📜

নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স

ৰিনযপিটকে

ৰিনযালঙ্কার-টীকা (পঠমো ভাগো)

গন্থারম্ভকথা

মুত্তহারাদিনযগাথা

যো লোকে লোকলোকো ৰরতরপরদো রাজরাজগ্গজঞ্ঞো;

আকাসাকারকারো পরমরতিরতো দেৰদেৰন্তৰজ্জো.

সংসারাসারসারো সুনরনমনতো মারহারন্তরট্ঠো;

লোকালঙ্কারকারো অতিসতিগতিমা ধীরৰীরত্তরম্মো.

সীহনিৰত্তননযগাথা

সংসারচক্কৰিদ্ধংসং, সম্বুদ্ধং তং সুমানসং;

সংনমামি সুগুণেসং, সংদেসিতসুদুদ্দসং.

অনোতত্তোদকাৰত্তনযগাথা

যেন ৰিদ্ধংসিতা পাপা, যেন নিব্বাপিতা দরা;

যেন লোকা নিস্সরিসুং, যেন চাহং নমামি তং.

চতুদীপচক্কৰত্তননযগাথা

সঙ্ঘং সসঙ্ঘং নমামি, ৰন্তন্তৰরধম্মজং;

মগ্গগ্গমনফলট্ঠং, সুসংসং সুভমানসং.

অব্যপেতচতুপাদআদিযমকগাথা

ৰিনযং ৰিনযং সারং, সঙ্গহং সঙ্গহং করং;

চরিযং চরিযং ৰন্দে, পরমং পরমং সুতং.

ব্যপেতচতুপাদআদিঅন্তযমকগাথা

পকারে বহুপকারে, সাগরে গুণসাগরে;

গরৰো মম গরৰো, ৰন্দামি অভিৰন্দামি.

ৰত্থুত্তযে গন্থকারে, গরূসু সাদরং মযা;

কতেন নমক্কারেন, হিত্ৰা সব্বে উপদ্দৰে.

সিক্খাকামেহি ধীরেহি, জিনসাসনকারিভি;

ভিক্খূহি ৰিনযঞ্ঞূহি, সাদরং অভিযাচিতো.

ৰণ্ণযিস্সামি ৰিনয-সঙ্গহং পীতিৰড্ঢনং;

ভিক্খূনং ৰেনযিকানং, যথাসত্তিবলং অহং.

পোরাণেহি কতা টীকা, কিঞ্চাপি অত্থি সা পন;

অতিসঙ্খেপভাৰেন, ন সাধেতি যথিচ্ছিতং.

তস্মা হি নানাসত্থেহি, সারমাদায সাধুকং;

নাতিসঙ্খেপৰিত্থারং, করিস্সং অত্থৰণ্ণনং.

ৰিনযালঙ্কারং নাম, পেসলানং পমোদনং;

ইমং পকরণং সব্বে, সম্মা ধারেন্তু সাধৰোতি.

গন্থারম্ভকথাৰণ্ণনা

ৰিৰিধৰিসেসনযসমন্নাগতং কাযৰাচাৰিনযনকরণসমত্থং লজ্জিপেসলভিক্খূনং সংসযৰিনোদনকারকং যোগাৰচরপুগ্গলানং সীলৰিসুদ্ধিসম্পাপকং জিনসাসনৰুড্ঢিহেতুভূতং পকরণমিদমারভিতুকামো অযমাচরিযাসভো পঠমং তাৰ রতনত্তযপণামপণামারহভাৰঅভিধেয্যকরণহেতু করণপ্পকারপকরণাভিধাননিমিত্তপযোজনানি দস্সেতুং ‘‘ৰত্থুত্তযং নমস্সিত্ৰা’’তিআদিমাহ. এত্থ হি ৰত্থুত্তযং নমস্সিত্ৰাতি ইমিনা রতনত্তযপণামো ৰুত্তো পণামেতব্বপণামঅত্থদস্সনতো. সরণং সব্বপাণিনন্তি ইমিনা পণামারহভাৰো পণামহেতুদস্সনতো. পাল়িমুত্তৰিনিচ্ছযন্তি অভিধেয্যো ইমস্স পকরণস্স অত্থভাৰতো. ৰিপ্পকিণ্ণমনেকত্থাতি করণহেতু তেনেৰকারণেন পকরণস্স কতত্তা. সমাহরিত্ৰা একত্থ, দস্সযিস্সমনাকুলন্তি করণপ্পকারো তেনাকারেন পকরণস্স করণতো. পকরণাভিধানং পন সমাহরিতসদ্দস্স সামত্থিযতো দস্সিতং সমাহরিত্ৰা দস্সনেনেৰ ইমস্স পকরণস্স ৰিনযসঙ্গহইতি নামস্স লভনতো.

নিমিত্তং পন অজ্ঝত্তিকবাহিরৰসেন দুৰিধং. তত্থ অজ্ঝত্তিকং নাম করুণা, তং দস্সনকিরিযায সামত্থিযতো দস্সিতং তস্মিং অসতি দস্সনকিরিযায অভাৰতো. বাহিরং নাম সোতুজনসমূহো, তং যোগাৰচরভিক্খূনন্তি তস্স করুণারম্মণভাৰতো. পযোজনং পন দুৰিধং পণামপযোজনপকরণপযোজনৰসেন. তত্থ পণামপযোজনং নাম অন্তরাযৰিসোসনপসাদজননাদিকং, তং সরণং সব্বপাণিনন্তি ইমস্স সামত্থিযতো দস্সিতং হেতুম্হি সতি ফলস্স অৰিনাভাৰতো. ৰুত্তঞ্হি অভিধম্মটীকাচরিযেন ‘‘গুণৰিসেসৰা হি পণামারহো হোতি, পণামারহে চ কতো পণামো ৰুত্তপ্পযোজনসিদ্ধিকরোৰ হোতী’’তি (ধ. স. মূলটী. ১). পকরণপযোজনম্পি দুৰিধং মুখ্যানুসঙ্গিকৰসেন. তেসু মুখ্যপযোজনং নাম ব্যঞ্জনানুরূপং অত্থস্স পটিৰিজ্ঝনং পকাসনঞ্চ অত্থানুরূপং ব্যঞ্জনস্স উদ্দিসনং উদ্দেসাপনঞ্চ, তং ৰিনযে পাটৰত্থাযাতি ইমিনা ৰুত্তং. অনুসঙ্গিকপযোজনং নাম সীলাদিঅনুপাদাপরিনিব্বানন্তো অত্থো, তং সমাহরিত্ৰা একত্থ দস্সযিস্সন্তি ইমস্স সামত্থিযেন দস্সিতং একত্থ সমাহরিত্ৰা দস্সনে সতি তদুগ্গহপরিপুচ্ছাদিনা কতপযোগস্স অনন্তরাযেন তদত্থসিজ্ঝনতোতি.

কিমত্থং পনেত্থ রতনত্তযপণামাদযো আচরিযেন কতা, ননু অধিপ্পেতগন্থারম্ভোৰ কাতব্বোতি? ৰুচ্চতে – এত্থ রতনত্তযপণামকরণং তব্বিহতন্তরাযো হুত্ৰা অনাযাসেন গন্থপরিসমাপনত্থং. পণামারহভাৰৰচনং অত্তনো যুত্তপত্তকারিতাদস্সনত্থং, তং ৰিঞ্ঞূনং তোসাপনত্থং, তং পকরণস্স উগ্গহণত্থং, তং সব্বসম্পত্তিনিপ্ফাদনত্থং. অভিধেয্যকথনং ৰিদিতাভিধেয্যস্স গন্থস্স ৰিঞ্ঞূনং উগ্গহধারণাদিৰসেন পটিপজ্জনত্থং. করণহেতুকথনং অকারণে কতস্স ৰাযামস্স নিপ্ফলভাৰতো তপ্পটিক্খেপনত্থং. করণপ্পকারকথনং ৰিদিতপ্পকারস্স গন্থস্স সোতূনং উগ্গহণাদীসু রুচিজননত্থং. অভিধানদস্সনং ৰোহারসুখত্থং. নিমিত্তকথনং আসন্নকারণদস্সনত্থং. পযোজনদস্সনং দুৰিধপযোজনকামীনং সোতূনং সমুস্সাহজননত্থন্তি.

রতনত্তযপণামপযোজনং পন বহূহি পকারেহি ৰিত্থারযন্তি আচরিযা, তং তত্থ তত্থ ৰুত্তনযেনেৰ গহেতব্বং. ইধ পন গন্থগরুভাৰমোচনত্থং অট্ঠকথাচরিযেহি অধিপ্পেতপযোজনমেৰ কথযিম্হ. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাচরিযেন –

‘‘নিপচ্চকারস্সেতস্স;

কতস্স রতনত্তযে;

আনুভাৰেন সোসেত্ৰা;

অন্তরাযে অসেসতো’’তি. (ধ. স. অট্ঠ. গন্থারম্ভকথা ৭);

অযমেত্থ সমুদাযত্থো, অযং পন অৰযৰত্থো – অহং সব্বপাণীনং সরণং সরণীভূতং ৰত্থুত্তযং নমস্সামি, নমস্সিত্ৰা যোগাৰচরভিক্খূনং ৰিনযে পাটৰত্থায অনেকত্থৰিপ্পকিণ্ণং পাল়িমুত্তৰিনিচ্ছযং একত্থ সমাহরিত্ৰা অনাকুলং কত্ৰা দস্সযিস্সং দস্সযিস্সামীতি যোজনা.

তত্থ ৰসন্তি এত্থাতি ৰত্থু. কিং তং? বুদ্ধাদিরতনং. তঞ্হি যস্মা সরণগতা সপ্পুরিসা সরণগমনসমঙ্গিনো হুত্ৰা বুদ্ধাদিরতনং আরম্মণং কত্ৰা তস্মিং আরম্মণে ৰসন্তি আৰসন্তি নিৰসন্তি, তস্মা ‘‘ৰত্থূ’’তি ৰুচ্চতি. আরম্মণঞ্হি আধারো, আরম্মণিকং আধেয্যোতি. ইতো পরানিপি ৰত্থুসদ্দস্স ৰচনত্থাদীনি আচরিযেহি ৰুত্তানি, তানিপি তত্থ তত্থ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বানি. ইধ পন গন্থৰিত্থারপরিহরণত্থং এত্তকমেৰ ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বন্তি. তিণ্ণং সমূহোতি তযং, তযো অংসা অৰযৰা অস্সাতি ৰা তযং. কিং তং? সমুদাযো. ৰত্থূনং তযন্তি ৰত্থুত্তযং. কিং তং? বুদ্ধাদিরতনত্তযং. নমস্সামীতি নমস্সিত্ৰা, অনমিন্তি নমস্সিত্ৰা. বুদ্ধাদিরতনঞ্হি আরম্মণং কত্ৰা চিত্তস্স উপ্পজ্জনকালে ত্ৰা-পচ্চযো পচ্চুপ্পন্নকালিকো হোতি, তস্মা পঠমো ৰিগ্গহো কতো, পাল়িমুত্তৰিনিচ্ছযং একত্থ দস্সনকালে অতীতকালিকো, তস্মা দুতিযো ৰিগ্গহো. তেনেৰ চ কারণেন অত্থযোজনাযপি পচ্চুপ্পন্নকালঅতীতকালৰসেন যোজনা কতা.

সরতি হিংসতীতি সরণং. কিং তং? বুদ্ধাদিরতনত্তযং. তঞ্হি সরণগতানং সপ্পুরিসানং ভযং সন্তাসং দুক্খং দুগ্গতিৰিনিপাতং সংকিলেসং সরতি হিংসতি ৰিনাসেতি, তস্মা ‘‘সরণ’’ন্তি ৰুচ্চতি. ৰুত্তঞ্হি ভগৰতা –

‘‘যস্মিং, মহানাম, সমযে অরিযসাৰকো তথাগতং অনুস্সরতি, নেৰস্স তস্মিং সমযে রাগপরিযুট্ঠিতং চিত্তং হোতী’’তিআদি (অ. নি. ৬.১০; ১১.১১),

‘‘এৰং বুদ্ধং সরন্তানং;

ধম্মং সঙ্ঘঞ্চ ভিক্খৰো;

ভযং ৰা ছম্ভিতত্তং ৰা;

লোমহংসো ন হেস্সতী’’তি চ. (সং. নি. ১.২৪৯);

যস্মা পন ‘‘সরণ’’ন্তি ইদং পদং ‘‘নাথ’’ন্তি পদস্স ৰেৰচনভূতং কিতসুদ্ধনামপদং হোতি, ন কিতমত্তপদং, তস্মা ধাত্ৰত্থো অন্তোনীতো. ‘‘সর হিংসায’’ন্তি হি ৰুত্তং হিংসত্থং গহেত্ৰা সব্বপাণীনং সরণং হিংসকং ৰত্থুত্তযং নমস্সিত্ৰা ৰিঞ্ঞাযমানে অনিট্ঠপ্পসঙ্গতো সব্বপাণীনং সরণং সরণীভূতং নাথভূতং ৰত্থুত্তযং নমস্সিত্ৰাতি ৰিঞ্ঞাযমানেযেৰ যুজ্জতি, তেনেৰ চ কারণেন অত্থযোজনাযম্পি তথা যোজনা কতা. সব্ব-সদ্দো নিরৰসেসত্থৰাচকং সব্বনামপদং. সহ অৰেন যো ৰত্ততীতি সব্বোতি কতে পন সকল-সদ্দো ৰিয সমুদাযৰাচকং সমাসনামপদং হোতি. পাণো এতেসং অত্থীতি পাণিনো, পাণোতি চেত্থ জীৰিতিন্দ্রিযং অধিপ্পেতং. সব্বে পাণিনো সব্বপাণিনো, তেসং সব্বপাণীনং. এত্তাৰতা ৰত্থুত্তযস্স সব্বলোকসরণভাৰং, ততোযেৰ চ নমস্সনারহভাৰং, নমস্সনারহে চ কতাযনমস্সনকিরিযায যথাধিপ্পেতত্থসিদ্ধিকরভাৰং, অত্তনো কিরিযায চ খেত্তঙ্গতভাৰং দস্সেতি.

এৰং সহেতুকং রতনত্তযপণামং দস্সেত্ৰা ইদানি পকরণারম্ভস্স সনিমিত্তং মুখ্যপযোজনং দস্সেতুমাহ ‘‘ৰিনযে পাটৰত্থায, যোগাৰচরভিক্খূন’’ন্তি. এত্থ চ ৰিনযে পাটৰত্থাযাতি মুখ্যপযোজনদস্সনং, তংদস্সনেন চ অনুসঙ্গিকপযোজনম্পি ৰিভাৰিতমেৰ হোতি কারণে সিদ্ধে কারিযস্স সিজ্ঝনতো. যোগাৰচরভিক্খূনন্তি বাহিরনিমিত্তদস্সনং, তস্মিং দস্সিতে অজ্ঝত্তিকনিমিত্তম্পি দীপিতমেৰ হোতি আরম্মণে ঞাতে আরম্মণিকস্স ঞাতব্বতো. তত্থ ৰিৰিধা নযা এত্থাতি ৰিনযো, দুৰিধপাতিমোক্খদুৰিধৰিভঙ্গপঞ্চৰিধপাতিমোক্খুদ্দেসপঞ্চআপত্তিক্খন্ধসত্তআপত্তিক্খন্ধাদযো ৰিৰিধা অনেকপ্পকারা নযা এত্থ সন্তীতি অত্থো. অথ ৰা ৰিসেসা নযা এত্থাতি ৰিনযো, দল়্হীকম্মসিথিলকরণপযোজনা অনুপঞ্ঞত্তিনযাদযো ৰিসেসা নযা এত্থ সন্তীতি অত্থো. অথ ৰা ৰিনেতীতি ৰিনযো. কাযো ৰিনেতি কাযৰাচাযো, ইতি কাযৰাচানং ৰিনযনতো ৰিনযো. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং –

‘‘ৰিৰিধৰিসেসনযত্তা;

ৰিনযনতো চেৰ কাযৰাচানং;

ৰিনযত্থৰিদূহি অযং;

ৰিনযো ‘ৰিনযো’তি অক্খাতো’’তি. (পারা. অট্ঠ. ১.পঠমমহাসঙ্গীতিকথা; ধ. স. অট্ঠ. নিদানকথা; দী. নি. অট্ঠ. ১.পঠমমহাসঙ্গীতিকথা);

কো সো? ৰিনযপিটকং. তস্মিং ৰিনযে. পটতি ৰিযত্তভাৰং গচ্ছতীতি পটু. কো সো? পণ্ডিতো. পটুনো ভাৰো পাটৰং. কিং তং? ঞাণং. অসতি কারণানুরূপং ভৰতীতি অত্থো. কো সো? পযোজনং. পাটৰমেৰ অত্থো পাটৰত্থো, তস্স পাটৰত্থায, ৰিনযপিটকে কোসল্লঞাণপযোজনাযাতি ৰুত্তং হোতি. যুঞ্জনং যোগো, কম্মট্ঠানমনসিকারো. অৰচরন্তীতি অৰচরা, যোগে অৰচরা যোগাৰচরা, কম্মট্ঠানিকা ভিক্খূ. সংসারে ভযং ইক্খন্তীতি ভিক্খূ, যোগাৰচরা চ তে ভিক্খূ চাতি যোগাৰচরভিক্খূ, তেসং যোগাৰচরভিক্খূনং. এতেন ৰিনযে পটুভাৰো নাম ভিক্খূনংযেৰ অত্থো হোতি, ন গহট্ঠতাপসপরিব্বাজকাদীনং. ভিক্খূসু চ কম্মট্ঠানে নিযুত্তানং লজ্জিপেসলভিক্খূনংযেৰ, ন ৰিস্সট্ঠকম্মট্ঠানানং অলজ্জিভিক্খূনন্তি ইমমত্থং দস্সেতি.

এৰং পকরণারম্ভস্স সনিমিত্তং পযোজনং দস্সেত্ৰা ইদানি সহেতুকং অভিধেয্যং দস্সেতুং ‘‘ৰিপ্পকিণ্ণমনেকত্থ, পাল়িমুত্তৰিনিচ্ছয’’ন্তি আহ. তত্থ ৰিপ্পকিণ্ণং অনেকত্থাতি ইমিনা পকরণারম্ভস্স হেতুং দস্সেতি হেতুমন্তৰিসেসনত্তা, ইমস্স অনেকত্থৰিপ্পকিণ্ণত্তাযেৰ আচরিযস্স আরম্ভো হোতি, ন অৰিপ্পকিণ্ণে সতি. ৰক্খতি হি ‘‘সমাহরিত্ৰা একত্থ দস্সযিস্স’’ন্তি (ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. গন্থারম্ভকথা). পাল়িমুত্তৰিনিচ্ছযন্তি ইমিনা পকরণাভিধেয্যং. তত্থ কিরতি ৰিক্খিপতীতি কিণ্ণো, পকারেন কিণ্ণো পকিণ্ণো, ৰিৰিধেন পকিণ্ণো ৰিপ্পকিণ্ণো. কো সো? পাল়িমুত্তৰিনিচ্ছযো, তং ৰিপ্পকিণ্ণং.

অনেকত্থাতি এত্থ সঙ্খ্যাৰাচকো সব্বনামিকো এক-সদ্দো, ন একো অনেকে. বহ্ৰত্থৰাচকো অনেকসদ্দো. একন্তএকৰচনন্তোপি এক-সদ্দো ন-ইতিনিপাতেন যুত্তত্তা বহুৰচনন্তো জাতোতি. তত্থ অনেকত্থ বহূসূতি অত্থো, পারাজিককণ্ডট্ঠকথাদীসু অনেকেসু পকরণেসূতি ৰুত্তং হোতি. পোরাণটীকাযং পন অনেকত্থাতি অনেকেসু সিক্খাপদপদেসেসূতি অত্থো দস্সিতো, এৰঞ্চ সতি উপরি ‘‘সমাহরিত্ৰা একত্থা’’তি ৰক্খমানত্তা ‘‘অনেকত্থৰিপ্পকিণ্ণং একত্থ সমাহরিত্ৰা’’তি ইমেসং পদানং সহযোগীভূতত্তা অনেকেসু সিক্খাপদপদেসেসু ৰিপ্পকিণ্ণং একস্মিং সিক্খাপদপদেসে সমাহরিত্ৰাতি অত্থো ভৰেয্য, সো চ অত্থো অযুত্তো. কস্মা? অনেকেসু পকরণেসু ৰিপ্পকিণ্ণং একস্মিং পকরণে সমাহরিত্ৰাতি অত্থো অম্হেহি ৰুত্তো. অথ পন ‘‘একত্থা’’তি ইমস্স ‘‘একতো’’তি অত্থং ৰিকপ্পেত্ৰা অনেকেসু সিক্খাপদপদেসেসু ৰিপ্পকিণ্ণং একতো সমাহরিত্ৰাতি অত্থং গণ্হেয্য, সো অত্থো যুত্তো ভৰেয্য.

পকট্ঠানং আল়ীতি পাল়ি, উত্তমানং ৰচনানং অনুক্কমোতি অত্থো. অথ ৰা অত্তত্থপরত্থাদিভেদং অত্থং পালেতি রক্খতীতি পাল়ি, লল়ানমৰিসেসো. কা সা? ৰিনযতন্তি. মুচ্চতীতি মুত্তো, পাল়িতো মুত্তো পাল়িমুত্তো. ছিন্দিযতে অনেনাতি ছযো, নীহরিত্ৰা ছযো নিচ্ছযো, ৰিসেসেন নিচ্ছযো ৰিনিচ্ছযো, খিলমদ্দনাকারেন পৰত্তো সদ্দনযো অত্থনযো চ. পাল়িমুত্তো চ সো ৰিনিচ্ছযো চাতি পাল়িমুত্তৰিনিচ্ছযো, তং পাল়িমুত্তৰিনিচ্ছযং. ইদঞ্চ ‘‘আনগরা খদিরৰন’’ন্তিআদীসু ৰিয যেভুয্যনযৰসেন ৰুত্তং কত্থচি পাল়িৰিনিচ্ছযস্সপি দিস্সনতো. পোরাণটীকাযং পন পাল়িৰিনিচ্ছযো চ পাল়িমুত্তৰিনিচ্ছযো চ পাল়িমুত্তৰিনিচ্ছযোতি এৰং একদেসসরূপেকসেসৰসেন ৰা এতং ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বন্তি দুতিযনযোপি ৰুত্তো, এৰঞ্চ সতি পাল়িৰিনিচ্ছযপাল়িমুত্তৰিনিচ্ছযেহি অঞ্ঞস্স ৰিনিচ্ছযস্স অভাৰা কিমেতেন গন্থগরুকরেন পাল়িমুত্তগ্গহণেন. ৰিসেসনঞ্হি সম্ভৰব্যভিচারে চ সতি সাত্থকং সিযাতি পঠমনযোৰ আরাধনীযো হোতি.

এৰং সহেতুকং অভিধেয্যং দস্সেত্ৰা ইদানি করণপ্পকারং দস্সেতি ‘‘সমাহরিত্ৰা’’তিআদিনা. দুৰিধো হেত্থ করণপ্পকারো একত্থসমাহরণঅনাকুলকরণৰসেন. সো দুৰিধোপি তেন পকারেন পকরণস্স কতত্তা ‘‘করণপ্পকারো’’তি ৰুচ্চতি. তত্থ সমাহরিস্সামীতি সমাহরিত্ৰা, সং-সদ্দো সঙ্খেপত্থো, তস্মা সঙ্খিপিয আহরিস্সামীতি অত্থো. অনাগতকালিকৰসেন পচ্চমানেন ‘‘দস্সযিস্স’’ন্তি পদেন সমানকালত্তা অনাগতকালিকো ইধ ত্ৰা-পচ্চযো ৰুত্তো. একত্থাতি একস্মিং ইধ ৰিনযসঙ্গহপ্পকরণে. একত্থাতি ৰা একতো. দস্সযিস্সন্তি দস্সযিস্সামি, ঞাপযিস্সামীতি অত্থো. আকুলতি ব্যাকুলতীতি আকুলো, ন আকুলো অনাকুলো, পুব্বাপরব্যাকিণ্ণৰিরহিতো পাল়িমুত্তৰিনিচ্ছযো. অনাকুলন্তি পন ভাৰনপুংসকং, তস্মা করধাতুমযেন কত্ৰাসদ্দেন যোজেত্ৰা দস্সনকিরিযায সম্বন্ধিতব্বং.

এৰং রতনত্তযপণামাদিকং পুব্বকরণং দস্সেত্ৰা ইদানি যে পাল়িমুত্তৰিনিচ্ছযে দস্সেতুকামো, তেসং অনুক্কমকরণত্থং মাতিকং ঠপেন্তো ‘‘তত্রাযং মাতিকা’’তিআদিমাহ. মাতিকায হি অসতি দস্সিতৰিনিচ্ছযা ৰিকিরন্তি ৰিধংসেন্তি যথা তং সুত্তেন অসঙ্গহিতানি পুপ্ফানি. সন্তিযা পন মাতিকায দস্সিতৰিনিচ্ছযা ন ৰিকিরন্তি ন ৰিধংসেন্তি যথা তং সুত্তেন সঙ্গহিতানি পুপ্ফানি. তং তং অত্থং জানিতুকামেহি মাতিকানুসারেন গন্ত্ৰা ইচ্ছিতিচ্ছিতৰিনিচ্ছযং পত্ৰা সো সো অত্থো জানিতব্বো হোতি, তস্মা সুখগ্গহণত্থং মাতিকা ঠপিতা. তত্থ তত্রাতি তস্মিং পাল়িমুত্তৰিনিচ্ছযে. অযন্তি অযং মযা ৰক্খমানা. মাতা ৰিযাতি মাতিকা. যথা হি পুত্তা মাতিতো পভৰন্তি, এৰং নিদ্দেসপদানি উদ্দেসতো পভৰন্তি, তস্মা উদ্দেসো মাতিকা ৰিযাতি ‘‘মাতিকা’’তি ৰুচ্চতি.

দিৰাসেয্যাতিআদীসু দিৰাসেয্যা দিৰাসেয্যৰিনিচ্ছযকথা. পরিক্খারো পরিক্খারৰিনিচ্ছযকথা…পে… পকিণ্ণকং পকিণ্ণকৰিনিচ্ছযকথাতি যোজনা. তেনেৰ ৰক্খতি ‘‘দিৰাসযনৰিনিচ্ছযকথা সমত্তা’’তিআদি. ইতি-সদ্দো ইদমত্থো ৰা নিদস্সনত্থো ৰা পরিসমাপনত্থো ৰা. তেসু ইদমত্থে কা সা? দিৰাসেয্যা…পে… পকিণ্ণকং ইতি অযন্তি. নিদস্সনত্থে কথং সা? দিৰাসেয্যা…পে… পকিণ্ণকং ইতি দট্ঠব্বাতি. পরিসমাপনত্থে সা কিত্তকেন পরিসমত্তা? দিৰাসেয্যা…পে… পকিণ্ণকং ইতি এত্তকেন পরিসমত্তাতি অত্থো. ইমেসং পন দিৰাসেয্যাদিপদানং ৰাক্যৰিগ্গহং কত্ৰা অত্থে ইধ ৰুচ্চমানে অতিপপঞ্চো ভৰিস্সতি, সোতূনঞ্চ দুস্সল্লক্খণীযো, তস্মা তস্স তস্স নিদ্দেসস্স আদিম্হিযেৰ যথানুরূপং ৰক্খাম.

গন্থারম্ভকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

১. দিৰাসেয্যৰিনিচ্ছযকথা

. এৰং পাল়িমুত্তৰিনিচ্ছযকথানং মাতিকং ঠপেত্ৰা ইদানি যথাঠপিতমাতিকানুক্কমেন নিদ্দিসন্তো ‘‘তত্থ দিৰাসেয্যাতি দিৰানিপজ্জন’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ তত্থাতি তেসু মাতিকাপদেসু সমভিনিৰিট্ঠস্স ‘‘দিৰাসেয্যা’’তি পদস্স ‘‘দিৰানিপজ্জন’’ন্তি অত্থো দট্ঠব্বোতি যোজনা. তত্থ দিৰা-সদ্দো অহৰাচকো আকারন্তো নিপাতো. ৰুত্তঞ্হি অভিধানপ্পদীপিকাযং ‘‘আনুকূল্যেতু সদ্ধঞ্চ, নত্তং দোসো দিৰা ত্ৰহে’’তি. সযনং সেয্যা, করজকাযগতরূপানং উদ্ধং অনুগ্গন্ত্ৰা দীঘৰসেন ৰিত্থারতো পৰত্তনসঙ্খাতো ইরিযাপথৰিসেসো. দিৰাকালস্মিং সেয্যা দিৰাসেয্যা. অরুণুগ্গমনতো পট্ঠায যাৰ সূরিযত্থঙ্গমনা, এতস্মিং কালে সযনইরিযাপথকরণন্তি. তেনাহ ‘‘দিৰানিপজ্জনন্তি অত্থো’’তি.

তত্রাতি তস্মিং দিৰাসযনে অযং ৰক্খমানো ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. ‘‘অনুজানামি…পে… ৰচনতো’’তি (পারা. ৭৭) অযং পঠমপারাজিকসিক্খাপদস্স ৰিনীতৰত্থূসু আগতো ভগৰতা আহচ্চভাসিতো ঞাপকপাঠো. তত্থ দিৰা পটিসল্লীযন্তেনাতি দিৰা নিপজ্জন্তেন. দ্ৰারং সংৰরিত্ৰা পটিসল্লীযিতুন্তি দ্ৰারং পিদহিত্ৰা নিপজ্জিতুং. ‘‘দিৰা…পে… নিপজ্জিতব্বন্তি ঞাপ্যং. ননু পাল়িযং ‘‘অযং নাম আপত্তী’’তি ন ৰুত্তা, অথ কথমেত্থ আপত্তি ৰিঞ্ঞাযতীতি চোদনং সন্ধাযাহ ‘‘এত্থ চ কিঞ্চাপী’’তিআদি. তত্থ এত্থাতি এতস্মিং দিৰানিপজ্জনে. -সদ্দো ৰাক্যারম্ভজোতকো, কিঞ্চাপি-সদ্দো নিপাতসমুদাযো, যদিপীত্যত্থো. পাল়িযং অযং নাম আপত্তীতি কিঞ্চাপি ন ৰুত্তা, পন তথাপি অসংৰরিত্ৰা নিপজ্জন্তস্স অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ১.৭৭) দুক্কটং যস্মা ৰুত্তং, তস্মা এত্থ আপত্তি ৰিঞ্ঞাযতীতি যোজনা. এৰং সন্তেপি অসতি ভগৰতো ৰচনে কথং অট্ঠকথাযং ৰুত্তং সিযাতি আহ ‘‘ৰিৰরিত্ৰা…পে… অনুঞ্ঞাতত্তা’’তি. এতেন ভগৰতো অনুজাননম্পি তং অকরোন্তস্স আপত্তিকারণং হোতীতি দস্সেতি.

তত্থ ‘‘উপ্পন্নে ৰত্থুম্হীতি ইত্থিযা কতঅজ্ঝাচারৰত্থুস্মি’’ন্তি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৭৭) ৰুত্তং, সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৭৭) পন ‘‘মেথুনৰত্থুস্মিং উপ্পন্নে’’তি ৰুত্তং, পোরাণটীকাযম্পি তমেৰ গহেত্ৰা ‘‘উপ্পন্নে মেথুনৰত্থুস্মি’’ন্তি ৰুত্তং, তদেতং ৰিচারেতব্বং মেথুনলক্খণস্স অভাৰা. ননু সিক্খাপদপঞ্ঞাপনং নাম বুদ্ধৰিসযো, অথ কস্মা অট্ঠকথাযং দুক্কটং ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ভগৰতো’’তিআদি. ন কেৰলং উপালিত্থেরাদীহি এৰ অট্ঠকথা ঠপিতা, অথ খো পাল়িতো চ অত্থতো চ বুদ্ধেন ভগৰতা ৰুত্তো. ন হি ভগৰতা অব্যাকতং তন্তিপদং নাম অত্থি, সব্বেসংযেৰ অত্থো কথিতো, তস্মা সম্বুদ্ধেনেৰ তিণ্ণং পিটকানং অত্থৰণ্ণনক্কমোপি ভাসিতোতি দট্ঠব্বং. তত্থ তত্থ হি ভগৰতা পৰত্তিতা পকিণ্ণকদেসনাযেৰ অট্ঠকথাতি.

কিং পনেত্থ এতং দিৰা দ্ৰারং অসংৰরিত্ৰা নিপজ্জন্তস্স দুক্কটাপত্তিআপজ্জনং অট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা এৰ সিদ্ধং, উদাহু অঞ্ঞেনপীতি আহ ‘‘অত্থাপত্তী’’তিআদি. এতং দুক্কটাপত্তিআপজ্জনং ন কেৰলং অট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা এৰ সিদ্ধং, অথ খো ‘‘অত্থাপত্তি দিৰা আপজ্জতি, নো রত্তি’’ন্তি (পরি. ৩২৩) ইমিনা পরিৰারপাঠেনপি সিদ্ধং হোতীতি যোজনা. কতরস্মিং পন ৰত্থুস্মিং ইদং সিক্খাপদং ৰুত্তন্তি? ‘‘তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু ৰেসালিযং মহাৰনে কূটাগারসালাযং দিৰা ৰিহারগতো দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা নিপন্নো অহোসি. তস্স অঙ্গমঙ্গানি ৰাতুপত্থদ্ধানি অহেসুং. তেন খো পন সমযেন সম্বহুলা ইত্থিযো গন্ধঞ্চ মালঞ্চ আদায ৰিহারং আগমিংসু ৰিহারপেক্খিকাযো. অথ খো তা ইত্থিযো তং ভিক্খুং পস্সিত্ৰা অঙ্গজাতে অভিনিসীদিত্ৰা যাৰদত্থং কত্ৰা ‘পুরিসুসভো ৰতায’ন্তি ৰত্ৰা গন্ধঞ্চ মালঞ্চ আরোপেত্ৰা পক্কমিংসু. ভিক্খূ কিলিন্নং পস্সিত্ৰা ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং. পঞ্চহি, ভিক্খৰে, আকারেহি অঙ্গজাতং কম্মনিযং হোতি রাগেন, ৰচ্চেন, পস্সাৰেন, ৰাতেন, উচ্চালিঙ্গপাণকদট্ঠেন. ইমেহি খো, ভিক্খৰে, পঞ্চহাকারেহি অঙ্গজাতং কম্মনিযং হোতি. অট্ঠানমেতং, ভিক্খৰে, অনৰকাসো, যং তস্স ভিক্খুনো রাগেন অঙ্গজাতং কম্মনিযং অস্স, অরহং সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু, অনাপত্তি ভিক্খৰে তস্স ভিক্খুনো. অনুজানামি ভিক্খৰে দিৰা পটিসল্লীযন্তেন দ্ৰারং সংৰরিত্ৰা পটিসল্লীযিতু’’ন্তি (পারা. ৭৭) এতস্মিং ৰত্থুস্মিং ইদং ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং.

. ইদানি দ্ৰারৰিসেসং দস্সেতুং ‘‘কীদিস’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ পরিৰত্তকদ্ৰারমেৰাতি সংৰরণৰিৰরণৰসেন ইতো চিতো চ পরিৰত্তনযোগ্গদ্ৰারমেৰ. রুক্খসূচিকণ্টকদ্ৰারন্তি রুক্খসূচিদ্ৰারং কণ্টকদ্ৰারঞ্চ. ‘‘রুক্খসূচিদ্ৰারকণ্টকদ্ৰার’’মিচ্চেৰ ৰা পাঠো. যং উভোসু পস্সেসু রুক্খত্থম্ভে নিখনিত্ৰা তত্থ ৰিজ্ঝিত্ৰা মজ্ঝে দ্ৰে তিস্সো রুক্খসূচিযো পৰেসেত্ৰা করোন্তি, তং রুক্খসূচিদ্ৰারং নাম. পৰেসননিক্খমনকালে অপনেত্ৰা থকনযোগ্গং একায, বহূহি ৰা কণ্টকসাখাহি কতং কণ্টকদ্ৰারং নাম. গামদ্ৰারস্স পিধানত্থং পদরেন ৰা কণ্টকসাখাদীহি ৰা কতস্স কৰাটস্স উদুক্খলপাসকরহিততায একেন সংৰরিতুং ৰিৰরিতুঞ্চ অসক্কুণেয্যস্স হেট্ঠা একং চক্কং যোজেন্তি, যেন পরিৰত্তমানককৰাটং সুখথকনকং হোতি, তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘চক্কলকযুত্তদ্ৰার’’ন্তি. চক্কমেৰ হি লাতব্বত্থেন সংৰরণৰিৰরণত্থায গহেতব্বত্থেন চক্কলকং, তেন যুত্তকৰাটম্পি চক্কলকং নাম, তেন যুত্তদ্ৰারং চক্কলকযুত্তদ্ৰারং.

মহাদ্ৰারেসু পন দ্ৰে তীণি চক্কলকানি যোজেতীতি আহ ‘‘ফলকেসূ’’তিআদি. কিটিকাসূতি ৰেল়ুপেসিকাদীহি কণ্টকসাখাদীহি চ কতথকনকেসু. সংসরণকিটিকদ্ৰারন্তি চক্কলকযন্তেন সংসরণকিটিকাযুত্তমহাদ্ৰারং. গোপ্ফেত্ৰাতি আৰুণিত্ৰা, রজ্জূহি গন্থেত্ৰা ৰা. একং দুস্সসাণিদ্ৰারমেৰাতি এত্থ কিলঞ্জসাণিদ্ৰারম্পি সঙ্গহং গচ্ছতি. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. পারাজিক ৭৬-৭৭) পন ‘‘দুস্সদ্ৰারং সাণিদ্ৰারঞ্চ দুস্সসাণিদ্ৰারং. দুস্সসাণি কিলঞ্জসাণীতিআদিনা ৰুত্তং সব্বম্পি দুস্সসাণিযমেৰ সঙ্গহেত্ৰা ৰুত্তং, একসদিসত্তা একন্তি ৰুত্ত’’ন্তি ৰুত্তং.

. এৰং দ্ৰারৰিসেসং দস্সেত্ৰা ইদানি যত্তকেন দ্ৰারং সংৰুতং হোতি, তং পমাণং দস্সেতুং ‘‘কিত্তকেন’’ত্যাদিমাহ. তত্থ সূচীতি মজ্ঝে ছিদ্দং কত্ৰা পৰেসিতা. ঘটিকাতি উপরি যোজিতা. ইদানি যত্থ দ্ৰারং সংৰরিত্ৰা নিপজ্জিতুং ন সক্কা হোতি, তত্থ কাতব্বৰিধিং দস্সেতুং ‘‘সচে বহূনং ৰল়ঞ্জনট্ঠানং হোতী’’তিআদি ৰুত্তং. বহূনং অৰল়ঞ্জনট্ঠানেপি একং আপুচ্ছিত্ৰা নিপজ্জিতুং ৰট্টতিযেৰ. অথ ভিক্খূ…পে… নিসিন্না হোন্তীতি ইদং তত্থ ভিক্খূনং সন্নিহিতভাৰদস্সনত্থং ৰুত্তং, ন সেসইরিযাপথসমঙ্গিতানিৰত্তনত্থং, তস্মা নিপন্নেপি আভোগং কাতুং ৰট্টতি. নিপজ্জিত্ৰা নিদ্দাযন্তে পন আভোগং কাতুং ন ৰট্টতি. অসন্তপক্খে ঠিতত্তা রহো নিসজ্জায ৰিয দ্ৰারসংৰরণং নাম মাতুগামানং পৰেসনিৰারণত্থং অনুঞ্ঞাতন্তি আহ ‘‘কেৰলং ভিক্খুনিং ৰা’’তিআদি.

এত্থ চ তং যুত্তং, এৰং সব্বত্থপি যো যো থেরৰাদো ৰা অট্ঠকথাৰাদো ৰা পচ্ছা ৰুচ্চতি, সো সোৰ পমাণন্তি গহেতব্বন্তি ইদং অট্ঠকথাৰচনতো অতিরেকং আচরিযস্স ৰচনং. ইতো পুব্বাপরৰচনং অট্ঠকথাৰচনমেৰ. তত্থ তং যুত্তন্তি ‘‘কুরুন্দট্ঠকথাযং পন…পে… ন ৰত্ততী’’তি যং ৰচনং অট্ঠকথাচরিযেহি ৰুত্তং, তং ৰচনং যুত্তন্তি অত্থো. এৰং…পে… গহেতব্বন্তি যথা চেত্থ কুরুন্দিযং ৰুত্তৰচনং যুত্তং, এৰং সব্বত্থপি ৰিনিচ্ছযে যো যো থেরৰাদো ৰা অট্ঠকথাৰাদো ৰা পচ্ছা ৰুচ্চতি, সো সোৰ পমাণন্তি গহেতব্বং, পুরে ৰুত্তো থেরৰাদো ৰা অট্ঠকথাৰাদো ৰা পমাণন্তি ন গহেতব্বন্তি অধিপ্পাযো. ইদং ৰচনং অট্ঠানে ৰুত্তং ৰিয দিস্সতি. কথং? যং তাৰ ৰুত্তং, তং যুত্তন্তি. তং ইমস্মিং আপুচ্ছনআভোগকরণৰিনিচ্ছযে অঞ্ঞস্স অযুত্তস্স অট্ঠকথাৰাদস্স ৰা থেরৰাদস্স ৰা অভাৰা ৰত্তুং ন সক্কা. ন হি পুব্বৰাক্যে ‘‘ভিক্খূ এৰা’’তি অৰধারণং কতং, অথ খো আসন্নৰসেন ৰা পট্ঠানৰসেন ৰা ‘‘ভিক্খূ চীৰরকম্মং’’ইচ্চাদিকংযেৰ ৰুত্তং. যম্পি ৰুত্তং ‘‘এৰং সব্বত্থপী’’ত্যাদি, তম্পি অনোকাসং. ইমস্মিং ৰিনিচ্ছযে অঞ্ঞস্স অট্ঠকথাৰাদস্স ৰা আচরিযৰাদস্স ৰা অৰচনতো পুরে পচ্ছাভাৰো চ ন দিস্সতি, অযং ‘‘পমাণ’’ন্তি গহেতব্বো, অযং ‘‘ন গহেতব্বো’’তি ৰত্তব্বভাৰো চ.

