📜
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স
ৰিনযপিটকে
সারত্থদীপনী-টীকা (দুতিযো ভাগো)
১. পারাজিককণ্ডং
১. পঠমপারাজিকং
সুদিন্নভাণৰারৰণ্ণনা
২৪. অনুপদৰণ্ণনন্তি ¶ ¶ পদং পদং পটিৰণ্ণনং, পদানুক্কমেন ৰণ্ণনং ৰা. ভণ্ডপ্পযোজনউদ্ধারসারণাদিনা কিচ্চেনাতি এত্থ ৰিক্কাযিকভণ্ডস্স ৰিক্কিণনং ভণ্ডপ্পযোজনং, দাতুং ¶ সঙ্কেতিতে দিৰসে গন্ত্ৰা গহণং উদ্ধারো, ‘‘অসুকস্মিং দিৰসে দাতব্ব’’ন্তি সতুপ্পাদনং সারণং. চতুব্বিধাযাতি খত্তিযব্রাহ্মণগহপতিসমণানং ৰসেন চতুব্বিধায, ভিক্খুভিক্খুনীউপাসকউপাসিকানং ৰসেন ৰা. দিস্ৰানস্স এতদহোসীতি হেতুঅত্থো অযং দিস্ৰান-সদ্দো অসমানকত্তুকো যথা ‘‘ঘতং পিৰিত্ৰা বলং হোতি, সীহং দিস্ৰা ভযং হোতী’’তি. দস্সনকারণা হি এৰং পরিৰিতক্কনং অহোসি. কিঞ্চাপি এত্থ ‘‘ভব্বকুলপুত্তস্সা’’তি ৰুত্তং, তথাপি উপনিস্সযসম্পন্নস্সপি অজাতসত্তুনো ৰিয অন্তরাযো ভৰিস্সতীতি ইমস্স থেরস্সপি কতপাপকম্মমূলৰিপ্পটিসারৰসেন অধিগমন্তরাযো অহোসীতি ৰদন্তি.
কিং পন যেসং মগ্গফলানং উপনিস্সযো অত্থি, বুদ্ধানং সম্মুখীভাৰেপি তেসং অন্তরাযো হোতীতি? আম হোতি, ন পন বুদ্ধে পটিচ্চ. বুদ্ধা হি পরেসং ¶ মগ্গফলাধিগমায উস্সাহজাতা তত্থ নিরন্তরং যুত্তপযুত্তা এৰ হোন্তি, তস্মা তে পটিচ্চ তেসং অন্তরাযো ন হোতি, অথ খো কিরিযাপরিহানিযা ৰা পাপমিত্ততায ৰা হোতি, কিরিযাপরিহানি চ দেসকস্স তস্সেৰ ৰা পুগ্গলস্স তজ্জপযোগাভাৰতো ৰেদিতব্বা, দেসকৰসেন পনেত্থ পরিহানি সাৰকানং ৰসেনেৰ ৰেদিতব্বা, ন বুদ্ধানং ৰসেন. তথা হি সচে ধম্মসেনাপতি ধনঞ্জানিযস্স ব্রাহ্মণস্স আসযং ঞত্ৰা ধম্মং দেসযিস্স, ব্রাহ্মণো সোতাপন্নো অভৰিস্স. এৰং তাৰ দেসকস্স ৰসেন কিরিযাপরিহানিযা অন্তরাযো হোতি. সচে পেস্সো হত্থারোহপুত্তো ভগৰতো সম্মুখা ধম্মং সুণন্তো মুহুত্তং নিসীদেয্য, যাৰ তস্স ভগৰা অত্তন্তপাদিকে চত্তারো পুগ্গলে ৰিত্থারেন ৰিভজিত্ৰা দেসেতি, সোতাপত্তিফলেন সংযুত্তো অভৰিস্স. এৰং পুগ্গলস্স ৰসেন কিরিযাপরিহানিযা অন্তরাযো হোতি নাম. ইমস্স হি উপাসকস্স কিরিযাপরিহানি জাতা অপরিনিট্ঠিতায দেসনায উট্ঠহিত্ৰা পক্কন্তত্তা. সচে অজাতসত্তু দেৰদত্তস্স ৰচনং গহেত্ৰা পিতুঘাতকম্মং নাকরিস্স, সামঞ্ঞফলসুত্তকথিতদিৰসে সোতাপন্নো অভৰিস্স, তস্স ৰচনং গহেত্ৰা পিতুঘাতকম্মস্স কতত্তা পন নাহোসি. এৰং পাপমিত্ততায অন্তরাযো হোতি. সুদিন্নস্সপি পাপমিত্তৰসেন অন্তরাযো অহোসীতি দট্ঠব্বং. যদি হি তেন মাতাপিতূনং ৰচনং গহেত্ৰা পুরাণদুতিযিকায মেথুনধম্মো পটিসেৰিতো নাভৰিস্স, ন তংমূলৰিপ্পটিসারৰসেন অধিগমন্তরাযো অভৰিস্স.
যন্নূনাতি পরিৰিতক্কনত্থে নিপাতোতি আহ ‘‘পরিৰিতক্কদস্সনমেত’’ন্তি. ‘‘ধম্মং সুণেয্য’’ন্তি কিরিযাপদেন ৰুচ্চমানো এৰ হি অত্থো ‘‘যন্নূনা’’তি নিপাতপদেন জোতীযতি. অহং যন্নূন ধম্মং সুণেয্যন্তি যোজনা. যন্নূনাতি চ যদি পনাতি অত্থো. যদি পনাতি ইদম্পি হি তেন সমানত্থমেৰ. যং ধম্মং সুণাতীতি সম্বন্ধো. উল়ারুল়ারজনাতি খত্তিযমহাসালাদিউল়ারুল়ারজনাকিণ্ণা ¶ . সচে অযম্পি পঠমং আগচ্ছেয্য, ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা নিসীদিতুং অরহরূপোতি আহ ‘‘পচ্ছা আগতেনা’’তি. সিক্খত্তযূপসংহিতন্তি অধিসীলঅধিচিত্তঅধিপঞ্ঞাসঙ্খাতসিক্খত্তযযুত্তং. থোকং ধম্মকথং সুত্ৰা অহোসীতি সম্বন্ধো. ইধাপি সুত্ৰা-সদ্দো হেতুঅত্থোতি দট্ঠব্বো, সৰনকারণা এতদহোসীতি ৰুত্তং ¶ হোতি. যদি এৰং অথ কস্মা ‘‘একমন্তং নিসিন্নস্স…পে… এতদহোসী’’তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘তং পনস্স যস্মা’’তিআদি. তত্থ তন্তি পরিৰিতক্কনং.
সঙ্খেপকথাতি ৰিসুং ৰিসুং পদুদ্ধারং অকত্ৰা সমাসতো অত্থৰণ্ণনা. যেন যেন আকারেনাতি যেন যেন পকারেন. তেন তেন মে উপপরিক্খতোতি ‘‘কামা নামেতে অনিচ্চা দুক্খা ৰিপরিণামধম্মা অট্ঠিকঙ্কলূপমা’’তি (ম. নি. ১.২৩৪; ২.৪২; পাচি. ৪১৭; মহানি. ৩; চূল়নি. খগ্গৰিসাণসুত্তনিদ্দেস ১৪৭) চ আদিনা যেন যেন আকারেন কামেসু আদীনৰং ওকারং সংকিলেসং, তব্বিপরিযাযতো নেক্খম্মে আনিসংসং গুণং পকাসেন্তং ভগৰতা ধম্মং দেসিতং আজানামি অৰবুজ্ঝামি, তেন তেন পকারেন উপপরিক্খতো ৰীমংসন্তস্স ময্হং এৰং হোতি এৰং উপট্ঠাতি. সিক্খত্তযব্রহ্মচরিযন্তি অধিসীলসিক্খাদিসিক্খত্তযসঙ্গহং সেট্ঠচরিযং. একম্পি দিৰসন্তি একদিৰসমত্তম্পি. অখণ্ডং কত্ৰাতি দুক্কটমত্তস্সপি অনাপজ্জনেন অখণ্ডিতং কত্ৰা, অখণ্ডঅচ্ছিদ্দাদিভাৰাপাদনেন ৰা. অখণ্ডলক্খণৰচনঞ্হেতং. চরিমকচিত্তন্তি চুতিচিত্তং. কিঞ্চিপি একদেসং অসেসেত্ৰা একন্তেনেৰ পরিপূরেতব্বতায একন্তপরিপুণ্ণং. কিলেসমলেন অমলীনং কত্ৰাতি তণ্হাসংকিলেসাদিনা অসংকিলিট্ঠং কত্ৰা, চিত্তুপ্পাদমত্তম্পি সংকিলেসমলং অনুপ্পাদেত্ৰা. অচ্চন্তমেৰ ৰিসুদ্ধং কত্ৰা পরিহরিতব্বতায একন্তপরিসুদ্ধং. ততো এৰ সঙ্খং ৰিয লিখিতন্তি সঙ্খলিখিতং. তেনাহ ‘‘লিখিতসঙ্খসদিস’’ন্তি. পরিযোদাতট্ঠেন নিম্মলভাৰেন সঙ্খং ৰিয লিখিতং ধোতন্তি সঙ্খলিখিতন্তি আহ ‘‘ধোতসঙ্খসপ্পটিভাগ’’ন্তি. ‘‘অজ্ঝাৰসতা’’তি পদপ্পযোগেন অগারন্তি ভুম্মত্থে উপযোগৰচনন্তি আহ ‘‘অগারমজ্ঝে’’তি. দাঠিকাপি মস্সুগ্গহণেনেৰ গহেত্ৰা ‘‘মস্সু’’ত্ৰেৰ ৰুত্তং, উত্তরাধরমস্সুন্তি অত্থো. কসাযেন রত্তানীতি কাসাযানীতি আহ ‘‘কসাযরসপীততাযা’’তি. পরিদহিত্ৰাতি নিৰাসেত্ৰা চেৰ পারুপিত্ৰা চ. অগারস্স হিতন্তি অগারৰাসো অগারং উত্তরপদলোপেন, তস্স ৰড্ঢিআৰহং অগারস্স হিতং.
২৫. ঞাতিসালোহিতাতিআদীসু ‘‘অযং অজ্ঝত্তিকো’’তি জানন্তি, ঞাযন্তি ৰাতি ঞাতী, লোহিতেন সম্বন্ধাতি সালোহিতা. পিতুপক্খিকা ঞাতী, মাতুপক্খিকা সালোহিতা. মাতুপক্খিকা পিতুপক্খিকা ৰা ঞাতী ¶ , সস্সুসসুরপক্খিকা সালোহিতা. মিত্তাযন্তীতি মিত্তা, ¶ মিনন্তি ৰা সব্বগুয্হেসু অন্তো পক্খিপন্তীতি মিত্তা. কিচ্চকরণীযেসু সহভাৰট্ঠেন অমা হোন্তীতি অমচ্চা. মমাযতীতি মাতা, পিযাযতীতি পিতা. সরীরকিচ্চলেসেনাতি উচ্চারপস্সাৰাদিসরীরকিচ্চলেসেন. অননুঞ্ঞাতং পুত্তং ন পব্বাজেতীতি ‘‘মাতাপিতূনং লোকিযমহাজনস্স চ চিত্তঞ্ঞথত্তং মা হোতূ’’তি ন পব্বাজেতি. ততোযেৰ চ সুদ্ধোদনমহারাজস্স তথা ৰরো দিন্নো.
২৬. ধুরনিক্খেপেনাতি ভণ্ডপ্পযোজনাদীসু ধুরনিক্খেপেন. তেনাহ ‘‘ন হী’’তিআদি. পিযাযিতব্বোতি পিযোতি আহ ‘‘পীতিজননকো’’তি. মনস্স অপ্পাযনতো মনাপোতি আহ ‘‘মনৰড্ঢনকো’’তি. সুখেধিতো তরুণদারককালে, ততো পরঞ্চ সপ্পিখীরাদিসাদুরসমনুঞ্ঞভোজনাদিআহারসম্পত্তিযা সুখপরিহতো. অথ ৰা দল়্হভত্তিকধাতিজনাদিপরিজনসম্পত্তিযা চেৰ পরিচ্ছেদসম্পত্তিযা চ উল়ারপণীতসুখপচ্চযূপহারেহি চ সুখেধিতো, অকিচ্ছেনেৰ দুক্খপচ্চযৰিনোদনেন সুখপরিহতো. অজ্ঝত্তিকঙ্গসম্পত্তিযা ৰা সুখেধিতো, বাহিরঙ্গসম্পত্তিযা সুখপরিহতো.
কিঞ্চীতি এতস্স ৰিৰরণং ‘‘অপ্পমত্তকম্পি কলভাগ’’ন্তি. যদা জানাতি-সদ্দো বোধনত্থো ন হোতি, তদা তস্স পযোগে ‘‘সপ্পিনো জানাতি, মধুনো জানাতী’’তিআদীসু ৰিয করণত্থে সামিৰচনং সদ্দত্থৰিদূ ইচ্ছন্তীতি আহ ‘‘কিঞ্চি দুক্খেন নানুভোসী’’তি. তেনাহ ‘‘করণত্থে সামিৰচনং, অনুভৰনত্থে চ জাননা’’তি. এত্থ চ কিঞ্চি দুক্খেন নানুভোসীতি কেনচি দুক্খেন করণভূতেন ৰিসযং নানুভোসীতি এৰমত্থো ৰেদিতব্বো. ‘‘কিঞ্চী’’তি এত্থাপি হি করণত্থে সামিৰচনস্স লোপো কতো. তেনেৰ চ ৰক্খতি ‘‘ৰিকপ্পদ্ৰযেপি পুরিমপদস্স উত্তরপদেন সমানৰিভত্তিলোপো দট্ঠব্বো’’তি. যদা পন জানাতি-সদ্দো সরণত্থো হোতি, তদা সরণত্থানং ধাতুসদ্দানং পযোগে ‘‘মাতু সরতি, পিতু সরতি, ভাতু জানাতী’’তিআদীসু ৰিয উপযোগত্থে সামিৰচনং সদ্দসত্থৰিদূ ৰদন্তীতি আহ ‘‘অথ ৰা কিঞ্চি দুক্খং নস্সরসীতি অত্থো’’তি, কস্সচি দুক্খস্স অননুভূতত্তা অত্তনা অনুভূতং অপ্পমত্তকম্পি দুক্খং পরিযেসমানোপি অভাৰতোযেৰ নস্সরসীতি অত্থো ¶ . ৰিকপ্পদ্ৰযেপীতি অনুভৰনসরণত্থৰসেন ৰুত্তে দুতিযততিযৰিকপ্পদ্ৰযে. পুরিমপদস্সাতি ‘‘কিঞ্চী’’তি পদস্স. উত্তরপদেনাতি ‘‘দুক্খস্সা’’তি পদেন. সমানৰিভত্তিলোপোতি উত্তরপদেন সমানস্স সামিৰচনস্স লোপো. ‘‘কস্সচি দুক্খস্সা’’তি ৰত্তব্বে ৰিকপ্পদ্ৰযেপি পুরিমপদে সামিৰচনস্স লোপং কত্ৰা ‘‘কিঞ্চি দুক্খস্সা’’তি নিদ্দেসো কতো. অনিচ্ছকাতি অনিচ্ছন্তা. এৰং সন্তেতি ননু মযং সুদিন্ন সামাদীসু কেনচিপি উপাযেন অপ্পটিসাধনেন অপ্পটিকারেন মরণেনপি তযা অকামকাপি ¶ ৰিনা ভৰিস্সাম, এৰং সতি. যেনাতি যেন কারণেন. কিং পনাতি এত্থ কিন্তি করণত্থে পচ্চত্তৰচনন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘কেন পন কারণেনা’’তি.
২৮. গন্ধব্বনটনাটকাদীনীতি এত্থ গন্ধব্বা নাম গাযনকা, নটা নাম রঙ্গনটা, নাটকা লঙ্ঘনকাদযো. পরিচারেহীতি এত্থ পরিতো তত্থ তত্থ যথাসকং ৰিসযেসু চারেহীতি অত্থোতি আহ ‘‘ইন্দ্রিযানি চারেহী’’তিআদি. পরিচারেহীতি ৰা সুখূপকরণেহি অত্তানং পরিচারেহি অত্তনো পরিচরণং কারেহি. তথাভূতো চ যস্মা লল়ন্তো কীল়ন্তো নাম হোতি, তস্মা ‘‘লল়া’’তিআদি ৰুত্তং. ভুঞ্জিতব্বতো পরিভুঞ্জিতব্বতো ৰিসেসতো পঞ্চ কামগুণা ভোগা নামাতি আহ ‘‘ভোগে ভুঞ্জন্তো’’তি. দানপ্পদানানীতি এত্থ নিচ্চদানং দানং নাম, উপোসথদিৰসাদীসু দাতব্বং অতিরেকদানং পদানং নাম. পৰেণীরক্খণৰসেন ৰা দীযমানং দানং নাম, অত্তনাৰ পট্ঠপেত্ৰা দীযমানং পদানং নাম. পচুরজনসাধারণং ৰা নাতিউল়ারং দানং নাম, অনঞ্ঞসাধারণং অতিউল়ারং পদানং নাম. আদি-সদ্দেন সীলাদীনি সঙ্গণ্হাতি. নত্থি এতস্স ৰচনপ্পটিৰচনসঙ্খাতো আলাপসল্লাপোতি নিরালাপসল্লাপো.
৩০. বলং গাহেত্ৰাতি এত্থ বলগ্গহণং নাম কাযবলস্স উপ্পাদনমেৰাতি আহ ‘‘কাযবলং জনেত্ৰা’’তি. অস্সুমুখন্তি অস্সূনি মুখে এতস্সাতি অস্সুমুখো, তং অস্সুমুখং, অস্সুকিলিন্নমুখন্তি অত্থো. গামোযেৰ গামন্তসেনাসনং গামপরিযাপন্নত্তা গামন্তসেনাসনস্স. অতিরেকলাভপটিক্খেপেনাতি ‘‘পিণ্ডিযালোপভোজনং নিস্সাযা’’তি (মহাৰ. ১২৮) এৰং ৰুত্তভিক্খাহারলাভতো অধিকলাভো সঙ্ঘভত্তাদিঅতিরেকলাভো, তস্স পটিক্খেপেনাতি অত্থো. তেনাহ ‘‘চুদ্দস ¶ ভত্তানি পটিক্খিপিত্ৰা’’তি. সঙ্ঘভত্তং উদ্দেসভত্তং নিমন্তনভত্তং সলাকভত্তং পক্খিকং উপোসথিকং পাটিপদিকং আগন্তুকভত্তং গমিকভত্তং গিলানভত্তং গিলানুপট্ঠাকভত্তং ৰিহারভত্তং ধুরভত্তং ৰারভত্তন্তি ইমানি চুদ্দস ভত্তানি. তত্থ সকলস্স সঙ্ঘস্স দাতব্বং ভত্তং সঙ্ঘভত্তং. কতিপযে ভিক্খূ উদ্দিসিত্ৰা দাতব্বং ভত্তং উদ্দেসভত্তং. একস্মিং পক্খে একদিৰসং দাতব্বং ভত্তং পক্খিকং. উপোসথে দাতব্বং ভত্তং উপোসথিকং. পাটিপদদিৰসে দাতব্বং ভত্তং পাটিপদিকং. ৰিহারং উদ্দিস্স দাতব্বং ভত্তং ৰিহারভত্তং. ধুরগেহেযেৰ ঠপেত্ৰা দাতব্বং ভত্তং ধুরভত্তং. গামৰাসীআদীহি ৰারেন দাতব্বং ভত্তং ৰারভত্তং.
অথ ‘‘গহপতিচীৰরং পটিক্খিপিত্ৰা’’তি কস্মা ৰুত্তং. গহণে হি সতি পটিক্খেপো যুজ্জেয্য, ন চ পঠমবোধিযং গহপতিচীৰরস্স পটিগ্গহণং অনুঞ্ঞাতং পরতো জীৰকৰত্থুস্মিং অনুঞ্ঞাতত্তা. তেনেৰ ৰক্খতি জীৰকৰত্থুস্মিং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৩৭) ‘‘ভগৰতো হি বুদ্ধভাৰপ্পত্তিতো ¶ পট্ঠায যাৰ ইদং ৰত্থং, এত্থন্তরে ৰীসতি ৰস্সানি ন কোচি গহপতিচীৰরং সাদিযি, সব্বে পংসুকূলিকাৰ অহেসু’’ন্তি. সুদিন্নো চ পঠমবোধিযংযেৰ পব্বজিতো. তেনেৰ ৰক্খতি ‘‘সুদিন্নো হি ভগৰতো দ্ৰাদসমে ৰস্সে পব্বজিতো, ৰীসতিমে ৰস্সে ঞাতিকুলং পিণ্ডায পৰিট্ঠো, সযং পব্বজ্জায অট্ঠৰস্সিকো হুত্ৰা’’তি. তস্মা ‘‘গহপতিচীৰরং পটিক্খিপিত্ৰা’’তি কস্মা ৰুত্তন্তি? ৰুচ্চতে – অননুঞ্ঞাতেপি গহপতিচীৰরে পংসুকূলিকঙ্গসমাদানৰসেন গহপতিচীৰরং পটিক্খিত্তং নাম হোতীতি কত্ৰা ৰুত্তং ‘‘গহপতিচীৰরং পটিক্খিপিত্ৰা’’তি.
লোলুপ্পচারং পটিক্খিপিত্ৰাতি কুসলভণ্ডস্স ভুসং ৰিলুম্পনট্ঠেন লোলুপ্পং ৰুচ্চতি তণ্হা, লোলুপ্পেন চরণং লোলুপ্পচারো, তণ্হাৰসেন ঘরপটিপাটিং অতিক্কমিত্ৰা ভিক্খায চরণং, তং পটিক্খিপিত্ৰাতি অত্থো. তেনাহ ‘‘ঘরপটিপাটিযা ভিক্খায পৰিসতী’’তি. এত্থ চ আরঞ্ঞিকঙ্গাদিপধানঙ্গৰসেন সেসধুতঙ্গানিপি গহিতানেৰ হোন্তীতি ৰেদিতব্বং. ৰজ্জীনন্তি রাজানো অপেক্খিত্ৰা সামিৰচনং কতং, ৰজ্জীরাজূনন্তি অত্থো. জনপদ-সদ্দস্স তংনিৰাসীসুপি পৰত্তনতো ‘‘ৰজ্জীসূ’’তি জনপদাপেক্খং ভুম্মৰচনং, ৰজ্জিনামকে জনপদেতি অত্থো.
উপভোগপরিভোগূপকরণমহন্ততাযাতি ¶ পঞ্চকামগুণসঙ্খাতানং উপভোগানঞ্চেৰ হত্থিঅস্সরথইত্থিযাদিউপভোগূপকরণানঞ্চ মহন্ততায. উপভোগূপকরণানেৰ হি ইধ পরিভোগূপকরণসদ্দেন ৰুত্তানি. তেনেৰাহ ‘‘যে হি তেসং উপভোগা, যানি চ উপভোগূপকরণানি, তানি মহন্তানী’’তি. ‘‘উপভোগা হত্থিঅস্সরথইত্থীআদযো, উপভোগূপকরণানি তেসমেৰ সুৰণ্ণাদিউপকরণানী’’তিপি ৰদন্তি. সারকানীতি সারভূতানি. নিধেত্ৰাতি নিদহিত্ৰা, নিধানং কত্ৰাতি অত্থো. দিৰসপরিব্বযসঙ্খাতভোগমহন্ততাযাতি দিৰসে দিৰসে পরিভুঞ্জিতব্বসঙ্খাতভোগানং মহন্ততায. জাতরূপরজতস্সেৰ পহূততাযাতি পিণ্ডপিণ্ডৰসেন চেৰ সুৰণ্ণমাসকরজতমাসকাদিৰসেন চ জাতরূপরজতস্সেৰ পহূততায. ৰিত্তীতি তুট্ঠি, ৰিত্তিযা উপকরণং ৰিত্তূপকরণং, পহূতং নানাৰিধালঙ্কারভূতং ৰিত্তূপকরণমেতেসন্তি পহূতৰিত্তূপকরণা. তেনাহ ‘‘অলঙ্কারভূতস্সা’’তিআদি. ৰোহারৰসেনাতি ৰণিজ্জাৰসেন ৰড্ঢিকতাদিৰসেন. ধনধঞ্ঞস্স পহূততাযাতি সত্তরতনসঙ্খাতস্স ধনস্স সব্বপুব্বণ্ণাপরণ্ণসঙ্গহিতস্স ধঞ্ঞস্স চ পহূততাযাতি অত্থো. তত্থ ‘‘সুৰণ্ণরজতমণিমুত্তাৰেল়ুরিযৰজিরপৰাল়ানি সত্ত রতনানী’’তি ৰদন্তি. সালিৰীহিআদি পুব্বণ্ণং পুরক্খতং সস্সফলন্তি কত্ৰা, তব্বিপরিযাযতো মুগ্গমাসাদি ¶ অপরণ্ণন্তি ৰেদিতব্বং. উক্কট্ঠপিণ্ডপাতিকত্তাতি সেসধুতঙ্গপরিৰারিতেন উক্কট্ঠপিণ্ডপাতধুতঙ্গেন সমন্নাগতত্তা. তেনাহ ‘‘সপদানচারং চরিতুকামো’’তি.
৩১. অন্তোজাততায ৰা ঞাতিসদিসী দাসীতি ঞাতিদাসী. পূতিভাৰেনেৰ লক্খিতব্বদোসো ৰা আভিদোসিকো, অভিদোসং ৰা পচ্চূসকালং গতো পত্তো অতিক্কন্তোতি আভিদোসিকো. তেনাহ ‘‘একরত্তাতিক্কন্তস্স ৰা’’তিআদি. পূতিভূতভাৰেন পরিভোগং নারহতীতি অপরিভোগারহো. ছড্ডনীযসভাৰে নিচ্ছিতেপি পুচ্ছাকালে সন্দেহৰোহারৰসেনেৰ পুচ্ছিতুং যুত্তন্তি আহ ‘‘সচে’’তি. অরিযৰোহারেনাতি অরিযসমুদাচারেন. অরিযা হি মাতুগামং ভগিনিৰাদেন সমুদাচরন্তি. নিস্সট্ঠপরিগ্গহন্তি পরিচ্চত্তালযং.
‘‘আকিরা’’তি ৰুত্তত্তা ‘‘ৰিঞ্ঞত্তি ৰা’’তি ৰুত্তং, ‘‘সচে তং ছড্ডনীযধম্ম’’ন্তি পরিযাযং অমুঞ্চিত্ৰা ৰুত্তত্তা ‘‘পযুত্তৰাচা ৰা’’তি ৰুত্তং, পচ্চযপটিসংযুত্তা ৰাচা পযুত্তৰাচা. ৰত্তুং ৰট্টতীতি নিরপেক্খভাৰতো ৰুত্তং ¶ , ইধ পন ৰিসেসতো অপরিভোগারহত্তাৰ ৰত্থুনো. অগ্গঅরিযৰংসিকোতি অরিযৰংসপটিপত্তিপূরকানং অগ্গো উত্তমো. নিমীযতি সঞ্ঞাযতীতি নিমিত্তং, যথাসল্লক্খিতো আকারোতি আহ ‘‘গিহিকালে সল্লক্খিতপুব্বং আকার’’ন্তি. হত্থপিট্ঠিআদীনি ওলোকযমানা ‘‘সামিপুত্তস্স মে সুদিন্নস্স ৰিয সুৰণ্ণকচ্ছপপিট্ঠিসদিসা ইমা হত্থপাদপিট্ঠিযো, হরিতালৰট্টিযো ৰিয সুৰট্টিতা অঙ্গুলিযো, মধুরো সরো’’তি গিহিকালে সল্লক্খিতপুব্বং আকারং অগ্গহেসি সঞ্জানি সল্লক্খেসি. কস্মা পন সা ঞাতিদাসী দিস্ৰাৰ ন সঞ্জানীতি আহ ‘‘সুদিন্নো হী’’তিআদি. পব্বজ্জুপগতেনাতি পব্বজ্জং উপগতেন, পব্বজিতেনাতি অত্থো. ঘরং পৰিসিত্ৰাতি গেহসামিনিযা নিসীদিতব্বট্ঠানভূতং অন্তোগেহং পৰিসিত্ৰা. যগ্ঘেতি ইমস্স আরোচযামীতি অযমত্থোতি আহ ‘‘আরোচনত্থে নিপাতো’’তি. ‘‘যগ্ঘে জানেয্যাসীতি সুট্ঠু জানেয্যাসী’’তিপি অত্থং ৰদন্তি. আলপনেতি দাসিজনস্স আলপনে. তেনাহ ‘‘এৰঞ্হী’’তিআদি.
৩২. ঘরেসু সালা হোন্তীতি ঘরেসু একমন্তে ভোজনসালা হোন্তি পাকারপরিক্খিত্তা সুসংৰিহিতদ্ৰারবন্ধা সুসম্মট্ঠৰালিকঙ্গণা. উদককঞ্জিযন্তি উদকঞ্চ কঞ্জিযঞ্চ. কস্মা পন ঈদিসাযমেৰ সালায অঞ্ঞতরং কুট্টমূলন্তি অযমত্থো ৰুত্তোতি আহ ‘‘ন হি পব্বজিতা’’তিআদি. অসারুপ্পে ঠানেতি ভিক্খূনং অননুচ্ছৰিকে পদেসে. অত্থি নু খোতি নু-সদ্দো পুচ্ছনত্থে, খো-সদ্দো ৰচনসিলিট্ঠতায ৰুত্তো. নুখোতি ৰা নিপাতসমুদাযো পুচ্ছনত্থো. তেন নাম-সদ্দস্স পুচ্ছনত্থতং দস্সেতি. যেসং নো ত্ৰন্তি যেসং নো পুত্তো ত্ৰং. ঈদিসে ঠানেতি কিঞ্চাপি ¶ তং ঠানং ভিক্খূনং অননুরূপং ন হোতি, তথাপি মাদিসানং মহাভোগকুলানং পুত্তস্স পরকুলে আসনসালাযং নিসীদিত্ৰা ভোজনং নাম অযুত্তরূপন্তি মঞ্ঞমানো আহ. তেনেৰাহ ‘‘ননু নাম, তাত সুদিন্ন, সকং গেহং গন্তব্ব’’ন্তি. অঞ্ঞেনপি পকারেন নামসদ্দস্স পুচ্ছনত্থতমেৰ দস্সেন্তো আহ ‘‘তথা অত্থি নু খো তাতা’’তিআদি. তথাতি সমুচ্চযত্থো. ইদানি নামসদ্দস্স মঞ্ঞনত্থতং দস্সেন্তো আহ ‘‘তথা অত্থি মঞ্ঞে’’তিআদি.
দুক্খাভিতুন্নতাযাতি মানসিকেন দুক্খেন অভিপীল়িতত্তা. এতমত্থন্তি ‘‘অত্থি নু খো, তাত সুদিন্ন, অম্হাকং ধন’’ন্তিআদিনা যথাৰুত্তমত্থং. অনোকপ্পনামরিসনত্থৰসেনাতি ¶ এত্থ অনোকপ্পনং অসদ্দহনং. অমরিসনং অসহনং. অনাগতৰচনং অনাগতসদ্দপ্পযোগো, অত্থো পন ৰত্তমানকালিকোৰ. তেনাহ ‘‘পচ্চক্খম্পী’’তি. ন মরিসযামীতি ন ৰিসহামি. তং ন সুন্দরন্তি ‘‘তদায’’ন্তি পাঠং সন্ধাযাহ. অলং, গহপতি, কতং মে অজ্জ ভত্তকিচ্চন্তি থেরো উক্কট্ঠএকাসনিকতায পটিক্খিপন্তো এৰমাহ. উক্কট্ঠএকাসনিকতাযাতি চ ইদং ভূতকথনৰসেন ৰুত্তং থেরস্স তথাভাৰদীপনত্থং. মুদুকস্সপি হি একাসনিকস্স যায নিসজ্জায কিঞ্চিমত্তম্পি ভোজনং ভুত্তং, ৰত্তসীসেনপি ততো ৰুট্ঠিতস্স পুন ভুঞ্জিতুং ন ৰট্টতি. তেনাহ তিপিটকচূল়াভযত্থেরো ‘‘আসনং ৰা রক্খেয্য ভোজনং ৰা’’তি. উক্কট্ঠপিণ্ডপাতিকোপি সমানোতি নিদস্সনমত্তমিদং, থেরো সপদানচারিকেসুপি উক্কট্ঠোযেৰ. উক্কট্ঠসপদানচারিকোপি হি পুরতো চ পচ্ছতো চ আহটভিক্খম্পি অগ্গহেত্ৰাৰ ঘরদ্ৰারে ঠত্ৰা পত্তৰিস্সজ্জনমেৰ করোতি, তস্মা থেরো উক্কট্ঠসপদানচারিকত্তাপি স্ৰাতনায ভিক্খং নাধিৰাসেতি. অথ কস্মা ‘‘অধিৰাসেসী’’তি আহ ‘‘সচে একভত্তম্পি ন গহেস্সামী’’তিআদি. পণ্ডিতা হি মাতাপিতূনং আচরিযুপজ্ঝাযানং ৰা কাতব্বং অনুগ্গহং অজ্ঝুপেক্খিত্ৰা ধুতঙ্গৰিসুদ্ধিকা ন ভৰন্তি.
৩৩. মজ্ঝিমপ্পমাণোতি চতুহত্থো পুরিসো মজ্ঝিমপ্পমাণো. ‘‘ছহত্থো’’তিপি কেচি. তিরো করোন্তি এতাযাতি তিরোকরণীতি সাণিপাকারৰচনো অযং তিরোকরণী-সদ্দোতি আহ ‘‘তিরোকরণিযন্তি করণত্থে ভুম্ম’’ন্তি. ‘‘তিরোকরণিযা’’তি ৰত্তব্বে ‘‘তিরোকরণিয’’ন্তি করণত্থে ভুম্মং ৰুত্তং. তিরোকরণীয-সদ্দো ৰা অযং সাণিপাকারপরিযাযোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘অথ ৰা’’তিআদি. তং পরিক্খিপিত্ৰাতি তং সমন্ততো খিপিত্ৰা, পরিতো বন্ধিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. তেনাহ ‘‘সমন্ততো কত্ৰা’’তি. ৰিভত্তিপতিরূপকোপি নিপাতো হোতীতি আহ ‘‘তেনাতি অযম্পি ৰা’’তিআদি.
৩৪. ‘‘অথ ¶ খো আযস্মতো সুদিন্নস্স পিতা সকে নিৰেসনে পণীতং খাদনীযং ভোজনীযং পটিযাদাপেত্ৰা আযস্মতো সুদিন্নস্স কালং আরোচেসি – ‘কালো, তাত সুদিন্ন, নিট্ঠিতং ভত্ত’ন্তি’’ এৰং কালারোচনস্স পাল়িযং অনারুল়্হত্তা আহ – ‘‘কিঞ্চাপি পাল়িযং কালারোচনং ¶ ন ৰুত্ত’’ন্তি. আরোচিতেযেৰ কালেতি ‘‘কালো, তাত সুদিন্ন, নিট্ঠিতং ভত্ত’’ন্তি কালে আরোচিতেযেৰ. দ্ৰে পুঞ্জেতি কহাপণপুঞ্জঞ্চ সুৰণ্ণপুঞ্জঞ্চ.
পেত্তিকন্তি পিতিতো আগতং পেত্তিকং. নিহিতন্তি ভূমিগতং. পযুত্তন্তি ৰড্ঢিৰসেন পযোজিতং. তদ্ধিতলোপং কত্ৰা ৰেদিতব্বন্তি যথা অঞ্ঞত্থাপি ‘‘পিতামহং ধনং লদ্ধা, সুখং জীৰতি সঞ্জযো’’তি ৰুত্তং, এৰং তদ্ধিতলোপং কত্ৰা ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. পিতামহতো আগতং, পিতামহস্স ৰা ইদং পেতামহং. পব্বজিতলিঙ্গন্তি সমণৰেসং. ন রাজভীতোতি অপরাধকারণা ন রাজকুলা ভীতো. যেসং সন্তকং ধনং গহিতং, তে ইণাযিকা. পলিবুদ্ধো পীল়িতো.
ৰিভত্তিপতিরূপকোতি ‘‘তেনা’’তি পদং সন্ধাযাহ. তংনিদানন্তি তং ধনং নিদানং কারণমস্সাতি তংনিদানং. অস্সাতি পচ্চত্তৰচনস্স, পদস্স ৰা. ভযন্তি চিত্তস্স উত্রস্তাকারেন পৰত্তভযং অধিপ্পেতং, ন ঞাণভযং, নাপি ‘‘ভাযতি এতস্মা’’তি এৰং ৰুত্তং আরম্মণভযন্তি আহ ‘‘চিত্তুত্রাসোতি অত্থো’’তি. ছম্ভিতত্তন্তি তেনেৰ চিত্তুত্রাসভযেন সকলসরীরস্স ছম্ভিতভাৰো. ৰিসেসতো পন হদযমংসচলনন্তি আহ ‘‘কাযকম্পো হদযমংসচলন’’ন্তি. লোমহংসোতি তেন ভযেন তেন ছম্ভিতত্তেন সকলসরীরলোমানং হট্ঠভাৰো, সো পন নেসং ভিত্তিযং নাগদন্তানং ৰিয উদ্ধংমুখতাতি আহ ‘‘লোমানং হংসনং উদ্ধগ্গভাৰো’’তি.
৩৫. অত্তনাতি পচ্চত্তে করণৰচনং, সযন্তি অত্থো. দেৰচ্ছরানন্তি অনচ্চন্তিযো সন্ধাযাহ. দেৰনাটকানন্তি নচ্চন্তিযো, পরিযাযৰচনং ৰা এতং দেৰকঞ্ঞানং. সমুপ্পন্নবলৰসোকা হুত্ৰাতি অযং লোকো নাম অত্তানংৰ চিন্তেতি, তস্মা সাপি ‘‘ইদানি অহং অনাথা জাতা’’তি অত্তানংৰ চিন্তযমানা ‘‘অযং অজ্জ আগমিস্সতি, অজ্জ আগমিস্সতী’’তি অট্ঠ ৰস্সানি বহি ন নিক্খন্তা এতং নিস্সায মযা দারকোপি ন লদ্ধো, যস্স আনুভাৰেন জীৰেয্যামি, ইতো চাম্হি পরিহীনা অঞ্ঞতো চাতি সমুপ্পন্নবলৰসোকা হুত্ৰা. কুলরুক্খপতিট্ঠাপনে বীজসদিসত্তা কুলৰংসপ্পতিট্ঠাপকো পুত্তো ইধ বীজকোতি অধিপ্পেতোতি আহ ‘‘কুলৰংসবীজকং ¶ একং পুত্ত’’ন্তি. সং নাম ধনং, তস্স পতীতি সংপতি, ধনৰা ¶ ৰিভৰসম্পন্নো. দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকহিতাৰহত্তা তস্স হিতন্তি সাপতেয্যং, তদেৰ ধনং ৰিভৰোতি আহ – ‘‘ইমং সাপতেয্যং এৰং মহন্তং অম্হাকং ৰিভৰ’’ন্তি.
৩৬. ইত্থীনং কুমারীভাৰপ্পত্তিতো পট্ঠায পচ্ছিমৰযতো ওরং অসতি ৰিবন্ধে অট্ঠমে অট্ঠমে সত্তাহে গব্ভাসযসঞ্ঞিতে ততিযে আৰত্তে কতিপযা লোহিতপীল়কা সণ্ঠহিত্ৰা অগ্গহিতপুব্বা এৰ ভিজ্জন্তি, ততো লোহিতং পগ্ঘরতি, তত্থ উতুসমঞ্ঞা পুপ্ফসমঞ্ঞা চাতি আহ – ‘‘পুপ্ফন্তি উতুকালে উপ্পন্নলোহিতস্স নাম’’ন্তি. গব্ভপতিট্ঠানট্ঠানেতি যস্মিং ওকাসে দারকো নিব্বত্ততি, তস্মিং পদেসে. সণ্ঠহিত্ৰাতি নিব্বত্তিত্ৰা. ভিজ্জন্তীতি অগ্গহিতপুব্বা এৰ ভিজ্জন্তি. অযঞ্হি তাসং সভাৰো. দোসেনাতি লোহিতমলেন. সুদ্ধে ৰত্থুম্হীতি পগ্ঘরিতলোহিতত্তা অনামযত্তা চ নহানতো পরং চতুত্থদিৰসতো পট্ঠায সুদ্ধে গব্ভাসযে. সুদ্ধে পন ৰত্থুম্হি মাতাপিতূসু একৰারং সন্নিপতিতেসু যাৰ সত্ত দিৰসানি খেত্তমেৰ হোতি গব্ভসণ্ঠহনস্স পরিত্তস্স লোহিতলেপস্স ৰিজ্জমানত্তা. কেচি পন ‘‘অড্ঢমাসমত্তম্পি খেত্তমেৰা’’তি ৰদন্তি. বাহাযন্তি অধিকরণে ভুম্মন্তি আহ ‘‘পুরাণদুতিযিকায যা বাহা, তত্র নং গহেত্ৰা’’তি. উপযোগত্থে ভুম্মৰচনম্পি যুজ্জতিযেৰ যথা ‘‘সুদিন্নস্স পাদেসু গহেত্ৰা’’তি.
পুব্বেপি পঞ্ঞত্তসিক্খাপদানং সব্ভাৰতো অপঞ্ঞত্তে সিক্খাপদেতি পারাজিকং সন্ধায ৰুত্তন্তি আহ – ‘‘পঠমপারাজিকসিক্খাপদে অট্ঠপিতে’’তি. ৰুত্তমেৰত্থং ৰিভাৰেন্তো আহ – ‘‘ভগৰতো কির পঠমবোধিয’’ন্তিআদি. এৰরূপন্তি পারাজিকপঞ্ঞত্তিযা অনুরূপং. নিদস্সনমত্তঞ্চেতং, সঙ্ঘাদিসেসপঞ্ঞত্তিযা অনুরূপম্পি অজ্ঝাচারং নাকংসুযেৰ. তেনেৰাহ – ‘‘অৰসেসে পঞ্চ খুদ্দকাপত্তিক্খন্ধে এৰ পঞ্ঞপেসী’’তি. ইদঞ্চ থুল্লচ্চযাদীনং পঞ্চন্নং লহুকাপত্তিক্খন্ধানং সব্ভাৰমত্তং সন্ধায ৰুত্তং, ন পঞ্চাপত্তিক্খন্ধানং অনৰসেসতো পঞ্ঞত্তত্তাৰ. পঠমবোধিযং পঞ্চন্নং লহুকাপত্তীনং সব্ভাৰৰচনেনেৰ ধম্মসেনাপতিস্স সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযাচনা ৰিসেসতো গরুকাপত্তিপঞ্ঞত্তিযা পাতিমোক্খুদ্দেসস্স চ হেতুভূতাতি দট্ঠব্বা. কেচি ¶ পন ‘‘তস্মিং তস্মিং পন ৰত্থুস্মিং অৰসেসপঞ্চখুদ্দকাপত্তিক্খন্ধে এৰ পঞ্ঞপেসীতি ইদং দ্ৰাদসমে ৰস্সে ৰেরঞ্জাযং ৰুত্থৰস্সেন ভগৰতা ততো পট্ঠায অট্ঠৰস্সব্ভন্তরে পঞ্ঞত্তসিক্খাপদং সন্ধায ৰুত্ত’’ন্তি ৰদন্তি, তং ন সুন্দরং ততো পুব্বেপি সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা সব্ভাৰতো. তেনেৰ ৰেরঞ্জকণ্ডে ‘‘একভিক্খুনাপি রত্তিচ্ছেদো ৰা পচ্ছিমিকায তত্থ ৰস্সং উপগচ্ছামাতি ৰস্সচ্ছেদো ৰা ন কতো’’তি চ ‘‘সামম্পি পচনং সমণসারুপ্পং ন হোতি, ন চ ৰট্টতী’’তি চ ৰুত্তং. আরাধযিংসূতি চিত্তং গণ্হিংসু, অজ্ঝাসযং ¶ পূরযিংসু, হদযগাহিনিং পটিপত্তিং পটিপজ্জিংসূতি অত্থো. একং সমযন্তি একস্মিং সমযে, পঠমবোধিযন্তি অত্থো.
যং আদীনৰন্তি সম্বন্ধো. সিক্খাপদং পঞ্ঞপেন্তোতি পঠমপারাজিকসিক্খাপদং পঞ্ঞপেন্তো. আদীনৰং দস্সেস্সতীতি ‘‘ৰরং তে, মোঘপুরিস, আসীৰিসস্স ঘোরৰিসস্স মুখে অঙ্গজাতং পক্খিত্তং, ন ত্ৰেৰ মাতুগামস্স অঙ্গজাতে অঙ্গজাতং পক্খিত্ত’’ন্তিআদিনা যং আদীনৰং দস্সেস্সতি. অভিৰিঞ্ঞাপেসীতি ইমস্স ‘‘পৰত্তেসী’’তি অযমত্থো কথং লদ্ধোতি আহ ‘‘পৰত্তনাপি হী’’তিআদি. কাযৰিঞ্ঞত্তিচোপনতোতি কাযৰিঞ্ঞত্তিৰসেন পৰত্তচলনতো. কস্মা পনেস মেথুনধম্মেন অনত্থিকোপি সমানো তিক্খত্তুং অভিৰিঞ্ঞাপেসীতি আহ – ‘‘তিক্খত্তুং অভিৰিঞ্ঞাপনঞ্চেসা’’তিআদি. তত্থ তিক্খত্তুং অভিৰিঞ্ঞাপনন্তি মুত্তিপাপনৰসেন তীসু ৰারেসু মেথুনধম্মস্স পৰত্তনং.
সব্বেসম্পি পদানং অৰধারণফলত্তা ৰিনাপি এৰকারং অৰধারণত্থো ৰিঞ্ঞাযতীতি আহ ‘‘তেনেৰ অজ্ঝাচারেনা’’তি. অট্ঠ হি গব্ভকারণানি. ৰুত্তঞ্হেতং –
‘‘মেথুনচোল়গ্গহণং, তনুসংসগ্গো চ নাভিআমসনং;
পানং দস্সনসৰনং, ঘাযনমিতি গব্ভহেতৰো অট্ঠা’’তি.
ইদানি অৰধারণেন নিৰত্তিতমত্থং দস্সেতুকামো আহ – ‘‘কিং পন অঞ্ঞথাপি গব্ভগ্গহণং হোতী’’তিআদি. ননু চ নাভিপরামসনম্পি কাযসংসগ্গোযেৰ, কস্মা নং ৰিসুং ৰুত্তন্তি? উভযেসং ছন্দরাগৰসেন কাযসংসগ্গো ৰুত্তো, ইত্থিযা ছন্দরাগৰসেন নাভিপরামসনং, ৰত্থুৰসেন ৰা তং ৰিসুং ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. কথং পন কাযসংসগ্গেন গব্ভগ্গহণং হোতি, কথঞ্চ তত্থ সুক্কসোণিতস্স সম্ভৰোতি আহ ‘‘ইত্থিযো হী’’তিআদি ¶ . ছন্দরাগুপ্পত্তিৰসেন ইত্থিযা সুক্ককোট্ঠাসো চলিতো হোতি, সোপি গব্ভসণ্ঠানস্স পচ্চযো হোতীতি অধিপ্পাযো. ইত্থিসন্তানেপি হি রসাদিসত্তধাতুযো লব্ভন্তিযেৰ. তেনাহ – ‘‘অঙ্গপচ্চঙ্গপরামসনং সাদিযন্তিযোপি গব্ভং গণ্হন্তী’’তি. গণ্ঠিপদেসু পন ‘‘কাযসংসগ্গাদিনা সত্তপ্পকারেন গব্ভগ্গহণে পিতু সুক্ককোট্ঠাসং ৰিনা ছন্দরাগৰসেন মাতু ৰিকারপ্পত্তং লোহিতমেৰ গব্ভসণ্ঠানস্স পচ্চযো হোতী’’তি ৰুত্তং. ‘‘যস্স অঙ্গপচ্চঙ্গপরামসনং সাদিযিত্ৰা মাতা পুত্তং পটিলভতি, সচে সো অপরেন সমযেন পরিপুণ্ণিন্দ্রিযো হুত্ৰা তাদিসং পিতরং মনুস্সজাতিকং জীৰিতা ৰোরোপেতি, পিতুঘাতকোৰ হোতী’’তি ৰদন্তি.
তং ¶ অসুচিং একদেসং মুখেন অগ্গহেসীতি পুরাণচীৰরং ধোৰন্তী তত্থ যং অসুচিং অদ্দস, তং অসুচিং একদেসং পিৰি. ‘‘ৰট্টতি তুম্হাকং মেথুনধম্মো’’তি পুট্ঠো ‘‘কপ্পতু ৰা মা ৰা কপ্পতু, মযং তেন অনত্থিকা’’তি দস্সেন্তো আহ ‘‘অনত্থিকা মযং এতেনা’’তি. কিঞ্চাপি নাভিপরামসনে মেথুনরাগো নত্থি, তথাপি নাভিপরামসনকালে ফস্সসাদিযনৰসেন অস্সাদমত্তং তস্সা অহোসীতি গহেতব্বং, অঞ্ঞথা গব্ভসণ্ঠহনং ন সিযা. দিট্ঠমঙ্গলিকায নাভিপরামসনেন মণ্ডব্যস্স নিব্বত্তি অহোসি, চণ্ডপজ্জোতমাতু নাভিযং ৰিচ্ছিকা ফরিত্ৰা গতা, তেন চণ্ডপজ্জোতস্স নিব্বত্তি অহোসীতি আহ ‘‘এতেনেৰ নযেনা’’তিআদি. পুরিসং উপনিজ্ঝাযতীতি ৰাতপানাদিনা দিস্ৰা ৰা দিট্ঠপুব্বং ৰা পুরিসং উপনিজ্ঝাযতি. রাজোরোধা ৰিযাতি সীহল়দীপে কির একিস্সা ইত্থিযা তথা অহোসি, তস্মা এৰং ৰুত্তং.
ইধাতি ইমস্মিং ৰত্থুস্মিং. অযন্তি সুদিন্নস্স পুরাণদুতিযিকা. যং সন্ধাযাতি যং অজ্ঝাচারং সন্ধায. সুক্কং সন্ধায ‘‘মাতাপিতরো চ সন্নিপতিতা হোন্তী’’তি ৰুত্তং, মাতা চ উতুনী হোতীতি লোহিতং সন্ধায. তত্থ সন্নিপতিতা হোন্তীতি অসদ্ধম্মৰসেন একস্মিং ঠানে সমাগতা সঙ্গতা হোন্তি. মাতা চ উতুনী হোতীতি ইদং উতুসমযং সন্ধায ৰুত্তং, ন লোকসমঞ্ঞাকরজস্স লগ্গনদিৰসমত্তং. গন্ধব্বোতি তত্রূপগসত্তো, গন্তব্বোতি ৰুত্তং হোতি. ত-কারস্স ধ-কারো কতোতি দট্ঠব্বং. অথ ৰা গন্ধনতো উপ্পজ্জনগতিযা নিমিত্তুপট্ঠানেন সূচনতো ¶ দীপনতো গন্ধোতি লদ্ধনামেন ভৰগামিকম্মুনা অব্বতি পৰত্ততীতি গন্ধব্বো, তত্থ উপ্পজ্জনকসত্তো. পচ্চুপট্ঠিতো হোতীতি উপগতো হোতি. এত্থ চ ন মাতাপিতূনং সন্নিপাতং ওলোকযমানো সমীপে ঠিতো নাম হোতি, কম্মযন্তযন্তিতো পন একো সত্তো তস্মিং ওকাসে নিব্বত্তনকো পুরিমজাতিযং ঠিতোযেৰ গতিনিমিত্তাদিআরম্মণকরণৰসেন উপপত্তাভিমুখো হোতীতি অধিপ্পাযো.
সন্নিপাতাতি সমোধানেন সমাগমেন. গব্ভস্সাতি গব্ভে নিব্বত্তনকসত্তস্স. গব্ভে নিব্বত্তনকসত্তোপি হি গব্ভোতি ৰুচ্চতি. যথাহ – ‘‘যথা খো পনানন্দ, অঞ্ঞা ইত্থিকা নৰ ৰা দস ৰা মাসে গব্ভং কুচ্ছিনা পরিহরিত্ৰা ৰিজাযন্তী’’তি (ম. নি. ৩.২০৫). কত্থচি পন গব্ভোতি মাতুকুচ্ছি ৰুত্তো. যথাহ –
‘‘যমেকরত্তিং পঠমং, গব্ভে ৰসতি মাণৰো;
অব্ভুট্ঠিতোৰ সো যাতি, স গচ্ছং ন নিৰত্ততী’’তি. (জা. ১.১৫.৩৬৩); –
এত্থ ¶ চ গব্ভতি অত্তভাৰভাৰেন পৰত্ততীতি গব্ভো, কললাদিঅৰত্থো ধম্মপ্পবন্ধো, তংনিস্সিতত্তা পন সত্তসন্তানো ‘‘গব্ভো’’তি ৰুত্তো যথা ‘‘মঞ্চা উক্কুট্ঠিং করোন্তী’’তি. তংনিস্সযভাৰতো মাতুকুচ্ছি ‘‘গব্ভো’’তি ৰেদিতব্বো. গব্ভো ৰিযাতি ৰা. যথা হি নিৰাসট্ঠানতায সত্তানং ওৰরকো ‘‘গব্ভো’’তি ৰুচ্চতি, এৰং গব্ভসেয্যকানং সত্তানং যাৰ অভিজাতি নিৰাসট্ঠানতায মাতুকুচ্ছি ‘‘গব্ভো’’তি ৰুত্তোতি ৰেদিতব্বো. অৰক্কন্তি হোতীতি নিব্বত্তি হোতি.
আরক্খদেৰতাতি তস্স আরক্খত্থায ঠিতা দেৰতা. অস্স তং অজ্ঝাচারন্তি সম্বন্ধো. তথা নিচ্ছারেসুন্তি তথা মহন্তং সদ্দং কত্ৰা নিচ্ছারেসুং. কিঞ্চাপি ইধ পাল়িযং আকাসট্ঠদেৰতা ৰিসুং ন আগতা, তথাপি সদ্দস্স অনুস্সাৰনে অযমনুক্কমোতি দস্সেতুং চাতুমহারাজিকদেৰতাযো দ্ৰিধা কত্ৰা আকাসট্ঠদেৰতা ৰিসুং ৰুত্তা. তেনেত্থ আকাসট্ঠকানং ৰিসুং গহিতত্তা চাতুমহারাজিকাতি পরিভণ্ডপব্বতট্ঠকা ৰেদিতব্বা. ইতিহাতি নিপাতসমুদাযো এৰংসদ্দস্স অত্থে দট্ঠব্বোতি আহ ‘‘এৰ’’ন্তি. খণেন মুহুত্তেনাতি পদদ্ৰযং ৰেৰচনভাৰতো সমানত্থমেৰাতি দট্ঠব্বং. এককোলাহলমহোসীতি দেৰব্রহ্মলোকেসু ¶ এককোলাহলমহোসি. কিঞ্চাপি হি সো সদ্দো যাৰ ব্রহ্মলোকা অব্ভুগ্গচ্ছি, তথাপি ন সো মনুস্সানং ৰিসযো তেসং রূপং ৰিয, তেনেৰ ভিক্খূ পুচ্ছিংসু – ‘‘কচ্চি নো ত্ৰং, আৰুসো সুদিন্ন, অনভিরতো’’তি.
৩৭. ‘‘এৰং মাতাপুত্তানং পব্বজ্জা সফলা অহোসি, পিতা পন ৰিপ্পটিসারাভিভূতো ৰিহাসী’’তি ৰচনতো সুদিন্নস্স তস্মিং অত্তভাৰে অরহত্তাধিগমো নাহোসীতি ৰিঞ্ঞাযতি. কেচি পন ‘‘পুব্বেকতপুঞ্ঞতায চোদিযমানস্স ভব্বকুলপুত্তস্সাতি ৰুত্তত্তা সুদিন্নো তং কুক্কুচ্চং ৰিনোদেত্ৰা অরহত্তং সচ্ছাকাসি, তেনেৰ পব্বজ্জা অনুঞ্ঞাতা’’তি ৰদন্তি. তং পাল়িযা অট্ঠকথায চ ন সমেতি. পুব্বেকতপুঞ্ঞতা চ অপ্পমাণং তাদিসস্সপি অন্তরাকতপাপকম্মস্স ৰসেন অজাতসত্তুনো ৰিয অধিগমন্তরাযদস্সনতো. কতাকতানুসোচনলক্খণং কুক্কুচ্চং ইধাধিপ্পেতন্তি আহ ‘‘অজ্ঝাচারহেতুকো পচ্ছানুতাপো’’তি. কতং অজ্ঝাচারং পটিচ্চ অনুসোচনৰসেন ৰিরূপং সরণং চিন্তনং ৰিপ্পটিসারোতি আহ ‘‘ৰিপ্পটিসারোতিপি তস্সেৰ নাম’’ন্তি. কুচ্ছিতং কতং কিরিযাতি কুকতং, কুকতমেৰ কুক্কুচ্চন্তি আহ ‘‘কুচ্ছিতকিরিযাভাৰতো কুক্কুচ্চ’’ন্তি. পরিযাদিন্নমংসলোহিতত্তাতি পরিক্খীণমংসলোহিতত্তা. অৰিপ্ফারিকোতি উদ্দেসাদীসু ব্যাপাররহিতো, অব্যাৰটোতি অত্থো. ৰহচ্ছিন্নোতি ¶ ছিন্নৰহো, ভারৰহনেন ছিন্নক্খন্ধোতি ৰুত্তং হোতি. তং তং চিন্তযীতি ‘‘যদি অহং তং পাপং ন করিস্সং, ইমে ভিক্খূ ৰিয পরিপুণ্ণসীলো অস্স’’ন্তিআদিনা তং তং চিন্তযি.
৩৮. এৰংভূতন্তি কিসলূখাদিভাৰপ্পত্তং. গণসঙ্গণিকাপপঞ্চেনাতি গণে জনসমাগমে সন্নিপতনং গণসঙ্গণিকা, গণসঙ্গণিকাযেৰ পপঞ্চো গণসঙ্গণিকাপপঞ্চো, তেন. যস্সাতি যে অস্স. কথাফাসুকাতি ৰিস্সাসিকভাৰেনেৰ কথাকরণে ফাসুকা, সুখেন ৰত্তুং সক্কুণেয্যা, সুখসম্ভাসাতি অত্থো. পসাদস্স পমাণতো ঊনাধিকত্তং সব্বদা সব্বেসং নত্থীতি আহ ‘‘পসাদপতিট্ঠানোকাসস্স সম্পুণ্ণত্তা’’তি. দানীতি ইমস্মিং অত্থে এতরহি-সদ্দো অত্থীতি আহ ‘‘দানীতি নিপাতো’’তি. নো-সদ্দোপি নু-সদ্দো ৰিয পুচ্ছনত্থোতি আহ ‘‘কচ্চি ¶ নু ত্ৰ’’ন্তি. তমেৰ অনভিরতিন্তি তেহি ভিক্খূহি পুচ্ছিতং তমেৰ গিহিভাৰপত্থনাকারং অনভিরতিং. ‘‘তমেৰা’’তি অৰধারণেন নিৰত্তিতমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অধিকুসলান’’ন্তিআদি. অধিকুসলা ধম্মা সমথৰিপস্সনাদযো. অত্থীতি ৰিসযভাৰেন চিত্তে পরিৰত্তনং সন্ধায ৰুত্তং, ন পাপস্স ৰত্তমানতং সন্ধায, অত্থি ৰিসযভাৰেন চিত্তে পরিৰত্ততীতি ৰুত্তং হোতি. তেনাহ – ‘‘নিচ্চকালং অভিমুখং ৰিয মে তিট্ঠতী’’তি.
যং ত্ৰন্তি এত্থ যন্তি হেতুঅত্থে নিপাতো, করণত্থে ৰা পচ্চত্তৰচনন্তি আহ ‘‘যেন পাপেনা’’তি. অনেকপরিযাযেনাতি এত্থ পরিযায-সদ্দো কারণৰচনোতি আহ ‘‘অনেককারণেনা’’তি. ৰিরাগত্থাযাতি ভৰভোগেসু ৰিরজ্জনত্থায. নো রাগেন রজ্জনত্থাযাতি ভৰভোগেসুযেৰ রাগেন অরঞ্জনত্থায. তেনাহ ‘‘ভগৰতা হী’’তিআদি. এস নযো সব্বপদেসূতি অধিপ্পাযিকমত্তং সব্বপদেসু অতিদিস্সতি. ইদং পনেত্থ পরিযাযৰচনমত্তন্তি ‘‘ৰিসংযোগাযা’’তিআদীসু সব্বপদেসু ‘‘কিলেসেহি ৰিসংযুজ্জনত্থাযা’’তিআদিনা পদত্থৰিভাৰনৰসেন ৰুত্তপরিযাযৰচনং সন্ধায ৰদতি. ন সংযুজ্জনত্থাযাতি কিলেসেহি ন সংযুজ্জনত্থায. অগ্গহণত্থাযাতি কিলেসে অগ্গহণত্থায, ভৰভোগে ৰা তণ্হাদিট্ঠিৰসেন অগ্গহণত্থায. ন সঙ্গহণত্থাযাতি এত্থাপি ইমিনাৰ নযেন অত্থো ৰেদিতব্বো.
নিব্বত্তিতলোকুত্তরনিব্বানমেৰাতি সঙ্খারেহি নিক্খন্তং ৰিৰিত্তং, ততোযেৰ লোকতো উত্তিণ্ণত্তা লোকুত্তরং নিব্বানং. মদনিম্মদনাযাতি ৰাতি এত্থ অৰুত্তসমুচ্চযত্থেন ৰা-সদ্দেন আদিঅত্থেন ইতি-সদ্দেন ৰা ‘‘পিপাসৰিনযাযা’’তিআদি সব্বং সঙ্গহিতন্তি দট্ঠব্বং. নিব্বানং আরম্মণং কত্ৰা পৰত্তমানেন অরিযমগ্গেন পহীযমানা রাগমানমদাদযো তং পত্ৰা পহীযন্তি নামাতি আহ ‘‘যস্মা পন তং আগম্মা’’তিআদি. তত্থ তং আগম্মাতি নিব্বানং আগম্ম পটিচ্চ ¶ অরিযমগ্গস্স আরম্মণপচ্চযভাৰহেতু. মানমদপুরিসমদাদযোতি এত্থ জাতিআদিং নিস্সায সেয্যস্স ‘‘সেয্যোহমস্মী’’তিআদিনা উপ্পজ্জনকমানোযেৰ মদজননট্ঠেন মদোতি মানমদো. পুরিসমদো ৰুচ্চতি পুরিসমানো, ‘‘অহং পুরিসো’’তি উপ্পজ্জনকমানো. ‘‘অসদ্ধম্মসেৰনসমত্থতং নিস্সায পৰত্তো মানো, রাগো এৰ ৰা পুরিসমদো’’তি কেচি. আদি-সদ্দেন বলমদযোব্বনমদাদিং সঙ্গণ্হাতি ¶ . মহাগণ্ঠিপদে পন মজ্ঝিমগণ্ঠিপদে চ ‘‘পুরিসমদো নাম সম্ভৰো’’তি ৰুত্তং, তং ইধ যুত্তং ৰিয ন দিস্সতি. ন হি ‘‘ভগৰতা সম্ভৰস্স ৰিনাসায ধম্মো দেসিতো’’তি ৰত্তুং ৰট্টতি. নিম্মদাতি ৰিগতমদভাৰা. ইমমেৰ হি অত্থং দস্সেতুং ‘‘অমদা’’তি ৰুত্তং. মদা নিম্মদীযন্তি এত্থ অমদভাৰং ৰিনাসং গচ্ছন্তীতি মদনিম্মদনো. এস নযো সেসপদেসুপি.
কামপিপাসাতি কামানং পাতুকম্যতা, কামতণ্হাতি অত্থো. আলীযন্তি অভিরমিতব্বট্ঠেন সেৰীযন্তীতি আলযা, পঞ্চ কামগুণাতি আহ ‘‘পঞ্চ কামগুণালযা’’তি. পঞ্চসু হি কামগুণেসু ছন্দরাগপ্পহানেনেৰ পঞ্চ কামগুণাপি পহীনা নাম হোন্তি, তেনেৰ ‘‘যো, ভিক্খৰে, রূপেসু ছন্দরাগো’’তিআদি (সং. নি. ৩.৩২৩) ৰুত্তং. পঞ্চকামগুণেসু ৰা আলযা পঞ্চকামগুণালযা. আলীযন্তি অল্লীযন্তি অভিরমনৰসেন সেৰন্তীতি আলযাতি হি তণ্হাৰিচরিতানং অধিৰচনং. তেভূমকৰট্টন্তি তীসু ভূমীসু কম্মকিলেসৰিপাকা ৰট্টনট্ঠেন ৰট্টং. ৰিরজ্জতীতি পলুজ্জতি. ‘‘ৰিরজ্জতীতি কামৰিনাসো ৰুত্তো, নিরুজ্ঝতীতি একপ্পহারেন ৰিনাসো’’তি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. ৰিরাগো নিরোধোতি সামঞ্ঞচোদনাযপি ‘‘তণ্হাক্খযো’’তি অধিকতত্তা তণ্হায এৰ ৰিরজ্জনং নিরুজ্ঝনঞ্চ ৰুত্তং.
চতস্সো যোনিযোতি এত্থ যোনীতি খন্ধকোট্ঠাসস্সপি কারণস্সপি পস্সাৰমগ্গস্সপি নামং. ‘‘চতস্সো নাগযোনিযো (সং. নি. ৩.৩৪২-৩৪৩) চতস্সো সুপণ্ণযোনিযো’’তি এত্থ হি খন্ধকোট্ঠাসো যোনি নাম. ‘‘যোনি হেসা ভূমিজ ফলস্স অধিগমাযা’’তি (ম. নি. ৩.২২৬) এত্থ কারণং. ‘‘ন চাহং ব্রাহ্মণং ব্রূমি, যোনিজং মত্তিসম্ভৰ’’ন্তি (ম. নি. ২.৪৫৭; ধ. প. ৩৯৬) এত্থ পস্সাৰমগ্গো. ইধ পন খন্ধকোট্ঠাসো ‘‘যোনী’’তি অধিপ্পেতো. যৰন্তি তায সত্তা অমিস্সিতাপি সমানজাতিতায মিস্সিতা হোন্তীতি যোনি. সা পন অত্থতো অণ্ডাদিউপ্পত্তিট্ঠানৰিসিট্ঠো খন্ধানং ভাগসো পৰত্তিৰিসেসো, সা চ অণ্ডজজলাবুজসংসেদজওপপাতিকৰসেন চতুব্বিধা. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘চতস্সো খো ইমা, সারিপুত্ত, যোনিযো. কতমা চতস্সো? অণ্ডজা যোনি জলাবুজা যোনি সংসেদজা যোনি ওপপাতিকা যোনী’’তি (ম. নি. ১.১৫২).
তত্থ ¶ ¶ অণ্ডে জাতা অণ্ডজা. জলাবুম্হি জাতা জলাবুজা. সংসেদে জাতা সংসেদজা. ৰিনা এতেহি কারণেহি উপ্পতিত্ৰা ৰিয নিব্বত্তাতি ওপপাতিকা. এত্থ চ পেতলোকে তিরচ্ছানে মনুস্সেসু চ অণ্ডজাদযো চতস্সোপি যোনিযো সম্ভৰন্তি, মনুস্সেসু পনেত্থ কেচিদেৰ ওপপাতিকা হোন্তি মহাপদুমকুমারাদযো ৰিয. অণ্ডজাপি কোন্তপুত্তা দ্ৰেভাতিযথেরা ৰিয, সংসেদজাপি পদুমগব্ভে নিব্বত্তপোক্খরসাতিব্রাহ্মণপদুমৰতীদেৰীআদযো ৰিয কেচিদেৰ হোন্তি, যেভুয্যেন পন মনুস্সা জলাবুজাৰ. পেতেসুপি নিজ্ঝামতণ্হিকপেতানং নিচ্চদুক্খাতুরতায কামসেৰনা নত্থি, তস্মা তে গব্ভসেয্যকা ন হোন্তি. জালাৰন্ততায ন তাসং কুচ্ছিযং গব্ভো সণ্ঠাতি, তস্মা তে ওপপাতিকাযেৰ সংসেদজতাযপি অসম্ভৰতো, অৰসেসপেতা পন চতুযোনিকাপি হোন্তি. যথা চ তে, এৰং যক্খাপি সব্বচতুপ্পদপক্খিজাতিদীঘজাতিআদযোপি সব্বে চতুযোনিকাযেৰ. সব্বে নেরযিকা চ চতুমহারাজিকতো পট্ঠায উপরিদেৰা চ ওপপাতিকাযেৰ, ভুম্মদেৰা পন চতুযোনিকাৰ হোন্তি. তত্থ দেৰমনুস্সেসু সংসেদজওপপাতিকানং অযং ৰিসেসো – সংসেদজা মন্দা দহরা হুত্ৰা নিব্বত্তন্তি, ওপপাতিকা সোল়সৰস্সুদ্দেসিকা হুত্ৰা.
পঞ্চ গতিযোতি এত্থ সুকতদুক্কটকম্মৰসেন গন্তব্বা উপপজ্জিতব্বাতি গতিযো. যথা হি কম্মভৰো পরমত্থতো অসতিপি কারকে পচ্চযসামগ্গিযা সিদ্ধো, তংসমঙ্গিনা সন্তানলক্খণেন সত্তেন কতোতি ৰোহরীযতি, এৰং উপপত্তিভৰলক্খণগতিযো পরমত্থতো অসতিপি গমকে তংতংকম্মৰসেন যেসং তানি কম্মানি তেহি গন্তব্বাতি ৰোহরীযন্তি. অপিচ গতিগতি নিব্বত্তিগতি অজ্ঝাসযগতি ৰিভৰগতি নিপ্ফত্তিগতীতি বহুৰিধা গতি নাম. তত্থ ‘‘তং গতিং পেচ্চ গচ্ছামী’’তি (অ. নি. ৪.১৮৪) চ ‘‘যস্স গতিং ন জানন্তি, দেৰা গন্ধব্বমানুসা’’তি (ধ. প. ৪২০; সু. নি. ৬৪৯) চ অযং গতিগতি নাম. ‘‘ইমেসং খো পনাহং ভিক্খূনং সীলৰন্তানং নেৰ জানামি আগতিং ৰা গতিং ৰা’’তি (ম. নি. ১.৫০৮) অযং নিব্বত্তিগতি নাম. ‘‘এৰম্পি খো তে অহং ব্রহ্মে গতিঞ্চ পজানামি চুতিঞ্চ পজানামী’’তি (ম. নি. ১.৫০৩) অযং অজ্ঝাসযগতি নাম. ‘‘ৰিভৰো গতি ধম্মানং, নিব্বানং অরহতো ¶ গতী’’তি (পরি. ৩৩৯) অযং ৰিভৰগতি নাম. ‘‘দ্ৰেযেৰ গতিযো সম্ভৰন্তি অনঞ্ঞা’’তি (দী. নি. ১.২৫৮; ২.৩৪; ৩.২০০) অযং নিপ্ফত্তিগতি নাম. তাসু ইধ গতিগতি অধিপ্পেতা, সা পন নিরযতিরচ্ছানযোনিপেত্তিৰিসযমনউস্সদেৰানং ৰসেন পঞ্চৰিধা হোতি. ৰুত্তঞ্হেতং – ‘‘পঞ্চ খো ইমা, সারিপুত্ত, গতিযো. কতমা পঞ্চ? নিরযো তিরচ্ছানযোনি পেত্তিৰিসযো মনুস্সা দেৰা’’তি (ম. নি. ১.১৫৩).
তত্থ ¶ যস্স উপ্পজ্জতি, তং ব্রূহেন্তোযেৰ উপ্পজ্জতীতি অযো, সুখং. নত্থি এত্থ অযোতি নিরযো, ততো এৰ রমিতব্বং অস্সাদেতব্বং তত্থ নত্থীতি নিরতিঅত্থেন নিরস্সাদট্ঠেন চ নিরযোতি ৰুচ্চতি. তিরিযং অঞ্চিতাতি তিরচ্ছানা, দেৰমনুস্সাদযো ৰিয উদ্ধং দীঘা অহুত্ৰা তিরিযং দীঘাতি অত্থো. পকট্ঠতো সুখতো অযনং অপগমো পেচ্চভাৰো, তং পেচ্চভাৰং পত্তানং ৰিসযোতি পেত্তিৰিসযো, পেতযোনি. মনস্স উস্সন্নতায মনুস্সা, সতিসূরভাৰব্রহ্মচরিযযোগ্যতাদিগুণৰসেন উপচিতমানসতায উক্কট্ঠগুণচিত্ততায মনুস্সাতি ৰুত্তং হোতি, অযং পনত্থো নিপ্পরিযাযতো জম্বুদীপৰাসীৰসেন ৰেদিতব্বো. যথাহ – ‘‘তীহি, ভিক্খৰে, ঠানেহি জম্বুদীপকা মনুস্সা উত্তরকুরুকে চ মনুস্সে অধিগ্গণ্হন্তি দেৰে চ তাৰতিংসে. কতমেহি তীহি? সূরা সতিমন্তো ইধ ব্রহ্মচরিযৰাসো’’তি (অ. নি. ৯.২১). তথা হি বুদ্ধা চ ভগৰন্তো পচ্চেকবুদ্ধা অগ্গসাৰকা মহাসাৰকা চক্কৰত্তিনো অঞ্ঞে চ মহানুভাৰা সত্তা তত্থেৰ উপ্পজ্জন্তি, তেহি সমানরূপাদিতায পন সদ্ধিং পরিত্তদীপৰাসীহি ইতরমহাদীপৰাসিনোপি মনুস্সাত্ৰেৰ পঞ্ঞাযিংসু.
অপরে পন ভণন্তি ‘‘লোভাদীহি অলোভাদীহি চ সহিতস্স মনস্স উস্সন্নতায মনুস্সা. যে হি সত্তা মনুস্সজাতিকা, তেসু ৰিসেসতো লোভাদযো অলোভাদযো চ উস্সন্না. তে লোভাদিউস্সন্নতায অপাযমগ্গং, অলোভাদিউস্সন্নতায সুগতিমগ্গং নিব্বানগামিমগ্গঞ্চ পরিপূরেন্তি, তস্মা লোভাদীহি অলোভাদীহি চ সহিতস্স মনস্স উস্সন্নতায পরিত্তদীপৰাসীহি সদ্ধিং চতুমহাদীপৰাসিনো সত্তৰিসেসা মনুস্সাতি ৰুচ্চন্তী’’তি. লোকিযা পন ‘‘মনুনো ¶ অপচ্চভাৰেন মনুস্সা’’তি ৰদন্তি. মনু নাম পঠমকপ্পিকো লোকমরিযাদায আদিভূতো সত্তানং হিতাহিতৰিধাযকো কত্তব্বাকত্তব্বতাৰসেন পিতুট্ঠানিযো, যো সাসনে মহাসম্মতোতি ৰুচ্চতি অম্হাকং বোধিসত্তো, পচ্চক্খতো পরম্পরায চ তস্স ওৰাদানুসাসনিযং ঠিতা সত্তা পুত্তসদিসতায ‘‘মনুস্সা, মানুসা’’তি চ ৰুচ্চন্তি. ততো এৰ হি তে ‘‘মানৰা মনুজা’’তি চ ৰোহরীযন্তি.
পঞ্চহি কামগুণেহি অত্তনো অত্তনো দেৰানুভাৰসঙ্খাতেহি ইদ্ধিৰিসেসেহি চ দিব্বন্তি কীল়ন্তি লল়ন্তি জোতন্তীতি দেৰা. তত্থ কামদেৰা কামগুণেহি চেৰ ইদ্ধিৰিসেসেহি চ, ইতরে ইদ্ধিৰিসেসেহেৰ দিব্বন্তীতি ৰেদিতব্বা. সরণন্তি ৰা গমিযন্তি অভিত্থৰীযন্তীতি ৰা দেৰা. এত্থ চ নিরযগতিদেৰগতিমনুস্সগতীহি সদ্ধিং ওকাসেন খন্ধা ৰুত্তা. তিরচ্ছানযোনিপেত্তিৰিসযগ্গহণেন খন্ধানং এৰ গহণং ৰেদিতব্বং তেসং তাদিসস্স পরিচ্ছিন্নস্স ওকাসস্স অভাৰতো. যত্থ যত্থ ৰা তে অরঞ্ঞসমুদ্দপব্বতপাদাদিকে নিবদ্ধৰাসং ৰসন্তি, তাদিসস্স ঠানস্স ¶ ৰসেন ওকাসোপি গহেতব্বো. সত্ত ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো নৰ সত্তাৰাসা চ হেট্ঠা সংৰণ্ণিতনযা এৰ. অপরাপরভাৰাযাতি অপরাপরং যোনিআদিতো যোনিআদিভাৰায. আবন্ধনং গণ্ঠিকরণং, সংসিব্বনং তুন্নকরণং. তণ্হায নিক্খন্তং তত্থ তস্সা সব্বসো অভাৰতো, নিক্খমনঞ্চস্স তণ্হায ৰিসংযোগো এৰাতি আহ ‘‘ৰিসংযুত্ত’’ন্তি.
কামানং পহানন্তি এত্থ কামগ্গহণেন কামীযতীতি কামো, কামেতীতি কামোতি দুৰিধস্সপি কামস্স সঙ্গহো কতোতি আহ ‘‘ৰত্থুকামানং কিলেসকামানঞ্চ পহান’’ন্তি. ৰত্থুকামপ্পহানঞ্চেত্থ তেসু ছন্দরাগপ্পহানেনাতি ৰেদিতব্বং. কামসঞ্ঞানন্তি কামেসু, কামসহগতানং ৰা সঞ্ঞানং. পরিঞ্ঞাতি তিৰিধাপি পরিঞ্ঞা ইধাধিপ্পেতাতি আহ ‘‘ঞাততীরণপহানৰসেন তিৰিধা পরিঞ্ঞা’’তি. তত্থ কতমা ঞাতপরিঞ্ঞা? সব্বং তেভূমকং নামরূপং ‘‘ইদং রূপং, এত্তকং রূপং, ন ইতো ভিয্যো, ইদং নামং, এত্তকং নামং, ন ইতো ভিয্যো’’তি ভূতুপাদাযভেদং রূপং ফস্সাদিভেদং নামঞ্চ লক্খণরসপচ্চুপট্ঠানপদট্ঠানতো ৰৰত্থপেতি, কম্মাৰিজ্জাদিকঞ্চস্স পচ্চযং পরিগ্গণ্হাতি, অযং ঞাতপরিঞ্ঞা.
কতমা ¶ তীরণপরিঞ্ঞা? এৰং ঞাতং কত্ৰা তং সব্বং তীরেতি অনিচ্চতো দুক্খতো রোগতোতি দ্ৰাচত্তালীসায আকারেহি, অযং তীরণপরিঞ্ঞা নাম. কতমা পহানপরিঞ্ঞা? এৰং তীরযিত্ৰা অগ্গমগ্গেন সব্বস্মিং ছন্দরাগং পজহতি, অযং পহানপরিঞ্ঞা. দিট্ঠিৰিসুদ্ধিকঙ্খাৰিতরণৰিসুদ্ধিযো ৰা ঞাতপরিঞ্ঞা, মগ্গামগ্গপটিপদাঞাণদস্সনৰিসুদ্ধিআদযো, কলাপসম্মসনাদিঅনুলোমপরিযোসানা ৰা পঞ্ঞা তীরণপরিঞ্ঞা, অরিযমগ্গে ঞাণং নিপ্পরিযাযেন পহানপরিঞ্ঞা. ইধ পন কামসঞ্ঞানং সভাৰলক্খণপটিৰেধৰসেন অনিচ্চাদিসামঞ্ঞলক্খণৰসেন চ পৰত্তমানানং ঞাততীরণপরিঞ্ঞানম্পি কিচ্চনিপ্ফত্তিযা মগ্গেনেৰ ইজ্ঝনতো মগ্গক্খণংযেৰ সন্ধায তিৰিধাপি পরিঞ্ঞা ৰুত্তা. তেনেৰ ‘‘ইমেসু পঞ্চসু ঠানেসু কিলেসক্খযকরো লোকুত্তরমগ্গোৰ কথিতো’’তি ৰুত্তং.
কামেসু, কামে ৰা পাতুমিচ্ছা কামপিপাসাতি আহ – ‘‘কামেসু পাতব্যতানং, কামে ৰা পাতুমিচ্ছান’’ন্তি. ইমেসু পঞ্চসু ঠানেসূতি ‘‘কামানং পহানং অক্খাত’’ন্তিআদিনা ৰুত্তেসু পঞ্চসু ঠানেসু. তীসু ঠানেসূতি ‘‘ৰিরাগায ধম্মো দেসিতো, নো সরাগায, ৰিসংযোগায ধম্মো দেসিতো, নো সংযোগায, অনুপাদানায ধম্মো দেসিতো, নো সউপাদানাযা’’তি এৰং ৰুত্তেসু ঠানেসু. ৰিপ্পটিসারং করোতীতি এৰং তং পাপং ৰিপ্পটিসারং উপ্পাদেতি. কীদিসং ৰিপ্পটিসারং করোতীতি আহ ‘‘ঈদিসেপি নামা’’তিআদি.
৩৯. নেৰ ¶ পিযকম্যতাযাতি অত্তনি সত্থু নেৰ পিযভাৰকামতায. ন ভেদপুরেক্খারতাযাতি ন সত্থু তেন ভিক্খুনা ভেদনাধিপ্পাযপুরেক্খারতায. ন কলিসাসনারোপনত্থাযাতি ন দোসারোপনত্থায. কলীতি কোধস্সেতং অধিৰচনং, তস্স সাসনং কলিসাসনং, কোধৰসেন ৰুচ্চমানো গরহদোসো. ৰেলন্তি সিক্খাপদৰেলং. মরিযাদন্তি তস্সেৰ ৰেৰচনং. সিক্খাপদঞ্হি অনতিক্কমনীযট্ঠেন ‘‘ৰেলা, মরিযাদা’’তি চ ৰুচ্চতি.
অজ্ঝাচারৰীতিক্কমোতি মেথুনৰসেন পৰত্তঅজ্ঝাচারসঙ্খাতো ৰীতিক্কমো. পকরণেতি এত্থ প-সদ্দো আরম্ভৰচনোতি আহ ‘‘কত্তুং আরভতী’’তি. কত্থচি উপসগ্গো ধাতুঅত্থমেৰ ৰদতি, ন ৰিসেসত্থজোতকোতি আহ ‘‘করোতিযেৰ ৰা’’তি. জাতিযাতি ¶ খত্তিযাদিজাতিযা. গোত্তেনাতি গোতমকস্সপাদিগোত্তেন. কোলপুত্তিযেনাতি খত্তিযাদিজাতীসুযেৰ সক্ককুলসোত্থিযকুলাদিৰিসিট্ঠকুলানং পুত্তভাৰেন. যসস্সীতি মহাপরিৰারো. পেসলন্তি পিযসীলং. অৰিকম্পমানেনাতি পটিঘানুনযেহি অকম্পমানেন. যস্স তস্মিং অত্তভাৰে উপ্পজ্জনারহানং মগ্গফলানং উপনিস্সযো নত্থি, তং বুদ্ধা ‘‘মোঘপুরিসা’’তি ৰদন্তি অরিট্ঠলাল়ুদাযীআদিকে ৰিয. উপনিস্সযে সতিপি তস্মিং খণে মগ্গে ৰা ফলে ৰা অসতি ‘‘মোঘপুরিসা’’তি ৰদন্তিযেৰ ধনিযউপসেনত্থেরাদিকে ৰিয. সুদিন্নস্স পন তস্মিং অত্তভাৰে মগ্গফলানং উপনিস্সযো সমুচ্ছিন্নোযেৰ, তেন নং ‘‘মোঘপুরিসা’’তি আহ.
সমণকরণানং ধম্মানন্তি হিরোত্তপ্পাদীনং. মগ্গফলনিব্বানগ্গহণেন পটিৰেধসাসনস্স গহিতত্তা সাসনানন্তি পটিপত্তিপরিযত্তিসাসনানং গহণং ৰেদিতব্বং. ছৰিন্তি তেসং পভস্সরকরণং ছৰিং. কিং তন্তি আহ ‘‘ছায’’ন্তি, তেসং পকাসকং ওভাসন্তি অত্থো. কিং তন্তি আহ ‘‘সুন্দরভাৰ’’ন্তি. ছৰিমনুগতং অনুচ্ছৰিকং. পতিরূপন্তিআদীসুপি ‘‘তেস’’ন্তি আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং. সমণানং কম্মং সামণকং, ন সামণকং অস্সামণকং. কথং-সদ্দযোগেন ‘‘ন সক্খিস্সসী’’তি অনাগতৰচনং কতং. ‘‘নাম-সদ্দযোগেনা’’তি চ ৰদন্তি.
দযালুকেনাতি অনুকম্পায সহিতেন. পরিভাসন্তোতি গরহন্তো. নিরুত্তিনযেন আসীৰিস-সদ্দস্স অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘আসু সীঘ’’ন্তিআদি. এতস্সাতি আসীৰিসস্স. আগচ্ছতীতি যো তেন দট্ঠো, তং পতিআগচ্ছতি. আসিত্তৰিসোতিপি আসীৰিসো, সকলকাযে আসিঞ্চিত্ৰা ৰিয ঠপিতৰিসো পরস্স চ সরীরে আসিঞ্চনৰিসোতি অত্থো. অসিতৰিসোতিপি আসীৰিসো. যং যঞ্হি এতেন অসিতং হোতি পরিভুত্তং, তং ৰিসমেৰ সম্পজ্জতি, তস্মা অসিতং ৰিসং এতস্সাতি অসিতৰিসোতি ৰত্তব্বে ‘‘আসীৰিসো’’তি নিরুত্তিনযেন ¶ ৰুত্তং. অসিসদিসৰিসোতিপি আসীৰিসো, অসি ৰিয তিখিণং পরস্স মম্মচ্ছেদনসমত্থং ৰিসং এতস্সাতি আসীৰিসোতি ৰুত্তং হোতি. আসীতি ৰা দাঠা ৰুচ্চতি, তত্থ সন্নিহিতৰিসোতি আসীৰিসো. সেসসপ্পেহি কণ্হসপ্পস্স মহাৰিসত্তা আসীৰিসস্সানন্তরং কণ্হসপ্পো ৰুত্তো. সপ্পমুখম্পি ¶ অঙ্গারকাসু ৰিয ভযাৰহত্তা অকুসলুপ্পত্তিযা ঠানং ন হোতীতি অকুসলকম্মতো নিৰারণাধিপ্পাযেন সীলভেদতোপি সুদ্ধসীলে ঠিতস্স মরণমেৰ ৰরতরন্তি দস্সেতুং ‘‘আসীৰিসস্স কণ্হসপ্পস্স মুখে অঙ্গজাতং পক্খিত্তং ৰর’’ন্তি ৰুত্তং. পব্বজিতেন হি কতপাপকম্মং ভগৰতো আণাতিক্কমনতো ৰত্থুমহন্ততায মহাসাৰজ্জং. কাসুন্তি আৰাটোপি ৰুচ্চতি রাসিপি.
‘‘কিন্নু সন্তরমানোৰ, কাসুং খণসি সারথি;
পুট্ঠো মে সম্ম অক্খাহি, কিং কাসুযা করিস্সসী’’তি. (জা. ২.২২.৩) –
এত্থ হি আৰাটো কাসু নাম.
‘‘অঙ্গারকাসুং অপরে ফুণন্তি, নরা রুদন্তা পরিদড্ঢগত্তা’’তি (জা. ২.২২.৪৬২) –
এত্থ রাসি. ইধ পন উভযম্পি অধিপ্পেতন্তি আহ ‘‘অঙ্গারপুণ্ণকূপে অঙ্গাররাসিম্হি ৰা’’তি. কস্সতি খণীযতীতি কাসু, আৰাটো. কসীযতি চীযতীতি কাসু, রাসি. পদিত্তাযাতি দিপ্পমানায. সং-সদ্দো এত্থ সমন্তপরিযাযোতি আহ ‘‘সমন্ততো পজ্জলিতাযা’’তি.
ইদং মাতুগামস্স অঙ্গজাতে অঙ্গজাতপক্খিপনং নিদানং কারণমস্স নিরযুপপজ্জনস্সাতি ইতোনিদানং, ভাৰনপুংসকঞ্চেতং. পচ্চত্তৰচনস্স তো-আদেসো কতো, তস্স চ সমাসেপি অলোপো. তত্থ নাম ত্ৰন্তি এত্থ ত্ৰং-সদ্দো ‘‘সমাপজ্জিস্সসী’’তি ইমিনা সম্বন্ধমুপগচ্ছমানো অত্থীতি আহ ‘‘ত্ৰন্তি তংসদ্দস্স ৰেৰচন’’ন্তি. ‘‘যং তন্তি পন পাঠো যুত্তরূপো’’তি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. যং তন্তি নাযং উদ্দেসনিদ্দেসো, যথা লোকে যং ৰা তং ৰাতি অৰঞ্ঞাতৰচনং, এৰং দট্ঠব্বন্তি আহ – ‘‘যং ৰা তং ৰা হীল়িতং অৰঞ্ঞাতন্তি ৰুত্তং হোতী’’তি. নীচজনানন্তি নিহীনগুণানং সত্তানং. গামধম্মন্তি এত্থ গাম-সদ্দেন গামৰাসিনো ৰুত্তা অভেদূপচারেনাতি আহ ‘‘গামৰাসিকমনুস্সান’’ন্তি. কিলেসপগ্ঘরণকং ধম্মন্তি রাগাদিকিলেসৰিস্সন্দনকধম্মং ¶ . মেথুনধম্মো হি রাগং পগ্ঘরতি. মেথুনধম্মস্স মহাসাৰজ্জতায ওল়ারিকত্তা ৰুত্তং ‘‘অসুখুম’’ন্তি. অনিপুণন্তি তস্সেৰ ৰেৰচনং. উদকে ভৰং ওদকং. কিং তং? উদককিচ্চন্তি আহ – ‘‘উদককিচ্চং অন্তিকং অৰসানং অস্সা’’তি. সমাপজ্জিস্সতীতি অনাগতৰচনং নাম-সদ্দযোগেন কতন্তি আহ – ‘‘সমাপজ্জিস্সতীতি…পে… নাম-সদ্দেন ¶ যোজেতব্ব’’ন্তি. লোকে মেথুনধম্মস্স আদিকত্তা কোচি পঠমকপ্পিকো, ন পনাযন্তি আহ – ‘‘সাসনং সন্ধায ৰদতী’’তি. বহূনন্তি পুগ্গলাপেক্খং, ন পন অকুসলাপেক্খন্তি আহ ‘‘বহূনং পুগ্গলান’’ন্তি.
যং অসংৰরং পটিচ্চ দুব্ভরতাদুপ্পোসতাদি হোতি, সো অসংৰরো দুব্ভরতাদি-সদ্দেন ৰুত্তো কারণে ফলূপচারেনাতি আহ – ‘‘দুব্ভরতাদীনং ৰত্থুভূতস্স অসংৰরস্সা’’তি. ৰত্থুভূতস্সাতি কারণভূতস্স. ৰসতি এত্থ ফলং তদাযত্তৰুত্তিতাযাতি হি কারণং ৰত্থু. অত্তাতি চিত্তং সরীরঞ্চ, চিত্তমেৰ ৰা. দুব্ভরতঞ্চেৰ দুপ্পোসতঞ্চ আপজ্জতীতি অত্তনা পচ্চযদাযকেহি চ দুক্খেন ভরিতব্বতং পোসেতব্বতঞ্চ আপজ্জতি. অসংৰরে ঠিতো হি একচ্চো অত্তনোপি দুব্ভরো হোতি দুপ্পোসো, একচ্চো উপট্ঠাকানম্পি. কথং? যো হি অম্বিলাদীনি লদ্ধা অনম্বিলাদীনি পরিযেসতি, অঞ্ঞস্স ঘরে লদ্ধং অঞ্ঞস্স ঘরে ছড্ডেন্তো সব্বং গামং চরিত্ৰা রিত্তপত্তোৰ ৰিহারং পৰিসিত্ৰা নিপজ্জতি, অযং অত্তনো দুব্ভরো. যো পন সালিমংসোদনাদীনং পত্তে পূরেত্ৰা দিন্নেপি দুম্মুখভাৰং অনত্তমনভাৰমেৰ দস্সেতি, তেসং ৰা সম্মুখাৰ তং পিণ্ডপাতং ‘‘কিং তুম্হেহি দিন্ন’’ন্তি অপসাদেন্তো সামণেরগহট্ঠাদীনং দেতি, অযং উপট্ঠাকানং দুব্ভরো. এতং দিস্ৰা মনুস্সা দূরতোৰ পরিৰজ্জেন্তি ‘‘দুব্ভরো ভিক্খু ন সক্কা পোসেতু’’ন্তি.
মহিচ্ছতন্তি এত্থ মহন্তানি ৰত্থূনি ইচ্ছতি, মহতী ৰা পনস্স ইচ্ছাতি মহিচ্ছো, তস্স ভাৰো মহিচ্ছতা, সন্তগুণৰিভাৰনতা পটিগ্গহণে অমত্তঞ্ঞুতা চ. মহিচ্ছো হি ইচ্ছাচারে ঠত্ৰা অত্তনি ৰিজ্জমানসীলধুতধম্মাদিগুণে ৰিভাৰেতি, তাদিসস্স পটিগ্গহণে অমত্তঞ্ঞুতাপি হোতি. যং সন্ধায ৰদন্তি ‘‘সন্তগুণসম্ভাৰনতা পটিগ্গহণে চ অমত্তঞ্ঞুতা, এতং মহিচ্ছতালক্খণ’’ন্তি. সা পনেসা মহিচ্ছতা ‘‘ইধেকচ্চো সদ্ধো সমানো ‘সদ্ধোতি মং জনো জানাতূ’তি ইচ্ছতি, সীলৰা সমানো ‘সীলৰাতি মং জনো জানাতূ’তি’’ ইমিনা নযেন আগতাযেৰ, তায সমন্নাগতো পুগ্গলো দুস্সন্তপ্পিযো হোতি, ৰিজাতমাতাপিস্স চিত্তং গহেতুং ন সক্কোতি. তেনেতং ৰুচ্চতি –
‘‘অগ্গিক্খন্ধো ¶ সমুদ্দো চ, মহিচ্ছো চাপি পুগ্গলো;
সকটেন পচ্চযং দেন্তু, তযোপেতে অতপ্পিযা’’তি. (ম. নি. অট্ঠ. ১.২৫২; অ. নি. অট্ঠ. ১.১.৬৩; ৰিভ. অট্ঠ. ৮৫০; উদা. অট্ঠ. ৩১; মহানি. অট্ঠ. ৮৫);
সত্তেহি ¶ কিলেসেহি চ সঙ্গণনং সমোধানং সঙ্গণিকাতি আহ – ‘‘গণসঙ্গণিকায চেৰ কিলেসসঙ্গণিকায চা’’তি. কোসজ্জানুগতো চ হোতীতি কুসীতভাৰেন অনুগতো হোতি, কুসীতস্স ভাৰো কোসজ্জং. অট্ঠকুসীতৰত্থুপারিপূরিযাতি এত্থ কুচ্ছিতং সীদতীতি কুসীতো দ-কারস্স ত-কারং কত্ৰা. যস্স ধম্মস্স ৰসেন পুগ্গলো ‘‘কুসীতো’’তি ৰুচ্চতি, সো কুসীতভাৰো ইধ কুসীত-সদ্দেন ৰুত্তো. ৰিনাপি হি ভাৰজোতনসদ্দং ভাৰত্থো ৰিঞ্ঞাযতি যথা ‘‘পটস্স সুক্ক’’ন্তি, তস্মা কুসীতভাৰৰত্থূনীতি অত্থো, কোসজ্জকারণানীতি ৰুত্তং হোতি. তথা হি –
‘‘কম্মং খো মে কত্তব্বং ভৰিস্সতি, কম্মং খো পন মে করোন্তস্স কাযো কিলমিস্সতি, হন্দাহং নিপজ্জামীতি সো নিপজ্জতি, ন ৰীরিযং আরভতি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায, ইদং পঠমং কুসীতৰত্থু. অহং খো কম্মং অকাসিং, কম্মং খো পন মে করোন্তস্স কাযো কিলন্তো, হন্দাহং নিপজ্জামি…পে… মগ্গো খো মে গন্তব্বো ভৰিস্সতি, মগ্গং খো পন মে গচ্ছন্তস্স কাযো কিলমিস্সতি, হন্দাহং নিপজ্জামি…পে… অহং খো মগ্গং অগমাসিং, মগ্গং খো পন মে গচ্ছন্তস্স কাযো কিলন্তো, হন্দাহং নিপজ্জামি…পে… অহং খো গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায চরন্তো নালত্থং লূখস্স ৰা পণীতস্স ৰা ভোজনস্স যাৰদত্থং পারিপূরিং, তস্স মে কাযো কিলন্তো অকম্মঞ্ঞো, হন্দাহং নিপজ্জামি…পে… অহং খো গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায চরন্তো অলত্থং লূখস্স ৰা পণীতস্স ৰা ভোজনস্স যাৰদত্থং পারিপূরিং, তস্স মে কাযো গরুকো অকম্মঞ্ঞো মাসাচিতং মঞ্ঞে, হন্দাহং নিপজ্জামি…পে… উপ্পন্নো খো মে অযং অপ্পমত্তকো আবাধো, অত্থি কপ্পো নিপজ্জিতুং, হন্দাহং নিপজ্জামি…পে… অহং খো গিলানা ৰুট্ঠিতো অচিরৰুট্ঠিতো গেলঞ্ঞা, তস্স মে কাযো দুব্বলো অকম্মঞ্ঞো, হন্দাহং নিপজ্জামীতি সো নিপজ্জতি, ন ৰীরিযং আরভতি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায. ইদং অট্ঠমং কুসীতৰত্থু’’ন্তি (দী. নি. ৩.৩৩৪; অ. নি. ৮.৮০) –
এৰমাগতানি ¶ ¶ ‘‘হন্দাহং নিপজ্জামী’’তি এৰং পৰত্তওসীদনানি উপরূপরি কোসজ্জকারণত্তা অট্ঠ কুসীতৰত্থূনি নাম, তেসং পারিপূরিযা সংৰত্ততীতি অত্থো.
সুভরো হোতি সুপোসোতি অত্তনো উপট্ঠাকেহি চ সুখেন ভরিতব্বো পোসেতব্বোতি অত্থো. সংৰরে ঠিতো হি একচ্চো অত্তনোপি সুভরো হোতি সুপোসো, একচ্চো উপট্ঠাকানম্পি. কথং? যো হি যং কিঞ্চি লূখং ৰা পণীতং ৰা লদ্ধা তুট্ঠচিত্তোৰ ভুঞ্জিত্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা অত্তনো কম্মং করোতি, অযং অত্তনো সুভরো. যো পন পরেসম্পি অপ্পং ৰা বহুং ৰা লূখং ৰা পণীতং ৰা দানং অহীল়েত্ৰা অত্তমনো ৰিপ্পসন্নমুখো হুত্ৰা এতেসং সম্মুখাৰ পরিভুঞ্জিত্ৰা যাতি, অযং উপট্ঠাকানং সুভরো. এতং দিস্ৰা মনুস্সা অতিৰিয ৰিস্সত্থা হোন্তি, ‘‘অম্হাকং ভদন্তো সুভরো, থোকথোকেনপি তুস্সতি, মযমেৰ নং পোসেস্সামা’’তি পটিঞ্ঞং কত্ৰা পোসেন্তি. অপ্পিচ্ছতন্তি ইচ্ছাৰিরহিতত্তং. এত্থ হি ব্যঞ্জনং সাৰসেসং ৰিয, অত্থো পন নিরৰসেসো. অপ্প-সদ্দো হেত্থ অভাৰত্থোতি সক্কা ৰিঞ্ঞাতুং ‘‘অপ্পাবাধতঞ্চ সঞ্জানামী’’তিআদীসু (ম. নি. ১.২২৫) ৰিয. তেনেৰাহ ‘‘নিত্তণ্হভাৰ’’ন্তি.
তিপ্পভেদায সন্তুট্ঠিযাতি যথালাভাদিসন্তোসসামঞ্ঞেন ৰুত্তং, চতূসু পন পচ্চযেসু তযো তযো সন্তোসাতি দ্ৰাদসৰিধো হোতি সন্তোসো. কথং? চীৰরে যথালাভসন্তোসো যথাবলসন্তোসো যথাসারুপ্পসন্তোসোতি তিৰিধো হোতি সন্তোসো. এৰং পিণ্ডপাতাদীসু. তস্সাযং পভেদসংৰণ্ণনা (ম. নি. অট্ঠ. ১.২৫২; সং. নি. অট্ঠ. ২.২.১৪৪; অ. নি. অট্ঠ. ১.১.৬৫) – ইধ ভিক্খু চীৰরং লভতি সুন্দরং ৰা অসুন্দরং ৰা, সো তেনেৰ যাপেতি অঞ্ঞং ন পত্থেতি, লভন্তোপি ন গণ্হাতি. অযমস্স চীৰরে যথালাভসন্তোসো. অথ পন পকতিদুব্বলো ৰা হোতি আবাধজরাভিভূতো ৰা, গরুচীৰরং পারুপন্তো কিলমতি, সো সভাগেন ভিক্খুনা সদ্ধিং তং পরিৰত্তেত্ৰা লহুকেন যাপেন্তোপি সন্তুট্ঠোযেৰ হোতি. অযমস্স চীৰরে যথাবলসন্তোসো. পকতিদুব্বলাদীনঞ্হি গরুচীৰরানি ন ফাসুভাৰাৰহানি সরীরখেদাৰহানি চ হোন্তীতি পযোজনৰসেন অনত্রিচ্ছতাদিৰসেন তানি পরিৰত্তেত্ৰা লহুকচীৰরপরিভোগো ন সন্তোসৰিরোধীতি. অপরো ¶ পণীতপচ্চযলাভী হোতি, সো পট্টচীৰরাদীনং অঞ্ঞতরং মহগ্ঘচীৰরং বহূনি ৰা পন চীৰরানি লভিত্ৰা ‘‘ইদং থেরানং চিরপব্বজিতানং, ইদং বহুস্সুতানং অনুরূপং, ইদং গিলানানং, ইদং অপ্পলাভানং হোতূ’’তি দত্ৰা তেসং পুরাণচীৰরং ৰা সঙ্কারকূটাদিতো ৰা নন্তকানি উচ্চিনিত্ৰা তেহি সঙ্ঘাটিং কত্ৰা ধারেন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স চীৰরে যথাসারুপ্পসন্তোসো. মহগ্ঘঞ্হি চীৰরং বহূনি ৰা ¶ চীৰরানি লভিত্ৰাপি তানি ৰিস্সজ্জেত্ৰা তদঞ্ঞস্স গহণং যথাসারুপ্পনযে ঠিতত্তা ন সন্তোসৰিরোধীতি.
ইধ পন ভিক্খু পিণ্ডপাতং লভতি লূখং ৰা পণীতং ৰা, সো তেনেৰ যাপেতি অঞ্ঞং ন পত্থেতি, লভন্তোপি ন গণ্হাতি. অযমস্স পিণ্ডপাতে যথালাভসন্তোসো. যো পন অত্তনো পকতিৰিরুদ্ধং ৰা ব্যাধিৰিরুদ্ধং ৰা পিণ্ডপাতং লভতি, যেনস্স পরিভুত্তেন অফাসু হোতি, সো সভাগস্স ভিক্খুনো তং দত্ৰা তস্স হত্থতো সপ্পাযভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা সমণধম্মং করোন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স পিণ্ডপাতে যথাবলসন্তোসো. অপরো বহুং পণীতং পিণ্ডপাতং লভতি, সো তং চীৰরং ৰিয চিরপব্বজিতবহুস্সুতঅপ্পলাভগিলানানং দত্ৰা তেসং ৰা সেসকং পিণ্ডায ৰা চরিত্ৰা মিস্সকাহারং ভুঞ্জন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স পিণ্ডপাতে যথাসারুপ্পসন্তোসো.
ইধ পন ভিক্খু সেনাসনং লভতি মনাপং ৰা অমনাপং ৰা, সো তেন নেৰ সোমনস্সং, ন পটিঘং উপ্পাদেতি, অন্তমসো তিণসন্থরকেনপি যথালদ্ধেনেৰ তুস্সতি. অযমস্স সেনাসনে যথালাভসন্তোসো. যো পন অত্তনো পকতিৰিরুদ্ধং ৰা ব্যাধিৰিরুদ্ধং ৰা সেনাসনং লভতি, যত্থস্স ৰসতো অফাসু হোতি, সো তং সভাগস্স ভিক্খুনো দত্ৰা তস্স সন্তকে সপ্পাযসেনাসনে ৰসন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স সেনাসনে যথাবলসন্তোসো. অপরো মহাপুঞ্ঞো লেণমণ্ডপকূটাগারাদীনি বহূনি পণীতসেনাসনানি লভতি, সো তানি চীৰরাদীনি ৰিয চিরপব্বজিতবহুস্সুতঅপ্পলাভগিলানানং দত্ৰা যত্থ কত্থচি ৰসন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স সেনাসনে যথাসারুপ্পসন্তোসো. যোপি ‘‘উত্তমসেনাসনং নাম পমাদট্ঠানং, তত্থ নিসিন্নস্স থিনমিদ্ধং ওক্কমতি, নিদ্দাভিভূতস্স পুন পটিবুজ্ঝতো পাপৰিতক্কা পাতুভৰন্তী’’তি পটিসঞ্চিক্খিত্ৰা তাদিসং সেনাসনং ¶ পত্তম্পি ন সম্পটিচ্ছতি, সো তং পটিক্খিপিত্ৰা অব্ভোকাসরুক্খমূলাদীসু ৰসন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযম্পিস্স সেনাসনে যথাসারুপ্পসন্তোসো.
ইধ পন ভিক্খু ভেসজ্জং লভতি লূখং ৰা পণীতং ৰা, সো যং লভতি, তেনেৰ তুস্সতি অঞ্ঞং ন পত্থেতি, লভন্তোপি ন গণ্হাতি. অযমস্স গিলানপচ্চযে যথালাভসন্তোসো. যো পন তেলেন অত্থিকো ফাণিতং লভতি, সো তং সভাগস্স ভিক্খুনো দত্ৰা তস্স হত্থতো তেলং গহেত্ৰা অঞ্ঞদেৰ ৰা পরিযেসিত্ৰা ভেসজ্জং করোন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স গিলানপচ্চযে যথাবলসন্তোসো. অপরো মহাপুঞ্ঞো বহুং তেলমধুফাণিতাদিপণীতভেসজ্জং ¶ লভতি, সো তং চীৰরং ৰিয চিরপব্বজিতবহুস্সুতঅপ্পলাভগিলানানং দত্ৰা তেসং আভতেন যেন কেনচি যাপেন্তোপি সন্তুট্ঠোৰ হোতি. যো পন একস্মিং ভাজনে মুত্তহরীতকং ঠপেত্ৰা একস্মিং চতুমধুরং ‘‘গণ্হ, ভন্তে, যদিচ্ছসী’’তি ৰুচ্চমানো সচস্স তেসু অঞ্ঞতরেনপি রোগো ৰূপসম্মতি, অথ ‘‘মুত্তহরীতকং নাম বুদ্ধাদীহি ৰণ্ণিত’’ন্তি চতুমধুরং পটিক্খিপিত্ৰা মুত্তহরীতকেনেৰ ভেসজ্জং করোন্তো পরমসন্তুট্ঠোৰ হোতি. অযমস্স গিলানপচ্চযে যথাসারুপ্পসন্তোসো. এৰং যথালাভাদিৰসেন তিপ্পভেদো সন্তোসো চতুন্নং পচ্চযানং ৰসেন দ্ৰাদসৰিধো হোতীতি ৰেদিতব্বো.
কামৰিতক্কব্যাপাদৰিতক্কৰিহিংসাৰিতক্কানং ৰসেন অকুসলৰিতক্কত্তযং. নেক্খম্মৰিতক্কঅব্যাপাদৰিতক্কঅৰিহিং সাৰিতক্কানং ৰসেন কুসলৰিতক্কত্তযং. সব্বকিলেসাপচযভূতায ৰিৰট্টাযাতি রাগাদিসব্বকিলেসানং অপচযহেতুভূতায নিব্বানধাতুযা. অট্ঠৰীরিযারম্ভৰত্থুপারিপূরিযাতি অট্ঠন্নং ৰীরিযারম্ভকারণানং পারিপূরিযা. যথা তথা পঠমং পৰত্তঅব্ভুস্সহনঞ্হি উপরি ৰীরিযারম্ভস্স কারণং হোতি. অনুরূপপচ্চৰেক্খণাসহিতানি হি অব্ভুস্সহনানি তম্মূলকানি ৰা পচ্চৰেক্খণানি অট্ঠ ৰীরিযারম্ভৰত্থূনীতি ৰেদিতব্বানি. তথা হি –
‘‘কম্মং খো মে কত্তব্বং ভৰিস্সতি, কম্মং খো পন মে করোন্তেন ন সুকরং বুদ্ধানং সাসনং মনসি কাতুং, হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায. অহং খো কম্মং অকাসিং, কম্মং খো পনাহং করোন্তো ¶ নাসক্খিং বুদ্ধানং সাসনং মনসি কাতুং, হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি…পে… মগ্গো খো মে গন্তব্বো ভৰিস্সতি, মগ্গং খো পন মে গচ্ছন্তেন ন সুকরং বুদ্ধানং সাসনং মনসি কাতুং, হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি…পে… অহং খো মগ্গং অগমাসিং, মগ্গং খো পনাহং গচ্ছন্তো নাসক্খিং বুদ্ধানং সাসনং মনসি কাতুং, হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি…পে… অহং খো গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায চরন্তো নালত্থং লূখস্স ৰা পণীতস্স ৰা ভোজনস্স যাৰদত্থং পারিপূরিং, তস্স মে কাযো লহুকো কম্মঞ্ঞো, হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি…পে… অহং খো গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায চরন্তো অলত্থং লূখস্স ৰা পণীতস্স ৰা ভোজনস্স যাৰদত্থং পারিপূরিং, তস্স মে কাযো বলৰা কম্মঞ্ঞো, হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি…পে… উপ্পন্নো খো মে অযং অপ্পমত্তকো আবাধো, ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি, যং মে আবাধো পৰড্ঢেয্য, হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি…পে… অহং খো গিলানা ৰুট্ঠিতো অচিরৰুট্ঠিতো গেলঞ্ঞা, ঠানং ¶ খো পনেতং ৰিজ্জতি, যং মে আবাধো পচ্চুদাৰত্তেয্য, হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযাযা’’তি (দী. নি. ৩.৩৩৫; অ. নি. ৮.৮০) –
এৰং পৰত্তঅনুরূপপচ্চৰেক্খণাসহিতানি অব্ভুস্সহনানি তম্মূলকানি ৰা পচ্চৰেক্খণানি অট্ঠ ৰীরিযারম্ভৰত্থূনি নাম.
তদনুচ্ছৰিকং তদনুলোমিকন্তি এত্থ ত-সদ্দো ৰক্খমানাপেক্খো চ অতীতাপেক্খো চ হোতীতি আহ ‘‘যং ইদানি সিক্খাপদং পঞ্ঞপেস্সতী’’তিআদি. সব্বনামানি হি ৰক্খমানৰচনানিপি হোন্তি পক্কন্তৰচনানিপি. সংৰরপ্পহানপটিসংযুত্তন্তি পঞ্চসংৰরেহি চেৰ পঞ্চপহানেহি চ পটিসংযুত্তং. পঞ্চৰিধো হি সংৰরো সীলসংৰরো সতিসংৰরো ঞাণসংৰরো খন্তিসংৰরো ৰীরিযসংৰরোতি. পহানম্পি পঞ্চৰিধং তদঙ্গপ্পহানং ৰিক্খম্ভনপ্পহানং সমুচ্ছেদপ্পহানং পটিপ্পস্সদ্ধিপ্পহানং নিস্সরণপ্পহানন্তি.
তত্থ ‘‘ইমিনা পাতিমোক্খসংৰরেন উপেতো হোতি সমুপেতো’’তি (ৰিভ. ৫১১) এৰমাগতো পাতিমোক্খসংৰরো সীলসংৰরো নাম, সো চ অত্থতো ¶ কাযিকৰাচসিকো অৰীতিক্কমো. ‘‘রক্খতি চক্খুন্দ্রিযং, চক্খুন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জতী’’তি (দী. নি. ১.২১৩; ম. নি. ১.২৯৫; সং. নি. ৪.২৩৯; অ. নি. ৩.১৬) এৰমাগতা ইন্দ্রিযারক্খা সতিসংৰরো, সা চ অত্থতো তথাপৰত্তা সতি এৰ. ‘‘সোতানং সংৰরং ব্রূমি, পঞ্ঞাযেতে পিধীযরে’’তি (সু. নি. ১০৪১; নেত্তি. ১১) এৰমাগতো ঞাণসংৰরো. এত্থ হি ‘‘সোতানং সংৰরং ব্রূমী’’তি ৰত্ৰা ‘‘পঞ্ঞাযেতে পিধীযরে’’তি ৰচনতো সোতসঙ্খাতানং তণ্হাদিট্ঠিদুচ্চরিতঅৰিজ্জাদিকিলেসানং সমুচ্ছেদকঞাণং পিদহনট্ঠেন সংৰরোতি ৰুত্তং. ‘‘খমো হোতি সীতস্স উণ্হস্সা’’তিএৰমাগতা (ম. নি. ১.২৪; ম. নি. ৩.১৫৯; অ. নি. ৪.১১৪) অধিৰাসনা খন্তিসংৰরো, সা চ অত্থতো তথাপৰত্তা খন্ধা অদোসো ৰা. পঞ্ঞাতি একে, তং ন গহেতব্বং. ‘‘উপ্পন্নং কামৰিতক্কং নাধিৰাসেতী’’তি (ম. নি. ১.২৬) এৰমাগতং কামৰিতক্কাদীনং ৰিনোদনৰসেন পৰত্তং ৰীরিযমেৰ ৰীরিযসংৰরো. সব্বো চাযং সংৰরো যথাসকং সংৰরিতব্বানং দুস্সীল্যসঙ্খাতানং কাযৰচীদুচ্চরিতানং মুট্ঠস্সচ্চসঙ্খাতস্স পমাদস্স অভিজ্ঝাদীনং ৰা অক্খন্তি অঞ্ঞাণকোসজ্জানঞ্চ সংৰরণতো পিদহনতো ছাদনতো ‘‘সংৰরো’’তি ৰুচ্চতি. সংৰরতীতি সংৰরো, পিদহতি নিৰারেতি পৰত্তিতুং ন ¶ দেতীতি অত্থো. পচ্চযসমৰাযে উপ্পজ্জনারহানং কাযদুচ্চরিতাদীনং তথা তথা অনুপ্পাদনমেৰ হি ইধ সংৰরণং নাম. এৰং তাৰ পঞ্চৰিধো সংৰরো ৰেদিতব্বো.
তেন তেন গুণঙ্গেন তস্স তস্স অগুণঙ্গস্স পহানং তদঙ্গপ্পহানং. নামরূপপরিচ্ছেদাদীসু হি ৰিপস্সনাঞাণেসু পটিপক্খভাৰতো দীপালোকেনেৰ তমস্স নামরূপৰৰত্থানেন সক্কাযদিট্ঠিযা, পচ্চযপরিগ্গহেন অহেতুৰিসমহেতুদিট্ঠীনং, তস্সেৰ অপরভাগে উপ্পন্নেন কঙ্খাৰিতরণেন কথংকথীভাৰস্স, কলাপসম্মসনেন ‘‘অহং মমা’’তি গাহস্স, মগ্গামগ্গৰৰত্থানেন অমগ্গে মগ্গসঞ্ঞায, উদযদস্সনেন উচ্ছেদদিট্ঠিযা, ৰযদস্সনেন সস্সতদিট্ঠিযা, ভযদস্সনেন সভযে অভযসঞ্ঞাযাতিআদিনা নযেন তেন তেন ৰিপস্সনাঞাণেন তস্স তস্স অগুণঙ্গস্স পহানং তদঙ্গপ্পহানন্তি ৰেদিতব্বং. যং পন উপচারপ্পনাভেদেন সমাধিনা পৰত্তিনিৰারণতো ঘটপ্পহারেনেৰ উদকপিট্ঠে সেৰালস্স তেসং তেসং নীৰরণাদিধম্মানং পহানং, এতং ৰিক্খম্ভনপ্পহানং নাম. ৰিক্খম্ভনমেৰ পহানং ৰিক্খম্ভনপ্পহানং. যং চতুন্নং অরিযমগ্গানং ভাৰিতত্তা তংতংমগ্গৰতো ¶ অত্তনো সন্তানে ‘‘দিট্ঠিগতানং পহানাযা’’তিআদিনা (ধ. স. ২৭৭) নযেন ৰুত্তস্স সমুদযপক্খিযস্স কিলেসগণস্স অচ্চন্তং অপ্পৰত্তিভাৰেন পহানং, ইদং সমুচ্ছেদপ্পহানং নাম. যং পন ফলক্খণে পটিপ্পস্সদ্ধত্তং ৰূপসন্ততা কিলেসানং, এতং পটিপ্পস্সদ্ধিপ্পহানং নাম. যং সব্বসঙ্খতনিস্সটত্তা পহীনসব্বসঙ্খতং নিব্বানং, এতং নিস্সরণপ্পহানং নাম. সব্বম্পি চেতং চাগট্ঠেন পহানন্তি ৰুচ্চতি. এৰমিমেহি যথাৰুত্তসংৰরেহি চেৰ পহানেহি চ পটিসংযুত্তা ধম্মদেসনা ‘‘সংৰরপ্পহানপটিসংযুত্তা’’তি ৰেদিতব্বা.
অসুত্তন্তৰিনিবদ্ধন্তি সুত্তন্তেসু অনিবদ্ধং, পাল়িঅনারুল়্হন্তি অত্থো. পকিণ্ণকধম্মদেসনা হি সঙ্গহং ন আরোহতি. ৰুত্তমেৰত্থং পকাসেন্তো আহ ‘‘পাল়িৰিনিমুত্ত’’ন্তি. অথ ৰা অসুত্তন্তৰিনিবদ্ধন্তি সুত্তাভিধম্মপাল়িং অনারুল়্হভাৰং সন্ধায ৰুত্তং, পাল়িৰিনিমুত্তন্তি ৰিনযপাল়িং অনারুল়্হভাৰং সন্ধায. ওক্কন্তিকধম্মদেসনা নাম ঞাণেন অনুপৰিসিত্ৰা অন্তরা কথিযমানা ধম্মদেসনা, পটিক্খিপনাধিপ্পাযা ভদ্দালিত্থেরসদিসা. সম্পরেতব্বতো পেচ্চ গন্তব্বতো সম্পরাযো, পরলোকো. তত্থ ভৰং সম্পরাযিকং. ৰট্টভযেন তজ্জেন্তোতি ‘‘এৰং দুস্সীলা নিরযাদীসু দুক্খং পাপুণন্তী’’তি তজ্জেন্তো. দীঘনিকাযপ্পমাণম্পি মজ্ঝিমনিকাযপ্পমাণম্পি ধম্মদেসনং করোতীতি ‘‘তেন খণেন তেন মুহুত্তেন কথং ভগৰা তাৰমহন্তং ধম্মদেসনং করোতী’’তি ন ৰত্তব্বং. যাৰতা হি লোকিযমহাজনা একং পদং কথেন্তি, তাৰ আনন্দত্থেরো অট্ঠ পদানি কথেতি. আনন্দত্থেরে পন একং ¶ পদং কথেন্তেযেৰ ভগৰা সোল়স পদানি কথেতি. ইমিনা নযেন লোকিযজনস্স একপদুচ্চারণক্খণে ভগৰা অট্ঠৰীসসতং পদানি কথেতি. কস্মা? ভগৰতো হি জিৰ্হা মুদু, দন্তাৰরণং সুফুসিতং, ৰচনং অগল়িতং, ভৰঙ্গপরিৰাসো লহুকো, তস্মা সচে একো ভিক্খু কাযানুপস্সনং পুচ্ছতি, অঞ্ঞো ৰেদনানুপস্সনং, অঞ্ঞো চিত্তানুপস্সনং, অঞ্ঞো ধম্মানুপস্সনং, ‘‘ইমিনা পুট্ঠে অহং পুচ্ছিস্সামী’’তি একো একং ন ওলোকেতি, এৰং সন্তেপি তেসং ভিক্খূনং ‘‘অযং পঠমং পুচ্ছি, অযং দুতিয’’ন্তিআদিনা পুচ্ছনৰারো তাদিসস্স পঞ্ঞৰতো পঞ্ঞাযতি সুখুমস্স অন্তরস্স লব্ভনতো. বুদ্ধানং পন দেসনাৰারো অঞ্ঞেসং ন পঞ্ঞাযতেৰ ¶ অচ্ছরাসঙ্ঘাতমত্তে খণে অনেককোটিসহস্সচিত্তপ্পৰত্তিসম্ভৰতো. দল়্হধম্মেন ধনুগ্গহেন খিত্তসরস্স ৰিদত্থিচতুরঙ্গুলং তালচ্ছাযং অতিক্কমনতো পুরেতরংযেৰ ভগৰা চুদ্দসৰিধেন কাযানুপস্সনং, নৰৰিধেন ৰেদনানুপস্সনং, সোল়সৰিধেন চিত্তানুপস্সনং, পঞ্চৰিধেন ধম্মানুপস্সনং কথেতি. তিট্ঠন্তু ৰা এতে চত্তারো, সচে হি অঞ্ঞে চত্তারো সম্মপ্পধানেসু, অঞ্ঞে ইদ্ধিপাদেসু, অঞ্ঞে পঞ্চিন্দ্রিযেসু, অঞ্ঞে পঞ্চবলেসু, অঞ্ঞে সত্তবোজ্ঝঙ্গেসু, অঞ্ঞে অট্ঠমগ্গঙ্গেসু পঞ্হে পুচ্ছেয্যুং, তম্পি ভগৰা কথেয্য. তিট্ঠন্তু ৰা এতে অট্ঠ, সচে অঞ্ঞে সত্ততিংস জনা বোধিপক্খিযেসু পঞ্হে পুচ্ছেয্যুং, তম্পি ভগৰা তাৰদেৰ কথেয্য.
মূলং নিস্সযো পতিট্ঠাতি পচ্ছিমং পচ্ছিমং পঠমস্স পঠমস্স ৰেৰচনন্তি দট্ঠব্বং. তত্থ পতিট্ঠাতি সম্পযোগৰসেন উপনিস্সযৰসেন চ ওকাসভাৰো. সিক্খাসঙ্খাতানঞ্হি অৰসেসকুসলধম্মানং মেথুনৰিরতিসম্পযোগৰসেন ৰা পতিট্ঠা সিযা উপনিস্সযভাৰেন ৰা. তেনেৰাহ ‘‘মেথুনসংৰরো হী’’তিআদি. ৰুত্তত্থৰসেনাতি পতিট্ঠাঅধিগমূপাযৰসেন. সিক্খাপদৰিভঙ্গে নিদ্দিট্ঠৰিরতিচেতনা তংসম্পযুত্তধম্মা চ সিক্খাপদন্তি দস্সেতুকামো আহ – ‘‘অযঞ্চ অত্থো সিক্খাপদৰিভঙ্গে ৰুত্তনযেন ৰেদিতব্বো’’তি. সিক্খাপদৰিভঙ্গে হি ৰিরতিআদযো ধম্মা নিপ্পরিযাযতো পরিযাযতো চ ‘‘সিক্খাপদ’’ন্তি ৰুত্তা. ৰুত্তঞ্হেতং –
‘‘তত্থ ¶ কতমং কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী সিক্খাপদং? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং কামেসুমিচ্ছাচারা ৰিরমন্তস্স, যা তস্মিং সমযে কামেসুমিচ্ছাচারা আরতি ৰিরতি পটিৰিরতি ৰেরমণী অকিরিযা অকরণং অনজ্ঝাপত্তি ৰেলানতিক্কমো সেতুঘাতো, ইদং ৰুচ্চতি কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী সিক্খাপদং. অৰসেসা ধম্মা ৰেরমণিযা সম্পযুত্তা.
‘‘তত্থ কতমং কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী সিক্খাপদং? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং কামেসুমিচ্ছাচারা ৰিরমন্তস্স, যা তস্মিং ¶ সমযে চেতনা সঞ্চেতনা চেতযিতত্তং, ইদং ৰুচ্চতি কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী সিক্খাপদং. অৰসেসা ধম্মা চেতনায সম্পযুত্তা.
‘‘তত্থ কতমং কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী সিক্খাপদং? যস্মিং সমযে কামাৰচরং কুসলং চিত্তং উপ্পন্নং হোতি সোমনস্সসহগতং ঞাণসম্পযুত্তং কামেসুমিচ্ছাচারা ৰিরমন্তস্স, যো তস্মিং সমযে ফস্সো…পে… পগ্গাহো অৰিক্খেপো, ইদং ৰুচ্চতি কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী সিক্খাপদ’’ন্তি (ৰিভ. ৭০৬).
এত্থ হি যস্মা ন কেৰলং ৰিরতিযেৰ সিক্খাপদং, চেতনাপি সিক্খাপদমেৰ, তস্মা তং দস্সেতুং দুতিযনযো ৰুত্তো. যস্মা চ ন কেৰলং এতেযেৰ দ্ৰে ধম্মা সিক্খাপদং, চেতনাসম্পযুত্তা পন পরোপণ্ণাস ধম্মাপি সিক্খিতব্বকোট্ঠাসতো সিক্খাপদমেৰ, তস্মা ততিযনযো দস্সিতো. দুৰিধঞ্হি সিক্খাপদং নিপ্পরিযাযসিক্খাপদং পরিযাযসিক্খাপদন্তি. তত্থ ৰিরতি নিপ্পরিযাযসিক্খাপদং. সা হি ‘‘পাণাতিপাতা ৰেরমণী’’তি পাল়িযং আগতা, নো চেতনা. ৰিরমন্তো চ তায এৰ ততো ততো ৰিরমতি, ন চেতনায, চেতনম্পি পন আহরিত্ৰা দস্সেতি, তথা সেসচেতনাসম্পযুত্তধম্মে. তস্মা চেতনা চেৰ অৰসেসসম্পযুত্তধম্মা চ পরিযাযসিক্খাপদন্তি ৰেদিতব্বং.
ইদানি ন কেৰলং ইধ ৰিরতিআদযো ধম্মাৰ সিক্খাপদং, অথ খো তদত্থজোতিকা পঞ্ঞত্তিপীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘অপিচা’’তিআদি. ‘‘যো তত্থ নামকাযো পদকাযোতি ইদং মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্ত’’ন্তি ৰদন্তি. নামকাযোতি নামসমূহো নামপণ্ণত্তিযেৰ. পদনিরুত্তিব্যঞ্জনানি নামৰেৰচনানেৰ ‘‘নামং নামকম্মং নামনিরুত্তী’’তিআদীসু (ধ. স. ১৩১৩-১৩১৫) ৰিয. সিক্খাকোট্ঠাসোতি ৰিরতিআদযোৰ ৰুত্তা, তদত্থজোতকং ৰচনম্পি সিক্খাপদন্তি ইদম্পি এত্থ লব্ভতেৰ.
অত্থৰসেতি ৰুদ্ধিৰিসেসে আনিসংসৰিসেসে. তেসং পন সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিকারণত্তা আহ ‘‘দস কারণৰসে’’তি, দস কারণৰিসেসেতি অত্থো. তেনাহ ‘‘হিতৰিসেসে’’তি. অত্থোযেৰ ৰা অত্থৰসো, দস অত্থে দস কারণানীতি ৰুত্তং হোতি. অথ ৰা অত্থো ¶ ফলং তদধীনৰুত্তিতায ৰসো ¶ এতস্সাতি অত্থৰসো, হেতূতি এৰম্পেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. সুট্ঠু দেৰাতি ইদং রাজন্তেপুরপ্পৰেসনসিক্খাপদে (পাচি. ৪৯৪ আদযো) ৰুত্তং. ‘‘যে মম সোতব্বং সদ্দহাতব্বং মঞ্ঞিস্সন্তি, তেসং তং অস্স দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি ৰুত্তত্তা ‘‘যো চ তথাগতস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছতি, তস্স তং দীঘরত্তং হিতায সুখায হোতী’’তি ৰুত্তং. অসম্পটিচ্ছনে আদীনৰন্তি ভদ্দালিসুত্তে (ম. নি. ২.১৩৪ আদযো) ৰিয অসম্পটিচ্ছনে আদীনৰং দস্সেত্ৰা. সুখৰিহারাভাৰে সহজীৰমানস্স অভাৰতো সহজীৰিতাপি সুখৰিহারোৰ ৰুত্তো. সুখৰিহারো নাম চতুন্নং ইরিযাপথৰিহারানং ফাসুতা.
মঙ্কুতন্তি নিত্তেজভাৰং. ধম্মেনাতিআদীসু ধম্মোতি ভূতং ৰত্থু. ৰিনযোতি চোদনা চেৰ সারণা চ. সত্থুসাসনন্তি ঞত্তিসম্পদা চেৰ অনুস্সাৰনসম্পদা চ. পিযসীলানন্তি সিক্খাকামানং. তেসঞ্হি সীলং পিযং হোতি. তেনেৰাহ ‘‘সিক্খত্তযপারিপূরিযা ঘটমানা’’তি. সন্দিট্ঠমানাতি সংসযং আপজ্জমানা. উব্বাল়্হা হোন্তীতি পীল়িতা হোন্তি. সঙ্ঘকম্মানীতি সতিপি উপোসথপৰারণানং সঙ্ঘকম্মভাৰে গোবলিবদ্দঞাযেন উপোসথং পৰারণঞ্চ ঠপেত্ৰা উপসম্পদাদিসেসসঙ্ঘকম্মানং গহণং ৰেদিতব্বং. সমগ্গানং ভাৰো সামগ্গী.
‘‘ন ৰো অহং, চুন্দ, দিট্ঠধম্মিকানংযেৰ আসৰানং সংৰরায ধম্মং দেসেমী’’তি (দী. নি. ৩.১৮২) এত্থ ৰিৰাদমূলভূতা কিলেসা আসৰাতি আগতা.
‘‘যেন দেৰূপপত্যস্স, গন্ধব্বো ৰা ৰিহঙ্গমো;
যক্খত্তং যেন গচ্ছেয্যং, মনুস্সত্তঞ্চ অব্বজে;
তে ময্হং আসৰা খীণা, ৰিদ্ধস্তা ৰিনল়ীকতা’’তি. (অ. নি. ৪.৩৬) –
এত্থ তেভূমকং কম্মং অৰসেসা চ অকুসলা ধম্মা. ইধ পন পরূপৰাদৰিপ্পটিসারৰধবন্ধাদযো চেৰ অপাযদুক্খভূতা চ নানপ্পকারা উপদ্দৰা আসৰাতি আহ – ‘‘অসংৰরে ঠিতেন তস্মিংযেৰ অত্তভাৰে পত্তব্বা’’তিআদি. যদি হি ভগৰা সিক্খাপদং ন পঞ্ঞপেয্য, ততো অসদ্ধম্মপটিসেৰনঅদিন্নাদানপাণাতিপাতাদিহেতু যে উপ্পজ্জেয্যুং পরূপৰাদাদযো দিট্ঠধম্মিকা নানপ্পকারা অনত্থা, যে চ তংনিমিত্তমেৰ নিরযাদীসু ¶ নিব্বত্তস্স পঞ্চৰিধবন্ধনকম্মকারণাদিৰসেন মহাদুক্খানুভৰননানপ্পকারা অনত্থা, তে সন্ধায ইদং ৰুত্তং ‘‘দিট্ঠধম্মিকানং আসৰানং সংৰরায সম্পরাযিকানং আসৰানং পটিঘাতাযা’’তি. দিট্ঠধম্মো ৰুচ্চতি পচ্চক্খো অত্তভাৰো ¶ , তত্থ ভৰা দিট্ঠধম্মিকা. তেন ৰুত্তং ‘‘তস্মিংযেৰ অত্তভাৰে পত্তব্বা’’তি. সম্মুখা গরহণং অকিত্তি, পরম্মুখা গরহণং অযসো. অথ ৰা সম্মুখা পরম্মুখা চ গরহণং অকিত্তি, পরিৰারহানি অযসোতি ৰেদিতব্বং. আগমনমগ্গথকনাযাতি আগমনদ্ৰারপিদহনত্থায. সম্পরেতব্বতো পেচ্চ গন্তব্বতো সম্পরাযো, পরলোকোতি আহ ‘‘সম্পরাযে নরকাদীসূ’’তি. মেথুনাদীনি রজ্জনট্ঠানানি, পাণাতিপাতাদীনি দুস্সনট্ঠানানি.
চুদ্দস খন্ধকৰত্তানি নাম ৰত্তক্খন্ধকে ৰুত্তানি আগন্তুকৰত্তং আৰাসিকগমিকঅনুমোদনভত্তগ্গপিণ্ডচারিকআরঞ্ঞিকসেনাসনজন্তাঘরৰচ্চকুটিউপজ্ঝাযসদ্ধিৰিহারিকআচরিযঅন্তেৰাসিকৰত্তন্তি ইমানি চুদ্দস ৰত্তানি. ততো অঞ্ঞানি পন কদাচি তজ্জনীযকম্মকতাদিকালেযেৰ চরিতব্বানি দ্ৰেঅসীতি মহাৰত্তানি, ন সব্বাসু অৰত্থাসু চরিতব্বানি, তস্মা চুদ্দসখন্ধকৰত্তেসু অগণিতানি, তানি পন ‘‘পারিৰাসিকানং ভিক্খূনং ৰত্তং পঞ্ঞপেস্সামী’’তি (চূল়ৰ. ৭৫ আদযো) আরভিত্ৰা ‘‘ন উপসম্পাদেতব্বং…পে… ন ছমাযং চঙ্কমন্তে চঙ্কমে চঙ্কমিতব্ব’’ন্তি (চূল়ৰ. ৭৬) ৰুত্তাৰসানানি ছসট্ঠি, ততো পরং ‘‘ন, ভিক্খৰে, পারিৰাসিকেন ভিক্খুনা পারিৰাসিকৰুড্ঢতরেন ভিক্খুনা সদ্ধিং, মূলাযপটিকস্সনারহেন, মানত্তারহেন, মানত্তচারিকেন, অব্ভানারহেন ভিক্খুনা সদ্ধিং একচ্ছন্নে আৰাসে ৰত্থব্ব’’ন্তিআদিনা (চূল়ৰ. ৮২) ৰুত্তৰত্তানি পকতত্তচরিতব্বেহি অনঞ্ঞত্তা ৰিসুং অগণেত্ৰা পারিৰাসিকৰুড্ঢতরাদীসু পুগ্গলন্তরেসু চরিতব্বত্তা তেসং ৰসেন সম্পিণ্ডেত্ৰা একেকং কত্ৰা গণিতানি পঞ্চাতি একসত্ততি ৰত্তানি, উক্খেপনীযকম্মকতৰত্তেসু ৰুত্তং ‘‘ন পকতত্তস্স ভিক্খুনো অভিৰাদনং পচ্চুট্ঠানং…পে… নহানে পিট্ঠিপরিকম্মং সাদিতব্ব’’ন্তি (চূল়ৰ. ৭৫) ইদং অভিৰাদনাদীনং অসাদিযনং একং, ‘‘ন পকতত্তো ভিক্খু সীলৰিপত্তিযা অনুদ্ধংসেতব্বো’’তিআদীনি (চূল়ৰ. ৫১) দসাতি এৰমেতানি দ্ৰাসীতি ৰত্তানি. এতেস্ৰেৰ পন কানিচি তজ্জনীযকম্মাদিৰত্তাআনি, কানিচি পারিৰাসিকাদিৰত্তানীতি অগ্গহিতগ্গহণেন দ্ৰাসীতি এৰ, অঞ্ঞত্থ পন অট্ঠকথাপদেসে অপ্পকং ¶ ঊনমধিকং ৰা গণনূপগং ন হোতীতি ‘‘অসীতি খন্ধকৰত্তানী’’তি ৰুত্তং.
সংৰরৰিনযোতি সীলসংৰরো সতিসংৰরো ঞাণসংৰরো খন্তিসংৰরো ৰীরিযসংৰরোতি পঞ্চৰিধোপি সংৰরো যথাসকং সংৰরিতব্বানং ৰিনেতব্বানঞ্চ কাযদুচ্চরিতাদীনং সংৰরণতো সংৰরো, ৰিনযনতো ৰিনযোতি ৰুচ্চতি. পহানৰিনযোতি তদঙ্গপ্পহানং ৰিক্খম্ভনপ্পহানং সমুচ্ছেদপ্পহানং পটিপ্পস্সদ্ধিপ্পহানং নিস্সরণপ্পহানন্তি পঞ্চৰিধম্পি পহানং যস্মা চাগট্ঠেন পহানং ¶ , ৰিনযনট্ঠেন ৰিনযো, তস্মা পহানৰিনযোতি ৰুচ্চতি. সমথৰিনযোতি সত্ত অধিকরণসমথা. পঞ্ঞত্তিৰিনযোতি সিক্খাপদমেৰ. সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা হি ৰিজ্জমানায এৰ সিক্খাপদসম্ভৰতো পঞ্ঞত্তিৰিনযোপি সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা অনুগ্গহিতো হোতি.
ইদানি –
‘‘যং সঙ্ঘসুট্ঠু, তং সঙ্ঘফাসু, যং সঙ্ঘফাসু, তং দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহায, যং দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহায, তং পেসলানং ভিক্খূনং ফাসুৰিহারায, যং পেসলানং ভিক্খূনং ফাসুৰিহারায, তং দিট্ঠধম্মিকানং আসৰানং সংৰরায, যং দিট্ঠধম্মিকানং আসৰানং সংৰরায, তং সম্পরাযিকানং আসৰানং পটিঘাতায, যং সম্পরাযিকানং আসৰানং পটিঘাতায, তং অপ্পসন্নানং পসাদায, যং অপ্পসন্নানং পসাদায, তং পসন্নানং ভিয্যোভাৰায, যং পসন্নানং ভিয্যোভাৰায, তং সদ্ধম্মট্ঠিতিযা, যং সদ্ধম্মট্ঠিতিযা, তং ৰিনযানুগ্গহায.
‘‘যং সঙ্ঘসুট্ঠু, তং সঙ্ঘফাসু, যং সঙ্ঘসুট্ঠু, তং দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহায, যং সঙ্ঘসুট্ঠু, তং পেসলানং ভিক্খূনং ফাসুৰিহারায, যং সঙ্ঘসুট্ঠু, তং দিট্ঠধম্মিকানং আসৰানং সংৰরায, যং সঙ্ঘসুট্ঠু, তং সম্পরাযিকানং আসৰানং পটিঘাতায, যং সঙ্ঘসুট্ঠু, তং অপ্পসন্নানং পসাদায, যং সঙ্ঘসুট্ঠু, তং পসন্নানং ভিয্যোভাৰায, যং সঙ্ঘসুট্ঠু, তং সদ্ধম্মট্ঠিতিযা, যং সঙ্ঘসুট্ঠু, তং ৰিনযানুগ্গহায.
‘‘যং ¶ সঙ্ঘফাসু, তং দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহায, যং সঙ্ঘফাসু, তং পেসলানং ভিক্খূনং ফাসুৰিহারায, যং সঙ্ঘফাসু, তং দিট্ঠধম্মিকানং আসৰানং সংৰরায, যং সঙ্ঘফাসু, তং সম্পরাযিকানং আসৰানং পটিঘাতায, যং সঙ্ঘফাসু, তং অপ্পসন্নানং পসাদায, যং সঙ্ঘফাসু, তং পসন্নানং ভিয্যোভাৰায, যং সঙ্ঘফাসু, তং সদ্ধম্মট্ঠিতিযা, যং সঙ্ঘফাসু, তং ৰিনযানুগ্গহায, যং সঙ্ঘফাসু, তং সঙ্ঘসুট্ঠুতায.
‘‘যং দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহায…পে… যং পেসলানং ভিক্খূনং ফাসুৰিহারায…পে… যং দিট্ঠধম্মিকানং আসৰানং সংৰরায…পে… যং সম্পরাযিকানং আসৰানং পটিঘাতায…পে… যং অপ্পসন্নানং পসাদায…পে… যং পসন্নানং ভিয্যোভাৰায…পে… যং সদ্ধম্মট্ঠিতিযা…পে… যং ৰিনযানুগ্গহায, তং সঙ্ঘসুট্ঠুতায ¶ , যং ৰিনযানুগ্গহায, তং সঙ্ঘফাসুতায, যং ৰিনযানুগ্গহায, তং দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহায, যং ৰিনযানুগ্গহায, তং পেসলানং ভিক্খূনং ফাসুৰিহারায, যং ৰিনযানুগ্গহায, তং দিট্ঠধম্মিকানং আসৰানং সংৰরায, যং ৰিনযানুগ্গহায, তং সম্পরাযিকানং আসৰানং পটিঘাতায, যং ৰিনযানুগ্গহায, তং অপ্পসন্নানং পসাদায, যং ৰিনযানুগ্গহায, তং পসন্নানং ভিয্যোভাৰায, যং ৰিনযানুগ্গহায, তং সদ্ধম্মট্ঠিতিযা (পরি. ৩৩৪).
‘‘অত্থসতং ধম্মসতং, দ্ৰে চ নিরুত্তিসতানি;
চত্তারি ঞাণসতানি, অত্থৰসে পকরণে’’তি (পরি. ৩৩৪) –
যং ৰুত্তং পরিৰারে, তং দস্সেন্তো ‘‘অপিচেত্থা’’তিআদিমাহ.
তত্থ ‘‘যং সঙ্ঘসুট্ঠু, তং সঙ্ঘফাসু, যং সঙ্ঘফাসু, তং দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহাযা’’তি ইমিনা অনুক্কমেন যং ৰুত্তং, তং সন্ধায আসন্নাসন্নপদানং উপরূপরিপদেহি সদ্ধিং যোজিতত্তা সঙ্খলিকবন্ধনসদিসত্তা ‘‘সঙ্খলিকনয’’ন্তি ৰুত্তং. সঙ্খলিকনযং কত্ৰাতি সম্বন্ধো. ‘‘যং সঙ্ঘসুট্ঠু, তং সঙ্ঘফাসু, যং সঙ্ঘসুট্ঠু, তং দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহাযা’’তি এৰমাদিনা দসসু পদেসু একমেকং পদং তদৰসেসেহি নৰনৰপদেহি যোজেত্ৰা যং ৰুত্তং, তং সন্ধায ‘‘একেকপদমূলিকং দসক্খত্তুং যোজনং কত্ৰা’’তি ৰুত্তং.
অত্থসতন্তিআদীসু ¶ সঙ্খলিকনযে তাৰ পুরিমপুরিমপদানং ৰসেন ধম্মসতং ৰেদিতব্বং, পচ্ছিমপচ্ছিমানং ৰসেন অত্থসতং দট্ঠব্বং. কথং? কিঞ্চাপি পরিৰারে ‘‘যং সঙ্ঘসুট্ঠু, তং সঙ্ঘফাসূ’’তিআদিনা সঙ্খলিকনযে খণ্ডচক্কমেৰ ৰুত্তং, তথাপি তেনেৰ নযেন বদ্ধচক্কস্সপি নযো দিন্নো, তস্মা ‘‘যং সঙ্ঘসুট্ঠু, তং সঙ্ঘফাসূ’’তিআদিং ৰত্ৰা ‘‘যং ৰিনযানুগ্গহায, তং সঙ্ঘসুট্ঠূ’’তি যোজেত্ৰা বদ্ধচক্কং কাতব্বং. এৰং ‘‘যং সঙ্ঘফাসু, তং দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহাযা’’তিআদিং ৰত্ৰাপি ‘‘যং ৰিনযানুগ্গহায, তং সঙ্ঘসুট্ঠু, যং সঙ্ঘসুট্ঠু, তং সঙ্ঘফাসূ’’তি যোজেত্ৰা বদ্ধচক্কং কাতব্বং. ইমিনা অনুক্কমেন সেসপদেসুপি যোজিতেসু সঙ্খলিকনযেন দস বদ্ধচক্কানি হোন্তি. তেসু একেকস্মিং চক্কে পুরিমপুরিমপদানং ৰসেন দস দস ধম্মা, পচ্ছিমপচ্ছিমপদানং ৰসেন দস দস অত্থাতি সঙ্খলিকনযে অত্থসতং ধম্মসতঞ্চ সম্পজ্জতি. একমূলকনযে পন ‘‘যং সঙ্ঘসুট্ঠু, তং সঙ্ঘফাসু, যং সঙ্ঘসুট্ঠু, তং দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহাযা’’তি এৰমাদিনা একমেৰ পদং সেসেহি নৰহি পদেহি যোজিতন্তি পুরিমপদস্স ¶ একত্তা একমেৰ ধম্মপদং নৰেৰ অত্থপদানি হোন্তি, তস্মা একমূলকনযে দসসু পদেসু একমেকং মূলং কত্ৰা দসক্খত্তুং যোজনায কতায ধম্মপদানং ৰসেন ধম্মপদানি দস, অত্থপদানি নৰুতীতি অত্থসতং ধম্মসতঞ্চ ন সম্পজ্জতি, তস্মা একমূলকনযে সঙ্খলিকনযে ৰুত্তনযেন অত্থসতং ধম্মসতঞ্চ অগ্গহেত্ৰা যং তত্থ দসধম্মপদানং নৰুতিঅত্থপদানঞ্চ ৰসেন পদসতং ৰুত্তং, তং সব্বং ধম্মসতন্তি গহেত্ৰা তদত্থজোতনৰসেন অট্ঠকথাযং ৰুত্তানি সঙ্ঘসুট্ঠুভাৰাদীনি অত্থপদানি অত্থসতন্তি এৰং গহিতে অত্থসতং ধম্মসতঞ্চ সম্পজ্জতি. এৰং তাৰ অত্থসতং ধম্মসতঞ্চ ৰেদিতব্বং. দ্ৰে চ নিরুত্তিসতানীতি এত্থ পন অত্থজোতিকানং নিরুত্তীনং ৰসেন নিরুত্তিসতং, ধম্মভূতানং নিরুত্তীনং ৰসেন নিরুত্তিসতন্তি দ্ৰে নিরুত্তিসতানি চ ৰেদিতব্বানি. চত্তারি ঞাণসতানীতি অত্থসতে ঞাণসতং, ধম্মসতে ঞাণসতং, দ্ৰীসু নিরুত্তিসতেসু দ্ৰে ঞাণসতানীতি চত্তারি ঞাণসতানি.
এৰঞ্চ পন, ভিক্খৰেতি এত্থ চ-সদ্দো ভিন্নক্কমেন যোজেতব্বোতি আহ ‘‘উদ্দিসেয্যাথ চা’’তি. কথং পনেত্থ ‘‘উদ্দিসেয্যাথা’’তি ৰুত্তে পরিযাপুণেয্যাথাতিআদি অত্থসম্ভৰোতি আহ ‘‘অতিরেকানযনত্থো হি এত্থ চ-সদ্দো’’তি. ৰুত্তত্থতো অতিরেকস্স অত্থস্স আনযনং অতিরেকানযনং, সো অত্থো এতস্সাতি অতিরেকানযনত্থো, অৰুত্তসমুচ্চযত্থোতি ¶ ৰুত্তং হোতি. ‘‘অসংৰাসো’’তি ৰুত্তত্তা ‘‘দল়্হং কত্ৰা’’তি ৰুত্তং.
ইতি সমন্তপাসাদিকায ৰিনযট্ঠকথায সারত্থদীপনিযং
পঠমপঞ্ঞত্তিকথা নিট্ঠিতা.
সুদিন্নভাণৰারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
মক্কটিৰত্থুকথাৰণ্ণনা
৪০. অনুত্তানপদৰণ্ণনাতি উত্তানং ৰুচ্চতি পাকটং, তপ্পটিপক্খেন অনুত্তানং অপাকটং অপ্পচুরং দুৰিঞ্ঞেয্যঞ্চ, অনুত্তানানং পদানং ৰণ্ণনা অনুত্তানপদৰণ্ণনা. উত্তানপদৰণ্ণনায পযোজনাভাৰতো অনুত্তানগ্গহণং. পচুরপটিসেৰনো হোতীতি বহুলপটিসেৰনো হোতি, দিৰসে দিৰসে নিরন্তরং পটিসেৰতীতি অত্থো. পচুরত্থে হি ৰত্তমানৰচনন্তি সব্বদা পটিসেৰনাভাৰেপি ‘‘ইহ ¶ মল্লা যুজ্ঝন্তী’’তিআদীসু ৰিয বাহুল্লৰুত্তিং উপাদায ৰত্তমানৰচনং. আহিণ্ডন্তাতি ৰিচরন্তা. অঞ্ঞেসুপীতি অঞ্ঞেসুপি ভিক্খূসু.
৪১. সহোড্ঢগ্গহিতোতি সহ ভণ্ডেন গহিতো. অত্তনো মিচ্ছাগাহেন লেসওড্ডনেন ৰা পরিপুণ্ণত্থম্পি পঠমপঞ্ঞত্তিং অঞ্ঞথা করোন্তো ‘‘তঞ্চ খো মনুস্সিত্থিযা, নো তিরচ্ছানগতাযা’’তি আহ. দস্সনন্তি সানুরাগদস্সনং. গহণন্তি অনুরাগৰসেনেৰ হত্থেন গহণং. আমসনং অত্তনো সরীরেন তস্সা সরীরস্স উপরি আমসনমত্তং, ফুসনং ততো দল়্হতরং কত্ৰা সংফুসনং, ঘট্টনং ততোপি দল়্হতরং কত্ৰা সরীরেন সরীরস্স ঘট্টনং. তং সব্বম্পীতি দস্সনাদি সব্বম্পি.
৪২. দল়্হতরং সিক্খাপদমকাসীতি ইমস্মিং অধিকারে অনুপঞ্ঞত্তিযা সিক্খাপদস্স দল়্হীকরণং সিথিলকরণঞ্চ পসঙ্গতো আপন্নং ৰিভজিত্ৰা দস্সেতুকামো ‘‘দুৰিধঞ্হি সিক্খাপদ’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ যস্স সচিত্তকস্স সিক্খাপদস্স চিত্তং অকুসলমেৰ হোতি, তং লোকৰজ্জং. যস্স সচিত্তকাচিত্তকপক্খসহিতস্স অচিত্তকস্স চ সচিত্তকপক্খে চিত্তং অকুসলমেৰ ¶ হোতি, তম্পি সুরাপানাদি লোকৰজ্জন্তি ইমমত্থং সম্পিণ্ডেত্ৰা দস্সেতুং ‘‘যস্স সচিত্তকপক্খে চিত্তং অকুসলমেৰ হোতি, তং লোকৰজ্জং নামা’’তি ৰুত্তং. ‘‘সচিত্তকপক্খে’’তি হি ইদং ৰচনং অচিত্তকং সন্ধায ৰুত্তং. ন হি একংসতো সচিত্তকস্স ‘‘সচিত্তকপক্খে’’তি ৰিসেসনে পযোজনং অত্থি. সচিত্তকপক্খেতি চ ৰত্থুৰীতিক্কমৰিজাননচিত্তেন ‘‘সচিত্তকপক্খে’’তি গহেতব্বং, ন পণ্ণত্তিৰিজাননচিত্তেন. যদি হি ‘‘ন ৰট্টতী’’তি পণ্ণত্তিৰিজাননচিত্তেনপি যস্স সিক্খাপদস্স সচিত্তকপক্খে চিত্তং অকুসলমেৰ, তম্পি লোকৰজ্জন্তি ৰদেয্য, সব্বেসং পণ্ণত্তিৰজ্জসিক্খাপদানম্পি লোকৰজ্জতা আপজ্জেয্য পণ্ণত্তিৰজ্জানম্পি ‘‘ন ৰট্টতী’’তি জানিত্ৰা ৰীতিক্কমে অকুসলচিত্তস্সেৰ সম্ভৰতো. ন হি ভগৰতো আণং জানিত্ৰা মদ্দন্তস্স কুসলচিত্তং উপ্পজ্জতি অনাদরিযৰসেন পটিঘচিত্তস্সেৰ উপ্পজ্জনতো.
অপিচেত্থ ‘‘সচিত্তকপক্খে চিত্তং অকুসলমেৰা’’তি ৰচনতো অচিত্তকস্স ৰত্থুঅজাননৰসেন অচিত্তকপক্খে চিত্তং অকুসলমেৰাতি অযং নিযমো নত্থীতি ৰিঞ্ঞাযতি. যদি হি অচিত্তকস্স অচিত্তকপক্খেপি চিত্তং অকুসলমেৰ সিযা, ‘‘সচিত্তকপক্খে’’তি ইদং ৰিসেসনং নিরত্থকং সিযা. ‘‘যস্স চিত্তং অকুসলমেৰ হোতি, তং লোকৰজ্জ’’ন্তি এত্তকে ৰুত্তে সুরাতি অজানিত্ৰা পিৰন্তস্স গন্ধৰণ্ণকাদিভাৰং অজানিত্ৰা তানি লিম্পন্তীনং ভিক্খুনীনঞ্চ ¶ ৰিনাপি অকুসলচিত্তেন আপত্তিসম্ভৰতো একন্তাকুসলং সচিত্তকসিক্খাপদং ঠপেত্ৰা সুরাপানাদিঅচিত্তকসিক্খাপদানং লোকৰজ্জতা ন সিযাতি তেসম্পি সঙ্গণ্হত্থং ‘‘যস্স সচিত্তকপক্খে চিত্তং অকুসলমেৰ হোতি, তং লোকৰজ্জ’’ন্তি ৰুত্তং. তেনেৰ চূল়গণ্ঠিপদে মজ্ঝিমগণ্ঠিপদে চ ৰুত্তং ‘‘এতং সত্তং মারেস্সামীতি তস্মিংযেৰ পদেসে নিপন্নং অঞ্ঞং মারেন্তস্স পাণসামঞ্ঞস্স অত্থিতায যথা পাণাতিপাতো হোতি, এৰং এতং মজ্জং পিৰিস্সামীতি অঞ্ঞং মজ্জং পিৰন্তস্স মজ্জসামঞ্ঞস্স অত্থিতায অকুসলমেৰ হোতি. যথা পন কট্ঠসঞ্ঞায সপ্পং ঘাতেন্তস্স পাণাতিপাতো ন হোতি, এৰং নাল়িকেরপানসঞ্ঞায মজ্জং পিৰন্তস্স অকুসলং ন হোতী’’তি.
কেচি পন ৰদন্তি ‘‘সামণেরস্স সুরাতি অজানিত্ৰা পিৰন্তস্স পারাজিকো নত্থি, অকুসলং পন হোতী’’তি, তং তেসং মতিমত্তং. ‘‘ভিক্খুনো অজানিত্ৰাপি বীজতো পট্ঠায মজ্জং পিৰন্তস্স পাচিত্তিযং, সামণেরো জানিত্ৰা ¶ পিৰন্তো সীলভেদং আপজ্জতি, ন অজানিত্ৰা’’তি এত্তকমেৰ হি অট্ঠকথাযং ৰুত্তং, ‘‘অকুসলং পন হোতী’’তি ন ৰুত্তন্তি. অপরম্পি ৰদন্তি ‘‘অজানিত্ৰা পিৰন্তস্সপি সোতাপন্নস্স মুখং সুরা ন পৰিসতি কম্মপথপ্পত্তঅকুসলচিত্তেনেৰ পাতব্বতো’’তি, তম্পি ন সুন্দরং. বোধিসত্তে কুচ্ছিগতে বোধিসত্তমাতু সীলং ৰিয হি ইদম্পি অরিযসাৰকানং ধম্মতাসিদ্ধন্তি ৰেদিতব্বং. তেনেৰ দীঘনিকাযে কূটদন্তসুত্তট্ঠকথাযং (দী. নি. অট্ঠ. ১.৩৫২) ৰুত্তং –
‘‘ভৰন্তরেপি হি অরিযসাৰকো জীৰিতহেতুপি নেৰ পাণং হনতি, ন সুরং পিৰতি. সচেপিস্স সুরঞ্চ খীরঞ্চ মিস্সেত্ৰা মুখে পক্খিপন্তি, খীরমেৰ পৰিসতি, ন সুরা. যথা কিং? যথা কোঞ্চসকুণানং খীরমিস্সকে উদকে খীরমেৰ পৰিসতি, ন উদকং. ইদং যোনিসিদ্ধন্তি চে? ইদম্পি ধম্মতাসিদ্ধন্তি ৰেদিতব্ব’’ন্তি.
যদি এৰং সুরাপানসিক্খাপদট্ঠকথাযং (পাচি. অট্ঠ. ৩২৯) ‘‘ৰত্থুঅজাননতায চেত্থ অচিত্তকতা ৰেদিতব্বা, অকুসলেনেৰ পাতব্বতায লোকৰজ্জতা’’তি কস্মা ৰুত্তং? নাযং দোসো. অযঞ্হেত্থ অধিপ্পাযো – সচিত্তকপক্খে অকুসলচিত্তেনেৰ পাতব্বতায লোকৰজ্জতাতি. ইমিনাযেৰ হি অধিপ্পাযেন অঞ্ঞেসুপি লোকৰজ্জেসু অচিত্তকসিক্খাপদেসু অকুসলচিত্ততাযেৰ ৰুত্তা, ন পন সচিত্তকতা. তেনেৰ ভিক্খুনীৰিভঙ্গট্ঠকথাযং (পাচি. অট্ঠ. ১২২৭) ৰুত্তং –
‘‘গিরগ্গসমজ্জং ¶ চিত্তাগারসিক্খাপদং সঙ্ঘাণি ইত্থালঙ্কারো গন্ধকৰণ্ণকো ৰাসিতকপিঞ্ঞাকো ভিক্খুনীআদীহি উম্মদ্দনপরিমদ্দনাতি ইমানি দস সিক্খাপদানি অচিত্তকানি লোকৰজ্জানি অকুসলচিত্তানী’’তি,
অযং পনেত্থ অধিপ্পাযো – ৰিনাপি চিত্তেন আপজ্জিতব্বত্তা অচিত্তকানি, চিত্তে পন সতি অকুসলেনেৰ আপজ্জিতব্বত্তা লোকৰজ্জানি চেৰ অকুসলচিত্তানি চাতি. তস্মা ভিক্খুৰিভঙ্গে আগতানি সুরাপানউয্যুত্তউয্যোধিকসিক্খাপদানি তীণি, ভিক্খুনীৰিভঙ্গে আগতানি গিরগ্গসমজ্জাদীনি দসাতি ইমেসং তেরসন্নং অচিত্তকসিক্খাপদানং লোকৰজ্জতাদস্সনত্থং ‘‘সচিত্তকপক্খে’’তি ইদং ৰিসেসনং কতন্তি নিট্ঠমেত্থ গন্তব্বং. যস্মা ¶ পন পণ্ণত্তিৰজ্জস্স ৰত্থুৰীতিক্কমৰিজাননচিত্তেন সচিত্তকপক্খে চিত্তং সিযা কুসলং, সিযা অকুসলং, সিযা অব্যাকতং, তস্মা তস্স সচিত্তকপক্খে চিত্তং অকুসলমেৰাতি অযং নিযমো নত্থীতি সেসং পণ্ণত্তিৰজ্জন্তি ৰুত্তং.
রুন্ধন্তীতি ৰীতিক্কমং রুন্ধন্তী. দ্ৰারং পিদহন্তীতি ৰীতিক্কমলেসস্স দ্ৰারং পিদহন্তী. সোতং পচ্ছিন্দমানাতি উপরূপরি ৰীতিক্কমসোতং পচ্ছিন্দমানা. অথ ৰা রুন্ধন্তীতি অনাপত্তিলেসং রুন্ধন্তী. দ্ৰারং পিদহন্তীতি অনাপত্তিলেসস্স দ্ৰারং পিদহন্তী. সোতং পচ্ছিন্দমানাতি অনাপত্তিসোতং পচ্ছিন্দমানা, আপত্তিমেৰ কুরুমানাতি ৰুত্তং হোতি. ননু চ লোকৰজ্জে কাচি অনুপঞ্ঞত্তি উপ্পজ্জমানা সিথিলং করোন্তী উপ্পজ্জতি, তস্মা ‘‘লোকৰজ্জে অনুপঞ্ঞত্তি উপ্পজ্জমানা…পে… গাল়্হতরং করোন্তী উপ্পজ্জতী’’তি ইদং কস্মা ৰুত্তন্তি আহ ‘‘অঞ্ঞত্র অধিমানা অঞ্ঞত্র সুপিনন্তা’’তিআদি. ‘‘অঞ্ঞত্র অধিমানা’’তি ইমিস্সা অনুপঞ্ঞত্তিযা ‘‘ৰীতিক্কমাভাৰা’’তি কারণং ৰুত্তং, ‘‘অঞ্ঞত্র সুপিনন্তা’’তি ইমিস্সা ‘‘অব্বোহারিকত্তা’’তি কারণং ৰুত্তং. তত্থ ৰীতিক্কমাভাৰাতি পাপিচ্ছো ইচ্ছাপকতোতিআদিৰীতিক্কমাভাৰা. উত্তরিমনুস্সধম্মে হি ‘‘পাপিচ্ছো ইচ্ছাপকতো উত্তরিমনুস্সধম্মং উল্লপতী’’তি (মহাৰ. ১২৯) ৰচনতো ৰিসংৰাদনাধিপ্পাযেন মুসা ভণন্তো পারাজিকো হোতি. অযং পন অধিমানেন অধিগতসঞ্ঞী হুত্ৰা উল্লপতি, ন সিক্খাপদং ৰীতিক্কমিতুকামো, তস্মা ‘‘অঞ্ঞত্র অধিমানা’’তি অযং অনুপঞ্ঞত্তি উপ্পজ্জমানা ৰীতিক্কমাভাৰা অনাপত্তিকরা জাতা. অব্বোহারিকত্তাতি সুপিনন্তে ৰিজ্জমানাযপি চেতনায ৰীতিক্কমিচ্ছায চ অব্বোহারিকত্তা. কিঞ্চাপি হি সুপিনন্তে মোচনস্সাদচেতনা সংৰিজ্জতি, কদাচি উপক্কমনম্পি হোতি, তথাপি থিনমিদ্ধেন অভিভূতত্তা তং চিত্তং অব্বোহারিকং, চিত্তস্স অব্বোহারিকত্তা উপক্কমকিরিযাসংৰত্তনিকাপি চেতনা অব্বোহারিকা. তেনেৰ ¶ ‘‘অত্থেসা ভিক্খৰে চেতনা, সা চ খো অব্বোহারিকা’’তি (পারা. ২৩৫) ভগৰতা ৰুত্তা, তস্মা ‘‘অঞ্ঞত্র সুপিনন্তা’’তি অযং অনুপঞ্ঞত্তি অব্বোহারিকত্তা অনাপত্তিকরা জাতা.
অকতে ৰীতিক্কমেতি ‘‘কুক্কুচ্চাযন্তা ন ভুঞ্জিংসূ’’তিআদীসু ৰিয ৰীতিক্কমে অকতে. সিথিলং করোন্তীতি পঠমং সামঞ্ঞতো বদ্ধসিক্খাপদং মোচেত্ৰা ¶ অত্তনো অত্তনো ৰিসযে অনাপত্তিকরণৰসেন সিথিলং করোন্তী. দ্ৰারং দদমানাতি অনাপত্তিযা দ্ৰারং দদমানা. তেনেৰাহ ‘‘অপরাপরম্পি অনাপত্তিং কুরুমানা’’তি. ননু চ সঞ্চরিত্তসিক্খাপদে ‘‘অন্তমসো তঙ্খণিকাযপী’’তি অনুপঞ্ঞত্তি উপ্পজ্জমানা আপত্তিমেৰ করোন্তী উপ্পন্না, অথ কস্মা ‘‘অনাপত্তিং কুরুমানা উপ্পজ্জতী’’তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘অন্তমসো তঙ্খণিকাযপী’’তিআদি. উদাযিনা ভিক্খুনা তঙ্খণিকায সঞ্চরিত্তং আপন্নৰত্থুস্মিং পঞ্ঞত্তত্তা ‘‘কতে ৰীতিক্কমে’’তি ৰুত্তং. পঞ্ঞত্তিগতিকাৰ হোতীতি মূলপঞ্ঞত্তিযংযেৰ অন্তোগধা হোতি.
মক্কটিৰত্থুকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
সন্থতভাণৰারো
ৰজ্জিপুত্তকৰত্থুৰণ্ণনা
৪৩. ৰেসালী নিৰাসো এতেসন্তি ৰেসালিকাতি আহ ‘‘ৰেসালিৰাসিনো’’তি. ৰজ্জীসু জনপদে ৰসন্তা ৰজ্জিনো, ৰজ্জীনং পুত্তকা ৰজ্জিপুত্তকাতি আহ ‘‘ৰজ্জিরট্ঠে ৰেসালিযং কুলানং পুত্তা’’তি. ঞাতীনং ব্যসনন্তি ঞাতীনং ৰিনাসো. সো পন ঞাতীনং ৰিনাসো রাজদণ্ডাদিকারণেন হোতীতি আহ ‘‘রাজদণ্ডব্যাধিমরণৰিপ্পৰাসনিমিত্তেনা’’তি. ভোগানং ব্যসনং ৰিনাসো ভোগব্যসনং. তঞ্চ হিরঞ্ঞসুৰণ্ণদাসিদাসাদীনং উপভোগপরিভোগৰত্থূনং রাজদণ্ডাদিনা ৰিনাসোতি আহ ‘‘এস নযো দুতিযপদেপী’’তি. ন বুদ্ধং গরহামাতি ‘‘অসব্বঞ্ঞু বুদ্ধো’’তিআদিনা বুদ্ধং ন গরহাম. ন ধম্মগরহিনোতি ‘‘অনিয্যানিকো ধম্মো’’তিআদিনা ধম্মং ন গরহাম. ন সঙ্ঘগরহিনোতি ‘‘দুপ্পটিপন্নো সঙ্ঘো’’তিআদিনা সঙ্ঘং ন গরহাম. অট্ঠতিংসারম্মণেসূতি দস কসিণা দস অসুভা দসানুস্সতিযো চত্তারো ব্রহ্মৰিহারা চত্তারো আরুপ্পা চতুধাতুৰৰত্থানং আহারে পটিকূলসঞ্ঞাতি ইমেসু চত্তালীসকম্মট্ঠানেসু পাল়িযং অনাগতত্তা আলোকাকাসকসিণদ্ৰযং ঠপেত্ৰা অৰসেসানি গহেত্ৰা ৰুত্তং. ৰিভত্তা কুসলা ¶ ধম্মাতি ‘‘ইমস্মিং আরম্মণে ইদং হোতী’’তি এৰং ৰিভত্তা উপচারজ্ঝানেন সদ্ধিং পঠমজ্ঝানাদযো মহগ্গতকুসলা ধম্মা ¶ . তেৰ ধম্মেতি তে এৰ কুসলে ধম্মে. মজ্ঝিমযামো ভিক্খূনং নিদ্দাকিলমথৰিনোদনোকাসত্তা ন গহিতোতি আহ ‘‘পঠমযামঞ্চ পচ্ছিমযামঞ্চা’’তি. সচ্চানি বুজ্ঝতি পটিৰিজ্ঝতীতি বোধি, অরহত্তমগ্গঞাণং. উপকারকত্তেন তস্স পক্খে ভৰা বোধিপক্খিযাতি আহ ‘‘বোধিস্স পক্খে ভৰানং, অরহত্তমগ্গঞাণস্স উপকারকান’’ন্তি. চত্তারো সতিপট্ঠানা, চত্তারো সম্মপ্পধানা, চত্তারো ইদ্ধিপাদা, পঞ্চিন্দ্রিযানি, পঞ্চ বলানি, সত্ত বোজ্ঝঙ্গা, অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গোতি ইমে সত্ততিংস বোধিপক্খিযধম্মা. ‘‘গিহিপলিবোধং আৰাসপলিবোধঞ্চ পহাযা’’তি ইমেসংযেৰ দ্ৰিন্নং পলিবোধানং উপচ্ছেদস্স সুদুক্করভাৰতো ৰুত্তং. যুত্তপযুত্তাতি সম্মদেৰ যুত্তা.
আসযন্তি অজ্ঝাসযং. সিক্খং অপ্পচ্চক্খায ভিক্খুভাৰে ঠত্ৰা পটিসেৰিতমেথুনানং তেসং ৰজ্জিপুত্তকানং উপসম্পদং অনুজানন্তো ভগৰা ‘‘পারাজিকো হোতি অসংৰাসো’’তি এৰং পঞ্ঞত্তসিক্খাপদং সমূহনতি নামাতি আহ – ‘‘যদি হি ভগৰা…পে… পঞ্ঞত্তং সমূহনেয্যা’’তি. ‘‘যো পন ভিক্খূ’’তি ৰুত্তত্তা পন সিক্খং পচ্চক্খায পটিসেৰিতমেথুনস্স উপসম্পদং অনুজানন্তো ন সমূহনতি নাম. ন হি সো ভিক্খু হুত্ৰা পটিসেৰতি. ‘‘সো আগতো ন উপসম্পাদেতব্বো’’তি ৰচনতো সামণেরভূমি অনুঞ্ঞাতাতি আহ ‘‘সামণেরভূমিযং পন ঠিতো’’তিআদি. উত্তমত্থন্তি অরহত্তং নিব্বানমেৰ ৰা.
ৰজ্জিপুত্তকৰত্থুৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
চতুব্বিধৰিনযকথাৰণ্ণনা
৪৫. নীহরিত্ৰাতি সাসনতো নীহরিত্ৰা. তথা হি ‘‘পঞ্চহুপালি অঙ্গেহি সমন্নাগতেন ভিক্খুনা নানুযুঞ্জিতব্বং. কতমেহি পঞ্চহি? সুত্তং ন জানাতি, সুত্তানুলোমং ন জানাতী’’তি (পরি. ৪৪২) এৰমাদিপরিযত্তিসাসনতো সুত্তং সুত্তানুলোমঞ্চ নীহরিত্ৰা পকাসেসুং, ‘‘অনাপত্তি এৰং অম্হাকং আচরিযানং উগ্গহো পরিপুচ্ছাতি গণ্হাতী’’তি এৰমাদিপরিযত্তিসাসনতো আচরিযৰাদং নীহরিত্ৰা পকাসেসুং, ভারুকচ্ছকৰত্থুস্মিং (পারা. ৭৮) ‘‘আযস্মা ¶ উপালি এৰমাহ অনাপত্তি আৰুসো সুপিনন্তেনা’’তি এৰমাদিপরিযত্তিসাসনতো এৰ অত্তনোমতিং নীহরিত্ৰা পকাসেসুং. তায হি অত্তনোমতিযা থেরো এতদগ্গট্ঠানং লভি.
ৰুত্তন্তি ¶ নাগসেনত্থেরেন ৰুত্তং. পজ্জতে অনেন অত্থোতি পদং, ভগৰতা কণ্ঠাদিৰণ্ণপ্পৰত্তিট্ঠানং আহচ্চ ৰিসেসেত্ৰা ভাসিতং পদং আহচ্চপদং, ভগৰতোযেৰ ৰচনং. তেনাহ ‘‘আহচ্চপদন্তি সুত্তং অধিপ্পেত’’ন্তি. ‘‘ইদং কপ্পতি, ইদং ন কপ্পতী’’তি এৰং অৰিসেসেত্ৰা ‘‘যং, ভিক্খৰে, মযা ‘ইদং ন কপ্পতী’তি অপ্পটিক্খিত্তং, তঞ্চে অকপ্পিযং অনুলোমেতি, কপ্পিযং পটিবাহতি, তং ৰো ন কপ্পতী’’তিআদিনা (মহাৰ. ৩০৫) ৰুত্তং সামঞ্ঞলক্খণং ইধ ‘‘রসো’’তি অধিপ্পেতন্তি আহ ‘‘রসোতি সুত্তানুলোম’’ন্তি. ধম্মসঙ্গাহকপ্পভুতিআচরিযপরম্পরতো আনীতা অট্ঠকথাতন্তি ইধ ‘‘আচরিযৰংসো’’তি অধিপ্পেতাতি আহ ‘‘আচরিযৰংসোতি আচরিযৰাদো’’তি.
ইধ ৰিনযৰিনিচ্ছযস্স অধিকতত্তা তদনুচ্ছৰিকমেৰ সুত্তং দস্সেন্তো আহ – ‘‘সুত্তং নাম সকলে ৰিনযপিটকে পাল়ী’’তি. মহাপদেসাতি মহাওকাসা, মহন্তানি ৰিনযস্স পতিট্ঠাপনট্ঠানানি যেসু পতিট্ঠাপিতো ৰিনযো ৰিনিচ্ছযতি অসন্দেহতো. মহন্তানি ৰা কারণানি মহাপদেসা, মহন্তানি ৰিনযৰিনিচ্ছযকারণানীতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘অত্থতো পন ‘যং, ভিক্খৰে’তিআদিনা ৰুত্তা সাধিপ্পাযা পাল়িযেৰ মহাপদেসা’’তি ৰদন্তি. তেনেৰাহ ‘‘যে ভগৰতা এৰং ৰুত্তা’’তিআদি. ইমে চ মহাপদেসা খন্ধকে আগতা, তস্মা তেসং ৰিনিচ্ছযকথা তত্থেৰ আৰি ভৰিস্সতীতি ইধ ন ৰুচ্চতি. যদিপি তত্থ তত্থ ভগৰতা পৰত্তিতা পকিণ্ণকদেসনাৰ অট্ঠকথা, সা পন ধম্মসঙ্গাহকেহি পঠমং তীণি পিটকানি সঙ্গাযিত্ৰা তস্স অত্থৰণ্ণনানুরূপেনেৰ ৰাচনামগ্গং আরোপিতত্তা ‘‘আচরিযৰাদো’’তি ৰুচ্চতি আচরিযা ৰদন্তি সংৰণ্ণেন্তি পাল়িং এতেনাতি কত্ৰা. তেনাহ – ‘‘আচরিযৰাদো নাম…পে… অট্ঠকথাতন্তী’’তি. তিস্সো সঙ্গীতিযো আরুল়্হোযেৰ চ বুদ্ধৰচনস্স অত্থসংৰণ্ণনাভূতো কথামগ্গো মহামহিন্দত্থেরেন তম্বপণ্ণিদীপং আভতো, পচ্ছা তম্বপণ্ণিযেহি মহাথেরেহি সীহল়ভাসায ঠপিতো নিকাযন্তরলদ্ধিসঙ্করপরিহরণত্থং. কিঞ্চাপি অত্তনোমতি সুত্তাদীহি সংসন্দিত্ৰাৰ পরিকপ্পীযতি, তথাপি সা ন সুত্তাদীসু ৰিসেসতো ¶ নিদ্দিট্ঠাতি আহ ‘‘সুত্তসুত্তানুলোমআচরিযৰাদে মুঞ্চিত্ৰা’’তি. অনুবুদ্ধিযাতি সুত্তাদীনিযেৰ অনুগতবুদ্ধিযা. নযগ্গাহেনাতি সুত্তাদিতো লব্ভমাননযগ্গহণেন.
অত্তনোমতিং সামঞ্ঞতো পঠমং দস্সেত্ৰা ইদানি তমেৰ ৰিসেসেত্ৰা দস্সেন্তো ‘‘অপিচা’’তিআদিমাহ. ইদানি তত্থ পটিপজ্জিতব্বাকারং দস্সেন্তো আহ – ‘‘তং পন অত্তনোমতিং গহেত্ৰা কথেন্তেনা’’তিআদি. অত্থেনাতি অত্তনা সল্লক্খিতেন অত্থেন. আচরিযৰাদে ওতারেতব্বাতি আচরিযৰাদে ঞাণেন অনুপ্পৰেসেতব্বা. সব্বদুব্বলাতি পুগ্গলস্স সযং ¶ পটিভানভাৰতো. পমাদপাঠৰসেন আচরিযৰাদস্স কদাচি সুত্তানুলোমেন অসংসন্দনাপি সিযা, সো ন গহেতব্বোতি দস্সেন্তো আহ – ‘‘আচরিযৰাদোপি…পে… সমেন্তো এৰ গহেতব্বো’’তি. সমেন্তমেৰ গহেতব্বন্তি যথা সুত্তেন সংসন্দতি, এৰং মহাপদেসতো অত্থা উদ্ধরিতব্বাতি দস্সেতি. সুত্তানুলোমস্স সুত্তেকদেসত্তেপি সুত্তে ৰিয ‘‘ইদং কপ্পতি, ইদং ন কপ্পতী’’তি পরিচ্ছিন্দিত্ৰা আহচ্চভাসিতং কিঞ্চি নত্থীতি আহ – ‘‘সুত্তানুলোমতো হি সুত্তমেৰ বলৰতর’’ন্তি. অপ্পটিৰত্তিযন্তি অপ্পটিবাহিযং. কারকসঙ্ঘসদিসন্তি পমাণত্তা সঙ্গীতিকারকসঙ্ঘসদিসং. বুদ্ধানং ঠিতকালসদিসন্তি ইমিনা বুদ্ধেহেৰ কথিতত্তা ধরমানবুদ্ধসদিসন্তি ৰুত্তং হোতি. সুত্তে হি পটিবাহিতে বুদ্ধোৰ পটিবাহিতো হোতি. সকৰাদী সুত্তং গহেত্ৰা কথেতীতি সকৰাদী অত্তনো সুত্তং গহেত্ৰা ৰোহরতি. পরৰাদী সুত্তানুলোমন্তি অঞ্ঞনিকাযৰাদী অত্তনো নিকাযে সুত্তানুলোমং গহেত্ৰা কথেতি. খেপং ৰা গরহং ৰা অকত্ৰাতি ‘‘কিং ইমিনা’’তি খেপং ৰা ‘‘কিমেস বালো ৰদতী’’তি গরহং ৰা অকত্ৰা. সুত্তানুলোমন্তি পরৰাদিনা ৰুত্তং অঞ্ঞনিকাযে সুত্তানুলোমং. সুত্তে ওতারেতব্বন্তি সকৰাদিনা অত্তনো সুত্তে ওতারেতব্বং. সুত্তস্মিংযেৰ ঠাতব্বন্তি অত্তনো সুত্তেযেৰ ঠাতব্বং. এৰং সেসৰারেসুপি অত্থযোজনা কাতব্বা. অযন্তি সকৰাদী. পরোতি অঞ্ঞনিকাযৰাদী. এৰং সেসেসুপি.
ননু চ ‘‘সুত্তানুলোমতো সুত্তমেৰ বলৰতর’’ন্তি হেট্ঠা ৰুত্তং, ইধ পন ‘‘সুত্তানুলোমে সুত্তং ওতারেতব্ব’’ন্তিআদি কস্মা ৰুত্তন্তি? নাযং ৰিরোধো. ‘‘সুত্তানুলোমতো সুত্তমেৰ বলৰতর’’ন্তি হি ইদং ¶ সকমতেযেৰ সুত্তং সন্ধায ৰুত্তং. তত্থ হি সকমতিপরিযাপন্নমেৰ সুত্তাদিং সন্ধায ‘‘অত্তনোমতি সব্বদুব্বলা, অত্তনোমতিতো আচরিযৰাদো বলৰতরো, আচরিযৰাদতো সুত্তানুলোমং বলৰতরং, সুত্তানুলোমতো সুত্তমেৰ বলৰতর’’ন্তি চ ৰুত্তং. ইধ পন পরৰাদিনা আনীতং অঞ্ঞনিকাযে সুত্তং সন্ধায ‘‘সুত্তানুলোমে সুত্তং ওতারেতব্ব’’ন্তিআদি ৰুত্তং. তস্মা পরৰাদিনা আনীতং সুত্তাদিং অত্তনো সুত্তানুলোমআচরিযৰাদঅত্তনোমতীসু ওতারেত্ৰা সমেন্তংযেৰ গহেতব্বং, ইতরং ন গহেতব্বন্তি অযং নযো ইধ ৰুচ্চতীতি ন কোচি পুব্বাপরৰিরোধো.
বাহিরকসুত্তন্তি তিস্সো সঙ্গীতিযো অনারুল়্হগুল়্হৰেস্সন্তরাদীনি মহাসঙ্ঘিকনিকাযৰাসীনং সুত্তানি. ৰেদল্লাদীনন্তি আদি-সদ্দেন গুল়্হউম্মগ্গাদিগ্গহণং ৰেদিতব্বং, ইতরং গারয্হসুত্তং ন গহেতব্বং. অত্তনোমতিযমেৰ ঠাতব্বন্তি ইমিনা অঞ্ঞনিকাযতো আনীতসুত্ততোপি সকনিকাযে অত্তনোমতিযেৰ বলৰতরাতি দস্সেতি. সকৰাদী সুত্তং গহেত্ৰা কথেতি, পরৰাদীপি সুত্তমেৰাতিএৰমাদিনা ¶ সমানজাতিকানং ৰসেন ৰারো ন ৰুত্তো, সুত্তস্স সুত্তেযেৰ ওতারণং ভিন্নং ৰিয হুত্ৰা ন পঞ্ঞাযতি, ৰুত্তনযেনেৰ চ সক্কা যোজেতুন্তি.
ইদানি সকৰাদীপরৰাদীনং কপ্পিযাকপ্পিযাদিভাৰং সন্ধায ৰিৰাদে উপ্পন্নে তত্থ পটিপজ্জিতব্বৰিধিং দস্সেন্তো আহ – ‘‘অথ পনাযং কপ্পিযন্তি গহেত্ৰা কথেতী’’তিআদি. তত্থ সুত্তে চ সুত্তানুলোমে চ ওতারেতব্বন্তি সকৰাদিনা অত্তনোযেৰ সুত্তে চ সুত্তানুলোমে চ ওতারেতব্বং. পরো কারণং ন ৰিন্দতীতি পরৰাদী কারণং ন লভতি. সুত্ততো বহুং কারণঞ্চ ৰিনিচ্ছযঞ্চ দস্সেতীতি পরৰাদী অত্তনো সুত্ততো বহুং কারণং ৰিনিচ্ছযঞ্চ আহরিত্ৰা দস্সেতি. সাধূতি সম্পটিচ্ছিত্ৰা অকপ্পিযেৰ ঠাতব্বন্তি ইমিনা অত্তনো নিকাযে সুত্তাদীনি অলভন্তেন সকৰাদিনা পরৰাদীৰচনেযেৰ ঠাতব্বন্তি ৰদতি. দ্ৰিন্নম্পি কারণচ্ছাযা দিস্সতীতি সকৰাদীপরৰাদীনং উভিন্নম্পি কপ্পিযাকপ্পিযভাৰসাধকং কারণপতিরূপকং দিস্সতি. যদি দ্ৰিন্নম্পি কারণচ্ছাযা দিস্সতি, কস্মা ‘‘অকপ্পিযেৰ ঠাতব্ব’’ন্তি আহ ‘‘ৰিনযঞ্হি পত্ৰা’’তিআদি. ‘‘ৰিনযং পত্ৰা’’তি ৰুত্তমেৰত্থং পাকটতরং কত্ৰা দস্সেন্তো আহ ‘‘কপ্পিযাকপ্পিযৰিচারণমাগম্মা’’তি. রুন্ধিতব্বন্তিআদীসু ¶ দুব্বিঞ্ঞেয্যৰিনিচ্ছযে কপ্পিযাকপ্পিযভাৰে সতি কপ্পিযন্তি গহণং রুন্ধিতব্বং, অকপ্পিযন্তি গহণং গাল়্হং কাতব্বং. অপরাপরং পৰত্তকপ্পিযগহণসোতং পচ্ছিন্দিতব্বং, গরুকভাৰসঙ্খাতে অকপ্পিযভাৰেযেৰ ঠাতব্বন্তি অত্থো.
বহূহি সুত্তৰিনিচ্ছযকারণেহীতি বহূহি সুত্তেহি চেৰ ততো আনীতৰিনিচ্ছযকারণেহি চ. অত্তনো গহণং ন ৰিস্সজ্জেতব্বন্তি সকৰাদিনা অত্তনো অকপ্পিযন্তি গহণং ন ৰিস্সজ্জেতব্বং. ইদানি ৰুত্তমেৰত্থং নিগমেন্তো ‘‘এৰ’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ যোতি সকৰাদীপরৰাদীসু যো কোচি. কেচি পন ‘‘সকৰাদীসুযেৰ যো কোচি ইধাধিপ্পেতো’’তি ৰদন্তি, এৰং সন্তে ‘‘অথ পনাযং কপ্পিযন্তি গহেত্ৰা কথেতী’’তিআদীসু সব্বত্থ উভোপি সকৰাদিনোযেৰ সিযুং হেট্ঠা ৰুত্তস্সেৰ নিগমনৰসেন ‘‘এৰ’’ন্তিআদীনং ৰুত্তত্তা, তস্মা তং ন গহেতব্বং. অতিরেককারণং লভতীতি এত্থ সুত্তাদীসু পুরিমং পুরিমং অতিরেককারণং নাম, যো ৰা সুত্তাদীসু চতূসু বহুতরং কারণং লভতি, সো অতিরেককারণং লভতি নাম.
সুট্ঠু পৰত্তি এতস্সাতি সুপ্পৰত্তি, সুট্ঠু পৰত্ততি সীলেনাতি ৰা সুপ্পৰত্তি. তেনাহ ‘‘সুপ্পৰত্তীতি সুট্ঠু পৰত্ত’’ন্তি. ৰাচায উগ্গতং ৰাচুগ্গতং, ৰচসা সুগ্গহিতন্তি ৰুত্তং হোতি. সুত্ততোতি ইমস্স ৰিৰরণং ‘‘পাল়িতো’’তি. এত্থ চ ‘‘সুত্তং নাম সকলং ৰিনযপিটক’’ন্তি ৰুত্তত্তা ¶ পাল়িতোতি তদত্থদীপিকা অঞ্ঞাযেৰ পাল়ি ৰেদিতব্বা. অনুব্যঞ্জনসোতি ইমস্স ৰিৰরণং ‘‘পরিপুচ্ছতো চ অট্ঠকথাতো চা’’তি. পাল়িং অনুগন্ত্ৰা অত্থস্স ব্যঞ্জনতো পকাসনতো অনুব্যঞ্জনন্তি হি পরিপুচ্ছা অট্ঠকথা চ ৰুচ্চতি. এত্থ চ অট্ঠকথায ৰিসুং গহিতত্তা পরিপুচ্ছাতি থেরৰাদো ৰুত্তো. সঙ্ঘভেদস্স পুব্বভাগে পৰত্তকলহস্সেতং অধিৰচনং সঙ্ঘরাজীতি. কুক্কুচ্চকোতি অণুমত্তেসুপি ৰজ্জেসু ভযদস্সনৰসেন কুক্কুচ্চং উপ্পাদেন্তো. তন্তিং অৰিসংৰাদেত্ৰাতি পাল়িং অঞ্ঞথা অকত্ৰা. অৰোক্কমন্তোতি অনতিক্কমন্তো.
ৰিত্থুনতীতি অত্থং অদিস্ৰা নিত্থুনতি. ৰিপ্ফন্দতীতি কম্পতি. সন্তিট্ঠিতুং ন সক্কোতীতি একস্মিংযেৰ অত্থে পতিট্ঠাতুং ন সক্কোতি. তেনাহ ‘‘যং ¶ যং পরেন ৰুচ্চতি, তং তং অনুজানাতী’’তি. পরৰাদং গণ্হাতীতি ‘‘উচ্ছুম্হি কসটং যাৰজীৰিকং, রসো সত্তাহকালিকো, তদুভযৰিনিমুত্তো চ উচ্ছু নাম ৰিসুং নত্থি, তস্মা উচ্ছুপি ৰিকালে ৰট্টতী’’তি পরৰাদিনা ৰুত্তে তম্পি গণ্হাতি. একেকলোমন্তি পলিতং সন্ধায ৰুত্তং. যম্হীতি যস্মিং পুগ্গলে. পরিক্খযং পরিযাদানন্তি অত্থতো একং.
আচরিযপরম্পরা খো পনস্স সুগ্গহিতা হোতীতি এত্থ আচরিযপরম্পরাতি আচরিযানং ৰিনিচ্ছযপরম্পরা. তেনেৰ ৰক্খতি ‘‘যথা আচরিযো চ আচরিযাচরিযো চ পাল়িঞ্চ পরিপুচ্ছঞ্চ ৰদন্তি, তথা ঞাতুং ৰট্টতী’’তি. পুব্বাপরানুসন্ধিতোতি ‘‘ইদং পুব্বৰচনং, ইদং পরৰচনং, অযমনুসন্ধী’’তি এৰং পুব্বাপরানুসন্ধিতো. আচরিযপরম্পরন্তি ইমস্সেৰ ৰেৰচনং থেরৰাদঙ্গন্তি, থেরপটিপাটিন্তি অত্থো. দ্ৰে তযো পরিৰট্টাতি দ্ৰে তিস্সো পরম্পরা.
ইমেহি চ পন তীহি লক্খণেহীতি ‘‘সুত্তমস্স স্ৰাগতং হোতী’’তিআদিনা হেট্ঠা ৰুত্তেহি তীহি লক্খণেহি. এত্থ চ পঠমেন লক্খণেন ৰিনযস্স সুট্ঠু উগ্গহিতভাৰো ৰুত্তো, দুতিযেন উগ্গহিতেন অচলতা সুপ্পতিট্ঠিততা ৰুত্তা, ততিযেন যং পাল়িযা অট্ঠকথায চ নত্থি, তম্পি আচরিযৰচনেন ৰিনিচ্ছিনিতুং সমত্থতা ৰুত্তা. ওতিণ্ণে ৰত্থুস্মিন্তি চোদনাসঙ্খাতে ৰীতিক্কমসঙ্খাতে ৰা ৰত্থুস্মিং সঙ্ঘমজ্ঝে ওতিণ্ণে, ওসটেতি অত্থো. ৰুত্তমেৰ ৰিভাৰেন্তো ‘‘চোদকেন চ চুদিতকেন চ ৰুত্তে ৰত্তব্বে’’তি আহ. কেচি পন ‘‘চোদকেন ওতিণ্ণে ৰত্থুস্মিং চুদিতকেন চ ৰুত্তে ৰত্তব্বে’’তি এৰং যোজেন্তি. অপরে পন ‘‘চোদকেন চ চুদিতকেন চ ৰুত্তে ৰিনযধরেন চ ৰত্তব্বে’’তি এৰম্পি যোজেন্তি. ‘‘চোদকেন চ চুদিতকেন চ ৰুত্তে ৰত্তব্বে’’তি অযমেৰ পন যোজনা সুন্দরতরাতি ৰেদিতব্বা. ৰত্থু ওলোকেতব্বন্তি তস্স তস্স সিক্খাপদস্স ৰত্থু ওলোকেতব্বং. ‘‘তিণেন ৰা পণ্ণেন ৰা…পে… যো আগচ্ছেয্য, আপত্তি ¶ দুক্কটস্সা’’তি (পারা. ৫১৭) হি ইদং নিস্সগ্গিযে অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদস্স ৰত্থুস্মিং পঞ্ঞত্তং, থুল্লচ্চযদুব্ভাসিতাপত্তীনং মাতিকায অনাগতত্তা ‘‘পঞ্চন্নং আপত্তীনং অঞ্ঞতর’’ন্তি ৰুত্তং. অঞ্ঞতরং ৰা আপত্তিন্তি ‘‘কালে ৰিকালসঞ্ঞী আপত্তি দুক্কটস্স, কালে ৰেমতিকো আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ¶ এৰমাদিনা (পাচি. ২৫০) আগতং দুক্কটং সন্ধায ৰুত্তং. সিক্খাপদন্তরেসূতি ৰিনীতৰত্থুং অন্তোকত্ৰা একেকস্মিং সিক্খাপদন্তরে.
সুখুমাতি অত্তনোপি দুৰিঞ্ঞেয্যসভাৰস্স লহুপরিৰত্তিনো চিত্তস্স সীঘপরিৰত্তিতায ৰুত্তং. তেনাহ ‘‘চিত্তলহুকা’’তি. চিত্তং লহু সীঘপরিৰত্তি এতেসন্তি চিত্তলহুকা. তেতি তে ৰীতিক্কমে. তংৰত্থুকন্তি তে অদিন্নাদানমনুস্সৰিগ্গহৰীতিক্কমা ৰত্থু অধিট্ঠানং কারণমেতস্সাতি তংৰত্থুকং. সীলানি সোধেত্ৰাতি যংৰত্থুকং কুক্কুচ্চং উপ্পন্নং, তং অমনসিকরিত্ৰা অৰসেসসীলানি সোধেত্ৰা. পাকটভাৰতো সুখৰল়ঞ্জনতায চ ‘‘দ্ৰত্তিংসাকারং তাৰ মনসি করোহী’’তি ৰুত্তং. অঞ্ঞস্মিং পন কম্মট্ঠানে কতপরিচযেন তদেৰ মনসি কাতব্বং. কম্মট্ঠানং ঘটযতীতি অন্তরন্তরা খণ্ডং অদস্সেত্ৰা চিত্তেন সদ্ধিং আলম্বনভাৰেন চিরকালং ঘটযতি. সঙ্খারা পাকটা হুত্ৰা উপট্ঠহন্তীতি ৰিপস্সনাকম্মট্ঠানিকো চে, তস্স সঙ্খারা পাকটা হুত্ৰা উপট্ঠহন্তি. সচে কতপারাজিকৰীতিক্কমো ভৰেয্য, তস্স সতিপি অসরিতুকামতায ৰিপ্পটিসারৰত্থুৰসেন পুনপ্পুনং তং উপট্ঠহতীতি চিত্তেকগ্গতং ন ৰিন্দতি. তেন ৰুত্তং ‘‘কম্মট্ঠানং ন ঘটযতী’’তিআদি. অত্তনা জানাতীতি সযমেৰ জানাতি. পচ্চত্তে চেতং করণৰচনং, অত্তা জানাতীতি ৰুত্তং হোতি. অঞ্ঞা চ দেৰতা জানন্তীতি আরক্খদেৰতাহি অঞ্ঞা পরচিত্তৰিদুনিযো দেৰতা চ জানন্তি.
নিট্ঠিতা চতুব্বিধৰিনযকথাৰণ্ণনা
ৰিনযধরস্স চ লক্খণাদিকথাৰণ্ণনা.
ভিক্খুপদভাজনীযৰণ্ণনা
তস্মাতি যস্মা পন-সদ্দং অপনেত্ৰা অনিযমেন পুগ্গলদীপকং যো-সদ্দমেৰ আহ, তস্মা. এত্থাতি ইমস্মিং যো-সদ্দে. পন-সদ্দস্স নিপাতমত্তত্তা যো-সদ্দস্সেৰ অত্থং পকাসেন্তো ‘‘যো কোচীতি ৰুত্তং হোতী’’তি আহ. যো কোচি নামাতি যো ৰা সো ৰা যো কোচীতি ৰুত্তো. ৰাসধুরযুত্তো ৰাতি ৰিপস্সনাধুরযুত্তো ৰা. সীলেসূতি পকতীসু.
ভিক্খতীতি ¶ ¶ যাচতি. লভন্তো ৰা অলভন্তো ৰাতি যো কোচি ভিক্খতি ভিক্খং এসতি গৰেসতি, সো তং লভতু ৰা মা ৰা, তথাপি ভিক্খতীতি ভিক্খূতি অযমেত্থ অধিপ্পাযো. অরিযায যাচনাযাতি ‘‘উদ্দিস্স অরিযা তিট্ঠন্তি, এসা অরিযান যাচনা’’তি এৰং ৰুত্তায অরিযযাচনায, ন কপণদ্ধিকৰণিব্বকযাচকানং ৰিয ‘‘দেহি দেহী’’তি এৰং পৰত্তযাচনায. ভিক্খাচরিযন্তি উঞ্ছাচরিযং. অজ্ঝুপগতত্তাতি অনুট্ঠিতত্তা. কাজভত্তন্তি কাজেহি আনীতং ভত্তং. অগ্ঘফস্সৰণ্ণভেদেনাতি অগ্ঘাদীনং পুরিমপকতিৰিজহেন. পুরিমপকতিৰিজহনঞ্হেত্থ ভেদোতি অধিপ্পেতং. ধোৰিত্ৰা অপনেতুং অসক্কুণেয্যসভাৰং মলং, তথা অপনেতুং সক্কুণেয্যসভাৰা জল্লিকা. ভিন্নপটধরোতি নিব্বচনং ভিন্নপটধরে ভিক্খু-সদ্দস্স নিরুল়্হত্তা কতং.
উপনিস্সযসম্পন্নন্তি পুব্বে অট্ঠপরিক্খারদানূপনিস্সযসম্পন্নং. যো হি চীৰরাদিকে অট্ঠ পরিক্খারে পত্তচীৰরমেৰ ৰা সোতাপন্নাদিঅরিযস্স পুথুজ্জনস্সেৰ ৰা সীলসম্পন্নস্স দত্ৰা ‘‘ইদং পরিক্খারদানং অনাগতে এহিভিক্খুভাৰায পচ্চযো হোতূ’’তি পত্থনং পট্ঠপেসি, তস্স তং সতি অধিকারসম্পত্তিযং বুদ্ধানং সম্মুখীভাৰে ইদ্ধিমযপরিক্খারলাভায সংৰত্ততীতি ৰেদিতব্বং. ব্রহ্মঘোসন্তি উত্তমঘোসং, ব্রহ্মুনো ঘোসসদিসং ৰা ঘোসং. ব্রহ্মচরিযন্তি সাসনব্রহ্মচরিযং মগ্গব্রহ্মচরিযঞ্চ. দুক্খস্স সম্মা অন্তকিরিযাযাতি যোজেতব্বং. ভণ্ডূতি মুণ্ডো. ৰাসীতি দন্তকট্ঠচ্ছেদনৰাসি. বন্ধনন্তি কাযবন্ধনং. যুত্তো ভাৰনানুযোগো অস্সাতি যুত্তযোগো, তস্স যুত্তযোগস্স, ভাৰনানুযোগমনুযুত্তস্সাতি ৰুত্তং হোতি. ইরিযাপথসম্পন্নতাৰিভাৰনত্থং ‘‘সট্ঠিৰস্সিকত্থেরো ৰিযা’’তি ৰুত্তং. বুদ্ধোৰ পব্বজ্জাচরিযো উপসম্পদাচরিযো চ অস্সাতি বুদ্ধাচরিযকো. পঠমবোধিযম্পি পঠমকালেযেৰ সেসউপসম্পদানং অভাৰোতি আহ ‘‘পঠমবোধিযং একস্মিং কালে’’তি. পঞ্চ পঞ্চৰগ্গিযত্থেরাতি পঞ্চৰগ্গিযত্থেরা পঞ্চ. তীণি সতন্তি তীণি সতানি, গাথাবন্ধসুখত্থং ৰচনৰিপল্লাসো কতো. একো চ থেরোতি অঙ্গুলিমালত্থেরং সন্ধায ৰুত্তং. ন ৰুত্তাতি অট্ঠকথাযং ন ৰুত্তা. তত্থাতি ৰিনযপাল়িযং.
ৰেল়ুৰনমহাৰিহারে ¶ গন্ধকুটিযং নিসিন্নোযেৰ ভগৰা মহাকস্সপত্থেরস্স অত্তানং উদ্দিস্স পব্বজিতভাৰং ৰিদিত্ৰা তস্স পচ্চুগ্গমনং করোন্তো তিগাৰুতং মগ্গং এককোৰ গন্ত্ৰা বহুপুত্তনিগ্রোধমূলে পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসিন্নো অত্তনো সন্তিকং আগন্ত্ৰা পরমনিপচ্চকারং দস্সেত্ৰা ‘‘সত্থা মে ভন্তে ভগৰা, সাৰকোহমস্মি, সত্থা মে ভন্তে ভগৰা, সাৰকোহমস্মী’’তি তিক্খত্তুং অত্তনো সাৰকত্তং সাৰেত্ৰা ঠিতস্স মহাকস্সপত্থেরস্স নিপচ্চকারমহত্ততং ¶ অত্তনো চ মহানুভাৰতং দীপেতুং যস্স অঞ্ঞস্স অজানংযেৰ ‘‘জানামী’’তি পটিঞ্ঞস্স বাহিরকস্স সত্থুনো এৰং সব্বচেতসা সমন্নাগতো পসন্নচিত্তো সাৰকো এৰরূপং পরমনিপচ্চকারং করেয্য, তস্স ৰণ্টচ্ছিন্নতালপক্কং ৰিয গীৰতো মুদ্ধাপি ৰিপতেয্য, সত্তধা ৰা ফলেয্যাতি দস্সেন্তো ‘‘যো খো, কস্সপ, এৰং সব্বচেতসা সমন্নাগতং সাৰকং অজানংযেৰ ৰদেয্য ‘জানামী’তি, অপস্সংযেৰ ৰদেয্য ‘পস্সামী’তি, মুদ্ধাপি তস্স ৰিপতেয্য, সত্তধা ৰা ফলেয্য, অহং খো, কস্সপ, জানংযেৰ ৰদামি ‘জানামী’তি, পস্সংযেৰ ৰদামি ‘পস্সামী’’’ (সং. নি. ২.১৫৪) তি ৰত্ৰা জাতিমদমানমদরূপমদপ্পহানত্থং তীহি ওৰাদেহি মহাকস্সপত্থেরং ওৰদন্তো ‘‘তস্মাতিহ তে কস্সপা’’তিআদিমাহ.
তত্থ (সং. নি. অট্ঠ. ২.২.১৫৪) তস্মাতিহাতি তস্মা ইচ্চেৰ ৰুত্তং হোতি, যস্মা অহং জানন্তোৰ ‘‘জানামী’’তি পস্সন্তো এৰ চ ‘‘পস্সামী’’তি ৰদামি, তস্মাতি অত্থো. তি-কার হ-কারা নিপাতা. ইহাতি ৰা ইমস্মিং সাসনে, ত-কারো পদসন্ধিৰসেন আগতো. এৰং সিক্খিতব্বন্তি ইদানি ৰুচ্চমানাকারেন সিক্খিতব্বং. তিব্বন্তি বহলং মহন্তং. হিরোত্তপ্পঞ্চাতি হিরী চ ওত্তপ্পঞ্চ. পচ্চুপট্ঠিতং ভৰিস্সতীতি উপসঙ্কমনতো পঠমতরমেৰ উপট্ঠিতং ভৰিস্সতি. তথা হি সতি তেসং পুরতো অস্স সগারৰসপ্পতিস্সৰতা সণ্ঠাতি. যো চ থেরাদীসু হিরোত্তপ্পং উপট্ঠপেত্ৰা উপসঙ্কমতি, থেরাদযোপি তং সহিরিকা সওত্তপ্পা চ হুত্ৰা উপসঙ্কমন্তীতি অযমেত্থ আনিসংসো. কুসলূপসংহিতন্তি কুসলনিস্সিতং, অনৰজ্জধম্মনিস্সিতন্তি অত্থো. অট্ঠিং কত্ৰাতি অত্তানং তেন ধম্মেন অট্ঠিকং কত্ৰা, তং ৰা ধম্মং ‘‘এস ময্হং ধম্মো’’তি অট্ঠিং কত্ৰা. মনসি কত্ৰাতি চিত্তে ঠপেত্ৰা. সব্বচেতসা সমন্নাহরিত্ৰাতি চিত্তস্স থোকম্পি বহি গন্তুং অদেন্তো ¶ সব্বেন সমন্নাহারচিত্তেন সমন্নাহরিত্ৰা. ওহিতসোতোতি ঠপিতসোতো, ধম্মে নিহিতসোতোতি অত্থো. এৰঞ্হি তে সিক্খিতব্বন্তি ঞাণসোতঞ্চ পসাদসোতঞ্চ ওদহিত্ৰা ‘‘মযা দেসিতং ধম্মং সক্কচ্চমেৰ সুণিস্সামী’’তি এৰঞ্হি তে সিক্খিতব্বং. সাতসহগতা চ মে কাযগতাসতীতি অসুভেসু চেৰ আনাপানে চ পঠমজ্ঝানৰসেন সুখসম্পযুত্তা কাযগতাসতি. যো চ পনাযং তিৰিধো ওৰাদো, থেরস্স অযমেৰ পব্বজ্জা চ উপসম্পদা চ অহোসি.
কসিণারম্মণং রূপাৰচরজ্ঝানং রূপসঞ্ঞা. সঞ্ঞাসীসেন হেত্থ ঝানং ৰুত্তং, তদেৰ চ উদ্ধুমাতকপটিভাগারম্মণত্তা ‘‘উদ্ধুমাতকসঞ্ঞা’’তি ৰুত্তং. সোপাকসামণেরো ভগৰতা পুট্ঠো ‘‘এতে দ্ৰে রূপাৰচরভাৰেন একত্থা, ব্যঞ্জনমেৰ নান’’ন্তি আহ. আরদ্ধচিত্তোতি আরাধিতচিত্তো. গরুধম্মপটিগ্গহণাদিউপসম্পদা উপরি ৰিত্থারতো সযমেৰ আৰি ভৰিস্সতি.
কল্যাণপুথুজ্জনাদযোতি ¶ এত্থ বহূনং নানপ্পকারানং সক্কাযদিট্ঠিআদীনং অৰিহতত্তা জনেতি, তাহি ৰা জনিতোতি পুথুজ্জনো, কল্যাণো চ সো পুথুজ্জনো চাতি কল্যাণপুথুজ্জনো, সো আদি যেসং সোতাপন্নাদীনং তে কল্যাণপুথুজ্জনাদযো. কল্যাণগ্গহণেন চেত্থ অন্ধপুথুজ্জনং নিৰত্তেতি. দ্ৰিধা হি পুথুজ্জনা অন্ধপুথুজ্জনো কল্যাণপুথুজ্জনোতি. ৰুত্তঞ্হেতং –
‘‘দুৰে পুথুজ্জনা ৰুত্তা, বুদ্ধেনাদিচ্চবন্ধুনা;
অন্ধো পুথুজ্জনো একো, কল্যাণেকো পুথুজ্জনো’’তি. (দী. নি. অট্ঠ. ১.৭; ম. নি. অট্ঠ. ১.২; সং. নি. অট্ঠ. ২.২.৬১; অ. নি. অট্ঠ. ১.১.৫১);
ভদ্রায পঞ্ঞায ভদ্রায ৰিমুত্তিযাতি যোজেতব্বং. সীলেনাতিআদীসু সীলন্তি চতুপারিসুদ্ধিসীলং. সমাধীতি ৰিপস্সনাপাদকা অট্ঠ সমাপত্তিযো. পঞ্ঞাতি লোকিযলোকুত্তরঞাণং. ৰিমুত্তীতি অরিযফলৰিমুত্তি. ৰিমুত্তিঞাণদস্সনন্তি একূনৰীসতিৰিধং পচ্চৰেক্খণঞাণং. যথাসম্ভৰেন চেত্থ যোজনা ৰেদিতব্বা. কল্যাণপুথুজ্জনস্স হি সীলাদযো তযো এৰ সম্ভৰন্তি, অরিযানং পন সব্বেপি সীলাদযো. সারো ভিক্খূতিপি কল্যাণপুথুজ্জনাদযোৰ ৰুত্তাতি আহ ‘‘তেহিযেৰ সীলসারাদীহী’’তিআদি. অথ ৰা নিপ্পরিযাযতো খীণাসৰোৰ সারো ¶ ভিক্খু নামাতি আহ ‘‘ৰিগতকিলেসফেগ্গুভাৰতো ৰা’’তিআদি.
যোপি কল্যাণপুথুজ্জনো অনুলোমপটিপদায পরিপূরকারী সীলসম্পন্নো ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারো ভোজনে মত্তঞ্ঞূ জাগরিযানুযোগমনুযুত্তো পুব্বরত্তাপররত্তং বোধিপক্খিযানং ধম্মানং ভাৰনানুযোগমনুযুত্তো ৰিহরতি ‘‘অজ্জ ৰা স্ৰে ৰা অঞ্ঞতরং সামঞ্ঞফলং অধিগমিস্সামী’’তি, সোপি ৰুচ্চতি সিক্খতীতি সেখোতি আহ ‘‘পুথুজ্জনকল্যাণকেন সদ্ধি’’ন্তি. সত্ত অরিযাতি চত্তারো মগ্গট্ঠা, হেট্ঠিমা চ তযো ফলট্ঠাতি ইমে সত্ত অরিযা. তিস্সো সিক্খাতি অধিসীলাদিকা তিস্সো সিক্খা. সিক্খাসু জাতোতি ৰা সেখো. অরিযপুগ্গলো হি অরিযায জাতিযা জাযমানো সিক্খাসু জাযতি, ন যোনিযং. সিক্খনসীলোতি ৰা সেখো, পুগ্গলাধিট্ঠানায ৰা কথায সেখস্স অযন্তি অনঞ্ঞসাধারণা মগ্গফলত্তযধম্মা সেখপরিযাযেন ৰুত্তা. অসেখোতি চ যত্থ সেখভাৰাসঙ্কা অত্থি, তত্থাযং পটিসেধোতি লোকিযনিব্বানেসু অসেখভাৰানাপত্তি দট্ঠব্বা. সীলসমাধিপঞ্ঞাসঙ্খাতা হি সিক্খা অত্তনো পটিপক্খকিলেসেহি ৰিমুত্তত্তা পরিসুদ্ধা, উপক্কিলেসানং আরম্মণভাৰম্পি অনুপগমনতো ¶ এতা সিক্খাতি ৰত্তুং যুত্তা, অট্ঠসুপি মগ্গফলেসু ৰিজ্জন্তি, তস্মা চতুমগ্গহেট্ঠিমফলত্তযসমঙ্গিনো ৰিয অরহত্তফলসমঙ্গীপি তাসু সিক্খাসু জাতোতি তংসমঙ্গিনো অরহতো ইতরেসং ৰিয সেখত্তে সতি সেখস্স অযন্তি, সিক্খা সীলং এতস্সাতি চ সেখোতি ৰত্তব্বো সিযাতি তং নিৰত্তনত্থং ‘‘অসেখো’’তি যথাৰুত্তসেখভাৰপটিসেধো কতো. অরহত্তফলেহি পৰত্তমানা সিক্খা পরিনিট্ঠিতসিক্খাকিচ্চত্তা ন সিক্খাকিচ্চং করোন্তি, কেৰলং সিক্খাফলভাৰেনেৰ পৰত্তন্তি, তস্মা তা ন সিক্খাৰচনং অরহন্তি, নাপি তংসমঙ্গী সেখৰচনং, ন চ সিক্খনসীলো, সিক্খাসু জাতোতি চ ৰত্তব্বতং অরহতি, হেট্ঠিমফলেসু পন সিক্খা সকদাগামিমগ্গৰিপস্সনাদীনং উপনিস্সযভাৰতো সিক্খাকিচ্চং করোন্তীতি সিক্খাৰচনং অরহন্তি, তংসমঙ্গিনো চ সেখৰচনং সিক্খনসীলা, সিক্খাসু জাতাতি চ ৰত্তব্বতং অরহন্তি ‘‘সিক্খন্তীতি সেখা’’তি অপরিযোসিতসিক্খানং দস্সিতত্তা, ‘‘ন সিক্খতীতি অসেখো’’তি ইমিনা পরিযোসিতসিক্খো দস্সিতো, ন সিক্খায রহিতোতি আহ – ‘‘সেক্খধম্মে অতিক্কম্ম ¶ …পে… খীণাসৰো অসেখোতি ৰুচ্চতী’’তি. ৰুদ্ধিপ্পত্তসিক্খো ৰা অসেখোতি এতস্মিং অত্থে সেখধম্মেসু এৰ ঠিতস্স কস্সচি অরিযস্স অসেখভাৰাপত্তীতি অরহত্তমগ্গধম্মা ৰুদ্ধিপ্পত্তা চ যথাৰুত্তেহি অত্থেহি সেখাতি কত্ৰা তংসমঙ্গিনো অগ্গমগ্গট্ঠস্স অসেখভাৰো আপন্নোতি? ন, তংসদিসেসু তব্বোহারতো. অরহত্তমগ্গতো হি নিন্নানাকরণং অরহত্তফলং ঠপেত্ৰা পরিঞ্ঞাকিচ্চকরণং ৰিপাকভাৰঞ্চ, তস্মা তে এৰ সেখা অগ্গফলধম্মভাৰং আপন্নাতি সক্কা ৰত্তুং. কুসলসুখতো চ ৰিপাকসুখং সন্ততরতায পণীততরন্তি ৰুদ্ধিপ্পত্তা চ তে ধম্মা হোন্তীতি তংসমঙ্গী অসেখোতি ৰুচ্চতীতি.
সব্বন্তিমেন পরিযাযেনাতি সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন. উপসম্পদাকম্মস্স অধিকারত্তা ‘‘পঞ্চৰগ্গকরণীযে’’তি ৰুত্তং. পঞ্চন্নং ৰগ্গো সমূহোতি পঞ্চৰগ্গো, পঞ্চপরিমাণযুত্তো ৰা ৰগ্গো পঞ্চৰগ্গো, তেন কত্তব্বং কম্মং পঞ্চৰগ্গকরণীযং. যাৰতিকা ভিক্খূতি যত্তকা ভিক্খূ. কম্মপ্পত্তাতি কম্মারহা পারাজিকং অনাপন্না অনুক্খিত্তা চ. উপসম্পদাকম্মস্স পঞ্চৰগ্গকরণীযত্তা পঞ্চেৰ ভিক্খূ কম্মপ্পত্তা এত্তকেহিপি কম্মসিদ্ধিতো, ইতরে ছন্দারহা. ঞত্তিচতুত্থেনাতি এত্থ কিঞ্চাপি ঞত্তি সব্বপঠমং ৰুচ্চতি, তিস্সন্নং পন অনুস্সাৰনানং অত্থব্যঞ্জনভেদাভাৰতো অত্থব্যঞ্জনভিন্না ঞত্তি তাসং চতুত্থাতি কত্ৰা ‘‘ঞত্তিচতুত্থ’’ন্তি ৰুচ্চতি. ব্যঞ্জনানুরূপমেৰ অট্ঠকথাযং ‘‘তীহি অনুস্সাৰনাহি একায চ ঞত্তিযা’’তি ৰুত্তং, অত্থপ্পৰত্তিক্কমেন পন ‘‘একায ঞত্তিযা তীহি অনুস্সাৰনাহী’’তি ৰত্তব্বং. ৰত্থুঞত্তিঅনউস্সাৰনসীমাপরিসসম্পত্তিসম্পন্নত্তাতি এত্থ ৰত্থূতি উপসম্পদাপেক্খো পুগ্গলো, সো ঠপেত্ৰা ঊনৰীসতিৰস্সং ¶ অন্তিমৰত্থুং অজ্ঝাপন্নপুব্বং পণ্ডকাদযো চ একাদস অভব্বপুগ্গলে ৰেদিতব্বো. ঊনৰীসতিৰস্সাদযো হি তেরস পুগ্গলা উপসম্পদায অৰত্থু, ইমে পন ঠপেত্ৰা অঞ্ঞস্মিং উপসম্পদাপেক্খে সতি উপসম্পদাকম্মং ৰত্থুসম্পত্তিসম্পন্নং নাম হোতি.
ৰত্থুসঙ্ঘপুগ্গলঞত্তীনং অপরামসনানি পচ্ছা ঞত্তিট্ঠপনঞ্চাতি ইমে তাৰ পঞ্চ ঞত্তিদোসা. তত্থ ‘‘অযং ইত্থন্নামো’’তি উপসম্পদাপেক্খস্স অকিত্তনং ৰত্থুঅপরামসনং নাম. ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো’’তি এত্থ ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা ‘‘সঙ্ঘো’’তি অভণনং সঙ্ঘঅপরামসনং নাম. ‘‘ইত্থন্নামস্স উপসম্পদাপেক্খো’’তি উপজ্ঝাযস্স অকিত্তনং পুগ্গলঅপরামসনং ¶ নাম. সব্বেন সব্বং ঞত্তিযা অনুচ্চারণং ঞত্তিঅপরামসনং নাম. পঠমং কম্মৰাচং নিট্ঠাপেত্ৰা ‘‘এসা ঞত্তী’’তি ৰত্ৰা ‘‘খমতি সঙ্ঘস্সা’’তি এৰং ঞত্তিকিত্তনং পচ্ছা ঞত্তিট্ঠপনং নাম. ইতি ইমেহি দোসেহি ৰিমুত্তায ঞত্তিযা সম্পন্নং ঞত্তিসম্পত্তিসম্পন্নং নাম.
ৰত্থুসঙ্ঘপুগ্গলানং অপরামসনানি সাৰনায হাপনং অকালে সাৰনন্তি ইমে পঞ্চ অনুস্সাৰনদোসা. তত্থ ৰত্থাদীনং অপরামসনানি ঞত্তিযং ৰুত্তসদিসানেৰ. তীসু পন অনুস্সাৰনাসু যত্থ কত্থচি এতেসং অপরামসনং অপরামসনমেৰ, সব্বেন সব্বং পন কম্মৰাচং অৰত্ৰা চতুক্খত্তুং ঞত্তিকিত্তনমেৰ. অথ ৰা পন কম্মৰাচব্ভন্তরে অক্খরস্স ৰা পদস্স ৰা অনুচ্চারণং ৰা দুরুচ্চারণং ৰা সাৰনায হাপনং নাম. সাৰনায অনোকাসে পঠমং ঞত্তিং অট্ঠপেত্ৰা অনুস্সাৰনকরণং অকালে সাৰনং নাম. ইতি ইমেহি দোসেহি ৰিমুত্তায অনুস্সাৰনায সম্পন্নং অনুস্সাৰনসম্পত্তিসম্পন্নং নাম.
