাযেন আদিযিত্ৰা সম্পটিচ্ছাদেত্ৰা, ধারেত্ৰাতি অত্থো. যেন ৰা তেন ৰা হি পকারেন গণ্হন্তা আদাযইচ্চেৰ ৰুচ্চন্তি, যথা ‘‘সমাদাযেৰ পক্কমতী’’তি (দী. নি. ১.২১). পিণ্ডং অলভমানাতি সকলম্পি ৰেরঞ্জং চরিত্ৰা তিট্ঠতু পিণ্ডো, অন্তমসো ‘‘অতিচ্ছথা’’তি ৰাচম্পি অলভমানা.

পত্থপত্থপুলকং আরামং আহরিত্ৰাতি গতগতট্ঠানে লদ্ধং একমেকং পত্থপত্থপুলকং গহেত্ৰা আরামং নেত্ৰা. উদুক্খলে কোট্টেত্ৰা কোট্টেত্ৰা পরিভুঞ্জন্তীতি থেরানং কোচি কপ্পিযকারকো নত্থি, যো নেসং তং গহেত্ৰা যাগুং ৰা ভত্তং ৰা পচেয্য. সামম্পি পচনং সমণসারুপ্পং ন হোতি ন চ ৰট্টতি. তে এৰং নো সল্লহুকৰুত্তিতা চ ভৰিস্সতি, সামপাকপরিমোচনঞ্চাতি অট্ঠ অট্ঠ জনা ৰা দস দস জনা ৰা একতো হুত্ৰা উদুক্খলে কোট্টেত্ৰা কোট্টেত্ৰা সকং সকং পটিৰীসং উদকেন তেমেত্ৰা পরিভুঞ্জন্তি. এৰং পরিভুঞ্জিত্ৰা অপ্পোস্সুক্কা সমণধম্মং করোন্তি. ভগৰতো পন তে অস্সৰাণিজা পত্থপুলকঞ্চ দেন্তি, তদুপিযঞ্চ সপ্পিমধুসক্করং. তং আযস্মা আনন্দো আহরিত্ৰা সিলাযং পিসতি. পুঞ্ঞৰতা পণ্ডিতপুরিসেন কতং মনাপমেৰ হোতি. অথ নং পিসিত্ৰা সপ্পিআদীহি সম্মা যোজেত্ৰা ভগৰতো উপনামেসি. অথেত্থ দেৰতা দিব্বোজং পক্খিপন্তি. তং ভগৰা পরিভুঞ্জতি. পরিভুঞ্জিত্ৰা ফলসমাপত্তিযা কালং অতিনামেতি. ন ততো পট্ঠায পিণ্ডায চরতি.

কিং পনানন্দত্থেরো তদা ভগৰতো উপট্ঠাকো হোতীতি? হোতি, নো চ খো উপট্ঠাকট্ঠানং লদ্ধা. ভগৰতো হি পঠমবোধিযং ৰীসতিৰস্সন্তরে নিবদ্ধুপট্ঠাকো নাম নত্থি. কদাচি নাগসমালত্থেরো ভগৰন্তং উপট্ঠাসি, কদাচি নাগিতত্থেরো, কদাচি মেঘিযত্থেরো, কদাচি উপৰাণত্থেরো, কদাচি সাগতত্থেরো, কদাচি সুনক্খত্তো লিচ্ছৰিপুত্তো. তে অত্তনো রুচিযা উপট্ঠহিত্ৰা যদা ইচ্ছন্তি তদা পক্কমন্তি. আনন্দত্থেরো তেসু তেসু উপট্ঠহন্তেসু অপ্পোস্সুক্কো হোতি, পক্কন্তেসু সযমেৰ ৰত্তপটিপত্তিং করোতি. ভগৰাপি কিঞ্চাপি মে ঞাতিসেট্ঠো উপট্ঠাকট্ঠানং ন তাৰ লভতি, অথ খো এৰরূপেসু ঠানেসু অযমেৰ পতিরূপোতি অধিৰাসেসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘আযস্মা পনানন্দো পত্থপুলকং সিলাযং পিসিত্ৰা ভগৰতো উপনামেসি, তং ভগৰা পরিভুঞ্জতী’’তি.

ননু চ মনুস্সা দুব্ভিক্খকালে অতিৰিয উস্সাহজাতা পুঞ্ঞানি করোন্তি, অত্তনা অভুঞ্জিত্ৰাপি ভিক্খূনং দাতব্বং মঞ্ঞন্তি. তে তদা কস্মা কটচ্ছুভিক্খম্পি ন অদংসু? অযঞ্চ ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো মহতা উস্সাহেন ভগৰন্তং ৰস্সাৰাসং যাচি, সো কস্মা ভগৰতো অত্থিভাৰম্পি ন জানাতীতি? ৰুচ্চতে – মারাৰট্টনায. ৰেরঞ্জঞ্হি ব্রাহ্মণং ভগৰতো সন্তিকা পক্কন্তমত্তমেৰ সকলঞ্চ নগরং সমন্তা চ যোজনমত্তং যত্থ সক্কা পুরেভত্তং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্চাগন্তুং, তং সব্বং মারো আৰট্টেত্ৰা মোহেত্ৰা সব্বেসং অসল্লক্খণভাৰং কত্ৰা পক্কামি. তস্মা ন কোচি অন্তমসো সামীচিকম্মম্পি কত্তব্বং মঞ্ঞিত্থ.

কিং পন ভগৰাপি মারাৰট্টনং অজানিত্ৰাৰ তত্থ ৰস্সং উপগতোতি? নো অজানিত্ৰা. অথ কস্মা চম্পা-সাৰত্থি-রাজগহাদীনং অঞ্ঞতরস্মিং ন উপগতোতি? তিট্ঠন্তু চম্পা-সাৰত্থি-রাজগহাদীনি, সচেপি ভগৰা তস্মিং সংৰচ্ছরে উত্তরকুরুং ৰা তিদসপুরং ৰা গন্ত্ৰা ৰস্সং উপগচ্ছেয্য, তম্পি মারো আৰট্টেয্য. সো কির তং সংৰচ্ছরং অতিৰিয আঘাতেন পরিযুট্ঠিতচিত্তো অহোসি. ইধ পন ভগৰা ইমং অতিরেককারণং অদ্দস – ‘‘অস্সৰাণিজা ভিক্খূনং সঙ্গহং করিস্সন্তী’’তি. তস্মা ৰেরঞ্জাযমেৰ ৰস্সং উপগচ্ছি.

কিং পন মারো ৰাণিজকে আৰট্টেতুং ন সক্কোতীতি? নো ন সক্কোতি, তে পন আৰট্টিতপরিযোসানে আগমিংসু. পটিনিৰত্তিত্ৰা কস্মা ন আৰট্টেতীতি? অৰিসহতায. ন হি সো তথাগতস্স অভিহটভিক্খায নিবদ্ধদানস্স অপ্পিতৰত্তস্স অন্তরাযং কাতুং ৰিসহতি. চতুন্নঞ্হি ন সক্কা অন্তরাযো কাতুং. কতমেসং চতুন্নং? তথাগতস্স অভিহটভিক্খাসঙ্খেপেন ৰা নিবদ্ধদানস্স অপ্পিতৰত্তসঙ্খেপেন ৰা পরিচ্চত্তানং চতুন্নং পচ্চযানং ন সক্কা কেনচি অন্তরাযো কাতুং. বুদ্ধানং জীৰিতস্স ন সক্কা কেনচি অন্তরাযো কাতুং. অসীতিযা অনুব্যঞ্জনানং ব্যামপ্পভায ৰা ন সক্কা কেনচি অন্তরাযো কাতুং. চন্দিমসূরিযদেৰব্রহ্মানম্পি হি পভা তথাগতস্স অনুব্যঞ্জনব্যামপ্পভাপ্পদেসং পত্ৰা ৰিহতানুভাৰা হোন্তি. বুদ্ধানং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স ন সক্কা কেনচি অন্তরাযো কাতুন্তি ইমেসং চতুন্নং ন সক্কা কেনচি অন্তরাযো কাতুং. তস্মা মারেন অকতন্তরাযং ভিক্খং ভগৰা সসাৰকসঙ্ঘো তদা পরিভুঞ্জতীতি ৰেদিতব্বো.

এৰং পরিভুঞ্জন্তো চ একদিৰসং অস্সোসি খো ভগৰা উদুক্খলসদ্দন্তি ভগৰা পত্থপত্থপুলকং কোট্টেন্তানং ভিক্খূনং মুসলসঙ্ঘট্টজনিতং উদুক্খলসদ্দং সুণি. ততো পরং জানন্তাপি তথাগতাতি এৰমাদি যং পরতো ‘‘কিন্নু খো সো, আনন্দ, উদুক্খলসদ্দো’’তি পুচ্ছি, তস্স পরিহারদস্সনত্থং ৰুত্তং. তত্রাযং সঙ্খেপৰণ্ণনা – তথাগতা নাম জানন্তাপি সচে তাদিসং পুচ্ছাকারণং হোতি, পুচ্ছন্তি. সচে পন তাদিসং পুচ্ছাকারণং নত্থি, জানন্তাপি ন পুচ্ছন্তি. যস্মা পন বুদ্ধানং অজাননং নাম নত্থি, তস্মা অজানন্তাপীতি ন ৰুত্তং. কালং ৰিদিত্ৰা পুচ্ছন্তীতি সচে তস্সা পুচ্ছায সো কালো হোতি, এৰং তং কালং ৰিদিত্ৰা পুচ্ছন্তি; সচে ন হোতি, এৰম্পি কালং ৰিদিত্ৰাৰ ন পুচ্ছন্তি. এৰং পুচ্ছন্তাপি চ অত্থসংহিতং তথাগতা পুচ্ছন্তি, যং অত্থনিস্সিতং কারণনিস্সিতং, তদেৰ পুচ্ছন্তি, নো অনত্থসংহিতং. কস্মা? যস্মা অনত্থসংহিতে সেতুঘাতো তথাগতানং. সেতু ৰুচ্চতি মগ্গো, মগ্গেনেৰ তাদিসস্স ৰচনস্স ঘাতো, সমুচ্ছেদোতি ৰুত্তং হোতি.

ইদানি অত্থসংহিতন্তি এত্থ যং অত্থসন্নিস্সিতং ৰচনং তথাগতা পুচ্ছন্তি, তং দস্সেন্তো ‘‘দ্ৰীহাকারেহী’’তি আদিমাহ. তত্থ আকারেহীতি কারণেহি. ধম্মং ৰা দেসেস্সামাতি অট্ঠুপ্পত্তিযুত্তং সুত্তং ৰা পুব্বচরিতকারণযুত্তং জাতকং ৰা কথযিস্সাম. সাৰকানং ৰা সিক্খাপদং পঞ্ঞপেস্সামাতি সাৰকানং ৰা তায পুচ্ছায ৰীতিক্কমং পাকটং কত্ৰা গরুকং ৰা লহুকং ৰা সিক্খাপদং পঞ্ঞপেস্সাম আণং ঠপেস্সামাতি.

অথ খো ভগৰা…পে… এতমত্থং আরোচেসীতি এত্থ নত্থি কিঞ্চি ৰত্তব্বং. পুব্বে ৰুত্তমেৰ হি ভিক্খূনং পত্থপত্থপুলকপটিলাভং সল্লহুকৰুত্তিতং সামপাকপরিমোচনঞ্চ আরোচেন্তো এতমত্থং আরোচেসীতি ৰুচ্চতি. ‘‘সাধু সাধু, আনন্দা’’তি ইদং পন ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং সম্পহংসেন্তো আহ. সাধুকারং পন দত্ৰা দ্ৰীসু আকারেসু একং গহেত্ৰা ধম্মং দেসেন্তো আহ – ‘‘তুম্হেহি, আনন্দ, সপ্পুরিসেহি ৰিজিতং, পচ্ছিমা জনতা সালিমংসোদনং অতিমঞ্ঞিস্সতী’’তি. তত্রাযমধিপ্পাযো – তুম্হেহি, আনন্দ, সপ্পুরিসেহি এৰং দুব্ভিক্খে দুল্লভপিণ্ডে ইমায সল্লহুকৰুত্তিতায ইমিনা চ সল্লেখেন ৰিজিতং. কিং ৰিজিতন্তি? দুব্ভিক্খং ৰিজিতং, লোভো ৰিজিতো, ইচ্ছাচারো ৰিজিতো. কথং? ‘‘অযং ৰেরঞ্জা দুব্ভিক্খা, সমন্ততো পন অনন্তরা গামনিগমা ফলভারনমিতসস্সা সুভিক্খা সুলভপিণ্ডা. এৰং সন্তেপি ভগৰা ইধেৰ অম্হে নিগ্গণ্হিত্ৰা ৰসতী’’তি একভিক্খুস্সপি চিন্তা ৰা ৰিঘাতো ৰা নত্থি. এৰং তাৰ দুব্ভিক্খং ৰিজিতং অভিভূতং অত্তনো ৰসে ৰত্তিতং.

কথং লোভো ৰিজিতো? ‘‘অযং ৰেরঞ্জা দুব্ভিক্খা, সমন্ততো পন অনন্তরা গামনিগমা ফলভারনমিতসস্সা সুভিক্খা সুলভপিণ্ডা. হন্দ মযং তত্থ গন্ত্ৰা পরিভুঞ্জিস্সামা’’তি লোভৰসেন একভিক্খুনাপি রত্তিচ্ছেদো ৰা ‘‘পচ্ছিমিকায তত্থ ৰস্সং উপগচ্ছামা’’তি ৰস্সচ্ছেদো ৰা ন কতো. এৰং লোভো ৰিজিতো.

কথং ইচ্ছাচারো ৰিজিতো? অযং ৰেরঞ্জা দুব্ভিক্খা, ইমে চ মনুস্সা অম্হে দ্ৰে তযো মাসে ৰসন্তেপি ন কিস্মিঞ্চি মঞ্ঞন্তি. যংনূন মযং গুণৰাণিজ্জং কত্ৰা ‘‘অসুকো ভিক্খু পঠমস্স ঝানস্স লাভী…পে… অসুকো ছল়ভিঞ্ঞোতি এৰং মনুস্সানং অঞ্ঞমঞ্ঞং পকাসেত্ৰা কুচ্ছিং পটিজগ্গিত্ৰা পচ্ছা সীলং অধিট্ঠহেয্যামা’’তি একভিক্খুনাপি এৰরূপা ইচ্ছা ন উপ্পাদিতা. এৰং ইচ্ছাচারো ৰিজিতো অভিভূতো অত্তনো ৰসে ৰত্তিতোতি.

অনাগতে পন পচ্ছিমা জনতা ৰিহারে নিসিন্না অপ্পকসিরেনেৰ লভিত্ৰাপি ‘‘কিং ইদং উত্তণ্ডুলং অতিকিলিন্নং অলোণং অতিলোণং অনম্বিলং অচ্চম্বিলং, কো ইমিনা অত্থো’’তি আদিনা নযেন সালিমংসোদনং অতিমঞ্ঞিস্সতি, ওঞ্ঞাতং অৰঞ্ঞাতং করিস্সতি. অথ ৰা জনপদো নাম ন সব্বকালং দুব্ভিক্খো হোতি. একদা দুব্ভিক্খো হোতি, একদা সুভিক্খো হোতি. স্ৰাযং যদা সুভিক্খো ভৰিস্সতি, তদা তুম্হাকং সপ্পুরিসানং ইমায পটিপত্তিযা পসন্না মনুস্সা ভিক্খূনং যাগুখজ্জকাদিপ্পভেদেন অনেকপ্পকারং সালিৰিকতিং মংসোদনঞ্চ দাতব্বং মঞ্ঞিস্সন্তি. তং তুম্হে নিস্সায উপ্পন্নং সক্কারং তুম্হাকং সব্রহ্মচারীসঙ্খাতা পচ্ছিমা জনতা তুম্হাকং অন্তরে নিসীদিত্ৰা অনুভৰমানাৰ অতিমঞ্ঞিস্সতি, তপ্পচ্চযং মানঞ্চ ওমানঞ্চ করিস্সতি. কথং? কস্মা এত্তকং পক্কং, কিং তুম্হাকং ভাজনানি নত্থি, যত্থ অত্তনো সন্তকং পক্খিপিত্ৰা ঠপেয্যাথাতি.

দুব্ভিক্খকথা নিট্ঠিতা.

মহামোগ্গল্লানস্সসীহনাদকথা

১৭. অথ খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানোতিআদীসু আযস্মাতি পিযৰচনমেতং, গরুগারৰসপ্পতিস্সাধিৰচনমেতং. মহামোগ্গল্লানোতি মহা চ সো গুণমহন্ততায মোগ্গল্লানো চ গোত্তেনাতি মহামোগ্গল্লানো. এতদৰোচাতি এতং অৰোচ. ইদানি ৰত্তব্বং ‘‘এতরহি ভন্তে’’তিআদিৰচনং দস্সেতি. কস্মা অৰোচ? থেরো কির পব্বজিত্ৰা সত্তমে দিৰসে সাৰকপারমিঞাণস্স মত্থকং পত্তো, সত্থারাপি মহিদ্ধিকতায এতদগ্গে ঠপিতো. সো তং অত্তনো মহিদ্ধিকতং নিস্সায চিন্তেসি – ‘‘অযং ৰেরঞ্জা দুব্ভিক্খা, ভিক্খূ চ কিলমন্তি, যংনূনাহং পথৰিং পরিৰত্তেত্ৰা ভিক্খূ পপ্পটকোজং ভোজেয্য’’ন্তি. অথস্স এতদহোসি – ‘‘সচে পনাহং ভগৰতো সন্তিকে ৰিহরন্তো ভগৰন্তং অযাচিত্ৰা এৰং করেয্যং, ন মেতং অস্স পতিরূপং; যুগগ্গাহো ৰিয ভগৰতা সদ্ধিং কতো ভৰেয্যা’’তি. তস্মা যাচিতুকামো আগন্ত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ.

হেট্ঠিমতলং সম্পন্নন্তি পথৰিযা কির হেট্ঠিমতলে পথৰিমণ্ডো পথৰোজো পথৰি-পপ্পটকো অত্থি, তং সন্ধায ৰদতি. তত্থ সম্পন্নন্তি মধুরং, সাদুরসন্তি অত্থো. যথেৰ হি ‘‘তত্রস্স রুক্খো সম্পন্নফলো চ উপপন্নফলো চা’’তি (ম. নি. ২.৪৮) এত্থ মধুরফলোতি অত্থো; এৰমিধাপি সম্পন্নন্তি মধুরং সাদুরসন্তি ৰেদিতব্বং. সেয্যথাপি খুদ্দমধুং অনীল়কন্তি ইদং পনস্স মধুরতায ওপম্মনিদস্সনত্থং ৰুত্তং. খুদ্দমধুন্তি খুদ্দকমক্খিকাহি কতমধু. অনীল়কন্তি নিম্মক্খিকং নিম্মক্খিকণ্ডকং পরিসুদ্ধং. এতং কির মধু সব্বমধূহি অগ্গঞ্চ সেট্ঠঞ্চ সুরসঞ্চ ওজৰন্তঞ্চ. তেনাহ – ‘‘সেয্যথাপি খুদ্দমধুং অনীল়কং এৰমস্সাদ’’ন্তি.

সাধাহং, ভন্তেতি সাধু অহং, ভন্তে. এত্থ সাধূতি আযাচনৰচনমেতং. পথৰিপরিৰত্তনং আযাচন্তো হি থেরো ভগৰন্তং এৰমাহ. পরিৰত্তেয্যন্তি উক্কুজ্জেয্যং, হেট্ঠিমতলং উপরিমং করেয্যং. কস্মা? এৰঞ্হি কতে সুখেন ভিক্খূ পপ্পটকোজং পথৰিমণ্ডং পরিভুঞ্জিস্সন্তীতি. অথ ভগৰা অননুঞ্ঞাতুকামোপি থেরং সীহনাদং নদাপেতুং পুচ্ছি – ‘‘যে পন তে, মোগ্গল্লান, পথৰিনিস্সিতা পাণা তে কথং করিস্সসী’’তি. যে পথৰিনিস্সিতা গামনিগমাদীসু পাণা, তে পথৰিযা পরিৰত্তিযমানায আকাসে সণ্ঠাতুং অসক্কোন্তে কথং করিস্সসি, কত্থ ঠপেস্সসীতি? অথ থেরো ভগৰতা এতদগ্গে ঠপিতভাৰানুরূপং অত্তনো ইদ্ধানুভাৰং পকাসেন্তো ‘‘একাহং, ভন্তে’’তিআদিমাহ. তস্সত্থো – একং অহং ভন্তে হত্থং যথা অযং মহাপথৰী এৰং অভিনিম্মিনিস্সামি, পথৰিসদিসং করিস্সামি. এৰং কত্ৰা যে পথৰিনিস্সিতা পাণা তে একস্মিং হত্থতলে ঠিতে পাণে ততো দুতিযহত্থতলে সঙ্কামেন্তো ৰিয তত্থ সঙ্কামেস্সামীতি.

অথস্স ভগৰা আযাচনং পটিক্খিপন্তো ‘‘অলং মোগ্গল্লানা’’তিআদিমাহ. তত্থ অলন্তি পটিক্খেপৰচনং. ৰিপল্লাসম্পি সত্তা পটিলভেয্যুন্তি ৰিপরীতগ্গাহম্পি সত্তা সম্পাপুণেয্যুং. কথং? অযং নু খো পথৰী, উদাহু ন অযন্তি. অথ ৰা অম্হাকং নু খো অযং গামো, উদাহু অঞ্ঞেস’’ন্তি. এৰং নিগমজনপদখেত্তারামাদীসু. ন ৰা এস ৰিপল্লাসো, অচিন্তেয্যো হি ইদ্ধিমতো ইদ্ধিৰিসযো. এৰং পন ৰিপল্লাসং পটিলভেয্যুং – ইদং দুব্ভিক্খং নাম ন ইদানিযেৰ হোতি, অনাগতেপি ভৰিস্সতি. তদা ভিক্খূ তাদিসং ইদ্ধিমন্তং সব্রহ্মচারিং কুতো লভিস্সন্তি? তে সোতাপন্ন-সকদাগামি-অনাগামি-সুক্খৰিপস্সক-ঝানলাভি-পটিসম্ভিদাপ্পত্তখীণাসৰাপি সমানা ইদ্ধিবলাভাৰা পরকুলানি পিণ্ডায উপসঙ্কমিস্সন্তি. তত্র মনুস্সানং এৰং ভৰিস্সতি – ‘‘বুদ্ধকালে ভিক্খূ সিক্খাসু পরিপূরকারিনো অহেসুং. তে গুণে নিব্বত্তেত্ৰা দুব্ভিক্খকালে পথৰিং পরিৰত্তেত্ৰা পপ্পটকোজং পরিভুঞ্জিংসু. ইদানি পন সিক্খায পরিপূরকারিনো নত্থি. যদি সিযুং, তথেৰ করেয্যুং. ন অম্হাকং যং কিঞ্চি পক্কং ৰা আমং ৰা খাদিতুং দদেয্যু’’ন্তি. এৰং তেসুযেৰ অরিযপুগ্গলেসু ‘‘নত্থি অরিযপুগ্গলা’’তি ইমং ৰিপল্লাসং পটিলভেয্যুং. ৰিপল্লাসৰসেন চ অরিযে গরহন্তা উপৰদন্তা অপাযুপগা ভৰেয্যুং. তস্মা মা তে রুচ্চি পথৰিং পরিৰত্তেতুন্তি.

অথ থেরো ইমং যাচনং অলভমানো অঞ্ঞং যাচন্তো ‘‘সাধু, ভন্তে’’তিআদিমাহ. তম্পিস্স ভগৰা পটিক্খিপন্তো ‘‘অলং মোগ্গল্লানা’’তিআদিমাহ. তত্থ কিঞ্চাপি ন ৰুত্তং ‘‘ৰিপল্লাসম্পি সত্তা পটিলভেয্যু’’ন্তি, অথ খো পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ গহেতব্বং; অত্থোপি চস্স ৰুত্তসদিসমেৰ ৰেদিতব্বো. যদি পন ভগৰা অনুজানেয্য, থেরো কিং করেয্যাতি? মহাসমুদ্দং একেন পদৰীতিহারেন অতিক্কমিতব্বং মাতিকামত্তং অধিট্ঠহিত্ৰা নল়েরুপুচিমন্দতো উত্তরকুরুঅভিমুখং মগ্গং নীহরিত্ৰা উত্তরকুরুং গমনাগমনসম্পন্নে ঠানে কত্ৰা দস্সেয্য, যথা ভিক্খূ গোচরগামং ৰিয যথাসুখং পিণ্ডায পৰিসিত্ৰা নিক্খমেয্যুন্তি.

নিট্ঠিতা মহামোগ্গল্লানস্স সীহনাদকথা.

ৰিনযপঞ্ঞত্তিযাচনকথাৰণ্ণনা

১৮. ইদানি আযস্মা উপালি ৰিনযপঞ্ঞত্তিযা মূলতো পভুতি নিদানং দস্সেতুং সারিপুত্তত্থেরস্স সিক্খাপদপটিসংযুত্তং ৰিতক্কুপ্পাদং দস্সেন্তো ‘‘অথ খো আযস্মতো সারিপুত্তস্সা’’তিআদিমাহ. তত্থ রহোগতস্সাতি রহসি গতস্স. পটিসল্লীনস্সাতি সল্লীনস্স একীভাৰং গতস্স. কতমেসানন্তি অতীতেসু ৰিপস্সীআদীসু বুদ্ধেসু কতমেসং. চিরং অস্স ঠিতি, চিরা ৰা অস্স ঠিতীতি চিরট্ঠিতিকং. সেসমেত্থ উত্তানপদত্থমেৰ.

কিং পন থেরো ইমং অত্তনো পরিৰিতক্কং সযং ৰিনিচ্ছিনিতুং ন সক্কোতীতি? ৰুচ্চতে – সক্কোতি চ ন সক্কোতি চ. অযঞ্হি ইমেসং নাম বুদ্ধানং সাসনং ন চিরট্ঠিতিকং অহোসি, ইমেসং চিরট্ঠিতিকন্তি এত্তকং সক্কোতি ৰিনিচ্ছিনিতুং. ইমিনা পন কারণেন ন চিরট্ঠিতিকং অহোসি, ইমিনা চিরট্ঠিতিকন্তি এতং ন সক্কোতি. মহাপদুমত্থেরো পনাহ – ‘‘এতম্পি সোল়সৰিধায পঞ্ঞায মত্থকং পত্তস্স অগ্গসাৰকস্স ন ভারিযং, সম্মাসম্বুদ্ধেন পন সদ্ধিং একট্ঠানে ৰসন্তস্স সযং ৰিনিচ্ছযকরণং তুলং ছড্ডেত্ৰা হত্থেন তুলনসদিসং হোতীতি ভগৰন্তংযেৰ উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছী’’তি. অথস্স ভগৰা তং ৰিস্সজ্জেন্তো ‘‘ভগৰতো চ সারিপুত্ত ৰিপস্সিস্সা’’তিআদিমাহ. তং উত্তানত্থমেৰ.

১৯. পুন থেরো কারণং পুচ্ছন্তো কো নু খো, ভন্তে, হেতূতিআদিমাহ. তত্থ কো নু খো ভন্তেতি কারণপুচ্ছা, তস্স কতমো নু খো ভন্তেতি অত্থো. হেতু পচ্চযোতি উভযমেতং কারণাধিৰচনং; কারণঞ্হি যস্মা তেন তস্স ফলং হিনোতি পৰত্ততি, তস্মা হেতূতি ৰুচ্চতি. যস্মা তং পটিচ্চ এতি পৰত্ততি, তস্মা পচ্চযোতি ৰুচ্চতি. এৰং অত্থতো একম্পি ৰোহারৰসেন চ ৰচনসিলিট্ঠতায চ তত্র তত্র এতং উভযম্পি ৰুচ্চতি. সেসমেত্থ উত্তানত্থমেৰ.

ইদানি তং হেতুঞ্চ পচ্চযঞ্চ দস্সেতুং ‘‘ভগৰা চ সারিপুত্ত ৰিপস্সী’’তিআদিমাহ. তত্থ কিলাসুনো অহেসুন্তি ন আলসিযকিলাসুনো, ন হি বুদ্ধানং আলসিযং ৰা ওসন্নৰীরিযতা ৰা অত্থি. বুদ্ধা হি একস্স ৰা দ্ৰিন্নং ৰা সকলচক্কৰাল়স্স ৰা ধম্মং দেসেন্তা সমকেনেৰ উস্সাহেন ধম্মং দেসেন্তি, ন পরিসায অপ্পভাৰং দিস্ৰা ওসন্নৰীরিযা হোন্তি, নাপি মহন্তভাৰং দিস্ৰা উস্সন্নৰীরিযা. যথা হি সীহো মিগরাজা সত্তন্নং দিৰসানং অচ্চযেন গোচরায পক্কন্তো খুদ্দকে ৰা মহন্তে ৰা পাণে একসদিসেনেৰ ৰেগেন ধাৰতি. তং কিস্স হেতু? ‘‘মা মে জৰো পরিহাযী’’তি. এৰং বুদ্ধা অপ্পকায ৰা মহতিযা ৰা পরিসায সমকেনেৰ উস্সাহেন ধম্মং দেসেন্তি. তং কিস্স হেতু? ‘‘মা নো ধম্মগরুতা পরিহাযী’’তি. ধম্মগরুনো হি বুদ্ধা ধম্মগারৰাতি.

যথা পন অম্হাকং ভগৰা মহাসমুদ্দং পূরযমানো ৰিয ৰিত্থারেন ধম্মং দেসেসি, এৰং তে ন দেসেসুং. কস্মা? সত্তানং অপ্পরজক্খতায. তেসং কির কালে দীঘাযুকা সত্তা অপ্পরজক্খা অহেসুং. তে চতুসচ্চপটিসংযুত্তং একগাথম্পি সুত্ৰা ধম্মং অভিসমেন্তি, তস্মা ন ৰিত্থারেন ধম্মং দেসেসুং. তেনেৰ কারণেন অপ্পকঞ্চ নেসং অহোসি সুত্তং…পে… ৰেদল্লন্তি. তত্থ সুত্তাদীনং নানত্তং পঠমসঙ্গীতিৰণ্ণনাযং ৰুত্তমেৰ.

অপঞ্ঞত্তং সাৰকানং সিক্খাপদন্তি সাৰকানং নিদ্দোসতায দোসানুরূপতো পঞ্ঞপেতব্বং সত্তাপত্তিক্খন্ধৰসেন আণাসিক্খাপদং অপঞ্ঞত্তং. অনুদ্দিট্ঠং পাতিমোক্খন্তি অন্ৰদ্ধমাসং আণাপাতিমোক্খং অনুদ্দিট্ঠং অহোসি. ওৰাদপাতিমোক্খমেৰ তে উদ্দিসিংসু; তম্পি চ নো অন্ৰদ্ধমাসং. তথা হি ৰিপস্সী ভগৰা ছন্নং ছন্নং ৰস্সানং সকিং সকিং ওৰাদপাতিমোক্খং উদ্দিসি; তঞ্চ খো সামংযেৰ. সাৰকা পনস্স অত্তনো অত্তনো ৰসনট্ঠানেসু ন উদ্দিসিংসু. সকলজম্বুদীপে একস্মিংযেৰ ঠানে বন্ধুমতিযা রাজধানিযা খেমে মিগদাযে ৰিপস্সিস্স ভগৰতো ৰসনট্ঠানে সব্বোপি ভিক্খুসঙ্ঘো উপোসথং অকাসি. তঞ্চ খো সঙ্ঘুপোসথমেৰ; ন গণুপোসথং, ন পুগ্গলুপোসথং, ন পারিসুদ্ধিউপোসথং, ন অধিট্ঠানুপোসথং.

তদা কির জম্বুদীপে চতুরাসীতিৰিহারসহস্সানি হোন্তি. একমেকস্মিং ৰিহারে অব্বোকিণ্ণানি দসপি ৰীসতিপি ভিক্খুসহস্সানি ৰসন্তি, ভিয্যোপি ৰসন্তি. উপোসথারোচিকা দেৰতা তত্থ তত্থ গন্ত্ৰা আরোচেন্তি – ‘‘মারিসা, একং ৰস্সং অতিক্কন্তং, দ্ৰে তীণি চত্তারি পঞ্চ ৰস্সানি অতিক্কন্তানি, ইদং ছট্ঠং ৰস্সং, আগামিনিযা পুণ্ণমাসিযা বুদ্ধদস্সনত্থং উপোসথকরণত্থঞ্চ গন্তব্বং! সম্পত্তো ৰো সন্নিপাতকালো’’তি. ততো সানুভাৰা ভিক্খূ অত্তনো অত্তনো আনুভাৰেন গচ্ছন্তি, ইতরে দেৰতানুভাৰেন. কথং? তে কির ভিক্খূ পাচীনসমুদ্দন্তে ৰা পচ্ছিমউত্তরদক্খিণসমুদ্দন্তে ৰা ঠিতা গমিযৰত্তং পূরেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায ‘‘গচ্ছামা’’তি চিত্তং উপ্পাদেন্তি; সহ চিত্তুপ্পাদা উপোসথগ্গং গতাৰ হোন্তি. তে ৰিপস্সিং সম্মাসম্বুদ্ধং অভিৰাদেত্ৰা নিসীদন্তি. ভগৰাপি সন্নিসিন্নায পরিসায ইমং ওৰাদপাতিমোক্খং উদ্দিসতি.

‘‘খন্তী পরমং তপো তিতিক্খা;

নিব্বানং পরমং ৰদন্তি বুদ্ধা;

ন হি পব্বজিতো পরূপঘাতী;

ন সমণো হোতি পরং ৰিহেঠযন্তো.

‘‘সব্বপাপস্স অকরণং, কুসলস্স উপসম্পদা;

সচিত্তপরিযোদপনং, এতং বুদ্ধান সাসনং.

‘‘অনুপৰাদো অনুপঘাতো, পাতিমোক্খে চ সংৰরো;

মত্তঞ্ঞুতা চ ভত্তস্মিং, পন্তঞ্চ সযনাসনং;

অধিচিত্তে চ আযোগো, এতং বুদ্ধান সাসন’’ন্তি. (দী. নি. ২.৯০; ধ. প. ১৮৩-১৮৫);

এতেনেৰ উপাযেন ইতরেসম্পি বুদ্ধানং পাতিমোক্খুদ্দেসো ৰেদিতব্বো. সব্ববুদ্ধানঞ্হি ইমা তিস্সোৰ ওৰাদপাতিমোক্খগাথাযো হোন্তি. তা দীঘাযুকবুদ্ধানং যাৰ সাসনপরিযন্তা উদ্দেসমাগচ্ছন্তি; অপ্পাযুকবুদ্ধানং পঠমবোধিযংযেৰ. সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিকালতো পন পভুতি আণাপাতিমোক্খমেৰ উদ্দিসীযতি. তঞ্চ খো ভিক্খূ এৰ উদ্দিসন্তি, ন বুদ্ধা. তস্মা অম্হাকম্পি ভগৰা পঠমবোধিযং ৰীসতিৰস্সমত্তমেৰ ইদং ওৰাদপাতিমোক্খং উদ্দিসি. অথেকদিৰসং পুব্বারামে মিগারমাতুপাসাদে নিসিন্নো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ন দানাহং, ভিক্খৰে, ইতো পরং উপোসথং করিস্সামি পাতিমোক্খং উদ্দিসিস্সামি, তুম্হেৰ দানি ভিক্খৰে ইতো পরং উপোসথং করেয্যাথ, পাতিমোক্খং উদ্দিসেয্যাথ. অট্ঠানমেতং, ভিক্খৰে, অনৰকাসো যং তথাগতো অপরিসুদ্ধায পরিসায উপোসথং করেয্য, পাতিমোক্খং উদ্দিসেয্যা’’তি (চূল়ৰ. ৩৮৬). ততো পট্ঠায ভিক্খূ আণাপাতিমোক্খং উদ্দিসন্তি. ইদং আণাপাতিমোক্খং তেসং অনুদ্দিট্ঠং অহোসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অনুদ্দিট্ঠং পাতিমোক্খ’’ন্তি.

তেসং বুদ্ধানন্তি তেসং ৰিপস্সীআদীনং তিণ্ণং বুদ্ধানং. অন্তরধানেনাতি খন্ধন্তরধানেন; পরিনিব্বানেনাতি ৰুত্তং হোতি. বুদ্ধানুবুদ্ধানন্তি যে তেসং বুদ্ধানং অনুবুদ্ধা সম্মুখসাৰকা তেসঞ্চ খন্ধন্তরধানেন. যে তে পচ্ছিমা সাৰকাতি যে তেসং সম্মুখসাৰকানং সন্তিকে পব্বজিতা পচ্ছিমা সাৰকা. নানানামাতি ‘‘বুদ্ধরক্খিতো, ধম্মরক্খিতো’’তিআদি নামৰসেন ৰিৰিধনামা. নানাগোত্তাতি ‘‘গোতমো, মোগ্গল্লানো’’তিআদি গোত্তৰসেন ৰিৰিধগোত্তা. নানাজচ্চাতি ‘‘খত্তিযো, ব্রাহ্মণো’’তিআদিজাতিৰসেন নানাজচ্চা. নানাকুলা পব্বজিতাতি খত্তিযকুলাদিৰসে নেৰ উচ্চনীচউল়ারুল়ারভোগাদিকুলৰসেন ৰা ৰিৰিধকুলা নিক্খম্ম পব্বজিতা.

তে তং ব্রহ্মচরিযন্তি তে পচ্ছিমা সাৰকা যস্মা একনামা একগোত্তা একজাতিকা এককুলা পব্বজিতা ‘‘অম্হাকং সাসনং তন্তি পৰেণী’’তি অত্তনো ভারং কত্ৰা ব্রহ্মচরিযং রক্খন্তি, চিরং পরিযত্তিধম্মং পরিহরন্তি. ইমে চ তাদিসা ন হোন্তি. তস্মা অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিহেঠেন্তা ৰিলোমং গণ্হন্তা ‘‘অসুকো থেরো জানিস্সতি, অসুকো থেরো জানিস্সতী’’তি সিথিলং করোন্তা তং ব্রহ্মচরিযং খিপ্পঞ্ঞেৰ অন্তরধাপেসুং, সঙ্গহং আরোপেত্ৰা ন রক্খিংসু. সেয্যথাপীতি তস্সত্থস্স ওপম্মনিদস্সনং. ৰিকিরতীতি ৰিক্খিপতি. ৰিধমতীতি ঠানন্তরং নেতি. ৰিদ্ধংসেতীতি ঠিতট্ঠানতো অপনেতি. যথা তং সুত্তেন অসঙ্গহিতত্তাতি যথা সুত্তেন অসঙ্গহিতত্তা অগন্থিতত্তা অবদ্ধত্তা এৰং ৰিকিরতি যথা সুত্তেন অসঙ্গহিতানি ৰিকিরিযন্তি, এৰং ৰিকিরতীতি ৰুত্তং হোতি. এৰমেৰ খোতি ওপম্মসম্পটিপাদনং. অন্তরধাপেসুন্তি ৰগ্গসঙ্গহ-পণ্ণাসসঙ্গহাদীহি অসঙ্গণ্হন্তা যং যং অত্তনো রুচ্চতি, তং তদেৰ গহেত্ৰা সেসং ৰিনাসেসুং অদস্সনং নযিংসু.

অকিলাসুনো চ তে ভগৰন্তো অহেসুং সাৰকে চেতসা চেতো পরিচ্চ ওৰদিতুন্তি অপিচ সারিপুত্ত তে বুদ্ধা অত্তনো চেতসা সাৰকানং চেতো পরিচ্চ পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ওৰদিতুং অকিলাসুনো অহেসুং, পরচিত্তং ঞত্ৰা অনুসাসনিং ন ভারিযতো ন পপঞ্চতো অদ্দসংসু. ভূতপুব্বং সারিপুত্তাতিআদি তেসং অকিলাসুভাৰপ্পকাসনত্থং ৰুত্তং. ভিংসনকেতি ভযানকে ভযজননকে. এৰং ৰিতক্কেথাতি নেক্খম্মৰিতক্কাদযো তযো ৰিতক্কে ৰিতক্কেথ. মা এৰং ৰিতক্কযিত্থাতি কামৰিতক্কাদযো তযো অকুসলৰিতক্কে মা ৰিতক্কযিত্থ. এৰং মনসি করোথাতি ‘‘অনিচ্চং দুক্খমনত্তা অসুভ’’ন্তি মনসি করোথ. মা এৰং মনসা কত্থাতি ‘‘নিচ্চং সুখং অত্তা সুভ’’ন্তি মা মনসি অকরিত্থ. ইদং পজহথাতি অকুসলং পজহথ. ইদং উপসম্পজ্জ ৰিহরথাতি কুসলং উপসম্পজ্জ পটিলভিত্ৰা নিপ্ফাদেত্ৰা ৰিহরথ.

অনুপাদায আসৰেহি চিত্তানি ৰিমুচ্চিংসূতি অগ্গহেত্ৰা ৰিমুচ্চিংসু. তেসঞ্হি চিত্তানি যেহি আসৰেহি ৰিমুচ্চিংসু, ন তে তানি গহেত্ৰা ৰিমুচ্চিংসু. অনুপ্পাদনিরোধেন পন নিরুজ্ঝমানা অগ্গহেত্ৰা ৰিমুচ্চিংসু. তেন ৰুত্তং – ‘‘অনুপাদায আসৰেহি চিত্তানি ৰিমুচ্চিংসূ’’তি. সব্বেপি তে অরহত্তং পত্ৰা সূরিযরস্মিসম্ফুট্ঠমিৰ পদুমৰনং ৰিকসিতচিত্তা অহেসুং. তত্র সুদং সারিপুত্ত ভিংসনকস্স ৰনসণ্ডস্স ভিংসনকতস্মিং হোতীতি তত্রাতি পুরিমৰচনাপেক্খং; সুদন্তি পদপূরণমত্তে নিপাতো; সারিপুত্তাতি আলপনং. অযং পনেত্থ অত্থযোজনা – তত্রাতি যং ৰুত্তং ‘‘অঞ্ঞতরস্মিং ভিংসনকে ৰনসণ্ডে’’তি, তত্র যো সো ভিংসনকোতি ৰনসণ্ডো ৰুত্তো, তস্স ভিংসনকস্স ৰনসণ্ডস্স ভিংসনকতস্মিং হোতি, ভিংসনকিরিযায হোতীতি অত্থো. কিং হোতি? ইদং হোতি – যো কোচি অৰীতরাগো…পে… লোমানি হংসন্তীতি.

অথ ৰা তত্রাতি সামিঅত্থে ভুম্মং. সুইতি নিপাতো; ‘‘কিং সু নাম তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা’’তিআদীসু (ম. নি. ১.৪৬৯) ৰিয. ইদন্তি অধিপ্পেতমত্থং পচ্চক্খং ৰিয কত্ৰা দস্সনৰচনং. সুইদন্তি সুদং, সন্ধিৰসেন ইকারলোপো ৰেদিতব্বো. ‘‘চক্খুন্দ্রিযং, ইত্থিন্দ্রিযং, অনঞ্ঞাতঞ্ঞস্সামীতিন্দ্রিযং (ৰিভ. ২১৯), ‘‘কিং সূধ ৰিত্ত’’ন্তিআদীসু (সং. নি. ১.৭৩, ২৪৬; সু. নি. ১৮৩) ৰিয. অযং পনেত্থ অত্থযোজনা – তস্স সারিপুত্ত ভিংসনকস্স ৰনসণ্ডস্স ভিংসনকতস্মিং ইদংসু হোতি. ভিংসনকতস্মিন্তি ভিংসনকভাৰেতি অত্থো. একস্স তকারস্স লোপো দট্ঠব্বো. ভিংসনকত্তস্মিন্তিযেৰ ৰা পাঠো. ‘‘ভিংসনকতায’’ ইতি ৰা ৰত্তব্বে লিঙ্গৰিপল্লাসো কতো. নিমিত্তত্থে চেতং ভুম্মৰচনং, তস্মা এৰং সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো – ভিংসনকভাৰে ইদংসু হোতি, ভিংসনকভাৰনিমিত্তং ভিংসনকভাৰহেতু ভিংসনকভাৰপচ্চযা ইদংসু হোতি. যো কোচি অৰীতরাগো তং ৰনসণ্ডং পৰিসতি, যেভুয্যেন লোমানি হংসন্তীতি বহুতরানি লোমানি হংসন্তি উদ্ধং মুখানি সূচিসদিসানি কণ্টকসদিসানি চ হুত্ৰা তিট্ঠন্তি, অপ্পানি ন হংসন্তি. বহুতরানং ৰা সত্তানং হংসন্তি. অপ্পকানং অতিসূরপুরিসানং ন হংসন্তি.

ইদানি অযং খো, সারিপুত্ত, হেতূতিআদি নিগমনং. যঞ্চেত্থ অন্তরন্তরা ন ৰুত্তং, তং উত্তানত্থমেৰ. তস্মা পাল়িক্কমেনেৰ ৰেদিতব্বং. যং পন ৰুত্তং ন চিরট্ঠিতিকং অহোসীতি, তং পুরিসযুগৰসেন ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. ৰস্সগণনায হি ৰিপস্সিস্স ভগৰতো অসীতিৰস্সসহস্সানি আযু, সম্মুখসাৰকানম্পিস্স তত্তকমেৰ. এৰমস্স য্ৰাযং সব্বপচ্ছিমকো সাৰকো, তেন সহ ঘটেত্ৰা সতসহস্সং সট্ঠিমত্তানি চ ৰস্সসহস্সানি ব্রহ্মচরিযং অট্ঠাসি. পুরিসযুগৰসেন পন যুগপরম্পরায আগন্ত্ৰা দ্ৰেযেৰ পুরিসযুগানি অট্ঠাসি. তস্মা ন চিরট্ঠিতিকন্তি ৰুত্তং. সিখিস্স পন ভগৰতো সত্ততিৰস্সসহস্সানি আযু. সম্মুখসাৰকানম্পিস্স তত্তকমেৰ. ৰেস্সভুস্স ভগৰতো সট্ঠিৰস্সসহস্সানি আযু. সম্মুখসাৰকানম্পিস্স তত্তকমেৰ. এৰং তেসম্পি যে সব্বপচ্ছিমকা সাৰকা তেহি সহ ঘটেত্ৰা সতসহস্সতো উদ্ধং চত্তালীসমত্তানি ৰীসতিমত্তানি চ ৰস্সসহস্সানি ব্রহ্মচরিযং অট্ঠাসি. পুরিসযুগৰসেন পন যুগপরম্পরায আগন্ত্ৰা দ্ৰে দ্ৰেযেৰ পুরিসযুগানি অট্ঠাসি. তস্মা ন চিরট্ঠিতিকন্তি ৰুত্তং.

২০. এৰং আযস্মা সারিপুত্তো তিণ্ণং বুদ্ধানং ব্রহ্মচরিযস্স ন চিরট্ঠিতিকারণং সুত্ৰা ইতরেসং তিণ্ণং ব্রহ্মচরিযস্স চিরট্ঠিতিকারণং সোতুকামো পুন ভগৰন্তং ‘‘কো পন ভন্তে হেতূ’’তি আদিনা নযেন পুচ্ছি. ভগৰাপিস্স ব্যাকাসি. তং সব্বং ৰুত্তপটিপক্খৰসেন ৰেদিতব্বং. চিরট্ঠিতিকভাৰেপি চেত্থ তেসং বুদ্ধানং আযুপরিমাণতোপি পুরিসযুগতোপি উভযথা চিরট্ঠিতিকতা ৰেদিতব্বা. ককুসন্ধস্স হি ভগৰতো চত্তালীসৰস্সসহস্সানি আযু, কোণাগমনস্স ভগৰতো তিংসৰস্সসহস্সানি, কস্সপস্স ভগৰতো ৰীসতিৰস্সসহস্সানি; সম্মুখসাৰকানম্পি নেসং তত্তকমেৰ. বহূনি চ নেসং সাৰকযুগানি পরম্পরায ব্রহ্মচরিযং পৰত্তেসুং. এৰং তেসং আযুপরিমাণতোপি সাৰকযুগতোপি উভযথা ব্রহ্মচরিযং চিরট্ঠিতিকং অহোসি.

অম্হাকং পন ভগৰতো কস্সপস্স ভগৰতো উপড্ঢাযুকপ্পমাণে দসৰস্সসহস্সাযুককালে উপ্পজ্জিতব্বং সিযা. তং অসম্ভুণন্তেন পঞ্চৰস্সসহস্সাযুককালে, একৰস্সসহস্সাযুককালে, পঞ্চৰস্সসতাযুককালেপি ৰা উপ্পজ্জিতব্বং সিযা. যস্মা পনস্স বুদ্ধত্তকারকে ধম্মে এসন্তস্স পরিযেসন্তস্স ঞাণং পরিপাচেন্তস্স গব্ভং গণ্হাপেন্তস্স ৰস্সসতাযুককালে ঞাণং পরিপাকমগমাসি. তস্মা অতিপরিত্তাযুককালে উপ্পন্নো. তেনস্স সাৰকপরম্পরাৰসেন চিরট্ঠিতিকম্পি ব্রহ্মচরিযং আযুপরিমাণৰসেন ৰস্সগণনায নচিরট্ঠিতিকমেৰাতি ৰত্তুং ৰট্টতি.

২১. অথ খো আযস্মা সারিপুত্তোতি কো অনুসন্ধি? এৰং তিণ্ণং বুদ্ধানং ব্রহ্মচরিযস্স চিরট্ঠিতিকারণং সুত্ৰা সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযেৰ চিরট্ঠিতিকভাৰহেতূতি নিট্ঠং গন্ত্ৰা ভগৰতোপি ব্রহ্মচরিযস্স চিরট্ঠিতিকভাৰং ইচ্ছন্তো আযস্মা সারিপুত্তো ভগৰন্তং সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিং যাচি. তস্সা যাচনৰিধিদস্সনত্থমেতং ৰুত্তং – অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো উট্ঠাযাসনা …পে… চিরট্ঠিতিকন্তি. তত্থ অদ্ধনিযন্তি অদ্ধানক্খমং; দীঘকালিকন্তি ৰুত্তং হোতি. সেসং উত্তানত্থমেৰ.

অথস্স ভগৰা ‘‘ন তাৰাযং সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিকালো’’তি পকাসেন্তো ‘‘আগমেহি ত্ৰং সারিপুত্তা’’তিআদিমাহ. তত্থ আগমেহি ত্ৰন্তি তিট্ঠ তাৰ ত্ৰং; অধিৰাসেহি তাৰ ত্ৰন্তি ৰুত্তং হোতি. আদরত্থৰসেনেৰেত্থ দ্ৰিক্খত্তুং ৰুত্তং. এতেন ভগৰা সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা সাৰকানং ৰিসযভাৰং পটিক্খিপিত্ৰা ‘‘বুদ্ধৰিসযোৰ সিক্খাপদপঞ্ঞত্তী’’তি আৰিকরোন্তো ‘‘তথাগতো ৰা’’তিআদিমাহ. এত্থ চ তত্থাতি সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযাচনাপেক্খং ভুম্মৰচনং. তত্রাযং যোজনা – যং ৰুত্তং ‘‘সিক্খাপদং পঞ্ঞপেয্যা’’তি, তত্থ তস্সা সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা তথাগতোযেৰ কালং জানিস্সতীতি. এৰং ৰত্ৰা অকালং তাৰ দস্সেতুং ‘‘ন তাৰ সারিপুত্তা’’তিআদিমাহ.

তত্থ আসৰা তিট্ঠন্তি এতেসূতি আসৰট্ঠানীযা. যেসু দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকা দুক্খাসৰা কিলেসাসৰা চ পরূপৰাদৰিপ্পটিসারৰধবন্ধনাদযো চেৰ অপাযদুক্খৰিসেসভূতা চ আসৰা তিট্ঠন্তিযেৰ, যস্মা নেসং তে কারণং হোন্তীতি অত্থো. তে আসৰট্ঠানীযা ৰীতিক্কমধম্মা যাৰ ন সঙ্ঘে পাতুভৰন্তি, ন তাৰ সত্থা সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতীতি অযমেত্থ যোজনা. যদি হি পঞ্ঞপেয্য, পরূপৰাদা পরূপারম্ভা গরহদোসা ন পরিমুচ্চেয্য.

কথং? পঞ্ঞপেন্তেন হি ‘‘যো পন ভিক্খু মেথুনং ধম্মং পটিসেৰেয্যা’’তিআদি সব্বং পঞ্ঞপেতব্বং ভৰেয্য. অদিস্ৰাৰ ৰীতিক্কমদোসং ইমং পঞ্ঞত্তিং ঞত্ৰা পরে এৰং উপৰাদঞ্চ উপারম্ভঞ্চ গরহঞ্চ পৰত্তেয্যুং – ‘‘কথঞ্হি নাম সমণো গোতমো ভিক্খুসঙ্ঘো মে অন্ৰাযিকো ৰচনকরোতি এত্তাৰতা সিক্খাপদেহি পলিৰেঠেস্সতি, পারাজিকং পঞ্ঞপেস্সতি? ননু ইমে কুলপুত্তা মহন্তং ভোগক্খন্ধং মহন্তঞ্চ ঞাতিপরিৰট্টং হত্থগতানি চ রজ্জানিপি পহায পব্বজিতা, ঘাসচ্ছাদনপরমতায সন্তুট্ঠা, সিক্খায তিব্বগারৰা, কাযে চ জীৰিতে চ নিরপেক্খা ৰিহরন্তি. তেসু নাম কো লোকামিসভূতং মেথুনং ৰা পটিসেৰিস্সতি, পরভণ্ডং ৰা হরিস্সতি, পরস্স ৰা ইট্ঠং কন্তং অতিমধুরং জীৰিতং উপচ্ছিন্দিস্সতি, অভূতগুণকথায ৰা জীৰিতং কপ্পেস্সতি! ননু পারাজিকে অপঞ্ঞত্তেপি পব্বজ্জাসঙ্খেপেনেৰেতং পাকটং কত’’ন্তি. তথাগতস্স চ থামঞ্চ বলঞ্চ সত্তা ন জানেয্যুং. পঞ্ঞত্তম্পি সিক্খাপদং কুপ্পেয্য, ন যথাঠানে তিট্ঠেয্য. সেয্যথাপি নাম অকুসলো ৰেজ্জো কঞ্চি অনুপ্পন্নগণ্ডং পুরিসং পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘এহি ভো পুরিস, ইমস্মিং তে সরীরপ্পদেসে মহাগণ্ডো উপ্পজ্জিত্ৰা অনযব্যসনং পাপেস্সতি, পটিকচ্চেৰ নং তিকিচ্ছাপেহী’’তি ৰত্ৰা ‘‘সাধাচরিয, ত্ৰংযেৰ নং তিকিচ্ছস্সূ’’তি ৰুত্তো তস্স অরোগং সরীরপ্পদেসং ফালেত্ৰা লোহিতং নীহরিত্ৰা আলেপনবন্ধনধোৰনাদীহি তং পদেসং সঞ্ছৰিং কত্ৰা তং পুরিসং ৰদেয্য – ‘‘মহারোগো তে মযা তিকিচ্ছিতো, দেহি মে দেয্যধম্ম’’ন্তি. সো তং ‘‘কিমযং বালৰেজ্জো ৰদতি? কতরো কির মে ইমিনা রোগো তিকিচ্ছিতো? ননু মে অযং দুক্খঞ্চ জনেতি, লোহিতক্খযঞ্চ মং পাপেতী’’তি এৰং উপৰদেয্য চেৰ উপারম্ভেয্য চ গরহেয্য চ, ন চস্স গুণং জানেয্য. এৰমেৰ যদি অনুপ্পন্নে ৰীতিক্কমদোসে সত্থা সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেয্য, পরূপৰাদাদীহি চ ন পরিমুচ্চেয্য, ন চস্স থামং ৰা বলং ৰা সত্তা জানেয্যুং, পঞ্ঞত্তম্পি সিক্খাপদং কুপ্পেয্য, ন যথাঠানে তিট্ঠেয্য. তস্মা ৰুত্তং – ‘‘ন তাৰ সারিপুত্ত সত্থা সাৰকানং…পে… পাতুভৰন্তী’’তি.

এৰং অকালং দস্সেত্ৰা পুন কালং দস্সেতুং ‘‘যতো চ খো সারিপুত্তা’’তিআদিমাহ. তত্থ যতোতি যদা; যস্মিং কালেতি ৰুত্তং হোতি. সেসং ৰুত্তানুসারেনেৰ ৰেদিতব্বং. অযং ৰা হেত্থ সঙ্খেপত্থো – যস্মিং সমযে ‘‘আসৰট্ঠানীযা ধম্মা’’তি সঙ্খ্যং গতা ৰীতিক্কমদোসা সঙ্ঘে পাতুভৰন্তি, তদা সত্থা সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতি, উদ্দিসতি পাতিমোক্খং. কস্মা? তেসংযেৰ ‘‘আসৰট্ঠানীযা ধম্মা’’তি সঙ্খ্যং গতানং ৰীতিক্কমদোসানং পটিঘাতায. এৰং পঞ্ঞপেন্তো যথা নাম কুসলো ৰেজ্জো উপ্পন্নং গণ্ডং ফালনলেপনবন্ধনধোৰনাদীহি তিকিচ্ছন্তো রোগং ৰূপসমেত্ৰা সঞ্ছৰিং কত্ৰা ন ত্ৰেৰ উপৰাদাদিরহো হোতি, সকে চ আচরিযকে ৰিদিতানুভাৰো হুত্ৰা সক্কারং পাপুণাতি; এৰং ন চ উপৰাদাদিরহো হোতি, সকে চ সব্বঞ্ঞুৰিসযে ৰিদিতানুভাৰো হুত্ৰা সক্কারং পাপুণাতি. তঞ্চস্স সিক্খাপদং অকুপ্পং হোতি, যথাঠানে তিট্ঠতীতি.

এৰং আসৰট্ঠানীযানং ধম্মানং অনুপ্পত্তিং সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা অকালং উপ্পত্তিঞ্চ কালন্তি ৰত্ৰা ইদানি তেসং ধম্মানং অনুপ্পত্তিকালঞ্চ উপ্পত্তিকালঞ্চ দস্সেতুং ‘‘ন তাৰ সারিপুত্ত ইধেকচ্চে’’তিআদিমাহ. তত্থ উত্তানত্থানি পদানি পাল়িৰসেনেৰ ৰেদিতব্বানি. অযং পন অনুত্তানপদৰণ্ণনা – রত্তিযো জানন্তীতি রত্তঞ্ঞূ, অত্তনো পব্বজিতদিৰসতো পট্ঠায বহুকা রত্তিযো জানন্তি, চিরপব্বজিতাতি ৰুত্তং হোতি. রত্তঞ্ঞূহি মহত্তং রত্তঞ্ঞুমহত্তং; চিরপব্বজিতেহি মহন্তভাৰন্তি অত্থো. তত্র রত্তঞ্ঞুমহত্তং পত্তে সঙ্ঘে উপসেনং ৰঙ্গন্তপুত্তং আরব্ভ সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তন্তি ৰেদিতব্বং. সো হাযস্মা ঊনদসৰস্সে ভিক্খূ উপসম্পাদেন্তে দিস্ৰা একৰস্সো সদ্ধিৰিহারিকং উপসম্পাদেসি. অথ ভগৰা সিক্খাপদং পঞ্ঞপেসি – ‘‘ন, ভিক্খৰে, ঊনদসৰস্সেন উপসম্পাদেতব্বো. যো উপসম্পাদেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ৭৫). এৰং পঞ্ঞত্তে সিক্খাপদে পুন ভিক্খূ ‘‘দসৰস্সাম্হ দসৰস্সাম্হা’’তি বালা অব্যত্তা উপসম্পাদেন্তি. অথ ভগৰা অপরম্পি সিক্খাপদং পঞ্ঞাপেসি – ‘‘ন, ভিক্খৰে, বালেন অব্যত্তেন উপসম্পাদেতব্বো. যো উপসম্পাদেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স. অনুজানামি, ভিক্খৰে, ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন দসৰস্সেন ৰা অতিরেকদসৰস্সেন ৰা উপসম্পাদেতু’’ন্তি (মহাৰ. ৭৬) রত্তঞ্ঞুমহত্তং পত্তকালে দ্ৰে সিক্খাপদানি পঞ্ঞত্তানি.

ৰেপুল্লমহত্তন্তি ৰিপুলভাৰেন মহত্তং. সঙ্ঘো হি যাৰ ন থেরনৰমজ্ঝিমানং ৰসেন ৰেপুল্লমহত্তং পত্তো হোতি, তাৰ সেনাসনানি পহোন্তি. সাসনে একচ্চে আসৰট্ঠানীযা ধম্মা ন উপ্পজ্জন্তি. ৰেপুল্লমহত্তং পন পত্তে তে উপ্পজ্জন্তি. অথ সত্থা সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতি. তত্থ ৰেপুল্লমহত্তং পত্তে সঙ্ঘে পঞ্ঞত্তসিক্খাপদানি ‘‘যো পন ভিক্খু অনুপসম্পন্নেন উত্তরি দিরত্ততিরত্তং সহসেয্যং কপ্পেয্য, পাচিত্তিযং’’ (পাচি. ৫১); ‘‘যা পন ভিক্খুনী অনুৰস্সং ৰুট্ঠাপেয্য, পাচিত্তিযং’’ (পাচি. ১১৭১); ‘‘যা পন ভিক্খুনী একং ৰস্সং দ্ৰে ৰুট্ঠাপেয্য, পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ১১৭৫) ইমিনা নযেন ৰেদিতব্বানি.

লাভগ্গমহত্তন্তি লাভস্স অগ্গমহত্তং; যো লাভস্স অগ্গো উত্তমো মহন্তভাৰো, তং পত্তো হোতীতি অত্থো. লাভেন ৰা অগ্গমহত্তম্পি, লাভেন সেট্ঠত্তঞ্চ মহন্তত্তঞ্চ পত্তোতি অত্থো. সঙ্ঘো হি যাৰ ন লাভগ্গমহত্তং পত্তো হোতি, তাৰ ন লাভং পটিচ্চ আসৰট্ঠানীযা ধম্মা উপ্পজ্জন্তি. পত্তে পন উপ্পজ্জন্তি, অথ সত্থা সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতি – ‘‘যো পন ভিক্খু অচেলকস্স ৰা পরিব্বাজকস্স ৰা পরিব্বাজিকায ৰা সহত্থা খাদনীযং ৰা ভোজনীযং ৰা দদেয্য, পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ২৭০). ইদঞ্হি লাভগ্গমহত্তং পত্তে সঙ্ঘে সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং.

বাহুসচ্চমহত্তন্তি বাহুসচ্চস্স মহন্তভাৰং. সঙ্ঘো হি যাৰ ন বাহুসচ্চমহত্তং পত্তো হোতি, তাৰ ন আসৰট্ঠানীযা ধম্মা উপ্পজ্জন্তি. বাহুসচ্চমহত্তং পত্তে পন যস্মা একম্পি নিকাযং, দ্ৰেপি…পে… পঞ্চপি নিকাযে উগ্গহেত্ৰা অযোনিসো উম্মুজ্জমানা পুগ্গলা রসেন রসং সংসন্দিত্ৰা উদ্ধম্মং উব্বিনযং সত্থুসাসনং দীপেন্তি. অথ সত্থা ‘‘যো পন ভিক্খু এৰং ৰদেয্য – তথাহং ভগৰতা ধম্মং দেসিতং আজানামি…পে… সমণুদ্দেসোপি চে এৰং ৰদেয্যা’’তিআদিনা (পাচি. ৪১৮) নযেন সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতীতি.

এৰং ভগৰা আসৰট্ঠানীযানং ধম্মানং অনুপ্পত্তিকালঞ্চ উপ্পত্তিকালঞ্চ দস্সেত্ৰা তস্মিং সমযে সব্বসোপি তেসং অভাৰং দস্সেন্তো ‘‘নিরব্বুদো হি সারিপুত্তা’’তিআদিমাহ. তত্থ নিরব্বুদোতি অব্বুদৰিরহিতো; অব্বুদা ৰুচ্চন্তি চোরা, নিচ্চোরোতি অত্থো. চোরাতি চ ইমস্মিং অত্থে দুস্সীলাৰ অধিপ্পেতা. তে হি অস্সমণাৰ হুত্ৰা সমণপটিঞ্ঞতায পরেসং পচ্চযে চোরেন্তি. তস্মা নিরব্বুদোতি নিচ্চোরো, নিদ্দুস্সীলোতি ৰুত্তং হোতি. নিরাদীনৰোতি নিরুপদ্দৰো নিরুপসগ্গো; দুস্সীলাদীনৰরহিতোযেৰাতি ৰুত্তং হোতি. অপগতকাল়কোতি কাল়কা ৰুচ্চন্তি দুস্সীলাযেৰ; তে হি সুৰণ্ণৰণ্ণাপি সমানা কাল়কধম্মযোগা কাল়কাত্ৰেৰ ৰেদিতব্বা. তেসং অভাৰা অপগতকাল়কো. অপহতকাল়কোতিপি পাঠো. সুদ্ধোতি অপগতকাল়কত্তাযেৰ সুদ্ধো পরিযোদাতো পভস্সরো. সারে পতিট্ঠিতোতি সারো ৰুচ্চন্তি সীল-সমাধি-পঞ্ঞাৰিমুত্তি-ৰিমুত্তিঞাণদস্সনগুণা, তস্মিং সারে পতিট্ঠিতত্তা সারে পতিট্ঠিতো.

এৰং সারে পতিট্ঠিতভাৰং ৰত্ৰা পুন সো চস্স সারে পতিট্ঠিতভাৰো এৰং ৰেদিতব্বোতি দস্সেন্তো ইমেসঞ্হি সারিপুত্তাতি আদিমাহ. তত্রাযং সঙ্খেপৰণ্ণনা – যানিমানি ৰেরঞ্জাযং ৰস্সাৰাসং উপগতানি পঞ্চ ভিক্খুসতানি, ইমেসং যো গুণৰসেন পচ্ছিমকো সব্বপরিত্তগুণো ভিক্খু, সো সোতাপন্নো. সোতাপন্নোতি সোতং আপন্নো; সোতোতি চ মগ্গস্সেতং অধিৰচনং. সোতাপন্নোতি তেন সমন্নাগতস্স পুগ্গলস্স. যথাহ –

‘‘সোতো সোতোতি হিদং, সারিপুত্ত, ৰুচ্চতি; কতমো নু খো, সারিপুত্ত, সোতোতি? অযমেৰ হি, ভন্তে, অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে… সম্মাসমাধী’’তি. ‘‘সোতাপন্নো সোতাপন্নোতি হিদং, সারিপুত্ত, ৰুচ্চতি; কতমো নু খো, সারিপুত্ত, সোতাপন্নো’’তি? ‘‘যো হি, ভন্তে, ইমিনা অরিযেন অট্ঠঙ্গিকেন মগ্গেন সমন্নাগতো, অযং ৰুচ্চতি – সোতাপন্নো. সোযমাযস্মা এৰংনামো এৰংগোত্তো’’তি (সং. নি. ৫.১০০১). ইধ পন মগ্গেন ফলস্স নামং দিন্নং. তস্মা ফলট্ঠো ‘‘সোতাপন্নো’’তি ৰেদিতব্বো.

অৰিনিপাতধম্মোতি ৰিনিপাতেতীতি ৰিনিপাতো; নাস্স ৰিনিপাতো ধম্মোতি অৰিনিপাতধম্মো, ন অত্তানং অপাযেসু ৰিনিপাতনসভাৰোতি ৰুত্তং হোতি. কস্মা? যে ধম্মা অপাযগমনীযা, তেসং পরিক্খযা. ৰিনিপতনং ৰা ৰিনিপাতো, নাস্স ৰিনিপাতো ধম্মোতি অৰিনিপাতধম্মো, অপাযেসু ৰিনিপাতনসভাৰো অস্স নত্থীতি ৰুত্তং হোতি. সম্মত্তনিযামেন মগ্গেন নিযতত্তা নিযতো. সম্বোধি পরং অযনং পরা গতি অস্সাতি সম্বোধিপরাযণো. উপরি মগ্গত্তযং অৰস্সং সম্পাপকোতি অত্থো. কস্মা? পটিলদ্ধপঠমমগ্গত্তাতি.

ৰিনযপঞ্ঞত্তিযাচনকথা নিট্ঠিতা.

বুদ্ধাচিণ্ণকথা

২২. এৰং ধম্মসেনাপতিং সঞ্ঞাপেত্ৰা ৰেরঞ্জাযং তং ৰস্সাৰাসং ৰীতিনামেত্ৰা ৰুত্থৰস্সো মহাপৰারণায পৰারেত্ৰা অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি. আমন্তেসীতি আলপি অভাসি সম্বোধেসি. কিন্তি? আচিণ্ণং খো পনেতন্তি এৰমাদি. আচিণ্ণন্তি চরিতং ৰত্তং অনুধম্মতা. তং খো পনেতং আচিণ্ণং দুৰিধং হোতি – বুদ্ধাচিণ্ণং, সাৰকাচিণ্ণন্তি. কতমং বুদ্ধাচিণ্ণং? ইদং তাৰ একং – যেহি নিমন্তিতা ৰস্সং ৰসন্তি, ন তে অনপলোকেত্ৰা অনাপুচ্ছিত্ৰা জনপদচারিকং পক্কমন্তি. সাৰকা পন অপলোকেত্ৰা ৰা অনপলোকেত্ৰা ৰা যথাসুখং পক্কমন্তি.

অপরম্পি বুদ্ধাচিণ্ণং – ৰুত্থৰস্সা পৰারেত্ৰা জনসঙ্গহত্থায জনপদচারিকং পক্কমন্তিযেৰ. জনপদচারিকং চরন্তা চ মহামণ্ডলং মজ্ঝিমমণ্ডলং অন্তিমমণ্ডলন্তি ইমেসং তিণ্ণং মণ্ডলানং অঞ্ঞতরস্মিং মণ্ডলে চরন্তি. তত্থ মহামণ্ডলং নৰযোজনসতিকং, মজ্ঝিমমণ্ডলং ছযোজনসতিকং, অন্তিমমণ্ডলং তিযোজনসতিকং. যদা মহামণ্ডলে চারিকং চরিতুকামা হোন্তি, তদা মহাপৰারণায পৰারেত্ৰা পাটিপদদিৰসে মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারা নিক্খমিত্ৰা গামনিগমাদীসু মহাজনং আমিসপটিগ্গহেন অনুগ্গণ্হন্তা ধম্মদানেন চস্স ৰিৰট্টুপনিস্সিতং কুসলং ৰড্ঢেন্তা নৰহি মাসেহি জনপদচারিকং পরিযোসাপেন্তি. সচে পন অন্তোৰস্সে ভিক্খূনং সমথৰিপস্সনা তরুণা হোন্তি, মহাপৰারণায অপ্পৰারেত্ৰা পৰারণাসঙ্গহং দত্ৰা কত্তিকপুণ্ণমাযং পৰারেত্ৰা মাগসিরস্স পঠমদিৰসে মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারা নিক্খমিত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰ মজ্ঝিমমণ্ডলে অট্ঠহি মাসেহি চারিকং পরিযোসাপেন্তি. সচে পন নেসং ৰুত্থৰস্সানং অপরিপাকিন্দ্রিযা ৰেনেয্যসত্তা হোন্তি, তেসং ইন্দ্রিযপরিপাকং আগমেন্তা মাগসিরমাসম্পি তত্থেৰ ৰসিত্ৰা ফুস্সমাসস্স পঠমদিৰসে মহাভিক্খুসঙ্ঘপরিৰারা নিক্খমিত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰ অন্তিমমণ্ডলে সত্তহি মাসেহি চারিকং পরিযোসাপেন্তি. তেসু চ মণ্ডলেসু যত্থ কত্থচি ৰিচরন্তাপি তে তে সত্তে কিলেসেহি ৰিযোজেন্তা সোতাপত্তিফলাদীহি পযোজেন্তা ৰেনেয্যৰসেনেৰ নানাৰণ্ণানি পুপ্ফানি ওচিনন্তা ৰিয চরন্তি.

অপরম্পি বুদ্ধানং আচিণ্ণং – দেৰসিকং পচ্চূসসমযে সন্তং সুখং নিব্বানারম্মণং কত্ৰা ফলসমাপত্তিসমাপজ্জনং, ফলসমাপত্তিযা ৰুট্ঠহিত্ৰা দেৰসিকং মহাকরুণাসমাপত্তিযা সমাপজ্জনং, ততো ৰুট্ঠহিত্ৰা দসসহস্সচক্কৰাল়ে বোধনেয্যসত্তসমৰলোকনং.

অপরম্পি বুদ্ধানং আচিণ্ণং – আগন্তুকেহি সদ্ধিং পঠমতরং পটিসন্থারকরণং, অট্ঠুপ্পত্তিৰসেন ধম্মদেসনা, ওতিণ্ণে দোসে সিক্খাপদপঞ্ঞাপনন্তি ইদং বুদ্ধাচিণ্ণং.

কতমং সাৰকাচিণ্ণং? বুদ্ধস্স ভগৰতো কালে দ্ৰিক্খত্তুং সন্নিপাতো পুরে ৰস্সূপনাযিকায চ কম্মট্ঠানগ্গহণত্থং, ৰুত্থৰস্সানঞ্চ অধিগতগুণারোচনত্থং উপরি কম্মট্ঠানগ্গহণত্থঞ্চ. ইদং সাৰকাচিণ্ণং. ইধ পন বুদ্ধাচিণ্ণং দস্সেন্তো আহ – ‘‘আচিণ্ণং খো পনেতং, আনন্দ, তথাগতান’’ন্তি.

আযামাতি আগচ্ছ যাম. অপলোকেস্সামাতি চারিকং চরণত্থায আপুচ্ছিস্সাম. এৰন্তি সম্পটিচ্ছনত্থে নিপাতো. ভন্তেতি গারৰাধিৰচনমেতং; সত্থুনো পটিৰচনদানন্তিপি ৰট্টতি. ভগৰতো পচ্চস্সোসীতি ভগৰতো ৰচনং পটিঅস্সোসি, অভিমুখো হুত্ৰা সুণি সম্পটিচ্ছি. এৰন্তি ইমিনা ৰচনেন পটিগ্গহেসীতি ৰুত্তং হোতি.

অথ খো ভগৰা নিৰাসেত্ৰাতি ইধ পুব্বণ্হসমযন্তি ৰা সাযন্হসমযন্তি ৰা ন ৰুত্তং. এৰং সন্তেপি ভগৰা কতভত্তকিচ্চো মজ্ঝন্হিকং ৰীতিনামেত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং পচ্ছাসমণং কত্ৰা নগরদ্ৰারতো পট্ঠায নগরৰীথিযো সুৰণ্ণরসপিঞ্জরাহি রংসীহি সমুজ্জোতযমানো যেন ৰেরঞ্জস্স ব্রাহ্মণস্স নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি. ঘরদ্ৰারে ঠিতমত্তমেৰ চস্স ভগৰন্তং দিস্ৰা পরিজনো আরোচেসি. ব্রাহ্মণো সতিং পটিলভিত্ৰা সংৰেগজাতো সহসা ৰুট্ঠায মহারহং আসনং পঞ্ঞপেত্ৰা ভগৰন্তং পচ্চুগ্গম্ম ‘‘ইতো, ভগৰা, উপসঙ্কমতূ’’তি আহ. ভগৰা উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি. অথ খো ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং উপনিসীদিতুকামো অত্তনা ঠিতপদেসতো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি. ইতো পরং উত্তানত্থমেৰ.

যং পন ব্রাহ্মণো আহ – ‘‘অপিচ যো দেয্যধম্মো, সো ন দিন্নো’’তি. তত্রাযমধিপ্পাযো – মযা নিমন্তিতানং ৰস্সংৰুত্থানং তুম্হাকং তেমাসং দিৰসে দিৰসে পাতো যাগুখজ্জকং, মজ্ঝন্হিকে খাদনীযভোজনীযং, সাযন্হে অনেকৰিধ পানৰিকতি গন্ধপুপ্ফাদীহি পূজাসক্কারোতি এৰমাদিকো যো দেয্যধম্মো দাতব্বো অস্স, সো ন দিন্নোতি. তঞ্চ খো নো অসন্তন্তি এত্থ পন লিঙ্গৰিপল্লাসো ৰেদিতব্বো. সো চ খো দেয্যধম্মো অম্হাকং নো অসন্তোতি অযঞ্হেত্থ অত্থো. অথ ৰা যং দানৰত্থুং মযং তুম্হাকং দদেয্যাম, তঞ্চ খো নো অসন্তন্তি এৰমেত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো.

নোপি অদাতুকম্যতাতি অদাতুকামতাপি নো নত্থি, যথা পহূতৰিত্তূপকরণানং মচ্ছরীনং. তং কুতেত্থ লব্ভা বহুকিচ্চা ঘরাৰাসাতি তত্রাযং যোজনা – যস্মা বহুকিচ্চা ঘরাৰাসা, তস্মা এত্থ সন্তেপি দেয্যধম্মে দাতুকম্যতায চ তং কুতো লব্ভা কুতো তং সক্কা লদ্ধুং, যং মযং তুম্হাকং দেয্যধম্মং দদেয্যামাতি ঘরাৰাসং গরহন্তো আহ. সো কির মারেন আৰট্টিতভাৰং ন জানাতি, ‘‘ঘরাৰাসপলিবোধেন মে সতিসম্মোসো জাতো’’তি মঞ্ঞি, তস্মা এৰমাহ. অপিচ – তং কুতেত্থ লব্ভাতি ইমস্মিং তেমাসব্ভন্তরে যমহং তুম্হাকং দদেয্যং, তং কুতো লব্ভা? বহুকিচ্চা হি ঘরাৰাসাতি এৰমেত্থ যোজনা ৰেদিতব্বা.

অথ ব্রাহ্মণো ‘‘যংনূনাহং যং মে তীহি মাসেহি দাতব্বং সিযা, তং সব্বং একদিৰসেনেৰ দদেয্য’’ন্তি চিন্তেত্ৰা অধিৰাসেতু মে ভৰং গোতমোতিআদিমাহ. তত্থ স্ৰাতনাযাতি যং মে তুম্হেসু সক্কারং করোতো স্ৰে ভৰিস্সতি পুঞ্ঞঞ্চেৰ পীতিপামোজ্জঞ্চ, তদত্থায. অথ তথাগতো ‘‘সচে অহং নাধিৰাসেয্যং, ‘অযং তেমাসং কিঞ্চি অলদ্ধা কুপিতো মঞ্ঞে, তেন মে যাচিযমানো একভত্তম্পি ন পটিগ্গণ্হাতি, নত্থি ইমস্মিং অধিৰাসনখন্তি, অসব্বঞ্ঞূ অয’ন্তি এৰং ব্রাহ্মণো চ ৰেরঞ্জাৰাসিনো চ গরহিত্ৰা বহুং অপুঞ্ঞং পসৰেয্যুং, তং তেসং মা অহোসী’’তি তেসং অনুকম্পায অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন.

অধিৰাসেত্ৰা চ অথ খো ভগৰা ৰেরঞ্জং ব্রাহ্মণং ‘‘অলং ঘরাৰাসপলিবোধচিন্তাযা’’তি সঞ্ঞাপেত্ৰা তঙ্খণানুরূপায ধম্মিযা কথায দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকং অত্থং সন্দস্সেত্ৰা কুসলে ধম্মে সমাদপেত্ৰা গণ্হাপেত্ৰা তত্থ চ নং সমুত্তেজেত্ৰা সউস্সাহং কত্ৰা তায সউস্সাহতায অঞ্ঞেহি চ ৰিজ্জমানগুণেহি সম্পহংসেত্ৰা ধম্মরতনৰস্সং ৰস্সেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি. পক্কন্তে চ পন ভগৰতি ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো পুত্তদারং আমন্তেসি – ‘‘মযং, ভণে, ভগৰন্তং তেমাসং নিমন্তেত্ৰা একদিৰসং একভত্তম্পি নাদম্হ. হন্দ, দানি তথা দানং পটিযাদেথ যথা তেমাসিকোপি দেয্যধম্মো স্ৰে একদিৰসেনেৰ দাতুং সক্কা হোতী’’তি. ততো পণীতং দানং পটিযাদাপেত্ৰা যং দিৰসং ভগৰা নিমন্তিতো, তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন আসনট্ঠানং অলঙ্কারাপেত্ৰা মহারহানি আসনানি পঞ্ঞপেত্ৰা গন্ধধূমৰাসকুসুমৰিচিত্রং মহাপূজং সজ্জেত্ৰা ভগৰতো কালং আরোচাপেসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন…পে… নিট্ঠিতং ভত্ত’’ন্তি.

২৩. ভগৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো তত্থ অগমাসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো ভগৰা…পে… নিসীদি সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’তি. অথ খো ৰেরঞ্জো ব্রাহ্মণো বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘন্তি বুদ্ধপ্পমুখন্তি বুদ্ধপরিণাযকং; বুদ্ধং সঙ্ঘত্থেরং কত্ৰা নিসিন্নন্তি ৰুত্তং হোতি. পণীতেনাতি উত্তমেন. সহত্থাতি সহত্থেন. সন্তপ্পেত্ৰাতি সুট্ঠু তপ্পেত্ৰা, পরিপুণ্ণং সুহিতং যাৰদত্থং কত্ৰা. সম্পৰারেত্ৰাতি সুট্ঠু পৰারেত্ৰা ‘অল’ন্তি হত্থসঞ্ঞায মুখসঞ্ঞায ৰচীভেদেন চ পটিক্খিপাপেত্ৰা. ভুত্তাৰিন্তি ভুত্তৰন্তং. ওনীতপত্তপাণিন্তি পত্ততো ওনীতপাণিং; অপনীতহত্থন্তি ৰুত্তং হোতি. তিচীৰরেন অচ্ছাদেসীতি তিচীৰরং ভগৰতো অদাসি. ইদং পন ৰোহারৰচনমত্তং হোতি ‘‘তিচীৰরেন অচ্ছাদেসী’’তি, তস্মিঞ্চ তিচীৰরে একমেকো সাটকো সহস্সং অগ্ঘতি. ইতি ব্রাহ্মণো ভগৰতো তিসহস্সগ্ঘনকং তিচীৰরমদাসি উত্তমং কাসিকৰত্থসদিসং. একমেকঞ্চ ভিক্খুং একমেকেন দুস্সযুগেনাতি একমেকেন দুস্সযুগল়েন. তত্র একসাটকো পঞ্চসতানি অগ্ঘতি. এৰং পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং পঞ্চসতসহস্সগ্ঘনকানি দুস্সানি অদাসি. ব্রাহ্মণো এত্তকম্পি দত্ৰা অতুট্ঠো পুন সত্তট্ঠসহস্সগ্ঘনকে অনেকরত্তকম্বলে চ পট্টুণ্ণপত্তপটে চ ফালেত্ৰা ফালেত্ৰা আযোগঅংসবদ্ধককাযবন্ধনপরিস্সাৰনাদীনং অত্থায অদাসি. সতপাকসহস্সপাকানঞ্চ ভেসজ্জতেলানং তুম্বানি পূরেত্ৰা একমেকস্স ভিক্খুনো অব্ভঞ্জনত্থায সহস্সগ্ঘনকং তেলমদাসি. কিং বহুনা, চতূসু পচ্চযেসু ন কোচি পরিক্খারো সমণপরিভোগো অদিন্নো নাম অহোসি. পাল়িযং পন চীৰরমত্তমেৰ ৰুত্তং.

এৰং মহাযাগং যজিত্ৰা সপুত্তদারং ৰন্দিত্ৰা নিসিন্নং অথ খো ভগৰা ৰেরঞ্জং ব্রাহ্মণং তেমাসং মারাৰট্টনেন ধম্মসৰনামতরসপরিভোগপরিহীনং একদিৰসেনেৰ ধম্মামতৰস্সং ৰস্সেত্ৰা পুরিপুণ্ণসঙ্কপ্পং কুরুমানো ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা…পে… উট্ঠাযাসনা পক্কামি. ব্রাহ্মণোপি সপুত্তদারো ভগৰন্তঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ ৰন্দিত্ৰা ‘‘পুনপি, ভন্তে, অম্হাকং অনুগ্গহং করেয্যাথা’’তি এৰমাদীনি ৰদন্তো অনুবন্ধিত্ৰা অস্সূনি পৰত্তযমানো নিৰত্তি.

অথ খো ভগৰা ৰেরঞ্জাযং যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰাতি যথাজ্ঝাসযং যথারুচিতং ৰাসং ৰসিত্ৰা ৰেরঞ্জায নিক্খমিত্ৰা মহামণ্ডলে চারিকায চরণকালে গন্তব্বং বুদ্ধৰীথি পহায দুব্ভিক্খদোসেন কিলন্তং ভিক্খুসঙ্ঘং উজুনাৰ মগ্গেন গহেত্ৰা গন্তুকামো সোরেয্যাদীনি অনুপগম্ম পযাগপতিট্ঠানং গন্ত্ৰা তত্থ গঙ্গং নদিং উত্তরিত্ৰা যেন বারাণসী তদৰসরি. তেন অৰসরি তদৰসরি. তত্রাপি যথাজ্ঝাসযং ৰিহরিত্ৰা ৰেসালিং অগমাসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অনুপগম্ম সোরেয্যং…পে… ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালায’’ন্তি.

বুদ্ধাচিণ্ণকথা নিট্ঠিতা.

সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায

ৰেরঞ্জকণ্ডৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

তত্রিদং সমন্তপাসাদিকায সমন্তপাসাদিকত্তস্মিং –

আচরিযপরম্পরতো, নিদানৰত্থুপ্পভেদদীপনতো;

পরসমযৰিৰজ্জনতো, সকসমযৰিসুদ্ধিতো চেৰ.

ব্যঞ্জনপরিসোধনতো, পদত্থতো পাল়িযোজনক্কমতো;

সিক্খাপদনিচ্ছযতো, ৰিভঙ্গনযভেদদস্সনতো.

সম্পস্সতং ন দিস্সতি, কিঞ্চি অপাসাদিকং যতো এত্থ;

ৰিঞ্ঞূনমযং তস্মা, সমন্তপাসাদিকাত্ৰেৰ.

সংৰণ্ণনা পৰত্তা, ৰিনযস্স ৰিনেয্যদমনকুসলেন;

ৰুত্তস্স লোকনাথেন, লোকমনুকম্পমানেনাতি.

ৰেরঞ্জকণ্ডৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১. পারাজিককণ্ডং

১. পঠমপারাজিকং

সুদিন্নভাণৰারৰণ্ণনা

২৪. ইতো পরং তেন খো পন সমযেন ৰেসালিযা অৰিদূরেতিআদি যেভুয্যেন উত্তানত্থং. তস্মা অনুপদৰণ্ণনং পহায যত্থ যত্থ ৰত্তব্বং অত্থি, তং তদেৰ ৰণ্ণযিস্সাম. কলন্দগামোতি কলন্দকা ৰুচ্চন্তি কাল়কা, তেসং ৰসেন লদ্ধনামো গামো. কলন্দপুত্তোতি গামৰসেন লদ্ধনামস্স রাজসম্মতস্স চত্তালীসকোটিৰিভৰস্স কলন্দসেট্ঠিনো পুত্তো. যস্মা পন তস্মিং গামে অঞ্ঞেপি কলন্দনামকা মনুস্সা অত্থি, তস্মা কলন্দপুত্তোতি ৰত্ৰা পুন সেট্ঠিপুত্তোতি ৰুত্তং. সম্বহুলেহীতি বহুকেহি. সহাযকেহীতি সুখদুক্খানি সহ আযন্তি উপগচ্ছন্তীতি সহাযা, সহাযা এৰ সহাযকা, তেহি সহাযকেহি. সদ্ধিন্তি একতো. কেনচিদেৰ করণীযেনাতি কেনচিদেৰ ভণ্ডপ্পযোজনউদ্ধারসারণাদিনা কিচ্চেন; কত্তিকনক্খত্তকীল়াকিচ্চেনাতিপি ৰদন্তি. ভগৰা হি কত্তিকজুণ্হপক্খে ৰেসালিং সম্পাপুণি. কত্তিকনক্খত্তকীল়া চেত্থ উল়ারা হোতি. তদত্থং গতোতি ৰেদিতব্বো.

অদ্দস খোতি কথং অদ্দস? সো কির নগরতো ভুত্তপাতরাসং সুদ্ধুত্তরাসঙ্গং মালাগন্ধৰিলেপনহত্থং বুদ্ধদস্সনত্থং ধম্মসৰনত্থঞ্চ নিক্খমন্তং মহাজনং দিস্ৰা ‘‘ক্ৰ গচ্ছথা’’তি পুচ্ছি. ‘‘বুদ্ধদস্সনত্থং ধম্মসৰনত্থঞ্চা’’তি. তেন হি ‘‘অহম্পি গচ্ছামী’’তি গন্ত্ৰা চতুব্বিধায পরিসায পরিৰুতং ব্রহ্মস্সরেন ধম্মং দেসেন্তং ভগৰন্তং অদ্দস. তেন ৰুত্তং – ‘‘অদ্দস খো…পে… দেসেন্ত’’ন্তি. দিস্ৰানস্সাতি দিস্ৰান অস্স. এতদহোসীতি পুব্বে কতপুঞ্ঞতায চোদিযমানস্স ভব্বকুলপুত্তস্স এতং অহোসি. কিং অহোসি? যংনূনাহম্পি ধম্মং সুণেয্যন্তি. তত্থ যন্নূনাতি পরিৰিতক্কদস্সনমেতং. এৰং কিরস্স পরিৰিতক্কো উপ্পন্নো ‘‘যমযং পরিসা একগ্গচিত্তা ধম্মং সুণাতি, অহো ৰতাহম্পি তং সুণেয্য’’ন্তি.

অথ খো সুদিন্নো কলন্দপুত্তো যেন সা পরিসাতি ইধ কস্মা ‘‘যেন ভগৰা’’তি অৰত্ৰা ‘‘যেন সা পরিসা’’তি ৰুত্তন্তি চে. ভগৰন্তঞ্হি পরিৰারেত্ৰা উল়ারুল়ারজনা মহতী পরিসা নিসিন্না, তত্র ন সক্কা ইমিনা পচ্ছা আগতেন ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা নিসীদিতুং. পরিসায পন একস্মিং পদেসে সক্কাতি সো তং পরিসংযেৰ উপসঙ্কমন্তো. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো সুদিন্নো কলন্দপুত্তো যেন সা পরিসা’’তি. একমন্তং নিসিন্নস্স খো সুদিন্নস্স কলন্দপুত্তস্স এতদহোসীতি ন নিসিন্নমত্তস্সেৰ অহোসি, অথ খো ভগৰতো সিত্তযূপসংহিতং থোকং ধম্মকথং সুত্ৰা; তং পনস্স যস্মা একমন্তং নিসিন্নস্সেৰ অহোসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘একমন্তং নিসিন্নস্স খো সুদিন্নস্স কলন্দপুত্তস্স এতদহোসী’’তি. কিং অহোসীতি? যথা যথা খোতিআদি.

তত্রাযং সঙ্খেপকথা – অহং খো যেন যেন আকারেন ভগৰতা ধম্মং দেসিতং আজানামি, তেন তেন মে উপপরিক্খতো এৰং হোতি যদেতং সিত্তযব্রহ্মচরিযং একম্পি দিৰসং অখণ্ডং কত্ৰা চরিমকচিত্তং পাপেতব্বতায একন্তপরিপুণ্ণং চরিতব্বং, একদিৰসম্পি চ কিলেসমলেন অমলীনং কত্ৰা চরিমকচিত্তং পাপেতব্বতায একন্তপরিসুদ্ধং. সঙ্খলিখিতং লিখিতসঙ্খসদিসং ধোতসঙ্খসপ্পটিভাগং চরিতব্বং. ইদং ন সুকরং অগারং অজ্ঝাৰসতা অগারমজ্ঝে ৰসন্তেন একন্তপরিপুণ্ণং…পে… চরিতুং. যংনূনাহং কেসে চ মস্সুঞ্চ ওহারেত্ৰা কসাযরসপীততায কাসাযানি ব্রহ্মচরিযং চরন্তানং অনুচ্ছৰিকানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা পরিদহিত্ৰা অগারস্মা নিক্খমিত্ৰা অনগারিযং পব্বজেয্যন্তি. এত্থ চ যস্মা অগারস্স হিতং কসিৰাণিজ্জাদিকম্মং অগারিযন্তি ৰুচ্চতি, তঞ্চ পব্বজ্জায নত্থি; তস্মা পব্বজ্জা ‘‘অনগারিযা’’তি ঞাতব্বা. তং অনগারিযং পব্বজ্জং. পব্বজেয্যন্তি পরিব্বজেয্যং.

২৫. অচিরৰুট্ঠিতায পরিসায যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমীতি সুদিন্নো অৰুট্ঠিতায পরিসায ন ভগৰন্তং পব্বজ্জং যাচি. কস্মা? তত্রস্স বহূ ঞাতিসালোহিতা মিত্তামচ্চা সন্তি, তে ‘‘‘ত্ৰং মাতাপিতূনং একপুত্তকো, ন লব্ভা তযা পব্বজিতু’ন্তি বাহাযম্পি গহেত্ৰা আকড্ঢেয্যুং, ততো পব্বজ্জায অন্তরাযো ভৰিস্সতী’’তি সহেৰ পরিসায উট্ঠহিত্ৰা থোকং গন্ত্ৰা পুন কেনচি সরীরকিচ্চলেসেন নিৰত্তিত্ৰা ভগৰন্তং উপসঙ্কম্ম পব্বজ্জং যাচি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো সুদিন্নো কলন্দপুত্তো অচিরৰুট্ঠিতায পরিসায…পে… পব্বাজেতু মং ভগৰা’’তি.

ভগৰা পন যস্মা রাহুলকুমারস্স পব্বজিততো পভুতি মাতাপিতূহি অননুঞ্ঞাতং পুত্তং ন পব্বাজেতি, তস্মা নং পুচ্ছি – ‘‘অনুঞ্ঞাতোসি পন ত্ৰং সুদিন্ন মাতাপিতূহি…পে… পব্বজ্জাযা’’তি.

২৬. ইতো পরং পাঠানুসারেনেৰ গন্ত্ৰা তং করণীযং তীরেত্ৰাতি এত্থ এৰমত্থো ৰেদিতব্বো – ধুরনিক্খেপেনেৰ তং করণীযং নিট্ঠাপেত্ৰাতি; ন হি পব্বজ্জায তিব্বচ্ছন্দস্স ভণ্ডপ্পযোজনউদ্ধারসারণাদীসু ৰা নক্খত্তকীল়াযং ৰা চিত্তং নমতি. অম্ম তাতাতি এত্থ পন অম্মাতি মাতরং আলপতি; তাতাতি পিতরং. ত্ৰং খোসীতি ত্ৰং খো অসি. একপুত্তকোতি একোৰ পুত্তকো; অঞ্ঞো তে জেট্ঠো ৰা কনিট্ঠো ৰা নত্থি. এত্থ চ ‘‘একপুত্তো’’তি ৰত্তব্বে অনুকম্পাৰসেন ‘‘একপুত্তকো’’তি ৰুত্তং. পিযোতি পীতিজননকো. মনাপোতি মনৰড্ঢনকো. সুখেধিতোতি সুখেন এধিতো; সুখসংৰড্ঢিতোতি অত্থো. সুখপরিহতোতি সুখেন পরিহতো; জাতকালতো পভুতি ধাতীহি অঙ্কতো অঙ্কং হরিত্ৰা ধারিযমানো অস্সকরথকাদীহি বালকীল়নকেহি কীল়মানো সাদুরসভোজনং ভোজিযমানো সুখেন পরিহতো.