উপরি পন ‘‘কো মুচ্চতি, কো ন মুচ্চতী’’তি ইমস্স পঞ্হস্স ৰিস্সজ্জনে মহাপচ্চরিৰাদো চ কুরুন্দিৰাদো চ মহাঅট্ঠকথাৰাদো চাতি তযো অট্ঠকথাৰাদা আগতা, একো মহাপদুমত্থেরৰাদো, তস্মা তত্থেৰ যুত্তাযুত্তভাৰো চ পমাণাপমাণভাৰো চ গহেতব্বাগহেতব্বভাৰো চ দিস্সতি, তস্মা তস্মিংযেৰ ঠানে ৰত্তব্বং সিযা, সুৰিমলৰিপুলপঞ্ঞাৰেয্যত্তিযসমন্নাগতেন পন আচরিযাসভেন অৰত্তব্বট্ঠানে ৰুত্তং ন সিযা, তস্মা উপরি অট্ঠকথাৰাদসংসন্দনাৰসানে মহাপদুমত্থেরেন ৰুত্তন্তি ইমস্স ৰচনস্স পচ্ছতো ৰুত্তং সিযা, তং পচ্ছা লেখকেহি পরিৰত্তেত্ৰা লিখিতং ভৰেয্য, পারাজিককণ্ডট্ঠকথাযঞ্চ ইদং ৰচনং ৰুত্তং. টীকাযঞ্চ ইমস্মিং ঠানে ন ৰুত্তং, উপরিযেৰ ৰুত্তং, ‘‘যো চ যক্খগহিতকো, যো চ বন্ধিত্ৰা নিপজ্জাপিতো’’তি ইমস্স অট্ঠকথাৰাদস্স পচ্ছিমত্তা সোযেৰ পমাণতো গহেতব্বো. তথা চ ৰক্খতি ‘‘সব্বত্থ যো যো অট্ঠকথাৰাদো ৰা থেরৰাদো ৰা পচ্ছা ৰুচ্চতি, সো সোযেৰ পমাণতো দট্ঠব্বো’’তি, তস্মা ইদমেত্থ ৰিচারেত্ৰা গহেতব্বং.

. ইদানি দ্ৰারং সংৰরণস্স অন্তরাযে সতি অসংৰরিত্ৰাপি নিপজ্জিতুং ৰট্টতীতি দস্সেতুং ‘‘অথ দ্ৰারস্স’’ত্যাদিমাহ. নিস্সেণিং আরোপেত্ৰাতি উপরিমতলং আরোপেত্ৰা ৰিসঙ্খরিত্ৰা ভূমিযং পাতেত্ৰা, ছড্ডেত্ৰা ৰা নিপজ্জিতুং ৰট্টতি. ইদং একাবদ্ধতায ৰুত্তং. দ্ৰেপি দ্ৰারানি জগ্গিতব্বানীতি এত্থ সচে একস্মিং দ্ৰারে কৰাটং ৰা নত্থি, হেট্ঠা ৰুত্তনযেন সংৰরিতুং ৰা ন সক্কা, ইতরং দ্ৰারং অসংৰরিত্ৰা নিপজ্জিতুং ৰট্টতি. দ্ৰারপালস্সাতি দ্ৰারকোট্ঠকে মহাদ্ৰারে, নিস্সেণিমূলে ৰা ঠত্ৰা দ্ৰারজগ্গনকস্স. পচ্ছিমানং ভারোতি একাবদ্ধৰসেন আগচ্ছন্তে সন্ধায ৰুত্তং. অসংৰুতদ্ৰারে অন্তোগব্ভে ৰাতি যোজেতব্বং. বহি ৰাতি গব্ভতো বহি. নিপজ্জনকালেপি…পে… ৰট্টতিযেৰাতি এত্থ দ্ৰারজগ্গনকস্স তদধীনত্তা তদা তস্স তত্থ সন্নিহিতাসন্নিহিতভাৰং অনুপধারেত্ৰাপি আভোগং কাতুং ৰট্টতিযেৰাতি ৰদন্তি.

যেন কেনচি পরিক্খিত্তেতি এত্থ পরিক্খেপস্স উব্বেধতো পমাণং সহসেয্যপ্পহোনকে ৰুত্তসদিসমেৰ. ৰুত্তঞ্হি সমন্তপাসাদিকাযং (পাচি. অট্ঠ. ৫১) ‘‘যঞ্হি সেনাসনং উপরি পঞ্চহি ছদনেহি অঞ্ঞেন ৰা কেনচি সব্বমেৰ পটিচ্ছন্নং, অযং সব্বচ্ছন্না নাম সেয্যা…পে… যং পন সেনাসনং ভূমিতো পট্ঠায যাৰ ছদনং আহচ্চ পাকারেন ৰা অঞ্ঞেন ৰা কেনচি অন্তমসো ৰত্থেনপি পরিক্খিত্তং, অযং সব্বপরিচ্ছন্না নাম সেয্যা. ছদনং অনাহচ্চ সব্বন্তিমেন পরিযাযেন দিযড্ঢহত্থুব্বেধেন পাকারাদিনা পরিক্খিত্তাপি সব্বপরিচ্ছন্নাযেৰাতি কুরুন্দট্ঠকথাযং ৰুত্ত’’ন্তি. ‘‘দিযড্ঢহত্থুব্বেধো ৰড্ঢকিহত্থেন গহেতব্বো’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. পাচিত্তিয ৩.৫১) ৰিমতিৰিনোদনিযঞ্চ (ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.৫০-৫১) ৰুত্তং. মহাপরিৰেণন্তি মহন্তং অঙ্গণং. তেন বহুজনসঞ্চরণট্ঠানং দস্সেতি. তেনাহ ‘‘মহাবোধী’’তিআদি.

অরুণে উগ্গতে ৰুট্ঠাতি, অনাপত্তি অনাপত্তিখেত্তভূতায রত্তিযা সুদ্ধচিত্তেন নিপন্নত্তা. পবুজ্ঝিত্ৰা পুন সুপতি, আপত্তীতি অরুণে উগ্গতে পবুজ্ঝিত্ৰা অরুণুগ্গমনং ঞত্ৰা ৰা অঞত্ৰা ৰা অনুট্ঠহিত্ৰা সযিতসন্তানেন সুপতি, উট্ঠহিত্ৰা কত্তব্বস্স দ্ৰারসংৰরণাদিনো অকতত্তা অকিরিযসমুট্ঠানা আপত্তি হোতি অনাপত্তিখেত্তে কতনিপজ্জনকিরিযায অনঙ্গত্তা. অযঞ্হি আপত্তি ঈদিসে ঠানে অকিরিযা, দিৰা দ্ৰারং অসংৰরিত্ৰা নিপজ্জনক্খণে কিরিযাকিরিযা চ অচিত্তকা চাতি ৰেদিতব্বা. পুরারুণা পবুজ্ঝিত্ৰাপি যাৰ অরুণুগ্গমনা সযন্তস্সপি পুরিমনযেন আপত্তিযেৰ.

অরুণে উগ্গতে ৰুট্ঠহিস্সামীতি…পে… আপত্তিযেৰাতি এত্থ কদা অস্স আপত্তীতি? ৰুচ্চতে – ন তাৰ রত্তিযং, ‘‘দিৰা আপজ্জতি, নো রত্তি’’ন্তি (পরি. ৩২৩) ৰুত্তত্তা অনাদরিযদুক্কটা ন মুচ্চতীতি ৰুত্তদুক্কটং পন দিৰাসযনদুক্কটমেৰ ন হোতি অনাদরিযদুক্কটত্তা এৰ. ‘‘অরুণুগ্গমনে পন অচিত্তকং অকিরিযসমুট্ঠানং আপত্তিং আপজ্জতীতি ৰেদিতব্ব’’ন্তি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৭৭) ৰুত্তং, সারত্থদীপনিযম্পি (সারত্থ. টী. পারাজিক ২.৭৭) ‘‘যথাপরিচ্ছেদমেৰ ৰুট্ঠাতীতি অরুণে উগ্গতেযেৰ উট্ঠহতি. তস্স আপত্তীতি অসুদ্ধচিত্তেনেৰ নিপন্নত্তা নিদ্দাযন্তস্সপি অরুণে উগ্গতে দিৰাপটিসল্লানমূলিকা আপত্তি. ‘এৰং নিপজ্জন্তো অনাদরিযদুক্কটাপি ন মুচ্চতী’তি ৰুত্তত্তা অসুদ্ধচিত্তেন নিপজ্জন্তো অরুণুগ্গমনতো পুরেতরং উট্ঠহন্তোপি অনুট্ঠহন্তোপি নিপজ্জনকালেযেৰ অনাদরিযদুক্কটং আপজ্জতি, দিৰাপটিসল্লানমূলিকং পন দুক্কটং অরুণেযেৰ আপজ্জতী’’তি ৰুত্তং, তস্মা এৰং নিপজ্জন্তস্স দ্ৰে দুক্কটানি আপজ্জন্তীতি ৰেদিতব্বং.

সচে দ্ৰারং সংৰরিত্ৰা অরুণে উগ্গতে উট্ঠহিস্সামীতি নিপজ্জতি, দ্ৰারে চ অঞ্ঞেহি অরুণুগ্গমনকালে ৰিৰটেপি তস্স অনাপত্তিযেৰ দ্ৰারপিদহনস্স রত্তিদিৰাভাগেসু ৰিসেসাভাৰা. আপত্তিআপজ্জনস্সেৰ কালৰিসেসো ইচ্ছিতব্বো, ন তপ্পরিহারস্সাতি গহেতব্বং. ‘‘দ্ৰারং সংৰরিত্ৰা রত্তিং নিপজ্জতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.৭৭) হি ৰুত্তং. দিৰা সংৰরিত্ৰা নিপন্নস্স কেনচি ৰিৰটেপি দ্ৰারে অনাপত্তিযেৰ, অত্তনাপি অনুট্ঠহিত্ৰাৰ সতি পচ্চযে ৰিৰটেপি অনাপত্তীতি ৰদন্তি, ইদম্পি ৰিমতিৰিনোদনিযমেৰ (ৰি. ৰি. টী. ১.৭৭) ৰুত্তং.

যথাপরিচ্ছেদমেৰ ৰুট্ঠাতীতি অরুণে উগ্গতেযেৰ ৰুট্ঠাতি, আপত্তিযেৰাতি মূলাপত্তিং সন্ধায ৰুত্তং. অনাদরিযআপত্তি পন পুরারুণা উট্ঠিতস্সপি তস্স হোতেৰ ‘‘দুক্কটা ন মুচ্চতী’’তি ৰুত্তত্তা. দুক্কটা ন মুচ্চতীতি চ পুরারুণা উট্ঠহিত্ৰা মূলাপত্তিযা মুত্তোপি অনাদরিযদুক্কটা ন মুচ্চতীতি অধিপ্পাযো.

. নিদ্দাৰসেন নিপজ্জতীতি নিদ্দাভিভূততায একপস্সেন নিপজ্জতি. ‘‘নিদ্দাৰসেন নিপজ্জতী’’তি ৰোহারৰসেন ৰুত্তং, পাদানং পন ভূমিতো অমোচিতত্তা অযং নিপন্নো নাম হোতীতি তেনেৰ অনাপত্তি ৰুত্তা. অপস্সায সুপন্তস্সাতি কটিট্ঠিতো উদ্ধং পিট্ঠিকণ্টকে অপ্পমত্তকং পদেসং ভূমিং অফুসাপেত্ৰা সুপন্তস্স. কটিট্ঠিং পন ভূমিং ফুসাপেন্তস্স সযনং নাম ন হোতি. পিট্ঠিপসারণলক্খণা হি সেয্যা দীঘা, ৰন্দনাদীসুপি তিরিযং পিট্ঠিকণ্টকানং পসারিতত্তা নিপজ্জনমেৰাতি আপত্তি পরিহরিতব্বাৰ. ৰন্দনাপি হি পাদমূলে নিপজ্জতীতিআদীসু নিপজ্জনমেৰ ৰুত্তা. সহসা ৰুট্ঠাতীতি পক্খলিতা পতিতো ৰিয সহসা ৰুট্ঠাতি, তস্সপি অনাপত্তি পতনক্খণে অৰিসযত্তা, ৰিসযে জাতে সহসা ৰুট্ঠিতত্তা চ. যস্স পন ৰিসঞ্ঞিতায পচ্ছাপি অৰিসযো এৰ, তস্স অনাপত্তিযেৰ পতনক্খণে ৰিয. তত্থেৰ সযতি, ন ৰুট্ঠাতীতি ইমিনা ৰিসযেপি অকরণং দস্সেতি, তেনেৰ তস্স আপত্তীতি ৰুত্তং.

ইদানি অট্ঠকথাৰাদসংসন্দনং কাতুং ‘‘কো মুচ্চতি, কো ন মুচ্চতী’’তিআদিমাহ. তত্থ মহাপচ্চরিযন্তিআদীসু পচ্চরীতি উল়ুম্পং ৰুচ্চতি, তস্মিং নিসীদিত্ৰা কতত্তা তমেৰ নামং জাতং. কুরুন্দিৰল্লিৰিহারো নাম অত্থি, তত্থ কতত্তা কুরুন্দীতি নামং জাতং. মহাঅট্ঠকথা নাম সঙ্গীতিত্তযমারুল়্হা তেপিটকস্স বুদ্ধৰচনস্স অট্ঠকথা. যা মহামহিন্দত্থেরেন তম্বপণ্ণিদীপং আভতা, তম্বপণ্ণিযেহি থেরেহি পচ্ছা সীহল়ভাসায অভিসঙ্খতা চ হোতি. একভঙ্গেনাতি একপস্সভঞ্জনেন পাদে ভূমিতো অমোচেত্ৰা একপস্সেন সরীরং ভঞ্জিত্ৰা নিপন্নোতি ৰুত্তং হোতি. মহাঅট্ঠকথাযং পন মহাপদুমত্থেরেন ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. তেন মহাঅট্ঠকথায লিখিতমহাপদুমত্থেরৰাদে ‘‘অয’’ন্তি দস্সেতি. ‘‘মুচ্ছিত্ৰা পতিতত্তা অৰিসযত্তা আপত্তি ন দিস্সতী’’তি থেরেন ৰুত্তং. আচরিযা পন যথা যক্খগহিতকো বন্ধিত্ৰা নিপজ্জাপিতো চ পরৰসো হোতি, এৰং অপরৰসত্তা মুচ্ছিত্ৰা পতিতো কঞ্চিকালং জানিত্ৰা নিপজ্জতীতি অনাপত্তিং ন ৰদন্তি, ৰিসঞ্ঞিতে পন সতি অনাপত্তিযেৰ.

দ্ৰে জনাতিআদি মহাঅট্ঠকথাযমেৰ ৰচনং, তদেৰ পচ্ছা ৰুত্তত্তা পমাণং. যক্খগহিতগ্গহণেনেৰ চেত্থ ৰিসঞ্ঞিভূতোপি সঙ্গহিতো, একভঙ্গেন নিপন্নো পন অনিপন্নত্তা আপত্তিতো মুচ্চতিযেৰাতি গহেতব্বং. সারত্থদীপনিযঞ্চ (সারত্থ. টী. ২.৭৭) ‘‘যো চ যক্খগহিতকো, যো চ বন্ধিত্ৰা নিপজ্জাপিতো’’তি ইমস্স অট্ঠকথাৰাদস্স পচ্ছিমত্তা সোযেৰ পমাণতো গহেতব্বো, তথা চ ৰক্খতি ‘‘সব্বত্থ যো যো অট্ঠকথাৰাদো ৰা পচ্ছা ৰুচ্চতি, সো সোযেৰ পমাণতো গহেতব্বো’’তি. ইমস্মিং ঠানে ইমস্স অট্ঠকথাপাঠস্স আনীতত্তা ইমস্মিং ৰিনযসঙ্গহপ্পকরণেপি ইমস্মিংযেৰ ঠানে সো পাঠো ৰত্তব্বোতি নো খন্তি. এত্থ চ ‘‘রত্তিং দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা নিপন্নো অরুণে উগ্গতে উট্ঠাতি, অনাপত্তী’’তিআদিৰচনতো অরুণুগ্গমনে সংসযৰিনোদনত্থং অরুণকথা ৰত্তব্বা. তত্রিদং ৰুচ্চতি –

‘‘কো এস অরুণো নাম;

কেন সো অরুণো ভৰে;

কীদিসো তস্স ৰণ্ণা তু;

সণ্ঠানং কীদিসং ভৰে.

‘‘কিস্মিং কালে চ দেসে চ, অরুণো সমুগচ্ছতি;

কিং পচ্চক্খসিদ্ধো এসো, উদাহু অনুমানতো’’তি.

তত্থ কো এস অরুণো নামাতি এত্থ এস অরুণো নাম সূরিযস্স পভাৰিসেসো. ৰুত্তঞ্হেতং অভিধানপ্পদীপিকাযং –

‘‘সূরস্সোদযতো পুব্বুট্ঠিতরংসি সিযারুণো’’তি;

তট্টীকাযঞ্চ ‘‘সূরস্স উদযতো পুব্বে উট্ঠিতরংসি অরুণো নাম সিযা’’তি. ৰিমতিৰিনোদনীনামিকাযং ৰিনযটীকাযঞ্চ (ৰি. ৰি. টী. ১.৪৬৩) ‘‘অরুণোতি চেত্থ সূরিযুগ্গমনস্স পুরেচরো ৰড্ঢনঘনরত্তো পভাৰিসেসোতি দট্ঠব্বো’’তি ৰুত্তং, তস্মা সূরিযপ্পভাযেৰ অরুণো নাম, ন অঞ্ঞোতি দট্ঠব্বং. কেন সো অরুণো ভৰেতি এত্থ অরুণো ৰণ্ণো অস্সাতি অরুণো, কিঞ্চিরত্তৰণ্ণসমন্নাগতোতি অত্থো. অথ ৰা অরতি গচ্ছতি রত্তৰণ্ণভাৰেন পৰত্ততীতি অরুণো. ৰুত্তঞ্হেতং অভিধানপ্পদীপিকাটীকাযং ‘‘অরুণৰণ্ণতায অরতি গচ্ছতীতি অরুণো’’তি. কীদিসো তস্স ৰণ্ণোতি এত্থ অব্যত্তরত্তৰণ্ণো তস্স ৰণ্ণো ভৰে. ৰুত্তঞ্হি অভিধানপ্পদীপিকাযং ‘‘অরুণো কিঞ্চিরত্তোথা’’তি. তট্টীকাযঞ্চ ‘‘কিঞ্চিরত্তো অব্যত্তরত্তৰণ্ণো অরুণো নাম যথা মচ্ছস্স অক্খী’’তি. ৰিমতিৰিনোদনিযঞ্চ (ৰি. ৰি. টী. ১.৪৬৩) ‘‘ৰড্ঢনঘনরত্তো পভাৰিসেসো’’তি, তস্মা সূরিযস্স রত্তপ্পভাযেৰ অরুণো নাম, ন সেতপ্পভাদযোতি দট্ঠব্বং. যদি এৰং পাতিমোক্খট্ঠপনক্খন্ধকৰণ্ণনায ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.৩৮৩) ‘‘পাল়িযং পন নন্দিমুখিযাতি ওদাতদিসামুখতায তুট্ঠমুখিযা’’তি ৰুত্তং, তং কথং যুজ্জেয্যাতি, নো ন যুজ্জেয্য. তত্থ হি অরুণুগ্গতকালে অরুণোভাসেন ওদাতদিসামুখভাৰো ৰুত্তো, ন অরুণোভাসস্স ওদাতভাৰো. ৰুত্তঞ্হেতং উদানট্ঠকথাযং (উদা. অট্ঠ. ২৩) ‘‘নন্দিমুখিযাতি অরুণস্স উগ্গতত্তা এৰ অরুণোভায সূরিযালোকূপজীৰিনো সত্তে নন্দাপনমুখিযা রত্তিযা জাতায ৰিভাযমানাযাতি অত্থো’’তি.

জাতকট্ঠকথাযঞ্চ –

‘‘জিঘঞ্ঞরত্তিং অরুণস্মিমুহতে;

যা দিস্সতি উত্তমরূপৰণ্ণিনী;

তথূপমা মং পটিভাসি দেৰতে;

আচিক্খ মে তং কতমাসি অচ্ছরা’’তি. (জা. অট্ঠ. ৫.২১.২৫৪);

ইমস্স গাথায অত্থৰণ্ণনাযং ‘‘তত্থ জিঘঞ্ঞরত্তিন্তি পচ্ছিমরত্তিং, রত্তিপরিযোসানেতি অত্থো. উহতেতি অরুণে উগ্গতে. যাতি যা পুরত্থিমা দিসা রত্তৰণ্ণতায উত্তমরূপধরা হুত্ৰা দিস্সতী’’তি. এৰং অরুণুগ্গতসমযে পুরত্থিমদিসায রত্তৰণ্ণতা ৰুত্তা, তস্মা তস্মিং সমযে অরুণস্স উট্ঠিতত্তা পুরত্থিমায দিসায রত্তভাগো সূরিযালোকস্স পত্থটত্তা সেসদিসানং ওদাতভাৰো ৰিঞ্ঞাযতি.

সণ্ঠানং কীদিসং ভৰেতি এত্থ অরুণস্স পাটেক্কং সণ্ঠানং নাম নত্থি রস্মিমত্তত্তা. যত্তকং পদেসং ফরতি, তত্তকং তস্স সণ্ঠানন্তি দট্ঠব্বং. অথ ৰা পুরত্থিমদিসাসণ্ঠানং. ৰুত্তঞ্হি জাতকট্ঠকথাযং (জা. অট্ঠ. ৫.২১.২৫৫) ‘‘পুরত্থিমদিসা রত্তৰণ্ণতায উত্তমরূপধরা হুত্ৰা দিস্সতী’’তি.

কিস্মিং কালে চ দেসে চ, অরুণো সমুগচ্ছতীতি এত্থ এস অরুণো সূরিযুগ্গমনস্স পুরে কালে পুরত্থিমদিসাযং উগ্গচ্ছতি. ৰুত্তঞ্হেতং উদানট্ঠকথাযং (উদা. অট্ঠ. ২৩) ‘‘উদ্ধস্তে অরুণেতি উগ্গতে অরুণে, অরুণো নাম পুরত্থিমদিসাযং সূরিযোদযতো পুরেতরমেৰ উট্ঠিতোভাসো’’তি. অভিধানপ্পদীপিকাযঞ্চ ‘‘সূরস্সোদযতো পুব্বুট্ঠিতরংসী’’তি.

কিং পচ্চক্খসিদ্ধো এসো, উদাহু অনুমানতোতি এত্থ অযং অরুণো নাম পচ্চক্খসিদ্ধো এৰ, ন অনুমানসিদ্ধো. কস্মা ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? চক্খুৰিঞ্ঞাণগোচরৰণ্ণাযতনভাৰতো. অক্খস্স পতীতি পচ্চক্খং, চক্খুরূপানং অভিমুখভাৰেন আপাথগতত্তা চক্খুৰিঞ্ঞাণং হোতি. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা ‘‘চক্খুঞ্চ পটিচ্চ রূপে চ উপ্পজ্জতি চক্খুৰিঞ্ঞাণ’’ন্তি (ম. নি. ১.২০৪, ৪০০; ৩.৪২১, ৪২৫, ৪২৬; সং. নি. ২.৪৩, ৪৪, ৪৫, সং. নি. ৪.৬০; কথা. ৪৬৫, ৪৬৭), তস্মা অযং অরুণৰণ্ণো চক্খুনা দিস্ৰা জানিতব্বতো পচ্চক্খসিদ্ধোযেৰ হোতি, ন এৰং সতি এৰং ভৰেয্যাতি অনুমানেন পুনপ্পুনং চিন্তনেন সিদ্ধোতি. ইমং পঞ্হৰিস্সজ্জনং সাধুকং মনসি করিত্ৰা পণ্ডিতেহি রত্তোভাসোযেৰ অরুণোতি পচ্চেতব্বো সল্লক্খেতব্বোতি.

কস্মা পন ইমস্মিং ঠানে অরুণকথা ৰুত্তাতি? ইমিস্সা অরুণকথায মহাৰিসযভাৰতো. কথং? উপোসথিকা উপাসকা চ উপাসিকাযো চ অরুণুগ্গমনং তথতো অজানন্তা অনুগ্গতেযেৰ অরুণে উগ্গতসঞ্ঞায খাদনীযং ৰা খাদন্তি, ভোজনীযং ৰা ভুঞ্জন্তি, মালাগন্ধাদীনি ৰা ধারেন্তি, ততো তেসং সীলং ভিজ্জতি. সামণেরা তথেৰ ৰিকালভোজনং ভুঞ্জিত্ৰা সীলৰিনাসং পাপুণন্তি. নিস্সযপটিপন্নকা ভিক্খূ আচরিযুপজ্ঝাযেহি ৰিনা বহিসীমে চরন্তা নিস্সযপ্পস্সম্ভনং পাপুণন্তি, অন্তোৰস্সে ভিক্খূ উপচারসীমতো বহিগচ্ছন্তা ৰস্সচ্ছেদং, তেচীৰরিকা ভিক্খূ অবদ্ধসীমাযং চীৰরেন ৰিপ্পৰসন্তা নিস্সগ্গিযপাচিত্তিযং, তথা সত্তব্ভন্তরসীমাযং, সহসেয্যপ্পহোনকট্ঠানে অনুপসম্পন্নমাতুগামেহি সহ সযন্তা পাচিত্তিযং, তথা যাৰকালিকং ভুঞ্জন্তা ভিক্খূ, পারিৰাসিকাদযো ৰত্তং নিক্খিপন্তা রত্তিচ্ছেদং. এৰমাদিঅনেকাদীনৰসম্ভৰতো লজ্জিপেসলানং ভিক্খূনং তথতো অরুণুগ্গমনস্স জাননত্থং ৰুত্তাতি দট্ঠব্বা.

কেচি পন ভিক্খূ অড্ঢরত্তিসমযে ঘটিসুঞ্ঞত্তা অড্ঢরত্তিকালং অতিক্কম্ম অঞ্ঞদিৰসো হোতি, তস্মা তস্মিং কালে অরুণং উট্ঠিতং নাম হোতীতি মঞ্ঞমানা অড্ঢরত্তিং অতিক্কম্ম খাদনীযভোজনীযাদীনি ভুঞ্জন্তি, তে পন বুদ্ধসমযং অজানন্তা ৰেদসমযমেৰ মনসি করোন্তা এৰং করোন্তি, তস্মা তেসং তংকরণং পমাণং ন হোতি. বহৰো পন ভিক্খূ অরুণস্স পচ্চক্খভাৰং অজানন্তা অনুমানৰসেন চিন্তিতুঞ্চ অসক্কোন্তা অনুস্সৰৰসেনেৰ পরৰচনং সদ্দহন্তা অম্হাকং আচরিযা অরুণুগ্গমনৰেলাযং উট্ঠায গচ্ছন্তা সূরিযুগ্গমনৰেলাযং দ্ৰিসহস্সদণ্ডপ্পমাণং ঠানং পাপুণন্তি, তিসহস্সদণ্ডপ্পমাণং ঠানং পাপুণন্তীতি চ ৰদন্তি. ইমম্হা ৰিহারা অসুকং নাম ৰিহারং অসুকং নাম চেতিযং অসুকং নাম গামং পাপুণন্তীতিআদীনি চ ৰদন্তীতি এৰং অনুস্সৰৰচনং ৰদন্তি, তম্পি অপ্পমাণং. কস্মা? অদ্ধানং নাম বলৰন্তস্স জৰসম্পন্নস্স চ রস্সং হোতি, দুব্বলস্স সন্তস্স চ দীঘং হোতি. ৰুত্তঞ্হি ভগৰতা –

‘‘দীঘা জাগরতো রত্তি, দীঘং সন্তস্স যোজনং;

দীঘো বালান সংসারো, সদ্ধম্মং অৰিজানত’’ন্তি. (ধ. প. ৬০);

তস্মা অদ্ধানং নাম সব্বেসং একসদিসং ন হোতীতি অরুণুগ্গমনস্স লক্খণং ভৰিতুং ন সক্কা, ন চ তে আযস্মন্তো পিটকত্তযতো কিঞ্চি সাধকভূতং ৰচনং আহরন্তি, অসক্খিকং অড্ডং করোন্তি ৰিয যথাজ্ঝাসযমেৰ ৰদন্তীতি পমাণং ন হোতি.

অঞ্ঞে পন –

‘‘অতীতরত্তিযা যামো;

পচ্ছিমোড্ঢমমুস্স ৰা;

ভাৰিনিযাদিপ্পহারো;

তদড্ঢং ৰাজ্জতেহ্য হোতি –

কচ্চাযনসারপ্পকরণাগতং গাথং ৰত্ৰা অতীতরত্তিযা পচ্ছিমো যামো অজ্জ পরিযাপন্নো, তস্মা পচ্ছিমযামস্স আদিতো পট্ঠায অরুণং উগ্গচ্ছতী’’তি ৰদন্তি. অযং ৰাদো সকারণসঞ্ঞাপকত্তা পুরিমেহি বলৰা হোতি, এৰং সন্তেপি অযুত্তোযেৰ. কস্মা? অযঞ্হি গাথা বাহিরসদ্দসত্থে জঙ্গদাসপ্পকরণে ৰুত্তনযেন অজ্জ ভৰা অজ্জতনীতি ৰুত্তঅজ্জৰোহারস্স পৰত্তনকালং দস্সেতুং ৰুত্তা, ন পিটকত্তযে ৰুত্তস্স অরুণুগ্গমনস্স কালং দস্সেতুং, তস্মা অঞ্ঞসাধ্যস্স অঞ্ঞসাধকেন সাধিতত্তা অযুত্তোযেৰ.

অপরে পন ‘‘পহারো যামসঞ্ঞিতো’’তি অভিধানপ্পদীপিকাযং ৰুত্তত্তা পহারযামসদ্দানং একত্থত্তা তত্থেৰ ‘‘তিযামা সংৰরী ভৰে’’তি ৰুত্তত্তা রত্তিযা চ তিযামভাৰতো পাল়িযঞ্চ (উদা. ৪৫; চূল়ৰ. ৩৮৩) ‘‘অভিক্কন্তা, ভন্তে, রত্তি, নিক্খন্তো পচ্ছিমো যামো, উদ্ধস্তো অরুণো’’তি আগতত্তা ইদানি রত্তিযা চতূসু পহারেসু ততিযপ্পহারস্স অৰসানে অরুণো উগ্গতো, তস্মা অৰসেসএকপ্পহারমত্তো কালো দিৰসভাগং ভজতীতি ৰদেয্যুং, অযং ৰাদো ততিযৰাদতোপি বলৰতরো. কস্মা? ঞাপকঞাপ্যানং অনুরূপভাৰতো. তথা হি ‘‘পহারো যামসঞ্ঞিতো’’তি অযং ঞাপকো পহারযামানং একত্থভাৰস্স অনুরূপো, ‘‘তিযামা সংৰরীভৰে’’তি অযং রত্তিযা তিযামভাৰস্স, ‘‘পাল়িযঞ্চা’’তিআদি ততিযপ্পহারস্স অৰসানে অরুণুগ্গমনস্স, তথাপি অযুত্তোযেৰ হোতি. কস্মা? ‘‘অৰসেসএকপ্পহারমত্তো কালো দিৰসভাগং ভজতী’’তি ৰচনস্স ৰিরুদ্ধত্তা. মজ্ঝিমদেসে হি দসঘটিকাপমাণস্স কালস্স একপ্পহারত্তা সব্বা রত্তি তিযামাৰ হোতি, ন চতুযামা, ইদানি পন পচ্চন্তৰিসযেসু সত্তট্ঠঘটিকামত্তস্স কালস্স একপ্পহারকতত্তা চতুপ্পহারা ভৰতি, তস্মা মজ্ঝিমদেসৰোহারং গহেত্ৰা অভিধানপ্পদীপিকাযঞ্চ ‘‘তিযামা সংৰরী ভৰে’’তি ৰুত্তং, পাল়িযঞ্চ (উদা. ৪৫; চূল়ৰ. ৩৮৩) ‘‘নিক্খন্তো পচ্ছিমো যামো, উদ্ধস্তো অরুণো’’তি, তস্মা রত্তিপরিযোসানেযেৰ অরুণো উগ্গতোতি দট্ঠব্বো. তথা হি ৰুত্তং ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.২০১) ‘‘তথা পারিৰাসিকাদীনম্পি অরুণং অনুট্ঠাপেত্ৰা ৰত্তং নিক্খিপন্তানং রত্তিচ্ছেদো ৰুত্তো, উগ্গতে অরুণে নিক্খিপিতব্বন্তি হি ৰুত্ত’’ন্তি.

সহসেয্যসিক্খাপদেপি (পাচি. ৫২-৫৪) ‘‘অনুপসম্পন্নেহি সহ নিৰুত্থভাৰপরিমোচনত্থং পুরারুণা নিক্খমিত্ৰা’’তিআদি ৰুত্তং. এৰং চীৰরৰিপ্পৰাসাদীসু চ সব্বত্থ রত্তিপরিযোসানে আগমনৰসেন অরুণুগ্গমনং দস্সিতং, ন অতীতারুণৰসেনাতি. জাতকট্ঠকথাযম্পি (জা. অট্ঠ. ৫.২১.২৫৫) ‘‘রত্তিপরিযোসানেতি অত্থো’’তি. ন কেৰলং মজ্ঝিমদেসেসু রত্তিযাযেৰ তিপ্পহারভাৰো হোতি, অথ খো দিৰসস্সপি. তথা হি ৰুত্তং অট্ঠসালিনিযং (ধ. স. অট্ঠ. নিদানকথা) ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধস্স অভিধম্মদেসনাপরিযোসানঞ্চ তেসং ভিক্খূনং সত্তপ্পকরণউগ্গহণঞ্চ একপ্পহারেনেৰ হোতী’’তি, মূলটীকাযঞ্চ (ধ. স. মূলটী. নিদানকথাৰণ্ণনা) ‘‘একপ্পহারেনাতি এত্থ পহারোতি দিৰসস্স ততিযভাগো ৰুচ্চতী’’তি, তস্মা একো রত্তিদিৰো ছপ্পহারো হোতীতি ৰিঞ্ঞাযতি. এৰং মজ্ঝিমদেসৰোহারেন তিযামসঙ্খাতস্স তিপ্পহারস্স অৰসানে সব্বরত্তিপরিযোসানে উট্ঠিতং অরুণং পচ্চন্তদেসৰোহারেন তিপ্পহারস্স অৰসানেতি গহেত্ৰা একপ্পহারাৰসেসকালে অরুণো উগ্গতোতি ৰুত্তত্তা অযম্পি ৰাদো অযুত্তোযেৰ হোতীতি দট্ঠব্বো.

বহৰো পন পণ্ডিতা ‘‘খুদ্দসিক্খানিস্সযে ৰুত্তং –

‘সেতরুণঞ্চ পঠমং, দুতিযং নন্দিযাৰট্টং;

ততিযং তম্বৰণ্ণঞ্চ, চতুত্থং গদ্রভং মুখ’ন্তি. –

ইমং গাথং নিস্সায একরত্তিযং অরুণো চতুক্খত্তুং উট্ঠহতি, তত্থ পঠমং সেতৰণ্ণং হোতি, দুতিযং নন্দিযাৰট্টপুপ্ফৰণ্ণং হোতি, ততিযং তম্বৰণ্ণং হোতি, চতুত্থং গদ্রভমুখৰণ্ণং হোতী’’তি ৰত্ৰা রত্তোভাসতো পুরেতরং অতীতরত্তিকালেযেৰ ৰত্তনিক্খিপনাদিকম্মং করোন্তি. তেসং তং করণং অনিসম্মকারিতং আপজ্জতি. অযঞ্হি গাথা নেৰ পাল়িযং দিস্সতি, ন অট্ঠকথাযং, ন টীকাসু, কেৰলং নিস্সযে এৰ, নিস্সযেসু চ একস্মিংযেৰ খুদ্দসিক্খানিস্সযে দিস্সতি, ন অঞ্ঞনিস্সযেসু, তত্থাপি নেৰ পুব্বাপরসম্বন্ধো দিস্সতি, ন হেতুফলাদিভাৰো, ন চ লিঙ্গনিযমোতি ন নিস্সযকারাচরিযেন ঠপিতা ভৰেয্য, অথ খো পচ্ছা অঞ্ঞেহি লেখকেহি ৰা অত্তনো ইচ্ছানুরূপং লিখিতা ভৰেয্য, তস্মা অযং গাথা কুতো আভতা পাল়িতো ৰা অট্ঠকথাতো ৰা টীকাতো ৰা ৰিনযতো ৰা সুত্তন্ততো ৰা অভিধম্মতো ৰাতি পভৰং অপরিযেসিত্ৰা নিস্সযে দিট্ঠমত্তমেৰ সারতো গহেত্ৰা পাল়িযট্ঠকথাটীকাসু ৰুত্তৰচনং অনিসামেত্ৰা কতত্তা অনিসম্মকারিতং আপজ্জতি.

তত্রাযং পাল়ি ‘‘তেন খো পন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা সীতাসু হেমন্তিকাসু রত্তীসু অন্তরট্ঠকাসু হিমপাতসমযে রত্তিং অজ্ঝোকাসে একচীৰরো নিসীদি, ন ভগৰন্তং সীতং অহোসি. নিক্খন্তে পঠমে যামে সীতং ভগৰন্তং অহোসি, দুতিযং ভগৰা চীৰরং পারুপি, ন ভগৰন্তং সীতং অহোসি. নিক্খন্তে মজ্ঝিমে যামে সীতং ভগৰন্তং অহোসি, ততিযং ভগৰা চীৰরং পারুপি, ন ভগৰন্তং সীতং অহোসি. নিক্খন্তে পচ্ছিমে যামে উদ্ধস্তে অরুণে নন্দিমুখিযা রত্তিযা সীতং ভগৰন্তং অহোসি, চতুত্থং ভগৰা চীৰরং পারুপি, ন ভগৰন্তং সীতং অহোসী’’তি. অযং মহাৰগ্গে (মহাৰ. ৩৪৬) চীৰরক্খন্ধকাগতা ৰিনযপাল়ি. পাল়িযং নন্দিমুখিযাতি তুট্ঠিমুখিযা, পসন্নদিসামুখাযাতি অত্থো. অযং তংসংৰণ্ণনায ৰিমতিৰিনোদনীপাঠো (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.৩৪৬).

‘‘তেন খো পন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি পুব্বারামে মিগারমাতুপাসাদে. তেন খো পন সমযেন ভগৰা তদহুপোসথে ভিক্খুসঙ্ঘপরিৰুতো নিসিন্নো হোতি. অথ খো আযস্মা আনন্দো অভিক্কন্তায রত্তিযা নিক্খন্তে পঠমে যামে উট্ঠাযাসনা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা যেন ভগৰা তেনঞ্জলিং পণামেত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – অভিক্কন্তা, ভন্তে রত্তি, নিক্খন্তো পঠমো যামো, চিরনিসিন্নো ভিক্খুসঙ্ঘো, উদ্দিসতু, ভন্তে, ভগৰা ভিক্খূনং পাতিমোক্খন্তি. এৰং ৰুত্তে ভগৰা তুণ্হী অহোসি. দুতিযম্পি খো আযস্মা আনন্দো অভিক্কন্তায রত্তিযা নিক্খন্তে মজ্ঝিমে যামে উট্ঠাযাসনা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা যেন ভগৰা তেনঞ্জলিং পণামেত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – অভিক্কন্তা, ভন্তে, রত্তি, নিক্খন্তো মজ্ঝিমো যামো, চিরনিসিন্নো ভিক্খুসঙ্ঘো, উদ্দিসতু, ভন্তে, ভগৰা ভিক্খূনং পাতিমোক্খন্তি. দুতিযম্পি ভগৰা তুণ্হী অহোসি. ততিযম্পি খো আযস্মা আনন্দো অভিক্কন্তায রত্তিযা নিক্খন্তে পচ্ছিমে যামে উদ্ধস্তে অরুণে নন্দিমুখিযা রত্তিযা উট্ঠাযাসনা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা যেন ভগৰা তেনঞ্জলিং পণামেত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – অভিক্কন্তা, ভন্তে, রত্তি, নিক্খন্তো পচ্ছিমো যামো, উদ্ধস্তং অরুণং, নন্দিমুখী রত্তি, চিরনিসিন্নো ভিক্খুসঙ্ঘো, উদ্দিসতু ভন্তে ভগৰা ভিক্খূনং পাতিমোক্খন্তি. অপরিসুদ্ধা, আনন্দ, পরিসা’’তি (চূল়ৰ. ৩৮৩). অযং চূল়ৰগ্গে পাতিমোক্খট্ঠপনক্খন্ধকাগতা অপরাপি ৰিনযপাল়ি.

নন্দিমুখিযা রত্তিযাতি অরুণুট্ঠিতকালে পীতিমুখা ৰিয রত্তি খাযতি. তেনাহ ‘‘নন্দিমুখিযা’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩৮৩) অযং তংসংৰণ্ণনাভূতসমন্তপাসাদিকট্ঠকথাপাঠো. অভিক্কন্তাতি পরিক্খীণা. উদ্ধস্তে অরুণেতি উগ্গতে অরুণসীসে. নন্দিমুখিযাতি তুট্ঠিমুখিযা. অযং তংসংৰণ্ণনাভূতসারত্থদীপনীপাঠো (সারত্থ. টী. চূল়ৰগ্গ ৩.৩৮৩). পাল়িযং নন্দিমুখিযাতি ওদাতদিসামুখিতায তুট্ঠমুখিযা. অযং তংসংৰণ্ণনায (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.২৮৩) ৰিমতিৰিনোদনীপাঠো.