ৰিপত্তিসীমালক্খণং সমতিক্কন্তায পন সীমায কতং সীমাসম্পত্তিসম্পন্নং নাম. যাৰতিকা ভিক্খূ কম্মপ্পত্তা, তেসং অনাগমনং, ছন্দারহানং ছন্দস্স অনাহরণং, সম্মুখীভূতানং পটিক্কোসনন্তি ইমে পন তযো পরিসদোসা, তেহি ৰিমুত্তায পরিসায কতং পরিসসম্পত্তিসম্পন্নং নাম.
উপসম্পদাকম্মৰাচাসঙ্খাতং ভগৰতো ৰচনং উপসম্পদাকম্মকরণস্স কারণত্তা ঠানং, যথা চ তং কত্তব্বন্তি ভগৰতা অনুসিট্ঠং, তথা কতত্তা তদনুচ্ছৰিকং যথাৰুত্তং অনূনং ঞত্তিঅনুস্সাৰনং উপ্পটিপাটিযা চ অৰুত্তং ঠানারহং. যথা কত্তব্বন্তি হি ভগৰতা ৰুত্তং, তথা অকতে উপসম্পদাকম্মস্স কারণং ন হোতীতি ন তং ঠানারহং. তেনাহ ‘‘কারণারহেন সত্থুসাসনারহেনা’’তি. ইমিনা ঞত্তিঅনুস্সাৰনসম্পত্তি কথিতাতি ৰেদিতব্বা. ‘‘সমগ্গেন সঙ্ঘেনা’’তি ¶ ইমিনা পন পরিসসম্পত্তি কথিতাৰ. ‘‘অকুপ্পেনা’’তি ইমিনা পারিসেসতো ৰত্থুসীমাসম্পত্তিযো কথিতাতি ৰেদিতব্বা. অট্ঠকথাযং পন অকুপ্পলক্খণং একত্থ সম্পিণ্ডেত্ৰা দস্সেতুং অকুপ্পেনাতি ইমস্স ‘‘ৰত্থুঞত্তিঅনুস্সাৰনসীমাপরিসসম্পত্তিসম্পন্নত্তা অকোপেতব্বতং অপ্পটিক্কোসিতব্বতং উপগতেনা’’তি অত্থো ৰুত্তো. কেচি পন ‘‘ঠানারহেনাতিএত্থ ‘ন হত্থচ্ছিন্নো পব্বাজেতব্বো’তিআদি (মহাৰ. ১১৯) সত্থুসাসনং ঠান’’ন্তি ৰদন্তি.
‘‘ঞত্তিচতুত্থেন ¶ কম্মেনা’’তি ইমস্মিং অধিকারে পসঙ্গতো আহরিত্ৰা যং কম্মলক্খণং সব্বঅট্ঠকথাসু পপঞ্চিতং, তং যথাআগতট্ঠানেযেৰ দস্সেতুকামো ইধ তস্স অৰচনে তত্থ ৰচনে চ পযোজনং দস্সেতুং ‘‘ইমস্মিং পন ঠানে ঠত্ৰা’’তিআদিমাহ.
অট্ঠসু উপসম্পদাসু এহিভিক্খূপসম্পদা সরণগমনূপসম্পদা ওৰাদপটিগ্গহণূপসম্পদা পঞ্হব্যাকরণূপসম্পদাতি ইমাহি উপসম্পদাহি উপসম্পন্নানং লোকৰজ্জসিক্খাপদৰীতিক্কমে অভব্বত্তা গরুধম্মপটিগ্গহণূপসম্পদা দূতেনূপসম্পদা অট্ঠৰাচিকূপসম্পদাতি ইমাসঞ্চ তিস্সন্নং উপসম্পদানং ভিক্খুনীনংযেৰ অনুঞ্ঞাতত্তা ঞত্তিচতুত্থেনেৰ কম্মেন উপসম্পন্নো গহিতোতি ৰেদিতব্বো. তথা হি এহিভিক্খূপসম্পদা অন্তিমভৰিকানংযেৰ, সরণগমনূপসম্পদা পরিসুদ্ধানং, ওৰাদপটিগ্গহণপঞ্হব্যাকরণূপসম্পদা মহাকস্সপসোপাকানং, ন চ তে ভব্বা পারাজিকাদিলোকৰজ্জং আপজ্জিতুং, গরুধম্মপটিগ্গহণাদযো চ ভিক্খুনীনংযেৰ অনুঞ্ঞাতা, অযঞ্চ ভিক্খু, তস্মা এত্থ ঞত্তিচতুত্থেন উপসম্পন্নোৰ গহিতোতি ৰেদিতব্বো.
পণ্ণত্তিৰজ্জেসু পন সিক্খাপদেসু অঞ্ঞেপি এহিভিক্খূপসম্পদায উপসম্পন্নাদযো সঙ্গহং গচ্ছন্তি. তেপি হি সহসেয্যাদিপণ্ণত্তিৰজ্জং আপত্তিং আপজ্জন্তিযেৰ. যদি এৰং পণ্ণত্তিৰজ্জেসুপি সিক্খাপদেসু ‘‘অযং ইমস্মিং অত্থে অধিপ্পেতো ভিক্খূ’’তি ঞত্তিচতুত্থেনেৰ কম্মেন উপসম্পন্নো কস্মা ৰুত্তোতি? সব্বসিক্খাপদৰীতিক্কমারহত্তা সব্বকালিকত্তা চ. এহিভিক্খূপসম্পদাদযো হি ন সব্বসিক্খাপদৰীতিক্কমারহা অসব্বকালিকা চ. তথা হি অট্ঠসু উপসম্পদাসু ঞত্তিচতুত্থকম্মূপসম্পদা দূতেনূপসম্পদা অট্ঠৰাচিকূপসম্পদাতি ইমা তিস্সোযেৰ থাৰরা, সেসা বুদ্ধে ধরমানেযেৰ অহেসুং. তেনেৰ চ ভিক্খুনীৰিভঙ্গেপি (পাচি. ৬৫৮) ‘‘তত্র যাযং ভিক্খুনী সমগ্গেন উভতোসঙ্ঘেন ঞত্তিচতুত্থেন কম্মেন অকুপ্পেন ঠানারহেন উপসম্পন্না, অযং ইমস্মিং অত্থে অধিপ্পেতা ভিক্খুনী’’তি দূতেনূপসম্পদায অট্ঠৰাচিকূপসম্পদায চ উপসম্পন্নং অন্তোকত্ৰা উভতোসঙ্ঘেন ঞত্তিচতুত্থেনেৰ কম্মেন উপসম্পন্না ভিক্খুনী ৰুত্তা, ন গরুধম্মপটিগ্গহণূপসম্পদায উপসম্পন্না তস্সা উপসম্পদায পাটিপুগ্গলিকভাৰতো ¶ অসব্বকালিকত্তা. গরুধম্মপটিগ্গহণূপসম্পদা হি মহাপজাপতিযা এৰ অনুঞ্ঞাতত্তা পাটিপুগ্গলিকাতি, তস্মা সব্বসিক্খাপদৰীতিক্কমারহং ¶ সব্বকালিকায ঞত্তিচতুত্থকম্মূপসম্পদায উপসম্পন্নমেৰ গহেত্ৰা সব্বসিক্খাপদানি পঞ্ঞত্তানীতি গহেতব্বং. যদি এৰং পণ্ণত্তিৰজ্জেসু সিক্খাপদেসু চ এহিভিক্খূপসম্পন্নাদীনম্পি সঙ্গহো কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি? অত্থতো আপন্নত্তা. তথা হি ‘‘দ্ৰে পুগ্গলা অভব্বা আপত্তিং আপজ্জিতুং বুদ্ধা চ পচ্চেকবুদ্ধা চ, দ্ৰে পুগ্গলা ভব্বা আপত্তিং আপজ্জিতুং ভিক্খূ চ ভিক্খুনিযো চা’’তি (পরি. ৩২২) সামঞ্ঞতো ৰুত্তত্তা এহিভিক্খূপসম্পন্নাদযোপি অসঞ্চিচ্চ অস্সতিযা অচিত্তকং পণ্ণত্তিৰজ্জং সহসেয্যাদিআপত্তিং আপজ্জন্তীতি অত্থতো আপন্নন্তি অযমেত্থ সারো. যং পনেত্থ ইতো অঞ্ঞথা কেনচি পপঞ্চিতং, ন তং সারতো পচ্চেতব্বং.
নিরুত্তিৰসেনাতি নিব্বচনৰসেন. অভিলাপৰসেনাতি ৰোহারৰসেন. অনুপ্পন্নায কম্মৰাচাযাতি অনুপ্পন্নায ঞত্তিচতুত্থকম্মৰাচায. গুণৰসেনাতি সীলাদিতংতংগুণযোগতো. এত্থ চ ভিন্দতি পাপকে অকুসলে ধম্মেতি ভিক্খূতি নিব্বচনং ৰেদিতব্বং.
ভিক্খুপদভাজনীযৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
সিক্খাসাজীৰপদভাজনীযৰণ্ণনা
সিক্খিতব্বাতি আসেৰিতব্বা. উত্তমন্তি ৰিসিট্ঠং. অধিসীলাদীসু ৰিজ্জমানেসু সীলাদীহিপি ভৰিতব্বং. যথা হি ওমকতরপ্পমাণং ছত্তং ৰা ধজং ৰা উপাদায অতিরেকপ্পমাণং ‘‘অতিছত্তং অতিধজো’’তি ৰুচ্চতি, এৰমিহাপি ‘‘অনুক্কট্ঠসীলং উপাদায অধিসীলেন ভৰিতব্বং, তথা অনুক্কট্ঠং চিত্তং পঞ্ঞঞ্চ উপাদায অধিচিত্তেন অধিপঞ্ঞায চ ভৰিতব্ব’’ন্তি মনসি কত্ৰা সীলাদিং সরূপতো ৰিভাৰেতুকামো ‘‘কতমং পনেত্থ সীল’’ন্তিআদিমাহ. অট্ঠঙ্গসীলং দসঙ্গসীলেস্ৰেৰ অন্তোগধত্তা ৰিসুং অগ্গহেত্ৰা ‘‘পঞ্চঙ্গদসঙ্গসীল’’ন্তি এত্তকমেৰ ৰুত্তং. পাতিমোক্খসংৰরসীলন্তি চারিত্তৰারিত্তৰসেন দুৰিধং ৰিনযপিটকপরিযাপন্নং সিক্খাপদসীলং. তঞ্হি যো নং পাতি রক্খতি, তং মোক্খেতি মোচেতি আপাযিকাদীহি দুক্খেহীতি পাতিমোক্খন্তি ৰুচ্চতি. সংৰরণং সংৰরো ¶ , কাযৰাচাহি অৰীতিক্কমো. পাতিমোক্খমেৰ সংৰরো পাতিমোক্খসংৰরো. সো এৰ সীলনট্ঠেন সীলন্তি পাতিমোক্খসংৰরসীলং.
অপরো ¶ নযো (উদা. অট্ঠ. ৩১; ইতিৰু. অট্ঠ. ৯৭) – কিলেসানং বলৰভাৰতো পাপকিরিযায সুকরভাৰতো পুঞ্ঞকিরিযায চ দুক্করভাৰতো বহুক্খত্তুং অপাযেসু পতনসীলোতি পাতী, পুথুজ্জনো. অনিচ্চতায ৰা ভৰাভৰাদীসু কম্মৰেগক্খিত্তো ঘটিযন্তং ৰিয অনৰট্ঠানেন পরিব্ভমনতো গমনসীলোতি পাতী, মরণৰসেন ৰা তম্হি তম্হি সত্তনিকাযে অত্তভাৰস্স পতনসীলোতি পাতী, সত্তসন্তানো, চিত্তমেৰ ৰা. তং পাতিনং সংসারদুক্খতো মোক্খেতীতি পাতিমোক্খং. চিত্তস্স হি ৰিমোক্খেন সত্তো ৰিমুত্তোতি ৰুচ্চতি. ৰুত্তঞ্হি ‘‘চিত্তৰোদানা ৰিসুজ্ঝন্তী’’তি (সং. নি. ৩.১০০), ‘‘অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুত্ত’’ন্তি (মহাৰ. ২৮) চ.
অথ ৰা অৰিজ্জাদিনা হেতুনা সংসারে পততি গচ্ছতি পৰত্ততীতি পাতি. ‘‘অৰিজ্জানীৰরণানং সত্তানং তণ্হাসংযোজনানং সন্ধাৰতং সংসরত’’ন্তি (সং. নি. ২.১২৪) হি ৰুত্তং. তস্স পাতিনো সত্তস্স তণ্হাদিসংকিলেসত্তযতো মোক্খো এতেনাতি পাতিমোক্খো. ‘‘কণ্ঠেকাল়ো’’তিআদীনং ৰিযস্স সমাসসিদ্ধি ৰেদিতব্বা.
অথ ৰা পাতেতি ৰিনিপাতেতি দুক্খেহীতি পাতি, চিত্তং. ৰুত্তঞ্হি ‘‘চিত্তেন নীযতি লোকো, চিত্তেন পরিকস্সতী’’তি (সং. নি. ১.৬২). তস্স পাতিনো মোক্খো এতেনাতি পাতিমোক্খো. পততি ৰা এতেন অপাযদুক্খে সংসারদুক্খে চাতি পাতি, তণ্হাসংকিলেসো. ৰুত্তঞ্হি ‘‘তণ্হা জনেতি পুরিসং (সং. নি. ১.৫৫-৫৭), তণ্হাদুতিযো পুরিসো’’তি (অ. নি. ৪.৯; ইতিৰু. ১৫, ১০৫) চ আদি. ততো পাতিতো মোক্খোতি পাতিমোক্খো.
অথ ৰা পততি এত্থাতি পাতি, ছ অজ্ঝত্তিকবাহিরানি আযতনানি. ৰুত্তঞ্হি ‘‘ছসু লোকো সমুপ্পন্নো, ছসু কুব্বতি সন্থৰ’’ন্তি (সং. নি. ১.৭০; সু. নি. ১৭১). ততো ছঅজ্ঝত্তিকবাহিরাযতনসঙ্খাততো পাতিতো মোক্খোতি পাতিমোক্খো.
অথ ¶ ৰা পাতো ৰিনিপাতো অস্স অত্থীতি পাতী, সংসারো. ততো মোক্খোতি পাতিমোক্খো.
অথ ৰা সব্বলোকাধিপতিভাৰতো ধম্মিস্সরো ভগৰা পতীতি ৰুচ্চতি, মুচ্চতি এতেনাতি মোক্খো, পতিনো মোক্খো তেন পঞ্ঞত্তত্তাতি পতিমোক্খো, পতিমোক্খো এৰ পাতিমোক্খো. সব্বগুণানং ৰা মূলভাৰতো উত্তমট্ঠেন পতি চ সো যথাৰুত্তেন অত্থেন মোক্খো চাতি ¶ পতিমোক্খো, পতিমোক্খো এৰ পাতিমোক্খো. তথা হি ৰুত্তং ‘‘পাতিমোক্খন্তি মুখমেতং পমুখমেত’’ন্তি (মহাৰ. ১৩৫) ৰিত্থারো.
অথ ৰা প-ইতি পকারে, অতীতি অচ্চন্তত্থে নিপাতো, তস্মা পকারেহি অচ্চন্তং মোক্খেতীতি পাতিমোক্খো. ইদঞ্হি সীলং সযং তদঙ্গৰসেন সমাধিসহিতং পঞ্ঞাসহিতঞ্চ ৰিক্খম্ভনৰসেন সমুচ্ছেদৰসেন চ অচ্চন্তং মোক্খেতি মোচেতীতি পাতিমোক্খো.
পতি পতি মোক্খোতি ৰা পতিমোক্খো, তম্হা তম্হা ৰীতিক্কমদোসতো পচ্চেকং মোক্খেতীতি অত্থো, পতিমোক্খো এৰ পাতিমোক্খো. মোক্খো ৰা নিব্বানং, তস্স মোক্খস্স পটিবিম্বভূতোতি পতিমোক্খো. সীলসংৰরো হি সূরিযস্স অরুণুগ্গমনং ৰিয নিব্বানস্স উদযভূতো তপ্পটিভাগো চ যথারহং কিলেসনিব্বাপনতো, পতিমোক্খোযেৰ পাতিমোক্খো. পতিৰত্ততি মোক্খাভিমুখন্তি ৰা পতিমোক্খং, পতিমোক্খমেৰ পাতিমোক্খন্তি এৰং তাৰেত্থ পাতিমোক্খসদ্দস্স অত্থো ৰেদিতব্বো.
সংৰরতি পিদহতি এতেনাতি সংৰরো, পাতিমোক্খমেৰ সংৰরো পাতিমোক্খসংৰরো. সো এৰ সীলং পাতিমোক্খসংৰরসীলং, অত্থতো পন ততো ততো ৰীতিক্কমিতব্বতো ৰিরতিযো চেৰ চেতনা চ.
অধিসীলন্তি ৰুচ্চতীতি অনৰসেসতো কাযিকৰাচসিকসংৰরভাৰতো চ মগ্গসীলস্স পদট্ঠানভাৰতো চ পাতিমোক্খসংৰরসীলং অধিকং ৰিসিট্ঠং সীলং অধিসীলন্তি ৰুচ্চতি. পজ্জোতানন্তি আলোকানং. ননু চ পচ্চেকবুদ্ধাপি ধম্মতাৰসেন পাতিমোক্খসংৰরসীলেন সমন্নাগতাৰ হোন্তি, এৰং সতি কস্মা ‘‘বুদ্ধুপ্পাদেযেৰ পৰত্ততি, ন ৰিনা বুদ্ধুপ্পাদা’’তি ¶ নিযমেত্ৰা ৰুত্তন্তি আহ – ‘‘ন হি তং পঞ্ঞত্তিং উদ্ধরিত্ৰা’’তিআদি. কিঞ্চাপি পচ্চেকবুদ্ধা পাতিমোক্খসংৰরসম্পন্নাগতা হোন্তি, ন পন তেসং ৰসেন ৰিত্থারিতং হুত্ৰা পৰত্ততীতি অধিপ্পাযো. ‘‘ইমস্মিং ৰত্থুস্মিং ইমস্মিং ৰীতিক্কমে ইদং নাম হোতী’’তি পঞ্ঞপনং অঞ্ঞেসং অৰিসযো, বুদ্ধানংযেৰ এস ৰিসযো, বুদ্ধানং বলন্তি আহ – ‘‘বুদ্ধাযেৰ পনা’’তিআদি. লোকিযসীলস্স অধিসীলভাৰো পরিযাযেনাতি নিপ্পরিযাযমেৰ তং দস্সেতুং ‘‘পাতিমোক্খসংৰরতোপি চ মগ্গফলসম্পযুত্তমেৰ সীলং অধিসীল’’ন্তি ৰুত্তং. ন হি তং সমাপন্নো ভিক্খূতি গহট্ঠেসু সোতাপন্নানং সদারৰীতিক্কমসম্ভৰতো ৰুত্তং. তথা হি তে সপুত্তদারা অগারং অজ্ঝাৰসন্তি.
সমাদাপনং ¶ সমাদানঞ্চাতি অঞ্ঞেসং সমাদাপনং সযং সমাদানঞ্চ. অধিচিত্তন্তি ৰুচ্চতীতি মগ্গসমাধিস্স অধিট্ঠানভাৰতো অধিচিত্তন্তি ৰুচ্চতি. ন ৰিনা বুদ্ধুপ্পাদাতি কিঞ্চাপি পচ্চেকবুদ্ধানং ৰিপস্সনাপাদকং অট্ঠসমাপত্তিচিত্তং হোতিযেৰ, ন পন তে তত্থ অঞ্ঞে সমাদাপেতুং সক্কোন্তীতি ন তেসং ৰসেন ৰিত্থারিতং হুত্ৰা পৰত্ততীতি অধিপ্পাযো. ৰিপস্সনাপঞ্ঞাযপি অধিপঞ্ঞতাসাধনে ‘‘ন ৰিনা বুদ্ধুপ্পাদা’’তি ৰচনং ইমিনাৰ অধিপ্পাযেন ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. লোকিযচিত্তস্স অধিচিত্ততা পরিযাযেনাতি নিপ্পরিযাযমেৰ তং দস্সেতুং ‘‘ততোপি চ মগ্গফলচিত্তমেৰ অধিচিত্ত’’ন্তি আহ. তং পন ইধ অনধিপ্পেতন্তি ইমিনা অট্ঠকথাৰচনেন লোকিযচিত্তস্স ৰসেন অধিচিত্তসিক্খাপি ইধ অধিপ্পেতাতি ৰিঞ্ঞাযতি. ন হি তং সমাপন্নো ভিক্খু মেথুনং ধম্মং পটিসেৰতীতি চ ইমিনা লোকিযঅধিচিত্তং সমাপন্নো মেথুনং ধম্মং পটিসেৰতীতি আপন্নং. অধিপঞ্ঞানিদ্দেসে চ ‘‘ততোপি চ মগ্গফলপঞ্ঞাৰ অধিপঞ্ঞা’’তি ৰত্ৰা ‘‘সা পন ইধ অনধিপ্পেতা. ন হি তং সমাপন্নো ভিক্খু মেথুনং ধম্মং পটিসেৰতী’’তি ৰুত্তত্তা লোকিযপঞ্ঞাৰসেন অধিপঞ্ঞাসিক্খাযপি ইধাধিপ্পেতভাৰো তং সমাপন্নস্স মেথুনধম্মপটিসেৰনঞ্চ অট্ঠকথাযং অনুঞ্ঞাতন্তি ৰিঞ্ঞাযতি. ইদঞ্চ সব্বং ‘‘তত্র যাযং অধিসীলসিক্খা, অযং ইমস্মিং অত্থে অধিপ্পেতা সিক্খা’’তি ইমায পাল়িযা ন সমেতি. অযঞ্হি পাল়ি অধিসীলসিক্খাৰ ইধ অধিপ্পেতা, ন ইতরাতি দীপেতি, তস্মা পাল়িযা অট্ঠকথায চ এৰমধিপ্পাযো ৰেদিতব্বো – লোকিযঅধিচিত্তঅধিপঞ্ঞাসমাপন্নস্স তথারূপপচ্চযং পটিচ্চ ‘‘মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিস্সামী’’তি চিত্তে উপ্পন্নে ততো অধিচিত্ততো ¶ অধিপঞ্ঞতো চ পরিহানি সম্ভৰতীতি তং দ্ৰযং সমাপন্নেন ন সক্কা মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিতুন্তি পাল়িযং অধিসীলসিক্খাৰ ৰুত্তা. অধিসীলসিক্খঞ্হি যাৰ ৰীতিক্কমং ন করোতি, তাৰ সমাপন্নোৰ হোতি. ন হি চিত্তুপ্পাদমত্তেন পাতিমোক্খসংৰরসীলং ভিন্নং নাম হোতীতি. অট্ঠকথাযং পন লোকিযঅধিচিত্ততো অধিপঞ্ঞতো চ পরিহাযিত্ৰাপি ভিক্খুনো মেথুনধম্মপটিসেৰনং কদাচি ভৰেয্যাতি তং দ্ৰযং অপ্পটিক্খিপিত্ৰা মগ্গফলধম্মানং অকুপ্পসভাৰত্তা তং সমাপন্নস্স ভিক্খুনো ততো পরিহাযিত্ৰা মেথুনধম্মপটিসেৰনং নাম ন কদাচি সম্ভৰতীতি লোকুত্তরাধিচিত্তঅধিপঞ্ঞানংযেৰ পটিক্খেপো কতোতি ৰেদিতব্বো.
অত্থি দিন্নং অত্থি যিট্ঠন্তিআদিনযপ্পৰত্তন্তি ইমিনা –
‘‘তত্থ কতমং কম্মস্সকতঞ্ঞাণং? ‘অত্থি দিন্নং, অত্থি যিট্ঠং, অত্থি হুতং, অত্থি সুকতদুক্কটানং কম্মানং ফলং ৰিপাকো, অত্থি অযং লোকো, অত্থি পরো লোকো, অত্থি মাতা, অত্থি পিতা, অত্থি সত্তা ওপপাতিকা, অত্থি লোকে সমণব্রাহ্মণা সম্মগ্গতা সম্মা ¶ পটিপন্না, যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি যা এৰরূপা পঞ্ঞা পজাননা…পে… অমোহো ধম্মৰিচযো সম্মাদিট্ঠি, ইদং ৰুচ্চতি কম্মস্সকতঞ্ঞাণং. ঠপেত্ৰা সচ্চানুলোমিকং ঞাণং সব্বাপি সাসৰা কুসলা পঞ্ঞা কম্মস্সকতঞ্ঞাণ’’ন্তি (ৰিভ. ৭৯৩) –
ইমং ৰিভঙ্গপাল়িং সঙ্গণ্হাতি.
তত্থ (ৰিভ. অট্ঠ. ৭৯৩) অত্থি দিন্নন্তিআদীসু দিন্নপচ্চযা ফলং অত্থীতি ইমিনা উপাযেন অত্থো ৰেদিতব্বো. দিন্নন্তি চ দেয্যধম্মসীসেন দানং ৰুত্তং. যিট্ঠন্তি মহাযাগো, সব্বসাধারণং মহাদানন্তি অত্থো. হুতন্তি পহোনকসক্কারো অধিপ্পেতো. অত্থি মাতা, অত্থি পিতাতি মাতাপিতূসু সম্মাপটিপত্তিমিচ্ছাপটিপত্তিআদীনং ফলসম্ভৰো ৰুত্তো. ইদং ৰুচ্চতীতি যং ঞাণং ‘‘ইদং কম্মং সকং, ইদং নো সক’’ন্তি জানাতি, ইদং কম্মস্সকতঞ্ঞাণং নাম ৰুচ্চতীতি অত্থো. তত্থ তিৰিধং কাযদুচ্চরিতং চতুব্বিধং ৰচীদুচ্চরিতং তিৰিধং মনোদুচ্চরিতন্তি ইদং ন সককম্মং নাম, তীসু দ্ৰারেসু দসৰিধম্পি সুচরিতং সককম্মং নাম. অত্তনো ৰাপি হোতু পরস্স ৰা, সব্বম্পি অকুসলং ন সককম্মং ¶ নাম. কস্মা? অত্থভঞ্জনতো অনত্থজননতো চ. অত্তনো ৰা হোতু পরস্স ৰা, সব্বম্পি কুসলং সককম্মং নাম. কস্মা? অনত্থভঞ্জনতো অত্থজননতো চ. এৰং জাননসমত্থে ইমস্মিং কম্মস্সকতঞ্ঞাণে ঠত্ৰা বহুং দানং দত্ৰা সীলং পূরেত্ৰা উপোসথং সমাদিযিত্ৰা সুখেন সুখং সম্পত্তিযা সম্পত্তিং অনুভৰিত্ৰা নিব্বানং পত্তানং সত্তানং গণনপরিচ্ছেদো নত্থি. ঠপেত্ৰা সচ্চানুলোমিকং ঞাণন্তি মগ্গসচ্চস্স পরমত্থসচ্চস্স চ অনুলোমনতো সচ্চানুলোমিকন্তি লদ্ধনামং ৰিপস্সনাঞাণং ঠপেত্ৰা অৰসেসা সব্বাপি সাসৰা কুসলা পঞ্ঞা কম্মস্সকতঞ্ঞাণমেৰাতি অত্থো.
তিলক্খণাকারপরিচ্ছেদকন্তি অনিচ্চাদিলক্খণত্তযস্স হুত্ৰা অভাৰাদিআকারপঅচ্ছিন্দনকং. অধিপঞ্ঞাতি ৰুচ্চতীতি মগ্গপঞ্ঞায অধিট্ঠানভাৰতো ৰিপস্সনাঞাণং অধিপঞ্ঞাতি ৰুচ্চতি.
‘‘কল্যাণকারী কল্যাণং, পাপকারী চ পাপকং;
অনুভোতি দ্ৰযমেতং, অনুবন্ধতি কারক’’ন্তি. (সং. নি. ১.২৫৬);
এৰং ¶ অতীতে অনাগতে চ ৰট্টমূলকদুক্খসল্লক্খণৰসেন সংৰেগৰত্থুতায ৰিমুত্তিআকঙ্খায পচ্চযভূতা কম্মস্সকতপঞ্ঞা অধিপঞ্ঞাতিপি ৰদন্তি. লোকিযপঞ্ঞায অধিপঞ্ঞাভাৰো পরিযাযেনাতি নিপ্পরিযাযমেৰ তং দস্সেতুং ‘‘ততোপি চ মগ্গফলপঞ্ঞাৰ অধিপঞ্ঞা’’তি ৰুত্তং.
সহ আজীৰন্তি এত্থাতি সাজীৰোতি সব্বসিক্খাপদং ৰুত্তন্তি আহ – ‘‘সব্বম্পি…পে… তস্মা সাজীৰন্তি ৰুচ্চতী’’তি. তত্থ সিক্খাপদন্তি ‘‘নামকাযো পদকাযো নিরুত্তিকাযো ব্যঞ্জনকাযো’’তি ৰুত্তং ভগৰতো ৰচনসঙ্খাতং সিক্খাপদং. সভাগৰুত্তিনোতি সমানৰুত্তিকা, সদিসপ্পৰত্তিকাতি অত্থো. তস্মিং সিক্খতীতি এত্থ আধেয্যাপেক্খত্তা অধিকরণস্স কিমাধেয্যমপেক্খিত্ৰা ‘‘তস্মি’’ন্তি অধিকরণং নিদ্দিট্ঠন্তি আহ – ‘‘তং সিক্খাপদং চিত্তস্স অধিকরণং কত্ৰা’’তি, তং সাজীৰসঙ্খাতং সিক্খাপদং ‘‘যথাসিক্খাপদং নু খো সিক্খামি, ন সিক্খামী’’তি এৰং পৰত্তিৰসেন সিক্খাপদৰিসযত্তা তদাধেয্যভূতস্স চিত্তস্স অধিকরণং কত্ৰাতি অত্থো. ননু চ ‘‘সিক্খাসাজীৰসমাপন্নো’’তি ইমস্স পদভাজনং করোন্তেন ‘‘যং সিক্খং সাজীৰঞ্চ সমাপন্নো, তদুভযং দস্সেত্ৰা তেসু সিক্খতি, তেন ¶ ৰুচ্চতি সিক্খাসাজীৰসমাপন্নো’’তি ৰত্তব্বং সিযা, এৰমৰত্ৰা ‘‘তস্মিং সিক্খতি, তেন ৰুচ্চতি সাজীৰসমাপন্নো’’তি এত্তকমেৰ কস্মা ৰুত্তন্তি অন্তোলীনচোদনং সন্ধাযাহ ‘‘ন কেৰলঞ্চাযমেতস্মি’’ন্তিআদি.
তস্সা চ সিক্খাযাতি তস্সা অধিসীলসঙ্খাতায সিক্খায. সিক্খং পরিপূরেন্তোতি
সীলসংৰরং পরিপূরেন্তো, ৰারিত্তসীলৰসেন ৰিরতিসম্পযুত্তং চেতনং চারিত্তসীলৰসেন ৰিরতিৰিপ্পযুত্তং চেতনঞ্চ অত্তনি পৰত্তেন্তোতি অত্থো. তস্মিঞ্চ সিক্খাপদে অৰীতিক্কমন্তো সিক্খতীতি ‘‘নামকাযো পদকাযো নিরুত্তিকাযো ব্যঞ্জনকাযো’’তি এৰং ৰুত্তং ভগৰতো ৰচনসঙ্খাতং সিক্খাপদং অৰীতিক্কমন্তো হুত্ৰা তস্মিং যথাৰুত্তসিক্খাপদে সিক্খতীতি অত্থো. সীলসংৰরপূরণং সাজীৰানতিক্কমনঞ্চাতি ইদমেৰ চ দ্ৰযং ইধ সিক্খনং নামাতি অধিপ্পাযো. তত্থ সাজীৰানতিক্কমো সিক্খাপারিপূরিযা পচ্চযো. সাজীৰানতিক্কমতো হি যাৰ মগ্গা সিক্খাপারিপূরী হোতি. অপিচেত্থ ‘‘সিক্খং পরিপূরেন্তো সিক্খতী’’তি ইমিনা ৰিরতিচেতনাসঙ্খাতস্স সীলসংৰরস্স ৰিসেসতো সন্তানে পৰত্তনকালোৰ গহিতো, ‘‘অৰীতিক্কমন্তো সিক্খতী’’তি ইমিনা পন অপ্পৰত্তনকালোপি. সিক্খঞ্হি পরিপূরণৰসেন অত্তনি পৰত্তেন্তোপি নিদ্দাদিৰসেন অপ্পৰত্তেন্তোপি ৰীতিক্কমাভাৰা ‘‘অৰীতিক্কমন্তো সিক্খতী’’তি ৰুচ্চতীতি.
সিক্খাসাজীৰপদভাজনীযৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
সিক্খাপচ্চক্খানৰিভঙ্গৰণ্ণনা
‘‘অপ্পচ্চক্খায ¶ অপ্পচ্চক্খাতাযা’’তি উভযথাপি পাঠো তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তো. দুব্বল্যে আৰিকতেপীতি ‘‘যংনূনাহং বুদ্ধং পচ্চক্খেয্য’’ন্তিআদিনা দুব্বলভাৰে পকাসিতেপি. সিক্খায পন পচ্চক্খাতাযাতি ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তিআদিনা সিক্খায পচ্চক্খাতায. যস্মা দিরত্তৰচনে গহিতে তেন পুরিমপচ্ছিমপদানি সংসিলিট্ঠানি হোন্তি, ন তস্মিং অগ্গহিতে, তস্মা দিরত্তৰচনেন ব্যঞ্জনসিলিট্ঠতামত্তমেৰ পযোজনন্তি আহ ‘‘ব্যঞ্জনসিলিট্ঠতাযা’’তি. মুখারুল়্হতাযাতি যস্মা এৰরূপং ৰচনং লোকস্স মুখমারুল়্হং, তস্মাতি অত্থো.
ব্যঞ্জনং ¶ সম্পাদেতীতি তস্স ৰিসুং অত্থাভাৰতো ৰুত্তমেৰত্থং অঞ্ঞপদেন দীপেন্তো ব্যঞ্জনং সম্পাদেতি. ৰুত্তমেৰত্থং কারণেন ৰিভাৰেন্তো আহ ‘‘পরিৰারকপদৰিরহিতঞ্হী’’তিআদি. অত্থদীপকং পদং অত্থপদং.
সিক্খাপচ্চক্খানস্সাতি ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তিআদিসিক্খাপচ্চক্খানৰচনস্স. ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তিআদীসু ‘‘এৰং খো, ভিক্খৰে, দুব্বল্যাৰিকম্মঞ্চেৰ হোতি সিক্খা চ পচ্চক্খাতা’’তি ৰুত্তত্তা উভযম্পি হোতীতি আহ – ‘‘একচ্চং দুব্বল্যাৰিকম্মং অত্থো হোতী’’তি. কিঞ্চাপি ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তিআদিসিক্খাপচ্চক্খানৰচনস্স দুব্বল্যাৰিকম্মপদত্থো ন হোতি, তথাপি ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তি ৰুত্তে সিক্খাপরিপূরণে দুব্বল্যাৰিভাৰস্সপি গম্যমানত্তা ‘‘সিক্খাপচ্চক্খানস্স একচ্চং দুব্বল্যাৰিকম্মং অত্থো হোতী’’তি ৰুত্তং. নং সন্ধাযাতি নং অত্থভূতং দুব্বল্যাৰিকম্মং সন্ধায.
ৰিসেসাৰিসেসন্তি এত্থ যেন দুব্বল্যাৰিকম্মমেৰ হোতি, ন সিক্খাপচ্চক্খানং, তত্থ সিক্খাপচ্চক্খানদুব্বল্যাৰিকম্মানং অত্থি ৰিসেসো. যেন পন সিক্খাপচ্চক্খানঞ্চেৰ দুব্বল্যাৰিকম্মঞ্চ হোতি, তত্থ নেৰত্থি ৰিসেসোতি ৰেদিতব্বং. কঠকিচ্ছজীৰনেতি ধাতূসু পঠিতত্তা ৰুত্তং ‘‘কিচ্ছজীৰিকপ্পত্তো’’তি. উক্কণ্ঠনং উক্কণ্ঠা, কিচ্ছজীৰিকা, তং ইতো পত্তোতি উক্কণ্ঠিতো. ইতোতি ইতো ঠানতো, ইতো ৰিহারতো ৰা. এত্থাতি গন্তুমিচ্ছিতং পদেসং ৰদতি. অনভিরতিযা পীল়িতো ৰিক্খিত্তচিত্তো হুত্ৰা সীসং উক্খিপিত্ৰা উদ্ধংমুখো ইতো চিতো চ ওলোকেন্তো আহিণ্ডতীতি আহ ‘‘উদ্ধং কণ্ঠং কত্ৰা ৰিহরমানো’’তি.
অট্টীযমানোতি এত্থ অট্টমিৰ অত্তানমাচরতি অট্টীযতীতি অট্টীযসদ্দস্স অন্তোগধউপমানভূতকম্মত্তা ¶ উপমেয্যভূতেন অত্তনাৰ সকম্মকত্তং, ন ভিক্খুভাৰেনাতি আহ ‘‘ভিক্খুভাৰন্তি ভিক্খুভাৰেনা’’তি. ন হি সো ভিক্খুভাৰং অট্টমিৰ আচরতি, কিঞ্চরহি অত্তানং তস্মা ভিক্খুভাৰেন করণভূতেন অত্তানং অট্টীযমানোতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বোতি আহ ‘‘করণত্থে উপযোগৰচন’’ন্তি. কণ্ঠে আসত্তেন অট্টীযেয্যাতি এত্থ পন করণত্থেযেৰ করণৰচনন্তি আহ – ‘‘যথালক্খণং করণৰচনেনেৰ ৰুত্ত’’ন্তি. কত্তুঅত্থে ৰা উপযোগৰচনং দট্ঠব্বন্তি আহ – ‘‘তেন ৰা ভিক্খুভাৰেনা’’তিআদি, তেন কত্তুভূতেন ভিক্খুভাৰেনাতি অত্থো. ইমস্মিং পনত্থে অট্টং করোতীতি অট্টীযতীতি ¶ অট্টীয-সদ্দং নিপ্ফাদেত্ৰা ততো কম্মনি মান-সদ্দে কতে ‘‘অট্টীযমানো’’তি পদসিদ্ধি ৰেদিতব্বা. তেনেৰাহ – ‘‘অট্টো করিযমানো পীল়িযমানো’’তি. জিগুচ্ছমানোতি ইমিনা পন সম্বন্ধে করিযমানে ভিক্খুভাৰন্তি উপযোগত্থে এৰ উপযোগৰচনন্তি আহ – ‘‘অসুচিং ৰিয তং জিগুচ্ছন্তো’’তি, তং ভিক্খুভাৰং জিগুচ্ছন্তোতি অত্থো. সচাহন্তি সচে অহং.
পচ্চক্খানাকারেন ৰুত্তানীতি ‘‘পচ্চক্খেয্যং পচ্চক্খেয্য’’ন্তি ৰুত্তত্তা পচ্চক্খানাকারসম্বন্ধেন ৰুত্তানি. ভাৰৰিকপ্পাকারেনাতি ‘‘অস্সং অস্স’’ন্তি আগতত্তা যং যং ভৰিতুকামো, তস্স তস্স ভাৰস্স ৰিকপ্পাকারেন, ভিক্খুভাৰতো অঞ্ঞভাৰৰিকপ্পাকারেনাতি অধিপ্পাযো.
৫০. ন উস্সহামীতি অত্তনো তত্থ তত্থ উস্সহাভাৰং দস্সেতি. ন ৰিসহামীতি একভত্তাদীনং অসয্হভাৰং দস্সেতি. ন রমামীতি ‘‘পব্বজ্জামূলকং নত্থি মে সুখ’’ন্তি দস্সেতি. নাভিরমামীতি পব্বজ্জায অত্তনো সন্তোসাভাৰং দস্সেতি.
ইদানি সিক্খাপচ্চক্খানৰারে ঠত্ৰা অযং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো – তত্থ ‘‘সামঞ্ঞা চৰিতুকামো’’তিআদীহি পদেহি চিত্তনিযমং দস্সেতি. ‘‘বুদ্ধং ধম্ম’’ন্তিআদীহি পদেহি খেত্তনিযমং দস্সেতি. যথা হি লোকে সস্সানং রুহনট্ঠানং ‘‘খেত্ত’’ন্তি ৰুচ্চতি, এৰমিদম্পি সিক্খাপচ্চক্খানস্স রুহনট্ঠানত্তা ‘‘খেত্ত’’ন্তি ৰুচ্চতি. ‘‘পচ্চক্খামি ধারেহী’’তি এতেন কালনিযমং দস্সেতি. ‘‘ৰদতী’’তি ইমিনা পযোগনিযমং দস্সেতি. ‘‘অলং মে বুদ্ধেন, কিন্নু মে বুদ্ধেন, ন মমত্থো বুদ্ধেন, সুমুত্তাহং বুদ্ধেনা’’তিআদীহি অনামট্ঠকালৰসেনপি পচ্চক্খানং হোতীতি দস্সেতি. ‘‘ৰিঞ্ঞাপেতী’’তি ইমিনা ৰিজানননিযমং দস্সেতি. ‘‘উম্মত্তকো সিক্খং পচ্চক্খাতি, উম্মত্তকস্স সন্তিকে সিক্খং পচ্চক্খাতী’’তিআদীহি পুগ্গলনিযমং দস্সেতি. ‘‘অরিযকেন মিলক্খস্স সন্তিকে সিক্খং পচ্চক্খাতি, সো চ নপ্পটিৰিজানাতি, অপ্পচ্চক্খাতা হোতি সিক্খা’’তিআদীহি পুগ্গলাদিনিযমে সতিপি ৰিজানননিযমাসম্ভৰং দস্সেতি ¶ . ‘‘দৰায সিক্খং পচ্চক্খাতি, অপ্পচ্চক্খাতা হোতি সিক্খা’’তিআদীহি খেত্তাদিনিযমে সতিপি চিত্তনিযমাভাৰেন ন রুহতীতি দস্সেতি. ‘‘সাৰেতুকামো ন সাৰেতি, অপচ্চক্খাতা হোতি সিক্খা’’তি ইমিনা চিত্তনিযমেপি সতি পযোগনিযমাভাৰেন ন রুহতীতি ¶ দস্সেতি. ‘‘অৰিঞ্ঞুস্স সাৰেতি, ৰিঞ্ঞুস্স ন সাৰেতী’’তি এতেহি চিত্তখেত্তকালপযোগপুগ্গলৰিজানননিযমেপি সতি যং পুগ্গলং উদ্দিস্স সাৰেতি, তস্সেৰ সৰনেন রুহতি, ন অঞ্ঞস্সাতি দস্সেতি. ‘‘সব্বসো ৰা পন ন সাৰেতি, অপ্পচ্চক্খাতা হোতি সিক্খা’’তি ইদং পন চিত্তাদিনিযমেনেৰ সিক্খা পচ্চক্খাতা হোতি, ন অঞ্ঞথাতি দস্সনত্থং ৰুত্তং. তস্মা চিত্তখেত্তকালপযোগপুগ্গলৰিজানননিযমৰসেন সিক্খায পচ্চক্খানং ঞত্ৰা তদভাৰেন অপ্পচ্চক্খানং ৰেদিতব্বং.
কথং? উপসম্পন্নভাৰতো চৰিতুকামতাচিত্তেনেৰ হি সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি, ন দৰা ৰা রৰা ৰা ভণন্তস্স. এৰং চিত্তৰসেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি, ন তদভাৰেন.
তথা ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামি, ধম্মং পচ্চক্খামি, সঙ্ঘং পচ্চক্খামি, সিক্খং, ৰিনযং, পাতিমোক্খং, উদ্দেসং, উপজ্ঝাযং, আচরিযং, সদ্ধিৰিহারিকং, অন্তেৰাসিকং, সমানুপজ্ঝাযকং, সমানাচরিযকং, সব্রহ্মচারিং পচ্চক্খামী’’তি এৰং ৰুত্তানং বুদ্ধাদীনং চতুদ্দসন্নং, ‘‘গিহীতি মং ধারেহি, উপাসকো, আরামিকো, সামণেরো, তিত্থিযো, তিত্থিযসাৰকো, অস্সমণো, অসক্যপুত্তিযোতি মং ধারেহী’’তি এৰং ৰুত্তানং গিহিআদীনং অট্ঠন্নঞ্চাতি ইমেসং দ্ৰাৰীসতিযা খেত্তপদানং যস্স কস্সচি সৰেৰচনস্স ৰসেন তেসু চ যংকিঞ্চি ৰত্তুকামস্স যংকিঞ্চি ৰদতোপি সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি, ন রুক্খাদীনং অঞ্ঞতরস্স নামং গহেত্ৰা সিক্খং পচ্চক্খন্তস্স. এৰং খেত্তৰসেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি, ন তদভাৰেন.
তত্থ যদেতং ‘‘পচ্চক্খামী’’তি চ ‘‘মং ধারেহী’’তি চ ৰুত্তং ৰত্তমানকালৰচনং, যানি চ ‘‘অলং মে বুদ্ধেন, কিন্নু মে বুদ্ধেন, ন মমত্থো বুদ্ধেন, সুমুত্তাহং বুদ্ধেনা’’তিআদিনা নযেন আখ্যাতৰসেন কালং অনামসিত্ৰা পুরিমেহি চুদ্দসহি পদেহি সদ্ধিং যোজেত্ৰা ৰুত্তানি ‘‘অলং মে’’তিআদীনি চত্তারি পদানি, তেসংযেৰ চ সৰেৰচনানং ৰসেন পচ্চক্খানং হোতি, ন ‘‘পচ্চক্খাসি’’ন্তি ৰা ‘‘পচ্চক্খিস্স’’ন্তি ৰা ‘‘মং ধারেসী’’তি ৰা ‘‘ধারেস্সসী’’তি ৰা ‘‘যনূনাহং পচ্চক্খেয্য’’ন্তি ৰাতিআদীনি অতীতানাগতপরিকপ্পৰচনানি ভণন্তস্স. এৰং ৰত্তমানকালৰসেন চেৰ অনামট্ঠকালৰসেন চ পচ্চক্খানং হোতি, ন তদভাৰেন.
পযোগো ¶ ¶ পন দুৰিধো কাযিকো ৰাচসিকো. তত্থ ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তিআদিনা নযেন যায কাযচি ভাসায ৰচীভেদং কত্ৰা ৰাচসিকপযোগেনেৰ পচ্চক্খানং হোতি, ন অক্খরলিখনং ৰা হত্থমুদ্দাদিদস্সনং ৰা কাযপযোগং করোন্তস্স. এৰং ৰাচসিকপযোগেনেৰ পচ্চক্খানং হোতি, ন তদভাৰেন.
পুগ্গলো পন দুৰিধো যো চ পচ্চক্খাতি, যস্স চ পচ্চক্খাতি. তত্থ যো পচ্চক্খাতি, সো সচে উম্মত্তকখিত্তচিত্তৰেদনাট্টানং অঞ্ঞতরো ন হোতি. যস্স পন পচ্চক্খাতি, সো সচে মনুস্সজাতিকো হোতি, ন চ উম্মত্তকাদীনং অঞ্ঞতরো, সম্মুখীভূতো চ সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি. ন হি অসম্মুখীভূতস্স দূতেন ৰা পণ্ণেন ৰা আরোচনং রুহতি. এৰং যথাৰুত্তপুগ্গলৰসেন পচ্চক্খানং হোতি, ন তদভাৰেন.
ৰিজাননম্পি নিযমিতানিযমিতৰসেন দুৰিধং. তত্থ যস্স যেসং ৰা নিযমেত্ৰা ‘‘ইমস্স ইমেসং ৰা আরোচেমী’’তি ৰদতি, সচে তে যথা পকতিযা লোকে মনুস্সা ৰচনং সুত্ৰা আৰজ্জনসমযে জানন্তি, এৰং তস্স ৰচনানন্তরমেৰ তস্স ‘‘অযং উক্কণ্ঠিতো’’তি ৰা ‘‘গিহিভাৰং পত্থযতী’’তি ৰা যেন কেনচি আকারেন সিক্খাপচ্চক্খানভাৰং জানন্তি, পচ্চক্খাতা হোতি সিক্খা. অথ অপরভাগে ‘‘কিং ইমিনা ৰুত্ত’’ন্তি চিন্তেত্ৰা জানন্তি, অঞ্ঞে ৰা জানন্তি, অপ্পচ্চক্খাতাৰ হোতি সিক্খা. অনিযমেত্ৰা আরোচেন্তস্স পন সচে ৰুত্তনযেন যো কোচি মনুস্সজাতিকো ৰচনত্থং জানাতি, পচ্চক্খাতাৰ হোতি সিক্খা. এৰং ৰিজাননৰসেন পচ্চক্খানং হোতি, ন তদভাৰেন. ইতি ইমেসং ৰুত্তপ্পকারানং চিত্তাদীনং ৰসেনেৰ সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি, ন অঞ্ঞথাতি দট্ঠব্বং.
৫১. ‘‘ৰদতী’’তি ৰচীভেদপ্পযোগং দস্সেত্ৰা তদনন্তরং ‘‘ৰিঞ্ঞাপেতী’’তি ৰুত্তত্তা তেনেৰ ৰচীভেদেন অধিপ্পাযৰিঞ্ঞাপনং ইধাধিপ্পেতং, ন যেন কেনচি উপাযেনাতি আহ ‘‘তেনেৰ ৰচীভেদেনা’’তি. পদপচ্চাভট্ঠং কত্ৰাতি পদৰিপরাৰুত্তিং কত্ৰা. ইদঞ্চ পদপ্পযোগস্স অনিযমিতত্তা ৰুত্তং. যথা হি লোকে ‘‘আহর পত্তং, পত্তং আহরা’’তি অনিযমিতেন পদপ্পযোগেন তদত্থৰিঞ্ঞাপনং দিট্ঠং, এৰমিধাপি ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামি, পচ্চক্খামি বুদ্ধ’’ন্তি অনিযমিতেন পদপ্পযোগেন তদত্থৰিঞ্ঞাপনং হোতিযেৰাতি অধিপ্পাযো. বুদ্ধং পচ্চক্খামীতি অত্থপ্পধানো অযং ¶ নিদ্দেসো, ন সদ্দপ্পধানোতি আহ ‘‘মিলক্খভাসাসু ৰা অঞ্ঞতরভাসায তমত্থং ৰদেয্যা’’তি. মাগধভাসতো অৰসিট্ঠা সব্বাপি অন্ধদমিল়াদিভাসা মিলক্খভাসাতি ৰেদিতব্বা. খেত্তপদেসু একং ৰত্তুকামো সচেপি অঞ্ঞং ৰদেয্য, খেত্তপদন্তোগধত্তা পচ্চক্খাতাৰ ¶ হোতি সিক্খাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামীতি ৰত্তুকামো’’তিআদি. যদিপি ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তি ৰত্তুং অনিচ্ছন্তো চিত্তেন তং পটিক্খিপিত্ৰা অঞ্ঞং ৰত্তুকামো পুন ৰিরজ্ঝিত্ৰা তমেৰ ৰদেয্য, তথাপি সাসনতো চৰিতুকামতাচিত্তে সতি খেত্তপদস্সেৰ ৰুত্তত্তা অঙ্গপারিপূরিসম্ভৰতো হোত্ৰেৰ সিক্খাপচ্চক্খানন্তি ৰেদিতব্বং. খেত্তমেৰ ওতিণ্ণন্তি সিক্খাপচ্চক্খানস্স রুহনট্ঠানভূতং খেত্তমেৰ ওতিণ্ণং.
‘‘পচ্চক্খামি ধারেহী’’তি ৰত্তমানকালস্স পধানভাৰেন ৰত্তুমিচ্ছিতত্তা অতীতানাগতপরিকপ্পৰচনেহি নেৰত্থি সিক্খাপচ্চক্খানন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘সচে পন বুদ্ধং পচ্চক্খিন্তি ৰা’’তিআদি. ৰদতি ৰিঞ্ঞাপেতীতি এত্থ ৰদতীতি ইমিনা পযোগস্স নিযমিতত্তা একস্স সন্তিকে অত্তনো ৰচীভেদপ্পযোগেনেৰ সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি, ন দূতসাসনাদিপ্পযোগেনাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘দূতং ৰা পহিণাতী’’তিআদি. তত্থ ‘‘মম সিক্খাপচ্চক্খানভাৰং কথেহী’’তি মুখসাসনৰসেন ‘‘দূতং ৰা পহিণাতী’’তি ৰুত্তং. পণ্ণে লিখিত্ৰা পহিণনৰসেন ‘‘সাসনং ৰা পেসেতী’’তি ৰুত্তং. রুক্খাদীসু অক্খরানি লিখিত্ৰা দস্সনৰসেন ‘‘অক্খরং ৰা ছিন্দতী’’তি ৰুত্তং. হত্থমুদ্দায ৰা তমত্থং আরোচেতীতি হত্থেন অধিপ্পাযৰিঞ্ঞাপনং সন্ধায ৰুত্তং. অধিপ্পাযৰিঞ্ঞাপকো হি হত্থৰিকারো হত্থমুদ্দা. হত্থ-সদ্দো চেত্থ তদেকদেসেসু অঙ্গুলীসু দট্ঠব্বো ‘‘ন সব্বং হত্থং মুখে পক্খিপিস্সামী’’তিআদীসু (পাচি. ৬১৮) ৰিয. তস্মা অধিপ্পাযৰিঞ্ঞাপকেন অঙ্গুলিসঙ্কোচাদিনা হত্থৰিকারেন তমত্থং আরোচেতীতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো.
চিত্তসম্পযুত্তন্তি পচ্চক্খাতুকামতাচিত্তসম্পযুত্তং. ইদানি ৰিজাননৰসেন সিক্খাপচ্চক্খানং নিযমিতানিযমিতৰসেন দ্ৰিধা ৰেদিতব্বন্তি দস্সেন্তো আহ – ‘‘যদি অযমেৰ জানাতূ’’তিআদি. অযঞ্চ ৰিভাগো ‘‘ৰদতি ৰিঞ্ঞাপেতীতি একৰিসযত্তা ¶ যস্স ৰদতি, তস্সেৰ ৰিজাননং অধিপ্পেতং, ন অঞ্ঞস্সা’’তি ইমিনা নযেন লদ্ধোতি দট্ঠব্বং. ন হি যস্স ৰদতি, ততো অঞ্ঞং ৰিঞ্ঞাপেতীতি অযমত্থো সম্ভৰতি. সোযেৰ জানাতীতি অৰধারণেন তস্মিং অৰিজানন্তেযেৰ অঞ্ঞস্স জাননং পটিক্খিপতি. তেনেৰাহ – ‘‘অথ সো ন জানাতি, অঞ্ঞো সমীপে ঠিতো জানাতি, অপচ্চক্খাতা হোতি সিক্খা’’তি. তস্মা ‘‘অযমেৰ জানাতূ’’তি একং নিযমেত্ৰা আরোচিতে যদিপি সোপি জানাতি অঞ্ঞোপি, নিযমিতস্স পন নিযমিতৰসেন ৰিজাননসম্ভৰতো সিক্খাপচ্চক্খানং হোতিযেৰাতি দট্ঠব্বং ‘‘অঞ্ঞো মা জানাতূ’’তি অনিযমিতত্তা. দ্ৰিন্নম্পি নিযমেত্ৰাতি ইদং ‘‘দ্ৰে ৰা জানন্তু একো ৰা, ইমেসংযেৰ দ্ৰিন্নং আরোচেমী’’তি এৰং নিযমেত্ৰা আরোচনং সন্ধায ৰুত্তং. তেনেৰাহ – ‘‘একস্মিং ¶ জানন্তেপি দ্ৰীসু জানন্তেসুপী’’তি. তস্মা ‘‘দ্ৰেযেৰ জানন্তু, একো মা জানাতূ’’তি এৰং দ্ৰিন্নং নিযমেত্ৰা আরোচিতে দ্ৰীসুযেৰ জানন্তেসু সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি, ন একস্মিং জানন্তেতি ৰদন্তি.
সভাগেতি ৰিস্সাসিকে. পরিসঙ্কমানোতি ‘‘সচে তে জানেয্যুং, মং তে ৰারেস্সন্তী’’তি আসঙ্কমানো. সমযঞ্ঞূতি সাসনাচারকুসলো, ইধ পন তদধিপ্পাযজাননমত্তেনপি সমযঞ্ঞূ নাম হোতি. তেনেৰ আহ – ‘‘উক্কণ্ঠিতো অযং…পে… সাসনতো চুতোতি জানাতী’’তি. তস্মা ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তি ইমস্স অত্থং ঞত্ৰাপি সচে ‘‘অযং ভিক্খুভাৰতো চৰিতুকামো, গিহী ৰা হোতুকামো’’তি ন জানাতি, অপ্পচ্চক্খাতাৰ হোতি সিক্খা. সচে পন ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তি ৰচনস্স অত্থং অজানিত্ৰাপি ‘‘উক্কণ্ঠিতো গিহী হোতুকামো’’তি অধিপ্পাযং জানাতি, পচ্চক্খাতাৰ হোতি সিক্খা. অঞ্ঞস্মিং খণে সোতৰিঞ্ঞাণৰীথিযা সদ্দগ্গহণং, অঞ্ঞস্মিংযেৰ চ মনোৰিঞ্ঞাণৰীথিযা তদত্থৰিজাননন্তি আহ – ‘‘তঙ্খণঞ্ঞেৰ পন অপুব্বং অচরিমং দুজ্জান’’ন্তি. ন হি একস্মিংযেৰ খণে সদ্দসৰনং তদত্থৰিজাননঞ্চ সম্ভৰতি. তথা হি ‘‘ঘটো’’তি ৰা ‘‘পটো’’তি ৰা কেনচি ৰুত্তে তত্থ ঘ-সদ্দং পচ্চুপ্পন্নং গহেত্ৰা একা সোতৰিঞ্ঞাণৰীথি উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুজ্ঝতি, তদনন্তরং একা মনোৰিঞ্ঞাণৰীথি তমেৰ অতীতং গহেত্ৰা উপ্পজ্জতি. এৰং তেন ৰুত্তৰচনে যত্তকানি অক্খরানি হোন্তি, তেসু একমেকং অক্খরং পচ্চুপ্পন্নমতীতঞ্চ গহেত্ৰা সোতৰিঞ্ঞাণৰীথিযা মনোৰিঞ্ঞাণৰীথিযা চ উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুদ্ধায অৰসানে ¶ তানি অক্খরানি সম্পিণ্ডেত্ৰা অক্খরসমূহং গহেত্ৰা একা মনোৰিঞ্ঞাণৰীথি উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুজ্ঝতি. তদনন্তরং ‘‘অযমক্খরসমূহো এতস্স নাম’’ন্তি নামপঞ্ঞত্তিগ্গহণৰসেন অপরায মনোৰিঞ্ঞাণৰীথিযা উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুদ্ধায তদনন্তরং উপ্পন্নায মনোৰিঞ্ঞাণৰীথিযা ‘‘অযমেতস্স অত্থো’’তি পকতিযা তদত্থৰিজাননং সম্ভৰতি.
আৰজ্জনসমযেনাতি ভুম্মত্থে করণৰচনং, অত্থাভোগসমযেতি অত্থো. ইদানি তমেৰ আৰজ্জনসমযং ৰিভাৰেন্তো আহ – ‘‘যথা পকতিযা…পে… জানন্তী’’তি. তেনেৰ ৰচীভেদেন অধিপ্পাযৰিঞ্ঞাপনস্স ইধাধিপ্পেতত্তা অপরভাগে ‘‘কিং ইমিনা ৰুত্ত’’ন্তি তং কঙ্খন্তস্স চিরেন অধিপ্পাযৰিজাননং অঞ্ঞেনপি কেনচি উপাযন্তরেন সম্ভৰতি, ন কেৰলং ৰচীভেদমত্তেনাতি আহ – ‘‘অথ অপরভাগে…পে… অপ্পচ্চক্খাতা হোতি সিক্খা’’তি. ‘‘গিহী ভৰিস্সামী’’তি ৰুত্তে অত্থভেদো কালভেদো চ হোতীতি অপ্পচ্চক্খাতা হোতি সিক্খা. ‘‘ধারেহী’’তি হি ইমস্স যো অত্থো কালো চ, ন সো ‘‘ভৰিস্সামী’’তি এতস্স. ‘‘গিহী ¶ হোমী’’তি ৰুত্তে পন অত্থভেদোযেৰ, ন কালভেদো ‘‘হোমী’’তি ৰত্তমানকালস্সেৰ ৰুত্তত্তা. ‘‘গিহী জাতোম্হি, গিহীম্হী’’তি এত্থাপি অত্থস্স চেৰ কালস্স চ ভিন্নত্তা অপ্পচ্চক্খাতা হোতি সিক্খা. ‘‘অজ্জ পট্ঠাযা’’তি ইদং তথা ৰুত্তেপি দোসভাৰতো পরিপুণ্ণং কত্ৰা ৰুত্তং. ‘‘ধারেহী’’তি অত্থপ্পধানত্তা নিদ্দেসস্স পরিযাযৰচনেহিপি সিক্খাপচ্চক্খানং হোতিযেৰাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘জানাহী’’তিআদি. ধারেহি জানাহি সঞ্জানাহি মনসি করোহীতি হি এতানি পদানি অত্থতো কালতো চ অভিন্নানি.
৫২. পুরিমানেৰ চুদ্দসাতি বুদ্ধাদিসব্রহ্মচারীপরিযন্তানি. হোতু ভৰতূতি ইদম্পি পটিক্খেপমত্তমেৰাতি আহ ‘‘হোতু, পরিযত্তন্তি অত্থো’’তি.
৫৩. ৰণ্ণপট্ঠানন্তি মহাসঙ্ঘিকানং বুদ্ধগুণপরিদীপকং একং সুত্তন্তি ৰদন্তি. উপালিগাথাসূতি (ম. নি. ২.৭৬) –
‘‘ধীরস্স ¶ ৰিগতমোহস্স,
পভিন্নখীলস্স ৰিজিতৰিজযস্স;
অনীঘস্স সুসমচিত্তস্স;
ৰুদ্ধসীলস্স সাধুপঞ্ঞস্স;
ৰেসমন্তরস্স ৰিমলস্স;
ভগৰতো তস্স সাৰকোহমস্মি.
‘‘অকথংকথিস্স তুসিতস্স;
ৰন্তলোকামিসস্স মুদিতস্স;
কতসমণস্স মনুজস্স;
অন্তিমসারীরস্স নরস্স;
অনোপমস্স ৰিরজস্স;
ভগৰতো তস্স সাৰকোহমস্মি.
‘‘অসংসযস্স কুসলস্স;
ৰেনযিকস্স সারথিৰরস্স;
অনুত্তরস্স ¶ রুচিরধম্মস্স;
নিক্কঙ্খস্স পভাসকস্স;
মানচ্ছিদস্স ৰীরস্স;
ভগৰতো তস্স সাৰকোহমস্মি.
‘‘নিসভস্স অপ্পমেয্যস্স;
গম্ভীরস্স মোনপ্পত্তস্স;
খেমঙ্করস্স ৰেদস্স;
ধম্মট্ঠস্স সংৰুতত্তস্স;
সঙ্গাতিগস্স মুত্তস্স;
ভগৰতো তস্স সাৰকোহমস্মি.
‘‘নাগস্স পন্তসেনস্স;
খীণসংযোজনস্স মুত্তস্স;
পটিমন্তকস্স ধোনস্স;
পন্নদ্ধজস্স ৰীতরাগস্স;
দন্তস্স নিপ্পপঞ্চস্স;
ভগৰতো তস্স সাৰকোহমস্মি.
‘‘ইসিসত্তমস্স ¶ অকুহস্স;
তেৰিজ্জস্স ব্রহ্মপ্পত্তস্স;
ন্হাতকস্স পদকস্স;
পস্সদ্ধস্স ৰিদিতৰেদস্স;
পুরিন্দদস্স সক্কস্স;
ভগৰতো তস্স সাৰকোহমস্মি.
‘‘অরিযস্স ভাৰিতত্তস্স;
পত্তিপ্পত্তস্স ৰেয্যাকরণস্স;
সতিমতো ৰিপস্সিস্স;
অনভিনতস্স নো অপনতস্স;
অনেজস্স ¶ ৰসিপ্পত্তস্স;
ভগৰতো তস্স সাৰকোহমস্মি.
‘‘সমুগ্গতস্স ঝাযিস্স;
অননুগতন্তরস্স সুদ্ধস্স;
অসিতস্স হিতস্স;
পৰিৰিত্তস্স অগ্গপ্পত্তস্স;
তিণ্ণস্স তারযন্তস্স;
ভগৰতো তস্স সাৰকোহমস্মি.
‘‘সন্তস্স ভূরিপঞ্ঞস্স;
মহাপঞ্ঞস্স ৰীতলোভস্স;
তথাগতস্স সুগতস্স;
অপ্পটিপুগ্গলস্স অসমস্স;
ৰিসারদস্স নিপুণস্স;
ভগৰতো তস্স সাৰকোহমস্মি.
‘‘তণ্হচ্ছিদস্স ¶ বুদ্ধস্স;
ৰীতধূমস্স অনুপলিত্তস্স;
আহুনেয্যস্স যক্খস্স;
উত্তমপুগ্গলস্স অতুলস্স;
মহতো যসগ্গপ্পত্তস্স;
ভগৰতো তস্স সাৰকোহমস্মী’’তি. –
এৰং উপালিগহপতিনা ৰুত্তাসু উপালিসুত্তে আগতগাথাসু.
যথারুতমেৰাতি যথাৰুত্তমেৰ, পাল়িযং আগতমেৰাতি অধিপ্পাযো. যস্মা ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধং অনন্তবুদ্ধিং অনোমবুদ্ধিং বোধিপঞ্ঞাণ’’ন্তি ইমানি ৰণ্ণপট্ঠানে আগতনামানি, ‘‘ধীর’’ন্তিআদীনি পন উপালিগাথাসু আগতনামানি. তত্থ বোধি ৰুচ্চতি সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং, তং সঞ্জাননহেতুত্তা পঞ্ঞাণং এতস্সাতি বোধিপঞ্ঞাণো, ভগৰা. ধিযা পঞ্ঞায রাতি গণ্হাতি ¶ , সেৰতীতি ৰা ধীরো. সমুচ্ছিন্নসব্বচেতোখীলত্তা পভিন্নখীলো. সব্বপুথুজ্জনে ৰিজিনিংসু ৰিজযন্তি ৰিজিনিস্সন্তি চাতি ৰিজযা. কে তে? মচ্চুমারকিলেসমারদেৰপুত্তমারা. তে ৰিজিতা ৰিজযা এতেনাতি ৰিজিতৰিজযো, ভগৰা. কিলেসমারমচ্চুমারৰিজযেনেৰ পনেত্থ অভিসঙ্খারক্খন্ধমারাপি ৰিজিতাৰ হোন্তীতি দট্ঠব্বং.
স্ৰাক্খাতন্তিআদীসু (ৰিসুদ্ধি. ১.১৪৭) সাত্থসব্যঞ্জনকেৰলপরিপুণ্ণপরিসুদ্ধব্রহ্মচরিযস্স পকাসনতো স্ৰাক্খাতো ধম্মো, অত্থৰিপল্লাসাভাৰতো ৰা সুট্ঠু অক্খাতোতি স্ৰাক্খাতো. যথা হি অঞ্ঞতিত্থিযানং ধম্মস্স অত্থো ৰিপল্লাসং আপজ্জতি ‘‘অন্তরাযিকা’’তি ৰুত্তধম্মানং অন্তরাযিকত্তাভাৰতো, ‘‘নিয্যানিকা’’তি চ ৰুত্তধম্মানং নিয্যানিকত্তাভাৰতো, তেন তে অঞ্ঞতিত্থিযা দুরক্খাতধম্মাযেৰ হোন্তি, ন তথা ভগৰতো ধম্মস্স অত্থো ৰিপল্লাসং আপজ্জতি ‘‘ইমে ধম্মা অন্তরাযিকা নিয্যানিকা’’তি এৰং ৰুত্তধম্মানং তথাভাৰানতিক্কমনতোতি. এৰং তাৰ পরিযত্তিধম্মো স্ৰাক্খাতো ধম্মো.
লোকুত্তরধম্মো পন নিব্বানানুরূপায পটিপত্তিযা পটিপদানুরূপস্স চ নিব্বানস্স অক্খাতত্তা স্ৰাক্খাতো. যথাহ –
‘‘সুপঞ্ঞত্তা ¶ খো পন তেন ভগৰতা সাৰকানং নিব্বানগামিনী পটিপদা সংসন্দতি নিব্বানঞ্চ পটিপদা চ. সেয্যথাপি নাম গঙ্গোদকং যমুনোদকেন সংসন্দতি সমেতি, এৰমেৰ সুপঞ্ঞত্তা তেন ভগৰতা সাৰকানং নিব্বানগামিনী পটিপদা সংসন্দতি নিব্বানঞ্চ পটিপদা চা’’তি (দী. নি. ২.২৯৬).
অরিযমগ্গো চেত্থ অন্তদ্ৰযং অনুপগম্ম মজ্ঝিমাপটিপদাভূতোৰ ‘‘মজ্ঝিমা পটিপদা’’তি অক্খাতত্তা স্ৰাক্খাতো. সামঞ্ঞফলানি পটিপ্পস্সদ্ধকিলেসানেৰ ‘‘পটিপ্পস্সদ্ধকিলেসানী’’তি অক্খাতত্তা স্ৰাক্খাতানি. নিব্বানং সস্সতামততাণলেণাদিসভাৰমেৰ সস্সতাদিসভাৰৰসেন অক্খাতত্তা স্ৰাক্খাতন্তি এৰং লোকুত্তরধম্মোপি স্ৰাক্খাতো.
অরিযমগ্গো অত্তনো সন্তানে রাগাদীনং অভাৰং করোন্তেন অরিযপুগ্গলেন সামং দট্ঠব্বো ‘‘অরিযমগ্গেন মম রাগাদযো পহীনা’’তি সযং অত্তনা অনঞ্ঞনেয্যেন পস্সিতব্বোতি সন্দিট্ঠি, সন্দিট্ঠি এৰ সন্দিট্ঠিকো. অপিচ নৰৰিধো লোকুত্তরধম্মো যেন যেন অধিগতো হোতি, তেন তেন অরিযসাৰকেন পরসদ্ধায গন্তব্বতং হিত্ৰা পচ্চক্খঞাণেন সযং দট্ঠব্বোতি সন্দিট্ঠিকো. অথ ৰা পসত্থা দিট্ঠি সন্দিট্ঠি, সন্দিট্ঠিযা জযতীতি সন্দিট্ঠিকো. তথা হেত্থ অরিযমগ্গো সম্পযুত্তায, অরিযফলং কারণভূতায, নিব্বানং ৰিসযিভূতায সন্দিট্ঠিযা কিলেসে জযতি, তস্মা যথা রথেন জযতীতি রথিকো, এৰং নৰৰিধোপি লোকুত্তরধম্মো সন্দিট্ঠিযা জযতীতি ¶ সন্দিট্ঠিকো. অথ ৰা দিট্ঠন্তি দস্সনং ৰুচ্চতি, দিট্ঠমেৰ সন্দিট্ঠং, সন্দস্সনন্তি অত্থো. সন্দিট্ঠং অরহতীতি সন্দিট্ঠিকো. লোকুত্তরধম্মো হি ভাৰনাভিসমযৰসেন সচ্ছিকিরিযাভিসমযৰসেন চ দিস্সমানোযেৰ ৰট্টভযং নিৰত্তেতি, তস্মা যথা ৰত্থমরহতীতি ৰত্থিকো, এৰং সন্দিট্ঠং অরহতীতি সন্দিট্ঠিকো.
অত্তনো ফলদানং সন্ধায নাস্স আগমেতব্বো কালো অত্থীতি অকালো. যথা হি লোকিযকুসলস্স উপপজ্জঅপরাপরিযাযেতিআদিনা ফলদানং পতি আগমেতব্বো কালো অত্থি, ন এৰমেতস্সাতি অত্থো. অকালোযেৰ অকালিকো, ন পঞ্চাহসত্তাহাদিভেদং কালং খেপেত্ৰা ফলং দেতি, অত্তনো পন পৰত্তিসমনন্তরমেৰ ফলদোতি ¶ ৰুত্তং হোতি. অথ ৰা অত্তনো ফলপ্পদানে ৰিপ্পকট্ঠো দূরো কালো পত্তো উপনীতো অস্সাতি কালিকো, কালন্তরফলদাযী. কো সো? লোকিযো কুসলধম্মো. অযং পন সমনন্তরফলদাযকত্তা ন কালিকোতি অকালিকো. মগ্গমেৰ হি সন্ধায ‘‘অকালিকো’’তি ইদং ৰুত্তং.
‘‘এহি পস্স ইমং ধম্ম’’ন্তি এৰং পৰত্তং এহিপস্সৰিধিং অরহতীতি এহিপস্সিকো. কস্মা পনেস তং ৰিধিং অরহতীতি? পরমত্থতো ৰিজ্জমানত্তা পরিসুদ্ধত্তা চ. রিত্তমুট্ঠিযঞ্হি হিরঞ্ঞং ৰা সুৰণ্ণং ৰা অত্থীতি ৰত্ৰাপি ‘‘এহি পস্স ইম’’ন্তি ন সক্কা ৰত্তুং. কস্মা? অৰিজ্জমানত্তা. ৰিজ্জমানম্পি চ গূথং ৰা মুত্তং ৰা মনুঞ্ঞভাৰপ্পকাসনেন চিত্তসম্পহংসনত্থং ‘‘এহি পস্স ইম’’ন্তি ন সক্কা ৰত্তুং, অপিচ খো নং তিণেহি ৰা পণ্ণেহি ৰা পটিচ্ছাদেতব্বমেৰ হোতি. কস্মা? অপরিসুদ্ধত্তা. অযং পন নৰৰিধোপি লোকুত্তরধম্মো সভাৰতো চ ৰিজ্জমানো ৰিগতৰলাহকে চ আকাসে সম্পুণ্ণচন্দমণ্ডলং ৰিয পণ্ডুকম্বলে নিক্খিত্তজাতিমণি ৰিয চ পরিসুদ্ধো, তস্মা ৰিজ্জমানত্তা পরিসুদ্ধত্তা চ এহিপস্সৰিধিং অরহতীতি এহিপস্সিকো.
উপনেতব্বোতি ওপনেয্যিকো. অযং পনেত্থ ৰিনিচ্ছযো – উপনযনং উপনযো, আদিত্তং চেলং ৰা সীসং ৰা অজ্ঝুপেক্খিত্ৰাপি ভাৰনাৰসেন অত্তনো চিত্তে উপনযনং উপ্পাদনং অরহতীতি ওপনেয্যিকো. ইদং সঙ্খতে লোকুত্তরধম্মে যুজ্জতি, অসঙ্খতো পন অত্তনো চিত্তে আরম্মণভাৰেন উপনযনং অরহতীতি ওপনেয্যিকো, সচ্ছিকিরিযাৰসেন অল্লীযনং অরহতীতি অত্থো ¶ . অথ ৰা নিব্বানং উপনেতি অরিযপুগ্গলন্তি অরিযমগ্গো উপনেয্যো, সচ্ছিকাতব্বতং উপনেতব্বোতি ফলনিব্বানধম্মো উপনেয্যো, উপনেয্যো এৰ ওপনেয্যিকো.
সব্বেহি উগ্ঘটিতঞ্ঞূআদীহি ৰিঞ্ঞূহি ‘‘ভাৰিতো মে মগ্গো, অধিগতং ফলং, সচ্ছিকতো নিরোধো’’তি অত্তনি অত্তনি ৰেদিতব্বোতি পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহি. ন হি উপজ্ঝাযেন ভাৰিতেন মগ্গেন সদ্ধিৰিহারিকস্স কিলেসা পহীযন্তি, ন সো তস্স ফলসমাপত্তিযা ফাসু ৰিহরতি, ন তেন সচ্ছিকতং নিব্বানং সচ্ছিকরোতি, তস্মা ন এস পরস্স সীসে আভরণং ৰিয দট্ঠব্বো, অত্তনো পন চিত্তেযেৰ দট্ঠব্বো, অনুভৰিতব্বো ৰিঞ্ঞূহীতি ৰুত্তং হোতি.
অসঙ্খতন্তি ¶ সঙ্গম্ম সমাগম্ম পচ্চযসমোধানলক্খণেন সঙ্গমেন সন্নিপতিত্ৰা অনুরূপেহি পচ্চযেহি অকতং অনিব্বত্তিতন্তি অসঙ্খতং. নত্থি এত্থ মতন্তি অমতং, এতস্মিং ৰা অধিগতে নত্থি পুগ্গলস্স মতং মরণন্তি অমতং. কিঞ্চাপি এত্থ ‘‘স্ৰাক্খাতং ধম্মং পচ্চক্খামী’’তিআদিনা সব্বত্থ ধম্ম-সদ্দপ্পযোগো দস্সিতো, তথাপি ধম্ম-সদ্দেন অযোজেত্ৰা ৰুত্তে ৰেৰচনে ন পচ্চক্খানং নাম ন হোতীতি ‘‘স্ৰাক্খাতং পচ্চক্খামী’’তিআদিনা ৰুত্তেপি সিক্খাপচ্চক্খানং হোতিযেৰাতি দট্ঠব্বং. ‘‘স্ৰাক্খাতং ধম্ম’’ন্তিআদিনা পন ধম্ম-সদ্দপ্পযোগো স্ৰাক্খাতা-দিসদ্দানং ধম্ম-ৰিসেসনভাৰদস্সনত্থং কতোতি ৰেদিতব্বং. একধম্মক্খন্ধস্সপি নামন্তি এত্থ ‘‘পঠমধম্মক্খন্ধং দুতিযধম্মক্খন্ধং পুচ্ছাধম্মক্খন্ধং ৰিস্সজ্জনাধম্মক্খন্ধ’’ন্তিআদিনা ধম্মক্খন্ধনামানি ৰেদিতব্বানি.
সুপ্পটিপন্নন্তি স্ৰাক্খাতে ধম্মৰিনযে যথানুসিট্ঠং পটিপন্নত্তা সুপ্পটিপন্নং. মজ্ঝিমায পটিপদায অন্তদ্ৰযং অনুপগম্ম পটিপন্নত্তা কাযৰচীমনোৰঙ্ককুটিলজিম্হদোসপ্পহানায পটিপন্নত্তা চ উজুপ্পটিপন্নং. ঞাযো ৰুচ্চতি নিব্বানং অরিযমগ্গাদীহি ঞাযতি পটিৰিজ্ঝীযতি সচ্ছিকরীযতীতি কত্ৰা, তদত্থায পটিপন্নত্তা ঞাযপ্পটিপন্নং. যথা পটিপন্না গুণসম্ভাৰনায পরেহি করিযমানং পচ্চুট্ঠানাদিসামীচিকম্মং অরহন্তি, তথা পটিপন্নত্তা সামীচিপ্পটিপন্নং.
যুগল়ৰসেন পঠমমগ্গট্ঠো ফলট্ঠোতি ইদমেকং যুগল়ন্তি এৰং চত্তারি পুরিসযুগানি হোন্তি. এত্থ পন ‘‘চতুপুরিসযুগং সঙ্ঘ’’ন্তি ৰত্তব্বে ‘‘চত্তারী’’তি ৰিভত্তিলোপং অকত্ৰা নিদ্দেসো কতোতি দট্ঠব্বং. চত্তারি পুরিসযুগানি এত্থাতি চতুপুরিসযুগোতি হি সঙ্ঘো ৰুচ্চতি. অট্ঠপুরিসপুগ্গলন্তি ¶ পুরিসপুগ্গলৰসেন একো পঠমমগ্গট্ঠো, একো ফলট্ঠোতি ইমিনা নযেন অট্ঠেৰ পুরিসপুগ্গলা হোন্তি. অট্ঠ পুরিসপুগ্গলা এত্থাতি অট্ঠপুরিসপুগ্গলো, সঙ্ঘো. এত্থ চ পুরিসোতি ৰা পুগ্গলোতি ৰা একত্থানেতানি পদানি, ৰেনেয্যৰসেন পনেতং ৰুত্তং.
আহুনেয্যন্তিআদীসু (ৰিসুদ্ধি. ১.১৫৬) আনেত্ৰা হুনিতব্বন্তি আহুনং, দূরতোপি আনেত্ৰা সীলৰন্তেসু দাতব্বানং চতুন্নং পচ্চযানমেতং অধিৰচনং. তং আহুনং পটিগ্গহেতুং যুত্তো তস্স মহপ্ফলভাৰকরণতোতি আহুনেয্যো, সঙ্ঘো. অথ ৰা দূরতোপি আগন্ত্ৰা সব্বসাপতেয্যম্পি এত্থ হুনিতব্বন্তি ¶ আহৰনীযো, সক্কাদীনম্পি ৰা আহৰনং অরহতীতি আহৰনীযো. যো চাযং ব্রাহ্মণানং আহৰনীযো অগ্গি, যত্থ হুতং মহপ্ফলন্তি তেসং লদ্ধি. সচে হুতস্স মহপ্ফলতায আহৰনীযো, সঙ্ঘোৰ আহৰনীযো. সঙ্ঘে হুতঞ্হি মহপ্ফলং হোতি. যথাহ –
‘‘যো চ ৰস্সসতং জন্তু, অগ্গিং পরিচরে ৰনে;
একঞ্চ ভাৰিতত্তানং, মুহুত্তমপি পূজযে;
সাযেৰ পূজনা সেয্যো, যঞ্চে ৰস্সসতং হুত’’ন্তি. (ধ. প. ১০৭);
তদেতং নিকাযন্তরে ‘‘আহৰনীযো’’তি পদং ইধ ‘‘আহুনেয্যো’’তি ইমিনা পদেন অত্থতো একং, ব্যঞ্জনতো পনেত্থ কিঞ্চিমত্তমেৰ নানং.
পাহুনেয্যন্তি এত্থ পন পাহুনং ৰুচ্চতি দিসাৰিদিসতো আগতানং পিযমনাপানং ঞাতিমিত্তানং অত্থায সক্কারেন পটিযত্তং আগন্তুকদানং. তম্পি ঠপেত্ৰা তে তথারূপে পিযমিত্তাদিকে পাহুনকে সঙ্ঘস্সেৰ দাতুং যুত্তং, সঙ্ঘোৰ তং পটিগ্গহেতুং যুত্তো. সঙ্ঘসদিসো হি পাহুনকো নত্থি. তথা হেস একবুদ্ধন্তরে ৰীতিৰত্তেযেৰ দিস্সতি, অব্বোকিণ্ণঞ্চ পিযমনাপত্তকরেহি সীলাদিধম্মেহি সমন্নাগতোতি এৰং পাহুনমস্স দাতুং যুত্তং, পাহুনঞ্চ পটিগ্গহেতুং যুত্তোতি পাহুনেয্যো.
দক্খন্তি এতায সত্তা যথাধিপ্পেতাহি সম্পত্তীহি ৰড্ঢন্তীতি দক্খিণা, পরলোকং সদ্দহিত্ৰা দাতব্বদানং. তং দক্খিণং অরহতি, দক্খিণায ৰা হিতো যস্মা নং মহপ্ফলকরতায ৰিসোধেতীতি দক্খিণেয্যো. উভো হত্থে সিরসি পতিট্ঠাপেত্ৰা সব্বলোকেন করিযমানং অঞ্জলিকম্মং অরহতীতি অঞ্জলিকরণীযো. অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তন্তি সব্বলোকস্স অসদিসং পুঞ্ঞৰিরুহনট্ঠানং ¶ . যথা হি রঞ্ঞো ৰা অমচ্চস্স ৰা সালীনং ৰা যৰানং ৰা ৰিরুহনট্ঠানং রঞ্ঞো সালিক্খেত্তং যৰক্খেত্তন্তি ৰুচ্চতি, এৰং সঙ্ঘো সব্বলোকস্স পুঞ্ঞানং ৰিরুহনট্ঠানং. সঙ্ঘং নিস্সায হি লোকস্স নানপ্পকারহিতসুখসংৰত্তনিকানি পুঞ্ঞানি ৰিরুহন্তি, তস্মা সঙ্ঘো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্স. এত্থাপি ‘‘সুপ্পটিপন্নং সঙ্ঘ’’ন্তিআদিনা সব্বত্থ সঙ্ঘ-সদ্দপ্পযোগো সুপ্পটিপন্না-দিসদ্দানং সঙ্ঘৰিসেসনভাৰদস্সনত্থং কতো, তস্মা ‘‘সুপ্পটিপন্নং পচ্চক্খামী’’তিআদিনা ৰুত্তেপি সিক্খাপচ্চক্খানং হোতিযেৰাতি দট্ঠব্বং.
সিক্খাৰেৰচনেসু ¶ পন সিক্খা-সদ্দং ৰিনা কেৰলং ভিক্খু-সদ্দো ভিক্খুনী-সদ্দো চ সিক্খায অধিৰচনং ন হোতীতি ‘‘ভিক্খুসিক্খং ভিক্খুনীসিক্খ’’ন্তি ৰুত্তেযেৰ সীসং এতি, অধিসীলাদযো পন সিক্খা এৰাতি ‘‘অধিসীলং পচ্চক্খামী’’তিআদিনা ৰুত্তেপি সীসং এতি. পঠমং পারাজিকন্তিআদিনা সিক্খাপদানংযেৰ গহণং ৰেদিতব্বং, ন আপত্তীনং.
উপজ্ঝাযৰেৰচনেসু উপজ্ঝাযো হুত্ৰা যো পব্বাজেসি চেৰ উপসম্পাদেসি চ, তং সন্ধায ‘‘যো মং পব্বাজেসী’’তিআদি ৰুত্তং. যস্স মূলেনাতি যস্স পধানভাৰেন কারণভাৰেন ৰা. যস্স মূলং পধানভাৰো কারণভাৰো ৰা এতিস্সাতি যস্সমূলিকা, পব্বজ্জা উপসম্পদা চ. মূল-সদ্দস্স সাপেক্খভাৰেপি নিচ্চসাপেক্খতায গমকত্তা তদ্ধিতৰুত্তি দট্ঠব্বা.
আচরিযৰেৰচনেসু পন যো উপজ্ঝং অদত্ৰা আচরিযোৰ হুত্ৰা পব্বাজেসি, কম্মৰাচাচরিযো হুত্ৰা উপসম্পাদেসি চ, তং সন্ধায ‘‘যো মং পব্বাজেসি, যো মং অনুসাৰেসী’’তি ৰুত্তং. ইমেহি দ্ৰীহি ৰচনেহি পব্বজ্জাচরিযো চ উপসম্পদাচরিযো চ দস্সিতো. যাহং নিস্সায ৰসামীতি নিস্সযাচরিযং দস্সেতি. যাহং উদ্দিসাপেমীতিআদিনা পন ধম্মাচরিযো ৰুত্তো. তত্থ উদ্দিসাপেমীতি পাঠং উদ্দিসাপেমি. পরিপুচ্ছামীতি উগ্গহিতপাঠস্স অত্থং পরিপুচ্ছামি. সদ্ধিৰিহারিকৰেৰচনাদীসু চ ৰুত্তানুসারেনেৰ অত্থো ৰেদিতব্বো. তস্স মূলেতি এত্থ পন তস্স সন্তিকেতি অত্থো দট্ঠব্বো.
ওকল্লকোতি খুপ্পিপাসাদিদুক্খপরেতানং খীণসুখানং নহানাদিসরীরপটিজগ্গনরহিতানং কপণমনুস্সানমেতং অধিৰচনং. মোল়িবদ্ধোতি সিখাবদ্ধো ওমুক্কমকুটো ৰা. কিঞ্চাপি দ্ৰেৰাচিকো উপাসকো পঠমবোধিযংযেৰ সম্ভৰতি, তথাপি তদা লব্ভমাননামং গহেত্ৰা ৰুত্তেপি সিক্খাপচ্চক্খানং হোতিযেৰাতি দস্সনত্থং ‘‘দ্ৰেৰাচিকো উপাসকো’’তি ৰুত্তং. ‘‘দ্ৰেৰাচিকো’’তি ইদমেৰ ¶ পনেত্থ ৰেৰচনন্তি দট্ঠব্বং, তস্মা ‘‘দ্ৰেৰাচিকোতি মং ধারেহী’’তি এত্তকেপি ৰুত্তে সীসং এতি. এৰং সেসেসুপি.
কুমারকোতি ¶ কুমারাৰত্থো অতিৰিয দহরসামণেরো. চেল্লকোতি ততো মহন্ততরো খুদ্দকসামণেরো. চেটকোতি মজ্ঝিমো. মোল়িগল্লোতি মহাসামণেরো. সমণুদ্দেসোতি পন অৰিসেসতো সামণেরাধিৰচনং. নিগণ্ঠুপট্ঠাকোতিআদীনিপি তিত্থিযসাৰকৰেৰচনানীতি দট্ঠব্বং.
দুস্সীলোতি নিস্সীলো সীলৰিরহিতো. পাপধম্মোতি দুস্সীলত্তা এৰ হীনজ্ঝাসযতায লামকসভাৰো. অসুচিসঙ্কস্সরসমাচারোতি অপরিসুদ্ধকাযকম্মাদিতায অসুচি হুত্ৰা সঙ্কায সরিতব্বসমাচারো. দুস্সীলো হি কিঞ্চিদেৰ অসারুপ্পং দিস্ৰা ‘‘ইদং অসুকেন কতং ভৰিস্সতী’’তি পরেসং আসঙ্কনীযো হোতি. কেনচিদেৰ করণীযেন মন্তযন্তে ভিক্খূ দিস্ৰা ‘‘কচ্চি নু খো ইমে মযা কতকম্মং জানিত্ৰা মন্তেন্তী’’তি অত্তনোযেৰ সঙ্কায সরিতব্বসমাচারো. পটিচ্ছন্নকম্মন্তোতি লজ্জিতব্বতায পটিচ্ছাদেতব্বকম্মন্তো. অস্সমণোতি ন সমণো. সলাকগ্গহণাদীসু ‘‘অহম্পি সমণো’’তি মিচ্ছাপটিঞ্ঞায সমণপটিঞ্ঞো, অসেট্ঠচারিতায অব্রহ্মচারী, উপোসথাদীসু ‘‘অহম্পি ব্রহ্মচারী’’তি মিচ্ছাপটিঞ্ঞায ব্রহ্মচারিপটিঞ্ঞো, পূতিনা কম্মেন সীলৰিপত্তিযা অন্তো অনুপৰিট্ঠত্তা অন্তোপূতি, ছহি দ্ৰারেহি রাগাদিকিলেসানুস্সৰনেন তিন্তত্তা অৰস্সুতো, সঞ্জাতরাগাদিকচৰরত্তা সীলৰন্তেহি ছড্ডেতব্বত্তা চ কসম্বুজাতো. কোণ্ঠোতি দুস্সীলাধিৰচনমেতং.
‘‘যানি ৰা পনঞ্ঞানিপি অত্থি বুদ্ধৰেৰচনানি ৰা’’তিআদিনা যং-সদ্দপরামট্ঠানং বুদ্ধাদিৰেৰচনানংযেৰ তং-সদ্দেন পরামসনং হোতীতি আহ – ‘‘তেহি আকারেহি…পে… বুদ্ধাদীনং ৰেৰচনেহী’’তি. কথং পন তানি আকারাদিসদ্দেহি ৰোহরীযন্তীতি আহ ‘‘ৰেৰচনানি হী’’তিআদি. সণ্ঠানৰন্তানং বুদ্ধাদীনং সণ্ঠানদীপনং তাৰ হোতু, সণ্ঠানরহিতানং পন ধম্মসিক্খাদীনং কথন্তি আহ ‘‘সিক্খাপচ্চক্খানসণ্ঠানত্তা এৰ ৰা’’তি. সিক্খাপচ্চক্খানরূপানি হি ৰেৰচনানি ‘‘সিক্খাপচ্চক্খানসণ্ঠানানী’’তি ৰুচ্চন্তি. এৰং খোতি এত্থ খোতি অৰধারণত্থে নিপাতোতি আহ ‘‘এৰমেৰা’’তি.
৫৪. মুচ্ছাপরেতোতি ¶ মুচ্ছায অভিভূতো. ৰচনত্থৰিজাননসমত্থং তিরচ্ছানগতং দস্সেতুং ‘‘নাগমাণৰকস্সা’’তিআদি ৰুত্তং. তিহেতুকপটিসন্ধিকাতি যেভুয্যৰসেন ৰুত্তং. ন হি সব্বাপি দেৰতা ¶ তিহেতুকপটিসন্ধিকাৰ হোন্তি দ্ৰিহেতুকানম্পি সম্ভৰতো. অতিখিপ্পং জানন্তীতি দেৰতানং ভৰঙ্গপরিৰাসস্স মনুস্সানং ৰিয অদন্ধভাৰতো ৰুত্তং.
সভাগস্সাতি পুরিসস্স. ৰিসভাগস্সাতি মাতুগামস্স. অনরিযকোতি মাগধৰোহারতো অঞ্ঞো. দৰাতি সহসা. রৰাতি ৰিরজ্ঝিত্ৰা. অঞ্ঞং ভণিস্সামীতি অঞ্ঞং ভণন্তো বুদ্ধং পচ্চক্খামীতি ভণতীতি যোজেতব্বং. অক্খরসমযানভিঞ্ঞতায ৰা করণসম্পত্তিযা অভাৰতো ৰা কথেতব্বং কথেতুং অসক্কোন্তো হুত্ৰা অঞ্ঞং কথেন্তো রৰা ভণতি নাম. উভযথাপি অঞ্ঞং ভণিতুকামস্স অঞ্ঞভণনং সমানন্তি আহ ‘‘পুরিমেন কো ৰিসেসো’’তি.
ৰাচেতীতি পাল়িং কথেন্তো অঞ্ঞং উগ্গণ্হাপেন্তো ৰা ৰাচেতি. পরিপুচ্ছতীতি পাল়িযা অত্থং পরিপুচ্ছন্তো পাল়িং পরিপুচ্ছতি. উগ্গণ্হাতীতি অঞ্ঞস্স সন্তিকে পাল়িং উগ্গণ্হাতি. সজ্ঝাযং করোতীতি উগ্গহিতপাল়িং সজ্ঝাযতি. ৰণ্ণেতীতি পাল়িযা অত্থং সংৰণ্ণেন্তো পাল়িং ৰণ্ণেতি. মহল্লকস্স কিঞ্চি অজাননতো অৰিদিতিন্দ্রিযতায ৰা ‘‘পোত্থকরূপসদিসস্সা’’তি ৰুত্তং, মত্তিকায কতরূপসদিসস্সাতি অত্থো. গরুমেধস্সাতি আরম্মণেসু লহুপ্পৰত্তিযা অভাৰতো দন্ধগতিকতায গরুপঞ্ঞস্স, মন্দপঞ্ঞস্সাতি ৰুত্তং হোতি. সব্বসো ৰাতি ইমিনা ‘‘ইদং পদং সাৰেস্সামি ‘সিক্খং পচ্চক্খামী’’’তি এৰং পৰত্তচিত্তুপ্পাদস্স অভাৰং দস্সেতি. যস্মা পন অসতি এৰরূপে চিত্তুপ্পাদে কেনচি পরিযাযেন তথাৰিধং ৰচীভেদং কত্ৰা সাৰনং নাম নেৰ সম্ভৰতি, তস্মা ৰুত্তং ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামীতিআদীসু…পে… ৰচীভেদং কত্ৰা ন সাৰেতী’’তি.
সিক্খাপচ্চক্খানৰিভঙ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
মূলপঞ্ঞত্তিৰণ্ণনা
৫৫. নিদ্দিসিতব্বস্সাতি ¶ ৰিৰরিতব্বস্স পকাসেতব্বস্স. কিলেসেহীতি অহিরিকাদীহি কিলেসেহি. ইতো পট্ঠাযাতি দুট্ঠুল্ল-পদতো পট্ঠায. তস্স কম্মস্সাতি মেথুনধম্মপটিসেৰনসঙ্খাতস্স কম্মস্স. দস্সনন্তিআদি ৰুত্তনযমেৰ. অস্সাতি মেথুনধম্মস্স.
দ্ৰীহি দ্ৰীহি সমাপজ্জিতব্বা দ্ৰযংদ্ৰযসমাপত্তীতি আহ ‘‘দ্ৰযেন দ্ৰযেন সমাপজ্জিতব্বতো’’তি. রাগপরিযুট্ঠানেন সদিসভাৰপ্পত্তিযা মিথুনানং ইদং মেথুনং, মেথুনমেৰ ধম্মো মেথুনধম্মোতি ¶ আহ ‘‘উভিন্নং রত্তান’’ন্তিআদি. তত্থ রত্তানন্তি মেথুনরাগেন রত্তানং. সারত্তানন্তি তেনেৰ রাগেন অতিৰিয রত্তানং. অৰস্সুতানন্তি লোকস্সাদমিত্তসন্থৰৰসেন উপ্পন্নমেথুনরাগেন তিন্তানং. পরিযুট্ঠিতানন্তি মেথুনরাগুপ্পত্তিযা পরিযোনদ্ধচিত্তানং. সদিসানন্তি রত্ততাদীহি সদিসানং.
যস্মা ‘‘পটিসেৰতি নামা’’তি পদং মাতিকায নত্থি, তস্মা ‘‘পটিসেৰতি নামাতি কস্মা উদ্ধট’’ন্তি যো মঞ্ঞতি, তস্স কারণং দস্সেন্তো ‘‘পটিসেৰেয্যাতি এত্থ…পে… মাতিকাপদ’’ন্তি আহ. ইত্থিযা নিমিত্তেনাতি ইদং ‘‘মগ্গেন গচ্ছতী’’তিআদি ৰিয দট্ঠব্বং. যথা হি ‘‘মগ্গেন গচ্ছতী’’তি ৰুত্তে ‘‘মগ্গং গচ্ছতি, মগ্গে ৰা গচ্ছতী’’তি অযমত্থো লব্ভতি, এৰং ‘‘ইত্থিযা নিমিত্তেন পৰেসেতী’’তি ৰুত্তে ‘‘ইত্থিযা নিমিত্তং পৰেসেতি, নিমিত্তে ৰা পৰেসেতী’’তি অযমত্থো লব্ভতি. ইদঞ্চ যেভুয্যেন পুরিসপযোগদস্সনত্থং ৰুত্তং. নিমিত্তং অঙ্গজাতন্তি অত্থতো একং. পৰেসনং নাম ন বহি ছুপনমত্তন্তি আহ ‘‘ৰাতেন অসম্ফুট্ঠে অল্লোকাসে’’তি. অব্ভন্তরঞ্হি পৰেসেন্তো ‘‘পৰেসেতী’’তি ৰুচ্চতি, ন বহি ছুপন্তো. অব্ভন্তরন্তি চ পকতিযা সব্বসো পিহিতস্স নিমিত্তস্স ৰাতেন অসম্ফুট্ঠোকাসো ৰুচ্চতীতি.
ইদানি সব্বথা লেসোকাসপিদহনত্থং ইত্থিনিমিত্তে পুরিসনিমিত্তে চ লব্ভমানং পৰেসকালে অঞ্ঞমঞ্ঞং ফস্সারহং পদেসৰিসেসং ৰিভজিত্ৰা দস্সেন্তো ‘‘ইত্থিনিমিত্তে চত্তারি পস্সানী’’তিআদিমাহ. ৰাতেন হি অসম্ফুট্ঠে অল্লোকাসে যত্থ কত্থচি একেনপি পদেসেন ছুপিত্ৰা পৰেসেন্তো ‘‘পৰেসেতী’’তি ৰুচ্চতি. ৰেমজ্ঝন্তি যথা চত্তারি পস্সানি অসম্ফুসন্তো পৰেসেতি, এৰং কতৰিৰরস্স ইত্থিনিমিত্তস্স হেট্ঠিমতলং ৰুচ্চতি ¶ , পুরিসনিমিত্তে পন মজ্ঝন্তি অগ্গকোটিং সন্ধায ৰদতি. উপরীতি অগ্গকোটিতো উপরিভাগপ্পদেসো. ইদঞ্চ মজ্ঝেন সমিঞ্জিত্ৰা পৰেসেন্তস্স মজ্ঝিমপব্বসমিঞ্জিতঙ্গুলিং কত্থচি পৰেসেন্তস্স অঙ্গুলিযা মজ্ঝিমপব্বপিট্ঠিসদিসং অঙ্গজাতস্স উপরিভাগৰেমজ্ঝং সন্ধায ৰুত্তং. হেট্ঠা পৰেসেন্তোতি ইত্থিনিমিত্তস্স হেট্ঠিমভাগেন ছুপন্তং পৰেসেন্তো. মজ্ঝেন পৰেসেন্তোতি অব্ভন্তরতলং ছুপিত্ৰা মজ্ঝেন পৰেসেন্তো. কত্থচি অচ্ছুপন্তং পৰেসেত্ৰা নীহরন্তস্স হি নত্থি পারাজিকং, দুক্কটং পন হোতি ছিন্নসীসৰত্থুস্মিং ৰট্টকতে মুখে অচ্ছুপন্তং পৰেসেত্ৰা নীহরন্তস্স ৰিয. মজ্ঝেনেৰ ছুপন্তং পৰেসেন্তোতি অগ্গকোটিযা ছুপন্তং পৰেসেন্তো. মজ্ঝিমপব্বপিট্ঠিযা সমিঞ্জিতঙ্গুলিন্তি সম্বন্ধো. অথ ৰা সমিঞ্জিতঙ্গুলিং মজ্ঝিমপব্বপিট্ঠিযা পৰেসেন্তো ৰিযাতি যোজেতব্বং. সঙ্কোচেত্ৰাতি নিমিত্তমজ্ঝেন ভিন্দিত্ৰা. উপরিভাগেনাতি সঙ্কোচিতস্স উপরিভাগকোটিযা. ইদানি পুরিসনিমিত্তস্স হেট্ঠা ৰুত্তেসু ছসু ঠানেসু উপরীতি ৰুত্তট্ঠানন্তরস্স ৰসেন ৰিসুং চত্তারি ¶ পস্সানি গহেত্ৰা পুরিসনিমিত্তে দসধা ঠানভেদং দস্সেন্তো ‘‘তত্থা’’তিআদিমাহ. হেট্ঠা পন ৰিসুং তানি অগ্গহেত্ৰা ‘‘চত্তারি পস্সানী’’তি ৰচনসামঞ্ঞতোপি ৰিসুং ৰিসুং লব্ভমানানি একচ্চং গহেত্ৰা ছ ঠানানি ৰুত্তানি. তুলাদণ্ডসদিসং পৰেসেন্তস্সাতি উজুকং পৰেসেন্তস্স.
নিমিত্তে জাতন্তি অত্তনো নিমিত্তে জাতং. চম্মখীলন্তি নিমিত্তে উট্ঠিতং চম্মমেৰ. ‘‘উণ্ণিগণ্ডো’’তিপি ৰদন্তি. নিমিত্তে জাতম্পি চম্মখীলাদি নিমিত্তমেৰাতি আহ ‘‘আপত্তি পারাজিকস্সা’’তি. ‘‘উপহতকাযপ্পসাদ’’ন্তি অৰত্ৰা ‘‘নট্ঠকাযপ্পসাদ’’ন্তি ৰচনং উপাদিন্নভাৰস্স নত্থিতাদস্সনত্থং. তেনেৰাহ – ‘‘মতচম্মং ৰা সুক্খপীল়কং ৰা’’তি. সতি হি উপাদিন্নভাৰে উপহতেপি কাযপ্পসাদে উপহতিন্দ্রিযৰত্থুস্মিং ৰিয পারাজিকাপত্তিযেৰ সিযা, মতচম্মং পন সুক্খপীল়কঞ্চ অনুপাদিন্নকং উপাদিন্নকেযেৰ চ পারাজিকাপত্তি. তেনেৰাহ ‘‘আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি. ন চ এৰং করোন্তস্স অনাপত্তি সক্কা ৰত্তুন্তি দুক্কটং ৰুত্তং, ইত্থিনিমিত্তস্স পন নট্ঠেপি উপাদিন্নভাৰে পারাজিকাপত্তিযেৰ. মতে অক্খাযিতে যেভুয্যেন অক্খাযিতে পারাজিকাপত্তিৰচনতো মেথুনস্সাদেনাতি ইমিনা কাযসংসগ্গরাগং নিৰত্তেতি. সতি হি কাযসংসগ্গরাগে সঙ্ঘাদিসেসোৰ সিযা, বীজানিপি নিমিত্তসঙ্খ্যং ন গচ্ছন্তীতি দুক্কটমেৰ ৰুত্তং. ‘‘নিমিত্তেন নিমিত্তং পৰেসেতী’’তি হি ৰুত্তং.
ইদানি ¶ ইমিস্সা মেথুনকথায অসব্ভিরূপত্তা ‘‘ঈদিসং ঠানং কথেন্তেহি সুণন্তেহি চ এৰং পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি অনুসাসন্তো ‘‘অযঞ্চ মেথুনকথা নামা’’তিআদিমাহ. মেথুনকথায রাগৰুদ্ধিহেতুত্তা হাসৰিসযত্তা চ তদুভযনিৰত্তনত্থং পটিকূলমনসিকারাদীসু নিযোজেতি. পটিকূলমনসিকারেন হি রাগো নিৰত্ততি, সমণসঞ্ঞাদীসু পচ্চুপট্ঠিতেসু হাসো নিৰত্ততি. সত্তানুদ্দযাযাতি সত্তানং অপাযদুক্খাদীহি অনুরক্খণত্থং. লোকানুকম্পাযাতি সত্তলোকৰিসযায অনুকম্পায.
মুখং অপিধাযাতি মুখং অপিদহিত্ৰা, যেন কেনচি পমাদেন কদাচি মন্দহাসো ভৰেয্য, তদা গরুত্তং কুপ্পেয্য, তস্মা তাদিসে কালে গরুভাৰস্স অৰিকোপনত্থং বীজকেন মুখং পটিচ্ছাদেত্ৰা নিসীদিতব্বন্তি অধিপ্পাযো. অথ ৰা মুখং অপিধাযাতি মুখং পিদহিত্ৰাতি অত্থো. বীজকেন মুখং পটিচ্ছাদেত্ৰা হসমানেন ন নিসীদিতব্বন্তি অযমেত্থ অধিপ্পাযো. দন্তৰিদংসকন্তি দন্তে দস্সেত্ৰা ৰিৰরিত্ৰা চাতি অত্থো. গব্ভিতেনাতি সঙ্কোচং অনাপজ্জন্তেন, উস্সাহজাতেনাতি অত্থো. যদি হি ‘‘ঈদিসং নাম অসব্ভিং কথেমী’’তি সঙ্কোচং ¶ আপজ্জেয্য, অত্থৰিভাৰনং ন সিযা, তস্মা ‘‘তাদিসেন সম্মাসম্বুদ্ধেনপি তাৰ ঈদিসং কথিতং, কিমঙ্গং পনাহং কথেমী’’তি এৰং উস্সাহজাতেন কথেতব্বন্তি অধিপ্পাযো. সত্থুপটিভাগেনাতি সত্থুকপ্পেন, সত্থুসদিসেনাতি অত্থো.
মূলপঞ্ঞত্তিৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
অনুপঞ্ঞত্তিৰণ্ণনা
তিরচ্ছানেসু গতাযাতি তিরচ্ছানেসু উপ্পন্নায. যস্মা তিরচ্ছানগতা নাম অতিখুদ্দকাপি হোন্তি, যেসং মগ্গেসু তিলফলমত্তম্পি পৰেসনং নপ্পহোতি, তস্মা ন সব্বাৰ তিরচ্ছানগতিত্থিযো পারাজিকৰত্থুভূতাতি পৰেসনপ্পহোনকৰসেন লব্ভমানকতিরচ্ছানগতিত্থিযো পরিচ্ছিন্দিত্ৰা দস্সেন্তো ‘‘পারাজিকৰত্থুভূতা এৰ চেত্থা’’তিআদিমাহ. অপদানং অহিমচ্ছাতিআদিগাথা পারাজিকৰত্থূনং হেট্ঠিমপরিচ্ছেদদস্সনত্থং পোরাণেহি ঠপিতা. তত্থ অহীতি জাতিনিদ্দেসেন সব্বাপি ¶ সপ্পজাতি সঙ্গহিতাতি আহ – ‘‘অহিগ্গহণেন…পে… দীঘজাতি সঙ্গহিতা’’তি. তত্থ গোনসাতি সপ্পৰিসেসা, যেসং পিট্ঠীসু মহন্তানি মণ্ডলানি সন্দিস্সন্তি. মচ্ছগ্গহণং ওদকজাতিযা উপলক্খণপদন্তি আহ – ‘‘মচ্ছগ্গহণেন…পে… ওদকজাতি সঙ্গহিতা’’তি. তেনেৰ মণ্ডূককচ্ছপানং সপাদকত্তেপি ওদকজাতিকত্তা সঙ্গহো কতো.
মুখসণ্ঠানন্তি ওট্ঠচম্মসণ্ঠানং. ৰণসঙ্খেপং গচ্ছতীতি ৰণসঙ্গহং গচ্ছতি নৰসু ৰণমুখেসু সঙ্গহিতত্তাতি অধিপ্পাযো. ৰণে থুল্লচ্চযঞ্চ ‘‘অমগ্গেন অমগ্গং পৰেসেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি ইমস্স ৰসেন ৰেদিতব্বং. তস্মিঞ্হি সুত্তে দ্ৰীসু সম্ভিন্নৰণেসু একেন ৰণেন পৰেসেত্ৰা দুতিযেন নীহরন্তস্স থুল্লচ্চযং ৰুত্তং. ৰক্খতি চ ‘‘ইমস্স সুত্তস্স অনুলোমৰসেন সব্বত্থ ৰণসঙ্খেপে থুল্লচ্চযং ৰেদিতব্ব’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ১.৬৬). কুক্কুটিগ্গহণম্পি সব্বায পক্খিজাতিযা উপলক্খণপদন্তি আহ – ‘‘কুক্কুটিগ্গহণেন…পে… পক্খিজাতি সঙ্গহিতা’’তি. মজ্জারিগ্গহণম্পি চতুপ্পদজাতিযা উপলক্খণপদন্তি দট্ঠব্বং. তেনাহ – ‘‘মজ্জারিগ্গহণেন…পে… চতুপ্পদজাতি সঙ্গহিতা’’তি. রুক্খসুনখা নাম কলন্দকাতিপি ৰদন্তি. মঙ্গুসাতি নঙ্গুলা.
পরাজিত-সদ্দো উপসগ্গস্স ৰুদ্ধিং কত্ৰা ত-কারস্স চ ক-কারং কত্ৰা পারাজিকোতি নিদ্দিট্ঠোতি আহ ‘‘পারাজিকোতি পরাজিতো’’তি. ‘‘কত্থচি আপত্তীতি ‘পারাজিকেন ধম্মেন অনুদ্ধংসেয্যা’তিআদীসু ¶ (পারা. ৩৮৪, ৩৯১), কত্থচি সিক্খাপদন্তি ইদং পন দিস্ৰা জানিতব্ব’’ন্তি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. পরাজযতীতি পারাজিকং, পারাজিকাতি চ কত্তুসাধনেন পারাজিক-সদ্দেন সিক্খাপদং আপত্তি চ ৰুচ্চতীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘যো তং অতিক্কমতী’’তিআদি. পুগ্গলো পন কম্মসাধনেন পারাজিক-সদ্দেন ৰুচ্চতীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘পুগ্গলো যস্মা পরাজিতো’’তিআদি.
এতমেৰ হি অত্থং সন্ধাযাতি ‘‘তং আপত্তিং আপন্নো পুগ্গলো পরাজিতো হোতি পরাজযমাপন্নো’’তি এতমত্থং সন্ধায. চুতো পরদ্ধোতিআদিনা হি তং আপত্তিং আপন্নপুগ্গলো চুতো হোতি পরাজিতো পরাজযং আপন্নোতি অযমত্থো ৰিঞ্ঞাযতি, ন পন পুগ্গলো পারাজিকো নাম হোতীতি এতমত্থং সন্ধাযাতি এৰমত্থো গহেতব্বো. ন হি পরিৰারেপি গাথা পুগ্গলৰুত্তিপারাজিকসদ্দনিব্বচনদস্সনত্থং ৰুত্তা ¶ আপত্তিৰুত্তীনং পারাজিকা-দিসদ্দানং নিব্বচনৰিভাগপ্পসঙ্গে ৰুত্তত্তা. অযঞ্হি পরিৰারগাথায অত্থো (পরি. অট্ঠ. ৩৩৯) – যদিদং পুগ্গলাপত্তিসিক্খাপদপারাজিকেসু আপত্তিপারাজিকং নাম ৰুত্তং, তং আপজ্জন্তো পুগ্গলো যস্মা পরাজিতো পরাজযমাপন্নো সদ্ধমা চুতো পরদ্ধো ভট্ঠো নিরঙ্কতো চ হোতি, অনীহটে তস্মিং পুগ্গলে পুন উপোসথপৰারণাদিভেদো সংৰাসো নত্থি, তেনেতং ইতি ৰুচ্চতি তেন কারণেন এতং আপত্তিপারাজিকং ইতি ৰুচ্চতীতি. অযং পনেত্থ সঙ্খেপত্থো – যস্মা পরাজিতো হোতি এতেন, তস্মা এতং পারাজিকন্তি ৰুচ্চতীতি. পরিভট্ঠোতি সাসনতো ভট্ঠো, পরিহীনোতি অত্থো. ছিন্নোতি অন্তরা খণ্ডিতো.
সদ্ধিং যোজনাযাতি পদযোজনায সদ্ধিং. চতুব্বিধং সঙ্ঘকম্মন্তি অপলোকনাদিৰসেন চতুব্বিধং কম্মং. সীমাপরিচ্ছিন্নেহীতি একসীমাপরিযাপন্নেহি. পকতত্তা নাম পারাজিকং অনাপন্না অনুক্খিত্তা চ. পঞ্চৰিধোপীতি নিদানুদ্দেসাদিৰসেন পঞ্চৰিধোপি. নহাপিতপুব্বকানং ৰিয ওধিসঅনুঞ্ঞাতং ঠপেত্ৰা অৰসেসং সব্বম্পি সিক্খাপদং সব্বেহিপি লজ্জীপুগ্গলেহি অনতিক্কমনীযত্তা ৰুত্তং ‘‘সব্বেহিপি লজ্জীপুগ্গলেহি সমং সিক্খিতব্বভাৰতো’’তি. সমন্তি সদ্ধিং, একপ্পহারেন ৰা. সিক্খিতব্বভাৰতোতি অনতিক্কমনৰসেন উগ্গহপরিপুচ্ছাদিনা চ সিক্খিতব্বভাৰতো. সামঞ্ঞসিক্খাপদেসু ‘‘ইদং তযা ন সিক্খিতব্ব’’ন্তি এৰং অবহিকাতব্বতো ‘‘ন একোপি ততো বহিদ্ধা সন্দিস্সতী’’তি ৰুত্তং. যং তং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো.
৫৬. ন কেৰলং ইত্থিযা এৰ নিমিত্তং পারাজিকৰত্থূতি ইমিনা কেৰলং ইত্থিযা এৰ নিমিত্তং ¶ পারাজিকৰত্থু ন হোতি, অথ খো উভতোব্যঞ্জনকপণ্ডকপুরিসানম্পি নিমিত্তং পারাজিকৰত্থূতি দস্সেতি. ন চ মনুস্সিত্থিযা এৰাতি ইমিনা পন মনুস্সিত্থিযা এৰ নিমিত্তং পারাজিকৰত্থু ন হোতি, অমনুস্সিত্থিতিরচ্ছানগতিত্থিঅমনুস্সুভতোব্যঞ্জনকাদীনম্পি নিমিত্তং পারাজিকৰত্থূতি দস্সেতি. ‘‘ৰত্থুমেৰ ন হোতীতি অমনুস্সিত্থিপসঙ্গেন আগতং সুৰণ্ণরজতাদিমযং পটিক্খিপতী’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং, তং যুত্তং ৰিয ন দিস্সতি. ন হি ইতো পুব্বে অমনুস্সিত্থিগ্গহণং কতং অত্থি, যেন তপ্পসঙ্গো সিযা. ইদানেৰ হি ‘‘তিস্সো ইত্থিযো’’তিআদিনা অমনুস্সিত্থিগ্গহণং কতং, ন চ অমনুস্সিত্থিগ্গহণেন সুৰণ্ণরজতাদিমযানং ¶ পসঙ্গো যুত্তো. মনুস্সামনুস্সতিরচ্ছানজাতিৰসেন তিৰিধা কত্ৰা পারাজিকৰত্থুভূতসত্তানং নিদ্দেসেন সুৰণ্ণরজতাদিমযানং পসঙ্গস্স নিৰত্তিতত্তা. তথা হি ইত্থিপুরিসাদীসু মনুস্সামনুস্সাদীসু ৰা কঞ্চি অনামসিত্ৰা অৰিসেসেন ‘‘মেথুনং ধম্মং পটিসেৰেয্যা’’তি এত্তকমেৰ মাতিকাযং ৰুত্তং. তস্স পদভাজনে চ ‘‘পটিসেৰতি নামা’’তি মাতিকং পদং উদ্ধরিত্ৰা ‘‘যো নিমিত্তেন নিমিত্তং অঙ্গজাতেন অঙ্গজাতং অন্তমসো তিলফলমত্তম্পি পৰেসেতি, এসো পটিসেৰতি নামা’’তি পটিসেৰনাকারোৰ দস্সিতো, ন পন পারাজিকৰত্থুভূতনিমিত্তনিস্সযা মনুস্সামনুস্সতিরচ্ছানগতা ইত্থিপুরিসপণ্ডকউভতোব্যঞ্জনকা নিযমেত্ৰা দস্সিতা, তস্মা ‘‘ইত্থিযা এৰ নু খো নিমিত্তং পারাজিকৰত্থু, উদাহু অঞ্ঞেসম্পী’’তি এৰমাদি সন্দেহো সিযা, নিমিত্তৰোহারো চ সুৰণ্ণরজতাদিমযরূপকেসু চ লব্ভতিযেৰ. তেনেৰ ৰিনীতৰত্থূসু (পারা. ৭১) ‘‘লেপচিত্তস্স নিমিত্তং অঙ্গজাতেন ছুপি, দারুধীতলিকায নিমিত্তং অঙ্গজাতেন ছুপী’’তি ৰুত্তং, তস্মা নিমিত্তসামঞ্ঞতো ‘‘সুৰণ্ণরজতাদিমযানম্পি নিমিত্তং পারাজিকৰত্থু হোতি, ন হোতী’’তি কস্সচি আসঙ্কা সিযা. তেনেৰ ‘‘লেপচিত্তাদিৰত্থূসু তস্স কুক্কুচ্চং অহোসী’’তি ৰুত্তং. তস্মা তদাসঙ্কানিৰত্তনত্থং পারাজিকৰত্থুভূতসত্তনিযমনত্থঞ্চ জাতিৰসেন মনুস্সামনুস্সাদিতো তিধা কত্ৰা পারাজিকৰত্থুভূতে সত্তে ভগৰা ৰিভজিত্ৰা দস্সেতি, তস্মা ‘‘ৰত্থুমেৰ ন হোতী’’তি নিমিত্তসামঞ্ঞতো পসঙ্গাগতং সুৰণ্ণরজতাদিমযানং নিমিত্তং পটিক্খিপতীতি ৰত্তব্বং.
তযো মগ্গেতি ভুম্মত্থে উপযোগৰচনন্তি আহ ‘‘তীসু মগ্গেসূতি অত্থো ৰেদিতব্বো’’তি. এৰং সব্বত্থাতি ইমিনা ‘‘দ্ৰে মগ্গে’’তি এত্থাপি দ্ৰীসু মগ্গেসূতি অত্থো ৰেদিতব্বোতি অতিদিস্সতি.
অনুপঞ্ঞত্তিৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পঠমচতুক্ককথাৰণ্ণনা
৫৭. অস্সাতি ¶ আখ্যাতিকপদন্তি তস্স অত্থং দস্সেন্তো ‘‘হোতী’’তি আহ. গণ্ঠিপদেসু পন ‘‘অস্সাতি পুগ্গলং পরামসিত্ৰা হোতীতি ¶ ৰচনসেসো দস্সিতো’’তিপি অত্থৰিকপ্পো দস্সিতো, ন সো সুন্দরতরো. যদি হি ৰচনসেসো অধিপ্পেতো সিযা, ‘‘হোতী’’তি ৰত্তব্বং, তেনেৰ অঞ্ঞস্মিং অত্থৰিকপ্পে হোতীতি ৰচনসেসো কতো.
৫৮. সাদিযন্তস্সেৰাতি এত্থ সাদিযনং নাম সেৰেতুকামতাচিত্তস্স উপট্ঠাপনন্তি আহ ‘‘পটিসেৰনচিত্তসমঙ্গিস্সা’’তি. ‘‘পটিপক্খং অত্থযন্তীতি সিক্খাকামানং ভিক্খূনং পটিপক্খং দুস্সীলভাৰং অত্থযন্তী’’তি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. অত্তনো ৰেরিপুগ্গলস্স পন পটিপক্খভূতং কঞ্চি অমিত্তং অত্থযন্তি গৰেসন্তীতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. পচ্চত্থিকা হি অত্তনো ৰেরিং নাসেতুকামা তস্স পটিপক্খভূতং কঞ্চি অমিত্তং অত্তনো সহাযভাৰমুপগচ্ছন্তং ইচ্ছন্তি. রাজপচ্চত্থিকাদীনং উপরি ৰক্খমানত্তা তদনুরূপৰসেন অত্থং দস্সেন্তো ‘‘ভিক্খূ এৰ পচ্চত্থিকা ভিক্খুপচ্চত্থিকা’’তি আহ. ‘‘ভিক্খুস্স পচ্চত্থিকা ভিক্খুপচ্চত্থিকা’’তি এৰং পন ৰুচ্চমানে ভিক্খুস্স পচ্চত্থিকা রাজাদযোপি এত্থেৰ সঙ্গয্হন্তীতি রাজপচ্চত্থিকাদযো ৰিসুং ন ৰত্তব্বা সিযুং, অঞ্ঞত্থ পন ভিক্খুস্স পচ্চত্থিকা ভিক্খুপচ্চত্থিকাতি অযমত্থো লব্ভতেৰ ‘‘সাসনপচ্চত্থিকা’’তি যথা. ইস্সাপকতাতি পরেসং লাভসক্কারাদিঅসহনলক্খণায ইস্সায অভিভূতা. নিপ্পরিপ্ফন্দন্তি পরিপ্ফন্দৰিরহিতং, যথা চলিতুং পরিৰত্তিতুং ন সক্কোতি, তথা গহেত্ৰাতি অত্থো. সম্পযোজেন্তীতি ৰচ্চমগ্গেন সদ্ধিং যোজেন্তি.
তস্মিং খণেতি তস্মিং পৰেসনক্খণে, অগ্গতো যাৰ মূলা পৰেসনকালো ‘‘পৰেসনক্খণো’’তি ৰুচ্চতি. সাদিযনং নাম সেৰনচিত্তস্স উপ্পাদনন্তি আহ ‘‘সেৰনচিত্তং উপট্ঠাপেতী’’তি. পৰিট্ঠকালেতি অঙ্গজাতস্স যত্তকং ঠানং পৰেসনারহং, তত্তকং অনৰসেসতো পৰিট্ঠকালে. এৰং পৰিট্ঠস্স উদ্ধরণারম্ভতো অন্তরা ঠিতকালো ঠিতং নাম. অট্ঠকথাযং পন মাতুগামস্স সুক্কৰিস্সট্ঠিং পত্ৰা সব্বথা ৰাযমতো ওরমিত্ৰা ঠিতকালং সন্ধায ‘‘সুক্কৰিস্সট্ঠিসমযে’’তি ৰুত্তং. উদ্ধরণং নাম যাৰ অগ্গা নীহরণকালোতি আহ – ‘‘নীহরণকালে পটিসেৰনচিত্তং উপট্ঠাপেতী’’তি. অঙ্গারকাসুন্তি অঙ্গাররাসিং. এৰরূপে কালে অসাদিযনং নাম ন সব্বেসং ৰিসযোতি আহ ‘‘ইমঞ্হি এৰরূপং আরদ্ধৰিপস্সক’’ন্তিআদি ¶ . একাদসহি অগ্গীহীতি রাগদোসমোহজাতিজরামরণসোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসসঙ্খাতেহি একাদসহি অগ্গীহি. রাগাদযো হি অনুডহনট্ঠেন ‘‘অগ্গী’’তি ৰুচ্চন্তি. তে হি যস্স সন্তি ¶ , তং নিডহন্তি, মহাপরিল়াহা চ হোন্তি দুন্নিব্বাপযা চ. ভগৰতা চ দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহো ইচ্ছিতোযেৰাতি আহ – ‘‘পচ্চত্থিকানঞ্চস্স মনোরথৰিঘাতং করোন্তো’’তি. অস্সাতি অসাদিযন্তস্স যথাৰুত্তগুণসমঙ্গিস্স.
পঠমচতুক্ককথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
একূনসত্ততিদ্ৰিসতচতুক্ককথাৰণ্ণনা
৫৯-৬০. অক্খাযিতনিমিত্তা অক্খাযিত-সদ্দেন ৰুত্তা উত্তরপদলোপেনাতি আহ ‘‘সোণসিঙ্গালাদীহি অক্খাযিতনিমিত্ত’’ন্তি. অক্খাযিতং নিমিত্তং যস্সা সা অক্খাযিতনিমিত্তা. ‘‘জাগরন্তি’’ন্তিআদি ৰিসেসনরহিতত্তা ‘‘সুদ্ধিকচতুক্কানী’’তি ৰুত্তং.
সমানাচরিযকা থেরাতি একাচরিযস্স পাঠকন্তেৰাসিকা. মহাভযেতি ব্রাহ্মণতিস্সভযে. গঙ্গায অপরভাগো অপরগঙ্গং. ৰত রেতি গরহত্থে নিপাতো. অৰিস্সজ্জন্তেন কিং কত্তব্বন্তি আহ ‘‘নিচ্চকালং সোতব্ব’’ন্তিআদি. এৰং ৰিনযগরুকানন্তি ইমিনা উপরি তেহি ৰুচ্চমানৰিনিচ্ছযস্স গরুকরণীযতায কারণং ৰুত্তং. সব্বং পরিযাদিযিত্ৰাতি সব্বং পারাজিকক্খেত্তং অনৰসেসতো গহেত্ৰা. সোতং ছিন্দিত্ৰাতি পারাজিকক্খেত্তে ৰীতিক্কমসোতং ছিন্দিত্ৰা. অপঞ্ঞত্তভাৰতো যুত্তিঅভাৰতো চ ‘‘পারাজিকচ্ছাযা পনেত্থ ন দিস্সতী’’তি ৰুত্তং. কেচি পন ‘‘উপড্ঢক্খাযিতভাৰস্স দুব্বিনিচ্ছযত্তা তত্থ পারাজিকং ন পঞ্ঞপেসী’’তি ৰদন্তি, তং অকারণং, ন চ দুব্বিনিচ্ছযতা অপঞ্ঞত্তিকারণং যেভুয্যক্খাযিতাদীসুপি দুব্বিনিচ্ছযভাৰস্স সমানত্তা. উপড্ঢক্খাযিততো হি কিঞ্চিদেৰ অধিকং ঊনং ৰা যদি খাযিতং সিযা, তম্পি যেভুয্যেন খাযিতং অক্খাযিতন্তি সঙ্খ্যং গচ্ছতীতি উপড্ঢক্খাযিতমিৰ যেভুয্যক্খাযিতাদীনিপি দুব্বিনিচ্ছযানেৰ. অপিচ উপড্ঢক্খাযিতং যদি সভাৰতো ¶ পারাজিকক্খেত্তং সিযা, ন তত্থ ভগৰা দুব্বিনিচ্ছযন্তি পারাজিকং ন পঞ্ঞপেতি.
ইদানি থেরেন কতৰিনিচ্ছযমেৰ উপত্থম্ভেত্ৰা অপরম্পি তত্থ কারণং দস্সেন্তো ‘‘অপিচা’’তিআদিমাহ. নিমিত্তে অপ্পমত্তিকাপি মংসরাজি সচে অৰসিট্ঠা হোতি, তং যেভুয্যক্খাযিতমেৰ হোতি, ততো পরং পন সব্বসো খাযিতে নিমিত্তে দুক্কটমেৰাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘ততো পরং থুল্লচ্চযং নত্থী’’তি. অথ ৰা যেভুয্যেন খাযিতং নাম ৰচ্চমগ্গপস্সাৰমগ্গমুখানং চতূসু কোট্ঠাসেসু দ্ৰে কোট্ঠাসে অতিক্কম্ম যাৰ ততিযকোট্ঠাসস্স পরিযোসানা ¶ খাদিতং, ততো পরং পন ততিযকোট্ঠাসং অতিক্কম্ম যাৰ চতুত্থকোট্ঠাসস্স পরিযোসানা খাদিতং দুক্কটৰত্থূতি ৰেদিতব্বং. মতসরীরস্মিংযেৰ ৰেদিতব্বন্তি ‘‘মতং যেভুয্যেন অক্খাযিত’’ন্তিআদিৰচনতো. ‘‘যদিপি নিমিত্তং সব্বসো খাযিতন্তিআদি সব্বং জীৰমানকসরীরমেৰ সন্ধায ৰুত্ত’’ন্তি মহাগণ্ঠিপদে ৰুত্তং. কেনচি পন ‘‘তং ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্ব’’ন্তি লিখিতং. কিমেত্থ ৰীমংসিতব্বং জীৰমানকসরীরস্সেৰ অধিকতত্তা মতসরীরে লব্ভমানস্স ৰিনিচ্ছযস্স ৰিসুং ৰক্খমানত্তা চ. তেনেৰ মাতিকাট্ঠকথাযম্পি (কঙ্খা. অট্ঠ. পঠমপারাজিকৰণ্ণনা) –
‘‘জীৰমানকসরীরস্স ৰুত্তপ্পকারে মগ্গে সচেপি তচাদীনি অনৰসেসেত্ৰা সব্বসো ছিন্নে নিমিত্তসণ্ঠানমত্তং পঞ্ঞাযতি, তত্থ অন্তমসো অঙ্গজাতে উট্ঠিকং অনট্ঠকাযপ্পসাদং পীল়কং ৰা চম্মখীলং ৰা পৰেসেন্তস্সপি সেৰনচিত্তে সতি পারাজিকং, নট্ঠকাযপ্পসাদং সুক্খপীল়কং ৰা মতচম্মং ৰা লোমং ৰা পৰেসেন্তস্স দুক্কটং. সচে নিমিত্তসণ্ঠানমত্তম্পি অনৰসেসেত্ৰা সব্বসো মগ্গো উপ্পাটিতো, তত্থ উপক্কমতো ৰণসঙ্খেপৰসেন থুল্লচ্চয’’ন্তি –
জীৰমানকসরীরস্মিংযেৰ যথাৰুত্তৰিনিচ্ছযো দস্সিতো.
সব্বসো খাযিতন্তি নিমিত্তপ্পদেসে বহিট্ঠিতং ছৰিচম্মং সব্বসো ছিন্দিত্ৰা সোণসিঙ্গালাদীহি খাযিতসদিসং কতং. তেনেৰাহ ‘‘ছৰিচম্মং নত্থী’’তি. নিমিত্তমংসস্স পন অব্ভন্তরে ছৰিচম্মস্স চ ৰিজ্জমানত্তা ‘‘নিমিত্তসণ্ঠানং পঞ্ঞাযতী’’তি ৰুত্তং. তেনেৰাহ ‘‘পৰেসনং জাযতী’’তি. নিমিত্তসণ্ঠানং পন ¶ অনৰসেসেত্ৰাতি নিমিত্তাকারেন ঠিতং ছৰিচম্মমংসাদিং অনৰসেসেত্ৰা. জীৰমানকসরীরে লব্ভমানৰিসেসং দস্সেত্ৰা ইদানি মতসরীরে লব্ভমানৰিসেসং দস্সেন্তো আহ ‘‘মতসরীরে পনা’’তিআদি.
মনুস্সানং জীৰমানকসরীরেতিআদিনা পন অক্খিআদযোপি ৰণসঙ্গহং গচ্ছন্তীতি ৰণেন একপরিচ্ছেদং কত্ৰা অক্খিআদীসুপি থুল্লচ্চযং ৰুত্তং. তেসঞ্চ ৰণসঙ্গহো ‘‘নৰদ্ৰারো মহাৰণো’’তি (মি. প. ২.৬.১) এৰমাদিসুত্তানুসারেন ৰেদিতব্বো. তিরচ্ছানগতানং অক্খিকণ্ণৰণেসু দুক্কটং পন অট্ঠকথাপ্পমাণেন গহেতব্বং. যথা হি মনুস্সামনুস্সতিরচ্ছানগতেসু ৰচ্চমগ্গপস্সাৰমগ্গমুখানং পারাজিকৰত্থুভাৰে নানাকরণং নত্থি, এৰং অক্খিআদীনম্পি থুল্লচ্চযাদিৰত্থুভাৰে নিন্নানাকরণেন ভৰিতব্বং. ৰণে থুল্লচ্চযঞ্চ ‘‘অমগ্গেন ¶ অমগ্গং পৰেসেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি (পারা. ৬৬) সামঞ্ঞতো ৰুত্তং, ন পন ‘‘মনুস্সান’’ন্তি ৰিসেসনং অত্থি. যদি চ তিরচ্ছানগতানং ৰণেসু থুল্লচ্চযেন ন ভৰিতব্বং, পতঙ্গমুখমণ্ডূকস্স মুখসণ্ঠানে ৰণসঙ্খেপতো থুল্লচ্চযং ন ৰত্তব্বং, ৰুত্তঞ্চ, তস্মা অট্ঠকথাচরিযা এৰেত্থ পমাণং. ভগৰতো অধিপ্পাযঞ্ঞুনো হি অট্ঠকথাচরিযা. তেনেৰ ৰুত্তং ‘‘বুদ্ধেন ধম্মো ৰিনযো চ ৰুত্তো, যো তস্স পুত্তেহি তথেৰ ঞাতো’’তিআদি (পারা. অট্ঠ. ১.). মনুস্সানন্তি ইত্থিপুরিসপণ্ডকউভতোব্যঞ্জনকানং সামঞ্ঞতো ৰুত্তং. ৰত্থিকোসেসূতি ৰত্থিপুটেসু পুরিসানং অঙ্গজাতকোসেসু. মতসরীরং যাৰ উদ্ধুমাতকাদিভাৰেন কুথিতং ন হোতি, তাৰ অল্লসরীরন্তি ৰেদিতব্বং. তেনাহ – ‘‘যদা পন সরীরং উদ্ধুমাতকং হোতী’’তিআদি. পারাজিকৰত্থুঞ্চ থুল্লচ্চযৰত্থুঞ্চ ৰিজহতীতি এত্থ পারাজিকৰত্থুভাৰং থুল্লচ্চযৰত্থুভাৰঞ্চ ৰিজহতীতি অত্থো ৰেদিতব্বো. মতানং তিরচ্ছানগতানন্তি সম্বন্ধো.
মেথুনরাগেন ৰত্থিকোসং পৰেসেন্তস্স থুল্লচ্চযং ৰুত্তন্তি আহ ‘‘পত্থিকোসং অপ্পৰেসেন্তো’’তি. ইত্থিযা অপ্পৰেসেন্তোতি ইত্থিযা নিমিত্তং অপ্পৰেসেন্তো. অপ্পৰেসেন্তোতি চ পৰেসনাধিপ্পাযস্স অভাৰং দস্সেতি. পৰেসনাধিপ্পাযেন বহি ছুপন্তস্স পন মেথুনস্স পুব্বপযোগত্তা দুক্কটেনেৰ ভৰিতব্বং. নিমিত্তেন নিমিত্তং ছুপতি, থুল্লচ্চযন্তি ইদং ‘‘ন চ, ভিক্খৰে, রত্তচিত্তেন অঙ্গজাতং ছুপিতব্বং, যো ছুপেয্য, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি ¶ (মহাৰ. ২৫২) ইমস্স সুত্তস্স ৰসেন ৰুত্তং. তত্থ চ কেসঞ্চি অঞ্ঞথাপি অত্থৰিকপ্পস্স ৰিধিং দস্সেন্তো ‘‘মহাঅট্ঠকথাযং পনা’’তিআদিমাহ. তত্থ কিঞ্চাপি ‘‘কত্ৰা মহাঅট্ঠকথং সরীর’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ১.গন্থারম্ভকথা) ৰুত্তং, তথাপি সেসঅট্ঠকথাসু ‘‘মেথুনরাগেন মুখেনা’’তি ৰচনস্স অভাৰং দস্সেতুং ‘‘মহাঅট্ঠকথাযং পনা’’তি ৰুত্তং. ‘‘অঙ্গজাতেনা’’তি অৰুত্তত্তা ‘‘অৰিসেসেনা’’তি ৰুত্তং.
ইদানি মহাঅট্ঠকথং পাল়িযা সংসন্দিত্ৰা দস্সেন্তো ‘‘যং তাৰ মহাঅট্ঠকথায’’ন্তিআদিমাহ. ইতরথা হি দুক্কটং সিযাতি পকতিমুখেন ছুপন্তস্স ৰিসাণাদিগ্গহণে ৰিয দুক্কটং সিযা. এৰং মহাঅট্ঠকথং পাল়িযা সংসন্দিত্ৰা ইদানি তত্থ কেসঞ্চি অঞ্ঞথা অত্থৰিকপ্পং দস্সেন্তো ‘‘কেচি পনা’’তিআদিমাহ. সঙ্ঘাদিসেসোতি কাযসংসগ্গসিক্খাপদেন সঙ্ঘাদিসেসো. ৰুত্তনযেনেৰাতি মেথুনরাগেনেৰ. ‘‘নিমিত্তমুখেনা’’তি ৰুত্তত্তা তিরচ্ছানগতিত্থিযা পস্সাৰমগ্গং মেথুনরাগেন পকতিমুখেন ছুপন্তস্স দুক্কটন্তি ৰেদিতব্বং. কাযসংসগ্গরাগেন দুক্কটন্তি নিমিত্তমুখেন ৰা পকতিমুখেন ৰা কাযসংসগ্গরাগেন ছুপন্তস্স দুক্কটমেৰ.
একূনসত্ততিদ্ৰিসতচতুক্ককথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
সন্থতচতুক্কভেদকথাৰণ্ণনা
৬১-২. পটিপন্নকস্সাতি ¶ আরদ্ধৰিপস্সকস্স. উপাদিন্নকন্তি কাযিন্দ্রিযং সন্ধায ৰুত্তং. উপাদিন্নকেন ফুসতীতি উপাদিন্নকেন ফুসীযতি ঘট্টীযতীতি এৰং কম্মনি য-কারলোপেন অত্থো ৰেদিতব্বো. অথ ৰা এৰং করোন্তো কিঞ্চি উপাদিন্নকং উপাদিন্নকেন ন ফুসতি ন ঘট্টেতীতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. লেসং ওড্ডেস্সন্তীতি লেসং সমুট্ঠাপেস্সন্তি, পরিকপ্পেস্সন্তীতি ৰুত্তং হোতি. সন্থতাদিভেদেহি ভিন্দিত্ৰাতি সন্থতাদিৰিসেসনেহি ৰিসেসেত্ৰা, সন্থতাদীহি চতূহি যোজেত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি.
সন্থতাযাতি একদেসে সমুদাযৰোহারো ‘‘পটো দড্ঢো’’তিআদীসু ৰিয. তথা হি পটস্স একদেসেপি দড্ঢে ‘‘পটো দড্ঢো’’তি ৰোহরন্তি ¶ , এৰং ইত্থিযা ৰচ্চমগ্গাদীসু কিস্মিঞ্চি মগ্গে সন্থতে ইত্থী ‘‘সন্থতা’’তি ৰুচ্চতি. তেনাহ ‘‘সন্থতা নামা’’তিআদি. ৰত্থাদীনি অন্তো অপ্পৰেসেত্ৰা বহি ঠপেত্ৰা বন্ধনং সন্ধায ‘‘পলিৰেঠেত্ৰা’’তি ৰুত্তং. একদেসে সমুদাযৰোহারৰসেনেৰ ভিক্খুপি ‘‘সন্থতো’’তি ৰুচ্চতীতি আহ ‘‘সন্থতো নামা’’তিআদি. যত্তকে পৰিট্ঠেতি তিলফলমত্তে পৰিট্ঠে. অক্খিআদিম্হি সন্থতেপি যথাৰত্থুকমেৰাতি আহ ‘‘থুল্লচ্চযক্খেত্তে থুল্লচ্চযং, দুক্কটক্খেত্তে দুক্কটমেৰ হোতী’’তি.
খাণুং ঘট্টেন্তস্স দুক্কটন্তি ইত্থিনিমিত্তস্স অন্তো খাণুং পৰেসেত্ৰা সমতলং অতিরিত্তং ৰা খাণুং ঘট্টেন্তস্স দুক্কটং পৰেসাভাৰতো. সচে পন ঈসকং অন্তো পৰিসিত্ৰা ঠিতং খাণুকমেৰ অঙ্গজাতেন ছুপতি, পারাজিকমেৰ. তস্স তলন্তি ৰেল়ুনল়াদিকস্স অন্তোতলং. ৰিনীতৰত্থূসু ‘‘তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু সীৰথিকং গন্ত্ৰা ছিন্নসীসং পস্সিত্ৰা ৰট্টকতে মুখে অচ্ছুপন্তং অঙ্গজাতং পৰেসেসি. তস্স কুক্কুচ্চং অহোসি…পে… অনাপত্তি ভিক্খু পারাজিকস্স, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ৰুত্তত্তা তস্স সুত্তস্স অনুলোমতো ‘‘আকাসগতমেৰ কত্ৰা পৰেসেত্ৰা নীহরতি, দুক্কট’’ন্তি (পারা. ৭৩) ৰুত্তং. বহিদ্ধা খাণুকেতি অন্তোপৰেসিতৰেণুপব্বাদিকস্স বহি নিক্খন্তখাণুকে. মেথুনরাগেন ইন্দ্রিযবদ্ধআনিন্দ্রিযবদ্ধসন্তানেসু যত্থ কত্থচি উপক্কমন্তস্স ন সক্কা অনাপত্তিযা ভৰিতুন্তি ‘‘দুক্কটমেৰা’’তি ৰুত্তং. তেনেৰ ৰিনীতৰত্থুম্হি অট্ঠিকেসু উপক্কমন্তস্স দুক্কটং ৰুত্তং.
সন্থতচতুক্কভেদকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
রাজপচ্চত্থিকাদিচতুক্কভেদকথাৰণ্ণনা
৬৫. সামঞ্ঞজোতনায ¶ পকরণতো ৰিসেসৰিনিচ্ছযোতি আহ ‘‘ধুত্তাতি মেথুনুপসংহিতখিড্ডাপসুতা’’তিআদি. ইদানি সামঞ্ঞতোপি অত্থসম্ভৰং দস্সেন্তো ‘‘ইত্থিধুত্তসুরাধুত্তাদযো ৰা’’তি আহ. হদযন্তি হদযমংসং.
সব্বাকারেন চতুক্কভেদকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
আপত্তানাপত্তিৰারৰণ্ণনা
৬৬. পটিঞ্ঞাকরণং ¶ নত্থীতি পুচ্ছিতব্বাভাৰতো. ন হি দূসকো ‘‘কেন চিত্তেন ৰীতিক্কমং অকাসি, জানিত্ৰা অকাসি, উদাহু অজানিত্ৰা’’তি এৰং পুচ্ছায অরহতি. তত্থেৰাতি ৰেসালিযং মহাৰনে এৰ. সব্বঙ্গগতন্তি ঠপেত্ৰা কেসলোমদন্তনখানং মংসৰিনিমুত্তট্ঠানঞ্চেৰ থদ্ধসুক্খচম্মঞ্চ উদকমিৰ তেলবিন্দু অৰসেসসব্বসরীরং ব্যাপেত্ৰা ঠিতং. সরীরকম্পাদীনীতি আদি-সদ্দেন অক্খীনং পীতৰণ্ণাদিং সঙ্গণ্হাতি. পিত্তকোসকে ঠিতন্তি হদযপপ্ফাসানং অন্তরে যকনমংসং নিস্সায পতিট্ঠিতে মহাকোসাতকীকোসসদিসে পিত্তকোসে ঠিতং. কুপিতেতি পিত্তকোসতো চলিত্ৰা বহি নিক্খন্তে.
ৰিস্সট্ঠচিত্তোতি ৰিস্সট্ঠপকতিচিত্তো. যক্খুম্মত্তকোতি যক্খা কির যস্স চিত্তং খিপিতুকামা হোন্তি, তস্স সেতমুখং নীলোদরং সুরত্তহত্থপাদং মহাসীসং পজ্জলিতনেত্তং ভেরৰং ৰা অত্তভাৰং নিম্মিনিত্ৰা দস্সেন্তি, ভেরৰং ৰা সদ্দং সাৰেন্তি, কথেন্তস্সেৰ ৰা মুখেন হত্থং পক্খিপিত্ৰা হদযমংসং মদ্দন্তি, তেন সো সত্তো উম্মত্তকো হোতি খিত্তচিত্তো. তেনেৰাহ ‘‘ভেরৰানি ৰা আরম্মণানি দস্সেত্ৰা’’তিআদি. তত্থ ভেরৰানীতি দস্সনমত্তেনেৰ সত্তানং ভযং ছম্ভিতত্তং লোমহংসং উপ্পাদেতুং সমত্থানি. নিচ্চমেৰ উম্মত্তকো হোতীতি যস্স পিত্তকোসতো পিত্তং চলিত্ৰা বহি নিক্খন্তং হোতি, তং সন্ধায ৰুত্তং. যস্স পন পিত্তং চলিত্ৰা পিত্তকোসেযেৰ ঠিতং হোতি বহি অনিক্খন্তং, সো অন্তরন্তরা সঞ্ঞং পটিলভতি, ন নিচ্চমেৰ উম্মত্তকো হোতীতি ৰেদিতব্বং. ঞত্ৰাতি সঞ্ঞাপটিলাভেন জানিত্ৰা. অধিমত্তাযাতি অধিকপ্পমাণায.
আপত্তানাপত্তিৰারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পদভাজনীযৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পকিণ্ণককথাৰণ্ণনা
পকিণ্ণকন্তি ¶ ৰোমিস্সকনযং. সমুট্ঠানন্তি উপ্পত্তিকারণং. কিরিযাতিআদি নিদস্সনমত্তং, অকিরিযাদীনম্পি সঙ্গহো দট্ঠব্বো. ৰেদনাযাতি সহযোগে করণৰচনং, ৰেদনায সহ কুসলঞ্চাতি ৰুত্তং হোতি. সব্বসঙ্গাহকৰসেনাতি ¶ সব্বেসং সিক্খাপদানং সঙ্গাহকৰসেন. ছ সিক্খাপদসমুট্ঠানানীতি কাযো ৰাচা কাযৰাচা কাযচিত্তং ৰাচাচিত্তং কাযৰাচাচিত্তন্তি এৰং ৰুত্তানি ছ আপত্তিসমুট্ঠানানি. আপত্তিযেৰ হি সিক্খাপদসীসেন ৰুত্তা. সমুট্ঠানাদযো হি আপত্তিযা হোন্তি, ন সিক্খাপদস্স, ইমেসু পন ছসু সমুট্ঠানেসু পুরিমানি তীণি অচিত্তকানি, পচ্ছিমানি সচিত্তকানি. তেসু একেন ৰা দ্ৰীহি ৰা তীহি ৰা চতূহি ৰা ছহি ৰা সমুট্ঠানেহি আপত্তিযো সমুট্ঠহন্তি, পঞ্চসমুট্ঠানা আপত্তি নাম নত্থি. তত্থ একসমুট্ঠানা চতুত্থেন চ পঞ্চমেন চ ছট্ঠেন চ সমুট্ঠানেন সমুট্ঠাতি, ন অঞ্ঞেন. দ্ৰিসমুট্ঠানা পঠমচতুত্থেহি চ দুতিযপঞ্চমেহি চ ততিযছট্ঠেহি চ চতুত্থছট্ঠেহি চ পঞ্চমছট্ঠেহি চ সমুট্ঠানেহি সমুট্ঠাতি, ন অঞ্ঞেহি. তিসমুট্ঠানা পঠমেহি চ তীহি, পচ্ছিমেহি চ তীহি সমুট্ঠানেহি সমুট্ঠাতি, ন অঞ্ঞেহি. চতুসমুট্ঠানা পঠমততিযচতুত্থছট্ঠেহি চ দুতিযততিযপঞ্চমছট্ঠেহি চ সমুট্ঠানেহি সমুট্ঠাতি, ন অঞ্ঞেহি. ছসমুট্ঠানা ছহিপি সমুট্ঠাতি.
সিক্খাপদং নাম অত্থি ছসমুট্ঠানন্তি এত্থাপি সিক্খাপদসীসেন আপত্তি ৰুত্তাতি ৰেদিতব্বা. তেনেৰ ৰক্খতি ‘‘সব্বঞ্চেতং আপত্তিযং যুজ্জতি, সিক্খাপদসীসেন পন সব্বঅট্ঠকথাসু দেসনা আরুল়্হা’’তি. কাযাদীহি ছহি সমুট্ঠানং উপ্পত্তি, ছ ৰা সমুট্ঠানানি এতস্সাতি ছসমুট্ঠানং. অত্থি চতুসমুট্ঠানন্তি কাযো কাযৰাচা কাযচিত্তং কাযৰাচাচিত্তন্তি ইমানি চত্তারি, ৰাচা কাযৰাচা ৰাচাচিত্তং কাযৰাচাচিত্তন্তি ইমানি ৰা চত্তারি সমুট্ঠানানি এতস্সাতি চতুসমুট্ঠানং. অত্থি তিসমুট্ঠানন্তি কাযো ৰাচা কাযৰাচাতি ইমানি তীণি, কাযচিত্তং ৰাচাচিত্তং কাযৰাচাচিত্তন্তি ইমানি ৰা তীণি সমুট্ঠানানি এতস্সাতি তিসমুট্ঠানং. দ্ৰিসমুট্ঠানং একসমুট্ঠানঞ্চ সমুট্ঠানসীসৰসেন দস্সেন্তো ‘‘অত্থি কথিনসমুট্ঠান’’ন্তিআদিমাহ. তেরস হি সমুট্ঠানসীসানি পঠমপারাজিকসমুট্ঠানং অদিন্নাদানসমুট্ঠানং সঞ্চরিত্তসমুট্ঠানং সমনুভাসনসমুট্ঠানং কথিনসমুট্ঠানং এল়কলোমসমুট্ঠানং পদসোধম্মসমুট্ঠানং অদ্ধানসমুট্ঠানং থেয্যসত্থসমুট্ঠানং ধম্মদেসনাসমুট্ঠানং ভূতারোচনসমুট্ঠানং চোরিৰুট্ঠাপনসমুট্ঠানং অননুঞ্ঞাতসমুট্ঠানন্তি.
তত্থ ¶ ¶ ‘‘অত্থি ছসমুট্ঠান’’ন্তি ইমিনা সঞ্চরিত্তসমুট্ঠানং ৰুত্তং. ‘‘অত্থি চতুসমুট্ঠান’’ন্তি ইমিনা পন অদ্ধানসমুট্ঠানং অননুঞ্ঞাতসমুট্ঠানঞ্চ সঙ্গহিতং. যঞ্হি পঠমততিযচতুত্থছট্ঠেহি সমুট্ঠাতি, ইদং অদ্ধানসমুট্ঠানং. যং পন দুতিযততিযপঞ্চমছট্ঠেহি সমুট্ঠাতি, ইদং অননুঞ্ঞাতসমুট্ঠানং. ‘‘অত্থি তিসমুট্ঠান’’ন্তি ইমিনা অদিন্নাদানসমুট্ঠানং ভূতারোচনসমুট্ঠানঞ্চ সঙ্গহিতং. যঞ্হি সচিত্তকেহি তীহি সমুট্ঠানেহি সমুট্ঠাতি, ইদং অদিন্নাদানসমুট্ঠানং. যং পন অচিত্তকেহি তীহি সমুট্ঠাতি, ইদং ভূতারোচনসমুট্ঠানং. ‘‘অত্থি কথিনসমুট্ঠান’’ন্তিআদিনা পন অৰসেসসমুট্ঠানসীসেন দ্ৰিসমুট্ঠানং একসমুট্ঠানঞ্চ সঙ্গণ্হাতি. তথা হি যং ততিযছট্ঠেহি সমুট্ঠাতি, ইদং কথিনসমুট্ঠানন্তি ৰুচ্চতি. যং পঠমচতুত্থেহি সমুট্ঠাতি, ইদং এল়কলোমসমুট্ঠানং. যং ছট্ঠেনেৰ সমুট্ঠাতি, ইদং ধুরনিক্খেপসমুট্ঠানং, সমনুভাসনসমুট্ঠানন্তিপি তস্সেৰ নামং. আদি-সদ্দসঙ্গহিতেসু পন পঠমপারাজিকসমুট্ঠানপদসোধম্মথেয্যসত্থধম্মদেসনাচোরিৰুট্ঠাপনসমুট্ঠানেসু যং কাযচিত্ততো সমুট্ঠাতি, ইদং পঠমপারাজিকসমুট্ঠানং. যং দুতিযপঞ্চমেহি সমুট্ঠাতি, ইদং পদসোধম্মসমুট্ঠানং. যং চতুত্থছট্ঠেহি সমুট্ঠাতি, ইদং থেয্যসত্থসমুট্ঠানং. যং পঞ্চমেনেৰ সমুট্ঠাতি, ইদং ধম্মদেসনাসমুট্ঠানং. যং পঞ্চমছট্ঠেহি সমুট্ঠাতি, ইদং চোরিৰুট্ঠাপনসমুট্ঠানন্তি ৰেদিতব্বং.
এৰং সমুট্ঠানসীসেন সব্বসিক্খাপদানি তেরসধা দস্সেত্ৰা ইদানি কিরিযাৰসেন পঞ্চধা দস্সেন্তো ‘‘তত্রাপি কিঞ্চি কিরিযতো সমুট্ঠাতী’’তিআদিমাহ. তত্থ কিঞ্চীতি সিক্খাপদসীসেন আপত্তিং ৰদতি. তস্মা যা কাযেন ৰা ৰাচায ৰা পথৰীখণনাদীসু ৰিয ৰীতিক্কমং করোন্তস্স হোতি, অযং কিরিযতো সমুট্ঠাতি নাম. যা কাযৰাচায কত্তব্বং অকরোন্তস্স হোতি পঠমকথিনাপত্তি ৰিয, অযং অকিরিযতো সমুট্ঠাতি নাম. যা করোন্তস্স চ অকরোন্তস্স চ হোতি অঞ্ঞাতিকায ভিক্খুনিযা হত্থতো চীৰরপটিগ্গহণাপত্তি ৰিয, অযং কিরিযাকিরিযতো সমুট্ঠাতি নাম. যা সিযা করোন্তস্স চ সিযা অকরোন্তস্স চ হোতি রূপিযপটিগ্গহণাপত্তি ৰিয, অযং সিযা কিরিযতো সিযা অকিরিযতো সমুট্ঠাতি নাম. যা সিযা করোন্তস্স চ সিযা করোন্তস্স চ অকরোন্তস্স চ হোতি কুটিকারাপত্তি ৰিয, অযং সিযা কিরিযতো সিযা কিরিযাকিরিযতো সমুট্ঠাতি নাম.
ইদানি ¶ সব্বসিক্খাপদানি সঞ্ঞাৰসেন দ্ৰিধা কত্ৰা দস্সেন্তো ‘‘তত্রাপি অত্থি সঞ্ঞাৰিমোক্খ’’ন্তিআদিমাহ. সঞ্ঞায অভাৰেন ৰিমোক্খো অস্সাতি সঞ্ঞাৰিমোক্খন্তি মজ্ঝেপদলোপসমাসো দট্ঠব্বো. যতো হি ৰীতিক্কমসঞ্ঞাঅভাৰেন মুচ্চতি, ইদং সঞ্ঞাৰিমোক্খন্তি ৰুচ্চতি. চিত্তঙ্গং লভতিযেৰাতি কাযচিত্তাদিসচিত্তকসমুট্ঠানেহেৰ সমুট্ঠহনতো ¶ . ‘‘লভতিযেৰা’’তি অৰধারণেন নো ন লভতীতি দস্সেতি. তস্মা যং চিত্তঙ্গং লভতি, ন লভতি চ, তং ‘‘ইতর’’ন্তি ৰুত্তং ইতর-সদ্দস্স ৰুত্তপটিযোগৰিসযত্তা.
পুন সব্বসিক্খাপদানি চিত্তৰসেন দ্ৰিধা দস্সেন্তো ‘‘পুন অত্থি সচিত্তক’’ন্তিআদিমাহ. যং সহেৰ চিত্তেন আপজ্জতীতি যং সচিত্তকেনেৰ সমুট্ঠানেন আপজ্জতি, নো অচিত্তকেন. ৰিনাপীতি অপি-সদ্দেন সহাপি চিত্তেন আপজ্জতীতি দস্সেতি. যঞ্হি কদাচি অচিত্তকেন, কদাচি সচিত্তকেন সমুট্ঠানেন সমুট্ঠাতি, তং অচিত্তকন্তি ৰুচ্চতি. এত্থ চ সঞ্ঞাদুকং অনাপত্তিমুখেন, সচিত্তকদুকং আপত্তিমুখেন ৰুত্তন্তি ইদমেতেসং নানাকরণন্তি ৰেদিতব্বং.
লোকৰজ্জদুকস্স হেট্ঠা ৰুত্তলক্খণত্তা তং অৰিভজিত্ৰা ইদানি সব্বসিক্খাপদানি কম্মৰসেন দুৰিধানি, কুসলাদিৰসেন ৰেদনাৰসেন চ তিৰিধানি হোন্তীতি দস্সেন্তো ‘‘কম্মকুসলৰেদনাৰসেনা’’তিআদিমাহ. এত্থ পন কিঞ্চাপি অট্ঠকথাসু আগতনযেন কাযকম্মং ৰচীকম্মন্তি কম্মৰসেন দুকং ৰুত্তং, তিকমেৰ পন দস্সেতুং ৰট্টতি. সব্বমেৰ হি সিক্খাপদং কাযদ্ৰারে আপজ্জিতব্বতো ৰচীদ্ৰারে আপজ্জিতব্বতো কাযৰচীদ্ৰারে আপজ্জিতব্বতো চ তিৰিধং হোতি. তেনেৰ মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. পঠমপারাজিকৰণ্ণনা) ৰুত্তং ‘‘সব্বাৰ কাযকম্মৰচীকম্মতদুভযৰসেন তিৰিধা হোন্তি. তত্থ কাযদ্ৰারে আপজ্জিতব্বা কাযকম্মন্তি ৰুচ্চতি, ৰচীদ্ৰারে আপজ্জিতব্বা ৰচীকম্মন্তি ৰুচ্চতি, উভযত্থ আপজ্জিতব্বা কাযকম্মৰচীকম্ম’’ন্তি. ততোযেৰ চ অদিন্নাদানসিক্খাপদাদীসু কাযকম্মৰচীকম্মন্তি তদুভযৰসেন দস্সিতং.
অত্থি পন সিক্খাপদং কুসলন্তিআদিনা আপত্তিং আপজ্জন্তো কুসলচিত্তসমঙ্গী ৰা আপজ্জতি অকুসলচিত্তসমঙ্গী ৰা অব্যাকতচিত্তসমঙ্গী ৰাতি ¶ দস্সেতি, ন পন কুসলাপি আপত্তি অত্থীতি. ন হি কুসলা আপত্তি নাম অত্থি ‘‘আপত্তাধিকরণং সিযা অকুসলং সিযা অব্যাকতং, নত্থি আপত্তাধিকরণং কুসল’’ন্তি (পরি. ৩০৩) ৰচনতো. দস কামাৰচরকিরিযচিত্তানীতি হসিতুপ্পাদৰোট্ঠব্বনেহি সদ্ধিং অট্ঠ মহাকিরিযচিত্তানি. দ্ৰিন্নং অভিঞ্ঞাচিত্তানং আপত্তিসমুট্ঠাপকত্তং পঞ্ঞত্তিং অজানন্তস্স ইদ্ধিৰিকুব্বনাদীসু দট্ঠব্বং. যং কুসলচিত্তেন আপজ্জতীতি যং সিক্খাপদসীসেন গহিতং আপত্তিং কুসলচিত্তসমঙ্গী আপজ্জতি. ইমিনা পন ৰচনেন তং কুসলন্তি আপত্তিযা ৰুচ্চমানো কুসলভাৰো পরিযাযতোৰ, ন পরমত্থতোতি দস্সেতি. কুসলচিত্তেন হি আপত্তিং আপজ্জন্তো সৰিঞ্ঞত্তিকং অৰিঞ্ঞত্তিকং ¶ ৰা সিক্খাপদৰীতিক্কমাকারপ্পৰত্তং রূপক্খন্ধসঙ্খাতং অব্যাকতাপত্তিং আপজ্জতি. ইতরেহি ইতরন্তি ইতরেহি অকুসলাব্যাকতচিত্তেহি যং আপজ্জতি, তং ইতরং, অকুসলং অব্যাকতঞ্চাতি অত্থো. ইদঞ্চ আপত্তিং আপজ্জন্তো অকুসলচিত্তসমঙ্গী ৰা আপজ্জতি কুসলাব্যাকতচিত্তসমঙ্গী ৰাতি দস্সনত্থং ৰুত্তং. এৰং সন্তেপি সব্বসিক্খাপদেসু কিঞ্চি অকুসলচিত্তমেৰ কিঞ্চি কুসলাব্যাকতৰসেন দ্ৰিচিত্তং, কিঞ্চি সব্বেসং ৰসেন তিচিত্তন্তি অযমেৰ পভেদো লব্ভতি, ন অঞ্ঞোতি ৰেদিতব্বং.
তিৰেদনং দ্ৰিৰেদনং একৰেদনন্তি ইদঞ্চ যথাৰুত্তৰেদনাৰসেনেৰ লব্ভতি, নাঞ্ঞথাতি দট্ঠব্বং. নিপজ্জিত্ৰা নিরোধং সমাপন্নস্স সহসেয্যৰসেন তদাকারপ্পৰত্তরূপক্খন্ধস্সেৰ আপত্তিভাৰতো ‘‘অত্থি অৰেদন’’ন্তিপি ৰত্তব্বমেতং, কদাচি করহচি যদিচ্ছকং সম্ভৰতীতি অগ্গহেত্ৰা যেভুয্যৰসেন লব্ভমানংযেৰ গহেত্ৰা ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.
ইদানি যথাৰুত্তসমুট্ঠানাদীনি ইমস্মিং সংৰণ্ণিযমানসিক্খাপদে ৰিভজিত্ৰা দস্সেন্তো ‘‘ইমং পকিণ্ণকং ৰিদিত্ৰা’’তিআদিমাহ. তত্থ ৰিদিত্ৰাতি ইমস্স ‘‘ৰেদিতব্ব’’ন্তি ইমিনা অপরকালকিরিযাৰচনেন সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো. কিরিযসমুট্ঠানন্তি ইদং যেভুয্যৰসেন ৰুত্তং পরূপক্কমে সতি সাদিযন্তস্স অকিরিযসমুট্ঠানভাৰতো. ‘‘মনোদ্ৰারে আপত্তি নাম নত্থীতি ইদম্পি বাহুল্লৰসেনেৰ ৰুত্ত’’ন্তি ৰদন্তি. চিত্তং পনেত্থ অঙ্গমত্তং হোতীতি পঠমপারাজিকং কাযচিত্ততো সমুট্ঠাতীতি চিত্তমেত্থ আপত্তিযা অঙ্গমেৰ হোতি. ন তস্স ৰসেন কম্মভাৰো লব্ভতীতি ৰিঞ্ঞত্তিজনকৰসেন ¶ কাযদ্ৰারে পৰত্তত্তা তস্স চিত্তস্স ৰসেন ইমস্স সিক্খাপদস্স মনোকম্মভাৰো ন লব্ভতীতি অত্থো. সিক্খাপদস্স হেট্ঠা ৰুত্তনযেন পঞ্ঞত্তিভাৰতো ‘‘সব্বঞ্চেতং আপত্তিযং যুজ্জতী’’তি ৰুত্তং. ন হি যথাৰুত্তসমুট্ঠানাদি পঞ্ঞত্তিযং যুজ্জতি.
পকিণ্ণককথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ৰিনীতৰত্থুৰণ্ণনা
ইদং কিন্তি কথেতুকম্যতায পুচ্ছতি. ৰিনীতানি ৰিনিচ্ছিতানি ৰত্থূনি ৰিনীতৰত্থূনি. তানি হি ‘‘আপত্তিং ত্ৰং ভিক্খু আপন্নো পারাজিকং. অনাপত্তি ভিক্খু পারাজিকস্স, আপত্তি সঙ্ঘাদিসেসস্স. অনাপত্তি ভিক্খু অসাদিযন্তস্সা’’তিআদিনা ভগৰতাযেৰ ৰিনিচ্ছিতানি ¶ . তেনাহ ‘‘ভগৰতা সযং ৰিনিচ্ছিতান’’ন্তি. উদ্দানগাথাতি উদ্দেসগাথা, সঙ্গহগাথাতি ৰুত্তং হোতি. ৰত্থুগাথাতি ‘‘তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খূ’’তিআদিকা নিদানৰত্থুদীপিকা ৰিনীতৰত্থুপাল়িযেৰ তেসং তেসং ৰত্থূনং গন্থনতো ‘‘ৰত্থুগাথা’’তি ৰুত্তা, ন ছন্দোৰিচিতিলক্খণেন. গাথানং ৰত্থু ৰত্থুগাথাতি এৰং ৰা এত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. এত্থাতি ৰিনীতৰত্থূসু. দুতিযাদীনন্তি দুতিযপারাজিকাদীনং. দুতিযাদীনি ৰিনিচ্ছিনিতব্বানীতি যোজেতব্বং. সিপ্পিকানন্তি চিত্তকারাদিসিপ্পিকানং. যং পস্সিত্ৰা পস্সিত্ৰা চিত্তকারাদযো চিত্তকম্মাদীনি উগ্গণ্হন্তা করোন্তি, তং ‘‘পটিচ্ছন্নকরূপ’’ন্তি ৰুচ্চতি.
৬৭. পুরিমানি দ্ৰে ৰত্থূনীতি মক্কটিৰত্থুং ৰজ্জিপুত্তকৰত্থুঞ্চ. তানি পন কিঞ্চাপি অনুপঞ্ঞত্তিযং আগতানেৰ, তথাপি ভগৰতা সযং ৰিনিচ্ছিতৰত্থুভাৰতো অদিন্নাদানাদীসু অনুপঞ্ঞত্তিযং আগতানি রজকাদিৰত্থূনি ৰিয পুন ৰিনীতৰত্থূসু পক্খিত্তানি. যদি এৰং ‘‘তস্স কুক্কুচ্চং অহোসী’’তি ইদং ৰিরুজ্ঝেয্য, অনুপঞ্ঞত্তিযঞ্হি অঞ্ঞে ভিক্খূ দিস্ৰা তং ভিক্খুং চোদেসুন্তি? সচ্চমেতং, তেহি পন ভিক্খূহি অনুপঞ্ঞত্তিযং ৰুত্তনযেন চোদেত্ৰা ‘‘ননু, আৰুসো, তথেৰ তং হোতী’’তি ৰুত্তে তস্স কুক্কুচ্চং অহোসীতি গহেতব্বং. ‘‘ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসী’’তি ইদঞ্চ তেহি ভিক্খূহি অনুপঞ্ঞত্তিযং ৰুত্তনযেন ভগৰতো আরোচিতে ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং ভিক্খু মক্কটিযা মেথুনং ধম্মং পটিসেৰী’’তি ভগৰতা ¶ পুট্ঠো সমানো ‘‘সচ্চং ভগৰা’’তি ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসীতি গহেতব্বং.
ৰজ্জিপুত্তকৰত্থুম্হি পন সিক্খং অপ্পচ্চক্খায দুব্বল্যং অনাৰিকত্ৰা মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিত্ৰা ৰিব্ভমিত্ৰা যে আনন্দত্থেরং উপসঙ্কমিত্ৰা পুন পব্বজ্জং উপসম্পদঞ্চ যাচিংসু, তে সন্ধায ‘‘অট্ঠানমেতং, আনন্দ, অনৰকাসো, যং তথাগতো ৰজ্জীনং ৰা ৰজ্জিপুত্তকানং ৰা কারণা সাৰকানং পারাজিকং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং সমূহনেয্যা’’তিআদি অনুপঞ্ঞত্তিযং ৰুত্তং. যে পন অৰিব্ভমিত্ৰা সলিঙ্গে ঠিতাযেৰ উপ্পন্নকুক্কুচ্চা ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং, তে সন্ধায ‘‘আপত্তিং তুম্হে, ভিক্খৰে, আপন্না পারাজিক’’ন্তি ইধ ৰুত্তং. কেচি পন ইমং অধিপ্পাযং অজানন্তাৰ ‘‘অঞ্ঞমেৰ মক্কটিৰত্থু ৰজ্জিপুত্তকৰত্থু চ ৰিনীতৰত্থূসু আগত’’ন্তি ৰদন্তি.
কুসে গন্থেত্ৰাতি কুসতিণানি গন্থেত্ৰা. কেসেহীতি মনুস্সকেসেহি. তং রাগন্তি কাযসংসগ্গরাগং. ঞত্ৰাতি সযমেৰ জানিত্ৰা. যদি কাযসংসগ্গরাগেন কতং, কাযসংসগ্গরাগসিক্খাপদস্স ¶ ৰিনীতৰত্থূসু অৰত্ৰা ইধ কস্মা ৰুত্তন্তি? ৰুচ্চতে – কিঞ্চাপি তং কাযসংসগ্গরাগেন কতং, তস্স পন ভিক্খুনো পারাজিকক্খেত্তে কতুপক্কমত্তা ‘‘পারাজিকং নু খো অহং আপন্নো’’তি পারাজিকৰিসযং কুক্কুচ্চং অহোসীতি ইধ ৰুত্তং. তেনেৰাহ – ‘‘অনাপত্তি ভিক্খু পারাজিকস্স, আপত্তি সঙ্ঘাদিসেসস্সা’’তি.
৬৮. অতিদস্সনীযাতি দিৰসম্পি পস্সন্তানং অতিত্তিকরণতো অতিৰিয দস্সনযোগ্গা. ৰণ্ণপোক্খরতাযাতি এত্থ পোক্খরতা ৰুচ্চতি সুন্দরভাৰো, ৰণ্ণস্স পোক্খরতা ৰণ্ণপোক্খরতা, তায ৰণ্ণপোক্খরতায, ৰণ্ণসম্পত্তিযাতি অত্থো. পোরাণা পন পোক্খরন্তি সরীরং ৰদন্তি, ৰণ্ণং ৰণ্ণমেৰ. তেসং মতেন ৰণ্ণঞ্চ পোক্খরঞ্চ ৰণ্ণপোক্খরানি, তেসং ভাৰো ৰণ্ণপোক্খরতা, তস্মা ৰণ্ণপোক্খরতাযাতি পরিসুদ্ধেন ৰণ্ণেন চেৰ সরীরসণ্ঠানসম্পত্তিযা চাতি অত্থো. অথ ৰা ৰণ্ণসম্পন্নং পোক্খরং ৰণ্ণপোক্খরন্তি উত্তরপদলোপো পুব্বপদস্স দট্ঠব্বো, তস্স ভাৰো ৰণ্ণপোক্খরতা, তায ৰণ্ণপোক্খরতায, ৰণ্ণসম্পন্নসরীরতাযাতি অত্থো. পধংসেসীতি অভিভৰীতি অত্থো. কথং পন অসাদিযন্তী নিসীদীতি আহ – ‘‘অসদ্ধম্মাধিপ্পাযেন…পে… খাণুকা ৰিযা’’তি.
ন ¶ লিম্পতীতি ন অল্লীযতি. কামেসূতি ৰত্থুকামকিলেসকামেসু. ইদং ৰুত্তং হোতি – যথা পদুমিনিপণ্ণে উদকবিন্দু ন সণ্ঠাতি, যথা চ সূচিমুখে সাসপো ন সন্তিট্ঠতি, এৰমেৰ যো অব্ভন্তরে দুৰিধেনপি কামেন ন লিম্পতি, তস্মিং কামো ন সণ্ঠাতি, তমহং ব্রাহ্মণং ৰদামীতি.
৬৯. পুরিসসণ্ঠানং অন্তরহিতং, ইত্থিসণ্ঠানং উপ্পন্নন্তি ফলস্স ৰিনাসুপ্পাদদস্সনেন কারণস্সপি ৰিনাসুপ্পাদা ৰুত্তাতি দট্ঠব্বং. পুরিসিন্দ্রিযে হি নট্ঠে পুরিসসণ্ঠানং অন্তরধাযতি, ইত্থিন্দ্রিযে সমুপ্পন্নে ইত্থিসণ্ঠানং পাতুভৰতি. তথা হি ‘‘যস্স ইত্থিন্দ্রিযং উপ্পজ্জতি, তস্স পুরিসিন্দ্রিযং উপ্পজ্জতীতি? নো. যস্স ৰা পন পুরিসিন্দ্রিযং উপ্পজ্জতি, তস্স ইত্থিন্দ্রিযং উপ্পজ্জতীতি? নো’’তি যমকপকরণে (যম. ৩. ইন্দ্রিযযমক.১৮৮) ৰুত্তত্তা ইন্দ্রিযদ্ৰযস্স একস্মিং সন্তানে সহপৰত্তিযা অসম্ভৰতো যস্মিং খণে ইত্থিন্দ্রিযং পাতুভৰতি, ততো পুব্বে সত্তরসমচিত্ততো পট্ঠায পুরিসিন্দ্রিযং নুপ্পজ্জতি. ততো পুব্বে উপ্পন্নেসু চ পুরিসিন্দ্রিযেসু সহজরূপেহি সদ্ধিং কমেন নিরুদ্ধেসু তস্মিং সন্তানে ইত্থিন্দ্রিযং উপ্পজ্জতি. ততো পুরিসসণ্ঠানাকারেন পৰত্তেসু কম্মজরূপেসু সেসরূপেসু চ কঞ্চি কালং পৰত্তিত্ৰা নিরুদ্ধেসু ইত্থিসণ্ঠানাকারেন ¶ চ চতুজরূপসন্ততিযা পৰত্তায পুরিসসণ্ঠানং অন্তরহিতং, ইত্থিসণ্ঠানং পাতুভূতন্তি ৰুচ্চতি. ইত্থিযা পুরিসলিঙ্গপাতুভাৰেপি অযমেৰ নযো ৰেদিতব্বো.
পুরিসলিঙ্গং উত্তমং, ইত্থিলিঙ্গং হীনন্তি ইমিনা চ পুরিসিন্দ্রিযস্স উত্তমভাৰো, ইত্থিন্দ্রিযস্স চ হীনভাৰো ৰুত্তোতি দট্ঠব্বং. ন হি ইন্দ্রিযস্স হীনুক্কট্ঠভাৰং ৰিনা তন্নিস্সযস্স লিঙ্গস্স হীনুক্কট্ঠতা সম্ভৰতি. পুরিসলিঙ্গং বলৰঅকুসলেন অন্তরধাযতীতিআদিনাপি ইন্দ্রিযস্সেৰ ৰিনাসুপ্পাদা ৰুত্তাতি দট্ঠব্বং. ইন্দ্রিযে হি ৰিনট্ঠে উপ্পন্নে চ তন্নিস্সযস্স লিঙ্গস্সপি অন্তরধানং পতিট্ঠানঞ্চ সম্ভৰতি. কথং পনেত্থ পুরিসলিঙ্গং বলৰঅকউসলেন অন্তরধাযতি, ইত্থিলিঙ্গং দুব্বলকুসলেন পতিট্ঠাতীতি? ৰুচ্চতে – পটিসন্ধিযং তাৰ পুরিসিন্দ্রিযুপ্পাদকং অনুপহতসামত্থিযং বলৰকুসলকম্মং যাৰতাযুকং পুরিসিন্দ্রিযমেৰ উপ্পাদেতি, অন্তরা পন কেনচি লদ্ধপচ্চযেন পারদারিকত্তাদিনা বলৰঅকুসলকম্মেন উপহতসামত্থিযং তদেৰ পটিসন্ধিদাযকং কুসলকম্মং দুব্বলীভূতং পুরিসিন্দ্রিযং অনুপ্পাদেত্ৰা অত্তনো সামত্থিযানুরূপং ¶ ইত্থিন্দ্রিযং পৰত্তে উপ্পাদেতি. যদা পন পটিসন্ধিদানকালেযেৰ কেনচি লদ্ধপচ্চযেন পারদারিকত্তাদিনা বলৰঅকুসলকম্মেন পুরিসিন্দ্রিযুপ্পাদনসামত্থিযং উপহতং হোতি, তদা দুব্বলীভূতং কুসলকম্মং পুরিসিন্দ্রিযং অনুপ্পাদেত্ৰা পটিসন্ধিযংযেৰ ইত্থিন্দ্রিযং উপ্পাদেতি. তস্মা ‘‘পুরিসলিঙ্গং বলৰঅকুসলেন অন্তরধাযতি, ইত্থিলিঙ্গং দুব্বলকুসলেন পতিট্ঠাতী’’তি ৰুচ্চতি.
দুব্বলঅকুসলেন অন্তরধাযতীতি পারদারিকত্তাদিবলৰঅকুসলকম্মস্স পুরিসিন্দ্রিযুপ্পাদনৰিবন্ধকস্স দুব্বলভাৰে সতি অন্তরধাযন্তং ইত্থিলিঙ্গং দুব্বলঅকুসলেন অন্তরধাযতীতি ৰুত্তং. তথা হি পারদারিকত্তাদিনা বলৰঅকুসলকম্মেন বাহিতত্তা পুরিসিন্দ্রিযুপ্পাদনে অসমত্থং পটিসন্ধিযং ইত্থিযা ইত্থিন্দ্রিযুপ্পাদকং দুব্বলকুসলকম্মং যদা পৰত্তিযং ব্রহ্মচরিযৰাসমিচ্ছাচারপটিৰিরতিৰসেন পুরিসত্তপত্থনাৰসেন ৰা কতুপচিতবলৰকুসলকম্মেন আহিতসামত্থিযং পুরিসিন্দ্রিযুপ্পাদনে সমত্থং ইত্থিন্দ্রিযং অনুপ্পাদেত্ৰা অত্তনো সামত্থিযানুরূপং পুরিসিন্দ্রিযং উপ্পাদেতি, তদা পুরিসিন্দ্রিযুপ্পাদনৰিবন্ধকস্স বলৰঅকুসলকম্মস্স দুব্বলভাৰে সতি তং ইত্থিন্দ্রিযং অন্তরহিতন্তি ‘‘ইত্থিলিঙ্গং অন্তরধাযন্তং দুব্বলঅকুসলেন অন্তরধাযতী’’তি ৰুচ্চতি. যথাৰুত্তনযেনেৰ বলৰতা কুসলকম্মেন পুরিসিন্দ্রিযস্স উপ্পাদিতত্তা ‘‘পুরিসলিঙ্গং বলৰকুসলেন পতিট্ঠাতী’’তি ৰুচ্চতি. পুব্বে ইত্থিভূতস্স পটিসন্ধিযং পুরিসিন্দ্রিযুপ্পাদেপি অযং নযো ৰেদিতব্বো. উভযম্পি অকুসলেন অন্তরধাযতি, কুসলেন পটিলব্ভতীতি ইদং সুগতিভৰং সন্ধায ৰুত্তং, দুগ্গতিযং পন উভিন্নং উপ্পত্তি ৰিনাসো চ অকুসলকম্মেনেৰাতি দট্ঠব্বং.
উভিন্নম্পি ¶ সহসেয্যাপত্তি হোতীতি ‘‘যো পন ভিক্খু মাতুগামেন সহসেয্যং কপ্পেয্য, পাচিত্তিযং. যা পন ভিক্খুনী পুরিসেন সহসেয্যং কপ্পেয্য, পাচিত্তিয’’ন্তি ৰুত্তত্তা উভিন্নম্পি সহসেয্যৰসেন পাচিত্তিযাপত্তি হোতি. দুক্খীতি চেতোদুক্খসমঙ্গিতায দুক্খী. দুম্মনোতি দোসেন দুট্ঠমনো, ৰিরূপমনো ৰা দোমনস্সাভিভূততায. ‘‘সমস্সাসেতব্বো’’তি ৰত্ৰা সমস্সাসেতব্বৰিধিং দস্সেন্তো ‘‘হোতু মা চিন্তযিত্থা’’তিআদিমাহ. অনাৰটোতি অৰারিতো. ধম্মোতি পরিযত্তিপটিপত্তিপটিৰেধসঙ্খাতো তিৰিধোপি সদ্ধম্মো. সগ্গো চ মগ্গো চ সগ্গমগ্গো, সগ্গস্স ¶ ৰা মগ্গো সগ্গমগ্গো, সগ্গূপপত্তিসাধিকা পটিপত্তি. ভিক্খুনিযা সদ্ধিং সংৰিধায অদ্ধানগমনে আপত্তি পরিহরিতব্বাতি দস্সেন্তো ‘‘সংৰিদহনং পরিমোচেত্ৰা’’তি আহ. ‘‘মযং অসুকং নাম ঠানং গচ্ছামা’’তি ৰত্ৰা ‘‘এহি সদ্ধিং গমিস্সামা’’তিআদিনা অসংৰিদহিতত্তা অনাপত্তি.
বহিগামেতি অত্তনো ৰসনগামতো বহি. গামন্তরনদীপাররত্তিৰিপ্পৰাসগণওহীযনাপত্তীহি অনাপত্তীতি ‘‘দুতিযিকা ভিক্খুনী পক্কন্তা ৰা হোতী’’তিআদিনা (পাচি. ৬৯৩) ৰুত্তঅনাপত্তিলক্খণেহি সংসন্দনতো ৰুত্তং. আরাধিকাতি চিত্তারাধনে সমত্থা. তা কোপেত্ৰাতি তা পরিচ্চজিত্ৰা. লজ্জিনিযো…পে… লব্ভতীতি ‘‘সঙ্গহে অসতি উক্কণ্ঠিত্ৰা ৰিব্ভমেয্যাপী’’তি সঙ্গহৰসেনেৰ ৰুত্তং. অলজ্জিনিযো…পে… লব্ভতীতি অলজ্জিভাৰতো অসন্তপক্খং ভজন্তীতি ৰুত্তং. অঞ্ঞাতিকা…পে… ৰট্টতীতি ইদং পন ইমিস্সা আৰেণিকং কত্ৰা অট্ঠকথাযং অনুঞ্ঞাতন্তি ৰদন্তি. ভিক্খুভাৰেপীতি ভিক্খুকালেপি. পরিসাৰচরোতি উপজ্ঝাযো চ আচরিযো চ হুত্ৰা পরিসুপট্ঠাকো. অঞ্ঞস্স সন্তিকে নিস্সযো গহেতব্বোতি তস্স সন্তিকে উপসম্পন্নেহি সদ্ধিৰিহারিকেহি অঞ্ঞস্স আচরিযস্স সন্তিকে নিস্সযো গহেতব্বো. তং নিস্সায ৰসন্তেহিপীতি অন্তেৰাসিকে সন্ধায ৰদতি. উপজ্ঝা গহেতব্বাতি উপসম্পদত্থং উপজ্ঝা গহেতব্বা, অঞ্ঞস্স সন্তিকে উপসম্পজ্জিতব্বন্তি ৰুত্তং হোতি.
ৰিনযকম্মন্তি ৰিকপ্পনং সন্ধায ৰুত্তং. পুন কাতব্বন্তি পুন ৰিকপ্পেতব্বং. পুন পটিগ্গহেত্ৰা সত্তাহং ৰট্টতীতি ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ভিক্খুনীনং সন্নিধি ভিক্খূহি, ভিক্খূনং সন্নিধি ভিক্খুনীহি পটিগ্গাহাপেত্ৰা পরিভুঞ্জিতু’’ন্তি (চূল়ৰ. ৪২১) ৰচনতো পুন পটিগ্গহিতং তদহু সামিসম্পি ৰট্টতীতি দস্সনত্থং ৰুত্তং. সত্তমে দিৰসেতি ইদং তঞ্চ নিস্সগ্গিযং অনাপজ্জিত্ৰাৰ পুনপি সত্তাহং পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতীতি দস্সনত্থং ৰুত্তং. যস্মা পন ভিক্খুনিযা নিস্সগ্গিযং ভিক্খুস্স ৰট্টতি, ভিক্খুস্স নিস্সগ্গিযং ভিক্খুনিযা ৰট্টতি, তস্মা অট্ঠমেপি দিৰসে লিঙ্গপরিৰত্তে সতি অনিস্সজ্জিত্ৰাৰ অন্তোসত্তাহে পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতীতি ¶ ৰদন্তি. তং পকতত্তো রক্খতীতি অপরিৰত্তলিঙ্গো তং পটিগ্গহণৰিজহনতো রক্খতি, অৰিভত্ততায পটিগ্গহণং ন ৰিজহতীতি অধিপ্পাযো. সামং গহেত্ৰান নিক্খিপেয্যাতি পটিগ্গহেত্ৰা সযং নিক্খিপেয্য. পরিভুঞ্জন্তস্স ¶ আপত্তীতি লিঙ্গপরিৰত্তে সতি পটিগ্গহণৰিজহনতো পুন পটিগ্গহেত্ৰা পরিভুঞ্জন্তস্স আপত্তি.
‘‘হীনাযাৰত্তনেনাতি পারাজিকং আপন্নস্স গিহিভাৰূপগমনেনা’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং, তং সুৰুত্তং. ন হি পারাজিকং অনাপন্নস্স সিক্খং অপ্পচ্চক্খায ‘‘ৰিব্ভমিস্সামী’’তি গিহিলিঙ্গগ্গহণমত্তেন ভিক্খুভাৰো ৰিনস্সতি. পারাজিকং আপন্নো চ ভিক্খুলিঙ্গে ঠিতো যাৰ ন পটিজানাতি, তাৰ অত্থেৰ তস্স ভিক্খুভাৰো, ন সো অনুপসম্পন্নসঙ্খ্যং গচ্ছতি. তথা হি সো সংৰাসং সাদিযন্তোপি থেয্যসংৰাসকো ন হোতি, সহসেয্যাদিআপত্তিং ন জনেতি, ওমসৰাদে পাচিত্তিযঞ্চ জনেতি. তেনেৰ ‘‘অসুদ্ধো হোতি পুগ্গলো অঞ্ঞতরং পারাজিকং ধম্মং অজ্ঝাপন্নো, তঞ্চে সুদ্ধদিট্ঠি সমানো ওকাসং কারাপেত্ৰা অক্কোসাধিপ্পাযো ৰদেতি, আপত্তি ওমসৰাদস্সা’’তি (পারা. ৩৮৯) ওমসৰাদে পাচিত্তিযং ৰুত্তং. অসতি হি ভিক্খুভাৰে দুক্কটং ভৰেয্য, সতি চ ভিক্খুভাৰে পটিগ্গহিতস্স পটিগ্গহণৰিজহনং নাম অযুত্তং, তস্মা সব্বসো ভিক্খুভাৰস্স অভাৰতো পারাজিকং আপজ্জিত্ৰা গিহিলিঙ্গগ্গহণেন গিহিভাৰূপগমনং ইধ ‘‘হীনাযাৰত্তন’’ন্তি অধিপ্পেতং, ন পন পকতত্তস্স গিহিলিঙ্গগ্গহণমত্তং. তেনেৰ কত্থচি সিক্খাপচ্চক্খানেন সমানগতিকত্তা হীনাযাৰত্তনং ৰিসুং ন গণ্হন্তি. সিক্খাপচ্চক্খানেন পটিগ্গহণৰিজহনে ৰুত্তে পারাজিকং আপন্নস্স গিহিভাৰূপগমনেন সব্বসো ভিক্খুভাৰস্স অভাৰতো ৰত্তব্বমেৰ নত্থীতি. তথা হি বুদ্ধদত্তাচরিযেন অত্তনো ৰিনযৰিনিচ্ছযে –
‘‘অচ্ছেদগাহনিরপেক্খনিসগ্গতো চ,
সিক্খাপ্পহানমরণেহি চ লিঙ্গভেদা;
দানেন তস্স চ পরস্স অভিক্খুকস্স,
সব্বং পটিগ্গহণমেতি ৰিনাসমেৰ’’ন্তি. –
এত্তকমেৰ ৰুত্তং. তথা ধম্মসিরিত্থেরেনপি –
‘‘সিক্খামরণলিঙ্গেহি, অনপেক্খৰিসগ্গতো;
অচ্ছেদানুপসম্পন্ন-দানা গাহোপসম্মতী’’তি. –
ৰুত্তং ¶ ¶ . যদি চ পকতত্তস্স গিহিলিঙ্গগ্গহণমত্তেনপি পটিগ্গহণং ৰিজহেয্য, তেপি আচরিযা ৰিসুং তম্পি ৰদেয্যুং, ন ৰুত্তঞ্চ, ততো ৰিঞ্ঞাযতি ‘‘পকতত্তস্স গিহিলিঙ্গগ্গহণমত্তং ইধ হীনাযাৰত্তনন্তি নাধিপ্পেত’’ন্তি. ভিক্খুনিযা পন সিক্খাপচ্চক্খানস্স অভাৰতো গিহিলিঙ্গগ্গহণমত্তেনপি পটিগ্গহণং ৰিজহতি.
অনপেক্খৰিস্সজ্জনেনাতি অঞ্ঞস্স অদত্ৰাৰ অনত্থিকতায ‘‘নত্থি ইমিনা কম্মং, ন ইদানি নং পরিভুঞ্জিস্সামী’’তি ৰত্থূসু ৰা ‘‘পুন পটিগ্গহেত্ৰা পরিভুঞ্জিস্সামী’’তি পটিগ্গহণে ৰা অনপেক্খৰিস্সজ্জনেন. অচ্ছিন্দিত্ৰা গাহেনাতি চোরাদীহি অচ্ছিন্দিত্ৰা গহণেন.
এত্থাতি ভিক্খুৰিহারে. উপরোপকাতি তেন রোপিতা রুক্খগচ্ছা. তেরসসু সম্মুতীসূতি ভত্তুদ্দেসকসেনাসনপঞ্ঞাপকভণ্ডাগারিকচীৰরপটিগ্গাহকচীৰরভাজকযাগুভাজকফলভাজকখজ্জভাজকঅপ্পমত্তকৰিস্সজ্জকসাটিযগ্গাহাপকপত্তগ্গাহাপকআরামিকপেসকসামণেরপেসকসম্মুতিসঙ্খাতাসু তেরসসু সম্মুতীসু. কামং পুরিমিকায পচ্ছিমিকায চ সেনাসনগ্গাহো পটিপ্পস্সম্ভতিযেৰ, পুরিমিকায পন সেনাসনগ্গাহে পটিপ্পস্সদ্ধে পচ্ছিমিকায অঞ্ঞত্থ উপগন্তুং সক্কাতি পুরিমিকায সেনাসনগ্গাহপটিপ্পস্সদ্ধিং ৰিসুং দস্সেত্ৰা পচ্ছিমিকায সেনাসনগ্গাহে পটিপ্পস্সদ্ধে ন সক্কা অঞ্ঞত্থ উপগন্তুন্তি তত্থ ভিক্খূহি কত্তব্বসঙ্গহং দস্সেন্তো ‘‘সচে পচ্ছিমিকায সেনাসনে গহিতে’’তিআদিমাহ.
পক্খমানত্তমেৰ দাতব্বন্তি ভিক্খুনীনং পটিচ্ছন্নাযপি আপত্তিযা মানত্তচারস্সেৰ অনুঞ্ঞাতত্তা. পুন পক্খমানত্তমেৰ দাতব্বন্তি ভিক্খুকালে চিণ্ণমানত্তাভাৰতো. ভিক্খুনীহি অব্ভানকম্মং কাতব্বন্তি ভিক্খুকালে চিণ্ণমানত্ততায ভিক্খুনীকালেপি চিণ্ণমানত্তা ইচ্চেৰ সঙ্খ্যং গচ্ছতীতি কত্ৰা ৰুত্তং. সচে অকুসলৰিপাকে…পে… ছারত্তং মানত্তমেৰ দাতব্বন্তি মানত্তং চরন্তস্স লিঙ্গপরিৰত্তাধিকারত্তা ৰুত্তং. সচে পন ভিক্খুকালে পটিচ্ছন্নায সাধারণাপত্তিযা পরিৰসন্তস্স অসমাদিণ্ণপরিৰাসস্স ৰা লিঙ্গং পরিৰত্ততি, তস্স ভিক্খুনীকালে পক্খমানত্তং চরন্তস্স অকুসলৰিপাকে পরিক্খীণে পুন লিঙ্গে পরিৰত্তিতে পরিৰাসং দত্ৰা পরিৰুত্থপরিৰাসস্স ছারত্তং মানত্তং দাতব্বন্তি ৰদন্তি.
সঞ্চরিত্তাপত্তীতি ¶ সাধারণাপত্তিদস্সনত্থং ৰুত্তং. পরিৰাসদানং নত্থীতি ভিক্খুকালে অপ্পটিচ্ছন্নভাৰতো. ভিক্খুনীকালে পন আরোচিতাপি সাধারণাপত্তি সচে ভিক্খুকালে অনারোচিতা, পটিচ্ছন্নাৰ হোতীতি ৰদন্তি. ভিক্খূহি মানত্তে অদিন্নেতি অচিণ্ণমানত্তায লিঙ্গপরিৰত্তে ¶ সতি. ভিক্খুনীভাৰে ঠিতাযপি তা সুপ্পটিপ্পস্সদ্ধা এৰাতি সম্বন্ধো. যা আপত্তিযো পুব্বে পটিপ্পস্সদ্ধাতি যা অসাধারণাপত্তিযো পুব্বে ভিক্খুভাৰে পটিপ্পস্সদ্ধা. ‘‘পারাজিকং আপন্নস্স লিঙ্গপরিৰত্তে সতি সন্তানস্স একত্তা ন পুন সো উপসম্পদং লভতি, তথা ৰিব্ভন্তাপি ভিক্খুনী লিঙ্গপরিৰত্তে সতি পুন উপসম্পদং ন লভতী’’তি ৰদন্তি.
৭১. ‘‘অনুপাদিন্নকেসূতি অধিকারত্তা উপাদিন্নকেপি এসেৰ নযোতি ৰুত্ত’’ন্তি চূল়গণ্ঠিপদে মজ্ঝিমগণ্ঠিপদে চ ৰুত্তং, তং দুৰুত্তং. ন হি উপাদিন্নকেসু নিমিত্তে উপক্কমন্তস্স দুক্কটং দিস্সতি. তথা হি উপাদিন্নকেসু নিমিত্তে অপ্পৰেসেত্ৰা বহি উপক্কমন্তস্স থুল্লচ্চযং ৰুত্তং ‘‘ন চ, ভিক্খৰে, রত্তচিত্তেন অঙ্গজাতং ছুপিতব্বং, যো ছুপেয্য, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি (মহাৰ. ২৫২) ৰুত্তত্তা. এত্থ চ যং ৰত্তব্বং, তং সব্বং অট্ঠকথাযং পুব্বে ৰিচারিতমেৰ. দুক্কটমেৰাতি মোচনরাগস্স অভাৰতো. তথেৰাতি মুচ্চতু ৰা মা ৰাতি ইমমত্থং অতিদিস্সতি.
অৰিসযোতি অসাদিযনং নাম এৰরূপে ঠানে দুক্করন্তি কত্ৰা ৰুত্তং. মাতুগামস্স ৰচনং গহেত্ৰাতি ‘‘অহং ৰাযমিস্সামি, ত্ৰং মা ৰাযমী’’তিআদিনা ৰুত্তৰচনং গহেত্ৰা. উভযৰাযামেনেৰ আপত্তীতি সঞ্ঞায ‘‘ত্ৰং মা ৰাযমী’’তি ৰুত্তং.
৭৩. ৰট্টকতেতি ইমস্স অত্থং দস্সেন্তো ‘‘ৰিৰটে’’তি আহ. ‘‘পারাজিকভযেন আকাসগতমেৰ কত্ৰা পৰেসনাদীনি করোন্তস্স সহসা তালুকং ৰা পস্সং ৰা অঙ্গজাতং ফুসতি চে, দুক্কটমেৰ মেথুনরাগস্স অভাৰতো’’তি ৰদন্তি, উপপরিক্খিত্ৰা গহেতব্বো. সুফুসিতাতি সুট্ঠু পিহিতা. অন্তোমুখে ওকাসো নত্থীতি দন্তানং সুপিহিতভাৰতো অন্তোমুখে পৰেসেতুং ওকাসো নত্থি. উপ্পাটিতে পন ওট্ঠমংসে দন্তেসুযেৰ উপক্কমন্তস্স থুল্লচ্চযন্তি পতঙ্গমুখমণ্ডূকস্স মুখসণ্ঠানে ¶ ৰিয ৰণসঙ্খেপৰসেন থুল্লচ্চযং. ‘‘মেথুনরাগেন ইত্থিযা অপ্পৰেসেন্তো নিমিত্তেন নিমিত্তং ছুপতি, থুল্লচ্চয’’ন্তি ইমিনা ৰা লক্খণেন সমানত্তা ইধ থুল্লচ্চযং ৰুত্তং. বহি নিক্খন্তদন্তজিৰ্হাসুপি এসেৰ নযো.
অমুচ্চন্তে থুল্লচ্চযন্তি ‘‘চেতেতি উপক্কমতি ন মুচ্চতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি (পারা. ২৬২) ৰচনতো. নিজ্ঝামতণ্হিকাদীতি আদি-সদ্দেন খুপ্পিপাসিকাদিপেতীনং সঙ্গহো দট্ঠব্বো. অল্লীযিতুম্পি ন সক্কাতি নিজ্ঝামতণ্হিকানং লোমকূপেহি সমুট্ঠিতঅগ্গিজালাহি নিচ্চং পজ্জলিতসরীরতায খুপ্পিপাসিকাদীনং অতিৰিয পটিকূলৰিরূপবীভচ্ছঅট্ঠিচম্মাৰসিট্ঠনিচ্চাতুরসরীরতায ¶ আমসিতুম্পি ন সক্কা. দেৰতা ৰিয সম্পত্তিং অনুভোন্তীতি এত্থ যাসন্তি সামিৰচনং যাতি পচ্চত্তৰচনেন ৰিপরিণামেত্ৰা যোজেতব্বং ‘‘যা দেৰতা ৰিয সম্পত্তিং অনুভোন্তী’’তি. দস্সনাদীসু দস্সনং নাম ভিক্খুনা তাসং দস্সনং, গহণম্পি ভিক্খুনাৰ তাসং অঙ্গপচ্চঙ্গগহণং. আমসনাদীনি পন তাসং কিচ্চানি. তত্থ আমসনং নাম অত্তনো সরীরেন ভিক্খুনো সরীরস্স উপরি আমসনমত্তং, ফুসনং ততো দল়্হতরং কত্ৰা সম্ফুসনং, ঘট্টনং ততোপি দল়্হতরং কত্ৰা সরীরেন সরীরস্স ঘট্টনং. ৰিসঞ্ঞং কত্ৰাতি যথা সো কতম্পি উপক্কমনং ন জানাতি, এৰং কত্ৰা. যদিপি আমসনাদি তস্সা কিচ্চং, তথাপি তেনেৰ অনাপত্তিং অৰত্ৰা ‘‘তং পুগ্গলং ৰিসঞ্ঞং কত্ৰা’’তি ৰচনতো অকতৰিসঞ্ঞো জানিত্ৰা সাদিযতি চে, পারাজিকমেৰ. ভিক্খুনো পন দস্সনগহণেসু সতি অসাদিযনং নাম ন হোতীতি দস্সনগহণেসু পঞ্ঞাযমানেসু অনাপত্তি ন ৰুত্তা. যদি পন পঠমং দস্সনগহণেসু সতি পচ্ছা তং পুগ্গলং ৰিসঞ্ঞং কত্ৰা আমসনাদীনি করোন্তী অত্তনো মনোরথং পূরেত্ৰা গচ্ছতি, নত্থি পারাজিকং.
উপহতকাযপ্পসাদোতি অনট্ঠেপি কাযপ্পসাদে কাযৰিঞ্ঞাণুপ্পাদনে অসমত্থতাপাদনৰসেন ৰাতপিত্তাদীহি উপহতকাযপ্পসাদো. সেৰনচিত্তৰসেন আপত্তীতি যথা সন্থতনিমিত্তৰসেন উপাদিন্নফস্সং অৰিন্দন্তস্সপি সেৰনচিত্তৰসেন আপত্তি, এৰমিধাপি পিত্তৰাতাদিনা উপহতকাযপ্পসাদত্তা অৰেদিযন্তস্সপি সেৰনচিত্তৰসেন আপত্তি.
ননু ¶ চ ছুপিতমত্তৰত্থুস্মিং ‘‘মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিস্সামীতি ছুপিতমত্তে ৰিপ্পটিসারী অহোসী’’তি ৰুত্তত্তা মেথুনস্স পুব্বপযোগে দুক্কটেন ভৰিতব্বং, অথ কস্মা ‘‘আপত্তি সঙ্ঘাদিসেসস্সা’’তি ৰুত্তন্তি ইমং অন্তোলীনচোদনং মনসিকত্ৰা তং পরিহরিতুং ‘‘যো মেথুন’’ন্তিআদি আরদ্ধং. তত্থ সীসন্তি মগ্গেন মগ্গপটিপাদনং. তঞ্হি পযোগানং মত্থকসদিসত্তা ‘‘সীস’’ন্তি ৰুত্তং ততো পরং পযোগাভাৰতো. দুক্কটে তিট্ঠন্তীতি দুক্কটং জনেন্তি. দুক্কটঞ্হি জনেন্তা হত্থগ্গাহাদযো পযোগা ‘‘দুক্কটে তিট্ঠন্তী’’তি ৰুত্তা অঞ্ঞিস্সা আপত্তিযা জনকৰসেন অপ্পৰত্তনতো.
৭৪. জাতিপুপ্ফগুম্বানন্তি জাতিসুমনগুম্বানং. উস্সন্নতাযাতি বাহুল্লতায. উপচারেতি আসন্নপ্পদেসে. তেন ৰাতুপত্থম্ভেনাতি ‘‘অঙ্গমঙ্গানি ৰাতুপত্থদ্ধানি হোন্তী’’তি এৰং ৰুত্তৰাতুপত্থম্ভেন. ইমিনা নিদ্দোক্কমনস্স কারণং ৰুত্তং. একরসন্তি আৰজ্জনাদিৰীথিচিত্তেহি অব্বোকিণ্ণং.
৭৬. সঙ্গামসীসযোধো ¶ ভিক্খূতি যস্মা কিলেসারীহি অনভিভূতো হুত্ৰা তে পরাজেসি, তস্মা সঙ্গামমুখে যোধসদিসো ভিক্খু.
৭৭. উপ্পন্নে ৰত্থুস্মিন্তি মেথুনৰত্থুস্মিং উপ্পন্নে. পরিৰত্তকদ্ৰারমেৰাতি সংৰরণৰিৰরণৰসেন ইতো চিতো চ পরিৰত্তনযোগ্গদ্ৰারমেৰ. রুক্খসূচিকণ্টকদ্ৰারন্তি রুক্খসূচিদ্ৰারং কণ্টকদ্ৰারঞ্চ. ‘‘রুক্খসূচিদ্ৰারং কণ্টকদ্ৰার’’মিচ্চেৰ ৰা পাঠো. যং উভোসু পস্সেসু রুক্খথম্ভে নিখণিত্ৰা তত্থ ৰিজ্ঝিত্ৰা মজ্ঝে দ্ৰে তিস্সো রুক্খসূচিযো পৰেসেত্ৰা করোন্তি, তং রুক্খসূচিদ্ৰারং. যং পৰেসননিক্খমনকালে অপনেত্ৰা থকনযোগ্গং, একায বহূহি ৰা কণ্টকসাখাহি কতং, তং কণ্টকদ্ৰারং. চক্কলকযুত্তদ্ৰারন্তি হেট্ঠা এতং চক্কং যোজেত্ৰা কতং মহাদ্ৰারং, যং ন সক্কা একেন সংৰরিতুং ৰিৰরিতুঞ্চ. গোপ্ফেত্ৰাতি রজ্জূহি গন্থেত্ৰা. একং দুস্সসাণিদ্ৰারমেৰাতি এত্থ কিলঞ্জসাণিদ্ৰারম্পি সঙ্গহং গচ্ছতি.
যত্থ দ্ৰারং সংৰরিত্ৰা নিপজ্জিতুং ন সক্কা হোতি, তত্থ কত্তব্বৰিধিং দস্সেতুং ‘‘সচে বহূনং ৰল়ঞ্জনট্ঠানং হোতী’’তিআদি ৰুত্তং. বহূনং অৰল়ঞ্জনট্ঠানেপি একং আপুচ্ছিত্ৰা নিপজ্জিতুং ৰট্টতিযেৰ. অথ ভিক্খূ…পে… নিসিন্না হোন্তীতি ইদং তত্থ ভিক্খূনং সন্নিহিতভাৰসন্দস্সনত্থং ৰুত্তং. ‘‘নিসিন্নো ¶ ৰা পন হোতু নিপন্নো ৰা, যেন কেনচি ইরিযাপথেন সমন্নাগতো সচে তত্থ সন্নিহিতো হোতি, আভোগং কাতুং ৰট্টতী’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. কেচি পন ‘‘নিসিন্না হোন্তীতি ৰচনতো সচে নিপন্না হোন্তি, আভোগং কাতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি, তং ন সুন্দরং. যদি হি ‘‘নিসিন্না হোন্তী’’তি ৰচনতো নিপন্নে আভোগং কাতুং ন ৰট্টতি, ঠিতেপি চঙ্কমন্তেপি আভোগং কাতুং ন ৰট্টতি. ন হি নিসিন্নৰচনং নিপন্নংযেৰ নিৰত্তেতি, তস্মা ‘‘নিসিন্না হোন্তী’’তি ইদং তত্থ তেসং অত্থিতামত্তসন্দস্সনত্থং, ন সেসইরিযাপথসমঙ্গিতানিৰত্তনত্থং. এৰং সন্তেপি নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দাযন্তো অসন্তপক্খে ঠিতত্তা আভোগারহো ন হোতীতি অম্হাকং খন্তি. অসন্তপক্খে ঠিতত্তাযেৰ হি রহো নিসজ্জায নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দাযন্তো অনাপত্তিং ন করোতীতি ৰুত্তং. দ্ৰারসংৰরণং নাম ভিক্খুনীআদীনং পৰেসননিৰারণত্থন্তি আহ – ‘‘ভিক্খুনিং ৰা মাতুগামং ৰা আপুচ্ছিতুং ন ৰট্টতী’’তি. ‘‘ইত্থিউভতোব্যঞ্জনকং ইত্থিপণ্ডকঞ্চ আপুচ্ছিতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. মাতুগামস্স অন্তোগব্ভে ঠিতভাৰং জানিত্ৰাপি দ্ৰারে যথাৰুত্তৰিধিং কত্ৰা নিপজ্জন্তস্স অনাপত্তি. নিস্সেণিং আরোপেত্ৰাতি উপরিতলং আরোপেত্ৰা ৰিসঙ্খরিত্ৰা ভূমিযং পাতেত্ৰা ছিন্দিত্ৰা ৰা নিপজ্জিতুম্পি ৰট্টতি. দ্ৰেপি দ্ৰারানি জগ্গিতব্বানীতি এত্থ সচে একস্মিং দ্ৰারে কৰাটং ৰা নত্থি, হেট্ঠা ৰুত্তনযেন সংৰরিতুং ৰা ন সক্কা, ইতরং দ্ৰারং অসংৰরিত্ৰাপি নিপজ্জিতুং ৰট্টতি.
ভিক্খাচারা ¶ পটিক্কম্মাতি ভিক্খাচারতো নিৰত্তিত্ৰা. দ্ৰারপালস্সাতি দ্ৰারকোট্ঠকে মহাদ্ৰারে নিস্সেণিমূলে ৰা ঠত্ৰা দ্ৰাররক্খণকস্স. পচ্ছিমানং ভারোতি একানুবন্ধৰসেন আগচ্ছন্তে সন্ধায ৰুত্তং. অসংৰুতদ্ৰারে অন্তোগব্ভে ৰাতি যোজেতব্বং. বহি ৰাতি গব্ভতো বহি. নিপজ্জনকালেপি…পে… ৰট্টতিযেৰাতি এত্থ ‘‘দ্ৰারজগ্গনকস্স তদধীনত্তা তদা তস্স তত্থ সন্নিহিতাসন্নিহিতভাৰং অনুপধারেত্ৰাপি আভোগং কাতুং ৰট্টতিযেৰা’’তি ৰদন্তি.
যেন কেনচি পরিক্খিত্তেতি পাকারেন ৰা ৰতিযা ৰা যেন কেনচি পরিক্খিত্তে. ‘‘পরিক্খেপস্স উচ্চতো পমাণং সহসেয্যপ্পহোনকে ৰুত্তনযেন ৰেদিতব্ব’’ন্তি ৰদন্তি. যদি পন একস্মিং পদেসে পরিক্খেপো ৰুত্তপ্পমাণতো নীচতরো হোতি, ৰট্টতি. মহাপরিৰেণং হোতীতি মহন্তং ¶ অঙ্গণং হোতি. মহাবোধিযঙ্গণলোহপাসাদযঙ্গণসদিসন্তি বহুসঞ্চারদস্সনত্থং ৰুত্তং, ন মহাপরিচ্ছেদদস্সনত্থং. অরুণে উগ্গতে উট্ঠহতি, অনাপত্তীতি সুদ্ধচিত্তেন নিপন্নস্স নিদ্দাযন্তস্সেৰ অরুণে উগ্গতেযেৰ নিদ্দাৰসেনেৰ অনাপত্তি. পবুজ্ঝিত্ৰা পুন সুপতি, আপত্তীতি অরুণে উগ্গতে পবুজ্ঝিত্ৰা অরুণুগ্গমনং অজানিত্ৰাপি অনুট্ঠহিত্ৰাৰ সযিতসন্তানেন সযন্তস্স আপত্তি, পুরারুণে পবুজ্ঝিত্ৰাপি অজানিত্ৰা সযিতসন্তানেন সযন্তস্সপি অরুণে উগ্গতে আপত্তিযেৰ. যথাপরিচ্ছেদমেৰ ৰুট্ঠাতীতি অরুণে উগ্গতেযেৰ উট্ঠহতি. তস্স আপত্তীতি অসুদ্ধচিত্তেনেৰ নিপন্নত্তা নিদ্দাযন্তস্সপি অরুণে উগ্গতে দিৰাপটিসল্লানমূলিকা আপত্তি. ‘‘এৰং নিপজ্জন্তো অনাদরিযদুক্কটাপি ন মুচ্চতী’’তি ৰুত্তত্তা অসুদ্ধচিত্তেন নিপজ্জন্তো অরুণুগ্গমনতো পুরেতরং উট্ঠহন্তোপি অনুট্ঠহন্তোপি নিপজ্জনকালেযেৰ অনাদরিযদুক্কটং আপজ্জতি, দিৰাপটিসল্লানমূলিকং পন দুক্কটং অরুণে উগ্গতেযেৰ আপজ্জতি.
যং পনেত্থ তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং ‘‘রত্তিং দ্ৰারং সংৰরিত্ৰা নিপন্নো সচে অরুণুগ্গমনৰেলাযং দ্ৰারে ৰিৰটেপি নিপজ্জতি, তস্স আপত্তি অখেত্তে সংৰরিত্ৰা নিপন্নত্তা. অরুণুগ্গমনৰেলাযং ৰিৰটেপি দ্ৰারে ‘‘নিপজ্জিস্সামী’’তি রত্তিং দ্ৰারং সংৰরিত্ৰাপি নিপন্নস্স অখেত্তে পিহিতত্তা নিপজ্জনকালে অনাদরিযদুক্কটং, অরুণে উগ্গতে নিপজ্জনমূলদুক্কটঞ্চ হোতি. রত্তিং পিহিতেপি অপিহিতেপি দ্ৰারে নিপন্নস্স অরুণুগ্গমনক্খণেযেৰ অপিহিতদ্ৰারে পিহিতে পিহিতদ্ৰারে চ পুন ৰিৰরিত্ৰা পিহিতে খেত্তে পিহিতত্তা অনাপত্তী’’তি, তং অট্ঠকথায ন সমেতি. রত্তিং দ্ৰারং অসংৰরিত্ৰা নিপন্নস্সেৰ হি অরুণুগ্গমনে আপত্তি অট্ঠকথাযং দস্সিতা, তস্মা খেত্তে ৰা পিহিতং হোতু অখেত্তে ৰা, সংৰরণমেৰেত্থ পমাণন্তি অম্হাকং খন্তি.
নিদ্দাৰসেন নিপজ্জতীতি নিদ্দাভিভূততায একপস্সেন নিপজ্জতি, এৰং পন নিপন্নো নিপন্নো ¶ নাম ন হোতীতি অনাপত্তি ৰুত্তা. অপস্সায সুপন্তস্সাতি কটিযা পিট্ঠিৰেমজ্ঝস্স চ অন্তরে অপ্পমত্তকম্পি পদেসং ভূমিং অফুসাপেত্ৰা থম্ভাদিং অপস্সায সুপন্তস্স. সহসাৰ ৰুট্ঠাতীতি পক্খলিত্ৰা পতিতো ৰিয সহসা ৰুট্ঠাতি. তত্থেৰ সযতি ন ৰুট্ঠাতীতি নিদ্দাভিভূততায ¶ সুপন্তো ন ৰুট্ঠাতি, ন মুচ্ছাপরেতো. তেনেৰ ‘‘অৰিসযত্তা আপত্তি ন দিস্সতী’’তি ন ৰুত্তং.
একভঙ্গেনাতি একস্স পস্সস্স ভঞ্জনেন, হেট্ঠা ৰুত্তনযেন পাদে ভূমিতো অমোচেত্ৰাৰ একং পস্সং ভঞ্জিত্ৰা নামেত্ৰা নিপন্নোতি ৰুত্তং হোতি. মহাঅট্ঠকথাযং পন মহাপদুমত্থেরেন ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. মুচ্ছিত্ৰা পতিতত্তা থেরেন ‘‘অৰিসযত্তা আপত্তি ন দিস্সতী’’তি ৰুত্তং. আচরিযা পন যথা যক্খগহিতকো বন্ধিত্ৰা নিপজ্জাপিতো চ পরৰসো হোতি, এৰং অপরৰসত্তা মুচ্ছিত্ৰা পতিতো কঞ্চি কালং জানিত্ৰাপি নিপজ্জতীতি অনাপত্তিং ন ৰদন্তি. যো চ যক্খগহিতকো, যো চ বন্ধিত্ৰা নিপজ্জাপিতোতি ইমস্স মহাঅট্ঠকথাৰাদস্স পচ্ছিমত্তা সোযেৰ পমাণতো গহেতব্বো. তথা চ ৰক্খতি ‘‘সব্বত্থ যো যো অট্ঠকথাৰাদো ৰা থেরৰাদো ৰা পচ্ছা ৰুচ্চতি, সোৰ পমাণতো দট্ঠব্বো’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.৯২). যক্খগহিতগ্গহণেনেৰ চেত্থ ৰিসঞ্ঞীভূতোপি সঙ্গহিতোতি ৰেদিতব্বং. একভঙ্গেন নিপন্নো পন অত্থতো অনিপন্নত্তা মুচ্চতিযেৰাতি মহাঅট্ঠকথাৰাদেন সো অপ্পটিক্খিত্তোৰ হোতীতি দট্ঠব্বং. দিৰা সংৰরিত্ৰা নিপন্নস্স কেনচি ৰিৰটেপি দ্ৰারে অনাপত্তি নিপজ্জনকালে সংৰরিত্ৰা নিপন্নত্তা. সচে দিৰা সংৰরিত্ৰা দ্ৰারসমীপে নিপন্নো পচ্ছা সযমেৰ দ্ৰারং ৰিৰরতি, এৰম্পি ৰট্টতি. অচিত্তকা চাযং আপত্তি কিরিযা চ অকিরিযা চ.
৭৮. ‘‘অপদে পদং করোন্তো ৰিযা’’তি ৰত্ৰা পুন তমেৰত্থং আৰিকরোন্তো ‘‘আকাসে পদং দস্সেন্তো ৰিযা’’তি আহ. এতদগ্গন্তি এসো অগ্গো. যদিদন্তি যো অযং. সেসমেত্থ উত্তানত্থমেৰ.
ৰিনীতৰত্থুৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
তত্রিদন্তিআদি হেট্ঠা ৰুত্তত্থমেৰ.
ইতি সমন্তপাসাদিকায ৰিনযট্ঠকথায সারত্থদীপনিযং
পঠমপারাজিকৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
২. দুতিযপারাজিকং
অদুতিযেন ¶ ¶ জিনেন যং দুতিযং পারাজিকং পকাসিতং, তস্স ইদানি যস্মা সংৰণ্ণনাক্কমো পত্তো, তস্মা যং সুৰিঞ্ঞেয্যং, যঞ্চ পুব্বে পকাসিতং, তং সব্বং ৰজ্জযিত্ৰা অস্স দুতিযস্স অযং সংৰণ্ণনা হোতীতি সম্বন্ধো.