ন ত্ৰং, তাত সুদিন্ন, কিঞ্চি দুক্খস্স জানাসীতি ত্ৰং তাত সুদিন্ন কিঞ্চি অপ্পমত্তকম্পি কলভাগং দুক্খস্স ন জানাসি; অথ ৰা কিঞ্চি দুক্খেন নানুভোসীতি অত্থো. করণত্থে সামিৰচনং, অনুভৰনত্থে চ জাননা; অথ ৰা কিঞ্চি দুক্খং নস্সরসীতি অত্থো. উপযোগত্থে সামিৰচনং, সরণত্থে চ জাননা. ৰিকপ্পদ্ৰযেপি পুরিমপদস্স উত্তরপদেন সমানৰিভত্তিলোপো দট্ঠব্বো. তং সব্বং সদ্দসত্থানুসারেন ঞাতব্বং. মরণেনপি মযং তে অকামকা ৰিনা ভৰিস্সামাতি সচেপি তৰ অম্হেসু জীৰমানেসু মরণং ভৰেয্য, তেন তে মরণেনপি মযং অকামকা অনিচ্ছকা ন অত্তনো রুচিযা, ৰিনা ভৰিস্সাম; তযা ৰিযোগং ৰা পাপুণিস্সামাতি অত্থো. কিং পন মযং তন্তি এৰং সন্তে কিং পন কিং নাম তং কারণং যেন মযং তং জীৰন্তং অনুজানিস্সাম; অথ ৰা কিং পন মযং তন্তি কেন পন কারণেন মযং তং জীৰন্তং অনুজানিস্সামাতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো.

২৭. তত্থেৰাতি যত্থ নং ঠিতং মাতাপিতরো নানুজানিংসু, তত্থেৰ ঠানে. অনন্তরহিতাযাতি কেনচি অত্থরণেন অনত্থতায.

২৮. পরিচারেহীতি গন্ধব্বনটনাটকাদীনি পচ্চুপট্ঠাপেত্ৰা তত্থ সহাযকেহি সদ্ধিং যথাসুখং ইন্দ্রিযানি চারেহি সঞ্চারেহি; ইতো চিতো চ উপনেহীতি ৰুত্তং হোতি. অথ ৰা পরিচারেহীতি গন্ধব্বনটনাটকাদীনি পচ্চুপট্ঠাপেত্ৰা তত্থ সহাযকেহি সদ্ধিং লল়, উপলল়, রম, কীল়স্সূতিপি ৰুত্তং হোতি. কামে পরিভুঞ্জন্তোতি অত্তনো পুত্তদারেহি সদ্ধিং ভোগে ভুঞ্জন্তো. পুঞ্ঞানি করোন্তোতি বুদ্ধঞ্চ ধম্মঞ্চ সঙ্ঘঞ্চ আরব্ভ দানপ্পদানাদীনি সুগতিমগ্গসোধকানি কুসলকম্মানি করোন্তো. তুণ্হী অহোসীতি কথানুপ্পবন্ধৰিচ্ছেদনত্থং নিরালাপসল্লাপো অহোসি. অথস্স মাতাপিতরো তিক্খত্তুং ৰত্ৰা পটিৰচনম্পি অলভমানা সহাযকে পক্কোসাপেত্ৰা ‘‘এস ৰো সহাযকো পব্বজিতুকামো, নিৰারেথ ন’’ন্তি আহংসু. তেপি তং উপসঙ্কমিত্ৰা তিক্খত্তুং অৰোচুং, তেসম্পি তুণ্হী অহোসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো সুদিন্নস্স কলন্দপুত্তস্স সহাযকা…পে… তুণ্হী অহোসী’’তি.

২৯. অথস্স সহাযকানং এতদহোসি – ‘‘সচে অযং পব্বজ্জং অলভমানো মরিস্সতি ন কোচি গুণো ভৰিস্সতি. পব্বজিতং পন নং মাতাপিতরোপি কালেন কালং পস্সিস্সন্তি. মযম্পি পস্সিস্সাম. পব্বজ্জাপি চ নামেসা ভারিযা, দিৰসে দিৰসে মত্তিকাপত্তং গহেত্ৰা পিণ্ডায চরিতব্বং. একসেয্যং একভত্তং ব্রহ্মচরিযং অতিদুক্করং. অযঞ্চ সুখুমালো নাগরিকজাতিযো, সো তং চরিতুং অসক্কোন্তো পুন ইধেৰ আগমিস্সতি. হন্দস্স মাতাপিতরো অনুজানাপেস্সামা’’তি. তে তথা অকংসু. মাতাপিতরোপি নং অনুজানিংসু. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো সুদিন্নস্স কলন্দপুত্তস্স সহাযকা যেন সুদিন্নস্স কলন্দপুত্তস্স মাতাপিতরো…পে… অনুঞ্ঞাতোসি মাতাপিতূহি অগারস্মা অনগারিযং পব্বজ্জাযা’’তি.

৩০. হট্ঠোতি তুট্ঠো. উদগ্গোতি পীতিৰসেন অব্ভুন্নতকাযচিত্তো. কতিপাহন্তি কতিপযানি দিৰসানি. বলং গাহেত্ৰাতি সপ্পাযভোজনানি ভুঞ্জন্তো, উচ্ছাদনন্হাপনাদীহি চ কাযং পরিহরন্তো, কাযবলং জনেত্ৰা মাতাপিতরো ৰন্দিত্ৰা অস্সুমুখং ঞাতিপরিৰট্টং পহায যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি…পে… পব্বাজেতু মং ভন্তে ভগৰাতি. ভগৰা সমীপে ঠিতং অঞ্ঞতরং পিণ্ডচারিকং ভিক্খুং আমন্তেসি – ‘‘তেন হি ভিক্খু সুদিন্নং পব্বাজেহি চেৰ উপসম্পাদেহি চা’’তি. ‘‘সাধু, ভন্তে’’তি খো সো ভিক্খু ভগৰতো পটিস্সুণিত্ৰা সুদিন্নং কলন্দপুত্তং জিনদত্তিযং সদ্ধিৰিহারিকং লদ্ধা পব্বাজেসি চেৰ উপসম্পাদেসি চ. তেন ৰুত্তং – ‘‘অলত্থ খো সুদিন্নো কলন্দপুত্তো ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, অলত্থ উপসম্পদ’’ন্তি.

এত্থ পন ঠত্ৰা সব্বঅট্ঠকথাসু পব্বজ্জা চ উপসম্পদা চ কথিতা. মযং পন যথাঠিতপাল়িৰসেনেৰ খন্ধকে কথযিস্সাম. ন কেৰলঞ্চেতং, অঞ্ঞম্পি যং খন্ধকে ৰা পরিৰারে ৰা কথেতব্বং অট্ঠকথাচরিযেহি ৰিভঙ্গেকথিতং, তং সব্বং তত্থ তত্থেৰ কথযিস্সাম. এৰঞ্হি কথিযমানে পাল়িক্কমেনেৰ ৰণ্ণনা কতা হোতি. ততো তেন তেন ৰিনিচ্ছযেন অত্থিকানং পাল়িক্কমেনেৰ ইমং ৰিনযসংৰণ্ণনং ওলোকেত্ৰা সো সো ৰিনিচ্ছযো সুৰিঞ্ঞেয্যো ভৰিস্সতীতি.

অচিরূপসম্পন্নোতি অচিরং উপসম্পন্নো হুত্ৰা; উপসম্পদতো নচিরকালেযেৰাতি ৰুত্তং হোতি. এৰরূপেতি এৰংৰিধে এৰংজাতিকে. ধুতগুণেতি কিলেসনিদ্ধুননকে গুণে. সমাদায ৰত্ততীতি সমাদিযিত্ৰা গণ্হিত্ৰা ৰত্ততি চরতি ৰিহরতি. আরঞ্ঞিকো হোতীতি গামন্তসেনাসনং পটিক্খিপিত্ৰা আরঞ্ঞিকধুতঙ্গৰসেন অরঞ্ঞৰাসিকো হোতি. পিণ্ডপাতিকোতি অতিরেকলাভপটিক্খেপেন চুদ্দস ভত্তানি পটিক্খিপিত্ৰা পিণ্ডপাতিকধুতঙ্গৰসেন পিণ্ডপাতিকো হোতি. পংসুকূলিকোতি গহপতিচীৰরং পটিক্খিপিত্ৰা পংসুকূলিকধুতঙ্গৰসেন পংসুকূলিকো হোতি. সপদানচারিকোতি লোলুপ্পচারং পটিক্খিপিত্ৰা সপদানচারিকধুতঙ্গৰসেন সপদানচারিকো হোতি; ঘরপটিপাটিযা ভিক্খায পৰিসতি. ৰজ্জিগামন্তি ৰজ্জীনং গামং ৰজ্জীসু ৰা গামং.

অড্ঢা মহদ্ধনাতিআদীসু উপভোগপরিভোগূপকরণমহন্ততায অড্ঢা; যে হি তেসং উপভোগা যানি চ উপভোগূপকরণানি, তানি মহন্তানি বহুলানি সারকানীতি ৰুত্তং হোতি. নিধেত্ৰা ঠপিতধনমহন্ততায মহদ্ধনা. মহাভোগাতি দিৰসপরিব্বযসঙ্খাতভোগমহন্ততায মহাভোগা. অঞ্ঞেহি উপভোগেহি জাতরূপরজতস্সেৰ পহূততায পহূতজাতরূপরজতা. অলঙ্কারভূতস্স ৰিত্তূপকরণস্স পীতিপামোজ্জকরণস্স পহূততায পহূতৰিত্তূপকরণা. ৰোহারৰসেন পরিৰত্তেন্তস্স ধনধঞ্ঞস্স পহূততায পহূতধনধঞ্ঞাতি ৰেদিতব্বা.

সেনাসনং সংসামেত্ৰাতি সেনাসনং পটিসামেত্ৰা; যথা ন ৰিনস্সতি তথা নং সুট্ঠু ঠপেত্ৰাতি অত্থো. সট্ঠিমত্তে থালিপাকেতি গণনপরিচ্ছেদতো সট্ঠিথালিপাকে. একমেকো চেত্থ থালিপাকো দসন্নং ভিক্খূনং ভত্তং গণ্হাতি. তং সব্বম্পি ছন্নং ভিক্খুসতানং ভত্তং হোতি. ভত্তাভিহারং অভিহরিংসূতি এত্থ অভিহরীযতীতি অভিহারো. কিং অভিহরীযতি? ভত্তং. ভত্তমেৰ অভিহারো ভত্তাভিহারো, তং ভত্তাভিহারং. অভিহরিংসূতি অভিমুখা হরিংসু. তস্স সন্তিকং গহেত্ৰা আগমংসূতি অত্থো. এতস্স কিং পমাণন্তি? সট্ঠি থালিপাকা. তেন ৰুত্তং – ‘‘সট্ঠিমত্তে থালিপাকে ভত্তাভিহারং অভিহরিংসূ’’তি. ভিক্খূনং ৰিস্সজ্জেত্ৰাতি সযং উক্কট্ঠপিণ্ডপাতিকত্তা সপদানচারং চরিতুকামো ভিক্খূনং পরিভোগত্থায পরিচ্চজিত্ৰা দত্ৰা. অযং হি আযস্মা ‘‘ভিক্খূ চ লাভং লচ্ছন্তি অহঞ্চ পিণ্ডকেন ন কিলমিস্সামী’’তি এতদত্থমেৰ আগতো. তস্মা অত্তনো আগমনানুরূপং করোন্তো ভিক্খূনং ৰিস্সজ্জেত্ৰা সযং পিণ্ডায পাৰিসি.

৩১. ঞাতিদাসীতি ঞাতকানং দাসী. আভিদোসিকন্তি পারিৰাসিকং একরত্তাতিক্কন্তং পূতিভূতং. তত্রাযং পদত্থো – পূতিভাৰদোসেন অভিভূতোতি অভিদোসো, অভিদোসোৰ আভিদোসিকো, একরত্তাতিক্কন্তস্স ৰা নামসঞ্ঞা এসা, যদিদং আভিদোসিকোতি, তং আভিদোসিকং. কুম্মাসন্তি যৰকুম্মাসং. ছড্ডেতুকামা হোতীতি যস্মা অন্তমসো দাসকম্মকরানম্পি গোরূপানম্পি অপরিভোগারহো, তস্মা তং কচৰরং ৰিয বহি ছড্ডেতুকামা হোতি. সচেতন্তি সচে এতং. ভগিনীতি অরিযৰোহারেন ঞাতিদাসিং আলপতি. ছড্ডনীযধম্মন্তি ছড্ডেতব্বসভাৰং. ইদং ৰুত্তং হোতি – ‘‘ভগিনি, এতং সচে বহি ছড্ডনীযধম্মং নিস্সট্ঠপরিগ্গহং, তং ইধ মে পত্তে আকিরা’’তি.

কিং পন এৰং ৰত্তুং লব্ভতি, ৰিঞ্ঞত্তি ৰা পযুত্তৰাচা ৰা ন হোতীতি? ন হোতি. কস্মা? নিস্সট্ঠপরিগ্গহত্তা. যঞ্হি ছড্ডনীযধম্মং নিস্সট্ঠপরিগ্গহং, যত্থ সামিকা অনালযা হোন্তি, তং সব্বং ‘‘দেথ আহরথ ইধ আকিরথা’’তি ৰত্তুং ৰট্টতি. তথা হি অগ্গঅরিযৰংসিকো আযস্মা রট্ঠপালোপি ‘‘ছড্ডনীযধম্মং কুম্মাসং ইধ মে পত্তে আকিরা’’তি (ম. নি. ২.২৯৯) অৰচ. তস্মা যং এৰরূপং ছড্ডনীযধম্মং অঞ্ঞং ৰা অপরিগ্গহিতং ৰনমূলফলভেসজ্জাদিকং তং সব্বং যথাসুখং আহরাপেত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বং, ন কুক্কুচ্চাযিতব্বং. হত্থানন্তি ভিক্খাগ্গহণত্থং পত্তং উপনামযতো মণিবন্ধতো পভুতি দ্ৰিন্নম্পি হত্থানং. পাদানন্তি নিৰাসনন্ততো পট্ঠায দ্ৰিন্নম্পি পাদানং. সরস্সাতি ‘‘সচেতং ভগিনী’’তি ৰাচং নিচ্ছারযতো সরস্স চ. নিমিত্তং অগ্গহেসীতি গিহিকালে সল্লক্খিতপুব্বং আকারং অগ্গহেসি সঞ্জানি সল্লক্খেসি. সুদিন্নো হি ভগৰতো দ্ৰাদসমে ৰস্সে পব্বজিতো ৰীসতিমে ৰস্সে ঞাতিকুলং পিণ্ডায পৰিট্ঠো সযং পব্বজ্জায অট্ঠৰস্সিকো হুত্ৰা; তেন নং সা ঞাতিদাসী দিস্ৰাৰ ন সঞ্জানি, নিমিত্তং পন অগ্গহেসীতি.

সুদিন্নস্স মাতরং এতদৰোচাতি অতিগরুনা পব্বজ্জূপগতেন সামিপুত্তেন সদ্ধিং ‘‘ত্ৰং নু খো মে, ভন্তে, অয্যো সুদিন্নো’’তিআদিৰচনং ৰত্তুং অৰিসহন্তী ৰেগেন ঘরং পৰিসিত্ৰা সুদিন্নস্স মাতরং এতং অৰোচ. যগ্ঘেতি আরোচনত্থে নিপাতো. সচে জে সচ্চন্তি এত্থ জেতি আলপনে নিপাতো. এৰঞ্হি তস্মিং দেসে দাসিজনং আলপন্তি, তস্মা ‘‘ত্ৰং, ভোতি দাসি, সচে সচ্চং ভণসী’’তি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো.

৩২. অঞ্ঞতরং কুট্টমূলন্তি তস্মিং কির দেসে দানপতীনং ঘরেসু সালা হোন্তি, আসনানি চেত্থ পঞ্ঞত্তানি হোন্তি, উপট্ঠাপিতং উদককঞ্জিযং; তত্থ পব্বজিতা পিণ্ডায চরিত্ৰা নিসীদিত্ৰা ভুঞ্জন্তি. সচে ইচ্ছন্তি, দানপতীনম্পি সন্তকং গণ্হন্তি. তস্মা তম্পি অঞ্ঞতরস্স কুলস্স ঈদিসায সালায অঞ্ঞতরং কুট্টমূলন্তি ৰেদিতব্বং. ন হি পব্বজিতা কপণমনুস্সা ৰিয অসারুপ্পে ঠানে নিসীদিত্ৰা ভুঞ্জন্তীতি.

অত্থি নাম তাতাতি এত্থ অত্থীতি ৰিজ্জমানত্থে; নামাতি পুচ্ছনত্থে মঞ্ঞনত্থে চ নিপাতো. ইদঞ্হি ৰুত্তং হোতি – ‘‘অত্থি নু খো, তাত সুদিন্ন, অম্হাকং ধনং, ন মযং নিদ্ধনাতি ৰত্তব্বা, যেসং নো ত্ৰং ঈদিসে ঠানে নিসীদিত্ৰা আভিদোসিকং কুম্মাসং পরিভুঞ্জিস্সসি’’; তথা ‘‘অত্থি নু খো, তাত সুদিন্ন, অম্হাকং জীৰিতং, ন মযং মতাতি ৰত্তব্বা, যেসং নো ত্ৰং ঈদিসে ঠানে নিসীদিত্ৰা আভিদোসিকং কুম্মাসং পরিভুঞ্জিস্সসি’’; তথা ‘‘অত্থি মঞ্ঞে, তাত সুদিন্ন, তৰ অব্ভন্তরে সাসনং নিস্সায পটিলদ্ধো সমণগুণো, যং ত্ৰং সুভোজনরসসংৰড্ঢিতোপি ইমং জিগুচ্ছনেয্যং আভিদোসিকং কুম্মাসং অমতমিৰ নিব্বিকারো পরিভুঞ্জিস্সসী’’তি.

সো পন গহপতি দুক্খাভিতুন্নতায এতমত্থং পরিপুণ্ণং কত্ৰা ৰত্তুমসক্কোন্তো ‘‘অত্থি নাম, তাত সুদিন্ন, আভিদোসিকং কুম্মাসং পরিভুঞ্জিস্সসী’’তি এত্তকমেৰ অৰোচ. অক্খরচিন্তকা পনেত্থ ইমং লক্খণং ৰদন্তি – অনোকপ্পনামরিসনত্থৰসেন এতং অত্থিনামসদ্দে উপপদে ‘‘পরিভুঞ্জিস্সসী’’তি অনাগতৰচনং কতং. তস্সাযমত্থো – অত্থি নাম…পে… পরিভুঞ্জিস্সসি, ইদং পচ্চক্খম্পি অহং ন সদ্দহামি ন মরিসযামীতি. ততাযং আভিদোসিকোতি ততো তৰ গেহতো অযং আভিদোসিকো কুম্মাসো লদ্ধোতি অত্থো. ততোযন্তিপি পাঠো. তদাযন্তিপি পঠন্তি, তং ন সুন্দরং. যেন সকপিতু নিৰেসনন্তি যেন সকস্স পিতু অত্তনো পিতু নিৰেসনন্তি অত্থো; থেরো পিতরি পেমেনেৰ সুব্বচো হুত্ৰা অগমাসি. অধিৰাসেসীতি থেরো উক্কট্ঠপিণ্ডপাতিকোপি সমানো ‘‘সচে একভত্তম্পি ন গহেস্সামি, অতিৰিয নেসং দোমনস্সং ভৰিস্সতী’’তি ঞাতীনং অনুকম্পায অধিৰাসেসি.

৩৩. ওপুঞ্জাপেত্ৰাতি উপলিম্পাপেত্ৰা. একং হিরঞ্ঞস্সাতি এত্থ হিরঞ্ঞন্তি কহাপণো ৰেদিতব্বো. পুরিসোতি নাতিদীঘো নাতিরস্সো মজ্ঝিমপ্পমাণো ৰেদিতব্বো. তিরোকরণীযন্তি করণত্থে ভুম্মং; সাণিপাকারেন পরিক্খিপিত্ৰাতি অত্থো. অথ ৰা তিরো করোন্তি এতেনাতি তিরোকরণীযং, তং পরিক্খিপিত্ৰা; সমন্ততো কত্ৰাতি অত্থো. তেন হীতি যস্মা অজ্জ সুদিন্নো আগমিস্সতি তেন কারণেন. হি ইতি পদপূরণমত্তে নিপাতো. তেনাতি অযম্পি ৰা উয্যোজনত্থে নিপাতোযেৰ.

৩৪. পুব্বণ্হসমযন্তি এত্থ কিঞ্চাপি পাল়িযং কালারোচনং ন ৰুত্তং, অথ খো আরোচিতেযেৰ কালে অগমাসীতি ৰেদিতব্বো. ইদং তে তাতাতি দ্ৰে পুঞ্জে দস্সেন্তো আহ. মাতূতি জনেত্তিযা. মত্তিকন্তি মাতিতো আগতং; ইদং তে মাতামহিযা মাতু ইমং গেহং আগচ্ছন্তিযা দিন্নধনন্তি অত্থো. ইত্থিকায ইত্থিধনন্তি হীল়েন্তো আহ. ইত্থিকায নাম ইত্থিপরিভোগানংযেৰ ন্হানচুণ্ণাদীনং অত্থায লদ্ধং ধনং কিত্তকং ভৰেয্য. তস্সাপি তাৰ পরিমাণং পস্স. অথ ৰা ইদং তে তাত সুদিন্ন মাতু ধনং, তঞ্চ খো মত্তিকং, ন মযা দিন্নং, তৰ মাতুযেৰ সন্তকন্তি ৰুত্তং হোতি. তং পনেতং ন কসিযা ন ৰণিজ্জায সম্ভূতং, অপিচ খো ইত্থিকায ইত্থিধনং. যং ইত্থিকায ঞাতিকুলতো সামিককুলং গচ্ছন্তিযা লদ্ধব্বং ন্হানচুণ্ণাদীনং অত্থায ইত্থিধনং, তং তাৰ এত্তকন্তি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো.

অঞ্ঞং পেত্তিকং অঞ্ঞং পিতামহন্তি যং পন তে পিতু চ পিতামহানঞ্চ সন্তকং, তং অঞ্ঞংযেৰ. নিহিতঞ্চ পযুত্তঞ্চ অতিৰিয বহু; এত্থ চ পিতামহন্তি তদ্ধিতলোপং কত্ৰা ৰেদিতব্বং. পেতামহন্তি ৰা পাঠো. লব্ভা তাত সুদিন্ন হীনাযাৰত্তিত্ৰাতি তাত, সুদিন্ন, উত্তমং অরিযদ্ধজং পব্বজিতলিঙ্গং পহায হীনায গিহিভাৰায আৰত্তিত্ৰা লব্ভা ভোগা ভুঞ্জিতুং, নালব্ভা ভুঞ্জিতুং, ন ত্ৰং রাজভীতো পব্বজিতো, ন ইণাযিকেহি পলিবুদ্ধো হুত্ৰাতি. তাত ন উস্সহামীতি এত্থ পন তাতাতি ৰচনং গেহসিতপেমেন আহ, ন সমণতেজেন. ন উস্সহামীতি ন সক্কোমি. ন ৰিসহামীতি নপ্পহোমি, ন সমত্থোম্হি.

‘‘ৰদেয্যাম খো তং গহপতী’’তি ইদং পন ৰচনং সমণতেজেনাহ. নাতিকড্ঢেয্যাসীতি যং তে মযি পেমং পতিট্ঠিতং, তং কোধৰসেন ন অতিকড্ঢেয্যাসি; সচে ন কুজ্ঝেয্যাসীতি ৰুত্তং হোতি. ততো সেট্ঠি ‘‘পুত্তো মে সঙ্গহং মঞ্ঞে কত্তুকামো’’তি উদগ্গচিত্তো আহ – ‘‘ৰদেহি তাত সুদিন্না’’তি. তেনহীতি উয্যোজনত্থে ৰিভত্তিপতিরূপকো নিপাতো. ততোনিদানন্তি তংনিদানং তংহেতুকন্তি পচ্চত্তৰচনস্স তো-আদেসো ৰেদিতব্বো; সমাসে চস্স লোপাভাৰো. ভযং ৰাতি ‘‘কিন্তি মে ভোগে নেৰ রাজানো হরেয্যু’’ন্তিআদিনা নযেন ৰুত্তং রাজাদিভযং; চিত্তুত্রাসোতি অত্থো. ছম্ভিতত্তন্তি রাজূহি ৰা চোরেহি ৰা ‘‘ধনং দেহী’’তি কম্মকারণং কারিযমানস্স কাযিঞ্জনং কাযকম্পো হদযমংসচলনং. লোমহংসোতি উপ্পন্নে ভযে লোমানং হংসনং উদ্ধগ্গভাৰো. আরক্খোতি অন্তো চ বহি চ রত্তিঞ্চ দিৰা চ আরক্খণং.

৩৫. তেন হি ৰধূতি সেট্ঠি গহপতি ধনং দস্সেত্ৰা পুত্তং অত্তনা গিহিভাৰত্থায পলোভেতুং অসক্কোন্তো ‘‘মাতুগামসদিসং দানি পুরিসানং বন্ধনং নত্থী’’তি মঞ্ঞিত্ৰা তস্স পুরাণদুতিযিকং আমন্তেসি – ‘‘তেন হি ৰধূ’’তি. পুরাণদুতিযিকন্তি পুরাণং দুতিযিকং পুব্বে গিহিকালে দুতিযিকং, গেহসিতসুখুপভোগসহাযিকং ভূতপুব্বভরিযন্তি অত্থো. তেন হীতি যেন কারণেন মাতুগামসদিসং বন্ধনং নত্থি. পাদেসু গহেত্ৰাতি পাদে গহেত্ৰা; উপযোগত্থে ভুম্মৰচনং, পাদেসু ৰা তং গহেত্ৰা. ‘‘কীদিসা নাম তা অয্যপুত্ত অচ্ছরাযো’’তি কস্মা এৰমাহ? তদা কির সম্বহুলে খত্তিযকুমারেপি ব্রাহ্মণকুমারেপি সেট্ঠিপুত্তেপি মহাসম্পত্তিযো পহায পব্বজন্তে দিস্ৰা পব্বজ্জাগুণং অজানন্তা কথং সমুট্ঠাপেন্তি – ‘‘কস্মা এতে পব্বজন্তী’’তি. অথঞ্ঞে ৰদন্তি – ‘‘দেৰচ্ছরানং দেৰনাটকানং কারণা’’তি. সা কথা ৰিত্থারিকা অহোসি. তং গহেত্ৰা অযং এৰমাহাতি. থেরো তং পটিক্খিপন্তো ন খো অহং ভগিনীতি আহ. সমুদাচরতীতি ৰোহরতি ৰদেতি. তত্থেৰ মুচ্ছিতা পপতাতি নং ভগিনিৰাদেন সমুদাচরন্তং দিস্ৰা ‘‘অনত্থিকো দানি মযা অযং যো মং পজাপতিং সমানং অত্তনা সদ্ধিং একমাতুকুচ্ছিযা সযিতদারিকং ৰিয মঞ্ঞতী’’তি সমুপ্পন্নবলৰসোকা হুত্ৰা তস্মিংযেৰ পদেসে মুচ্ছিতা পপতা; পতিতাতি অত্থো.

মা নো ৰিহেঠযিত্থাতি মা অম্হে ধনং দস্সেত্ৰা মাতুগামঞ্চ উয্যোজেত্ৰা ৰিহেঠযিত্থ; ৰিহেসা হেসা পব্বজিতানন্তি. তেন হি তাত সুদিন্ন বীজকম্পি দেহীতি এত্থ তেন হীতি অভিরতিযং উয্যোজেতি. সচে ত্ৰং অভিরতো ব্রহ্মচরিযং চরসি, চরিত্ৰা আকাসে নিসীদিত্ৰা পরিনিব্বাযিতা হোহি, অম্হাকং পন কুলৰংসবীজকং একং পুত্তং দেহি. মা নো অপুত্তকং সাপতেয্যং লিচ্ছৰযো অতিহরাপেসুন্তি মযঞ্হি লিচ্ছৰীনং গণরাজূনং রজ্জে ৰসাম, তে তে পিতুনো অচ্চযেন ইমং সাপতেয্যং এৰং মহন্তং অম্হাকং ৰিভৰং অপুত্তকং কুলধনরক্খকেন পুত্তেন ৰিরহিতং অত্তনো রাজন্তেপুরং অতিহরাপেয্যুন্তি, তং তে মা অতিহরাপেসুং, মা অতিহরাপেন্তূতি.

এতং খো মে, অম্ম, সক্কা কাতুন্তি কস্মা এৰমাহ? সো কির চিন্তেসি – ‘‘এতেসং সাপতেয্যস্স অহমেৰ সামী, অঞ্ঞো নত্থি. তে মং সাপতেয্যরক্খণত্থায নিচ্চং অনুবন্ধিস্সন্তি; তেনাহং ন লচ্ছামি অপ্পোস্সুক্কো সমণধম্মং কাতুং, পুত্তকং পন লভিত্ৰা ওরমিস্সন্তি, ততো অহং যথাসুখং সমণধম্মং করিস্সামী’’তি ইমং নযং পস্সন্তো এৰমাহাতি.

৩৬. পুপ্ফন্তি উতুকালে উপ্পন্নলোহিতস্স নামং. মাতুগামস্স হি উতুকালে গব্ভপতিট্ঠানট্ঠানে লোহিতৰণ্ণা পিল়কা সণ্ঠহিত্ৰা সত্ত দিৰসানি ৰড্ঢিত্ৰা ভিজ্জন্তি, ততো লোহিতং পগ্ঘরতি, তস্সেতং নামং ‘‘পুপ্ফ’’ন্তি. তং পন যাৰ বলৰং হোতি বহু পগ্ঘরতি, তাৰ দিন্নাপি পটিসন্ধি ন তিট্ঠতি, দোসেনেৰ সদ্ধিং পগ্ঘরতি; দোসে পন পগ্ঘরিতে সুদ্ধে ৰত্থুম্হি দিন্না পটিসন্ধি খিপ্পং পতিট্ঠাতি. পুপ্ফংসা উপ্পজ্জীতি পুপ্ফং অস্সা উপ্পজ্জি; অকারলোপেন সন্ধি পুরাণদুতিযিকায বাহাযং গহেত্ৰাতি পুরাণদুতিযিকায যা বাহা, তত্র নং গহেত্ৰাতি অত্থো.

অপঞ্ঞত্তে সিক্খাপদেতি পঠমপারাজিকসিক্খাপদে অট্ঠপিতে. ভগৰতো কির পঠমবোধিযং ৰীসতি ৰস্সানি ভিক্খূ চিত্তং আরাধযিংসু, ন এৰরূপং অজ্ঝাচারমকংসু. তং সন্ধাযেৰ ইদং সুত্তমাহ – ‘‘আরাধযিংসু ৰত মে, ভিক্খৰে, ভিক্খূ একং সমযং চিত্ত’’ন্তি (ম. নি. ১.২২৫). অথ ভগৰা অজ্ঝাচারং অপস্সন্তো পারাজিকং ৰা সঙ্ঘাদিসেসং ৰা ন পঞ্ঞপেসি. তস্মিং তস্মিং পন ৰত্থুস্মিং অৰসেসে পঞ্চ খুদ্দকাপত্তিক্খন্ধে এৰ পঞ্ঞপেসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অপঞ্ঞত্তে সিক্খাপদে’’তি.

অনাদীনৰদস্সোতি যং ভগৰা ইদানি সিক্খাপদং পঞ্ঞপেন্তো আদীনৰং দস্সেস্সতি, তং অপস্সন্তো অনৰজ্জসঞ্ঞী হুত্ৰা. সচে হি ‘‘অযং ইদং ন করণীযন্তি ৰা মূলচ্ছেজ্জায ৰা সংৰত্ততী’’তি জানেয্য, সদ্ধাপব্বজিতো কুলপুত্তো ততোনিদানং জীৰিতক্খযং পাপুণন্তোপি ন করেয্য. এত্থ পন আদীনৰং অপস্সন্তো নিদ্দোসসঞ্ঞী অহোসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অনাদীনৰদস্সো’’তি. পুরাণদুতিযিকাযাতি ভুম্মৰচনং. অভিৰিঞ্ঞাপেসীতি পৰত্তেসি; পৰত্তনাপি হি কাযৰিঞ্ঞত্তিচোপনতো ‘‘ৰিঞ্ঞাপনা’’তি ৰুচ্চতি. তিক্খত্তুং অভিৰিঞ্ঞাপনঞ্চেস গব্ভসণ্ঠানসন্নিট্ঠানত্থমকাসীতি ৰেদিতব্বো.

সা তেন গব্ভং গণ্হীতি সা চ তেনেৰ অজ্ঝাচারেন গব্ভং গণ্হি, ন অঞ্ঞথা. কিং পন অঞ্ঞথাপি গব্ভগ্গহণং হোতীতি? হোতি. কথং? কাযসংসগ্গেন, চোল়গ্গহণেন, অসুচিপানেন, নাভিপরামসনেন, রূপদস্সনেন, সদ্দেন, গন্ধেন. ইত্থিযো হি একচ্চা উতুসমযে ছন্দরাগরত্তা পুরিসানং হত্থগ্গাহ-ৰেণিগ্গাহ-অঙ্গপচ্চঙ্গপরামসনং সাদিযন্তিযোপি গব্ভং গণ্হন্তি. এৰং কাযসংসগ্গেন গব্ভগ্গহণং হোতি.

উদাযিত্থেরস্স পন পুরাণদুতিযিকা ভিক্খুনী তং অসুচিং একদেসং মুখেন অগ্গহেসি, একদেসং চোল়কেনেৰ সদ্ধিং অঙ্গজাতে পক্খিপি. সা তেন গব্ভং গণ্হি. এৰং চোল়গ্গহণেন গব্ভগ্গহণং হোতি.

মিগসিঙ্গতাপসস্স মাতা মিগী উতুসমযে তাপসস্স পস্সাৰট্ঠানং আগন্ত্ৰা সসম্ভৰং পস্সাৰং পিৰি. সা তেন গব্ভং গণ্হিত্ৰা মিগসিঙ্গং ৰিজাযি. এৰং অসুচিপানেন গব্ভগ্গহণং হোতি.

সামস্স পন বোধিসত্তস্স মাতাপিতূনং চক্খুপরিহানিং ঞত্ৰা সক্কো পুত্তং দাতুকামো দুকূলপণ্ডিতং আহ – ‘‘ৰট্টতি তুম্হাকং মেথুনধম্মো’’তি? ‘‘অনত্থিকা মযং এতেন, ইসিপব্বজ্জং পব্বজিতাম্হা’’তি. ‘‘তেন হি ইমিস্সা উতুসমযে অঙ্গুট্ঠেন নাভিং পরামসেয্যাথা’’তি. সো তথা অকাসি. সা তেন গব্ভং গণ্হিত্ৰা সামং তাপসদারকং ৰিজাযি. এৰং নাভিপরামসনেন গব্ভগ্গহণং হোতি. এতেনেৰ নযেন মণ্ডব্যস্স চ চণ্ডপজ্জোতস্স চ ৰত্থু ৰেদিতব্বং.

কথং রূপদস্সনেন হোতি? ইধেকচ্চা ইত্থী উতুসমযে পুরিসসংসগ্গং অলভমানা ছন্দরাগৰসেন অন্তোগেহগতাৰ পুরিসং উপনিজ্ঝাযতি রাজোরোধা ৰিয, সা তেন গব্ভং গণ্হাতি. এৰং রূপদস্সনেন গব্ভগ্গহণং হোতি.

বলাকাসু পন পুরিসো নাম নত্থি, তা উতুসমযে মেঘসদ্দং সুত্ৰা গব্ভং গণ্হন্তি. কুক্কুটিযোপি কদাচি একস্স কুক্কুটস্স সদ্দং সুত্ৰা বহুকাপি গব্ভং গণ্হন্তি. তথা গাৰী উসভস্স. এৰং সদ্দেন গব্ভগ্গহণং হোতি.

গাৰী এৰ চ কদাচি উসভগন্ধেন গব্ভং গণ্হন্তি. এৰং গন্ধেন গব্ভগ্গহণং হোতি.

ইধ পনাযং অজ্ঝাচারেন গব্ভং গণ্হি. যং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘মাতাপিতরো চ সন্নিপতিতা হোন্তি, মাতা চ উতুনী হোতি, গন্ধব্বো চ পচ্চুপট্ঠিতো হোতি, এৰং তিণ্ণং সন্নিপাতা গব্ভস্সাৰক্কন্তি হোতী’’তি (ম. নি. ১.৪০৮).

ভুম্মা দেৰা সদ্দমনুস্সাৰেসুন্তি যস্মা নত্থি লোকে রহো নাম পাপকম্মং পকুব্বতো. সব্বপঠমং হিস্স তং পাপং অত্তনা জানাতি, ততো আরক্খদেৰতা, অথঞ্ঞাপি পরচিত্তৰিদুনিযো দেৰতা. তস্মাস্স পরচিত্তৰিদূ সকলৰনসণ্ডনিস্সিতা ভুম্মা দেৰা তং অজ্ঝাচারং দিস্ৰা সদ্দং অনুস্সাৰেসুং. যথা অঞ্ঞেপি দেৰা সুণন্তি, তথা নিচ্ছারেসুং. কিন্তি? নিরব্বুদো ৰত, ভো…পে… আদীনৰো উপ্পাদিতোতি. তস্সত্থো ৰেরঞ্জকণ্ডে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.

ভুম্মানং দেৰানং সদ্দং সুত্ৰা চাতুমহারাজিকাতি এত্থ পন ভুম্মানং দেৰানং সদ্দং আকাসট্ঠদেৰতা অস্সোসুং; আকাসট্ঠানং চাতুমহারাজিকাতি অযমনুক্কমো ৰেদিতব্বো. ব্রহ্মকাযিকাতি অসঞ্ঞসত্তে চ অরূপাৰচরে চ ঠপেত্ৰা সব্বেপি ব্রহ্মানো অস্সোসুং; সুত্ৰা চ সদ্দমনুস্সাৰেসুন্তি ৰেদিতব্বো. ইতিহ তেন খণেনাতি এৰং তেন সুদিন্নস্স অজ্ঝাচারক্খণেন. তেন মুহুত্তেনাতি অজ্ঝাচারমুহুত্তেনেৰ. যাৰ ব্রহ্মলোকাতি যাৰ অকনিট্ঠব্রহ্মলোকা. অব্ভুগ্গচ্ছীতি অভিউগ্গচ্ছি অব্ভুট্ঠাসি এককোলাহলমহোসীতি.

পুত্তং ৰিজাযীতি সুৰণ্ণবিম্বসদিসং পচ্ছিমভৰিকসত্তং জনেসি. বীজকোতি নামমকংসূতি ন অঞ্ঞং নামং কাতুমদংসু, ‘‘বীজকম্পি দেহী’’তি মাতামহিযা ৰুত্তভাৰস্স পাকটত্তা ‘‘বীজকো ত্ৰেৰস্স নামং হোতূ’’তি ‘‘বীজকো’’তি নামমকংসু. পুত্তস্স পন নামৰসেনেৰ চ মাতাপিতূনম্পিস্স নামমকংসু. তে অপরেন সমযেনাতি বীজকঞ্চ বীজকমাতরঞ্চ সন্ধায ৰুত্তং. বীজকস্স কির সত্তট্ঠৰস্সকালে তস্স মাতা ভিক্খুনীসু সো চ ভিক্খূসু পব্বজিত্ৰা কল্যাণমিত্তে উপনিস্সায অরহত্তে পতিট্ঠহিংসু. তেন ৰুত্তং – ‘‘উভো অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিত্ৰা অরহত্তং সচ্ছাকংসূ’’তি.

৩৭. এৰং মাতাপুত্তানং পব্বজ্জা সফলা অহোসি. পিতা পন ৰিপ্পটিসারাভিভূতো ৰিহাসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অথ খো আযস্মতো সুদিন্নস্সঅহুদেৰ কুক্কুচ্চ’’ন্তিআদি. তত্থ অহুদেৰাতি অহু এৰ, দকারো পদসন্ধিকরো. অহোসিযেৰাতি অত্থো. কুক্কুচ্চন্তি অজ্ঝাচারহেতুকো পচ্ছানুতাপো. ৰিপ্পটিসারোতিপি তস্সেৰ নামং. সো হি ৰিঞ্ঞূহি অকত্তব্বতায কুচ্ছিতকিরিযভাৰতো কুক্কুচ্চং. কতং অজ্ঝাচারং নিৰত্তেতুং অসমত্থতায তং পটিচ্চ ৰিরূপং সরণভাৰতো ৰিপ্পটিসারোতি ৰুচ্চতি. অলাভা ৰত মেতি ময্হং ৰত অলাভা; যে ঝানাদীনং গুণানং অলাভা নাম, তে ময্হং, ন অঞ্ঞস্সাতি অধিপ্পাযো. ন ৰত মে লাভাতি যেপি মে পটিলদ্ধা পব্বজ্জসরণগমনসিক্খাসমাদানগুণা, তেপি নেৰ ময্হং লাভা অজ্ঝাচারমলীনত্তা. দুল্লদ্ধং ৰত মেতি ইদং সাসনং লদ্ধম্পি মে দুল্লদ্ধং. ন ৰত মে সুলদ্ধন্তি যথা অঞ্ঞেসং কুলপুত্তানং, এৰং ন ৰত মে সুলদ্ধং. কস্মা? যমহং এৰং স্ৰাক্খাতে ধম্মৰিনযে…পে… ব্রহ্মচরিযং চরিতুন্তি. ব্রহ্মচরিযন্তি সিক্খত্তযসঙ্গহিতং মগ্গব্রহ্মচরিযং. কিসো অহোসীতি খাদিতুং ৰা ভুঞ্জিতুং ৰা অসক্কোন্তো তনুকো অহোসি অপ্পমংসলোহিতো. উপ্পণ্ডুপ্পণ্ডুকজাতোতি সঞ্জাতুপ্পণ্ডুপ্পণ্ডুকভাৰো পণ্ডুপলাসপ্পটিভাগো. ধমনিসন্থতগত্তোতি পরিযাদিন্নমংসলোহিতত্তা সিরাজালেনেৰ সন্থরিতগত্তো. অন্তোমনোতি অনুসোচনৰসেন অব্ভন্তরেযেৰ ঠিতচিত্তো. হদযৰত্থুং নিস্সায পৰত্তনৰসেন পন সব্বেপি অন্তোমনাযেৰ. লীনমনোতি উদ্দেসে পরিপুচ্ছায কম্মট্ঠানে অধিসীলে অধিচিত্তে অধিপঞ্ঞায ৰত্তপটিপত্তিপূরণে চ নিক্খিত্তধুরো অৰিপ্ফারিকো অঞ্ঞদত্থু কোসজ্জৰসেনেৰ লীনো সঙ্কুচিতো মনো অস্সাতি লীনমনো. দুক্খীতি চেতোদুক্খেন দুক্খী. দুম্মনোতি দোসেন দুট্ঠমনো, ৰিরূপমনো ৰা দোমনস্সাভিভূততায. পজ্ঝাযীতি ৰিপ্পটিসারৰসেন ৰহচ্ছিন্নো ৰিয গদ্রভো তং তং চিন্তযি.

৩৮. সহাযকা ভিক্খূতি তং এৰংভূতং গণসঙ্গণিকাপপঞ্চেন ৰীতিনামেন্তং দিস্ৰা যস্স ৰিস্সাসিকা কথাফাসুকা ভিক্খূ তে নং এতদৰোচুং. পীণিন্দ্রিযোতি পসাদপতিট্ঠানোকাসস্স সম্পুণ্ণত্তা পরিপুণ্ণচক্খুআদিইন্দ্রিযো. সো দানি ত্ৰন্তি এত্থ দানীতি নিপাতো, সো পন ত্ৰন্তি ৰুত্তং হোতি. কচ্চিনো ত্ৰন্তি কচ্চি নু ত্ৰং. অনভিরতোতি উক্কণ্ঠিতো; গিহিভাৰং পত্থযমানোতি অত্থো. তস্মা তমেৰ অনভিরতিং পটিক্খিপন্তো আহ – ‘‘ন খো অহং, আৰুসো, অনভিরতো’’তি. অধিকুসলানং পন ধম্মানং ভাৰনায অভিরতোৰ অহন্তি. অত্থি মে পাপকম্মং কতন্তি মযা কতং একং পাপকম্মং অত্থি উপলব্ভতি সংৰিজ্জতি, নিচ্চকালং অভিমুখং ৰিয মে তিট্ঠতি. অথ নং পকাসেন্তো ‘‘পুরাণদুতিযিকাযা’’তিআদিমাহ.

অলঞ্হি তে, আৰুসো সুদিন্ন, কুক্কুচ্চাযাতি আৰুসো সুদিন্ন, তুয্হেতং পাপকম্মং অলং সমত্থং কুক্কুচ্চায; পটিবলং কুক্কুচ্চং উপ্পাদেতুন্তি ৰুত্তং হোতি. যং ত্ৰন্তি আদিম্হি যেন পাপেন ত্ৰং ন সক্খিস্সসি ব্রহ্মচরিযং চরিতুং, তং তে পাপং অলং কুক্কুচ্চাযাতি এৰং সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো. অথ নং অনুসাসন্তা ‘‘ননু আৰুসো ভগৰতা’’তিআদিমাহংসু. তত্থ ননূতি অনুমতিগ্গহণত্থে নিপাতো. অনেকপরিযাযেনাতি অনেককারণেন. ৰিরাগাযাতি ৰিরাগত্থায. নো সরাগাযাতি নো রাগেন রজ্জনত্থায. ভগৰতা হি ‘‘ইমং মে ধম্মং সুত্ৰা সত্তা সব্বভৰভোগেসু ৰিরজ্জিস্সন্তি, নো রজ্জিস্সন্তী’’ এতদত্থায ধম্মো দেসিতোতি অধিপ্পাযো. এস নযো সব্বপদেসু. ইদং পনেত্থ পরিযাযৰচনমত্তং. ৰিসংযোগাযাতি কিলেসেহি ৰিসংযুজ্জনত্থায. নো সংযোগাযাতি ন সংযুজ্জনত্থায. অনুপাদানাযাতি অগ্গহণত্থায. নো সউপাদানাযাতি ন সঙ্গহণত্থায.

তত্থ নাম ত্ৰন্তি তস্মিং নাম ত্ৰং. সরাগায চেতেস্সসীতি সহ রাগেন ৰত্তমানায মেথুনধম্মায চেতেস্সসি কপ্পেস্সসি পকপ্পেস্সসি; এতদত্থং ৰাযমিস্সসীতি অত্থো. এস নযো সব্বত্থ. পুন রাগৰিরাগাদীনি নৰ পদানি নিব্বত্তিতলোকুত্তরনিব্বানমেৰ সন্ধায ৰুত্তানি. তস্মা রাগৰিরাগাযাতি ৰা মদনিম্মদনাযাতি ৰা ৰুত্তেপি ‘‘নিব্বানত্থাযা’’তি এৰমেৰ অত্থো দট্ঠব্বো. নিব্বানঞ্হি যস্মা তং আগম্ম আরব্ভ পটিচ্চ রাগো ৰিরজ্জতি ন হোতি, তস্মা রাগৰিরাগোতি ৰুচ্চতি. যস্মা পন তং আগম্ম মানমদ-পুরিসমদাদযো মদা নিম্মদা অমদা হোন্তি ৰিনস্সন্তি, তস্মা মদনিম্মদনন্তি ৰুচ্চতি. যস্মা চ তং আগম্ম সব্বাপি কামপিপাসা ৰিনযং অব্ভত্থং যাতি, তস্মা পিপাসৰিনযোতি ৰুচ্চতি. যস্মা পন তং আগম্ম পঞ্চ কামগুণালযা সমুগ্ঘাতং গচ্ছন্তি, তস্মা আলযসমুগ্ঘাতোতি ৰুচ্চতি. যস্মা চ তং আগম্ম তেভূমকৰট্টং উপচ্ছিজ্জতি, তস্মা ৰট্টুপচ্ছেদোতি ৰুচ্চতি. যস্মা পন তং আগম্ম সব্বসো তণ্হা খযং গচ্ছতি ৰিরজ্জতি নিরুজ্ঝতি চ, তস্মা তণ্হক্খযো ৰিরাগো নিরোধোতি ৰুচ্চতি. যস্মা পনেতং চতস্সো যোনিযো, পঞ্চ গতিযো, সত্ত ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো, নৰ চ সত্তাৰাসে, অপরাপরভাৰায ৰিননতো আবন্ধনতো সংসিব্বনতো ৰানন্তি লদ্ধৰোহারায তণ্হায নিক্খন্তং নিস্সটং ৰিসংযুত্তং, তস্মা নিব্বানন্তি ৰুচ্চতীতি.

কামানং পহানং অক্খাতন্তি ৰত্থুকামানং, কিলেসকামানঞ্চ পহানং ৰুত্তং. কামসঞ্ঞানং পরিঞ্ঞাতি সব্বাসম্পি কামসঞ্ঞানং ঞাততীরণপহানৰসেন তিৰিধা পরিঞ্ঞা অক্খাতা. কামপিপাসানন্তি কামেসু পাতব্যতানং কামে ৰা পাতুমিচ্ছানং. কামৰিতক্কানন্তি কামুপসঞ্হিতানংৰিতক্কানং. কামপরিল়াহানন্তি পঞ্চকামগুণিকরাগৰসেন উপ্পন্নপরিল়াহানং অন্তোদাহানং. ইমেসু পঞ্চসু ঠানেসু কিলেসক্খযকরো লোকুত্তরমগ্গোৰ কথিতো. সব্বপঠমেসু পন তীসু ঠানেসু লোকিযলোকুত্তরমিস্সকো মগ্গো কথিতোতি ৰেদিতব্বো.

নেতং আৰুসোতি ন এতং আৰুসো, তৰ পাপকম্মং অপ্পসন্নানঞ্চ পসাদায এৰরূপানং পসাদত্থায ন হোতি. অথ খ্ৰেতন্তি অথ খো এতং. অথ খো তন্তিপি পাঠো. অঞ্ঞথত্তাযাতি পসাদঞ্ঞথাভাৰায ৰিপ্পটিসারায হোতি. যে মগ্গেন অনাগতসদ্ধা, তেসং ৰিপ্পটিসারং করোতি – ‘‘ঈদিসেপি নাম ধম্মৰিনযে মযং পসন্না, যত্থেৰং দুপ্পটিপন্না ভিক্খূ’’তি. যে পন মগ্গেনাগতসদ্ধা, তেসং সিনেরু ৰিয ৰাতেহি অচলো পসাদো ঈদিসেহি ৰত্থূহি ইতো ৰা দারুণতরেহি. তেন ৰুত্তং – ‘‘একচ্চানং অঞ্ঞথত্তাযা’’তি.

৩৯. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুন্তি ভগৰতো এতং অত্থং আচিক্খিংসু পটিৰেদযিংসু. আরোচযমানা চ নেৰ পিযকম্যতায ন ভেদপুরেক্খারতায, ন তস্সাযস্মতো অৰণ্ণপকাসনত্থায, ন কলিসাসনারোপনত্থায, নাপি ‘‘ইদং সুত্ৰা ভগৰা ইমস্স সাসনে পতিট্ঠং ন দস্সতি, নিক্কড্ঢাপেস্সতি ন’’ন্তি মঞ্ঞমানা আরোচেসুং. অথ খো ‘‘ইমং সাসনে উপ্পন্নং অব্বুদং ঞত্ৰা ভগৰা সিক্খাপদং পঞ্ঞপেস্সতি, ৰেলং মরিযাদং আণং ঠপেস্সতী’’তি আরোচেসুং.

এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণেতি এত্থ সুদিন্নস্স অজ্ঝাচারৰীতিক্কমো সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা কারণত্তা নিদানঞ্চেৰ পকরণঞ্চাতি ৰুত্তোতি ৰেদিতব্বো. কারণঞ্হি যস্মা নিদেতি অত্তনো ফলং ‘‘গণ্হাথ ন’’ন্তি দস্সেন্তং ৰিয অপ্পেতি, পকরোতি চ নং কত্তুং আরভতি, করোতিযেৰ ৰা; তস্মা নিদানঞ্চেৰ পকরণঞ্চাতি ৰুচ্চতি. ৰিগরহি বুদ্ধো ভগৰাতি বুদ্ধো ভগৰা ৰিগরহি নিন্দি; যথা তং ৰণ্ণাৰণ্ণারহানং ৰণ্ণঞ্চ অৰণ্ণঞ্চ ভণন্তেসু অগ্গপুগ্গলো. ন হি ভগৰতো সীলৰীতিক্কমকরং পুগ্গলং দিস্ৰা ‘‘অযং জাতিযা ৰা গোত্তেন ৰা কোলপুত্তিযেন ৰা গন্থেন ৰা ধুতঙ্গেন ৰা ঞাতো যসস্সী ঈদিসং পুগ্গলং রক্খিতুং ৰট্টতী’’তি চিত্তং উপ্পজ্জতি, নাপি পেসলং গুণৰন্তং দিস্ৰা তস্স গুণং পটিচ্ছাদেতুং চিত্তং উপ্পজ্জতি. অথ খো গরহিতব্বং গরহতি এৰ, পসংসিতব্বঞ্চ পসংসতি এৰ, অযঞ্চ গরহিতব্বো; তস্মা তং তাদিলক্খণে ঠিতো অৰিকম্পমানেন চিত্তেন ৰিগরহি বুদ্ধো ভগৰা ‘‘অননুচ্ছৰিক’’ন্তিআদীহি ৰচনেহি.

তত্থাযং অত্থৰণ্ণনা – যদিদং তযা, মোঘপুরিস, তুচ্ছমনুস্স কম্মং কতং, তং সমণকরণানং ধম্মানং মগ্গফলনিব্বানসাসনানং ৰা ন অনুচ্ছৰিকং, তেসং ছৰিং ছাযং সুন্দরভাৰং ন অন্ৰেতি নানুগচ্ছতি, অথ খো আরকাৰ তেহি ধম্মেহি. অননুচ্ছৰিকত্তা এৰ চ অননুলোমিকং, তেসং ন অনুলোমেতি; অথ খো ৰিলোমং পচ্চনীকভাৰে ঠিতং. অননুলোমিকত্তা এৰ চ অপ্পতিরূপং, পতিরূপং সদিসং পটিভাগং ন হোতি, অথ খো অসদিসং অপ্পটিভাগমেৰ. অপ্পতিরূপত্তা এৰ চ অস্সামণকং, সমণানং কম্মং ন হোতি. অস্সামণকত্তা অকপ্পিযং. যঞ্হি সমণকম্মং ন হোতি, তং তেসং ন কপ্পতি. অকপ্পিযত্তা অকরণীযং. ন হি সমণা যং ন কপ্পতি, তং করোন্তি. তঞ্চেতং তযা কতং, তস্মা অননুচ্ছৰিকং তে, মোঘপুরিস, কতং…পে… অকরণীযন্তি. কথঞ্হি নামাতি কেন নাম কারণেন, কিং নাম কারণং পস্সন্তোতি ৰুত্তং হোতি. ততো কারণাভাৰং দস্সেন্তো পরতো ‘‘ননু মযা মোঘপুরিসা’’তিআদিমাহ. তং সব্বং ৰুত্তত্থমেৰ.

ইদানি যস্মা যং তেন পাপকম্মং কতং, তং ৰিপচ্চমানং অতিৰিয দুক্খৰিপাকং হোতি, তস্মাস্স তং ৰিপাকং দস্সেতুং কতাপরাধং ৰিয পুত্তং অনুকম্পকা মাতাপিতরো দযালুকেন চিত্তেন সুদিন্নং পরিভাসন্তো ‘‘ৰরং তে মোঘপুরিসা’’তিআদিমাহ. তত্থ আসু সীঘং এতস্স ৰিসং আগচ্ছতীতি আসীৰিসো. ঘোরং চণ্ডমস্স ৰিসন্তি ঘোরৰিসো, তস্স আসীৰিসস্স ঘোরৰিসস্স. ‘‘পক্খিত্ত’’ন্তি এতস্স ‘‘ৰর’’ন্তি ইমিনা সম্বন্ধো. ঈদিসস্স আসীৰিসস্স ঘোরৰিসস্স মুখে অঙ্গজাতং ৰরং পক্খিত্তং; সচে পক্খিত্তং ভৰেয্য, ৰরং সিযা; সুন্দরং সাধু সুট্ঠু সিযাতি অত্থো. ন ত্ৰেৰাতি ন তু এৰ ৰরং ন সুন্দরমেৰ ন সাধুমেৰ ন সুট্ঠুমেৰ. এস নযো সব্বত্থ. কণ্হসপ্পস্সাতি কাল়সপ্পস্স. অঙ্গারকাসুযাতি অঙ্গারপুণ্ণকূপে, অঙ্গাররাসিম্হি ৰা. আদিত্তাযাতি পদিত্তায গহিতঅগ্গিৰণ্ণায. সম্পজ্জলিতাযাতি সমন্ততো পজ্জলিতায অচ্চিযো মুচ্চন্তিযা. সজোতিভূতাযাতি সপ্পভায. সমন্ততো উট্ঠিতাহি জালাহি একপ্পভাসমুদযভূতাযাতি ৰুত্তং হোতি.

তং কিস্স হেতূতি যং মযা ৰুত্তং ‘‘ৰর’’ন্তি তং কিস্স হেতু, কতরেন কারণেনাতি চে? মরণং ৰা নিগচ্ছেয্যাতি যো তত্থ অঙ্গজাতং পক্খিপেয্য, সো মরণং ৰা নিগচ্ছেয্য মরণমত্তং ৰা দুক্খং. ইতোনিদানঞ্চ খো…পে… উপপজ্জেয্যাতি যং ইদং মাতুগামস্স অঙ্গজাতে অঙ্গজাতপক্খিপনং, ইতোনিদানং তস্স কারকো পুগ্গলো নিরযং উপপজ্জেয্য; এৰং কম্মস্স মহাসাৰজ্জতং পস্সন্তো তং গরহি, ন তস্স দুক্খাগমং ইচ্ছমানো. তত্থ নাম ত্ৰন্তি তস্মিং নাম এৰরূপে কম্মে এৰং মহাসাৰজ্জে সমানেপি ত্ৰং. যং ত্ৰন্তি এত্থ ন্তি হীল়নত্থে নিপাতো. ত্ৰন্তি তং-সদ্দস্স ৰেৰচনং; দ্ৰীহিপি যং ৰা তং ৰা হীল়িতমৰঞ্ঞাতন্তি ৰুত্তং হোতি. অসদ্ধম্মন্তি অসতং নীচজনানং ধম্মং; তেহি সেৰিতব্বন্তি অত্থো. গামধম্মন্তি গামানং ধম্মং; গামৰাসিকমনুস্সানং ধম্মন্তি ৰুত্তং হোতি. ৰসলধম্মন্তি পাপধম্মে ৰসন্তি পগ্ঘরন্তীতি ৰসলা, তেসং ৰসলানং হীনপুরিসানং ধম্মং, ৰসলং ৰা কিলেসপগ্ঘরণকং ধম্মং. দুট্ঠুল্লন্তি দুট্ঠু চ কিলেসদূসিতং থূলঞ্চ অসুখুমং, অনিপুণন্তি ৰুত্তং হোতি. ওদকন্তিকন্তি উদককিচ্চং অন্তিকং অৰসানং অস্সাতি ওদকন্তিকো, তং ওদকন্তিকং. রহস্সন্তি রহোভৰং, পটিচ্ছন্নে ওকাসে উপ্পজ্জনকং. অযঞ্হি ধম্মো জিগুচ্ছনীযত্তা ন সক্কা আৰি অঞ্ঞেসং দস্সনৰিসযে কাতুং, তেন ৰুত্তং – ‘‘রহস্স’’ন্তি. দ্ৰযংদ্ৰযসমাপত্তিন্তি দ্ৰীহি দ্ৰীহি সমাপজ্জিতব্বং, দ্ৰযং দ্ৰযং সমাপত্তিন্তিপি পাঠো. দযং দযং সমাপত্তিন্তিপি পঠন্তি, তং ন সুন্দরং. সমাপজ্জিস্সসীতি এতং ‘‘তত্থ নাম ত্ৰ’’ন্তি এত্থ ৰুত্তনামসদ্দেন যোজেতব্বং ‘‘সমাপজ্জিস্সসি নামা’’তি.

বহূনং খো…পে… আদিকত্তা পুব্বঙ্গমোতি সাসনং সন্ধায ৰদতি. ইমস্মিং সাসনে ত্ৰং বহূনং পুগ্গলানং অকুসলানং ধম্মানং আদিকত্তা, সব্বপঠমং করণতো; পুব্বঙ্গমো সব্বপঠমং এতং মগ্গং পটিপন্নত্তা; দ্ৰারংদদো, উপাযদস্সকোতি ৰুত্তং হোতি. ইমঞ্হি লেসং লদ্ধা তৰ অনুসিক্খমানা বহূ পুগ্গলা নানপ্পকারকে মক্কটিযা মেথুনপটিসেৰনাদিকে অকুসলধম্মে করিস্সন্তীতি অযমেত্থ অধিপ্পাযো.

অনেকপরিযাযেনাতি ইমেহি ‘‘অননুচ্ছৰিক’’ন্তিআদিনা নযেন ৰুত্তেহি, বহূহি কারণেহি. দুব্ভরতায…পে… কোসজ্জস্স অৰণ্ণং ভাসিত্ৰাতি দুব্ভরতাদীনং ৰত্থুভূতস্স অসংৰরস্স অৰণ্ণং নিন্দং গরহং ভাসিত্ৰাতি অত্থো. যস্মা হি অসংৰরে ঠিতস্স পুগ্গলস্স অত্তা দুব্ভরতঞ্চেৰ দুপ্পোসতঞ্চ আপজ্জতি, তস্মা অসংৰরো ‘‘দুব্ভরতা, দুপ্পোসতা’’তি চ ৰুচ্চতি. যস্মা পন অসংৰরে ঠিতস্স অত্তা চতূসু পচ্চযেসু মহিচ্ছতং সিনেরুপ্পমাণেপি চ পচ্চযে লদ্ধা অসন্তুট্ঠিতং আপজ্জতি, তস্মা অসংৰরো ‘‘মহিচ্ছতা, অসন্তুট্ঠিতা’’তি চ ৰুচ্চতি. যস্মা চ অসংৰরে ঠিতস্স অত্তা গণসঙ্গণিকায চেৰ কিলেসসঙ্গণিকায চ সংৰত্ততি, কোসজ্জানুগতো চ হোতি অট্ঠকুসীতৰত্থুপারিপূরিযা সংৰত্ততি, তস্মা অসংৰরো ‘‘সঙ্গণিকা, চেৰ কোসজ্জঞ্চা’’তি ৰুচ্চতি.

সুভরতায…পে… ৰীরিযারম্ভস্স ৰণ্ণং ভাসিত্ৰাতি সুভরতাদীনং ৰত্থুভূতস্স সংৰরস্স ৰণ্ণং ভাসিত্ৰাতি অত্থো. যস্মা হি অসংৰরং পহায সংৰরে ঠিতস্স অত্তা সুভরো হোতি সুপোসো, চতূসু চ পচ্চযেসু অপ্পিচ্ছতং নিত্তণ্হভাৰং আপজ্জতি, একমেকস্মিঞ্চ পচ্চযে যথালাভ-যথাবল-যথাসারুপ্পৰসেন তিপ্পভেদায সন্তুট্ঠিযা সংৰত্ততি, তস্মা সংৰরো ‘‘সুভরতা চেৰ সুপোসতা চ অপ্পিচ্ছো চ সন্তুট্ঠো চা’’তি ৰুচ্চতি.

যস্মা পন অসংৰরং পহায সংৰরে ঠিতস্স অত্তা কিলেসসল্লেখনতায চেৰ নিদ্ধুননতায চ সংৰত্ততি, তস্মা সংৰরো ‘‘সল্লেখো চ ধুতো চা’’তি ৰুচ্চতি.

যস্মা চ অসংৰরং পহায সংৰরে ঠিতস্স অত্তা কাযৰাচানং অপ্পাসাদিকং অপ্পসাদনীযং অসন্তং অসারুপ্পং কাযৰচীদুচ্চরিতং চিত্তস্স অপ্পাসাদিকং অপ্পসাদনীযং অসন্তং অসারুপ্পং অকুসলৰিতক্কত্তযঞ্চ অনুপগম্ম তব্বিপরীতস্স কাযৰচীসুচরিতস্স চেৰ কুসলৰিতক্কত্তযস্স চ পাসাদিকস্স পসাদনীযস্স সন্তস্স সারুপ্পস্স পারিপূরিযা সংৰত্ততি, তস্মা সংৰরো ‘‘পাসাদিকো’’তি ৰুচ্চতি.

যস্মা পন অসংৰরং পহায সংৰরে ঠিতস্স অত্তা সব্বকিলেসাপচযভূতায, ৰিৰট্টায, অট্ঠৰীরিযারম্ভৰত্থুপারিপূরিযা চ সংৰত্ততি, তস্মা সংৰরো ‘‘অপচযো চেৰ ৰীরিযারম্ভো চা’’তি ৰুচ্চতীতি.

ভিক্খূনং তদনুচ্ছৰিকং তদনুলোমিকন্তি তত্থ সন্নিপতিতানং ভিক্খূনং যং ইদানি সিক্খাপদং পঞ্ঞপেস্সতি, তস্স অনুচ্ছৰিকঞ্চেৰ অনুলোমিকঞ্চ. যো ৰা অযং সুভরতাদীহি সংৰরো ৰুত্তো, তস্স অনুচ্ছৰিকঞ্চেৰ অনুলোমিকঞ্চ সংৰরপ্পহানপটিসংযুত্তং অসুত্তন্তৰিনিবদ্ধং পাল়িৰিনিমুত্তং ওক্কন্তিকধম্মদেসনং কত্ৰাতি অত্থো. ভগৰা কির ঈদিসেসু ঠানেসু পঞ্চৰণ্ণকুসুমমালং করোন্তো ৰিয, রতনদামং সজ্জেন্তো ৰিয, চ যে পটিক্খিপনাধিপ্পাযা অসংৰরাভিরতা তে সম্পরাযিকেন ৰট্টভযেন তজ্জেন্তো অনেকপ্পকারং আদীনৰং দস্সেন্তো, যে সিক্খাকামা সংৰরে ঠিতা তে অপ্পেকচ্চে অরহত্তে পতিট্ঠপেন্তো অপ্পেকচ্চে অনাগামি-সকদাগামি-সোতাপত্তিফলেসু উপনিস্সযৰিরহিতেপি সগ্গমগ্গে পতিট্ঠপেন্তো দীঘনিকাযপ্পমাণম্পি মজ্ঝিমনিকাযপ্পমাণম্পি ধম্মদেসনং করোতি. তং সন্ধাযেতং ৰুত্তং – ‘‘ভিক্খূনং তদনুচ্ছৰিকং তদনুলোমিকং ধম্মিং কথং কত্ৰা’’তি.

তেন হীতি তেন সুদিন্নস্স অজ্ঝাচারেন কারণভূতেন. সিক্খাপদন্তি এত্থ সিক্খিতব্বাতি সিক্খা, পজ্জতে ইমিনাতি পদং, সিক্খায পদং সিক্খাপদং; সিক্খায অধিগমুপাযোতি অত্থো. অথ ৰা মূলং নিস্সযো পতিট্ঠাতি ৰুত্তং হোতি. মেথুনৰিরতিযা মেথুনসংৰরস্সেতং অধিৰচনং. মেথুনসংৰরো হি তদঞ্ঞেসং সিক্খাসঙ্খাতানং সীলৰিপস্সনাঝানমগ্গধম্মানং ৰুত্তত্থৰসেন পদত্তা ইধ ‘‘সিক্খাপদ’’ন্তি অধিপ্পেতো. অযঞ্চ অত্থো সিক্খাপদৰিভঙ্গে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. অপিচ তস্সত্থস্স দীপকং ৰচনম্পি ‘‘সিক্খাপদ’’ন্তি ৰেদিতব্বং. ৰুত্তম্পি চেতং – ‘‘সিক্খাপদন্তি যো তত্থ নামকাযো পদকাযো নিরুত্তিকাযো ব্যঞ্জনকাযো’’তি. অথ ৰা যথা ‘‘অনভিজ্ঝা ধম্মপদ’’ন্তি ৰুত্তে অনভিজ্ঝা একো ধম্মকোট্ঠাসোতি অত্থো হোতি, এৰমিধাপি ‘‘সিক্খাপদ’’ন্তি সিক্খাকোট্ঠাসো সিক্খায একো পদেসোতিপি অত্থো ৰেদিতব্বো.

দস অত্থৰসে পটিচ্চাতি দস কারণৰসে সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিহেতু অধিগমনীযে হিতৰিসেসে পটিচ্চ আগম্ম আরব্ভ, দসন্নং হিতৰিসেসানং নিপ্ফত্তিং সম্পস্সমানোতি ৰুত্তং হোতি. ইদানি তে দস অত্থৰসে দস্সেন্তো ‘‘সঙ্ঘসুট্ঠুতাযা’’তিআদিমাহ. তত্থ সঙ্ঘসুট্ঠুতা নাম সঙ্ঘস্স সুট্ঠুভাৰো, ‘‘সুট্ঠু দেৰা’’তি আগতট্ঠানে ৰিয ‘‘সুট্ঠু, ভন্তে’’তি ৰচনসম্পটিচ্ছনভাৰো. যো চ তথাগতস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছতি, তস্স তং দীঘরত্তং হিতায সুখায হোতি, তস্মা সঙ্ঘস্স ‘‘সুট্ঠু, ভন্তে’’তি মম ৰচনসম্পটিচ্ছনত্থং পঞ্ঞপেস্সামি, অসম্পটিচ্ছনে আদীনৰং সম্পটিচ্ছনে চ আনিসংসং দস্সেত্ৰা, ন বলক্কারেন অভিভৰিত্ৰাতি এতমত্থং আৰিকরোন্তো আহ – ‘‘সঙ্ঘসুট্ঠুতাযা’’তি. সঙ্ঘফাসুতাযাতি সঙ্ঘস্স ফাসুভাৰায; সহজীৰিতায সুখৰিহারত্থাযাতি অত্থো.

দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহাযাতি দুম্মঙ্কূ নাম দুস্সীলপুগ্গলা; যে মঙ্কুতং আপাদিযমানাপি দুক্খেন আপজ্জন্তি, ৰীতিক্কমং করোন্তা ৰা কত্ৰা ৰা ন লজ্জন্তি, তেসং নিগ্গহত্থায; তে হি সিক্খাপদে অসতি ‘‘কিং তুম্হেহি দিট্ঠং, কিং সুতং – কিং অম্হেহি কতং; কতরস্মিং ৰত্থুস্মিং কতমং আপত্তিং আরোপেত্ৰা অম্হে নিগ্গণ্হথা’’তি সঙ্ঘং ৰিহেঠেস্সন্তি, সিক্খাপদে পন সতি তে সঙ্ঘো সিক্খাপদং দস্সেত্ৰা ধম্মেন ৰিনযেন সত্থুসাসনেন নিগ্গহেস্সতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহাযা’’তি.

পেসলানং ভিক্খূনং ফাসুৰিহারাযাতি পেসলানং পিযসীলানং ভিক্খূনং ফাসুৰিহারত্থায. পিযসীলা হি ভিক্খূ কত্তব্বাকত্তব্বং সাৰজ্জানৰজ্জং ৰেলং মরিযাদং অজানন্তা সিক্খত্তযপারিপূরিযা ঘটমানা কিলমন্তি, সন্দিট্ঠমানা উব্বাল়্হা হোন্তি. কত্তব্বাকত্তব্বং পন সাৰজ্জানৰজ্জং ৰেলং মরিযাদং ঞত্ৰা সিক্খত্তযপারিপূরিযা ঘটমানা ন কিলমন্তি, সন্দিট্ঠমানা ন উব্বাল়্হা হোন্তি. তেন নেসং সিক্খাপদপঞ্ঞাপনা ফাসুৰিহারায সংৰত্ততি. যো ৰা দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহো, স্ৰেৰ এতেসং ফাসুৰিহারো. দুস্সীলপুগ্গলে নিস্সায হি উপোসথো ন তিট্ঠতি, পৰারণা ন তিট্ঠতি, সঙ্ঘকম্মানি নপ্পৰত্তন্তি, সামগ্গী ন হোতি, ভিক্খূ অনেকগ্গা উদ্দেসপরিপুচ্ছাকম্মট্ঠানাদীনি অনুযুঞ্জিতুং ন সক্কোন্তি. দুস্সীলেসু পন নিগ্গহিতেসু সব্বোপি অযং উপদ্দৰো ন হোতি. ততো পেসলা ভিক্খূ ফাসু ৰিহরন্তি. এৰং ‘‘পেসলানং ভিক্খূনং ফাসু ৰিহারাযা’’তি এত্থ দ্ৰিধা অত্থো ৰেদিতব্বো.

দিট্ঠধম্মিকানং আসৰানং সংৰরাযাতি দিট্ঠধম্মিকা আসৰা নাম অসংৰরে ঠিতেন তস্মিঞ্ঞেৰ অত্তভাৰে পত্তব্বা পাণিপ্পহার-দণ্ডপ্পহার-হত্থচ্ছেদ-পাদচ্ছেদ-অকিত্তি-অযসৰিপ্পটিসারাদযো দুক্খৰিসেসা. ইতি ইমেসং দিট্ঠধম্মিকানং আসৰানং সংৰরায পিধানায আগমনমগ্গথকনাযাতি অত্থো.

সম্পরাযিকানং আসৰানং পটিঘাতাযাতি সম্পরাযিকা আসৰা নাম অসংৰরে ঠিতেন কতপাপকম্মমূলকা সম্পরাযে নরকাদীসু পত্তব্বা দুক্খৰিসেসা, তেসং পটিঘাতত্থায পটিপ্পস্সম্ভনত্থায ৰূপসমত্থাযাতি ৰুত্তং হোতি.

অপ্পসন্নানং পসাদাযাতি সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা হি সতি সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিং ঞত্ৰা ৰা যথাপঞ্ঞত্তং পটিপজ্জমানে ভিক্খূ দিস্ৰা ৰা যেপি অপ্পসন্না পণ্ডিতমনুস্সা, তে ‘‘যানি ৰত লোকে মহাজনস্স রজ্জন-দুস্সন-মুয্হনট্ঠানানি, তেহি ইমে সমণা সক্যপুত্তিযা আরকা ৰিরতা ৰিহরন্তি, দুক্করং ৰত করোন্তি, ভারিযং ৰত করোন্তী’’তি পসাদং আপজ্জন্তি, ৰিনযপিটকে পোত্থকং দিস্ৰা মিচ্ছাদিট্ঠিক-তিৰেদী ব্রাহ্মণো ৰিয. তেন ৰুত্তং – ‘‘অপ্পসন্নানং পসাদাযা’’তি.

পসন্নানং ভিয্যোভাৰাযাতি যেপি সাসনে পসন্না কুলপুত্তা তেপি সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিং ঞত্ৰা যথাপঞ্ঞত্তং পটিপজ্জমানে ভিক্খূ ৰা দিস্ৰা ‘‘অহো অয্যা দুক্করকারিনো, যে যাৰজীৰং একভত্তং ব্রহ্মচরিযং ৰিনযসংৰরং অনুপালেন্তী’’তি ভিয্যো ভিয্যো পসীদন্তি. তেন ৰুত্তং – ‘‘পসন্নানং ভিয্যোভাৰাযা’’তি.

সদ্ধম্মট্ঠিতিযাতি তিৰিধো সদ্ধম্মো – পরিযত্তিসদ্ধম্মো, পটিপত্তিসদ্ধম্মো, অধিগমসদ্ধম্মোতি. তত্থ পিটকত্তযসঙ্গহিতং সব্বম্পি বুদ্ধৰচনং ‘‘পরিযত্তিসদ্ধম্মো’’ নাম. তেরস ধুতগুণা, চুদ্দস খন্ধকৰত্তানি, দ্ৰেঅসীতি মহাৰত্তানি, সীলসমাধিৰিপস্সনাতি অযং ‘‘পটিপত্তিসদ্ধম্মো’’ নাম. চত্তারো অরিযমগ্গা চত্তারি চ সামঞ্ঞফলানি নিব্বানঞ্চাতি অযং ‘‘অধিগমসদ্ধম্মো’’ নাম. সো সব্বোপি যস্মা সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা সতি ভিক্খূ সিক্খাপদঞ্চ তস্স ৰিভঙ্গঞ্চ তদত্থজোতনত্থং অঞ্ঞঞ্চ বুদ্ধৰচনং পরিযাপুণন্তি, যথাপঞ্ঞত্তঞ্চ পটিপজ্জমানা পটিপত্তিং পূরেত্ৰা পটিপত্তিযা অধিগন্তব্বং লোকুত্তরধম্মং অধিগচ্ছন্তি, তস্মা সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা চিরট্ঠিতিকো হোতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘সদ্ধম্মট্ঠিতিযা’’তি.

ৰিনযানুগ্গহাযাতি সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা হি সতি সংৰরৰিনযো চ পহানৰিনযো চ সমথৰিনযো চ পঞ্ঞত্তিৰিনযো চাতি চতুব্বিধোপি ৰিনযো অনুগ্গহিতো হোতি উপত্থম্ভিতো সূপত্থম্ভিতো. তেন ৰুত্তং – ‘‘ৰিনযানুগ্গহাযা’’তি.

সব্বানেৰ চেতানি পদানি ‘‘সিক্খাপদং পঞ্ঞপেস্সামী’’তি ইমিনা ৰচনেন সদ্ধিং যোজেতব্বানি. তত্রাযং পঠমপচ্ছিমপদযোজনা – ‘‘সঙ্ঘসুট্ঠুতায সিক্খাপদং পঞ্ঞপেস্সামি, ৰিনযানুগ্গহায সিক্খাপদং পঞ্ঞপেস্সামী’’তি.

অপি চেত্থ যং সঙ্ঘসুট্ঠু তং সঙ্ঘফাসু, যং সঙ্ঘফাসু তং দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহাযাতি এৰং সঙ্খলিকনযং; যং সঙ্ঘসুট্ঠু তং সঙ্ঘফাসু, যং সঙ্ঘসুট্ঠু তং দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহাযাতি এৰঞ্চ একেকপদমূলিকং দসক্খত্তুং যোজনং কত্ৰা যং ৰুত্তং পরিৰারে (পরি. ৩৩৪) –

‘‘অত্থসতং ধম্মসতং, দ্ৰে চ নিরুত্তিসতানি;

চত্তারি ঞাণসতানি, অত্থৰসে পকরণে’’তি.

তং সব্বং ৰেদিতব্বং. তং পনেতং যস্মা পরিৰারেযেৰ আৰি ভৰিস্সতি, তস্মা ইধ ন ৰণ্ণিতন্তি.

এৰং সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা আনিসংসং দস্সেত্ৰা তস্মিং সিক্খাপদে ভিক্খূহি কত্তব্বকিচ্চং দীপেন্তো ‘‘এৰঞ্চ পন, ভিক্খৰে, ইমং সিক্খাপদং উদ্দিসেয্যাথা’’তি আহ. কিং ৰুত্তং হোতি? ভিক্খৰে, ইমং পন মযা ইতি সন্দস্সিতানিসংসং সিক্খাপদং এৰং পাতিমোক্খুদ্দেসে উদ্দিসেয্যাথ চ পরিযাপুণেয্যাথ চ ধারেয্যাথ চ অঞ্ঞেসঞ্চ ৰাচেয্যাথাতি. অতিরেকানযনত্থো হি এত্থ চ সদ্দো, তেনাযমত্থো আনীতো হোতীতি.

ইদানি যং ৰুত্তং ‘‘ইমং সিক্খাপদ’’ন্তি তং দস্সেন্তো ‘‘যো পন ভিক্খু মেথুনং ধম্মং পটিসেৰেয্য, পারাজিকো হোতি অসংৰাসো’’তি আহ. এৰং মূলচ্ছেজ্জৰসেন দল়্হং কত্ৰা পঠমপারাজিকে পঞ্ঞত্তে অপরম্পি অনুপঞ্ঞত্তত্থায মক্কটীৰত্থু উদপাদি. তস্সুপ্পত্তিদীপনত্থমেতং ৰুত্তং – এৰঞ্চিদং ভগৰতা ভিক্খূনং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং হোতীতি. তস্সত্থো – ভগৰতা ভিক্খূনং ইদং সিক্খাপদং এৰং পঞ্ঞত্তং হোতি চ, ইদঞ্চ অঞ্ঞং ৰত্থু উদপাদীতি.

পঠমপঞ্ঞত্তিকথা নিট্ঠিতা.

সুদিন্নভাণৰারং নিট্ঠিতং.

মক্কটীৰত্থুকথা

৪০. ইদানি যং তং অঞ্ঞং ৰত্থু উপ্পন্নং, তং দস্সেতুং ‘‘তেন খো পন সমযেনা’’তিআদিমাহ. তত্রাযং অনুত্তানপদৰণ্ণনা – মক্কটিং আমিসেনাতি মহাৰনে ভিক্খূনং খন্তিমেত্তাদিগুণানুভাৰেন নিরাসঙ্কচিত্তা বহূ মিগমোরকুক্কুটমক্কটাদযো তিরচ্ছানা পধানাগারট্ঠানেসু ৰিচরন্তি. তত্র একং মক্কটিং আমিসেন যাগুভত্তখজ্জকাদিনা উপলাপেত্ৰা, সঙ্গণ্হিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. তস্সাতি ভুম্মৰচনং. পটিসেৰতীতি পচুরপটিসেৰনো হোতি; পচুরত্থে হি ৰত্তমানৰচনং. সো ভিক্খূতি সো মেথুনধম্মপটিসেৰনকো ভিক্খু. সেনাসনচারিকং আহিণ্ডন্তাতি তে ভিক্খূ আগন্তুকা বুদ্ধদস্সনায আগতা পাতোৰ আগন্তুকভত্তানি লভিত্ৰা কতভত্তকিচ্চা ভিক্খূনং নিৰাসনট্ঠানানি পস্সিস্সামাতি ৰিচরিংসু. তেন ৰুত্তং – ‘‘সেনাসনচারিকং আহিণ্ডন্তা’’তি. যেন তে ভিক্খূ তেনুপসঙ্কমীতি তিরচ্ছানগতা নাম একভিক্খুনা সদ্ধিং ৰিস্সাসং কত্ৰা অঞ্ঞেসুপি তাদিসঞ্ঞেৰ চিত্তং উপ্পাদেন্তি. তস্মা সা মক্কটী যেন তে ভিক্খূ তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা চ অত্তনো ৰিস্সাসিকভিক্খুস্সেৰ তেসম্পি তং ৰিকারং দস্সেসি.

ছেপ্পন্তি নঙ্গুট্ঠং. ওড্ডীতি অভিমুখং ঠপেসি. নিমিত্তম্পি অকাসীতি যেন নিযামেন যায কিরিযায মেথুনাধিপ্পাযং তে জানন্তি তং অকাসীতি অত্থো. সো ভিক্খূতি যস্সাযং ৰিহারো. একমন্তং নিলীযিংসূতি একস্মিং ওকাসে পটিচ্ছন্না অচ্ছিংসু.

৪১. সচ্চং, আৰুসোতি সহোড্ঢগ্গহিতো চোরো ৰিয পচ্চক্খং দিস্ৰা চোদিতত্তা ‘‘কিং ৰা মযা কত’’ন্তিআদীনি ৰত্তুং অসক্কোন্তো ‘‘সচ্চং, আৰুসো’’তি আহ. ননু, আৰুসো, তথেৰ তং হোতীতি আৰুসো যথা মনুস্সিত্থিযা, ননু তিরচ্ছানগতিত্থিযাপি তং সিক্খাপদং তথেৰ হোতি. মনুস্সিত্থিযাপি হি দস্সনম্পি গহণম্পি আমসনম্পি ফুসনম্পি ঘট্টনম্পি দুট্ঠুল্লমেৰ. তিরচ্ছানগতিত্থিযাপি তং সব্বং দুট্ঠুল্লমেৰ. কো এত্থ ৰিসেসো? অলেসট্ঠানে ত্ৰং লেসং ওড্ডেসীতি.

৪২. অন্তমসো তিরচ্ছানগতাযপি পারাজিকো হোতি অসংৰাসোতি তিরচ্ছানগতাযপি মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিত্ৰা পারাজিকো যেৰ হোতীতি দল়্হতরং সিক্খাপদমকাসি. দুৰিধঞ্হি সিক্খাপদং – লোকৰজ্জং, পণ্ণত্তিৰজ্জঞ্চ. তত্থ যস্স সচিত্তকপক্খে চিত্তং অকুসলমেৰ হোতি, তং লোকৰজ্জং নাম. সেসং পণ্ণত্তিৰজ্জং. তত্থ লোকৰজ্জে অনুপঞ্ঞত্তি উপ্পজ্জমানা রুন্ধন্তী দ্ৰারং পিদহন্তী সোতং পচ্ছিন্দমানা গাল়্হতরং করোন্তী উপ্পজ্জতি, অঞ্ঞত্র অধিমানা, অঞ্ঞত্র সুপিনন্তাতি অযং পন ৰীতিক্কমাভাৰা অব্বোহারিকত্তা চ ৰুত্তা. পণ্ণত্তিৰজ্জে অকতে ৰীতিক্কমে উপ্পজ্জমানা সিথিলং করোন্তী মোচেন্তী দ্ৰারং দদমানা অপরাপরম্পি অনাপত্তিং কুরুমানা উপ্পজ্জতি, গণভোজনপরম্পরভোজনাদীসু অনুপঞ্ঞত্তিযো ৰিয. ‘‘অন্তমসো তঙ্খণিকাযপী’’তি এৰরূপা পন কতে ৰীতিক্কমে উপ্পন্নত্তা পঞ্ঞত্তিগতিকাৰ হোতি. ইদং পন পঠমসিক্খাপদং যস্মা লোকৰজ্জং, ন পণ্ণত্তিৰজ্জং; তস্মা অযমনুপঞ্ঞত্তি রুন্ধন্তী দ্ৰারং পিদহন্তী সোতং পচ্ছিন্দমানা গাল়্হতরং করোন্তী উপ্পজ্জি.

এৰং দ্ৰেপি ৰত্থূনি সম্পিণ্ডেত্ৰা মূলচ্ছেজ্জৰসেন দল়্হতরং কত্ৰা পঠমপারাজিকে পঞ্ঞত্তে অপরম্পি অনুপঞ্ঞত্তত্থায ৰজ্জিপুত্তকৰত্থু উদপাদি. তস্সুপ্পত্তিদস্সনত্থমেতং ৰুত্তং – ‘‘এৰঞ্চিদং ভগৰতা ভিক্খূনং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং হোতী’’তি. তস্সত্থো – ভগৰতা ভিক্খূনং ইদং সিক্খাপদং এৰং পঞ্ঞত্তং হোতি চ ইদঞ্চ অঞ্ঞম্পি ৰত্থু উদপাদীতি.

মক্কটীৰত্থুকথা নিট্ঠিতা.

সন্থতভাণৰারো

ৰজ্জিপুত্তকৰত্থুৰণ্ণনা

৪৩-৪৪. ইদানি যং তং অঞ্ঞম্পি ৰত্থু উপ্পন্নং, তং দস্সেতুং ‘‘তেন খো পন সমযেনা’’তিআদিমাহ. তত্রাপি অযমনুত্তানপদৰণ্ণনা – ৰেসালিকাতি ৰেসালিৰাসিনো. ৰজ্জিপুত্তকাতি ৰজ্জিরট্ঠে ৰেসালিযং কুলানং পুত্তা. সাসনে কির যো যো উপদ্দৰো আদীনৰো অব্বুদমুপ্পজ্জি, সব্বং তং ৰজ্জিপুত্তকে নিস্সায. তথা হি দেৰদত্তোপি ৰজ্জিপুত্তকে পক্খে লভিত্ৰা সঙ্ঘং ভিন্দি. ৰজ্জিপুত্তকা এৰ চ ৰস্সসতপরিনিব্বুতে ভগৰতি উদ্ধম্মং উব্বিনযং সত্থুসাসনং দীপেসুং. ইমেপি তেসং যেৰ একচ্চে এৰং পঞ্ঞত্তেপি সিক্খাপদে যাৰদত্থং ভুঞ্জিংসু…পে… মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিংসূতি.

ঞাতিব্যসনেনপীতি এত্থ অসনং ব্যসনং ৰিক্খেপো ৰিদ্ধংসনং ৰিনাসোতি সব্বমেতং একত্থং. ঞাতীনং ব্যসনং ঞাতিব্যসনং, তেন ঞাতিব্যসনেন, রাজদণ্ডব্যাধিমরণৰিপ্পৰাসনিমিত্তেন ঞাতিৰিনাসেনাতি অত্থো. এস নযো দুতিযপদেপি. ততিযপদে পন আরোগ্যৰিনাসকো রোগো এৰ রোগব্যসনং. সো হি আরোগ্যং ব্যসতি ৰিক্খিপতি ৰিনাসেতীতি ব্যসনং. রোগোৰ ব্যসনং রোগব্যসনং, তেন রোগব্যসনেন. ফুট্ঠাতি অধিপন্না অভিভূতা সমন্নাগতাতি অত্থো.

ন মযং, ভন্তে আনন্দ, বুদ্ধগরহিনোতি ভন্তে আনন্দ, মযং ন বুদ্ধং গরহাম, ন বুদ্ধস্স দোসং দেম. ন ধম্মগরহিনো, ন সঙ্ঘগরহিনো. অত্তগরহিনো মযন্তি অত্তানমেৰ মযং গরহাম, অত্তনো দোসং দেম. অলক্খিকাতি নিস্সিরিকা. অপ্পপুঞ্ঞাতি পরিত্তপুঞ্ঞা. ৰিপস্সকা কুসলানং ধম্মানন্তি যে অট্ঠতিংসারম্মণেসু ৰিভত্তা কুসলা ধম্মা, তেসং ৰিপস্সকা; ততো ততো আরম্মণতো ৰুট্ঠায তেৰ ধম্মে ৰিপস্সমানাতি অত্থো. পুব্বরত্তাপররত্তন্তি রত্তিযা পুব্বং পুব্বরত্তং, রত্তিযা অপরং অপররত্তং, পঠমযামঞ্চ পচ্ছিমযামঞ্চাতি ৰুত্তং হোতি. বোধিপক্খিকানন্তি বোধিস্স পক্খে ভৰানং, অরহত্তমগ্গঞাণস্স উপকারকানন্তি অত্থো. ভাৰনানুযোগন্তি ৰড্ঢনানুযোগং. অনুযুত্তা ৰিহরেয্যামাতি গিহিপলিবোধং আৰাসপলিবোধঞ্চ পহায ৰিৰিত্তেসু সেনাসনেসু যুত্তপযুত্তা অনঞ্ঞকিচ্চা ৰিহরেয্যাম.

এৰমাৰুসোতি থেরো এতেসং আসযং অজানন্তো ইদং নেসং মহাগজ্জিতং সুত্ৰা ‘‘সচে ইমে ঈদিসা ভৰিস্সন্তি, সাধূ’’তি মঞ্ঞমানো ‘‘এৰমাৰুসো’’তি সম্পটিচ্ছি. অট্ঠানমেতং অনৰকাসোতি উভযম্পেতং কারণপটিক্খেপৰচনং. কারণঞ্হি যস্মা তত্থ তদাযত্তৰুত্তিভাৰেন ফলং তিট্ঠতি. যস্মা চস্স তং ওকাসো হোতি তদাযত্তৰুত্তিভাৰেন, তস্মা ‘‘ঠানঞ্চ অৰকাসো চা’’তি ৰুচ্চতি, তং পটিক্খিপন্তো আহ – ‘‘অট্ঠানমেতং, আনন্দ, অনৰকাসো’’তি. এতং ঠানং ৰা ওকাসো ৰা নত্থি. যং তথাগতোতি যেন তথাগতো ৰজ্জীনং ৰা…পে… সমূহনেয্য, তং কারণং নত্থীতি অত্থো. যদি হি ভগৰা এতেসং ‘‘লভেয্যাম উপসম্পদ’’ন্তি যাচন্তানং উপসম্পদং দদেয্য, এৰং সন্তে ‘‘পারাজিকো হোতি অসংৰাসো’’তি পঞ্ঞত্তং সমূহনেয্য. যস্মা পনেতং ন সমূহনতি, তস্মা ‘‘অট্ঠানমেত’’ন্তিআদিমাহ.

সো আগতো ন উপসম্পাদেতব্বোতি ‘‘যদি হি এৰং আগতো উপসম্পদং লভেয্য, সাসনে অগারৰো ভৰেয্য. সামণেরভূমিযং পন ঠিতো সগারৰো চ ভৰিস্সতি, অত্তত্থঞ্চ করিস্সতী’’তি ঞত্ৰা অনুকম্পমানো ভগৰা আহ – ‘‘সো আগতো ন উপসম্পাদেতব্বো’’তি. সো আগতো উপসম্পাদেতব্বোতি এৰং আগতো ভিক্খুভাৰে ঠত্ৰা অৰিপন্নসীলতায সাসনে সগারৰো ভৰিস্সতি, সো সতি উপনিস্সযে নচিরস্সেৰ উত্তমত্থং পাপুণিস্সতীতি ঞত্ৰা উপসম্পাদেতব্বোতি আহ.

এৰং মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিত্ৰা আগতেসু অনুপসম্পাদেতব্বঞ্চ উপসম্পাদেতব্বঞ্চ দস্সেত্ৰা তীণিপি ৰত্থূনি সমোধানেত্ৰা পরিপুণ্ণং কত্ৰা সিক্খাপদং পঞ্ঞপেতুকামো ‘‘এৰঞ্চ পন, ভিক্খৰে, ইমং সিক্খাপদং উদ্দিসেয্যাথা’’তি ৰত্ৰা ‘‘যো পন ভিক্খু…পে… অসংৰাসো’’তি পরিপুণ্ণং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেসি.

ৰজ্জিপুত্তকৰত্থুৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

চতুব্বিধৰিনযকথা

৪৫. ইদানিস্স অত্থং ৰিভজন্তো ‘‘যো পনাতি, যো যাদিসো’’তিআদিমাহ. তস্মিং পন সিক্খাপদে চ সিক্খাপদৰিভঙ্গে চ সকলে চ ৰিনযৰিনিচ্ছযে কোসল্লং পত্থযন্তেন চতুব্বিধো ৰিনযো জানিতব্বো –

চতুব্বিধঞ্হি ৰিনযং, মহাথেরা মহিদ্ধিকা;

নীহরিত্ৰা পকাসেসুং, ধম্মসঙ্গাহকা পুরা.

কতমং চতুব্বিধং? সুত্তং, সুত্তানুলোমং, আচরিযৰাদং, অত্তনোমতিন্তি. যং সন্ধায ৰুত্তং – ‘‘আহচ্চপদেন রসেন আচরিযৰংসেন অধিপ্পাযা’’তি, এত্থ হি আহচ্চপদন্তি সুত্তং অধিপ্পেতং, রসোতি সুত্তানুলোমং, আচরিযৰংসোতি আচরিযৰাদো, অধিপ্পাযোতি অত্তনোমতি.

তত্থ সুত্তংনাম সকলে ৰিনযপিটকে পাল়ি.

সুত্তানুলোমং নাম চত্তারো মহাপদেসা; যে ভগৰতা এৰং ৰুত্তা – ‘‘যং, ভিক্খৰে, মযা ‘ইদং ন কপ্পতী’তি অপ্পটিক্খিত্তং, তং চে অকপ্পিযং অনুলোমেতি; কপ্পিযং পটিবাহতি, তং ৰো ন কপ্পতি. যং, ভিক্খৰে, মযা ‘ইদং ন কপ্পতী’তি অপ্পটিক্খিত্তং, তং চে কপ্পিযং অনুলোমেতি; অকপ্পিযং পটিবাহতি, তং ৰো কপ্পতি. যং, ভিক্খৰে, মযা ‘ইদং কপ্পতী’তি অননুঞ্ঞাতং, তং চে অকপ্পিযং অনুলোমেতি, কপ্পিযং পটিবাহতি; তং ৰো ন কপ্পতি. যং, ভিক্খৰে, মযা ‘ইদং কপ্পতী’তি অননুঞ্ঞাতং, তং চে কপ্পিযং অনুলোমেতি, অকপ্পিযং পটিবাহতি; তং ৰো কপ্পতী’’তি (মহাৰ. ৩০৫).