‘‘ততিযম্পি খো আযস্মা আনন্দো অভিক্কন্তাযরত্তিযা নিক্খন্তে পচ্ছিমে যামে উদ্ধস্তে অরুণে নন্দিমুখিযা রত্তিযা উট্ঠাযাসনা একংসং চীৰরং কত্ৰা যেন ভগৰা তেনঞ্জলিং পণামেত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – অভিক্কন্তা, ভন্তে, রত্তি, নিক্খন্তো পচ্ছিমো যামো, উদ্ধস্তো অরুণো, নন্দিমুখী রত্তি, চিরনিসিন্না আগন্তুকা ভিক্খূ, পটিসম্মোদতু, ভন্তে, ভগৰা আগন্তুকে ভিক্খূ’’তি. অযং উদানাগতা সুত্তন্তপাল়ি (উদা. ৪৫). উদ্ধস্তে অরুণেতি উগ্গতে অরুণে. অরুণো নাম পুরত্থিমদিসাযং সূরিযোদযতো পুরেতরমেৰ উট্ঠিতোভাসো. নন্দিমুখিযা রত্তিযাতি অরুণস্স উগ্গতত্তা এৰ অরুণোভায সূরিযালোকূপজীৰিনো সত্তে নন্দাপনমুখিযা রত্তিযা জাতায, ৰিভাযমানাযাতি অত্থো. অযং তংসংৰণ্ণনাভূতা উদানট্ঠকথা (উদা. অট্ঠ. ২৩).

ইতি এত্তকাসু ৰিনযসুত্তন্তাগতাসু পাল়িযট্ঠকথাটীকাসু একস্মিম্পিঠানে অরুণো চতুক্খত্তুং উগ্গতোতি নত্থি, একৰারমেৰ ৰুত্তো. চতুব্বিধৰণ্ণসমন্নাগতোতিপি নত্থি, একৰণ্ণো এৰ ৰুত্তো. জাতকট্ঠকথাযম্পি (জা. অট্ঠ. ৫.২১.২৫৫) রত্তৰণ্ণো এৰ ৰুত্তো, ন সেতৰণ্ণাদিকো. নন্দিমুখীতি চ সত্তে নন্দাপনদিসামুখী রত্তি এৰ ৰুত্তা, ন অরুণস্স নন্দিযাৰট্টপুপ্ফসদিসৰণ্ণতা. তেনাহ ‘‘সত্তে নন্দাপনমুখিযা রত্তিযা’’তি. এৰং অভিধানপ্পদীপিকাপকরণৰচনেন ৰিরুদ্ধত্তা পাল়িযট্ঠকথাদীহি অসংসন্দনতো দুব্বলসাধকত্তা চ অযম্পি ৰাদো অযুত্তোযেৰাতি দট্ঠব্বো, তস্মা সম্মাসম্বুদ্ধস্স আণং অনতিক্কন্তেন লজ্জিভিক্খুনা যদি কেনচি অপ্পটিচ্ছন্নে ৰিৰটোকাসে হোতি, মচ্ছক্খিসমানঅব্যত্তরত্তোভাসস্স পঞ্ঞাযমানকালতো পট্ঠায ৰত্তনিক্খিপনাদিকম্মং কাতব্বং.

যদি পন পব্বতাদিনা পটিচ্ছন্নট্ঠানং হোতি, যত্তকেন কালেন ৰিৰটট্ঠানে রত্তোভাসো পঞ্ঞাযতি, সূরিযমণ্ডলস্স দিস্সনকালতো একঘটিকামত্তেন ৰা দ্ৰিঘটিকামত্তেন ৰা তত্তকং কালং সল্লক্খেত্ৰা ইমস্মিং কালে অরুণো উগ্গতো ভৰেয্যাতি তক্কেত্ৰা কাতব্বং, সংসযং অনিচ্ছন্তেন ততোপি কঞ্চিকালং অধিৰাসেত্ৰা নিস্সংসযকালে কত্তব্বং, অযং তত্থ সামীচি. অযং পন ৰাদো যথাৰুত্তপ্পকরণৰচনেহি সুট্ঠু সংসন্দতি যথা গঙ্গোদকেন যমুনোদকং, তস্মা পণ্ডিতেহি পুনপ্পুনং পুব্বাপরং আলোল়েন্তেন মনসি কাতব্বো. এৰং মনসি করিত্ৰা অরুণপটিসংযুত্তেসু ঠানেসু সংসযো ছিন্দিতব্বো, সংসযং ছিন্দিত্ৰা ৰিসারদেন হুত্ৰা তং তং কম্মং কাতব্বন্তি.

ৰিসুদ্ধত্থায সীলস্স, ভিক্খূনং পিযসীলিনং;

কতারুণকথা এসা, ন সারম্ভাদিকারণা.

তস্মা সুট্ঠূপধারেত্ৰা, যুত্তং গণ্হন্তু সাধৰো;

অযুত্তঞ্চে ছড্ডযন্তু, মা হোন্তু দুম্মনাদযোতি.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

দিৰাসেয্যৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

পঠমো পরিচ্ছেদো.

২. পরিক্খারৰিনিচ্ছযকথা

. এৰং দিৰাসেয্যৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি পরিক্খারৰিনিচ্ছযং কথেতুং ‘‘পরিক্খারোতি সমণপরিক্খারো’’তিআদিমাহ. তত্থ দিৰাসেয্যৰিনিচ্ছযকথায আদিম্হি ৰুত্তং ‘‘তত্থা’’তি পদং আনেত্ৰা তত্থ তেসু মাতিকাপদেসু সমভিনিৰিট্ঠস্স ‘‘পরিক্খারো’’তি পদস্স ‘‘সমণপরিক্খারো’’তি অত্থো দট্ঠব্বোতি যোজনা, এস নযো ইতো পরেপি. সমণপরিক্খারো ৰুত্তো, ন গিহিপরিক্খারোতি অধিপ্পাযো. পরিসমন্ততো করিযতেতি পরিক্খারো, ছত্তাদিকো. তত্রাতি সমণপরিক্খারে. কপ্পতীতি কপ্পিযো, ন কপ্পিযো অকপ্পিযো, কপ্পিযো চ অকপ্পিযো চ কপ্পিযাকপ্পিযো, সমাহারদ্ৰন্দেপি পুল্লিঙ্গমিচ্ছন্তি পণ্ডিতা. কপ্পিযাকপ্পিযো চ সো পরিক্খারো চেতি তথা, তস্স ৰিনিচ্ছযো কপ্পিযাকপ্পিযপরিক্খারৰিনিচ্ছযো.

কেচি তালপণ্ণচ্ছত্তন্তি ইদং উপলক্খণমত্তং. সব্বম্পি হি ছত্তং তথাকরিযমানং ন ৰট্টতি. তেনেৰাহ ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. পারাজিক ৮৫) ‘‘সব্বপরিক্খারেসু ৰণ্ণমট্ঠৰিকারং করোন্তস্স দুক্কটন্তি দীপেন্তেন ন ৰট্টতীতি ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্ব’’ন্তি. ন ৰণ্ণমট্ঠত্থাযাতি ইমিনা থিরকরণত্থং একৰণ্ণসুত্তেন ৰিনন্ধিযমানং যদি ৰণ্ণমট্ঠং হোতি, তত্থ ন দোসোতি দস্সেতি. আরগ্গেনাতি নিখাদনমুখেন. যদি ন ৰট্টতি, তাদিসং ছত্তদণ্ডং লভিত্ৰা কিং কাতব্বন্তি আহ ‘‘ঘটকং ৰা’’তিআদি. সুত্তকেন ৰা দণ্ডো ৰেঠেতব্বোতি যথা লেখা ন পঞ্ঞাযতি, তথা ৰেঠেতব্বো. দণ্ডবুন্দেতি দণ্ডমূলে, ছত্তদণ্ডস্স হেট্ঠিমকোটিযন্তি অত্থো. ছত্তমণ্ডলিকন্তি ছত্তস্স অন্তো খুদ্দকমণ্ডলং, ছত্তপঞ্জরে মণ্ডলাকারেন বদ্ধদণ্ডৰলযং ৰা. উক্কিরিত্ৰাতি নিন্নং, উন্নতং ৰা কত্ৰা উট্ঠাপেত্ৰা. সা ৰট্টতীতি সা লেখা রজ্জুকেহি বন্ধন্তু ৰা মা ৰা, বন্ধিতুং যুত্তট্ঠানত্তা ৰট্টতি. তেন ৰুত্তং আচরিযবুদ্ধদত্তমহাথেরেন –

‘‘ছত্তং পণ্ণমযং কিঞ্চি, বহি অন্তো চ সব্বসো;

পঞ্চৰণ্ণেন সুত্তেন, সিব্বিতুং ন চ ৰট্টতি.

‘‘ছিন্দিতুং অড্ঢচন্দং ৰা, পণ্ণে মকরদন্তকং;

ঘটকং ৰাল়রূপং ৰা, লেখা দণ্ডে ন ৰট্টতি.

‘‘সিব্বিতুং একৰণ্ণেন, ছত্তং সুত্তেন ৰট্টতি;

থিরত্থং পঞ্চৰণ্ণেন, পঞ্জরং ৰা ৰিনন্ধিতুং.

‘‘ঘটকং ৰাল়রূপং ৰা, লেখা ৰা পন কেৰলা;

ছিন্দিত্ৰা ৰাপি ঘংসিত্ৰা, ধারেতুং পন ৰট্টতি.

‘‘অহিচ্ছত্তকসণ্ঠানং, দণ্ডবুন্দম্হি ৰট্টতি;

উক্কিরিত্ৰা কতা লেখা, বন্ধনত্থায ৰট্টতী’’তি.

তস্স ৰণ্ণনাযম্পি ছত্তং পণ্ণমযং কিঞ্চীতি তালপণ্ণাদিপণ্ণচ্ছদনং যং কিঞ্চি ছত্তং. বহীতি উপরি. অন্তোতি হেট্ঠা. সিব্বিতুন্তি রূপং দস্সেত্ৰা সূচিকম্মং কাতুং. পণ্ণেতি ছদনপণ্ণে. অড্ঢচন্দন্তি অড্ঢচন্দাকারং. মকরদন্তকন্তি মকরদন্তাকারং, যং ‘‘গিরিকূট’’ন্তি ৰুচ্চতি. ছিন্দিতুং ন ৰট্টতীতি সম্বন্ধো. মুখৰট্টিযা নামেত্ৰা বদ্ধপণ্ণকোটিযা ৰা মত্থকমণ্ডলকোটিযা ৰা গিরিকূটাদিং করোন্তি, ইমিনা তং পটিক্খিত্তং. দণ্ডেতি ছত্তদণ্ডে. ঘটকন্তি ঘটাকারো. ৰাল়রূপং ৰাতি ব্যগ্ঘাদিৰাল়ানং রূপকং ৰা. লেখাতি উক্কিরিত্ৰা ৰা ছিন্দিত্ৰা ৰা চিত্তকম্মৰসেন ৰা কতরাজি. পঞ্চৰণ্ণানং সুত্তানং অন্তরে নীলাদিএকৰণ্ণেন সুত্তেন থিরত্থং ছত্তং অন্তো চ বহি চ সিব্বিতুং ৰা ছত্তদণ্ডগ্গাহকসলাকপঞ্জরং থিরত্থং ৰিনন্ধিতুং ৰা ৰট্টতীতি যোজনা. পঞ্চৰণ্ণানং একৰণ্ণেন থিরত্থন্তি ইমিনা অনেকৰণ্ণেহি সুত্তেহি ৰণ্ণমট্ঠত্থায সিব্বিতুঞ্চ ৰিনন্ধিতুঞ্চ ন ৰট্টতীতি দীপেতি. পোত্থকেসু পন ‘‘পঞ্চৰণ্ণেনা’’তি পাঠো দিস্সতি, তস্স একৰণ্ণেন পঞ্চৰণ্ণেন ৰা সুত্তেন থিরত্থং সিব্বিতুং ৰিনন্ধিতুং ৰা ৰট্টতীতি যোজনা কাতব্বা হোতি.

এত্থ চ হেট্ঠা ৰুত্তেন ‘‘পঞ্চৰণ্ণেন সুত্তেন সিব্বিতুং ন চ ৰট্টতী’’তি পাঠেন চ ‘‘কেচি তালপণ্ণচ্ছত্তং অন্তো ৰা বহি ৰা পঞ্চৰণ্ণেন সুত্তেন সিব্বেত্ৰা ৰণ্ণমট্ঠং করোন্তি, তং ন ৰট্টতি, একৰণ্ণে পন নীলেন ৰা পীতকেন ৰা যেন কেনচি সুত্তেন অন্তো ৰা বহি ৰা সিব্বিতুং, ছত্তদণ্ডগ্গাহকং সলাকপঞ্জরং ৰা ৰিনন্ধিতুং ৰট্টতি, তঞ্চ খো থিরকরণত্থং, ন ৰণ্ণমট্ঠত্থাযা’’তি অট্ঠকথাপাঠেন চ ৰিরুজ্ঝতি, তস্মা সো ন গহেতব্বো.

লেখা ৰা পন কেৰলাতি যথাৰুত্তপ্পকারা সকলা লেখা ৰা. ছিন্দিত্ৰাতি উক্কিরিত্ৰা কতং ছিন্দিত্ৰা. ঘংসিত্ৰাতি চিত্তকম্মাদিৰসেন কতং ঘংসিত্ৰা. দণ্ডবুন্দম্হীতি ছত্তদণ্ডস্স পঞ্জরে গাহণত্থায ফালিতবুন্দম্হি, মূলেতি অত্থো. অযমেত্থ নিস্সন্দেহে ৰুত্তনযো. খুদ্দসিক্খাগণ্ঠিপদে পন ‘‘ছত্তপিণ্ডিযা মূলে’’তি ৰুত্তং. অহিচ্ছত্তকসণ্ঠানন্তি ফুল্লঅহিচ্ছত্তকাকারং. রজ্জুকেহি গাহাপেত্ৰা দণ্ডে বন্ধন্তি, তস্মিং বন্ধনট্ঠানে ৰলযমিৰ উক্কিরিত্ৰাতি ৰলযং ৰিয উপট্ঠাপেত্ৰা. বন্ধনত্থাযাতি ৰাতেন যথা ন চলতি, এৰং রজ্জূহি দণ্ডে পঞ্জরস্স বন্ধনত্থায. উক্কিরিত্ৰা কতা লেখা ৰট্টতীতি যোজনা. যথা ৰাতপ্পহারেন অচলনত্থং ছত্তমণ্ডলিকং রজ্জুকেহি গাহাপেত্ৰা দণ্ডে বন্ধন্তি, তস্মিং বন্ধনট্ঠানে ৰলযমিৰ উক্কিরিত্ৰা লেখং ঠপেন্তি, সা ৰট্টতীতি. সচেপি ন বন্ধতি, বন্ধনারহট্ঠানত্তা ৰলযং উক্কিরিত্ৰা ৰট্টতীতি গণ্ঠিপদে ৰত্তন্তীতি আগতং, তস্মা পক্খরণেসু আগতনযেনেৰ ছত্তে পটিপজ্জিতব্বন্তি.

. চীৰরে পন নানাসুত্তকেহীতি (সারত্থ. টী. ২.৮৫; ৰি. ৰি. টী. ১.৮৫) নানাৰণ্ণেহি সুত্তেহি. ইদঞ্চ তথা করোন্তানং ৰসেন ৰুত্তং, একৰণ্ণসুত্তকেনপি ন ৰট্টতিযেৰ. ‘‘পকতিসূচিকম্মমেৰ ৰট্টতী’’তি হি ৰুত্তং. পট্টমুখেতি দ্ৰিন্নং পট্টানং সঙ্ঘটিতট্ঠানং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. পরিযন্তেতি চীৰরপরিযন্তে. অনুৰাতং সন্ধাযেতং ৰুত্তং. ৰেণীতি ৰরকসীসাকারেন সিব্বনং. সঙ্খলিকন্তি দ্ৰিগুণসঙ্খলিকাকারেন সিব্বনং, বিল়ালসঙ্খলিকাকারেন সিব্বনং ৰা. ৰেণিং ৰা সঙ্খলিকং ৰা করোন্তীতি করণকিরিযায সম্বন্ধো. অগ্ঘিযং নাম চেতিযসণ্ঠানং, যং ‘‘অগ্ঘিযত্থম্ভো’’তি ৰদন্তি. গযা নাম মূলে তনুকং অগ্গে মহন্তং কত্ৰা গদাকারেন সিব্বনং. মুগ্গরো নাম মূলে চ অগ্গে চ একসদিসং কত্ৰা মুগ্গরাকারেন সিব্বনং. কক্কটক্খীনি উক্কিরন্তীতি গণ্ঠিকপট্টপাসকপট্টানং অন্তে পাল়িবদ্ধং কত্ৰা কক্কটকানং অক্খিসণ্ঠানং পট্ঠপেন্তি, করোন্তীতি অত্থো. ‘‘কোণসুত্তপিল়কাতি গণ্ঠিকপাসকপট্টানং কোণেহি নীহটসুত্তানং কোটিযো’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. কথং পন তা পিল়কা দুৰিঞ্ঞেয্যরূপা কাতব্বাতি? কোণেহি নীহটসুত্তানং অন্তেসু একৰারং গণ্ঠিককরণেন ৰা পুন নিৰত্তেত্ৰা সিব্বনেন ৰা দুৰিঞ্ঞেয্যসভাৰং কত্ৰা সুত্তকোটিযো রস্সং কত্ৰা ছিন্দিতব্বা. ধম্মসিরিত্থেরেন পন ‘‘কোণসুত্তা চ পিল়কা, দুৰিঞ্ঞেয্যাৰ কপ্পরে’’তি ৰুত্তং, তথা আচরিযবুদ্ধদত্তত্থেরেনপি ‘‘সুত্তা চ পিল়কা তত্থ, দুৰিঞ্ঞেয্যাৰ দীপিতা’’তি ৰুত্তং, তস্মা তেসং মতেন কোণসুত্তা চ পিল়কা চ কোণসুত্তপিল়কাতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো.

ৰিমতিৰিনোদনিযম্পি (ৰি. ৰি. টী. ১.৮৫) কোণসুত্তপিল়কাতি গণ্ঠিকপাসকপট্টানং কোণেহি বহি নিগ্গতসুত্তানং পিল়কাকারেন ঠপিতকোটিযোতি কেচি ৰদন্তি, তে পিল়কে ছিন্দিত্ৰা দুৰিঞ্ঞেয্যা কাতব্বাতি তেসং অধিপ্পাযো. কেচি পন ‘‘কোণসুত্তা চ পিল়কা চাতি দ্ৰেযেৰা’’তি ৰদন্তি, তেসং মতেন গণ্ঠিকপাসকপট্টানং কোণতো কোণং নীহটসুত্তা কোণসুত্তা নাম. সমন্ততো পন পরিযন্তেন গতা চতুরস্সসুত্তা পিল়কা নাম. তং দুৰিধম্পি কেচি চীৰরতো ৰিসুং পঞ্ঞানত্থায ৰিকারযুত্তং করোন্তি, তং নিসেধায ‘‘দুৰিঞ্ঞেয্যরূপা ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং, ন পন সব্বথা অচক্খুগোচরভাৰেন সিব্বনত্থায তথাসিব্বনস্স অসক্কুণেয্যত্তা, যথা পকতিচীৰরতো ৰিকারো ন পঞ্ঞাযতি, এৰং সিব্বিতব্বন্তি অধিপ্পাযো. রজনকম্মতো পুব্বে পঞ্ঞাযমানোপি ৰিসেসো চীৰরে রত্তে একৰণ্ণতো ন পঞ্ঞাযতীতি আহ ‘‘চীৰরে রত্তে’’তি.

. মণিনাতি নীলমণিআদিপাসাণেন, অংসবদ্ধককাযবন্ধনাদিকং অচীৰরত্তা সঙ্খাদীহি ঘংসিতুং ৰট্টতীতি ৰদন্তি. কণ্ণসুত্তকন্তি চীৰরস্স দীঘতো তিরিযঞ্চ সিব্বিতানং চতূসু কণ্ণেসু কোণেসু চ নিক্খন্তানং সুত্তসীসানমেতং নামং, তং ছিন্দিত্ৰাৰ পারুপিতব্বং. তেনাহ ‘‘রজিতকালে ছিন্দিতব্ব’’ন্তি. ভগৰতা অনুঞ্ঞাতং একং কণ্ণসুত্তম্পি অত্থি, তং পন নামেন সদিসম্পি ইতো অঞ্ঞমেৰাতি দস্সেতুং ‘‘যং পনা’’তিআদি ৰুত্তং. লগ্গনত্থাযাতি চীৰররজ্জুযং চীৰরবন্ধনত্থায. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৮৫) এত্তকমেৰ ৰুত্তং.

সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৮৫) পন ‘‘পাসকং কত্ৰা বন্ধিতব্বন্তি রজনকালে বন্ধিতব্বং, সেসকালে মোচেত্ৰা ঠপেতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. ৰিনযসঙ্গহপ্পকরণস্স পোরাণটীকাযম্পি ইদমেৰ গহেত্ৰা ৰুত্তং, তং পন চীৰরক্খন্ধকে (মহাৰ. ৩৪৪) ‘‘মজ্ঝেন লগ্গেন্তি, উভতো গলতি, ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং. অনুজানামি, ভিক্খৰে, কণ্ণে বন্ধিতুন্তি. কণ্ণো জীরতি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং. অনুজানামি, ভিক্খৰে, কণ্ণসুত্তক’’ন্তি এৰং অনুঞ্ঞাতচীৰররজ্জুযং রজিত্ৰা পসারিতচীৰরস্স ওলম্বকসুত্তং সন্ধায ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং.

গণ্ঠিকেতি চীৰরপারুপনকালে পাসকে লগ্গাপনত্থং কতে দন্তাদিমযে গণ্ঠিকে. পিল়কাতি বিন্দুং বিন্দুং কত্ৰা উট্ঠাপেতব্বপিল়কা. ৰুত্তঞ্হেতং ৰিনযৰিনিচ্ছযপ্পকরণে –

‘‘নানাৰণ্ণেহি সুত্তেহি, মণ্ডনত্থায চীৰরং;

সমং সতপদাদীনং, সিব্বিতুং ন চ ৰট্টতি.

‘‘পত্তস্স পরিযন্তে ৰা, তথা পত্তমুখেপি চ;

ৰেণিং সঙ্খলিকং ৰাপি, করোতো হোতি দুক্কটং.

‘‘পট্টম্পি গণ্ঠিপাসানং, অট্ঠকোণাদিকং ৰিধিং;

তত্থগ্ঘিযগদারূপং, মুগ্গরাদিং করোন্তি চ.

‘‘তত্থ কক্কটকক্খীনি, উট্ঠাপেন্তি ন ৰট্টতি;

সুত্তা চ পিল়কা তত্থ, দুৰিঞ্ঞেয্যাৰ দীপিতা.

‘‘চতুকোণাৰ ৰট্টন্তি, গণ্ঠিপাসকপট্টকা;

কণ্ণকোণেসু সুত্তানি, রত্তে ছিন্দেয্য চীৰরে.

‘‘সূচিকম্মৰিকারং ৰা, অঞ্ঞং ৰা পন কিঞ্চিপি;

চীৰরে ভিক্খুনা কাতুং, কারাপেতুং ন ৰট্টতি.

‘‘যো চ পক্খিপতি ভিক্খু চীৰরং,

কঞ্জিপিট্ঠখলিঅল্লিকাদিসু;

ৰণ্ণমট্ঠমভিপত্থযং পরং;

তস্স নত্থি পন মুত্তি দুক্কটা.

‘‘সূচিহত্থমলাদীনং, করণে চীৰরস্স চ;

তথা কিলিট্ঠকালে চ, ধোৰনত্থং তু ৰট্টতি.

‘‘রজনে পন গন্ধং ৰা, তেলং ৰা লাখমেৰ ৰা;

কিঞ্চি পক্খিপিতুং তত্থ, ভিক্খুনো ন চ ৰট্টতি.

‘‘সঙ্খেন মণিনা ৰাপি, অঞ্ঞেনপি চ কেনচি;

চীৰরং ন চ ঘট্টেয্য, ঘংসিতব্বং ন দোণিযা.

‘‘চীৰরং দোণিযং কত্ৰা, নাতিঘট্টেয্য মুট্ঠিনা;

রত্তং পহরিতুং কিঞ্চি, হত্থেহেৰ চ ৰট্টতি.

‘‘গণ্ঠিকে পন লেখা ৰা, পিল়কা ৰা ন ৰট্টতি;

কপ্পবিন্দুৰিকারো ৰা, পাল়িকণ্ণিকভেদতো’’তি.

ৰিনযসারত্থসন্দীপনিযম্পি সমং সতপদাদীনন্তি সতপদাদীহি সদিসং. তুল্যত্থে করণৰচনপ্পসঙ্গে সামিৰচনং. পট্টস্স পরিযন্তে ৰাতি অনুৰাতস্স উভযপরিযন্তে ৰা. পট্টমুখেপি ৰাতি দ্ৰিন্নং আযামৰিত্থারপট্টানং সঙ্ঘটিতট্ঠানে, কণ্ণেপি ৰা একস্সেৰ ৰা পট্টস্স ঊনপূরণত্থং ঘটিতট্ঠানেপি ৰা. ৰেণীতি কুদ্রূসসীসাকারেন সিব্বনং. কেচি ‘‘ৰরকসীসাকারেনা’’তি ৰদন্তি. সঙ্খলিকন্তি বিল়ালদামসদিসসিব্বনং. কেচি ‘‘সতপদিসদিস’’ন্তি ৰদন্তি.

পট্টম্পীতি পত্তম্পি. অট্ঠকোণাদিকো ৰিধি পকারো এতস্সাতি অট্ঠকোণাদিকৰিধি, তং. অট্ঠকোণাদিকন্তি ৰা গাথাবন্ধৰসেন নিগ্গহিতাগমো. ‘‘অট্ঠকোণাদিকং ৰিধি’’ন্তি এতং ‘‘পট্ট’’ন্তি এতস্স সমানাধিকরণৰিসেসনং, কিরিযাৰিসেসনং ৰা. ‘‘করোন্তী’’তি ইমিনা সম্বন্ধো. অথ ৰা পট্টন্তি এত্থ ভুম্মত্থে উপযোগৰচনং, পট্টেতি অত্থো. ইমস্মিং পক্খে অট্ঠকোণাদিকন্তি উপযোগৰচনং. ৰিধিন্তি এতস্স ৰিসেসনং. ইধ ৰক্খমানচতুকোণসণ্ঠানতো অঞ্ঞং অট্ঠকোণাদিকং নাম. তত্থাতি তস্মিং পট্টদ্ৰযে. অগ্ঘিযগদারূপন্তি অগ্ঘিযসণ্ঠানঞ্চেৰ গদাসণ্ঠানঞ্চ সিব্বনং. মুগ্গরন্তি লগুল়সণ্ঠানসিব্বনং. আদি-সদ্দেন চেতিযাদিসণ্ঠানানং গহণং.

তত্থাতি পট্টদ্ৰযে তস্মিং ঠানে. কক্কটকক্খীনীতি কুল়ীরকচ্ছিসদিসানি সিব্বনৰিকারানি. উট্ঠাপেন্তীতি করোন্তি. তত্থাতি তস্মিং গণ্ঠিকপাসকপট্টকে. সুত্তাতি কোণতো কোণং সিব্বিতসুত্তা চেৰ চতুরস্সে সিব্বিতসুত্তা চ. পিল়কাতি তেসমেৰ সুত্তানং নিৰত্তেত্ৰা সিব্বিতকোটিযো চ. দুৰিঞ্ঞেয্যাৰাতি রজনকালে দুৰিঞ্ঞেয্যরূপা অনোল়ারিকা দীপিতা ৰট্টন্তীতি. যথাহ ‘‘কোণসুত্তপিল়কা চ চীৰরে রত্তে দুৰিঞ্ঞেয্যরূপা ৰট্টন্তী’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.৮৫).

গণ্ঠিকপট্টিকা পাসপট্টিকাতি যোজনা. কণ্ণকোণেসু সুত্তানীতি চীৰরকণ্ণে সুত্তা চেৰ পাসকপট্টানং কোণেসু সুত্তানি চ অচ্ছিন্দতি. এত্থ চ চীৰরে আযামতো ৰিত্থারতো চ সিব্বিত্ৰা অনুৰাততো বহি নিক্খমিতসুত্তং চীৰরং রজিত্ৰা সুক্খাপনকালে রজ্জুযা ৰা চীৰরৰংসে ৰা বন্ধিত্ৰা ওলম্বিতুং অনুৰাতে বন্ধসুত্তানি চ কণ্ণসুত্তানি নাম. যথাহ ‘‘চীৰরস্স কণ্ণসুত্তকং ন চ ৰট্টতি, রজিতকালে ছিন্দিতব্বং, যং পন ‘অনুজানামি ভিক্খৰে কণ্ণসুত্তক’ন্তি এৰং অনুঞ্ঞাতং, তং অনুৰাতে পাসকং কত্ৰা বন্ধিতব্বং রজনকালে লগ্গনত্থাযা’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.৮৫).

সূচিকম্মৰিকারং ৰাতি চীৰরমণ্ডনত্থায নানাসুত্তকেহি সতপদিসদিসং সিব্বন্তা আগন্তুকপট্টং ঠপেন্তি, এৰরূপং সূচিকম্মৰিকারং ৰা. অঞ্ঞং ৰা পন কিঞ্চিপীতি অঞ্ঞম্পি যং কিঞ্চি মালাকম্মমিগপক্খিপদাদিকং সিব্বনৰিকারং. কাতুন্তি সযং কাতুং. কারাপেতুন্তি অঞ্ঞেন ৰা কারাপেতুং.

যো ভিক্খু পরং উত্তমং ৰণ্ণমট্ঠমভিপত্থযন্তো কঞ্জিকপিট্ঠখলিঅল্লিকাদীসু চীৰরং পক্খিপতি, তস্স পন ভিক্খুনো দুক্কটা মোক্খো ন ৰিজ্জতীতি যোজনা. কঞ্জিকন্তি ৰাযনতন্তমক্খনং কঞ্জিকসদিসা সুলাকঞ্জিকং. পিট্ঠন্তি তণ্ডুলপিট্ঠং. তণ্ডুলপিট্ঠেহি পক্কা খলি. অল্লিকাতি নিয্যাসো. আদি-সদ্দেন লাখাদীনং গহণং. চীৰরস্স করণে করণকালে সমুট্ঠিতানং সূচিহত্থমলাদীনং কিলিট্ঠকালে ধোৰনত্থঞ্চ কঞ্জিকপিট্ঠখলিঅল্লিকাদীসু পক্খিপতি, ৰট্টতীতি যোজনা.

তত্থাতি যেন কসাৰেন চীৰরং রজতি, তস্মিং রজনে চীৰরস্স সুগন্ধভাৰত্থায গন্ধং ৰা উজ্জলভাৰত্থায তেলং ৰা ৰণ্ণত্থায লাখং ৰা. কিঞ্চীতি এৰরূপং যং কিঞ্চি. মণিনাতি পাসাণেন. অঞ্ঞেনপি চ কেনচীতি যেন উজ্জলং হোতি, এৰরূপেন মুগ্গরাদিনা অঞ্ঞেনপি কেনচি ৰত্থুনা. দোণিযাতি রজনম্বণে ন ঘংসিতব্বং হত্থেন গাহাপেত্ৰা ন গহেতব্বং. রত্তং চীৰরং হত্থেহি কিঞ্চি থোকং পহরিতুং ৰট্টতীতি যোজনা. যত্থ পক্করজনং পক্খিপন্তি, সা রজনদোণী. তত্থ অংসবদ্ধককাযবন্ধনাদিং ঘট্টেতুং ৰট্টতীতি গণ্ঠিপদে ৰুত্তং.

গণ্ঠিকেতি ৰেল়ুদন্তৰিসাণাদিমযগণ্ঠিকে. লেখা ৰাতি ৰট্টাদিভেদা লেখা ৰা. পিল়কাতি সাসপবীজসদিসা খুদ্দকবুব্বুল়া. পাল়িকণ্ণিকভেদতোতি মণিকাৰল়িরূপপুপ্ফকণ্ণিকরূপভেদতো. ‘‘কপ্পবিন্দুৰিকারো ৰা ন ৰট্টতীতি যোজনা’’তি ৰুত্তং, তস্মা তথেৰ চীৰরে পটিপজ্জিতব্বং.

. পত্তে ৰা থালকে ৰাতিআদীসু থালকেতি তম্বাদিমযে পুগ্গলিকে তিৰিধেপি কপ্পিযথালকে. ন ৰট্টতীতি মণিৰণ্ণকরণপযোগো ন ৰট্টতি, তেলৰণ্ণপযোগো পন ৰট্টতি. তেলৰণ্ণোতি সমণসারুপ্পৰণ্ণং সন্ধায ৰুত্তং, মণিৰণ্ণং পন পত্তং অঞ্ঞেন কতং লভিত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতীতি ৰদন্তি. পত্তমণ্ডলেতি তিপুসীসাদিমযে পত্তট্ঠপনকমণ্ডলে. ‘‘ন ভিক্খৰে ৰিচিত্রানি পত্তমণ্ডলানি ধারেতব্বানি রূপকাকিণ্ণানি ভিত্তিকম্মকতানী’’তি (চূল়ৰ. ২৫৩) ৰুত্তত্তা ‘‘ভিত্তিকম্মং ন ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, মকরদন্তকং ছিন্দিতু’’ন্তি (চূল়ৰ. ২৫৩) ৰুত্তত্তা ‘‘মকরদন্তকং পন ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. তেনাহু পোরাণা –

‘‘থালকস্স চ পত্তস্স, বহি অন্তোপি ৰা পন;

আরগ্গেন কতা লেখা, ন চ ৰট্টতি কাচিপি.

‘‘আরোপেত্ৰা ভমং পত্তং, মজ্জিত্ৰা চে পচন্তি চ;

‘মণিৰণ্ণং করিস্সাম’, ইতি কাতুং ন ৰট্টতি.

‘‘পত্তমণ্ডলকে কিঞ্চি;

ভিত্তিকম্মং ন ৰট্টতি;

ন দোসো কোচি তত্থস্স;

কাতুং মকরদন্তক’’ন্তি.

ৰিনযসারত্থসন্দীপনিযম্পি আরগ্গেনাতি আরকণ্টকগ্গেন, সূচিমুখেন ৰা. কাচিপি লেখাতি ৰট্টকগোমুত্তাদিসণ্ঠানা যা কাচিপি রাজি. ভমং আরোপেত্ৰাতি ভমে অল্লীযাপেত্ৰা. পত্তমণ্ডলকেতি পত্তে ছৰিরক্খণত্থায তিপুসীসাদীহি কতে পত্তস্স হেট্ঠা আধারাদীনং উপরি কাতব্বে পত্তমণ্ডলকে. ভিত্তিকম্মন্তি নানাকাররূপককম্মৰিচিত্তং. যথাহ ‘‘ন, ভিক্খৰে, ৰিচিত্রানি পত্তমণ্ডলানি ধারেতব্বানি রূপকাকিণ্ণানি ভিত্তিকম্মকতানী’’তি. তত্থাতি তস্মিং পত্তমণ্ডলে. অস্সাতি ভিক্খুস্স. মকরদন্তকন্তি গিরিকূটন্তি ৰুত্তং, তস্মা এৰং পত্তথালকাদীসু পটিপজ্জিতব্বং.

ধমকরণ…পে… লেখা ন ৰট্টতীতি আরগ্গেন দিন্নলেখা ন ৰট্টতি, জাতিহিঙ্গুলিকাদিৰণ্ণেহি কতলেখা পন ৰট্টতি. ছত্তমুখৰট্টিযন্তি ধমকরণস্স হত্থেন গহণত্থং কতস্স ছত্তাকারস্স মুখৰট্টিযং. ‘‘পরিস্সাৰনবন্ধট্ঠানে’’তি কেচি. ৰিনযৰিনিচ্ছযেপি –

‘‘ন ধম্মকরণচ্ছত্তে, লেখা কাচিপি ৰট্টতি;

কুচ্ছিযং ৰা ঠপেত্ৰা তং, লেখং তু মুখৰট্টিয’’ন্তি. –

ৰুত্তং. তট্টীকাযং পন ‘‘মুখৰট্টিযা যা লেখা পরিস্সাৰনবন্ধনত্থায অনুঞ্ঞাতা, তং লেখং ঠপেত্ৰা ধমকরণচ্ছত্তে ৰা কুচ্ছিযং ৰা কাচি লেখা ন ৰট্টতীতি যোজনা’’তি ৰুত্তং, তস্মা তত্থ ৰুত্তনযেনেৰ ধমকরণে পটিপজ্জিতব্বং.

১০. কাযবন্ধনে পন কক্কটক্খীনীতি কক্কটকস্স অক্খিসদিসানি. মকরমুখন্তি মকরমুখসণ্ঠানং. দেড্ডুভসীসন্তি উদকসপ্পসীসসদিসসণ্ঠানানি. অচ্ছীনীতি কুঞ্জরচ্ছিসণ্ঠানানি. একমেৰ ৰট্টতীতি এত্থ একরজ্জুকং দ্ৰিগুণতিগুণং কত্ৰা বন্ধিতুং ন ৰট্টতি, একমেৰ পন সতৰারম্পি সরীরং পরিক্খিপিত্ৰা বন্ধিতুং ৰট্টতি. ‘‘বহুরজ্জুকে একতো কত্ৰা একেন নিরন্তরং ৰেঠেত্ৰা কতং বহুরজ্জুকন্তি ন ৰত্তব্বং, তং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তত্তা তং মুরজসঙ্খং ন গচ্ছতীতি ৰেদিতব্বং. মুরজঞ্হি নানাৰণ্ণেহি সুত্তেহি মুরজৰট্টিসণ্ঠানং ৰেঠেত্ৰা করোন্তি. ইদং পন মুরজং মদ্দৰীণসঙ্খাতং পামঙ্গসণ্ঠানঞ্চ দসাসু ৰট্টতি ‘‘কাযবন্ধনস্স দসা জীরন্তি. অনুজানামি, ভিক্খৰে, মুরজং মদ্দৰীণ’’ন্তি (চূল়ৰ. ২৭৮) ৰুত্তত্তা.

ৰিধেতি দসাপরিযোসানে থিরভাৰায দন্তৰিসাণসুত্তাদীহি কতে ৰিধে. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৮৫) পন ‘‘কাযবন্ধনস্স পাসন্তে দসামূলে তস্স থিরভাৰত্থং কত্তব্বে দন্তৰিসাণাদিমযে ৰিধে’’তি ৰুত্তং. অট্ঠমঙ্গলানি নাম সঙ্খো, চক্কং, পুণ্ণকুম্ভো, গযা, সিরীৰচ্ছো, অঙ্কুসো, ধজং, সোৰত্থিকন্তি. মচ্ছযুগল়ছত্তনন্দিযাৰট্টাদিৰসেনপি ৰদন্তি. পরিচ্ছেদলেখামত্তন্তি দন্তাদীহি কতস্স ৰিধস্স উভোসু কোটীসু কাতব্বপরিচ্ছেদরাজিমত্তং. ৰিনযৰিনিচ্ছযপ্পকরণেপি –

‘‘সুত্তং ৰা দিগুণং কত্ৰা, কোট্টেন্তি চ তহিং তহিং;

কাযবন্ধনসোভত্থং, তং ন ৰট্টতি ভিক্খুনো.

‘‘দসামুখে দল়্হত্থায, দ্ৰীসু অন্তেসু ৰট্টতি;

মালাকম্মলতাকম্ম-চিত্তিকম্পি ন ৰট্টতি.

‘‘অক্খীনি তত্থ দস্সেত্ৰা;

কোট্টিতে পন কা কথা.

কক্কটক্খীনি ৰা তত্থ;

উট্ঠাপেতুং ন ৰট্টতি.

‘‘ঘটং দেড্ডুভসীসং ৰা, মকরস্স মুখম্পি ৰা;

ৰিকাররূপং যং কিঞ্চি, ন ৰট্টতি দসামুখে.

‘‘উজুকং মচ্ছকণ্টং ৰা, মট্ঠং ৰা পন পট্টিকং;

খজ্জূরিপত্তকাকারং, কত্ৰা ৰট্টতি কোট্টিতং.

‘‘পট্টিকা সূকরন্তন্তি, দুৰিধং কাযবন্ধনং;

রজ্জুকা দুস্সপট্টাদি, সব্বং তস্সানুলোমিকং.

‘‘মুরজং মদ্দৰীণঞ্চ, দেড্ডুভঞ্চ কলাবুকং;

রজ্জুযো চ ন ৰট্টন্তি, পুরিমা দ্ৰেদসা সিযুং.

‘‘দসা পামঙ্গসণ্ঠানা, নিদ্দিট্ঠা কাযবন্ধনে;

একা দ্ৰিতিচতস্সো ৰা, ৰট্টন্তি ন ততো পরং.

‘‘একরজ্জুমযং ৰুত্তং, মুনিনা কাযবন্ধনং;

তঞ্চ পামঙ্গসণ্ঠানং, একম্পি চ ন ৰট্টতি.

‘‘রজ্জুকে একতো কত্ৰা, বহূ একায রজ্জুযা;

নিরন্তরঞ্হি ৰেঠেত্ৰা, কতং ৰট্টতি বন্ধিতুং.

‘‘দন্তকট্ঠৰিসাণট্ঠি-লোহৰেল়ুনল়ব্ভৰা;

জতুসঙ্খমযা সুত্ত-ফলজা ৰিধকা মতা.

‘‘কাযবন্ধনৰিধেপি, ৰিকারো ন চ ৰট্টতি;

তত্থ তত্থ পরিচ্ছেদ-লেখামত্তং তু ৰট্টতী’’তি. –

ৰুত্তং.