ধনিযৰত্থুৰণ্ণনা
৮৪. রাজগহেতি এত্থ দুগ্গজনপদট্ঠানৰিসেসসম্পদাদিযোগতো পধানভাৰেন রাজূহি গহিতং পরিগ্গহিতন্তি রাজগহন্তি আহ ‘‘মন্ধাতু…পে… ৰুচ্চতী’’তি. তত্থ মহাগোৰিন্দেন মহাসত্তেন পরিগ্গহিতং রেণুনা পরিগ্গহিতমেৰ হোতীতি মহাগোৰিন্দগ্গহণং. মহাগোৰিন্দপঅগ্গহিততাকিত্তনঞ্হি তদা রেণুনা মগধরাজেন পরিগ্গহিতভাৰূপলক্খণং. তস্স হি সো পুরোহিতো. ‘‘মহাগোৰিন্দোতি মহানুভাৰো পুরাতনো একো মগধরাজা’’তি কেচি. পরিগ্গহিতত্তাতি রাজধানীভাৰেন পরিগ্গহিতত্তা. গয্হতীতি গহো, রাজূনং গহোতি রাজগহং, নগরসদ্দাপেক্খায নপুংসকনিদ্দেসো. অঞ্ঞেপেত্থ পকারেতি ‘‘নগরমাপনেন রঞ্ঞা কারিতসব্বগহত্তা রাজগহং, গিজ্ঝকূটাদীহি পরিক্খিত্তত্তা পব্বতরাজেহি পরিক্খিত্তগেহসদিসন্তিপি রাজগহং, সম্পন্নভৰনতায রাজমানং গেহন্তিপি রাজগহং, সুৰিহিতারক্খতায অনত্থাৰহভাৰেন উপগতানং পটিরাজূনং গহং গেহভূতন্তিপি রাজগহং, রাজূহি দিস্ৰা সম্মা পতিট্ঠাপিতত্তা তেসং গহং গেহভূতন্তিপি রাজগহং. আরামরামণেয্যকাদীহি রাজতে, নিৰাসসুখতাদিনা সত্তেহি মমত্তৰসেন গয্হতি পরিগ্গয্হতীতি ৰা রাজগহ’’ন্তি এদিসে পকারে. সো পদেসো ঠানৰিসেসভাৰেন উল়ারসত্তপরিভোগোতি আহ ‘‘তং পনেত’’ন্তিআদি. তত্থ বুদ্ধকালে চক্কৰত্তিকালে চাতি ইদং যেভুয্যৰসেন ৰুত্তং. তেসন্তি যক্খানং. ৰসনৰনন্তি আপানভূমিভূতং উপৰনং. গিজ্ঝা এত্থ সন্তীতি গিজ্ঝং, কূটং. তং এতস্সাতি গিজ্ঝকূটো. গিজ্ঝো ৰিযাতি ৰা গিজ্ঝং, কূটং. তং এতস্সাতি গিজ্ঝকূটো, পব্বতো. গিজ্ঝসদিসকূটোতি গিজ্ঝকূটোতি ¶ ৰা মজ্ঝেপদলোপীসমাসো যথা ‘‘সাকপত্থৰো’’তি, তস্মিং গিজ্ঝকূটে. তেনাহ ‘‘গিজ্ঝা’’তিআদি.
ততো ¶ পরং সঙ্ঘোতি তিণ্ণং জনানং উপরি সঙ্ঘো চতুৰগ্গকরণীযাদিকম্মপ্পত্তত্তা. তস্মিং পব্বতে সন্নিপতিত্ৰা সমাপত্তিযা ৰীতিনামেন্তীতি যথাফাসুকট্ঠানে পিণ্ডায চরিত্ৰা কতভত্তকিচ্চা আগন্ত্ৰা চেতিযগব্ভে যমকমহাদ্ৰারং ৰিৰরন্তা ৰিয তং পব্বতং দ্ৰিধা কত্ৰা অন্তো পৰিসিত্ৰা রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানানি মাপেত্ৰা তত্থ সমাপত্তিযা ৰীতিনামেন্তি.
কদা পনেতে তত্থ ৰসিংসু? অতীতে কির অনুপ্পন্নে তথাগতে বারাণসিং উপনিস্সায একস্মিং গামকে একা কুলধীতা খেত্তং রক্খতি, তস্সা খেত্তকুটিযা ৰীহযো ভজ্জন্তিযা তত্থ মহাকরঞ্জপুপ্ফপ্পমাণা মহন্তমহন্তা মনোহরা পঞ্চসতমত্তা লাজা জাযিংসু. সা তে গহেত্ৰা মহতি পদুমিনিপত্তে ঠপেসি. তস্মিঞ্চ সমযে একো পচ্চেকসম্বুদ্ধো তস্সা অনুগ্গহত্থং অৰিদূরে খেত্তপাল়িযা গচ্ছতি. সা তং দিস্ৰা পসন্নমানসা সুপুপ্ফিতং মহন্তং একং পদুমং গহেত্ৰা তত্থ লাজে পক্খিপিত্ৰা পচ্চেকবুদ্ধং উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্চহি লাজসতেহি সদ্ধিং তং পদুমপুপ্ফং দত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰা ‘‘ইমস্স, ভন্তে, পুঞ্ঞস্স আনুভাৰেন আনুভাৰসম্পন্নে পঞ্চসতপুত্তে লভেয্য’’ন্তি পঞ্চ পুত্তসতানি পত্থেসি. তস্মিংযেৰ খণে পঞ্চসতা মিগলুদ্দকা সম্ভতসম্ভারা পরিপক্কপচ্চেকবোধিঞাণা তস্সেৰ পচ্চেকবুদ্ধস্স মধুরমংসং দত্ৰা ‘‘এতিস্সা পুত্তা ভৰেয্যামা’’তি পত্থযিংসু. অতীতাসু অনেকাসু জাতীসু তস্সা পুত্তভাৰেন আগতত্তা তথা তেসং অহোসি. সা যাৰতাযুকং ঠত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তি, ততো চুতা জাতস্সরে পদুমগব্ভে নিব্বত্তি. তমেকো তাপসো দিস্ৰা পটিজগ্গি. তস্সা পদসা ৰিচরন্তিযা পদুদ্ধারে পদুদ্ধারে ভূমিতো পদুমানি উট্ঠহন্তি. একো ৰনচরকো দিস্ৰা বারাণসিরঞ্ঞো আরোচেসি. রাজা তং আনেত্ৰা অগ্গমহেসিং অকাসি, তস্সা গব্ভো সণ্ঠাতি. মহাপদুমকুমারো মাতুকুচ্ছিযং ৰসি, সেসা বহি নিক্খন্তং গব্ভমলং নিস্সায সংসেদজভাৰেন নিব্বত্তা. ‘‘ওপপাতিকভাৰেনা’’তি কেচি. তে ৰযপ্পত্তা উয্যানে পদুমস্সরে কীল়ন্তা একেকস্মিং পদুমে নিসীদিত্ৰা খযৰযং পট্ঠপেত্ৰা পচ্চেকবোধিঞাণং নিব্বত্তযিংসু. অযং তেসং ব্যাকরণগাথা অহোসি –
‘‘সরোরুহং ¶ পদুমপলাসমত্রজং, সুপুপ্ফিতং ভমরগণানুচিণ্ণং;
অনিচ্চতাযং ৰযতং ৰিদিত্ৰা, একো চরে খগ্গৰিসাণকপ্পো’’তি. –
তস্মিং ¶ কালে তে তত্থ ৰসিংসু. তদা চস্স পব্বতস্স ‘‘ইসিগিলী’’তি সমঞ্ঞা উদপাদি. ইমে ইসযোতি ইমে পচ্চেকবুদ্ধইসী. সমা ঞাযতি এতাযাতি সমঞ্ঞা, নামন্তি অত্থো.
তিণচ্ছদনা কুটিযো মজ্ঝেপদলোপীসমাসং কত্ৰা, একদেসে ৰা সমুদাযৰোহারৰসেন ‘‘তিণকুটিযো’’তি ৰুত্তা. ‘‘ৰস্সং উপগচ্ছিংসূ’’তি ৰচনতো ৰস্সূপগমনারহা সদ্ৰারবন্ধা এৰ ৰেদিতব্বাতি আহ ‘‘তিণচ্ছদনা সদ্ৰারবন্ধা কুটিযো’’তি. ৰস্সং উপগচ্ছন্তেনাতি ৰস্সাৰাসং উপগচ্ছন্তেন. নালকপটিপদন্তি ‘‘মোনেয্যং তে উপঞ্ঞিস্স’’ন্তিআদিনা (সু. নি. ৭২১) সত্থারা নালকত্থেরস্স দেসিতং পুথুজ্জনকালতো পভুতি কিলেসচিত্তং অনুপ্পাদেত্ৰা পটিপজ্জিতব্বং মোনেয্যপটিপদং. তং পন পটিপদং সুত্ৰা নালকত্থেরো তীসু ঠানেসু অপ্পিচ্ছো অহোসি দস্সনে সৰনে পুচ্ছাযাতি. সো হি দেসনাপরিযোসানে পসন্নচিত্তো ভগৰন্তং ৰন্দিত্ৰা ৰনং পৰিট্ঠো. পুন ‘‘অহো ৰতাহং ভগৰন্তং পস্সেয্য’’ন্তি লোলভাৰং ন জনেসি, অযমস্স দস্সনে অপ্পিচ্ছতা. তথা ‘‘অহো ৰতাহং পুন ধম্মদেসনং সুণেয্য’’ন্তি লোলভাৰং ন জনেসি, অযমস্স সৰনে অপ্পিচ্ছতা. তথা ‘‘অহো ৰতাহং পুন মোনেয্যপটিপদং পুচ্ছেয্য’’ন্তি লোলভাৰং ন জনেসি, অযমস্স পুচ্ছায অপ্পিচ্ছতা.
সো এৰং অপ্পিচ্ছো সমানো পব্বতপাদং পৰিসিত্ৰা একৰনসণ্ডে দ্ৰে দিৰসানি ন ৰসি, একরুক্খমূলে দ্ৰে দিৰসানি ন নিসীদি, একস্মিং গামে দ্ৰে দিৰসানি পিণ্ডায ন পাৰিসি. ইতি ৰনতো ৰনং, রুক্খতো রুক্খং, গামতো গামং আহিণ্ডন্তো অনুরূপপটিপদং পটিপজ্জিত্ৰা অগ্গফলে পতিট্ঠাসি. একস্স ভগৰতো কালে একোযেৰ নং পূরেতি. ইমঞ্হি মোনেয্যপটিপদং উক্কট্ঠং কত্ৰা পূরেন্তো ভিক্খু সত্তেৰ মাসানি জীৰতি, মজ্ঝিমং কত্ৰা পূরেন্তো সত্ত ৰস্সানি, মুদুকং কত্ৰা পূরেন্তো সোল়স ৰস্সানি. অযং পন থেরো উক্কট্ঠং কত্ৰা পূরেসি, তস্মা সত্ত মাসে ঠত্ৰা অত্তনো ¶ আযুসঙ্খারস্স পরিক্খযং ঞত্ৰা নহাযিত্ৰা নিৰাসেত্ৰা কাযবন্ধনং বন্ধিত্ৰা দিগুণং সঙ্ঘাটিং পারুপিত্ৰা দসবলাভিমুখো পঞ্চপতিট্ঠিতেন তং ৰন্দিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা হিঙ্গুলকপব্বতং নিস্সায ঠিতকোৰ অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযি. তস্স পরিনিব্বুতভাৰং ঞত্ৰা ভগৰা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং তত্থ গন্ত্ৰা সরীরকিচ্চং কত্ৰা ধাতুযো গাহাপেত্ৰা চেতিযং পতিট্ঠাপেত্ৰা অগমাসি. এৰরূপং পটিপদং পটিপন্নেনপি ৰস্সং উপগচ্ছন্তেন ছন্নে সদ্ৰারবন্ধেযেৰ ঠানে উপগন্তব্বং. অপ্পিচ্ছতং নিস্সাযপি সিক্খাপদস্স অনতিক্কমনীযত্তং দস্সেতুং ‘‘নালকপটিপদং পটিপন্নেনপী’’তি ৰুত্তং.
পঞ্চন্নং ছদনানন্তি তিণপণ্ণইট্ঠকসিলাসুধাসঙ্খাতানং পঞ্চন্নং ছদনানং. ‘‘ন, ভিক্খৰে, অসেনাসনিকেন ৰস্সং ¶ উপগন্তব্বন্তি (মহাৰ. ২০৪) ৰচীভেদং কত্ৰা ৰস্সূপগমনং সন্ধাযেৰ পটিক্খেপো, ন আলযকরণৰসেন উপগমনং সন্ধাযা’’তি ৰদন্তি. পাল়িযং পন অৰিসেসত্তা অট্ঠকথাযঞ্চ ‘‘নালকপটিপদং পটিপন্নেনপী’’তিআদিনা অৰিসেসেনেৰ দল়্হং কত্ৰা ৰুত্তত্তা অসেনাসনিকস্স নাৰাদিং ৰিনা অঞ্ঞত্থ আলযো ন ৰট্টতীতি অম্হাকং খন্তি. নাৰাসত্থৰজেসুযেৰ হি ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, নাৰাযং ৰস্সং উপগন্তু’’ন্তিআদিনা (মহাৰ. ২০৩) সতি অসতি ৰা সেনাসনে ৰস্সূপগমনস্স ৰিসুং অনুঞ্ঞাতত্তা ‘‘ন, ভিক্খৰে, অসেনাসনিকেন ৰস্সং উপগন্তব্ব’’ন্তি অযং পটিক্খেপো তত্থ ন লব্ভতীতি অসতি সেনাসনে আলযৰসেনপি নাৰাদীসু উপগমনং ৰুত্তং. অনুধম্মতাতি ৰত্তং. রত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানাদীনীতি আদি-সদ্দেন ৰচ্চকুটিপস্সাৰট্ঠানাদিং সঙ্গণ্হাতি.
কতিকৰত্তানি চ খন্ধকৰত্তানি চ অধিট্ঠাযাতি পরিযত্তিধম্মো নাম তিৰিধম্পি সদ্ধম্মং পতিট্ঠাপেতি, তস্মা সক্কচ্চং উদ্দিসথ উদ্দিসাপেথ, সজ্ঝাযং করোথ, পধানঘরে ৰসন্তানং সঙ্ঘট্টনং অকত্ৰা অন্তোৰিহারে নিসীদিত্ৰা উদ্দিসথ উদ্দিসাপেথ, সজ্ঝাযং করোথ, ধম্মস্সৰনং সমিদ্ধং করোথ, পব্বাজেন্তা সোধেত্ৰা পব্বাজেথ, সোধেত্ৰা উপসম্পাদেথ, সোধেত্ৰা নিস্সযং দেথ. একোপি হি কুলপুত্তো পব্বজ্জঞ্চ উপসম্পদঞ্চ লভিত্ৰা সকলং সাসনং পতিট্ঠাপেতি. অত্তনো থামেন যত্তকানি সক্কোথ, তত্তকানি ধুতঙ্গানি সমাদিযথ, অন্তোৰস্সং নামেতং সকলদিৰসং রত্তিযা চ পঠমপচ্ছিমযামেসু অপ্পমত্তেহি ভৰিতব্বং, ৰীরিযং আরভিতব্বং ¶ . পোরাণকমহআথেরাপি সব্বপলিবোধে ছিন্দিত্ৰা অন্তোৰস্সে একচরিযৰত্তং পূরযিংসু. ভস্সে মত্তং জানিত্ৰা দসৰত্থুককথং দসঅসুভদসানুস্সতিঅট্ঠতিংসারম্মণকথং কাতুং ৰট্টতি. আগন্তুকানং ৰত্তং কাতুং, সত্তাহকরণীযেন গতানং অপলোকেত্ৰা দাতুং ৰট্টতি. ৰিগ্গাহিকপিসুণফরুসৰচনানি মা ৰদথ, দিৰসে দিৰসে সীলানি আৰজ্জেন্তা চতুরারক্খং অহাপেন্তা মনসিকারবহুলা ৰিহরথ, চেতিযং ৰা বোধিং ৰা ৰন্দন্তেন গন্ধমালং ৰা পূজেন্তেন পত্তং ৰা থৰিকায পক্খিপন্তেন ন কথেতব্বং, অন্তোগামে মনুস্সেহি সদ্ধিং পচ্চযসংযুত্তকথা ৰা ৰিসভাগকথা ৰা ন কথেতব্বা, রক্খিতিন্দ্রিযেহি ভৰিতব্বং, খন্ধকৰত্তঞ্চ সেখিযৰত্তঞ্চ পূরেতব্বন্তি এৰমাদিনা কতিকৰত্তানি খন্ধকৰত্তানি চ অধিট্ঠহিত্ৰা.
‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ৰস্সংৰুট্ঠানং তীহি ঠানেহি পৰারেতু’’ন্তি (মহাৰ. ২০৯) ৰুট্ঠৰস্সানং পৰারণায অনুঞ্ঞাতত্তা ইমস্স সুত্তস্স ৰসেন পৰারণাদিৰসস্স অরুণুগ্গমনতো পট্ঠায অপ্পৰারিতাপি ‘‘ৰুট্ঠৰস্সা’’তি ৰুচ্চন্তি. কিঞ্চাপি ‘‘ইমং তেমাসং ৰস্সং উপেমী’’তি (মহাৰ. অট্ঠ. ১৮৪) ৰচনতো পৰারণাদিৰসস্স তেমাসন্তোগধত্তা তং দিৰসং যাৰ ন পৰারেন্তি ¶ , তাৰ ৰস্সং ৰসন্তা নাম হোন্তি, তথাপি একদেসেন অৰুট্ঠম্পি তং দিৰসং ৰুট্ঠভাগাপেক্খায ৰুট্ঠমেৰ হোতীতি কত্ৰা এৰং ৰুত্তং কতাকতভাগাপেক্খায সমুদাযে পৰত্তকতাকতৰোহারো ৰিয. ৰিপ্পকতঞ্হি যং কিঞ্চি ‘‘কতাকত’’ন্তি ৰুচ্চতি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ৰস্সংৰুট্ঠানং কথিনং অত্থরিতু’’ন্তি (মহাৰ. ৩০৬) ইমস্স পন সুত্তস্স ৰসেন নিপ্পরিযাযতো মহাপৰারণায পৰারিতা পাটিপদদিৰসতো পট্ঠায ‘‘ৰুট্ঠৰস্সা’’তি ৰুচ্চন্তীতি দস্সেতুং ‘‘মহাপৰারণায পৰারিতা’’তিআদি ৰুত্তং. পাটিপদদিৰসতো পট্ঠায হি ৰস্সানস্স পচ্ছিমে মাসে কথিনত্থারো অনুঞ্ঞাতো পরিৰারে ‘‘কথিনস্স অত্থারমাসো জানিতব্বোতি ৰস্সানস্স পচ্ছিমো মাসো জানিতব্বো’’তি (পরি. ৪১২) ৰুত্তত্তা. ‘‘মহাপৰারণায পৰারিতা’’তি ইদঞ্চ পুরিমিকায ৰস্সূপগতানং সভাৰদস্সনমত্তং, কেনচি অন্তরাযেন অপ্পৰারিতাপি ‘‘ৰুট্ঠৰস্সা’’ইচ্চেৰ ৰুচ্চন্তি.
‘‘আপুচ্ছিতব্বা’’তি ৰত্ৰা ইদানি আপুচ্ছনৰিধিং দস্সেন্তো ‘‘সচে ইমং কুটি’’ন্তিআদিমাহ. পটিজগ্গনকং ৰা ন লভতীতি ৰিহারপচ্চন্তে কতে ¶ পটিজগ্গনকং ন লভতি. তে পন ভিক্খূ জনপদচারিকং পক্কমিংসূতি সম্বন্ধো. অদ্ধানগমনে চারিকাৰোহারো সাসনে নিরুল়্হো. কিঞ্চাপি অযং চারিকা নাম মহাজনসঙ্গহত্থং বুদ্ধানংযেৰ লব্ভতি, বুদ্ধে উপাদায পন রুল়্হীসদ্দৰসেন সাৰকানম্পি ৰুচ্চতি কিলঞ্জাদীহি কতবীজনীনম্পি তালৰণ্টৰোহারো ৰিয. সঙ্গোপেত্ৰাতি একস্মিং পদেসে রাসিং কত্ৰা. ইদানি তমেৰ সঙ্গোপনৰিধিং দস্সেন্তো ‘‘যথা চ ঠপিত’’ন্তিআদিমাহ. ন ওৰস্সীযতীতি অনোৰস্সকং, কম্মনি অক-সদ্দো দট্ঠব্বো. যথা চ ঠপিতং ন ওৰস্সীযতি ন তেমীযতীতি অত্থো.
অনৰযোতি এত্থ ৰযোতি হানি ‘‘আযৰযো’’তিআদীসু ৰিয. নত্থি এতস্স অত্তনো সিপ্পে ৰযো ঊনতাতি অৰযোতি আহ ‘‘অনূনো পরিপুণ্ণসিপ্পো’’তি. আচরিযস্স কম্মং আচরিযকন্তি আহ ‘‘আচরিযকম্মে’’তি. পিট্ঠসঙ্ঘাটো দ্ৰারবাহা, কট্ঠকম্মং থম্ভাদি. তেলতম্বমত্তিকাযাতি তেলমিস্সতম্বমত্তিকায.
৮৫. কুটিকায করণভাৰন্তি কুটিযা কতভাৰং. সদ্দসত্থৰিদূহি কিং-সদ্দযোগে অনাগতৰচনস্স ইচ্ছিতত্তা ৰুত্তং ‘‘তস্স লক্খণং সদ্দসত্থতো পরিযেসিতব্ব’’ন্তি. মেত্তাপুব্বভাগন্তি মেত্তাঝানস্স পুব্বভাগভূতং সব্বসত্তেসু হিতফরণমত্তং. কস্মা পনেতং ৰুত্তং, ননু অনুদ্দযা-সদ্দো করুণায পৰত্ততীতি? সচ্চমেতং, অযং পন অনুদ্দযাসদ্দো অনুরক্খণমত্থং অন্তোনীতং কত্ৰা পৰত্তমানো মেত্তায করুণায চ পৰত্ততীতি ইধ মেত্তায পৰত্তমানো ¶ ৰুত্তো, তস্মা সুৰুত্তমেতং ‘‘এতেন মেত্তাপুব্বভাগং দস্সেতী’’তি. করুণাপুব্বভাগন্তি করুণাঝানস্স পুব্বভাগভূতং সত্তেসু অনুকম্পমত্তং. চিক্খল্লং মত্তিকা, তস্স মদ্দনং উদকং আসিঞ্চিত্ৰা হত্থাদীহি পরিমদ্দনং. মেত্তাকরুণানন্তি অপ্পনাপ্পত্তমেত্তাকরুণানং. কিঞ্চাপি থেরেন সঞ্চিচ্চ খুদ্দানুখুদ্দকা পাণা মরণাধিপ্পাযেন ন ব্যাবাধিতা, তথাপি করুণায অভাৰেন ‘‘এৰং কতে ইমে পাণা ৰিনস্সিস্সন্তী’’তি অনুপপরিক্খিত্ৰা কতত্তা থেরং ৰিগরহি. জনানং সমূহো জনতাতি আহ ‘‘পচ্ছিমো জনসমূহো’’তি. পাতব্যভাৰন্তি ৰিনাসেতব্বতং. পাণাতিপাতং করোন্তানন্তি থেরেন অকতেপি পাণাতিপাতে পরেহি সল্লক্খণাকারং দস্সেতি. ইমস্স দিট্ঠানুগতিন্তি ইমস্স দিট্ঠিযা অনুগমনং. ঘংসিতব্বেতি ঘট্টযিতব্বে, ৰিনাসিতব্বেতি অত্থো. এৰং মঞ্ঞীতি যথা থেরেন কতং, এৰং মা মঞ্ঞি. ‘‘মা পচ্ছিমা ¶ জনতা পাণেসু পাতব্যতং আপজ্জী’’তি ৰচনতো যো ভিক্খু ইট্ঠকপচনপত্তপচনকুটিকরণৰিহারকারাপনৰিহারসম্মজ্জনপটগ্গিদানকূপপোক্খরণীখণাপনাদীসু যত্থ ‘‘খুদ্দানুখুদ্দকানং পাণানং ৰিহিংসা ভৰিস্সতী’’তি জানাতি, তেন তাদিসে পদেসে কপ্পিযৰচনং ৰত্ৰাপি ন তং কম্মং কারেতব্বন্তি দস্সেতি.
তত্থ তত্থ ৰুত্তমেৰ আপত্তিন্তি পথৰীখণনভূতগামপাতব্যতাদীসু ৰুত্তপাচিত্তিযাদিআপত্তিং. আদিকম্মিকত্তা অনাপত্তীতি কুটিকরণপচ্চযা অনাপত্তি. সিক্খাপদং অতিক্কমিত্ৰাতি ‘‘ন চ, ভিক্খৰে, সব্বমত্তিকামযা কুটিকা কাতব্বা, যো করেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ৰুত্তসিক্খাপদং অতিক্কমিত্ৰা. যদি অঞ্ঞেন কতং লভিত্ৰা ৰসন্তস্স অনাপত্তি সিযা, ন ভগৰা তং কুটিকং ভিন্দাপেয্যাতি আহ – ‘‘কতং লভিত্ৰা তত্থ ৰসন্তানম্পি দুক্কটমেৰা’’তি. যথা ৰা তথা ৰা মিস্সা হোতূতি হেট্ঠা মত্তিকা উপরি দব্বসম্ভারাতিআদিনা যেন কেনচি আকারেন মিস্সা হোতু. গিঞ্জকাৰসথসঙ্খেপেনাতি এত্থ গিঞ্জকা ৰুচ্চন্তি ইট্ঠকা, গিঞ্জকাহি এৰ কতো আৰসথো গিঞ্জকাৰসথো. ইট্ঠকামযস্স আৰসথস্সেতং অধিৰচনং. তং কির আৰসথং যথা সুধাপরিকম্মেন পযোজনং নত্থি, এৰং ইট্ঠকাহি এৰ চিনিত্ৰা ছাদেত্ৰা করোন্তি, তুলাদণ্ডকৰাটফলকানি পন দারুমযানেৰ. ৰিকিরন্তাতি চুণ্ণৰিচুণ্ণং করোন্তা.
কিস্সাতি কেন কারণেন. ৰযকম্মম্পি অত্থীতি দ্ৰারকৰাটাদিঅভিসঙ্খরণাদীসু কতৰযকম্মম্পি অত্থি. ভিক্খূনং অকপ্পিযত্তা এৰ তিত্থিযৰতানুরূপত্তা তিত্থিযধজো. মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তকারণেসু অত্তনো অধিপ্পেতকারণদ্ৰযং পতিট্ঠাপেত্ৰা অপরানিপি তত্থ ৰুত্তকারণানি দস্সেন্তো আহ – ‘‘অট্ঠকথাযং পন অঞ্ঞানিপি কারণানি ৰুত্তানী’’তিআদি. তত্থ ¶ সত্তানুদ্দযাযাতি তাদিসায কুটিকায করণপচ্চযা ৰিনস্সমানসত্তেসু অনুদ্দযায. যস্মা সব্বমত্তিকামযা কুটি সুকরা ভিন্দিতুং, তস্মা তত্থ ঠপিতং পত্তচীৰরাদি অগুত্তং হোতি, চোরাদীহি অৰহরিতুং সক্কা. তেন ৰুত্তং ‘‘পত্তচীৰরগুত্তত্থাযা’’তি. সেনাসনবাহুল্লপটিসেধনত্থাযাতি সেনাসনানং বহুভাৰনিসেধনত্থায, তাদিসস্স ৰা সেনাসনস্স অভিসঙ্খরণে ভিক্খূনং উদ্দেসপরিপুচ্ছাদীনি সেসকম্মানি পরিচ্চজিত্ৰা নিচ্চব্যাৰটতানিসেধনত্থং. অনুপৰজ্জোতি দোসং আরোপেত্ৰা ন ৰত্তব্বো.
পাল়িমুত্তকৰিনিচ্ছযৰণ্ণনা
পাল়িমুত্তকৰিনিচ্ছযেসু ¶ তঞ্চ খো…পে… ন ৰণ্ণমট্ঠত্থাযাতি ইদং ছত্তদণ্ডগ্গাহকসলাকপঞ্জরৰিনন্ধনং সন্ধাযাতি ৰদন্তি. সব্বত্থাতি ছত্তদণ্ডে সব্বত্থ. আরগ্গেনাতি নিখাদনমুখেন. ঘটকম্পি ৰাল়রূপম্পি ভিন্দিত্ৰা ধারেতব্বন্তি সচে তাদিসং অকপ্পিযছত্তং লভতি, ঘটকম্পি ৰাল়রূপম্পি ভিন্দিত্ৰা তচ্ছেত্ৰা ধারেতব্বং. সুত্তকেন ৰা দণ্ডো ৰেঠেতব্বোতি যথা ছত্তদণ্ডে লেখা ন পঞ্ঞাযতি, তথা ৰেঠেতব্বো. দণ্ডবুন্দেতি দণ্ডমূলে, ছত্তদণ্ডস্স হেট্ঠিমতলেতি অত্থো. ছত্তমণ্ডলিকন্তি ছত্তস্স অন্তো খুদ্দকমণ্ডলং. উক্কিরিত্ৰাতি উট্ঠপেত্ৰা. সা ৰট্টতীতি যদিপি রজ্জুকেহি ন বন্ধন্তি, বন্ধিতুং পন যুত্তট্ঠানত্তা ৰট্টতি.
নানাসুত্তকেহীতি নানাৰণ্ণেহি সুত্তেহি. ইদঞ্চ তথা করোন্তানং করণপ্পকারদস্সনত্থং ৰুত্তং, একৰণ্ণসুত্তকেনপি ৰুত্তপ্পকারেন সিব্বিতুং ন ৰট্টতিযেৰ. পট্টমুখেতি পট্টকোটিযং. দ্ৰিন্নং পট্টানং সঙ্ঘট্টিতট্ঠানং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. পরিযন্তেতি চীৰরপরিযন্তে. চীৰরঅনুৰাতং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. ৰেণিন্তি ৰরকসীসাকারেন সিব্বনং. সঙ্খলিকন্তি বিল়ালবন্ধনাকারেন সিব্বনং. ‘‘ৰেণিং সঙ্খলিক’’ন্তি চেত্থ উপযোগৰচনং ‘‘করোন্তী’’তি করণকিরিযাপেক্খং. অগ্ঘিযগযমুগ্গরাদীনীতি এত্থ অগ্ঘিযং নাম চেতিযসণ্ঠানেন সিব্বনং, মূলে তনুকং অগ্গে মহন্তং কত্ৰা গদাকারেন সিব্বনং গযা, মূলে চ অগ্গে চ একসদিসং কত্ৰা মুগ্গরাকারেন সিব্বনং মুগ্গরো. কক্কটক্খীনি উক্কিরন্তীতি গণ্ঠিকপট্টপাসকপট্টানং অন্তে পাল়িবদ্ধং কত্ৰা কক্কটকানং অক্খিসণ্ঠানং উট্ঠপেন্তি, করোন্তীতি অত্থো. ‘‘কোণসুত্তপিল়কাতি গণ্ঠিকপাসকপট্টানং কোণেহি নীহটসুত্তানং কোটিযো’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. কথং পন তা পিল়কা দুৰিঞ্ঞেয্যরূপা কাতব্বাতি? কোণেহি নীহটসুত্তানং অন্তেসু একৰারং গণ্ঠিককরণেন ৰা পুন ¶ নিৰত্তেত্ৰা সিব্বনেন ৰা দুৰিঞ্ঞেয্যসভাৰং কত্ৰা সুত্তকোটিযো রস্সং কত্ৰা ছিন্দিতব্বা. ধম্মসিরিত্থেরেন পন –
‘‘কোণসুত্তা চ পিল়কা, দুৰিঞ্ঞেয্যাৰ কপ্পরে’’তি –
ৰুত্তং. তথা আচরিযবুদ্ধদত্তত্থেরেনপি –
‘‘সুত্তা চ পিল়কা তত্থ, দুৰিঞ্ঞেয্যাৰ দীপিতা’’তি –
ৰুত্তং ¶ . তস্মা তেসং মতেন কোণসুত্তা চ পিল়কা চ কোণসুত্তপিল়কাতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো.
মণিনাতি মসারগল্লাদিপাসাণেন. ন ঘট্টেতব্বন্তি ন ঘংসিতব্বং, অংসবদ্ধককাযবন্ধনানি পন সঙ্খাদীহি ঘংসিতুং ৰট্টতি. পাসকং কত্ৰা বন্ধিতব্বন্তি রজনকালে বন্ধিতব্বং, সেসকালে মোচেত্ৰা ঠপেতব্বং. গণ্ঠিকেতি দন্তমযাদিগণ্ঠিকে. পিল়কাতি বিন্দুং বিন্দুং কত্ৰা উট্ঠাপেতব্বপিল়কা.
‘‘তেলৰণ্ণোতি সমণসারুপ্পৰণ্ণং সন্ধায ৰুত্তং, মণিৰণ্ণং পন পত্তং অঞ্ঞেন কতং লভিত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. পত্তমণ্ডলেতি তিপুসীসাদিমযে পত্তমণ্ডলে. ‘‘ন, ভিক্খৰে, চিত্রানি পত্তমণ্ডলানি ধারেতব্বানি রূপকাকিণ্ণানি ভিত্তিকম্মকতানী’’তি (চূল়ৰ. ২৫৩) ৰুত্তত্তা ‘‘ভিত্তিকম্মং ন ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, মকরদন্তকং ছিন্দিতু’’ন্তি ৰচনতো ‘‘মকরদন্তকং পন ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং.
মকরমুখন্তি মকরমুখসণ্ঠানং. দেড্ঢুভসীসন্তি উদকসপ্পসীসসণ্ঠানং. অচ্ছীনীতি কুঞ্জরচ্ছিসণ্ঠানানি. রজ্জুককাযবন্ধনং একমেৰ ৰট্টতীতি রজ্জুকং বন্ধন্তেন একগুণমেৰ কত্ৰা বন্ধিতুং ৰট্টতি, মজ্ঝে ভিন্দিত্ৰা দিগুণং কত্ৰা বন্ধিতুং ন ৰট্টতি, দিগুণং পন অকত্ৰা একরজ্জুকমেৰ সতৰারম্পি পুনপ্পুনং আৰিজ্জিত্ৰা বন্ধিতুং ৰট্টতি. একম্পি ন ৰট্টতীতি একগুণম্পি কত্ৰা বন্ধিতুং ন ৰট্টতি. বহুরজ্জুকে…পে... ৰট্টতীতি ইদং কাযবন্ধনং সন্ধায ৰুত্তং, ন দসা সন্ধায. ঈদিসঞ্হি কাযবন্ধনং বন্ধিতুং ৰট্টতি. তেনেৰ আচরিযবুদ্ধদত্তত্থেরেন ৰুত্তং –
‘‘একরজ্জুমযং ¶ ৰুত্তং, মুনিনা কাযবন্ধনং;
পঞ্চপামঙ্গসণ্ঠানং, একম্পি চ ন ৰট্টতি.
‘‘রজ্জুকে একতো কত্ৰা, বহূ একায রজ্জুযা;
নিরন্তরঞ্হি ৰেঠেত্ৰা, কতং ৰট্টতি বন্ধিতু’’ন্তি.
মুরজং পন কাযবন্ধনং ন ৰট্টতি ‘‘ন, ভিক্খৰে, উচ্চাৰচানি কাযবন্ধনানি ধারেতব্বানি কলাবুকং দেড্ঢুভকং মুরজং মদ্দৰীণং, যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (চূল়ৰ. ২৭৮) ৰুত্তত্তা. কিং পন বহুরজ্জুকে একতো কত্ৰা ¶ একেন নিরন্তরং ৰেঠেত্ৰা কতং মুরজসঙ্খ্যং ন গচ্ছতীতি? আম ন গচ্ছতি. মুরজঞ্হি নাম নানাৰণ্ণেহি সুত্তেহি মুরজৰট্টিসণ্ঠানং ৰেঠেত্ৰা কতং. কেচি পন ‘‘মুরজন্তি বহুরজ্জুকে একতো সঙ্কড্ঢিত্ৰা একায রজ্জুযা পলিৰেঠেত্ৰা কতরজ্জূ’’তি ৰদন্তি, তং ন গহেতব্বং. যদি চেতং মুরজং সিযা, ‘‘বহুরজ্জুকে একতো কত্ৰা একেন নিরন্তরং ৰেঠেত্ৰা কতং বহুরজ্জুক’’ন্তি ন ৰত্তব্বং, ‘‘তং ৰট্টতী’’তি ইদং ৰিরুজ্ঝেয্য. মুরজং পন পামঙ্গসণ্ঠানঞ্চ দসাসু ৰট্টতি ‘‘কাযবন্ধনস্স দসা জীরন্তি. অনুজানামি, ভিক্খৰে, মুরজং মদ্দৰীণ’’ন্তি (চূল়ৰ. ২৭৮) ৰুত্তত্তা. তেনেৰ ৰক্খতি ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, মুরজং মদ্দৰীণন্তি ইদং দসাসুযেৰ অনুঞ্ঞাত’’ন্তি.
কাযবন্ধনৰিধেতি ‘‘কাযবন্ধনস্স পৰনন্তো জীরতি. অনুজানামি, ভিক্খৰে, ৰিধ’’ন্তি ৰুত্তত্তা কাযবন্ধনস্স পাসন্তে দসামূলে তস্স থিরভাৰত্থং কত্তব্বে দন্তৰিসাণাদিমযে ৰিধে. ‘‘অট্ঠ মঙ্গলানি নাম সঙ্খো চক্কং পুণ্ণকুম্ভো গযা সিরীৰচ্ছো অঙ্কুসো ধজং সোৰত্থিক’’ন্তি ৰদন্তি. পরিচ্ছেদলেখামত্তন্তি উভোসু কোটীসু কাতব্বপরিচ্ছেদরাজিমত্তং. ‘‘উজুকমেৰা’’তি ৰুত্তত্তা চতুরস্সাদিৰঙ্কগতিকং ন ৰট্টতি. ‘‘ছত্তদণ্ডধম্মকরণঅঞ্জননাল়িকা নানাৰণ্ণলেখাপঅকম্মকতা ন ৰট্টন্তী’’তি ৰদন্তি.
আরকণ্টকেতি পোত্থকাদিঅভিসঙ্খরণত্থং কতে দীঘমুখসত্থকে. ৰট্টমণিকন্তি ৰট্টং কত্ৰা অগ্গকোটিযং উট্ঠাপেতব্বপুব্বুল়ং. অঞ্ঞং ৰা ৰণ্ণমট্ঠন্তি ইমিনা পিল়কাদিং সঙ্গণ্হাতি. মণিকন্তি একাৰট্টমণি. পিল়কন্তি সাসপমত্তিকা মুত্তরাজিসদিসা বহুৰট্টলেখা. ‘‘ইমস্মিং অধিকারে অৰুত্তত্তা লেখনিযং যং কিঞ্চি ৰণ্ণমট্ঠং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. ৰলিতকন্তি মজ্ঝে ৰলিং উট্ঠাপেত্ৰা. মণ্ডলং হোতীতি উত্তরারণিযা পৰেসনত্থং আহটমণ্ডলং হোতি.
কিঞ্চাপি ¶ এত্থ দন্তকট্ঠচ্ছেদনৰাসিযেৰ ৰুত্তা, মহাৰাসিযম্পি পন ন ৰট্টতিযেৰ. উজুকমেৰ বন্ধিতুন্তি সম্বন্ধো. ‘‘উভোসু ৰা পস্সেসু একপস্সেৰা’’তি ৰচনসেসো. কত্তরযট্ঠিকোটিযং কতঅযোৰলযানিপি ৰট্টন্তি, যেসং অঞ্ঞমঞ্ঞসঙ্ঘট্টনেন সদ্দো নিচ্ছরতি.
আমণ্ডসারকেতি ¶ আমলকেহি কতভাজনে. ভূমত্থরণেতি চিত্তকটসারকচিত্তত্থরণাদিকে পরিকম্মকতায ভূমিযা অত্থরিতব্বঅত্থরণে. পানীযঘটেতি ইমিনা কুণ্ডিকসরকেপি সঙ্গণ্হাতি. বীজনেতি চতুরস্সবীজনে. সব্বং…পে… ৰট্টতীতি যথাৰুত্তেসু মঞ্চপীঠাদীসু ইত্থিরূপং ৰিনা সব্বং মালাকম্মলতাকম্মাদি ৰণ্ণমট্ঠং ভিক্খুনো ৰট্টতি. সেনাসনে কিঞ্চি পটিসেধেতব্বং নত্থি অঞ্ঞত্র ৰিরুদ্ধসেনাসনাতি এত্থাযমধিপ্পাযো – সেনাসনপরিক্খারেসু পটিসেধেতব্বং নাম কিঞ্চি নত্থি, ৰিরুদ্ধসেনাসনং পন সযমেৰ পটিক্খিপিতব্বন্তি. অঞ্ঞেসন্তি সীমসামিনো ৰুত্তা. রাজৰল্লভা পরনিকাযিকাপি একনিকাযিকাপি উপোসথপৰারণানং অন্তরাযকরা অলজ্জিনো রাজকুলূপগা ৰুচ্চন্তি. তেসং লজ্জিপরিসাতি তেসং সীমসামিকানং পক্খা হুত্ৰা অনুবলং দাতুং সমত্থা লজ্জিপরিসা. সুকতমেৰাতি অঞ্ঞেসং সন্তকেপি অত্তনো সীমায অন্তোৰুত্তৰিধিনা কতং সুকতমেৰ.
পাল়িমুত্তকৰিনিচ্ছযৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৮৬. দেৰেন গহিতদারূনীতি রঞ্ঞা পরিগ্গহিতদারূনি, রঞ্ঞো সন্তকানীতি ৰুত্তং হোতি. খণ্ডাখণ্ডং করোন্তোতি খুদ্দকং মহন্তঞ্চ খণ্ডং করোন্তো.
৮৭. কুলভোগইস্সরিযাদীহি মহতী মত্তা পমাণং এতস্সাতি মহামত্তো. তেনাহ – ‘‘মহতিযা ইস্সরিযমত্তায সমন্নাগতো’’তি.
৮৮. অৰজ্ঝাযন্তীতি হেট্ঠা কত্ৰা ওলোকেন্তি, চিন্তেন্তি ৰা. তেনাহ ‘‘অৰজানন্তা’’তিআদি. লামকতো ৰা চিন্তেন্তীতি নিহীনতো চিন্তেন্তি. কথেন্তীতি ‘‘কিং নামেতং কিং নামেত’’ন্তি অঞ্ঞমঞ্ঞং কথেন্তি.
কথং পনেত্থ ‘‘দারূনী’’তি বহুৰচনং ‘‘অদিন্ন’’ন্তি একৰচনেন সদ্ধিং সম্বন্ধমুপগচ্ছতীতি আহ – ‘‘অদিন্নং আদিযিস্সতীতি অযং উজ্ঝাযনত্থো’’তিআদি. উজ্ঝাযনস্স অদিন্নাদানৰিসযত্তা অদিন্নাদানং উজ্ঝাযনত্থোতি ৰুত্তং. সতিপি পনেত্থ গোপকেন দিন্নদারূনং ¶ গহণে উজুকং অৰত্ৰা লেসেন গহিতত্তা থেরো ‘‘অদিন্নং আদিযী’’তি ৰেদিতব্বো. ৰচনভেদেতি একৰচনবহুৰচনানং ভেদে.
সব্বাৰন্তং ¶ পরিসন্তি ভিক্খুভিক্খুনীআদিসব্বাৰযৰৰন্তং পরিসং. সব্বা চতুপরিসসঙ্খআতা পজা এত্থ অত্থীতি সব্বাৰন্তা, পরিসা. সেনা এতস্স অত্থীতি সেনিকো, সেনিকো এৰ সেনিযো. বিম্বিসারোতি তস্স নামন্তি এত্থ বিম্বীতি সুৰণ্ণং, তস্মা সারসুৰণ্ণসদিসৰণ্ণতায বিম্বিসারোতি ৰুচ্চতীতি ৰেদিতব্বো. চতুত্থো ভাগো পাদোতি ৰেদিতব্বোতি ইমিনাৰ সব্বজনপদেসু কহাপণস্স ৰীসতিমো ভাগো মাসকোতি ইদঞ্চ ৰুত্তমেৰ হোতীতি দট্ঠব্বং. পোরাণসত্থানুরূপং লক্খণসম্পন্না উপ্পাদিতা নীলকহাপণাতি ৰেদিতব্বা. রুদ্রদামেন উপ্পাদিতো রুদ্রদামকো. সো কির নীলকহাপণস্স তিভাগং অগ্ঘতি. যস্মিং পদেসে নীলকহাপণা ন সন্তি, তত্থাপি নীলকহাপণানং ৰল়ঞ্জনট্ঠানে চ অৰল়ঞ্জনট্ঠানে চ সমানঅগ্ঘৰসেন পৰত্তমানং ভণ্ডং গহেত্ৰা নীলকহাপণৰসেনেৰ পরিচ্ছেদো কাতব্বোতি ৰদন্তি.
ধনিযৰত্থুৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
তস্সত্থো…পে… ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বোতি ইমিনা ‘‘ভগৰতা ভিক্খূনং ইদং সিক্খাপদং এৰং পঞ্ঞত্তং হোতি চ, ইদঞ্চ অঞ্ঞং ৰত্থু উদপাদী’’তি এৰং পঠমপারাজিকৰণ্ণনাযং (পারা. অট্ঠ. ১.৩৯) ৰুত্তনযেন তস্সত্থো ৰেদিতব্বো. ‘‘ইদানি যং তং অঞ্ঞং ৰত্থু উপ্পন্নং, তং দস্সেতুং ‘তেন খো পন সমযেনা’তিআদিমাহা’’তি এৰং অনুপঞ্ঞত্তিসম্বন্ধো চ তত্থ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বোতি দস্সেতি.
৯০-৯১. রজকা অত্থরন্তি এত্থাতি রজকত্থরণং, রজকত্থরণন্তি রজকতিত্থং ৰুচ্চতীতি আহ ‘‘রজকতিত্থং গন্ত্ৰা’’তি. ৰুত্তমেৰত্থং ৰিভাৰেন্তো আহ ‘‘তঞ্হী’’তিআদি.
পদভাজনীযৰণ্ণনা
৯২. ‘‘অভিনৰনিৰিট্ঠো এককুটিকাদিগামো যাৰ মনুস্সা পৰিসিত্ৰা ৰাসং ন কপ্পেন্তি, তাৰ গামসঙ্খ্যং ন গচ্ছতী’’তি ৰদন্তি, তস্মা তত্থ গামপ্পৰেসনাপুচ্ছাদিকিচ্চম্পি নত্থি. যক্খপরিগ্গহভূতোতি সউপদ্দৰৰসেন ৰুত্তং, যক্খনগরাদিং ৰা সঙ্গণ্হাতি. যক্খনগরম্পি আপণাদীসু দিস্সমানেসু গামসঙ্খ্যং ¶ গচ্ছতি, অদিস্সমানেসু ন গচ্ছতি, তস্মা ¶ যক্খনগরম্পি পৰিসন্তেন আপণাদীসু দিস্সমানেসু সব্বং গামপ্পৰেসনৰত্তং কাতব্বং, অদিস্সমানেসু ন কাতব্বন্তি ৰদন্তি. পুনপি আগন্তুকামাতি ইমিনা তেসং তত্থ সাপেক্খভাৰং দস্সেতি. যতো পন নিরপেক্খাৰ হুত্ৰা পক্কমন্তি, সো গামসঙ্খ্যং ন গচ্ছতি, তস্মা তত্থ গামপ্পৰেসনাপুচ্ছাদিকিচ্চম্পি নত্থি.
ননু চ ‘‘গামা ৰা অরঞ্ঞা ৰা’’তি এত্তকমেৰ মাতিকাযং ৰুত্তং, তস্মা গামলক্খণং দস্সেত্ৰা অরঞ্ঞমেৰ দস্সেতব্বং সিযা, গামূপচারো নামাতিআদি পন কস্মা ৰুত্তন্তি আহ – ‘‘গামূপচারোতিআদি অরঞ্ঞপরিচ্ছেদদস্সনত্থং ৰুত্ত’’ন্তি. গামূপচারে হি দস্সিতে ঠপেত্ৰা গামঞ্চ গামূপচারঞ্চ অৰসেসং অরঞ্ঞং নামাতি অরঞ্ঞপরিচ্ছেদো সক্কা দস্সেতুং, ইদঞ্চ গামগামূপচারে অসঙ্করতো দস্সেতুং ৰুত্তং. মাতিকাযং পন গামগ্গহণেনেৰ গামূপচারোপি সঙ্গহিতোতি দট্ঠব্বং. গামূপচারো হি লোকে গামসঙ্খ্যমেৰ গচ্ছতি. এৰঞ্চ কত্ৰা মাতিকায অনৰসেসঅৰহরণট্ঠানপরিগ্গহো সিদ্ধো হোতি. ইন্দখীলেতি উম্মারে. অরঞ্ঞসঙ্খেপং গচ্ছতীতি ‘‘নিক্খমিত্ৰা বহি ইন্দখীলা সব্বমেতং অরঞ্ঞ’’ন্তি (ৰিভ. ৫২৯) অভিধম্মে ৰুত্তত্তা. ৰেমজ্ঝমেৰ ইন্দখীলোতি ৰুচ্চতীতি ইন্দখীলট্ঠানিযত্তা অসতিপি ইন্দখীলে ৰেমজ্ঝমেৰ তথা ৰুচ্চতি. যত্থ পন দ্ৰারবাহাপি নত্থি, তত্থ উভোসু পস্সেসু ৰতিযা ৰা পাকারস্স ৰা কোটিৰেমজ্ঝমেৰ ইন্দখীলট্ঠানিযত্তা ‘‘ইন্দখীলো’’তি গহেতব্বং. উড্ডাপেন্তোতি পলাপেন্তো. লুঠিত্ৰাতি পরিৰত্তেত্ৰা.
মজ্ঝিমস্স পুরিসস্সাতি থামমজ্ঝিমস্স পুরিসস্স. ইমিনা পন ৰচনেন সুপ্পমুসলপাতোপি বলদস্সনৰসেনেৰ কতোতি দট্ঠব্বং. কুরুন্দট্ঠকথাযং মহাপচ্চরিযঞ্চ ঘরূপচারো গামোতি অধিপ্পাযেন ‘‘ঘরূপচারে ঠিতস্স লেড্ডুপাতো গামূপচারো’’তি ৰুত্তং. দ্ৰারেতি নিব্বকোসস্স উদকপতনট্ঠানতো অব্ভন্তরং সন্ধায ৰুত্তং. অন্তোগেহেতি চ পমুখস্স অব্ভন্তরমেৰ সন্ধায ৰুত্তং. কতপরিক্খেপোতি ইমিনাৰ ঘরস্স সমন্ততো তত্তকো পরিচ্ছেদো ঘরূপচারো নামাতি ৰুত্তং হোতি. যস্স পন ঘরস্স সমন্ততো গোরূপানং পৰেসননিৰারণত্থং পাকারৰতিআদীহি পরিক্খেপো কতো হোতি, তত্থ সোৰ পরিক্খেপো ঘরূপচারো, সুপ্পপাতাদিপরিচ্ছেদো পন অপরিক্খিত্তঘরং সন্ধায ৰুত্তোতি দট্ঠব্বং ¶ . ইদমেত্থ পমাণন্তি ৰিকালগামপ্পৰেসনাদীসু গামগামূপচারানং অসঙ্করতো ৰিনিচ্ছযস্স ৰেদিতব্বত্তা. কুরুন্দীআদীসু ৰুত্তনযেন হি ঘরূপচারস্স গামোতি আপন্নত্তা ঘরঘরূপচারগামগামূপচারানং সঙ্করো সিযা. এৰং সব্বত্থাতি ইমিনা ইতো পুব্বেপি পচ্ছিমস্সেৰ ৰাদস্স পমাণভাৰং দস্সেতি ¶ . কেচি পন ‘‘ইতো পট্ঠায ৰক্খমানৰাদং সন্ধায ৰুত্ত’’ন্তি ৰদন্তি, তং ন গহেতব্বং.
সেসম্পীতি গামূপচারলক্খণং সন্ধায ৰদতি. তত্রাতি তস্মিং গামূপচারগ্গহণে. তস্স গামপরিচ্ছেদদস্সনত্থন্তি তস্স অপরিচ্ছেদস্স গামস্স গামপরিচ্ছেদং দস্সেতুন্তি অত্থো. যদি এৰং ‘‘গামো নামা’’তি পদং উদ্ধরিত্ৰা ‘‘অপরিক্খিত্তস্স গামস্স ঘরূপচারে ঠিতস্স মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স লেড্ডুপাতো’’তি কস্মা ন ৰুত্তন্তি? ‘‘গামো নামাতি ইধ অৰুত্তম্পি অধিকারৰসেন লব্ভতিযেৰা’’তি ৰদন্তি. অপরে পন ভণন্তি ‘‘গামূপচারো নামাতি ইমিনাৰ গামস্স চ গামূপচারস্স চ সঙ্গহো দট্ঠব্বো. কথং? ‘গামস্স উপচারো গামূপচারো’তি এৰং ৰিগ্গহে করিযমানে ‘পরিক্খিত্তস্স গামস্স ইন্দখীলে ঠিতস্স মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স লেড্ডুপাতো’তি ইমিনা পরিক্খিত্তস্স গামস্স গামূপচারলক্খণং দস্সিতং হোতি, ‘গামসঙ্খাতো উপচারো গামূপচারো’তি এৰং পন গয্হমানে ‘অপরিক্খিত্তস্স গামস্স ঘরূপচারে ঠিতস্স মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স লেড্ডুপাতো’তি ইমিনা অপরিক্খিত্তস্স গামস্স গামপরিচ্ছেদো দস্সিতোতি সক্কা ৰিঞ্ঞাতু’’ন্তি. ‘‘ঘরূপচারে ঠিতস্স মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স লেড্ডুপাতো’’তি ইমিনা পরিক্খিত্তস্সপি গামস্স সচে লেড্ডুপাততো দূরে পরিক্খেপো হোতি, লেড্ডুপাতোযেৰ গামপরিচ্ছেদোতি গহেতব্বন্তি ৰদন্তি. পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰাতি পরিক্খিত্তগামে ৰুত্তনযেনেৰ.
সঙ্করীযতীতি মিস্সীযতি. এত্থাতি ঘরঘরূপচারগামগামূপচারেসু. ‘‘ৰিকালে গামপ্পৰেসনে পরিক্খিত্তস্স গামস্স পরিক্খেপং অতিক্কমন্তস্স আপত্তি পাচিত্তিযস্স, অপরিক্খিত্তস্স গামস্স উপচারং ওক্কমন্তস্স আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ৫১৩) ৰুত্তত্তা গামগামূপচারানং অসঙ্করতা ইচ্ছিতব্বাতি আহ – ‘‘অসঙ্করতো চেত্থ ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো ৰিকালে গামপ্পৰেসনাদীসূ’’তি. এত্থ চ ‘‘পরিক্খিত্তস্স গামস্স পরিক্খেপং, অপরিক্খিত্তস্স ¶ পরিক্খেপারহট্ঠানং অতিক্কমন্তস্স ৰিকালগামপ্পৰেসনাপত্তি হোতী’’তি কেচি ৰদন্তি, তং ন গহেতব্বং পদভাজনিযং পন ‘‘পরিক্খিত্তস্স গামস্স পরিক্খেপং অতিক্কমন্তস্স আপত্তি পাচিত্তিযস্স, অপরিক্খিত্তস্স গামস্স উপচারং ওক্কমন্তস্স আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ৫১৩) ৰুত্তত্তা. অপরিক্খিত্তস্স গামস্স ঘরূপচারতো পট্ঠায দুতিযলেড্ডুপাতসঙ্খাতস্স গামূপচারস্স ওক্কমনে আপত্তি ৰেদিতব্বা. তেনেৰ ৰিকালগামপ্পৰেসনসিক্খাপদট্ঠকথাযং (পাচি. অট্ঠ. ৫১২) ‘‘অপরিক্খিত্তস্স গামস্স উপচারো অদিন্নাদানে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো’’তি ৰুত্তং. মাতিকাট্ঠকথাযম্পি (কঙ্খা. অট্ঠ. দুতিযপারাজিকৰণ্ণনা) ৰুত্তং ‘‘য্ৰাযং অপরিক্খিত্তস্স গামস্স উপচারো দস্সিতো, তস্স ৰসেন ¶ ৰিকালগামপ্পৰেসনাদীসু আপত্তি পরিচ্ছিন্দিতব্বা’’তি. যদি এৰং ‘‘ৰিকালে গামং পৰিসেয্যা’’তি ইমিনা ৰিরুজ্ঝতীতি? ন ৰিরুজ্ঝতি গামূপচারস্সপি গামগ্গহণেন গহিতত্তা. তস্মা পরিক্খিত্তস্স গামস্স পরিক্খেপং অতিক্কমন্তস্স, অপরিক্খিত্তস্স উপচারং ওক্কমন্তস্স ৰিকালগামপ্পৰেসনাপত্তি হোতীতি নিট্ঠমেত্থ গন্তব্বং. ৰিকালে গামপ্পৰেসনাদীসূতি আদি-সদ্দেন ঘরঘরূপচারাদীসু ঠিতানং উপ্পন্নলাভভাজনাদিং সঙ্গণ্হাতি.
নিক্খমিত্ৰা বহি ইন্দখীলাতি ইন্দখীলতো বহি নিক্খমিত্ৰাতি অত্থো. এত্থ চ ৰিনযপরিযাযেন তাৰ ‘‘ঠপেত্ৰা গামঞ্চ গামূপচারঞ্চ অৰসেসং অরঞ্ঞ’’ন্তি (পারা. ৯২) আগতং, সুত্তন্তপরিযাযেন আরঞ্ঞিকং ভিক্খুং সন্ধায ‘‘আরঞ্ঞকং নাম সেনাসনং পঞ্চধনুসতিকং পচ্ছিম’’ন্তি (পারা. ৬৫৪) আগতং. ৰিনযসুত্তন্তা উভোপি পরিযাযদেসনা নাম, অভিধম্মো পন নিপ্পরিযাযদেসনা. নিপ্পরিযাযতো চ গামৰিনিমুত্তং ঠানং অরঞ্ঞমেৰ হোতীতি অভিধম্মপরিযাযেন অরঞ্ঞং দস্সেতুং ‘‘নিক্খমিত্ৰা বহি ইন্দখীলা’’তি (ৰিভ. ৫২৯) ৰুত্তং. ‘‘আচরিযধনু নাম পকতিহত্থেন নৰৰিদত্থিপ্পমাণং, জিযায পন আরোপিতায চতুহত্থপ্পমাণ’’ন্তি ৰদন্তি. লেসোকাসনিসেধনত্থন্তি ‘‘মযা নেৰ গামে, ন অরঞ্ঞে হটং, ঘরে ৰা ঘরূপচারেসু ৰা গামূপচারেসু ৰা অঞ্ঞতরস্মি’’ন্তি ৰত্তুং মা লভতূতি ৰুত্তং হোতি.
কপ্পিযন্তি অনুরূপৰসেন ৰুত্তং. অকপ্পিযম্পি পন অপ্পটিগ্গহিতঞ্চে, অদিন্নসঙ্খ্যমেৰ গচ্ছতি. পরিচ্চাগাদিম্হি অকতে ‘‘ইদং ময্হং সন্তক’’ন্তি অৰিদিতম্পি পরপরিগ্গহিতমেৰ ¶ মাতাপিতূনং অচ্চযেন মন্দানং উত্তানসেয্যকানং দারকানং সন্তকমিৰ.
যস্স ৰসেন পুরিসো থেনোতি ৰুচ্চতি, তং থেয্যন্তি আহ ‘‘অৰহরণচিত্তস্সেতং অধিৰচন’’ন্তি. সঙ্খা-সদ্দো ঞাণকোট্ঠাসপঞ্ঞত্তিগণনাদীসু দিস্সতি. ‘‘সঙ্খাযেকং পটিসেৰতী’’তিআদীসু (ম. নি. ২.১৬৮) হি ঞাণে দিস্সতি. ‘‘পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খা সমুদাচরন্তী’’তিআদীসু (ম. নি. ১.২০৪) কোট্ঠাসে. ‘‘তেসং তেসং ধম্মানং সঙ্খা সমঞ্ঞা’’তিআদীসু (ধ. স. ১৩১৩) পঞ্ঞত্তিযং. ‘‘ন সুকরং সঙ্খাতু’’ন্তিআদীসু (ধ. প. ১৯৬; অপ. থের. ১.১০.২) গণনাযং. তত্থ কোট্ঠাসৰচনং সঙ্খা-সদ্দং সন্ধাযাহ ‘‘সঙ্খাসঙ্খাতন্তি অত্থতো এক’’ন্তি. তেনাহ ‘‘কোট্ঠাসস্সেতং অধিৰচন’’ন্তি. পপঞ্চসঙ্খাতি তণ্হামানদিট্ঠিসঙ্খাতা পপঞ্চকোট্ঠাসা. ‘‘একো চিত্তকোট্ঠাসোতি যঞ্চ পুব্বভাগে অৰহরিস্সামীতি পৰত্তং চিত্তং, যঞ্চ গমনাদিসাধকং পরামসনাদিসাধকং ৰা মজ্ঝে পৰত্তং, যঞ্চ ¶ ঠানাচাৰনপ্পযোগসাধকং, তেসু অযমেৰেকো পচ্ছিমো চিত্তকোট্ঠাসো ইধাধিপ্পেতো’’তি কেচি ৰদন্তি. চূল়গণ্ঠিপদে পন ‘‘ঊনমাসকমাসকঊনপঞ্চমাসকপঞ্চমাসকাৰহরণচিত্তেসু একো চিত্তকোট্ঠাসো’’তি ৰুত্তং. ‘‘অনেকপ্পভেদত্তা চিত্তস্স একো চিত্তকোট্ঠাসোতি ৰুত্ত’’ন্তি মহাগণ্ঠিপদে মজ্ঝিমগণ্ঠিপদে চ ৰুত্তং. ইদমেৰেত্থ সুন্দরতরং ‘‘থেয্যচিত্তসঙ্খাতো একো চিত্তকোট্ঠাসো’’তি ৰুত্তত্তা. থেয্যসঙ্খাতেনাতি থেয্যচিত্তকোট্ঠাসেন করণভূতেন, ন ৰিস্সাসতাৰকালিকাদিগাহৰসপ্পৰত্তচিত্তকোট্ঠাসেনাতি ৰুত্তং হোতি.
অভিযোগৰসেনাতি অড্ডকরণৰসেন. অভিযুঞ্জতীতি চোদেতি, অড্ডং করোতীতি অত্থো. পরিকপ্পিতট্ঠানন্তি ওকাসপরিকপ্পনৰসেন পরিকপ্পিতপ্পদেসং. সুঙ্কঘাতন্তি এত্থ রাজূনং দেয্যভাগস্স এতং অধিৰচনং সুঙ্কোতি, সো এত্থ হঞ্ঞতি অদত্ৰা গচ্ছন্তেহীতি সুঙ্কঘাতো. ‘‘এত্থ পৰিট্ঠেহি সুঙ্কো দাতব্বো’’তি রুক্খপব্বতাদিসঞ্ঞাণেন নিযমিতপ্পদেসস্সেতং অধিৰচনং.
পঞ্চৰীসতিঅৰহারকথাৰণ্ণনা
আকুলাতি ¶ সঙ্কুলা. লুল়িতাতি ৰিলোল়িতা. কত্থচীতি একিস্সায অট্ঠকথাযং. একং পঞ্চকং দস্সিতন্তি ‘‘পরপরিগ্গহিতঞ্চ হোতি, পরপরিগ্গহিতসঞ্ঞী চ, গরুকো চ হোতি পরিক্খারো পঞ্চমাসকো ৰা অতিরেকপঞ্চমাসকো ৰা, থেয্যচিত্তঞ্চ পচ্চুপট্ঠিতং হোতি, আমসতি, আপত্তি দুক্কটস্স. ফন্দাপেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. ঠানা চাৰেতি, আপত্তি পারাজিকস্সা’’তি (পারা. ১২২) এৰং ৰুত্তপঞ্চঅৰহারঙ্গানি একং পঞ্চকন্তি দস্সিতং. দ্ৰে পঞ্চকানি দস্সিতানীতি ‘‘ছহাকারেহি অদিন্নং আদিযন্তস্স আপত্তি পারাজিকস্স. ন চ সকসঞ্ঞী, ন চ ৰিস্সাসগ্গাহী, ন চ তাৰকালিকং, গরুকো চ হোতি পরিক্খারো পঞ্চমাসকো ৰা অতিরেকপঞ্চমাসকো ৰা, থেয্যচিত্তঞ্চ পচ্চুপট্ঠিতং হোতি, আমসতি, আপত্তি দুক্কটস্স. ফন্দাপেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. ঠানা চাৰেতি, আপত্তি পারাজিকস্সা’’তি এৰং ৰুত্তেসু ছসু পদেসু একং অপনেত্ৰা অৰসেসানি পঞ্চ পদানি একং পঞ্চকন্তি দস্সেত্ৰা হেট্ঠা ৰুত্তপঞ্চকঞ্চ গহেত্ৰা দ্ৰে পঞ্চকানি দস্সিতানি. এত্থ পনাতি ‘‘পঞ্চহাকারেহি অদিন্নং আদিযন্তস্সা’’তিআদীসু. সব্বেহিপি পদেহীতি ‘‘পরপরিগ্গহিতঞ্চ হোতী’’তিআদীহি পদেহি. লব্ভমানানিযেৰ পঞ্চকানীতি পঞ্চৰীসতিযা অৰহারেসু লব্ভমানপঞ্চকানি.
পঞ্চন্নং অৰহারানং সমূহো পঞ্চকং, সকো হত্থো সহত্থো, তেন নিব্বত্তো, তস্স ৰা সম্বন্ধীতি ¶ সাহত্থিকো, অৰহারো. সাহত্থিকাদি পঞ্চকং সাহত্থিকপঞ্চকন্তি আদিপদৰসেন নামলাভো দট্ঠব্বো কুসলাদিত্তিকস্স কুসলত্তিকৰোহারো ৰিয. ইমিনাৰ নযেন পুব্বপযোগাদি পঞ্চকং পুব্বপযোগপঞ্চকং, থেয্যাৰহারাদি পঞ্চকং থেয্যাৰহারপঞ্চকন্তি নামলাভো দট্ঠব্বোতি. ততিযপঞ্চমেসু পঞ্চকেসূতি সাহত্থিকপঞ্চকথেয্যাৰহারপঞ্চকেসু. লব্ভমানপদৰসেনাতি সাহত্থিকপঞ্চকে লব্ভমানস্স নিস্সগ্গিযাৰহারপদস্স ৰসেন থেয্যাৰহারপঞ্চকে লব্ভমানস্স পরিকপ্পাৰহারপদস্স চ ৰসেন যোজেতব্বন্তি অত্থো.
আণত্তিযা নিব্বত্তো অৰহারো আণত্তিকো. নিস্সজ্জনং নিস্সগ্গো, সুঙ্কঘাতট্ঠানে পরিকপ্পিতোকাসে ৰা ঠত্ৰা ভণ্ডস্স বহি পাতনং. নিস্সগ্গোৰ নিস্সগ্গিযো. কিরিযাসিদ্ধিতো পুরেতরমেৰ পারাজিকাপত্তিসঙ্খাতং ¶ অত্থং সাধেতীতি অত্থসাধকো. ‘‘অসুকস্স ভণ্ডং যদা সক্কোসি, তদা অৰহরা’’তি এৰরূপো হি আণাপনপযোগো পরস্স তেলকুম্ভিযা পাদগ্ঘনকং তেলং অৰস্সং পিৰনকানং উপাহনাদীনং নিক্খেপপযোগো চ আণত্তস্স ভণ্ডগ্গহণতো উপাহনাদীনং তেলপাতনতো চ পুরেতরমেৰ পারাজিকাপত্তিসঙ্খাতং অত্থং সাধেতি. সাহত্থিকপযোগোপি হি এৰরূপো অত্থসাধকোতি ৰুচ্চতি. ৰুত্তঞ্হেতং মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. দুতিযপারাজিকৰণ্ণনা) –
‘‘অত্থসাধকো নাম ‘অসুকস্স ভণ্ডং যদা সক্কোসি, তদা তং অৰহরা’তি আণাপেতি. তত্থ সচে পরো অনন্তরাযিকো হুত্ৰা তং অৰহরতি, আণাপকস্স আণত্তিক্খণেযেৰ পারাজিকং. পরস্স ৰা পন তেলকুম্ভিযা পাদগ্ঘনকং তেলং অৰস্সং পিৰনকানি উপাহনাদীনি পক্খিপতি, হত্থতো মুত্তমত্তেযেৰ পারাজিক’’ন্তি.
ধুরস্স নিক্খিপনং ধুরনিক্খেপো. আরামাভিযুঞ্জনাদীসু অত্তনো চ পরস্স চ দানগ্গহণেসু নিরুস্সাহভাৰাপজ্জনং. সহত্থা অৰহরতীতি সহত্থেন গণ্হাতি. ‘‘অসুকস্স ভণ্ডং অৰহরা’’তি অঞ্ঞং আণাপেতীতি এত্থাপি আণাপকস্স আণত্তিক্খণেযেৰ আপত্তি দট্ঠব্বা. যদি এৰং ইমস্স, অত্থসাধকস্স চ কো ৰিসেসোতি? তঙ্খণঞ্ঞেৰ গহণে নিযুঞ্জনং আণত্তিকপযোগো, কালন্তরেন গহণত্থং নিযোগো অত্থসাধকোতি অযমেতেসং ৰিসেসো. তেনেৰাহ – ‘‘অসুকস্স ভণ্ডং যদা সক্কোসি, তদা অৰহরাতি আণাপেতী’’তি. এত্থ চ আণাপনপযোগোৰ অত্থসাধকোতি দস্সিতো, সাহত্থিকৰসেনপি অত্থসাধকপযোগো পন উপরি আৰি ভৰিস্সতি. ধুরনিক্খেপো পন উপনিক্খিত্তভণ্ডৰসেন ৰেদিতব্বোতি ইদং নিদস্সনমত্তং. আরামাভিযুঞ্জনাদীসুপি তাৰকালিকভণ্ডদেয্যানং অদানেপি এসেৰ নযো.
‘‘আণত্তিৰসেন ¶ পুব্বপযোগো ৰেদিতব্বো’’তি ৰুত্তত্তা অনন্তরাযেন গণ্হন্তস্স ‘অসুকস্স ভণ্ডং অৰহরা’তি আণাপনং ভণ্ডগ্গহণতো পুব্বত্তা পুব্বপযোগো, পযোগেন সহ ৰত্তমানো অৰহারো সহপযোগো, ‘‘অসুকং নাম ভণ্ডং হরিস্সামা’’তি সংৰিদহিত্ৰা ¶ সম্মন্তযিত্ৰা অৰহরণং সংৰিদাৰহারো. সঙ্কেতকম্মং নাম পুব্বণ্হাদিকালপরিচ্ছেদৰসেন সঞ্জাননকম্মং, নিমিত্তকম্মং নাম সঞ্ঞুপ্পাদনত্থং অক্খিনিখণনাদিনিমিত্তকরণং. ঠানাচাৰনৰসেন সহপযোগোতি ইদং পন নিদস্সনমত্তং দট্ঠব্বং, খিলসঙ্কমনাদীসুপি অসতি চ ঠানাচাৰনে সহপযোগো দট্ঠব্বো. ৰুত্তঞ্হেতং মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. দুতিযপারাজিকৰণ্ণনা) ‘‘ঠানাচাৰনৰসেন খিলাদীনি সঙ্কামেত্ৰা খেত্তাদিগ্গহণৰসেন চ সহপযোগো ৰেদিতব্বো’’তি.
থেনো ৰুচ্চতি চোরো, তস্স ভাৰো থেয্যং, তেন অৰহরণং থেয্যাৰহারো. যো হি সন্ধিচ্ছেদাদীনি কত্ৰা অদিস্সমানো অৰহরতি, তুলাকূটমানকূটকূটকহাপণাদীহি ৰা ৰঞ্চেত্ৰা গণ্হাতি, তস্সেৰং গণ্হতো অৰহারো থেয্যাৰহারো. পসয্হ অভিভৰিত্ৰা অৰহরণং পসয্হাৰহারো. যো হি পসয্হ বলক্কারেন পরেসং সন্তকং গণ্হাতি গামঘাতকাদযো ৰিয, অত্তনো পত্তবলিতো ৰা ৰুত্তনযেন অধিকং গণ্হাতি রাজভটাদযো ৰিয, তস্সেৰং গণ্হতো অৰহারো পসয্হাৰহারো. ভণ্ডৰসেন চ ওকাসৰসেন চ পরিকপ্পেত্ৰা অৰহরণং পরিকপ্পাৰহারো. তিণপণ্ণাদীহি অঙ্গুলিমুদ্দিকাদিং পটিচ্ছাদেত্ৰা পচ্ছা তস্স পটিচ্ছন্নস্স অৰহরণং পটিচ্ছন্নাৰহারো. কুসং সঙ্কামেত্ৰা অৰহরণং কুসাৰহারো.
তুলযিত্ৰাতি উপপরিক্খিত্ৰা. সামীচীতি ৰত্তং, আপত্তি পন নত্থীতি অধিপ্পাযো. মহাজনসম্মদ্দোতি মহাজনসঙ্খোভো. ভট্ঠে জনকাযেতি অপগতে জনকাযে. ‘‘ইদঞ্চ কাসাৰং অত্তনো সন্তকং কত্ৰা এতস্সেৰ ভিক্খুনো দেহী’’তি কিংকারণা এৰমাহ? চীৰরসামিকেন যস্মা ধুরনিক্খেপো কতো, তস্মা তস্স অদিন্নং গহেতুং ন ৰট্টতি. অৰহারকোপি ৰিপ্পটিসারস্স উপ্পন্নকালতো পট্ঠায চীৰরসামিকং পরিযেসন্তো ৰিচরতি ‘‘দস্সামী’’তি, চীৰরসামিকেন চ ‘‘মমেত’’ন্তি ৰুত্তে এতেনপি অৰহারকেন আলযো পরিচ্চত্তো, তস্মা এৰমাহ. যদি এৰং চীৰরসামিকোযেৰ ‘‘অত্তনো সন্তকং গণ্হাহী’’তি কস্মা ন ৰুত্তোতি? উভিন্নম্পি কুক্কুচ্চৰিনোদনত্থং. কথং? অৰহারকস্স ‘‘মযা সহত্থেন ন দিন্নং, ভণ্ডদেয্যমেত’’ন্তি কুক্কুচ্চং উপ্পজ্জেয্য, ইতরস্স ‘‘মযা পঠমং ধুরনিক্খেপং কত্ৰা পচ্ছা অদিন্নং গহিত’’ন্তি কুক্কুচ্চং উপ্পজ্জেয্যাতি.
সমগ্ঘন্তি ¶ অপ্পগ্ঘং. দারুঅত্থং ফরতীতি দারূহি কত্তব্বকিচ্চং সাধেতি. মযি সন্তেতিআদি ¶ সব্বং রঞ্ঞা পসাদেন ৰুত্তং, ‘‘থেরেন পন অননুচ্ছৰিকং কত’’ন্তি ন মঞ্ঞিতব্বং.
একদিৰসং দন্তকট্ঠচ্ছেদনাদিনা যা অযং অগ্ঘহানি ৰুত্তা, সা সব্বা ভণ্ডসামিনা
কিণিত্ৰা গহিতমেৰ সন্ধায ৰুত্তা, সব্বং পনেতং অট্ঠকথাচরিযপ্পমাণেন গহেতব্বং. পাসাণঞ্চ সক্খরঞ্চ পাসাণসক্খরং. ধারেয্যত্থং ৰিচক্খণোতি ইমস্সেৰ ৰিৰরণং ‘‘আপত্তিং ৰা অনাপত্তিং ৰা’’তিআদি.
পঞ্চৰীসতিঅৰহারকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
অক্খদস্সাতি এত্থ অক্খ-সদ্দেন কির ৰিনিচ্ছযসালা ৰুচ্চতি. তত্থ নিসীদিত্ৰা ৰজ্জাৰজ্জং পস্সন্তীতি অক্খদস্সা ৰুচ্চন্তি ধম্মৰিনিচ্ছনকা. হনেয্যুন্তি এত্থ হননং নাম হত্থপাদাদীহি পোথনঞ্চেৰ সীসাদিচ্ছেদনঞ্চ হোতীতি আহ – ‘‘হনেয্যুন্তি পোথেয্যুঞ্চেৰ ছিন্দেয্যুঞ্চা’’তি. তেনেৰ পদভাজনিযঞ্চ ‘‘হত্থেন ৰা পাদেন ৰা কসায ৰা ৰেত্তেন ৰা অড্ঢদণ্ডকেন ৰা ছেজ্জায ৰা হনেয্যু’’ন্তি ৰুত্তং. তত্থ অড্ঢদণ্ডকেনাতি দ্ৰিহত্থপ্পমাণেন রস্সমুগ্গরেন ৰেল়ুপেসিকায ৰা. ছেজ্জাযাতি হত্থপাদসীসাদীনং ছেদনেন. নীহরেয্যুন্তি গামনিগমাদিতো নীহরেয্যুং. চোরোসি…পে… থেনোসীতি এত্থ ‘‘পরিভাসেয্যু’’ন্তি পদং অজ্ঝাহরিত্ৰা অত্থো ৰেদিতব্বোতি আহ ‘‘চোরোসীতি এৰমাদীনি চ ৰত্ৰা পরিভাসেয্যু’’ন্তি.
৯৩. যং তং ভণ্ডং দস্সিতন্তি সম্বন্ধো. যত্থ যত্থ ঠিতন্তি ভূমিআদীসু যত্থ যত্থ ঠিতং. যথা যথা আদানং গচ্ছতীতি ভূমিআদীসু ঠিতং ভণ্ডং সব্বসো অগ্গহণেপি যেন যেন আকারেন গহণং উপগচ্ছতি.
ভূমট্ঠকথাৰণ্ণনা
৯৪. ফন্দাপেতি, সব্বত্থ দুক্কটমেৰাতি এত্থ ‘‘উট্ঠহিস্সামী’’তি ফন্দাপেত্ৰা পুন অনুট্ঠহিত্ৰা তত্থেৰ সযন্তস্সপি অঙ্গপচ্চঙ্গং অফন্দাপেত্ৰা একপযোগেন উট্ঠহন্তস্সপি দুক্কটমেৰাতি দট্ঠব্বং. অঞ্ঞস্মিং ৰা গমনস্স ¶ অনুপকারেতি যথা দ্ৰারপিদহনে কুম্ভিট্ঠানগমনস্স অনুপকারত্তা অনাপত্তি, এৰং অঞ্ঞস্মিং ৰা গমনস্স অনুপকারে কাযৰচীকম্মে অনাপত্তি. ৰাচায ৰাচাযাতি একেকত্থদীপিকায ৰাচায ৰাচায. উপলদ্ধোতি ঞাতো. পুঞ্ঞানি চ করিস্সামাতি এত্থ ‘‘মুসাৰাদং কত্ৰা পুঞ্ঞানি করিস্সামাতি ৰদন্তস্স দুক্কটমেৰা’’তি ¶ তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং, তং ইমস্মিংযেৰ পদেসে অট্ঠকথাৰচনেন ৰিরুজ্ঝতি. তথা হি ‘‘যং যং ৰচনং মুসা, তত্থ তত্থ পাচিত্তিয’’ন্তি চ ‘‘ন হি অদিন্নাদানস্স পুব্বপযোগে পাচিত্তিযট্ঠানে দুক্কটং নাম অত্থী’’তি চ ৰক্খতি. এৰং পন ৰুত্তে ন ৰিরুজ্ঝতি ‘‘মুসাৰাদং কত্ৰা পুঞ্ঞানি চ করিস্সামাতি ৰদন্তস্স পাচিত্তিযেন সদ্ধিং দুক্কট’’ন্তি. তথা হি ‘‘অকপ্পিযপথৰিং খণন্তানং দুক্কটেহি সদ্ধিং পাচিত্তিযানীতি মহাপচ্চরিযং ৰুত্ত’’ন্তি চ ‘‘যথা চ ইধ, এৰং সব্বত্থ পাচিত্তিযট্ঠানে দুক্কটা ন মুচ্চতী’’তি চ ৰক্খতি. সচে পন কুসলচিত্তো ‘‘পুঞ্ঞানি করিস্সামা’’তি ৰদতি, অনাপত্তি ‘‘বুদ্ধপূজং ৰা ধম্মপূজং ৰা সঙ্ঘভত্তং ৰা করিস্সামাতি কুসলং উপ্পাদেতি, কুসলচিত্তেন গমনে অনাপত্তী’’তি চ ‘‘যথা চ ইধ, এৰং সব্বত্থ অথেয্যচিত্তস্স অনাপত্তী’’তি চ ৰক্খমানত্তা.
পমাদলিখিতন্তি ৰেদিতব্বন্তি অপরভাগে পোত্থকারুল়্হকালে পমজ্জিত্ৰা লিখিতন্তি ৰেদিতব্বং. পাল়িযং সেসঅট্ঠকথাসু চ ‘‘কুদালং ৰা পিটকং ৰা’’তি ইদমেৰ দ্ৰযং ৰত্ৰা ৰাসিফরসূনং অৰুত্তত্তা তেসম্পি সঙ্খেপট্ঠকথাদীসু আগতভাৰং দস্সেতুং ‘‘সঙ্খেপট্ঠকথাযং পন মহাপচ্চরিযঞ্চা’’তিআদি ৰুত্তং. থেয্যচিত্তেন কতত্তা ‘‘দুক্কটেহি সদ্ধিং পাচিত্তিযানী’’তি ৰুত্তং. ততো পরং সব্বকিরিযাসূতি বীজগ্গহণতো পরং কত্তব্বকিরিযাসু. সব্বং পুরিমনযেনেৰাতি যাৰ পিটকপরিযোসানা হত্থৰারপদৰারেসু দুক্কটং.
থেরেহি দস্সিতন্তি পুব্বপযোগসহপযোগদুক্কটেসু অসম্মোহত্থং সমোধানেত্ৰা ধম্মসঙ্গাহকত্থেরেহি দস্সিতং. ‘‘সব্বেসম্পি দুক্কটানং ইমেসুযেৰ অট্ঠসু সঙ্গহেতব্বভাৰতো ইতরেহি সত্তহি দুক্কটেহি ৰিনিমুত্তং ৰিনযদুক্কটেযেৰ সঙ্গহেতব্ব’’ন্তি ৰদন্তি. দসৰিধং রতনন্তি ‘‘মুত্তা মণি ৰেল়ুরিযো সঙ্খো সিলা পৰাল়ং রজতং জাতরূপং লোহিতঙ্গো মসারগল্ল’’ন্তি এৰমাগতং দসৰিধং রতনং.
‘‘মণি ¶ মুত্তা ৰেল়ুরিযো চ সঙ্খো,
সিলা পৰাল়ং রজতঞ্চ হেমং;
সলোহিতঙ্গঞ্চ মসারগল্লং,
দসেতি ধীরো রতনানি জঞ্ঞা’’তি. –
হি ৰুত্তং.
সত্তৰিধং ¶ ধঞ্ঞন্তি সালি ৰীহি যৰো কঙ্গু কুদ্রূসো ৰরকো গোধুমোতি ইদং সত্তৰিধং ধঞ্ঞং. আৰুধভণ্ডাদিন্তি আদি-সদ্দেন তূরিযভণ্ডইত্থিরূপাদিং সঙ্গণ্হাতি. অনামসিতব্বে ৰত্থুম্হি দুক্কটং অনামাসদুক্কটং. দুরুপচিণ্ণদুক্কটন্তি ‘‘ন কত্তব্ব’’ন্তি ৰারিতস্স কতত্তা দুট্ঠু আচিণ্ণং চরিতন্তি দুরুপচিণ্ণং, তস্মিং দুক্কটং দুরুপচিণ্ণদুক্কটং. ৰিনযে পঞ্ঞত্তং দুক্কটং ৰিনযদুক্কটং. ‘‘সঙ্ঘভেদায পরক্কমতী’’তি সুত্ৰা তংনিৰারণত্থায ঞাতে অত্থে অৰদন্তস্স ঞাতদুক্কটং. একাদস সমনুভাসনা নাম ভিক্খুপাতিমোক্খে চত্তারো যাৰততিযকা সঙ্ঘাদিসেসা, অরিট্ঠসিক্খাপদন্তি পঞ্চ, ভিক্খুনীপাতিমোক্খে একং যাৰততিযকং পারাজিকং, চত্তারো সঙ্ঘাদিসেসা, চণ্ডকাল়ীসিক্খাপদন্তি ছ. ৰস্সাৰাসাদিং পটিস্সুণিত্ৰা ন সম্পাদেন্তস্স পটিস্সৰনিমিত্তং দুক্কটং পটিস্সৰদুক্কটং.
পুব্বসহপযোগে চ, অনামাসদুরুপচিণ্ণে;
ৰিনযে চেৰ ঞাতে চ, ঞত্তিযা চ পটিস্সৰে;
অট্ঠেতে দুক্কটা ৰুত্তা, ৰিনযে ৰিনযঞ্ঞুনা.
সহপযোগতো পট্ঠায চেত্থ পুরিমা পুরিমা আপত্তিযো পটিপ্পস্সম্ভন্তীতি আহ ‘‘অথ ধুরনিক্খেপং অকত্ৰা’’তিআদি. তত্থ ‘‘ধুরনিক্খেপং অকত্ৰা’’তি ৰুত্তত্তা ধুরনিক্খেপং কত্ৰা খণন্তস্স পুরিমাপত্তিযো ন পটিপ্পস্সম্ভন্তীতি দট্ঠব্বং. ৰিযূহনদুক্কটং পটিপ্পস্সম্ভতি, উদ্ধরণদুক্কটে পতিট্ঠাতীতি ইদং পাল়িযং আগতানুক্কমেন দস্সেতুং ৰুত্তং. যদি পন পংসুং উদ্ধরিত্ৰা সউস্সাহোৰ পুন খণতি, উদ্ধরণদুক্কটং পটিপ্পস্সম্ভতি, খণনদুক্কটে পতিট্ঠাতি.
কতং করণং কিরিযাতি অত্থতো একন্তি আহ ‘‘ৰিরূপা সা কিরিযা’’তি. ইদানি ৰুত্তমেৰত্থং পরিৰারপাল়িযা নিদস্সেন্তো ‘‘ৰুত্তম্পি চেত’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ অপরদ্ধং ৰিরদ্ধং খলিতন্তি সব্বমেতং যঞ্চ দুক্কটন্তি এত্থ ৰুত্তস্স দুক্কটস্স পরিযাযৰচনং. যঞ্হি দুট্ঠু কতং, ৰিরূপং ৰা কতং ¶ , তং দুক্কটং. তং পনেতং যথা সত্থারা ৰুত্তং, এৰং অকতত্তা অপরদ্ধং, কুসলং ৰিরজ্ঝিত্ৰা পৰত্তত্তা ৰিরদ্ধং, অরিযৰংসপ্পটিপদং অনারুল়্হত্তা খলিতং. যং মনুস্সো করেতি ইদং পনেত্থ ওপম্মনিদস্সনং. তস্সত্থো – যথা যং লোকে মনুস্সো আৰি ৰা যদি ৰা রহো পাপং করোতি, তং দুক্কটন্তি পৰেদেন্তি, এৰমিদম্পি বুদ্ধপটিকুট্ঠেন লামকভাৰেন পাপং, তস্মা দুক্কটন্তি ৰেদিতব্বন্তি.
যথা ¶ দুক্খা, কুচ্ছিতা ৰা গতি দুগতীতি ৰত্তব্বে ‘‘দুগ্গতী’’তি ৰুত্তং, যথা চ কটুকং ফলমেতস্সাতি কটুকফলন্তি ৰত্তব্বে ‘‘কটুকপ্ফল’’ন্তি ৰুত্তং, এৰমিধাপি থূলত্তা অচ্চযত্তা চ থূলচ্চযন্তি ৰত্তব্বে ‘‘থুল্লচ্চয’’ন্তি ৰুত্তন্তি দস্সেতুং ‘‘সম্পরাযে চ দুগ্গতী’’তিআদিমাহ. সংযোগে পন কতে সংযোগপরস্স রস্সত্তং সিদ্ধমেৰাতি মনসি কত্ৰা ‘‘সংযোগভাৰো ৰেদিতব্বো’’তি এত্তকমেৰ ৰুত্তং. একস্স মূলেতি একস্স সন্তিকে. অচ্চযো তেন সমো নত্থীতি দেসনাগামীসু অচ্চযেসু তেন সমো থূলো অচ্চযো নত্থি. তেনেতং ইতি ৰুচ্চতীতি থূলত্তা অচ্চযস্স এতং থুল্লচ্চযন্তি ৰুচ্চতীতি অত্থো.
‘‘সব্বত্থাপি আমসনে দুক্কটং ফন্দাপনে থুল্লচ্চযঞ্চ ৰিসুং ৰিসুং থেয্যচিত্তেন আমসনফন্দাপনপযোগং করোন্তস্সেৰ হোতি, একপযোগেন গণ্হন্তস্স পন উদ্ধারে পারাজিকমেৰ, ন দুক্কটথুল্লচ্চযানী’’তি ৰদন্তি. সহপযোগং পন অকত্ৰাতি এত্থ ‘‘পুব্বপযোগে আপন্নাপত্তীনং পটিপ্পস্সদ্ধিযা অভাৰতো সহপযোগং কত্ৰাপি লজ্জিধম্মং ওক্কন্তেন পুব্বপযোগে আপন্নাপত্তিযো দেসেতব্বা’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. অট্ঠকথাৰচনং পন কতে সহপযোগে পুব্বপযোগে আপন্নাপত্তীনম্পি পটিপ্পস্সদ্ধিং দীপেতি, অঞ্ঞথা ‘‘সহপযোগং পন অকত্ৰা’’তি ইদং ৰিসেসনমেৰ নিরত্থকং সিযা. যঞ্চ হেট্ঠা ৰুত্তং ‘‘সচে পনস্স তত্থজাতকে তিণরুক্খলতাদিম্হি ছিন্নেপি লজ্জিধম্মো ওক্কমতি, সংৰরো উপ্পজ্জতি, ছেদনপচ্চযা দুক্কটং দেসেত্ৰা মুচ্চতী’’তি, তম্পি সহপযোগে কতে পুব্বপযোগে আপন্নাপত্তীনং পটিপ্পস্সদ্ধিমেৰ দীপেতি সহপযোগে ছেদনপচ্চযা আপন্নদুক্কটস্সেৰ দেসনায ৰুত্তত্তা. সহপযোগতো পট্ঠাযেৰাতি চ ইদং সহপযোগং পত্তস্স ততো পুব্বে আপন্নানং পুব্বপযোগাপত্তীনম্পি পটিপ্পস্সদ্ধিং দীপেতি. তেন হি অযমত্থো ৰিঞ্ঞাযতি ‘‘যাৰ সহপযোগং ন পাপুণাতি, তাৰ পুব্বে আপন্নাপত্তীনং পটিপ্পস্সদ্ধি ন ¶ হোতি, সহপযোগং পত্তকালতো পন পট্ঠায তাসম্পি পটিপ্পস্সদ্ধি হোতী’’তি, তস্মা সুট্ঠু উপপরিক্খিত্ৰা যুত্ততরং গহেতব্বং.
বহুকাপি আপত্তিযো হোন্তু, একমেৰ দেসেত্ৰা মুচ্চতীতি এত্থাযমধিপ্পাযো – সচে খণনৰিযূহনুদ্ধরণেসু দস দস কত্ৰা আপত্তিযো আপন্না, তাসু উদ্ধরণে দস আপত্তিযো দেসেত্ৰা মুচ্চতি ৰিসভাগকিরিযং পত্ৰা পুরিমাপুরিমাপত্তীনং পটিপ্পস্সদ্ধত্তাতি. জাতিৰসেন পন সমানকিরিযায আপন্নাপত্তিযো একত্তেন গহেত্ৰা ‘‘একমেৰ দেসেত্ৰা’’তি ৰুত্তং, তস্মা ইমিনাপি কুরুন্দট্ঠকথাৰচনেন পঠমং মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তপুরিমাপত্তিপটিপ্পস্সদ্ধিমেৰ সমত্থযতি, ন পন উভিন্নং অট্ঠকথানং অত্থতো নানাকরণং অত্থি. অপরম্পেত্থ পকারং ৰণ্ণযন্তি ‘‘সমানকিরিযাসুপি পুরিমপুরিমখণনপচ্চযা আপন্নাপত্তিযো পচ্ছিমপচ্ছিমখণনং পত্ৰা পটিপ্পস্সম্ভন্তীতি ¶ ইমিনা অধিপ্পাযেন ‘পংসুখণনাদীসু চ লজ্জিধম্মে উপ্পন্নে বহুকাপি আপত্তিযো হোন্তু, একমেৰ দেসেত্ৰা মুচ্চতীতি কুরুন্দট্ঠকথাযং ৰুত্ত’’’ন্তি. ‘‘এৰঞ্চ সতি ‘বহুকাপি আপত্তিযো হোন্তূ’তি ন ৰত্তব্বং ভৰেয্য, ৰুত্তঞ্চ, তস্মা ৰিসভাগকিরিযমেৰ পত্ৰা পুরিমাপত্তীনং পটিপ্পস্সদ্ধিং ইচ্ছন্তেনেৰ বহুকাসুপি আপত্তীসু একমেৰ দেসেত্ৰা মুচ্চতীতি ইমস্মিং ঠানে ৰিসুংযেৰেকো দেসনাক্কমো দস্সিতো’’তিপি ৰদন্তি. অযমেতেসং অধিপ্পাযো – যথা ইধ পুরিমাপত্তীনং পটিপ্পস্সদ্ধি অট্ঠকথাচরিযপ্পমাণেন গহিতা, এৰং বহুকাসুপি আপত্তীসু একমেৰ দেসেত্ৰা মুচ্চতীতি ইদম্পি ইধ অট্ঠকথাচরিযপ্পমাণতোযেৰ ৰেদিতব্বং. যথা চ পাল়িযং পাচিত্তিযট্ঠানেপি দুক্কটমেৰ হোতীতি ইধ আৰেণিকং কত্ৰা আপত্তিৰিসেসো দস্সিতো, এৰং পুরিমাপত্তীনং পটিপ্পস্সদ্ধিৰিসেসো চ দেসনাৰিসেসো চ অট্ঠকথাচরিযেহি দস্সিতোতি.
হেট্ঠতো ওসীদেন্তোতি ‘‘সামিকেসু আগন্ত্ৰা অপস্সিত্ৰা গতেসু গণ্হিস্সামী’’তি থেয্যচিত্তেন হেট্ঠাভূমিযং ওসীদেন্তো. বুন্দেনাতি কুম্ভিযা হেট্ঠিমতলেন. এৰং একট্ঠানে ঠিতায কুম্ভিযা ঠানাচাৰনং ছহি আকারেহি ৰেদিতব্বন্তি সম্বন্ধো. ৰলযং নীহরতি, পারাজিকন্তি আকাসগতং অকত্ৰা ঘংসিত্ৰা নীহরন্তস্স ছিন্নকোটিতো নীহটমত্তে পারাজিকং. ইতো চিতো চ সারেতীতি ঘংসন্তোযেৰ আকাসগতং অকত্ৰা সারেতি.
ছিন্নমত্তে ¶ পারাজিকন্তি অৰস্সং চে পততি, ছিন্নমত্তে পারাজিকং. পরিচ্ছেদোতি ‘‘পঞ্চমাসকং ৰা অতিরেকপঞ্চমাসকং ৰা’’তি ৰুত্তগণনপরিচ্ছেদো. অপব্যূহন্তোতি ‘‘হেট্ঠা ঠিতং গণ্হিস্সামী’’তি হত্থেন দ্ৰিধা করোন্তো. উপড্ঢকুম্ভিযন্তি উপড্ঢপুণ্ণায কুম্ভিযা. ননু চ অট্ঠকথাচরিযপ্পমাণেন সঙ্খেপট্ঠকথাদীসু ৰুত্তম্পি কস্মা ন গহেতব্বন্তি আহ – ‘‘ৰিনযৰিনিচ্ছযে হি আগতে গরুকে ঠাতব্ব’’ন্তি. ৰিনযধম্মতাতি ৰিনযগরুকানং ধম্মতা. ৰিনযগরুকা হি ৰিনযৰিনিচ্ছযে আগতে গরুকে তিট্ঠন্তি. ৰিনযগরুকতাব্যাপনত্থঞ্হি ৰিনযগরুকোযেৰেত্থ ৰিনয-সদ্দেন ৰুত্তো, ৰিনযস্স ৰা এসা ধম্মতা তেসং গরুগারৰট্ঠানস্স ৰিনযৰিসযত্তা.
ইদানি সঙ্খেপট্ঠকথাদীসু ৰুত্তং পাল়িযাপি ন সমেতীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘অপিচা’’তিআদি. ভাজনন্তি পত্তাদিভাজনং. পত্তাদিং অপূরেত্ৰা গণ্হন্তস্স অনুদ্ধটেপি মুখৰট্টিপরিচ্ছেদো হোতি, পূরেত্ৰা গণ্হন্তস্স পন উদ্ধরণকালে হোতীতি আহ ‘‘মুখৰট্টিপরিচ্ছেদেন ৰা উদ্ধারেন ৰা’’তি. যদা পন তেলকুম্ভীআদীসু তেলাদীনং অবহুভাৰতো ভাজনং ¶ নিমুজ্জাপেত্ৰা গণ্হিতুং ন সক্কা হোতি, তদা মুখৰট্টিপরিচ্ছেদেনেৰ হোতি. চিক্কনন্তি থদ্ধং. আকড্ঢনৰিকড্ঢনযোগ্গন্তি এত্থ অভিমুখং কড্ঢনং আকড্ঢনং, পরতো কড্ঢনং ৰিকড্ঢনং. পটিনীহরিতুন্তি অত্তনো ভাজনতো পটিনীহরিতুং. হত্থতো মুত্তমত্তে পারাজিকন্তি থেয্যচিত্তেন পরসন্তকগ্গহণপযোগস্স কতত্তা. মহাঅট্ঠকথাযমেৰ ‘‘সচেপি মরিযাদং দুব্বলং কত্ৰা সুক্খতল়াকস্স উদকনিব্বহনট্ঠানং উদকনিদ্ধমনতুম্বং ৰা পিদহতি, অঞ্ঞতো চ গমনমগ্গে ৰা পাল়িং বন্ধতি, সুক্খমাতিকং ৰা উজুং করোতি, পচ্ছা দেৰে ৰুট্ঠে উদকং আগন্ত্ৰা মরিযাদং ভিন্দতি, সব্বত্থ ভণ্ডদেয্য’’ন্তি ৰুত্তত্তা ‘‘তং পন তত্থেৰ সুক্খতল়াকে সুক্খমাতিকায উজুকরণৰিনিচ্ছযেন ৰিরুজ্ঝতী’’তি ৰুত্তং.
অৰহারলক্খণন্তি পঞ্চৰীসতিযা অৰহারেসু একম্পি অৰহারলক্খণং, ঠানাচাৰনপযোগো এৰ ৰা. উদ্ধারেতি কুম্ভিযা ফুট্ঠট্ঠানতো কেসগ্গমত্তেপি উদ্ধটে. যুত্তন্তি ঠানাচাৰনপযোগসব্ভাৰতো যুত্তং. সঙ্গোপনত্থাযাতি ইমিনা সুদ্ধচিত্ততং দস্সেতি. পলিবুজ্ঝিস্সতীতি নিৰারেস্সতি. ৰুত্তনযেনেৰ পারাজিকন্তি হত্থতো মুত্তমত্তেযেৰ পারাজিকং. সুদ্ধচিত্তোৰ ¶ উদ্ধরতীতি কুম্ভিযং তেলস্স আকিরণতো পুরেতরমেৰ সুদ্ধচিত্তো নিক্খিপিত্ৰা পচ্ছা সুদ্ধচিত্তোৰ উদ্ধরতি. নেৰ অৰহারোতি থেয্যচিত্তেন অৰহরণপযোগস্স অকতত্তা. অত্তনো ভাজনত্তা পন ‘‘ন গীৰা’’তি ৰুত্তং, অনাপত্তিমত্তমেৰ ৰুত্তং, ন পন এৰং ৰিচারিতন্তি অধিপ্পাযো. অথ ৰা অনাপত্তিমত্তমেৰ ৰুত্তন্তি ইমিনাপি তত্থ ‘‘গীৰা’’তি ৰচনাভাৰতো ‘‘ন গীৰা’’তি পুব্বে ৰুত্তমহাঅট্ঠকথাৰাদমেৰ পতিট্ঠাপেতি, পচ্ছা দস্সিতেন কুরুন্দিৰাদেনপি মহাঅট্ঠকথাৰাদোৰ সমত্থিতো. অত্তনো ভণ্ডন্তি তেলাকিরণতো পুরেতরমেৰ অত্তনো কুম্ভিযং সুদ্ধচিত্তেন ঠপিতং পীততেলং অত্তনো পরিক্খারং. সম্মোহট্ঠানন্তি আপত্তিৰিনিচ্ছযৰসেন সম্মোহট্ঠানং.
বহিগতং নাম হোতীতি ততো পট্ঠায তেলস্স অট্ঠানভাৰতো অধোমুখভাৰতো চ বহিগতং নাম হোতি. অন্তো পট্ঠায ছিদ্দে করিযমানে তেলস্স নিক্খমিত্ৰা গতগতট্ঠানং ভাজনসঙ্খ্যমেৰ গচ্ছতীতি আহ – ‘‘বাহিরন্ততো পাদগ্ঘনকে গল়িতে পারাজিক’’ন্তি. যথা তথা ৰা কতস্সাতি বাহিরন্ততো অব্ভন্তরতো ৰা পট্ঠায কতস্স. মজ্ঝে ঠপেত্ৰা কতছিদ্দেতি মজ্ঝে থোকং কপালং ঠপেত্ৰা পচ্ছা তং ছিন্দন্তেন কতছিদ্দে. ‘‘মরিযাদচ্ছেদনে অন্তো ঠত্ৰা বহিমুখো ছিন্দন্তো বহি অন্তেন কারেতব্বো, বহি ঠত্ৰা অন্তোমুখো ছিন্দন্তো অন্তো অন্তেন কারেতব্বো, অন্তো চ বহি চ ছিন্দিত্ৰা মজ্ঝে ঠপেত্ৰা তং ছিন্দন্তো মজ্ঝেন কারেতব্বো’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০৮) ৰুত্তত্তা ‘‘তল়াকস্স চ মরিযাদভেদেন সমেতী’’তি ৰুত্তং. ইদমেত্থ যুত্তন্তি ¶ অন্তো চ বহি চ পট্ঠায কতছিদ্দে মজ্ঝেন কারেতব্বো. অন্তো পট্ঠায কতে পন বাহিরন্তেন, বহি পট্ঠায কতে অব্ভন্তরেন কারেতব্বোতি অযং তিপ্পকারোপি এত্থ ৰেমট্ঠছিদ্দে যুত্তো. উদকে কতপযোগস্স অভাৰতো ‘‘ঠানাচাৰনপযোগস্স অভাৰা’’তি ৰুত্তং.
অট্ঠকথাযং তাৰ ৰুত্তন্তি মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তং. পত্থিন্নস্স খাদনং ইতরস্স পানঞ্চ সপ্পিআদীনং পরিভোগোতি আহ – ‘‘অখাদিতব্বং ৰা অপাতব্বং ৰা করোতী’’তি. কথং পন তথা করোতীতি আহ ‘‘উচ্চারং ৰা পস্সাৰং ৰা’’তিআদি. কস্মা পনেত্থ দুক্কটং ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ঠানাচাৰনস্স নত্থিতায দুক্কট’’ন্তি. পুরিমদ্ৰযন্তি ভেদনং ছড্ডনঞ্চ. কস্মা ন সমেতীতি ¶ আহ ‘‘তঞ্হী’’তিআদি. কুম্ভিজজ্জরকরণেনাতি পুণ্ণকুম্ভিযা জজ্জরকরণেন. মাতিকাউজউকরণেনাতি উদকপুণ্ণায মাতিকায উজুকরণেন. একলক্খণন্তি ভেদনং কুম্ভিজজ্জরকরণেন ছড্ডনং মাতিকায উজুকরণেন সদ্ধিং একসভাৰং ঠানাচাৰনপযোগসব্ভাৰতো. পচ্ছিমং পন দ্ৰযন্তি ঝাপনং অপরিভোগকরণঞ্চ.
এত্থ এৰং ৰিনিচ্ছযং ৰদন্তীতি এত্থ মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তে একে আচরিযা এৰং ৰিনিচ্ছযং ৰদন্তি. পচ্ছিমদ্ৰযং সন্ধায ৰুত্তন্তি এত্থ পুরিমদ্ৰযে ৰিনিচ্ছযো হেট্ঠা ৰুত্তানুসারেন সক্কা ৰিঞ্ঞাতুন্তি তত্থ কিঞ্চি অৰত্ৰা পচ্ছিমদ্ৰযং সন্ধায ঠানাচাৰনস্স নত্থিতায দুক্কটন্তি ইদং ৰুত্তন্তি অধিপ্পাযো. থেয্যচিত্তেনাতি অত্তনো ৰা পরস্স ৰা কাতুকামতাৰসেন উপ্পন্নথেয্যচিত্তেন. ৰিনাসেতুকামতাযাতি হত্থপাদাদিং ছিন্দন্তো ৰিয কেৰলং ৰিনাসেতুকামতায. পুরিমদ্ৰযে কিং হোতি, কিং অধিপ্পাযেন ন কিঞ্চি ৰুত্তন্তি আহ – ‘‘পুরিমদ্ৰযে পন…পে… পারাজিক’’ন্তি. তত্থ ৰুত্তনযেন ভিন্দন্তস্স ৰা ছড্ডেন্তস্স ৰাতি মুগ্গরেন পোথেত্ৰা ভিন্দন্তস্স উদকং ৰা ৰালিকং ৰা আকিরিত্ৰা উত্তরাপেন্তস্সাতি অত্থো. অযুত্তন্তি চেতি পাল়িযং পুরিমপদদ্ৰযেপি দুক্কটস্সেৰ ৰুত্তত্তা ‘‘পুরিমদ্ৰযে…পে… পারাজিকন্তি ইদং অযুত্ত’’ন্তি যদি তুম্হাকং সিযাতি অত্থো. নাতি অযুত্তভাৰপ্পসঙ্গং নিসেধেত্ৰা তত্থ কারণমাহ ‘‘অঞ্ঞথা গহেতব্বত্থতো’’তি. কথং পনেত্থ অত্থো গহেতব্বোতি আহ ‘‘পাল়িযং হী’’তিআদি. নাসেতুকামতাপক্খে হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ অত্থস্স অৰিরুজ্ঝনতো ‘‘থেয্যচিত্তপক্খে’’তি ৰুত্তং. ‘‘এৰং ৰিনিচ্ছযং ৰদন্তী’’তি ইতো পট্ঠায ৰুত্তস্স সব্বস্সপি একস্সেৰ ৰচনত্তা ‘‘এৰমেকে ৰদন্তী’’তি নিগমনৰসেন ৰুত্তং.
ইদানি যথাৰুত্তৰসেন পাল়িযা অত্থে গয্হমানে মহাঅট্ঠকথাযং চতুন্নম্পি সামঞ্ঞতো ৰুত্তস্স পচ্ছিমদ্ৰযং সন্ধায ৰুত্তন্তি ৰচনে ৰিসেসাভাৰতো পাল়িযং ৰুত্তেসু চতূসু পদেসু ‘‘ছড্ডেতি ¶ ৰা অপরিভোগং ৰা করোতী’’তি ইমেসং পদানং ৰিসেসাভাৰপ্পসঙ্গতো চ সযং অঞ্ঞথা পাল়িং অট্ঠকথঞ্চ সংসন্দিত্ৰা অত্থং দস্সেতুকামো ‘‘অযং পনেত্থ সারো’’তিআদিমাহ. ৰিনীতৰত্থুম্হি ‘‘সঙ্ঘস্স পুঞ্জকিতং তিণং থেয্যচিত্তো ঝাপেসী’’সি (পারা. ১৫৬) ৰুত্তত্তা ৰিনীতৰত্থুম্হি তিণজ্ঝাপকো ৰিযাতি ইমিনাৰ ¶ ঠানা অচাৰেতুকামোৰাতি এত্থাপি থেয্যচিত্তেন ঠানা অচাৰেতুকামোতি ইদং ৰুত্তমেৰ হোতীতি দট্ঠব্বং. অছড্ডেতুকামোযেৰাতি এত্থাপি থেয্যচিত্তেনাতি সম্বন্ধিতব্বং. ইদঞ্হি থেয্যচিত্তপক্খং সন্ধায ৰুত্তং নাসেতুকামতাপক্খস্স ৰক্খমানত্তা. তেনেৰাহ ‘‘নাসেতুকামতাপক্খে পনা’’তিআদি. ইতরথাপি যুজ্জতীতি থেয্যচিত্তাভাৰা ঠানা চাৰেতুকামস্সপি দুক্কটং যুজ্জতীতি ৰুত্তং হোতি.
ভূমট্ঠকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
আকাসট্ঠকথাৰণ্ণনা
৯৬. আকাসট্ঠকথাযং মুখতুণ্ডকেনাতি মুখগ্গেন. কলাপগ্গেনাতি পিঞ্ছকলাপস্স অগ্গেন. পসারেতীতি গহণত্থং পসারেতি. অগ্গহেত্ৰা ৰাতি লেড্ডুআদীহি পহরিত্ৰা নযনৰসেন অগ্গহেত্ৰা ৰা. আকাসট্ঠৰিনিচ্ছযে ৰুচ্চমানেপি তপ্পসঙ্গেন আকাসট্ঠস্স ৰেহাসট্ঠাদিভাৰমুপগতেপি অসম্মোহত্থং ‘‘যস্মিং অঙ্গে নিলীযতী’’তিআদি ৰুত্তং. অন্তোৰত্থুম্হীতি পরিক্খিত্তৰত্থুস্স অন্তো. অন্তোগামেতি পরিক্খিত্তস্স গামস্স অন্তো. অপরিক্খিত্তে পন ৰত্থুম্হি, গামে ৰা ঠিতট্ঠানমেৰ ঠানং. অটৰিমুখং করোতীতি অরঞ্ঞাভিমুখং করোতি. রক্খতীতি তেন পযোগেন তস্স ইচ্ছিতট্ঠানং অগতত্তা রক্খতি. ভূমিযা গচ্ছন্তং সন্ধায ‘‘দুতিযপদৰারে ৰা’’তি ৰুত্তং. গামতো নিক্খন্তস্সাতি পরিক্খিত্তগামতো নিক্খন্তস্স. কপিঞ্জরো নাম একা পক্খিজাতি.
আকাসট্ঠকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ৰেহাসট্ঠকথাৰণ্ণনা
৯৭. ৰেহাসট্ঠকথাযং পন চীৰরৰংসে ঠপিতস্স চীৰরস্স আকড্ঢনে যথাৰুত্তপ্পদেসাতিক্কমো একদ্ৰঙ্গুলমত্তাকড্ঢনেন সিযাতি অধিপ্পাযেন ৰুত্তং ‘‘একদ্ৰঙ্গুলমত্তাকড্ঢনেনেৰ পারাজিক’’ন্তি. ইদঞ্চ তাদিসং নাতিমহন্তং চীৰরৰংসদণ্ডকং সন্ধায ৰুত্তং, মহন্তে পন ততো অধিকমত্তাকড্ঢনেনেৰ ¶ সিযা. রজ্জুকেন বন্ধিত্ৰাতি একায রজ্জুকোটিযা চীৰরং বন্ধিত্ৰা ¶ অপরায কোটিযা চীৰরৰংসং বন্ধিত্ৰা ঠপিতচীৰরং. মুত্তমত্তে অট্ঠত্ৰা পতনকসভাৰত্তা ‘‘মুত্তে পারাজিক’’ন্তি ৰুত্তং.
একমেকস্স ফুট্ঠোকাসমত্তে অতিক্কন্তে পারাজিকন্তি ভিত্তিং অফুসাপেত্ৰা ঠপিতত্তা ৰুত্তং. ভিত্তিং নিস্সায ঠপিতন্তি পটিপাটিযা ঠপিতেসু নাগদন্তাদীসুযেৰ আরোপেত্ৰা ভিত্তিং ফুসাপেত্ৰা ঠপিতং. পণ্ণন্তরং আরোপেত্ৰা ঠপিতাতি অঞ্ঞেহি ঠপিতং সন্ধায ৰুত্তং.
ৰেহাসট্ঠকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
উদকট্ঠকথাৰণ্ণনা
৯৮. উদকট্ঠকথাযং সন্দমানউদকে নিক্খিত্তং ন তিট্ঠতীতি আহ ‘‘অসন্দনকে উদকে’’তি. অনাপত্তীতি হত্থৰারপদৰারেসু দুক্কটাপত্তিযা অভাৰং সন্ধায ৰুত্তং. কড্ঢতীতি হেট্ঠতো ওসারেতি. উপ্পলাদীসূতি আদি-সদ্দেন পদুমপুণ্ডরীকাদিং সঙ্গণ্হাতি. রত্তং পদুমং, সেতং পুণ্ডরীকং. সেতং ৰা পদুমং, রত্তং পুণ্ডরীকং. অথ ৰা রত্তং ৰা হোতু সেতং ৰা সতপত্তং পদুমং, ঊনসতপত্তং পুণ্ডরীকং. ৰত্থু পূরতীতি পারাজিকৰত্থু পহোতি. তস্মিং ছিন্নমত্তে পারাজিকন্তি উদকতো অচ্চুগ্গতস্স উদকৰিনিমুত্তট্ঠানতো ছেদনং সন্ধায ৰুত্তং. যং ৰত্থুং পূরেতীতি যং পুপ্ফং পারাজিকৰত্থুং পূরেতি. দসহি পুপ্ফেহি কতকলাপো হত্থকো, মহন্তং কলাপং কত্ৰা বদ্ধং ভারবদ্ধং. রজ্জুকেসু তিণানি সন্থরিত্ৰাতি এত্থ ‘‘দ্ৰে রজ্জুকানি উদকপিট্ঠে ঠপেত্ৰা তেসং উপরি তিরিযতো তিণানি সন্থরিত্ৰা তেসং উপরি বন্ধিত্ৰা ৰা অবন্ধিত্ৰা ৰা তিরিযতোযেৰ পুপ্ফানি ঠপেত্ৰা হেট্ঠতো গতানি দ্ৰে রজ্জুকানি উক্খিপিত্ৰা পুপ্ফমত্থকে ঠপেন্তী’’তি ৰদন্তি.
কেসগ্গমত্তম্পি যথাঠিতট্ঠানতো চাৰেতীতি পারিমন্তেন ফুট্ঠোকাসং, ওরিমন্তেন কেসগ্গমত্তং চাৰেতি. সকলমুদকন্তি দণ্ডেন ফুট্ঠোকাসগতং সকলমুদকং. ন উদকং ঠানন্তি অত্তনা কতট্ঠানস্স অট্ঠানত্তা. ইদং উভযন্তি এত্থ ‘‘বন্ধনং অমোচেত্ৰা…পে… পারাজিক’’ন্তি ইদমেৰেকং, ‘‘পঠমং বন্ধনং…পে… ঠানপরিচ্ছেদো’’তি ইদং দুতিযং. পদুমিনিযন্তি পদুমগচ্ছে. উপ্পাটিতাযাতি পরেহি অত্তনো অত্থায উপ্পাটিতায.
বহি ¶ ঠপিতেতি উদকতো বহি ঠপিতে. হত্থকৰসেন খুদ্দকং কত্ৰা
বদ্ধং কলাপবদ্ধং. মুল়ালন্তি কন্দং. পত্তং ৰা পুপ্ফং ৰাতি ইদং কদ্দমস্স অন্তো পৰিসিত্ৰা ঠিতং সন্ধায ৰুত্তং. সকলমুদকন্তি ¶ ৰাপিআদীসু পরিযাপন্নং সকলমুদকং. নিদ্ধমনতুম্বন্তি ৰাপিযা উদকস্স নিক্খমনমগ্গং. উদকৰাহকন্তি মহামাতিকং. ন অৰহারোতি ইদং পুব্বসদিসং ন হোতীতি আহ – ‘‘কস্মা…পে… এৰরূপা হি তত্থ কতিকা’’তি. অৰহারো নত্থীতি সব্বসাধারণে অপরিগ্গহট্ঠানে গহিতত্তা. মাতিকং আরোপেত্ৰাতি খুদ্দকমাতিকং আরোপেত্ৰা. মরিত্ৰা…পে… তিট্ঠন্তীতি এত্থ ‘‘মতমচ্ছানংযেৰ তেসং সন্তকত্তা অমতে গণ্হন্তস্স নত্থি অৰহারো’’তি ৰদন্তি.
উদকট্ঠকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
নাৰট্ঠকথাৰণ্ণনা
৯৯. নাৰট্ঠকথাযং পন যা বন্ধনা মুত্তমত্তে ঠানা ন চৰতীতি ইমিনা চণ্ডসোতে বদ্ধনাৰং পটিক্খিপতি. তাৰ দুক্কটন্তি ‘‘বন্ধনং মোচেতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি এৰং মোচেন্তস্স পঞ্ঞত্তং দুক্কটং সন্ধায ৰুত্তং. থুল্লচ্চযম্পি পারাজিকম্পি হোতীতি এত্থ পঠমং ঠানা অচাৰেত্ৰা মুত্তে থুল্লচ্চযং, পঠমং ঠানা চাৰেত্ৰা মুত্তে পারাজিকন্তি ৰেদিতব্বং.
‘‘পাসে বদ্ধসূকরো ৰিযা’’তিআদিনা ৰুত্তং সন্ধাযাহ ‘‘তত্থ যুত্তি পুব্বে ৰুত্তা এৰা’’তি. ৰিপ্পনট্ঠা নাৰাতি ৰিসমৰাতাদীহি ৰিনাসং পত্ৰা উদকে নিমুজ্জিত্ৰা হেট্ঠা ভূমিতলং অপ্পত্ৰা মজ্ঝে ঠিতং সন্ধায ৰদতি. তেনেৰ ‘‘অধো ৰা ওপিলাপেন্তস্স…পে… নাৰাতলেন ফুট্ঠোকাসং মুখৰট্টিং অতিক্কন্তমত্তে পারাজিক’’ন্তি ৰুত্তং. ওপিলাপেন্তস্সাতি ওসীদাপেন্তস্স. অতিক্কন্তমত্তেতি ফুট্ঠোকাসং অতিক্কন্তমত্তে. এসেৰ নযোতি মুত্তমত্তে পারাজিকন্তি দস্সেতি.
নাৰাকড্ঢনযোগ্গমহাযোত্ততায যোত্তকোটিতো পট্ঠায সকলম্পি ‘‘ঠান’’ন্তি ৰুত্তং.
অসতিপি ৰাতে যথা ৰাতং গণ্হাতি, তথা ঠপিতত্তা ‘‘ৰাতং গণ্হাপেতী’’তি ৰুত্তং. বলৰা চ ৰাতো আগম্মাতি ইমিনা ¶ অসতি ৰাতে অযং পযোগো কতোতি দস্সেতি. তেনেৰ ‘‘পুগ্গলস্স নত্থি অৰহারো’’তি ৰুত্তং. সতি পন ৰাতে কতো পযোগো ঠানাচাৰনপযোগোযেৰাতি মাতিকাউজুকরণে ৰিয অত্থেৰ অৰহারোতি দট্ঠব্বং. ঠানাচাৰনপযোগো ন হোতীতি সুক্খমাতিকাউজুকরণে ৰিয অসতি ৰাতে কতপযোগত্তা. ভণ্ডদেয্যং পন হোতীতি নাৰাসামিকস্স ভণ্ডদেয্যং হোতি.
নাৰট্ঠকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
যানট্ঠকথাৰণ্ণনা
১০০. যানট্ঠকথাযং ¶ দুকযুত্তস্সাতি দ্ৰীহি গোণেহি যুত্তস্স. অযুত্তকন্তি গোণেহি অযুত্তং. কপ্পকতাতি যথা দ্ৰীহি ভাগেহি হেট্ঠা পতিট্ঠাতি, এৰং কতা. তীণি ৰা চত্তারি ৰা ঠানানীতি অকপ্পকতায উপত্থম্ভনিযা ৰসেন তীণি ঠানানি, কপ্পকতায ৰসেন চত্তারি ঠানানীতি. তথা পথৰিযং ঠপিতস্স তীণি ঠানানীতি সম্বন্ধো. তন্তি ফলকস্স ৰা দারুকস্স ৰা উপরি ঠপিতং পথৰিযং ঠপিতঞ্চ. দ্ৰীহি অক্খসীসেহীতি দ্ৰীহি অক্খকোটীহি. দারূনং উপরি ঠপিতস্সাতি দ্ৰিন্নং দারূনং উপরি দ্ৰীহি অক্খকোটীহি ওলম্বেত্ৰা সকটসালাযং ঠপিতস্স. হেট্ঠিমতলস্সাতি সকটবাহায ভূমিং ফুসিত্ৰা ঠিতস্স হেট্ঠিমভাগস্স. সেসং নাৰাযং ৰুত্তসদিসন্তি ইমিনা ‘‘যদি পন তং এৰং গচ্ছন্তং পকতিগমনং উপচ্ছিন্দিত্ৰা অঞ্ঞং দিসাভাগং নেতি, পারাজিকং. সযমেৰ যং কঞ্চি গামং সম্পত্তং ঠানা অচাৰেন্তোৰ ৰিক্কিণিত্ৰা গচ্ছতি, নেৰত্থি অৰহারো, ভণ্ডদেয্যং পন হোতী’’তি ইমং নযং অতিদিস্সতি.
যানট্ঠকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ভারট্ঠকথাৰণ্ণনা
১০১. ভারট্ঠকথাযং পুরিমগলে গলৰাটকোতি পুরিমগলে উপরিমগলৰাটকো. উরপরিচ্ছেদমজ্ঝেতি উরপরিযন্তস্স মজ্ঝে. অনাণত্তত্তাতি ‘‘অসুকট্ঠানং নেহী’’তি অনাণত্তত্তা. যো চাযং সীসভারে ¶ ৰুত্তোতি যো চাযং ৰিনিচ্ছযো সীসভারে ৰুত্তো. সীসাদীহি ৰা গহিতো হোতূতি সম্বন্ধো. তাদিসন্তি তপ্পটিচ্ছাদনসমত্থং.
ভারট্ঠকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
আরামট্ঠকথাৰণ্ণনা
১০২. আরামট্ঠকথাযং বন্ধনন্তি পুপ্ফানং ৰণ্টে পতিট্ঠিতট্ঠানং. অভিযুঞ্জতীতি চোদেতি অড্ডং করোতি. অদিন্নাদানস্স পযোগত্তাতি সহপযোগমাহ ৰত্থুম্হিযেৰ কতপযোগত্তা. সহপযোগৰসেন হেতং দুক্কটং. ৰিনিচ্ছযপ্পসুতন্তি ৰিনিচ্ছযে নিযুত্তং. কক্খল়োতি দারুণো. ধুরং নিক্খিপতীতি উস্সাহং ঠপেতি, অত্তনো সন্তককরণে নিরুস্সাহো হোতীতি অত্থো. কূটড্ডকারকোপি ¶ সচে ধুরং ন নিক্খিপতি, নত্থি অৰহারোতি আহ ‘‘সচে সযম্পি কতধুরনিক্খেপো হোতী’’তি. সযম্পীতি অভিযুঞ্জকোপি. কতধুরনিক্খেপোতি ‘‘ন দানি নং ইমস্স দস্সামী’’তি এৰং তস্স দানে কতধুরনিক্খেপো. কিঙ্কারপ্পটিস্সাৰিভাৰেতি ‘‘কিং করোমি কিং করোমী’’তি এৰং কিঙ্কারমেৰ পটিস্সুণন্তো ৰিচরতীতি কিঙ্কারপটিস্সাৰী, তস্স ভাৰো কিঙ্কারপটিস্সাৰিভাৰো, তস্মিং, অত্তনো ৰসৰত্তিভাৰেতি ৰুত্তং হোতি.
উক্কোচং দত্ৰাতি লঞ্জং দত্ৰা. কূটৰিনিচ্ছযিকানন্তি কূটৰিনিচ্ছযে নিযুত্তানং ৰিনযধরানং. ‘‘গণ্হা’’তি অৰত্ৰা ‘‘অসামিকস্স সামিকো অয’’ন্তিআদিনা পরিযাযেন ৰুত্তেপি তস্স সন্তকভাৰং পরিচ্ছিন্দিত্ৰা পৰত্তৰচনত্তা কূটৰিনিচ্ছযং করোন্তানং কূটসক্খীনঞ্চ পারাজিকমেৰ. অসতিপি চেত্থ ঠানাচাৰনে উভিন্নং ধুরনিক্খেপোযেৰ ঠানাচাৰনট্ঠানে তিট্ঠতি. ইমস্মিং ধুরনিক্খেপে পারাজিকে সামিকস্স ৰিমতুপ্পাদনপযোগে কতে থুল্লচ্চযং, তস্সেৰ ধুরনিক্খেপপযোগে নিপ্ফাদিতে পারাজিকং. সযং পরাজযং পাপুণাতীতি কূটড্ডকারকো পরাজযং পাপুণাতি.
আরামট্ঠকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ৰিহারট্ঠকথাৰণ্ণনা
১০৩. ৰিহারট্ঠকথাযং ¶ ৰিহারোপি পরিৰেণম্পি আৰাসোপি ৰিহারোত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতীতি আহ ‘‘ৰিহারং ৰা’’তিআদি. তত্থ ৰিহারন্তি মহাৰিহারং. পরিৰেণন্তি মহাৰিহারস্স অব্ভন্তরে ৰিসুং ৰিসুং পাকারপরিচ্ছিন্নট্ঠানং. আৰাসন্তি একং আৰসথং. অভিযোগে কতেপি অৰহারস্স অসিজ্ঝনতো ৰুত্তং ‘‘অভিযোগো ন রুহতী’’তি. গণসন্তকে পন পরিচ্ছিন্নসামিকত্তা সক্কা ধুরং নিক্খিপাপেতুন্তি আহ ‘‘দীঘভাণকাদিভেদস্স পন গণস্সা’’তি. ইধাপি সচে একোপি ধুরং ন নিক্খিপতি, রক্খতিযেৰ. সব্বেসং ধুরনিক্খেপেনেৰ হি পারাজিকং.
ৰিহারট্ঠকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
খেত্তট্ঠকথাৰণ্ণনা
১০৪. খেত্তট্ঠকথাযং সত্ত ধঞ্ঞানীতি সালিৰীহিযৰকঙ্গুকুদ্রূসৰরকগোধুমানং ৰসেন সত্ত ধঞ্ঞানি ¶ . নিরুম্ভিত্ৰা ৰাতিআদীসু ‘‘গণ্হন্তস্সা’’তি পচ্চেকং যোজেতব্বং. তত্থ নিরুম্ভিত্ৰা গহণং নাম ৰীহিসীসং অচ্ছিন্দিত্ৰা যথাঠিতমেৰ হত্থেন গহেত্ৰা আকড্ঢিত্ৰা বীজমত্তস্সেৰ গহণং. একমেকন্তি একমেকং ৰীহিসীসং. উপ্পাটেত্ৰা ৰাতি মুগ্গমাসাদীনি উদ্ধরিত্ৰা ৰা. যস্মিং বীজে ৰাতিআদি নিরুম্ভিত্ৰা গহণাদীসু যথাক্কমং যোজেতব্বং. সালিসীসাদীনি নিরুম্ভিত্ৰা গণ্হন্তস্স যস্মিং বীজে ৰত্থু পূরতি, একমেকং হত্থেনেৰ ছিন্দিত্ৰা গণ্হন্তস্স যস্মিং সীসে ৰত্থু পূরতি, অসিতেন লাযিত্ৰা গণ্হন্তস্স যস্সং মুট্ঠিযং ৰত্থু পূরতি, বহূনি একতো উপ্পাটেত্ৰা গণ্হন্তস্স যস্মিং মুগ্গমাসাদিফলে ৰত্থু পূরতীতি এৰমেত্থ যথাক্কমো ৰেদিতব্বো. ‘‘তস্মিং বন্ধনা মোচিতমত্তে’’তি ৰচনতো তস্মিং বীজাদিম্হি বন্ধনা মোচিতে সতি ততো অনপনীতেপি পারাজিকমেৰাতি দট্ঠব্বং. অচ্ছিজ্জমানোতি অচ্ছিন্নো হুত্ৰা ঠিতো. জটিতানীতি ছিন্দিতানি অচ্ছিন্নেহি সদ্ধিং জটিতানি হোন্তীতি অত্থো. সভুসন্তি পলালসহিতং. অভুসন্তি পলালরহিতং.
খীলেনাতি ¶ খাণুকেন. এত্থ চ খীলসঙ্কমনাদীসু উভযং সম্ভৰতি সহপযোগো ধুরনিক্খেপো চ. যদা হি পরস্স খেত্তাদীসু একদেসং খীলসঙ্কমনাদিৰসেন অত্তনো সন্তকং করোতি, তদা সতিপি পঠমতরং সামিকানং ধুরনিক্খেপে খীলসঙ্কমনাদিসহপযোগং ৰিনা ন হোতীতি সহপযোগেনেৰ পারাজিকং. তেনেৰ মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. দুতিযপারাজিকৰণ্ণনা) ৰুত্তং ‘‘ঠানাচাৰনৰসেন খীলাদীনি সঙ্কামেত্ৰা খেত্তাদিগ্গহণৰসেন চ সহপযোগো ৰেদিতব্বো’’তি. যদা পন অসতি ধুরনিক্খেপে খীলসঙ্কমনাদিমত্তং কতং, তদা ৰিনা ধুরনিক্খেপেন ন হোতীতি ধুরনিক্খেপেনেৰ পারাজিকং. তেনেৰেত্থ ‘‘তঞ্চ খো সামিকানং ধুরনিক্খেপেনা’’তি ৰুত্তং. এৰং সব্বত্থাতি যথাৰুত্তমত্থং রজ্জুসঙ্কমনাদীসুপি অতিদিসতি.
যট্ঠিন্তি মানদণ্ডং. একস্মিং অনাগতে থুল্লচ্চযং, তস্মিং আগতে পারাজিকন্তি এত্থ সচে দারূনি নিখণিত্ৰা তত্তকেনেৰ গণ্হিতুকামো হোতি, অৰসানে দারুম্হি পারাজিকং. সচে তত্থ সাখাযোপি কত্ৰা গহেতুকামো হোতি, অৰসানসাখায পারাজিকন্তি ৰেদিতব্বং. তত্তকেন অসক্কোন্তোতি দারূনি নিখণিত্ৰা ৰতিং কাতুং অসক্কোন্তো. খেত্তমরিযাদন্তি ৰুত্তমেৰত্থং ৰিভাৰেতুং ‘‘কেদারপাল়ি’’ন্তি ৰুত্তং. ৰিত্থতং করোতীতি পুব্বে ৰিজ্জমানমেৰ মরিযাদং ৰিত্থিণ্ণং করোতি. অকতং ৰা পন পতিট্ঠপেতীতি পুব্বে অকতং ৰা মরিযাদং ঠপেতি.
খেত্তট্ঠকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ৰত্থুট্ঠকথাৰণ্ণনা
১০৫. ৰত্থুট্ঠকথাযং ¶ তিণ্ণং পাকারানন্তি ইট্ঠকসিলাদারূনং ৰসেন তিণ্ণং পাকারানং. এতেনেৰ নযেনাতি ইমিনা ‘‘কেৰলং ভূমিং সোধেত্ৰা…পে… অপরিক্খিপিত্ৰা ৰা’’তি ৰুত্তমত্থং নিদস্সেতি.
গামট্ঠকথাৰণ্ণনা
১০৬. গামট্ঠকথাযং গামো নামাতি পাল়িযং ন ৰুত্তং সব্বসো গামলক্খণস্স পুব্বে ৰুত্তত্তা.
অরঞ্ঞট্ঠকথাৰণ্ণনা
১০৭. অরঞ্ঞট্ঠকথাযং ¶ অরঞ্ঞং নামাতি ইদং পন ন কেৰলং পুব্বে ৰুত্তঅরঞ্ঞলক্খণপ্পত্তিমত্তেন অরঞ্ঞং ইধাধিপ্পেতং, কিন্তু যং অত্তনো অরঞ্ঞলক্খণেন অরঞ্ঞং পরপরিগ্গহিতঞ্চ হোতি, তং অরঞ্ঞং ইধাধিপ্পেতন্তি দস্সেতুং ৰুত্তং. তেনাতি পুন অরঞ্ঞৰচনেন. ন পরিগ্গহিতভাৰো অরঞ্ঞস্স লক্খণন্তি যদি হি পরিগ্গহিতভাৰো অরঞ্ঞলক্খণং সিযা, ‘‘অরঞ্ঞং নাম যং মনুস্সানং পরিগ্গহিত’’ন্তি এত্তকমেৰ ৰদেয্যাতি অধিপ্পাযো. যন্তি ইমিনা পুব্বে ৰুত্তলক্খণমেৰ অরঞ্ঞং পরামট্ঠন্তি আহ ‘‘যং পন অত্তনো অরঞ্ঞলক্খণেন অরঞ্ঞ’’ন্তি.
ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰাতি উজুকমেৰ ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা. পণ্ণং ৰাতি তালপণ্ণাদি পণ্ণং ৰা. অদ্ধগতোপীতি চিরকালং তত্থেৰ ঠিতোপি. ন গহেতব্বোতি এত্থ পন যো পরেহি অরঞ্ঞসামিকানং হত্থতো কিণিত্ৰা তচ্ছেত্ৰা তত্থেৰ ঠপিতো, সো অরঞ্ঞসামিকেন অনুঞ্ঞাতোপি ন গহেতব্বো. সামিকেহি ছড্ডিতোতি গহেতুং ৰট্টতীতি পংসুকূলসঞ্ঞায গহণং ৰুত্তং. লক্খণচ্ছিন্নস্সাপীতি অরঞ্ঞসামিকানং হত্থতো কিণিত্ৰা গণ্হন্তেহি কতসঞ্ঞাণস্স. ছল্লিযা পরিযোনদ্ধং হোতীতি ইমিনা সামিকানং নিরপেক্খতং দীপেতি. তেন ৰুত্তং ‘‘গহেতুং ৰট্টতী’’তি. যদি সামিকানং সাপেক্খতা অত্থি, ন ৰট্টতি. তানি কতানি অজ্ঝাৰুত্থানি চ হোন্তীতি তানি গেহাদীনি কতানি পরিনিট্ঠিতানি মনুস্সেহি চ অজ্ঝাৰুত্থানি হোন্তি. দারূনিপীতি গেহাদীনং কতত্তা ততো অৰসিট্ঠদারূনিপি. এতেসন্তি এতেসং যথাৰুত্তদারূনং.
তেসং ¶ আরক্খট্ঠানন্তি তেসং অরঞ্ঞপালানং ঠিতট্ঠানং. দেহীতি ৰুত্তে দাতব্বমেৰাতি এত্থ ‘‘দেহী’’তি ৰুত্তে ‘‘দস্সামী’’তি আভোগসব্ভাৰতো ‘‘দেহী’’তি অৰুত্তে অদত্ৰাপি গন্তুং ৰট্টতিযেৰ. গন্তুং দেথাতি গমনং দেথ. অদিস্ৰা গচ্ছতি, ভণ্ডদেয্যন্তি পরিসুদ্ধচিত্তেন গচ্ছতি, ভণ্ডদেয্যং. যত্থ কত্থচি নীতানম্পি দারূনং অরঞ্ঞসামিকানংযেৰ সন্তকত্তা সুদ্ধচিত্তেন নিক্খন্তোপি পুন থেয্যচিত্তং উপ্পাদেত্ৰা গচ্ছতি, পারাজিকমেৰাতি ৰদন্তি.
অরঞ্ঞট্ঠকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
উদককথাৰণ্ণনা
১০৮. উদককথাযং ¶ মহাকুচ্ছিকা উদকচাটি উদকমণিকো. ‘‘সমেখলা চাটি উদকমণিকো’’তিপি ৰদন্তি. তত্থাতি তেসু ভাজনেসু. নিব্বহনউদকন্তি ‘‘মহোদকং আগন্ত্ৰা তল়াকমরিযাদং মা ছিন্দী’’তি তল়াকরক্খণত্থং তস্স একপস্সেন ৰিস্সজ্জিতউদকং. নিদ্ধমনতুম্বন্তি সস্সাদীনং অত্থায উদকনিক্খমনমগ্গং. মরিযাদং দুব্বলং কত্ৰাতি ইদং অৰস্সং ছিন্নসভাৰদস্সনত্থং ভণ্ডদেয্যৰিসযদস্সনত্থঞ্চ ৰুত্তং. মরিযাদং দুব্বলং অকত্ৰাপি যথাৰুত্তপ্পযোগে কতে মরিযাদং ছিন্দিত্ৰা নিক্খন্তউদকগ্ঘানুরূপেন অৰহারেন কারেতব্বমেৰ.
অনিগ্গতেতি অনিক্খমিত্ৰা তল়াকস্মিংযেৰ উদকে ঠিতে. অসম্পত্তেৰাতি তল়াকতো নিক্খমিত্ৰা মহামাতিকায এৰ ঠিতে. অনিক্খন্তেতি তল়াকতো অনিক্খন্তে উদকে. সুবদ্ধাতি ভণ্ডদেয্যম্পি ন হোতীতি অধিপ্পাযো. তেনাহ ‘‘নিক্খন্তে বদ্ধা ভণ্ডদেয্য’’ন্তি, তল়াকতো নিক্খমিত্ৰা পরেসং খুদ্দকমাতিকামুখং অপাপুণিত্ৰা মহামাতিকাযংযেৰ ঠিতে বদ্ধা চে, ভণ্ডদেয্যন্তি অত্থো. ‘‘অনিক্খন্তে বদ্ধা সুবদ্ধা, নিক্খন্তে বদ্ধা ভণ্ডদেয্য’’ন্তি হি ইদং দ্ৰযং হেট্ঠা ৰুত্তৰিকপ্পদ্ৰযস্স যথাক্কমেন ৰুত্তং. নত্থি অৰহারোতি এত্থ ‘‘অৰহারো নত্থি, ভণ্ডদেয্যং পন হোতী’’তি কেচি ৰদন্তি, তল়াকগতউদকস্স সব্বসাধারণত্তা তং অযুত্তং ৰিয দিস্সতি, ‘‘অনিক্খন্তে বদ্ধা সুবদ্ধা’’তি ইমিনা চ অট্ঠকথাৰচনেন ন সমেতি. ৰত্থুং…পে… ন সমেতীতি এত্থ তল়াকগতউদকস্স সব্বসাধারণত্তা অপরিগ্গহিতং ইধ ৰত্থুন্তি অধিপ্পাযো.
উদককথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
দন্তপোনকথাৰণ্ণনা
১০৯. দন্তকট্ঠকথাযং ¶ ততো পট্ঠায অৰহারো নত্থীতি ‘‘যথাসুখং ভিক্খুসঙ্ঘো পরিভুঞ্জতূ’’তি যথাসুখং পরিভোগত্থায ঠপিতত্তা ৰস্সগ্গেন অভাজেতব্বত্তা অরক্খিতব্বত্তা সব্বসাধারণত্তা চ অঞ্ঞং সঙ্ঘিকং ৰিয ন হোতীতি থেয্যচিত্তেন গণ্হন্তস্সপি নত্থি অৰহারো ¶ . ৰত্তন্তি দন্তকট্ঠগ্গহণে ৰত্তং. ইদানি তদেৰ ৰত্তং দস্সেন্তো ‘‘যো হী’’তিআদিমাহ. ‘‘পুন সামণেরা আহরিস্সন্তী’’তি কেচি থেরা ৰদেয্যুন্তি যোজেতব্বং.
দন্তপোনকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ৰনপ্পতিকথাৰণ্ণনা
১১০. ৰনপ্পতিকথাযং ‘‘উজুকমেৰ তিট্ঠতীতি রুক্খভারেন কিঞ্চিদেৰ ভস্সিত্ৰা ঠিতত্তা হোতিযেৰ ঠানাচাৰনন্তি অধিপ্পাযেন ৰুত্ত’’ন্তি ৰদন্তি. ৰাতমুখং সোধেতীতি যথা ৰাতো আগন্ত্ৰা রুক্খং পাতেতি, এৰং ৰাতস্স আগমনমগ্গং রুন্ধিত্ৰা ঠিতানি সাখাগুম্বাদীনি ছিন্দিত্ৰা অপনেন্তো সোধেতি. ‘‘মণ্ডূককণ্টকং ৰা ৰিসন্তি মণ্ডূকানং নঙ্গুট্ঠে অগ্গকোটিযং ঠিতকণ্টক’’ন্তি ৰদন্তি, ‘‘একং ৰিসমচ্ছকণ্টক’’ন্তিপি ৰদন্তি.
ৰনপ্পতিকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
হরণককথাৰণ্ণনা
১১১. হরণককথাযং হরণকন্তি হরিযমানং. অভিমুখং কত্ৰা কড্ঢনং আকড্ঢনং, সেসদিসাকড্ঢনং ৰিকড্ঢনং. পাদং অগ্ঘতি, পারাজিকমেৰাতি এত্থ অন্তং ন গণ্হামীতি অসল্লক্খিতত্তা অন্তস্স চ গণ্হিস্সামীতি সল্লক্খিতস্সেৰ পটস্স একদেসত্তা পারাজিকং ৰুত্তং. সহভণ্ডহারকন্তি ভণ্ডহারকেন সদ্ধিং. সন্তজ্জেত্ৰাতি ধনুআদীহি সন্তজ্জেত্ৰা.
সোতি ভণ্ডহারকো. অনজ্ঝাৰুত্থকন্তি অপরিগ্গহিতকং, অসামিকন্তি অত্থো.
আহরাপেন্তে দাতব্বন্তি এত্থ ‘‘ছড্ডেত্ৰা ধুরং নিক্খিপিত্ৰা গতানম্পি নিরালযানং পুন আহরাপনস্স ৰুত্তত্তা ভিক্খূনম্পি অত্তনো সন্তকে পরিক্খারে অচ্ছিন্দিত্ৰা পরেহি গহিতে তত্থ ¶ ধুরনিক্খেপং কত্ৰাপি পুন তং বলক্কারেনপি আহরাপেতুং ৰট্টতী’’তি দেসৰাসিনো আচরিযা ৰদন্তি, সীহল়দীপৰাসিনো পন তং কেচি আচরিযা ন ইচ্ছন্তি. তেনেৰ ¶ মহাগণ্ঠিপদে মজ্ঝিমগণ্ঠিপদে চ ৰুত্তং ‘‘অম্হাকং পন তং ন রুচ্চতী’’তি. অঞ্ঞেসূতি মহাপচ্চরিআদীসু. ৰিচারণা এৰ নত্থীতি তত্থাপি পটিক্খেপাভাৰতো অযমেৰত্থোতি ৰুত্তং হোতি.
হরণককথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
উপনিধিকথাৰণ্ণনা
১১২. উপনিধিকথাযং ‘‘সঙ্গোপনত্থায অত্তনো হত্থে নিক্খিত্তস্স ভণ্ডস্স গুত্তট্ঠানে পটিসামনপযোগং ৰিনা অঞ্ঞস্মিং পযোগে অকতেপি রজ্জসঙ্খোভাদিকালে ‘ন দানি তস্স দস্সামি, ন ময্হং দানি দস্সতী’তি উভোহিপি সকসকট্ঠানে নিসীদিত্ৰা ধুরনিক্খেপে কতে পারাজিকমেৰ পটিসামনপযোগস্স কতত্তা’’তি ৰদন্তি. অত্তনো হত্থে নিক্খিত্তত্তাতি এত্থ অত্তনো হত্থে সঙ্গোপনত্থায নিক্খিত্তকালতো পট্ঠায তপ্পটিবদ্ধত্তা আরক্খায ভণ্ডসামিকট্ঠানে ঠিতত্তা ঠানস্স চ তদাযত্ততায ঠানাচাৰনস্স অলব্ভনতো নত্থি অৰহারোতি অধিপ্পাযো.
ধম্মং ৰাচাপেত্ৰাতি ধম্মং কথাপেত্ৰা. এসেৰ নযোতি উদ্ধারেযেৰ পারাজিকং. কস্মা? অঞ্ঞেহি অসাধারণস্স অভিঞ্ঞাণস্স ৰুত্তত্তা. ‘‘অঞ্ঞং তাদিসমেৰ গণ্হন্তে যুজ্জতীতি ইদং সঞ্ঞাণং কথেন্তেনেৰ ‘অসুকস্মিং ঠানে’তি ওকাসস্স চ নিযমিতত্তা তস্মিং ঠানে ঠিতং পত্তং অপনেত্ৰা তস্মিং ওকাসে অঞ্ঞং তাদিসমেৰ পচ্ছা ঠপিতং পত্তং সন্ধায কথিত’’ন্তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. চোরেন সল্লক্খিতপত্তস্স গহণাভাৰেপি ‘‘ইদং থেনেত্ৰা গণ্হিস্সামী’’তি তস্মিং ওকাসে ঠিতে তাদিসে ৰত্থুমত্তে তস্স থেয্যচিত্তসব্ভাৰতো অঞ্ঞং তাদিসমেৰ গণ্হন্তে যুজ্জতীতি চোরস্স অৰহারো দস্সিতো. পদৰারেনাতি থেরেন নীহরিত্ৰা দিন্নং পত্তং গহেত্ৰা গচ্ছতো চোরস্স পদৰারেন. তং অতাদিসমেৰ গণ্হন্তে যুজ্জতীতি ‘‘মমাযং পত্তো ন হোতী’’তি ৰা ‘‘মযা কথিতো অযং পত্তো ন হোতী’’তি ৰা জানিত্ৰা থেয্যচিত্তেন গণ্হন্তস্স ‘‘ইদং থেনেত্ৰা গণ্হিস্সামী’’তি ৰত্থুমত্তে থেয্যচিত্তং উপ্পাদেত্ৰা গণ্হন্তস্স চ অৰহারসব্ভাৰতো ৰুত্তং.
গামদ্ৰারন্তি ¶ সমণসারুপ্পং ৰোহারমত্তমেতং, অন্তোগামং ইচ্চেৰ ৰুত্তং হোতি. ৰুত্তনযেনেৰ থেরস্স ¶ পারাজিকন্তি থেয্যচিত্তেনেৰ পরসন্তকস্স গহিতত্তা উদ্ধারেযেৰ থেরস্স পারাজিকং. চোরস্স দুক্কটন্তি অসুদ্ধচিত্তেন গহিতত্তা গহিতকালে চোরস্স দুক্কটং. ৰুত্তনযেনেৰ উভিন্নম্পি দুক্কটন্তি চোরস্স সামিকেন দিন্নত্তা পারাজিকং নত্থি, অসুদ্ধচিত্তেন গহিতত্তা দুক্কটং, থেরস্স পন অত্তনো সন্তকেপি অসুদ্ধচিত্ততায দুক্কটন্তি.
আণত্তিযা গহিতত্তাতি এত্থ ‘‘পত্তচীৰরং গণ্হ, অসুকং নাম গামং গন্ত্ৰা পিণ্ডায চরিস্সামা’’তি এৰং থেরেন কতআণত্তিযা ৰিহারস্স পরভাগে উপচারতো পট্ঠায যাৰ তস্স গামস্স পরতো উপচারো, তাৰ সব্বং খেত্তমেৰ জাতন্তি অধিপ্পাযো. মগ্গতো ওক্কম্মাতি এত্থ উভিন্নং সকটচক্কমগ্গানং অন্তরাল়ম্পি মগ্গোযেৰাতি দট্ঠব্বং. অট্ঠত্ৰা অনিসীদিত্ৰাতি এত্থ ৰিহারং পৰিসিত্ৰা সীসাদীসু ভারং ভূমিযং অনিক্খিপিত্ৰাৰ তিট্ঠন্তো নিসীদন্তো ৰা ৰিস্সমিত্ৰা থেয্যচিত্তে ৰূপসন্তে পুন থেয্যচিত্তং উপ্পাদেত্ৰা গচ্ছতি চে, পাদুদ্ধারেন কারেতব্বো. সচে ভূমিযং নিক্খিপিত্ৰা পুন তং গহেত্ৰা গচ্ছতি, উদ্ধারেন কারেতব্বো. কস্মা? আণাপকস্স আণত্তিযা যং কত্তব্বং, তস্স তাৰ পরিনিট্ঠিতত্তা. কেচি পন ‘‘পুরিমস্মিং থেয্যচিত্তে অৰূপসন্তেপি ৰুত্তনযেনেৰ ৰিস্সমিত্ৰা গচ্ছতো পাদুদ্ধারেন উদ্ধারেন ৰা কারেতব্বো’’তি ৰদন্তি, ‘‘অসুকং নাম গামন্তি অনিযমেত্ৰা ‘অন্তোগামং পৰিসিস্সামা’তি অৰিসেসেন ৰুত্তে ৰিহারসামন্তা সব্বোপি গোচরগামো খেত্তমেৰা’’তিপি ৰদন্তি. সেসন্তি মগ্গুক্কমনৰিহারাভিমুখগমনাদি সব্বং. পুরিমসদিসমেৰাতি অনাণত্তিযা গহিতেপি সামিকস্স কথেত্ৰা গহিতত্তা হেট্ঠা ৰুত্তৰিহারূপচারাদি সব্বং খেত্তমেৰাতি কত্ৰা ৰুত্তং.
এসেৰ নযোতি ‘‘অন্তরামগ্গে থেয্যচিত্তং উপ্পাদেত্ৰা’’তিআদিনা ৰুত্তনযং অতিদিসতি. নিমিত্তে ৰা কতেতি ‘‘চীৰরং মে কিলিট্ঠং, কো নু খো রজিত্ৰা দস্সতী’’তিআদিনা নিমিত্তে কতে. ৰুত্তনযেনেৰাতি অনাণত্তস্স থেরেন সদ্ধিং পত্তচীৰরং গহেত্ৰা গমনৰারে ৰুত্তনযেনেৰ. একপস্সে ৰাতি ৰিহারস্স মহন্ততায অত্তানং অদস্সেত্ৰা একস্মিং পস্সে ৰসন্তো ৰা. থেয্যচিত্তেন পরিভুঞ্জন্তো জীরাপেতীতি থেয্যচিত্তে উপ্পন্নে ঠানাচাৰনং অকত্ৰা নিৰত্থপারুতনীহারেনেৰ পরিভুঞ্জন্তো ¶ জীরাপেতি, ঠানা চাৰেন্তস্স পন থেয্যচিত্তে সতি পারাজিকমেৰ সীসে ভারং খন্ধে করণাদীসু ৰিয. যথা তথা ৰা নস্সতীতি অগ্গিআদিনা ৰা উপচিকাদীহি খাদিতং ৰা নস্সতি.
অঞ্ঞো ৰা কোচীতি ইমিনা পন যেন ঠপিতং, সোপি সঙ্গহিতোতি ৰেদিতব্বং. তৰ থূলসাটকো লদ্ধোতিআদিনা মুসাৰাদে দুক্কটং অদিন্নাদানপযোগত্তা. ইতরং গণ্হতো উদ্ধারে পারাজিকন্তি ¶ এত্থ ‘‘পৰিসিত্ৰা তৰ সাটকং গণ্হাহী’’তি ইমিনাৰ উপনিধিভাৰতো মুত্তত্তা সামিকস্স ইতরং গণ্হতোপি অত্তনো সাটকে আলযস্স সব্ভাৰতো চ উদ্ধারে পারাজিকং ৰুত্তং. ন জানন্তীতি তেন ৰুত্তং ৰচনং অসুণন্তা ন জানন্তি. এসেৰ নযোতি এত্থ সচে জানিত্ৰাপি চিত্তেন ন সম্পটিচ্ছন্তি, এসেৰ নযোতি দট্ঠব্বং. পটিক্খিপন্তীতি এত্থ চিত্তেন পটিক্খেপোপি সঙ্গহিতোৰাতি ৰেদিতব্বং. যাচিতা ৰা অযাচিতা ৰাতি এত্থ যাচিতা যদি চিত্তেনপি সম্পটিচ্ছন্তি, নট্ঠে গীৰা. অযাচিতা পন যদিপি চিত্তেন সম্পটিচ্ছন্তি, নত্থি গীৰা.
গহেত্ৰা ঠপেতীতি এত্থ চালেত্ৰা তস্মিংযেৰ ঠানে ঠপিতেপি নট্ঠে গীৰা. উপচারে ৰিজ্জমানেতি ভণ্ডাগারস্স সমীপে উচ্চারপস্সাৰট্ঠানে ৰিজ্জমানে. মযি চ মতে সঙ্ঘস্স চ সেনাসনে ৰিনট্ঠেতি এত্থ ‘‘কেৰলং সঙ্ঘস্স সেনাসনং মা নস্সীতি ইমিনাৰ অধিপ্পাযেন ৰিৰরিতুম্পি ৰট্টতিযেৰা’’তি ৰদন্তি. সহাযেহি ভৰিতব্বন্তি তেহিপি কিঞ্চি কিঞ্চি দাতব্বন্তি ৰুত্তং হোতি. অযং সামীচীতি ভণ্ডাগারে ৰসন্তানং ইদং ৰত্তং.
লোলমহাথেরোতি মন্দো মোমূহো হসিতকীল়িতপ্পসুতো ৰা মহাথেরো. অত্তনো অত্তনো ৰসনগব্ভেসু সভাগভিক্খূনং পরিক্খারং ঠপেন্তীতি যোজেতব্বং. ইতরেহীতি তস্মিংযেৰ গব্ভে ৰসন্তেহি ইতরভিক্খূহি. ৰিহারৰারে নিযুত্তো ৰিহারৰারিকো, ৰারং কত্ৰা ৰিহাররক্খণকো. নিৰাপন্তি ভত্তৰেতনং. পটিপথং গতেসূতি চোরানং আগমনং ঞত্ৰা ‘‘পঠমতরংযেৰ গন্ত্ৰা সদ্দং করিস্সামা’’তি চোরানং অভিমুখং গতেসু. নিস্সিতকে জগ্গেন্তীতি অত্তনো অত্তনো নিস্সিতকে সিক্খাচরিযায পোসেন্তাপি নিস্সিতকে ৰিহারং জগ্গাপেন্তি. ‘‘অসহাযস্স অদুতিযস্সা’’তি পাঠো যুত্তো, পচ্ছিমং পুরিমস্সেৰ ৰেৰচনং. অসহাযস্স ৰা অত্তদুতিযস্স ৰাতি ইমস্মিং পন পাঠে একেন আনীতং দ্ৰিন্নং নপ্পহোতীতি ¶ অত্তদুতিযস্সপি ৰারো নিৰারিতোতি ৰদন্তি, তং ‘‘যস্স সভাগো ভিক্খু ভত্তং আনেত্ৰা দাতা নত্থী’’তি ইমিনা ন সমেতীতি ৰীমংসিতব্বং. উপজীৰন্তেন ঠাতব্বন্তি অব্ভোকাসিকেন রুক্খমূলিকেনপি পাকৰট্টং উপনিস্সায জীৰন্তেন পত্তচীৰররক্খণত্থায ৰিহারৰারে সম্পত্তে ঠাতব্বং. পরিপুচ্ছন্তি পুচ্ছিতপঞ্হৰিস্সজ্জনং অট্ঠকথং ৰা. দিগুণন্তি ৰস্সগ্গেন পাপিতং ৰিনাৰ দ্ৰে কোট্ঠাসেতি ৰদন্তি. পক্খৰারেনাতি অড্ঢমাসৰারেন.
উপনিধিকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
সুঙ্কঘাতকথাৰণ্ণনা
১১৩. সুঙ্কঘাতকথাযং ¶ ততো হনন্তীতি ততো নীহরন্তা হনন্তি. তন্তি সুঙ্কট্ঠানং. যতোতি যতো নীহরিযমানভণ্ডতো. রাজকন্তি রাজাযত্তং. তম্পি রাজারহমেৰাতি আহ ‘‘অযমেৰত্থো’’তি. ইতোতি ইতো ভণ্ডতো. দুতিযং পাদং অতিক্কামেতীতি এত্থ ‘‘পঠমং পাদং পরিচ্ছেদতো বহি ঠপেত্ৰা দুতিযে পাদে উদ্ধটমত্তে পারাজিক’’ন্তি ৰদন্তি উদ্ধরিত্ৰা বহি অট্ঠপিতোপি বহি ঠিতোযেৰ নাম হোতীতি কত্ৰা. যত্থ যত্থ পদৰারেন আপত্তি কারেতব্বা, তত্থ তত্থ সব্বত্থাপি এসেৰ নযোতি ৰদন্তি. সুঙ্কঘাততো বহি বহিসুঙ্কঘাতং. অৰস্সং পতনকন্তি অৰস্সং সুঙ্কঘাততো বহি পতনকং. পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰাতি অৰস্সং পতনকে হত্থতো মুত্তমত্তেতি ৰুত্তং হোতি. ৰট্টন্তং পুন অন্তো পৰিসতীতি মহাঅট্ঠকথাৰচনস্স কুরুন্দিসঙ্খেপট্ঠকথাহি অধিপ্পাযো পকাসিতো. অন্তো ঠত্ৰা বহি গচ্ছন্তং রক্খতীতি ভিক্খুনো পযোগেন গমনৰেগস্স অন্তোযেৰ ৰূপসন্তত্তা. পরিৰত্তেত্ৰা অব্ভন্তরিমং বহি ঠপেতীতি অব্ভন্তরে ঠিতং পুটকং পরিৰত্তেত্ৰা বহি ঠপেতি. এত্থ চ ‘‘অব্ভন্তরিমে পুটকে ভূমিতো মোচিতমত্তে পারাজিক’’ন্তি ৰদন্তি.
‘‘গচ্ছন্তে যানে ৰা…পে… ঠপেতীতি সুঙ্কঘাতং অপৰিসিত্ৰা বহিযেৰ ঠপেতী’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং সুঙ্কট্ঠানস্স বহি ঠপিতন্তি ৰক্খমানত্তা. আচরিযা পন ‘‘সুঙ্কট্ঠানস্স বহি ঠিত’’ন্তি পাঠং ৰিকপ্পেত্ৰা ‘‘পঠমং অন্তোসুঙ্কঘাতং পৰিট্ঠেসুযেৰ যানাদীসু ঠপিতং পচ্ছা যানেন সদ্ধিং নীহটং সুঙ্কঘাতস্স বহি ঠিতং, ন চ তেন নীত’’ন্তি ¶ অত্থং ৰদন্তি. অযং পন তেসং অধিপ্পাযো – সুঙ্কট্ঠানস্স অন্তো পৰিট্ঠযানাদীসু ঠপিতেপি ভিক্খুস্স পযোগং ৰিনা অঞ্ঞেন নীহটত্তা নেৰত্থি পারাজিকং, ‘‘অত্র পৰিট্ঠস্স সুঙ্কং গণ্হন্তূ’’তি ৰুত্তত্তা অঞ্ঞেন নীহটস্স বহি ঠিতে ভণ্ডদেয্যম্পি ন হোতীতি. অযমেৰ চ নযো ‘‘ৰট্টিত্ৰা গমিস্সতীতি ৰা অঞ্ঞো নং ৰট্টেস্সতীতি ৰা অন্তো ঠপিতং পচ্ছা সযং ৰা ৰট্টমানং অঞ্ঞেন ৰা ৰট্টিতং বহি গচ্ছতি, রক্খতিযেৰা’’তি ইমিনা ৰচনেন সমেতীতি যুত্ততরো ৰিয দিস্সতি. সুঙ্কট্ঠানস্স অন্তো পৰিসিত্ৰা পুন পচ্চাগচ্ছতোপি তেন পস্সেন পরিচ্ছেদং অতিক্কমন্তস্স যদি ততোপি গচ্ছন্তানং হত্থতো সুঙ্কং গণ্হন্তি, সীমাতিক্কমে পারাজিকমেৰ.
হত্থিসুত্তাদীসূতি হত্থিসিক্খাদীসু. ইমস্মিং ঠানেতি যথাৰুত্তযানাদীহি ৰুত্তপ্পকারেন নীহরণে. অনাপত্তীতি তত্থ ‘‘সহত্থা’’তি ৰচনতো অঞ্ঞেন নীহরাপেন্তস্স অনাপত্তি. ইধাতি ইমস্মিং ¶ অদিন্নাদানসিক্খাপদে. তত্রাতি তস্মিং এল়কলোমসিক্খাপদে. হোন্তীতি এত্থ ইতি-সদ্দো হেতুঅত্থো, যস্মা এল়কলোমানি নিস্সগ্গিযানি হোন্তি, তস্মা পাচিত্তিযন্তি অত্থো. ইধ অনাপত্তীতি ইমস্মিং সিক্খাপদে অৰহারাভাৰা অনাপত্তি. উপচারন্তি সুঙ্কঘাতপরিচ্ছেদতো বহি সমন্তা দ্ৰিন্নং লেড্ডুপাতানং অব্ভন্তরং ৰতিআসন্নপ্পদেসসঙ্খাতং উপচারং. তাদিসং উপচারং ওক্কমিত্ৰা পরিহরণে সাদীনৰত্তা দুক্কটং ৰুত্তং. এত্থাতি সুঙ্কঘাতে. ‘‘দ্ৰীহি লেড্ডুপাতেহীতি অযং নিযমো আচরিযপরম্পরাভতো’’তি মহাগণ্ঠিপদে ৰুত্তং.
সুঙ্কঘাতকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পাণকথাৰণ্ণনা
১১৪. পাণকথাযং তিরচ্ছানগতস্স একন্তেন পাদগ্ঘনকতা ন সম্ভৰতীতি আহ – ‘‘একংসেন অৰহারকপ্পহোনকপাণং দস্সেন্তো’’তি. ভুজিস্সং হরন্তস্স অৰহারো নত্থীতি পরপরিগ্গহিতাভাৰতো. ভুজিস্সোতি অদাসো. আঠপিতোতি মাতাপিতূহি ইণং গণ্হন্তেহি ‘‘যাৰ ইণদানা অযং তুম্হাকং সন্তিকে হোতূ’’তি ইণদাযকানং নিয্যাতিতো. যস্মা মাতাপিতরো দাসানং ৰিয পুত্তানং ন ¶ সামিনো. যেসঞ্চ সন্তিকে আঠপিতো, তেপি তস্স হত্থকম্মে সামিনো, ন তস্সাতি আহ ‘‘অৰহারো নত্থী’’তি. ধনং পন গতট্ঠানে ৰড্ঢতীতি এত্থ ‘‘আঠপেত্ৰা গহিতধনং ৰড্ঢিযা সহ অৰহারকস্স গীৰা’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং.
অন্তোজাত…পে… অৰহারো হোতীতি এত্থ পদেসচারিত্তৰসেন অত্তনাৰ অত্তানং নিয্যাতেত্ৰা দাসব্যং উপগতং অৰহরন্তস্সপি পারাজিকমেৰাতি ৰেদিতব্বং. গেহদাসিযা কুচ্ছিম্হি দাসস্স জাতোতি এৰম্পি সম্ভৰতীতি সম্ভৰন্তং গহেত্ৰা ৰুত্তং. গেহদাসিযা কুচ্ছিস্মিং পন অঞ্ঞস্স জাতোপি এত্থেৰ সঙ্গহিতো. করমরানীতো নাম বন্ধগাহগহিতো. তেনাহ ‘‘পরদেসতো পহরিত্ৰা’’তিআদি. তত্থ পরদেসতো পহরিত্ৰাতি পরদেসং ৰিলুম্পকেহি রাজরাজমহামত্তাদীহি মহাচোরেহি পরদেসতো পহরিত্ৰা. অনাপত্তি পারাজিকস্সাতি যদি তস্স ৰচনেন ততো অধিকং ৰেগং ন ৰড্ঢেতি, অনাপত্তি. পরিযাযেনাতি পরিযাযৰচনেন. মনুস্সৰিগ্গহে ‘‘মরণৰণ্ণং ৰা সংৰণ্ণেয্যা’’তি ৰুত্তত্তা পরিযাযকথাযপি ন মুচ্চতি, ইধ পন ‘‘অদিন্নং থেয্যসঙ্খাতং আদিযেয্যা’’তি আদানস্সেৰ ৰুত্তত্তা পরিযাযকথায মুচ্চতি.
পাণকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
অপদকথাৰণ্ণনা
অপদকথাযং ¶ নামেনাতি সপ্পনামেন ৰা সামিকেন কতনামেন ৰা. করণ্ডপুটন্তি পেল়ায পিধানং. আহচ্চাতি পহরিত্ৰা.
চতুপ্পদকথাৰণ্ণনা
১১৬. চতুপ্পদকথাযং ভিঙ্কচ্ছাপন্তি ভিঙ্কভিঙ্কাতি সদ্দাযনতো এৰংলদ্ধনামং হত্থিপোতকং. অন্তোৰত্থুম্হীতি পরিক্খিত্তে অন্তোৰত্থুম্হি. রাজঙ্গণেতি পরিক্খিত্তে নগরে ৰত্থুদ্ৰারতো বহিরাজঙ্গণে. হত্থিসালা ঠানন্তি নিব্বকোসতো উদকপাতব্ভন্তরং ঠানং. বহিনগরে ঠিতস্সাতি ¶ পরিক্খিত্তনগরং সন্ধায ৰুত্তং, অপরিক্খিত্তনগরে পন অন্তোনগরে ঠিতস্সপি ঠিতট্ঠানমেৰ ঠানং. খণ্ডদ্ৰারন্তি অত্তনা খণ্ডিতদ্ৰারং. সাখাভঙ্গন্তি ভঞ্জিতসাখং. নিপন্নস্স দ্ৰেতি বন্ধনেন সদ্ধিং দ্ৰে. ঘাতেতীতি এত্থ ‘‘থেয্যচিত্তেন ৰিনাসেন্তস্স সহপযোগত্তা দুক্কটমেৰ, ন পাচিত্তিয’’ন্তি আচরিযা ৰদন্তি.
চতুপ্পদকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ওণিরক্খকথাৰণ্ণনা
ওণিরক্খকথাযং ওণিন্তি ওণীতং, আনীতন্তি অত্থো. ‘‘ওণিরক্খস্স সন্তিকে ঠপিতং ভণ্ডং উপনিধি ৰিয সঙ্গোপনত্থায অনিক্খিপিত্ৰা মুহুত্তং ওলোকনত্থায ঠপিতত্তা তস্স ঠানাচাৰনমত্তেন পারাজিকং জনেতী’’তি ৰদন্তি.
সংৰিদাৰহারকথাৰণ্ণনা
সংৰিদাৰহারকথাযং ‘‘সম্বহুলা সংৰিদহিত্ৰা একো ভণ্ডং অৰহরতি, আপত্তি সব্বেসং পারাজিকস্সা’’তি পাল়িযং অৰিসেসেন ৰুত্তত্তা আণাপকানং আণত্তিক্খণে আপত্তি, অৰহারকস্স উদ্ধারেতি যথাসম্ভৰং যোজেত্ৰা অত্থো গহেতব্বো আণত্তিকথাযং ‘‘সো তং ভণ্ডং অৰহরতি, আপত্তি সব্বেসং পারাজিকস্সা’’তিআদীসু ৰিয. এত্থাপি হি আণাপকস্স আণত্তিক্খণেযেৰ আপত্তি ৰুত্তা. তথা চ ৰক্খতি ‘‘অথ তং ভণ্ডং অৰস্সং হারিযং হোতি, যং ¶ পরতো সব্বেসং আপত্তি পারাজিকস্সাতি ৰুত্তং, ততো ইমস্স তঙ্খণেযেৰ পারাজিকং হোতীতি অযং যুত্তি সব্বত্থ ৰেদিতব্বা’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১২১). সংৰিদাৰহারে চ ‘‘আণত্তি নত্থী’’তি ন ৰত্তব্বা ‘‘অন্তেৰাসিকেসু একমেকস্স একেকো মাসকো সাহত্থিকো হোতি, পঞ্চ আণত্তিকা’’তি ৰচনতো. আণত্তিযা চ সতি আণাপকস্স আণত্তিক্খণেযেৰ আপত্তি ইচ্ছিতব্বা, ন উদ্ধারে.
যদি এৰং ‘‘তেসু একো ভণ্ডং অৰহরতি, তস্সুদ্ধারে সব্বেসং পারাজিক’’ন্তি কস্মা ৰুত্তন্তি? নাযং দোসো. এত্থ হি সব্বেসংযেৰ আপত্তিদস্সনত্থং ¶ অৰহারকস্সপি আপত্তিসম্ভৰট্ঠানং দস্সেন্তো ‘‘তস্সুদ্ধারে সব্বেসং পারাজিক’’ন্তি আহ, ন পন আণাপকানম্পি উদ্ধারেযেৰ আপত্তিদস্সনত্থন্তি এৰমত্থো গহেতব্বো. ‘‘সম্বহুলা একং আণাপেন্তি ‘গচ্ছেতং আহরা’তি, তস্সুদ্ধারে সব্বেসং পারাজিক’’ন্তিআদীসুপি এৰমেৰ অত্থো গহেতব্বো. অথ ৰা সংৰিদাৰহারে আণাপকানম্পি উদ্ধারেযেৰ আপত্তি, ন আণত্তিক্খণেতি আৰেণিকমিদং লক্খণন্তি অট্ঠকথাচরিযপ্পমাণেন গহেতব্বং, ইতো ৰা অঞ্ঞেন পকারেন যথা অট্ঠকথাযং পুব্বেনাপরং ন ৰিরুজ্ঝতি, তথা ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বং.
সংৰিধাযাতি সংৰিদহিত্ৰা. তেন নেসং দুক্কটাপত্তিযোতি আণত্তিৰসেন পারাজিকাপত্তিযা অসম্ভৰে সতি ৰুত্তং. যদি হি তে আণত্তা অৰস্সং তং হরন্তি, পারাজিকাপত্তিযেৰ নেসং দট্ঠব্বা, ন দুক্কটাপত্তি. সাহত্থিকং ৰা আণত্তিকস্স আণত্তিকং ৰা সাহত্থিকস্স অঙ্গং ন হোতীতি ভিন্নকালৰিসযত্তা অঞ্ঞমঞ্ঞস্স অঙ্গং ন হোতি. তথা হি সহত্থা অৰহরন্তস্স ঠানাচাৰনে আপত্তি, আণত্তিযা পন আণত্তিক্খণেযেৰাতি ভিন্নকালৰিসযা সাহত্থিকাণত্তিকেহি আপজ্জিতব্বাপত্তিযো.
সংৰিদাৰহারকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
সঙ্কেতকম্মকথাৰণ্ণনা
১১৯. সঙ্কেতকম্মকথাযং ওচরকে ৰুত্তনযেনেৰাতি ‘‘অৰস্সং হারিযে ভণ্ডে’’তিআদিনা ৰুত্তনযেন. পাল়িযং তং সঙ্কেতং পুরে ৰা পচ্ছা ৰাতি এত্থ তং সঙ্কেতন্তি সামিঅত্থে উপযোগৰচনন্তি দট্ঠব্বং, তস্স সঙ্কেতস্সাতি অত্থো. অথ ৰা তং সঙ্কেতং অসম্পত্ৰা পুরে ৰা তং সঙ্কেতং অতিক্কম্ম পচ্ছা ৰাতি এৰমেত্থ যোজনা ৰেদিতব্বা. তেনেৰাহ – ‘‘অজ্জাতি নিযামিতং ¶ তং সঙ্কেতং অতিক্কম্মা’’তিআদি. তং নিমিত্তং পুরে ৰা পচ্ছা ৰাতি এত্থাপি ইমিনাৰ নযেন অত্থো ৰেদিতব্বো.
সঙ্কেতকম্মকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
নিমিত্তকম্মকথাৰণ্ণনা
১২০. নিমিত্তকম্মকথাযং ¶ অক্খিনিখণাদিনিমিত্তকম্মং পন লহুকং ইত্তরকালং, তস্মা তঙ্খণেযেৰ তং ভণ্ডং অৰহরিতুং ন সক্কা. তথা হি কিঞ্চি ভণ্ডং দূরে হোতি কিঞ্চি ভারিযং, তং গহেতুং যাৰ গচ্ছতি, যাৰ উক্খিপিতুং ৰাযমতি, তাৰ নিমিত্তকম্মস্স পচ্ছা হোতি. এৰং সন্তেপি নিমিত্তকম্মতো পট্ঠায গণ্হিতুং আরদ্ধত্তা তেনেৰ নিমিত্তেন অৰহরতীতি ৰুচ্চতি. যদি এৰং ‘‘পুরেভত্তপযোগোৰ এসো’’তি ৰাদো পমাণভাৰং আপজ্জতীতি? নাপজ্জতি. ন হি সঙ্কেতকম্মং ৰিয নিমিত্তকম্মং দট্ঠব্বং. তত্থ হি কালপরিচ্ছেদো অত্থি, ইধ নত্থি. কালৰসেন হি সঙ্কেতকম্মং ৰুত্তং, কিরিযাৰসেন নিমিত্তকম্মন্তি অযমেতেসং ৰিসেসো. ‘‘তং নিমিত্তং পুরে ৰা পচ্ছা ৰা তং ভণ্ডং অৰহরতি, মূলট্ঠস্স অনাপত্তী’’তি ইদং পন তেন নিমিত্তকম্মে কতে গণ্হিতুং অনারভিত্ৰা সযমেৰ গণ্হন্তস্স ৰসেন ৰুত্তং.
নিমিত্তকম্মকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
আণত্তিকথাৰণ্ণনা
১২১. আণত্তিকথাযং অসম্মোহত্থন্তি যস্মা সঙ্কেতকম্মনিমিত্তকম্মানি করোন্তো একো পুরেভত্তাদীসু ৰা অক্খিনিখণনাদীনি ৰা দিস্ৰা ‘‘গণ্হা’’তি ৰদতি, একো গহেতব্বভণ্ডনিস্সিতং কত্ৰা ‘‘পুরেভত্তং এৰংৰণ্ণসণ্ঠানং ভণ্ডং গণ্হা’’তি ৰদতি, একো ‘‘ত্ৰং ইত্থন্নামস্স পাৰদ, সো অঞ্ঞস্স পাৰদতূ’’তিআদিনা পুগ্গলপটিপাটিযা চ আণাপেতি, তস্মা কালৰসেন কিরিযাৰসেন ভণ্ডৰসেন পুগ্গলৰসেন চ আণত্তে ৰিসঙ্কেতাৰিসঙ্কেতৰসেন এতেসু সঙ্কেতকম্মনিমিত্তকম্মেসু অসম্মোহত্থং. নিমিত্তসঞ্ঞং কত্ৰাতি ‘‘ঈদিসং নাম ভণ্ড’’ন্তি ৰণ্ণসণ্ঠানাদিৰসেন গহণস্স নিমিত্তভূতং সঞ্ঞাণং কত্ৰা.
যথাধিপ্পাযং গচ্ছতীতি দুতিযো ততিযস্স, ততিযো চতুত্থস্সাতি এৰং পটিপাটিযা চে ৰদন্তীতি ৰুত্তং হোতি. সচে পন দুতিযো চতুত্থস্স আরোচেতি, ন যথাধিপ্পাযং আণত্তি গতাতি ¶ নেৰত্থি থুল্লচ্চযং, পঠমং ৰুত্তদুক্কটমেৰ হোতি. তদেৰ হোতীতি ভণ্ডগ্গহণং ৰিনা কেৰলং সাসনপ্পটিগ্গহণমত্তস্সেৰ সিদ্ধত্তা তদেৰ থুল্লচ্চযং হোতি ¶ , ন দুক্কটং নাপি পারাজিকন্তি অত্থো. সব্বত্থাতি ঈদিসেসু সব্বট্ঠানেসু.
তেসম্পি দুক্কটন্তি আরোচনপচ্চযা দুক্কটং. পটিগ্গহিতমত্তেতি এত্থ অৰস্সং চে পটিগ্গণ্হাতি, ততো পুব্বেৰ আচরিযস্স থুল্লচ্চযং, ন পন পটিগ্গহিতেতি দট্ঠব্বং. কস্মা পনস্স থুল্লচ্চযন্তি আহ – ‘‘মহাজনো হি তেন পাপে নিযোজিতো’’তি.
মূলট্ঠস্সেৰ দুক্কটন্তি অযং তাৰ অট্ঠকথানযো, আচরিযা পন ‘‘ৰিসঙ্কেতত্তা এৰ মূলট্ঠস্সাতি পাল়িযং অৰুত্তত্তা পটিগ্গণ্হন্তস্সেৰ তং দুক্কটং ৰুত্তং, ইমিনাৰ হেট্ঠা আগতৰারেসুপি পটিগ্গণ্হন্তানং পটিগ্গহণে দুক্কটং ৰেদিতব্বং, তং পন তত্থ ওকাসাভাৰতো অৰত্ৰা ইধ ৰুত্ত’’ন্তি ৰদন্তি.
এৰং পুন আণত্তিযাপি দুক্কটমেৰ হোতীতি পঠমং অত্থসাধকত্তাভাৰতো ৰুত্তং. আণত্তিক্খণেযেৰ পারাজিকোতি মগ্গানন্তরফলং ৰিয অত্থসাধিকাণত্তিচেতনাক্খণেযেৰ পারাজিকো. বধিরতাযাতি উচ্চং ভণন্তো বধিরতায ৰা ন সাৰেতীতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘আণত্তো অহং তযা’’তি ইমস্মিং ৰারে পুন পটিক্খিপিতব্বাভাৰেন অত্থসাধকত্তাভাৰতো মূলট্ঠস্স নত্থি পারাজিকং. ‘‘পণ্ণে ৰা সিলায ৰা যত্থ কত্থচি ‘চোরিযং কাতব্ব’ন্তি লিখিত্ৰা ঠপিতে পারাজিকমেৰা’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. তং পন যস্মা অদিন্নাদানতো পরিযাযকথায মুচ্চতি, তস্মা ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বং. যদি পন ‘‘অসুকস্মিং নাম ঠানে অসুকং নাম ভণ্ডং ঠিতং, তং অৰহরা’’তি পণ্ণে লিখিত্ৰা কস্সচি পেসেতি, সো চে তং ভণ্ডং অৰহরতি, আণত্তিযা অৰহটং নাম হোতীতি যুত্তং আণাপকস্স পারাজিকং.
আণত্তিকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
আপত্তিভেদৰণ্ণনা
১২২. তত্থ তত্থাতি ভূমট্ঠথলট্ঠাদীসু. অঙ্গঞ্চ দস্সেন্তোতি যোজেতব্বং. ৰত্থুভেদেনাতি অৰহরিতব্বস্স ৰত্থুস্স গরুকলহুকভেদেন. আপত্তিভেদন্তি পারাজিকথুল্লচ্চযদুক্কটানং ৰসেন আপত্তিভেদং. মনুস্সভূতেন পরেন পরিগ্গহিতং পরপরিগ্গহিতং.
১২৫. ন ¶ ¶ চ সকসঞ্ঞীতি ইমিনা পন পরপরিগ্গহিতং ৰত্থু কথিতং. ন চ ৰিস্সাসগ্গাহী, ন চ তাৰকালিকন্তি ইমিনা পন পরপরিগ্গহিতসঞ্ঞা কথিতা. ন ৰিস্সাসগ্গাহিতাতি ৰিস্সাসগ্গাহেন অগ্গহিতভাৰো. ন তাৰকালিকতাতি পচ্ছা দাতব্বতং কত্ৰা অগ্গহিতভাৰো. অনজ্ঝাৰুত্থকন্তি ‘‘মমেদ’’ন্তি পরিগ্গহৰসেন অনজ্ঝাৰুত্থকং অরঞ্ঞে দারুতিণপণ্ণাদি. ছড্ডিতন্তি কট্ঠহারাদীহি অতিভারাদিতায অনত্থিকভাৰেন অরঞ্ঞাদীসু ছড্ডিতং. ছিন্নমূলকন্তি নট্ঠং পরিযেসিত্ৰা আলযসঙ্খাতস্স মূলস্স ছিন্নত্তা ছিন্নমূলং. অসামিকন্তি অনজ্ঝাৰুত্থকাদীহি তীহি আকারেহি দস্সিতং অসামিকৰত্থু. উভযম্পীতি যথাৰুত্তলক্খণং অসামিকং অত্তনো সন্তকঞ্চ.
আপত্তিভেদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
অনাপত্তিভেদৰণ্ণনা
১৩১. যায সেয্যায সযিতো কালং করোতি, সা অনুট্ঠানসেয্যা নাম. ‘‘চিত্তেন পন অধিৰাসেতী’’তি ৰুত্তমত্থং ৰিভাৰেতুং ‘‘ন কিঞ্চি ৰদতী’’তি ৰুত্তং. পাকতিকং কাতুন্তি যত্তকং গহিতং পরিভুত্তং ৰা, তত্তকং দাতব্বন্তি ৰুত্তং হোতি.
পটিদস্সামীতি যং গহিতং, তদেৰ ৰা অঞ্ঞং ৰা তাদিসং পুন দস্সামীতি অত্থো. সঙ্ঘসন্তকে সঙ্ঘং অনুজানাপেতুমসক্কুণেয্যত্তা কস্সচি ৰত্থুনো অননুজানিতব্বতো চ ‘‘সঙ্ঘসন্তকং পন পটিদাতুমেৰ ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং.
তস্মিংযেৰ অত্তভাৰে নিব্বত্তাপীতি তস্মিংযেৰ মতসরীরে উপ্পন্নাপি. ৰিনীতৰত্থূসু সাটকতণ্হায তস্মিংযেৰ মতসরীরে নিব্বত্তপেতো ৰিযাতি দট্ঠব্বং. রুক্খাদীসু লগ্গিতসাটকে ৰত্তব্বমেৰ নত্থীতি মনুস্সেহি অপরিগ্গহিতং সন্ধায ৰুত্তং. সচে পন তং আরক্খকেহি পরিগ্গহিতং হোতি, গহেতুং ন ৰট্টতীতি.
অনাপত্তিভেদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পদভাজনীযৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পকিণ্ণককথাৰণ্ণনা
দারুখণ্ডাদীসু ¶ ¶ ‘‘ভারিযমিদং, ত্ৰং একপস্সং উক্খিপাহি, অহং একপস্সং উক্খিপামী’’তি উভযেসং পযোগেন একস্স ৰত্থুনো ঠানাচাৰনং সন্ধায ‘‘সাহত্থিকাণত্তিক’’ন্তি ৰুত্তং. ইদঞ্চ কাযৰাচানং ঈদিসে ঠানে অঙ্গভাৰমত্তদস্সনত্থং ৰুত্তং. যায পন চেতনায সমুট্ঠাপিতো পযোগো সাহত্থিকো আণত্তিকো ৰা পধানভাৰেন ঠানাচাৰনং সাধেতি, তস্সা ৰসেন আপত্তি কারেতব্বা. অঞ্ঞথা সাহত্থিকং ৰা আণত্তিকস্স অঙ্গং ন হোতি, আণত্তিকং ৰা সাহত্থিকস্সাতি ইদং ৰিরুজ্ঝতি.
পকিণ্ণককথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ৰিনীতৰত্থুৰণ্ণনা
১৩২. ৰিনীতৰত্থূসু সন্ধাৰতীতি সুট্ঠু ধাৰতি. ৰিধাৰতীতি ৰিৰিধা নানপ্পকারেন ধাৰতি. কাযৰচীদ্ৰারভেদং ৰিনাপীতি কাযচোপনং ৰচীভেদঞ্চ ৰিনা. পটিসঙ্খানবলেনাতি তথাৰিধচিত্তুপ্পাদে আদীনৰপচ্চৰেক্খণবলেন.
১৩৫. পুচ্ছাসভাগেনাতি পুচ্ছানুরূপেন. নিরুত্তি এৰ পথো নিরুত্তিপথো, তস্মিং নিরুত্তিপথে. তেনাহ ‘‘ৰোহারৰচনমত্তে’’তি.
১৩৭. যথাকম্মং গতোতি ইমিনা তস্স মতভাৰং দস্সেতি. অব্ভুণ্হেতি ইমিনাপি ৰুত্তমেৰ পরিযাযন্তরেন ৰিভাৰেতুং ‘‘অল্লসরীরে’’তি ৰুত্তং. ৰিসভাগসরীরেতি ইত্থিসরীরে. ৰিসভাগসরীরত্তা অচ্চাসন্নেন ন ভৰিতব্বন্তি আহ ‘‘সীসে ৰা’’তিআদি. ৰট্টতীতি ৰিসভাগসরীরেপি অত্তনাৰ ৰুত্তৰিধিং কাতুং সাটকঞ্চ গহেতুং ৰট্টতি. কেচি পন ‘‘কিঞ্চাপি ইমিনা সিক্খাপদেন অনাপত্তি, ইত্থিরূপং পন আমসন্তস্স দুক্কট’’ন্তি ৰদন্তি.
১৩৮. কুসং সঙ্কামেত্ৰাতি কুসং পরিৰত্তেত্ৰা. কূটমানকূটকহাপণাদীহীতি আদি-সদ্দেন তুলাকূটকংসকূটৰঞ্চনাদিং সঙ্গণ্হাতি. তত্থ ¶ কূটমানং হদযভেদসিখাভেদরজ্জুভেদৰসেন তিৰিধং হোতি. তত্থ হদযন্তি নাল়িআদিমানভাজনানং অব্ভন্তরং, তস্স ভেদো ছিদ্দকরণং হদযভেদো, সো সপ্পিতেলাদিমিননকালে লব্ভতি. তানি হি গণ্হন্তো হেট্ঠাছিদ্দেন মানেন ‘‘সণিকং আসিঞ্চা’’তি ৰত্ৰা অন্তোভাজনে বহুং পগ্ঘরাপেত্ৰা গণ্হাতি, দদন্তো ছিদ্দং পিধায সীঘং পূরেত্ৰা ¶ দেতি. সিখাভেদো তিলতণ্ডুলাদিমিননকালে লব্ভতি. তানি হি গণ্হন্তো সণিকং সিখং উস্সাপেত্ৰা গণ্হাতি, দেন্তো ৰেগেন পূরেত্ৰা সিখং ছিন্দন্তো দেতি. রজ্জুভেদো খেত্তৰত্থুমিননকালে লব্ভতি. খেত্তাদিং মিনন্তা হি অমহন্তম্পি মহন্তং কত্ৰা মিনন্তি, মহন্তম্পি অমহন্তং. কূটকহাপণো পাকটোযেৰ.
তুলাকূটং পন রূপকূটং অঙ্গকূটং গহণকূটং পটিচ্ছন্নকূটন্তি চতুব্বিধং হোতি. তত্থ রূপকূটং নাম দ্ৰে তুলা সরূপা কত্ৰা গণ্হন্তো মহতিযা গণ্হাতি, দদন্তো খুদ্দিকায দেতি. অঙ্গকূটং নাম গণ্হন্তো পচ্ছাভাগে হত্থেন তুলং অক্কমতি, দদন্তো পুব্বভাগে অক্কমতি. গহণকূটং নাম গণ্হন্তো মূলে রজ্জুং গণ্হাতি, দদন্তো অগ্গে. পটিচ্ছন্নকূটং নাম তুলং সুসিরং কত্ৰা অন্তো অযচুণ্ণং পক্খিপিত্ৰা গণ্হন্তো তং পচ্ছাভাগে করোতি, দদন্তো অগ্গভাগে.
কংসো ৰুচ্চতি সুৰণ্ণপাতি, তায ৰঞ্চনং কংসকূটং. কথং? একং সুৰণ্ণপাতিং কত্ৰা অঞ্ঞা দ্ৰে তিস্সো লোহপাতিযো সুৰণ্ণৰণ্ণা করোন্তি, ততো জনপদং গন্ত্ৰা কিঞ্চিদেৰ অড্ঢং কুলং পৰিসিত্ৰা ‘‘সুৰণ্ণভাজনানি কিণথা’’তি ৰত্ৰা অগ্ঘে পুচ্ছিতে সমগ্ঘতরং দাতুকামা হোন্তি. ততো তেহি ‘‘কথং ইমেসং সুৰণ্ণভাৰো জানিতব্বো’’তি ৰুত্তে ‘‘ৰীমংসিত্ৰা গণ্হথা’’তি সুৰণ্ণপাতিং পাসাণে ঘংসিত্ৰা সব্বপাতিযো দত্ৰা গচ্ছন্তি.
ৰঞ্চনং নাম তেহি তেহি উপাযেহি পরেসং ৰঞ্চনং. তত্রিদমেকং ৰত্থু – একো কির লুদ্দকো মিগঞ্চ মিগপোতকঞ্চ গহেত্ৰা আগচ্ছতি. তমেকো ধুত্তো ‘‘কিং, ভো, মিগো অগ্ঘতি, কিং মিগপোতকো’’তি আহ. ‘‘মিগো দ্ৰে কহাপণে, মিগপোতকো এক’’ন্তি চ ৰুত্তে একং কহাপণং দত্ৰা মিগপোতকং গহেত্ৰা থোকং গন্ত্ৰা নিৰত্তো ‘‘ন মে, ভো, মিগপোতকেন অত্থো, মিগং মে দেহী’’তি আহ. তেন হি দ্ৰে কহাপণে দেহীতি. সো আহ – ‘‘ননু, ভো, মযা পঠমং একো কহাপণো ¶ দিন্নো’’তি? ‘‘আম দিন্নো’’তি. ‘‘ইমং মিগপোতকং গণ্হ, এৰং সো চ কহাপণো, অযঞ্চ কহাপণগ্ঘনকো মিগপোতকোতি দ্ৰে কহাপণা ভৰিস্সন্তী’’তি. সো ‘‘কারণং ৰদতী’’তি সল্লক্খেত্ৰা মিগপোতকং গহেত্ৰা মিগং অদাসীতি.
বলসাতি বলেন. পন্থঘাত-গ্গহণেন হিমৰিপরামোসগুম্বৰিপরামোসাপি সঙ্গহিতা. তত্থ যং হিমপাতসমযে হিমেন পটিচ্ছন্না হুত্ৰা মগ্গপ্পটিপন্নং জনং মূসন্তি, অযং হিমৰিপরামোসো. যং গুম্মাদীহি পটিচ্ছন্না জনং মূসন্তি, অযং গুম্বৰিপরামোসো.
উদ্ধারেযেৰ ¶ পারাজিকন্তি ‘‘সচে সাটকো ভৰিস্সতি, গণ্হিস্সামী’’তি পরিকপ্পস্স পৰত্তত্তা সাটকস্স চ তত্থ সব্ভাৰতো. পদৰারেন কারেতব্বোতি ভূমিযং অনিক্খিপিত্ৰাৰ ৰীমংসিতত্তা ৰুত্তং. পরিযুট্ঠিতোতি অনুবদ্ধো. দিস্ৰা হটত্তা পরিকপ্পাৰহারো ন দিস্সতীতি ইমিনা পরিকপ্পাৰহারস্স অসম্ভৰং দস্সেন্তো মহাপচ্চরিআদীসু ৰুত্তস্স অযুত্তভাৰং ৰিভাৰেতি. মহাঅট্ঠকথাযন্তিআদিনা পন পরিকপ্পাৰহারসম্ভৰং পাল়িযা সংসন্দনভাৰঞ্চ ৰিভাৰেন্তো মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তমেৰ সুৰুত্তন্তি দীপেতি. তেনেৰ মাতিকাট্ঠকথাযম্পি মহাঅট্ঠকথানযোৰ দস্সিতো.
কেচীতি মহাঅট্ঠকথাযমেৰ একচ্চে আচরিযা. মহাপচ্চরিযং পনাতি পন-সদ্দো কেচিৰাদতো মহাপচ্চরিৰাদস্স ৰিসেসসন্দস্সনত্থো. তেন কেচিৰাদো মহাপচ্চরিৰাদেনপি ন সমেতীতি দস্সেতি. মহাঅট্ঠকথানযো এৰ চ মহাপচ্চরিৰাদেনপি সংসন্দনতো যুত্ততরোতি ৰিভাৰেতি.
অলঙ্কারভণ্ডন্তি অঙ্গুলিমুদ্দিকাদি অলঙ্কারভণ্ডং. কুসং পাতেত্ৰাতি ৰিলীৰমযং ৰা তালপণ্ণমযং ৰা কতসঞ্ঞাণং যং কিঞ্চি কুসং পাতেত্ৰা. সমগ্ঘতরন্তি অপ্পগ্ঘতরং. পরকোট্ঠাসতো কুসে উদ্ধটেপি ন তাৰ কুসস্স পরিৰত্তনং জাতন্তি ৰুত্তং ‘‘উদ্ধারে রক্খতী’’তি. সিৰেয্যকন্তি সিৰিরট্ঠে জাতং.
১৩৯. জন্তাঘরৰত্থুস্মিং যস্মা আনন্দত্থেরো তত্থ অনাপত্তিভাৰং জানাতি, তস্মা ‘‘তস্স কুক্কুচ্চং অহোসী’’তি ন ৰুত্তং. যস্মা চ সযং ভগৰতো নারোচেসি, তস্মা ‘‘আরোচেসী’’তি একৰচনং ন ৰুত্তং.
১৪০. ৰিঘাসন্তি ¶ খাদিতাৰসেসং উচ্ছিট্ঠং ৰা. কপ্পিযং কারাপেত্ৰাতি পচাপেত্ৰা. অত্তগুত্তত্থাযাতি তংনিমিত্তউপদ্দৰতো অত্তানং রক্খণত্থায. জিঘচ্ছাভিভূতা হি সীহাদযো অত্তনা খাদিযমানং গণ্হন্তানং অনত্থম্পি করেয্যুং. পরানুদ্দযতাযাতি সীহাদীসু পরসত্তেসু অনুকম্পায. জিঘচ্ছাৰিনোদনত্থঞ্হি তেহি খাদিযমানং তে পলাপেত্ৰা গণ্হতো তেসু অনুকম্পা নাম ন ভৰিস্সতি.
১৪১. তেকটুলযাগুৰত্থুম্হি ৰিযাতি মুসাৰাদসামঞ্ঞতো ৰুত্তং. আণত্তেহীতি সম্মতেন আণত্তেহি. আণত্তেনাতি সামিকেহি আণত্তেন. অপরস্স ভাগং দেহীতি অসন্তং পুগ্গলং দস্সেত্ৰা ¶ গহিতত্তা ‘‘ভণ্ডদেয্য’’ন্তি ৰুত্তং. অঞ্ঞেনাতি যথাৰুত্তেহি সম্মতাদীহি চতূহি অঞ্ঞেন. ‘‘অপরম্পি ভাগং দেহী’’তি ৰুত্তেপি সঙ্ঘসন্তকত্তা অমূলকমেৰ গহিতন্তি ‘‘উদ্ধারেযেৰ ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বো’’তি ৰুত্তং. ইতরেহি দীযমানন্তি সম্মতেন, তেন আণত্তেন ৰা দীযমানং. এৰং গণ্হতোতি ‘‘অপরম্পি ভাগং দেহী’’তি ৰত্ৰা ৰা কূটৰস্সানি গণেত্ৰা ৰা গণ্হতো. সুদিন্নন্তি হেট্ঠা সামিকেন, তেন আণত্তেন ৰা দীযমানং গিহিসন্তকং ‘‘অপরস্স ভাগং দেহী’’তি ৰত্ৰা গণ্হতো অপরস্স অভাৰতো সামিসন্তকমেৰ হোতীতি ভণ্ডদেয্যং জাতং. ইধ পন তেহি এৰং দীযমানং ‘‘অপরম্পি ভাগং দেহীতি ৰত্ৰা ৰা কূটৰস্সানি গণেত্ৰা ৰা গণ্হতো দেহী’’তি ৰুত্তত্তা অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিমত্তং ঠপেত্ৰা নেৰ পারাজিকং ন ভণ্ডদেয্যন্তি সুদিন্নমেৰ হোতি.
১৪২-৩. পরিক্খারৰত্থূসু ৰুত্তপরিক্খারস্স হেট্ঠা ৰুত্তভণ্ডস্স চ কো ৰিসেসো? যং পরিভোগযোগ্গং আভরণাদিরূপং অকত্ৰা যথাসভাৰতো ঠপিতং, তং ভণ্ডং. যং পন তথা কত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং অনুচ্ছৰিকাকারেন ঠপিতং আভরণাদিকং, তং পরিক্খারন্তি ৰেদিতব্বং.
১৪৪-১৪৬. সঙ্কামেত্ৰাতি ঠিতট্ঠানতো অপনেত্ৰা. থৰিকন্তি উপাহনত্থৰিকাদি যংকিঞ্চি থৰিকং. আহরাপেন্তেসু ভণ্ডদেয্যন্তি ‘‘গহিতে অত্তমনো হোতী’’তি (মহাৰ. ৩৫৬) ৰচনতো অনত্তমনস্স সন্তকং গহিতম্পি ¶ পুন দাতব্বমেৰাতি ৰুত্তং. ‘‘সম্মুখীভূতেহি ভাজেতব্ব’’ন্তি (মহাৰ. ৩৭৯) ৰচনতো ভাজনীযভণ্ডং উপচারসীমট্ঠানংযেৰ পাপুণাতীতি আহ ‘‘উপচারসীমাযং ঠিতস্সেৰ গহেতুং ৰট্টতী’’তি.
১৪৮-৯. ‘‘ভণ্ডদেয্যন্তি উভিন্নং সালযভাৰে সতি চোরস্স ৰা সামিকস্স ৰা সম্পত্তস্স কস্সচি দাতুং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. এসেৰ নযোতি পংসুকূলসঞ্ঞায গহিতে ভণ্ডদেয্যং, থেয্যচিত্তেন পারাজিকন্তি অত্থো. গামেসূতি গামিকেসু মনুস্সেসু. গাম-গ্গহণেন হেত্থ গামট্ঠা ৰুত্তা. ৰুট্ঠহন্তেসূতি গামং ছড্ডেত্ৰা পলাযন্তেসু. পুন আৰসন্তে জনপদেতি জানপদিকেসু পুন আগন্ত্ৰা ৰসন্তেসু.
অৰিসেসেন ৰুত্তন্তি ‘‘সউস্সাহা ৰা নিরুস্সাহা ৰা’’তি ৰিসেসং অপরামসিত্ৰা সামঞ্ঞতো ৰুত্তং. ন হি কতিপযানং অনুস্সাহে সতি সঙ্ঘিকং অসঙ্ঘিকং হোতীতি অযমেত্থ অধিপ্পাযো. সউস্সাহমত্তমেৰ পমাণন্তি সামিকানং পরিচ্ছিন্নভাৰতো ৰুত্তং. ততোতি গণসন্তকতো পুগ্গলসন্তকতো ৰা. সেনাসনত্থায নিযমিতন্তি ইদং নিদস্সনমত্তং, চতূসু পচ্চযেসু ¶ যস্স কস্সচি অত্থায নিযমিতেপি ৰুত্তনযমেৰ. ইস্সরৰতাযাতি পরং আপুচ্ছিত্ৰা ৰা অনাপুচ্ছিত্ৰা ৰা দাতব্বকিচ্চং নত্থি, অযমেৰেত্থ পমাণন্তি এৰং অত্তনো ইস্সরভাৰেন. অগ্ঘেন কারেতব্বোতি অগ্ঘানুরূপং দুক্কটেন থুল্লচ্চযেন ৰা কারেতব্বো. ইস্সরৰতায পরিভুঞ্জতো গীৰাতি ন কেৰলং এত্থেৰ গীৰা, হেট্ঠা কুলসঙ্গহত্থায ইস্সরৰতায ৰা দিন্নেপি গীৰাযেৰ. সুখাদিতমেৰাতি অন্তোৰিহারে নিসীদিত্ৰা ঘণ্টিপ্পহরণাদিৰুত্তৰিধানস্স কতত্তা সুখাদিতং. সঙ্ঘিকঞ্হি ৰেভঙ্গিযভণ্ডং অন্তোৰিহারে ৰা বহিসীমায ৰা হোতু, বহিসীমাযং ঠিতেহি অপলোকেত্ৰা ভাজেতুং ন ৰট্টতি, উভযত্থ ঠিতম্পি পন অন্তোসীমাযং ঠিতেহি অপলোকেত্ৰা ভাজেতুং ৰট্টতিযেৰ. তেনেৰ তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং ‘‘ৰিহারেযেৰ নিসীদিত্ৰা এৰং কতত্তা সুখাদিতন্তি আহা’’তি. অযঞ্চ অত্থো ৰস্সূপনাযিকক্খন্ধকট্ঠকথাযং আৰি ভৰিস্সতি.
১৫০. ৰুত্তৰাদকৰত্থূসু পাল়িযং যুগসাটকন্তি সাটকযুগং. তুলন্তি পলসতং. দোণন্তি সোল়সনাল়িমত্তং. পরিচ্ছেদং পন কত্ৰাতি যত্তকং ¶ ইচ্ছিতং, তত্তকং অগ্ঘৰসেন ৰা চীৰরাদিপচ্চযৰসেন ৰা পরিচ্ছেদং কত্ৰা. উপারম্ভাতি ‘‘ভদন্তা অপরিচ্ছেদং কত্ৰা ৰদন্তী’’তি এৰং দোসারোপনতো.
১৫৩. ছাতজ্ঝত্তন্তি জিঘচ্ছাদুক্খেন পীল়িতঅত্তসন্তানং. ধনুকন্তি খুদ্দকধনুকং. বদ্ধো হোতীতি তিরিযং বদ্ধো হোতি. সুনখদট্ঠন্তি সামিকেহি ৰিস্সজ্জিতসুনখেন গহিতং. যট্ঠিযা সহ পাতেতীতি সূকরস্স আগমনতো পুরেতরমেৰ তত্থ অবজ্ঝনত্থায পাতেতি. মদ্দন্তো গচ্ছতি, ভণ্ডদেয্যন্তি একসূকরগ্ঘনকং ভণ্ডং দাতব্বং. ন হি তেন মগ্গেন গচ্ছন্তা সব্বেৰ সূকরা তেন পাসেন বজ্ঝন্তি, একোযেৰ পঠমতরং গচ্ছন্তো বজ্ঝতি, তস্মা একসূকরগ্ঘনকং ভণ্ডং দাতব্বং. পচ্ছা গচ্ছতীতি তেন কতপযোগেন অগন্ত্ৰা পচ্ছা সযমেৰ গচ্ছতি. হেট্ঠা ৰুত্তেসুপি ঈদিসেসু ঠানেসু এসেৰ নযো. উদ্ধরিত্ৰা ছড্ডেতীতি পুরেতরমেৰ উদ্ধরিত্ৰা ছড্ডেতি. ৰিহারভূমিযন্তি ৰিহারসামন্তা অরঞ্ঞপ্পদেসে. রক্খং যাচিত্ৰাতি রাজরাজমহামত্তাদীনং সন্তিকং গন্ত্ৰা অনুদ্দিস্স রক্খং যাচিত্ৰা.
কুমীনমুখন্তি কুমীনস্স অন্তো মচ্ছানং পৰিসনমুখং. গুম্বে খিপতি, ভণ্ডদেয্যমেৰাতি কুমীনস্স অন্তো পৰিসিতব্বানং মচ্ছানং অগ্ঘেন ভণ্ডদেয্যং.
১৫৬. ৰীসতিংসাদিৰসেন পরিচ্ছিন্না ভিক্খূ এত্থাতি পরিচ্ছিন্নভিক্খুকং. থেরানন্তি আগন্তুকত্থেরানং ¶ . তেসম্পীতি আৰাসিকভিক্খূনম্পি. পরিভোগত্থাযাতি সঙ্ঘিকপরিভোগৰসেন পরিভুঞ্জনত্থায. গহণেতি পাঠসেসো দট্ঠব্বো. যত্থাতি যস্মিং আৰাসে. অঞ্ঞেসং অত্থিভাৰন্তি অঞ্ঞেসং আগন্তুকভিক্খূনং অত্থিভাৰং. তত্থাতি তাদিসে আৰাসে. ভাজেত্ৰা খাদন্তীতি আগন্তুকানম্পি সম্পত্তানং ভাজেত্ৰা খাদন্তীতি অধিপ্পাযো. চতূসু পচ্চযেসু সম্মা উপনেন্তীতি অম্বফলাদীনি ৰিক্কিণিত্ৰা চীৰরাদীসু চতূসু পচ্চযেসু সম্মা উপনেন্তি. চীৰরত্থায নিযমেত্ৰা দিন্নাতি ‘‘ইমেসং রুক্খানং ফলানি ৰিক্কিণিত্ৰা চীৰরেসুযেৰ উপনেতব্বানি, ন ভাজেত্ৰা খাদিতব্বানী’’তি এৰং নিযমেত্ৰা দিন্না. তেসুপি আগন্তুকা ¶ অনিস্সরাতি পচ্চযপরিভোগত্থায নিযমেত্ৰা দিন্নত্তা ভাজেত্ৰা খাদিতুং অনিস্সরা.
ন তেসু…পে… ঠাতব্বন্তি এত্থ আগন্তুকেহি হেট্ঠা ৰুত্তনযেন ভাজেত্ৰা খাদিতব্বন্তি অধিপ্পাযো. তেসং কতিকায ঠাতব্বন্তি ‘‘ভাজেত্ৰা ন খাদিতব্ব’’ন্তি ৰা ‘‘এত্তকেসু রুক্খেসু ফলানি গণ্হিস্সামা’’তি ৰা ‘‘এত্তকানি ফলানি গণ্হিস্সামা’’তি ৰা ‘‘এত্তকানং দিৰসানং অব্ভন্তরে গণ্হিস্সামা’’তি ৰা ‘‘ন কিঞ্চি গণ্হিস্সামা’’তি ৰা এৰং কতায আৰাসিকানং কতিকায আগন্তুকেহি ঠাতব্বং. মহাঅট্ঠকথাযং ‘‘অনিস্সরা’’তি ৰচনেন দীপিতোযেৰ অত্থো মহাপচ্চরিযং ‘‘চতুন্নং পচ্চযান’’ন্তিআদিনা ৰিত্থারেত্ৰা দস্সিতো. পরিভোগৰসেনেৰাতি এত্থ এৰ-সদ্দো অট্ঠানপ্পযুত্তো. পরিভোগৰসেন তমেৰ ভাজেত্ৰাতি যোজেতব্বং. এত্থাতি এতস্মিং ৰিহারে রট্ঠে ৰা. সেনাসনপচ্চযন্তি সেনাসনঞ্চ তদত্থায নিযমেত্ৰা ঠপিতঞ্চ.
লামককোটিযাতি লামকং আদিং কত্ৰা, লামকসেনাসনতো পট্ঠাযাতি ৰুত্তং হোতি. সেনাসনেপি তিণাদীনি লামককোটিযাৰ ৰিস্সজ্জেতব্বানি, সেনাসনপরিক্খারাপি লামককোটিযাৰ ৰিস্সজ্জেতব্বা. মূলৰত্থুচ্ছেদং পন কত্ৰা ন উপনেতব্বন্তি ইমিনা কিং ৰুত্তং হোতীতি? তীসুপি গণ্ঠিপদেসু তাৰ ইদং ৰুত্তং ‘‘সব্বানি সেনাসনানি ন ৰিস্সজ্জেতব্বানীতি ৰুত্তং হোতী’’তি. লামককোটিযা ৰিস্সজ্জেন্তেহিপি সেনাসনভূমিযো ন ৰিস্সজ্জেতব্বাতি অযমত্থো ৰুত্তো হোতীতি নো খন্তি, ৰীমংসিত্ৰা যং রুচ্চতি, তং গহেতব্বং.
ধম্মসন্তকেন বুদ্ধপূজং কাতুং, বুদ্ধসন্তকেন ৰা ধম্মপূজং কাতুং ৰট্টতি, ন ৰট্টতীতি? ‘‘তথাগতস্স খো এতং ৰাসেট্ঠ অধিৰচনং ধম্মকাযো ইতিপীতি চ যো খো, ৰক্কলি, ধম্মং পস্সতি, সো মং পস্সতী’’তি (সং. নি. ৩.৮৭) চ ৰচনতো ৰট্টতীতি ৰদন্তি. কেচি পন ‘‘এৰং সন্তে ‘যো, ভিক্খৰে, মং উপট্ঠহেয্য, সো গিলানং উপট্ঠহেয্যা’তি ৰচনতো বুদ্ধসন্তকেন গিলানস্সপি ভেসজ্জং কাতুং যুত্তন্তি আপজ্জেয্য, তস্মা ন ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি, তং ¶ অকারণং. ন হি ‘‘যো, ভিক্খৰে, মং উপট্ঠহেয্য, সো গিলানং উপট্ঠহেয্যা’’তি ইমিনা অত্তনো চ গিলানস্স চ একসদিসতা তদুপট্ঠানস্স ৰা ¶ সমফলতা ৰুত্তা. অযঞ্হেত্থ অত্থো ‘‘যো মং ওৰাদানুসাসনীকরণেন উপট্ঠহেয্য, সো গিলানং উপট্ঠহেয্য, মম ওৰাদকরণেন গিলানো উপট্ঠাতব্বো’’তি. ভগৰতো চ গিলানস্স চ উপট্ঠানং একসদিসন্তি এৰং পনেত্থ অত্থো ন গহেতব্বো. তস্মা ‘‘যো ৰো, আনন্দ, মযা ধম্মো চ ৰিনযো চ দেসিতো পঞ্ঞত্তো, সো ৰো মমচ্চযেন সত্থা’’তি ৰচনতো ‘‘অহঞ্চ পনিদানি একো ওৰদামি অনুসাসামি, মযি পরিনিব্বুতে ইমানি চতুরাসীতি বুদ্ধসহস্সানি তুম্হে ওৰদিস্সন্তি অনুসাসিস্সন্তী’’তি ৰুত্তত্তা চ বহুস্সুতং ভিক্খুং পসংসন্তেন চ ‘‘যো বহুস্সুতো, ন সো তুম্হাকং সাৰকো নাম, বুদ্ধো নাম এস চুন্দা’’তি ৰুত্তত্তা ধম্মগরুকত্তা চ তথাগতস্স পুব্বনযো এৰ পসত্থতরোতি অম্হাকং খন্তি.
পণ্ণং আরোপেত্ৰাতি ‘‘এত্তকেহেৰ রুক্খেহি এত্তকমেৰ গহেতব্ব’’ন্তি পণ্ণং আরোপেত্ৰা, লিখিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. নিমিত্তসঞ্ঞং কত্ৰাতি সঙ্কেতং কত্ৰা. দারকাতি তেসং পুত্তনত্তাদযো দারকা. অঞ্ঞেপি যে কেচি গোপকা হোন্তি, তে সব্বেপি ৰুত্তা. সব্বত্থাপি গিহীনং গোপকদানে যত্তকং গোপকা দেন্তি, তত্তকং গহেতব্বং. সঙ্ঘিকে পন যথাপরিচ্ছেদমেৰ গহেতব্বন্তি দীপিতত্তা ‘‘অত্থতো এক’’ন্তি ৰুত্তং.
ততোতি যথাৰুত্তউপোসথাগারাদিকরণত্থায ঠপিতদারুসম্ভারতো. আপুচ্ছিত্ৰাতি কারকসঙ্ঘং আপুচ্ছিত্ৰা. তং সব্বম্পি আহরিত্ৰাতি অনাপুচ্ছিত্ৰাপি তাৰকালিকং আহরিত্ৰা. আহরাপেন্তোতি এত্থ অনাহরাপেন্তেপি দাতব্বমেৰ. অযমেৰ ভিক্খু ইস্সরোতি একস্স ভিক্খুনো পাপুণনট্ঠানং, ততোযেৰ সেনাসনতো তস্স দাতব্বং, ন চ সো ততো উট্ঠাপেতব্বোতি ৰুত্তং হোতি.
‘‘উদকপূজন্তি চেতিযট্ঠানেসু সিঞ্চন’’ন্তি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. ৰত্তসীসেনাতি কেৰলং সদ্ধায, ন ৰেতনাদিঅত্থায. সৰত্থুকন্তি সহ ভূমিযা. তিণমত্তং পন দাতব্বন্তি কস্মা ৰুত্তং, কিং তং গরুভণ্ডং ন হোতীতি? ন হোতি. অরক্খিতঅগোপিতট্ঠানে হি ৰিনস্সকভাৰেন ঠিতং গরুভণ্ডং ন হোতি, তস্মা তাদিসং সন্ধায ‘‘তিণমত্তং পন দাতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. জগ্গিত্ৰাতি সংৰচ্ছরে সংৰচ্ছরে জগ্গিত্ৰা.
কুট্টন্তি ¶ গেহভিত্তিং. পাকারন্তি পরিক্খেপপাকারং. ততোতি ছড্ডিতৰিহারতো. ততো ¶ আহরিত্ৰা সেনাসনং কতং হোতীতি সামন্তগামৰাসীহি ভিক্খূহি ছড্ডিতৰিহারতো দারুসম্ভারাদিং আহরিত্ৰা সেনাসনং কতং হোতি.
১৫৭. চতুভাগউদকসম্ভিন্নেতি চতুত্থভাগেন উদকেন সম্ভিন্নে. ওদনভাজনীযৰত্থুস্মিন্তি ‘‘দেহি অপরস্স ভাগ’’ন্তি আগতৰত্থুস্মিং.
১৫৯. অয্যা অত্তনা কাতুং যুত্তম্পি ন করোন্তি, অতিৰিয থদ্ধাতি পসাদং ভিন্দিত্ৰা চিত্তেন কুপ্পন্তি, তস্মা ‘‘পসাদানুরক্খণত্থাযা’’তি ৰুত্তং. ইদ্ধিং পটিসংহরীতি ইদ্ধিং ৰিস্সজ্জেসি. সকট্ঠানেযেৰ অট্ঠাসীতি ইদ্ধিযা ৰিস্সজ্জিতত্তা এৰ ‘‘পাসাদো পুন আগচ্ছতূ’’তি অনধিট্ঠিতেপি সযমেৰ আগন্ত্ৰা সকট্ঠানেযেৰ অট্ঠাসি. ‘‘যাৰ দারকা পাসাদং আরোহন্তি, তাৰ পাসাদো তেসং সন্তিকে হোতূ’’তি পুব্বে অধিট্ঠিতত্তা এৰ চ কালপরিচ্ছেদং কত্ৰা অধিট্ঠিতেন ততো পরং ইদ্ধি ৰিস্সজ্জিতা নাম হোতীতি কত্ৰা ৰুত্তং ‘‘থেরো ইদ্ধিং পটিসংহরী’’তি. যস্মা তে দারকা এৰং গহেত্ৰা গতানং সন্তকা ন হোন্তি, যস্মা চ ঈদিসেন পযোগেন থেরেন তে আনীতা নাম ন হোন্তি, তস্মা থেরো এৰমকাসীতি দট্ঠব্বং. তেনেৰাহ ‘‘ৰোহারৰসেনা’’তিআদি. অত্তনো পকতিৰণ্ণং অৰিজহিত্ৰা বহিদ্ধা হত্থিআদিদস্সনং ‘‘একোপি হুত্ৰা বহুধা হোতী’’তি (দী. নি. ১.২৩৮; ম. নি. ১.১৪৭; সং. নি. ৫.৮৪২) আগতঞ্চ অধিট্ঠানৰসেন নিপ্ফন্নত্তা অধিট্ঠানিদ্ধি নাম. ‘‘সো পকতিৰণ্ণং ৰিজহিত্ৰা কুমারকৰণ্ণং ৰা দস্সেতি নাগৰণ্ণং ৰা…পে… ৰিৰিধম্পি সেনাব্যূহং দস্সেতী’’তি (পটি. ম. ৩.১৩) এৰং আগতা ইদ্ধি পকতিৰণ্ণৰিজহনৰিকারৰসেন পৰত্তত্তা ৰিকুব্বনিদ্ধি নাম. অত্তানং অদস্সেত্ৰা বহিদ্ধা হত্থিআদিদস্সনম্পি এত্থেৰ সঙ্গহিতন্তি দট্ঠব্বং. পকতিৰণ্ণৰিজহনঞ্হি নাম অত্তনো পকতিরূপস্স অঞ্ঞেসং অদস্সনং, ন সব্বেন সব্বং তস্স নিরোধনং. এৰঞ্চ কত্ৰা ‘‘অত্তানং অদস্সেত্ৰা বহিদ্ধা হত্থিআদিদস্সনম্পি এত্থেৰ সঙ্গহিত’’ন্তি ইদং ‘‘পকতিৰণ্ণং ৰিজহিত্ৰা’’তি ৰুত্তমূলপদেন ন ৰিরুজ্ঝতি.
ৰিনীতৰত্থুৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ইতি সমন্তপাসাদিকায ৰিনযট্ঠকথায সারত্থদীপনিযং
দুতিযপারাজিকৰণ্ণনা সমত্তা.
অনুসাসনীকথাৰণ্ণনা
পরাজিতকিলেসেনাতি ¶ ¶ সন্তানে পুন অনুপ্পত্তিধম্মতাপাদনেন চতূহি মগ্গঞাণেহি সহ ৰাসনায সমুচ্ছিন্নসব্বকিলেসেন. ইধাতি ইমস্মিং সাসনে. তেন সিক্খাপদেন সমং অঞ্ঞং অনেকনযৰোকিণ্ণং গম্ভীরত্থৰিনিচ্ছযং কিঞ্চি সিক্খাপদং ন ৰিজ্জতীতি যোজেতব্বং. অত্থো চ ৰিনিচ্ছযো চ অত্থৰিনিচ্ছযা, গম্ভীরা অত্থৰিনিচ্ছযা অস্সাতি গম্ভীরত্থৰিনিচ্ছযং. ৰত্থুম্হি ওতিণ্ণেতি চোদনাৰত্থুম্হি সঙ্ঘমজ্ঝং ওতিণ্ণে, একেন একস্মিং চোদিতে, সযমেৰ ৰা আগন্ত্ৰা অত্তনো কতৰীতিক্কমে আরোচিতেতি ৰুত্তং হোতি. এত্থাতি ওতিণ্ণে ৰত্থুম্হি.