আচরিযৰাদো নাম ধম্মসঙ্গাহকেহি পঞ্চহি অরহন্তসতেহি ঠপিতা পাল়িৰিনিমুত্তা ওক্কন্তৰিনিচ্ছযপ্পৰত্তা অট্ঠকথাতন্তি.

অত্তনোমতি নাম সুত্ত-সুত্তানুলোম-আচরিযৰাদে মুঞ্চিত্ৰা অনুমানেন অত্তনো অনুবুদ্ধিযা নযগ্গাহেন উপট্ঠিতাকারকথনং.

অপিচ সুত্তন্তাভিধম্মৰিনযট্ঠকথাসু আগতো সব্বোপি থেরৰাদো ‘‘অত্তনোমতি’’ নাম. তং পন অত্তনোমতিং গহেত্ৰা কথেন্তেন ন দল়্হগ্গাহং গহেত্ৰা ৰোহরিতব্বং. কারণং সল্লক্খেত্ৰা অত্থেন পাল়িং, পাল়িযা চ অত্থং সংসন্দিত্ৰা কথেতব্বং. অত্তনোমতি আচরিযৰাদে ওতারেতব্বা. সচে তত্থ ওতরতি চেৰ সমেতি চ, গহেতব্বা. সচে নেৰ ওতরতি ন সমেতি, ন গহেতব্বা. অযঞ্হি অত্তনোমতি নাম সব্বদুব্বলা. অত্তনোমতিতো আচরিযৰাদো বলৰতরো.

আচরিযৰাদোপি সুত্তানুলোমে ওতারেতব্বো. তত্থ ওতরন্তো সমেন্তোযেৰ গহেতব্বো, ইতরো ন গহেতব্বো. আচরিযৰাদতো হি সুত্তানুলোমং বলৰতরং.

সুত্তানুলোমম্পি সুত্তে ওতারেতব্বং. তত্থ ওতরন্তং সমেন্তমেৰ গহেতব্বং, ইতরং ন গহেতব্বং. সুত্তানুলোমতো হি সুত্তমেৰ বলৰতরং. সুত্তঞ্হি অপ্পটিৰত্তিযং কারকসঙ্ঘসদিসং বুদ্ধানং ঠিতকালসদিসং. তস্মা যদা দ্ৰে ভিক্খূ সাকচ্ছন্তি, সকৰাদী সুত্তং গহেত্ৰা কথেতি, পরৰাদী সুত্তানুলোমং. তেহি অঞ্ঞমঞ্ঞং খেপং ৰা গরহং ৰা অকত্ৰা সুত্তানুলোমং সুত্তে ওতারেতব্বং. সচে ওতরতি সমেতি, গহেতব্বং. নো চে, ন গহেতব্বং; সুত্তস্মিংযেৰ ঠাতব্বং. অথাযং সুত্তং গহেত্ৰা কথেতি, পরো আচরিযৰাদং. তেহিপি অঞ্ঞমঞ্ঞং খেপং ৰা গরহং ৰা অকত্ৰা আচরিযৰাদো সুত্তে ওতারেতব্বো. সচে ওতরতি সমেতি, গহেতব্বো. অনোতরন্তো অসমেন্তো চ গারয্হাচরিযৰাদো ন গহেতব্বো; সুত্তস্মিংযেৰ ঠাতব্বং.

অথাযং সুত্তং গহেত্ৰা কথেতি, পরো অত্তনোমতিং. তেহিপি অঞ্ঞমঞ্ঞং খেপং ৰা গরহং ৰা অকত্ৰা অত্তনোমতি সুত্তে ওতারেতব্বা. সচে ওতরতি সমেতি, গহেতব্বা. নো চে, ন গহেতব্বা. সুত্তস্মিং যেৰ ঠাতব্বং.

অথ পনাযং সুত্তানুলোমং গহেত্ৰা কথেতি, পরো সুত্তং. সুত্তং সুত্তানুলোমে ওতারেতব্বং. সচে ওতরতি সমেতি, তিস্সো সঙ্গীতিযো আরূল়্হং পাল়িআগতং পঞ্ঞাযতি, গহেতব্বং. নো চে তথা পঞ্ঞাযতি ন ওতরতি ন সমেতি, বাহিরকসুত্তং ৰা হোতি সিলোকো ৰা অঞ্ঞং ৰা গারয্হসুত্তং গুল়্হৰেস্সন্তরগুল়্হৰিনযৰেদল্লাদীনং অঞ্ঞতরতো আগতং, ন গহেতব্বং. সুত্তানুলোমস্মিংযেৰ ঠাতব্বং.

অথাযং সুত্তানুলোমং গহেত্ৰা কথেতি, পরো আচরিযৰাদং. আচরিযৰাদো সুত্তানুলোমে ওতারেতব্বো. সচে ওতরতি সমেতি, গহেতব্বো. নো চে, ন গহেতব্বো. সুত্তানুলোমেযেৰ ঠাতব্বং.

অথাযং সুত্তানুলোমং গহেত্ৰা কথেতি, পরো অত্তনোমতিং. অত্তনোমতি সুত্তানুলোমে ওতারেতব্বা. সচে ওতরতি সমেতি, গহেতব্বা. নো চে, ন গহেতব্বা. সুত্তানুলোমেযেৰ ঠাতব্বং.

অথ পনাযং আচরিযৰাদং গহেত্ৰা কথেতি, পরো সুত্তং. সুত্তং আচরিযৰাদে ওতারেতব্বং. সচে ওতরতি সমেতি, গহেতব্বং. ইতরং গারয্হসুত্তং ন গহেতব্বং. আচরিযৰাদেযেৰ ঠাতব্বং.

অথাযং আচরিযৰাদং গহেত্ৰা কথেতি, পরো সুত্তানুলোমং. সুত্তানুলোমং আচরিযৰাদে ওতারেতব্বং. ওতরন্তং সমেন্তমেৰ গহেতব্বং, ইতরং ন গহেতব্বং. আচরিযৰাদেযেৰ ঠাতব্বং.

অথাযং আচরিযৰাদং গহেত্ৰা কথেতি, পরো অত্তনোমতিং. অত্তনোমতি আচরিযৰাদে ওতারেতব্বা. সচে ওতরতি সমেতি, গহেতব্বা. নো চে, ন গহেতব্বা. আচরিযৰাদেযেৰ ঠাতব্বং.

অথ পনাযং অত্তনোমতিং গহেত্ৰা কথেতি, পরো সুত্তং. সুত্তং অত্তনোমতিযং ওতারেতব্বং. সচে ওতরতি সমেতি, গহেতব্বং. ইতরং গারয্হসুত্তং ন গহেতব্বং. অত্তনোমতিযমেৰ ঠাতব্বং.

অথাযং অত্তনোমতিং গহেত্ৰা কথেতি, পরো সুত্তানুলোমং. সুত্তানুলোমং অত্তনোমতিযং ওতারেতব্বং. ওতরন্তং সমেন্তমেৰ গহেতব্বং, ইতরং ন গহেতব্বং. অত্তনোমতিযমেৰ ঠাতব্বং.

অথাযং অত্তনোমতিং গহেত্ৰা কথেতি, পরো আচরিযৰাদং. আচরিযৰাদো অত্তনোমতিযং ওতারেতব্বো. সচে ওতরতি সমেতি, গহেতব্বো; ইতরো গারয্হাচরিযৰাদো ন গহেতব্বো. অত্তনোমতিযমেৰ ঠাতব্বং. অত্তনো গহণমেৰ বলিযং কাতব্বং. সব্বট্ঠানেসু চ খেপো ৰা গরহা ৰা ন কাতব্বাতি.

অথ পনাযং ‘‘কপ্পিয’’ন্তি গহেত্ৰা কথেতি, পরো ‘‘অকপ্পিয’’ন্তি. সুত্তে চ সুত্তানুলোমে চ ওতারেতব্বং. সচে কপ্পিযং হোতি, কপ্পিযে ঠাতব্বং. সচে অকপ্পিযং, অকপ্পিযে ঠাতব্বং.

অথাযং তস্স কপ্পিযভাৰসাধকং সুত্ততো বহুং কারণঞ্চ ৰিনিচ্ছযঞ্চ দস্সেতি, পরো কারণং ন ৰিন্দতি. কপ্পিযেৰ ঠাতব্বং. অথ পরো তস্স অকপ্পিযভাৰসাধকং সুত্ততো বহুং কারণঞ্চ ৰিনিচ্ছযঞ্চ দস্সেতি, অনেন অত্তনো গহণন্তি কত্ৰা দল়্হং আদায ন ঠাতব্বং. ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা অকপ্পিযেৰ ঠাতব্বং. অথ দ্ৰিন্নম্পি কারণচ্ছাযা দিস্সতি, পটিক্খিত্তভাৰোযেৰ সাধু, অকপ্পিযে ঠাতব্বং. ৰিনযঞ্হি পত্ৰা কপ্পিযাকপ্পিযৰিচারণমাগম্ম রুন্ধিতব্বং, গাল়্হং কত্তব্বং, সোতং পচ্ছিন্দিতব্বং, গরুকভাৰেযেৰ ঠাতব্বং.

অথ পনাযং ‘‘অকপ্পিয’’ন্তি গহেত্ৰা কথেতি, পরো ‘‘কপ্পিয’’ন্তি. সুত্তে চ সুত্তানুলোমে চ ওতারেতব্বং. সচে কপ্পিযং হোতি, কপ্পিযে ঠাতব্বং. সচে অকপ্পিযং, অকপ্পিযে ঠাতব্বং.

অথাযং বহূহি সুত্তৰিনিচ্ছযকারণেহি অকপ্পিযভাৰং দস্সেতি, পরো কারণং ন ৰিন্দতি, অকপ্পিযে ঠাতব্বং. অথ পরো বহূহি সুত্তৰিনিচ্ছযকারণেহি কপ্পিযভাৰং দস্সেতি, অযং কারণং ন ৰিন্দতি, কপ্পিযে ঠাতব্বং. অথ দ্ৰিন্নম্পি কারণচ্ছাযা দিস্সতি, অত্তনো গহণং ন ৰিস্সজ্জেতব্বং. যথা চাযং কপ্পিযাকপ্পিযে অকপ্পিযকপ্পিযে চ ৰিনিচ্ছযো ৰুত্তো; এৰং অনাপত্তিআপত্তিৰাদে আপত্তানাপত্তিৰাদে চ, লহুকগরুকাপত্তিৰাদে গরুকলহুকাপত্তিৰাদে চাপি ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. নামমত্তংযেৰ হি এত্থ নানং, যোজনানযে নানং নত্থি, তস্মা ন ৰিত্থারিতং.

এৰং কপ্পিযাকপ্পিযাদিৰিনিচ্ছযে উপ্পন্নে যো সুত্ত-সুত্তানুলোমআচরিযৰাদঅত্তনোমতীসু অতিরেককারণং লভতি, তস্স ৰাদে ঠাতব্বং. সব্বসো পন কারণং ৰিনিচ্ছযং অলভন্তেন সুত্তং ন জহিতব্বং, সুত্তস্মিংযেৰ ঠাতব্বন্তি. এৰং তস্মিং সিক্খাপদে চ সিক্খাপদৰিভঙ্গে চ সকলে চ ৰিনযৰিনিচ্ছযে কোসল্লং পত্থযন্তেন অযং চতুব্বিধো ৰিনযো জানিতব্বো.

ইমঞ্চ পন চতুব্বিধং ৰিনযং ঞত্ৰাপি ৰিনযধরেন পুগ্গলেন তিলক্খণসমন্নাগতেন ভৰিতব্বং. তীণি হি ৰিনযধরস্স লক্খণানি ইচ্ছিতব্বানি. কতমানি তীণি? ‘‘সুত্তঞ্চস্স স্ৰাগতং হোতি সুপ্পৰত্তি সুৰিনিচ্ছিতং সুত্ততো অনুব্যঞ্জনতো’’তি ইদমেকং লক্খণং. ‘‘ৰিনযে খো পন ঠিতো হোতি অসংহীরো’’তি ইদং দুতিযং. ‘‘আচরিযপরম্পরা খো পনস্স সুগ্গহিতা হোতি সুমনসিকতা সূপধারিতা’’তি ইদং ততিযং.

তত্থ সুত্তং নাম সকলং ৰিনযপিটকং. তঞ্চস্স স্ৰাগতং হোতীতি সুট্ঠু আগতং. সুপ্পৰত্তীতি সুট্ঠু পৰত্তং পগুণং ৰাচুগ্গতং সুৰিনিচ্ছিতং. সুত্ততো অনুব্যঞ্জনতোতি পাল়িতো চ পরিপুচ্ছতো চ অট্ঠকথাতো চ সুৰিনিচ্ছিতং হোতি, কঙ্খচ্ছেদং কত্ৰা উগ্গহিতং.

ৰিনযে খো পন ঠিতো হোতীতি ৰিনযে লজ্জীভাৰেন পতিট্ঠিতো হোতি. অলজ্জী হি বহুস্সুতোপি সমানো লাভগরুতায তন্তিং ৰিসংৰাদেত্ৰা উদ্ধম্মং উব্বিনযং সত্থুসাসনং দীপেত্ৰা সাসনে মহন্তং উপদ্দৰং করোতি. সঙ্ঘভেদম্পি সঙ্ঘরাজিম্পি উপ্পাদেতি. লজ্জী পন কুক্কুচ্চকো সিক্খাকামো জীৰিতহেতুপি তন্তিং অৰিসংৰাদেত্ৰা ধম্মমেৰ ৰিনযমেৰ চ দীপেতি, সত্থুসাসনং গরুং কত্ৰা ঠপেতি. তথা হি পুব্বে মহাথেরা তিক্খত্তুং ৰাচং নিচ্ছারেসুং – ‘‘অনাগতে লজ্জী রক্খিস্সতি, লজ্জী রক্খিস্সতি, লজ্জী রক্খিস্সতী’’তি. এৰং যো লজ্জী, সো ৰিনযং অৰিজহন্তো অৰোক্কমন্তো লজ্জীভাৰেন ৰিনযে ঠিতো হোতি সুপ্পতিট্ঠিতোতি. অসংহীরোতি সংহীরো নাম যো পাল়িযং ৰা অট্ঠকথাযং ৰা হেট্ঠতো ৰা উপরিতো ৰা পদপটিপাটিযা ৰা পুচ্ছিযমানো ৰিত্থুনতি ৰিপ্ফন্দতি সন্তিট্ঠিতুং ন সক্কোতি; যং যং পরেন ৰুচ্চতি তং তং অনুজানাতি; সকৰাদং ছড্ডেত্ৰা পরৰাদং গণ্হাতি. যো পন পাল়িযং ৰা অট্ঠকথায ৰা হেট্ঠুপরিযেন ৰা পদপটিপাটিযা ৰা পুচ্ছিযমানো ন ৰিত্থুনতি ন ৰিপ্ফন্দতি, একেকলোমং সণ্ডাসেন গণ্হন্তো ৰিয ‘‘এৰং মযং ৰদাম; এৰং নো আচরিযা ৰদন্তী’’তি ৰিস্সজ্জেতি; যম্হি পাল়ি চ পাল়িৰিনিচ্ছযো চ সুৰণ্ণভাজনে পক্খিত্তসীহৰসা ৰিয পরিক্খযং পরিযাদানং অগচ্ছন্তো তিট্ঠতি, অযং ৰুচ্চতি ‘‘অসংহীরো’’তি.

আচরিযপরম্পরা খো পনস্স সুগ্গহিতা হোতীতি থেরপরম্পরা ৰংসপরম্পরা চস্স সুট্ঠু গহিতা হোতি. সুমনসিকতাতি সুট্ঠু মনসিকতা; আৰজ্জিতমত্তে উজ্জলিতপদীপো ৰিয হোতি. সূপধারিতাতি সুট্ঠু উপধারিতা পুব্বাপরানুসন্ধিতো অত্থতো কারণতো চ উপধারিতা; অত্তনো মতিং পহায আচরিযসুদ্ধিযা ৰত্তা হোতি ‘‘ময্হং আচরিযো অসুকাচরিযস্স সন্তিকে উগ্গণ্হি, সো অসুকস্সা’’তি এৰং সব্বং আচরিযপরম্পরং থেরৰাদঙ্গং আহরিত্ৰা যাৰ উপালিত্থেরো সম্মাসম্বুদ্ধস্স সন্তিকে উগ্গণ্হীতি পাপেত্ৰা ঠপেতি. ততোপি আহরিত্ৰা উপালিত্থেরো সম্মাসম্বুদ্ধস্স সন্তিকে উগ্গণ্হি, দাসকত্থেরো অত্তনো উপজ্ঝাযস্স উপালিত্থেরস্স, সোণকত্থেরো অত্তনো উপজ্ঝাযস্স দাসকত্থেরস্স, সিগ্গৰত্থেরো অত্তনো উপজ্ঝাযস্স সোণকত্থেরস্স, মোগ্গলিপুত্ততিস্সত্থেরো অত্তনো উপজ্ঝাযস্স সিগ্গৰত্থেরস্স চণ্ডৰজ্জিত্থেরস্স চাতি. এৰং সব্বং আচরিযপরম্পরং থেরৰাদঙ্গং আহরিত্ৰা অত্তনো আচরিযং পাপেত্ৰা ঠপেতি. এৰং উগ্গহিতা হি আচরিযপরম্পরা সুগ্গহিতা হোতি. এৰং অসক্কোন্তেন পন অৰস্সং দ্ৰে তযো পরিৰট্টা উগ্গহেতব্বা. সব্বপচ্ছিমেন হি নযেন যথা আচরিযো চ আচরিযাচরিযো চ পাল়িঞ্চ পরিপুচ্ছঞ্চ ৰদন্তি, তথা ঞাতুং ৰট্টতি.

ইমেহি চ পন তীহি লক্খণেহি সমন্নাগতেন ৰিনযধরেন ৰত্থুৰিনিচ্ছযত্থং সন্নিপতিতে সঙ্ঘে ওতিণ্ণে ৰত্থুস্মিং চোদকেন চ চুদিতকেন চ ৰুত্তে ৰত্তব্বে সহসা অৰিনিচ্ছিনিত্ৰাৰ ছ ঠানানি ওলোকেতব্বানি. কতমানি ছ? ৰত্থু ওলোকেতব্বং, মাতিকা ওলোকেতব্বা, পদভাজনীযং ওলোকেতব্বং, তিকপরিচ্ছেদো ওলোকেতব্বো, অন্তরাপত্তি ওলোকেতব্বা, অনাপত্তি ওলোকেতব্বাতি.

ৰত্থুং ওলোকেন্তোপি হি ‘‘তিণেন ৰা পণ্ণেন ৰা পটিচ্ছাদেত্ৰা আগন্তব্বং, ন ত্ৰেৰ নগ্গেন আগন্তব্বং; যো আগচ্ছেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পারা. ৫১৭) এৰং একচ্চং আপত্তিং পস্সতি. সো তং সুত্তং আনেত্ৰা তং অধিকরণং ৰূপসমেস্সতি.

মাতিকং ওলোকেন্তোপি ‘‘সম্পজানমুসাৰাদে পাচিত্তিয’’ন্তিআদিনা (পাচি. ২) নযেন পঞ্চন্নং আপত্তীনং অঞ্ঞতরং আপত্তিং পস্সতি, সো তং সুত্তং আনেত্ৰা তং অধিকরণং ৰূপসমেস্সতি.

পদভাজনীযং ওলোকেন্তোপি ‘‘অক্খযিতে সরীরে মেথুনং ধম্মং পটিসেৰতি, আপত্তি পারাজিকস্স. যেভুয্যেন খযিতে সরীরে মেথুনং ধম্মং পটিসেৰতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তিআদিনা (পারা. ৫৯ আদযো, অত্থতো সমানং) নযেন সত্তন্নং আপত্তীনং অঞ্ঞতরং আপত্তিং পস্সতি, সো পদভাজনীযতো সুত্তং আনেত্ৰা তং অধিকরণং ৰূপসমেস্সতি.

তিকপরিচ্ছেদং ওলোকেন্তোপি তিকসঙ্ঘাদিসেসং ৰা তিকপাচিত্তিযং ৰা তিকদুক্কটং ৰা অঞ্ঞতরং ৰা আপত্তিং তিকপরিচ্ছেদে পস্সতি, সো ততো সুত্তং আনেত্ৰা তং অধিকরণং ৰূপসমেস্সতি.

অন্তরাপত্তিং ওলোকেন্তোপি ‘‘পটিলাতং উক্খিপতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পাচি. ৩৫৫) এৰং যা সিক্খাপদন্তরেসু অন্তরাপত্তি হোতি তং পস্সতি, সো তং সুত্তং আনেত্ৰা তং অধিকরণং ৰূপসমেস্সতি.

অনাপত্তিং ওলোকেন্তোপি ‘‘অনাপত্তি ভিক্খু অসাদিযন্তস্স, অথেয্যচিত্তস্স, ন মরণাধিপ্পাযস্স, অনুল্লপনাধিপ্পাযস্স, ন মোচনাধিপ্পাযস্স, অসঞ্চিচ্চ, অস্সতিযা, অজানন্তস্সা’’তি (পারা. ৭২ আদযো) এৰং তস্মিং তস্মিং সিক্খাপদে নিদ্দিট্ঠং অনাপত্তিং পস্সতি, সো তং সুত্তং আনেত্ৰা তং অধিকরণং ৰূপসমেস্সতি.

যো হি ভিক্খু চতুব্বিধৰিনযকোৰিদো তিলক্খণসম্পন্নো ইমানি ছ ঠানানি ওলোকেত্ৰা অধিকরণং ৰূপসমেস্সতি, তস্স ৰিনিচ্ছযো অপ্পটিৰত্তিযো, বুদ্ধেন সযং নিসীদিত্ৰা ৰিনিচ্ছিতসদিসো হোতি. তং চেৰং ৰিনিচ্ছযকুসলং ভিক্খুং কোচি কতসিক্খাপদৰীতিক্কমো ভিক্খু উপসঙ্কমিত্ৰা অত্তনো কুক্কুচ্চং পুচ্ছেয্য; তেন সাধুকং সল্লক্খেত্ৰা সচে অনাপত্তি হোতি, ‘‘অনাপত্তী’’তি ৰত্তব্বং. সচে পন আপত্তি হোতি, ‘‘আপত্তী’’তি ৰত্তব্বং. সা দেসনাগামিনী চে, ‘‘দেসনাগামিনী’’তি ৰত্তব্বং. ৰুট্ঠানগামিনী চে, ‘‘ৰুট্ঠানগামিনী’’তি ৰত্তব্বং. অথস্স পারাজিকচ্ছাযা দিস্সতি, ‘‘পারাজিকাপত্তী’’তি ন তাৰ ৰত্তব্বং. কস্মা? মেথুনধম্মৰীতিক্কমো হি উত্তরিমনুস্সধম্মৰীতিক্কমো চ ওল়ারিকো. অদিন্নাদানমনুস্সৰিগ্গহৰীতিক্কমা পন সুখুমা চিত্তলহুকা. তে সুখুমেনেৰ আপজ্জতি, সুখুমেন রক্খতি, তস্মা ৰিসেসেন তংৰত্থুকং কুক্কুচ্চং পুচ্ছিযমানো ‘‘আপত্তী’’তি অৰত্ৰা সচস্স আচরিযো ধরতি, ততো তেন সো ভিক্খু ‘‘অম্হাকং আচরিযং পুচ্ছা’’তি পেসেতব্বো. সচে সো পুন আগন্ত্ৰা ‘‘তুম্হাকং আচরিযো সুত্ততো নযতো ওলোকেত্ৰা ‘সতেকিচ্ছো’তি মং আহা’’তি ৰদতি, ততো অনেন সো ‘‘সাধু সুট্ঠু যং আচরিযো ভণতি তং করোহী’’তি ৰত্তব্বো. অথ পনস্স আচরিযো নত্থি, সদ্ধিং উগ্গহিতত্থেরো পন অত্থি, তস্স সন্তিকং পেসেতব্বো – ‘‘অম্হেহি সহ উগ্গহিতত্থেরো গণপামোক্খো, তং গন্ত্ৰা পুচ্ছা’’তি. তেনাপি ‘‘সতেকিচ্ছো’’তি ৰিনিচ্ছিতে ‘‘সাধু সুট্ঠু তস্স ৰচনং করোহী’’তি ৰত্তব্বো. অথ সদ্ধিং উগ্গহিতত্থেরোপি নত্থি, অন্তেৰাসিকো পণ্ডিতো অত্থি, তস্স সন্তিকং পেসেতব্বো – ‘‘অসুকদহরং গন্ত্ৰা পুচ্ছা’’তি. তেনাপি ‘‘সতেকিচ্ছো’’তি ৰিনিচ্ছিতে ‘‘সাধু সুট্ঠু তস্স ৰচনং করোহী’’তি ৰত্তব্বো. অথ দহরস্সাপি পারাজিকচ্ছাযাৰ উপট্ঠাতি, তেনাপি ‘‘পারাজিকোসী’’তি ন ৰত্তব্বো. দুল্লভো হি বুদ্ধুপ্পাদো, ততো দুল্লভতরা পব্বজ্জা চ উপসম্পদা চ. এৰং পন ৰত্তব্বো – ‘‘ৰিৰিত্তং ওকাসং সম্মজ্জিত্ৰা দিৰাৰিহারং নিসীদিত্ৰা সীলানি সোধেত্ৰা দ্ৰত্তিংসাকারং তাৰ মনসি করোহী’’তি. সচে তস্স অরোগং সীলং কম্মট্ঠানং ঘটযতি, সঙ্খারা পাকটা হুত্ৰা উপট্ঠহন্তি, উপচারপ্পনাপ্পত্তং ৰিয চিত্তম্পি একগ্গং হোতি, দিৰসং অতিক্কন্তম্পি ন জানাতি. সো দিৰসাতিক্কমে উপট্ঠানং আগতো এৰং ৰত্তব্বো – ‘‘কীদিসা তে চিত্তপ্পৰত্তী’’তি. আরোচিতায চিত্তপ্পৰত্তিযা ৰত্তব্বো – ‘‘পব্বজ্জা নাম চিত্তৰিসুদ্ধত্থায, অপ্পমত্তো সমণধম্মং করোহী’’তি.

যস্স পন সীলং ভিন্নং হোতি, তস্স কম্মট্ঠানং ন ঘটযতি, পতোদাভিতুন্নং ৰিয চিত্তং ৰিকম্পতি, ৰিপ্পটিসারগ্গিনা ডয্হতি, তত্তপাসাণে নিসিন্নো ৰিয তঙ্খণঞ্ঞেৰ ৰুট্ঠাতি. সো আগতো ‘‘কা তে চিত্তপ্পৰত্তী’’তি পুচ্ছিতব্বো. আরোচিতায চিত্তপ্পৰত্তিযা ‘‘নত্থি লোকে রহো নাম পাপকম্মং পকুব্বতো. সব্বপঠমঞ্হি পাপং করোন্তো অত্তনা জানাতি, অথস্স আরক্খদেৰতা পরচিত্তৰিদূ সমণব্রাহ্মণা অঞ্ঞা চ দেৰতা জানন্তি, ত্ৰংযেৰ দানি তৰ সোত্থিং পরিযেসাহী’’তি ৰত্তব্বো.

নিট্ঠিতা চতুব্বিধৰিনযকথা

ৰিনযধরস্স চ লক্খণাদিকথা.

ভিক্খুপদভাজনীযৰণ্ণনা

ইদানি সিক্খাপদৰিভঙ্গস্স অত্থং ৰণ্ণযিস্সাম. যং ৰুত্তং যো পনাতি যো যাদিসোতিআদি. এত্থ যো পনাতি ৰিভজিতব্বপদং; যো যাদিসোতিআদীনি তস্স ৰিভজনপদানি. এত্থ চ যস্মা পনাতি নিপাতমত্তং; যোতি অত্থপদং; তঞ্চ অনিযমেন পুগ্গলং দীপেতি, তস্মা তস্স অত্থং দস্সেন্তো অনিযমেন পুগ্গলদীপকং যো সদ্দমেৰ আহ. তস্মা এত্থ এৰমত্থো ৰেদিতব্বো – যো পনাতি যো যোকোচীতি ৰুত্তং হোতি. যস্মা পন যো যোকোচি নাম, সো অৰস্সং লিঙ্গ-যুত্ত-জাতি-নাম-গোত্ত-সীল-ৰিহার-গোচরৰযেসু একেনাকারেন পঞ্ঞাযতি, তস্মা তং তথা ঞাপেতুং তং পভেদং পকাসেন্তো ‘‘যাদিসো’’তিআদিমাহ. তত্থ যাদিসোতি লিঙ্গৰসেন যাদিসো ৰা তাদিসো ৰা হোতু; দীঘো ৰা রস্সো ৰা কাল়ো ৰা ওদাতো ৰা মঙ্গুরচ্ছৰি ৰা কিসো ৰা থূলো ৰাতি অত্থো. যথাযুত্তোতি যোগৰসেন যেন ৰা তেন ৰা যুত্তো হোতু; নৰকম্মযুত্তো ৰা উদ্দেসযুত্তো ৰা ৰাসধুরযুত্তো ৰাতি অত্থো. যথাজচ্চোতি জাতিৰসেন যংজচ্চো ৰা তংজচ্চো ৰা হোতু; খত্তিযো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা ৰেস্সো ৰা সুদ্দো ৰাতি অত্থো. যথানামোতি নামৰসেন যথানামো ৰা তথানামো ৰা হোতু; বুদ্ধরক্খিতো ৰা ধম্মরক্খিতো ৰা সঙ্ঘরক্খিতো ৰাতি অত্থো. যথাগোত্তোতি গোত্তৰসেন যথাগোত্তো ৰা তথাগোত্তো ৰা যেন ৰা তেন ৰা গোত্তেন হোতু; কচ্চাযনো ৰা ৰাসিট্ঠো ৰা কোসিযো ৰাতি অত্থো. যথাসীলোতি সীলেসু যথাসীলো ৰা তথাসীলো ৰা হোতু; নৰকম্মসীলো ৰা উদ্দেসসীলো ৰা ৰাসধুরসীলো ৰাতি অত্থো. যথাৰিহারীতি ৰিহারেসুপি যথাৰিহারী ৰা তথাৰিহারী ৰা হোতু; নৰকম্মৰিহারী ৰা উদ্দেসৰিহারী ৰা ৰাসধুরৰিহারী ৰাতি অত্থো. যথাগোচরোতি গোচরেসুপি যথাগোচরো ৰা তথাগোচরো ৰা হোতু; নৰকম্মগোচরো ৰা উদ্দেসগোচরো ৰা ৰাসধুরগোচরো ৰাতি অত্থো. থেরো ৰাতি আদীসু ৰযোৰুড্ঢাদীসু যো ৰা সো ৰা হোতু; পরিপুণ্ণদসৰস্সতায থেরো ৰা ঊনপঞ্চৰস্সতায নৰো ৰা অতিরেকপঞ্চৰস্সতায মজ্ঝিমো ৰাতি অত্থো. অথ খো সব্বোৰ ইমস্মিং অত্থে এসো ৰুচ্চতি ‘‘যো পনা’’তি.

ভিক্খুনিদ্দেসে ভিক্খতীতি ভিক্খকো; লভন্তো ৰা অলভন্তো ৰা অরিযায যাচনায যাচতীতি অত্থো. বুদ্ধাদীহি অজ্ঝুপগতং ভিক্খাচরিযং অজ্ঝুপগতত্তা ভিক্খাচরিযং অজ্ঝুপগতো নাম. যো হি কোচি অপ্পং ৰা মহন্তং ৰা ভোগক্খন্ধং পহায অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো, সো কসিগোরক্খাদীহি জীৰিককপ্পনং হিত্ৰা লিঙ্গসম্পটিচ্ছনেনেৰ ভিক্খাচরিযং অজ্ঝুপগতোতি ভিক্খু. পরপটিবদ্ধজীৰিকত্তা ৰা ৰিহারমজ্ঝে কাজভত্তং ভুঞ্জমানোপি ভিক্খাচরিযং অজ্ঝুপগতোতি ভিক্খু; পিণ্ডিযালোপভোজনং নিস্সায পব্বজ্জায উস্সাহজাতত্তা ৰা ভিক্খাচরিযং অজ্ঝুপগতোতি ভিক্খু. অগ্ঘফস্সৰণ্ণভেদেন ভিন্নং পটং ধারেতীতি ভিন্নপটধরো. তত্থ সত্থকচ্ছেদনেন অগ্ঘভেদো ৰেদিতব্বো. সহস্সগ্ঘনকোপি হি পটো সত্থকেন খণ্ডাখণ্ডিকং ছিন্নো ভিন্নগ্ঘো হোতি. পুরিমগ্ঘতো উপড্ঢম্পি ন অগ্ঘতি. সুত্তসংসিব্বনেন ফস্সভেদো ৰেদিতব্বো. সুখসম্ফস্সোপি হি পটো সুত্তেহি সংসিব্বিতো ভিন্নফস্সো হোতি. খরসম্ফস্সতং পাপুণাতি. সূচিমলাদীহি ৰণ্ণভেদো ৰেদিতব্বো. সুপরিসুদ্ধোপি হি পটো সূচিকম্মতো পট্ঠায সূচিমলেন, হত্থসেদমলজল্লিকাহি, অৰসানে রজনকপ্পকরণেহি চ ভিন্নৰণ্ণো হোতি; পকতিৰণ্ণং ৰিজহতি. এৰং তীহাকারেহি ভিন্নপটধারণতো ভিন্নপটধরোতি ভিক্খু. গিহিৰত্থৰিসভাগানং ৰা কাসাৰানং ধারণমত্তেনেৰ ভিন্নপটধরোতি ভিক্খু.

সমঞ্ঞাযাতি পঞ্ঞত্তিযা ৰোহারেনাতি অত্থো. সমঞ্ঞায এৰ হি একচ্চো ‘‘ভিক্খূ’’তি পঞ্ঞাযতি. তথা হি নিমন্তনাদিম্হি ভিক্খূসু গণিযমানেসু সামণেরেপি গহেত্ৰা ‘‘সতং ভিক্খূ সহস্সং ভিক্খূ’’তি ৰদন্তি. পটিঞ্ঞাযাতি অত্তনো পটিজাননেন পটিঞ্ঞাযপি হি একচ্চো ‘‘ভিক্খূ’’তি পঞ্ঞাযতি. তস্স ‘‘কো এত্থাতি? অহং, আৰুসো, ভিক্খূ’’তি (অ. নি. ১০.৯৬) এৰমাদীসু সম্ভৰো দট্ঠব্বো. অযং পন আনন্দত্থেরেন ৰুত্তা ধম্মিকা পটিঞ্ঞা. রত্তিভাগে পন দুস্সীলাপি পটিপথং আগচ্ছন্তা ‘‘কো এত্থা’’তি ৰুত্তে অধম্মিকায পটিঞ্ঞায অভূতায ‘‘মযং ভিক্খূ’’তি ৰদন্তি.

এহি ভিক্খূতি এহি ভিক্খু নাম ভগৰতো ‘‘এহি ভিক্খূ’’তি ৰচনমত্তেন ভিক্খুভাৰং এহিভিক্খূপসম্পদং পত্তো. ভগৰা হি এহিভিক্খুভাৰায উপনিস্সযসম্পন্নং পুগ্গলং দিস্ৰা রত্তপংসুকূলন্তরতো সুৰণ্ণৰণ্ণং দক্খিণহত্থং নীহরিত্ৰা ব্রহ্মঘোসং নিচ্ছারেন্তো ‘‘এহি, ভিক্খু, চর ব্রহ্মচরিযং সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযাযা’’তি ৰদতি. তস্স সহেৰ ভগৰতো ৰচনেন গিহিলিঙ্গং অন্তরধাযতি, পব্বজ্জা চ উপসম্পদা চ রুহতি. ভণ্ডু কাসাযৰসনো হোতি. একং নিৰাসেত্ৰা একং পারুপিত্ৰা একং অংসে ঠপেত্ৰা ৰামংসকূটে আসত্তনীলুপ্পলৰণ্ণমত্তিকাপত্তো –

‘‘তিচীৰরঞ্চ পত্তো চ, ৰাসি সূচি চ বন্ধনং;

পরিস্সাৰনেন অট্ঠেতে, যুত্তযোগস্স ভিক্খুনো’’তি.

এৰং ৰুত্তেহি অট্ঠহি পরিক্খারেহি সরীরে পটিমুক্কেহিযেৰ সট্ঠিৰস্সিকত্থেরো ৰিয ইরিযাপথসম্পন্নো বুদ্ধাচরিযকো বুদ্ধুপজ্ঝাযকো সম্মাসম্বুদ্ধং ৰন্দমানোযেৰ তিট্ঠতি. ভগৰা হি পঠমবোধিযং একস্মিং কালে এহিভিক্খূপসম্পদায এৰ উপসম্পাদেতি. এৰং উপসম্পন্নানি চ সহস্সুপরি একচত্তালীসুত্তরানি তীণি ভিক্খুসতানি অহেসুং; সেয্যথিদং – পঞ্চ পঞ্চৰগ্গিযত্থেরা, যসো কুলপুত্তো, তস্স পরিৰারা চতুপণ্ণাস সহাযকা, তিংস ভদ্দৰগ্গিযা, সহস্সপুরাণজটিলা, সদ্ধিং দ্ৰীহি অগ্গসাৰকেহি অড্ঢতেয্যসতা পরিব্বাজকা, একো অঙ্গুলিমালত্থেরোতি. ৰুত্তঞ্হেতং অট্ঠকথাযং

‘‘তীণি সতং সহস্সঞ্চ, চত্তালীসং পুনাপরে;

একো চ থেরো সপ্পঞ্ঞো, সব্বে তে এহিভিক্খুকা’’তি.

ন কেৰলঞ্চ এতে এৰ, অঞ্ঞেপি বহূ সন্তি. সেয্যথিদং – তিসতপরিৰারো সেলো ব্রাহ্মণো, সহস্সপরিৰারো মহাকপ্পিনো, দসসহস্সা কপিলৰত্থুৰাসিনো কুলপুত্তা, সোল়সসহস্সা পারাযনিকব্রাহ্মণাতি এৰমাদযো. তে পন ৰিনযপিটকে পাল়িযং ন নিদ্দিট্ঠত্তা ন ৰুত্তা. ইমে তত্থ নিদ্দিট্ঠত্তা ৰুত্তাতি.

‘‘সত্তৰীস সহস্সানি, তীণিযেৰ সতানি চ;

এতেপি সব্বে সঙ্খাতা, সব্বে তে এহিভিক্খুকা’’তি.

তীহি সরণগমনেহি উপসম্পন্নোতি ‘‘বুদ্ধং সরণং গচ্ছামী’’তিআদিনা নযেন তিক্খত্তুং ৰাচং ভিন্দিত্ৰা ৰুত্তেহি তীহি সরণগমনেহি উপসম্পন্নো. অযঞ্হি উপসম্পদা নাম অট্ঠৰিধা – এহিভিক্খূপসম্পদা, সরণগমনূপসম্পদা, ওৰাদপটিগ্গহণূপসম্পদা, পঞ্হব্যাকরণূপসম্পদা, গরুধম্মপটিগ্গহণূপসম্পদা, দূতেনূপসম্পদা, অট্ঠৰাচিকূপসম্পদা, ঞত্তিচতুত্থকম্মূপসম্পদাতি. তত্থ এহিভিক্খূপসম্পদা, সরণগমনূপসম্পদা চ ৰুত্তা এৰ.

ওৰাদপটিগ্গহণূপসম্পদা নাম ‘‘তস্মাতিহ তে, কস্সপ, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘তিব্বং মে হিরোত্তপ্পং পচ্চুপট্ঠিতং ভৰিস্সতি থেরেসু নৰেসু মজ্ঝিমেসু চা’তি. এৰঞ্হি তে, কস্সপ, সিক্খিতব্বং. তস্মাতিহ তে, কস্সপ, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘যং কিঞ্চি ধম্মং সোস্সামি কুসলূপসংহিতং, সব্বং তং অট্ঠিং কত্ৰা মনসি কত্ৰা সব্বচেতসা সমন্নাহরিত্ৰা ওহিতসোতো ধম্মং সোস্সামী’তি. এৰং হি তে, কস্সপ, সিক্খিতব্বং. তস্মাতিহ তে, কস্সপ, এৰং সিক্খিতব্বং – ‘সাতসহগতা চ মে কাযগতাসতি ন ৰিজহিস্সতী’তি. এৰঞ্হি তে, কস্সপ, সিক্খিতব্ব’’ন্তি (সং. নি. ২.১৫৪) ইমিনা ওৰাদপটিগ্গহণেন মহাকস্সপত্থেরস্স অনুঞ্ঞাতউপসম্পদা.

পঞ্হব্যাকরণূপসম্পদা নাম সোপাকস্স অনুঞ্ঞাতউপসম্পদা. ভগৰা কির পুব্বারামে অনুচঙ্কমন্তং সোপাকসামণেরং ‘‘‘উদ্ধুমাতকসঞ্ঞা’তি ৰা, সোপাক, ‘রূপসঞ্ঞা’তি ৰা ইমে ধম্মা নানত্থা নানাব্যঞ্জনা, উদাহু একত্থা, ব্যঞ্জনমেৰ নান’’ন্তি দস অসুভনিস্সিতে পঞ্হে পুচ্ছি. সো তে ব্যাকাসি. ভগৰা তস্স সাধুকারং দত্ৰা ‘‘কতিৰস্সোসি ত্ৰং, সোপাকা’’তি পুচ্ছি. ‘‘সত্তৰস্সোহং, ভগৰা’’তি. ‘‘সোপাক, ত্ৰং মম সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেন সদ্ধিং সংসন্দিত্ৰা পঞ্হে ব্যাকাসী’’তি আরদ্ধচিত্তো উপসম্পদং অনুজানি. অযং পঞ্হব্যাকরণূপসম্পদা.

গরুধম্মপটিগ্গহণূপসম্পদা নাম মহাপজাপতিযা অট্ঠগরুধম্মস্স পটিগ্গহণেন অনুঞ্ঞাতউপসম্পদা.

দূতেনূপসম্পদা নাম অড্ঢকাসিযা গণিকায অনুঞ্ঞাতউপসম্পদা.

অট্ঠৰাচিকূপসম্পদা নাম ভিক্খুনিযা ভিক্খুনিসঙ্ঘতো ঞত্তিচতুত্থেন ভিক্খুসঙ্ঘতো ঞত্তিচতুত্থেনাতি ইমেহি দ্ৰীহি কম্মেহি উপসম্পদা.

ঞত্তিচতুত্থকম্মূপসম্পদা নাম ভিক্খূনং এতরহি উপসম্পদা. ইমাসু অট্ঠসু উপসম্পদাসু ‘‘যা সা, ভিক্খৰে, মযা তীহি সরণগমনেহি উপসম্পদা অনুঞ্ঞাতা, তং অজ্জতগ্গে পটিক্খিপামি. অনুজানামি, ভিক্খৰে, ঞত্তিচতুত্থেন কম্মেন উপসম্পাদেতু’’ন্তি (মহাৰ. ৬৯) এৰং অনুঞ্ঞাতায ইমায উপসম্পদায উপসম্পন্নোতি ৰুত্তং হোতি.

ভদ্রোতি অপাপকো. কল্যাণপুথুজ্জনাদযো হি যাৰ অরহা, তাৰ ভদ্রেন সীলেন সমাধিনা পঞ্ঞায ৰিমুত্তিযা ৰিমুত্তিঞাণদস্সনেন চ সমন্নাগতত্তা ‘‘ভদ্রো ভিক্খূ’’তি সঙ্খ্যং গচ্ছন্তি. সারোতি তেহিযেৰ সীলসারাদীহি সমন্নাগতত্তা নীলসমন্নাগমেন নীলো পটো ৰিয ‘‘সারো ভিক্খূ’’তি ৰেদিতব্বো. ৰিগতকিলেসফেগ্গুভাৰতো ৰা খীণাসৰোৰ ‘‘সারো’’তি ৰেদিতব্বো. সেখোতি পুথুজ্জনকল্যাণকেন সদ্ধিং সত্ত অরিযা তিস্সো সিক্খা সিক্খন্তীতি সেখা. তেসু যো কোচি ‘‘সেখো ভিক্খূ’’তি ৰেদিতব্বো. ন সিক্খতীতি অসেখো. সেক্খধম্মে অতিক্কম্ম অগ্গফলে ঠিতো, ততো উত্তরি সিক্খিতব্বাভাৰতো খীণাসৰো ‘‘অসেখো’’তি ৰুচ্চতি. সমগ্গেন সঙ্ঘেনাতি সব্বন্তিমেন পরিযাযেন পঞ্চৰগ্গকরণীযে কম্মে যাৰতিকা ভিক্খূ কম্মপ্পত্তা, তেসং আগতত্তা ছন্দারহানং ছন্দস্স আহটত্তা, সম্মুখীভূতানঞ্চ অপ্পটিক্কোসনতো একস্মিং কম্মে সমগ্গভাৰং উপগতেন. ঞত্তিচতুত্থেনাতি তীহি অনুস্সাৰনাহি একায চ ঞত্তিযা কাতব্বেন. কম্মেনাতি ধম্মিকেন ৰিনযকম্মেন. অকুপ্পেনাতি ৰত্থু-ঞত্তি-অনুস্সাৰন-সীমা-পরিসসম্পত্তিসম্পন্নত্তা অকোপেতব্বতং অপ্পটিক্কোসিতব্বতঞ্চ উপগতেন. ঠানারহেনাতি কারণারহেন সত্থুসাসনারহেন. উপসম্পন্নো নাম উপরিভাৰং সমাপন্নো, পত্তোতি অত্থো. ভিক্খুভাৰো হি উপরিভাৰো, তঞ্চেস যথাৰুত্তেন কম্মেন সমাপন্নত্তা ‘‘উপসম্পন্নো’’তি ৰুচ্চতি. এত্থ চ ঞত্তিচতুত্থকম্মং একমেৰ আগতং. ইমস্মিং পন ঠানে ঠত্ৰা চত্তারি সঙ্ঘকম্মানি নীহরিত্ৰা ৰিত্থারতো কথেতব্বানীতি সব্বঅট্ঠকথাসু ৰুত্তং. তানি চ ‘‘অপলোকনকম্মং ঞত্তিকম্মং ঞত্তিদুতিযকম্মং ঞত্তিচতুত্থকম্ম’’ন্তি পটিপাটিযা ঠপেত্ৰা ৰিত্থারেন খন্ধকতো পরিৰারাৰসানে কম্মৰিভঙ্গতো চ পাল়িং আহরিত্ৰা কথিতানি. তানি মযং পরিৰারাৰসানে কম্মৰিভঙ্গেযেৰ ৰণ্ণযিস্সাম. এৰঞ্হি সতি পঠমপারাজিকৰণ্ণনা চ ন ভারিযা ভৰিস্সতি; যথাঠিতায চ পাল়িযা ৰণ্ণনা সুৰিঞ্ঞেয্যা ভৰিস্সতি. তানি চ ঠানানি অসুঞ্ঞানি ভৰিস্সন্তি; তস্মা অনুপদৰণ্ণনমেৰ করোম.

তত্রাতি তেসু ‘‘ভিক্খকো’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তেসু ভিক্খূসু. য্ৰাযং ভিক্খূতি যো অযং ভিক্খু. সমগ্গেন সঙ্ঘেন…পে… উপসম্পন্নোতি অট্ঠসু উপসম্পদাসু ঞত্তিচতুত্থেনেৰ কম্মেন উপসম্পন্নো. অযং ইমস্মিং অত্থে অধিপ্পেতো ভিক্খূতি অযং ইমস্মিং ‘‘মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিত্ৰা পারাজিকো হোতী’’তি অত্থে ‘‘ভিক্খূ’’তি অধিপ্পেতো. ইতরে পন ‘‘ভিক্খকো’’তি আদযো অত্থুদ্ধারৰসেন ৰুত্তা. তেসু চ ‘‘ভিক্খকো’’তি আদযো নিরুত্তিৰসেন ৰুত্তা, ‘‘সমঞ্ঞায ভিক্খু, পটিঞ্ঞায ভিক্খূ’’তি ইমে দ্ৰে অভিলাপৰসেন ৰুত্তা, ‘‘এহি ভিক্খূ’’তি বুদ্ধেন উপজ্ঝাযেন পটিলদ্ধউপসম্পদাৰসেন ৰুত্তো. সরণগমনভিক্খু অনুপ্পন্নায কম্মৰাচায উপসম্পদাৰসেন ৰুত্তো, ‘‘ভদ্রো’’তিআদযো গুণৰসেন ৰুত্তাতি ৰেদিতব্বা.

ভিক্খুপদভাজনীযং নিট্ঠিতং.

সিক্খাসাজীৰপদভাজনীযৰণ্ণনা

ইদানি ‘‘ভিক্খূন’’ন্তি ইদং পদং ৰিসেসত্থাভাৰতো অৰিভজিত্ৰাৰ যং সিক্খঞ্চ সাজীৰঞ্চ সমাপন্নত্তা ভিক্খূনং সিক্খাসাজীৰসমাপন্নো হোতি, তং দস্সেন্তো সিক্খাতিআদিমাহ. তত্থ সিক্খিতব্বাতি সিক্খা. তিস্সোতি গণনপরিচ্ছেদো. অধিসীলসিক্খাতি অধিকং উত্তমং সীলন্তি অধিসীলং; অধিসীলঞ্চ তং সিক্খিতব্বতো সিক্খা চাতি অধিসীলসিক্খা. এস নযো অধিচিত্ত-অধিপঞ্ঞাসিক্খাসু.

কতমং পনেত্থ সীলং, কতমং অধিসীলং, কতমং চিত্তং, কতমং অধিচিত্তং, কতমা পঞ্ঞা, কতমা অধিপঞ্ঞাতি? ৰুচ্চতে – পঞ্চঙ্গদসঙ্গসীলং তাৰ সীলমেৰ. তঞ্হি বুদ্ধে উপ্পন্নেপি অনুপ্পন্নেপি লোকে পৰত্ততি. উপ্পন্নে বুদ্ধে তস্মিং সীলে বুদ্ধাপি সাৰকাপি মহাজনং সমাদপেন্তি. অনুপ্পন্নে বুদ্ধে পচ্চেকবুদ্ধা চ কম্মৰাদিনো চ ধম্মিকা সমণব্রাহ্মণা চক্কৰত্তী চ মহারাজানো মহাবোধিসত্তা চ সমাদপেন্তি. সামম্পি পণ্ডিতা সমণব্রাহ্মণা সমাদিযন্তি. তে তং কুসলং ধম্মং পরিপূরেত্ৰা দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সম্পত্তিং অনুভোন্তি. পাতিমোক্খসংৰরসীলং পন ‘‘অধিসীল’’ন্তি ৰুচ্চতি, তঞ্হি সূরিযো ৰিয পজ্জোতানং সিনেরু ৰিয পব্বতানং সব্বলোকিযসীলানং অধিকঞ্চেৰ উত্তমঞ্চ, বুদ্ধুপ্পাদেযেৰ চ পৰত্ততি, ন ৰিনা বুদ্ধুপ্পাদা. ন হি তং পঞ্ঞত্তিং উদ্ধরিত্ৰা অঞ্ঞো সত্তো ঠপেতুং সক্কোতি, বুদ্ধাযেৰ পন সব্বসো কাযৰচীদ্ৰারঅজ্ঝাচারসোতং ছিন্দিত্ৰা তস্স তস্স ৰীতিক্কমস্স অনুচ্ছৰিকং তং সীলসংৰরং পঞ্ঞপেন্তি. পাতিমোক্খসংৰরতোপি চ মগ্গফলসম্পযুত্তমেৰ সীলং অধিসীলং, তং পন ইধ অনধিপ্পেতং. ন হি তং সমাপন্নো ভিক্খু মেথুনং ধম্মং পটিসেৰতি.

কামাৰচরানি পন অট্ঠ কুসলচিত্তানি, লোকিযঅট্ঠসমাপত্তিচিত্তানি চ একজ্ঝং কত্ৰা চিত্তমেৰাতি ৰেদিতব্বানি. বুদ্ধুপ্পাদানুপ্পাদে চস্স পৰত্তি, সমাদপনং সমাদানঞ্চ সীলে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. ৰিপস্সনাপাদকং অট্ঠসমাপত্তিচিত্তং পন ‘‘অধিচিত্ত’’ন্তি ৰুচ্চতি. তঞ্হি অধিসীলং ৰিয সীলানং সব্বলোকিযচিত্তানং অধিকঞ্চেৰ উত্তমঞ্চ, বুদ্ধুপ্পাদেযেৰ চ হোতি, ন ৰিনা বুদ্ধুপ্পাদা. ততোপি চ মগ্গফলচিত্তমেৰ অধিচিত্তং, তং পন ইধ অনধিপ্পেতং. ন হি তং সমাপন্নো ভিক্খু মেথুনং ধম্মং পটিসেৰতি.

‘‘অত্থি দিন্নং, অত্থি যিট্ঠ’’ন্তি (ধ. স. ১৩৭১; ৰিভ. ৭৯৩; ম. নি. ৩.৯২) -আদিনযপ্পৰত্তং পন কম্মস্সকতঞাণং পঞ্ঞা, সা হি বুদ্ধে উপ্পন্নেপি অনুপ্পন্নেপি লোকে পৰত্ততি. উপ্পন্নে বুদ্ধে তস্সা পঞ্ঞায বুদ্ধাপি বুদ্ধসাৰকাপি মহাজনং সমাদপেন্তি. অনুপ্পন্নে বুদ্ধে পচ্চেকবুদ্ধা চ কম্মৰাদিনো চ ধম্মিকা সমণব্রাহ্মণা চক্কৰত্তী চ মহারাজানো মহাবোধিসত্তা চ সমাদপেন্তি. সামম্পি পণ্ডিতা সত্তা সমাদিযন্তি. তথা হি অঙ্কুরো দসৰস্সসহস্সানি মহাদানং অদাসি. ৰেলামো, ৰেস্সন্তরো, অঞ্ঞে চ বহূ পণ্ডিতমনুস্সা মহাদানানি অদংসু. তে তং কুসলং ধম্মং পরিপূরেত্ৰা দেৰেসু চ মনুস্সেসু চ সম্পত্তিং অনুভৰিংসু. তিলক্খণাকারপরিচ্ছেদকং পন ৰিপস্সনাঞাণং ‘‘অধিপঞ্ঞা’’তি ৰুচ্চতি. সা হি অধিসীল-অধিচিত্তানি ৰিয সীলচিত্তানং সব্বলোকিযপঞ্ঞানং অধিকা চেৰ উত্তমা চ, ন চ ৰিনা বুদ্ধুপ্পাদা লোকে পৰত্ততি. ততোপি চ মগ্গফলপঞ্ঞাৰ অধিপঞ্ঞা, সা পন ইধ অনধিপ্পেতা. ন হি তং সমাপন্নো ভিক্খু মেথুনং ধম্মং পটিসেৰতীতি.

তত্রাতি তাসু তীসু সিক্খাসু. যাযং অধিসীলসিক্খাতি যা অযং পাতিমোক্খসীলসঙ্খাতা অধিসীলসিক্খা. এতং সাজীৰং নামাতি এতং সব্বম্পি ভগৰতা ৰিনযে ঠপিতং সিক্খাপদং, যস্মা এত্থ নানাদেসজাতিগোত্তাদিভেদভিন্না ভিক্খূ সহ জীৰন্তি একজীৰিকা সভাগজীৰিকা সভাগৰুত্তিনো হোন্তি, তস্মা ‘‘সাজীৰ’’ন্তি ৰুচ্চতি. তস্মিং সিক্খতীতি তং সিক্খাপদং চিত্তস্স অধিকরণং কত্ৰা ‘‘যথাসিক্খাপদং নু খো সিক্খামি ন সিক্খামী’’তি চিত্তেন ওলোকেন্তো সিক্খতি. ন কেৰলঞ্চাযমেতস্মিং সাজীৰসঙ্খাতে সিক্খাপদেযেৰ সিক্খতি, সিক্খাযপি সিক্খতি, ‘‘এতং সাজীৰং নামা’’তি ইমস্স পন অনন্তরস্স পদস্স ৰসেন ‘‘তস্মিং সিক্খতী’’তি ৰুত্তং. কিঞ্চাপি তং এৰং ৰুত্তং, অথ খো অযমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো – তস্সা চ সিক্খায সিক্খং পরিপূরেন্তো সিক্খতি, তস্মিঞ্চ সিক্খাপদে অৰীতিক্কমন্তো সিক্খতীতি. তেন ৰুচ্চতি সাজীৰসমাপন্নোতি ইদম্পি অনন্তরস্স সাজীৰপদস্সেৰ ৰসেন ৰুত্তং. যস্মা পন সো সিক্খম্পি সমাপন্নো, তস্মা সিক্খাসমাপন্নোতিপি অত্থতো ৰেদিতব্বো. এৰঞ্হি সতি ‘‘সিক্খাসাজীৰসমাপন্নো’’তি এতস্স পদস্স পদভাজনম্পি পরিপুণ্ণং হোতি.

সিক্খাসাজীৰপদভাজনীযং নিট্ঠিতং.

সিক্খাপচ্চক্খানৰিভঙ্গৰণ্ণনা

সিক্খং অপ্পচ্চক্খায দুব্বল্যং অনাৰিকত্ৰাতি সিক্খঞ্চ অপ্পটিক্খিপিত্ৰা দুব্বলভাৰঞ্চ অপ্পকাসেত্ৰা. যস্মা চ দুব্বল্যে আৰিকতেপি সিক্খা অপ্পচ্চক্খাতাৰ হোতি, সিক্খায পন পচ্চক্খাতায দুব্বল্যং আৰিকতমেৰ হোতি. তস্মা ‘‘দুব্বল্যং অনাৰিকত্ৰা’’তি ইমিনা পদেন ন কোচি ৰিসেসত্থো লব্ভতি. যথা পন ‘‘দিরত্ততিরত্তং সহসেয্যং কপ্পেয্যা’’তি ৰুত্তে দিরত্তৰচনেন ন কোচি ৰিসেসত্থো লব্ভতি, কেৰলং লোকৰোহারৰসেন ব্যঞ্জনসিলিট্ঠতায মুখারূল়্হতায এতং ৰুত্তং. এৰমিদম্পি ৰোহারৰসেন ব্যঞ্জনসিলিট্ঠতায মুখারূল়্হতায ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

যস্মা ৰা ভগৰা সাত্থং সব্যঞ্জনং ধম্মং দেসেতি, তস্মা ‘‘সিক্খং অপ্পচ্চক্খাযা’’তি ইমিনা অত্থং সম্পাদেত্ৰা ‘‘দুব্বল্যং অনাৰিকত্ৰা’’তি ইমিনা ব্যঞ্জনং সম্পাদেতি. পরিৰারকপদৰিরহিতঞ্হি একমেৰ অত্থপদং ৰুচ্চমানং পরিৰারৰিরহিতো রাজা ৰিয, ৰত্থালঙ্কারৰিরহিতো ৰিয চ পুরিসো ন সোভতি; পরিৰারকেন পন অত্থানুলোমেন সহাযপদেন সদ্ধিং তং সোভতীতি.

যস্মা ৰা সিক্খাপচ্চক্খানস্স একচ্চং দুব্বল্যাৰিকম্মং অত্থো হোতি, তস্মা তং সন্ধায ‘‘সিক্খং অপ্পচ্চক্খাযা’’তিপদস্স অত্থং ৰিৰরন্তো ‘‘দুব্বল্যং অনাৰিকত্ৰা’’তি আহ.

তত্থ সিযা যস্মা ন সব্বং দুব্বল্যাৰিকম্মং সিক্খাপচ্চক্খানং, তস্মা ‘‘দুব্বল্যং অনাৰিকত্ৰা’’তি পঠমং ৰত্ৰা তস্স অত্থনিযমনত্থং ‘‘সিক্খং অপ্পচ্চক্খাযা’’তি ৰত্তব্বন্তি, তঞ্চ ন; কস্মা? অত্থানুক্কমাভাৰতো. ‘‘সিক্খাসাজীৰসমাপন্নো’’তি হি ৰুত্তত্তা যং সিক্খং সমাপন্নো, তং অপ্পচ্চক্খাযাতি ৰুচ্চমানো অনুক্কমেনেৰ অত্থো ৰুত্তো হোতি, ন অঞ্ঞথা. তস্মা ইদমেৰ পঠমং ৰুত্তন্তি.

অপিচ অনুপটিপাটিযাপি এত্থ অত্থো ৰেদিতব্বো. কথং? ‘‘সিক্খাসাজীৰসমাপন্নো’’তি এত্থ যং সিক্খং সমাপন্নো তং অপ্পচ্চক্খায যঞ্চ সাজীৰং সমাপন্নো তত্থ দুব্বল্যং অনাৰিকত্ৰাতি.

ইদানি সিক্খাপচ্চক্খানদুব্বল্যাৰিকম্মানং ৰিসেসাৰিসেসং সিক্খাপচ্চক্খানলক্খণঞ্চ দস্সেন্তো ‘‘অত্থি ভিক্খৰে’’তিআদিমাহ. তত্থ অত্থি ভিক্খৰেতিআদীনি দ্ৰে মাতিকাপদানি; তানি ৰিভজন্তো ‘‘কথঞ্চ ভিক্খৰে’’তিআদিমাহ. তত্রাযং অনুত্তানপদৰণ্ণনা – কথন্তি কেন আকারেন. দুব্বল্যাৰিকম্মঞ্চাতি দুব্বল্যস্স আৰিকম্মঞ্চ. ইধাতি ইমস্মিং সাসনে. উক্কণ্ঠিতোতি অনভিরতিযা ইমস্মিং সাসনে কিচ্ছজীৰিকপ্পত্তো. অথ ৰা অজ্জ যামি, স্ৰে যামি, ইতো যামি, এত্থ যামীতি উদ্ধং কণ্ঠং কত্ৰা ৰিহরমানো, ৰিক্খিত্তো অনেকগ্গোতি ৰুত্তং হোতি. অনভিরতোতি সাসনে অভিরতিৰিরহিতো.

সামঞ্ঞা চৰিতুকামোতি সমণভাৰতো অপগন্তুকামো. ভিক্খুভাৰন্তি ভিক্খুভাৰেন. করণত্থে উপযোগৰচনং. ‘‘কণ্ঠে আসত্তেন অট্টীযেয্যা’’তিআদীসু (পারা. ১৬২) পন যথালক্খণং করণৰচনেনেৰ ৰুত্তং. অট্টীযমানোতি অট্টং পীল়িতং দুক্খিতং ৰিয অত্তানং আচরমানো; তেন ৰা ভিক্খুভাৰেন অট্টো করিযমানো পীল়িযমানোতি অত্থো. হরাযমানোতি লজ্জমানো. জিগুচ্ছমানোতি অসুচিং ৰিয তং জিগুচ্ছন্তো. গিহিভাৰং পত্থযমানোতিআদীনি উত্তানত্থানিযেৰ. যংনূনাহং বুদ্ধং পচ্চক্খেয্যন্তি এত্থ যংনূনাতি পরিৰিতক্কদস্সনে নিপাতো. ইদং ৰুত্তং হোতি – ‘‘সচাহং বুদ্ধং পচ্চক্খেয্যং, সাধু ৰত মে সিযা’’তি. ৰদতি ৰিঞ্ঞাপেতীতি ইমমত্থং এতেহি ৰা অঞ্ঞেহি ৰা ব্যঞ্জনেহি ৰচীভেদং কত্ৰা ৰদতি চেৰ, যস্স চ ৰদতি, তং ৰিঞ্ঞাপেতি জানাপেতি. এৰম্পীতি উপরিমত্থসম্পিণ্ডনত্তো পিকারো. এৰম্পি দুব্বল্যাৰিকম্মঞ্চেৰ হোতি সিক্খা চ অপ্পচ্চক্খাতা, অঞ্ঞথাপি.

ইদানি তং অঞ্ঞথাপি দুব্বল্যাৰিকম্মং সিক্খায চ অপ্পচ্চক্খানং দস্সেন্তো ‘‘অথ ৰা পনা’’তিআদিমাহ. তং সব্বং অত্থতো উত্তানমেৰ. পদতো পনেত্থ আদিতো পট্ঠায ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খেয্যং, ধম্মং, সঙ্ঘং, সিক্খং, ৰিনযং, পাতিমোক্খং, উদ্দেসং, উপজ্ঝাযং, আচরিযং, সদ্ধিৰিহারিকং, অন্তেৰাসিকং, সমানুপজ্ঝাযকং, সমানাচরিযকং, সব্রহ্মচারিং পচ্চক্খেয্য’’ন্তি ইমানি চুদ্দস পদানি পচ্চক্খানাকারেন ৰুত্তানি.

গিহী অস্সন্তিআদীনি ‘‘গিহী, উপাসকো, আরামিকো, সামণেরো, তিত্থিযো, তিত্থিযসাৰকো, অস্সমণো, অসক্যপুত্তিযো অস্স’’ন্তি ইমানি অট্ঠ পদানি ‘‘অস্স’’ন্তি ইমিনা ভাৰৰিকপ্পাকারেন ৰুত্তানি. এৰং ‘‘যংনূনাহ’’ন্তি ইমিনা পটিসংযুত্তানি দ্ৰাৰীসতি পদানি.

৪৬. যথা চ এতানি, এৰং ‘‘যদি পনাহং, অপাহং, হন্দাহং, হোতি মে’’তি ইমেসু একমেকেন পটিসংযুত্তানি দ্ৰাৰীসতীতি সব্বানেৰ সতঞ্চ দস চ পদানি হোন্তি.

৪৭. ততো পরং সরিতব্বৰত্থুদস্সননযেন পৰত্তানি ‘‘মাতরং সরামী’’তিআদীনি সত্তরস পদানি. তত্থ খেত্তন্তি সালিখেত্তাদিং. ৰত্থুন্তি তিণপণ্ণসাকফলাফলসমুট্ঠানট্ঠানং. সিপ্পন্তি কুম্ভকারপেসকারসিপ্পাদিকং.

৪৮. ততো পরং সকিঞ্চনসপলিবোধভাৰদস্সনৰসেন পৰত্তানি ‘‘মাতা মে অত্থি, সা মযা পোসেতব্বা’’তিআদীনি নৰ পদানি.

৪৯. ততো পরং সনিস্সযসপ্পতিট্ঠভাৰদস্সনৰসেন পৰত্তানি ‘‘মাতা মে অত্থি, সা মং পোসেস্সতী’’তিআদীনি সোল়স পদানি.

৫০. ততো পরং একভত্তএকসেয্যব্রহ্মচরিযানং দুক্করভাৰদস্সনৰসেন পৰত্তানি ‘‘দুক্কর’’ন্তিআদীনি অট্ঠ পদানি.

তত্থ দুক্করন্তি একভত্তাদীনং করণে দুক্করতং দস্সেতি. ন সুকরন্তি সুকরভাৰং পটিক্খিপতি. এৰং দুচ্চরং ন সুচরন্তি এত্থ. ন উস্সহামীতি তত্থ উস্সাহাভাৰং অসক্কুণেয্যতং দস্সেতি. ন ৰিসহামীতি অসয্হতং দস্সেতি. ন রমামীতি রতিযা অভাৰং দস্সেতি. নাভিরমামীতি অভিরতিযা অভাৰং দস্সেতি. এৰং ইমানি চ পঞ্ঞাস, পুরিমানি চ দসুত্তরসতন্তি সট্ঠিসতং পদানি দুব্বল্যাৰিকম্মৰারে ৰুত্তানীতি ৰেদিতব্বানি.

৫১. সিক্খাপচ্চক্খানৰারেপি ‘‘কথঞ্চ ভিক্খৰে’’তি আদি সব্বং অত্থতো উত্তানমেৰ. পদতো পনেত্থাপি ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামি, ধম্মং, সঙ্ঘং, সিক্খং, ৰিনযং, পাতিমোক্খং, উদ্দেসং, উপজ্ঝাযং, আচরিযং, সদ্ধিৰিহারিকং, অন্তেৰাসিকং, সমানুপজ্ঝাযকং, সমানাচরিযকং, সব্রহ্মচারিং পচ্চক্খামী’’তি ইমানি চুদ্দস পদানি সিক্খাপচ্চক্খানৰচনসম্বন্ধেন পৰত্তানি. সব্বপদেসু চ ‘‘ৰদতি ৰিঞ্ঞাপেতী’’তি ৰচনস্স অযমত্থো – ৰচীভেদং কত্ৰা ৰদতি, যস্স চ ৰদতি তং তেনেৰ ৰচীভেদেন ‘‘অযং সাসনং জহিতুকামো সাসনতো মুচ্চিতুকামো ভিক্খুভাৰং চজিতুকামো ইমং ৰাক্যভেদং করোতী’’তি ৰিঞ্ঞাপেতি সাৰেতি জানাপেতি.

সচে পনাযং ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তি ৰত্তুকামো পদপচ্চাভট্ঠং কত্ৰা ‘‘পচ্চক্খামি বুদ্ধ’’ন্তি ৰা ৰদেয্য. মিলক্খভাসাসু ৰা অঞ্ঞতরভাসায তমত্থং ৰদেয্য. ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তি ৰত্তুকামো উপ্পটিপাটিযা ‘‘ধম্মং পচ্চক্খামী’’তি ৰা ‘‘সব্রহ্মচারিং পচ্চক্খামী’’তি ৰা ৰদেয্য, সেয্যথাপি উত্তরিমনুস্সধম্মৰিভঙ্গে ‘‘পঠমং ঝানং সমাপজ্জামী’’তি ৰত্তুকামো ‘‘দুতিযং ঝান’’ন্তি ৰদতি, সচে যস্স ৰদতি সো ‘‘অযং ভিক্খুভাৰং চজিতুকামো এতমত্থং ৰদতী’’তি এত্তকমত্তম্পি জানাতি, ৰিরদ্ধং নাম নত্থি; খেত্তমেৰ ওতিণ্ণং, পচ্চক্খাতাৰ হোতি সিক্খা. সক্কত্তা ৰা ব্রহ্মত্তা ৰা চুতসত্তো ৰিয চুতোৰ হোতি সাসনা.

সচে পন ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খি’’ন্তি ৰা, ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খিস্সামী’’তি ৰা, ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খেয্য’’ন্তি ৰাতি অতীতানাগতপরিকপ্পৰচনেহি ৰদতি, দূতং ৰা পহিণাতি, সাসনং ৰা পেসেতি, অক্খরং ৰা ছিন্দতি, হত্থমুদ্দায ৰা তমত্থং আরোচেতি, অপ্পচ্চক্খাতা হোতি সিক্খা. উত্তরিমনুস্সধম্মারোচনং পন হত্থমুদ্দাযপি সীসং এতি. সিক্খাপচ্চক্খানং মনুস্সজাতিকসত্তস্স সন্তিকে চিত্তসম্পযুত্তং ৰচীভেদং করোন্তস্সেৰ সীসং এতি. ৰচীভেদং কত্ৰা ৰিঞ্ঞাপেন্তোপি চ যদি ‘‘অযমেৰ জানাতূ’’তি একং নিযমেত্ৰা আরোচেতি, তঞ্চ সোযেৰ জানাতি, পচ্চক্খাতা হোতি সিক্খা. অথ সো ন জানাতি, অঞ্ঞো সমীপে ঠিতো জানাতি, অপ্পচ্চক্খাতা হোতি সিক্খা. অথ দ্ৰিন্নং ঠিতট্ঠানে দ্ৰিন্নম্পি নিযমেত্ৰা ‘‘এতেসং আরোচেমী’’তি ৰদতি, তেসু একস্মিং জানন্তেপি দ্ৰীসু জানন্তেসুপি পচ্চক্খাতাৰ হোতি সিক্খা. এৰং সম্বহুলেসুপি ৰেদিতব্বং.

সচে পন অনভিরতিযা পীল়িতো সভাগে ভিক্খূ পরিসঙ্কমানো ‘‘যো কোচি জানাতূ’’তি উচ্চসদ্দং করোন্তো ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তি ৰদতি, তঞ্চ অৰিদূরে ঠিতো নৰকম্মিকো ৰা অঞ্ঞো ৰা সমযঞ্ঞূ পুরিসো সুত্ৰা ‘‘উক্কণ্ঠিতো অযং সমণো গিহিভাৰং পত্থেতি, সাসনতো চুতো’’তি জানাতি, পচ্চক্খাতাৰ হোতি সিক্খা. তঙ্খণঞ্ঞেৰ পন অপুব্বং অচরিমং দুজ্জানং, সচে আৰজ্জনসমযে জানাতি; যথা পকতিযা লোকে মনুস্সা ৰচনং সুত্ৰা জানন্তি, পচ্চক্খাতা হোতি সিক্খা. অথ অপরভাগে ‘‘কিং ইমিনা ৰুত্ত’’ন্তি কঙ্খন্তো চিরেন জানাতি, অপ্পচ্চক্খাতা হোতি সিক্খা. ইদঞ্হি সিক্খাপচ্চক্খানঞ্চ উপরি অভূতারোচনদুট্ঠুল্লৰাচা-অত্তকামদুট্ঠদোসভূতা-রোচনসিক্খাপদানি চ একপরিচ্ছেদানি. আৰজ্জনসমযে ঞাতে এৰ সীসং এন্তি, ‘‘কিং অযং ভণতী’’তি কঙ্খতা চিরেন ঞাতে সীসং ন এন্তি. যথা চাযং ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তি পদে ৰিনিচ্ছযে ৰুত্তো; এৰং সব্বপদেসু ৰেদিতব্বো.

যস্মা চ যদা সিক্খা পচ্চক্খাতা হোতি, তদা ‘‘যংনূনাহং বুদ্ধং পচ্চক্খেয্য’’ন্তিআদীনি অৰদতাপি দুব্বল্যং আৰিকতমেৰ হোতি; তস্মা সব্বেসং পদানং অৰসানে ৰুত্তং – ‘‘এৰম্পি, ভিক্খৰে, দুব্বল্যাৰিকম্মঞ্চেৰ হোতি সিক্খা চ পচ্চক্খাতা’’তি.

ততো পরং গিহীতি মং ধারেহীতি এত্থ সচেপি ‘‘গিহী ভৰিস্সামী’’তি ৰা ‘‘গিহী হোমী’’তি ৰা ‘‘গিহী জাতোম্হী’’তি ৰা ‘‘গিহিম্হী’’তি ৰা ৰদতি, অপ্পচ্চক্খাতা হোতি সিক্খা. সচে পন ‘‘অজ্জ পট্ঠায গিহীতি মং ধারেহী’’তি ৰা ‘‘জানাহী’’তি ৰা ‘‘সঞ্জানাহী’’তি ৰা ‘‘মনসি করোহী’’তি ৰা ৰদতি, অরিযকেন ৰা ৰদতি মিলক্খকেন ৰা; এৰমেতস্মিং অত্থে ৰুত্তে যস্স ৰদতি, সচে সো জানাতি, পচ্চক্খাতা হোতি সিক্খা. এস নযো সেসেসুপি ‘‘উপাসকো’’তিআদীসু সত্তসু পদেসু. এৰং ইমানি চ অট্ঠ, পুরিমানি চ চুদ্দসাতি দ্ৰাৰীসতি পদানি হোন্তি.

৫২. ইতো পরং পুরিমানেৰ চুদ্দস পদানি ‘‘অলং মে, কিন্নু মে, ন মমত্থো, সুমুত্তাহ’’ন্তি ইমেহি চতূহি যোজেত্ৰা ৰুত্তানি ছপ্পঞ্ঞাস হোন্তি. তত্থ অলন্তি হোতু, পরিযত্তন্তি অত্থো. কিংনু মেতি কিং ময্হং কিচ্চং, কিং করণীযং, কিং সাধেতব্বন্তি অত্থো. ন মমত্থোতি নত্থি মম অত্থো. সুমুত্তাহন্তি সুমুত্তো অহং. সেসমেত্থ ৰুত্তনযমেৰ. এৰং ইমানি চ ছপ্পঞ্ঞাস পুরিমানি চ দ্ৰাৰীসতীতি অট্ঠসত্ততি পদানি সরূপেনেৰ ৰুত্তানি.

৫৩. যস্মা পন তেসং ৰেৰচনেহিপি সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি, তস্মা ‘‘যানি ৰা পনঞ্ঞানিপী’’তিআদিমাহ. তত্থ যানি ৰা পনঞ্ঞানিপীতি পাল়িযং ‘‘বুদ্ধ’’ন্তিআদীনি আগতপদানি ঠপেত্ৰা যানি অঞ্ঞানি অত্থি. বুদ্ধৰেৰচনানি ৰাতি বুদ্ধস্স ৰা পরিযাযনামানি…পে… অসক্যপুত্তিযস্স ৰা. তত্থ ৰণ্ণপট্ঠানে আগতং নামসহস্সং উপালিগাথাসু (ম. নি. ২.৭৬) নামসতং অঞ্ঞানি চ গুণতো লব্ভমানানি নামানি ‘‘বুদ্ধৰেৰচনানী’’তি ৰেদিতব্বানি. সব্বানিপি ধম্মস্স নামানি ধম্মৰেৰচনানীতি ৰেদিতব্বানি. এস নযো সব্বত্থ.

অযং পনেত্থ যোজনা – বুদ্ধং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰৰচনেন পচ্চক্খানং যথারুতমেৰ. ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধং পচ্চক্খামি, অনন্তবুদ্ধিং, অনোমবুদ্ধিং, বোধিপঞ্ঞাণং, ধীরং, ৰিগতমোহং, পভিন্নখীলং, ৰিজিতৰিজযং পচ্চক্খামী’’তি এৰমাদিবুদ্ধৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং.

ধম্মং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং, যথারুতমেৰ. ‘‘স্ৰাক্খাতং ধম্মং পচ্চক্খামি, সন্দিট্ঠিকং, অকালিকং, এহিপস্সিকং, ওপনেয্যিকং, পচ্চত্তং ৰেদিতব্বং ৰিঞ্ঞূহি ধম্মং পচ্চক্খামি. অসঙ্খতং ধম্মং পচ্চক্খামি; ৰিরাগং, নিরোধং, অমতং ধম্মং পচ্চক্খামি, দীঘনিকাযং পচ্চক্খামি, ব্রহ্মজালং মজ্ঝিমনিকাযং, মূলপরিযাযং, সংযুত্তনিকাযং, ওঘতরণং, অঙ্গুত্তরনিকাযং, চিত্তপরিযাদানং, খুদ্দকনিকাযং, জাতকং, অভিধম্মং, কুসলং ধম্মং, অকুসলং ধম্মং, অব্যাকতং ধম্মং, সতিপট্ঠানং, সম্মপ্পধানং, ইদ্ধিপাদং, ইন্দ্রিযং, বলং, বোজ্ঝঙ্গং, মগ্গং, ফলং, নিব্বানং পচ্চক্খামী’’তি চতুরাসীতিধম্মক্খন্ধসহস্সেসু একধম্মক্খন্ধস্সপি নামং ধম্মৰেৰচনমেৰ. এৰং ধম্মৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

সঙ্ঘং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘সুপ্পটিপন্নং সঙ্ঘং পচ্চক্খামি, উজুপ্পটিপন্নং, ঞাযপ্পটিপন্নং, সামীচিপ্পটিপন্নং সঙ্ঘং, চতুপুরিসযুগং সঙ্ঘং, অট্ঠপুরিসপুগ্গলং সঙ্ঘং, আহুনেয্যং সঙ্ঘং, পাহুনেয্যং, দক্খিণেয্যং, অঞ্জলিকরণীযং, অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং সঙ্ঘং পচ্চক্খামী’’তি এৰং সঙ্ঘৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

সিক্খং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘ভিক্খুসিক্খং পচ্চক্খামি, ভিক্খুনীসিক্খং, অধিসীলসিক্খং, অধিচিত্তসিক্খং, অধিপঞ্ঞাসিক্খং পচ্চক্খামী’’তি এৰং সিক্খাৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

ৰিনযং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘ভিক্খুৰিনযং পচ্চক্খামি, ভিক্খুনীৰিনযং, পঠমং পারাজিকং, দুতিযং ততিযং চতুত্থং পারাজিকং, সঙ্ঘাদিসেসং, থুল্লচ্চযং, পাচিত্তিযং, পাটিদেসনীযং, দুক্কটং, দুব্ভাসিতং পচ্চক্খামী’’তি এৰমাদিৰিনযৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

পাতিমোক্খং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘ভিক্খুপাতিমোক্খং ভিক্খুনীপাতিমোক্খং পচ্চক্খামী’’তি এৰং পাতিমোক্খৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

উদ্দেসং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘ভিক্খুপাতিমোক্খুদ্দেসং, ভিক্খুনীপাতিমোক্খুদ্দেসং, পঠমং পাতিমোক্খুদ্দেসং, দুতিযং ততিযং চতুত্থং পঞ্চমং পাতিমোক্খুদ্দেসং, সম্মাসম্বুদ্ধুদ্দেসং, অনন্তবুদ্ধিউদ্দেসং, অনোমবুদ্ধিউদ্দেসং, বোধিপঞ্ঞাণুদ্দেসং, ধীরুদ্দেসং, ৰিগতমোহুদ্দেসং, পভিন্নখীলুদ্দেসং, ৰিজিতৰিজযুদ্দেসং পচ্চক্খামী’’তি এৰমাদিউদ্দেসৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

উপজ্ঝাযং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘যো মং পব্বাজেসি, যো মং উপসম্পাদেসি, যস্স মূলেনাহং পব্বজিতো, যস্স মূলেনাহং উপসম্পন্নো, যস্সমূলিকা ময্হং পব্বজ্জা, যস্সমূলিকা ময্হং উপসম্পদা তাহং পচ্চক্খামী’’তি এৰং উপজ্ঝাযৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

আচরিযং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘যো মং পব্বাজেসি, যো মং অনুস্সাৰেসি, যাহং নিস্সায ৰসামি, যাহং উদ্দিসাপেমি, যাহং পরিপুচ্ছামি, যো মং উদ্দিসতি, যো মং পরিপুচ্ছাপেতি তাহং পচ্চক্খামী’’তি এৰং আচরিযৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

সদ্ধিৰিহারিকং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘যাহং পব্বাজেসিং, যাহং উপসম্পাদেসিং, ময্হং মূলেন যো পব্বজিতো, ময্হং মূলেন যো উপসম্পন্নো, ময্হংমূলিকা যস্স পব্বজ্জা, ময্হং মূলিকা যস্স উপসম্পদা তাহং পচ্চক্খামী’’তি এৰং সদ্ধিৰিহারিকৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

অন্তেৰাসিকং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘যাহং পব্বাজেসিং, যাহং অনুস্সাৰেসিং, যো মং নিস্সায ৰসতি, যো মং উদ্দিসাপেতি, যো মং পরিপুচ্ছতি, যস্সাহং উদ্দিসামি, যাহং পরিপুচ্ছাপেমি তং পচ্চক্খামী’’তি এৰং অন্তেৰাসিকৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

সমানুপজ্ঝাযকং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘ময্হং উপজ্ঝাযো যং পব্বাজেসি, যং উপসম্পাদেসি, যো তস্স মূলেন পব্বজিতো, যো তস্স মূলেন উপসম্পন্নো, যস্স তম্মূলিকা পব্বজ্জা, যস্স তম্মূলিকা উপসম্পদা তং পচ্চক্খামী’’তি এৰং সমানুপজ্ঝাযকৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

সমানাচরিযকং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘ময্হং আচরিযো যং পব্বাজেসি, যং অনুস্সাৰেসি, যো তং নিস্সায ৰসতি, যো তং উদ্দিসাপেতি পরিপুচ্ছতি, যস্স মে আচরিযো উদ্দিসতি, যং পরিপুচ্ছাপেতি তং পচ্চক্খামী’’তি এৰং সমানাচরিযকৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

সব্রহ্মচারিং পচ্চক্খামীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘যেনাহং সদ্ধিং অধিসীলং সিক্খামি, অধিচিত্তং অধিপঞ্ঞং সিক্খামি তং পচ্চক্খামী’’তি এৰং সব্রহ্মচারিৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

গিহীতি মং ধারেহীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘আগারিকোতি মং ধারেহি, কস্সকো, ৰাণিজো, গোরক্খো, ওকল্লকো, মোল়িবদ্ধো, কামগুণিকোতি মং ধারেহী’’তি এৰং গিহিৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

উপাসকোতি মং ধারেহীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘দ্ৰেৰাচিকো উপাসকোতি মং ধারেহি, তেৰাচিকো উপাসকো, বুদ্ধং সরণগমনিকো, ধম্মং সঙ্ঘং সরণগমনিকো, পঞ্চসিক্খাপদিকো দসসিক্খাপদিকো উপাসকোতি মং ধারেহী’’তি এৰং উপাসকৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

আরামিকোতি মং ধারেহীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘কপ্পিযকারকোতি মং ধারেহি, ৰেয্যাৰচ্চকরো, অপ্পহরিতকারকো, যাগুভাজকো, ফলভাজকো, খজ্জকভাজকোতি মং ধারেহী’’তি এৰং আরামিকৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

সামণেরোতি মং ধারেহীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘কুমারকোতি মং ধারেহি, চেল্লকো, চেটকো, মোল়িগল্লো, সমণুদ্দেসো’তি মং ধারেহী’’তি এৰং সামণেরৰেচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

তিত্থিযোতি মং ধারেহীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘নিগণ্ঠোতি মং ধারেহি, আজীৰকো, তাপসো, পরিব্বাজকো, পণ্ডরঙ্গোতি মং ধারেহী’’তি এৰং তিত্থিযৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

তিত্থিযসাৰকোতি মং ধারেহীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘নিগণ্ঠসাৰকোতি মং ধারেহি’’ আজীৰক তাপস পরিব্বাজক পণ্ডরঙ্গসাৰকোতি মং ধারেহীতি এৰং তিত্থিযসাৰকৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

অস্সমণোতি মং ধারেহীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘দুস্সীলোতি মং ধারেহি, পাপধম্মো, অসুচিসঙ্কস্সরসমাচারো, পটিচ্ছন্নকম্মন্তো, অস্সমণো সমণপটিঞ্ঞো, অব্রহ্মচারী ব্রহ্মচারিপটিঞ্ঞো, অন্তোপূতি, অৰস্সুতো, কসম্বুজাতো, কোণ্ঠো’তি মং ধারেহী’’তি এৰং অস্সমণৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

অসক্যপুত্তিযোতি মং ধারেহীতি ন ৰেৰচনেন পচ্চক্খানং. ‘‘ন সম্মাসম্বুদ্ধপুত্তোতি মং ধারেহি, ন অনন্তবুদ্ধিপুত্তো, ন অনোমবুদ্ধিপুত্তো, ন বোধিপঞ্ঞাণপুত্তো, ন ধীরপুত্তো, ন ৰিগতমোহপুত্তো, ন পভিন্নখীলপুত্তো, ন ৰিজিতৰিজযপুত্তোতি মং ধারেহী’’তি এৰমাদিঅসক্যপুত্তিযৰেৰচনেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি.

তেহি আকারেহি তেহি লিঙ্গেহি তেহি নিমিত্তেহীতি তেহি ‘‘বুদ্ধৰেৰচনানি ৰা’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তেহি বুদ্ধাদীনং ৰেৰচনেহি. ৰেৰচনানি হি সিক্খাপচ্চক্খানস্স কারণত্তা আকারানি, বুদ্ধাদীনং সণ্ঠানদীপনত্তা সিক্খাপচ্চক্খানসণ্ঠানত্তা এৰ ৰা লিঙ্গানি, সিক্খাপচ্চক্খানস্স সঞ্জাননহেতুতো মনুস্সানং তিলকাদীনি ৰিয নিমিত্তানীতি ৰুচ্চন্তি. এৰং খো ভিক্খৰেতি ইতো পরং অঞ্ঞস্স সিক্খাপচ্চক্খানকারণস্স অভাৰতো নিযমেন্তো আহ. অযঞ্হেত্থ অত্থো, এৰমেৰ দুব্বল্যাৰিকম্মঞ্চেৰ হোতি সিক্খাপচ্চক্খানঞ্চ, ন ইতো পরং কারণমত্থীতি.

৫৪. এৰং সিক্খাপচ্চক্খানলক্খণং দস্সেত্ৰা অপ্পচ্চক্খানে অসম্মোহত্থং তস্সেৰ চ সিক্খাপচ্চক্খানলক্খণস্স পুগ্গলাদিৰসেন ৰিপত্তিদস্সনত্থং ‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, অপ্পচ্চক্খাতা’’তিআদিমাহ. তত্থ যেহি আকারেহীতিআদি ৰুত্তনযমেৰ. উম্মত্তকোতি যক্খুম্মত্তকো ৰা পিত্তুম্মত্তকো ৰা যো কোচি ৰিপরীতসঞ্ঞো, সো সচে পচ্চক্খাতি, অপ্পচ্চক্খাতা হোতি সিক্খা. উম্মত্তকস্সাতি তাদিসস্সেৰ উম্মত্তকস্স; তাদিসস্স হি সন্তিকে সচে পকতত্তো সিক্খং পচ্চক্খাতি, উম্মত্তকো ন জানাতি, অপ্পচ্চক্খাতাৰ হোতি সিক্খা. খিত্তচিত্তোতি যক্খুম্মত্তকো ৰুচ্চতি. পুরিমপদে পন উম্মত্তকসামঞ্ঞেন ৰুত্তং ‘‘যক্খুম্মত্তকো ৰা পিত্তুম্মত্তকো ৰা’’তি. উভিন্নম্পি ৰিসেসো অনাপত্তিৰারে আৰি ভৰিস্সতি. এৰং খিত্তচিত্তো সিক্খং পচ্চক্খাতি, অপ্পচ্চক্খাতাৰ হোতি. তস্স সন্তিকে পচ্চক্খাতাপি তম্হি অজানন্তে অপ্পচ্চক্খাতাৰ হোতি.

ৰেদনাট্টোতি বলৰতিযা দুক্খৰেদনায ফুট্ঠো মুচ্ছাপরেতো; তেন ৰিলপন্তেন পচ্চক্খাতাপি অপ্পচ্চক্খাতাৰ হোতি. তস্স সন্তিকে পচ্চক্খাতাপি তম্হি অজানন্তে অপ্পচ্চক্খাতা হোতি.

দেৰতায সন্তিকেতি ভুম্মদেৰতং আদিং কত্ৰা যাৰ অকনিট্ঠদেৰতায সন্তিকে পচ্চক্খাতাপি অপ্পচ্চক্খাতাৰ হোতি. তিরচ্ছানগতস্সাতি নাগমাণৰকস্স ৰা সুপণ্ণমাণৰকস্স ৰা কিন্নর-হত্থি-মক্কটাদীনং ৰা যস্স কস্সচি সন্তিকে পচ্চক্খাতাপি অপ্পচ্চক্খাতাৰ হোতি. তত্র উম্মত্তকাদীনং সন্তিকে অজাননভাৰেন অপ্পচ্চক্খাতাতি আহ. দেৰতায সন্তিকে অতিখিপ্পং জাননভাৰেন. দেৰতা নাম মহাপঞ্ঞা তিহেতুকপটিসন্ধিকা অতিখিপ্পং জানন্তি, চিত্তঞ্চ নামেতং লহুপরিৰত্তং. তস্মা চিত্তলহুকস্স পুগ্গলস্স চিত্তৰসেনেৰ ‘‘মা অতিখিপ্পং ৰিনাসো অহোসী’’তি দেৰতায সন্তিকে সিক্খাপচ্চক্খানং পটিক্খিপি.

মনুস্সেসু পন নিযমো নত্থি. যস্স কস্সচি সভাগস্স ৰা ৰিসভাগস্স ৰা গহট্ঠস্স ৰা পব্বজিতস্স ৰা ৰিঞ্ঞুস্স সন্তিকে পচ্চক্খাতা পচ্চক্খাতাৰ হোতি. সচে পন সো ন জানাতি, অপ্পচ্চক্খাতাৰ হোতীতি এতমত্থং দস্সেন্তো ‘‘অরিযকেনা’’তিআদিমাহ. তত্থ অরিযকং নাম অরিযৰোহারো, মাগধভাসা. মিলক্খকং নাম যো কোচি অনরিযকো অন্ধদমিল়াদি. সো চ ন পটিৰিজানাতীতি ভাসন্তরে ৰা অনভিঞ্ঞতায, বুদ্ধসমযে ৰা অকোৰিদতায ‘‘ইদং নাম অত্থং এস ভণতী’’তি নপ্পটিৰিজানাতি. দৰাযাতি সহসা অঞ্ঞং ভণিতুকামো সহসা ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তি ভণতি. রৰাযাতি রৰাভঞ্ঞেন, ‘‘অঞ্ঞং ভণিস্সামী’’তি অঞ্ঞং ভণন্তো. পুরিমেন কো ৰিসেসোতি চে? পুরিমং পণ্ডিতস্সাপি সহসাৰসেন অঞ্ঞভণনং. ইদং পন মন্দত্তা মোমূহত্তা অপকতঞ্ঞুত্তা পক্খলন্তস্স ‘‘অঞ্ঞং ভণিস্সামী’’তি অঞ্ঞভণনং.

অসাৰেতুকামো সাৰেতীতি ইমস্স সিক্খাপদস্স পাল়িং ৰাচেতি পরিপুচ্ছতি উগ্গণ্হাতি সজ্ঝাযং করোতি ৰণ্ণেতি, অযং ৰুচ্চতি ‘‘অসাৰেতুকামো সাৰেতী’’তি. সাৰেতুকামো ন সাৰেতীতি দুব্বলভাৰং আৰিকত্ৰা সিক্খং পচ্চক্খন্তো ৰচীভেদং ন করোতি, অযং ৰুচ্চতি ‘‘সাৰেতুকামো ন সাৰেতী’’তি. অৰিঞ্ঞুস্স সাৰেতীতি মহল্লকস্স ৰা পোত্থকরূপসদিসস্স, গরুমেধস্স ৰা সমযে অকোৰিদস্স, গামদারকানং ৰা অৰিঞ্ঞুতং পত্তানং সাৰেতি. ৰিঞ্ঞুস্স ন সাৰেতীতি পণ্ডিতস্স ঞাতুং সমত্থস্স ন সাৰেতি. সব্বসো ৰা পনাতি ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তিআদীসু যেন যেন পরিযাযেন সিক্খা পচ্চক্খাতা হোতি, ততো একম্পি ৰচীভেদং কত্ৰা ন সাৰেতি. এৰং খোতি অপ্পচ্চক্খানলক্খণং নিযমেতি. অযং হেত্থ অত্থো – ‘‘এৰমেৰ সিক্খা অপ্পচ্চক্খাতা হোতি, ন অঞ্ঞেন কারণেনা’’তি.

সিক্খাপচ্চক্খানৰিভঙ্গং নিট্ঠিতং.

মূলপঞ্ঞত্তিৰণ্ণনা

৫৫. ইদানি ‘‘মেথুনং ধম্মং পটিসেৰেয্যা’’তিআদীনং অত্থদস্সনত্থং ‘‘মেথুনধম্মো নামা’’তিআদিমাহ. তত্থ মেথুনধম্মো নামাতি ইদং নিদ্দিসিতব্বস্স মেথুনধম্মস্স উদ্দেসপদং. অসদ্ধম্মোতি অসতং নীচজনানং ধম্মো. গামধম্মোতি গামৰাসীনং সেৰনধম্মো. ৰসলধম্মোতি ৰসলানং ধম্মো; কিলেসৰস্সনতো ৰা সযমেৰ ৰসলো ধম্মোতি ৰসলধম্মো. দুট্ঠুল্লন্তি দুট্ঠুঞ্চ কিলেসেহি দুট্ঠত্তা, থূলঞ্চ অনিপুণভাৰতোতি দুট্ঠুল্লং. ইতো পট্ঠায চ তীসু পদেসু ‘‘যো সো’’তি ইদং পরিৰত্তেত্ৰা ‘‘যং ত’’ন্তি কত্ৰা যোজেতব্বং – ‘‘যং তং দুট্ঠুল্লং, যং তং ওদকন্তিকং, যং তং রহস্স’’ন্তি. এত্থ চ যস্মা তস্স কম্মস্স পরিৰারভূতং দস্সনম্পি গহণম্পি আমসনম্পি ফুসনম্পি ঘট্টনম্পি দুট্ঠুল্লং, তস্মাপি তং কম্মং দুট্ঠুল্লং. যং তং দুট্ঠুল্লং সো মেথুনধম্মো. উদকং অস্স অন্তে সুদ্ধত্থং আদীযতীতি উদকন্তং, উদকন্তমেৰ ওদকন্তিকং; যং তং ওদকন্তিকং, সো মেথুনধম্মো. রহো পটিচ্ছন্নে ওকাসে কত্তব্বতায রহস্সং. যং তং রহস্সং, সো মেথুনধম্মোতি এৰং যোজনা ৰেদিতব্বা.