ৰিনযসারত্থসন্দীপনিযম্পি তহিং তহিন্তি পট্টিকায তত্থ তত্থ. ন্তি তথাকোট্টিতদিগুণসুত্তকাযবন্ধনং. অন্তেসু দল়্হত্থায দসামুখে দিগুণং কত্ৰা কোট্টেন্তি, ৰট্টতীতি যোজনা. চিত্তকম্পীতি মালাকম্মলতাকম্মচিত্তযুত্তম্পি কাযবন্ধনং. অক্খীনীতি কুঞ্জরক্খীনি. তত্থাতি কাযবন্ধনে ন ৰট্টতীতি কা কথা. উট্ঠাপেতুন্তি উক্কিরিতুং.

ঘটন্তি ঘটসণ্ঠানং. দেড্ডুভসীসং ৰাতি উদকসপ্পসীসং মুখসণ্ঠানং ৰা. যং কিঞ্চি ৰিকাররূপং দসামুখে ন ৰট্টতীতি যোজনা. এত্থ চ উভযপস্সেসু মচ্ছকণ্টকযুত্তং মচ্ছস্স পিট্ঠিকণ্টকং ৰিয যস্সা পট্টিকায ৰাযনং হোতি, ইদং কাযবন্ধনং মচ্ছকণ্টকং নাম. যস্স খজ্জূরিপত্তসণ্ঠানমিৰ ৰাযনং হোতি, তং খজ্জূরিপত্তকাকারং নাম.

পকতিৰিকারা পট্টিকা সূকরন্তং নাম কুঞ্চিকাকোসসণ্ঠানং. তস্স দুৰিধস্স কাযবন্ধনস্স. তত্থ রজ্জুকা সূকরন্তানুলোমিকা, দুস্সপট্টং পট্টিকানুলোমিকং. আদি-সদ্দেন মুদ্দিককাযবন্ধনং গহিতং, তঞ্চ সূকরন্তানুলোমিকং. যথাহ ‘‘একরজ্জুকং পন মুদ্দিককাযবন্ধনঞ্চ সূকরন্তং অনুলোমেতী’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ২৭৮). তত্থ রজ্জুকা নাম একাৰট্টা, বহুরজ্জুকস্স অকপ্পিযভাৰং ৰক্খতি. মুদ্দিককাযবন্ধনং নাম চতুরস্সং অকত্ৰা সজ্জিতন্তি গণ্ঠিপদে ৰুত্তং.

মুরজং নাম মুরজৰট্টিসণ্ঠানং ৰেঠেত্ৰা কতং. ৰেঠেত্ৰাতি নানাসুত্তেহি ৰেঠেত্ৰা. সিক্খাভাজনৰিনিচ্ছযে পন ‘‘বহুকা রজ্জুযো একতো কত্ৰা একায রজ্জুযা ৰেঠিত’’ন্তি ৰুত্তং. মদ্দৰীণং নাম পামঙ্গসণ্ঠানং. দেড্ডুভকং নাম উদকসপ্পসদিসং. কলাবুকং নাম বহুরজ্জুকং. রজ্জুযোতি উভযকোটিযং একতো অবন্ধা বহুরজ্জুযো, তথাবন্ধা কলাবুকং নাম হোতি. ন ৰট্টন্তীতি মুরজাদীনি ইমানি সব্বানি কাযবন্ধনানি ন ৰট্টন্তি. পুরিমা দ্ৰেতি মুরজং মদ্দৰীণনামঞ্চাতি দ্ৰে. ‘‘দসাসু সিযু’’ন্তি ৰত্তব্বে গাথাবন্ধৰসেন ৰণ্ণলোপেন ‘‘দসা সিযু’’ন্তি ৰুত্তং. যথাহ ‘‘মুরজং মদ্দৰীণন্তি ইদং দসাসুযেৰ অনুঞ্ঞাত’’ন্তি.

পামঙ্গসণ্ঠানাতি পামঙ্গদামং ৰিয চতুরস্সসণ্ঠানা. একরজ্জুমযন্তি নানাৰট্টে একতো ৰট্টেত্ৰা কতং রজ্জুমযং কাযবন্ধনং ৰত্তুং ৰট্টতীতি ‘‘রজ্জুকা দুস্সপট্টাদী’’তি এত্থ একৰট্টরজ্জুকা গহিতা. ইধ পন নানাৰট্টে একতো ৰট্টেত্ৰা কতা একাৰ রজ্জু গহিতা. তঞ্চাতি তং ৰা নযম্পি একরজ্জুককাযবন্ধনং পামঙ্গসণ্ঠানেন গন্থিতং. একম্পি চ ন ৰট্টতীতি কেৰলম্পি ন ৰট্টতি.

বহূ রজ্জুকে একতো কত্ৰাতি যোজনা. ৰট্টতি বন্ধিতুন্তি মুরজং কলাবুকঞ্চ ন হোতি, রজ্জুককাযবন্ধনমেৰ হোতীতি অধিপ্পাযো. অযং পন ৰিনিচ্ছযো ‘‘বহুরজ্জুকে একতো কত্ৰা একেন নিরন্তরং ৰেঠেত্ৰা কতং বহুরজ্জুকন্তি ন ৰত্তব্বং, তং ৰট্টতী’’তি অট্ঠকথাগতো ইধ ৰুত্তো. সিক্খাভাজনৰিনিচ্ছযে ‘‘বহুরজ্জুযো একতো কত্ৰা একায ৰেঠিতং মুরজং নামা’’তি যং ৰুত্তং, তং ইমিনা ৰিরুজ্ঝনতো ন গহেতব্বং.

দন্ত-সদ্দেন হত্থিদন্তা ৰুত্তা. জতূতি লাখা. সঙ্খমযন্তি সঙ্খনাভিমযং. ৰিধকা মতাতি এত্থ ৰেধিকাতিপি পাঠো, ৰিধপরিযাযো. কাযবন্ধনৰিধেতি কাযবন্ধনস্স দসায থিরভাৰত্থং কট্ঠদন্তাদীহি কতে ৰিধে. ৰিকারো অট্ঠমঙ্গলাদিকো. তত্থ তত্থাতি তস্মিং তস্মিং ঠানে. তু-সদ্দেন ঘটাকারোপি ৰট্টতীতি দীপেতীতি অত্থো পকাসিতো, তস্মা তেন নযেন কাযবন্ধনৰিচারো কাতব্বোতি.

১১. অঞ্জনিযং ‘‘উজুকমেৰা’’তি ৰুত্তত্তা চতুরস্সাদিসণ্ঠানাপি ৰঙ্কগতিকা ন ৰট্টতি. সিপাটিকাযাতি ৰাসিআদিভণ্ডপক্খিপনে. ৰিনযৰিনিচ্ছযপ্পকরণে পন –

‘‘মালাকম্মলতাকম্ম-নানারূপৰিচিত্তিতা;

ন চ ৰট্টতি ভিক্খূনং, অঞ্জনী জনরঞ্জনী.

‘‘তাদিসং পন ঘংসিত্ৰা, ৰেঠেত্ৰা সুত্তকেন ৰা;

ৰল়ঞ্জন্তস্স ভিক্খুস্স, ন দোসো কোচি ৰিজ্জতি.

‘‘ৰট্টা ৰা চতুরস্সা ৰা, অট্ঠংসা ৰাপি অঞ্জনী;

ৰট্টতেৰাতি নিদ্দিট্ঠা, ৰণ্ণমট্ঠা ন ৰট্টতি.

‘‘তথাঞ্জনিসলাকাপি, অঞ্জনিথৰিকায চ;

নানাৰণ্ণেহি সুত্তেহি, চিত্তকম্মং ন ৰট্টতি.

‘‘একৰণ্ণেন সুত্তেন, সিপাটিং যেন কেনচি;

যং কিঞ্চি পন সিব্বেত্ৰা, ৰল়ঞ্জন্তস্স ৰট্টতী’’তি. –

আগতং.

তট্টীকাযম্পি মালা…পে… চিত্তিতাতি মালাকম্মলতাকম্মেহি চ মিগপক্খিরূপাদিনানারূপেহি চ ৰিচিত্তিতা. জনরঞ্জনীতি বালজনপলোভিনী. অট্ঠংসা ৰাপীতি এত্থ অপি-সদ্দেন সোল়সংসাদীনং গহণং. ৰণ্ণমট্ঠাতি মালাকম্মাদিৰণ্ণমট্ঠা. অঞ্জনীসলাকাপি তথা ৰণ্ণমট্ঠা ন ৰট্টতীতি যোজনা. অঞ্জনীথৰিকায চ নানাৰণ্ণেহি সুত্তেহি চিত্তকম্মং ন ৰট্টতীতি পাঠো যুজ্জতি, ‘‘থৰিকাপি ৰা’’তি পাঠো দিস্সতি, সো ন গহেতব্বো. ‘‘পীতাদিনা যেন কেনচি একৰণ্ণেন সুত্তেন পিলোতিকাদিমযং কিঞ্চিপি সিপাটিকং সিব্বেত্ৰা ৰল়ঞ্জন্তস্স ৰট্টতীতি যোজনা’’তি আগতং.

১২. আরকণ্টকাদীসু আরকণ্টকেতি পোত্থকাদিঅভিসঙ্খরণত্থং কতে দীঘমুখসত্থকে. ভমকারানং দারুআদিলিখনসত্থকন্তি কেচি. ৰট্টমণিকন্তি ৰট্টং কত্ৰা উট্ঠাপেতব্ববুব্বুল়কং. অঞ্ঞন্তি ইমিনা পিল়কাদিং সঙ্গণ্হাতি. পিপ্ফলিকেতি যং কিঞ্চি ছেদনকে খুদ্দকসত্থে. মণিকন্তি একৰট্টমণি. পিল়কন্তি সাসপমত্তিকামুত্তরাজিসদিসা বহুৰট্টলেখা. ইমস্মিং অধিকারে অৰুত্তত্তা লেখনিযং যং কিঞ্চি ৰণ্ণমট্ঠং ৰট্টতীতি ৰদন্তি. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং পন ‘‘কুঞ্চিকায সেনাসনপরিক্খারত্তা সুৰণ্ণরূপিযমযাপি ৰট্টতীতি ছাযা দিস্সতি. ‘কুঞ্চিকায ৰণ্ণমট্ঠকম্মং ন ৰট্টতী’তি (পারা. অট্ঠ. ১.৮৫) ৰচনতো অঞ্ঞে কপ্পিযলোহাদিমযাৰ কুঞ্চিকা কপ্পন্তি পরিহরণীযপরিক্খারত্তা’’তি ৰুত্তং. আরকণ্টকো পোত্থকাদিকরণসত্থকজাতি, আমণ্ডসারকো আমলকফলমযোতি ৰদন্তি.

ৰলিতকন্তি নখচ্ছেদনকালে দল়্হগ্গহণত্থং ৰলিযুত্তমেৰ করোন্তি. তস্মা তং ৰট্টতীতি ইমিনা অঞ্ঞম্পি ৰিকারং দল়্হীকম্মাদিঅত্থায করোন্তি, ন ৰণ্ণমট্ঠত্থায, তং ৰট্টতীতি দীপিতং, তেন চ কত্তরদণ্ডকোটিযং অঞ্ঞমঞ্ঞং সঙ্ঘট্টনেন সদ্দনিচ্ছরণত্থায কতৰলযাদিকং অৰুত্তম্পি যতো উপপন্নং হোতি. এত্থ চ দল়্হীকম্মাদীতি আদি-সদ্দেন পরিস্সযৰিনোদনাদিং সঙ্গণ্হাতি, তেন কত্তরযট্ঠিকোটিযং কতৰলযানং অঞ্ঞমঞ্ঞসঙ্ঘট্টনেন সদ্দনিচ্ছরণং দীঘজাতিকাদিপরিস্সযৰিনোদনত্থং হোতি, তস্মা ৰট্টতীতি দীপেতি. তেনাহ আচরিযৰরো –

‘‘মণিকং পিল়কং ৰাপি, পিপ্ফলে আরকণ্টকে;

ঠপেতুং পন যং কিঞ্চি, ন চ ৰট্টতি ভিক্খুনো.

‘‘দণ্ডকেপি পরিচ্ছেদ-লেখামত্তং তু ৰট্টতি;

ৰলিত্ৰা চ নখচ্ছেদং, করোন্তীতি হি ৰট্টতী’’তি.

তস্স ৰণ্ণনাযম্পি মণিকন্তি থূলবুব্বুল়ং. পীল়কন্তি সুখুমবুব্বুল়ং. পিপ্ফলেতি ৰত্থচ্ছেদনসত্থে. আরকণ্টকেতি পত্তধারৰলযানং ৰিজ্ঝনকণ্টকে. ঠপেতুন্তি উট্ঠাপেতুং. যং কিঞ্চীতি সেসৰণ্ণমট্ঠম্পি চ. দণ্ডকেতি পিপ্ফলিদণ্ডকে. যথাহ ‘‘পিপ্ফলিকেপি মণিকং ৰা পিল়কং ৰা যং কিঞ্চি ঠপেতুং ন ৰট্টতি, দণ্ডকে পন পরিচ্ছেদলেখা ৰট্টতী’’তি. পরিচ্ছেদলেখামত্তন্তি আণিবন্ধনট্ঠানং পত্ৰা পরিচ্ছিন্দনত্থং একাৰ লেখা ৰট্টতীতি. ৰলিত্ৰাতি উভযকোটিমুখং কত্ৰা মজ্ঝে ৰলিযো গাহেত্ৰা নখচ্ছেদং যস্মা করোন্তি, তস্মা ৰট্টতীতি যোজনাতি আগতা.

উত্তরারণিযং মণ্ডলন্তি উত্তরারণিযা পৰেসনত্থং আৰাটমণ্ডলং হোতি. দন্তকট্ঠচ্ছেদনৰাসিযং উজুকমেৰ বন্ধিতুন্তি সম্বন্ধো. এত্থ চ উজুকমেৰাতি ইমিনা ৰঙ্কং কত্ৰা বন্ধিতুং ন ৰট্টতীতি দস্সেতি, তেনেৰ অঞ্জনিযম্পি তথা দস্সিতং. উভোসু পস্সেসু একপস্সে ৰাতি ৰচনসেসো, ৰাসিদণ্ডস্স উভোসু পস্সেসু দণ্ডকোটীনং অচলনত্থং বন্ধিতুন্তি অত্থো. কপ্পিযলোহেন চতুরস্সং ৰা অট্ঠংসং ৰা কাতুং ৰট্টতীতি যোজনা.

১৩. আমণ্ডসারকেতি আমলকফলানি পিসিত্ৰা তেন কক্কেন কততেলভাজনে. তত্থ কির পক্খিত্তং তেলং সীতং হোতি. তথা হি ৰুত্তং আচরিযেন –

‘‘উত্তরারণিযং ৰাপি, ধনুকে পেল্লদণ্ডকে;

মালাকম্মাদি যং কিঞ্চি, ৰণ্ণমট্ঠং ন ৰট্টতি.

‘‘সণ্ডাসে দন্তকট্ঠানং, তথা ছেদনৰাসিযা;

দ্ৰীসু পস্সেসু লোহেন, বন্ধিতুং পন ৰট্টতি.

‘‘তথা কত্তরদণ্ডেপি, চিত্তকম্মং ন ৰট্টতি;

ৰট্টলেখাৰ ৰট্টন্তি, একা ৰা দ্ৰেপি হেট্ঠতো.

‘‘ৰিসাণে নাল়িযং ৰাপি, তথেৰামণ্ডসারকে;

তেলভাজনকে সব্বং, ৰণ্ণমট্ঠং তু ৰট্টতী’’তি.

টীকাযম্পি অরণিসহিতে ভন্তকিচ্চকরো দণ্ডো উত্তরারণী নাম. ৰাপীতি পি-সদ্দেন অধরারণিং সঙ্গণ্হাতি. উদুক্খলদণ্ডস্সেতং অধিৰচনং. অঞ্ছনকযন্তধনু ধনুকং নাম. মুসলমত্থকপীল়নদণ্ডকো পেল্লদণ্ডকো নাম. সণ্ডাসেতি অগ্গিসণ্ডাসে. দন্তকট্ঠানং ছেদনৰাসিযা তথা যং কিঞ্চি ৰণ্ণমট্ঠং ন ৰট্টতীতি সম্বন্ধো. দ্ৰীসু পস্সেসূতি ৰাসিযা উভোসু পস্সেসু. লোহেনাতি কপ্পিযলোহেন. বন্ধিতুং ৰট্টতীতি উজুকমেৰ ৰা চতুরস্সং ৰা অট্ঠংসং ৰা বন্ধিতুং ৰট্টতি. সণ্ডাসেতি অগ্গিসণ্ডাসেতি নিস্সন্দেহে ৰুত্তং. অট্ঠকথাযং পনেত্থ সূচিসণ্ডাসো দস্সিতো. হেট্ঠাতি হেট্ঠা অযোপট্টৰলযে. ‘‘উপরি অহিচ্ছত্তকমকুল়মত্ত’’ন্তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তং. ৰিসাণেতি তেলাসিঞ্চনকগৰযমহিংসাদিসিঙ্গে. নাল়িযং ৰাপীতি ৰেল়ুনাল়িকাদিনাল়িযং. অপি-সদ্দেন অলাবুং সঙ্গণ্হাতি. আমণ্ডসারকেতি আমলকচুণ্ণমযতেলঘটে. তেলভাজনকেতি ৰুত্তপ্পকারেযেৰ তেলভাজনে. সব্বং ৰণ্ণমট্ঠং ৰট্টতীতি পুমিত্থিরূপরহিতং মালাকম্মাদি সব্বং ৰণ্ণমট্ঠং ৰট্টতীতি আগতং.

ভূমত্থরণেতি কটসারাদিমযে পরিকম্মকতায ভূমিযা অত্থরিতব্বঅত্থরণে. পানীযঘটেতি ইমিনা সব্বভাজনে সঙ্গণ্হাতি. সব্বং…পে… ৰট্টতীতি যথাৰুত্তেসু মঞ্চাদীসু ইত্থিপুরিসরূপম্পি ৰট্টতি. তেলভাজনেসুযেৰ ইত্থিপুরিসরূপানং পটিক্খিপিতত্তা তেলভাজনেন সহ অগণেত্ৰা ৰিসুং মঞ্চাদীনং গহিতত্তা চাতি ৰদন্তি. কিঞ্চাপি ৰদন্তি, এতেসং পন মঞ্চাদীনং হত্থেন আমসিতব্বভণ্ডত্তা ইত্থিরূপমেত্থ ন ৰট্টতীতি গহেতব্বং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. পারাজিক ৮৫) পন ‘‘তালৰণ্টবীজনিআদীসু ৰণ্ণমট্ঠকম্মং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. কিঞ্চাপি তানি কুঞ্চিকা ৰিয পরিহরণীযানি, অথ খো উচ্চাৰচানি ন ধারেতব্বানীতি পটিক্খেপাভাৰতো ৰুত্তং. কেৰলঞ্হি তানি ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে ৰিধূপনঞ্চ তালৰণ্টঞ্চা’’তিআদিনা ৰুত্তানি. গণ্ঠিপদে পন ‘‘তেলভাজনেসু ৰণ্ণমট্ঠকম্মং ৰট্টতি, সেনাসনপরিক্খারত্তা ৰুত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. আচরিযবুদ্ধদত্তত্থেরেনপি ৰুত্তমেৰ –

‘‘পানীযস্স উল়ুঙ্কেপি, দোণিযং রজনস্সপি;

ঘটে ফলকপীঠেপি, ৰলযাধারকাদিকে.

‘‘তথা পত্তপিধানে চ, তালৰণ্টে চ বীজনে;

পাদপুঞ্ছনিযং ৰাপি, সম্মুঞ্জনিযমেৰ চ.

‘‘মঞ্চে ভূমত্থরে পীঠে, ভিসিবিম্বোহনেসু চ;

মালাকম্মাদিকং চিত্তং, সব্বমেৰ চ ৰট্টতী’’তি.

১৪. এৰং সমণপরিক্খারেসু কপ্পিযাকপ্পিযং কথেত্ৰা ইদানি সেনাসনে কথেতুং ‘‘সেনাসনে পনা’’ত্যাদিমাহ. এত্থ পন-সদ্দো ৰিসেসজোতকো. তেন সব্বরতনমযম্পি ৰণ্ণমট্ঠকম্মং ৰট্টতি, কিমঙ্গং পন অঞ্ঞৰণ্ণমট্ঠকম্মন্তি অত্থং জোতেতি. যদি এৰং কিস্মিঞ্চি পটিসেধেতব্বে সন্তেপি তথা ৰত্তব্বং সিযাতি আহ ‘‘সেনাসনে কিঞ্চি পটিসেধেতব্বং নত্থী’’তি. ৰুত্তম্পি চেতং আচরিযবুদ্ধদত্তত্থেরেন –

‘‘নানামণিমযত্থম্ভ-কৰাটদ্ৰারভিত্তিকং;

সেনাসনমনুঞ্ঞাতং, কা কথা ৰণ্ণমট্ঠকে.

‘‘সোৰণ্ণিযং দ্ৰারকৰাটবদ্ধং;

সুৰণ্ণনানামণিভিত্তিভূমিং;

ন কিঞ্চি একম্পি নিসেধনীযং;

সেনাসনং ৰট্টতি সব্বমেৰা’’তি.

সমন্তপাসাদিকাযম্পি পঠমসঙ্ঘাদিসেসৰণ্ণনাযং (পারা. অট্ঠ. ২.২৮১) ‘‘সেনাসনপরিভোগো পন সব্বকপ্পিযো, তস্মা জাতরূপরজতমযা সব্বেপি সেনাসনপরিক্খারা আমাসা. ভিক্খূনং ধম্মৰিনযৰণ্ণনট্ঠানে রতনমণ্ডপে করোন্তি ফলিকত্থম্ভে রতনদামপটিমণ্ডিতে. তত্থ সব্বুপকরণানি ভিক্খূনং পটিজগ্গিতুং ৰট্টন্তী’’তি আগতং. তস্সা ৰণ্ণনাযং পন ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.২৮১) ‘‘সব্বকপ্পিযোতি যথাৰুত্তসুৰণ্ণাদিমযানং সেনাসনপরিক্খারানং আমসনগোপনাদিৰসেন পরিভোগো সব্বথা কপ্পিযোতি অধিপ্পাযো. তেনাহ ‘তস্মা’তিআদি. ‘ভিক্খূনং ধম্মৰিনযৰণ্ণনট্ঠানে’তি ৰুত্তত্তা সঙ্ঘিকমেৰ সুৰণ্ণমযং সেনাসনং সেনাসনপরিক্খারা চ ৰট্টন্তি, ন পুগ্গলিকানীতি ৰেদিতব্ব’’ন্তি ৰণ্ণিতং.

সেনাসনক্খন্ধকৰণ্ণনাযম্পি সমন্তপাসাদিকাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩২০) ‘সব্বং পাসাদপরিভোগন্তি সুৰণ্ণরজতাদিৰিচিত্রানি কৰাটানি মঞ্চপীঠানি তালৰণ্টানি সুৰণ্ণরজতমযপানীযঘটপানীযসরাৰানি যং কিঞ্চি চিত্তকম্মকতং, সব্বং ৰট্টতি. পাসাদস্স দাসিদাসং খেত্তং ৰত্থুং গোমহিংসং দেমাতি ৰদন্তি, পাটেক্কং গহণকিচ্চং নত্থি, পাসাদে পটিগ্গহিতে পটিগ্গহিতমেৰ হোতি. গোনকাদীনি সঙ্ঘিকৰিহারে ৰা পুগ্গলিকৰিহারে ৰা মঞ্চপীঠেসু অত্থরিত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ন ৰট্টন্তি, ধম্মাসনে পন গিহিৰিকতনীহারেন লব্ভন্তি, তত্রাপি নিপজ্জিতুং ন ৰট্টতী’’তি আগতং. তস্সা ৰণ্ণনাযং পন ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.৩২০) ‘‘সুৰণ্ণরজতাদিৰিচিত্রানীতি সঙ্ঘিকসেনাসনং সন্ধায ৰুত্তং, পুগ্গলিকং পন সুৰণ্ণাদিৰিচিত্রং ভিক্খুস্স সম্পটিচ্ছিতুমেৰ ন ৰট্টতি ‘ন ত্ৰেৰাহং ভিক্খৰে কেনচি পরিযাযেন জাতরূপরজতং সাদিতব্ব’ন্তি (মহাৰ. ২৯৯) ৰুত্তত্তা, তেনেৰেত্থ অট্ঠকথাযং ‘সঙ্ঘিকৰিহারে ৰা পুগ্গলিকৰিহারে ৰা’তি ন ৰুত্তং, গোনকাদিঅকপ্পিযভণ্ডৰিসযেৰ এৰং ৰুত্তং, একভিক্খুস্সপি তেসং গহণে দোসাভাৰা’’তি ৰণ্ণিতং.

তস্মিংযেৰ খন্ধকে অট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩২১) ‘‘সচেপি রাজরাজমহামত্তাদযো একপ্পহারেনেৰ মঞ্চসতং ৰা মঞ্চসহস্সং ৰা দেন্তি, সব্বে কপ্পিযমঞ্চা সম্পটিচ্ছিতব্বা, সম্পটিচ্ছিত্ৰা ৰুড্ঢপটিপাটিযা সঙ্ঘিকপরিভোগেন পরিভুঞ্জথাতি দাতব্বা, পুগ্গলিকৰসেন ন দাতব্বা’’তি আগতং. তস্সা ৰণ্ণনাযংযেৰ ৰিমতিৰিনোদনিযং ‘‘কপ্পিযমঞ্চা সম্পটিচ্ছিতব্বাতি ইমিনা সুৰণ্ণাদিৰিচিত্তং অকপ্পিযমঞ্চং ‘সঙ্ঘস্সা’তি ৰুত্তেপি সম্পটিচ্ছিতুং ন ৰট্টতীতি দস্সেতি, ‘ৰিহারস্স দেমা’তি ৰুত্তে সঙ্ঘস্সেৰ ৰট্টতি, ন পুগ্গলস্স খেত্তাদি ৰিযাতি দট্ঠব্ব’’ন্তি ৰণ্ণিতং, তস্মা ভগৰতো আণং সম্পটিচ্ছন্তেহি লজ্জিপেসলবহুস্সুতসিক্খাকামভূতেহি ভিক্খূহি সুট্ঠু মনসিকাতব্বমিদং ঠানং.

ননু চ সেনাসনে ৰিরুদ্ধসেনাসনং নাম পটিসেধেতব্বং অত্থি, অথ কস্মা ‘‘সেনাসনে কিঞ্চি পটিসেধেতব্বং নত্থী’’তি ৰুত্তন্তি চোদনং সন্ধাযাহ ‘‘অঞ্ঞত্র ৰিরুদ্ধসেনাসনা’’তি. তস্সত্থো – ৰিরুদ্ধসেনাসনা ৰিরুদ্ধসেনাসনং অঞ্ঞত্র ঠপেত্ৰা অঞ্ঞং ৰণ্ণমট্ঠকম্মাদিকম্মং সন্ধায সেনাসনে কিঞ্চি পটিসেধেতব্বং নত্থীতি ৰুত্তং, ন তদভাৰোতি. যদি এৰং তং ৰিরুদ্ধসেনাসনং আচরিযেন ৰত্তব্বং, কতমং ৰিরুদ্ধসেনাসনং নামাতি পুচ্ছাযমাহ ‘‘ৰিরুদ্ধ…পে… ৰুচ্চতী’’তি. তত্থ অঞ্ঞেসন্তি সীমস্সামিকানং. রাজৰল্লভেহীতি লজ্জিপেসলানং উপোসথাদিঅন্তরাযকরা অলজ্জিনো ভিন্নলদ্ধিকা চ ভিক্খূ অধিপ্পেতা তেহি সহ উপোসথাদিকরণাযোগতো. তেন চ ‘‘সীমাযা’’তি ৰুত্তং. তেসং লজ্জিপরিসাতি তেসং সীমস্সামিকানং অনুবলং দাতুং সমত্থা লজ্জিপরিসা. ভিক্খূহি কতন্তি যং অলজ্জীনং সেনাসনভেদনাদিকং লজ্জিভিক্খূহি কতং, তং সব্বং সুকতমেৰ অলজ্জিনিগ্গহত্থায পৰত্তেতব্বতো.

এত্থ চ সিযা – ‘‘অঞ্ঞেসং সীমাযা’’তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তং, সীমা নাম বহুৰিধা, কতরসীমং সন্ধাযাতি? বদ্ধসীমং সন্ধাযাতি দট্ঠব্বং. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ‘‘মা অম্হাকং উপোসথপৰারণানং অন্তরাযমকত্থা’’তি অট্ঠকথাযমেৰ ৰুত্তত্তা, সারত্থদীপনিযম্পি (সারত্থ.টী. ২.৮৫) ‘‘উপোসথপৰারণানং অন্তরাযকরা অলজ্জিনো রাজকুলূপকা ৰুচ্চন্তী’’তি ৰুত্তত্তা, উপোসথাদিৰিনযকম্মখেত্তভূতায এৰ সীমায ইধ অধিপ্পেতত্তা. যদি এৰং গামসীমসত্তব্ভন্তরসীমউদকুক্খেপসীমাযোপি তংখেত্তভূতা এৰ, তস্মা তাপি সন্ধাযাতি ৰত্তব্বন্তি? ন ৰত্তব্বং তাসং অবদ্ধসীমত্তা, ন তে তাসং সামিকা, বদ্ধসীমাযেৰ ভিক্খূনং কিরিযায সিদ্ধত্তা তাসংযেৰ তে সামিকা. তেন ৰুত্তং ‘‘যং পন সীমস্সামিকেহি ভিক্খূহী’’তি. যং পন ৰদন্তি ‘‘উপচারসীমাপি তংখেত্তভূতা’’তি, তং ন গহেতব্বং, তস্সা তদক্খেত্তভাৰং উপরি সীমাৰিনিচ্ছযকথাদীসু (ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. ১৫৬ আদযো) কথযিস্সাম. অপিচ গামসীমায অঞ্ঞেসং সেনাসনকরণস্স পটিসেধিতুমযুত্তত্তা সত্তব্ভন্তরউদকুক্খেপসীমানঞ্চ সব্বদা অতিট্ঠনতো বদ্ধসীমাযেৰ অধিপ্পেতাতি ৰিঞ্ঞাযতীতি.

ছিন্দাপেয্য ৰা ভিন্দাপেয্য ৰা, অনুপৰজ্জোতি ইদং সব্বমত্তিকামযকুটী ৰিয সব্বথা অনুপযোগারহং সন্ধায ৰুত্তং. যং পন পঞ্চৰণ্ণসুত্তেহি ৰিনদ্ধছত্তাদিকং, তত্থ অকপ্পিযভাগোৰ ছিন্দিতব্বো, ন তদৰসেসো, তস্স কপ্পিযত্তাতি ছিন্দন্তো উপৰজ্জোৰ হোতি. তেনেৰ ৰুত্তং ‘‘ঘটকম্পি ৰাল়রূপম্পি ছিন্দিত্ৰা ধারেতব্ব’’ন্তিআদি.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

পরিক্খারৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

দুতিযো পরিচ্ছেদো.

৩. ভেসজ্জাদিকরণৰিনিচ্ছযকথা

১৫. এৰং পরিক্খারৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি ভেসজ্জকরণপরিত্তপটিসন্থারানং ৰিনিচ্ছযং কথেতুং ‘‘ভেসজ্জা’’তিআদিমাহ. তত্থ ভিসক্কস্স ইদং কম্মং ভেসজ্জং. কিং তং? তিকিচ্ছনং. করিযতে করণং, ভেসজ্জস্স করণং ভেসজ্জকরণং, ৰেজ্জকম্মকরণন্তি ৰুত্তং হোতি. পরিসমন্ততো তাযতি রক্খতীতি পরিত্তং, আরক্খাতি অত্থো. পটিসন্থরণং পটিসন্থারো, অত্তনা সদ্ধিং অঞ্ঞেসং সম্বন্ধকরণন্তি অত্থো. তত্থ যো ৰিনিচ্ছযো মাতিকাযং ‘‘ভেসজ্জকরণম্পি চ পরিত্তং, পটিসন্থারো’’তি (ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. গন্থারম্ভকথা) মযা ৰুত্তো, তস্মিং সমভিনিৰিট্ঠে ভেসজ্জকরণৰিনিচ্ছযে. সহধম্মো এতেসন্তি সহধম্মিকা, তেসং, একস্স সত্থুনো সাসনে সহসিক্খমানধম্মানন্তি অত্থো. অথ ৰা সহধম্মে নিযুত্তা সহধম্মিকা, তেসং, সহধম্মসঙ্খাতে সিক্খাপদে সিক্খমানভাৰেন নিযুত্তানন্তি অত্থো. ৰিৰট্টনিস্সিতসীলাদিযুত্তভাৰেন সমত্তা সমসীলসদ্ধাপঞ্ঞানং. এতেন দুস্সীলানং ভিন্নলদ্ধিকানঞ্চ অকাতুম্পি লব্ভতীতি দস্সেতি.

ঞাতকপৰারিতট্ঠানতো ৰাতি অত্তনো ৰা তেসং ৰা ঞাতকপৰারিতট্ঠানতো. ন করিযিত্থাতি অকতা, অযুত্তৰসেন অকতপুব্বা ৰিঞ্ঞত্তি অকতৰিঞ্ঞত্তি. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. পারাজিক ১৮৬) পন ‘‘অকতৰিঞ্ঞত্তিযাতি ন ৰিঞ্ঞত্তিযা. সা হি অননুঞ্ঞাতত্তা কতাপি অকতা ৰিযাতি অকতৰিঞ্ঞত্তি, ‘ৰদেয্যাথ ভন্তে যেনত্থো’তি এৰং অকতট্ঠানে ৰিঞ্ঞত্তি অকতৰিঞ্ঞত্তীতি লিখিত’’ন্তি ৰুত্তং. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.১৮৫) ‘‘গিলানস্স অত্থায অপ্পৰারিতট্ঠানতো ৰিঞ্ঞত্তিযা অনুঞ্ঞাতত্তা কতাপি অকতা ৰিযাতি অকতৰিঞ্ঞত্তি, ‘ৰদ ভন্তে পচ্চযেনা’তি এৰং অকতপৰারণট্ঠানে চ ৰিঞ্ঞত্তি অকতৰিঞ্ঞত্তী’’তি.

১৬. পটিযাদিযতীতি সম্পাদেতি. অকাতুং ন ৰট্টতীতি এত্থ দুক্কটন্তি ৰদন্তি, অযুত্ততাৰসেন পনেত্থ অকরণপ্পটিক্খেপো ৰুত্তো, ন আপত্তিৰসেনাতি গহেতব্বং. সব্বং পরিকম্মং অনামসন্তেনাতি মাতুগামসরীরাদীনং অনামাসত্তা ৰুত্তং. যাৰ ঞাতকা ন পস্সন্তীতি যাৰ তস্স ঞাতকা ন পস্সন্তি. ‘‘তিত্থিযভূতানং মাতাপিতূনং সহত্থা দাতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. পারাজিক ১৮৬) ৰুত্তং.

১৭. পিতু ভগিনী পিতুচ্ছা. মাতু ভাতা মাতুলো. নপ্পহোন্তীতি কাতুং ন সক্কোন্তীতি টীকাসু ৰুত্তং. ‘‘তেসংযেৰ সন্তকং ভেসজ্জং গহেত্ৰা কেৰলং যোজেত্ৰা দাতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘সচে পন নপ্পহোন্তি যাচন্তি চ, দেথ নো ভন্তে, তুম্হাকং পটিদস্সামা’’তি ৰুত্তত্তা পন তেসং ভেসজ্জস্স অপ্পহোনকত্তা ভেসজ্জমেৰ যাচন্তীতি অট্ঠকথাধিপ্পাযো দিস্সতি, ৰীমংসিতব্বো. ন যাচন্তীতি লজ্জায ন যাচন্তি, গারৰেন ৰা. ‘‘আভোগং কত্ৰা’’তি ৰুত্তত্তা অঞ্ঞথা দেন্তস্স আপত্তিযেৰ. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.১৮) পন ‘‘আভোগং কত্ৰাতি ইদং কত্তব্বকরণদস্সনৰসেন ৰুত্তং, আভোগং পন অকত্ৰাপি দাতুং ৰট্টতীতি তীসু গণ্ঠিপদেসু লিখিত’’ন্তি ৰুত্তং. পোরাণটীকাযম্পি তদেৰ গহেত্ৰা লিখিতং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.১৮৫) পন তং ৰচনং পটিক্খিত্তং. ৰুত্তঞ্হি তত্থ কেচি পন ‘‘আভোগং অকত্ৰাপি দাতুং ৰট্টতীতি ৰদন্তি, তং ন যুত্তং ভেসজ্জকরণস্স, পাল়িযং ‘অনাপত্তি ভিক্খু পারাজিকস্স, আপত্তি দুক্কটস্সা’তি এৰং অন্তরাপত্তিদস্সনৰসেন সামঞ্ঞতো পটিক্খিত্তত্তা, অট্ঠকথাযং অৰুত্তপ্পকারেন করোন্তস্স সুত্তেনেৰ আপত্তিসিদ্ধাতি দট্ঠব্বা. তেনেৰ অট্ঠকথাযম্পি ‘তেসঞ্ঞেৰ সন্তক’ন্তিআদি ৰুত্ত’’ন্তি.

এতে দস ঞাতকে ঠপেত্ৰাতি তেসং পুত্তনত্তাদযোপি তপ্পটিবদ্ধত্তা ঞাতকা এৰাতি তেপি এত্থেৰ সঙ্গহিতা. তেন অঞ্ঞেসন্তি ইমিনা অঞ্ঞাতকানং গহণং ৰেদিতব্বং. তেনেৰাহ ‘‘এতেসং পুত্তপরম্পরাযা’’তিআদি. কুলপরিৰট্টাতি কুলানং পটিপাটি, কুলপরম্পরাতি ৰুত্তং হোতি. ভেসজ্জং করোন্তস্সাতি যথাৰুত্তৰিধিনা করোন্তস্স, ‘‘তাৰকালিকং দস্সামী’’তি আভোগং অকত্ৰা দেন্তস্সপি পন অন্তরাপত্তিদুক্কটং ৰিনা মিচ্ছাজীৰনং ৰা কুলদূসনং ৰা ন হোতিযেৰ. তেনাহ ‘‘ৰেজ্জকম্মং ৰা কুলদূসকাপত্তি ৰা ন হোতী’’তি. ঞাতকানঞ্হি সন্তকং যাচিত্ৰাপি গহেতুং ৰট্টতি, তস্মা তত্থ কুলদূসনাদি ন সিযা. সারত্থদীপনিযম্পি (সারত্থ. টী. ২.১৮৫) ‘‘ময্হং দস্সন্তি করিস্সন্তীতি পচ্চাসায করোন্তস্সপি যাচিত্ৰা গহেতব্বট্ঠানতায ঞাতকেসু ৰেজ্জকম্মং ৰা কুলদূসকাপত্তি ৰা ন হোতীতি ৰদন্তী’’তি ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. পারাজিক ১৮৬) পন ‘‘ৰেজ্জকম্মং ৰা কুলদূসকাপত্তি ৰা ন হোতীতি ৰচনতো যাৰ সত্তমো কুলপরিৰট্টো, তাৰ ভেসজ্জং কাতুং ৰট্টতীতি ৰদন্তী’’তি এত্তকমেৰ ৰুত্তং. সব্বপদেসু ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি ‘‘চূল়মাতুযা’’তিআদীসু সব্বপদেসু চূল়মাতুযা সামিকোতিআদিনা যোজেত্ৰা হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো.

উপজ্ঝাযস্স আহরামাতি ইদং উপজ্ঝাযেন মম ঞাতকানং ভেসজ্জং আহরথাতি আণত্তেহি কত্তব্বৰিধিদস্সনত্থং ৰুত্তং. ইমিনা চ সামণেরাদীনং অপচ্চাসাযপি পরজনস্স ভেসজ্জকরণং ন ৰট্টতীতি দস্সেতি. ৰুত্তনযেনেৰ পরিযেসিত্ৰাতি ইমিনা ‘‘ভিক্খাচারৰত্তেন ৰা’’তিআদিনা, ‘‘ঞাতিসামণেরেহি ৰা’’তিআদিনা চ ৰুত্তমত্থং অতিদিসতি. অপচ্চাসীসন্তেনাতি (ৰি. ৰি. টী. ১.১৮৫) আগন্তুকচোরাদীনং করোন্তেনপি মনুস্সা নাম উপকারকা হোন্তীতি অত্তনো তেহি লাভং অপত্থযন্তেন, পচ্চাসায করোন্তস্স পন ৰেজ্জকম্মকুলদূসনাদিনা দোসো হোতীতি অধিপ্পাযো. এৰঞ্হি উপকারে কতে সাসনস্স গুণং ঞত্ৰা পসীদন্তি, সঙ্ঘস্স ৰা উপকারকা হোন্তীতি করণে পন দোসো নত্থি. কেচি পন ‘‘অপচ্চাসীসন্তেন আগন্তুকাদীনং পটিক্খিত্তপুগ্গলানম্পি দাতুং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি, তং ন যুত্তং কত্তব্বাকত্তব্বট্ঠানৰিভাগস্স নিরত্থকত্তপ্পসঙ্গতো অপচ্চাসীসন্তেন ‘‘সব্বেসম্পি দাতুং কাতুঞ্চ ৰট্টতী’’তি এত্তকমত্তস্সেৰ ৰত্তব্বতো. অপচ্চাসীসনঞ্চ মিচ্ছাজীৰকুলদূসনাদিদোসনিসেধনত্থমেৰ ৰুত্তং ন ভেসজ্জকরণসঙ্খাতায ইমিস্সা অন্তরাপত্তিযা মুচ্চনত্থং আগন্তুকচোরাদীনং অনুঞ্ঞাতানং দানেনেৰ তায আপত্তিযা মুচ্চনতোতি গহেতব্বং.