ৰিনিচ্ছযং করোন্তেন সহসা ‘‘পারাজিক’’ন্তি অৰত্ৰা যং কত্তব্বং, তং দস্সেতুং ‘‘পাল়ি’’ন্তিআদিমাহ. ৰিনিচ্ছযোতি পারাজিকাপত্তিৰিনিচ্ছযো. অৰত্ৰাৰাতি ‘‘ত্ৰং পারাজিকং আপন্নো’’তি অৰত্ৰাৰ. কপ্পিযেপি চ ৰত্থুস্মিন্তি অৰত্ৰাপি গণ্হিতুং কপ্পিযে মাতুপিতুসন্তকেপি ৰত্থুস্মিং. লহুৰত্তিনোতি থেয্যচিত্তুপ্পাদেন লহুপরিৰত্তিনো. আসীৰিসন্তি সীঘমেৰ সকলসরীরে ফরণসমত্থৰিসং.
অনুসাসনীকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পারাজিককণ্ডট্ঠকথায পঠমভাগৰণ্ণনা সমত্তা.
৩. ততিযপারাজিকং
তীহীতি ¶ কাযৰচীমনোদ্ৰারেহি. ৰিভাৰিতন্তি পকাসিতং, দেসিতং পঞ্ঞত্তন্তি ৰুত্তং হোতি.
পঠমপঞ্ঞত্তিনিদানৰণ্ণনা
১৬২. তিক্খত্তুং পাকারপরিক্খেপৰড্ঢনেনাতি তিক্খত্তুং পাকারপরিক্খেপেন নগরভূমিযা ৰড্ঢনেন. ৰিসালীভূতত্তাতি গাৰুতন্তরং গাৰুতন্তরং পুথুভূতত্তা. বারাণসিরঞ্ঞো কির (ম. নি. অট্ঠ. ১.১৪৬; খু. পা. অট্ঠ. ৬. রতনসুত্তৰণ্ণনা) অগ্গমহেসিযা কুচ্ছিম্হি গব্ভো ¶ সণ্ঠাসি, সা ঞত্ৰা রঞ্ঞো নিৰেদেসি, রাজা গব্ভপরিহারং অদাসি. সা সম্মা পরিহরিযমানা গব্ভপরিপাককালে ৰিজাযনঘরং পাৰিসি. পুঞ্ঞৰন্তীনং পচ্চূসসমযে গব্ভৰুট্ঠানং হোতি, সা চ তাসং অঞ্ঞতরা, তেন পচ্চূসসমযে অলত্তকপটলবন্ধুজীৰকপুপ্ফসদিসং মংসপেসিং ৰিজাযি. ততো ‘‘অঞ্ঞা দেৰিযো সুৰণ্ণবিম্বসদিসে পুত্তে ৰিজাযন্তি, অগ্গমহেসী মংসপেসিন্তি রঞ্ঞো পুরতো মম অৰণ্ণো উপ্পজ্জেয্যা’’তি চিন্তেত্ৰা তেন অৰণ্ণভযেন তং মংসপেসিং একস্মিং ভাজনে পক্খিপিত্ৰা পটিকুজ্জিত্ৰা রাজমুদ্দিকায লঞ্ছেত্ৰা গঙ্গায সোতে পক্খিপাপেসি. মনুস্সেহি ছড্ডিতমত্তে দেৰতা আরক্খং সংৰিদহিংসু. সুৰণ্ণপট্টিকঞ্চেত্থ জাতিহিঙ্গুলকেন ‘‘বারাণসিরঞ্ঞো অগ্গমহেসিযা পজা’’তি লিখিত্ৰা বন্ধিংসু. ততো তং ভাজনং ঊমিভযাদীহি অনুপদ্দুতং গঙ্গাসোতেন পাযাসি.
তেন চ সমযেন অঞ্ঞতরো তাপসো গোপালককুলং নিস্সায গঙ্গাতীরে ৰিহরতি. সো পাতোৰ গঙ্গং ওতিণ্ণো তং ভাজনং আগচ্ছন্তং দিস্ৰা পংসুকূলসঞ্ঞায অগ্গহেসি. অথেত্থ তং অক্খরপট্টিকং রাজমুদ্দিকালঞ্ছনঞ্চ দিস্ৰা মুঞ্চিত্ৰা তং মংসপেসিং অদ্দস. দিস্ৰানস্স এতদহোসি ‘‘সিযা গব্ভো, তথা হিস্স দুগ্গন্ধপূতিভাৰো নত্থী’’তি. উদকপ্পৰাহেনাগতস্সপি হি উস্মা ন ৰিগচ্ছতি, উস্মা চ নাম ঈদিসায সৰিঞ্ঞাণকতায ভৰেয্যাতি ‘‘সিযা গব্ভো’’তি ¶ চিন্তেসি. পুঞ্ঞৰন্ততায পন দুগ্গন্ধং নাহোসি সউসুমগতায পূতিভাৰো চ. এৰং পন চিন্তেত্ৰা অস্সমং নেত্ৰা নং সুদ্ধে ওকাসে ঠপেসি. অথ অড্ঢমাসচ্চযেন দ্ৰে মংসপেসিযো অহেসুং. তাপসো দিস্ৰা সাধুকতরং ঠপেসি. ততো পুন অড্ঢমাসচ্চযেন একমেকিস্সা পেসিযা হত্থপাদসীসানমত্থায পঞ্চ পঞ্চ পিল়কা উট্ঠহিংসু. অথ ততো অড্ঢমাসচ্চযেন একা মংসপেসি সুৰণ্ণবিম্বসদিসো দারকো, একা দারিকা অহোসি. তেসু তাপসস্স পুত্তসিনেহো উপ্পজ্জি, দারকানং পুঞ্ঞুপনিস্সযতো অঙ্গুট্ঠকতো চস্স খীরং নিব্বত্তি. ততো পভুতি চ খীরভত্তং অলভিত্থ. তাপসো ভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা খীরং দারকানং মুখে আসিঞ্চতি. তেসং পন যং যং উদরং পৰিসতি, তং সব্বং মণিভাজনগতং ৰিয দিস্সতি. চরিমভৰে বোধিসত্তে কুচ্ছিগতে বোধিসত্তমাতু ৰিয উদরচ্ছৰিযা ¶ অচ্ছৰিপ্পসন্নতায এৰং তে নিচ্ছৰী অহেসুং. অপরে আহু ‘‘সিব্বিত্ৰা ঠপিতা ৰিয নেসং অঞ্ঞমঞ্ঞং লীনা ছৰি অহোসী’’তি. এৰং তে নিচ্ছৰিতায ৰা লীনচ্ছৰিতায ৰা ‘‘লিচ্ছৰী’’তি পঞ্ঞাযিংসু.
তাপসো দারকে পোসেন্তো উস্সূরে গামং ভিক্খায পৰিসতি, অতিদিৰা পটিক্কমতি. তস্স তং ব্যাপারং ঞত্ৰা গোপালকা আহংসু – ‘‘ভন্তে, পব্বজিতানং দারকপোসনং পলিবোধো, অম্হাকং দারকে দেথ, মযং পোসেস্সাম, তুম্হে অত্তনো কম্মং করোথা’’তি. তাপসো ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণি. গোপালকা দুতিযদিৰসে মগ্গং সমং কত্ৰা পুপ্ফেহি ওকিরিত্ৰা ধজপটাকা উস্সাপেত্ৰা তূরিযেহি ৰজ্জমানেহি অস্সমং আগতা. তাপসো ‘‘মহাপুঞ্ঞা দারকা, অপ্পমাদেনেৰ ৰড্ঢেথ, ৰড্ঢেত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং আৰাহং করোথ, পঞ্চগোরসেন রাজানং তোসেত্ৰা ভূমিভাগং গহেত্ৰা নগরং মাপেথ, তত্থ কুমারং অভিসিঞ্চথা’’তি ৰত্ৰা দারকে অদাসি. তে ‘‘সাধূ’’তি পটিস্সুণিত্ৰা দারকে নেত্ৰা পোসেসুং. দারকা ৰুড্ঢিমন্ৰায কীল়ন্তা ৰিৰাদট্ঠানেসু অঞ্ঞে গোপালকদারকে হত্থেনপি পাদেনপি পহরন্তি, তে রোদন্তি. ‘‘কিস্স রোদথা’’তি চ মাতাপিতূহি ৰুত্তা ‘‘ইমে নিম্মাতাপিতিকা তাপসপোসিতা অম্হে অতীৰ পহরন্তী’’তি ৰদন্তি. ততো নেসং পোসকমাতাপিতরোপি ‘‘ইমে দারকা অঞ্ঞে দারকে ৰিহেসেন্তি দুক্খাপেন্তি, ন ইমে সঙ্গহেতব্বা, ৰজ্জেতব্বা ইমে’’তি আহংসু. ততো পভুতি কির সো পদেসো ‘‘ৰজ্জী’’তি ৰুচ্চতি যোজনসতপরিমাণেন.
অথ তং পদেসং গোপালকা রাজানং তোসেত্ৰা অগ্গহেসুং. তত্থ চ নগরং মাপেত্ৰা সোল়সৰস্সুদ্দেসিকং কুমারং অভিসিঞ্চিত্ৰা রাজানং অকংসু. রজ্জসম্পত্তিদাযকস্স কম্মস্স কতত্তা অসম্ভিন্নে এৰ রাজকুলে উপ্পন্নত্তা চ রাজকুমারস্স পুঞ্ঞানুভাৰসঞ্চোদিতা দেৰতাধিগ্গহিতা অকংসূতি কেচি. দারকস্স দারিকায সদ্ধিং ৰারেয্যং কত্ৰা কতিকং অকংসু ‘‘বাহিরতো ¶ দারিকা ন আনেতব্বা, ইতো দারিকা ন কস্সচি দাতব্বা’’তি. তেসং পঠমসংৰাসেন দ্ৰে দারকা জাতা ধীতা চ পুত্তো চ. এৰং সোল়সক্খত্তুং দ্ৰে দ্ৰে জাতা. ততো তেসং দারকানং যথাক্কমং ৰড্ঢন্তানং আরামুয্যাননিৰাসট্ঠানপরিৰারসম্পত্তিং গহেতুং অপ্পহোন্তং নগরং তিক্খত্তুং গাৰুতন্তরেন গাৰুতন্তরেন পরিক্খিপিংসু. তস্স পুনপ্পুনং ৰিসালীকতত্তা ‘‘ৰেসালী’’ত্ৰেৰ ¶ নামং জাতং. তেন ৰুত্তং – ‘‘তিক্খত্তুং পাকারপরিক্খেপৰড্ঢনেন ৰিসালীভূতত্তা ৰেসালীতি ৰুচ্চতী’’তি.
ইদম্পি চ নগরন্তি ন কেৰলং রাজগহসাৰত্থিযো যেৰাতি দস্সেতি. তত্থ মহাৰনং নামাতিআদি মজ্ঝিমভাণকসংযুত্তভাণকানং সমানট্ঠকথা. মজ্ঝিমট্ঠকথাযঞ্হি (ম. নি. অট্ঠ. ১.১৪৬) সংযুত্তট্ঠকথাযঞ্চ (সং. নি. অট্ঠ. ৩.৫.৯৮৪-৯৮৫) ইমিনাৰ নযেন ৰুত্তং. দীঘনিকাযট্ঠকথাযং (দী. নি. অট্ঠ. ১.৩৫৯) পন ‘‘মহাৰনেতি বহিনগরে হিমৰন্তেন সদ্ধিং একাবদ্ধং হুত্ৰা ঠিতং সযংজাতং ৰনং অত্থি, যং মহন্তভাৰেনেৰ মহাৰনন্তি ৰুচ্চতি, তস্মিং মহাৰনে. কূটাগারসালাযন্তি তস্মিং ৰনসণ্ডে সঙ্ঘারামং পতিট্ঠাপেসুং. তত্থ কণ্ণিকং যোজেত্ৰা থম্ভানং উপরি কূটাগারসালাসঙ্খেপেন দেৰৰিমানসদিসং পাসাদং অকংসু, তং উপাদায সকলোপি সঙ্ঘারামো কূটাগারসালাতি পঞ্ঞাযিত্থা’’তি ৰুত্তং. ৰনমজ্ঝে কতত্তা ‘‘ৰনং নিস্সাযা’’তি ৰুত্তং. আরামেতি সঙ্ঘারামে. হংসৰট্টকচ্ছদনেনাতি হংসৰট্টকপটিচ্ছন্নেন, হংসমণ্ডলাকারেনাতি অত্থো.
অনেকপরিযাযেনাতি এত্থ পরিযায-সদ্দো কারণৰচনোতি আহ ‘‘অনেকেহি কারণেহী’’তি, অযং কাযো অৰিঞ্ঞাণকোপি সৰিঞ্ঞাণকোপি এৰম্পি অসুভো এৰম্পি অসুভোতি নানাৰিধেহি কারণেহীতি অত্থো. অসুভাকারসন্দস্সনপ্পৰত্তন্তি কেসাদিৰসেন তত্থাপি ৰণ্ণাদিতো অসুভাকারস্স সব্বসো দস্সনৰসেন পৰত্তং. কাযৰিচ্ছন্দনিযকথন্তি অত্তনো পরস্স চ করজকাযে ৰিচ্ছন্দনুপ্পাদনকথং. মুত্তং ৰাতিআদিনা ব্যতিরেকমুখেন কাযস্স অমনুঞ্ঞতং দস্সেতি. তত্থ আদিতো তীহি পদেহি অদস্সনীযতায অসারকতায মজ্ঝে চতূহি দুগ্গন্ধতায, অন্তে একেন লেসমত্তেনপি মনুঞ্ঞতাভাৰমস্স দস্সেতি. অথ খোতিআদিনা অন্ৰযতো সরূপেনেৰ অমনুঞ্ঞতায দস্সনং. ছন্দোতি দুব্বলরাগো. রাগোতি বলৰরাগো. ‘‘কেসা লোমাদী’’তি সঙ্খেপতো ৰুত্তমত্থং ৰিভাগেন দস্সেতুং ‘‘যেপি হী’’তিআদি ৰুত্তং. অসুভাতি আগন্তুকেন সুভাকারেন ৰিরহিতত্তা অসুভা. অসুচিনোতি অত্তনো সভাৰেনেৰ অসুচিনো. পটিকূলাতি নাগরিকস্স অসুচিকট্ঠানং ৰিয জিগুচ্ছনীযত্তা পটিকূলা.
কেসা ¶ ¶ নামেতে ৰণ্ণতোপি পটিকূলা, সণ্ঠানতোপি গন্ধতোপি আসযতোপি ওকাসতোপি পটিকূলাতি দস্সেন্তো ‘‘সো চ নেসং…পে… পঞ্চহি কারণেহি ৰেদিতব্বো’’তি আহ. মনুঞ্ঞেপি (ৰিসুদ্ধি. ১.৩৮৩; ৰিভ. অট্ঠ. ৩৫৬) হি যাগুপত্তে ৰা ভত্তপত্তে ৰা কেসৰণ্ণং কিঞ্চি দিস্ৰা ‘‘কেসমিস্সকমিদং, হরথ ন’’ন্তি জিগুচ্ছন্তি, এৰং কেসা ৰণ্ণতো পটিকূলা. রত্তিং পরিভুঞ্জন্তাপি কেসসণ্ঠানং অক্কৰাকং ৰা মকচিৰাকং ৰা ছুপিত্ৰা তথেৰ জিগুচ্ছন্তি, এৰং সণ্ঠানতোপি পটিকূলা. তেলমক্খনপুপ্ফধূপাদিসঙ্খারৰিরহিতানঞ্চ কেসানং গন্ধো পরমজেগুচ্ছো হোতি, ততো জেগুচ্ছতরো অগ্গিম্হি পক্খিত্তানং. কেসা হি ৰণ্ণসণ্ঠানতো অপ্পটিকূলাপি সিযুং, গন্ধেন পন পটিকূলাযেৰ. যথা হি দহরস্স কুমারকস্স ৰচ্চং ৰণ্ণতো হলিদ্দিৰণ্ণং, সণ্ঠানতোপি হলিদ্দিপিণ্ডসণ্ঠানং, সঙ্কারট্ঠানে ছড্ডিতঞ্চ উদ্ধুমাতককাল়সুনখসরীরং ৰণ্ণতো তালপক্কৰণ্ণং, সণ্ঠানতো ৰট্টেত্ৰা ৰিস্সট্ঠমুদিঙ্গসণ্ঠানং, দাঠাপিস্স সুমনমকুল়সদিসাতি উভযম্পি ৰণ্ণসণ্ঠানতো সিযা অপ্পটিকূলং, গন্ধেন পন পটিকূলমেৰ, এৰং কেসাপি সিযুং ৰণ্ণসণ্ঠানতো অপ্পটিকূলা, গন্ধেন পন পটিকূলাযেৰাতি.
যথা পন অসুচিট্ঠানে গামনিস্সন্দেন জাতানি সূপেয্যপণ্ণানি নাগরিকমনুস্সানং জেগুচ্ছানি হোন্তি অপরিভোগানি, এৰং কেসাপি পুব্বলোহিতমুত্তকরীসপিত্তসেম্হাদিনিস্সন্দেন জাতত্তা জেগুচ্ছাতি ইদং তেসং আসযতো পাটিকুল্যং. ইমে চ কেসা নাম গূথরাসিম্হি উট্ঠিতকণ্ণকং ৰিয একতিংসকোট্ঠাসরাসিম্হি জাতা, তে সুসানসঙ্কারট্ঠানাদীসু জাতসাকং ৰিয পরিখাদীসু জাতকমলকুৰলযাদিপুপ্ফং ৰিয চ অসুচিট্ঠানে জাতত্তা পরমজেগুচ্ছাতি ইদং তেসং ওকাসতো পাটিকুল্যং. যথা চ কেসানং, এৰং সব্বকোট্ঠাসানঞ্চ ৰণ্ণসণ্ঠানগন্ধাসযোকাসৰসেন পঞ্চধা পটিকূলতা ৰেদিতব্বাতি আহ ‘‘এৰং লোমাদীন’’ন্তি. পঞ্চপঞ্চপ্পভেদেনাতি এত্থ বাহিরত্থসমাসো দট্ঠব্বো পঞ্চ পঞ্চ পভেদা এতস্সাতি পঞ্চপঞ্চপ্পভেদোতি.
সংৰণ্ণেন্তোতি ৰিত্থারেন্তো. অসুভাযাতি অসুভমাতিকায. ফাতিকম্মন্তি বহুলীকারো. পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনং পঞ্চঙ্গসমন্নাগতন্তি এত্থ কামচ্ছন্দো ব্যাপাদো থিনমিদ্ধং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং ৰিচিকিচ্ছাতি ইমেসং পঞ্চন্নং নীৰরণানং ¶ পহানৰসেন পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনতা ৰেদিতব্বা. ন হি এতেসু অপ্পহীনেসু ঝানং উপ্পজ্জতি, তেনস্সেতানি পহানঙ্গানীতি ৰুচ্চন্তি. কিঞ্চাপি হি ঝানক্খণে অঞ্ঞেপি অকুসলা ধম্মা পহীযন্তি, তথাপি এতানেৰ ৰিসেসেন ঝানন্তরাযকরানি. কামচ্ছন্দেন হি নানাৰিসযপলোভিতং চিত্তং ন একত্তারম্মণে সমাধিযতি, কামচ্ছন্দাভিভূতং ¶ ৰা চিত্তং ন কামধাতুপ্পহানায পটিপদং পটিপজ্জতি, ব্যাপাদেন চ আরম্মণে পটিহঞ্ঞমানং ন নিরন্তরং পৰত্ততি, থিনমিদ্ধাভিভূতং অকম্মঞ্ঞং হোতি, উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চপরেতং অৰূপসন্তমেৰ হুত্ৰা পরিব্ভমতি, ৰিচিকিচ্ছায উপহতং ঝানাধিগমসাধিকং পটিপদং নারোহতি. ইতি ৰিসেসেন ঝানন্তরাযকরত্তা এতানেৰ পহানঙ্গানীতি ৰুত্তানি.
যস্মা পন ৰিতক্কো আরম্মণে চিত্তং অভিনিরোপেতি, ৰিচারো অনুপ্পবন্ধতি, তেহি অৰিক্খেপায সম্পাদিতপযোগস্স চেতসো পযোগসম্পত্তিসম্ভৰা পীতি পীননং, সুখঞ্চ উপব্রূহনং করোতি, অথ নং সসম্পযুত্তধম্মং এতেহি অভিনিরোপনানুবন্ধনপীননউপব্রূহনেহি অনুগ্গহিতা একগ্গতা একত্তারম্মণে সমং সম্মা আধিযতি, তস্মা ৰিতক্কো ৰিচারো পীতি সুখং চিত্তেকগ্গতাতি ইমেসং পঞ্চন্নং উপ্পত্তিৰসেন পঞ্চঙ্গসমন্নাগততা ৰেদিতব্বা. উপ্পন্নেসু হি এতেসু পঞ্চসু ঝানং উপ্পন্নং নাম হোতি, তেনস্স এতানি পঞ্চ সমন্নাগতঙ্গানীতি ৰুচ্চন্তি. তস্মা ন এতেহি সমন্নাগতং অঞ্ঞদেৰ ঝানং নাম অত্থীতি গহেতব্বং. যথা পন অঙ্গমত্তৰসেনেৰ চতুরঙ্গিনী সেনা, পঞ্চঙ্গিকং তূরিযং অট্ঠঙ্গিকো চ মগ্গোতি ৰুচ্চতি, এৰমিদম্পি অঙ্গমত্তৰসেনেৰ ‘‘পঞ্চঙ্গিক’’ন্তি ৰা ‘‘পঞ্চঙ্গসমন্নাগত’’ন্তি ৰা ৰুচ্চতীতি ৰেদিতব্বং.
এতানি চ পঞ্চঙ্গানি কিঞ্চাপি উপচারক্খণেপি অত্থি, অথ খো উপচারে পকতিচিত্ততো বলৰতরানি, ইধ পন উপচারতোপি বলৰতরানি রূপাৰচরক্খণপ্পত্তানি. এত্থ হি ৰিতক্কো সুৰিসদেন আকারেন আরম্মণে চিত্তং অভিনিরোপযমানো উপ্পজ্জতি, ৰিচারো অতিৰিয আরম্মণং অনুমজ্জমানো, পীতিসুখং সব্বাৰন্তম্পি কাযং ফরমানং. তেনেৰ ৰুত্তং ‘‘নাস্স কিঞ্চি সব্বাৰতো কাযস্স ৰিৰেকজেন পীতিসুখেন অপ্ফুটং হোতী’’তি. চিত্তেকগ্গতাপি হেট্ঠিমম্হি সমুগ্গপটলে উপরিমং সমুগ্গপটলং ৰিয আরম্মণে সুফুসিতা হুত্ৰা উপ্পজ্জতি. অযমেতেসং ¶ ইতরেহি ৰিসেসো, তস্মা ‘‘পঞ্চঙ্গসমন্নাগত’’ন্তি অপ্পনাঝানমেৰ ৰিসেসেত্ৰা ৰুত্তং.
তিৰিধকল্যাণং দসলক্খণসম্পন্নন্তি এত্থ পন ঝানস্স আদিমজ্ঝপরিযোসানৰসেন তিৰিধকল্যাণতা, তেসংযেৰ আদিমজ্ঝপরিযোসানানং লক্খণৰসেন দসলক্খণসম্পন্নতা ৰেদিতব্বা. ৰিত্থারনযং পনেত্থ সযমেৰ পকাসযিস্সতি. কিলেসচোরেহি অনভিভৰনীযত্তা ঝানং ‘‘চিত্তমঞ্জূস’’ন্তি ৰুত্তং. নিস্সাযাতি পাদকং কত্ৰা.
দসলক্খণৰিভাৰনেনেৰ ¶ তিৰিধকল্যাণতাপি ৰিভাৰিতা হোতীতি দসলক্খণং তাৰ দস্সেন্তো ‘‘তত্রিমানী’’তিআদিমাহ. তত্থ পারিপন্থিকতো চিত্তৰিসুদ্ধীতিআদীনং পদানং অত্থো ‘‘তত্রাযং পাল়ী’’তিআদিনা ৰুত্তপাল়িৰণ্ণনাযমেৰ আৰি ভৰিস্সতি. তত্রাতি তস্মিং দসলক্খণৰিভাৰনে. পটিপদাৰিসুদ্ধীতি পটিপজ্জতি ঝানং এতাযাতি পটিপদা, গোত্রভুপরিযোসানো পুব্বভাগিযো ভাৰনানযো. পরিপন্থতো ৰিসুজ্ঝনং ৰিসুদ্ধি, পটিপদায ৰিসুদ্ধি পটিপদাৰিসুদ্ধি. সা পনাযং যস্মা ঝানস্স উপ্পাদক্খণে লব্ভতি, তস্মা ৰুত্তং ‘‘পটিপদাৰিসুদ্ধি আদী’’তি. উপেক্খানুব্রূহনাতি ৰিসোধেতব্বতাদীনং অভাৰতো ঝানপরিযাপন্নায তত্রমজ্ঝত্তুপেক্খায কিচ্চনিপ্ফত্তিযা অনুব্রূহনা. সা পনাযং যস্মা ৰিসেসতো ঝানস্স ঠিতিক্খণে লব্ভতি, তেন ৰুত্তং ‘‘উপেক্খানুব্রূহনা মজ্ঝে’’তি. সম্পহংসনাতি তত্থ ধম্মানং অনতিৰত্তনাদিসাধকস্স ঞাণস্স কিচ্চনিপ্ফত্তিৰসেন পরিযোদপনা. সা পন যস্মা ঝানস্স ওসানক্খণে পাকটা হোতি, তস্মা ৰুত্তং ‘‘সম্পহংসনা পরিযোসান’’ন্তি. ইমানি তীণি লক্খণানীতি পরিপন্থতো চিত্তস্স ৰিসুজ্ঝনাকারো, মজ্ঝিমস্স সমথনিমিত্তস্স পটিপজ্জনাকারো, তত্থ পক্খন্দনাকারোতি ইমানি তীণি ঝানস্স আদিতো উপ্পাদক্খণে অপ্পনাপ্পত্তিলক্খণানি. তেহি আকারেহি ৰিনা অপ্পনাপ্পত্তিযা অভাৰতো অসতি চ অপ্পনাযং তদভাৰতো আদিকল্যাণঞ্চেৰ ৰিসুদ্ধিপটিপদত্তা যথাৰুত্তেহি লক্খণেহি সমন্নাগতত্তা চ তিলক্খণসম্পন্নঞ্চ. ইমিনা নযেন মজ্ঝপরিযোসানলক্খণানঞ্চ যোজনা ৰেদিতব্বা.
কেচি ¶ পন ‘‘পটিপদাৰিসুদ্ধি নাম সসম্ভারিকো উপচারো, উপেক্খানুব্রূহনা নাম অপ্পনা, সম্পহংসনা নাম পচ্চৰেক্খণা’’তি ৰণ্ণযন্তি, তং ন যুত্তং. তথা হি সতি অঝানধম্মেহি ঝানস্স গুণসংকিত্তনং নাম কতং হোতি. ন হি ভূমন্তরং ভূমন্তরপরিযাপন্নং হোতি, পাল়িযা চেতং ৰিরুজ্ঝতি. ‘‘একত্তগতং চিত্তং পটিপদাৰিসুদ্ধিপক্খন্দঞ্চেৰ হোতি উপেক্খানুব্রূহিতঞ্চ ঞাণেন চ সম্পহংসিত’’ন্তি (পটি. ম. ১.১৫৮) হি পাল়িযং ৰুত্তং. এত্থ হি একত্তগতং চিত্তন্তি ইন্দ্রিযানং একরসভাৰেন একগ্গতায চ সিখাপ্পত্তিযা তদনুগুণং একত্তগতং সসম্পযুত্তং অপ্পনাপ্পত্তং চিত্তং ৰুত্তং, তস্সেৰ চ পটিপদাৰিসুদ্ধিপক্খন্দতাদি অনন্তরং ৰুচ্চতে. তস্মা পাল়িযং একস্মিংযেৰ অপ্পনাচিত্তক্খণে পটিপদাৰিসুদ্ধিআদীনং ৰুত্তত্তা অন্তোঅপ্পনাযমেৰ পরিকম্মাগমনৰসেন পটিপদাৰিসুদ্ধি, তত্রমজ্ঝত্তুপেক্খায কিচ্চৰসেন উপেক্খানুব্রূহনা, ধম্মানং অনতিৰত্তনাদিভাৰসাধনেন পরিযোদাপকস্স ঞাণস্স কিচ্চনিপ্ফত্তিৰসেন সম্পহংসনা চ ৰেদিতব্বা.
কথং? যস্মিং (পটি. ম. অট্ঠ. ২.১.১৫৮; ৰিসুদ্ধি. ১.১৭৫) ৰারে অপ্পনা উপ্পজ্জতি ¶ , তস্মিং যো নীৰরণসঙ্খাতো কিলেসগণো তস্স ঝানস্স পরিপন্থো, ততো চিত্তং ৰিসুজ্ঝতি, ৰিসুদ্ধত্তা আৰরণৰিরহিতং হুত্ৰা মজ্ঝিমং সমথনিমিত্তং পটিপজ্জতি. মজ্ঝিমং সমথনিমিত্তং নাম সমপ্পৰত্তো অপ্পনাসমাধিযেৰ, লীনুদ্ধচ্চসঙ্খাতানং উভিন্নং অন্তানং অনুপগমনেন মজ্ঝিমো, সৰিসেসং পচ্চনীকধম্মানং ৰূপসমনতো সমথো, যোগিনো সুখৰিসেসানং কারণভাৰতো নিমিত্তন্তি কত্ৰা. তস্স পন অপ্পনাচিত্তস্স অনন্তরপচ্চযভূতং গোত্রভুচিত্তং সতিপি পরিত্তমহগ্গতভাৰভেদে পচ্চযপচ্চযুপ্পন্নভাৰভেদে চ একিস্সাযেৰ সন্ততিযা পরিণামূপগমনতো একসন্ততিপরিণামনযেন তথত্তং অপ্পনাসমাধিৰসেন সমাহিতভাৰং উপগচ্ছমানং মজ্ঝিমং সমথনিমিত্তং পটিপজ্জতি নাম. এৰং পটিপন্নত্তা তথত্তুপগমনেন তত্থ পক্খন্দতি নাম. যস্মিঞ্হি খণে তথত্তং মজ্ঝিমং সমথনিমিত্তং পটিপজ্জতি, তস্মিংযেৰ খণে তথত্তুপগমনেন অপ্পনাসমাধিনা সমাহিতভাৰূপগমনেন তত্থ পক্খন্দতি নাম. এৰং তাৰ পুরিমস্মিং গোত্রভুচিত্তে ৰিজ্জমানা পরিপন্থৰিসুদ্ধিমজ্ঝিমসমথপ্পটিপত্তিপক্খন্দনাকারা আগমনৰসেন নিপ্ফজ্জমানা পঠমস্স ঝানস্স উপ্পাদক্খণেযেৰ পটিপদাৰিসুদ্ধীতি ৰেদিতব্বা. তেযেৰ হি আকারা পচ্চযৰিসেসতো ঝানক্খণে নিপ্ফজ্জমানা পটিপদাৰিসুদ্ধীতি ৰুত্তা.
এৰং ¶ ৰিসুদ্ধস্স পন তস্স চিত্তস্স পুন সোধেতব্বাভাৰতো ৰিসোধনে ব্যাপারং অকরোন্তো ৰিসুদ্ধং চিত্তং অজ্ঝুপেক্খতি নাম. সমথভাৰূপগমনেন সমথপ্পটিপন্নস্স পুন সমাধানে ব্যাপারং অকরোন্তো সমথপ্পটিপন্নং অজ্ঝুপেক্খতি নাম. সমথপ্পটিপন্নভাৰতো এৰ চস্স কিলেসসংসগ্গং পহায একত্তেন উপট্ঠিতস্স পুন একত্তুপট্ঠানে ব্যাপারং অকরোন্তো একত্তুপট্ঠানং অজ্ঝুপেক্খতি নাম. এৰং তত্রমজ্ঝত্তুপেক্খায কিচ্চৰসেন উপেক্খানুব্রূহনা ৰেদিতব্বা.
যে পনেতে এৰং উপেক্খানুব্রূহিতে তস্মিং ঝানচিত্তে জাতা সমাধিপঞ্ঞাসঙ্খাতা যুগনদ্ধধম্মা অঞ্ঞমঞ্ঞং অনতিৰত্তমানা হুত্ৰা পৰত্তা, যানি চ সদ্ধাদীনি ইন্দ্রিযানি নানাকিলেসেহি ৰিমুত্তত্তা ৰিমুত্তিরসেন একরসানি হুত্ৰা পৰত্তানি, যঞ্চেস তদুপগং তেসং অনতিৰত্তনএকরসসভাৰানং অনুচ্ছৰিকং ৰীরিযং ৰাহযতি, যা চস্স তস্মিং খণে পৰত্তা আসেৰনা, সব্বেপি তে আকারা যস্মা ঞাণেন সংকিলেসৰোদানেসু তং তং আদীনৰঞ্চ আনিসংসঞ্চ দিস্ৰা তথা তথা সম্পহংসিতত্তা ৰিসোধিতত্তা পরিযোদাপিতত্তা নিপ্ফন্না, তস্মা ধম্মানং অনতিৰত্তনাদিভাৰসাধনেন পরিযোদাপকস্স ঞাণস্স কিচ্চনিপ্ফত্তিৰসেন সম্পহংসনা ৰেদিতব্বাতি ৰুত্তং.
অথ ¶ কস্মা সম্পহংসনাৰ ‘‘পরিযোসান’’ন্তি ৰুত্তা, ন উপেক্খানুব্রূহনাতি? যস্মা তস্মিং ভাৰনাচিত্তে উপেক্খাৰসেন ঞাণং পাকটং হোতি, তস্মা ঞাণকিচ্চভূতা সম্পহংসনা ‘‘পরিযোসান’’ন্তি ৰুত্তা. তথা হি অপ্পনাকালে ভাৰনায সমপ্পৰত্তিযা পটিপক্খস্স চ সুপ্পহানতো পগ্গহাদীসু ব্যাপারস্স অকাতব্বতো অজ্ঝুপেক্খনাৰ হোতি. যং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘সমযে চিত্তস্স অজ্ঝুপেক্খনা ৰিসুদ্ধং চিত্তং অজ্ঝুপেক্খতী’’তি চ আদি. সা পনাযং অজ্ঝুপেক্খনা ঞাণস্স কিচ্চসিদ্ধিযা হোতি ৰিসেসতো ঞাণসাধনত্তা অপ্পনাব্যাপারস্স, তস্মা ঞাণকিচ্চভূতা সম্পহংসনা ‘‘পরিযোসান’’ন্তি ৰুত্তা. এৰং তিৰিধায পটিপদাৰিসুদ্ধিযা লদ্ধৰিসেসায তিৰিধায উপেক্খানুব্রূহনায সাতিসযং পঞ্ঞিন্দ্রিযস্স অধিমত্তভাৰেন চতুব্বিধাপি সম্পহংসনা সিজ্ঝতীতি আগমনুপেক্খাঞাণকিচ্চৰসেন দসপি আকারা ঝানে এৰ ৰেদিতব্বা.
এৰং ¶ তিৰিধত্তগতং চিত্তন্তিআদীনি তস্সেৰ চিত্তস্স থোমনৰচনানি. তত্থ এৰং তিৰিধত্তগতন্তি এৰং যথাৰুত্তেন ৰিধিনা পটিপদাৰিসুদ্ধিপক্খন্দনউপেক্খানুব্রূহনঞাণসম্পহংসনাৰসেন তিৰিধভাৰং গতং. ৰিতক্কসম্পন্নন্তি কিলেসক্খোভৰিরহিতত্তা ৰিতক্কেন সুন্দরভাৰমুপগতং. চিত্তস্স অধিট্ঠানসম্পন্নন্তি তস্মিংযেৰ আরম্মণে চিত্তস্স নিরন্তরপ্পৰত্তিসঙ্খাতেন অধিট্ঠানেন সম্পন্নং অনূনং. যথা অধিট্ঠানৰসিযং অধিট্ঠানন্তি ঝানপ্পৰত্তি, তথা ইধাপি চিত্তস্স অধিট্ঠানন্তি চিত্তেকগ্গতাপি যুজ্জতি. তেন হি একস্মিংযেৰ আরম্মণে চিত্তং অধিট্ঠাতি, ন এত্থ ৰিক্খিপতীতি. সমাধিসম্পন্নন্তি ৰিসুং ৰুত্তত্তা পন ৰুত্তনযেনেৰ গহেতব্বো. অথ ৰা সমাধিস্সেৰ ঝানঙ্গসঙ্গহিতত্তা ‘‘চিত্তস্স অধিট্ঠানসম্পন্ন’’ন্তি ঝানঙ্গপঞ্চকৰসেন ৰুত্তং. সমাধিসম্পন্নন্তি ইন্দ্রিযসঙ্গহিতত্তা ইন্দ্রিযপঞ্চকৰসেন.
অসুভসঞ্ঞাপরিচিতেনাতি সকলং কাযং অসুভন্তি পৰত্তায সঞ্ঞায সহগতত্তা ঝানং অসুভসঞ্ঞা, তেন পরিচিতেন পরিভাৰিতেন. চেতসাতি চিত্তেন. বহুলন্তি অভিণ্হং. ৰিহরতোতি ৰিহরন্তস্স, অসুভসমাপত্তিবহুলস্সাতি অত্থো. মেথুনধম্মসমাপত্তিযাতি মেথুনধম্মেন সমঙ্গিভাৰতো. পটিলীযতীতি একপস্সেন নিলীযতি নিলীনং ৰিয হোতি. পটিকুটতীতি সঙ্কুচতি. পটিৰত্ততীতি নিৰত্ততি. ন সম্পসারীযতীতি ন ৰিসরতি, অভিরতিৰসেন ন পক্খন্দতীতি অত্থো. অথ ৰা পটিলীযতীতি সঙ্কুচতি তত্থ পটিকূলতায সণ্ঠিতত্তা. পটিকুটতীতি অপসক্কতি ন উপসক্কতি. পটিৰত্ততীতি নিৰত্ততি, ততো এৰ ন সম্পসারীযতীতি. ন্হারুদদ্দুলন্তি ন্হারুখণ্ডং ন্হারুৰিলেখনং ৰা.
অদ্ধমাসন্তি ¶ অচ্চন্তসংযোগে উপযোগৰচনং. পটিসল্লীযিতুন্তি যথাৰুত্তকালং পটি পটি দিৰসে দিৰসে সমাপত্তিযং ধম্মচিন্তায চিত্তং নিলীযিতুং. পযুত্তৰাচন্তি পচ্চযপটিসংযুত্তৰাচং, বুদ্ধা ইমেসু দিৰসেসু পিণ্ডায ন চরন্তি, ৰিহারেযেৰ নিসীদন্তি, তেসং দিন্নং মহপ্ফলং হোতীতি আদিৰচনং.
কল্যাণূপনিস্সযৰসেনাতি পব্বজ্জায উপনিস্সযৰসেন. পরে কিরাতি কির-সদ্দো অরুচিসূচনত্থো. তেনাহ ‘‘ইদং পন ইচ্ছামত্ত’’ন্তি, পৰত্তিঅজাননং আরোচযিতাভাৰো ঞাতে নিৰারণঞ্চাতি ইদং তেসং ইচ্ছামত্তং ¶ , ন পন কারণন্তি অত্থো. অপরে পন ৰদন্তি ‘‘এতস্মিং কির অড্ঢমাসে ন কোচি বুদ্ধৰেনেয্যো অহোসি, অথ সত্থা ইমং অড্ঢমাসং ফলসমাপত্তিসুখেন ৰীতিনামেস্সামি, ইতি ময্হঞ্চেৰ সুখৰিহারো ভৰিস্সতি, অনাগতে চ পচ্ছিমা জনতা ‘সত্থাপি গণং পহায এককো ৰিহাসি, কিমঙ্গং পন ময’ন্তি দিট্ঠানুগতিং আপজ্জিস্সতি, তদস্স ভৰিস্সতি দীঘরত্তং হিতায সুখাযাতি ইমিনা কারণেন এৰমাহা’’তি. নেৰ কোচি ভগৰন্তং উপসঙ্কমতীতি ঠপেত্ৰা পিণ্ডপাতনীহারকং অঞ্ঞো কোচি নেৰ ভগৰন্তং উপসঙ্কমতি, ভিক্খুসঙ্ঘো পন সত্থু ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা একং ভিক্খুং অদাসি. সো পাতোৰ গন্ধকুটিপরিৰেণসম্মজ্জনমুখোদকদন্তকট্ঠদানাদীনি সব্বকিচ্চানি তস্মিং তস্মিং খণে কত্ৰা অপগচ্ছতি.
অনেককারণসম্মিস্সোতি এত্থ কাযস্স অসুচিদুগ্গন্ধজেগুচ্ছপটিকূলতাৰ অনেককারণং. মণ্ডনকপকতিকোতি অলঙ্কারকসভাৰো. কোচি তরুণোপি যুৰা ন হোতি, কোচি যুৰাপি মণ্ডনকজাতিকো ন হোতি যথা উপসন্তসভাৰো আলসিযব্যসনাদীহি ৰা অভিভূতো, ইধ পন দহরো চেৰ যুৰা চ মণ্ডনকজাতিকো চ অধিপ্পেতো. পঠমযোব্বনং নাম পন্নরসৰস্সতো যাৰ দ্ৰত্তিংস সংৰচ্ছরানি, সোল়সৰস্সতো ৰা যাৰ তেত্তিংস ৰস্সানি. কুণপন্তি মতকল়েৰরং, অহিস্স কুণপং অহিকুণপং. এৰং ইতরানিপি. অতিপটিকূলজিগুচ্ছনীযসভাৰতো চেত্থ ইমানেৰ তীণি ৰুত্তানীতি ৰেদিতব্বানি. অঞ্ঞেসঞ্হি সসসূকরাদীনং কুণপং মনুস্সা কটুকভণ্ডাদীহি অভিসঙ্খরিত্ৰা পরিভুঞ্জন্তিপি, ইমেসং পন কুণপং অভিনৰম্পি জিগুচ্ছন্তিযেৰ, কো পন ৰাদো কালাতিক্কমেন পূতিভূতে. অতিপটিকূলজিগুচ্ছনীযতা চ নেসং অতিৰিয দুগ্গন্ধতায, সা চ অহীনং তিখিণকোপতায কুক্কুরমনুস্সানং ওদনকুম্মাসূপচযতায চ সরীরস্স হোতীতি ৰদন্তি.
সমণকুত্তকোতি সমণকিচ্চকো, কাসাৰনিৰাসনাদিৰসেন সমণকিচ্চকারীতি ৰুত্তং হোতি ¶ . তেনাহ ‘‘সমণৰেসধারকো’’তি. সব্বমকংসূতি পুথুজ্জনা সাৰজ্জেপি তত্থ অনৰজ্জসঞ্ঞিনো হুত্ৰা করণকারাপনসমনুঞ্ঞতাদিভেদং সব্বমকংসু. লোহিতকন্তি এত্থ ‘‘লোহিতগত’’ন্তিপি পঠন্তি. ৰগ্গূতি মতা ৰগ্গুমতা. পুঞ্ঞসম্মতাতি পুজ্জভৰফলনিব্বত্তনেন ¶ সত্তানং পুননেন ৰিসোধনেন পুঞ্ঞন্তি সম্মতা. পৰাহেস্সামীতি গমযিস্সামি, ৰিসোধেস্সামীতি অত্থো.
১৬৩. মারধেয্যং ৰুচ্চতি তেভূমকা ধম্মা. ৰচনত্থতো পন মারস্স ধেয্যং মারধেয্যং. ধেয্যন্তি ঠানং ৰত্থু নিৰাসো গোচরো. মারো ৰা এত্থ ধিযতি তিট্ঠতি পৰত্ততীতি মারধেয্যং, মারোতি চেত্থ কিলেসমারো অধিপ্পেতো, কিলেসমারৰসেনেৰ চ দেৰপুত্তমারস্স কামভৰে আধিপচ্চন্তি. মারৰিসযং নাতিক্কমিস্সতীতি চিন্তেত্ৰাতি এৰমযং সংৰেগং পটিলভিত্ৰা মারৰিসযং অতিক্কমেয্যাপি, মযা পন এৰং ৰুত্তে উপ্পন্নং সংৰেগং পটিপ্পস্সম্ভেত্ৰা মারৰিসযং নাতিক্কমিস্সতীতি এৰং চিন্তেত্ৰা. দ্ৰিৰচনন্তি দ্ৰিক্খত্তুং ৰচনং, আমেডিতৰচনন্তি ৰুত্তং হোতি. নিযোজেন্তীতি এত্থ অযং অন্ধবালা দেৰতা এৰং উপ্পন্নসংৰেগমূলকং সমণধম্মং কত্ৰা ‘‘অযং মারৰিসযং অতিক্কমেয্যাপী’’তি চিন্তেত্ৰা অত্তনো অঞ্ঞাণতায ‘‘মতা সংসারতো মুচ্চন্তী’’তি এৰংলদ্ধিকাপি সমানা অত্তনো লদ্ধিৰসেন মতা ভিক্খূ সংসারতো মুচ্চন্তীতি ইমমত্থং অনুপপরিক্খিত্ৰা তং তত্থ নিযোজেসীতি ৰেদিতব্বং.
কিঞ্চাপি অসুভকথং কথেন্তেন ভগৰতা যথা তেসং ভিক্খূনং মরণভযং ন ভৰিস্সতি, তথা দেসিতত্তা ভিক্খূনঞ্চ তং ধম্মকথং সুত্ৰা অসুভভাৰনানুযোগেন কাযে ৰিগতছন্দরাগতায মরণস্স অভিপত্থিতভাৰতো ভযং নত্থি, তং পন অসিহত্থং তথা ৰিচরন্তং দিস্ৰা তদঞ্ঞেসং ভিক্খূনং উপ্পজ্জনকভযং সন্ধায ‘‘হোতিযেৰ ভয’’ন্তিআদি ৰুত্তন্তি ৰদন্তি. ‘‘অত্তনাপি অত্তানং জীৰিতা ৰোরোপেন্তি, অঞ্ঞমঞ্ঞম্পি জীৰিতা ৰোরোপেন্তী’’তি ৰুত্তত্তা ‘‘সব্বানিপি তানি পঞ্চ ভিক্খুসতানি জীৰিতা ৰোরোপেসী’’তি ইদং যেভুয্যৰসেন ৰুত্তন্তি গহেতব্বং. অপ্পকঞ্হি ঊনমধিকং ৰা গণনূপগং ন হোতীতি ‘‘পঞ্চসতানী’’তি ৰুত্তং. তস্মা যে চ অত্তনাৰ অত্তানং অঞ্ঞমঞ্ঞঞ্চ জীৰিতা ৰোরোপেসুং, তে ঠপেত্ৰা অৰসেসে পুথুজ্জনভিক্খূ সব্বে চ অরিযে অযং জীৰিতা ৰোরোপেসীতি ৰেদিতব্বং.
১৬৪. পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতোতি এত্থ পটিসল্লানন্তি তেহি তেহি সত্তসঙ্খারেহি পটিনিৰত্তিত্ৰা অপসক্কিত্ৰা সল্লানং নিলীযনং ৰিৰেচনং, কাযচিত্তেহি ততো ৰিৰিত্ততা একীভাৰোতি ৰুত্তং হোতি. তেনাহ ‘‘একীভাৰতো’’তি ¶ , পৰিৰেকতোতি অত্থো. একীভাৰোতি হি ¶ কাযচিত্তৰিৰেকো ৰুত্তো. ৰুট্ঠিতোতি ততো দুৰিধৰিৰেকতো ভৰঙ্গুপ্পত্তিযা রূপারম্মণাদিসঙ্খারসমাযোগেন গহট্ঠপব্বজিতাদিসত্তসমাগমেন চ অপেতো. উদ্দেসং পরিপুচ্ছং গণ্হন্তীতি অত্তনো অত্তনো আচরিযানং সন্তিকে গণ্হন্তি. কামং দসানুস্সতিগ্গহণেনেৰ আনাপানস্সতিপি গহিতা, সা পন তত্থ সন্নিপতিতভিক্খূসু বহূনং সপ্পাযা সাত্থিকা চ, তস্মা পুন গহিতা. তথা হি ভগৰা তমেৰ কম্মট্ঠানং তেসং ভিক্খূনং কথেসি. আহারে পটিকূলসঞ্ঞা অসুভকম্মট্ঠানসদিসা, চত্তারো পন আরুপ্পা আদিকম্মিকানং অননুরূপাতি তেসং ইধ অগ্গহণং দট্ঠব্বং.
ৰেসালিং উপনিস্সাযাতি ৰেসালীনগরং গোচরগামং কত্ৰা. উপট্ঠানসালাযন্তি ধম্মসভাযং. মুহুত্তেনেৰাতি সত্থরি সদ্ধম্মে চ গারৰেন উপগতভিক্খূনং ৰচনসমনন্তরমেৰ উট্ঠহিংসূতি কত্ৰা ৰুত্তং. বুদ্ধকালে কির ভিক্খূ ভগৰতো সন্দেসং সিরসা সম্পটিচ্ছিতুং ওহিতসোতা ৰিহরন্তি. যস্সাতি যস্স কত্তব্বস্স. কালন্তি দেসনাকালং সন্ধায ৰদতি.
পঠমপঞ্ঞত্তিনিদানৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
আনাপানস্সতিসমাধিকথাৰণ্ণনা
১৬৫. অরহত্তপ্পত্তিযাতি অরহত্তপ্পত্তিঅত্থায. অঞ্ঞং পরিযাযন্তি অরহত্তাধিগমত্থায অঞ্ঞম্পি কারণং. আচিক্খন্তোতি পসংসাপুব্বকং দেসেন্তো, পসংসা চ তত্থ অভিরুচিজননেন উস্সাহনত্থা. তঞ্হি সুত্ৰা ভিক্খূ ‘‘ভগৰা ইমং সমাধিং অনেকেহি আকারেহি পসংসতি, সন্তো কিরাযং সমাধি পণীতো চ অসেচনকো চ সুখো চ ৰিহারো, পাপধম্মে চ ঠানসো অন্তরধাপেতী’’তি সঞ্জাতাভিরুচিনো উস্সাহজাতা সক্কচ্চং অনুযুঞ্জিতব্বং পটিপজ্জিতব্বং মঞ্ঞন্তি.
অত্থযোজনক্কমন্তি অত্থঞ্চ যোজনক্কমঞ্চ. ভগৰা অত্তনো পচ্চক্খভূতং সমাধিং দেসনানুভাৰেন তেসম্পি ভিক্খূনং আসন্নং পচ্চক্খঞ্চ করোন্তো ¶ সম্পিণ্ডনৰসেন ‘‘অযম্পি খো’’তিআদিমাহ. অস্সাসপস্সাসপরিগ্গাহিকাতি দীঘরস্সাদিৰিসেসেহি সদ্ধিং অস্সাসপস্সাসে পরিচ্ছিজ্জ গাহিকা, তে আরব্ভ পৰত্তাতি অত্থো.
ইদানি যথাৰুত্তমত্থং পাল়িযা ৰিভাৰেন্তো আহ ‘‘ৰুত্তঞ্হেত’’ন্তিআদি. তত্থ নো পস্সাসো ¶ নো অস্সাসোতি সো সোযেৰ অত্থো পটিসেধেন ৰিসেসেত্ৰা ৰুত্তো. অস্সাসৰসেনাতি অস্সাসং আরম্মণং কত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. পস্সাসৰসেনাতি এত্থাপি এসেৰ নযো. উপট্ঠানং সতীতি অসম্মুস্সনতায তমেৰ অস্সাসং পস্সাসঞ্চ উপগন্ত্ৰা ঠানং সতি নামাতি অত্থো. এত্তাৰতা আনাপানেসু সতি আনাপানস্সতীতি অযমত্থো ৰুত্তো হোতি. ইদানি সতিৰসেনেৰ পুগ্গলং নিদ্দিসিতুকামেন ‘‘যো অস্সসতি, তস্সুপট্ঠাতি, যো পস্সসতি, তস্সুপট্ঠাতী’’তি ৰুত্তং. যো অস্সসতি, তস্স সতি অস্সাসং উপগন্ত্ৰা তিট্ঠতি. যো পস্সসতি, তস্স সতি পস্সাসং উপগন্ত্ৰা তিট্ঠতীতি অত্থো.
যুত্তোতি সম্পযুত্তো. আনাপানস্সতিযন্তি আনাপানস্সতিযং পচ্চযভূতাযন্তি অত্থো. পুরিমস্মিঞ্হি অত্থে সমাধিস্স সতিযা সহজাতাদিপচ্চযভাৰো ৰুত্তো সম্পযুত্তৰচনতো, দুতিযস্মিং পন উপনিস্সযভাৰোপি. উপচারজ্ঝানসহগতা হি সতি অপ্পনাসমাধিস্স উপনিস্সযো হোতীতি উভযথাপি সহজাতাদীনং সত্তন্নম্পি পচ্চযানং ৰসেন পচ্চযভাৰং দস্সেতি. ‘‘পুন চপরং, উদাযি, অক্খাতা মযা সাৰকানং পটিপদা, যথাপটিপন্না মে সাৰকা চত্তারো সতিপট্ঠানে ভাৰেন্তী’’তিআদীসু (ম. নি. ২.২৪৭) উপ্পাদনৰড্ঢনট্ঠেন ভাৰনাতি ৰুচ্চতীতি তদুভযৰসেন অত্থং দস্সেন্তো ‘‘ভাৰিতোতি উপ্পাদিতো ৰড্ঢিতো চা’’তি আহ. তত্থ ভাৰং ৰিজ্জমানতং ইতো গতোতি ভাৰিতো, উপ্পাদিতো পটিলদ্ধমত্তোতি অত্থো. উপ্পন্নো পন লদ্ধাসেৰনো ভাৰিতো, পগুণভাৰং আপাদিতো ৰড্ঢিতোতি অত্থো. বহুলীকতোতি বহুলং পৰত্তিতো. তেন আৰজ্জনাদিৰসীভাৰপ্পত্তিমাহ. যো হি ৰসীভাৰং আপাদিতো, সো ইচ্ছিতিচ্ছিতক্খণে সমাপজ্জিতব্বতো পুনপ্পুনং পৰত্তিস্সতি. তেন ৰুত্তং ‘‘পুনপ্পুনং কতো’’তি. যথা ‘‘ইধেৰ, ভিক্খৰে, সমণো (ম. নি. ১.১৩৯; অ. নি. ৪.২৪১) ৰিৰিচ্চেৰ কামেহী’’তি (দী. নি. ১.২২৬; সং. নি. ২.১৫২) চ এৰমাদীসু পঠমপদে ৰুত্তো এৰ-সদ্দো ¶ দুতিযাদীসুপি ৰুত্তোযেৰ হোতি, এৰমিধাপীতি আহ ‘‘উভযত্থ এৰ-সদ্দেন নিযমো ৰেদিতব্বো’’তি.
উভযপদনিযমেন লদ্ধগুণং দস্সেতুং ‘‘অযং হী’’তিআদি ৰুত্তং. অসুভকম্মট্ঠানন্তি অসুভারম্মণং ঝানমাহ. তঞ্হি অসুভেসু যোগকম্মভাৰতো যোগিনো সুখৰিসেসানং কারণভাৰতো চ ‘‘অসুভকম্মট্ঠান’’ন্তি ৰুচ্চতি. কেৰলন্তি ইমিনা আরম্মণং নিৰত্তেতি. পটিৰেধৰসেনাতি ঝানপটিৰেধৰসেন. ঝানঞ্হি ভাৰনাৰিসেসেন ইজ্ঝন্তং অত্তনো ৰিসযং পটিৰিজ্ঝন্তমেৰ পৰত্ততি যথাসভাৰতো পটিৰিজ্ঝীযতি চাতি পটিৰেধোতি ৰুচ্চতি. ওল়ারিকারম্মণত্তাতি বীভচ্ছারম্মণত্তা. পটিকূলারম্মণত্তাতি জিগুচ্ছিতব্বারম্মণত্তা. পরিযাযেনাতি ¶ কারণেন লেসন্তরেন ৰা. আরম্মণসন্ততাযপীতি অনুক্কমেন ৰিচেতব্বতং পত্তারম্মণস্স পরমসুখুমতং সন্ধাযাহ. সন্তে হি সন্নিসিন্নে আরম্মণে পৰত্তমানো ধম্মো সযম্পি সন্নিসিন্নোৰ হোতি. তেনাহ – ‘‘সন্তো ৰূপসন্তো নিব্বুতো’’তি, নিব্বুতসব্বপরিল়াহোতি অত্থো. আরম্মণসন্ততায তদারম্মণানং ধম্মানং সন্ততা লোকুত্তরধম্মারম্মণাহি পচ্চৰেক্খণাহি দীপেতব্বা.
নাস্স সন্তপণীতভাৰাৰহং কিঞ্চি সেচনন্তি অসেচনকো, অসেচনকত্তা অনাসিত্তকো, অনাসিত্তকত্তা এৰ অব্বোকিণ্ণো অসম্মিস্সো পরিকম্মাদিনা, ততোযেৰ পাটিযেক্কো, ৰিসুংযেৰেকো আৰেণিকো অসাধারণো. সব্বমেতং সরসতো এৰ সন্তভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং, পরিকম্মং ৰা সন্তভাৰনিমিত্তং. পরিকম্মন্তি চ কসিণকরণাদিনিমিত্তুপ্পাদপরিযোসানং, তাদিসং ইধ নত্থীতি অধিপ্পাযো. তদা হি কম্মট্ঠানং নিরস্সাদত্তা অসন্তং অপ্পণীতং সিযা. উপচারেন ৰা নত্থি এত্থ সন্ততাতি যোজনা. যথা উপচারক্খণে নীৰরণৰিগমেন অঙ্গপাতুভাৰেন চ পরেসং সন্ততা হোতি, ন এৰমিমস্স. অযং পন আদিমনসি…পে… পণীতো চাতি যোজনা. কেচীতি উত্তরৰিহারৰাসিকে সন্ধাযাহ. অনাসিত্তকোতি উপসেচনেন অনাসিত্তকো. তেনাহ ‘‘ওজৰন্তো’’তি, ওজৰন্তসদিসোতি অত্থো. মধুরোতি ইট্ঠো. চেতসিকসুখপ্পটিলাভসংৰত্তনং তিকচতুক্কজ্ঝানৰসেন উপেক্খায ৰা সন্তভাৰেন সুখগতিকত্তা সব্বেসম্পি ৰসেন ৰেদিতব্বং. ঝানসমুট্ঠানপণীতরূপফুটসরীরতাৰসেন পন কাযিকসুখপ্পটিলাভসংৰত্তনং ¶ দট্ঠব্বং, তঞ্চ খো ঝানতো ৰুট্ঠিতকালে. ইমস্মিং পক্খে অপ্পিতপ্পিতক্খণেতি ইদং হেতুম্হি ভুম্মৰচনং দট্ঠব্বং.
অৰিক্খম্ভিতেতি ঝানেন সকসন্তানতো অনীহটে অপ্পহীনে. অকোসল্লসম্ভূতেতি অকোসল্লং ৰুচ্চতি অৰিজ্জা, ততো সম্ভূতে. অৰিজ্জাপুব্বঙ্গমা হি সব্বে পাপধম্মা. খণেনেৰাতি অত্তনো পৰত্তিক্খণেনেৰ. অন্তরধাপেতীতি এত্থ অন্তরধাপনং ৰিনাসনং. তং পন ঝানকত্তুকস্স ইধাধিপ্পেতত্তা পরিযুট্ঠানপ্পহানং হোতীতি আহ ‘‘ৰিক্খম্ভেতী’’তি. ৰূপসমেতীতি ৰিসেসেন উপসমেতি. ৰিসেসেন উপসমনং পন সম্মদেৰ উপসমনং হোতীতি আহ ‘‘সুট্ঠু উপসমেতী’’তি.
ননু চ অঞ্ঞোপি সমাধি অত্তনো পৰত্তিক্খণেনেৰ পটিপক্খধম্মে অন্তরধাপেতি ৰূপসমেতি, অথ কস্মা অযমেৰ সমাধি এৰং ৰিসেসেত্ৰা ৰুত্তোতি? পুব্বভাগতো পট্ঠায নানাৰিতক্কৰূপসমনসব্ভাৰতো. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘আনাপানস্সতি ভাৰেতব্বা ৰিতক্কুপচ্ছেদাযা’’তি ¶ (অ. নি. ৯.১; উদা. ৩১). অপিচ তিক্খপঞ্ঞস্স ঞাণুত্তরস্সেতং কম্মট্ঠানং, ঞাণুত্তরস্স চ কিলেসপ্পহানং ইতরেহি সাতিসযং যথা সদ্ধাধিমুত্তেহি দিট্ঠিপ্পত্তস্স, তস্মা ইমং ৰিসেসং সন্ধায ‘‘ঠানসো অন্তরধাপেতি ৰূপসমেতী’’তি ৰুত্তং. অথ ৰা নিমিত্তপাতুভাৰে সতি খণেনেৰ অঙ্গপাতুভাৰসব্ভাৰতো অযমেৰ সমাধি ‘‘ঠানসো অন্তরধাপেতি ৰূপসমেতী’’তি ৰুত্তো যথা তং মহতো অকালমেঘস্স উট্ঠিতস্স ধারানিপাতে খণেনেৰ পথৰিযং রজোজল্লস্স ৰূপসমো. তেনেৰাহ ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, মহা অকালমেঘো উট্ঠিতো’’তিআদি. সাসনিকস্স ঝানভাৰনা যেভুয্যেন নিব্বেধভাগিযাৰ হোতীতি আহ ‘‘নিব্বেধভাগিযত্তা’’তি. বুদ্ধানং পন একংসেন নিব্বেধভাগিযাৰ হোতি. ইমমেৰ হি কম্মট্ঠানং ভাৰেত্ৰা সব্বেপি সম্মাসম্বুদ্ধা সম্মাসম্বোধিং অধিগচ্ছন্তি, অরিযমগ্গস্স পাদকভূতো অযং সমাধি অনুক্কমেন ৰড্ঢিত্ৰা অরিযমগ্গভাৰং উপগতো ৰিয হোতীতি আহ ‘‘অনুপুব্বেন অরিযমগ্গৰুড্ঢিপ্পত্তো’’তি. অযং পনত্থো ৰিরাগনিরোধপটিনিস্সগ্গানুপস্সনানং ৰসেন সম্মদেৰ যুজ্জতি.
কথন্তি ¶ ইদং পুচ্ছনাকারৰিভাৰনপদং, পুচ্ছা চেত্থ কথেতুকম্যতাৰসেন অঞ্ঞেসং অসম্ভৰতো, সা চ উপরি দেসনং আরুল়্হানং সব্বেসং পকারৰিসেসানং আমসনৰসেনাতি ইমমত্থং দস্সেন্তো ‘‘কথন্তি…পে… ৰিত্থারেতুকম্যতাপুচ্ছা’’তি আহ. কথং বহুলীকতোতি এত্থাপি আনাপানস্সতিসমাধীতি পদং আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং. তত্থ কথন্তি আনাপানস্সতিসমাধিবহুলীকারং নানপ্পকারতো ৰিত্থারেতুকম্যতাপুচ্ছা. বহুলীকতো আনাপানস্সতিসমাধীতি তথা পুট্ঠধম্মনিদস্সনন্তি ইমমত্থং ‘‘এসেৰ নযো’’তি ইমিনাযেৰ অতিদিস্সতি. হেট্ঠা পপঞ্চৰসেন ৰুত্তমত্থং সুখগ্গহণত্থং সঙ্গহেত্ৰা দস্সেন্তো ‘‘অযং পনেত্থ সঙ্খেপত্থো’’তি আহ, পিণ্ডত্থোতি ৰুত্তং হোতি.
তমত্থন্তি তং ‘‘কথং ভাৰিতো’’তিআদিনা পুচ্ছাৰসেন সঙ্খেপতো ৰুত্তমত্থং. ‘‘ইধ তথাগতো লোকে উপ্পজ্জতী’’তিআদীসু (ম. নি. ১.২৯১; অ. নি. ৩.৬১) ইধ-সদ্দো লোকং উপাদায ৰুত্তো. ‘‘ইধেৰ তিট্ঠমানস্সা’’তিআদীসু (দী. নি. ২.৩৬৯) ওকাসং. ‘‘ইধাহং, ভিক্খৰে, ভুত্তাৰী অস্সং পৰারিতো’’তিআদীসু (ম. নি. ১.৩০) পদপূরণমত্তং. ‘‘ইধ ভিক্খু ধম্মং পরিযাপুণাতী’’তিআদীসু (অ. নি. ৫.৭৩) পন সাসনং. ‘‘ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ’’তি ইধাপি সাসনমেৰাতি দস্সেন্তো ‘‘ভিক্খৰে, ইমস্মিং সাসনে ভিক্খূ’’তি ৰত্ৰা তমেৰত্থং পাকটং কত্ৰা দস্সেতুং ‘‘অযং হী’’তিআদিমাহ. তত্থ সব্বপ্পকারআনাপানস্সতিসমাধিনিব্বত্তকস্সাতি সব্বপ্পকারগ্গহণং সোল়স পকারে সন্ধায. তে হি ¶ ইমস্মিংযেৰ সাসনে. বাহিরকা হি জানন্তা আদিতো চতুপ্পকারমেৰ জানন্তি. তেনাহ ‘‘অঞ্ঞসাসনস্স তথাভাৰপ্পটিসেধনো’’তি, যথাৰুত্তস্স পুগ্গলস্স নিস্সযভাৰপ্পটিসেধনোতি অত্থো. এতেন ‘‘ইধ, ভিক্খৰে’’তি ইদং অন্তোগধএৰ-সদ্দন্তি দস্সেতি. সন্তি হি একপদানিপি অৰধারণানি যথা ৰাযুভক্খোতি. তেনেৰাহ ‘‘ইধেৰ, ভিক্খৰে, সমণো’’তিআদি. পরিপুণ্ণসমণকরণধম্মো হি যো, সো সব্বপ্পকারআনাপানস্সতিসমাধিনিব্বত্তকো. পরপ্পৰাদাতি পরেসং অঞ্ঞতিত্থিযানং নানপ্পকারৰাদা তিত্থাযতনানি.
অরঞ্ঞাদিকস্সেৰ ¶ ভাৰনানুরূপসেনাসনতং দস্সেতুং ‘‘ইমস্স হী’’তিআদি ৰুত্তং. দুদ্দমো দমথং অনুপগতো গোণো কূটগোণো. যথা থনেহি সব্বসো খীরং ন পগ্ঘরতি, এৰং দোহপটিবন্ধিনী কূটধেনু. অস্সাতি গোপস্স. রূপসদ্দাদিকে পটিচ্চ উপ্পজ্জনকঅস্সাদো রূপারম্মণাদিরসো. পুব্বে আচিণ্ণারম্মণন্তি পব্বজিততো পুব্বে, অনাদিমতি ৰা সংসারে পরিচিতারম্মণং. উপচারৰসেন উপনিসীদতি, অপ্পনাৰসেন উপনিপজ্জতীতি যোজেতব্বং.
ইধাতি ইমস্মিং সাসনে. নিবন্ধেয্যাতি বন্ধেয্য. সতিযাতি সম্মদেৰ কম্মট্ঠানসল্লক্খণৰসপ্পৰত্তায সতিযা. আরম্মণেতি কম্মট্ঠানারম্মণে. দল়্হন্তি থিরং, যথা সতোকারিস্স উপচারপ্পনাভেদো সমাধি ইজ্ঝতি, তথা থামগতং কত্ৰাতি অত্থো.
মুদ্ধভূতন্তি সন্ততাদিৰিসেসগুণৰন্ততায বুদ্ধাদীহি অরিযেহি সমাসেৰিতভাৰতো চ মুদ্ধসদিসং, উত্তমন্তি অত্থো. ৰিসেসাধিগমদিট্ঠধম্মসুখৰিহারপদট্ঠানন্তি সব্বেসং বুদ্ধানং একচ্চানং পচ্চেকবুদ্ধানং বুদ্ধসাৰকানঞ্চ ৰিসেসাধিগমস্স চেৰ অঞ্ঞকম্মট্ঠানেন অধিগতৰিসেসানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারস্স চ পদট্ঠানভূতং. ৰত্থুৰিজ্জাচরিযো ৰিয ভগৰা যোগীনং অনুরূপনিৰাসট্ঠানুপদিস্সনতো. ভিক্খু দীপিসদিসো অরঞ্ঞে এককো ৰিহরিত্ৰা পটিপক্খনিম্মথনেন ইচ্ছিতত্থসাধনতো. ফলমুত্তমন্তি সামঞ্ঞফলমাহ. পরক্কমজৰযোগ্গভূমিন্তি ভাৰনুস্সাহজৰস্স যোগ্গকরণভূমিভূতং.
এৰং ৰুত্তলক্খণেসূতি অভিধম্মপরিযাযেন সুত্তন্তপরিযাযেন ৰুত্তলক্খণেসু. রুক্খসমীপন্তি ‘‘যাৰতা মজ্ঝন্হিকে কালে সমন্তা ছাযা ফরতি, নিৰাতে পণ্ণানি পতন্তি, এত্তাৰতা রুক্খমূলন্তি ৰুচ্চতী’’তি এৰং ৰুত্তং রুক্খস্স সমীপট্ঠানং. অৰসেসসত্তৰিধসেনাসনন্তি পব্বতং কন্দরং গিরিগুহং সুসানং ৰনপ্পত্থং অব্ভোকাসং পলালপুঞ্জন্তি এৰং ৰুত্তং. উতুত্তযানুকূলং ধাতুচরিযানুকূলন্তি গিম্হাদিউতুত্তযস্স সেম্হাদিধাতুত্তযস্স মোহাদিচরিতত্তযস্স ¶ চ অনুকূলং. তথা হি গিম্হকালে অরঞ্ঞং অনুকূলং সোম্মসীতলভাৰতো, হেমন্তে রুক্খমূলং হিমপাতনিৰারণতো, ৰস্সকালে সুঞ্ঞাগারং ৰস্সনিৰারণগেহসম্ভৰতো. সেম্হধাতুকস্স সেম্হপকতিকস্স অরঞ্ঞং অনুকূলং দূরং গন্ত্ৰা ভিক্খাচরণেন সেম্হস্স ৰূপসমনতো, পিত্তধাতুকস্স রুক্খমূলং অনুকূলং সীতৰাতসম্ফস্সসম্ভৰতো ¶ , ৰাতধাতুকস্স সুঞ্ঞাগারং অনুকূলং ৰাতনিৰারণতো. মোহচরিতস্স অরঞ্ঞং অনুকূলং. মহাঅরঞ্ঞে হি চিত্তং ন সঙ্কুচতি ৰিৰটঙ্গণভাৰতো, দোসচরিতস্স রুক্খমূলং অনুকূলং পসাদনীযভাৰতো, রাগচরিতস্স সুঞ্ঞাগারং অনুকূলং ৰিসভাগারম্মণানং পৰেসনিৰারণতো. অলীনানুদ্ধচ্চপক্খিকন্তি অসঙ্কোচাৰিক্খেপপক্খিকং. সযনঞ্হি কোসজ্জপক্খিকং, ঠানচঙ্কমনানি উদ্ধচ্চপক্খিকানি, ন এৰং নিসজ্জা. ততো এৰ তস্সা সন্ততা. নিসজ্জায দল়্হভাৰং পল্লঙ্কাভুজনেন, অস্সাসপস্সাসানং পৰত্তনসুখতং উপরিমকাযস্স উজুকট্ঠপনেন, আরম্মণপরিগ্গহূপাযং পরিমুখং সতিযা ঠপনেন দস্সেন্তো.
ঊরুবদ্ধাসনন্তি ঊরূনমধোবন্ধনৰসেন নিসজ্জা. হেট্ঠিমকাযস্স অনুজুকং ঠপনং নিসজ্জাৰচনেনেৰ বোধিতন্তি. উজুং কাযন্তি এত্থ কায-সদ্দো উপরিমকাযৰিসযোতি আহ – ‘‘উপরিমং সরীরং উজুকং ঠপেত্ৰা’’তি. তং পন উজুকট্ঠপনং সরূপতো পযোজনতো চ দস্সেতুং ‘‘অট্ঠারসা’’তিআদি ৰুত্তং. ন পণমন্তীতি ন ওণমন্তি. ন পরিপততীতি ন ৰিগচ্ছতি ৰীথিং ন ৰিলঙ্ঘেতি, ততো এৰ পুব্বেনাপরং ৰিসেসুপ্পত্তিযা ৰুড্ঢিং ফাতিং উপগচ্ছতি. ইধ পরি-সদ্দো অভি-সদ্দেন সমানত্থোতি আহ ‘‘কম্মট্ঠানাভিমুখ’’ন্তি, বহিদ্ধা পুথুত্তারম্মণতো নিৰারেত্ৰা কম্মট্ঠানংযেৰ পুরক্খত্ৰাতি অত্থো. পরীতি পরিগ্গহট্ঠো ‘‘পরিণাযিকা’’তিআদীসু (ধ. স. ১৬, ২০) ৰিয. নিয্যানট্ঠো পটিপক্খতো নিগ্গমনট্ঠো, তস্মা পরিগ্গহিতনিয্যানন্তি সব্বথা গহিতাসম্মোসং পরিচ্চত্তসম্মোসং সতিং কত্ৰা, পরমং সতিনেপক্কং উপট্ঠপেত্ৰাতি অত্থো. সতোৰাতি সতিযা সমন্নাগতো এৰ সরন্তো এৰ অস্সসতি, নাস্স কাচি সতিৰিরহিতা অস্সাসপ্পৰত্তি হোতীতি অত্থো. সতো পস্সসতীতি এত্থাপি সতোৰ পস্সসতীতি এৰ-সদ্দো আনেত্ৰা ৰত্তব্বো. সতোকারীতি সতো এৰ হুত্ৰা সতিযা এৰ ৰা কাতব্বস্স কত্তা, করণসীলো ৰা.
বাত্তিংসায আকারেহীতি চতূসু চতুক্কেসু আগতানি দীঘরস্সাদীনি সোল়স পদানি অস্সাসপস্সাসৰসেন দ্ৰিধা ৰিভজিত্ৰা ৰুত্তেহি দীঘমস্সাসং আদিং কত্ৰা পটিনিস্সগ্গানুপস্সিপস্সাসপরিযন্তেহি বাত্তিংসাকারেহি. যদি ‘‘সতোৰ অস্সসতি, সতো পস্সসতী’’তি এতস্স ৰিভঙ্গে ৰুত্তং, অথ কস্মা ‘‘অস্সসতি ¶ পস্সসতি’’চ্চেৰ অৰত্ৰা ‘‘সতোকারী’’তি ¶ ৰুত্তং? একরসং দেসনং কাতুকামতায. পঠমচতুক্কে পদদ্ৰযমেৰ হি ৰত্তমানকালৰসেন আগতং, ইতরানি অনাগতকালৰসেন, তস্মা একরসং দেসনং কাতুকামতায সব্বত্থ ‘‘সতোকারি’’চ্চেৰ ৰুত্তং. দীঘংঅস্সাসৰসেনাতি দীঘঅস্সাসৰসেন, ৰিভত্তিঅলোপং কত্ৰা নিদ্দেসো. দীঘন্তি ৰা ভগৰতা ৰুত্তঅস্সাসৰসেন. চিত্তস্স একগ্গতং অৰিক্খেপন্তি ৰিক্খেপস্স পটিপক্খভাৰতো অৰিক্খেপোতি লদ্ধনামং চিত্তস্স একগ্গভাৰং পজানতো সতি উপট্ঠিতা আরম্মণং উপগন্ত্ৰা ঠিতা হোতি. তায সতিযা তেন ঞাণেনাতি যথাৰুত্তায সতিযা যথাৰুত্তেন চ ঞাণেন. ইদং ৰুত্তং হোতি – দীঘং অস্সাসং আরম্মণভূতং অৰিক্খিত্তচিত্তস্স অসম্মোহতো ৰা সম্পজানন্তস্স তত্থ সতি উপট্ঠিতাৰ হোতি, তং সম্পজানন্তস্স আরম্মণকরণৰসেন অসম্মোহৰসেন ৰা সম্পজঞ্ঞং, তদধীনসতিসম্পজঞ্ঞেন তংসমঙ্গী যোগাৰচরো সতোকারী নাম হোতীতি. পটিনিস্সগ্গানুপস্সী অস্সাসৰসেনাতি পটিনিস্সগ্গানুপস্সী হুত্ৰা অস্সসনস্স ৰসেন. ‘‘পটিনিস্সগ্গানুপস্সিঅস্সাসৰসেনা’’তি ৰা পাঠো, তস্স পটিনিস্সগ্গানুপস্সিনো অস্সাসা পটিনিস্সগ্গানুপস্সিঅস্সাসা, তেসং ৰসেনাতি অত্থো.
অন্তো উট্ঠিতসসনং অস্সাসো, বহি উট্ঠিতসসনং পস্সাসোতি আহ – ‘‘অস্সাসোতি বহিনিক্খমনৰাতো’’তিআদি. সুত্তন্তট্ঠকথাযং পন বহি উট্ঠহিত্ৰাপি অন্তো সসনতো অস্সাসো, অন্তো উট্ঠহিত্ৰাপি বহি সসনতো পস্সাসোতি কত্ৰা উপ্পটিপাটিযা ৰুত্তং. অথ ৰা মাতুকুচ্ছিযং বহি নিক্খমিতুং অলদ্ধোকাসো নাসিকাৰাতো মাতুকুচ্ছিতো নিক্খন্তমত্তে পঠমং বহি নিক্খমতীতি ৰিনযট্ঠকথাযং উপ্পত্তিক্কমেন ‘‘আদিম্হি সাসো অস্সাসো’’তি বহিনিক্খমনৰাতো ৰুত্তো. তেনেৰাহ ‘‘সব্বেসম্পি গব্ভসেয্যকান’’ন্তিআদি. সুত্তন্তট্ঠকথাযং পন পৰত্তিযং ভাৰনারম্ভসমযে পঠমং নাসিকাৰাতস্স অন্তো আকড্ঢিত্ৰা পচ্ছা বহি ৰিস্সজ্জনতো পৰত্তিক্কমেন ‘‘আদিম্হি সাসো অস্সাসো’’তি অন্তোপৰিসনৰাতো ৰুত্তো. সুত্তন্তনযোযেৰ চেত্থ ‘‘অস্সাসাদিমজ্ঝপরিযোসানং সতিযা অনুগচ্ছতো অজ্ঝত্তং ৰিক্খেপগতেন চিত্তেন কাযোপি চিত্তম্পি সারদ্ধা চ হোন্তি ইঞ্জিতা চ ফন্দিতা চ, পস্সাসাদিমজ্ঝপরিযোসানং সতিযা অনুগচ্ছতো বহিদ্ধা ¶ ৰিক্খেপগতেন চিত্তেন কাযোপি চিত্তম্পি সারদ্ধা চ হোন্তি ইঞ্জিতা চ ফন্দিতা চা’’তি (পটি. ম. ১.১৫৭) ইমায পাল়িযা সমেতি. ‘‘ভাৰনারম্ভে পৰত্তিক্কমস্সেৰ ইচ্ছিতত্তা সুন্দরতরো’’তি ৰদন্তি. তালুং আহচ্চ নিব্বাযতীতি তালুং আহচ্চ নিরুজ্ঝতি. তেন কির সম্পতিজাতো বালদারকো খিপিতং করোতি. এৰং তাৰাতিআদি যথাৰুত্তস্স অত্থস্স নিগমনং. কেচি ‘‘এৰং তাৰাতি অনেন পৰত্তিক্কমেন অস্সাসো বহিনিক্খমনৰাতোতি গহেতব্বন্তি অধিপ্পাযো’’তি ৰদন্তি.
অদ্ধানৰসেনাতি ¶ কালদ্ধানৰসেন. অযঞ্হি অদ্ধান-সদ্দো কালস্স দেসস্স চ ৰাচকোতি. তত্থ দেসদ্ধানং উদাহরণভাৰেন দস্সেত্ৰা কালদ্ধানস্স ৰসেন অস্সাসপস্সাসানং দীঘরস্সতং ৰিভাৰেতুং ‘‘যথা হী’’তিআদি ৰুত্তং. তত্থ ওকাসদ্ধানন্তি ওকাসভূতং অদ্ধানং. ফরিত্ৰাতি ব্যাপেত্ৰা. চুণ্ণৰিচুণ্ণাপি অনেককলাপভাৰেন, দীঘমদ্ধানন্তি দীঘং পদেসং. তস্মাতি সণিকং পৰত্তিযা দীঘসন্তানতায দীঘাতি ৰুচ্চন্তি. এত্থ চ হত্থিআদিসরীরে সুনখাদিসরীরে চ অস্সাসপস্সাসানং দেসদ্ধানৰিসিট্ঠেন কালদ্ধানৰসেনেৰ দীঘরস্সতা ৰুত্তাতি ৰেদিতব্বা ‘‘সণিকং পূরেত্ৰা সণিকমেৰ নিক্খমন্তি, সীঘং পূরেত্ৰা সীঘমেৰ নিক্খমন্তী’’তি ৰচনতো. মনুস্সেসূতি সমানপ্পমাণেসুপি মনুস্সসরীরেসু. দীঘং অস্সসন্তীতি দীঘং অস্সাসপ্পবন্ধং পৰত্তেন্তীতি অত্থো. পস্সসন্তীতি এত্থাপি এসেৰ নযো. সুনখসসাদযো ৰিয রস্সং অস্সসন্তি পস্সসন্তি চাতি যোজনা. ইদং পন দীঘং রস্সঞ্চ অস্সসনং পস্সসনঞ্চ তেসং সত্তানং সরীরস্স সভাৰোতি দট্ঠব্বং. তেসন্তি তেসং সত্তানং. তেতি অস্সাসপস্সাসা. ইত্তরমদ্ধানন্তি অপ্পকং কালং. নৰহাকারেহীতি ভাৰনমনুযুঞ্জন্তস্স পুব্বেনাপরং অলদ্ধৰিসেসস্স কেৰলং অদ্ধানৰসেন আদিতো ৰুত্তা তযো আকারা, তে চ খো একচ্চো অস্সাসং সুট্ঠু সল্লক্খেতি, একচ্চো পস্সাসং, একচ্চো তদুভযন্তি ইমেসং তিণ্ণং পুগ্গলানং ৰসেন. কেচি পন ‘‘অস্সসতিপি পস্সসতিপীতি একজ্ঝং ৰচনং ভাৰনায নিরন্তরং পৰত্তিদস্সনত্থ’’ন্তি ৰদন্তি. ছন্দৰসেন পুব্বে ৰিয তযো, তথা পামোজ্জৰসেনাতি ইমেহি নৰহি আকারেহি.
কামঞ্চেত্থ একস্স পুগ্গলস্স তযো এৰ আকারা লব্ভন্তি, তন্তিৰসেন পন সব্বেসং পাল়িআরুল়্হত্তা তেসং ৰসেন পরিকম্মস্স কাতব্বত্তা চ ‘‘তত্রাযং ¶ ভিক্খু নৰহাকারেহী’’তি ৰুত্তং. এৰং পজানতোতি এৰং যথাৰুত্তেহি আকারেহি অস্সাসপস্সাসে পজানতো, তত্থ মনসিকারং পৰত্তেন্তস্স. একেনাকারেনাতি দীঘংঅস্সাসাদীসু চতূসু আকারেসু একেন আকারেন, নৰসু তীসু ৰা একেন. তথা হি ৰক্খতি –
‘‘দীঘো রস্সো চ অস্সাসো,
পস্সাসোপি চ তাদিসো;
চত্তারো ৰণ্ণা ৰত্তন্তি,
নাসিকগ্গেৰ ভিক্খুনো’’তি. (পারা. অট্ঠ. ২.১৬৫);
অযং ভাৰনা অস্সাসপস্সাসকাযানুপস্সনাতি কত্ৰা ৰুত্তং ‘‘কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানভাৰনা সম্পজ্জতী’’তি.
ইদানি ¶ পাল়িৰসেনেৰ তে নৰ আকারে ভাৰনাৰিধিঞ্চ দস্সেতুং ‘‘যথাহা’’তিআদি আরদ্ধং. তত্থ ‘‘কথং পজানাতী’’তি পজাননৰিধিং কথেতুকম্যতায পুচ্ছতি. দীঘং অস্সাসন্তি ৰুত্তলক্খণং দীঘং অস্সাসং. অদ্ধানসঙ্খাতেতি অদ্ধানন্তি সঙ্খং গতে দীঘে কালে, দীঘং খণন্তি অত্থো. কোট্ঠাসপরিযাযো ৰা সঙ্খাত-সদ্দো ‘‘থেয্যসঙ্খাত’’ন্তিআদীসু ৰিয, তস্মা অদ্ধানসঙ্খাতেতি অদ্ধানকোট্ঠাসে দেসভাগেতি অত্থো. ছন্দো উপ্পজ্জতীতি ভাৰনায পুব্বেনাপরং ৰিসেসং আৰহন্তিযা লদ্ধস্সাদত্তা তত্থ সাতিসযো কত্তুকামতালক্খণো কুসলচ্ছন্দো উপ্পজ্জতি. ছন্দৰসেনাতি তথাপৰত্তছন্দস্স ৰসেন ৰিসেসভাৰনমনুযুঞ্জন্তস্স কম্মট্ঠানং ৰুড্ঢিং ফাতিং গমেন্তস্স. ততো সুখুমতরন্তি যথাৰুত্তছন্দপ্পৰত্তিযা পুরিমকতো সুখুমতরং. ভাৰনাবলেন হি পটিপ্পস্সদ্ধদরথপরিল়াহতায কাযস্স অস্সাসপস্সাসা সুখুমতরা হুত্ৰা পৰত্তন্তি. পামোজ্জং উপ্পজ্জতীতি অস্সাসপস্সাসানং সুখুমতরভাৰেন আরম্মণস্স সন্ততরতায কম্মট্ঠানস্স চ ৰীথিপ্পটিপন্নতায ভাৰনাচিত্তসহগতো পমোদো খুদ্দিকাদিভেদা তরুণপীতি উপ্পজ্জতি. চিত্তং ৰিৰত্ততীতি অনুক্কমেন অস্সাসপস্সাসানং অতিৰিয সুখুমতরভাৰপ্পত্তিযা অনুপট্ঠহনে ৰিচেতব্বাকারপ্পত্তেহি তেহি ¶ চিত্তং ৰিনিৰত্ততীতি কেচি. ভাৰনাবলেন পন সুখুমতরভাৰপ্পত্তেসু অস্সাসপস্সাসেসু তত্থ পটিভাগনিমিত্তে উপ্পন্নে পকতিঅস্সাসপস্সাসতো চিত্তং নিৰত্ততি. উপেক্খা সণ্ঠাতীতি তস্মিং পটিভাগনিমিত্তে উপচারপ্পনাভেদে সমাধিম্হি উপ্পন্নে পুন ঝাননিব্বত্তনত্থং ব্যাপারাভাৰতো অজ্ঝুপেক্খনং হোতি, সা পনাযং উপেক্খা তত্রমজ্ঝত্তুপেক্খাতি ৰেদিতব্বা.
ইমেহি নৰহি আকারেহীতি ইমেহি যথাৰুত্তেহি নৰহি পকারেহি পৰত্তা. দীঘং অস্সাসপস্সাসা কাযোতি দীঘাকারা অস্সাসপস্সাসা চুণ্ণৰিচুণ্ণাপি সমূহট্ঠেন কাযো. অস্সাসপস্সাসে নিস্সায উপ্পন্ননিমিত্তম্পি এত্থ অস্সাসপস্সাসসামঞ্ঞৰসেন ৰুত্তং. উপট্ঠানং সতীতি তং আরম্মণং উপগন্ত্ৰা তিট্ঠতীতি সতি উপট্ঠানং নাম. অনুপস্সনা ঞাণন্তি সমথৰসেন নিমিত্তস্স অনুপস্সনা ৰিপস্সনাৰসেন অস্সাসপস্সাসে তন্নিস্সযঞ্চ কাযং ‘‘রূপ’’ন্তি, চিত্তং তংসম্পযুত্তধম্মে চ ‘‘অরূপ’’ন্তি ৰৰত্থপেত্ৰা নামরূপস্স অনুপস্সনা চ ঞাণং তত্থ যথাভূতাৰবোধো. কাযো উপট্ঠানন্তি সো কাযো আরম্মণকরণৰসেন উপগন্ত্ৰা সতি এত্থ তিট্ঠতীতি উপট্ঠানং নাম. এত্থ চ ‘‘কাযো উপট্ঠান’’ন্তি ইমিনা ইতরকাযস্সপি সঙ্গহোতি তথা ৰুত্তং সম্মসনচারস্সপি ইধ ইচ্ছিতত্তা. নো সতীতি সো কাযো সতি নাম ন হোতি. সতি উপট্ঠানঞ্চেৰ সতি চ সরণট্ঠেন উপট্ঠানট্ঠেন চ. তায সতিযাতি যথাৰুত্তায সতিযা. তেন ঞাণেনাতি যথাৰুত্তেনেৰ ঞাণেন. তং কাযন্তি তং অস্সাসপস্সাসকাযঞ্চেৰ তন্নিস্সযরূপকাযঞ্চ. অনুপস্সতীতি ঝানসম্পযুত্তঞাণেন চেৰ ৰিপস্সনাঞাণেন ¶ চ অনু অনু পস্সতি. তেন ৰুচ্চতি কাযে কাযানুপস্সনা সতিপট্ঠানভাৰনাতি তেন অনুপস্সনেন যথাৰুত্তে কাযে অযং কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানভাৰনাতি ৰুচ্চতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – যা অযং যথাৰুত্তে অস্সাসপস্সাসকাযে তস্স নিস্সযভূতে করজকাযে চ কাযস্সেৰ অনুপস্সনা অনুদকভূতায মরীচিযা উদকানুপস্সনা ৰিয ন অনিচ্চাদিসভাৰে কাযে নিচ্চাদিভাৰানুপস্সনা, অথ খো যথারহং অনিচ্চদুক্খানত্তা সুভভাৰস্সেৰ অনুপস্সনা. অথ ৰা কাযে ‘‘অহন্তি ৰা, মমন্তি ৰা, ইত্থীতি ৰা, পুরিসো’’তি ৰা গহেতব্বস্স কস্সচি অভাৰতো তাদিসং অননুপস্সিত্ৰা ¶ কাযমত্তস্সেৰ অনুপস্সনা কাযানুপস্সনা, তায কাযানুপস্সনায সম্পযুত্তা সতিযেৰ উপট্ঠানং সতিপট্ঠানং, তস্স ভাৰনা ৰড্ঢনা কাযানুপস্সনা সতিপট্ঠানভাৰনাতি.
এসেৰ নযোতি ‘‘নৰহি আকারেহী’’তিআদিনা ৰুত্তৰিধিং রস্স-পদে অতিদিস্সতি. এত্থাতি এতস্মিং যথাদস্সিতে ‘‘কথং দীঘং অস্সসন্তো’’তিআদিনা আগতে পাল়িনযে. ইধাতি ইমস্মিং রস্সপদৰসেন আগতে পাল়িনযে. অযন্তি যোগাৰচরো. অদ্ধানৰসেনাতি দীঘকালৰসেন. ইত্তরৰসেনাতি পরিত্তকালৰসেন. ইমেহি আকারেহীতি ইমেহি নৰহি আকারেহি.
তাদিসোতি দীঘো রস্সো চ. চত্তারো ৰণ্ণাতি চত্তারো আকারা তে চ দীঘাদযো এৰ. নাসিকগ্গেৰ ভিক্খুনোতি গাথাসুখত্থং রস্সং কত্ৰা ৰুত্তং. নাসিকগ্গে ৰাতি ৰা-সদ্দো অনিযমত্থো, তেন উত্তরোট্ঠং সঙ্গণ্হাতি.
সব্বকাযপ্পটিসংৰেদীতি সব্বস্স কাযস্স পটি পটি পচ্চেকং সম্মদেৰ ৰেদনসীলো জাননসীলো, তস্স ৰা পটি পটি সম্মদেৰ ৰেদো এতস্স অত্থি, তং ৰা পটি পটি সম্মদেৰ ৰেদমানোতি অত্থো. তত্থ তত্থ সব্ব-গ্গহণেন অস্সাসাদিকাযস্স অনৰসেসপরিযাদানে সিদ্ধেপি অনেককলাপসমুদাযভাৰতো তস্স সব্বেসম্পি ভাগানং সংৰেদনদস্সনত্থং পটি-সদ্দগ্গহণং, তত্থ সক্কচ্চকারিভাৰদস্সনত্থং সং-সদ্দগ্গহণন্তি ইমমত্থং দস্সেন্তো ‘‘সকলস্সা’’তিআদিমাহ. তত্থ যথা সমানেসুপি অস্সাসপস্সাসেসু যোগিনো পটিপত্তিৰিধানে পচ্চেকং সক্কচ্চংযেৰ পটিপজ্জিতব্বন্তি দস্সেতুং ৰিসুং দেসনা কতা, এৰং তমেৰত্থং দীপেতুং সতিপি অত্থস্স সমানতায ‘‘সকলস্সা’’তিআদিনা পদদ্ৰযস্স ৰিসুং ৰিসুং অত্থৰণ্ণনা কতাতি ৰেদিতব্বা. পাকটং করোন্তোতি ৰিভূতং করোন্তো, সব্বসো ৰিভাৰেন্তোতি অত্থো. পাকটীকরণং ৰিভাৰনং তত্থ অসম্মুয্হনঞাণেনেৰ নেসং পৰত্তনেন হোতীতি দস্সেন্তো ‘‘এৰং ৰিদিতং করোন্তো’’তিআদিমাহ ¶ . তত্থ তস্মাতি যস্মা ঞাণসম্পযুত্তচিত্তেনেৰ অস্সাসপস্সাসে পৰত্তেতি, ন ৰিপ্পযুত্তচিত্তেন, তস্মা এৰংভূতো সব্বকাযপ্পটিসংৰেদী অস্সসিস্সামি পস্সসিস্সামীতি সিক্খতীতি ৰুচ্চতি বুদ্ধাদীহীতি যোজনা. চুণ্ণৰিচুণ্ণৰিসটেতি অনেককলাপতায চুণ্ণৰিচুণ্ণভাৰেন ৰিসটে. আদি পাকটো ¶ হোতি সতিযা ঞাণস্স চ ৰসেন কতপুব্বাভিসঙ্খারস্স পৰত্তত্তা. তাদিসেন ভৰিতব্বন্তি চতুত্থপুগ্গলসদিসেন ভৰিতব্বং, পগেৰ সতিং ঞাণঞ্চ পচ্চুপট্ঠপেত্ৰা তীসুপি ঠানেসু ঞাণসম্পযুত্তমেৰ চিত্তং পৰত্তেতব্বন্তি অধিপ্পাযো.
এৰন্তি ৰুত্তপ্পকারেন সব্বকাযপ্পটিসংৰেদনৰসেনেৰ. ঘটতীতি উস্সহতি. ৰাযমতীতি ৰাযামং করোতি, মনসিকারং পৰত্তেতীতি অত্থো. তথাভূতস্সাতি আনাপানস্সতিং ভাৰেন্তস্স. সংৰরোতি সতি ৰীরিযম্পি ৰা. তায সতিযাতি যা সা আনাপানে আরব্ভ পৰত্তা সতি, তায. তেন মনসিকারেনাতি যো সো তত্থ সতিপুব্বঙ্গমো ভাৰনামনসিকারো, তেন সদ্ধিন্তি অধিপ্পাযো. আসেৰতীতি ‘‘তিস্সো সিক্খাযো’’তি ৰুত্তে অধিকুসলধম্মে আসেৰতি. তদাসেৰনঞ্হেত্থ সিক্খনন্তি অধিপ্পেতং. পুরিমনযেতি পুরিমস্মিং ভাৰনানযে, পঠমৰত্থুদ্ৰযেতি অধিপ্পাযো. তত্থাপি কামং ঞাণুপ্পাদনং লব্ভতেৰ অস্সাসপস্সাসানং যাথাৰতো দীঘরস্সভাৰাৰবোধসব্ভাৰতো, তথাপি তং ন দুক্করং যথাপৰত্তানং তেসং গহণমত্তভাৰতোতি তত্থ ৰত্তমানকালপ্পযোগো কতো. ইদং পন দুক্করং পুরিসস্স খুরধারাযং গমনসদিসং, তস্মা সাতিসযেনেত্থ পুব্বাভিসঙ্খারেন ভৰিতব্বন্তি দীপেতুং অনাগতকালপ্পযোগো কতোতি ইমমত্থং দস্সেতুং ‘‘তত্থ যস্মা’’তিআদি ৰুত্তং. তত্থ ঞাণুপ্পাদনাদীসূতি আদি-সদ্দেন কাযসঙ্খারপস্সম্ভনপীতিপটিসংৰেদনাদিং সঙ্গণ্হাতি. কেচি পনেত্থ ‘‘সংৰরসমাদানানং সঙ্গহো’’তি ৰদন্তি.
কাযসঙ্খারন্তি অস্সাসপস্সাসং. সো হি চিত্তসমুট্ঠানোপি সমানো করজকাযপটিবদ্ধৰুত্তিতায তেন সঙ্খরীযতীতি কাযসঙ্খারোতি ৰুচ্চতি. যো পন ‘‘কাযসঙ্খারো ৰচীসঙ্খারো’’তি (ম. নি. ১.১০২) এৰমাগতো কাযসঙ্খারো চেতনালক্খণো সতিপি দ্ৰারন্তরুপ্পত্তিযং যেভুয্যৰুত্তিযা তব্বহুলৰুত্তিযা চ কাযদ্ৰারেন লক্খিতো, সো ইধ নাধিপ্পেতো. পস্সম্ভেন্তোতিআদীসু পচ্ছিমং পচ্ছিমং পদং পুরিমস্স পুরিমস্স অত্থৰচনং. তস্মা পস্সম্ভনং নাম ৰূপসমনং, তঞ্চ তথাপযোগে অসতি উপ্পজ্জনারহস্স ওল়ারিকস্স কাযসঙ্খারস্স পযোগসম্পত্তিযা অনুপ্পাদনন্তি দট্ঠব্বং ¶ . তত্রাতি ‘‘ওল়ারিকং কাযসঙ্খারং পস্সম্ভেন্তো’’তি এত্থ. অপরিগ্গহিতকালেতি কম্মট্ঠানস্স অনারদ্ধকালে, ততো এৰ কাযচিত্তানম্পি অপরিগ্গহিতকালে. ‘‘নিসীদতি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধাযা’’তি হি ইমিনা কাযপরিগ্গহো ¶ , ‘‘পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা’’তি ইমিনা চিত্তপরিগ্গহো ৰুত্তো. তেনেৰাহ – ‘‘কাযোপি চিত্তম্পি পরিগ্গহিতা হোন্তী’’তি. কাযোতি করজকাযো. সদরথাতি সপরিল়াহা. সা চ নেসং সদরথতা গরুভাৰেন ৰিয ওল়ারিকতায অৰিনাভাৰিনীতি আহ ‘‘ওল়ারিকা’’তি. বলৰতরাতি সবলা থূলা. সন্তা হোন্তীতি চিত্তং তাৰ বহিদ্ধা ৰিক্খেপাভাৰেন একগ্গং হুত্ৰা কম্মট্ঠানং পরিগ্গহেত্ৰা পৰত্তমানং সন্তং হোতি ৰূপসন্তং, ততো এৰ তংসমুট্ঠানা রূপধম্মা লহুমুদুকম্মঞ্ঞভাৰপ্পত্তা, তদনুগুণতায সেসং তিসন্ততিরূপন্তি এৰং চিত্তে কাযে চ ৰূপসন্তে পৰত্তমানে তন্নিস্সিতা অস্সাসপস্সাসা সন্তসভাৰা অনুক্কমেন সুখুমসুখুমতরসুখুমতমা হুত্ৰা পৰত্তন্তি. তেন ৰুত্তং ‘‘যদা পনস্স কাযোপী’’তিআদি. পস্সম্ভেমীতি পঠমাৰজ্জনা. আভুজনং আভোগো, সম্মা অনু অনু আহরণং সমন্নাহারো, তস্মিংযেৰ অত্থে অপরাপরং পৰত্তআৰজ্জনা তস্সেৰ অত্থস্স মনসিকরণং চিত্তে ঠপনং মনসিকারো, ৰীমংসা পচ্চৰেক্খণা.
সারদ্ধেতি সদরথে সপরিল়াহে. অধিমত্তন্তি বলৰং ওল়ারিকং, লিঙ্গৰিপল্লাসেন ৰুত্তং. কাযসঙ্খারো হি অধিপ্পেতো. ‘‘অধিমত্তং হুত্ৰা পৰত্ততী’’তি কিরিযাৰিসেসনং ৰা এতং. সুখুমন্তি এত্থাপি এসেৰ নযো. কাযম্হীতি এত্থ চিত্তে চাতি আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং.
পঠমজ্ঝানতো ৰুট্ঠায করিযমানং দুতিযজ্ঝানস্স নানাৰজ্জনং পরিকম্মং পঠমজ্ঝানং ৰিয দূরসমুস্সারিতপটিপক্খন্তি কত্ৰা তংসমুট্ঠানো কাযসঙ্খারো পঠমজ্ঝানে চ দুতিযজ্ঝানূপচারে চ ওল়ারিকোতি সদিসো ৰুত্তো. এস নযো সেসুপচারদ্ৰযেপি. অথ ৰা দুতিযজ্ঝানাদীনং অধিগমায পটিপজ্জতো দুক্খাপটিপদাদিৰসেন কিলমতো যোগিনো কাযকিলমথচিত্তুপঘাতাদিৰসেন ৰিতক্কাদিসঙ্খোভেন সপরিপ্ফন্দতায চ চিত্তপ্পৰত্তিযা দুতিযজ্ঝানাদিউপচারেসু কাযসঙ্খারস্স ওল়ারিকতা ৰেদিতব্বা. অতিসুখুমোতি অঞ্ঞত্থ লব্ভমানো কাযসঙ্খারো চতুত্থজ্ঝানে ¶ অতিক্কন্তসুখুমো. সুখুমভাৰোপিস্স তত্থ নত্থি কুতো ওল়ারিকতা অপ্পৰত্তনতো. তেনাহ ‘‘অপ্পৰত্তিমেৰ পাপুণাতী’’তি.
লাভিস্স সতো অনুপুব্বসমাপত্তিসমাপজ্জনৰেলং একাসনেনেৰ ৰা সব্বেসং ঝানানং পটিলাভং সন্ধায মজ্ঝিমভাণকা হেট্ঠিমহেট্ঠিমজ্ঝানতো উপরূপরিঝানূপচারেপি সুখুমতরং ইচ্ছন্তি. তত্থ হি সোপচারানং ঝানানং উপরূপরি ৰিসেসৰন্ততা সন্ততা চ সম্ভৰেয্য, একাৰজ্জনূপচারং ৰা সন্ধায এৰং ৰুত্তং. এৰঞ্হি হেট্ঠা ৰুত্তৰাদেন ইমস্স ৰাদস্স অৰিরোধো সিদ্ধো ভিন্নৰিসযত্তা. সব্বেসংযেৰাতি উভযেসম্পি. যস্মা তে সব্বেপি ৰুচ্চমানেন ৰিধিনা পস্সদ্ধিমিচ্ছন্তিযেৰ ¶ . অপরিগ্গহিতকালে পৰত্তকাযসঙ্খারো পরিগ্গহিতকালে পটিপ্পস্সম্ভতীতি ইদং সদিসসন্তানতায ৰুত্তং. ন হি তে এৰ ওল়ারিকা অস্সাসাদযো সুখুমা হোন্তি. পস্সম্ভনাকারো পন তেসং হেট্ঠা ৰুত্তোযেৰ.
মহাভূতপরিগ্গহে সুখুমোতি চতুধাতুমুখেন ৰিপস্সনাভিনিৰেসং সন্ধায ৰুত্তং. সকলরূপপরিগ্গহে সুখুমো ভাৰনায উপরূপরি পণীতভাৰতো. তেনেৰাহ ‘‘রূপারূপপরিগ্গহে সুখুমো’’তি. লক্খণারম্মণিকৰিপস্সনাযাতি কলাপসম্মসনমাহ. নিব্বিদানুপস্সনাতো পট্ঠায বলৰৰিপস্সনা, ততো ওরং দুব্বলৰিপস্সনা. পুব্বে ৰুত্তনযেনাতি ‘‘অপরিগ্গহিতকালে’’তিআদিনা সমথনযে ৰুত্তনযেন. ‘‘অপরিগ্গহে পৰত্তো কাযসঙ্খারো মহাভূতপরিগ্গহে পটিপ্পস্সম্ভতী’’তিআদিনা ৰিপস্সনানযেপি পটিপ্পস্সদ্ধি যোজেতব্বাতি ৰুত্তং হোতি.
অস্সাতি ইমস্স ‘‘পস্সম্ভযং কাযসঙ্খার’’ন্তি পদস্স. চোদনাসোধনাহীতি অনুযোগপরিহারেহি. এৰন্তি ইদানি ৰুচ্চমানাকারেন. কথন্তি যং ইদং ‘‘পস্সম্ভযং…পে… সিক্খতী’’তি ৰুত্তং, তং কথং কেন পকারেন কাযসঙ্খারস্স পস্সম্ভনং যোগিনো চ সিক্খনং হোতীতি কথেতুকামতায পুচ্ছিত্ৰা কাযসঙ্খারে সরূপতো ওল়ারিকসুখুমতো ৰূপসমতো অনুযোগপরিহারতো চ দস্সেতুং ‘‘কতমে কাযসঙ্খারা’’তিআদি আরদ্ধং. তত্থ কাযিকাতি রূপকাযে ভৰা. কাযপ্পটিবদ্ধাতি কাযসন্নিস্সিতা. কাযে সতি হোন্তি, অসতি ন হোন্তি, ততো এৰ তে অকাযসমুট্ঠানাপি কাযেন সঙ্খরীযন্তীতি কাযসঙ্খারা. পস্সম্ভেন্তোতি ওল়ারিকোল়ারিকং পস্সম্ভেন্তো.
সেসপদদ্ৰযং ¶ তস্সেৰ ৰেৰচনং. ওল়ারিকঞ্হি কাযসঙ্খারং অৰূপসন্তসভাৰং সন্নিসীদাপেন্তো ‘‘পস্সম্ভেন্তো’’তি ৰুচ্চতি, অনুপ্পাদনিরোধং পাপেন্তো ‘‘নিরোধেন্তো’’তি, সুট্ঠু সন্তসভাৰং নযন্তো ‘‘ৰূপসমেন্তো’’তি.
যথারূপেহীতি যাদিসেহি. কাযসঙ্খারেহীতি ওল়ারিকেহি কাযসঙ্খারেহি. আনমনাতি অভিমুখেন কাযস্স নমনা. ৰিনমনাতি ৰিসুং ৰিসুং পস্সতো নমনা. সন্নমনাতি সব্বতো, সুট্ঠু ৰা নমনা. পণমনাতি পচ্ছতো নমনা. ইঞ্জনাদীনি আনমনাদীনং ৰেৰচনানি, অধিমত্তানি ৰা অভিমুখচলনাদীনি আনমনাদযো, মন্দানি ইঞ্জনাদযো. পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারন্তি ¶ তথারূপং আনমনাদীনং কারণভূতং ওল়ারিকং কাযসঙ্খারং পটিপ্পস্সম্ভেন্তো. তস্মিঞ্হি পস্সম্ভিতে আনমনাদযোপি পস্সম্ভিতা এৰ হোন্তি.
সন্তং সুখুমন্তি যথারূপেহি কাযসঙ্খারেহি কাযস্স অপরিপ্ফন্দনহেতূহি আনমনাদযো ন হোন্তি, তথারূপং দরথাভাৰতো সন্তং, অনোল়ারিকতায সুখুমং. পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারন্তি সামঞ্ঞতো একং কত্ৰা ৰদতি. অথ ৰা পুব্বে ওল়ারিকোল়ারিকং কাযসঙ্খারং পটিপ্পস্সম্ভেন্তো অনুক্কমেন কাযস্স অপরিপ্ফন্দনহেতুভূতে সুখুমসুখুমতরে উপ্পাদেত্ৰা তেপি পটিপ্পস্সম্ভেত্ৰা পরমসুখুমতায কোটিপ্পত্তং যং কাযসঙ্খারং পটিপ্পস্সম্ভেতি, তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘সন্তং সুখুমং পস্সম্ভযং কাযসঙ্খার’’ন্তি.
ইতীতিআদি চোদকৰচনং. তত্থ ইতীতি পকারত্থে নিপাতো, কিরাতি অরুচিসূচনে, এৰঞ্চেতি অত্থো. অযঞ্হেত্থ অধিপ্পাযো ‘‘ৰুত্তপ্পকারেন যদি অতিসুখুমম্পি কাযসঙ্খারং পস্সম্ভেতী’’তি. এৰং সন্তেতি এৰং সতি তযা ৰুত্তাকারে লব্ভমানে. ৰাতূপলদ্ধিযাতি ৰাতস্স উপলদ্ধিযা. চ-সদ্দো সমুচ্চযত্থো, অস্সাসাদিৰাতারম্মণস্স চিত্তস্স পভাৰনা উপ্পাদনা পৰত্তনা ন হোতি, তে চ তেন পস্সম্ভেতব্বাতি অধিপ্পাযো. অস্সাসপস্সাসানঞ্চ পভাৰনাতি ওল়ারিকে অস্সাসপস্সাসে ভাৰনায পটিপ্পস্সম্ভেত্ৰা সুখুমানং তেসং পভাৰনা চ ন হোতি উভযেসং তেসং তেন পটিপ্পস্সম্ভেতব্বতো. আনাপানস্সতিযাতি আনাপানারম্মণায সতিযা চ পৰত্তনং ন হোতি আনাপানানং ¶ অভাৰতো. ততো এৰ তংসম্পযুত্তস্স আনাপানস্সতিসমাধিস্স চ পভাৰনা উপ্পাদনাপি ন হোতি. ন হি কদাচি আরম্মণেন ৰিনা সারম্মণা ধম্মা সম্ভৰন্তি. ন চ নং তন্তি এত্থ নন্তি নিপাতমত্তং. তং ৰুত্তৰিধানং সমাপত্তিং পণ্ডিতা পঞ্ঞৰন্তো ন চেৰ সমাপজ্জন্তিপি ততো ন ৰুট্ঠহন্তিপীতি যোজনা. এৰং চোদকো সব্বেন সব্বং অভাৰূপনযনং পস্সম্ভনন্তি অধিপ্পাযেন চোদেতি.
পুন ইতি কিরাতিআদি যথাৰুত্তায চোদনায ৰিস্সজ্জনা. তত্থ কিরাতি যদীতি এতস্স অত্থে নিপাতো. ইতি কির সিক্খতি, মযা ৰুত্তাকারেন যদি সিক্খতীতি অত্থো. এৰং সন্তেতি এৰং পস্সম্ভনে সতি. পভাৰনা হোতীতি যদিপি ওল়ারিকা কাযসঙ্খারা পটিপ্পস্সম্ভন্তি, সুখুমা পন অত্থেৰাতি অনুক্কমেন পরমসুখুমভাৰপ্পত্তস্স ৰসেন নিমিত্তুপ্পত্তিযা আনাপানস্সতিযা আনাপানস্সতিসমাধিস্স চ পভাৰনা ইজ্ঝতেৰাতি অধিপ্পাযো.
যথা ¶ কথং ৰিযাতি যথাৰুত্তৰিধানং তং কথং ৰিয দট্ঠব্বং, অত্থি কিঞ্চি তদত্থসম্পটিপাদনে ওপম্মন্তি অধিপ্পাযো. ইদানি ওপম্মং দস্সেতুং ‘‘সেয্যথাপী’’তিআদি ৰুত্তং. তত্থ সেয্যথাপীতি ওপম্মত্থে নিপাতো. কংসেতি কংসভাজনে. নিমিত্তন্তি নিমিত্তস্স, তেসং সদ্দানং পৰত্তাকারস্সাতি অত্থো. সামিঅত্থে হি ইদং উপযোগৰচনং. সুগ্গহিতত্তাতি সুট্ঠু গহিতত্তা. সুমনসিকতত্তাতি সুট্ঠু চিত্তে ঠপিতত্তা. সূপধারিতত্তাতি সম্মদেৰ উপধারিতত্তা সল্লক্খিতত্তা. সুখুমকা সদ্দাতি অনুরৰে আহ, যে অপ্পকা. অপ্পত্থো হি অযং ক-সদ্দো. সুখুমসদ্দনিমিত্তারম্মণতাপীতি সুখুমো সদ্দোৰ নিমিত্তং সুখুমসদ্দনিমিত্তং, তদারম্মণতাযপীতি ৰুত্তং হোতি. কামং তদা সুখুমাপি সদ্দা নিরুদ্ধা, সদ্দনিমিত্তস্স পন সুগ্গহিতত্তা সুখুমতরসদ্দনিমিত্তারম্মণভাৰেনপি চিত্তং পৰত্ততি. আদিতো পট্ঠায হি তস্স তস্স নিরুদ্ধস্স সদ্দস্স নিমিত্তং অৰিক্খিত্তেন চিত্তেন উপধারেন্তস্স অনুক্কমেন পরিযোসানে অতিসুখুমসদ্দনিমিত্তম্পি আরম্মণং কত্ৰা চিত্তং পৰত্ততেৰ. চিত্তং ন ৰিক্খেপং গচ্ছতি তস্মিং যথাউপট্ঠিতে নিমিত্তে সমাধানসব্ভাৰতো.
এৰং সন্তেতিআদি ৰুত্তস্সেৰত্থস্স নিগমনৰসেন ৰুত্তং. তত্থ যস্স সুত্তপদস্স সদ্ধিং চোদনাসোধনাহি অত্থো ৰুত্তো, তং উদ্ধরিত্ৰা কাযানুপস্সনাসতিপট্ঠানানি ৰিভাগতো দস্সেতুং ‘‘পস্সম্ভয’’ন্তিআদি ৰুত্তং ¶ . তত্থ পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারন্তি ৰুত্তঅস্সাসপস্সাসা কাযোতি যোজনা ৰেদিতব্বা. অথ ৰা পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারন্তি এত্থ অস্সাসপস্সাসা কাযোতি এৰমত্থো দট্ঠব্বো. মহাসতিপট্ঠানসুত্তে (দী. নি. ২.৩৭২ আদযো; ম. নি. ১.১০৫ আদযো) কাযানুপস্সনং কথেন্তেন পঠমচতুক্কস্সেৰ ৰুত্তত্তা, আনাপানস্সতিসুত্তেপি ‘‘যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খু দীঘং ৰা অস্সসন্তো দীঘং অস্সসামীতি পজানাতি…পে… পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং পস্সসিস্সামীতি সিক্খতি. কাযে কাযানুপস্সী, ভিক্খৰে, তস্মিং সমযে ভিক্খু ৰিহরতী’’তি (ম. নি. ২.১৪৯) ৰুত্তত্তা চ ‘‘কাযানুপস্সনাৰসেন ৰুত্তস্স পঠমচতুক্কস্সা’’তি ৰুত্তং.
আদিকম্মিকস্স কম্মট্ঠানৰসেনাতি সমথকম্মট্ঠানং সন্ধায ৰুত্তং, ৰিপস্সনাকম্মট্ঠানং পন ইতরচতুক্কেসুপি লব্ভতেৰ. এত্থাতি পঠমচতুক্কে. সহ পটিসম্ভিদাহীতি নিদস্সনমত্তমেতং, পুঞ্ঞৰন্তানং পন উপনিস্সযসম্পন্নানং অভিঞ্ঞাপি সিজ্ঝতিযেৰ. চতুব্বিধন্তি পাতিমোক্খসংৰরাদিৰসেন চতুব্বিধং. অনাপজ্জনন্তি সত্তন্নং আপত্তিক্খন্ধানং অঞ্ঞতরস্স অনাপজ্জনং. আপন্নৰুট্ঠানন্তি আপন্নসপ্পটিকম্মাপত্তিতো যথাধম্মং পটিকম্মকরণেন ৰুট্ঠানং, দেসনাগামিনিতো দেসনায, ৰুট্ঠানগামিনিতো পরিৰাসাদিৰিনযকম্মকরণেন ৰুট্ঠানন্তি ৰুত্তং হোতি ¶ . দেসনাযপি হি আপন্নাপত্তিতো ৰুট্ঠানং হোতীতি সাপি ৰুট্ঠানেনেৰ সঙ্গহিতা. কিলেসেহি চ অপ্পটিপীল়নন্তি কোধো উপনাহো মক্খো পলাসো ইস্সা মচ্ছরিযং মাযা সাঠেয্যং থম্ভো সারম্ভো মানো অতিমানো মদো পমাদোতি এৰমাদীহি পাপধম্মেহি অপ্পটিপীল়নং, তেসং অনুপ্পাদনন্তি ৰুত্তং হোতি.
যমিদং আভিসমাচারিকসীলং ৰুচ্চতীতি সম্বন্ধো. দ্ৰেঅসীতি খন্ধকৰত্তানি চুদ্দসৰিধং মহাৰত্তন্তি এত্থ মহাৰত্তং নাম ৰত্তক্খন্ধকে ৰুত্তানি আগন্তুকৰত্তং আৰাসিকগমিকঅনুমোদনভত্তগ্গপিণ্ডচারিকআরঞ্ঞিকসেনাসনজন্তাঘরৰচ্চকুটিউপজ্ঝাযসদ্ধিৰিহারিকআচরিযঅন্তেৰাসিকৰত্তন্তি চুদ্দস ৰত্তানি. ততো অঞ্ঞানি পন কদাচি তজ্জনীযকম্মকতাদিকালেযেৰ চরিতব্বানি দ্ৰাসীতি খন্ধকৰত্তানি, ন সব্বাসু অৰত্থাসু চরিতব্বানি, তস্মা মহাৰত্তেসু অগণিতানি. তত্থ ‘‘পারিৰাসিকানং ভিক্খূনং ৰত্তং পঞ্ঞপেস্সামী’’তি আরভিত্ৰা ‘‘ন উপসম্পাদেতব্বং…পে… ন ছমাযং চঙ্কমন্তে চঙ্কমে চঙ্কমিতব্ব’’ন্তি (চূল়ৰ. ৭৬) ৰুত্তৰত্তানি ছসট্ঠি, ততো পরং ¶ ‘‘ন, ভিক্খৰে, পারিৰাসিকেন ভিক্খুনা পারিৰাসিকৰুড্ঢতরেন ভিক্খুনা সদ্ধিং মূলাযপটিকস্সনারহেন, মানত্তারহেন, মানত্তচারিকেন, অব্ভানারহেন ভিক্খুনা সদ্ধিং একচ্ছন্নে আৰাসে ৰত্থব্ব’’ন্তিআদিনা (চূল়ৰ. ৮২) ৰুত্তানি পকতত্তে চরিতব্বেহি অনঞ্ঞত্তা ৰিসুং তানি অগণেত্ৰা পারিৰাসিকৰুড্ঢতরাদীসু পুগ্গলন্তরেসু চরিতব্বত্তা তেসং ৰসেন সম্পিণ্ডেত্ৰা একেকং কত্ৰা গণিতানি পঞ্চাতি একসত্ততি ৰত্তানি, উক্খেপনীযকম্মকতৰত্তেসু ৰত্তপঞ্ঞাপনৰসেন ৰুত্তং ‘‘ন পকতত্তস্স ভিক্খুনো অভিৰাদনং…পে… নহানে পিট্ঠিপরিকম্মং সাদিতব্ব’’ন্তি (চূল়ৰ. ৫১) ইদং অভিৰাদনাদীনং অসাদিযনং একং, ‘‘ন পকতত্তো ভিক্খু সীলৰিপত্তিযা অনুদ্ধংসেতব্বো’’তিআদীনি (চূল়ৰ. ৫১) চ দসাতি এৰমেতানি দ্ৰাসীতি. এতেস্ৰেৰ পন কানিচি তজ্জনীযকম্মাদিৰত্তানি কানিচি পারিৰাসিকাদিৰত্তানীতি অগ্গহিতগ্গহণেন দ্ৰাসীতি এৰ. অঞ্ঞত্থ পন অট্ঠকথাপদেসে অপ্পকং ঊনমধিকং ৰা গণনূপগং ন হোতীতি অসীতি খন্ধকৰত্তানীতি ৰুচ্চতি. আভিসমাচারিকসীলন্তি এত্থ অভিসমাচারোতি উত্তমসমাচারো, অভিসমাচারোৰ আভিসমাচারিকং, অভিসমাচারং ৰা আরব্ভ পঞ্ঞত্তং আভিসমাচারিকং, তদেৰ সীলন্তি আভিসমাচারিকসীলং. খন্ধকৰত্তপরিযাপন্নস্স সীলস্সেতং অধিৰচনং. অহং সীলং রক্খামি, কিং আভিসমাচারিকেনাতিআদীসু সীলন্তি উভতোৰিভঙ্গপরিযাপন্নমেৰ গহেতব্বং খন্ধকৰত্তপরিযাপন্নস্স আভিসমাচারিকগ্গহণেন গহিতত্তা. পরিপূরেতি পরিপুণ্ণে, পরিপূরিতেতি ৰা অত্থো.
ততোতি ¶ যথাৰুত্তসীলৰিসোধনতো পরং. আৰাসোতি আৰাসপলিবোধো. কুলন্তিআদীসুপি এসেৰ নযো. তত্থ (ৰিসুদ্ধি. ১.৪১) আৰাসোতি একোপি ওৰরকো ৰুচ্চতি একম্পি পরিৰেণং সকলোপি সঙ্ঘারামো. স্ৰাযং ন সব্বস্সেৰ পলিবোধো হোতি, যো পনেত্থ নৰকম্মাদিউস্সুক্কং ৰা আপজ্জতি, বহুভণ্ডসন্নিচযো ৰা হোতি, যেন কেনচি ৰা কারণেন অপেক্খৰা পটিবদ্ধচিত্তো, তস্সেৰ পলিবোধো হোতি, ন ইতরস্স.
কুলন্তি ঞাতিকুলং ৰা উপট্ঠাককুলং ৰা. একচ্চস্স হি উপট্ঠাককুলম্পি ‘‘সুখিতে সুখিতো’’তিআদিনা নযেন সংসট্ঠস্স ৰিহরতো পলিবোধো হোতি, সো কুলমানুসকেহি ৰিনা ধম্মস্সৰনায সামন্তৰিহারম্পি ন গচ্ছতি. একচ্চস্স মাতাপিতরোপি পলিবোধা ন হোন্তি কোরণ্ডকৰিহারৰাসিত্থেরস্স ভাগিনেয্যদহরভিক্খুনো ৰিয.
লাভোতি ¶ চত্তারো পচ্চযা. তে কথং পলিবোধা হোন্তি? পুঞ্ঞৰন্তস্স হি ভিক্খুনো গতগতট্ঠানে মনুস্সা মহাপরিৰারে পচ্চযে দেন্তি, সো তেসং অনুমোদেন্তো ধম্মং দেসেন্তো সমণধম্মং কাতুং ওকাসং ন লভতি, অরুণুগ্গমনতো যাৰ পঠমযামো, তাৰ মনুস্সসংসগ্গো ন উপচ্ছিজ্জতি, পুন বলৰপচ্চূসেযেৰ বাহুল্লিকপিণ্ডপাতিকা আগন্ত্ৰা ‘‘ভন্তে, অসুকো উপট্ঠাকো উপাসকো উপাসিকা অমচ্চো অমচ্চধীতা তুম্হাকং দস্সনকামা’’তি ৰদন্তি, সো ‘‘গণ্হাৰুসো পত্তচীৰর’’ন্তি গমনসজ্জোৰ হোতি নিচ্চব্যাৰটো, তস্সেৰ তে পচ্চযা পলিবোধা হোন্তি. তেন গণং পহায যত্থ নং ন জানন্তি, তত্থ এককেন চরিতব্বং. এৰং সো পলিবোধো উপচ্ছিজ্জতি.
গণোতি সুত্তন্তিকগণো ৰা আভিধম্মিকগণো ৰা. যো তস্স উদ্দেসং ৰা পরিপুচ্ছং ৰা দেন্তো সমণধম্মস্স ওকাসং ন লভতি, তস্স গণো পলিবোধো হোতি. তেন সো এৰং উপচ্ছিন্দিতব্বো – সচে তেসং ভিক্খূনং বহু কতং হোতি, অপ্পং অৰসিট্ঠং, তং নিট্ঠপেত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিতব্বং. সচে অপ্পং কতং, বহু অৰসিট্ঠং, যোজনতো পরং অগন্ত্ৰা অন্তোযোজনপরিচ্ছেদে অঞ্ঞং গণৰাচকং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘ইমে আযস্মা উদ্দেসাদীহি সঙ্গণ্হতূ’’তি ৰত্তব্বং. এৰম্পি অলভমানেন ‘‘ময্হং, আৰুসো, একং কিচ্চং অত্থি, তুম্হে যথাফাসুকট্ঠানানি গচ্ছথা’’তি গণং পহায অত্তনো কম্মং কাতব্বং.
কম্মেনাতি কম্মপলিবোধেন. ‘‘কম্মঞ্চ পঞ্চম’’ন্তিপি পাঠো. তত্থ কম্মন্তি নৰকম্মং. তং করোন্তেন ৰড্ঢকীআদীহি লদ্ধালদ্ধং জানিতব্বং, কতাকতে উস্সুক্কং আপজ্জিতব্বন্তি সব্বথাপি ¶ পলিবোধো হোতি. সোপি এৰং উপচ্ছিন্দিতব্বো – সচে অপ্পং অৰসিট্ঠং হোতি, নিট্ঠপেতব্বং. সচে বহু, সঙ্ঘিকং চে, নৰকম্মং সঙ্ঘস্স ৰা ভারহারকভিক্খূনং ৰা নিয্যাতেতব্বং. অত্তনো সন্তকং চে, অত্তনো ভারহারকানং নিয্যাতেতব্বং. তাদিসং অলভন্তেন সঙ্ঘস্স পরিচ্চজিত্ৰা গন্তব্বং.
অদ্ধানন্তি মগ্গগমনং. যস্স হি কত্থচি পব্বজ্জাপেক্খো ৰা হোতি, পচ্চযজাতং ৰা কিঞ্চি লদ্ধব্বং হোতি. সচে তং অলভন্তো ন সক্কোতি অধিৰাসেতুং, অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা সমণধম্মং করোন্তস্সপি গমিকচিত্তং নাম দুপ্পটিৰিনোদযং ¶ হোতি, তস্মা গন্ত্ৰা তং কিচ্চং তীরেত্ৰাৰ সমণধম্মে উস্সুক্কং কাতব্বং.
ঞাতীতি ৰিহারে আচরিযুপজ্ঝাযসদ্ধিৰিহারিকঅন্তেৰাসিকসমানুপজ্ঝাযকসমানাচরিযকা, ঘরে মাতা পিতা ভাতাতি এৰমাদিকা. তে গিলানা ইমস্স পলিবোধা হোন্তি. তস্মা সো পলিবোধো তে উপট্ঠহিত্ৰা তেসং পাকতিককরণেন উপচ্ছিন্দিতব্বো. তত্থ উপজ্ঝাযো তাৰ গিলানো সচে লহুং ন ৰুট্ঠাতি, যাৰজীৰং পটিজগ্গিতব্বো, তথা পব্বজ্জাচরিযো উপসম্পদাচরিযো সদ্ধিৰিহারিকো উপসম্পাদিতপব্বাজিতঅন্তেৰাসিকসমানুপজ্ঝাযকা চ. নিস্সযাচরিযউদ্দেসাচরিযনিস্সযন্তেৰাসিকউদ্দেসন্তেৰাসিকসমানাচরিযকা পন যাৰ নিস্সযউদ্দেসা অনুপচ্ছিন্না, তাৰ পটিজগ্গিতব্বা. পহোন্তেন ততো উদ্ধম্পি পটিজগ্গিতব্বা এৰ. মাতাপিতূসু উপজ্ঝাযে ৰিয পটিজগ্গিতব্বং. সচেপি হি তে রজ্জে ঠিতা হোন্তি, পুত্ততো চ উপট্ঠানং পচ্চাসীসন্তি, কাতব্বমেৰ. অথ তেসং ভেসজ্জং নত্থি, অত্তনো সন্তকং দাতব্বং. অসতি, ভিক্খাচরিযায পরিযেসিত্ৰাপি দাতব্বমেৰ. ভাতুভগিনীনং পন তেসং সন্তকমেৰ যোজেত্ৰা দাতব্বং. সচে নত্থি, অত্তনো সন্তকং তাৰকালিকং দত্ৰা পচ্ছা লভন্তেন গণ্হিতব্বং, অলভন্তেন ন চোদেতব্বা. অঞ্ঞাতকস্স ভগিনিযা সামিকস্স ভেসজ্জং নেৰ কাতুং, ন দাতুং ৰট্টতি, ‘‘তুয্হং সামিকস্স দেহী’’তি ৰত্ৰা পন ভগিনিযা দাতব্বং. ভাতু জাযাযপি এসেৰ নযো, তেসং পন পুত্তা ইমস্স ঞাতকাযেৰাতি তেসং কাতুং ৰট্টতি.
আবাধোতি যো কোচি রোগো. সো বাধযমানো পলিবোধো হোতি, তস্মা ভেসজ্জকরণেন উপচ্ছিন্দিতব্বো. সচে পন কতিপাহং ভেসজ্জং করোন্তস্সপি ন ৰূপসম্মতি, ‘‘নাহং তুয্হং দাসো, ন ভতকো, তংযেৰম্হি পোসেন্তো অনমতগ্গে সংসারৰট্টে দুক্খপ্পত্তো’’তি অত্তভাৰং গরহিত্ৰা সমণধম্মো কাতব্বো.
গন্থোতি ¶ পরিযত্তিপরিহরণং. তং সজ্ঝাযাদীহি নিচ্চব্যাৰটস্সেৰ পলিবোধো হোতি, ন ইতরস্স.
ইদ্ধিযাতি ¶ ইদ্ধিপলিবোধেন. ‘‘ইদ্ধীতি তে দসা’’তিপি পাঠো. তত্থ ইদ্ধীতি পোথুজ্জনিকা ইদ্ধি. সা হি উত্তানসেয্যকদারকো ৰিয তরুণসস্সং ৰিয চ দুপ্পরিহারা হোতি, অপ্পমত্তকেন চ ভিজ্জতি. সা পন ৰিপস্সনায পলিবোধো হোতি, ন সমাধিস্স সমাধিং পত্ৰা পত্তব্বতো, তস্মা ৰিপস্সনাত্থিকেন ইদ্ধিপলিবোধো উপচ্ছিন্দিতব্বো, ইতরেন অৰসেসাতি. কম্মট্ঠানভাৰনং পরিবুন্ধেতি উপরোধেতি পৰত্তিতুং ন দেতীতি পলিবোধো, র-কারস্স ল-কারং কত্ৰা ৰুত্তো, পরিপন্থোতি অত্থো. উপচ্ছিন্দিতব্বোতি সমাপনেন সঙ্গহণেন উপরুন্ধিতব্বো, অপলিবোধো কাতব্বোতি অত্থো.
কম্মট্ঠানে নিযুত্তো কম্মট্ঠানিকো, ভাৰনমনুযুঞ্জন্তো. তেন কম্মট্ঠানিকেন. পরিচ্ছিন্দিত্ৰাতি ‘‘ইমস্মিং ৰিহারে সব্বেপি ভিক্খূ’’তি এৰং পরিচ্ছিন্দিত্ৰা. সহৰাসীনন্তি সহৰাসীনং ভিক্খূনং. মুদুচিত্ততং জনেতীতি অত্তনি মুদুচিত্ততং উপ্পাদেতি. অযঞ্চ সহৰাসীনং চিত্তমদ্দৰজননাদিঅত্থো ‘‘মনুস্সানং পিযো হোতী’’তিআদিনযপ্পৰত্তেন মেত্তানিসংসসুত্তেন (অ. নি. ৮.১) দীপেতব্বো.
অনোলীনৰুত্তিকো হোতীতি সম্মাপটিপত্তিযং ওলীনৰুত্তিকো হীনৰীরিযো ন হোতি, আরদ্ধৰীরিযো হোতীতি অত্থো. দিব্বেসুপি আরম্মণেসু, পগেৰ ইতরেসূতি অধিপ্পাযো. সব্বত্থাতি সব্বস্মিং সমণকরণীযে, সব্বস্মিং ৰা কম্মট্ঠানানুযোগে. অত্থযিতব্বন্তি পুব্বাসেৰনৰসেন অত্থযিতব্বং. যোগস্স ভাৰনায অনুযুঞ্জনং যোগানুযোগো, তদেৰ করণীযট্ঠেন কম্মং, তস্স যোগানুযোগকম্মস্স. পদট্ঠানত্তাতি নিপ্ফত্তিহেতুত্তা.
ওদাতকসিণে আলোককসিণং, কসিণুগ্ঘাটিমাকাসকসিণে পরিচ্ছিন্নাকাসকসিণঞ্চ অন্তোগধং কত্ৰা পাল়িযং পথৰীকসিণাদীনং রূপজ্ঝানারম্মণানং অট্ঠন্নংযেৰ কসিণানং সরূপতো ৰুত্তত্তা আকাসকসিণং আলোককসিণঞ্চ ৰজ্জেত্ৰা ‘‘অট্ঠতিংসারম্মণেসূ’’তি পাল়িযং আগতনযেনেৰ ৰুত্তং. অট্ঠকথানযেন পন আকাসকসিণে আলোককসিণে চ ৰিসুং গহিতে চত্তালীসংযেৰ কম্মট্ঠানানি. তত্রিমানি চত্তালীস কম্মট্ঠানানি – দস কসিণা, দস অসুভা ¶ , দস অনুস্সতিযো, চত্তারো ব্রহ্মৰিহারা, চত্তারো আরুপ্পা, একা সঞ্ঞা, একং ৰৰত্থানন্তি. তত্থ পথৰীকসিণং আপোকসিণং তেজোকসিণং ৰাযোকসিণং নীলকসিণং পীতকসিণং ¶ লোহিতকসিণং ওদাতকসিণং আলোককসিণং পরিচ্ছিন্নাকাসকসিণন্তি ইমে দস কসিণা. উদ্ধুমাতকং ৰিনীলকং ৰিপুব্বকং ৰিচ্ছিদ্দকং ৰিক্খাযিতকং ৰিক্খিত্তকং হতৰিক্খিত্তকং লোহিতকং পুল়ৰকং অট্ঠিকন্তি ইমে দস অসুভা. বুদ্ধানুস্সতি ধম্ম সঙ্ঘ সীল চাগ দেৰতানুস্সতি মরণস্সতি কাযগতাসতি আনাপানস্সতি উপসমানুস্সতীতি ইমা দস অনুস্সতিযো. মেত্তা করুণা মুদিতা উপেক্খাতি ইমে চত্তারো ব্রহ্মৰিহারা. আকাসানঞ্চাযতনং ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনন্তি ইমে চত্তারো আরুপ্পা. আহারে পটিকূলসঞ্ঞা একা সঞ্ঞা. চতুধাতুৰৰত্থানং একং ৰৰত্থানন্তি.
যং যস্স চরিতানুকূলন্তি এত্থ রাগচরিতস্স তাৰ দস অসুভা কাযগতাসতীতি একাদস কম্মট্ঠানানি অনুকূলানি, দোসচরিতস্স চত্তারো ব্রহ্মৰিহারা চত্তারি ৰণ্ণকসিণানীতি অট্ঠ, মোহচরিতস্স চ ৰিতক্কচরিতস্স চ একং আনাপানস্সতিকম্মট্ঠানমেৰ, সদ্ধাচরিতস্স পুরিমা ছ অনুস্সতিযো, বুদ্ধিচরিতস্স মরণস্সতি উপসমানুস্সতি চতুধাতুৰৰত্থানং আহারে পটিকূলসঞ্ঞাতি চত্তারি, সেসকসিণানি চত্তারো চ আরুপ্পা সব্বচরিতানং অনুকূলানি. কসিণেসু চ যং কিঞ্চি পরিত্তং ৰিতক্কচরিতস্স, অপ্পমাণং মোহচরিতস্স অনুকূলন্তি ৰেদিতব্বং. যথাৰুত্তেনেৰ নযেনাতি ‘‘যোগানুযোগকম্মস্স পদট্ঠানত্তা’’তি ইমমত্থং অতিদিসতি.
যং কম্মট্ঠানং গহেতুকামো হোতি, তস্সেৰ ৰসেন চতুক্কপঞ্চকজ্ঝানানি নিব্বত্তেত্ৰা ঝানপদট্ঠানং ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা আসৰক্খযপ্পত্তস্স খীণাসৰস্স সন্তিকে গহেতব্বন্তি আহ – ‘‘ইমিনাৰ কম্মট্ঠানেন…পে… উগ্গহেতব্ব’’ন্তি. অরহন্তাদযো হীতিআদি একচ্চখীণাসৰতো বহুস্সুতোৰ কম্মট্ঠানদানে সেয্যোতি দস্সনত্থং আরদ্ধং. মহাহত্থিপথং নীহরন্তো ৰিযাতি কম্মট্ঠানপথৰিং মহাহত্থিপথং কত্ৰা দস্সেন্তো ৰিয. সপ্পাযাসপ্পাযং পরিচ্ছিন্দিত্ৰাতি যস্স কম্মট্ঠানং আচিক্খতি, তস্স উপকারানুপকারং যুত্তিমগ্গনেন পরিচ্ছিন্দিত্ৰা.
ইদানি ¶ কম্মট্ঠানদাযকস্স সন্তিকং গচ্ছন্তেন ধোতমক্খিতেহি পাদেহি উপাহনা আরুহিত্ৰা ছত্তং গহেত্ৰা তেলনাল়িমধুফাণিতাদীনি গাহাপেত্ৰা অন্তেৰাসিকপরিৰুতেন ন গন্তব্বং, গমিকৰত্তং পন পূরেত্ৰা অত্তনো পত্তচীৰরং সযমেৰ গহেত্ৰা অন্তরামগ্গে যং যং ৰিহারং পৰিসতি, সব্বত্থ পৰিট্ঠকালে আগন্তুকৰত্তং, নিক্খমনকালে গমিকৰত্তন্তি যথারহং তং তং ৰত্তং পূরেন্তেন সল্লহুকপরিক্খারেন পরমসল্লেখৰুত্তিনা হুত্ৰা গন্তব্বন্তি ইমমত্থং সঙ্খিপিত্ৰা দস্সেন্তো ‘‘সল্লহুকৰুত্তিনা ৰিনযাচারসম্পন্নেনা’’তি আহ. এৰং পন গন্ত্ৰা তং ৰিহারং ¶ পৰিসন্তেন অন্তরাযেৰ দন্তকট্ঠং কপ্পিযং কারাপেত্ৰা গহেত্ৰা পৰিসিতব্বং, ন চ মুহুত্তং ৰিস্সমিত্ৰা পাদধোৰনমক্খনাদীনি কত্ৰা আচরিযস্স সন্তিকং গমিস্সামীতি অঞ্ঞং পরিৰেণং পৰিসিতব্বং. কস্মা? সচে হিস্স তত্র আচরিযস্স ৰিসভাগা ভিক্খূ ভৰেয্যুং, তং তে আগমনকারণং পুচ্ছিত্ৰা আচরিযস্স অৰণ্ণং পকাসেত্ৰা ‘‘নট্ঠোসি, সচে তস্স সন্তিকং আগতো’’তি ৰিপ্পটিসারং উপ্পাদেয্যুং, যেন ততোৰ পটিনিৰত্তেয্য, তস্মা আচরিযস্স ৰসনট্ঠানং পুচ্ছিত্ৰা উজুকং তত্থেৰ গন্তব্বং.
ৰুত্তপ্পকারমাচরিযন্তি –
‘‘পিযো গরু ভাৰনীযো, ৰত্তা চ ৰচনক্খমো;
গম্ভীরঞ্চ কথং কত্তা, নো চট্ঠানে নিযোজকো’’তি. (অ. নি. ৭.৩৭; নেত্তি. ১১৩) –
এৰমাদিনা ৰুত্তপ্পকারং সদ্ধাদিগুণসমন্নাগতং একন্তহিতেসিং ৰুড্ঢিপক্খে ঠিতং কল্যাণমিত্তং আচরিযং. ৰত্তপটিপত্তিযা আরাধিতচিত্তস্সাতি এত্থ সচে আচরিযো দহরতরো হোতি, পত্তচীৰরপটিগ্গহণাদীনি ন সাদিতব্বানি. সচে ৰুড্ঢতরো, গন্ত্ৰা আচরিযং ৰন্দিত্ৰা ঠাতব্বং. ‘‘নিক্খিপাৰুসো, পত্তচীৰর’’ন্তি ৰুত্তেন নিক্খিপিতব্বং. ‘‘পানীযং পিৰা’’তি ৰুত্তেন সচে ইচ্ছতি, পাতব্বং. ‘‘পাদে ধোৰা’’তি ৰুত্তেন ন তাৰ ধোৰিতব্বা. সচে হি আচরিযেন আভতমুদকং ভৰেয্য, ন সারুপ্পং সিযা. ‘‘ধোৰাৰুসো, ন মযা আভতং, অঞ্ঞেহি আভত’’ন্তি ৰুত্তেন পন যত্থ আচরিযো ন পস্সতি, এৰরূপে পটিচ্ছন্নে ৰা ওকাসে অব্ভোকাসৰিহারস্সপি ৰা একমন্তে নিসীদিত্ৰা পাদা ধোৰিতব্বা. সচে আচরিযো তেলনাল়িং আহরতি, উট্ঠহিত্ৰা উভোহি হত্থেহি সক্কচ্চং ¶ গহেতব্বা. সচে হি ন গণ্হেয্য, ‘‘অযং ভিক্খু ইতো এৰ পট্ঠায সম্ভোগং কোপেতী’’তি আচরিযস্স অঞ্ঞথত্তং ভৰেয্য. গহেত্ৰা পন ন আদিতোৰ পাদা মক্খেতব্বা. সচে হি তং আচরিযস্স গত্তব্ভঞ্জনতেলং ভৰেয্য, ন সারুপ্পং সিযা, তস্মা পঠমং সীসং মক্খেত্ৰা খন্ধাদীনি মক্খেতব্বানি. ‘‘সব্বপারিহারিযতেলমিদং, আৰুসো, পাদেপি মক্খেহী’’তি ৰুত্তেন পন পাদে মক্খেত্ৰা ‘‘ইমং তেলনাল়িং ঠপেমি, ভন্তে’’তি ৰত্ৰা আচরিযে গণ্হন্তে দাতব্বা.
গতদিৰসতো পট্ঠায ‘‘কম্মট্ঠানং মে, ভন্তে, কথেথ’’ইচ্চেৰং ন ৰত্তব্বং. দুতিযদিৰসতো পন পট্ঠায সচে আচরিযস্স পকতিউপট্ঠাকো অত্থি, তং যাচিত্ৰা ৰত্তং কাতব্বং. সচে যাচিতোপি ¶ ন দেতি, ওকাসে লদ্ধেযেৰ কাতব্বং. করোন্তেন চ খুদ্দকমজ্ঝিমমহন্তানি তীণি দন্তকট্ঠানি উপনামেতব্বানি. সীতং উণ্হন্তি দুৰিধং মুখধোৰনুদকঞ্চ ন্হানোদকঞ্চ পটিযাদেতব্বং. ততো যং আচরিযো তীণি দিৰসানি পরিভুঞ্জতি, তাদিসমেৰ নিচ্চং উপট্ঠাপেতব্বং, নিযমং অকত্ৰা যং ৰা তং ৰা পরিভুঞ্জন্তস্স যথালদ্ধং উপনামেতব্বং. কিং বহুনা ৰুত্তেন, যং তং ভগৰতা ‘‘অন্তেৰাসিকেন, ভিক্খৰে, আচরিযম্হি সম্মা ৰত্তিতব্বং. তত্রাযং সম্মাৰত্তনা – কালস্সেৰ ৰুট্ঠায উপাহনা ওমুঞ্চিত্ৰা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা দন্তকট্ঠং দাতব্বং, মুখোদকং দাতব্বং, আসনং পঞ্ঞপেতব্বং. সচে যাগু হোতি, ভাজনং ধোৰিত্ৰা যাগু উপনামেতব্বা’’তিআদিকং (মহাৰ. ৬৬) খন্ধকে ৰত্তং পঞ্ঞত্তং, তং সব্বম্পি কাতব্বং. ইতি ইমিনা যথাৰুত্তেন নযেন পটিপজ্জন্তো ৰত্তপটিপত্তিযা চিত্তং আরাধেতীতি দট্ঠব্বং.
পঞ্চসন্ধিকন্তি পঞ্চপব্বং, পঞ্চভাগন্তি অত্থো. কম্মট্ঠানস্স উগ্গণ্হনন্তি কম্মট্ঠানগন্থস্স উগ্গণ্হনং, তদত্থপরিপুচ্ছা কম্মট্ঠানস্স পরিপুচ্ছনা. অথ ৰা গন্থতো অত্থতো চ কম্মট্ঠানস্স উগ্গণ্হনং উগ্গহো, তত্থ সংসযপরিপুচ্ছনা পরিপুচ্ছা. কম্মট্ঠানস্স উপট্ঠানন্তি নিমিত্তুপট্ঠানং, এৰং ভাৰনমনুযুঞ্জন্তস্স ‘‘এৰমিদং নিমিত্তং উপট্ঠাতী’’তি উপধারণং, তথা কম্মট্ঠানপ্পনা ‘‘এৰং ঝানমপ্পেতী’’তি. কম্মট্ঠানস্স লক্খণন্তি গণনানুবন্ধনাফুসনানং ৰসেন ভাৰনং উস্সুক্কাপেত্ৰা ঠপনায সম্পত্তি, ততো পরম্পি ৰা সল্লক্খণাদিৰসেন মত্থকপ্পত্তীতি কম্মট্ঠানসভাৰস্স সল্লক্খণং. তেনাহ – ‘‘কম্মট্ঠানসভাৰুপধারণন্তি ৰুত্তং হোতী’’তি.
অত্তনাপি ¶ ন কিলমতি ওধিসো কম্মট্ঠানস্স উগ্গণ্হনতো, ততো এৰ আচরিযম্পি ন ৰিহেঠেতি ধম্মাধিকরণম্পি ভাৰনায মত্থকং পাপনতো. তস্মাতি তংনিমিত্তং অত্তনোঅকিলমনআচরিযাৰিহেঠনহেতু. থোকন্তি থোকং থোকং. তত্থাতি যত্থ আচরিযো ৰসতি, তত্থ. সপ্পাযং হোতীতি আৰাসসপ্পাযাদিলাভেন মনসিকারফাসুতা ভাৰনানুকূলতা হোতি. যোজনপরমন্তি ইমিনা গাৰুতঅড্ঢযোজনানিপি সঙ্গণ্হাতি. যস্মা পন মন্দপঞ্ঞো গাৰুতে অড্ঢযোজনে যোজনমত্তে ৰা ৰসন্তো কম্মট্ঠানস্স কিস্মিঞ্চিদেৰ ঠানে সন্দেহে ৰা সতিসম্মোসে ৰা জাতে কালস্সেৰ ৰিহারে ৰত্তং কত্ৰা অন্তরামগ্গে পিণ্ডায চরিত্ৰা ভত্তকিচ্চপরিযোসানেযেৰ আচরিযস্স ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা তং দিৰসং আচরিযস্স সন্তিকে কম্মট্ঠানং সোধেত্ৰা দুতিযদিৰসে আচরিযং ৰন্দিত্ৰা নিক্খমিত্ৰা অন্তরামগ্গে পিণ্ডায চরিত্ৰা অকিলমন্তোযেৰ অত্তনো ৰসনট্ঠানং আগন্তুং সক্খিস্সতি, তস্মা ৰুত্তং ‘‘মন্দপঞ্ঞো যোজনপরমং গন্ত্ৰা’’তি. সচে তিক্খপঞ্ঞো যোজনপরমে ফাসুকট্ঠানং ন লভতি, তেন কম্মট্ঠানে সব্বং গণ্ঠিট্ঠানং ছিন্দিত্ৰা ¶ ৰিসুদ্ধং আৰজ্জনপটিবদ্ধং কম্মট্ঠানং কত্ৰা যোজনপরমতো দূরম্পি গন্তুং ৰট্টতীতি আহ ‘‘তিক্খপঞ্ঞো দূরম্পি গন্ত্ৰা’’তি.
অট্ঠারসসেনাসনদোসৰিৰজ্জিতন্তি মহত্তং, নৰত্তং, জিণ্ণত্তং, পন্থনিস্সিতত্তং, সোণ্ডী, পণ্ণং, পুপ্ফং, ফলং, পত্থনীযতা, নগরসন্নিস্সিততা, দারুসন্নিস্সিততা, খেত্তসন্নিস্সিততা, ৰিসভাগানং পুগ্গলানং অত্থিতা, পট্টনসন্নিস্সিততা, পচ্চন্তসন্নিস্সিততা, রজ্জসীমসন্নিস্সিততা, অসপ্পাযতা, কল্যাণমিত্তানং অলাভোতি ইমেহি অট্ঠারসহি সেনাসনদোসেহি ৰিৰজ্জিতং. ইমেসঞ্হি অট্ঠারসন্নং দোসানং অঞ্ঞতরেন সমন্নাগতং সেনাসনং ভাৰনায অননুরূপং.
কস্মা? মহাৰিহারে (ৰিসুদ্ধি. ১.৫২) তাৰ বহূ নানাছন্দা সন্নিপতন্তি, তে অঞ্ঞমঞ্ঞং পটিৰিরুদ্ধতায ৰত্তং ন করোন্তি, বোধিযঙ্গণাদীনি অসম্মট্ঠানেৰ হোন্তি, অনুপট্ঠাপিতং পানীযং পরিভোজনীযং. তত্রাযং ‘‘গোচরগামে পিণ্ডায চরিস্সামী’’তি পত্তচীৰরমাদায নিক্খন্তোপি সচে পস্সতি ৰত্তং অকতং, পানীযঘটং ৰা রিত্তং, অথানেন ৰত্তং কাতব্বং হোতি, পানীযং উপট্ঠাপেতব্বং ¶ , অকরোন্তো ৰত্তভেদে দুক্কটং আপজ্জতি. করোন্তস্স কালো অতিক্কমতি, অতিদিৰা পৰিট্ঠো নিট্ঠিতায ভিক্খায কিঞ্চি ন লভতি. পটিসল্লানগতোপি সামণেরদহরভিক্খূনং উচ্চাসদ্দেন সঙ্ঘকম্মেহি চ ৰিক্খিপতি. যত্থ পন সব্বং ৰত্তং কতমেৰ হোতি, অৰসেসাপি চ ঘট্টনা নত্থি, এৰরূপে মহাৰিহারেপি ৰিহাতব্বং.
নৰৰিহারে বহু নৰকম্মং হোতি, অকরোন্তং উজ্ঝাযন্তি. যত্থ পন ভিক্খূ এৰং ৰদন্তি ‘‘আযস্মা যথাসুখং সমণধম্মং করোতু, মযং নৰকম্মং করিস্সামা’’তি, এৰরূপে ৰিহাতব্বং.
জিণ্ণৰিহারে পন বহু পটিজগ্গিতব্বং হোতি, অন্তমসো অত্তনো সেনাসনমত্তম্পি অপ্পটিজগ্গন্তং উজ্ঝাযন্তি, পটিজগ্গন্তস্স কম্মট্ঠানং পরিহাযতি.
পন্থনিস্সিতে মহাপথৰিহারে রত্তিন্দিৰং আগন্তুকা সন্নিপতন্তি. ৰিকালে আগতানং অত্তনো সেনাসনং দত্ৰা রুক্খমূলে ৰা পাসাণপিট্ঠে ৰা ৰসিতব্বং হোতি, পুনদিৰসেপি এৰমেৰাতি কম্মট্ঠানস্স ওকাসো ন হোতি. যত্থ পন এৰরূপো আগন্তুকসম্বাধো ন হোতি, তত্থ ৰিহাতব্বং.
সোণ্ডী ¶ নাম পাসাণপোক্খরণী হোতি. তত্থ পানীযত্থং মহাজনো সমোসরতি, নগরৰাসীনং রাজকুলূপকত্থেরানং অন্তেৰাসিকা রজনকম্মত্থায আগচ্ছন্তি, তেসং ভাজনদারুদোণিকাদীনি পুচ্ছন্তানং ‘‘অসুকে চ অসুকে চ ঠানে’’তি দস্সেতব্বানি হোন্তি. এৰং সব্বকালম্পি নিচ্চব্যাৰটো হোতি.
যত্থ নানাৰিধং সাকপণ্ণং হোতি, তত্থস্স কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা দিৰাৰিহারং নিসিন্নস্সপি সন্তিকে সাকহারিকা গাযমানা পণ্ণং উচ্চিনন্তিযো ৰিসভাগসদ্দসঙ্ঘট্টনেন কম্মট্ঠানন্তরাযং করোন্তি.
যত্থ পন নানাৰিধা মালাগচ্ছা সুপুপ্ফিতা হোন্তি, তত্রাপি তাদিসোযেৰ উপদ্দৰো.
যত্থ নানাৰিধং অম্বজম্বুপনসাদিফলং হোতি, তত্থ ফলত্থিকা আগন্ত্ৰা যাচন্তি, অদেন্তস্স কুজ্ঝন্তি, বলক্কারেন ৰা গণ্হন্তি, সাযন্হসমযে ৰিহারমজ্ঝে চঙ্কমন্তেন তে দিস্ৰা ‘‘কিং উপাসকা এৰং করোথা’’তি ৰুত্তা যথারুচি অক্কোসন্তি, অৰাসাযপিস্স পরক্কমন্তি.
পত্থনীযে ¶ পন লোকসম্মতে দক্খিণগিরিহত্থিকুচ্ছিচেতিযগিরিচিত্তলপব্বতসদিসে ৰিহারে ৰিহরন্তং ‘‘অযং অরহা’’তি সম্ভাৰেত্ৰা ৰন্দিতুকামা মনুস্সা সমন্তা ওসরন্তি, তেনস্স ন ফাসু হোতি. যস্স পন তং সপ্পাযং হোতি, তেন দিৰা অঞ্ঞত্থ গন্ত্ৰা রত্তিং ৰসিতব্বং.
নগরসন্নিস্সিতে ৰিসভাগারম্মণানি আপাথমাগচ্ছন্তি, কুম্ভদাসিযোপি ঘটেহি নিঘংসন্তিযো গচ্ছন্তি, ওক্কমিত্ৰা মগ্গং ন দেন্তি, ইস্সরমনুস্সাপি ৰিহারমজ্ঝে সাণিং পরিক্খিপিত্ৰা নিসীদন্তি.
দারুসন্নিস্সযে পন যত্থ কট্ঠানি চ দব্বুপকরণরুক্খা চ সন্তি, তত্থ কট্ঠহারিকা পুব্বে ৰুত্তসাকপুপ্ফহারিকা ৰিয অফাসুকং করোন্তি. ৰিহারে রুক্খা সন্তি, তে ‘‘ছিন্দিত্ৰা ঘরানি করিস্সামা’’তি মনুস্সা আগন্ত্ৰা ছিন্দন্তি. সচে সাযন্হসমযে পধানঘরা নিক্খমিত্ৰা ৰিহারমজ্ঝে চঙ্কমন্তো তে দিস্ৰা ‘‘কিং উপাসকা এৰং করোথা’’তি ৰদতি, যথারুচি অক্কোসন্তি, অৰাসাযপিস্স পরক্কমন্তি.
যো ¶ পন খেত্তসন্নিস্সিতো হোতি সমন্তা খেত্তেহি পরিৰারিতো, তত্থ মনুস্সা ৰিহারমজ্ঝেযেৰ খলং কত্ৰা ধঞ্ঞং মদ্দন্তি, পমুখেসু সযন্তি, অঞ্ঞম্পি বহুং অফাসুং করোন্তি. যত্রপি মহাসঙ্ঘভোগো হোতি, আরামিককুলানং গাৰো রুন্ধন্তি, উদকৰারং পটিসেধেন্তি, মনুস্সা ৰীহিসীসং গহেত্ৰা ‘‘পস্সথ তুম্হাকং আরামিককুলানং কম্ম’’ন্তি সঙ্ঘস্স দস্সেন্তি. তেন তেন কারণেন রাজরাজমহামত্তানং ঘরদ্ৰারং গন্তব্বং হোতি, অযম্পি খেত্তসন্নিস্সিতেনেৰ সঙ্গহিতো.
যত্থ অঞ্ঞমঞ্ঞৰিসভাগা ৰেরী ভিক্খূ ৰিহরন্তি, যে কলহং করোন্তা ‘‘মা, ভন্তে, এৰং করোথা’’তি ৰারিযমানা ‘‘এতস্স পংসুকূলিকস্স আগতকালতো পট্ঠায নট্ঠাম্হা’’তি ৰত্তারো ভৰন্তি.
যোপি উদকপট্টনং ৰা থলপট্টনং ৰা সন্নিস্সিতো হোতি, তত্থ অভিণ্হং নাৰাহি চ সত্থেহি চ আগতমনুস্সা ‘‘ওকাসং দেথ, পানীযং দেথ, লোণং দেথা’’তি ঘট্টযন্তা অফাসুং করোন্তি.
পচ্চন্তসন্নিস্সিতে পন মনুস্সা বুদ্ধাদীসু অপ্পসন্না হোন্তি.
রজ্জসীমসন্নিস্সিতে ¶ রাজভযং হোতি. তঞ্হি পদেসং একো রাজা ‘‘ন ময্হং ৰসে ৰত্ততী’’তি পহরতি, ইতরোপি ‘‘ন ময্হং ৰসে ৰত্ততী’’তি. তত্রাযং ভিক্খু কদাচি ইমস্স রঞ্ঞো ৰিজিতে ৰিচরতি, কদাচি এতস্স, অথ নং ‘‘চরপুরিসো অয’’ন্তি মঞ্ঞমানা অনযব্যসনং পাপেন্তি.
অসপ্পাযতাতি ৰিসভাগরূপাদিআরম্মণসমোসরণেন ৰা অমনুস্সপরিগ্গহিততায ৰা অসপ্পাযতা. তত্রিদং ৰত্থু – একো কির থেরো অরঞ্ঞে ৰসতি. অথস্স একা যক্খিনী পণ্ণসালদ্ৰারে ঠত্ৰা গাযি. সো নিক্খমিত্ৰা দ্ৰারে অট্ঠাসি, সা গন্ত্ৰা চঙ্কমনসীসে গাযি. থেরো চঙ্কমনসীসং অগমাসি, সা সতপোরিসে পপাতে ঠত্ৰা গাযি. থেরো পটিনিৰত্তি, অথ নং সা ৰেগেন গন্ত্ৰা গহেত্ৰা ‘‘মযা, ভন্তে, ন একো, ন দ্ৰে তুম্হাদিসা খাদিতা’’তি আহ.
যত্থ ন সক্কা হোতি আচরিযং ৰা আচরিযসমং ৰা উপজ্ঝাযং ৰা উপজ্ঝাযসমং ৰা ¶ কল্যাণমিত্তং লদ্ধুং, তত্থ সো কল্যাণমিত্তানং অলাভো মহাদোসোযেৰ. তস্মা ইমেসং অট্ঠারসন্নং দোসানং অঞ্ঞতরেন সমন্নাগতং সেনাসনং ভাৰনায অননুরূপন্তি ৰেদিতব্বং. ৰুত্তম্পি চেতং অট্ঠকথাসু –
‘‘মহাৰাসং নৰাৰাসং, জরাৰাসঞ্চ পন্থনিং;
সোণ্ডিং পণ্ণঞ্চ পুপ্ফঞ্চ, ফলং পত্থিতমেৰ চ.
‘‘নগরং দারুনা খেত্তং, ৰিসভাগেন পট্টনং;
পচ্চন্তসীমাসপ্পাযং, যত্থ মিত্তো ন লব্ভতি.
‘‘অট্ঠারসেতানি ঠানানি, ইতি ৰিঞ্ঞায পণ্ডিতো;
আরকা পরিৰজ্জেয্য, মগ্গং সপ্পটিভযং যথা’’তি. (ৰিসুদ্ধি. ১.৫২);
পঞ্চসেনাসনঙ্গসমন্নাগতন্তি গামতো নাতিদূরনাচ্চাসন্নতাদীহি পঞ্চহি সেনাসনঙ্গেহি সমন্নাগতং. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –
‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, সেনাসনং পঞ্চঙ্গসমন্নাগতং হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, সেনাসনং নাতিদূরং হোতি নাচ্চাসন্নং গমনাগমনসম্পন্নং, দিৰা অপ্পাকিণ্ণং রত্তিং অপ্পসদ্দং অপ্পনিগ্ঘোসং, অপ্পডংসমকসৰাতাতপসরীসপসম্ফস্সং, তস্মিং খো পন সেনাসনে ৰিহরন্তস্স ¶ অপ্পকসিরেন উপ্পজ্জন্তি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা, তস্মিং খো পন সেনাসনে থেরা ভিক্খূ ৰিহরন্তি বহুস্সুতা আগতাগমা ধম্মধরা ৰিনযধরা মাতিকাধরা, তে কালেন কালং উপসঙ্কমিত্ৰা পরিপুচ্ছতি পরিপঞ্হতি ‘ইদং, ভন্তে, কথং, ইমস্স কো অত্থো’তি. তস্স তে আযস্মন্তো অৰিৰটঞ্চেৰ ৰিৰরন্তি, অনুত্তানীকতঞ্চ উত্তানিং করোন্তি, অনেকৰিহিতেসু চ কঙ্খাঠানিযেসু ধম্মেসু কঙ্খং পটিৰিনোদেন্তি. এৰং খো, ভিক্খৰে, সেনাসনং পঞ্চঙ্গসমন্নাগতং হোতী’’তি (অ. নি. ১০.১১).
এত্থ চ নাতিদূরং নাচ্চাসন্নং গমনাগমনসম্পন্নন্তি একং অঙ্গং, দিৰা অপ্পাকিণ্ণং রত্তিং অপ্পসদ্দং অপ্পনিগ্ঘোসন্তি একং, অপ্পডংসমকসৰাতাতপসরীসপসম্ফস্সন্তি একং, তস্মিং খো পন ¶ সেনাসনে ৰিহরন্তস্স…পে… পরিক্খারাতি একং, তস্মিং খো পন সেনাসনে থেরা…পে… কঙ্খং পটিৰিনোদেন্তীতি একং. এৰং পঞ্চঙ্গানি ৰেদিতব্বানি.
উপচ্ছিন্নখুদ্দকপলিবোধেনাতি এত্থ পন খুদ্দকপলিবোধে উপচ্ছিন্দন্তেন দীঘানি কেসনখলোমানি ছিন্দিতব্বানি, জিণ্ণচীৰরেসু অগ্গল়অনুৰাতপরিভণ্ডদানাদিনা দল়্হীকম্মং ৰা তন্তুচ্ছেদাদীসু তুন্নকম্মং ৰা কাতব্বং, কিলিট্ঠানি ৰা রজিতব্বানি. সচে পত্তে মলং হোতি, পত্তো পচিতব্বো, মঞ্চপীঠাদীনি সোধেতব্বানি. ভত্তসম্মদং পটিৰিনোদেত্ৰাতি ভোজননিমিত্তং পরিস্সমং ৰিনোদেত্ৰা. আহারে হি আসযং পৰিট্ঠমত্তে তস্স আগন্তুকতায যেভুয্যেন সিযা সরীরস্স কোচি পরিস্সমো, তং ৰূপসমেত্ৰা. তস্মিঞ্হি অৰূপসন্তে সরীরখেদেন চিত্তং একগ্গতং ন লভেয্যাতি. উগ্গহেতব্বতো উগ্গহো, সব্বোপি কম্মট্ঠানৰিধি, ন পুব্বে ৰুত্তউগ্গহমত্তং. আচরিযতো উগ্গহো আচরিযুগ্গহো, ততো. একপদম্পীতি এককোট্ঠাসম্পি.
অনুবন্ধনাতি অস্সাসপস্সাসানং অনুগমনৰসেন সতিযা নিরন্তরং অনুপৰত্তনা. ফুসনাতি অস্সাসপস্সাসে গণেন্তস্স গণনং পটিসংহরিত্ৰা তে সতিযা অনুবন্ধন্তস্স যথা অপ্পনা হোতি, তথা চিত্তং ঠপেন্তস্স চ নাসিকগ্গাদিট্ঠানস্স নেসং ফুসনা. যস্মা পন গণনাদিৰসেন ৰিয ফুসনাদিৰসেন ৰিসুং মনসিকারো নত্থি, ফুট্ঠফুট্ঠট্ঠানেযেৰ ¶ গণনা কাতব্বাতি দস্সেতুং ইধ ফুসনাগহণন্তি দীপেন্তো ‘‘ফুসনাতি ফুট্ঠট্ঠান’’ন্তি আহ. ঠপনাতি সমাধানং. তঞ্হি সম্মদেৰ আরম্মণে চিত্তস্স আধানং ঠপনং হোতি. তথা হি সমাধি ‘‘চিত্তস্স ঠিতি সণ্ঠিতী’’তি নিদ্দিট্ঠো. সমাধিপ্পধানা পন অপ্পনাতি আহ ‘‘ঠপনাতি অপ্পনা’’তি. অনিচ্চতাদীনং সংলক্খণতো সল্লক্খণা ৰিপস্সনা. পৰত্ততো নিমিত্ততো চ ৰিনিৰট্টনতো ৰিনিৰট্টনা মগ্গো. সকলসংকিলেসপটিপ্পস্সদ্ধিভাৰতো সব্বসো সুদ্ধীতি পারিসুদ্ধি ফলং. তেসন্তি ৰিৰট্টনাপারিসুদ্ধীনং. পটিপস্সনাতি পতি পতি দস্সনং পেক্খনং. তেনাহ ‘‘পচ্চৰেক্খণা’’তি.
খণ্ডন্তি একং তীণি পঞ্চাতি এৰং গণনায খণ্ডনং. ওকাসেতি গণনাৰিধিং সন্ধাযাহ, গণনানিস্সিতোৰ ন কম্মট্ঠাননিস্সিতো. সিখাপ্পত্তং নু খোতি ইদং চিরতরং গণনায মনসিকরোন্তস্স ৰসেন ৰুত্তং. সো হি তথা লদ্ধং অৰিক্খেপমত্তং নিস্সায এৰং মঞ্ঞেয্য. অস্সাসপস্সাসেসু যো উপট্ঠাতি, তং গহেত্ৰাতি ইদং অস্সাসপস্সাসেসু যস্স একোৰ পঠমং উপট্ঠাতি, তং সন্ধায ৰুত্তং. যস্স পন উভোপি উপট্ঠহন্তি, তেন উভযম্পি গহেত্ৰা গণেতব্বং ¶ . যো উপট্ঠাতীতি ইমিনা চ দ্ৰীসু নাসাপুটৰাতেসু যো পাকটতরো উপট্ঠাতি, সো গহেতব্বোতি অযম্পি অত্থো দীপিতোতি দট্ঠব্বং. পৰত্তমানং পৰত্তমানন্তি আমেডিতৰচনেন নিরন্তরং অস্সাসপস্সাসানং উপলক্খণং দস্সেতি. এৰন্তি ৰুত্তপ্পকারেন উপলক্খেত্ৰাৰাতি অত্থো. পঠমং একেকস্মিং উপট্ঠিতেপি উপলক্খেত্ৰাৰ গণেন্তস্স কমেন উভোপি পাকটা হোন্তীতি আহ – ‘‘অস্সাসপস্সাসা পাকটা হোন্তী’’তি. তেন ‘‘উপলক্খেত্ৰাৰ গণেতব্ব’’ন্তি ইমস্স ‘‘তস্সেৰং গণযতো…পে… পাকটা হোন্তী’’তি ইদং কারণৰচনং দট্ঠব্বং. তত্থ পাকটা হোন্তীতি গণনাৰসেন বহিদ্ধা ৰিক্খেপাভাৰতো ৰিভূতা হোন্তি.
পলিঘায পরিৰত্তনকং যত্থ নিক্খিপন্তি, সো পলিঘত্থম্ভো. তিযামরত্তিন্তি অচ্চন্তসংযোগে উপযোগৰচনং. পুরিমনযেনাতি সীঘগণনায, গোপালকগণনাযাতি অত্থো. একো দ্ৰে তীণি চত্তারি পঞ্চাতি গণনাৰিধিদস্সনং. তস্মা অট্ঠাতিআদীসুপি একতো পট্ঠাযেৰ পচ্চেকং অট্ঠাদীনি পাপেতব্বানি. ‘‘সীঘং সীঘং গণেতব্বমেৰা’’তি ৰত্ৰা তত্থ ¶ কারণং নিদস্সনঞ্চ দস্সেতি ‘‘গণনাপটিবদ্ধে হী’’তিআদিনা. তত্থ অরীযতি তেন নাৰাতি অরিত্তং, পাজনদণ্ডো. অরিত্তেন উপত্থম্ভনং অরিত্তুপত্থম্ভনং, তস্স ৰসেন.
নিপ্পরিযাযতো নিরন্তরপ্পৰত্তি নাম ঠপনাযমেৰাতি আহ ‘‘নিরন্তরপ্পৰত্তং ৰিযা’’তি. অন্তো পৰিসন্তং মনসিকরোন্তো অন্তো চিত্তং পৰেসেতি নাম. বহি চিত্তনীহরণেপি এসেৰ নযো. ৰাতব্ভাহতন্তি অব্ভন্তরগতৰাতং বহুলং মনসিকরোন্তস্স ৰাতেন তং ঠানং অব্ভাহতং ৰিয মেদেন পূরিতং ৰিয চ হোতি, তথা উপট্ঠাতি. নীহরতোতি ফুট্ঠোকাসং মুঞ্চিত্ৰা নীহরতো. তথা পন নীহরতো ৰাতস্স গতিসমন্ৰেসনমুখেন নানারম্মণেসু চিত্তং ৰিধাৰতীতি আহ ‘‘পুথুত্তারম্মণে চিত্তং ৰিক্খিপতী’’তি.
এতন্তি এতং অস্সাসপস্সাসজাতং. অনুগমনন্তি পৰত্তপৰত্তানং অস্সাসপস্সাসানং আরম্মণকরণৰসেন সতিযা অনু অনু পৰত্তনং অনুগচ্ছনং. তেনেৰাহ – ‘‘তঞ্চ খো আদিমজ্ঝপরিযোসানানুগমনৰসেনা’’তি. নাভি আদি তত্থ পঠমং উপ্পজ্জনতো. পঠমুপ্পত্তিৰসেন হি ইধ আদিচিন্তা, ন উপ্পত্তিমত্তৰসেন. তথা হি তে নাভিতো পট্ঠায যাৰ নাসিকগ্গা সব্বত্থ উপ্পজ্জন্তেৰ. যত্থ যত্থ চ উপ্পজ্জন্তি, তত্থ তত্থেৰ ভিজ্জন্তি ধম্মানং গমনাভাৰতো. যথাপচ্চযং পন দেসন্তরপ্পত্তিযং গতিসমঞ্ঞা. হদযং মজ্ঝন্তি হদযসমীপং তস্স উপরিভাগো মজ্ঝং. নাসিকগ্গং পরিযোসানন্তি নাসিকট্ঠানং তস্স পরিযোসানং অস্সাসপস্সাসানং সমঞ্ঞায তদৰধিভাৰতো. তথা হেতে চিত্তসমুট্ঠানা ৰুত্তা, ন চ বহিদ্ধা চিত্তসমুট্ঠানানং ¶ সম্ভৰো অত্থি. তেনাহ ‘‘অব্ভন্তরপৰিসনৰাতস্স নাসিকগ্গং আদী’’তি. পৰিসননিক্খমনপরিযাযো পন তংসদিসৰসেনেৰ ৰুত্তোতি ৰেদিতব্বো. ৰিক্খেপগতন্তি ৰিক্খেপং উপগতং, ৰিক্খিত্তং অসমাহিতন্তি অত্থো. সারদ্ধাযাতি সদরথভাৰায. ইঞ্জনাযাতি কম্মট্ঠানমনসিকারস্স চলনায. ৰিক্খেপগতেন চিত্তেনাতি হেতুম্হি করণৰচনং, ইত্থম্ভূতলক্খণে ৰা. সারদ্ধাতি সদরথা. ইঞ্জিতাতি ইঞ্জনকা চলনকা, তথা ফন্দিতা.
আদিমজ্ঝপরিযোসানৰসেনাতিআদিমজ্ঝপরিযোসানানুগমনৰসেন ন মনসি কাতব্বন্তি সম্বন্ধো. ‘‘অনুবন্ধনায মনসিকরোন্তেন ফুসনাৰসেন ¶ ঠপনাৰসেন চ মনসি কাতব্ব’’ন্তি যেন অধিপ্পাযেন ৰুত্তং, তং ৰিৰরিতুং ‘‘গণনানুবন্ধনাৰসেন ৰিযা’’তিআদিমাহ. তত্থ ৰিসুং মনসিকারো নত্থীতি গণনায অনুবন্ধনায চ ৰিনা যথাক্কমং কেৰলং ফুসনাৰসেন ঠপনাৰসেন চ কম্মট্ঠানমনসিকারো নত্থি. ননু ফুসনায ৰিনা ঠপনায ৰিয ফুসনায ৰিনা গণনাযপি মনসিকারো নত্থিযেৰাতি? যদিপি নত্থি, গণনা পন যথা কম্মট্ঠানমনসিকারস্স মূলভাৰতো পধানভাৰেন গহেতব্বা, এৰং অনুবন্ধনা ঠপনায তায ৰিনা ঠপনায অসম্ভৰতো. তস্মা সতিপি ফুসনায নানন্তরিকভাৰে গণনানুবন্ধনা এৰ মূলভাৰতো পধানভাৰেন গহেত্ৰা ইতরাসং তদভাৰং দস্সেন্তো আহ – ‘‘গণনানুবন্ধনাৰসেন ৰিয হি ফুসনাঠপনাৰসেন ৰিসুং মনসিকারো নত্থী’’তি. যদি এৰং তা কস্মা উদ্দেসে ৰিসুং গহিতাতি আহ ‘‘ফুট্ঠফুট্ঠট্ঠানেযেৰা’’তিআদি. তত্থ ফুট্ঠফুট্ঠট্ঠানেযেৰ গণেন্তোতি ইমিনা গণনায ফুসনা অঙ্গন্তি দস্সেতি. তেনাহ – ‘‘গণনায চ ফুসনায চ মনসি করোতী’’তি. তত্থেৰাতি ফুট্ঠফুট্ঠট্ঠানেযেৰ. তেতি অস্সাসপস্সাসে. সতিযা অনুবন্ধন্তোতি গণনাৰিধিং অনুগন্ত্ৰা সতিযা নিবন্ধন্তো, ফুট্ঠোকাসেযেৰ তে নিরন্তরং উপধারেন্তোতি অত্থো. অপ্পনাৰসেন চিত্তং ঠপেন্তোতি যথা অপ্পনা হোতি, এৰং যথাউপট্ঠিতে নিমিত্তে চিত্তং ঠপেন্তো সমাদহন্তো. অনুবন্ধনায চাতিআদীসু অনুবন্ধনায চ ফুসনায চ ঠপনায চ মনসি করোতীতি ৰুচ্চতীতি যোজনা. স্ৰাযমত্থোতি য্ৰাযং ‘‘ফুট্ঠফুট্ঠট্ঠানেযেৰ গণেন্তো তত্থেৰ গণনং পটিসংহরিত্ৰা তে সতিযা অনুবন্ধন্তো’’তি ৰুত্তো, সো অযমত্থো. যা অচ্চন্তায ন মিনোতি ন ৰিনিচ্ছিনতি, সা মানস্স সমীপেতি উপমা যথা গোণো ৰিয গৰযোতি.
পঙ্গুল়োতি পীঠসপ্পী. দোলাতি পেঙ্খোলো. কীল়তন্তি কীল়ন্তানং. মাতাপুত্তানন্তি অত্তনো ভরিযায পুত্তস্স চ. উভো কোটিযোতি আগচ্ছন্তস্স পুরিমকোটিং, গচ্ছন্তস্স পচ্ছিমকোটিন্তি দ্ৰেপি কোটিযো. মজ্ঝঞ্চাতি দোলাফলকস্সেৰ মজ্ঝং. উপনিবন্ধনত্থম্ভো ৰিযাতি উপনিবন্ধনত্থম্ভো, নাসিকগ্গং মুখনিমিত্তং ৰা, তস্স মূলে সমীপে ঠত্ৰা. কথং ঠত্ৰা ¶ ? সতিযা ৰসেন. সতিঞ্হি তত্থ সূপট্ঠিতং করোন্তো যোগাৰচরো তত্থ ঠিতো নাম হোতি অৰযৰধম্মেন সমুদাযস্স অপদিসিতব্বতো ¶ . নিমিত্তেতি নাসিকগ্গাদিনিমিত্তে. সতিযা নিসিন্নোতি সতিৰসেন নিসীদন্তো. ‘‘সতিঞ্হি তত্থা’’তিআদিনা ঠানে ৰিয ৰত্তব্বং. তত্থাতি ফুট্ঠট্ঠানে. তেতি নগরস্স অন্তো বহি চ গতা মনুস্সা তেসং সঙ্গহা চ হত্থগতা. আদিতো পভুতীতি উপমেয্যত্থদস্সনতো পট্ঠায.
গাথাযং নিমিত্তন্তি উপনিবন্ধননিমিত্তং. অনারম্মণমেকচিত্তস্সাতি একস্স চিত্তস্স ন আরম্মণং, আরম্মণং ন হোন্তীতি অত্থো. অজানতো চ তযো ধম্মেতি নিমিত্তং অস্সাসো পস্সাসোতি ইমে নিমিত্তাদযো তযো ধম্মে আরম্মণকরণৰসেন অৰিন্দন্তস্স. চ-সদ্দো ব্যতিরেকে. ভাৰনাতি আনাপানস্সতিসমাধিভাৰনা. নুপলব্ভতীতি ন উপলব্ভতি ন সিজ্ঝতীতি অযং চোদনাগাথায অত্থো. দুতিযা পন পরিহারগাথা সুৰিঞ্ঞেয্যাৰ.
কথন্তি তাসং চোদনাপরিহারগাথানং অত্থং ৰিৰরিতুং কথেতুকম্যতাপুচ্ছা. ইমে তযো ধম্মাতিআদীসু পদযোজনায সদ্ধিং অযমত্থনিদ্দেসো – ইমে নিমিত্তাদযো তযো ধম্মা একচিত্তস্স কথং আরম্মণং ন হোন্তি, অসতিপি আরম্মণভাৰে ন চিমে ন চ ইমে তযো ধম্মা অৰিদিতা হোন্তি, কথঞ্চ ন হোন্তি অৰিদিতা, তেসঞ্হি অৰিদিতত্তে চিত্তঞ্চ কথং ৰিক্খেপং ন গচ্ছতি, পধানঞ্চ ভাৰনায নিপ্ফাদকং ৰীরিযঞ্চ কথং পঞ্ঞাযতি, নীৰরণানং ৰিক্খম্ভকং সম্মদেৰ সমাধানাৰহং ভাৰনানুযোগসঙ্খাতং পযোগঞ্চ যোগী কথং সাধেতি, উপরূপরি লোকিযলোকুত্তরঞ্চ ৰিসেসং কথমধিগচ্ছতীতি.
ইদানি তমত্থং ককচোপমায সাধেতুং ‘‘সেয্যথাপী’’তিআদি ৰুত্তং. ভূমিভাগস্স ৰিসমতায চঞ্চলে রুক্খে ছেদনকিরিযা ন সুকরা সিযা, তথা চ সতি ককচদন্তগতি দুৰিঞ্ঞেয্যাতি আহ – ‘‘সমে ভূমিভাগে’’তি. ককচেনাতি খুদ্দকেন খরপত্তেন. তেনাহ ‘‘পুরিসো’’তি. ফুট্ঠককচদন্তানন্তি ফুট্ঠফুট্ঠককচদন্তানং ৰসেন. তেন ককচদন্তেহি ফুট্ঠফুট্ঠট্ঠানেযেৰ পুরিসস্স সতিযা উপট্ঠানং দস্সেতি. তেনাহ – ‘‘ন আগতে ৰা গতে ৰা ককচদন্তে মনসি করোতী’’তি.
ককচস্স ¶ আকড্ঢনকালে পুরিসাভিমুখং পৰত্তা আগতা, পেল্লনকালে ততো ৰিগতা গতাতি ৰুত্তা, ন চ আগতা ৰা গতা ৰা ককচদন্তা অৰিদিতা হোন্তি সব্বত্থ সতিযা উপট্ঠিতত্তা ছিন্দিতব্বট্ঠানং অফুসিত্ৰা গচ্ছন্তানং আগচ্ছন্তানঞ্চ ককচদন্তানং অভাৰতো. পধানন্তি ¶ রুক্খস্স ছেদনৰীরিযং. পযোগন্তি তস্সেৰ ছেদনকিরিযং. উপমাযং ‘‘ৰিসেসমধিগচ্ছতী’’তি পদং পাল়িযং নত্থি, যোজেত্ৰা পন দস্সেতব্বং. তেনেৰ ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.২২৭) উপমাযম্পি ‘‘ৰিসেসমধিগচ্ছতী’’তি পদং যোজেত্ৰাৰ ৰুত্তং. তংসংৰণ্ণনাযঞ্চ ‘‘ৰিসেসন্তি অনেকভাৰাপাদনং, তেন চ সাধেতব্বং পযোজনৰিসেস’’ন্তি অত্থো ৰুত্তো.
যথা রুক্খোতিআদি উপমাসংসন্দনং. উপনিবন্ধতি আরম্মণে চিত্তং এতাযাতি সতি উপনিবন্ধনা নাম, তস্সা অস্সাসপস্সাসানং সল্লক্খণস্স নিমিত্তন্তি উপনিবন্ধনানিমিত্তং, নাসিকগ্গং মুখনিমিত্তং ৰা. এৰমেৰন্তি যথা সো পুরিসো ককচেন রুক্খং ছিন্দন্তো আগতগতে ককচদন্তে অমনসিকরোন্তোপি ফুট্ঠফুট্ঠট্ঠানেযেৰ সতিযা উপট্ঠপনেন আগতগতে ককচদন্তে জানাতি, সুত্তপদঞ্চ অৰিরজ্ঝন্তো অত্থকিচ্চং সাধেতি, এৰমেৰং. নাসিকগ্গে মুখনিমিত্তেতি দীঘনাসিকো নাসিকগ্গে, ইতরো মুখং অসনং নিমীযতি ছাদীযতি এতেনাতি মুখনিমিত্তন্তি লদ্ধনামে উত্তরোট্ঠে.
ইদং পধানন্তি যেন ৰীরিযারম্ভেন আরদ্ধৰীরিযস্স যোগিনো কাযোপি চিত্তম্পি কম্মনিযং ভাৰনাকম্মক্খমং ভাৰনাকম্মযোগ্গং হোতি, ইদং ৰীরিযং পধানন্তি ফলেন হেতুং দস্সেতি. উপক্কিলেসা পহীযন্তীতি চিত্তস্স উপক্কিলেসভূতানি নীৰরণানি ৰিক্খম্ভনৰসেন পহীযন্তি. ৰিতক্কা ৰূপসম্মন্তীতি ততো এৰ কামৰিতক্কাদযো মিচ্ছাৰিতক্কা উপসমং গচ্ছন্তি, নীৰরণপ্পহানেন ৰা পঠমজ্ঝানাধিগমং দস্সেত্ৰা ৰিতক্কৰূপসমাপদেসেন দুতিযজ্ঝানাদীনমধিগমমাহ. অযং পযোগোতি অযং ঝানাধিগমস্স হেতুভূতো কম্মট্ঠানানুযোগো পযোগো. সংযোজনা পহীযন্তীতি দসপি সংযোজনানি মগ্গপ্পটিপাটিযা সমুচ্ছেদৰসেন পহীযন্তি. অনুসযা ব্যন্তী হোন্তীতি তথা সত্তপি অনুসযা অনুপ্পত্তিধম্মতাপাদনেন ভঙ্গমত্তস্সপি অনৰসেসতো ৰিগতন্তা হোন্তি. এত্থ চ সংযোজনপ্পহানং নাম অনুসযনিরোধেনেৰ ¶ হোতি, পহীনেসু চ সংযোজনেসু অনুসযানং লেসোপি ন ভৰিস্সতীতি চ দস্সনত্থং ‘‘সংযোজনা পহীযন্তি, অনুসযা ব্যন্তী হোন্তী’’তি ৰুত্তং. অযং ৰিসেসোতি ইমং সমাধিং নিস্সায অনুক্কমেন লব্ভমানো অযং সংযোজনপ্পহানাদিকো ইমস্স সমাধিস্স ৰিসেসোতি অত্থো.
যস্সাতি যেন. অনুপুব্বন্তি অনুক্কমেন. পরিচিতাতি পরিচিণ্ণা. অযঞ্হেত্থ সঙ্খেপত্থো – আনাপানস্সতি যথা বুদ্ধেন ভগৰতা দেসিতা, তথা যেন দীঘরস্সপজআননাদিৰিধিনা ¶ অনুপুব্বং পরিচিতা সুট্ঠু ভাৰিতা, ততো এৰ পরিপুণ্ণা সোল়সন্নং ৰত্থূনং পারিপূরিযা সব্বসো পুণ্ণা, সো ভিক্খু ইমং অত্তনো খন্ধাদিলোকং পঞ্ঞোভাসেন পভাসেতি. যথা কিং? অব্ভা মুত্তোৰ চন্দিমা অব্ভাদিউপক্কিলেসৰিমুত্তো চন্দিমা তারকরাজা ৰিযাতি. ‘‘অব্ভা মুত্তোৰ চন্দিমা’’তি হি পদস্স নিদ্দেসে মহিকাদীনম্পি ৰুত্তত্তা এত্থ আদি-সদ্দলোপো কতোতি ৰেদিতব্বো.
ইধাতি ককচূপমায. অস্সাতি যোগিনো. ইধাতি ৰা ইমস্মিং ঠানে. অস্সাতি উপমাভূতস্স ককচস্স. আগতগতৰসেন যথা তস্স পুরিসস্স অমনসিকারো, এৰং অস্সাসপস্সাসানং আগতগতৰসেন অমনসিকারমত্তমেৰ আনযনপ্পযোজনং. ন চিরেনেৰাতি ইদং কতাধিকারং সন্ধায ৰুত্তং. নিমিত্তন্তি পটিভাগনিমিত্তং. অৰসেসজ্ঝানঙ্গপটিমণ্ডিতাতি ৰিতক্কাদিঅৰসেসজ্ঝানঙ্গপটিমণ্ডিতাতি ৰদন্তি, ৰিচারাদীতি পন ৰত্তব্বং নিপ্পরিযাযেন ৰিতক্কস্স অপ্পনাভাৰতো. সো হি পাল়িযং ‘‘অপ্পনা ব্যপ্পনা’’তি নিদ্দিট্ঠো, তংসম্পযোগতো ৰা যস্মা ঝানং অপ্পনাতি অট্ঠকথাৰোহারো, ঝানঙ্গেসু চ সমাধি পধানং, তস্মা তং অপ্পনাতি দস্সেন্তো ‘‘অৰসেসজ্ঝানঙ্গপটিমণ্ডিতা অপ্পনাসঙ্খাতা ঠপনা চ সম্পজ্জতী’’তি আহ. কস্সচি পন গণনাৰসেনেৰ মনসিকারকালতো পভুতীতি এত্থ ‘‘অনুক্কমতো…পে… পত্তং ৰিয হোতী’’তি এত্তকোৰ গন্থো পরিহীনো, পুরাণপোত্থকেসু পন কত্থচি সো গন্থো লিখিতোযেৰ তিট্ঠতি.
সারদ্ধকাযস্স ¶ কস্সচি পুগ্গলস্স. ওনমতি ৰত্থিকাদিপলম্বনেন. ৰিকূজতীতি সদ্দং করোতি. ৰলিং গণ্হাতীতি. তত্থ তত্থ ৰলিনং হোতি. কস্মা? যস্মা সারদ্ধকাযো গরুকো হোতীতি. কাযদরথৰূপসমেন সদ্ধিং সিজ্ঝমানো ওল়ারিকঅস্সাসপস্সাসনিরোধো ব্যতিরেকমুখেন তস্স সাধনং ৰিয ৰুত্তো. ওল়ারিকঅস্সাসপস্সাসনিরোধৰসেনাতি অন্ৰযৰসেন তদত্থস্স সাধনং. কাযদরথে ৰূপসন্তেতি চিত্তজরূপানং লহুমুদুকম্মঞ্ঞভাৰেন যো সেসতিসন্ততিরূপানম্পি লহুআদিভাৰো, সো ইধ কাযস্স লহুভাৰোতি অধিপ্পেতো. স্ৰাযং যস্মা চিত্তস্স লহুআদিভাৰেন ৰিনা নত্থি, তস্মা ৰুত্তং ‘‘কাযোপি চিত্তম্পি লহুকং হোতী’’তি.
ওল়ারিকে অস্সাসপস্সাসে নিরুদ্ধেতিআদি হেট্ঠা ৰুত্তনযম্হি ৰিচেতব্বাকারপ্পত্তস্স কাযসঙ্খারস্স ৰিচযনৰিধিং দস্সেতুং আনীতং.
উপরূপরি ¶ ৰিভূতানীতি ভাৰনাবলেন উদ্ধং উদ্ধং পাকটানি হোন্তি. দেসতোতি পকতিযা ফুসনদেসতো, পুব্বে অত্তনো ফুসনৰসেন উপধারিতট্ঠানতো.
‘‘কত্থ নত্থী’’তি ঠানৰসেন ‘‘কস্স নত্থী’’তি পুগ্গলৰসেন চ ৰীমংসিযমানমত্থং একজ্ঝং কত্ৰা ৰিভাৰেতুং ‘‘অন্তোমাতুকুচ্ছিয’’ন্তিআদি ৰুত্তং. তত্থ ‘‘যথা উদকে নিমুগ্গস্স নিরুদ্ধোকাসতায অস্সাসপস্সাসা ন পৰত্তন্তি, এৰং অন্তোমাতুকুচ্ছিযং. যথা মতানং সমুট্ঠাপকচিত্তাভাৰতো, এৰং অসঞ্ঞীভূতানং মুচ্ছাপরেতানং অসঞ্ঞীসু ৰা জাতানং, তথা নিরোধসমাপন্নান’’ন্তি আচরিযধম্মপালত্থেরেন ৰুত্তং. মহাগণ্ঠিপদে পন ‘‘মুচ্ছাপরেতানং চিত্তপ্পৰত্তিযা দুব্বলভাৰতো’’তি কারণং ৰুত্তং. চতুত্থজ্ঝানসমাপন্নানং ধম্মতাৰসেনেৰ নেসং অনুপ্পজ্জনং, তথা রূপারূপভৰসমঙ্গীনং. কেচি পন ‘‘অনুপুব্বতো সুখুমভাৰপ্পত্তিযা চতুত্থজ্ঝানসমাপন্নস্স, রূপভৰে রূপানং ভৰঙ্গস্স চ সুখুমভাৰতো রূপভৰসমঙ্গীনং নত্থী’’তি কারণং ৰদন্তি. অত্থিযেৰ তে অস্সাসপস্সাসা পারিসেসতোতি অধিপ্পাযো যথাৰুত্তসত্তট্ঠানৰিনিমুত্তস্স অস্সাসপস্সাসানং অনুপ্পজ্জনট্ঠানস্স অভাৰতো. পকতিফুট্ঠৰসেনাতি পকতিযা ফুসনট্ঠানৰসেন. নিমিত্তং ঠপেতব্বন্তি সতিযা তত্থ সুখপ্পৰত্তনত্থং ¶ থিরতরং সঞ্ঞাণং পৰত্তেতব্বং. থিরসঞ্ঞাপদট্ঠানা হি সতি. ইমমেৰাতি ইমং এৰ অনুপট্ঠহন্তস্স কাযসঙ্খারস্স কণ্টকুট্ঠাপনঞাযেন উপট্ঠাপনৰিধিমেৰ. অত্থৰসন্তি হেতুং. অত্থো হি ফলং. সো যস্স ৰসেন পৰত্ততি, সো অত্থৰসোতি. মুট্ঠস্সতিস্সাতি ৰিনট্ঠস্সতিস্স. অসম্পজানস্সাতি সম্পজঞ্ঞৰিরহিতস্স, ভাৰেন্তস্স অনুক্কমেন অনুপট্ঠহন্তে অস্সাসপস্সাসে ৰীমংসিত্ৰা ‘‘ইমে তে’’তি উপধারেতুং সম্মদেৰ জানিতুঞ্চ সমত্থাহি সতিপঞ্ঞাহি ৰিরহিতস্সাতি অধিপ্পাযো. ইতো অঞ্ঞং কম্মট্ঠানং. গরুকন্তি ভারিযং. সা চস্স গরুকতা ভাৰনায সুদুক্করভাৰেনাতি আহ ‘‘গরুকভাৰন’’ন্তি.
উপরূপরি সন্তসুখুমভাৰাপত্তিতো ‘‘বলৰতী সুৰিসদা সূরা চ সতি পঞ্ঞা চ ইচ্ছিতব্বা’’তি ৰত্ৰা সুখুমস্স নাম অত্থস্স সাধনেনপি সুখুমেনেৰ ভৰিতব্বন্তি দস্সেতুং ‘‘যথা হী’’তিআদি ৰুত্তং. ইদানি অনুপট্ঠহন্তানং অস্সাসপস্সাসানং পরিযেসনুপাযং দস্সেন্তো ‘‘তাহি চ পনা’’তিআদিমাহ. তত্থ অনুপদন্তি পদানুপদং. চরিত্ৰাতি গোচরং গহেত্ৰা. তস্মিংযেৰ ঠানেতি উপনিবন্ধননিমিত্তসঞ্ঞিতে ঠানে. যোজেত্ৰাতি মনসিকারেন যোজেত্ৰা. ‘‘সতিরস্মিযা বন্ধিত্ৰা’’তি ৰা ৰুত্তমেৰত্থমাহ ‘‘তস্মিংযেৰ ঠানে যোজেত্ৰা’’তি. ন হি উপমেয্যে বন্ধনযোজনট্ঠানানি ৰিসুং লব্ভন্তি. নিমিত্তন্তি উগ্গহনিমিত্তং পটিভাগনিমিত্তং ৰা. উভযম্পি হি ¶ ইধ একজ্ঝং ৰুত্তং. তথা হি তূলপিচুআদি উপমত্তযং উগ্গহে যুজ্জতি, সেসং উভযত্থ. একচ্চেতি একে আচরিযা.
তারকরূপং ৰিযাতি তারকায পভারূপং ৰিয. মণিগুল়িকাদিউপমা পটিভাগে ৰট্টন্তি. কথং পনেতং একংযেৰ কম্মট্ঠানং অনেকাকারতো উপট্ঠাতীতি আহ ‘‘তঞ্চ পনেত’’ন্তিআদি. সুত্তন্তন্তি একং সুত্তং. পগুণপ্পৰত্তিভাৰেন অৰিচ্ছেদং মহাৰিসযতঞ্চ সন্ধাযাহ ‘‘মহতী পব্বতেয্যা নদী ৰিযা’’তি. তত্থ ব্যঞ্জনসম্পত্তিযা সমন্তভদ্দকং সুত্তং সব্বভাগমনোহরা সব্বপালিফুল্লা ৰনঘটা ৰিযাতি আহ ‘‘একা ৰনরাজি ৰিযা’’তি. তেনাহ ভগৰা ‘‘ৰনপ্পগুম্বে যথ ফুস্সিতগ্গে’’তি (খু. পা. ৬.১৩; সু. নি. ২৩৬) নানানুসন্ধিযং নানাপেয্যালং ৰিৰিধনযনিপুণং বহুৰিধকম্মট্ঠানমুখং সুত্তন্তং অত্থিকেহি সক্কচ্চং সমুপপজ্জিতব্বন্তি আহ – ‘‘সীতচ্ছাযো…পে… রুক্খো ¶ ৰিযা’’তি. সঞ্ঞানানতাযাতি নিমিত্তুপট্ঠানতো পুব্বে পৰত্তসঞ্ঞানং নানাৰিধভাৰতো. সঞ্ঞজন্তি ভাৰনাসঞ্ঞাজনিতং ভাৰনাসঞ্ঞায সঞ্জাননমত্তং. ন হি অসভাৰস্স কুতোচি সমুট্ঠানং অত্থি. তেনাহ – ‘‘নানতো উপট্ঠাতী’’তি, উপট্ঠানাকারমত্তন্তি ৰুত্তং হোতি.
ইমে তযো ধম্মাতি অস্সাসো পস্সাসো নিমিত্তন্তি ইমে তযো ধম্মা. নত্থীতি কম্মট্ঠানৰসেন মনসিকাতব্বভাৰেন নত্থি ন উপলব্ভতি. ন উপচারন্তি উপচারম্পি ন পাপুণাতি, পগেৰ অপ্পনন্তি অধিপ্পাযো. যস্স পনাতি ৰিজ্জমানপক্খো ৰুত্তনযানুসারেনেৰ ৰেদিতব্বো.
ইদানি ৰুত্তস্সেৰ অত্থস্স সমত্থনত্থং ককচূপমাযং আগতা ‘‘নিমিত্ত’’ন্তিআদিকা গাথা পচ্চানীতা. নিমিত্তেতি যথাৰুত্তে পটিভাগনিমিত্তে. এৰং হোতীতি ভাৰনমনুযুত্তস্স এৰং হোতি, তস্মা ‘‘পুনপ্পুনং এৰং মনসি করোহী’’তি ৰত্তব্বো. ৰোসানং আপজ্জেয্যাতি ‘‘নিমিত্তং নাম দুক্করং উপ্পাদেতুং, তযিদং লদ্ধং, হন্দাহং দানি যদা ৰা তদা ৰা ৰিসেসং নিব্বত্তেস্সামী’’তি সঙ্কোচং আপজ্জেয্য. ৰিসীদেয্যাতি ‘‘এত্তকং কালং ভাৰনমনুযুত্তস্স নিমিত্তম্পি ন উপ্পন্নং, অভব্বো মঞ্ঞে ৰিসেসস্সা’’তি ৰিসাদং আপজ্জেয্য. ‘‘ইমায পটিপদায জরামরণতো মুচ্চিস্সামীতি পটিপন্নস্স নিমিত্ত’’ন্তি ৰুত্তে কথং সঙ্কোচাপত্তি, ভিয্যোসো মত্তায উস্সাহমেৰ করেয্যাতি ‘‘নিমিত্তমিদং…পে… ৰত্তব্বো’’তি মজ্ঝিমভাণকা আহু. এৰন্তি ৰুত্তপ্পকারেন পটিভাগনিমিত্তেযেৰ ভাৰনাচিত্তস্স ঠপনেন. ইতো পভুতীতি ইতো পটিভাগনিমিত্তুপ্পত্তিতো পট্ঠায. পুব্বে যং ৰুত্তং ‘‘অনুবন্ধনায ফুসনায ঠপনায চ মনসি করোতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.আনাপানস্সতিসমাধিকথা), তত্থ ¶ অনুবন্ধনং ফুসনঞ্চ ৰিস্সজ্জেত্ৰা ঠপনাৰসেনেৰ ভাৰেতব্বন্তি আহ ‘‘ঠপনাৰসেন ভাৰনা হোতী’’তি.
পোরাণেহি ৰুত্তোৰাযমত্থোতি দস্সেন্তো ‘‘নিমিত্তে’’তি গাথমাহ. তত্থ নিমিত্তেতি পটিভাগনিমিত্তে. ঠপযং চিত্তন্তি ভাৰনাচিত্তং ঠপেন্তো, ঠপনাৰসেন মনসিকরোন্তোতি অত্থো. নানাকারন্তি ‘‘চত্তারো ৰণ্ণা’’তি এৰং ৰুত্তং নানাকারং. আকারসামঞ্ঞৰসেন হেতং একৰচনং. ৰিভাৰযন্তি ৰিভাৰেন্তো অন্তরধাপেন্তো. নিমিত্তুপ্পত্তিতো পট্ঠায হি তে আকারা অমনসিকারতো অন্তরহিতা ৰিয হোন্তি. অস্সাসপস্সাসেতি ¶ অস্সাসপস্সাসে যো নানাকারো, তং ৰিভাৰযং, অস্সাসপস্সাসসম্ভূতে ৰা নিমিত্তে. সকং চিত্তং নিবন্ধতীতি তায এৰ ঠপনায অত্তনো চিত্তং উপনিবন্ধতি, অপ্পেতীতি অত্থো. কেচি পন ‘‘ৰিভাৰযন্তি ৰিভাৰেন্তো, ৰিদিতং পাকটং করোন্তো’’তি অত্থং ৰদন্তি, তং পুব্বভাগৰসেন যুজ্জেয্য. অযঞ্হেত্থ অত্থো – ধিতিসম্পন্নত্তা ধীরো যোগী অস্সাসপস্সাসে নানাকারং ৰিভাৰেন্তো নানাকারতো তে পজানন্তো ৰিদিতে পাকটে করোন্তো নানাকারং ৰা ওল়ারিকোল়ারিকে পস্সম্ভেন্তো ৰূপসমেন্তো তত্থ যং লদ্ধং নিমিত্তং, তস্মিং চিত্তং ঠপেন্তো অনুক্কমেন সকং চিত্তং নিবন্ধতি অপ্পেতীতি.
যদা সদ্ধাদীনি ইন্দ্রিযানি সুৰিসদানি তিক্খানি পৰত্তন্তি, তদা অস্সদ্ধিযাদীনং দূরীভাৰেন সাতিসযং থামপ্পত্তেহি সত্তহি বলেহি লদ্ধুপত্থম্ভানি ৰিতক্কাদীনি কামাৰচরানেৰ ঝানঙ্গানি বহূনি হুত্ৰা পাতুভৰন্তি. ততো এৰ তেসং উজুৰিপচ্চনীকভূতা কামচ্ছন্দাদযো সদ্ধিং তদেকট্ঠেহি পাপধম্মেহি ৰিদূরী ভৰন্তি পটিভাগনিমিত্তুপ্পত্তিযা সদ্ধিং, তং আরব্ভ উপচারজ্ঝানং উপ্পজ্জতি. তেন ৰুত্তং ‘‘নিমিত্তুপট্ঠানতো পভুতি নীৰরণানি ৰিক্খম্ভিতানেৰ হোন্তী’’তিআদি. তত্থ সন্নিসিন্নাৰাতি সম্মদেৰ নিসীদিংসু এৰ, উপসন্তাযেৰাতি অত্থো. ৰিক্খম্ভিতানেৰ সন্নিসিন্নাৰাতি অৰধারণেন পন তদত্থং উস্সাহো কাতব্বোতি দস্সেতি. দ্ৰীহাকারেহীতি ঝানধম্মানং পটিপক্খদূরীভাৰো থিরভাৰপ্পত্তি চাতি ইমেহি দ্ৰীহি কারণেহি. ইদানি তানি কারণানি অৰত্থামুখেন দস্সেতুং ‘‘উপচারভূমিযং ৰা’’তিআদি ৰুত্তং. তত্থ উপচারভূমিযন্তি উপচারাৰত্থাযং. যদিপি হি তদা ঝানঙ্গানি পটুতরানি মহগ্গতভাৰপ্পত্তানি নুপ্পজ্জন্তি, তেসং পন পটিপক্খধম্মানং ৰিক্খম্ভনেন চিত্তং সমাধিযতি. তেনাহ ‘‘নীৰরণপ্পহানেনা’’তি. পটিলাভভূমিযন্তি ঝানস্স অধিগমাৰত্থাযং. তদা হি অপ্পনাপ্পত্তানং ঝানধম্মানং উপ্পত্তিযা চিত্তং সমাধিযতি. তেনাহ ‘‘অঙ্গপাতুভাৰেনা’’তি.
উপচারে ¶ অঙ্গানি ন থামজাতানি হোন্তি অঙ্গানং অথামজাতত্তা. যথা নাম দহরো কুমারকো উক্খিপিত্ৰা ঠপিযমানো পুনপ্পুনং ভূমিযং পততি, এৰমেৰ উপচারে উপ্পন্নে চিত্তং কালেন নিমিত্তং আরম্মণং করোতি, কালেন ভৰঙ্গং ওতরতি. তেন ৰুত্তং ‘‘উপচারসমাধি কুসলৰীথিযং জৰিত্ৰা ভৰঙ্গং ওতরতী’’তি. অপ্পনাযং পন অঙ্গানি থামজাতানি হোন্তি ¶ তেসং থামজাতত্তা. যথা নাম বলৰা পুরিসো আসনা ৰুট্ঠায দিৰসম্পি তিট্ঠেয্য, এৰমেৰ অপ্পনাসমাধিম্হি উপ্পন্নে চিত্তং সকিং ভৰঙ্গৰারং ছিন্দিত্ৰা কেৰলম্পি রত্তিং কেৰলম্পি দিৰসং তিট্ঠতি, কুসলজৰনপটিপাটিৰসেনেৰ পৰত্ততি. তেনাহ – ‘‘অপ্পনাসমাধি…পে… ন ভৰঙ্গং ওতরতী’’তি. ৰণ্ণতোতি পিচুপিণ্ডতারকরূপাদীসু ৰিয উপট্ঠিতৰণ্ণতো. লক্খণতোতি খরভাৰাদিসভাৰতো অনিচ্চাদিসভাৰতো ৰা. রক্খিতব্বং তং নিমিত্তন্তি সম্বন্ধো.
লদ্ধপরিহানীতি লদ্ধউপচারজ্ঝানপরিহানি. নিমিত্তে অৰিনস্সন্তে তদারম্মণং ঝানং অপরিহীনমেৰ হোতি, নিমিত্তে পন আরক্খাভাৰেন ৰিনট্ঠে লদ্ধং লদ্ধং ঝানম্পি ৰিনস্সতি তদাযত্তৰুত্তিতো. তেনাহ ‘‘আরক্খম্হী’’তিআদি.
ইদানি তত্রাযং রক্খণূপাযোতিআদিনা –
‘‘আৰাসো গোচরো ভস্সং, পুগ্গলো ভোজনং উতু;
ইরিযাপথোতি সত্তেতে, অসপ্পাযে ৰিৰজ্জযে.
‘‘সপ্পাযে সত্ত সেৰেথ, এৰঞ্হি পটিপজ্জতো;
ন চিরেনেৰ কালেন, হোতি কস্সচি অপ্পনা’’তি. (ৰিসুদ্ধি. ১.৫৯) –
এৰং ৰুত্তং রক্খণৰিধিং সঙ্খেপতো ৰিভাৰেতি. তত্রাযং ৰিত্থারো – যস্মিং আৰাসে ৰসন্তস্স অনুপ্পন্নং ৰা নিমিত্তং নুপ্পজ্জতি, উপ্পন্নং ৰা ৰিনস্সতি, অনুপট্ঠিতা চ সতি ন উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং ন সমাধিযতি, অযং অসপ্পাযো. যত্থ নিমিত্তং উপ্পজ্জতি চেৰ থাৰরঞ্চ হোতি, সতি উপট্ঠাতি, চিত্তং সমাধিযতি, অযং সপ্পাযো. তস্মা যস্মিং ৰিহারে বহূ আৰাসা হোন্তি, তত্থ একমেকস্মিং তীণি তীণি দিৰসানি ৰসিত্ৰা যত্থস্স চিত্তং একগ্গং হোতি, তত্থ ৰসিতব্বং.
গোচরগামো ¶ পন যো সেনাসনতো উত্তরেন ৰা দক্খিণেন ৰা নাতিদূরে দিযড্ঢকোসব্ভন্তরে হোতি সুলভসম্পন্নভিক্খো, সো সপ্পাযো, ৰিপরীতো অসপ্পাযো.
ভস্সন্তি ¶ দ্ৰত্তিংসতিরচ্ছানকথাপরিযাপন্নং অসপ্পাযং. তঞ্হিস্স নিমিত্তন্তরধানায সংৰত্ততি. দসকথাৰত্থুনিস্সিতং সপ্পাযং, তম্পিমত্তায ভাসিতব্বং.
পুগ্গলোপি অতিরচ্ছানকথিকো সীলাদিগুণসম্পন্নো, যং নিস্সায অসমাহিতং ৰা চিত্তং সমাধিযতি, সমাহিতং ৰা চিত্তং থিরতরং হোতি, এৰরূপো সপ্পাযো. কাযদল়্হীবহুলো পন তিরচ্ছানকথিকো অসপ্পাযো. সো হি তং কদ্দমোদকমিৰ অচ্ছং উদকং মলীনমেৰ করোতি, তাদিসঞ্চ আগম্ম কোটপব্বতৰাসীদহরস্সেৰ সমাপত্তি ৰিনস্সতি, পগেৰ নিমিত্তং.
ভোজনং পন কস্সচি মধুরং, কস্সচি অম্বিলং সপ্পাযং হোতি. উতুপি কস্সচি সীতো, কস্সচি উণ্হো সপ্পাযো হোতি. তস্মা যং ভোজনং ৰা উতুং ৰা সেৰন্তস্স ফাসু হোতি, অসমাহিতং ৰা চিত্তং সমাধিযতি, সমাহিতং ৰা থিরতরং হোতি. তং ভোজনং, সো চ উতু সপ্পাযো. ইতরং ভোজনং, ইতরো চ উতু অসপ্পাযো.
ইরিযাপথেসুপি কস্সচি চঙ্কমো সপ্পাযো হোতি, কস্সচি সযনট্ঠাননিসজ্জানং অঞ্ঞতরো. তস্মা তং আৰাসং ৰিয তীণি দিৰসানি উপপরিক্খিত্ৰা যস্মিং ইরিযাপথে অসমাহিতং চিত্তং সমাধিযতি, সমাহিতং ৰা থিরতরং হোতি, সো সপ্পাযো, ইতরো অসপ্পাযোতি ৰেদিতব্বো. ইতি ইমং সত্তৰিধং অসপ্পাযং ৰজ্জেত্ৰা সপ্পাযং সেৰিতব্বং. এৰং পটিপন্নস্স হি নিমিত্তাসেৰনবহুলস্স ন চিরেনেৰ কালেন হোতি কস্সচি অপ্পনা.
যস্স পন এৰম্পি পটিপজ্জতো ন হোতি, তেন দসৰিধং অপ্পনাকোসল্লং সম্পাদেতব্বন্তি দস্সেতুং ‘‘ৰত্থুৰিসদকিরিযা’’তিআদিমাহ. তত্থ (দী. নি. অট্ঠ. ২.৩৮৫; ম. নি. অট্ঠ. ১.১১৮; সং. নি. অট্ঠ. ৩.৫.২৩২; অ. নি. অট্ঠ. ১.১.৪১৮) ৰিত্থুৰিসদকিরিযা নাম অজ্ঝত্তিকবাহিরানং ৰত্থূনং ৰিসদভাৰকরণং. যদা হিস্স কেসনখলোমানি দীঘানি হোন্তি, সরীরং ৰা সেদমলগ্গহিতং, তদা অজ্ঝত্তিকং ৰত্থু অৰিসদং হোতি অপরিসুদ্ধং. যদা পনস্স চীৰরং জিণ্ণং কিলিট্ঠং দুগ্গন্ধং হোতি, সেনাসনং ৰা উক্লাপং, তদা বাহিরং ৰত্থু অৰিসদং হোতি অপরিসুদ্ধং. অজ্ঝত্তিকবাহিরে হি ৰত্থুম্হি অৰিসদে ¶ উপ্পন্নেসু চিত্তচেতসিকেসু ঞাণম্পি অপরিসুদ্ধং হোতি অপরিসুদ্ধানি দীপকপল্লিকৰট্টিতেলানি ¶ নিস্সায উপ্পন্নদীপসিখায ওভাসো ৰিয. অপরিসুদ্ধেন চ ঞাণেন সঙ্খারে সম্মসতো সঙ্খারাপি অৰিভূতা হোন্তি, কম্মট্ঠানমনুযুঞ্জতো কম্মট্ঠানম্পি ৰুদ্ধিং ৰিরুল়্হিং ৰেপুল্লং ন গচ্ছতি. ৰিসদে পন অজ্ঝত্তিকবাহিরে ৰত্থুম্হি উপ্পন্নেসু চিত্তচেতসিকেসু ঞাণম্পি ৰিসদং হোতি পরিসুদ্ধানি দীপকপল্লিকৰট্টিতেলানি নিস্সায উপ্পন্নদীপসিখায ওভাসো ৰিয. পরিসুদ্ধেন চ ঞাণেন সঙ্খারে সম্মসতো সঙ্খারাপি ৰিভূতাহোন্তি, কম্মট্ঠানমনুযুঞ্জতো কম্মট্ঠানম্পি ৰুদ্ধিং ৰিরুল়্হিং ৰেপুল্লং গচ্ছতি.
ইন্দ্রিযসমত্তপটিপাদনতা নাম সদ্ধাদীনং ইন্দ্রিযানং সমভাৰকরণং. সচে হিস্স সদ্ধিন্দ্রিযং বলৰং হোতি, ইতরানি মন্দানি, ততো ৰীরিযিন্দ্রিযং পগ্গহকিচ্চং, সতিন্দ্রিযং উপট্ঠানকিচ্চং, সমাধিন্দ্রিযং অৰিক্খেপকিচ্চং, পঞ্ঞিন্দ্রিযং দস্সনকিচ্চং কাতুং ন সক্কোতি. তস্মা তং ধম্মসভাৰপচ্চৰেক্খণেন ৰা যথা ৰা মনসিকরোতো বলৰং জাতং, তথা অমনসিকারেন হাপেতব্বং. ৰক্কলিত্থেরৰত্থু চেত্থ নিদস্সনং. সচে পন ৰীরিযিন্দ্রিযং বলৰং হোতি, অথ নেৰ সদ্ধিন্দ্রিযং অধিমোক্খকিচ্চং কাতুং সক্কোতি, ন ইতরানি ইতরকিচ্চভেদং. তস্মা তং পস্সদ্ধাদিভাৰনায হাপেতব্বং. তত্রাপি সোণত্থেরৰত্থু দস্সেতব্বং. এৰং সেসেসুপি একস্স বলৰভাৰে সতি ইতরেসং অত্তনো কিচ্চেসু অসমত্থতা ৰেদিতব্বা.
ৰিসেসতো পনেত্থ সদ্ধাপঞ্ঞানং সমাধিৰীরিযানঞ্চ সমতং পসংসন্তি. বলৰসদ্ধো হি মন্দপঞ্ঞো মুধপ্পসন্নো হোতি, অৰত্থুস্মিং পসীদতি. বলৰপঞ্ঞো মন্দসদ্ধো কেরাটিকপক্খং ভজতি, ভেসজ্জসমুট্ঠিতো ৰিয রোগো অতেকিচ্ছো হোতি. উভিন্নং সমতায ৰত্থুস্মিংযেৰ পসীদতি. বলৰসমাধিং পন মন্দৰীরিযং সমাধিস্স কোসজ্জপক্খত্তা কোসজ্জং অভিভৰতি, বলৰৰীরিযং মন্দসমাধিংৰীরিযস্স উদ্ধচ্চপক্খত্তা উদ্ধচ্চং অভিভৰতি. সমাধি পন ৰীরিযেন সংযোজিতো কোসজ্জে পতিতুং ন লভতি, ৰীরিযং সমাধিনা সংযোজিতং উদ্ধচ্চে পতিতুং ন লভতি. তস্মা তদুভযং সমং কাতব্বং. উভযসমতায হি অপ্পনা হোতি. অপিচ সমাধিকম্মিকস্স বলৰতীপি সদ্ধা ৰট্টতি. এৰঞ্হি সদ্দহন্তো ওকপ্পেন্তো অপ্পনং পাপুণিস্সতি, সমাধিপঞ্ঞাসু পন সমাধিকম্মিকস্স একগ্গতা বলৰতী ৰট্টতি. এৰঞ্হি সো অপ্পনং পাপুণাতি, ৰিপস্সনাকম্মিকস্স পঞ্ঞা বলৰতী ৰট্টতি ¶ . এৰঞ্হি সো লক্খণপ্পটিৰেধং পাপুণাতি, উভিন্নং পন সমতাযপি অপ্পনা হোতিযেৰ. সতি পন সব্বত্থ বলৰতী ৰট্টতি. সতি হি চিত্তং উদ্ধচ্চপক্খিকানং সদ্ধাৰীরিযপঞ্ঞানং ৰসেন উদ্ধচ্চপাততো কোসজ্জপক্খেন চ সমাধিনা কোসজ্জপাততো রক্খতি. তস্মা সা লোণধূপনং ৰিয সব্বব্যঞ্জনেসু, সব্বকম্মিকঅমচ্চো ৰিয চ সব্বরাজকিচ্চেসু সব্বত্থ ইচ্ছিতব্বা.
নিমিত্তকুসলতা ¶ নাম পথৰীকসিণাদিকস্স চিত্তেকগ্গতানিমিত্তস্স অকতস্স করণকোসল্লং, কতস্স ভাৰনাকোসল্লং, ভাৰনায লদ্ধস্স রক্খণকোসল্লঞ্চ, তং ইধ অধিপ্পেতং.
কথং যস্মিং সমযে চিত্তং নিগ্গহেতব্বং, তস্মিং সমযে চিত্তং নিগ্গণ্হাতি? যদাস্স অচ্চারদ্ধৰীরিযতাদীহি উদ্ধতং চিত্তং হোতি, তদা ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গাদযো তযো অভাৰেত্ৰা পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গাদযো ভাৰেতি. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা (সং. নি. ৫.২৩৪) –
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পুরিসো মহন্তং অগ্গিক্খন্ধং নিব্বাপেতুকামো অস্স, সো তত্থ সুক্খানি চেৰ তিণানি পক্খিপেয্য, সুক্খানি চ গোমযানি পক্খিপেয্য, সুক্খানি চ কট্ঠানি পক্খিপেয্য, মুখৰাতঞ্চ দদেয্য, ন চ পংসুকেন ওকিরেয্য, ভব্বো নু খো সো পুরিসো তং মহন্তং অগ্গিক্খন্ধং নিব্বাপেতুন্তি. নো হেতং, ভন্তে. এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যস্মিং সমযে উদ্ধতং চিত্তং হোতি, অকালো তস্মিং সমযে ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায. অকালো ৰীরিয…পে… অকালো পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায. তং কিস্স হেতু? উদ্ধতং, ভিক্খৰে, চিত্তং, তং এতেহি ধম্মেহি দুৰূপসমযং হোতি.