দ্ৰযেন দ্ৰযেন সমাপজ্জিতব্বতো দ্ৰযংদ্ৰযসমাপত্তি. তত্থ যোজনা – ‘‘যা সা দ্ৰযংদ্ৰযসমাপত্তি সো মেথুনধম্মো নামা’’তি. ইধ পন তং সব্বং একজ্ঝং নিগমেন্তো আহ ‘‘এসো মেথুনধম্মো নামা’’তি. কিং কারণা ৰুচ্চতি মেথুনধম্মোতি? উভিন্নং রত্তানং সারত্তানং অৰস্সুতানং পরিযুট্ঠিতানং উভিন্নং সদিসানং ধম্মোতি, তং কারণা ৰুচ্চতি মেথুনধম্মোতি.

পটিসেৰতি নামাতি ইদং ‘‘পটিসেৰেয্যা’’তি এত্থ যেনাকারেন পটিসেৰেয্যাতি ৰুচ্চতি, তস্সাকারস্স দস্সনত্থং মাতিকাপদং. যো নিত্তেন নিমিত্তন্তিআদীসু যো ভিক্খু ইত্থিযা নিমিত্তেন অত্তনো নিমিত্তং, ইত্থিযা অঙ্গজাতেন অত্তনো অঙ্গজাতং সব্বন্তিমেন পমাণেন একতিলবীজমত্তম্পি ৰাতেন অসম্ফুট্ঠে অল্লোকাসে পৰেসেতি, এসো পটিসেৰতি নাম; এত্তকেন সীলভেদং পাপুণাতি, পারাজিকো হোতি.

এত্থ চ ইত্থিনিমিত্তে চত্তারি পস্সানি, ৰেমজ্ঝঞ্চাতি পঞ্চ ঠানানি লব্ভন্তি. পুরিসনিমিত্তে চত্তারি পস্সানি, মজ্ঝং, উপরিচাতি ছ. তস্মা ইত্থিনিমিত্তে হেট্ঠা পৰেসেন্তোপি পারাজিকো হোতি. উপরিতো পৰেসেন্তোপি, উভোহি পস্সেহি পৰেসেন্তোপি চত্তারি ঠানানি মুঞ্চিত্ৰা মজ্ঝেন পৰেসেন্তোপি পারাজিকো হোতি. পুরিসনিমিত্তং পন হেট্ঠাভাগেন ছুপন্তং পৰেসেন্তোপি পারাজিকো হোতি. উপরিভাগেন ছুপন্তং পৰেসেন্তোপি, উভোহি পস্সেহি ছুপন্তং পৰেসেন্তোপি, মজ্ঝেনেৰ ছুপন্তং পৰেসেন্তোপি সমঞ্ছিতঙ্গুলিং ৰিয মজ্ঝিমপব্বপিট্ঠিযা সঙ্কোচেত্ৰা উপরিভাগেন ছুপন্তং পৰেসেন্তোপি পারাজিকো হোতি. তত্থ তুলাদণ্ডসদিসং পৰেসেন্তস্সাপি চত্তারি পস্সানি, মজ্ঝঞ্চাতি পঞ্চ ঠানানি; সঙ্কোচেত্ৰা পৰেসেন্তস্সাপি চত্তারি পস্সানি, উপরিভাগমজ্ঝঞ্চাতি পঞ্চ ঠানানি – এৰং সব্বানিপি পুরিসনিমিত্তে দস ঠানানি হোন্তি.

নিমিত্তে জাতং অনট্ঠকাযপ্পসাদং চম্মখীলং ৰা পিল়কং ৰা পৰেসেতি, আপত্তি পারাজিকস্স. নট্ঠকাযপ্পসাদং মতচম্মং ৰা সুক্খপিল়কং ৰা পৰেসেতি, আপত্তি দুক্কটস্স. মেথুনস্সাদেন লোমং ৰা অঙ্গুলি-অঙ্গুট্ঠবীজাদীনি ৰা পৰেসেন্তস্সাপি দুক্কটমেৰ. অযঞ্চ মেথুনকথা নাম যস্মা দুট্ঠুল্লা কথা অসব্ভিকথা, তস্মা এতং ৰা অঞ্ঞং ৰা ৰিনযে ঈদিসং ঠানং কথেন্তেন পটিক্কূলমনসিকারঞ্চ সমণসঞ্ঞঞ্চ হিরোত্তপ্পঞ্চ পচ্চুপট্ঠপেত্ৰা সম্মাসম্বুদ্ধে গারৰং উপ্পাদেত্ৰা অসমকারুণিকস্স লোকনাথস্স করুণাগুণং আৰজ্জেত্ৰা কথেতব্বং. সো হি নাম ভগৰা সব্বসো কামেহি ৰিনিৰত্তমানসোপি সত্তানুদ্দযায লোকানুকম্পায সত্তেসু কারুঞ্ঞতং পটিচ্চ সিক্খাপদপঞ্ঞাপনত্থায ঈদিসং কথং কথেসি. ‘‘অহো সত্থু করুণাগুণো’’তি এৰং লোকনাথস্স করুণাগুণং আৰজ্জেত্ৰা কথেতব্বং.

অপিচ যদি ভগৰা সব্বাকারেন ঈদিসং কথং ন কথেয্য, কো জানেয্য ‘‘এত্তকেসু

ঠানেসু পারাজিকং, এত্তকেসু থুল্লচ্চযং, এত্তকেসু দুক্কট’’ন্তি. তস্মা সুণন্তেনপি কথেন্তেনপি বীজকেন মুখং অপিধায দন্তৰিদংসকং হসমানেন ন নিসীদিতব্বং. ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধেনাপি ঈদিসং কথিত’’ন্তি পচ্চৰেক্খিত্ৰা গব্ভিতেন হিরোত্তপ্পসম্পন্নেন সত্থুপটিভাগেন হুত্ৰা কথেতব্বন্তি.

মূলপঞ্ঞত্তং নিট্ঠিতং.

অনুপঞ্ঞত্তিৰারে অন্তমসোতি সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন. তিরচ্ছানগতাযপীতি পটিসন্ধিৰসেন তিরচ্ছানেসু গতাযপি. পগেৰ মনুস্সিত্থিযাতি পঠমতরং মনুস্সজাতিকায ইত্থিযা. পারাজিকৰত্থুভূতা এৰ চেত্থ তিরচ্ছানগতিত্থী তিরচ্ছানগতাতি গহেতব্বা, ন সব্বা. তত্রাযং পরিচ্ছেদো –

অপদানং অহি মচ্ছা, দ্ৰিপদানঞ্চ কুক্কুটী;

চতুপ্পদানং মজ্জারী, ৰত্থু পারাজিকস্সিমাতি.

তত্থ অহিগ্গহণেন সব্বাপি অজগরগোনসাদিভেদা দীঘজাতি সঙ্গহিতা. তস্মা দীঘজাতীসু যত্থ তিণ্ণং মগ্গানং অঞ্ঞতরস্মিং সক্কা তিলফলমত্তম্পি পৰেসেতুং, সা পারাজিকৰত্থু. অৰসেসা দুক্কটৰত্থূতি ৰেদিতব্বা. মচ্ছগ্গহণেন সব্বাপি মচ্ছকচ্ছপমণ্ডূকাদিভেদা ওদকজাতি সঙ্গহিতা. তত্রাপি দীঘজাতিযং ৰুত্তনযেনেৰ পারাজিকৰত্থু চ দুক্কটৰত্থু চ ৰেদিতব্বং. অযং পন ৰিসেসো – পতঙ্গমুখমণ্ডূকা নাম হোন্তি তেসং মুখসণ্ঠানং মহন্তং, ছিদ্দং অপ্পকং, তত্থ পৰেসনং নপ্পহোতি; মুখসণ্ঠানং পন ৰণসঙ্খেপং গচ্ছতি, তস্মা তং থুল্লচ্চযৰত্থূতি ৰেদিতব্বং. কুক্কুটিগ্গহণেন সব্বাপি কাককপোতাদিভেদা পক্খিজাতি সঙ্গহিতা. তত্রাপি ৰুত্তনযেনেৰ পারাজিকৰত্থু চ দুক্কটৰত্থু চ ৰেদিতব্বং. মজ্জারিগ্গহণেন সব্বাপি রুক্খসুনখ-মুঙ্গুস-গোধাদিভেদা চতুপ্পদজাতি সঙ্গহিতা. তত্রাপি ৰুত্তনযেনেৰ পারাজিকৰত্থু চ দুক্কটৰত্থু চ ৰেদিতব্বং.

পারাজিকোতি পরাজিতো, পরাজযং আপন্নো. অযঞ্হি পারাজিকসদ্দো সিক্খাপদাপত্তিপুগ্গলেসু ৰত্ততি. তত্থ ‘‘অট্ঠানমেতং, আনন্দ, অনৰকাসো যং তথাগতো ৰজ্জীনং ৰা ৰজ্জিপুত্তকানং ৰা কারণা সাৰকানং পারাজিকং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং সমূহনেয্যা’’তি (পারা. ৪৩) এৰং সিক্খাপদে ৰত্তমানো ৰেদিতব্বো. ‘‘আপত্তিং ত্ৰং, ভিক্খু, আপন্নো পারাজিক’’ন্তি (পারা. ৬৭) এৰং আপত্তিযং. ‘‘ন মযং পারাজিকা, যো অৰহটো সো পারাজিকো’’তি (পারা. ১৫৫) এৰং পুগ্গলে ৰত্তমানো ৰেদিতব্বো. ‘‘পারাজিকেন ধম্মেন অনুদ্ধংসেয্যা’’তিআদীসু (পারা. ৩৮৪) পন ধম্মে ৰত্ততীতি ৰদন্তি. যস্মা পন তত্থ ধম্মোতি কত্থচি আপত্তি, কত্থচি সিক্খাপদমেৰ অধিপ্পেতং, তস্মা সো ৰিসুং ন ৰত্তব্বো. তত্থ সিক্খাপদং যো তং অতিক্কমতি, তং পরাজেতি, তস্মা ‘‘পারাজিক’’ন্তি ৰুচ্চতি. আপত্তি পন যো নং অজ্ঝাপজ্জতি, তং পরাজেতি, তস্মা ‘‘পারাজিকা’’তি ৰুচ্চতি. পুগ্গলো যস্মা পরাজিতো পরাজযমাপন্নো, তস্মা ‘‘পারাজিকো’’তি ৰুচ্চতি. এতমেৰ হি অত্থং সন্ধায পরিৰারেপি

‘‘পারাজিকন্তি যং ৰুত্তং, তং সুণোহি যথাতথং;

চুতো পরদ্ধো ভট্ঠো চ, সদ্ধম্মা হি নিরঙ্কতো;

সংৰাসোপি তহিং নত্থি, তেনেতং ইতি ৰুচ্চতী’’তি ৰুত্তং. (পরি. ৩৩৯);

অযঞ্হেত্থ অত্থো – ‘‘তং সিক্খাপদং ৰীতিক্কমন্তো আপত্তিঞ্চ আপন্নো পুগ্গলো চুতো হোতীতি সব্বং যোজেতব্বং. তেন ৰুচ্চতীতি যেন কারণেন অস্সমণো হোতি অসক্যপুত্তিযো পরিভট্ঠো ছিন্নো পরাজিতো সাসনতো, তেন ৰুচ্চতি. কিন্তি? ‘‘পারাজিকো হোতী’’তি.

সহ ৰসন্তি এত্থাতি সংৰাসো, তং দস্সেতুং ‘‘সংৰাসো নামা’’তি ৰত্ৰা ‘‘এককম্ম’’ন্তিআদিমাহ. তত্রাযং সদ্ধিং যোজনায ৰণ্ণনা – চতুব্বিধম্পি সঙ্ঘকম্মং সীমাপরিচ্ছিন্নেহি পকতত্তেহি ভিক্খূহি একতো কত্তব্বত্তা এককম্মং নাম. তথা পঞ্চৰিধোপি পাতিমোক্খুদ্দেসো একতো উদ্দিসিতব্বত্তা একুদ্দেসো নাম. পঞ্ঞত্তং পন সিক্খাপদং সব্বেহিপি লজ্জীপুগ্গলেহি সমং সিক্খিতব্বভাৰতো সমসিক্খতা নাম. এত্থ যস্মা সব্বেপি লজ্জিনো এতেসু কম্মাদীসু সহ ৰসন্তি, ন একোপি ততো বহিদ্ধা সন্দিস্সতি, তস্মা তানি সব্বানিপি গহেত্ৰা ‘‘এসো সংৰাসো নামা’’তি আহ. সো চ ৰুত্তপ্পকারো সংৰাসো তেন পুগ্গলেন সদ্ধিং নত্থি, তেন কারণেন সো পারাজিকো পুগ্গলো অসংৰাসোতি ৰুচ্চতীতি.

৫৬. এৰং উদ্দিট্ঠসিক্খাপদং পদানুক্কমেন ৰিভজিত্ৰা ইদানি যং তং ‘‘পটিসেৰেয্যা’’তি এত্থ যেনাকারেন পটিসেৰেয্যাতি ৰুচ্চতি, তস্সাকারস্স দস্সনত্থং ‘‘পটিসেৰতি নামা’’তি ইদং মাতিকাপদং ঠপেত্ৰা ‘‘নিমিত্তেন নিমিত্তং অঙ্গজাতেন অঙ্গজাত’’ন্তি ৰুত্তং. তত্থ যস্মা ন কেৰলং ইত্থিযা এৰ নিমিত্তং পারাজিকৰত্থু, ন চ মনুস্সিত্থিযা এৰ, সুৰণ্ণরজতাদিমযানঞ্চ ইত্থীনম্পি নিমিত্তং ৰত্থুমেৰ ন হোতি; তস্মা যং যং ৰত্থু হোতি, তং তং দস্সেতুং ‘‘তিস্সো ইত্থিযো’’তিআদিনা নযেন যেসং নিমিত্তানি ৰত্থূনি হোন্তি, তে সত্তে ৰত্ৰা ‘‘মনুস্সিত্থিযা তযো মগ্গে’’তিআদিনা নযেন তানি ৰত্থূনি আহ.

তত্থ তিস্সো ইত্থিযো, তযো উভতোব্যঞ্জনকা, তযো পণ্ডকা, তযো পুরিসাতি পারাজিকৰত্থূনং নিমিত্তানং নিস্সযা দ্ৰাদস সত্তা হোন্তি. তেসু ইত্থিপুরিসা পাকটা এৰ. পণ্ডকউভতোব্যঞ্জনকভেদো পব্বজ্জাখন্ধকৰণ্ণনাযং পাকটো ভৰিস্সতি.

মনুস্সিত্থিযা তযো মগ্গে মেথুনং ধম্মং পটিসেৰন্তস্সাতি এত্থ চ মনুস্সিত্থিযা তীসু মগ্গেসূতি অত্থো ৰেদিতব্বো. এৰং সব্বত্থ. সব্বে এৰ চেতে মনুস্সিত্থিযা তযো মগ্গা, অমনুস্সিত্থিযা তযো, তিরচ্ছানগতিত্থিযা তযোতি নৰ; মনুস্সউভতোব্যঞ্জনকাদীনং নৰ; মনুস্সপণ্ডকাদীনং দ্ৰে দ্ৰে কত্ৰা ছ; তথা মনুস্সপুরিসাদীনন্তি সমতিংস মগ্গা হোন্তি. এতেসু নিমিত্তসঙ্খাতেসু যত্থ কত্থচি অত্তনো অঙ্গজাতং তিলফলমত্তম্পি পৰেসেত্ৰা মেথুনং ধম্মং পটিসেৰন্তো পারাজিকং আপজ্জতি.

পঠমচতুক্ককথাৰণ্ণনা

৫৭. আপজ্জন্তো পন যস্মা সেৰনচিত্তেনেৰ আপজ্জতি, ন ৰিনা তেন; তস্মা তং লক্খণং দস্সেন্তো ভগৰা ‘‘ভিক্খুস্স সেৰনচিত্তং উপট্ঠিতে’’তিআদিমাহ. তত্থ ভিক্খুস্সাতি মেথুনসেৰনকস্স ভিক্খুস্স. সেৰনচিত্তং উপট্ঠিতেতি ভুম্মত্থে পচ্চত্তৰচনং, সেৰনচিত্তে পচ্চুপট্ঠিতেতি অত্থো. ৰচ্চমগ্গং অঙ্গজাতং পৰেসেন্তস্সাতি যেন মগ্গেন ৰচ্চং নিক্খমতি তং মগ্গং অত্তনো অঙ্গজাতং পুরিসনিমিত্তং তিলফলমত্তম্পি পৰেসেন্তস্স. আপত্তি পারাজিকস্সাতি আপত্তি পারাজিকা অস্স হোতীতি অত্থো. অথ ৰা আপত্তীতি আপজ্জনং হোতি. পারাজিকস্সাতি পারাজিকধম্মস্স. এস নযো সব্বত্থ.

৫৮. এৰং সেৰনচিত্তেনেৰ পৰেসেন্তস্স আপত্তিং দস্সেত্ৰা ইদানি যস্মা তং পৰেসনং নাম ন কেৰলং অত্তূপক্কমেনেৰ, পরূপক্কমেনাপি হোতি. তত্রাপি চ সাদিযন্তস্সেৰ আপত্তি পটিসেৰনচিত্তসমঙ্গিস্স, ন ইতরস্স. তস্মা যে সদ্ধাপব্বজিতা কুলপুত্তা সম্মাপটিপন্নকা পরূপক্কমেন পৰেসনেপি সতি ন সাদিযন্তি, তেসং রক্খণত্থং ‘‘ভিক্খুপচ্চত্থিকা মনুস্সিত্থি’’ন্তিআদিমাহ.

তত্থ পটিপক্খং অত্থযন্তি ইচ্ছন্তীতি পচ্চত্থিকা, ভিক্খূ এৰ পচ্চত্থিকা ভিক্খুপচ্চত্থিকা; ৰিসভাগানং ৰেরিভিক্খূনমেতং অধিৰচনং. মনুস্সিত্থিং ভিক্খুস্স সন্তিকে আনেত্ৰাতি ইস্সাপকতা তং ভিক্খুং নাসেতুকামা আমিসেন ৰা উপলাপেত্ৰা মিত্তসন্থৰৰসেন ৰা ‘‘ইদং অম্হাকং কিচ্চং করোহী’’তি ৰত্ৰা কঞ্চি মনুস্সিত্থিং রত্তিভাগে তস্স ভিক্খুস্স ৰসনোকাসং আনেত্ৰা. ৰচ্চমগ্গেন অঙ্গজাতং অভিনিসীদেন্তীতি তং ভিক্খুং হত্থপাদসীসাদীসু সুগ্গহিতং নিপ্পরিপ্ফন্দং গহেত্ৰা ইত্থিযা ৰচ্চমগ্গেন তস্স ভিক্খুনো অঙ্গজাতং অভিনিসীদেন্তি; সম্পযোজেন্তীতি অত্থো.

সো চেতিআদীসু সো চে ভিক্খু ৰচ্চমগ্গব্ভন্তরং অত্তনো অঙ্গজাতস্স পৰেসনং সাদিযতি অধিৰাসেতি তস্মিং খণে সেৰনচিত্তং উপট্ঠাপেতি. পৰিট্ঠং সাদিযতি অধিৰাসেতি, পৰিট্ঠকালে সেৰনচিত্তং উপট্ঠাপেতি. ঠিতং সাদিযতি অধিৰাসেতি, ঠানপ্পত্তকালে সুক্কৰিস্সট্ঠিসমযে সেৰনচিত্তং উপট্ঠাপেতি. উদ্ধরণং সাদিযতি অধিৰাসেতি, নীহরণকালে পটিসেৰনচিত্তং উপট্ঠাপেতি. এৰং চতূসু ঠানেসু সাদিযন্তো ‘‘মম ৰেরিসমণেহি ইদং কত’’ন্তি ৰত্তুং ন লভতি, পারাজিকাপত্তিমেৰ আপজ্জতি. যথা চ ইমানি চত্তারি সাদিযন্তো আপজ্জতি; এৰং পুরিমং একং অসাদিযিত্ৰা তীণি সাদিযন্তোপি, দ্ৰে অসাদিযিত্ৰা দ্ৰে সাদিযন্তোপি, তীণি অসাদিযিত্ৰা একং সাদিযন্তোপি আপজ্জতিযেৰ. সব্বসো পন অসাদিযন্তো আসীৰিসমুখং ৰিয অঙ্গারকাসুং ৰিয চ পৰিট্ঠং অঙ্গজাতং মঞ্ঞমানো নাপজ্জতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘পৰেসনং ন সাদিযতি…পে… উদ্ধরণং ন সাদিযতি, অনাপত্তী’’তি. ইমঞ্হি এৰরূপং আরদ্ধৰিপস্সকং কাযে চ জীৰিতে চ অনপেক্খং একাদসহি অগ্গীহি সম্পজ্জলিতানি চ সব্বাযতনানি উক্খিত্তাসিকে ৰিয চ ৰধকে পঞ্চ কামগুণে পস্সন্তং পুগ্গলং রক্খন্তো ভগৰা পচ্চত্থিকানঞ্চস্স মনোরথৰিঘাতং করোন্তো ইমং ‘‘পৰেসনং ন সাদিযতী’’তিআদিকং চতুক্কং নীহরিত্ৰা ঠপেসীতি.

পঠমচতুক্ককথা নিট্ঠিতা.

একূনসত্ততিদ্ৰিসতচতুক্ককথা

৫৯-৬০. এৰং পঠমচতুক্কং দস্সেত্ৰা ইদানি যস্মা ভিক্খুপচ্চত্থিকা ইত্থিং আনেত্ৰা ন কেৰলং ৰচ্চমগ্গেনেৰ অভিনিসীদেন্তি, অথ খো পস্সাৰমগ্গেনপি মুখেনপি. ইত্থিং আনেত্ৰাপি চ কেচি জাগরন্তিং আনেন্তি, কেচি সুত্তং, কেচি মত্তং, কেচি উম্মত্তং, কেচি পমত্তং অঞ্ঞৰিহিতং ৰিক্খিত্তচিত্তন্তি অত্থো. কেচি মতং অক্খাযিতং, সোণসিঙ্গালাদীহি অক্খাযিতনিমিত্তন্তি অত্থো. কেচি মতং যেভুয্যেন অক্খাযিতং, যেভুয্যেন অক্খাযিতা নাম যস্সা নিমিত্তে ৰচ্চমগ্গে পস্সাৰমগ্গে মুখে ৰা বহুতরো ওকাসো অক্খাযিতো হোতি. কেচি মতং যেভুয্যেন খাযিতং, যেভুয্যেন খাযিতা নাম যস্সা ৰচ্চমগ্গাদিকে নিমিত্তে বহুং খাযিতং হোতি, অপ্পং অক্খাযিতং. ন কেৰলঞ্চ মনুস্সিত্থিমেৰ আনেন্তি, অথ খো অমনুস্সিত্থিম্পি তিরচ্ছানগতিত্থিম্পি. ন কেৰলঞ্চ ৰুত্তপ্পকারং ইত্থিমেৰ, উভতোব্যঞ্জনকম্পি পণ্ডকম্পি পুরিসম্পি আনেন্তি. তস্মা তেসং ৰসেন অঞ্ঞানিপি চতুক্কানি দস্সেন্তো ‘‘ভিক্খুপচ্চত্থিকা মনুস্সিত্থিং জাগরন্তি’’ন্তিআদিমাহ.

তত্থ পাল়িযা অসম্মোহত্থং ৰুত্তচতুক্কানি এৰং সঙ্খ্যাতো ৰেদিতব্বানি – মনুস্সিত্থিযা তিণ্ণং মগ্গানং ৰসেন তীণি সুদ্ধিকচতুক্কানি, তীণি জাগরন্তীচতুক্কানি, তীণি সুত্তচতুক্কানি, তীণি মত্তচতুক্কানি, তীণি উম্মত্তচতুক্কানি, তীণি পমত্তচতুক্কানি, তীণি মতঅক্খাযিতচতুক্কানি, তীণি যেভুয্যেন অক্খাযিতচতুক্কানি, তীণি যেভুয্যেন খাযিতচতুক্কানীতি সত্তৰীসতি চতুক্কানি. তথা অমনুস্সিত্থিযা; তথা তিরচ্ছানগতিত্থিযাতি ইত্থিৰারে একাসীতি চতুক্কানি. যথা চ ইত্থিৰারে এৰং উভতোব্যঞ্জনকৰারে. পণ্ডকপুরিসৰারেসু পন দ্ৰিন্নং মগ্গানং ৰসেন চতুপণ্ণাস চতুপণ্ণাস হোন্তি. এৰং সব্বানিপি দ্ৰেসতানি, সত্ততি চ চতুক্কানি হোন্তি, তানি উত্তানত্থানিযেৰ.

সব্বৰারেসু পনেত্থ ‘‘মতং যেভুয্যেন অক্খাযিতং খাযিত’’ন্তি এতস্মিং ঠানে অযং ৰিনিচ্ছযো – তম্বপণ্ণিদীপে কির দ্ৰে ৰিনযধরা সমানাচরিযকা থেরা অহেসুং – উপতিস্সত্থেরো চ, ফুস্সদেৰত্থেরো চ. তে মহাভযে উপ্পন্নে ৰিনযপিটকং পরিহরন্তা রক্খিংসু. তেসু উপতিস্সত্থেরো ব্যত্ততরো. তস্সাপি দ্ৰে অন্তেৰাসিকা অহেসুং – মহাপদুমত্থেরো চ মহাসুমত্থেরো চ. তেসু মহাসুমত্থেরো নক্খত্তুং ৰিনযপিটকং অস্সোসি, মহাপদুমত্থেরো তেন সদ্ধিং নৰক্খত্তুং, ৰিসুঞ্চ এককোৰ নৰক্খত্তুন্তি অট্ঠারসক্খত্তুং অস্সোসি; অযমেৰ তেসু ব্যত্ততরো. তেসু মহাসুমত্থেরো নৰক্খত্তুং ৰিনযপিটকং সুত্ৰা আচরিযং মুঞ্চিত্ৰা অপরগঙ্গং অগমাসি. ততো মহাপদুমত্থেরো আহ – ‘‘সূরো ৰত, রে, এস ৰিনযধরো যো ধরমানকংযেৰ আচরিযং মুঞ্চিত্ৰা অঞ্ঞত্থ ৰসিতব্বং মঞ্ঞতি. ননু আচরিযে ধরমানে ৰিনযপিটকঞ্চ অট্ঠকথা চ অনেকক্খত্তুং গহেত্ৰাপি ন ৰিস্সজ্জেতব্বং, নিচ্চকালং সোতব্বং, অনুসংৰচ্ছরং সজ্ঝাযিতব্ব’’ন্তি.

এৰং ৰিনযগরুকানং ভিক্খূনং কালে একদিৰসং উপতিস্সত্থেরো মহাপদুমত্থেরপ্পমুখানং পঞ্চন্নং অন্তেৰাসিকসতানং পঠমপারাজিকসিক্খাপদে ইমং পদেসং ৰণ্ণেন্তো নিসিন্নো হোতি. তং অন্তেৰাসিকা পুচ্ছিংসু – ‘‘ভন্তে, যেভুয্যেন অক্খাযিতে পারাজিকং, যেভুয্যেন খাযিতে থুল্লচ্চযং, উপড্ঢক্খাযিতে কেন ভৰিতব্ব’’ন্তি? থেরো আহ – ‘‘আৰুসো, বুদ্ধা নাম পারাজিকং পঞ্ঞপেন্তা ন সাৰসেসং কত্ৰা পঞ্ঞপেন্তি, অনৰসেসংযেৰ কত্ৰা সব্বং পরিযাদিযিত্ৰা সোতং ছিন্দিত্ৰা পারাজিকৰত্থুস্মিং পারাজিকমেৰ পঞ্ঞপেন্তি. ইদঞ্হি সিক্খাপদং লোকৰজ্জং, ন পণ্ণত্তিৰজ্জং. তস্মা যদি উপড্ঢক্খাযিতে পারাজিকং ভৰেয্য, পঞ্ঞপেয্য সম্মাসম্বুদ্ধো. পারাজিকচ্ছাযা পনেত্থ ন দিস্সতি, থুল্লচ্চযমেৰ দিস্সতী’’তি.

অপিচ মতসরীরে পারাজিকং পঞ্ঞপেন্তো ভগৰা যেভুয্যেন অক্খাযিতে ঠপেসি ‘‘ততো পরং পারাজিকং নত্থী’’তি দস্সেতুং. থুল্লচ্চযং পঞ্ঞপেন্তো যেভুয্যেন খাযিতে ঠপেসি ‘‘ততো পরং থুল্লচ্চযং নত্থী’’তি দস্সেতুন্তিপি ৰেদিতব্বং. খাযিতাখাযিতঞ্চ নামেতং মতসরীরস্মিংযেৰ ৰেদিতব্বং, ন জীৰমানে. জীৰমানে হি নখপিট্ঠিপ্পমাণেপি ছৰিমংসে ৰা ন্হারুম্হি ৰা সতি পারাজিকমেৰ হোতি. যদিপি নিমিত্তং সব্বসো খাযিতং ছৰিচম্মং নত্থি, নিমিত্তসণ্ঠানং পঞ্ঞাযতি, পৰেসনং জাযতি, পারাজিকমেৰ. নিমিত্তসণ্ঠানং পন অনৰসেসেত্ৰা সব্বস্মিং নিমিত্তে ছিন্দিত্ৰা সমন্ততো তচ্ছেত্ৰা উপ্পাটিতে ৰণসঙ্খেপৰসেন থুল্লচ্চযং. নিমিত্ততো পতিতায মংসপেসিযা উপক্কমন্তস্স দুক্কটং. মতসরীরে পন যদিপি সব্বং সরীরং খাযিতং হোতি, যদিপি অক্খাযিতং, তযো পন মগ্গা অক্খাযিতা, তেসু উপক্কমন্তস্স পারাজিকং. যেভুয্যেন অক্খাযিতে পারাজিকমেৰ. উপড্ঢক্খাযিতে চ যেভুয্যেন খাযিতে চ থুল্লচ্চযং.

মনুস্সানং জীৰমানকসরীরে অক্খিনাসকণ্ণচ্ছিদ্দৰত্থিকোসেসু সত্থকাদীহি কতৰণে ৰা মেথুনরাগেন তিলফলমত্তম্পি অঙ্গজাতং পৰেসেন্তস্স থুল্লচ্চযমেৰ. অৰসেসসরীরে উপকচ্ছকাদীসু দুক্কটং. মতে অল্লসরীরে পারাজিকক্খেত্তে পারাজিকং, থুল্লচ্চযক্খেত্তে থুল্লচ্চযং, দুক্কটক্খেত্তে দুক্কটং. যদা পন সরীরং উদ্ধুমাতকং হোতি কুথিতং নীলমক্খিকসমাকিণ্ণং কিমিকুলসমাকুলং নৰহি ৰণমুখেহি পগ্গল়িতপুব্বকুণপভাৰেন উপগন্তুম্পি অসক্কুণেয্যং, তদা পারাজিকৰত্থুঞ্চ থুল্লচ্চযৰত্থুঞ্চ ৰিজহতি; তাদিসে সরীরে যত্থ কত্থচি উপক্কমতো দুক্কটমেৰ. তিরচ্ছানগতানং হত্থি-অস্স-গোণ-গদ্রভ-ওট্ঠমহিংসাদীনং নাসায থুল্লচ্চযং. ৰত্থিকোসে থুল্লচ্চযমেৰ. সব্বেসম্পি তিরচ্ছানগতানং অক্খিকণ্ণৰণেসু দুক্কটং, অৰসেসসরীরেপি দুক্কটমেৰ. মতানং অল্লসরীরে পারাজিকক্খেত্তে পারাজিকং, থুল্লচ্চযক্খেত্তে থুল্লচ্চযং, দুক্কটক্খেত্তে দুক্কটং.

কুথিতকুণপে পন পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ সব্বত্থ দুক্কটং. কাযসংসগ্গরাগেন ৰা মেথুনরাগেন ৰা জীৰমানকপুরিসস্স ৰত্থিকোসং অপ্পৰেসেন্তো নিমিত্তেন নিমিত্তং ছুপতি, দুক্কটং. মেথুনরাগেন ইত্থিযা অপ্পৰেসেন্তো নিমিত্তেন নিমিত্তং ছুপতি, থুল্লচ্চযং. মহাঅট্ঠকথাযং পন ‘‘ইত্থিনিমিত্তং মেথুনরাগেন মুখেন ছুপতি থুল্লচ্চয’’ন্তি ৰুত্তং. চম্মক্খন্ধকে ‘‘ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ অচিরৰতিযা নদিযা গাৰীনং তরন্তীনং ৰিসাণেসুপি গণ্হন্তি, কণ্ণেসুপি গণ্হন্তি, গীৰাযপি গণ্হন্তি, ছেপ্পাযপি গণ্হন্তি, পিট্ঠিম্পি অভিরুহন্তি, রত্তচিত্তাপি অঙ্গজাতং ছুপন্তী’’তি (মহাৰ. ২৫২) ইমিস্সা অট্ঠুপ্পত্তিযা অৰিসেসেন ৰুত্তং – ‘‘ন চ, ভিক্খৰে, রত্তচিত্তেন অঙ্গজাতং ছুপিতব্বং, যো ছুপেয্য, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি (মহাৰ. ২৫২). তং সব্বম্পি সংসন্দিত্ৰা যথা ন ৰিরুজ্ঝতি তথা গহেতব্বং. কথঞ্চ ন ৰিরুজ্ঝতি? যং তাৰ মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তং ‘‘মেথুনরাগেন মুখেন ছুপতী’’তি. তত্র কির নিমিত্তমুখং মুখন্তি অধিপ্পেতং. ‘‘মেথুনরাগেনা’’তি চ ৰুত্তত্তাপি অযমেৰ তত্থ অধিপ্পাযোতি ৰেদিতব্বো. ন হি ইত্থিনিমিত্তে পকতিমুখেন মেথুনুপক্কমো হোতি. খন্ধকেপি যে পিট্ঠিং অভিরুহন্তা মেথুনরাগেন অঙ্গজাতেন অঙ্গজাতং ছুপিংসু, তে সন্ধায থুল্লচ্চযং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. ইতরথা হি দুক্কটং সিযা. কেচি পনাহু ‘‘খন্ধকেপি মুখেনেৰ ছুপনং সন্ধায ওল়ারিকত্তা কম্মস্স থুল্লচ্চযং ৰুত্তং. অট্ঠকথাযম্পি তং সন্ধাযভাসিতং গহেত্ৰাৰ মেথুনরাগেন মুখেন ছুপতি থুল্লচ্চযন্তি ৰুত্ত’’ন্তি. তস্মা সুট্ঠু সল্লক্খেত্ৰা উভোসু ৰিনিচ্ছযেসু যো যুত্ততরো সো গহেতব্বো. ৰিনযঞ্ঞূ পন পুরিমং পসংসন্তি. কাযসংসগ্গরাগেন পন পকতিমুখেন ৰা নিমিত্তমুখেন ৰা ইত্থিনিমিত্তং ছুপন্তস্স সঙ্ঘাদিসেসো. তিরচ্ছানগতিত্থিযা পস্সাৰমগ্গং নিমিত্তমুখেন ছুপন্তস্স ৰুত্তনযেনেৰ থুল্লচ্চযং. কাযসংসগ্গরাগেন দুক্কটন্তি.

একূনসত্ততিদ্ৰিসতচতুক্ককথা নিট্ঠিতা.

সন্থতচতুক্কভেদকথা

৬১-৬২. এৰং ভগৰা পটিপন্নকস্স ভিক্খুনো রক্খণত্থং সত্ততিদ্ৰিসতচতুক্কানি নীহরিত্ৰা ‘‘ইদানি যে অনাগতে পাপভিক্খূ ‘সন্থতং ইমং ন কিঞ্চি উপাদিন্নকং উপাদিন্নকেন ফুসতি, কো এত্থ দোসো’তি সঞ্চিচ্চ লেসং ওড্ডেস্সন্তি, তেসং সাসনে পতিট্ঠা এৰ ন ভৰিস্সতী’’তি দিস্ৰা তেসু সত্ততিদ্ৰিসতচতুক্কেসু একমেকং চতুক্কং চতূহি সন্থতাদিভেদেহি ভিন্দিত্ৰা দস্সেন্তো ভিক্খুপচ্চত্থিকা মনুস্সিত্থিং ভিক্খুস্স সন্তিকে আনেত্ৰা ৰচ্চমগ্গেন পস্সাৰমগ্গেন মুখেন অঙ্গজাতং অভিনিসীদেন্তি সন্থতায অসন্থতস্সাতিআদিমাহ.

তত্থ সন্থতায অসন্থতস্সাতিআদীসু সন্থতায ইত্থিযা ৰচ্চমগ্গেন পস্সাৰমগ্গেন মুখেন অসন্থতস্স ভিক্খুস্স অঙ্গজাতং অভিনিসীদেন্তীতি ইমিনা নযেন যোজনা ৰেদিতব্বা. তত্থ সন্থতা নাম যস্সা তীসু মগ্গেসু যো কোচি মগ্গো পলিৰেঠেত্ৰা ৰা অন্তো ৰা পৰেসেত্ৰা যেন কেনচি ৰত্থেন ৰা পণ্ণেন ৰা ৰাকপট্টেন ৰা চম্মেন ৰা তিপুসীসাদীনং পট্টেন ৰা পটিচ্ছন্নো. সন্থতো নাম যস্স অঙ্গজাতং তেসংযেৰ ৰত্থাদীনং যেন কেনচি পটিচ্ছন্নং. তত্থ উপাদিন্নকেন ৰা অনুপাদিন্নকং ঘট্টিযতু, অনুপাদিন্নকেন ৰা উপাদিন্নকং, অনুপাদিন্নকেন ৰা অনুপাদিন্নকং, উপাদিন্নকেন ৰা উপাদিন্নকং, সচে যত্তকে পৰিট্ঠে পারাজিকং হোতীতি ৰুত্তং, তত্তকং পৰিসতি, সব্বত্থ সাদিযন্তস্স পারাজিকক্খেত্তে পারাজিকং; থুল্লচ্চযক্খেত্তে থুল্লচ্চযং, দুক্কটক্খেত্তে দুক্কটমেৰ হোতি. সচে ইত্থিনিমিত্তং খাণুং কত্ৰা সন্থতং, খাণুং ঘট্টেন্তস্স দুক্কটং. সচে পুরিসনিমিত্তং খাণুং কত্ৰা সন্থতং, খাণুং পৰেসেন্তস্স দুক্কটং. সচে উভযং খাণুং কত্ৰা সন্থতং, খাণুনা খাণুং ঘট্টেন্তস্স দুক্কটং. সচে ইত্থিনিমিত্তে ৰেল়ুনল়পব্বাদীনং কিঞ্চি পক্খিত্তং, তস্স হেট্ঠাভাগং চেপি ফুসন্তো তিলফলমত্তং পৰেসেতি, পারাজিকং. উপরিভাগং চেপি উভোসু পস্সেসু একপস্সং চেপি ফুসন্তো পৰেসেতি, পারাজিকং. চত্তারিপি পস্সানি অফুসন্তো পৰেসেত্ৰা তস্স তলং চেপি ফুসতি, পারাজিকং. যদি পন পস্সেসু ৰা তলে ৰা অফুসন্তো আকাসগতমেৰ কত্ৰা পৰেসেত্ৰা নীহরতি, দুক্কটং. বহিদ্ধা খাণুকে ফুসতি দুক্কটমেৰ. যথা চ ইত্থিনিমিত্তে ৰুত্তং, এৰং সব্বত্থ লক্খণং ৰেদিতব্বন্তি.

সন্থতচতুক্কভেদকথা নিট্ঠিতা.

ভিক্খুপচ্চত্থিকচতুক্কভেদৰণ্ণনা

৬৩-৬৪. এৰং সন্থতচতুক্কভেদং ৰত্ৰা ইদানি যস্মা ন কেৰলং মনুস্সিত্থিআদিকে ভিক্খুস্স এৰ সন্তিকে আনেন্তি. অথ খো ভিক্খুম্পি তাসং সন্তিকে আনেন্তি, তস্মা তপ্পভেদং দস্সেন্তো ‘‘ভিক্খুপচ্চত্থিকা ভিক্খুং মনুস্সিত্থিযা সন্তিকে’’তি আদিনা নযেন সব্বানি তানি চতুক্কানি পুনপি নীহরিত্ৰা দস্সেসি. তেসু ৰিনিচ্ছযো ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বোতি.

ভিক্খুপচ্চত্থিকৰসেন চতুক্কভেদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

রাজপচ্চত্থিকাদিচতুক্কভেদকথা

৬৫. যস্মা পন ন ভিক্খুপচ্চত্থিকা এৰ এৰং করোন্তি, রাজপচ্চত্থিকাদযোপি করোন্তি. তস্মা তম্পি পভেদং দস্সেন্তো ‘‘রাজপচ্চত্থিকা’’তিআদিমাহ. তত্থ রাজানো এৰ পচ্চত্থিকা রাজপচ্চত্থিকা. তে চ সযং আনেন্তাপি অঞ্ঞেহি আণাপেন্তাপি আনেন্তিযেৰাতি ৰেদিতব্বা. চোরা এৰ পচ্চত্থিকা চোরপচ্চত্থিকা. ধুত্তাতি মেথুনুপসংহিতখিড্ডাপসুতা নাগরিককেরাটিযপুরিসা, ইত্থিধুত্তসুরাধুত্তাদযো ৰা; ধুত্তা এৰ পচ্চত্থিকা ধুত্তপচ্চত্থিকা. গন্ধন্তি হদযং ৰুচ্চতি, তং উপ্পাটেন্তীতি উপ্পলগন্ধা, উপ্পলগন্ধা এৰ পচ্চত্থিকা উপ্পলগন্ধপচ্চত্থিকা. এতে কির ন কসিৰণিজ্জাদীহি জীৰন্তি, পন্থঘাতগামঘাতাদীনি কত্ৰা পুত্তদারং পোসেন্তি. তে কম্মসিদ্ধিং পত্থযমানা দেৰতানং আযাচেত্ৰা তাসং বলিকম্মত্থং মনুস্সানং হদযং উপ্পাটেন্তি. সব্বকালে চ মনুস্সা দুল্লভা. ভিক্খূ পন অরঞ্ঞে ৰিহরন্তা সুলভা হোন্তি. তে সীলৰন্তং ভিক্খুং গহেত্ৰা ‘‘সীলৰতো ৰধো নাম ভারিযো হোতী’’তি মঞ্ঞমানা তস্স সীলৰিনাসনত্থং মনুস্সিত্থিআদিকে ৰা আনেন্তি; তং ৰা তত্থ নেন্তি. অযমেত্থ ৰিসেসো. সেসং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. ভিক্খুপচ্চত্থিকৰারে ৰুত্তনযেনেৰ চ ইমেসু চতূসুপি ৰারেসু চতুক্কানি ৰেদিতব্বানি. পাল়িযং পন সংখিত্তেন ৰুত্তানি.

সব্বাকারেন চতুক্কভেদকথা নিট্ঠিতা.

আপত্তানাপত্তিৰারৰণ্ণনা

৬৬. ইদানি যং ৰুত্তং ‘‘মনুস্সিত্থিযা তযো মগ্গে মেথুনং ধম্মং পটিসেৰন্তস্সা’’তিআদি, এত্থ অসম্মোহত্থং ‘‘মগ্গেন মগ্গ’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ মগ্গেন মগ্গন্তি ইত্থিযা তীসু মগ্গেসু অঞ্ঞতরেন মগ্গেন অত্তনো অঙ্গজাতং পৰেসেতি অথ ৰা সম্ভিন্নেসু দ্ৰীসু মগ্গেসু পস্সাৰমগ্গেন ৰচ্চমগ্গং ৰচ্চমগ্গেন ৰা পস্সাৰমগ্গং পৰেসেতি. মগ্গেন অমগ্গন্তি পস্সাৰাদিমগ্গেন পৰেসেত্ৰা তস্স সামন্তা ৰণেন নীহরতি. অমগ্গেন মগ্গন্তি মগ্গসামন্তেন ৰণেন পৰেসেত্ৰা মগ্গেন নীহরতি. অমগ্গেন অমগ্গন্তি দ্ৰীসু সম্ভিন্নৰণেসু একেন ৰণেন পৰেসেত্ৰা দুতিযেন নীহরতি. ইমস্স সুত্তস্স অনুলোমৰসেন সব্বত্থ ৰণসঙ্খেপে থুল্লচ্চযং ৰেদিতব্বং.

ইদানি যং পরতো ৰক্খতি ‘‘অনাপত্তি অজানন্তস্স অসাদিযন্তস্সা’’তি, তত্থ অসম্মোহত্থং ‘‘ভিক্খু সুত্তভিক্খুম্হী’’তিআদিমাহ. তত্রাযং অধিপ্পাযো – যো পটিবুদ্ধো সাদিযতি সো ‘‘সুত্তম্হি মযি এসো ৰিপ্পটিপজ্জি, নাহং জানামী’’তি ন মুচ্চতি. উভো নাসেতব্বাতি চেত্থ দ্ৰেপি লিঙ্গনাসনেন নাসেতব্বা. তত্র দূসকস্স পটিঞ্ঞাকরণং নত্থি, দূসিতো পুচ্ছিত্ৰা পটিঞ্ঞায নাসেতব্বো. সচে ন সাদিযতি, ন নাসেতব্বো. এস নযো সামণেরৰারেপি.

এৰং তত্থ তত্থ তং তং আপত্তিঞ্চ অনাপত্তিঞ্চ দস্সেত্ৰা ইদানি অনাপত্তিমেৰ দস্সেন্তো ‘‘অনাপত্তি অজানন্তস্সা’’তিআদিমাহ. তত্থ অজানন্তো নাম যো মহানিদ্দং ওক্কন্তো পরেন কতং উপক্কমম্পি ন জানাতি ৰেসালিযং মহাৰনে দিৰাৰিহারগতো ভিক্খু ৰিয. এৰরূপস্স অনাপত্তি. ৰুত্তম্পি চেতং – ‘‘‘নাহং ভগৰা জানামী’তি; ‘অনাপত্তি, ভিক্খু, অজানন্তস্সা’’’তি (পারা. ৭৫). অসাদিযন্তো নাম যো জানিত্ৰাপি ন সাদিযতি, তত্থেৰ সহসা ৰুট্ঠিতভিক্খু ৰিয. ৰুত্তম্পি চেতং – ‘‘‘নাহং ভগৰা সাদিযি’ন্তি. ‘অনাপত্তি, ভিক্খু, অসাদিযন্তস্সা’’তি.

উম্মত্তকো নাম পিত্তুম্মত্তকো. দুৰিধঞ্হি পিত্তং – বদ্ধপিত্তং, অবদ্ধপিত্তঞ্চাতি. তত্থ অবদ্ধপিত্তং লোহিতং ৰিয সব্বঙ্গগতং, তম্হি কুপিতে সত্তানং কণ্ডুকচ্ছুসরীরকম্পাদীনি হোন্তি. তানি ভেসজ্জকিরিযায ৰূপসমন্তি. বদ্ধপিত্তং পন পিত্তকোসকে ঠিতং. তম্হি কুপিতে সত্তা উম্মত্তকা হোন্তি ৰিপল্লত্থসঞ্ঞা হিরোত্তপ্পং ছড্ডেত্ৰা অসারুপ্পাচারং চরন্তি. লহুকগরুকানি সিক্খাপদানি মদ্দন্তাপি ন জানন্তি. ভেসজ্জকিরিযাযপি অতেকিচ্ছা হোন্তি. এৰরূপস্স উম্মত্তকস্স অনাপত্তি.

খিত্তচিত্তো নাম ৰিস্সট্ঠচিত্তো যক্খুম্মত্তকো ৰুচ্চতি. যক্খা কির ভেরৰানি ৰা আরম্মণানি দস্সেত্ৰা মুখেন হত্থং পৰেসেত্ৰা হদযরূপং ৰা মদ্দন্তা সত্তে ৰিক্খিত্তচিত্তে ৰিপল্লত্থসঞ্ঞে করোন্তি. এৰরূপস্স খিত্তচিত্তস্স অনাপত্তি. তেসং পন উভিন্নং অযং ৰিসেসো – পিত্তুম্মত্তকো নিচ্চমেৰ উম্মত্তকো হোতি, পকতিসঞ্ঞং ন লভতি. যক্খুম্মত্তকো অন্তরন্তরা পকতিসঞ্ঞং পটিলভতীতি. ইধ পন পিত্তুম্মত্তকো ৰা হোতু যক্খুম্মত্তকো ৰা, যো সব্বসো মুট্ঠস্সতি কিঞ্চি ন জানাতি, অগ্গিম্পি সুৰণ্ণম্পি গূথম্পি চন্দনম্পি একসদিসং মদ্দন্তোৰ ৰিচরতি, এৰরূপস্স অনাপত্তি. অন্তরন্তরা সঞ্ঞং পটিলভিত্ৰা ঞত্ৰা করোন্তস্স পন আপত্তিযেৰ.

ৰেদনাট্টো নাম যো অধিমত্তায দুক্খৰেদনায আতুরো কিঞ্চি ন জানাতি, এৰরূপস্স অনাপত্তি.

আদিকম্মিকো নাম যো তস্মিং তস্মিং কম্মে আদিভূতো. ইধ পন সুদিন্নত্থেরো আদিকম্মিকো, তস্স অনাপত্তি. অৰসেসানং মক্কটীসমণৰজ্জিপুত্তকাদীনং আপত্তিযেৰাতি.

পদভাজনীযৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

পকিণ্ণককথা

ইমস্মিং পন সিক্খাপদে কোসল্লত্থং ইদং পকিণ্ণকংৰেদিতব্বং –

‘‘সমুট্ঠানঞ্চ কিরিযা, অথো সঞ্ঞা সচিত্তকং;

লোকৰজ্জঞ্চ কম্মঞ্চ, কুসলং ৰেদনায চা’’তি.

তত্থ ‘‘সমুট্ঠান’’ন্তি সব্বসঙ্গাহকৰসেন ছ সিক্খাপদসমুট্ঠানানি. তানি পরিৰারে আৰি ভৰিস্সন্তি. সমাসতো পন সিক্খাপদং নাম – অত্থি ছসমুট্ঠানং, অত্থি চতুসমুট্ঠানং, অত্থি তিসমুট্ঠানং, অত্থি কথিনসমুট্ঠানং, অত্থি এল়কলোমসমুট্ঠানং, অত্থি ধুরনিক্খেপাদিসমুট্ঠানন্তি.

তত্রাপি কিঞ্চি কিরিযতো সমুট্ঠাতি, কিঞ্চি অকিরিযতো সমুট্ঠাতি, কিঞ্চি কিরিযাকিরিযতো সমুট্ঠাতি, কিঞ্চি সিযা কিরিযতো, সিযা অকিরিযতো সমুট্ঠাতি, কিঞ্চি সিযা কিরিযতো সিযা কিরিযাকিরিযতো সমুট্ঠাতি.

তত্রাপি অত্থি সঞ্ঞাৰিমোক্খং, অত্থি নোসঞ্ঞাৰিমোক্খং. তত্থ যং চিত্তঙ্গং লভতিযেৰ, তং সঞ্ঞাৰিমোক্খং; ইতরং নোসঞ্ঞাৰিমোক্খং.

পুন অত্থি সচিত্তকং, অত্থি অচিত্তকং. যং সহেৰ চিত্তেন আপজ্জতি, তং সচিত্তকং; যং ৰিনাপি চিত্তেন আপজ্জতি, তং অচিত্তকং. তং সব্বম্পি লোকৰজ্জং পণ্ণত্তিৰজ্জন্তি দুৰিধং. তেসং লক্খণং ৰুত্তমেৰ.

কম্মকুসলৰেদনাৰসেনাপি চেত্থ অত্থি সিক্খাপদং কাযকম্মং, অত্থি ৰচীকম্মং. তত্থ যং কাযদ্ৰারিকং, তং কাযকম্মং; যং ৰচীদ্ৰারিকং, তং ৰচীকম্মন্তি ৰেদিতব্বং. অত্থি পন সিক্খাপদং কুসলং, অত্থি অকুসলং, অত্থি অব্যাকতং. দ্ৰত্তিংসেৰ হি আপত্তিসমউট্ঠাপকচিত্তানি – অট্ঠ কামাৰচরকুসলানি, দ্ৰাদস অকুসলানি, দস কামাৰচরকিরিযচিত্তানি, কুসলতো চ কিরিযতো চ দ্ৰে অভিঞ্ঞাচিত্তানীতি. তেসু যং কুসলচিত্তেন আপজ্জতি, তং কুসলং; ইতরেহি ইতরং. অত্থি চ সিক্খাপদং তিৰেদনং, অত্থি দ্ৰিৰেদনং, অত্থি একৰেদনং. তত্থ যং আপজ্জন্তো তীসু ৰেদনাসু অঞ্ঞতরৰেদনাসমঙ্গী হুত্ৰা আপজ্জতি, তং তিৰেদনং; যং আপজ্জন্তো সুখসমঙ্গী ৰা উপেক্খাসমঙ্গী ৰা আপজ্জতি, তং দ্ৰিৰেদনং; যং আপজ্জন্তো দুক্খৰেদনাসমঙ্গীযেৰ আপজ্জতি, তং একৰেদনন্তি ৰেদিতব্বং. এৰং –

‘‘সমুট্ঠানঞ্চ কিরিযা, অথো সঞ্ঞা সচিত্তকং;

লোকৰজ্জঞ্চ কম্মঞ্চ, কুসলং ৰেদনায চা’’তি.

ইমং পকিণ্ণকং ৰিদিত্ৰা তেসু সমুট্ঠানাদীসু ইদং সিক্খাপদং সমুট্ঠানতো একসমুট্ঠানং. অঙ্গৰসেন দুকসমুট্ঠানং, কাযচিত্ততো সমুট্ঠাতি. কিরিযসমুট্ঠানঞ্চ করোন্তোযেৰ হি এতং আপজ্জতি. মেথুনপটিসংযুত্তায কামসঞ্ঞায অভাৰেন মুচ্চনতো সঞ্ঞাৰিমোক্খং. ‘‘অনাপত্তি অজানন্তস্স অসাদিযন্তস্সা’’তি হি ৰুত্তং. মেথুনচিত্তেনেৰ নং আপজ্জতি, ন ৰিনা চিত্তেনাতি সচিত্তকং. রাগৰসেনেৰ আপজ্জিতব্বতো লোকৰজ্জং. কাযদ্ৰারেনেৰ সমুট্ঠানতো কাযকম্মং. চিত্তং পনেত্থ অঙ্গমত্তং হোতি, ন তস্স ৰসেন কম্মভাৰো লব্ভতি. লোভচিত্তেন আপজ্জিতব্বতো অকুসলচিত্তং. সুখসমঙ্গী ৰা উপেক্খাসমঙ্গী ৰা তং আপজ্জতীতি দ্ৰিৰেদনন্তি ৰেদিতব্বং. সব্বঞ্চেতং আপত্তিযং যুজ্জতি. সিক্খাপদসীসেন পন সব্বঅট্ঠকথাসুদেসনা আরূল়্হা, তস্মা এৰং ৰুত্তং.

পকিণ্ণককথা নিট্ঠিতা.

ৰিনীতৰত্থুৰণ্ণনা

মক্কটী ৰজ্জিপুত্তা চ…পে… ৰুড্ঢপব্বজিতো মিগোতি ইদং কিং? ইমা ৰিনীতৰত্থূনং ভগৰতা সযং ৰিনিচ্ছিতানং তেসং তেসং ৰত্থূনং উদ্দানগাথা নাম. তানি ৰত্থূনি ‘‘সুখং ৰিনযধরা উগ্গণ্হিস্সন্তী’’তি ধম্মসঙ্গাহকত্থেরেহি ঠপিতানি. ৰত্থুগাথা পন ধরমানেযেৰ ভগৰতি উপালিত্থেরেন ঠপিতা ‘‘ইমিনা লক্খণেন আযতিং ৰিনযধরা ৰিনযং ৰিনিচ্ছিনিস্সন্তী’’তি. তস্মা এত্থ ৰুত্তলক্খণং সাধুকং সল্লক্খেত্ৰা পঠমসিক্খাপদং ৰিনিচ্ছিনিতব্বং. দুতিযাদীনঞ্চ ৰিনীতৰত্থূসু ৰুত্তলক্খণেন দুতিযাদীনি. ৰিনীতৰত্থূনি হি সিপ্পিকানং পটিচ্ছন্নকরূপানি ৰিয ৰিনযধরানং পটিচ্ছন্নকৰত্থূনি হোন্তীতি.

৬৭. তত্থ পুরিমানি দ্ৰে ৰত্থূনি অনুপঞ্ঞত্তিযংযেৰ ৰুত্তত্থানি. ততিযে ৰত্থুম্হি গিহিলিঙ্গেনাতি গিহিৰেসেন ওদাতৰত্থো হুত্ৰা. চতুত্থে নত্থি কিঞ্চি ৰত্তব্বং. ততো পরেসু সত্তসু ৰত্থূসু কুসচীরন্তি কুসে গন্থেত্ৰা কতচীরং. ৰাকচীরং নাম তাপসানং ৰক্কলং. ফলকচীরং নাম ফলকসণ্ঠানানি ফলকানি সিব্বিত্ৰা কতচীরং. কেসকম্বলোতি কেসেহি তন্তে ৰাযিত্ৰা কতকম্বলো. ৰালকম্বলোতি চমরৰালেহি ৰাযিত্ৰা কতকম্বলো. উলূকপক্খিকন্তি উলূকসকুণস্স পক্খেহি কতনিৰাসনং. অজিনক্খিপন্তি সলোমং সখুরং অজিনমিগচম্মং. দ্ৰাদসমে ৰত্থুম্হি সারত্তোতি কাযসংসগ্গরাগেন সারত্তো; তং রাগং ঞত্ৰা ভগৰা ‘‘আপত্তি সঙ্ঘাদিসেসস্সা’’তি আহ.

৬৮. তেরসমে ৰত্থুম্হি উপ্পলৰণ্ণাতি সা থেরী সাৰত্থিযং সেট্ঠিধীতা সতসহস্সকপ্পে অভিনীহারসম্পন্না. তস্সা পকতিযাপি অতিদস্সনীযা নীলুপ্পলৰণ্ণা কাযচ্ছৰি, অব্ভন্তরে পন কিলেসসন্তাপস্স অভাৰেন অতিৰিয ৰিরোচতি. সা তাযেৰ ৰণ্ণপোক্খরতায ‘‘উপ্পলৰণ্ণা’’তি নামং লভি. পটিবদ্ধচিত্তোতি গিহিকালতো পট্ঠায রত্তচিত্তো; সো কির তস্সা ঞাতিদারকো হোতি. অথ খোতি অনন্তরত্থে নিপাতো; মঞ্চকে নিসিন্নানন্তরমেৰাতি ৰুত্তং হোতি. দিৰা বাহিরতো আগন্ত্ৰা দ্ৰারং পিধায নিসিন্নানঞ্হি পঠমং অন্ধকারং হোতি. সো যাৰস্সা তং অন্ধকারং ন নস্সতি, তাৰদেৰ এৰমকাসীতি অত্থো. দূসেসীতি পধংসেসি. থেরী পন অনৰজ্জা অত্তনো সমণসঞ্ঞং পচ্চুপট্ঠপেত্ৰা অসাদিযন্তী নিসীদি অসদ্ধম্মাধিপ্পাযেন পরামট্ঠা অগ্গিক্খন্ধ-সিলাথম্ভ-খদিরসারখাণুকা ৰিয. সোপি অত্তনো মনোরথং পূরেত্ৰা গতো. তস্সা থেরিযা দস্সনপথং ৰিজহন্তস্সেৰ অযং মহাপথৰী সিনেরুপব্বতং ধারেতুং সমত্থাপি তং পাপপুরিসং ব্যামমত্তকল়েৰরং ধারেতুং অসক্কোন্তী ৰিয ভিজ্জিত্ৰা ৰিৰরমদাসি. সো তঙ্খণঞ্ঞেৰ অৰীচিজালানং ইন্ধনভাৰং অগমাসি. ভগৰা তং সুত্ৰা ‘‘অনাপত্তি, ভিক্খৰে, অসাদিযন্তিযা’’তি ৰত্ৰা থেরিং সন্ধায ধম্মপদে ইমং গাথং অভাসি –

‘‘ৰারি পোক্খরপত্তেৰ, আরগ্গেরিৰ সাসপো;

যো ন লিম্পতি কামেসু, তমহং ব্রূমি ব্রাহ্মণ’’ন্তি. (ধ. প. ৪০১);

৬৯. চুদ্দসমে ৰত্থুম্হি ইত্থিলিঙ্গং পাতুভূতন্তি রত্তিভাগে নিদ্দং ওক্কন্তস্স পুরিসসণ্ঠানং মস্সুদাঠিকাদি সব্বং অন্তরহিতং ইত্থিসণ্ঠানং উপ্পন্নং. তমেৰ উপজ্ঝং তমেৰ উপসম্পদন্তি পুব্বে গহিতউপজ্ঝাযমেৰ পুব্বে কতউপসম্পদমেৰ অনুজানামি. পুন উপজ্ঝা ন গহেতব্বা; উপসম্পদা ন কাতব্বাতি অত্থো. তানিযেৰ ৰস্সানীতি ভিক্খুউপসম্পদতো পভুতি যাৰ ৰস্সগণনা, তংযেৰ ৰস্সগণনং অনুজানামি. ন ইতো পট্ঠায ৰস্সগণনা কাতব্বাতি অত্থো. ভিক্খুনীহি সঙ্গমিতুন্তি ভিক্খুনীহি সদ্ধিং সঙ্গমিতুং সঙ্গন্তুং সমঙ্গী ভৰিতুং অনুজানামীতি অত্থো. ইদং ৰুত্তং হোতি – অপ্পতিরূপং দানিস্সা ভিক্খূনং মজ্ঝে ৰসিতুং, ভিক্খুনুপস্সযং গন্ত্ৰা ভিক্খুনীহি সদ্ধিং ৰসতূতি. যা আপত্তিযো ভিক্খূনং ভিক্খুনীহি সাধারণাতি যা দেসনাগামিনিযো ৰা ৰুট্ঠানগামিনিযো ৰা আপত্তিযো ভিক্খূনং ভিক্খুনীহি সদ্ধিং সাধারণা. তা আপত্তিযো ভিক্খুনীনং সন্তিকে ৰুট্ঠাতুন্তি তা সব্বাপি ভিক্খুনীহি কাতব্বং ৰিনযকম্মং কত্ৰা ভিক্খুনীনং সন্তিকে ৰুট্ঠাতুং অনুজানামীতি অত্থো. তাহি আপত্তীহি অনাপত্তীতি যা পন ভিক্খূনং ভিক্খুনীহি অসাধারণা সুক্কৰিস্সট্ঠি-আদিকা আপত্তিযো, তাহি অনাপত্তি. লিঙ্গপরিৰত্তনেন তা আপত্তিযো ৰুট্ঠিতাৰ হোন্তি. পুন পকতিলিঙ্গে উপ্পন্নেপি তাহি আপত্তীহি তস্স অনাপত্তিযেৰাতি অযং তাৰেত্থ পাল়িৰিনিচ্ছযো.

অযং পন পাল়িমুত্তো ওক্কন্তিকৰিনিচ্ছযো – ইমেসু তাৰ দ্ৰীসু লিঙ্গেসু পুরিসলিঙ্গং উত্তমং, ইত্থিলিঙ্গং হীনং; তস্মা পুরিসলিঙ্গং বলৰঅকুসলেন অন্তরধাযতি. ইত্থিলিঙ্গং দুব্বলকুসলেন পতিট্ঠাতি. ইত্থিলিঙ্গং পন অন্তরধাযন্তং দুব্বলঅকুসলেন অন্তরধাযতি. পুরিসলিঙ্গং বলৰকুসলেন পতিট্ঠাতি. এৰং উভযম্পি অকুসলেন অন্তরধাযতি, কুসলেন পটিলব্ভতি.

তত্থ সচে দ্ৰিন্নং ভিক্খূনং একতো সজ্ঝাযং ৰা ধম্মসাকচ্ছং ৰা কত্ৰা একাগারে নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দং ওক্কন্তানং একস্স ইত্থিলিঙ্গং পাতুভৰতি, উভিন্নম্পি সহসেয্যাপত্তি হোতি. সো চে পটিবুজ্ঝিত্ৰা অত্তনো তং ৰিপ্পকারং দিস্ৰা দুক্খী দুম্মনো রত্তিভাগেযেৰ ইতরস্স আরোচেয্য, তেন সমস্সাসেতব্বো – ‘‘হোতু, মা চিন্তযিত্থ. ৰট্টস্সেৰেসো দোসো. সম্মাসম্বুদ্ধেন দ্ৰারং দিন্নং, ভিক্খু ৰা হোতু ভিক্খুনী ৰা, অনাৰটো ধম্মো অৰারিতো সগ্গমগ্গো’’তি. সমস্সাসেত্ৰা চ এৰং ৰত্তব্বং – ‘‘তুম্হেহি ভিক্খুনুপস্সযং গন্তুং ৰট্টতি. অত্থি ৰো কাচি সন্দিট্ঠা ভিক্খুনিযো’’তি. সচস্সা হোন্তি তাদিসা ভিক্খুনিযো অত্থীতি, নো চে হোন্তি নত্থীতি ৰত্ৰা সো ভিক্খু ৰত্তব্বো – ‘‘মম সঙ্গহং করোথ; ইদানি মং পঠমং ভিক্খুনুপস্সযং নেথা’’তি. তেন ভিক্খুনা তং গহেত্ৰা তস্সা ৰা সন্দিট্ঠানং অত্তনো ৰা সন্দিট্ঠানং ভিক্খুনীনং সন্তিকং গন্তব্বং. গচ্ছন্তেন চ ন এককেন গন্তব্বং. চতূহি পঞ্চহি ভিক্খূহি সদ্ধিং জোতিকঞ্চ কত্তরদণ্ডঞ্চ গহেত্ৰা সংৰিদহনং পরিমোচেত্ৰা ‘‘মযং অসুকং নাম ঠানং গচ্ছামা’’তি গন্তব্বং. সচে বহিগামে দূরে ৰিহারো হোতি, অন্তরামগ্গে গামন্তর-নদীপার-রত্তিৰিপ্পৰাস-গণওহীযনাপত্তীহি অনাপত্তি. ভিক্খুনুপস্সযং গন্ত্ৰা তা ভিক্খুনিযো ৰত্তব্বা – ‘‘অসুকং নাম ভিক্খুং জানাথা’’তি? ‘‘আম, অয্যা’’তি. ‘‘তস্স ইত্থিলিঙ্গং পাতুভূতং, সঙ্গহং দানিস্স করোথা’’তি. তা চে ‘‘সাধু, অয্যা, ইদানি মযম্পি সজ্ঝাযিস্সাম, ধম্মং সোস্সাম, গচ্ছথ তুম্হে’’তি ৰত্ৰা সঙ্গহং করোন্তি, আরাধিকা চ হোন্তি সঙ্গাহিকা লজ্জিনিযো, তা কোপেত্ৰা অঞ্ঞত্থ ন গন্তব্বং. গচ্ছতি চে, গামন্তর-নদীপার-রত্তিৰিপ্পৰাস-গণওহীযনাপত্তীহি ন মুচ্চতি. সচে পন লজ্জিনিযো হোন্তি, ন সঙ্গাহিকাযো; অঞ্ঞত্থ গন্তুং লব্ভতি. সচেপি অলজ্জিনিযো হোন্তি, সঙ্গহং পন করোন্তি; তাপি পরিচ্চজিত্ৰা অঞ্ঞত্থ গন্তুং লব্ভতি. সচে লজ্জিনিযো চ সঙ্গাহিকা চ, ঞাতিকা ন হোন্তি, আসন্নগামে পন অঞ্ঞা ঞাতিকাযো হোন্তি পটিজগ্গনিকা, তাসম্পি সন্তিকং গন্তুং ৰট্টতীতি ৰদন্তি. গন্ত্ৰা সচে ভিক্খুভাৰেপি নিস্সযপটিপন্নো, পতিরূপায ভিক্খুনিযা সন্তিকে নিস্সযো গহেতব্বো. মাতিকা ৰা ৰিনযো ৰা উগ্গহিতো সুগ্গহিতো, পুন উগ্গণ্হনকারণং নত্থি. সচে ভিক্খুভাৰে পরিসাৰচরো, তস্স সন্তিকেযেৰ উপসম্পন্না সূপসম্পন্না. অঞ্ঞস্স সন্তিকে নিস্সযো গহেতব্বো. পুব্বে তং নিস্সায ৰসন্তেহিপি অঞ্ঞস্স সন্তিকেযেৰ নিস্সযো গহেতব্বো. পরিপুণ্ণৰস্সসামণেরেনাপি অঞ্ঞস্স সন্তিকেযেৰ উপজ্ঝা গহেতব্বা.

যং পনস্স ভিক্খুভাৰে অধিট্ঠিতং তিচীৰরঞ্চ পত্তো চ, তং অধিট্ঠানং ৰিজহতি, পুন অধিট্ঠাতব্বং. সঙ্কচ্চিকা চ উদকসাটিকা চ গহেতব্বা. যং অতিরেকচীৰরং ৰা অতিরেকপত্তো ৰা ৰিনযকম্মং কত্ৰা ঠপিতো হোতি, তং সব্বম্পি ৰিনযকম্মং ৰিজহতি, পুন কাতব্বং. পটিগ্গহিততেলমধুফাণিতাদীনিপি পটিগ্গহণং ৰিজহন্তি. সচে পটিগ্গহণতো সত্তমে দিৰসে লিঙ্গং পরিৰত্ততি, পুন পটিগ্গহেত্ৰা সত্তাহং ৰট্টতি. যং পন ভিক্খুকালে অঞ্ঞস্স ভিক্খুনো সন্তকং পটিগ্গহিতং, তং পটিগ্গহণং ন ৰিজহতি. যং উভিন্নং সাধারণং অৰিভজিত্ৰা ঠপিতং, তং পকতত্তো রক্খতি. যং পন ৰিভত্তং এতস্সেৰ সন্তকং, তং পটিগ্গহণং ৰিজহতি. ৰুত্তম্পি চেতং পরিৰারে

‘‘তেলং মধুং ফাণিতঞ্চাপি সপ্পিং;

সামং গহেত্ৰান নিক্খিপেয্য;

অৰীতিৰত্তে সত্তাহে;

সতি পচ্চযে পরিভুঞ্জন্তস্স আপত্তি;

পঞ্হা মেসা কুসলেহি চিন্তিতা’’তি. (পরি. ৪৮০);

ইদঞ্হি লিঙ্গপরিৰত্তনং সন্ধায ৰুত্তং. পটিগ্গহণং নাম লিঙ্গপরিৰত্তনেন, কালংকিরিযায, সিক্খাপচ্চক্খানেন, হীনাযাৰত্তনেন, অনুপসম্পন্নস্স দানেন, অনপেক্খৰিস্সজ্জনেন, অচ্ছিন্দিত্ৰা গহণেন চ ৰিজহতি. তস্মা সচেপি হরীতকখণ্ডম্পি পটিগ্গহেত্ৰা ঠপিতমত্থি, সব্বমস্স পটিগ্গহণং ৰিজহতি. ভিক্খুৰিহারে পন যংকিঞ্চিস্সা সন্তকং পটিগ্গহেত্ৰা ৰা অপ্পটিগ্গহেত্ৰা ৰা ঠপিতং, সব্বস্স সাৰ ইস্সরা, আহরাপেত্ৰা গহেতব্বং. যং পনেত্থ থাৰরং তস্সা সন্তকং সেনাসনং ৰা উপরোপকা ৰা, তে যস্সিচ্ছতি তস্স দাতব্বা. তেরসসু সম্মুতীসু যা ভিক্খুকালে লদ্ধা সম্মুতি, সব্বা সা পটিপ্পস্সম্ভতি. পুরিমিকায সেনাসনগ্গাহো পটিপ্পস্সম্ভতি. সচে পচ্ছিমিকায সেনাসনে গহিতে লিঙ্গং পরিৰত্ততি, ভিক্খুনিসঙ্ঘো চস্সা উপ্পন্নং লাভং দাতুকামো হোতি, অপলোকেত্ৰা দাতব্বো. সচে ভিক্খুনীহি সাধারণায পটিচ্ছন্নায আপত্তিযা পরিৰসন্তস্স লিঙ্গং পরিৰত্ততি, পক্খমানত্তমেৰ দাতব্বং. সচে মানত্তং চরন্তস্স পরিৰত্ততি, পুন পক্খমানত্তমেৰ দাতব্বং. সচে চিণ্ণমানত্তস্স পরিৰত্ততি, ভিক্খুনীহি অব্ভানকম্মং কাতব্বং. সচে অকুসলৰিপাকে পরিক্খীণে পক্খমানত্তকালে পুনদেৰ লিঙ্গং পরিৰত্ততি, ছারত্তং মানত্তমেৰ দাতব্বং. সচে চিণ্ণে পক্খমানত্তে পরিৰত্ততি, ভিক্খূহি অব্ভানকম্মং কাতব্বন্তি.

অনন্তরে ভিক্খুনিযা লিঙ্গপরিৰত্তনৰত্থুম্হি ইধ ৰুত্তনযেনেৰ সব্বো ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. অযং পন ৰিসেসো – সচেপি ভিক্খুনিকালে আপন্না সঞ্চরিত্তাপত্তি পটিচ্ছন্না হোতি, পরিৰাসদানং নত্থি, ছারত্তং মানত্তমেৰ দাতব্বং. সচে পক্খমানত্তং চরন্তিযা লিঙ্গং পরিৰত্ততি, ন তেনত্থো, ছারত্তং মানত্তমেৰ দাতব্বং. সচে চিণ্ণমানত্তায পরিৰত্ততি, পুন মানত্তং অদত্ৰা ভিক্খূহি অব্ভেতব্বো. অথ ভিক্খূহি মানত্তে অদিন্নে পুন লিঙ্গং পরিৰত্ততি, ভিক্খুনীহি পক্খমানত্তমেৰ দাতব্বং. অথ ছারত্তং মানত্তং চরন্তস্স পুন পরিৰত্ততি, পক্খমানত্তমেৰ দাতব্বং. চিণ্ণমানত্তস্স পন লিঙ্গপরিৰত্তে জাতে ভিক্খুনীহি অব্ভানকম্মং কাতব্বং. পুন পরিৰত্তে চ লিঙ্গে ভিক্খুনিভাৰে ঠিতাযপি যা আপত্তিযো পুব্বে পটিপ্পস্সদ্ধা, তা সুপ্পটিপ্পস্সদ্ধা এৰাতি.

৭০. ইতো পরানি ‘‘মাতুযা মেথুনং ধম্ম’’ন্তিআদীনি চত্তারি ৰত্থূনি উত্তানত্থানিযেৰ.

৭১. মুদুপিট্ঠিকৰত্থুম্হি সো কির ভিক্খু নটপুব্বকো. তস্স সিপ্পকোসল্লত্থং পরিকম্মকতা পিট্ঠি মুদুকা অহোসি. তস্মা এৰং কাতুং অসক্খি.

লম্বীৰত্থুম্হি তস্স ভিক্খুস্স অঙ্গজাতং দীঘং হোতি লম্বতি, তস্মা লম্বীতি ৰুত্তো.

ইতো পরানি দ্ৰে ৰণৰত্থূনি উত্তানানেৰ. লেপচিত্তৰত্থুম্হি লেপচিত্তং নাম চিত্তকম্মরূপং.

দারুধীতলিকৰত্থুম্হি দারুধীতলিকা নাম কট্ঠরূপং. যথা চ ইমেসু দ্ৰীসু এৰং অঞ্ঞেসুপি দন্তরূপ-পোত্থকরূপ-লোহরূপাদীসু অনুপাদিন্নকেসু ইত্থিরূপেসু নিমিত্তে মেথুনরাগেন উপক্কমন্তস্স অসুচি মুচ্চতু ৰা মা ৰা, দুক্কটমেৰ. কাযসংসগ্গরাগেন উপক্কমন্তস্সাপি তথেৰ দুক্কটং. মোচনরাগেন পন উপক্কমন্তস্স মুত্তে সঙ্ঘাদিসেসো, অমুত্তে থুল্লচ্চযন্তি.

৭২. সুন্দরৰত্থুম্হি অযং সুন্দরো নাম রাজগহে কুলদারকো সদ্ধায পব্বজিতো; অত্তভাৰস্স অভিরূপতায ‘‘সুন্দরো’’তি নামং লভি. তং রথিকায গচ্ছন্তং দিস্ৰা সমুপ্পন্নছন্দরাগা সা ইত্থী ইমং ৰিপ্পকারং অকাসি. থেরো পন অনাগামী. তস্মা সো ন সাদিযি. অঞ্ঞেসং পন অৰিসযো এসো.

ইতো পরেসু চতূসু ৰত্থূসু তে ভিক্খূ জল়া দুম্মেধা মাতুগামস্স ৰচনং গহেত্ৰা তথা কত্ৰা পচ্ছা কুক্কুচ্চাযিংসু.

৭৩. অক্খাযিতাদীনি তীণি ৰত্থূনি উত্তানত্থানেৰ. দ্ৰীসু ছিন্নসীসৰত্থূসু অযং ৰিনিচ্ছযো – ৰট্টকতে মুখে ৰিৰটে অঙ্গজাতং পৰেসেন্তো সচে হেট্ঠা ৰা উপরি ৰা উভযপস্সেহি ৰা ছুপন্তং পৰেসেতি, পারাজিকং. চতূহিপি পস্সেহি অছুপন্তং পৰেসেত্ৰা অব্ভন্তরে তালুকং ছুপতি, পারাজিকমেৰ. চত্তারি পস্সানি তালুকঞ্চ অছুপন্তো আকাসগতমেৰ কত্ৰা পৰেসেতি চ নীহরতি চ, দুক্কটং. যদি পন দন্তা সুফুসিতা, অন্তোমুখে ওকাসো নত্থি, দন্তা চ বহি ওট্ঠমংসেন পটিচ্ছন্না, তত্থ ৰাতেন অসম্ফুট্ঠং অল্লোকাসং তিলফলমত্তম্পি পৰেসেন্তস্স পারাজিকমেৰ. উপ্পাটিতে পন ওট্ঠমংসে দন্তেসুযেৰ উপক্কমন্তস্স থুল্লচ্চযং. যোপি দন্তো বহি নিক্খমিত্ৰা তিট্ঠতি, ন সক্কা ওট্ঠেহি পিদহিতুং. তত্থ উপক্কমন্তেপি বহি নিক্খন্তজিৰ্হায উপক্কমন্তেপি থুল্লচ্চযমেৰ. জীৰমানকসরীরেপি বহি নিক্খন্তজিৰ্হায থুল্লচ্চযমেৰ. যদি পন বহিজিৰ্হায পলিৰেঠেত্ৰা অন্তোমুখং পৰেসেতি, পারাজিকমেৰ. উপরিগীৰায ছিন্নসীসস্সপি অধোভাগেন অঙ্গজাতং পৰেসেত্ৰা তালুকং ছুপন্তস্স পারাজিকমেৰ.

অট্ঠিকৰত্থুম্হি সুসানং গচ্ছন্তস্সাপি দুক্কটং. অট্ঠিকানি সঙ্কড্ঢন্তস্সাপি, নিমিত্তে মেথুনরাগেন উপক্কমন্তস্সাপি, কাযসংসগ্গরাগেন উপক্কমন্তস্সাপি, মুচ্চতু ৰা মা ৰা, দুক্কটমেৰ. মোচনরাগেন পন উপক্কমন্তস্স মুচ্চন্তে সঙ্ঘাদিসেসো, অমুচ্চন্তে থুল্লচ্চযমেৰ.

নাগীৰত্থুম্হি নাগমাণৰিকা ৰা হোতু কিন্নরীআদীনং ৰা অঞ্ঞতরা, সব্বত্থ পারাজিকং.

যক্খীৰত্থুম্হি সব্বাপি দেৰতা যক্খীযেৰ.

পেতীৰত্থুম্হি নিজ্ঝামতণ্হিকাদিপেতিযো অল্লীযিতুম্পি ন সক্কা. ৰিমানপেতিযো পন অত্থি; যাসং কাল়পক্খে অকুসলং ৰিপচ্চতি, জুণ্হপক্খে দেৰতা ৰিয সম্পত্তিং অনুভোন্তি. এৰরূপায পেতিযা ৰা যক্খিযা ৰা সচে দস্সন-গহণ-আমসন-ফুসন-ঘট্টনানি পঞ্ঞাযন্তি, পারাজিকং. অথাপি দস্সনং নত্থি, ইতরানি পঞ্ঞাযন্তি, পারাজিকমেৰ. অথ দস্সনগহণানি ন পঞ্ঞাযন্তি, আমসনফুসনঘট্টনেহি পঞ্ঞাযমানেহি তং পুগ্গলং ৰিসঞ্ঞং কত্ৰা অত্তনো মনোরথং পূরেত্ৰা গচ্ছতি, অযং অৰিসযো নাম. তস্মা এত্থ অৰিসযত্তা অনাপত্তি. পণ্ডকৰত্থু পাকটমেৰ.

উপহতিন্দ্রিযৰত্থুম্হি উপহতিন্দ্রিযোতি উপহতকাযপ্পসাদো খাণুকণ্টকমিৰ সুখং ৰা দুক্খং ৰা ন ৰেদযতি. অৰেদযন্তস্সাপি সেৰনচিত্তৰসেন আপত্তি.

ছুপিতমত্তৰত্থুস্মিং যো ‘‘মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিস্সামী’’তি মাতুগামং গণ্হিত্ৰা মেথুনে ৰিরজ্জিত্ৰা ৰিপ্পটিসারী হোতি, দুক্কটমেৰস্স হোতি. মেথুনধম্মস্স হি পুব্বপযোগা হত্থগ্গাহাদযো যাৰ সীসং ন পাপুণাতি, তাৰ দুক্কটে তিট্ঠন্তি. সীসে পত্তে পারাজিকং হোতি. পঠমপারাজিকস্স হি দুক্কটমেৰ সামন্তং. ইতরেসং তিণ্ণং থুল্লচ্চযং. অযং পন ভিক্খু মেথুনধম্মে ৰিরজ্জিত্ৰা কাযসংসগ্গং সাদিযীতি ৰেদিতব্বো. তেনাহ ভগৰা – ‘‘আপত্তি সঙ্ঘাদিসেসস্সা’’তি.

৭৪. ভদ্দিযৰত্থুস্মিং ভদ্দিযং নাম তং নগরং. জাতিযাৰনং নাম জাতিপুপ্ফগুম্বানং উস্সন্নতায এৰং লদ্ধনামং; তং তস্স নগরস্স উপচারে ৰনং হোতি. সো তত্থ নিপন্নো তেন ৰাতুপত্থম্ভেন মহানিদ্দং ওক্কমি. একরসং ভৰঙ্গমেৰ ৰত্ততি. কিলিন্নং পস্সিত্ৰাতি অসুচিকিলিট্ঠং পস্সিত্ৰা.

৭৫. ইতো পরানি সাদিযনপটিসংযুত্তানি চত্তারি ৰত্থূনি, অজাননৰত্থু চাতি পঞ্চ উত্তানত্থানেৰ.

৭৬. দ্ৰীসু অসাদিযনৰত্থূসু সহসা ৰুট্ঠাসীতি আসীৰিসেন দট্ঠো ৰিয অগ্গিনা দড্ঢো ৰিয চ তুরিতং ৰুট্ঠাসি. অক্কমিত্ৰা পৰত্তেসীতি অপ্পমত্তো ভিক্খু আরদ্ধৰিপস্সকো উপট্ঠিতস্সতি খিপ্পং ৰুট্ঠহন্তোৰ অক্কমিত্ৰা ভূমিযং ৰট্টেন্তো পরিৰট্টেন্তো ৰিহেঠেন্তো পাতেসি. পুথুজ্জনকল্যাণকেন হি এৰরূপেসু ঠানেসু চিত্তং রক্খিতব্বং. অযঞ্চ তেসং অঞ্ঞতরো সঙ্গামসীসযোধো ভিক্খু.

৭৭. দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা নিপন্নৰত্থুম্হি দিৰা পটিসল্লীযন্তেনাতি দিৰা নিপজ্জন্তেন. দ্ৰারং সংৰরিত্ৰা পটিসল্লীযিতুন্তি দ্ৰারং পিদহিত্ৰা নিপজ্জিতুং. এত্থ চ কিঞ্চাপি পাল়িযং ‘‘অযং নাম আপত্তী’’তি ন ৰুত্তা. ৰিৰরিত্ৰা নিপন্নদোসেন পন উপ্পন্নে ৰত্থুস্মিং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, দিৰা পটিসল্লীযন্তেন দ্ৰারং সংৰরিত্ৰা পটিসল্লীযিতু’’ন্তি ৰুত্তত্তা অসংৰরিত্ৰা পটিসল্লীযন্তস্স দুক্কটং ৰুত্তং. ভগৰতো হি অধিপ্পাযং ঞত্ৰা উপালিত্থেরাদীহি অট্ঠকথা ঠপিতা. ‘‘অত্থাপত্তি দিৰা আপজ্জতি নো রত্তি’’ন্তি (পরি. ৩২৩) ইমিনাপি চেতং সিদ্ধং.

কীদিসং পন দ্ৰারং সংৰরিতব্বং, কীদিসং ন সংৰরিতব্বং? রুক্খপদরৰেল়ুপদরকিলঞ্জপণ্ণাদীনং যেন কেনচি কৰাটং কত্ৰা হেট্ঠা উদুক্খলে উপরি উত্তরপাসকে চ পৰেসেত্ৰা কতং পরিৰত্তকদ্ৰারমেৰ সংৰরিতব্বং. অঞ্ঞং গোরূপানং ৰজেসু ৰিয রুক্খসূচিকণ্টকদ্ৰারং, গামথকনকং চক্কলকযুত্তদ্ৰারং, ফলকেসু ৰা কিটিকাসু ৰা দ্ৰে তীণি চক্কলকানি যোজেত্ৰা কতং সংসরণকিটিকদ্ৰারং, আপণেসু ৰিয কতং উগ্ঘাটনকিটিকদ্ৰারং, দ্ৰীসু তীসু ঠানেসু ৰেণুসলাকা গোপ্ফেত্ৰা পণ্ণকুটীসু কতং সলাকহত্থকদ্ৰারং, দুস্সসাণিদ্ৰারন্তি এৰরূপং দ্ৰারং ন সংৰরিতব্বং. পত্তহত্থস্স কৰাটপ্পণামনে পন একং দুস্সসাণিদ্ৰারমেৰ অনাপত্তিকরং, অৰসেসানি পণামেন্তস্স আপত্তি. দিৰা পটিসল্লীযন্তস্স পন পরিৰত্তকদ্ৰারমেৰ আপত্তিকরং, সেসানি সংৰরিত্ৰা ৰা অসংৰরিত্ৰা ৰা নিপন্নস্স আপত্তি নত্থি. সংৰরিত্ৰা পন নিপজ্জিতব্বং, এতং ৰত্তং.

পরিৰত্তকদ্ৰারং পন কিত্তকেন সংৰুতং হোতি? সূচিঘটিকাদীসু দিন্নাসু সংৰুতমেৰ হোতি. অপিচ খো সূচিমত্তেপি দিন্নে ৰট্টতি. ঘটিকমত্তেপি দিন্নে ৰট্টতি. দ্ৰারবাহং ফুসিত্ৰা পিহিতমত্তেপি ৰট্টতি. ঈসকং অফুসিতেপি ৰট্টতি. সব্বন্তিমেন ৰিধিনা যাৰতা সীসং নপ্পৰিসতি তাৰতা অফুসিতেপি ৰট্টতীতি. সচে বহূনং ৰল়ঞ্জনট্ঠানং হোতি, ভিক্খুং ৰা সামণেরং ৰা ‘‘দ্ৰারং, আৰুসো, জগ্গাহী’’তি ৰত্ৰাপি নিপজ্জিতুং ৰট্টতি. অথ ভিক্খূ চীৰরকম্মং ৰা অঞ্ঞং ৰা কিঞ্চি করোন্তা নিসিন্না হোন্তি, ‘‘এতে দ্ৰারং জগ্গিস্সন্তী’’তি আভোগং কত্ৰাপি নিপজ্জিতুং ৰট্টতি. কুরুন্দট্ঠকথাযং পন ‘‘উপাসকম্পি আপুচ্ছিত্ৰা ৰা, ‘এস জগ্গিস্সতী’তি আভোগং কত্ৰা ৰা নিপজ্জিতুং ৰট্টতি. কেৰলং ভিক্খুনিং ৰা মাতুগামং ৰা আপুচ্ছিতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. অথ দ্ৰারস্স উদুক্খলং ৰা উত্তরপাসকো ৰা ভিন্নো ৰা হোতি অট্ঠপিতো ৰা, সংৰরিতুং ন সক্কোতি, নৰকম্মত্থং ৰা পন ইট্ঠকপুঞ্জো ৰা মত্তিকাদীনং ৰা রাসি অন্তোদ্ৰারে কতো হোতি, অট্টং ৰা বন্ধন্তি, যথা সংৰরিতুং ন সক্কোতি; এৰরূপে অন্তরাযে সতি অসংৰরিত্ৰাপি নিপজ্জিতুং ৰট্টতি. যদি পন কৰাটং নত্থি, লদ্ধকপ্পমেৰ. উপরি সযন্তেন নিস্সেণিং আরোপেত্ৰা নিপজ্জিতব্বং. সচে নিস্সেণিমত্থকে থকনকং হোতি, থকেত্ৰাপি নিপজ্জিতব্বং. গব্ভে নিপজ্জন্তেন গব্ভদ্ৰারং ৰা পমুখদ্ৰারং ৰা যংকিঞ্চি সংৰরিত্ৰা নিপজ্জিতুং ৰট্টতি. সচে এককুট্টকে গেহে দ্ৰীসু পস্সেসু দ্ৰারানি কত্ৰা ৰল়ঞ্জন্তি, দ্ৰেপি দ্ৰারানি জগ্গিতব্বানি.

তিভূমকেপি পাসাদে দ্ৰারং জগ্গিতব্বমেৰ. সচে ভিক্খাচারা পটিক্কম্ম লোহপাসাদসদিসং পাসাদং বহূ ভিক্খূ দিৰাৰিহারত্থং পৰিসন্তি, সঙ্ঘত্থেরেন দ্ৰারপালস্স ‘‘দ্ৰারং জগ্গাহী’’তি ৰত্ৰা ৰা ‘‘দ্ৰারজগ্গনং এতস্স ভারো’’তি আভোগং কত্ৰা ৰা পৰিসিত্ৰা নিপজ্জিতব্বং. যাৰ সঙ্ঘনৰকেন এৰমেৰ কত্তব্বং. পুরে পৰিসন্তানং ‘‘দ্ৰারজগ্গনং নাম পচ্ছিমানং ভারো’’তি এৰং আভোগং কাতুম্পি ৰট্টতি. অনাপুচ্ছা ৰা আভোগং ৰা অকত্ৰা অন্তোগব্ভে ৰা অসংৰুতদ্ৰারে বহি ৰা নিপজ্জন্তানং আপত্তি. গব্ভে ৰা বহি ৰা নিপজ্জনকালেপি ‘‘দ্ৰারজগ্গনং নাম মহাদ্ৰারে দ্ৰারপালস্স ভারো’’তি আভোগং কত্ৰা নিপজ্জিতুং ৰট্টতিযেৰ. লোহপাসাদাদীসু আকাসতলে নিপজ্জন্তেনাপি দ্ৰারং সংৰরিতব্বমেৰ.

অযঞ্হেত্থ সঙ্খেপো – ইদং দিৰাপটিসল্লীযনং যেন কেনচি পরিক্খিত্তে সদ্ৰারবন্ধে ঠানে কথিতং. তস্মা অব্ভোকাসে ৰা রুক্খমূলে ৰা মণ্ডপে ৰা যত্থ কত্থচি সদ্ৰারবন্ধে নিপজ্জন্তেন দ্ৰারং সংৰরিত্ৰাৰ নিপজ্জিতব্বং. সচে মহাপরিৰেণং হোতি, মহাবোধিযঙ্গণলোহপাসাদঙ্গণসদিসং বহূনং ওসরণট্ঠানং, যত্থ দ্ৰারং সংৰুতম্পি সংৰুতট্ঠানে ন তিট্ঠতি, দ্ৰারং অলভন্তা পাকারং আরুহিত্ৰাপি ৰিচরন্তি, তত্থ সংৰরণকিচ্চং নত্থি. রত্তিং দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা নিপন্নো অরুণে উগ্গতে উট্ঠহতি, অনাপত্তি. সচে পবুজ্ঝিত্ৰা পুন সুপতি, আপত্তি. যো পন ‘‘অরুণে উগ্গতে ৰুট্ঠহিস্সামী’’তি পরিচ্ছিন্দিত্ৰাৰ দ্ৰারং অসংৰরিত্ৰা রত্তিং নিপজ্জতি, যথাপরিচ্ছেদমেৰ চ ন ৰুট্ঠাতি, তস্স আপত্তিযেৰ. মহাপচ্চরিযং পন ‘‘এৰং নিপজ্জন্তো অনাদরিযদুক্কটাপি ন মুচ্চতী’’তি ৰুত্তং.

যো পন বহুদেৰ রত্তিং জগ্গিত্ৰা অদ্ধানং ৰা গন্ত্ৰা দিৰা কিলন্তরূপো মঞ্চে নিসিন্নো পাদে ভূমিতো অমোচেত্ৰাৰ নিদ্দাৰসেন নিপজ্জতি, তস্স অনাপত্তি. সচে ওক্কন্তনিদ্দো অজানন্তোপি পাদে মঞ্চকং আরোপেতি, আপত্তিযেৰ. নিসীদিত্ৰা অপস্সায সুপন্তস্স অনাপত্তি. যোপি চ ‘‘নিদ্দং ৰিনোদেস্সামী’’তি চঙ্কমন্তো পতিত্ৰা সহসাৰ ৰুট্ঠাতি, তস্সাপি অনাপত্তি. যো পন পতিত্ৰা তত্থেৰ সযতি, ন ৰুট্ঠাতি, তস্স আপত্তি.

কো মুচ্চতি, কো ন মুচ্চতীতি? মহাপচ্চরিযং তাৰ ‘‘একভঙ্গেন নিপন্নকোযেৰ মুচ্চতি. পাদে পন ভূমিতো মোচেত্ৰা নিপন্নো যক্খগহিতকোপি ৰিসঞ্ঞীভূতোপি ন মুচ্চতী’’তি ৰুত্তং. কুরুন্দট্ঠকথাযং পন ‘‘বন্ধিত্ৰা নিপজ্জাপিতোৰ মুচ্চতী’’তি ৰুত্তং. মহাঅট্ঠকথাযং পন ‘‘যো চঙ্কমন্তো মুচ্চিত্ৰা পতিতো তত্থেৰ সুপতি, তস্সাপি অৰিসযত্তা আপত্তি ন দিস্সতি. আচরিযা পন এৰং ন কথযন্তি. তস্মা আপত্তিযেৰাতি মহাপদুমত্থেরেন ৰুত্তং. দ্ৰে পন জনা আপত্তিতো মুচ্চন্তিযেৰ, যো চ যক্খগহিতকো, যো চ বন্ধিত্ৰা নিপজ্জাপিতো’’তি.