১৮. তেনেৰ অপচ্চাসীসন্তেনপি অকাতব্বট্ঠানং দস্সেতুং ‘‘সদ্ধং কুল’’ন্তিআদি ৰুত্তং. ‘‘ভেসজ্জং আচিক্খথা’’তি ৰুত্তেপি ‘‘অঞ্ঞমঞ্ঞং পন কথা কাতব্বা’’তি ইদং পরিযাযত্তা ৰট্টতি. এৰং হেট্ঠা ৰুত্তনযেন ইদঞ্চিদঞ্চ গহেত্ৰা করোন্তীতি ইমিনা পরিযাযেন কথেন্তস্সপি নেৰত্থি দোসোতি আচরিযা. পুচ্ছন্তীতি ইমিনা দিট্ঠদিট্ঠরোগীনং পরিযাযেনপি ৰত্ৰা ৰিচরণং অযুত্তন্তি দস্সেতি. পুচ্ছিতস্সপি পন পচ্চাসীসন্তস্স পরিযাযকথাপি ন ৰট্টতীতি ৰদন্তি. সমুল্লপেসীতি অপচ্চাসীসন্তো এৰ অঞ্ঞমঞ্ঞং কথং সমুট্ঠাপেসি. আচরিযভাগোতি ৰিনযাচারং অকোপেত্ৰা ভেসজ্জাচিক্খণেন ৰেজ্জাচরিযভাগো অযন্তি অত্থোতি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.১৮৫) ৰুত্তং.

সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.১৮৫) পন ‘‘ৰিনযলক্খণং অজানন্তস্স অনাচরিযস্স তদনুরূপৰোহারাসম্ভৰতো ঈদিসস্স লাভস্স উপ্পত্তি নাম নত্থীতি ‘আচরিযভাগো নাম অয’ন্তি ৰুত্তং. ৰিনযে পকতঞ্ঞুনা আচরিযেন লভিতব্বভাগো অযন্তি ৰুত্তং হোতী’’তি ৰুত্তং. ‘‘পুপ্ফপূজনত্থায দিন্নেপি অকপ্পিযৰোহারেন ৰিধানস্স অযুত্তত্তা ‘কপ্পিযৰসেনা’তি ৰুত্তং, ‘পুপ্ফং আহরথা’তিআদিনা কপ্পিযৰোহারৰসেনাতি অত্থো’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.১৮৫) ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.১৮৫) পন ‘‘পুপ্ফপূজনত্থাযপি সম্পটিচ্ছিযমানং রূপিযং অত্তনো সন্তকত্তভজনেন নিস্সগ্গিযমেৰাতি আহ ‘কপ্পিযৰসেন গাহাপেত্ৰা’তি. ‘অম্হাকং রূপিযং ন ৰট্টতি, পুপ্ফপূজনত্থং পুপ্ফং ৰট্টতী’তিআদিনা পটিক্খিপিত্ৰা কপ্পিযেন কম্মেন গাহাপেত্ৰাতি অত্থো’’তি ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. পারাজিক ১৮৬) পন ‘‘কপ্পিযৰসেনাতি অম্হাকং পুপ্ফং আনেথাতিআদিনা. ‘পূজং অকাসী’তি ৰুত্তত্তা সযং গহেতুং ন ৰট্টতীতি ৰদন্তী’’তি এত্তকমেৰ ৰুত্তং. অযমেত্থ ভেসজ্জকরণৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো.

১৯. এৰং ভেসজ্জকরণৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি পরিত্তকরণৰিনিচ্ছযং কথেতুমাহ ‘‘পরিত্তে পনা’’তিআদি. তত্থ যদি ‘‘পরিত্তং করোথা’’তি ৰুত্তে করোন্তি, ভেসজ্জকরণং ৰিয গিহিকম্মং ৰিয চ হোতীতি ‘‘ন কাতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. ‘‘পরিত্তং ভণথা’’তি ৰুত্তে পন ধম্মজ্ঝেসনত্তা অনজ্ঝিট্ঠেনপি ভণিতব্বো ধম্মো, পগেৰ অজ্ঝিট্ঠেনাতি ‘‘কাতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং, চালেত্ৰা সুত্তং পরিমজ্জিত্ৰাতি পরিত্তং করোন্তেন কাতব্বৰিধিং দস্সেতি. চালেত্ৰা সুত্তং পরিমজ্জিত্ৰাতি ইদং ৰা ‘‘পরিত্তাণং এত্থ পৰেসেমী’’তি চিত্তেন এৰং কতে পরিত্তাণা এত্থ পৰেসিতা নাম হোতীতি ৰুত্তং. ৰিহারতো…পে… দুক্কটন্তি ইদং অঞ্ঞাতকে গহট্ঠে সন্ধায ৰুত্তন্তি ৰদন্তি. পাদেসু উদকং আকিরিত্ৰাতি ইদং তস্মিং দেসে চারিত্তৰসেন ৰুত্তং. তত্থ হি পাল়িযা নিসিন্নানং ভিক্খূনং পাদেসু রোগৰূপসমনাদিঅত্থায উদকং সিঞ্চিত্ৰা পরিত্তং কাতুং সুত্তঞ্চ ঠপেত্ৰা ‘‘পরিত্তং ভণথা’’তি ৰত্ৰা গচ্ছন্তি. এৰঞ্হি করিযমানে যদি পাদে অপনেন্তি, মনুস্সা তং ‘‘অৰমঙ্গল’’ন্তি মঞ্ঞন্তি ‘‘রোগো ন ৰূপসমেস্সতী’’তি. তেনাহ ‘‘ন পাদা অপনেতব্বা’’তি.

মতসরীরদস্সনে ৰিয কেৰলে সুসানদস্সনেপি ইদং জাতানং সত্তানং ৰযগমনট্ঠানন্তি মরণসঞ্ঞা উপ্পজ্জতীতি আহ ‘‘সীৰথিকদস্সনে…পে… মরণস্সতিং পটিলভিস্সামাতি গন্তুং ৰট্টতী’’তি. লেসকপ্পং অকত্ৰা সমুপ্পন্নসুদ্ধচিত্তেন ‘‘পরিৰারত্থায আগচ্ছন্তূ’’তি ৰুত্তেপি গন্তুং ৰট্টতীতি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.১৮৫) ৰুত্তং. এতেন অসুভদস্সনন্তি ৰচনমত্তেন লেসকপ্পং কত্ৰা এৰং গতে মতস্স ঞাতকা পসীদিস্সন্তি, দানং দস্সন্তি, মযং লাভং লভিস্সাম, উপট্ঠাকং লভিস্সামাতি অসুদ্ধচিত্তেন গন্তুং ন ৰট্টতীতি দস্সেতি. কম্মট্ঠানসীসেন পন ‘‘মরণস্সতিং লভিস্সামা’’তিআদিনা সুদ্ধচিত্তেন পক্কোসিতেপি অপক্কোসিতেপি গন্তুং ৰট্টতীতি দীপেতি. তালপণ্ণস্স পরিত্তলেখনট্ঠানত্তা পরিত্তসুত্তস্স পরিত্তকরণসঞ্ঞাণত্তা তানি দিস্ৰা অমনুস্সা পরিত্তসঞ্ঞায অপক্কমন্তীতি আহ ‘‘তালপণ্ণং পন পরিত্তসুত্তং ৰা হত্থে ৰা পাদে ৰা বন্ধিতব্ব’’ন্তি.

এত্থ চ আদিতো পট্ঠায যাৰ ‘‘আটানাটিযপরিত্তং (দী. নি. ৩.২৭৫ আদযো) ৰা ভণিতব্ব’’ন্তি এত্তকোযেৰ ৰিনযট্ঠকথাভতো পাল়িমুত্তপরিত্তকরণৰিনিচ্ছযো, ন পন ততো পরং ৰুত্তো, তস্মা ‘‘ইধ পনা’’তিআদিকো কথামগ্গো সমন্তপাসাদিকাযং নত্থি, তীসু টীকাসুপি তংসংৰণ্ণনানযো নত্থি, তথাপি সো সুত্তট্ঠকথাযং আগতোৰাতি তং দস্সেতুং ‘‘ইধ পন আটানাটিযসুত্তস্স পরিকম্মং ৰেদিতব্ব’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ ইধাতি ‘‘আটানাটিযপরিত্তং ৰা ভণিতব্ব’’ন্তি ৰচনে. পনাতি ৰিসেসত্থে নিপাতো. দীঘনিকাযে পাথিকৰগ্গে আগতস্স আটানাটিযপরিত্তস্স পরিকম্মং এৰং ৰেদিতব্বন্তি যোজনা. যদি পঠমমেৰ ন ৰত্তব্বং, অথ কিং কাতব্বন্তি আহ ‘‘মেত্তসুত্ত’’ন্তিআদি. এৰঞ্হি লদ্ধাসেৰনং হুত্ৰা অতিওজৰন্তং হোতি.

পিট্ঠং ৰা মংসং ৰাতি ৰা-সদ্দো অনিযমত্থো, তেন মচ্ছখণ্ডপূৰখজ্জকাদযো সঙ্গণ্হাতি. ওতারং লভন্তীতি অত্তনা পিযাযিতখাদনীযনিবদ্ধৰসনট্ঠানলাভতায অৰতারণং লভন্তি. হরিতূপলিত্তন্তি অল্লগোমযলিত্তং. ইদঞ্হি পোরাণকচারিত্তং ভূমিৰিসুদ্ধকরণং. পরিসুদ্ধং…পে… নিসীদিতব্বন্তি ইমিনা পরিত্তকারকস্স ভিক্খুনো মেত্তাকরুণাৰসেন চিত্তৰিসুদ্ধিপি ইচ্ছিতব্বাতি দস্সেতি. এৰঞ্হি সতি উপরি ৰক্খমানউভযতো রক্খাসংৰিধানেন সমেতি. টীকাযং (দী. নি. টী. ৩.২৮২) পন ‘‘সরীরসুদ্ধিপি ইচ্ছিতব্বাতি দস্সেতী’’তি ৰুত্তং. তদেতং ৰিচারেতব্বং. ন হি ‘‘কাযসুদ্ধিমত্তেন অমনুস্সানং পিযো হোতী’’তি ৰুত্তং, মেত্তাৰসেনেৰ পন ৰুত্তং. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা ‘‘মেত্তায, ভিক্খৰে, চেতোৰিমুত্তিযা…পে… একাদসানিসংসা পাটিকঙ্খা. কতমে একাদস? সুখং সুপতি, সুখং পটিবুজ্ঝতি, ন পাপকং সুপিনং পস্সতি, মনুস্সানং পিযো হোতি, অমনুস্সানং পিযো হোতী’’তিআদি (অ. নি. ১১.১৫; পরি. ৩৩১; মি. প. ৪.৪.৬).

পরিত্তকারকো…পে… সম্পরিৰারিতেনাতি ইদং পরিত্তকরণো বাহিরতো আরক্খাসংৰিধানং, ‘‘মেত্ত…পে… ৰত্তব্ব’’ন্তি অব্ভন্তরতো আরক্খাসংৰিধানং, এৰং উভযতো রক্খাসংৰিধানং হোতি. এৰঞ্হি অমনুস্সা পরিত্তকারকস্স অন্তরাযং কাতুং ন ৰিসহন্তি. মঙ্গলকথা ৰত্তব্বাতি অমনুস্সানং তোসনত্থায পণ্ণাকারং কত্ৰা মহামঙ্গলকথা কথেতব্বা. এৰং উপরি ৰক্খমানেন ‘‘তুয্হং পণ্ণাকারত্থায মহামঙ্গলকথা ৰুত্তা’’তি ৰচনেন সমেতি. টীকাযং পন ‘‘পুব্বুপচারৰসেন ৰত্তব্বা’’তি ৰুত্তং. সব্বসন্নিপাতোতি তস্মিং ৰিহারে তস্মিং গামক্খেত্তে সব্বেসং ভিক্খূনং সন্নিপাতো ঘোসেতব্বো ‘‘চেতিযঙ্গণে সব্বেহি সন্নিপতিতব্ব’’ন্তি. অনাগন্তুংনাম ন লভতীতি অমনুস্সো বুদ্ধাণাভযেন রাজাণাভযেন অনাগন্তুং ন লভতি চতুন্নং মহারাজূনং আণাট্ঠানিযত্তা. গহিতকাপদেসেন অমনুস্সোৰ পুচ্ছিতো হোতীতি ‘‘অমনুস্সগহিতকো ‘ত্ৰং কো নামো’তি পুচ্ছিতব্বো’’তি ৰুত্তং. মালাগন্ধাদীসূতি মালাগন্ধাদিপূজাসু. আসনপূজাযাতি চেতিযে বুদ্ধাসনপূজায. পিণ্ডপাতেতি ভিক্খুসঙ্ঘস্স পিণ্ডপাতদানে. এৰং ৰত্থুপ্পদেসেন চেতনা ৰুত্তা, তস্মা পত্তিদানং সম্ভৰতি.

দেৰতানন্তি যক্খসেনাপতীনং. ৰুত্তঞ্হি আটানাটিযসুত্তে (দী. নি. ৩.২৮৩, ২৯৩) ‘‘ইমেসং যক্খানং মহাযক্খানং সেনাপতীনং মহাসেনাপতীনং উজ্ঝাপেতব্ব’’ন্তিআদি. আটাতি দব্বিমুখসকুণা. তে আটা নদন্তি এত্থাতি আটানাদং, দেৰনগরং, আটানাদে কতং আটানাদিযং, সুত্তং. টীকাযং (দী. নি. টী. ৩.২৮২) ‘‘পরিত্তং ভণিতব্বন্তি এত্থাপি ‘মেত্তচিত্তং পুরেচারিকং কত্ৰা’তি চ ‘মঙ্গলকথা ৰত্তব্বা’তি চ ‘ৰিহারস্স উপৰনে’তি চ এৰমাদি সব্বং গিহীনং পরিত্তকরণে ৰুত্তং পরিকম্মং কাতব্বমেৰা’’তি ৰুত্তং, এৰং সতি অট্ঠকথাযং (দী. নি. অট্ঠ. ৩.২৮২) ‘‘এতং তাৰ গিহীনং পরিকম্ম’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘সচে পন ভিক্খূ’’তিআদিনা ৰিসেসত্থজোতকেন পন-সদ্দেন সহ ৰুচ্চমানং ‘‘ইদং ভিক্খূনং পরিকম্ম’’ন্তি ৰচনং নিরত্থকং ৰিয হোতি. অৰিসেসে হি সতি ভেদো কাতব্বো ন সিযা. ভিক্খূনঞ্চ যথাৰুত্তাৰ বাহিরারক্খা দুক্করা হোতি, তস্মা গিহীনং পরিত্তকরণে ৰুত্তপরিকম্মে অসম্পজ্জমানেপি অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেনেৰ কাতুং ৰট্টতীতি নো মতি.

ইদং পন ইধ আগতং আটানাটিযসুত্তপরিকম্মং সুত্ৰা ‘‘ইদং সুত্তং অমনুস্সানং অমনাপং, সজ্ঝাযন্তস্স পরিত্তং করোন্তস্স অমনুস্সা অন্তরাযং করেয্যু’’ন্তি মঞ্ঞমানা পোরাণা চতূহি মহারাজেহি আরোচিতং সব্বঞ্ঞুবুদ্ধেন দেসিতং মূলভূতং দীঘনিকাযে আগতং আটানাটিযসুত্তং (দী. নি. ৩.২৭৫ আদযো) পহায মূলসুত্ততো গাথাছক্কমেৰ গহেত্ৰা অৰসেসং সব্বং সুত্তং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞগাথাযো পক্খিপিত্ৰা ‘‘আটানাটিযপরিত্ত’’ন্তি ঠপেসুং, তম্পি পরিত্তং অমূলভূতত্তা একেনাকারেন ধারেতুং অসক্কোন্তা কেচি সংখিত্তেন ধারেন্তি, কেচি ৰিত্থারেন, কেচি একচ্চা গাথাযো পক্খিপন্তি, কেচি নিক্খিপন্তি, কেচি ভিক্খূ তংমিস্সকপরিত্তম্পি মঙ্গলকরণকালাদীসু ৰত্তুমৰিসহন্তা তং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞসুত্তানিযেৰ ভণন্তি, সব্বমেতং অযুত্তং ৰিয দিস্সতি. কস্মা? চত্তারোপি মহারাজানো ইমং আটানাটিযং রক্খং সংৰিদহমানা বুদ্ধসাসনে অমনুস্সানং পসাদায, চতস্সন্নং পরিসানং অৰিহেঠনায এৰ সংৰিদহিংসু, ন অঞ্ঞেন কারণেন. ৰুত্তঞ্হি তত্থ ‘‘তত্থ সন্তি উল়ারা যক্খানিৰাসিনো, যে ইমস্মিং ভগৰতো পাৰচনে অপ্পসন্না, তেসং পসাদায উগ্গণ্হাতু ভন্তে ভগৰা আটানাটিযং রক্খং ভিক্খূনং ভিক্খুনীনং উপাসকানং উপাসিকানং গুত্তিযা রক্খায অৰিহিংসায ফাসুৰিহারাযা’’তি (দী. নি. ৩.২৭৬).

সম্মাসম্বুদ্ধেনপি ইমস্স সুত্তস্স নিগমনে ‘‘উগ্গণ্হাথ ভিক্খৰে আটানাটিযং রক্খং, পরিযাপুণাথ ভিক্খৰে আটানাটিযং রক্খং, ধারেথ ভিক্খৰে আটানাটিযং রক্খং, অত্থসংহিতা ভিক্খৰে আটানাটিযা রক্খা ভিক্খূনং ভিক্খুনীনং উপাসকানং উপাসিকানং গুত্তিযা রক্খায অৰিহিংসায ফাসুৰিহারাযা’’তি (দী. নি. ৩.২৯৫) ভিক্খূনং ধারণং উয্যোজিতং আনিসংসঞ্চ পকাসিতং. অট্ঠকথাচরিযেহি চ ‘‘বুদ্ধভাসিতে একক্খরম্পি একপদম্পি অপনেতব্বং নাম নত্থী’’তি ৰুত্তং, তস্মা চতূহি মহারাজেহি সংৰিদহিতং সম্মাসম্বুদ্ধেন আহচ্চভাসিতং তিস্সো সঙ্গীতিযো আরুল়্হং পকতিআটানাটিযসুত্তমেৰ ধারেতুং সজ্ঝাযিতুঞ্চ যুত্তং, ন ভগৰতা অভাসিতং তিস্সো সঙ্গীতিযো অনারুল়্হং মিস্সকসুত্তন্তি. দীঘনিকাযট্ঠকথাযং (দী. নি. অট্ঠ. ৩.২৮২) আগতং ইদং আটানাটিযপরিত্তপরিকম্মং পন পকতিসজ্ঝাযনৰাচনাদিং সন্ধায অট্ঠকথাচরিযেহি ন ৰুত্তং, অথ খো গহট্ঠং ৰা পব্বজিতং ৰা অমনুস্সেহি গহিতকালে মোচাপনত্থায লোকিযেহি মন্তং ৰিয ভণনং সন্ধায ৰুত্তং. ৰুত্তঞ্হি তত্থ ‘‘অমনুস্সগহিতকো ত্ৰং কো নামোসীতি পুচ্ছিতব্বো’’তিআদি (দী. নি. অট্ঠ. ৩.২৮২).

আটানাটিযা রক্খা চ নাম ন সকলসুত্তং, অথ খো ‘‘ৰিপস্সিস্স চ নমত্থূ’’তি পদং আদিং কত্ৰা চতুন্নং মহারাজূনং ৰসেন চতুক্খত্তুং আগতং ‘‘জিনং ৰন্দাম গোতম’’ন্তি পদং পরিযোসানং কত্ৰা ৰুত্তসুত্তেকদেসোযেৰ. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ‘‘অথ খো ৰেস্সৰণো মহারাজা ভগৰতো অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা ইমং আটানাটিযং রক্খং অভাসী’’তি আরভিত্ৰা যথাৰুত্তসুত্তেকদেসস্স অৰসানে ‘‘অযং খো মারিসা আটানাটিযা রক্খা’’তি নিয্যাতিতত্তা. তস্মা যথা নাম ব্যগ্ঘাদযো অত্তনো ভক্খং ৰিলুম্পন্তানং বলৰদুট্ঠচিত্তা ভৰন্তি, এৰং অত্তনা গহিতমনুস্সং মোচাপেন্তানং অমনুস্সা পদুট্ঠচিত্তা হোন্তি. ইতি তথা মোচাপেতুং আরদ্ধকালে ভিক্খূনং পরিস্সযৰিনোদনত্থং ইমং আটানাটিযপরিত্তপরিকম্মং অট্ঠকথাচরিযেহি ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. অযং পরিত্তকরণৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো.

২০. অনামট্ঠপিণ্ডপাতোতি (ৰি. ৰি. টী. ১.১৮৫) এত্থ অমসিযিত্থাতি আমট্ঠো, ন আমট্ঠো অনামট্ঠো. পিণ্ডং পিণ্ডং হুত্ৰা পততীতি পিণ্ডপাতো. অনামট্ঠো চ সো পিণ্ডপাতো চাতি তথা, অগ্গহিতঅগ্গো, অপরিভুত্তো পিণ্ডপাতোতি অত্থো. সচেপি কহাপণগ্ঘনকো হোতীতি ইমিনা দাযকেহি বহুব্যঞ্জনেন সম্পাদেত্ৰা সক্কচ্চং দিন্নভাৰং দীপেতি. তেন ৰুত্তং ‘‘সদ্ধাদেয্যৰিনিপাতনং নত্থী’’তি, এৰং সক্কচ্চং সদ্ধায দিন্নং মহগ্ঘভোজনম্পি মাতাপিতূনং দত্ৰা সদ্ধাদেয্যৰিনিপাতনং নাম ন হোতি, পগেৰ অপ্পগ্ঘভোজনেতি অধিপ্পাযো. মাতাদিপঞ্চকংযেৰ ৰত্ৰা ভেসজ্জকরণে ৰিয অপরেসম্পি দসন্নং দাতুং ৰট্টতীতি অৰুত্তত্তা অঞ্ঞেসং ঞাতকানম্পি পেসেত্ৰা দাতুং ন ৰট্টতীতি সিদ্ধং, ‘‘ৰিহারং সম্পত্তস্স পন যস্স কস্সচি আগন্তুকস্স ৰা’’ইচ্চাদিৰক্খমানত্তা ৰিহারং সম্পত্তানং ঞাতকানম্পি আগন্তুকসামঞ্ঞেন দাতুং ৰট্টতীতি চ. থালকেতি সঙ্ঘিকে কংসাদিমযে থালকে. পত্তোপি এত্থ সঙ্গয্হতি. ন ৰট্টতীতি ইমিনা দুক্কটন্তি দস্সেতি. দামরিকচোরস্সাতি রজ্জং পত্থেন্তস্স পাকটচোরস্স. অদীযমানেপি ‘‘ন দেন্তী’’তি কুজ্ঝন্তীতি সম্বন্ধো.

আমিসস্স ধম্মস্স চ অলাভেন অত্তনো পরস্স চ অন্তরে সম্ভৰন্তস্স ছিদ্দস্স ৰিৰরস্স পটিসন্থরণং পিদহনং পটিসন্থারো. সো পন ধম্মামিসৰসেন দুৰিধো. তত্থ আমিসপটিসন্থারং সন্ধায ‘‘কস্স কাতব্বো, কস্স ন কাতব্বো’’তি ৰুত্তং. আগন্তুকস্স ৰা…পে… কাতব্বোযেৰাতি ৰুত্তমত্থং পাকটং কাতুং ‘‘আগন্তুকং তাৰা’’তিআদিমাহ. খীণপরিব্বযন্তি ইমিনা অগতিভাৰং করুণাট্ঠানতঞ্চ দস্সেতি. তেন চ তব্বিধুরানং সমিদ্ধানং আগন্তুকত্তেপি দাতুং ন ৰট্টতীতি সিদ্ধং হোতি. ‘‘অপচ্চাসীসন্তেনা’’তি ৰত্ৰা পচ্চাসীসনপ্পকারং দস্সেতুং ‘‘মনুস্সা নামা’’তিআদি ৰুত্তং. অননুঞ্ঞাতানং পন অপচ্চাসীসন্তেনপি দাতুং ন ৰট্টতি সদ্ধাদেয্যৰিনিপাতত্তা, পচ্চাসায পন সতি কুলদূসনম্পি হোতি. উব্বাসেত্ৰাতি সমন্ততো তিযোজনং ৰিলুম্পন্তে মনুস্সে পলাপেত্ৰা. ৰরপোত্থকচিত্তত্থরণন্তি অনেকপ্পকারং ইত্থিপুরিসাদিউত্তমরূপৰিচিত্তং অত্থরণং. অযং পটিসন্থারৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

ভেসজ্জাদিৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

ততিযো পরিচ্ছেদো.

৪. ৰিঞ্ঞত্তিৰিনিচ্ছযকথা

২১. এৰং ভেসজ্জাদিৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি ৰিঞ্ঞত্তিৰিনিচ্ছযং কথেতুং ‘‘ৰিঞ্ঞত্তীতি যাচনা’’তিআদিমাহ. তত্থ ৰিঞ্ঞাপনা ৰিঞ্ঞত্তি, ‘‘ইমিনা নো অত্থো’’তি ৰিঞ্ঞাপনা, যাচনাতি ৰুত্তং হোতি. তেনাহ ‘‘ৰিঞ্ঞত্তীতি যাচনা’’তি. তত্র ৰিঞ্ঞত্তিযং অযং মযা ৰক্খমানো ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. মূলচ্ছেজ্জাযাতি (ৰি. ৰি. টী. ১.৩৪২) পরসন্তকভাৰতো মোচেত্ৰা অত্তনো এৰ সন্তককরণৰসেন. এৰং যাচতো অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিদুক্কটঞ্চেৰ দাসপটিগ্গহদুক্কটঞ্চ হোতি ‘‘দাসিদাসপটিগ্গহণা পটিৰিরতো (দী. নি. ১.১০, ১৯৪) হোতী’’তি ৰচনং নিস্সায অট্ঠকথাযং পটিক্খিত্তত্তা. ঞাতকপৰারিতট্ঠানতো পন দাসং মূলচ্ছেজ্জায যাচন্তস্স সাদিযনৰসেনেৰ দুক্কটং. সককম্মন্তি পাণৰধকম্মং. ইদঞ্চ পাণাতিপাতদোসপরিহারায ৰুত্তং, ন ৰিঞ্ঞত্তিপরিহারায. অনিযমেত্ৰাপি ন যাচিতব্বাতি সামীচিদস্সনত্থং ৰুত্তং, সুদ্ধচিত্তেন পন হত্থকম্মং যাচন্তস্স আপত্তি নাম নত্থি. যদিচ্ছকং কারাপেতুং ৰট্টতীতি ‘‘হত্থকম্মং যাচামি, দেথা’’তিআদিনা অযাচিত্ৰাপি ৰট্টতি, সকিচ্চপসুতম্পি এৰং কারাপেন্তস্স ৰিঞ্ঞত্তি নত্থি এৰ, সামীচিদস্সনত্থং পন ৰিভজিত্ৰা ৰুত্তং.

সব্বকপ্পিযভাৰদীপনত্থন্তি সব্বসো কপ্পিযভাৰদস্সনত্থং. মূলং দেথাতি ৰত্তুং ৰট্টতীতি ‘‘মূলং দস্সামা’’তি পঠমং ৰুত্তত্তা ৰিঞ্ঞত্তি ৰা ‘‘মূল’’ন্তি ৰচনস্স কপ্পিযাকপ্পিযৰত্থুসামঞ্ঞৰচনত্তা অকপ্পিযৰচনং ৰা নিট্ঠিতভতিকিচ্চানং দাপনতো অকপ্পিযৰত্থুসাদিযনং ৰা ন হোতীতি কত্ৰা ৰুত্তং. মূলচ্ছেজ্জায ৰাতি ইদং ইধ থম্ভাদীনং দাসিদাসাদিভাৰাভাৰতো ৰুত্তং. অনজ্ঝাৰুত্থকন্তি অপরিগ্গহিতং, অস্সামিকন্তি অত্থো.

২২. ন কেৰলঞ্চ…পে… চীৰরাদীনি কারাপেতুকামেনাতিআদীসু চীৰরং কারাপেতুকামস্স অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিততন্তৰাযেহি হত্থকম্মযাচনৰসেন ৰাযাপনে ৰিঞ্ঞত্তিপচ্চযা দুক্কটাভাৰেপি চীৰরৰাযাপনসিক্খাপদেন যথারহং পাচিত্তিযদুক্কটানি হোন্তীতি ৰেদিতব্বং. অকপ্পিযকহাপণাদি ন দাতব্বন্তি কপ্পিযমুখেন লদ্ধম্পি তত্থ কম্মকরণত্থায ইমস্স কহাপণং দেহীতি ৰত্ৰা ‘‘দাতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. পুব্বে কতকম্মস্স দাপনে কিঞ্চাপি দোসো ন দিস্সতি, তথাপি অসারুপ্পমেৰাতি ৰদন্তি. কতকম্মত্থাযপি কপ্পিযৰোহারেন পরিযাযতো ভতিং দাপেন্তস্স নত্থি দোসো, সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ১.৩৪২) পন ‘‘অকপ্পিযকহাপণাদি ন দাতব্বন্তি কিঞ্চাপি অকপ্পিযকহাপণাদিং অসাদিযন্তেন কপ্পিযৰোহারতো দাতুং ৰট্টতি, তথাপি সারুপ্পং ন হোতি, মনুস্সা চ এতস্স সন্তকং কিঞ্চি অত্থীতি ৰিহেঠেতব্বং মঞ্ঞন্তীতি অকপ্পিযকহাপণাদিদানং পটিক্খিত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. তথেৰ পাচেত্ৰাতি হত্থকম্মৰসেনেৰ পাচেত্ৰা. ‘‘কিং ভন্তে’’তি এত্তকেপি পুচ্ছিতে যদত্থায পৰিট্ঠো, তং কথেতুং লভতি পুচ্ছিতপঞ্হত্তা.

২৩. ৰত্তন্তি চারিত্তং, আপত্তি পন ন হোতীতি অধিপ্পাযো. কপ্পিযং কারাপেত্ৰা পটিগ্গহেতব্বানীতি সাখায মক্খিকবীজনেন পণ্ণাদিছেদে বীজগামকোপনস্স চেৰ তত্থ লগ্গরজাদিঅপ্পটিগ্গহিতকস্স চ পরিহারত্থায ৰুত্তং, তদুভযাসঙ্কায অসতি তথা অকরণে দোসো নত্থি. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ১.৩৪২) পন ‘‘কপ্পিযং কারাপেত্ৰা পটিগ্গহেতব্বানীতি সাখায লগ্গরজস্মিং পত্তে পতিতেপি সাখং ছিন্দিত্ৰা খাদিতুকামতাযপি সতি সুখপরিভোগত্থং ৰুত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. নদিযাদীসু উদকস্স অপরিগ্গহিতত্তা ‘‘আহরাতি ৰত্তুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. গেহতো…পে… নেৰ ৰট্টতীতি পরিগ্গহিতুদকত্তা ৰিঞ্ঞত্তিযা দুক্কটং হোতীতি অধিপ্পাযো. ‘‘ন আহটং পরিভুঞ্জিতু’’ন্তি ৰচনতো ৰিঞ্ঞত্তিযা আপন্নং দুক্কটং দেসেত্ৰাপি তং ৰত্থুং পরিভুঞ্জন্তস্স পরিভোগে পরিভোগে দুক্কটমেৰ, পঞ্চন্নম্পি সহধম্মিকানং ন ৰট্টতি.

‘‘অলজ্জীহি পন ভিক্খূহি ৰা সামণেরেহি ৰা হত্থকম্মং ন কারেতব্ব’’ন্তি সামঞ্ঞতো ৰুত্তত্তা অত্তনো অত্থায যং কিঞ্চি হত্থকম্মং কারেতুং ন ৰট্টতি. যং পন অলজ্জী নিৰারিযমানোপি বীজনাদিং করোতি, তত্থ দোসো নত্থি, চেতিযকম্মাদীনি পন তেহি কারাপেতুং ৰট্টতীতি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৩৪২) ৰুত্তং. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৩৪২) পন ‘‘অলজ্জীহি…পে… ন কারেতব্বন্তি ইদং উত্তরিভঙ্গাধিকারত্তা অজ্ঝোহরণীযং সন্ধায ৰুত্তং, বাহিরপরিভোগেসু পন অলজ্জীহিপি হত্থকম্মং কারেতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. এত্থ চ ‘‘অলজ্জীহি সামণেরেহী’’তি ৰুত্তত্তা ‘‘সঞ্চিচ্চ আপত্তিং আপজ্জতী’’তি (পরি. ৩৫৯) অলজ্জিলক্খণং উক্কট্ঠৰসেন উপসম্পন্নে পটিচ্চ উপলক্খণতো ৰুত্তন্তি তংলক্খণৰিরহিতানং সামণেরাদীনং লিঙ্গত্থেনগোত্রভুপরিযোসানানং ভিক্খুপটিঞ্ঞানং দুস্সীলানম্পি সাধারণৰসেন অলজ্জিলক্খণং যথাঠপিতপটিপত্তিযা অতিট্ঠনমেৰাতি গহেতব্বং.

২৪. গোণং পন…পে… আহরাপেন্তস্স দুক্কটন্তি ৰিঞ্ঞত্তিক্খণে ৰিঞ্ঞত্তিপচ্চযা, পটিলাভক্খণে গোণানং সাদিযনপচ্চযা চ দুক্কটং. গোণঞ্হি অত্তনো অত্থায অৰিঞ্ঞত্তিযা লদ্ধম্পি সাদিতুং ন ৰট্টতি ‘‘হত্থিগৰাস্সৰল়ৰপটিগ্গহণা পটিৰিরতো হোতী’’তি (দী. নি. ১.১০, ১৯৪) ৰুত্তত্তা. তেনেৰাহ ‘‘ঞাতকপৰারিতট্ঠানতোপি মূলচ্ছেজ্জায যাচিতুং ন ৰট্টতী’’তি. এত্থ চ ৰিঞ্ঞত্তিদুক্কটাভাৰেপি অকপ্পিযৰত্থুযাচনেপি পটিগ্গহণেপি দুক্কটমেৰ. রক্খিত্ৰাতি চোরাদিউপদ্দৰতো রক্খিত্ৰা. জগ্গিত্ৰাতি তিণঅন্নাদীহি পোসেত্ৰা. ন সম্পটিচ্ছিতব্বন্তি অত্তনো অত্থায গোসাদিযনস্স পটিক্খিত্তত্তা ৰুত্তং.

২৫. ঞাতকপৰারিতট্ঠানে পন ৰট্টতীতি সকটস্স সম্পটিচ্ছিতব্বত্তা মূলচ্ছেজ্জৰসেন যাচিতুং ৰট্টতি. তাৰকালিকং ৰট্টতীতি উভযত্থাপি ৰট্টতীতি অত্থোতি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৩৪২) ৰুত্তং. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৩৪২) পন ‘‘সকটং দেথাতি…পে… ন ৰট্টতীতি মূলচ্ছেজ্জৰসেন সকটং দেথাতি ৰত্তুং ন ৰট্টতি. তাৰকালিকং ৰট্টতীতি তাৰকালিকং কত্ৰা সব্বত্থ যাচিতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. ৰাসিআদীনি পুগ্গলিকানিপি ৰট্টন্তীতি আহ ‘‘এস নযো ৰাসী’’তিআদি. ৰল্লিআদীসু চ পরপরিগ্গহিতেসু এস নযোতি যোজেতব্বং. গরুভণ্ডপ্পহোনকেসুযেৰাতি ইদং ৰিঞ্ঞত্তিং সন্ধায ৰুত্তং, অদিন্নাদানে পন তিণসলাকং উপাদায পরপরিগ্গহিতং থেয্যচিত্তেন গণ্হতো অৰহারো এৰ, ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বো. ৰল্লিআদীসূতি এত্থ আদি-সদ্দেন পাল়িআগতানং ৰেল়ুমুঞ্জপব্বজতিণমত্তিকানং সঙ্গহো দট্ঠব্বো. তত্থ চ যস্মিং পদেসে হরিতালজাতিহিঙ্গুলিকাদি অপ্পকম্পি মহগ্ঘং হোতি, তত্থ তং তালপক্কপ্পমাণতো ঊনম্পি গরুভণ্ডমেৰ, ৰিঞ্ঞাপেতুঞ্চ ন ৰট্টতি.

২৬. সাতি ৰিঞ্ঞত্তি. পরিকথাদীসু ‘‘সেনাসনং সম্বাধ’’ন্তিআদিনা পরিযাযেন কথনং পরিকথা নাম. উজুকমেৰ অকথেত্ৰা ‘‘ভিক্খূনং কিং পাসাদো ন ৰট্টতী’’তিআদিনা অধিপ্পাযো যথা ৰিভূতো হোতি, এৰং কথনং ওভাসো নাম. সেনাসনাদিঅত্থং ভূমিপরিকম্মাদিকরণৰসেন পচ্চযুপ্পাদায নিমিত্তকরণং নিমিত্তকম্মং নাম. তীসু পচ্চযেসু ৰিঞ্ঞত্তিআদযো দস্সিতা, গিলানপচ্চযে পন কথন্তি আহ ‘‘গিলানপচ্চযে পনা’’তিআদি. তথা উপ্পন্নং পন ভেসজ্জং রোগে ৰূপসন্তে ভুঞ্জিতুং ৰট্টতি, ন ৰট্টতীতি? তত্থ ৰিনযধরা ‘‘ভগৰতা রোগসীসেন পরিভোগস্স দ্ৰারং দিন্নং, তস্মা অরোগকালেপি ভুঞ্জিতুং ৰট্টতি, আপত্তি ন হোতী’’তি ৰদন্তি, সুত্তন্তিকা পন ‘‘কিঞ্চাপি আপত্তি ন হোতি, আজীৰং পন কোপেতি, তস্মা সল্লেখপটিপত্তিযং ঠিতস্স ন ৰট্টতি, সল্লেখং কোপেতী’’তি ৰদন্তীতি.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

ৰিঞ্ঞত্তিৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

চতুত্থো পরিচ্ছেদো.

৫. কুলসঙ্গহৰিনিচ্ছযকথা

২৭. এৰং ৰিঞ্ঞত্তিৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি কুলসঙ্গহৰিনিচ্ছযং কথেতুং ‘‘কুলসঙ্গহো’’তিআদিমাহ. তত্থ সঙ্গণ্হনং সঙ্গহো, কুলানং সঙ্গহো কুলসঙ্গহো, পচ্চযদাযকাদীনং গিহীনং অনুগ্গহকরণং. অনুগ্গহত্থো হেত্থ সঙ্গহ-সদ্দো যথা ‘‘পুত্তদারস্স সঙ্গহো’’তি (খু. পা. ৫.৬; সু. নি. ২৬৫).

২৮. তত্থ কোট্টনন্তি সযং ছিন্দনং. কোট্টাপনন্তি ‘‘ইমং ছিন্দা’’তি অঞ্ঞেসং ছেদাপনং. আল়িযা বন্ধনন্তি যথা গচ্ছমূলে উদকং সন্তিট্ঠতি, তথা সমন্ততো বন্ধনং. উদকস্সাতি অকপ্পিযউদকস্স ‘‘কপ্পিযউদকসিঞ্চন’’ন্তি ৰিসুং ৰক্খমানত্তা, তঞ্চ আরামাদিঅত্থং রোপনে অকপ্পিযৰোহারেসুপি কপ্পিযৰোহারেসুপি কপ্পিযউদকসিঞ্চনাদি ৰট্টতীতি ৰক্খমানত্তা ইধাপি ৰিভাগং কত্ৰা কপ্পিযউদকসিঞ্চনাদি ৰিসুং দস্সিতং. এত্থ চ কতমং অকপ্পিযউদকং, কতমং পন কপ্পিযউদকন্তি? সপ্পাণকং অকপ্পিযউদকং, অপ্পাণকং কপ্পিযউদকন্তি. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে, ‘‘যো পন ভিক্খু জানং সপ্পাণকং উদকং তিণং ৰা মত্তিকং ৰা সিঞ্চেয্য ৰা সিঞ্চাপেয্য ৰা পাচিত্তিয’’ন্তি ৰচনতো. যথা কোট্টনখণনাদিকাযিককিরিযাপি অকপ্পিযৰোহারে সঙ্গহিতা, এৰং মাতিকাউজুকরণাদিকপ্পিযৰোহারেপীতি আহ ‘‘সুক্খমাতিকায উজুকরণ’’ন্তি. হত্থপাদমুখধোৰননহআনোদকসিঞ্চনন্তি ইমিনাপি পকারন্তরেন কপ্পিযউদকসিঞ্চনমেৰ দস্সেতি. অকপ্পিযৰোহারে কোট্টনখণনাদিৰসেন সযং করণস্সপি কথং সঙ্গহোতি? অকপ্পিযন্তি ৰোহরিযতীতি অকপ্পিযৰোহারোতি অকপ্পিযভূতং করণকারাপনাদি সব্বমেৰ সঙ্গহিতং, ন পন অকপ্পিযৰচনমত্তন্তি দট্ঠব্বং. কপ্পিযৰোহারেপি এসেৰ নযো. সুক্খমাতিকায উজুকরণন্তি ইমিনা পুরাণপণ্ণাদীনং হরণম্পি সঙ্গহিতন্তি দট্ঠব্বং. কুদালাদীনি ভূমিযং ঠপেত্ৰা ঠানতো হত্থেন গহেত্ৰা ঠানমেৰ পাকটতরন্তি ‘‘ওভাসো’’তি ৰুত্তং.

২৯. মহাপচ্চরিৰাদং পতিট্ঠাপেতুকামো পচ্ছা ৰদতি. ৰনত্থাযাতি ইদং কেচি ‘‘ৰতত্থাযা’’তি পঠন্তি, তেসং ৰতিঅত্থাযাতি অত্থো. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযম্পি তথেৰ ৰুত্তং, ‘‘আরামরোপা ৰনরোপা, যে নরা সেতুকারকা’’তি (সং. নি. ১.৪৭) ৰচনতো পন তং ৰিচারেতব্বং. অকপ্পিযৰোহারেপি একচ্চং ৰট্টতীতি দস্সেতুং ‘‘ন কেৰলঞ্চ সেস’’ন্তিআদিমাহ. যং কিঞ্চি মাতিকন্তি সুক্খমাতিকং ৰা অসুক্খমাতিকং ৰা. কপ্পিযউদকং সিঞ্চিতুন্তি ইমিনা ‘‘কপ্পিযউদকং সিঞ্চথা’’তি ৰত্তুম্পি ৰট্টতীতি দস্সেতি. সযং রোপেতুম্পি ৰট্টতীতি ইমিনা ‘‘রোপেহী’’তি ৰত্তুম্পি ৰট্টতীতিপি সিদ্ধং.