‘‘যস্মিং খো, ভিক্খৰে, সমযে উদ্ধতং চিত্তং হোতি, কালো তস্মিং সমযে পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায. কালো সমাধি…পে… কালো উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায. তং কিস্স হেতু? উদ্ধতং, ভিক্খৰে, চিত্তং, তং এতেহি ধম্মেহি সুৰূপসমযং হোতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পুরিসো মহন্তং অগ্গিক্খন্ধং নিব্বাপেতুকামো অস্স, সো তত্থ অল্লানি চেৰ তিণানি পক্খিপেয্য, অল্লানি চ গোমযানি পক্খিপেয্য, অল্লানি চ ¶ কট্ঠানি পক্খিপেয্য, উদকৰাতঞ্চ দদেয্য, পংসুকেন চ ওকিরেয্য, ভব্বো নু খো সো পুরিসো তং মহন্তং অগ্গিক্খন্ধং নিব্বাপেতুন্তি. এৰং, ভন্তে’’তি.
এত্থ চ যথাসকং আহারৰসেন পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গাদীনং ভাৰনা ৰেদিতব্বা. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –
‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, কাযপ্পস্সদ্ধি চিত্তপ্পস্সদ্ধি, তত্থ যোনিসোমনসিকারবহুলীকারো অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায ¶ , উপ্পন্নস্স ৰা পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততি. তথা অত্থি, ভিক্খৰে, সমথনিমিত্তং অব্যগ্গনিমিত্তং, তত্থ যোনিসোমনসিকারবহুলীকারো অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায, উপ্পন্নস্স ৰা সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততি…পে… তথা অত্থি, ভিক্খৰে, উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গট্ঠানীযা ধম্মা, তত্থ যোনিসোমনসিকারবহুলীকারো অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায, উপ্পন্নস্স ৰা উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততী’’তি (সং. নি. ৫.২৩২).
তত্থ যথাস্স পস্সদ্ধিআদযো উপ্পন্নপুব্বা, তং আকারং সল্লক্খেত্ৰা তেসং উপ্পাদনৰসেন পৰত্তমনসিকারোৰ তীসু পদেসুপি যোনিসোমনসিকারো নাম. সমথনিমিত্তন্তি চ সমথস্সেৰেতং অধিৰচনং, অৰিক্খেপট্ঠেন চ তস্সেৰ অব্যগ্গনিমিত্তন্তি.
অপিচ সত্ত ধম্মা পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি – পণীতভোজনসেৰনতা, উতুসুখসেৰনতা, ইরিযাপথসুখসেৰনতা, মজ্ঝত্তপ্পযোগতা, সারদ্ধকাযপুগ্গলপরিৰজ্জনতা, পস্সদ্ধকাযপুগ্গলসেৰনতা, তদধিমুত্ততাতি.
একাদস ধম্মা সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি – ৰত্থুৰিসদতা, নিমিত্তকুসলতা, ইন্দ্রিযসমত্তপটিপাদনতা, সমযে চিত্তস্স নিগ্গহণতা, সমযে চিত্তস্স পগ্গহণতা, নিরস্সাদস্স চিত্তস্স সদ্ধাসংৰেগৰসেন ¶ সম্পহংসনতা, সমপ্পৰত্তস্স অজ্ঝুপেক্খনতা, অসমাহিতপুগ্গলপরিৰজ্জনতা, সমাহিতপুগ্গলসেৰনতা, ঝানৰিমোক্খপচ্চৰেক্খণতা, তদধিমুত্ততাতি.
পঞ্চ ধম্মা উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি – সত্তমজ্ঝত্ততা, সঙ্খারমজ্ঝত্ততা, সত্তসঙ্খারকেলাযনপুগ্গলপরিৰজ্জনতা, সত্তসঙ্খারমজ্ঝত্তপুগ্গলসেৰনতা, তদধিমুত্ততাতি. ইতি ইমেহি আকারেহি এতে ধম্মে উপ্পাদেন্তো পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গাদযো ভাৰেতি নাম. এৰং যস্মিং সমযে চিত্তং নিগ্গহেতব্বং, তস্মিং সমযে চিত্তং নিগ্গণ্হাতি.
কথঞ্চ যস্মিং সমযে চিত্তং পগ্গহেতব্বং, তস্মিং সমযে চিত্তং পগ্গণ্হাতি? যদাস্স অতিসিথিলৰীরিযতাদীহি ¶ চিত্তং লীনং হোতি, তদা পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গাদযো তযো অভাৰেত্ৰা ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গাদযো ভাৰেতি. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা (সং. নি. ৫.২৩৪) –
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পুরিসো পরিত্তং অগ্গিং উজ্জালেতুকামো অস্স, সো তত্থ অল্লানি চেৰ তিণানি পক্খিপেয্য…পে… পংসুকেন চ ওকিরেয্য, ভব্বো নু খো সো পুরিসো তং পরিত্তং অগ্গিং উজ্জালেতুন্তি. নো হেতং, ভন্তে. এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যস্মিং সমযে লীনং চিত্তং হোতি. অকালো তস্মিং সমযে পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায. অকালো সমাধি…পে… অকালো উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায. তং কিস্স হেতু? লীনং, ভিক্খৰে, চিত্তং, তং এতেহি ধম্মেহি দুসমুট্ঠাপযং হোতি.
‘‘যস্মিঞ্চ খো, ভিক্খৰে, সমযে লীনং চিত্তং হোতি, কালো তস্মিং সমযে ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায, কালো ৰীরিয…পে… কালো পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায. তং কিস্স হেতু? লীনং, ভিক্খৰে, চিত্তং, তং এতেহি ধম্মেহি সুসমুট্ঠাপযং হোতি. সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পুরিসো পরিত্তং অগ্গিং উজ্জালেতুকামো অস্স, সো তত্থ সুক্খানি চেৰ তিণানি পক্খিপেয্য…পে… ন চ পংসুকেন ওকিরেয্য, ভব্বো নু খো সো পুরিসো তং পরিত্তং অগ্গিং উজ্জালেতুন্তি. এৰং, ভন্তে’’তি.
এত্থাপি ¶ যথাসকং আহারৰসেন ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গাদীনং ভাৰনা ৰেদিতব্বা. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা (সং. নি. ৫.২৩২) –
‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, কুসলাকুসলা ধম্মা সাৰজ্জানৰজ্জা ধম্মা হীনপ্পণীতা ধম্মা কণ্হসুক্কসপ্পটিভাগা ধম্মা, তত্থ যোনিসোমনসিকারবহুলীকারো অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায, উপ্পন্নস্স ৰা ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততি. তথা অত্থি, ভিক্খৰে, আরম্ভধাতু নিক্কমধাতু পরক্কমধাতু, তত্থ যোনিসোমনসিকারবহুলীকারো অযমাহারো অনুপ্পন্নস্স ৰা ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায, উপ্পন্নস্স ৰা ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততি. তথা অত্থি, ভিক্খৰে, পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গট্ঠানীযা ধম্মা, তত্থ যোনিসোমনসিকারবহুলীকারো অযমাহারো ¶ অনুপ্পন্নস্স ৰা পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায, উপ্পন্নস্স ৰা পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততী’’তি.
তত্থ সভাৰসামঞ্ঞলক্খণপ্পটিৰেধৰসেন পৰত্তমনসিকারো কুসলাদীসু যোনিসোমনসিকারো নাম. আরম্ভধাতুআদীনং উপ্পাদৰসেন পৰত্তমনসিকারো আরম্ভধাতুআদীসু যোনিসোমনসিকারো নাম. তত্থ আরম্ভধাতূতি পঠমৰীরিযং ৰুচ্চতি. নিক্কমধাতূতি কোসজ্জতো নিক্খন্তত্তা ততো বলৰতরং. পরক্কমধাতূতি পরং পরং ঠানং অক্কমনতো ততোপি বলৰতরং. পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গট্ঠানীযা ধম্মাতি পন পীতিযা এৰেতং নামং, তস্সাপি উপ্পাদকমনসিকারো যোনিসোমনসিকারো নাম.
অপিচ সত্ত ধম্মা ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি – পরিপুচ্ছকতা, ৰত্থুৰিসদকিরিযা, ইন্দ্রিযসমত্তপটিপাদনা, দুপ্পঞ্ঞপুগ্গলপরিৰজ্জনা, পঞ্ঞৰন্তপুগ্গলসেৰনা, গম্ভীরঞাণচরিযপচ্চৰেক্খণা, তদধিমুত্ততাতি.
একাদস ধম্মা ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি – অপাযাদিভযপচ্চৰেক্খণতা, ৰীরিযাযত্তলোকিযলোকুত্তরৰিসেসাধিগমানিসংসদস্সিতা, ‘‘বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধমহআসাৰকেহি গতমগ্গো মযা গন্তব্বো, সো ¶ চ ন সক্কা কুসীতেন গন্তু’’ন্তি এৰং গমনৰীথিপচ্চৰেক্খণতা, দাযকানং মহপ্ফলতাকরণেন পিণ্ডাপচাযনতা, ‘‘ৰীরিযারম্ভস্স ৰণ্ণৰাদী মে সত্থা, সো চ অনতিক্কমনীযসাসনো, অম্হাকঞ্চ বহূপকারো, পটিপত্তিযা চ পূজিযমানো পূজিতো হোতি, ন ইতরথা’’তি এৰং সত্থু মহত্তপচ্চৰেক্খণতা, ‘‘সদ্ধম্মসঙ্খাতং মে মহাদাযজ্জং গহেতব্বং, তঞ্চ ন সক্কা কুসীতেন গহেতু’’ন্তি এৰং দাযজ্জমহত্তপচ্চৰেক্খণতা, আলোকসঞ্ঞামনসিকারইরিযাপথপরিৰত্তনঅব্ভোকাসসেৰনাদীহি থিনমিদ্ধৰিনোদনতা, কুসীতপুগ্গলপরিৰজ্জনতা, আরদ্ধৰীরিযপুগ্গলসেৰনতা, সম্মপ্পধানপচ্চৰেক্খণতা, তদধিমুত্ততাতি.
একাদস ধম্মা পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদায সংৰত্তন্তি – বুদ্ধানুস্সতি, ধম্মসঙ্ঘসীলচাগদেৰতানুস্সতি, উপসমানুস্সতি, লূখপুগ্গলপরিৰজ্জনতা, সিনিদ্ধপুগ্গলসেৰনতা, পসাদনীযসুত্তন্তপচ্চৰেক্খণতা, তদধিমুত্ততাতি. ইতি ইমেহি আকারেহি এতে ধম্মে উপ্পাদেন্তো ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গাদযো ভাৰেতি নাম. এৰং যস্মিং সমযে চিত্তং পগ্গহেতব্বং, তস্মিং সমযে চিত্তং পগ্গণ্হাতি.
কথং ¶ যস্মিং সমযে চিত্তং সম্পহংসেতব্বং, তস্মিং সমযে চিত্তং সম্পহংসেতি? যদাস্স পঞ্ঞাপযোগমন্দতায ৰা উপসমসুখানধিগমেন ৰা নিরস্সাদং চিত্তং হোতি, তদা নং অট্ঠসংৰেগৰত্থুপচ্চৰেক্খণেন সংৰেজেতি. অট্ঠ সংৰেগৰত্থূনি নাম জাতিজরাব্যাধিমরণানি চত্তারি, অপাযদুক্খং পঞ্চমং, অতীতে ৰট্টমূলকং দুক্খং, অনাগতে ৰট্টমূলকং দুক্খং, পচ্চুপ্পন্নে আহারপরিযেট্ঠিমূলকং দুক্খন্তি. বুদ্ধধম্মসঙ্ঘগুণানুস্সরণেন চস্স পসাদং জনেতি. এৰং যস্মিং সমযে চিত্তং সম্পহংসেতব্বং, তস্মিং সমযে চিত্তং সম্পহংসেতি.
কথং যস্মিং সমযে চিত্তং অজ্ঝুপেক্খিতব্বং, তস্মিং সমযে চিত্তং অজ্ঝুপেক্খতি? যদাস্স এৰং পটিপজ্জতো অলীনং অনুদ্ধতং অনিরস্সাদং আরম্মণে সমপ্পৰত্তং সমথৰীথিপ্পটিপন্নং চিত্তং হোতি, তদা তস্স পগ্গহনিগ্গহসম্পহংসনেসু অব্যাপারং আপজ্জতি সারথি ৰিয চ সমপ্পৰত্তেসু অস্সেসু. এৰং যস্মিং সমযে চিত্তং অজ্ঝুপেক্খিতব্বং, তস্মিং সমযে চিত্তং অজ্ঝুপেক্খতি.
অসমাহিতপুগ্গলপরিৰজ্জনা ¶ নাম নেক্খম্মপটিপদং অনারুল়্হপুব্বানং অনেককিচ্চপ্পসুতানং ৰিক্খিত্তহদযানং পুগ্গলানং আরকা পরিচ্চাগো. সমাহিতপুগ্গলসেৰনা নাম নেক্খম্মপটিপদং পটিপন্নানং সমাধিলাভীনং পুগ্গলানং কালেন কালং উপসঙ্কমনং. তদধিমুত্ততা নাম সমাধিমুত্ততা, সমাধিগরুসমাধিনিন্নসমাধিপোণসমাধিপব্ভারতাতি অত্থো. এৰমেতং দসৰিধং অপ্পনাকোসল্লং সম্পাদেতব্বং. তেনাহ – ‘‘ইমানি দস অপ্পনাকোসল্লানি অৰিজহন্তেনা’’তি. তত্থ যেন ৰিধিনা অপ্পনায কুসলো হোতি, সো দসৰিধোপি ৰিধি অপ্পনাকোসল্লং তন্নিব্বত্তং ৰা ঞাণং, এৰমেতং দসৰিধং অপ্পনাকোসল্লং সম্পাদেন্তস্স পটিলদ্ধনিমিত্তস্মিং অপ্পনা উপ্পজ্জতি. ৰুত্তঞ্হেতং –
‘‘এৰঞ্হি সম্পাদযতো, অপ্পনাকোসল্লং ইমং;
পটিলদ্ধে নিমিত্তস্মিং, অপ্পনা সম্পৰত্ততী’’তি. (ৰিসুদ্ধি. ১.৬৭);
যোগো করণীযোতি অপ্পনাকোসল্লং সম্পাদেন্তস্সপি যদি অপ্পনা ন হোতি, তেন কম্মট্ঠানানুযোগং অৰিজহিত্ৰা রেণুআদীসু মধুকরাদীনং পৰত্তি আকারং সল্লক্খেত্ৰা লীনুদ্ধতভাৰেহি মানসং মোচেত্ৰা ৰীরিযসমতং যোজেন্তেন পুনপ্পুনং যোগো কাতব্বো. ৰুত্তঞ্হেতং –
‘‘এৰঞ্হি ¶ পটিপন্নস্স, সচে সা নপ্পৰত্ততি;
তথাপি ন জহে যোগং, ৰাযমেথেৰ পণ্ডিতো.
‘‘হিত্ৰা হি সম্মৰাযামং, ৰিসেসং নাম মাণৰো;
অধিগচ্ছে পরিত্তম্পি, ঠানমেতং ন ৰিজ্জতি.
‘‘চিত্তপ্পৰত্তিআকারং, তস্মা সল্লক্খযং বুধো;
সমতং ৰীরিযস্সেৰ, যোজযেথ পুনপ্পুনং.
‘‘ঈসকম্পি লযং যন্তং, পগ্গণ্হেথেৰ মানসং;
অচ্চারদ্ধং নিসেধেত্ৰা, সমমেৰ পৰত্তযে.
‘‘রেণুম্হি উপ্পলদলে, সুত্তে নাৰায নাল়িযা;
যথা মধুকরাদীনং, পৰত্তি সম্মৰণ্ণিতা.
‘‘লীনউদ্ধতভাৰেহি, মোচযিত্ৰান সব্বসো;
এৰং নিমিত্তাভিমুখং, মানসং পটিপাদযে’’তি. (ৰিসুদ্ধি. ১.৬৭);
যথা ¶ হি অছেকো মধুকরো ‘‘অসুকস্মিং রুক্খে পুপ্ফং পুপ্ফিত’’ন্তি ঞত্ৰা তিক্খেন ৰেগেন পক্খন্দো তং অতিক্কমিত্ৰা পটিনিৰত্তেন্তো খীণে রেণুম্হি সম্পাপুণাতি, অপরো অছেকো মন্দেন জৰেন পক্খন্দো খীণেযেৰ সম্পাপুণাতি, ছেকো পন সমেন জৰেন পক্খন্দো সুখেন পুপ্ফরাসিং সম্পত্ৰা যাৰদিচ্ছকং রেণুং আদায মধুং সম্পাদেত্ৰা মধুং অনুভৰতি, যথা চ সল্লকত্তঅন্তেৰাসিকেসু উদকথালগতে উপ্পলপত্তে সত্থকম্মং সিক্খন্তেসু একো অছেকো ৰেগেন সত্থং পাতেন্তো উপ্পলপত্তং দ্ৰিধা ৰা ছিন্দতি, উদকে ৰা পৰেসেতি, অপরো অছেকো ছিজ্জনপৰেসনভযা সত্থকেন ফুসিতুম্পি ন ৰিসহতি, ছেকো পন সমেন পযোগেন তত্থ সত্থপদং দস্সেত্ৰা পরিযোদাতসিপ্পো হুত্ৰা তথারূপেসু ঠানেসু কম্মং কত্ৰা লাভং লভতি, যথা চ ‘‘যো চতুব্যামপ্পমাণং মক্কটকসুত্তং আহরতি, সো চত্তারি সহস্সানি লভতী’’তি রঞ্ঞা ৰুত্তে একো অছেকপুরিসো ৰেগেন মক্কটকসুত্তং আকড্ঢন্তো তহিং তহিং ছিন্দতিযেৰ, অপরো অছেকো ছেদনভযা হত্থেন ফুসিতুম্পি ন ৰিসহতি, ছেকো পন কোটিতো পট্ঠায সমেন পযোগেন দণ্ডকে ৰেঠেত্ৰা আহরিত্ৰা লাভং লভতি, যথা চ অছেকো নিযামকো বলৰৰাতে লঙ্কারং ¶ পূরেন্তো নাৰং ৰিদেসং পক্খন্দাপেতি, অপরো অছেকো মন্দৰাতে লঙ্কারং ওরোপেন্তো নাৰং তত্থেৰ ঠপেতি, ছেকো পন মন্দৰাতে পূরেত্ৰা বলৰৰাতে অড্ঢলঙ্কারং কত্ৰা সোত্থিনা ইচ্ছিতট্ঠানং পাপুণাতি, যথা চ ‘‘যো তেলেন অছড্ডেন্তো নাল়িং পূরেতি, সো লাভং লভতী’’তি আচরিযেন অন্তেৰাসিকানং ৰুত্তে একো অছেকো লাভলুদ্ধো ৰেগেন পূরেন্তো তেলং ছড্ডেতি, অপরো অছেকো তেলছড্ডনভযা আসিঞ্চিতুম্পি ন ৰিসহতি, ছেকো পন সমেন পযোগেন পূরেত্ৰা লাভং লভতি, এৰমেৰ একো ভিক্খু উপ্পন্নে নিমিত্তে ‘‘সীঘমেৰ অপ্পনং পাপুণিস্সামী’’তি গাল়্হং ৰীরিযং করোতি, তস্স চিত্তং অচ্চারদ্ধৰীরিযত্তা উদ্ধচ্চে পততি, সো ন সক্কোতি অপ্পনং পাপুণিতুং. একো অচ্চারদ্ধৰীরিযতায দোসং দিস্ৰা ‘‘কিং দানি মে অপ্পনাযা’’তি ৰীরিযং হাপেতি, তস্স চিত্তং অতিলীনৰীরিযত্তা কোসজ্জে পততি, সোপি ন সক্কোতি অপ্পনং পাপুণিতুং. যো পন ঈসকম্পি ¶ লীনং লীনভাৰতো, উদ্ধতং উদ্ধচ্চতো মোচেত্ৰা সমেন পযোগেন নিমিত্তাভিমুখং পৰত্তেতি, সো অপ্পনং পাপুণাতি, তাদিসেন ভৰিতব্বং.
ইদানি এৰং পটিপন্নস্স অপ্পনাপৰত্তিং দস্সেন্তো ‘‘তস্সেৰং অনুযুত্তস্সা’’তিআদিমাহ. তত্থ পঠমং পরিকম্মন্তিআদি অগ্গহিতগ্গহণেন ৰুত্তং, গহিতগ্গহণেন পন অৰিসেসেন সব্বেসং সব্বা সমঞ্ঞা. সব্বানিপি হি অপ্পনায পরিকম্মত্তা পটিসঙ্খারকত্তা ‘‘পরিকম্মানী’’তিপি, যথা গামাদীনং আসন্নপ্পদেসো ‘‘গামূপচারো ঘরূপচারো’’তি ৰুচ্চতি, এৰং অপ্পনায আসন্নত্তা সমীপচারিত্তা ৰা ‘‘উপচারানী’’তিপি, ইতো পুব্বে পরিকম্মানং উপরি অপ্পনায চ অনুলোমনতো ‘‘অনুলোমানী’’তিপি ৰুচ্চন্তি. যঞ্চেত্থ সব্বন্তিমং, তং পরিত্তগোত্তাভিভৰনতো মহগ্গতগোত্তভাৰনতো চ ‘‘গোত্রভূ’’তিপি ৰুচ্চতি. গং তাযতীতি হি গোত্তং, পরিত্তন্তি পৰত্তমানং অভিধানং বুদ্ধিঞ্চ একংসিকৰিসযতায রক্খতীতি পরিত্তগোত্তং. যথা হি বুদ্ধি আরম্মণভূতেন অত্থেন ৰিনা ন ৰত্ততি, এৰং অভিধানং অভিধেয্যভূতেন, তস্মা সো তানি তাযতি রক্খতীতি ৰুচ্চতি. তং পন মহগ্গতানুত্তরৰিধুরং কামতণ্হায গোচরভূতং কামাৰচরধম্মানং আৰেণিকরূপং দট্ঠব্বং. মহগ্গতগোত্তেপি ইমিনা নযেন অত্থো ৰেদিতব্বো. ইতি এৰরূপস্স পরিত্তগোত্তস্স অভিভৰনতো মহগ্গতগোত্তস্স চ ভাৰনতো উপ্পাদনতো অন্তিমং ‘‘গোত্রভূ’’তিপি ৰুচ্চতি. চতুত্থমেৰ হি পঞ্চমং ৰাতি খিপ্পাভিঞ্ঞদন্ধাভিঞ্ঞানং ৰসেন ৰুত্তং. খিপ্পাভিঞ্ঞস্স হি চতুত্থং অপ্পেতি, দন্ধাভিঞ্ঞস্স পঞ্চমং. কস্মা পন চতুত্থং পঞ্চমং ৰা অপ্পেতি, ন ছট্ঠং ৰা সত্তমং ৰাতি আহ ‘‘আসন্নভৰঙ্গপাতত্তা’’তি. যথা হি পুরিসো ছিন্নপপাতাভিমুখো ধাৰন্তো ঠাতুকামোপি পরিযন্তে পাদং কত্ৰা ঠাতুং ন সক্কোতি, পপাতে এৰ পততি, এৰং ছট্ঠং ৰা সত্তমং ৰা অপ্পেতুং ন সক্কোতি ভৰঙ্গস্স আসন্নত্তা. তস্মা চতুত্থপঞ্চমেসুযেৰ অপ্পনা হোতীতি ৰেদিতব্বা.
‘‘পুরিমা ¶ পুরিমা কুসলা ধম্মা পচ্ছিমানং পচ্ছিমানং কুসলানং ধম্মানং আসেৰনপচ্চযেন পচ্চযো’’তি (পট্ঠা. ১.১.১২) ৰুত্তত্তা ‘‘আসেৰনপচ্চযেন কুসলা ধম্মা বলৰন্তো হোন্তী’’তি আহ. যথা অলদ্ধাসেৰনং পঠমং জৰনং দুব্বলত্তা গোত্রভুং ন উপ্পাদেতি, লদ্ধাসেৰনং পন ¶ বলৰভাৰতো দুতিযং ৰা ততিযং ৰা গোত্রভুং উপ্পাদেতি, এৰং লদ্ধাসেৰনতায বলৰভাৰতো ছট্ঠম্পি সত্তমম্পি অপ্পেতীতি থেরস্স অধিপ্পাযো. তেনাহ – ‘‘তস্মা ছট্ঠং সত্তমং ৰা অপ্পেতী’’তি. তন্তি থেরস্স ৰচনং. পটিক্খিত্তন্তি সুত্তসুত্তানুলোমআচরিযৰাদেহি অনুপত্থম্ভিতত্তা ‘‘অত্তনোমতিমত্তং থেরস্সেত’’ন্তি ৰত্ৰা পটিক্খিত্তং. ‘‘পুরিমা পুরিমা কুসলা ধম্মা’’তি পন সুত্তপদমকারণং আসেৰনপচ্চযলাভস্স বলৰভাৰে অনেকন্তিকত্তা. তথা হি অলদ্ধাসেৰনাপি পঠমচেতনা দিট্ঠধম্মৰেদনীযা হোতি, লদ্ধাসেৰনা দুতিযচেতনা যাৰ ছট্ঠচেতনা অপরাপরিযৰেদনীযা. যদি ছট্ঠং সত্তমঞ্চ পরিক্খীণজৰত্তা দুব্বলং, ন আসেৰনপচ্চযেন বলৰং, কথং সত্তমজৰনচেতনা উপপজ্জৰেদনীযা আনন্তরিযা চ হোতীতি? নাযং ৰিসেসো আসেৰনপচ্চযলাভেন বলৰপ্পত্তিযা কিঞ্চরহি কিরিযাৰত্থাৰিসেসতো. কিরিযাৰত্থা হি আদিমজ্ঝপরিযোসানৰসেন তিৰিধা. তত্থ পরিযোসানাৰত্থায সন্নিট্ঠাপকচেতনাভাৰেন উপপজ্জৰেদনীযাদিতা হোতি, ন বলৰভাৰেনাতি দট্ঠব্বং. ‘‘পটিসন্ধিযা অনন্তরপচ্চযভাৰিনো ৰিপাকসন্তানস্স অনন্তরপচ্চযভাৰেন তথা অভিসঙ্খতত্তা’’তি চ ৰদন্তি, তস্মা ছট্ঠসত্তমানং পপাতাভিমুখতায পরিক্খীণজৰতা ন সক্কা নিৰারেতুং. পুব্বভাগচিত্তানীতি তীণি চত্তারি ৰা চিত্তানি.
এত্থাতি এতিস্সং কাযানুপস্সনাযং. পারিসুদ্ধিং পত্তুকামোতি অধিগন্তুকামো সমাপজ্জিতুকামো চ. তত্থ সল্লক্খণাৰিৰট্টনাৰসেন অধিগন্তুকামো, সল্লক্খণৰসেন সমাপজ্জিতুকামোতি যোজেতব্বং. আৰজ্জনসমাপজ্জন…পে… ৰসিপ্পত্তন্তি এত্থ এৰং তাৰ পঞ্চ ৰসিযো ৰেদিতব্বা – পঠমজ্ঝানতো ৰুট্ঠায পঠমং ৰিতক্কং আৰজ্জযতো ভৰঙ্গং উপচ্ছিন্দিত্ৰা উপ্পন্নাৰজ্জনানন্তরং ৰিতক্কারম্মণানেৰ চত্তারি পঞ্চ জৰনানি জৰন্তি, ততো দ্ৰে ভৰঙ্গানি, ততো পন ৰিচারারম্মণং আৰজ্জনং ৰুত্তনযেনেৰ জৰনানীতি এৰং পঞ্চসু ঝানঙ্গেসু যদা নিরন্তরং চিত্তং পেসেতুং সক্কোতি, অথস্স আৰজ্জনৰসী সিদ্ধা হোতি. অযং পন ভৰঙ্গদ্ৰযন্তরিতা মত্থকপ্পত্তা ৰসী ভগৰতো যমকপাটিহারিযে লব্ভতি, অঞ্ঞেসং ৰা ধম্মসেনাপতিআদীনং এৰরূপে উট্ঠায সমুট্ঠায লহুতরং আৰজ্জনৰসীনিব্বত্তনকালে. সা চ খো ইত্তরা পরিত্তকালা, ন সত্থু যমকপাটিহারিযে ¶ ৰিয চিরতরপ্পবন্ধৰতী. তথা হি তং সাৰকেহি অসাধারণং ৰুত্তং. ইতো পরং সীঘতরা আৰজ্জনৰসী নাম নত্থি.
আযস্মতো ¶ পন মহামোগ্গল্লানস্স নন্দোপনন্দনাগরাজদমনে ৰিয সীঘং সমাপজ্জনসমত্থতা সমাপজ্জনৰসী নাম. এত্থ চ সমাপজ্জিতুকামতানন্তরং দ্ৰীসু ভৰঙ্গেসু উপ্পন্নেসু ভৰঙ্গং উপচ্ছিন্দিত্ৰা উপ্পন্নাৰজ্জনানন্তরং সমাপজ্জনং সীঘং সমাপজ্জনসমত্থতা. অযঞ্চ মত্থকপ্পত্তা সমাপজ্জনৰসী সত্থু ধম্মদেসনাযং লব্ভতি, তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘সো খো অহং, অগ্গিৰেস্সন, তস্সাযেৰ কথায পরিযোসানে তস্মিংযেৰ পুরিমস্মিং সমাধিনিমিত্তে অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সণ্ঠপেমি সন্নিসাদেমি একোদিং করোমি সমাদহামি, যেন সুদং নিচ্চকপ্পং ৰিহরামী’’তি (ম. নি. ১.৩৮৭). ইতো সীঘতরা হি সমাপজ্জনৰসী নাম নত্থি.
অচ্ছরামত্তং ৰা দসচ্ছরামত্তং ৰা খণং ঝানং ঠপেতুং সমত্থতা অধিট্ঠানৰসী নাম. তথেৰ অচ্ছরামত্তং ৰা দসচ্ছরামত্তং ৰা লহুকং খণং ঝানসমঙ্গী হুত্ৰা ঝানতো ৰুট্ঠাতুং সমত্থতা ৰুট্ঠানৰসী নাম. ভৰঙ্গচিত্তপ্পৰত্তিযেৰ হেত্থ ঝানতো ৰুট্ঠানং নাম. এত্থ চ যথা ‘‘এত্তকমেৰ খণং ঝানং ঠপেস্সামী’’তি পুব্বপরিকম্মৰসেন অধিট্ঠানসমত্থতা অধিট্ঠানৰসী, এৰং ‘‘এত্তকমেৰ খণং ঝানসমঙ্গী হুত্ৰা ঝানতো ৰুট্ঠহিস্সামী’’তি পুব্বপরিকম্মৰসেন ৰুট্ঠানসমত্থতা ৰুট্ঠানৰসীতি ৰেদিতব্বা, যা সমাপত্তিৰুট্ঠানকুসলতাতি ৰুচ্চতি. পচ্চৰেক্খণৰসী পন আৰজ্জনৰসিযা এৰ ৰুত্তা. পচ্চৰেক্খণজৰনানেৰ হি তত্থ আৰজ্জনানন্তরানি. যদগ্গেন হি আৰজ্জনৰসীসিদ্ধি, তদগ্গেন পচ্চৰেক্খণৰসীসিদ্ধি ৰেদিতব্বা.
অরূপপুব্বঙ্গমং ৰা…পে… ৰিপস্সনং পট্ঠপেতীতি সঙ্খেপতো ৰুত্তমত্থং ৰিত্থারতো দস্সেতুং ‘‘কথ’’ন্তিআদি ৰুত্তং. তত্থ ঝানঙ্গানি পরিগ্গহেত্ৰাতি ৰিতক্কাদীনি ঝানঙ্গানি তংসম্পযুত্তে চ ধম্মে সলক্খণরসাদিৰসেন পরিগ্গহেত্ৰা. ‘‘ঝানঙ্গানী’’তি হি ইদং নিদস্সনমত্তং, ঝানঙ্গানি পন পস্সন্তো তংসম্পযুত্তে চ ধম্মে পস্সতি. তেসং নিস্সযং হদযৰত্থুন্তি যথা নাম পুরিসো অন্তোগেহে সপ্পং দিস্ৰা অনুবন্ধমানো তস্স আসযং পস্সতি, এৰমেৰ খো অযম্পি যোগাৰচরো তে অরূপধম্মে উপপরিক্খন্তো ‘‘ইমে ধম্মা কিং নিস্সায পৰত্তন্তী’’তি পরিযেসমানো তেসং নিস্সযং ¶ হদযৰত্থুং পস্সতি. ঝানঙ্গানি অরূপন্তি এত্থ তংসম্পযুত্তধম্মানম্পি গহণং ৰেদিতব্বং.
অরূপপুব্বঙ্গমং রূপপরিগ্গহং দস্সেত্ৰা ইদানি রূপপুব্বঙ্গমং অরূপপরিগ্গহং দস্সেন্তো ‘‘অথ ৰা’’তিআদিমাহ. কেসাদীসু কোট্ঠাসেসু…পে… তংনিস্সিতরূপানি চ পরিগ্গহেত্ৰাতি এত্থ পন কেসে তাৰ থদ্ধলক্খণং পথৰীধাতূতি পরিগ্গহেতব্বং, তত্থেৰ আবন্ধনলক্খণং আপোধাতূতি, পরিপাচনলক্খণং ¶ তেজোধাতূতি, ৰিত্থম্ভনলক্খণং ৰাযোধাতূতি এৰং সব্বকোট্ঠাসেসু একেকস্মিং কোট্ঠাসে চত্তারি চত্তারি মহাভূতানি পরিগ্গহেতব্বানি. অথানেন যাথাৰতো সরসলক্খণতো আৰিভূতাসু ধাতূসু কম্মসমুট্ঠানম্হি তাৰ কেসে ৰুত্তলক্খণা তা চতস্সো চ ধাতুযো তংনিস্সিতো চ ৰণ্ণো গন্ধো রসো ওজা জীৰিতং কাযপসাদোতি এৰং কাযদসকৰসেন দস রূপানি, তত্থেৰ ভাৰস্স অত্থিতায ভাৰদসকৰসেন দস রূপানি, আহারসমুট্ঠানং ওজট্ঠমকং, উতুসমুট্ঠানং চিত্তসমুট্ঠানন্তি অপরানিপি চতুৰীসতীতি এৰং চতুসমুট্ঠানেসু চতুৰীসতিকোট্ঠাসেসু চতুচত্তালীস রূপানি পরিগ্গহেতব্বানি. সেদো অস্সু খেল়ো সিঙ্ঘাণিকাতি ইমে পন চতূসু উতুচিত্তসমুট্ঠানেসু দ্ৰিন্নং ওজট্ঠমকানং ৰসেন সোল়স সোল়স রূপানি. উদরিযং করীসং পুব্বং মুত্তন্তি ইমেসু চতূসু উতুসমুট্ঠানেসু উতুসমুট্ঠানস্সেৰ ওজট্ঠমকস্স ৰসেন অট্ঠ অট্ঠ রূপানি পরিগ্গহেতব্বানি. এস তাৰ দ্ৰত্তিংসাকারে নযো.
যে পন ইমস্মিং দ্ৰত্তিংসাকারে আৰিভূতে অপরে চত্তারো তেজোকোট্ঠাসা, ছ ৰাযোকোট্ঠাসাতি দস আকারা আৰি ভৰন্তি, তত্থ অসিতাদিপরিপাচকে তাৰ কম্মজতেজোকোট্ঠাসম্হি ওজট্ঠমকঞ্চেৰ জীৰিতঞ্চাতি নৰ রূপানি, তথা চিত্তজে অস্সাসপস্সাসকোট্ঠাসে ওজট্ঠমকঞ্চেৰ সদ্দো চাতি নৰ, সেসেসু চতুসমুট্ঠানেসু অট্ঠসু জীৰিতনৰকঞ্চেৰ তীণি চ ওজট্ঠমকানীতি তেত্তিংস তেত্তিংস রূপানি পরিগ্গহেতব্বানি. এৰং ৰিত্থারতো দ্ৰাচত্তালীসাকারৰসেন ইমেসু ভূতুপাদাযরূপেসু পাকটেসু জাতেসু ৰত্থুদ্ৰারৰসেন পঞ্চ চক্খুদসকাদযো হদযৰত্থুদসকঞ্চাতি অপরানিপি সট্ঠি রূপানি পরিগ্গহেতব্বানি. সচে পনস্স তেন তেন মুখেন রূপং পরিগ্গহেত্ৰা অরূপং পরিগ্গণ্হতো সুখুমত্তা অরূপং ন উপট্ঠাতি, তেন ধুরনিক্খেপং অকত্ৰা রূপমেৰ ¶ পুনপ্পুনং সম্মসিতব্বং মনসি কাতব্বং পরিগ্গহেতব্বং ৰৰত্থপেতব্বং. যথা যথা হিস্স রূপং সুৰিক্খালিতং হোতি নিজ্জটং সুপরিসুদ্ধং, তথা তথা তদারম্মণা অরূপধম্মা সযমেৰ পাকটা হোন্তি.
যথা হি চক্খুমতো পুরিসস্স অপরিসুদ্ধে আদাসে মুখনিমিত্তং ওলোকেন্তস্স নিমিত্তং ন পঞ্ঞাযতীতি ন আদাসং ছড্ডেতি, অথ খো নং পুনপ্পুনং পরিমজ্জতি, তস্স পরিসুদ্ধে আদাসে নিমিত্তং সযমেৰ পাকটং হোতি, এৰমেৰ তেন ভিক্খুনা ধুরনিক্খেপং অকত্ৰা রূপমেৰ পুনপ্পুনং সম্মসিতব্বং মনসি কাতব্বং পরিগ্গহেতব্বং ৰৰত্থপেতব্বং. যথা যথা হিস্স রূপং সুৰিক্খালিতং হোতি নিজ্জটং সুপরিসুদ্ধং, তথা তথা তদারম্মণা অরূপধম্মা সযমেৰ পাকটা হোন্তি. এৰং সুৰিসুদ্ধরূপপরিগ্গহস্স পনস্স অরূপধম্মা তীহাকারেহি উপট্ঠহন্তি ফস্সৰসেন ৰা ৰেদনাৰসেন ৰা ৰিঞ্ঞাণৰসেন ৰা.
কথং ¶ ? একস্স তাৰ ‘‘কেসে পথৰীধাতু কক্খল়লক্খণা…পে… অস্সাসপস্সাসে পথৰীধাতু কক্খল়লক্খণা’’তিআদিনা নযেন ধাতুযো পরিগ্গণ্হন্তস্স পঠমাভিনিপাতো ফস্সো, তংসম্পযুত্তা ৰেদনা ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞা সঞ্ঞাক্খন্ধো, সদ্ধিং ফস্সেন চেতনা সঙ্খারক্খন্ধো, চিত্তং ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধোতি উপট্ঠাতি. এৰং অরূপধম্মা ফস্সৰসেন উপট্ঠহন্তি. একস্স ‘‘কেসে পথৰীধাতু কক্খল়লক্খণা…পে… অস্সাসপস্সাসে পথৰীধাতু কক্খল়লক্খণা’’তি তদারম্মণরসানুভৰনকৰেদনা ৰেদনাক্খন্ধো, তংসম্পযুত্তা সঞ্ঞা সঞ্ঞাক্খন্ধো, তংসম্পযুত্তো ফস্সো চ চেতনা চ সঙ্খারক্খন্ধো, তংসম্পযুত্তং চিত্তং ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধোতি উপট্ঠাতি. এৰং ৰেদনাৰসেন অরূপধম্মা উপট্ঠহন্তি. অপরস্স ‘‘কেসে পথৰীধাতু কক্খল়লক্খণা…পে… অস্সাসপস্সাসে পথৰীধাতু কক্খল়লক্খণা’’তি আরম্মণপটিৰিজাননং ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো, তংসম্পযুত্তা ৰেদনা ৰেদনাক্খন্ধো, সঞ্ঞা সঞ্ঞাক্খন্ধো, ফস্সো চ চেতনা চ সঙ্খারক্খন্ধোতি উপট্ঠাতি. এৰং ৰিঞ্ঞাণৰসেন অরূপধম্মা উপট্ঠহন্তি. এতেনেৰুপাযেন ‘‘কম্মসমুট্ঠানে কেসে পথৰীধাতু কক্খল়লক্খণা’’তিআদিনা নযেন দ্ৰাচত্তালীসায ধাতুকোট্ঠাসেসু চতুন্নং চতুন্নং ধাতূনং ৰসেন সেসেসুপি ৰত্থু চক্খাদীসু দসকেসু মনোধাতুমনোৰিঞ্ঞাণধাতূনং নিস্সযলক্খণং হদযৰত্থু রূপাভিঘাতারহভূতপ্পসাদলক্খণং চক্খূতিআদিনা ৰত্থুদ্ৰারৰসেন পরিগ্গণ্হন্তস্স পঠমাভিনিপাতো ফস্সো, তংসম্পযুত্তা ৰেদনা ৰেদনাক্খন্ধোতিআদিনা ¶ ফস্সাদিৰসেন তীহি আকারেহি অরূপধম্মা উপট্ঠহন্তি. তেন ৰুত্তং ‘‘যথাপরিগ্গহিতরূপারম্মণং যথাপরিগ্গহিতরূপৰত্থুদ্ৰারারম্মণং ৰা সসম্পযুত্তধম্মং ৰিঞ্ঞাণঞ্চ পস্সতী’’তি.
ইদানি অঞ্ঞথাপি রূপপুব্বঙ্গমং অরূপপরিগ্গহং দস্সেন্তো ‘‘অথ ৰা’’তিআদিমাহ. তত্থ যথা হীতিআদি কাযস্স চিত্তস্স চ অস্সাসপস্সাসানং সমুদযভাৰদস্সনং. কম্মারগগ্গরীতি কম্মারানং উক্কায অগ্গিধমনভস্তা. ধমমানাযাতি ধূমাযন্তিযা, ৰাতং গাহাপেন্তিযাতি অত্থো. তজ্জন্তি তদনুরূপং. এৰমেৰন্তি এত্থ কম্মারগগ্গরী ৰিয করজকাযো, ৰাযামো ৰিয চিত্তং দট্ঠব্বং. কিঞ্চাপি অস্সাসপস্সাসা চিত্তসমুট্ঠানা, করজকাযং পন ৰিনা তেসং অপ্পৰত্তনতো ‘‘কাযঞ্চ চিত্তঞ্চ পটিচ্চ অস্সাসপস্সাসা’’তি ৰুত্তং.
তস্সাতি নামরূপস্স. পচ্চযং পরিযেসতীতি ‘‘অৰিজ্জাসমুদযা রূপসমুদযো’’তিআদিনা অৰিজ্জাদিকং পচ্চযং পরিযেসতি ৰীমংসতি পরিগ্গণ্হাতি. কঙ্খং ৰিতরতীতি ‘‘অহোসিং নু খো অহং অতীতমদ্ধান’’ন্তিআদিনযপ্পৰত্তং সোল়সৰত্থুকং ৰিচিকিচ্ছং অতিক্কমতি পজহতি. ‘‘যং কিঞ্চি রূপং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্ন’’ন্তিআদিনযপ্পৰত্তং কলাপসম্মসনং. পুব্বভাগেতি পটিপদাঞাণদস্সনৰিসুদ্ধিপরিযাপন্নায ¶ উদযব্বযানুপস্সনায পুব্বভাগে উপ্পন্নে. ওভাসাদযোতি ওভাসো ঞাণং পীতি পস্সদ্ধি সুখং অধিমোক্খো পগ্গহো উপেক্খা উপট্ঠানং নিকন্তীতি ইমে ওভাসাদযো দস.
তত্থ (ৰিসুদ্ধি. ২.৭৩৩; পটি. ম. অট্ঠ. ২.২.৬) ওভাসোতি ৰিপস্সনোভাসো, সো চ ৰিপস্সনাচিত্তসমুট্ঠিতং সন্ততিপতিতং উতুসমুট্ঠানঞ্চ পভস্সররূপং. তত্থ ৰিপস্সনাচিত্তসমুট্ঠিতং যোগিনো সরীরট্ঠমেৰ পভস্সরং হুত্ৰা তিট্ঠতি চিত্তজরূপানং সরীরং মুঞ্চিত্ৰা বহি অপ্পৰত্তনতো, ইতরং সরীরং মুঞ্চিত্ৰা ঞাণানুভাৰানুরূপং সমন্ততো পত্থরতি, তং তস্সেৰ পঞ্ঞাযতি. তেন ফুট্ঠোকাসে রূপগতম্পি পস্সতি, পস্সন্তো চ চক্খুৰিঞ্ঞাণেন পস্সতি, উদাহু মনোৰিঞ্ঞাণেনাতি ৰীমংসিতব্বন্তি ৰদন্তি. দিব্বচক্খুলাভিনো ৰিয তং মনোৰিঞ্ঞাণৰিঞ্ঞেয্যমেৰাতি ৰত্তুং যুত্তং ৰিয দিস্সতি. সো খো পনাযং ওভাসো কস্সচি ভিক্খুনো পল্লঙ্কট্ঠানমত্তমেৰ ওভাসেন্তো ¶ উপ্পজ্জতি, কস্সচি অন্তোগব্ভং, কস্সচি বহিগব্ভম্পি, কস্সচি সকলৰিহারং, গাৰুতং, অড্ঢযোজনং, যোজনং, দ্ৰিযোজনং, তিযোজনং, কস্সচি পথৰীতলতো যাৰ অকনিট্ঠব্রহ্মলোকা একালোকং কুরুমানো. ভগৰতো পন দসসহস্সিলোকধাতুং ওভাসেন্তো উদপাদি. তস্মিং পন উপ্পন্নে যোগাৰচরো ‘‘ন ৰত মে ইতো পুব্বে এৰরূপো ওভাসো উপ্পন্নপুব্বো, অদ্ধা মগ্গপ্পত্তোস্মি ফলপ্পত্তোস্মী’’তি অমগ্গমেৰ ‘‘মগ্গো’’তি, অফলমেৰ চ ‘‘ফল’’ন্তি গণ্হাতি. তস্স অমগ্গং ‘‘মগ্গো’’তি অফলং ৰা ‘‘ফল’’ন্তি গণ্হতো ৰিপস্সনাৰীথি উক্কন্তা নাম হোতি. সো অত্তনো মূলকম্মট্ঠানং ৰিস্সজ্জেত্ৰা ওভাসমেৰ অস্সাদেন্তো নিসীদতি.
ঞাণন্তি ৰিপস্সনাঞাণং. তস্স কির রূপারূপধম্মে তুলযন্তস্স তীরযন্তস্স ৰিস্সট্ঠইন্দৰজিরমিৰ অৰিহতৰেগং তিখিণং সূরং অতিৰিসদং ঞাণং উপ্পজ্জতি.
পীতীতি ৰিপস্সনাপীতি. তস্স কির তস্মিং সমযে খুদ্দিকা পীতি খণিকা পীতি ওক্কন্তিকা পীতি উব্বেগা পীতি ফরণা পীতীতি অযং পঞ্চৰিধা পীতি সকলসরীরং পূরযমানা উপ্পজ্জতি.
পস্সদ্ধীতি ৰিপস্সনাপস্সদ্ধি. তস্স কির তস্মিং সমযে রত্তিট্ঠানে ৰা দিৰাট্ঠানে ৰা নিসিন্নস্স কাযচিত্তানং নেৰ দরথো, ন গারৰং, ন কক্খল়তা, ন অকম্মঞ্ঞতা, ন গেলঞ্ঞং, ন ৰঙ্কতা হোতি, অথ খো পনস্স কাযচিত্তানি পস্সদ্ধানি লহূনি মুদূনি কম্মঞ্ঞানি ¶ সুৰিসদানি উজুকানিযেৰ হোন্তি. সো ইমেহি পস্সদ্ধাদীহি অনুগ্গহিতকাযচিত্তো তস্মিং সমযে অমানুসিং নাম রতিং অনুভৰতি. যং সন্ধায ৰুত্তং –
‘‘সুঞ্ঞাগারং পৰিট্ঠস্স, সন্তচিত্তস্স ভিক্খুনো;
অমানুসী রতী হোতি, সম্মা ধম্মং ৰিপস্সতো.
‘‘যতো যতো সম্মসতি, খন্ধানং উদযব্বযং;
লভতী পীতিপামোজ্জং, অমতং তং ৰিজানত’’ন্তি. (ধ. প. ৩৭৩-৩৭৪);
এৰমস্স ইমং অমানুসিং রতিং সাধযমানা লহুতাদিসম্পযুত্তা পস্সদ্ধি উপ্পজ্জতি.
সুখন্তি ¶ ৰিপস্সনাসুখং. তস্স কির তস্মিং সমযে সকলসরীরং অভিসন্দযমানং অতিপণীতং সুখমুপ্পজ্জতি.
অধিমোক্খোতি সদ্ধা. ৰিপস্সনাসম্পযুত্তাযেৰ হিস্স চিত্তচেতসিকানং অতিসযপ্পসাদভূতা বলৰতী সদ্ধা উপ্পজ্জতি.
পগ্গহোতি ৰীরিযং. ৰিপস্সনাসম্পযুত্তমেৰ হিস্স অসিথিলমনচ্চারদ্ধং সুপগ্গহিতং ৰীরিযং উপ্পজ্জতি.
উপট্ঠানন্তি সতি. ৰিপস্সনাসম্পযুত্তাযেৰ হিস্স সূপট্ঠিতা সুপ্পতিট্ঠিতা নিখাতা অচলা পব্বতরাজসদিসা সতি উপ্পজ্জতি. সো যং যং ঠানং আৰজ্জতি সমন্নাহরতি মনসি করোতি পচ্চৰেক্খতি, তং তং ঠানমস্স ওক্কন্তিত্ৰা পক্খন্দিত্ৰা দিব্বচক্খুনো পরলোকো ৰিয সতিযা উপট্ঠাতি.
উপেক্খাতি ৰিপস্সনুপেক্খা চেৰ আৰজ্জনুপেক্খা চ. তস্মিঞ্হিস্স সমযে সব্বসঙ্খারেসু মজ্ঝত্তভূতা ৰিপস্সনুপেক্খা বলৰতী উপ্পজ্জতি, মনোদ্ৰারে আৰজ্জনুপেক্খাপি. সা হিস্স তং তং ঠানং আৰজ্জেন্তস্স ৰিস্সট্ঠইন্দৰজিরমিৰ পত্তপুটে পক্খন্দতত্তনারাচো ৰিয চ সূরা তিখিণা হুত্ৰা ৰহতি.
নিকন্তীতি ¶ ৰিপস্সনানিকন্তি. এৰং ওভাসাদিপটিমণ্ডিতায হিস্স ৰিপস্সনায আলযং কুরুমানা সুখুমা সন্তাকারা নিকন্তি উপ্পজ্জতি, যা ‘‘কিলেসো’’তি পরিগ্গহেতুম্পি ন সক্কা হোতি.
যথা চ ওভাসে, এৰং এতেসুপি অঞ্ঞতরস্মিং উপ্পন্নে যোগাৰচরো ‘‘ন ৰত মে ইতো পুব্বে এৰরূপং ঞাণং উপ্পন্নপুব্বং, এৰরূপা পীতি, পস্সদ্ধি, সুখং, অধিমোক্খো, পগ্গহো, উপট্ঠানং, উপেক্খা, নিকন্তি উপ্পন্নপুব্বা, অদ্ধা মগ্গপ্পত্তোস্মি ফলপ্পত্তোস্মী’’তি অমগ্গমেৰ ‘‘মগ্গো’’তি অফলমেৰ চ ‘‘ফল’’ন্তি গণ্হাতি, তস্স অমগ্গং ‘‘মগ্গো’’তি অফলং ‘‘ফল’’ন্তি গণ্হতো ৰিপস্সনাৰীথি উক্কন্তা নাম হোতি. সো অত্তনো মূলকম্মট্ঠানং ৰিস্সজ্জেত্ৰা নিকন্তিমেৰ অস্সাদেন্তো নিসীদতি.
এত্থ চ ওভাসাদযো উপক্কিলেসৰত্থুতায ‘‘উপক্কিলেসা’’তি ৰুত্তা, ন অকুসলত্তা, নিকন্তি পন উপক্কিলেসো চেৰ উপক্কিলেসৰত্থু চ ¶ . ৰত্থুৰসেনেৰ চেতে দস, গাহৰসেন পন সমতিংস হোন্তি. কথং? ‘‘মম ওভাসো উপ্পন্নো’’তি গণ্হতো হি দিট্ঠিগ্গাহো হোতি, ‘‘মনাপো ৰত ওভাসো উপ্পন্নো’’তি গণ্হতো মানগ্গাহো, ওভাসং অস্সাদযতো তণ্হাগাহো. ইতি ওভাসে দিট্ঠিমানতণ্হাৰসেন তযো গাহা. তথা সেসেসুপীতি এৰং গাহৰসেন সমতিংস উপক্কিলেসা হোন্তি. তেসং ৰসেন অকুসলো অব্যত্তো যোগাৰচরো ওভাসাদীসু কম্পতি ৰিক্খিপতি, ওভাসাদীসু একেকং ‘‘এতং মম, এসোহমস্মি, এসো মে অত্তা’’তি সমনুপস্সতি. তেনাহু পোরাণা –
‘‘ওভাসে চেৰ ঞাণে চ, পীতিযা চ ৰিকম্পতি;
পস্সদ্ধিযা সুখে চেৰ, যেহি চিত্তং পৰেধতি.
‘‘অধিমোক্খে চ পগ্গাহে, উপট্ঠানে চ কম্পতি;
উপেক্খাৰজ্জনায চেৰ, উপেক্খায চ নিকন্তিযা’’তি. (পটি. ম. ২.৭)
কুসলো পণ্ডিতো ব্যত্তো বুদ্ধিসম্পন্নো যোগাৰচরো ওভাসাদীসু উপ্পন্নেসু ‘‘অযং খো মে ওভাসো উপ্পন্নো, সো খো পনাযং অনিচ্চো সঙ্খতো পটিচ্চসমুপ্পন্নো খযধম্মো ৰযধম্মো ৰিরাগধম্মো নিরোধধম্মো’’তি ইতি ৰা তং পঞ্ঞায পরিচ্ছিন্দতি উপপরিক্খতি. অথ ৰা পনস্স ¶ এৰং হোতি – সচে ওভাসো অত্তা ভৰেয্য, অত্তাতি গহেতুং ৰট্টেয্য, অনত্তাৰ পনাযং ‘‘অত্তা’’তি গহিতো. তস্মা সো অৰসৰত্তনট্ঠেন অনত্তা, হুত্ৰা অভাৰট্ঠেন অনিচ্চো, উপ্পাদৰযপটিপীল়নট্ঠেন দুক্খোতি উপপরিক্খতি. যথা চ ওভাসে, এৰং সেসেসুপি. সো এৰং উপপরিক্খিত্ৰা ওভাসং ‘‘নেতং মম, নেসোহমস্মি, ন মেসো অত্তা’’তি সমনুপস্সতি. ঞাণং…পে… নিকন্তিং ‘‘নেতং মম, নেসোহমস্মি, ন মেসো অত্তা’’তি সমনুপস্সতি. এৰং সমনুপস্সন্তো ওভাসাদীসু ন কম্পতি ন ৰেধতি. তেনাহু পোরাণা –
‘‘ইমানি দস ঠানানি, পঞ্ঞা যস্স পরিচ্চিতা;
ধম্মুদ্ধচ্চকুসলো হোতি, ন চ ৰিক্খেপ গচ্ছতী’’তি. (পটি. ম. ২.৭);
সো এৰং ৰিক্খেপং অগচ্ছন্তো তং সমতিংসৰিধং উপক্কিলেসজটং ৰিজটেত্ৰা ‘‘ওভাসাদযো ধম্মা ন মগ্গো, উপক্কিলেসৰিমুত্তং পন ৰীথিপ্পটিপন্নং ৰিপস্সনাঞাণং ¶ মগ্গো’’তি অমগ্গং মগ্গঞ্চ ৰৰত্থপেতি. যং সন্ধাযেতং ৰুত্তং ‘‘ওভাসাদযো দস ৰিপস্সনুপক্কিলেসে পহায উপক্কিলেসৰিমুত্তং পটিপদাঞাণং মগ্গোতি ৰৰত্থপেত্ৰা’’তি. উদযং পহাযাতি উদযব্বযানুপস্সনায গহিতং সঙ্খারানং উদযং ৰিস্সজ্জেত্ৰা তেসং ভঙ্গস্সেৰ অনুপস্সনতো ভঙ্গানুপস্সনাঞাণং পত্ৰা আদীনৰানুপস্সনাপুব্বঙ্গমায নিব্বিদানুপস্সনায নিব্বিন্দন্তো মুঞ্চিতুকম্যতাপটিসঙ্খানুপস্সনাসঙ্খারুপেক্খানুলোমঞাণানং চিণ্ণপরিযন্তে উপ্পন্নগোত্রভুঞাণানন্তরং উপ্পন্নেন মগ্গঞাণেন সব্বসঙ্খারেসু ৰিরজ্জন্তো ৰিমুচ্চন্তো. মগ্গক্খণে হি অরিযো ৰিরজ্জতি ৰিমুচ্চতীতি চ ৰুচ্চতি. তেনাহ – ‘‘যথাক্কমং চত্তারো অরিযমগ্গে পাপুণিত্ৰা’’তি. মগ্গফলনিব্বানপহীনাৰসিট্ঠকিলেসসঙ্খাতস্স পচ্চৰেক্খিতব্বস্স পভেদেন একূনৰীসতিভেদস্স. অরহতো হি অৰসিট্ঠকিলেসাভাৰেন একূনৰীসতি পচ্চৰেক্খণঞাণানি. অস্সাতি আনাপানস্সতিকম্মট্ঠানিকস্স.
ৰিসুং কম্মট্ঠানভাৰনানযো নাম নত্থীতি পঠমচতুক্কৰসেন অধিগতজ্ঝানস্স ৰেদনাচিত্তধম্মানুপস্সনাৰসেন দেসিতত্তা ৰুত্তং. তেসন্তি তিণ্ণং চতুক্কানং. পীতিপ্পটিসংৰেদীতি পীতিযা পটি পটি সম্মদেৰ ৰেদনসীলো, তস্সা ৰা পটি পটি সম্মদেৰ ৰেদো এতস্স অত্থি, তং ৰা পটি পটি সম্মদেৰ ৰেদযমানো. তত্থ কামং সংৰেদনগ্গহণেনেৰ পীতিযা সক্কচ্চং ৰিদিতভাৰো বোধিতো হোতি, যেহি পন পকারেহি তস্সা সংৰেদনং ইচ্ছিতং, তং দস্সেতুং পটি-সদ্দগ্গহণং ‘‘পটি পটি সংৰেদীতি পটিসংৰেদী’’তি. তেনাহ ‘‘দ্ৰীহাকারেহী’’তিআদি.
তত্থ ¶ কথং আরম্মণতো পীতি পটিসংৰিদিতা হোতীতি পুচ্ছাৰচনং. সপ্পীতিকে দ্ৰে ঝানে সমাপজ্জতী’’তি পীতিসহগতানি দ্ৰে পঠমদুতিযজ্ঝানানি পটিপাটিযা সমাপজ্জতি. তস্সাতি তেন. ‘‘পটিসংৰিদিতা’’তি হি পদং অপেক্খিত্ৰা কত্তুঅত্থে এতং সামিৰচনং. সমাপত্তিক্খণেতি সমাপন্নক্খণে. ঝানপটিলাভেনাতি ঝানেন সমঙ্গিভাৰেন. আরম্মণতোতি আরম্মণমুখেন, তদারম্মণজ্ঝানপরিযাপন্না পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি আরম্মণস্স পটিসংৰিদিতত্তা. কিং ৰুত্তং হোতি? যথা নাম সপ্পপরিযেসনং চরন্তেন তস্স আসযে ¶ পটিসংৰিদিতে সোপি পটিসংৰিদিতো এৰ হোতি মন্তাগদবলেন তস্স গহণস্স সুকরত্তা, এৰং পীতিযা আসযভূতে আরম্মণে পটিসংৰিদিতে সা পীতি পটিসংৰিদিতা এৰ হোতি সলক্খণতো সামঞ্ঞলক্খণতো চ তস্সা গহণস্স সুকরত্তাতি.
কথং অসম্মোহতো পীতি পটিসংৰিদিতা হোতীতি আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং. ৰিপস্সনাক্খণেতি ৰিপস্সনাপঞ্ঞায তিক্খৰিসদপ্পৰত্তায ৰিসযতো দস্সনক্খণে. লক্খণপটিৰেধেনাতি পীতিযা সলক্খণস্স সামঞ্ঞলক্খণস্স চ পটিৰিজ্ঝনেন. যঞ্হি যস্স ৰিসেসতো সামঞ্ঞতো চ লক্খণং, তস্মিং ৰিদিতে সো যাথাৰতো ৰিদিতো এৰ হোতি. তেনাহ – ‘‘অসম্মোহতো পীতি পটিসংৰিদিতা হোতী’’তি.
ইদানি তমত্থং পাল়িযা এৰ ৰিভাৰেতুং ‘‘ৰুত্তঞ্হেত’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ দীঘংঅস্সাসৰসেনাতিআদীসু যং ৰত্তব্বং, তং হেট্ঠা ৰুত্তমেৰ. তত্থ পন সতোকারিতাদস্সনৰসেন পাল়ি আগতা, ইধ পীতিপ্পটিসংৰিদিতাৰসেন. পীতিপ্পটিসংৰিদিতা চ অত্থতো ৰিভত্তা এৰ. অপিচ অযমেত্থ সঙ্খেপত্থো – দীঘংঅস্সাসৰসেনাতি দীঘস্স অস্সাসস্স আরম্মণভূতস্স ৰসেন পজানতো সা পীতি পটিসংৰিদিতা হোতীতি সম্বন্ধো. চিত্তস্স একগ্গতং অৰিক্খেপং পজানতোতি ঝানপরিযাপন্নং অৰিক্খেপোতি লদ্ধনামং চিত্তস্সেকগ্গতং তংসম্পযুত্তায পঞ্ঞায পজানতো. যথেৰ হি আরম্মণমুখেন পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি, এৰং তংসম্পযুত্তধম্মাপি আরম্মণমুখেন পটিসংৰিদিতা এৰ হোন্তীতি. সতি উপট্ঠিতা হোতীতি দীঘংঅস্সাসৰসেন ঝানসম্পযুত্তা সতি তস্স আরম্মণে উপট্ঠিতা আরম্মণমুখেন ঝানেপি উপট্ঠিতা নাম হোতি. তায সতিযাতি এৰং উপট্ঠিতায তায সতিযা যথাৰুত্তেন তেন ঞাণেন সুপ্পটিৰিদিতত্তা আরম্মণস্স তস্স ৰসেন তদারম্মণা সা পীতি পটিসংৰিদিতা হোতি. দীঘংপস্সাসৰসেনাতিআদীসুপি ইমিনাৰ নযেন অত্থো ৰেদিতব্বো.
এৰং পঠমচতুক্কৰসেন দস্সিতং পীতিপ্পটিসংৰেদনং আরম্মণতো অসম্মোহতো চ ৰিভাগসো ¶ দস্সেতুং ‘‘আৰজ্জতো’’তিআদি ৰুত্তং. তত্থ আৰজ্জতোতি ঝানং আৰজ্জেন্তস্স. সা পীতীতি সা ঝানপরিযাপন্না পীতি. জানতোতি সমাপন্নক্খণে আরম্মণমুখেন জানতো. তস্স সা পীতি পটিসংৰিদিতা হোতীতি সম্বন্ধো. পস্সতোতি দস্সনভূতেন ¶ ঞাণেন ঝানতো ৰুট্ঠায পস্সন্তস্স. পচ্চৰেক্খতোতি ঝানং পচ্চৰেক্খন্তস্স. চিত্তং অধিট্ঠহতোতি ‘‘এত্তকং ৰেলং ঝানসমঙ্গী ভৰিস্সামী’’তি ঝানচিত্তং অধিট্ঠহন্তস্স. এৰং পঞ্চন্নং ৰসীভাৰানং ৰসেন ঝানস্স পজাননমুখেন আরম্মণতো পীতিযা পটিসংৰেদনা দস্সিতা.
ইদানি যেহি ধম্মেহি ঝানং ৰিপস্সনা চ সিজ্ঝন্তি, তেসং ঝানপরিযাপন্নানং ৰিপস্সনামগ্গপরিযাপন্নানঞ্চ সদ্ধাদীনং ৰসেন পীতিপ্পটিসংৰেদনং দস্সেতুং ‘‘সদ্ধায অধিমুচ্চতো’’তিআদি ৰুত্তং. তত্থ অধিমুচ্চতোতি সদ্দহন্তস্স, সমথৰিপস্সনাৰসেনাতি অধিপ্পাযো. ৰীরিযং পগ্গণ্হতোতিআদীসুপি এসেৰ নযো. অভিঞ্ঞেয্যন্তি অভিৰিসিট্ঠায পঞ্ঞায জানিতব্বং. অভিজানতোতি ৰিপস্সনাপঞ্ঞাপুব্বঙ্গমায মগ্গপঞ্ঞায জানতো. পরিঞ্ঞেয্যন্তি দুক্খসচ্চং তীরণপরিঞ্ঞায মগ্গপঞ্ঞায চ পরিজানতো. পহাতব্বন্তি সমুদযসচ্চং পহানপরিঞ্ঞায মগ্গপঞ্ঞায চ পজহতো. ভাৰযতো সচ্ছিকরোতো ভাৰেতব্বং মগ্গসচ্চং, সচ্ছিকাতব্বং নিরোধসচ্চং. কেচি পনেত্থ পীতিযা এৰ ৰসেন অভিঞ্ঞেয্যাদীনি উদ্ধরন্তি, তং অযুত্তং ঝানাদিসমুদাযং উদ্ধরিত্ৰা ততো পীতিযা নিদ্ধারণস্স অধিপ্পেতত্তা.
এত্থ চ ‘‘দীঘংঅস্সাসৰসেনা’’তিআদিনা পঠমচতুক্কৰসেন আরম্মণতো পীতিপ্পটিসংৰেদনং ৰুত্তং, তথা ‘‘আৰজ্জতো’’তিআদীহি পঞ্চহি পদেহি. ‘‘অভিঞ্ঞেয্যং অভিজানতো’’তিআদীহি পন অসম্মোহতো, ‘‘সদ্ধায অধিমুচ্চতো’’তিআদীহি উভযথাপি সঙ্খেপতো সমথৰসেন আরম্মণতো ৰিপস্সনাৰসেন অসম্মোহতো পীতিপ্পটিসংৰেদনং ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. কস্মা পনেত্থ ৰেদনানুপস্সনাযং পীতিসীসেন ৰেদনা গহিতা, ন সরূপতো এৰাতি? ভূমিৰিভাগাদিৰসেন ৰেদনং ভিন্দিত্ৰা চতুধা ৰেদনানুপস্সনং দস্সেতুং. অপিচ ৰেদনাকম্মট্ঠানং দস্সেন্তো ভগৰা পীতিযা ওল়ারিকত্তা তংসম্পযুত্তসুখং সুখগ্গহণত্থং পীতিসীসেন দস্সেতি.
এতেনেৰ নযেন অৰসেসপদানীতি সুখপ্পটিসংৰেদী চিত্তসঙ্খারপ্পটিসংৰেদীতি পদানি পীতিপ্পটিসংৰেদী-পদে আগতনযেনেৰ অত্থতো ৰেদিতব্বানি. সক্কা হি ‘‘দ্ৰীহাকারেহি সুখপ্পটিসংৰিদিতা হোতি, চিত্তসঙ্খারপ্পটিসংৰিদিতা হোতি আরম্মণতো’’তিআদিনা পীতিট্ঠানে সুখাদিপদানি ¶ পক্খিপিত্ৰা ‘‘সুখসহগতানি তীণি ঝানানি চত্তারি ৰা ঝানানি সমাপজ্জতী’’তিআদিনা অত্থং ৰিঞ্ঞাতুং. তেনাহ ‘‘তিণ্ণং ঝানানং ৰসেনা’’তিআদি. ৰেদনাদযোতি ¶ আদি-সদ্দেন সঞ্ঞা গহিতা. তেনাহ ‘‘দ্ৰে খন্ধা’’তি. ৰিপস্সনাভূমিদস্সনত্থন্তি পকিণ্ণকসঙ্খারসম্মসনৰসেন ৰিপস্সনায ভূমিদস্সনত্থং ‘‘সুখন্তি দ্ৰে সুখানী’’তিআদি ৰুত্তং সমথে কাযিকসুখাভাৰতো. সোতি সো পস্সম্ভনপরিযাযেন ৰুত্তো নিরোধো. ‘‘ইমস্স হি ভিক্খুনো অপরিগ্গহিতকালে’’তিআদিনা ৰিত্থারতো কাযসঙ্খারে ৰুত্তো, তস্মা তত্থ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. তত্থ কাযসঙ্খারৰসেন আগতো, ইধ চিত্তসঙ্খারৰসেনাতি অযমেৰ ৰিসেসো.
এৰং চিত্তসঙ্খারস্স পস্সম্ভনং অতিদেসেন দস্সেত্ৰা যদঞ্ঞং ইমস্মিং চতুক্কে ৰত্তব্বং, তং দস্সেতুং ‘‘অপিচা’’তিআদি ৰুত্তং. তত্থ পীতিপদেতি ‘‘পীতিপ্পটিসংৰেদী’’তিআদিনা দেসিতকোট্ঠাসে. পীতিসীসেন ৰেদনা ৰুত্তাতি পীতিঅপদেসেন তংসম্পযুত্তা ৰেদনা ৰুত্তা, ন পীতীতি অধিপ্পাযো. তত্থ কারণং হেট্ঠা ৰুত্তমেৰ. দ্ৰীসু চিত্তসঙ্খারপদেসূতি ‘‘চিত্তসঙ্খারপ্পটিসংৰেদী পস্সম্ভযং চিত্তসঙ্খার’’ন্তি চিত্তসঙ্খারপটিসংযুত্তেসু দ্ৰীসু পদেসু. ‘‘ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপ’’ন্তি ৰচনতো চিত্তেন পটিবদ্ধাতি চিত্তপটিবদ্ধা. ততো এৰ কামং চিত্তেন সঙ্খরীযন্তীতি চিত্তসঙ্খারা, সঞ্ঞাৰেদনাদযো, ইধ পন উপলক্খণমত্তং, সঞ্ঞাৰেদনাৰ অধিপ্পেতাতি আহ ‘‘সঞ্ঞাসম্পযুত্তা ৰেদনা’’তি.
চিত্তপ্পটিসংৰেদীতি এত্থ দ্ৰীহাকারেহি চিত্তপটিসংৰিদিতা হোতি আরম্মণতো অসম্মোহতো চ. কথং আরম্মণতো? চত্তারি ঝানানি সমাপজ্জতি, তস্স সমাপত্তিক্খণে ঝানপটিলাভেনাতিআদিনা ৰুত্তনযানুসারেন সব্বং সুৰিঞ্ঞেয্যন্তি আহ – ‘‘চতুন্নং ঝানানং ৰসেন চিত্তপটিসংৰিদিতা ৰেদিতব্বা’’তি. চিত্তং মোদেন্তোতি ঝানসম্পযুত্তং চিত্তং সম্পযুত্তায পীতিযা মোদযমানো, তং ৰা পীতিং আরম্মণং কত্ৰা পৰত্তং ৰিপস্সনাচিত্তং তায এৰ আরম্মণভূতায পীতিযামোদযমানো. পমোদেন্তোতিআদীনি পদানি তস্সেৰ ৰেৰচনানি পীতিপরিযাযভাৰতো.
সম্পযুত্তায পীতিযা চিত্তং আমোদেতীতি ঝানচিত্তসম্পযুত্তায পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গভূতায ওদগ্যলক্খণায ঝানপীতিযা তমেৰ ঝানচিত্তং সহজাতাদিপচ্চযৰসেন ¶ চেৰ ঝানপচ্চযৰসেন চ পরিব্রূহেন্তো হট্ঠপ্পহট্ঠাকারং পাপেন্তো আমোদেতি পমোদেতি চ. আরম্মণং কত্ৰাতি উল়ারং ঝানসম্পযুত্তং পীতিং আরম্মণং কত্ৰা পৰত্তমানং ৰিপস্সনাচিত্তং তায এৰ আরম্মণভূতায পীতিযা যোগাৰচরো হট্ঠপ্পহট্ঠাকারং পাপেন্তো ‘‘আমোদেতি পমোদেতী’’তি ৰুচ্চতি.
সমং ¶ ঠপেন্তোতি যথা ঈসকম্পি লীনপক্খং উদ্ধচ্চপক্খঞ্চ অনুপগ্গম্ম অনোনতং অনুন্নতং যথা ইন্দ্রিযানং সমত্তপটিপত্তিযা অৰিসমং, সমাধিস্স ৰা উক্কংসগমনেন আনেঞ্জপ্পত্তিযা সম্মদেৰ ঠিতং হোতি, এৰং অপ্পনাৰসেন ঠপেন্তো. লক্খণপ্পটিৰেধেনাতি অনিচ্চাদিকস্স লক্খণস্স পটি পটি ৰিজ্ঝনেন খণে খণে অৰবোধেন. খণিকচিত্তেকগ্গতাতি খণমত্তট্ঠিতিকো সমাধি. সোপি হি আরম্মণে নিরন্তরং একাকারেন পৰত্তমানো পটিপক্খেন অনভিভূতো অপ্পিতো ৰিয চিত্তং নিচ্চলং ঠপেতি. তেন ৰুত্তং ‘‘এৰং উপ্পন্নাযা’’তিআদি.
মোচেন্তোতি ৰিক্খম্ভনৰিমুত্তিৰসেন ৰিৰেচেন্তো ৰিসুং করোন্তো, নীৰরণানি পজহন্তোতি অত্থো. ৰিপস্সনাক্খণেতি ভঙ্গানুপস্সনাক্খণে. ভঙ্গো হি নাম অনিচ্চতায পরমা কোটি, তস্মা তায ভঙ্গানুপস্সকো যোগাৰচরো চিত্তমুখেন সব্বং সঙ্খারগতং অনিচ্চতো পস্সতি, নো নিচ্চতো, অনিচ্চস্স দুক্খত্তা দুক্খস্স চ অনত্তত্তা তদেৰ দুক্খতো অনুপস্সতি, নো সুখতো, অনত্ততো অনুপস্সতি, নো অত্ততো. যস্মা পন যং অনিচ্চং দুক্খং অনত্তা, ন তং অভিনন্দিতব্বং, যঞ্চ ন অভিনন্দিতব্বং, ন তং রঞ্জিতব্বং, তস্মা ভঙ্গদস্সনানুসারেন ‘‘অনিচ্চং দুক্খং অনত্তা’’তি সঙ্খারগতে দিট্ঠে তস্মিং নিব্বিন্দতি, নো নন্দতি, ৰিরজ্জতি, নো রজ্জতি, সো এৰং নিব্বিন্দন্তো ৰিরজ্জন্তো লোকিযেনেৰ তাৰ ঞাণেন রাগং নিরোধেতি নো সমুদেতি, নাস্স সমুদযং করোতীতি অত্থো. অথ ৰা সো এৰং ৰিরত্তো যথা দিট্ঠং সঙ্খারগতং, তং তথা দিট্ঠং অত্তনো ঞাণেন নিরোধেতি নো সমুদেতি, নিরোধমেৰস্স মনসি করোতি, নো সমুদযন্তি অত্থো, সো এৰং পটিপন্নো পটিনিস্সজ্জতি, নো আদিযতীতি ৰুত্তং হোতি. অযঞ্হি অনিচ্চাদিঅনুপস্সনা সদ্ধিং খন্ধাভিসঙ্খারেহি কিলেসানং পরিচ্চজনতো সঙ্খতদোসদস্সনেন তব্বিপরীতে নিব্বানে তন্নিন্নতায পক্খন্দনতো চ পরিচ্চাগপটিনিস্সগ্গো চেৰ পক্খন্দনপটিনিস্সগ্গো ¶ চাতি ৰুচ্চতি. তস্মা তায সমন্নাগতো যোগাৰচরো ৰুত্তনযেন কিলেসে চ পরিচ্চজতি, নিব্বানে চ পক্খন্দতি. তেন ৰুত্তং ‘‘সো ৰিপস্সনাক্খণে অনিচ্চানুপস্সনায নিচ্চসঞ্ঞাতো চিত্তং মোচেন্তো ৰিমোচেন্তো…পে… পটিনিস্সগ্গানুপস্সনায আদানতো চিত্তং মোচেন্তো ৰিমোচেন্তো অস্সসতি চেৰ পস্সসতি চা’’তি.
তত্থ অনিচ্চস্স, অনিচ্চন্তি ৰা অনুপস্সনা অনিচ্চানুপস্সনা. তেভূমকধম্মানং অনিচ্চতং গহেত্ৰা পৰত্তায ৰিপস্সনায এতং নামং. নিচ্চসঞ্ঞাতোতি সঙ্খতধম্মে ‘‘নিচ্চা সস্সতা’’তি পৰত্তায মিচ্ছাসঞ্ঞায. সঞ্ঞাসীসেন চিত্তদিট্ঠীনম্পি গহণং দট্ঠব্বং. এস নযো সুখসঞ্ঞাদীসুপি. নিব্বিদানুপস্সনাযাতি সঙ্খারেসু নিব্বিন্দনাকারেন পৰত্তায অনুপস্সনায ¶ . নন্দিতোতি সপ্পীতিকতণ্হাতো. ৰিরাগানুপস্সনাযাতি তথা ৰিরজ্জনাকারেন পৰত্তায অনুপস্সনায. তেন ৰুত্তং ‘‘রাগতো মোচেন্তো’’তি. নিরোধানুপস্সনাযাতি সঙ্খারানং নিরোধস্স অনুপস্সনায. যথা সঙ্খারা নিরুজ্ঝন্তিযেৰ আযতিং পুনব্ভৰৰসেন নুপ্পজ্জন্তি, এৰং ৰা অনুপস্সনা নিরোধানুপস্সনা. মুঞ্চিতুকম্যতা হি অযং বলপ্পত্তা. তেনাহ ‘‘সমুদযতো মোচেন্তো’’তি. পটিনিস্সজ্জনাকারেন পৰত্তা অনুপস্সনা পটিনিস্সগ্গানুপস্সনা. আদানতোতি নিচ্চাদিৰসেন গহণতো, পটিসন্ধিগ্গহণতো ৰাতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো.
অনিচ্চন্তি অনুপস্সী, অনিচ্চস্স ৰা অনুপস্সনসীলো অনিচ্চানুপস্সীতি এত্থ কিং পন তং অনিচ্চং, কথং ৰা অনিচ্চং, কা ৰা অনিচ্চানুপস্সনা, কস্স ৰা অনিচ্চানুপস্সনাতি চতুক্কং ৰিভাৰেতব্বন্তি তং দস্সেন্তো ‘‘অনিচ্চং ৰেদিতব্ব’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ নিচ্চং নাম ধুৰং সস্সতং যথা তং নিব্বানং, ন নিচ্চন্তি অনিচ্চং, উদযব্বযৰন্তং, অত্থতো সঙ্খতা ধম্মাতি আহ অনিচ্চন্তি পঞ্চক্খন্ধা. কস্মা? উপ্পাদৰযঞ্ঞথত্তভাৰাতি, উপ্পাদৰযঞ্ঞথত্তসব্ভাৰাতি অত্থো. তত্থ সঙ্খতধম্মানং হেতুপচ্চযেহি উপ্পজ্জনং অহুত্ৰা সম্ভৰো অত্তলাভো উপ্পাদো, উপ্পন্নানং তেসং খণনিরোধো ৰিনাসো ৰযো, জরায অঞ্ঞথাভাৰো অঞ্ঞথত্তং. যথা হি উপ্পাদাৰত্থায ভিন্নায ভঙ্গাৰত্থাযং ৰত্থুভেদো নত্থি, এৰং ঠিতিসঙ্খাতাযং ভঙ্গাভিমুখাৰত্থাযম্পি ৰত্থুভেদো নত্থি. যত্থ জরাৰোহারো, তস্মা একস্সপি ধম্মস্স জরা যুজ্জতি, যা খণিকজরাতি ¶ ৰুচ্চতি. একংসেন চ উপ্পাদভঙ্গাৰত্থাসু ৰত্থুনো অভেদো ইচ্ছিতব্বো, অঞ্ঞথা ‘‘অঞ্ঞো উপ্পজ্জতি, অঞ্ঞো ভিজ্জতী’’তি আপজ্জেয্য. তযিদং খণিকজরং সন্ধাযাহ ‘‘অঞ্ঞথত্ত’’ন্তি.
যস্স লক্খণত্তযস্স ভাৰা খন্ধেসু অনিচ্চসমঞ্ঞা, তস্মিং লক্খণত্তযে অনিচ্চতা সমঞ্ঞাতি ‘‘অনিচ্চতাতি তেসংযেৰ উপ্পাদৰযঞ্ঞথত্ত’’ন্তি ৰত্ৰা ৰিসেসতো ধম্মানং খণিকনিরোধে অনিচ্চতাৰোহারোতি দস্সেন্তো ‘‘হুত্ৰা অভাৰো ৰা’’তিআদিমাহ. তত্থ উপ্পাদপুব্বকত্তা অভাৰস্স হুত্ৰা-গহণং. তেন পাকটভাৰপুব্বকত্তং ৰিনাসভাৰস্স দস্সেতি. তেনেৰাকারেনাতি নিব্বত্তনাকারেন. খণভঙ্গেনাতি খণিকনিরোধেন. তস্সা অনিচ্চতাযাতি খণিকভঙ্গসঙ্খাতায অনিচ্চতায. তায অনুপস্সনাযাতি যথাৰুত্তায অনিচ্চানুপস্সনায. সমন্নাগতোতি সমঙ্গিভূতো যোগাৰচরো.
খযোতি সঙ্খারানং ৰিনাসো. ৰিরজ্জনং তেসংযেৰ ৰিলুজ্জনং ৰিরাগো, খযো এৰ ৰিরাগো খযৰিরাগো, খণিকনিরোধো. অচ্চন্তমেত্থ এতস্মিং অধিগতে সঙ্খারা ৰিরজ্জন্তি নিরুজ্ঝন্তীতি অচ্চন্তৰিরাগো, ¶ নিব্বানং. তেনাহ ‘‘খযৰিরাগোতি সঙ্খারানং খণভঙ্গো. অচ্চন্তৰিরাগোতি নিব্বান’’ন্তি. তদুভযদস্সনৰসেন পৰত্তাতি খযৰিরাগানুপস্সনাৰসেন ৰিপস্সনায, অচ্চন্তৰিরাগানুপস্সনাৰসেন মগ্গস্স পৰত্তি যোজেতব্বা. আরম্মণতো ৰা ৰিপস্সনায খযৰিরাগানুপস্সনাৰসেন পৰত্তি, তন্নিন্নভাৰতো অচ্চন্তৰিরাগানুপস্সনাৰসেন, মগ্গস্স পন অসম্মোহতো খযৰিরাগানুপস্সনাৰসেন, আরম্মণতো অচ্চন্তৰিরাগানুপস্সনাৰসেন পৰত্তি ৰেদিতব্বা. এসেৰ নযোতি ইমিনা যস্মা ৰিরাগানুপস্সীপদে ৰুত্তনযানুসারেন ‘‘দ্ৰে নিরোধা খযনিরোধো চ অচ্চন্তনিরোধো চা’’তি এৰমাদিঅত্থৰণ্ণনং অতিদিস্সতি, তস্মা ৰিরাগট্ঠানে নিরোধপদং পক্খিপিত্ৰা ‘‘খযো সঙ্খারানং ৰিনাসো’’তিআদিনা ইধ ৰুত্তনযেন তস্স অত্থৰণ্ণনা ৰেদিতব্বা.
পটিনিস্সজ্জনং পহাতব্বস্স তদঙ্গৰসেন ৰা সমুচ্ছেদৰসেন ৰা পরিচ্চজনং পরিচ্চাগপটিনিস্সগ্গো. তথা সব্বুপধীনং পটিনিস্সগ্গভূতে ৰিসঙ্খারে অত্তনো নিস্সজ্জনং তন্নিন্নতায ৰা তদারম্মণতায ৰা তত্থ পক্খন্দনং পক্খন্দনপটিনিস্সগ্গো. তদঙ্গৰসেনাতি এত্থ অনিচ্চানুপস্সনা তাৰ তদঙ্গপ্পহানৰসেন নিচ্চসঞ্ঞং পরিচ্চজতি, পরিচ্চজন্তী চ তস্সা তথা অপ্পৰত্তিযং ¶ যে ‘‘নিচ্চ’’ন্তি গহণৰসেন কিলেসা তম্মূলকা চ অভিসঙ্খারা তদুভযমূলকা চ ৰিপাকক্খন্ধা অনাগতে উপ্পজ্জেয্যুং, তে সব্বেপি অপ্পৰত্তিকরণৰসেন পরিচ্চজতি, তথা দুক্খসঞ্ঞাদযো. তেনাহ – ‘‘ৰিপস্সনা হি তদঙ্গৰসেন সদ্ধিং খন্ধাভিসঙ্খারেহি কিলেসে পরিচ্চজতী’’তি. সঙ্খতদোসদস্সনেনাতি সঙ্খতে তেভূমকসঙ্খারগতে অনিচ্চতাদিদোসদস্সনেন. নিচ্চাদিভাৰেন তব্বিপরীতে. তন্নিন্নতাযাতি তদধিমুত্ততায. পক্খন্দতীতি অনুপৰিসতি অনুপৰিসন্তং ৰিয হোতি. সদ্ধিং খন্ধাভিসঙ্খারেহি কিলেসে পরিচ্চজতীতি মগ্গেন কিলেসেসু পরিচ্চত্তেসু অৰিপাকধম্মতাপাদনেন অভিসঙ্খারা তম্মূলকা চ খন্ধা অনুপ্পত্তিরহভাৰেন পরিচ্চত্তা নাম হোন্তীতি সব্বেপি তে মগ্গো পরিচ্চজতীতি ৰুত্তং. উভযন্তি ৰিপস্সনাঞাণং মগ্গঞাণঞ্চ. মগ্গঞাণম্পি হি গোত্রভুঞাণস্স অনু পচ্ছা নিব্বানদস্সনতো অনুপস্সনাতি ৰুচ্চতি.
ইদঞ্চ চতুত্থচতুক্কং সুদ্ধৰিপস্সনাৰসেনেৰ ৰুত্তং, পুরিমানি পন তীণি সমথৰিপস্সনাৰসেন. এৰং চতুন্নং চতুক্কানং ৰসেন সোল়সৰত্থুকায আনাপানস্সতিযা ভাৰনা ৰেদিতব্বা. এৰং সোল়সৰত্থুৰসেন চ অযং আনাপানস্সতি ভাৰিতা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসাতি ৰেদিতব্বা. ‘‘এৰং ভাৰিতো খো, ভিক্খৰে, আনাপানস্সতিসমাধী’’তিআদিনা পন সন্তভাৰাদিৰসেন মহানিসংসতা দস্সিতা. ৰিতক্কুপচ্ছেদসমত্থতাযপি চস্স মহানিসংসতা ¶ দট্ঠব্বা. অযঞ্হি সন্তপণীতঅসেচনকসুখৰিহারত্তা সমাধিঅন্তরাযকরানং ৰিতক্কানং ৰসেন ইতো চিতো চ চিত্তস্স ৰিধাৰনং উপচ্ছিন্দিত্ৰা আনাপানারম্মণাভিমুখমেৰ চিত্তং করোতি. তেনেৰ ৰুত্তং – ‘‘আনাপানস্সতি ভাৰেতব্বা ৰিতক্কুপচ্ছেদাযা’’তি (অ. নি. ৯.১; উদা. ৩১). ৰিজ্জাৰিমুত্তিপারিপূরিযা মূলভাৰেনপি চস্সা মহানিসংসতা ৰেদিতব্বা. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –
‘‘আনাপানস্সতি, ভিক্খৰে, ভাৰিতা বহুলীকতা চত্তারো সতিপট্ঠানে পরিপূরেতি, চত্তারো সতিপট্ঠানা ভাৰিতা বহুলীকতা সত্ত বোজ্ঝঙ্গে পরিপূরেন্তি, সত্ত বোজ্ঝঙ্গা ভাৰিতা বহুলীকতা ৰিজ্জাৰিমুত্তিং পরিপূরেন্তী’’তি (ম. নি. ৩.১৪৭).
অপিচ চরিমকানং অস্সাসপস্সাসানং ৰিদিতভাৰকরণতোপিস্সা মহানিসংসতা ৰেদিতব্বা. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –
‘‘এৰং ¶ ভাৰিতায, রাহুল, আনাপানস্সতিযা এৰং বহুলীকতায যেপি তে চরিমকা অস্সাসপস্সাসা, তেপি ৰিদিতাৰ নিরুজ্ঝন্তি, নো অৰিদিতা’’তি (ম. নি. ২.১২১).
তত্থ নিরোধৰসেন তযো চরিমকা ভৰচরিমকা ঝানচরিমকা চুতিচরিমকাতি. ভৰেসু হি কামভৰে অস্সাসপস্সাসা পৰত্তন্তি, রূপারূপভৰেসু ন পৰত্তন্তি, তস্মা তে ভৰচরিমকা. ঝানেসু পুরিমে ঝানত্তযে পৰত্তন্তি, চতুত্থে নপ্পৰত্তন্তি, তস্মা তে ঝানচরিমকা. যে পন চুতিচিত্তস্স পুরতো সোল়সমেন চিত্তেন সদ্ধিং উপ্পজ্জিত্ৰা চুতিচিত্তেন সহ নিরুজ্ঝন্তি, ইমে চুতিচরিমকা নাম. ইমে ইধ চরিমকাতি অধিপ্পেতা.
ইমে কির ইমং কম্মট্ঠানমনুযুত্তস্স ভিক্খুনো পাকটা হোন্তি আনাপানারম্মণস্স সুট্ঠু পরিগ্গহিতত্তা. চুতিচিত্তস্স হি পুরতো সোল়সমচিত্তস্স উপ্পাদক্খণে উপ্পাদং আৰজ্জযতো উপ্পাদোপি নেসং পাকটো হোতি, ঠিতিং আৰজ্জযতো ঠিতিপি নেসং পাকটা হোতি, ভঙ্গং আৰজ্জযতো ভঙ্গোপি নেসং পাকটো হোতি. ইতো অঞ্ঞং কম্মট্ঠানং ভাৰেত্ৰা অরহত্তপ্পত্তস্স ভিক্খুনো হি আযুঅন্তরং পরিচ্ছিন্নং ৰা হোতি অপরিচ্ছিন্নং ৰা, ইমং পন সোল়সৰত্থুকং আনাপানস্সতিং ভাৰেত্ৰা অরহত্তপ্পত্তস্স আযুঅন্তরং পরিচ্ছিন্নমেৰ হোতি. সো ‘‘এত্তকং দানি মে আযুসঙ্খারা পৰত্তিস্সন্তি, ন ইতো পর’’ন্তি ঞত্ৰা অত্তনো ধম্মতায এৰ সরীরপটিজগ্গননিৰাসনপারুপনাদীনি ¶ সব্বকিচ্চানি কত্ৰা অক্খীনি নিমীলেতি কোটপব্বতৰিহারৰাসিতিস্সত্থেরো ৰিয, মহাকরঞ্জিযৰিহারৰাসিমহাতিস্সত্থেরো ৰিয, দেৰপুত্তরট্ঠে পিণ্ডপাতিকত্থেরো ৰিয, চিত্তলপব্বতৰিহারৰাসিনো দ্ৰেভাতিকত্থেরা ৰিয চ.
তত্রিদং একৰত্থুপরিদীপনং – দ্ৰেভাতিকত্থেরানং কিরেকো পুণ্ণমুপোসথদিৰসে পাতিমোক্খং ওসারেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো অত্তনো ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা চঙ্কমে ঠিতো জুণ্হপক্খে পদোসৰেলাযং চন্দালোকেন সমন্ততো আসিঞ্চমানখীরধারং ৰিয গগনতলং রজতপট্টসদিসং ৰালিকাসন্থতঞ্চ ভূমিভাগং দিস্ৰা ‘‘রমণীযো ৰতাযং কালো, দেসো চ মম অজ্ঝাসযসদিসো, কীৰ চিরং নু খো অযং দুক্খভারো ¶ ৰহিতব্বো’’তি অত্তনো আযুসঙ্খারে উপধারেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং আহ – ‘‘তুম্হেহি কথং পরিনিব্বাযন্তা ভিক্খূ দিট্ঠপুব্বা’’তি. তত্র কেচি আহংসু – ‘‘অম্হেহি আসনে নিসিন্নকাৰ পরিনিব্বাযন্তা দিট্ঠপুব্বা’’তি. কেচি ‘‘অম্হেহি আকাসে পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসিন্নকা’’তি. থেরো আহ – ‘‘অহং দানি ৰো চঙ্কমন্তমেৰ পরিনিব্বাযমানং দস্সযিস্সামী’’তি. ততো চঙ্কমে তিরিযং লেখং কত্ৰা ‘‘অহং ইতো চঙ্কমকোটিতো পরকোটিং গন্ত্ৰা নিৰত্তমানো ইমং লেখং পত্ৰা পরিনিব্বাযিস্সামী’’তি ৰত্ৰা চঙ্কমং ওরুয্হ পরভাগং গন্ত্ৰা নিৰত্তমানো একেন পাদেন লেখং অক্কন্তক্খণেযেৰ পরিনিব্বাযীতি.
আনাপানস্সতিসমাধিকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পঠমপঞ্ঞত্তিকথাৰণ্ণনা
১৬৭. যদিপি অরিযা নেৰ অত্তনাৰ অত্তানং জীৰিতা ৰোরোপেসুং, নাঞ্ঞমঞ্ঞম্পি জীৰিতা ৰোরোপেসুং, নাপি মিগলণ্ডিকং সমণকুত্তকং উপসঙ্কমিত্ৰা সমাদপেসুং, তথাপি যথাৰুত্তেহি তীহি পকারেহি মতানং অন্তরে অরিযানম্পি সব্ভাৰতো ‘‘অরিযপুগ্গলমিস্সকত্তা’’তি ৰুত্তং. ন হি অরিযা পাণাতিপাতং করিংসু ন সমাদপেসুং, নাপি সমনুঞ্ঞা অহেসুং. অথ ৰা পুথুজ্জনকালে অত্তনাৰ অত্তানং ঘাতেত্ৰা মরণসমযে ৰিপস্সনং ৰড্ঢেত্ৰা অরিযমগ্গং পটিলভিত্ৰা মতানম্পি অরিযানং সব্ভাৰতো ইমিনাৰ নযেন অত্তনাৰ অত্তানং জীৰিতা ৰোরোপনস্স অরিযানম্পি সব্ভাৰতো অরিযপুগ্গলমিস্সকত্তা ‘‘মোঘপুরিসা’’তি ন ৰুত্তং. ‘‘তে ভিক্খূ’’তি ৰুত্তন্তি ‘‘কথঞ্হি নাম তে, ভিক্খৰে, ভিক্খূ অত্তনাপি অত্তানং জীৰিতা ৰোরোপেস্সন্তী’’তি এত্থ ‘‘মোঘপুরিসা’’তি অৰত্ৰা ‘‘তে ভিক্খূ’’তি ৰুত্তং.
অনুপঞ্ঞত্তিকথাৰণ্ণনা
১৬৮. ইত্থীসু ¶ পটিবদ্ধচিত্ততা নাম ছন্দরাগেন সারত্ততা সাপেক্খভাৰোতি আহ ‘‘সারত্তা অপেক্খৰন্তো’’তি. মরণস্স গুণকিত্তনং জীৰিতে আদীনৰদস্সনপুব্বঙ্গমন্তি আহ ‘‘জীৰিতে আদীনৰং দস্সেত্ৰা’’তি. ‘‘কিং তুয্হিমিনা পাপকেন দুজ্জীৰিতেনা’’তি ইদং জীৰিতে আদীনৰদস্সনং. ‘‘মতং ¶ তে জীৰিতা সেয্যো’’তিআদি পন মরণগুণকিত্তনন্তি দট্ঠব্বং. লোভাদীনং অতিৰিয উস্সন্নত্তা অনুপপরিক্খিত্ৰা কতং সাহসিককম্মং কিব্বিসন্তি ৰুচ্চতীতি আহ – ‘‘কিব্বিসং সাহসিককম্মং লোভাদিকিলেসুস্সদ’’ন্তি. কস্মা ইদং ৰুচ্চতীতি ছব্বগ্গিযানংযেৰেদং ৰচনং. মত-সদ্দো ‘‘গত’’ন্তিআদীসু ৰিয ভাৰৰচনোতি আহ ‘‘তৰ মরণ’’ন্তি. কতকালোতি কতমরণকালো. অথ ৰা কালোতি মরণস্সেতং অধিৰচনং, তস্মা কতকালোতি কতমরণোতি অত্থো. তেনেৰাহ ‘‘কালং কত্ৰা, মরিত্ৰা’’তি. দিৰি ভৰা দিব্বাতি আহ ‘‘দেৰলোকে উপ্পন্নেহী’’তি. সমপ্পিতোতি যুত্তো. সমঙ্গীভূতোতি সম্মদেৰ একীভাৰং গতো.
পদভাজনীযৰণ্ণনা
১৭২. উস্সুক্কৰচনন্তি পুব্বকালকিরিযাৰচনং. অযঞ্হি সমানকত্তুকেসু পুব্বাপরকালকিরিযাৰচনেসু পুব্বকালকিরিযাৰচনস্স নিরুত্তিৰোহারো. সঞ্চিচ্চাতি ইমস্স পদস্স ‘‘জানিত্ৰা সঞ্জানিত্ৰা চেচ্চ অভিৰিতরিত্ৰা’’তি এৰং পুব্বকালকিরিযাৰসেন ব্যঞ্জনানুরূপং কত্ৰা পদভাজনে ৰত্তব্বে তথা অৰত্ৰা ‘‘জানন্তো সঞ্জানন্তো’’তি পুগ্গলাধিট্ঠানং কত্ৰা ‘‘চেচ্চ অভিৰিতরিত্ৰা ৰীতিক্কমো’’তি জীৰিতা ৰোরোপনস্স চ তদত্থৰসেন নিদ্দিট্ঠত্তা ৰুত্তং ‘‘ব্যঞ্জনে আদরং অকত্ৰা’’তি. ‘‘জানন্তো’’তি অৰিসেসেন ৰুত্তেপি ‘‘সঞ্চিচ্চ মনুস্সৰিগ্গহং জীৰিতা ৰোরোপেয্যা’’তি ৰুত্তত্তা পাণৰিসযমেত্থ জাননন্তি আহ ‘‘পাণোতি জানন্তো’’তি, সত্তো অযন্তি জানন্তোতি অত্থো. পাণোতি হি ৰোহারতো সত্তো, পরমত্থতো জীৰিতিন্দ্রিযং ৰুচ্চতি. ‘‘মনুস্সৰিগ্গহোতি জানন্তো’’তি অৰত্ৰা ‘‘পাণোতি জানন্তো’’তি ৰচনং ‘‘মনুস্সো অয’’ন্তি অজানিত্ৰা কেৰলং সত্তসঞ্ঞায ঘাতেন্তস্সপি পারাজিকভাৰদস্সনত্থং ৰুত্তং. তেনেৰ এল়কচতুক্কে (পারা. অট্ঠ. ২.১৭৪) এল়কসঞ্ঞায মনুস্সপাণং ৰধন্তস্স পারাজিকাপত্তি দস্সিতা. তস্মা ‘‘মনুস্সৰিগ্গহো’’তি অৰত্ৰা ‘‘পাণোতি জানন্তো’’তি অৰিসেসেন ৰুত্তং.
সঞ্জানন্তোতি এত্থ সহ-সদ্দেন সমানত্থো সং-সদ্দোতি আহ – ‘‘তেনেৰ পাণজাননাকারেন সদ্ধিং ¶ জানন্তো’’তি, তেনেৰ পাণজাননাকারেন ¶ সদ্ধিং জীৰিতা ৰোরোপেমীতি জানন্তোতি অত্থো. যদিপি একস্সেৰ চিত্তস্স উভযারম্মণভাৰাসম্ভৰতো পাণোতি জাননেন সদ্ধিং জীৰিতা ৰোরোপেমীতি জাননং একক্খণে ন সম্ভৰতি, পাণোতিসঞ্ঞং পন অৰিজহিত্ৰা মারেমীতি জাননং সন্ধায ‘‘তেনেৰ…পে… সদ্ধিং জানন্তো’’তি ৰুত্তং. তস্মা সদ্ধিন্তি অৰিজহিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. কেচি পন ‘‘ঞাতপরিঞ্ঞায দিট্ঠসভাৰেসু ধম্মেসু তীরণপরিঞ্ঞায তিলক্খণং আরোপেত্ৰা ‘রূপং অনিচ্চ’ন্তিআদিনা সভাৰেন সদ্ধিং একক্খণে অনিচ্চাদিলক্খণজাননং ৰিয ‘ইমং পাণং মারেমী’তি অত্তনো কিরিযায সদ্ধিংযেৰ জানাতী’’তি ৰদন্তি. অপরে পন আচরিযা তত্থাপি এৰং ন কথেন্তি.
ৰধকচেতনাৰসেন চেতেত্ৰাতি ‘‘ইমং মারেমী’’তি ৰধকচেতনায চিন্তেত্ৰা. পকপ্পেত্ৰাতি ‘‘ৰধামি ন’’ন্তি এৰং চিত্তেন পরিচ্ছিন্দিত্ৰা. অভিৰিতরিত্ৰাতি সন্নিট্ঠানং কত্ৰা. তেনেৰাহ ‘‘নিরাসঙ্কচিত্তং পেসেত্ৰা’’তি. উপক্কমৰসেনাতি সাহত্থিকাদিউপক্কমৰসেন. এৰং পৰত্তস্সাতি এৰং যথাৰুত্তৰিধিনা পৰত্তস্স. কিঞ্চাপি ‘‘সঞ্চিচ্চা’’তি ইমস্স ৰিপ্পকতৰচনত্তা ‘‘জীৰিতা ৰোরোপেয্যা’’তি ইমিনাৰ অপরকালকিরিযাৰচনেন সব্বথা পরিনিট্ঠিতৰীতিক্কমো ৰুত্তো, তথাপি ‘‘সঞ্চিচ্চা’’তি ইমিনা ৰুচ্চমানং অপরিযোসিতৰীতিক্কমম্পি অৰসানং পাপেত্ৰা দস্সেতুং ‘‘ৰীতিক্কমো’’তি পদভাজনং ৰুত্তং. তেনেৰাহ ‘‘অযং সঞ্চিচ্চসদ্দস্স সিখাপ্পত্তো অত্থোতি ৰুত্তং হোতী’’তি.
আদিতো পট্ঠাযাতি পটিসন্ধিৰিঞ্ঞাণেন সদ্ধিং উপ্পন্নকললরূপতো পট্ঠায. সযন্তি এত্থাতি সেয্যা, মাতুকুচ্ছিসঙ্খাতো গব্ভো সেয্যা এতেসন্তি গব্ভসেয্যকা, অণ্ডজা জলাবুজা চ. তেসং গব্ভসেয্যকানং ৰসেন সব্বসুখুমত্তভাৰদস্সনত্থং ‘‘যং মাতুকুচ্ছিস্মি’’ন্তিআদি ৰুত্তং, ন পারাজিকৰত্থুনিযমনত্থং. ওপপাতিকসংসেদজাপি হি মনুস্সা পারাজিকৰত্থুমেৰ. ন চেৰিমং সব্বপঠমং মনুস্সৰিগ্গহং জীৰিতা ৰোরোপেতুং সক্কা. পটিসন্ধিচিত্তেন হি সদ্ধিং তিংস কম্মজরূপানি নিব্বত্তন্তি, তেসু পন ঠিতেসুযেৰ সোল়স ভৰঙ্গচিত্তানি উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুজ্ঝন্তি. এতস্মিং অন্তরে গহিতপটিসন্ধিকস্স দারকস্স ৰা মাতুযা ৰা পনস্স অন্তরাযো নত্থি. অযঞ্হি মরণস্স অনোকাসো নাম. একস্মিঞ্হি সোল়সচিত্তক্খণে কালে দারকস্স মরণং নত্থি তদা চুতিচিত্তস্স অসম্ভৰতো, মাতুযাপি ¶ তত্তকং কালং অনতিক্কমিত্ৰা তদনন্তরেযেৰ চৰনধম্মায গব্ভগ্গহণস্সেৰ অসম্ভৰতো. চিত্তগ্গহণেনেৰ অৰিনাভাৰতো সেসঅরূপধম্মানম্পি গহিতত্তা রূপকাযুপত্থম্ভিতস্সেৰ চ নামকাযস্স পঞ্চৰোকারে পৰত্তিসব্ভাৰতো ৰুত্তং ‘‘সকলাপি পঞ্চৰোকারপটিসন্ধি দস্সিতা হোতী’’তি. তত্থ সকলাপি ¶ পঞ্চৰোকারপটিসন্ধীতি পরিপুণ্ণা অনূনা রূপাদিপঞ্চক্খন্ধানং পটিসন্ধীতি এৰমত্থো গহেতব্বো, ন পন সকলাপি পঞ্চৰোকারভৰে পটিসন্ধীতি. তেনেৰাহ ‘‘তস্মা তঞ্চ পঠমং চিত্তং…পে… কললরূপন্তি অযং সব্বপঠমো মনুস্সৰিগ্গহো’’তি. ‘‘তদহুজাতস্স এল়কস্স লোমং জাতিউণ্ণা’’তি কেচি. ‘‘হিমৰন্তপ্পদেসে জাতিমন্তএল়কলোমং জাতিউণ্ণা’’তি অপরে. সুখুমজাতিলোমা এৰ কির কেচি এল়কা হিমৰন্তে ৰিজ্জন্তি. ‘‘গব্ভং ফালেত্ৰা গহিতএল়কলোমং জাতিউণ্ণা’’তি অঞ্ঞে.
একেন অংসুনাতি খুদ্দকভাণকানং মতেন ৰুত্তং. তথা হি ‘‘গব্ভসেয্যকসত্তানং পটিসন্ধিক্খণে পঞ্চক্খন্ধা অপচ্ছা অপুরে একতো পাতুভৰন্তি. তস্মিং খণে পাতুভূতা কললসঙ্খাতা রূপসন্ততি পরিত্তা হোতি খুদ্দকমক্খিকায একৰাযামেন পাতব্বমত্তা’’তি ৰত্ৰা পুন ‘‘অতিবহুং এতং, সণ্হসূচিযা তেলে পক্খিপিত্ৰা উক্খিত্তায পগ্ঘরিত্ৰা অগ্গে ঠিতবিন্দুমত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. তম্পি পটিক্খিপিত্ৰা ‘‘এককেসে তেলতো উদ্ধরিত্ৰা গহিতে তস্স পগ্ঘরিত্ৰা অগ্গে ঠিতবিন্দুমত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. তম্পি পটিক্খিপিত্ৰা ‘‘ইমস্মিং জনপদে মনুস্সানং কেসে অট্ঠধা ফালিতে ততো এককোট্ঠাসপ্পমাণো উত্তরকুরুকানং কেসো, তস্স পসন্নতিলতেলতো উদ্ধটস্স অগ্গে ঠিতবিন্দুমত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. তম্পি পটিক্খিপিত্ৰা ‘‘জাতিউণ্ণা নাম সুখুমা, তস্সা একঅংসুনো পসন্নতিলতেলে পক্খিপিত্ৰা উদ্ধটস্স পগ্ঘরিত্ৰা অগ্গে ঠিতবিন্দুমত্ত’’ন্তি (ৰিভ. অট্ঠ. ২৬) খুদ্দকভাণকেহি ৰুত্তং. সংযুত্তভাণকা পন ‘‘তীহি জাতিউণ্ণংসূহি কতসুত্তগ্গে সণ্ঠিততেলবিন্দুপ্পমাণং কললং হোতী’’তি (সং. নি. অট্ঠ. ১.১.২৩৫) ৰদন্তি. ‘‘অচ্ছ’’ন্তি ৰুত্তমত্থং পরিযাযন্তরেন ৰিভাৰেতি ‘‘ৰিপ্পসন্ন’’ন্তি.
সপ্পিমণ্ডোতি পসন্নসপ্পি. যথাতি ইদং আনেত্ৰা এত্থাপি সম্বন্ধিতব্বং, সপ্পিমণ্ডোপি ৰুত্তবিন্দুপ্পমাণোৰ ইধ অধিপ্পেতো. এৰংৰণ্ণপ্পটিভাগন্তি ৰুত্তপ্পমাণসণ্ঠানপরিচ্ছিন্নং ¶ . অথ ৰা এৰংৰণ্ণপ্পটিভাগন্তি এৰংৰণ্ণং এৰংসণ্ঠানঞ্চ. পটিভজনং ৰা পটিভাগো, সদিসতাভজনং সদিসতাপত্তীতি অত্থো. এৰংৰিধো ৰণ্ণপ্পটিভাগো রূপতো সণ্ঠানতো চ সদিসতাপত্তি এতস্সাতি এৰংৰণ্ণপ্পটিভাগং. কললন্তি পৰুচ্চতীতি ভূতুপাদারূপসঙ্খাতো সন্তানৰসেন পৰত্তমানো অত্তভাৰো কললং নামাতি কথীযতি. ৰীসৰস্সসতাযুকস্সাতি নিদস্সনমত্তং ততো ঊনাধিকাযুকমনুস্সানম্পি সব্ভাৰতো.
কললকালেপীতি পঠমসত্তাহব্ভন্তরে যং সন্ততিৰসেন পৰত্তমানং কললসঙ্খাতং অত্তভাৰং জীৰিতা ৰোরোপেতুং সক্কা, তং সন্ধায ৰদতি. ততো ৰা উদ্ধন্তি দুতিযসত্তাহাদীসু অব্বুদাদিভাৰপ্পত্তং ¶ সন্ধায ৰুত্তং. ননু চ উপ্পন্নানং ধম্মানং সরসনিরোধেনেৰ নিরুজ্ঝনতো অন্তরা উপচ্ছেদো ন সক্কা কাতুং, ‘‘তস্মা…পে… জীৰিতিন্দ্রিযং উপচ্ছিন্দতি উপরোধেতী’’তি কস্মা ৰুত্তন্তি আহ – ‘‘জীৰিতিন্দ্রিযস্স পৰেণীঘটনং…পে… উপরোধেতীতি ৰুচ্চতী’’তি. কথঞ্চাযমত্থো ৰিঞ্ঞাযতীতি আহ ‘‘স্ৰাযমত্থো’’তিআদি.
এত্থাহ (সারত্থ. টী. ১.৫; ইতিৰু. অট্ঠ. ৭৪) – খণে খণে নিরুজ্ঝনসভাৰেসু সঙ্খারেসু কো হন্তি, কো ৰা হঞ্ঞতি, যদি চিত্তচেতসিকসন্তানো, সো অরূপতায ন ছেদনভেদনাদিৰসেন ৰিকোপনসমত্থো, নপি ৰিকোপনীযো. অথ রূপসন্তানো, সো অচেতনতায কট্ঠকলিঙ্গরূপমোতি ন তত্থ ছেদনাদিনা পাণাতিপাতো লব্ভতি যথা মতসরীরে. পযোগোপি পাণাতিপাতস্স যথাৰুত্তো পহরণপ্পহারাদিকো অতীতেসু ৰা সঙ্খারেসু ভৰেয্য অনাগতেসু ৰা পচ্চুপ্পন্নেসু ৰা, তত্থ ন তাৰ অতীতানাগতেসু সম্ভৰতি তেসং অভাৰতো, পচ্চুপ্পন্নেসু চ সঙ্খারানং খণিকত্তা সরসেনেৰ নিরুজ্ঝনসভাৰতায ৰিনাসাভিমুখেসু নিপ্পযোজনো পযোগো সিযা, ৰিনাসস্স চ কারণরহিতত্তা ন পহরণপ্পহারাদিপ্পযোগহেতুকং মরণং, নিরীহকতায চ সঙ্খারানং কস্স সো পযোগো, খণিকত্তা ৰধাধিপ্পাযসমকালভিজ্জনকস্স কিরিযাপরিযোসানকআলানৰট্ঠানতো কস্স ৰা পাণাতিপাতকম্মবদ্ধোতি?
ৰুচ্চতে ¶ – ৰধকচেতনাসহিতো সঙ্খারানং পুঞ্জো সত্তসঙ্খাতো হন্তি. তেন পৰত্তিতৰধপ্পযোগনিমিত্তং অপগতুস্মাৰিঞ্ঞাণজীৰিতিন্দ্রিযো মতৰোহারপ্পৰত্তিনিবন্ধনো যথাৰুত্তৰধপ্পযোগাকরণে উপ্পজ্জনারহো রূপারূপধম্মসমূহো হঞ্ঞতি, কেৰলো ৰা চিত্তচেতসিকসন্তানো ৰধপ্পযোগাৰিসযভাৰেপি তস্স পঞ্চৰোকারভৰে রূপসন্তানাধীনৰুত্তিতায রূপসন্তানে পরেন পযোজিতজীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদকপযোগৰসেন তন্নিব্বত্তিৰিনিবন্ধকৰিসদিসরূপুপ্পত্তিযা ৰিহতে ৰিচ্ছেদো হোতীতি ন পাণাতিপাতস্স অসম্ভৰো, নপি অহেতুকো পাণাতিপাতো, ন চ পযোগো নিপ্পযোজনো পচ্চুপ্পন্নেসু সঙ্খারেসু কতপ্পযোগৰসেন তদনন্তরং উপ্পজ্জনারহস্স সঙ্খারকলাপস্স তথা অনুপ্পত্তিতো. খণিকানং সঙ্খারানং খণিকমরণস্স ইধ মরণভাৰেন অনধিপ্পেতত্তা সন্ততিমরণস্স চ যথাৰুত্তনযেন সহেতুকভাৰতো ন অহেতুকং মরণং, ন চ কত্তুরহিতো পাণাতিপাতপ্পযোগো নিরীহকেসুপি সঙ্খারেসু সন্নিহিততামত্তেন উপকারকেসু অত্তনো অত্তনো অনুরূপফলুপ্পাদনে নিযতেসু কারণেসু কত্তুৰোহারসিদ্ধিতো যথা ‘‘পদীপো পকাসেতি, নিসাকরো চন্দিমা’’তি. ন চ কেৰলস্স ৰধাধিপ্পাযসহভুনো চিত্তচেতসিককলাপস্স পাণাতিপাতো ইচ্ছিতো সন্তানৰসেন অৰট্ঠিতস্সেৰ পটিজাননতো, সন্তানৰসেন ¶ পৰত্তমানানঞ্চ পদীপাদীনং অত্থকিরিযাসিদ্ধি দিস্সতীতি অত্থেৰ পাণাতিপাতেন কম্মুনা বদ্ধো. অযঞ্চ ৰিচারো অদিন্নাদানাদীসুপি যথাসম্ভৰং ৰিভাৰেতব্বো.
ৰোরোপেতুং ন সক্কাতি উপক্কমেন ৰোরোপেতুং ন সক্কা. সত্তট্ঠজৰনৰারমত্তন্তি খুদ্দকভাণকানং মতেন ৰুত্তং. সংযুত্তভাণকা পন ‘‘রূপসন্ততি অরূপসন্ততী’’তি দ্ৰে সন্ততিযো ৰত্ৰা ‘‘উদকং অক্কমিত্ৰা গতস্স যাৰ তীরে অক্কন্তউদকলেখা ন ৰিপ্পসীদতি, অদ্ধানতো আগতস্স যাৰ কাযে উসুমভাৰো ন ৰূপসম্মতি, আতপা আগন্ত্ৰা গব্ভং পৰিট্ঠস্স যাৰ অন্ধকারভাৰো ন ৰিগচ্ছতি, অন্তোগব্ভে কম্মট্ঠানং মনসি করিত্ৰা দিৰা ৰাতপানং ৰিৰরিত্ৰা ওলোকেন্তস্স যাৰ অক্খীনং ফন্দনভাৰো ন ৰূপসম্মতি, অযং রূপসন্ততি নাম. দ্ৰে তযো জৰনৰারা অরূপসন্ততি নামা’’তি ৰত্ৰা ‘‘তদুভযম্পি সন্ততিপচ্চুপ্পন্নং নামা’’তি ৰদন্তি ¶ . মজ্ঝিমভাণকা পন ৰদন্তি ‘‘একদ্ৰেসন্ততিৰারপরিযাপন্নং সন্ততিপচ্চুপ্পন্নং. তত্থ অন্ধকারে নিসীদিত্ৰা আলোকট্ঠানং গতস্স ন চ তাৰ আরম্মণং পাকটং হোতি. যাৰ পন তং পাকটং হোতি, এত্থন্তরে পৰত্তা রূপসন্ততি অরূপসন্ততি ৰা একদ্ৰেসন্ততিৰারা নামাতি ৰেদিতব্বা. আলোকট্ঠানে চরিত্ৰা ওৰরকং পৰিট্ঠস্সপি ন তাৰ সহসা রূপং পাকটং হোতি. যাৰ পন তং পাকটং হোতি, এত্থন্তরে পৰত্তা রূপসন্ততি অরূপসন্ততি ৰা একদ্ৰেসন্ততিৰারা ৰেদিতব্বা. দূরে ঠত্ৰা পন রজকানং হত্থৰিকারং ঘণ্টিভেরিআকোটনৰিকারঞ্চ দিস্ৰাপি ন তাৰ সদ্দং সুণাতি. যাৰ পন তং সুণাতি, এতস্মিম্পি অন্তরে একদ্ৰেসন্ততিৰারা ৰেদিতব্বা’’তি. এত্থ চ আলোকট্ঠানতো ওৰরকং পৰিট্ঠস্স পগেৰ তত্থ নিসিন্নস্স যাৰ রূপগতং পাকটং হোতি, তত্থ উপড্ঢৰেলা অৰিভূতপ্পাযা, উপড্ঢৰেলা ৰিভূতপ্পাযা তদুভযং গহেত্ৰা ‘‘দ্ৰেসন্ততিৰারা’’তি ৰুত্তং, তযিদং ন সব্বসাধারণং, একচ্চস্স সীঘম্পি পাকটং হোতীতি ‘‘একদ্ৰেসন্ততিৰারা’’তি একগ্গহণম্পি কতং.
সভাগসন্ততিৰসেনাতি কুসলাকুসলসোমনস্সুপেক্খাদিনা সভাগসন্ততিৰসেন. ইমিনা অরূপসন্ততি দস্সিতা. সত্তট্ঠজৰনৰারমত্তন্তি চ কামাৰচরজৰনৰসেনেৰ ৰেদিতব্বং, ন ইতরজৰনৰসেন. ন হি তে পরিমিতকালা, অন্তরা পৰত্তভৰঙ্গাদযোপি তদন্তোগধাতি দট্ঠব্বা. যাৰ ৰা উণ্হতো আগন্ত্ৰাতিআদিনা পন রূপসন্ততিং দস্সেতি. অন্ধকারং হোতীতি অন্ধকারং ন ৰিগচ্ছতি. সন্ততিপচ্চুপ্পন্নঞ্চেত্থ অট্ঠকথাসু আগতং, অদ্ধাপচ্চুপ্পন্নং সুত্তে. তথা হি ভদ্দেকরত্তসুত্তে অদ্ধাপচ্চুপ্পন্নং সন্ধায ‘‘যো চাৰুসো মনো, যে চ ধম্মা, উভযমেতং পচ্চুপ্পন্নং, তস্মিং চে পচ্চুপ্পন্নে ছন্দরাগপটিবদ্ধং হোতি ৰিঞ্ঞাণং, ছন্দরাগপটিবদ্ধত্তা ৰিঞ্ঞাণস্স ¶ তদভিনন্দতি, তদভিনন্দন্তো পচ্চুপ্পন্নেসু ধম্মেসু সংহীরতী’’তি (ম. নি. ৩.২৮৪) ৰুত্তং. এত্থ হি মনোতি সসম্পযুত্তং ৰিঞ্ঞাণমাহ. ধম্মাতি আরম্মণধম্মা. মনোতি ৰা মনাযতনং. ধম্মাতি ৰেদনাদযো অরূপক্খন্ধা. উভযমেতং পচ্চুপ্পন্নন্তি অদ্ধাপচ্চুপ্পন্নং এতং উভযং হোতীতি অত্থো. ৰিঞ্ঞাণন্তি নিকন্তিৰিঞ্ঞাণং. তঞ্হি তস্মিং পচ্চুপ্পন্নে ছন্দরাগৰসেন পটিবদ্ধং হোতি. অভিনন্দতীতি তণ্হাদিট্ঠাভিনন্দনাহি অভিনন্দতি ¶ . তথাভূতো চ ৰত্থুপরিঞ্ঞায অভাৰতো তেসু পচ্চুপ্পন্নেসু ধম্মেসু সংহীরতি, তণ্হাদিট্ঠীহি আকড্ঢীযতীতি অত্থো. এত্থ চ ‘‘দ্ৰাদসাযতনানি একং পচ্চুপ্পন্ন’’ন্তি আগতত্তা তত্থ পৰত্তো ছন্দরাগো অদ্ধাপচ্চুপ্পন্নারম্মণো, ন খণপচ্চুপ্পন্নারম্মণোতি ৰিঞ্ঞাযতি.
সত্তোতি খন্ধসন্তানো. তত্থ হি সত্তপঞ্ঞত্তি. জীৰিতিন্দ্রিযন্তি রূপারূপজীৰিতিন্দ্রিযং. রূপজীৰিতিন্দ্রিযে হি ৰিকোপিতে ইতরম্পি তংসম্বন্ধতায ৰিনস্সতীতি. তং ৰুত্তপ্পকারমেৰাতি তং জীৰিতিন্দ্রিযাতিপাতনৰিধানং হেট্ঠা ৰুত্তপ্পকারমেৰ. সরসেনেৰ পতনসভাৰস্স অন্তরা এৰ অতীৰ পাতনং অতিপাতো, সণিকং পতিতুং অদত্ৰা সীঘপাতনন্তি অত্থো. অতিক্কম্ম ৰা সত্থাদীহি অভিভৰিত্ৰা পাতনং অতিপাতো, পাণস্স অতিপাতো পাণাতিপাতো. যায চেতনায পৰত্তমানস্স জীৰিতিন্দ্রিযস্স নিস্সযভূতেসু মহাভূতেসু উপক্কমকরণহেতু তংমহাভূতপচ্চযা উপ্পজ্জনমহাভূতা নুপ্পজ্জিস্সন্তি, সা তাদিসপ্পযোগসমুট্ঠাপিকা ৰধকচেতনা পাণাতিপাতো. তেনাহ ‘‘যায চেতনাযা’’তিআদি.
পহরণন্তি কাযৰিঞ্ঞত্তিসহিতায ৰধকচেতনায অধিপ্পেতত্থসাধনং. আণাপনন্তি ৰচীৰিঞ্ঞত্তিসহিতায ৰধকচেতনায অধিপ্পেতত্থসাধনং. তেনেৰ ‘‘সাৰেতুকামো ন সাৰেতী’’তিআদি ৰুত্তং. উপনিক্খিপনন্তি অসিআদীনং তস্স উপনিক্খিপনং.
অট্ঠকথাসু ৰুত্তমত্থং সঙ্খিপিত্ৰা দস্সেন্তো ‘‘সঙ্খেপতো’’তিআদিমাহ. তত্থ ৰিজ্জাপরিজপ্পনন্তি মন্তপরিজপ্পনং. ইদানি অট্ঠকথাসু ৰিত্থারিতমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অট্ঠকথাসু পনা’’তিআদি. তত্থ আথব্বণিকাতি আথব্বণৰেদৰেদিনো. আথব্বণং পযোজেন্তীতি আথব্বণৰেদৰিহিতং মন্তং তত্থ ৰুত্তৰিধিনা পযোজেন্তি. আথব্বণিকা হি সত্তাহং অলোণকং ভুঞ্জিত্ৰা দব্বে অত্থরিত্ৰা পথৰিযং সযমানা তপং চরিত্ৰা সত্তমে দিৰসে সুসানভূমিং সজ্জেত্ৰা সত্তমে পদে ঠত্ৰা হত্থং ৰট্টেত্ৰা ৰট্টেত্ৰা মুখেন ৰিজ্জং পরিজপ্পন্তি, অথ নেসং কম্মং সমিজ্ঝতি. পটিসেনাযাতি ইদং হেট্ঠা উপরি ৰা পদদ্ৰযেন সম্বন্ধমুপগচ্ছতি. ঈতিং ¶ উপ্পাদেন্তীতি ডংসিত্ৰা মারণত্থায ৰিচ্ছিকাদীনং ৰিস্সজ্জনৰসেন পীল়ং উপ্পাদেন্তি ¶ . এতীতি ঈতি. উপদ্দৰন্তি ততো অধিকতরপীল়ং. পজ্জরকন্তি ৰিসমজ্জরং. সূচিকন্তি অঙ্গপচ্চঙ্গানি সূচীহি ৰিয ৰিজ্ঝিত্ৰা পৰত্তমানং সূলং. ৰিসূচিকন্তি সসূলং আমাতিসারং. পক্খন্দিযন্তি রত্তাতিসারং. ৰিজ্জং পরিৰত্তেত্ৰাতি গন্ধারৰিজ্জাদিকং অত্তনো ৰিজ্জং কতুপচারং পরিজপ্পিত্ৰা মন্তপঠনক্কমেন পঠিত্ৰা. তেহীতি তেহি ৰত্থূহি.
পযোজনন্তি পৰত্তমানং. দিস্ৰাতিআদি দিট্ঠৰিসাদীনং যথাক্কমেন ৰুত্তং. দ্ৰত্তিব্যামসতপ্পমাণনাগুদ্ধরণেতি দ্ৰত্তিব্যামসতপ্পমাণে মহাকাযে নিম্মিনিত্ৰা ঠিতানং নাগানং উদ্ধরণে. কুম্ভণ্ডানন্তি কুম্ভণ্ডদেৰানং. তে কির দেৰা মহোদরা হোন্তি, রহস্সঙ্গম্পি চ নেসং কুম্ভো ৰিয মহন্তং হোতি, তস্মা ‘‘কুম্ভণ্ডা’’তি ৰুচ্চন্তি. ৰেস্সৰণস্স যক্খাধিপতিভাৰেপি নযনাৰুধেন কুম্ভণ্ডানং মরণস্স ইধ ৰুত্তত্তা তেসুপি তস্স আণাপৰত্তি ৰেদিতব্বা.
কেচীতি মহাসঙ্ঘিকা. ‘‘অহো ৰত যং তং কুচ্ছিগতং গব্ভং ন সোত্থিনা অভিনিক্খমেয্যা’’তি পাঠো সুন্দরতরো. ‘‘অহো ৰতাযং ত’’ন্তিপি পাঠো. ‘‘অযং ইত্থী তং কুচ্ছিগতং গব্ভং ন সোত্থিনা অভিনিক্খামেয্যা’’তি ৰত্তব্বং. কুলুম্বস্সাতি গব্ভস্স কুলস্সেৰ ৰা, কুটুম্বস্সাতি ৰুত্তং হোতি. ভাৰনামযিদ্ধিযাতি অধিট্ঠানিদ্ধিং সন্ধায ৰদন্তি. ঘটভেদনং ৰিয ইদ্ধিৰিনাসো, অগ্গিনিব্বাপনং ৰিয পরূপঘাতোতি উপমাসংসন্দনং. তং তেসং ইচ্ছামত্তমেৰাতি এত্থাযং ৰিচারণা – তুম্হে ইদ্ধিযা পরূপঘাতং ৰদেথ, ইদ্ধি নাম চেসা অধিট্ঠানিদ্ধি ৰিকুব্বনিদ্ধি মনোমযিদ্ধি ঞাণৰিপ্ফারিদ্ধি সমাধিৰিপ্ফারিদ্ধি অরিযিদ্ধি কম্মৰিপাকজিদ্ধি পুঞ্ঞৰতোইদ্ধি ৰিজ্জামযিদ্ধি তত্থ তত্থ সম্মাপযোগপচ্চযা ইজ্ঝনট্ঠেন ইদ্ধীতি দসৰিধা. তত্থ কতরং ইদ্ধিং ৰদেথাতি? ভাৰনামযন্তি. কিং পন ভাৰনামযিদ্ধিযা পরূপঘাতকম্মং হোতীতি? আম একৰারং হোতি. যথা হি আদিত্তঘরস্স উপরি উদকভরিতে ঘটে খিত্তে ঘটোপি ভিজ্জতি, অগ্গিপি নিব্বাযতি, এৰমেৰ ভাৰনামযিদ্ধিযা একৰারং পরূপঘাতকম্মং হোতি, ততো পট্ঠায পন সা নস্সতীতি. অথ নে ‘‘ভাৰনামযিদ্ধিযা নেৰ একৰারং, ন দ্ৰে ৰারে পরূপঘাতকম্মং হোতী’’তি ৰত্ৰা সঞ্ঞত্তিং আগচ্ছন্তা পুচ্ছিতব্বা ‘‘ভাৰনামযিদ্ধি কিং কুসলা, অকুসলা, অব্যাকতা, সুখায ৰেদনায সম্পযুত্তা, দুক্খায ¶ , অদুক্খমসুখায, সৰিতক্কসৰিচারা, অৰিতক্কৰিচারমত্তা, অৰিতক্কঅৰিচারা, কামাৰচরা, রূপাৰচরা, অরূপাৰচরা’’তি.
ইমং পন পঞ্হং যে জানন্তি, তে এৰং ৰক্খন্তি ‘‘ভাৰনামযিদ্ধি কুসলা ৰা হোতি অব্যাকতা ¶ ৰা, অদুক্খমসুখৰেদনীযা এৰ, অৰিতক্কঅৰিচারা এৰ, রূপাৰচরা এৰা’’তি. তে ৰত্তব্বা ‘‘পাণাতিপাতচেতনা কুসলাকুসলাদীসু কতরং কোট্ঠাসং ভজতী’’তি. জানন্তা ৰক্খন্তি ‘‘পাণাতিপাতচেতনা অকুসলাৰ, দুক্খৰেদনীযাৰ, সৰিতক্কসৰিচারাৰ, কামাৰচরা এৰা’’তি. এৰং সন্তে ‘‘তুম্হাকং কথা নেৰ কুসলত্তিকেন সমেতি, ন ৰেদনাত্তিকেন, ন ৰিতক্কত্তিকেন, ন পরিত্তত্তিকেনা’’তি. কিং পন এৰং মহন্তং সুত্তং নিরত্থকন্তি? নো নিরত্থকং, তুম্হে পনস্স অত্থং ন জানাথ. ইদ্ধিমা চেতোৰসিপ্পত্তোতি এত্থ হি ন ভাৰনামযিদ্ধি অধিপ্পেতা, আথব্বণিদ্ধি পন অধিপ্পেতা. সা হি এত্থ লব্ভমানা লব্ভতীতি.
হরিতব্বং উপনিক্খিপিতব্বন্তি হারং, হারমেৰ হারকন্তি আহ ‘‘অথ ৰা’’তিআদি. জীৰিতহরণকং উপনিক্খিপিতব্বং ৰা সত্থং সত্থহারকন্তি ৰিকপ্পদ্ৰযেনাহ. ‘‘হারকসত্থ’’ন্তি চ ৰত্তব্বে সত্থহারকন্তি ৰিসেসনস্স পরনিপাতং কত্ৰা ৰুত্তং. যথা লভতি, তথা করেয্যাতি অধিপ্পাযত্থমাহ. উপনিক্খিপেয্যাতি ‘‘পরিযেসেয্যা’’তি ইমস্স সিখাপ্পত্তমত্থং দস্সেতি. ইতরথাতি ‘‘পরিযেসেয্যা’’তি ইমস্স উপনিক্খিপেয্যাতি এৰমত্থং অগ্গহেত্ৰা যদি পরিযেসনমত্তমেৰ অধিপ্পেতং সিযাতি অত্থো. পরিযিট্ঠমত্তেনাতি পরিযেসিতমত্তেন. ‘‘সত্থহারকং ৰাস্স পরিযেসেয্যা’’তি ইমিনা ৰুচ্চমানস্স অত্থস্স ব্যঞ্জনানুরূপতো পরিপুণ্ণং কত্ৰা অৰুত্তত্তা আহ ‘‘ব্যঞ্জনং অনাদিযিত্ৰা’’তি. সসতি হিংসতীতি সত্থং, সসন্তি হিংসন্তি তেনাতি ৰা সত্থন্তি লগুল়পাসাণাদীনম্পি সত্থসঙ্গহিতত্তা আহ – ‘‘যং এত্থ থাৰরপ্পযোগসঙ্গহিতং সত্থং, তদেৰ দস্সেতু’’ন্তি.
ৰুত্তাৰসেসন্তি ৰুত্তঅসিআদীহি অৰসিট্ঠং. লগুল়ন্তি মুগ্গরস্সেতং অধিৰচনং. সত্থসঙ্গহোতি মাতিকাযং ‘‘সত্থহারক’’ন্তি এত্থ ৰুত্তসত্থসঙ্গহো. যস্মা…পে… তস্মা দ্ৰিধা ভিন্দিত্ৰা পদভাজনং ৰুত্তন্তি ঈদিসং হেট্ঠা ৰুত্তৰিভঙ্গনযভেদদস্সনন্তি ৰেদিতব্বং. নরকে ৰা পপতাতিআদীতি এত্থ আদি-সদ্দেন ‘‘পপাতে ৰা পপতা’’তি পরতো ৰুত্তং অৰুত্তঞ্চ ‘‘রুক্খতো ৰা পপতা’’তিআদি সব্বং মরণূপাযং সঙ্গণ্হাতি. তেনেৰাহ ¶ ‘‘ন হি সক্কা সব্বং সরূপেনেৰ ৰত্তু’’ন্তি. পরতো ৰুত্তনযত্তাতি পরতো নিগমনৰসেন ৰুত্তস্স দুতিযপদস্স পদভাজনে ৰুত্তনযত্তা. অত্থতো ৰুত্তমেৰাতি মরণূপাযস্স বহুৰিধতানিদস্সনত্থং, ততো একদেসে দস্সিতে সব্বং ৰুত্তমেৰ হোতীতি অধিপ্পাযো. ন হি সক্কা…পে… ৰত্তুন্তি ‘‘রুক্খতো ৰা পপতা’’তিআদিনা সরূপতো সব্বং মরণূপাযং পরিযোসানং পাপেত্ৰা ন সক্কা ৰত্তুন্তি অত্থো.
মতং ¶ তে জীৰিতা সেয্যোতি এত্থ ৰুত্তমরণং যস্মা ইতি-সদ্দো নিদস্সেতি, তস্মা তত্থ ৰুত্তমরণং ইতি-সদ্দস্স অত্থোতি তম্পি গহেত্ৰা অত্থং দস্সেন্তো আহ – ‘‘মরণচিত্তো মরণমনোতি অত্থো’’তি. চিত্তস্স অত্থদীপনত্থং ৰুত্তোতি চিত্ত-সদ্দস্স ৰিচিত্তাদিঅনেকত্থৰিসযত্তা নাযং চিত্ত-সদ্দো ইধ অঞ্ঞস্মিং অত্থে ৰত্তমানো দট্ঠব্বো, অপি তু ৰিঞ্ঞাণস্মিংযেৰ ৰত্তমানো ৰেদিতব্বোতি তস্স অত্থস্স নিযমনত্থং ৰুত্তো. ইমিনা পুনরুত্তিদোসস্সপি ইধ অনৰকাসোতি দস্সেতি. ন তাৰ অত্থো ৰুত্তোতি ‘‘ইতি চিত্তমনো’’তি উদ্ধরিত্ৰাপি ইতি-সদ্দনিদস্সিতস্স মরণস্স অপরামট্ঠভাৰতো ৰুত্তং. তাৰ-সদ্দেন পন পরতো ‘‘চিত্তসঙ্কপ্পো’’তি ইমস্স পদভাজনে ‘‘মরণসঞ্ঞী’’তিআদিনা ইতিসদ্দত্থস্স ৰক্খমানতং ৰিভাৰেতি. তত্থ হি ইতি-সদ্দনিদস্সিতং মরণসঙ্খাতমত্থং গহেত্ৰা ‘‘মরণসঞ্ঞী মরণচেতনো মরণাধিপ্পাযো’’তি ৰুত্তং. তেনেৰাহ – ‘‘চিত্তসঙ্কপ্পোতি ইমস্মিং পদে অধিকারৰসেন ইতিসদ্দো আহরিতব্বো’’তি. কস্মা আহরিতব্বোতি আহ ‘‘ইদঞ্হী’’তিআদি. কথং পনেতং ৰিঞ্ঞাযতীতি আহ ‘‘তথা হিস্সা’’তিআদি. অস্সাতি ইতি-সদ্দস্স. তমেৰ অত্থন্তি মরণসঙ্খাতমত্থং. ‘‘মরণসঞ্ঞী’’তিআদীসু হি মরণং ইতি-সদ্দস্স অত্থো, ‘‘সঞ্ঞী’’তিআদি সঙ্কপ্পসদ্দস্স. চিত্তসদ্দস্স পনেত্থ ৰিচিত্তৰচনতা সঙ্কপ্পসদ্দস্স সঞ্ঞাচেতনাধিপ্পাযৰসেন তিধা অত্থং দস্সেন্তেন ৰিভাৰিতাতি দট্ঠব্বং. তেনেৰাহ – ‘‘চিত্তো নানপ্পকারকো সঙ্কপ্পো’’তিআদি. অধিপ্পাযসদ্দেন কিমেত্থ ৰুত্তন্তি আহ – ‘‘অধিপ্পাযোতি ৰিতক্কো ৰেদিতব্বো’’তি. ন ইদং ৰিতক্কস্স নামন্তি ইদং পন ন কেৰলং ৰিতক্কস্সেৰ নামন্তি দস্সেতুং ৰুত্তং. পাকটত্তা ওল়ারিকত্তা চ উচ্চাকারতা ৰেদিতব্বা, অপাকটত্তা অনোল়ারিকত্তা চ অৰচাকারতা.
১৭৪. কাযেকদেসেপি ¶ কায-সদ্দো ৰত্ততীতি আহ ‘‘হত্থেন ৰা’’তিআদি. পহরণেনাতি সত্থেন. সত্থঞ্হি পহরন্তি এতেনাতি পহরণন্তি ৰুচ্চতি. কম্মুনা বজ্ঝতীতি পাণাতিপাতকম্মুনা বজ্ঝতি, পাণাতিপাতকম্মস্স সিদ্ধন্তি ৰুত্তং হোতি. যো কোচি মরতূতি এত্থ যস্স কস্সচি একস্সেৰ জীৰিতিন্দ্রিযৰিসযা ৰধকচেতনা পৰত্ততি, ন পহারপচ্চযা মরন্তস্সেৰ জীৰিতিন্দ্রিযৰিসযা, নাপি সমূহস্সাতি ৰেদিতব্বা. উভযথাপীতি উদ্দেসানুদ্দেসানং ৰসেন. ৰধকচিত্তং পচ্চুপ্পন্নারম্মণম্পি জীৰিতিন্দ্রিযং পবন্ধৰিচ্ছেদনৰসেন আরম্মণং কত্ৰা পৰত্ততীতি আহ ‘‘পচ্ছা ৰা তেনেৰ রোগেনা’’তিআদি. যেন হি পবন্ধো ৰিচ্ছিজ্জতি, তাদিসং পযোগং নিব্বত্তেন্তং তদা ৰধকচিত্তং পৰত্তন্তং পহরিতমত্তেযেৰ কম্মুনা বজ্ঝতি. মনুস্সঅরহন্তস্স চ পুথুজ্জনকালেযেৰ সত্থপ্পহারে ৰা ৰিসে ৰা দিন্নেপি যদি সো অরহত্তং পত্ৰা তেনেৰ মরতি, অরহন্তঘাতকো হোতিযেৰ. যং পন পুথুজ্জনকালে দিন্নং দানং অরহত্তং পত্ৰা পরিভুঞ্জতি, পুথুজ্জনস্সেৰ তং দিন্নং হোতি.
ননু ¶ চ যথা অরহত্তং পত্ৰা পরিভুত্তম্পি পুথুজ্জনকালে দিন্নং পুথুজ্জনদানমেৰ হোতি, এৰং মরণাধিপ্পাযেন পুথুজ্জনকালে পহারে দিন্নে অরহত্তং পত্ৰা তেনেৰ পহারেন মতে কস্মা অরহন্তঘাতকোযেৰ হোতি, ন পুথুজ্জনঘাতকোতি? ৰিসেসসব্ভাৰতো. দানঞ্হি দেয্যধম্মস্স পরিচ্চাগমত্তেন হোতি. তথা হি দানচেতনা চজিতব্বং ৰত্থুং আরম্মণং কত্ৰা চজনমত্তমেৰ হোতি, অঞ্ঞসন্তককরণংৰ তস্স চজনং, তস্মা যস্স তং সন্তকং কতং, তস্সেৰ তং দিন্নং হোতি, ন এৰং ৰধো. সো হি পাণো পাণসঞ্ঞিতা ৰধকচেতনা উপক্কমো তেন মরণন্তি ইমেসং পঞ্চন্নং অঙ্গানং পারিপূরিযাৰ হোতি, ন অপারিপূরিযা. তস্মা অরহত্তং পত্তস্সেৰ মরণন্তি অরহন্তঘাতকোযেৰ হোতি, ন পুথুজ্জনঘাতকো. যস্মা পন ‘‘ইমং মারেমী’’তি যং সন্তানং আরব্ভ মারণিচ্ছা, তস্স পুথুজ্জনখীণাসৰভাৰেন পযোগমরণক্খণানং ৰসেন সতিপি সন্তানভেদে অভেদোযেৰ, যদা চ অত্থসিদ্ধি, তদা খীণাসৰভাৰো, তস্মা অরহন্তঘাতকোযেৰ হোতীতি নিট্ঠমেত্থ গন্তব্বং.
অঞ্ঞচিত্তেনাতি অৰধাধিপ্পাযেন অমারেতুকামতাচিত্তেন. নত্থি পাণাতিপাতোতি অমারেতুকামতাচিত্তেন পহটত্তা. কিঞ্চাপি পঠমপ্পহারো ¶ ন সযমেৰ সক্কোতি মারেতুং, দুতিযং পন লভিত্ৰা সক্কোন্তো জীৰিতৰিনাসনহেতু হোতি, তস্মা ‘‘পযোগো তেন চ মরণ’’ন্তি ইমিনা সংসন্দনতো পঠমপ্পহারেনেৰ কম্মবদ্ধো যুত্তো, ন দুতিযেন তস্স অঞ্ঞচিত্তেন দিন্নত্তা. তেন ৰুত্তং ‘‘উভযেহি মতেপি পঠমপ্পহারেনেৰ কম্মুনা বদ্ধো’’তি.
কম্মাপত্তিব্যত্তিভাৰত্থন্তি আনন্তরিযাদিকম্মৰিভাগস্স পারাজিকাদিআপত্তিৰিভাগস্স চ ৰিভাৰনত্থং. ‘‘এল়কং মারেমী’’তি পৰত্তচেতনায পুব্বভাগত্তা ‘‘ইমং মারেমী’’তি সন্নিট্ঠাপকচেতনায তদা সন্নিহিতত্তা যথাৰত্থুকং কম্মবদ্ধো হোতিযেৰাতি আহ ‘‘ইমং ৰত্থুং মারেমীতি চেতনায অত্থিভাৰতো’’তিআদি. সব্বত্থ হি পুরিমং অভিসন্ধিচিত্তং অপ্পমাণং তেন অত্থসিদ্ধিযা অভাৰতো, ৰধকচিত্তং পন তদারম্মণঞ্চ জীৰিতিন্দ্রিযং অনন্তরিযাদিভাৰে পমাণন্তি দট্ঠব্বং. ঘাতকো চ হোতীতি পাণঘাতকো হোতি, পাণাতিপাতকম্মুনাৰ বদ্ধো হোতীতি অত্থো. পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বন্তি যথাক্কমং পারাজিকথুল্লচ্চযপাচিত্তিযানি ৰেদিতব্বানি. ‘‘মাতাপিতুঅরহন্তানং অঞ্ঞতরং মারেমী’’তি গুণমহন্তেসু পৰত্তপুব্বভাগচেতনায দারুণভাৰতো তথাৰিধপুব্বভাগচেতনাপরিৰারা সন্নিট্ঠাপকচেতনা দারুণাৰ হোতীতি আহ – ‘‘ইধ পন চেতনা দারুণা হোতী’’তি. ইমিনা চ ‘‘এল়কং মারেস্সামী’’তি মাতাপিতুআদীনং মারণেপি পুব্বভাগচেতনায অদারুণত্তা অঞ্ঞথা পৰত্তআনন্তরিযকম্মতো এৰং পৰত্তানন্তরিযস্স নাতিদারুণতা ৰুত্তাৰ হোতীতি দট্ঠব্বা.
লোহিতকন্তি ¶ লোহিতমক্খিতং. কম্মং করোন্তেতি যুদ্ধকম্মং করোন্তে. যথাধিপ্পাযং গতেতি যোধং ৰিজ্ঝিত্ৰা পিতরি ৰিদ্ধে. ইদঞ্চ যথাধিপ্পাযং তেন তথাৰিদ্ধভাৰদস্সনত্থং ৰুত্তং. অযথাধিপ্পাযং পন উজুকমেৰ গন্ত্ৰা পিতরি ৰিদ্ধেপি মরণাধিপ্পাযেন অত্তনাৰ কতপ্পযোগত্তা নেৰত্থি ৰিসঙ্কেতোতি ৰদন্তি. আনন্তরিযং পন নত্থীতি পিতরং উদ্দিস্স কতপ্পযোগাভাৰতো.
অধিট্ঠাযাতি মাতিকাৰসেন আণত্তিকপযোগকথাৰণ্ণনা
এৰং ¶ ৰিজ্ঝাতি এৰং ধনুং কড্ঢেত্ৰা ৰিজ্ঝ. এৰং পহরাতি এৰং দল়্হং অসিং গহেত্ৰা পহর. এৰং ঘাতেহীতি এৰং কম্মকারণং কত্ৰা মারেহি. মজ্ঝেতি হত্থিনো পিট্ঠিমজ্ঝে. এতেনাতি ‘‘অধিট্ঠহিত্ৰা আণাপেতী’’তিআদিনা. তত্থাতি আণত্তিকপ্পযোগে.
কিঞ্চাপি কিরিযৰিসেসো অট্ঠকথাসু অনাগতো, পাল়িযং পন ‘‘এৰং ৰিজ্ঝ, এৰং পহর, এৰং ঘাতেহী’’তি কিরিযাৰিসেসস্স পরামট্ঠত্তা আচরিযপরম্পরায আভতং কিরিযাৰিসেসং পাল়িযা সংসন্দনতো গহেত্ৰা দস্সেন্তো ‘‘অপরো নযো’’তিআদিমাহ. ছেদনন্তি হত্থাদিছেদনং. ভেদনন্তি কুচ্ছিআদিফালনং. অথ ৰা উসুনা ৰিজ্ঝনং, অসিনা ছেদনং, মুগ্গরাদীহি সীসাদিভেদনন্তি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. সঙ্খমুণ্ডকন্তি সঙ্খমুণ্ডকম্মকারণং. তং করোন্তা উত্তরোট্ঠউভতোকণ্ণচূল়িকগলৰাটকপরিচ্ছেদেন চম্মং ছিন্দিত্ৰা সব্বকেসে একতো গণ্ঠিং কত্ৰা দণ্ডকেন পলিৰেঠেত্ৰা উপ্পাটেন্তি, সহ কেসেহি চম্মং উট্ঠহতি, ততো সীসকটাহং থূলসক্খরাহি ঘংসিত্ৰা ধোৰন্তা সঙ্খৰণ্ণং করোন্তি. এৰমাদীতি আদি-সদ্দেন বিলঙ্গথালিকং রাহুমুখং জোতিমালিকং হত্থপজ্জোতিকং এরকৰত্তিকং চীরকৰাসিকং এণেয্যকং বল়িসমংসিকং কহাপণিকং খারাপতচ্ছিকং পলিঘপরিৰত্তিকং পলালপীঠকন্তি এৰমাদিং সব্বং কম্মকারণং সঙ্গণ্হাতি.
তত্থ (অ. নি. অট্ঠ. ২.২.১) বিলঙ্গথালিকন্তি কঞ্জিযউক্খলিককম্মকারণং. তং কম্মং করোন্তা সীসকপালং উপ্পাটেত্ৰা তত্তং অযোগুল়ং সণ্ডাসেন গহেত্ৰা তত্থ পক্খিপন্তি, তেন মত্থলুঙ্গং পক্কুথিত্ৰা উপরি উত্তরতি. রাহুমুখন্তি রাহুমুখকম্মকারণং. তং করোন্তো সঙ্কুনা মুখং ৰিৰরিত্ৰা অন্তোমুখে দীপং জালেন্তি, কণ্ণচূল়িকাহি ৰা পট্ঠায মুখং নিখাদনেন খণন্তি, লোহিতং পগ্ঘরিত্ৰা মুখং পূরেতি. জোতিমালিকন্তি সকলসরীরং তেলপিলোতিকায ৰেঠেত্ৰা আলিম্পেন্তি. হত্থপজ্জোতিকন্তি হত্থে তেলপিলোতিকায ৰেঠেত্ৰা দীপং ৰিয পজ্জালেন্তি. এরকৰত্তিকন্তি এরকৰত্তকম্মকারণং. তং করোন্তা হেট্ঠাগীৰতো পট্ঠায চম্মৰট্টে ¶ কন্তিত্ৰা গোপ্ফকে ¶ পাতেন্তি, অথ নং যোত্তেহি বন্ধিত্ৰা কড্ঢন্তি, সো অত্তনোৰ চম্মৰট্টে অক্কমিত্ৰা পততি. চীরকৰাসিকন্তি চীরকৰাসিককম্মকারণং. তং করোন্তা তথেৰ চম্মৰট্টে কন্তিত্ৰা কটিযং ঠপেন্তি, কটিতো পট্ঠায কন্তিত্ৰা গোপ্ফকেসু ঠপেন্তি, উপরিমেহি হেট্ঠিমসরীরং চীরকনিৰাসননিৰত্থং ৰিয হোতি. এণেয্যকন্তি এণেয্যকম্মকারণং. তং করোন্তা উভোসু কপ্পরেসু চ জণ্ণুকেসু চ অযৰলযানি দত্ৰা অযসূলানি কোট্টেন্তি, সো চতূহি অযসূলেহি ভূমিযং পতিট্ঠহতি, অথ নং পরিৰারেত্ৰা অগ্গিং করোন্তি, তং কালেন কালং সন্ধিতো সূলানি অপনেত্ৰা চতূহি অট্ঠিকোটীহিযেৰ ঠপেন্তি.
বল়িসমংসিকন্তি উভতোমুখেহি বল়িসেহি পহরিত্ৰা চম্মমংসনহারূনি উপ্পাটেন্তি. কহাপণিকন্তি সকলসরীরং তিখিণাহি ৰাসীহি কোটিতো পট্ঠায কহাপণমত্তং কহাপণমত্তং পাতেন্তা কোট্টেন্তি. খারাপতচ্ছিকন্তি সরীরং তত্থ তত্থ আৰুধেহি পহরিত্ৰা কোচ্ছেহি খারং ঘংসন্তি, চম্মমংসনহারূনি পগ্ঘরিত্ৰা অট্ঠিকসঙ্খলিকাৰ তিট্ঠতি. পলিঘপরিৰত্তিকন্তি একেন পস্সেন নিপজ্জাপেত্ৰা কণ্ণছিদ্দে অযসূলং কোট্টেত্ৰা পথৰিযা একাবদ্ধং করোন্তি, অথ নং পাদে গহেত্ৰা আৰিঞ্ছন্তি. পলালপীঠকন্তি ছেকো কারণিকো ছৰিচম্মং অচ্ছিন্দিত্ৰা নিসদপোতেহি অট্ঠীনি ভিন্দিত্ৰা কেসেসু গহেত্ৰা উক্খিপতি, মংসরাসিযেৰ হোতি, অথ নং কেসেহেৰ পরিযোনন্ধিত্ৰা গণ্হন্তা পলালৰট্টিং ৰিয কত্ৰা পলিৰেঠেন্তি.
ৰত্থুং ৰিসংৰাদেত্ৰা ততো অঞ্ঞং মারেতীতি সম্বন্ধো. পুরিমপস্সাদীনম্পি ৰত্থুসভাগতো ৰত্থুগ্গহণেনেৰ গহণন্তি আহ ‘‘পুরতো পহরিত্ৰা’’তিআদি. চিত্তেন ‘‘পুরতো ৰা’’তি নিযমং কত্ৰা ৰা অকত্ৰা ৰা ‘‘পুরতো পহরিত্ৰা মারেহী’’তি ৰুত্তে সচে অঞ্ঞত্থ পহরিত্ৰা মারেতি, লেসং ওড্ডেত্ৰা অৰুত্তত্তা ৰিসঙ্কেতোৰ হোতি. চিত্তেন পন যত্থ কত্থচি পহরিত্ৰা মারণং ইচ্ছন্তোপি সচে ‘‘পুরতো পহরিত্ৰা মারেহী’’তি ৰদতি, তস্স লেসং ওড্ডেত্ৰা তথা ৰুত্তমত্থং ঠপেত্ৰা তেনেৰ চিত্তেন সমুট্ঠাপিতৰিঞ্ঞত্তিকত্তা মনুস্সৰিগ্গহপারাজিকতো পরিযাযেন অমুচ্চনতো ‘‘অঞ্ঞত্থ পহরিত্ৰা মারিতেপি নেৰত্থি ৰিসঙ্কেতো’’তি ৰদন্তি, কেচি পন তং ন ইচ্ছন্তি. ৰত্থুৰিসেসেনাতি মাতুআদিৰত্থুৰিসেসেন ¶ . কম্মৰিসেসোতি আনন্তরিযাদিকম্মৰিসেসো. আপত্তিৰিসেসোতি পারাজিকাদিআপত্তিৰিসেসো.
‘‘এতং গামে ঠিত’’ন্তি গামো পুগ্গলনিযমনত্থং ৰুত্তো, ন ওকাসনিযমনত্থং, তস্মা ওকাসং অনিযমেত্ৰা পুগ্গলস্সেৰ নিযমিতত্তা নত্থি ৰিসঙ্কেতো. ‘‘গামেযে ৰা’’তিআদীসু পন ওকাসস্স নিযমিতত্তা অঞ্ঞত্থ মারিতে ৰিসঙ্কেতো ৰুত্তো.
তুণ্ডেনাতি ¶ খগ্গকোটিযা. থরুনাতি খগ্গমুট্ঠিনা.
‘‘এতং গচ্ছন্ত’’ন্তি গমনেন পুগ্গলোৰ নিযমিতো, ন ইরিযাপথো. তেনাহ ‘‘নত্থি ৰিসঙ্কেতো’’তি. ‘‘গচ্ছন্তমেৰা’’তিআদিনা ইরিযাপথো নিযমিতো. তেনাহ ‘‘ৰিসঙ্কেতো হোতী’’তি.
‘‘দীঘং মারেহী’’তি ৰুত্তেপি দীঘসণ্ঠানানং বহুভাৰতো ইত্থন্নামং এৰরূপঞ্চ দীঘন্তি অঞ্ঞেসং অসাধারণলক্খণেন অনিদ্দিট্ঠত্তা ‘‘অনিযমেত্ৰা আণাপেতী’’তি ৰুত্তং. তেনেৰাহ ‘‘যং কিঞ্চি তাদিসং মারেতী’’তি. এত্থ চ ‘‘চিত্তেন বহূসু দীঘসণ্ঠানেসু একং নিযমেত্ৰা ৰুত্তেপি ৰাচায অনিযমিতত্তা অঞ্ঞস্মিং তাদিসে মারিতে নত্থি ৰিসঙ্কেতো’’তি ৰদন্তি. পরপাণিম্হি পাণসঞ্ঞিতালক্খণস্স অঙ্গস্স অভাৰতো নেৰত্থি পাণাতিপাতোতি আহ ‘‘আণাপকো মুচ্চতী’’তি. যদি এৰং ওকাসনিযমে সতি কথং পাণাতিপাতোতি? ওকাসং নিযমেন্তস্স তস্মিং ওকাসে নিসিন্নস্স জীৰিতিন্দ্রিযং আরম্মণং হোতীতি গহেতব্বং. ওকাসঞ্হি নিযমেত্ৰা নিদ্দিসন্তো তস্মিং ওকাসে নিসিন্নং মারাপেতুকামো হোতি, সযং পন তদা তত্থ নত্থি, তস্মা ওকাসেন সহ অত্তনো জীৰিতিন্দ্রিযং আরম্মণং ন হোতীতি ৰদন্তি.
অধিট্ঠাযাতি মাতিকাৰসেন আণত্তিকপযোগকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
দূতকথাৰণ্ণনা
এৰং আণাপেন্তস্স আচরিযস্স তাৰ দুক্কটন্তি সচে সা আণত্তি যথাধিপ্পাযং ন গচ্ছতি, আচরিযস্স আণত্তিক্খণে দুক্কটং. সচে ¶ পন সা আণত্তি যথাধিপ্পাযং গচ্ছতি, যং পরতো থুল্লচ্চযং ৰুত্তং, আণত্তিক্খণে তদেৰ হোতি. অথ সো তং অৰস্সং ঘাতেতি, যং পরতো ‘‘সব্বেসং আপত্তি পারাজিকস্সা’’তি ৰুত্তং, ততো ইমস্স তঙ্খণেযেৰ পারাজিকং হোতীতি এৰমেত্থ অত্থো গহেতব্বো. আচরিযেন পন হেট্ঠা অদিন্নাদানকথাযং (পারা. ১২১) ৰুত্তনযেনেৰ অযমত্থো সক্কা ৰিঞ্ঞাতুন্তি ইধ ন ৰুত্তো. ৰুত্তঞ্হি তত্থ ‘‘আপত্তি দুক্কটস্সাতি এৰং আণাপেন্তস্স আচরিযস্স তাৰ দুক্কটং. সচে পন সা আণত্তি যথাধিপ্পাযং গচ্ছতি, যং পরতো থুল্লচ্চযং ৰুত্তং, আণত্তিক্খণে তদেৰ হোতি. অথ তং ভণ্ডং অৰস্সং হারিযং হোতি, যং পরতো ‘সব্বেসং আপত্তি পারাজিকস্সা’তি ৰুত্তং, ততো ইমস্স তঙ্খণেযেৰ পারাজিকং হোতীতি অযং যুত্তি সব্বত্থ ৰেদিতব্বা’’তি. তেসম্পি দুক্কটন্তি আরোচনপচ্চযা দুক্কটং. পটিগ্গহিতমত্তেতি এত্থ অৰস্সং চে পটিগ্গণ্হাতি, ততো পুব্বেৰ আচরিযস্স ¶ থুল্লচ্চযং, ন পন পটিগ্গহিতেতি দট্ঠব্বং. কস্মা পনস্স থুল্লচ্চযন্তি আহ ‘‘মহাজনো হি তেন পাপে নিযোজিতো’’তি.
মূলট্ঠস্সেৰ দুক্কটন্তি ইদং মহাঅট্ঠকথাযং আগতনযদস্সনমত্তং, ন পন তং আচরিযস্স অধিপ্পেতং. তেনাহ ‘‘এৰং সন্তে’’তিআদি, এৰং মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেন অত্থে সতীতি অত্থো. পটিগ্গহণে আপত্তিযেৰ ন সিযাতি ৰধকস্স ‘‘সাধু সুট্ঠূ’’তি মারণপটিগ্গহণে দুক্কটাপত্তি ন সিযা, এৰং অনোল়ারিকৰিসযেপি তাৰ দুক্কটং হোতি, কিমঙ্গং পন মারণপটিগ্গহণেতি দস্সনত্থং সঞ্চরিত্তপটিগ্গহণাদি নিদস্সিতং. ‘‘অহো ৰত ইত্থন্নামো হতো অস্সা’’তি এৰং মরণাভিনন্দনেপি দুক্কটে সতি পগেৰ মারণপটিগ্গহণেতি অধিপ্পাযো. পটিগ্গণ্হন্তস্সেৰেতং দুক্কটন্তি অৰধারণেন ৰিসঙ্কেতত্তা ইমস্স পটিগ্গহণপচ্চযা মূলট্ঠস্স নত্থেৰ আপত্তীতি দস্সেতি. কেচি পন ‘‘ইধ ৰুত্তদুক্কটং পটিগ্গণ্হন্তস্সেৰাতি এত্তকমেৰ অৰধারণেন দস্সিতং, ন পন মূলট্ঠস্স মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তদুক্কটং পটিক্খিত্ত’’ন্তি ৰদন্তি. পুরিমনযেতি সমনন্তরাতীতে অৰিসক্কিযদূতনিদ্দেসে. এতন্তি দুক্কটং. যদি এৰং কস্মা পাল়িযং ন ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ওকাসাভাৰেনা’’তি. তত্থ মূলট্ঠস্স থুল্লচ্চযৰচনতো পটিগ্গণ্হন্তস্স দুক্কটং ৰত্তুং ওকাসো নত্থীতি ওকাসাভাৰেন ন ৰুত্তং, ন পন অভাৰতোতি অধিপ্পাযো.
আণত্তিক্খণে ¶ পুথুজ্জনোতি এত্থ অনাগতে ৰোরোপেতব্বজীৰিতিন্দ্রিযৰসেন অত্থসাধিকচেতনায পৰত্তত্তা অরহন্তঘাতকো জাতোতি দট্ঠব্বং.
দূতকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১৭৫. সযং সঙ্ঘত্থেরত্তা ‘‘উপট্ঠানকালে’’তি ৰুত্তং. ৰাচায ৰাচায দুক্কটন্তি ‘‘যো কোচি মম ৰচনং সুত্ৰা ইমং ধারেতূ’’তি ইমিনা অধিপ্পাযেন অৰত্ৰা কেৰলং মরণাভিনন্দনৰসেনেৰ ৰুত্তত্তা ‘‘চোরাপি নাম তং ন হনন্তী’’তিআদিৰাচাসুপি দুক্কটমেৰ ৰুত্তং. অযমত্থো এতেন ৰুত্তোতি যথা সো জানাতীতি সম্বন্ধো. ৰাক্যভেদন্তি ৰচীভেদং. দ্ৰিন্নং উদ্দিস্সাতি দ্ৰে উদ্দিস্স, দ্ৰিন্নং ৰা মরণং উদ্দিস্স. উভো উদ্দিস্স মরণং সংৰণ্ণেন্তস্স চেতনায একত্তেপি ‘‘দ্ৰে পাণাতিপাতা’’তি ৰত্তব্বভাৰতো বলৰভাৰং আপজ্জিত্ৰা পটিসন্ধিৰিপাকসমনন্তরং পৰত্তিযং অনেকাসুপি জাতীসু অপরাপরিযচেতনাৰসেন দুক্খুপ্পাদনতো মহাৰিপাকত্তা ‘‘অকুসলরাসী’’তি ৰুত্তং. বহূ উদ্দিস্স মরণসংৰণ্ণনেপি এসেৰ নযো.
এৰন্তি ¶ ‘‘সীসং ৰা ছিন্দিত্ৰা পপাতে ৰা পপতিত্ৰা’’তিআদিনা. আরোচিতমত্তেতি ৰুত্তমত্তে. যথা অরিযমগ্গক্খণে চত্তারো সতিপট্ঠানা চত্তারো সম্মপ্পধানা চ কিচ্চৰসেন ইজ্ঝন্তি, এৰং চেতনায একত্তেপি কিচ্চৰসেন অনেকা পাণাতিপাতা ইজ্ঝন্তীতি আহ ‘‘তত্তকা পাণাতিপাতা’’তি. যথা হি অত্তানং সতং কত্ৰা দস্সেতুকামস্স ‘‘সতং হোমি সতং হোমী’’তি কতপরিকম্মৰসেন লদ্ধপচ্চুপ্পন্নপরিত্তারম্মণং অভিঞ্ঞাচিত্তং সতন্তোগধানং ৰণ্ণেসু একস্স ৰণ্ণং আরম্মণং কত্ৰাপি সতং নিপ্ফাদেতি, যথা চ একস্স মরণে পৰত্তমানাপি ৰধকচেতনা সকলসরীরে উপ্পজ্জমানং নিরুজ্ঝমানঞ্চ সকলম্পি জীৰিতিন্দ্রিযং একপ্পহারেনেৰ আলম্বিতুমসক্কুণেয্যত্তা ঠানপ্পত্তং একদেসপ্পৰত্তং জীৰিতিন্দ্রিযং আরম্মণং কত্ৰা আরম্মণভূতং সকলম্পি জীৰিতিন্দ্রিযং ৰিনাসেতি, এৰমেৰ পচ্চুপ্পন্নপরিত্তারম্মণায ৰধকচেতনায মারেতুকামতায পরিগ্গহিতসত্তেসু একস্সেৰ জীৰিতিন্দ্রিযে আরম্মণে কতেপি কিচ্চনিপ্ফত্তিৰসেন সব্বেপি মারিতাৰ হোন্তি.
১৭৬. যেসং ¶ হত্থতোতি যেসং ঞাতকপৰারিতানং হত্থতো. তেসং মূলং দত্ৰা মুচ্চতীতি ইদং তেন কতপযোগস্স পুন পাকতিকভাৰাপাদনং অৰসানং পাপেত্ৰা দস্সেতুং ৰুত্তং. ‘‘মূলেন কীতং পন পোত্থকং পোত্থকসামিকানং দত্ৰা মুচ্চতিযেৰা’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. কেনচি পন ‘‘সচে পোত্থকং সামিকানং দত্ৰা মূলং ন গণ্হাতি, ন মুচ্চতি অত্তনিযভাৰতো অমোচিতত্তা’’তি ৰত্ৰা বহুধা পপঞ্চিতং, ন তং সারতো পচ্চেতব্বং. পোত্থকসামিকানঞ্হি পোত্থকে দিন্নে অঞ্ঞেন কতং পটিলভিত্ৰা অত্তনা কতপযোগস্স নাসিতত্তা কথং সো ন মুচ্চেয্য, ন চ পরিচ্চত্তস্স অত্তনিযভাৰো দিট্ঠোতি. গণ্ঠিপদে পন ‘‘সচে মূলেন কীতো হোতি, পোত্থকসামিকানং পোত্থকং, যেসং হত্থতো মূলং গহিতং, তেসং মূলং দত্ৰা মুচ্চতীতি কস্মা ৰুত্তং. পোত্থকনিমিত্তং মূলস্স গহিতত্তা অকপ্পিযমেতং. যদি হি পোত্থকসামিকস্স পোত্থকং দত্ৰা সযমেৰ মূলং গণ্হেয্য, অকপ্পিযমেৰ তং. অথাপি পোত্থকসামিকস্স সন্তিকা মূলং অগ্গহেত্ৰা সযমেৰ তং পোত্থকং ঝাপেয্য, তথাপি অঞ্ঞা যেন সদ্ধাদেয্যৰিনিপাতনে আপত্তি, তস্মা এৰমাহা’’তি ৰুত্তং, তম্পি ন সারতো পচ্চেতব্বং. তস্মা গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তনযোৰেত্থ সারতো দট্ঠব্বো. ‘‘মরণৰণ্ণং লিখিস্সামা’’তি একজ্ঝাসযা হুত্ৰাতি ইদং তথা করোন্তে সন্ধায ৰুত্তং, এৰং পন অসংৰিদহিত্ৰাপি মরণাধিপ্পাযেন তস্মিং পোত্থকে ৰুত্তৰিধিং করোন্তস্স পারাজিকমেৰ.
পমাণেতি অত্তনা সল্লক্খিতে পমাণে. তচ্ছেত্ৰাতি উন্নতপ্পদেসং তচ্ছেত্ৰা. পংসুপচ্ছিন্তি সব্বন্তিমং পংসুপচ্ছিং. ‘‘এত্তকং অল’’ন্তি নিট্ঠাপেতুকামতায সব্বন্তিমপযোগসাধিকা চেতনা সন্নিট্ঠাপকচেতনা ¶ . সুত্তন্তিকত্থেরাতি ৰিনযে অপকতঞ্ঞুনো সুত্তন্তভাণকা. মহাঅট্ঠকথাচরিযত্থেরেযেৰ সন্ধায ‘‘ৰিনযং তে ন জানন্তীতি উপহাসৰসেন সুত্তন্তিকত্থেরাতি ৰুত্ত’’ন্তিপি ৰদন্তি. এত্থ চ মহাঅট্ঠকথাযং ‘‘আৰাটে নিট্ঠিতে পতিত্ৰা মরন্তু, অনিট্ঠিতে মা মরন্তূ’’তি ইমিনা অধিপ্পাযেন করোন্তং সন্ধায সব্বন্তিমা সন্নিট্ঠাপকচেতনা ৰুত্তা, মহাপচ্চরিসঙ্খেপট্ঠকথাসু পন পঠমপ্পহারতো পট্ঠায ‘‘ইমস্মিং আৰাটে পতিত্ৰা মরন্তূ’’তি ইমিনা অধিপ্পাযেন করোন্তস্স যস্মিং যস্মিং পযোগে কতে তত্থ পতিতা মরন্তি, তংতংপযোগসাধিকং সন্নিট্ঠাপকচেতনং ¶ সন্ধায ‘‘একস্মিম্পি কুদালপ্পহারে দিন্নে’’তিআদি ৰুত্তন্তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. তস্মা তেন তেন পরিযাযেন অট্ঠকথাৰাদানং অঞ্ঞমঞ্ঞাৰিরোধো যুত্তো. অথ ৰা মহাঅট্ঠকথাযং একস্মিংযেৰ দিৰসে অৰূপসন্তেনেৰ পযোগেন খণিত্ৰা নিট্ঠাপেন্তং সন্ধায সব্বন্তিমা সন্নিট্ঠাপকচেতনা ৰুত্তা, ইতরাসু পন ‘‘ইমস্মিং পতিত্ৰা মরন্তূ’’তি অধিপ্পাযেন একস্মিং দিৰসে কিঞ্চি খণিত্ৰা অপরস্মিম্পি দিৰসে তথেৰ কিঞ্চি কিঞ্চি খণিত্ৰা নিট্ঠাপেন্তং সন্ধায ৰুত্তন্তি. এৰম্পি অট্ঠকথানং অঞ্ঞমঞ্ঞাৰিরোধো যুত্তোতি অম্হাকং খন্তি.
অত্তনো ধম্মতাযাতি অজানিত্ৰা পক্খলিত্ৰা ৰা. অরহন্তাপি সঙ্গহং গচ্ছন্তীতি অঞ্ঞেহি পাতিযমানানং অমরিতুকামানম্পি অরহন্তানং মরণং সম্ভৰতীতি ৰুত্তং. পুরিমনযেতি ‘‘মরিতুকামা ইধ মরিস্সন্তী’’তি ৰুত্তনযে. তত্থ পতিতং বহি নীহরিত্ৰাতি এত্থ ‘‘ইমস্মিং আৰাটেযেৰ মরন্তূতি নিযমাভাৰতো বহি নীহরিত্ৰা মারিতেপি পারাজিকং ৰুত্তং. আৰাটে পতিত্ৰা থোকং চিরাযিত্ৰা গচ্ছন্তং গহেত্ৰা মারিতে আৰাটস্মিংযেৰ অগ্গহিতত্তা পারাজিকং ন হোতী’’তি ৰদন্তি, তং পন অট্ঠকথাযং ‘‘পতিতপ্পযোগেন গহিতত্তা’’তি ৰুত্তহেতুস্স ইধাপি সম্ভৰতো ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বং. অমরিতুকামা ৰাতিপি অধিপ্পাযস্স সম্ভৰতো ওপপাতিকে উত্তরিতুং অসক্কুণিত্ৰা মতেপি পারাজিকং ৰুত্তং. নিব্বত্তিত্ৰাতি ৰুত্তত্তা পতনং ন দিস্সতীতি চে? ওপপাতিকস্স তত্থ নিব্বত্তিযেৰ পতনন্তি নত্থি ৰিরোধো. যস্মা মাতুযা পতিত্ৰা পরিৰত্তিতলিঙ্গায মতায সো মাতুঘাতকো হোতি, ন কেৰলং মনুস্সপুরিসঘাতকো, তস্মা পতিতস্সেৰ ৰসেন আপত্তীতি অধিপ্পাযেন ‘‘পতনরূপং পমাণ’’ন্তি ৰুত্তং. ইদং পন অকারণং. ‘‘মনুস্সভূতং মাতরং ৰা পিতরং ৰা অপি পরিৰত্তলিঙ্গং জীৰিতা ৰোরোপেন্তস্স কম্মং আনন্তরিযং হোতী’’তি এত্তকমেৰ হি অট্ঠকথাযং ৰুত্তং.
তত্থ চ লিঙ্গে পরিৰত্তেপি সো এৰ এককম্মনিব্বত্তো ভৰঙ্গপ্পবন্ধো জীৰিতিন্দ্রিযপ্পবন্ধো চ, ন অঞ্ঞোতি ‘‘অপি পরিৰত্তলিঙ্গ’’ন্তি ৰুত্তং. যো হি লিঙ্গে অপরিৰত্তে তস্মিং অত্তভাৰে ভৰঙ্গজীৰিতিন্দ্রিযপ্পবন্ধো ¶ , সো এৰ পরিৰত্তেপি লিঙ্গে তংযেৰ চ উপাদায একজাতিসমঞ্ঞা. ন চেত্থ ভাৰকলাপগতজীৰিতিন্দ্রিযস্স ৰসেন চোদনা কাতব্বা তদঞ্ঞস্সেৰ অধিপ্পেতত্তা. তঞ্হি তত্থ অৰিচ্ছেদৰুত্তিযা পবন্ধৰোহারং লভতি, ইতরম্পি ¶ ৰা ভাৰানুপালতাসামঞ্ঞেনাতি অনোকাসাৰ চোদনা. তস্মা পরিৰত্তেপি লিঙ্গে তস্সেৰ এককম্মনিব্বত্তস্স সন্তানস্স জীৰিতা ৰোরোপনতো ৰোহারভেদতো সো ইত্থিঘাতকো ৰা হোতু পুরিসঘাতকো ৰা, আনন্তরিযকম্মতো ন মুচ্চতীতি এত্তকমেৰ তত্থ ৰত্তব্বং. ইধ পন যংযংজাতিকা সত্তা হোন্তি, তে মরণসমযে অত্তনো অত্তনো জাতিরূপেনেৰ মরন্তি, নাঞ্ঞরূপেন, জাতিৰসেনেৰ চ পাচিত্তিযথুল্লচ্চযপারাজিকেহি ভৰিতব্বং. তস্মা নাগো ৰা সুপণ্ণো ৰা যক্খরূপেন ৰা পেতরূপেন ৰা পতিত্ৰা অত্তনো তিরচ্ছানরূপেন মরতি, তত্থ পাচিত্তিযমেৰ যুত্তং, ন থুল্লচ্চযং তিরচ্ছানগতস্সেৰ মতত্তা. তেনেৰ দুতিযত্থেরৰাদে মরণরূপং পমাণং, তস্মা পাচিত্তিযন্তি ৰুত্তং. অযমেৰ চ ৰাদো যুত্ততরো, তেনেৰ সো পচ্ছা ৰুত্তো.
ইমিনাৰ নযেন মনুস্সৰিগ্গহে নাগসুপণ্ণসদিসে তিরচ্ছানগতে পতিত্ৰা অত্তনো রূপেন মতে পাচিত্তিযেন ভৰিতব্বং. এৰং সন্তে পাল়িযং ‘‘যক্খো ৰা পেতো ৰা তিরচ্ছানগতমনুস্সৰিগ্গহো ৰা তস্মিং পততি, আপত্তি দুক্কটস্স. পতিতে দুক্খা ৰেদনা উপ্পজ্জতি, আপত্তি দুক্কটস্স. মরতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি কস্মা ৰুত্তন্তি চে? তত্থ কেচি ৰদন্তি – যক্খো ৰা পেতো ৰাতি পঠমং সকরূপেনেৰ ঠিতে যক্খপেতে দস্সেত্ৰা পুন অঞ্ঞরূপেনপি ঠিতে তেযেৰ যক্খপেতে দস্সেতুং ‘‘তিরচ্ছানগতমনুস্সৰিগ্গহো ৰা’’তি ৰুত্তং, ন পন তাদিসং তিরচ্ছানগতং ৰিসুং দস্সেতুং. তস্মা তিরচ্ছানগতৰিগ্গহো ৰা মনুস্সৰিগ্গহো ৰা যক্খো ৰা পেতো ৰাতি এৰমেত্থ যোজনা কাতব্বাতি. গণ্ঠিপদেসু পন তীসুপি ‘‘পাল়িযং মনুস্সৰিগ্গহেন ঠিততিরচ্ছানগতানং আৰেণিকং কত্ৰা থুল্লচ্চযং ৰুত্তং ৰিয দিস্সতী’’তি কথিতং. যক্খরূপপেতরূপেন মতেপি এসেৰ নযোতি ইমিনা মরণরূপস্সেৰ পমাণত্তা থুল্লচ্চযং অতিদিস্সতি.
মুধাতি অমূলেন, কিঞ্চি মূলং অগ্গহেত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. সো নিদ্দোসোতি তেন তত্থ কতপযোগস্স অভাৰতো. যদি পন সোপি তত্থ কিঞ্চি কিঞ্চি করোতি, ন মুচ্চতিযেৰাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘এৰং পতিতা’’তিআদি. তত্থ এৰন্তি এৰং মযা কতেতি অত্থো. ন নস্সিস্সন্তীতি অদস্সনং ন গমিস্সন্তি, ন পলাযিস্সন্তীতি অধিপ্পাযো. ৰিপ্পটিসারে উপ্পন্নেতি মূলট্ঠং সন্ধায ৰুত্তং. যদি পন পচ্ছিমোপি লভিত্ৰা তত্থ ৰুত্তপ্পকারং কিঞ্চি কত্ৰা পুন ৰিপ্পটিসারে উপ্পন্নে এৰং করোতি, তস্সপি এসেৰ নযো. পংসুম্হি পতিত্ৰা মরতীতি ¶ অভিনৰপূরিতে ¶ পংসুম্হি পাদে পৰেসেত্ৰা উদ্ধরিতুং অসক্কোন্তো তত্থেৰ পতিত্ৰা মরতি. জাতপথৰী জাতাতি ইদং সব্বথা মত্থকপ্পত্তং থিরভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং. পংসুনা পূরেন্তেন পন পাদদণ্ডাদীহি মদ্দনতাল়নাদিনা সুট্ঠুতরং থিরভাৰং আপাদেত্ৰা পকতিপথৰিযা নিব্বিসেসে কতে জাতপথৰীলক্খণং অপ্পত্তেপি মুচ্চতিযেৰ. ওপাতং হরতীতি এত্থ পোক্খরণীসদিসত্তা মুচ্চতি.
হত্থা মুত্তমত্তেতি ওড্ডেত্ৰা হত্থতো মুত্তমত্তে. ৰতিং কত্ৰাতি এত্থ যদি সো পাসে ৰুত্তপ্পকারং কঞ্চি ৰিসেসং ন করোতি, অত্তনা কতৰতিযা ৰিদ্ধংসিতায মুচ্চতি. থদ্ধতরং ৰা পাসযট্ঠিং ঠপেতীতি থিরভাৰত্থং অপরায পাসযট্ঠিযা সদ্ধিং বন্ধিত্ৰা ৰা তমেৰ ৰা সিথিলভূতং থদ্ধতরং বন্ধিত্ৰা ঠপেতি. দল়্হতরং ৰা থিরতরং ৰাতি এত্থাপি এসেৰ নযো. খাণুকন্তি পাসযট্ঠিবন্ধনখাণুকং. সব্বত্থেৰ মারণত্থায কতপ্পযোগত্তা ন মুচ্চতি. ৰিপ্পটিসারে উপ্পন্নেতি মূলট্ঠস্সেৰ ৰিপ্পটিসারে উপ্পন্নে.
তেন অলাতেন…পে… ন মুচ্চতীতি এত্থ ‘‘পুব্বে কতপ্পযোগং ৰিনাসেত্ৰা পচ্ছা কুসলচিত্তেন পযোগে কতেপি ন মুচ্চতীতি ইদং সন্ধায গন্তব্ব’’ন্তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. অযং পনেত্থ অধিপ্পাযো যুত্তো সিযা – আদিতোযেৰ মারণত্থায কতপ্পযোগত্তা কতপরিযোসিতায পাসযট্ঠিযা তপ্পচ্চযা যে যে সত্তা মরিস্সন্তি, তেসং তেসং ৰসেন পঠমতরংযেৰ পাণাতিপাতকম্মসিদ্ধিতো পচ্ছা কুসলচিত্তেন অঞ্ঞথা কতেপি ন মুচ্চতীতি. রজ্জুকেতি খুদ্দকরজ্জুকে. সযং ৰট্টিতন্তি বহুরজ্জুকে একতো কত্ৰা অত্তনা ৰট্টিতং. উব্বট্টেত্ৰাতি তে রজ্জুকে ৰিসুং ৰিসুং কত্ৰা. গরুকতরং করোতীতি অতিভারিযং করোতি. পরিযেসিত্ৰা কতন্তি অরঞ্ঞং গন্ত্ৰা রুক্খং ছিন্দিত্ৰা তচ্ছেত্ৰা কতং.
১৭৭. আলম্বনরুক্খো ৰাতি তত্থজাতকং সন্ধায ৰুত্তং. তদত্থমেৰাতি মারণত্থমেৰ. ৰিসমণ্ডলন্তি মঞ্চপীঠাদীসু আলিত্তং ৰিসমণ্ডলং. ৰত্ৰা অসিং উপনিক্খিপতীতি এত্থ মুখেন অৰত্ৰা ৰুত্তপ্পকারং মনসা চিন্তেত্ৰা উপনিক্খিপনেপি এসেৰ নযো. পুরিমনযেনাতি ‘‘যেসং হত্থতো মূলং গহিত’’ন্তিআদিনা. সরীরস্স ৰিরূপভাৰকরণতো কুট্ঠাদি ৰিসভাগরোগো নাম, জীৰিতপ্পৰত্তিযা ৰা অসভাগত্তা অননুকূলত্তা গণ্ডপিল়কাদি যো কোচি জীৰিতপ্পৰত্তিপচ্চনীকো ৰিসভাগরোগো.
১৭৮. পরং ¶ ৰা অমনাপরূপন্তি এত্থ অমনাপং রূপং এতস্সাতি অমনাপরূপোতি বাহিরত্থসমাসো ¶ দট্ঠব্বো. মনাপিযেপি এসেৰ নযোতি এতেন মনাপিকং রূপং উপসংহরতীতি এত্থ পরং ৰা মনাপরূপং তস্স সমীপে ঠপেতি, অত্তনা ৰা মনাপিযেন রূপেন সমন্নাগতো তিট্ঠতীতিআদি যোজেতব্বন্তি দস্সেতি. তেনেৰ অঞ্ঞতরস্মিং গণ্ঠিপদে ৰুত্তং –
‘‘মমালাভেন এসিত্থী, মরতূতি সমীপগো;
দুট্ঠচিত্তো সচে যাতি, হোতি সো ইত্থিমারকো.
‘‘ভিক্খত্থায সচে যাতি, জানন্তোপি ন মারকো;
অনত্থিকো হি সো তস্সা, মরণেন উপেক্খকো’’তি.
অপরম্পি তত্থেৰ ৰুত্তং –
‘‘ৰিযোগেন চ মে জাযা, জননী চ ন জীৰতি;
ইতি জানং ৰিযুঞ্জন্তো, তদত্থী হোতি মারকো.
‘‘পব্বজ্জাদিনিমিত্তঞ্চে, যাতি জানং ন মারকো;
অনত্থিকো হি সো তেসং, মরণেন উপেক্খকো’’তি.
অলঙ্করিত্ৰা উপসংহরতীতি ‘‘অলাভকেন সুস্সিত্ৰা মরতূ’’তি ইমিনা অধিপ্পাযেন উপসংহরতি. তেনেৰ ‘‘সচে উত্তসিত্ৰা মরতি, ৰিসঙ্কেতো’’তি ৰুত্তং. অলাভকেন সুস্সিত্ৰা মরতীতি এত্থ চ পারাজিকন্তি পাঠসেসো দট্ঠব্বো. কুণপগন্ধা চাতি অহিআদিকুণপানং গন্ধা. হংসপুপ্ফন্তি হংসাদীনং পক্খলোমং সন্ধায ৰদতি.
১৭৯. অসঞ্চিচ্চাতি ইদং মরণসংৰত্তনিকউপক্কমস্স অসল্লক্খণং সন্ধায ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ইমিনা উপক্কমেনা’’তিআদি. অজানন্তস্সাতি ইদং পন মরণসংৰত্তনিকউপক্কমকরণস্স অজাননং সন্ধায ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ইমিনা অযং মরিস্সতী’’তিআদি. নমরণাধিপ্পাযস্সাতি ইদং উপক্কমং জানন্তস্সপি মরণাধিপ্পাযস্স অভাৰং সন্ধায ৰুত্তন্তি আহ ‘‘মরণং অনিচ্ছন্তস্সা’’তিআদি.
পদভাজনীযৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পকিণ্ণককথাৰণ্ণনা
দোমনস্সচিত্তেনেৰ ¶ ¶ ভণতীতি ইমিনা সন্নিট্ঠাপকচেতনা দুক্খৰেদনায সম্পযুত্তা এৰাতি দস্সেতি. সুখবহুলতায হি রাজানো হসমানাপি ‘‘ঘাতেথা’’তি ৰদন্তি, হাসো পন নেসং অনত্থৰূপসমাদিঅঞ্ঞৰিসযোতি সন্নিট্ঠাপকচেতনা দুক্খৰেদনায সম্পযুত্তা এৰ. সতি পন দোমনস্সে কথং তং নপ্পকাসতীতি আহ ‘‘সুখৰোকিণ্ণত্তা’’তিআদি, পুব্বাপরিযৰসেন উভোসু পস্সেসু উপ্পজ্জনকসুখেহি আকিণ্ণত্তা উপ্পন্নস্স চ দোমনস্সস্স অনুপ্পবন্ধনেন পৰত্তিযা অভাৰতো তদা উপ্পন্নম্পি দোমনস্সং নপ্পকাসতীতি অত্থো.
ৰিনীতৰত্থুৰণ্ণনা
১৮০. মরণত্থিকাৰ হুত্ৰাতি ইমস্স কাযস্স ভেদেন সগ্গপাপনাধিপ্পাযত্তা অত্থতো মরণত্থিকাৰ হুত্ৰা. মরণত্থিকভাৰং অজানন্তাতি এৰং অধিপ্পাযিনো মরণত্থিকা নাম হোন্তীতি অত্তনো মরণত্থিকভাৰং অজানন্তা. ন হি তে অত্তনো চিত্তপ্পৰত্তিং ন জানন্তি. ৰোহারৰসেনাতি পুব্বভাগৰোহারৰসেন, মরণাধিপ্পাযস্স সন্নিট্ঠাপকচেতনাক্খণে করুণায অভাৰতো কারুঞ্ঞেন পাসে বদ্ধসূকরমোচনং ৰিয ন হোতীতি অধিপ্পাযো. যথাযুনাতি ৰুত্তমেৰত্থং যথানুসন্ধিনাতি পরিযাযন্তরেন ৰুত্তং, যথানুসন্ধিনা যথাযুপরিচ্ছেদেনাতি ৰুত্তং হোতি. অথ ৰা যথানুসন্ধিনাতি যথানুপ্পবন্ধেন, যাৰ তস্মিং ভৰে সন্তানস্স অনুপ্পবন্ধো অৰিচ্ছিন্নপ্পৰত্তি হোতি, তাৰ ঠত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি.
অপ্পটিৰেক্খিত্ৰাতি অনুপপরিক্খিত্ৰা. উদ্ধং ৰা অধো ৰা সঙ্কমন্তীতি পচ্ছা আগতানং ওকাসদানত্থং নিসিন্নপাল়িযা উদ্ধং ৰা অধো ৰা গচ্ছন্তি. পচ্চৰেক্খণকিচ্চং নত্থীতি পচ্ছা আগতেহি উপপরিক্খণকিচ্চং নত্থি. হেট্ঠা কিস্মিঞ্চি ৰিজ্জমানে সাটকং ৰলি ন গণ্হাতীতি আহ ‘‘তস্মিং ৰলি ন পঞ্ঞাযতী’’তি. পটিৰেক্খণঞ্চেদং গিহীনং সন্তকেযেৰাতি দট্ঠব্বং.
পাল়িযং মুসলে উস্সিতেতি অঞ্ঞমঞ্ঞং উপত্থম্ভেত্ৰা দ্ৰীসু মুসলেসু উস্সিতেসূতি অত্থো. উদুক্খলভণ্ডিকন্তি উদুক্খলত্থায আনীতং দারুভণ্ডং. পটিবদ্ধন্তি ভোজনপটিবদ্ধং, ভোজনন্তরাযন্তি ৰুত্তং হোতি.
১৮১. অগ্গকারিকন্তি ¶ ¶ এত্থ কারিকা-সদ্দস্স ভাৰৰচনত্তা ‘‘অগ্গকিরিয’’ন্তি অত্থং ৰত্ৰাপি যস্মা কিরিযং দাতুং ন সক্কা, তস্মা দানসঙ্খাতায অগ্গকিরিযায যুত্তং পিণ্ডপাতমেৰ ইধ উপচারৰুত্তিযা ‘‘অগ্গকিরিযা’’তি গহেতব্বন্তি আহ ‘‘পঠমং লদ্ধপিণ্ডপাত’’ন্তিআদি.
১৮২-১৮৩. দণ্ডমুগ্গরন্তি নিখাদনমুগ্গরং. ৰিভত্তিব্যত্তযেনাতি ৰিভত্তিৰিপরিণামেন. ৰিসেসাধিগমোতি সমাধি ৰিপস্সনা চ অতিৰিয পাকটত্তা ‘‘হত্থপ্পত্তো ৰিয দিস্সতী’’তি ৰুত্তং. উপচ্ছিন্দতীতি ‘‘ৰিসেসাধিগমস্স ৰিক্খেপো মা হোতূ’’তি আহারং উপচ্ছিন্দতি. ৰিসেসাধিগমন্তি লোকুত্তরধম্মপটিলাভং. ব্যাকরিত্ৰাতি আরোচেত্ৰা. উপচ্ছিন্দতি, ন ৰট্টতীতি যস্মা সভাগানং লজ্জিভিক্খূনংযেৰ অরিযা অত্তনা অধিগতৰিসেসং তাদিসে কারণে সতি আরোচেন্তি, তে চ ভিক্খূ অপ্পতিরূপায অনেসনায পচ্চযং ন পরিযেসন্তি, তস্মা তেহি পরিযেসিতপচ্চযে কুক্কুচ্চং উপ্পাদেত্ৰা আহারং উপচ্ছিন্দিতুং ন ৰট্টতীতি অত্থো. সভাগানঞ্হি ব্যাকতত্তা উপচ্ছিন্দিতুং ন লভতি. তে হি কপ্পিযখেত্তং. তেনেৰ ‘‘সভাগানঞ্হি লজ্জিভিক্খূনং কথেতুং ৰট্টতী’’তি ইদং ‘‘উপচ্ছিন্দতি, ন ৰট্টতী’’তি ইমস্স কারণং দস্সেন্তেন ৰুত্তন্তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং.
অথ ৰা ৰিসেসাধিগমং ব্যাকরিত্ৰাতি ইদং ৰিসেসস্স অধিগতভাৰদস্সনত্থং ৰুত্তং. অধিগমন্তরাযং অসঙ্কন্তেনেৰ চ আহারুপচ্ছেদো কাতব্বোতি অনুঞ্ঞাতত্তা অধিগতেন ন কাতব্বোতি দস্সেতুং ‘‘ৰিসেসাধিগমং ব্যাকরিত্ৰা আহারং উপচ্ছিন্দতি, ন ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. কিং পন অরিযা অত্তনা অধিগতৰিসেসং অঞ্ঞেসং আরোচেন্তীতি ইমিস্সা চোদনায ‘‘সভাগানঞ্হি লজ্জিভিক্খূনং কথেতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. অযমেত্থ যুত্ততরোতি অম্হাকং খন্তি, গণ্ঠিপদেপি অযমত্থো দস্সিতোযেৰাতি. ভণ্ডকং ধোৰন্তাতি চীৰরং ধোৰন্তা. ধোৰনদণ্ডকন্তি ভণ্ডধোৰনদণ্ডং.
১৮৪. অহং কুক্কুচ্চকোতি ‘‘মম কিরিযায মরেয্য নু খো, নো ৰা’’তি এৰং জাতকুক্কুচ্চকো. সব্বত্থাপি পনেত্থ এৰরূপেসু ৰত্থূসু অমতে থুল্লচ্চযস্স ৰুত্তত্তা তেন কতপ্পযোগেন দুক্খৰেদনা উপ্পজ্জতু ৰা মা ৰা, পারাজিকায অভাৰতো ভগৰতো ৰচনেন থুল্লচ্চযমেৰাতি ৰদন্তি.
১৮৫. গব্ভো ¶ পততি এতেনাতি গব্ভপাতনং, তাদিসং ভেসজ্জং. তেনাহ ‘‘যেন পরিভুত্তেনা’’তিআদি ¶ . ‘‘মরণৰণ্ণং ৰা সংৰণ্ণেয্যা’’তি ৰুত্তত্তা পরিযাযতো আপত্তিমোক্খো ন হোতীতি আহ ‘‘পরিযাযো নাম নত্থী’’তি.
গব্ভং ন গণ্হাতীতি গব্ভং ন ধারেতি. ৰাতেন পাণকেহি ৰা গব্ভো ৰিনস্সন্তো কম্মং ৰিনা ন নস্সতীতি অধিপ্পাযেন ‘‘দ্ৰীহাকারেহী’’তি ৰুত্তং. দীঘনিকাযট্ঠকথাযং (দী. নি. অট্ঠ. ১.২৬) পন ‘‘গব্ভো হি ৰাতেন পাণকেহি কম্মুনা চাতি তীহি কারণেহি ৰিনস্সতী’’তি ৰত্ৰা ‘‘কম্মুনা ৰিনস্সন্তে পন বুদ্ধাপি পটিবাহিতুং ন সক্কোন্তী’’তি ৰুত্তং. তত্থ ৰাতেন পাণকেহি ৰা গব্ভে ৰিনস্সন্তে ন পুরিমকম্মুনা ওকাসো কতো, অপিচ তপ্পচ্চযা কম্মং ৰিপচ্চতি, সযমেৰ পন কম্মুনা ওকাসে কতে ন একন্তেন ৰাতো পাণকা ৰা অপেক্খিতব্বাতি ইমিনা অধিপ্পাযেন কম্মস্স ৰিসুং কারণভাৰো ৰুত্তোতি দট্ঠব্বং. পাণকা খাদিত্ৰা অন্তরধাপেন্তীতি যোজেতব্বং. অৰিজাযনত্থায ভেসজ্জং দেন্তস্স কুচ্ছিযং উপ্পজ্জিত্ৰা ৰিনস্সিস্সন্তীতি ইমিনা অধিপ্পাযেন দিন্নে ওপাতক্খণনাদীসু ৰিয কম্মবদ্ধো, কুচ্ছিযং ন উপ্পজ্জিস্সন্তীতি ইমিনা পন অধিপ্পাযেন দিন্নে নেৰত্থি কম্মবদ্ধো.
সহধম্মিকানন্তি একস্স সত্থুনো সাসনে সহসিক্খমানধম্মানং. পঞ্চন্নম্পি ৰিৰট্টনিস্সিতসীলত্তা ‘‘সমসীলসদ্ধাপঞ্ঞান’’ন্তি ৰুত্তং. ঞাতকপৰারিতট্ঠানতোতি অত্তনো তেসং ৰা ঞাতকপৰারিতট্ঠানতো. গিলানস্সত্থায অপ্পৰারিতট্ঠানতোপি ৰিঞ্ঞত্তিযা অনুঞ্ঞাতত্তা কতাপি অকতা ৰিযাতি অকতৰিঞ্ঞত্তি, ‘‘ৰদ, ভন্তে, পচ্চযেনা’’তি এৰং অকতপৰারণট্ঠানে চ ৰিঞ্ঞত্তি অকতৰিঞ্ঞত্তি.
পটিযাদিযতীতি সম্পাদেতি. অকাতুং ন ৰট্টতীতি এত্থ দুক্কটং ৰদন্তি. সহধম্মিকেসু ৰুত্তনযেনেৰাতি ‘‘ইমেসম্পি পঞ্চন্নং অকতৰিঞ্ঞত্তিযাপি ভেসজ্জং কাতুং ৰট্টতী’’তি কুরুন্দট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা কথিতং. যাৰ ঞাতকা পস্সন্তীতি যাৰ তস্স ঞাতকা পস্সন্তি. পিতু ভগিনী পিতুচ্ছা. মাতু ভাতা মাতুলো. নপ্পহোন্তীতি কাতুং ন সক্কোন্তি. সচেপি ন যাচন্তীতি ‘‘যাচিতুং দুক্খ’’ন্তি অধিপ্পাযেন যদি ন যাচন্তি. আভোগং কত্ৰাতি ইদং কত্তব্বতাদস্সনৰসেন ৰুত্তং, ‘‘আভোগং পন অকত্ৰাপি ¶ দাতুং ৰট্টতী’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু লিখিতং. এতে দস ঞাতকে ঠপেত্ৰাতি তেসং পুত্তনত্তাদযোপি তপ্পটিবদ্ধত্তা ঞাতকা এৰাতি তেপি এত্থেৰ সঙ্গহিতা. তেন অঞ্ঞেসন্তি ইমিনা অঞ্ঞাতকানং গহণং ৰেদিতব্বং. তেনেৰাহ ‘‘এতেসং পুত্তপরম্পরাযা’’তিআদি. কুলপরিৰট্টোতি কুলানং পটিপাটি, কুলপরম্পরাতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘ময্হং দস্সন্তি করিস্সন্তী’’তি পচ্চাসায করোন্তস্সপি যাচিত্ৰাপি গহেতব্বট্ঠানতায ঞাতকেসু ¶ ৰেজ্জকম্মং ৰা কুলদূসকাপত্তি ৰা ন হোতীতি ৰদন্তি. সব্বপদেসুপি ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি চূল়মাতুযাতিআদীসু সব্বপদেসু ‘‘চূল়মাতুযা সামিকো’’তিআদিনা যোজেত্ৰা হেট্ঠা ৰুত্তনযেন ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো.
ৰুত্তনযেন পরিযেসিত্ৰাতি ইমিনা ‘‘ঞাতিসামণেরেহি ৰা’’তিআদিনা ৰুত্তমত্থং অতিদিস্সতি. অপচ্চাসীসন্তেনাতি ‘‘ময্হং দস্সন্তি করিস্সন্তী’’তি এৰং অত্তনো অত্থায অপচ্চাসীসন্তেন. ভিক্খুসঙ্ঘস্স পন উপকারকত্তং পচ্চাসীসন্তেন কাতুং ৰট্টতি. ‘‘ভেসজ্জং আচিক্খথা’’তি ৰুত্তেপি যথা ‘‘অঞ্ঞমঞ্ঞং পন কথা কাতব্বা’’তি ইদং পরিযাযত্তা ৰট্টতি, এৰং হেট্ঠা ৰুত্তনযেন ‘‘ইদঞ্চিদঞ্চ গহেত্ৰা করোন্তী’’তি ইমিনা পরিযাযেন কথেন্তস্সপি নেৰত্থি দোসোতি আচরিযা.
ৰিনযলক্খণং অজানন্তস্স অনাচরিযস্স তদনুরূপৰোহারাসম্ভৰতো ঈদিসস্স লাভস্স উপ্পত্তি নাম নত্থীতি ‘‘আচরিযভাগো নামায’’ন্তি ৰুত্তং, ৰিনযে পকতঞ্ঞুনা আচরিযেন লভিতব্বভাগো অযন্তি ৰুত্তং হোতি. পুপ্ফপূজনত্থায দিন্নেপি অকপ্পিযৰোহারেন ৰিধানস্স অযুত্তত্তা ‘‘কপ্পিযৰসেনা’’তি ৰুত্তং, ‘‘পুপ্ফং আহরথা’’তিআদিনা কপ্পিযৰোহারৰসেনাতি অত্থো.
যদি ‘‘পরিত্তং করোথা’’তি ৰুত্তে করোন্তি, গিহিৰেয্যাৰচ্চকরণট্ঠানে তিট্ঠতীতি ‘‘পরিত্তং করোথ, ভন্তেতি ৰুত্তে ন কাতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং, ‘‘ভণথা’’তি ৰুত্তে পন ধম্মকথায অজ্ঝেসনট্ঠানে ঠিতত্তা ‘‘কাতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. ধম্মঞ্হি অনজ্ঝিট্ঠেনপি কথেতুং ৰট্টতি, পগেৰ অজ্ঝিট্ঠেন. চালেত্ৰা সুত্তং পরিমজ্জিত্ৰাতি পরিত্তং করোন্তেন কাতব্বৰিধিং দস্সেতি. ৰিহারতো…পে… দুক্কটন্তি অঞ্ঞাতকানংযেৰ দদতো দুক্কটং. নো চে জানন্তীতি যদি এৰং ৰত্তুং ন জানন্তি. উদকন্তি দক্খিণোদকং. পাদেসু অপনীতেসু অৰমঙ্গলসঞ্ঞিনো হোন্তীতি আহ ‘‘ন পাদা অপনেতব্বা’’তি ¶ . গন্তুং ৰট্টতীতি ‘‘পরিৰারত্থায আগচ্ছন্তূ’’তি ৰুত্তেপি এৰং সল্লক্খেত্ৰা গন্তুং ৰট্টতি.
অনামট্ঠপিণ্ডপাতোতি অপব্বজিতস্স হত্থতো লদ্ধো অত্তনা অঞ্ঞেন ৰা পব্বজিতেন অগ্গহিতঅগ্গো পিণ্ডপাতো. থালকেতি ইমিনা পত্তোপি গহিতোযেৰাতি দট্ঠব্বং. দামরিকচোরস্সাতি রজ্জং পত্থযমানস্স পাকটচোরস্স. চোরনাগৰত্থূতি এত্থ ‘‘চোরনাগস্স কির আমট্ঠং দেন্তো কুজ্ঝিস্সতি, অনামট্ঠং ন ৰট্টতীতি থেরো পত্তগ্গহণহত্থেনেৰ অগ্গং গহেত্ৰা পত্তে ভত্তং ¶ সব্বমদাসি, সো তেন তুস্সি. ‘এত্তকং ময্হ’ন্তি ভত্তস্স একপস্সেযেৰ থোকং ঠপেত্ৰাপি পুন তেন সদ্ধিং সব্বম্পি দাতুং ৰট্টতী’’তি চূল়গণ্ঠিপদে ৰুত্তং.
আমিসস্স ধম্মস্স চ অলাভেন অত্তনো পরস্স চ অন্তরে সম্ভৰন্তস্স ছিদ্দস্স ৰিৰরস্স ভেদস্স পটিসন্থরণং পিদহনং গণ্হনং পটিসন্থারো. অযঞ্হি লোকসন্নিৰাসো অলব্ভমানেন আমিসেন চ ধম্মেন চাতি দ্ৰীহি ছিদ্দো, তস্স তং ছিদ্দং যথা ন পঞ্ঞাযতি, এৰং পীঠস্স ৰিয পচ্চত্থরণেন আমিসেন চ ধম্মেন চ পটিসন্থরণং আমিসপটিসন্থারো ধম্মপটিসন্থারো চাতি ৰুচ্চতি. তত্থ ধম্মপটিসন্থারো কস্সচি ন কাতব্বো নত্থি. যস্স কস্সচি হি গহট্ঠস্স ৰা পব্বজিতস্স ৰা ধম্মেন সঙ্গহো কাতব্বোযেৰ. ‘‘পটিসন্থারো পন কস্স কাতব্বো, কস্স ন কাতব্বো’’তি ইদং পন আমিসপটিসন্থারং সন্ধায ৰুত্তং. উব্বাসেত্ৰাতি সমন্ততো তিযোজনং ৰিলুম্পন্তো মনুস্সে পলাপেত্ৰা অঞ্ঞেসং অৰাসং কত্ৰা. সঙ্ঘস্সত্থায আহটাতি পাকৰট্টতো তংদিৰসস্সত্থায আহটা. ৰরপোত্থচিত্তত্থরণন্তি অনেকপ্পকারউত্তমরূপৰিচিত্তত্থরণং.
১৮৭. সত্তরসৰগ্গিযেসু পুব্বে একস্স অঙ্গুলিপতোদেন মারিতত্তা সেসসোল়সজনেসু উদরং আরুহিত্ৰা নিসিন্নমেকং ঠপেত্ৰা ‘‘সেসাপি পন্নরস জনা’’তি ৰুত্তং. অদূহলপাসাণা ৰিযাতি অদূহলে আরোপিতপাসাণা ৰিয. কম্মাধিপ্পাযাতি তজ্জনীযাদিকম্মকরণাধিপ্পাযা. আৰাহেত্ৰাতি আৰিসাপেত্ৰা. ৰাল়ৰিহারন্তি চণ্ডসত্তেহি অধিট্ঠিতৰিহারং.
১৮৯. যো ¶ রুক্খেন ওত্থতোপি ন মরতীতিআদীসু যং ৰত্তব্বং, তং ভূতগামসিক্খাপদট্ঠকথাযং সযমেৰ ৰক্খতি. এৰঞ্হি তত্থ ৰুত্তং (পাচি. অট্ঠ. ৯২) –
‘‘মনুস্সৰিগ্গহপারাজিকৰণ্ণনাযং পন সব্বঅট্ঠকথাসু ‘সচে ভিক্খু রুক্খেন ৰা অজ্ঝোত্থতো হোতি ওপাতে ৰা পতিতো, সক্কা চ হোতি একেন পস্সেন রুক্খং ছিন্দিত্ৰা ভূমিং ৰা খণিত্ৰা নিক্খমিতুং, জীৰিতহেতুপি অত্তনা ন কাতব্বং, অঞ্ঞেন পন ভিক্খুনা ভূমিং ৰা খণিত্ৰা রুক্খং ৰা ছিন্দিত্ৰা অল্লরুক্খতো ৰা দণ্ডকং ছিন্দিত্ৰা তং রুক্খং পৰট্টেত্ৰা নিক্খমাপেতুং ৰট্টতি, অনাপত্তী’তি ৰুত্তং. তত্থ কারণং ন দিস্সতি, ‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, দৰডাহে ডয্হমানে পটগ্গিং দাতুং পরিত্তং কাতু’ন্তি (চূল়ৰ. ২৮৩) ইদং পন একমেৰ সুত্তং দিস্সতি. সচে এতস্স অনুলোমং, অত্তনো ন ৰট্টতি, অঞ্ঞস্স ৰট্টতীতি ইদং নানাকরণং ন সক্কা লদ্ধুং. অত্তনো অত্থায ¶ করোন্তো অত্তসিনেহেন অকুসলচিত্তেনেৰ করোতি, পরো পন কারুঞ্ঞেন. তস্মা অনাপত্তীতি চে, এতম্পি অকারণং. কুসলচিত্তেনপি হি ইমং আপত্তিং আপজ্জতি, সব্বট্ঠকথাসু পন ৰুত্তত্তা ন সক্কা পটিসেধেতুং, গৰেসিতব্বা এত্থ যুত্তি, অট্ঠকথাচরিযানং ৰা সদ্ধায গন্তব্ব’’ন্তি.
তস্মা যং এত্থ ইতো অঞ্ঞথা কেনচি পপঞ্চিতং, গণ্ঠিপদেসু চ কারণং ৰুত্তং, তং ন সারতো পচ্চেতব্বং.
১৯০. অল্ল…পে… পাচিত্তিযন্তি সুক্খট্ঠানেপি অগ্গিং পাতেত্ৰা ইমিনা অধিপ্পাযেন আলিম্পেন্তস্স পাচিত্তিযমেৰ. দুক্কটন্তি সুক্খট্ঠানে ৰা সুক্খং ‘‘অসুক্খ’’ন্তি অৰৰত্থপেত্ৰা ৰা অগ্গিং পাতেন্তস্স দুক্কটং. কীল়াধিপ্পাযেপি এসেৰ নযো. কীল়াধিপ্পাযো চ পটপটাযমানসদ্দস্সাদৰসেনেৰ ৰেদিতব্বো. পটিপক্খভূতো অগ্গি পটগ্গি. পরিত্তকরণন্তি আরক্খকরণং. সযং ৰা উট্ঠিতন্তি ৰাতেরিতানং ৰেল়ুআদীনং অঞ্ঞমঞ্ঞসঙ্ঘট্টনেন সমুট্ঠিতং. নিরুপাদানোতি ইন্ধনরহিতো.
১৯১-১৯২. খেত্তমেৰ ওতিণ্ণত্তা পারাজিকন্তি ‘‘দ্ৰীহী’’তি ৰুত্তে দ্ৰীহিপি পহারেহি মরণস্স পচ্চাসীসনতো একেন ৰিনা দ্ৰিন্নং অভাৰতো ¶ চ পারাজিকং. ‘‘দ্ৰীহিযেৰাতি নিযমিতে পন একেন পহারেন মারিতে নত্থি পারাজিক’’ন্তি ৰদন্তি. পঠমং আহিতবলৰেগস্স পুব্বানুচিণ্ণৰসেন ধম্মানং দেসন্তরুপ্পত্তিযা গমনমত্তং ঠপেত্ৰা জীৰিতিন্দ্রিযস্স তত্থ অৰিজ্জমানত্তা ‘‘সীসচ্ছেদকস্সা’’তি ৰুত্তং. ইমস্স ৰত্থুস্সাতি আঘাতনৰত্থুস্স. ‘‘পানপরিভোগেনাতি ৰুত্তত্তা লোণসোৰীরকং যামকালিক’’ন্তি ৰদন্তি.
ৰিনীতৰত্থুৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ইতি সমন্তপাসাদিকায ৰিনযট্ঠকথায সারত্থদীপনিযং
ততিযপারাজিকৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৪. চতুত্থপারাজিকং
চতুসচ্চৰিদূতি ¶ চত্তারি সচ্চানি সমাহটানি চতুসচ্চং, তং অৰেদি পটিৰিজ্ঝীতি চতুসচ্চৰিদূ. সতিপি সাৰকানং পচ্চেকবুদ্ধানঞ্চ চতুসচ্চৰিদুভাৰে অনঞ্ঞপুব্বকত্তা ভগৰতো চতুসচ্চদস্সনস্স তত্থ চ সব্বঞ্ঞুতায বলেসু চ ৰসীভাৰস্স পত্তিতো পরসন্তানেসু পসারিতভাৰেন পাকটত্তা চ ভগৰাৰ ৰিসেসেন ‘‘চতুসচ্চৰিদূ’’তি থোমনং অরহতি.
ৰগ্গুমুদাতীরিযভিক্খুৰত্থুৰণ্ণনা
১৯৩. অধিট্ঠেমাতি সংৰিদহাম. দূতকম্মন্তি গিহীনং পণ্ণং ৰা সাসনং ৰা গহেত্ৰা তত্থ তত্থ গমনং. ইরিযাপথং সণ্ঠপেত্ৰাতি পধানানুরূপং কত্ৰা. পুচ্ছন্তানং ৰাতি ‘‘অয্যা সন্তইরিযাপথা অতিৰিয উপসন্তা, কতরং ৰিসেসমধিগচ্ছিংসূ’’তি পুচ্ছন্তানং. অনাগতসম্বন্ধে পন অসতীতি ‘‘ভাসিতো ভৰিস্সতী’’তি পাঠসেসং কত্ৰা অনাগতসম্বন্ধে অসতি. ‘‘ভাসিতো’’তি অতীতৰচনং কথং অনাগতৰচনেন সম্বন্ধমুপগচ্ছতীতি আহ ‘‘লক্খণং পন সদ্দসত্থতো পরিযেসিতব্ব’’ন্তি. ঈদিসে হি ঠানে ‘‘ধাতুসম্বন্ধে পচ্চযা’’তি ইমিনা লক্খণেন ধাত্ৰত্থসম্বন্ধে সতি অযথাকালৰিহিতাপি পচ্চযা সাধৰো ভৰন্তীতি সদ্দসত্থৰিদূ ৰদন্তি.
১৯৪. ৰণ্ণৰাতি ¶ ইমিনা সকলসরীরানুগতৰণ্ণস্স মনাপতা ৰুত্তা. পসন্নমুখৰণ্ণাতি ইমিনা সকলসরীরৰণ্ণতোপি অধিকতরং মুখৰণ্ণস্স মনাপতা ৰুত্তা. ৰিপ্পসন্নছৰিৰণ্ণাতি ইমিনা পন ৰিজ্জমানস্সেৰ সরীরৰণ্ণস্স অতিৰিয পসন্নতা ৰুত্তা. যস্মা ইন্দ্রিযানং ঊনত্তং ৰা পূরণত্তং ৰা নত্থি, তস্মা ‘‘অভিনিৰিট্ঠোকাসস্স পরিপুণ্ণত্তা’’তি ৰুত্তং. ছট্ঠস্স অভিনিৰিট্ঠোকাসো হদযৰত্থু, পঞ্চপসাদানং অভিনিৰিট্ঠোকাসস্স পরিপুণ্ণতাৰচনেনেৰ হদযৰত্থুআদিসকলসরীরস্স পরিপুণ্ণতা দস্সিতাযেৰ হোতীতি আহ – ‘‘মনচ্ছট্ঠানং ¶ ইন্দ্রিযান’’ন্তি. যথা তন্তি এত্থ তন্তি নিপাতমত্তং. ভন্তমিগপ্পটিভাগাতি কত্তব্বাকত্তব্বস্স অজাননতো ভন্তমিগসদিসা. চতুচক্কন্তি চতুইরিযাপথং. ইরিযাপথো হি ইধ পৰত্তনট্ঠেন ‘‘চক্ক’’ন্তি অধিপ্পেতো. নৰদ্ৰারন্তি নৰহি ৰণমুখেহি নৰদ্ৰারং. দুক্খন্তি সীসরোগাদিদুক্খং. সব্বকিচ্চেসূতি পত্তপচনচীৰররজনযোগট্ঠানাদিকিচ্চেসু. যাপেতুন্তি ৰহিতুং পৰত্তেতুং. তেনাহ ‘‘গমেতু’’ন্তি.
১৯৫. সন্তোতি ইমিনা তেসং ৰিজ্জমানতং দস্সেতি, সংৰিজ্জমানাতি ইমিনা পন তেসং উপলব্ভমানতং দস্সেতি. তেনাহ – ‘‘অত্থি চেৰ উপলব্ভন্তি চা’’তি. উপলব্ভন্তীতি দিস্সন্তি, ঞাযন্তীতি অত্থো. পন্থদূহনকম্মন্তি পন্থঘাতনকম্মং. হনন্তোতি মারেন্তো. ঘাতেন্তোতি মারাপেন্তো. অথ ৰা হনন্তোতি বন্ধনতাল়নাদীহি হিংসন্তো. ঘাতেন্তোতি মারেন্তো. ছিন্দন্তোতি পরেসং হত্থাদীনি ছিন্দন্তো. পচন্তোতি দণ্ডেন উপ্পীল়েন্তো. পচনঞ্হেত্থ দহনং ৰিবাধনং অধিপ্পেতং. পচন্তোতি ৰা তজ্জেন্তো তাসেন্তো. অথ ৰা পচন্তোতি গামেসু অগ্গিপাতনৰসেন গেহাদীনি ঝাপেত্ৰা তত্থ অজেল়কাদীনি পচন্তো.
যে সিক্খাপদেসু বহুলগারৰা ন হোন্তি আপত্তিৰীতিক্কমবহুলা, তে সিক্খাপদেসু অতিব্বগারৰা. উদ্ধতেতি অকপ্পিযে কপ্পিযসঞ্ঞিতায কপ্পিযে অকপ্পিযসঞ্ঞিতায অৰজ্জে ৰজ্জসঞ্ঞিতায ৰজ্জে অৰজ্জসঞ্ঞিতায চ উদ্ধচ্চপকতিকে. উন্নল়েতি উগ্গতনল়ে, উট্ঠিততুচ্ছমানেতি ৰুত্তং হোতি. চপলেতি পত্তচীৰরমণ্ডনাদিনা চাপল্লেন যুত্তে. মুখরেতি মুখখরে ¶ , খরৰচনেতি ৰুত্তং হোতি. ৰিকিণ্ণৰাচেতি অসংযতৰচনে দিৰসম্পি নিরত্থকৰচনপ্পলাপিনে. মুট্ঠা নট্ঠা সতি এতেসন্তি মুট্ঠস্সতী, সতিৰিরহিতেতি ৰুত্তং হোতি. অসম্পজানেতি নিপ্পঞ্ঞে. পাকতিন্দ্রিযেতি সংৰরাভাৰেন গিহিকালে ৰিয ৰিৰটইন্দ্রিযে. আচরিযুপজ্ঝাযেহি পরিচ্চত্তকেতি ধম্মেন আমিসেন চ অসঙ্গহেত্ৰা আচরিযুপজ্ঝাযেহি পরিচ্চত্তে অনাথে অপ্পতিট্ঠে. লাভগরুকেতি পচ্চযগরুকে.