৭৮. ভারুকচ্ছকৰত্থুম্হি অনাপত্তি সুপিনন্তেনাতি যস্মা সুপিনন্তে অৰিসযত্তা এৰং হোতি, তস্মা উপালিত্থেরো ভগৰতা অৰিনিচ্ছিতপুব্বম্পি ইমং ৰত্থুং নযগ্গাহেন ৰিনিচ্ছিনি. ভগৰাপি চ সুত্ৰা ‘‘সুকথিতং, ভিক্খৰে, উপালিনা; অপদে পদং করোন্তো ৰিয, আকাসে পদং দস্সেন্তো ৰিয উপালি ইমং পঞ্হং কথেসী’’তি ৰত্ৰা থেরং এতদগ্গে ঠপেসি – ‘‘এতদগ্গং, ভিক্খৰে, মম সাৰকানং ভিক্খূনং ৰিনযধরানং যদিদং উপালী’’তি (অ. নি. ১.২১৯, ২২৮). ইতো পরানি সুপব্বাদীনি ৰত্থূনি উত্তানত্থানেৰ.

৮০. ভিক্খুনীসম্পযোজনাদীসু তে লিচ্ছৰিকুমারকা খিড্ডাপসুতা অত্তনো অনাচারেন এৰং অকংসু. ততো পট্ঠায চ লিচ্ছৰীনং ৰিনাসো এৰ উদপাদি.

৮২. ৰুড্ঢপব্বজিতৰত্থুম্হি দস্সনং অগমাসীতি অনুকম্পায ‘‘তং দক্খিস্সামী’’তি গেহং অগমাসি. অথস্স সা অত্তনো চ দারকানঞ্চ নানপ্পকারেহি অনাথভাৰং সংৰণ্ণেসি. অনপেক্খঞ্চ নং ঞত্ৰা কুপিতা ‘‘এহি ৰিব্ভমাহী’’তি বলক্কারেন অগ্গহেসি. সো অত্তানং মোচেতুং পটিক্কমন্তো জরাদুব্বলতায উত্তানো পরিপতি. ততো সা অত্তনো মনং অকাসি. সো পন ভিক্খু অনাগামী সমুচ্ছিন্নকামরাগো তস্মা ন সাদিযীতি.

৮৩. মিগপোতকৰত্থু উত্তানত্থমেৰাতি.

ৰিনীতৰত্থু নিট্ঠিতং.

সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায

পঠমপারাজিকৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

তত্রিদং সমন্তপাসাদিকায সমন্তপাসাদিকত্তস্মিং –

আচরিযপরম্পরতো, নিদানৰত্থুপ্পভেদদীপনতো;

পরসমযৰিৰজ্জনতো, সকসমযৰিসুদ্ধিতো চেৰ.

ব্যঞ্জনপরিসোধনতো, পদত্থতো পাল়িযোজনক্কমতো;

সিক্খাপদনিচ্ছযতো, ৰিভঙ্গনযভেদদস্সনতো.

সম্পস্সতং ন দিস্সতি, কিঞ্চি অপাসাদিকং যতো এত্থ;

ৰিঞ্ঞূনমযং তস্মা, সমন্তপাসাদিকাত্ৰেৰ.

সংৰণ্ণনা পৰত্তা, ৰিনযস্স ৰিনেয্যদমনকুসলেন;

ৰুত্তস্স লোকনাথেন, লোকমনুকম্পমানেনাতি.

পঠমপারাজিকৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

২. দুতিযপারাজিকং

দুতিযং অদুতিযেন, যং জিনেন পকাসিতং;

পারাজিকং তস্স দানি, পত্তো সংৰণ্ণনাক্কমো.

যস্মা তস্মা সুৰিঞ্ঞেয্যং, যং পুব্বে চ পকাসিতং;

তং সব্বং ৰজ্জযিত্ৰান, হোতি সংৰণ্ণনা অযং.

ধনিযৰত্থুৰণ্ণনা

৮৪. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি গিজ্ঝকূটে পব্বতেতি তত্থ রাজগহেতি এৰংনামকে নগরে, তঞ্হি মন্ধাতু-মহাগোৰিন্দাদীহি পরিগ্গহিতত্তা ‘‘রাজগহ’’ন্তি ৰুচ্চতি. অঞ্ঞেপেত্থ পকারে ৰণ্ণযন্তি. কিং তেহি! নামমেতং তস্স নগরস্স. তং পনেতং বুদ্ধকালে চ চক্কৰত্তিকালে চ নগরং হোতি. সেসকালে সুঞ্ঞং হোতি যক্খপরিগ্গহিতং, তেসং ৰসন্তৰনং হুত্ৰা তিট্ঠতি. এৰং গোচরগামং দস্সেত্ৰা নিৰাসনট্ঠানমাহ – গিজ্ঝকূটে পব্বতেতি. সো চ গিজ্ঝা তস্স কূটেসু ৰসিংসু, গিজ্ঝসদিসানি ৰা তস্স কূটানি; তস্মা গিজ্ঝকূটোতি ৰুচ্চতীতি ৰেদিতব্বো.

সম্বহুলাতি ৰিনযপরিযাযেন তযো জনা সম্বহুলাতি ৰুচ্চন্তি, ততো পরং সঙ্ঘো. সুত্তন্তপরিযাযেন তযো তযো এৰ, ততো পট্ঠায সম্বহুলা. ইধ পন তে সুত্তন্তপরিযাযেন সম্বহুলাতি ৰেদিতব্বা. সন্দিট্ঠাতি নাতিৰিস্সাসিকা ন দল়্হমিত্তা; তত্থ তত্থ সঙ্গম্ম দিট্ঠত্তা হি তে সন্দিট্ঠাতি ৰুচ্চন্তি. সম্ভত্তাতি অতিৰিস্সাসিকা দল়্হমিত্তা; তে হি সুট্ঠু ভত্তা ভজমানা একসম্ভোগপরিভোগাতি কত্ৰা ‘‘সম্ভত্তা’’তি ৰুচ্চন্তি. ইসিগিলিপস্সেতি ইসিগিলি নাম পব্বতো, তস্স পস্সে. পুব্বে কির পঞ্চসতমত্তা পচ্চেকবুদ্ধা কাসিকোসলাদীসু জনপদেসু পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং তস্মিং পব্বতে সন্নিপতিত্ৰা সমাপত্তিযা ৰীতিনামেন্তি. মনুস্সা তে পৰিসন্তেৰ পস্সন্তি ন নিক্খমন্তে. ততো আহংসু – ‘‘অযং পব্বতো ইমে ইসযো গিলতী’’তি. তদুপাদায তস্স ‘‘ইসিগিলি’’ত্ৰেৰ সমঞ্ঞা উদপাদি, তস্স পস্সে পব্বতপাদে.

তিণকুটিযো করিত্ৰাতি তিণচ্ছদনা সদ্ৰারবন্ধা কুটিযো কত্ৰা. ৰস্সং উপগচ্ছন্তেন হি নালকপটিপদং পটিপন্নেনাপি পঞ্চন্নং ছদনানং অঞ্ঞতরেন ছন্নেযেৰ সদ্ৰারবন্ধে সেনাসনে উপগন্তব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘ন, ভিক্খৰে, অসেনাসনিকেন ৰস্সং উপগন্তব্বং. যো উপগচ্ছেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ২০৪). তস্মা ৰস্সকালে সচে সেনাসনং লভতি, ইচ্চেতং কুসলং; নো চে লভতি, হত্থকম্মং পরিযেসিত্ৰাপি কাতব্বং. হত্থকম্মং অলভন্তেন সামম্পি কাতব্বং. ন ত্ৰেৰ অসেনাসনিকেন ৰস্সং উপগন্তব্বং. অযমনুধম্মতা. তস্মা তে ভিক্খূ তিণকুটিযো করিত্ৰা রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানাদীনি পরিচ্ছিন্দিত্ৰা কতিকৰত্তানি চ খন্ধকৰত্তানি চ অধিট্ঠায তীসু সিক্খাসু সিক্খমানা ৰস্সং উপগচ্ছিংসু.

আযস্মাপি ধনিযোতি ন কেৰলং তে থেরাৰ ইমস্স সিক্খাপদস্স আদিকম্মিকো আযস্মা ধনিযোপি. কুম্ভকারপুত্তোতি কুম্ভকারস্স পুত্তো; তস্স হি নামং ধনিযো, পিতা কুম্ভকারো, তেন ৰুত্তং – ‘‘ধনিযো কুম্ভকারপুত্তো’’তি. ৰস্সং উপগচ্ছীতি তেহি থেরেহি সদ্ধিং একট্ঠানেযেৰ তিণকুটিকং করিত্ৰা ৰস্সং উপগচ্ছি. ৰস্সংৰুত্থাতি পুরিমিকায উপগতা মহাপৰারণায পৰারিতা পাটিপদদিৰসতো পট্ঠায ‘‘ৰুত্থৰস্সা’’তি ৰুচ্চন্তি. এৰং ৰস্সংৰুত্থা হুত্ৰা.

তিণকুটিযো ভিন্দিত্ৰাতি ন দণ্ডমুগ্গরাদীহি চুণ্ণৰিচুণ্ণং কত্ৰা, ৰত্তসীসেন পন তিণঞ্চ দারুৰল্লি-আদীনি চ ওরোপেত্ৰাতি অত্থো. যেন হি ৰিহারপচ্চন্তে কুটি কতা হোতি, তেন সচে আৰাসিকা ভিক্খূ হোন্তি, তে আপুচ্ছিতব্বা. ‘‘সচে ইমং কুটিং পটিজগ্গিত্ৰা কোচি ৰসিতুং উস্সহতি, তস্স দেথা’’তি ৰত্ৰা পক্কমিতব্বং. যেন অরঞ্ঞে ৰা কতা হোতি, পটিজগ্গনকং ৰা ন লভতি, তেন ‘‘অঞ্ঞেসম্পি পরিভোগং ভৰিস্সতী’’তি পটিসামেত্ৰা গন্তব্বং. তে পন ভিক্খূ অরঞ্ঞে কুটিযো কত্ৰা পটিজগ্গনকং অলভন্তা তিণঞ্চ কট্ঠঞ্চ পটিসামেত্ৰা সঙ্গোপেত্ৰাতি অত্থো. যথা চ ঠপিতং তং উপচিকাহি ন খজ্জতি, অনোৰস্সকঞ্চ হোতি, তথা ঠপেত্ৰা ‘‘ইদং ঠানং আগন্ত্ৰা ৰসিতুকামানং সব্রহ্মচারীনং উপকারায ভৰিস্সতী’’তি গমিযৰত্তং পূরেত্ৰা.

জনপদচারিকং পক্কমিংসূতি অত্তনো অত্তনো চিত্তানুকূলং জনপদং অগমংসু. আযস্মা পন ধনিযো কুম্ভকারপুত্তো তত্থেৰ ৰস্সং ৰসীতিআদি উত্তানত্থমেৰ. যাৰততিযকন্তি যাৰততিযৰারং. অনৰযোতি অনুঅৰযো, সন্ধিৰসেন উকারলোপো. অনু অনু অৰযো, যং যং কুম্ভকারেহি কত্তব্বং নাম অত্থি, সব্বত্থ অনূনো পরিপুণ্ণসিপ্পোতি অত্থো. সকেতি অত্তনো সন্তকে. আচরিযকেতি আচরিযকম্মে. কুম্ভকারকম্মেতি কুম্ভকারানং কম্মে; কুম্ভকারেহি কত্তব্বকম্মেতি অত্থো. এতেন সকং আচরিযকং সরূপতো দস্সিতং হোতি. পরিযোদাতসিপ্পোতি পরিসুদ্ধসিপ্পো. অনৰযত্তেপি সতি অঞ্ঞেহি অসদিসসিপ্পোতি ৰুত্তং হোতি.

সব্বমত্তিকামযন্তি পিট্ঠসঙ্ঘাটককৰাটসূচিঘটিকৰাতপানকৰাটমত্তং ঠপেত্ৰা অৰসেসং ভিত্তিছদনিট্ঠকথম্ভাদিভেদং সব্বং গেহসম্ভারং মত্তিকামযমেৰ কত্ৰাতি অত্থো. তিণঞ্চ কট্ঠঞ্চ গোমযঞ্চ সঙ্কড্ঢিত্ৰা তং কুটিকং পচীতি তং সব্বমত্তিকামযং কত্ৰা পাণিকায ঘংসিত্ৰা সুক্খাপেত্ৰা তেলতম্বমত্তিকায পরিমজ্জিত্ৰা অন্তো চ বহি চ তিণাদীহি পূরেত্ৰা যথা পক্কা সুপক্কা হোতি, এৰং পচি. এৰং পক্কা চ পন সা অহোসি কুটিকা. অভিরূপাতি সুরূপা. পাসাদিকাতি পসাদজনিকা. লোহিতিকাতি লোহিতৰণ্ণা. কিঙ্কণিকসদ্দোতি কিঙ্কণিকজালস্স সদ্দো. যথা কির নানারতনেহি কতস্স কিঙ্কণিকজালস্স সদ্দো হোতি, এৰং তস্সা কুটিকায ৰাতপানন্তরিকাদীহি পৰিট্ঠেন ৰাতেন সমাহতায সদ্দো অহোসি. এতেনস্সা অন্তো চ বহি চ সুপক্কভাৰো দস্সিতো হোতি. মহাঅট্ঠকথাযং পন ‘‘কিঙ্কণিকা’’তি কংসভাজনং, তস্মা যথা অভিহতস্স কংসভাজনস্স সদ্দো, এৰমস্সা ৰাতপ্পহতায সদ্দো অহোসী’’তি ৰুত্তং.

৮৫. কিং এতং, ভিক্খৰেতি এত্থ জানন্তোৰ ভগৰা কথাসমুট্ঠাপনত্থং পুচ্ছি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুন্তি সব্বমত্তিকামযায কুটিকায করণভাৰং আদিতো পট্ঠায ভগৰতো আরোচেসুং. কথঞ্হি নাম সো, ভিক্খৰে…পে… কুটিকং করিস্সতীতি ইদং অতীতত্থে অনাগতৰচনং; অকাসীতি ৰুত্তং হোতি. তস্স লক্খণং সদ্দসত্থতো পরিযেসিতব্বং. ন হি নাম, ভিক্খৰে, তস্স মোঘপুরিসস্স পাণেসু অনুদ্দযা অনুকম্পা অৰিহেসা ভৰিস্সতীতি এত্থ অনুদ্দযাতি অনুরক্খণা; এতেন মেত্তাপুব্বভাগং দস্সেতি. অনুকম্পাতি পরদুক্খেন চিত্তকম্পনা. অৰিহেসাতি অৰিহিংসনা; এতেহি করুণাপুব্বভাগং দস্সেতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – ‘‘ভিক্খৰে, তস্স মোঘপুরিসস্স পথৰীখণনচিক্খল্লমদ্দনঅগ্গিদানেসু বহূ খুদ্দানুখুদ্দকে পাণে ব্যাবাধেন্তস্স ৰিনাসেন্তস্স তেসু পাণেসু মেত্তাকরুণানং পুব্বভাগমত্তাপি অনুদ্দযা অনুকম্পা অৰিহেসা ন হি নাম ভৰিস্সতি অপ্পমত্তকাপি নাম ন ভৰিস্সতী’’তি. মা পচ্ছিমা জনতা পাণেসু পাতব্যতং আপজ্জীতি পচ্ছিমো জনসমূহো পাণেসু পাতব্যভাৰং মা আপজ্জি. ‘‘বুদ্ধকালেপি ভিক্খূহি এৰং কতং, ঈদিসেসু ঠানেসু পাণাতিপাতং করোন্তানং নত্থি দোসো’’তি মঞ্ঞিত্ৰা ইমস্স দিট্ঠানুগতিং আপজ্জমানা পচ্ছিমা জনতা মা পাণেসু পাতব্যে ঘংসিতব্বে এৰং মঞ্ঞীতি ৰুত্তং হোতি.

এৰং ধনিযং গরহিত্ৰা ন চ, ভিক্খৰে, সব্বমত্তিকামযা কুটিকা কাতব্বাতি আযতিং তাদিসায কুটিকায করণং পটিক্খিপি; পটিক্খিপিত্ৰা চ ‘‘যো করেয্য আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি সব্বমত্তিকামযকুটিকাকরণে আপত্তিং ঠপেসি. তস্মা যোপি পথৰীখণনাদিনা পাণেসু পাতব্যতং অনাপজ্জন্তো তাদিসং কুটিকং করোতি, সোপি দুক্কটং আপজ্জতি. পথৰীখণনাদীহি পন পাণেসু পাতব্যতং আপজ্জন্তো যং যং ৰত্থুং ৰীতিক্কমতি, তত্থ তত্থ ৰুত্তমেৰ আপত্তিং আপজ্জতি. ধনিযত্থেরস্স আদিকম্মিকত্তা অনাপত্তি. সেসানং সিক্খাপদং অতিক্কমিত্ৰা করোন্তানম্পি কতং লভিত্ৰা তত্থ ৰসন্তানম্পি দুক্কটমেৰ. দব্বসম্ভারমিস্সকা পন যথা ৰা তথা ৰা মিস্সা হোতু, ৰট্টতি. সুদ্ধমত্তিকামযাৰ ন ৰট্টতি. সাপি ইট্ঠকাহি গিঞ্জকাৰসথসঙ্খেপেন কতা ৰট্টতি. এৰং ভন্তেতি খো…পে… তং কুটিং ভিন্দিংসূতি ভগৰতো ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা কট্ঠেহি চ পাসাণেহি চ তং কুটিকং ৰিকিরন্তা ভিন্দিংসু.

অথ খো আযস্মা ধনিযোতিআদিম্হি অযং সঙ্খেপত্থো – ধনিযো একপস্সে দিৰাৰিহারং নিসিন্নো তেন সদ্দেন আগন্ত্ৰা তে ভিক্খূ ‘‘কিস্স মে তুম্হে, আৰুসো, কুটিং ভিন্দথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ভগৰা ভেদাপেতী’’তি সুত্ৰা সুব্বচতায সম্পটিচ্ছি.

কস্মা পন ভগৰা ইমিনা অতিমহন্তেন উস্সাহেন অত্তনো ৰসনত্থং কতং কুটিকং ভেদাপেসি, ননু এতস্সেত্থ ৰযকম্মম্পি অত্থীতি? কিঞ্চাপি অত্থি, অথ খো নং ভগৰা অকপ্পিযাতি ভিন্দাপেসি, তিত্থিযধজোতি ভিন্দাপেসি. অযমেত্থ ৰিনিচ্ছযো. অট্ঠকথাযং পন অঞ্ঞানিপি কারণানি ৰুত্তানি – সত্তানুদ্দযায, পত্তচীৰরগুত্তত্থায, সেনাসনবাহুল্লপঅসেধনাযাতিআদীনি. তস্মা ইদানিপি যো ভিক্খু বহুস্সুতো ৰিনযঞ্ঞূ অঞ্ঞং ভিক্খুং অকপ্পিযং পরিক্খারং গহেত্ৰা ৰিচরন্তং দিস্ৰা তং ছিন্দাপেয্য ৰা ভিন্দাপেয্য ৰা অনুপৰজ্জো, সো নেৰ চোদেতব্বো ন সারেতব্বো; ন তং লব্ভা ৰত্তুং ‘‘মম পরিক্খারো তযা নাসিতো, তং মে দেহী’’তি.

পাল়িমুত্তকৰিনিচ্ছযো

তত্রাযং পাল়িমুত্তকো কপ্পিযাকপ্পিযপরিক্খারৰিনিচ্ছযো – কেচি তালপণ্ণচ্ছত্তং অন্তো ৰা বহি ৰা পঞ্চৰণ্ণেন সুত্তেন সিব্বন্তা ৰণ্ণমট্ঠং করোন্তি, তং ন ৰট্টতি. একৰণ্ণেন পন নীলেন ৰা পীতকেন ৰা যেন কেনচি সুত্তেন অন্তো ৰা বহি ৰা সিব্বিতুং ছত্তদণ্ডগ্গাহকং সলাকপঞ্জরং ৰা ৰিনন্ধিতুং ৰট্টতি. তঞ্চ খো থিরকরণত্থং, ন ৰণ্ণমট্ঠত্থায. ছত্তপণ্ণকেসু মকরদন্তকং ৰা অড্ঢচন্দকং ৰা ছিন্দিতুং ন ৰট্টতি. ছত্তদণ্ডে গেহথম্ভেসু ৰিয ঘটকো ৰা ৰাল়রূপকং ৰা ন ৰট্টতি. সচেপি সব্বত্থ আরগ্গেন লেখা দিন্না হোতি, সাপি ন ৰট্টতি. ঘটকম্পি ৰাল়রূপম্পি ভিন্দিত্ৰা ধারেতব্বং. লেখাপি ঘংসিত্ৰা ৰা অপনেতব্বা, সুত্তকেন ৰা দণ্ডো ৰেঠেতব্বো. দণ্ডবুন্দে পন অহিচ্ছত্তকসণ্ঠানং ৰট্টতি. ৰাতপ্পহারেন অচলনত্থং ছত্তমণ্ডলিকং রজ্জুকেহি গাহেত্ৰা দণ্ডে বন্ধন্তি, তস্মিং বন্ধনট্ঠানে ৰলযমিৰ উক্কিরিত্ৰা লেখং ঠপেন্তি, সা ৰট্টতি.

চীৰরমণ্ডনত্থায নানাসুত্তকেহি সতপদীসদিসং সিব্বন্তা আগন্তুকপট্টং ঠপেন্তি, অঞ্ঞম্পি যংকিঞ্চি সূচিকম্মৰিকারং করোন্তি, পট্টমুখে ৰা পরিযন্তে ৰা ৰেণিং ৰা সঙ্খলিকং ৰা, এৰমাদি সব্বং ন ৰট্টতি, পকতিসূচিকম্মমেৰ ৰট্টতি. গণ্ঠিকপট্টকঞ্চ পাসকপট্টঞ্চ অট্ঠকোণম্পি সোল়সকোণম্পি করোন্তি, তত্থ অগ্ঘিযগযমুগ্গরাদীনি দস্সেন্তি, কক্কটক্খীনি উক্কিরন্তি, সব্বং ন ৰট্টতি, চতুকোণমেৰ ৰট্টতি. কোণসুত্তপিল়কা চ চীৰরে রত্তে দুৰিঞ্ঞেয্যরূপা ৰট্টন্তি. কঞ্জিকপিট্ঠখলিআদীসু চীৰরং পক্খিপিতুং ন ৰট্টতি. চীৰরকম্মকালে পন হত্থমলসূচিমলাদীনং ধোৰনত্থং কিলিট্ঠকালে চ ধোৰনত্থং ৰট্টতি. গন্ধং ৰা লাখং ৰা তেলং ৰা রজনে পক্খিপিতুং ন ৰট্টতি.

চীৰরং রজিত্ৰা সঙ্খেন ৰা মণিনা ৰা যেন কেনচি ন ঘট্টেতব্বং. ভূমিযং জাণুকানি নিহন্ত্ৰা হত্থেহি গহেত্ৰা দোণিযম্পি ন ঘংসিতব্বং. দোণিযং ৰা ফলকে ৰা ঠপেত্ৰা অন্তে গাহাপেত্ৰা হত্থেহি পহরিতুং পন ৰট্টতি; তম্পি মুট্ঠিনা ন কাতব্বং. পোরাণকত্থেরা পন দোণিযম্পি ন ঠপেসুং. একো গহেত্ৰা তিট্ঠতি; অপরো হত্থে কত্ৰা হত্থেন পহরতি. চীৰরস্স কণ্ণসুত্তকং ন ৰট্টতি, রজিতকালে ছিন্দিতব্বং. যং পন ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, কণ্ণসুত্তক’’ন্তি (মহাৰ. ৩৪৪) এৰং অনুঞ্ঞাতং, তং অনুৰাতে পাসকং কত্ৰা বন্ধিতব্বং রজনকালে লগ্গনত্থায. গণ্ঠিকেপি সোভাকরণত্থং লেখা ৰা পিল়কা ৰা ন ৰট্টতি, নাসেত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বং.

পত্তে ৰা থালকে ৰা আরগ্গেন লেখং করোন্তি, অন্তো ৰা বহি ৰা ন ৰট্টতি. পত্তং ভমং আরোপেত্ৰা মজ্জিত্ৰা পচন্তি – ‘‘মণিৰণ্ণং করিস্সামা’’তি, ন ৰট্টতি; তেলৰণ্ণো পন ৰট্টতি. পত্তমণ্ডলে ভিত্তিকম্মং ন ৰট্টতি, মকরদন্তকং পন ৰট্টতি.

ধমকরণছত্তকস্স উপরি ৰা হেট্ঠা ৰা ধমকরণকুচ্ছিযং ৰা লেখা ন ৰট্টতি, ছত্তমুখৰট্টিযং পনস্স লেখা ৰট্টতি.

কাযবন্ধনস্স সোভনত্থং তহিং তহিং দিগুণং সুত্তং কোট্টেন্তি, কক্কটচ্ছীনি উট্ঠপেন্তি, ন ৰট্টতি. উভোসু পন অন্তেসু দসামুখস্স থিরভাৰায দিগুণং কোট্টেতুং ৰট্টতি. দসামুখে পন ঘটকং ৰা মকরমুখং ৰা দেড্ডুভসীসং ৰা যংকিঞ্চি ৰিকাররূপং কাতুং ন ৰট্টতি. তত্থ তত্থ অচ্ছীনি দস্সেত্ৰা মালাকম্মলতাকম্মাদীনি ৰা কত্ৰা কোট্টিতকাযবন্ধনম্পি ন ৰট্টতি. উজুকমেৰ পন মচ্ছকণ্টকং ৰা খজ্জুরিপত্তকং ৰা মট্ঠপট্টিকং ৰা কত্ৰা কোট্টিতুং ৰট্টতি. কাযবন্ধনস্স দসা একা ৰট্টতি, দ্ৰে তীণি চত্তারিপি ৰট্টন্তি; ততো পরং ন ৰট্টন্তি. রজ্জুককাযবন্ধনং একমেৰ ৰট্টতি. পামঙ্গসণ্ঠানং পন একম্পি ন ৰট্টতি. দসা পন পামঙ্গসণ্ঠানাপি ৰট্টতি. বহুরজ্জুকে একতো কত্ৰা একেন নিরন্তরং ৰেঠেত্ৰা কতং বহুরজ্জুকন্তি ন ৰত্তব্বং, তং ৰট্টতি.

কাযবন্ধনৰিধে অট্ঠমঙ্গলাদিকং যংকিঞ্চি ৰিকাররূপং ন ৰট্টতি, পরিচ্ছেদলেখামত্তং ৰট্টতি. ৰিধকস্স উভোসু অন্তেসু থিরকরণত্থায ঘটকং করোন্তি, অযম্পি ৰট্টতি.

অঞ্জনিযং ইত্থিপুরিসচতুপ্পদসকুণরূপং ৰা মালাকম্ম-লতাকম্মমকরদন্তক-গোমুত্তকঅড্ঢচন্দকাদিভেদং ৰা ৰিকাররূপং ন ৰট্টতি. ঘংসিত্ৰা ৰা ছিন্দিত্ৰা ৰা যথা ৰা ন পঞ্ঞাযতি, তথা সুত্তেন ৰেঠেত্ৰা ৰল়ঞ্জেতব্বা. উজুকমেৰ পন চতুরংসা ৰা অট্ঠংসা ৰা সোল়সংসা ৰা অঞ্জনী ৰট্টতি. হেট্ঠতো পিস্সা দ্ৰে ৰা তিস্সো ৰা ৰট্টলেখাযো ৰট্টন্তি. গীৰাযম্পিস্সা পিধানকবন্ধনত্থং একা ৰট্টলেখা ৰট্টতি.

অঞ্জনিসলাকাযপি ৰণ্ণমট্ঠকম্মং ন ৰট্টতি. অঞ্জনিত্থৰিকাযম্পি যংকিঞ্চি নানাৰণ্ণেন সুত্তেন ৰণ্ণমট্ঠকম্মং ন ৰট্টতি. এসেৰ নযো কুঞ্চিকাকোসকেপি. কুঞ্চিকায ৰণ্ণমট্ঠকম্মং ন ৰট্টতি, তথা সিপাটিকাযং. একৰণ্ণসুত্তেন পনেত্থ যেন কেনচি সিব্বিতুং ৰট্টতি.

আরকণ্টকেপি ৰট্টমণিকং ৰা অঞ্ঞং ৰা ৰণ্ণমট্ঠং ন ৰট্টতি. গীৰাযং পন পরিচ্ছেদলেখা ৰট্টতি. পিপ্ফলিকেপি মণিকং ৰা পিল়কং ৰা যংকিঞ্চি উট্ঠপেতুং ন ৰট্টতি. দণ্ডকে পন পরিচ্ছেদলেখা ৰট্টতি. নখচ্ছেদনং ৰলিতকংযেৰ করোন্তি, তস্মা তং ৰট্টতি. উত্তরারণিযং ৰা অধরারণিযং ৰা অরণিধনুকে ৰা উপরিপেল্লনদণ্ডকে ৰা মালাকম্মাদিকং যংকিঞ্চি ৰণ্ণমট্ঠং ন ৰট্টতি, পেল্লনদণ্ডকস্স পন ৰেমজ্ঝে মণ্ডলং হোতি, তত্থ পরিচ্ছেদলেখামত্তং ৰট্টতি. সূচিসণ্ডাসং করোন্তি, যেন সূচিং ডংসাপেত্ৰা ঘংসন্তি, তত্থ মকরমুখাদিকং যংকিঞ্চি ৰণ্ণমট্ঠং ন ৰট্টতি, সূচিডংসনত্থং পন মুখমত্তং হোতি, তং ৰট্টতি.

দন্তকট্ঠচ্ছেদনৰাসিযম্পি যংকিঞ্চি ৰণ্ণমট্ঠং ন ৰট্টতি, উজুকমেৰ কপ্পিযলোহেন উভোসু ৰা পস্সেসু চতুরংসং ৰা অট্ঠংসং ৰা বন্ধিতুং ৰট্টতি. কত্তরদণ্ডেপি যংকিঞ্চি ৰণ্ণমট্ঠং ন ৰট্টতি, হেট্ঠা একা ৰা দ্ৰে ৰা ৰট্টলেখা উপরি অহিচ্ছত্তকমকুল়মত্তঞ্চ ৰট্টতি.

তেলভাজনেসু ৰিসাণে ৰা নাল়িযং ৰা অলাবুকে ৰা আমণ্ডসারকে ৰা ঠপেত্ৰা ইত্থিরূপং পুরিসরূপঞ্চ অৰসেসং সব্বম্পি ৰণ্ণমট্ঠকম্মং ৰট্টতি.

মঞ্চপীঠে ভিসিবিম্বোহনে ভূমত্থরণে পাদপুঞ্ছনে চঙ্কমনভিসিযা সম্মুঞ্জনিযং কচৰরছড্ডনকে রজনদোণিকায পানীযউল়ুঙ্কে পানীযঘটে পাদকথলিকায ফলকপীঠকে ৰলযাধারকে দণ্ডাধারকেপত্তপিধানে তালৰণ্টে ৰীজনেতি – এতেসু সব্বং মালাকম্মাদিৰণ্ণমট্ঠকম্মং ৰট্টতি. সেনাসনে পন দ্ৰারকৰাটৰাতপানকৰাটাদীসু সব্বরতনমযম্পি ৰণ্ণমট্ঠকম্মং ৰট্টতি.

সেনাসনে কিঞ্চি পটিসেধেতব্বং নত্থি, অঞ্ঞত্র ৰিরুদ্ধসেনাসনা. ৰিরুদ্ধসেনাসনং নাম অঞ্ঞেসং সীমায রাজৰল্লভেহি কতসেনাসনং ৰুচ্চতি, তস্মা যে তাদিসং সেনাসনং করোন্তি, তে ৰত্তব্বা – ‘‘মা অম্হাকং সীমায সেনাসনং করোথা’’তি. অনাদিযিত্ৰা করোন্তিযেৰ, পুনপি ৰত্তব্বা – ‘‘মা এৰং অকত্থ, মা অম্হাকং উপোসথপৰারণানং অন্তরাযমকত্থ, মা সামগ্গিং ভিন্দিত্থ, তুম্হাকং সেনাসনং কতম্পি কতট্ঠানে ন ঠস্সতী’’তি. সচে বলক্কারেন করোন্তিযেৰ, যদা তেসং লজ্জিপরিসা উস্সন্না হোতি, সক্কা চ হোতি লদ্ধুং ধম্মিকো ৰিনিচ্ছযো, তদা তেসং পেসেতব্বং – ‘‘তুম্হাকং আৰাসং হরথা’’তি. সচে যাৰ ততিযং পেসিতে হরন্তি, সাধু; নো চে হরন্তি, ঠপেত্ৰা বোধিঞ্চ চেতিযঞ্চ অৰসেসসেনাসনানি ভিন্দিতব্বানি, নো চ খো অপরিভোগং করোন্তেহি, পটিপাটিযা পন ছদন-গোপানসী-ইট্ঠকাদীনি অপনেত্ৰা তেসং পেসেতব্বং – ‘‘তুম্হাকং দব্বসম্ভারে হরথা’’তি. সচে হরন্তি, সাধু; নো চে হরন্তি, অথ তেসু দব্বসম্ভারেসু হিমৰস্সৰাতাতপাদীহি পূতিভূতেসু ৰা চোরেহি ৰা হটেসু অগ্গিনা ৰা দড্ঢেসু সীমসামিকা ভিক্খূ অনুপৰজ্জা, ন লব্ভা চোদেতুং ‘‘তুম্হেহি অম্হাকং দব্বসম্ভারা নাসিতা’’তি ৰা ‘‘তুম্হাকং গীৰা’’তি ৰা. যং পন সীমসামিকেহি ভিক্খূহি কতং, তং সুকতমেৰ হোতীতি.

পাল়িমুত্তকৰিনিচ্ছযো নিট্ঠিতো.

৮৬. এৰং ভিন্নায পন কুটিকায ধনিযস্স পরিৰিতক্কঞ্চ পুন কুটিকরণত্থায উস্সাহঞ্চ দস্সেতুং ‘‘অথ খো আযস্মতো’’তিআদি ৰুত্তং. তত্থ দারুগহে গণকোতি রঞ্ঞো দারুভণ্ডাগারে দারুগোপকো. দেৰগহদারূনীতি দেৰেন গহিতদারূনি. রাজপটিগ্গহিতভূতানি দারূনীতি অত্থো. নগরপটিসঙ্খারিকানীতি নগরস্স পটিসঙ্খারূপকরণানি. আপদত্থায নিক্খিত্তানীতি অগ্গিদাহেন ৰা পুরাণভাৰেন ৰা পটিরাজূপরুন্ধনাদিনা ৰা গোপুরট্টালকরাজন্তেপুরহত্থিসালাদীনং ৰিপত্তি আপদাতি ৰুচ্চতি. তদত্থং নিক্খিত্তানীতি ৰুত্তং হোতি. খণ্ডাখণ্ডিকং ছেদাপেত্ৰাতি অত্তনো কুটিযা পমাণং সল্লক্খেত্ৰা কিঞ্চি অগ্গে কিঞ্চি মজ্ঝে কিঞ্চি মূলে খণ্ডাখণ্ডং করোন্তো ছেদাপেসি.

৮৭. ৰস্সকারোতি তস্স ব্রাহ্মণস্স নামং. মগধমহামত্তোতি মগধরট্ঠে মহামত্তো, মহতিযা ইস্সরিযমত্তায সমন্নাগতো, মগধরঞ্ঞো ৰা মহামত্তো; মহাঅমচ্চোতি ৰুত্তং হোতি. অনুসঞ্ঞাযমানোতি তত্থ তত্থ গন্ত্ৰা পচ্চৰেক্খমানো. ভণেতি ইস্সরানং নীচট্ঠানিকপুরিসালপনং. বন্ধং আণাপেসীতি ব্রাহ্মণো পকতিযাপি তস্মিং ইস্সাপকতোৰ. সো রঞ্ঞো ‘‘আণাপেহী’’তি ৰচনং সুত্ৰা যস্মা ‘‘পক্কোসাপেহী’’তি রঞ্ঞো ন ৰুত্তং, তস্মা ‘‘নং হত্থেসু চ পাদেসু চ বন্ধং কত্ৰা আণাপেস্সামী’’তি বন্ধং আণাপেসি. অদ্দস খো আযস্মা ধনিযোতি কথং অদ্দস? সো কির অত্তনা লেসেন দারূনং হটভাৰং ঞত্ৰা ‘‘নিস্সংসযং এস দারূনং কারণা রাজকুলতো ৰধং ৰা বন্ধং ৰা পাপুণিস্সতি, তদা নং অহমেৰ মোচেস্সামী’’তি নিচ্চকালং তস্স পৰত্তিং সুণন্তোযেৰ ৰিচরতি. তস্মা তখণঞ্ঞেৰ গন্ত্ৰা অদ্দস. তেন ৰুত্তং – ‘‘অদ্দস খো আযস্মা ধনিযো’’তি. দারূনং কিচ্চাতি দারূনং কারণা. পুরাহং হঞ্ঞামীতি অহং পুরা হঞ্ঞামি; যাৰ অহং ন হঞ্ঞামি, তাৰ ত্ৰং এয্যাসীতি অত্থো.

৮৮. ইঙ্ঘ, ভন্তে, সরাপেহীতি এত্থ ইঙ্ঘাতি চোদনত্থে নিপাতো. পঠমাভিসিত্তোতি অভিসিত্তো হুত্ৰা পঠমং. এৰরূপিং ৰাচং ভাসিতাতি ‘‘দিন্নঞ্ঞেৰ সমণব্রাহ্মণানং তিণকট্ঠোদকং পরিভুঞ্জন্তূ’’তি ইমং এৰরূপিং ৰাচং অভিসিত্তো হুত্ৰা পঠমমেৰ যং ত্ৰং অভাসি, তং সযমেৰ ভাসিত্ৰা ইদানি সরসি, ন সরসীতি ৰুত্তং হোতি. রাজানো কির অভিসিত্তমত্তাযেৰ ধম্মভেরিং চরাপেন্তি – ‘‘দিন্নঞ্ঞেৰ সমণব্রাহ্মণানং তিণকট্ঠোদকং পরিভুঞ্জন্তূ’’তি তং সন্ধায এস ৰদতি. তেসং মযা সন্ধায ভাসিতন্তি তেসং অপ্পমত্তকেপি কুক্কুচ্চাযন্তানং সমিতবাহিতপাপানং সমণব্রাহ্মণানং তিণকট্ঠোদকহরণং সন্ধায মযা এতং ভাসিতং; ন তুম্হাদিসানন্তি অধিপ্পাযো. তঞ্চ খো অরঞ্ঞে অপরিগ্গহিতন্তি তঞ্চ তিণকট্ঠোদকং যং অরঞ্ঞে অপরিগ্গহিতং হোতি; এতং সন্ধায মযা ভাসিতন্তি দীপেতি.

লোমেন ত্ৰং মুত্তোসীতি এত্থ লোমমিৰ লোমং, কিং পন তং? পব্বজ্জালিঙ্গং. কিং ৰুত্তং হোতি? যথা নাম ধুত্তা ‘‘মংসং খাদিস্সামা’’তি মহগ্ঘলোমং এল়কং গণ্হেয্যুং. তমেনং অঞ্ঞো ৰিঞ্ঞুপুরিসো দিস্ৰা ‘‘ইমস্স এল়কস্স মংসং কহাপণমত্তং অগ্ঘতি. লোমানি পন লোমৰারে লোমৰারে অনেকে কহাপণে অগ্ঘন্তী’’তি দ্ৰে অলোমকে এল়কে দত্ৰা গণ্হেয্য. এৰং সো এল়কো ৰিঞ্ঞুপুরিসমাগম্ম লোমেন মুচ্চেয্য. এৰমেৰ ত্ৰং ইমস্স কম্মস্স কতত্তা ৰধবন্ধনারহো. যস্মা পন অরহদ্ধজো সব্ভি অৰজ্ঝরূপো, ত্ৰঞ্চ সাসনে পব্বজিতত্তা যং পব্বজ্জালিঙ্গভূতং অরহদ্ধজং ধারেসি. তস্মা ত্ৰং ইমিনা পব্বজ্জালিঙ্গলোমেন এল়কো ৰিয ৰিঞ্ঞুপুরিসমাগম্ম মুত্তোসীতি.

মনুস্সা উজ্ঝাযন্তীতি রঞ্ঞো পরিসতি ভাসমানস্স সম্মুখা চ পরম্মুখা চ সুত্ৰা তত্থ তত্থ মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি, অৰজ্ঝাযন্তি, অৰজানন্তা তং ঝাযন্তি ওলোকেন্তি লামকতো ৰা চিন্তেন্তীতি অত্থো. খিয্যন্তীতি তস্স অৰণ্ণং কথেন্তি পকাসেন্তি. ৰিপাচেন্তীতি ৰিত্থারিকং করোন্তি, সব্বত্থ পত্থরন্তি; অযঞ্চ অত্থো সদ্দসত্থানুসারেন ৰেদিতব্বো. অযং পনেত্থ যোজনা – ‘‘অলজ্জিনো ইমে সমণা সক্যপুত্তিযা’’তিআদীনি চিন্তেন্তা উজ্ঝাযন্তি. ‘‘নত্থি ইমেসং সামঞ্ঞ’’ন্তিআদীনি ভণন্তা খিয্যন্তি. ‘‘অপগতা ইমে সামঞ্ঞা’’তিআদীনি তত্থ তত্থ ৰিত্থারেন্তা ৰিপাচেন্তীতি. এতেন নযেন ইমেসং পদানং ইতো পরম্পি তত্থ তত্থ আগতপদানুরূপেন যোজনা ৰেদিতব্বা. ব্রহ্মচারিনোতি সেট্ঠচারিনো. সামঞ্ঞন্তি সমণভাৰো. ব্রহ্মঞ্ঞন্তি সেট্ঠভাৰো. সেসং উত্তানত্থমেৰ.

রঞ্ঞো দারূনীতিআদিম্হি ‘‘অদিন্নং আদিযিস্সতী’’তি অযং উজ্ঝাযনত্থো. যং পনেতং অদিন্নং আদিযি, তং দস্সেতুং ‘‘রঞ্ঞো দারূনী’’তি ৰুত্তং. ইতি ৰচনভেদে অসম্মুয্হন্তেহি অত্থো ৰেদিতব্বো. পুরাণৰোহারিকো মহামত্তোতি ভিক্খুভাৰতো পুরাণে গিহিকালে ৰিনিচ্ছযৰোহারে নিযুত্তত্তা ‘‘ৰোহারিকো’’তি সঙ্খং গতো মহাঅমচ্চো.

অথ খো ভগৰা তং ভিক্খুং এতদৰোচাতি ভগৰা সামংযেৰ লোকৰোহারম্পি জানাতি, অতীতবুদ্ধানং পঞ্ঞত্তিম্পি জানাতি – ‘‘পুব্বেপি বুদ্ধা এত্তকেন পারাজিকং পঞ্ঞপেন্তি, এত্তকেন থুল্লচ্চযং, এত্তকেন দুক্কট’’ন্তি. এৰং সন্তেপি সচে অঞ্ঞেহি লোকৰোহারৰিঞ্ঞূহি সদ্ধিং অসংসন্দিত্ৰা পাদমত্তেন পারাজিকং পঞ্ঞপেয্য, তেনস্স সিযুং ৰত্তারো ‘‘সীলসংৰরো নাম একভিক্খুস্সপি অপ্পমেয্যো অসঙ্খ্যেয্যো মহাপথৰী-সমুদ্দ-আকাসানি ৰিয অতিৰিত্থিণ্ণো, কথঞ্হি নাম ভগৰা পাদমত্তকেন নাসেসী’’তি! ততো তথাগতস্স ঞাণবলং অজানন্তা সিক্খাপদং কোপেয্যুং, পঞ্ঞত্তম্পি সিক্খাপদং যথাঠানে ন তিট্ঠেয্য. লোকৰোহারৰিঞ্ঞূহি পন সদ্ধিং সংসন্দিত্ৰা পঞ্ঞত্তে সো উপৰাদো ন হোতি. অঞ্ঞদত্থু এৰং ৰত্তারো হোন্তি – ‘‘ইমেহি নাম অগারিকাপি পাদমত্তেন চোরং হনন্তিপি বন্ধন্তিপি পব্বাজেন্তিপি. কস্মা ভগৰা পব্বজিতং ন নাসেস্সতি; যেন পরসন্তকং তিণসলাকমত্তম্পি ন গহেতব্ব’’ন্তি! তথাগতস্স চ ঞাণবলং জানিস্সন্তি. পঞ্ঞত্তম্পি চ সিক্খাপদং অকুপ্পং ভৰিস্সতি, যথাঠানে ঠস্সতি. তস্মা লোকৰোহারৰিঞ্ঞূহি সদ্ধিং সংসন্দিত্ৰা পঞ্ঞপেতুকামো সব্বাৰন্তং পরিসং অনুৰিলোকেন্তো অথ খো ভগৰা অৰিদূরে নিসিন্নং দিস্ৰা তং ভিক্খুং এতদৰোচ ‘‘কিত্তকেন খো ভিক্খু রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো চোরং গহেত্ৰা হনতি ৰা বন্ধতি ৰা পব্বাজেতি ৰা’’তি.

তত্থ মাগধোতি মগধানং ইস্সরো. সেনিযোতি সেনায সম্পন্নো. বিম্বিসারোতি তস্স নামং. পব্বাজেতি ৰাতি রট্ঠতো নিক্খামেতি. সেসমেত্থ উত্তানত্থমেৰ. পঞ্চমাসকো পাদোতি তদা রাজগহে ৰীসতিমাসকো কহাপণো হোতি, তস্মা পঞ্চমাসকো পাদো. এতেন লক্খণেন সব্বজনপদেসু কহাপণস্স চতুত্থো ভাগো ‘‘পাদো’’তি ৰেদিতব্বো. সো চ খো পোরাণস্স নীলকহাপণস্স ৰসেন, ন ইতরেসং রুদ্রদামকাদীনং. তেন হি পাদেন অতীতবুদ্ধাপি পারাজিকং পঞ্ঞপেসুং, অনাগতাপি পঞ্ঞপেস্সন্তি. সব্ববুদ্ধানঞ্হি পারাজিকৰত্থুম্হি ৰা পারাজিকে ৰা নানত্তং নত্থি. ইমানেৰ চত্তারি পারাজিকৰত্থূনি. ইমানেৰ চত্তারি পারাজিকানি. ইতো ঊনং ৰা অতিরেকং ৰা নত্থি. তস্মা ভগৰাপি ধনিযং ৰিগরহিত্ৰা পাদেনেৰ দুতিযপারাজিকং পঞ্ঞপেন্তো ‘‘যো পন ভিক্খু অদিন্নং থেয্যসঙ্খাত’’ন্তিআদিমাহ.

এৰং মূলচ্ছেজ্জৰসেন দল়্হং কত্ৰা দুতিযপারাজিকে পঞ্ঞত্তে অপরম্পি অনুপঞ্ঞত্তত্থায রজকভণ্ডিকৰত্থু উদপাদি, তস্সুপ্পত্তিদীপনত্থমেতং ৰুত্তং – ‘‘এৰঞ্চিদং ভগৰতা ভিক্খূনং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং হোতী’’তি. তস্সত্থো চ অনুপঞ্ঞত্তিসম্বন্ধো চ পঠমপারাজিকৰণ্ণনাযং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. যথা চ ইধ, এৰং ইতো পরেসু সব্বসিক্খাপদেসু. যং যং পুব্বে ৰুত্তং, তং তং সব্বং ৰজ্জেত্ৰা উপরূপরি অপুব্বমেৰ ৰণ্ণযিস্সাম. যদি হি যং যং ৰুত্তনযং, তং তং পুনপি ৰণ্ণযিস্সাম, কদা ৰণ্ণনায অন্তং গমিস্সাম! তস্মা যং যং পুব্বে ৰুত্তং, তং তং সব্বং সাধুকং উপসল্লক্খেত্ৰা তত্থ তত্থ অত্থো চ যোজনা চ ৰেদিতব্বা. অপুব্বং পন যংকিঞ্চি অনুত্তানত্থং, তং সব্বং মযমেৰ ৰণ্ণযিস্সাম.

ধনিযৰত্থুৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

৯০. রজকত্থরণং গন্ত্ৰাতি রজকতিত্থং গন্ত্ৰা; তঞ্হি যস্মা তত্থ রজকা ৰত্থানি অত্থরন্তি, তস্মা রজকত্থরণন্তি ৰুচ্চতি. রজকভণ্ডিকন্তি রজকানং ভণ্ডিকং; রজকা সাযন্হসমযে নগরং পৰিসন্তা বহূনি ৰত্থানি একেকং ভণ্ডিকং বন্ধন্তি. ততো একং ভণ্ডিকং তেসং পমাদেন অপস্সন্তানং অৰহরিত্ৰা থেনেত্ৰাতি অত্থো.

পদভাজনীযৰণ্ণনা

৯২. গামো নামাতি এৰমাদি ‘‘গামা ৰা অরঞ্ঞা ৰা’’তি এত্থ ৰুত্তস্স গামস্স চ অরঞ্ঞস্স চ পভেদদস্সনত্থং ৰুত্তং. তত্থ যস্মিং গামে একা এৰ কুটি, একং গেহং সেয্যথাপি মলযজনপদে; অযং এককুটিকো গামো নাম. এতেন নযেন অপরেপি ৰেদিতব্বা. অমনুস্সো নাম যো সব্বসো ৰা মনুস্সানং অভাৰেন যক্খপরিগ্গহভূতো; যতো ৰা মনুস্সা কেনচি কারণেন পুনপি আগন্তুকামা এৰ অপক্কন্তা. পরিক্খিত্তো নাম ইট্ঠকপাকারং আদিং কত্ৰা অন্তমসো কণ্টকসাখাহিপি পরিক্খিত্তো. গোনিসাদিনিৰিট্ঠো নাম ৰীথিসন্নিৰেসাদিৰসেন অনিৰিসিত্ৰা যথা গাৰো তত্থ তত্থ দ্ৰে তযো নিসীদন্তি, এৰং তত্থ তত্থ দ্ৰে তীণি ঘরানি কত্ৰা নিৰিট্ঠো. সত্থোতি জঙ্ঘসত্থসকটসত্থাদীসু যো কোচি. ইমস্মিঞ্চ সিক্খাপদে নিগমোপি নগরম্পি গামগ্গহণেনেৰ গহিতন্তি ৰেদিতব্বং.

গামূপচারোতিআদি অরঞ্ঞপরিচ্ছেদদস্সনত্থং ৰুত্তং. ইন্দখীলে ঠিতস্সাতি যস্স গামস্স অনুরাধপুরস্সেৰ দ্ৰে ইন্দখীলা, তস্স অব্ভন্তরিমে ইন্দখীলে ঠিতস্স; তস্স হি বাহিরো ইন্দখীলো আভিধম্মিকনযেন অরঞ্ঞসঙ্খেপং গচ্ছতি. যস্স পন একো, তস্স গামদ্ৰারবাহানং ৰেমজ্ঝে ঠিতস্স. যত্রাপি হি ইন্দখীলো নত্থি, তত্র গামদ্ৰারবাহানং ৰেমজ্ঝমেৰ ‘‘ইন্দখীলো’’তি ৰুচ্চতি. তেন ৰুত্তং – ‘‘গামদ্ৰারবাহানং ৰেমজ্ঝে ঠিতস্সা’’তি. মজ্ঝিমস্সাতি থামমজ্ঝিমস্স, নো পমাণমজ্ঝিমস্স, নেৰ অপ্পথামস্স, ন মহাথামস্স; মজ্ঝিমথামস্সাতি ৰুত্তং হোতি. লেড্ডুপাতোতি যথা মাতুগামো কাকে উড্ডাপেন্তো উজুকমেৰ হত্থং উক্খিপিত্ৰা লেড্ডুং খিপতি, যথা চ উদকুক্খেপে উদকং খিপন্তি, এৰং অখিপিত্ৰা যথা তরুণমনুস্সা অত্তনো বলং দস্সেন্তা বাহং পসারেত্ৰা লেড্ডুং খিপন্তি, এৰং খিত্তস্স লেড্ডুস্স পতনট্ঠানং. পতিতো পন লুঠিত্ৰা যত্থ গচ্ছতি, তং ন গহেতব্বং.

অপরিক্খিত্তস্স গামস্স ঘরূপচারে ঠিতস্স মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স লেড্ডুপাতোতি এত্থ পন নিব্বকোসস্স উদকপাতট্ঠানে ঠিতস্স মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স সুপ্পপাতো ৰা মুসলপাতো ৰা ঘরূপচারো নাম. তস্মিং ঘরূপচারে ঠিতস্স লেড্ডুপাতো গামূপচারোতি কুরুন্দট্ঠকথাযং ৰুত্তং. মহাপচ্চরিযম্পি তাদিসমেৰ. মহাঅট্ঠকথাযং পন ‘‘ঘরং নাম, ঘরূপচারো নাম, গামো নাম, গামূপচারো নামা’’তি মাতিকং ঠপেত্ৰা নিব্বকোসস্স উদকপাতট্ঠানব্ভন্তরং ঘরং নাম. যং পন দ্ৰারে ঠিতো মাতুগামো ভাজনধোৰনউদকং ছড্ডেতি, তস্স পতনট্ঠানঞ্চ মাতুগামেনেৰ অন্তোগেহে ঠিতেন পকতিযা বহি খিত্তস্স সুপ্পস্স ৰা সম্মুঞ্জনিযা ৰা পতনট্ঠানঞ্চ, ঘরস্স পুরতো দ্ৰীসু কোণেসু সম্বন্ধিত্ৰা মজ্ঝে রুক্খসূচিদ্ৰারং ঠপেত্ৰা গোরূপানং পৰেসননিৰারণত্থং কতপরিক্খেপো চ অযং সব্বোপি ঘরূপচারো নাম. তস্মিং ঘরূপচারে ঠিতস্স মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স লেড্ডুপাতব্ভন্তরং গামো নাম. ততো অঞ্ঞস্স লেড্ডুপাতস্স অব্ভন্তরং গামূপচারো নামাতি ৰুত্তং. ইদমেত্থ পমাণং. যথা চেত্থ, এৰং সব্বত্থ যো যো অট্ঠকথাৰাদো ৰা থেরৰাদো ৰা পচ্ছা ৰুচ্চতি সো পমাণতো দট্ঠব্বো.

যঞ্চেতং মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তং, তং পাল়িযা ৰিরুদ্ধমিৰ দিস্সতি. পাল়িযঞ্হি – ‘‘ঘরূপচারে ঠিতস্স মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স লেড্ডুপাতো’’তি এত্তকমেৰ ৰুত্তং. অট্ঠকথাযং পন তং লেড্ডুপাতং গামসঙ্খেপং কত্ৰা ততো পরং গামূপচারো ৰুত্তোতি? ৰুচ্চতে – সচ্চমেৰ পাল়িযং ৰুত্তং, অধিপ্পাযো পনেত্থ ৰেদিতব্বো. সো চ অট্ঠকথাচরিযানমেৰ ৰিদিতো. তস্মা যথা ‘‘ঘরূপচারে ঠিতস্সা’’তি এত্থ ঘরূপচারলক্খণং পাল়িযং অৰুত্তম্পি অট্ঠকথাযং ৰুত্তৰসেন গহিতং. এৰং সেসম্পি গহেতব্বং.

তত্রাযং নযো – ইধ গামো নাম দুৰিধো হোতি – পরিক্খিত্তো চ অপরিক্খিত্তো চ. তত্র পরিক্খিত্তস্স পরিক্খেপোযেৰ পরিচ্ছেদো. তস্মা তস্স ৰিসুং পরিচ্ছেদং অৰত্ৰা ‘‘গামূপচারো নাম পরিক্খিত্তস্স গামস্স ইন্দখীলে ঠিতস্স মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স লেড্ডুপাতো’’তি পাল়িযং ৰুত্তং. অপরিক্খিত্তস্স পন গামস্স গামপরিচ্ছেদো ৰত্তব্বো. তস্মা তস্স গামপরিচ্ছেদদস্সনত্থং ‘‘অপরিক্খিত্তস্স গামস্স ঘরূপচারে ঠিতস্স মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স লেড্ডুপাতো’’তি ৰুত্তং. গামপরিচ্ছেদে চ দস্সিতে গামূপচারলক্খণং পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ সক্কা ঞাতুন্তি পুন ‘‘তত্থ ঠিতস্স মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স লেড্ডুপাতো’’তি ন ৰুত্তং. যো পন ঘরূপচারে ঠিতস্স লেড্ডুপাতংযেৰ ‘‘গামূপচারো’’তি ৰদতি, তস্স ঘরূপচারো গামোতি আপজ্জতি. ততো ঘরং, ঘরূপচারো, গামো, গামূপচারোতি এস ৰিভাগো সঙ্করীযতি. অসঙ্করতো চেত্থ ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো ৰিকালে গামপ্পৰেসনাদীসু. তস্মা পাল়িঞ্চ অট্ঠকথঞ্চ সংসন্দিত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰেত্থ গামো চ গামূপচারো চ ৰেদিতব্বো. যোপি চ গামো পুব্বে মহা হুত্ৰা পচ্ছা কুলেসু নট্ঠেসু অপ্পকো হোতি, সো ঘরূপচারতো লেড্ডুপাতেনেৰ পরিচ্ছিন্দিতব্বো. পুরিমপরিচ্ছেদো পনস্স পরিক্খিত্তস্সাপি অপরিক্খিত্তস্সাপি অপ্পমাণমেৰাতি.

অরঞ্ঞং নাম ঠপেত্ৰা গামঞ্চ গামূপচারঞ্চাতি ইমং যথাৰুত্তলক্খণং গামঞ্চ গামূপচারঞ্চ ঠপেত্ৰা ইমস্মিং অদিন্নাদানসিক্খাপদে অৰসেসং ‘‘অরঞ্ঞং’’ নামাতি ৰেদিতব্বং. অভিধম্মে পন ‘‘অরঞ্ঞন্তি নিক্খমিত্ৰা বহি ইন্দখীলা সব্বমেতং অরঞ্ঞ’’ন্তি (ৰিভ. ৫২৯) ৰুত্তং. আরঞ্ঞকসিক্খাপদে ‘‘আরঞ্ঞকং নাম সেনাসনং পঞ্চধনুসতিকং পচ্ছিম’’ন্তি (পারা. ৬৫৪) ৰুত্তং. তং ইন্দখীলতো পট্ঠায আরোপিতেন আচরিযধনুনা পঞ্চধনুসতপ্পমাণন্তি ৰেদিতব্বং. এৰং ভগৰতা ‘‘গামা ৰা অরঞ্ঞা ৰা’’তি এতস্স অত্থং ৰিভজন্তেন ‘‘ঘরং, ঘরূপচারো, গামো, গামূপচারো অরঞ্ঞ’’ন্তি পাপভিক্খূনং লেসোকাসনিসেধনত্থং পঞ্চ কোট্ঠাসা দস্সিতা. তস্মা ঘরে ৰা ঘরূপচারে ৰা গামে ৰা গামূপচারে ৰা অরঞ্ঞে ৰা পাদগ্ঘনকতো পট্ঠায সস্সামিকং ভণ্ডং অৰহরন্তস্স পারাজিকমেৰাতি ৰেদিতব্বং.

ইদানি ‘‘অদিন্নং থেয্যসঙ্খাতং আদিযেয্যা’’তিআদীনং অত্থদস্সনত্থং ‘‘অদিন্নং নামা’’তিআদিমাহ. তত্থ অদিন্নন্তি দন্তপোনসিক্খাপদে অত্তনো সন্তকম্পি অপ্পটিগ্গহিতকং কপ্পিযং অজ্ঝোহরণীযং ৰুচ্চতি. ইধ পন যংকিঞ্চি পরপরিগ্গহিতং সস্সামিকং ভণ্ডং, তদেতং তেহি সামিকেহি কাযেন ৰা ৰাচায ৰা ন দিন্নন্তি অদিন্নং. অত্তনো হত্থতো ৰা যথাঠিতট্ঠানতো ৰা ন নিস্সট্ঠন্তি অনিস্সট্ঠং. যথাঠানে ঠিতম্পি অনপেক্খতায ন পরিচ্চত্তন্তি অপরিচ্চত্তং. আরক্খসংৰিধানেন রক্খিতত্তা রক্খিতং. মঞ্জূসাদীসু পক্খিপিত্ৰা গোপিতত্তা গোপিতং. ‘‘মম ইদ’’ন্তি তণ্হামমত্তেন মমাযিতত্তা মমাযিতং. তাহি অপরিচ্চাগরক্খণগোপনাহি তেহি ভণ্ডসামিকেহি পরেহি পরিগ্গহিতন্তি পরপরিগ্গহিতং. এতং অদিন্নং নাম.

থেয্যসঙ্খাতন্তি এত্থ থেনোতি চোরো, থেনস্স ভাৰো থেয্যং; অৰহরণচিত্তস্সেতং অধিৰচনং. ‘‘সঙ্খা, সঙ্খাত’’ন্তি অত্থতো একং; কোট্ঠাসস্সেতং অধিৰচনং, ‘‘সঞ্ঞানিদানা হি পপঞ্চসঙ্খা’’তিআদীসু (সু. নি. ৮৮০) ৰিয. থেয্যঞ্চ তং সঙ্খাতঞ্চাতি থেয্যসঙ্খাতং, থেয্যচিত্তসঙ্খাতো একো চিত্তকোট্ঠাসোতি অত্থো. করণত্থে চেতং পচ্চত্তৰচনং, তস্মা থেয্যসঙ্খাতেনাতি অত্থতো দট্ঠব্বং. যো চ থেয্যসঙ্খাতেন আদিযতি, সো যস্মা থেয্যচিত্তো হোতি, তস্মা ব্যঞ্জনং অনাদিযিত্ৰা অত্থমেৰ দস্সেতুং থেয্যচিত্তো অৰহরণচিত্তোতি এৰমস্স পদভাজনং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

আদিযেয্য , হরেয্য, অৰহরেয্য, ইরিযাপথং ৰিকোপেয্য, ঠানা চাৰেয্য, সঙ্কেতং ৰীতিনামেয্যাতি এত্থ পন পঠমপদং অভিযোগৰসেন ৰুত্তং, দুতিযপদং অঞ্ঞেসং ভণ্ডং হরন্তস্স গচ্ছতো ৰসেন, ততিযপদং উপনিক্খিত্তভণ্ডৰসেন, চতুত্থং সৰিঞ্ঞাণকৰসেন, পঞ্চমং থলে নিক্খিত্তাদিৰসেন, ছট্ঠং পরিকপ্পৰসেন ৰা সুঙ্কঘাতৰসেন ৰা ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. যোজনা পনেত্থ একভণ্ডৰসেনপি নানাভণ্ডৰসেনপি হোতি. একভণ্ডৰসেন চ সৰিঞ্ঞাণকেনেৰ লব্ভতি, নানাভণ্ডৰসেন সৰিঞ্ঞাণকাৰিঞ্ঞাণকমিস্সকেন.

তত্থ নানাভণ্ডৰসেন তাৰ এৰং ৰেদিতব্বং – আদিযেয্যাতি আরামং অভিযুঞ্জতি, আপত্তি দুক্কটস্স. সামিকস্স ৰিমতিং উপ্পাদেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. সামিকো ‘‘ন ময্হং ভৰিস্সতী’’তি ধুরং নিক্খিপতি, আপত্তি পারাজিকস্স.

হরেয্যাতি অঞ্ঞস্স ভণ্ডং হরন্তো সীসে ভারং থেয্যচিত্তো আমসতি, আপত্তি দুক্কটস্স. ফন্দাপেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. খন্ধং ওরোপেতি, আপত্তি পারাজিকস্স.

অৰহরেয্যাতি উপনিক্খিত্তং ভণ্ডং ‘‘দেহি মে ভণ্ড’’ন্তি ৰুচ্চমানো ‘‘নাহং গণ্হামী’’তি ভণতি, আপত্তি দুক্কটস্স. সামিকস্স ৰিমতিং উপ্পাদেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. সামিকো ‘‘ন ময্হং দস্সতী’’তি ধুরং নিক্খিপতি, আপত্তি পারাজিকস্স.

ইরিযাপথং ৰিকোপেয্যাতি ‘‘সহভণ্ডহারকং নেস্সামী’’তি পঠমং পাদং সঙ্কামেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. দুতিযং পাদং সঙ্কামেতি, আপত্তি পারাজিকস্স.

ঠানা চাৰেয্যাতি থলট্ঠং ভণ্ডং থেয্যচিত্তো আমসতি, আপত্তি দুক্কটস্স. ফন্দাপেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. ঠানা চাৰেতি, আপত্তি পারাজিকস্স.

সঙ্কেতং ৰীতিনামেয্যাতি পরিকপ্পিতট্ঠানং পঠমং পাদং অতিক্কামেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. দুতিযং পাদং অতিক্কামেতি, আপত্তি পারাজিকস্স. অথ ৰা পঠমং পাদং সুঙ্কঘাতং অতিক্কামেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. দুতিযং পাদং অতিক্কামেতি, আপত্তি পারাজিকস্সাতি – অযমেত্থ নানাভণ্ডৰসেন যোজনা.

একভণ্ডৰসেন পন সস্সামিকং দাসং ৰা তিরচ্ছানং ৰা যথাৰুত্তেন অভিযোগাদিনা নযেন আদিযতি ৰা হরতি ৰা অৰহরতি ৰা ইরিযাপথং ৰা ৰিকোপেতি, ঠানা ৰা চাৰেতি, পরিচ্ছেদং ৰা অতিক্কামেতি – অযমেত্থ একভণ্ডৰসেন যোজনা.

পঞ্চৰীসতিঅৰহারকথা

অপিচ ইমানি ছ পদানি ৰণ্ণেন্তেন পঞ্চ পঞ্চকে সমোধানেত্ৰা পঞ্চৰীসতি অৰহারা দস্সেতব্বা. এৰং ৰণ্ণযতা হি ইদং অদিন্নাদানপারাজিকং সুৰণ্ণিতং হোতি. ইমস্মিঞ্চ ঠানে সব্বঅট্ঠকথা আকুলা লুল়িতা দুৰিঞ্ঞেয্যৰিনিচ্ছযা. তথা হি সব্বঅট্ঠকথাসু যানি তানি পাল়িযং ‘‘পঞ্চহাকারেহি অদিন্নং আদিযন্তস্স আপত্তি পারাজিকস্স, পরপরিগ্গহিতঞ্চ হোতী’’তিআদিনা নযেন অৰহারঙ্গানি ৰুত্তানি, তানিপি গহেত্ৰা কত্থচি একং পঞ্চকং দস্সিতং, কত্থচি ‘‘ছহাকারেহী’’তি আগতেহি সদ্ধিং দ্ৰে পঞ্চকানি দস্সিতানি. এতানি চ পঞ্চকানি ন হোন্তি. যত্থ হি একেকেন পদেন অৰহারো সিজ্ঝতি, তং পঞ্চকং নাম ৰুচ্চতি. এত্থ পন সব্বেহিপি পদেহি একোযেৰ অৰহারো. যানি চ তত্থ লব্ভমানানিযেৰ পঞ্চকানি দস্সিতানি, তেসম্পি ন সব্বেসং অত্থো পকাসিতো. এৰমিমস্মিং ঠানে সব্বঅট্ঠকথা আকুলা লুল়িতা দুৰিঞ্ঞেয্যৰিনিচ্ছযা. তস্মা পঞ্চ পঞ্চকেসমোধানেত্ৰা দস্সিযমানা ইমে পঞ্চৰীসতি অৰহারা সাধুকং সল্লক্খেতব্বা.

পঞ্চ পঞ্চকানি নাম – নানাভণ্ডপঞ্চকং, একভণ্ডপঞ্চকং, সাহত্থিকপঞ্চকং, পুব্বপযোগপঞ্চকং, থেয্যাৰহারপঞ্চকন্তি. তত্থ নানাভণ্ডপঞ্চকঞ্চ একভণ্ডপঞ্চকঞ্চ ‘‘আদিযেয্য, হরেয্য, অৰহরেয্য, ইরিযাপথং ৰিকোপেয্য, ঠানা চাৰেয্যা’’তি ইমেসং পদানং ৰসেন লব্ভন্তি. তানি পুব্বে যোজেত্ৰা দস্সিতনযেনেৰ ৰেদিতব্বানি. যং পনেতং ‘‘সঙ্কেতং ৰীতিনামেয্যা’’তি ছট্ঠং পদং, তং পরিকপ্পাৰহারস্স চ নিস্সগ্গিযাৰহারস্স চ সাধারণং. তস্মা তং ততিযপঞ্চমেসু পঞ্চকেসু লব্ভমানপদৰসেন যোজেতব্বং. ৰুত্তং নানাভণ্ডপঞ্চকঞ্চ একভণ্ডপঞ্চকঞ্চ.

কতমং সাহত্থিকপঞ্চকং? পঞ্চ অৰহারা – সাহত্থিকো, আণত্তিকো, নিস্সগ্গিযো, অত্থসাধকো, ধুরনিক্খেপোতি. তত্থ সাহত্থিকো নাম পরস্স ভণ্ডং সহত্থা অৰহরতি. আণত্তিকো নাম ‘‘অসুকস্স ভণ্ডং অৰহরা’’তি অঞ্ঞং আণাপেতি. নিস্সগ্গিযো নাম অন্তোসুঙ্কঘাতে ঠিতো বহিসুঙ্কঘাতং পাতেতি, আপত্তি পারাজিকস্সাতি, ইমিনা চ সদ্ধিং ‘‘সঙ্কেতং ৰীতিনামেয্যা’’তি ইদং পদযোজনং লভতি. অত্থসাধকো নাম ‘‘অসুকং নাম ভণ্ডং যদা সক্কোসি, তদা অৰহরা’’তি আণাপেতি. তত্থ সচে পরো অনন্তরাযিকো হুত্ৰা তং অৰহরতি, আণাপকো আণত্তিক্খণেযেৰ পারাজিকো হোতি, অৰহারকো পন অৰহটকালে. অযং অত্থসাধকো. ধুরনিক্খেপো পন উপনিক্খিত্তভণ্ডৰসেন ৰেদিতব্বো. ইদং সাহত্থিকপঞ্চকং.

কতমং পুব্বপযোগপঞ্চকং? অপরেপি পঞ্চ অৰহারা – পুব্বপযোগো, সহপযোগো, সংৰিদাৰহারো, সঙ্কেতকম্মং, নিমিত্তকম্মন্তি. তত্থ আণত্তিৰসেন পুব্বপযোগো ৰেদিতব্বো. ঠানা চাৰনৰসেন সহপযোগো. ইতরে পন তযো পাল়িযং (পারা. ১১৮-১২০) আগতনযেনেৰ ৰেদিতব্বাতি. ইদং পুব্বপযোগপঞ্চকং.

কতমং থেয্যাৰহারপঞ্চকং? অপরেপি পঞ্চ অৰহারা – থেয্যাৰহারো, পসয্হাৰহারো, পরিকপ্পাৰহারো, পটিচ্ছন্নাৰহারো, কুসাৰহারোতি. তে পঞ্চপি ‘‘অঞ্ঞতরো ভিক্খু সঙ্ঘস্স চীৰরে ভাজিযমানে থেয্যচিত্তো কুসং সঙ্কামেত্ৰা চীৰরং অগ্গহেসী’’তি (পারা. ১৩৮) এতস্মিং কুসসঙ্কামনৰত্থুস্মিং ৰণ্ণযিস্সাম. ইদং থেয্যাৰহারপঞ্চকং. এৰমিমানি পঞ্চ পঞ্চকানি সমোধানেত্ৰা ইমে পঞ্চৰীসতি অৰহারা ৰেদিতব্বা.

ইমেসু চ পন পঞ্চসু পঞ্চকেসু কুসলেন ৰিনযধরেন ওতিণ্ণং ৰত্থুং সহসা অৰিনিচ্ছিনিত্ৰাৰ পঞ্চ ঠানানি ওলোকেতব্বানি. যানি সন্ধায পোরাণা আহু –

‘‘ৰত্থুং কালঞ্চ দেসঞ্চ, অগ্ঘং পরিভোগপঞ্চমং;

তুলযিত্ৰা পঞ্চ ঠানানি, ধারেয্যত্থং ৰিচক্খণো’’তি.

তত্থ ৰত্থুন্তি ভণ্ডং; অৰহারকেন হি ‘‘মযা ইদং নাম অৰহট’’ন্তি ৰুত্তেপি আপত্তিং অনারোপেত্ৰাৰ তং ভণ্ডং সস্সামিকং ৰা অস্সামিকং ৰাতি উপপরিক্খিতব্বং. সস্সামিকেপি সামিকানং সালযভাৰো ৰা নিরালযভাৰো ৰা উপপরিক্খিতব্বো. সচে তেসং সালযকালে অৰহটং, ভণ্ডং অগ্ঘাপেত্ৰা আপত্তি কাতব্বা. সচে নিরালযকালে, ন পারাজিকেন কারেতব্বো. ভণ্ডসামিকেসু পন ভণ্ডং আহরাপেন্তেসু ভণ্ডং দাতব্বং. অযমেত্থ সামীচি.

ইমস্স পনত্থস্স দীপনত্থমিদং ৰত্থু – ভাতিযরাজকালে কির মহাচেতিযপূজায দক্খিণদিসতো একো ভিক্খু সত্তহত্থং পণ্ডুকাসাৰং অংসে করিত্ৰা চেতিযঙ্গণং পাৰিসি; তঙ্খণমেৰ চ রাজাপি চেতিযৰন্দনত্থং আগতো. তত্থ উস্সারণায ৰত্তমানায মহাজনসম্মদ্দো অহোসি. অথ সো ভিক্খু জনসম্মদ্দপীল়িতো অংসতো পতন্তং কাসাৰং অদিস্ৰাৰ নিক্খন্তো; নিক্খমিত্ৰা চ কাসাৰং অপস্সন্তো ‘‘কো ঈদিসে জনসম্মদ্দে কাসাৰং লচ্ছতি, ন দানি তং ময্হ’’ন্তি ধুরনিক্খেপং কত্ৰা গতো. অথঞ্ঞো ভিক্খু পচ্ছা আগচ্ছন্তো তং কাসাৰং দিস্ৰা থেয্যচিত্তেন গহেত্ৰা পুন ৰিপ্পটিসারী হুত্ৰা ‘‘অস্সমণো দানিম্হি, ৰিব্ভমিস্সামী’’তি চিত্তে উপ্পন্নেপি ‘‘ৰিনযধরে পুচ্ছিত্ৰা ঞস্সামী’’তি চিন্তেসি.

তেন চ সমযেন চূল়সুমনত্থেরো নাম সব্বপরিযত্তিধরো ৰিনযাচরিযপামোক্খো মহাৰিহারে পটিৰসতি. সো ভিক্খু থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ওকাসং কারেত্ৰা অত্তনো কুক্কুচ্চং পুচ্ছি. থেরো তেন ভট্ঠে জনকাযে পচ্ছা আগন্ত্ৰা গহিতভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অত্থি দানি এত্থ ওকাসো’’তি চিন্তেত্ৰা আহ – ‘‘সচে কাসাৰসামিকং ভিক্খুং আনেয্যাসি, সক্কা ভৰেয্য তৰ পতিট্ঠা কাতু’’ন্তি. ‘‘কথাহং, ভন্তে, তং দক্খিস্সামী’’তি? ‘‘তহিং তহিং গন্ত্ৰা ওলোকেহী’’তি. সো পঞ্চপি মহাৰিহারে ওলোকেত্ৰা নেৰ অদ্দক্খি. ততো নং থেরো পুচ্ছি – ‘‘কতরায দিসায বহূ ভিক্খূ আগচ্ছন্তী’’তি? ‘‘দক্খিণদিসায, ভন্তে’’তি. ‘‘তেন হি কাসাৰং দীঘতো চ তিরিযঞ্চ মিনিত্ৰা ঠপেহি. ঠপেত্ৰা দক্খিণদিসায ৰিহারপটিপাটিযা ৰিচিনিত্ৰা তং ভিক্খুং আনেহী’’তি. সো তথা কত্ৰা তং ভিক্খুং দিস্ৰা থেরস্স সন্তিকং আনেসি. থেরো পুচ্ছি – ‘‘তৰেদং কাসাৰ’’ন্তি? ‘‘আম, ভন্তে’’তি. ‘‘কুহিং তে পাতিত’’ন্তি? সো সব্বং আচিক্খি. থেরো পন তেন কতং ধুরনিক্খেপং সুত্ৰা ইতরং পুচ্ছি – ‘‘তযা ইদং কুহিং দিস্ৰা গহিত’’ন্তি? সোপি সব্বং আরোচেসি. ততো নং থেরো আহ – ‘‘সচে তে সুদ্ধচিত্তেন গহিতং অভৰিস্স, অনাপত্তিযেৰ তে অস্স. থেয্যচিত্তেন পন গহিতত্তা দুক্কটং আপন্নোসি. তং দেসেত্ৰা অনাপত্তিকো হোহি. ইদঞ্চ কাসাৰং অত্তনো সন্তকং কত্ৰা এতস্সেৰ ভিক্খুনো দেহী’’তি. সো ভিক্খু অমতেনেৰ অভিসিত্তো পরমস্সাসপ্পত্তো অহোসীতি. এৰং ৰত্থু ওলোকেতব্বং.

কালোতি অৰহারকালো. তদেৰ হি ভণ্ডং কদাচি সমগ্ঘং হোতি, কদাচি মহগ্ঘং. তস্মা তং ভণ্ডং যস্মিং কালে অৰহটং, তস্মিংযেৰ কালে যো তস্স অগ্ঘো হোতি, তেন অগ্ঘেন আপত্তি কারেতব্বা. এৰং কালো ওলোকেতব্বো.

দেসোতি অৰহারদেসো. তঞ্হি ভণ্ডং যস্মিং দেসে অৰহটং, তস্মিংযেৰ দেসে যো তস্স অগ্ঘো হোতি, তেন অগ্ঘেন আপত্তি কারেতব্বা. ভণ্ডুট্ঠানদেসে হি ভণ্ডং সমগ্ঘং হোতি, অঞ্ঞত্থ মহগ্ঘং.

ইমস্সাপি চ অত্থস্স দীপনত্থমিদং ৰত্থু – অন্তরসমুদ্দে কির একো ভিক্খু সুসণ্ঠানং নাল়িকেরং লভিত্ৰা ভমং আরোপেত্ৰা সঙ্খথালকসদিসং মনোরমং পানীযথালকং কত্ৰা তত্থেৰ ঠপেত্ৰা চেতিযগিরিং অগমাসি. অথঞ্ঞো ভিক্খু অন্তরসমুদ্দং গন্ত্ৰা তস্মিং ৰিহারে পটিৰসন্তো তং থালকং দিস্ৰা থেয্যচিত্তেন গহেত্ৰা চেতিযগিরিমেৰ আগতো. তস্স তত্থ যাগুং পিৰন্তস্স তং থালকং দিস্ৰা থালকসামিকো ভিক্খু আহ – ‘‘কুতো তে ইদং লদ্ধ’’ন্তি? ‘‘অন্তরসমুদ্দতো মে আনীত’’ন্তি. সো তং ‘‘নেতং তৰ সন্তকং, থেয্যায তে গহিত’’ন্তি সঙ্ঘমজ্ঝং আকড্ঢি. তত্থ চ ৰিনিচ্ছযং অলভিত্ৰা মহাৰিহারং অগমিংসু. তত্থ ভেরিং পহরাপেত্ৰা মহাচেতিযসমীপে সন্নিপাতং কত্ৰা ৰিনিচ্ছযং আরভিংসু. ৰিনযধরত্থেরা অৰহারং সঞ্ঞাপেসুং.

তস্মিঞ্চ সন্নিপাতে আভিধম্মিকগোদত্তত্থেরো নাম ৰিনযকুসলো হোতি. সো এৰমাহ – ‘‘ইমিনা ইদং থালকং কুহিং অৰহট’’ন্তি? ‘‘অন্তরসমুদ্দে অৰহট’’ন্তি. ‘‘তত্রিদং কিং অগ্ঘতী’’তি? ‘‘ন কিঞ্চি অগ্ঘতি. তত্র হি নাল়িকেরং ভিন্দিত্ৰা মিঞ্জং খাদিত্ৰা কপালং ছড্ডেন্তি, দারুঅত্থং পন ফরতী’’তি. ‘‘ইমস্স ভিক্খুনো এত্থ হত্থকম্মং কিং অগ্ঘতী’’তি? ‘‘মাসকং ৰা ঊনমাসকং ৰা’’তি. ‘‘অত্থি পন কত্থচি সম্মাসম্বুদ্ধেন মাসকেন ৰা ঊনমাসকেন ৰা পারাজিকং পঞ্ঞত্ত’’ন্তি. এৰং ৰুত্তে ‘‘সাধু! সাধু! সুকথিতং সুৰিনিচ্ছিত’’ন্তি একসাধুকারো অহোসি. তেন চ সমযেন ভাতিযরাজাপি চেতিযৰন্দনত্থং নগরতো নিক্খমন্তো তং সদ্দং সুত্ৰা ‘‘কিং ইদ’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা সব্বং পটিপাটিযা সুত্ৰা নগরে ভেরিং চরাপেসি – ‘‘মযি সন্তে ভিক্খূনম্পি ভিক্খূনীনম্পি গিহীনম্পি অধিকরণং আভিধম্মিকগোদত্তত্থেরেন ৰিনিচ্ছিতং সুৰিনিচ্ছিতং, তস্স ৰিনিচ্ছযে অতিট্ঠমানং রাজাণায ঠপেমী’’তি. এৰং দেসো ওলোকেতব্বো.

অগ্ঘোতি ভণ্ডগ্ঘো. নৰভণ্ডস্স হি যো অগ্ঘো হোতি, সো পচ্ছা পরিহাযতি; যথা নৰধোতো পত্তো অট্ঠ ৰা দস ৰা অগ্ঘতি, সো পচ্ছা ভিন্নো ৰা ছিদ্দো ৰা আণিগণ্ঠিকাহতো ৰা অপ্পগ্ঘো হোতি তস্মা ন সব্বদা ভণ্ডং পকতিঅগ্ঘেনেৰ কাতব্বন্তি. এৰং অগ্ঘো ওলোকেতব্বো.

পরিভোগোতি ভণ্ডপরিভোগো. পরিভোগেনাপি হি ৰাসিআদিভণ্ডস্স অগ্ঘো পরিহাযতি. তস্মা এৰং উপপরিক্খিতব্বং, সচে কোচি কস্সচি পাদগ্ঘনকং ৰাসিং হরতি, তত্র ৰাসিসামিকো পুচ্ছিতব্বো – ‘‘তযা অযং ৰাসি কিত্তকেন কীতা’’তি? ‘‘পাদেন, ভন্তে’’তি. ‘‘কিং পন তে কিণিত্ৰাৰ ঠপিতা, উদাহু তং ৰল়ঞ্জেসী’’তি? সচে ৰদতি ‘‘একদিৰসং মে দন্তকট্ঠং ৰা রজনছল্লিং ৰা পত্তপচনকদারুং ৰা ছিন্নং, ঘংসিত্ৰা ৰা নিসিতা’’তি. অথস্সা পোরাণো অগ্ঘো ভট্ঠোতি ৰেদিতব্বো. যথা চ ৰাসিযা এৰং অঞ্জনিযা ৰা অঞ্জনিসলাকায ৰা কুঞ্চিকায ৰা পলালেন ৰা থুসেহি ৰা ইট্ঠকচুণ্ণেন ৰা একৰারং ঘংসিত্ৰা ধোৰনমত্তেনাপি অগ্ঘো ভস্সতি. তিপুমণ্ডলস্স মকরদন্তচ্ছেদনেনাপি পরিমজ্জিতমত্তেনাপি, উদকসাটিকায সকিং নিৰাসনপারুপনেনাপি পরিভোগসীসেন অংসে ৰা সীসে ৰা ঠপনমত্তেনাপি, তণ্ডুলাদীনং পপ্ফোটনেনাপি ততো একং ৰা দ্ৰে ৰা অপনযনেনাপি, অন্তমসো একং পাসাণসক্খরং উদ্ধরিত্ৰা ছড্ডিতমত্তেনাপি, সপ্পিতেলাদীনং ভাজনন্তরপঅৰত্তনেনাপি, অন্তমসো ততো মক্খিকং ৰা কিপিল্লিকং ৰা উদ্ধরিত্ৰা ছড্ডিতমত্তেনাপি, গুল়পিণ্ডকস্স মধুরভাৰজাননত্থং নখেন ৰিজ্ঝিত্ৰা অণুমত্তং গহিতমত্তেনাপি অগ্ঘো ভস্সতি. তস্মা যংকিঞ্চি পাদগ্ঘনকং ৰুত্তনযেনেৰ সামিকেহি পরিভোগেন ঊনং কতং হোতি, ন তং অৰহটো ভিক্খু পারাজিকেন কাতব্বো. এৰং পরিভোগো ওলোকেতব্বো. এৰং ইমানি তুলযিত্ৰা পঞ্চ ঠানানি ধারেয্যত্থং ৰিচক্খণো, আপত্তিং ৰা অনাপত্তিং ৰা গরুকং ৰা লহুকং ৰা আপত্তিং যথাঠানে ঠপেয্যাতি.

নিট্ঠিতো ‘‘আদিযেয্য…পে… সঙ্কেতং ৰীতিনামেয্যা’’তি.

ইমেসং পদানং ৰিনিচ্ছযো.

ইদানি যদিদং ‘‘যথারূপে অদিন্নাদানে’’তিআদীনি ৰিভজন্তেন ‘‘যথারূপং নামা’’তিআদি ৰুত্তং. তত্থ যথারূপন্তি যথাজাতিকং. তং পন যস্মা পাদতো পট্ঠায হোতি, তস্মা ‘‘পাদং ৰা পাদারহং ৰা অতিরেকপাদং ৰা’’তি আহ. তত্থ পাদেন কহাপণস্স চতুত্থভাগং অকপ্পিযভণ্ডমেৰ দস্সেতি. পাদারহেন পাদগ্ঘনকং কপ্পিযভণ্ডং. অতিরেকপাদেন উভযম্পি. এত্তাৰতা সব্বাকারেন দুতিযপারাজিকপ্পহোনকৰত্থু দস্সিতং হোতি.

পথব্যা রাজাতি সকলপথৰিযা রাজা দীপচক্কৰত্তী অসোকসদিসো, যো ৰা পনঞ্ঞোপি একদীপে রাজা, সীহল়রাজসদিসো. পদেসরাজাতি একদীপস্স পদেসিস্সরো, বিম্বিসার-পসেনদি-আদযো ৰিয. মণ্ডলিকা নাম যে দীপপদেসেপি একমেকং মণ্ডলং ভুঞ্জন্তি. অন্তরভোগিকা নাম দ্ৰিন্নং রাজূনং অন্তরা কতিপযগামসামিকা. অক্খদস্সাতি ধম্মৰিনিচ্ছনকা, তে ধম্মসভাযং নিসীদিত্ৰা অপরাধানুরূপং চোরানং হত্থপাদচ্ছেজ্জাদিং অনুসাসন্তি. যে পন ঠানন্তরপ্পত্তা অমচ্চা ৰা রাজকুমারা ৰা কতাপরাধা হোন্তি, তে রঞ্ঞো আরোচেন্তি, গরুকং ঠানং সযং ন ৰিনিচ্ছিনন্তি. মহামত্তাতি ঠানন্তরপ্পত্তা মহাঅমচ্চা; তেপি তত্থ তত্থ গামে ৰা নিগমে ৰা নিসীদিত্ৰা রাজকিচ্চং করোন্তি. যে ৰা পনাতি অঞ্ঞেপি যে রাজকুলনিস্সিতা ৰা সকিস্সরিযনিস্সিতা ৰা হুত্ৰা ছেজ্জভেজ্জং অনুসাসন্তি, সব্বেপি তে ইমস্মিং অত্থে ‘‘রাজানো’’তি দস্সেতি.

হনেয্যুন্তি পোথেয্যুঞ্চেৰ ছিন্দেয্যুঞ্চ. পব্বাজেয্যুন্তি নীহরেয্যুং. চোরোসীতি এৰমাদীনি চ ৰত্ৰা পরিভাসেয্যুং; তেনেৰাহ – ‘‘পরিভাসো এসো’’তি. পুরিমং উপাদাযাতি মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিত্ৰা পারাজিকং আপত্তিং আপন্নং পুগ্গলং উপাদায. সেসং পুব্বে ৰুত্তনযত্তা উত্তানপদত্থত্তা চ পাকটমেৰাতি.

৯৩. এৰং উদ্দিট্ঠসিক্খাপদং পদানুক্কমেন ৰিভজিত্ৰা ইদানি যং তং আদিযেয্যাতিআদীহি ছহি পদেহি সঙ্খেপতো আদানং দস্সেত্ৰা সঙ্খেপতোএৰ ‘‘পাদং ৰা পাদারহং ৰা অতিরেকপাদং ৰা’’তি আদাতব্বভণ্ডং দস্সিতং, তং যত্থ যত্থ ঠিতং, যথা যথা আদানং গচ্ছতি, অনাগতে পাপভিক্খূনং লেসোকাসনিরুন্ধনত্থং তথা তথা ৰিত্থারতো দস্সেতুং ‘‘ভূমট্ঠং থলট্ঠ’’ন্তিআদিনা নযেন মাতিকং ঠপেত্ৰা ‘‘ভূমট্ঠং নাম ভণ্ডং ভূমিযং নিক্খিত্তং হোতী’’তিআদিনা নযেন তস্স ৰিভঙ্গং আহ.

পঞ্চৰীসতিঅৰহারকথা নিট্ঠিতা.

ভূমট্ঠকথা

৯৪. তত্রাযং অনুত্তানপদৰণ্ণনায সদ্ধিং ৰিনিচ্ছযকথা. নিখাতন্তি ভূমিযং খণিত্ৰা ঠপিতং. পটিচ্ছন্নন্তি পংসুইট্ঠকাদীহি পটিচ্ছন্নং. ভূমট্ঠং ভণ্ডং…পে… গচ্ছতি ৰা, আপত্তি দুক্কটস্সাতি তং এৰং নিখণিত্ৰা ৰা পটিচ্ছাদেত্ৰা ৰা ঠপিতত্তা ভূমিযং ঠিতং ভণ্ডং যো ভিক্খু কেনচিদেৰ উপাযেন ঞত্ৰা ‘‘আহরিস্সামী’’তি থেয্যচিত্তো হুত্ৰা রত্তিভাগে উট্ঠায গচ্ছতি, সো ভণ্ডট্ঠানং অপ্পত্ৰাপি সব্বকাযৰচীৰিকারেসু দুক্কটং আপজ্জতি. কথং? সো হি তস্স আহরণত্থায উট্ঠহন্তো যং যং অঙ্গপচ্চঙ্গং ফন্দাপেতি, সব্বত্থ দুক্কটমেৰ. নিৰাসনপারুপনং সণ্ঠপেতি, হত্থৰারে হত্থৰারে দুক্কটং. ‘‘মহন্তং নিধানং ন সক্কা একেন আহরিতুং, দুতিযং পরিযেসিস্সামী’’তি কস্সচি সহাযস্স সন্তিকং গন্তুকামো দ্ৰারং ৰিৰরতি, পদৰারে চ হত্থৰারে চ দুক্কটং. দ্ৰারপিদহনে পন অঞ্ঞস্মিং ৰা গমনস্স অনুপকারে অনাপত্তি. তস্স নিপন্নোকাসং গন্ত্ৰা ‘‘ইত্থন্নামা’’তি পক্কোসতি, তমত্থং আরোচেত্ৰা ‘‘এহি গচ্ছামা’’তি ৰদতি, ৰাচায ৰাচায দুক্কটং. সো তস্স ৰচনেন উট্ঠহতি, তস্সাপি দুক্কটং. উট্ঠহিত্ৰা তস্স সন্তিকং গন্তুকামো নিৰাসনপারুপনং সণ্ঠপেতি, দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা তস্স সমীপং গচ্ছতি, হত্থৰারপদৰারেসু সব্বত্থ দুক্কটং. সো তং পুচ্ছতি ‘‘অসুকো চ অসুকো চ কুহিং, অসুকঞ্চ অসুকঞ্চ পক্কোসাহী’’তি, ৰাচায ৰাচায দুক্কটং. সব্বে সমাগতে দিস্ৰা ‘‘মযা অসুকস্মিং নাম ঠানে এৰরূপো নিধি উপলদ্ধো, গচ্ছাম তং গহেত্ৰা পুঞ্ঞানি চ করিস্সাম, সুখঞ্চ জীৰিস্সামা’’তি ৰদতি, ৰাচায ৰাচায দুক্কটমেৰ.

এৰং লদ্ধসহাযো কুদালং পরিযেসতি. সচে পনস্স অত্তনো কুদালো অত্থি, ‘‘তং আহরিস্সামী’’তি গচ্ছন্তো চ গণ্হন্তো চ আহরন্তো চ সব্বত্থ হত্থৰারপদৰারেসু দুক্কটং আপজ্জতি. সচে নত্থি, অঞ্ঞং ভিক্খুং ৰা গহট্ঠং ৰা গন্ত্ৰা যাচতি, যাচন্তো চ সচে ‘‘কুদালং মে দেহি, কুদালেন মে অত্থো, কিঞ্চি কাতব্বমত্থি, তং কত্ৰা পচ্চাহরিস্সামী’’তি মুসা অভণন্তো যাচতি, ৰাচায ৰাচায দুক্কটং. সচে ‘‘মাতিকা সোধেতব্বা অত্থি, ৰিহারে ভূমিকম্মং কাতব্বং অত্থী’’তি মুসাপি ভণতি, যং যং ৰচনং মুসা, তত্থ তত্থ পাচিত্তিযং. মহাঅট্ঠকথাযং পন সচ্চেপি অলিকেপি দুক্কটমেৰ ৰুত্তং, তং পমাদলিখিতন্তি ৰেদিতব্বং. ন হি অদিন্নাদানস্স পুব্বপযোগে পাচিত্তিযট্ঠানে দুক্কটং নাম অত্থি. সচে পন কুদালস্স দণ্ডো নত্থি, ‘‘দণ্ডং করিস্সামী’’তি ৰাসিং ৰা ফরসুং ৰা নিসেতি, তদত্থায গচ্ছতি, গন্ত্ৰা সুক্খকট্ঠং ছিন্দতি তচ্ছতি আকোটেতি, সব্বত্থ হত্থৰারপদৰারেসু দুক্কটং. অল্লরুক্খং ছিন্দতি, পাচিত্তিযং. ততো পরং সব্বপযোগেসু দুক্কটং. সঙ্খেপট্ঠকথাযং পন মহাপচ্চরিযঞ্চ তত্থ জাতককট্ঠলতাছেদনত্থং ৰাসিফরসুং পরিযেসন্তানম্পি দুক্কটং ৰুত্তং. সচে পন তেসং এৰং হোতি ‘‘ৰাসিফরসুকুদালে যাচন্তা আসঙ্কিতা ভৰিস্সাম, লোহং সমুট্ঠাপেত্ৰা করোমা’’তি. ততো অরঞ্ঞং গন্ত্ৰা লোহবীজত্থং পথৰিং খণন্তি, অকপ্পিযপথৰিং খণন্তানং দুক্কটেহি সদ্ধিং পাচিত্তিযানীতি মহাপচ্চরিযং ৰুত্তং. যথা চ ইধ, এৰং সব্বত্থ পাচিত্তিযট্ঠানে দুক্কটা ন মুচ্চতি. কপ্পিযপথৰিং খণন্তানং দুক্কটানিযেৰ. বীজং পন গহেত্ৰা ততো পরং সব্বকিরিযাসু পযোগে পযোগে দুক্কটং.