৩০. পাচিত্তিযঞ্চেৰ দুক্কটঞ্চাতি পথৰীখণনপচ্চযা পাচিত্তিযং, কুলসঙ্গহপচ্চযা দুক্কটং. অকপ্পিযৰোহারেনাতি ‘‘ইদং খণ, ইদং রোপেহী’’তি অকপ্পিযৰোহারেন. দুক্কটমেৰাতি কুলসঙ্গহপচ্চযা দুক্কটং. উভযত্রাতি কপ্পিযাকপ্পিযপথৰিযং.

সব্বত্থাতি কুলসঙ্গহপরিভোগআরামাদিঅত্থায রোপিতে. দুক্কটম্পীতি ন কেৰলং পাচিত্তিযমেৰ. কপ্পিযেনাতি কপ্পিযউদকেন. তেসংযেৰ দ্ৰিন্নন্তি কুলসঙ্গহপরিভোগানং. দুক্কটন্তি কুলসঙ্গহত্থায সযং সিঞ্চনে, কপ্পিযৰোহারেন ৰা অকপ্পিযৰোহারেন ৰা সিঞ্চাপনে দুক্কটং, পরিভোগত্থায সযং সিঞ্চনে, অকপ্পিযৰোহারেন সিঞ্চাপনে চ দুক্কটং. পযোগবহুলতাযাতি সযং করণে, কাযপযোগস্স কারাপনে ৰচীপযোগস্স বহুত্তেন. আপত্তিবহুলতা ৰেদিতব্বাতি এত্থ সযং সিঞ্চনে ধারাপচ্ছেদগণনায আপত্তিগণনা ৰেদিতব্বা. সিঞ্চাপনে পন পুনপ্পুনং আণাপেন্তস্স ৰাচায ৰাচায আপত্তি, সকিং আণত্তস্স বহুসিঞ্চনে একাৰ.

ওচিননে দুক্কটপাচিত্তিযানীতি কুলসঙ্গহপচ্চযা দুক্কটং, ভূতগামপাতব্যতায পাচিত্তিযং. অঞ্ঞত্থাতি ৰত্থুপূজাদিঅত্থায ওচিননে. সকিং আণত্তোতি অকপ্পিযৰোহারেন আণত্তো. পাচিত্তিযমেৰাতি অকপ্পিযৰোহারেন আণত্তত্তা ভূতগামসিক্খাপদেন (পাচি. ৯০-৯১) পাচিত্তিযং. কপ্পিযৰচনেন পন ৰত্থুপূজাদিঅত্থায ওচিনাপেন্তস্স অনাপত্তিযেৰ.

৩১. গন্থনেন নিব্বত্তং দামং গন্থিমং. এস নযো সেসেসুপি. ন ৰট্টতীতি কুলসঙ্গহত্থায, ৰত্থুপূজাদিঅত্থায ৰা ৰুত্তনযেন করোন্তস্স কারাপেন্তস্স চ দুক্কটন্তি অত্থো. ৰট্টতীতি ৰত্থুপূজাদিঅত্থায ৰট্টতি, কুলসঙ্গহত্থায পন কপ্পিযৰোহারেন কারাপেন্তস্সপি দুক্কটমেৰ. পুরিমনযেনেৰাতি ‘‘ভিক্খুস্স ৰা’’তিআদিনা ৰুত্তনযেন. ধম্মাসনৰিতানে বদ্ধকণ্টকেসু পুপ্ফানি ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা ঠপেন্তীতি সম্বন্ধো. উপরূপরি ৰিজ্ঝিত্ৰা ছত্তসদিসং কত্ৰা আৰুণনতো ‘‘ছত্তাধিছত্তং ৰিযা’’তি ৰুত্তং. ‘‘কদলিক্খন্ধম্হী’’তিআদিনা ৰুত্তং সব্বমেৰ সন্ধায ‘‘তং অতিওল়ারিকমেৰা’’তি ৰুত্তং, সব্বত্থ করণে, অকপ্পিযৰোহারেন কারাপনে চ দুক্কটমেৰাতি অত্থো. পুপ্ফৰিজ্ঝনত্থং কণ্টকম্পি বন্ধিতুং ন ৰট্টতীতি ইমস্স উপলক্খণত্তা পুপ্ফদামোলম্বকাদিঅত্থায রজ্জুবন্ধনাদিপি ন ৰট্টতীতি কেচি ৰদন্তি. অঞ্ঞে পন ‘‘পুপ্ফৰিজ্ঝনত্থং কণ্টকন্তি ৰিসেসিতত্তা তদত্থং কণ্টকমেৰ বন্ধিতুং ন ৰট্টতি, তঞ্চ অট্ঠকথাপমাণেনা’’তি ৰদন্তি, ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বং. পুপ্ফপটিচ্ছকং নাম দন্তাদীহি কতং পুপ্ফাধানং. এতম্পি নাগদন্তকম্পি সছিদ্দমেৰ গহেতব্বং. অসোকপিণ্ডিযাতি অসোকসাখানং, পুপ্ফানং ৰা সমূহে. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৪৩১) পন ‘‘অসোকপিণ্ডিযাতি অসোকপুপ্ফমঞ্জরিকাযা’’তি ৰুত্তং. ধম্মরজ্জু নাম চেতিযং ৰা বোধিং ৰা পুপ্ফপ্পৰেসনত্থং আৰিজ্ঝিত্ৰা বন্ধরজ্জু. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৪৩১) পন ‘‘ধম্মরজ্জু নাম চেতিযাদীনি পরিক্খিপিত্ৰা তেসঞ্চ রজ্জুযা চ অন্তরা পুপ্ফপ্পৰেসনত্থায বন্ধরজ্জু. সিথিলৰট্টিতায ৰা ৰট্টিযা অব্ভন্তরে পুপ্ফপ্পৰেসনত্থায এৰং বন্ধাতিপি ৰদন্তী’’তি ৰুত্তং.

মত্থকদামন্তি ধম্মাসনাদিমত্থকে পলম্বকদামং. তেসংযেৰাতি উপ্পলাদীনং এৰ. ৰাকেন ৰাতি পুপ্ফনাল়ং ফালেত্ৰা পুপ্ফেন একাবদ্ধট্ঠিতৰাকেন দণ্ডেন চ একাবদ্ধেনেৰ. এতেন পুপ্ফং বীজগামসঙ্গহং ন গচ্ছতি পঞ্চসু বীজেসু অপৰিট্ঠত্তা পণ্ণং ৰিয, তস্মা কপ্পিযং অকারাপেত্ৰাপি ৰিকোপনে দোসো নত্থি. যঞ্চ ছিন্নস্সপি মকুল়স্স ৰিকসনং, তম্পি অতিতরুণস্স অভাৰা ৰুড্ঢিলক্খণং ন হোতি, পরিণতস্স পন মকুল়স্স পত্তানং সিনেহে পরিযাদানং গতে ৰিসুংভাৰো এৰ ৰিকাসো, তেনেৰ ছিন্নমকুল়ৰিকাসো অছিন্নমকুল়ৰিকাসতো পরিহীনো, মিলাতনিযুত্তো ৰা দিস্সতি. যঞ্চ মিলাতস্স উদকসঞ্ঞোগে অমিলানতাপজ্জনং, তম্পি তম্বুলপণ্ণাদীসু সমানং ৰুড্ঢিলক্খণং ন হোতি. পাল়িঅট্ঠকথাসু চ ন কত্থচি পুপ্ফানং কপ্পিযকরণং আগতং, তস্মা পুপ্ফং সব্বথা অবীজমেৰাতি ৰিঞ্ঞাযতি, ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বং.

‘‘পসিব্বকে ৰিযা’’তি ৰুত্তত্তা পুপ্ফং পসিব্বকে ৰা পসিব্বকসদিসং বন্ধে যত্থ কত্থচি চীৰরে ৰা পক্খিপিতুং ৰট্টতীতি সিদ্ধং. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৪৩১) পন ‘‘খন্ধে ঠপিতকাসাৰস্সাতি খন্ধে ঠপিতসঙ্ঘাটিং সন্ধায ৰুত্তং. তঞ্হি তথাবন্ধিতুং সক্কা ভৰেয্য. ইমিনা চ অঞ্ঞম্পি তাদিসং কাসাৰং ৰা ৰত্থং ৰা ৰুত্তনযেন বন্ধিত্ৰা তত্থ পুপ্ফানি পক্খিপিতুং ৰট্টতীতি সিদ্ধং. অংসভণ্ডিকপসিব্বকে পক্খিত্তসদিসত্তা ৰেঠিমং নাম ন জাতং, তস্মা সিথিলবন্ধস্স অন্তরন্তরা পক্খিপিতুম্পি ৰট্টতীতি ৰদন্তী’’তি ৰুত্তং. হেট্ঠা দণ্ডকং পন বন্ধিতুং ন ৰট্টতীতি রজ্জুআদীহি বন্ধনং সন্ধায ৰুত্তং, পুপ্ফস্সেৰ পন অচ্ছিন্নদণ্ডকেহি বন্ধিতুং ৰট্টতি এৰ.

পুপ্ফপটে চ দট্ঠব্বন্তি পুপ্ফপটং করোন্তস্স দীঘতো পুপ্ফদামস্স হরণপচ্চাহরণৰসেন পূরণং সন্ধায ৰুত্তং, তিরিযতো হরণং পন ৰাযিমং নাম হোতি, ন পুরিমং. ‘‘পুরিমট্ঠানং অতিক্কামেতী’’তি সামঞ্ঞতো ৰুত্তত্তা পুরিমং পুপ্ফকোটিং ফুসাপেত্ৰা ৰা অফুসাপেত্ৰা ৰা পরিক্খিপনৰসেন অতিক্কামেন্তস্স আপত্তিযেৰ. বন্ধিতুং ৰট্টতীতি পুপ্ফরহিতায সুত্তৰাককোটিযা বন্ধিতুং ৰট্টতি. একৰারং হরিত্ৰা পরিক্খিপিত্ৰাতি ইদং পুব্বে ৰুত্তচেতিযাদিপরিক্খেপং পুপ্ফপটকরণঞ্চ সন্ধায ৰুত্তং, তস্মা চেতিযং ৰা বোধিং ৰা পরিক্খিপন্তেন একৰারং পরিক্খিপিত্ৰা পুরিমট্ঠানং সম্পত্তে অঞ্ঞস্স দাতব্বং, তেনপি একৰারং পরিক্খিপিত্ৰা তথেৰ কাতব্বং. পুপ্ফপটং করোন্তেন চ হরিত্ৰা অঞ্ঞস্স দাতব্বং, তেনপি তথেৰ কাতব্বং. সচেপি দ্ৰেযেৰ ভিক্খূ উভোসু পস্সেসু ঠত্ৰা পরিযাযেন হরন্তি, ৰট্টতিযেৰাতি ৰদন্তি.

পরেহি পূরিতন্তি দীঘতো পসারিতং. ৰাযিতুন্তি তিরিযতো হরিতুং, তং পন একৰারম্পি ন লভতি. পুপ্ফানি ঠপেন্তেনাতি অগন্থিতানি পাকতিকপুপ্ফানি অঞ্ঞমঞ্ঞং ফুসাপেত্ৰাপি ঠপেন্তেন. পুপ্ফদামং পন পূজনত্থায ভূমিযং ঠপেন্তেন ফুসাপেত্ৰা ৰা অফুসাপেত্ৰা ৰা দিগুণং কত্ৰা ঠপেতুং ন ৰট্টতীতি ৰদন্তি.

৩২. ঘটিকদামওলম্বকোতি হেট্ঠাভাগে ঘটিকাকারযুত্তো, দারুঘটিকাকারো ৰা ওলম্বকো. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৪৩১) পন ‘‘ঘটিকদামওলম্বকোতি অন্তে ঘটিকাকারযুত্তো যমকদামওলম্বকো’’তি ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. পারাজিক ৪৩১) পন ‘‘ঘটিকদামওলম্বকোতি যমকদামওলম্বকোতি লিখিত’’ন্তি ৰুত্তং, একেকং পন দামং নিক্খন্তসুত্তকোটিযাৰ বন্ধিত্ৰা ওলম্বিতুং ৰট্টতি, পুপ্ফদামদ্ৰযং সঙ্ঘটিতুকামেনপি নিক্খন্তসুত্তকোটিযাৰ সুত্তকোটিং সঙ্ঘটিতুং ৰট্টতি. অড্ঢচন্দাকারেন মালাগুণপরিক্খেপোতি অড্ঢচন্দাকারেন মালাগুণস্স পুনপ্পুনং হরণপচ্চাহরণৰসেন পূরেত্ৰা পরিক্খিপনং, তেনেৰ তং পুরিমে পৰিট্ঠং, তস্মা এতম্পি অড্ঢচন্দাকারং পুনপ্পুনং হরণপচ্চাহরণৰসেন পূরেতুং ন ৰট্টতি. একৰারং পন অড্ঢচন্দাকারকরণে মালাগুণং হরিতুং ৰট্টতীতি ৰদন্তি. পুপ্ফদামকরণন্তি এত্থ সুত্তকোটিযং গহেত্ৰাপি একতো কাতুং ন ৰট্টতীতি ৰদন্তি. সুত্তমযং গেণ্ডুকং নাম, গেণ্ডুকখরপত্তদামানং পটিক্খিত্তত্তা চেলাদীহি কতদামম্পি ন ৰট্টতি অকপ্পিযানুলোমত্তাতি ৰদন্তি. পরসন্তকং দেতি, দুক্কটমেৰাতি ৰিস্সাসগ্গাহেন পরসন্তকং গহেত্ৰা দেন্তং সন্ধায ৰুত্তং. থুল্লচ্চযন্তি এত্থ ভণ্ডদেয্যম্পি হোতি.

৩৩. তঞ্চ খো ৰত্থুপূজনত্থাযাতি মাতাপিতূনম্পি পুপ্ফং দেন্তেন ৰত্থুপূজনত্থাযেৰ দাতব্বন্তি দস্সেতি. ‘‘মণ্ডনত্থায পন সিৰলিঙ্গাদিপূজনত্থাযা’’তি এত্তকমেৰ ৰুত্তত্তা ‘‘ইমং ৰিক্কিণিত্ৰা জীৰিস্সন্তী’’তি মাতাপিতূনং ৰট্টতি, সেসঞাতকানং তাৰকালিকমেৰ দাতুং ৰট্টতি. কস্সচিপীতি ঞাতকস্স ৰা অঞ্ঞাতকস্স ৰা কস্সচিপি. ঞাতিসামণেরেহেৰাতি তেসং গিহিপরিকম্মমোচনত্থং ৰুত্তং. ইতরেতি অঞ্ঞাতকা. তেহিপি সামণেরেহি আচরিযুপজ্ঝাযানং ৰত্তসীসেন হরিতব্বং. সম্পত্তানং সামণেরানং উপড্ঢভাগং দাতুং ৰট্টতীতি সঙ্ঘিকস্স লাভস্স উপচারসীমট্ঠসামণেরানম্পি সন্তকত্তা তেসম্পি উপড্ঢভাগো লব্ভতেৰাতি কত্ৰা ৰুত্তং. চূল়কন্তি উপড্ঢভাগতোপি উপড্ঢং. চতুত্থভাগস্সেতং অধিৰচনং. সামণেরা…পে… ঠপেন্তীতি ইদং অরক্খিতঅগোপিতং সন্ধায ৰুত্তং. সারত্থদীপনিযং পন ‘‘ৰস্সগ্গেন অভাজনীযং সন্ধায ৰুত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. তত্থ তত্থাতি মগ্গে ৰা চেতিযঙ্গণে ৰা.

৩৪. সামণেরেহি দাপেতুং ন লভন্তীতি ইদং সামণেরেহি গিহিকম্মং কারিতং ৰিয হোতীতি ৰুত্তং, ন পন পুপ্ফদানং হোতীতি সামণেরানম্পি ন ৰট্টনতো. ৰুত্তঞ্চ ‘‘সযমেৰা’’তিআদি. ন হি তং পুপ্ফদানং নাম সিযা. যদি হি তথা আগতানং তেসং দানং পুপ্ফদানং নাম ভৰেয্য, সামণেরেহিপি দাতুং ন লব্ভেয্য. সযমেৰাতি সামণেরা সযমেৰ. যাগুভত্তাদীনি আদাযাতি ইদং ভিক্খূনং অত্থায যাগুভত্তাদিসম্পাদনং সন্ধায ৰুত্তত্তা ‘‘ন ৰট্টতী’’তি অৰিসেসেন ৰুত্তং. অৰিসেসেন ৰুত্তন্তি ইমিনা সব্বেসম্পি ন ৰট্টতীতি দস্সেতি.

৩৫. ৰুত্তনযেনেৰাতি ‘‘মাতাপিতূনং তাৰ হরিত্ৰাপি হরাপেত্ৰাপি পক্কোসিত্ৰাপি পক্কোসাপেত্ৰাপি দাতুং ৰট্টতি, সেসঞাতকানং পক্কোসাপেত্ৰাৰ. মাতাপিতূনঞ্চ হরাপেন্তেন ঞাতিসামণেরেহেৰ হরাপেতব্বং. ইতরে পন যদি সযমেৰ ইচ্ছন্তি, ৰট্টতী’’তি ইমং পুপ্ফদানে ৰুত্তনযং ফলদানেপি অতিদিসতি, তস্মা ফলম্পি মাতাপিতূনং হরণহরাপনাদিনা দাতুং ৰট্টতি, সেসঞাতীনং পক্কোসাপেত্ৰাৰ. ইদানি ‘‘যো হরিত্ৰা ৰা হরাপেত্ৰা ৰা…পে… ইস্সরৰতায দদতো থুল্লচ্চয’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩৬-৪৩৭) ইমং পুপ্ফদানে ৰুত্তনযং ফলদানে সঙ্খিপিত্ৰা দস্সেন্তো ‘‘কুলসঙ্গহত্থায পনা’’তিআদিমাহ. খীণপরিব্বযানন্তি আগন্তুকে সন্ধায ৰুত্তং. ফলপরিচ্ছেদেনাতি ‘‘এত্তকানি ফলানি দাতব্বানী’’তি এৰং ফলপরিচ্ছেদেন ৰা. রুক্খপরিচ্ছেদেন ৰাতি ‘‘ইমেহি রুক্খেহি দাতব্বানী’’তি এৰং রুক্খপরিচ্ছেদেন ৰা. পরিচ্ছিন্নেসুপি পন রুক্খেসু ‘‘ইধ ফলানি সুন্দরানি, ইতো গণ্হথা’’তি ৰদন্তেন কুলসঙ্গহো কতো নাম হোতীতি আহ ‘‘এৰং পন ন ৰত্তব্ব’’ন্তি. রুক্খচ্ছল্লীতি রুক্খত্তচো, সা ‘‘ভাজনীযভণ্ড’’ন্তি ৰুত্তা. ৰুত্তনযেনাতি পুপ্ফফলাদীসু ৰুত্তনযেন কুলসঙ্গহো হোতীতি দস্সেতি.

৩৬. তেসং তেসং গিহীনং গামন্তরদেসন্তরাদীসু সাসনপটিসাসনহরণং জঙ্ঘপেসনিযং. তেনাহ ‘‘গিহীনং দূতেয্যং সাসনহরণকম্ম’’ন্তি. দূতস্স কম্মং দূতেয্যং. পঠমং সাসনং অগ্গহেত্ৰাপি…পে… পদে পদে দুক্কটন্তি ইদং ‘‘তস্স সাসনং আরোচেস্সামী’’তি ইমিনা অধিপ্পাযেন গমনং সন্ধায ৰুত্তং. তস্স পন সাসনং পটিক্খিপিত্ৰা সযমেৰ কারুঞ্ঞে ঠিতো গন্ত্ৰা অত্তনো পতিরূপং সাসনং আরোচেতি, অনাপত্তি. গিহীনঞ্চ কপ্পিযসাসনং হরিতুং ৰট্টতীতি সম্বন্ধো. ইমেহি পন অট্ঠহি কুলদূসককম্মেহীতি পুপ্ফদানং ফলদানং চুণ্ণদানং মত্তিকদানং দন্তকট্ঠদানং ৰেল়ুদানং পণ্ণদানং জঙ্ঘপেসনিকন্তি ইমেহি যথাৰুত্তেহি. পব্বাজনীযকম্মকতোতি কুলদূসনপচ্চযা কতপব্বাজনীযকম্মো.

৩৭. সেক্খভূমিযং ৰাতি ইমিনা ঝানভূমিম্পি সঙ্গণ্হাতি. তিণ্ণং ৰিৰেকানন্তি কাযচিত্তউপধিৰিৰেকভূতানং তিণ্ণং ৰিৰেকানং. পিণ্ডায চরণস্স ভোজনপরিযোসানত্তা ৰুত্তং ‘‘যাৰ ভোজনপরিযোসান’’ন্তি. ভুত্ৰা আগচ্ছন্তস্সপি পুন ৰুত্তনযেনেৰ পণিধায চীৰরসণ্ঠাপনাদীনি করোন্তস্স দুক্কটমেৰাতি দট্ঠব্বং.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

কুলসঙ্গহৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

পঞ্চমো পরিচ্ছেদো.

৬. মচ্ছমংসৰিনিচ্ছযকথা

৩৮. এৰং কুলসঙ্গহৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি মচ্ছমংসৰিনিচ্ছযং কথেতুং ‘‘মচ্ছমংসেসু পনা’’তিআদি ৰুত্তং. তত্থ থলে ঠপিতমত্তে মরতি, কেৰট্টাদীহি ৰা মারিযতীতি মচ্ছো. মচ্ছস্স ইদন্তি মচ্ছং, মসিযতে আমসিযতেতি মংসং, মচ্ছঞ্চ মংসঞ্চ মচ্ছমংসানি, তেসু. মচ্ছমংসেসু পন ৰিনিচ্ছযো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. মচ্ছগ্গহণেনাতি এত্থ নিদ্ধারণং ন কাতব্বং. পন-সদ্দো পক্খন্তরত্থো, দিৰাসেয্যাদীসু ৰিনিচ্ছযতো অপরো মচ্ছমংসেসু ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি অত্থো. গয্হতে অনেনাতি গহণং. কিং তং? সদ্দো, মচ্ছইতি গহণং মচ্ছগ্গহণং, তেন মচ্ছগ্গহণেন, মচ্ছসদ্দেনাতি অত্থো. মংসেসু পন…পে… অকপ্পিযানীতি এত্থ মনুস্সমংসং সমানজাতিমংসতো পটিক্খিত্তং. হত্থিঅস্সানং মংসানি রাজঙ্গতো, সুনখঅহীনং জেগুচ্ছভাৰতো, সেসানং ৰাল়মিগত্তা ভিক্খূনং পরিবন্ধৰিমোচনত্থং পটিক্খিত্তন্তি দট্ঠব্বং.

তিকোটিপরিসুদ্ধন্তি দিট্ঠসুতপরিসঙ্কিতসঙ্খাতাহি তীহি কোটীহি তীহি আকারেহি তীহি কারণেহি পরিসুদ্ধং, ৰিমুত্তন্তি অত্থো. তত্থ অদিট্ঠঅসুতানি চক্খুৰিঞ্ঞাণসোতৰিঞ্ঞাণানং অনারম্মণভাৰতো জানিতব্বানি. অপরিসঙ্কিতং পন কথং জানিতব্বন্তি আহ ‘‘অপরিসঙ্কিতং পনা’’তিআদি, তীণি পরিসঙ্কিতানি ঞত্ৰা তেসং পটিপক্খৰসেন অপরিসঙ্কিতং জানিতব্বন্তি অত্থো. ইদানি তানি তীণি পরিসঙ্কিতানি চ এৰং পরিসঙ্কিতে সতি ভিক্খূহি কত্তব্বৰিধিঞ্চ তেন ৰিধিনা অপরিসঙ্কিতে সতি কত্তব্বভাৰঞ্চ ৰিত্থারতো দস্সেতুং ‘‘কথ’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ দিস্ৰা পরিসঙ্কিতং দিট্ঠপরিসঙ্কিতং নাম. সুত্ৰা পরিসঙ্কিতং সুতপরিসঙ্কিতং নাম. অদিস্ৰা অসুত্ৰা তক্কেন অনুমানেন পরিসঙ্কিতং তদুভযৰিনিমুত্তপরিসঙ্কিতং নাম. তং তিৰিধম্পি পরিসঙ্কিতসামঞ্ঞেন একা কোটি হোতি, ততো ৰিমুত্তং অপরিসঙ্কিতং নাম. এৰং অদিট্ঠং অসুতং অপরিসঙ্কিতং মচ্ছমংসং তিকোটিপরিসুদ্ধং হোতি.

জালং মচ্ছবন্ধনং. ৰাগুরা মিগবন্ধিনী. কপ্পতীতি যদি তেসং ৰচনেন সঙ্কা নিৰত্ততি, ৰট্টতি, ন তং ৰচনং লেসকপ্পং কাতুং ৰট্টতি. তেনেৰ ৰক্খতি ‘‘যত্থ চ নিব্বেমতিকো হোতি, তং সব্বং কপ্পতী’’তি. পৰত্তমংসন্তি আপণাদীসু পৰত্তং ৰিক্কাযিকং ৰা মতমংসং ৰা. মঙ্গলাদীনন্তি আদি-সদ্দেন আহুনপাহুনাদিকে সঙ্গণ্হাতি. ভিক্খূনংযেৰ অত্থায অকতন্তি এত্থ অট্ঠানপ্পযুত্তো এৰ-সদ্দো, ভিক্খূনং অত্থায অকতমেৰাতি সম্বন্ধিতব্বং, তস্মা ভিক্খূনঞ্চ মঙ্গলাদীনঞ্চাতি মিস্সেত্ৰা কতম্পি ন ৰত্ততীতি ৰেদিতব্বং. কেচি পন ‘‘যথাঠিতৰসেন অৰধারণং গহেত্ৰা ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি, তং ন সুন্দরং. যত্থ চ নিব্বেমতিকো হোতীতি ভিক্খূনং অত্থায কতেপি সব্বেন সব্বং পরিসঙ্কিতাভাৰমাহ.

৩৯. তমেৰত্থং আৰিকাতুং ‘‘সচে পনা’’তিআদি ৰুত্তং. ইতরেসং ৰট্টতীতি অজানন্তানং ৰট্টতি, জানতোৰেত্থ আপত্তি হোতীতি. তেযেৰাতি যে উদ্দিস্স কতং, তেযেৰ. উদ্দিস্স কতমংসপরিভোগতো অকপ্পিযমংসপরিভোগে ৰিসেসং দস্সেতুং ‘‘অকপ্পিযমংসং পনা’’তিআদি ৰুত্তং. পুরিমস্মিং সচিত্তকাপত্তি, ইতরস্মিং অচিত্তকা. তেনাহ ‘‘অকপ্পিযমংসং অজানিত্ৰা ভুঞ্জন্তস্সপি আপত্তিযেৰা’’তি. ‘‘পরিভোগকালে পুচ্ছিত্ৰা পরিভুঞ্জিস্সামীতি ৰা গহেত্ৰা পুচ্ছিত্ৰাৰ পরিভুঞ্জিতব্ব’’ন্তি (ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. ৩৯) ৰচনতো অকপ্পিযমংসং অজানিত্ৰা পটিগ্গণ্হন্তস্স পটিগ্গহণে অনাপত্তি সিদ্ধা. অজানিত্ৰা পরিভুঞ্জন্তস্সেৰ হি আপত্তি ৰুত্তা. ৰত্তন্তি ৰদন্তীতি ইমিনা আপত্তি নত্থীতি দস্সেতি.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

মচ্ছমংসৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

ছট্ঠো পরিচ্ছেদো.

৭. অনামাসৰিনিচ্ছযকথা

৪০. এৰং মচ্ছমংসৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি অনামাসৰিনিচ্ছযং কথেতুং ‘‘অনামাস’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ আমসিযতেতি আমাসং, ন আমাসং অনামাসং, অপরামসিতব্বন্তি অত্থো. পারিপন্থিকাতি ৰিকুপ্পনিকা, অন্তরাযিকাতি ৰুত্তং হোতি. নদীসোতেন ৰুয্হমানং মাতরন্তি এতং উক্কট্ঠপরিচ্ছেদদস্সনত্থং ৰুত্তং. অঞ্ঞাসু পন ইত্থীসু কারুঞ্ঞাধিপ্পাযেন মাতরি ৰুত্তনযেন পটিপজ্জন্তস্স নেৰত্থি দোসোতি ৰদন্তি. ‘‘মাতর’’ন্তি ৰুত্তত্তা অঞ্ঞাসু ন ৰট্টতীতি ৰদন্তাপি অত্থি. এত্থ গণ্হাহীতি ন ৰত্তব্বাতি গেহস্সিতপেমেন কাযপ্পটিবদ্ধেন ফুসনে দুক্কটং সন্ধায ৰুত্তং. কারুঞ্ঞেন পন ৰত্থাদিং গহেতুং অসক্কোন্তিং ‘‘গণ্হাহী’’তি ৰদন্তস্সপি অৰসভাৰপ্পত্তিতো উদকে নিমুজ্জন্তিং কারুঞ্ঞেন সহসা অনামাসন্তি অচিন্তেত্ৰা কেসাদীসু গহেত্ৰা মোক্খাধিপ্পাযেন আকড্ঢতোপি অনাপত্তিযেৰ. ন হি মীযমানং মাতরং উপেক্খিতুং ৰট্টতি. অঞ্ঞাতিকায ইত্থিযাপি এসেৰ নযো. উক্কট্ঠায মাতুযাপি আমাসো ন ৰট্টতীতি দস্সনত্থং ‘‘মাতর’’ন্তি ৰুত্তং. তস্স কাতব্বং পন অঞ্ঞাসম্পি ইত্থীনং করোন্তস্সপি অনাপত্তিযেৰ অনামাসত্তে ৰিসেসাভাৰা.

তিণণ্ডুপকন্তি হিরিৰেরাদিমূলেহি কেসালঙ্কারত্থায কতচুম্বটকং. তালপণ্ণমুদ্দিকন্তি তালপণ্ণেহি কতং অঙ্গুলিমুদ্দিকং. তেন তালপণ্ণাদিমযং কটিসুত্তকণ্ণপিল়ন্ধনাদি সব্বং ন ৰট্টতীতি সিদ্ধং. পরিৰত্তেত্ৰাতি অত্তনো নিৰাসনপারুপনভাৰতো অপনেত্ৰা, চীৰরত্থায পরিণামেত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. চীৰরত্থায পাদমূলে ঠপেতীতি ইদং নিদস্সনমত্তং. পচ্চত্থরণৰিতানাদিঅত্থম্পি ৰট্টতিযেৰ, পূজাদিঅত্থং তাৰকালিকম্পি আমসিতুং ৰট্টতি. সীসপসাধনদন্তসূচীতি ইদং সীসালঙ্কারত্থায পটপিলোতিকাহি কতসীসপসাধনকঞ্চেৰ দন্তসূচিআদি চাতি দ্ৰে তযো. সীসপসাধনং সিপাটিকোপকরণত্থায চেৰ দন্তসূচিং সূচিউপকরণত্থায চ গহেতব্বন্তি যথাক্কমং অত্থং দস্সেতি. কেসকলাপং বন্ধিত্ৰা তত্থ তিরিযং পৰেসনত্থায কতা সূচি এৰ সীসপসাধনকদন্তসূচীতি একমেৰ কত্ৰা সিপাটিকায পক্খিপিত্ৰা পরিহরিতব্বসূচিযেৰ তস্স তস্স কিচ্চস্স উপকরণন্তি সিপাটিকসূচিউপকরণং, এৰং ৰা যোজনা কাতব্বা.

পোত্থকরূপন্তি সুধাদীহি কতং পারাজিকৰত্থুভূতানং তিরচ্ছানগতিত্থীনং সণ্ঠানেন কতম্পি অনামাসমেৰ. ইত্থিরূপানি দস্সেত্ৰা কতং ৰত্থুভিত্তিআদিঞ্চ ইত্থিরূপং অনামসিত্ৰা ৰল়ঞ্জেতুং ৰট্টতি. এৰরূপে হি অনামাসে কাযসংসগ্গরাগে অসতি কাযপ্পটিবদ্ধেন আমসতো দোসো নত্থি. ভিন্দিত্ৰাতি এত্থ হত্থেন অগ্গহেত্ৰাৰ কেনচি দণ্ডাদিনা ভিন্দিতব্বং. এত্থ চ অনামাসম্পি দণ্ডপাসাণাদীহি ভেদনস্স অট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা, পাল়িযম্পি আপদাসু মোক্খাধিপ্পাযস্স আমসনেপি অনাপত্তিযা ৰুত্তত্তা চ সপ্পিনিআদিৰাল়মিগীহি গহিতপাণকানং মোচনত্থায তং তং সপ্পিনিআদিৰত্থুং দণ্ডাদীহি পটিক্খিপিত্ৰা গহেতুং, মাতুআদিং উদকে মীযমানং ৰত্থাদীহি গহেতুং, অসক্কোন্তিং কেসাদীসু গহেত্ৰা কারুঞ্ঞেন উক্খিপিতুঞ্চ ৰট্টতীতি অযমত্থো গহেতব্বোৰ. ‘‘অট্ঠকথাযং ‘ন ত্ৰেৰ আমসিতব্বা’তি ইদং পন ৰচনং অমীযমানং ৰত্থুং সন্ধায ৰুত্তন্তি অযং অম্হাকং খন্তী’’তি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.২৮১) ৰুত্তং.

৪১. মগ্গং অধিট্ঠাযাতি ‘‘মগ্গো অয’’ন্তি মগ্গসঞ্ঞং উপ্পাদেত্ৰাতি অত্থো. পঞ্ঞপেত্ৰা দেন্তীতি ইদং সামীচিৰসেন ৰুত্তং, তেহি পন ‘‘আসনং পঞ্ঞপেত্ৰাৰ নিসীদথা’’তি ৰুত্তে সযমেৰ পঞ্ঞপেত্ৰা নিসীদিতুং ৰট্টতি. তত্থ জাতকানীতি অচ্ছিন্দিত্ৰা ভূতগামভাৰেনেৰ ঠিতানি. ‘‘কীল়ন্তেনা’’তি ৰুত্তত্তা সতি পচ্চযে আমসন্তস্স অনাপত্তি, ইদঞ্চ গিহিসন্তকং সন্ধায ৰুত্তং, ভিক্খুসন্তকং পন পরিভোগারহং সব্বথা আমসিতুং ন ৰট্টতি দুরূপচিণ্ণত্তা. তালপনসাদীনীতি চেত্থ আদি-সদ্দেন নাল়িকেরলবুজতিপুসঅলাবুকুম্ভণ্ডপুস্সফলএল়ালুকফলানং সঙ্গহো দট্ঠব্বো. ‘‘যথাৰুত্তফলানংযেৰ চেত্থ কীল়াধিপ্পাযেন আমসনং ন ৰট্টতী’’তি ৰুত্তত্তা পাসাণসক্খরাদীনি কীল়াধিপ্পাযেনপি আমসিতুং ৰট্টতি. অনুপসম্পন্নানং দস্সামীতি ইদং অপটিগ্গহেত্ৰা গহণং সন্ধায ৰুত্তং. অত্তনোপি অত্থায পটিগ্গহেত্ৰা গহণে দোসো নত্থি অনামাসত্তাভাৰা.

৪২. মুত্তাতি (ম. নি. টী. ১.২ পথৰীৰারৰণ্ণনা; সারত্থ. টী. ২.২৮১) হত্থিকুম্ভজাতিকা অট্ঠৰিধা মুত্তা. তথা হি হত্থিকুম্ভং, ৰরাহদাঠং, ভুজগসীসং, ৰলাহকং, ৰেল়ু, মচ্ছসিরো, সঙ্খো, সিপ্পীতি অট্ঠ মুত্তাযোনিযো. তত্থ হত্থিকুম্ভজা পীতৰণ্ণা পভাহীনা. ৰরাহদাঠা ৰরাহদাঠাৰণ্ণাৰ. ভুজগসীসজা নীলাদিৰণ্ণা সুৰিসুদ্ধা ৰট্টলা চ. ৰলাহকজা ভাসুরা দুব্বিভাগা রত্তিভাগে অন্ধকারং ৰিধমেন্তিযো তিট্ঠন্তি, দেৰূপভোগা এৰ চ হোন্তি. ৰেল়ুজা করকফলসমানৰণ্ণা ন ভাসুরা, তে চ ৰেল়ূ অমনুস্সগোচরেযেৰ পদেসে জাযন্তি. মচ্ছসিরজা পাঠীনপিট্ঠিসমানৰণ্ণা ৰট্টলা লঘৰো চ তেজৰন্তা হোন্তি পভাৰিহীনা চ, তে চ মচ্ছা সমুদ্দমজ্ঝেযেৰ জাযন্তি. সঙ্খজা সঙ্খউদরচ্ছৰিৰণ্ণা কোলফলপ্পমাণাপি হোন্তি পভাৰিহীনাৰ. সিপ্পিজা পভাৰিসেসযুত্তা হোন্তি নানাসণ্ঠানা. এৰং জাতিতো অট্ঠৰিধাসু মুত্তাসু যা মচ্ছসঙ্খসিপ্পিজা, তা সামুদ্দিকা. ভুজগজাপি কাচি সামুদ্দিকা হোন্তি, ইতরা অসামুদ্দিকা. যস্মা বহুলং সামুদ্দিকাৰ মুত্তা লোকে দিস্সন্তি, তত্থাপি সিপ্পিজাৰ, ইতরা কদাচি কাচি, তস্মা সম্মোহৰিনোদনিযং (ৰিভ. অট্ঠ. ১৭৩) ‘‘মুত্তাতি সামুদ্দিকা মুত্তা’’তি ৰুত্তং.

মণীতি ৰেল়ুরিযাদিতো অঞ্ঞো জোতিরসাদিভেদো সব্বো মণি. ৰেল়ুরিযোতি অল্লৰেল়ুৰণ্ণো মণি, ‘‘মজ্জারক্খিমণ্ডলৰণ্ণো’’তিপি ৰদন্তি. সঙ্খোতি সামুদ্দিকসঙ্খো. সিলাতি মুগ্গৰণ্ণা অতিসিনিদ্ধা কাল়সিলা. মণিৰোহারং অগতা রত্তসেতাদিৰণ্ণা সুমট্ঠাপি সিলা অনামাসা এৰাতি ৰদন্তি. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.২৮১) পন ‘‘সঙ্খোতি সামুদ্দিকসঙ্খো. সিলাতি কাল়সিলাপণ্ডুসিলাসেতসিলাদিভেদা সব্বাপি সিলা’’তি ৰুত্তং. পৰাল়ং সমুদ্দতো জাতনাতিরত্তমণি. রজতন্তি কহাপণমাসাদিভেদং জতুমাসাদিং উপাদায সব্বং ৰুত্তাৰসেসরূপিযং গহিতং. জাতরূপন্তি সুৰণ্ণং. লোহিতঙ্কোতি রত্তমণি. মসারগল্লন্তি কবরৰণ্ণো মণি. ‘‘মরকত’’ন্তিপি ৰদন্তি.

ভণ্ডমূলত্থাযাতি পত্তচীৰরাদিমূলত্থায. কুট্ঠরোগস্সাতি নিদস্সনমত্তং. তায ৰূপসমেতব্বস্স যস্স কস্সচি রোগস্স অত্থায ৰট্টতিযেৰ. ‘‘ভেসজ্জত্থঞ্চ অৰিদ্ধাযেৰ মুত্তা ৰট্টতী’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তা. ভেসজ্জত্থায পিসিত্ৰা যোজিতানং মুত্তানং রতনভাৰৰিজহনতো গহণক্খণেপি রতনাকারেন অপেক্খাভাৰা ‘‘ভেসজ্জত্থায পন ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. যাৰ পন তা মুত্তা রতনরূপেন তিট্ঠন্তি, তাৰ আমসিতুং ন ৰট্টন্তি. এৰং অঞ্ঞম্পি রতনপাসাণং পিসিত্ৰা ভেসজ্জে যোজনত্থায গহেতুং ৰট্টতি এৰ. জাতরূপরজতং পন মিস্সেত্ৰা যোজনভেসজ্জত্থাযপি সম্পটিচ্ছিতুং ন ৰট্টতি. গহট্ঠেহি যোজেত্ৰা দিন্নম্পি যদি ভেসজ্জে সুৰণ্ণাদিরূপেন তিট্ঠতি, ৰিযোজেতুঞ্চ সক্কা, তাদিসং ভেসজ্জম্পি ন ৰট্টতি. তং অব্বোহারিকত্তগতঞ্চে ৰট্টতি. ‘‘জাতিফলিকং উপাদাযা’’তি ৰুত্তত্তা সূরিযকন্তচন্দকন্তাদিকং জাতিপাসাণং মণিম্হি এৰ সঙ্গহিতন্তি দট্ঠব্বং. আকরমুত্তোতি আকরতো মুত্তমত্তো. ভণ্ডমূলত্থং সম্পটিচ্ছিতুং ৰট্টতীতি ইমিনাৰ আমসিতুম্পি ৰট্টতীতি দস্সেতি. পচিত্ৰা কতোতি কাচকারেহি পচিত্ৰা কতো.