ইরিযাপথসণ্ঠপনাদীনীতি আদি-সদ্দেন পচ্চযপটিসেৰনসামন্তজপ্পানং গহণং ৰেদিতব্বং. মহানিদ্দেসে (মহানি. ৮৭) হি ইরিযাপথসণ্ঠপনপচ্চযপটিসেৰনসামন্তজপ্পনৰসেন তিৰিধং কুহকৰত্থু আগতং. তত্থ পাপিচ্ছস্সেৰ সতো সম্ভাৰনাধিপ্পাযকতেন ইরিযাপথেন ৰিম্হাপনং ইরিযাপথসণ্ঠপনসঙ্খাতং কুহকৰত্থু. তথা চীৰরাদীহি নিমন্তিতস্স তদত্থিকস্সেৰ সতো পাপিচ্ছতং নিস্সায পটিক্খেপনেন তে চ গহপতিকে অত্তনি সুপ্পতিট্ঠিতসদ্ধে ঞত্ৰা পুন তেসং ‘‘অহো অয্যো অপ্পিচ্ছো, ন কিঞ্চি পটিগ্গণ্হিতুং ইচ্ছতি, সুলদ্ধং ৰত নো অস্স, সচে অপ্পমত্তকম্পি ¶ কিঞ্চি পটিগ্গণ্হেয্যা’’তি নানাৰিধেহি উপাযেহি পণীতানি চীৰরাদীনি উপনেন্তানং তদনুগ্গহকামতংযেৰ আৰিকত্ৰা পটিগ্গহণেন চ ততো পভুতি অসীতিসকটভারেহি উপনামনহেতুভূতং ৰিম্হাপনং পচ্চযপটিসেৰনসঙ্খাতং কুহকৰত্থূতি ৰেদিতব্বং. পাপিচ্ছস্সেৰ পন সতো উত্তরিমনুস্সধম্মাধিগমপরিদীপনৰাচায তথা তথা ৰিম্হাপনং সামন্তজপ্পনসঙ্খাতং কুহকৰত্থূতি ৰেদিতব্বং. চিত্তলপব্বতাদিৰিহারো লোকসম্মতসেনাসনং নাম. লোকসম্মত …পে… উপাযেহি সংৰণ্ণিযমানগুণোতি সম্বন্ধো. পরিপাচেতুন্তি পরিণামেতুং. সুদ্ধচিত্তেন অত্তনো গন্থধুরাদিকম্মং কত্ৰা ৰিচরন্তানং তম্মূলকপচ্চযপরিভোগে দোসাভাৰং দস্সেতুং ‘‘যে পনা’’তিআদি ৰুত্তং. ভিক্খাচারে অসম্পজ্জমানেতি গোচরগামে ভিক্খায চরিত্ৰা লভিতব্বপিণ্ডপাতে অসম্পজ্জন্তে. তে চ ৰত্তসীসেন সব্বম্পেতং করোন্তি, ন লাভনিমিত্তং. তেন ৰুত্তং ‘‘তন্তিপৰেণিঘটনকা সাসনজোতকা’’তি.
কিচ্ছেনাতি ন দুক্খায পটিপদায. বুদ্ধানঞ্হি চত্তারোপি মগ্গা সুখাপটিপদাৰ হোন্তি, পারমীপূরণকালে পন সরাগদোসমোহস্সেৰ সতো আগতানং যাচকানং অলঙ্কতপ্পটিযত্তং সীসং কন্তিত্ৰা গললোহিতং ¶ নীহরিত্ৰা সুঅঞ্জিতানি অক্খীনি উপ্পাটেত্ৰা কুলৰংসপ্পতিট্ঠাপকং পুত্তং মনাপচারিনিং ভরিযন্তি এৰমাদীনি দেন্তস্স অঞ্ঞানিপি খন্তিৰাদীসদিসেসু অত্তভাৰেসু ছেজ্জভেজ্জাদীনি পাপুণন্তস্স আগমনীযপটিপদং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. কসিরেনাতি তস্সেৰ ৰেৰচনং.
একস্সেৰ দাতুং অসক্কুণেয্যতায গরুভাৰতো ‘‘গরুভণ্ডানী’’তি ৰুত্তং, সব্বেসং ভাজেত্ৰাপি গহেতুং অসক্কুণেয্যতায ‘‘গরুপরিক্খারানী’’তি ৰুত্তং. সাধারণপরিক্খারভাৰেনাতি সঙ্ঘিকত্তা সব্বভিক্খুসাধারণপরিক্খারভাৰেন. সঙ্গণ্হাতি উপলাপেতীতি ইদং অথেয্যচিত্তং সন্ধায ৰুত্তং. তেনেৰাহ – ‘‘তথাভাৰতো থেনেত্ৰা’’তি, অৰিস্সজ্জিযঅৰেভঙ্গিযভাৰতো থেনেত্ৰাতি অত্থো. গরুভণ্ডঞ্হি কুলসঙ্গহত্থায ৰিস্সজ্জেন্তো ৰিভজন্তো চ তস্স অৰিস্সজ্জিযঅৰএভঙ্গিযভাৰং থেনেতি. কুলদূসকদুক্কটং আপজ্জতীতি এত্থ ‘‘যো ৰিস্সজ্জেয্য, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি ৰুত্তত্তা ৰিস্সজ্জনপচ্চযা থুল্লচ্চযেনপি ন মুচ্চতি.
অসন্তন্তি অৰিজ্জমানং. অভূতন্তি অনুপ্পন্নং. অনুপ্পন্নত্তা হি তস্স তং অসন্তন্তি. পুরিমস্স পচ্ছিমং কারণৰচনং. উল্লপতীতি উগ্গতাযুকো লপতি. সীলঞ্হি ভিক্খুনো আযু, তং তস্স তথালপনসমকালমেৰ ৰিগচ্ছতি. অসন্তসম্ভাৰনাযাতি অত্তনো অৰিজ্জমানগুণেহি সম্ভাৰনায. এৰঞ্হি গণ্হতা…পে… থেনেত্ৰা গহিতা হোন্তীতি এত্থ অসন্তসম্ভাৰনায রট্ঠপিণ্ডস্স ¶ থেনেত্ৰা গহিতত্তা লোকুত্তরধম্মোপি থেনিতোযেৰ হোতি. কিতৰস্সেৰাতি কিতৰস্স সকুণগ্গহণমিৰ. কেরাটিকস্সাতি সঠস্স. গোত্তং ৰুচ্চতি সাধারণনামং, মত্ত-সদ্দো লুত্তনিদ্দিট্ঠো, তস্মা সমণাতি গোত্তমত্তং অনুভৰন্তি ধারেন্তীতি গোত্রভুনো, নামমত্তসমণাতি ৰুত্তং হোতি.
ৰগ্গুমুদাতীরিযভিক্খুৰত্থুৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
অধিমানৰত্থুৰণ্ণনা
১৯৬. হেট্ঠিমমগ্গেহি ঞাতমরিযাদায এৰ জাননতো অঞ্ঞা অগ্গমগ্গপঞ্ঞা, তস্সা ফলভাৰতো অগ্গফলপঞ্ঞা তংসহগতা সম্মাসঙ্কপ্পাদযো চ অঞ্ঞাতি ৰুত্তাতি আহ ‘‘অঞ্ঞং ব্যাকরিংসূতি অরহত্তং ব্যাকরিংসূ’’তি. অরিযসাৰকস্স তাৰ নুপ্পজ্জতীতি পহীনাধিমানপচ্চযত্তা নুপ্পজ্জতি ¶ . সীলৰতোপি…পে… নুপ্পজ্জতি অকারকভাৰতো. তিলক্খণং আরোপেত্ৰাতি কলাপসম্মসনৰসেন তিলক্খণং আরোপেত্ৰা. আরদ্ধৰিপস্সকস্সাতি উদযব্বযানুপস্সনায আরদ্ধৰিপস্সকস্স. সুদ্ধসমথলাভী ৰিপস্সনায কম্মং অকত্ৰাপি কিলেসসমুদাচারং অপস্সন্তো কেৰলং অঞ্ঞাণবলেন ‘‘অরিযোহমস্মী’’তি মঞ্ঞতীতি আহ ‘‘সুদ্ধসমথলাভিং ৰা’’তি. ‘‘অরহা অহ’’ন্তি মঞ্ঞতি উচ্চৰালঙ্কৰাসী মহানাগত্থেরো ৰিয.
তলঙ্গরৰাসী ধম্মদিন্নত্থেরো কির নাম একো পভিন্নপ্পটিসম্ভিদো মহাখীণাসৰো মহতো ভিক্খুসঙ্ঘস্স ওৰাদদাযকো অহোসি. সো একদিৰসং অত্তনো দিৰাট্ঠানে নিসীদিত্ৰা ‘‘কিন্নু খো অম্হাকং আচরিযস্স উচ্চৰালঙ্কৰাসীমহানাগত্থেরস্স সমণভাৰকিচ্চং মত্থকপ্পত্তং, নো’’তি আৰজ্জেন্তো পুথুজ্জনভাৰমেৰস্স দিস্ৰা ‘‘মযি অগচ্ছন্তে পুথুজ্জনকালকিরিযমেৰ করিস্সতী’’তি চ ঞত্ৰা ইদ্ধিযা ৰেহাসং উপ্পতিত্ৰা দিৰাট্ঠানে নিসিন্নস্স থেরস্স সমীপে ওরোহিত্ৰা ৰন্দিত্ৰা ৰত্তং দস্সেত্ৰা একমন্তং নিসীদি. ‘‘কিং, আৰুসো ধম্মদিন্ন, অকালে আগতোসী’’তি চ ৰুত্তো ‘‘পঞ্হং, ভন্তে, পুচ্ছিতুং আগতোম্হী’’তি আহ. ততো ‘‘পুচ্ছাৰুসো, জানমানা কথযিস্সামা’’তি ৰুত্তো পঞ্হসহস্সং পুচ্ছি. থেরো পুচ্ছিতং পুচ্ছিতং পঞ্হং অসজ্জমানোৰ কথেসি. ততো ‘‘অতিতিক্খং ৰো, ভন্তে, ঞাণং, কদা তুম্হেহি অযং ধম্মো অধিগতো’’তি ৰুত্তো ‘‘ইতো সট্ঠিৰস্সকালে, আৰুসো’’তি আহ. সমাধিম্হি, ভন্তে, ৰল়ঞ্জেথাতি. ন ইদং, আৰুসো, ভারিযন্তি. তেন হি, ভন্তে, একং হত্থিং মাপেথাতি. থেরো সব্বসেতং হত্থিং মাপেসি. ইদানি, ভন্তে, যথা অযং হত্থী অঞ্জিতকণ্ণো পসারিতনঙ্গুট্ঠো সোণ্ডং ¶ মুখে পক্খিপিত্ৰা ভেরৰং কোঞ্চনাদং করোন্তো তুম্হাকং অভিমুখং আগচ্ছতি, তথা নং করোথাতি. থেরো তথা কত্ৰা ৰেগেন আগচ্ছতো হত্থিস্স ভেরৰং আকারং দিস্ৰা উট্ঠায পলাযিতুং আরদ্ধো. তমেনং খীণাসৰত্থেরো হত্থং পসারেত্ৰা চীৰরকণ্ণে গহেত্ৰা ‘‘ভন্তে, খীণাসৰস্স সারজ্জং নাম হোতী’’তি আহ. সো তস্মিং কালে অত্তনো পুথুজ্জনভাৰং ঞত্ৰা ‘‘অৰস্সযো মে, আৰুসো, ধম্মদিন্ন হোহী’’তি ৰত্ৰা পাদমূলে উক্কুটিকং নিসীদি. ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং অৰস্সযো ভৰিস্সামিচ্চেৰাহং আগতো, মা চিন্তযিত্থা’’তি কম্মট্ঠানং ¶ কথেসি. থেরো কম্মট্ঠানং গহেত্ৰা চঙ্কমং ওরুয্হ ততিযে পদৰারে অগ্গফলং অরহত্তং পাপুণি. থেরো কির দোসচরিতো অহোসি.
অধিমানৰত্থুৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
সৰিভঙ্গসিক্খাপদৰণ্ণনা
১৯৭-১৯৮. যস্মা পনাতিআদি ‘‘অসন্তং অভূতং অসংৰিজ্জমান’’ন্তি এতেসং কারণৰচনং. তত্থ যন্তি যং উত্তরিমনুস্সধম্মং. অনভিজানন্তি অত্তনি অত্থিভাৰং অজানন্তো. সমুদাচরতীতি ‘‘অত্থি ময্হং এস ধম্মো’’তি কথেতি জানাপেতি ৰা. ‘‘অসন্তং অভূত’’ন্তি ইমস্স কারণৰচনং সন্তানে অনুপ্পন্নোতি. ঞাণেন চ অসচ্ছিকতোতি ইদং পন ‘‘অসংৰিজ্জমান’’ন্তি এতস্স কারণৰচনং. পকতিমনুস্সেহি উত্তরিতরানং বুদ্ধাদিউত্তমপুরিসানং অধিগমধম্মো উত্তরিমনুস্সধম্মোতি আহ ‘‘উত্তরিমনুস্সান’’ন্তিআদি. তন্তি উত্তরিমনুস্সধম্মং. অথ পদভাজনে বহুৰচননিদ্দেসো কস্মা কতোতি আহ ‘‘পদভাজনে পনা’’তিআদি. কিঞ্চাপি উত্তরিমনুস্সধম্মো অব্যাকতোপি হোতি, আরোগ্যট্ঠেন পন বাহিতিকসুত্তে ৰিয ‘‘কুসলে ধম্মে’’তি ৰুত্তং. অস্সাতি উত্তরিমনুস্সধম্মস্স. খণলযমুহুত্ত-সদ্দা অঞ্ঞত্থ ভিন্নত্থাপি হোন্তি, ইধ পন খণপরিযাযৰসেনেৰ ‘‘তং খণং তং লযং তং মুহুত্ত’’ন্তি পাল়িযং ৰুত্তং.
অধিগন্তব্বতো অধিগমো, ঝানাদি, অধিগমস্স পুচ্ছা অধিগমপুচ্ছা. তেনাহ ‘‘ঝানৰিমোক্খাদীসূ’’তিআদি. উপাযপুচ্ছাতি অধিগমুপাযপুচ্ছা. কিন্তীতি কেন পকারেন, কেন ৰিধিনাতি অত্থো. কতমেসং ত্ৰং ধম্মানং লাভীতি ইদং পন পুব্বে ‘‘কিং তে অধিগত’’ন্তি অনিদ্ধারিতভেদা ঝানাদিৰিসেসা পুচ্ছিতাতি ইদানি তেসং নিদ্ধারেত্ৰা পুচ্ছনাকারদস্সনং.
তস্মাতি ¶ যস্মা যথাৰুত্তেহি ছহাকারেহি অধিগমব্যাকরণং সোধেতব্বং, তস্মা. এত্তাৰতাৰাতি এত্তকেন ব্যাকরণমত্তেনেৰ ন সক্কাতব্বো. ব্যাকরণঞ্হি একচ্চস্স অযাথাৰতোপি হোতীতি. ইমেসু পন ছসু ঠানেসু সোধনত্থং ৰত্তব্বোতি যথা নাম জাতরূপপতিরূপকম্পি ¶ জাতরূপং ৰিয খাযতীতি জাতরূপং নিঘংসনতাপনচ্ছেদনেহি সোধেতব্বং, এৰমেৰ ইমেসু ইদানেৰ ৰুত্তেসু ছসু ঠানেসু পক্খিপিত্ৰা সোধনত্থং ৰত্তব্বো. ৰিমোক্খাদীসূতি আদি-সদ্দেন সমাধিসমাপত্তিঞাণদস্সনমগ্গভাৰনাফলসচ্ছিকিরিযাদিং সঙ্গণ্হাতি. পাকটো হোতীতি অধিগতৰিসেসস্স সতিসম্মোসাভাৰতো. সেসপুচ্ছাসুপি পাকটো হোতীতি পদে এসেৰ নযো.
সব্বেসঞ্হি অত্তনা অধিগতমগ্গেন পহীনকিলেসা পাকটা হোন্তীতি ইদং যেভুয্যৰসেন ৰুত্তং. কস্সচি হি অত্তনা অধিগতমগ্গৰজ্ঝকিলেসেসু সন্দেহো উপ্পজ্জতিযেৰ মহানামস্স সক্কস্স ৰিয. সো হি সকদাগামী সমানোপি ‘‘তস্স ময্হং, ভন্তে, এৰং হোতি ‘কো সু নাম মে ধম্মো অজ্ঝত্তং অপ্পহীনো, যেন মে একদা লোভধম্মাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তি, দোসধম্মাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তি, মোহধম্মাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তী’’’তি (ম. নি. ১.১৭৫) ভগৰন্তং পুচ্ছি. অযং কির রাজা সকদাগামিমগ্গেন লোভদোসমোহা নিরৰসেসা পহীযন্তীতি সঞ্ঞী অহোসি. কিং অরিযসাৰকস্স এৰং সন্দেহো উপ্পজ্জতীতি? আম উপ্পজ্জতি. কস্মা? পণ্ণত্তিযং অকোৰিদত্তা. ‘‘অযং কিলেসো অসুকমগ্গৰজ্ঝো’’তি ইমিস্সা পণ্ণত্তিযা অকোৰিদস্স হি অরিযসাৰকস্স এৰং হোতি. কিং তস্স পচ্চৰেক্খণা নত্থীতি? অত্থি, সা পন ন সব্বেসং পরিপুণ্ণা হোতি. একো হি পহীনকিলেসমেৰ পচ্চৰেক্খতি, একো অৰসিট্ঠকিলেসমেৰ, একো মগ্গমেৰ, একো ফলমেৰ, একো নিব্বানমেৰ. ইমাসু পন পঞ্চসু পচ্চৰেক্খণাসু একং ৰা দ্ৰে ৰা নো লদ্ধুং ন ৰট্টতি. ইতি যস্স পচ্চৰেক্খণা ন পরিপুণ্ণা, তস্স মগ্গৰজ্ঝকিলেসপণ্ণত্তিযং অকোৰিদত্তা এৰং হোতি. উগ্গহপরিপুচ্ছাকুসলাতি সজ্ঝাযমগ্গসংৰণ্ণনাসু নিপুণা.
যায পটিপদায যস্স অরিযমগ্গো আগচ্ছতি, সা পুব্বভাগপটিপত্তি আগমনপটিপদা. সোধেতব্বাতি সুদ্ধা উদাহু ন সুদ্ধাতি ৰিচারণৰসেন সোধেতব্বা. ন সুজ্ঝতীতি তত্থ তত্থ পমাদপটিপত্তিসব্ভাৰতো. অপনেতব্বোতি অত্তনো পটিঞ্ঞায অপনেতব্বো. ‘‘সুজ্ঝতী’’তি ৰত্ৰা সুজ্ঝনাকারং দস্সেতুং ‘‘দীঘরত্ত’’ন্তিআদি ৰুত্তং. পঞ্ঞাযতীতি এত্থাপি ‘‘যদী’’তি পদং আনেত্ৰা যদি সো ভিক্খু তায পটিপদায পঞ্ঞাযতীতি সম্বন্ধো ¶ . চতূসু পচ্চযেসু ¶ অলগ্গত্তা ‘‘আকাসে পাণিসমেন চেতসা’’তি ৰুত্তং. ৰুত্তসদিসন্তি তস্স ভিক্খুনো ব্যাকরণং ইমস্মিং সুত্তে ৰুত্তেন সদিসং, সমন্তি অত্থো.
খীণাসৰপটিপত্তিসদিসা পটিপদা হোতীতি দীঘরত্তং সুৰিক্খম্ভিতকিলেসত্তা. খীণাসৰস্স নাম…পে… ন হোতীতি পহীনৰিপল্লাসত্তা জীৰিতনিকন্তিযা চ অভাৰতো ন হোতি. পুথুজ্জনস্স পন অপ্পহীনৰিপল্লাসত্তা জীৰিতনিকন্তিসব্ভাৰতো চ অপ্পমত্তকেনপি হোতি.
তত্রিমানি ৰত্থূনি – দীঘভাণকঅভযত্থেরো কির একং পিণ্ডপাতিকং পরিগ্গহেতুং অসক্কোন্তো দহরস্স সঞ্ঞং অদাসি. সো তং নহাযমানং কল্যাণীনদীমুখদ্ৰারে নিমুজ্জিত্ৰা পাদে অগ্গহেসি. পিণ্ডপাতিকো ‘‘কুম্ভীলো’’তি সঞ্ঞায মহাসদ্দং অকাসি, তদা নং ‘‘পুথুজ্জনো’’তি জানিংসু. চন্দমুখতিস্সরাজকালে পন মহাৰিহারে সঙ্ঘত্থেরো খীণাসৰো দুব্বলচক্খুকো ৰিহারেযেৰ অচ্ছতি. তং রাজা ‘‘থেরং পরিগ্গণ্হিস্সামী’’তি ভিক্খূসু ভিক্খাচারং গতেসু অপ্পসদ্দো উপসঙ্কমিত্ৰা সপ্পো ৰিয পাদে অগ্গহেসি. থেরো সিলাথম্ভো ৰিয নিচ্চলো হুত্ৰা ‘‘কো এত্থা’’তি আহ. অহং, ভন্তে, তিস্সোতি. সুগন্ধং ৰাযসি নো তিস্সাতি. এৰং খীণাসৰস্স ভযং নাম নত্থি. একচ্চো পন পুথুজ্জনোপি অতিসূরো হোতি নিব্ভযো, সো রজনীযেন আরম্মণেন পরিগ্গণ্হিতব্বো. ৰসভরাজাপি হি একং থেরং পরিগ্গণ্হমানো ঘরে নিসীদাপেত্ৰা তস্স সন্তিকে বদরসাল়ৰং মদ্দমানো নিসীদি. মহাথেরস্স খেল়ো চলিতো, থেরস্স পুথুজ্জনভাৰো আৰিভূতো. খীণাসৰস্স হি রসতণ্হা নাম সুপ্পহীনা, দিব্বেসুপি রসেসু নিকন্তি নাম ন হোতি. তস্মা ইমেহি উপাযেহি পরিগ্গহেত্ৰা সচস্স ভযং ৰা ছম্ভিতত্তং ৰা রসতণ্হা ৰা উপ্পজ্জতি, ‘‘ন ত্ৰং অরহা’’তি অপনেতব্বো.
অসন্তগুণসম্ভাৰনলক্খণা পাপিচ্ছাতি আহ – ‘‘যা সা ইধেকচ্চো…পে… আদিনা নযেনা’’তি. আদি-সদ্দেন ‘‘অস্সদ্ধো সমানো ‘সদ্ধোতি মং জনো জানাতূ’তি ইচ্ছতি, অপ্পস্সুতোৰ সমানো ‘বহুস্সুতোতি মং জনো জানাতূ’তি ইচ্ছতি, সঙ্গণিকারামোৰ সমানো ‘পৰিৰিত্তোতি মং জনো জানাতূ’তি ইচ্ছতি, কুসীতোৰ সমানো ¶ ‘আরদ্ধৰীরিযোতি মং জনো জানাতূ’তি ইচ্ছতি, মুট্ঠস্সতীৰ সমানো ‘উপট্ঠিতস্সতীতি মং জনো জানাতূ’তি ইচ্ছতি, অসমাহিতোৰ সমানো ‘সমাহিতোতি মং জনো জানাতূ’তি ইচ্ছতি, দুপ্পঞ্ঞোৰ সমানো ‘পঞ্ঞৰাতি মং জনো জানাতূ’তি ইচ্ছতি, অখীণাসৰোৰ সমানো ‘খীণাসৰোতি মং জনো জানাতূ’তি ইচ্ছতি, যা এৰরূপা ইচ্ছা ইচ্ছাগতা পাপিচ্ছতা রাগো সারাগো চিত্তস্স সারাগো, অযং ৰুচ্চতি পাপিচ্ছতা’’তি (ৰিভ. ৮৫১) এৰং ৰুত্তং পাল়িপদেসং সঙ্গণ্হাতি. পাপিকাযাতি ¶ লামিকায ইচ্ছায. অপকতোতি পাপিকায ইচ্ছায সম্মাআজীৰতো অপেতো কতোতি ইচ্ছায অপকতো. তথাভূতো চ মিচ্ছাজীৰেন অভিভূতো পরাজিতো নাম হোতীতি আহ ‘‘অভিভূতো পরাজিতো’’তি.
সামঞ্ঞং দুপ্পরামট্ঠং নিরযাযুপকড্ঢতীতি যথা কুসো যেন দুগ্গহিতো, তস্স হত্থং অনুকন্ততি ফালেতি, এৰমেৰ সমণধম্মসঙ্খাতং সামঞ্ঞম্পি খণ্ডসীলাদিতায দুপ্পরামট্ঠং নিরযায উপকড্ঢতি, নিরযে নিব্বত্তাপেতীতি অত্থো. সিথিলোতি ওলীযিত্ৰা করণেন সিথিলগ্গাহেন কতো. পরিব্বাজোতি খণ্ডাদিভাৰপ্পত্তো সমণধম্মো. ভিয্যো আকিরতে রজন্তি অব্ভন্তরে ৰিজ্জমানং রাগরজাদিং এৰরূপো সমণধম্মো অপনেতুং ন সক্কোতি, অথ খো তস্স উপরি অপরম্পি রাগরজাদিং আকিরতীতি অত্থো. ভিক্খুভাৰোতি পারাজিকং আপজ্জিত্ৰা ‘‘সমণো অহ’’ন্তি পটিজাননতো ৰোহারমত্তসিদ্ধো ভিক্খুভাৰো. অজানমেৰাতি পাঠে এৰাতি অৰধারণত্থে নিপাতো. অজানমেৰন্তি পাঠে পন এৰং জানামি এৰং পস্সামীতি অৰচন্তি যোজেতব্বং.
পদভাজনীযৰণ্ণনা
১৯৯. অসুভজ্ঝানাদীনীতি আদি-সদ্দেন কাযগতাসতিজ্ঝানঞ্চ কসিণজ্ঝানঞ্চ সঙ্গণ্হাতি. তেন ‘‘কাযগতাসতিজ্ঝানং পথৰীকসিণজ্ঝানং সমাপজ্জি’’ন্তিআদিং ৰদন্তোপি পারাজিকোৰ হোতীতি ৰেদিতব্বং. ৰিমোক্খোতি এত্থ ৰি-সদ্দো ৰিসেসত্থো ৰিৰিধত্থো ৰাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘সুট্ঠু মুত্তো’’তিআদি. ৰিমোক্খোতি চত্তারো অরিযমগ্গা. তস্স সগুণতো সুঞ্ঞতাদিনামলাভং দস্সেন্তো আহ ‘‘সো পনায’’ ¶ ন্তিআদি. মগ্গো হি নাম পঞ্চহি কারণেহি নামং লভতি সরসেন ৰা পচ্চনীকেন ৰা সগুণেন ৰা আরম্মণেন ৰা আগমনেন ৰা. সচে হি সঙ্খারুপেক্খা অনিচ্চতো সঙ্খারে সম্মসিত্ৰা ৰুট্ঠাতি, অনিমিত্তৰিমোক্খেন ৰিমুচ্চতি, সচে দুক্খতো সম্মসিত্ৰা ৰুট্ঠাতি, অপ্পণিহিতৰিমোক্খেন ৰিমুচ্চতি, সচে অনত্ততো সম্মসিত্ৰা ৰুট্ঠাতি, সুঞ্ঞতৰিমোক্খেন ৰিমুচ্চতি, ইদং সরসতো নামং নাম. যস্মা পনেস অনিচ্চানুপস্সনায সঙ্খারানং ঘনৰিনিব্ভোগং কত্ৰা নিচ্চনিমিত্তধুৰনিমিত্তসস্সতনিমিত্তানি পজহন্তো আগতো, তস্মা অনিমিত্তো. দুক্খানুপস্সনায পন সুখসঞ্ঞং পহায পণিধিং পত্থনং সুক্খাপেত্ৰা আগতত্তা অপ্পণিহিতো. অনত্তানুপস্সনায অত্তসত্তপুগ্গলসঞ্ঞং পহায সঙ্খারানং সুঞ্ঞতো দিট্ঠত্তা সুঞ্ঞতোতি ইদং পচ্চনীকতো নামং নাম.
রাগাদীহি ¶ পনেস সুঞ্ঞতত্তা সুঞ্ঞতো. রূপনিমিত্তাদীনং রাগনিমিত্তাদীনংযেৰ ৰা অভাৰেন অনিমিত্তো. রাগাদিপণিধিআদীনং অভাৰতো অপ্পণিহিতোতি ইদমস্স সগুণতো নামং. স্ৰাযং সুঞ্ঞতং অনিমিত্তং অপ্পণিহিতঞ্চ নিব্বানং আরম্মণং করোতীতি সুঞ্ঞতো অনিমিত্তো অপ্পণিহিতোতি ৰুচ্চতি, ইদমস্স আরম্মণতো নামং. আগমনং পন দুৰিধং ৰিপস্সনাগমনং মগ্গাগমনঞ্চ. তত্থ মগ্গে ৰিপস্সনাগমনং লব্ভতি, ফলে মগ্গাগমনং. অনত্তানুপস্সনা হি সুঞ্ঞতা নাম, সুঞ্ঞতৰিপস্সনায মগ্গো সুঞ্ঞতো. অনিচ্চানুপস্সনা অনিমিত্তা নাম, অনিমিত্তৰিপস্সনায মগ্গো অনিমিত্তো. ইদং পন নামং ন অভিধম্মপরিযাযেন লব্ভতি. তথা হি তং সঙ্খারনিমিত্তস্স অৰিজহনতো ন নিপ্পরিযাযেন অনিমিত্তং, সুত্তন্তপরিযাযেন পন লব্ভতি. তত্র হি গোত্রভুঞাণং অনিমিত্তং নিব্বানং আরম্মণং কত্ৰা অনিমিত্তনামকং হুত্ৰা সযং আগমনিযট্ঠানে ঠত্ৰা মগ্গস্স নামং দেতীতি ৰদন্তি, তেন মগ্গো অনিমিত্তোতি ৰুত্তো. মগ্গাগমনেন পন ফলং অনিমিত্তন্তি যুজ্জতিযেৰ. দুক্খানুপস্সনা সঙ্খারেসু পণিধিং সুক্খাপেত্ৰা আগতত্তা অপ্পণিহিতা নাম, অপ্পণিহিতৰিপস্সনায মগ্গো অপ্পণিহিতো, অপ্পণিহিতমগ্গস্স ফলং অপ্পণিহিতং. এৰং ৰিপস্সনা অত্তনো নামং মগ্গস্স দেতি, মগ্গো ফলস্সাতি ইদং আগমনতো নামং. সুঞ্ঞত্তাতি ৰিৰিত্তত্তা. ন হি মগ্গে রাগাদযো সন্তি, উপরূপরি উপ্পজ্জনকরাগাদীনং কারণত্তা রাগাদযো নিমিত্তন্তি আহ ‘‘রাগদোসমোহনিমিত্তেহী’’তি. সৰিগ্গহানং ৰিয উপট্ঠানম্পেত্থ নিমিত্তন্তি ৰদন্তি. রাগাদযোৰ ¶ পৰত্তিট্ঠানট্ঠেন পণিধীতি আহ ‘‘রাগদোসমোহপণিধীন’’ন্তি.
ৰত্থুৰিজ্জাদিং সন্ধায অৰচনতো ‘‘ৰিজ্জানং লাভীম্হী’’তি ৰুত্তেপি হোতি. একেককোট্ঠাসৰসেনাতি সতিপট্ঠানচতুক্কাদিএকেককোট্ঠাসৰসেন. কিঞ্চাপি মহাঅট্ঠকথাযম্পি একেককোট্ঠাসৰসেনেৰ দস্সিতং, তত্থ পন ‘‘লোকুত্তরানং সতিপট্ঠানান’’ন্তিআদিনা পচ্চেকং লোকুত্তর-সদ্দং যোজেত্ৰা একেককোট্ঠাসৰসেনেৰ ৰুত্তং, ইধ লোকুত্তর-সদ্দেন ৰিনাতি অযমেত্থ ৰিসেসো. তত্থাতি তেসু কোট্ঠাসেসু.
ননু চ ‘‘কিলেসপ্পহানমেৰা’’তি কস্মা ৰুত্তং. ন হি কিলেসানং পহানমত্তং উত্তরিমনুস্সধম্মো হোতীতি যো ৰদেয্য, তং সন্ধায কিলেসপ্পহানস্স মগ্গকিচ্চত্তা কিচ্চৰসেন মগ্গো দীপিতোতি দস্সেতুং ‘‘তং পনা’’তিআদি ৰুত্তং. কামরাগং সন্ধায ‘‘ততিযমগ্গেন হি রাগদোসানং পহান’’ন্তি ৰুত্তং, ন পন রূপরাগঅরূপরাগে সন্ধায. ন হি তে তেন পহীযন্তি চতুত্থমগ্গেন পহাতব্বত্তা.
রাগা ¶ চিত্তং ৰিনীৰরণতাতি রাগা চিত্তস্স ৰিনীৰরণতাতি ৰুত্তং হোতি. রাগা ৰিমুত্তস্স চিত্তস্স তস্সেৰ রাগনীৰরণস্স অভাৰেন ৰিগতনীৰরণত্তা ৰিনীৰরণতাতি অত্থো ৰেদিতব্বো. এস নযো সেসেসুপি.
যা চ পঞ্চ ৰিজ্জাতি যোজেতব্বং. নিব্বট্টিতলোকুত্তরত্তাতি ৰিসুংযেৰ লোকতো অপগতলোকুত্তরত্তা. যথা ৰিনা লোকুত্তর-সদ্দেন ‘‘সতিপট্ঠানাদীনং লাভীম্হী’’তি ৰুত্তেপি পারাজিকং হোতি, এৰমিধাপি ‘‘অত্থপটিসম্ভিদায লাভীম্হীতি ৰুত্তেপি হোতিযেৰা’’তি ৰত্তুং যুজ্জতি. কিঞ্চাপি যুজ্জতি, অথ খো মহাঅট্ঠকথাযং ৰিভাগেন ৰুত্তত্তা ন সক্কা এৰমিদং ৰত্তুন্তি দস্সেতুং ‘‘মহাঅট্ঠকথাযং পন…পে… ন সক্কা অঞ্ঞং পমাণং কাতু’’ন্তি ৰুত্তং. তম্পি তত্থেৰ পটিক্খিত্তন্তি সম্বন্ধো.
সুদ্ধিকৰারকথাৰণ্ণনা
২০০. উল্লপনাকারন্তি ¶ সমাপজ্জিন্তিআদিউল্লপনাকারং. আপত্তিভেদন্তি ‘‘ন পটিৰিজানন্তস্স আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তিআদিআপত্তিভেদং. পুন আনেত্ৰা পঠমজ্ঝানাদীহি ন যোজিতন্তি এত্থ ‘‘পঠমজ্ঝানেনা’’তি পাঠোতি গণ্ঠিপদে ৰুত্তং, তদেৰ যুত্তং.
কত্তুসাধনোপি ভণিত-সদ্দো হোতীতি আহ ‘‘অথ ৰা’’তিআদি. যেন চিত্তেন মুসা ভণতি, তেনেৰ চিত্তেন ন সক্কা ‘‘মুসা ভণামী’’তি জানিতুং, অন্তরন্তরা পন অঞ্ঞেন চিত্তেন ‘‘মুসা ভণামী’’তি জানাতীতি ৰুত্তং ‘‘ভণন্তস্স হোতি মুসা ভণামী’’তি. অযমেত্থ অত্থো দস্সিতোতি তীহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো মুসাৰাদোতি অযমেত্থ অত্থো দস্সিতো. ন সক্কা ন ভৰিতুন্তি পুব্বভাগতো পট্ঠায আভোগং কত্ৰা ভণিতত্তা ন সক্কা ন ভৰিতুং. আপত্তিযা ন কারেতব্বোতি পুব্বভাগক্খণে ‘‘মুসা ভণিস্সামী’’তি আভোগং ৰিনা সহসা ভণন্তস্স ৰচনক্খণে ‘‘মুসা এত’’ন্তি উপট্ঠিতেপি নিৰত্তেতুমসক্কুণেয্যতায অৰিসযভাৰতো আপত্তিযা ন কারেতব্বো. দৰাতি সহসা. রৰাতি অঞ্ঞং ৰত্তুকামস্স খলিত্ৰা অঞ্ঞভণনং.
তং জানাতীতি তংঞাণং, তস্স ভাৰো তংঞাণতা, ঞাণস্স অত্থসংৰেদনন্তি অত্থো. ঞাণসমোধানন্তি ঞাণস্স বহুভাৰো, একচিত্তুপ্পাদে অনেকঞাণতাতি অত্থো. ন হি সক্কা…পে… জানিতুন্তি আরম্মণকরণস্স অভাৰতো ৰুত্তং. অসম্মোহাৰবোধো চ ঈদিসস্স ¶ ঞাণস্স নত্থি, ‘‘ভণিস্সামী’’তি পৰত্তচিত্তং ‘‘ভণামী’’তি পৰত্তচিত্তস্স পচ্চযো হুত্ৰা নিরুজ্ঝতি, তঞ্চ ‘‘ভণিত’’ন্তি পৰত্তচিত্তস্স পচ্চযো হুত্ৰাতি আহ – ‘‘পুরিমং পুরিমং পন…পে… নিরুজ্ঝতী’’তি. তস্মিং পুব্বভাগে সতি ‘‘সেসদ্ৰযং ন হেস্সতী’’তি এতং নত্থি, অৰস্সং হোতিযেৰাতি ৰুত্তং হোতি, ভণিস্সামীতি পুব্বভাগে সতি ‘‘ভণামি ভণিত’’ন্তি এতং দ্ৰযং ন ন হোতি, হোতিযেৰাতি অধিপ্পাযো. একং ৰিয পকাসতীতি অনেকক্খণে উপ্পন্নম্পি চিত্তং একক্খণে উপ্পন্নসদিসং হুত্ৰা পকাসতি. সমাপজ্জিন্তিআদীনীতি আদি-সদ্দেন সমাপজ্জামি, সমাপন্নোতি ¶ ইমানি দ্ৰে সঙ্গণ্হাতি. তত্থ সমাপজ্জিং, সমাপন্নোতি ইমেসং অসতিপি কালনানত্তে ৰচনৰিসেসং সন্ধায ৰিসুং গহণং.
২০৭. সকভাৰপরিচ্চজনৰসেনাতি অত্তনো সন্তকভাৰস্স পরিচ্চজনৰসেন. মগ্গুপ্পত্তিতো পুব্বে ৰিয ‘‘সরাগো সদোসো’’তি ৰত্তব্বতাভাৰতো চত্তম্পি কেচি গণ্হন্তি, নযিদমেৰন্তি দস্সনত্থং ‘‘ৰন্তো’’তি ৰুত্তং. ন হি যং যেন ৰন্তং, সো পুন তং আদিযতি. তেনাহ ‘‘অনাদিযনভাৰদস্সনৰসেনা’’তি. ৰন্তম্পি কিঞ্চি সন্ততিলগ্গং সিযা, নযিদমেৰন্তি দস্সনত্থং ‘‘মুত্তো’’তি ৰুত্তং. তেনাহ ‘‘সন্ততিতো ৰিমোচনৰসেনা’’তি. মুত্তম্পি কিঞ্চি মুত্তবন্ধনং ৰিয ফলং কুহিঞ্চি তিট্ঠতি, ন এৰমিদন্তি দস্সনত্থং ‘‘পহীনো’’তি ৰুত্তং. তেনাহ ‘‘ক্ৰচি অনৰট্ঠানদস্সনৰসেনা’’তি. যথা কিঞ্চি দুন্নিস্সট্ঠং পুন আদায সম্মদেৰ নিস্সট্ঠং পটিনিস্সট্ঠন্তি ৰুচ্চতি, এৰং ৰিপস্সনায নিস্সট্ঠং আদিন্নসদিসং মগ্গেন পহীনং পটিনিস্সট্ঠং নাম হোতীতি দস্সনত্থং ‘‘পটিনিস্সট্ঠো’’তি ৰুত্তং. তেনাহ ‘‘আদিন্নপুব্বস্স পটিনিস্সগ্গদস্সনৰসেনা’’তি. উক্খেটিতোতি উত্তাসিতো, উত্তাসেত্ৰা পলাপিতোতি ৰুত্তং হোতি. যো চ উত্তাসেত্ৰা পলাপিতো, ন পুন সো তং ঠানং আগচ্ছতীতি আহ ‘‘পুন অনল্লীযনভাৰদস্সনৰসেনা’’তি, পুন আগন্ত্ৰা সন্তানে অনুপ্পত্তিভাৰদস্সনৰসেনাতি অত্থো. খিট-সদ্দং সদ্দসত্থৰিদূ উত্তাসত্থে পঠন্তীতি আহ – ‘‘স্ৰাযমত্থো সদ্দসত্থতো পরিযেসিতব্বো’’তি. অণুযেৰ অণুসহগতং, অতিখুদ্দকন্তি ৰুত্তং হোতি.
সুদ্ধিকৰারকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ৰত্তুকামৰারকথাৰণ্ণনা
২১৫. কেৰলঞ্হিযন্তি কেৰলঞ্হি অযং. ‘‘ৰারো’’তি অজ্ঝাহরিতব্বং. তঙ্খণঞ্ঞেৰ জানাতীতি ‘‘পঠমজ্ঝানং সমাপজ্জি’’ন্তিআদিম্হি ৰুত্তে তদত্থস্স পকতিযা ৰিজাননলক্খণং সন্ধায ¶ ৰুত্তং. এৰং পন ৰচীভেদং অকত্ৰা পক্কমনাদীসু অঞ্ঞতরো ভিক্খু ‘‘মং অরহাতি জানাতূ’’তি তম্হা আৰাসা পঠমং পক্কমতীতি আগতৰত্থুম্হি ৰিয তস্মিং খণে অৰিদিতেপি নিক্খন্তমত্তে পারাজিকং. জাননলক্খণন্তি ‘‘তঙ্খণে জাননং নাম ঈদিস’’ন্তি ৰুত্তলক্খণং ¶ . ৰিঞ্ঞত্তিপথেতি কাযৰচীৰিঞ্ঞত্তীনং গহণযোগ্গে পদেসে, পকতিচক্খুনা পকতিসোতেন চ দট্ঠুং সোতুঞ্চ অরহট্ঠানেতি ৰুত্তং হোতি. তেন ৰিঞ্ঞত্তিপথং অতিক্কমিত্ৰা ঠিতো চে কোচি দিব্বেন চক্খুনা দিব্বায চ সোতধাতুযা দিস্ৰা সুত্ৰা চ জানাতি, ন পারাজিকন্তি দীপেতি. অস্সুতপুব্বস্স ‘‘কিমিদং ৰুত্ত’’ন্তি সংসযুপ্পত্তিসব্ভাৰতো ‘‘সুতং হোতী’’তি ৰুত্তং. পঠমং ৰচনমত্তং অস্সুতপুব্বেনপি ‘‘পঠমজ্ঝানং সমাপজ্জি’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘কিমিদ’’ন্তি সন্দেহং অনুপ্পাদেত্ৰা ‘‘ঝানং নাম কিরেস সমাপজ্জী’’তি এত্তকমত্তেপি ঞাতে পারাজিকং হোতিযেৰ.
অনাপত্তিভেদকথাৰণ্ণনা
২২২. অনুল্লপনাধিপ্পাযস্সাতি অতিক্কমিত্ৰা অৰত্তুকামস্স, ‘‘উত্তরিমনুস্সধম্মো অয’’ন্তি অসল্লক্খেন্তস্সাতি অধিপ্পাযো. সরূপতো পন ‘‘অনাপত্তি ভিক্খু অনুল্লপনাধিপ্পাযস্সা’’তি ৰিনীতৰত্থূসু তত্থ তত্থ আগতৰত্থুৰসেন ৰেদিতব্বো. ‘‘উত্তরিমনুস্সধম্মো অয’’ন্তি অসল্লক্খেত্ৰা ৰদন্তোপি ৰোহারতো অঞ্ঞং ব্যাকরোন্তো নাম হোতীতি ৰুত্তং ‘‘অঞ্ঞং ব্যাকরোন্তস্সা’’তি.
পদভাজনীযৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ভাযন্তোপীতি ‘‘ইমস্স মযি নত্থিভাৰং অঞ্ঞেপি জানন্তা অত্থি নু খো’’তি ভাযন্তোপি.
ৰিনীতৰত্থুৰণ্ণনা
২২৩. সেক্খভূমিযন্তি ইমিনা ঝানভূমিম্পি সঙ্গণ্হাতি. তিণ্ণং ৰিৰেকানন্তি কাযচিত্তউপধিৰিৰেকানং.
পিণ্ডায চরণস্স ভোজনপরিযোসানত্তা ৰুত্তং ‘‘যাৰ ভোজনপরিযোসান’’ন্তি. ভুত্ৰা আগচ্ছন্তস্সপি ¶ পুন ৰুত্তনযেনেৰ সম্ভাৰনিচ্ছায চীৰরসণ্ঠপনাদীনি করোন্তস্স দুক্কটমেৰ.
২২৫. আরাধনীযো, আৰুসো, ধম্মো আরদ্ধৰীরিযেনাতি ৰত্থুদ্ৰযং একসদিসম্পি দ্ৰীহি ভিক্খূহি ৰিসুং ৰিসুং আরোচিতত্তা ভগৰতা ৰিনিচ্ছিনিতং সব্বম্পি ৰিনীতৰত্থূসু আরোপেতব্বন্তি পাল়িযং আরোপিতং.
২২৬. পসাদভঞ্ঞন্তি ¶ কেৰলং পসাদমত্তেন ভণনং, ন পন ‘‘সভাৰতো এতে অরহন্তোযেৰা’’তি চিন্তেত্ৰা. তেনেৰেত্থ অনাপত্তি ৰুত্তা. যদি পন ‘‘এতে সভাৰতো অরহন্তোযেৰা’’তি মঞ্ঞমানো ‘‘আযন্তু ভোন্তো অরহন্তো’’তিআদীনি ৰদতি, ন সম্পটিচ্ছিতব্বং.
২২৭. পদসা গমনং সন্ধায কতিকায কতত্তা ‘‘যানেন ৰা’’তিআদিমাহ. তত্থ ৰিজ্জামযিদ্ধিং সন্ধায ‘‘ইদ্ধিযা’’তি ৰুত্তং. অঞ্ঞমঞ্ঞং রক্খন্তীতি ‘‘যো ইমম্হা আৰাসা পঠমং পক্কমিস্সতি, তং মযং ‘অরহা’তি জানিস্সামা’’তি এৰং কতিকায কতত্তা অপুব্বাচরিমং অসুদ্ধচিত্তেন গচ্ছন্তাপি সহ নিক্খন্তভাৰতো অঞ্ঞমঞ্ঞং রক্খন্তি. কেচি পন ‘‘হত্থপাসং অৰিজহিত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞস্স হত্থং গণ্হন্তো ৰিয গচ্ছন্তোপি ‘উট্ঠেথ গচ্ছাম, এথ গচ্ছামা’তি এৰং সংৰিদহিত্ৰা গমনে পুব্বাপরং গচ্ছন্তোপি নাপজ্জতী’’তি ৰদন্তি. এতং পন অধম্মিকং কতিকৰত্তন্তি ‘‘ইধ অরহন্তোযেৰ ৰসন্তূতি যদি ভিক্খূ কতিকং করোন্তি, এতং অধম্মিকং কতিকৰত্ত’’ন্তি চূল়গণ্ঠিপদে ৰুত্তং. হেট্ঠা ৰুত্তং পন সব্বম্পি কতিকৰত্তং সন্ধায এতং ৰুত্তন্তি অম্হাকং খন্তি, ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বং. নানাৰেরজ্জকাতি নানাজনপদৰাসিনো. সঙ্ঘলাভোতি যথাৰুড্ঢং অত্তনো পাপুণনকোট্ঠাসো. অযঞ্চ পটিক্খেপো ইমিনাৰ নীহারেন বহিসীমট্ঠানং অৰিসেসেন সঙ্ঘলাভস্স সামিভাৰাপাদনং সন্ধায কতো. ৰিসেসতো পন বহিসীমট্ঠানম্পি পরিচ্ছিন্দিত্ৰা একেককোট্ঠাসতো ‘‘এত্তকং দাতুং, ঈদিসং ৰা দাতুং, এত্তকানং ৰা দাতুং, ঈদিসস্স ৰা দাতুং রুচ্চতি সঙ্ঘস্সা’’তি অপলোকনকম্মং কত্ৰা দাতুং ৰট্টতি.
২২৮. আযস্মা চ লক্খণোতিআদীসু কো পনাযস্মা লক্খণো, কস্মা চস্স লক্খণোতি নামং অহোসি, কো চাযস্মা মহামোগ্গল্লানো, কস্মা চ সিতং পাত্ৰাকাসীতি তং সব্বং পকাসেতুং ‘‘য্ৰায’’ন্তিআদি আরদ্ধং. লক্খণসম্পন্নেনাতি পুরিসলক্খণসম্পন্নেন. ব্রহ্মসমেনাতি ¶ ব্রহ্মত্তভাৰসমেন. ঈসকং হসিতং সিতন্তি ৰুচ্চতীতি আহ ‘‘মন্দহসিত’’ন্তি. অট্ঠিকসঙ্খলিকন্তি নযিদং অৰিঞ্ঞাণকং অট্ঠিসঙ্খলিকমত্তং, অথ খো একো পেতোতি আহ ‘‘পেতলোকে নিব্বত্তং সত্ত’’ন্তি. এতে অত্তভাৰাতি পেতত্তভাৰা. ন আপাথং আগচ্ছন্তীতি দেৰত্তভাৰা ৰিয পকতিযা আপাথং ন আগচ্ছন্তি. তেসং পন ¶ রুচিযা আপাথং আগচ্ছেয্যুং. মনুস্সানং দুক্খাভিভূতানং অনাথভাৰদস্সনপদট্ঠানা করুণাতি আহ ‘‘কারুঞ্ঞে কত্তব্বে’’তি. অত্তনো চ সম্পত্তিং বুদ্ধঞাণস্স চ সম্পত্তিন্তি পচ্চেকং সম্পত্তি-সদ্দো যোজেতব্বো. তদুভযং ৰিভাৰেতুং ‘‘তঞ্হী’’তিআদি ৰুত্তং. তত্থ ‘‘অত্তনো চ সম্পত্তিং অনুস্সরিত্ৰা সিতং পাত্ৰাকাসী’’তি পদং আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং. ধম্মধাতূতি সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং সন্ধায ৰদতি, ধম্মধাতূতি ৰা ধম্মানং সভাৰো. উপপত্তীতি জাতি. উপপত্তিসীসেন হি তথারূপং অত্তভাৰং ৰদতি. দুস্সদ্ধাপযা হোন্তি, তদস্স তেসং দীঘরত্তং অহিতায দুক্খায. দুস্সদ্ধাপযাতি ইদঞ্চ ন লক্খণত্থেরং সন্ধায ৰুত্তং, যে পন সুণন্তি ‘‘এৰং কির ৰুত্ত’’ন্তি, তে সন্ধায. অথ লক্খণত্থেরো কস্মা ন অদ্দস, কিমস্স দিব্বচক্খু নত্থীতি? নো নত্থি, মহামোগ্গল্লানো পন আৰজ্জেন্তো অদ্দস, ইতরো অনাৰজ্জনেন ন অদ্দস.
ৰিতুডেন্তীতি ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা ডেন্তি, অসিধারূপমেহি তিখিণেহি লোহতুণ্ডকেহি ৰিজ্ঝিত্ৰা ৰিজ্ঝিত্ৰা ইতো চিতো চ গচ্ছন্তীতি অত্থো. তেনাহ ‘‘ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা গচ্ছন্তী’’তি. ‘‘ৰিতুদন্তী’’তি ৰা পাঠো. ফাসুল়ন্তরিকাহীতি ভুম্মত্থে নিস্সক্কৰচনং. লোহতুণ্ডকেহীতি লোহসলাকাসদিসেহি, কাল়লোহমযেহেৰ ৰা তুণ্ডকেহি. পসাদুস্সদাতি ইমিনা অট্ঠিসঙ্ঘাতমত্তং হুত্ৰা পঞ্ঞাযমানানম্পি কাযপ্পসাদস্স বলৰভাৰং দস্সেতি. পক্কগণ্ডসদিসাতি ইমিনা পন অতিৰিয মুদুসভাৰতং দস্সেতি. অচ্ছরিযং ৰতাতি গরহনচ্ছরিযং নামেতং.
চক্খুভূতাতি সম্পত্তদিব্বচক্খুকা, লোকস্স চক্খুভূতাতি এৰং ৰা এত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. যত্রাতি হেতুঅত্থে নিপাতোতি আহ ‘‘যত্রাতি কারণৰচন’’ন্তি. অপ্পমাণে সত্তনিকাযে, তে চ খো ৰিভাগেন কামভৰাদিভেদে ভৰে, নিরযাদিভেদা গতিযো, নানত্তকাযনানত্তসঞ্ঞীআদিৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো, তথারূপে সত্তাৰাসে চ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণঞ্চ মে উপনেতুং পচ্চক্খং করোন্তেন.
গোঘাতকোতি গুন্নং অভিণ্হং হননকো. তেনাহ ‘‘ৰধিত্ৰা ৰধিত্ৰা’’তি. তস্সাতি গুন্নং হননকম্মস্স. অপরাপরিযকম্মস্সাতি অপরাপরিযৰেদনীযকম্মস্স. বলৰতা গোঘাতককম্মেন ৰিপাকে ¶ দীযমানে ¶ অলদ্ধোকাসং অপরাপরিযৰেদনীযং, তস্মিং ৰিপক্কৰিপাকে ইদানি লদ্ধোকাসং ‘‘অৰসেসকম্ম’’ন্তি ৰুত্তং. কম্মসভাগতাযাতি কম্মস্স সভাগভাৰেন সদিসভাৰেন. আরম্মণসভাগতাযাতি আরম্মণস্স সভাগভাৰেন সদিসভাৰেন. যাদিসে হি আরম্মণে পুব্বে তং কম্মং তস্স চ ৰিপাকো পৰত্তো, তাদিসেযেৰ আরম্মণে ইদং কম্মং ইমস্স ৰিপাকো চ পৰত্তোতি কত্ৰা ৰুত্তং ‘‘তস্সেৰ কম্মস্স ৰিপাকাৰসেসেনা’’তি. ভৰতি হি তংসদিসেপি তব্বোহারো যথা সো এৰ তিত্তিরো, তানিযেৰ ওসধানীতি. যস্মা কম্মসরিক্খকৰিসযে ‘‘কম্মং ৰা কম্মনিমিত্তং ৰা’’তি দ্ৰযমেৰ ৰুত্তং, যস্মা চ গতিনিমিত্তং ৰিয কম্মং কম্মনিমিত্তঞ্চ কম্মতো ভিন্নং ৰিসুং হুত্ৰা ন তিট্ঠতি, তস্মা সরিক্খকৰিপাকদানস্স কারণভাৰতো যত্থ কম্মসরিক্খকেন ৰিপাকেন ভৰিতব্বং, তত্থ কম্মং ৰা কম্মনিমিত্তং ৰা গহেত্ৰা পটিসন্ধি হোতীতি ৰদন্তি. তেনেৰাহ – ‘‘তস্স কির…পে… নিমিত্তং অহোসী’’তি. তত্থ নিমিত্তং অহোসীতি পুব্বে কতূপচিতস্স পেতূপপত্তিনিব্বত্তনৰসেন কতোকাসস্স তস্স কম্মস্স নিমিত্তভূতং ইদানি তথা উপট্ঠহন্তং তস্স ৰিপাকস্স নিমিত্তং আরম্মণং অহোসি. সোতি গোঘাতকো. অট্ঠিকসঙ্খলিকপেতো জাতো কম্মসরিক্খকৰিপাকৰসেন.
২২৯. পেসিযো কত্ৰাতি গাৰিং ৰধিত্ৰা ৰধিত্ৰা গোমংসং ফালেত্ৰা পেসিযো কত্ৰা. সুক্খাপেত্ৰাতি কালন্তরং ঠপনত্থং সুক্খাপেত্ৰা. সুক্খাপিতমংসপেসীনঞ্হি ৰল্লূরসমঞ্ঞাতি. নিপ্পক্খচম্মেতি ৰিগতপক্খচম্মে. উরব্ভে হন্তীতি ওরব্ভিকো. এল়কেতি অজে. নিৰাপপুট্ঠেতি অত্তনা দিন্ননিৰাপেন পোসিতে অসিনা ৰধিত্ৰা ৰধিত্ৰা ৰিক্কিণন্তো. একং মিগন্তি দীপকমিগং. কারণাহীতি যাতনাহি. ঞত্ৰাতি কম্মট্ঠানং ঞত্ৰা. পেসুঞ্ঞুপসংহারৰসেন ইতো সুতং অমুত্র, অমুত্র ৰা সুতং ইধ সূচেতীতি সূচকো. অনযব্যসনং পাপেসি মনুস্সেতি সম্বন্ধো.
ৰিনিচ্ছযামচ্চোতি রঞ্ঞা অড্ডকরণে ঠপিতো ৰিনিচ্ছযমহামত্তো. সো হি গামজনকাযং কূটট্ঠেন ৰঞ্চেতীতি ‘‘গামকূটো’’তি ৰুচ্চতি. কেচি ‘‘তাদিসোযেৰ গামজেট্ঠকো গামকূটো’’তি ৰদন্তি. সমেন ভৰিতব্বং ¶ ধম্মট্ঠোতি ৰত্তব্বতো. রহস্সঙ্গে নিসীদনৰসেন ৰিসমা নিসজ্জা অহোসি. ফুসন্তোতি থেয্যায ফুসন্তো.
২৩০. অনিস্সরোতি মাতুগামো সসামিকো অত্তনো ফস্সে অনিস্সরো. ধংসিত্ৰাতি ভস্সিত্ৰা ¶ অপগন্ত্ৰা. মঙ্গনৰসেন উলতীতি মঙ্গুলি, ৰিরূপবীভচ্ছভাৰেন পৰত্ততীতি অত্থো. তেনাহ ‘‘ৰিরূপং দুদ্দসিকং বীভচ্ছ’’ন্তি.
উদ্ধং উদ্ধং অগ্গিনা পক্কসরীরতায উপ্পক্কং, হেট্ঠতো পগ্ঘরণৰসেন কিলিন্নসরীরতায ওকিলিনী, ইতো চিতো চ অঙ্গারসম্পরিকিণ্ণতায ওকিরিনী. তেনাহ ‘‘সা কিরা’’তিআদি. অঙ্গারচিতকেতি অঙ্গারসঞ্চযে. সরীরতো পগ্ঘরন্তি অসুচিদুগ্গন্ধজেগুচ্ছানি সেদগতানি. তস্স কির রঞ্ঞোতি কালিঙ্গস্স রঞ্ঞো. নাটকিনীতি নচ্চনকিচ্চে অধিগতা ইত্থী. সেদন্তি সেদনং, তাপনন্তি অত্থো.
অসীসকং কবন্ধং হুত্ৰা নিব্বত্তি কম্মাযূহনকালে তথা নিমিত্তগ্গহণপরিচযতো. লামকভিক্খূতি হীনাচারতায লামকো, ভিক্খুৰেসতায ভিক্খাহারেন জীৰনতো চ ভিক্খু. চিত্তকেল়িন্তি চিত্তরুচিযং তং তং কীল়ন্তো. অযমেৰাতি ভিক্খুৰত্থুস্মিং ৰুত্তনযো এৰ.
২৩১. নিস্সেৰালপণককদ্দমোতি তিলবীজকাদিভেদেন সেৰালেন নীলমণ্ডূকপিট্ঠিৰণ্ণেন উদকপিট্ঠং ছাদেত্ৰা নিব্বত্তপণকেন কদ্দমেন চ ৰিরহিতো. সুন্দরেহি তিত্থেহীতি সুখাৰগাহণট্ঠানতায কদ্দমাদিদোসৰিরহতো চ সুন্দরেহি তিত্থেহি. ততো উদকদহতো তংহেতু, তং উপনিস্সাযাতি অত্থো. নাগভৰনগতোপি হি সো রহদো ততো উপরিমনুস্সলোকে জলাসযেন সম্বন্ধো হোতি. তেন ৰুত্তং ‘‘ততো অযং তপোদা সন্দতী’’তি. অথ ৰা ততোতি নাগভৰনে উদকদহতো অযং তপোদা সন্দতি. তঞ্হি উপরিভূমিতলং আরোহতি, উণ্হভাৰেন তপনতো তপং উদকং এতিস্সাতি অন্ৰত্থনামৰসেন তপোদাতি ৰুচ্চতি. পেতলোকোতি পেতানং আৰাসট্ঠানং. কেচি পন ‘‘পেতলোকোতি লোহকুম্ভীনিরযা ইধাধিপ্পেতা’’তি ৰদন্তি, নগরস্স পন ¶ পরিতো পব্বতপাদৰনন্তরেসু বহূ পেতাৰাসাপি সন্তেৰ. স্ৰাযমত্থো পেতৰত্থুপাল়িযা লক্খণসংযুত্তেন ইমায চ ৰিনীতৰত্থুপাল়িযা দীপেতব্বো.
কতহত্থাতি থিরতরং লক্খেসু অৰিরজ্ঝনসরক্খেপা. ঈদিসা পন তত্থ ৰসীভূতা কতহত্থা নাম হোন্তি, তস্মা যো সিপ্পমেৰ উগ্গণ্হাতি, সো কতহত্থো নাম ন হোতি, ইমে পন কতহত্থা, চিণ্ণৰসীভাৰাতি ৰুত্তং হোতি. সিপ্পদস্সনৰসেন কতং রাজকুলানি উপেচ্চ অসনং সরক্খেপো এতেহীতি কতুপাসনা, রাজকুলাদীসু দস্সিতসিপ্পাতি ৰুত্তং হোতি. পভগ্গোতি পরাজিতো.
২৩২. দোসদস্সন ¶ পুব্বক রূপ ৰিরাগ ভাৰনা সঙ্খাত পটিপক্খ ভাৰনাৰসেন পটিঘসঞ্ঞানং সুপ্পহীনত্তা মহতাপি সদ্দেন অরূপসমাপত্তিতো ন ৰুট্ঠাতি, তথা পন ন সুপ্পহীনত্তা সব্বরূপাৰচরসমাপত্তিতো ৰুট্ঠানং সিযাতি ইধ আনেঞ্জসমাধীতি চতুত্থজ্ঝানসমাপত্তি অধিপ্পেতাতি আহ ‘‘অনেজং অচলং কাযৰাচাৰিপ্ফন্দৰিরহিতং চতুত্থজ্ঝানসমাধি’’ন্তি. অঞ্ঞত্থ পন সমাধিপচ্চনীকানং অতিদূরতায ন ইঞ্জতীতি আনেঞ্জোতি অরূপাৰচরসমাধি ৰুচ্চতি. সমাধিপরিপন্থকে ধম্মেতি ৰিতক্কৰিচারাদিকে সন্ধায ৰদতি. ৰিতক্কাদীসু আদীনৰসল্লক্খণস্স ন সুট্ঠুকতভাৰং সন্ধাযাহ ‘‘ন সুট্ঠু পরিসোধেত্ৰা’’তি.
ননু চাযমাযস্মা মহামোগ্গল্লানো ভগৰতো পঠমৰস্সেৰ অভিনৰপ্পত্তঅরহত্তো, ইদঞ্চ উত্তরিমনুস্সধম্মপারাজিকং ৰীসতিমৰস্সতো উপরি পঞ্ঞত্তং, কথং ইমস্স ৰত্থুনো ইমস্মিং পারাজিকে ভগৰতা ৰিনিচ্ছিতভাৰো ৰুত্তোতি? নাযং দোসো. অযঞ্হেত্থ আচরিযানং কথামগ্গো – অপঞ্ঞত্তেপি সিক্খাপদে থেরস্স ৰচনং সুত্ৰা ‘‘অত্তনো অপ্পতিরূপং উত্তরিমনুস্সধম্মং এস ৰদতী’’তি মঞ্ঞমানা ভিক্খূ থেরস্স দোসং আরোপেন্তা উজ্ঝাযিংসু. ভগৰা চ থেরস্স তথাৰচনে কারণং দস্সেত্ৰা নিদ্দোসভাৰং করোন্তো ‘‘অনাপত্তি, ভিক্খৰে, মোগ্গল্লানস্সা’’তি আহ. সঙ্গীতিকারকা পন উত্তরিমনুস্সধম্মাধিকারত্তা তম্পি ৰত্থুং আনেত্ৰা ইধ আরোপেসুন্তি.
সাৰকানং উপ্পটিপাটিযা অনুস্সরণং নত্থীতি দস্সেতুং ‘‘ন উপ্পটিপাটিযা’’তি আহ. অসঞ্ঞসমাপত্তিন্তি সঞ্ঞাৰিরাগভাৰনায ৰাযোকসিণনিব্বত্তিতং ¶ চতুত্থজ্ঝানসমাপত্তিং ৰদতি. পুব্বেনিৰাসঞাণং চুতিপটিসন্ধিং গণ্হন্তম্পি অনন্তরপচ্চযক্কমৰন্তানং অরূপধম্মানং ৰসেনেৰ গণ্হাতীতি আহ – ‘‘ততিযে অত্তভাৰে চুতিমেৰ অদ্দসা’’তি. নযতো সল্লক্খেসীতি ৰট্টে সংসরণকসত্তানং খন্ধানং অভাৰকালো নাম নত্থি, অসঞ্ঞভৰে পন অচিত্তকা হুত্ৰা পঞ্চ কপ্পসতানি পৰত্তন্তি, ইমিনা নযেন সল্লক্খেসি. দুক্করং কতন্তি খন্ধৰিকলস্স পুব্বেনিৰাসস্স অনুস্সরণং ঠপেত্ৰা সম্মাসম্বুদ্ধং ন সক্কা অঞ্ঞেহি কাতুন্তি নযতো সল্লক্খেন্তেনপি দুক্করং কতন্তি অধিপ্পাযো. পটিৰিদ্ধাতি পটিৰিদ্ধসদিসা. যথা নাম কোচি ধনুসিপ্পে কতহত্থো একং কেসসঙ্খাতং ৰালং সতক্খত্তুং ৰিদালেত্ৰা ততো একং অংসুং গহেত্ৰা ৰাতিঙ্গণফলস্স মজ্ঝট্ঠানে বন্ধিত্ৰা অপরং অংসুং কণ্ডস্স অগ্গকোটিযং যথা তস্স অংসুস্স ঊকামত্তং ৰা লিক্খামত্তং ৰা কণ্ডস্স অগ্গকোটিতো অধিকং হুত্ৰা তিট্ঠতি, এৰং বন্ধিত্ৰা উসভমত্তে ঠানে ঠিতো কণ্ডবদ্ধায ৰালকোটিযা ৰাতিঙ্গণবদ্ধং ৰালস্স কোটিং পটিৰিজ্ঝেয্য ¶ , এৰমেৰ ইমিনাপি কতং দুক্করন্তি ৰুত্তং হোতি. এতদগ্গন্তি এসো অগ্গো. যদিদন্তি যো অযং. লিঙ্গৰিপল্লাসৰসেনেতং ৰুত্তং.
ৰিনীতৰত্থুৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
নিগমনৰণ্ণনা
২৩৩. ইধাতি ইমস্মিং ভিক্খুৰিভঙ্গে. উদ্দিট্ঠাতি ইধ পাতিমোক্খৰসেন অনোসারিতত্তা চত্তারো পারাজিকাৰ উদ্দিট্ঠা কথিতাতি অত্থো গহেতব্বো. যদি এৰং হেট্ঠা থুল্লচ্চযদুক্কটানম্পি ৰুত্তত্তা পারাজিকাৰ উদ্দিট্ঠাতি কস্মা ৰুত্তাতি? পারাজিকাধিকারত্তা সন্তেসুপি থুল্লচ্চযদুক্কটেসু ইধ পারাজিকাৰ ৰুত্তা. যেসং…পে… অসংৰাসোতি ইমমত্থং ৰা দীপেতুকামো তংসম্বন্ধেন ‘‘উদ্দিট্ঠা চত্তারো পারাজিকা’’তি আহ. তত্থাযস্মন্তেতিআদিকং পন অনুঞ্ঞাতপাতিমোক্খুদ্দেসক্কমোপি অযমেৰ, নাঞ্ঞোতি দস্সনত্থং ৰুত্তং. ভিক্খুনীনং অসাধারণানি চত্তারীতি উব্ভজাণুমণ্ডলিকা ৰজ্জপটিচ্ছাদিকা উক্খিত্তানুৰত্তিকা অট্ঠৰত্থুকাতি ইমানি চত্তারি ভিক্খুনীনং ভিক্খূহি অসাধারণানি নাম. এতেসু উব্ভজাণুমণ্ডলিকা নাম যা কাযসংসগ্গরাগেন অৰস্সুতা তেনেৰ রাগেন অৰস্সুতস্স মনুস্সপুরিসস্স অক্খকানং অধো জাণুমণ্ডলানং ¶ কপ্পরানঞ্চ উপরি যেন কেনচি সরীরাৰযৰেন আমসনাদিং সাদিযতি, তস্সা অধিৰচনং. যা পন ভিক্খুনী অঞ্ঞিস্সা ভিক্খুনিযা পারাজিকসঙ্খাতং ৰজ্জং জানং পটিচ্ছাদেতি, সা ৰজ্জপটিচ্ছাদিকা নাম. সমগ্গেন পন সঙ্ঘেন উক্খিত্তং ভিক্খুং যা ভিক্খুনী যংদিট্ঠিকো সো হোতি, তস্সা দিট্ঠিযা গহণৰসেন অনুৰত্ততি, সা উক্খিত্তানুৰত্তিকা নাম. যা পন কাযসংসগ্গরাগেন তিন্তা তথাৰিধস্সেৰ পুরিসস্স হত্থগ্গহণং ৰা সঙ্ঘাটিকণ্ণগ্গহণং ৰা সাদিযতি, কাযসংসগ্গসঙ্খাতস্স অসদ্ধম্মস্স পটিসেৰনত্থায পুরিসস্স হত্থপাসে সন্তিট্ঠতি ৰা, তত্থ ঠত্ৰা সল্লপতি ৰা, সঙ্কেতং ৰা গচ্ছতি, পুরিসস্স আগমনং ৰা সাদিযতি, কেনচি ৰা পটিচ্ছন্নোকাসং পৰিসতি, হত্থপাসে ৰা ঠত্ৰা কাযং উপসংহরতি, অযং অট্ঠৰত্থুকা নামাতি ৰেদিতব্বং.
ৰত্থুৰিপন্নাতি পব্বজ্জুপসম্পদায অৰত্থুভাৰতো ৰত্থুৰিপন্না. নেসঞ্হি ‘‘ন, ভিক্খৰে, পণ্ডকো পব্বাজেতব্বো, যো পব্বাজেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তিআদিনা পব্বজ্জা উপসম্পদা চ পটিক্খিত্তা. তস্মা তে ভিক্খুভাৰায অভব্বত্তা পারাজিকাপন্নসদিসতায ‘‘পারাজিকা’’তি ¶ ৰুত্তা. তব্ভাৰভাৰিতায ভিক্খুভাৰো ৰসতি এত্থাতি ৰত্থু, পুগ্গলানং ভিক্খুভাৰারহতা. সা পন পব্বজ্জক্খন্ধকাগতসব্বদোসৰিরহিতসম্পত্তিযুত্ততা. তং ৰিপন্নং পণ্ডকভাৰাদিযোগেন যেসং তে ৰত্থুৰিপন্না. অহেতুকপটিসন্ধিকাতি ইমিনা তেসং ৰিপাকাৰরণেন সমন্নাগতভাৰং দস্সেন্তো মগ্গাৰরণে কারণমাহ. পারাজিকাপন্নসদিসত্তা পারাজিকা. থেয্যসংৰাসকাদিকম্মং মাতুঘাতাদিকং ৰিয আনন্তরিযং ন হোতীতি আহ ‘‘ইমেসং তিণ্ণং সগ্গো অৰারিতো’’তি.
দীঘতায লম্বমানং অঙ্গজাতমেতস্সাতি লম্বী. সো এত্তাৰতা ন পারাজিকো, অথ খো যদা অনভিরতিযা পীল়িতো অত্তনো অঙ্গজাতং মুখে ৰা ৰচ্চমগ্গে ৰা পৰেসেতি, তদা পারাজিকো হোতি. মুদু পিট্ঠি এতস্সাতি মুদুপিট্ঠিকো, কতপরিকম্মায মুদুকায পিট্ঠিযা সমন্নাগতো. সোপি যদা অনভিরতিযা পীল়িতো অত্তনো অঙ্গজাতং অত্তনো মুখৰচ্চমগ্গেসু অঞ্ঞতরং পৰেসেতি, তদা পারাজিকো হোতি. পরস্স অঙ্গজাতং অত্তনো মুখেন গণ্হাতীতি যো অনভিরতিযা পীল়িতো পরস্স সুত্তস্স ৰা পমত্তস্স ৰা অঙ্গজাতং অত্তনো মুখেন ¶ গণ্হাতি. পরস্স অঙ্গজাতে অভিনিসীদতীতি যো অনভিরতিযা পীল়িতো পরস্স অঙ্গজাতং কম্মনিযং দিস্ৰা অত্তনো ৰচ্চমগ্গেন তস্সূপরি নিসীদতি, তং অত্তনো ৰচ্চমগ্গং পৰেসেতীতি অত্থো.
এত্থাহ – মাতুঘাতকপিতুঘাতকঅরহন্তঘাতকা ততিযপারাজিকং আপন্না, ভিক্খুনীদূসকো লম্বীআদযো চত্তারো পঠমপারাজিকং আপন্না এৰাতি কথং চতুৰীসতীতি? ৰুচ্চতে – মাতুঘাতকাদযো হি চত্তারো ইধ অনুপসম্পন্না এৰ অধিপ্পেতা, লম্বীআদযো চত্তারো কিঞ্চাপি পঠমপারাজিকেন সঙ্গহিতা, যস্মা পন এতেন পরিযাযেন মেথুনং ধম্মং অপ্পটিসেৰিনো হোন্তি, তস্মা ৰিসুং ৰুত্তাতি. এতেন পরিযাযেনাতি উভিন্নং রাগপরিযুট্ঠানসঙ্খাতেন পরিযাযেন. দুতিযৰিকপ্পে কচ্চিত্থাতি এত্থ কচ্চি অত্থাতি পদচ্ছেদো ৰেদিতব্বো.
নিগমনৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ইতি সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায সারত্থদীপনিযং
চতুত্থপারাজিকৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
২. সঙ্ঘাদিসেসকণ্ডং
১. সুক্কৰিস্সট্ঠিসিক্খাপদৰণ্ণনা
ইদানি ¶ ¶ পারাজিকসংৰণ্ণনাসমনন্তরা যা তেরসকাদিসংৰণ্ণনা সমারদ্ধা, তস্সাপি –
অনাকুলা অসন্দেহা, পরিপুণ্ণৰিনিচ্ছযা;
অত্থব্যঞ্জনসম্পন্না, হোতি সারত্থদীপনী.
তেরসকস্সাতি তেরস সিক্খাপদানি পরিমাণানি অস্স কণ্ডস্সাতি তেরসকং, তস্স তেরসকস্স কণ্ডস্সাতি অত্থো.
২৩৪. অনভিরতোতি অঞ্ঞত্থ গিহিভাৰং পত্থযমানো ৰুচ্চতি, ইধ পন কামরাগৰসেন উক্কণ্ঠিততায ৰিক্খিত্তচিত্ততায সমন্নাগতো অধিপ্পেতোতি আহ ৰিক্খিত্তচিত্তোতিআদি.
২৩৬-২৩৭. সঞ্চেতনিকাতি এত্থ সং-সদ্দো ৰিজ্জমানত্থতায সাত্থকোতি দস্সেন্তো আহ সংৰিজ্জতি চেতনা অস্সাতি. তত্থ চেতনাতি ৰীতিক্কমৰসপ্পৰত্তা পুব্বভাগচেতনা. অস্সাতি সুক্কৰিস্সট্ঠিযা. ইমস্মিং ৰিকপ্পে ইক-সদ্দস্স ৰিসুং অত্থো নত্থীতি আহ সঞ্চেতনাৰ সঞ্চেতনিকাতি. ইদানি সং-সদ্দস্স অত্থং অনপেক্খিত্ৰা ইক-সদ্দোৰ অস্সত্থিঅত্থং পকাসেতীতি দস্সেন্তো সঞ্চেতনা ৰা অস্সা অত্থীতি সঞ্চেতনিকাতি দুতিযৰিকপ্পমাহ. সংৰিজ্জতি চেতনা অস্সাতি পদভাজনে ৰত্তব্বে ব্যঞ্জনে আদরং অকত্ৰা জানন্তোতিআদি ৰুত্তং. উপক্কমামীতি জানন্তোতি মোচনত্থং উপক্কমামীতি জানন্তো.
আসযভেদতোতি পিত্তাদিআসযভেদতো. বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধানম্পি হি রঞ্ঞোপি চক্কৰত্তিস্স পিত্তসেম্হপুব্বলোহিতাসযেসু ¶ চতূসু অঞ্ঞতরো আসযো হোতিযেৰ, মন্দপঞ্ঞানং পন চত্তারোপি আসযা হোন্তি. ধাতুনানত্ততোতি পথৰীধাতুআদীনং চতুন্নং ধাতূনং, চক্খাদীনং ৰা অট্ঠারসন্নং ধাতূনং, রসসোণিতাদীনং ৰা ধাতূনং নানত্ততো.
ৰত্থিসীসন্তি ¶ ৰত্থিপুটস্স অব্ভন্তরে মত্থকপস্সং. ‘‘রাগ…পে… অসক্কোন্তো’’তি রাগপরিযুট্ঠানং সন্ধায ৰুত্তং. রাজা পন ‘‘সম্ভৰস্স সকলকাযো ঠান’’ন্তি সুতপুব্বত্তা ৰীমংসনত্থং এৰমকাসীতি ৰদন্তি. দকসোতন্তি মুত্তমগ্গং, অঙ্গজাতপ্পদেসন্তি ৰুত্তং হোতি. দকসোতোরোহণতো পট্ঠায পন উপাদিন্নতো ৰিনিমুত্ততায সম্ভৰে উতুসমুট্ঠানমেৰ রূপং অৰসিস্সতি, সেসং তিসমুট্ঠানং নত্থীতি ৰেদিতব্বং. আপোধাতুযা সন্তানৰসেন পৰত্তমানায অৰত্থাৰিসেসো সম্ভৰো, সো চতুসমুট্ঠানিকো অট্ঠকথাযং চতুসমুট্ঠানিকেসু সম্ভৰস্স ৰুত্তত্তা. সো পন সোল়সৰস্সকালে উপ্পজ্জতি, তস্স রাগৰসেন ঠানাচাৰনং হোতীতি ৰদন্তি, তস্মা যং ৰুত্তং কথাৰত্থুঅট্ঠকথাযং ‘‘সুক্কৰিস্সট্ঠি নাম রাগসমুট্ঠানা হোতী’’তি, তং সম্ভৰস্স ঠানাচাৰনং সন্ধায ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং, ন পন সম্ভৰো চিত্তসমুট্ঠানোযেৰাতি দীপেতুং, তেনেৰ তত্থ ৰিস্সট্ঠিগ্গহণং কতং. ‘‘খীণাসৰানং পন ব্রহ্মানঞ্চ সম্ভৰো নত্থী’’তি আচরিযধম্মপালত্থেরেন ৰুত্তং, তস্মা যং ৰুত্তং কথাৰত্থুঅট্ঠকথাযং (কথা. অট্ঠ. ৩০৭) ‘‘তাসং দেৰতানং সুক্কৰিস্সট্ঠি নাম নত্থী’’তি, তম্পি ঠানাচাৰনং সন্ধায ৰুত্তন্তি গহেতব্বং, ন পন দেৰতানং সব্বসো সম্ভৰস্স অভাৰং সন্ধায. ছন্নম্পি পন কামাৰচরদেৰতানং কামা পাকতিকাযেৰ. মনুস্সা ৰিয হি তে দ্ৰযংদ্ৰযসমাপত্তিৰসেনেৰ মেথুনং পটিসেৰন্তি, কেৰলং পন নিস্সন্দাভাৰো তেসং ৰত্তব্বো. তঙ্খণিকপরিল়াহৰূপসমাৰহং সম্ফস্সসুখমেৰ হি তেসং কামকিচ্চং. কেচি পন ‘‘চাতুমহারাজিকতাৰতিংসানংযেৰ দ্ৰযংদ্ৰযসমাপত্তিযা কামকিচ্চং ইজ্ঝতি, যামানং অঞ্ঞমঞ্ঞং আলিঙ্গনমত্তেন, তুসিতানং হত্থামসনমত্তেন, নিম্মানরতীনং হসিতমত্তেন, পরনিম্মিতৰসৰত্তীনং ওলোকিতমত্তেন কামকিচ্চং ইজ্ঝতী’’তি ৰদন্তি, তং অট্ঠকথাযং পটিক্খিত্তং তাদিসস্স কামেসু ৰিরজ্জনস্স তেসু অভাৰতো কামানঞ্চ উত্তরুত্তরি পণীততরপণীততমভাৰতো.
তথেৰাতি ‘‘মোচনস্সাদেন নিমিত্তে উপক্কমতো’’তিআদিং অতিদিসতি. ‘‘ৰিস্সট্ঠীতি ঠানতো চাৰনা ৰুচ্চতী’’তি ৰুত্তত্তা দকসোতং ওতিণ্ণমত্তেতি কস্মা ৰুত্তন্তি আহ দকসোতোরোহণঞ্চেত্থাতিআদি. এত্থাতি তীসুপি ৰাদেসু. অধিৰাসেত্ৰাতি নিমিত্তে উপক্কমিত্ৰা ¶ পুন ৰিপ্পটিসারে উপ্পন্নে অধিৰাসেত্ৰা. অন্তরা নিৰারেতুন্তি ঠানতো চুতং দকসোতং ওতরিতুং অদত্ৰা অন্তরা নিৰারেতুং. তেনাহ – ঠানা চুতঞ্হি অৰস্সং দকসোতং ওতরতীতি ¶ . ঠানাচাৰনমত্তেনেৰাতি দকসোতং অনোতিণ্ণেপীতি অধিপ্পাযো. এত্থ চ ‘‘সকলো কাযো ঠান’’ন্তি ৰাদে ঠানাচাৰনং ৰদন্তেন সকলসরীরতো চুতস্সপি দকসোতোরোহণতো পুব্বে অপ্পমত্তকস্স অন্তরাল়স্স সম্ভৰতো ৰুত্তং. সকলসরীরে ৰা তস্মিং তস্মিং পদেসে ঠিতস্স ঠানা চুতং সন্ধায ‘‘ঠানাচাৰনমত্তেনেৰা’’তি ৰুত্তং. নিমিত্তে উপক্কমন্তস্সেৰাতি মোচনস্সাদেন উপক্কমন্তস্স. হত্থপরিকম্মাদীসু সতিপি মোচনস্সাদে নিমিত্তে উপক্কমাভাৰতো নত্থি আপত্তীতি আহ ‘‘হত্তপরিকম্ম…পে… অনাপত্তী’’তি. অযং সব্বাচরিযসাধারণৰিনিচ্ছযোতি ‘‘দকসোতোরোহণঞ্চেত্থা’’তিআদিনা ৰুত্তো তিণ্ণম্পি আচরিযানং সাধারণো ৰিনিচ্ছযো.
খোভকরণপচ্চযো নাম ৰিসভাগভেসজ্জসেনাসনাহারাদিপচ্চযো. অত্থকামতায ৰা অনত্থকামতায ৰাতি পসন্না অত্থকামতায, কুদ্ধা অনত্থকামতায. অত্থায ৰা অনত্থায ৰাতি সভাৰতো ভৰিতব্বায অত্থায ৰা অনত্থায ৰা. উপসংহরন্তীতি অত্তনো দেৰানুভাৰেন উপনেন্তি. বোধিসত্তমাতা ৰিয পুত্তপটিলাভনিমিত্তন্তি তদা কির পুরে পুণ্ণমায সত্তমদিৰসতো পট্ঠায ৰিগতসুরাপানং মালাগন্ধাদিৰিভূতিসম্পন্নং নক্খত্তকীল়ং অনুভৰমানা বোধিসত্তমাতা সত্তমে দিৰসে পাতোৰ উট্ঠায গন্ধোদকেন ন্হাযিত্ৰা সব্বালঙ্কারৰিভূসিতা ৰরভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা উপোসথঙ্গানি অধিট্ঠায সিরিগব্ভং পৰিসিত্ৰা সিরিসযনে নিপন্না নিদ্দং ওক্কমমানা ইমং সুপিনং অদ্দস – চত্তারো কির নং মহারাজানো সযনেনেৰ সদ্ধিং উক্খিপিত্ৰা অনোতত্তদহং নেত্ৰা ন্হাপেত্ৰা দিব্বৰত্থং নিৰাসেত্ৰা দিব্বগন্ধেহি ৰিলিম্পেত্ৰা দিব্বপুপ্ফানি পিল়ন্ধিত্ৰা ততো অৰিদূরে রজতপব্বতো, তস্স অন্তো কনকৰিমানং অত্থি, তস্মিং পাচীনতো সীসং কত্ৰা নিপজ্জাপেসুং. অথ বোধিসত্তো সেতৰরৰারণো হুত্ৰা ততো অৰিদূরে একো সুৰণ্ণপব্বতো, তত্থ চরিত্ৰা ততো ওরুয্হ রজতপব্বতং অভিরুহিত্ৰা কনকৰিমানং পৰিসিত্ৰা মাতরং পদক্খিণং কত্ৰা দক্খিণপস্সং ফালেত্ৰা কুচ্ছিং পৰিট্ঠসদিসো অহোসি. ইমং সুপিনং সন্ধায এতং ৰুত্তং ‘‘বোধিসত্তমাতা ৰিয পুত্তপটিলাভনিমিত্ত’’ন্তি.
পঞ্চ ¶ মহাসুপিনেতি (অ. নি. অট্ঠ. ৩.৫.১৯৬) মহন্তেহি পুরিসেহি পস্সিতব্বতো মহন্তানঞ্চ অত্থানং নিমিত্তভাৰতো মহাসুপিনে. তে পন পঞ্চ মহাসুপিনে নেৰ লোকিযমহাজনো পস্সতি, ন মহারাজানো, ন চক্কৰত্তিরাজানো, ন অগ্গসাৰকা, ন পচ্চেকবুদ্ধা, ন সম্মাসম্বুদ্ধা, একো সব্বঞ্ঞুবোধিসত্তোযেৰ পস্সতি. তেন ৰুত্তং ‘‘বোধিসত্তো ৰিয পঞ্চ মহাসুপিনে’’তি. অম্হাকঞ্চ পন বোধিসত্তো কদা তে সুপিনে পস্সীতি? ‘‘স্ৰে বুদ্ধো ভৰিস্সামী’’তি চাতুদ্দসিযং পক্খস্স রত্তিৰিভাযনকালে পস্সি. কালৰসেন হি দিৰা দিট্ঠো ¶ সুপিনো ন সমেতি, তথা পঠমযামে মজ্ঝিমযামে চ. পচ্ছিমযামে বলৰপচ্চূসে পন অসিতপীতসাযিতে সম্মাপরিণামগতে কাযস্মিং ওজায পতিট্ঠিতায অরুণে উগ্গচ্ছমানে দিট্ঠসুপিনো সমেতি. ইট্ঠনিমিত্তং সুপিনং পস্সন্তো ইট্ঠং পটিলভতি, অনিট্ঠনিমিত্তং পস্সন্তো অনিট্ঠং, তস্মা বোধিসত্তোপি সুপিনং পস্সন্তো রত্তিৰিভাযনকালে পস্সি.
কে পন তে পঞ্চ মহাসুপিনাতি? তথাগতস্স অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স পুব্বেৰ সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধস্স বোধিসত্তস্সেৰ সতো পঞ্চ মহাসুপিনা পাতুরহেসুং (অ. নি. ৫.১৯৬) – অযং মহাপথৰী মহাসযনং অহোসি, হিমৰা পব্বতরাজা বিম্বোহনং অহোসি, পুরত্থিমে সমুদ্দে ৰামহত্থো ওহিতো অহোসি, পচ্ছিমে সমুদ্দে দক্খিণহত্থো ওহিতো অহোসি, দক্খিণসমুদ্দে উভো পাদা ওহিতা অহেসুং, অযং পঠমো মহাসুপিনো পাতুরহোসি.
পুন চপরং দব্বতিণসঙ্খাতা তিরিযা নাম তিণজাতি নঙ্গলমত্তেন রত্তদণ্ডেন নাভিতো উগ্গন্ত্ৰা তস্স পস্সন্তস্সেৰ ৰিদত্থিমত্তং রতনমত্তং ব্যামমত্তং যট্ঠিমত্তং গাৰুতমত্তং অড্ঢযোজনমত্তং যোজনমত্তন্তি এৰং উগ্গন্ত্ৰা অনেকযোজনসহস্সং নভং আহচ্চ ঠিতা অহোসি, অযং দুতিযো মহাসুপিনো পাতুরহোসি.
পুন চপরং সেতা কিমী কণ্হসীসা পাদেহি উস্সক্কিত্ৰা যাৰ জাণুমণ্ডলা পটিচ্ছাদেসুং, অযং ততিযো মহাসুপিনো পাতুরহোসি.
পুন চপরং চত্তারো সকুণা নানাৰণ্ণা চতূহি দিসাহি আগন্ত্ৰা পাদমূলে নিপতিত্ৰা সব্বসেতা সম্পজ্জিংসু, অযং চতুত্থো মহাসুপিনো পাতুরহোসি.
পুন ¶ চপরং বোধিসত্তো মহতো মীল়্হপব্বতস্স উপরূপরি চঙ্কমতি অলিপ্পমানো মীল়্হেন, অযং পঞ্চমো মহাসুপিনো পাতুরহোসি. ইমে পঞ্চ মহাসুপিনা.
তত্থ পঠমো অনুত্তরায সম্মাসম্বোধিযা পুব্বনিমিত্তং, দুতিযো অরিযস্স অট্ঠঙ্গিকস্স মগ্গস্স দেৰমনুস্সেসু সুপ্পকাসিতভাৰস্স পুব্বনিমিত্তং, ততিযো বহূনং ওদাতৰসনানং গিহীনং ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা সরণগমনস্স পুব্বনিমিত্তং, চতুত্থো খত্তিযাদীনং চতুন্নং ৰণ্ণানং তথাগতপ্পৰেদিতে ধম্মৰিনযে অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিত্ৰা অনুত্তরৰিমুত্তিসচ্ছিকিরিযায পুব্বনিমিত্তং, পঞ্চমো চতুন্নং পচ্চযানং লাভিতায তেসু চ অনুপলিত্তভাৰস্স পুব্বনিমিত্তং.
অপিচ ¶ যং সো চক্কৰাল়মহাপথৰিং সিরিসযনভূতং অদ্দস, তং বুদ্ধভাৰস্স পুব্বনিমিত্তং. যং হিমৰন্তং পব্বতরাজানং বিম্বোহনং অদ্দস, তং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণবিম্বোহনস্স পুব্বনিমিত্তং. যং চত্তারো হত্থপাদে সমুদ্দস্স উপরূপরিভাগেন গন্ত্ৰা চক্কৰাল়মত্থকে ঠিতে অদ্দস, তং ধম্মচক্কস্স অপ্পটিৰত্তিযভাৰে পুব্বনিমিত্তং. যং অত্তানং উত্তানকং নিপন্নং অদ্দস, তং তীসু ভৰেসু অৰকুজ্জানং সত্তানং উত্তানমুখভাৰস্স পুব্বনিমিত্তং. যং অক্খীনি উম্মীলেত্ৰা পস্সন্তো ৰিয অহোসি, তং দিব্বচক্খুপটিলাভস্স পুব্বনিমিত্তং. যং যাৰ ভৰগ্গা একালোকং অহোসি, তং অনাৰরণঞাণস্স পুব্বনিমিত্তং. সেসং ৰুত্তনযমেৰ. ইতি তংতংৰিসেসাধিগমনিমিত্তভূতে পঞ্চ মহাসুপিনে পস্সি. তেন ৰুত্তং ‘‘বোধিসত্তো ৰিয পঞ্চ মহাসুপিনে’’তি.
কোসলরাজা ৰিয সোল়স সুপিনেতি –
‘‘উসভা রুক্খা গাৰিযো গৰা চ,
অস্সো কংসো সিঙ্গালী চ কুম্ভো;
পোক্খরণী চ অপাকচন্দনং,
লাবূনি সীদন্তি সিলা প্লৰন্তি.
‘‘মণ্ডূকিযো কণ্হসপ্পে গিলন্তি,
কাকং সুৰণ্ণা পরিৰারযন্তি;
তসা ৰকা এল়কানং ভযা হী’’তি. (জা. ১.১.৭৭) –
ইমে সোল়স সুপিনে পস্সন্তো কোসলরাজা ৰিয.
১. একদিৰসং ¶ কির কোসলরাজা রত্তিং নিদ্দূপগতো পচ্ছিমযামে সোল়স সুপিনে পস্সি (জা. অট্ঠ. ১.১.মহাসুপিনজাতকৰণ্ণনা). তত্থ চত্তারো অঞ্জনৰণ্ণা কাল়উসভা ‘‘যুজ্ঝিস্সামা’’তি চতূহি দিসাহি রাজঙ্গণং আগন্ত্ৰা ‘‘উসভযুদ্ধং পস্সিস্সামা’’তি মহাজনে সন্নিপতিতে যুজ্ঝনাকারং দস্সেত্ৰা নদিত্ৰা গজ্জিত্ৰা অযুজ্ঝিত্ৰাৰ পটিক্কন্তা. ইমং পঠমং সুপিনং অদ্দস.
২. খুদ্দকা ¶ রুক্খা চেৰ গচ্ছা চ পথৰিং ভিন্দিত্ৰা ৰিদত্থিমত্তম্পি রতনমত্তম্পি অনুগ্গন্ত্ৰাৰ পুপ্ফন্তি চেৰ ফলন্তি চ. ইমং দুতিযং অদ্দস.
৩. গাৰিযো তদহুজাতানং ৰচ্ছানং খীরং পিৰন্তিযো অদ্দস. অযং ততিযো সুপিনো.
৪. ধুরৰাহে আরোহপরিণাহসম্পন্নে মহাগোণে যুগপরম্পরায অযোজেত্ৰা তরুণে গোদম্মে ধুরে যোজেন্তে অদ্দস, তে ধুরং ৰহিতুং অসক্কোন্তা ছড্ডেত্ৰা অট্ঠংসু, সকটানি নপ্পৰত্তিংসু. অযং চতুত্থো সুপিনো.
৫. একং উভতোমুখং অস্সং অদ্দস, তস্স উভোসু পস্সেসু যৰসীসং দেন্তি, সো দ্ৰীহিপি মুখেহি খাদতি. অযং পঞ্চমো সুপিনো.
৬. মহাজনো সতসহস্সগ্ঘনকং সুৰণ্ণপাতিং সম্মজ্জিত্ৰা ‘‘ইধ পস্সাৰং করোহী’’তি একস্স জরসিঙ্গালস্স উপনামেসি, তং তত্থ পস্সাৰং করোন্তং অদ্দস. অযং ছট্ঠো সুপিনো.
৭. একো পুরিসো রজ্জুং ৰট্টেত্ৰা পাদমূলে নিক্খিপতি, তেন নিসিন্নপীঠস্স হেট্ঠা সযিতা ছাতসিঙ্গালী তস্স অজানন্তস্সেৰ তং খাদতি. ইমং সত্তমং সুপিনং অদ্দস.
৮. রাজদ্ৰারে বহূহি তুচ্ছকুম্ভেহি পরিৰারেত্ৰা ঠপিতং একং মহন্তং পূরিতকুম্ভং অদ্দস, চত্তারোপি পন ৰণ্ণা চতূহি দিসাহি চতূহি অনুদিসাহি চ ঘটেহি উদকং আহরিত্ৰা পূরিতকুম্ভমেৰ পূরেন্তি, পূরিতপূরিতং উদকং উত্তরিত্ৰা পলাযতি, তেপি পুনপ্পুনং তত্থেৰ উদকং আসিঞ্চন্তি, তুচ্ছকুম্ভে ওলোকেন্তাপি নত্থি. অযং অট্ঠমো সুপিনো.
৯. একং ¶ পঞ্চপদুমসঞ্ছন্নং গম্ভীরং সব্বতোতিত্থং পোক্খরণিং অদ্দস, সমন্ততো দ্ৰিপদচতুপ্পদা ওতরিত্ৰা তত্থ পানীযং পিৰন্তি, তস্সা মজ্ঝে গম্ভীরট্ঠানে উদকং আৰিলং, তীরপ্পদেসে দ্ৰিপদচতুপ্পদানং অক্কমনট্ঠানে অচ্ছং ৰিপ্পসন্নং অনাৰিলং. অযং নৰমো সুপিনো.
১০. একিস্সাযেৰ চ কুম্ভিযা পচ্চমানং ওদনং অপাকং অদ্দস, ‘‘অপাক’’ন্তি ৰিচারেত্ৰা ৰিভজিত্ৰা ঠপিতং ৰিয তীহাকারেহি পচ্চমানং একস্মিং পস্সে অতিকিলিন্নো হোতি, একস্মিং উত্তণ্ডুলো, একস্মিং সুপক্কোতি. অযং দসমো সুপিনো.
১১. সতসহস্সগ্ঘনকং ¶ চন্দনসারং পূতিতক্কেন ৰিক্কিণন্তে অদ্দস. অযং একাদসমো সুপিনো.
১২. তুচ্ছলাবূনি উদকে সীদন্তানি অদ্দস. অযং দ্ৰাদসমো সুপিনো.
১৩. মহন্তমহন্তা কূটাগারপ্পমাণা ঘনসিলা নাৰা ৰিয উদকে প্লৰমানা অদ্দস. অযং তেরসমো সুপিনো.
১৪. খুদ্দকমধুকপুপ্ফপ্পমাণা মণ্ডূকিযো মহন্তে কণ্হসপ্পে ৰেগেন অনুবন্ধিত্ৰা উপ্পলনাল়ে ৰিয ছিন্দিত্ৰা মংসং খাদিত্ৰা গিলন্তিযো অদ্দস. অযং চুদ্দসমো সুপিনো.
১৫. দসহি অসদ্ধম্মেহি সমন্নাগতং গামগোচরং কাকং কঞ্চনৰণ্ণৰণ্ণতায ‘‘সুৰণ্ণা’’তি লদ্ধনামে সুৰণ্ণরাজহংসে পরিৰারেন্তে অদ্দস. অযং পন্নরসমো সুপিনো.
১৬. পুব্বে দীপিনো এল়কে খাদন্তি, তে পন এল়কে দীপিনো অনুবন্ধিত্ৰা মুরামুরাতি খাদন্তে অদ্দস, অথঞ্ঞে তসা ৰকা এল়কে দূরতোৰ দিস্ৰা তসিতা তাসপ্পত্তা হুত্ৰা এল়কানং ভযা পলাযিত্ৰা গুম্বগহনানি পৰিসিত্ৰা নিলীযিংসু. অযং সোল়সমো সুপিনো.
১. তত্থ অধম্মিকানং রাজূনং অধম্মিকানঞ্চ মনুস্সানং কালে লোকে ৰিপরিৰত্তমানে কুসলে ওসন্নে অকুসলে উস্সন্নে লোকস্স পরিহীনকালে ¶ দেৰো ন সম্মা ৰস্সিস্সতি, মেঘপাদা ছিজ্জিস্সন্তি, সস্সানি মিলাযিস্সন্তি, দুব্ভিক্খং ভৰিস্সতি, ৰস্সিতুকামা ৰিয চতূহি দিসাহি মেঘা উট্ঠহিত্ৰা ইত্থিকাহি আতপে পত্থটানং ৰীহিআদীনং তেমনভযেন অন্তো পৰেসিতকালে পুরিসেসু কুদালপিটকে আদায আল়িবন্ধনত্থায নিক্খন্তেসু ৰস্সনাকারং দস্সেত্ৰা গজ্জিত্ৰা ৰিজ্জুলতা নিচ্ছারেত্ৰা উসভা ৰিয অযুজ্ঝিত্ৰা অৰস্সিত্ৰাৰ পলাযিস্সন্তি. অযং পঠমস্স ৰিপাকো.
২. লোকস্স পরিহীনকালে মনুস্সানং পরিত্তাযুককালে সত্তা তিব্বরাগা ভৰিস্সন্তি, অসম্পত্তৰযাৰ কুমারিযো পুরিসন্তরং গন্ত্ৰা উতুনিযো চেৰ গব্ভিনিযো চ হুত্ৰা পুত্তধীতাহি ৰড্ঢিস্সন্তি. খুদ্দকরুক্খানং পুপ্ফং ৰিয হি তাসং উতুনিভাৰো, ফলং ৰিয চ পুত্তধীতরো ভৰিস্সন্তি. অযং দুতিযস্স ৰিপাকো.
৩. মনুস্সানং ¶ জেট্ঠাপচাযিককম্মস্স নট্ঠকালে সত্তা মাতাপিতূসু ৰা সস্সুসসুরেসু ৰা লজ্জং অনুপট্ঠপেত্ৰা সযমেৰ কুটুম্বং সংৰিদহন্তাৰ ঘাসচ্ছাদনমত্তম্পি মহল্লকানং দাতুকামা দস্সন্তি, অদাতুকামা ন দস্সন্তি, মহল্লকা অনাথা হুত্ৰা অসযংৰসী দারকে আরাধেত্ৰা জীৰিস্সন্তি তদহুজাতানং ৰচ্ছানং খীরং পিৰন্তিযো মহাগাৰিযো ৰিয. অযং ততিযস্স ৰিপাকো.
৪. অধম্মিকরাজূনং কালে অধম্মিকরাজানো পণ্ডিতানং পৰেণিকুসলানং কম্মনিত্থরণসমত্থানং মহামত্তানং যসং ন দস্সন্তি, ধম্মসভাযং ৰিনিচ্ছযট্ঠানেপি পণ্ডিতে ৰোহারকুসলে মহল্লকে অমচ্চে ন ঠপেস্সন্তি. তব্বিপরীতানং পন তরুণতরুণানং যসং দস্সন্তি, তথারূপে এৰ চ ৰিনিচ্ছযট্ঠানে ঠপেস্সন্তি, তে রাজকম্মানি চেৰ যুত্তাযুত্তঞ্চ অজানন্তা নেৰ তং যসং উক্খিপিতুং সক্খিস্সন্তি, ন রাজকম্মানি নিত্থরিতুং, তে অসক্কোন্তা কম্মধুরং ছড্ডেস্সন্তি, মহল্লকাপি পণ্ডিতা অমচ্চা যসং অলভন্তা কিচ্চানি নিত্থরিতুং সমত্থাপি ‘‘কিং অম্হাকং এতেহি, মযং বাহিরকা জাতা, অব্ভন্তরিকা তরুণদারকা জানিস্সন্তী’’তি উপ্পন্নানি কম্মানি ন করিস্সন্তি, এৰং সব্বথাপি তেসং রাজূনং হানিযেৰ ভৰিস্সতি, ধুরং ৰহিতুং অসমত্থানং ৰচ্ছদম্মানং ধুরে যোজিতকালো ৰিয, ধুরৰাহানঞ্চ ¶ মহাগোণানং যুগপরম্পরায অযোজিতকালো ৰিয ভৰিস্সতি. অযং চতুত্থস্স ৰিপাকো.
৫. অধম্মিকরাজকালেযেৰ অধম্মিকবালরাজানো অধম্মিকে লোলমনুস্সে ৰিনিচ্ছযে ঠপেস্সন্তি, তে পাপপুঞ্ঞেসু অনাদরা বালা সভাযং নিসীদিত্ৰা ৰিনিচ্ছযং দেন্তা উভিন্নম্পি অত্থপচ্চত্থিকানং হত্থতো লঞ্জং গহেত্ৰা খাদিস্সন্তি অস্সো ৰিয দ্ৰীহি মুখেহি যৰসীসং. অযং পঞ্চমস্স ৰিপাকো.
৬. অধম্মিকাযেৰ ৰিজাতিরাজানো জাতিসম্পন্নানং কুলপুত্তানং আসঙ্কায যসং ন দস্সন্তি, অকুলীনে ৰড্ঢেস্সন্তি, এৰং মহাকুলানি দুগ্গতানি ভৰিস্সন্তি, লামককুলানি ইস্সরানি. তে চ কুলীনা পুরিসা জীৰিতুং অসক্কোন্তা ‘‘ইমে নিস্সায জীৰিস্সামা’’তি অকুলীনানং ধীতরো দস্সন্তি, ইতি তাসং কুলধীতানং অকুলীনেহি সদ্ধিং সংৰাসো জরসিঙ্গালস্স সুৰণ্ণপাতিযং পস্সাৰকরণসদিসো ভৰিস্সতি. অযং ছট্ঠস্স ৰিপাকো.
৭. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে ইত্থিযো পুরিসলোলা সুরালোলা অলঙ্কারলোলা ৰিসিখালোলা আমিসলোলা ভৰিস্সন্তি দুস্সীলা দুরাচারা. তা সামিকেহি কসিগোরক্খাদীনি কম্মানি কত্ৰা ¶ কিচ্ছেন কসিরেন সম্ভতং ধনং জারেহি সদ্ধিং সুরং পিৰন্তিযো মালাগন্ধৰিলেপনং ধারযমানা অন্তোগেহে অচ্চাযিকম্পি কিচ্চং অনোলোকেত্ৰা গেহপরিক্খেপস্স উপরিভাগেনপি ছিদ্দট্ঠানেহিপি জারে উপধারযমানা স্ৰে ৰপিতব্বযুত্তকং বীজম্পি কোট্টেত্ৰা যাগুভত্তখজ্জকানি সজ্জেত্ৰা খাদমানা ৰিলুম্পিস্সন্তি হেট্ঠাপীঠকনিপন্নকছাতকসিঙ্গালী ৰিয ৰট্টেত্ৰা ৰট্টেত্ৰা পাদমূলে নিক্খিত্তরজ্জুং. অযং সত্তমস্স ৰিপাকো.
৮. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে লোকো পরিহাযিস্সতি, রট্ঠং নিরোজং ভৰিস্সতি, রাজানো দুগ্গতা কপণা ভৰিস্সন্তি. যো ইস্সরো ভৰিস্সতি, তস্স ভণ্ডাগারে সতসহস্সমত্তা কহাপণা ভৰিস্সন্তি, তে এৰং দুগ্গতা সব্বে জনপদে অত্তনো কম্মং কারযিস্সন্তি, উপদ্দুতা মনুস্সা সকে কম্মন্তে ছড্ডেত্ৰা রাজূনংযেৰ অত্থায পুব্বণ্ণাপরণ্ণানি ৰপন্তা ¶ রক্খন্তা লাযন্তা মদ্দন্তা পৰেসেন্তা উচ্ছুখেত্তানি করোন্তা যন্তানি ৰাহেন্তা ফাণিতাদীনি পচন্তা পুপ্ফারামে ফলারামে চ করোন্তা তত্থ তত্থ নিপ্ফন্নানি পুপ্ফফলাদীনি আহরিত্ৰা রঞ্ঞো কোট্ঠাগারমেৰ পূরেস্সন্তি, অত্তনো গেহেসু তুচ্ছকোট্ঠে ওলোকেন্তাপি ন ভৰিস্সন্তি, তুচ্ছতুচ্ছকুম্ভে অনোলোকেত্ৰা পূরিতকুম্ভপূরণসদিসমেৰ ভৰিস্সতি. অযং অট্ঠমস্স ৰিপাকো.
৯. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে রাজানো অধম্মিকা ভৰিস্সন্তি, ছন্দাদিৰসেন অগতিং গচ্ছন্তা রজ্জং কারেস্সন্তি, ধম্মেন ৰিনিচ্ছযং নাম ন দস্সন্তি, লঞ্জৰিত্তকা ভৰিস্সন্তি ধনলোলা, রট্ঠৰাসিকেসু তেসং খন্তিমেত্তানুদ্দযং নাম ন ভৰিস্সতি, কক্খল়া ফরুসা উচ্ছুযন্তে উচ্ছুগণ্ঠিকা ৰিয মনুস্সে পীল়েন্তা নানপ্পকারং বলিং উপ্পাদেত্ৰা ধনং গণ্হিস্সন্তি, মনুস্সা বলিপীল়িতা কিঞ্চি দাতুং অসক্কোন্তা গামনিগমাদযো ছড্ডেত্ৰা পচ্চন্তং গন্ত্ৰা ৰাসং কপ্পেস্সন্তি, মজ্ঝিমজনপদো সুঞ্ঞো ভৰিস্সতি, পচ্চন্তো ঘনৰাসো সেয্যথাপি পোক্খরণিযা মজ্ঝে উদকং আৰিলং পরিযন্তে ৰিপ্পসন্নং. অযং নৰমস্স ৰিপাকো.
১০. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে রাজানো অধম্মিকা ভৰিস্সন্তি, তেসু অধম্মিকেসু রাজযুত্তাপি ব্রাহ্মণগহপতিকাপি নেগমজানপদাপীতি সমণব্রাহ্মণে উপাদায সব্বে মনুস্সা অধম্মিকা ভৰিস্সন্তি, ততো তেসং আরক্খদেৰতা বলিপটিগ্গাহিকদেৰতা রুক্খদেৰতা আকাসট্ঠকদেৰতাতি এৰং দেৰতাপি অধম্মিকা ভৰিস্সন্তি, অধম্মিকরাজূনং রজ্জে ৰাতা ৰিসমা খরা ৰাযিস্সন্তি, তে আকাসট্ঠকৰিমানানি কম্পেস্সন্তি, তেসু কম্পিতেসু দেৰতা কুপিতা দেৰং ৰস্সিতুং ন দস্সন্তি, ৰস্সমানোপি সকলরট্ঠে একপ্পহারেনেৰ ন ৰস্সিস্সতি, ৰস্সমানোপি সব্বত্থ কসিকম্মস্স ৰা ৰপ্পকম্মস্স ৰা উপকারো হুত্ৰা ন ৰস্সিস্সতি. যথা ¶ চ রট্ঠে, এৰং জনপদেপি গামেপি একতল়াকস্সরেপি একপ্পহারেনেৰ ন ৰস্সিস্সতি, তল়াকস্স উপরিভাগে ৰস্সন্তো হেট্ঠাভাগে ন ৰস্সিস্সতি, হেট্ঠা ৰস্সন্তো উপরি ন ৰস্সিস্সতি, একস্মিং ভাগে সস্সং অতিৰস্সেন নস্সিস্সতি, একস্মিং অৰস্সন্তো মিলাযিস্সতি, একস্মিং সম্মা ৰস্সমানো সম্পাদেস্সতি, এৰং একস্স রঞ্ঞো রজ্জে ৰুত্তা ¶ সস্সা তিপ্পকারা ভৰিস্সন্তি এককুম্ভিযা ওদনো ৰিয. অযং দসমস্স ৰিপাকো.
১১. গচ্ছন্তে গচ্ছন্তে কালে সাসনে পরিহাযন্তে পচ্চযলোলা অলজ্জিকা বহূ ভিক্খূ ভৰিস্সন্তি, তে ভগৰতা পচ্চযলোলুপ্পং নিম্মথেত্ৰা কথিতধম্মদেসনং চীৰরাদিচতুপচ্চযহেতু পরেসং দেসেস্সন্তি, পচ্চযেহি মুচ্ছিত্ৰা নিরত্থকপক্খে ঠিতা নিব্বানাভিমুখং কত্ৰা দেসেতুং ন সক্খিস্সন্তি, কেৰলং ‘‘পদব্যঞ্জনসম্পত্তিঞ্চেৰ মধুরসদ্দঞ্চ সুত্ৰা মহগ্ঘানি চীৰরানি দস্সন্তি’’ইচ্চেৰং দেসেস্সন্তি. অপরে অন্তরৰীথিচতুক্করাজদ্ৰারাদীসু নিসীদিত্ৰা কহাপণঅড্ঢকহাপণপাদমাসকরূপাদীনিপি নিস্সায দেসেস্সন্তি. ইতি ভগৰতা নিব্বানগ্ঘনকং কত্ৰা দেসিতং ধম্মং চতুপচ্চযত্থায চেৰ কহাপণঅড্ঢকহাপণাদিঅত্থায চ ৰিক্কিণিত্ৰা দেসেন্তা সতসহস্সগ্ঘনকং চন্দনসারং পূতিতক্কেন ৰিক্কিণন্তা ৰিয ভৰিস্সন্তি. অযং একাদসমস্স ৰিপাকো.
১২. অধম্মিকরাজকালে লোকে ৰিপরিৰত্তন্তেযেৰ রাজানো জাতিসম্পন্নানং কুলপুত্তানং যসং ন দস্সন্তি, অকুলীনানঞ্ঞেৰ দস্সন্তি, তে ইস্সরা ভৰিস্সন্তি, ইতরে দলিদ্দা. রাজসম্মুখেপি রাজদ্ৰারেপি অমচ্চসম্মুখেপি ৰিনিচ্ছযট্ঠানেপি তুচ্ছলাবুসদিসানং অকুলীনানংযেৰ কথা ওসীদিত্ৰা ঠিতা ৰিয নিচ্চলা সুপ্পতিট্ঠিতা ভৰিস্সতি, সঙ্ঘসন্নিপাতেপি সঙ্ঘকম্মগণকম্মট্ঠানেসু চেৰ পত্তচীৰরপরিৰেণাদিৰিনিচ্ছযট্ঠানেসু চ দুস্সীলানং পাপপুগ্গলানংযেৰ কথা নিয্যানিকা ভৰিস্সতি, ন লজ্জিভিক্খূনন্তি এৰং সব্বথাপি তুচ্ছলাবূনং সীদনকালো ৰিয ভৰিস্সতি. অযং দ্ৰাদসমস্স ৰিপাকো.
১৩. তাদিসেযেৰ কালে অধম্মিকরাজানো অকুলীনানং যসং দস্সন্তি, তে ইস্সরা ভৰিস্সন্তি, কুলীনা দুগ্গতা. তেসু ন কেচি গারৰং করিস্সন্তি, ইতরেসুযেৰ করিস্সন্তি, রাজসম্মুখে ৰা অমচ্চসম্মুখে ৰা ৰিনিচ্ছযট্ঠানে ৰা ৰিনিচ্ছযকুসলানং ঘনসিলাসদিসানং কুলপুত্তানং কথা ন ওগাহিত্ৰা পতিট্ঠহিস্সতি. তেসু কথেন্তেসু ‘‘কিং ইমে কথেন্তী’’তি ইতরে পরিহাসমেৰ করিস্সন্তি, ভিক্খুসন্নিপাতেপি ৰুত্তপ্পকারেসু ঠানেসু নেৰ পেসলে ভিক্খূ গরুকাতব্বে মঞ্ঞিস্সন্তি, নাপি নেসং ¶ ¶ কথা পরিযোগাহিত্ৰা পতিট্ঠহিস্সতি, সিলানং প্লৰকালো ৰিয ভৰিস্সতি. অযং তেরসমস্স ৰিপাকো.
১৪. লোকে পরিহাযন্তেযেৰ মনুস্সা তিব্বরাগাদিজাতিকা কিলেসানুৰত্তকা হুত্ৰা তরুণতরুণানং অত্তনো ভরিযানং ৰসে ৰত্তিস্সন্তি, গেহে দাসকম্মকরাদযোপি গোমহিংসাদযোপি হিরঞ্ঞসুৰণ্ণম্পি সব্বং তাসংযেৰ আযত্তং ভৰিস্সতি, ‘‘অসুকহিরঞ্ঞসুৰণ্ণং ৰা পরিচ্ছেদাদিজাতং ৰা কহ’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘যত্থ ৰা তত্থ ৰা হোতু, কিং তুয্হিমিনা ব্যাপারেন, ত্ৰং ময্হং ঘরে সন্তং ৰা অসন্তং ৰা জানিতুকামো জাতো’’তি ৰত্ৰা নানপ্পকারেহি অক্কোসিত্ৰা মুখসত্তীহি কোট্টেত্ৰা দাসচেটকং ৰিয ৰসে কত্ৰা অত্তনো ইস্সরিযং পৰত্তেস্সন্তি, এৰং মধুকপুপ্ফপ্পমাণমণ্ডূকপোতিকানং আসীৰিসে কণ্হসপ্পে গিলনকালো ৰিয ভৰিস্সতি. অযং চুদ্দসমস্স ৰিপাকো.
১৫. দুব্বলরাজকালে রাজানো হত্থিসিপ্পাদীসু অকুসলা যুদ্ধেসু অৰিসারদা ভৰিস্সন্তি, তে অত্তনো রাজাধিপচ্চং আসঙ্কমানা সমানজাতিকানং কুলপুত্তানং ইস্সরিযং অদত্ৰা অত্তনো পাদমূলিকন্হাপককপ্পকাদীনং দস্সন্তি, জাতিগোত্তসম্পন্না কুলপুত্তা রাজকুলে পতিট্ঠং অলভমানা জীৰিকং কপ্পেতুং অসমত্থা হুত্ৰা ইস্সরিযট্ঠানে জাতিগোত্তহীনে অকুলীনে উপট্ঠহন্তা ৰিচরিস্সন্তি, সুৰণ্ণরাজহংসেহি কাকস্স পরিৰারিতকালো ৰিয ভৰিস্সতি. অযং পন্নরসমস্স ৰিপাকো.
১৬. অধম্মিকরাজকালেযেৰ চ অকুলীনাৰ রাজৰল্লভা ইস্সরা ভৰিস্সন্তি, কুলীনা অপ্পঞ্ঞাতা দুগ্গতা. তে রাজৰল্লভা রাজানং অত্তনো কথং গাহাপেত্ৰা ৰিনিচ্ছযট্ঠানাদীসু বলৰন্তো হুত্ৰা দুব্বলানং পৰেণিআগতানি খেত্তৰত্থুআদীনি ‘‘অম্হাকং সন্তকানি এতানী’’তি অভিযুঞ্জিত্ৰা তে ‘‘ন তুম্হাকং, অম্হাক’’ন্তি আগন্ত্ৰা ৰিনিচ্ছযট্ঠানাদীসু ৰিৰদন্তে ৰেত্তলতাদীহি পহারাপেত্ৰা গীৰাযং গহেত্ৰা অপকড্ঢাপেত্ৰা ‘‘অত্তনো পমাণং ন জানাথ, অম্হেহি সদ্ধিং ৰিৰদথ, ইদানি ৰো রঞ্ঞো কথেত্ৰা হত্থপাদচ্ছেদাদীনি কারেস্সামা’’তি সন্তজ্জেস্সন্তি, তে তেসং ভযেন অত্তনো সন্তকানি খেত্তৰত্থূনি ‘‘তুম্হাকংযেৰ ¶ তানি, গণ্হথা’’তি নিয্যাতেত্ৰা অত্তনো গেহানি পৰিসিত্ৰা ভীতা নিপজ্জিস্সন্তি. পাপভিক্খূপি পেসলে ভিক্খূ যথারুচি ৰিহেঠেস্সন্তি, পেসলা ভিক্খূ পটিসরণং অলভমানা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা গহনট্ঠানেসু নিলীযিস্সন্তি, এৰং হীনজচ্চেহি চেৰ পাপভিক্খূহি চ উপদ্দুতানং জাতিমন্তকুলপুত্তানঞ্চেৰ পেসলভিক্খূনঞ্চ এল়কানং ভযেন তসৰকানং পলাযনকালো ৰিয ভৰিস্সতি ¶ . অযং সোল়সমস্স ৰিপাকো. এৰং তস্স তস্স অত্থস্স পুব্বনিমিত্তভূতে সোল়স সুপিনে পস্সি. তেন ৰুত্তং – ‘‘কোসলরাজা ৰিয সোল়স সুপিনে’’তি. এত্থ চ পুব্বনিমিত্ততো অত্তনো অত্থানত্থনিমিত্তং সুপিনং পস্সন্তো অত্তনো কম্মানুভাৰেন পস্সতি, কোসলরাজা ৰিয লোকস্স অত্থানত্থনিমিত্তং সুপিনং পস্সন্তো পন সব্বসত্তসাধারণকম্মানুভাৰেন পস্সতীতি ৰেদিতব্বং.
কুদ্ধা হি দেৰতাতি নাগমহাৰিহারে মহাথেরস্স কুদ্ধা দেৰতা ৰিয. রোহণে কির নাগমহাৰিহারে মহাথেরো ভিক্খুসঙ্ঘং অনপলোকেত্ৰাৰ একং নাগরুক্খং ছিন্দাপেসি. রুক্খে অধিৰত্থা দেৰতা থেরস্স কুদ্ধা পঠমমেৰ নং সচ্চসুপিনেন পলোভেত্ৰা পচ্ছা ‘‘ইতো তে সত্তদিৰসমত্থকে উপট্ঠাকো রাজা মরিস্সতী’’তি সুপিনে আরোচেসি. থেরো তং কথং আহরিত্ৰা রাজোরোধানং আচিক্খি. তা একপ্পহারেনেৰ মহাৰিরৰং ৰিরৰিংসু. রাজা ‘‘কিং এত’’ন্তি পুচ্ছি. তা ‘এৰং থেরেন ৰুত্ত’’ন্তি আরোচযিংসু. রাজা দিৰসে গণাপেত্ৰা সত্তাহে ৰীতিৰত্তে থেরস্স হত্থপাদে ছিন্দাপেসি. একন্তসচ্চমেৰ হোতীতি ফলস্স সচ্চভাৰতো ৰুত্তং, দস্সনং পন ৰিপল্লত্থমেৰ. তেনেৰ পহীনৰিপল্লাসা পুব্বনিমিত্তভূতম্পি সুপিনং ন পস্সন্তি, দ্ৰীহি তীহি ৰা কারণেহি কদাচি সুপিনং পস্সন্তীতি আহ ‘‘সংসগ্গভেদতো’’তি. ‘‘অসেক্খা ন পস্সন্তি পহীনৰিপল্লাসত্তা’’তি ৰচনতো চতুন্নম্পি কারণানং ৰিপল্লাসো এৰ মূলকারণন্তি দট্ঠব্বং.
তন্তি সুপিনকালে পৰত্তং ভৰঙ্গচিত্তং. রূপনিমিত্তাদিআরম্মণন্তি কম্মনিমিত্তগতিনিমিত্ততো অঞ্ঞং রূপনিমিত্তাদিআরম্মণং ন হোতি. ঈদিসানীতি পচ্চক্খতো অনুভূতপুব্বপরিকপ্পিতরূপাদিআরম্মণানি চেৰ রাগাদিসম্পযুত্তানি চ. সব্বোহারিকচিত্তেনাতি পকতিচিত্তেন. দ্ৰীহি অন্তেহি মুত্তোতি ¶ কুসলাকুসলসঙ্খাতেহি দ্ৰীহি অন্তেহি মুত্তো. আৰজ্জনতদারম্মণক্খণেতি ইদং যাৰ তদারম্মণুপ্পত্তি, তাৰ পৰত্তং চিত্তৰারং সন্ধায ৰুত্তং. ‘‘সুপিনেনেৰ দিট্ঠং ৰিয মে, সুতং ৰিয মেতি কথনকালে পন অব্যাকতোযেৰ আৰজ্জনমত্তস্সেৰ উপ্পজ্জনতো’’তি ৰদন্তি. এৰং ৰদন্তেহি পঞ্চদ্ৰারে দুতিযমোঘৰারে ৰিয মনোদ্ৰারেপি আৰজ্জনং দ্ৰত্তিক্খত্তুং উপ্পজ্জিত্ৰা জৰনট্ঠানে ঠত্ৰা ভৰঙ্গং ওতরতীতি অধিপ্পেতন্তি দট্ঠব্বং একচিত্তক্খণিকস্স আৰজ্জনস্স উপ্পত্তিযং ‘‘দিট্ঠং ৰিয মে, সুতং ৰিয মে’’তি কপ্পনায অসম্ভৰতো.
এত্থ চ ‘‘সুপিনন্তেপি তদারম্মণৰচনতো পচ্চুপ্পন্নৰসেন ৰা অতীতৰসেন ৰা সভাৰধম্মাপি সুপিনন্তে আরম্মণং হোন্তী’’তি ৰদন্তি. ‘‘যদিপি সুপিনন্তে ৰিভূতং হুত্ৰা উপট্ঠিতে ¶ রূপাদিৰত্থুম্হি তদারম্মণং ৰুত্তং, তথাপি সুপিনন্তে উপট্ঠিতনিমিত্তস্স পরিকপ্পৰসেন গহেতব্বতায দুব্বলভাৰতো দুব্বলৰত্থুকত্তাতি ৰুত্ত’’ন্তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. কেচি পন ‘‘করজকাযস্স নিরুস্সাহসন্তভাৰপ্পত্তিতো তন্নিস্সিতং হদযৰত্থু ন সুপ্পসন্নং হোতি, ততো তন্নিস্সিতাপি চিত্তুপ্পত্তি ন সুপ্পসন্না অসুপ্পসন্নৰট্টিনিস্সিতদীপপ্পভা ৰিয, তস্মা দুব্বলৰত্থুকত্তাতি এত্থ দুব্বলহদযৰত্থুকত্তা’’তি অত্থং ৰদন্তি, ৰীমংসিত্ৰা যুত্ততরং গহেতব্বং.
সুপিনন্তচেতনাতি মনোদ্ৰারিকজৰনৰসেন পৰত্তা সুপিনন্তে চেতনা. সুপিনঞ্হি পস্সন্তো মনোদ্ৰারিকেনেৰ জৰনেন পস্সতি, ন পঞ্চদ্ৰারিকেন. পটিবুজ্ঝন্তো চ মনোদ্ৰারিকেনেৰ পটিবুজ্ঝতি, ন পঞ্চদ্ৰারিকেন. নিদ্দাযন্তস্স হি মহাৰট্টিং জালেত্ৰা দীপে চক্খুসমীপং উপনীতে পঠমং চক্খুদ্ৰারিকং আৰজ্জনং ভৰঙ্গং ন আৰট্টেতি, মনোদ্ৰারিকমেৰ আৰট্টেতি, অথ জৰনং জৰিত্ৰা ভৰঙ্গং ওতরতি. দুতিযৰারে চক্খুদ্ৰারিকং আৰজ্জনং ভৰঙ্গং আৰট্টেতি, ততো চক্খুৰিঞ্ঞাণাদীনি জৰনপরিযোসানানি পৰত্তন্তি, তদনন্তরং ভৰঙ্গং পৰত্ততি. ততিযৰারে মনোদ্ৰারিকআৰজ্জনেন ভৰঙ্গে আৰট্টিতে মনোদ্ৰারিকজৰনং জৰতি, তেন চিত্তেন ‘‘কিং অযং ইমস্মিং ঠানে আলোকো’’তি জানাতি. তথা নিদ্দাযন্তস্স কণ্ণসমীপে তূরিযেসু পগ্গহিতেসু ঘানসমীপে সুগন্ধেসু ৰা দুগ্গন্ধেসু ৰা পুপ্ফেসু উপনীতেসু মুখে সপ্পিম্হি ৰা ফাণিতে ৰা পক্খিত্তে পিট্ঠিযং পাণিনা পহারে দিন্নে পঠমং সোতদ্ৰারিকাদীনি আৰজ্জনানি ভৰঙ্গং ন আৰট্টেন্তি ¶ , মনোদ্ৰারিকমেৰ আৰট্টেতি, অথ জৰনং জৰিত্ৰা ভৰঙ্গং ওতরতি. দুতিযৰারে সোতদ্ৰারিকাদীনি আৰজ্জনানি ভৰঙ্গং আৰট্টেন্তি, ততো সোতঘানজিৰ্হাকাযৰিঞ্ঞাণাদীনি জৰনপরিযোসানানি পৰত্তন্তি, তদনন্তরং ভৰঙ্গং পৰত্ততি. ততিযৰারে মনোদ্ৰারিকআৰজ্জনেন ভৰঙ্গে আৰট্টিতে মনোদ্ৰারিকজৰনং জৰতি, তেন চিত্তেন ঞত্ৰা ‘‘কিং অযং ইমস্মিং ঠানে সদ্দো, সঙ্খসদ্দো ভেরিসদ্দো’’তি ৰা ‘‘কিং অযং ইমস্মিং ঠানে গন্ধো, মূলগন্ধো সারগন্ধো’’তি ৰা ‘‘কিং ইদং ময্হং মুখে পক্খিত্তং, সপ্পি ফাণিত’’ন্তি ৰা ‘‘কেনম্হি পিট্ঠিযং পহটো, অতিথদ্ধো মে পহারো’’তি ৰা ৰত্তা হোতি, এৰং মনোদ্ৰারিকজৰনেনেৰ পটিবুজ্ঝতি, ন পঞ্চদ্ৰারিকেন. সুপিনম্পি তেনেৰ পস্সতি, ন পঞ্চদ্ৰারিকেন.
অস্সাতি অস্স আপত্তিনিকাযস্স. ননু চ অযুত্তোযং নিদ্দেসো ‘‘সঙ্ঘো আদিম্হি চেৰ সেসে চ ইচ্ছিতব্বো অস্সা’’তি. ন হি আপত্তিনিকাযস্স আদিম্হি চেৰ সেসে চ সঙ্ঘো ইচ্ছিতো, কিঞ্চরহি ৰুট্ঠানস্সাতি ইমং চোদনং মনসি সন্নিধায যথা ন ৰিরুজ্ঝতি, তথা অধিপ্পাযং ৰিৰরন্তো ‘‘কিং ৰুত্তং হোতী’’তিআদিমাহ. আপত্তিতো ৰুট্ঠানস্স আদিম্হি চেৰ সেসে ¶ চ ইচ্ছিতো সঙ্ঘো আপত্তিযাৰ ইচ্ছিতো নাম হোতীতি অযমেত্থ অধিপ্পাযো. আপত্তিৰুট্ঠানন্তি আপত্তিতো ৰুট্ঠানং, অনাপত্তিকভাৰূপগমনন্তি অত্থো. ৰচনকারণন্তি ‘‘সঙ্ঘাদিসেসো’’তি এৰং ৰচনে কারণং. সমুদাযে নিরুল়্হো নিকায-সদ্দো তদেকদেসে পৰত্তমানোপি তায এৰ রুল়্হিযা পৰত্ততীতি আহ রুল়ীসদ্দেনাতি. অথ ৰা কিঞ্চি নিমিত্তং গহেত্ৰা সতিপি অঞ্ঞস্মিং তংনিমিত্তযুত্তে কিস্মিঞ্চিদেৰ ৰিসযে সম্মুতিযা চিরকালতাৰসেন নিমিত্তৰিরহেপি পৰত্তনিরুল়্হো রুল়্হী নাম. যথা মহিযং সেতীতি মহিংসো, গচ্ছতীতি গোতি, এৰং নিকায-সদ্দস্সপি রুল়্হিভাৰো ৰেদিতব্বো. একস্মিম্পি ৰিসিট্ঠে সতিপি সামঞ্ঞা ৰিয সমুদাযে পৰত্তৰোহারো অৰযৰেপি পৰত্ততীতি আহ অৰযৰে সমূহৰোহারেন ৰাতি. নৰমস্স অধিপ্পাযস্সাতি ৰীমংসাধিপ্পাযস্স.
২৩৮-২৩৯. লোমা এতেসং সন্তীতি লোমসা, বহুলোমাতি ৰুত্তং হোতি. অরোগো ভৰিস্সামীতি রাগপরিল়াহৰূপসমতো নিরোগো ভৰিস্সামি. মোচনেনাতি মোচনত্থায উপক্কমকরণেন. উপক্কমকরণঞ্হেত্থ মোচনন্তি অধিপ্পেতং মোচেতি এতেনাতি কত্ৰা. বীজং ভৰিস্সতীতি চোল়গ্গহণাদিকম্মং সন্ধায ৰুত্তং.
২৪০. দ্ৰে ¶ আপত্তিসহস্সানীতি খণ্ডচক্কাদিভেদং অনামসিত্ৰা ৰুত্তং, ইচ্ছন্তেন পন খণ্ডচক্কাদিভেদেনপি আপত্তিগণনা কাতব্বা. মিস্সকচক্কন্তি উভতোৰড্ঢনকং সন্ধায ৰুত্তং. এত্থ চ নীলঞ্চ পীতকঞ্চাতিআদিনা একক্খণে অনেকৰণ্ণানং মোচনাধিপ্পাযৰচনং যথাধিপ্পাযেন মোচনং ভৰতু ৰা মা ৰা, ইমিনাপি অধিপ্পাযেন উপক্কমিত্ৰা মোচেন্তস্স আপত্তি হোতীতি দস্সনত্থং. ন হি একস্মিং খণে নীলাদীনং সব্বেসম্পি মুত্তি সম্ভৰতি. অঞ্ঞং ৰদতীতি অত্তনো দোসং উজুং ৰত্তুং অসক্কোন্তো পুন পুট্ঠো অঞ্ঞং ভণতি.
মোচনস্সাদোতি মোচনস্স পুব্বভাগে পৰত্তঅস্সাদো. তেনেৰ ‘‘মোচেতুং অস্সাদো মোচনস্সাদো’’তি ৰুত্তং. গেহস্সিতপেমন্তি এত্থ গেহ-সদ্দেন গেহে ঠিতা মাতুভগিনীআদযো অজ্ঝত্তিকঞাতকা গহিতা. তেসু মাতুপেমাদিৰসেন উপ্পন্নো সিনেহো গেহস্সিতপেমং, অঞ্ঞত্থ পন গেহস্সিতপেমন্তি পঞ্চকামগুণিকরাগো ৰুচ্চতি. সম্পযুত্তঅস্সাদসীসেনাতি রাগসম্পযুত্তসুখৰেদনামুখেন. একেন পদেনাতি গেহস্সিতপেম-পদেন.
তথেৰাতি মোচনস্সাদচেতনায এৰ. পুব্বভাগে মোচনস্সাদৰসেন কতপ্পযোগং অৰিজহিত্ৰাৰ সযিতত্তা ‘‘সচে পন…পে… সঙ্ঘাদিসেসো’’তি ৰুত্তং. পুন সুদ্ধচিত্তে উপ্পন্নে তস্স ¶ পযোগস্স পটিপ্পস্সদ্ধত্তা ‘‘সুদ্ধচিত্তো…পে… অনাপত্তী’’তি ৰুত্তং. জগ্গনত্থাযাতি ধোৰনত্থায. অনোকাসন্তি অঙ্গজাতপ্পদেসং.
২৬৩-২৬৪. গেহস্সিতকামৰিতক্কন্তি পঞ্চকামগুণসন্নিস্সিতং কামৰিতক্কং. ৰত্থিং দল়্হং গহেত্ৰাতি অঙ্গজাতস্স অগ্গে পস্সাৰনিগ্গমনট্ঠানে চম্মং দল়্হং গহেত্ৰা. নিমিত্তে উপক্কমাভাৰতো ‘‘মোচনস্সাদাধিপ্পাযস্সপি মুত্তে অনাপত্তী’’তি ৰুত্তং.
২৬৫. ‘‘এহি মে ত্ৰং, আৰুসো, সামণেরাতি আণত্তিযা অঞ্ঞেন কতোপি পযোগো অত্তনাৰ কতো নাম হোতীতি কত্ৰা আপত্তি ৰুত্তা. যদি পন অনাণত্তো সযমেৰ করোতি, অঙ্গপারিপূরিযা অভাৰতো অনাপত্তী’’তি ৰদন্তি. সুত্তসামণেরৰত্থুস্মিং অসুচিম্হি মুত্তেপি অঙ্গজাতস্স গহণপচ্চযা দুক্কটং ৰুত্তং, ন পন মুত্তপচ্চযা.
২৬৬. কাযত্থম্ভনৰত্থুস্মিং ¶ চলনৰসেন যথা অঙ্গজাতেপি উপক্কমো সম্ভৰতি, তথাপি ৰিজম্ভিতত্তা আপত্তি ৰুত্তা. ‘‘পচ্ছতো ৰা’’তি ৰচনতো উভোসু পস্সেসু কটিযং ঊরুপ্পদেসোপি গহিতোযেৰাতি দট্ঠব্বং, তস্মা উভোসুপি পস্সেসু ঠত্ৰা ইমস্মিং ওকাসে নিমিত্তন্তি উপনিজ্ঝাযন্তস্সপি আপত্তিযেৰ. ‘‘অঙ্গজাত’’ন্তি ৰচনতো নিমিত্তন্তি পস্সাৰমগ্গোৰ ৰুত্তো. উম্মীলননিমীলনৰসেন পন ন কারেতব্বোতি উম্মীলননিমীলনপ্পযোগৰসএন আপত্তিভেদো ন কারেতব্বোতি অত্থো. অনেকক্খত্তুম্পি উম্মীলেত্ৰা নিমীলেত্ৰা উপনিজ্ঝাযন্তস্স একমেৰ দুক্কটন্তি ৰুত্তং হোতি. অক্খীনি অৰিপ্ফন্দেত্ৰা অভিমুখং সম্পত্তস্স মাতুগামস্স নিমিত্তোলোকনেপি আপত্তিযেৰাতি দট্ঠব্বং. ‘‘দারুধীতলিকলেপচিত্তানং অঙ্গজাতুপনিজ্ঝানেপি দুক্কট’’ন্তি ৰদন্তি.
২৬৭. পুপ্ফাৰলীতি কীল়াৰিসেসস্সাধিৰচনং. তং কীল়ন্তা নদীআদীসু ছিন্নতটং উদকেন চিক্খল্লং কত্ৰা তত্থ উভো পাদে পসারেত্ৰা নিসিন্না পপতন্তি. ‘‘পুপ্ফাৰলিয’’ন্তিপি পাঠো. পৰেসেন্তস্সাতি দ্ৰিকম্মকত্তা ৰালিকং অঙ্গজাতন্তি উভযত্থাপি উপযোগৰচনং কতং. ৰালিকন্তি ৰালিকাযাতি অত্থো. চেতনা, উপক্কমো, মুচ্চনন্তি ইমানেত্থ তীণি অঙ্গানি ৰেদিতব্বানি.
সুক্কৰিস্সট্ঠিসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
২. কাযসংসগ্গসিক্খাপদৰণ্ণনা
২৬৯. দুতিযে ¶ যেসু ৰিৰটেসু অন্ধকারো হোতি, তানি ৰিৰরন্তোতি ব্রাহ্মণিযা সদ্ধিং কাযসংসগ্গং সমাপজ্জিতুকামো এৰমকাসি. তেন কতস্সপি ৰিপ্পকারস্স অত্তনি কতত্তা ‘‘অত্তনো ৰিপ্পকার’’ন্তি ৰুত্তং. উল়ারত্ততাতি উল়ারচিত্ততা, পণীতাধিমুত্ততাতি ৰুত্তং হোতি.
২৭০. ওতিণ্ণোতি ইদং কম্মসাধনং কত্তুসাধনং ৰা হোতীতি তদুভযৰসেন অত্থং দস্সেন্তো ‘‘যক্খাদীহি ৰিয সত্তা’’তিআদিমাহ. অসমপেক্খিত্ৰাতি যথাসভাৰং অনুপপরিক্খিত্ৰা, যথা তে রতিজনকা রূপাদযো ¶ ৰিসযা অনিচ্চদুক্খাসুভানত্তাকারেন অৰত্থিতা, তথা অপস্সিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি.
২৭১. সঞ্ঞমৰেলন্তি সীলমরিযাদং. আচারোতি আচরণং হত্থগহণাদিকিরিযা. অস্সাতি ‘‘কাযসংসগ্গং সমাপজ্জেয্যা’’তি পদস্স.
২৭৩. এতেসং পদানং ৰসেনাতি আমসনাদিপদানং ৰসেন. ইতো চিতো চ…পে… সঞ্চোপেতীতি অত্তনো হত্থং ৰা কাযং ৰা তিরিযং ইতো চিতো চ সঞ্চারেতি. ‘‘কাযতো অমোচেত্ৰাৰাতি ৰচনতো মত্থকতো পট্ঠায হত্থং ওতারেন্তস্স কাযতো মোচেত্ৰা নিৰত্থসাটকূপরি ওমসন্তস্স থুল্লচ্চযং, সাটকতো ওতারেত্ৰা জঙ্ঘতো পট্ঠায কাযং ওমসন্তস্স পুন সঙ্ঘাদিসেসো’’তি ৰদন্তি.
দ্ৰাদসসুপি আমসনাদিপ্পযোগেসু একেকস্মিং পযোগে কাযতো অমোচিতে একেকাৰ আপত্তি হোতীতি আহ ‘‘মূলগ্গহণমেৰ পমাণ’’ন্তি. ইদঞ্চ একেন হত্থেন কাযং গহেত্ৰা ইতরেন হত্থেন কাযপরামসনং সন্ধায ৰুত্তং. একেন পন হত্থেন কাযপটিবদ্ধং গহেত্ৰা ইতরেন তত্থ তত্থ কাযং পরামসতো পযোগগণনায আপত্তি. অযং পন সঙ্ঘাদিসেসো ন কেৰলং ৰত্থুৰসেনেৰ, অপিচ সঞ্ঞাৰসেনপীতি আহ ‘‘ইত্থিযা ইত্থিসঞ্ঞিস্স সঙ্ঘাদিসেসো’’তি. পাল়িযং তিরচ্ছানগতো চ হোতীতি এত্থ তিরচ্ছানগতিত্থিযা তিরচ্ছানগতপুরিসস্স চ গহণং ৰেদিতব্বং.
সমসারাগোতি কাযসংসগ্গরাগেন একসদিসরাগো. পুরিমনযেনেৰাতি রজ্জুৰত্থাদীহি পরিক্খিপিত্ৰা গহণে ৰুত্তনযেন. পুন পুরিমনযেনেৰাতি সমসারাগো ৰুত্তো. অনন্তরনযেনেৰাতি কাযপটিবদ্ধআমসননযেন ¶ . ৰেণিগ্গহণেন লোমানম্পি সঙ্গহিতত্তা লোমানং ফুসনেপি সঙ্ঘাদিসেসো ৰুত্তো. ইদানি ৰুত্তমেৰত্থং পকাসেতুকামো ‘‘উপাদিন্নকেন হী’’তিআদিমাহ.
যথানিদ্দিট্ঠনিদ্দেসেতি যথাৰুত্তকাযসংসগ্গনিদ্দেসে. তেনাতি তেন যথাৰুত্তকারণেন. সঞ্ঞায ৰিরাগিতম্হীতি সঞ্ঞায ৰিরদ্ধায. লিঙ্গব্যত্তযেন ‘‘ৰিরাগিতম্হী’’তি ৰুত্তং. ইমং নাম ৰত্থুন্তি ইমস্মিং সিক্খাপদে আগতং ¶ সন্ধায ৰদতি. অঞ্ঞম্পি যং কিঞ্চি ৰত্থুং সন্ধায ৰদতীতিপি কেচি. সারত্তন্তি কাযসংসগ্গরাগেন সারত্তং. ৰিরত্তন্তি কাযসংসগ্গরাগরহিতং মাতুভগিনীআদিং সন্ধায ৰদতি. ‘‘ৰিরত্তং গণ্হিস্সামী’’তি ৰিরত্তং গণ্হি, দুক্কটন্তি মাতুপেমাদিৰসেন গহণে দুক্কটং ৰুত্তং.
ইমায পাল়িযা সমেতীতি সম্বন্ধো. কথং সমেতীতি চে? যদি হি ‘‘ইত্থিযা কাযপটিবদ্ধং গণ্হিস্সামী’’তি চিত্তে উপ্পন্নে ইত্থিসঞ্ঞা ৰিরাগিতা ভৰেয্য, কাযপটিবদ্ধগ্গহণে থুল্লচ্চযং ৰদন্তেন ভগৰতা ‘‘ইত্থী চ হোতি ইত্থিসঞ্ঞী চা’’তি ন ৰত্তব্বং সিযা, ৰুত্তঞ্চ, তস্মা ‘‘ইত্থিযা কাযপটিবদ্ধং গণ্হিস্সামী’’তি কাযং গণ্হন্তস্স ইত্থিসঞ্ঞা ৰিরাগিতা নাম ন হোতীতি ‘‘কাযপটিবদ্ধং গণ্হিস্সামীতি কাযং গণ্হন্তো যথাৰত্থুকমেৰ আপজ্জতী’’তি মহাসুমত্থেরেন ৰুত্তৰাদো ইমায পাল়িযা সমেতি. যো পনেত্থ ‘‘সতিপি ইত্থিসঞ্ঞায কাযপটিবদ্ধং গণ্হন্তস্স গহণসমযে ‘কাযপটিবদ্ধং গণ্হিস্সামী’তি সঞ্ঞং ঠপেত্ৰা ‘ইত্থিং গণ্হামী’তি সঞ্ঞায অভাৰতো ৰত্থুসঞ্ঞানং ভিন্নত্তা অযুত্ত’’ন্তি ৰদেয্য, সো পুচ্ছিতব্বো ‘‘কিং কাযপটিবদ্ধং ৰত্থাদিং গণ্হন্তো ইত্থিযা রাগেন গণ্হাতি, উদাহু ৰত্থাদীসু রাগেনা’’তি. যদি ‘‘ৰত্থাদীসু রাগেন গণ্হাতী’’তি ৰদেয্য, ইত্থিযা কাযপটিবদ্ধং অহুত্ৰা অঞ্ঞত্থ ঠিতং ৰত্থাদিং গণ্হন্তস্সপি থুল্লচ্চযং সিযা, তস্মা ইত্থী ইত্থিসঞ্ঞা সারত্তভাৰো গহণঞ্চাতি অঙ্গপারিপূরিসব্ভাৰতো মহাসুমত্থেরৰাদোৰ যুত্তৰাদো. অট্ঠকথাৰিনিচ্ছযেহি চ সমেতীতি এত্থাপি অযমধিপ্পাযো – যদি সঞ্ঞাৰিরাগেন ৰিরাগিতং নাম সিযা, ‘‘সম্বহুলা ইত্থিযো বাহাহি পরিক্খিপিত্ৰা গণ্হামী’’তি এৰংসঞ্ঞিস্স ‘‘মজ্ঝগতিত্থিযো কাযপটিবদ্ধেন গণ্হামী’’তি এৰরূপায সঞ্ঞায অভাৰতো মজ্ঝগতানং ৰসেন থুল্লচ্চযং ন সিযা, এৰং সন্তেপি অট্ঠকথায থুল্লচ্চযস্স ৰুত্তত্তা সঞ্ঞাৰিরাগেন ৰিরাগিতং নাম ন হোতীতি অযমত্থো সিদ্ধোযেৰাতি. নীলেন দুৰিঞ্ঞেয্যসভাৰতো কাল়িত্থী ৰুত্তা.
২৭৯. সেৰনাধিপ্পাযোতি ফস্সসুখসেৰনাধিপ্পাযো. ইত্থিযা কাযেন ভিক্খুস্স কাযপটিবদ্ধামসনৰারেপি ¶ ফস্সং পটিৰিজানাতীতি ইদং অত্তনো কাযপটিবদ্ধামসনেপি কাযসম্বন্ধসভাৰতো ৰুত্তং. এত্থাতি নিস্সগ্গিযেন নিস্সগ্গিযৰারে. মোক্খাধিপ্পাযোতি এত্থ পঠমং কাযসংসগ্গরাগে সতিপি পচ্ছা মোক্খাধিপ্পাযস্স অনাপত্তি.
২৮১. পারিপন্থিকাতি ¶ ৰিলুম্পনিকা, অন্তরাযিকাতি ৰুত্তং হোতি. নদীসোতেন ৰুয্হমানং মাতরন্তি উক্কট্ঠপরিচ্ছেদদস্সনত্থং ৰুত্তং, অঞ্ঞাসুপি পন ইত্থীসু কারুঞ্ঞাধিপ্পাযেন মাতরি ৰুত্তনযেন পটিপজ্জন্তস্স নেৰত্থি দোসোতি ৰদন্তি. ‘‘মাতর’’ন্তি ৰুত্তত্তা অঞ্ঞাসং ন ৰট্টতীতি ৰদন্তাপি অত্থি. তিণণ্ডুপকন্তি হিরীৰেরাদিমূলেহি কতচুম্বটকং. তালপণ্ণমুদ্দিকন্তি তালপণ্ণেহি কতঅঙ্গুলিমুদ্দিকং. পরিৰত্তেত্ৰাতি অত্তনো নিৰাসনপারুপনভাৰতো অপনেত্ৰা, চীৰরত্থায অপনামেত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. চীৰরত্থায পাদমূলে ঠপেতি, ৰট্টতীতি ইদং নিদস্সনমত্তং, পচ্চত্থরণৰিতানাদিঅত্থম্পি ৰট্টতিযেৰ, পূজাদিঅত্থং তাৰকালিকম্পি গহেতুং ৰট্টতি.
ইত্থিসণ্ঠানেন কতন্তি এত্থ হেট্ঠিমপরিচ্ছেদতো পারাজিকৰত্থুভূততিরচ্ছানগতিত্থীনম্পি অনামাসভাৰতো তাদিসং ইত্থিসণ্ঠানেন কতং তিরচ্ছানগতরূপম্পি অনামাসন্তি দট্ঠব্বং. ‘‘ভিক্খুনীহি পটিমারূপং আমসিতুং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি আচরিযা. ইত্থিরূপানি দস্সেত্ৰা কতং ৰত্থঞ্চ পচ্চত্থরণঞ্চ ভিত্তিঞ্চ ইত্থিরূপং অনামসিত্ৰা গণ্হিতুং ৰট্টতি. ভিন্দিত্ৰাতি এত্থ হত্থেন অগ্গহেত্ৰাৰ কেনচিদেৰ দণ্ডাদিনা ভিন্দিতব্বং. এত্থ চ ‘‘অনামাসম্পি হত্থেন অপরামসিত্ৰা দণ্ডাদিনা কেনচি ভিন্দিতুং ৰট্টতী’’তি ইধ ৰুত্তত্তা ‘‘পংসুকূলং গণ্হন্তেন মাতুগামসরীরেপি সত্থাদীহি ৰণং কত্ৰা গহেতব্ব’’ন্তি ৰুত্তত্তা চ গহিতমণ্ডূকসপ্পিনিং দণ্ডাদীহি নিপ্পীল়েত্ৰা মণ্ডূকং ৰিস্সজ্জাপেতুং ৰট্টতি.
মগ্গং অধিট্ঠাযাতি মগ্গে গচ্ছামীতি এৰং মগ্গসঞ্ঞী হুত্ৰাতি অত্থো. কীল়ন্তেনাতি ইদং গিহিসন্তকং সন্ধায ৰুত্তং, ভিক্খুসন্তকং পন যেন কেনচি অধিপ্পাযেন অনামসিতব্বমেৰ দুরুপচিণ্ণভাৰতো. তালপনসাদীনীতি চেত্থ আদি-সদ্দেন নাল়িকেরলবুজতিপুসঅলাবুকুম্ভণ্ডপুস্সফলএল়ালুকফলানং সঙ্গহো দট্ঠব্বো. ‘‘যথাৰুত্তফলানংযেৰ চেত্থ কীল়াধিপ্পাযেন আমসনং ন ৰট্টতী’’তি ৰুত্তত্তা পাসাণসক্খরাদীনি কীল়াধিপ্পাযেনপি আমসিতুং ৰট্টতি.
মুত্তাতি হত্থিকুম্ভজাদিকা অট্ঠৰিধা মুত্তা. তথা হি হত্থিকুম্ভং, ৰরাহদাঠং, ভুজঙ্গসীসং, ৰলাহকং, ৰেল়ু, মচ্ছসিরো, সঙ্খো, সিপ্পীতি অট্ঠ মুত্তাযোনিযো. তত্থ হত্থিকুম্ভজা ¶ পীতৰণ্ণা পভাৰিহীনা. ৰরাহদাঠজা ¶ ৰরাহদাঠৰণ্ণাৰ. ভুজঙ্গসীসজা নীলাদিৰণ্ণা সুৰিসুদ্ধা ৰট্টলা. ৰলাহকজা আভাসূরা দুব্বিভাগরূপা রত্তিভাগে অন্ধকারং ৰিদ্ধমন্তিযো তিট্ঠন্তি, দেৰূপভোগা এৰ চ হোন্তি. ৰেল়ুজা করকফলসমানৰণ্ণা ন আভাসূরা, তে চ ৰেল়ূ অমনুস্সগোচরে এৰ পদেসে জাযন্তি. মচ্ছসিরজা পাঠীনপিট্ঠিসমআনৰণ্ণা ৰট্টলা লঘৰো চ হোন্তি পভাৰিহীনা চ, তে চ মচ্ছা সমুদ্দমজ্ঝেযেৰ জাযন্তি. সঙ্খজা সঙ্খউদরচ্ছৰিৰণ্ণা কোলফলপ্পমাণাপি হোন্তি পভাৰিহীনাৰ. সিপ্পিজা পভাৰিসেসযুত্তা হোন্তি নানাসণ্ঠানা. এৰং জাতিতো অট্ঠৰিধাসু মুত্তাসু যা মচ্ছসঙ্খসিপ্পিজা, তা সামুদ্দিকা. ভুজঙ্গজাপি কাচি সামুদ্দিকা হোন্তি, ইতরা অসামুদ্দিকা. যস্মা বহুলং সামুদ্দিকাৰ মুত্তা লোকে দিস্সন্তি, তত্থাপি সপ্পিজাৰ, ইতরা কদাচি কাচি, তস্মা সম্মোহৰিনোদনিযং ‘‘মুত্তাতি সামুদ্দিকা মুত্তা’’তি ৰুত্তং.
মণীতি ঠপেত্ৰা ৰেল়ুরিযাদিকে সেসো জোতিরসাদিভেদো সব্বোপি মণি. ৰেল়ুরিযোতি ৰংসৰণ্ণমণি. সঙ্খোতি সামুদ্দিকসঙ্খো. সিলাতি কাল়সিলাপণ্ডুসিলাসেতসিলাদিভেদা সব্বাপি সিলা. রজতন্তি কহাপণাদিকং ৰুত্তাৰসেসং রতনসম্মতং. জাতরূপন্তি সুৰণ্ণং. লোহিতঙ্কোতি রত্তমণি. মসারগল্লন্তি কবরমণি. ভণ্ডমূলত্থাযাতি পত্তচীৰরাদিভণ্ডমূলত্থায. কুট্ঠরোগস্সাতি নিদস্সনমত্তং, তায ৰূপসমেতব্বস্স যস্স কস্সচি রোগস্সত্থাযপি ৰট্টতিযেৰ. ‘‘ভেসজ্জত্থঞ্চ অধিট্ঠাযেৰ মুত্তা ৰট্টতী’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. আকরমুত্তোতি আকরতো মুত্তমত্তো. ‘‘ভণ্ডমূলত্থায সম্পটিচ্ছিতুং ৰট্টতী’’তি ইমিনা চ আমসিতুম্পি ৰট্টতীতি দস্সেতি. পচিত্ৰা কতোতি কাচকারেহি পচিত্ৰা কতো.
ধোতৰিদ্ধো চ রতনমিস্সোতি অলঙ্কারত্থং কঞ্চনলতাদিং দস্সেত্ৰা কতো রতনখচিতো ধোতৰিদ্ধো অনামাসো. ধোতৰিদ্ধো চ রতনমিস্সো চাতি ৰিসুং ৰা পদং সম্বন্ধিতব্বং. পানীযসঙ্খোতি ইমিনা চ সঙ্খেন কতপানীযভাজনপিধানাদিসমণপরিক্খারোপি আমসিতুং ৰট্টতীতি সিদ্ধং. সেসন্তি রতনমিস্সং ঠপেত্ৰা অৰসেসং. মুগ্গৰণ্ণংযেৰ রতনসম্মিস্সং ¶ করোন্তি, ন অঞ্ঞন্তি আহ ‘‘মুগ্গৰণ্ণাৰা’’তি, মুগ্গৰণ্ণা রতনমিস্সাৰ ন ৰট্টতীতি ৰুত্তং হোতি. সেসাতি রতনসম্মিস্সং ঠপেত্ৰা অৰসেসা মুগ্গৰণ্ণা নীলসিলা.
বীজতো পট্ঠাযাতি ধাতুপাসাণতো পট্ঠায. সুৰণ্ণচেতিযন্তি ধাতুকরণ্ডকং. পটিক্খিপীতি ‘‘ধাতুট্ঠপনত্থায গণ্হথা’’তি অৰত্ৰা ‘‘তুম্হাকং গণ্হথা’’তি পেসিতত্তা পটিক্খিপি. সুৰণ্ণবুব্বুল়কন্তি সুৰণ্ণতারকং. ‘‘কেল়াপযিতুন্তি ইতো চিতো চ সঞ্চারন্তেহি আমসিতুং ৰট্টতী’’তি ¶ মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তং. কচৰরমেৰ হরিতুং ৰট্টতীতি চেতিযগোপকা ৰা ভিক্খূ হোন্তু অঞ্ঞে ৰা, হত্থেনপি পুঞ্ছিত্ৰা কচৰরং অপনেতুং ৰট্টতি, মলম্পি পমজ্জিতুং ৰট্টতিযেৰ.
আরকূটলোহন্তি কিত্তিমলোহং. তীণি হি কিত্তিমলোহানি কংসলোহং, ৰট্টলোহং, আরকূটন্তি. তত্থ তিপুতম্বে মিস্সেত্ৰা কতং কংসলোহং, সীসতম্বে মিস্সেত্ৰা কতং ৰট্টলোহং, পকতিরসতম্বে মিস্সেত্ৰা কতং আরকূটং. তেনেৰ তংকরণেন নিব্বত্তত্তা ‘‘কিত্তিমলোহ’’ন্তি ৰুচ্চতি. ‘‘জাতরূপগতিকমেৰাতি ৰুত্তত্তা আরকূটং সুৰণ্ণসদিসমেৰ আমসিতুং ন ৰট্টতি, অঞ্ঞং পন ৰট্টতী’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. কেচি পন ‘‘আরকূটং অনামসিতব্বতো জাতরূপগতিকমেৰাতি ৰুত্তং, তস্মা উভযম্পি জাতরূপং ৰিয আমসিতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. পঠমং ৰুত্তোযেৰ চ অত্থো গণ্ঠিপদকারেহি অধিপ্পেতো. পটিজগ্গিতুং ৰট্টতীতি সেনাসনপটিবদ্ধত্তা ৰুত্তং.
সামিকানং পেসেতব্বন্তি সামিকানং সাসনং পেসেতব্বং. ভিন্দিত্ৰাতি হত্থেন অগ্গহেত্ৰা অঞ্ঞেন যেন কেনচি ভিন্দিত্ৰা. ভেরিসঙ্ঘাটোতি সঙ্ঘটিতচম্মভেরী. ৰীণাসঙ্ঘাটোতি সঙ্ঘটিতচম্মৰীণা. চম্মৰিনদ্ধানং ভেরিৰীণানমেতং অধিৰচনং. তুচ্ছপোক্খরন্তি অৰিনদ্ধচম্মং ভেরিপোক্খরং ৰীণাপোক্খরঞ্চ. আরোপিতচম্মন্তি ভেরিআদীনং ৰিনদ্ধনত্থায মুখৰট্টিযং আরোপিতচম্মং ততো উদ্ধরিত্ৰা ৰিসুং ঠপিতচম্মঞ্চ. ওনহিতুং ৰাতি ভেরিপোক্খরাদীনি চম্মং আরোপেত্ৰা ৰিনন্ধিতুং. ওনহাপেতুং ৰাতি তথেৰ অঞ্ঞেহি ৰিনন্ধাপেতুং. পারাজিকপ্পহোনককালেতি অকুথিতকালে.
২৮২. সঙ্কমাদি ¶ ভূমিগতিকত্তা ন কাযপটিবদ্ধট্ঠানিযন্তি দুক্কটং ৰুত্তং. একপদিকসঙ্কমোতি খুদ্দকসেতু. সকটমগ্গসঙ্কমোতি সকটমগ্গভূতো মহাসেতু. ঠানা চালেতুন্তি রজ্জুং ঠানা চালেতুং. পটিচ্ছাদেতব্বাতি অপনেতব্বা. মনুস্সিত্থী, ইত্থিসঞ্ঞিতা, কাযসংসগ্গরাগো, তেন রাগেন ৰাযামো, হত্থগ্গাহাদিসমাপজ্জনন্তি ইমানেত্থ পঞ্চ অঙ্গানি.
কাযসংসগ্গসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৩. দুট্ঠুল্লৰাচাসিক্খাপদৰণ্ণনা
২৮৩. ততিযে ¶ উত্তরপদলোপেন ছিন্নওত্তপ্পা ‘‘ছিন্নিকা’’তি ৰুত্তাতি আহ ‘‘ছিন্নিকাতি ছিন্নওতপ্পা’’তি.
২৮৫. যথা যুৰা যুৰতিন্তি এতেন ওভাসনে নিরাসঙ্কভাৰং দস্সেতি. মেথুনুপসঞ্হিতাহীতি ইদং দুট্ঠুল্লৰাচায সিখাপ্পত্তলক্খণদস্সনং. ইত্থিলক্খণেনাতি ৰুত্তমত্থং ৰিৰরিতুং ‘‘সুভলক্খণেনা’’তি ৰুত্তং. ন তাৰ সীসং এতীতি ‘‘ইত্থিলক্খণেন সমন্নাগতাসী’’তিআদিনা ৰণ্ণভণনং সঙ্ঘাদিসেসাপত্তিজনকং হুত্ৰা মত্থকং ন পাপুণাতি. ৰণ্ণভণনঞ্হি যেনাকারেন ভণন্তস্স সঙ্ঘাদিসেসো হোতি, তেনাকারেন ভণন্তস্স সিখাপ্পত্তং নাম হোতি. ‘‘ইত্থিলক্খণেন সমন্নাগতাসীতিআদিকং পন দুট্ঠুল্লৰাচস্সাদরাগৰসেন ভণন্তস্স দুক্কট’’ন্তি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং.
একাদসহি পদেহি অঘটিতে সীসং ন এতীতি ‘‘অনিমিত্তাসী’’তিআদীহি একাদসহি পদেহি অঘটিতে অৰণ্ণভণনং সীসং ন এতি, অৰণ্ণভণনং নাম ন হোতীতি ৰুত্তং হোতি. ঘটিতেপীতি একাদসহি পদেহি অৰণ্ণভণনে ঘটিতেপি. ইমেহি তীহি ঘটিতেযেৰ সঙ্ঘাদিসেসোতি ‘‘সিখরণী’’তিআদীহি তীহিযেৰ পদেহি অৰণ্ণভণনে ঘটিতেযেৰ সঙ্ঘাদিসেসো পস্সাৰমগ্গস্স নিযতৰচনত্তা অচ্চোল়ারিকত্তা চ. অনিমিত্তাসীতিআদীহি পন অট্ঠহি পদেহি ঘটিতে কেৰলং অৰণ্ণভণনমেৰ ¶ সম্পজ্জতি, ন সঙ্ঘাদিসেসো, তস্মা তানি থুল্লচ্চযৰত্থূনীতি কেচি. অক্কোসনমত্তত্তা দুক্কটৰত্থূনীতি অপরে. পরিব্বাজিকাৰত্থুস্মিং ৰিয থুল্লচ্চযমেৰেত্থ যুত্ততরং দিস্সতি. কুঞ্চিকপণালিমত্তন্তি কুঞ্চিকাছিদ্দমত্তং.
২৮৬-২৮৭. গরুকাপত্তিন্তি ভিক্খুনিযা কাযসংসগ্গে পারাজিকাপত্তিং সন্ধায ৰদতি. হসন্তো হসন্তোতি সভাৰদস্সনত্থং ৰুত্তং. অহসন্তোপি ৰাচস্সাদরাগেন পুনপ্পুনং ৰদতি, আপত্তিযেৰ. কাযচিত্ততোতি হত্থমুদ্দায ওভাসন্তস্স কাযচিত্ততো সমুট্ঠাতি.
২৮৮. তস্মা দুক্কটন্তি অপ্পটিৰিজাননহেতু দুক্কটং, পটিৰিজানন্তিযা পন অখেত্তপদত্তা থুল্লচ্চযেন ভৰিতব্বং. তেনেৰ পরিব্বাজিকাৰত্থুস্মিং পটিৰিজানন্তিযা থুল্লচ্চযং ৰক্খতি.
২৮৯. অসদ্ধম্মং ¶ সন্ধাযাহাতি ‘‘ৰাপিত’’ন্তি ইমস্স বীজনিক্খেপৰচনত্তা ৰুত্তং. সংসীদতীতি ৰহতি পৰত্ততি. অথ ৰা সংসীদতীতি সংসীদিস্সতি. মনুস্সিত্থী, ইত্থিসঞ্ঞিতা, দুট্ঠুল্লৰাচস্সাদরাগো, তেন রাগেন ওভাসনং, তঙ্খণৰিজাননন্তি ইমানেত্থ পঞ্চ অঙ্গানি.
দুট্ঠুল্লৰাচাসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৪. অত্তকামপারিচরিযসিক্খাপদৰণ্ণনা
২৯০. চতুত্থে চীৰরন্তি নিৰাসনাদি যং কিঞ্চি চীৰরং. পিণ্ডপাতন্তি যো কোচি আহারো. সো হি পিণ্ডোল্যেন ভিক্খুনো পত্তে পতনতো তত্থ তত্থ লদ্ধভিক্খানং পিণ্ডানং পাতো সন্নিপাতোতি ৰা পিণ্ডপাতোতি ৰুচ্চতি. সেনাসনন্তি সযনঞ্চ আসনঞ্চ. যত্থ হি ৰিহারাদিকে সেতি নিপজ্জতি আসতি নিসীদতি, তং সেনাসনং. পতি এতি এতস্মাতি পচ্চযোতি আহ ‘‘পতিকরণট্ঠেন পচ্চযো’’তি. রোগস্স পতিঅযনট্ঠেন ৰা পচ্চযো, পচ্চনীকগমনট্ঠেনাতি অত্থো, ৰূপসমনত্থেনাতি ৰুত্তং হোতি. ধাতুক্খোভলক্খণস্স হি তংহেতুকদুক্খৰেদনালক্খণস্স ৰা রোগস্স পটিপক্খভাৰো পতিঅযনট্ঠো. যস্স কস্সচীতি সপ্পিআদীসু যস্স কস্সচি. সপ্পাযস্সাতি হিতস্স ৰিকারৰূপসমেনাতি ¶ অধিপ্পাযো. ভিসক্কস্স কম্মং তেন ৰিধাতব্বতো, তেনাহ ‘‘অনুঞ্ঞাতত্তা’’তি. নগরপরিক্খারেহীতি নগরং পরিৰারেত্ৰা রক্খণকেহি. আৰাটপরিক্খেপো পরিখা উদ্দাপো পাকারো এসিকা পলিঘো পাকারমত্থকমণ্ডলন্তি সত্ত নগরপরিক্খারাতি ৰদন্তি. সেতপরিক্খারোতি সুৰিসুদ্ধসীলালঙ্কারো. অরিযমগ্গো হি ইধ ‘‘রথো’’তি অধিপ্পেতো. তস্স চ সম্মাৰাচাদযো অলঙ্কারট্ঠেন ‘‘পরিক্খারো’’তি ৰুত্তা. চক্কৰীরিযোতি ৰীরিযচক্কো. জীৰিতপরিক্খারাতি জীৰিতস্স পৰত্তিকারণানি. সমুদানেতব্বাতি সম্মা উদ্ধং উদ্ধং আনেতব্বা পরিযেসিতব্বা. পরিৰারোপি হোতি অন্তরাযানং পরিতো ৰারণতো, তেনাহ – ‘‘জীৰিত…পে… রক্খণতো’’তি. তত্থ অন্তরন্তি ৰিৰরং, ওকাসোতি অত্থো. রক্খণতোতি ৰেরিকানং অন্তরং অদত্ৰা অত্তনো সামীনং পরিৰারেত্ৰা ঠিতসেৰকা ৰিয রক্খণতো. অস্সাতি জীৰিতস্স. কারণভাৰতোতি চিরপ্পৰত্তিযা কারণভাৰতো. রসাযনভূতঞ্হি ভেসজ্জং সুচিরম্পি কালং জীৰিতং পৰত্তেতিযেৰ.
২৯১. উপচারেতি যত্থ ঠিতো ৰিঞ্ঞাপেতুং সক্কোতি, তাদিসে. কামো চেৰ হেতু চ পারিচরিযা চ অত্থো. সেসং ব্যঞ্জনন্তিআদীসু পাল়িযং ‘‘অত্তকাম’’ন্তি পদং উদ্ধরিত্ৰা অত্তনো ¶ কামং, অত্তনো হেতুং, অত্তনো অধিপ্পাযং, অত্তনো পারিচরিযন্তি চত্তারো অত্থা পদভাজনে ৰুত্তা. তেসু পঠমে অত্থৰিকপ্পে কামো চ হেতু চ পারিচরিযা চ অত্থো, সেসং অধিপ্পাযপদমেকং ব্যঞ্জনং পঠমৰিগ্গহে তদত্থস্স অসম্ভৰভাৰতো নিরত্থকত্তা. দুতিযে পন অত্থৰিকপ্পে অধিপ্পাযো চ পারিচরিযা চ অত্থো, কামো চ হেতু চাতি সেসং পদদ্ৰযং ব্যঞ্জনং তেসং তত্থ অত্থাভাৰতোতি এৰং চত্তারি পদানি দ্ৰিন্নং ৰিগ্গহানং ৰসেন যোজিতানীতি কেচি ৰদন্তি. গণ্ঠিপদে চ অযমেৰত্থো ৰুত্তো. চূল়মজ্ঝিমমহাগণ্ঠিপদেসু পন ‘‘পঠমস্মিং অত্থৰিকপ্পে কামো চ হেতু চ পারিচরিযা চ অধিপ্পাযত্থো, সেসং মেথুনধম্মসঙ্খাতেন কামেনাতিআদি ৰিগ্গহৰাক্যং অক্খরৰিৰরণমত্ততো ব্যঞ্জনমত্তং. দুতিযে অত্থৰিকপ্পে অধিপ্পাযো চ পারিচরিযা চ অধিপ্পাযত্থো, সেসং অত্তনা কামিতা ইচ্ছিতাতিআদি ৰিগ্গহৰাক্যং অক্খরৰিৰরণমত্ততো ব্যঞ্জনমত্ত’’ন্তি এৰমত্থো ৰুত্তো ¶ . ‘‘ব্যঞ্জনে আদরং অকত্ৰা’’তি ৰচনতো অযমেৰত্থো ইধ যুত্ততরোতি ৰিঞ্ঞাযতি. ব্যঞ্জনে আদরং অকত্ৰাতি ইমিনা হি অট্ঠকথাযং ৰুত্তৰিগ্গহৰসেন ব্যঞ্জনে আদরং অকত্ৰাতি অযমত্থো দীপিতো.
ইদানি যথাৰুত্তমেৰত্থং পদভাজনেন সংসন্দিত্ৰা দস্সেতুং ‘‘অত্তনো কামং অত্তনো হেতুং অত্তনো পারিচরিযন্তি হি ৰুত্তে জানিস্সন্তি পণ্ডিতা’’তিআদি আরদ্ধং. ইদং ৰুত্তং হোতি – ‘‘অত্তনো হেতু’’ন্তি ৰুত্তে অত্তনো অত্থাযাতি অযমত্থো ৰিঞ্ঞাযতি. ‘‘অত্তনো কামং অত্তনো পারিচরিয’’ন্তি চ ৰুত্তে কামেন পারিচরিযাতি অযমত্থো ৰিঞ্ঞাযতি. তস্মা অত্তনো কামং অত্তনো হেতুং অত্তনো পারিচরিযন্তি ইমেহি তীহি পদেহি অত্তনো অত্থায কামেন পারিচরিযা অত্তকামপারিচরিযাতি অযমত্থৰিকপ্পো ৰুত্তোতি ৰিঞ্ঞূ জানিস্সন্তি. ‘‘অত্তনো অধিপ্পায’’ন্তি ৰুত্তে পন অধিপ্পাযসদ্দস্স কামিতসদ্দেন সমানত্থভাৰতো অত্তনো পারিচরিযন্তি ইমস্স চ উভযৰিগ্গহসামঞ্ঞতো অত্তনো ইচ্ছিতকামিতট্ঠেন অত্তকামপারিচরিযাতি অযমত্থৰিকপ্পো দ্ৰীহি পদেহি দস্সিতোতি ৰিঞ্ঞূ জানিস্সন্তীতি.
এতদগ্গন্তি এসা অগ্গা. দুট্ঠুল্লৰাচাসিক্খাপদে কিঞ্চাপি মেথুনযাচনং আগতং, তথাপি তং দুট্ঠুল্লৰাচস্সাদরাগৰসেন ৰুত্তং, ইধ পন অত্তনো মেথুনস্সাদরাগৰসেনাতি অযং ৰিসেসো. ৰিনীতৰত্থূসু ‘‘তেন হি ভগিনি অগ্গদানং দেহী’’তি ইদং অত্তনো অত্থায ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. মনুস্সিত্থী, ইত্থিসঞ্ঞিতা, অত্তকামপারিচরিযায রাগো, তেন রাগেন ৰণ্ণভণনং, তঙ্খণৰিজাননন্তি ইমানেত্থ পঞ্চ অঙ্গানি.
অত্তকামপারিচরিযসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৫. সঞ্চরিত্তসিক্খাপদৰণ্ণনা
২৯৬. পঞ্চমে ¶ পণ্ডিতস্স ভাৰো পণ্ডিচ্চং, ঞাণস্সেতং অধিৰচনং. গতিমন্তাতি ঞাণগতিযা সমন্নাগতা. পণ্ডিতাতি ইমিনা সভাৰঞাণেন সমন্নাগততা ৰুত্তা, ব্যত্তাতি ইমিনা ইত্থিকত্তব্বেসু ৰিসারদপঞ্ঞায. তেনাহ ‘‘উপাযঞ্ঞূ ৰিসারদা’’তি. মেধাৰিনীতি ঠানুপ্পত্তিপঞ্ঞাসঙ্খাতায তস্মিং তস্মিং অত্থকিচ্চে উপট্ঠিতে ঠানসো তঙ্খণে এৰ ¶ উপ্পজ্জনপঞ্ঞায সমন্নাগতা. তেনাহ ‘‘দিট্ঠং দিট্ঠং করোতী’’তি. ছেকাতি যাগুভত্তসম্পাদনাদীসু নিপুণা. উট্ঠানৰীরিযসম্পন্নাতি কাযিকেন ৰীরিযেন সমন্নাগতা, যথা অঞ্ঞা কুসীতা নিসিন্নট্ঠানে নিসিন্নাৰ হোন্তি, ঠিতট্ঠানে ঠিতাৰ, এৰং অহুত্ৰা ৰিপ্ফারিকেন চিত্তেন সব্বকিচ্চং নিপ্ফাদেতীতি ৰুত্তং হোতি. কুমারিকাযাতি নিমিত্তত্থে ভুম্মং, হেতুম্হি ৰা করণৰচনং. তেনাহ ‘‘কুমারিকায কারণা’’তি. আৰহনং আৰাহো, পরিগ্গহভাৰেন দারিকায গণ্হাপনং, তথা দাপনং ৰিৰাহো. তেনাহ ‘‘দারকস্সা’’তিআদি.
২৯৭-২৯৮. ভত্তপাচনং সন্ধায রন্ধাপনং ৰুত্তং, যস্স কস্সচি পাচনং সন্ধায পচাপনং ৰুত্তং. দুট্ঠুং কুলং গতা দুগ্গতাতি ইমমত্থং দস্সেন্তো ‘‘যত্থ ৰা গতা’’তিআদিমাহ. আহরণং আহারো. ন উপাহটন্তি ন দিন্নং. কযো গহণং, ৰিক্কযো দানং. তদুভযং সঙ্গণ্হিত্ৰা ‘‘ৰোহারো’’তি ৰুত্তং. মণ্ডিতপসাধিতোতি এত্থ বাহিরুপকরণেন অলঙ্করণং মণ্ডনং, অজ্ঝত্তিকানং কেসাদীনংযেৰ সণ্ঠপনং পসাধনং.
৩০০. ‘‘অব্ভুতং কাতুং ন ৰট্টতী’’তি ইমিনা দুক্কটং হোতীতি দীপেতি. ‘‘পরাজিতেন দাতব্ব’’ন্তি ৰুত্তত্তা অদেন্তো ধুরনিক্খেপেন কারেতব্বো. অচিরকালে অধিকারো এতস্স অত্থীতি অচিরকালাধিকারিকং, সঞ্চরিত্তং. ‘‘অচিরকালাচারিক’’ন্তি ৰা পাঠো, অচিরকালে আচারো অজ্ঝাচারো এতস্সাতি অচিরকালাচারিকং.
কিঞ্চাপি এহিভিক্খূপসম্পন্না চেৰ সরণগমনূপসম্পন্না চ সঞ্চরিত্তাদিপণ্ণত্তিৰজ্জং আপত্তিং আপজ্জন্তি, তেসং পন ন সব্বকালিকত্তা তে ৰজ্জেত্ৰা সব্বকালানুরূপং তন্তিং ঠপেন্তো ভগৰা ইধাপি ঞত্তিচতুত্থেনেৰ কম্মেন উপসম্পন্নং ভিক্খুং দস্সেতুং ‘‘তত্র য্ৰাযং ভিক্খু…পে… অযং ইমস্মিং অত্থে অধিপ্পেতো ভিক্খূ’’তি পদভাজনং আহ, ন পন নেসং সঞ্চরিত্তাদিআপজ্জনে অভব্বভাৰতো. খীণাসৰাপি হি অপ্পস্সুতা কিঞ্চাপি লোকৰজ্জং নাপজ্জন্তি, পণ্ণত্তিযং পন অকোৰিদত্তা ৰিহারকারং কুটিকারং সহাগারং সহসেয্যন্তি এৰরূপা ¶ কাযদ্ৰারে আপত্তিযো আপজ্জন্তি, সঞ্চরিত্তং পদসোধম্মং উত্তরিছপ্পঞ্চৰাচং ভূতারোচনন্তি এৰরূপা ৰচীদ্ৰারে ¶ আপত্তিযো আপজ্জন্তি, উপনিক্খিত্তসাদিযনৰসেন মনোদ্ৰারে রূপিযপটিগ্গহণাপত্তিং আপজ্জন্তি.
৩০১. সঞ্চরণং সঞ্চরো, সো এতস্স অত্থীতি সঞ্চরী, তস্স ভাৰো সঞ্চরিত্তং. তেনাহ ‘‘সঞ্চরণভাৰ’’ন্তি, ইত্থিপুরিসানং অন্তরে সঞ্চরণভাৰন্তি অত্থো. জাযত্তনে জারত্তনেতি চ নিমিত্তত্থে ভুম্মং, জাযভাৰত্থং জারভাৰত্থন্তি ৰুত্তং হোতি. জাযভাৰেতি ভরিযভাৰায. জারভাৰেতি সামিকভাৰায. কিঞ্চাপি ইমস্স পদভাজনে ‘‘জারী ভৰিস্সসী’’তি ইত্থিলিঙ্গৰসেন পদভাজনং ৰুত্তং, জারত্তনেতি পন নিদ্দেসস্স উভযলিঙ্গসাধারণত্তা পুরিসলিঙ্গৰসেনপি যোজেত্ৰা অত্থং দস্সেন্তো ‘‘ইত্থিযা মতিং পুরিসস্স আরোচেন্তো জারত্তনে আরোচেতী’’তিআদিমাহ. এত্থ হি ‘‘জারো ভৰিস্সসী’’তি ইত্থিযা মতিং পুরিসস্স আরোচেন্তো জারত্তনে আরোচেতি নাম. পাল়িযং পন ইত্থিলিঙ্গৰসেনেৰ যোজনা কতা, তদনুসারেন পুরিসলিঙ্গৰসেনপি সক্কা যোজেতুন্তি.
ইদানি পাল়িযং ৰুত্তনযেনপি অত্থং দস্সেন্তো ‘‘অপিচা’’তিআদিমাহ. পতি ভৰিস্সসীতি ৰুত্তমেৰত্থং ‘‘সামিকো ভৰিস্সসী’’তি পরিযাযৰচনেন ৰিসেসেত্ৰা দস্সেতি. ইদঞ্চ জারত্তনেতি নিদ্দেসস্স উভযলিঙ্গসাধারণত্তা ৰুত্তং. মুহুত্তিকা ভৰিস্সসীতি অসামিকং সন্ধায ৰুত্তং, জারী ভৰিস্সসীতি সসামিকং সন্ধায. অন্তমসো তঙ্খণিকাযপীতি ইদং নিদস্সনমত্তন্তি আহ ‘‘এতেনেৰুপাযেনা’’তিআদি.
৩০৩. সেরিৰিহারন্তি সচ্ছন্দচারং. অত্তনো ৰসন্তি অত্তনো আণং. গোত্তন্তি গোতমগোত্তাদিকং গোত্তং. ধম্মোতি পণ্ডরঙ্গপরিব্বাজকাদীনং, তেসং তেসং ৰা কুলানং ধম্মো. গোত্তৰন্তেসু গোত্তসদ্দো, ধম্মচারীসু চ ধম্মসদ্দো ৰত্ততীতি আহ ‘‘সগোত্তেহী’’তিআদি. তত্থ সগোত্তেহীতি সমানগোত্তেহি, একৰংসজাতেহীতি অত্থো. সহধম্মিকেহীতি একস্স সত্থুসাসনে সহচরিতব্বধম্মেহি, সমানকুলধম্মেহি ৰা. তেনেৰাহ ‘‘একং সত্থার’’ন্তিআদি. তত্থ ‘‘একং সত্থারং উদ্দিস্স পব্বজিতেহী’’তি ইমিনা পণ্ডরঙ্গপরিব্বাজকাদযো ৰুত্তা, একগণপরিযাপন্নেহীতি মালাকারাদিএকগণপরিযাপন্নেহি.
সসামিকা ¶ সারক্খা. যস্সা গমনে রঞ্ঞা দণ্ডো ঠপিতো, সা সপরিদণ্ডা. পচ্ছিমানং দ্ৰিন্নন্তি সারক্খসপরিদণ্ডানং মিচ্ছাচারো হোতি তাসং সসামিকভাৰতো. ন ইতরাসন্তি ইতরাসং ¶ মাতুরক্খিতাদীনং অট্ঠন্নং পুরিসন্তরগমনে নত্থি মিচ্ছাচারো তাসং অসামিকভাৰতো. যা হি সামিকস্স সন্তকং ফস্সং থেনেত্ৰা পরেসং অভিরতিং উপ্পাদেন্তি, তাসং মিচ্ছাচারো, ন চ মাতাদযো তাসং ফস্সে ইস্সরা. মাতাদযো হি ন অত্তনা ফস্সানুভৰনত্থং তা রক্খন্তি, কেৰলং অনাচারং নিসেধেন্তা পুরিসন্তরগমনং তাসং ৰারেন্তি. পুরিসস্স পন এতাসু অট্ঠসুপি হোতিযেৰ মিচ্ছাচারো মাতাদীহি যথা পুরিসেন সদ্ধিং সংৰাসং ন কপ্পেতি, তথা রক্খিতত্তা পরেসং রক্খিতগোপিতং ফস্সং থেনেত্ৰা ফুট্ঠভাৰতো.
ধনেন কীতাতি ভরিযভাৰত্থং ধনেন কীতা. তেনাহ ‘‘যস্মা পনা’’তিআদি. ভোগেনাতি ভোগহেতু. ভোগত্থঞ্হি ৰসন্তী ‘‘ভোগৰাসিনী’’তি ৰুচ্চতি. লভিত্ৰাতি যো নং ৰাসেতি, তস্স হত্থতো লভিত্ৰা. উদকপত্তং আমসিত্ৰা গহিতা ওদপত্তকিনী. তেনাহ ‘‘উভিন্ন’’ন্তিআদি. ধজেন আহটাতি এত্থ ধজযোগতো সেনাৰ ধজসদ্দেন ৰুত্তা, উস্সিতদ্ধজায সেনায আহটাতি ৰুত্তং হোতি. তেনাহ ‘‘উস্সিতদ্ধজাযা’’তিআদি.
৩০৫. বহিদ্ধা ৰিমট্ঠং নাম হোতীতি অঞ্ঞত্থ আরোচিতং নাম হোতি. তং কিরিযং সম্পাদেস্সতীতি তস্সা আরোচেত্ৰা তং কিচ্চং সম্পাদেতু ৰা মা ৰা, তংকিরিযাসম্পাদনে যোগ্যতং সন্ধায ৰুত্তং. দারকং দারিকঞ্চ অজানাপেত্ৰা তেসং মাতাপিতুআদীহি মাতাপিতুআদীনংযেৰ সন্তিকং সাসনে পেসিতেপি হরণৰীমংসনপচ্চাহরণসঙ্খাতায তিৰঙ্গসম্পত্তিযা সঙ্ঘাদিসেসো হোতিযেৰাতি দট্ঠব্বং. যং উদ্দিস্স সাসনং পেসিতং, তংযেৰ সন্ধায তস্সা মাতুআদীনং আরোচিতে ৰত্থুনো একত্তা মাতুআদযোপি খেত্তমেৰাতি খেত্তমেৰ ওতিণ্ণভাৰং দস্সেতুং ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তিআদি উদাহটং. ইমিনা সমেতীতি এত্থাযমধিপ্পাযো – যথা সযং অনারোচেত্ৰা অঞ্ঞেন অন্তেৰাসিআদিনা আরোচাপেন্তস্স ৰিসঙ্কেতো নত্থি, এৰং তস্সা সযং ¶ অনারোচেত্ৰা আরোচনত্থং মাতুআদীনং ৰদন্তস্সপি নত্থি ৰিসঙ্কেতোতি. ঘরং নযতীতি ঘরণী. মূলট্ঠানঞ্চ ৰসেনাতি এত্থ পুরিসস্স মাতুআদযো সাসনপেসনে মূলভূতত্তা ‘‘মূলট্ঠা’’তি ৰুচ্চন্তি. মাতুরক্খিতায মাতা ভিক্খুং পহিণতীতি এত্থ অত্তনো ৰা ধীতু সন্তিকং ‘‘ইত্থন্নামস্স ভরিযা হোতূ’’তি ভিক্খুং পহিণতি, পুরিসস্স ৰা সন্তিকং ‘‘মম ধীতা ইত্থন্নামস্স ভরিযা হোতূ’’তি পহিণতীতি গহেতব্বং. এস নযো সেসেসুপি. পুব্বে ৰুত্তনযত্তাতি পঠমসঙ্ঘাদিসেসে ৰুত্তনযত্তা.
৩৩৮. এত্তোৰ পক্কমতীতি পুন আগন্ত্ৰা আণাপকস্স অনারোচেত্ৰা ততোযেৰ পক্কমতি. অঞ্ঞেন করণীযেনাতি গমনহেতুৰিসুদ্ধিদস্সনত্থং ৰুত্তং. তেনেৰ পন করণীযেন গন্ত্ৰাপি ¶ কিঞ্চি অনারোচেন্তো ন ৰীমংসতি নাম. অনভিনন্দিত্ৰাতি ইদং তথা পটিপজ্জমানং সন্ধায ৰুত্তং, সতিপি অভিনন্দনে সাসনং অনারোচেন্তো পন ন ৰীমংসতি নাম. ততিযপদে ৰুত্তনযেনাতি ‘‘সো তস্সা ৰচনং অনভিনন্দিত্ৰা’’তিআদিনা ৰুত্তনযেন. ৰত্থুগণনাযাতি সম্বহুলানং ইত্থিপুরিসানং সমভাৰে সতি দ্ৰিন্নং দ্ৰিন্নং ইত্থিপুরিসৰত্থূনং গণনায. সচে পন একতো অধিকা হোন্তি, অধিকানং গণনায আপত্তিভেদো ৰেদিতব্বো.
৩৩৯-৩৪০. পাল়িযং চতুত্থৰারে অসতিপি ‘‘গচ্ছন্তো ন সম্পাদেতি, আগচ্ছন্তো ৰিসংৰাদেতি, অনাপত্তী’’তি ইদং অত্থতো আপন্নমেৰাতি কত্ৰা ৰুত্তং ‘‘চতুত্থে অনাপত্তী’’তি. কারুকানন্তি ৰড্ঢকীআদীনং. তচ্ছকঅযোকারতন্তৰাযরজকন্হাপিতকা পঞ্চ কারৰো ‘‘কারুকা’’তি ৰুচ্চন্তি. এৰরূপেন…পে… অনাপত্তীতি তাদিসং গিহিৰেয্যাৰচ্চম্পি ন হোতীতি কত্ৰা ৰুত্তং.
কাযতো সমুট্ঠাতীতি পণ্ণত্তিং ৰা অলংৰচনীযভাৰং ৰা অজানন্তস্স কাযতো সমুট্ঠাতি. ৰাচতো সমুট্ঠাতীতি এত্থাপি এসেৰ নযো. কাযৰাচতো সমুট্ঠাতীতি পণ্ণত্তিং জানিত্ৰা অলংৰচনীযভাৰং অজানন্তস্সপি কাযৰাচতো সমুট্ঠাতীতি ৰেদিতব্বং. অলংৰচনীযা হোন্তীতি দেসচারিত্তৰসেন পণ্ণদানাদিনা পরিচ্চত্তা হোন্তি. পণ্ণত্তিং ¶ পন জানিত্ৰাতি এত্থ অলংৰচনীযভাৰং ৰাতি চ দট্ঠব্বং. তেনেৰ মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. সঞ্চরিত্তসিক্খাপদৰণ্ণনা) ‘‘তদুভযং পন জানিত্ৰা এতেহেৰ তীহি নযেহি সমাপজ্জন্তস্স তানেৰ তীণি তদুভযজাননচিত্তেন সচিত্তকানি হোন্তী’’তি ৰুত্তং. তস্মা পণ্ণত্তিজাননচিত্তেনাতি এত্থাপি তদুভযজাননং ৰত্তব্বং. ভিক্খুং অজানাপেত্ৰা অত্তনো অধিপ্পাযং পণ্ণে লিখিত্ৰা দিন্নং হরন্তস্সপি আপত্তি হোতি, ইমস্স সিক্খাপদস্স অচিত্তকত্তাতি ন গহেতব্বং. পাল়িযং পন ‘‘আরোচেতী’’তি ৰুত্তত্তা অট্ঠকথাযঞ্চ তত্থ তত্থ আরোচনস্সেৰ দস্সিতত্তা কাযেন ৰা ৰাচায ৰা আরোচেন্তস্সেৰ আপত্তি হোতীতি গহেতব্বং.
৩৪১. দুট্ঠুল্লাদীসুপীতি আদি-সদ্দেন সঞ্চরিত্তম্পি সঙ্গণ্হাতি. এত্থ পন কিঞ্চাপি ইত্থী নাম মনুস্সিত্থী, ন যক্খী, ন পেতী, ন তিরচ্ছানগতা, পুরিসো নাম মনুস্সপুরিসো, ন যক্খোতিআদি ন ৰুত্তং, তথাপি মনুস্সজাতিকাৰ ইত্থিপুরিসা ইধ অধিপ্পেতা. তস্মা যেসু সঞ্চরিত্তং সমাপজ্জতি, তেসং মনুস্সজাতিকতা, ন নালংৰচনীযতা, পটিগ্গণ্হনৰীমংসনপচ্চাহরণানীতি ইমানেত্থ পঞ্চঙ্গানি.
সঞ্চরিত্তসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৬. কুটিকারসিক্খাপদৰণ্ণনা
৩৪২. ছট্ঠে ¶ এত্তকেনাতি এত্তকেন দারুআদিনা. অপরিচ্ছিন্নপ্পমাণাযোতি অপরিচ্ছিন্নদারুআদিপ্পমাণাযো. মূলচ্ছেজ্জায পুরিসং যাচিতুং ন ৰট্টতীতি পরসন্তকভাৰতো মোচেত্ৰা অত্তনোযেৰ সন্তকং কত্ৰা যাচিতুং ন ৰট্টতি. এৰং মূলচ্ছেজ্জায অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতট্ঠানতো যাচন্তস্স অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিযা দুক্কটং. দাসং অত্তনো অত্থায সাদিযন্তস্সপি দুক্কটমেৰ ‘‘দাসিদাসপটিগ্গহণা পটিৰিরতো হোতী’’তি (দী. নি. ১.১০, ১৯৪) ৰচনতো. ঞাতকপৰারিতট্ঠানতো পন দাসং মূলচ্ছেজ্জায যাচন্তস্স সাদিযনৰসেন দুক্কটং. সককম্মং ন যাচিতব্বাতি পাণাতিপাতসিক্খাপদরক্খণত্থং ৰুত্তং. অনিযমেত্ৰাপি ন যাচিতব্বাতি মনুস্সানং অঞ্ঞথা গাহস্সপি সম্ভৰতো ৰুত্তং, সুদ্ধচিত্তেন পন হত্থকম্মং যাচন্তস্স আপত্তি নাম নত্থি.
সব্বকপ্পিযভাৰদীপনত্থন্তি ¶ সব্বসো কপ্পিযভাৰদীপনত্থং. মূলং দেথাতি ৰত্তুং ৰট্টতীতি যস্মা মূলং দস্সামাতি তেহি পঠমং ৰুত্তত্তা ৰিঞ্ঞত্তি ন হোতি, যস্মা চ মূলন্তি ভণিতং সামঞ্ঞৰচনতো অকপ্পিযৰচনং ন হোতি, তস্মা মূলং দেথাতি ৰত্তুং ৰট্টতি. অনজ্ঝাৰুত্থকন্তি অপরিগ্গহিতং. অকপ্পিযকহাপণাদি ন দাতব্বন্তি কিঞ্চাপি অকপ্পিযকহাপণাদিং অসাদিযন্তেন কপ্পিযৰোহারতো দাতুং ৰট্টতি, তথাপি সারুপ্পং ন হোতি. মনুস্সা চ এতস্স সন্তকং কিঞ্চি অত্থীতি ৰিহেঠেতব্বং মঞ্ঞন্তীতি অকপ্পিযকহাপণাদিদানং পটিক্খিত্তং. তথেৰ পাচেত্ৰাতি হত্থকম্মৰসেনেৰ পাচেত্ৰা. ‘‘কিং, ভন্তে’’তি এত্তকেপি পুচ্ছিতে যদত্থায পৰিট্ঠো, তং কথেতুং ৰট্টতি পুচ্ছিতপঞ্হত্তা.
ৰত্তন্তি চারিত্তং, আপত্তি পন ন হোতীতি অধিপ্পাযো. কপ্পিযং কারাপেত্ৰা পটিগ্গহেতব্বানীতি সাখায লগ্গরজস্মিং পত্তে পতিতেপি সাখং ছিন্দিত্ৰা খাদিতুকামতাযপি সতি সুখপরিভোগত্থং ৰুত্তং. ‘‘নদিং ৰা…পে… আহরা’’তি ৰত্থুং ৰট্টতীতি অপরিগ্গহিতত্তা ৰুত্তং. গেহতো…পে… পরিভুঞ্জিতব্বন্তি পরিগ্গহিতউদকত্তা ৰিঞ্ঞত্তিযা দুক্কটং হোতীতি অধিপ্পাযো. অলজ্জীহি…পে… ন কারেতব্বন্তি ইদং উত্তরিভঙ্গাধিকারত্তা অজ্ঝোহরণীযং সন্ধায ৰুত্তং. বাহিরপরিভোগেসু পন অলজ্জীহিপি হত্থকম্মং কারেতুং ৰট্টতীতি.
গোণং পন…পে… আহরাপেতুং ন ৰট্টতীতি অত্তনো অত্থায মূলচ্ছেজ্জৰসেন আহরাপেতুং ন ৰট্টতি. আহরাপেন্তস্স দুক্কটন্তি অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিযা দুক্কটং. অত্তনো অত্থায সাদিযনেপি ¶ দুক্কটমেৰ ‘‘হত্থিগৰাস্সৰল়ৰপটিগ্গহণা পটিৰিরতো হোতী’’তি (দী. নি. ১.১০, ১৯৪) ৰুত্তত্তা. তেনেৰাহ ‘‘ঞাতকপৰারিতট্ঠানতোপি মূলচ্ছেজ্জায যাচিতুং ন ৰট্টতী’’তি. রক্খিত্ৰাতি যথা চোরা ন হরন্তি, এৰং রক্খিত্ৰা. জগ্গিত্ৰাতি তিণদানাদীহি জগ্গিত্ৰা. ন সম্পটিচ্ছিতব্বন্তি অত্তনো অত্থায গোণে সাদিযনস্স পটিক্খিত্তত্তা ৰুত্তং.
সকটং দেথাতি…পে… ৰট্টতীতি মূলচ্ছেজ্জৰসেন সকটং দেথাতি ৰত্তুং ন ৰট্টতি. তাৰকালিকং ৰট্টতীতি তাৰকালিকং কত্ৰা সব্বত্থ যাচিতুং ৰট্টতি. ৰল্লিআদীসু চ পরপরিগ্গহিতেসু এসেৰ নযোতি যোজেতব্বং ¶ . গরুভণ্ডপ্পহোনকেসুযেৰ চ ৰল্লিআদীসূতি এত্থ আদি-সদ্দেন ৰেল়ুমুঞ্জপব্বজতিণমত্তিকানং সঙ্গহো দট্ঠব্বো. যং পন ৰত্থুৰসেন অপ্পং হুত্ৰা অগ্ঘৰসেন মহন্তং হরিতালহিঙ্গুলকাদি, তং গরুভণ্ডং অপ্পহোন্তম্পি যাচিতুং ন ৰট্টতীতি ৰদন্তি.
সাতি ৰিঞ্ঞত্তিং পরামসতি. সা চ ইধ পরিকথাদিনা যেন কেনচি অধিপ্পাযৰিঞ্ঞাপনং ৰিঞ্ঞত্তীতি গহেতব্বা. তেনাহ ‘‘সব্বেন সব্ব’’ন্তি, সব্বপ্পকারেনাতি অত্থো. তেন ‘‘পরিকথাদিৰসেনপি ৰিঞ্ঞাপনং ন ৰট্টতী’’তি দীপেতি. পরিকথোভাসনিমিত্তকম্মম্পি হি চীৰরপিণ্ডপাতেসু দ্ৰীসু পচ্চযেসু ন ৰট্টতি. ইদানি সেনাসনপচ্চযে অধিপ্পেতং ৰিঞ্ঞত্তিং পরিকথাদীহি ৰিসেসেত্ৰা দস্সেন্তো ‘‘আহর দেহীতি ৰিঞ্ঞত্তিমত্তমেৰ ন ৰট্টতী’’তি আহ. পরিকথোভাসনিমিত্তকম্মানি ৰট্টন্তীতি এত্থ পরিকথা নাম পরিযাযেন কথনং ভিক্খুসঙ্ঘস্স সেনাসনং সম্বাধন্তিআদিৰচনং. ওভাসো নাম উজুকমেৰ অকথেত্ৰা যথা অধিপ্পাযো ৰিভূতো হোতি, এৰং ওভাসনং, উপাসকা, তুম্হে কুহিং ৰসথাতি? পাসাদে, ভন্তেতি. ভিক্খূনং পন, উপাসকা, পাসাদো ন ৰট্টতীতিআদিৰচনং. নিমিত্তকম্মং নাম পচ্চযে উদ্দিস্স যথা অধিপ্পাযো ৰিঞ্ঞাযতি, এৰং নিমিত্তকম্মং, সেনাসনত্থং ভূমিপরিকম্মাদীনি করোন্তস্স ‘‘কিং, ভন্তে, করোসি, কো কারাপেতী’’তি ৰুত্তে ‘‘ন কোচী’’তিআদিৰচনং.
ইদানি গিলানপচ্চযে ৰিঞ্ঞত্তিআদিকং সব্বম্পি ৰট্টতীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘গিলানপচ্চযে পনা’’তিআদি. তথা উপ্পন্নং পন ভেসজ্জং রোগে ৰূপসন্তে পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি, ন ৰট্টতীতি? তত্থ ৰিনযধরা ‘‘ভগৰতা রোগসীসেন পরিভোগস্স দ্ৰারং দিন্নং, তস্মা অরোগকালেপি পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি, আপত্তি ন হোতী’’তি ৰদন্তি. সুত্তন্তিকা পন ‘‘কিঞ্চাপি ¶ আপত্তি ন হোতি, আজীৰং পন কোপেতি, তস্মা সল্লেখপ্পটিপত্তিযং ঠিতস্স ন ৰট্টতি, সল্লেখং কোপেতী’’তি ৰদন্তি. উক্কমন্তীতি অপগচ্ছন্তি.
৩৪৪. মণি কণ্ঠে অস্সাতি মণিকণ্ঠো, মণিনা উপলক্খিতো ৰা কণ্ঠো অস্সাতি মণিকণ্ঠোতি মজ্ঝপদলোপীসমাসো দট্ঠব্বো. দেৰৰণ্ণন্তি দেৰত্তভাৰং. পসন্নাকারন্তি পসন্নেহি কাতব্বকিচ্চং, কাযৰেয্যাৰচ্চসঙ্খাতং উপট্ঠানন্তি ৰুত্তং হোতি. মণিযাচনায তস্স অনাগমনেন ¶ অত্তনো ৰড্ঢি হোতীতি ৰুত্তং ‘‘মণিনা মে অত্থো’’তি, মন্তপদনীহারেন ৰা তথা ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং.
৩৪৫. ৰত্তমানসমীপেতি ৰত্তমানস্স সমীপে অতীতে. এৰং ৰত্তুং লব্ভতীতি ‘‘আগতোসী’’তি ৰত্তব্বে ৰত্তমানসমীপত্তা ‘‘আগচ্ছসী’’তি এৰং ৰত্তমানৰোহারেন ৰত্তুং লব্ভতি. লক্খণং পনেত্থ সদ্দসত্থানুসারতো ৰেদিতব্বং. সো এৰ নযোতি ‘‘আগতোম্হী’’তি ৰত্তব্বে ‘‘আগচ্ছামী’’তি অযম্পি ৰত্তমানসমীপে ৰত্তমানৰোহারোতি দস্সেতি.
৩৪৮-৩৪৯. যস্মা পন ন সক্কা কেৰলং যাচনায কিঞ্চি কাতুং, তস্মা ‘‘সযং যাচিতকেহি উপকরণেহী’’তি অধিপ্পাযত্থো ৰুত্তো. উদ্ধংমুখং লিত্তা উল্লিত্তা, অধোমুখং লিত্তা অৰলিত্তা. যস্মা পন উদ্ধংমুখং লিম্পন্তা যেভুয্যেন অন্তো লিম্পন্তি, অধোমুখং লিম্পন্তা চ বহি, তস্মা ৰুত্তং ‘‘উল্লিত্তাতি অন্তোলিত্তা, অৰলিত্তাতি বহিলিত্তা’’তি. তত্থ উল্লিত্তা নাম ঠপেত্ৰা তুলাপিট্ঠসঙ্ঘাতৰাতপানধূমছিদ্দাদিভেদং অলেপোকাসং অৰসেসে লেপোকাসে কুট্টেহি সদ্ধিং ঘটেত্ৰা ছদনস্স অন্তো সুধায ৰা মত্তিকায ৰা লিত্তা. অৰলিত্তা নাম ৰুত্তনযেনেৰ ছদনস্স বহি লিত্তা. উল্লিত্তাৰলিত্তা নাম তথেৰ ছদনস্স অন্তো চ বহি চ লিত্তা.
ব্যঞ্জনং সমেতীতি ‘‘কারযমানেনা’’তি হেতুকত্তুৰসেন উদ্দিট্ঠপদস্স ‘‘কারাপেন্তেনা’’তি হেতুকত্তুৰসেনেৰ নিদ্দেসস্স কতত্তা ব্যঞ্জনং সমেতি. যদি এৰং ‘‘করোন্তো ৰা কারাপেন্তো ৰা’’তি কস্মা তস্স পদভাজনং ৰুত্তন্তি আহ ‘‘যস্মা পনা’’তিআদি. ‘‘অত্তনা ৰিপ্পকতং পরেহি পরিযোসাপেতী’’তিআদিৰচনতো ‘‘করোন্তেনপি ইধ ৰুত্তনযেনেৰ পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. তত্থ ইধ ৰুত্তনযেনেৰাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে ৰুত্তনযেনেৰ. উভোপেতেতি কারককারাপকা. কারযমানেনাতি ইমিনাৰ পদেন সঙ্গহিতাতি কথং সঙ্গহিতা. ন হি কারযমানো করোন্তো নাম হোতি, এৰং পনেত্থ অধিপ্পাযো ৰেদিতব্বো – যস্মা করোন্তেনপি কারযমানেনপি ইধ ৰুত্তনযেনেৰ পটিপজ্জিতব্বং, তস্মা কারযমানেন এৰং পটিপজ্জিতব্বন্তি ৰুত্তে পগেৰ করোন্তেনাতি ইদং অত্থতো ¶ আগতমেৰাতি ‘‘কারযমানেনা’’তি ভগৰতা ৰুত্তং. ততো ‘‘কারযমানেনা’’তি ৰুত্তে সামত্থিযতো লব্ভমানোপি অত্থো তেনেৰ সঙ্গহিতো নাম হোতীতি. ব্যঞ্জনং ¶ ৰিলোমিতং ভৰেয্যাতি যস্মা ‘‘কারযমানেনা’’তি ইমস্স ‘‘করোন্তেনা’’তি ইদং পরিযাযৰচনং ন হোতি, তস্মা করোন্তেন ৰা কারাপেন্তেন ৰাতি পদত্থৰসেন নিদ্দেসে কতে ব্যঞ্জনং ৰিরুদ্ধং ভৰেয্যাতি অধিপ্পাযো. অত্থমত্তমেৰাতি পদত্থতো সামত্থিযতো চ লব্ভমানং অত্থমত্তমেৰ.
উদ্দেসোতি উদ্দিসিতব্বো. অব্বোহারিকন্তি অপ্পমাণং. ‘‘আযামতো চ ৰিত্থারতো চা’’তি অৰত্ৰা ৰিকপ্পত্থস্স ৰা-সদ্দস্স ৰুত্তত্তা একতোভাগেন ৰড্ঢিতেপি আপত্তিযেৰাতি দস্সেন্তো ‘‘যো পনা’’তিআদিমাহ. তিহত্থাতি ৰড্ঢকীহত্থেন তিহত্থা. পমাণযুত্তো মঞ্চোতি পকতিৰিদত্থিযা নৰৰিদত্থিপ্পমাণো মঞ্চো. পমাণিকা কারেতব্বাতি উক্কট্ঠপ্পমাণং সন্ধায ৰুত্তত্তা উক্কট্ঠপ্পমাণযুত্তাৰ কুটি অদেসিতৰত্থুকা ন ৰট্টতি, পমাণতো পন ঊনতরা অদেসিতৰত্থুকাপি ৰট্টতীতি কস্সচি সন্দেহো সিযাতি তংনিৰত্তনত্থং ‘‘পমাণতো ঊনতরম্পী’’তিআদি ৰুত্তং. তত্থ পমাণতো ঊনতরন্তি পাল়িযং ৰুত্তপ্পমাণতো ঊনতরং. পচ্ছিমেন পমাণেন চতুহত্থতো ঊনতরা কুটি নাম ন হোতীতি চতুহত্থতো পট্ঠায কুটিলক্খণপ্পত্তং কুটিং দস্সেতুং ‘‘চতুহত্থং পঞ্চহত্থম্পী’’তি ৰুত্তং. কলললেপোতি কেনচি সিলেসেন কতলেপো, তম্বমত্তিকাদিকলললেপো ৰা. অলেপো এৰাতি অব্বোহারিকাযেৰাতি অধিপ্পাযো. পিট্ঠসঙ্ঘাটো দ্ৰারবাহা. ওলোকেত্ৰাপীতি অপলোকেত্ৰাপি, অপলোকনকম্মৰসেনপি কাতুং ৰট্টতীতি অধিপ্পাযো.
৩৫৩. যথা সীহাদীনং গোচরায পক্কমন্তানং নিবদ্ধগমনমগ্গো ন ৰট্টতি, এৰং হত্থীনম্পি নিবদ্ধগমনমগ্গো ন ৰট্টতি. এতেসন্তি সীহাদীনং. চারিভূমীতি গোচরভূমি. ন গহিতাতি ন ৰারিতাতি অধিপ্পাযো. আরোগ্যত্থাযাতি নিরুপদ্দৰত্থায. সেসানীতি পুব্বণ্ণনিস্সিতাদীনি. পুব্বণ্ণনিস্সিতন্তি এত্থ পুব্বণ্ণৰিরুহনট্ঠানং পুব্বণ্ণ-সদ্দেন গহিতং. তেনাহ – ‘‘সত্তন্নং ধঞ্ঞানং…পে… ঠিত’’ন্তি. অভিহনন্তি এত্থাতি অব্ভাঘাতং. ‘‘ৰেরিঘর’’ন্তি ৰুত্তমেৰত্থং ৰিভাৰেতুং ‘‘চোরানং মারণত্থায কত’’ন্তি ৰুত্তং. ধম্মগন্ধিকাতি হত্থপাদাদিছিন্দনগন্ধিকা.
আৰিজ্জিতুং ¶ ন সক্কা হোতীতি ছিন্দতটাদিসম্ভৰতো ন সক্কা হোতি আৰিজ্জিতুং. পাচিনন্তি কুটিৰত্থুসামন্তা চিনিতব্বঅধিট্ঠানং. কিঞ্চাপি ইধ পুব্বপযোগসহপযোগানং অদিন্নাদানে ৰিয ৰিসেসো নত্থি, তথাপি তেসং ৰিভাগেন দস্সনং ছিন্দিত্ৰা পুন কাতব্বাতি এত্থ ¶ কুটিযা ভেদনপরিচ্ছেদদস্সনত্থং কতং. তদত্থাযাতি তচ্ছনত্থায. এৰং কতন্তি অদেসিতৰত্থুং পমাণাতিক্কন্তং ৰা কতং. দারুনা কতং কুট্টং এত্থাতি দারুকুট্টিকা, কুটি. সিলাকুট্টিকন্তিআদীসুপি এসেৰ নযো. পণ্ণসালন্তি বহি পণ্ণেহি ছাদেতব্বং উল্লিত্তাৰলিত্তং কুটিমেৰ ৰদতি. তেনেৰাহ ‘‘সভিত্তিচ্ছদনং লিম্পিস্সামী’’তি.
অন্তোলেপেনেৰ নিট্ঠাপেতুকামং সন্ধায ‘‘অন্তোলেপে ৰা’’তিআদি ৰুত্তং. বহিলেপে ৰাতি এত্থাপি এসেৰ নযো. তস্মিং দ্ৰারবদ্ধে ৰা ৰাতপানে ৰা ঠপিতেতি যোজেতব্বং. তস্সোকাসন্তি তস্স দ্ৰারবদ্ধস্স ৰা ৰাতপানস্স ৰা ওকাসং. পুন ৰড্ঢেত্ৰা ৰাতি পুব্বেৰ ঠপিতোকাসং খুদ্দকং চে, ভেদনেন পুন ৰড্ঢেত্ৰা. লেপো ন ঘটিযতীতি পুব্বে দিন্নলেপো দ্ৰারবদ্ধেন ৰা ৰাতপানেন ৰা সদ্ধিং ন ঘটিযতি, একাবদ্ধং হুত্ৰা ন তিট্ঠতীতি ৰুত্তং হোতি. তন্তি দ্ৰারবদ্ধং ৰা ৰাতপানং ৰা. পঠমমেৰ সঙ্ঘাদিসেসোতি লেপকিচ্চস্স নিট্ঠিতত্তা দ্ৰারবদ্ধং ৰা ৰাতপানং ৰা ঠপনতো পুব্বেযেৰ সঙ্ঘাদিসেসো. অট্ঠঙ্গুলমত্তেন অপ্পত্তচ্ছদনং কত্ৰাতি এত্থ এৰং মে আপত্তি ন সিযাতি ভিত্তিযং ৰা ছদনে ৰা একঙ্গুলমত্তম্পি ওকাসং লেপেন অঘটেত্ৰা ঠপেতি, ৰট্টতীতি ৰদন্তি. মত্তিকাকুট্টমেৰ মত্তিকালেপসঙ্খ্যং গচ্ছতীতি আহ – ‘‘সচে মত্তিকায কুট্টং করোতি, ছদনলেপেন সদ্ধিং ঘটনে আপত্তী’’তি. উভিন্নং অনাপত্তীতি পুরিমস্স লেপস্স অঘটিতত্তা দুতিযস্স অত্তুদ্দেসিকতাসম্ভৰতো উভিন্নং অনাপত্তি, তস্মা ৰিনাপি ৰত্তসীসেন তেন অনাণত্তো তস্স করোমীতি করোতি, উভিন্নং অনাপত্তিযেৰ. সচে তেন আণত্তো করোতি, মূলট্ঠস্সেৰ আপত্তি.
৩৫৪. ছত্তিংস চতুক্কানি নাম ‘‘ভিক্খু কুটিং করোতী’’তিআদিম্হি পঠমৰারে অদেসিতৰত্থুকচতুক্কং দেসিতৰত্থুকচতুক্কং পমাণাতিক্কন্তচতুক্কং পমাণিকচতুক্কং অদেসিতৰত্থুকপ্পমাণাতিক্কন্তচতুক্কং দেসিতৰত্থুকপ্পমাণিকচতুক্কন্তি ¶ ছ চতুক্কানি, এৰং সমাদিসতিৰারাদীসুপি পঞ্চসূতি ছত্তিংস. আপত্তিভেদদস্সনত্থং ৰুত্তানীতি ‘‘সারম্ভে চে ভিক্খু ৰত্থুস্মিং অপরিক্কমনে’’তি অৰিসেসেন মাতিকায ৰুত্তত্তা সারম্ভঅপরিক্কমনেসুপি সঙ্ঘাদিসেসোৰ সিযাতি মিচ্ছাগাহনিৰত্তনত্থং সারম্ভে অপরিক্কমনে চ দুক্কটং, অদেসিতৰত্থুকতায পমাণাতিক্কন্ততায চ সঙ্ঘাদিসেসোতি এৰং আপত্তিভেদদস্সনত্থং ৰুত্তানি.
৩৫৫-৩৬১. ‘‘দ্ৰীহি সঙ্ঘাদিসেসেহী’’তি ৰত্তব্বে ৰিভত্তিব্যত্তযেন চ ৰচনব্যত্তযেন চ দ্ৰিন্নং সঙ্ঘাদিসেসেনাতি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘দ্ৰীহি সঙ্ঘাদিসেসেহি…পে… অত্থো ৰেদিতব্বো’’তি. ‘‘অঞ্ঞস্স ৰা দাতব্বা’’তি ৰুত্তত্তা ৰিপ্পকতং কুটিং লভিত্ৰা অত্তনো অত্থায করোন্তস্সপি আদিতো ¶ পট্ঠায অকতত্তা অনাপত্তিযেৰাতি ৰদন্তি. অপচিনিতব্বাতি ৰিদ্ধংসেতব্বা. ভূমিসমং কত্ৰাতি কুটিৰত্থুসমং কত্ৰা.
৩৬৪. ন হেত্থ লেপো ঘটিযতীতি ছদনলেপস্স অভাৰতো ৰুত্তং, ৰিসুংযেৰ অনুঞ্ঞাতত্তা পন সচেপি লেণস্স অন্তো উপরিভাগে চিত্তকম্মাদিকরণত্থং লেপং দেন্তি, ৰট্টতিযেৰ. লেপদানৰসেন অকতা ইট্ঠকাদিগুহা গুহা নামাতি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. তিণেহি ৰা পণ্ণেহি ৰা ছাদিতকুটিকাৰ ৰুত্তাতি ‘‘কুক্কুটচ্ছিকগেহং ৰট্টতী’’তি ৰত্ৰা ‘‘ছদনং দণ্ডকেহী’’তিআদিনা পুন তং দস্সেন্তেহি তিণপণ্ণচ্ছদনা কুটিকাৰ ৰুত্তা. ছদনং দণ্ডকেহি জালবন্ধং কত্ৰাতি ছদনং দীঘতো তিরিযতো চ ঠপিতদণ্ডকেহি জালং ৰিয বন্ধিত্ৰা. ওগুম্ফেত্ৰাতি তিণাদিং ৰিদ্ধংসেত্ৰা. ভিত্তিলেপেন সদ্ধিং লেপে ঘটিতেতি এত্থ উল্লিত্তাৰলিত্তভাৰস্স ছদনং সন্ধায ৰুত্তত্তা সচেপি ভিত্তিলেপেন অনত্থিকো হোতি, ছদনলেপে সমন্ততো ভিত্তিযা অপ্পমত্তকেনপি ঘটিতে ভিত্তিলেপেন ৰিনাপি আপত্তিযেৰাতি ৰদন্তি. উপচিকামোচনত্থমেৰ হেট্ঠা পাসাণকুট্টং কত্ৰা তং অলিম্পিত্ৰা উপরি লিম্পতি, লেপো ন ঘটিযতি নাম, অনাপত্তিযেৰাতি ইমিনা অট্ঠকথাৰচনেন তং ন সমেতি. তত্থ কেচি ৰদন্তি ‘‘ভিত্তিং অলিম্পিতুকামতায অভাৰতো ছদনলেপে পাসাণকুট্টেন সদ্ধিং ঘটিতেপি তত্থ অনাপত্তি ৰুত্তা’’তি, তম্পি ন যুত্তং. ‘‘উপচিকামোচনত্থমেৰা’’তি হি ৰুত্তত্তা পাসাণকুট্টে পুন লিম্পিতুকামতায অভাৰোযেৰ ৰিঞ্ঞাযতি, তেনেৰ ‘‘তং অলিম্পিত্ৰা’’তি ¶ ৰুত্তং. তস্মা ‘‘উল্লিত্তাদিভাৰো…পে… ছদনমেৰ সন্ধায ৰুত্তো’’তি ইদং সতিপি ভিত্তিলেপে ছদনলেপেন ৰিনা আপত্তি ন হোতীতি ছদনলেপস্স পধানভাৰদস্সনত্থং ৰুত্তং, ন পন ভিত্তিলেপেন ৰিনাপি আপত্তি হোতীতি দস্সনত্থন্তি ৰদন্তি, ইদমেৰ চেত্থ যুত্ততরন্তি অম্হাকং খন্তি. এত্থাতি তিণকুটিকায.