পিটকপরিযেসনেপি হত্থৰারপদৰারেসু ৰুত্তনযেনেৰ দুক্কটং. মুসাৰাদে পাচিত্তিযং. পিটকং কাতুকামতায ৰল্লিচ্ছেদনে পাচিত্তিযন্তি সব্বং পুরিমনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. গচ্ছতি ৰা আপত্তি দুক্কটস্সাতি এৰং পরিযিট্ঠসহাযকুদালপিটকো নিধিট্ঠানং গচ্ছতি, পদৰারে পদৰারে দুক্কটং. সচে পন গচ্ছন্তো ‘‘ইমং নিধিং লদ্ধা বুদ্ধপূজং ৰা ধম্মপূজং ৰা সঙ্ঘভত্তং ৰা করিস্সামী’’তি কুসলং উপ্পাদেতি, কুসলচিত্তেন গমনে অনাপত্তি. কস্মা? ‘‘থেয্যচিত্তো দুতিযং ৰা…পে… গচ্ছতি ৰা, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ৰুত্তত্তা. যথা চ ইধ, এৰং সব্বত্থ অথেয্যচিত্তস্স অনাপত্তি. মগ্গতো ওক্কম্ম নিধানট্ঠানং গমনত্থায মগ্গং করোন্তো ভূতগামং ছিন্দতি, পাচিত্তিযং. সুক্খকট্ঠং ছিন্দতি, দুক্কটং.

তত্থজাতকন্তি চিরনিহিতায কুম্ভিযা উপরি জাতকং. কট্ঠং ৰা লতং ৰাতি ন কেৰলং কট্ঠলতমেৰ, যংকিঞ্চি অল্লং ৰা সুক্খং ৰা তিণরুক্খলতাদিং ছিন্দন্তস্স সহপযোগত্তা দুক্কটমেৰ হোতি.

অট্ঠৰিধং হেতং দুক্কটং নাম ইমস্মিং ঠানে সমোধানেত্ৰা থেরেহি দস্সিতং – পুব্বপযোগদুক্কটং, সহপযোগদুক্কটং, অনামাসদুক্কটং, দুরুপচিণ্ণদুক্কটং, ৰিনযদুক্কটং, ঞাতদুক্কটং, ঞত্তিদুক্কটং, পটিস্সৰদুক্কটন্তি. তত্থ ‘‘থেয্যচিত্তো দুতিযং ৰা কুদালং ৰা পিটকং ৰা পরিযেসতি গচ্ছতি ৰা, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ইদং পুব্বপযোগদুক্কটং নাম. এত্থ হি দুক্কটট্ঠানে দুক্কটং, পাচিত্তিযট্ঠানে পাচিত্তিযমেৰ হোতি. ‘‘তত্থজাতকং কট্ঠং ৰা লতং ৰা ছিন্দতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ইদং সহপযোগদুক্কটং নাম. এত্থ পন পাচিত্তিযৰত্থু চ দুক্কটৰত্থু চ দুক্কটট্ঠানেযেৰ তিট্ঠতি. কস্মা? অৰহারস্স সহপযোগত্তাতি. যং পন দসৰিধং রতনং, সত্তৰিধং ধঞ্ঞং, সব্বঞ্চ আৰুধভণ্ডাদিং আমসন্তস্স দুক্কটং ৰুত্তং, ইদং অনামাসদুক্কটং নাম. যং কদলিনাল়িকেরাদীনং তত্থজাতকফলানি আমসন্তস্স দুক্কটং ৰুত্তং, ইদং দুরুপচিণ্ণদুক্কটং নাম. যং পন পিণ্ডায চরন্তস্স পত্তে রজে পতিতে পত্তং অপ্পটিগ্গহেত্ৰা অধোৰিত্ৰা ৰা তত্থ ভিক্খং গণ্হন্তস্স দুক্কটং ৰুত্তং, ইদং ৰিনযদুক্কটং নাম. ‘‘সুত্ৰা ন ৰদন্তি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পারা. ৪১৯) ইদং ঞাতদুক্কটং নাম. যং একাদসসু সমনুভাসনাসু ‘‘ঞত্তিযা দুক্কট’’ন্তি (পারা. ৪১৪) ৰুত্তং, ইদং ঞত্তিদুক্কটং নাম. ‘‘তস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পুরিমিকা চ ন পঞ্ঞাযতি, পটিস্সৰে চ আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ২০৭) ইদং পটিস্সৰদুক্কটং নাম. ইদং পন সহপযোগদুক্কটং. তেন ৰুত্তং – ‘‘যংকিঞ্চি অল্লং ৰা সুক্খং ৰা তিণরুক্খলতাদিং ছিন্দন্তস্স সহপযোগত্তা দুক্কটমেৰ হোতী’’তি.

সচে পনস্স তত্থজাতকে তিণরুক্খলতাদিম্হি ছিন্নেপি লজ্জিধম্মো ওক্কমতি, সংৰরো উপ্পজ্জতি, ছেদনপচ্চযা দুক্কটং দেসেত্ৰা মুচ্চতি. অথ ধুরনিক্খেপং অকত্ৰা সউস্সাহোৰ পংসুং খণতি, ছেদনদুক্কটং পটিপ্পস্সম্ভতি, খণনদুক্কটে পতিট্ঠাতি. অকপ্পিযপথৰিং খণন্তোপি হি ইধ সহপযোগত্তা দুক্কটমেৰ আপজ্জতি. সচে পনস্স সব্বদিসাসু খণিত্ৰা কুম্ভিমূলং পত্তস্সাপি লজ্জিধম্মো ওক্কমতি, খণনপচ্চযা দুক্কটং দেসেত্ৰা মুচ্চতি.

ব্যূহতি ৰাতি অথ পন সউস্সাহোৰ পংসুং ৰিযূহতি, একপস্সে রাসিং করোতি, খণনদুক্কটং পটিপ্পস্সম্ভতি, ৰিযূহনদুক্কটে পতিট্ঠাতি. তঞ্চ পংসুং তত্থ তত্থ পুঞ্জং করোন্তো পযোগে পযোগে দুক্কটং আপজ্জতি. সচে পন রাসিং কত্ৰাপি ধুরনিক্খেপং করোতি, লজ্জিধম্মং আপজ্জতি, ৰিযূহনদুক্কটং দেসেত্ৰা মুচ্চতি. উদ্ধরতি ৰাতি অথ পন সউস্সাহোৰ পংসুং উদ্ধরিত্ৰা বহি পাতেতি, ৰিযূহনদুক্কটং পটিপ্পস্সম্ভতি, উদ্ধরণদুক্কটে পতিট্ঠাতি. পংসুং পন কুদালেন ৰা হত্থেহি ৰা পচ্ছিযা ৰা তহিং তহিং পাতেন্তো পযোগে পযোগে দুক্কটং আপজ্জতি. সচে পন সব্বং পংসুং নীহরিত্ৰা কুম্ভিং থলট্ঠং কত্ৰাপি লজ্জিধম্মং আপজ্জতি, উদ্ধরণদুক্কটং দেসেত্ৰা মুচ্চতি. অথ পন সউস্সাহোৰ কুম্ভিং আমসতি, উদ্ধরণদুক্কটং পটিপ্পস্সম্ভতি, আমসনদুক্কটে পতিট্ঠাতি. আমসিত্ৰাপি চ লজ্জিধম্মং আপজ্জন্তো আমসনদুক্কটং দেসেত্ৰা মুচ্চতি. অথ সউস্সাহোৰ কুম্ভিং ফন্দাপেতি, আমসনদুক্কটং পটিপ্পস্সম্ভতি, ‘‘ফন্দাপেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি ৰুত্তথুল্লচ্চযে পতিট্ঠাতি.

তত্রাযং দুক্কটথুল্লচ্চযানং দ্ৰিন্নম্পি ৰচনত্থো – পঠমং তাৰেত্থ দুট্ঠু কতং সত্থারা ৰুত্তকিচ্চং ৰিরাধেত্ৰা কতন্তি দুক্কটং. অথ ৰা দুট্ঠং কতং, ৰিরূপা সা কিরিযা ভিক্খুকিরিযানং মজ্ঝে ন সোভতীতি এৰম্পি দুক্কটং. ৰুত্তঞ্চেতং –

‘‘দুক্কটং ইতি যং ৰুত্তং, তং সুণোহি যথাতথং;

অপরদ্ধং ৰিরদ্ধঞ্চ, খলিতং যঞ্চ দুক্কটং.

‘‘যং মনুস্সো করে পাপং, আৰি ৰা যদি ৰা রহো;

দুক্কটন্তি পৰেদেন্তি, তেনেতং ইতি ৰুচ্চতী’’তি. (পরি. ৩৩৯);

ইতরং পন থূলত্তা, অচ্চযত্তা চ থুল্লচ্চযং. ‘‘সম্পরাযে চ দুগ্গতি’’ (সং. নি. ১.৪৯), ‘‘যং হোতি কটুকপ্ফল’’ন্তিআদীসু (ধ. প. ৬৬; নেত্তি. ৯১) ৰিয চেত্থ সংযোগভাৰো ৰেদিতব্বো. একস্স সন্তিকে দেসেতব্বেসু হি অচ্চযেসু তেন সমো থূলো অচ্চযো নত্থি. তস্মা ৰুত্তং ‘‘থূলত্তা অচ্চযত্তা চ থুল্লচ্চয’’ন্তি. ৰুত্তঞ্চেতং –

‘‘থুল্লচ্চযন্তি যং ৰুত্তং, তং সুণোহি যথাতথং;

একস্স মূলে যো দেসেতি, যো চ তং পটিগ্গণ্হতি;

অচ্চযো তেন সমো নত্থি, তেনেতং ইতি ৰুচ্চতী’’তি. (পরি. ৩৩৯);

ফন্দাপেন্তস্স চ পযোগে পযোগে থুল্লচ্চযং. ফন্দাপেত্ৰাপি চ লজ্জিধম্মং ওক্কন্তো থুল্লচ্চযং দেসেত্ৰা মুচ্চতি. সহপযোগতো পট্ঠাযেৰ চেত্থ পুরিমা পুরিমা আপত্তি পটিপ্পস্সম্ভতি. সহপযোগং পন অকত্ৰা লজ্জিধম্মং ওক্কন্তেন যা পুব্বপযোগে দুক্কটপাচিত্তিযা আপন্না, সব্বা তা দেসেতব্বা. সহপযোগে চ তত্থজাতকচ্ছেদনে বহুকানিপি দুক্কটানি পংসুখণনং পত্ৰা পটিপ্পস্সম্ভন্তি. একং খণনদুক্কটমেৰ হোতি. খণনে বহুকানিপি ৰিযূহনং, ৰিযূহনে বহুকানিপি উদ্ধরণং, উদ্ধরণে বহুকানিপি আমসনং, আমসনে বহুকানিপি ফন্দাপনং পত্ৰা পটিপ্পস্সম্ভন্তি. পংসুখণনাদীসু চ লজ্জিধম্মে উপ্পন্নে বহুকাপি আপত্তিযো হোন্তু, একমেৰ দেসেত্ৰা মুচ্চতীতি কুরুন্দট্ঠকথাযং ৰুত্তং. পুরিমাপত্তিপটিপ্পস্সদ্ধি চ নামেসা ‘‘ঞত্তিযা দুক্কটং, দ্ৰীহি কম্মৰাচাহি থুল্লচ্চযা পটিপ্পস্সম্ভন্তী’’তি (পারা. ৪১৪) এৰং অনুসাৰনাসুত্তেসুযেৰ আগতা. ইধ পন দুতিযপারাজিকে অট্ঠকথাচরিযপ্পমাণেন গহেতব্বাতি.

ঠানা চাৰেতি, আপত্তি পারাজিকস্সাতি যো পন ফন্দাপেত্ৰাপি লজ্জিধম্মং অনোক্কমিত্ৰাৰ তং কুম্ভিং ঠানতো অন্তমসো কেসগ্গমত্তম্পি চাৰেতি, পারাজিকমেৰ আপজ্জতীতি অত্থো. ঠানা চাৰনঞ্চেত্থ ছহি আকারেহি ৰেদিতব্বং. কথং? কুম্ভিং মুখৰট্টিযং গহেত্ৰা অত্তনো অভিমুখং আকড্ঢন্তো ইমিনা অন্তেন ফুট্ঠোকাসং কেসগ্গমত্তম্পি পারিমন্তেন অতিক্কামেতি, পারাজিকং. তথেৰ গহেত্ৰা পরতো পেল্লেন্তো পারিমন্তেন ফুট্ঠোকাসং কেসগ্গমত্তম্পি ইমিনা অন্তেন অতিক্কামেতি, পারাজিকং. ৰামতো ৰা দক্খিণতো ৰা অপনামেন্তো ৰামন্তেন ফুট্ঠোকাসং কেসগ্গমত্তম্পি দক্খিণন্তেন অতিক্কামেতি, পারাজিকং. দক্খিণন্তেন ৰা ফুট্ঠোকাসং কেসগ্গমত্তম্পি ৰামন্তেন অতিক্কামেতি, পারাজিকং. উদ্ধং উক্খিপন্তো কেসগ্গমত্তম্পি ভূমিতো মোচেতি, পারাজিকং. খণিত্ৰা হেট্ঠতো ওসীদেন্তো বুন্দেন ফুট্ঠোকাসং কেসগ্গমত্তম্পি মুখৰট্টিযা অতিক্কামেতি, পারাজিকন্তি এৰং একট্ঠানে ঠিতায কুম্ভিযা. যদি পন কুম্ভিমুখৰট্টিযা পাসং কত্ৰা লোহখাণুং ৰা খদিরসারাদিখাণুং ৰা পথৰিযং আকোটেত্ৰা তত্থ সঙ্খলিকায বন্ধিত্ৰা ঠপেন্তি, একিস্সা দিসায একায সঙ্খলিকায বদ্ধায দ্ৰে ঠানানি লব্ভন্তি, দ্ৰীসু তীসু চতূসু দিসাসু চতূহি সঙ্খলিকাহি বদ্ধায পঞ্চ ঠানানি লব্ভন্তি.

তত্থ একখাণুকে বদ্ধকুম্ভিযা পঠমং খাণুকং ৰা উদ্ধরতি, সঙ্খলিকং ৰা ছিন্দতি, থুল্লচ্চযং. ততো কুম্ভিং যথাৰুত্তনযেন কেসগ্গমত্তম্পি ঠানা চাৰেতি, পারাজিকং. অথ পঠমং কুম্ভিং উদ্ধরতি, থুল্লচ্চযং. ততো খাণুকং কেসগ্গমত্তম্পি ঠানা চাৰেতি, সঙ্খলিকং ৰা ছিন্দতি, পারাজিকং. এতেন উপাযেন দ্ৰীসু তীসু চতূসু খাণুকেসু বদ্ধকুম্ভিযাপি পচ্ছিমে ঠানাচাৰনে পারাজিকং. সেসেসু থুল্লচ্চযং ৰেদিতব্বং.

সচে খাণু নত্থি, সঙ্খলিকায অগ্গে ৰলযং কত্ৰা তত্থজাতকে মূলে পৰেসিতং হোতি, পঠমং কুম্ভিং উদ্ধরিত্ৰা পচ্ছা মূলং ছেত্ৰা ৰলযং নীহরতি, পারাজিকং. অথ মূলং অচ্ছেত্ৰা ৰলযং ইতো চিতো চ সারেতি, রক্খতি. সচে পন মূলতো অনীহরিত্ৰাপি হত্থেন গহেত্ৰা আকাসগতং করোতি, পারাজিকং. অযমেত্থ ৰিসেসো. সেসং ৰুত্তনযমেৰ.

কেচি পন নিমিত্তত্থায কুম্ভিমত্থকে নিগ্রোধরুক্খাদীনি রোপেন্তি, মূলানি কুম্ভিং ৰিনন্ধিত্ৰা ঠিতানি হোন্তি, ‘‘মূলানি ছিন্দিত্ৰা কুম্ভিং গহেস্সামী’’তি ছিন্দন্তস্স পযোগে পযোগে দুক্কটং. ছিন্দিত্ৰা ওকাসং কত্ৰা কুম্ভিং কেসগ্গমত্তম্পি ঠানা চাৰেতি, পারাজিকং. মূলানি ছিন্দতোৰ লুঠিত্ৰা কুম্ভী নিন্নট্ঠানং গতা, রক্খতি তাৰ. গতট্ঠানতো উদ্ধরতি, পারাজিকং. সচে ছিন্নেসু মূলেসু একমূলমত্তেন কুম্ভী তিট্ঠতি, সো চ তং ‘‘ইমস্মিং মূলে ছিন্নে পতিস্সতী’’তি ছিন্দতি, ছিন্নমত্তে পারাজিকং. সচে পন একমূলেনেৰ পাসে বদ্ধসূকরো ৰিয ঠিতা হোতি, অঞ্ঞং কিঞ্চি লগ্গনকং নত্থি, তস্মিম্পি মূলে ছিন্নমত্তে পারাজিকং. সচে কুম্ভিমত্থকে মহাপাসাণো ঠপিতো হোতি, তং দণ্ডেন উক্খিপিত্ৰা অপনেতুকামো কুম্ভিমত্থকে জাতরুক্খং ছিন্দতি, দুক্কটং. তস্সা সমীপে জাতকং ছেত্ৰা আহরতি, অতত্থজাতকত্তা তং ছিন্দতো পাচিত্তিযং.

অত্তনো ভাজনন্তি সচে পন কুম্ভিং উদ্ধরিতুং অসক্কোন্তো কুম্ভিগতভণ্ডগ্গহণত্থং অত্তনো ভাজনং পৰেসেত্ৰা অন্তোকুম্ভিযং পঞ্চমাসকং ৰা অতিরেকপঞ্চমাসকং ৰা অগ্ঘনকং থেয্যচিত্তো আমসতি, আপত্তি দুক্কটস্স. পরিচ্ছেদো চেত্থ পারাজিকনিযমনত্থং ৰুত্তো. থেয্যচিত্তেন পন ঊনপঞ্চমাসকম্পি আমসন্তো দুক্কটং আপজ্জতিযেৰ.

ফন্দাপেতীতি এত্থ যাৰ একাবদ্ধং কত্ৰা অত্তনো ভাজনং পৰেসেতি, তাৰ ফন্দাপেতীতি ৰুচ্চতি. অপি চ ইতো চিতো চ অপব্যূহন্তোপি ফন্দাপেতিযেৰ, সো থুল্লচ্চযং আপজ্জতি. যদা পন একাবদ্ধভাৰো ছিন্নো, কুম্ভিগতং কুম্ভিযমেৰ, ভাজনগতম্পি ভাজনেযেৰ হোতি, তদা অত্তনো ভাজনগতং নাম হোতি. এৰং কত্ৰা কুম্ভিতো অনীহতেপি চ ভাজনে পারাজিকং আপজ্জতি.

মুট্ঠিং ৰা ছিন্দতীতি এত্থ যথা অঙ্গুলন্তরেহি নিক্খন্তকহাপণা কুম্ভিগতে কহাপণে ন সম্ফুসন্তি, এৰং মুট্ঠিং করোন্তো মুট্ঠিং ছিন্দতি নাম; সোপি পারাজিকং আপজ্জতি.

সুত্তারূল়্হন্তি সুত্তে আরূল়্হং; সুত্তেন আৰুতস্সাপি সুত্তমযস্সাপি এতং অধিৰচনং. পামঙ্গাদীনিহি সোৰণ্ণমযানিপি হোন্তি রূপিযমযানিপি সুত্তমযানিপি, মুত্তাৰলিআদযোপি এত্থেৰ সঙ্গহং গতা. ৰেঠনন্তি সীসৰেঠনপটো ৰুচ্চতি. এতেসু যংকিঞ্চি থেয্যচিত্তো আমসতি, দুক্কটং. ফন্দাপেতি, থুল্লচ্চযং. পামঙ্গাদীনি কোটিযং গহেত্ৰা আকাসট্ঠং অকরোন্তো উচ্চারেতি, থুল্লচ্চযং.

ঘংসন্তো নীহরতীতি এত্থ পন পরিপুণ্ণায কুম্ভিযা উপরি সমতিত্তিকং কুম্ভিং কত্ৰা ঠপিতং ৰা একং কোটিং বুন্দে একং কোটিং মুখৰট্টিযং কত্ৰা ঠপিতং ৰা ঘংসন্তস্স নীহরতো থুল্লচ্চযং. কুম্ভিমুখা মোচেন্তস্স পারাজিকং. যং পন উপড্ঢকুম্ভিযং ৰা রিত্তকুম্ভিযং ৰা ঠপিতং, তস্স অত্তনো ফুট্ঠোকাসোৰ ঠানং, ন সকলা কুম্ভী, তস্মা তং ঘংসন্তস্সাপি নীহরতো পতিট্ঠিতোকাসতো কেসগ্গমত্তে মুত্তে পারাজিকমেৰ. কুম্ভিযা পন পরিপুণ্ণায ৰা ঊনায ৰা উজুকমেৰ উদ্ধরন্তস্স হেট্ঠিমকোটিযা পতিট্ঠিতোকাসা মুত্তমত্তেৰ পারাজিকং. অন্তোকুম্ভিযং ঠপিতং যংকিঞ্চি পারাজিকপ্পহোনকং ভণ্ডং সকলকুম্ভিযং চারেন্তস্স, পামঙ্গাদিঞ্চ ঘংসিত্ৰা নীহরন্তস্স যাৰ মুখৰট্টিং নাতিক্কমতি, তাৰ থুল্লচ্চযমেৰ. তস্স হি সব্বাপি কুম্ভী ঠানন্তি সঙ্খেপমহাপচ্চরিযাদীসু ৰুত্তং. মহাঅট্ঠকথাযং পন ‘‘ঠপিতট্ঠানমেৰ ঠানং, ন সকলা কুম্ভী. তস্মা যথাঠিতট্ঠানতো কেসগ্গমত্তম্পি মোচেন্তস্স পারাজিকমেৰা’’তি ৰুত্তং, তং পমাণং. ইতরং পন আকাসগতং অকরোন্তস্স চীৰরৰংসে ঠপিতচীৰরৰেঠনকনযেন ৰুত্তং, তং ন গহেতব্বং. ৰিনযৰিনিচ্ছযে হি আগতে গরুকে ঠাতব্বং, এসা ৰিনযধম্মতা. অপিচ ‘‘অত্তনো ভাজনগতং ৰা করোতি, মুট্ঠিং ৰা ছিন্দতী’’তি ৰচনতো পেতং ৰেদিতব্বং. যথা অন্তোকুম্ভিযং ঠিতস্স ন সব্বা কুম্ভী ঠানন্তি.

সপ্পিআদীসু যংকিঞ্চি পিৰতো একপযোগেন পীতমত্তে পারাজিকন্তি মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তং. মহাপচ্চরিযাদীসু পন অযং ৰিভাগো দস্সিতো – ‘‘মুখং অনপনেত্ৰা আকড্ঢন্তস্স পিৰতো সচে পরগলগতং পাদং ন অগ্ঘতি, মুখগতেন সদ্ধিং অগ্ঘতি, রক্খতি তাৰ. কণ্ঠেন পন পরিচ্ছিন্নকালেযেৰ পারাজিকং হোতি. সচেপি ওট্ঠেহি পরিচ্ছিন্দন্তো ওট্ঠে পিদহতি, পারাজিকমেৰ. উপ্পলদণ্ডৰেল়ুনাল়িনল়নাল়িআদীহি পিৰন্তস্সাপি সচে পরগলগতমেৰ পাদং অগ্ঘতি, পারাজিকং. সচে সহ মুখগতেন অগ্ঘতি, ন তাৰ পারাজিকং হোতি. উপ্পলদণ্ডাদিগতেন সদ্ধিং একাবদ্ধভাৰং কোপেত্ৰা ওট্ঠেহি পরিচ্ছিন্নমত্তে পারাজিকং. সচে উপ্পলদণ্ডাদিগতেন সদ্ধিং অগ্ঘতি, উপ্পলদণ্ডাদীনং বুন্দে অঙ্গুলিযাপি পিহিতমত্তে পারাজিকং. পাদগ্ঘনকে পরগলং অপ্পৰিট্ঠে উপ্পলদণ্ডাদীসু চ মুখে চ অতিরেকপাদারহম্পি একাবদ্ধং হুত্ৰা তিট্ঠতি, রক্খতিযেৰা’’তি. তং সব্বম্পি যস্মা ‘‘অত্তনো ভাজনগতং ৰা করোতি, মুট্ঠিং ৰা ছিন্দতী’’তি ইমং নযং ভজতি, তস্মা সুদস্সিতমেৰ. এস তাৰ একাবদ্ধে নযো.

সচে পন হত্থেন ৰা পত্তেন ৰা থালকাদিনা ৰা কেনচি ভাজনেন গহেত্ৰা পিৰতি, যম্হি পযোগে পাদগ্ঘনকং পূরেতি, তম্হি গতে পারাজিকং. অথ মহগ্ঘং হোতি, সিপ্পিকাযপি একপযোগেনেৰ পাদগ্ঘনকং গহেতুং সক্কা হোতি, একুদ্ধারেযেৰ পারাজিকং. ভাজনং পন নিমুজ্জাপেত্ৰা গণ্হন্তস্স যাৰ একাবদ্ধং হোতি, তাৰ রক্খতি. মুখৰট্টিপরিচ্ছেদেন ৰা উদ্ধারেন ৰা পারাজিকং. যদা পন সপ্পিং ৰা তেলং ৰা অচ্ছং তেলসদিসমেৰ মধুফাণিতং ৰা কুম্ভিং আৰিঞ্ছেত্ৰা অত্তনো ভাজনে পৰেসেতি, তদা তেসং অচ্ছতায একাবদ্ধতা নত্থীতি পাদগ্ঘনকে মুখৰট্টিতো গল়িতমত্তে পারাজিকং.

পচিত্ৰা ঠপিতং পন মধুফাণিতং সিলেসো ৰিয চিক্কনং আকড্ঢনৰিকড্ঢনযোগ্গং হোতি, উপ্পন্নে কুক্কুচ্চে একাবদ্ধমেৰ হুত্ৰা পটিনীহরিতুং সক্কোতি, এতং মুখৰট্টিযা নিক্খমিত্ৰা ভাজনে পৰিট্ঠম্পি বাহিরেন সদ্ধিং একাবদ্ধত্তা রক্খতি, মুখৰট্টিতো ছিন্নমত্তে পন পারাজিকং. যোপি থেয্যচিত্তেন পরস্স কুম্ভিযা পাদগ্ঘনকং সপ্পিং ৰা তেলং ৰা অৰস্সপিৰনকং যংকিঞ্চি দুকূলসাটকং ৰা চম্মখণ্ডাদীনং ৰা অঞ্ঞতরং পক্খিপতি, হত্থতো মুত্তমত্তে পারাজিকং.

রিত্তকুম্ভিযা ‘‘ইদানি তেলং আকিরিস্সন্তী’’তি ঞত্ৰা যংকিঞ্চি ভণ্ডং থেয্যচিত্তো পক্খিপতি, তং চে তত্থ তেলে আকিণ্ণে পঞ্চমাসকঅগ্ঘনকং পিৰতি, পীতমত্তে পারাজিকন্তি মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তং. তং পন তত্থেৰ সুক্খতল়াকে সুক্খমাতিকায উজুকরণৰিনিচ্ছযেন ৰিরুজ্ঝতি, অৰহারলক্খণঞ্চেত্থ ন পঞ্ঞাযতি, তস্মা ন গহেতব্বং. মহাপচ্চরিযাদীসু পন তস্স উদ্ধারে পারাজিকং ৰুত্তং, তং যুত্তং.

পরস্স রিত্তকুম্ভিযা সঙ্গোপনত্থায ভণ্ডং ঠপেত্ৰা তত্থ তেলে আকিণ্ণে ‘‘সচে অযং জানিস্সতি, মং পলিবুজ্ঝিস্সতী’’তি ভীতো পাদগ্ঘনকং তেলং পীতং ভণ্ডং থেয্যচিত্তেন উদ্ধরতি, পারাজিকং. সুদ্ধচিত্তেন উদ্ধরতি, পরে আহরাপেন্তে ভণ্ডদেয্যং. ভণ্ডদেয্যং নাম যং পরস্স নট্ঠং, তস্স মূলং ৰা তদেৰ ৰা ভণ্ডং দাতব্বন্তি অত্থো. নো চে দেতি, সামিকস্স ধুরনিক্খেপে পারাজিকং. সচে পরস্স কুম্ভিযা অঞ্ঞো সপ্পিং ৰা তেলং ৰা আকিরতি, তত্র চাযং থেয্যচিত্তেন তেলপিৰনকং ভণ্ডং পক্খিপতি, ৰুত্তনযেনেৰ পারাজিকং. অত্তনো রিত্তকুম্ভিযা পরস্স সপ্পিং ৰা তেলং ৰা আকিরণভাৰং ঞত্ৰা থেয্যচিত্তেন ভণ্ডং নিক্খিপতি, পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ উদ্ধারে পারাজিকং. সুদ্ধচিত্তো নিক্খিপিত্ৰা পচ্ছা থেয্যচিত্তেন উদ্ধরতি, পারাজিকমেৰ. সুদ্ধচিত্তোৰ উদ্ধরতি, নেৰ অৰহারো, ন গীৰা; মহাপচ্চরিযং পন অনাপত্তিমত্তমেৰ ৰুত্তং. ‘‘‘কিস্স মম কুম্ভিযং তেলং আকিরসী’তি কুপিতো অত্তনো ভণ্ডং উদ্ধরিত্ৰা ছড্ডেতি, নো ভণ্ডদেয্য’’ন্তি কুরুন্দিযং ৰুত্তং. থেয্যচিত্তেন মুখৰট্টিযং গহেত্ৰা কুম্ভিং আৰিঞ্ছতি তেলং গল়েতুকামো, পাদগ্ঘনকে গল়িতে পারাজিকং. থেয্যচিত্তেনেৰ জজ্জরং করোতি ‘‘সৰিত্ৰা গমিস্সতী’’তি পাদগ্ঘনকে সৰিত্ৰা গতে পারাজিকং. থেয্যচিত্তেনেৰ ছিদ্দং করোতি ওমট্ঠং ৰা উম্মট্ঠং ৰা ৰেমট্ঠং ৰা, ইদং পন সম্মোহট্ঠানং; তস্মা সুট্ঠু সল্লেক্খেতব্বং. অযঞ্হেত্থ ৰিনিচ্ছযো – ওমট্ঠং নাম অধোমুখছিদ্দং; উম্মট্ঠং নাম উদ্ধংমুখছিদ্দং; ৰেমট্ঠং নাম উল়ুঙ্কস্সেৰ উজুগতছিদ্দং. তত্র ওমট্ঠস্স বহি পট্ঠায কতস্স অব্ভন্তরন্ততো পাদগ্ঘনকে তেলে গল়িতে বহি অনিক্খন্তেপি পারাজিকং. কস্মা? যস্মা ততো গল়িতমত্তমেৰ বহিগতং নাম হোতি, ন কুম্ভিগতসঙ্খ্যং লভতি. অন্তো পট্ঠায কতস্স বাহিরন্ততো পাদগ্ঘনকে গল়িতে পারাজিকং. উম্মট্ঠস্স যথা তথা ৰা কতস্স বাহিরন্ততো পাদগ্ঘনকে গল়িতে পারাজিকং. তঞ্হি যাৰ বাহিরন্ততো ন গল়তি, তাৰ কুম্ভিগতমেৰ হোতি. ‘‘ৰেমট্ঠস্স চ কপালমজ্ঝতো গল়িতৰসেন কারেতব্বো’’তি অট্ঠকথাসু ৰুত্তং. তং পন অন্তো চ বহি চ পট্ঠায মজ্ঝে ঠপেত্ৰা কতছিদ্দে তল়াকস্স চ মরিযাদভেদেন সমেতি. অন্তো পট্ঠায কতে পন বাহিরন্তেন, বহি পট্ঠায কতে অব্ভন্তরন্তেন কারেতব্বোতি ইদমেত্থ যুত্তং. যো পন ‘‘ৰট্টিত্ৰা গচ্ছিস্সতী’’তি থেয্যচিত্তেন কুম্ভিযা আধারকং ৰা উপত্থম্ভনলেড্ডুকে ৰা অপনেতি, ৰট্টিত্ৰা গতায পারাজিকং. তেলাকিরণভাৰং পন ঞত্ৰা রিত্তকুম্ভিযা জজ্জরভাৰে ৰা ছিদ্দেসু ৰা কতেসু পচ্ছা নিক্খন্ততেলপ্পমাণেন ভণ্ডদেয্যং হোতি. অট্ঠকথাসু পন কত্থচি পারাজিকন্তিপি লিখিতং, তং পমাদলিখিতং.

পরিপুণ্ণায কুম্ভিযা উপরি কথলং ৰা পাসাণং ৰা ‘‘পতিত্ৰা ভিন্দিস্সতি, ততো তেলং পগ্ঘরিস্সতী’’তি থেয্যচিত্তেন দুব্বন্ধং ৰা করোতি, দুট্ঠপিতং ৰা ঠপেতি, অৰস্সপতনকং তথা করোন্তস্স কতমত্তে পারাজিকং. রিত্তকুম্ভিযা উপরি করোতি, তং পচ্ছা পুণ্ণকালে পতিত্ৰা ভিন্দতি, ভণ্ডদেয্যং. ঈদিসেসু হি ঠানেসু ভণ্ডস্স নত্থিকালে কতপযোগত্তা আদিতোৰ পারাজিকং ন হোতি. ভণ্ডৰিনাসদ্ৰারস্স পন কতত্তা ভণ্ডদেয্যং হোতি. আহরাপেন্তেসু অদদতো সামিকানং ধুরনিক্খেপেন পারাজিকং.

থেয্যচিত্তেন মাতিকং উজুকং করোতি ‘‘ৰট্টিত্ৰা ৰা গমিস্সতি, ৰেলং ৰা উত্তরাপেস্সতী’’তি; ৰট্টিত্ৰা ৰা গচ্ছতু, ৰেলং ৰা উত্তরতু, উজুকরণকালে পারাজিকং. ঈদিসা হি পযোগা পুব্বপযোগাৰহারে সঙ্গহং গচ্ছন্তি. সুক্খমাতিকায উজুকতায পচ্ছা উদকে আগতে ৰট্টিত্ৰা ৰা গচ্ছতু, ৰেলং ৰা উত্তরতু, ভণ্ডদেয্যং. কস্মা? ঠানা চাৰনপযোগস্স অভাৰা. তস্স লক্খণং নাৰট্ঠে আৰি ভৰিস্সতি.

তত্থেৰ ভিন্দতি ৰাতিআদীসু অট্ঠকথাযং তাৰ ৰুত্তং – ‘‘ভিন্দতি ৰাতি মুগ্গরেন পোথেত্ৰা ভিন্দতি. ছড্ডেতি ৰাতি উদকং ৰা ৰালিকং ৰা আকিরিত্ৰা উত্তরাপেতি. ঝাপেতি ৰাতি দারূনি আহরিত্ৰা ঝাপেতি. অপরিভোগং ৰা করোতীতি অখাদিতব্বং ৰা অপাতব্বং ৰা করোতি; উচ্চারং ৰা পস্সাৰং ৰা ৰিসং ৰা উচ্ছিট্ঠং ৰা কুণপং ৰা পাতেসি, আপত্তি দুক্কটস্সাতি ঠানাচাৰনস্স নত্থিতায দুক্কটং, বুদ্ধৰিসযো নামেসো. কিঞ্চাপি দুক্কটং, আহরাপেন্তে পন ভণ্ডদেয্য’’ন্তি. তত্থ পুরিমদ্ৰযং ন সমেতি. তঞ্হি কুম্ভিজজ্জরকরণেন চ মাতিকাউজুকরণেন চ সদ্ধিং একলক্খণং. পচ্ছিমং পন দ্ৰযং ঠানা অচাৰেন্তেনাপি সক্কা কাতুং. তস্মা এত্থ এৰং ৰিনিচ্ছযং ৰদন্তি – ‘‘অট্ঠকথাযং কির ‘ঠানা চাৰনস্স নত্থিতায দুক্কট’ন্তি ইদং পচ্ছিমদ্ৰযং সন্ধায ৰুত্তং. ঠানা চাৰনং অকরোন্তোযেৰ হি থেয্যচিত্তেন ৰা ৰিনাসেতুকামতায ৰা ঝাপেয্যপি, অপরিভোগম্পি করেয্য. পুরিমদ্ৰযে পন ৰুত্তনযেন ভিন্দন্তস্স ৰা ছড্ডেন্তস্স ৰা ঠানা চাৰনং অত্থি, তস্মা তথা করোন্তস্স ৰিনাসেতুকামতায ভণ্ডদেয্যং, থেয্যচিত্তেন পারাজিক’’ন্তি. পাল়িযং ‘‘দুক্কট’’ন্তি ৰুত্তত্তা অযুত্তন্তি চে? ন; অঞ্ঞথা গহেতব্বত্থতো. পাল়িযঞ্হি থেয্যচিত্তপক্খে ‘‘ভিন্দতি ৰাতি উদকেন সম্ভিন্দতি, ছড্ডেতি ৰাতি তত্থ ৰমতি ৰা পস্সাৰং ৰা ছড্ডেতী’’তি এৰমেকে ৰদন্তি.

অযং পনেত্থ সারো – ৰিনীতৰত্থুম্হি তিণজ্ঝাপকো ৰিয ঠানা অচাৰেতুকামোৰ কেৰলং ভিন্দতি, ভিন্নত্তা পন তেলাদীনি নিক্খমন্তি, যং ৰা পনেত্থ পত্থিন্নং, তং একাবদ্ধমেৰ তিট্ঠতি. অছড্ডেতুকামোযেৰ চ কেৰলং তত্থ উদকৰালিকাদীনি আকিরতি, আকিণ্ণত্তা পন তেলং ছড্ডীযতি. তস্মা ৰোহারৰসেন ‘‘ভিন্দতি ৰা ছড্ডেতি ৰা’’তি ৰুচ্চতীতি. এৰমেতেসং পদানং অত্থো গহেতব্বো. নাসেতুকামতাপক্খে পন ইতরথাপি যুজ্জতি. এৰঞ্হি কথিযমানে পাল়ি চ অট্ঠকথা চ পুব্বাপরেন সংসন্দিত্ৰা কথিতা হোন্তি. এত্তাৰতাপি চ সন্তোসং অকত্ৰা আচরিযে পযিরুপাসিত্ৰা ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি.

ভূমট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

থলট্ঠকথা

৯৫. থলট্ঠে থলে নিক্খিত্তন্তি ভূমিতলে ৰা পাসাণতলপব্বততলাদীসু ৰা যত্থ কত্থচি পটিচ্ছন্নে ৰা অপ্পটিচ্ছন্নে ৰা ঠপিতং থলট্ঠন্তি ৰেদিতব্বং. তং সচে রাসিকতং হোতি, অন্তোকুম্ভিযং ভাজনগতকরণমুট্ঠিচ্ছেদনৰিনিচ্ছযেন ৰিনিচ্ছিনিতব্বং. সচে একাবদ্ধং সিলেসনিয্যাসাদি পক্কমধুফাণিতৰিনিচ্ছযেন ৰিনিচ্ছিনিতব্বং. সচে গরুকং হোতি ভারবদ্ধং লোহপিণ্ডি-গুল়পিণ্ডি-তেলমধুঘটাদি ৰা, কুম্ভিযং ঠানাচাৰনৰিনিচ্ছযেন ৰিনিচ্ছিনিতব্বং. সঙ্খলিকবদ্ধস্স চ ঠানভেদো সল্লক্খেতব্বো. পত্থরিত্ৰা ঠপিতং পন পাৰারত্থরণসাটকাদিং উজুকং গহেত্ৰা আকড্ঢতি, পারিমন্তে ওরিমন্তেন ফুট্ঠোকাসং অতিক্কন্তে পারাজিকং. এৰং সব্বদিসাসু সল্লক্খেতব্বং. ৰেঠেত্ৰা উদ্ধরতি, কেসগ্গমত্তং আকাসগতং করোন্তস্স পারাজিকং. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.

থলট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

আকাসট্ঠকথা

৯৬. আকাসট্ঠে মোরস্স ছহি আকারেহি ঠানপরিচ্ছেদো ৰেদিতব্বো – পুরতো মুখতুণ্ডকেন, পচ্ছতো কলাপগ্গেন, উভযপস্সেসু পক্খপরিযন্তেহি, অধো পাদনখসিখায, উদ্ধং সিখগ্গেনাতি. ভিক্খু ‘‘সস্সামিকং আকাসট্ঠং মোরং গহেস্সামী’’তি পুরতো ৰা তিট্ঠতি, হত্থং ৰা পসারেতি, মোরো আকাসেযেৰ পক্খে চারেতি, ৰাতং গাহাপেত্ৰা গমনং উপচ্ছিন্দিত্ৰা তিট্ঠতি. তস্স ভিক্খুনো দুক্কটং. তং অফন্দেন্তো হত্থেন আমসতি, দুক্কটমেৰ. ঠানা অচাৰেন্তো ফন্দাপেতি, থুল্লচ্চযং. হত্থেন পন গহেত্ৰা ৰা অগ্গহেত্ৰা ৰা মুখতুণ্ডকেন ফুট্ঠোকাসং কলাপগ্গং, কলাপগ্গেন ৰা ফুট্ঠোকাসং মুখতুণ্ডকং অতিক্কামেতি, পারাজিকং. তথা ৰামপক্খপরিযন্তেন ফুট্ঠোকাসং দক্খিণপক্খপরিযন্তং, দক্খিণপক্খপরিযন্তেন ৰা ফুট্ঠোকাসং ৰামপক্খপরিযন্তং অতিক্কামেতি, পারাজিকং. তথা পাদনখসিখায ফুট্ঠোকাসং সিখগ্গং, সিখগ্গেন ৰা ফুট্ঠোকাসং পাদনখসিখং অতিক্কামেতি, পারাজিকং.

আকাসেন গচ্ছন্তো মোরো সীসাদীসু যস্মিং অঙ্গে নিলীযতি, তং তস্স ঠানং. তস্মা তং হত্থে নিলীনং ইতো চিতো চ করোন্তোপি ফন্দাপেতিযেৰ, যদি পন ইতরেন হত্থেন গহেত্ৰা ঠানা চাৰেতি, পারাজিকং. ইতরং হত্থং উপনেতি, মোরো সযমেৰ উড্ডেত্ৰা তত্থ নিলীযতি, অনাপত্তি. অঙ্গে নিলীনভাৰং ঞত্ৰা থেয্যচিত্তেন একং পদৰারং গচ্ছতি, থুল্লচ্চযং. দুতিযে পারাজিকং.

ভূমিযং ঠিতমোরো দ্ৰিন্নং ৰা পাদানং কলাপস্স চ ৰসেন তীণি ঠানানি লভতি. তং উক্খিপন্তস্স যাৰ একম্পি ঠানং পথৰিং ফুসতি, তাৰ থুল্লচ্চযং. কেসগ্গমত্তম্পি পথৰিযা মোচিতমত্তে পারাজিকং. পঞ্জরে ঠিতং সহ পঞ্জরেন উদ্ধরতি, পারাজিকং. যদি পন পাদং ন অগ্ঘতি, সব্বত্থ অগ্ঘৰসেন কাতব্বং. অন্তোৰত্থুম্হি চরন্তং মোরং থেয্যচিত্তেন পদসা বহিৰত্থুং নীহরন্তো দ্ৰারপরিচ্ছেদং অতিক্কামেতি, পারাজিকং. ৰজে ঠিতবলীবদ্দস্স হি ৰজো ৰিয অন্তোৰত্থু তস্স ঠানং. হত্থেন পন গহেত্ৰা অন্তোৰত্থুস্মিম্পি আকাসগতং করোন্তস্স পারাজিকমেৰ. অন্তোগামে চরন্তম্পি গামপরিক্খেপং অতিক্কামেন্তস্স পারাজিকং. সযমেৰ নিক্খমিত্ৰা গামূপচারে ৰা ৰত্থূপচারে ৰা চরন্তং পন থেয্যচিত্তো কট্ঠেন ৰা কথলায ৰা উত্রাসেত্ৰা অটৰিমুখং করোতি, মোরো উড্ডেত্ৰা অন্তোগামে ৰা অন্তোৰত্থুম্হি ৰা ছদনপিট্ঠে ৰা নিলীযতি, রক্খতি. সচে পন অটৰিমুখে উড্ডেতি ৰা গচ্ছতি ৰা ‘‘অটৰিং পৰেসেত্ৰা গহেস্সামী’’তি পরিকপ্পে অসতি পথৰিতো কেসগ্গমত্তম্পি উড্ডিতমত্তে ৰা দুতিযপদৰারে ৰা পারাজিকং. কস্মা? যস্মা গামতো নিক্খন্তস্স ঠিতট্ঠানমেৰ ঠানং হোতি. কপিঞ্জরাদীসুপি অযমেৰ ৰিনিচ্ছযো.

সাটকং ৰাতি ৰাতৰেগুক্খিত্তং পথৰিতলে পত্থরিত্ৰা ঠপিতমিৰ আকাসেন গচ্ছন্তং খলিবদ্ধং সাটকং অভিমুখাগতং হত্থেন একস্মিং অন্তে গণ্হাতি, ইতো চিতো চ ঠানং অৰিকোপেন্তোযেৰ গমনুপচ্ছেদে দুক্কটং. ঠানাচাৰনং অকরোন্তো চালেতি, ফন্দাপনে থুল্লচ্চযং. ঠানা চাৰেতি, পারাজিকং. ঠানপরিচ্ছেদো চস্স মোরস্সেৰ ছহি আকারেহি ৰেদিতব্বো.

অবদ্ধসাটকো পন একস্মিং অন্তে গহিতমত্তেৰ দুতিযেনন্তেন পতিত্ৰা ভূমিযং পতিট্ঠাতি, তস্স দ্ৰে ঠানানি হোন্তি – হত্থো চেৰ ভূমি চ. তং যথাগহিতমেৰ পঠমং গহিতোকাসপ্পদেসতো চালেতি, থুল্লচ্চযং. পচ্ছা ভূমিতো দুতিযহত্থেন ৰা পাদেন ৰা উক্খিপতি, পারাজিকং. পঠমং ৰা ভূমিতো উদ্ধরতি, থুল্লচ্চযং. পচ্ছা গহিতোকাসপ্পদেসতো চাৰেতি, পারাজিকং. গহণং ৰা অমুঞ্চন্তো উজুকমেৰ হত্থং ওনামেত্ৰা ভূমিগতং কত্ৰা তেনেৰ হত্থেন উক্খিপতি, পারাজিকং. ৰেঠনেপি অযমেৰ ৰিনিচ্ছযো.

হিরঞ্ঞং ৰা সুৰণ্ণং ৰা ছিজ্জমানন্তি মনুস্সানং অলঙ্করোন্তানং গীৰেয্যকাদিপিল়ন্ধনং ৰা সুৰণ্ণসলাকং ছিন্দন্তানং সুৰণ্ণকারানং সুৰণ্ণখণ্ডং ৰা ছিজ্জমানং পততি, তঞ্চে ভিক্খু আকাসেন আগচ্ছন্তং থেয্যচিত্তো হত্থেন গণ্হাতি, গহণমেৰ ঠানং. গহিতপ্পদেসতো হত্থং অপনেতি, পারাজিকং. চীৰরে পতিতং হত্থেন উক্খিপতি, পারাজিকং. অনুদ্ধরিত্ৰাৰ যাতি, দুতিযে পদৰারে পারাজিকং. পত্তে পতিতেপি এসেৰ নযো. সীসে ৰা মুখে ৰা পাদে ৰা পতিট্ঠিতং হত্থেন গণ্হাতি, পারাজিকং. অগ্গহেত্ৰাৰ যাতি, দুতিযে পদৰারে পারাজিকং. যত্থ কত্থচি পততি, তস্স পতিতোকাসোৰ ঠানং, ন সব্বং অঙ্গপচ্চঙ্গং পত্তচীৰরং ৰাতি.

আকাসট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

ৰেহাসট্ঠকথা

৯৭. ৰেহাসট্ঠে মঞ্চপীঠাদীসু ঠপিতং ভণ্ডং আমাসং ৰা হোতু অনামাসং ৰা, থেয্যচিত্তেন আমসন্তস্স দুক্কটং. মঞ্চপীঠেসু ঠপিতভণ্ডেসু পনেত্থ থলট্ঠে ৰুত্তনযেন ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. অযং পন ৰিসেসো – সচে খলিযা বদ্ধসাটকো মঞ্চে ৰা পীঠে ৰা পত্থটো মজ্ঝেন মঞ্চতলং ন ফুসতি, মঞ্চপাদেৰ ফুসতি, তেসং ৰসেন ঠানং ৰেদিতব্বং. পাদানং উপরি ফুট্ঠোকাসমেৰ হি অতিক্কমিতমত্তেন তত্থ পারাজিকং হোতি. সহ মঞ্চপীঠেহি হরন্তস্স পন মঞ্চপীঠপাদানং পতিট্ঠিতোকাসৰসেন ঠানং ৰেদিতব্বং.

চীৰরৰংসে ৰাতি চীৰরঠপনত্থায বন্ধিত্ৰা ঠপিতে ৰংসে ৰা কট্ঠদণ্ডকে ৰা. তত্থ সংহরিত্ৰা পারতো অন্তং ওরতো ভোগং কত্ৰা ঠপিতচীৰরস্স পতিট্ঠিতোকাসেন ফুট্ঠোকাসোৰ ঠানং, ন সব্বো চীৰরৰংসো. তস্মা থেয্যচিত্তেন তং ভোগে গহেত্ৰা আকড্ঢন্তস্স পারতো ৰংসে পতিট্ঠিতোকাসং ওরতো চীৰরেন ৰংসস্স ফুট্ঠপ্পদেসং অতিক্কামেন্তস্স একদ্ৰঙ্গুলমত্তাকড্ঢনেনেৰ পারাজিকং. অন্তে গহেত্ৰা আকড্ঢন্তস্সাপি এসেৰ নযো. তত্থেৰ পন চীৰরৰংসে ৰামতো ৰা দক্খিণতো ৰা সারেন্তস্স ৰামন্তেন দক্খিণন্তট্ঠানং দক্খিণন্তেন ৰা ৰামন্তট্ঠানং অতিক্কন্তমত্তে দসদ্ৰাদসঙ্গুলমত্তসারণেনেৰ পারাজিকং. উদ্ধং উক্খিপন্তস্স কেসগ্গমত্তুক্খিপনেন পারাজিকং. চীৰরৰংসং ফুসন্তং ৰা অফুসন্তং ৰা রজ্জুকেন বন্ধিত্ৰা ঠপিতচীৰরং মোচেন্তস্স থুল্লচ্চযং, মুত্তে পারাজিকং. মুত্তমত্তমেৰ হি তং ‘‘ঠানা চুত’’ন্তি সঙ্খ্যং গচ্ছতি. ৰংসে ৰেঠেত্ৰা ঠপিতং নিব্বেঠেন্তস্স থুল্লচ্চযং, নিব্বেঠিতমত্তে পারাজিকং. ৰলযং কত্ৰা ঠপিতে ৰলযং ছিন্দতি ৰা মোচেতি ৰা একং ৰা ৰংসকোটিং মোচেত্ৰা নীহরতি, থুল্লচ্চযং. ছিন্নমত্তে মুত্তমত্তে নীহটমত্তে চ পারাজিকং. তথা অকত্ৰাৰ চীৰরৰংসে ইতো চিতো চ সারেতি, রক্খতি তাৰ. ৰলযস্স হি সব্বোপি চীৰরৰংসো ঠানং. কস্মা? তত্থ সংসরণধম্মতায. যদা পন নং হত্থেন গহেত্ৰা আকাসগতং করোতি, পারাজিকং. পসারেত্ৰা ঠপিতস্স পতিট্ঠিতোকাসেন ফুট্ঠোকাসোৰ ঠানং. তত্থ সংহরিত্ৰা ঠপিতে ৰুত্তনযেন ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. যং পন একেনন্তেন ভূমিং ফুসিত্ৰা ঠিতং হোতি, তস্স চীৰরৰংসে চ ভূমিযঞ্চ পতিট্ঠিতোকাসৰসেন দ্ৰে ঠানানি. তত্থ ভূমিযং একেনন্তেন পতিট্ঠিতে অবদ্ধসাটকে ৰুত্তনযেনেৰ ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. চীৰররজ্জুযাপি অযমেৰ ৰিনিচ্ছযো.

অঙ্কুসকে লগ্গেত্ৰা ঠপিতভণ্ডং পন ভেসজ্জঘটো ৰা ভেসজ্জত্থৰিকা ৰা সচে ভিত্তিং ৰা ভূমিং ৰা অফুসিত্ৰা ঠপিতং লগ্গনকং ঘংসন্তস্স নীহরতো অঙ্কুসকোটিতো নিক্খন্তমত্তে পারাজিকং. লগ্গনকং বদ্ধং হোতি, বুন্দেন উক্খিপিত্ৰা আকাসগতং করোন্তস্স অঙ্কুসকোটিতো অনিক্খন্তেপি পারাজিকং. ভিত্তিনিস্সিতং হোতি, পঠমং অঙ্কুসকোটিতো নীহরতি, থুল্লচ্চযং. পচ্ছা ভিত্তিং মোচেতি, পারাজিকং. পঠমং ভিত্তিং মোচেত্ৰা পচ্ছা অঙ্কুসতো নীহরন্তস্সাপি এসেৰ নযো. সচে পন ভারিযং ভণ্ডং নীহরিতুং অসক্কোন্তো সযং ভিত্তিনিস্সিতং কত্ৰা অঙ্কুসতো নীহরতি, পুন ভিত্তিং অমোচেত্ৰাপি অঙ্কুসতো নীহটমত্তেযেৰ পারাজিকং. অত্তনা কতট্ঠানঞ্হি ঠানং ন হোতি. ভূমিং ফুসিত্ৰা ঠিতস্স পন দ্ৰে এৰ ঠানানি. তত্থ ৰুত্তোযেৰ ৰিনিচ্ছযো. যং পন সিক্কায পক্খিপিত্ৰা লগ্গিতং হোতি, তং সিক্কাতো নীহরন্তস্সাপি সহ সিক্কায অঙ্কুসতো নীহরন্তস্সাপি পারাজিকং. ভিত্তিভূমিসন্নিস্সিতৰসেন চেত্থ ঠানভেদোপি ৰেদিতব্বো.

ভিত্তিখীলোতি উজুকং কত্ৰা ভিত্তিযং আকোটিতো ৰা তত্থজাতকো এৰ ৰা; নাগদন্তো পন ৰঙ্কো আকোটিতো এৰ. তেসু লগ্গেত্ৰা ঠপিতং অঙ্কুসকে ৰুত্তনযেনেৰ ৰিনিচ্ছিনিতব্বং. দ্ৰীসু তীসু পন পটিপাটিযা ঠিতেসু আরোপেত্ৰা ঠপিতং কুন্তং ৰা ভিন্দিৰালং ৰা অগ্গে ৰা বুন্দে ৰা গহেত্ৰা আকড্ঢতি, একমেকস্স ফুট্ঠোকাসমত্তে অতিক্কন্তে পারাজিকং. ফুট্ঠোকাসমত্তমেৰ হি তেসং ঠানং হোতি, ন সব্বে খীলা ৰা নাগদন্তা ৰা. ভিত্তিঅভিমুখো ঠত্ৰা মজ্ঝে গহেত্ৰা আকড্ঢতি, ওরিমন্তেন ফুট্ঠোকাসং পারিমন্তেন অতিক্কন্তমত্তে পারাজিকং. পরতো পেল্লেন্তস্সাপি এসেৰ নযো. হত্থেন গহেত্ৰা উজুকং উক্খিপন্তো কেসগ্গমত্তম্পি আকাসগতং করোতি, পারাজিকং. ভিত্তিং নিস্সায ঠপিতং ভিত্তিং ঘংসন্তো আকড্ঢতি, অগ্গেন ফুট্ঠোকাসং বুন্দং, বুন্দেন ৰা ফুট্ঠোকাসং অগ্গং অতিক্কামেন্তস্স পারাজিকং. ভিত্তিঅভিমুখো ঠত্ৰা আকড্ঢন্তো একেনন্তেন ফুট্ঠোকাসং অপরন্তং অতিক্কামেতি, পারাজিকং. উজুকং উক্খিপন্তো কেসগ্গমত্তং আকাসগতং করোতি, পারাজিকং.

রুক্খে ৰা লগ্গিতন্তি তালরুক্খাদীসু আরোপেত্ৰা লগ্গিতে অঙ্কুসকাদীসু ৰুত্তনযেন ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. তত্থজাতকং পন তালপিণ্ডিং চালেন্তস্স থুল্লচ্চযং. যস্মিং ফলে পারাজিকৰত্থু পূরতি, তস্মিং বন্ধনা মুত্তমত্তে পারাজিকং. পিণ্ডিং ছিন্দতি, পারাজিকং. অগ্গেন পণ্ণন্তরং আরোপেত্ৰা ঠপিতা দ্ৰে ঠানানি লভতি – ঠপিতট্ঠানঞ্চ ৰণ্টট্ঠানঞ্চ; তত্থ ৰুত্তনযেন ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. যো পন ‘‘ছিন্নমত্তা পতমানা সদ্দং করেয্যা’’তি ভযেন সযং অগ্গেন পণ্ণন্তরং আরোপেত্ৰা ছিন্দতি, ছিন্নমত্তে পারাজিকং. অত্তনা কতট্ঠানঞ্হি ঠানং ন হোতি. এতেন উপাযেন সব্বরুক্খানং পুপ্ফফলেসু ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো.

পত্তাধারকেপীতি এত্থ রুক্খাধারকো ৰা হোতু ৰলযাধারকো ৰা দণ্ডাধারকো ৰা যংকিঞ্চি পত্তট্ঠপনকং পচ্ছিকাপি হোতু পত্তাধারকো ত্ৰেৰ সঙ্খ্যং গচ্ছতি. তত্থ ঠপিতপত্তস্স পত্তেন ফুট্ঠোকাসো এৰ ঠানং. তত্থ রুক্খাধারকে পঞ্চহাকারেহি ঠানপরিচ্ছেদো হোতি. তত্থ ঠিতং পত্তং মুখৰট্টিযং গহেত্ৰা চতূসু দিসাসু যতো কুতোচি কড্ঢন্তো একেনন্তেন ফুট্ঠোকাসং অপরন্তং অতিক্কামেতি, পারাজিকং. উদ্ধং কেসগ্গমত্তং উক্খিপতো পারাজিকং. সহাধারকেন হরন্তস্সাপি এসেৰ নযোতি.

ৰেহাসট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

উদকট্ঠকথা

৯৮. উদকট্ঠে – উদকে নিক্খিত্তং হোতীতি রাজভযাদিভীতেহি উদকেন অৰিনস্সনধম্মেসু তম্বলোহভাজনাদীসু সুপ্পটিচ্ছন্নং কত্ৰা পোক্খরণীআদীসু অসন্দনকে উদকে নিক্খিত্তং. তস্স পতিট্ঠিতোকাসোযেৰ ঠানং, ন সব্বং উদকং. গচ্ছতি ৰা আপত্তি দুক্কটস্সাতি অগম্ভীরে উদকে পদসা গচ্ছন্তস্স পদৰারে পদৰারে দুক্কটং. গম্ভীরে হত্থেহি ৰা পাদেহি ৰা পযোগং করোন্তস্স হত্থৰারেহি ৰা পদৰারেহি ৰা পযোগে পযোগে দুক্কটং. এসেৰ নযো কুম্ভিগহণত্থং নিমুজ্জনুম্মুজ্জনেসু. সচে পন অন্তরা কিঞ্চি উদকসপ্পং ৰা ৰাল়মচ্ছং ৰা দিস্ৰা ভীতো পলাযতি, অনাপত্তি. আমসনাদীসু ভূমিগতায কুম্ভিযা ৰুত্তনযেনেৰ ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. অযং পন ৰিসেসো – তত্থ ভূমিং খণিত্ৰা কড্ঢতি, ইধ কদ্দমে ওসারেতি. এৰং ছহাকারেহি ঠানপরিচ্ছেদো হোতি.

উপ্পলাদীসু যস্মিং পুপ্ফে ৰত্থুং পূরেতি, তস্মিং ছিন্নমত্তে পারাজিকং. উপ্পলজাতিকানঞ্চেত্থ যাৰ একস্মিম্পি পস্সে ৰাকো ন ছিজ্জতি, তাৰ রক্খতি. পদুমজাতিকানং পন দণ্ডে ছিন্নে অব্ভন্তরে সুত্তং অচ্ছিন্নম্পি ন রক্খতি. সামিকেহি ছিন্দিত্ৰা ঠপিতানি উপ্পলাদীনি হোন্তি, যং ৰত্থুং পূরেতি, তস্মিং উদ্ধটে পারাজিকং. হত্থকবদ্ধানি হোন্তি, যস্মিং হত্থকে ৰত্থু পূরতি, তস্মিং উদ্ধটে পারাজিকং. ভারবদ্ধানি হোন্তি, তং ভারং ছন্নং আকারানং যেন কেনচি আকারেন ঠানা চাৰেন্তস্স ভূমট্ঠকুম্ভিযং ৰুত্তনযেন পারাজিকং. দীঘনাল়ানি উপ্পলাদীনি হোন্তি, পুপ্ফেসু ৰা নাল়েসু ৰা ৰেণিং কত্ৰা উদকপিট্ঠে রজ্জুকেসু তিণানি সন্থরিত্ৰা ঠপেন্তি ৰা বন্ধন্তি ৰা, তেসং দীঘতো পুপ্ফগ্গেন চ নাল়ন্তেন চ তিরিযং পরিযন্তেহি হেট্ঠা পতিট্ঠিতোকাসেন উদ্ধং উপরি ঠিতস্স পিট্ঠিযাতি ছহাকারেহি ঠানা চাৰনপরিচ্ছেদো ৰেদিতব্বো.

যোপি উদকপিট্ঠিযং ঠপিতপুপ্ফকলাপং উদকং চালেত্ৰা ৰীচিং উট্ঠাপেত্ৰা কেসগ্গমত্তম্পি যথাঠিতট্ঠানতো চাৰেতি, পারাজিকং. অথ পন পরিকপ্পেতি ‘‘এত্থ গতং গহেস্সামী’’তি, রক্খতি তাৰ; গতট্ঠানে পন উদ্ধরতো পারাজিকং. উদকতো অচ্চুগ্গতস্স পুপ্ফস্স সকলমুদকং ঠানং, তং উপ্পাটেত্ৰা উজুকং উদ্ধরন্তস্স নাল়ন্তে কেসগ্গমত্তং উদকতো অতিক্কন্তে পারাজিকং. পুপ্ফে গহেত্ৰা অপনামেত্ৰা আকড্ঢন্তো উপ্পাটেতি, ন উদকং ঠানং, উপ্পাটিতমত্তে পারাজিকং. কলাপবদ্ধানি পুপ্ফানি উদকট্ঠানে ৰা রুক্খে ৰা গচ্ছে ৰা বন্ধিত্ৰা ঠপেন্তি, বন্ধনং অমোচেত্ৰা ইতো চিতো চ করোন্তস্স থুল্লচ্চযং, বন্ধনে মুত্তমত্তে পারাজিকং. পঠমং বন্ধনং মোচেত্ৰা পচ্ছা হরতি, এত্থ ছহাকারেহি ঠানপরিচ্ছেদোতি ইদং উভযং মহাপচ্চরিযাদীসু ৰুত্তং. পদুমিনিযং পুপ্ফানি সহ পদুমিনিংযা গণ্হিতুকামস্স পুপ্ফনাল়েহি চ পত্তনাল়েহি চ ফুট্ঠউদকৰসেন উদ্ধঞ্চেৰ তিরিযঞ্চ ঠানপরিচ্ছেদো ৰেদিতব্বো. তং পনস্স পদুমিনিং অনুপ্পাটেত্ৰা পুপ্ফানি ৰা পত্তানি ৰা অত্তনো অভিমুখং আকড্ঢন্তস্স থুল্লচ্চযং. উপ্পাটিতমত্তে পারাজিকং.

পুপ্ফপত্তনাল়ে ঠানতো অচাৰেত্ৰাপি পঠমং পদুমিনিং উপ্পাটেন্তস্স থুল্লচ্চযং. পচ্ছা পুপ্ফপত্তনাল়েসু ঠানা চাৰিতেসু পারাজিকং. উপ্পাটিতায পদুমিনিযা পুপ্ফং গণ্হন্তো পন ভণ্ডং অগ্ঘাপেত্ৰা কারেতব্বো. বহি ঠপিতে রাসিকতকলাপবদ্ধভারবদ্ধপুপ্ফেপি এসেৰ নযো. ভিসং ৰা মুল়ালং ৰা যেন ৰত্থু পূরতি, তং উপ্পাটেন্তস্স পারাজিকং. কদ্দমে ফুট্ঠোকাসৰসেন চেত্থ ঠানং পরিচ্ছিন্দিতব্বং. তানি উপ্পাটেন্তস্স সুখুমম্পি মূলং অচ্ছিন্নং হোতি, রক্খতি তাৰ. ভিসপব্বে জাতং পত্তং ৰা পুপ্ফং ৰা হোতি, তম্পি রক্খতীতি মহাঅট্ঠকথাযমেৰ ৰুত্তং. ভিসগণ্ঠিম্হি পন কণ্টকো হোতি যোব্বনপ্পত্তানং মুখপিল়কা ৰিয, অযং অদীঘত্তা ন রক্খতি. সেসং উপ্পলাদীসু ৰুত্তনযমেৰ.

মচ্ছকচ্ছপানং সস্সামিকানং ৰাপিআদীসু সকলমুদকং ঠানং. তস্মা যো পটিজগ্গনট্ঠানে সস্সামিকং মচ্ছং বল়িসেন ৰা জালেন ৰা কুমনেন ৰা হত্থেন ৰা গণ্হাতি, তস্স যেন মচ্ছেন ৰত্থু পূরতি, তস্মিং কেসগ্গমত্তম্পি উদকতো উদ্ধটমত্তে পারাজিকং. কোচি মচ্ছো গয্হমানো ইতো চিতো চ ধাৰতি, আকাসং ৰা উপ্পততি, তীরে ৰা পততি, আকাসে ৰা ঠিতং তীরে ৰা পতিতং গণ্হতোপি পারাজিকমেৰ. কচ্ছপম্পি বহি গোচরত্থং গতং গণ্হতো এসেৰ নযো. উদকট্ঠং পন উদকা মোচযতো পারাজিকং.

তেসু তেসু পন জনপদেসু সব্বসাধারণস্স মহাতল়াকস্স নিদ্ধমনতুম্বং নিস্সায সব্বসাধারণমেৰ কুন্নদীসদিসং উদকৰাহকং খণন্তি. ততো খুদ্দকমাতিকাযো নীহরিত্ৰা মাতিকাকোটিযং অত্তনো অত্তনো ৰল়ঞ্জনত্থায আৰাটে খণন্তি. তেসং পন যদা উদকেন অত্থো হোতি, তদা আৰাটে খুদ্দকমাতিকাযো উদকৰাহকঞ্চ সোধেত্ৰা নিদ্ধমনতুম্বং উগ্ঘাটেন্তি. ততো উদকেন সদ্ধিং মচ্ছা নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন আৰাটে পত্ৰা ৰসন্তি. তত্থ তল়াকে চ উদকৰাহকেসু চ মচ্ছে গণ্হন্তে ন ৰারেন্তি. খুদ্দকাসু পন অত্তনো অত্তনো মাতিকাসু উদকআৰাটেসু চ পৰিট্ঠমচ্ছে গণ্হিতুং ন দেন্তি, ৰারেন্তি; তত্থ যো তল়াকে ৰা নিদ্ধমনতুম্বে ৰা উদকৰাহকে ৰা মচ্ছে গণ্হাতি, অৰহারেন সো ন কারেতব্বো. খুদ্দকমাতিকাসু পন আৰাটেসু ৰা পৰিট্ঠং গণ্হন্তো গহিতস্স অগ্ঘৰসেন কারেতব্বো. সচে ততো গয্হমানো মচ্ছো আকাসে ৰা উপ্পততি, তীরে ৰা পততি, তং আকাসট্ঠং ৰা তীরট্ঠং ৰা উদকৰিনিমুত্তং গণ্হতো অৰহারো নত্থি. কস্মা? যস্মা অত্তনো পরিগ্গহট্ঠানে ঠিতস্সেৰ তে সামিকা. এৰরূপা হি তত্থ কতিকা. কচ্ছপেপি এসেৰ নযো.

সচে পন মচ্ছো গয্হমানো আৰাটতো খুদ্দকমাতিকং আরুহতি, তত্থ নং গণ্হতোপি অৰহারোযেৰ. খুদ্দকমাতিকাতো পন উদকৰাহকং, ততো চ তল়াকং আরূল়্হং গণ্হতো অৰহারো নত্থি. যো আৰাটতো ভত্তসিত্থেহি পলোভেত্ৰা মাতিকং আরোপেত্ৰা গণ্হাতি, অৰহারোৰ. ততো পন পলোভেত্ৰা উদকৰাহকং আরোপেত্ৰা গণ্হন্তস্স অৰহারো নত্থি. কেচি পন কুতোচিদেৰ সব্বসাধারণট্ঠানতো মচ্ছে আনেত্ৰা পচ্ছিমৰত্থুভাগে উদকাৰাটে খিপিত্ৰা পোসেত্ৰা দিৰসে দিৰসে দ্ৰে তীণি উত্তরিভঙ্গত্থায মারেন্তি. এৰরূপং মচ্ছং উদকে ৰা আকাসে ৰা তীরে ৰা যত্থ কত্থচি ঠিতং গণ্হতো অৰহারো এৰ. কচ্ছপেপি এসেৰ নযো.

নিদাঘকালে পন নদিযা সোতে পচ্ছিন্নে কত্থচি নিন্নট্ঠানে উদকং তিট্ঠতি, তত্থ মনুস্সা মচ্ছানং ৰিনাসায মদনফলৰসাদীনি পক্খিপিত্ৰা গচ্ছন্তি, মচ্ছা তানি খাদন্তা মরিত্ৰা উত্তানা উদকে প্লৰন্তা তিট্ঠন্তি. যো তত্থ গন্ত্ৰা ‘‘যাৰ সামিকা নাগচ্ছন্তি, তাৰিমে মচ্ছে গণ্হিস্সামী’’তি গণ্হাতি, অগ্ঘৰসেন কারেতব্বো. পংসুকূলসঞ্ঞায গণ্হতো অৰহারো নত্থি, আহরাপেন্তে পন ভণ্ডদেয্যং. মচ্ছৰিসং পক্খিপিত্ৰা গতমনুস্সা ভাজনানি আহরিত্ৰা পূরেত্ৰা গচ্ছন্তি, যাৰ ‘‘পুনপি আগচ্ছিস্সামা’’তি সালযা হোন্তি, তাৰ তে সস্সামিকমচ্ছাৰ. যদা পন তে ‘‘অলং অম্হাক’’ন্তি নিরালযা পক্কমন্তি, ততো পট্ঠায থেয্যচিত্তেন গণ্হন্তস্স দুক্কটং. পংসুকূলসঞ্ঞিস্স অনাপত্তি. যথা চ মচ্ছকচ্ছপেসু, এৰং সব্বাযপি ওদকজাতিযা ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি.

উদকট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

নাৰট্ঠকথা

৯৯. নাৰট্ঠে – পঠমং তাৰ নাৰং দস্সেন্তো ‘‘নাৰা নাম যায তরতী’’তি আহ. তস্মা ইধ অন্তমসো রজনদোণিকাপি ৰেণুকলাপকোপি ‘‘নাৰা’’ত্ৰেৰ ৰেদিতব্বো. সীমাসম্মন্ননে পন ধুৰনাৰা অন্তো খণিত্ৰা ৰা ফলকেহি বন্ধিত্ৰা ৰা কতা সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন তিণ্ণং ৰাহনিকা এৰ ৰট্টতি. ইধ পন একস্সপি ৰাহনিকা ‘‘নাৰা’’ ত্ৰেৰ ৰুচ্চতি. নাৰায নিক্খিত্তন্তি যংকিঞ্চি ইন্দ্রিযবদ্ধং ৰা অনিন্দ্রিযবদ্ধং ৰা; তস্স অৰহারলক্খণং থলট্ঠে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. নাৰং অৰহরিস্সামীতিআদিম্হি চ দুতিযপরিযেসনগমনআমসনফন্দাপনানি ৰুত্তনযানেৰ. বন্ধনং মোচেতীতি এত্থ পন যা বন্ধনে মুত্তমত্তে ঠানা ন চৰতি, তস্সা বন্ধনং যাৰ ন মুত্তং হোতি, তাৰ দুক্কটং. মুত্তে পন থুল্লচ্চযম্পি পারাজিকম্পি হোতি, তং পরতো আৰি ভৰিস্সতি. সেসং ৰুত্তনযমেৰ. অযং তাৰ পাল়িৰণ্ণনা.

অযং পনেত্থ পাল়িমুত্তকৰিনিচ্ছযো – চণ্ডসোতে বন্ধিত্ৰা ঠপিতনাৰায একং ঠানং বন্ধনমেৰ, তস্মিং মুত্তমত্তে পারাজিকং. তত্থ যুত্তি পুব্বে ৰুত্তা এৰ. ৰিপ্পনট্ঠা নাৰা পন যং যং উদকপ্পদেসং ফরিত্ৰা ঠিতা হোতি, স্ৰাস্সা ঠানং. তস্মা তং উদ্ধং ৰা উচ্চারেন্তস্স, অধো ৰা ওপিলাপেন্তস্স, চতূসু ৰা দিসাসু ফুট্ঠোকাসং অতিক্কামেন্তস্স অতিক্কন্তমত্তে পারাজিকং. নিচ্চলে উদকে অবন্ধনং অত্তনো ধম্মতায ঠিতনাৰং পুরতো ৰা পচ্ছতো ৰা ৰামদক্খিণপস্সতো ৰা কড্ঢন্তস্স একেনন্তেন ফুট্ঠোকাসং অপরেন উদকে পতিট্ঠিতন্তেন অতিক্কন্তমত্তে পারাজিকং. উদ্ধং কেসগ্গমত্তং উদকতো মোচিতে অধো নাৰাতলেন ফুট্ঠোকাসং মুখৰট্টিং অতিক্কন্তমত্তে পারাজিকং. তীরে বন্ধিত্ৰা নিচ্চলে উদকে ঠপিতনাৰায বন্ধনঞ্চ ঠিতোকাসো চাতি দ্ৰে ঠানানি. তং পঠমং বন্ধনা মোচেতি, থুল্লচ্চযং. পচ্ছা ছন্নং আকারানং অঞ্ঞতরেন ঠানা চাৰেতি, পারাজিকং. পঠমং ঠানা চাৰেত্ৰা পচ্ছা বন্ধনমোচনেপি এসেৰ নযো. থলে উস্সাদেত্ৰা উক্কুজ্জিত্ৰা ঠপিতনাৰায ফুট্ঠোকাসোৰ ঠানং. তস্সা পঞ্চহাকারেহি ঠানপরিচ্ছেদো ৰেদিতব্বো.

নিক্কুজ্জিত্ৰা ঠপিতনাৰায পন মুখৰট্টিযা ফুট্ঠোকাসোৰ ঠানং, তস্সাপি পঞ্চহাকারেহি ঠানপরিচ্ছেদং ঞত্ৰা যতো কুতোচি ফুট্ঠোকাসং উদ্ধঞ্চ কেসগ্গমত্তং অতিক্কন্তমত্তে পারাজিকং ৰেদিতব্বং. থলে পন উস্সাদেত্ৰা দ্ৰিন্নং দারুঘটিকানং উপরি ঠপিতনাৰায দারুঘটিকানং ফুট্ঠোকাসোযেৰ ঠানং, তস্মা তত্থ মঞ্চপাদমত্থকেসুযেৰ পত্থটবদ্ধসাটকে নাগদন্তেসু ঠপিতভিন্দিৰালে চ ৰুত্তনযেন ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো.

যোত্তবদ্ধায পন নাৰায সট্ঠিসত্ততিব্যামপ্পমাণং যোত্তং অমোচেত্ৰাৰ আকড্ঢিত্ৰা

পথৰিলগ্গং কত্ৰা সহ যোত্তেন থলে ঠপিতায নাৰায ন ফুট্ঠোকাসমত্তমেৰ ঠানং. অথ খো যোত্তকোটিতো পট্ঠায যাৰ নাৰায পথৰিযং পতিট্ঠিতোকাসস্স পচ্ছিমন্তো তাৰ দীঘতো, তিরিযং পন নাৰায চ যোত্তস্স চ পথৰিযং পতিট্ঠিতপরিযন্তপ্পমাণং ঠানন্তি ৰেদিতব্বং. তং দীঘতো ৰা তিরিযতো ৰা কড্ঢন্তস্স একেনন্তেন ফুট্ঠোকাসং অপরেন পথৰিযং পতিট্ঠিতন্তেন অতিক্কন্তমত্তে, উদ্ধং কেসগ্গমত্তং সহ যোত্তেন পথৰিতো মোচিতে পারাজিকং. যো পন তিত্থে ঠিতনাৰং আরুহিত্ৰা থেয্যচিত্তো অরিত্তেন ৰা ফিযেন ৰা পাজেতি, পারাজিকং. সচে পন ছত্তং ৰা পণামেত্ৰা চীৰরং ৰা পাদেহি অক্কমিত্ৰা হত্থেহি উক্খিপিত্ৰা লঙ্কারসদিসং কত্ৰা ৰাতং গণ্হাপেতি, বলৰা চ ৰাতো আগম্ম নাৰং হরতি, ৰাতেনেৰ সা হটা হোতি; পুগ্গলস্স নত্থি অৰহারো. পযোগো অত্থি, সো পন ঠানা চাৰনপযোগো ন হোতি. যদি পন তং নাৰং এৰং গচ্ছন্তিং পকতিগমনং উপচ্ছিন্দিত্ৰা অঞ্ঞং দিসাভাগং নেতি, পারাজিকং. সযমেৰ যংকিঞ্চি গামতিত্থং সম্পত্তং ঠানা অচাৰেন্তোৰ ৰিক্কিণিত্ৰা গচ্ছতি, নেৰ অত্থি অৰহারো. ভণ্ডদেয্যং পন হোতীতি.

নাৰট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

যানট্ঠকথা

১০০. যানট্ঠে – যানং তাৰ দস্সেন্তো ‘‘যানং নাম ৰয্হ’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ উপরি মণ্ডপসদিসং পদরচ্ছন্নং সব্বপলিগুণ্ঠিমং ৰা ছাদেত্ৰা কতং ৰয্হং. উভোসু পস্সেসু সুৰণ্ণরজতাদিমযা গোপানসিযো দত্ৰা গরুল়পক্খকনযেন কতা সন্দমানিকা. রথো চ সকটঞ্চ পাকটমেৰ. তেসু যত্থ কত্থচি সৰিঞ্ঞাণকং ৰা অৰিঞ্ঞাণকং ৰা রাসিআদিৰসেন ঠপিতং ভণ্ডং থেয্যচিত্তেন ঠানা চাৰেন্তস্স নাৰট্ঠে চ থলট্ঠে চ ৰুত্তনযেনেৰ পারাজিকং ৰেদিতব্বং.

অযং পন ৰিসেসো – যানট্ঠং তণ্ডুলাদিভণ্ডং পিটকেন গণ্হতো পিটকে অনুক্খিত্তেপি পিটকং অপহরিত্ৰা তণ্ডুলাদীনং একাবদ্ধভাৰে ৰিকোপিতে পারাজিকং. থলট্ঠাদীসুপি অযং নযো লব্ভতি. যানং অৰহরিস্সামীতিআদিম্হি দুতিযপরিযেসনাদীনি ৰুত্তনযানেৰ. ঠানা চাৰেতীতি এত্থ পন দুকযুত্তস্স যানস্স দ্ৰিন্নং গোণানং অট্ঠ পাদা, দ্ৰে চ চক্কানীতি দস ঠানানি. তং থেয্যচিত্তস্স ধুরে নিসীদিত্ৰা পাজযতো গোণানং পাদুদ্ধারে থুল্লচ্চযং. চক্কানং পন পথৰিযং পতিট্ঠিতপ্পদেসতো কেসগ্গমত্তে অতিক্কন্তে পারাজিকং. সচে পন গোণা ‘‘নাযং অম্হাকং সামিকো’’তি ঞত্ৰা ধুরং ছড্ডেত্ৰা আকড্ঢন্তা তিট্ঠন্তি ৰা ফন্দন্তি ৰা, রক্খতি তাৰ. গোণে পুন উজুকং পটিপাদেত্ৰা ধুরং আরোপেত্ৰা দল়্হং যোজেত্ৰা পাচনেন ৰিজ্ঝিত্ৰা পাজেন্তস্স ৰুত্তনযেনেৰ তেসং পাদুদ্ধারে থুল্লচ্চযং. চক্কাতিক্কমে পারাজিকং.

সচেপি সকদ্দমে মগ্গে একং চক্কং কদ্দমে লগ্গং হোতি, দুতিযং চক্কং গোণা পরিৰত্তেন্তা পৰত্তেন্তি, একস্স ঠিতত্তা ন তাৰ অৰহারো হোতি. গোণে পন পুন উজুকং পটিপাদেত্ৰা পাজেন্তস্স ঠিতচক্কে কেসগ্গমত্তং ফুট্ঠোকাসং অতিক্কন্তে পারাজিকং. চতুযুত্তকস্স পন অট্ঠারস ঠানানি, অট্ঠযুত্তকস্স চতুত্তিংসাতি – এতেনুপাযেন যুত্তযানস্স ঠানভেদো ৰেদিতব্বো.

যং পন অযুত্তকং ধুরে একায পচ্ছতো চ দ্ৰীহি উপত্থম্ভিনীহি উপত্থম্ভেত্ৰা ঠপিতং, তস্স তিণ্ণং উপত্থম্ভিনীনং চক্কানঞ্চ ৰসেন পঞ্চ ঠানানি. সচে ধুরে উপত্থম্ভিনী হেট্ঠাভাগে কপ্পকতা হোতি, ছ ঠানানি. পচ্ছতো পন অনুপত্থম্ভেত্ৰা ধুরে উপত্থম্ভিতস্সেৰ উপত্থম্ভিনীৰসেন তীণি ৰা চত্তারি ৰা ঠানানি. ধুরেন ফলকস্স ৰা দারুকস্স ৰা উপরি ঠপিতস্স তীণি ঠানানি. তথা পথৰিযং ঠপিতস্স. তং ধুরংকড্ঢিত্ৰা ৰা উক্খিপিত্ৰা ৰা পুরতো চ পচ্ছতো চ ঠানা চাৰেন্তস্স থুল্লচ্চযং. চক্কানং পতিট্ঠিতট্ঠানে কেসগ্গমত্তং অতিক্কন্তে পারাজিকং. চক্কানি অপনেত্ৰা দ্ৰীহি অক্খসীসেহি দারূনং উপরি ঠপিতস্স দ্ৰে ঠানানি. তং কড্ঢন্তো ৰা উক্খিপন্তো ৰা ফুট্ঠোকাসং অতিক্কামেতি, পারাজিকং. ভূমিযং ঠপিতস্স ধুরেন চ চতূহি চ অক্খুদ্ধীহি পতিট্ঠিতৰসেন পঞ্চ ঠানানি. তং ধুরে গহেত্ৰা কড্ঢতো উদ্ধীনং পচ্ছিমন্তেহি পুরিমন্তে অতিক্কন্তে পারাজিকং. উদ্ধীসু গহেত্ৰা কড্ঢতো উদ্ধীনং পুরিমন্তেহি পচ্ছিমন্তে অতিক্কন্তে পারাজিকং. পস্সে গহেত্ৰা কড্ঢতো উদ্ধীনংযেৰ তিরিযং পতিট্ঠিতট্ঠানস্স অতিক্কমেন পারাজিকং. মজ্ঝে গহেত্ৰা উক্খিপতো কেসগ্গমত্তং পথৰিতো মুত্তে পারাজিকং. অথ উদ্ধিখাণুকা ন হোন্তি, সমমেৰ বাহং কত্ৰা মজ্ঝে ৰিজ্ঝিত্ৰা অক্খসীসানি পৰেসিতানি হোন্তি, তং হেট্ঠিমতলস্স সমন্তা সব্বং পথৰিং ফুসিত্ৰা তিট্ঠতি. তত্থ চতূসু দিসাসু উদ্ধঞ্চ ফুট্ঠট্ঠানাতিক্কমৰসেন পারাজিকং ৰেদিতব্বং. ভূমিযং নাভিযা ঠপিতচক্কস্স একমেৰ ঠানং, তস্স পঞ্চহাকারেহি পরিচ্ছেদো. নেমিপস্সেন চ নাভিযা চ ফুসিত্ৰা ঠিতস্স দ্ৰে ঠানানি. নেমিযা উট্ঠিতভাগং পাদেন অক্কমিত্ৰা ভূমিযং ফুসাপেত্ৰা অরেসু ৰা নেমিযা ৰা গহেত্ৰা উক্খিপন্তস্স অত্তনা কতট্ঠানং ঠানং ন হোতি, তস্মা তস্মিং ঠিতেপি অৰসেসট্ঠানে অতিক্কন্তমত্তে পারাজিকং.

ভিত্তিং নিস্সায ঠপিতচক্কস্সাপি দ্ৰে ঠানানি. তত্থ পঠমং ভিত্তিতো মোচেন্তস্স থুল্লচ্চযং. পচ্ছা পথৰিতো কেসগ্গমত্তুদ্ধারে পারাজিকং. পঠমং ভূমিতো মোচেন্তস্স পন সচে ভিত্তিযং পতিট্ঠিতট্ঠানং ন কুপ্পতি, এসেৰ নযো. অথ অরেসু গহেত্ৰা হেট্ঠা কড্ঢন্তস্স ভিত্তিং ফুসিত্ৰা ঠিতোকাসস্স উপরিমো অন্তো হেট্ঠিমং অতিক্কমতি, পারাজিকং. মগ্গপ্পটিপন্নে যানে যানসামিকো কেনচিদেৰ করণীযেন ওরোহিত্ৰা মগ্গা ওক্কন্তো হোতি, অথঞ্ঞো ভিক্খু পটিপথং আগচ্ছন্তো আরক্খসুঞ্ঞং পস্সিত্ৰা, ‘‘যানং অৰহরিস্সামী’’তি আরোহতি, তস্স পযোগং ৰিনাযেৰ গোণা গহেত্ৰা পক্কন্তা, অৰহারো নত্থি. সেসং নাৰাযং ৰুত্তসদিসন্তি.

যানট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

ভারট্ঠকথা

১০১. ইতো পরং ভারোযেৰ ভারট্ঠং. সো সীসভারাদিৰসেন চতুধা দস্সিতো. তত্থ সীসভারাদীসু অসম্মোহত্থং সীসাদীনং পরিচ্ছেদো ৰেদিতব্বো. তত্থ সীসস্স তাৰ পুরিমগলে গলৰাটকো, পিট্ঠিগলে কেসঞ্চি কেসন্তে আৰট্টো হোতি, গলস্সেৰ উভোসু পস্সেসু কেসঞ্চি কেসা ওরুয্হ জাযন্তি, যে কণ্ণচূল়িকাতি ৰুচ্চন্তি, তেসং অধোভাগো চাতি অযং হেট্ঠিমপরিচ্ছেদো, ততো উপরি সীসং. এত্থন্তরে ঠিতভারো সীসভারো নাম.

উভোসু পস্সেসু কণ্ণচূল়িকাহি পট্ঠায হেট্ঠা, কপ্পরেহি পট্ঠায উপরি, পিট্ঠিগলাৰত্ততো চ গলৰাটকতো চ পট্ঠায হেট্ঠা, পিট্ঠিৰেমজ্ঝাৰত্ততো চ উরপরিচ্ছেদমজ্ঝে হদযআৰাটতো চ পট্ঠায উপরি খন্ধো. এত্থন্তরে ঠিতভারো খন্ধভারো নাম.

পিট্ঠিৰেমজ্ঝাৰত্ততো পন হদযআৰাটতো চ পট্ঠায হেট্ঠা যাৰ পাদনখসিখা, অযং কটিপরিচ্ছেদো. এত্থন্তরে সমন্ততো সরীরে ঠিতভারো কটিভারো নাম.

কপ্পরতো পট্ঠায পন হেট্ঠা যাৰ হত্থনখসিখা, অযং ওলম্বকপরিচ্ছেদো. এত্থন্তরে ঠিতভারো ওলম্বকো নাম.

ইদানি সীসে ভারন্তিআদীসু অযং অপুব্বৰিনিচ্ছযো – যো ভিক্খু ‘‘ইদং গহেত্ৰা এত্থ যাহী’’তি সামিকেহি অনাণত্তো সযমেৰ ‘‘ময্হং ইদং নাম দেথ, অহং ৰো ভণ্ডং ৰহামী’’তি তেসং ভণ্ডং সীসেন আদায গচ্ছন্তো থেয্যচিত্তেন তং ভণ্ডং আমসতি, দুক্কটং. যথাৰুত্তসীসপরিচ্ছেদং অনতিক্কামেন্তোৰ ইতো চিতো চ ঘংসন্তো সারেতিপি পচ্চাসারেতিপি, থুল্লচ্চযং. খন্ধং ওরোপিতমত্তে কিঞ্চাপি সামিকানং ‘‘ৰহতূ’’তি চিত্তং অত্থি, তেহি পন অনাণত্তত্তা পারাজিকং. খন্ধং পন অনোরোপেত্ৰাপি সীসতো কেসগ্গমত্তং মোচেন্তস্স পারাজিকং. যমকভারস্স পন একো ভারো সীসে পতিট্ঠাতি, একো পিট্ঠিযং, তত্থ দ্ৰিন্নং ঠানানং ৰসেন ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. অযং পন সুদ্ধসীসভারাদীনংযেৰ ৰসেন দেসনা আরদ্ধা. যো চাযং সীসভারে ৰুত্তো, খন্ধভারাদীসুপি অযমেৰ ৰিনিচ্ছযো.

হত্থে ভারন্তি এত্থ পন হত্থেন গহিতত্তা ওলম্বকো ‘‘হত্থে ভারো’’তি ৰুত্তো.

সো পঠমংযেৰ ভূমিতো ৰা গহিতো হোতু, সুদ্ধচিত্তেন সীসাদীহি ৰা, ‘‘হত্থে ভারো’’ ত্ৰেৰ সঙ্খ্যং গচ্ছতি. তং থেয্যচিত্তেন তাদিসং গহনট্ঠানং দিস্ৰা ভূমিযং ৰা গচ্ছাদীসু ৰা নিক্খিপন্তস্স হত্থতো মুত্তমত্তে পারাজিকং. ভূমিতো গণ্হাতীতি এত্থ পন তেসং ভারানং যংকিঞ্চি পাতরাসাদিকারণা সুদ্ধচিত্তেন ভূমিযং নিক্খিপিত্ৰা পুন থেয্যচিত্তেন কেসগ্গমত্তং উদ্ধরন্তস্স পারাজিকন্তি.

ভারট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

আরামট্ঠকথা

১০২. আরামট্ঠেপি – আরামং তাৰ দস্সেন্তো ‘‘আরামো নাম পুপ্ফারামো ফলারামো’’তি আহ. তেসু ৰস্সিকাদীনং পুপ্ফনকো পুপ্ফারামো. অম্বফলাদীনং ফলনকো ফলারামো. আরামে চতূহি ঠানেহি নিক্খিত্তস্স ৰিনিচ্ছযো ভূমট্ঠাদীসু ৰুত্তনযো এৰ.

তত্থজাতকে পন মূলন্তি উসীরহিরিৰেরাদিকং যংকিঞ্চি মূলং, তং উপ্পাটেত্ৰা ৰা উপ্পাটিতং ৰা গণ্হন্তস্স যেন মূলেন ৰত্থু পূরতি, তস্মিং গহিতে পারাজিকং. কন্দোপি মূলেনেৰ সঙ্গহিতো. উপ্পাটেন্তস্স চেত্থ অপ্পমত্তকেপি অচ্ছিন্নে থুল্লচ্চযমেৰ. তত্থ ৰিনিচ্ছযো ভিসে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. তচন্তি ভেসজ্জত্থায ৰা রজনত্থায ৰা উপযোগগমনূপগং যংকিঞ্চি রুক্খত্তচং; তং উপ্পাটেত্ৰা ৰা উপ্পাটিতং ৰা গণ্হন্তস্স মূলে ৰুত্তনযেন পারাজিকং. পুপ্ফন্তি ৰস্সিকমল্লিকাদিকং যংকিঞ্চি পুপ্ফং, তং ওচিনিত্ৰা ৰা ওচিনিতং ৰা গণ্হন্তস্স উপ্পলপদুমেসু ৰুত্তনযেন পারাজিকং. পুপ্ফানম্পি হি ৰণ্টং ৰা বন্ধনং ৰা অচ্ছিন্নং রক্খতি. ৰণ্টব্ভন্তরে পন কেসঞ্চি সূচিকা হোতি, সা ন রক্খতি. ফলন্তি অম্বফলতালফলাদিকং যংকিঞ্চি, তং রুক্খতো গণ্হন্তস্স ৰিনিচ্ছযো রুক্খে লগ্গিতকথাযং ৰুত্তো. অপনেত্ৰা ঠপিতং ভূমট্ঠাদিসঙ্গহিতমেৰ.

আরামং অভিযুঞ্জতীতি পরসন্তকং ‘‘মম সন্তকো অয’’ন্তি মুসা ভণিত্ৰা অভিযুঞ্জতি, অদিন্নাদানস্স পযোগত্তা দুক্কটং. সামিকস্স ৰিমতিং উপ্পাদেতীতি ৰিনিচ্ছযকুসলতায বলৰনিস্সিতাদিভাৰেন ৰা আরামসামিকস্স সংসযং জনেতি. কথং? তঞ্হি তথা ৰিনিচ্ছযপ্পসুতং দিস্ৰা সামিকো চিন্তেতি – ‘‘সক্খিস্সামি নু খো অহং ইমং আরামং অত্তনো কাতুং, ন সক্খিস্সামি নু খো’’তি. এৰং তস্স ৰিমতি উপ্পজ্জমানা তেন উপ্পাদিতা হোতি, তস্মা থুল্লচ্চযং আপজ্জতি.

ধুরং নিক্খিপতীতি যদা পন সামিকো ‘‘অযং থদ্ধো কক্খল়ো জীৰিতব্রহ্মচরিযন্তরাযম্পি মে করেয্য, অলং দানি ময্হং ইমিনা আরামেনা’’তি ধুরং নিক্খিপতি, অভিযুঞ্জকো পারাজিকং আপজ্জতি. সচে সযম্পি কতধুরনিক্খেপো হোতি, অথ চ পন সামিকেন ধুরে নিক্খিত্তেপি অভিযুঞ্জকো ধুরং অনিক্খিপিত্ৰাৰ ‘‘ইমং সুট্ঠু পীল়েত্ৰা মম আণাপৰত্তিং দস্সেত্ৰা কিঙ্কারপ্পটিস্সাৰিভাৰে নং ঠপেত্ৰা দস্সামী’’তি দাতব্বভাৰে সউস্সাহো হোতি, রক্খতি তাৰ. অথাপি অভিযুঞ্জকো ‘‘অচ্ছিন্দিত্ৰা ন দানি নং ইমস্স দস্সামী’’তি ধুরং নিক্খিপতি, সামিকো পন ন ধুরং নিক্খিপতি, পক্খং পরিযেসতি, কালং আগমেতি, ‘‘লজ্জিপরিসং তাৰ লভামি, পচ্ছা জানিস্সামী’’তি পুন গহণেযেৰ সউস্সাহো হোতি, রক্খতিযেৰ. যদা পন সোপি ‘‘ন দস্সামী’’তি, সামিকোপি ‘‘ন লচ্ছামী’’তি – এৰং উভোপি ধুরং নিক্খিপন্তি, তদা অভিযুঞ্জকস্স পারাজিকং. অথ পন অভিযুঞ্জিত্ৰা ৰিনিচ্ছযং কুরুমানো অনিট্ঠিতে ৰিনিচ্ছযে সামিকেনপি ধুরনিক্খেপে অকতে অত্তনো অস্সামিকভাৰং জানন্তোযেৰ ততো কিঞ্চি পুপ্ফং ৰা ফলং ৰা গণ্হাতি, ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বো.