ধমনসঙ্খো চ ধোতৰিদ্ধো চ রতনমিস্সো চাতি যোজেতব্বং. ৰিদ্ধোতিআদিভাৰেন কতছিদ্দো. রতনমিস্সোতি কঞ্চনলতাদিৰিচিত্তো মুত্তাদিরতনখচিতো চ. এতেন ধমনসঙ্খতো অঞ্ঞো রতনসম্মিস্সো অনামাসোতি দস্সেতি. সিলাযম্পি এসেৰ নযো. পানীযসঙ্খোতি ইমিনা থালকাদিআকারেন কতসঙ্খমযভাজনানি ভিক্খূনং সম্পটিচ্ছিতুং ৰট্টন্তীতি সিদ্ধং. সেসন্তি রতনমিস্সং ঠপেত্ৰা অৰসেসং. মুগ্গৰণ্ণংযেৰ রতনসম্মিস্সং করোন্তি, ন অঞ্ঞন্তি আহ ‘‘মুগ্গৰণ্ণাৰা’’তি, মুগ্গৰণ্ণা রতনসম্মিস্সাৰ ন ৰট্টতীতি ৰুত্তং হোতি. সেসাতি রতনসম্মিস্সং ঠপেত্ৰা অৰসেসা সিলা.

বীজতো পট্ঠাযাতি ধাতুপাসাণতো পট্ঠায. সুৰণ্ণচেতিযন্তি ধাতুকরণ্ডকং. পটিক্খিপীতি ‘‘ধাতুট্ঠপনত্থায গণ্হথা’’তি অৰত্ৰা ‘‘তুম্হাকং গণ্হথা’’তি পেসিতত্তা পটিক্খিপি. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.২৮১) পন ‘‘পটিক্খিপীতি সুৰণ্ণমযস্স ধাতুকরণ্ডকস্স বুদ্ধাদিরূপস্স চ অত্তনো সন্তককরণে নিস্সগ্গিযত্তা ৰুত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. সুৰণ্ণবুব্বুল়কন্তি সুৰণ্ণতারকং. ‘‘রূপিযছড্ডকট্ঠানে’’তি ৰুত্তত্তা রূপিযছড্ডকস্স জাতরূপরজতং আমসিত্ৰা ছড্ডেতুং ৰট্টতীতি ৰুত্তং. কেল়াপযিতুন্তি আমসিত্ৰা ইতো চিতো চ সঞ্চারেতুং. ৰুত্তন্তি মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তং. কচৰরমেৰ হরিতুং ৰট্টতীতি গোপকা ৰা হোন্তু অঞ্ঞে ৰা, হত্থেনপি পুঞ্ছিত্ৰা কচৰরং অপনেতুং ৰট্টতি, ‘‘মলম্পি পমজ্জিতুং ৰট্টতিযেৰা’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.২৮১) ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.২৮১) পন ‘‘কচৰরমেৰ হরিতুং ৰট্টতীতি গোপকা ৰা হোন্তু অঞ্ঞে ৰা, হত্থেনপি পুঞ্ছিত্ৰা কচৰরং অপনেতুং ৰট্টতি, মলম্পি মজ্জিতুং ৰট্টতি এৰাতি ৰদন্তি, তং অট্ঠকথায ন সমেতি কেল়াযনসদিসত্তা’’তি ৰুত্তং. কথং ন সমেতি? মহাঅট্ঠকথাযং চেতিযঘরগোপকা রূপিযছড্ডকট্ঠানে ঠিতাতি তেসংযেৰ কেল়াযনং অনুঞ্ঞাতং, ন অঞ্ঞেসং, তস্মা ‘‘গোপকা ৰা হোন্তু অঞ্ঞে ৰা’’তি ৰচনং মহাঅট্ঠকথায ন সমেতি.

কুরুন্দিযং পন তম্পি পটিক্খিত্তং, সুৰণ্ণচেতিযে কচৰরমেৰ হরিতুং ৰট্টতীতি এত্তকমেৰ অনুঞ্ঞাতং, তস্মা সাৰধারণং কত্ৰা ৰুত্তত্তা ‘‘হত্থেনপি পুঞ্ছিত্ৰা’’তি চ ‘‘মলম্পি পমজ্জিতুং ৰট্টতি এৰা’’তি চ ৰচনং কুরুন্দট্ঠকথায ন সমেতি, তস্মা ৰিচারেতব্বমেতন্তি. আরকূটলোহন্তি সুৰণ্ণৰণ্ণো কিত্তিমলোহৰিসেসো. তিৰিধঞ্হি কিত্তিমলোহং – কংসলোহং ৰট্টলোহং আরকূটলোহন্তি. তত্থ তিপুতম্বে মিস্সেত্ৰা কতং কংসলোহং নাম, সীসতম্বে মিস্সেত্ৰা কতং ৰট্টলোহং, রসতুত্থেহি রঞ্জিতং তম্বং আরকূটলোহং নাম. ‘‘পকতিরসতম্বে মিস্সেত্ৰা কতং আরকূট’’ন্তি চ সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.২৮১) ৰুত্তং. তং পন ‘‘জাতরূপগতিক’’ন্তি ৰুত্তত্তা উগ্গণ্হতো নিস্সগ্গিযম্পি হোতীতি কেচি ৰদন্তি, রূপিযেসু পন অগণিতত্তা নিস্সগ্গিযং ন হোতি, আমসনে সম্পটিচ্ছনে চ দুক্কটমেৰাতি ৰেদিতব্বং. সব্বোপি কপ্পিযোতি যথাৰুত্তসুৰণ্ণাদিমযানং সেনাসনপরিক্খারানং আমসনগোপনাদিৰসেন পরিভোগো সব্বথা কপ্পিযোতি অধিপ্পাযো. তেনাহ ‘‘তস্মা’’তিআদি. ‘‘ভিক্খূনং ধম্মৰিনযৰণ্ণনট্ঠানে’’তি ৰুত্তত্তা সঙ্ঘিকমেৰ সুৰণ্ণাদিমযং সেনাসনং সেনাসনপরিক্খারা চ ৰট্টন্তি, ন পুগ্গলিকানীতি গহেতব্বং. পটিজগ্গিতুং ৰট্টন্তীতি সেনাসনপটিবন্ধতো ৰুত্তং.

৪৩. সামিকানং পেসেতব্বন্তি সামিকানং সাসনং পেসেতব্বং. ভিন্দিত্ৰাতি পঠমমেৰ অনামসিত্ৰা পাসাণাদিনা কিঞ্চিমত্তং ভেদং কত্ৰা পচ্ছা কপ্পিযভণ্ডত্থায অধিট্ঠহিত্ৰা হত্থেন গহেতুং ৰট্টতি. তেনাহ ‘‘কপ্পিযভণ্ডং করিস্সামীতি সম্পটিচ্ছিতুং ৰট্টতী’’তি. এত্থাপি তঞ্চ ৰিযোজেত্ৰা আমসিতব্বং. ফলকজালিকাদীনীতি এত্থ সরপরিত্তাণায হত্থেন গহেতব্বং. কিটিকাফলকং অক্খিরক্খণত্থায অযলোহাদীহি জালাকারেন কত্ৰা সীসাদীসু পটিমুঞ্চিতব্বং জালিকং নাম. আদি-সদ্দেন কৰচাদিকং সঙ্গণ্হাতি. অনামাসানীতি মচ্ছজালাদিপরূপরোধং সন্ধায ৰুত্তং, ন সরপরিত্তাণং তস্স আৰুধভণ্ডত্তাভাৰা. তেন ৰক্খতি ‘‘পরূপরোধনিৰারণঞ্হী’’তিআদি (ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. ৪৩). আসনস্সাতি চেতিযস্সসমন্তা কতপরিভণ্ডস্স. বন্ধিস্সামীতি কাকাদীনং অদূসনত্থায বন্ধিস্সামি.

‘‘ভেরিসঙ্ঘাটোতি সঙ্ঘটিতচম্মভেরী. ৰীণাসঙ্ঘাটোতি সঙ্ঘটিতচম্মৰীণা’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.২৮১) ৰুত্তং. ‘‘চম্মৰিনদ্ধা ৰীণাভেরিআদীনী’’তি মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তৰচনতো ৰিসেসাভাৰা ‘‘কুরুন্দিযং পনা’’তিআদিনা ততো ৰিসেসস্স ৰত্তুমারদ্ধত্তা চ ভেরিআদীনং ৰিনদ্ধোপকরণসমূহো ভেরিৰীণাসঙ্ঘাটোতি ৰেদিতব্বো ‘‘সঙ্ঘটিতব্বোতি সঙ্ঘাটো’’তি কত্ৰা. তুচ্ছপোক্খরন্তি অৰিনদ্ধচম্মভেরিৰীণানং পোক্খরং. আরোপিতচম্মন্তি পুব্বে আরোপিতং হুত্ৰা পচ্ছা ততো অপনেত্ৰা ৰিসুং ঠপিতমুখচম্মমত্তং, ন সেসোপকরণসহিতং, তং পন সঙ্ঘাতোতি অযং ৰিসেসো. ওনহিতুন্তি ভেরিপোক্খরাদীনি চম্মং আরোপেত্ৰা চম্মৰদ্ধিআদীহি সব্বেহি উপকরণেহি ৰিনন্ধিতুং. ওনহাপেতুন্তি তথেৰ অঞ্ঞেহি ৰিনন্ধাপেতুং.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

অনামাসৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

সত্তমো পরিচ্ছেদো.

৮. অধিট্ঠানৰিকপ্পনৰিনিচ্ছযকথা

৪৪. এৰং অনামাসৰিনিচ্ছযকথং কথেত্ৰা ইদানি অধিট্ঠানৰিকপ্পনৰিনিচ্ছযং কথেতুং ‘‘অধিট্ঠানৰিকপ্পনেসু পনা’’তিআদিমাহ. তত্থ অধিট্ঠিযতে অধিট্ঠানং, গহণং সল্লক্খণন্তি অত্থো. ৰিকপ্পিযতে ৰিকপ্পনা, সঙ্কপ্পনং চিন্তনন্তি অত্থো. তত্থ ‘‘তিচীৰরং অধিট্ঠাতুন্তি নামং ৰত্ৰা অধিট্ঠাতুং. ন ৰিকপ্পেতুন্তি নামং ৰত্ৰা ন ৰিকপ্পেতুং. এস নযো সব্বত্থ. তস্মা তিচীৰরং অধিট্ঠহন্তেন ‘ইমং সঙ্ঘাটিং অধিট্ঠামী’তিআদিনা নামং ৰত্ৰা অধিট্ঠাতব্বং. ৰিকপ্পেন্তেন পন ‘ইমং সঙ্ঘাটি’ন্তিআদিনা তস্স তস্স চীৰরস্স নামং অগ্গহেত্ৰাৰ ‘ইমং চীৰরং তুয্হং ৰিকপ্পেমী’তি ৰিকপ্পেতব্বং. তিচীৰরং ৰা হোতু অঞ্ঞং ৰা, যদি তং তং নামং গহেত্ৰা ৰিকপ্পেতি, অৰিকপ্পিতং হোতি, অতিরেকচীৰরট্ঠানে তিট্ঠতী’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৪৬৯) ৰুত্তং.

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৪৬৯) পন ‘‘তিচীৰরং অধিট্ঠাতুন্তি সঙ্ঘাটিআদিনামেন অধিট্ঠাতুং. ন ৰিকপ্পেতুন্তি ইমিনা নামেন ন ৰিকপ্পেতুং, এতেন ৰিকপ্পিততিচীৰরো তেচীৰরিকো ন হোতি, তস্স তস্মিং অধিট্ঠিততিচীৰরে ৰিয অৰিপ্পৰাসাদিনা কাতব্বৰিধি ন কাতব্বোতি দস্সেতি, ন পন ৰিকপ্পনে দোসো’’তি ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. পারাজিক ৪৬৯) পন ‘‘তিচীৰরং অধিট্ঠাতুন্তি এত্থ তিচীৰরং তিচীৰরাধিট্ঠানেন অধিট্ঠাতব্বযুত্তকং, যং ৰা তিচীৰরাধিট্ঠানেন অধিট্ঠাতুং ন ৰিকপ্পেতুং অনুজানামি, তস্স অধিট্ঠানকালপরিচ্ছেদাভাৰতো সব্বকালং ইচ্ছন্তস্স অধিট্ঠাতুংযেৰ অনুজানামি, তং কালপরিচ্ছেদং কত্ৰা ৰিকপ্পেতুং নানুজানামি, সতি পন পচ্চযে যদা তদা ৰা পচ্চুদ্ধরিত্ৰা ৰিকপ্পেতুং ৰট্টতীতি ‘অনাপত্তি অন্তোদসাহং অধিট্ঠেতি ৰিকপ্পেতী’তি ৰচনতো সিদ্ধং হোতী’’তি ৰুত্তং.

ইমেসু পন তীসু টীকাৰাদেসু ততিযৰাদো যুত্ততরো ৰিয দিস্সতি. কস্মা? পাল়িযা অট্ঠকথায চ সংসন্দনতো. কথং? পাল়িযঞ্হি কতপরিচ্ছেদাসুযেৰ দ্ৰীসু ৰস্সিকসাটিককণ্ডুপটিচ্ছাদীসু ততো পরং ৰিকপ্পেতুন্তি ৰুত্তং, ততো অঞ্ঞেসু ন ৰিকপ্পেতুং ইচ্চেৰ, তস্মা তেসু অসতি পচ্চযে নিচ্চং অধিট্ঠাতব্বমেৰ হোতি, ন ৰিকপ্পেতব্বন্তি অযং পাল়িযা অধিপ্পাযো দিস্সতি, ইতরাসু পন দ্ৰীসু অনুঞ্ঞাতকালেযেৰ অধিট্ঠাতব্বং, ‘‘ততো পরং ৰিকপ্পেতু’’ন্তি এৰং পাল়িযা সংসন্দতি, অট্ঠকথাযং তিচীৰরং তিচীৰরসঙ্খেপেন পরিহরতো অধিট্ঠাতুমেৰ অনুজানামি, ন ৰিকপ্পেতুং. ৰস্সিকসাটিকং পন চাতুমাসতো পরং ৰিকপ্পেতুমেৰ, ন অধিট্ঠাতুং, এৰঞ্চ সতি যো তিচীৰরে একেন চীৰরেন ৰিপ্পৰসিতুকামো হোতি, তস্স চীৰরাধিট্ঠানং পচ্চুদ্ধরিত্ৰা ৰিপ্পৰাসসুখত্থং ৰিকপ্পনায ওকাসো দিন্নো হোতীতি.

পঠমৰাদে ‘‘ন ৰিকপ্পেতু’’ন্তি নামং ৰত্ৰা ‘‘ন ৰিকপ্পেতু’’ন্তি অত্থো ৰুত্তো, এৰং সন্তে ‘‘ততো পরং ৰিকপ্পেতু’’ন্তি এত্থ ততো পরং নামং ৰত্ৰা ৰিকপ্পেতুন্তি অত্থো ভৰেয্য, সো চ অত্থো ৰিকপ্পনাধিকারেন ৰুত্তো, ‘‘নামং ৰত্ৰা’’তি চ ৰিসেসনে কত্তব্বে সতি ‘‘ন ৰিকপ্পেতু’’ন্তি চ ‘‘ততো পরং ৰিকপ্পেতু’’ন্তি চ ভেদৰচনং ন সিযা, সব্বেসুপি চীৰরেসু নামং অৰত্ৰাৰ ৰিকপ্পেতব্বতো, দুতিযৰাদে চ ‘‘ন ৰিকপ্পেতু’’ন্তি ইমিনা নামেন ন ৰিকপ্পেতুন্তি ৰুত্তং, ন অনুজানামীতি পাঠসেসো. পঠমে চ ‘‘তিচীৰরং ৰা হোতু অঞ্ঞং ৰা, যদি তং তং নামং গহেত্ৰা ৰিকপ্পেতি, অৰিকপ্পিতং হোতি, অতিরেকচীৰরট্ঠানে তিট্ঠতী’’তি. দুতিযে চ ‘‘ন পন ৰিকপ্পনে দোসো’’তি, তঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞৰিরুদ্ধং ৰিয দিস্সতি, তস্মা ৰিচারেতব্বমেতং.

ততো পরং ৰিকপ্পেতুন্তি চাতুমাসতো পরং ৰিকপ্পেত্ৰা পরিভুঞ্জিতুন্তি তীসু গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. কেচি পন ‘‘ততো পরং ৰিকপ্পেত্ৰা যাৰ আগামিসংৰচ্ছরে ৰস্সানং চাতুমাসং, তাৰ ঠপেতুং অনুঞ্ঞাত’’ন্তিপি ৰদন্তি. ‘‘ততো পরং ৰিকপ্পেতুং অনুজানামীতি এত্তাৰতা ৰস্সিকসাটিকং কণ্ডুপটিচ্ছাদিঞ্চ তং তং নামং গহেত্ৰা ৰিকপ্পেতুং অনুঞ্ঞাতন্তি এৰমত্থো ন গহেতব্বো. ততো পরং ৰস্সিকসাটিকাদিনামস্সেৰ অভাৰতো, কস্মা ততো পরং ৰিকপ্পেন্তেনপি নামং গহেত্ৰা ন ৰিকপ্পেতব্বং. উভিন্নম্পি ততো পরং ৰিকপ্পেত্ৰা পরিভোগস্স অনুঞ্ঞাতত্তা তথাৰিকপ্পিতং অঞ্ঞনামেন অধিট্ঠহিত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বন্তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্ত’’ন্তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৪৬৯) ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযম্পি (ৰি. ৰি. টী. ১.৪৬৯) ‘‘ততো পরন্তি চাতুমাসতো পরং ৰিকপ্পেত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং অনুঞ্ঞাতন্তি কেচি ৰদন্তি. অঞ্ঞে পন ‘ৰিকপ্পেত্ৰা যাৰ আগামিৰস্সানং তাৰ ঠপেতুং ৰট্টতী’তি ৰদন্তি. অপরে পন ‘ৰিকপ্পনে ন দোসো, তথা ৰিকপ্পিতং পরিক্খারাদিনামেন অধিট্ঠহিত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্ব’ন্তি ৰদন্তী’’তি ৰুত্তং.

ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. পারাজিক ৪৬৯) পন ‘‘ৰস্সিকসাটিকং ততো পরং ৰিকপ্পেতুংযেৰ, নাধিট্ঠাতুং. ৰত্থঞ্হি কতপরিযোসিতং অন্তোচাতুমাসে ৰস্সানদিৰসং আদিং কত্ৰা অন্তোদসাহে অধিট্ঠাতুং অনুজানামি, চাতুমাসতো উদ্ধং অত্তনো সন্তকং কত্ৰা ঠপেতুকামেন ৰিকপ্পেতুং অনুজানামীতি অত্থো’’তি ৰুত্তং. ইধাপি পচ্ছিমৰাদো পসত্থতরোতি দিস্সতি, কস্মা? সুৰিঞ্ঞেয্যত্তা, পুরিমেসু পন আচরিযানং অধিপ্পাযোযেৰ দুৰিঞ্ঞেয্যো হোতি নানাৰাদস্সেৰ কথিতত্তা. মুট্ঠিপঞ্চকন্তি মুট্ঠিযা উপলক্খিতং পঞ্চকং মুট্ঠিপঞ্চকং, চতুহত্থে মিনিত্ৰা পঞ্চমং হত্থমুট্ঠিং কত্ৰা মিনিতব্বন্তি অধিপ্পাযো. কেচি পন ‘‘মুট্ঠিহত্থানং পঞ্চকং মুট্ঠিপঞ্চকং. পঞ্চপি হত্থা মুট্ঠী কত্ৰাৰ মিনিতব্বা’’তি ৰদন্তি. মুট্ঠিত্তিকন্তি এত্থাপি এসেৰ নযো. দ্ৰিহত্থেন অন্তরৰাসকেন তিমণ্ডলং পটিচ্ছাদেতুং সক্কাতি আহ ‘‘পারুপনেনপী’’তিআদি. অতিরেকন্তি সুগতচীৰরতো অতিরেকং. ঊনকন্তি মুট্ঠিপঞ্চকাদিতো ঊনকং. তেন চ তেসু তিচীৰরাধিট্ঠানং ন রুহতীতি দস্সেতি.

ইমং সঙ্ঘাটিং পচ্চুদ্ধরামীতি ইমং সঙ্ঘাটিঅধিট্ঠানং উক্খিপামি, পরিচ্চজামীতি অত্থো. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৪৬৯) পন ‘‘পচ্চুদ্ধরামীতি ঠপেমি, পরিচ্চজামীতি ৰা অত্থো’’ইচ্চেৰ ৰুত্তং. কাযৰিকারং করোন্তেনাতি হত্থেন চীৰরং পরামসন্তেন, চালেন্তেন ৰা. ৰাচায অধিট্ঠাতব্বাতি এত্থ কাযেনপি চালেত্ৰা ৰাচম্পি ভিন্দিত্ৰা কাযৰাচাহি অধিট্ঠানম্পি সঙ্গহিতন্তি ৰেদিতব্বং, ‘‘কাযেন অফুসিত্ৰা’’তি ৰত্তব্বত্তা অহত্থপাসহত্থপাসৰসেন দুৰিধং অধিট্ঠানং. তত্থ ‘‘হত্থপাসো নাম অড্ঢতেয্যহত্থো ৰুচ্চতি. ‘দ্ৰাদসহত্থ’ন্তি কেচি ৰদন্তি, তং ইধ ন সমেতী’’তি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৪৬৯) ৰুত্তং. ‘‘ইদানি সম্মুখাপরম্মুখাভেদেন দুৰিধং অধিট্ঠানং দস্সেতুং ‘‘সচে হত্থপাসেতিআদি ৰুত্তং. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৪৬৯) পন ‘‘হত্থপাসেতি চ ইদং দ্ৰাদসহত্থং সন্ধায ৰুত্তং, তস্মা দ্ৰাদসহত্থব্ভন্তরে ঠিতং ‘ইম’ন্তি ৰত্ৰা অধিট্ঠাতব্বং, ততো পরং ‘এত’ন্তি ৰত্ৰা অধিট্ঠাতব্বন্তি কেচি ৰদন্তি, গণ্ঠিপদেসু পনেত্থ ন কিঞ্চি ৰুত্তং, পাল়িযং অট্ঠকথাযঞ্চ সব্বত্থ ‘হত্থপাসো’তি অড্ঢতেয্যহত্থো ৰুচ্চতি, তস্মা ইধ ৰিসেসৰিকপ্পনায কারণং গৰেসিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. এৰং পাল়িযট্ঠকথাসুপি অড্ঢতেয্যহত্থমেৰ হত্থপাসো ৰুত্তো, টীকাচরিযেহি চ তদেৰ সম্পটিচ্ছিতো, তস্মা অড্ঢতেয্যহত্থব্ভন্তরে ঠিতং চীৰরং ‘‘ইম’’ন্তি, ততো বহিভূতং ‘‘এত’’ন্তি ৰত্ৰা অধিট্ঠাতব্বং.

‘‘সামন্তৰিহারেতি ইদং ঠপিতট্ঠানসল্লক্খণযোগ্গে ঠিতং সন্ধায ৰুত্তং, ততো দূরে ঠিতম্পি ঠপিতট্ঠানং সল্লক্খেন্তেন অধিট্ঠাতব্বমেৰ. তত্থাপি চীৰরস্স ঠপিতভাৰসল্লক্খণমেৰ পমাণং. ন হি সক্কা নিচ্চস্স ঠানং সল্লক্খেতুং, একস্মিং ৰিহারে ঠপেত্ৰা ততো অঞ্ঞস্মিং ঠপিতন্তি অধিট্ঠাতুং ন ৰট্টতি. কেচি পন ‘তথাপি অধিট্ঠিতে ন দোসো’তি ৰদন্তি, তং অট্ঠকথায ন সমেতি, ৰীমংসিতব্ব’’ন্তি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৪৬৯) ৰুত্তং. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৪৬৯) পন ‘‘সামন্তৰিহারো নাম যত্থ তদহেৰ গন্ত্ৰা নিৰত্তেতুং সক্কা. সামন্তৰিহারেতি ইদং দেসনাসীসমত্তং, তস্মা ঠপিতট্ঠানং সল্লক্খেত্ৰা দূরে ঠিতম্পি অধিট্ঠাতব্বন্তি ৰদন্তি. ঠপিতট্ঠানং সল্লক্খেত্ৰাতি চ ইদং ঠপিতট্ঠানসল্লক্খণং অনুচ্ছৰিকন্তি কত্ৰা ৰুত্তং, চীৰরসল্লক্খণমেৰেত্থ পমাণ’’ন্তি ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযঞ্চ (ৰজির. টী. পারাজিক ৪৬৯) ‘‘সঙ্ঘাটি উত্তরাসঙ্গো অন্তরৰাসকন্তি অধিট্ঠিতানধিট্ঠিতানং সমানমেৰ নামং. ‘অযং সঙ্ঘাটী’তিআদীসু অনধিট্ঠিতা ৰুত্তা. ‘তিচীৰরেন ৰিপ্পৰসেয্যা’তি এত্থ অধিট্ঠিতা ৰুত্তা. সামন্তৰিহারেতি গোচরগামতো ৰিহারেতি ধম্মসিরিত্থেরো. দূরতরেপি লব্ভতেৰাতি আচরিযা. অনুগণ্ঠিপদেপি ‘সামন্তৰিহারেতি দেসনাসীসমত্তং, তস্মা ঠপিতট্ঠানং সল্লক্খেত্ৰা দূরে ঠিতম্পি অধিট্ঠাতব্ব’ন্তি ৰুত্তং. সামন্তৰিহারো নাম যত্থ তদহেৰ গন্ত্ৰা নিৰত্তিতুং সক্কা. রত্তিৰিপ্পৰাসং রক্খন্তেন ততো দূরে ঠিতং অধিট্ঠাতুং ন ৰট্টতি, এৰং কির মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তন্তি. কেচি ‘চীৰরৰংসে ঠপিতং অঞ্ঞো পরিৰত্তেত্ৰা নাগদন্তে ঠপেতি, তং অজানিত্ৰা অধিট্ঠহন্তস্সপি রুহতি চীৰরস্স সল্লক্খিতত্তা’তি ৰদন্তী’’তি, তস্মা আচরিযানং মতভেদং সংসন্দিত্ৰা গহেতব্বং.

অধিট্ঠহিত্ৰা ঠপিতৰত্থেহীতি পরিক্খারচোল়নামেন অধিট্ঠহিত্ৰা ঠপিতৰত্থেহি. তেনেৰ ‘‘ইমং পচ্চুদ্ধরামী’’তি পরিক্খারচোল়স্স পচ্চুদ্ধারং দস্সেতি, এতেন চ তেচীৰরিকধুতঙ্গং পরিহরন্তেন পংসুকূলাদিৰসেন লদ্ধং ৰত্থং দসাহব্ভন্তরে কত্ৰা রজিত্ৰা পারুপিতুমসক্কোন্তেন পরিক্খারচোল়ৰসেন অধিট্ঠহিত্ৰাৰ দসাহমতিক্কমাপেতব্বং, ইতরথা নিস্সগ্গিযং হোতীতি দস্সেতি, তেনেৰ ‘‘রজিতকালতো পন পট্ঠায নিক্খিপিতুং ন ৰট্টতি, ধুতঙ্গচোরো নাম হোতী’’তি ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.২৫) ৰুত্তং. পুন অধিট্ঠাতব্বানীতি ইদঞ্চ সঙ্ঘাটিআদিতিচীৰরনামেন অধিট্ঠহিত্ৰা পরিভুঞ্জিতুকামস্স ৰসেন ৰুত্তং, ইতরস্স পন পুরিমাধিট্ঠানমেৰ অলন্তি ৰেদিতব্বং. পুন অধিট্ঠাতব্বন্তি ইমিনা কপ্পবিন্দুপি দাতব্বন্তি দস্সেতি. অধিট্ঠানকিচ্চং নত্থীতি ইমিনা কপ্পবিন্দুদানকিচ্চম্পি নত্থীতি দস্সেতি, মহন্ততরমেৰাতিআদি সব্বাধিট্ঠানসাধারণলক্খণং. তত্থ পুন অধিট্ঠাতব্বন্তি অনধিট্ঠিতচীৰরস্স একদেসভূতত্তা অনধিট্ঠিতঞ্চে, অধিট্ঠিতস্স অপ্পভাৰেন একদেসভূতং অধিট্ঠিতসঙ্খমেৰ গচ্ছতি, তথা অধিট্ঠিতঞ্চে, অনধিট্ঠিতস্স একদেসভূতং অনধিট্ঠিতসঙ্খং গচ্ছতীতি লক্খণং. ন কেৰলঞ্চেত্থ দুতিযপট্টমেৰ, অথ খো ততিযপট্টাদিকম্পি. যথাহ ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে…পে… উতুদ্ধটানং দুস্সানং চতুগ্গুণং সঙ্ঘাটিং…পে… পংসুকূলে যাৰদত্থ’’ন্তি (মহাৰ. ৩৪৮).

মুট্ঠিপঞ্চকাদিতিচীৰরপ্পমাণযুত্তং সন্ধায ‘‘তিচীৰরং পনা’’তিআদি ৰুত্তং. পরিক্খারচোল়ং অধিট্ঠাতুন্তি পরিক্খারচোল়ং কত্ৰা অধিট্ঠাতুং. অৰসেসা ভিক্খূতি ৰক্খমানকালে নিসিন্না ভিক্খূ. তস্মা ৰট্টতীতি যথা ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তিচীৰরং অধিট্ঠাতুং, ন ৰিকপ্পেতু’’ন্তি (মহাৰ. ৩৫৮) ৰুত্তং, এৰং পরিক্খারচোল়ম্পি ৰুত্তং, ন চস্স উক্কট্ঠপরিচ্ছেদো ৰুত্তো, ন চ সঙ্খাপরিচ্ছেদো, তস্মা তীণিপি চীৰরানি পচ্চুদ্ধরিত্ৰা ইমানি চীৰরানি পরিক্খারচোল়ানি অধিট্ঠহিত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতীতি অত্থো. নিধানমুখমেতন্তি এতং পরিক্খারচোল়াধিট্ঠানং নিধানমুখং ঠপনমুখং, অতিরেকচীৰরট্ঠপনকারণন্তি অত্থো. কথং ঞাযতীতি চে, তেন খো পন সমযেন ভিক্খূনং পরিপুণ্ণং হোতি তিচীৰরং, অত্থো চ হোতি পরিস্সাৰনেহিপি থৰিকাহিপি. এতস্মিং ৰত্থুস্মিং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পরিক্খারচোল়ক’’ন্তি অনুঞ্ঞাতত্তা ভিক্খূনঞ্চ একমেৰ পরিস্সাৰনং, থৰিকা ৰা ৰট্টতি, ন দ্ৰে ৰা তীণি ৰাতি পটিক্খেপাভাৰতো ৰিকপ্পনূপগপচ্ছিমপ্পমাণানি, অতিরেকপ্পমাণানি ৰা পরিস্সাৰনাদীনি পরিক্খারানি কপ্পন্তীতি সিদ্ধং. পঠমং তিচীৰরাধিট্ঠানেন অধিট্ঠাতব্বং, পুন পরিহরিতুং অসক্কোন্তেন পচ্চুদ্ধরিত্ৰা পরিক্খারচোল়ং অধিট্ঠাতব্বং, ন ত্ৰেৰ আদিতোৰ ইদং ৰুত্তং. বদ্ধসীমায অৰিপ্পৰাসসীমাসম্মুতিসম্ভৰতো চীৰরৰিপ্পৰাসে নেৰত্থি দোসোতি ন তত্থ দুপ্পরিহারোতি আহ ‘‘অবদ্ধসীমায দুপ্পরিহার’’ন্তি.

৪৫. অতিরিত্তপ্পমাণায ছেদনকং পাচিত্তিযন্তি আহ ‘‘অনতিরিত্তপ্পমাণা’’তি. ততো পরং পচ্চুদ্ধরিত্ৰা ৰিকপ্পেতব্বাতি ৰস্সিকমাসতো পরং অধিট্ঠানং পচ্চুদ্ধরিত্ৰা ৰিকপ্পেতব্বা, ইমিনা চতুন্নং ৰস্সিকমাসানং উপরি অধিট্ঠানং তিট্ঠতীতি ৰিঞ্ঞাযতি, অসতো পচ্চুদ্ধরাযোগা, যঞ্চ মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. কথিনসিক্খাপদৰণ্ণনা) ‘‘ৰস্সিকসাটিকা ৰস্সানমাসাতিক্কমেনাপি কণ্ডুপটিচ্ছাদি আবাধৰূপসমেনাপি অধিট্ঠানং ৰিজহন্তী’’তি ৰুত্তং, তং সমন্তপাসাদিকাযং নত্থি, পরিৰারট্ঠকথাযঞ্চ ‘‘অত্থাপত্তি হেমন্তে আপজ্জতি, নো গিম্হে’’তি এত্থ ন তং ৰুত্তং, কত্তিকপুণ্ণমাসিযা পচ্ছিমে পাটিপদদিৰসে ৰিকপ্পেত্ৰা ঠপিতং ৰস্সিকসাটিকং নিৰাসেন্তো হেমন্তে আপজ্জতি. কুরুন্দিযং পন ‘‘কত্তিকপুণ্ণমদিৰসে অপচ্চুদ্ধরিত্ৰা হেমন্তে আপজ্জতী’’তি ৰুত্তং, তম্পি সুৰুত্তং. ‘‘চাতুমাসং অধিট্ঠাতুং, ততো পরং ৰিকপ্পেতু’’ন্তি হি ৰুত্তং. তত্থ মহাঅট্ঠকথাযং নিৰাসনপচ্চযা দুক্কটং ৰুত্তং, কুরুন্দট্ঠকথাযং পন অপচ্চুদ্ধারপচ্চযা, তস্মা কুরুন্দিযং ৰুত্তনযেনপি ৰস্সিকসাটিকা ৰস্সানাতিক্কমেপি অধিট্ঠানং ন ৰিজহতীতি পঞ্ঞাযতি. অধিট্ঠানৰিজহনেসু চ ৰস্সানমাসআবাধানং ৰিগমে ৰিজহনং মাতিকাট্ঠকথাযম্পি ন উদ্ধটং, তস্মা সমন্তপাসাদিকাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৪৬৯) আগতনযেন যাৰ পচ্চুদ্ধারা অধিট্ঠানং তিট্ঠতীতি গহেতব্বং.

নহানত্থায অনুঞ্ঞাতত্তা ‘‘ৰণ্ণভেদমত্তরত্তাপি চেসা ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. দ্ৰে পন ন ৰট্টন্তীতি ইমিনা সঙ্ঘাটিআদীসুপি দুতিযঅধিট্ঠানং ন রুহতি, তং অতিরেকচীৰরং হোতীতি দস্সেতি. মহাপচ্চরিযং চীৰরৰসেন পরিভোগকিচ্চস্স অভাৰং সন্ধায ‘‘অনাপত্তী’’তি ৰুত্তা সেনাসনপরিভোগত্থায দিন্নপচ্চত্থরণে ৰিয. যং পন ‘‘পচ্চত্থরণম্পি অধিট্ঠাতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং, তং সেনাসনত্থাযেৰাতি নিযমিতং ন হোতি নৰসু চীৰরেসু গহিতত্তা, তস্মা অত্তনো নামেন অধিট্ঠহিত্ৰা নিদহিত্ৰা পরিক্খারচোল়ং ৰিয যথা তথা ৰিনিযুজ্জিতমেৰাতি গহেতব্বং, পাৰারোকোজৰোতি ইমেসম্পি পচ্চত্থরণাদিনা লোকেপি ৰোহরণতো সেনাসনপরিক্খারত্থায দিন্নপচ্চত্থরণতো ৰিসুং গহণং কতং. সচে অৰসানে অপরাৰস্সিকসাটিকা উপ্পন্না হোতি, পুরিমৰস্সিকসাটিকং পচ্চুদ্ধরিত্ৰা ৰিকপ্পেত্ৰা অধিট্ঠাতব্বাতি ৰদন্তি.

নিসীদনম্হি পমাণযুত্তন্তি ‘‘দীঘতো সুগতৰিদত্থিযা দ্ৰে ৰিদত্থিযো, ৰিত্থারতো দিযড্ঢং, দসা ৰিদত্থী’’তিইমিনা পমাণেন যুত্তং, তং পন মজ্ঝিমপুরিসহত্থসঙ্খাতেন ৰড্ঢকীহত্থেন দীঘতো তিহত্থং হোতি, ৰিত্থারতো ছল়ঙ্গুলাধিকদ্ৰিহত্থং, দসা ৰিদত্থাধিকহত্থং, ইদানি মনুস্সানং পকতিহত্থেন দীঘতো ৰিদত্থাধিকচতুহত্থং হোতি, ৰিত্থারতো নৰঙ্গুলাধিকতিহত্থং, দসা ছল়ঙ্গুলাধিকদ্ৰিহত্থা, ততো ঊনং ৰট্টতি, ন অধিকং ‘‘তং অতিক্কামযতো ছেদনকং পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ৫৩৩) ৰুত্তত্তা. কণ্ডুপটিচ্ছাদিযা পমাণিকাতি ‘‘দীঘতো চতস্সো ৰিদত্থিযো সুগতৰিদত্থিযা, তিরিযং দ্ৰে ৰিদত্থিযো’’তি (পাচি. ৫৩৮) ৰুত্তত্তা এৰং ৰুত্তপ্পমাণযুত্তা, সা পন ৰড্ঢকীহত্থেন দীঘতো ছহত্থা হোতি, ৰিত্থারতো তিহত্থা, ইদানি পকতিহত্থেন পন দীঘতো নৰহত্থা হোতি, তিরিযতো ৰিদত্থাধিকচতুহত্থাতি ৰেদিতব্বা. ৰিকপ্পনূপগপচ্ছিমচীৰরপ্পমাণং পরিক্খারচোল়ন্তি এত্থ পন ৰিকপ্পনূপগপচ্ছিমচীৰরপ্পমাণং নাম সুগতঙ্গুলেন দীঘতো অট্ঠঙ্গুলং হোতি, তিরিযতো চতুরঙ্গুলং, ৰড্ঢকীহত্থেন দীঘতো একহত্থং হোতি, তিরিযতো ৰিদত্থিপ্পমাণং, ইদানি পকতিহত্থেন পন দীঘতো ৰিদত্থাধিকহত্থং হোতি, তিরিযতো ছল়ঙ্গুলাধিকৰিদত্থিপ্পমাণং. তেনাহ ‘‘তস্স পমাণ’’ন্তিআদি.

ভেসজ্জত্থাযাতিআদীসু অত্তনো সন্তকভাৰতো মোচেত্ৰা ঠপিতং সন্ধায ‘‘অনধিট্ঠিতেপি নত্থি আপত্তী’’তি ৰুত্তং, ‘‘ইদং ভেসজ্জত্থায, ইদং মাতুযা’’তি ৰিভজিত্ৰা সকসন্তকভাৰতো মোচেত্ৰা ঠপেন্তেন অধিট্ঠানকিচ্চং নত্থীতি অধিপ্পাযো. ‘‘ইমিনা ভেসজ্জং চেতাপেস্সামি, ইদং মাতুযা দস্সামী’’তি ঠপেন্তেন পন অধিট্ঠাতব্বমেৰাতি ৰদন্তি. সেনাসনপরিক্খারত্থায দিন্নপচ্চত্থরণেতি এত্থ অনিৰাসেত্ৰা অপারুপিত্ৰা কেৰলং মঞ্চপীঠেসুযেৰ অত্থরিত্ৰা পরিভুঞ্জিযমানং পচ্চত্থরণং অত্তনো সন্তকম্পি অনধিট্ঠাতুং ৰট্টতীতি ৰদন্তি, হেট্ঠা পন পচ্চত্থরণম্পি অধিট্ঠাতব্বমেৰাতি অৰিসেসেন ৰুত্তত্তা অত্তনো সন্তকং অধিট্ঠাতব্বমেৰাতি অম্হাকং খন্তি, ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বং. তন্তে ঠিতংযেৰ অধিট্ঠাতব্বন্তি এত্থ পচ্ছা ৰীতট্ঠানং অধিট্ঠিতমেৰ হোতি, পুন অধিট্ঠানকিচ্চং নত্থি. সচে পন পরিচ্ছেদং দস্সেত্ৰা অন্তরন্তরা ৰীতং হোতি, পুন অধিট্ঠাতব্বন্তি ৰদন্তি. এসেৰ নযোতি ৰিকপ্পনূপগপ্পমাণমত্তে ৰীতে তন্তে ঠিতংযেৰ অধিট্ঠাতব্বন্তি অত্থো.

৪৬. ‘‘হীনাযাৰত্তনেনাতি ‘সিক্খং অপ্পচ্চক্খায গিহিভাৰূপগমনেনা’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং, তং যুত্তং অঞ্ঞস্স দানে ৰিয চীৰরে নিরালযভাৰেনেৰ পরিচ্চত্তত্তা. কেচি পন ‘হীনাযাৰত্তনেনাতি ভিক্খুনিযা গিহিভাৰূপগমনেনেৰাতি এতমত্থং গহেত্ৰা ভিক্খু পন ৰিব্ভমন্তোপি যাৰ সিক্খং ন পচ্চক্খাতি, তাৰ ভিক্খুযেৰাতি অধিট্ঠানং ন ৰিজহতী’তি ৰদন্তি, তং ন গহেতব্বং ‘ভিক্খুনিযা হীনাযাৰত্তনেনা’তি ৰিসেসেত্ৰা অৰুত্তত্তা. ভিক্খুনিযা হি গিহিভাৰূপগমনেন অধিট্ঠানৰিজহনং ৰিসুং ৰত্তব্বং নত্থি তস্সা ৰিব্ভমনেনেৰ অস্সমণীভাৰতো. সিক্খাপচ্চক্খানেনাতি পন ইদং সচে ভিক্খুলিঙ্গে ঠিতোৰ সিক্খং পচ্চক্খাতি, তস্স কাযলগ্গম্পি চীৰরং অধিট্ঠানং ৰিজহতীতি দস্সনত্থং ৰুত্ত’’ন্তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৪৬৯) ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৪৬৯) পন ‘‘হীনাযাৰত্তনেনাতি ইদং অন্তিমৰত্থুং অজ্ঝাপজ্জিত্ৰা ভিক্খুপটিঞ্ঞায ঠিতস্স চেৰ তিত্থিযপক্কন্তস্স চ ভিক্খুনিযা চ ভিক্খুনিভাৰে নিরপেক্খতায গিহিলিঙ্গতিত্থিযলিঙ্গগ্গহণং সন্ধায ৰুত্তং. সিক্খং অপ্পচ্চক্খায গিহিভাৰূপগমনং সন্ধায ৰুত্তন্তি কেচি ৰদন্তি, তং ন যুত্তং, তদাপি তস্স উপসম্পন্নত্তা চীৰরস্স চ তস্স সন্তকত্তা ৰিজহনতো’’তি ৰুত্তং, ইতি ইমানি দ্ৰে ৰচনানি অঞ্ঞমঞ্ঞৰিরুদ্ধানি হুত্ৰা দিস্সন্তি.