এত্থ চ তিণকুটিকায এৰ সব্বথা অনাপত্তিভাৰস্স দস্সনং পরিৰারপাল়িং আনেত্ৰা তিণকুটিকায সারম্ভাদিপচ্চযাপি অনাপত্তিভাৰো সুখেন সক্কা সাধেতুন্তি কতং. তিণকুটিকায চ সব্বথা অনাপত্তিভাৰে সাধিতে তেনেৰ নযেন লেণগুহাদীসুপি সারম্ভাদিপচ্চযাপি অনাপত্তিভাৰো সক্কা ৰিঞ্ঞাতুন্তি. তেনেৰ ‘‘যং পনা’’তিআদি ৰুত্তং. তথা হি তিণকুটিকায সারম্ভাদিপচ্চযাপি অনাপত্তিভাৰে সাধিতে তেনেৰ নযেন অঞ্ঞস্সত্থায করোন্তস্সপি সারম্ভাদিপচ্চযাপি অনাপত্তিভাৰো অত্থতো দস্সিতোযেৰ হোতি. এৰঞ্চ সতি ভিক্খু সমাদিসিত্ৰা পক্কমতি ‘‘কুটিং মে করোথা’’তি, সমাদিসতি চ দেসিতৰত্থুকা চ হোতু অনারম্ভা চ সপরিক্কমনা চাতি, তস্স কুটিং করোন্তি অদেসিতৰত্থুকং সারম্ভং অপরিক্কমনং. ‘‘আপত্তি কারুকানং তিণ্ণং দুক্কটান’’ন্তি পাল়িযং অঞ্ঞস্সত্থায ¶ করোন্তস্সপি সারম্ভাদিপচ্চযাপি দুক্কটং কস্মা ৰুত্তন্তি ইমং চোদনং মনসি নিধায ‘‘যং পন…পে… অকরণপচ্চযা ৰুত্ত’’ন্তি ইদং ৰুত্তং. অযঞ্হেত্থ অধিপ্পাযো – অঞ্ঞস্সত্থায করোন্তস্সপি সারম্ভাদিপচ্চযাপি অনাপত্তিযেৰ. ‘‘আপত্তি কারুকানং তিণ্ণং দুক্কটান’’ন্তি ইদং পন অঞ্ঞস্সত্থায করোন্তস্স ন সারম্ভাদিপচ্চযা আপত্তিদস্সনত্থং ৰুত্তং, কিঞ্চরহি যথাসমাদিট্ঠায অকরণপচ্চযা আপত্তিদস্সনত্থন্তি. যস্মা বহূসু পোত্থকেসু সতসোধিতসম্মতে চ পুরাণপোত্থকে অযমেৰ পাঠক্কমো দিস্সতি, তস্মা যথাদিট্ঠপাঠানুক্কমেনেৰেত্থ অত্থো পকাসিতো. কত্থচি পোত্থকে পন ‘‘কুটিলক্খণপ্পত্তম্পি কুটিং…পে… অনাপত্তী’’তি ইমস্সানন্তরং ‘‘যং পনা’’তিআদিপাঠং লিখন্তি, এৰঞ্চ সতি তত্থ অধিপ্পাযো পাকটোযেৰ. অনাপত্তীতি ৰত্ৰাতি উপোসথাগারঞ্চ ভৰিস্সতি, অহঞ্চ ৰসিস্সামীতিআদীসু ৰাসাগারত্থায এৰ অনিযমিতত্তা অনাপত্তীতি ৰত্ৰা.
পমাণাতিক্কন্তকুটিকরণলক্খণা ¶ কিরিযাযেৰ, অদেসিতৰত্থুমূলিকাযপি আপত্তিযা অঙ্গং হোতি পমাণাতিক্কন্তমূলিকাযপি, তদুভযং একতো কত্ৰা ‘‘কিরিযাকিরিযতো’’তি ৰুত্তং. ৰত্থুং অদেসাপেত্ৰা পমাণযুত্তং কুটিং করোন্তস্সপি ৰত্থুং দেসাপেত্ৰা অকিরিযায কুটিকরণকিরিযায চ সমুট্ঠানতো কিরিযাকিরিযতোৰ সমুট্ঠাতীতি ৰেদিতব্বং. অচিত্তকন্তি পণ্ণত্তিঅজাননচিত্তেন অচিত্তকং. উল্লিত্তাদীনং অঞ্ঞতরতা, হেট্ঠিমপ্পমাণসম্ভৰো, অদেসিতৰত্থুতা, পমাণাতিক্কন্ততা, অত্তুদ্দেসিকতা, ৰাসাগারতা, লেপঘট্টনাতি ইমানেত্থ ছ ৰা সত্ত ৰা অঙ্গানি.
কুটিকারসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৭. ৰিহারকারসিক্খাপদৰণ্ণনা
৩৬৫. সত্তমে এৰংনামকে নগরেতি কোসম্বীনামকে. তস্স কির নগরস্স আরামপোক্খরণীআদীসু তেসু তেসু ঠানেসু কোসম্বরুক্খাৰ উস্সন্না অহেসুং, তস্মা কোসম্বীতি সঙ্খ্যং অগমাসি. কুসুম্বস্স নাম ইসিনো অস্সমতো অৰিদূরে মাপিতত্তাতি একে. ইদং ৰুত্তং হোতি – কুসুম্বস্স ইসিনো নিৰাসভূমি কোসম্বী, তস্স চ অৰিদূরে ভৰত্তা নগরং কোসম্বীতি সঙ্খ্যং গতন্তি. ঘোসিতনামকেন কির সেট্ঠিনা সো কারিতোতি এত্থ কো ঘোসিতসেট্ঠি, কথঞ্চানেন সো আরামো কারিতোতি? পুব্বে কির অদ্দিলরট্ঠং নাম অহোসি. ততো কোতূহলকো নাম দলিদ্দো ছাতকভযেন সপুত্তদারো সুভিক্খং রট্ঠং গচ্ছন্তো পুত্তং ¶ ৰহিতুং অসক্কোন্তো ছড্ডেত্ৰা অগমাসি. মাতা নিৰত্তিত্ৰা তং গহেত্ৰা গতা. তে একং গোপালকগামং পৰিসিংসু. গোপালকানঞ্চ তদা বহুপাযাসো পটিযত্তো হোতি, ততো পাযাসং লভিত্ৰা ভুঞ্জিংসু. অথ সো পুরিসো বহুতরং পাযাসং ভুত্তো জীরাপেতুং অসক্কোন্তো রত্তিভাগে কালং কত্ৰা তত্থেৰ সুনখিযা কুচ্ছিস্মিং পটিসন্ধিং গহেত্ৰা কুক্কুরো জাতো, সো গোপালকস্স পিযো অহোসি. গোপালকো চ পচ্চেকবুদ্ধং উপট্ঠাতি. পচ্চেকবুদ্ধোপি ভত্তকিচ্চকালে কুক্কুরস্স একং পিণ্ডং দেতি. সো পচ্চেকবুদ্ধে সিনেহং উপ্পাদেত্ৰা গোপালকেন সদ্ধিং পণ্ণসালম্পি গচ্ছতি, গোপালকে ¶ অসন্নিহিতে ভত্তৰেলাযং সযমেৰ গন্ত্ৰা কালারোচনত্থং পণ্ণসালদ্ৰারে ভুস্সতি, অন্তরামগ্গেপি চণ্ডমিগে দিস্ৰা ভুস্সিত্ৰা পলাপেতি. সো পচ্চেকবুদ্ধে মুদুকেন চিত্তেন কালং কত্ৰা দেৰলোকে নিব্বত্তি. তত্রাস্স ‘‘ঘোসকদেৰপুত্তো’’ত্ৰেৰ নামং অহোসি.
সো দেৰলোকতো চৰিত্ৰা কোসম্বিযং একস্মিং কুলঘরে নিব্বত্তি. তং অপুত্তকো কির সেট্ঠি তস্স মাতাপিতূনং ধনং দত্ৰা পুত্তং কত্ৰা অগ্গহেসি. অথ অত্তনো পুত্তে জাতে সত্তক্খত্তুং ঘাতাপেতুং উপক্কমি. সো পুঞ্ঞৰন্ততায সত্তসুপি ঠানেসু মরণং অপ্পত্ৰা অৰসানে একায সেট্ঠিধীতায ৰেয্যত্তিযেন লদ্ধজীৰিকো অপরভাগে পিতু অচ্চযেন সেট্ঠিট্ঠানং পত্ৰা ঘোসিতসেট্ঠি নাম জাতো. অঞ্ঞেপি কোসম্বিযং কুক্কুটসেট্ঠি, পাৰারিযসেট্ঠীতি দ্ৰে সেট্ঠিনো অত্থি, ইমিনা সদ্ধিং তযো অহেসুং.
তেন চ সমযেন তেসং সহাযকানং সেট্ঠীনং কুলূপকা পঞ্চসতা ইসযো পব্বতপাদে ৰসিংসু. তে কালেন কালং লোণম্বিলসেৰনত্থং মনুস্সপথং আগচ্ছন্তি. অথেকস্মিং ৰারে গিম্হসমযে মনুস্সপথং আগচ্ছন্তা নিরুদকং মহাকন্তারং অতিক্কমিত্ৰা কন্তারপরিযোসানে মহন্তং নিগ্রোধরুক্খং দিস্ৰা চিন্তেসুং ‘‘যাদিসো অযং রুক্খো, অদ্ধা এত্থ মহেসক্খায দেৰতায ভৰিতব্বং, সাধু ৰতস্স, সচে নো পানীযং ৰা পরিভোজনীযং ৰা দদেয্যা’’তি. দেৰতা ইসীনং অজ্ঝাসযং ৰিদিত্ৰা ‘‘ইমেসং সঙ্গহং করিস্সামী’’তি অত্তনো আনুভাৰেন ৰিটপন্তরতো নঙ্গলসীসমত্তং উদকধারং পৰত্তেসি. ইসিগণো রজতক্খন্ধসদিসং উদকৰট্টিং দিস্ৰা অত্তনো ভাজনেহি উদকং গহেত্ৰা পরিভোগং কত্ৰা চিন্তেসি ‘‘দেৰতায অম্হাকং পরিভোগুদকং দিন্নং, ইদং পন অগামকং মহারঞ্ঞং, সাধু ৰতস্স, সচে নো আহারম্পি দদেয্যা’’তি. দেৰতা ইসীনং উপকপ্পনৰসেন দিব্বানি যাগুখজ্জকাদীনি দত্ৰা সন্তপ্পেসি.
ইসযো চিন্তযিংসু ‘‘দেৰতায অম্হাকং পরিভোগুদকম্পি ভোজনম্পি সব্বং দিন্নং, সাধু ৰতস্স ¶ , সচে নো অত্তানং দস্সেয্যা’’তি. দেৰতা তেসং অজ্ঝাসযং ৰিদিত্ৰা উপড্ঢকাযং দস্সেসি. দেৰতে মহতী তে সম্পত্তি, কিং কম্মং কত্ৰা ইমং সম্পত্তিং অধিগতাসীতি. নাতিমহন্তং পরিত্তকং কম্মং কত্ৰাতি. উপড্ঢুপোসথকম্মং নিস্সায হি দেৰতায সম্পত্তি লদ্ধা. অনাথপিণ্ডিকস্স ¶ কির গেহে অযং দেৰপুত্তো কম্মকারো অহোসি. সেট্ঠিস্স হি গেহে উপোসথদিৰসেসু অন্তমসো দাসকম্মকারে উপাদায সব্বো জনো উপোসথিকো হোতি. একদিৰসং অযং কম্মকারো এককোৰ পাতো উট্ঠায কম্মন্তং গতো. মহাসেট্ঠি নিৰাপং লভমানমনুস্সে সল্লক্খেন্তো এতস্সেৰেকস্স অরঞ্ঞং গতভাৰং ঞত্ৰা অস্স সাযমাসত্থায নিৰাপং অদাসি. ভত্তকারদাসী একস্সেৰ ভত্তং পচিত্ৰা অরঞ্ঞতো আগতস্স ভত্তং ৰড্ঢেত্ৰা অদাসি. কম্মকারো চিন্তযি ‘‘অঞ্ঞেসু দিৰসেসু ইমস্মিং কালে গেহং একসদ্দং অহোসি, অজ্জ অতিৰিয সন্নিসিন্নং, কিং নু খো এত’’ন্তি. তস্স সা আচিক্খি ‘‘অজ্জ ইমস্মিং গেহে সব্বে মনুস্সা উপোসথিকা, মহাসেট্ঠি তুয্হেৰেকস্স নিৰাপং অদাসী’’তি. এৰং অম্মাতি. আম সামীতি. ‘‘ইমস্মিং কালে উপোসথং সমাদিন্নস্স উপোসথকম্মং হোতি, ন হোতী’’তি মহাসেট্ঠিং পুচ্ছ অম্মাতি. তায গন্ত্ৰা পুচ্ছিতো মহাসেট্ঠি আহ – ‘‘সকলউপোসথকম্মং ন হোতি, উপড্ঢকম্মং পন হোতি, উপোসথিকো হোতী’’তি. কম্মকারো ভত্তং অভুঞ্জিত্ৰা মুখং ৰিক্খালেত্ৰা উপোসথিকো হুত্ৰা ৰসনট্ঠানং গহেত্ৰা নিপজ্জি. তস্স আহারপরিক্খীণকাযস্স রত্তিং ৰাতো কুপ্পি. সো পচ্চূসসমযে কালং কত্ৰা উপড্ঢুপোসথকম্মনিস্সন্দেন মহাৰত্তনিঅটৰিদ্ৰারে নিগ্রোধরুক্খদেৰপুত্তো হুত্ৰা নিব্বত্তি.
সো তং পৰত্তিং ইসীনং আরোচেসি. ইসযো পুচ্ছিংসু ‘‘তুম্হেহি মযং ‘বুদ্ধো ধম্মো সঙ্ঘো’তি অস্সুতপুব্বং সাৰিতা, উপ্পন্নো নু খো লোকে বুদ্ধো’’তি. আম, ভন্তে, উপ্পন্নোতি. ইদানি কুহিং ৰসতীতি. সাৰত্থিযং নিস্সায জেতৰনে, ভন্তেতি. ইসযো ‘‘তিট্ঠথ তুম্হে, মযং সত্থারং পস্সিস্সামা’’তি হট্ঠতুট্ঠা নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন কোসম্বীনগরং সম্পাপুণিংসু. মহাসেট্ঠিনো ‘‘ইসযো আগতা’’তি পচ্চুগ্গমনং কত্ৰা ‘‘স্ৰে অম্হাকং ভিক্খং গণ্হথ, ভন্তে’’তি নিমন্তেত্ৰা পুনদিৰসে ইসিগণস্স মহাদানং অদংসু. ইসযো ‘‘ভুত্ৰাৰ গচ্ছামা’’তি আপুচ্ছিংসু. ভন্তে, তুম্হে অঞ্ঞস্মিং কালে একম্পি মাসং দ্ৰেপি তযোপি চত্তারোপি মাসে ৰসিত্ৰা গচ্ছথ, ইমস্মিং পন ৰারে হিয্যো আগন্ত্ৰা ‘‘অজ্জেৰ গচ্ছামা’’তি ৰদথ, কিং ইদন্তি. আম গহপতযো বুদ্ধো লোকে উপ্পন্নো, ন খো পন সক্কা জীৰিতন্তরাযো জানিতুং, তেন মযং তুরিতা গচ্ছামাতি ¶ . তেন হি, ভন্তে, মযম্পি আগচ্ছাম, অম্হেহি সদ্ধিংযেৰ গচ্ছথাতি. ‘‘তুম্হে অগারিযা নাম মহাজটা, তিট্ঠথ তুম্হে, মযং পুরেতরং গমিস্সামা’’তি নিক্খমিত্ৰা ¶ একট্ঠানে দ্ৰে দিৰসানি অৰসিত্ৰা তুরিতগমনেন সাৰত্থিং পত্ৰা জেতৰনৰিহারে সত্থু সন্তিকমেৰ অগমংসু. তত্থ মধুরধম্মকথং সুত্ৰা সব্বেৰ পব্বজিত্ৰা অরহত্তং পাপুণিংসু.
তেপি তযো সেট্ঠিনো পঞ্চহি পঞ্চহি সকটসতেহি সপ্পিমধুফাণিতাদীনি চেৰ পট্টুণ্ণদুকূলাদীনি চ আদায কোসম্বিতো নিক্খমিত্ৰা অনুপুব্বেন সাৰত্থিং পত্ৰা জেতৰনসামন্তে খন্ধাৰারং বন্ধিত্ৰা সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা পটিসন্থারং কত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু. সত্থা তিণ্ণম্পি সহাযানং মধুরধম্মকথং কথেসি. তে বলৰসোমনস্সজাতা সত্থারং নিমন্তেত্ৰা পুনদিৰসে মহাদানং অদংসু, পুন নিমন্তেত্ৰা পুনদিৰসেতি এৰং অড্ঢমাসং দানং দত্ৰা ‘‘ভন্তে, অম্হাকং জনপদং আগমনায পটিঞ্ঞং দেথা’’তি পাদমূলে নিপজ্জিংসু. ভগৰা ‘‘সুঞ্ঞাগারে খো গহপতযো তথাগতা অভিরমন্তী’’তি আহ. ‘‘এত্তাৰতা পটিঞ্ঞা দিন্না নাম হোতী’’তি গহপতযো সল্লক্খেত্ৰা ‘‘দিন্না নো ভগৰতা পটিঞ্ঞা’’তি পাদমূলে নিপজ্জিত্ৰা দসবলং ৰন্দিত্ৰা নিক্খমিত্ৰা অন্তরামগ্গে যোজনে যোজনে ৰিহারং কারেত্ৰা অনুপুব্বেন কোসম্বিং পত্ৰা ‘‘লোকে বুদ্ধো উপ্পন্নো’’তি কথযিংসু. তযো জনা অত্তনো অত্তনো আরামে মহন্তং ধনপরিচ্চাগং কত্ৰা ভগৰতো ৰিহারে কারাপেসুং. তত্থ কুক্কুটসেট্ঠিনা কারিতো কুক্কুটারামো নাম অহোসি. পাৰারিকসেট্ঠিনা অম্বৰনে কারিতো পাৰারিকম্বৰনং নাম. ঘোসিতেন কারিতো ঘোসিতারামো নাম অহোসি. তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘ঘোসিতনামকেন কির সেট্ঠিনা সো কারিতো’’তি.
যো অভিনিক্খমনকালে সদ্ধিং নিক্খন্তো, যস্স চ সত্থারা পরিনিব্বানকালে ব্রহ্মদণ্ডো আণত্তো, তং সন্ধাযাহ ‘‘বোধিসত্তকালে উপট্ঠাকছন্নস্সা’’তি. ইমিনা চ যো মজ্ঝিমনিকাযে ছন্নোৰাদসুত্তে (ম. নি. ৩.৩৮৯ আদযো) গিলানো হুত্ৰা ধম্মসেনাপতিনা ওৰদিযমানোপি মারণন্তিকৰেদনং অধিৰাসেতুং অসক্কোন্তো তিণ্হেন সত্থেন কণ্ঠনাল়িং ছিন্দিত্ৰা মরণভযে উপ্পন্নে গতিনিমিত্তে চ উপট্ঠিতে অত্তনো পুথুজ্জনভাৰং ঞত্ৰা সংৰিগ্গো ৰিপস্সনং পট্ঠপেত্ৰা সঙ্খারে পরিগ্গণ্হন্তো অরহত্তং ¶ পত্ৰা সমসীসী হুত্ৰা পরিনিব্বাযি, অযং সো ন হোতীতি দস্সেতি. পূজাৰচনপ্পযোগে কত্তরি সামিৰচনস্সপি ইচ্ছিতত্তা আহ ‘‘গামস্স ৰা পূজিত’’ন্তি. লক্খণং পনেত্থ সদ্দসত্থানুসারতো ৰেদিতব্বং. একেকো কোট্ঠাসোতি একেকো ভাগো.
৩৬৬. কিরিযতো সমুট্ঠানভাৰোতি কেৰলং কিরিযামত্ততো সমুট্ঠানভাৰং পটিক্খিপতি, ৰত্থুনো পন অদেসনায কুটিকরণকিরিযায চ সমুট্ঠানতো কিরিযাকিরিযতো সমুট্ঠাতীতি ৰেদিতব্বং ¶ . ইমস্মিং সিক্খাপদে ভিক্খূ ৰা অনভিনেয্যাতি এত্থ ৰা-সদ্দো ‘‘অযং ৰা সো মহানাগো’’তিআদীসু ৰিয অৰধারণত্থোতি দট্ঠব্বো.
ৰিহারকারসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৮. পঠমদুট্ঠদোসসিক্খাপদৰণ্ণনা
৩৮০. অট্ঠমে পাকারেন পরিক্খিত্তন্তি সম্বন্ধো. গোপুরট্টালকযুত্তন্তি দ্ৰারপাসাদেন চ তত্থ তত্থ পাকারমত্থকে পতিট্ঠাপিতঅট্টালকেহি চ যুত্তং. ৰেল়ূহি পরিক্খিত্তত্তা অব্ভন্তরে পুপ্ফূপগফলূপগরুক্খসঞ্ছন্নত্তা চ নীলোভাসং. ছাযূদকসম্পত্তিযা ভূমিভাগসম্পত্তিযা চ মনোরমং. কাল়কৰেসেনাতি কলন্দকরূপেন. নিৰাপন্তি ভোজনং. তন্তি উয্যানং. দব্বোতি তস্স থেরস্স নামন্তি দব্বত্থম্ভে পতিতত্তা দব্বোতি তস্স থেরস্স নামং অহোসি.
কস্সপদসবলস্স সাসনোসক্কনকালে কির সত্ত ভিক্খূ একচিত্তা হুত্ৰা অঞ্ঞে সাসনে অগারৰং করোন্তে দিস্ৰা ‘‘ইধ কিং করোম, একমন্তে সমণধম্মং কত্ৰা দুক্খস্সন্তং করিস্সামা’’তি নিস্সেণিং বন্ধিত্ৰা উচ্চং পব্বতসিখরং অভিরুহিত্ৰা অত্তনো চিত্তবলং জানন্তা ‘‘নিস্সেণিং পাতেন্তু, জীৰিতে সালযা ওতরন্তু, মা পচ্ছানুতপ্পিনো অহুৰত্থা’’তি ৰত্ৰা সব্বে একচিত্তা হুত্ৰা নিস্সেণিং পাতেত্ৰা ‘‘অপ্পমত্তা হোথ, আৰুসো’’তি অঞ্ঞমঞ্ঞং ওৰদিত্ৰা চিত্তরুচিযেসু ঠানেসু নিসীদিত্ৰা সমণধম্মং কাতুং আরভিংসু.
তত্রেকো ¶ থেরো পঞ্চমে দিৰসে অরহত্তং পত্ৰা ‘‘মম কিচ্চং নিপ্ফন্নং, অহং ইমস্মিং ঠানে কিং করিস্সামী’’তি ইদ্ধিযা উত্তরকুরুতো পিণ্ডপাতং আহরিত্ৰা আহ – ‘‘আৰুসো, ইমং পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জথ, ভিক্খাচারকিচ্চং মমাযত্তং হোতু, তুম্হে অত্তনো কম্মং করোথা’’তি. কিং নু মযং, আৰুসো, নিস্সেণিং পাতেন্তা এৰং অৰচুম্হ ‘‘যো পঠমং ধম্মং সচ্ছিকরোতি, সো ভিক্খং আহরতু, তেনাভতং সেসা পরিভুঞ্জিত্ৰা সমণধম্মং করিস্সন্তী’’তি. নত্থি, আৰুসোতি. তুম্হে অত্তনো পুব্বহেতুনাৰ লভিত্থ, মযম্পি সক্কোন্তা ৰট্টস্সন্তং করিস্সাম, গচ্ছথ তুম্হেতি. থেরো তে সঞ্ঞাপেতুং অসক্কোন্তো ফাসুকট্ঠানে পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জিত্ৰা গতো. অপরোপি থেরো সত্তমে দিৰসে অনাগামিফলং পত্ৰা ততো চুতো সুদ্ধাৰাসব্রহ্মলোকে নিব্বত্তো, ইতরে থেরা একং বুদ্ধন্তরং দেৰমনুস্সেসু সংসরিত্ৰা তেসু তেসু কুলেসু নিব্বত্তা. একো গন্ধাররট্ঠে তক্কসিলনগরে রাজগেহে নিব্বত্তো, একো পচ্চন্তিমরট্ঠে ¶ পরিব্বাজিকায কুচ্ছিম্হি নিব্বত্তো, একো বাহিযরট্ঠে কুটুম্বিযগেহে নিব্বত্তো, একো রাজগহে কুটুম্বিযগেহে নিব্বত্তো.
অযং পন দব্বত্থেরো মল্লরট্ঠে অনুপিযনগরে একস্স মল্লরঞ্ঞো গেহে পটিসন্ধিং গণ্হি. তস্স মাতা উপৰিজঞ্ঞা কালমকাসি. মতসরীরং সুসানং নেত্ৰা দারুচিতকং আরোপেত্ৰা অগ্গিং অদংসু. অগ্গিৰেগসন্তত্তং উদরপটলং দ্ৰেধা অহোসি. দারকো অত্তনো পুঞ্ঞবলেন উপ্পতিত্ৰা একস্মিং দব্বত্থম্ভে নিপতি, তং দারকং গহেত্ৰা অয্যিকায অদংসু. সা তস্স নামং গণ্হন্তী দব্বত্থম্ভে পতিত্ৰা লদ্ধজীৰিকত্তা ‘‘দব্বো’’তি তস্স নামং অকাসি. তেন ৰুত্তং ‘‘দব্বোতি তস্স থেরস্স নাম’’ন্তি.
তস্স সত্তৰস্সিককালে সত্থা ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো মল্লরট্ঠে চারিকং চরমানো অনুপিযনিগমং পত্ৰা অনুপিযম্বৰনে ৰিহরতি. দব্বকুমারো সত্থারং দিস্ৰা সহ দস্সনেনেৰ পসীদিত্ৰা পব্বজিতুকামো হুত্ৰা ‘‘অহং দসবলস্স সন্তিকে পব্বজিস্সামী’’তি অয্যিকং আপুচ্ছি. সা ‘‘সাধু তাতা’’তি দব্বকুমারং আদায সত্থু সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘ভন্তে, ইমং কুমারং পব্বাজেথা’’তি আহ. সত্থা অঞ্ঞতরস্স ভিক্খুনো সঞ্ঞং অদাসি ‘‘ভিক্খু ইমং দারকং পব্বাজেহী’’তি. সো থেরো সত্থু ৰচনং সুত্ৰা দব্বকুমারং পব্বাজেন্তো তচপঞ্চককম্মট্ঠানং আচিক্খি. পুব্বহেতুসম্পন্নো কতাভিনীহারো ¶ পঠমকেসৰট্টিযা ৰোরোপনক্খণেযেৰ সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাসি, দুতিযায কেসৰট্টিযা ওরোপিযমানায সকদাগামিফলে, ততিযায অনাগামিফলে, সব্বকেসানং পন ওরোপনঞ্চ অরহত্তফলসচ্ছিকিরিযা চ অপচ্ছা অপুরে অহোসি. তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘থেরো কির সত্তৰস্সিকোৰ সংৰেগং লভিত্ৰা পব্বজিতো খুরগ্গেযেৰ অরহত্তং পাপুণীতি ৰেদিতব্বো’’তি.
সাৰকেন পত্তব্বন্তি যথুপনিস্সযং তেন তেন সাৰকেন পত্তব্বং. তিস্সো ৰিজ্জাতিআদি যথাসম্ভৰৰসেন ৰুত্তং. গুণজাতন্তি ‘‘যঞ্চ কিঞ্চি সাৰকেন পত্তব্ব’’ন্তি নপুংসকলিঙ্গসম্বন্ধদস্সনত্থং ৰুত্তং. চতূসু সচ্চেসু চতূহি মগ্গেহি সোল়সৰিধস্স কিচ্চস্স কতত্তাতি দুক্খসমুদযনিরোধমগ্গসঙ্খাতেসু চতূসু সচ্চেসু দুক্খপরিঞ্ঞা সমুদযপ্পহানং নিরোধসচ্ছিকিরিযা মগ্গভাৰনাতি একেকস্স মগ্গস্স চতুন্নং চতুন্নং কিচ্চানং ৰসেন সোল়সৰিধস্স কিচ্চস্স কতত্তা. ততো ততো পটিক্কমিত্ৰাতি ততো ততো কিচ্চতো আরম্মণতো চ পটিৰত্তিত্ৰা. সিলাপট্টকেতি পাসাণফলকে. তেরসাপীতি ভত্তুদ্দেসকসেনাসনগ্গাহাপকভণ্ডাগারিকচীৰরপটিগ্গাহকচীৰরভাজনকযাগুভাজনকফলভাজনকখজ্জভাজনকঅপ্পমত্তকৰিস্সজ্জকসাটিযগ্গাহাপকপত্তগ্গাহাপকআরামিকপেসকসামণেরপেসকসম্মুতীনং ¶ ৰসেন তেরসাপি সম্মুতিযো দাতুং ৰট্টন্তি.
৩৮২. অপিসূতি এত্থ সূতি নিপাতমত্তং, অপি-সদ্দো অট্ঠানপ্পযুত্তো ‘‘ৰিকালে’’তি ইমস্স অনন্তরং দট্ঠব্বো, ৰিকালেপি আগচ্ছন্তীতি অত্থো. জানন্তাতি দূরভাৰং জানন্তা. এৰং সব্বপদেসূতি এত্থ কতিকসণ্ঠানাদীনং নানপ্পকারত্তা তস্মিং তস্মিং ৰিহারে কতিকৰত্তাদীনি ৰিসুং ৰিসুং কথাপেতীতি ৰেদিতব্বং. সব্বৰিহারেসু চ গমনমগ্গে সমপ্পমাণে কত্ৰা অধিট্ঠাতীতি ৰদন্তি. অযঞ্হি নিম্মিতানং ধম্মতাতি অনিযমেত্ৰা নিম্মিতানং অযং ‘‘একস্মিং ভাসমানস্মি’’ন্তিআদি ধম্মতা. তথা হি যে ৰণ্ণৰযসরীরাৰযৰপরিক্খারকিরিযাৰিসেসাদীহি নিযমং অকত্ৰা নিম্মিতা হোন্তি, তে অনিযমেত্ৰা নিম্মিতত্তা ইদ্ধিমতা সদিসাৰ হোন্তি. ঠাননিসজ্জাদীসু ভাসিততুণ্হীভাৰাদীসু ৰা যং যং ইদ্ধিমা করোতি, তং তদেৰ করোন্তি. সচে পন নানপ্পকারে কাতুকামো হোতি, কেচি পঠমৰযে, কেচি মজ্ঝিমৰযে, কেচি পচ্ছিমৰযে, তথা দীঘকেসে, উপড্ঢমুণ্ডে ¶ , মিস্সককেসে, উপড্ঢরত্তচীৰরে, পণ্ডুকচীৰরে, পদভাণধম্মকথাসরভঞ্ঞপঞ্হপুচ্ছনপঞ্হৰিস্সজ্জনচীৰরসিব্বনধোৰনাদীনি করোন্তে, অপরেপি ৰা নানপ্পকারকে কাতুকামো হোতি, তেন পাদকজ্ঝানতো ৰুট্ঠায ‘‘এত্তকা ভিক্খূ পঠমৰযা হোন্তূ’’তিআদিনা নযেন পরিকম্মং কত্ৰা পুন সমাপজ্জিত্ৰা ৰুট্ঠায অধিট্ঠিতে অধিট্ঠানচিত্তেন সদ্ধিং ইচ্ছিতিচ্ছিতপ্পকারাযেৰ হোন্তি. অৰত্থুকৰচনং ন হোতীতি নিম্মিতানং ‘‘অযং মঞ্চো’’তিআদিৰচনং অৰত্থুকং ন হোতি সব্বত্থ মঞ্চপীঠানং সম্ভৰতো.
৩৮৩. একচারিকভত্তন্তি অতিমনাপত্তা ৰিসুং ঠিতিকায পাপেতব্বং ভত্তং. তদ্ধিতৰোহারেনাতি চত্তারি পরিমাণমস্স চতুক্কন্তি এৰং তদ্ধিতৰোহারেন. ওদনস্স পুচ্ছায সাধকতমত্তা আহ – ‘‘করণত্থেযেৰ করণৰচন’’ন্তি, ওদনেন করণভূতেন পুচ্ছন্তীতি ৰুত্তং হোতি. যে চ ওদনেন করণভূতেন পুচ্ছন্তি, তেসং পুচ্ছনাকারদস্সনত্থং ‘‘কিং, ভন্তে, ওদনং দেমাতি পুচ্ছন্তী’’তি ৰুত্তং.
ভৰোতি ভৰিতব্বো. অসমন্নাহরিত্ৰাতি আভোগং অকত্ৰা. রত্তিং সম্মন্তযমানাতি কঞ্চি কালং সুপিত্ৰা ৰুট্ঠায সম্মন্তযমানা. রত্তিযঞ্হি পঠমযামমজ্ঝিমযামেসু সুপিত্ৰা পবুদ্ধানং অজ্জতনকালেপি অনজ্জতনাভিমানো হোতি, তস্মা তে ‘‘হিয্যো’’তি আহংসু. যে পন রত্তিযং কম্মপ্পসুতা জাগরিযমনুযুত্তা হোন্তি, তেসং অজ্জতনাভিমানোযেৰ, তস্মা তে ‘‘অজ্জ’’ইচ্চেৰ ৰোহরন্তি, ন ‘‘হিয্যো’’তি. পধূপাযন্তাতি পুনপ্পুনং উপ্পজ্জনককোধৰসেন পধূপাযন্তা.
৩৮৪. দব্ব ¶ দব্বাতি দুতিযো দব্ব-সদ্দো পণ্ডিতাধিৰচনোতি আহ ‘‘দব্বা পণ্ডিতা’’তি. এৰং ন নিব্বেঠেন্তীতি সম্বন্ধো. নিব্বেঠেন্তীতি অত্তানং দোসতো মোচেন্তি. ৰুট্ঠানলক্খণং মঞ্ঞমানাতি ৰুট্ঠানলক্খণন্তি মঞ্ঞমানা. ন ঘটিযতীতি থেরস্স সুসীলপটিঞ্ঞায তস্সা দুস্সীলপটিঞ্ঞাৰচনং ন ঘটিযতীতি অধিপ্পাযো. এত্থ যং ৰত্তব্বং, তং পরতো আৰি ভৰিস্সতি. নাসেথাতি সেতকং দত্ৰা গিহিভাৰং পাপেথাতি অত্থো. লিঙ্গনাসনা হেত্থ অধিপ্পেতা. ইমমেৰ চ দস্সেতুং ‘‘তিস্সো নাসনা’’তিআদি ৰুত্তং. এককম্মাদিসংৰাসস্স অকরণং সংৰাসনাসনা. দণ্ডকম্মনাসনা নাম ৰালুকাদীনি ওকিরিত্ৰা যাৰ খমাপেতি, তাৰ দণ্ডকম্মৰসেন ¶ নিক্কড্ঢনং. চর পিরে ৰিনস্সাতি নিক্কড্ঢনাকারদস্সনং. তত্থ চরাতি গচ্ছ, অপেহীতি ৰুত্তং হোতি. পিরেতি পর অমামক, অম্হাকং অনজ্ঝত্তিকভূতাতি অত্থো. পিরেতি হি পর-সদ্দেন সমানত্থং সম্বোধনৰচনং. অথ ৰা পিরেতি ‘‘পরতো’’তি ইমিনা সমানত্থং নিপাতপদং, তস্মা চর পিরেতি পরতো গচ্ছ, মা ইধ তিট্ঠাতি অত্থো. ৰিনস্সাতি অদস্সনং গচ্ছ.
যস্মা তে ভিক্খূ অত্তানং অপ্পকাসেত্ৰা ঠিতা, তস্মা অনুযুঞ্জথাতি ইমস্স গৰেসথ জানাথাতি অত্থো ৰুত্তো. কারকো হোতীতি ‘‘অয্যেনম্হি দূসিতা’’তি পটিঞ্ঞাতত্তা তায পটিঞ্ঞায যদি নাসিতা, থেরো কারকো হোতি, সদোসোতি অত্থো. অকারকো হোতীতি তায কতপটিঞ্ঞং অনপেক্খিত্ৰা যদি ভগৰতা পকতিদুস্সীলভাৰংযেৰ সন্ধায সা নাসিতা, থেরো অকারকো হোতীতি অধিপ্পাযো. ‘‘সকায পটিঞ্ঞায নাসেথা’’তি ৰুত্তে ‘‘অয্যেনম্হি দূসিতা’’তি তায কতপটিঞ্ঞায ভূততা আপজ্জতীতি আহ – ‘‘ভন্তে, তুম্হাকং ৰাদে থেরো কারকো হোতি সদোসো’’তি. ভিক্খুনিং অনুদ্ধংসেতি, দুক্কটন্তি ইমিনা মহাঅট্ঠকথাৰাদো দস্সিতো. মুসাৰাদে পাচিত্তিযন্তি ৰুত্তন্তি ভিক্খুনিং অনুদ্ধংসেন্তস্স মুসাৰাদে পাচিত্তিযন্তি ৰুত্তং.
তত্রাতি তেসু দুক্কটপাচিত্তিযেসু. ইতো পট্ঠায ‘‘তস্মা পাচিত্তিযমেৰ যুজ্জতী’’তি ৰচনপরিযন্তং দ্ৰীসুপি অট্ঠকথাসু অধিপ্পাযৰিভাৰনং. তত্থ পুরিমনযেতি ‘‘ভিক্খুনিং অনুদ্ধংসেতি, দুক্কট’’ন্তি ৰুত্তঅট্ঠকথানযে. দুক্কটমেৰ যুজ্জতীতি কস্মা ৰুত্তন্তি চে? তত্থ কারণং দস্সেন্তো ‘‘যথা’’তিআদিমাহ. ভিক্খুনো ভিক্খুস্মিং সঙ্ঘাদিসেসোতি ভিক্খুং অমূলকেন অন্তিমৰত্থুনা অনুদ্ধংসেন্তস্স ভিক্খুনো সঙ্ঘাদিসেসোতি অত্থো. পচ্ছিমনযেপি ‘‘ভিক্খুনিং অনুদ্ধংসেন্তস্স মুসাৰাদে পাচিত্তিয’’ন্তি ৰুত্তং. কুরুন্দীনযেপি মুসাৰাদত্তা পাচিত্তিযমেৰ যুজ্জতীতি ৰিসংৰাদপুরেক্খতায পাচিত্তিযমেৰ যুজ্জতীতি অধিপ্পাযো. যদি এৰং ভিক্খুং অমূলকেন ¶ অন্তিমৰত্থুনা অনুদ্ধংসেন্তস্স অক্কোসন্তস্স চ মুসাৰাদত্তা পাচিত্তিযেনেৰ ভৰিতব্বন্তি চে? তত্থ সতিপি মুসাৰাদে ৰচনপ্পমাণতো সঙ্ঘাদিসেসওমসৰাদপাচিত্তিযেহেৰ ভৰিতব্বং, ন সম্পজানমুসাৰাদপাচিত্তিযেনাতি দস্সেতুং ‘‘ৰচনপ্পমাণতো’’তিআদিমাহ. তত্থ ৰচনপ্পমাণতোতি ¶ ভগৰতা ৰুত্তপাল়িৰচনপ্পমাণতো. ইদানি তং ৰচনং দস্সেতুং ‘‘অনুদ্ধংসনাধিপ্পাযেনা’’তিআদি ৰুত্তং. ভিক্খুস্স পন ভিক্খুনিযা দুক্কটন্তি ৰচনং নত্থীতি ভিক্খুনিযা অনুদ্ধংসনে ভিক্খুনো দুক্কটন্তি ৰচনং নত্থি তথা পাল়িযং অনাগতত্তা. সম্পজানমুসাৰাদে পাচিত্তিযন্তি ৰচনমত্থীতি সামঞ্ঞতো ৰুত্তং সম্পজানমুসাৰাদসিক্খাপদং দস্সেতি.
ইদানি দ্ৰীসুপি অট্ঠকথাৰাদেসু অধিপ্পাযং ৰিভাৰেত্ৰা তেসু পচ্ছিমৰাদে দোসং দস্সেত্ৰা পুরিমৰাদং পতিট্ঠপেতুকামো আচরিযো ‘‘তত্র পনা’’তিআদিমাহ. তত্রাতি ‘‘পাচিত্তিযমেৰ যুজ্জতী’’তি ৰুত্তৰাদে. অনুদ্ধংসনাধিপ্পাযে অসতি পাচিত্তিযন্তি ইমিনা সম্পজানমুসাৰাদে পাচিত্তিযস্স ওকাসং দস্সেতি. ৰিসুং পাচিত্তিযং ৰুত্তন্তি সম্পজানমুসাৰাদে পাচিত্তিযতো ৰিসুং অঞ্ঞমেৰ পাচিত্তিযং ৰুত্তং. এতেহি নাসনা নত্থীতি সামঞ্ঞতো ৰুত্তং, ইমিস্সা পন দুক্কটেন নাসনা নত্থীতি অধিপ্পাযো. যদি এৰং কস্মা নং ভগৰা নাসেতীতি আহ ‘‘যস্মা পনা’’তিআদি.
৩৮৫-৩৮৬. দূসিতোতি দুট্ঠসদ্দস্স কম্মসাধনতং দস্সেতি. দূসযতি পরং ৰিনাসেতীতি দূসকো. ইমিনা ‘‘দূসযতীতি দোসো’’তি দোসসদ্দস্স কত্তুসাধনতা ৰুত্তা. পকতিভাৰং জহাপিতোতি দুসসদ্দস্স ৰিকতিযং পঠিতত্তা ৰুত্তং, পকতিযা সোম্মভাৰং জহাপিতোতি অত্থো, ৰিকারমাপাদিতোতি ৰুত্তং হোতি. আকারনানত্তেনাতি দূসিতাকারস্স দূসকাকারস্স চ নানত্তেন. অনভিরদ্ধোতি অতুট্ঠো. যো পন অতুট্ঠো, সো সুখিতো নাম ন হোতীতি আহ ‘‘ন সুখিতো’’তি. ‘‘আরাধিতো রাজা’’তিআদীসু পসাদিতোতি অত্থসম্ভৰতো ‘‘ন ৰা পসাদিতো’’তি ৰুত্তং. খীলসদ্দো থদ্ধভাৰৰচনো কচৰরপরিযাযো চ হোতীতি আহ – ‘‘চিত্তথদ্ধভাৰচিত্তকচৰরসঙ্খাতং পটিঘখীল’’ন্তি. খীলযতি তেন চিত্তং থদ্ধভাৰং আপজ্জতীতি খীলং, চিত্তস্স থদ্ধভাৰো. সো চ অত্থতো পটিঘোযেৰ. চিত্তস্স থদ্ধভাৰলক্খণো হি পটিঘো, তস্মিঞ্চ উপ্পন্নে চিত্তং উক্লাপজাতট্ঠানং ৰিয অমনুঞ্ঞং হোতি, তস্মা কচৰরসদিসত্তাপি পটিঘোৰ ‘‘খীল’’ন্তি ৰুত্তো. তেনাহ ‘‘পটিঘখীল’’ন্তি. চিত্তস্স থদ্ধভাৰত্তা কচৰরসদিসত্তা চ পটিঘোযেৰ খীলং পটিঘখীলং. নপ্পতীতোতি পীতিসুখাদীহি ন অভিগতো ন অনুগতো, ন উপেতোতি অত্থো. যো চ পীতিসুখাদীহি অনুপগতো, সো তেহি ¶ ৰজ্জিতো ¶ নাম হোতীতি আহ ‘‘পীতিসুখাদীহি ৰজ্জিতো’’তি. যো চ তেহি ৰজ্জিতো, ন সো তেন অভিসটো নাম হোতীতি আহ ‘‘ন অভিসটো’’তি, পীতিসুখাদীহি ন পত্থটোতি অত্থো.
যেনাতি যেন কোপেন. দুট্ঠোতি মাতিকায আগতপদং দস্সেতি, কুপিতোতি পদভাজনে আগতপদং. অত্থতো একত্তেপি উভিন্নং পদানং ৰসেন ‘‘উভযম্পী’’তি ৰুত্তং. এৰং ‘‘তেন চ কোপেন তেন চ দোসেনা’’তি ইমেসং পদানং ৰসেন ‘‘দ্ৰীহী’’তি ৰুত্তং, অত্থতো পন দোসোযেৰ. সো চ সঙ্খারক্খন্ধপরিযাপন্নোতি আহ ‘‘ইমেহি দ্ৰীহি সঙ্খারক্খন্ধমেৰ দস্সেতী’’তি. ‘‘অনত্তমনতা অনভিরদ্ধী’’তি ৰচনেহি দোমনস্সৰেদনাৰ ৰুত্তাতি আহ ‘‘ইমেহি দ্ৰীহি ৰেদনাক্খন্ধং দস্সেতী’’তি.
যদা পন চোদকেন অদিট্ঠং অসুতং অপরিসঙ্কিতং ৰা হোতি, তদা অমূলকং নাম হোতীতি আহ ‘‘তং পনস্স…পে… চোদকৰসেন অধিপ্পেত’’ন্তি. যদি চুদিতকৰসেন অধিপ্পেতং সিযা, অমূলকং নাম অনজ্ঝাপন্নন্তি পদভাজনং ৰদেয্যাতি অধিপ্পাযো. যং পারাজিকন্তি ভিক্খুনো অনুরূপেসু একূনৰীসতিযা পারাজিকেসু অঞ্ঞতরং. পদভাজনে পন পাল়িযং আগতানেৰ গহেত্ৰা ‘‘চতুন্নং অঞ্ঞতরেনা’’তি ৰুত্তং. এতন্তি চুদিতকস্স আপন্নানাপন্নত্তং. ইধাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে.
তথেৰাতি পসাদসোতেন দিব্বসোতেন ৰাতি ইমমত্থং অতিদিসতি. সুত্ৰাৰ জানিতব্বতো ‘‘সুতট্ঠানেযেৰ তিট্ঠতী’’তি ৰুত্তং. পরিসঙ্কনং পরিসঙ্কিতং, দিট্ঠানুগতং পরিসঙ্কিতং দিট্ঠপরিসঙ্কিতং. এৰং সেসেসুপি. ইমেসন্তি কত্তুঅত্থে সামিৰচনং, ইমেহীতি অত্থো. করিস্সন্তি ৰাতি এত্থ ৰিভত্তিপরিণামং কত্ৰা ইমেতি যোজেতব্বং. দিট্ঠং অত্থি সমূলকং, অত্থি অমূলকন্তি ইদং অজ্ঝাচারস্স সব্ভাৰাসব্ভাৰং সন্ধায ৰুত্তং. অত্থি সঞ্ঞাসমূলকং, অত্থি সঞ্ঞাঅমূলকন্তি ইদং পন দিট্ঠসঞ্ঞায সব্ভাৰাসব্ভাৰং সন্ধায.
সমীপে ঠত্ৰাতি দ্ৰাদসহত্থব্ভন্তরে সমীপে ঠত্ৰাতি ৰদন্তীতি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. পরতো পন ‘‘দূতং ৰা পণ্ণং ৰা সাসনং পেসেত্ৰা চোদেন্তস্স সীসং ন এতী’’তি পরম্মুখাচোদনায এৰ অনাপত্তিযা ৰুত্তত্তা ‘‘সমীপে ঠত্ৰা’’তি ইদং সম্মুখভাৰমত্তদস্সনত্থং ৰুত্তন্তি অম্হাকং খন্তি ¶ . তেনেৰ মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. দুট্ঠদোসসিক্খাপদৰণ্ণনা) অঙ্গং দস্সেন্তেন ‘‘চাৰনাধিপ্পাযেন সম্মুখাচোদনা’’তি ৰুত্তং, ন চ সম্মুখভাৰো দ্ৰাদসহত্থব্ভন্তরেযেৰাতি ¶ নিযমো সক্কা ৰত্থুং. ৰিনযৰিনিচ্ছযঞ্চ পত্ৰা গরুকেযেৰ ঠাতব্বন্তি ৰুত্তং, তস্মা উপপরিক্খিত্ৰা যুত্ততরং গহেতব্বং. চোদাপকস্সেৰ ৰাচায ৰাচায সঙ্ঘাদিসেসোতি আণত্তস্স ৰাচায ৰাচায চোদাপকস্স সঙ্ঘাদিসেসো. মযাপি দিট্ঠং সুতং অত্থীতি ইদং আণত্তস্সপি চোদকভাৰদস্সনত্থং ৰুত্তং, এৰং পন অৰত্ৰাপি ‘‘পারাজিকং ধম্মং অজ্ঝাপন্নোসী’’তি ইদমেৰ ৰচনং পরস্স ৰচনং ৰিয অকত্ৰা অনুদ্ধংসনাধিপ্পাযেন ৰদন্তস্স সঙ্ঘাদিসেসোযেৰ. সতিপি পন অনুদ্ধংসনাধিপ্পাযে ‘‘অসুকেন এৰং ৰুত্ত’’ন্তি দস্সেত্ৰা ৰদন্তস্স নত্থি সঙ্ঘাদিসেসোতি ৰদন্তি.
সম্বহুলা সম্বহুলে সম্বহুলেহি ৰত্থূহি চোদেন্তীতি এত্থ সম্বহুলেতি বহুত্তনিদ্দেসে কারণং ন দিস্সতি. ৰত্থুচোদকানংযেৰ হি একানেকৰসেন ইদং চতুক্কমাগতং, ন চুদিতকস্সপি একানেকৰসেন. তথা হি একস্সেৰ চুদিতকস্স ৰসেন একৰত্থুএকচোদকএকৰত্থুনানাচোদকনানাৰত্থুএকচোদকনানাৰত্থুনানাচোদকপ্পভেদং ইদং চতুক্কমাগতং, তেনেৰ চতুত্থচোদনং দস্সেন্তেনপি ‘‘ইমিস্সা চোদনায নানাৰত্থূনি নানাচোদকা’’তি ৰুত্তং, ন পন ‘‘নানাচুদিতকা’’তি, তস্মা ‘‘সম্বহুলে’’তি বহুত্তনিদ্দেসে কারণং ন দিস্সতি. অথ ৰা পঠমং তীসুপি চোদনাসু একত্তেন চুদিতকং নিদ্দিসিত্ৰাপি ইধ বহুত্তেন নিদ্দেসো ‘‘ন কেৰলং একস্মিংযেৰ চুদিতকে চোদনা সম্ভৰতি, অথ খো সম্বহুলেসুপী’’তি ইমমত্থং দস্সেতুং কতো.
চোদেতুং পন কো লভতি, কো ন লভতীতিআদি অনুদ্ধংসনাধিপ্পাযং ৰিনাপি চোদনালক্খণং দস্সেতুং ৰুত্তং. সীলসম্পন্নোতি ইদং দুস্সীলস্স ৰচনং অপ্পমাণন্তি অধিপ্পাযেন ৰুত্তং. ভিক্খুনীনং পন ভিক্খুং চোদেতুং অনিস্সরত্তা ‘‘ভিক্খুনিমেৰা’’তি ৰুত্তং. সতিপি ভিক্খুনীনং ভিক্খূসু অনিস্সরভাৰে তাহি কতচোদনাপি চোদনারুহত্তা চোদনাযেৰাতি অধিপ্পাযেন ‘‘পঞ্চপি সহধম্মিকা লভন্তী’’তি ৰুত্তং. ভিক্খুস্স সুত্ৰা চোদেতীতিআদিনা চোদকো যেসং সুত্ৰা চোদেতি, তেসম্পি ৰচনং পমাণমেৰাতি সম্পটিচ্ছিতত্তা তেসং চোদনাপি রুহতেৰাতি দস্সেতুং থেরো সুত্তং নিদস্সেসি.
দূতং ¶ ৰা পণ্ণং ৰা সাসনং ৰা পেসেত্ৰাতি ‘‘ত্ৰংযেৰ গন্ত্ৰা চোদেহী’’তি দূতং ৰা পেসেত্ৰা যো তং চোদেতুং সক্কোতি, তস্স মুখসাসনং ৰা পণ্ণং ৰা পেসেত্ৰা. সীসং ন এতীতি সঙ্ঘাদিসেসো ন হোতীতি অধিপ্পাযো. কিঞ্চাপি পাল়িযং ‘‘চোদেতি ৰা চোদাপেতি ৰা’’তি সামঞ্ঞতো ৰুত্তত্তা দূতসাসনাদীহি চোদাপেন্তস্সপি আপত্তিযেৰাতি পঞ্ঞাযতি, ‘‘সীসং ন এতী’’তি ¶ ইদং পন অট্ঠকথাচরিযপ্পমাণেন গহেতব্বং. সমযেনাতি পকতিযা সদ্দং সুত্ৰা অত্থৰিজাননসমযেন.
গরুকানং দ্ৰিন্নন্তি পারাজিকসঙ্ঘাদিসেসানং. অৰসেসানং ৰসেনাতি পঞ্চলহুকাপত্তীনং ৰসেন. ‘‘নত্থি দিন্ন’’ন্তিআদি দসৰত্থুকা মিচ্ছাদিট্ঠি. ‘‘অন্তৰা লোকো, অনন্তৰা লোকো’’তিআদিনযপ্পৰত্তা দিট্ঠি সস্সতুচ্ছেদসঙ্খাতং অন্তং গণ্হাতীতি অন্তগ্গাহিকা. আজীৰহেতু পঞ্ঞত্তানং ছন্নং সিক্খাপদানং ৰসেনাতি আজীৰহেতু আজীৰকারণা পাপিচ্ছো ইচ্ছাপকতো অসন্তং অভূতং উত্তরিমনুস্সধম্মং উল্লপতি, আপত্তি পারাজিকস্স, আজীৰহেতু আজীৰকারণা সঞ্চরিত্তং সমাপজ্জতি, আপত্তি সঙ্ঘাদিসেসস্স, আজীৰহেতু আজীৰকারণা যো তে ৰিহারে ৰসতি, সো ভিক্খু অরহাতি ভণতি, পটিৰিজানন্তস্স আপত্তি থুল্লচ্চযস্স, আজীৰহেতু আজীৰকারণা ভিক্খু পণীতভোজনানি অগিলানো অত্তনো অত্থায ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা ভুঞ্জতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্স, আজীৰহেতু আজীৰকারণা ভিক্খুনী পণীতভোজনানি অগিলানা অত্তনো অত্থায ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা ভুঞ্জতি, আপত্তি পাটিদেসনীযস্স, আজীৰহেতু আজীৰকারণা ভিক্খু সূপং ৰা ওদনং ৰা অগিলানো অত্তনো অত্থায ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা ভুঞ্জতি, আপত্তি দুক্কটস্স, আজীৰৰিপত্তিপচ্চযা ইমা ছ আপত্তিযো আপজ্জতীতি এৰং পরিৰারপাল়িযং (পরি. ২৮৭) দস্সিতানং ছন্নং সিক্খাপদানং ৰসেন. দিট্ঠিৰিপত্তিআজীৰৰিপত্তীহি চোদেন্তোপি তম্মূলিকায আপত্তিযা এৰ চোদেতি.
‘‘কস্মা মং ন ৰন্দসী’’তি পুচ্ছিতে ‘‘অস্সমণোসি অসক্যপুত্তিযোসী’’তি অৰন্দনকারণস্স ৰুত্তত্তা অন্তিমৰত্থুং অজ্ঝাপন্নো ন ৰন্দিতব্বোতি ৰদন্তি. চোদেতুকামতায এৰ অৰন্দিত্ৰা অত্তনা ৰত্তব্বস্স ৰুত্তমত্থং ঠপেত্ৰা অৰন্দিযভাৰে তং কারণং ন হোতীতি চূল়গণ্ঠিপদে মজ্ঝিমগণ্ঠিপদে ¶ চ ৰুত্তং. অন্তিমৰত্থুং অজ্ঝাপন্নস্স অৰন্দনীযেসু অৰুত্তত্তা তেন সদ্ধিং সযন্তস্স সহসেয্যাপত্তিযা অভাৰতো তস্স চ পটিগ্গহণস্স রুহনতো তদেৰ যুত্ততরন্তি ৰিঞ্ঞাযতি. কিঞ্চাপি যাৰ সো ভিক্খুভাৰং পটিজানাতি, তাৰ ৰন্দিতব্বো. যদা পন ‘‘অস্সমণোম্হী’’তি পটিজানাতি, তদা ন ৰন্দিতব্বোতি অযমেত্থ ৰিসেসো ৰেদিতব্বো. অন্তিমৰত্থুং অজ্ঝাপন্নস্স হি ভিক্খুভাৰং পটিজানন্তস্সেৰ ভিক্খুভাৰো, ন ততো পরং. ভিক্খুভাৰং অপ্পটিজানন্তো হি অনুপসম্পন্নপক্খং ভজতি. যস্মা আমিসং দেন্তো অত্তনো ইচ্ছিতট্ঠানেযেৰ দেতি, তস্মা পটিপাটিযা নিসিন্নানং যাগুভত্তাদীনি দেন্তেন একস্স চোদেতুকামতায অদিন্নেপি চোদনা নাম ন হোতীতি আহ ‘‘ন তাৰতা চোদনা হোতী’’তি.
তিংসানীতি ¶ তিংস এতেসমত্থীতি তিংসানি, তিংসৰন্তানীতি অত্থো, তিংসাধিকানীতি ৰুত্তং হোতি. গুণৰচনত্তা তদ্ধিতলোপং কত্ৰা ‘‘তিংসানী’’তি ৰুত্তং. অথ ৰা তিংস চোদনা অধিকা এতেসূতি তিংসানি. তস্মিং অধিকমিতি ডকারপচ্চযে সতি রূপমিদং দট্ঠব্বং. নৰুতানীতি এত্থাপি এসেৰ নযো.
উব্বাহিকায তং অধিকরণং ৰিনিচ্ছিনিতব্বন্তি উব্বাহিকায সম্মতেহি তং অধিকরণং ৰিনিচ্ছিনিতব্বং. অলজ্জুস্সন্নায হি পরিসায দসহঙ্গেহি সমন্নাগতো ভিক্খু উব্বাহিকায সম্মন্নিতব্বো. ‘‘সীলৰা হোতি পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি আচারগোচরসম্পন্নো’’তিআদিনা সমথক্খন্ধকে (চূল়ৰ. ২৩১) ৰুত্তদসঙ্গসম্পত্তিযা সমন্নাগতা দ্ৰে তযো ভিক্খূ উচ্চিনিত্ৰা তত্থেৰ ৰুত্তায ঞত্তিদুতিযকম্মৰাচায সম্মন্নিতব্বা. এৰং সম্মতেহি পন তেহি ভিক্খূহি ৰিসুং ৰা নিসীদিত্ৰা তস্সাযেৰ ৰা পরিসায ‘‘অঞ্ঞেহি ন কিঞ্চি কথেতব্ব’’ন্তি সাৰেত্ৰা তং অধিকরণং ৰিনিচ্ছিনিতব্বং. তুম্হাকন্তি চুদিতকচোদকে সন্ধায ৰুত্তং.
কিম্হীতি কিস্মিং ৰত্থুস্মিং. কিম্হি নম্পি ন জানাসীতি কিম্হি নন্তি ৰচনম্পি ন জানাসি. নাস্স অনুযোগো দাতব্বোতি নাস্স পুচ্ছা পটিপুচ্ছা দাতব্বা. ‘‘দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহাযা’’তিআদিৰচনতো ‘‘অলজ্জীনিগ্গহত্থায…পে… পঞ্ঞত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. এহিতীতি আগমিস্সতি. দিট্ঠসন্তানেনাতি দিট্ঠসম্বন্ধেন, দিট্ঠনিযামেনাতি ৰুত্তং হোতি. ৰিৰাদৰত্থুসঙ্খাতে অত্থে ¶ পচ্চত্থিকা অত্থপ্পচ্চত্থিকা. সঞ্ঞং দত্ৰাতি তেসং কথং পচ্ছিন্দিত্ৰা অত্তনো ৰচনং সাধেতুং সঞ্ঞং কত্ৰা. অসুদ্ধসঞ্ঞায উপ্পন্নত্তা ‘‘অননুচ্ছৰিকো’’তি আহ. একসম্ভোগপরিভোগাতি ইদং অত্তনো সন্তিকা তেসং মোচনত্থং ৰুত্তং, ন পন তেসং অঞ্ঞমঞ্ঞসম্ভোগে যোজনত্থং. ৰিনিচ্ছযো ন কাতব্বোতি ‘‘অম্হাকং ৰচনে অট্ঠাতব্বসভাৰা এতে অলজ্জিনো’’তি জানন্তেন ৰিনিচ্ছযো ন কাতব্বো.
ৰিরদ্ধং হোতীতি অত্তনা কতদোসপ্পটিচ্ছাদনত্থং কঞ্চি মুসাৰাদং কত্ৰা ৰিরদ্ধং হোতি. পটিঞ্ঞং ন দেতীতি সচে মযা কতদোসং ৰক্খামি, ময্হং অনুৰত্তকা ভিজ্জিস্সন্তীতি ‘‘কতং মযা’’তি পটিঞ্ঞং ন দেতি. সুদ্ধো হোতূতি তেসং ৰচনেন সুদ্ধো নাম হোতু, তেসং ৰচনেন একদ্ৰেৰারমস্স ৰিনিচ্ছযো দাতব্বোতি অধিপ্পাযো. ঠানে ন তিট্ঠতীতি লজ্জিট্ঠানে ন তিট্ঠতি. ৰিনিচ্ছযো ন দাতব্বোতি অলজ্জিভাৰমাপন্নত্তা ন দাতব্বো.
অমূলকম্পি সমূলকম্পি মূলং গহেত্ৰা ৰদন্তীতি আহ ‘‘দ্ৰে মূলানী’’তি. কালেন ৰক্খামীতিআদীসু ¶ একো একং ওকাসং কারেত্ৰা চোদেন্তো কালেন ৰদতি নাম. সঙ্ঘমজ্ঝে গণমজ্ঝে সলাকগ্গযাগুঅগ্গৰিতক্কমাল়কভিক্খাচারমগ্গআসনসালাদীসু উপট্ঠাকেহি পরিৰারিতক্খণে ৰা চোদেন্তো অকালেন ৰদতি নাম. তচ্ছেন ৰদন্তো ভূতেন ৰদতি নাম. ‘‘অম্ভো মহল্লক-পরিসাৰচর-পংসুকূলিক-ধম্মকথিক-পতিরূপং তৰ ইদ’’ন্তি ৰদন্তো ফরুসেন ৰদতি নাম. কারণনিস্সিতং পন কত্ৰা ‘‘ভন্তে মহল্লকাত্থ, পরিসাৰচরা পংসুকূলিকা ধম্মকথিকাত্থ, পতিরূপং তুম্হাকং ইদ’’ন্তি ৰদন্তো সণ্হেন ৰদতি নাম. কারণনিস্সিতং কত্ৰা ৰদন্তো অত্থসঞ্হিতেন ৰদতি নাম. মেত্তচিত্তো ৰক্খামি, নো দোসন্তরোতি মেত্তচিত্তং উপট্ঠাপেত্ৰা ৰক্খামি, ন দুট্ঠচিত্তো হুত্ৰা. পন্নরসসু ধম্মেসূতি পরিসুদ্ধকাযসমাচারতা, পরিসুদ্ধৰচীসমাচারতা, সব্রহ্মচারীসু মেত্তচিত্ততা, বহুস্সুততা, উভিন্নং পাতিমোক্খানং ৰিত্থারেন স্ৰাগতসুৰিভত্তসুপ্পৰত্তসুৰিনিচ্ছিততা, ‘‘কালেন ৰক্খামী’’তিআদিনা ৰুত্তপঞ্চধম্মা, কারুঞ্ঞতা, হিতেসিতা, অনুকম্পতা, আপত্তিৰুট্ঠানতা, ৰিনযপুরেক্খারতাতি ইমেসু পন্নরসসু ধম্মেসু. তত্থ কারুঞ্ঞতাতি কারুণিকভাৰো. ইমিনা করুণা চ করুণাপুব্বভাগো চ দস্সিতো. হিতেসিতাতি হিতগৰেসনতা. অনুকম্পতাতি তেন ¶ হিতেন সংযোজনা. দ্ৰীহিপি মেত্তা চ মেত্তাপুব্বভাগো চ দস্সিতো. আপত্তিৰুট্ঠানতাতি আপত্তিতো ৰুট্ঠাপেত্ৰা সুদ্ধন্তে পতিট্ঠাপনা. ৰত্থুং চোদেত্ৰা সারেত্ৰা পটিঞ্ঞং আরোপেত্ৰা যথাপটিঞ্ঞায কম্মকরণং ৰিনযপুরেক্খারতা নাম. সচ্চে চ অকুপ্পে চাতি ৰচীসচ্চে চ অকুপ্পতায চ. চুদিতকেন হি সচ্চঞ্চ ৰত্তব্বং, কোপো চ ন কাতব্বো, নেৰ অত্তনা কুজ্ঝিতব্বো, ন পরো ঘট্টেতব্বোতি অত্থো.
ভুম্মপ্পত্তিযাতি ভুম্মৰচনে সম্পত্তে, ভুম্মত্থে ইদং উপযোগৰচনন্তি ৰুত্তং হোতি. অধিকরীযন্তি এত্থাতি অধিকরণানি. কে অধিকরীযন্তি? সমথা. কথং অধিকরীযন্তি? সমনৰসেন. অধিকরণং সমেন্তি ৰূপসমেন্তীতি হি সমথা. অথ ৰা সমনত্থায পৰত্তমানেহি সমথেহি অধিকাতব্বানীতি অধিকরণানি. যথা হি সমনৰসেন সমথানং ৰিৰাদাদীসু অধিকত্তুভাৰো, এৰং ৰিৰাদাদীনং তেহি অধিকত্তব্বতাপি. তেনাহ ‘‘সমথেহি অধিকরণীযতা’’তি. ইমিনা অধিকরণসদ্দস্স কম্মসাধনতা ৰুত্তা. গাহন্তি ‘‘অসুকং চোদেস্সামী’’তি মনসা চোদনায গহণং. চেতনন্তি ‘‘চোদেস্সামী’’তি উপ্পন্নচেতনং. অক্খন্তিন্তি চুদিতকে উপ্পন্নং অক্খন্তিং. ৰোহারন্তি চোদনাৰসপ্পত্তৰচনং. পণ্ণত্তিন্তি চোদনাৰসপ্পৰত্তনামপণ্ণত্তিং. অত্তাদানং গহেত্ৰাতি চোদনং মনসা গহেত্ৰা. তং অধিকরণন্তি তং গাহলক্খণং অধিকরণং.
তস্মা ¶ পণ্ণত্তি অধিকরণন্তি অট্ঠকথাসু কতসন্নিট্ঠানং দস্সেত্ৰা ইদানি তম্পি ন যুত্তন্তি দস্সেতুং ‘‘তং পনেত’’ন্তিআদিমাহ. তেতি অট্ঠকথাচরিযা. পারাজিকধম্মোতি পারাজিকাপত্তি. অচ্চন্তঅকুসলত্তাতি লোকৰজ্জভাৰতো পারাজিকাপত্তিযা একন্তঅকুসলত্তা. যায পণ্ণত্তিযাতি নামপণ্ণত্তিং সন্ধায ৰদতি. অভিলাপেনাতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. পঞ্ঞত্তোতি ৰোহারৰসেন কথিতো. অধিকরণে পৰত্তত্তা চ অধিকরণন্তি মঞ্চট্ঠেসু মঞ্চৰোহারো ৰিয. যস্মা অমূলকেন চোদেন্তো চুদিতকে পুগ্গলে তং অধিকরণং নত্থীতি সল্লক্খেতি, তস্মা তস্স ৰচনং অভিধেয্যসুঞ্ঞন্তি আহ ‘‘সভাৰতো নত্থী’’তি. তঞ্চ খো ইধেৰাতি তঞ্চ যথাৰুত্তপরিযাযেন পণ্ণত্তিযা অধিকরণভাৰো ইধেৰ ইমস্মিংযেৰ সিক্খাপদে. ‘‘মাতাপি পুত্তেন ৰিৰদতী’’তিআদিনযপ্পৰত্তস্স ¶ ৰিৰাদস্স অধিকরণভাৰো ন সম্ভৰতি সমথেহি অনধিকরণীযত্তাতি আহ ‘‘ইধেকচ্চো ৰিৰাদো’’তি.
অট্ঠারসভেদকরৰত্থূনীতি লক্খণৰচনমেতং যথা ‘‘যদি মে ব্যাধিতা দহেয্যুং, দাতব্বমিদমোসধ’’ন্তি, তস্মা তেসু অঞ্ঞতরঞ্ঞতরং নিস্সায উপ্পন্নো ৰিৰাদো ‘‘অট্ঠারসভেদকরৰত্থূনি নিস্সায উপ্পন্নো’’তি ৰুচ্চতি. অনুৰাদোতি উপৰদনা চেৰ চোদনা চ. তত্থ উপৰদনা নাম অক্কোসো. পঞ্চপি আপত্তিক্খন্ধাতি মাতিকায আগতা পঞ্চ আপত্তিক্খন্ধা. সত্তাতি তেযেৰ পঞ্চ, ৰিভঙ্গে আগতা থুল্লচ্চযদুব্ভাসিতাপত্তিযো দ্ৰেতি সত্ত. কিচ্চযতাতি কত্তব্বতা. করণীযতাতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. উভযেনপি অপলোকনাদিসঙ্ঘকম্মংযেৰ দস্সেতি, তেনাহ ‘‘অপলোকনকম্ম’’ন্তিআদি.
আপত্তাধিকরণং ঠপেত্ৰা সেসাধিকরণেহি চোদনাযেৰ নত্থীতি আহ ‘‘ইমস্মিং পনত্থে…পে… আপত্তাধিকরণমেৰ অধিপ্পেত’’ন্তি. সপদানুক্কমনিদ্দেসস্সাতি পদানং অনুক্কমেন নিদ্দেসো পদানুক্কমনিদ্দেসো, পদভাজনস্সেতং অধিৰচনং. তেন সহ ৰত্তমানং সপদানুক্কমনিদ্দেসং, সিক্খাপদং, তস্স পদানুক্কমনিদ্দেসসহিতস্স সিক্খাপদস্সাতি অত্থো, পদভাজনসহিতস্সাতি ৰুত্তং হোতি.
অস্সাতি কত্তুঅত্থে সামিৰচনং, অনেনাতি অত্থো. তেনাহ ‘‘এতেন চোদকেনা’’তিআদি. ইধাগতেসূতি ইমস্মিং সিক্খাপদে আগতেসু. অঞ্ঞত্র আগতেসূতি ইতো অঞ্ঞত্র ওমসৰাদাদিসিক্খাপদপাল়িযং আগতেসু. দুস্সীলোতি নিস্সীলো সীলৰিরহিতো. পাপধম্মোতি দুস্সীলত্তা এৰ হীনজ্ঝাসযতায লামকসভাৰো. অসুচিসঙ্কস্সরসমাচারোতি অপরিসুদ্ধকাযকম্মাদিতায অসুচি হুত্ৰা সঙ্কায সরিতব্বসমাচারো. দুস্সীলো হি কিঞ্চিদেৰ ¶ অসারুপ্পং দিস্ৰা ‘‘ইদং অসুকেন কতং ভৰিস্সতী’’তি পরেসং আসঙ্কনীযো হোতি, কেনচিদেৰ ৰা করণীযেন মন্তযন্তে ভিক্খূ দিস্ৰা ‘‘কচ্চি নু খো ইমে মযা কতকম্মং জানিত্ৰা মন্তেন্তী’’তি অত্তনোযেৰ সঙ্কায সরিতব্বসমাচারো. পটিচ্ছন্নকম্মন্তোতি লজ্জিতব্বতায পটিচ্ছাদেতব্বকম্মন্তো. অস্সমণোতি ¶ ন সমণো. সলাকগ্গহণাদীসু ‘‘অহম্পি সমণো’’তি মিচ্ছাপটিঞ্ঞায সমণপটিঞ্ঞো. অসেট্ঠচারিতায অব্রহ্মচারী. উপোসথাদীসু ‘‘অহম্পি ব্রহ্মচারী’’তি মিচ্ছাপটিঞ্ঞায ব্রহ্মচারিপটিঞ্ঞো. পূতিনা কম্মেন সীলৰিপত্তিযা অন্তো অনুপৰিট্ঠত্তা অন্তোপূতি. ছদ্ৰারেহি রাগাদিকিলেসানুৰস্সনেন তিন্তত্তা অৰস্সুতো. সঞ্জাতরাগাদিকচৰরত্তা সীলৰন্তেহি ছড্ডেতব্বত্তা চ কসম্বুজাতো.
ইধ পাল়িযন্তি ইমস্মিং সিক্খাপদে পাল়িযং. জেট্ঠব্বতিকোতি কলিদেৰীৰতনিযুত্তো. কলিদেৰী কির সিরীদেৰিযা জেট্ঠা, তস্মা তস্সা ৰতধরো ‘‘জেট্ঠব্বতিকো’’তি ৰুচ্চতি. তং পন ৰতং সমাদিযিত্ৰা পূরেন্তো সকলসরীরে মসিং মক্খেত্ৰা কাকপত্তানি মুট্ঠিযং কত্ৰা কলিদেৰিং ফলকে লিখাপেত্ৰা তং কাজকোটিযং বন্ধিত্ৰা থোমেন্তো ৰিচরতি. যদগ্গেনাতি যত্তকেন. তদগ্গেনাতি তত্তকেন. নো কপ্পেতীতিআদি ৰেমতিকভাৰদীপনত্থমেৰ ৰুত্তন্তি মহাপদুমত্থেরস্স অধিপ্পাযো. দুতিযত্থেরো পন ‘‘নো কপ্পেতি, নস্সরতি, পমুট্ঠো’’তি এতেহি ৰেমতিকভাৰাৰত্থায অদীপনতো অঞ্ঞো ৰেমতিকভাৰো, অঞ্ঞানি নো কপ্পনাদীনীতি চতুন্নম্পি ৰিভাগেন অত্থং দস্সেতি, তস্মা তস্স ৰাদো যুত্ততরোতি পচ্ছা ৰুত্তো. দস্সনে ৰেমতিকো হোতীতি পুগ্গলে ঞাতেপি তস্স কিরিযায সম্মা অদিট্ঠভাৰতো চিরকালাতিক্কমতো ৰা তং কিরিযং করোন্তো ‘‘এস মযা দিট্ঠো ৰা, ন ৰা’’তি দস্সনে ৰেমতিকো হোতি. পুগ্গলে ৰেমতিকো হোতীতি তেন কতকম্মে ঞাতেপি তং কম্মং করোন্তস্স সম্মা অদিট্ঠভাৰতো কালন্তরভাৰতো ৰা ‘‘তস্স কম্মস্স কারকো অযং ৰা, নো’’তি পুগ্গলে ৰেমতিকো হোতি.
৩৮৯. ‘‘তজ্জনীযকম্মাদিসত্তৰিধম্পি কম্মং করিস্সামা’’তি আপত্তিযা চোদেন্তস্স অধিপ্পাযো কম্মাধিপ্পাযো. ‘‘আপত্তিতো ৰুট্ঠাপেস্সামী’’তি অধিপ্পাযো ৰুট্ঠানাধিপ্পাযো. অনুদ্ধংসেন্তস্সাতি ইমিনা চাৰনাধিপ্পাযং দস্সেতি. অক্কোসাধিপ্পাযেন ৰদন্তস্স পাচিত্তিযন্তি অক্কোসাধিপ্পাযেন সত্তহিপি আপত্তিক্খন্ধেহি সম্মুখা ৰদন্তস্স পাচিত্তিযং. দুক্কটন্তি অক্কোসাধিপ্পাযেন ৰদন্তস্স দুক্কটং.
‘‘এৰং সংৰদ্ধা হি তস্স ভগৰতো পরিসা যদিদং অঞ্ঞমঞ্ঞৰচনেন অঞ্ঞমঞ্ঞৰুট্ঠাপনেনা’’তি ৰচনতো কুরুন্দট্ঠকথানযং পতিট্ঠপেন্তো ‘‘কুরুন্দিযং ¶ পনা’’তিআদিমাহ ¶ . সব্বত্থেৰাতি সব্বঅট্ঠকথাসু. য্য-কারে সম্পত্তে রে-কারো অতিক্কন্তো নাম হোতীতি আহ ‘‘রে-কারে অনতিক্কন্তে’’তি. উপোসথস্স ঞত্তিকম্মভাৰতো ঞত্তিযা সমত্তায উপোসথো কতো নাম হোতীতি আহ ‘‘য্য-কারে সম্পত্তে ন লব্ভতী’’তি.
ইদঞ্চিদঞ্চাতি ‘‘পাণাতিপাতং অদিন্নাদান’’ন্তিআদিং. ‘‘অসুকো চ অসুকো চ অস্সমণো অনুপাসকো’’তি অক্কোসাধিপ্পাযেন পরম্মুখা ৰদন্তস্স দুক্কটং, সম্মুখা ৰদন্তস্স পন পাচিত্তিযমেৰ. যথা ‘‘অসূরিযং পস্সতি কঞ্ঞা’’তি এত্থ ‘‘সূরিযং ন পস্সতি কঞ্ঞা’’তি অযমত্থো লব্ভতি, এৰং ‘‘অনোকাসং কারাপেত্ৰা’’তি এত্থাপি ‘‘ওকাসং অকারাপেত্ৰা’’তি অযমত্থো লব্ভতীতি আহ ‘‘যং পনা’’তিআদি. যং চোদেতি, তস্স উপসম্পন্নোতি সঙ্খ্যূপগমনং, তস্মিং সুদ্ধসঞ্ঞিতা, যেন পারাজিকেন চোদেতি, তস্স দিট্ঠাদিৰসেন অমূলকতা, চাৰনাধিপ্পাযেন সম্মুখা চোদনা, তস্স তঙ্খণৰিজাননন্তি ইমানেত্থ পঞ্চ অঙ্গানি.
পঠমদুট্ঠদোসসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৯. দুতিযদুট্ঠদোসসিক্খাপদৰণ্ণনা
৩৯১. নৰমে দিস্ৰাতি অজিকায ৰিপ্পটিপজ্জন্তং ছগলকং দিস্ৰা. মেত্তিযং ভিক্খুনিন্তি তস্সা ভিক্খুনিকালং গহেত্ৰা ভূতপুব্বৰোহারেন ৰোহরন্তি. ৰেল়ুৰনেযেৰাতি থেরস্স ভিক্খাচারৰেলং অগ্গহেত্ৰা তেহি ৰুত্তভত্তুদ্দেসৰেলংযেৰ সন্ধায ৰুত্তং. কচ্চি নোতি কচ্চি নু. এতমত্থং আরোচেসুন্তি অঞ্ঞভাগিযস্স অধিকরণস্স কঞ্চিদেসং লেসমত্তং উপাদায পারাজিকেন ধম্মেন অনুদ্ধংসিতভাৰং আরোচেসুং.
অঞ্ঞভাগস্সাতি অঞ্ঞকোট্ঠাসস্স, থেরস্স মনুস্সজাতিভিক্খুভাৰতো অঞ্ঞস্স তিরচ্ছানজাতিছগলকভাৰসঙ্খাতস্স কোট্ঠাসস্সাতি ৰুত্তং হোতি. ইদন্তি সামঞ্ঞতো নপুংসকনিদ্দেসেন ছগলকং নিদ্দিসতি, ইদং ছগলকজাতন্তি অত্থো, অযং ছগলকোতি ৰুত্তং হোতি. অধিকরণসদ্দাপেক্খো ৰা নপুংসকনিদ্দেসো, ইদং ছগলকসঙ্খাতং ¶ অধিকরণন্তি ৰুত্তং হোতি. অঞ্ঞভাগোতি যথাৰুত্ততিরচ্ছানজাতিছগলকভাৰসঙ্খাতো অঞ্ঞভাগো, অঞ্ঞকোট্ঠাসোতি অত্থো. অস্সাতি ছগলকস্স. ‘‘অঞ্ঞভাগসম্বন্ধী অঞ্ঞভাগিয’’ন্তি পঠমৰিগ্গহস্স অত্থো, ‘‘অঞ্ঞভাগৰন্তং অঞ্ঞভাগিয’’ন্তি দুতিযৰিগ্গহস্স. দ্ৰীহিপি ৰিগ্গহেহি অঞ্ঞভাগিযন্তি ছগলকোৰ ¶ ৰুত্তো. তিরচ্ছানজাতিছগলকভাৰঞ্চ ঠপেত্ৰা পরমত্থতো ৰিসুং ছগলকে অসতিপি ‘‘পটিমায সরীর’’ন্তিআদীসু ৰিয অভেদেপি ভেদকপ্পনায পৰত্তলোকৰোহারৰসেন ‘‘অঞ্ঞভাগস্স ইদং, অঞ্ঞভাগো ৰা অস্স অত্থী’’তি ৰুত্তং.
ইদানি দ্ৰীহিপি ৰিগ্গহেহি ৰুত্তমত্থং ৰিত্থারেত্ৰা দস্সেন্তো ‘‘যো হি সো’’তিআদিমাহ. সোতি সো ছগলকো. তস্স ‘‘হোতী’’তি ইমিনা সম্বন্ধো. ততোতি ততো মনুস্সজাতিতো ভিক্খুভাৰতো চ. সো ৰা অঞ্ঞভাগোতি যথাৰুত্ততিরচ্ছানজাতিছগলকভাৰসঙ্খাতো অঞ্ঞভাগো. অস্সাতি ছগলকস্স. সো ছগলকো অঞ্ঞভাগিযসঙ্খাতং লভতীতি যোজেতব্বং. ‘‘অধিকরণন্তি আধারো, ৰত্থু অধিট্ঠান’’ন্তি হেট্ঠা ৰুত্তমত্থং সরূপতো দস্সেতুং ‘‘যস্মা চা’’তিআদিমাহ. তেসন্তি মেত্তিযভূমজকানং. ইমন্তি ছগলকং. নামকরণসঞ্ঞাযাতি নামকরণসঙ্খাতায সঞ্ঞায সো ছগলকো অধিকরণন্তি ৰেদিতব্বোতি যোজেতব্বং. তঞ্হি সন্ধাযাতি ‘‘অৰস্সং তুম্হেহি লেসো ওড্ডিতো, কিং ৰদথ, কিং পস্সিত্থা’’তি অনুযুত্তেহি তেহি ভিক্খূহি ‘‘ছগলকস্স ৰিপ্পটিপত্তিং দিস্ৰা দব্বস্স নামং তস্স করিম্হা’’তি ৰুত্তত্তা তস্স নামকরণসঞ্ঞায অধিট্ঠানভূতং তং ছগলকং সন্ধায. তে ভিক্খূতি তে অনুযুঞ্জকা ভিক্খূ. আপত্তিলেসম্পি পুগ্গলস্মিংযেৰ আরোপেত্ৰা ৰুত্তত্তা ‘‘পুগ্গলানংযেৰ লেসা’’তি ৰুত্তং. পদভাজনে পন…পে… ৰেদিতব্বন্তি ইমিনা নামকরণসঞ্ঞায আধারভূতস্স ছগলকসঙ্খাতস্স অধিকরণস্স অৰচনে কারণং ৰুত্তং.
৩৯৩. ‘‘অঞ্ঞভাগিযস্স অধিকরণস্সা’’তি এত্থ পাল়িআগতঅধিকরণসদ্দপতিরূপকং অঞ্ঞং অধিকরণসদ্দং পাল়িআগততদঞ্ঞসাধারণতায উভযপদত্থং উদ্ধরিত্ৰা ‘‘অধিকরণং নাম চত্তারি অধিকরণানী’’তি ৰুত্তং. অত্থুদ্ধারৰসেন হি অত্থং দস্সেন্তেন পাল়িযং আগতসদ্দপতিরূপকো অঞ্ঞো সদ্দো উভযপদত্থো উদ্ধরিতব্বো, ন চ অঞ্ঞং উদ্ধরিত্ৰা ¶ অঞ্ঞস্স অত্থো ৰত্তব্বো, তস্মা পাল়িআগতঅধিকরণসদ্দপতিরূপকো অঞ্ঞোযেৰ উভযপদত্থসাধারণো অধিকরণসদ্দো উদ্ধটোতি দট্ঠব্বং. তেনেৰাহ ‘‘অধিকরণন্তি ৰচনসামঞ্ঞতো অত্থুদ্ধারৰসেন পৰত্তানি চত্তারি অধিকরণানী’’তি. যা চ সা অৰসানে…পে… চোদনা ৰুত্তাতি ভিক্খু সঙ্ঘাদিসেসং অজ্ঝাপজ্জন্তো দিট্ঠো হোতি, সঙ্ঘাদিসেসে সঙ্ঘাদিসেসদিট্ঠী হোতি, তঞ্চে পারাজিকেন চোদেতীতিআদিচোদনং সন্ধায ৰদতি.
মেথুনৰীতিক্কমাপত্তিযো ৰত্থুতো সভাগা, ইতরাসং পন অদিন্নাদানাদিআপত্তীনং সমানেপি পারাজিকাপত্তিভাৰে ৰত্থুতো ৰিসভাগাতি আহ ‘‘সভাগৰিসভাগৰত্থুতো’’তি. সভাৰসরিক্খাসরিক্খতোতি ¶ সভাৰেন সদিসাসদিসভাৰতো. পঠমপারাজিকঞ্হি পঠমপারাজিকাপত্তিযা মেথুনরাগেন সভাৰতো সদিসং, দোসসম্পযুত্তমনুস্সৰিগ্গহেন অসদিসং. ননু চ ‘‘আপত্তাধিকরণং আপত্তাধিকরণস্স সিযা তব্ভাগিযং, সিযা অঞ্ঞভাগিয’’ন্তি ৰুত্তত্তা উদ্দেসানুক্কমেন তব্ভাগিযতং অনিদ্দিসিত্ৰা অঞ্ঞভাগিযতা পঠমং কস্মা নিদ্দিট্ঠাতি আহ ‘‘আদিতো পট্ঠাযা’’তিআদি. ৰুত্তনযেনেৰাতি ‘‘সভাগৰিসভাগৰত্থুতো’’তিআদিনা ৰুত্তনযেন.
‘‘সঙ্ঘকম্মানি নিস্সায উপ্পন্ন’’ন্তি ৰুত্তত্তা সঙ্ঘকম্মতো কিচ্চাধিকরণং ৰিসুং ৰিয দিস্সতীতি আহ ‘‘কিং পনা’’তিআদি. ‘‘কিচ্চমেৰ কিচ্চাধিকরণ’’ন্তি ৰুত্তত্তা ‘‘সঙ্ঘকম্মানমেৰেতং অধিৰচন’’ন্তি ৰুত্তং. যদি এৰং ‘‘সঙ্ঘকম্মানি নিস্সায উপ্পন্ন’’ন্তি কস্মা ৰুত্তন্তি আহ ‘‘এৰং সন্তেপী’’তিআদি. তস্স তস্স সঙ্ঘকম্মস্স ভগৰতা ৰুত্তং ইতিকত্তব্বতালক্খণংযেৰ ততো সঙ্ঘকম্মস্স নিপ্ফজ্জনতো ফলূপচারেন সঙ্ঘকম্মন্তি ৰত্তব্বতং অরহতীতি আহ ‘‘যং কম্মলক্খণং মনসি করোতি, তং নিস্সায উপ্পজ্জনতো’’তি. পরিৰাসাদিসঙ্ঘকম্মং নিস্সায মানত্তাদীনং উপ্পজ্জনতো উক্খেপনীযকম্মসীমাসম্মুতিকম্মাদীনি ইস্সায ওসারণসীমাসমূহননাদিকম্মানং উপ্পজ্জনতো চ ‘‘পুরিমং পুরিমং সঙ্ঘকম্ম’’ন্তিআদি ৰুত্তং.
৩৯৫-৪০০. সৰত্থুকং কত্ৰাতি পুগ্গলাধিট্ঠানং কত্ৰা. দীঘাদিনোতি দীঘরস্সকাল়ওদাতাদিনো. দিট্ঠাদিনোতি দিট্ঠসুতাদিনো. লোহপত্তসদিসোতি ¶ অযোপত্তসদিসো. অঙ্গানি পঠমদুট্ঠদোসে ৰুত্তসদিসানি, ইধ পন কঞ্চিদেসং লেসমত্তং উপাদিযনা অধিকা.
দুতিযদুট্ঠদোসসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১০. পঠমসঙ্ঘভেদসিক্খাপদৰণ্ণনা
৪১০. দসমে যে দুব্বলা হোন্তি অপ্পথামা, ন সক্কোন্তি অরঞ্ঞকাদীনি সেৰন্তা দুক্খস্সন্তং কাতুং, তে সন্ধাযাহ ‘‘বহূনং কুলপুত্তানং মগ্গন্তরাযায সংৰত্তন্তী’’তি. অধিৰাসনখন্তিসম্পন্নোতি ‘‘খমো হোতি সীতস্সা’’তিআদিনা ৰুত্তসীতুণ্হাদিসহনলক্খণায খন্তিযা সমন্নাগতো. ব্যঞ্জনপদমেৰ পরমং অস্সাতি পদপরমো. যস্স হি পুগ্গলস্স বহুম্পি সুণতো বহুম্পি ভণতো বহুম্পি ধারযতো বহুম্পি ৰাচযতো ন তায জাতিযা ধম্মাভিসমযো হোতি ¶ , অযং ‘‘পদপরমো’’তি ৰুচ্চতি. অভিসম্ভুণিত্ৰাতি নিপ্ফাদেত্ৰা. নাভিসম্ভুণাতীতি ন সম্পাদেতি, অরঞ্ঞৰাসং সম্পাদেতুং ন সক্কোতীতি ৰুত্তং হোতি. ধম্মতো অপেতং উদ্ধম্মং. অসব্বঞ্ঞূ অস্সাতি তেসং অনুরূপস্স অজাননতো অসব্বঞ্ঞূ ভৰেয্য. ‘‘ন, ভিক্খৰে, অসেনাসনিকেন ৰস্সং উপগন্তব্ব’’ন্তি (মহাৰ. ২০৪) ৰচনতো ‘‘চত্তারো পন…পে… পটিক্খিত্তমেৰা’’তি ৰুত্তং. ইদমেৰ ৰচনং সন্ধায পাল়িযম্পি ‘‘অট্ঠ মাসে খো মযা দেৰদত্ত রুক্খমূলসেনাসনং অনুঞ্ঞাত’’ন্তি ৰুত্তং.
তীহি কোটীহীতি তীহি আকারেহি, তীহি কারণেহীতি অত্থো. তদুভযৰিমুত্তপরিসঙ্কিতন্তি দিট্ঠং সুতন্তি ইদং উভযং অনিস্সায ‘‘কিং নু খো ইদং ভিক্খুং উদ্দিস্স ৰধিত্ৰা সম্পাদিত’’ন্তি কেৰলমেৰ পরিসঙ্কিতং. মচ্ছবন্ধনং জালং, ৰাগুরা মিগবন্ধনী. কপ্পতীতি যদি তেসং ৰচনেন আসঙ্কা উপচ্ছিন্না হোতি, ৰট্টতি. পৰত্তমংসন্তি ৰিক্কাযিকমংসং. মঙ্গলাদীনন্তি আদি-সদ্দেন আহুনপাহুনাদিকে সঙ্গণ্হাতি. ভিক্খূনংযেৰ অত্থাযাতি এত্থ অট্ঠানপ্পযুত্তো এৰ-সদ্দো, ভিক্খূনং অত্থায অকতমেৰাতি সম্বন্ধিতব্বং. তস্মা ‘‘ভিক্খূনঞ্চ দস্সাম, মঙ্গলাদীনঞ্চ অত্থায ভৰিস্সতী’’তি মিস্সেত্ৰা কতম্পি ন ৰট্টতীতি ৰেদিতব্বং. কেচি পন ‘‘ভিক্খূনংযেৰাতি ¶ অৰধারণেন ভিক্খূনঞ্চ অঞ্ঞেসঞ্চ অত্থায কতং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি, তং ন সুন্দরং. যত্থ চ নিব্বেমতিকো হোতীতি ভিক্খূনং অত্থায কতেপি সব্বেন সব্বং পরিসঙ্কিতাভাৰমাহ. তমেৰত্থং আৰিকাতুং ‘‘সচে পনা’’তিআদি ৰুত্তং. ইতরেসং ৰট্টতীতি অজানন্তানং ৰট্টতি, জানতো এৰেত্থ আপত্তি হোতীতি. তেযেৰাতি যে উদ্দিস্স কতং, তেযেৰ. উদ্দিসকতমংসপরিভোগতো অকপ্পিযমংসপরিভোগস্স ৰিসেসং দস্সেতুং ‘‘অকপ্পিযমংসং পনা’’তিআদি ৰুত্তং. পুরিমস্মিং সচিত্তকা আপত্তি, ইতরস্মিং অচিত্তকা. তেনাহ ‘‘অকপ্পিযমংসং অজানিত্ৰা ভুঞ্জন্তস্সপি আপত্তিযেৰা’’তি. ‘‘পরিভোগকালে পুচ্ছিত্ৰা পরিভুঞ্জিস্সামীতি ৰা গহেত্ৰা পুচ্ছিত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্ব’’ন্তি ৰচনতো অকপ্পিযমংসং অজানিত্ৰা গণ্হন্তস্স পটিগ্গহণেন অনাপত্তি সিযা. অজানিত্ৰাপি ভুঞ্জন্তস্সেৰ হি আপত্তি ৰুত্তা. ৰত্তন্তি ৰদন্তীতি ইমিনা আপত্তি নত্থীতি দস্সেতি.
সল্লেখা ৰুত্তি এতেসন্তি সল্লেখৰুত্তিনো. বাহুলিকোতি একস্স ল-কারস্স লোপং কত্ৰা ৰুত্তং. কপ্পন্তি আযুকপ্পং. সঙ্ঘভেদকো হি একং কপ্পং অসীতিভাগে কত্ৰা ততো একভাগমত্তং কালং নিরযে তিট্ঠেয্যাতি আযুকপ্পং সন্ধায ‘‘কপ্পং নিরযম্হি পচ্চতী’’তি ৰুত্তং. কপ্পট্ঠকথাযং (ৰিভ. অট্ঠ. ৮০৯) পন ‘‘সণ্ঠহন্তে হি কপ্পে কপ্পৰেমজ্ঝে ৰা সঙ্ঘভেদং কত্ৰা কপ্পৰিনাসেযেৰ মুচ্চতি. সচেপি হি স্ৰে কপ্পো ৰিনস্সিস্সতীতি অজ্জ সঙ্ঘভেদং করোতি, স্ৰেৰ ¶ মুচ্চতি, একদিৰসমেৰ নিরযে পচ্চতী’’তি ৰুত্তং. তত্থাপি কপ্পৰিনাসেযেৰাতি আযুকপ্পৰিনাসেযেৰাতি অত্থে সতি নত্থি ৰিরোধো. সণ্ঠহন্তেতি ইদম্পি ‘‘স্ৰে ৰিনস্সিস্সতী’’তি ৰিয অভূতপরিকপ্পনৰসেন ৰুত্তং. ‘‘একদিৰসমেৰ নিরযে পচ্চতী’’তি এত্থাপি ততো পরং কপ্পাভাৰে আযুকপ্পস্সপি অভাৰতোতি অৰিরোধতো অত্থযোজনা দট্ঠব্বা. ব্রহ্মং পুঞ্ঞন্তি সেট্ঠং পুঞ্ঞং. কপ্পং সগ্গম্হি মোদতীতি এত্থাপি আযুকপ্পমেৰ.
৪১১. লদ্ধিনানাসংৰাসকেনাতি ভাৰপ্পধানোযং নিদ্দেসো, লদ্ধিনানাসংৰাসকভাৰেনাতি অত্থো. কম্মনানাসংৰাসকেনাতি এত্থাপি এসেৰ নযো. অঞ্ঞথা নানাসংৰাসকেন সহিতস্স সমানসংৰাসকস্সপি ¶ সঙ্ঘস্স অসমানসংৰাসকত্তং আপজ্জেয্য. তত্থ লদ্ধিনানাসংৰাসকো নাম উক্খিত্তানুৰত্তকো. সো হি অত্তনো লদ্ধিযা নানাসংৰাসকো জাতোতি ‘‘লদ্ধিনানাসংৰাসকো’’তি ৰুচ্চতি. কম্মনানাসংৰাসকো নাম উক্খেপনীযকম্মকতো. সো হি উক্খেপনীযকম্মৰসেন নানাসংৰাসকো হোতীতি ‘‘কম্মনানাসংৰাসকো’’তি ৰুচ্চতি. ৰিরহিতোতি ৰিমুত্তো. কাযসামগ্গীদানং তেসু তেসু সঙ্ঘকম্মেসু হত্থপাসূপগমনৰসেন ৰেদিতব্বং.
‘‘ভেদায পরক্কমেয্যা’’তি ৰিসুং ৰুত্তত্তা ভেদনসংৰত্তনিকস্স অধিকরণস্স সমাদায পগ্গণ্হতো পুব্বেপি পক্খপরিযেসনাদিৰসেন সঙ্ঘভেদায পরক্কমন্তস্স সমনুভাসনকম্মং কাতব্বন্তি ৰেদিতব্বং. ইমানি ৰত্থূনীতি অট্ঠারস ভেদকরৰত্থূনি. কম্মেনাতি অপলোকনাদীসু চতূসু কম্মেসু অঞ্ঞতরেন কম্মেন. উদ্দেসেনাতি পঞ্চসু পাতিমোক্খুদ্দেসেসু অঞ্ঞতরেন উদ্দেসেন. ৰোহারেনাতি তাহি তাহি উপপত্তীহি ‘‘অধম্মং ধম্মো’’তিআদিঅট্ঠারসভেদকরৰত্থুদীপকেন ৰোহারেন. অনুস্সাৰনাযাতি ‘‘ননু তুম্হে জানাথ ময্হং উচ্চাকুলা পব্বজিতভাৰং বহুস্সুতভাৰঞ্চ, মাদিসো নাম উদ্ধম্মং উব্বিনযং সত্থুসাসনং গাহেয্যাতি চিত্তম্পি উপ্পাদেতুং তুম্হাকং যুত্তং, কিং ময্হং অৰীচি নীলুপ্পলৰনং ৰিয সীতলো, কিমহং অপাযতো ন ভাযামী’’তিআদিনা নযেন কণ্ণমূলে ৰচীভেদং কত্ৰা অনুস্সাৰনেন. সলাকগ্গাহেনাতি এৰং অনুস্সাৰেত্ৰা তেসং চিত্তং উপত্থম্ভেত্ৰা অনিৰত্তিধম্মে কত্ৰা ‘‘গণ্হথ ইমং সলাক’’ন্তি সলাকগ্গাহেন. পঞ্চহি কারণেহি সঙ্ঘভেদো হোতীতি এত্থ কম্মমেৰ উদ্দেসো ৰা সঙ্ঘভেদে পধানকারণন্তি ৰেদিতব্বং. ৰোহারানুস্সাৰনসলাকগ্গাহা পন পুব্বভাগা. অট্ঠারসৰত্থুদীপনৰসএন হি ৰোহরন্তেন তত্থ রুচিজননত্থং অনুস্সাৰেত্ৰা সলাকায গহিতাযপি অভিন্নোৰ হোতি সঙ্ঘো. যদা পন এৰং চত্তারো ৰা অতিরেকা ৰা সলাকং গহেত্ৰা আৰেণিককম্মং ৰা উদ্দেসং ৰা করোন্তি, তদা সঙ্ঘো ভিন্নো নাম হোতি. অব্ভুস্সিতন্তি অব্ভুগ্গতং. অচ্ছেয্যাতি ৰিহরেয্য, পৰত্তেয্যাতি অত্থো.
‘‘লজ্জী ¶ রক্খিস্সতী’’তি ৰচনতো আপত্তিভযেন আরোচনং লজ্জীনংযেৰ ভারোতি আহ ‘‘লজ্জীহি ভিক্খূহী’’তি. অলজ্জিস্সপি অনারোচেন্তস্স আপত্তিযেৰ ‘‘যে পস্সন্তি, যে সুণন্তী’’তি ৰচনতো. সমাগচ্ছতূতি একী ¶ ভৰতু. একীভাৰো চ সমানলদ্ধিৰসেন হোতীতি আহ ‘‘একলদ্ধিকো হোতূ’’তি. সম্পত্তিযাতি সীলাদিসম্পত্তিযা. পটিনিস্সজ্জন্তস্স অনাপত্তিভাৰতো ‘‘সোত্থিভাৰো তস্স ভিক্খুনো’’তি ৰুত্তং. অপ্পটিনিস্সজ্জতো দুক্কটন্তি ৰিসুং ৰিসুং ৰদন্তানং গণনায দুক্কটং. পহোন্তেনাতি গন্তুং সমত্থেন অগিলানেন. সঙ্ঘভেদস্স গরুকভাৰতো অৰস্সং কত্তব্বতাদস্সনত্থং ‘‘দূরেপি ভারোযেৰা’’তি ৰুত্তং, আপত্তি পন অদ্ধযোজনব্ভন্তরে গন্তুং সমত্থস্স অগিলানস্সেৰ ৰেদিতব্বা.
৪১৬. অসমনুভাসন্তস্সাতি কম্মকারকে কত্তুনিদ্দেসোতি আহ ‘‘অসমনুভাসিযমানস্সা’’তি. ততিযকম্মৰাচায পটিনিস্সজ্জন্তো ঞত্তিযা দুক্কটং দ্ৰীহি কম্মৰাচাহি থুল্লচ্চযে চ আপজ্জতিযেৰাতি আহ ‘‘পটিনিস্সজ্জন্তস্স সঙ্ঘাদিসেসেন অনাপত্তী’’তি. অস্সাতি দেৰদত্তস্স. কতেন ভৰিতব্বন্তি সমনুভাসনকম্মেন কতেন ভৰিতব্বং. অত্তনো রুচিমত্তেন ৰদেয্যাতিআদিকম্মিকত্তা অপ্পটিনিস্সজ্জন্তস্সপি অনাপত্তীতি অধিপ্পাযেন ৰদেয্য. অপঞ্ঞত্তে সিক্খাপদে সমনুভাসনকম্মস্সেৰ অভাৰতো ‘‘ন হি পঞ্ঞত্তং সিক্খাপদং ৰীতিক্কমন্তস্সা’’তি ৰুত্তং. সিক্খাপদং পঞ্ঞপেন্তেনেৰ হি সমনুভাসনকম্মং অনুঞ্ঞাতং. উদ্দিস্স অনুঞ্ঞাততোতি ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, রোমন্থকস্স রোমন্থন’’ন্তিআদিং (চূল়ৰ. ২৭৩) উদ্দিস্স অনুঞ্ঞাতং সন্ধায ৰদন্তি. অনাপত্তিযন্তি অনাপত্তিৰারে. আপত্তিং রোপেতব্বোতি অনিস্সজ্জনপচ্চযা আপন্নপাচিত্তিযাপত্তিং উক্খেপনীযকম্মকরণত্থং আরোপেতব্বোতি অত্থো.
আপত্তিযেৰ ন জাতাতি সঙ্ঘাদিসেসাপত্তি ন জাতাযেৰাতি অত্থো. সা পনেসাতি সা পন এসা অনাপত্তি. তিৰঙ্গিকন্তি কাযৰাচাচিত্তৰসেন তিৰঙ্গিকং, কাযৰাচাচিত্ততো সমুট্ঠাতীতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘নপ্পটিনিস্সজ্জামী’’তি সঞ্ঞায অভাৰেন মুচ্চনতো সঞ্ঞাৰিমোক্খং. সচিত্তকন্তি ‘‘নপ্পটিনিস্সজ্জামী’’তি জাননচিত্তেন সচিত্তকং. ভেদায পরক্কমনং, ধম্মকম্মেন সমনুভাসনং, কম্মৰাচাপরিযোসানং, অপ্পটিনিস্সজ্জনন্তি ইমানেত্থ চত্তারি অঙ্গানি.
পঠমসঙ্ঘভেদসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১১. দুতিযসঙ্ঘভেদসিক্খাপদৰণ্ণনা
৪১৭-৪১৮. একাদসমে ¶ ¶ যং ৰচনং সমগ্গেপি ৰগ্গে অৰযৰভূতে করোতি ভিন্দতি, তং কলহকারকৰচনং ইধ ৰগ্গন্তি ৰুচ্চতীতি আহ ‘‘ৰগ্গং অসামগ্গিপক্খিযৰচনং ৰদন্তী’’তি. অসামগ্গিপক্খে ভৰা অসামগ্গিপক্খিযা, কলহকা. তেসং ৰচনং অসামগ্গিপক্খিযৰচনং, অসামগ্গিপক্খে ৰা ভৰং ৰচনং অসামগ্গিপক্খিযৰচনং. যস্মা উব্বাহিকাদিকম্মং বহূনম্পি কাতুং ৰট্টতি, তস্মা ‘‘ন হি সঙ্ঘো সঙ্ঘস্স কম্মং করোতী’’তি ইদং নিগ্গহৰসেন কত্তব্বকম্মং সন্ধায ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. অঙ্গানি পনেত্থ ভেদায পরক্কমনং পহায অনুৰত্তনং পক্খিপিত্ৰা হেট্ঠা ৰুত্তসদিসানেৰ.
দুতিযসঙ্ঘভেদসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১২. দুব্বচসিক্খাপদৰণ্ণনা
৪২৪. দ্ৰাদসমে ৰম্ভনৰচনন্তি গরহৰচনং. অপসাদেতুকামোতি খিপিতুকামো, তজ্জেতুকামো ৰা, ঘট্টেতুকামোতি ৰুত্তং হোতি. সটসদ্দো পতিতসদ্দেন সমানত্থো. ৰিসেসনস্স চ পরনিপাতং কত্ৰা তিণকট্ঠপণ্ণসটন্তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘তত্থ তত্থ পতিতং তিণকট্ঠপণ্ণ’’ন্তি. কেনাপীতি ৰাতসদিসেন নদীসদিসেন চ কেনাপি.
৪২৫-৪২৬. ৰত্তুং অসক্কুণেয্যোতি কিস্মিঞ্চি ৰুচ্চমানে অসহনতো ওৰদিতুং অসক্কুণেয্যো. দুক্খং ৰচো এতস্মিং ৰিপ্পটিকূলগ্গাহে ৰিপচ্চনীকৰাদে অনাদরে পুগ্গলেতি দুব্বচো. তেনাহ ‘‘দুক্খেন কিচ্ছেন ৰদিতব্বো’’তিআদি. দুব্বচভাৰকরণীযেহীতি দুব্বচভাৰকারকেহি. কত্তুঅত্থে অনীযসদ্দো দট্ঠব্বো. তেনেৰাহ ‘‘যে ধম্মা দুব্বচং পুগ্গলং করোন্তী’’তিআদি. পাপিকা ইচ্ছা এতস্সাতি পাপিচ্ছো, তস্স ভাৰো পাপিচ্ছতা, অসন্তগুণসম্ভাৰনতা পটিগ্গহণে চ অমত্তঞ্ঞুতা পাপিচ্ছতাতি ৰেদিতব্বা. অত্তুক্কংসকা চ তে পরৰম্ভকা চাতি অত্তুক্কংসকপরৰম্ভকা. যে অত্তানং উক্কংসন্তি উক্খিপন্তি উচ্চে ঠানে ঠপেন্তি, পরঞ্চ ৰম্ভেন্তি গরহন্তি নীচে ঠানে ঠপেন্তি, তেসমেতং অধিৰচনং. তেসং ভাৰো অত্তুক্কংসকপরৰম্ভকতা. কুজ্ঝনসীলো কোধনো, তস্স ভাৰো কোধনতা. কুজ্ঝনলক্খণস্স কোধস্সেতং অধিৰচনং.
পুব্বকালে ¶ ¶ কোধো, অপরকালে উপনাহোতি আহ ‘‘কোধহেতু উপনাহিতা’’তি. তত্থ উপনহনসীলো, উপনাহো ৰা এতস্স অত্থীতি উপনাহী, তস্স ভাৰো উপনাহিতা. পুনপ্পুনং চিত্তপরিযোনদ্ধলক্খণস্স কোধস্সেৰেতং অধিৰচনং. সকিঞ্হি উপ্পন্নো কোধো কোধোযেৰ, ততুত্তরি উপনাহো. অভিসঙ্গোতি দুম্মোচনীযো বলৰউপনাহো. সো অস্স অত্থীতি অভিসঙ্গী, তস্স ভাৰো অভিসঙ্গিতা. দুম্মোচনীযস্স বলৰউপনাহস্সেতং অধিৰচনং. চোদকং পটিপ্ফরণতাতি চোদকস্স পটিৰিরুদ্ধেন পচ্চনীকেন হুত্ৰা অৰট্ঠানং. চোদকং অপসাদনতাতি ‘‘কিং নু খো তুয্হং বালস্স অব্যত্তস্স ভণিতেন, ত্ৰম্পি নাম ভণিতব্বং মঞ্ঞিস্সসী’’তি এৰং চোদকস্স ঘট্টনা. চোদকস্স পচ্চারোপনতাতি ‘‘ত্ৰম্পি খোসি ইত্থন্নামং আপত্তিং আপন্নো, তং তাৰ পটিকরোহী’’তি এৰং চোদকস্স উপরি পটিআরোপনতা.
অঞ্ঞেন অঞ্ঞং পটিচরণতাতি অঞ্ঞেন কারণেন, ৰচনেন ৰা অঞ্ঞস্স কারণস্স, ৰচনস্স ৰা পটিচ্ছাদনৰসেন চরণতা. পটিচ্ছাদনত্থো এৰ ৰা চরসদ্দো অনেকত্থত্তা ধাতূনন্তি পটিচ্ছাদনতাতি অত্থো. তায সমন্নাগতো হি পুগ্গলো যং চোদকেন দোসৰিভাৰনকারণং, ৰচনং ৰা ৰুত্তং, তং ততো অঞ্ঞেনেৰ চোদনায অমূলিকভাৰদীপনেন কারণেন, তদত্থবোধকেন ৰচনেন ৰা পটিচ্ছাদেতি. ‘‘আপত্তিং আপন্নোসী’’তি ৰুত্তে ‘‘কো আপন্নো, কিং আপন্নো, কিস্মিং আপন্নো, কং ভণথ, কিং ভণথা’’তি ৰা ৰত্ৰা ‘‘এৰরূপং কিঞ্চি তযা দিট্ঠ’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘ন সুণামী’’তি সোতং ৰা উপনামেত্ৰা ৰিক্খেপং করোন্তোপি অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচ্ছাদেতি. ‘‘ইত্থন্নামং আপত্তিং আপন্নোসী’’তি পুট্ঠে ‘‘পাটলিপুত্তং গতোম্হী’’তি ৰত্ৰা পুন ‘‘ন তৰ পাটলিপুত্তগমনং পুচ্ছাম, আপত্তিং পুচ্ছামা’’তি ৰুত্তে ততো ‘‘রাজগহং গতোম্হী’’তি ৰত্ৰা ‘‘রাজগহং ৰা যাহি ব্রাহ্মণগহং ৰা, আপত্তিং আপন্নোসী’’তি ৰুত্তে ‘‘তত্থ মে সূকরমংসং লদ্ধ’’ন্তিআদীনি ৰত্ৰা বহিদ্ধা কথাৰিক্খিপনম্পি অত্থতো অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরণমেৰাতি ৰিসুং ন গহিতং.
অপদানেনাতি অত্তনো চরিযায. অপদীযন্তি হি দোসা এতেন দক্খীযন্তি, লুযন্তি ছিজ্জন্তীতি ৰা অপদানং, সত্তানং সম্মা মিচ্ছা ৰা ৰত্তপ্পযোগো. ন সম্পাযনতাতি ‘‘আৰুসো, ত্ৰং কুহিং ৰসসি, কং নিস্সায ৰসসী’’তি ৰা ‘‘যং ত্ৰং ৰদেসি ‘মযা এস আপত্তিং আপজ্জন্তো দিট্ঠো’তি, ত্ৰং ¶ তস্মিং সমযে কিং করোসি, অযং কিং করোতি, কত্থ চ ত্ৰং অহোসি, কত্থ অয’’ন্তি ৰা আদিনা নযেন চরিযং পুট্ঠেন সম্পাদেত্ৰা অকথনং.
মক্খিপল়াসিতাতি এত্থ পরগুণমক্খনলক্খণো মক্খো, সো এতস্স অত্থীতি মক্খী. তাদিসো ¶ পুগ্গলো অগারিযো অনগারিযো ৰা সমানো পরেসং সুকতকরণং ৰিনাসেতি. অগারিযোপি হি কেনচি অনুকম্পকেন দলিদ্দো সমানো উচ্চট্ঠানে ঠপিতো, অপরেন সমযেন ‘‘কিং তযা ময্হং কত’’ন্তি তস্স সুকতকরণং ৰিনাসেতি. অনগারিযোপি সামণেরকালতো পভুতি আচরিযেন ৰা উপজ্ঝাযেন ৰা চতূহি পচ্চযেহি উদ্দেসপরিপুচ্ছাদীহি চ অনুগ্গহেত্ৰা ধম্মকথানযপকরণকোসল্লাদীনি সিক্খাপিতো, অপরেন সমযেন রাজরাজমহামত্তাদীহি সক্কতো গরুকতো আচরিযুপজ্ঝাযেসু অচিত্তীকতো চরমানো ‘‘অযং অম্হেহি দহরকালে এৰ অনুগ্গহিতো সংৰদ্ধিতো চ, অথ চ পনিদানি নিস্সিনেহো জাতো’’তি ৰুচ্চমানো ‘‘কিং ময্হং তুম্হেহি কত’’ন্তি তেসং সুকতকরণং ৰিনাসেতি.
‘‘বহুস্সুতেপি পুগ্গলে অজ্ঝোত্থরিত্ৰা ঈদিসস্স চেৰ বহুস্সুতস্স অনিযতা গতি, তৰ ৰা মম ৰা কো ৰিসেসো’’তিআদিনা নযেন উপ্পজ্জমানো যুগগ্গাহলক্খণো পল়াসো. সো পরগুণেহি অত্তনো গুণানং সমকরণরসো. তথা হেস পরেসং গুণে ডংসিত্ৰা ৰিয অত্তনো গুণেহি সমে করোতীতি পল়াসোতি ৰুচ্চতি, সো এতস্স অত্থীতি পল়াসী. মক্খী চ পল়াসী চ মক্খিপল়াসিনো, তেসং ভাৰো মক্খিপল়াসিতা. অত্থতো পন মক্খো চেৰ পল়াসো চ.
ইস্সতি পরসম্পত্তিং ন সহতীতি ইস্সুকী. মচ্ছরাযতি অত্তনো সম্পত্তিং নিগূহতি, পরেসং সাধারণভাৰং ন সহতি, মচ্ছেরং ৰা এতস্স অত্থীতি মচ্ছরী. সঠযতি ন সম্মা ভাসতীতি সঠো, অত্তনো অৰিজ্জমানগুণপ্পকাসনলক্খণেন সাঠেয্যেন সমন্নাগতো কেরাটিকপুগ্গলো. কেরাটিকো চ আনন্দমচ্ছো ৰিয হোতি. আনন্দমচ্ছো নাম কির মচ্ছানং নঙ্গুট্ঠং দস্সেতি, সপ্পানং সীসং ‘‘তুম্হেহি সদিসো অহ’’ন্তি জানাপেতুং, এৰমেৰ কেরাটিকো পুগ্গলো যং যং সুত্তন্তিকং ৰা আভিধম্মিকং ¶ ৰা উপসঙ্কমতি, তং তং এৰং ৰদতি ‘‘অহং তুম্হাকং অন্তেৰাসী, তুম্হে ময্হং অনুকম্পকা, নাহং তুম্হে মুঞ্চামী’’তি ‘‘এৰমেতে ‘সগারৰো অযং অম্হেসু সপ্পতিস্সো’তি মঞ্ঞিস্সন্তী’’তি. সাঠেয্যেন হি সমন্নাগতস্স পুগ্গলস্স অসন্তগুণসম্ভাৰনেন চিত্তানুরূপকিরিযাৰিহরতো ‘‘এৰংচিত্তো এৰংকিরিযো’’তি দুৰিঞ্ঞেয্যত্তা কুচ্ছিং ৰা পিট্ঠিং ৰা জানিতুং ন সক্কা. যতো সো –
‘‘ৰামেন সূকরো হোতি, দক্খিণেন অজামিগো;
সরেন নেলকো হোতি, ৰিসাণেন জরগ্গৰো’’তি. (দী. নি. অট্ঠ. ২.২৯৬; ৰিভ. অট্ঠ. ৮৯৪; মহানি. অট্ঠ. ১৬৬) –
এৰং ¶ ৰুত্তযক্খসূকরসদিসো হোতি. কতপাপপটিচ্ছাদনলক্খণা মাযা, সা অস্স অত্থীতি মাযাৰী.
থম্ভসমঙ্গিতায থদ্ধো. ৰাতভরিতভস্তাসদিসথদ্ধভাৰপগ্গহিতসিরঅনিৰাতৰুত্তিকারকরোতি থম্ভো. যেন সমন্নাগতো পুগ্গলো গিলিতনঙ্গলসদিসো ৰিয অজগরো, ৰাতভরিতভস্তা ৰিয চ থদ্ধো হুত্ৰা গরুট্ঠানিযে দিস্ৰা ওনমিতুম্পি ন ইচ্ছতি, পরিযন্তেনেৰ চরতি. অব্ভুন্নতিলক্খণো অতিমানো, সো এতস্স অত্থীতি অতিমানী.
সং অত্তনো দিট্ঠিং পরামসতি সভাৰং অতিক্কমিত্ৰা পরতো আমসতীতি সন্দিট্ঠিপরামাসী. আধানং গণ্হাতীতি আধানগ্গাহী. ‘‘আধান’’ন্তি দল়্হং ৰুচ্চতি, দল়্হগ্গাহীতি অত্থো. যুত্তং কারণং দিস্ৰাৰ লদ্ধিং পটিনিস্সজ্জতীতি পটিনিস্সগ্গী, দুক্খেন কিচ্ছেন কসিরেন বহুম্পি কারণং দস্সেত্ৰা ন সক্কা পটিনিস্সগ্গিং কাতুন্তি দুপ্পটিনিস্সগ্গী, যো অত্তনো দিট্ঠিং ‘‘ইদমেৰ সচ্চ’’ন্তি দল়্হং গণ্হিত্ৰা অপি বুদ্ধাদীহি কারণং দস্সেত্ৰা ৰুচ্চমানো ন পটিনিস্সজ্জতি, তস্সেতং অধিৰচনং. তাদিসো হি পুগ্গলো যং যদেৰ ধম্মং ৰা অধম্মং ৰা সুণাতি, তং সব্বং ‘‘এৰং অম্হাকং আচরিযেহি কথিতং, এৰং অম্হেহি সুত’’ন্তি কুম্মোৰ অঙ্গানি সকে কপালে অন্তোযেৰ সমোদহতি. যথা হি কচ্ছপো অত্তনো পাদাদিকে অঙ্গে কেনচি ঘট্টিতে সব্বানি অঙ্গানি অত্তনো কপালেযেৰ সমোদহতি, ন বহি নীহরতি, এৰমযম্পি ‘‘ন সুন্দরো তৰ গাহো, ছড্ডেহি ন’’ন্তি ৰুত্তো তং ন ৰিস্সজ্জেতি, অন্তোযেৰ অত্তনো হদযে এৰ ঠপেত্ৰা ৰিচরতি. যথা কুম্ভীলা গহিতং ন পটিনিস্সজ্জন্তি, এৰং কুম্ভীলগ্গাহং গণ্হাতি, ন ৰিস্সজ্জেতি. মক্খিপল়াসিতাদিযুগল়ত্তযেন ¶ দস্সিতে মক্খপল়াসাদযো ছ ধম্মে ৰিসুং ৰিসুং গহেত্ৰা ‘‘একূনৰীসতি ধম্মা’’তি ৰুত্তং. অনুমানসুত্তট্ঠকথাযং (ম. নি. অট্ঠ. ১.১৮১) পন মক্খপল়াসাদযোপি যুগল়ৰসেন একং কত্ৰা ‘‘সোল়স ধম্মা’’তি ৰুত্তং.
পকারেহি আৰহনং পদক্খিণং, ততো পদক্খিণতো গহণসীলো পদক্খিণগ্গাহী, ন পদক্খিণগ্গাহী অপ্পদক্খিণগ্গাহী. যো ৰুচ্চমানো ‘‘তুম্হে মং কস্মা ৰদথ, অহং অত্তনো কপ্পিযাকপ্পিযং সাৰজ্জানৰজ্জং অত্থানত্থং জানামী’’তি ৰদতি, অযং অনুসাসনিং পদক্খিণতো ন গণ্হাতি, ৰামতোৰ গণ্হাতি, তস্মা ‘‘অপ্পদক্খিণগ্গাহী’’তি ৰুচ্চতি, তেনাহ ‘‘যথানুসিট্ঠ’’ন্তিআদি.
উদ্দেসেতি ¶ পাতিমোক্খুদ্দেসে. অথ সব্বানেৰ সিক্খাপদানি কথং পাতিমোক্খুদ্দেসপরিযাপন্নানীতি আহ ‘‘যস্স সিযা আপত্তি, সো আৰিকরেয্যাতি এৰং সঙ্গহিতত্তা’’তি. ‘‘যস্স সিযা আপত্তী’’তি হি ইমিনা সব্বাপি আপত্তিযো নিদানুদ্দেসে সঙ্গহিতাযেৰ হোন্তি. পঞ্চহি সহধম্মিকেহি সিক্খিতব্বত্তাতি লব্ভমানৰসেন ৰুত্তং. সহধম্মিকেন সহকারণেনাতিপি অত্থো দট্ঠব্বো. ‘‘ৰচনাযা’’তি নিস্সক্কে সম্পদানৰচনন্তি আহ ‘‘ততো মম ৰচনতো’’তি. অঙ্গানি চেত্থ পঠমসঙ্ঘভেদসদিসানি. অযং পন ৰিসেসো – যথা তত্থ ভেদায পরক্কমনং, এৰং ইধ অৰচনীযকরণতা দট্ঠব্বা.
দুব্বচসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১৩. কুলদূসকসিক্খাপদৰণ্ণনা
৪৩১. তেরসমে কীটাগিরীতি তস্স নিগমস্স নামং. তঞ্হি সন্ধায পরতো ‘‘ন অস্সজিপুনব্বসুকেহি ভিক্খূহি কীটাগিরিস্মিং ৰত্থব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. তেন পন যোগতো সো জনপদোপি ‘‘কীটাগিরি’’ইচ্চেৰ সঙ্খ্যং গতোতি আহ ‘‘এৰংনামকে জনপদে’’তি. আৰাসে নিযুত্তা আৰাসিকা, নিবদ্ধৰাসিনো. তে অকতং সেনাসনং করোন্তি, জিণ্ণং পটিসঙ্খরোন্তি, কতে ইস্সরা হোন্তি. তেনাহ ‘‘সো যেসং আযত্তো…পে… তে আৰাসিকা’’তি ¶ . নিৰাসো নিৰাসমত্তং এতেসং অত্থীতি নেৰাসিকাতি আহ ‘‘যে পন কেৰল’’ন্তিআদি. তেতি অস্সজিপুনব্বসুকা. ছ জনাতি পণ্ডুকো লোহিতকো মেত্তিযো ভূমজকো অস্সজি পুনব্বসুকোতি ইমে ছ জনা. সম্মাতি আলপনৰচনমেতং. আযমুখভূতাতি আযস্স মুখভূতা. ধুরট্ঠানেতি সাৰত্থিযা অৰিদূরে ঠানে. ৰস্সানে হেমন্তে চাতি দ্ৰীসু উতূসু ৰস্সনতো ‘‘দ্ৰীহি মেঘেহী’’তি ৰুত্তং. দিযড্ঢভিক্খুসহস্সতো গণাচরিযানং ছন্নং জনানং অধিকত্তা ‘‘সমধিক’’ন্তি ৰুত্তং, সাধিকন্তি অত্থো. ম-কারো পদসন্ধিৰসেন আগতো. অকতৰত্থুন্তি অকতপুব্বং অভিনৰৰত্থুং.
কণিকারাদযো পুপ্ফরুক্খা, জাতিসুমনাদযো পুপ্ফগচ্ছা. কোট্টনন্তি সযং ছিন্দনং. কোট্টাপনন্তি ‘‘ইমং ছিন্দ ভিন্দা’’তি অঞ্ঞেহি ছেদাপনং. আল়িযা বন্ধনন্তি যথা গচ্ছমূলে উদকং সন্তিট্ঠতি, তথা সমন্ততো বন্ধনং. উদকস্সাতি অকপ্পিযউদকস্স. কপ্পিযউদকসিঞ্চনন্তি ইমিনাৰ সিঞ্চাপনম্পি সঙ্গহিতন্তি দট্ঠব্বং. ননু ‘‘উদকস্স সেচনং সেচাপন’’ন্তি ইমিনাৰ সামঞ্ঞতো কপ্পিযাকপ্পিযউদকসিঞ্চনাদিং সক্কা সঙ্গহেতুং, তস্মা কপ্পিযউদকসিঞ্চনাদি ¶ কস্মা ৰিসুং ৰুত্তন্তি? ‘‘আরামাদিঅত্থং রোপিতে অকপ্পিযৰোহারেসুপি কপ্পিযউদকসিঞ্চনাদি ৰট্টতী’’তি ৰক্খমানত্তা ইধাপি ৰিভাগং কত্ৰা কপ্পিযউদকসিঞ্চনাদি ৰিসুং দস্সিতং. হত্থমুখপাদধোৰনন্হানোদকসিঞ্চনন্তি ইমিনাপি পকারন্তরেন কপ্পিযউদকসিঞ্চনমেৰ দস্সেতি. ‘‘অকপ্পিযৰোহারো’’তি কোট্টনখণনাদিৰসেন সযং করণস্সপি কথং সঙ্গহোতি? অকপ্পিযন্তি ৰোহরীযতীতি অকপ্পিযৰোহারোতি অকপ্পিযভূতং করণকারাপনাদি সব্বমেৰ সঙ্গহিতং, ন পন অকপ্পিযৰচনমত্তন্তি দট্ঠব্বং. কপ্পিযৰোহারেপি এসেৰ নযো. সুক্খমাতিকায উজুকরণন্তি ইমিনা পুরাণপণ্ণাদিহরণম্পি সঙ্গহিতন্তি দট্ঠব্বং. কুদালাদীনি ভূমিযং ঠপেত্ৰা ঠানতো হত্থেন গহেত্ৰা ঠানমেৰ পাকটতরন্তি ‘‘ওভাসো’’তি ৰুত্তং.
মহাপচ্চরিৰাদম্হি পতিট্ঠপেতুকামো পচ্ছা ৰদতি. ৰনত্থাযাতি ইদং কেচি ‘‘ৰতত্থাযা’’তি পঠন্তি, তেসং ৰতিঅত্থাযাতি অত্থো. অকপ্পিযৰোহারেপি একচ্চং ৰট্টতীতি দস্সেতুং ‘‘ন কেৰলঞ্চ সেস’’ন্তিআদিমাহ. যং কিঞ্চি মাতিকন্তি সুক্খমাতিকং ৰা অসুক্খমাতিকং ৰা. ‘‘কপ্পিযউদকং ¶ সিঞ্চিতু’’ন্তি ইমিনা ‘‘কপ্পিযউদকং সিঞ্চথাতি ৰত্তুম্পি ৰট্টতী’’তি দস্সেতি. সযং রোপেতুম্পি ৰট্টতীতি ইমিনা ‘‘রোপেহীতি ৰত্তুং ৰট্টতী’’তিপি সিদ্ধং. অঞ্ঞত্থায ৰা করোন্তস্সাতি ৰত্থুপূজাদিঅত্থং করোন্তস্স. কস্মা ন অনাপত্তীতি ৰত্থুপূজনত্থায গন্থনাদীসু কস্মা ন অনাপত্তি. অনাপত্তিযেৰাতি পটিৰচনং দত্ৰা ইদানি তমেৰ অনাপত্তিভাৰং দস্সেতুং ‘‘যথাহী’’তিআদি ৰুত্তং. তত্থাতি আরামাদিঅত্থায রুক্খরোপনে. তথা ৰত্থুপূজনত্থাযপি অনাপত্তিযেৰাতি রতনত্তযপূজনত্থাযপি কপ্পিযৰোহারেন পরিযাযাদীহি চ গন্থাপনে অনাপত্তিযেৰাতি অত্থো.
‘‘তথা ৰত্থুপূজনত্থাযা’’তি হি সামঞ্ঞতো ৰুত্তেপি ‘‘যথা হি তত্থ কপ্পিযৰোহারেন পরিযাযাদীহি চা’’তি ৰুত্তত্তা কপ্পিযৰোহারাদীহি গন্থাপনে এৰ অনাপত্তি ৰিঞ্ঞাযতি, ন সযং গন্থনে, তেনেৰ পরো সযং গন্থনম্পি কস্মা ন ৰট্টতীতি চোদেন্তো ‘‘ননু চা’’তিআদিমাহ. যথা আরামাদিঅত্থং কপ্পিযপথৰিযং সযং রোপেতুম্পি ৰট্টতি, তথা ৰত্থুপূজনত্থায সযং গন্থনেপি কস্মা ন ৰট্টতীতি চোদকস্স অধিপ্পাযো. ৰুত্তন্তিআদি আচরিযস্স পরিহারো. অথ ‘‘ন পন মহাঅট্ঠকথায’’ন্তি কস্মা ৰদতি. মহাপচ্চরিআদীসু ৰুত্তম্পি হি পমাণমেৰাতি নাযং ৰিরোধো, মহাঅট্ঠকথাযং অৰুত্তম্পি তত্থেৰ ৰুত্তেন সংসন্দিত্ৰা পমাণমেৰাতি পতিট্ঠাপেতুং ৰুত্তত্তা. তং কথন্তি মঞ্ঞেয্যাসীতি সম্বন্ধো. মহাঅট্ঠকথাযঞ্চ কপ্পিযউদকসেচনং ৰুত্তং, তং কথন্তি এত্থাযমধিপ্পাযো. কিঞ্চাপি মহাঅট্ঠকথাযং আরামাদিঅত্থায ¶ কপ্পিযপথৰিযং সযং রোপনং ন ৰুত্তং, কপ্পিযউদকস্স পন সযং সিঞ্চনং ৰুত্তমেৰ, তস্মা যথা আরামাদিঅত্থায কপ্পিযউদকং সযং সিঞ্চিতুম্পি ৰট্টতি, তথা ৰত্থুপূজনত্থায সযং গন্থনম্পি কস্মা ন ৰট্টতীতি. তম্পি ন ৰিরুজ্ঝতীতি যদেতং আরামাদিঅত্থায সযং রোপনং কপ্পিযউদকসিঞ্চনঞ্চ ৰুত্তং, তম্পি ন ৰিরুজ্ঝতি. কথং তং ন ৰিরুজ্ঝতীতি আহ ‘‘তত্রহী’’তিআদি. এতং ৰুত্তন্তি মালাৰচ্ছং রোপেন্তিপি রোপাপেন্তিপি সিঞ্চন্তিপি সিঞ্চাপেন্তিপীতি এতং ৰুত্তং. অঞ্ঞত্র পন পরিযাযো অত্থীতি ‘‘মালাৰচ্ছং রোপেন্তিপি রোপাপেন্তিপি সিঞ্চন্তিপি সিঞ্চাপেন্তিপী’’তি কুলসঙ্গহত্থায রোপনসিঞ্চনং সন্ধায ৰুত্তত্তা ততো অঞ্ঞত্র আরামাদিঅত্থায মালাৰচ্ছরোপনে পরিযাযো অত্থি. তত্থ পরিযাযং ইধ ¶ চ পরিযাযাভাৰং ঞত্ৰাতি তত্থ ‘‘মালাৰচ্ছং রোপেন্তী’’তিআদীসু ‘‘মালাৰচ্ছ’’ন্তি ৰিসেসৰচনসব্ভাৰতো পরিযাযং, ইধ ‘‘গন্থেন্তী’’তিআদীসু তথাৰিধৰিসেসৰচনাভাৰতো পরিযাযাভাৰঞ্চ ঞত্ৰা.
ননু চ যথা ‘‘গন্থেন্তী’’তি সামঞ্ঞতো ৰুত্তত্তা পরিযাযো ন লব্ভতীতি যস্স কস্সচি অত্থায সযং গন্থনং ন ৰট্টতি, এৰং ‘‘গন্থাপেন্তী’’তি সামঞ্ঞতো ৰুত্তত্তা পরিযাযেন গন্থাপনম্পি ন ৰট্টতীতি আপজ্জতি. এৰঞ্চ সতি পরতো ‘‘এৰং জান, এৰং কতে সোভেয্য, যথা এতানি পুপ্ফানি ন ৰিকিরিযন্তি, তথা করোহীতিআদিনা কপ্পিযৰচনেন কারেতুং ৰট্টতী’’তি ইদং ৰিরুজ্ঝতীতি? ন ৰিরুজ্ঝতি, পরিযাযেন হি কারাপনং গন্থাপনমেৰ ন হোতি, তস্মা যথাৰুত্তনযেন পরিযাযতো কারাপনং ৰট্টতি. সব্বং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বন্তি হেট্ঠা ৰুত্তং ৰিনিচ্ছযমেৰ সঙ্খেপতো নিগমেতি. হরণাদীসু কস্মা অনাপত্তীতি ৰত্থুপূজনত্থায হরণাদীসু কস্মা অনাপত্তি. কুলিত্থিআদীনং অত্থায হরণতোতি কুলিত্থিআদীনং হরণস্স তত্থ ৰুত্তত্তাতি অধিপ্পাযো. তেনেৰাহ ‘‘হরণাধিকারে হী’’তিআদি. মালন্তি পুপ্ফদামং. মঞ্জরী ৰিযাতি কুসুমমঞ্জরী ৰিয. হারসদিসন্তি মুত্তাহারসদিসং.
পাচিত্তিযঞ্চেৰ দুক্কটঞ্চাতি পথৰীখণনপচ্চযা পাচিত্তিযং, কুলসঙ্গহপচ্চযা দুক্কটং. অকপ্পিযৰোহারেনাতি ‘‘ইদং খণ, ইদং রোপেহী’’তিআদিঅকপ্পিযৰোহারেন. দুক্কটমেৰাতি কুলসঙ্গহপচ্চযা দুক্কটং. উভযত্থাতি কপ্পিযাকপ্পিযপথৰিযং. সব্বত্থাতি কুলসঙ্গহপরিভোগআরামাদিঅত্থায রোপিতে. দুক্কটম্পীতি ন কেৰলং পাচিত্তিযমেৰ. কপ্পিযেনাতি কপ্পিযেন উদকেন. তেসংযেৰ দ্ৰিন্নন্তি কুলদূসনপরিভোগানং. দুক্কটন্তি কুলসঙ্গহত্থায সযং সিঞ্চনে কপ্পিযৰোহারেন অকপ্পিযৰোহারেন ৰা সিঞ্চাপনে চ দুক্কটং, পরিভোগত্থায পন সযং সিঞ্চনে অকপ্পিযৰোহারেন সিঞ্চাপনে চ দুক্কটং. আপত্তিবহুলতা ৰেদিতব্বাতি এত্থ সযং সিঞ্চনে ¶ ধারাপচ্ছেদগণনায আপত্তিগণনা ৰেদিতব্বা. সিঞ্চাপনে পন পুনপ্পুনং আণাপেন্তস্স ৰাচায ৰাচায আপত্তি, সকিং আণত্তস্স বহূনং সিঞ্চনেপি একাৰ.
দুক্কটপাচিত্তিযানীতি কুলসঙ্গহপচ্চযা দুক্কটং, ভূতগামপাতব্যতায পাচিত্তিযং. অঞ্ঞত্থাতি ৰত্থুপূজাদিঅত্থায ওচিননে. সকিং আণত্তোতি অকপ্পিযৰোহারেন আণত্তো. পাচিত্তিযমেৰাতি অকপ্পিযৰচনেন ¶ আণত্তত্তা পাচিত্তিযং. কপ্পিযৰচনেন পন ৰত্থুপূজাদিঅত্থায ওচিনাপেন্তস্স অনাপত্তিযেৰ.
গন্থনেন নিব্বত্তং গন্তিমং. এস নযো সেসেসুপি. ন ৰট্টতীতি কুলসঙ্গহত্থায ৰত্থুপূজাদিঅত্থায ৰা ৰুত্তনযেন করোন্তস্স চ কারাপেন্তস্স চ দুক্কটন্তি অত্থো. পুরিমনযেনেৰাতি ‘‘ভিক্খুস্স ৰা’’তিআদিনা ৰুত্তনযেন. ধম্মাসনৰিতানে বদ্ধকণ্টকেসু পুপ্ফানি ৰিজ্ঝিত্ৰা ঠপেন্তীতি সম্বন্ধো. উপরূপরি ৰিজ্ঝিত্ৰা ছত্তসদিসং কত্ৰা আৰুণনতো ‘‘ছত্তাতিছত্তং ৰিযা’’তি ৰুত্তং. ‘‘কদলিক্খন্ধম্হী’’তিআদিনা ৰুত্তং সব্বমেৰ সন্ধায ‘‘তং অতিওল়ারিকমেৰা’’তি ৰুত্তং, সযং করোন্তস্স অকপ্পিযৰচনেনেৰ কারাপেন্তস্স চ দুক্কটমেৰাতি অত্থো. পুপ্ফৰিজ্ঝনত্থন্তি ৰুত্তত্তা পুপ্ফানি ৰিজ্ঝিতুংযেৰ কণ্টকং বন্ধিতুং ন ৰট্টতি, পুপ্ফদামাদিবন্ধনত্থং পন ৰট্টতি. কণ্টকম্পি বন্ধিতুং ন ৰট্টতীতি চ ইদং অট্ঠকথাচরিযপ্পমাণেন গহেতব্বং. পৰেসেতুং ন ৰট্টতীতি ৰুত্তত্তা পুপ্ফচ্ছিদ্দে অপৰেসেত্ৰা উপরূপরি ঠপেতুং ৰট্টতি. জালমযং ৰিতানং জালৰিতানং. নাগদন্তকম্পি সচ্ছিদ্দকংযেৰ গহেতব্বং. পুপ্ফপটিচ্ছকং দণ্ডাদীহি কতপুপ্ফাধারণং, তম্পি সচ্ছিদ্দমেৰ ইধ ৰুত্তং. অসোকপিণ্ডিযাতি অসোকপুপ্ফমঞ্জরিকায. ‘‘ধম্মরজ্জু নাম চেতিযং ৰা বোধিং ৰা পুপ্ফপৰেসনত্থং আৰিজ্ঝিত্ৰা বদ্ধরজ্জূ’’তি মহাগণ্ঠিপদে মজ্ঝিমগণ্ঠিপদে চ ৰুত্তং, তস্মা তথাবদ্ধায রজ্জুযা চেতিযস্স চ অন্তরে পুপ্ফানি পৰেসেতুং ৰট্টতীতি ৰিঞ্ঞাযতি. গণ্ঠিপদে পন ‘‘ধম্মরজ্জুন্তি সিথিলং ৰট্টিকং রজ্জুং কত্ৰা বোধিং ৰা চেতিযং ৰা পরিক্খিপিত্ৰা ধম্মাসনে ৰা লম্বিত্ৰা তত্থ পুপ্ফানি পৰেসেন্তী’’তি ৰুত্তং, তস্মা সিথিলৰট্টিকায রজ্জুযা অন্তরেপি পুপ্ফানি পৰেসেতুং ৰট্টতীতি ৰিঞ্ঞাযতি, ৰীমংসিত্ৰা যুত্ততরং গহেতব্বং. উভযত্থাপি পনেত্থ নেৰত্থি ৰিরোধোতি অম্হাকং খন্তি.
মত্থকদামন্তি ধম্মাসনাদিমত্থকে লম্বকদামং. পুপ্ফেহি ৰেঠেন্তীতি পুপ্ফদামেন ৰেঠেন্তি. তেসংযেৰাতি উপ্পলাদীনংযেৰ. ৰাকেন ৰা দণ্ডকেন ৰাতি ৰিসুং অচ্ছিন্নেন পুপ্ফসহিতেনেৰ ৰাকেন ৰা দণ্ডকেন ৰা. খন্ধে ঠপিতকাসাৰস্সাতি খন্ধে ঠপিতসঙ্ঘাটিং সন্ধায ৰুত্তং. তঞ্হি তথা বন্ধিতুং ¶ সক্কা ভৰেয্য. ইমিনাৰ অঞ্ঞম্পি তাদিসং কাসাৰং ৰা ৰত্থং ৰা ৰুত্তনযেন বন্ধিত্ৰা তত্থ পুপ্ফানি পক্খিপিতুং ৰট্টতীতি সিদ্ধং. অংসভণ্ডিকং পসিব্বকে পক্খিত্তসদিসত্তা ৰেঠিমং নাম ন জাতং, তস্মা সিথিলবন্ধস্স অন্তরন্তরা পক্খিপিতুং ৰট্টতীতি ৰদন্তি.
পুপ্ফপটে ¶ চ দট্ঠব্বন্তি পুপ্ফপটং করোন্তস্স দীঘতো পুপ্ফদামস্স হরণপচ্চাহরণৰসেন পূরণং সন্ধায ৰুত্তং. তিরিযতো হরণং পন ৰাযিমং নাম হোতি, ন পূরিমং. পুরিমট্ঠানং অতিক্কামেতীতি এত্থ ‘‘অফুসাপেত্ৰাপি অতিক্কামেন্তস্স আপত্তিযেৰা’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. ‘‘পুরিমট্ঠানং অতিক্কামেতী’’তি অৰিসেসেন ৰুত্তত্তা তং যুত্তং. কেচি পন ‘‘অঞ্ঞমঞ্ঞং অফুসাপেত্ৰা অনেকক্খত্তুং পরিক্খিপিতুং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তীতি ৰুত্তং, তত্থ কারণং ন দিস্সতি. বন্ধিতুং ৰট্টতীতি পুপ্ফরহিতায সুত্তকোটিযা ৰাককোটিযা ৰা বন্ধিতুং ৰট্টতি. একৰারং হরিত্ৰা ৰা পরিক্খিপিত্ৰা ৰাতি ইদং পুব্বে ৰুত্তচেতিযাদিপরিক্খেপং পুপ্ফপটকরণঞ্চ সন্ধায ৰুত্তং, তস্মা চেতিযং ৰা বোধিং ৰা পরিক্খিপন্তেন একৰারং পরিক্খিপিত্ৰা পুরিমট্ঠানং সম্পত্তে অঞ্ঞস্স দাতব্বং, তেনপি একৰারং পরিক্খিপিত্ৰা তথেৰ কাতব্বং. পুপ্ফপটং করোন্তেন চ একৰারং হরিত্ৰা অঞ্ঞস্স দাতব্বং, তেনপি তথেৰ কাতব্বং. সচেপি দ্ৰেযেৰ ভিক্খূ উভোসু পস্সেসু ঠত্ৰা পরিযাযেন হরন্তি, ৰট্টতিযেৰাতি ৰদন্তি.
পূরিতন্তি দীঘতো পসারণৰসেন পূরিতং. ৰাযিতুং ন লভতীতি দীঘতো পসারিতে তিরিযতো হরণং ৰাযনং নাম হোতীতি একৰারম্পি পুপ্ফগুণং তিরিযতো হরিতুং ন ৰট্টতি. পুপ্ফানি ঠপেন্তেনাতি অগন্থিতানি পাকতিকপুপ্ফানি ঠপেন্তেন. পুপ্ফদামং পন পূজনত্থায ভূমিযং ঠপেন্তেন ফুসাপেত্ৰা ৰা অফুসাপেত্ৰা ৰা দিগুণং কত্ৰা ঠপেতুং ন ৰট্টতীতি ৰদন্তি. ঘটিকদামওলম্বকোতি অন্তে ঘটিকাকারযুত্তো যমকদামওলম্বকো. একেকং পন দামং নিক্খন্তসুত্তকোটিযাৰ বন্ধিত্ৰা ওলম্বিতুং ৰট্টতি, পুপ্ফদামদ্ৰযং সঙ্ঘটিতুকামেনপি নিক্খন্তসুত্তকোটিযাৰ সুত্তকোটিং সঙ্ঘটিতুং ৰট্টতি. অড্ঢচন্দাকারেন মালাগুণপরিক্খেপোতি অড্ঢচন্দাকারেন মালাগুণস্স পুনপ্পুনং হরণপচ্চাহরণৰসেন পূরেত্ৰা পরিক্খিপনং. তেনেৰ তং পূরিমে পৰিট্ঠং, তস্মা এতম্পি অড্ঢচন্দাকারং পুনপ্পুনং হরণপচ্চাহরণৰসেন পূরিতং ন ৰট্টতি. একৰারং পন অড্ঢচন্দাকারেন মালাগুণং হরিতুং ৰট্টতীতি ৰদন্তি. পুপ্ফদামকরণন্তি এত্থ সুত্তকোটিযং গহেত্ৰাপি একতো কাতুং ন ৰট্টতীতি ৰদন্তি. গেণ্ডুকখরপত্তদামানং পটিক্খিত্তত্তা চেলাদীহি কতদামম্পি ন ৰট্টতি অকপ্পিযানুলোমত্তাতি ৰদন্তি.
‘‘লাসিযনাটকং ¶ ¶ নাটেন্তী’’তি ৰত্ৰা তমেৰ পরিযাযন্তরেন দস্সেতুং ‘‘রেচকং দেন্তী’’তি ৰুত্তং, অভিনযং দস্সেন্তীতি অত্থো, অত্তনো অধিপ্পাযং পকাসেত্ৰা ‘‘এৰং নচ্চিতব্ব’’ন্তি পঠমং উট্ঠহিত্ৰা নচ্চনাকারং দস্সেন্তীতি ৰুত্তং হোতি. কেচি পন ‘‘মুখে অঙ্গুলিযো পক্খিপিত্ৰা সদ্দং করোন্তা চক্কমিৰ অত্তানং ভমযমানা রেচকং দেন্তি নামা’’তি ৰদন্তি. একেকায পন্তিযা অট্ঠ অট্ঠ পদানি অস্সাতি অট্ঠপদং. ‘‘অট্ঠাপদ’’ন্তিপি পঠন্তি. দসপদেপি এসেৰ নযো. পদানীতি চ সারিআদীনং পতিট্ঠানট্ঠানানি. দসপদং নাম দ্ৰীহি পন্তীহি ৰীসতিযা পদেহি কীল়নজূতং. আকাসেযেৰ কীল়ন্তীতি ‘‘অযং সারী অসুকপদং মযা নীতা, অযং অসুকপদ’’ন্তি কেৰলং মুখেনেৰ ৰদন্তা আকাসেযেৰ জূতং কীল়ন্তি. জূতফলকেতি জূতমণ্ডলে. পাসককীল়ায কীল়ন্তীতি পাসকং ৰুচ্চতি ছসু পস্সেসু একেকং যাৰ ছক্কং দস্সেত্ৰা কতকীল়নং, তং ৰড্ঢেত্ৰা যথালদ্ধএককাদিৰসেন সারিযো অপনেন্তা উপনেন্তা চ কীল়ন্তি. ঘটেন কীল়া ঘটিকাতি একে.
মঞ্জট্ঠিযা ৰাতি মঞ্জট্ঠিরুক্খসারং গহেত্ৰা পক্ককসাৰং সন্ধায ৰদতি. সলাকহত্থন্তি তালহীরাদীনং কলাপস্সেতং অধিৰচনং. বহূসু সলাকাসু ৰিসেসরহিতং একং সলাকং গহেত্ৰা তাসু পক্খিপিত্ৰা পুন তংযেৰ উদ্ধরন্তা সলাকহত্থেন কীল়ন্তীতি কেচি. পণ্ণেন ৰংসাকারেন কতা নাল়িকা পণ্ণনাল়িকা. তেনেৰাহ ‘‘তং ধমন্তা’’তি. পুচ্ছন্তস্স মুখাগতং অক্খরং গহেত্ৰা নট্ঠমুট্ঠিলাভালাভাদিজাননকীল়া অক্খরিকাতিপি ৰদন্তি. হত্থিস্মিন্তি নিমিত্তত্থে ভুম্মং, হত্থিনিমিত্তসিপ্পেতি অত্থো. অস্সস্মিন্তিআদীসুপি এসেৰ নযো. ‘‘উস্সেল়েন্তি অপ্ফোটেন্তী’’তি দ্ৰিন্নং পদানং অত্থো পাকটোযেৰাতি ন ৰুত্তো. তত্থ উস্সেল়েন্তীতি মুখেন উস্সেল়নসদ্দং পমুঞ্চন্তি, মহন্তং কত্ৰা অব্যত্তসদ্দং পৰত্তেন্তীতি অত্থো. ‘‘অজানং সঞ্ঞং দেন্তা অজপালকা ৰিয মুখেন ৰাতং নিচ্ছারেন্তা সুখুমং অব্যত্তনাদং পৰত্তেন্তী’’তিপি ৰদন্তি. অপ্ফোটেন্তীতি ভুজহত্থসঙ্ঘট্টনসদ্দং পৰত্তেন্তি, ৰামহত্থং উরে ঠপেত্ৰা দক্খিণেন পাণিনা তত্থ তাল়নেন সদ্দং করোন্তীতি অত্থো. মুখডিণ্ডিমন্তি মুখভেরিযা এতং অধিৰচনং.
৪৩২. পসাদাৰহেনাতি ¶ পসাদজননকেন. অভিক্কমনং অভিক্কন্তন্তি আহ ‘‘গমনেনা’’তি. পটিক্কমনং পটিক্কন্তং. নিৰত্তনেনাতি নিৰত্তিমত্তং দস্সেতি. নিৰত্তেত্ৰা পন গমনং গমনমেৰ. অভিমুখং লোকিতং আলোকিতন্তি আহ ‘‘পুরতো দস্সনেনা’’তি. ইতো চিতো চ দস্সনেনাতি অনুদিসাপেক্খনং দস্সেতি. যংদিসাভিমুখো গচ্ছতি তিট্ঠতি নিসীদতি, তদভিমুখং পেক্খনং আলোকিতং, তদনুগতদিসালোকনং ‘‘ৰিলোকিত’’ন্তি হি ৰুচ্চতি. অঞ্ঞানিপি হেট্ঠা উপরি পচ্ছতো পেক্খনৰসেন ওলোকিতউল্লোকিতাপলোকিতানি নাম হোন্তি. তানি ¶ পন ন সমণসারুপ্পানি অপ্পসাদাৰহানি, তেনেৰেত্থ আলোকিতৰিলোকিতানেৰ গহিতানি. তেসন্তি সমাসে গুণীভূতানিপি পব্বানি পরামসতি. ‘‘পব্বসঙ্কোচনেনা’’তি হি ৰুত্তত্তা পব্বানি তত্থ গুণীভূতানি সঙ্কোচনস্স পধানত্তা. সতিসম্পজঞ্ঞেহীতি সাত্থকতাদিপরিগ্গাহিকায সতিযা তথাপৰত্তসম্পজঞ্ঞেন চ সমন্ততো পকারেহি, পকট্ঠং ৰা সৰিসেসং জানাতীতি সম্পজানো, তস্স ভাৰো সম্পজঞ্ঞং. তথাপৰত্তঞাণস্সেতং অধিৰচনং. অভিসঙ্খতত্তাতি সম্মা পৰত্তিতত্তা. হেট্ঠাখিত্তচক্খূতি খন্ধং অনামেত্ৰাৰ অধোখিত্তচক্খু. খন্ধং নামেত্ৰা হি হেট্ঠাৰলোকনং ন সমণসারুপ্পং. ‘‘ওক্খিত্তচক্খূ’’তি চ ইমিনা যুগমত্তদস্সিতা ৰুত্তা.
বোন্দোতি লোলো মন্দধাতুকোতি অত্থো. ভকুটিং কত্ৰাতি ভমুকভেদং কত্ৰা. সাখল্যেন যুত্তাতি ‘‘তত্থ কতমং সাখল্যং? যা সা ৰাচা নেলা কণ্ণসুখা’’তিআদিনা (ধ. স. ১৩৫০) নযেন ৰুত্তসাখল্যেন সমন্নাগতা, মুদুৰচনাতি অত্থো. নেলাতি এলং ৰুচ্চতি দোসো, নাস্সা এলন্তি নেলা, নিদ্দোসাতি অত্থো. কণ্ণসুখাতি ব্যঞ্জনমধুরতায কণ্ণানং সুখা, সূচিনা ৰিজ্ঝনং ৰিয কণ্ণসূলং ন জনেতি. দাননিবদ্ধানীতি নিবদ্ধদানানি.
‘‘সারিপুত্তমোগ্গল্লানে আমন্তেসী’’তি ৰত্ৰা ‘‘গচ্ছথ তুম্হে সারিপুত্তা’’তি ৰচনতো ‘‘সারিপুত্তা’’তি ইদং একসেসনযেন ৰুত্তন্তি অযমত্থো পাকটোযেৰাতি ন ৰুত্তো. ‘‘সারিপুত্তা’’তি হি ইদং একসেসনযেন ৰুত্তং ৰিরূপেকসেসস্সপি ইচ্ছিতত্তা, তেনেৰেত্থ বহুৰচননিদ্দেসো কতোতি. সদ্ধস্স পসন্নস্সাতি রতনত্তযস্স সদ্ধায ¶ সমন্নাগতস্স ততোযেৰ চ পসন্নস্স, কম্মফলসদ্ধায ৰা সমন্নাগতত্তা সদ্ধস্স রতনত্তযপ্পসাদবহুলতায পসন্নস্স.
৪৩৩. আপত্তিং রোপেতব্বাতি কুলদূসককম্মেন আপন্নাপত্তিং রোপেতব্বা. তস্মিং ৰিহারেতি বহিগামে ৰিহারং সন্ধায ৰুত্তং. অন্তোগামে ৰিহারো পন ‘‘তস্মিং গামে ন ৰসিতব্ব’’ন্তি ইমিনাৰ সঙ্গহিতো গামগ্গহণেনেৰ গহিতত্তা. ‘‘তস্মিং ৰিহারে’’তি ৰচনতো তস্স গামস্স সামন্তা অঞ্ঞস্মিং ৰিহারে ৰসিতুং ৰট্টতি. সামন্তগামে পিণ্ডায ন চরিতব্বন্তি তস্মিং ৰিহারে ৰাসস্স পটিক্খিত্তত্তা যদি তত্থ ৰসতি, তেন সামন্তগামেপি পিণ্ডায ন চরিতব্বন্তি অধিপ্পাযো. তস্মিং গামে পিণ্ডায ন চরিতব্বন্তি যস্মিং গামে কুলদূসককম্মং কতং, তস্মিং গামে ন চরিতব্বং. যস্মিঞ্হি গামে ৰা নিগমে ৰা কুলদূসককম্মং কতং, যস্মিঞ্চ ৰিহারে ৰসতি, নেৰ তস্মিং গামে ৰা নিগমে ৰা চরিতুং লব্ভতি, ন ৰিহারে ৰসিতুং. সামন্তৰিহারে ৰসন্তেন পন সামন্তগামে চরিতুং ৰট্টতি তত্থ ৰাসস্স অপ্পটিক্খিত্তত্তা.
৪৩৫. অট্ঠারস ¶ ৰত্তানীতি ‘‘ন উপসম্পাদেতব্বং, ন নিস্সযো দাতব্বো, ন সামণেরো উপট্ঠাপেতব্বো, ন ভিক্খুনোৰাদকসম্মুতি সাদিতব্বা, সম্মতেন ভিক্খুনিযো ন ওৰদিতব্বা, যায আপত্তিযা সঙ্ঘেন পব্বাজনীযকম্মং কতং হোতি, ন সা আপত্তি আপজ্জিতব্বা অঞ্ঞা ৰা তাদিসিকা ততো ৰা পাপিট্ঠতরা, কম্মং ন গরহিতব্বং, কম্মিকা ন গরহিতব্বা, ন পকতত্তস্স ভিক্খুনো উপোসথো ঠপেতব্বো, ন পৰারণা ঠপেতব্বা, ন সৰচনীযং কাতব্বং, ন অনুৰাদো ঠপেতব্বো, ন ওকাসো কারেতব্বো, ন চোদেতব্বো, ন সারেতব্বো, ন ভিক্খূহি সম্পযোজেতব্ব’’ন্তি এৰমাগতানি অট্ঠারস ৰত্তানি.
অস্সজিপুনব্বসুকপ্পধানা অস্সজিপুনব্বসুকাতি ৰুত্তা সহচরণঞাযেন. অনুলোমপটিপদং অপ্পটিপজ্জনতাযাতি যথাপঞ্ঞত্তসম্মাৰত্তসঙ্খাতং অনুলোমপটিপদং অপ্পটিপজ্জনতায, যেন ৰত্তেন চিণ্ণেন সঙ্ঘো অনুলোমিকো হোতি, তস্মিং অৰত্তনতোতি ৰুত্তং হোতি. ন পন্নলোমা হোন্তীতি পতিতলোমা ন হোন্তি, অনুকূলৰুত্তিনো ন হোন্তীতি ¶ অত্থো. নিত্থরণমগ্গং ন পটিপজ্জন্তীতি অনুলোমৰত্তসঙ্খাতং নিত্থরণূপাযং ন পটিপজ্জন্তি, যেন ৰত্তেন চিণ্ণেন সাপত্তিকভাৰতো নিত্তিণ্ণা হোন্তি, তস্মিং নিত্থরণকৰত্তস্মিং ন ৰত্তন্তি, আপত্তিৰুট্ঠানত্থং তুরিততুরিতা ছন্দজাতা ন হোন্তীতি ৰুত্তং হোতি. দসহি অক্কোসৰত্থূহীতি জাতিনামগোত্তকম্মসিপ্পআবাধলিঙ্গকিলেসআপত্তিহীনসঙ্খাতেহিদসহি অক্কোসকারণেহি. ছন্দগামিতা পাপেন্তীতিআদীসু য-কারো ‘‘সযং অভিঞ্ঞা’’তিআদীসু ৰিয লুত্তনিদ্দিট্ঠোতি আহ ‘‘ছন্দগামিতাযপি পাপেন্তী’’তিআদি. তেসন্তি অস্সজিপুনব্বসুকানং গণপামোক্খানং.
৪৩৬-৪৩৭. নিগমস্স অপাকটত্তা তং দস্সেতুং ‘‘তত্থা’’তিআদিমাহ. পরসন্তকং দেতি, দুক্কটমেৰাতি ৰিস্সাসগ্গাহেন পরসন্তকং গহেত্ৰা দেন্তং সন্ধায ৰুত্তং. তঞ্চ খো ৰত্থুপূজনত্থাযাতি মাতাপিতূনম্পি দেন্তেন ৰত্থুপূজনত্থায এৰ দাতব্বন্তি দস্সেতি. ‘‘মণ্ডনত্থায পন সিৰলিঙ্গাদিপূজনত্থাযাতি এত্তকমেৰ ৰুত্তত্তা ইমং ৰিক্কিণিত্ৰা জীৰিকম্পি কপ্পেস্সন্তীতি মাতুআদীনং দাতুং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. কস্সচিপীতি ঞাতকস্স অঞ্ঞাতকস্স ৰা কস্সচিপি. ঞাতিসামণেরেহেৰাতি অনুচ্ছৰিকত্তা ৰুত্তং. সম্পত্তানং সামণেরানং উপড্ঢভাগং দাতুং ৰট্টতীতি সঙ্ঘিকস্স লাভস্স উপচারসীমগতানং সামণেরানম্পি সন্তকত্তা তেসম্পি উপড্ঢভাগো লব্ভতেৰাতি কত্ৰা ৰুত্তং. চূল়কন্তি উপড্ঢভাগতোপি উপড্ঢং. চতুত্থভাগস্সেতং অধিৰচনং.
‘‘সামণেরা…পে… ঠপেন্তী’’তি ইদং ৰস্সগ্গেন অভাজিযং সন্ধায ৰুত্তং. তত্থ তত্থাতি মগ্গে ¶ ৰা চেতিযঙ্গণে ৰা. দাপেতুং ন লভন্তীতি সামণেরেহি দাপেতুং অননুচ্ছৰিকত্তা ৰুত্তং. ন হি তং পুপ্ফদানং নাম সিযা. যদি হি তথা আগতানং তেসং দানং পুপ্ফদানং ভৰেয্য, সামণেরেহিপি দাতুং ন লব্ভেয্য. সযমেৰাতি সামণেরা সযমেৰ. যাগুভত্তাদীনি আদাযাতি ইদং ভিক্খূনং অত্থায যাগুভত্তাদিসম্পাদনং সন্ধায ৰুত্তত্তা ‘‘ন ৰট্টতী’’তি অৰিসেসেন ৰুত্তং.
ৰুত্তনযেনেৰাতি মাতাপিতূনং তাৰ হরিত্ৰাপি হরাপেত্ৰাপি পক্কোসিত্ৰাপি পক্কোসাপেত্ৰাপি দাতুং ৰট্টতি, সেসঞাতকানং পক্কোসাপেত্ৰাৰ. মাতাপিতূনঞ্চ হরাপেন্তেন ঞাতিসামণেরেহেৰ হরাপেতব্বং, ইতরে পন যদি সযমেৰ ইচ্ছন্তি, ৰট্টতীতি ইমং পুপ্ফে ৰুত্তনযং ফলেপি ¶ অতিদিসতি, তস্মা ফলম্পি মাতাপিতূনং হরণহরাপনাদিনা দাতুং ৰট্টতি, সেসঞাতীনং পক্কোসাপেত্ৰাৰ. ইদানি ‘‘যো হরিত্ৰা ৰা হরাপেত্ৰা ৰা…পে… ইস্সরৰতায দদতো থুল্লচ্চয’’ন্তি ইমং পুপ্ফে ৰুত্তনযং ফলেপি সঙ্খিপিত্ৰা দস্সেন্তো ‘‘কুলসঙ্গহত্থায পনা’’তিআদিমাহ. খীণপরিব্বযানন্তি আগন্তুকে সন্ধায ৰুত্তং. ফলপরিচ্ছেদেন ৰাতি ‘‘এত্তকানি ফলানি দাতব্বানী’’তি এৰং ফলপরিচ্ছেদেন ৰা. রুক্খপরিচ্ছেদেন ৰাতি ‘‘ইমেহি রুক্খেহি দাতব্বানী’’তি এৰং রুক্খপরিচ্ছেদেন ৰা. পরিচ্ছিন্নেসুপি রুক্খেসু ‘‘ইধ ফলানি সুন্দরানি, ইতো গণ্হথা’’তি ৰদন্তেন কুলসঙ্গহো কতো নাম হোতীতি আহ ‘‘এৰং পন ন ৰত্তব্ব’’ন্তি.
রুক্খচ্ছল্লীতি রুক্খত্তচো. তেসং তেসং গিহীনং গামন্তরদেসন্তরাদীসু সাসনপটিসাসনহরণং জঙ্ঘপেসনিকং. তেনাহ ‘‘গিহীনং দূতেয্যং সাসনহরণকম্ম’’ন্তি. দূতস্স কম্মং দূতেয্যং. পঠমং সাসনং অগ্গহেত্ৰাপি…পে… পদে পদে দুক্কটন্তি ইদং তস্স সাসনং আরোচেস্সামীতি ইমিনা অধিপ্পাযেন গমনং সন্ধায ৰুত্তং, তস্স পন সাসনং পটিক্খিপিত্ৰা সযমেৰ কারুঞ্ঞে ঠিতো গন্ত্ৰা অত্তনো পতিরূপং সাসনং আরোচেতি, অনাপত্তি. পুব্বে ৰুত্তপ্পকারন্তি ‘‘মম ৰচনেন ভগৰতো পাদে ৰন্দথা’’তিআদিনা ৰুত্তপ্পকারং সিক্খাপদে পঠমং ৰুত্তং. পক্কমতাযস্মাতি ইদং পব্বাজনীযকম্মৰসেন ৰুত্তং. পুন পক্কমতাযস্মাতি ইদং পন পব্বাজনীযকম্মকতস্স ৰত্তৰসেন ৰুত্তং. পঠমসঙ্ঘভেদসদিসানেৰাতি এত্থ অঙ্গেসুপি যথা তত্থ পরক্কমনং, এৰং ইধ ছন্দাদীহি পাপনং দট্ঠব্বং. সেসং তাদিসমেৰাতি.
কুলদূসকসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
নিগমনৰণ্ণনা
৪৪২. পঠমং ¶ আপত্তি আপজ্জনং এতেসন্তি পঠমাপত্তিকা. তত্তকানি অহানীতি পটিচ্ছাদিতদিৰসতো পট্ঠায যাৰ আরোচিতদিৰসো, তাৰ দিৰসপক্খমাসসংৰচ্ছরৰসেন যত্তকো কালো অতিক্কন্তো, তত্তকং কালন্তি অত্থো. অকামেন অৰসেনাতি এত্থ অপ্পটিকম্মকতায আপত্তিযা সগ্গমোক্খাৰরণভাৰতো অনিচ্ছন্তেনপি পরিৰসিতব্বন্তি ¶ অধিপ্পাযো. অৰ্হাতব্বোতি অব্ভানকম্মৰসেন পক্কোসিতব্বো. তে চ ভিক্খূ গারয্হাতি এত্থ যে ঊনভাৰং ঞত্ৰা অব্ভেন্তি, তে ভিক্খূ চ গরহিতব্বা সাতিসারা সদোসা, দুক্কটং আপজ্জন্তীতি অযমত্থো পাকটোযেৰাতি ন ৰুত্তো. সামীচীতি ৰত্তং.
ইতি সমন্তপাসাদিকায ৰিনযট্ঠকথায সারত্থদীপনিযং
তেরসকৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৩. অনিযতকণ্ডং
১. পঠমঅনিযতসিক্খাপদৰণ্ণনা
৪৪৩. পুত্তসদ্দেন ¶ ¶ সামঞ্ঞনিদ্দেসতো একসেসনযেন ৰা পুত্তীপি গহিতাতি আহ ‘‘বহূ ধীতরো চা’’তি. দানপ্পদানেসূতি খুদ্দকেসু চেৰ মহন্তেসু চ দানেসু. ছণং নাম অত্তনো গেহে কত্তব্বমঙ্গলন্তি আহ ‘‘আৰাহৰিৰাহমঙ্গলাদীসূ’’তি. এত্থ আদি-সদ্দেন ফগ্গুণমাসাদীসু উত্তরফগ্গুণাদিঅভিলক্খিতদিৰসেসু সপরিজনানং মনুস্সানং মঙ্গলকরণম্পি সঙ্গণ্হাতি. অন্তরুস্সৰেসূতি মহুস্সৰস্স অন্তরন্তরা পৰত্তিতউস্সৰেসু. আসাল়্হীপৰারণনক্খত্তাদীসূতি এত্থ নক্খত্তসদ্দো পচ্চেকং যোজেতব্বো. তত্থ আসাল়্হীনক্খত্তন্তি ৰস্সূপগমনপূজাদিৰসং সন্ধায ৰুত্তং, পৰারণনক্খত্তন্তি পৰারণপূজাদিৰসং সন্ধায. আদি-সদ্দেন যস্মিং নক্খত্তে গামনিগমৰাসিনো তযো সত্ত ৰা দিৰসে নক্খত্তঘোসনং কত্ৰা যথাৰিভৰং অলঙ্কতপটিযত্তা ভোগে পরিভুঞ্জন্তা নক্খত্তকীল়ং কীল়ন্তি, তম্পি সঙ্গণ্হাতি. ইমেপি দারকাতি অত্তনো দারকে সন্ধায ৰদন্তি. তদনন্তরন্তি ভিক্খূনং ভোজনানন্তরং.
৪৪৪-৪৪৫. তং কম্মন্তি তং অজ্ঝাচারকম্মং. ভিক্খু নিসিন্নেতি এত্থ ভিক্খূতি ভুম্মত্থে পচ্চত্তৰচনং, ভুম্মৰচনস্স ৰা লোপং কত্ৰা নিদ্দেসোতি আহ ‘‘ভিক্খুম্হি নিসিন্নে’’তি. পাল়িযং ‘‘সোতস্স রহো’’তি ইদং অত্থুদ্ধারৰসেন ৰুত্তং, ‘‘পটিচ্ছন্নে আসনে’’তি পন ৰচনতো ‘‘সক্কা হোতি মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিতু’’ন্তি চ ৰুত্তত্তা চক্খুস্স রহো ইধাধিপ্পেতোতি দস্সেতুং ‘‘কিঞ্চাপী’’তিআদি ৰুত্তং. পরিচ্ছেদো ৰেদিতব্বোতি রহো নিসজ্জাপত্তিযা পরিচ্ছেদো ৰৰত্থানং ৰেদিতব্বং. ইদানি চক্খুস্স রহেনেৰ আপত্তিং পরিচ্ছিন্দিত্ৰা দস্সেন্তো ‘‘সচেপি হী’’তিআদিমাহ. পিহিতকৰাটস্সাতি ইমিনা পটিচ্ছন্নভাৰতো চক্খুস্স রহোসব্ভাৰং দস্সেতি. অপিহিতকৰাটস্সাতি ইমিনা অপ্পটিচ্ছন্নভাৰং দস্সেতি. অপ্পটিচ্ছন্নে চ দুতিযসিক্খাপদে আগতনযেন সোতস্স রহৰসেনপি পরিচ্ছেদো ৰেদিতব্বোতি আহ ‘‘অন্তোদ্ৰাদসহত্থেপি ওকাসে’’তি ¶ . ‘‘অন্তোদ্ৰাদসহত্থে’’তি হি ইদং সোতস্স রহাভাৰং সন্ধায ৰুত্তং. যদি হি চক্খুস্সেৰ রহাভাৰং সন্ধায ৰদেয্য ¶ , ‘‘অন্তোদ্ৰাদসহত্থে’’তি ন ৰদেয্য অপ্পটিচ্ছন্নে ততো দূরতরে নিসিন্নেপি চক্খুস্স রহাসম্ভৰতো. যস্মা নিসীদিত্ৰা নিদ্দাযন্তো কপিমিদ্ধপরেতো কঞ্চি কালং চক্খূনি উম্মীলেতি, কঞ্চি কালং নিমীলেতি, ন চ মহানিদ্দং ওক্কমতি, তস্মা ‘‘নিদ্দাযন্তোপি অনাপত্তিং করোতী’’তি ৰুত্তং. নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দাযন্তো পন তাদিসো ন হোতীতি আহ ‘‘নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দাযন্তো ন করোতী’’তি, অনাপত্তিং ন করোতীতি অত্থো.
পটিলদ্ধসোতাপত্তিফলাতি অন্তিমপরিচ্ছেদতো অরিযসাৰিকং দস্সেতি. পটিৰিদ্ধচতুসচ্চাতি সোতাপত্তিমগ্গেন পটিৰিদ্ধচতুসচ্চা. তিণ্ণং ধম্মানং অঞ্ঞতরেন কারেতব্বোতি নিসজ্জং পটিজানমানস্স তিণ্ণং ধম্মানং অঞ্ঞতরসমাযোগো হোতিযেৰাতি ৰুত্তং. পারাজিকেন পন সঙ্ঘাদিসেসেন চ পাচিত্তিযেন চ তেনাকারেন নিসজ্জং পটিজানমানোৰ কারেতব্বো. ন অপ্পটিজানমানোতি অলজ্জীপি অপ্পটিজানমানো আপত্তিযা ন কারেতব্বোতি অৰিসেসেন ৰুত্তং. সো হি যাৰ ন পটিজানাতি, তাৰ নেৰ সুদ্ধো, ন অসুদ্ধোতি ৰা ৰত্তব্বো, ৰত্তানুসন্ধিনা পন কারেতব্বো. ৰুত্তঞ্হেতং –
‘‘পটিঞ্ঞা লজ্জীসু কতা, অলজ্জীসু এৰং ন ৰিজ্জতি;
বহুম্পি অলজ্জী ভাসেয্য, ৰত্তানুসন্ধিতেন কারযে’’তি. (পরি. ৩৫৯);
যেন ৰা সা সদ্ধেয্যৰচসা উপাসিকা ৰদেয্য, তেন সো ভিক্খু কারেতব্বোতি এত্থ ‘‘পটিজানমানো’’তি অৰুত্তেপি অধিকারত্তা ‘‘পটিজানমানোৰ তেন সো ভিক্খু কারেতব্বো’’তি ৰুত্তং. তথারূপায উপাসিকায ৰচনেন অঞ্ঞথত্তাভাৰতো দিট্ঠং নাম তথাপি হোতি, অঞ্ঞথাপি হোতীতি দস্সনেন অঞ্ঞথত্তসম্ভৰং দস্সেতি. এৰং মহিদ্ধিকা নাম…পে… ৰদাপেথাতি ইদং ‘‘এৰং মহিদ্ধিকাপি তুম্হে এৰরূপে আসঙ্কনীযে ঠানে কস্মা অনুপপরিক্খিত্ৰা নিসিন্নত্থ, তুম্হাদিসেহি নাম অন্তরঘরে নিসীদন্তেহি উপপরিক্খিত্ৰা পতিরূপে ঠানে নিসীদিতব্ব’’ন্তি থেরং ওৰদন্তো আহ, ন পন অসদ্দহন্তো. থেরো অত্তনো অনুপপরিক্খিত্ৰা অনিসিন্নভাৰং দস্সেন্তো ‘‘অন্তরঘরস্সেৰেসো আৰুসো দোসো’’তি আহ. এৰমকাসিন্তি অত্তনো নিগূহিতব্বম্পি গুণং পকাসেন্তো এৰং ¶ ৰিয ইদ্ধিপাটিহারিযং অকাসিং. রক্খেয্যাসি মন্তি ‘‘মা মং অঞ্ঞেপি এৰং জানন্তূ’’তি অত্তনো গুণং অজানাপেতুকামো ৰদতি.
৪৪৬-৪৫১. মাতুগামস্স মেথুনং ধম্মং পটিসেৰন্তোতি এত্থ ‘‘মগ্গে’’তি পাঠসেসো দট্ঠব্বোতি ¶ আহ ‘‘মাতুগামস্স মগ্গে’’তি. রহো নিসজ্জস্সাদস্স অসতিপি মেথুনরাগভাৰে তপ্পটিবদ্ধকিলেসত্তা ৰুত্তং ‘‘মেথুনধম্মসন্নিস্সিতকিলেসো ৰুচ্চতী’’তি, তেনেৰ সন্নিস্সিতগ্গহণং কতং. তং সন্ধায অগতেপি অসুদ্ধচিত্তেন গতত্তা ‘‘অস্সাদে উপ্পন্নে পাচিত্তিয’’ন্তি ৰুত্তং. রহস্সাদো উপ্পজ্জতি অনাপত্তীতি সুদ্ধচিত্তেন গন্ত্ৰা নিসিন্নত্তা চিত্তুপ্পাদমত্তেনেত্থ আপত্তি ন হোতীতি ৰুত্তং. অযং ধম্মো অনিযতোতি এত্থ তিণ্ণং আপত্তীনং যং আপত্তিং ৰা ৰত্থুং ৰা পটিজানাতি, তস্স ৰসেন কারেতব্বতায অনিযতোতি অযমত্থো পাকটোযেৰাতি ন ৰুত্তো. যং আপত্তিং পটিজানাতি, তস্সা ৰসেনেত্থ অঙ্গভেদো ৰেদিতব্বো.
পঠমঅনিযতসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
২. দুতিযঅনিযতসিক্খাপদৰণ্ণনা
৪৫২. ‘‘একো’’তি ৰুত্তত্তা ‘‘নিসজ্জং কপ্পেতুং পটিক্খিত্ত’’ন্তি ইমিনা সম্বন্ধো ন ঘটতীতি আহ ‘‘যং একো…পে… সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো’’তি. এতং পচ্চত্তৰচনন্তি ‘‘একো’’তি ইদং পচ্চত্তৰচনং.
৪৫৩. বহি পরিক্খিত্তন্তি বহি পাকারাদিনা পরিক্খিত্তং. পরিৰেণঙ্গণন্তি পরিৰেণমাল়কং সন্ধায ৰুত্তং. ইত্থীপি পুরিসোপীতি এত্থ পঠমে কস্মা ইত্থিসতম্পি অনাপত্তিং ন করোতি, ইধ একাপি কস্মা অনাপত্তিং করোতীতি? ৰুচ্চতে – পঠমসিক্খাপদং ‘‘সক্কা হোতি মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিতু’’ন্তি ৰুত্তত্তা মেথুনধম্মৰসেন আগতং, ন চ মেথুনস্স মাতুগামো দুতিযো হোতি. ইত্থিযো হি অঞ্ঞমঞ্ঞিস্সা ৰজ্জং পটিচ্ছাদেন্তি, তেনেৰ ৰেসালিযং মহাৰনে দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা নিপন্নে ভিক্খুম্হি সম্বহুলা ইত্থিযো যাৰদত্থং কত্ৰা পক্কমিংসু, তস্মা তত্থ ‘‘ইত্থিসতম্পি অনাপত্তিং ন করোতী’’তি ৰুত্তং. ইদং পন সিক্খাপদং দুট্ঠুল্লৰাচাৰসেন আগতং ‘‘অলঞ্চ খো হোতি মাতুগামং দুট্ঠুল্লাহি ৰাচাহি ওভাসিতু’’ন্তি ¶ ৰুত্তত্তা. দুট্ঠুল্লৰাচঞ্চ সুত্ৰা মাতুগামোপি ন পটিচ্ছাদেতি. তেনেৰ দুট্ঠুল্লৰাচাসিক্খাপদে যা তা ইত্থিযো হিরিমনা, তা নিক্খমিত্ৰা ভিক্খূ উজ্ঝাপেসুং, তস্মা ইধ ‘‘ইত্থীপি অনাপত্তিং করোতী’’তি ৰুত্তং. ইধ অপ্পটিচ্ছন্নত্তা ইত্থীপি অনাপত্তিং করোতি, তত্থ পটিচ্ছন্নত্তা ইত্থিসতম্পি অনাপত্তিং ন করোতীতি চ ৰদন্তি.
কাযসংসগ্গৰসেন অনন্ধো ৰুত্তো, দুট্ঠুল্লৰাচাৰসেন অবধিরো. অন্তোদ্ৰাদসহত্থে ওকাসেতি সোতস্স রহাভাৰো ৰুত্তো, এতেন ‘‘সোতস্স রহো দ্ৰাদসহত্থেন পরিচ্ছিন্দিতব্বো’’তি দস্সেতি ¶ . তস্মা দ্ৰাদসহত্থতো বহি নিসিন্নো অনাপত্তিং ন করোতি সতিপি চক্খুস্স রহাভাৰে সোতস্স রহসব্ভাৰতো. ইমস্মিঞ্হি সিক্খাপদে অপ্পটিচ্ছন্নত্তা সোতস্স রহোযেৰ অধিপ্পেতো. পাল়িযং পন ‘‘চক্খুস্স রহো’’তি অত্থুদ্ধারৰসেন ৰুত্তং. কেনচি পন ‘‘দ্ৰেপি রহা ইধ অধিপ্পেতা’’তি ৰুত্তং, তং ন গহেতব্বং. ন হি অপ্পটিচ্ছন্নে ওকাসে চক্খুস্স রহো সম্ভৰতি দ্ৰাদসহত্থতো বহি দস্সনৰিসযে দূরতরে নিসিন্নস্সপি দট্ঠুং সক্কুণেয্যভাৰতো. নিদ্দাযন্তোপীতি ইমিনা ‘‘নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দাযন্তোপি গহিতোযেৰা’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. ‘‘নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দাযন্তেপি সতিপি চক্খুস্স রহে অবধিরত্তা সোতস্স রহো নত্থী’’তি গণ্ঠিপদকারানং অধিপ্পাযো. যথা পন নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দাযন্তো অন্ধো ৰিয কিঞ্চি ন পস্সতীতি চক্খুস্স রহো সম্ভৰতি, তথা বধিরো ৰিয কিঞ্চি সদ্দং ন সুণাতীতি সোতস্স রহোপি সম্ভৰতীতি সক্কা ৰত্তুং. অট্ঠকথাযঞ্চ ঠিতো ৰা নিসিন্নো ৰাতি এত্তকমেৰ ৰুত্তং, পঠমসিক্খাপদে ৰিয ‘‘নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দাযন্তোপি অনাপত্তিং ন করোতী’’তি ইদং পন ন ৰুত্তং, তস্মা ৰীমংসিত্ৰা যথা ন ৰিরুজ্ঝতি, তথা গহেতব্বং.
সোতস্স রহস্সেৰ ইধাধিপ্পেতত্তা ‘‘বধিরো পন চক্খুমাপী’’তি ৰুত্তং. অন্ধস্স অপ্পটিচ্ছন্নম্পি পটিচ্ছন্নপক্খং ভজতীতি পঠমসিক্খাপদস্স ৰিসযত্তা ৰুত্তং ‘‘অন্ধো ৰা অবধিরোপি ন করোতী’’তি. যথেৰ হি তত্থ অপিহিতকৰাটস্স গব্ভস্স অন্তো সমীপেপি ঠিতো অন্ধো অনাপত্তিং ন করোতি, এৰমযম্পীতি দট্ঠব্বং. উভযত্থাপীতি দ্ৰীসুপি অনিযতেসু. যস্মা দ্ৰীহি সিক্খাপদেহি উদাযিত্থেরং আরব্ভ ৰিসুং পঞ্ঞত্তা কাচি আপত্তি নাম নত্থি, তস্মা তস্স তস্স সিক্খাপদস্স আদিকম্মিকে সন্ধায আদিকম্মিকানং অনাপত্তি ৰুত্তা. উপনন্দত্থেরাদযো হি রহো নিসজ্জাদীনং ¶ আদিকম্মিকা. ভগৰতা পন পঠমং পঞ্ঞত্তসিক্খাপদানিযেৰ গহেত্ৰা উপনন্দৰত্থুস্মিং অনিযতক্কমো দস্সিতো. যদি ইমেহি সিক্খাপদেহি ৰিসুং পঞ্ঞত্তা আপত্তি নাম নত্থি, অথ কস্মা ভগৰতা অনিযতদ্ৰযং পঞ্ঞত্তন্তি? এৰরূপাযপি উপাসিকায ৰুচ্চমানো পটিজানমানোযেৰ আপত্তিযা কারেতব্বো, ন অপ্পটিজানমানোতি দস্সেন্তেন ভগৰতা যায কাযচি আপত্তিযা যেন কেনচি চোদিতে পটিঞ্ঞাতকরণংযেৰ দল়্হং কত্ৰা ৰিনযৰিনিচ্ছযলক্খণং ঠপিতং. অথ ভিক্খুনীনং অনিযতং কস্মা ন ৰুত্তন্তি? ইদমেৰ লক্খণং সব্বত্থ অনুগতন্তি ন ৰুত্তং.
দুতিযঅনিযতসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ইতি সমন্তপাসাদিকায ৰিনযট্ঠকথায সারত্থদীপনিযং
অনিযতৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৪. নিস্সগ্গিযকণ্ডং
১. চীৰরৰগ্গো
১. পঠমকথিনসিক্খাপদৰণ্ণনা
৪৫৯. সমিতাৰিনাতি ¶ ¶ সমিতপাপেন. গোতমকে চেতিযেতি গোতমযক্খস্স চেতিযট্ঠানে কতৰিহারো ৰুচ্চতি. পরিভুঞ্জিতুং অনুঞ্ঞাতং হোতীতি ভগৰতা গহপতিচীৰরে অনুঞ্ঞাতে বহূনি চীৰরানি লভিত্ৰা ভণ্ডিকং কত্ৰা সীসেপি খন্ধেপি কটিযাপি ঠপেত্ৰা আগচ্ছন্তে ভিক্খূ দিস্ৰা চীৰরে সীমং বন্ধন্তেন তিচীৰরং পরিভোগত্থায অনুঞ্ঞাতং, ন পন অধিট্ঠানৰসেন. নহাযন্তি এত্থাতি নহানং, নহানতিত্থং.
৪৬০. একো কির ব্রাহ্মণো চিন্তেসি ‘‘বুদ্ধরতনস্স চ সঙ্ঘরতনস্স চ পূজা পঞ্ঞাযতি, কথং নু খো ধম্মরতনং পূজিতং নাম হোতী’’তি. সো ভগৰন্তং উপসঙ্কমিত্ৰা এতমত্থং পুচ্ছি. ভগৰা আহ ‘‘সচেপি ব্রাহ্মণ ধম্মরতনং পূজেতুকামো, একং বহুস্সুতং পূজেহী’’তি. বহুস্সুতং ভন্তে আচিক্খথাতি. ভিক্খুসঙ্ঘং পুচ্ছাতি. সো ভিক্খূ উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘বহুস্সুতং ভন্তে আচিক্খথা’’তি আহ. আনন্দত্থেরো ব্রাহ্মণাতি. ব্রাহ্মণো থেরং সহস্সগ্ঘনকেন চীৰরেন পূজেসি. তেন ৰুত্তং ‘‘পটিলাভৰসেন উপ্পন্ন’’ন্তি. উপ্পন্ন-সদ্দো নিপ্ফন্নপরিযাযোপি হোতীতি তং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘নো নিপ্ফত্তিৰসেনা’’তি. পঠমমেৰ হি তং তন্তৰাযকম্মেন নিপ্ফন্নং.
থেরস্স সন্তিকে উপজ্ঝং গাহাপেত্ৰা সযং অনুস্সাৰনকম্মং করোতীতি এত্থ সারিপুত্তত্থেরোপি তথেৰ করোতীতি দট্ঠব্বং. এৰং একমেকেন অত্তনো পত্তচীৰরং দত্ৰা পব্বাজেত্ৰা উপজ্ঝং গণ্হাপিতানি ¶ পঞ্চ পঞ্চ ভিক্খুসতানি অহেসুং. আযস্মন্তং আনন্দং অতিৰিয মমাযতীতি আনন্দত্থেরো তাৰ মমাযতু অখীণাসৰভাৰতো, সারিপুত্তত্থেরো কথন্তি? ন ইদং মমাযনং গেহস্সিতপেমৰসেন, অথ খো গুণসম্ভাৰনাৰসেনাতি নাযং দোসো. নৰমং ৰা দিৰসং দসমং ৰাতি ভুম্মত্থে উপযোগৰচনং ¶ , নৰমে ৰা দসমে ৰা দিৰসেতি অত্থো. সচে ভৰেয্যাতি সচে কস্সচি এৰং সিযা. ৰুত্তসদিসমেৰাতি এত্থ ‘‘ৰুত্তদিৰসমেৰা’’তিপি পঠন্তি. ধারেতুন্তি এত্থ ‘‘আহা’’তি পাঠসেসো দট্ঠব্বো.
৪৬২-৪৬৩. নিট্ঠিতচীৰরস্মিন্তি ভুম্মৰচনস্স লোপং কত্ৰা নিদ্দেসোতি আহ ‘‘নিট্ঠিতে চীৰরস্মি’’ন্তি, চীৰরস্স করণপলিবোধে উপচ্ছিন্নেতি ৰুত্তং হোতি. পাসপট্টগণ্ঠিকপট্টপরিযোসানং যং কিঞ্চি কাতব্বং, তং কত্ৰাতি যোজেতব্বং. সূচিযা পটিসামনন্তি ইদং সূচিকম্মস্স সম্মা পরিনিট্ঠিতভাৰদস্সনত্থং ৰুত্তং, সূচিকম্মনিট্ঠানমেৰেত্থ পমাণং. এতেসম্পীতি ৰিনট্ঠাদিং পরামসতি.
কথিনে চ উব্ভতস্মিন্তি যং সঙ্ঘস্স কথিনং অত্থতং, তস্মিং কথিনে চ উব্ভতেতি অত্থো. দুতিযস্স পলিবোধস্স অভাৰং দস্সেতীতি আৰাসপলিবোধস্স অভাৰং দস্সেতি. এত্থ চ ‘‘নিট্ঠিতচীৰরস্মিং উব্ভতস্মিং কথিনে’’তি ইমেহি দ্ৰীহি পদেহি দ্ৰিন্নং পলিবোধানং অভাৰদস্সনেন অত্থতকথিনস্স পঞ্চমাসব্ভন্তরে যাৰ চীৰরপলিবোধো আৰাসপলিবোধো চ ন উপচ্ছিজ্জতি, তাৰ অনধিট্ঠিতং অৰিকপ্পিতং অতিরেকচীৰরং দসাহতো পরম্পি ঠপেতুং ৰট্টতীতি দীপেতি. অত্থতকথিনস্স হি যাৰ কথিনস্স উব্ভারা অনামন্তচারো অসমাদানচারো যাৰদত্থচীৰরং গণভোজনং যো চ তত্থ চীৰরুপ্পাদোতি ইমে পঞ্চানিসংসা লব্ভন্তি. পক্কমনং অন্তো অস্সাতি পক্কমনন্তিকা. এৰং সেসাপি ৰেদিতব্বা. ৰিত্থারো পনেত্থ আগতট্ঠানেযেৰ আৰি ভৰিস্সতি.
খোমন্তি খোমসুত্তেহি ৰাযিতং খোমপটচীৰরং, তথা সেসানি. সাণন্তি সাণৰাকসুত্তেহি কতচীৰরং. ভঙ্গন্তি খোমসুত্তাদীনি সব্বানি একচ্চানি ৰা মিস্সেত্ৰা কতচীৰরং. ভঙ্গম্পি ৰাকমযমেৰাতি কেচি. দুকূলং পট্টুণ্ণং সোমারপটং চীনপটং ইদ্ধিজং দেৰদিন্নন্তি ইমানি পন ছ চীৰরানি এতেসংযেৰ অনুলোমানীতি ৰিসুং ন ৰুত্তানি. দুকূলঞ্হি সাণস্স অনুলোমং ৰাকমযত্তা. পট্টুণ্ণদেসে সঞ্জাতৰত্থং পট্টুণ্ণং. ‘‘পট্টুণ্ণকোসেয্যৰিসেসো’’তি হি অভিধানকোসে ৰুত্তং. সোমারদেসে চীনদেসে চ জাতৰত্থানি সোমারচীনপটানি. পট্টুণ্ণাদীনি তীণি কোসেয্যস্স অনুলোমানি পাণকেহি কতসুত্তমযত্তা. ইদ্ধিজং এহিভিক্খূনং ¶ পুঞ্ঞিদ্ধিযা নিব্বত্তচীৰরং, তং খোমাদীনং ¶ অঞ্ঞতরং হোতীতি তেসং এৰ অনুলোমং. দেৰতাহি দিন্নং চীৰরং দেৰদিন্নং, তং কপ্পরুক্খে নিব্বত্তং জালিনিযা দেৰকঞ্ঞায অনুরুদ্ধত্থেরস্স দিন্নৰত্থসদিসং, তম্পি খোমাদীনংযেৰ অনুলোমং হোতি তেসু অঞ্ঞতরভাৰতো.
মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স ৰিদত্থিং সন্ধায ‘‘দ্ৰে ৰিদত্থিযো’’তিআদি ৰুত্তং. ইমিনা দীঘতো ৰড্ঢকীহত্থপ্পমাণং ৰিত্থারতো ততো উপড্ঢপ্পমাণং ৰিকপ্পনুপগন্তি দস্সেতি. তথা হি ‘‘সুগতৰিদত্থি নাম ইদানি মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স তিস্সো ৰিদত্থিযো, ৰড্ঢকীহত্থেন দিযড্ঢো হত্থো হোতী’’তি কুটিকারসিক্খাপদট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৩৪৮-৩৪৯) ৰুত্তং, তস্মা সুগতঙ্গুলেন দ্ৰাদসঙ্গুলং ৰড্ঢকীহত্থেন দিযড্ঢো হত্থোতি সিদ্ধং. এৰঞ্চ কত্ৰা সুগতঙ্গুলেন অট্ঠঙ্গুলং ৰড্ঢকীহত্থপ্পমাণন্তি ইদং আগতমেৰাতি.
তং অতিক্কামযতোতি এত্থ তন্তি চীৰরং কালং ৰা পরামসতি. তস্স যো অরুণোতি তস্স চীৰরুপ্পাদদিৰসস্স যো অতিক্কন্তো অরুণো. চীৰরুপ্পাদদিৰসেন সদ্ধিন্তি চীৰরুপ্পাদদিৰসস্স অতিক্কন্তঅরুণেন সদ্ধিন্তি অত্থো. দিৰসসদ্দেন হি তংদিৰসনিস্সিতো অরুণো ৰুত্তো. বন্ধিত্ৰাতি রজ্জুআদীহি বন্ধিত্ৰা. ৰেঠেত্ৰাতি ৰত্থাদীতি ৰেঠেত্ৰা.
ৰচনীযোতি সঙ্ঘং অপেক্খিত্ৰা ৰুত্তং. অঞ্ঞথাপি ৰত্তব্বন্তি এত্থ ‘‘যায কাযচি ভাসায পদপটিপাটিযা অৰত্ৰাপি অত্থমত্তে ৰুত্তে ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. তেনাতি আপত্তিং পটিগ্গণ্হন্তেন. পটিগ্গাহকেন ‘‘পস্সসী’’তি ৰুত্তে দেসকেন ৰত্তব্বৰচনং দস্সেতি ‘‘আম পস্সামী’’তি. পুন পটিগ্গাহকেন ৰত্তব্বৰচনমাহ ‘‘আযতিং সংৰরেয্যাসী’’তি. এৰং ৰুত্তে পুন দেসকেন ৰত্তব্বৰচনং ‘‘সাধু সুট্ঠু সংৰরিস্সামী’’তি. ইমিনা অত্তনো আযতিং সংৰরে পতিট্ঠিতভাৰং দস্সেতি. দ্ৰীসু পন সম্বহুলাসু ৰাতি দ্ৰীসু সম্বহুলাসু ৰা আপত্তীসু পুরিমনযেনেৰ ৰচনভেদো ৰেদিতব্বো. ঞত্তিযং আপত্তিং সরতি ৰিৰরতীতি এত্থ দ্ৰে আপত্তিযোতি ৰা সম্বহুলা আপত্তিযোতি ৰা ৰত্তব্বন্তি অধিপ্পাযো. চীৰরদানেপীতি নিস্সট্ঠচীৰরস্স দানেপি. ৰত্থুৰসেনাতি চীৰরগণনায. গণস্স ৰুত্তা পাল়িযেৰেত্থ পাল়ীতি দ্ৰীসু ইমাহং আযস্মন্তানং নিস্সজ্জামীতি ৰচনে ৰিসেসাভাৰতো ৰুত্তং. এৰং…পে… ৰত্তুং ৰট্টতীতি ৰত্ৰা তত্থ কারণমাহ ‘‘ইতো ¶ গরুকতরানী’’তিআদি. তত্থ ইতোতি ইতো নিস্সট্ঠচীৰরদানতো. ঞত্তিকম্মতো ঞত্তিদুতিযকম্মং গরুকতরন্তি আহ ‘‘ইতো গরুকতরানী’’তি. ইমাহং চীৰরন্তি এত্থ ‘‘ইমং চীৰর’’ন্তিপি পঠন্তি.
৪৬৮. ন ¶ ইধ সঞ্ঞা রক্খতীতি ইদং ৰেমতিকং অনতিক্কন্তসঞ্ঞঞ্চ সন্ধায ৰুত্তং. যোপি এৰংসঞ্ঞী, তস্সপীতি ন কেৰলং অতিক্কন্তে অতিক্কন্তসঞ্ঞিস্স, অথ খো ৰেমতিকস্স অনতিক্কন্তসঞ্ঞিস্সপীতি অত্থো. ‘‘ন ইধ সঞ্ঞা রক্খতী’’তিআদিনা ৰুত্তমত্থং সেসত্তিকেপি অতিদিসতি. এস নযো সব্বত্থাতি এস নযো অৰিনট্ঠাদীসুপীতি অঞ্ঞেসং চীৰরেসু উপচিকাদীহি খাযিতেসু ‘‘ময্হম্পি চীৰরং খাযিত’’ন্তি এৰংসঞ্ঞী হোতীতিআদিনা যোজেতব্বন্তি দস্সেতি. অনট্ঠতো অৰিলুত্তস্স ৰিসেসমাহ ‘‘পসয্হাৰহারৰসেনা’’তি. থেয্যাৰহারৰসেন গহিতঞ্হি নট্ঠন্তি অধিপ্পেতং, পসয্হাৰহারৰসেন গহিতং ৰিলুত্তন্তি. অনাপত্তি অঞ্ঞেন কতং পটিলভিত্ৰা পরিভুঞ্জতীতি ইদং নিসীদনসন্থতং সন্ধায ৰুত্তং. যং যেন হি পুরাণসন্থতস্স সামন্তা সুগতৰিদত্থিং অনাদিযিত্ৰা অঞ্ঞং নৰং নিসীদনসন্থতং কতং, তস্স তং নিস্সগ্গিযং হোতি. তস্মা ‘‘অনাপত্তি অঞ্ঞেন কতং পটিলভিত্ৰা পরিভুঞ্জতী’’তি ইদং পরস্স নিস্সগ্গিযং অপরস্স পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতীতি ইমমত্থং সাধেতি. পরিভোগং সন্ধায ৰুত্তন্তি অনতিক্কন্তে অতিক্কন্তসঞ্ঞিস্স ৰেমতিকস্স চ পরিভুঞ্জন্তস্সেৰ দুক্কটং, ন পন অপরিভুঞ্জিত্ৰা ঠপেন্তস্সাতি অধিপ্পাযো.
৪৬৯. তিচীৰরং অধিট্ঠাতুন্তি নামং ৰত্ৰা অধিট্ঠাতুং. ন ৰিকপ্পেতুন্তি নামং ৰত্ৰা ন ৰিকপ্পেতুং. এস নযো সব্বত্থ. তস্মা তিচীৰরাদীনি অধিট্ঠহন্তেন ‘‘ইমং সঙ্ঘাটিং অধিট্ঠামী’’তিআদিনা নামং ৰত্ৰা অধিট্ঠাতব্বং. ৰিকপ্পেন্তেন পন ‘‘ইমং সঙ্ঘাটি’’ন্তিআদিনা তস্স তস্স চীৰরস্স নামং অগ্গহেত্ৰাৰ ‘‘ইমং চীৰরং তুয্হং ৰিকপ্পেমী’’তি ৰিকপ্পেতব্বং. তিচীৰরং ৰা হোতু অঞ্ঞং ৰা, যদি তং তং নামং গহেত্ৰা ৰিকপ্পেতি, অৰিকপ্পিতং হোতি, অতিরেকচীৰরট্ঠানেযেৰ তিট্ঠতি. ততো পরং ৰিকপ্পেতুন্তি ‘‘চতুমাসতো পরং ৰিকপ্পেত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং অনুঞ্ঞাত’’ন্তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. কেচি পন ‘‘ততো পরং ৰিকপ্পেত্ৰা যাৰ আগামিসংৰচ্ছরে ৰস্সানং চাতুমাসং, তাৰ ঠপেতুং অনুঞ্ঞাত’’ন্তিপি ৰদন্তি. ‘‘ততো পরং ৰিকপ্পেতুং অনুজানামীতি এত্তাৰতা ৰস্সিকসাটিকং কণ্ডুপ্পটিচ্ছাদিঞ্চ ¶ তং তং নামং গহেত্ৰা ৰিকপ্পেতুং অনুঞ্ঞাতন্তি এৰমত্থো ন গহেতব্বো ততো পরং ৰস্সিকসাটিকাদিনামস্সেৰ অভাৰতো. তস্মা ততো পরং ৰিকপ্পেন্তেনপি নামং গহেত্ৰা ন ৰিকপ্পেতব্বং. উভিন্নম্পি ততো পরং ৰিকপ্পেত্ৰা পরিভোগস্স অনুঞ্ঞাতত্তা তথা ৰিকপ্পিতং অঞ্ঞনামেন অধিট্ঠহিত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্ব’’ন্তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং.
পচ্চুদ্ধরামীতি ঠপেমি, পরিচ্চজামীতি ৰা অত্থো. ইমং সঙ্ঘাটিং অধিট্ঠামীতি এত্থ ‘‘ইমং চীৰরং সঙ্ঘাটিং অধিট্ঠামীতি এৰম্পি ৰত্তুং ৰট্টতী’’তি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং, তম্পি ‘‘ইমং চীৰরং পরিক্খারচোল়ং ¶ অধিট্ঠামী’’তি ইমিনা সমেতি. কাযৰিকারং করোন্তেনাতি হত্থেন চীৰরং পরামসন্তেন ৰা চালেন্তেন ৰা. দুৰিধন্তি সম্মুখপরম্মুখভেদেসু দুৰিধং. হত্থপাসেতি ইদং দ্ৰাদসহত্থং সন্ধায ৰুত্তং, তস্মা দ্ৰাদসহত্থব্ভন্তরে ঠিতং ‘‘ইম’’ন্তি ৰত্ৰা অধিট্ঠাতব্বং. ততো পরং ‘‘এত’’ন্তি ৰত্ৰা অধিট্ঠাতব্বন্তি কেচি ৰদন্তি. গণ্ঠিপদেসু পনেত্থ ন কিঞ্চি ৰুত্তং. পাল়িযং অট্ঠকথাযঞ্চ সব্বত্থ ‘‘হত্থপাসো’’তি অড্ঢতেয্যহত্থো ৰুচ্চতি, তস্মা ইধ ৰিসেসৰিকপ্পনায কারণং গৰেসিতব্বং. সামন্তৰিহারো নাম যত্থ তদহেৰ গন্ত্ৰা নিৰত্তিতুং সক্কা. ‘‘সামন্তৰিহারে’’তি ইদং দেসনাসীসমত্তং, তস্মা ঠপিতট্ঠানং সল্লক্খেত্ৰা দূরে ঠিতম্পি অধিট্ঠাতব্বন্তি ৰদন্তি. ঠপিতট্ঠানং সল্লক্খেত্ৰাতি চ ইদং ঠপিতট্ঠানসল্লক্খণং অনুচ্ছৰিকন্তি কত্ৰা ৰুত্তং, চীৰরসল্লক্খণমেৰেত্থ পমাণং.
অধিট্ঠহিত্ৰা ঠপিতৰত্থেহীতি পরিক্খারচোল়নামেন অধিট্ঠহিত্ৰা ঠপিতৰত্থেহি. অধিট্ঠানতো পুব্বে সঙ্ঘাটিআদিৰোহারস্স অভাৰতো ‘‘ইমং পচ্চুদ্ধরামী’’তি পরিক্খারচোল়স্স ৰিসুং পচ্চুদ্ধারৰিধিং দস্সেতি. পরিক্খারচোল়নামেন পন অধিট্ঠিতত্তা ‘‘ইমং পরিক্খারচোল়ং পচ্চুদ্ধরামী’’তি ৰুত্তেপি নেৰত্থি দোসোতি ৰিঞ্ঞাযতি. পচ্চুদ্ধরিত্ৰা পুন অধিট্ঠাতব্বানীতি ইদঞ্চ সঙ্ঘাটিআদিচীৰরনামেন অধিট্ঠহিত্ৰা পরিভুঞ্জিতুকামং সন্ধায ৰুত্তং. পরিক্খারচোল়নামেনেৰ অধিট্ঠহিত্ৰা পরিভুঞ্জন্তস্স পন পুব্বেকতঅধিট্ঠানমেৰ অধিট্ঠানং. অধিট্ঠানকিচ্চং নত্থীতি ইমিনা কপ্পবিন্দুদানকিচ্চম্পি নত্থীতি দস্সেতি. মুট্ঠিপঞ্চকাদিতিচীৰরপ্পমাণযুত্তং সন্ধায ‘‘তিচীৰরং পনা’’তিআদি ৰুত্তং. পরিক্খারচোল়ং অধিট্ঠাতুন্তি পরিক্খারচোল়ং কত্ৰা অধিট্ঠাতুং. বদ্ধসীমাযং অৰিপ্পৰাসসীমাসম্মুতিসব্ভাৰতো চীৰরৰিপ্পৰাসেপি নেৰত্থি দোসোতি ন তত্থ দুপ্পরিহারতাতি আহ ‘‘অবদ্ধসীমাযং দুপ্পরিহার’’ন্তি.
অনতিরিত্তপ্পমাণাতি ¶ সুগতৰিদত্থিযা দীঘসো ছ ৰিদত্থিযো তিরিযং অড্ঢতেয্যৰিদত্থিঞ্চ অনতিক্কন্তপ্পমাণাতি অত্থো. ননু চ ৰস্সিকসাটিকা ৰস্সানাতিক্কমেন, কণ্ডুপ্পটিচ্ছাদি আবাধৰূপসমেন অধিট্ঠানং ৰিজহতি. তেনেৰ মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. কথিনসিক্খাপদৰণ্ণনা) ‘‘ৰস্সিকসাটিকা ৰস্সানমাসাতিক্কমেনপি, কণ্ডুপ্পটিচ্ছাদি আবাধৰূপসমেনপি অধিট্ঠানং ৰিজহতী’’তি ৰুত্তং. তস্মা ‘‘ততো পরং পচ্চুদ্ধরিত্ৰা ৰিকপ্পেতব্বা’’তি কস্মা ৰুত্তং. সতি হি অধিট্ঠানে পচ্চুদ্ধারো যুত্তোতি? এত্থ তাৰ তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ইদং ৰুত্তং ‘‘পচ্চুদ্ধরিত্ৰাতি ইদং পচ্চুদ্ধরণং সন্ধায ন ৰুত্তং, পচ্চুদ্ধরিত্ৰাতি পন ৰস্সিকসাটিকভাৰতো অপনেত্ৰাতি এৰমত্থো গহেতব্বো. তস্মা হেমন্তস্স পঠমদিৰসতো পট্ঠায ¶ অন্তোদসাহে ৰস্সিকসাটিকভাৰতো অপনেত্ৰা ৰিকপ্পেতব্বাতি ইমমত্থং দস্সেতুং ‘ততো পরং পচ্চুদ্ধরিত্ৰা ৰিকপ্পেতব্বা’তি ৰুত্ত’’ন্তি.
কেচি পন ‘‘যথা কথিনমাসব্ভন্তরে উপ্পন্নচীৰরং কথিনমাসাতিক্কমে নিস্সগ্গিযং হোতি, এৰমযং ৰস্সিকসাটিকাপি ৰস্সানমাসাতিক্কমে নিস্সগ্গিযা হোতি, তস্মা কত্তিকপুণ্ণমদিৰসে পচ্চুদ্ধরিত্ৰা ততো পরং হেমন্তস্স পঠমদিৰসে ৰিকপ্পেতব্বাতি এৰমত্থো গহেতব্বো. পচ্চুদ্ধরিত্ৰা ততো পরং ৰিকপ্পেতব্বাতি পদযোজনা ৰেদিতব্বা’’তি চ ৰদন্তি, তং ন যুত্তং. কথিনমাসে উপ্পন্নঞ্হি চীৰরং অতিরেকচীৰরট্ঠানে ঠিতত্তা অৰসানদিৰসে অনধিট্ঠিতং কথিনমাসাতিক্কমে নিস্সগ্গিযং হোতি. অযং পন ৰস্সিকসাটিকা অধিট্ঠহিত্ৰা ঠপিতত্তা ন তেন সদিসাতি ৰস্সানাতিক্কমে কথং নিস্সগ্গিযা হোতি. অনধিট্ঠিতঅৰিকপ্পিতমেৰ হি তংতংকালাতিক্কমে নিস্সগ্গিযং হোতি, তস্মা হেমন্তেপি ৰস্সিকসাটিকা দসাহং পরিহারং লভতিযেৰ. এৰং কণ্ডুপ্পটিচ্ছাদিপি আবাধৰূপসমেন অধিট্ঠানং ৰিজহতি, তস্মা ততো পরং দসাহং পরিহারং লভতি, দসাহং পন অনতিক্কমিত্ৰা ৰিকপ্পেতব্বাতি.
কেচি পন ‘‘অধিট্ঠানভেদলক্খণে অৰুত্তত্তা ৰস্সিকসাটিকা ৰস্সানমাসাতিক্কমেপি, কণ্ডুপ্পটিচ্ছাদি আবাধে ৰূপসন্তেপি অধিট্ঠানং ন ৰিজহতি, তস্মা ‘ততো পরং পচ্চুদ্ধরিত্ৰা ৰিকপ্পেতব্বা’তি ইদং ৰুত্ত’’ন্তি ৰদন্তি, তং মাতিকাট্ঠকথায ন সমেতি, সমন্তপাসাদিকায পন সমেতি. তথা হি ‘‘ৰস্সিকসাটিকা ৰস্সানমাসাতিক্কমেনপি, কণ্ডুপ্পটিচ্ছাদি ¶ আবাধৰূপসমেনপি অধিট্ঠানং ৰিজহতী’’তি ইদং সমন্তপাসাদিকাযং নত্থি, পরিৰারট্ঠকথাযঞ্চ ‘‘অত্থাপত্তি হেমন্তে আপজ্জতি, নো গিম্হে’’তি এত্থ ইদং ৰুত্তং ‘‘কত্তিকপুণ্ণমাসিযা পচ্ছিমে পাটিপদদিৰসে ৰিকপ্পেত্ৰা ঠপিতং ৰস্সিকসাটিকং নিৰাসেন্তো হেমন্তে আপজ্জতি. কুরুন্দিযং পন ‘কত্তিকপুণ্ণমদিৰসে অপচ্চুদ্ধরিত্ৰা হেমন্তে আপজ্জতী’তি ৰুত্তং, তম্পি সুৰুত্তং. চাতুমাসং অধিট্ঠাতুং, ততো পরং ৰিকপ্পেতুন্তি হি ৰুত্ত’’ন্তি (পরি. অট্ঠ. ৩২৩).
তত্থ মহাঅট্ঠকথাযং নিৰাসনপচ্চযা দুক্কটং ৰুত্তং, কুরুন্দট্ঠকথাযং পন অপচ্চুদ্ধারপচ্চযা. তস্মা কুরুন্দিযং ৰুত্তনযেনেৰ ৰস্সিকসাটিকা ৰস্সানমাসাতিক্কমেপি অধিট্ঠানং ন ৰিজহতীতি পঞ্ঞাযতি. কুরুন্দিযঞ্হি ‘‘ৰস্সানং চাতুমাসং অধিট্ঠাতুং, ততো পরং ৰিকপ্পেতু’’ন্তি ৰচনতো যদি কত্তিকপুণ্ণমাযং ন পচ্চুদ্ধরেয্য, অৰিজহিতাধিট্ঠানা ৰস্সিকসাটিকা হেমন্তং সম্পত্তা ৰিকপ্পনক্খেত্তে অধিট্ঠানসব্ভাৰতো দুক্কটং জনেতি, তস্মা কত্তিকপুণ্ণমাযং এৰ পচ্চুদ্ধরিত্ৰা হেমন্তে ৰিকপ্পেতব্বাতি ইমিনা অধিপ্পাযেন ‘‘কত্তিকপুণ্ণমদিৰসে ¶ অপচ্চুদ্ধরিত্ৰা হেমন্তে আপজ্জতী’’তি ৰুত্তং, তস্মা ৰীমংসিত্ৰা যুত্ততরং গহেতব্বং.
নহানত্থায অনুঞ্ঞাতত্তা ‘‘ৰণ্ণভেদমত্তরত্তাপি চেসা ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. দ্ৰে পন ন ৰট্টন্তীতি দ্ৰিন্নং অধিট্ঠানাভাৰতো ৰুত্তং. ‘‘সচে ৰস্সানে অপরা ৰস্সিকসাটিকা উপ্পন্না হোতি, পুরিমৰস্সিকসাটিকং পচ্চুদ্ধরিত্ৰা ৰিকপ্পেত্ৰা চ অধিট্ঠাতব্বা’’তি ৰদন্তি. পমাণযুত্তন্তি দীঘসো সুগতৰিদত্থিযা দ্ৰে ৰিদত্থিযো, ৰিত্থারতো দিযড্ঢা, দসা ৰিদত্থীতি ইমিনা পমাণেন যুত্তং. পমাণিকাতি সুগতৰিদত্থিযা দীঘসো চতস্সো ৰিদত্থিযো, তিরিযং দ্ৰে ৰিদত্থিযোতি এৰং ৰুত্তপ্পমাণযুত্তা. পচ্চুদ্ধরিত্ৰা ৰিকপ্পেতব্বাতি এত্থ যং ৰত্তব্বং, তং হেট্ঠা ৰুত্তমেৰ. ‘‘সকিং অধিট্ঠিতং অধিট্ঠিতমেৰ হোতি, পুন ন পচ্চুদ্ধরীযতি কালপরিচ্ছেদাভাৰতো’’তি ৰদন্তি. অপরে পন ‘‘একৰচনেনপি ৰট্টতীতি দস্সনত্থং ‘সকিং অধিট্ঠিতং অধিট্ঠিতমেৰা’তি ৰুত্ত’’ন্তি ৰদন্তি. উভযত্থাপি অস্স ৰচনস্স ইধ ৰচনে অপুব্বং পযোজনং ন দিস্সতি, তেনেৰ মাতিকাট্ঠকথাযং ইমস্মিং ঠানে ‘‘সকিং অধিট্ঠিতং অধিট্ঠিতমেৰ হোতী’’তি ইদং পদং ন ৰুত্তং.
‘‘অত্তনো ¶ সন্তকভাৰতো মোচেত্ৰা ঠপিতং সন্ধায মহাপচ্চরিযং অনাপত্তি ৰুত্তা’’তি ৰদন্তি. ইমিনা ভেসজ্জং চেতাপেস্সামি, ইদং মাতুযা দস্সামীতি ঠপেন্তেন অধিট্ঠাতব্বং, ইদং ভেসজ্জস্স, ইদং মাতুযাতি ৰিস্সজ্জেত্ৰা সকসন্তকভাৰতো মোচিতে অধিট্ঠানকিচ্চং নত্থীতি অধিপ্পাযো. সেনাসনপরিক্খারত্থায দিন্নপচ্চত্থরণেতি এত্থ ‘‘অনিৰাসেত্ৰা অপারুপিত্ৰা চ কেৰলং মঞ্চপীঠেসুযেৰ অত্থরিত্ৰা পরিভুঞ্জিযমানং পচ্চত্থরণং অত্তনো সন্তকম্পি অনধিট্ঠাতুং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. হেট্ঠা পন ‘‘পচ্চত্থরণম্পি অধিট্ঠাতব্বমেৰা’’তি অৰিসেসেন ৰুত্তত্তা অত্তনো সন্তকং অধিট্ঠাতব্বমেৰাতি অম্হাকং খন্তি, ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বং.
‘‘হীনাযাৰত্তনেনাতি সিক্খং অপ্পচ্চক্খায গিহিভাৰূপগমনেনা’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং, তং যুত্তং অঞ্ঞস্স দানে ৰিয চীৰরে নিরালযভাৰেনেৰ পরিচ্চত্তত্তা. কেচি পন ‘‘হীনাযাৰত্তনেনাতি ভিক্খুনিযা গিহিভাৰূপগমনেনা’’তি এৰমত্থং গহেত্ৰা ‘‘ভিক্খু পন ৰিব্ভমন্তোপি যাৰ সিক্খং ন পচ্চক্খাতি, তাৰ ভিক্খুযেৰাতি অধিট্ঠানং ন ৰিজহতী’’তি ৰদন্তি, তং ন গহেতব্বং ‘‘ভিক্খুনিযা হীনাযাৰত্তনেনা’’তি ৰিসেসেত্ৰা অৰুত্তত্তা. ভিক্খুনিযা হি গিহিভাৰূপগমনে অধিট্ঠানৰিজহনং ৰিসুং ৰত্তব্বং নত্থি তস্সা ৰিব্ভমনেনেৰ অস্সমণীভাৰতো. সিক্খাপচ্চক্খানেনাতি পন ইদং সচে ভিক্খুলিঙ্গে ঠিতোৰ সিক্খং পচ্চক্খাতি ¶ , তস্স কাযলগ্গম্পি চীৰরং অধিট্ঠানং ৰিজহতীতি দস্সনত্থং ৰুত্তং. কনিট্ঠঙ্গুলিনখৰসেনাতি হেট্ঠিমপরিচ্ছেদং দস্সেতি. পমাণচীৰরস্সাতি পচ্ছিমপ্পমাণং সন্ধায ৰুত্তং. দ্ৰে চীৰরানি পারুপন্তস্সাতি অন্তরঘরপ্পৰেসনত্থায সুপ্পটিচ্ছন্নসিক্খাপদে ৰুত্তনযেন সঙ্ঘাটিং উত্তরাসঙ্গঞ্চ একতো কত্ৰা পারুপন্তস্স. সঙ্ঘরিতট্ঠানেতি দ্ৰীসুপি অন্তেসু সঙ্ঘরিতট্ঠানে. এস নযোতি ইমিনা পমাণযুত্তেসু যত্থ কত্থচি ছিদ্দং অধিট্ঠানং ৰিজহতি, মহন্তেসু পন ততো পরেন ছিদ্দং অধিট্ঠানং ন ৰিজহতীতি অযমত্থো দস্সিতো. সব্বেসূতি তিচীৰরাদিভেদেসু সব্বচীৰরেসু.