ধম্মং চরন্তোতি ভিক্খুসঙ্ঘে ৰা রাজকুলে ৰা ৰিনিচ্ছযং করোন্তো. সামিকং পরাজেতীতি ৰিনিচ্ছযিকানং উক্কোচং দত্ৰা কূটসক্খিং ওতারেত্ৰা আরামসামিকং জিনাতীতি অত্থো. আপত্তি পারাজিকস্সাতি ন কেৰলং তস্সেৰ, সঞ্চিচ্চ তস্স অত্থসাধনে পৰত্তানং কূটৰিনিচ্ছযিকানম্পি কূটসক্খীনম্পি সব্বেসং পারাজিকং. এত্থ চ সামিকস্স ধুরনিক্খেপৰসেনেৰ পরাজযো ৰেদিতব্বো. অনিক্খিত্তধুরো হি অপরাজিতোৰ হোতি. ধম্মং চরন্তো পরজ্জতীতি সচেপি ধম্মেন ৰিনযেন সত্থুসাসনেন ৰিনিচ্ছযস্স পৰত্তত্তা সযং পরাজযং পাপুণাতি; এৰম্পি মুসাৰাদেন সামিকানং পীল়াকরণপচ্চযা থুল্লচ্চযং আপজ্জতীতি.

আরামট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

ৰিহারট্ঠকথা

১০৩. ৰিহারট্ঠেপি – চতূহি ঠানেহি নিক্খিত্তং ৰুত্তনযমেৰ. অভিযোগেপি চেত্থ চাতুদ্দিসং সঙ্ঘং উদ্দিস্স ভিক্খূনং দিন্নং ৰিহারং ৰা পরিৰেণং ৰা আৰাসং ৰা মহন্তম্পি খুদ্দকম্পি অভিযুঞ্জতো অভিযোগো ন রুহতি. অচ্ছিন্দিত্ৰা গণ্হিতুম্পি ন সক্কোতি. কস্মা? সব্বেসং ধুরনিক্খেপাভাৰতো. ন হেত্থ সব্বে চাতুদ্দিসা ভিক্খূ ধুরনিক্খেপং করোন্তীতি. দীঘভাণকাদিভেদস্স পন গণস্স একপুগ্গলস্স ৰা সন্তকং অভিযুঞ্জিত্ৰা গণ্হন্তো সক্কোতি তে ধুরং নিক্খিপাপেতুং. তস্মা তত্থ আরামে ৰুত্তনযেন ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি.

ৰিহারট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

খেত্তট্ঠকথা

১০৪. খেত্তট্ঠেপি – খেত্তং তাৰ দস্সেন্তো ‘‘খেত্তং নাম যত্থ পুব্বণ্ণং ৰা অপরণ্ণং ৰা জাযতী’’তি আহ. তত্থ পুব্বণ্ণন্তি সালিআদীনি সত্ত ধঞ্ঞানি; অপরণ্ণন্তি মুগ্গমাসাদীনি; উচ্ছুখেত্তাদিকম্পি এত্থেৰ সঙ্গহিতং. ইধাপি চতূহি ঠানেহি নিক্খিত্তং ৰুত্তনযমেৰ. তত্থজাতকে পন সালিসীসাদীনি নিরুম্ভিত্ৰা ৰা একমেকং হত্থেনেৰ ছিন্দিত্ৰা ৰা অসিতেন লাযিত্ৰা ৰা বহূনি একতো উপ্পাটেত্ৰা ৰা গণ্হন্তস্স যস্মিং বীজে ৰা সীসে ৰা মুট্ঠিযং ৰা মুগ্গমাসাদিফলে ৰা ৰত্থু পূরতি, তস্মিং বন্ধনা মোচিতমত্তে পারাজিকং. অচ্ছিজ্জমানো পন দণ্ডকো ৰা ৰাকো ৰা তচো ৰা অপ্পমত্তকোপি রক্খতি.

ৰীহিনাল়ং দীঘম্পি হোতি, যাৰ অন্তোনাল়তো ৰীহিসীসদণ্ডকো ন নিক্খমতি, তাৰ রক্খতি. কেসগ্গমত্তম্পি নাল়তো দণ্ডকস্স হেট্ঠিমতলে নিক্খন্তে ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বো. অসিতেন লাযিত্ৰা গণ্হতো পন মুট্ঠিগতেসু হেট্ঠা ছিন্নেসুপি সচে সীসানি জটিতানি, রক্খন্তি তাৰ. ৰিজটেত্ৰা পন কেসগ্গমত্তম্পি উক্খিপতো সচে ৰত্থু পূরতি, পারাজিকং. সামিকেহি পন লাযিত্ৰা ঠপিতং সভুসং ৰা অভুসং ৰা কত্ৰা গণ্হতো যেন ৰত্থু পূরতি, তস্মিং গহিতে পারাজিকং. সচে পরিকপ্পেতি ‘‘ইদং মদ্দিত্ৰা পপ্ফোটেত্ৰা সারমেৰ গণ্হিস্সামী’’তি রক্খতি তাৰ. মদ্দনপপ্ফোটনেসু ঠানা চাৰেন্তস্সাপি পারাজিকং নত্থি, পচ্ছা ভাজনগতে কতমত্তে পারাজিকং. অভিযোগো পনেত্থ ৰুত্তনযো এৰ.

খীলসঙ্কমনাদীসু পথৰী নাম অনগ্ঘা. তস্মা সচে একেনেৰ খীলেন ইতো কেসগ্গমত্তম্পি পথৰিপ্পদেসং সামিকানং পস্সন্তানং ৰা অপস্সন্তানং ৰা অত্তনো সন্তকং করোতি, তস্মিং খীলে নামং ছিন্দিত্ৰা ৰা অচ্ছিন্দিত্ৰা ৰা সঙ্কামিতমত্তে তস্স চ, যে চস্স একচ্ছন্দা, সব্বেসং পারাজিকং. সচে পন দ্ৰীহি খীলেহি গহেতব্বং হোতি, পঠমে খীলে থুল্লচ্চযং; দুতিযে পারাজিকং. সচে তীহি গহেতব্বং হোতি, পঠমে দুক্কটং, দুতিযে থুল্লচ্চযং, ততিযে পারাজিকং. এৰং বহুকেসুপি অৰসানে দ্ৰে ঠপেত্ৰা পুরিমেহি দুক্কটং, অৰসানে দ্ৰিন্নং একেন থুল্লচ্চযং, ইতরেন পারাজিকং ৰেদিতব্বং. তঞ্চ খো সামিকানং ধুরনিক্খেপেন. এৰং সব্বত্থ.

রজ্জুং ৰাতি ‘‘মম সন্তকং ইদ’’ন্তি ঞাপেতুকামো রজ্জুং ৰা পসারেতি, যট্ঠিং ৰা পাতেতি, দুক্কটং. ‘‘ইদানি দ্ৰীহি পযোগেহি অত্তনো সন্তকং করিস্সামী’’তি তেসং পঠমে থুল্লচ্চযং, দুতিযে পারাজিকং.

ৰতিং ৰাতি পরস্স খেত্তং পরিক্খেপৰসেন অত্তনো কাতুকামো দারূনি নিখণতি, পযোগে পযোগে দুক্কটং. একস্মিং অনাগতে থুল্লচ্চযং, তস্মিং আগতে পারাজিকং. সচে তত্তকেন অসক্কোন্তো সাখাপরিৰারেনেৰ অত্তনো কাতুং সক্কোতি, সাখাপাতনেপি এসেৰ নযো. এৰং যেন যেন পরিক্খিপিত্ৰা অত্তনো কাতুং সক্কোতি, তত্থ তত্থ পঠমপযোগেহি দুক্কটং. অৰসানে দ্ৰিন্নং একেন থুল্লচ্চযং, ইতরেন পারাজিকং ৰেদিতব্বং.

মরিযাদং ৰাতি পরস্স খেত্তং ‘‘মম ইদ’’ন্তি ঞাপেতুকামো অত্তনো খেত্তমরিযাদং

কেদারপাল়িং যথা পরস্স খেত্তং অতিক্কমতি, এৰং সঙ্কামেতি, পংসুমত্তিকাদীহি ৰা ৰড্ঢেত্ৰা ৰিত্থতং করোতি, অকতং ৰা পন পতিট্ঠাপেতি, পুরিমপযোগেহি দুক্কটং. দ্ৰিন্নং পচ্ছিমানং একেন থুল্লচ্চযং, ইতরেন পারাজিকন্তি.

খেত্তট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

ৰত্থুট্ঠকথা

১০৫. ৰত্থুট্ঠেপি – ৰত্থুং তাৰ দস্সেন্তো ৰত্থু নাম ‘‘আরামৰত্থু ৰিহারৰত্থূ’’তি আহ. তত্থ বীজং ৰা উপরোপকে ৰা অরোপেত্ৰাৰ কেৰলং ভূমিং সোধেত্ৰা তিণ্ণং পাকারানং যেন কেনচি পরিক্খিপিত্ৰা ৰা অপরিক্খিপিত্ৰা ৰা পুপ্ফারামাদীনং অত্থায ঠপিতো ভূমিভাগো আরামৰত্থু নাম. এতেনেৰ নযেন একৰিহারপরিৰেণআৰাসানং অত্থায ঠপিতো ভূমিভাগো ৰিহারৰত্থু নাম. যোপি পুব্বে আরামো চ ৰিহারো চ হুত্ৰা পচ্ছা ৰিনস্সিত্ৰা ভূমিমত্তো ঠিতো, আরামৰিহারকিচ্চং ন করোতি, সোপি আরামৰিহারৰত্থুসঙ্গহেনেৰ সঙ্গহিতো. ৰিনিচ্ছযো পনেত্থ খেত্তট্ঠে ৰুত্তসদিসোযেৰাতি.

ৰত্থুট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

১০৬. গামট্ঠে যং ৰত্তব্বং তং ৰুত্তমেৰ.

অরঞ্ঞট্ঠকথা

১০৭. অরঞ্ঞট্ঠে – অরঞ্ঞং তাৰ দস্সেন্তো ‘‘অরঞ্ঞং নাম যং মনুস্সানং পরিগ্গহিতং হোতি, তং অরঞ্ঞ’’ন্তি আহ. তত্থ যস্মা অরঞ্ঞং নাম মনুস্সানং পরিগ্গহিতম্পি অত্থি, অপরিগ্গহিতম্পি; ইধ পন যং পরিগ্গহিতং সারক্খং, যতো ন ৰিনা মূলেন কট্ঠলতাদীনি গহেতুং লব্ভন্তি, তং অধিপ্পেতং. তস্মা ‘‘যং মনুস্সানং পরিগ্গহিতং হোতী’’তি ৰত্ৰা পুন ‘‘অরঞ্ঞ’’ন্তি ৰুত্তং. তেন ইমমত্থং দস্সেতি – ‘‘ন পরিগ্গহিতভাৰো অরঞ্ঞস্স লক্খণং. যং পন অত্তনো অরঞ্ঞলক্খণেন অরঞ্ঞং মনুস্সানঞ্চ পরিগ্গহিতং, তং ইমস্মিং অত্থে অরঞ্ঞ’’ন্তি. তত্থ ৰিনিচ্ছযো আরামট্ঠাদীসু ৰুত্তসদিসো.

তত্থজাতকেসু পনেত্থ একস্মিম্পি মহগ্ঘরুক্খে ছিন্নমত্তে পারাজিকং. লতং ৰাতি এত্থ চ ৰেত্তোপি লতাপি লতা এৰ; তত্থ যো ৰেত্তো ৰা লতা ৰা দীঘা হোতি, মহারুক্খে চ গচ্ছে চ ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা ৰা ৰেঠেত্ৰা ৰা গতা, সা মূলে ছিন্নাপি অৰহারং ন জনেতি অগ্গে ছিন্নাপি, যদা পন অগ্গেপি মূলেপি ছিন্না হোতি, তদা অৰহারং জনেতি. সচে পন ৰেঠেত্ৰা ঠিতা হোতি, ৰেঠেত্ৰা ঠিতা পন রুক্খতো মোচিতমত্তা অৰহারং জনেতি.

তিণং ৰাতি এত্থ তিণং ৰা হোতু পণ্ণং ৰা, সব্বং তিণগ্গহণেনেৰ গহিতং; তং গেহচ্ছদনাদীনমত্থায পরেহি ছিন্নং ৰা অত্তনা ছিন্দিত্ৰা ৰা গণ্হন্তো ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বো. ন কেৰলঞ্চ তিণপণ্ণমেৰ, অঞ্ঞম্পি যংকিঞ্চি ৰাকছল্লি আদি, যত্থ সামিকা সালযা, তং গণ্হন্তো ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বো. তচ্ছেত্ৰা ঠপিতো অদ্ধগতোপি রুক্খো ন গহেতব্বো. যো পন অগ্গে চ মূলে চ ছিন্নো হোতি, সাখাপিস্স পূতিকা জাতা, ছল্লিযোপি গল়িতা, ‘‘অযং সামিকেহি ছড্ডিতো’’তি গহেতুং ৰট্টতি. লক্খণচ্ছিন্নস্সাপি যদা লক্খণং ছল্লিযা পরিযোনদ্ধং হোতি, তদা গহেতুং ৰট্টতি. গেহাদীনং অত্থায রুক্খে ছিন্দিত্ৰা যদা তানি কতানি অজ্ঝাৰুত্থানি চ হোন্তি, দারূনিপি অরঞ্ঞে ৰস্সেন চ আতপেন চ ৰিনস্সন্তি, ঈদিসানিপি দিস্ৰা ‘‘ছড্ডিতানী’’তি গহেতুং ৰট্টতি. কস্মা? যস্মা অরঞ্ঞসামিকা এতেসং অনিস্সরা. যেহি অরঞ্ঞসামিকানং দেয্যধম্মং দত্ৰা ছিন্নানি, তে এৰ ইস্সরা, তেহি চ তানি ছড্ডিতানি, নিরালযা তত্থ জাতাতি.

যোপি ভিক্খু পঠমংযেৰ অরঞ্ঞপালানং দেয্যধম্মং দত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা যথারুচিতে রুক্খে গাহাপেতি, তস্স তেসং আরক্খট্ঠানং অগন্ত্ৰাপি যথারুচিতেন মগ্গেন গন্তুং ৰট্টতি. অথাপি পৰিসন্তো অদত্ৰা ‘‘নিক্খমন্তো দস্সামী’’তি রুক্খে গাহাপেত্ৰা নিক্খমন্তো তেসং দাতব্বং দত্ৰা গচ্ছতি, ৰট্টতি এৰ. অথাপি আভোগং কত্ৰা গচ্ছতি ‘‘দেহী’’তি ৰুত্তে ‘‘দস্সামী’’তি, ‘‘দেহী’’তি ৰুত্তে দাতব্বমেৰ. সচে কোচি অত্তনো ধনং দত্ৰা ‘‘ভিক্খুস্স গন্তুং দেথা’’তি ৰদতি, লদ্ধকপ্পমেৰ, গন্তুং ৰট্টতি. সচে পন কোচি ইস্সরজাতিকো ধনং অদত্ৰাৰ ‘‘ভিক্খূনং ভাগং মা গণ্হথা’’তি ৰারেতি, অরঞ্ঞপালা চ ‘‘মযং ভিক্খূনং তাপসানঞ্চ ভাগং অগণ্হন্তা কুতো লচ্ছাম, দেথ, ভন্তে’’তি ৰদন্তি, দাতব্বমেৰ.

যো পন অরঞ্ঞপালেসু নিদ্দাযন্তেসু ৰা কীল়াপসুতেসু ৰা কত্থচি পক্কন্তেসু ৰা আগন্ত্ৰা ‘‘কুহিং অরঞ্ঞপালা’’তি পক্কোসিত্ৰাপি অদিস্ৰা গচ্ছতি, ভণ্ডদেয্যং. যোপি আরক্খট্ঠানং পত্ৰা কম্মট্ঠানাদীনি মনসিকরোন্তো ৰা অঞ্ঞৰিহিতো ৰা অস্সতিযা অতিক্কমতি, ভণ্ডদেয্যমেৰ. যস্সাপি তং ঠানং পত্তস্স চোরো ৰা হত্থী ৰা ৰাল়মিগো ৰা মহামেঘো ৰা ৰুট্ঠহতি, সো চ তম্হা উপদ্দৰা মুচ্চিতুকম্যতায সহসা তং ঠানং অতিক্কমতি, রক্খতি তাৰ, ভণ্ডদেয্যং পন হোতি. ইদং পন অরঞ্ঞে আরক্খট্ঠানং নাম সুঙ্কঘাততোপি গরুকতরং. সুঙ্কঘাতস্স হি পরিচ্ছেদং অনোক্কমিত্ৰা দূরতোৰ পরিহরন্তো দুক্কটমেৰ আপজ্জতি. ইদং পন থেয্যচিত্তেন পরিহরন্তস্স আকাসেন গচ্ছতোপি পারাজিকমেৰ. তস্মা এত্থ অপ্পমত্তেন ভৰিতব্বন্তি.

অরঞ্ঞট্ঠকথা নিট্ঠিতা.

উদককথা

১০৮. উদকে পন – ভাজনগতন্তি উদকদুল্লভকালে উদকমণিকাদীসু ভাজনেসু সঙ্গোপেত্ৰা ঠপিতং; তং যস্মিং ভাজনে ঠপিতং হোতি, তং ভাজনং আৰিঞ্ছিত্ৰা ৰা ছিদ্দং কত্ৰা ৰা তত্থ পোক্খরণীতল়াকেসু চ অত্তনো ভাজনং পৰেসেত্ৰা গণ্হন্তস্স সপ্পিতেলেসু ৰুত্তনযেন ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো.

মরিযাদচ্ছেদনে পন তত্থ জাতকভূতগামেন সদ্ধিম্পি মরিযাদং ছিন্দন্তস্স অদিন্নাদানপযোগত্তা দুক্কটং. তঞ্চ পন পহারে পহারে হোতি. অন্তোঠত্ৰা বহিমুখো ছিন্দন্তো বহি অন্তেন কারেতব্বো. বহি ঠত্ৰা অন্তোমুখো ছিন্দন্তো অন্তোঅন্তেন কারেতব্বো. অন্তো চ বহি চ ছিন্দিত্ৰা মজ্ঝে ঠপেত্ৰা তং ছিন্দন্তো মজ্ঝেন কারেতব্বো. মরিযাদং দুব্বলং কত্ৰা গাৰো পক্কোসতি, গামদারকেহি ৰা পক্কোসাপেতি, তা আগন্ত্ৰা খুরেহি মরিযাদং ছিন্দন্তি, তেনেৰ ছিন্না হোতি. মরিযাদং দুব্বলং কত্ৰা গাৰো উদকে পৰেসেতি, গামদারকেহি ৰা পৰেসাপেতি, তাহি উট্ঠাপিতৰীচিযো মরিযাদং ভিন্দিত্ৰা গচ্ছন্তি. গামদারকে ৰা ‘‘উদকে কীল়থা’’তি ৰদতি, কীল়ন্তে ৰা উত্রাসেতি, তেহি উট্ঠাপিতৰীচিযোপি মরিযাদং ছিন্দিত্ৰা গচ্ছন্তি. অন্তোউদকে জাতরুক্খং ছিন্দতি, অঞ্ঞেন ৰা ছিন্দাপেতি, তেনপি পতন্তেন উট্ঠাপিতৰীচিযো মরিযাদং ছিন্দিত্ৰা গচ্ছন্তি, তেনেৰ ছিন্না হোতি. মরিযাদং দুব্বলং কত্ৰা তল়াকরক্খণত্থায তল়াকতো নিব্বহনউদকং ৰা নিদ্ধমনতুম্বং ৰা পিদহতি, অঞ্ঞতো গচ্ছন্তং ৰা উদকং যথা এত্থ পৰিসতি, এৰং পাল়িং ৰা বন্ধতি, মাতিকং ৰা উজুকং করোতি, তস্স উপরিভাগে ঠিতং অত্তনো তল়াকং ৰা ভিন্দতি, উস্সন্নং উদকং মরিযাদং গহেত্ৰা গচ্ছতি, তেনেৰ ছিন্না হোতি. সব্বত্থ নিক্খন্তউদকগ্ঘানুরূপেন অৰহারেন কারেতব্বো.

নিদ্ধমনপনাল়িং উগ্ঘাটেত্ৰা নীহরন্তস্সাপি এসেৰ নযো. সচে পন তেন মরিযাদায দুব্বলায কতায অত্তনো ধম্মতায আগন্ত্ৰা ৰা অনাণত্তেহি গামদারকেহি আরোপিতা ৰা গাৰিযো খুরেহি মরিযাদং ভিন্দন্তি, অত্তনোযেৰ ধম্মতায অনাণত্তেহি ৰা গামদারকেহি উদকে পৰেসিতা ৰীচিযো উট্ঠাপেন্তি, গামদারকা ৰা সযমেৰ পৰিসিত্ৰা কীল়ন্তা উট্ঠাপেন্তি অন্তোউদকে ৰা রুক্খো অঞ্ঞেন ছিজ্জমানো পতিত্ৰা উট্ঠাপেতি, উট্ঠাপিতা ৰীচিযো মরিযাদং ছিন্দন্তি, সচেপি মরিযাদং দুব্বলং কত্ৰা সুক্খতল়াকস্স উদকনিব্বহনট্ঠানং ৰা উদকনিদ্ধমনতুম্বং ৰা পিদহতি, অঞ্ঞতো গমনমগ্গে ৰা পাল়িং বন্ধতি, সুক্খমাতিকং ৰা উজুকং করোতি, পচ্ছা দেৰে ৰুট্ঠে উদকং আগন্ত্ৰা মরিযাদং ভিন্দতি, সব্বত্থ ভণ্ডদেয্যং.

যো পন নিদাঘে সুক্খৰাপিযা মরিযাদং যাৰ তলং পাপেত্ৰা ছিন্দতি, পচ্ছা দেৰে ৰুট্ঠে আগতাগতং উদকং পলাযতি, ভণ্ডদেয্যং. যত্তকং তপ্পচ্চযা সস্সং উপ্পজ্জতি, ততো পাদমত্তগ্ঘনকম্পি অদেন্তো সামিকানং ধুরনিক্খেপেন অস্সমণো হোতি.

যং পন সব্বসাধারণং তল়াকং হোতি; তল়াকে উদকস্স সব্বেপি মনুস্সা ইস্সরা. হেট্ঠতো পনস্স সস্সানি করোন্তি, সস্সপালনত্থং তল়াকতো মহামাতিকা নিক্খমিত্ৰা খেত্তমজ্ঝেন যাতি, সাপি সদা সন্দনকালে সব্বসাধারণা. ততো পন খুদ্দকমাতিকা নীহরিত্ৰা অত্তনো অত্তনো কেদারেসু উদকং পৰেসেন্তি. তং অঞ্ঞেসং গহেতুং ন দেন্তি. নিদাঘসমযেৰ উদকে মন্দীভূতে ৰারেন উদকং দেন্তি, যো উদকৰারে সম্পত্তে ন লভতি, তস্স সস্সানি মিলাযন্তি; তস্মা অঞ্ঞেসং ৰারে অঞ্ঞো গহেতুং ন লভতি. তত্থ যো ভিক্খু পরেসং খুদ্দকমাতিকাতো ৰা কেদারতো ৰা উদকং থেয্যচিত্তেন অত্তনো ৰা পরস্স ৰা মাতিকং ৰা কেদারং ৰা পৰেসেতি, অটৰিমুখং ৰা ৰাহেতি, অৰহারো ৰস্স হোতি.

যোপি ‘‘চিরেন মে উদকৰারো ভৰিস্সতি, ইদঞ্চ সস্সং মিলাযতী’’তি পরেসং কেদারে

পৰিসন্তস্স উদকস্স পৰিসনমগ্গং পিদহিত্ৰা অত্তনো কেদারং পৰেসেতি, অৰহারো এৰ. সচে পন তল়াকতো অনিগ্গতে পরেসং মাতিকামুখং অসম্পত্তেৰ উদকে সুক্খমাতিকংযেৰ যথা আগচ্ছন্তং উদকং অঞ্ঞেসং কেদারে অপ্পৰিসিত্ৰা অত্তনোযেৰ কেদারং পৰিসতি, এৰং তত্থ তত্থ বন্ধতি. অনিক্খন্তে বদ্ধা সুবদ্ধা, নিক্খন্তে বদ্ধা, ভণ্ডদেয্যং. তল়াকং গন্ত্ৰা সযমেৰ নিদ্ধমনপনাল়িং উগ্ঘাটেত্ৰা অত্তনো কেদারং পৰেসেন্তস্সাপি নত্থি অৰহারো. কস্মা? তল়াকং নিস্সায খেত্তস্স কতত্তা. কুরুন্দিযাদীসু পন ‘‘অৰহারো’’তি ৰুত্তং. তং ‘‘ৰত্থুং কালঞ্চ দেসঞ্চা’’তি ইমিনা লক্খণেন ন সমেতি. তস্মা মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তমেৰ যুত্তন্তি.

উদককথা নিট্ঠিতা.

দন্তপোনকথা

১০৯. দন্তপোণং আরামট্ঠকৰিনিচ্ছযেন ৰিনিচ্ছিনিতব্বং. অযং পন ৰিসেসো – যো সঙ্ঘস্স ৰেতনভতো হুত্ৰা দেৰসিকং ৰা পক্খমাসৰারেন ৰা দন্তকট্ঠং আহরতি, সো তং আহরিত্ৰা ছিন্দিত্ৰাপি যাৰ ভিক্খুসঙ্ঘং ন সম্পটিচ্ছাপেতি, তাৰ তস্সেৰ হোতি. তস্মা তং থেয্যচিত্তেন গণ্হন্তো ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বো. তত্থজাতকং পন গরুভণ্ডং, তম্পি ভিক্খুসঙ্ঘেন রক্খিতগোপিতং গণ্হন্তো ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বো. এসেৰ নযো গণপুগ্গলগিহিমনুস্সসন্তকেপি ছিন্নকে অচ্ছিন্নকে চ. তেসং আরামুয্যানভূমীসু জাতং সামণেরা ৰারেন ভিক্খুসঙ্ঘস্স দন্তকট্ঠং আহরন্তা আচরিযুপজ্ঝাযানম্পি আহরন্তি, তং যাৰ ছিন্দিত্ৰা সঙ্ঘং ন পটিচ্ছাপেন্তি, তাৰ সব্বং তেসংযেৰ হোতি. তস্মা তম্পি থেয্যচিত্তেন গণ্হন্তো ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বো. যদা পন তে ছিন্দিত্ৰা সঙ্ঘস্স পটিচ্ছাপেত্ৰা দন্তকট্ঠমাল়কে নিক্খিপন্তি, ‘‘যথাসুখং ভিক্খুসঙ্ঘো পরিভুঞ্জতূ’’তি; ততো পট্ঠায অৰহারো নত্থি, ৰত্তং পন জানিতব্বং. যো হি দেৰসিকং সঙ্ঘমজ্ঝে ওসরতি, তেন দিৰসে দিৰসে একমেৰ দন্তকট্ঠং গহেতব্বং. যো পন দেৰসিকং ন ওসরতি, পধানঘরে ৰসিত্ৰা ধম্মসৰনে ৰা উপোসথগ্গে ৰা দিস্সতি, তেন পমাণং সল্লক্খেত্ৰা চত্তারি পঞ্চদন্তকট্ঠানি অত্তনো ৰসনট্ঠানে ঠপেত্ৰা খাদিতব্বানি. তেসু খীণেসু সচে পুনপি দন্তকট্ঠমাল়কে বহূনি হোন্তিযেৰ, পুনপি আহরিত্ৰা খাদিতব্বানি. যদি পন পমাণং অসল্লক্খেত্ৰা আহরতি, তেসু অক্খীণেসুযেৰ মাল়কে খীযন্তি, ততো কেচি থেরা ‘‘যেহি গহিতানি, তে পটিআহরন্তূ’’তি ৰদেয্যুং, কেচি ‘‘খাদন্তু, পুন সামণেরা আহরিস্সন্তী’’তি, তস্মা ৰিৰাদপরিহরণত্থং পমাণং সল্লক্খেতব্বং. গহণে পন দোসো নত্থি. মগ্গং গচ্ছন্তেনাপি একং ৰা দ্ৰে ৰা থৰিকায পক্খিপিত্ৰা গন্তব্বন্তি.

দন্তপোনকথা নিট্ঠিতা.

ৰনপ্পতিকথা

১১০. ৰনস্স পতীতি ৰনপ্পতি; ৰনজেট্ঠকরুক্খস্সেতং অধিৰচনং. ইধ পন সব্বোপি মনুস্সেহি পরিগ্গহিতরুক্খো অধিপ্পেতো অম্বলবুজপনসাদিকো. যত্থ ৰা পন মরিচৰল্লিআদীনি আরোপেন্তি, সো ছিজ্জমানো সচে একাযপি ছল্লিযা ৰা ৰাকেন ৰা সকলিকায ৰা ফেগ্গুনা ৰা সম্বদ্ধোৰ হুত্ৰা ভূমিযং পততি, রক্খতি তাৰ.

যো পন ছিন্নোপি ৰল্লীহি ৰা সামন্তরুক্খসাখাহি ৰা সম্বদ্ধো সন্ধারিতত্তা উজুকমেৰ তিট্ঠতি, পতন্তো ৰা ভূমিং ন পাপুণাতি, নত্থি তত্থ পরিহারো, অৰহারো এৰ হোতি. যোপি ককচেন ছিন্নো অচ্ছিন্নো ৰিয হুত্ৰা তথেৰ তিট্ঠতি, তস্মিম্পি এসেৰ নযো.

যো পন রুক্খং দুব্বলং কত্ৰা পচ্ছা চালেত্ৰা পাতেতি, অঞ্ঞেন ৰা চালাপেতি; অঞ্ঞং ৰাস্স সন্তিকে রুক্খং ছিন্দিত্ৰা অজ্ঝোত্থরতি, পরেন ৰা অজ্ঝোত্থরাপেতি; মক্কটে ৰা পরিপাতেত্ৰা তত্থ আরোপেতি, অঞ্ঞেন ৰা আরোপাপেতি; ৰগ্গুলিযো ৰা তত্থ আরোপেতি, পরেন ৰা আরোপাপেতি; তা তং রুক্খং পাতেন্তি, তস্সেৰ অৰহারো.

সচে পন তেন রুক্খে দুব্বলে কতে অঞ্ঞো অনাণত্তো এৰ তং চালেত্ৰা পাতেতি,

রুক্খেন ৰা অজ্ঝোত্থরতি, অত্তনো ধম্মতায মক্কটা ৰা ৰগ্গুলিযো ৰা আরোহন্তি, পরো ৰা অনাণত্তো আরোপেতি, সযং ৰা এস ৰাতমুখং সোধেতি, বলৰৰাতো আগন্ত্ৰা রুক্খং পাতেতি; সব্বত্থ ভণ্ডদেয্যং. ৰাতমুখসোধনং পনেত্থ অসম্পত্তে ৰাতে সুক্খমাতিকায উজুকরণাদীহি সমেতি, নো অঞ্ঞথা. রুক্খং আৰিজ্ঝিত্ৰা সত্থেন ৰা আকোটেতি, অগ্গিং ৰা দেতি, মণ্ডুককণ্টকং ৰা ৰিসং ৰা আকোটেতি, যেন সো মরতি, সব্বত্থ ভণ্ডদেয্যমেৰাতি.

ৰনপ্পতিকথা নিট্ঠিতা.

হরণককথা

১১১. হরণকে অঞ্ঞস্স হরণকং ভণ্ডং থেয্যচিত্তো আমসতীতি পরং সীসভারাদীহি ভণ্ডং আদায গচ্ছন্তং দিস্ৰা ‘‘এতং হরিস্সামী’’তি ৰেগেন গন্ত্ৰা আমসতি, এত্তাৰতা অস্স দুক্কটং. ফন্দাপেতীতি আকড্ঢনৰিকড্ঢনং করোতি, সামিকো ন মুঞ্চতি, তেনস্স থুল্লচ্চযং. ঠানা চাৰেতীতি আকড্ঢিত্ৰা সামিকস্স হত্থতো মোচেতি, তেনস্স পারাজিকং. সচে পন তং ভণ্ডসামিকো উট্ঠহিত্ৰা পোথেত্ৰা পুন তং ভণ্ডং মোচাপেত্ৰা গণ্হেয্য, ভিক্খু পঠমগ্গহণেনেৰ পারাজিকো. সীসতো ৰা কণ্ণতো ৰা গীৰতো ৰা হত্থতো ৰা অলঙ্কারং ছিন্দিত্ৰা ৰা মোচেত্ৰা ৰা গণ্হন্তস্স সীসাদীহি মোচিতমত্তে পারাজিকং. হত্থে পন ৰলযং ৰা কটকং ৰা অনীহরিত্ৰা অগ্গবাহং ঘংসন্তোৰ অপরাপরং ৰা সারেতি, আকাসগতং ৰা করোতি, রক্খতি তাৰ. রুক্খমূলচীৰরৰংসেসু ৰলযমিৰ ন পারাজিকং জনেতি. কস্মা? সৰিঞ্ঞাণকত্তা. সৰিঞ্ঞাণককোট্ঠাসগতঞ্হি যাৰ ততো ন নীহটং, তাৰ তত্থেৰ হোতি. এসেৰ নযো অঙ্গুলিমুদ্দিকপাদকটককটূপগপিল়ন্ধনেসু.

যো পন পরস্স নিৰত্থসাটকং অচ্ছিন্দতি, পরো চ সলজ্জিতায সহসা ন মুঞ্চতি, একেনন্তেন চোরো কড্ঢতি, একেনন্তেন পরো, রক্খতি তাৰ. পরস্স হত্থতো মুত্তমত্তে পারাজিকং. অথাপি তং কড্ঢন্তস্স ছিজ্জিত্ৰা একদেসো হত্থগতো হোতি, সো চ পাদং অগ্ঘতি পারাজিকমেৰ. সহভণ্ডহারকন্তি ‘‘সভণ্ডহারকং ভণ্ডং নেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ইতো যাহী’’তি ভণ্ডহারকং তজ্জেতি, সো ভীতো চোরেন অধিপ্পেতদিসাভিমুখো হুত্ৰা একং পাদং সঙ্কামেতি, চোরস্স থুল্লচ্চযং; দুতিযে পারাজিকং. পাতাপেতীতি অথাপি চোরো ভণ্ডহারকস্স হত্থে আৰুধং দিস্ৰা সাসঙ্কো হুত্ৰা পাতাপেত্ৰা গহেতুকামো একমন্তং পটিক্কম্ম সন্তজ্জেত্ৰা পাতাপেতি, পরস্স হত্থতো মুত্তমত্তে পারাজিকং.

পাতাপেতি, আপত্তি দুক্কটস্সাতিআদি পন পরিকপ্পৰসেন ৰুত্তং. যো হি ভণ্ডং পাতাপেত্ৰা ‘‘যং মম রুচ্চতি, তং গহেস্সামী’’তি পরিকপ্পেত্ৰা পাতাপেতি, তস্স পাতাপনে চ আমসনে চ দুক্কটং, ফন্দাপনে থুল্লচ্চযং. পাদগ্ঘনকস্স ঠানা চাৰনে পারাজিকং. তং পচ্ছা পটিপাতিযমানস্স মুঞ্চতোপি নত্থিযেৰ সমণভাৰো. যোপি ভণ্ডহারকং অতিক্কমন্তং দিস্ৰা অনুবন্ধন্তো ‘‘তিট্ঠ, তিট্ঠ, ভণ্ডং পাতেহী’’তি ৰত্ৰা পাতাপেতি, তস্সাপি তেন হত্থতো মুত্তমত্তে পারাজিকং.

যো পন ‘‘তিট্ঠ তিট্ঠা’’তি ৰদতি, ‘‘পাতেহী’’তি ন ৰদতি; ইতরো চ তং ওলোকেত্ৰা ‘‘সচে এস মং পাপুণেয্য, ঘাতেয্যাপি ম’’ ন্তি সালযোৰ হুত্ৰা তং ভণ্ডং গহনট্ঠানে পক্খিপিত্ৰা ‘‘পুন নিৰত্তিত্ৰা গহেস্সামী’’তি পক্কমতি, পাতনপচ্চযা পারাজিকং নত্থি. আগন্ত্ৰা পন থেয্যচিত্তেন গণ্হতো উদ্ধারে পারাজিকং. অথ পনস্স এৰং হোতি – ‘‘মযা পাতাপেন্তেনেৰ ইদং মম সন্তকং কত’’ন্তি ততো নং সকসঞ্ঞায গণ্হাতি; গহণে রক্খতি, ভণ্ডদেয্যং পন হোতি. ‘‘দেহী’’তি ৰুত্তে অদেন্তস্স সামিকানং ধুরনিক্খেপে পারাজিকং. ‘‘সো ইমং ছড্ডেত্ৰা গতো, অনজ্ঝাৰুত্থকং দানি ইদ’’ন্তি পংসুকূলসঞ্ঞায গণ্হতোপি এসেৰ নযো. অথ পন সামিকো ‘‘তিট্ঠ তিট্ঠা’’তি ৰুত্তমত্তেনেৰ ওলোকেন্তো তং দিস্ৰা ‘‘ন দানি ইদং ময্হ’’ন্তি ধুরনিক্খেপং কত্ৰা নিরালযো ছড্ডেত্ৰা পলাযতি, তং থেয্যচিত্তেন গণ্হতো উদ্ধারে দুক্কটং. আহরাপেন্তে দাতব্বং, অদেন্তস্স পারাজিকং. কস্মা? তস্স পযোগেন ছড্ডিতত্তাতি মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তং. অঞ্ঞেসু পন ৰিচারণা এৰ নত্থি. পুরিমনযেনেৰ সকসঞ্ঞায ৰা পংসুকূলসঞ্ঞায ৰা গণ্হন্তেপি অযমেৰ ৰিনিচ্ছযোতি.

হরণককথা নিট্ঠিতা.

উপনিধিকথা

১১২. উপনিধিম্হি – নাহং গণ্হামীতি সম্পজানমুসাৰাদেপি অদিন্নাদানস্স পযোগত্তা দুক্কটং. ‘‘কিং তুম্হে ভণথ? নেৰিদং ময্হং অনুরূপং, ন তুম্হাক’’ন্তিআদীনি ৰদন্তস্সাপি দুক্কটমেৰ. ‘‘রহো মযা এতস্স হত্থে ঠপিতং, ন অঞ্ঞো কোচি জানাতি, ‘দস্সতি নু খো মে নো’’’তি সামিকো ৰিমতিং উপ্পাদেতি, ভিক্খুস্স থুল্লচ্চযং. তস্স ফরুসাদিভাৰং দিস্ৰা সামিকো ‘‘ন ময্হং দস্সতী’’তি ধুরং নিক্খিপতি, তত্র সচাযং ভিক্খু ‘‘কিলমেত্ৰা নং দস্সামী’’তি দানে সউস্সাহো, রক্খতি তাৰ. সচেপি সো দানে নিরুস্সাহো, ভণ্ডস্সামিকো পন গহণে সউস্সাহো, রক্খতেৰ. যদি পন সো দানে নিরুস্সাহো ভণ্ডসামিকোপি ‘‘ন ময্হং দস্সতী’’তি ধুরং নিক্খিপতি, এৰং উভিন্নং ধুরনিক্খেপেন ভিক্খুনো পারাজিকং. যদিপি মুখেন ‘‘দস্সামী’’তি ৰদতি, চিত্তেন পন অদাতুকামো, এৰম্পি সামিকস্স ধুরনিক্খেপে পারাজিকং. তং পন উপনিধি নাম সঙ্গোপনত্থায অত্তনো হত্থে পরেহি ঠপিতভণ্ডং, অগুত্তদেসতো ঠানা চাৰেত্ৰা গুত্তট্ঠানে ঠপনত্থায হরতো অনাপত্তি. থেয্যচিত্তেনপি ঠানা চাৰেন্তস্স অৰহারো নত্থি. কস্মা? অত্তনো হত্থে নিক্খিত্তত্তা, ভণ্ডদেয্যং পন হোতি. থেয্যচিত্তেন পরিভুঞ্জতোপি এসেৰ নযো. তাৰকালিকগ্গহণেপি তথেৰ. ধম্মং চরন্তোতিআদি ৰুত্তনযমেৰ. অযং তাৰ পাল়িৰণ্ণনা.

পাল়িমুত্তকৰিনিচ্ছযো পনেত্থ পত্তচতুক্কাদিৰসেন এৰং ৰুত্তো – একো কির ভিক্খু পরস্স মহগ্ঘে পত্তে লোভং উপ্পাদেত্ৰা তং হরিতুকামো ঠপিতট্ঠানমস্স সুট্ঠু সল্লক্খেত্ৰা অত্তনোপি পত্তং তস্সেৰ সন্তিকে ঠপেসি. সো পচ্চূসসমযে আগন্ত্ৰা ধম্মং ৰাচাপেত্ৰা নিদ্দাযমানং মহাথেরমাহ – ‘‘ৰন্দামি, ভন্তে’’তি. ‘‘কো এসো’’তি? ‘‘অহং, ভন্তে, আগন্তুকভিক্খু, কালস্সেৰম্হি গন্তুকামো, অসুকস্মিঞ্চ মে ঠানে ঈদিসেন নাম অংসবদ্ধকেন ঈদিসায পত্তত্থৰিকায পত্তো ঠপিতো. সাধাহং, ভন্তে, তং লভেয্য’’ন্তি থেরো পৰিসিত্ৰা তং গণ্হি. উদ্ধারেযেৰ চোরস্স পারাজিকং. সচে আগন্ত্ৰা ‘‘কোসি ত্ৰং অৰেলায আগতো’’তি ৰুত্তো ভীতো পলাযতি, পারাজিকং পত্ৰাৰ পলাযতি. থেরস্স পন সুদ্ধচিত্তত্তা অনাপত্তি. থেরো ‘‘তং গণ্হিস্সামী’’তি অঞ্ঞং গণ্হি, এসেৰ নযো. অযং পন অঞ্ঞং তাদিসমেৰ গণ্হন্তে যুজ্জতি, মনুস্সৰিগ্গহে আণত্তসদিসৰত্থুস্মিং ৰিয. কুরুন্দিযং পন ‘‘পদৰারেন কারেতব্বো’’তি ৰুত্তং, তং অতাদিসমেৰ গণ্হন্তে যুজ্জতি.

তং মঞ্ঞমানো অত্তনো পত্তং গণ্হিত্ৰা অদাসি, চোরস্স সামিকেন দিন্নত্তা পারাজিকং নত্থি, অসুদ্ধচিত্তেন পন গহিতত্তা দুক্কটং. তং মঞ্ঞমানো চোরস্সেৰ পত্তং গণ্হিত্ৰা অদাসি, ইধাপি চোরস্স অত্তনো সন্তকত্তা পারাজিকং নত্থি, অসুদ্ধচিত্তেন পন গহিতত্তা দুক্কটমেৰ. সব্বত্থ থেরস্স অনাপত্তি.

অপরো ‘‘পত্তং চোরেস্সামী’’তি তথেৰ নিদ্দাযমানং থেরং ৰন্দি. ‘‘কো অয’’ন্তি চ ৰুত্তে ‘অহং, ভন্তে, গিলানভিক্খু, একং তাৰ মে পত্তং দেথ, গামদ্ৰারং গন্ত্ৰা ভেসজ্জং আহরিস্সামী’’তি. থেরো ‘‘ইধ গিলানো নত্থি, চোরো অযং ভৰিস্সতী’’তি সল্লক্খেত্ৰা ‘‘ইমং হরতূ’’তি অত্তনো ৰেরিভিক্খুস্স পত্তং নীহরিত্ৰা অদাসি, দ্ৰিন্নম্পি উদ্ধারেযেৰ পারাজিকং. ‘‘ৰেরিভিক্খুস্স পত্তো’’তি সঞ্ঞায অঞ্ঞস্স পত্তং উদ্ধরন্তেপি এসেৰ নযো. সচে পন ‘‘ৰেরিস্সায’’ন্তি সঞ্ঞায চোরস্সেৰ পত্তং উদ্ধরিত্ৰা দেতি, ৰুত্তনযেনেৰ থেরস্স পারাজিকং, চোরস্স দুক্কটং. অথ ‘‘ৰেরিস্সায’’ন্তি মঞ্ঞমানো অত্তনো পত্তং দেতি, ৰুত্তনযেনেৰ উভিন্নম্পি দুক্কটং.

একো মহাথেরো উপট্ঠাকং দহরভিক্খুং ‘‘পত্তচীৰরং গণ্হ, অসুকং নাম গামং গন্ত্ৰা পিণ্ডায চরিস্সামা’’তি আহ. দহরো গহেত্ৰা থেরস্স পচ্ছতো পচ্ছতো গচ্ছন্তো থেয্যচিত্তং উপ্পাদেত্ৰা সচে সীসে ভারং খন্ধে করোতি, পারাজিকং নত্থি. কস্মা? আণত্তিযা গহিতত্তা. সচে পন মগ্গতো ওক্কম্ম অটৰিং পৰিসতি, পদৰারেন কারেতব্বো. অথ নিৰত্তিত্ৰা ৰিহারাভিমুখো পলাযিত্ৰা ৰিহারং পৰিসিত্ৰা গচ্ছতি, উপচারাতিক্কমে পারাজিকং. অথাপি মহাথেরস্স নিৰাসনপরিৰত্তনট্ঠানতো গামাভিমুখো পলাযতি, গামূপচারাতিক্কমে পারাজিকং. যদি পন উভোপি পিণ্ডায চরিত্ৰা ভুঞ্জিত্ৰা ৰা গহেত্ৰা ৰা নিক্খমন্তি, থেরো চ পুনপি তং ৰদতি – ‘‘পত্তচীৰরং গণ্হ, ৰিহারং গমিস্সামা’’তি. তত্র চে সো পুরিমনযেনেৰ থেয্যচিত্তেন সীসে ভারং খন্ধে করোতি, রক্খতি তাৰ. অটৰিং পৰিসতি, পদৰারেন কারেতব্বো. নিৰত্তিত্ৰা গামাভিমুখো এৰ পলাযতি, গামূপচারাতিক্কমে পারাজিকং. পুরতো ৰিহারাভিমুখো পলাযিত্ৰা ৰিহারে অট্ঠত্ৰা অনিসীদিত্ৰা অৰূপসন্তেনেৰ থেয্যচিত্তেন গচ্ছতি, উপচারাতিক্কমে পারাজিকং. যো পন অনাণত্তো গণ্হাতি, তস্স সীসে ভারং খন্ধে করণাদীসুপি পারাজিকং. সেসং পুরিমসদিসমেৰ.

যো পন ‘‘অসুকং নাম ৰিহারং গন্ত্ৰা চীৰরং ধোৰিত্ৰা রজিত্ৰা ৰা এহী’’তি ৰুত্তো ‘‘সাধূ’’তি গহেত্ৰা গচ্ছতি, তস্সপি অন্তরামগ্গে থেয্যচিত্তং উপ্পাদেত্ৰা সীসে ভারং খন্ধে করণাদীসু পারাজিকং নত্থি. মগ্গা ওক্কমনে পদৰারেন কারেতব্বো. তং ৰিহারং গন্ত্ৰা তত্থেৰ ৰসন্তো থেয্যচিত্তেন পরিভুঞ্জন্তো জীরাপেতি, চোরা ৰা তস্স তং হরন্তি, অৰহারো নত্থি, ভণ্ডদেয্যং পন হোতি. ততো নিক্খমিত্ৰা আগচ্ছতোপি এসেৰ নযো.

যো পন অনাণত্তো থেরেন নিমিত্তে ৰা কতে সযমেৰ ৰা কিলিট্ঠং সল্লক্খেত্ৰা ‘‘দেথ, ভন্তে, চীৰরং; অসুকং নাম গামং গন্ত্ৰা রজিত্ৰা আহরিস্সামী’’তি গহেত্ৰা গচ্ছতি; তস্স অন্তরামগ্গে থেয্যচিত্তং উপ্পাদেত্ৰা সীসে ভারং খন্ধে করণাদীসু পারাজিকং. কস্মা? অনাণত্তিযা গহিতত্তা. মগ্গা ওক্কমতোপি পটিনিৰত্তিত্ৰা তমেৰ ৰিহারং আগন্ত্ৰা ৰিহারসীমং অতিক্কমতোপি ৰুত্তনযেনেৰ পারাজিকং. তত্থ গন্ত্ৰা রজিত্ৰা পচ্চাগচ্ছতোপি থেয্যচিত্তে উপ্পন্নে এসেৰ নযো. সচে পন যত্থ গতো, তত্থ ৰা অন্তরামগ্গে ৰিহারে ৰা তমেৰ ৰিহারং পচ্চাগন্ত্ৰা তস্স একপস্সে ৰা উপচারসীমং অনতিক্কমিত্ৰা ৰসন্তো থেয্যচিত্তেন পরিভুঞ্জন্তো জীরাপেতি, চোরা ৰা তস্স তং হরন্তি, যথা ৰা তথা ৰা নস্সতি, ভণ্ডদেয্যং. উপচারসীমং অতিক্কমতো পন পারাজিকং.

যো পন থেরেন নিমিত্তে কযিরমানে ‘‘দেথ, ভন্তে, অহং রজিত্ৰা আহরিস্সামী’’তি ৰত্ৰা ‘‘কত্থ গন্ত্ৰা, ভন্তে, রজামী’’তি পুচ্ছতি. থেরো চ নং ‘‘যত্থ ইচ্ছসি, তত্থ গন্ত্ৰা রজাহী’’তি ৰদতি, অযং ‘‘ৰিস্সট্ঠদূতো’’ নাম. থেয্যচিত্তেন পলাযন্তোপি ন অৰহারেন কারেতব্বো. থেয্যচিত্তেন পন পলাযতোপি পরিভোগেন ৰা অঞ্ঞথা ৰা নাসযতোপি ভণ্ডদেয্যমেৰ হোতি. ভিক্খু ভিক্খুস্স হত্থে কিঞ্চি পরিক্খারং পহিণতি – ‘‘অসুকৰিহারে অসুকভিক্খুস্স দেহী’’তি, তস্স থেয্যচিত্তে উপ্পন্নে সব্বট্ঠানেসু ‘‘অসুকং নাম ৰিহারং গন্ত্ৰা চীৰরং ধোৰিত্ৰা রজিত্ৰা ৰা এহী’’তি এত্থ ৰুত্তসদিসো ৰিনিচ্ছযো.

অপরো ভিক্খুং পহিণিতুকামো নিমিত্তং করোতি – ‘‘কো নু খো গহেত্ৰা গমিস্সতী’’তি, তত্র চে একো – ‘‘দেথ, ভন্তে, অহং গহেত্ৰা গমিস্সামী’’তি গহেত্ৰা গচ্ছতি, তস্স থেয্যচিত্তে উপ্পন্নে সব্বট্ঠানেসু ‘‘দেথ, ভন্তে, চীৰরং, অসুকং নাম গামং গন্ত্ৰা রজিত্ৰা আহরিস্সামী’’তি এত্থ ৰুত্তসদিসো ৰিনিচ্ছযো. থেরেন চীৰরত্থায ৰত্থং লভিত্ৰা উপট্ঠাককুলে ঠপিতং হোতি. অথস্স অন্তেৰাসিকো ৰত্থং হরিতুকামো তত্র গন্ত্ৰা ‘‘তং কির ৰত্থং দেথা’’তি থেরেন পেসিতো ৰিয ৰদতি; তস্স ৰচনং সদ্দহিত্ৰা উপাসকেন ঠপিতং উপাসিকা ৰা, উপাসিকায ঠপিতং উপাসকো ৰা অঞ্ঞো ৰা, কোচি নীহরিত্ৰা দেতি, উদ্ধারেযেৰস্স পারাজিকং. সচে পন থেরস্স উপট্ঠাকেহি ‘‘ইমং থেরস্স দস্সামা’’তি অত্তনো ৰত্থং ঠপিতং হোতি. অথস্স অন্তেৰাসিকো তং হরিতুকামো তত্থ গন্ত্ৰা ‘‘থেরস্স কির ৰত্থং দাতুকামত্থ, তং দেথা’’তি ৰদতি. তে চস্স সদ্দহিত্ৰা ‘‘মযং, ভন্তে, ভোজেত্ৰা দস্সামাতি ঠপযিম্হ, হন্দ গণ্হাহী’’তি দেন্তি. সামিকেহি দিন্নত্তা পারাজিকং নত্থি, অসুদ্ধচিত্তেন পন গহিতত্তা দুক্কটং, ভণ্ডদেয্যঞ্চ হোতি.

ভিক্খু ভিক্খুস্স ৰত্ৰা গামং গচ্ছতি, ‘‘ইত্থন্নামো মম ৰস্সাৰাসিকং দস্সতি, তং গহেত্ৰা ঠপেয্যাসী’’তি. ‘‘সাধূ’’তি সো ভিক্খু তেন দিন্নং মহগ্ঘসাটকং অত্তনা লদ্ধেন অপ্পগ্ঘসাটকেন সদ্ধিং ঠপেত্ৰা তেন আগতেন অত্তনো মহগ্ঘসাটকস্স লদ্ধভাৰং ঞত্ৰা ৰা অঞত্ৰা ৰা ‘‘দেহি মে ৰস্সাৰাসিক’’ন্তি ৰুত্তো ‘‘তৰ থূলসাটকো লদ্ধো, ময্হং পন সাটকো মহগ্ঘো, দ্ৰেপি অসুকস্মিং নাম ওকাসে ঠপিতা, পৰিসিত্ৰা গণ্হাহী’’তি ৰদতি. তেন পৰিসিত্ৰা থূলসাটকে গহিতে ইতরস্স ইতরং গণ্হতো উদ্ধারে পারাজিকং. অথাপি তস্স সাটকে অত্তনো নামং অত্তনো চ সাটকে তস্স নামং লিখিত্ৰা ‘‘গচ্ছ নামং ৰাচেত্ৰা গণ্হাহী’’তি ৰদতি, তত্রাপি এসেৰ নযো. যো পন অত্তনা চ তেন চ লদ্ধসাটকে একতো ঠপেত্ৰা তং এৰং ৰদতি – ‘‘তযা চ মযা চ লদ্ধসাটকা দ্ৰেপি অন্তোগব্ভে ঠপিতা, গচ্ছ যং ইচ্ছসি, তং ৰিচিনিত্ৰা গণ্হাহী’’তি. সো চ লজ্জায আৰাসিকেন লদ্ধং থূলসাটকমেৰ গণ্হেয্য, তত্রাৰাসিকস্স ৰিচিনিত্ৰা গহিতাৰসেসং ইতরং গণ্হতো অনাপত্তি. আগন্তুকো ভিক্খু আৰাসিকানং চীৰরকম্মং করোন্তানং সমীপে পত্তচীৰরং ঠপেত্ৰা ‘‘এতে সঙ্গোপেস্সন্তী’’তি মঞ্ঞমানো ন্হাযিতুং ৰা অঞ্ঞত্র ৰা গচ্ছতি. সচে নং আৰাসিকা সঙ্গোপেন্তি, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে, নট্ঠে গীৰা ন হোতি. সচেপি সো ‘‘ইদং, ভন্তে, ঠপেথা’’তি ৰত্ৰা গচ্ছতি, ইতরে চ সকিচ্চপ্পসুতত্তা ন জানন্তি, এসেৰ নযো. অথাপি তে ‘‘ইদং, ভন্তে, ঠপেথা’’তি ৰুত্তা ‘‘মযং ব্যাৰটা’’তি পটিক্খিপন্তি, ইতরো চ ‘‘অৰস্সং ঠপেস্সন্তী’’তি অনাদিযিত্ৰা গচ্ছতি, এসেৰ নযো. সচে পন তেন যাচিতা ৰা অযাচিতা ৰা ‘‘মযং ঠপেস্সাম, ত্ৰং গচ্ছা’’তি ৰদন্তি; তং সঙ্গোপিতব্বং. নো চে সঙ্গোপেন্তি, নট্ঠে গীৰা. কস্মা? সম্পটিচ্ছিতত্তা.

যো ভিক্খু ভণ্ডাগারিকো হুত্ৰা পচ্চূসসমযে এৰ ভিক্খূনং পত্তচীৰরানি হেট্ঠাপাসাদং ওরোপেত্ৰা দ্ৰারং অপিদহিত্ৰা তেসম্পি অনারোচেত্ৰাৰ দূরে ভিক্খাচারং গচ্ছতি; তানি চে চোরা হরন্তি, তস্সেৰ গীৰা. যো পন ভিক্খূহি ‘‘ওরোপেথ, ভন্তে, পত্তচীৰরানি; কালো সলাকগ্গহণস্সা’’তি ৰুত্তো ‘‘সমাগতত্থা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘আম, সমাগতম্হা’’তি ৰুত্তে পত্তচীৰরানি নীহরিত্ৰা নিক্খিপিত্ৰা ভণ্ডাগারদ্ৰারং বন্ধিত্ৰা ‘‘তুম্হে পত্তচীৰরানি গহেত্ৰা হেট্ঠাপাসাদদ্ৰারং পটিজগ্গিত্ৰা গচ্ছেয্যাথা’’তি ৰত্ৰা গচ্ছতি. তত্র চেকো অলসজাতিকো ভিক্খু ভিক্খূসু গতেসু পচ্ছা অক্খীনি পুঞ্ছন্তো উট্ঠহিত্ৰা উদকট্ঠানং মুখধোৰনত্থং গচ্ছতি, তং খণং দিস্ৰা চোরা তস্স পত্তচীৰরং হরন্তি, সুহটং. ভণ্ডাগারিকস্স গীৰা ন হোতি.

সচেপি কোচি ভণ্ডাগারিকস্স অনারোচেত্ৰাৰ ভণ্ডাগারে অত্তনো পরিক্খারং ঠপেতি, তস্মিম্পি নট্ঠে ভণ্ডাগারিকস্স গীৰা ন হোতি. সচে পন ভণ্ডাগারিকো তং দিস্ৰা ‘‘অট্ঠানে ঠপিত’’ন্তি গহেত্ৰা ঠপেতি, নট্ঠে তস্স গীৰা. সচেপি ঠপিতভিক্খুনা ‘‘মযা, ভন্তে, ঈদিসো নাম পরিক্খারো ঠপিতো, উপধারেয্যাথা’’তি ৰুত্তো ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছতি, দুন্নিক্খিত্তং ৰা মঞ্ঞমানো অঞ্ঞস্মিং ঠানে ঠপেতি, তস্সেৰ গীৰা. ‘‘নাহং জানামী’’তি পটিক্খিপন্তস্স পন নত্থি গীৰা. যোপি তস্স পস্সন্তস্সেৰ ঠপেতি, ভণ্ডাগারিকঞ্চ ন সম্পটিচ্ছাপেতি, নট্ঠং সুনট্ঠমেৰ. সচে তং ভণ্ডাগারিকো অঞ্ঞত্র ঠপেতি, নট্ঠে গীৰা. সচে ভণ্ডাগারং সুগুত্তং, সব্বো সঙ্ঘস্স চ চেতিযস্স চ পরিক্খারো তত্থেৰ ঠপীযতি, ভণ্ডাগারিকো চ বালো অব্যত্তো দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা ধম্মকথং ৰা সোতুং, অঞ্ঞং ৰা কিঞ্চি কাতুং কত্থচি গচ্ছতি, তং খণং দিস্ৰা যত্তকং চোরা হরন্তি, সব্বং তস্স গীৰা. ভণ্ডাগারতো নিক্খমিত্ৰা বহি চঙ্কমন্তস্স ৰা দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা সরীরং উতুং গাহাপেন্তস্স ৰা তত্থেৰ সমণধম্মানুযোগেন নিসিন্নস্স ৰা তত্থেৰ নিসীদিত্ৰা কেনচি কম্মেন ব্যাৰটস্স ৰা উচ্চারপস্সাৰপীল়িতস্সাপি ততো তত্থেৰ উপচারে ৰিজ্জমানে বহি গচ্ছতো ৰা অঞ্ঞেন ৰা কেনচি আকারেন পমত্তস্স সতো দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা ৰা ৰিৰটমেৰ পৰিসিত্ৰা ৰা সন্ধিং ছিন্দিত্ৰা ৰা যত্তকং তস্স পমাদপচ্চযা চোরা হরন্তি, সব্বং তস্সেৰ গীৰা. উণ্হসমযে পন ৰাতপানং ৰিৰরিত্ৰা নিপজ্জিতুং ৰট্টতীতি ৰদন্তি. উচ্চারপীল়িতস্স পন তস্মিং উপচারে অসতি অঞ্ঞত্থ গচ্ছন্তস্স গিলানপক্খে ঠিতত্তা অৰিসযো; তস্মা গীৰা ন হোতি.

যো পন অন্তো উণ্হপীল়িতো দ্ৰারং সুগুত্তং কত্ৰা বহি নিক্খমতি, চোরা চ নং গহেত্ৰা ‘‘দ্ৰারং ৰিৰরা’’তি ৰদন্তি, যাৰ ততিযং ন ৰিৰরিতব্বং. যদি পন তে চোরা ‘‘সচে ন ৰিৰরসি, তঞ্চ মারেস্সাম, দ্ৰারঞ্চ ভিন্দিত্ৰা পরিক্খারং হরিস্সামা’’তি ফরসুআদীনি উক্খিপন্তি. ‘‘মযি চ মতে সঙ্ঘস্স চ সেনাসনে ৰিনট্ঠে গুণো নত্থী’’তি ৰিৰরিতুং ৰট্টতি. ইধাপি অৰিসযত্তা গীৰা নত্থীতি ৰদন্তি. সচে কোচি আগন্তুকো কুঞ্চিকং ৰা দেতি, দ্ৰারং ৰা ৰিৰরতি, যত্তকং চোরা হরন্তি, সব্বং তস্স গীৰা. সঙ্ঘেন ভণ্ডাগারগুত্তত্থায সূচিযন্তকঞ্চ কুঞ্চিকমুদ্দিকা চ যোজেত্ৰা দিন্না হোতি, ভণ্ডাগারিকো ঘটিকমত্তং দত্ৰা নিপজ্জতি, চোরা ৰিৰরিত্ৰা পরিক্খারং হরন্তি, তস্সেৰ গীৰা. সূচিযন্তকঞ্চ কুঞ্চিকমুদ্দিকঞ্চ যোজেত্ৰা নিপন্নং পনেতং সচে চোরা আগন্ত্ৰা ‘‘ৰিৰরা’’তি ৰদন্তি, তত্থ পুরিমনযেনেৰ পটিপজ্জিতব্বং. এৰং গুত্তং কত্ৰা নিপন্নে পন সচে ভিত্তিং ৰা ছদনং ৰা ভিন্দিত্ৰা উমঙ্গেন ৰা পৰিসিত্ৰা হরন্তি, ন তস্স গীৰা. সচে ভণ্ডাগারে অঞ্ঞেপি থেরা ৰসন্তি, ৰিৰটে দ্ৰারে অত্তনো অত্তনো পরিক্খারং গহেত্ৰা গচ্ছন্তি, ভণ্ডাগারিকো তেসু গতেসু দ্ৰারং ন জগ্গতি, সচে তত্থ কিঞ্চি অৰহরীযতি, ভণ্ডাগারিকস্স ইস্সরতায ভণ্ডাগারিকস্সেৰ গীৰা. থেরেহি পন সহাযেহি ভৰিতব্বং. অযং তত্থ সামীচি.

যদি ভণ্ডাগারিকো ‘‘তুম্হে বহি ঠত্ৰাৰ তুম্হাকং পরিক্খারং গণ্হথ, মা পৰিসিত্থা’’তি ৰদতি, তেসঞ্চ একো লোলমহাথেরো সামণেরেহি চেৰ উপট্ঠাকেহি চ সদ্ধিং ভণ্ডাগারং পৰিসিত্ৰা নিসীদতি চেৰ নিপজ্জতি চ, যত্তকং ভণ্ডং নস্সতি, সব্বং তস্স গীৰা. ভণ্ডাগারিকেন পন অৰসেসত্থেরেহি চ সহাযেহি ভৰিতব্বং. অথ ভণ্ডাগারিকোৰ লোলসামণেরে চ উপট্ঠাকে চ গহেত্ৰা ভণ্ডাগারে নিসীদতি চেৰ নিপজ্জতি চ, যং তত্থ নস্সতি, সব্বং তস্সেৰ গীৰা. তস্মা ভণ্ডাগারিকেনেৰ তত্থ ৰসিতব্বং. অৰসেসেহি অপ্পেৰ রুক্খমূলে ৰসিতব্বং, ন চ ভণ্ডাগারেতি.

যে পন অত্তনো অত্তনো সভাগভিক্খূনং ৰসনগব্ভেসু পরিক্খারং ঠপেন্তি, পরিক্খারে নট্ঠে যেহি ঠপিতো, তেসংযেৰ গীৰা. ইতরেহি পন সহাযেহি ভৰিতব্বং. যদি পন সঙ্ঘো ভণ্ডাগারিকস্স ৰিহারেযেৰ যাগুভত্তং দাপেতি, সো চ ভিক্খাচারত্থায গামং গচ্ছতি, নট্ঠং তস্সেৰ গীৰা. ভিক্খাচারং পৰিসন্তেহি অতিরেকচীৰররক্খণত্থায ঠপিতৰিহারৰারিকস্সাপি যাগুভত্তং ৰা নিৰাপং ৰা লভমানস্সেৰ ভিক্খাচারং গচ্ছতো যং তত্থ নস্সতি, সব্বং গীৰা. ন কেৰলঞ্চ এত্তকমেৰ, ভণ্ডাগারিকস্স ৰিয যং তস্স পমাদপ্পচ্চযা নস্সতি, সব্বং গীৰা.

সচে ৰিহারো মহা হোতি, অঞ্ঞং পদেসং রক্খিতুং গচ্ছন্তস্স অঞ্ঞস্মিং পদেসে নিক্খিত্তং হরন্তি, অৰিসযত্তা গীৰা ন হোতি. ঈদিসে পন ৰিহারে ৰেমজ্ঝে সব্বেসং ওসরণট্ঠানে পরিক্খারে ঠপেত্ৰা নিসীদিতব্বং. ৰিহারৰারিকা ৰা দ্ৰে তযো ঠপেতব্বা. সচে তেসং অপ্পমত্তানং ইতো চিতো চ রক্খতংযেৰ কিঞ্চি নস্সতি, গীৰা ন হোতি. ৰিহারৰারিকে বন্ধিত্ৰা হরিতভণ্ডম্পি চোরানং পটিপথং গতেসু অঞ্ঞেন মগ্গেন হরিতভণ্ডম্পি ন তেসং গীৰা. সচে ৰিহারৰারিকানং ৰিহারে দাতব্বং যাগুভত্তং ৰা নিৰাপো ৰা ন হোতি, তেহি পত্তব্বলাভতো অতিরেকা দ্ৰে তিস্সো যাগুসলাকা, তেসং পহোনকভত্তসলাকা চ ঠপেতুং ৰট্টতি. নিবদ্ধং কত্ৰা পন ন ঠপেতব্বা, মনুস্সা হি ৰিপ্পটিসারিনো হোন্তি, ‘‘ৰিহারৰারিকাযেৰ অম্হাকং ভত্তং ভুঞ্জন্তী’’তি. তস্মা পরিৰত্তেত্ৰা ঠপেতব্বা. সচে তেসং সভাগা সলাকভত্তানি আহরিত্ৰা দেন্তি, ইচ্চেতং কুসলং; নো চে দেন্তি, ৰারং গাহাপেত্ৰা নীহরাপেতব্বানি. সচে ৰিহারৰারিকো দ্ৰে তিস্সো যাগুসলাকা, চত্তারি পঞ্চ সলাকভত্তানি চ লভমানোৰ ভিক্খাচারং গচ্ছতি, ভণ্ডাগারিকস্স ৰিয সব্বং নট্ঠং গীৰা হোতি. সচে সঙ্ঘস্স ৰিহারপালানং দাতব্বং ভত্তং ৰা নিৰাপো ৰা নত্থি, ভিক্খূ ৰিহারৰারং গহেত্ৰা অত্তনো অত্তনো নিস্সিতকে জগ্গেন্তি, সম্পত্তৰারং অগ্গহেতুং ন লভন্তি, যথা অঞ্ঞে ভিক্খূ করোন্তি, তথেৰ কাতব্বং. ভিক্খূহি পন অসহাযকস্স ৰা অত্তদুতিযস্স ৰা যস্স সভাগো ভিক্খু ভত্তং আনেত্ৰা দাতা নত্থি, এৰরূপস্স ৰারো ন পাপেতব্বো.

যম্পি পাকৰত্তত্থায ৰিহারে ঠপেন্তি, তং গহেত্ৰা উপজীৰন্তেন ঠাতব্বং. যো তং ন উপজীৰতি, সো ৰারং ন গাহাপেতব্বো. ফলাফলত্থাযপি ৰিহারে ভিক্খুং ঠপেন্তি, জগ্গিত্ৰা গোপেত্ৰা ফলৰারেন ভাজেত্ৰা খাদন্তি. যো তানি খাদতি, তেন ঠাতব্বং. অনুপজীৰন্তো ন গাহাপেতব্বো. সেনাসনমঞ্চপীঠপচ্চত্থরণরক্খণত্থাযপি ঠপেন্তি, আৰাসে ৰসন্তেন ঠাতব্বং. অব্ভোকাসিকো পন রুক্খমূলিকো ৰা ন গাহাপেতব্বো.

একো নৰকো হোতি, বহুস্সুতো পন বহূনং ধম্মং ৰাচেতি, পরিপুচ্ছং দেতি, পাল়িং ৰণ্ণেতি, ধম্মকথং কথেতি, সঙ্ঘস্স ভারং নিত্থরতি, অযং লাভং পরিভুঞ্জন্তোপি আৰাসে ৰসন্তোপি ৰারং ন গাহেতব্বো. ‘‘পুরিসৰিসেসো নাম ঞাতব্বো’’তি ৰদন্তি.

উপোসথাগারপটিমাঘরজগ্গকস্স পন দিগুণং যাগুভত্তং দেৰসিকং তণ্ডুলনাল়ি সংৰচ্ছরে তিচীৰরং, দসৰীসগ্ঘনকং কপ্পিযভণ্ডঞ্চ দাতব্বং. সচে পন তস্স তং লভমানস্সেৰ পমাদেন তত্থ কিঞ্চি নস্সতি, সব্বং গীৰা. বন্ধিত্ৰা বলক্কারেন অচ্ছিন্নং পন ন গীৰা. তত্থ চেতিযস্স ৰা সঙ্ঘস্স ৰা সন্তকেন চেতিযস্স সন্তকং রক্খাপেতুং ৰট্টতি. চেতিযস্স সন্তকেন সঙ্ঘস্স সন্তকং রক্খাপেতুং ন ৰট্টতি. যং পন চেতিযস্স সন্তকেন সদ্ধিং সঙ্ঘস্স সন্তকং ঠপিতং হোতি, তং চেতিযসন্তকে রক্খাপিতে রক্খিতমেৰ হোতীতি এৰং ৰট্টতি. পক্খৰারেন উপোসথাগারাদীনি রক্খতোপি পমাদৰসেন নট্ঠং গীৰাযেৰাতি.

উপনিধিকথা নিট্ঠিতা.

সুঙ্কঘাতকথা

১১৩. সুঙ্কং ততো হনন্তীতি সুঙ্কঘাতং; সুঙ্কট্ঠানস্সেতং অধিৰচনং. তঞ্হি যস্মা ততো সুঙ্কারহং ভণ্ডং সুঙ্কং অদত্ৰা নীহরন্তা রঞ্ঞো সুঙ্কং হনন্তি ৰিনাসেন্তি, তস্মা সুঙ্কঘাতন্তি ৰুত্তং. তত্র পৰিসিত্ৰাতি তত্র পব্বতখণ্ডাদীসু রঞ্ঞা পরিচ্ছেদং কত্ৰা ঠপিতে সুঙ্কট্ঠানে পৰিসিত্ৰা. রাজগ্গং ভণ্ডন্তি রাজারহং ভণ্ডং; যতো রঞ্ঞো পঞ্চমাসকং ৰা অতিরেকপঞ্চমাসকং ৰা অগ্ঘনকং সুঙ্কং দাতব্বং হোতি, তং ভণ্ডন্তি অত্থো. রাজকন্তিপি পাঠো, অযমেৰত্থো. থেয্যচিত্তোতি ‘‘ইতো রঞ্ঞো সুঙ্কং ন দস্সামী’’তি থেয্যচিত্তং উপ্পাদেত্ৰা তং ভণ্ডং আমসতি, দুক্কটং. ঠপিতট্ঠানতো গহেত্ৰা থৰিকায ৰা পক্খিপতি, পটিচ্ছন্নট্ঠানে ৰা ঊরুনা সদ্ধিং বন্ধতি, থুল্লচ্চযং. সুঙ্কট্ঠানেন পরিচ্ছিন্নত্তা ঠানাচাৰনং ন হোতি. সুঙ্কট্ঠানপরিচ্ছেদং দুতিযং পাদং অতিক্কামেতি, পারাজিকং.

বহিসুঙ্কঘাতং পাতেতীতি রাজপুরিসানং অঞ্ঞৰিহিতভাৰং পস্সিত্ৰা অন্তো ঠিতোৰ বহি পতনত্থায খিপতি. তঞ্চে অৰস্সং পতনকং, হত্থতো মুত্তমত্তে পারাজিকং. তঞ্চে রুক্খে ৰা খাণুম্হি ৰা পটিহতং বলৰৰাতৰেগুক্খিত্তং ৰা হুত্ৰা পুন অন্তোযেৰ পততি, রক্খতি. পুন গণ্হিত্ৰা খিপতি, পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ পারাজিকং. ভূমিযং পতিত্ৰা ৰট্টন্তং পুন অন্তো পৰিসতি, পারাজিকমেৰ. কুরুন্দীসঙ্খেপট্ঠকথাসু পন ‘‘সচে বহি পতিতং ঠত্ৰা ৰট্টন্তং পৰিসতি, পারাজিকং. সচে অতিট্ঠমানংযেৰ ৰট্টিত্ৰা পৰিসতি রক্খতী’’তি ৰুত্তং.

অন্তো ঠত্ৰা হত্থেন ৰা পাদেন ৰা যট্ঠিযা ৰা ৰট্টেতি, অঞ্ঞেন ৰা ৰট্টাপেতি, সচে অট্ঠত্ৰা ৰট্টমানং গতং, পারাজিকং. অন্তো ঠত্ৰা বহি গচ্ছন্তং রক্খতি, ‘‘ৰট্টিত্ৰা গমিস্সতী’’তি ৰা ‘‘অঞ্ঞো নং ৰট্টেস্সতী’’তি ৰা অন্তো ঠপিতং পচ্ছা সযং ৰা ৰট্টমানং অঞ্ঞেন ৰা ৰট্টিতং বহি গচ্ছতি, রক্খতিযেৰ. সুদ্ধচিত্তেন ঠপিতে পন তথা গচ্ছন্তে ৰত্তব্বমেৰ নত্থি. দ্ৰে পুটকে একাবদ্ধে কত্ৰা সুঙ্কট্ঠানসীমন্তরে ঠপেতি, কিঞ্চাপি বহিপুটকে সুঙ্কং পাদং অগ্ঘতি, তেন সদ্ধিং একাবদ্ধতায পন অন্তো পুটকো রক্খতি. সচে পন পরিৰত্তেত্ৰা অব্ভন্তরিমং বহি ঠপেতি, পারাজিকং. কাজেপি একবদ্ধং কত্ৰা ঠপিতে এসেৰ নযো. সচে পন অবন্ধিত্ৰা কাজকোটিযং ঠপিতমত্তমেৰ হোতি, পারাজিকং.

গচ্ছন্তে যানে ৰা অস্সপিট্ঠিআদীসু ৰা ঠপেতি ‘‘বহি নীহরিস্সতী’’তি নীহটেপি অৰহারো নত্থি, ভণ্ডদেয্যম্পি ন হোতি. কস্মা? ‘‘অত্র পৰিট্ঠস্স সুঙ্কং গণ্হন্তূ’’তি ৰুত্তত্তা ইদঞ্চ সুঙ্কট্ঠানস্স বহি ঠিতং, ন চ তেন নীতং, তস্মা নেৰ ভণ্ডদেয্যং ন পারাজিকং.

ঠিতযানাদীসু ঠপিতে ৰিনা তস্স পযোগং গতেসু থেয্যচিত্তেপি সতি নেৰত্থি অৰহারো. যদি পন ঠপেত্ৰা যানাদীনি পাজেন্তো অতিক্কামেতি, হত্থিসুত্তাদীসু ৰা কতপরিচযত্তা পুরতো ঠত্ৰা ‘‘এহি, রে’’তি পক্কোসতি, সীমাতিক্কমে পারাজিকং. এল়কলোমসিক্খাপদে ইমস্মিং ঠানে অঞ্ঞং হরাপেতি, অনাপত্তি, ইধ পারাজিকং. তত্র অঞ্ঞস্স যানে ৰা ভণ্ডে ৰা অজানন্তস্স পক্খিপিত্ৰা তিযোজনং অতিক্কামেতি, নিস্সগ্গিযানি হোন্তীতি পাচিত্তিযং. ইধ অনাপত্তি.

সুঙ্কট্ঠানে সুঙ্কং দত্ৰাৰ গন্তুং ৰট্টতি. একো আভোগং কত্ৰা গচ্ছতি ‘‘সচে ‘সুঙ্কং দেহী’তি ৰক্খন্তি, দস্সামি; নো চে ৰক্খন্তি, গমিস্সামী’’তি. তং দিস্ৰা একো সুঙ্কিকো ‘‘এসো ভিক্খু গচ্ছতি, গণ্হথ নং সুঙ্ক’’ন্তি ৰদতি, অপরো ‘‘কুতো পব্বজিতস্স সুঙ্কং, গচ্ছতূ’’তি ৰদতি, লদ্ধকপ্পং হোতি, গন্তব্বং. ‘‘ভিক্খূনং সুঙ্কং অদত্ৰা গন্তুং ন ৰট্টতি, গণ্হ উপাসকা’’তি ৰুত্তে পন ‘‘ভিক্খুস্স সুঙ্কং গণ্হন্তেহি পত্তচীৰরং গহেতব্বং ভৰিস্সতি, কিং তেন, গচ্ছতূ’’তি ৰুত্তেপি লদ্ধকপ্পমেৰ. সচেপি সুঙ্কিকা নিদ্দাযন্তি ৰা, জূতং ৰা কীল়ন্তি, যত্থ কত্থচি ৰা গতা, অযঞ্চ ‘‘কুহিং সুঙ্কিকা’’তি পক্কোসিত্ৰাপি ন পস্সতি, লদ্ধকপ্পমেৰ. সচেপি সুঙ্কট্ঠানং পত্ৰা অঞ্ঞৰিহিতো, কিঞ্চি চিন্তেন্তো ৰা সজ্ঝাযন্তো ৰা মনসিকারং অনুযুঞ্জন্তো ৰা চোরহত্থিসীহব্যগ্ঘাদীহি সহসা ৰুট্ঠায সমনুবদ্ধো ৰা, মহামেঘং উট্ঠিতং দিস্ৰা পুরতো সালং পৰিসিতুকামো ৰা হুত্ৰা তং ঠানং অতিক্কমতি, লদ্ধকপ্পমেৰ.

সুঙ্কং পরিহরতীতি এত্থ উপচারং ওক্কমিত্ৰা কিঞ্চাপি পরিহরতি, অৰহারোযেৰাতি

কুরুন্দট্ঠকথাযং ৰুত্তং. মহাঅট্ঠকথাযংপন ‘‘‘পরিহরন্তং রাজপুরিসা ৰিহেঠেন্তী’তি কেৰলং আদীনৰং দস্সেত্ৰা উপচারং ওক্কমিত্ৰা পরিহরতো দুক্কটং, অনোক্কমিত্ৰা পরিহরতো অনাপত্তী’’তি ৰুত্তং. ইদং পাল়িযা সমেতি. এত্থ দ্ৰীহি লেড্ডুপাতেহি উপচারো পরিচ্ছিন্দিতব্বোতি.

সুঙ্কঘাতকথা নিট্ঠিতা.

পাণকথা

১১৪. ইতো পরস্মিং একংসেন অৰহারপ্পহোনকপাণং দস্সেন্তো ‘‘মনুস্সপাণো’’তি আহ. তম্পি ভুজিস্সং হরন্তস্স অৰহারো নত্থি. যোপি ভুজিস্সো মাতরা ৰা পিতরা ৰা আঠপিতো হোতি, অত্তনা ৰা অত্তনো উপরি কত্ৰা পঞ্ঞাসং ৰা সট্ঠিং ৰা অগ্গহেসি, তম্পি হরন্তস্স অৰহারো নত্থি; ধনং পন গতট্ঠানে ৰড্ঢতি. অন্তোজাতক-ধনক্কীত-করমরানীতপ্পভেদং পন দাসংযেৰ হরন্তস্স অৰহারো হোতি. তমেৰ হি সন্ধায ইদং ৰুত্তং – ‘‘পাণো নাম মনুস্সপাণো ৰুচ্চতী’’তি. এত্থ চ গেহদাসিযা কুচ্ছিম্হি দাসস্স জাতো অন্তোজাতকো, ধনেন কীতো ধনক্কীতো, পরদেসতো পহরিত্ৰা আনেত্ৰা দাসব্যং উপগমিতো করমরানীতোতি ৰেদিতব্বো. এৰরূপং পাণং ‘‘হরিস্সামী’’তি আমসতি, দুক্কটং. হত্থে ৰা পাদে ৰা গহেত্ৰা উক্খিপন্তো ফন্দাপেতি, থুল্লচ্চযং. উক্খিপিত্ৰা পলাযিতুকামো কেসগ্গমত্তম্পি ঠিতট্ঠানতো অতিক্কামেতি, পারাজিকং. কেসেসু ৰা হত্থেসু ৰা গহেত্ৰা কড্ঢতি, পদৰারেন কারেতব্বো.

পদসা নেস্সামীতি তজ্জেন্তো ৰা পহরন্তো ৰা ‘‘ইতো গচ্ছাহী’’তি ৰদতি, তেন ৰুত্তদিসাভাগং গচ্ছন্তস্স দুতিযপদৰারেন পারাজিকং. যেপি তেন সদ্ধিং একচ্ছন্দা হোন্তি, সব্বেসং একক্খণে পারাজিকং. ভিক্খু দাসং দিস্ৰা সুখদুক্খং পুচ্ছিত্ৰা ৰা অপুচ্ছিত্ৰা ৰা ‘‘গচ্ছ, পলাযিত্ৰা সুখং জীৰা’’তি ৰদতি, সো চে পলাযতি, দুতিযপদৰারে পারাজিকং. তং অত্তনো সমীপং আগতং অঞ্ঞো ‘‘পলাযা’’তি ৰদতি, সচে ভিক্খুসতং পটিপাটিযা অত্তনো সমীপমাগতং ৰদতি, সব্বেসং পারাজিকং. যো পন ৰেগসা পলাযন্তংযেৰ ‘‘পলায, যাৰ তং সামিকা ন গণ্হন্তী’’তি ভণতি, অনাপত্তি পারাজিকস্স. সচে পন সণিকং গচ্ছন্তং ভণতি, সো চ তস্স ৰচনেন সীঘং গচ্ছতি, পারাজিকং. পলাযিত্ৰা অঞ্ঞং গামং ৰা দেসং ৰা গতং দিস্ৰা ততোপি পলাপেন্তস্স পারাজিকমেৰ.

অদিন্নাদানং নাম পরিযাযেন মুচ্চতি. যো হি এৰং ৰদতি – ‘‘ত্ৰং ইধ কিং করোসি,

কিং তে পলাযিতুং ন ৰট্টতীতি ৰা, কিং কত্থচি গন্ত্ৰা সুখং জীৰিতুং ন ৰট্টতীতি ৰা, দাসদাসিযো পলাযিত্ৰা অমুকং নাম পদেসং গন্ত্ৰা সুখং জীৰন্তী’’তি ৰা, সো চ তস্স ৰচনং সুত্ৰা পলাযতি, অৰহারো নত্থি. যোপি ‘‘মযং অমুকং নাম পদেসং গচ্ছাম, তত্রাগতা সুখং জীৰন্তি, অম্হেহি চ সদ্ধিং গচ্ছন্তানং অন্তরামগ্গেপি পাথেয্যাদীহি কিলমথো নত্থী’’তি ৰত্ৰা সুখং অত্তনা সদ্ধিং আগচ্ছন্তং গহেত্ৰা গচ্ছতি মগ্গগমনৰসেন, ন থেয্যচিত্তেন; নেৰত্থি অৰহারো. অন্তরামগ্গে চ চোরেসু উট্ঠিতেসু ‘‘অরে! চোরা উট্ঠিতা, ৰেগেন পলায, এহি যাহী’’তি ৰদন্তস্সাপি চোরন্তরায মোচনত্থায ৰুত্তত্তা অৰহারং ন ৰদন্তীতি.

পাণকথা নিট্ঠিতা.

অপদকথা

অপদেসু অহি নাম সস্সামিকো অহিতুণ্ডিকাদীহি গহিতসপ্পো; যং কীল়াপেন্তা

অড্ঢম্পি পাদম্পি কহাপণম্পি লভন্তি, মুঞ্চন্তাপি হিরঞ্ঞং ৰা সুৰণ্ণং ৰা গহেত্ৰাৰ মুঞ্চন্তি. তে কস্সচি ভিক্খুনো নিসিন্নোকাসং গন্ত্ৰা সপ্পকরণ্ডং ঠপেত্ৰা নিদ্দাযন্তি ৰা, কত্থচি ৰা গচ্ছন্তি, তত্র চে সো ভিক্খু থেয্যচিত্তেন তং করণ্ডং আমসতি, দুক্কটং. ফন্দাপেতি, থুল্লচ্চযং. ঠানা চাৰেতি, পারাজিকং. সচে পন করণ্ডকং উগ্ঘাটেত্ৰা সপ্পং গীৰায গণ্হাতি, দুক্কটং. উদ্ধরতি, থুল্লচ্চযং. উজুকং কত্ৰা উদ্ধরন্তস্স করণ্ডতলতো সপ্পস্স নঙ্গুট্ঠে কেসগ্গমত্তে মুত্তে পারাজিকং. ঘংসিত্ৰা কড্ঢন্তস্স নঙ্গুট্ঠে মুখৰট্টিতো মুত্তমত্তে পারাজিকং. করণ্ডমুখং ঈসকং ৰিৰরিত্ৰা পহারং ৰা দত্ৰা ‘‘এহি, রে’’তি নামেন পক্কোসিত্ৰা নিক্খামেতি, পারাজিকং. তথেৰ ৰিৰরিত্ৰা মণ্ডূকসদ্দং ৰা মূসিকসদ্দং ৰা লাজাৰিকিরণং ৰা কত্ৰা নামেন পক্কোসতি, অচ্ছরং ৰা পহরতি, এৰং নিক্খন্তেপি পারাজিকং. মুখং অৰিৰরিত্ৰাপি এৰং কতে ছাতো সপ্পো সীসেন করণ্ডপুটং আহচ্চ ওকাসং কত্ৰা পলাযতি, পারাজিকমেৰ. সচে পন মুখে ৰিৰরিতে সযমেৰ সপ্পো নিক্খমিত্ৰা পলাযতি, ভণ্ডদেয্যং. অথাপি মুখং ৰিৰরিত্ৰা ৰা অৰিৰরিত্ৰা ৰা কেৰলং মণ্ডূকমূসিকসদ্দং লাজাৰিকিরণমেৰ চ করোতি, ন নামং গহেত্ৰা পক্কোসতি, ন অচ্ছরং ৰা পহরতি, সপ্পো চ ছাতত্তা ‘‘মণ্ডূকাদীনি খাদিস্সামী’’তি নিক্খমিত্ৰা পলাযতি, ভণ্ডদেয্যমেৰ. মচ্ছো কেৰলং ইধ অপদগ্গহণেন আগতো. যং পনেত্থ ৰত্তব্বং, তং উদকট্ঠে ৰুত্তমেৰাতি.

অপদকথা নিট্ঠিতা.

দ্ৰিপদকথা

১১৫. দ্ৰিপদেসু – যে অৰহরিতুং সক্কা, তে দস্সেন্তো ‘‘মনুস্সা পক্খজাতা’’তি আহ. দেৰতা পন অৰহরিতুং ন সক্কা. পক্খা জাতা এতেসন্তি পক্খজাতা. তে লোমপক্খা চম্মপক্খা অট্ঠিপক্খাতি তিৰিধা. তত্থ মোরকুক্কুটাদযো লোমপক্খা, ৰগ্গুলিআদযো চম্মপক্খা, ভমরাদযো অট্ঠিপক্খাতি ৰেদিতব্বা. তে সব্বেপি মনুস্সা চ পক্খজাতা চ কেৰলং ইধ দ্ৰিপদগ্গহণেন আগতা. যং পনেত্থ ৰত্তব্বং, তং আকাসট্ঠে চ পাণে চ ৰুত্তনযমেৰাতি.

দ্ৰিপদকথা নিট্ঠিতা.

চতুপ্পদকথা

১১৬. চতুপ্পদেসু – পসুকাতি পাল়িযং আগতাৰসেসা সব্বা চতুপ্পদজাতীতি ৰেদিতব্বা. হত্থিআদযো পাকটাযেৰ. তত্থ থেয্যচিত্তেন হত্থিং আমসন্তস্স দুক্কটং, ফন্দাপেন্তস্স থুল্লচ্চযং. যো পন মহাবলো বলমদেন তরুণং ভিঙ্কচ্ছাপং নাভিমূলে সীসেন উচ্চারেত্ৰা গণ্হন্তো চত্তারো পাদে, সোণ্ডং চ ভূমিতো কেসগ্গমত্তম্পি মোচেতি, পারাজিকং. হত্থী পন কোচি হত্থিসালাযং বন্ধিত্ৰা ঠপিতো হোতি, কোচি অবদ্ধোৰ তিট্ঠতি, কোচি অন্তোৰত্থুম্হি তিট্ঠতি, কোচি রাজঙ্গণে তিট্ঠতি, তত্থ হত্থিসালাযং গীৰায বন্ধিত্ৰা ঠপিতস্স গীৰাবন্ধনঞ্চ চত্তারো চ পাদাতি পঞ্চ ঠানানি হোন্তি. গীৰায চ একস্মিঞ্চ পাদে অযসঙ্খলিকায বদ্ধস্স ছ ঠানানি. গীৰায চ দ্ৰীসু চ পাদেসু বদ্ধস্স সত্ত ঠানানি. তেসং ৰসেন ফন্দাপনঠানাচাৰনানি ৰেদিতব্বানি. অবদ্ধস্স সকলা হত্থিসালা ঠানং. ততো অতিক্কমনে, পারাজিকং. অন্তোৰত্থুম্হি ঠিতস্স সকলং অন্তোৰত্থুমেৰ ঠানং. তস্স ৰত্থুদ্ৰারাতিক্কমনে পারাজিকং. রাজঙ্গণে ঠিতস্স সকলনগরং ঠানং. তস্স নগরদ্ৰারাতিক্কমনে পারাজিকং. বহিনগরে ঠিতস্স ঠিতট্ঠানমেৰ ঠানং. তং হরন্তো পদৰারেন কারেতব্বো. নিপন্নস্স একমেৰ ঠানং. তং থেয্যচিত্তেন উট্ঠাপেন্তস্স উট্ঠিতমত্তে পারাজিকং. অস্সেপি অযমেৰ ৰিনিচ্ছযো. সচে পন সো চতূসু পাদেসু বদ্ধো হোতি, অট্ঠ ঠানানি ৰেদিতব্বানি. এস নযো ওট্ঠেপি.

গোণোপি কোচি গেহে বন্ধিত্ৰা ঠপিতো হোতি. কোচি অবদ্ধোৰ তিট্ঠতি, কোচি পন ৰজে বন্ধিত্ৰা ঠপিতো হোতি, কোচি অবদ্ধোৰ তিট্ঠতি. তত্থ গেহে বন্ধিত্ৰা ঠপিতস্স চত্তারো পাদা, বন্ধনঞ্চাতি পঞ্চ ঠানানি; অবদ্ধস্স সকলং গেহং. ৰজেপি বদ্ধস্স পঞ্চ ঠানানি. অবদ্ধস্স সকলো ৰজো. তং ৰজদ্ৰারং অতিক্কামেতি, পারাজিকং. ৰজং ভিন্দিত্ৰা হরন্তো খণ্ডদ্ৰারং অতিক্কামেতি, পারাজিকং. দ্ৰারং ৰা ৰিৰরিত্ৰা ৰজং ৰা ভিন্দিত্ৰা বহি ঠিতো নামেন পক্কোসিত্ৰা নিক্খামেতি, পারাজিকং. সাখাভঙ্গং দস্সেত্ৰা পক্কোসন্তস্সাপি এসেৰ নযো. দ্ৰারং অৰিৰরিত্ৰা ৰজং অভিন্দিত্ৰা সাখাভঙ্গং চালেত্ৰা পক্কোসতি, গোণো ছাততায ৰজং লঙ্ঘেত্ৰা নিক্খমতি, পারাজিকমেৰ. সচে পন দ্ৰারে ৰিৰরিতে ৰজে ৰা ভিন্নে সযমেৰ নিক্খমতি, ভণ্ডদেয্যং. দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা ৰা অৰিৰরিত্ৰা ৰা ৰজম্পি ভিন্দিত্ৰা ৰা অভিন্দিত্ৰা ৰা কেৰলং সাখাভঙ্গং চালেতি, ন পক্কোসতি, গোণো ছাততায পদসা ৰা লঙ্ঘেত্ৰা ৰা নিক্খমতি, ভণ্ডদেয্যমেৰ. একো মজ্ঝে গামে বদ্ধো ঠিতো, একো নিপন্নো. ঠিতগোণস্স পঞ্চ ঠানানি হোন্তি, নিপন্নস্স দ্ৰে ঠানানি; তেসং ৰসেন ফন্দাপনঠানাচাৰনানি ৰেদিতব্বানি.

যো পন নিপন্নং অনুট্ঠাপেত্ৰা তত্থেৰ ঘাতেতি, ভণ্ডদেয্যং. সুপরিক্খিত্তে পন দ্ৰারযুত্তে গামে ঠিতগোণস্স সকলগামো ঠানং. অপরিক্খিত্তে ঠিতস্স ৰা চরন্তস্স ৰা পাদেহি অক্কন্তট্ঠানমেৰ ঠানং গদ্রভপসুকাসুপি অযমেৰ ৰিনিচ্ছযোতি.

চতুপ্পদকথা নিট্ঠিতা.

বহুপ্পদকথা

১১৭. বহুপ্পদেসু – সচে একায সতপদিযা ৰত্থু পূরতি, তং পদসা নেন্তস্স নৰনৰুতি থুল্লচ্চযানি, একং পারাজিকং. সেসং ৰুত্তনযমেৰাতি.

বহুপ্পদকথা নিট্ঠিতা.