অঞ্ঞং পচ্ছিমপ্পমাণং নাম নত্থীতি সুত্তে আগতং নত্থীতি অধিপ্পাযো. ইদানি তমেৰ ৰিভাৰেতুং ‘‘যঞ্হী’’তিআদি ৰুত্তং. ‘‘তং অতিক্কমযতো ছেদনকং পাচিত্তিয’’ন্তি ৰুত্তত্তা আহ ‘‘ততো উত্তরি পটিসিদ্ধত্তা’’তি. তং ন সমেতীতি পরিক্খারচোল়স্স ৰিকপ্পনুপগপচ্ছিমং পচ্ছিমপ্পমাণন্তি গহেত্ৰা ইতরেসং তিচীৰরাদীনং মুট্ঠিপঞ্চকাদিভেদং পচ্ছিমপ্পমাণং সন্ধায ‘‘এস ¶ নযো’’তিআদিৰচনং ন সমেতি তাদিসস্স পচ্ছিমপ্পমাণস্স সুত্তে অভাৰতোতি অধিপ্পাযো. অন্ধকট্ঠকথাযং ৰুত্তৰচনং ন সমেতীতি ইমিনাৰ পটিক্খেপেন ৰিকপ্পনুপগপচ্ছিমস্স অন্তো যত্থ কত্থচি ছিদ্দং অধিট্ঠানং ৰিজহতীতি অযম্পি নযো পটিক্খিত্তোযেৰাতি দট্ঠব্বং. তিচীৰরঞ্হি ঠপেত্ৰা সেসচীৰরেসু ছিদ্দেন অধিট্ঠানৰিজহনং নাম নত্থি, তস্মা অধিট্ঠহিত্ৰা ঠপিতেসু সেসচীৰরেসু ৰিকপ্পনুপগপচ্ছিমং অপ্পহোন্তং কত্ৰা খণ্ডাখণ্ডিকং ছিন্নেসুপি অধিট্ঠানৰিজহনং নত্থি. সচে পন অধিট্ঠানতো পুব্বেযেৰ তাদিসং হোতি, অচীৰরত্তা অধিট্ঠানকিচ্চং নত্থি. খুদ্দকং চীৰরন্তি মুট্ঠিপঞ্চকাদিভেদপ্পমাণতো অনূনমেৰ খুদ্দকচীৰরং. মহন্তং ৰা খুদ্দকং করোতীতি এত্থ তিণ্ণং চীৰরানং চতূসু পস্সেসু যস্মিং পদেসে ছিদ্দং অধিট্ঠানং ন ৰিজহতি, তস্মিং পদেসে সমন্ততো ছিন্দিত্ৰা খুদ্দকং করোন্তস্স অধিট্ঠানং ন ৰিজহতীতি অধিপ্পাযো.
সম্মুখাৰিকপ্পনা পরম্মুখাৰিকপ্পনাতি এত্থ সম্মুখেন ৰিকপ্পনা পরম্মুখেন ৰিকপ্পনাতি এৰমত্থো গহেতব্বো. সন্নিহিতাসন্নিহিতভাৰন্তি আসন্নদূরভাৰং. আসন্নদূরভাৰো চ অধিট্ঠানে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. পরিভোগাদযোপি ৰট্টন্তীতি এত্থ অধিট্ঠানস্সপি অন্তোগধত্তা সচে সঙ্ঘাটিআদিনামেন অধিট্ঠহিত্ৰা পরিভুঞ্জিতুকামো হোতি, অধিট্ঠানং কাতব্বং. নো চে, ন কাতব্বং, ৰিকপ্পনমেৰ পমাণং, তস্মা অতিরেকচীৰরং নাম ন হোতি. মিত্তোতি দল়্হমিত্তো. সন্দিট্ঠোতি দিট্ঠমিত্তো নাতিদল়্হমিত্তো. ৰিকপ্পিতৰিকপ্পনা নামেসা ৰট্টতীতি অধিট্ঠিতঅধিট্ঠানং ৰিযাতি অধিপ্পাযো অৰিসেসেন ৰুত্তৰচনন্তি তিচীৰরাদিং অধিট্ঠেতি, ৰস্সিকসাটিকং কণ্ডুপ্পটিচ্ছাদিঞ্চ ¶ ৰিকপ্পেতীতি অৰত্ৰা সব্বচীৰরানং অৰিসেসেন ৰিকপ্পেতীতি ৰুত্তৰচনং. তিচীৰরসঙ্খেপেনাতি তিচীৰরনীহারেন, সঙ্ঘাটিআদিঅধিট্ঠানৰসেনাতি ৰুত্তং হোতি.
তুয্হং দেমীতিআদীসু ‘‘তস্মিং কালে ন গণ্হিতুকামোপি সচে ন পটিক্খিপতি, পুন গণ্হিতুকামতায সতি গহেতুং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. ইত্থন্নামস্সাতি পরম্মুখে ঠিতং সন্ধায ৰদতি. ‘‘তুয্হং গণ্হাহী’’তি ৰুত্তে ‘‘ময্হং গণ্হামী’’তি ৰদতি, সুদিন্নং সুগ্গহিতঞ্চাতি এত্থ ‘‘যথা পরতো ‘তৰ সন্তকং করোহী’তি ৰুত্তে দুদ্দিন্নম্পি ‘সাধু, ভন্তে, ময্হং গণ্হামী’তি ৰচনেন ‘সুগ্গহিতং হোতী’তি ৰুত্তং, এৰমিধাপি ‘তুয্হং গণ্হাহী’তি ৰুত্তে সুদিন্নত্তা ¶ ‘ময্হং গণ্হামী’তি অৰুত্তেপি ‘সুদিন্নমেৰা’’’তি ৰদন্তি. ‘‘গণ্হাহীতি চ আণত্তিযা গহণস্স তপ্পটিবদ্ধতাকরণৰসেন পৰত্তত্তা তদা গণ্হামীতি চিত্তে অনুপ্পাদিতে পচ্ছা গহেতুং ন লভতী’’তি ৰদন্তি.
তং ন যুজ্জতীতি ৰিনযকম্মস্স করণৰসেন গহেত্ৰা দিন্নত্তা ৰুত্তং. সচে পন পরো সচ্চতোযেৰ ৰিস্সাসং গণ্হাতি, পুন কেনচি কারণেন তেন দিন্নং তস্স ন ৰট্টতীতি নত্থি. নিস্সগ্গিযং পন চীৰরং জানিত্ৰা ৰা অজানিত্ৰা ৰা গণ্হন্তং ‘‘মা গণ্হাহী’’তি নিৰারণত্থং ৰুত্তং. কাযৰাচাহি কত্তব্বঅধিট্ঠানৰিকপ্পনানং অকতত্তা হোতীতি আহ ‘‘কাযৰাচাতো সমুট্ঠাতী’’তি. চীৰরস্স অত্তনো সন্তকতা, জাতিপ্পমাণযুত্ততা, ছিন্নপলিবোধভাৰো, অতিরেকচীৰরতা, দসাহাতিক্কমোতি ইমানেত্থ পঞ্চ অঙ্গানি.
পঠমকথিনসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
২. উদোসিতসিক্খাপদৰণ্ণনা
৪৭১-৪৭৩. দুতিযে অথানন্দত্থেরো কথং ওকাসং পটিলভতি, কিং করোন্তো চ আহিণ্ডতীতি আহ ‘‘থেরো কিরা’’তিআদি. অৰিপ্পৰাসেতি নিমিত্তত্থে ভুম্মং, অৰিপ্পৰাসত্থন্তি অত্থো, ৰিপ্পৰাসপচ্চযা যা আপত্তি, তদভাৰত্থন্তি ৰুত্তং হোতি.
৪৭৫-৪৭৬. এৰং ছিন্নপলিবোধোতি এৰং ইমেহি চীৰরনিট্ঠানকথিনুব্ভারেহি ছিন্নপলিবোধো. অধিট্ঠিতেসূতি তিচীৰরাধিট্ঠাননযেন অধিট্ঠিতেসু. তিচীৰরেন ৰিপ্পৰুত্থো হোতীতি ‘‘রুক্খো ছিন্নো, পটো দড্ঢো’’তিআদীসু ৰিয অৰযৰেপি সমুদাযৰোহারো লব্ভতীতি ৰুত্তং.
৪৭৭-৪৭৮. পরিখায ¶ ৰা পরিক্খিত্তোতি ইমিনা চ সমন্তা নদীতল়াকাদিউদকেন পরিক্খিত্তোপি পরিক্খিত্তোযেৰাতি দস্সেতি. এত্তাৰতাতি ‘‘পরিক্খিত্তো’’তি ইমিনা ৰচনেন. আকাসে অরুণং উট্ঠাপেতীতি ঘরস্স উপরি আকাসে অড্ঢতেয্যরতনপ্পমাণং অতিক্কমিত্ৰা অরুণং ¶ উট্ঠাপেতি. ঘরং নিৰেসনুদোসিতাদিলক্খণমেৰ, ন পন পাটিযেক্কং ঘরং নাম অত্থীতি আহ ‘‘এত্থ চা’’তিআদি.
৪৭৯. পাল়িযং ৰুত্তনযেন ‘‘সভাযে’’তি অৰত্ৰা ‘‘সভায’’ন্তি পচ্চত্তৰচনং সভায-সদ্দস্স নপুংসকলিঙ্গতাৰিভাৰনত্থং ৰুত্তং. সভা-সদ্দপরিযাযোপি হি সভায-সদ্দো নপুংসকলিঙ্গযুত্তো ইধ ৰুত্তোতি ইমমত্থং দস্সেন্তো ‘‘লিঙ্গব্যত্তযেন সভা ৰুত্তা’’তি আহ. চীৰরহত্থপাসে ৰসিতব্বং নত্থীতি চীৰরহত্থপাসেযেৰ ৰসিতব্বন্তি নত্থি. যং তস্সা…পে… ন ৰিজহিতব্বন্তি এত্থ তস্সা ৰীথিযা সম্মুখট্ঠানে সভাযদ্ৰারানং গহণেনেৰ তত্থ সব্বানিপি গেহানি সা চ অন্তরৰীথি গহিতাযেৰ হোতি. অতিহরিত্ৰা ঘরে নিক্খিপতীতি তং ৰীথিং মুঞ্চিত্ৰা ঠিতে অঞ্ঞস্মিং ঘরে নিক্খিপতি. পুরতো ৰা পচ্ছতো ৰা হত্থপাসেতি ঘরস্স হত্থপাসং সন্ধায ৰদতি.
নিৰেসনাদীসু পরিক্খিত্ততায একূপচারতা, অপরিক্খিত্ততায নানূপচারতা চ ৰেদিতব্বাতি দস্সেন্তো ‘‘এতেনেৰুপাযেনা’’তিআদিমাহ. নিৰেসনাদীনি গামতো বহি সন্নিৰিট্ঠানি গহিতানীতি ৰেদিতব্বং. অন্তোগামে ঠিতানঞ্হি গামগ্গহণেন গহিতত্তা গামপরিহারোযেৰাতি. সব্বত্থাপীতি গামাদীসু অজ্ঝোকাসপরিযন্তেসু পন্নরসসু. পরিক্খেপাদিৰসেনাতি এত্থ আদি-সদ্দেন অপরিক্খেপস্সেৰ গহণং ৰেদিতব্বং, ন এককুলাদীনম্পি.
৪৮০-৪৮৭. ওৰরকো নাম গব্ভস্স অব্ভন্তরে অঞ্ঞো গব্ভোতিপি ৰদন্তি. মুণ্ডচ্ছদনপাসাদোতি চন্দিকঙ্গণযুত্তো পাসাদো.
৪৮৯. সত্থোতি জঙ্ঘসত্থো সকটসত্থো ৰা. পরিযাদিযিত্ৰাতি ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা. ৰুত্তমেৰত্থং ৰিভাৰেতি ‘‘অন্তোপৰিট্ঠেন…পে… ঠিতো হোতী’’তি. তত্থ অন্তোপৰিট্ঠেনাতি গামস্স নদিযা ৰা অন্তোপৰিট্ঠেন. নদীপরিহারো চ লব্ভতীতি এত্থ ‘‘ৰিসুং নদীপরিহারস্স অৰুত্তত্তা গামাদীহি অঞ্ঞত্থ ৰিয চীৰরহত্থপাসোযেৰ নদীপরিহারো’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. ৰিহারসীমন্তি অৰিপ্পৰাসসীমং সন্ধাযাহ. ৰিহারং গন্ত্ৰা ৰসিতব্বন্তি অন্তোসীমায যত্থ কত্থচি ৰসিতব্বং. সত্থসমীপেযেৰাতি ইদং যথাৰুত্তঅব্ভন্তরপরিচ্ছেদৰসেন ¶ ৰুত্তং. পাল়িযং নানাকুলস্স ¶ সত্থো হোতি, সত্থে চীৰরং নিক্খিপিত্ৰা হত্থপাসা ন ৰিজহিতব্বন্তি এত্থ হত্থপাসো নাম সত্থস্স হত্থপাসোতি ৰেদিতব্বং.
৪৯০. এককুলস্স খেত্তেতি অপরিক্খিত্তং সন্ধায ৰদতি. যস্মা ‘‘নানাকুলস্স পরিক্খিত্তে খেত্তে চীৰরং নিক্খিপিত্ৰা খেত্তদ্ৰারমূলে ৰা তস্স হত্থপাসে ৰা ৰত্থব্ব’’ন্তি ৰুত্তং, তস্মা দ্ৰারমূলতো অঞ্ঞত্থ অন্তোখেত্তেপি ৰসন্তেন চীৰরং হত্থপাসে কত্ৰাযেৰ ৰসিতব্বং.
৪৯১-৪৯৪. ‘‘ৰিহারো নাম সপরিক্খিত্তো ৰা অপরিক্খিত্তো ৰা সকলো আৰাসো’’তি ৰদন্তি. যস্মিং ৰিহারেতি এত্থ পন একং গেহমেৰ ৰুত্তং. এককুলনানাকুলসন্তকতা চেত্থ কারাপকানং ৰসেন ৰেদিতব্বা. ছাযায ফুট্ঠোকাসস্স অন্তো এৰাতি যদা মহাৰীথিযং উজুকমেৰ গচ্ছন্তং সূরিযমণ্ডলং মজ্ঝন্হিকং পাপুণাতি, তদা যং ওকাসং ছাযা ফরতি, তং সন্ধায ৰুত্তং. অগমনপথেতি যং তদহেৰ গন্ত্ৰা পুন আগন্তুং সক্কা ন হোতি, তাদিসং সন্ধায ৰুত্তং.
৪৯৫. নদিং ওতরতীতি হত্থপাসং মুঞ্চিত্ৰা ওতরতি. ন আপজ্জতীতি পরিভোগপচ্চযা দুক্কটং নাপজ্জতি. তেনাহ ‘‘সো হী’’তিআদি. অপরিভোগারহত্তাতি ইমিনাৰ নিস্সগ্গিযচীৰরং অনিস্সজ্জেত্ৰা পরিভুঞ্জন্তস্স দুক্কটং অচিত্তকন্তি সিদ্ধং. একং পারুপিত্ৰা একং অংসকূটে ঠপেত্ৰা গন্তব্বন্তি ইদং বহূনং সঞ্চারট্ঠানে এৰং অকত্ৰা গমনং ন সারুপ্পন্তি কত্ৰা ৰুত্তং. বহিগামে ঠপেত্ৰা…পে… ৰিনযকম্মং কাতব্বন্তি ৰুত্তত্তা অধিট্ঠানে ৰিয পরম্মুখা ঠিতম্পি নিস্সগ্গিযং চীৰরং নিস্সজ্জিতুং নিস্সট্ঠচীৰরঞ্চ দাতুং ৰট্টতীতি ৰেদিতব্বং.
গমনে সউস্সাহত্তা ‘‘নিস্সযো পন ন পটিপ্পস্সম্ভতী’’তি ৰুত্তং. মুহুত্তং সযিত্ৰা…পে… নিস্সযো চ পটিপ্পস্সম্ভতীতি এত্থ ‘‘উস্সাহে অপরিচ্চত্তেপি গমনস্স উপচ্ছিন্নত্তা পুন উট্ঠায সউস্সাহং গচ্ছন্তানম্পি অন্তরা অরুণে উট্ঠিতে নিস্সযো পটিপ্পস্সম্ভতিযেৰা’’তি ৰদন্তি. পরতো মুহুত্তং ঠত্ৰাতি এত্থাপি এসেৰ নযো. অঞ্ঞমঞ্ঞস্স ৰচনং অগ্গহেত্ৰা গতাতি এত্থ সচে এৰং গচ্ছন্তা ‘‘পুরারুণা অঞ্ঞমঞ্ঞং পস্সিস্সামা’’তি উস্সাহং ৰিনাৰ গতা হোন্তি, অরুণুগ্গমনে নিস্সযপটিপ্পস্সদ্ধি ন ৰত্তব্বা পঠমতরংযেৰ পটিপ্পস্সম্ভনতো. অথ ‘‘পুরারুণা পস্সিস্সামা’’তি সউস্সাহাৰ ¶ গচ্ছন্তি, নিস্সযপটিপ্পস্সদ্ধিযেৰ ন ৰত্তব্বা. এৰঞ্চ সতি ‘‘সহ অরুণুগ্গমনা নিস্সযো পটিপ্পস্সম্ভতী’’তি কস্মা ৰুত্তং? ৰুচ্চতে – সউস্সহত্তা পঠমতরং পটিপ্পস্সদ্ধি ন ৰুত্তা. সতিপি ¶ চ উস্সাহভাৰে একতো গমনস্স উপচ্ছিন্নত্তা ‘‘মুহুত্তং ঠত্ৰা’’তি এত্থ ৰিয সহ অরুণুগ্গমনা পটিপ্পস্সদ্ধিযেৰ ৰুত্তা.
অন্তোসীমাযং গামন্তি অৰিপ্পৰাসসীমাসম্মুতিযা পচ্ছা পতিট্ঠাপিতগামং সন্ধায ৰদতি গামং অন্তো কত্ৰা অৰিপ্পৰাসসীমাসম্মুতিযা অভাৰতো. নেৰ চীৰরানি নিস্সগ্গিযানি হোন্তীতি অৰিপ্পৰাসসীমাভাৰতো ৰুত্তং, ন নিস্সযো পটিপ্পস্সম্ভতীতি সউস্সাহভাৰতো. অন্তরামগ্গেযেৰ চ নেসং অরুণং উগ্গচ্ছতীতি ধম্মং সুত্ৰা আগচ্ছন্তানং অরুণং উগ্গচ্ছতি. অস্সতিযা গচ্ছতীতি অস্সতিযা অত্তনো চীৰরং অপচ্চুদ্ধরিত্ৰা থেরস্স চীৰরং অপচ্চুদ্ধরাপেত্ৰা গচ্ছতি. এৰং গতে তস্মিং পচ্ছা থেরেন সরিত্ৰা পটিপজ্জিতব্বৰিধিং দস্সেতি ‘‘অত্তনো চীৰরং পচ্চুদ্ধরিত্ৰা দহরস্স চীৰরং ৰিস্সাসেন গহেত্ৰা ঠপেতব্ব’’ন্তি. গন্ত্ৰা ৰত্তব্বোতি আগতকিচ্চং নিট্ঠপেত্ৰা ৰিহারং গতেন পটিপজ্জিতব্বৰিধিং দস্সেতি. অনধিট্ঠিতচীৰরতা, অনত্থতকথিনতা, অলদ্ধসম্মুতিতা, রত্তিৰিপ্পৰাসোতি ইমানেত্থ চত্তারি অঙ্গানি.
উদোসিতসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৩. ততিযকথিনসিক্খাপদৰণ্ণনা
৪৯৭-৪৯৯. ততিযে পাল়িযং চীৰরপচ্চাসা নিক্খিপিতুন্তি এত্থ চীৰরপচ্চাসায সতিযা নিক্খিপিতুন্তি এৰমত্থো গহেতব্বো. ভণ্ডিকাবদ্ধানি ভণ্ডিকবদ্ধানীতিপি পঠন্তি, ভণ্ডিকং কত্ৰা বদ্ধানীতি অত্থো. নিট্ঠিতচীৰরস্মিং ভিক্খুনাতি এত্থ পুরিমসিক্খাপদে ৰিয সামিৰসেনেৰ করণৰচনস্স অত্থো ৰেদিতব্বো.
৫০০. অনত্থতে কথিনে চীৰরমাসে ভিক্খুনো উপ্পন্নচীৰরং অনধিট্ঠিতং অৰিকপ্পিতং তস্মিং মাসে ঠপেতুং ৰট্টতীতি আহ ‘‘একং পচ্ছিমকত্তিকমাসং ঠপেত্ৰা’’তি. কেচি পন ‘‘কালেপি আদিস্স দিন্নং, এতং অকালচীৰরন্তি ¶ ৰচনতো অনত্থতে কথিনে পচ্ছিমকত্তিকমাসসঙ্খাতে চীৰরমাসে উপ্পন্নচীৰরস্সপি পচ্চাসাচীৰরে অসতি দসাহপরিহারোযেৰ, ততো পরং ঠপেতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি, তং অট্ঠকথায ন সমেতি. তথা হি অচ্চেকচীৰরসিক্খাপদট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৬৪৬-৬৪৯ আদযো) ‘‘পৰারণমাসস্স জুণ্হপক্খপঞ্চমিযং উপ্পন্নস্স অচ্চেকচীৰরস্স অনত্থতে কথিনে একাদসদিৰসাধিকো মাসো, অত্থতে কথিনে একাদসদিৰসাধিকা পঞ্চ মাসা পরিহারো’’তি ৰুত্তং. তমেৰ চ পরিহারং সন্ধায ¶ ‘‘ছট্ঠিতো পট্ঠায পন উপ্পন্নং অনচ্চেকচীৰরম্পি পচ্চুদ্ধরিত্ৰা ঠপিতচীৰরম্পি এতং পরিহারং লভতিযেৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬৪৬-৬৪৯) ৰুত্তং. তস্মা চীৰরমাসে দসাহতো পরম্পি অনধিট্ঠিতং অৰিকপ্পিতম্পি ঠপেতুং ৰট্টতি.
যদি এৰং ‘‘কালেপি আদিস্স দিন্নং, এতং অকালচীৰর’’ন্তি ইদং কস্মা ৰুত্তন্তি চে? অকালচীৰরসামঞ্ঞতো অত্থুদ্ধারৰসেন ৰুত্তং পঠমানিযতে সোতস্স রহো ৰিয. একাদসমাসে সত্তমাসে চ উপ্পন্নঞ্হি চীৰরং ৰুত্থৰস্সেহি সেসেহি চ সম্মুখীভূতেহি ভাজেতুং লব্ভতীতি অকালচীৰরং নাম জাতং. কালে পন ‘‘সঙ্ঘস্স ইদং অকালচীৰরং দম্মী’’তি অনুদ্দিসিত্ৰা ‘‘সঙ্ঘস্স দম্মী’’তি দিন্নং ৰুত্থৰস্সেহিযেৰ ভাজেতব্বং, ন অঞ্ঞেহীতি কালচীৰরন্তি ৰুচ্চতি. আদিস্স দিন্নং পন সম্মুখীভূতেহি সব্বেহিযেৰ ভাজেতব্বন্তি অকালচীৰরং, তস্মা কালেপি আদিস্স দিন্নস্স ৰুত্থৰস্সেহি সেসেহি চ সম্পত্তেহি ভাজনীযত্তা অকালচীৰরসামঞ্ঞতো ‘‘কালেপি আদিস্স দিন্নং, এতং অকালচীৰর’’ন্তি অত্থুদ্ধারৰসেন ৰুত্তং. যদি এৰং ‘‘একপুগ্গলস্স ৰা ইদং তুয্হং দম্মীতি দিন্ন’’ন্তি কস্মা ৰুত্তং. ন হি পুগ্গলস্স আদিস্স দিন্নং কেনচি ভাজনীযং হোতীতি? নাযং ৰিরোধো আদিস্স ৰচনসামঞ্ঞতো লব্ভমানমত্থং দস্সেতুং তথা ৰুত্তত্তা.
এৰং পন অৰত্ৰাতি ‘‘ততো চে উত্তরি’’ন্তি ইমস্স ‘‘মাসপরমতো উত্তরি’’ন্তি পদভাজনং অৰত্ৰা. তাৰ উপ্পন্নং পচ্চাসাচীৰরন্তি পচ্চত্তৰচনং ‘‘অত্তনো গতিকং করোতী’’তি করণকিরিযায কত্তুভাৰতো. অন্তরা উপ্পন্নঞ্হি পচ্চাসাচীৰরং মাসপরমং মূলচীৰরং ঠপেতুং অদত্ৰা অত্তনো দসাহপরমতায এৰ পরিচ্ছিন্দতীতি অত্তনো গতিকং করোতি. ততো উদ্ধং মূলচীৰরন্তি এত্থ পন মূলচীৰরন্তি পচ্চত্তৰচনং. ৰীসতিমদিৰসতো উদ্ধঞ্হি উপ্পন্নং ¶ পচ্চাসাচীৰরং দসাহপরমং গন্তুং অদত্ৰা মূলচীৰরং অত্তনা সদ্ধিং করণসম্বন্ধতামত্তেন সককালৰসেন পরিচ্ছিন্দতীতি অত্তনো গতিকং করোতি. পচ্চাসাচীৰরে পন লভিত্ৰা ৰিসুং ঠপেন্তস্স দসাহং অনতিক্কন্তে নত্থি তপ্পচ্চযা আপত্তি. পাল়িযং দসাহা কারেতব্বন্তি এত্থ দসাহাতি করণত্থে নিস্সক্কৰচনং, দসাহেনাতি অত্থো. পঞ্চাহুপ্পন্নেতিআদিং রস্সং কত্ৰাপি পঠন্তি. একৰীসে উপ্পন্নে…পে… নৰাহা কারেতব্বন্তিআদি পচ্চাসাচীৰরস্স উপ্পন্নদিৰসং ঠপেত্ৰা ৰুত্তং.
অঞ্ঞং পচ্চাসাচীৰরং…পে… কারেতব্বন্তি ইদং সতিযা এৰ পচ্চাসায ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. সচে পন ‘‘ইতো পট্ঠায চীৰরং ন লভিস্সামী’’তি পচ্চাসা উপচ্ছিন্না, মূলচীৰরম্পি ¶ দসাহং চে সম্পত্তং, তদহেৰ অধিট্ঠাতব্বং. পচ্চাসাচীৰরম্পি পরিক্খারচোল়ং অধিট্ঠাতব্বন্তি পঠমতরং উপ্পন্নং ৰিসভাগপচ্চাসাচীৰরং সন্ধায ৰদতি. অঞ্ঞমঞ্ঞন্তি অঞ্ঞং অঞ্ঞং, অযমেৰ ৰা পাঠো. অঙ্গং পনেত্থ পঠমকথিনে ৰুত্তসদিসমেৰ. কেৰলঞ্হি তত্থ দসাহাতিক্কমো, ইধ মাসাতিক্কমোতি অযং ৰিসেসো.
ততিযকথিনসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৪. পুরাণচীৰরসিক্খাপদৰণ্ণনা
৫০৩. চতুত্থে ভত্তৰিস্সগ্গন্তি পাল়িপদস্স ভত্তকিচ্চন্তি অত্থো ৰেদিতব্বো, ‘‘ভত্তসংৰিধান’’ন্তিপি কেচি. তত্থ নাম ত্ৰন্তি ইমস্সপি সো নাম ত্ৰন্তি অত্থো ৰেদিতব্বো, ‘‘তায নাম ত্ৰ’’ন্তি কেচি.
৫০৫. পিতা চ মাতা চ পিতরো, পিতূনং পিতরো পিতামহা, তেসংযেৰ যুগো পিতামহযুগো, তস্মা যাৰ সত্তমা পিতামহযুগা পিতামহদ্ৰন্দাতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. এৰঞ্হি পিতামহগ্গহণেনেৰ মাতামহোপি গহিতোতি. ‘‘যাৰ সত্তমা পিতামহযুগা’’তি ৰচনতো হেট্ঠা চ উদ্ধঞ্চ অট্ঠমযুগো ঞাতি নাম ন হোতি. দেসনামুখমেৰ চেতন্তি পিতামহযুগাতি পিতামহ-গ্গহণং দেসনামুখং পিতামহীমাতামহীআদীনম্পি অধিপ্পেতত্তা. পিতু মাতা পিতামহী. মাতু পিতা মাতামহো ¶ . মাতু মাতা মাতামহী. এত্থ কিঞ্চাপি পঞ্চসতসাকিযানীনং ৰসেন ভিক্খুভাৰে ঠত্ৰা পরিৰত্তলিঙ্গায ভিক্খুনিযা চ ৰসেন একতোউপসম্পন্না ভিক্খুনী লব্ভতি, তথাপি পকতিনিযামেনেৰ দস্সেতুং ‘‘ভিক্খুনী নাম উভতোসঙ্ঘে উপসম্পন্না’’তি ৰুত্তং. ‘‘কপ্পং কত্ৰাতি ৰচনতো দিন্নকপ্পমেৰ পাচিত্তিযং জনেতী’’তি ৰদন্তি. ‘‘পুরাণচীৰরং নাম সকিং নিৰত্থম্পি সকিং পারুতম্পী’’তি ইদং নিদস্সনমত্তন্তি আহ ‘‘অন্তমসো পরিভোগসীসেনা’’তিআদি. ‘‘কাযেন ফুসিত্ৰা পরিভোগোযেৰ পরিভোগো নামা’’তি কুরুন্দিযং অধিপ্পাযো.
৫০৬. কাযৰিকারং কত্ৰাতি ইদং যাৰ ‘‘ওরতো ঠপেতী’’তি পদং, তাৰ সব্বপদেসু সম্বন্ধিতব্বং. যথা সা ‘‘ধোৰাপেতুকামো অয’’ন্তি জানাতি, এৰং কাযৰিকারং কত্ৰাতি অত্থো. ‘‘কাযৰিকারং কত্ৰা’’তি ৰচনতো কাযৰাচাহি কঞ্চি ৰিকারং অকত্ৰা হত্থেন হত্থে দেন্তস্সপি অনাপত্তি. অন্তোদ্ৰাদসহত্থে ওকাসেতি ইদং ৰিসেসনং যথাসম্ভৰং যোজেতব্বং. তথা ¶ হি হত্থেন হত্থে দেন্তস্স পাদমূলে চ ঠপেত্ৰা দেন্তস্স ‘‘অন্তোদ্ৰাদসহত্থে ওকাসে’’তি ইদং ৰত্তব্বন্তি নত্থি অঞ্ঞথা অসম্ভৰতো. সতি হি সম্ভৰে ব্যভিচারে চ ৰিসেসনং সাত্থকং হোতি. উপরি ‘‘খিপতী’’তিআদীনি পন সন্ধায ইদং ৰিসেসনং ৰুত্তং, তস্মা অন্তোদ্ৰাদসহত্থে ওকাসে ঠত্ৰা উপরি খিপন্তস্স অঞ্ঞস্স হত্থে পেসেন্তস্স চ আপত্তি. উপচারং পন মুঞ্চিত্ৰা কাযৰাচাহি ৰিকারং কত্ৰা আণাপেন্তস্সপি অনাপত্তি. উপচারেতি অন্তোদ্ৰাদসহত্থমেৰ ওকাসং ৰদতি. উপচারং মুঞ্চিত্ৰাতি দ্ৰাদসহত্থূপচারং মুঞ্চিত্ৰা.
একেন ৰত্থুনাতি পঠমং কত্ৰা নিট্ঠাপিতং সন্ধায ৰুত্তং. রজনে অনাপত্তীতি রজনং পচ্চাসীসন্তস্সপি ‘‘ধোৰিত্ৰা আনেহী’’তি ৰুত্তত্তা অনাপত্তি অনাণত্তিযা কতত্তা. ‘‘অৰুত্তা ধোৰতী’’তি ইমিনা ‘‘অৰুত্তা রজতি, অৰুত্তা আকোটেতী’’তি ইদম্পি ৰুত্তমেৰ হোতীতি আহ – ‘‘অৰুত্তা ধোৰতীতি ইমিনা লক্খণেন অনাপত্তী’’তি. সম্বহুলা আপত্তিযো আপজ্জতীতি পাচিত্তিযেন সদ্ধিং দ্ৰে দুক্কটানি আপজ্জতি. যথাৰত্থুকমেৰাতি নিস্সগ্গিযমেৰাতি অত্থো. পঞ্চ সতানি পরিমাণমেতাসন্তি পঞ্চসতা.
৫০৭. চীৰরং ¶ ধোৰাতি…পে… আণাপেন্তস্সাতি এত্থ তায ধোৰনং পচ্চাসীসন্তস্সপি অনাপত্তি. পুরাণচীৰরতা, উপচারে ঠত্ৰা অঞ্ঞাতিকায ভিক্খুনিযা আণাপনং, তস্সা ধোৰনাদীনি চাতি ইমানেত্থ তীণি অঙ্গানি.
পুরাণচীৰরসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৫. চীৰরপটিগ্গহণসিক্খাপদৰণ্ণনা
৫০৮. পঞ্চমে অপঞ্ঞত্তে সিক্খাপদেতি গণম্হা ওহীযনসিক্খাপদে অপঞ্ঞত্তে. ৰিহারৰারন্তি ৰিহারপটিজগ্গনৰারং. কোট্ঠাসসম্পত্তীতি সকলা অঙ্গপচ্চঙ্গসম্পত্তি. সব্বপরিযন্তন্তি ছট্ঠস্স অঞ্ঞচীৰরস্স অভাৰা পঞ্চন্নং চীৰরানং একমেকং সব্বেসং পরিযন্তন্তি সব্বপরিযন্তং. অন্তরৰাসকাদীসু হি পঞ্চসু একমেকং অঞ্ঞস্স ছট্ঠস্স অভাৰা পঞ্চন্নং অন্তমেৰ হোতি. অথৰা পঞ্চসু চীৰরেসু একমেকং অত্তনো অঞ্ঞস্স দুতিযস্স অভাৰা অন্তমেৰ হোতীতি সব্বমেৰ পরিযন্তন্তি সব্বপরিযন্তং, সব্বসো ৰা পরিযন্তন্তি সব্বপরিযন্তং. তেনাহ – ‘‘অঞ্ঞং…পে… নত্থী’’তি. যথা তস্স মনোরথো ন পূরতীতি ‘‘সরীরপারিপূরিং ¶ পস্সিস্সামী’’তি তস্স উপ্পন্নো মনোরথো যথা ন পূরতি. এৰং হত্থতলেযেৰ দস্সেত্ৰাতি সরীরং অদস্সেত্ৰাৰ দাতব্বচীৰরং হত্থতলে ‘‘হন্দা’’তি দস্সেত্ৰা.
৫১০. ৰিহত্থতাযাতি ৰিহতহত্থতায, অগণতায অপ্পচ্চযতায অপ্পটিসরণতাযাতি ৰুত্তং হোতি. সমভিতুন্নত্তাতি পীল়িতত্তা. পরিৰত্তেতব্বং পরিৰত্তং, পরিৰত্তমেৰ পারিৰত্তকং, পরিৰত্তেত্ৰা দীযমানন্তি অত্থো.
৫১২. উপচারেতি দ্ৰাদসহত্থূপচারং সন্ধায ৰদতি. উপচারং ৰা মুঞ্চিত্ৰা খিপন্তীতি দ্ৰাদসহত্থং মুঞ্চিত্ৰা ওরতো ঠপেন্তি, ন পুরিমসিক্খাপদে ৰিয দ্ৰাদসহত্থব্ভন্তরেযেৰাতি অধিপ্পাযো. অঞ্ঞত্র পারিৰত্তকাতি যং অন্তমসো হরীতকখণ্ডম্পি দত্ৰা ৰা দস্সামীতি আভোগং কত্ৰা ৰা পারিৰত্তকং গণ্হাতি, তং ঠপেত্ৰা. অচিত্তকভাৰেন ন সমেতীতি যথা অঞ্ঞাতিকায ঞাতিকসঞ্ঞিস্স ৰেমতিকস্স চ গণ্হতো অচিত্তকত্তা আপত্তি ¶ , এৰমিধাপি ‘‘ভিক্খুনিযা সন্তকং ইদ’’ন্তি অজানিত্ৰা গণ্হতোপি আপত্তিযেৰাতি অধিপ্পাযো. ৰস্সাৰাসিকং দেতীতি পুগ্গলিকং কত্ৰা দেতি. পংসুকূলং অত্তনো অত্থায ঠপিতভাৰং জানিত্ৰা গণ্হন্তেনপি অঞ্ঞস্স সন্তকং গহিতং নাম ন হোতীতি আহ – ‘‘সচে পন সঙ্কারকূটাদীসূ’’তিআদি. অসামিকঞ্হি পংসুকূলন্তি ৰুচ্চতি. পংসুকূলং অধিট্ঠহিত্ৰাতি ‘‘অসামিকং ইদ’’ন্তি সঞ্ঞং উপ্পাদেত্ৰা. এৰং পন পংসুকূলসঞ্ঞং অনুপ্পাদেত্ৰা গণ্হিতুং ন ৰট্টতি.
৫১৩. অঞ্ঞাতিকায অঞ্ঞাতিকসঞ্ঞীতি তিকপাচিত্তিযন্তি এত্থ ইতি-সদ্দো আদিঅত্থো. তীণি পরিমাণমস্সাতি তিকং, তিকঞ্চ তং পাচিত্তিযঞ্চাতি তিকপাচিত্তিযং, তীণি পাচিত্তিযানীতি অত্থো.
৫১৪. পত্তত্থৰিকাদিং যংকিঞ্চীতি অনধিট্ঠানুপগং সন্ধায ৰদতি. ‘‘চীৰরং নাম ছন্নং চীৰরানং অঞ্ঞতরং চীৰরং ৰিকপ্পনুপগং পচ্ছিম’’ন্তি হি ৰুত্তত্তা অধিট্ঠানুপগং যংকিঞ্চি ন ৰট্টতি. তেনেৰাহ – ‘‘ৰিকপ্পনুপগপচ্ছিমচীৰরপ্পমাণ’’ন্তিআদি. যস্মা ভিসিচ্ছৰি মহন্তাপি সেনাসনসঙ্গহিতত্তা চীৰরসঙ্খ্যং ন গচ্ছতীতি নেৰ অধিট্ঠানুপগা ন ৰিকপ্পনুপগা চ, তস্মা অনধিট্ঠানুপগসামঞ্ঞতো ৰুত্তং. সচেপি মঞ্চপ্পমাণা ভিসিচ্ছৰি হোতি, ৰট্টতিযেৰাতি. কো পন ৰাদো পত্তত্থৰিকাদীসূতি মহতিযাপি তাৰ ভিসিচ্ছৰিযা অনধিট্ঠানুপগত্তা অনাপত্তি, ততো খুদ্দকতরেসু অনধিট্ঠানুপগেসু পত্তত্থৰিকাদীসু কিমেৰ ৰত্তব্বন্তি অধিপ্পাযো. পটিগ্গহণং কিরিযা, ¶ অপরিৰত্তনং অকিরিযা. ৰিকপ্পনুপগচীৰরতা, পারিৰত্তকাভাৰো, অঞ্ঞাতিকায হত্থতো গহণন্তি ইমানেত্থ তীণি অঙ্গানি.
চীৰরপটিগ্গহণসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৬. অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদৰণ্ণনা
৫১৫. ছট্ঠে পতিকিট্ঠোতি নিহীনো, লামকোতি অত্থো. লোলজাতিকোতি লোলসভাৰো. পটুযেৰ পট্টো. তেনাহ ‘‘ছেকো’’তিআদি. কিস্মিং ৰিযাতি এত্থ ‘‘কিস্মিং ৰিযা’’তি নিপাতৰসেন সমানত্থং ‘‘কিংসু ৰিযা’’তি নিপাতপদন্তি আহ ‘‘কিংসু ৰিযা’’তি, কিং ৰিযাতি ¶ অত্থো, দুক্খং ৰিযাতি অধিপ্পাযো. তেনাহ ‘‘কিলেসো ৰিযা’’তিআদি. ধম্মৰসেন উপচারৰসেন নিমন্তনা ধম্মনিমন্তনাতি পাল়িপদস্স অত্থো ৰেদিতব্বো. সচে পন ‘‘ৰদেয্যাথ, ভন্তে, যেনত্থো’’তি ইদং সচ্চমেৰ ৰুত্তং সিযা, পৰারিতোযেৰ হোতি. যস্মা পন পৰারেত্ৰাপি অদাতুকামো অপ্পৰারিতট্ঠানেযেৰ তিট্ঠতি, তস্মা ভগৰা পৰারিতাপৰারিতভাৰং অৰিচারেত্ৰা ‘‘ঞাতকো তে, উপনন্দ, অঞ্ঞাতকো’’তি ঞাতকঅঞ্ঞাতকভাৰংযেৰ ৰিচারেসি. মুসিংসূতি ৰিলুম্পিংসু.
৫১৭. অনুপুব্বকথাতি অনুপুব্বেন ৰিনিচ্ছযকথা. সেসপরিক্খারানং সদ্ধিৰিহারিকেহি গহিতত্তা নিৰাসনপারুপনমত্তমেৰ অৰসিট্ঠন্তি আহ ‘‘নিৰাসনপারুপনমত্তংযেৰ হরিত্ৰা’’তি. সদ্ধিৰিহারিকানং তাৰ আগমনস্স ৰা অনাগমনস্স ৰা অজাননতায ৰুত্তং ‘‘থেরেহি নেৰ তাৰ…পে… ভঞ্জিতব্ব’’ন্তি. পরেসম্পি অত্থায লভন্তীতি অত্তনো চীৰরং দদমানা সযং সাখাভঙ্গেন পটিচ্ছাদেন্তীতি তেসং অত্থাযপি ভঞ্জিতুং লভন্তি. ‘‘তিণেন ৰা পণ্ণেন ৰা পটিচ্ছাদেত্ৰা আগন্তব্ব’’ন্তি ৰচনতো ঈদিসেসু ভূতগামপাতব্যতাপি অনুঞ্ঞাতাযেৰ হোতীতি আহ – ‘‘নেৰ ভূতগামপাতব্যতায পাচিত্তিযং হোতী’’তি. ন তেসং ধারণে দুক্কটন্তি তেসং তিত্থিযদ্ধজানং ধারণেপি দুক্কটং নত্থি.
যানি চ নেসং ৰত্থানি দেন্তীতি সম্বন্ধো. থেরানং সযমেৰ দিন্নত্তা ৰুত্তং ‘‘অচ্ছিন্নচীৰরট্ঠানে ঠিতত্তা’’তি. যদি লদ্ধিং গণ্হাতি, তিত্থিযপক্কন্তকো নাম হোতি, তস্মা ৰুত্তং ‘‘লদ্ধিং অগ্গহেত্ৰা’’তি. ‘‘নো চে হোতি সঙ্ঘস্স ৰিহারচীৰরং ৰা…পে… আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ইমিনা অন্তরামগ্গে পৰিট্ঠৰিহারতো নিক্খমিত্ৰা অঞ্ঞত্থ অত্তনো অভিরুচিতট্ঠানং ¶ গচ্ছন্তস্স দুক্কটং ৰুত্তং. ইমিনা চ ‘‘যং আৰাসং পঠমং উপগচ্ছতী’’তি ৰুত্তং অন্তরামগ্গে ঠিতৰিহারম্পি সচে নগ্গো হুত্ৰা গচ্ছতি, দুক্কটমেৰাতি ৰেদিতব্বং. যদি এৰং তত্থ কস্মা ন ৰুত্তন্তি চে? অনোকাসত্তা. তত্থ হি ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অচ্ছিন্নচীৰরস্স ৰা…পে… চীৰরং ৰিঞ্ঞাপেতু’’ন্তি ইমিনা সম্বন্ধেন সঙ্ঘিকম্পি চীৰরং নিৰাসেতুং পারুপিতুঞ্চ অনুজানন্তো ‘‘যং আৰাসং পঠমং…পে… গহেত্ৰা পারুপিতু’’ন্তি আহ, তস্মা তত্থ অনোকাসত্তা দুক্কটং ন ৰুত্তং.
ৰিহারচীৰরন্তি ¶ সেনাসনচীৰরং. চিমিলিকাহীতি পটপিলোতিকাহি. তস্স উপরীতি ভূমত্থরণস্স উপরি. ৰিদেসগতেনাতি অঞ্ঞং চীৰরং অলভিত্ৰা ৰিদেসগতেন. একস্মিং…পে… ঠপেতব্বন্তি এত্থ ‘‘লেসেন গহেত্ৰা অগতত্তা ঠপেন্তেন চ সঙ্ঘিকপরিভোগেনেৰ ঠপিতত্তা অঞ্ঞস্মিং সেনাসনে নিযমিতম্পি অঞ্ঞত্থ ঠপেতুং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. পরিভোগেনেৰাতি অঞ্ঞং চীৰরং অলভিত্ৰা পরিভুঞ্জনেন.
৫১৯-৫২১. পরিভোগজিণ্ণন্তি যথা তেন চীৰরেন সরীরং পটিচ্ছাদেতুং ন সক্কা, এৰং জিণ্ণং. কপ্পিযৰোহারেনাতি কযৰিক্কযাপত্তিতো মোচনত্থং ৰুত্তং. ‘‘ৰিঞ্ঞাপেন্তস্সা’’তি ইমস্সেৰ অত্থং ৰিভাৰেতি ‘‘চেতাপেন্তস্স পরিৰত্তাপেন্তস্সা’’তি. অত্তনো ধনেন হি ৰিঞ্ঞাপনং নাম পরিৰত্তনমেৰাতি অধিপ্পাযো. সঙ্ঘৰসেন পৰারিতানং ৰিঞ্ঞাপনে ৰত্তং দস্সেতি ‘‘পমাণমেৰ ৰট্টতী’’তি. সঙ্ঘৰসেন হি পৰারিতে সব্বেসং সাধারণত্তা অধিকং ৰিঞ্ঞাপেতুং ন ৰট্টতি. যং যং পৰারেতীতি যং যং চীৰরাদিং দস্সামীতি পৰারেতি. ৰিঞ্ঞাপনকিচ্চং নত্থীতি ৰিনা ৰিঞ্ঞত্তিযা দীযমানত্তা ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা কিং করিস্সতীতি অধিপ্পাযো. অঞ্ঞস্সত্থাযাতি এত্থাপি ‘‘ঞাতকানং পৰারিতান’’ন্তি ইদং অনুৰত্ততিযেৰাতি আহ ‘‘অত্তনো ঞাতকপৰারিতে’’তিআদি. ৰিকপ্পনুপগচীৰরতা, সমযাভাৰো, অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তি, তায চ পটিলাভোতি ইমানেত্থ চত্তারি অঙ্গানি.
অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৭. ততুত্তরিসিক্খাপদৰণ্ণনা
৫২২. সত্তমে পাল়িযং পগ্গাহিকসালন্তি দুস্সৰাণিজকানং আপণং. ‘‘পগ্গাহিতসাল’’ন্তিপি পঠন্তি.
৫২৩-৫২৪. অভীতি ¶ উপসগ্গোতি তস্স ৰিসেসত্থাভাৰং দস্সেতি. তেনাহ ‘‘হরিতুন্তি অত্থো’’তি. ৰর-সদ্দস্স ইচ্ছাযং ৰত্তমানত্তা আহ ‘‘ইচ্ছাপেয্যা’’তি. দট্ঠু খেমতোতি এত্থ গাথাবন্ধৰসেন অনুনাসিকলোপো দট্ঠব্বো. সঅন্তরন্তি অন্তরৰাসকসহিতং. উত্তরন্তি উত্তরাসঙ্গং. অস্স চীৰরস্সাতি সাদিতব্বচীৰরস্স. অচ্ছিন্নসব্বচীৰরেনাতি অচ্ছিন্নানি ¶ সব্বানি তীণি চীৰরানি অস্সাতি অচ্ছিন্নসব্বচীৰরো, তেনাতি অত্থো. যস্স হি অচ্ছিন্দনসমযে তীণি চীৰরানি সন্নিহিতানি হোন্তি, তানি সব্বানি অচ্ছিন্নানীতি সো ‘‘অচ্ছিন্নসব্বচীৰরো’’তি ৰুচ্চতি. তেনেৰ ‘‘অচ্ছিন্নসব্বচীৰরেন তিচীৰরকেনা’’তি ৰুত্তং. তিচীৰরকেনাতি হি অচ্ছিন্দনসমযে তিচীৰরস্স সন্নিহিতভাৰং সন্ধায ৰুত্তং, ন পন ৰিনযতেচীৰরিকভাৰং ধুতঙ্গতেচীৰরিকভাৰং ৰা সন্ধায. এৰং পটিপজ্জিতব্বন্তি ‘‘সন্তরুত্তরপরমং তেন ভিক্খুনা ততো চীৰরং সাদিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তৰিধিনা পটিপজ্জিতব্বং. অঞ্ঞেনাতি অচ্ছিন্নঅসব্বচীৰরেন. যস্স তীসু চীৰরেসু একং ৰা দ্ৰে ৰা চীৰরানি অচ্ছিন্নানি হোন্তি, তেনাতি অত্থো. অঞ্ঞথাপীতি ‘‘সন্তরুত্তরপরম’’ন্তি ৰুত্তৰিধানতো অঞ্ঞথাপি. যস্স হি তীসু দ্ৰে চীৰরানি অচ্ছিন্নানি হোন্তি, একং সাদিতব্বং. একস্মিং অচ্ছিন্নে ন সাদিতব্বন্তি ন তস্স সন্তরুত্তরপরমসাদিযনং সম্ভৰতি, অযমেৰ চ অত্থো পদভাজনেন ৰিভাৰিতো. তেনাহ ‘‘তং ৰিভাগং দস্সেতু’’ন্তি.
কেচি পন ‘‘তিচীৰরকেনাতি ৰুত্তত্তা তিচীৰরং পরিক্খারচোল়ৰসেন অধিট্ঠহিত্ৰা পরিভুঞ্জতো তস্মিং নট্ঠে বহূনিপি গহেতুং লভতী’’তি ৰদন্তি, তং ন গহেতব্বং. পদভাজনস্স হি অধিপ্পাযং দস্সেন্তেন যস্মা পন ‘‘অচ্ছিন্নসব্বচীৰরেন…পে… তং ৰিভাগং দস্সেতু’’ন্তি ৰুত্তং, পদভাজনে চ ন তাদিসো অত্থো উপলব্ভতি, তস্মা তং ন গহেতব্বমেৰ. যম্পি মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. ততুত্তরিসিক্খাপদৰণ্ণনা) ৰুত্তং ‘‘যস্স অধিট্ঠিতচীৰরস্স তীণি নট্ঠানী’’তি, তত্থাপি অধিট্ঠিতগ্গহণং সরূপকথনমত্তন্তি গহেতব্বং, ন পন তিচীৰরাধিট্ঠানেন অধিট্ঠিতচীৰরস্সেৰাতি এৰমত্থো গহেতব্বো পাল়িযং অট্ঠকথাযঞ্চ তথা অত্থস্স অসম্ভৰতো. ন হি তিচীৰরাধিট্ঠানেন অধিট্ঠিতচীৰরস্সেৰ ইদং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তন্তি সক্কা ৰিঞ্ঞাতুং. পুরিমসিক্খাপদেন হি অচ্ছিন্নচীৰরস্স অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিযা অনুঞ্ঞাতত্তা পমাণং অজানিত্ৰা ৰিঞ্ঞাপনৰত্থুস্মিং পমাণতো সাদিযনং অনুজানন্তেন ভগৰতা ইদং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং, তস্মা ‘‘পরিক্খারচোল়িকস্স বহুম্পি সাদিতুং ৰট্টতী’’তি অযমত্থো নেৰ পাল়িযা সমেতি, ন চ ভগৰতো অধিপ্পাযং অনুলোমেতি.
যস্স তীণি নট্ঠানি, তেন দ্ৰে সাদিতব্বানীতি এত্থ যস্স তিচীৰরতো অধিকম্পি চীৰরং অঞ্ঞত্থ ¶ ঠিতং অত্থি, তদাতস্স চীৰরস্স অলব্ভনীযভাৰতো তেনপি ¶ সাদিতুং ৰট্টতীতি ৰেদিতব্বং. পকতিযাৰ সন্তরুত্তরেন চরতীতি সাসঙ্কসিক্খাপদৰসেন ৰা অৰিপ্পৰাসসম্মুতিৰসেন ৰা ততিযস্স অলাভেন ৰা চরতি. ‘‘দ্ৰে নট্ঠানী’’তি অধিকারত্তা ৰুত্তং ‘‘দ্ৰে সাদিতব্বানী’’তি. একং সাদিযন্তেনেৰ সমো ভৰিস্সতীতি তিণ্ণং চীৰরানং দ্ৰীসু নট্ঠেসু একং সাদিযন্তেন সমো ভৰিস্সতি উভিন্নম্পি সন্তরুত্তরপরমতায অৰট্ঠানতো. যস্স একংযেৰ হোতীতি অঞ্ঞেন কেনচি কারণেন ৰিনট্ঠসেসচীৰরং সন্ধায ৰুত্তং.
৫২৬. ‘‘সেসকং তুয্হেৰ হোতূতি দেন্তী’’তি ৰুত্তত্তা ‘‘পমাণযুত্তং গণ্হিস্সাম, সেসকং আহরিস্সামা’’তি ৰত্ৰা গহেত্ৰা গমনসমযেপি ‘‘সেসকম্পি তুম্হাকঞ্ঞেৰ হোতূ’’তি ৰদন্তি, লদ্ধকপ্পিযমেৰ. পৰারিতানন্তি অচ্ছিন্নকালতো পুব্বেযেৰ পৰারিতানং. পাল়িযা ন সমেতীতি সন্তরুত্তরপরমতো উত্তরি সাদিযনে অনাপত্তিদস্সনত্থং ‘‘অনাপত্তি ঞাতকানং পৰারিতান’’ন্তি ৰুত্তত্তা ন সমেতি. সন্তরুত্তরপরমং সাদিযন্তস্স হি আপত্তিপ্পসঙ্গোযেৰ নত্থি, সতি চ সিক্খাপদেন আপত্তিপ্পসঙ্গে অনাপত্তি যুত্তা দস্সেতুন্তি অধিপ্পাযো. কেচি পন ‘‘পমাণমেৰ ৰট্টতীতি ইদং সল্লেখদস্সনত্থং ৰুত্ত’’ন্তি ৰদন্তি.
যস্মা পনিদং…পে… ন ৰুত্তন্তি এত্থাযমধিপ্পাযো – ‘‘অঞ্ঞস্সত্থাযা’’তি ৰুচ্চমানে অঞ্ঞেসং অত্থায পমাণং অতিক্কমিত্ৰাপি গণ্হিতুং ৰট্টতীতি আপজ্জতি, তঞ্চ অঞ্ঞস্সত্থায ৰিঞ্ঞাপনৰত্থুস্মিং পঞ্ঞত্তত্তা ৰত্থুনা সংসন্দিযমানং ন সমেতি. ন হি যং ৰত্থুং নিস্সায সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং, তস্মিংযেৰ অনাপত্তিৰচনং যুত্তন্তি. গণ্ঠিপদেসু পন তীসুপি ‘‘ইমস্স সিক্খাপদস্স অত্তনো সাদিযনপটিবদ্ধতাৰসেন পৰত্তত্তা ‘অঞ্ঞস্সত্থাযা’তি ৰত্তুং ওকাসোযেৰ নত্থি, তস্মা ন ৰুত্ত’’ন্তি কথিতং. ইধ ‘‘অঞ্ঞস্সত্থাযা’’তি অৰুত্তত্তা অঞ্ঞেসং অত্থায ঞাতকপৰারিতেসু অধিকং ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স আপত্তীতি চে? ন, তত্থ পুরিমসিক্খাপদেনেৰ অনাপত্তিসিদ্ধিতো. ততুত্তরিতা, অচ্ছিন্নাদিকারণতা, অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তি, তায চ পটিলাভোতি ইমানেত্থ চত্তারি অঙ্গানি.
ততুত্তরিসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৮. পঠমউপক্খটসিক্খাপদৰণ্ণনা
৫২৭. অট্ঠমে ¶ ¶ অপি ময্যাতি পাঠেপি সোযেৰত্থো. অয্যাতি পন বহুৰচনেন আমন্তনং কতং.
৫২৮-৫২৯. অপদিস্সাতি ‘‘ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো দস্সামী’’তি এৰং অপদিসিত্ৰা. পচ্চযং কত্ৰাতি কারণং কত্ৰা. উদ্দিস্সাতি এত্থ যো কত্তাতি ‘‘উদ্দিস্সা’’তি ইমিনা ৰুত্তউদ্দিসনকিরিযায যো কত্তা. চীৰরং চেতাপেন্তি পরিৰত্তেন্তি এতেনাতি চীৰরচেতাপন্নং. ন-কারাগমং কত্ৰা চীৰরচেতাপন্নন্তি ৰুত্তং, ‘‘চীৰরচেতাপন’’ন্তিপি পঠন্তি. পচুরৰোহারৰসেনাতি যেভুয্যৰোহারৰসেন. যেভুয্যৰসেন হি ঘরসামিকং দট্ঠুকামা তস্স ঘরং গচ্ছন্তীতি তথেৰ বহুলং ৰোহারো. ব্যঞ্জনমত্তমেৰাতি অত্থো নেতব্বো নত্থীতি অধিপ্পাযো.
৫৩১. সমকেপি পন অনাপত্তীতি যদগ্ঘনকং সো দাতুকামো হোতি, তদগ্ঘনকে অনাপত্তি মূলং ৰড্ঢেত্ৰা অধিকৰিধানং অনাপন্নত্তা. এত্থ চ ‘‘দাতুকামোম্হী’’তি অত্তনো সন্তিকে অৰুত্তেপি দাতুকামতং সুত্ৰা যদগ্ঘনকং সো দাতুকামো হোতি, তদগ্ঘনকং আহরাপেতুং ৰট্টতি. অগ্ঘৰড্ঢনকঞ্হি ইদং সিক্খাপদন্তি এত্থ অগ্ঘৰড্ঢনং এতস্স অত্থীতি অগ্ঘৰড্ঢনকং, অগ্ঘৰড্ঢনং সন্ধায ইদং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তন্তি অধিপ্পাযো. চীৰরং দেহীতি সঙ্ঘাটিআদীসু যংকিঞ্চি চীৰরং সন্ধায ৰদতি. চীৰরে ভিয্যোকম্যতা, অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তি, তায চ পটিলাভোতি ইমানেত্থ তীণি অঙ্গানি.
পঠমউপক্খটসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৫৩২. দুতিযউপক্খটে ৰত্তব্বং নত্থি.
১০. রাজসিক্খাপদৰণ্ণনা
৫৩৭-৫৩৯. রাজসিক্খাপদে পন ‘‘অজ্জণ্হো’’তি পাঠে ‘‘অজ্জুণ্হো’’তিপি পঠন্তি. ভোগোতি ভুঞ্জিতব্বো. যং ৰুত্তং মাতিকাট্ঠকথাযং ‘‘ইমিনা ¶ চীৰরচেতাপন্নেন চীৰরং চেতাপেত্ৰা ইত্থন্নামং ভিক্খুং চীৰরেন অচ্ছাদেহীতি ইদং আগমনসুদ্ধিং দস্সেতুং ৰুত্তং. সচে হি ‘ইদং ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো দেহী’তি পেসেয্য, আগমনস্স অসুদ্ধত্তা অকপ্পিযৰত্থুং আরব্ভ ভিক্খুনা ¶ কপ্পিযকারকোপি নিদ্দিসিতব্বো ন ভৰেয্যা’’তি, তত্থ আগমনস্স সুদ্ধিযা ৰা অসুদ্ধিযা ৰা ৰিসেসপ্পযোজনং ন দিস্সতি. সতিপি হি আগমনস্স অসুদ্ধভাৰে দূতো অত্তনো কুসলতায কপ্পিযৰোহারেন ৰদতি, ‘‘কপ্পিযকারকো ন নিদ্দিসিতব্বো’’তি ইদং নত্থি, ন চ দূতেন কপ্পিযৰোহারৰসেন ৰুত্তে দাযকেন ইদং কথং পেসিতন্তি ঈদিসী ৰিচারণা উপলব্ভতি, অৰিচারেত্ৰা চ তং ন সক্কা জানিতুং, যদি পন আগমনস্স অসুদ্ধত্তা কপ্পিযকারকো নিদ্দিসিতব্বো ন ভৰেয্য, চীৰরানং অত্থায দূতস্স হত্থে অকপ্পিযৰত্থুস্মিং পেসিতে সব্বত্থ দাযকেন কথং পেসিতন্তি পুচ্ছিত্ৰাৰ কপ্পিযকারকো নিদ্দিসিতব্বো ভৰেয্য. তস্মা অসতিপি আগমনসুদ্ধিযং সচে সো দূতো অত্তনো কুসলতায কপ্পিযৰোহারৰসেন ৰদতি, দূতস্সেৰ ৰচনং গহেতব্বং. যদি হি আগমনসুদ্ধিযেৰেত্থ পমাণং, মূলসামিকেন কপ্পিযৰোহারৰসেন পেসিতস্স দূতস্স অকপ্পিযৰোহারৰসেন ৰদতোপি কপ্পিযকারকো নিদ্দিসিতব্বো ভৰেয্য, তস্মা সব্বত্থ দূতৰচনমেৰ পমাণন্তি গহেতব্বং.
ইমিনা চীৰরচেতাপন্নেনাতিআদিনা পন ইমমত্থং দস্সেতি – কপ্পিয ৰসেন আগতম্পি চীৰরমূলং ঈদিসেন দূতৰচনেন অকপ্পিযং হোতি, তস্মা তং পটিক্খিপিতব্বন্তি. তেনেৰাহ – ‘‘তেন ভিক্খুনা সো দূতো এৰমস্স ৰচনীযো’’তিআদি. সুৰণ্ণং, রজতং, কহাপণো, মাসকোতি ইমানি হি চত্তারি নিস্সগ্গিযৰত্থূনি, মুত্তা, মণি, ৰেল়ুরিযো, সঙ্খো, সিলা, পৰাল়ং, লোহিতঙ্কো, মসারগল্লং, সত্ত ধঞ্ঞানি, দাসিদাসং, খেত্তং, ৰত্থু, পুপ্ফারামফলারামাদযোতি ইমানি দুক্কটৰত্থূনি চ অত্তনো ৰা চেতিযসঙ্ঘগণপুগ্গলানং ৰা অত্থায সম্পটিচ্ছিতুং ন ৰট্টন্তি, তস্মা তং সাদিতুং ন ৰট্টতীতি দস্সনত্থং ‘‘ন খো মযং, আৰুসো, চীৰরচেতাপন্নং পটিগ্গণ্হামা’’তি ৰুত্তং, ‘‘চীৰরঞ্চ খো মযং পটিগ্গণ্হামা’’তি ইদং পন অত্তানং উদ্দিস্স আভতত্তা ৰত্তুং ৰট্টতি, তস্মা ৰুত্তং. ‘‘ৰেয্যাৰচ্চকরো নিদ্দিসিতব্বো’’তি ইদং ‘‘অত্থি পনাযস্মতো কোচি ৰেয্যাৰচ্চকরো’’তি কপ্পিযৰচনেন ৰুত্তত্তা অনুঞ্ঞাতং. সচে পন দূতো ‘‘কো ইমং গণ্হাতী’’তি ৰা ¶ ‘‘কস্স দেমী’’তি ৰা ৰদতি, ন নিদ্দিসিতব্বো. ‘‘আরামিকো ৰা উপাসকো ৰা’’তি ইদং সারুপ্পতায ৰুত্তং, ঠপেত্ৰা পন পঞ্চ সহধম্মিকে যো কোচি কপ্পিযকারকো ৰট্টতি. ‘‘এসো খো, আৰুসো, ভিক্খূনং ৰেয্যাৰচ্চকরো’’তি ইদং ভিক্খুস্স কপ্পিযৰচনদস্সনত্থং ৰুত্তং. এৰমেৰ হি ৰত্তব্বং, ‘‘এতস্স দেহী’’তিআদি ন ৰত্তব্বং. সো ৰা চেতাপেস্সতি ৰাতি এত্থ একো ৰা-সদ্দো পদপূরণো, ‘‘সঞ্ঞত্তো সো মযা’’তিআদি পন দূতেন এৰং আরোচিতেযেৰ তং চোদেতুং ৰট্টতি, নেৰাস্স হত্থে দত্ৰা গতমত্তকারণেনাতি দস্সনত্থং ৰুত্তং.
এতানি ¶ হি ৰচনানি…পে… ন ৰত্তব্বোতি এত্থ ‘‘এৰং ৰদন্তো পটিক্খিত্তস্স কতত্তা ৰত্তভেদে দুক্কটং আপজ্জতি, চোদনা পন হোতিযেৰা’’তি মহাগণ্ঠিপদে মজ্ঝিমগণ্ঠিপদে চ ৰুত্তং. উদ্দিট্ঠচোদনাপরিচ্ছেদং দস্সেত্ৰাতি ‘‘দুতিযম্পি ৰত্তব্বো’’তিআদিনা দস্সেত্ৰা. পুচ্ছিযমানোতি এত্থ পুচ্ছিযমানেনাতি অত্থো গহেতব্বোতি আহ ‘‘করণত্থে পচ্চত্তৰচন’’ন্তি. আগতকারণং ভঞ্জতীতি আগতকারণং ৰিনাসেতি.
এত্থ কেচি ৰদন্তি ‘‘আগতকারণং নাম চীৰরগ্গহণং, তং ভঞ্জতীতি ৰুত্তত্তা পুন তং চীৰরং যেন কেনচি আকারেন গহেতুং ন ৰট্টতী’’তি. কেচি পন ‘‘আগতকারণং নাম কাযৰাচাহি চোদনা, তং ভঞ্জতীতি ৰুত্তত্তা পুন তং যেন কেনচি আকারেন চোদেতুং ন লভতি. সচে সযমেৰ দেতি, মূলসামিকো ৰা দাপেতি, গহেতুং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. অপরে পন ‘‘আগতকারণং নাম ঠানং, তং ভঞ্জতীতি ৰুত্তত্তা যথা ‘অত্থো মে, আৰুসো, চীৰরেনা’তি একায চোদনায দ্ৰে ঠানানি ভঞ্জতি, এৰমিধাপি সচে আসনে নিসীদতি, একায নিসজ্জায দ্ৰে ঠানানি ভঞ্জতি. আমিসং চে পটিগ্গণ্হাতি, একেন পটিগ্গহণেন দ্ৰে ঠানানি ভঞ্জতি. ধম্মং চে ভাসতি, ধম্মদেসনাসিক্খাপদে ৰুত্তপরিচ্ছেদায একায ৰাচায দ্ৰে ঠানানি ভঞ্জতী’’তি ৰদন্তি. ইমেসং পন সব্বেসম্পি ৰাদং ‘‘অযুত্ত’’ন্তি পটিক্খিপিত্ৰা তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ইদং ৰুত্তং ‘‘আগতকারণং নাম ঠানমেৰ, তস্মা ‘ন কত্তব্ব’ন্তি ৰারিতস্স কতত্তা নিসজ্জাদীসু কতেসু ছসু ঠানেসু একং ঠানং ভঞ্জতী’’তি.
তত্র ¶ তত্র ঠানে তিট্ঠতীতি ইদং চোদকস্স ঠিতট্ঠানতো অপক্কম্ম তত্র তত্র উদ্দিস্স ঠানংযেৰ সন্ধায ৰুত্তং. ‘‘সামং ৰা গন্তব্বং, দূতো ৰা পাহেতব্বো’’তি ইদং সভাৰতো চোদেতুং অনিচ্ছন্তেনপি কাতব্বমেৰাতি ৰদন্তি. মুখং ৰিৰরিত্ৰা সযমেৰ কপ্পিযকারকত্তং উপগতোতি মুখৰেৰটিককপ্পিযকারকো. অৰিচারেতুকামতাযাতি ইমস্মিং পক্খে ‘‘নত্থম্হাকং কপ্পিযকারকো’’তি ইদং ‘‘তাদিসং করোন্তো কপ্পিযকারকো নত্থী’’তি ইমিনা অধিপ্পাযেন ৰুত্তং.
‘‘মেণ্ডকসিক্খাপদে ৰুত্তনযেন পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা ইদানি তং মেণ্ডকসিক্খাপদং দস্সেন্তো ‘‘ৰুত্তঞ্হেত’’ন্তিআদিমাহ. ইদমেৰ হি ‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, সদ্ধা পসন্না’’তিআদিৰচনং ভেসজ্জক্খন্ধকে মেণ্ডকৰত্থুস্মিং (মহাৰ. ২৯৯) ৰুত্তত্তা ‘‘মেণ্ডকসিক্খাপদ’’ন্তি ৰুত্তং. তত্থ হি মেণ্ডকেন নাম সেট্ঠিনা –
‘‘সন্তি ¶ , ভন্তে, মগ্গা কন্তারা অপ্পোদকা অপ্পভক্খা, ন সুকরা অপাথেয্যেন গন্তুং, সাধু, ভন্তে, ভগৰা ভিক্খূনং পাথেয্যং অনুজানাতূ’’তি –
যাচিতেন ভগৰতা –
‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পাথেয্যং পরিযেসিতুং. তণ্ডুলো তণ্ডুলত্থিকেন, মুগ্গো মুগ্গত্থিকেন, মাসো মাসত্থিকেন, লোণং লোণত্থিকেন, গুল়ো গুল়ত্থিকেন, তেলং তেলত্থিকেন, সপ্পি সপ্পিত্থিকেনা’’তি –
ৰত্ৰা ইদং ৰুত্তং –
‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, মনুস্সা সদ্ধা পসন্না, তে কপ্পিযকারকানং হত্থে হিরঞ্ঞং উপনিক্খিপন্তি ‘ইমিনা অয্যস্স যং কপ্পিযং, তং দেথা’তি. অনুজানামি, ভিক্খৰে, যং ততো কপ্পিযং, তং সাদিতুং, ন ত্ৰেৰাহং ভিক্খৰে কেনচি পরিযাযেন জাতরূপরজতং সাদিতব্বং পরিযেসিতব্বন্তি ৰদামী’’তি.
হিরঞ্ঞং ¶ উপনিক্খিপন্তীতি এত্থাপি ভিক্খুস্স আরোচনং অত্থিযেৰাতি গহেতব্বং. অঞ্ঞথা অনিদ্দিট্ঠকপ্পিযকারকত্তং ভজতীতি ন চোদেতব্বো সিযা. যদি মূলং সন্ধায চোদেতি, তং সাদিতমেৰ সিযাতি আহ ‘‘মূলং অসাদিযন্তেনা’’তি.
‘‘অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতেসু ৰিয পটিপজ্জিতব্বন্তি ইদং অত্তনা চোদনাঠানঞ্চ ন কাতব্বন্তি দস্সনত্থং ৰুত্তং. অঞ্ঞং পন কপ্পিযকারকং পেসেত্ৰা লোকচারিত্তৰসেন অনুযুঞ্জিত্ৰাপি কপ্পিযৰত্থুং আহরাপেতুং ৰট্টতি অত্তানং উদ্দিস্স নিক্খিত্তস্স অত্তনো সন্তকত্তা’’তি কেচি ৰদন্তি, তং অট্ঠকথাযং ‘‘অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতেসু ৰিয পটিপজ্জিতব্বং. সচে সযমেৰ চীৰরং আনেত্ৰা দেন্তি, গহেতব্বং. নো চে, কিঞ্চি ন ৰত্তব্বা’’তি দল়্হং কত্ৰা ৰুত্তত্তা ন গহেতব্বন্তি অম্হাকং খন্তি. ন হি অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতং সযং অৰিঞ্ঞাপেত্ৰা অঞ্ঞেন ৰিঞ্ঞাপেতুং ৰট্টতি, ন চ যত্থ অঞ্ঞং পেসেত্ৰা আহরাপেতুং ৰট্টতি, তত্থ সযং গন্ত্ৰা ন আহরাপেতব্বন্তি সক্কা ৰত্থুং. যদি চেত্থ অঞ্ঞেন আহরাপেতুং ৰট্টতি, ‘‘অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতেসু ৰিয পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তিআদিৰচনমেৰ নিরত্থকং সিযা. ‘‘দূতেনা’’তি ইমস্স ব্যভিচারং দস্সেতি ‘‘সযং আহরিত্ৰাপী’’তি. দদন্তেসূতি ইমিনা সম্বন্ধো ¶ . পিণ্ডপাতাদীনং অত্থাযাতি ইমিনা পন ‘‘চীৰরচেতাপন্ন’’ন্তি ইমস্স ব্যভিচারং দস্সেতি. ‘‘এসেৰ নযো’’তি ৰুত্তত্তা পিণ্ডপাতাদীনং অত্থায দিন্নেপি ঠানচোদনাদি সব্বং হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ কাতব্বং.
পটিগ্গহণেপি পরিভোগেপি আপত্তীতি পটিগ্গহণে পাচিত্তিযং, পরিভোগে দুক্কটং. স্ৰেৰ সাপত্তিকোতি দুক্কটাপত্তিং সন্ধায ৰদতি. ইদঞ্চ অট্ঠকথাপমাণেনেৰ গহেতব্বং. ‘‘পরস্স নিদ্দোসভাৰদস্সনত্থং স্ৰেৰ সাপত্তিকো সদোসোতি ৰুত্তং হোতী’’তিপি ৰদন্তি. ‘‘চোদেতীতি ৰুত্তত্তা পন আপত্তিযা চোদেতীতি কত্ৰা স্ৰেৰ সাপত্তিকোতি ইদং দুক্কটংযেৰ সন্ধায ৰত্তুং যুত্ত’’ন্তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. পটিগ্গহণেপি পরিভোগেপি আপত্তিযেৰাতি দুক্কটমেৰ সন্ধায ৰুত্তং. তল়াকস্সপি খেত্তসঙ্গহিতত্তা তস্স পটিগ্গহণেপি আপত্তি ৰুত্তা. চত্তারো পচ্চযে সঙ্ঘো পরিভুঞ্জতূতি দেতীতি এত্থ ‘‘ভিক্খুসঙ্ঘো চত্তারো পচ্চযে পরিভুঞ্চতু, তল়াকং দম্মী’’তি ৰা ‘‘চতুপচ্চযপরিভোগত্থং তল়াকং ¶ দম্মী’’তি ৰা ৰদতি, ৰট্টতিযেৰ. ‘‘ইতো তল়াকতো উপ্পন্নে চত্তারো পচ্চযে দম্মী’’তি ৰুত্তে পন ৰত্তব্বমেৰ নত্থি.
অম্হাকং একং কপ্পিযকারকং ঠপেথাতি ৰুত্তেতি ইদং ঈদিসংযেৰ সন্ধায ৰুত্তং. কপ্পিযক্কমেন সম্পটিচ্ছিতেসু খেত্ততল়াকাদীসু পন অৰুত্তেপি কপ্পিযকারকং ঠপেতুং লব্ভতিযেৰ. যস্মা পরসন্তকং নাসেতুং ভিক্খূনং ন ৰট্টতি, তস্মা ‘‘ন সস্সকালে’’তি ৰুত্তং. ‘‘জনপদস্স সামিকোতি ইমিনাৰ যো তং জনপদং ৰিচারেতি, তেনপি অচ্ছিন্দিত্ৰা দিন্নং ৰট্টতিযেৰা’’তি ৰদন্তি. উদকৰাহকন্তি উদকমাতিকং. কপ্পিযৰোহারেপীতি এত্থ ‘‘ৰিধানং ৰক্খামা’’তি পাঠসেসো. উদকৰসেনাতি উদকপরিভোগত্থং. সুদ্ধচিত্তানন্তি কেৰলং উদকপরিভোগত্থমেৰাতি অধিপ্পাযো. অলজ্জিনা কারাপিতে ৰত্তব্বমেৰ নত্থীতি আহ ‘‘লজ্জীভিক্খুনা’’তি. পকতিভাগো নাম ইমস্মিং রট্ঠে চতুঅম্বণমত্তং. অকট্ঠপুব্বং নৰসস্সং নাম. অপরিচ্ছিন্নভাগেতি ‘‘এত্তকে ভূমিভাগে এত্তকো ভাগো দাতব্বো’’তি এৰং অপরিচ্ছিন্নভাগে.
রজ্জুযা ৰা দণ্ডেন ৰাতি এত্থ ‘‘পাদেহিপি মিনিতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. খলে ৰা ঠত্ৰা রক্খতীতি এত্থ পন থেনেত্ৰা গণ্হন্তে দিস্ৰা ‘‘মা গণ্হথা’’তি নিৰারেন্তো রক্খতি নাম. সচে পন অৰিচারেত্ৰা কেৰলং তুণ্হীভূতোৰ রক্খণত্থায ওলোকেন্তো তিট্ঠতি, ৰট্টতি. সচেপি তস্মিং তুণ্হীভূতে চোরিকায হরন্তি, ‘‘মযং ভিক্খুসঙ্ঘস্স আরোচেস্সামা’’তি এৰং ৰত্তুং ৰট্টতীতি ৰদন্তি. নীহরাপেতি পটিসামেতীতি এত্থাপি ‘‘সচে পরিযাযেন ৰদতি, ৰট্টতী’’তি ¶ ৰদন্তি. অপুব্বস্স অনুপ্পাদিতত্তা অঞ্ঞেসং ৰট্টতীতি আহ ‘‘তস্সেৰ তং অকপ্পিয’’ন্তি.
ননু চ দুব্বিচারিতমত্তেন তস্সেৰ তং অকপ্পিযং, ন সব্বেসং রূপিযসংৰোহারে চতুত্থপত্তো ৰিয. ৰুত্তঞ্হি তত্থ (পারা. অট্ঠ. ২.৫৮৯) ‘‘যো পন রূপিযং অসম্পটিচ্ছিত্ৰা ‘থেরস্স পত্তং কিণিত্ৰা দেহী’তি পহিতকপ্পিযকারকেন সদ্ধিং কম্মারকুলং গন্ত্ৰা পত্তং দিস্ৰা ‘ইমে কহাপণে গহেত্ৰা ইমং দেহী’তি কহাপণে দাপেত্ৰা গহিতো, অযং পত্তো এতস্সেৰ ভিক্খুনো ন ৰট্টতি দুব্বিচারিতত্তা, অঞ্ঞেসং পন ৰট্টতি মূলস্স অসম্পটিচ্ছিতত্তা’’তি. তস্মা ¶ যং তে আহরন্তি, সব্বেসং অকপ্পিযং. কস্মা? কহাপণানং ৰিচারিতত্তাতি ইদং কস্মা ৰুত্তন্তি? এত্থ কেচি ৰদন্তি ‘‘কহাপণে সাদিযিত্ৰা ৰিচারিতং সন্ধায এৰং ৰুত্ত’’ন্তি. সঙ্ঘিকত্তা চ নিস্সজ্জিতুং ন সক্কা, তস্মা সব্বেসং ন কপ্পতীতি তেসং অধিপ্পাযো. কেচি পন ‘‘অসাদিযিত্ৰাপি কহাপণানং ৰিচারিতত্তা রূপিযসংৰোহারো কতো হোতি, সঙ্ঘিকত্তা চ নিস্সজ্জিতুং ন সক্কা, তস্মা সব্বেসং ন কপ্পতী’’তি ৰদন্তি. গণ্ঠিপদেসু পন তীসুপি ইদং ৰুত্তং ‘‘চতুত্থপত্তো গিহিসন্তকানংযেৰ কহাপণানং ৰিচারিতত্তা অঞ্ঞেসং কপ্পতি, ইধ পন সঙ্ঘিকানং ৰিচারিতত্তা সব্বেসং ন কপ্পতী’’তি. সব্বেসম্পি ৰাদো তেন তেন পরিযাযেন যুজ্জতিযেৰ.
চতুসালদ্ৰারেতি ভোজনসালং সন্ধায ৰুত্তং. পরিযাযেন কথিতত্তাতি ‘‘গণ্হা’’তি অৰত্ৰা ‘‘সীমা গতা’’তি পরিযাযেন কথিতত্তা. পকতিভূমিকরণত্থং ‘‘হেট্ঠা গহিতং পংসু’’ন্তিআদি ৰুত্তং. দাসং দম্মীতি এত্থ ‘‘মনুস্সং দম্মীতি ৰুত্তে ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. কুক্কুটসূকরা…পে… ৰট্টতীতি এত্থ কুক্কুটসূকরেসু দীযমানেসু ‘‘ইমেহি অম্হাকং অত্থো নত্থি, সুখং জীৰন্তু, অরঞ্ঞে ৰিস্সজ্জেথা’’তি ৰত্তুং ৰট্টতি. ‘‘খেত্তৰত্থুপটিগ্গহণা পটিৰিরতো হোতী’’তিআদিৰচনতো (দী. নি. ১.১০, ১৯৪) খেত্তাদীনং পটিগ্গহণে অযং সব্বো ৰিনিচ্ছযো ৰুত্তো. কপ্পিযকারকস্স ভিক্খুনা নিদ্দিট্ঠভাৰো, দূতেন অপ্পিততা, ততুত্তরি ৰাযামো, তেন ৰাযামেন পটিলাভোতি ইমানেত্থ চত্তারি অঙ্গানি.
রাজসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
নিট্ঠিতো চীৰরৰগ্গো পঠমো.
২. কোসিযৰগ্গো
১. কোসিযসিক্খাপদৰণ্ণনা
৫৪২. পাল়িযং ¶ ‘‘কোসিযকারকে’’তি এত্থ কোসং করোন্তীতি কোসকারকাতি লদ্ধৰোহারানং পাণকানং কোসতো নিব্বত্তং কোসিযং, তং করোন্তীতি কোসিযকারকা, তন্তৰাযা. সংহননং সঙ্ঘাতো ¶ , ৰিনাসোতি অত্থো. কোসিযমিস্সকন্তি কোসিযতন্তুনা মিস্সং. ‘‘অৰাযিম’’ন্তি ৰুত্তত্তা ৰাযিত্ৰা চে করোন্তি, অনাপত্তি. অনাপত্তি ৰিতানং ৰাতিআদিনা ৰিতানাদীনং অত্থায করণেপি তেনাকারেন পরিভোগেপি অনাপত্তি ৰুত্তা.
এৰম্পি মিস্সেত্ৰা কতমেৰ হোতীতি ইমিনা ৰাতেন আহরিত্ৰা পাতিতেপি অচিত্তকত্তা আপত্তিযেৰাতি দস্সেতি. কোসিযমিস্সকতা, অত্তনো অত্থায সন্থতস্স করণং কারাপনং, পটিলাভো চাতি ইমানেত্থ তীণি অঙ্গানি.
কোসিযসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৫৪৭. সুদ্ধকাল়কসিক্খাপদং উত্তানত্থমেৰ.
৩. দ্ৰেভাগসিক্খাপদৰণ্ণনা
৫৫২. দ্ৰেভাগসিক্খাপদে পন দ্ৰে ভাগাতি উক্কট্ঠপরিচ্ছেদো কাল়কানং অধিকগ্গহণস্স পটিক্খেপৰসেন সিক্খাপদস্স পঞ্ঞত্তত্তা. ততিযং ওদাতানং চতুত্থং গোচরিযানন্তি অযং হেট্ঠিমপরিচ্ছেদো তেসং অধিকগ্গহণে পটিক্খেপাভাৰতো, তস্মা কাল়কানং ভাগদ্ৰযতো অধিকং ন ৰট্টতি, সেসানং পন ৰুত্তপ্পমাণতো অধিকম্পি ৰট্টতি. ‘‘কাল়কানংযেৰ চ অধিকগ্গহণস্স পটিক্খিত্তত্তা কাল়কানং উপড্ঢং ওদাতানং ৰা গোচরিযানং ৰা উপড্ঢং গহেত্ৰাপি কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি, ‘‘অনাপত্তি বহুতরং ওদাতানং বহুতরং গোচরিযানং আদিযিত্ৰা করোতি, সুদ্ধং ওদাতানং সুদ্ধং গোচরিযানং আদিযিত্ৰা করোতী’’তি ইমিনা তং সমেতি. ‘‘কাল়কে ওদাতে চ ঠপেত্ৰা সেসা গোচরিযেসুযেৰ সঙ্গহং গচ্ছন্তী’’তি ৰদন্তি. দ্ৰে ¶ কোট্ঠাসা কাল়কানন্তি এত্থ পন ‘‘একস্সপি কাল়কলোমস্স অতিরেকভাৰে নিস্সগ্গিযং হোতী’’তি মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. দ্ৰেভাগসিক্খাপদৰণ্ণনা) ত্তং, তং ‘‘ধারযিত্ৰা দ্ৰে তুলা আদাতব্বা’’তি ৰচনতো তুলাধারণায ন সমেতি ¶ . ন হি লোমে গণেত্ৰা তুলাধারণা করীযতি, অথ গণেত্ৰাৰ ধারযিতব্বং সিযা, কিং তুলাধারণায, তস্মা এৰমেত্থ অধিপ্পাযো যুত্তো সিযা – অচিত্তকত্তা সিক্খাপদস্স পুব্বে তুলায ধারযিত্ৰা ঠপিতেসু একম্পি লোমং তত্থ পতেয্য, নিস্সগ্গিযন্তি. অঞ্ঞথা দুব্বিঞ্ঞেয্যভাৰতো দ্ৰে তুলা নাদাতব্বা, ঊনকতরাৰ আদাতব্বা সিযুং.
দ্ৰেভাগসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৪. ছব্বস্সসিক্খাপদৰণ্ণনা
৫৫৭. ছব্বস্সসিক্খাপদে পন ‘‘যেসং নো সন্থতে দারকা উহদন্তিপি উম্মিহন্তিপি, যেসং নো সন্থতা উন্দূরেহিপি খজ্জন্তী’’তি এৰং পাল়িপদানং সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো. হদ করীসোস্সগ্গে, মিহ সেচনেতি পনিমস্সত্থং সন্ধাযাহ ‘‘ৰচ্চম্পি পস্সাৰম্পি করোন্তী’’তি. পৰারণাউপোসথপাটিপদদিৰসেসু সন্থতং করিত্ৰা পুন ছট্ঠে ৰস্সে পরিপুণ্ণে পৰারণাউপোসথপাটিপদদিৰসেসু করোন্তো ‘‘ছব্বস্সানি করোতী’’তি ৰুচ্চতি. দুতিযদিৰসতো পট্ঠায করোন্তো পন অতিরেকছব্বস্সানি করোতি নাম.
ছব্বস্সসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৫. নিসীদনসন্থতসিক্খাপদৰণ্ণনা
৫৬৫-৬. নিসীদনসন্থতসিক্খাপদে পন পঞ্ঞাযিস্সতীতি সচে সা কতিকা মনাপা ভৰিস্সতি, মনাপতায ভিক্খুসঙ্ঘো সন্দিস্সিস্সতি. সচে অমনাপা, অমনাপতায সন্দিস্সিস্সতীতি অধিপ্পাযো, আরঞ্ঞকঙ্গাদীনি তীণি পাল়িযং পধানঙ্গৰসেন ৰুত্তানি, সেসানিপি তে সমাদিযিংসুযেৰাতি ৰেদিতব্বং. তেনেৰাহ ‘‘সন্থতে চতুত্থচীৰরসঞ্ঞিতাযা’’তি. উজ্ঝিত্ৰাতি ৰিস্সজ্জেত্ৰা.
৫৬৭. নিসীদনসন্থতত্তা ¶ নিৰাসনপারুপনকিচ্চং নত্থীতি আহ ‘‘সকিং নিসিন্নঞ্চেৰ নিপন্নঞ্চা’’তি ¶ . ৰিদত্থিমত্তন্তি সুগতৰিদত্থিং সন্ধায ৰদতি. ইদঞ্চ হেট্ঠিমপরিচ্ছেদদস্সনত্থং ৰুত্তং. ‘‘ৰিতানাদীনংযেৰ অত্থায করণে অনাপত্তিৰচনতো সচে নিপজ্জনত্থায করোন্তি, আপত্তিযেৰা’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. অকপ্পিযত্তা পন ‘‘পরিভুঞ্জিতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. ইদঞ্চ নিসীদনসন্থতং নাম নিসীদনচীৰরমেৰ, নাঞ্ঞন্তি ৰদন্তি. নিসীদনসিক্খাপদেপি নিসীদনং নাম সদসং ৰুচ্চতীতি চ অট্ঠকথাযঞ্চস্স ‘‘সন্থতসদিসং সন্থরিত্ৰা একস্মিং অন্তে সুগতৰিদত্থিযা ৰিদত্থিমত্তে পদেসে দ্ৰীসু ঠানেসু ফালেত্ৰা তিস্সো দসা করীযন্তি, তাহি দসাহি সদসং নাম ৰুচ্চতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৫৩১) ৰচনতো ইধাপি ‘‘নিসীদনং নাম সদসং ৰুচ্চতী’’তি চ ‘‘সন্থতে চতুত্থচীৰরসঞ্ঞিতাযা’’তি চ ৰচনতো তং যুত্তং ৰিয দিস্সতি. কেচি পন ‘‘নিসীদনসন্থতং এল়কলোমানি সন্থরিত্ৰা সন্থতং ৰিয করোন্তি, তং অৰাযিমং অনধিট্ঠানুপগং, নিসীদনচীৰরং পন ছন্নং চীৰরানং অঞ্ঞতরেন করোতি অধিট্ঠানুপগং, তং করোন্তা চ নন্তকানি সন্থরিত্ৰা সন্থতসদিসং করোন্তী’’তি ৰদন্তি, ৰীমংসিত্ৰা যুত্ততরং গহেতব্বং.
নিসীদনসন্থতসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৬. এল়কলোমসিক্খাপদৰণ্ণনা
৫৭১. এল়লোমসিক্খাপদে পন আসুম্ভীতি এত্থ ‘‘অসুম্ভী’’তি পঠন্তি. কিলন্তাতি ইমিনা কিলন্ততায তে ওনমিত্ৰা পাতেতুং ন সক্কোন্তীতি দস্সেতি. অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্নস্সাতি ইদং ৰত্থুমত্তদীপনৰসেন পাল়িযং ৰুত্তং. যত্থ কত্থচি পন ধম্মেন লভিত্ৰা গণ্হিতুং ৰট্টতিযেৰ. তিযোজনপরমন্তি চ গহিতট্ঠানতো তিযোজনপ্পমাণং দেসন্তি এৰমত্থো গহেতব্বো.
৫৭২. সহত্থাতি করণত্থে নিস্সক্কৰচনন্তি আহ ‘‘সহত্থেনা’’তি. অসন্তে হারকেতি পাল়িযং ভিক্খুনো অনুরূপতাদস্সনত্থং ৰুত্তং, ন পন হারকে ৰিজ্জমানে তিযোজনব্ভন্তরে সহত্থা হরন্তস্স আপত্তিদস্সনত্থং. তিযোজনতো বহি বহিতিযোজনন্তি আহ ‘‘তিযোজনতো বহি পাতেতী’’তি. তেন হরিতেপি আপত্তিযেৰাতি সউস্সাহত্তা অনাণত্তিযা হটত্তা চ. সতিপি হি সউস্সাহভাৰে আণত্তিযা ¶ চে হরতি, অনাপত্তি ‘‘অঞ্ঞং হরাপেতী’’তি ৰচনতো. অঞ্ঞো হরিস্সতীতি অধিপ্পাযাভাৰতো ‘‘সুদ্ধচিত্তেন ঠপিত’’ন্তি ৰুত্তং. সউস্সাহত্তাতি তিযোজনাতিক্কমনে সউস্সাহত্তা. ইদঞ্চ ‘‘অঞ্ঞো হরিস্সতী’’তি অসুদ্ধচিত্তেন ঠপিতং সন্ধায ¶ ৰুত্তং, অচিত্তকত্তাতি ইদং পন সুদ্ধচিত্তেন ঠপিতং সন্ধায. অনাপত্তি পাল়িযা ন সমেতীতি ‘‘তিযোজনং হরতী’’তিআদিপাল়িযা, ৰিসেসতো ‘‘অঞ্ঞং হরাপেতী’’তি পাল়িযা চ ন সমেতি.
সচে সামিকং জানাপেত্ৰা ঠপেতি, আণত্তিযা হরাপেতি নামাতি আহ ‘‘সামিকস্স অজানন্তস্সেৰা’’তি. অগচ্ছন্তেপীতি গমনং উপচ্ছিন্দিত্ৰা ঠিতযানেপি. হেট্ঠা ৰা গচ্ছন্তোতি ভূমিযং গচ্ছন্তো. অঞ্ঞং হরাপেতীতি এত্থ অঞ্ঞ-গ্গহণেন সামঞ্ঞতো তিরচ্ছানগতাপি সঙ্গহিতাতি আহ – ‘‘অঞ্ঞং হরাপেতীতি ৰচনতো অনাপত্তী’’তি. সুঙ্কঘাতে আপত্তি হোতীতি অঞ্ঞং হরাপেন্তস্স আপত্তি. তত্থ অনাপত্তীতি অঞ্ঞৰিহিতস্স থেয্যচিত্তাভাৰতো অনাপত্তি.
৫৭৫. ‘‘তং হরন্তস্সাতি পুন তিযোজনং হরন্তস্সা’’তি মহাগণ্ঠিপদে ৰুত্তং. তং পন মাতিকাট্ঠকথাযং অঙ্গেসু ‘‘পঠমপ্পটিলাভো সতি ইমিনা ৰচনেন ন সমেতি. ‘‘পঠমপ্পটিলাভো’’তি হি ইদং দুতিযপ্পটিলাভো আপত্তিযা অঙ্গং ন হোতীতি দীপেতি, তস্মা পাল়িযং অট্ঠকথাযঞ্চ ৰিসেসাভাৰতো অচ্ছিন্নং পটিলভিত্ৰা হরন্তস্স পুন তিযোজনাতিক্কমেপি অনাপত্তি ৰুত্তাতি অম্হাকং খন্তি. অঞ্ঞথা অচ্ছিন্নং পটিলভিত্ৰা পুন তিযোজনং হরতীতি ৰদেয্য. ৰীমংসিত্ৰা যুত্ততরং গহেতব্বং. অনাপত্তি কতভণ্ডন্তি এত্থ ‘‘কম্বলকোজৰাদিকতভণ্ডম্পি. পকতিচীৰরে লগ্গলোমানি আপত্তিং জনেন্তিযেৰা’’তি ৰদন্তি. তনুকপত্তত্থৰিকন্তরে অঘট্টনত্থং পক্খিপন্তি. পক্খিত্তন্তি কণ্ণচ্ছিদ্দে পক্খিত্তং. নিধানমুখং নামাতি ইমিনা কতভণ্ডসঙ্খ্যং ন গচ্ছতীতি দস্সেতি. এল়কলোমানং অকতভণ্ডতা, পঠমপ্পটিলাভো, অত্তনা আদায ৰা অঞ্ঞস্স অজানন্তস্স যানে পক্খিপিত্ৰা ৰা তিযোজনাতিক্কমনং, আহরণপচ্চাহরণং, অৰাসাধিপ্পাযতাতি ইমানেত্থ পঞ্চ অঙ্গানি.
এল়কলোমসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৫৭৬. এল়কলোমধোৰাপনসিক্খাপদং ¶ উত্তানত্থমেৰ.
৮. রূপিযসিক্খাপদৰণ্ণনা
৫৮৩-৫৮৪. রূপিযসিক্খাপদে পন সত্থুৰণ্ণোতি সত্থুনা সমানৰণ্ণো. সত্থুনো ৰণ্ণো সত্থুৰণ্ণো, সত্থুৰণ্ণো ৰিয ৰণ্ণো অস্সাতি সত্থুৰণ্ণোতি মজ্ঝপদলোপীসমাসো দট্ঠব্বো. পাকতিকো ¶ নাম এতরহি পকতিকহাপণো. রুক্খফলবীজমযোতি তিন্তিণিকাদিরুক্খানং ফলবীজেন কতো. ইচ্চেতং সব্বম্পীতি যথাৰুত্তভেদং সব্বম্পি চতুব্বিধং নিস্সগ্গিযৰত্থু হোতীতি সম্বন্ধো. জাতরূপমাসকোতি সুৰণ্ণকহাপণো.
গণ্হেয্যাতি অত্তনো অত্থায দীযমানং ৰা কত্থচি ঠিতং ৰা নিপ্পরিগ্গহং দিস্ৰা সযং গণ্হেয্য. ‘‘ইদং অয্যস্স হোতূ’’তি এৰং সম্মুখা ৰা ‘‘অসুকস্মিং নাম ঠানে মম হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং অত্থি, তং তুয্হং হোতূ’’তি এৰং পরম্মুখা ঠিতং ৰা কেৰলং ৰাচায ৰা হত্থমুদ্দায ৰা ‘‘তুয্হ’’ন্তি ৰত্ৰা পরিচ্চত্তস্স কাযৰাচাহি অপ্পটিক্খিপিত্ৰা চিত্তেন সাদিযনং উপনিক্খিত্তসাদিযনং নাম. ‘‘সাদিযতী’’তি ৰুত্তমেৰত্থং ৰিভাৰেতি ‘‘গণ্হিতুকামো হোতী’’তি. ‘‘ইদং গুত্তট্ঠান’’ন্তি আচিক্খিতব্বন্তি পচ্চযপরিভোগংযেৰ সন্ধায আচিক্খিতব্বং. ‘‘ইধ নিক্খিপাহী’’তি ৰুত্তে ‘‘উগ্গণ্হাপেয্য ৰা’’তি ৰুত্তলক্খণেন নিস্সগ্গিযং হোতীতি আহ – ‘‘ইধ নিক্খিপাহীতি ন ৰত্তব্ব’’ন্তি. পরতো ‘‘ইমং গণ্হা’’তি ন ৰত্তব্বন্তি এত্থাপি এসেৰ নযো. কপ্পিযঞ্চ অকপ্পিযঞ্চ নিস্সায ঠিতমেৰ হোতীতি যস্মা ততো উপ্পন্নপচ্চযপরিভোগো কপ্পতি, তস্মা কপ্পিযং নিস্সায ঠিতং. যস্মা পন দুব্বিচারণায ততো উপ্পন্নপচ্চযপরিভোগোপি ন কপ্পতি, তস্মা অকপ্পিযং নিস্সায ঠিতন্তি ৰেদিতব্বং.
ন তেন কিঞ্চি কপ্পিযভণ্ডং চেতাপিতন্তি এত্থ চেতাপিতং চে, নত্থি পরিভোগুপাযো, তস্মা এৰং ৰুত্তং. অকপ্পিযঞ্হি নিস্সগ্গিযং ৰত্থুং উগ্গণ্হিত্ৰা তং অনিস্সজ্জিত্ৰাৰ চেতাপিতং কপ্পিযভণ্ডং সঙ্ঘস্স নিস্সট্ঠম্পি সব্বেসং ন কপ্পতি. কেচি পন ‘‘যস্মা নিস্সগ্গিযং ৰত্থুং পটিগ্গহেত্ৰা চেতাপিতং কপ্পিযভণ্ডং সঙ্ঘস্স নিস্সজ্জামীতি নিস্সট্ঠং ৰিনাৰ উপাযং পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি, তস্মা ¶ ‘ন তেন কিঞ্চি কপ্পিযভণ্ডং চেতাপিত’ন্তি ৰুত্ত’’ন্তি ৰদন্তি. ‘‘আরামিকানং ৰা পত্তভাগন্তি ইদং গিহীনং হত্থগতোপি সোযেৰ ভাগোতি কত্ৰা ৰুত্তং. সচে পন তেন অঞ্ঞং পরিৰত্তেত্ৰা আরামিকা দেন্তি, পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতী’’তি মজ্ঝিমগণ্ঠিপদে চূল়গণ্ঠিপদে চ ৰুত্তং. ততো হরিত্ৰাতি অঞ্ঞেসং পত্তভাগতো হরিত্ৰা. কসিণপরিকম্মন্তি আলোককসিণপরিকম্মং. মঞ্চপীঠাদীনি ৰাতি এত্থ ‘‘ততো গহিতমঞ্চপীঠাদীনি পরিৰত্তেত্ৰা অঞ্ঞং চে গহিতং, ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. ছাযাপীতি ভোজনসালাদীনং ছাযাপি. পরিচ্ছেদাতিক্কন্তাতি গেহপরিচ্ছেদং অতিক্কন্তা, ছাযায গতগতট্ঠানং গেহং নাম ন হোতীতি অধিপ্পাযো. মগ্গেনপীতি এত্থ ‘‘সচে অঞ্ঞো মগ্গো নত্থি, মগ্গং অধিট্ঠহিত্ৰা গন্তুং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. কীতাযাতি তেন ৰত্থুনা কীতায. উপনিক্খেপং ঠপেত্ৰা সঙ্ঘো পচ্চযে পরিভুঞ্জতীতি সচে উপাসকো ‘‘অতিবহু এতং হিরঞ্ঞং, ইদং, ভন্তে, অজ্জেৰ ন ৰিনাসেতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা সযং ¶ উপনিক্খেপং ঠপেতি, অঞ্ঞেন ৰা ঠপাপেতি, এতং উপনিক্খেপং ঠপেত্ৰা ততো উদযং পরিভুঞ্জন্তো সঙ্ঘো পচ্চযে পরিভুঞ্জতি, তেন ৰত্থুনা গহিতত্তা ‘‘অকপ্পিয’’ন্তি ৰুত্তং.
৫৮৫. পতিতোকাসং অসমন্নাহরন্তেন পাতেতব্বন্তি ইদং নিরপেক্খভাৰদস্সনপরন্তি ৰেদিতব্বং, তস্মা পতিতট্ঠানে ঞাতেপিস্স গূথং ছড্ডেন্তস্স ৰিয নিরপেক্খভাৰোযেৰেত্থ পমাণন্তি ৰেদিতব্বং. অসন্তসম্ভাৰনাযাতি অত্তনি অৰিজ্জমানউত্তরিমনুস্সধম্মারোচনং সন্ধায ৰুত্তং. থেয্যপরিভোগো নাম অনরহস্স পরিভোগো. ভগৰতা হি অত্তনো সাসনে সীলৰতো পচ্চযা অনুঞ্ঞাতা, ন দুস্সীলস্স. দাযকানম্পি সীলৰতো এৰ পরিচ্চাগো, ন দুস্সীলস্স অত্তনো কারানং মহপ্ফলভাৰস্স পচ্চাসীসনতো. ইতি সত্থারা অননুঞ্ঞাতত্তা দাযকেহি চ অপরিচ্চত্তত্তা দুস্সীলস্স পরিভোগো থেয্যপরিভোগো. ইণৰসেন পরিভোগো ইণপরিভোগো, পটিগ্গাহকতো দক্খিণাৰিসুদ্ধিযা অভাৰতো ইণং গহেত্ৰা পরিভোগো ৰিযাতি অত্থো. তস্মাতি ‘‘সীলৰতো’’তিআদিনা ৰুত্তমেৰত্থং কারণভাৰেন পচ্চামসতি. চীৰরং পরিভোগে পরিভোগেতি কাযতো মোচেত্ৰা মোচেত্ৰা পরিভোগে. পুরেভত্ত…পে… পচ্ছিমযামেসু পচ্চৰেক্খিতব্বন্তি সম্বন্ধো. তথা অসক্কোন্তেন যথাৰুত্তকালৰিসেসৰসেন একস্মিং দিৰসে চতুক্খত্তুং তিক্খত্তুং দ্ৰিক্খত্তুং সকিংযেৰ ৰা পচ্চৰেক্খিতব্বং.
সচস্স ¶ অপচ্চৰেক্খতোৰ অরুণো উগ্গচ্ছতি, ইণপরিভোগট্ঠানে তিট্ঠতীতি এত্থ ‘‘হিয্যো যং মযা চীৰরং পরিভুত্তং, তং যাৰদেৰ সীতস্স পটিঘাতায…পে… হিরিকোপীনপ্পটিচ্ছাদনত্থং, হিয্যো যো মযা পিণ্ডপাতো পরিভুত্তো, সো নেৰ দৰাযাতিআদিনা সচে অতীতপরিভোগপচ্চৰেক্খণং ন করেয্য, ইণপরিভোগট্ঠানে তিট্ঠতী’’তি ৰদন্তি, ৰীমংসিতব্বং. সেনাসনম্পি পরিভোগে পরিভোগেতি পৰেসে পৰেসে. এৰং পন অসক্কোন্তেন পুরেভত্তাদীসু পচ্চৰেক্খিতব্বং. তং হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ সক্কা ৰিঞ্ঞাতুন্তি ইধ ৰিসুং ন ৰুত্তং. সতিপচ্চযতাতি সতিযা পচ্চযভাৰো, পটিগ্গহণস্স পরিভোগস্স চ পচ্চৰেক্খণসতিযা পচ্চযভাৰো যুজ্জতি, পচ্চৰেক্খিত্ৰাৰ পটিগ্গহেতব্বং পরিভুঞ্জিতব্বঞ্চাতি অত্থো. তেনেৰাহ ‘‘সতিং কত্ৰা’’তিআদি. এৰং সন্তেপীতি যদিপি দ্ৰীসুপি ঠানেসু পচ্চৰেক্খণা যুত্তা, এৰং সন্তেপি. অপরে পনাহু ‘‘সতিপচ্চযতাতি সতিভেসজ্জপরিভোগস্স পচ্চযভাৰে পচ্চযেতি অত্থো. এৰং সন্তেপীতি পচ্চযে সতিপী’’তি, তং তেসং মতিমত্তং. তথা হি পচ্চযসন্নিস্সিতসীলং পচ্চৰেক্খণায ৰিসুজ্ঝতি, ন পচ্চযসব্ভাৰমত্তেন.
ননু চ ‘‘পরিভোগে করোন্তস্স অনাপত্তী’’তি ইমিনা পাতিমোক্খসংৰরসীলং ৰুত্তং, তস্মা ¶ পচ্চযসন্নিস্সিতসীলস্স পাতিমোক্খসংৰরসীলস্স চ কো ৰিসেসোতি? ৰুচ্চতে – পুরিমেসু তাৰ তীসু পচ্চযেসু ৰিসেসো পাকটোযেৰ, গিলানপচ্চযে পন যথা ৰতিং কত্ৰা রুক্খমূলে গোপিতে তস্স ফলানিপি রক্খিতানিযেৰ হোন্তি, এৰমেৰ পচ্চৰেক্খণায পচ্চযসন্নিস্সিতসীলে রক্খিতে তপ্পটিবদ্ধং পাতিমোক্খসংৰরসীলম্পি নিপ্ফন্নং নাম হোতি. গিলানপচ্চযং অপচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভুঞ্জন্তস্স সীলং ভিজ্জমানং পাতিমোক্খসংৰরসীলমেৰ ভিজ্জতি, পচ্চযসন্নিস্সিতসীলং পন পচ্ছাভত্তপুরিমযামাদীসু যাৰ অরুণুগ্গমনা অপচ্চৰেক্খন্তস্সেৰ ভিজ্জতি. পুরেভত্তঞ্হি অপচ্চৰেক্খিত্ৰাপি গিলানপচ্চযং পরিভুঞ্জন্তস্স অনাপত্তি, ইদমেতেসং নানাকরণং.
এৰং পচ্চযসন্নিস্সিতসীলস্স ৰিসুদ্ধিং দস্সেত্ৰা তেনেৰ পসঙ্গেন সব্বাপি সুদ্ধিযো দস্সেতুং ‘‘চতুব্বিধা হি সুদ্ধী’’তিআদিমাহ. তত্থ সুজ্ঝতি এতাযাতি সুদ্ধি, যথাধম্মং দেসনাৰ সুদ্ধি দেসনাসুদ্ধি. ৰুট্ঠানস্সপি চেত্থ দেসনায এৰ সঙ্গহো দট্ঠব্বো. ছিন্নমূলাপত্তীনং পন অভিক্খুতাপটিঞ্ঞাৰ দেসনা. অধিট্ঠানৰিসিট্ঠো সংৰরোৰ সুদ্ধি সংৰরসুদ্ধি. ধম্মেন সমেন ¶ পচ্চযানং পরিযেট্ঠি এৰ সুদ্ধি পরিযেট্ঠিসুদ্ধি. চতূসু পচ্চযেসু ৰুত্তৰিধিনা পচ্চৰেক্খণাৰ সুদ্ধি পচ্চৰেক্খণসুদ্ধি. এস তাৰ সুদ্ধীসু সমাসনযো. সুদ্ধিমন্তেসু সীলেসু দেসনা সুদ্ধি এতস্সাতি দেসনাসুদ্ধি. সেসেসুপি এসেৰ নযো. ন পুন এৰং করিস্সামীতি এত্থ এৰন্তি সংৰরভেদং সন্ধাযাহ. পহাযাতি ৰজ্জেত্ৰা, অকত্ৰাতি অত্থো. দাতব্বট্ঠেন দাযং, তং আদিযন্তীতি দাযাদা, অননুঞ্ঞাতেসু সব্বেন সব্বং পরিভোগাভাৰতো অনুঞ্ঞাতেসুযেৰ চ পরিভোগসব্ভাৰভাৰতো ভিক্খূহি পরিভুঞ্জিতব্বপচ্চযা ভগৰতো সন্তকা. ধম্মদাযাদসুত্তঞ্চেত্থ সাধকন্তি –
‘‘ধম্মদাযাদা মে, ভিক্খৰে, ভৰথ, মা আমিসদাযাদা. অত্থি মে তুম্হেসু অনুকম্পা, ‘কিন্তি মে সাৰকা ধম্মদাযাদা ভৰেয্যুং, নো আমিসদাযাদা’’’তি (ম. নি. ১.২৯) –
এৰং পৰত্তং ধম্মদাযাদসুত্তঞ্চ এত্থ এতস্মিং অত্থে সাধকং.
অৰীতরাগানং তণ্হাপরৰসতায পচ্চযপরিভোগে সামিভাৰো নত্থি, তদভাৰেন ৰীতরাগানং তত্থ সামিভাৰো যথারুচি পরিভোগসব্ভাৰতো. তথা হি তে পটিকূলম্পি অপ্পটিকূলাকারেন অপ্পটিকূলম্পি পটিকূলাকারেন তদুভযম্পি ৰজ্জেত্ৰা অজ্ঝুপেক্খনাকারেন পচ্চযে ¶ পরিভুঞ্জন্তি, দাযকানঞ্চ মনোরথং পরিপূরেন্তি. তেনাহ – ‘‘তে হি তণ্হায দাসব্যং অতীতত্তা সামিনো হুত্ৰা পরিভুঞ্জন্তী’’তি. যো পনাযং সীলৰতো পচ্চৰেক্খিতপরিভোগো, সো ইণপরিভোগস্স পচ্চনীকত্তা আণণ্যপরিভোগো নাম হোতি. যথা হি ইণাযিকো অত্তনো রুচিযা ইচ্ছিতদেসং গন্তুং ন লভতি, এৰং ইণপরিভোগযুত্তো লোকতো নিস্সরিতুং ন লভতীতি তপ্পটিপক্খত্তা সীলৰতো পচ্চৰেক্খিতপরিভোগো আণণ্যপরিভোগোতি ৰুচ্চতি, তস্মা নিপ্পরিযাযতো চতুপরিভোগৰিনিমুত্তো ৰিসুংযেৰাযং পরিভোগোতি ৰেদিতব্বো. সো ইধ ৰিসুং ন ৰুত্তো, দাযজ্জপরিভোগেযেৰ ৰা সঙ্গহং গচ্ছতীতি. সীলৰাপি হি ইমায সিক্খায সমন্নাগতত্তা সেক্খোত্ৰেৰ ৰুচ্চতি. সব্বেসন্তি অরিযানং পুথুজ্জনানঞ্চ.
কথং ¶ পুথুজ্জনানং ইমে পরিভোগা সম্ভৰন্তীতি? উপচারৰসেন. যো হি পুথুজ্জনস্সপি সল্লেখপ্পটিপত্তিযং ঠিতস্স পচ্চযগেধং পহায তত্থ অনুপলিত্তেন চিত্তেন পরিভোগো, সো সামিপরিভোগো ৰিয হোতি. সীলৰতো পন পচ্চৰেক্খিতপরিভোগো দাযজ্জপরিভোগো ৰিয হোতি দাযকানং মনোরথস্স অৰিরাধনতো. তেনেৰ ৰুত্তং ‘‘দাযজ্জপরিভোগেযেৰ ৰা সঙ্গহং গচ্ছতী’’তি. কল্যাণপুথুজ্জনস্স পরিভোগে ৰত্তব্বমেৰ নত্থি তস্স সেক্খসঙ্গহতো. সেক্খসুত্তঞ্হেতস্স অত্থস্স সাধকং.
লজ্জিনা সদ্ধিং পরিভোগো নাম লজ্জিস্স সন্তকং গহেত্ৰা পরিভোগো. অলজ্জিনা সদ্ধিন্তি এত্থাপি এসেৰ নযো. আদিতো পট্ঠায হি অলজ্জী নাম নত্থীতি ইমিনা দিট্ঠদিট্ঠেসুযেৰ আসঙ্কা ন কাতব্বাতি দস্সেতি. অত্তনো ভারভূতা সদ্ধিৰিহারিকাদযো. সোপি নিৰারেতব্বোতি যো পস্সতি, তেন নিৰারেতব্বো. যস্মা অলজ্জীপরিভোগো নাম লজ্জিনো ৰুচ্চতি, তস্মা আপত্তি নাম নত্থি উভিন্নম্পি অলজ্জীভাৰতো, ‘‘অলজ্জীপরিভোগো’’তি ইদং নামমত্তমেৰ ন লব্ভতীতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘আপত্তি পন অত্থিযেৰাতি ৰদন্তী’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং.
অধম্মিযোতি অনেসনাদীহি উপ্পন্নো. ধম্মিযোতি ভিক্খাচরিযাদীহি উপ্পন্নো. সঙ্ঘস্সেৰ দেতীতি ভত্তং অগ্গহেত্ৰা অত্তনা লদ্ধসলাকংযেৰ দেতি. সচে পন লজ্জী অলজ্জিং পগ্গণ্হাতি…পে… অন্তরধাপেতীতি এত্থ কেৰলং পগ্গণ্হিতুকামতায এৰং কাতুং ন ৰট্টতি, ধম্মস্স পন সাসনস্স সোতূনঞ্চ অনুগ্গহত্থায ৰট্টতীতি ৰেদিতব্বং. পুরিমনযেন ‘‘সো আপত্তিযা কারেতব্বো’’তি ৰুত্তত্তা ইমস্স আপত্তিযেৰাতি ৰদন্তি. উদ্দেসগ্গহণাদিনা ধম্মস্স পরিভোগো ধম্মপরিভোগো. ধম্মানুগ্গহেন গণ্হন্তস্স আপত্তিযা অভাৰেপি থেরো তস্স অলজ্জিভাৰংযেৰ ¶ সন্ধায ‘‘পাপো কিরায’’ন্তিআদিমাহ. তস্স পন সন্তিকেতি মহারক্খিতত্থেরস্স সন্তিকে.
৫৮৬. রাজোরোধাদযোতিআদি ‘‘ইদং গণ্হিস্সামী’’তি চেতনামত্তসম্ভৰতো ৰুত্তং. অস্সতিযা দিন্নন্তি এত্থ অস্সতিযা দিন্নং নাম অপরিচ্চত্তং হোতি, তস্মা দসন্তে বদ্ধকহাপণাদি অস্সতিযা দিন্নং ভিক্খুনা ¶ ৰত্থসঞ্ঞায পটিগ্গহিতঞ্চ, ততো নেৰ রূপিযং দিন্নং, নাপি পটিগ্গহিতঞ্চ হোতীতি এত্থ আপত্তিদেসনাকিচ্চং নত্থি, তং পন দাযকানমেৰ পটিদাতব্বং. তেন অকপ্পিযৰত্থুনা তে চে দাযকা সপ্পিআদীনি কিণিত্ৰান সঙ্ঘস্স তস্স চ ভিক্খুনো দেন্তি, সব্বেসং কপ্পতি দাযকানংযেৰ সন্তকত্তা. অট্ঠকথাযং পন পুঞ্ঞকামেহি পরিচ্চজিত্ৰা দিন্নমেৰ সন্ধায ‘‘পুঞ্ঞকামা…পে… রূপিযে অরূপিযসঞ্ঞী রূপিযং পটিগ্গণ্হাতীতি ৰেদিতব্বো’’তি ৰুত্তং, তস্মা পরিচ্চজিত্ৰা দিন্নং ৰত্থসঞ্ঞায গণ্হতোপি নিস্সগ্গিযমেৰ. তেন যদি তে দাযকা নো আগন্ত্ৰা গণ্হন্তি, দাযকে পুচ্ছিত্ৰা অত্তনো অত্থায চে পরিচ্চত্তং, সঙ্ঘে নিস্সজ্জিত্ৰা আপত্তি দেসেতব্বা. তৰ চোল়কং পস্সাহীহি ইমিনা গিহিসন্তকেপি ‘‘ইদং গণ্হথা’’তিআদিঅকপ্পিযৰোহারেন ৰিধানং ভিক্খুনো ন কপ্পতীতি দীপেতি. একপরিচ্ছেদানীতি কিরিযাকিরিযভাৰতো একপরিচ্ছেদানি. জাতরূপরজতভাৰো, অত্তুদ্দেসিকতা, কহাপণাদীসু অঞ্ঞতরভাৰোতি ইমানেত্থ তীণি অঙ্গানি.
রূপিযসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৯. রূপিযসংৰোহারসিক্খাপদৰণ্ণনা
৫৮৭. রূপিযসংৰোহারসিক্খাপদে জাতরূপাদিচতুব্বিধম্পি নিস্সগ্গিযৰত্থু ইধ রূপিযগ্গহণেনেৰ গহিতন্তি আহ ‘‘জাতরূপরজতপরিৰত্তন’’ন্তি. পটিগ্গহিতপরিৰত্তনেতি সাদিতরূপিযস্স পরিৰত্তনে, অসাদিযিত্ৰা ৰা কপ্পিযেন গাহেন পটিগ্গহিতরূপিযপরিৰত্তনে.
৫৮৯. গ-কারস্স ক-কারং কত্ৰা ‘‘সীসূপক’’ন্তি লিখিতং, পদভাজনে ঘনকতন্তি পিণ্ডং কতং. সত্থুৰণ্ণোতিআদীসু ‘‘সত্থুৰণ্ণো চ কহাপণো চ…পে… যে চ ৰোহারং গচ্ছন্তী’’তি এৰং সব্বত্থ সমুচ্চযো ৰেদিতব্বো. রূপিযে রূপিযসঞ্ঞীতি সকসন্তকং ৰদতি. রূপিযং চেতাপেতীতি পরসন্তকং ৰদতি. ‘‘নিস্সগ্গিযৰত্থুনা দুক্কটৰত্থুং ৰা কপ্পিযৰত্থুং ৰা চেতাপেন্তস্সপি এসেৰ নযো’’তি ইদং কস্মা ৰুত্তং. ন ¶ হি ‘‘রূপিযে রূপিযসঞ্ঞী অরূপিযং চেতাপেতি ¶ , নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিয’’ন্তিআদিত্তিকো পাল়িযং ৰুত্তোতি আহ ‘‘যো হী’’তিআদি. তস্সানুলোমত্তাতি এত্থাযমধিপ্পাযো – রূপিযসংৰোহারো নাম ন কেৰলং রূপিযেন রূপিযপরিৰত্তনমেৰ, অথ খো ‘‘অরূপিযে রূপিযসঞ্ঞী রূপিযং চেতাপেতী’’তি ৰুত্তত্তা অরূপিযেন রূপিযচেতাপনম্পি রূপিযসংৰোহারো নাম হোতীতি এতস্মিং পক্খেপি রূপিযে সতি রূপিযসংৰোহারোযেৰ হোতীতি অযমত্থো অৰুত্তোপি ৰিঞ্ঞাযতীতি. অরূপিযং নাম দুক্কটৰত্থুকপ্পিযৰত্থূনি. একন্তেন রূপিযপক্খেতি একেন অন্তেন রূপিযপক্খেতি অযং অত্থো গহেতব্বো. ‘‘একতো রূপিযপক্খে’’তি ৰা পাঠো ৰেদিতব্বো. ‘‘একরূপিযপক্খে’’তিপি পঠন্তি, তত্থাপি একতো রূপিযপক্খেতি অযমেৰত্থো গহেতব্বো.
কপ্পিযৰত্থুনা কপ্পিযৰত্থুনো কযৰিক্কযেপি তাৰ নিস্সগ্গিযং হোতি, দুক্কটৰত্থুনা দুক্কটৰত্থুনো কযৰিক্কযে কস্মা ন হোতীতি অন্ধকট্ঠকথায অধিপ্পাযো. ইদং সিক্খাপদং…পে… অরূপিযেন চ রূপিযচেতাপনং সন্ধায ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. ইধাতি ইমস্মিং রূপিযসংৰোহারসিক্খাপদে. তত্থাতি কযৰিক্কযসিক্খাপদে. তেনেৰাতি কপ্পিযৰত্থুনাযেৰ.
পুন কপ্পিযভাৰং নেতুং অসক্কুণেয্যত্তা ‘‘মহাঅকপ্পিযো নামা’’তি ৰুত্তং. ‘‘ন সক্কা কেনচি উপাযেন কপ্পিযো কাতুন্তি ইদং পঞ্চন্নংযেৰ সহধম্মিকানং অন্তরে পরিৰত্তনং সন্ধায ৰুত্তং, গিহীহি পন গহেত্ৰা অত্তনো সন্তকং কত্ৰা দিন্নং সব্বেসং কপ্পতী’’তি ৰদন্তি. ‘‘ন সক্কা কেনচি উপাযেন কপ্পিযো কাতু’’ন্তি পন ইমিনাৰ পটিগ্গহিতরূপিযং অনিস্সজ্জিত্ৰাৰ তেন চেতাপিতং কপ্পিযভণ্ডম্পি সঙ্ঘস্স নিস্সট্ঠং পরিভুঞ্জিতুং ন ৰট্টতীতি সিদ্ধং.
যে পন ‘‘পটিগ্গহিতরূপিযং অনিস্সজ্জিত্ৰাপি তেন পরিৰত্তিতং কপ্পিযভণ্ডং সঙ্ঘস্স নিস্সট্ঠং পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি, তেসং ‘‘ন সক্কা কেনচি উপাযেন কপ্পিযো কাতু’’ন্তি ইদং ন যুজ্জতি. তে পনেত্থ এৰং ৰদন্তি ‘‘যস্মা নিস্সজ্জিতব্বৰত্থুং অনিস্সজ্জিত্ৰাৰ উপরূপরি অঞ্ঞং অঞ্ঞংযেৰ কতং, তস্মা পরিচ্ছেদাভাৰতো ইধ নিস্সজ্জিতুং অৰত্ৰা ‘ন সক্কা কেনচি উপাযেন কপ্পিযো কাতু’ন্তি ৰুত্তং, পরিচ্ছেদাভাৰতোযেৰ ‘মূলে মূলসামিকানং ¶ , পত্তে চ পত্তসামিকানং দিন্নে কপ্পিযো হোতী’তি চ ন ৰুত্ত’’ন্তি. যদি পটিগ্গহিতরূপিযং অনিস্সজ্জিত্ৰা চেতাপিতং কপ্পিযভণ্ডম্পি সঙ্ঘস্স নিস্সট্ঠং পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি, এৰং সন্তে ইধাপি অৰসানৰত্থুং গহেত্ৰা সঙ্ঘস্স নিস্সট্ঠং কস্মা ন ৰট্টতি, ‘‘যো পন রূপিযং উগ্গণ্হিত্ৰা…পে… পত্তে চ পত্তসামিকানং দিন্নে কপ্পিযো হোতী’’তি ইমিনাপি পটিগ্গহিতরূপিযং ¶ অনিস্সজ্জিত্ৰা চেতাপিতং কপ্পিযভণ্ডম্পি সঙ্ঘস্স নিস্সট্ঠং পরিভুঞ্জিতুং ন ৰট্টতীতি সিদ্ধং. যদি তং নিস্সট্ঠং পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টেয্য, ‘‘মূলে মূলসামিকানং, পত্তে চ পত্তসামিকানং দিন্নে কপ্পিযো হোতী’’তি ন ৰদেয্য. অপরে পনেত্থ এৰং ৰদন্তি ‘‘যদি সঙ্ঘস্স নিস্সট্ঠং হোতি, রূপিযপটিগ্গাহকস্স ন ৰট্টতি, তস্মা তস্সপি যথা ৰট্টতি, তথা দস্সনত্থং ‘মূলে মূলসামিকান’ন্তিআদি ৰুত্ত’’ন্তি.
দুতিযপত্তসদিসোযেৰাতি ইমিনা পঞ্চন্নম্পি সহধম্মিকানং ন কপ্পতীতি দস্সেতি. তত্থ কারণমাহ ‘‘মূলস্স সম্পটিচ্ছিতত্তা’’তি. অথ মূলস্স সম্পটিচ্ছিতত্তা রূপিযপটিগ্গাহকস্স তাৰ অকপ্পিযো হোতু, সেসানং পন কস্মা ন কপ্পতীতি মঞ্ঞমানো পুচ্ছতি ‘‘কস্মা সেসানং ন কপ্পতী’’তি. কারণমাহ ‘‘মূলস্স অনিস্সট্ঠত্তা’’তি. পত্তস্স কপ্পিযভাৰেপি সম্পটিচ্ছিতমূলস্স নিস্সজ্জিতব্বস্স অনিস্সট্ঠত্তা তেন গহিতপত্তো সেসানম্পি ন কপ্পতি. যদি হি তেন সম্পটিচ্ছিতমূলং সঙ্ঘমজ্ঝে নিস্সট্ঠং সিযা, তেন কপ্পিযেন কম্মেন আরামিকাদীহি গহেত্ৰা দিন্নপত্তো রূপিযপটিগ্গাহকং ঠপেত্ৰা সেসানং ৰট্টতি. অপরে পন ‘‘মূলং সম্পটিচ্ছিত্ৰা গহিতপত্তোপি যদি সঙ্ঘস্স নিস্সট্ঠো, সেসানং কপ্পতী’’তি ৰদন্তি. এৰং সন্তে ‘‘মূলস্স অনিস্সট্ঠত্তা’’তি ন ৰত্তব্বং, ‘‘সঙ্ঘস্স অনিস্সট্ঠত্তা’’তি এৰমেৰ ৰত্তব্বং.
দুব্বিচারিতত্তাতি ইমিনা রূপিযসংৰোহারো অনেন কতোতি দস্সেতি. অঞ্ঞেসং পন ৰট্টতীতি যস্মানেন রূপিযসংৰোহারমত্তমেৰ কতং, ন মূলং সম্পটিচ্ছিতং, তস্মা ৰিনযকম্মৰসেন সঙ্ঘস্স নিস্সট্ঠকালতো পট্ঠায অঞ্ঞেসং ৰট্টতি. ইমস্মিংযেৰ চ অত্থে পমাণং দস্সেন্তো ‘‘মহাসুমত্থেরস্স কিরা’’তিআদিমাহ. অপরে পন ‘‘দুব্বিচারিতত্তাতি ইমিনা কেৰলং গিহিসন্তকভাৰেন ঠিতে দুব্বিচারিতমত্তং ৰুত্তং, ন রূপিযসংৰোহারাপজ্জনং, তস্মা রূপিযসংৰোহারাভাৰতো সো পত্তো নিস্সজ্জিতুং ন সক্কাতি তস্স ন কপ্পতি, অনিস্সট্ঠোপি অঞ্ঞেসং ¶ কপ্পতি. অনিস্সট্ঠস্সেৰ চ অঞ্ঞেসং কপ্পিযভাৰদস্সনত্থং ‘মহাসুমত্থেরস্স কিরা’তিআদিৰত্থূনি উদাহটানি. সঙ্ঘস্স নিস্সজ্জীতি ইদঞ্চ অঞ্ঞেসং কপ্পিযত্তা কেৰলং সঙ্ঘস্স পরিচ্চত্তভাৰং সন্ধায ৰুত্তং, ন পন ৰিনযকম্মৰসেন সঙ্ঘস্স নিস্সট্ঠভাৰং. ইমস্স চ অত্থস্স সপ্পিস্স পূরেত্ৰাতি ইদং ৰচনং সাধক’’ন্তি ৰদন্তি.
৫৯১. রূপিযপটিগ্গহণরূপিযসংৰোহারেসু যেন একেকমেৰ কতং, তেন তত্থ তত্থ ৰুত্তনযেনেৰ নিস্সজ্জিতব্বং. যেন পন পটিগ্গহিতরূপিযেনেৰ সংৰোহারো কতো, তেন কথং নিস্সজ্জিতব্বন্তি? নযিদং দুক্করং, ‘‘অহং, ভন্তে, নানপ্পকারকং রূপিযসংৰোহারং সমাপজ্জি’’ন্তি এৰমেৰ ¶ নিস্সজ্জিতব্বং. ‘‘ইমস্মিং সিক্খাপদেপি ‘অরূপিযে রূপিযসঞ্ঞী, আপত্তি দুক্কটস্সা’তিআদিত্তিকস্স অৰসানপদে অনাপত্তিযা ৰুত্তত্তা কপ্পিযৰত্থুৰসেনেৰ ইদং তিকং ৰুত্ত’’ন্তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. কেচি পন ‘‘অরূপিযগ্গহণেন কপ্পিযৰত্থুদুক্কটৰত্থূনং সঙ্গহোতি পুরিমপদদ্ৰযং কপ্পিযৰত্থুদুক্কটৰত্থূনং ৰসেন ৰুত্তং, অৰসানপদমেৰ কপ্পিযৰত্থুৰসেন ৰুত্ত’’ন্তি ৰদন্তি, তং ন যুজ্জতি অনাপত্তিমিস্সিতে অৰসানত্তিকে সঞ্ঞানানত্তং ঠপেত্ৰা ৰত্থুনানত্তস্স অভাৰতো. দুক্কটৰত্থুনা পন দুক্কটৰত্থুনো চেতাপনং নেৰ ইধ, ন তত্থ পাল়িযং ৰুত্তন্তি ৰচনমেত্থ সাধকং. যং অত্তনো ধনেন পরিৰত্ততি, তস্স ৰা ধনস্স ৰা রূপিযভাৰো চেৰ, পরিৰত্তনঞ্চাতি ইমানেত্থ দ্ৰে অঙ্গানি.
রূপিযসংৰোহারসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১০. কযৰিক্কযসিক্খাপদৰণ্ণনা
৫৯৩. কযৰিক্কযসিক্খাপদে পাল়িযং জানাহীতি এত্থ উপধারেহীতি অত্থো, সুট্ঠু উপধারেত্ৰা গণ্হ, ইদং ন মনাপন্তি পুন দাতুং ন সক্খিস্সসীতি অধিপ্পাযো.
৫৯৪-৫৯৫. কযন্তি পরভণ্ডস্স গহণং. ৰিক্কযন্তি অত্তনো ভণ্ডস্স দানং. তেনাহ ‘‘ইমিনা ইমং দেহী’’তিআদি. যস্মা কযিতং নাম পরস্স ¶ হত্থতো গহিতং ৰুচ্চতি, ৰিক্কীতঞ্চ পরস্স হত্থে দিন্নং, তস্মা ‘‘কযিতঞ্চ হোতি পরভণ্ডং অত্তনো হত্থগতং করোন্তেন, ৰিক্কীতঞ্চ অত্তনো ভণ্ডং পরহত্থগতং করোন্তেনা’’তি ৰুত্তং. যদি এৰং পাল়িযং পরতো ‘‘কযিতঞ্চ হোতি ৰিক্কযিতঞ্চা’’তি ৰত্ৰা ‘‘অত্তনো ভণ্ডং পরহত্থগতং পরভণ্ডং অত্তনো হত্থগত’’ন্তি কস্মা ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ইমিনা ইমন্তিআদিৰচনানুরূপতো পনা’’তিআদি. ইমিনাতি হি সকসন্তকং ৰুত্তং. তদনুরূপতো পাল়িযং পঠমং অত্তনো ভণ্ডং দস্সিতং, ন কযৰিক্কযপদানুরূপতো. তঞ্হি ৰিপরীততো পরসন্তকগ্গহণং পুরক্খত্ৰা ঠিতং.
কামং সেসঞাতকেপি ‘‘ইমং দেহী’’তি ৰদতো ৰিঞ্ঞত্তি ন হোতি, সদ্ধাদেয্যৰিনিপাতনস্সপি পন অভাৰং দস্সেতুকামো ‘‘মাতরং পন পিতরং ৰা’’তি আহ. ৰিঞ্ঞত্তি ন হোতীতি ইদং ৰিসুং ৰিঞ্ঞাপনং সন্ধায ৰুত্তং. অঞ্ঞং কিঞ্চি অৰত্ৰা এৰং ৰদন্তো অঞ্ঞাতকং ৰিঞ্ঞাপেতি নামাতি আহ – ‘‘অঞ্ঞাতকং ‘ইমং দেহী’তি ৰদতো ৰিঞ্ঞত্তী’’তি. ¶ অঞ্ঞং কিঞ্চি অৰত্ৰা ‘‘ইমং গণ্হাহী’’তি দিন্নং অঞ্ঞাতকস্স দিন্নং নাম হোতীতি ৰুত্তং ‘‘সদ্ধাদেয্যৰিনিপাতন’’ন্তি. তিস্সো আপত্তিযোতি অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিসদ্ধাদেয্যৰিনিপাতনকযৰিক্কযাপত্তিসঙ্খাতা তিস্সো আপত্তিযো.
ইমং নাম করোহীতি ৰদতি, ৰট্টতীতি এত্থ ভুত্তোসি, ইদানি কস্মা ন করোসীতি ৰত্থুম্পি ৰট্টতি. ‘‘নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিয’’ন্তি কিঞ্চাপি সতিযেৰ নিস্সগ্গিযৰত্থুম্হি পাচিত্তিযং ৰুত্তং, অসতিপি পন তস্মিং পাচিত্তিযন্তি ইদং অট্ঠকথাপমাণেন গহেতব্বন্তি দস্সেতুং ‘‘কিঞ্চাপী’’তিআদি ৰুত্তং. পরিভুত্তেতি সপ্পিআদিং সন্ধায ৰুত্তং. যং অত্তনো ধনেন পরিৰত্তেতি, যেন চ পরিৰত্তেতি, তেসং কপ্পিযৰত্থুতা, অসহধম্মিকতা, কযৰিক্কযাপজ্জনঞ্চাতি ইমানেত্থ তীণি অঙ্গানি.
কযৰিক্কযসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
নিট্ঠিতো কোসিযৰগ্গো দুতিযো.
৩. পত্তৰগ্গো
১. পত্তসিক্খাপদৰণ্ণনা
৫৯৮-৬০২. পত্তৰগ্গস্স ¶ পঠমে ভণ্ডন্তি ৰিক্কেতব্বভণ্ডং. যস্মা ৰণ্ণসদ্দো সণ্ঠানজাতিরূপাযতনকারণপমাণগুণপসংসাদীসু দিস্সতি. ‘‘মহন্তং সপ্পরাজৰণ্ণং অভিনিম্মিনিত্ৰা’’তিআদীসু (সং. নি. ১.১৪২) হি সণ্ঠানং ৰুচ্চতি. ‘‘ব্রাহ্মণোৰ সেট্ঠো ৰণ্ণো, হীনো অঞ্ঞো ৰণ্ণো’’তিআদীসু (ম. নি. ২.৪০২) জাতি. ‘‘পরমায ৰণ্ণপোক্খরতায সমন্নাগতো’’তিআদীসু (দী. নি. ১.৩০৩) রূপাযতনং.
‘‘ন হরামি ন ভঞ্জামি, আরা সিঙ্ঘামি ৰারিজং;
অথ কেন নু ৰণ্ণেন, গন্ধত্থেনোতি ৰুচ্চতী’’তি. (সং. নি. ১.২৩৪; জা. ১.৬.১১৬) –
আদীসু ¶ কারণং. ‘‘তযো পত্তস্স ৰণ্ণা’’তিআদীসু (পারা. ৬০২) পমাণং. ‘‘কদা সঞ্ঞুল়্হা পন তে গহপতি ইমে সমণস্স গোতমস্স ৰণ্ণা’’তিআদীসু (ম. নি. ২.৭৭) গুণো. ‘‘ৰণ্ণারহস্স ৰণ্ণং ভাসতী’’তিআদীসু (অ. নি. ৪.৩) পসংসা. তস্মা ৰুত্তং ‘‘তযো পত্তস্স ৰণ্ণাতি তীণি পত্তস্স পমাণানী’’তি.
অড্ঢতেরসপলা হোতীতি এত্থ ‘‘মাসানং অড্ঢতেরসপলানি গণ্হাতী’’তি ৰদন্তি. ‘‘মগধনাল়ি নাম ছপসতা নাল়ী’’তি কেচি. ‘‘অট্ঠপসতা’’তি অপরে. তত্থ পুরিমানং মতেন তিপসতায নাল়িযা দ্ৰে নাল়িযো একা মগধনাল়ি হোতি, পচ্ছিমানং চতুপসতায নাল়িযা দ্ৰে নাল়িযো একা মগধনাল়ি. আচরিযধম্মপালত্থেরেন পন ‘‘পকতিযা চতুমুট্ঠিকং কুডুৰং, চতুকুডুৰং নাল়িকং, তায নাল়িযা সোল়স নাল়িযো দোণং, তং পন মগধনাল়িযা দ্ৰাদস নাল়িযো হোন্তী’’তি ৰুত্তং, তস্মা তেন নযেন ‘‘মগধনাল়ি নাম পঞ্চ কুডুৰানি একঞ্চ মুট্ঠিং একায মুট্ঠিযা ততিযঞ্চ ভাগং গণ্হাতী’’তি ৰেদিতব্বং.
সব্বসম্ভারসঙ্খতোতি জীরকাদিসব্বসম্ভারেহি সঙ্খতো. আলোপস্স আলোপস্স অনুরূপন্তি এত্থ ‘‘ব্যঞ্জনস্স মত্তা নাম ওদনচতুত্থো ভাগো’’তি ব্রহ্মাযুসুত্তস্স অট্ঠকথাযং (ম. নি. অট্ঠ. ২.৩৮৭) ৰুত্তত্তা আলোপস্স চতুত্থভাগপ্পমাণং ব্যঞ্জনং আলোপস্স অনুরূপন্তি গহেতব্বং. ইধ পন সূপস্সেৰ ওদনচতুত্থভাগপ্পমাণতং ¶ দস্সেত্ৰা এতস্স লক্খণে দস্সিতে ইতরস্সপি দস্সিতমেৰ হোতীতি ব্যঞ্জনস্স তথা ৰিসেসেত্ৰা পমাণং ন দস্সিতং.
মগধনাল়িযা উপড্ঢপ্পমাণো ইধ পত্থোতি আহ ‘‘পত্থোদনন্তি মগধনাল়িযা উপড্ঢনাল়িকোদন’’ন্তি. ইমিনা চ ‘‘পত্থদ্ৰযং মগধনাল়ী’’তি দস্সিতং হোতি. পত্থো চ ‘‘চতুপলো কুডুৰো, চতুকুডুৰো পত্থো’’তি ইমিনা লোকিযৰোহারেন ৰেদিতব্বো. ভাজনপরিভোগেনাতি উদকাহরণাদিনা ভাজনপরিভোগেন.
৬০৭. ধোতেতি পরিভোগাৰসানদস্সনত্থং ৰুত্তং, ন পন ধোতেযেৰ দুক্কটং আপজ্জতি ততো পুরেতরং পরিভোগকালেযেৰ আপজ্জনতো.
৬০৮. পঞ্চহি দ্ৰীহীতি ইদং ‘‘এত্তাৰতা কাল়ৰণ্ণতা সম্পজ্জতী’’তি দস্সনত্থং ৰুত্তং. ‘‘যদি পন একেনপি পাকেন কাল়ৰণ্ণো হোতি, অধিট্ঠানুপগোযেৰা’’তি ৰদন্তি. হত্থানাগতস্সপি অধিট্ঠাতব্বভাৰদস্সনত্থং ‘‘যদিহী’’তিআদি ৰুত্তং. ইমিনা চ দূরে ঠিতম্পি অধিট্ঠাতুং ¶ ৰিকপ্পেতুঞ্চ লভতি, ঠপিতট্ঠানসল্লক্খণঞ্চ ন পমাণন্তি ৰেদিতব্বং. সুত্ৰা ৰাতি পত্তকারকেন পেসিতভিক্খুনা অনাণত্তো কেৰলং তস্স কথেন্তস্স ৰচনমত্তং সুত্ৰা. ন পমাণন্তি তেন অপেসিতত্তা. সামন্তৰিহারেতি ইদং উপচারমত্তং, ততো দূরে ঠিতম্পি অধিট্ঠাতুং ৰট্টতিযেৰ. ঠপিতট্ঠানং সল্লক্খেত্ৰাতি ইদম্পি উপচারমত্তং, পত্তসল্লক্খণমেৰেত্থ পমাণং. পত্তে ৰা ছিদ্দং হোতীতি মুখৰট্টিতো হেট্ঠা দ্ৰঙ্গুলমত্তোকাসতো পট্ঠায যত্থ কত্থচি ছিদ্দং হোতি. সেসমেত্থ পঠমকথিনে ৰুত্তনযমেৰ.
পত্তসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
২. ঊনপঞ্চবন্ধনসিক্খাপদৰণ্ণনা
৬১০. দুতিযসিক্খাপদে হত্থেসু পিণ্ডায চরতীতি পাল়িপদস্স হত্থেসু লভিতব্বপিণ্ডত্থায চরতীতি অত্থো ৰেদিতব্বো.
৬১২-৬১৩. ‘‘তস্স ¶ সো অপত্তোতি ৰচনতো সো পত্তো অধিট্ঠানম্পি ৰিজহতি অপত্তত্তা. অপত্তভাৰতোযেৰ হি ‘পঞ্চবন্ধনং পত্তং চেতাপেতী’তি পাল়িযং ন ৰুত্ত’’ন্তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. কেচি পন ‘‘অপত্তোতি ইদং ‘অঞ্ঞং পত্তং ৰিঞ্ঞাপেতুং ৰট্টতী’তি দস্সনত্থং ৰুত্তং, সো পন পত্তো অধিট্ঠানং ন ৰিজহতী’’তি ৰদন্তি, তং যুত্তং ৰিয দিস্সতি ‘‘যস্স পঞ্চ একাযেৰ ৰা দসঙ্গুলা, সো বদ্ধোপি অবদ্ধোপি অপত্তোযেৰা’’তি ৰক্খমানত্তা. ন হি মুখৰট্টিযা পঞ্চসু ঠানেসু দ্ৰঙ্গুলমত্তাহি রাজীহি অধিট্ঠানং ৰিজহতীতি সক্কা ৰত্তুং, একায পন রাজিযা দসঙ্গুলায সচে তত্থ ৰুত্তপ্পমাণো ছিদ্দো পঞ্ঞাযতি, ছিদ্দেনেৰ অধিট্ঠানৰিজহনং সিযাতি যুত্তং ৰত্তুং. বন্ধনোকাসে সতি অসতি ৰা বন্ধনৰিরহিতো পত্তো অবন্ধনোতি ৰুত্তো, বন্ধনোকাসৰিরহিতোযেৰ পন অবন্ধনোকাসোতি ৰুত্তো.
তিপুসুত্তকেন ৰা বন্ধিত্ৰাতি এত্থ ‘‘বন্ধিতব্বো’’তি পাঠো গহেতব্বো. পুরাণপোত্থকেপি হি অযমেৰ পাঠো দিস্সতি. সুদ্ধেহি…পে… ন ৰট্টতীতি ইদং উণ্হভোজনে পক্খিত্তে ৰিলীযমানত্তা ৰুত্তং. ফাণিতং ঝাপেত্ৰা পাসাণচুণ্ণেন বন্ধিতুং ৰট্টতীতি পাসাণচুণ্ণেন সদ্ধিং ফাণিতং পচিত্ৰা তথাপক্কেন পাসাণচুণ্ণেন বন্ধিতুং ৰট্টতি.
৬১৫. অনুকম্পায ন গণ্হন্তস্স দুক্কটন্তি ৰুত্তত্তা যস্স সো পত্তো ন রুচ্চতি, তস্সপি ¶ অগণ্হন্তস্স অনাপত্তি. তেনেৰ মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. ঊনপঞ্চবন্ধনসীক্খাপদৰণ্ণনা) ৰুত্তং ‘‘সচে থেরস্স পত্তো ন রুচ্চতি, অপ্পিচ্ছতায ৰা ন গণ্হাতি, ৰট্টতী’’তি. পত্তপরিযন্তোতি পরিযন্তপত্তো, অৰসানপত্তোতি অত্থো. ‘‘সঙ্ঘমজ্ঝে পত্তং গাহাপেন্তেন অলজ্জিং অগাহাপেতুং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে আধারকন্তি ৰুত্তত্তা পীঠাদীসু যত্থ কত্থচি আধারং ঠপেত্ৰা তত্থ পত্তং ঠপেতুং ৰট্টতি আধারঠপনোকাসস্স অনিযমিতত্তা’’তি ৰদন্তি. অপরিভোগেনাতি অযুত্তপরিভোগেন.
৬১৬. পাল়িযং ‘‘অবন্ধনেন পত্তেন অবন্ধনং পত্তং. একবন্ধনং পত্তং… দ্ৰিবন্ধনং পত্তং… তিবন্ধনং… চতুবন্ধনং… অবন্ধনোকাসং… এক… দ্ৰি… তি… চতুবন্ধনোকাসং পত্তং চেতাপেতী’’তি এৰং একেকেন পত্তেন দসধা দসৰিধং পত্তং চেতাপনৰসেন ¶ একনিস্সগ্গিযপাচিত্তিযসতং ৰুত্তং. ইমস্মিং সিক্খাপদে পমাণযুত্তং অগ্গহিতকাল়ৰণ্ণম্পি পত্তং ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স আপত্তিযেৰাতি দট্ঠব্বং. অধিট্ঠানুপগপত্তস্স ঊনপঞ্চবন্ধনতা, অত্তুদ্দেসিকতা, অকতৰিঞ্ঞত্তি, তায চ পটিলাভোতি ইমানেত্থ চত্তারি অঙ্গানি.
ঊনপঞ্চবন্ধনসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৩. ভেসজ্জসিক্খাপদৰণ্ণনা
৬২২. ততিযসিক্খাপদে যেসং মংসং কপ্পতীতি ইদং নিস্সগ্গিযৰত্থুদস্সনত্থং ৰুত্তং, ন পন যেসং মংসং ন কপ্পতি, তেসং সপ্পিআদীনি ন কপ্পন্তীতি দস্সনত্থং. মনুস্সখীরাদীনিপি হি নো ন কপ্পন্তি, কুতো সসস্স সপ্পীতি আহ ‘‘যেসঞ্হি খীরং অত্থি, সপ্পিপি তেসং অত্থিযেৰা’’তি. ‘‘ইদঞ্চ যেভুয্যেন ৰুত্ত’’ন্তি ৰদন্তি. উগ্গহিতকং কত্ৰা নিক্খিত্তন্তি অপ্পটিগ্গহিতং সযমেৰ গহেত্ৰা নিক্খিত্তং. সযংকতং নিরামিসমেৰ ৰট্টতীতি তদহুপুরেভত্তমেৰ সন্ধায ৰুত্তং. অথ সযংকতং নিরামিসং ভুঞ্জন্তস্স কস্মা সামংপাকো ন হোতীতি আহ – ‘‘নৰনীতং তাপেন্তস্স হি সামংপাকো ন হোতী’’তি. সৰত্থুকপটিগ্গহিতস্স ৰত্থুগতিকত্তা আহ – ‘‘সৰত্থুকস্স পটিগ্গহিতত্তা’’তি. পচ্ছাভত্তং পটিগ্গহিতেহীতি পচ্ছাভত্তং পটিগ্গহিতখীরদধীহি. পুরেভত্তম্পি চ উগ্গহিতকেহি কতং অব্ভঞ্জনাদীসু উপনেতব্বন্তি সম্বন্ধো. উভযেসম্পীতি পচ্ছাভত্তং পটিগ্গহিতখীরদধীহি চ পুরেভত্তং উগ্গহিতকেহি চ কতানং. এসেৰ নযোতি নিস্সগ্গিযং হোতীতি অত্থো. অকপ্পিযমংসসপ্পিম্হীতি অকপ্পিযমংসসত্তানং ¶ সপ্পিম্হি. কারণপতিরূপকং ৰত্ৰাতি সজাতিযানং সপ্পিভাৰতোতি কারণপতিরূপকং ৰত্ৰা.
সপ্পিনযেনেৰ ৰেদিতব্বন্তি নিরামিসমেৰ সত্তাহং ৰট্টতীতি অত্থো. এত্থাতি নৰনীতে. ধোতং ৰট্টতীতি অধোতং চে, সৰত্থুকপটিগ্গহিতং হোতি, তস্মা ধোতং পটিগ্গহেত্ৰা সত্তাহং নিক্খিপিতুং ৰট্টতীতি থেরানং অধিপ্পাযো. তক্কতো উদ্ধটমত্তমেৰ খাদিংসূতি এত্থ তক্কতো উদ্ধটমত্তং অধোতম্পি পটিগ্গহেত্ৰা পরিভুঞ্জন্তা ধোৰিত্ৰা পচিত্ৰা ¶ ৰা পরিভুঞ্জিংসূতি এৰমত্থো গহেতব্বো. থেরস্স হি দধিগুল়িকাদিসহিতম্পি পটিগ্গহিতং পচ্ছা ধোৰিত্ৰা পচিত্ৰা ৰা পরিভুঞ্জন্তস্স সৰত্থুকপটিগ্গহণে দোসো নত্থীতি অধিপ্পাযো, তেনেৰ থেরস্স অধিপ্পাযং দস্সেন্তেন ‘‘তস্মা নৰনীতং পরিভুঞ্জন্তেন…পে… অযমেত্থ অধিপ্পাযো’’তি ৰুত্তং. কেচি পন ‘‘তক্কতো উদ্ধটমত্তমেৰ খাদিংসূ’’তি ৰচনস্স অধিপ্পাযং অজানন্তা ‘‘তক্কতো উদ্ধটমত্তং অধোতম্পি দধিগুল়িকাদিসহিতং ৰিকালেপি পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি, তং ন গহেতব্বং. ন হি দধিগুল়িকাদিআমিসেন সংসট্ঠরসং নৰনীতং পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতীতি সক্কা ৰত্তুং. নৰনীতং পরিভুঞ্জন্তেনাতি অধোৰিত্ৰা পটিগ্গহিতনৰনীতং পরিভুঞ্জন্তেন. দধি এৰ দধিগতং যথা ‘‘গূথগতং মুত্তগত’’ন্তি (ম. নি. ২.১১৯). খযং গমিস্সতীতি ৰচনতো খীরং পক্খিপিত্ৰা পক্কসপ্পিআদিপি ৰিকালে কপ্পতীতি ৰেদিতব্বং. কুক্কুচ্চাযন্তি কুক্কুচ্চকাতি ইমিনা অত্তনাপি তত্থ কুক্কুচ্চসব্ভাৰং দীপেতি. তেনেৰ মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. ভেসজ্জসিক্খাপদৰণ্ণনা) ‘‘নিব্বট্টিতসপ্পি ৰা নৰনীতং ৰা পচিতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. তানি পটিগ্গহেত্ৰাতি তানি খীরদধীনি পটিগ্গহেত্ৰা.
পটিগ্গহেত্ৰা ঠপিতভেসজ্জেহীতি পটিগ্গহেত্ৰা ঠপিতযাৰজীৰিকভেসজ্জেহি. ৰুত্তনযেন যথা তণ্ডুলাদীনি ন পচ্চন্তি, তথা লজ্জীযেৰ সম্পাদেত্ৰা দেতীতি লজ্জীসামণেরগ্গহণং, অপিচ অলজ্জিনা অজ্ঝোহরিতব্বং যং কিঞ্চি অভিসঙ্খরাপেতুং ন ৰট্টতি, তস্মাপি এৰমাহ. তিলে পটিগ্গহেত্ৰা কততেলন্তি অত্তনা ভজ্জনাদীনি অকত্ৰা গহিততেলং. তেনেৰ ‘‘সামিসম্পি ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. নিব্বট্টিতত্তাতি যাৰকালিকৰত্থুতো ৰিৰেচিতত্তা. উভযম্পীতি অত্তনা চ পরেন চ কতং. যাৰ অরুণস্স উগ্গমনা তিট্ঠতি, নিস্সগ্গিযন্তি সত্তমদিৰসে কততেলং সচে যাৰ অরুণুগ্গমনা তিট্ঠতি, নিস্সগ্গিযং.
৬২৩. অচ্ছৰসন্তি দুক্কটৰত্থুনো ৰসায অনুঞ্ঞাতত্তা তংসদিসানং দুক্কটৰত্থূনংযেৰ অকপ্পিযমংসসত্তানং ৰসা অনুঞ্ঞাতা, ন থুল্লচ্চযৰত্থূনং মনুস্সানং ৰসাতি আহ ‘‘ঠপেত্ৰা মনুস্সৰস’’ন্তি ¶ . সংসট্ঠন্তি পরিস্সাৰিতং. ‘‘কালে পটিগ্গহিতং ৰিকালে অনুপসম্পন্নেনপি নিপ্পক্কং সংসট্ঠঞ্চ পরিভুঞ্জন্তস্স দ্ৰেপি দুক্কটানি হোন্তিযেৰা’’তি ৰদন্তি. যস্মা খীরদধিআদীনি পক্খিপিত্ৰা তেলং পচন্তি, তস্মা কসটং ন ৰট্টতি, তেলমেৰ ¶ ৰট্টতি. তেন ৰুত্তং ‘‘পক্কতেলকসটে ৰিয কুক্কুচ্চাযতী’’তি. ‘‘সচে ৰসায সদ্ধিং পক্কত্তা ন ৰট্টতি, ইদং কস্মা ৰট্টতী’’তি পুচ্ছন্তা ‘‘ভন্তে’’তিআদিমাহংসু. এতং ৰট্টতীতি ননু এতং দধিগুল়িকাদীহি পক্কং নৰনীতং ৰট্টতীতি অত্থো.
‘‘মধুকরীহি নাম মধুমক্খিকাহীতি অযং খুদ্দকমক্খিকানং ভমরমক্খিকানঞ্চ সামঞ্ঞনিদ্দেসো’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. কেচি পন ‘‘দণ্ডকেসু মধুকরা মধুকরী মক্খিকা নামা’’তি ৰত্ৰা ‘‘তাহি মধুকরীআদীহি তীহি মক্খিকাহি কতং মধু নামা’’তি ৰদন্তি. ভমরমক্খিকাহীতি মহাভমরমক্খিকাহি. সিলেসসদিসন্তি ঘনপক্কং ৰুত্তং. ইতরন্তি তনুকমধু. মধুপটলন্তি মধুরহিতং কেৰলং মধুপটলং. ‘‘সচে মধুসহিতং পটলং পটিগ্গহেত্ৰা নিক্খিপন্তি, পটলস্স ভাজনট্ঠানিযত্তা মধুনো ৰসেন সত্তাহাতিক্কমে নিস্সগ্গিযং হোতী’’তি ৰদন্তি, ‘‘মধুমক্খিতং পন মধুগতিকমেৰা’’তি ইমিনা তং ন সমেতি.
‘‘ফাণিতং নাম উচ্ছুম্হা নিব্বত্ত’’ন্তি পাল়িযং অৰিসেসেন ৰুত্তত্তা অট্ঠকথাযঞ্চ ‘‘উচ্ছুরসং উপাদায…পে… অৰত্থুকা উচ্ছুৰিকতি ‘ফাণিত’ন্তি ৰেদিতব্বা’’তি ৰচনতো উচ্ছুরসোপি নিক্কসটো সত্তাহকালিকোতি ৰেদিতব্বো. কেনচি পন ‘‘মধুম্হি চত্তারো কালিকা যথাসম্ভৰং যোজেতব্বা, উচ্ছুম্হি চা’’তি ৰত্ৰা ‘‘সমক্খিকণ্ডসেল়কং যাৰকালিকং, অনেল়কং উদকসম্ভিন্নং যামকালিকং, অসম্ভিন্নং সত্তাহকালিকং, মধুসিত্থং পরিসুদ্ধং যাৰজীৰিকং, তথা উচ্ছু ৰা রসো ৰা সকসটো যাৰকালিকো, নিক্কসটো উদকসম্ভিন্নো যামকালিকো, অসম্ভিন্নো সত্তাহকালিকো, সুদ্ধকসটং যাৰজীৰিক’’ন্তি চ ৰত্ৰা উত্তরিপি বহুধা পপঞ্চিতং. তত্থ ‘‘উদকসম্ভিন্নং মধু ৰা উচ্ছুরসো ৰা উদকসম্ভিন্নো যামকালিকো’’তি ইদং নেৰ পাল়িযং, ন অট্ঠকথাযং দিস্সতি. ‘‘যাৰকালিকং সমানং গরুতরম্পি মুদ্দিকাজাতিরসং অত্তনা সংসট্ঠং লহুকং যামকালিকভাৰং উপনেন্তং উদকং লহুতরং সত্তাহকালিকং অত্তনা সংসট্ঠং গরুতরং যামকালিকভাৰং উপনেতী’’তি এত্থ কারণং সোযেৰ পুচ্ছিতব্বো, সব্বত্থ পাল়িযং অট্ঠকথাযঞ্চ উদকসম্ভেদেন গরুতরস্সপি লহুভাৰোপগমনংযেৰ দস্সিতং. পাল়িযম্পি হি ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, গিলানস্স গুল়ং, অগিলানস্স গুল়োদক’’ন্তি (মহাৰ. ২৮৪) ৰদন্তেন ¶ অগিলানেন পরিভুঞ্জিতুং অযুত্তোপি গুল়ো উদকসম্ভিন্নো অগিলানস্সপি ৰট্টতীতি অনুঞ্ঞাতো.
যম্পি ¶ চ ‘‘উচ্ছু চে যাৰকালিকো, উচ্ছুরসো চে যামকালিকো, ফাণিতং চে সত্তাহকালিকং, তচো চে যাৰজীৰিকো’’তি অট্ঠকথাৰচনং দস্সেত্ৰা ‘‘উচ্ছুরসো উদকসম্ভিন্নো যামকালিকো’’তি অঞ্ঞেন কেনচি ৰুত্তং, তম্পি তথাৰিধস্স অট্ঠকথাৰচনস্স ইমিস্সা সমন্তপাসাদিকায ৰিনযট্ঠকথায অভাৰতো ন সারতো পচ্চেতব্বং. ততোযেৰ চ ‘‘উচ্ছুরসো উদকেন সম্ভিন্নোপি অসম্ভিন্নোপি সত্তাহকালিকোযেৰা’’তি কেচি আচরিযা ৰদন্তি. ভেসজ্জক্খন্ধকে চ ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, উচ্ছুরস’’ন্তি (মহাৰ. ৩০০) এত্থ তীসুপি গণ্ঠিপদেসু অৰিসেসেন ৰুত্তং ‘‘উচ্ছুরসো সত্তাহকালিকো’’তি.
সযংকতং নিরামিসমেৰ ৰট্টতীতি এত্থ অপরিস্সাৰিতং পটিগ্গহিতম্পি করণসমযে পরিস্সাৰেত্ৰা কসটং অপনেত্ৰাৰ অত্তনা কতন্তি গহেতব্বং. ঝামউচ্ছুফাণিতন্তি অগ্গিনা দড্ঢে উচ্ছুখেত্তে ঝামউচ্ছুনা কতফাণিতং. কোট্টিতউচ্ছুফাণিতন্তি খুদ্দানুখুদ্দকং ছিন্দিত্ৰা কোট্টেত্ৰা নিপ্পীল়েত্ৰা পক্কং যেভুয্যেন চ সকসটং ফাণিতং. তাদিসস্স চ কসটস্স অব্বোহারিকত্তা ‘‘তং যুত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. সীতুদকেন কতন্তি মধুকপুপ্ফানি সীতোদকে পক্খিপিত্ৰা মদ্দিত্ৰা পুপ্ফরসে উদকগতে সতি তং উদকং গহেত্ৰা পচিত্ৰা কতফাণিতং. খীরং পক্খিপিত্ৰা কতং মধুকফাণিতং যাৰকালিকন্তি এত্থ খীরং পক্খিপিত্ৰা পক্কতেলং কস্মা ৰিকালে ৰট্টতীতি চে? তেলে পক্খিত্তখীরং তেলমেৰ হোতি, অঞ্ঞং পন খীরং পক্খিপিত্ৰা কতং খীরভাৰং গণ্হাতীতি ইদমেত্থ কারণং. যদি এৰং খণ্ডসক্খরম্পি খীরং পক্খিপিত্ৰা করোন্তি, তং কস্মা ৰট্টতীতি আহ ‘‘খণ্ডসক্খরং পনা’’তিআদি. তত্থ খীরজল্লিকন্তি খীরফেণং.
ভেসজ্জোদিস্সং দস্সেন্তেন ‘‘সত্তৰিধঞ্হি ওদিস্সং নামা’’তিআদিনা ইতরানিপি অত্থুদ্ধারৰসেন ৰুত্তানি. ৰিকটানীতি অপকতিভেসজ্জত্তা ৰিকটানি, ৰিরূপানীতি অত্থো. দুক্কটৰত্থূনম্পি অকপ্পিযমংসানং ৰসায অনুঞ্ঞাতত্তা ‘‘ৰসোদিস্স’’ন্তি ৰুত্তং. ওল়ারিকানম্পি আহারত্থং ফরিতুং সমত্থানং সপ্পিআদীনং ভেসজ্জনামেন অনুঞ্ঞাতত্তা ‘‘ভেসজ্জোদিস্স’’ন্তি ৰুত্তং ¶ . ‘‘পচ্ছাভত্ততো পট্ঠায সতি পচ্চযেতি ৰুত্তত্তা পটিগ্গহিতভেসজ্জানি দুতিযদিৰসতো পট্ঠায পুরেভত্তম্পি সতি পচ্চযে পরিভুঞ্জিতব্বানি, ন আহারত্থং ভেসজ্জত্থায পটিগ্গহিতত্তা’’তি ৰদন্তি.
৬২৪. দ্ৰারৰাতপানকৰাটেসূতি মহাদ্ৰারস্স ৰাতপানানঞ্চ কৰাটফলকেসু. কসাৰে পক্খিত্তানি তানি অত্তনো সভাৰং পরিচ্চজন্তি, তস্মা ‘‘মক্খেতব্বানী’’তি ৰুত্তং, ঘুণপাণকাদিপরিহারত্থং মক্খেতব্বানীতি অত্থো. অধিট্ঠেতীতি ‘‘ইদানি ময্হং অজ্ঝোহরণীযং ন ভৰিস্সতি ¶ , বাহিরপরিভোগত্থায গমিস্সতী’’তি চিত্তং উপ্পাদেতীতি অত্থো. তেনেৰাহ – ‘‘সপ্পিঞ্চ তেলঞ্চ ৰসঞ্চ মুদ্ধনি তেলং ৰা অব্ভঞ্জনং ৰা’’তিআদি. ‘‘এৰং অধিট্ঠিতঞ্চ পটিগ্গহণং ৰিজহতী’’তি ৰদন্তি.
৬২৫. সচে দ্ৰিন্নং সন্তকং একেন পটিগ্গহিতং অৰিভত্তং হোতি, পরিভুঞ্জিতুং পন ন ৰট্টতীতি এত্থ মজ্ঝে পাঠো পরিহীনো, এৰং পনেত্থ পাঠো ৰেদিতব্বো ‘‘সচে দ্ৰিন্নং সন্তকং একেন পটিগ্গহিতং অৰিভত্তং হোতি, সত্তাহাতিক্কমে দ্ৰিন্নম্পি অনাপত্তি, পরিভুঞ্জিতুং পন ন ৰট্টতী’’তি. অঞ্ঞথা পন সদ্দপ্পযোগোপি ন সঙ্গচ্ছতি. গণ্ঠিপদেপি চ অযমেৰ পাঠো দস্সিতো. তত্থ দ্ৰিন্নম্পি অনাপত্তীতি যথা অঞ্ঞস্স সন্তকং একেন পটিগ্গহিতং সত্তাহাতিক্কমেন নিস্সগ্গিযং ন হোতি পরসন্তকভাৰতো, এৰমিদম্পি অৰিভত্তত্তা উভযসাধারণম্পি অৰিনিব্ভোগভাৰতো নিস্সগ্গিযং ন হোতীতি অধিপ্পাযো. পরিভুঞ্জিতুং পন ন ৰট্টতীতি ভিক্খুনা পটিগ্গহিতত্তা সত্তাহাতিক্কমে যস্স কস্সচি ভিক্খুনো পরিভুঞ্জিতুং ন ৰট্টতি পটিগ্গহিতসপ্পিআদীনং পরিভোগস্স সত্তাহেনেৰ পরিচ্ছিন্নত্তা. ‘‘তানি পটিগ্গহেত্ৰা সত্তাহপরমং সন্নিধিকারকং পরিভুঞ্জিতব্বানী’’তি হি ৰুত্তং. গণ্ঠিপদেসু পন তীসুপি ইধ পাঠস্স পরিহীনভাৰং অসল্লক্খেত্ৰা ‘‘পরিভুঞ্জিতুং পন ন ৰট্টতীতি ইদং অন্তোসত্তাহে পরিভোগং সন্ধায ৰুত্তন্তি সঞ্ঞায ৰিস্সাসগ্গাহাভাৰতো পরিভুঞ্জিতুং ন ৰট্টতী’’তি এৰমত্থো ৰুত্তো, সো ন গহেতব্বো.
আৰুসো, ইমং তেলং সত্তাহমত্তং পরিভুঞ্জ ত্ৰন্তি ইমিনা যেন পটিগ্গহিতং, তেন অন্তোসত্তাহেযেৰ পরস্স ৰিস্সজ্জিতভাৰং দস্সেতি. কস্স আপত্তীতি পঠমং তাৰ উভিন্নং সাধারণত্তা অনাপত্তি ৰুত্তা. ইদানি ¶ পন একেন ইতরস্স ৰিস্সট্ঠভাৰতো উভযসাধারণতা নত্থীতি ৰিভত্তসদিসং হুত্ৰা ঠিতং, তস্মা এত্থ পটিগ্গহিতস্স সত্তাহাতিক্কমে একস্স আপত্তিযা ভৰিতব্বন্তি মঞ্ঞমানো ‘‘কিং পটিগ্গহণপচ্চযা পটিগ্গাহকস্স আপত্তি, উদাহু যস্স সন্তকং জাতং, তস্সা’’তি পুচ্ছতি. নিস্সট্ঠভাৰতোযেৰ চ ইধ ‘‘অৰিভত্তভাৰতো’’তি কারণং অৰত্ৰা ‘‘যেন পটিগ্গহিতং, তেন ৰিস্সজ্জিতত্তা’’তি ৰুত্তং. ইদঞ্চ ৰিস্সট্ঠভাৰতো উভযসাধারণতং পহায একস্স সন্তকং হোন্তম্পি যেন পটিগ্গহিতং, ততো অঞ্ঞস্স সন্তকং জাতং, তস্মা পরসন্তকপটিগ্গহণে ৰিয পটিগ্গাহকস্স পটিগ্গহণপচ্চযা নত্থি আপত্তীতি দস্সনত্থং ৰুত্তং, ন পন ‘‘যেন পটিগ্গহিতং, তেন ৰিস্সজ্জিতত্তা’’তি ৰচনতো অৰিস্সজ্জিতে সতি অৰিভত্তেপি সত্তাহাতিক্কমে আপত্তীতি দস্সনত্থং অৰিস্সজ্জিতে অৰিভত্তভাৰতোযেৰ অনাপত্তিযা সিদ্ধত্তা. সচে পন ইতরো যেন পটিগ্গহিতং, তস্সেৰ অন্তোসত্তাহে অত্তনো ভাগম্পি ¶ ৰিস্সজ্জেতি, সত্তাহাতিক্কমে সিযা আপত্তি যেন পটিগ্গহিতং, তস্সেৰ সন্তকভাৰমাপন্নত্তা ইতরস্স অপ্পটিগ্গহিতত্তা. ইমিনা তস্স সন্তকভাৰেপি অঞ্ঞেন পটিগ্গহিতসকসন্তকে ৰিয তেন অপ্পটিগ্গহিতভাৰতো অনাপত্তীতি দীপেতি. ইদং পন অধিপ্পাযং অজানিত্ৰা ইতো অঞ্ঞথা গণ্ঠিপদকারাদীহি পপঞ্চিতং, ন তং সারতো পচ্চেতব্বং.
অপরিভোগং হোতীতি কস্সচি অমনুঞ্ঞস্স পতিতত্তা পরিভোগারহং ন হোতি. যেন চিত্তেনাতি যেন পরিচ্চজিতুকামতাচিত্তেন. ‘‘অন্তোসত্তাহে’’তি অধিকারত্তা ‘‘অন্তোসত্তাহে অনপেক্খো দত্ৰা পটিলভিত্ৰা পরিভুঞ্জতী’’তি ইমং সম্বন্ধং সন্ধায মহাসুমত্থেরেন ‘‘এৰং অন্তোসত্তাহে দত্ৰা’’তিআদি ৰুত্তং. মহাপদুমত্থেরো পন যদি এৰং ‘‘ৰিস্সজ্জেতী’’তি ইমিনাৰ তং সিদ্ধং, সত্তাহাতিক্কন্তং পন নিস্সট্ঠং পটিলভিত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ন ৰট্টতি, তস্মা তস্স পরিভোগমুখদস্সনমিদন্তি আহ – ‘‘নযিদং যাচিতব্ব’’ন্তিআদি. অঞ্ঞেন ভিক্খুনাতি এত্থ সুদ্ধচিত্তেন দিন্নত্তা সযম্পি আহরাপেত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতিযেৰ. সপ্পিআদীনং পটিগ্গহিতভাৰো, অত্তনো সন্তকতা, সত্তাহাতিক্কমোতি ইমানেত্থ তীণি অঙ্গানি.
ভেসজ্জসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৪. ৰস্সিকসাটিকসিক্খাপদৰণ্ণনা
৬২৭. চতুত্থে ¶ সিব্বনরজনকপ্পপরিযোসানেন নিট্ঠাপেত্ৰাতি সূচিকম্মনিট্ঠানেন সকিম্পি ৰণ্ণভেদমত্তরজনেন কপ্পবিন্দুকরণেন চ নিট্ঠাপেত্ৰা. সমযেতি ৰস্সানসমযে.
৬২৮. কুচ্ছিসমযোতি অন্তোসমযো. ‘‘অযমেকো অড্ঢমাসো পরিযেসনক্খেত্তঞ্চেৰ করণক্খেত্তঞ্চ. এতস্মিঞ্হি অন্তরে ৰস্সিকসাটিকং অলদ্ধং পরিযেসিতুং লদ্ধং কাতুঞ্চ ৰট্টতি, নিৰাসেতুং অধিট্ঠাতুঞ্চ ন ৰট্টতী’’তি পোত্থকেসু পাঠো দিস্সতি, সো অপাঠো. এৰং পনেত্থ পাঠেন ভৰিতব্বং ‘‘অযমেকো অড্ঢমাসো পরিযেসনক্খেত্তং. এতস্মিঞ্হি অন্তরে ৰস্সিকসাটিকং অলদ্ধং পরিযেসিতুং ৰট্টতি, লদ্ধং কাতুং নিৰাসেতুং অধিট্ঠাতুঞ্চ ন ৰট্টতী’’তি. ন হি গিম্হানং পচ্ছিমমাসস্স পঠমো অড্ঢমাসো করণক্খেত্তং হোতি. ‘‘অড্ঢমাসো সেসো গিম্হানন্তি কত্ৰা নিৰাসেতব্ব’’ন্তি ৰচনতো পন গিম্হানং পচ্ছিমমাসস্স পচ্ছিমো অড্ঢমাসো করণক্খেত্তঞ্চেৰ নিৰাসনক্খেত্তঞ্চ হোতি. তেনেৰ মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. ৰহিসকসাটিকসিক্খাপদৰণ্ণনা) ‘‘গিম্হানং পচ্ছিমো মাসো পরিযেসনক্খেত্তং, পচ্ছিমো অড্ঢমাসো ¶ করণনিৰাসনক্খেত্তম্পী’’তি ৰুত্তং. তস্মা পাল়িযা মাতিকাট্ঠকথায চ অৰিরোধং ইচ্ছন্তেন ৰুত্তনযেনেৰ পাঠো গহেতব্বো.
‘‘ৰিঞ্ঞত্তিং কত্ৰা নিপ্ফাদেন্তস্স অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদেন অনাপত্তী’’তি ৰদন্তেন ‘‘পিট্ঠিসমযত্তা ইমিনা সিক্খাপদেন আপত্তী’’তি দীপিতা হোতি. ন হি ঞাতকপৰারিতট্ঠানতো পিট্ঠিসমযে সতুপ্পাদকরণমত্তেনপি সম্ভৰন্তী আপত্তি ততো গরুকতরায ৰিঞ্ঞত্তিযা ন হোতীতি সক্কা ৰত্তুং. তেনেৰ ভদন্তবুদ্ধদত্তাচরিযেন ৰুত্তং –
‘‘কত্ৰা পন সতুপ্পাদং, ৰস্সিকসাটিচীৰরং;
নিপ্ফাদেন্তস্স ভিক্খুস্স, সমযে পিট্ঠিসম্মতে.
‘‘হোতি নিস্সগ্গিযাপত্তি, ঞাতকাঞাতকাদিনো;
তেসুযেৰ চ ৰিঞ্ঞত্তিং, কত্ৰা নিপ্ফাদনে তথা’’তি.
কেনস্স ¶ হোতি আপত্তীতি অস্স মাতরং চীৰরং যাচন্তস্স কেন সিক্খাপদেন আপত্তীতি পুচ্ছতি. ‘‘পরিণতং ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স পরিণামনসিক্খাপদেন আপত্তী’’তি চোদনাভাৰং দস্সেতি নো চ সঙ্ঘে পরিণতন্তি. অথ অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদেনাতি চে, এতম্পি নত্থীতি আহ ‘‘অনাপত্তি চ ঞাতকে’’তি. ‘‘ঞাতকে ৰিঞ্ঞাপেন্তস্সা’’তি পাঠসেসো. ইমমত্থং সন্ধাযাতি পিট্ঠিসমযে ৰস্সিকসাটিকত্থং ঞাতকপৰারিতট্ঠানে সতুপ্পাদকরণেন আপত্তিং, অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদেন অনাপত্তিঞ্চ সন্ধায.
অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতট্ঠানতো…পে… দুক্কটন্তি ইদং ৰস্সিকসাটিকং অদিন্নপুব্বে সন্ধায ৰুত্তং. তেনেৰেত্থ ৰত্তভেদে দুক্কটং ৰুত্তং, দিন্নপুব্বেসু পন ৰত্তভেদো নত্থি. তেনেৰাহ – ‘‘যে মনুস্সা…পে… ৰত্তভেদো নত্থী’’তি. ইদন্তি যথাৰুত্তনিস্সগ্গিযপাচিত্তিযং. ৰিঞ্ঞত্তিং কত্ৰা নিপ্ফাদেন্তস্সাতি অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতট্ঠানতো ৰিঞ্ঞত্তিং কত্ৰা নিপ্ফাদেন্তস্স. পকতিযা ৰস্সিকসাটিকদাযকা নাম সঙ্ঘৰসেন ৰা পুগ্গলৰসেন ৰা অপৰারেত্ৰা অনুসংৰচ্ছরং ৰস্সিকসাটিকানং দাযকা. অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদেন অনাপত্তীতি এত্থ ইমিনাপি সিক্খাপদেন অনাপত্তীতি ৰেদিতব্বং. কুচ্ছিসমযে হি অত্তনো ঞাতকপৰারিতট্ঠানতো ‘‘দেথ মে ৰস্সিকসাটিক’’ন্তিআদিনা ৰিঞ্ঞাপেন্তস্সপি অনাপত্তি. তেনেৰাহ – ‘‘ন ৰত্তব্বা দেথ মেতি ইদঞ্হি পরিযেসনকালে অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতে এৰ সন্ধায ৰুত্ত’’ন্তি. মাতিকাট্ঠকথাযঞ্হি (কঙ্খা. অট্ঠ. ৰস্সিকসাটিকসিক্খাপদৰণ্ণনা) ৰুত্তং ¶ ‘‘অত্তনো ঞাতকপৰারিতট্ঠানতো পন ‘দেথ মে ৰস্সিকসাটিকচীৰর’ন্তিআদিকায ৰিঞ্ঞত্তিযাপি পরিযেসিতব্ব’’ন্তি.
৬২৯. ‘‘আকাসতো পতিতউদকেনেৰাতি ৰচনতো ছদনকোটিযা পতিতউদকেন নহাযন্তস্স অনাপত্তী’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং.
৬৩০. ছ মাসে পরিহারং লভতীতি এতেন অন্তোৰস্সেপি যাৰ ৰস্সানস্স পচ্ছিমদিৰসা অকতা পরিহারং লভতীতি দীপিতং হোতি. যস্মা মূলচীৰরং করোন্তেন হেমন্তস্স পচ্ছিমুপোসথদিৰসেযেৰ কাতব্বং, তস্মা গিম্হানতো একূনতিংসদিৰসে পরিহারং লভতি, এৰং সন্তেপি ¶ অপ্পকং ঊনমধিকং ৰা গণনূপগং ন হোতীতি কত্ৰা ‘‘ততো পরম্পি…পে… একমাস’’ন্তি ৰুত্তং. একাহদ্ৰীহাদিৰসেন…পে… লদ্ধা চেৰ নিট্ঠিতা চাতি ইমিনা একাহানাগতায ৰস্সূপনাযিকায লদ্ধা চেৰ নিট্ঠিতা চ, দ্ৰীহানাগতায…পে… দসাহানাগতায ৰস্সূপনাযিকায লদ্ধা চেৰ নিট্ঠিতা চ, অন্তোৰস্সে ৰা লদ্ধা চেৰ নিট্ঠিতা চাতি অযমত্থো দস্সিতো. তত্থ আসাল়্হিমাসস্স জুণ্হপক্খপুণ্ণমিযং লদ্ধা চেৰ নিট্ঠিতা চ ৰস্সিকসাটিকা ‘‘একাহানাগতায ৰস্সূপনাযিকায লদ্ধা চেৰ নিট্ঠিতা চা’’তি ৰুচ্চতি. এতেনেৰ নযেন জুণ্হপক্খস্স ছট্ঠিযং লদ্ধা চেৰ নিট্ঠিতা চ ‘‘দসাহানাগতায ৰস্সূপনাযিকায লদ্ধা চেৰ নিট্ঠিতা চা’’তি ৰুচ্চতি. যাৰ পঠমকত্তিকতেমাসপুণ্ণমী, তাৰ অন্তোতেমাসে লদ্ধা চেৰ নিট্ঠিতা চ ‘‘অন্তোৰস্সে লদ্ধা চেৰ নিট্ঠিতা চা’’তি ৰুচ্চতি. পঠমকত্তিকতেমাসপুণ্ণমিতো পরঞ্হি লদ্ধা চেৰ নিট্ঠিতা চ যাৰ চীৰরকালো নাতিক্কমতি, তাৰ অনধিট্ঠহিত্ৰা ঠপেতুং ৰট্টতীতি ন তত্রাযং ৰিচারণা সম্ভৰতি.
তস্মিংযেৰ অন্তোদসাহে অধিট্ঠাতব্বাতি অৰিসেসেন ৰুত্তেপি ৰস্সানতো পুব্বে একাহদ্ৰীহাদিৰসেন অনাগতায ৰস্সূপনাযিকায লদ্ধা তেহি দিৰসেহি সদ্ধিং দসাহং অনতিক্কমন্তেন ৰস্সূপনাযিকদিৰসতো পট্ঠায অধিট্ঠানক্খেত্তং সম্পত্তাযেৰ অধিট্ঠাতব্বা, ন ততো পুব্বে অধিট্ঠানস্স অখেত্তত্তা. অন্তোৰস্সে পন লদ্ধা তস্মিংযেৰ অন্তোৰস্সে লদ্ধদিৰসতো পট্ঠায দসাহং অনতিক্কামেত্ৰা অধিট্ঠাতব্বা.
ননু চ ৰস্সানতো পুব্বে অনধিট্ঠহিত্ৰা দসাহং অতিক্কামেতুং ৰট্টতিযেৰ, তস্মা অধিট্ঠানস্স অখেত্তভূতেপি দিৰসে গহেত্ৰা ‘‘অন্তোদসাহে অধিট্ঠাতব্ব’’ন্তি কস্মা ৰুত্তং? যথা ‘‘অন্তোৰস্সে লদ্ধাপি যাৰ ন নিট্ঠাতি, তাৰ অনধিট্ঠহিত্ৰা দসাহং অতিক্কামেতুং ৰট্টতী’’তি অকতায ¶ অনধিট্ঠানক্খেত্তসদিসাপি অতিক্কন্তদিৰসা দসাহং অতিক্কামেত্ৰা নিট্ঠিতায গণনূপগা হোন্তীতি নিট্ঠিতদিৰসেযেৰ অধিট্ঠাতব্বা, এৰমিধাপি ৰস্সানতো পুব্বে অনধিট্ঠানক্খেত্তভূতাপি দিৰসা লদ্ধদিৰসতো পট্ঠায গণনূপগা হোন্তীতি দস্সনত্থং ৰুত্তং. যদি এৰং ‘‘তস্মিংযেৰ অন্তোদসাহে’’তি অৰিসেসেন ৰুত্তত্তা দসাহানাগতায ৰস্সূপনাযিকায ¶ ছট্ঠিযং লদ্ধা পুণ্ণমিযং অধিট্ঠাতব্বাতি আপজ্জতীতি? নাপজ্জতি ‘‘চাতুমাসং অধিট্ঠাতু’’ন্তি ৰচনেনেৰ পটিক্খিত্তত্তা. এৰং সন্তে ‘‘দসাহানাগতাযা’’তি ইমিনা কিং পযোজনন্তি চে? ৰস্সানতো পুব্বেযেৰ দসাহে অতিক্কন্তে ৰস্সূপনাযিকদিৰসে নিট্ঠিতা তদহেৰ অধিট্ঠাতব্বাতি দস্সনত্থং ৰুত্তন্তি ইদমেত্থ পযোজনং. তেনেৰাহ – ‘‘দসাহাতিক্কমে নিট্ঠিতা তদহেৰ অধিট্ঠাতব্বা’’তি.
দসাহে অপ্পহোন্তে চীৰরকালং নাতিক্কমেতব্বাতি তেমাসব্ভন্তরে দসাহে অপ্পহোন্তে লদ্ধা চেৰ নিট্ঠিতা চ চীৰরকালং নাতিক্কমেতব্বাতি অত্থো. ইদং ৰুত্তং হোতি ‘‘পঠমকত্তিকতেমাসপুণ্ণমিতো পুব্বে সত্তমিতো পট্ঠায লদ্ধা চেৰ নিট্ঠিতা চ ৰস্সিকসাটিকা দসাহে অনতিক্কন্তেযেৰ চীৰরকালং ওতিণ্ণত্তা তত্থ অনধিট্ঠহিত্ৰাপি ঠপেতুং ৰট্টতী’’তি. ইমিনা চ ইমং দীপেতি – অকতা চে ৰস্সিকসাটিকা, ৰস্সানং চাতুমাসং অকতত্তাযেৰ পরিহারং লভতি, কতায পন দসাহপরমসিক্খাপদং অৰিকোপেত্ৰা পরিহারো ৰত্তব্বোতি.
যদা ৰা তদা ৰা অধিট্ঠাতুং ৰট্টতীতি চাতুমাসব্ভন্তরে দসাহে অতিক্কন্তেপি নত্থি দোসোতি অধিপ্পাযো. ‘‘কদা অধিট্ঠাতব্বা…পে… যদি নপ্পহোতি, যাৰ কত্তিকপুণ্ণমা পরিহারং লভতী’’তি ইমিনাপি কুরুন্দিৰচনেন অকতায ৰস্সিকসাটিকায চাতুমাসং পরিহারো, কতায দসাহমেৰ পরিহারোতি অযমত্থো দীপিতোযেৰাতি আহ ‘‘অপিচা’’তিআদি.
পাল়িযং অচ্ছিন্নচীৰরস্স নট্ঠচীৰরস্সাতিআদিনা নিস্সগ্গিযেন অনাপত্তি ৰুত্তা, উদাহু নগ্গস্স নহাযতো দুক্কটেন অনাপত্তি ৰুত্তাতি? কিমেত্থ পুচ্ছিতব্বং. সব্বসিক্খাপদেসু হি যত্থ যত্থ মূলসিক্খাপদেন আপত্তিপ্পসঙ্গো, তত্থ তত্থ অনাপত্তিদস্সনত্থং অনাপত্তিৰারো আরভীযতীতি ইধাপি নিস্সগ্গিযেন অনাপত্তিদস্সনত্থন্তি যুত্তং ৰত্তুং. ন হি মূলাপত্তিযা অনাপত্তিং অদস্সেত্ৰা অন্তরা ৰুত্তায এৰ আপত্তিযা অনাপত্তিদস্সনত্থং অনাপত্তিৰারো আরভীযতীতি. তেনেৰ তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ইদং ৰুত্তং ‘‘অচ্ছিন্নচীৰরস্স নট্ঠচীৰরস্স চাতি এত্থ অচ্ছিন্নসেসচীৰরস্স নট্ঠসেসচীৰরস্স চ অসমযে নিৰাসেন্তস্স পরিযেসন্তস্স চ অনাপত্তি ¶ . আপদাসূতি এত্থ অনিৰত্থং চোরা ¶ হরন্তীতি অসমযে নিৰাসেন্তস্স অনাপত্তী’’তি. মাতিকাট্ঠকথাযম্পি (কঙ্খা. অট্ঠ. ৰস্সিকসাটিকসিক্খাপদৰণ্ণনা) ৰুত্তং ‘‘অচ্ছিন্নচীৰরস্স ৰা নট্ঠচীৰরস্স ৰা অনিৰত্থং চোরা হরন্তীতি এৰং আপদাসু ৰা নিৰাসযতো উম্মত্তকাদীনঞ্চ অনাপত্তী’’তি. অট্ঠকথাযং পন নগ্গস্স নহাযতো দুক্কটেনেৰ অনাপত্তিং সন্ধায ‘‘অচ্ছিন্নচীৰরস্সাতি এতং ৰস্সিকসাটিকমেৰ সন্ধায ৰুত্তং. তেসঞ্হি নগ্গানং কাযোৰস্সাপনে অনাপত্তি. এত্থ চ মহগ্ঘৰস্সিকসাটিকং নিৰাসেত্ৰা নহাযন্তস্স চোরুপদ্দৰো আপদা নামা’’তি যং ৰুত্তং, তত্থ কারণং পরিযেসিতব্বং.
অথ উভযেনপি অনাপত্তিদস্সনত্থং ‘‘অচ্ছিন্নচীৰরস্সা’’তিআদি আরদ্ধন্তি এৰমধিপ্পাযো সিযা, এৰম্পি ‘‘অচ্ছিন্নচীৰরস্সাতি এতং ৰস্সিকসাটিকমেৰ সন্ধায ৰুত্ত’’ন্তিআদিনা ৰিসেসেত্ৰা ন ৰত্তব্বং. এৰঞ্হি ৰত্তব্বং সিযা ‘‘অচ্ছিন্নসেসচীৰরস্স নট্ঠসেসচীৰরস্স ৰা অসমযে নিৰাসেন্তস্স পরিযেসন্তস্স চ নিস্সগ্গিযেন অনাপত্তি, অচ্ছিন্নৰস্সিকসাটিকস্স নট্ঠৰস্সিকসাটিকস্স ৰা নগ্গস্স নহাযতো দুক্কটেন অনাপত্তি, আপদাসু অনিৰত্থং চোরা হরন্তীতি অসমযে নিৰাসযতো নিস্সগ্গিযেন অনাপত্তি, মহগ্ঘৰস্সিকসাটিকং নিৰাসেত্ৰা নহাযন্তস্স চোরা হরন্তি, নগ্গস্স নহাযতো দুক্কটেন অনাপত্তী’’তি. সেসমেত্থ উত্তানমেৰ.
অঙ্গেসু পন ৰস্সিকসাটিকায অত্তুদ্দেসিকতা, অসমযে পরিযেসনতা, তায চ পটিলাভোতি ইমানি তাৰ পরিযেসনাপত্তিযা তীণি অঙ্গানি. সচীৰরতা, আপদাভাৰো, ৰস্সিকসাটিকায সকভাৰো, অসমযে নিৰাসনন্তি ইমানি নিৰাসনাপত্তিযা চত্তারি অঙ্গানি.
ৰস্সিকসাটিকসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৫. চীৰরঅচ্ছিন্দনসিক্খাপদৰণ্ণনা
৬৩১. পঞ্চমে যম্পি ত্যাহন্তি এত্থ যন্তি কারণৰচনং, তস্মা এৰমেত্থ সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো – মযা সদ্ধিং জনপদচারিকং পক্কমিস্সতীতি যং কারণং নিস্সায অহং তে, আৰুসো, চীৰরং অদাসিং, তং ন করোসীতি কুপিতো ¶ অনত্তমনো অচ্ছিন্দীতি. যন্তি ৰা চীৰরং ¶ পরামসতি, তত্থ ‘‘মযা সদ্ধিং জনপদচারিকং পক্কমিস্সতীতি যম্পি তে অহং চীৰরং অদাসিং, তং চীৰরং গণ্হিস্সামীতি কুপিতো অনত্তমনো অচ্ছিন্দী’’তি সম্বন্ধিতব্বং.
৬৩৩. আণত্তো বহূনি গণ্হাতি, একং পাচিত্তিযন্তি ‘‘চীৰরং গণ্হা’’তি আণত্তিযা একচীৰরৰিসযত্তা একমেৰ পাচিত্তিযং. ৰাচায ৰাচায দুক্কটন্তি এত্থ অচ্ছিন্নেসু ৰত্থুগণনায পাচিত্তিযানি. একৰাচায সম্বহুলা আপত্তিযোতি ইদং অচ্ছিন্নেসু ৰত্থুগণনায আপজ্জিতব্বং পাচিত্তিযাপত্তিং সন্ধায ৰুত্তং. আণত্তিযা আপজ্জিতব্বং পন দুক্কটং একমেৰ.
৬৩৪. এৰন্তি ইমিনা ‘‘ৰত্থুগণনায দুক্কটানী’’তি ইদং পরামসতি. এসেৰ নযোতি সিথিলং গাল়্হঞ্চ পক্খিত্তাসু আপত্তিযা বহুত্তং একত্তঞ্চ অতিদিস্সতি.
৬৩৫. আৰুসো, মযন্তিআদীসু গণ্হিতুকামতায এৰং ৰুত্তেপি তেনেৰ দিন্নত্তা অনাপত্তি. অম্হাকং সন্তিকে উপজ্ঝং গণ্হিস্সতীতি ইদং সামণেরস্সপি দানং দীপেতি. তস্মা কিঞ্চাপি পাল়িযং ‘‘ভিক্খুস্স সামং চীৰরং দত্ৰা’’তি ৰুত্তং, তথাপি অনুপসম্পন্নকালে দত্ৰাপি উপসম্পন্নকালে অচ্ছিন্দন্তস্স পাচিত্তিযমেৰাতি ৰেদিতব্বং. অচ্ছিন্দনসমযে উপসম্পন্নভাৰোযেৰ হেত্থ পমাণং. দেতীতি তুট্ঠো ৰা কুপিতো ৰা দেতি. রুন্ধথাতি নিৰারেথ. এৰং পন দাতুং ন ৰট্টতীতি এত্থ এৰং দিন্নং ন তাৰ তস্স সন্তকন্তি অনধিট্ঠহিত্ৰাৰ পরিভুঞ্জিতব্বন্তি ৰেদিতব্বং. আহরাপেতুং পন ৰট্টতীতি এৰং দিন্নং ভতিসদিসত্তা আহরাপেতুং ৰট্টতি. চজিত্ৰা দিন্নন্তি ৰুত্তনযেন অদত্ৰা অনপেক্খেন হুত্ৰা তস্সেৰ দিন্নং. ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বোতি সকসঞ্ঞায ৰিনা গণ্হন্তো ভণ্ডং অগ্ঘাপেত্ৰা আপত্তিযা কারেতব্বো. ৰিকপ্পনুপগপচ্ছিমচীৰরতা, সামং দিন্নতা, সকসঞ্ঞিতা, উপসম্পন্নতা, কোধৰসেন অচ্ছিন্দনং অচ্ছিন্দাপনং ৰাতি ইমানেত্থ পঞ্চ অঙ্গানি.
চীৰরঅচ্ছিন্দনসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৬. সুত্তৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদৰণ্ণনা
৬৩৬. ছট্ঠে ¶ পাল়িযং চীৰরকারসমযেতি ইমিনা ৰস্সংৰুত্থভিক্খূনং চীৰরকম্মসমযত্তা চীৰরমাসো ৰুত্তো, অথঞ্ঞোপি পন চীৰরকম্মকালো চীৰরকারসমযোতি ৰত্তুং ৰট্টতি.
৬৩৮. পঞ্চহিপি ¶ মিস্সেত্ৰাতি খোমাদীহি পঞ্চহি মিস্সেত্ৰা. ৰীতৰীতট্ঠানং যত্থ সংহরিত্ৰা ঠপেন্তি, তস্স তুরীতি অধিৰচনং. সুত্তং পৰেসেত্ৰা যেন আকোটেন্তা ঘনভাৰং সম্পাদেন্তি, তং ৰেমন্তি ৰুচ্চতি. যং যন্তি যং যং পযোগং. তন্তূনং অত্তনো সন্তকত্তা ৰীতৰীতট্ঠানং পটিলদ্ধমেৰ হোতীতি আহ ‘‘দীঘতো…পে… ৰীতে নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিয’’ন্তি. পাল়িযম্পি হি ইমিনাৰ অধিপ্পাযেন ‘‘পটিলাভেন নিস্সগ্গিয’’ন্তি ৰুত্তং, তস্মা যাৰ চীৰরং ৰড্ঢতি, তাৰ ইমিনা পমাণেন আপত্তিযো ৰড্ঢন্তি.
সেসো কপ্পিযোতি এত্থ হত্থকম্মযাচনৰসেন. পুব্বে ৰুত্তনযেন নিস্সগ্গিযন্তি দীঘসো ৰিদত্থিমত্তে তিরিযং হত্থমত্তে চ ৰীতে নিস্সগ্গিযং. তেনেৰাতি অকপ্পিযতন্তৰাযেন. তথেৰ দুক্কটন্তি পরিচ্ছেদে পরিচ্ছেদে দুক্কটং. কেদারবদ্ধাদীহীতি আদি-সদ্দেন অচ্ছিমণ্ডলবদ্ধাদি গহিতং. তন্তে ঠিতংযেৰ অধিট্ঠাতব্বন্তি এত্থ ‘‘পচ্ছা ৰীতট্ঠানং অধিট্ঠিতগতিকমেৰ হোতি, পুন অধিট্ঠানকিচ্চং নত্থি. সচে পন পরিচ্ছেদং দস্সেত্ৰা অন্তরন্তরা অৰীতং হোতি, পুন অধিট্ঠাতব্ব’’ন্তি ৰদন্তি. এসেৰ নযোতি ৰিকপ্পনুপগপ্পমাণমত্তে ৰীতে তন্তে ঠিতংযেৰ অধিট্ঠাতব্বন্তি অত্থো. চীৰরত্থায ৰিঞ্ঞাপিতসুত্তং, অত্তুদ্দেসিকতা, অকপ্পিযতন্তৰাযেন ৰাযাপনন্তি ইমানেত্থ তীণি অঙ্গানি.
মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. সুত্তৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদৰণ্ণনা) পন ৰাযাপেয্যাতি এত্থ ‘‘চীৰরং মে, আৰুসো, ৰাযথাতি অকপ্পিযৰিঞ্ঞত্তিযা ৰাযাপেয্যা’’তি অত্থং ৰত্ৰা অঙ্গেসুপি ‘‘অকপ্পিযতন্তৰাযেন অকপ্পিযৰিঞ্ঞত্তিযা ৰাযাপন’’ন্তি ৰিসেসেত্ৰা ৰুত্তং, তথাৰিধং পন ৰিসেসৰচনং নেৰ পাল়িযং, ন অট্ঠকথাযং উপলব্ভতি. পাল়িযম্পি ‘‘ঞাতকানং পৰারিতান’’ন্তি এত্তকমেৰ অনাপত্তিৰারে ৰুত্তং, অট্ঠকথাযঞ্চ সুত্ততন্তৰাযানমেৰ কপ্পিযাকপ্পিযভাৰেন বহুধা নযো দস্সিতো ¶ , ন কপ্পিযাকপ্পিযৰিঞ্ঞত্তিৰসেনাতি. ‘‘অকপ্পিযৰিঞ্ঞত্তিযা ৰাযাপেয্যা’’তি চ ৰিসেসেত্ৰা ৰদন্তেন অযং নাম কপ্পিযৰিঞ্ঞত্তীতি ৰিসুং ন দস্সিতং, তস্মা ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বং.
সুত্তৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৭. মহাপেসকারসিক্খাপদৰণ্ণনা
৬৪২. সত্তমে কিঞ্চিমত্তং অনুপদজ্জেয্যাতি ইদং তস্স কত্তব্বাকারমত্তদস্সনং, দানং পনেত্থ ¶ অঙ্গং ন হোতি সুত্তৰড্ঢনৰসেনেৰ আপজ্জিতব্বত্তা. তেনেৰ পদভাজনেপি ‘‘তস্স ৰচনেন আযতং ৰা ৰিত্থতং ৰা অপ্পিতং ৰা করোতি, পযোগে দুক্কটং, পটিলাভেন নিস্সগ্গিয’’ন্তি সুত্তৰড্ঢনাকারমেৰ দস্সেত্ৰা আপত্তি ৰুত্তা. মাতিকাট্ঠকথাযম্পি (কঙ্খা. অট্ঠ. মহাপেসকারসিক্খাপদৰণ্ণনা) ৰুত্তং ‘‘ন ভিক্খুনো পিণ্ডপাতদানমত্তেন তং নিস্সগ্গিযং হোতি. সচে পন তে তস্স ৰচনেন চীৰরসামিকানং হত্থতো সুত্তং গহেত্ৰা ঈসকম্পি আযতং ৰা ৰিত্থতং ৰা অপ্পিতং ৰা করোন্তি, অথ তেসং পযোগে ভিক্খুনো দুক্কটং, পটিলাভেন নিস্সগ্গিযং হোতী’’তি. আযতাদীসু সত্তসু আকারেসু আদিম্হি তযো আকারে সুত্তৰড্ঢনেন ৰিনা ন সক্কা কাতুন্তি আহ ‘‘সুত্তৰড্ঢনআকারমেৰ দস্সেতী’’তি. সুৰীতাদযো হি আকারে ৰিনাপি সুত্তৰড্ঢনেন সক্কা কাতুং. সেসমেত্থ উত্তানমেৰ. অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতানং তন্তৰাযে উপসঙ্কমিত্ৰা ৰিকপ্পমাপজ্জনতা, চীৰরস্স অত্তুদ্দেসিকতা, তস্স ৰচনেন সুত্তৰড্ঢনং, চীৰরস্স পটিলাভোতি ইমানেত্থ চত্তারি অঙ্গানি.
মহাপেসকারসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৮. অচ্চেকচীৰরসিক্খাপদৰণ্ণনা
৬৪৬. অট্ঠমে অসম্মোহত্থন্তি দসাহানাগতপদে অসম্মোহত্থং. পঠমপদস্সাতি দসাহানাগতপদস্স. তানি দিৰসানীতি তেসু দিৰসেসু. উপ্পজ্জেয্যাতি সঙ্ঘতো ৰা গণতো ৰা উজুকং অত্তনোযেৰ ৰা উপ্পজ্জেয্য. পঞ্চমিতোতি এত্থ ৰস্সং ৰসন্তস্স সঙ্ঘস্স পঞ্চমিতো পুব্বে উপ্পন্নং ¶ অচ্চেকচীৰরং পঞ্চমিযং ৰিভজিত্ৰা গহিতং অচ্চেকচীৰরপরিহারমেৰ লভতি. উজুকং অত্তনোযেৰ উপ্পন্নং চে, পঞ্চমিযং উপ্পন্নমেৰ অচ্চেকচীৰরপরিহারং লভতি, ন ততো পুব্বেতি দট্ঠব্বং.
সদ্ধামত্তকন্তি ধম্মস্সৰনাদীহি তঙ্খণুপ্পন্নং সদ্ধামত্তকং. আরোচিতং চীৰরন্তি আরোচেত্ৰা দিন্নচীৰরং. ছট্ঠিযং উপ্পন্নচীৰরস্স একাদসমো অরুণো চীৰরকালে উট্ঠাতীতি আহ ‘‘ছট্ঠিতো পট্ঠাযা’’তিআদি. ঠপিতচীৰরম্পীতি পধানচীৰরদস্সনমুখেন সব্বম্পি অতিরেকচীৰরং ৰুত্তং. অথ ‘‘চীৰরমাসেপি অতিরেকচীৰরং নিক্খিপিতুং ৰট্টতী’’তি ইদং কুতো লদ্ধন্তি চে? ‘‘ৰিসুং অননুঞ্ঞাতেপি ইমস্মিং সিক্খাপদে ‘চীৰরকালসমযো নাম অনত্থতে কথিনে ৰস্সানস্স পচ্ছিমো মাসো, অত্থতে কথিনে পঞ্চ মাসা’তি ৰদন্তেন ততিযকথিনসিক্খাপদে ‘অকালচীৰরং নাম অনত্থতে কথিনে একাদসমাসে উপ্পন্নং, অত্থতে কথিনে সত্তমাসে উপ্পন্ন’ন্তি ¶ ৰদন্তেন চ অনুঞ্ঞাতমেৰ হোতী’’তি ৰদন্তি. ‘‘অট্ঠকথাৰচনপ্পমাণেন গহেতব্ব’’ন্তি চ কেচি.
৬৫০. ইদানি পঠমকথিনাদিসিক্খাপদেহি তস্স তস্স চীৰরস্স লব্ভমানং পরিহারং ইধেৰ উপসংহরিত্ৰা দস্সেন্তো ‘‘ইতি অতিরেকচীৰরস্স দসাহং পরিহারো’’তিআদিমাহ. ‘‘অনত্থতে কথিনে একাদসদিৰসাধিকো মাসো, অত্থতে কথিনে একাদসদিৰসাধিকা পঞ্চ মাসা’’তি অযমেৰ পাঠো গহেতব্বো. কেচি পনেত্থ ‘‘কামঞ্চেস ‘দসাহপরমং অতিরেকচীৰরং ধারেতব্ব’ন্তি ইমিনাৰ সিদ্ধো, অট্ঠুপ্পত্তিৰসেন পন অপুব্বং ৰিয অত্থং দস্সেত্ৰা সিক্খাপদং ঠপিত’’ন্তি পাঠং ৰত্ৰা ‘‘দসদিৰসাধিকো মাসো, দসদিৰসাধিকা পঞ্চ মাসাতি পাঠেন ভৰিতব্ব’’ন্তি ৰদন্তি, তং ন গহেতব্বং তস্স পমাদপাঠত্তা. ন হি দসাহেন অসম্পত্তায কত্তিকতেমাসিকপুণ্ণমায চীৰরকালতো পুব্বে দস দিৰসা অধিকা হোন্তি. এৰঞ্হি সতি ‘‘নৰাহানাগতং কত্তিকতেমাসিকপুণ্ণম’’ন্তি ৰত্তব্বং.
মাতিকাট্ঠকথাযম্পি (কঙ্খা. অট্ঠ. অচ্চেকচীৰরসিক্খাপদৰণ্ণনা) ‘‘পৰারণমাসস্স জুণ্হপক্খপঞ্চমিতো পট্ঠায উপ্পন্নস্স চীৰরস্স নিধানকালো দস্সিতো হোতী’’তি ৰত্ৰা ‘‘কামঞ্চেস ‘দসাহপরমং অতিরেকচীৰরং ধারেতব্ব’ন্তি ইমিনাৰ সিদ্ধো, অট্ঠুপ্পত্তিৰসেন পন অপুব্বং ৰিয অত্থং দস্সেত্ৰা সিক্খাপদং ঠপিত’’ন্তি পাঠো ¶ দস্সিতো, সোপি পমাদপাঠোযেৰ. ‘‘জুণ্হপক্খপঞ্চমিতো পট্ঠাযা’’তি চ ৰুত্তত্তা তত্থেৰ পুব্বাপরৰিরোধোপি সিযা, ছট্ঠিতো পট্ঠাযাতি ৰত্তব্বং. এৰঞ্হি সতি ‘‘দসাহপরমসিক্খাপদেনেৰ সিদ্ধ’’ন্তি সক্কা ৰত্তুং. ইমমেৰ চ পমাদপাঠং গহেত্ৰা ভদন্তবুদ্ধদত্তাচরিযেন চ –
‘‘তস্সাচ্চাযিকৰত্থস্স, কথিনে তু অনত্থতে;
পরিহারেকমাসোৰ, দসাহপরমো মতো.
‘‘অত্থতে কথিনে তস্স, পঞ্চ মাসা পকাসিতা;
পরিহারো মুনিন্দেন, দসাহপরমা পনা’’তি. –
ৰুত্তং.
অচ্চেকচীৰরকালে উপ্পন্নত্তা ‘‘অচ্চেকচীৰরসদিসে’’তি ৰুত্তং. ‘‘পঞ্চমিযং উপ্পন্নং অনচ্চেকচীৰরং ¶ দসাহং অতিক্কামযতো চীৰরকালতো পুব্বেযেৰ আপত্তি হোতি, ন চীৰরকালাতিক্কমে, তস্মা চীৰরকালাতিক্কমে পুন আপজ্জিতব্বায আপত্তিযা অভাৰং সন্ধায ‘অনচ্চেকচীৰরে অনচ্চেকচীৰরসঞ্ঞী অনাপত্তী’তি ৰুত্ত’’ন্তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. ৰিকপ্পনুপগপচ্ছিমপ্পমাণস্স অচ্চেকচীৰরস্স অত্তনো সন্তকতা, দসাহানাগতায কত্তিকতেমাসিকপুণ্ণমায উপ্পন্নভাৰো, অনধিট্ঠিতঅৰিকপ্পিততা, চীৰরকালাতিক্কমোতি ইমানেত্থ চত্তারি অঙ্গানি.
অচ্চেকচীৰরসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৯. সাসঙ্কসিক্খাপদৰণ্ণনা
৬৫২. নৰমে অন্তরঘরেতি অন্তরে ঘরানি এত্থ, এতস্সাতি ৰা অন্তরঘরন্তি লদ্ধৰোহারে গোচরগামে. তেনাহ ‘‘অন্তোগামে’’তি. পাল়িযং ৰিপ্পৰসন্তীতি ইদং যস্মিং ৰিহারে ৰসন্তা অন্তরঘরে চীৰরং নিক্খিপিংসু, ততো অঞ্ঞত্থ ৰসন্তে সন্ধায ৰুত্তং. তস্মিঞ্হি ৰিহারে অন্তরঘরে চীৰরং নিক্খিপিত্ৰা ৰসিতুং অনুঞ্ঞাতত্তা তত্থ ৰাসো ৰিপ্পৰাসো নাম ন হোতি. দুব্বলচোল়া দুচ্চোল়া ৰিরূপচোল়া ৰা, দুচ্চোল়ত্তা এৰ লূখচীৰরা.
৬৫৩. ‘‘পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতী’’তি ইমস্স ৰিভঙ্গে ‘‘উপসম্পজ্জা’’তি উদ্ধরিতব্বে ‘‘উপসম্পজ্জ’’ন্তি উদ্ধরিত্ৰা ‘‘যো পঠমস্স ঝানস্স লাভো পটিলাভো’’তিআদি ¶ ৰুত্তং, তং সন্ধাযাহ ‘‘উপসম্পজ্জন্তিআদীসু ৰিযা’’তি. আদি-সদ্দেন ‘‘অনাপুচ্ছং ৰা পক্কমেয্যা’’তিআদীনং সঙ্গহো দট্ঠব্বো. উপগন্ত্ৰাতি উপ-সদ্দস্স অত্থমাহ. ৰসিত্ৰাতি অখণ্ডং ৰসিত্ৰা. ‘‘যেন যস্স হি সম্বন্ধো, দূরট্ঠম্পি চ তস্স ত’’ন্তি ৰচনতো ‘‘ইমস্স…পে… ইমিনা সম্বন্ধো’’তি ৰুত্তং. তত্থ ইমস্সাতি ‘‘উপৰস্স’’ন্তি পদস্স. নিক্খিপেয্যাতি ঠপেয্য.
এত্তাৰতা চ পুরিমিকায উপগন্ত্ৰা অখণ্ডং কত্ৰা ৰুত্থৰস্সেন আরঞ্ঞকেসু সেনাসনেসু ৰিহরন্তেন সকলং কত্তিকমাসং তিচীৰরেন ৰিপ্পৰসিতুং অনুঞ্ঞাতং হোতি. অনত্থতকথিনস্স হি চীৰরমাসে ৰিপ্পৰাসো ন ৰট্টতি অত্থতকথিনানংযেৰ অসমাদানচারস্স অনুঞ্ঞাতত্তা. কেচি পন ‘‘অনত্থতকথিনানং চীৰরমাসেপি অসমাদানচারো লব্ভতী’’তি ৰত্ৰা বহুধা পপঞ্চেন্তি, তং ন গহেতব্বং. ব্যঞ্জনৰিচারণন্তি ‘‘উপৰস্স উপৰস্সিত্ৰা’’তিআদিৰিচারণং ¶ . তস্সপীতি ‘‘ৰুত্থৰস্সান’’ন্তি ৰিভঙ্গপদস্স. ৰুত্থৰস্সানন্তি চ নিদ্ধারণে সামিৰচনং. তেনাহ – ‘‘এৰরূপানং ভিক্খূনং অব্ভন্তরে’’তি. সেনাসনেসূতি এত্থ তথারূপেসূতি সম্বন্ধিতব্বং.
পরিক্খেপারহট্ঠানতোতি এত্থ ‘‘পরিক্খেপারহট্ঠানং নাম দ্ৰে লেড্ডুপাতা’’তি ৰদন্তি, তং ন গহেতব্বং. অপরিক্খিত্তস্স পন গামস্স পরিযন্তে ঠিতঘরূপচারতো পট্ঠায একো লেড্ডুপাতো পরিক্খেপারহট্ঠানন্তি ইদমেত্থ সন্নিট্ঠানং. তেনেৰ ৰিসুদ্ধিমগ্গেপি (ৰিসুদ্ধি. ১.৩১) ৰুত্তং ‘‘অপরিক্খিত্তস্স পঠমলেড্ডুপাততো পট্ঠাযা’’তি. সব্বপঠমন্তি গামাভিমুখদিসাভাগতো সব্বপঠমং. তং পরিচ্ছেদং কত্ৰাতি তং পঠমসেনাসনাদিং পরিচ্ছেদং কত্ৰা. ইদঞ্চ ৰিনযধরানং মতেন ৰুত্তং, মজ্ঝিমভাণকানং মতেন পন ‘‘সেনাসনাদীনং উপচারে ঠিতস্স একলেড্ডুপাতং মুঞ্চিত্ৰা মিনিতব্ব’’ন্তি মজ্ঝিমভাণকা ৰদন্তি. তেনেৰ মজ্ঝিমনিকাযট্ঠকথাযং ‘‘ৰিহারস্সপি গামস্সেৰ উপচারং নীহরিত্ৰা উভিন্নং লেড্ডুপাতানং অন্তরা মিনিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. পঞ্চধনুসতিকন্তি আরোপিতেন আচরিযধনুনা পঞ্চধনুসতপ্পমাণং. ততো ততো মগ্গং পিদহতীতি তত্থ তত্থ খুদ্দকমগ্গং পিদহতি. ধুতঙ্গচোরোতি ইমিনা ইমস্সপি সিক্খাপদস্স অঙ্গসম্পত্তিযা অভাৰং দীপেতি.
‘‘সাসঙ্কানী’’তি সম্মতানীতি চোরানং নিৰিট্ঠোকাসাদিদস্সনেন ‘‘সাসঙ্কানী’’তি সম্মতানি. সন্নিহিতবলৰভযানীতি চোরেহি মনুস্সানং হতৰিলুত্তাকোটিতভাৰদস্সনতো ¶ সন্নিহিতবলৰভযানীতি অত্থো. সচে পচ্ছিমিকাযাতিআদিনা ৰুত্তমেৰত্থং ব্যতিরেকমুখেন ৰিভাৰেতি. যত্র হি পিণ্ডাযাতিআদিনা ৰুত্তপ্পমাণমেৰ ৰিসেসেত্ৰা দস্সেতি. সাসঙ্কসপ্পটিভযমেৰাতি এত্থ সাসঙ্কং ৰা সপ্পটিভযং ৰা হোতু, ৰট্টতিযেৰ.
পাল়িযং ‘‘সিযা চ তস্স ভিক্খুনো কোচিদেৰ পচ্চযো তেন চীৰরেন ৰিপ্পৰাসায, ছারত্তপরমং তেন ভিক্খুনা তেন চীৰরেন ৰিপ্পৰসিতব্ব’’ন্তি ইমিনা অন্তরঘরে চীৰরং নিক্খিপিত্ৰা তস্মিং ৰিহারে ৰসন্তস্স অঞ্ঞত্থ গমনকিচ্চে সতি ৰিহারতো বহি ছারত্তং ৰিপ্পৰাসো অনুঞ্ঞাতো. ৰসনট্ঠানতো হি অঞ্ঞত্থ ছারত্তং ৰিপ্পৰাসো ৰুত্তো, ন তস্মিং ৰিহারে ৰসন্তস্স. তেন চ ‘‘পুন গামসীমং ওক্কমিত্ৰাতি এত্থ সচে গোচরগামতো পুরত্থিমায দিসায সেনাসনং, অযঞ্চ পচ্ছিমদিসং গতো হোতী’’তিআদি ৰুত্তং. ততোযেৰ চ মাতিকাট্ঠকথাযম্পি (কঙ্খা. অট্ঠ. সাসঙ্কসিক্খাপদৰণ্ণনা) ‘‘ততো চে উত্তরি ৰিপ্পৰসেয্যা’’তি ¶ এত্থ ‘‘ছারত্ততো উত্তরি তস্মিং সেনাসনে সত্তমং অরুণং উট্ঠাপেয্যা’’তি অত্থো ৰুত্তো. ভদন্তবুদ্ধদত্তাচরিযেন পন পাকটতরং কত্ৰা অযমেৰত্থো ৰুত্তো. ৰুত্তঞ্হি তেন –
‘‘যং গামং গোচরং কত্ৰা, ভিক্খু আরঞ্ঞকে ৰসে;
তস্মিং গামে ঠপেতুং তং, মাসমেকন্তু ৰট্টতি.
‘‘অঞ্ঞত্থেৰ ৰসন্তস্স, ছারত্তপরমং মতং;
অযমস্স অধিপ্পাযো, পটিচ্ছন্নো পকাসিতো’’তি.
‘‘কোসম্বিযং অঞ্ঞতরো ভিক্খু গিলানো হোতী’’তি আগতত্তা ‘‘কোসম্বকসম্মুতি অনুঞ্ঞাতা’’তি ৰুত্তং. কোসম্বকস্স ভিক্খুনো সম্মুতি কোসম্বকসম্মুতি. সেনাসনং আগন্ত্ৰাতি ৰুসিতৰিহারস্সেৰ সন্ধায ৰুত্তত্তা তস্মিং গামূপচারেপি অঞ্ঞস্মিং ৰিহারে অরুণং উট্ঠাপেতুং ন ৰট্টতি. ৰসিত্ৰাতি অরুণং উট্ঠাপেত্ৰা. গতট্ঠানস্স অতিদূরত্তা ‘‘এৰং অসক্কোন্তেনা’’তি ৰুত্তং. তত্থেৰাতি তস্মিংযেৰ গতট্ঠানে.
সাসঙ্কসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১০. পরিণতসিক্খাপদৰণ্ণনা
৬৫৭-৬৫৯. দসমে ¶ উদ্দিস্স ঠপিতভাগেতি অত্তনো ঘরেপি উদ্দিসিত্ৰা ৰিসুং ঠপিতকোট্ঠাসে. ‘‘একং ময্হং, একং ইমস্স দেহী’’তি এৰং একৰাচায আপজ্জিতব্বত্তা ‘‘আপজ্জেয্য একতো’’তি ৰুত্তং. তুম্হাকং সপ্পিআদীনি আভতানীতি তুম্হাকং অত্থায আভতানি সপ্পিআদীনি. পরিণতভাৰং জানিত্ৰাপি ৰুত্তৰিধিনা ৰিঞ্ঞাপেন্তেন তেসং সন্তকমেৰ ৰিঞ্ঞাপিতং নাম হোতীতি আহ – ‘‘ময্হম্পি দেথাতি ৰদতি, ৰট্টতী’’তি.
৬৬০. পুপ্ফম্পি আরোপেতুং ন ৰট্টতীতি ইদং পরিণতং সন্ধায ৰুত্তং. সচে পন একস্মিং চেতিযে পূজিতং পুপ্ফং গহেত্ৰা অঞ্ঞস্মিং চেতিযে পূজেতি, ৰট্টতি. ঠিতং দিস্ৰাতি সেসকং গহেত্ৰা ঠিতং দিস্ৰা. ইমস্স সুনখস্স মা দেহি, এতস্স দেহীতি ইদং পরিণতেযেৰ. তিরচ্ছানগতস্স পরিচ্চজিত্ৰা দিন্নে পন তং পলাপেত্ৰা অঞ্ঞং ভুঞ্জাপেতুং ৰট্টতি. ‘‘কত্থ দেমাতিআদিনা একেনাকারেন পাল়িযং অনাপত্তি দস্সিতা, এৰং পন অপুচ্ছিতেপি অপরিণতং ইদন্তি ¶ জানন্তেন অত্তনো রুচিযা যত্থ ইচ্ছতি, তত্থ দাপেতুং ৰট্টতী’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. যত্থ ইচ্ছথ, তত্থ দেথাতি এত্থাপি ‘‘তুম্হাকং রুচিযা’’তি ৰুত্তত্তা যত্থ ইচ্ছতি, তত্থ দাপেতুং লভতি. পাল়িযং আগতনযেনেৰাতি ‘‘যত্থ তুম্হাকং দেয্যধম্মো’’তিআদিনা নযেন. সঙ্ঘপরিণতভাৰো, তং ঞত্ৰা অত্তনো পরিণামনং, পটিলাভোতি ইমানেত্থ তীণি অঙ্গানি.
পরিণতসিক্খাপদৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
নিট্ঠিতো পত্তৰগ্গো ততিযো.
ইতি সমন্তপাসাদিকায ৰিনযট্ঠকথায সারত্থদীপনিযং
নিস্সগ্গিযৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
দুতিযো ভাগো নিট্ঠিতো.