ওচরককথা

১১৮. ওচরতীতি ওচরকো, তত্থ তত্থ অন্তো অনুপৰিসতীতি ৰুত্তং হোতি. ওচরিত্ৰাতি সল্লক্খেত্ৰা, উপধারেত্ৰাতি অত্থো. আচিক্খতীতি পরকুলেসু ৰা ৰিহারাদীসু ৰা দুট্ঠপিতং অসংৰিহিতারক্খং ভণ্ডং অঞ্ঞস্স চোরকম্মং কাতুং পটিবলস্স আরোচেতি. আপত্তি উভিন্নং পারাজিকস্সাতি অৰস্সং হারিযে ভণ্ডে ওচরকস্স আণত্তিক্খণে ইতরস্স ঠানাচাৰনেতি এৰং আপত্তি উভিন্নং পারাজিকস্স. যো পন ‘‘পুরিসো গেহে নত্থি, ভণ্ডং অসুকস্মিং নাম পদেসে ঠপিতং অসংৰিহিতারক্খং, দ্ৰারং অসংৰুতং, গতমত্তেনেৰ সক্কা হরিতুং, নত্থি নাম কোচি পুরিসকারূপজীৰী, যো তং গন্ত্ৰা হরেয্যা’’তিআদিনা নযেন পরিযাযকথং করোতি, তঞ্চ সুত্ৰা অঞ্ঞো ‘‘অহং দানি হরিস্সামী’’তি গন্ত্ৰা হরতি, তস্স ঠানাচাৰনে পারাজিকং, ইতরস্স পন অনাপত্তি. পরিযাযেন হি অদিন্নাদানতো মুচ্চতীতি.

ওচরককথা নিট্ঠিতা.

ওণিরক্খকথা

ওণিং রক্খতীতি ওণিরক্খো. যো পরেন অত্তনো ৰসনট্ঠানে আভতং ভণ্ডং ‘‘ইদং

তাৰ, ভন্তে, মুহুত্তং ওলোকেথ, যাৰ অহং ইদং নাম কিচ্চং কত্ৰা আগচ্ছামী’’তি ৰুত্তো রক্খতি, তস্সেতং অধিৰচনং. তেনেৰাহ – ‘‘ওণিরক্খো নাম আহটং ভণ্ডং গোপেন্তো’’তি. তত্থ ওণিরক্খো যেভুয্যেন বন্ধিত্ৰা লগ্গেত্ৰা ঠপিতভণ্ডং অমোচেত্ৰাৰ হেট্ঠা পসিব্বকং ৰা পুটকং ৰা ছিন্দিত্ৰা কিঞ্চিমত্তং গহেত্ৰা সিব্বনাদিং পুন পাকতিকং করোতি, ‘‘এৰং গণ্হিস্সামী’’তি আমসনাদীনি করোন্তস্স অনুরুপা আপত্তিযো ৰেদিতব্বাতি.

ওণিরক্খকথা নিট্ঠিতা.

সংৰিদাৰহারকথা

সংৰিধায অৰহারো সংৰিদাৰহারো; অঞ্ঞমঞ্ঞসঞ্ঞত্তিযা কতাৰহারোতি ৰুত্তং হোতি. সংৰিদহিত্ৰাতি একচ্ছন্দতায একজ্ঝাসযতায সম্মন্তযিত্ৰাতি অত্থো. তত্রাযং ৰিনিচ্ছযো – সম্বহুলা ভিক্খূ ‘‘অসুকং নাম গেহং গন্ত্ৰা, ছদনং ৰা ভিন্দিত্ৰা, সন্ধিং ৰা ছিন্দিত্ৰা ভণ্ডং হরিস্সামা’’তি সংৰিদহিত্ৰা গচ্ছন্তি. তেসু একো ভণ্ডং অৰহরতি. তস্সুদ্ধারে সব্বেসং পারাজিকং. পরিৰারেপি চেতং ৰুত্তং –

‘‘চতুরো জনা সংৰিধায, গরুভণ্ডং অৰাহরুং;

তযো পারাজিকা, একো ন পারাজিকো;

পঞ্হা মেসা কুসলেহি চিন্তিতা’’তি. (পরি. ৪৭৯);

তস্সাযং অত্থো – চত্তারো জনা আচরিযন্তেৰাসিকা ছমাসকং গরুভণ্ডং আহরিতুকামা জাতা. তত্থ আচরিযো ‘‘ত্ৰং একং মাসকং হর, ত্ৰং একং, ত্ৰং একং, অহং তযো হরিস্সামী’’তি আহ. অন্তেৰাসিকেসু পন পঠমো ‘‘তুম্হে, ভন্তে, তযো হরথ, ত্ৰং একং হর, ত্ৰং একং, অহং একং হরিস্সামী’’তি আহ. ইতরেপি দ্ৰে এৰমেৰ আহংসু. তত্থ অন্তেৰাসিকেসু একমেকস্স একেকো মাসকো সাহত্থিকো হোতি, তেন নেসং দুক্কটাপত্তিযো; পঞ্চ আণত্তিকা, তেহি তিণ্ণম্পি পারাজিকং. আচরিযস্স পন তযো সাহত্থিকা, তেহিস্স থুল্লচ্চযং. তযো আণত্তিকা, তেহিপি থুল্লচ্চযমেৰ. ইমস্মিঞ্হি অদিন্নাদানসিক্খাপদে সাহত্থিকং ৰা আণত্তিকস্স, আণত্তিকং ৰা সাহত্থিকস্স অঙ্গং ন হোতি. সাহত্থিকং পন সাহত্থিকেনেৰ কারেতব্বং, আণত্তিকং আণত্তিকেনেৰ. তেন ৰুত্তং – ‘‘চতুরো জনা সংৰিধায…পে… পঞ্হা মেসা কুসলেহি চিন্তিতা’’তি.

অপিচ সংৰিদাৰহারে অসম্মোহত্থং ‘‘একভণ্ডং একট্ঠানং, একভণ্ডং নানাঠানং; নানাভণ্ডং একট্ঠানং, নানাভণ্ডং নানাঠান’’ন্তি ইদম্পি চতুক্কং অত্থতো সল্লক্খেতব্বং. তত্থ একভণ্ডং একট্ঠানন্তি এককুলস্স আপণফলকে পঞ্চমাসকং ভণ্ডং দুট্ঠপিতং দিস্ৰা সম্বহুলা ভিক্খূ একং আণাপেন্তি ‘‘গচ্ছেতং আহরা’’তি, তস্সুদ্ধারে সব্বেসং পারাজিকং. একভণ্ডং নানাঠানন্তি এককুলস্স পঞ্চসু আপণফলকেসু একেকমাসকং দুট্ঠপিতং দিস্ৰা সম্বহুলা একং আণাপেন্তি ‘‘গচ্ছেতে আহরা’’তি, পঞ্চমস্স মাসকস্স উদ্ধারে সব্বেসং পারাজিকং. নানাভণ্ডং একট্ঠানন্তি বহূনং সন্তকং পঞ্চমাসকং ৰা অতিরেকপঞ্চমাসকং ৰা অগ্ঘনকং ভণ্ডং একস্মিং ঠানে দুট্ঠপিতং দিস্ৰা সম্বহুলা একং আণাপেন্তি ‘‘গচ্ছেতং আহরা’’তি, তস্সুদ্ধারে সব্বেসং পারাজিকং. নানাভণ্ডং নানাঠানন্তি পঞ্চন্নং কুলানং পঞ্চসু আপণফলকেসু একেকমাসকং দুট্ঠপিতং দিস্ৰা সম্বহুলা একং আণাপেন্তি ‘‘গচ্ছেতে আহরা’’তি, পঞ্চমস্স মাসকস্স উদ্ধারে সব্বেসং পারাজিকন্তি.

সংৰিদাৰহারকথা নিট্ঠিতা.

সঙ্কেতকম্মকথা

১১৯. সঙ্কেতকম্মন্তি সঞ্জাননকম্মং; কালপরিচ্ছেদৰসেন সঞ্ঞাণকরণন্তি অত্থো. এত্থ চ ‘‘পুরেভত্তং অৰহরা’’তি ৰুত্তে অজ্জ ৰা পুরেভত্তং অৰহরতু, স্ৰে ৰা, অনাগতে ৰা সংৰচ্ছরে, নত্থি ৰিসঙ্কেতো; উভিন্নম্পি ওচরকে ৰুত্তনযেনেৰ পারাজিকং. সচে পন ‘‘অজ্জ পুরেভত্তং অৰহরা’’তি ৰুত্তে স্ৰে পুরেভত্তং অৰহরতি, ‘‘অজ্জা’’তি নিযামিতং তং সঙ্কেতং অতিক্কম্ম পচ্ছা অৰহটং হোতি. সচে ‘‘স্ৰে পুরেভত্তং অৰহরা’’তি ৰুত্তে অজ্জ পুরেভত্তং অৰহরতি, ‘‘স্ৰে’’তি নিযামিতং তং সঙ্কেতং অপ্পত্ৰা পুরে অৰহটং হোতি; এৰং অৰহরন্তস্স অৰহারকস্সেৰ পারাজিকং, মূলট্ঠস্স অনাপত্তি. ‘‘স্ৰে পুরেভত্ত’’ন্তি ৰুত্তে তদহেৰ ৰা স্ৰে পচ্ছাভত্তং ৰা হরন্তোপি তং সঙ্কেতং পুরে চ পচ্ছা চ হরতীতি ৰেদিতব্বো. এস নযো পচ্ছাভত্তরত্তিন্দিৰেসুপি. পুরিমযাম-মজ্ঝিমযাম-পচ্ছিমযাম-কাল়জুণ্হ-মাস-উতু-সংৰচ্ছরাদিৰসেনাপি চেত্থ সঙ্কেতৰিসঙ্কেততা ৰেদিতব্বা. ‘‘পুরেভত্তং হরা’’তি ৰুত্তে ‘‘পুরেভত্তমেৰ হরিস্সামী’’তি ৰাযমন্তস্স পচ্ছাভত্তং হোতি; এত্থ কথন্তি? মহাসুমত্থেরো তাৰ আহ – ‘‘পুরেভত্তপযোগোৰ এসো, তস্মা মূলট্ঠো ন মুচ্চতী’’তি. মহাপদুমত্থেরো পনাহ – ‘‘কালপরিচ্ছেদং অতিক্কন্তত্তা ৰিসঙ্কেতং, তস্মা মূলট্ঠো মুচ্চতী’’তি.

সঙ্কেতকম্মকথা নিট্ঠিতা.

নিমিত্তকম্মকথা

১২০. নিমিত্তকম্মন্তি সঞ্ঞুপ্পাদনত্থং কস্সচি নিমিত্তস্স করণং, তং ‘‘অক্খিং ৰা নিখণিস্সামী’’তিআদিনা নযেন তিধা ৰুত্তং. অঞ্ঞম্পি পনেত্থ হত্থলঙ্ঘন-পাণিপ্পহারঅঙ্গুলিফোটন-গীৰুন্নামন-উক্কাসনাদিঅনেকপ্পকারং সঙ্গহেতব্বং. সেসমেত্থ সঙ্কেতকম্মে ৰুত্তনযমেৰাতি.

নিমিত্তকম্মকথা নিট্ঠিতা.

আণত্তিকথা

১২১. ইদানি এতেস্ৰেৰ সঙ্কেতকম্মনিমিত্তকম্মেসু অসম্মোহত্থং ‘‘ভিক্খু ভিক্খুং আণাপেতী’’তিআদিমাহ. তত্থ সো তং মঞ্ঞমানো তন্তি সো অৰহারকো যং আণাপকেন নিমিত্তসঞ্ঞং কত্ৰা ৰুত্তং, তং এতন্তি মঞ্ঞমানো তমেৰ অৰহরতি, উভিন্নং পারাজিকং. সো তং মঞ্ঞমানো অঞ্ঞন্তি যং অৰহরাতি ৰুত্তং, তং এতন্তি মঞ্ঞমানো অঞ্ঞং তস্মিংযেৰ ঠানে ঠপিতং অৰহরতি, মূলট্ঠস্স অনাপত্তি. অঞ্ঞং মঞ্ঞমানো তন্তি আণাপকেন নিমিত্তসঞ্ঞং কত্ৰা ৰুত্তভণ্ডং অপ্পগ্ঘং, ইদং অঞ্ঞং তস্সেৰ সমীপে ঠপিতং সারভণ্ডন্তি এৰং অঞ্ঞং মঞ্ঞমানো তমেৰ অৰহরতি, উভিন্নম্পি পারাজিকং. অঞ্ঞং মঞ্ঞমানো অঞ্ঞন্তি পুরিমনযেনেৰ ইদং অঞ্ঞং তস্সেৰ সমীপে ঠপিতং সারভণ্ডন্তি মঞ্ঞতি, তঞ্চে অঞ্ঞমেৰ হোতি, তস্সেৰ পারাজিকং.

ইত্থন্নামস্স পাৰদাতিআদীসু একো আচরিযো তযো বুদ্ধরক্খিত-ধম্মরক্খিত-সঙ্ঘরক্খিতনামকা অন্তেৰাসিকা দট্ঠব্বা. তত্থ ভিক্খু ভিক্খুং আণাপেতীতি আচরিযো কিঞ্চি ভণ্ডং কত্থচি সল্লক্খেত্ৰা তস্স হরণত্থায বুদ্ধরক্খিতং আণাপেতি. ইত্থন্নামস্স পাৰদাতি গচ্ছ ত্ৰং, বুদ্ধরক্খিত, এতমত্থং ধম্মরক্খিতস্স পাৰদ. ইত্থন্নামো ইত্থন্নামস্স পাৰদতূতি ধম্মরক্খিতোপি সঙ্ঘরক্খিতস্স পাৰদতু. ইত্থন্নামো ইত্থন্নামং ভণ্ডং অৰহরতূতি এৰং তযা আণত্তেন ধম্মরক্খিতেন আণত্তো সঙ্ঘরক্খিতো ইত্থন্নামং ভণ্ডং অৰহরতু, সো হি অম্হেসু ৰীরজাতিকো পটিবলো ইমস্মিং কম্মেতি. আপত্তি দুক্কটস্সাতি এৰং আণাপেন্তস্স আচরিযস্স তাৰ দুক্কটং. সচে পন সা আণত্তি যথাধিপ্পাযং গচ্ছতি, যং পরতো থুল্লচ্চযং ৰুত্তং, আণত্তিক্খণে তদেৰ হোতি. অথ তং ভণ্ডং অৰস্সং হারিযং হোতি, যং পরতো ‘‘সব্বেসং আপত্তি পারাজিকস্সা’’তি ৰুত্তং, ততো ইমস্স তঙ্খণেযেৰ পারাজিকং হোতীতি অযং যুত্তি সব্বত্থ ৰেদিতব্বা.

সো ইতরস্স আরোচেতীতি বুদ্ধরক্খিতো ধম্মরক্খিতস্স, ধম্মরক্খিতো চ সঙ্ঘরক্খিতস্স ‘‘অম্হাকং আচরিযো এৰং ৰদতি – ‘ইত্থন্নামং কির ভণ্ডং অৰহর, ত্ৰং কির অম্হেসু চ ৰীরপুরিসো’’’তি আরোচেতি, এৰং তেসম্পি দুক্কটং. অৰহারকো পটিগ্গণ্হাতীতি ‘‘সাধু হরিস্সামী’’তি সঙ্ঘরক্খিতো সম্পটিচ্ছতি. মূলট্ঠস্স আপত্তি থুল্লচ্চযস্সাতি সঙ্ঘরক্খিতেন পটিগ্গহিতমত্তে আচরিযস্স থুল্লচ্চযং, মহাজনো হি তেন পাপে নিযোজিতোতি. সো তং ভণ্ডন্তি সো চে সঙ্ঘরক্খিতো তং ভণ্ডং অৰহরতি, সব্বেসং চতুন্নম্পি জনানং পারাজিকং. ন কেৰলঞ্চ চতুন্নং, এতেন উপাযেন ৰিসঙ্কেতং অকত্ৰা পরম্পরায আণাপেন্তং সমণসতং সমণসহস্সং ৰা হোতু, সব্বেসং পারাজিকমেৰ.

দুতিযৰারে – সো অঞ্ঞং আণাপেতীতি সো আচরিযেন আণত্তো বুদ্ধরক্খিতো ধম্মরক্খিতং অদিস্ৰা ৰা অৰত্তুকামো ৰা হুত্ৰা সঙ্ঘরক্খিতমেৰ উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘অম্হাকং আচরিযো এৰমাহ – ‘ইত্থন্নামং কির ভণ্ডং অৰহরা’’’তি আণাপেতি. আপত্তি দুক্কটস্সাতি আণত্তিযা তাৰ বুদ্ধরক্খিতস্স দুক্কটং. পটিগ্গণ্হাতি, আপত্তি দুক্কটস্সাতি সঙ্ঘরক্খিতেন সম্পটিচ্ছিতে মূলট্ঠস্সেৰ দুক্কটন্তি ৰেদিতব্বং. সচে পন সো তং ভণ্ডং অৰহরতি, আণাপকস্স চ বুদ্ধরক্খিতস্স, অৰহারকস্স চ সঙ্ঘরক্খিতস্সাতি উভিন্নম্পি পারাজিকং. মূলট্ঠস্স পন আচরিযস্স ৰিসঙ্কেতত্তা পারাজিকেন অনাপত্তি. ধম্মরক্খিতস্স অজাননতায সব্বেন সব্বং অনাপত্তি. বুদ্ধরক্খিতো পন দ্ৰিন্নং সোত্থিভাৰং কত্ৰা অত্তনা নট্ঠো.

ইতো পরেসু চতূসু আণত্তিৰারেসু পঠমে তাৰ সো গন্ত্ৰা পুন পচ্চাগচ্ছতীতি ভণ্ডট্ঠানং গন্ত্ৰা অন্তো চ বহি চ আরক্খং দিস্ৰা অৰহরিতুং অসক্কোন্তো আগচ্ছতি. যদা সক্কোসি, তদাতি কিং অজ্জেৰ অৰহটং হোতি? গচ্ছ যদা সক্কোসি তদা নং অৰহরাতি. আপত্তি দুক্কটস্সাতি এৰং পুন আণত্তিযাপি দুক্কটমেৰ হোতি. সচে পন তং ভণ্ডং অৰস্সং হারিযং হোতি, অত্থসাধকচেতনা নাম মগ্গানন্তরফলসদিসা, তস্মা অযং আণত্তিক্খণেযেৰ পারাজিকো. সচেপি অৰহারকো সট্ঠিৰস্সাতিক্কমেন তং ভণ্ডং অৰহরতি, আণাপকো চ অন্তরাযেৰ কালং ৰা করোতি, হীনায ৰা আৰত্ততি; অস্সমণোৰ হুত্ৰা কালং ৰা করিস্সতি, হীনায ৰা আৰত্তিস্সতি, অৰহারকস্স পন অৰহারক্খণেযেৰ পারাজিকং.

দুতিযৰারে – যস্মা তং সণিকং ৰা ভণন্তো তস্স ৰা বধিরতায ‘‘মা অৰহরী’’তি

এতং ৰচনং ন সাৰেতি, তস্মা মূলট্ঠো ন মুত্তো. ততিযৰারে – পন সাৰিতত্তা মুত্তো. চতুত্থৰারে – তেন চ সাৰিতত্তা, ইতরেন চ ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছিত্ৰা ওরতত্তা উভোপি মুত্তাতি.

আণত্তিকথা নিট্ঠিতা.

আপত্তিভেদং

১২২. ইদানি তত্থ তত্থ ঠানা চাৰনৰসেন ৰুত্তস্স অদিন্নাদানস্স অঙ্গং ৰত্থুভেদেন চ আপত্তিভেদং দস্সেন্তো ‘‘পঞ্চহি আকারেহী’’তিআদিমাহ. তত্থ পঞ্চহি আকারেহীতি পঞ্চহি কারণেহি; পঞ্চহি অঙ্গেহীতি ৰুত্তং হোতি. তত্রাযং সঙ্খেপত্থো – অদিন্নং আদিযন্তস্স ‘‘পরপরিগ্গহিতঞ্চ হোতী’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তেহি পঞ্চহাকারেহি পারাজিকং হোতি, ন ততো ঊনেহীতি. তত্রিমে পঞ্চ আকারা – পরপরিগ্গহিতং, পরপরিগ্গহিতসঞ্ঞিতা, পরিক্খারস্স গরুকভাৰো, থেয্যচিত্তং, ঠানাচাৰনন্তি. ইতো পরেহি পন দ্ৰীহি ৰারেহি লহুকে পরিক্খারে ৰত্থুভেদেন থুল্লচ্চযঞ্চ দুক্কটঞ্চ দস্সিতং.

১২৫. ‘‘ছহাকারেহী’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তৰারত্তযে পন ন সকসঞ্ঞিতা, ন ৰিস্সাসগ্গাহিতা, ন তাৰকালিকতা, পরিক্খারস্স গরুকভাৰো, থেয্যচিত্তং, ঠানাচাৰনন্তি এৰং ছ আকারা ৰেদিতব্বা. ৰত্থুভেদেন পনেত্থাপি পঠমৰারে পারাজিকং. দুতিযততিযেসু থুল্লচ্চযদুক্কটানি ৰুত্তানি. ততো পরেসু পন তীসু ৰারেসু ৰিজ্জমানেপি ৰত্থুভেদে ৰত্থুস্স পরেহি অপরিগ্গহিতত্তা দুক্কটমেৰ ৰুত্তং. তত্র যদেতং ‘‘ন চ পরপরিগ্গহিত’’ন্তি ৰুত্তং, তং অনজ্ঝাৰুত্থকং ৰা হোতু ছড্ডিতং ছিন্নমূলকং অস্সামিকৰত্থু, অত্তনো সন্তকং ৰা, উভযম্পি ‘‘ন চ পরপরিগ্গহিত’’ন্ত্ৰেৰ সঙ্খ্যং গচ্ছতি. যস্মা পনেত্থ পরপরিগ্গহিতসঞ্ঞা চ অত্থি, থেয্যচিত্তেন চ গহিতং, তস্মা অনাপত্তি ন ৰুত্তাতি.

আপত্তিভেদং নিট্ঠিতং.

অনাপত্তিভেদং

১৩১. এৰং ৰত্থুৰসেন চ চিত্তৰসেন চ আপত্তিভেদং দস্সেত্ৰা ইদানি অনাপত্তিভেদং দস্সেন্তো ‘‘অনাপত্তি সসঞ্ঞিস্সা’’তিআদিমাহ. তত্থ সসঞ্ঞিস্সাতি সকসঞ্ঞিস্স, ‘‘ময্হং সন্তকং ইদং ভণ্ড’’ন্তি এৰং সসঞ্ঞিস্স পরভণ্ডম্পি গণ্হতো গহণে অনাপত্তি, গহিতং পন পুন দাতব্বং. সচে সামিকেহি ‘‘দেহী’’তি ৰুত্তো ন দেতি, তেসং ধুরনিক্খেপে পারাজিকং.

ৰিস্সাসগ্গাহেতি ৰিস্সাসগ্গহণেপি অনাপত্তি. ৰিস্সাসগ্গাহলক্খণং পন ইমিনা সুত্তেন জানিতব্বং – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পঞ্চহঙ্গেহি সমন্নাগতস্স ৰিস্সাসং গহেতুং – সন্দিট্ঠো চ হোতি, সম্ভত্তো চ, আলপিতো চ, জীৰতি চ, গহিতে চ অত্তমনো’’তি (মহাৰ. ৩৫৬). তত্থ সন্দিট্ঠোতি দিট্ঠমত্তকমিত্তো, সম্ভত্তোতি দল়্হমিত্তো, আলপিতোতি ‘‘মম সন্তকং যং ইচ্ছসি, তং গণ্হেয্যাসি, আপুচ্ছিত্ৰা গহণে কারণং নত্থী’’তি ৰুত্তো. জীৰতীতি অনুট্ঠানসেয্যায সযিতোপি যাৰ জীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদং ন পাপুণাতি. গহিতে চ অত্তমনোতি গহিতে তুট্ঠচিত্তো হোতি, এৰরূপস্স সন্তকং ‘‘গহিতে মে অত্তমনো ভৰিস্সতী’’তি জানন্তেন গহেতুং ৰট্টতি. অনৰসেসপরিযাদানৰসেন চেতানি পঞ্চঙ্গানি ৰুত্তানি. ৰিস্সাসগ্গাহো পন তীহি অঙ্গেহি রুহতি – সন্দিট্ঠো, জীৰতি, গহিতে অত্তমনো; সম্ভত্তো, জীৰতি, গহিতে অত্তমনো; আলপিতো, জীৰতি, গহিতে অত্তমনোতি.

যো পন ন জীৰতি, ন চ গহিতে অত্তমনো হোতি; তস্স সন্তকং ৰিস্সাসগ্গাহেন গহিতম্পি পুন দাতব্বং. দদমানেন চ মতকধনং তাৰ যে তস্স ধনে ইস্সরা গহট্ঠা ৰা পব্বজিতা ৰা, তেসং দাতব্বং. অনত্তমনস্স সন্তকং তস্সেৰ দাতব্বং. যো পন পঠমংযেৰ ‘‘সুট্ঠু কতং তযা মম সন্তকং গণ্হন্তেনা’’তি ৰচীভেদেন ৰা চিত্তুপ্পাদমত্তেন ৰা অনুমোদিত্ৰা পচ্ছা কেনচি কারণেন কুপিতো, পচ্চাহরাপেতুং ন লভতি. যোপি অদাতুকামো চিত্তেন পন অধিৰাসেতি, ন কিঞ্চি ৰদতি, সোপি পুন পচ্চাহরাপেতুং ন লভতি. যো পন ‘‘মযা তুম্হাকং সন্তকং গহিতং ৰা পরিভুত্তং ৰা’’তি ৰুত্তে ‘‘গহিতং ৰা হোতু পরিভুত্তং ৰা, মযা পন তং কেনচিদেৰ করণীযেন ঠপিতং, পাকতিকং কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰদতি. অযং পচ্চাহরাপেতুং লভতি.

তাৰকালিকেতি ‘‘পটিদস্সামি পটিকরিস্সামী’’তি এৰং গণ্হন্তস্স তাৰকালিকেপি গহণে অনাপত্তি. গহিতং পন সচে ভণ্ডসামিকো পুগ্গলো ৰা গণো ৰা ‘‘তুয্হেৰেতং হোতূ’’তি অনুজানাতি, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে অনুজানাতি, আহরাপেন্তে দাতব্বং. সঙ্ঘসন্তকং পন পটিদাতুমেৰ ৰট্টতি.

পেতপরিগ্গহেতি এত্থ পন পেত্তিৰিসযে উপপন্নাপি কালং কত্ৰা তস্মিংযেৰ অত্তভাৰে নিব্বত্তাপি চাতুমহারাজিকাদযো দেৰাপি সব্বে ‘‘পেতা’’ ত্ৰেৰ সঙ্খ্যং গতা, তেসং পরিগ্গহে অনাপত্তি. সচেপি হি সক্কো দেৰরাজা আপণং পসারেত্ৰা নিসিন্নো হোতি, দিব্বচক্খুকো চ ভিক্খু তং ঞত্ৰা অত্তনো চীৰরত্থায সতসহস্সগ্ঘনকম্পি সাটকং তস্স ‘‘মা গণ্হ, মা গণ্হা’’তি ৰদন্তস্সাপি গহেত্ৰা গচ্ছতি, ৰট্টতি. দেৰতা পন উদ্দিস্স বলিকম্মং করোন্তেহি রুক্খাদীসু লগ্গিতসাটকে ৰত্তব্বমেৰ নত্থি.

তিরচ্ছানগতপরিগ্গহেতি তিরচ্ছানগতানম্পি পরিগ্গহে অনাপত্তি. সচেপি হি নাগরাজা ৰা সুপণ্ণমাণৰকো ৰা মনুস্সরূপেন আপণং পসারেতি, ততো চস্স সন্তকং কোচি ভিক্খু পুরিমনযেনেৰ গহেত্ৰা গচ্ছতি, ৰট্টতি. সীহো ৰা ব্যগ্ঘো ৰা মিগমহিংসাদযো ৰধিত্ৰা খাদন্তো জিঘচ্ছাপীল়িতো আদিতোৰ ন ৰারেতব্বো. অনত্থম্পি হি করেয্য. যদি পন থোকে খাযিতে ৰারেতুং সক্কোতি, ৰারেত্ৰা গহেতুং ৰট্টতি. সেনাদযোপি আমিসং গহেত্ৰা গচ্ছন্তে পাতাপেত্ৰা গণ্হিতুং ৰট্টতি.

পংসুকূলসঞ্ঞিস্সাতি অস্সামিকং ‘‘ইদং পংসুকূল’’ন্তি এৰংসঞ্ঞিস্সাপি গহণে অনাপত্তি. সচে পন তং সস্সামিকং হোতি, আহরাপেন্তে দাতব্বং. উম্মত্তকস্সাতি পুব্বে ৰুত্তপ্পকারস্স উম্মত্তকস্সাপি অনাপত্তি. আদিকম্মিকস্সাতি ইধ ধনিযো আদিকম্মিকো, তস্স অনাপত্তি. অৰসেসানং পন রজকভণ্ডিকাদিচোরানং ছব্বগ্গিযাদীনং আপত্তিযেৰাতি.

অনাপত্তিভেদং নিট্ঠিতং.

পদভাজনীযৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

পকিণ্ণককথা

সমুট্ঠানঞ্চ কিরিযা, অথো সঞ্ঞা সচিত্তকং;

লোকৰজ্জঞ্চ কম্মঞ্চ, কুসলং ৰেদনায চাতি.

ইমস্মিং পন পকিণ্ণকে ইদং সিক্খাপদং তিসমুট্ঠানং – সাহত্থিকং কাযতো চ চিত্ততো চ সমুট্ঠাতি, আণত্তিকং ৰাচতো চ চিত্ততো চ সমুট্ঠাতি, সাহত্থিকাণত্তিকং কাযতো চ ৰাচতো চ চিত্ততো চ সমুট্ঠাতি. কিরিযাসমুট্ঠানঞ্চ, করোন্তোযেৰ হি এতং আপজ্জতি ন অকরোন্তো. ‘‘অদিন্নং আদিযামী’’তি সঞ্ঞায অভাৰেন মুচ্চনতো সঞ্ঞাৰিমোক্খং, সচিত্তকং, লোকৰজ্জং, কাযকম্মং, ৰচীকম্মং, অকুসলচিত্তং, তুট্ঠো ৰা ভীতো ৰা মজ্ঝত্তো ৰা তং আপজ্জতীতি তিৰেদনন্তি সব্বং পঠমসিক্খাপদে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.

পকিণ্ণককথা নিট্ঠিতা.

ৰিনীতৰত্থুৰণ্ণনা

১৩২. ৰিনীতৰত্থুকথাসু ছব্বগ্গিযৰত্থু অনুপঞ্ঞত্তিযং ৰুত্তমেৰ.

দুতিযৰত্থুম্হি – চিত্তং নাম পুথুজ্জনানং রাগাদিৰসেন পকতিং ৰিজহিত্ৰা ধাৰতি সন্ধাৰতি ৰিধাৰতি. সচে ভগৰা কাযৰচীদ্ৰারভেদং ৰিনাপি চিত্তুপ্পাদমত্তেন আপত্তিং পঞ্ঞপেয্য, কো সক্কুণেয্য অনাপত্তিকং অত্তানং কাতুং! তেনাহ – ‘‘অনাপত্তি ভিক্খু চিত্তুপ্পাদে’’তি. চিত্তৰসিকেন পন ন ভৰিতব্বং, পটিসঙ্খানবলেন চিত্তং নিৰারেতব্বমেৰাতি.

১৩৩-৪. আমসন-ফন্দাপন-ঠানাচাৰনৰত্থূনি উত্তানত্থানেৰ. ততো পরানি চ থেয্যচিত্তো ভূমিতো অগ্গহেসীতি ৰত্থুপরিযোসানানি.

১৩৫. নিরুত্তিপথৰত্থুস্মিং ১.৩২৯ আদিযীতি গণ্হি, ‘‘চোরোসি ত্ৰ’’ন্তি পরামসি. ইতরো পন ‘‘কেন অৰহট’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘মযা অৰহট’’ন্তি পুচ্ছাসভাগেন পটিঞ্ঞং অদাসি. যদি হি ইতরেন ‘‘কেন গহিতং, কেন অপনীতং, কেন ঠপিত’’ন্তি ৰুত্তং অভৰিস্স, অথ অযম্পি ‘‘মযা গহিতং, অপনীতং, ঠপিত’’ন্তি ৰা ৰদেয্য. মুখং নাম ভুঞ্জনত্থায চ কথনত্থায চ কতং, থেয্যচিত্তং পন ৰিনা অৰহারো নত্থি. তেনাহ ভগৰা – ‘‘অনাপত্তি ভিক্খু নিরুত্তিপথে’’তি. ৰোহারৰচনমত্তে অনাপত্তীতি অত্থো. ততো পরং ৰেঠনৰত্থু পরিযোসানং সব্বং উত্তানত্থমেৰ.

১৩৭. অভিন্নসরীরৰত্থুস্মিং অধিৰত্থোতি সাটকতণ্হায তস্মিংযেৰ সরীরে নিব্বত্তো. অনাদিযন্তোতি তস্স ৰচনং অগণ্হন্তো, আদরং ৰা অকরোন্তো. তং সরীরং উট্ঠহিত্ৰাতি পেতো অত্তনো আনুভাৰেন তং সরীরং উট্ঠাপেসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘তং সরীরং উট্ঠহিত্ৰা’’তি. দ্ৰারং থকেসীতি ভিক্খুস্স সুসানসমীপেযেৰ ৰিহারো, তস্মা ভীরুকজাতিকো ভিক্খু খিপ্পমেৰ তত্থ পৰিসিত্ৰা দ্ৰারং থকেসি. তত্থেৰ পরিপতীতি দ্ৰারে থকিতে পেতো সাটকে নিরালযো হুত্ৰা তং সরীরং পহায যথাকম্মং গতো, তস্মা তং সরীরং তত্থেৰ পরিপতি, পতিতন্তি ৰুত্তং হোতি.

অভিন্নে সরীরেতি অব্ভুণ্হে অল্লসরীরে পংসুকূলং ন গহেতব্বং, গণ্হন্তস্স এৰরূপা উপদ্দৰা হোন্তি, দুক্কটঞ্চ আপজ্জতি. ভিন্নে পন গহেতুং ৰট্টতি. কিত্তাৰতা পন ভিন্নং হোতি? কাক-কুলল-সোণ-সিঙ্গালাদীহি মুখতুণ্ডকেন ৰা দাঠায ৰা ঈসকং ফালিতমত্তেনাপি. যস্স পন পততো ঘংসনেন ছৰিমত্তং ছিন্নং হোতি, চম্মং অচ্ছিন্নং, এতং অভিন্নমেৰ; চম্মে পন ছিন্নে ভিন্নং. যস্সাপি সজীৰকালেযেৰ পভিন্না গণ্ডকুট্ঠপিল়কা ৰা ৰণো ৰা হোতি, ইদম্পি ভিন্নং. ততিযদিৰসতো পভুতি উদ্ধুমাতকাদিভাৰেন কুণপভাৰং উপগতম্পি ভিন্নমেৰ. সব্বেন সব্বং পন অভিন্নেপি সুসানগোপকেহি ৰা অঞ্ঞেহি ৰা মনুস্সেহি গাহাপেতুং ৰট্টতি. নো চে অঞ্ঞং লভতি, সত্থকেন ৰা কেনচি ৰা ৰণং কত্ৰা গহেতব্বং. ৰিসভাগসরীরে পন সতিং উপট্ঠপেত্ৰা সমণসঞ্ঞং উপ্পাদেত্ৰা সীসে ৰা হত্থপাদপিট্ঠিযং ৰা ৰণং কত্ৰা গহেতুং ৰট্টতি.

কুসসঙ্কামনৰত্থুকথা

১৩৮. তদনন্তরে ৰত্থুস্মিং কুসং সঙ্কামেত্ৰা চীৰরং অগ্গহেসীতি পুব্বে ‘‘আদিযেয্যা’’তি ইমস্স পদস্স অত্থৰণ্ণনাযং নামমত্তেন দস্সিতেসু থেয্যাৰহার-পসয্হাৰহার-পরিকপ্পাৰহারপঅচ্ছন্নাৰহার-কুসাৰহারেসু কুসাৰহারেন অৰহরীতি অত্থো.

ইমেসং পন অৰহারানং এৰং নানত্তং ৰেদিতব্বং – যো হি কোচি সস্সামিকং ভণ্ডং রত্তিভাগে ৰা দিৰসভাগে ৰা সন্ধিচ্ছেদাদীনি কত্ৰা অদিস্সমানো অৰহরতি, কূটমানকূটকহাপণাদীহি ৰা ৰঞ্চেত্ৰা গণ্হাতি, তস্সেৰং গণ্হতো অৰহারো ‘‘থেয্যাৰহারো’’তি ৰেদিতব্বো.

যো পন পরে পসয্হ বলসা অভিভুয্য, অথ ৰা পন সন্তজ্জেত্ৰা ভযং দস্সেত্ৰা তেসং সন্তকং গণ্হাতি, পন্থঘাত-গামঘাতাদীনি করোন্তা দামরিকচোরা ৰিয কোধৰসেন পরঘরৰিলোপং করোন্তা অত্তনো পত্তবলিতো চ অধিকং বলক্কারেন গণ্হন্তা রাজ-রাজমহামত্তাদযো ৰিয; তস্সেৰং গণ্হতো অৰহারো ‘‘পসয্হাৰহারো’’তি ৰেদিতব্বো.

পরিকপ্পেত্ৰা গণ্হতো পন অৰহারো ‘‘পরিকপ্পাৰহারো’’তি ৰুচ্চতি, সো ভণ্ডপরিকপ্প-ওকাসপরিকপ্পৰসেন দুৰিধো. তত্রাযং ভণ্ডপরিকপ্পো – ইধেকচ্চো সাটকত্থিকো অন্তোগব্ভং পৰিসিত্ৰা ‘‘সচে সাটকো ভৰিস্সতি, গণ্হিস্সামি; সচে সুত্তং, ন গণ্হিস্সামী’’তি পরিকপ্পেত্ৰা অন্ধকারে পসিব্বকং গণ্হাতি, সাটকো চে তত্র হোতি, উদ্ধারেযেৰ পারাজিকং. সুত্তং চে হোতি, রক্খতি. বহি নীহরিত্ৰা মুঞ্চিত্ৰা ‘‘সুত্ত’’ন্তি ঞত্ৰা পুন আহরিত্ৰা যথাঠানে ঠপেতি, রক্খতিযেৰ. ‘‘সুত্ত’’ন্তি ঞত্ৰাপি ‘‘যং লদ্ধং, তং গহেতব্ব’’ন্তি গচ্ছতি, পদৰারেন কারেতব্বো. ভূমিযং ঠপেত্ৰা গণ্হাতি, উদ্ধারে পারাজিকং. ‘‘চোরো, চোরো’’তি সামিকেহি পরিযুট্ঠিতো ছড্ডেত্ৰা পলাযতি, রক্খতি. সামিকা তং দিস্ৰা গণ্হন্তি, ইচ্চেতং কুসলং. অঞ্ঞো চে কোচি গণ্হাতি, ভণ্ডদেয্যং. অথ নিৰত্তেসু সামিকেসু সযমেৰ তং দিস্ৰা ‘‘পগেৰেতং মযা নীহটং, মম দানি সন্তক’’ন্তি গণ্হাতি, রক্খতি; ভণ্ডদেয্যং পন হোতি. ‘‘সচে সুত্তং ভৰিস্সতি, গণ্হিস্সামি; সচে সাটকো, ন গণ্হিস্সামি. সচে সপ্পি ভৰিস্সতি, গণ্হিস্সামি; সচে তেলং, ন গণ্হিস্সামী’’তিআদিনা নযেন পরিকপ্পেত্ৰা গণ্হন্তস্সাপি এসেৰ নযো.

মহাপচ্চরিযাদীসু পন ‘‘সাটকত্থিকোপি সাটকপসিব্বকমেৰ গহেত্ৰা নিক্খন্তো বহি ঠত্ৰা মুঞ্চিত্ৰা ‘সাটকো অয’ন্তি দিস্ৰা গচ্ছন্তো পদুদ্ধারেনেৰ কারেতব্বো’’তি ৰুত্তং. এত্থ পন ‘‘সচে সাটকো ভৰিস্সতি, গণ্হিস্সামী’’তি পরিকপ্পিতত্তা পরিকপ্পো দিস্সতি, দিস্ৰা হটত্তা পরিকপ্পাৰহারো ন দিস্সতি. মহাঅট্ঠকথাযং পন যং পরিকপ্পিতং তং অদিট্ঠং পরিকপ্পিতভাৰে ঠিতংযেৰ উদ্ধরন্তস্স অৰহারো ৰুত্তো, তস্মা তত্থ পরিকপ্পাৰহারো দিস্সতি. ‘‘তং মঞ্ঞমানো তং অৰহরী’’তি পাল়িযা চ সমেতীতি. তত্থ য্ৰাযং ‘‘সচে সাটকো ভৰিস্সতি, গণ্হিস্সামী’’তিআদিনা নযেন পৰত্তো পরিকপ্পো, অযং ‘‘ভণ্ডপরিকপ্পো’’ নাম.

ওকাসপরিকপ্পো পন এৰং ৰেদিতব্বো – ইধেকচ্চো লোলভিক্খু পরপরিৰেণং ৰা কুলঘরং ৰা অরঞ্ঞে কম্মন্তসালং ৰা পৰিসিত্ৰা তত্থ কথাসল্লাপেন নিসিন্নো কিঞ্চি লোভনেয্যং পরিক্খারং ওলোকেতি, ওলোকেন্তো চ পন দিস্ৰা দ্ৰারপমুখহেট্ঠাপাসাদপরিৰেণদ্ৰারকোট্ঠকরুক্খমূলাদিৰসেন পরিচ্ছেদং কত্ৰা ‘‘সচে মং এত্থন্তরে পস্সিস্সন্তি, দট্ঠুকামতায গহেত্ৰা ৰিচরন্তো ৰিয এতেসংযেৰ দস্সামি; নো চে পস্সিস্সন্তি, হরিস্সামী’’তি পরিকপ্পেতি. তস্স তং আদায পরিকপ্পিতপরিচ্ছেদং অতিক্কন্তমত্তে পারাজিকং. সচে উপচারসীমং পরিকপ্পেতি, তদভিমুখোৰ গচ্ছন্তো কম্মট্ঠানাদীনি মনসি করোন্তো ৰা অঞ্ঞৰিহিতো ৰা অসতিযা উপচারসীমং অতিক্কমতি, ভণ্ডদেয্যং. অথাপিস্স তং ঠানং পত্তস্স চোরো ৰা হত্থী ৰা ৰাল়মিগো ৰা মহামেঘো ৰা ৰুট্ঠহতি, সো চ তম্হা উপদ্দৰা মুচ্চিতুকম্যতায সহসা তং ঠানং অতিক্কমতি, ভণ্ডদেয্যমেৰ. কেচি পনেত্থ ‘‘যস্মা মূলেৰ থেয্যচিত্তেন গহিতং, তস্মা ন রক্খতি, অৰহারোযেৰা’’তি ৰদন্তি. অযং তাৰ মহাঅট্ঠকথানযো. মহাপচ্চরিযং পন ‘‘সচেপি সো অন্তোপরিচ্ছেদে হত্থিং ৰা অস্সং ৰা অভিরুহিত্ৰা তং নেৰ পাজেতি, ন পাজাপেতি; পরিচ্ছেদে অতিক্কন্তেপি পারাজিকং নত্থি, ভণ্ডদেয্যমেৰা’’তি ৰুত্তং. তত্র য্ৰাযং ‘‘সচে মং এত্থন্তরে পস্সিস্সন্তি, দট্ঠুকামতায গহেত্ৰা ৰিচরন্তো ৰিয এতেসংযেৰ দস্সামী’’তি পৰত্তো পরিকপ্পো, অযং ‘‘ওকাসপরিকপ্পো’’ নাম.

এৰমিমেসং দ্ৰিন্নম্পি পরিকপ্পানং ৰসেন পরিকপ্পেত্ৰা গণ্হতো অৰহারো ‘‘পরিকপ্পাৰহারো’’তি ৰেদিতব্বো.

পটিচ্ছাদেত্ৰা পন অৰহরণং পটিচ্ছন্নাৰহারো. সো এৰং ৰেদিতব্বো – যো ভিক্খু মনুস্সানং উয্যানাদীসু কীল়ন্তানং ৰা পৰিসন্তানং ৰা ওমুঞ্চিত্ৰা ঠপিতং অলঙ্কারভণ্ডং দিস্ৰা ‘‘সচে ওনমিত্ৰা গহেস্সামি, ‘কিং সমণো গণ্হাতী’তি মং জানিত্ৰা ৰিহেঠেয্যু’’ন্তি পংসুনা ৰা পণ্ণেন ৰা পটিচ্ছাদেতি – ‘‘পচ্ছা গণ্হিস্সামী’’তি, তস্স এত্তাৰতা উদ্ধারো নত্থীতি ন তাৰ অৰহারো হোতি. যদা পন তে মনুস্সা অন্তোগামং পৰিসিতুকামা তং ভণ্ডকং ৰিচিনন্তাপি অপস্সিত্ৰা ‘‘ইদানি অন্ধকারো, স্ৰে জানিস্সামা’’তি সালযা এৰ গতা হোন্তি. অথস্স তং উদ্ধরতো উদ্ধারে পারাজিকং. ‘‘পটিচ্ছন্নকালেযেৰ তং মম সন্তক’’ন্তি সকসঞ্ঞায ৰা ‘‘গতা দানি তে, ছড্ডিতভণ্ডং ইদ’’ন্তি পংসুকূলসঞ্ঞায ৰা গণ্হন্তস্স পন ভণ্ডদেয্যং. তেসু দুতিযদিৰসে আগন্ত্ৰা ৰিচিনিত্ৰা অদিস্ৰা ধুরনিক্খেপং কত্ৰা গতেসুপি গহিতং ভণ্ডদেয্যমেৰ. কস্মা? যস্মা তস্স পযোগেন তেহি ন দিট্ঠং, যো পন তথারূপং ভণ্ডং দিস্ৰা যথাঠানে ঠিতংযেৰ অপ্পটিচ্ছাদেত্ৰা থেয্যচিত্তো পাদেন অক্কমিত্ৰা কদ্দমে ৰা ৰালিকায ৰা পৰেসেতি, তস্স পৰেসিতমত্তেযেৰ পারাজিকং.

কুসং সঙ্কামেত্ৰা পন অৰহরণং ‘‘কুসাৰহারো’’তি ৰুচ্চতি. সোপি এৰং ৰেদিতব্বো – যো ভিক্খু কুসং পাতেত্ৰা চীৰরে ভাজিযমানে অত্তনো কোট্ঠাসস্স সমীপে ঠিতং অপ্পগ্ঘতরং ৰা মহগ্ঘতরং ৰা সমসমং ৰা অগ্ঘেন পরস্স কোট্ঠাসং হরিতুকামো অত্তনো কোট্ঠাসে পতিতং কুসদণ্ডকং পরস্স কোট্ঠাসে পাতেতুকামো উদ্ধরতি, রক্খতি তাৰ. পরস্স কোট্ঠাসে পাতেতি, রক্খতেৰ. যদা পন তস্মিং পতিতে পরস্স কোট্ঠাসতো পরস্স কুসদণ্ডকং উদ্ধরতি, উদ্ধটমত্তে পারাজিকো হোতি. সচে পঠমতরং পরকোট্ঠাসতো কুসদণ্ডকং উদ্ধরতি অত্তনো কোট্ঠাসে পাতেতুকামতায উদ্ধারে রক্খতি, পাতনে রক্খতি. অত্তনো কোট্ঠাসতো পন অত্তনো কুসদণ্ডকং উদ্ধরতি, উদ্ধারেযেৰ রক্খতি. তং উদ্ধরিত্ৰা পরকোট্ঠাসে পাতেন্তস্স হত্থতো মুত্তমত্তে পারাজিকং.

সচে পন দ্ৰীসুপি কোট্ঠাসেসু পতিতদণ্ডকে অদস্সনং গমেতি, ততো অৰসেসভিক্খূসু গতেসু ইতরো ‘‘‘ময্হং, ভন্তে, দণ্ডকো ন পঞ্ঞাযতী’তি. ‘ময্হম্পি, আৰুসো, ন পঞ্ঞাযতী’তি. ‘কতমো পন, ভন্তে, ময্হং ভাগো’তি? ‘অযং তুয্হং ভাগো’’’তি অত্তনো ভাগং দস্সেতি, তস্মিং ৰিৰদিত্ৰা ৰা অৰিৰদিত্ৰা ৰা তং গণ্হিত্ৰা গতে ইতরো তস্স ভাগং উদ্ধরতি, উদ্ধারে পারাজিকং. সচেপি তেন ‘‘অহং মম ভাগং তুয্হং ন দেমি, ত্ৰং পন অত্তনো ভাগং ঞত্ৰা গণ্হা’’তি ৰুত্তে ‘‘নাযং মমা’’তি জানন্তোপি তস্সেৰ ভাগং গণ্হাতি, উদ্ধারে পারাজিকং. সচে পন ইতরো ‘‘অযং তুয্হং ভাগো, অযং ময্হং ভাগোতি কিং ইমিনা ৰিৰাদেনা’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ময্হং ৰা পত্তো হোতু, তুম্হাকং ৰা, যো ৰরভাগো তং তুম্হে গণ্হথা’’তি ৰদতি, দিন্নকং নাম গহিতং হোতি, নত্থেত্থ অৰহারো. সচেপি সো ৰিৰাদভীরুকো ভিক্খু ‘‘যং তুয্হং রুচ্চতি, তং গণ্হা’’তি ৰুত্তো অত্তনো পত্তং ৰরভাগং ঠপেত্ৰা লামকংযেৰ গহেত্ৰা গচ্ছতি, ততো ইতরস্স ৰিচিনিতাৰসেসং গণ্হন্তস্সাপি অৰহারো নত্থেৰাতি.

অট্ঠকথাসুপন ৰুত্তং – ‘‘ইমস্মিং ঠানে কুসসঙ্কামনৰসেন চীৰরভাজনীযমেৰ একং আগতং, চতুন্নম্পি পন পচ্চযানং উপ্পত্তিঞ্চ ভাজনীযঞ্চ নীহরিত্ৰা দস্সেতব্ব’’ন্তি এৰঞ্চ ৰত্ৰা চীৰরক্খন্ধকে‘‘পটিগ্গণ্হাতু মে, ভন্তে, ভগৰা সীৰেয্যকং দুস্সযুগং; ভিক্খুসঙ্ঘস্স চ গহপতিচীৰরং অনুজানাতূ’’তি (মহাৰ. ৩৩৭) ইদং জীৰকৰত্থুং আদিং কত্ৰা উপ্পন্নচীৰরকথা, সেনাসনক্খন্ধকে ‘‘তেন খো পন সমযেন রাজগহং দুব্ভিক্খং হোতি, মনুস্সা ন সক্কোন্তি সঙ্ঘভত্তং কাতুং, ইচ্ছন্তি উদ্দেসভত্তং নিমন্তনং সলাকভত্তং পক্খিকং উপোসথিকং পাটিপদিকং কাতু’’ন্তি (চূল়ৰ. ৩২৫) ইদং সুত্তমাদিং কত্ৰা পিণ্ডপাতকথা, সেনাসনক্খন্ধকেযেৰ ‘‘তেন খো পন সমযেন সত্তরসৰগ্গিযা ভিক্খূ অঞ্ঞতরং পচ্চন্তিমং মহাৰিহারং পটিসঙ্খরোন্তি – ‘ইধ মযং ৰস্সং ৰসিস্সামা’তি. অদ্দসংসু খো ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ সত্তরসৰগ্গিযে ভিক্খূ ৰিহারং পটিসঙ্খরোন্তে’’তি (চূল়ৰ. ৩১৬) ইদং ছব্বগ্গিযৰত্থুং আদিং কত্ৰা আগতসেনাসনকথা, তদৰসানে চ সপ্পিআদিভেসজ্জকথা ৰিত্থারেন কথিতা. মযং পন তং সব্বং আগতাগতট্ঠানেযেৰ কথযিস্সাম; এৰং কথনে কারণং পুব্বে ৰুত্তমেৰ.

কুসসঙ্কামনৰত্থুকথা নিট্ঠিতা.

১৩৯. ইতো পরং জন্তাঘরৰত্থু উত্তানত্থমেৰ.

১৪০. পঞ্চসু ৰিঘাসৰত্থূসু তে ভিক্খূ অনুপসম্পন্নেন কপ্পিযং কারাপেত্ৰা পরিভুঞ্জিংসু. ৰিঘাসং পন গণ্হন্তেন খাদিতাৰসেসং ছড্ডিতং গহেতব্বং. যদি সক্কোতি খাদন্তে ছড্ডাপেত্ৰা গণ্হিতুং, এতম্পি ৰট্টতি. অত্তগুত্তত্থায পন পরানুদ্দযতায চ ন গহেতব্বং.

১৪১. ওদনখাদনীযপূৰউচ্ছুতিম্বরূসকভাজনীযৰত্থূসু অপরস্স ভাগং দেহীতি অসন্তং পুগ্গলং আহ. অমূলকং অগ্গহেসীতি সামিকেসু দেন্তেসু এৰং অগ্গহেসি. অনাপত্তি ভিক্খু পারাজিকস্সাতি সামিকেহি দিন্নং অগ্গহেসি; তেনস্স অনাপত্তি ৰুত্তা. আপত্তি সম্পজানমুসাৰাদে পাচিত্তিযস্সাতি যো পনানেন সম্পজানমুসাৰাদো ৰুত্তো, তস্মিং পাচিত্তিযং আহ; পরতো তেকটুলযাগুৰত্থুম্হি ৰিয. গহণে পন অযং ৰিনিচ্ছযো – সঙ্ঘস্স সন্তকং সম্মতেন ৰা আণত্তেহি ৰা আরামিকাদীহি দিয্যমানং, গিহীনঞ্চ সন্তকং সামিকেন ৰা আণত্তেন ৰা দিয্যমানং ‘‘অপরস্স ভাগং দেহী’’তি ৰত্ৰা গণ্হতো ভণ্ডদেয্যং. অঞ্ঞেন দিয্যমানং গণ্হন্তো ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বো. অসম্মতেন ৰা অনাণত্তেন ৰা দিয্যমানে ‘‘অপরম্পি ভাগং দেহী’’তি ৰত্ৰা ৰা কূটৰস্সানি গণেত্ৰা ৰা গণ্হন্তো পত্তচতুক্কে ৰিয তস্সুদ্ধারেযেৰ ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বো. ইতরেহি দিয্যমানং এৰং গণ্হতো ভণ্ডদেয্যং. সামিকেন পন ‘‘ইমস্স দেহী’’তি দাপিতং ৰা সযং দিন্নং ৰা সুদিন্নন্তি অযমেত্থ সব্বঅট্ঠকথাৰিনিচ্ছযতো সারো.

১৪২-৩. ওদনিযঘরাদিৰত্থূসু – ওদনিযঘরং নাম ৰিক্কাযিকভত্তপচনঘরং. সূনঘরং নাম ৰিক্কাযিকমংসপচনঘরং. পূৰঘরং নাম ৰিক্কাযিকখজ্জকপচনঘরং. সেসমেত্থ, পরিক্খারৰত্থূসু চ পাকটমেৰ.

১৪৪. পীঠৰত্থুস্মিং – সো ভিক্খু পরিকপ্পেত্ৰা ‘‘এতং ঠানং সম্পত্তং গণ্হিস্সামী’’তি সঙ্কামেসি. তেনস্স সঙ্কামনে অৰহারো নত্থি. সঙ্কামেত্ৰা পন পরিকপ্পিতোকাসতো গহণে পারাজিকং ৰুত্তং. এৰং হরন্তো চ যদি পীঠকে থেয্যচিত্তং নত্থি, থৰিকং অগ্ঘাপেত্ৰা কারেতব্বো. অথ পীঠকেপি অত্থি, উভো অগ্ঘাপেত্ৰা কারেতব্বোতি. ভিসিআদীনি তীণি ৰত্থূনি পাকটানেৰ.

১৪৬. ৰিস্সাসগ্গাহাদীসু তীসু ৰত্থূসু গহণে অনাপত্তি, আহরাপেন্তেসু ভণ্ডদেয্যং. পিণ্ডায পৰিট্ঠস্স পটিৰিসো অন্তোউপচারসীমাযং ঠিতস্সেৰ গহেতুং ৰট্টতি. যদি পন দাযকা ‘‘বহিউপচারট্ঠানম্পি ভন্তে, ভাগং গণ্হথ, আগন্ত্ৰা পরিভুঞ্জিস্সন্তী’’তি ৰদন্তি, এৰং অন্তোগামট্ঠানম্পি গহেতুং ৰট্টতি. সেসমেত্থ উত্তানত্থমেৰ.

১৪৮-৯. সত্তসু অম্বচোরকাদিৰত্থূসু পংসুকূলসঞ্ঞায গহণে অনাপত্তি, আহরাপেন্তেসু ভণ্ডদেয্যং, থেয্যচিত্তেন পরিভোগে পারাজিকং. তত্রাযং ৰিনিচ্ছযো – সামিকাপি সালযা, চোরাপি সালযা, পংসুকূলসঞ্ঞায খাদন্তস্স ভণ্ডদেয্যং, থেয্যচিত্তেন গণ্হতো উদ্ধারেযেৰ অৰহারো, ভণ্ডং অগ্ঘাপেত্ৰা কারেতব্বো. সামিকা সালযা, চোরা নিরালযা, এসেৰ নযো. সামিকা নিরালযা, চোরা সালযা; ‘‘পুন গণ্হিস্সামা’’তি কিস্মিঞ্চিদেৰ গহনট্ঠানে খিপিত্ৰা গতা, এসেৰ নযো. উভোপি নিরালযা, পংসুকূলসঞ্ঞায খাদতো অনাপত্তি, থেয্যচিত্তেন দুক্কটং.

সঙ্ঘস্স অম্বাদীসু পন সঙ্ঘারামে জাতং ৰা হোতু, আনেত্ৰা দিন্নং ৰা পঞ্চমাসকং ৰা অতিরেকপঞ্চমাসকং ৰা অগ্ঘনকং অৰহরন্তস্স পারাজিকং. পচ্চন্তে চোরুপদ্দৰেন গামেসু ৰুট্ঠহন্তেসু ভিক্খূপি ৰিহারে ছড্ডেত্ৰা ‘‘পুন আৰসন্তে জনপদে আগমিস্সামা’’তি সউস্সাহাৰ গচ্ছন্তি. ভিক্খূ তাদিসং ৰিহারং পত্ৰা অম্বপক্কাদীনি ‘‘ছড্ডিতকানী’’তি পংসুকূলসঞ্ঞায পরিভুঞ্জন্তি, অনাপত্তি; থেয্যচিত্তেন পরিভুঞ্জতো অৰহারো হোতি, ভণ্ডং অগ্ঘাপেত্ৰা কারেতব্বো.

মহাপচ্চরিযং পন সঙ্খেপট্ঠকথাযঞ্চ অৰিসেসেন ৰুত্তং – ‘‘ছড্ডিতৰিহারে পন ফলাফলং থেয্যচিত্তেন পরিভুঞ্জতো পারাজিকং. কস্মা? আগতানাগতানং সন্তকত্তা’’তি. গণসন্তকে পন পুগ্গলিকে চ সউস্সাহমত্তমেৰ পমাণং. সচে পন ততো অম্বপক্কাদিং কুলসঙ্গহণত্থায দেতি, কুলদূসকদুক্কটং. থেয্যচিত্তেন দেন্তো অগ্ঘেন কারেতব্বো. সঙ্ঘিকেপি এসেৰ নযো. সেনাসনত্থায নিযমিতং কুলসঙ্গহণত্থায দদতো দুক্কটং, ইস্সরৰতায থুল্লচ্চযং, থেয্যচিত্তেন পারাজিকং. নো চে ৰত্থু পহোতি, অগ্ঘেন কারেতব্বো. বহি উপচারসীমায নিসীদিত্ৰা ইস্সরৰতায পরিভুঞ্জতো গীৰা. ঘণ্টিং পহরিত্ৰা কালং ঘোসেত্ৰা ‘‘ময্হং পাপুণাতী’’তি খাদিতং সুখাদিতং. ঘণ্টিং অপহরিত্ৰা কালমেৰ ঘোসেত্ৰা, ঘণ্টিমেৰ পহরিত্ৰা কালং অঘোসেত্ৰা, ঘণ্টিম্পি অপহরিত্ৰা কালম্পি অঘোসেত্ৰা অঞ্ঞেসং নত্থিভাৰং ঞত্ৰা ‘‘ময্হং পাপুণাতী’’তি খাদিতম্পি সুখাদিতমেৰ. পুপ্ফারামৰত্থুদ্ৰযং পাকটমেৰ.

১৫০. ৰুত্তৰাদকৰত্থুত্তযে ৰুত্তো ৰজ্জেমীতি তযা ৰুত্তো হুত্ৰা ‘‘তৰ ৰচনেন ৰদামী’’তি অত্থো. অনাপত্তি ভিক্খু পারাজিকস্সাতি সামিকেহি দিন্নত্তা অনাপত্তি. ন চ, ভিক্খৰে, ‘‘ৰুত্তো ৰজ্জেমী’’তি ৰত্তব্বোতি ‘‘অহং তযা ৰুত্তো হুত্ৰা তৰ ৰচনেন ৰদামী’’তি এৰং অঞ্ঞো ভিক্খু অঞ্ঞেন ভিক্খুনা ন ৰত্তব্বোতি অত্থো. পরিচ্ছেদং পন কত্ৰা ‘‘ইত্থন্নামং তৰ ৰচনেন গণ্হিস্সামী’’তি ৰত্তুং ৰট্টতি. ৰুত্তো ৰজ্জেহীতি মযা ৰুত্তো হুত্ৰা মম ৰচনেন ৰদেহীতি অত্থো. সেসং ৰুত্তনযমেৰ. ইমেসুপি চ দ্ৰীসু ৰত্থূসু পরিচ্ছেদং কত্ৰা ৰত্তুং ৰট্টতি. এত্তাৰতা হি উপারম্ভা মুত্তো হোতীতি.

১৫১-২. মণিৰত্থুত্তযস্স মজ্ঝিমে ৰত্থুস্মিং – নাহং অকল্লকোতি নাহং গিলানোতি অত্থো. সেসং পাকটমেৰ.

১৫৩. সূকরৰত্থুদ্ৰযে – কিঞ্চাপি পঠমস্স ভিক্খুনো ছাতজ্ঝত্তং দিস্ৰা কারুঞ্ঞেন মোচিতত্তা অনাপত্তি. সামিকেসু পন অসম্পটিচ্ছন্তেসু ভণ্ডদেয্যং, তাৰ মহন্তো ৰা মতসূকরো আহরিত্ৰা দাতব্বো, তদগ্ঘনকং ৰা ভণ্ডং. সচে পাসসামিকে কুহিঞ্চিপি ন পস্সতি, পাসসামন্তা তদগ্ঘনকং সাটকং ৰা কাসাৰং ৰা থালকং ৰা যথা তে আগতা পস্সন্তি, ঈদিসে ঠানে ঠপেত্ৰাৰ গন্তব্বং, থেয্যচিত্তেন পন মোচেন্তস্স পারাজিকমেৰ. এত্থ চ কোচি সূকরো পাসং পাদেন কড্ঢিত্ৰা ছিন্নমত্তে পাসে ঠানাচাৰনধম্মেন ঠানেন ঠিতো হোতি চণ্ডসোতে বদ্ধনাৰা ৰিয. কোচি অত্তনো ধম্মতায ঠিতো, কোচি নিপন্নো, কোচি কূটপাসেন বদ্ধো হোতি. কূটপাসো নাম যস্স অন্তে ধনুকং ৰা অঙ্কুসকো ৰা অঞ্ঞো ৰা কোচি দণ্ডকো বদ্ধো হোতি, যো তত্থ তত্থ রুক্খাদীসু লগ্গিত্ৰা সূকরস্স গমনং নিৰারেতি. তত্র পাসং কড্ঢিত্ৰা ঠিতস্স একমেৰ ঠানং পাসবন্ধনং, সো হি পাসে মুত্তমত্তে ৰা ছিন্নমত্তে ৰা পলাযতি. অত্তনো ধম্মতায ঠিতস্স বন্ধনঞ্চ চত্তারো চ পাদাতি পঞ্চ ঠানানি. নিপন্নস্স বন্ধনঞ্চ সযনঞ্চাতি দ্ৰে ঠানানি. কূটপাসবদ্ধস্স যত্থ যত্থ গচ্ছতি, তং তদেৰ ঠানং. তস্মা তং ততো ততো মোচেন্তা দসপি ৰীসতিপি সতম্পি ভিক্খূ পারাজিকং আপজ্জন্তি. তত্থ তত্থ আগতং দিস্ৰা একমেৰ দাসং পলাপেন্তো ৰিয.

পুরিমানং পন তিণ্ণং চতুপ্পদকথাযং ৰুত্তনযেন ফন্দাপনঠানাচাৰনানি ৰেদিতব্বানি. সুনখদট্ঠং সূকরং ৰিস্সজ্জাপেন্তস্সাপি কারুঞ্ঞাধিপ্পাযেন ভণ্ডদেয্যং, থেয্যচিত্তেন পারাজিকং. পাসট্ঠানং পন সুনখসমীপং ৰা অসম্পত্তং পটিপথং গন্ত্ৰা পঠমমেৰ পলাপেন্তস্স অৰহারো নত্থি. যোপি বদ্ধসূকরস্স ঘাসঞ্চ পানীযঞ্চ দত্ৰা বলং গাহাপেত্ৰা উক্কুট্ঠিং করোতি – ‘‘উত্রস্তো পলাযিস্সতী’’তি; সো চে পলাযতি, পারাজিকং. পাসং দুব্বলং কত্ৰা উক্কুট্ঠিসদ্দেন পলাপেন্তস্সাপি এসেৰ নযো.

যো পন ঘাসঞ্চ পানীযঞ্চ দত্ৰা গচ্ছতি, ‘‘বলং গহেত্ৰা পলাযিস্সতী’’তি; সো চে পলাযতি, ভণ্ডদেয্যং. পাসং দুব্বলং কত্ৰা গচ্ছন্তস্সাপি এসেৰ নযো. পাসসন্তিকে সত্থং ৰা অগ্গিং ৰা ঠপেতি ‘‘ছিন্নে ৰা দড্ঢে ৰা পলাযিস্সতী’’তি. সূকরো পাসং চালেন্তো ছিন্নে ৰা দড্ঢে ৰা পলাযতি, ভণ্ডদেয্যমেৰ. পাসং যট্ঠিযা সহ পাতেতি, পচ্ছা সূকরো তং মদ্দন্তো গচ্ছতি, ভণ্ডদেয্যং. সূকরো অদূহলপাসাণেহি অক্কন্তো হোতি, তং পলাপেতুকামস্স অদূহলং কারুঞ্ঞেন উক্খিপতো ভণ্ডদেয্যং, থেয্যচিত্তেন পারাজিকং. সচে উক্খিত্তমত্তে অগন্ত্ৰা পচ্ছা গচ্ছতি, ভণ্ডদেয্যমেৰ. উক্খিপিত্ৰা ঠপিতং অদূহলং পাতেতি, পচ্ছা সূকরো তং মদ্দন্তো গচ্ছতি, ভণ্ডদেয্যং. ওপাতে পতিতসূকরম্পি কারুঞ্ঞেন উদ্ধরতো ভণ্ডদেয্যং, থেয্যচিত্তেন পারাজিকং. ওপাতং পূরেত্ৰা নাসেতি, পচ্ছা সূকরো তং মদ্দন্তো গচ্ছতি, ভণ্ডদেয্যং. সূলে ৰিদ্ধং কারুঞ্ঞেন উদ্ধরতি, ভণ্ডদেয্যং, থেয্যচিত্তেন পারাজিকং. সূলং উদ্ধরিত্ৰা ছড্ডেতি, ভণ্ডদেয্যং.

ৰিহারভূমিযং পন পাসে ৰা অদূহলং ৰা ওড্ডেন্তা ৰারেতব্বা – ‘‘মিগরূপানং পটিসরণট্ঠানমেতং, মা ইধ এৰং করোথা’’তি. সচে ‘‘হরাপেথ, ভন্তে’’তি ৰদন্তি, হরাপেতুং ৰট্টতি. অথ সযং হরন্তি, সুন্দরমেৰ. অথ নেৰ হরন্তি, ন হরিতুং দেন্তি, রক্খং যাচিত্ৰা হরাপেতুং ৰট্টতি. মনুস্সা সস্সরক্খণকালে খেত্তেসু পাসে চ অদূহলপাসাণাদীনি চ করোন্তি – ‘‘মংসং খাদন্তা সস্সানি রক্খিস্সামা’’তি. ৰীতিৰত্তে সস্সকালে তেসু অনালযেসু পক্কন্তেসু তত্থ বদ্ধং ৰা পতিতং ৰা মোচেতুং ৰট্টতীতি.

মিগৰত্থুদ্ৰযেপি সূকরৰত্থূসু ৰুত্তসদিসোযেৰ ৰিনিচ্ছযো.

মচ্ছৰত্থুদ্ৰযেপি এসেৰ নযো. অযং পন ৰিসেসো – কুমীনমুখং ৰিৰরিত্ৰা ৰা পচ্ছাপুটকং মুঞ্চিত্ৰা ৰা পস্সেন ছিদ্দং কত্ৰা ৰা কুমীনতো মচ্ছে পোথেত্ৰা পলাপেন্তস্স পারাজিকং. ভত্তসিত্থানি দস্সেত্ৰা এৰং পলাপেন্তস্সাপি পারাজিকং. সহ কুমীনেন উদ্ধরতোপি পারাজিকং. কেৰলং কুমীনমুখং ৰিৰরতি, পচ্ছাপুটকং মুঞ্চতি, ছিদ্দং ৰা করোতি, মচ্ছা পন অত্তনো ধম্মতায পলাযন্তি, ভণ্ডদেয্যং. এৰং কত্ৰা ভত্তসিত্থানি দস্সেতি, মচ্ছা গোচরত্থায নিক্খমিত্ৰা পলাযন্তি, ভণ্ডদেয্যমেৰ. মুখং অৰিৰরিত্ৰা পচ্ছাপুটকং অমুঞ্চিত্ৰা পস্সেন ছিদ্দং অকত্ৰা কেৰলং ভত্তসিত্থানি দস্সেতি, মচ্ছা পন ছাতজ্ঝত্তা সীসেন পহরিত্ৰা ওকাসং কত্ৰা গোচরত্থায নিক্খমিত্ৰা পলাযন্তি, ভণ্ডদেয্যমেৰ. তুচ্ছকুমীনস্স মুখং ৰা ৰিৰরতি, পচ্ছাপুটকং ৰা মুঞ্চতি, ছিদ্দং ৰা করোতি, আগতাগতা মচ্ছা দ্ৰারং পত্তা পুটকছিদ্দেহি পলাযন্তি, ভণ্ডদেয্যমেৰ. তুচ্ছকুমীনং গহেত্ৰা গুম্বে খিপতি, ভণ্ডদেয্যমেৰাতি. যানে ভণ্ডং পীঠে থৰিকায সদিসং.

মংসপেসিৰত্থুম্হি – সচে আকাসে গণ্হাতি, গহিতট্ঠানমেৰ ঠানং. তং ছহাকারেহি পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ঠানাচাৰনং ৰেদিতব্বং. সেসমেত্থ দারুগোপালকরজকসাটকৰত্থূসু চ অম্বচোরকাদিৰত্থূসু ৰুত্তনযেন ৰিনিচ্ছিনিতব্বং.

১৫৫. কুম্ভিৰত্থুস্মিং – যো সপ্পিতেলাদীনি অপাদগ্ঘনকানি গহেত্ৰা ‘‘ন পুন এৰং করিস্সামী’’তি সংৰরে ঠত্ৰা দুতিযদিৰসাদীসুপি পুন চিত্তে উপ্পন্নে এৰমেৰ ধুরনিক্খেপং কত্ৰা পরিভুঞ্জন্তো সব্বম্পি তং পরিভুঞ্জতি, নেৰত্থি পারাজিকং. দুক্কটং ৰা থুল্লচ্চযং ৰা আপজ্জতি, ভণ্ডদেয্যং পন হোতি. অযম্পি ভিক্খু এৰমেৰমকাসি. তেন ৰুত্তং – ‘‘অনাপত্তি ভিক্খু পারাজিকস্সা’’তি. ধুরনিক্খেপং পন অকত্ৰা ‘‘দিৰসে দিৰসে পরিভুঞ্জিস্সামী’’তি থোকং থোকম্পি পরিভুঞ্জতো যস্মিং দিৰসে পাদগ্ঘনকং পূরতি, তস্মিং পারাজিকং.

সংৰিদাৰহারৰত্থূনি সংৰিদাৰহারে, মুট্ঠিৰত্থূনি ওদনিযঘরাদিৰত্থূসু দ্ৰে ৰিঘাসৰত্থূনি অম্বচোরকাদিৰত্থূসু ৰুত্তৰিনিচ্ছযনযেন ৰেদিতব্বানি. দ্ৰে তিণৰত্থূনি উত্তানত্থানেৰ.

১৫৬. অম্বভাজাপনাদিৰত্থূসু তে ভিক্খূ একং গামকাৰাসং পরিচ্ছিন্নভিক্খুকং অগমংসু. তত্থ ভিক্খূ ফলাফলং পরিভুঞ্জমানাপি তেসু আগতেসু ‘‘থেরানং ফলানি দেথা’’তি কপ্পিযকারকে ন অৰোচুং. অথ তে ভিক্খূ ‘‘কিং সঙ্ঘিকং অম্হাকং ন পাপুণাতী’’তি ঘণ্টিং পহরিত্ৰা ভাজাপেত্ৰা তেসম্পি ৰস্সগ্গেন ভাগং দত্ৰা অত্তনাপি পরিভুঞ্জিংসু. তেন নেসং ভগৰা ‘‘অনাপত্তি, ভিক্খৰে, পরিভোগত্থাযা’’তি আহ. তস্মা ইদানিপি যত্থ আৰাসিকা আগন্তুকানং ন দেন্তি, ফলৰারে চ সম্পত্তে অঞ্ঞেসং অত্থিভাৰং দিস্ৰা চোরিকায অত্তনাৰ খাদন্তি, তত্থ আগন্তুকেহি ঘণ্টিং পহরিত্ৰা ভাজেত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি.

যত্থ পন আৰাসিকা রুক্খে রক্খিত্ৰা ফলৰারে সম্পত্তে ভাজেত্ৰা খাদন্তি, চতূসু পচ্চযেসু সম্মা উপনেন্তি, অনিস্সরা তত্থ আগন্তুকা. যেপি রুক্খা চীৰরত্থায নিযমেত্ৰা দিন্না, তেসুপি আগন্তুকা অনিস্সরা. এসেৰ নযো সেসপচ্চযত্থায নিযমেত্ৰা দিন্নেসুপি.

যে পন তথা অনিযমিতা, আৰাসিকা চ তে রক্খিত্ৰা গোপেত্ৰা চোরিকায পরিভুঞ্জন্তি, ন তেসু আৰাসিকানং কতিকায ঠাতব্বং. যে ফলপরিভোগত্থায দিন্না, আৰাসিকাপি নে রক্খিত্ৰা গোপেত্ৰা সম্মা উপনেন্তি, তেসুযেৰ তেসং কতিকায ঠাতব্বং. মহাপচ্চরিযং পন ৰুত্তং – ‘‘চতুন্নং পচ্চযানং নিযমেত্ৰা দিন্নং থেয্যচিত্তেন পরিভুঞ্জন্তো ভণ্ডং অগ্ঘাপেত্ৰা কারেতব্বো. পরিভোগৰসেনেৰ তং ভাজেত্ৰা পরিভুঞ্জন্তস্স ভণ্ডদেয্যং. যং পনেত্থ সেনাসনত্থায নিযমিতং, তং পরিভোগৰসেনেৰ ভাজেত্ৰা পরিভুঞ্জন্তস্স থুল্লচ্চযঞ্চ ভণ্ডদেয্যঞ্চা’’তি.

ওদিস্স চীৰরত্থায দিন্নং চীৰরেযেৰ উপনেতব্বং. সচে দুব্ভিক্খং হোতি, ভিক্খূ পিণ্ডপাতেন কিলমন্তি, চীৰরং পন সুলভং, সঙ্ঘসুট্ঠুতায অপলোকনকম্মং কত্ৰা পিণ্ডপাতেপি উপনেতুং ৰট্টতি. সেনাসনেন গিলানপচ্চযেন ৰা কিলমন্তেসু সঙ্ঘসুট্ঠুতায অপলোকনকম্মং কত্ৰা তদত্থাযপি উপনেতুং ৰট্টতি. ওদিস্স পিণ্ডপাতত্থায গিলানপচ্চযত্থায চ দিন্নেপি এসেৰ নযো. ওদিস্স সেনাসনত্থায দিন্নং পন গরুভণ্ডং হোতি, তং রক্খিত্ৰা গোপেত্ৰা তদত্থমেৰ উপনেতব্বং. সচে পন দুব্ভিক্খং হোতি, ভিক্খূ পিণ্ডপাতেন ন যাপেন্তি. এত্থ রাজরোগচোরভযাদীহি অঞ্ঞত্থ গচ্ছন্তানং ৰিহারা পলুজ্জন্তি, তালনাল়িকেরাদিকে ৰিনাসেন্তি, সেনাসনপচ্চযং পন নিস্সায যাপেতুং সক্কা হোতি. এৰরূপে কালে সেনাসনং ৰিস্সজ্জেত্ৰাপি সেনাসনজগ্গনত্থায পরিভোগো ভগৰতা অনুঞ্ঞাতো. তস্মা একং ৰা দ্ৰে ৰা ৰরসেনাসনানি ঠপেত্ৰা ইতরানি লামককোটিযা পিণ্ডপাতত্থায ৰিস্সজ্জেতুং ৰট্টতি. মূলৰত্থুচ্ছেদং পন কত্ৰা ন উপনেতব্বং.

যো পন আরামো চতুপ্পচ্চযত্থায নিযমেত্ৰা দিন্নো, তত্থ অপলোকনকম্মং ন কাতব্বং. যেন পন পচ্চযেন ঊনং, তদত্থং উপনেতুং ৰট্টতি. আরামো জগ্গিতব্বো, ৰেতনং দত্ৰাপি জগ্গাপেতুং ৰট্টতি. যে পন ৰেতনং লভিত্ৰা আরামেযেৰ গেহং কত্ৰা ৰসন্তা রক্খন্তি, তে চে আগতানং ভিক্খূনং নাল়িকেরং ৰা তালপক্কং ৰা দেন্তি, যং তেসং সঙ্ঘেন অনুঞ্ঞাতং হোতি – ‘‘দিৰসে দিৰসে এত্তকং নাম খাদথা’’তি তদেৰ তে দাতুং লভন্তি; ততো উত্তরি তেসং দদন্তানম্পি গহেতুং ন ৰট্টতি.

যো পন আরামং কেণিযা গহেত্ৰা সঙ্ঘস্স চতুপ্পচ্চযত্থায কপ্পিযভণ্ডমেৰ দেতি, অযং বহুকম্পি দাতুং লভতি. চেতিযস্স পদীপত্থায ৰা খণ্ডফুল্লপটিসঙ্খরণত্থায ৰা দিন্নো আরামোপি পটিজগ্গিতব্বো; ৰেতনং দত্ৰাপি জগ্গাপেতব্বো. ৰেতনঞ্চ পনেত্থ চেতিযসন্তকম্পি সঙ্ঘসন্তকম্পি দাতুং ৰট্টতি. এতম্পি আরামং ৰেতনেন তত্থেৰ ৰসিত্ৰা রক্খন্তানঞ্চ কেণিযা গহেত্ৰা কপ্পিযভণ্ডদাযকানঞ্চ তত্থ জাতকফলদানং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বন্তি.

অম্বপালকাদিৰত্থূসু – অনাপত্তি, ভিক্খৰে, গোপকস্স দানেতি এত্থ কতরং পন গোপকদানং ৰট্টতি, কতরং ন ৰট্টতীতি? মহাসুমত্থেরো তাৰ আহ – ‘‘যং গোপকস্স পরিচ্ছিন্দিত্ৰা দিন্নং হোতি – ‘এত্তকং দিৰসে দিৰসে গণ্হা’তি তদেৰ ৰট্টতি; ততো উত্তরি ন ৰট্টতী’’তি. মহাপদুমত্থেরো পনাহ – ‘‘কিং গোপকানং পণ্ণং আরোপেত্ৰা নিমিত্তসঞ্ঞং ৰা কত্ৰা দিন্নং অত্থি, এতেসং হত্থে ৰিস্সট্ঠকস্স এতে ইস্সরা, তস্মা যং তে দেন্তি তং বহুকম্পি ৰট্টতী’’তি. কুরুন্দট্ঠকথাযং পন ৰুত্তং – ‘‘মনুস্সানং আরামং ৰা অঞ্ঞং ৰা ফলাফলং দারকা রক্খন্তি, তেহি দিন্নং ৰট্টতি. আহরাপেত্ৰা পন ন গহেতব্বং. সঙ্ঘিকে পন চেতিযসন্তকে চ কেণিযা গহেত্ৰা রক্খন্তস্সেৰ দানং ৰট্টতি. ৰেতনেন রক্খন্তস্স অত্তনো ভাগমত্তং ৰট্টতী’’তি. মহাপচ্চরিযং পন ‘‘যং গিহীনং আরামরক্খকা ভিক্খূনং দেন্তি, এতং ৰট্টতি. ভিক্খুসঙ্ঘস্স পন আরামগোপকা যং অত্তনো ভতিযা খণ্ডেত্ৰা দেন্তি, এতং ৰট্টতি. যোপি উপড্ঢারামং ৰা কেচিদেৰ রুক্খে ৰা ভতিং লভিত্ৰা রক্খতি, তস্সাপি অত্তনো পত্তরুক্খতোযেৰ দাতুং ৰট্টতি. কেণিযা গহেত্ৰা রক্খন্তস্স পন সব্বম্পি ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. এতং পন সব্বং ব্যঞ্জনতো নানং, অত্থতো একমেৰ; তস্মা অধিপ্পাযং ঞত্ৰা গহেতব্বং.

দারুৰত্থুম্হি – তাৰকালিকো অহং ভগৰাতি তাৰকালিকচিত্তো অহং ভগৰাতি ৰত্তুকামেন ৰুত্তং, তাৰকালিকচিত্তোতি ‘‘পুন আহরিত্ৰা দস্সামী’’তি এৰংচিত্তো অহন্তি ৰুত্তং হোতি. ভগৰা ‘‘তাৰকালিকে অনাপত্তী’’তি আহ.

অযং পনেত্থ পাল়িমুত্তকৰিনিচ্ছযো – সচে সঙ্ঘো সঙ্ঘিকং কম্মং কারেতি উপোসথাগারং ৰা ভোজনসালং ৰা, ততো আপুচ্ছিত্ৰা তাৰকালিকং হরিতব্বং. যো পন সঙ্ঘিকো দব্বসম্ভারো অগুত্তো দেৰে ৰস্সন্তে তেমেতি, আতপেন সুক্খতি, তং সব্বম্পি আহরিত্ৰা অত্তনো আৰাসে কাতুং ৰট্টতি. সঙ্ঘো আহরাপেন্তো অঞ্ঞেন ৰা দব্বসম্ভারেন মূলেন ৰা সঞ্ঞাপেতব্বো. ন সক্কা চে হোতি সঞ্ঞাপেতুং, ‘‘সঙ্ঘিকেন, ভন্তে, কতং সঙ্ঘিকপরিভোগেন ৰল়ঞ্জথা’’তি ৰত্তব্বং. সেনাসনস্স পন অযমেৰ ভিক্খু ইস্সরো. সচেপি পাসাণত্থম্ভো ৰা রুক্খত্থম্ভো ৰা কৰাটং ৰা ৰাতপানং ৰা নপ্পহোতি, সঙ্ঘিকং তাৰকালিকং আহরিত্ৰা পাকতিকং কাতুং ৰট্টতি. এস নযো অঞ্ঞেসুপি দব্বসম্ভারেসূতি.

উদকৰত্থুস্মিং – যদা উদকং দুল্লভং হোতি, যোজনতোপি অড্ঢযোজনতোপি আহরীযতি, এৰরূপে পরিগ্গহিতউদকে অৰহারো. যতোপি আহরিমতো ৰা পোক্খরণীআদীসু ঠিততো ৰা কেৰলং যাগুভত্তং সম্পাদেন্তি, পানীযপরিভোগঞ্চ করোন্তি, ন অঞ্ঞং মহাপরিভোগং, তম্পি থেয্যচিত্তেন গণ্হতো অৰহারো. যতো পন একং ৰা দ্ৰে ৰা ঘটে গহেত্ৰা আসনং ধোৰিতুং, বোধিরুক্খে সিঞ্চিতুং উদকপূজং কাতুং, রজনং পচিতুং লব্ভতি, তত্থ সঙ্ঘস্স কতিকৰসেনেৰ পটিপজ্জিতব্বং. অতিরেকং গণ্হন্তো, মত্তিকাদীনি ৰা থেয্যচিত্তেন পক্খিপন্তো ভণ্ডং অগ্ঘাপেত্ৰা কারেতব্বো.

সচে আৰাসিকা কতিকৰত্তং দল়্হং করোন্তি, অঞ্ঞেসং ভণ্ডকং ধোৰিতুং ৰা রজিতুং ৰা ন দেন্তি, অত্তনা পন অঞ্ঞেসং অপস্সন্তানং গহেত্ৰা সব্বং করোন্তি, তেসং কতিকায ন ঠাতব্বং. যত্তকং তে ধোৰন্তি, তত্তকং ধোৰিতব্বং. সচে সঙ্ঘস্স দ্ৰে তিস্সো পোক্খরণিযো ৰা উদকসোণ্ডিযো ৰা হোন্তি, কতিকা চ কতা ‘‘এত্থ ন্হাযিতব্বং, ইতো পানীযং গহেতব্বং, ইধ সব্বপরিভোগো কাতব্বো’’তি. কতিকৰত্তেনেৰ সব্বং কাতব্বং. যত্থ কতিকা নত্থি, তত্থ সব্বপরিভোগো ৰট্টতীতি.

মত্তিকাৰত্থুস্মিং – যত্থ মত্তিকা দুল্লভা হোতি, নানপ্পকারা ৰা ৰণ্ণমত্তিকা আহরিত্ৰা ঠপিতা, তত্থ থোকাপি পঞ্চমাসকং অগ্ঘতি, তস্মা পারাজিকং. সঙ্ঘিকে পন কম্মে চেতিযকম্মে চ নিট্ঠিতে সঙ্ঘং আপুচ্ছিত্ৰা ৰা তাৰকালিকং ৰা গহেতুং ৰট্টতি. সুধাযপি চিত্তকম্মৰণ্ণেসুপি এসেৰ নযো.

তিণৰত্থূসু – ঝাপিততিণে ঠানাচাৰনস্স অভাৰা দুক্কটং, ভণ্ডদেয্যং পন হোতি. সঙ্ঘো তিণৰত্থুং জগ্গিত্ৰা সঙ্ঘিকং আৰাসং ছাদেতি, পুন কদাচি জগ্গিতুং ন সক্কোতি, অথঞ্ঞো একো ভিক্খু ৰত্তসীসেন জগ্গতি, সঙ্ঘস্সেৰেতং. নো চে জগ্গতি, সঙ্ঘেনেকো ভিক্খু ৰত্তব্বো ‘‘জগ্গিত্ৰা দেহী’’তি. সো চে ভাগং ইচ্ছতি, ভাগং দত্ৰাপি জগ্গাপেতব্বং. সচে ভাগং ৰড্ঢেতি, দাতব্বমেৰ. ৰড্ঢেতিযেৰ, ‘‘গচ্ছ জগ্গিত্ৰা সব্বং গহেত্ৰা অত্তনো সন্তকং সেনাসনং ছাদেহী’’তি ৰত্তব্বো. কস্মা? নট্ঠে অত্থো নত্থি. দদন্তেহি পন সৰত্থুকং ন দাতব্বং, গরুভণ্ডং হোতি; তিণমত্তং পন দাতব্বং. তস্মিং চে জগ্গিত্ৰা অত্তনো সেনাসনং ছাদেন্তে পুন সঙ্ঘো জগ্গিতুং পহোতি, ‘‘ত্ৰং মা জগ্গি, সঙ্ঘো জগ্গিস্সতী’’তি ৰত্তব্বোতি.

মঞ্চাদীনি সত্ত ৰত্থূনি পাকটানেৰ. পাল়িযং পন অনাগতম্পি পাসাণত্থম্ভং ৰা রুক্খত্থম্ভং ৰা অঞ্ঞং ৰা কিঞ্চি পাদগ্ঘনকং হরন্তস্স পারাজিকমেৰ. পধানঘরাদীসু ছড্ডিতপতিতানং পরিৰেণাদীনং কুট্টম্পি পাকারম্পি ভিন্দিত্ৰা ইট্ঠকাদীনি অৰহরন্তস্সাপি এসেৰ নযো. কস্মা? সঙ্ঘিকং নাম কদাচি অজ্ঝাৰসন্তি, কদাচি ন অজ্ঝাৰসন্তি. পচ্চন্তে চোরভযেন জনপদে ৰুট্ঠহন্তে ছড্ডিতৰিহারাদীসু কিঞ্চি পরিক্খারং হরন্তস্সাপি এসেৰ নযো. যে পন ততো তাৰকালিকং হরন্তি, পুন আৰসিতেসু চ ৰিহারেসু ভিক্খূ আহরাপেন্তি, দাতব্বং. সচেপি ততো আহরিত্ৰা সেনাসনং কতং হোতি, তং ৰা তদগ্ঘনকং ৰা দাতব্বমেৰ. ‘‘পুন আৰসিস্সামা’’তি আলযং অচ্ছিন্দিত্ৰা ৰুট্ঠিতেসু জনপদেসু গণসন্তকং ৰা পুগ্গলিকং ৰা গহিতং হোতি; তে চে অনুজানন্তি, পটিকম্মেন কিচ্চং নত্থি. সঙ্ঘিকং পন গরুভণ্ডং, তস্মা পটিকম্মং কত্তব্বমেৰ.

১৫৭. ৰিহারপরিভোগৰত্থু উত্তানত্থমেৰ.

অনুজানামি, ভিক্খৰে, তাৰকালিকং হরিতুন্তি এত্থ যো ভিক্খু সঙ্ঘিকং মঞ্চং ৰা পীঠং ৰা তাৰকালিকং হরিত্ৰা অত্তনো ফাসুকট্ঠানে একম্পি দ্ৰেপি মাসে সঙ্ঘিকপরিভোগেন পরিভুঞ্জতি, আগতাগতানং ৰুড্ঢতরানং দেতি, নপ্পটিবাহতি, তস্স তস্মিং নট্ঠেপি জিণ্ণেপি চোরাৰহটেপি গীৰা ন হোতি. ৰসিত্ৰা পন গচ্ছন্তেন যথাঠানে ঠপেতব্বং. যো পন পুগ্গলিকপরিভোগেন পরিভুঞ্জতি, আগতাগতানং ৰুড্ঢতরানং ন দেতি, তস্মিং নট্ঠে তস্স গীৰা হোতি. অঞ্ঞং পন আৰাসং হরিত্ৰা পরিভুঞ্জন্তেন সচে তত্থ ৰুড্ঢতরো আগন্ত্ৰা ৰুট্ঠাপেতি, ‘‘মযা ইদং অসুকাৰাসতো নাম আহটং, গচ্ছামি, নং পাকতিকং করোমী’’তি ৰত্তব্বং. সচে সো ভিক্খু ‘‘অহং পাকতিকং করিস্সামী’’তি ৰদতি, তস্স ভারং কত্ৰাপি গন্তুং ৰট্টতীতি সঙ্খেপট্ঠকথাযং ৰুত্তং.

চম্পাৰত্থুম্হি – তেকটুলযাগূতি তিলতণ্ডুলমুগ্গেহি ৰা তিলতণ্ডুলমাসেহি ৰা তিলতণ্ডুলকুলত্থেহি ৰা তিলতণ্ডুলেহি সদ্ধিং যংকিঞ্চি একং অপরণ্ণং পক্খিপিত্ৰা তীহি কতা, এতং কির ইমেহি তীহি চতুভাগউদকসম্ভিন্নে খীরে সপ্পিমধুসক্করাদীহি যোজেত্ৰা করোন্তি.

রাজগহৰত্থুম্হি মধুগোল়কোতি অতিরসকপূৰো ৰুচ্চতি; ‘‘মধুসীসক’’ন্তিপি ৰদন্তি. সেসমেত্থ ৰত্থুদ্ৰযেপি ওদনভাজনীযৰত্থুস্মিং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.

১৫৮. অজ্জুকৰত্থুস্মিং – এতদৰোচাতি গিলানো হুত্ৰা অৰোচ. আযস্মা উপালি আযস্মতো অজ্জুকস্স পক্খোতি ন অগতিগমনৰসেন পক্খো, অপি চ খো অনাপত্তিসঞ্ঞিতায লজ্জীঅনুগ্গহেন ৰিনযানুগ্গহেন চ থেরো পক্খোতি ৰেদিতব্বো. সেসমেত্থ উত্তানমেৰ.

১৫৯. বারাণসীৰত্থুস্মিং – চোরেহি উপদ্দুতন্তি চোরেহি ৰিলুত্তং. ইদ্ধিযা আনেত্ৰা পাসাদে ঠপেসীতি থেরো কির তং কুলং সোকসল্লসমপ্পিতং আৰট্টন্তং ৰিৰট্টন্তং দিস্ৰা তস্স কুলস্স অনুকম্পায পসাদানুরক্খণত্থায ধম্মানুগ্গহেন অত্তনো ইদ্ধিযা ‘‘তেসংযেৰ পাসাদং দারকানং সমীপে হোতূ’’তি অধিট্ঠাসি. দারকা ‘‘অম্হাকং পাসাদো’’তি সঞ্জানিত্ৰা অভিরুহিংসু. ততো থেরো ইদ্ধিং পটিসংহরি, পাসাদোপি সকট্ঠানেযেৰ অট্ঠাসি. ৰোহারৰসেন পন ৰুত্তং ‘‘তে দারকে ইদ্ধিযা আনেত্ৰা পাসাদে ঠপেসী’’তি. ইদ্ধিৰিসযেতি ঈদিসায অধিট্ঠানিদ্ধিযা অনাপত্তি. ৰিকুব্বনিদ্ধি পন ন ৰট্টতি.

১৬০-১. অৰসানে ৰত্থুদ্ৰযং উত্তানত্থমেৰাতি.

সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায

দুতিযপারাজিকৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

তত্রাযং অনুসাসনী –

দুতিযং অদুতিযেন, যং জিনেন পকাসিতং;

পরাজিতকিলেসেন, পারাজিকমিদং ইধ.

সিক্খাপদং সমং তেন, অঞ্ঞং কিঞ্চি ন ৰিজ্জতি;

অনেকনযৰোকিণ্ণং, গম্ভীরত্থৰিনিচ্ছযং.

তস্মা ৰত্থুম্হি ওতিণ্ণে, ভিক্খুনা ৰিনযঞ্ঞুনা;

ৰিনযানুগ্গহেনেত্থ, করোন্তেন ৰিনিচ্ছযং.

পাল়িং অট্ঠকথঞ্চেৰ, সাধিপ্পাযমসেসতো;

ওগয্হ অপ্পমত্তেন, করণীযো ৰিনিচ্ছযো.

আপত্তিদস্সনুস্সাহো, ন কত্তব্বো কুদাচনং;

পস্সিস্সামি অনাপত্তি-মিতি কযিরাথ মানসং.

পস্সিত্ৰাপি চ আপত্তিং, অৰত্ৰাৰ পুনপ্পুনং;

ৰীমংসিত্ৰাথ ৰিঞ্ঞূহি, সংসন্দিত্ৰা চ তং ৰদে.

কপ্পিযেপি চ ৰত্থুস্মিং, চিত্তস্স লহুৰত্তিনো;

ৰসেন সামঞ্ঞগুণা, চৰন্তীধ পুথুজ্জনা.

তস্মা পরপরিক্খারং, আসীৰিসমিৰোরগং;

অগ্গিং ৰিয চ সম্পস্সং, নামসেয্য ৰিচক্খণোতি.

পারাজিককণ্ড-অট্ঠকথায

পঠমো ভাগো নিট্ঠিতো.