অট্ঠকথাযং পন ‘‘হীনাযাৰত্তনেন সিক্খাপচ্চক্খানেনা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৬৯) ৰিসুং ৰুত্তত্তা হীনাযাৰত্তন্তে সতি সিক্খং অপ্পচ্চক্খন্তেপি চীৰরং অধিট্ঠানং ৰিজহতি, সিক্খং পচ্চক্খন্তে সতি হীনায অনাৰত্তন্তেপীতি অধিপ্পাযো দিস্সতি, তস্মা সিক্খং অপ্পচ্চক্খায কেৰলং গিহিভাৰং উপগচ্ছন্তস্স কিঞ্চাপি ভিক্খুভাৰো অত্থি, চীৰরস্স চ তস্স সন্তকত্তা ৰিজহনং, তথাপি ‘‘হীনাযাৰত্তনেনা’’তি ৰুত্তত্তা গিহিভাৰূপগমনেনেৰ অধিট্ঠানৰিজহনং সিযা যথা তং লিঙ্গপরিৰত্তনেন. গিহিভাৰং অনুপগন্ত্ৰা চ কেৰলং সিক্খাপচ্চক্খানং করোন্তস্স কিঞ্চাপি ভিক্খুলিঙ্গং অত্থি, চীৰরস্স চ তস্স সন্তকত্তা ৰিজহনং, তথাপি ‘‘সিক্খাপচ্চক্খানেনা’’তি ৰুত্তত্তা সিক্খাপচ্চক্খানেনেৰ অধিট্ঠানৰিজহনং সিযা যথা তং পচ্চুদ্ধরণে, তস্মা ভিক্খু ৰা হোতু ভিক্খুনী ৰা, হীনাযাৰত্তিস্সামীতি চিত্তেন গিহিলিঙ্গগ্গহণেন চীৰরং অধিট্ঠানং ৰিজহতি. সিক্খাপচ্চক্খানেন পন ভিক্খুস্সেৰ চীৰরং ভিক্খুনিযা সিক্খাপচ্চক্খানাভাৰাতি অযমম্হাকং খন্তি. অন্তিমৰত্থুঅজ্ঝাপন্নকতিত্থিযপক্কন্তকানং পন চীৰরস্স অধিট্ঠানৰিজহনং অট্ঠকথাযং অনাগতত্তা তেসঞ্চ হীনাযাৰত্তানৰোহারাভাৰা ৰিচারেতব্বং.

কনিট্ঠঙ্গুলিনখৰসেনাতি হেট্ঠিমপরিচ্ছেদং দস্সেতি. ওরতো পরতোতি এত্থ চ ‘‘ওরতো ছিদ্দং অধিট্ঠানং ভিন্দতি, পরতো ন ভিন্দতী’’তি ৰুত্তং. কথং ওরপরভাৰো ৰেদিতব্বোতি? যথা নদীপরিচ্ছিন্নে পদেসে মনুস্সানং ৰসনদিসাভাগে তীরং ওরিমং নাম হোতি, ইতরদিসাভাগে তীরং পারিমং নাম, তথা ভিক্খূনং নিৰাসনপারুপনট্ঠানভূতং চীৰরস্স মজ্ঝট্ঠানং যথাৰুত্তৰিদত্থিআদিপ্পমাণস্স পদেসস্স ওরং নাম, চীৰরপরিযন্তট্ঠানং পরং নাম, ইতি লোকতো ৰা যথা চ ওরতো ভোগং পরতো অন্তং কত্ৰা চীৰরং ঠপেতব্বন্তি ৰুত্তে ভিক্খুনো অভিমুখট্ঠানং ওরং নাম, ইতরট্ঠানং পরং নাম, এৰং ভিক্খূনং নিৰাসনপারুপনট্ঠানং ওরং নাম, ইতরং পরং নাম. এৰং সাসনতো ৰা ওরপরভাৰো ৰেদিতব্বো. তেনেৰ যো পন দুব্বলট্ঠানে পঠমং অগ্গল়ং দত্ৰা পচ্ছা দুব্বলট্ঠানং ছিন্দিত্ৰা অপনেতি, অধিট্ঠানং ন ভিজ্জতি. মণ্ডলপরিৰত্তনেপি এসেৰ নযোতি সকলস্মিং চীৰরে অধিট্ঠানভিজ্জনাভিজ্জনভাৰো দস্সিতো. তেন ৰুত্তং ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৪৬৯) ‘‘এস নযোতি ইমিনা পমাণযুত্তেসু যত্থ কত্থচি ছিদ্দে অধিট্ঠানং ৰিজহতীতিআদিঅত্থং সঙ্গণ্হাতী’’তি.

খুদ্দকং চীৰরন্তি মুট্ঠিপঞ্চকাদিভেদপ্পমাণতো অনূনমেৰ খুদ্দকচীৰরং. মহন্তং ৰা খুদ্দকং করোতীতি এত্থ তিণ্ণং চীৰরানং চতূসু পস্সেসু যস্মিং পদেসে ছিদ্দং অধিট্ঠানং ন ৰিজহতি, তস্মিং পদেসে সমন্ততো ছিন্দিত্ৰা খুদ্দকং করোন্তস্স অধিট্ঠানং ন ৰিজহতীতি অধিপ্পাযো. ৰিমতিৰিনোদনিযং পন ৰুত্তং ‘‘মহন্তং ৰা খুদ্দকং ৰা করোতীতি এত্থ অতিমহন্তং চীৰরং মুট্ঠিপঞ্চকাদিপচ্ছিমপ্পমাণযুত্তং কত্ৰা সমন্ততো ছিন্দনেনপি ৰিচ্ছিন্দনকালে ছিজ্জমানট্ঠানং ছিদ্দসঙ্খং ন গচ্ছতি, অধিট্ঠানং ন ৰিজহতি এৰাতি সিজ্ঝতি, ‘ঘটেত্ৰা ছিন্দতি ন ভিজ্জতী’তি ৰচনেন চ সমেতি. পরিক্খারচোল়ং পন ৰিকপ্পনূপগপচ্ছিমপ্পমাণতো ঊনং কত্ৰা ছিদ্দং অধিট্ঠানং ৰিজহতি অধিট্ঠানস্স অনিস্সযত্তা, তানি পুন বদ্ধানি ঘটিতানি পুন অধিট্ঠাতব্বমেৰাতি ৰেদিতব্বং. কেচি পন ‘ৰস্সিকসাটিকচীৰরে দ্ৰিধা ছিন্নে যদিপি একেকং খণ্ডং পচ্ছিমপ্পমাণং হোতি, একস্মিংযেৰ খণ্ডে অধিট্ঠানং তিট্ঠতি, ন ইতরস্মিং, দ্ৰে পন ন ৰট্টন্তী’তি ৰুত্তত্তা নিসীদনকণ্ডুপটিচ্ছাদীসুপি এসেৰ নযোতি ৰদন্তী’’তি.

৪৭. সম্মুখে পৰত্তা সম্মুখাতি পচ্চত্তৰচনং, তঞ্চ ৰিকপ্পনাৰিসেসনং, তস্মা ‘‘সম্মুখে’’তি ভুম্মত্থে নিস্সক্কৰচনং কত্ৰাপি অত্থং ৰদন্তি, অভিমুখেতি অত্থো. অথ ৰা সম্মুখেন অত্তনো ৰাচায এৰ ৰিকপ্পনা সম্মুখাৰিকপ্পনা. পরম্মুখেন ৰিকপ্পনা পরম্মুখাৰিকপ্পনাতি করণত্থেনপি অত্থো দট্ঠব্বো. অযমেৰ পাল়িযা সমেতি. সন্নিহিতাসন্নিহিতভাৰন্তি আসন্নদূরভাৰং. এত্তাৰতা নিধেতুং ৰট্টতীতি এত্তকেনেৰ ৰিকপ্পনাকিচ্চস্স নিট্ঠিতত্তা অতিরেকচীৰরং ন হোতীতি দসাহাতিক্কমে নিস্সগ্গিযং ন জনেতীতি অধিপ্পাযো. পরিভুঞ্জিতুং…পে… ন ৰট্টতীতি সযং অপচ্চুদ্ধারণপরিভুঞ্জনে পাচিত্তিযং, অধিট্ঠহনে পরেসং ৰিস্সজ্জনে চ দুক্কটঞ্চ সন্ধায ৰুত্তং. পরিভোগাদযোপি ৰট্টন্তীতি পরিভোগৰিস্সজ্জনঅধিট্ঠানানি ৰট্টন্তি. অপি-সদ্দেন নিধেতুম্পি ৰট্টতীতি অত্থো. এতেন পচ্চুদ্ধারেপি কতে চীৰরং অধিট্ঠাতুকামেন ৰিকপ্পিতচীৰরমেৰ হোতি, ন অতিরেকচীৰরং, তং পন তিচীৰরাদিনামেন অধিট্ঠাতুকামেন অধিট্ঠহিতব্বং, ইতরেন ৰিকপ্পিতচীৰরমেৰ কত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বন্তি দস্সেতি.

কেচি পন ‘‘যং ৰিকপ্পিতচীৰরং, তং যাৰ পরিভোগকালা অপচ্চুদ্ধরাপেত্ৰা নিদহেতব্বং, পরিভোগকালে পন সম্পত্তে পচ্চুদ্ধরাপেত্ৰা অধিট্ঠহিত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বং. যদি হি ততো পুব্বেপি পচ্চুদ্ধরাপেয্য, পচ্চুদ্ধারেনেৰ ৰিকপ্পনায ৰিগতত্তা অতিরেকচীৰরং নাম হোতি, দসাহাতিক্কমে পত্তেৰ নিস্সগ্গিযং, তস্মা যং অপরিভুঞ্জিত্ৰা ঠপেতব্বং, তদেৰ ৰিকপ্পেতব্বং. পচ্চুদ্ধারে চ কতে অন্তোদসাহেযেৰ অধিট্ঠাতব্বং. যঞ্চ অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৪৬৯) ‘ততো পরং পরিভোগাদি ৰট্টতী’তিআদি ৰুত্তং, তং পাল়িযা ৰিরুজ্ঝতী’’তি ৰদন্তি, তং তেসং মতিমত্তমেৰ. পাল়িযঞ্হি ‘‘অন্তোদসাহং অধিট্ঠেতি ৰিকপ্পেতী’’তি (পারা. ৪৬৯) চ ‘‘সামং চীৰরং ৰিকপ্পেত্ৰা অপচ্চুদ্ধারণং পরিভুঞ্জেয্য পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ৩৭৩) চ ‘‘অনাপত্তি সো ৰা দেতি, তস্স ৰা ৰিস্সাসন্তো পরিভুঞ্জতী’’তি (পাচি. ৩৭৬) চ সামঞ্ঞতো ৰুত্তত্তা, অট্ঠকথাযঞ্চ (পারা. অট্ঠ. ২.৪৬৯) ‘‘ইমং চীৰরং ৰা ৰিকপ্পনং ৰা পচ্চুদ্ধরামী’’তিআদিনা পচ্চুদ্ধারং অদস্সেত্ৰা ‘‘ময্হং সন্তকং পরিভুঞ্জ ৰা ৰিস্সজ্জেহি ৰা যথাপচ্চযং করোহী’’তি এৰং অত্তনো সন্তকত্তং অমোচেত্ৰাৰ পরিভোগাদিৰসেন পচ্চুদ্ধারস্স ৰুত্তত্তা, ‘‘ততো পভুতি পরিভোগাদযোপি ৰট্টন্তী’’তি অধিট্ঠানং ৰিনাপি ৰিসুং পরিভোগস্স নিধানস্স চ ৰুত্তত্তা ৰিকপ্পনানন্তরমেৰ পচ্চুদ্ধরাপেত্ৰা অনধিট্ঠহিত্ৰা এৰ চ তিচীৰররহিতং ৰিকপ্পনারহং চীৰরং পরিভুঞ্জিতুঞ্চ নিদহিতুঞ্চ ইদং পাটেক্কং ৰিনযকম্মন্তি খাযতি. অপিচ বহূনং পত্তানং ৰিকপ্পেতুং পচ্চুদ্ধরেতুঞ্চ ৰুত্তত্তা পচ্চুদ্ধারে তেসং অতিরেকপত্ততা দস্সিতাতি সিজ্ঝতি তেসু একস্সেৰ অধিট্ঠাতব্বতো, তস্মা অট্ঠকথাযং আগতনযেনেৰ গহেতব্বং.

মিত্তোতি দল়্হমিত্তো. সন্দিট্ঠোতি দিট্ঠমত্তো, ন দল়্হমিত্তো. পঞ্ঞত্তিকোৰিদো ন হোতীতি এৰং ৰিকপ্পিতে অনন্তরমেৰ এৰং পচ্চুদ্ধরিতব্বন্তি ৰিনযকম্মং ন জানাতি. তেনাহ ‘‘ন জানাতি পচ্চুদ্ধরিতু’’ন্তি. ইমিনাপি চেতং ৰেদিতব্বং ‘‘ৰিকপ্পনাসমনন্তরমেৰ পচ্চুদ্ধারো কাতব্বো’’তি. ৰিকপ্পিতৰিকপ্পনা নামেসা ৰট্টতীতি অধিট্ঠিতঅধিট্ঠানং ৰিযাতি অধিপ্পাযো.

৪৮. এৰং চীৰরে অধিট্ঠানৰিকপ্পনানযং দস্সেত্ৰা ইদানি পত্তে অধিট্ঠানৰিকপ্পনানযং দস্সেন্তো ‘‘পত্তে পনা’’তিআদিমাহ. তত্থ পততি পিণ্ডপাতো এত্থাতি পত্তো, জিনসাসনভাৰো ভিক্খাভাজনৰিসেসো. ৰুত্তঞ্হি ‘‘পত্তং পক্খে দলে পত্তো, ভাজনে সো গতে তিসূ’’তি, তস্মিং পত্তে. পনাতি পক্খন্তরত্থে নিপাতো. নযোতি অধিট্ঠানৰিকপ্পনানযো. চীৰরে ৰুত্তঅধিট্ঠানৰিকপ্পনানযতো অঞ্ঞভূতো অযং ৰক্খমানো পত্তে অধিট্ঠানৰিকপ্পনানযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. পত্তং অধিট্ঠহন্তেন পমাণযুত্তোৰ অধিট্ঠাতব্বো, ন অপ্পমাণযুত্তোতি সম্বন্ধো. তেন পমাণতো ঊনাধিকে পত্তে অধিট্ঠানং ন রুহতি, তস্মা তাদিসং পত্তং ভাজনপরিভোগেন পরিভুঞ্জিতব্বন্তি দস্সেতি. ৰক্খতি হি ‘‘এতে ভাজনপরিভোগেন পরিভুঞ্জিতব্বা, ন অধিট্ঠানূপগা ন ৰিকপ্পনূপগা’’তি.

দ্ৰে মগধনাল়িযোতি এত্থ মগধনাল়ি নাম যা মাগধিকায তুলায অড্ঢতেরসপলপরিমিতং উদকং গণ্হাতি. সীহল়দীপে পকতিনাল়িতো খুদ্দকা হোতি, দমিল়নাল়িতো পন মহন্তা. ৰুত্তঞ্হেতং সমন্তপাসাদিকাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৬০২) ‘‘মগধনাল়ি নাম অড্ঢতেরসপলা হোতীতি অন্ধকট্ঠকথাযং ৰুত্তং. সীহল়দীপে পকতিনাল়ি মহন্তা, দমিল়নাল়ি খুদ্দকা, মগধনাল়িপমাণযুত্তা, তায মগধনাল়িযা দিযড্ঢনাল়ি একা সীহল়নাল়ি হোতীতি মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্ত’’ন্তি. অথ ৰা মগধনাল়ি নাম যা পঞ্চ কুডুৰানি একঞ্চ মুট্ঠিং একায চ মুট্ঠিযা ততিযভাগং গণ্হাতি. ৰুত্তঞ্হেতং সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৫৯৮-৬০২) ‘‘মগধনাল়ি নাম ছপসতা নাল়ীতি কেচি. ‘অট্ঠপসতা’তি অপরে. তত্থ পুরিমানং মতেন তিপসতায নাল়িযা দ্ৰে নাল়িযো একা মগধনাল়ি হোতি. পচ্ছিমানং চতুপসতায নাল়িযা দ্ৰে নাল়িযো একা মগধনাল়ি. আচরিযধম্মপালত্থেরেন পন পকতিযা চতুমুট্ঠিকং কুডুৰং, চতুকুডুৰং নাল়িকং, তায নাল়িযা সোল়স নাল়িযো দোণং, তং পন মগধনাল়িযা দ্ৰাদস নাল়িযো হোন্তীতি ৰুত্তং, তস্মা তেন নযেন মগধনাল়ি নাম পঞ্চ কুডুৰানি একঞ্চ মুট্ঠিং একায মুট্ঠিযা ততিযভাগঞ্চ গণ্হাতীতি ৰেদিতব্ব’’ন্তি. তত্থ কুডুৰোতি পসতো. ৰুত্তঞ্হি অভিধানপ্পদীপিকাযং –

‘‘কুডুৰো পসতো একো;

পত্থো তে চতুরো সিযুং;

আল়্হকো চতুরো পত্থা;

দোণং ৰা চতুরাল়্হক’’ন্তি.

অথ ৰা মগধনাল়ি নাম যা চতুকুডুৰায নাল়িযা চতস্সো নাল়িযো গণ্হাতি. ৰুত্তঞ্হেতং ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৬০২) ‘‘দমিল়নাল়ীতি পুরাণকনাল়িং সন্ধায ৰুত্তং. সা চ চতুমুট্ঠিকেহি কুডুৰেহি অট্ঠকুডুৰা, তায নাল়িযা দ্ৰে নাল়িযো মগধনাল়ি গণ্হাতি, পুরাণা পন সীহল়নাল়ি তিস্সো নাল়িযো গণ্হাতীতি ৰদন্তি, তেসং মতেন মগধনাল়ি ইদানি ৰত্তমানায চতুকুডুৰায দমিল়নাল়িযা চতুনাল়িকা হোতি, ততো মগধনাল়িতো উপড্ঢঞ্চ পুরাণদমিল়নাল়িসঙ্খাতং পত্থং নাম হোতি, এতেন চ ওমকো নাম পত্তো পত্থোদনং গণ্হাতীতি পাল়িৰচনং সমেতি. লোকিযেহিপি –

‘লোকিযং মগধঞ্চেতি, পত্থদ্ৰযমুদাহটং;

লোকিযং সোল়সপলং, মাগধং দিগুণং মত’ন্তি. (ৰি. ৰি. টী. ১.৬০২) –

এৰং লোকে নাল়িযা মগধনাল়ি দিগুণাতি দস্সিতা. এৰঞ্চ গয্হমানে ওমকপত্তস্স চ যাপনমত্তোদনগাহিকা চ সিদ্ধা হোতি. ন হি সক্কা অট্ঠকুডুৰতো ঊনোদনগাহিনা পত্তেন অথূপীকতং পিণ্ডপাতং পরিযেসিত্ৰা যাপেতুং. তেনেৰ ৰুত্তং ৰেরঞ্জকণ্ডট্ঠকথাযং ‘পত্থো নাম নাল়িমত্তং হোতি, একস্স পুরিসস্স অলং যাপনাযা’তি’’. ৰুত্তম্পি হেতং জাতকট্ঠকথাযং (জা. অট্ঠ. ৫.২১.১৯২) ‘‘পত্থোদনো নালমযং দুৰিন্ন’’ন্তি, ‘‘একস্স দিন্নং দ্ৰিন্নং তিণ্ণং পহোতী’’তি চ, তস্মা ইধ ৰুত্তনযানুসারেন গহেতব্বন্তি. আলোপস্স আলোপস্স অনুরূপন্তি ওদনস্স চতুভাগমত্তং. ৰুত্তঞ্হেতং মজ্ঝিমনিকাযে ব্রহ্মাযুসুত্তসংৰণ্ণনাযং (ম. নি. অট্ঠ. ২.৩৮৭) ‘‘ব্যঞ্জনস্স মত্তা নাম ওদনচতুত্থভাগো’’তি. ওদনগতিকানীতি ওদনস্স গতি গতি যেসং তানি ওদনগতিকানি. গতীতি চ ওকাসো ওদনস্স অন্তোপৰিসনসীলত্তা ওদনস্স ওকাসোযেৰ তেসং ওকাসো হোতি, ন অঞ্ঞং অত্তনো ওকাসং গৰেসন্তীতি অত্থো. ভাজনপরিভোগেনাতি উদকাহরণাদিনা ভাজনপরিভোগেন.

এৰং পমাণতো অধিট্ঠানূপগৰিকপ্পনূপগপত্তং দস্সেত্ৰা ইদানি পাকতো মূলতো চ তং দস্সেতুং ‘‘পমাণযুত্তানম্পী’’তিআদিমাহ. তত্থ অযোপত্তো পঞ্চহি পাকেহি পত্তোতি কম্মারপক্কংযেৰ অনধিট্ঠহিত্ৰা সমণসারুপ্পনীলৰণ্ণকরণত্থায পুনপ্পুনং নানাসম্ভারেহি পচিতব্বো, অযোপত্তস্স অতিকক্খল়ত্তা কম্মারপাকেন সদ্ধিং পঞ্চৰারপক্কোযেৰ সমণসারুপ্পনীলৰণ্ণো হোতি. মত্তিকাপত্তো দ্ৰীহি পাকেহি পক্কোতি এত্থাপি এসেৰ নযো. তস্স পন মুদুকত্তা কুম্ভকারকপাকেন সদ্ধিং দ্ৰিৰারপক্কোপি সমণসারুপ্পনীলৰণ্ণো হোতি. এৰং কতোযেৰ হি পত্তো অধিট্ঠানূপগো ৰিকপ্পনূপগো চ হোতি, নাকতো. তেন ৰক্খতি ‘‘পাকে চ মূলে চ সুনিট্ঠিতেযেৰ অধিট্ঠানূপগো হোতি. যো অধিট্ঠানূপগো, স্ৰেৰ ৰিকপ্পনূপগো’’তি (ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. ৪৮). সো হত্থং আগতোপি অনাগতোপি অধিট্ঠাতব্বো ৰিকপ্পেতব্বোতি এতেন দূরে ঠিতম্পি অধিট্ঠাতুং ৰিকপ্পেতুঞ্চ লভতি, ঠপিতট্ঠানসল্লক্খণমেৰ পমাণন্তি দস্সেতি. ইদানি তমেৰত্থং ৰিত্থারেতুমাহ ‘‘যদি হী’’তিআদি. হি-সদ্দো ৰিত্থারজোতকো. তত্থ পচিত্ৰা ঠপেস্সামীতি কাল়ৰণ্ণপাকং সন্ধায ৰুত্তং.

ইদানি পত্তাধিট্ঠানং দস্সেতুমাহ ‘‘তত্থ দ্ৰে পত্তস্স অধিট্ঠানা’’তিআদি. তত্থ সামন্তৰিহারেতি ইদং উপলক্খণৰসেন ৰুত্তং, ততো দূরে ঠিতম্পি অধিট্ঠাতব্বমেৰ. ঠপিতট্ঠানং সল্লক্খেত্ৰাতি ইদম্পি উপচারমত্তং, পত্তসল্লক্খণমেৰেত্থ পমাণং.

ইদানি অধিট্ঠানৰিজহনং দস্সেতুং ‘‘এৰং অপ্পমত্তস্স’’ত্যাদিমাহ. তত্থ পত্তে ৰা ছিদ্দং হোতীতি মুখৰট্টিতো হেট্ঠা দ্ৰঙ্গুলমত্তোকাসতো পট্ঠায যত্থ কত্থচি ছিদ্দং হোতি.

সত্তন্নং ধঞ্ঞানন্তি –

‘‘সালি ৰীহি চ কুদ্রূসো;

গোধূমো ৰরকো যৰো;

কঙ্গূতি সত্ত ধঞ্ঞানি;

নীৰারাদী তু তব্ভিদা’’তি. –

ৰুত্তানং সত্তৰিধানং ধঞ্ঞানং.

৪৯. এৰং পত্তাধিট্ঠানং দস্সেত্ৰা ইদানি পত্তৰিকপ্পনং দস্সেতুং ‘‘ৰিকপ্পনে পনা’’তিআদিমাহ. তং চীৰরৰিকপ্পনে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.

৫০. এৰং ৰিকপ্পনানযং দস্সেত্ৰা ইদানি পত্তে ভিন্নে কত্তব্বৰিধিং দস্সেতুমাহ ‘‘এৰং অধিট্ঠহিত্ৰা’’ইচ্চাদি. তত্থ অপত্তোতি ইমিনা অধিট্ঠানৰিজহনম্পি দস্সেতি. পঞ্চবন্ধনেপি পত্তে অপরিপুণ্ণপাকে পত্তে ৰিয অধিট্ঠানং ন রুহতি. ‘‘তিপুপট্টেন ৰা’’তি ৰুত্তত্তা তম্বলোহাদিকপ্পিযলোহেহি অযোপত্তস্স ছিদ্দং ছাদেতুং ৰট্টতি. তেনেৰ ‘‘লোহমণ্ডলকেনা’’তি ৰুত্তং. সুদ্ধেহি…পে… ন ৰট্টতীতি ইদং উণ্হভোজনে পক্খিত্তে ৰিলীযমানত্তা ৰুত্তং. ফাণিতং ঝাপেত্ৰা পাসাণচুণ্ণেন বন্ধিতুং ৰট্টতীতি পাসাণচুণ্ণেন সদ্ধিং ফাণিতং পচিত্ৰা তথাপক্কেন পাসাণচুণ্ণেন বন্ধিতুং ৰট্টতি. অপরিভোগেনাতি অযুত্তপরিভোগেন. ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে আধারক’’ন্তি ৰুত্তত্তা মঞ্চপীঠাদীসু যত্থ কত্থচি আধারকং ঠপেত্ৰা তত্থ পত্তং ঠপেতুং ৰট্টতি আধারকট্ঠপনোকাসস্স অনিযমিতত্তাতি ৰদন্তি.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

অধিট্ঠানৰিকপ্পনৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

অট্ঠমো পরিচ্ছেদো.

৯. চীৰরৰিপ্পৰাসৰিনিচ্ছযকথা

৫১. এৰং অধিট্ঠানৰিকপ্পনৰিনিচ্ছযকথং দস্সেত্ৰা ইদানি চীৰরেন ৰিনাৰাসৰিনিচ্ছযকরণং দস্সেতুং ‘‘চীৰরেনৰিনাৰাসো’’ত্যাদিমাহ. তত্থ চীযতীতি চীৰরং, চযং সঞ্চযং করীযতীতি অত্থো, অরিযদ্ধজো ৰত্থৰিসেসো. ইধ পন তিচীৰরাধিট্ঠানেন অধিট্ঠহিত্ৰা ধারিতং চীৰরত্তযমেৰ. ৰিনাতি ৰজ্জনত্থে নিপাতো. ৰসনং ৰাসো, ৰিনা ৰাসো ৰিনাৰাসো, চীৰরেন ৰিনাৰাসো চীৰরৰিনাৰাসো, ‘‘চীৰরৰিপ্পৰাসো’’তি ৰত্তব্বে ৰত্তিচ্ছাৰসেন, গাথাপাদপূরণত্থায ৰা অলুত্তসমাসং কত্ৰা এৰং ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. তথা চ ৰক্খতি ‘‘তিচীৰরাধিট্ঠানেন…পে… ৰিপ্পৰাসো’’তি, ‘‘ইমং সঙ্ঘাটিং অধিট্ঠামি, ইমং উত্তরাসঙ্গং অধিট্ঠামি, ইমং অন্তরৰাসকং অধিট্ঠামী’’তি এৰং নামেন অধিট্ঠিতানং তিণ্ণং চীৰরানং একেকেন ৰিপ্পৰাসোতি অত্থো, একেনপি ৰিনা ৰসিতুং ন ৰট্টতি, ৰসন্তস্স ভিক্খুনো সহ অরুণুগ্গমনা চীৰরং নিস্সগ্গিযং হোতি, পাচিত্তিযঞ্চ আপজ্জতীতি সম্বন্ধো. ৰসিতব্বন্তি এত্থ ৰসনকিরিযা চতুইরিযাপথসাধারণা, তস্মা কাযলগ্গং ৰা হোতু অলগ্গং ৰা, অড্ঢতেয্যরতনস্স পদেসস্স অন্তো কত্ৰা তিট্ঠন্তোপি চরন্তোপি নিসিন্নোপি নিপন্নোপি হত্থপাসে কত্ৰা ৰসন্তো নাম হোতি.

এৰং সামঞ্ঞতো অৰিপ্পৰাসলক্খণং দস্সেত্ৰা ইদানি গামাদিপন্নরসোকাসৰসেন ৰিসেসতো দস্সেতুমাহ ‘‘গামি’’চ্চাদি. তত্থ গামনিৰেসনানি পাকটানেৰ. উদোসিতো নাম যানাদীনং ভণ্ডানং সালা. অট্টো নাম পটিরাজাদিপটিবাহনত্থং ইট্ঠকাহি কতো বহলভিত্তিকো চতুপঞ্চভূমিকো পতিস্সযৰিসেসো. মাল়ো নাম এককূটসঙ্গহিতো চতুরস্সপাসাদো. পাসাদো নাম দীঘপাসাদো. হম্মিযং নাম মুণ্ডচ্ছদনপাসাদো, মুণ্ডচ্ছদনপাসাদোতি চ চন্দিকঙ্গণযুত্তো পাসাদোতি ৰুচ্চতি. সত্থো নাম জঙ্ঘসত্থো ৰা সকটসত্থো ৰা. খেত্তং নাম পুব্বণ্ণাপরণ্ণানং ৰিরুহনট্ঠানং. ধঞ্ঞকরণং নাম খলমণ্ডলং. আরামো নাম পুপ্ফারামো ফলারামো. ৰিহারাদযো পাকটা এৰ. তত্থ নিৰেসনাদীনি গামতো বহি সন্নিৰিট্ঠানি গহিতানীতি ৰেদিতব্বং. অন্তোগামে ঠিতানঞ্হি গামগ্গহণেন গহিতত্তা গামপরিহারোযেৰাতি. গামগ্গহণেন চ নিগমনগরানিপি গহিতানেৰ হোন্তি.

পরিখায ৰা পরিক্খিত্তোতি ইমিনা সমন্তা নদীতল়াকাদিউদকেন পরিক্খিত্তোপি পরিক্খিত্তোযেৰাতি দস্সেতি. তং পমাণং অতিক্কমিত্ৰাতি ঘরস্স উপরি আকাসে অড্ঢতেয্যরতনপ্পমাণং অতিক্কমিত্ৰা. সভাযে ৰা ৰত্থব্বন্তি ইমিনা সভাসদ্দস্স পরিযাযো সভাযসদ্দো নপুংসকলিঙ্গো অত্থীতি দস্সেতি. সভাসদ্দো হি ইত্থিলিঙ্গো, সভাযসদ্দো নপুংসকলিঙ্গোতি. দ্ৰারমূলে ৰাতি নগরস্স দ্ৰারমূলে ৰা. তেসন্তি সভাযনগরদ্ৰারমূলানং. তস্সা ৰীথিযা সভাযদ্ৰারানং গহণেনেৰ তত্থ সব্বানিপি গেহানি, সা চ অন্তরৰীথি গহিতাযেৰ হোতি. এত্থ চ দ্ৰারৰীথিঘরেসু ৰসন্তেন গামপ্পৰেসনসহসেয্যাদিদোসং পরিহরিত্ৰা সুপ্পটিচ্ছন্নতাদিযুত্তেনেৰ ভৰিতব্বং. সভা পন যদি সব্বেসং ৰসনত্থায পপাসদিসা কতা, অন্তরারামে ৰিয যথাসুখং ৰসিতুং ৰট্টতীতি ৰেদিতব্বং. অতিহরিত্ৰা ঘরে নিক্খিপতীতি ৰীথিং মুঞ্চিত্ৰা ঠিতে অঞ্ঞস্মিং ঘরে নিক্খিপতি. তেনাহ ‘‘ৰীথিহত্থপাসো ন রক্খতী’’তি. পুরতো ৰা পচ্ছতো ৰা হত্থপাসেতি ঘরস্স হত্থপাসং সন্ধায ৰদতি.

এৰং গামৰসেন ৰিপ্পৰাসাৰিপ্পৰাসং দস্সেত্ৰা ইদানি নিৰেসনৰসেন দস্সেন্তো ‘‘সচে এককুলস্স সন্তকং নিৰেসনং হোতী’’তিআদিমাহ. তত্থ ওৰরকো নাম গব্ভস্স অব্ভন্তরে অঞ্ঞো গব্ভোতি ৰদন্তি, গব্ভস্স ৰা পরিযাযৰচনমেতং. ইদানি উদোসিতাদিৰসেন দস্সেন্তো ‘‘উদোসিতি’’চ্চাদিমাহ. তত্থ ৰুত্তনযেনেৰাতি ‘‘এককুলস্স সন্তকো উদোসিতো হোতি পরিক্খিত্তো চা’’তিআদিনা নিৰেসনে ৰুত্তনযেন. এৰ-সদ্দো ৰিসেসনিৰত্তি অত্থো. তেন ৰিসেসো নত্থীতি দস্সেতি.

ইদানি যেসু ৰিসেসো অত্থি, তে দস্সেন্তো ‘‘সচে এককুলস্স নাৰা’’তিআদিমাহ. তত্থ পরিযাদিযিত্ৰাতি ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা, অজ্ঝোত্থরিত্ৰা ৰা. ৰুত্তমেৰত্থং ৰিভাৰেতি ‘‘অন্তোপৰিট্ঠেনা’’তিআদিনা. তত্থ অন্তোপৰিট্ঠেনাতি গামস্স, নদিযা ৰা অন্তোপৰিট্ঠেন. ‘‘সত্থেনা’’তি পাঠসেসো. নদীপরিহারো লব্ভতীতি এত্থ ‘‘ৰিসুং নদীপরিহারস্স অৰুত্তত্তা গামাদীহি অঞ্ঞত্থ ৰিয চীৰরহত্থপাসোযেৰ নদীপরিহারো’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. অঞ্ঞে পন ‘‘ইমিনা অট্ঠকথাৰচনেন নদীপরিহারোপি ৰিসুং সিদ্ধোতি নদীহত্থপাসো ন ৰিজহিতব্বো’’তি ৰদন্তি. যথা পন অজ্ঝোকাসে সত্তব্ভন্তরৰসেন অরঞ্ঞপরিহারো লব্ভতি, এৰং নদিযং উদকুক্খেপৰসেন নদীপরিহারো লব্ভতীতি কত্ৰা অট্ঠকথাযং নদীপরিহারো ৰিসুং অৰুত্তো সিযা সত্তব্ভন্তরউদকুক্খেপসীমানং অরঞ্ঞনদীসু অবদ্ধসীমাৰসেন লব্ভমানত্তা. এৰঞ্চ সতি সমুদ্দজাতস্সরেসুপি পরিহারো অৰুত্তসিদ্ধো হোতি নদিযা সমানলক্খণত্তা, নদীহত্থপাসো ন ৰিজহিতব্বোতি পন অত্থে সতি নদিযা অতিৰিত্থারত্তা বহুসাধারণত্তা চ অন্তোনদিযং চীৰরং ঠপেত্ৰা নদীহত্থপাসে ঠিতেন চীৰরস্স পৰত্তিং জানিতুং ন সক্কা ভৰেয্য. এস নযো সমুদ্দজাতস্সরেসুপি. অন্তোউদকুক্খেপে ৰা তস্স হত্থপাসে ৰা ঠিতেন পন সক্কাতি অযং অম্হাকং অত্তনোমতি, ৰিচারেত্ৰা গহেতব্বং. ৰিহারসীমন্তি অৰিপ্পৰাসসীমং সন্ধাযাহ. এত্থ চ ৰিহারস্স নানাকুলসন্তকভাৰেপি অৰিপ্পৰাসসীমাপরিচ্ছেদব্ভন্তরে সব্বত্থ চীৰরঅৰিপ্পৰাসসম্ভৰতো পধানত্তা তত্থ সত্থপরিহারো ন লব্ভতীতি ‘‘ৰিহারং গন্ত্ৰা ৰসিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. সত্থসমীপেতি ইদং যথাৰুত্তঅব্ভন্তরপরিচ্ছেদৰসেন ৰুত্তং.

যস্মা ‘‘নানাকুলস্স পরিক্খিত্তে খেত্তে চীৰরং নিক্খিপিত্ৰা খেত্তদ্ৰারমূলে ৰা তস্স হত্থপাসে ৰা ৰত্থব্ব’’ন্তি ৰুত্তং, তস্মা দ্ৰারমূলতো অঞ্ঞত্থ খেত্তেপি ৰসন্তেন চীৰরং নিক্খিপিত্ৰা হত্থপাসে কত্ৰাযেৰ ৰসিতব্বং.

ৰিহারো নাম সপরিক্খিত্তো ৰা অপরিক্খিত্তো ৰা সকলো আৰাসোতি ৰদন্তি. যস্মিং ৰিহারেতি এত্থ পন একগেহমেৰ ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৪৯১-৪৯৪) পন ‘‘ৰিহারো নাম উপচারসীমা. যস্মিং ৰিহারেতি তস্স অন্তোপরিৰেণাদিং সন্ধায ৰুত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. এককুলাদিসন্তকতা চেত্থ কারাপকানং ৰসেন ৰেদিতব্বা.

যং মজ্ঝন্হিকে কালে সমন্তা ছাযা ফরতীতি যদা মহাৰীথিযং উজুকমেৰ গচ্ছন্তং সূরিযমণ্ডলং মজ্ঝন্হিকং পাপুণাতি, তদা যং ওকাসং ছাযা ফরতি, তং সন্ধায ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং পন ‘‘ছাযায ফুট্ঠোকাসস্সাতি উজুকং অৰিক্খিত্তলেড্ডুপাতব্ভন্তরং সন্ধায ৰদতী’’তি ৰুত্তং. অগমনপথেতি তদহেৰ গন্ত্ৰা নিৰত্তেতুং অসক্কুণেয্যকে সমুদ্দমজ্ঝে যে দীপকা, তেসূতি যোজনা. ইতরস্মিন্তি পুরত্থিমদিসায চীৰরে.

৫২. নদিং ওতরতীতি হত্থপাসং মুঞ্চিত্ৰা ওতরতি. নাপজ্জতীতি পরিভোগপচ্চযা দুক্কটং নাপজ্জতি. তেনাহ ‘‘সো হী’’তিআদি. অপরিভোগারহত্তাতি ইমিনা নিস্সগ্গিযচীৰরং অনিস্সজ্জিত্ৰা পরিভুঞ্জন্তস্স দুক্কটং অচিত্তকন্তি সিদ্ধং. একং পারুপিত্ৰা একং অংসকূটে ঠপেত্ৰা গন্তব্বন্তি ইদং বহূনং সঞ্চরণট্ঠানে এৰং অকত্ৰা গমনং ন সারুপ্পন্তি কত্ৰা ৰুত্তং, ন আপত্তিঅঙ্গত্তা. বহিগামে ঠপেত্ৰাপি অপারুপিতব্বতায ৰুত্তং ‘‘ৰিনযকম্মং কাতব্ব’’ন্তি. অথ ৰা ৰিহারে সভাগং ভিক্খুং ন পস্সতি, এৰং সতি আসনসালং গন্ত্ৰা ৰিনযকম্মং কাতব্বন্তি যোজনা. আসনসালং গচ্ছন্তেন কিং তীহি চীৰরেহি গন্তব্বন্তি আহ ‘‘সন্তরুত্তরেনা’’তি নট্ঠচীৰরস্স সন্তরুত্তরসাদিযনতো. সঙ্ঘাটি পন কিং কাতব্বাতি আহ ‘‘সঙ্ঘাটিং বহিগামে ঠপেত্ৰা’’তি. উত্তরাসঙ্গে চ বহিগামে ঠপিতসঙ্ঘাটিযঞ্চ পঠমং ৰিনযকম্মং কত্ৰা পচ্ছা উত্তরাসঙ্গং নিৰাসেত্ৰা অন্তরৰাসকে কাতব্বং. এত্থ চ বহিগামে ঠপিতস্সপি ৰিনযকম্মৰচনতো পরম্মুখাপি ঠিতং নিস্সজ্জিতুং, নিস্সট্ঠং দাতুঞ্চ ৰট্টতীতি ৰেদিতব্বং.

দহরানং গমনে সউস্সাহত্তা ‘‘নিস্সযো পন ন পটিপ্পস্সম্ভতী’’তি ৰুত্তং. মুহুত্তং…পে… পটিপ্পস্সম্ভতীতি সউস্সাহত্তে গমনস্স উপচ্ছিন্নত্তা ৰুত্তং, তেসং পন পুরারুণা উট্ঠহিত্ৰা সউস্সাহেন গচ্ছন্তানং অরুণে অন্তরা উট্ঠিতেপি ন পটিপ্পস্সম্ভতি ‘‘যাৰ অরুণুগ্গমনা সযন্তী’’তি ৰুত্তত্তা. তেনেৰ ‘‘গামং পৰিসিত্ৰা…পে… ন পটিপ্পস্সম্ভতী’’তি ৰুত্তং. অঞ্ঞমঞ্ঞস্স ৰচনং অগ্গহেত্ৰাতিআদিম্হি সউস্সাহত্তা গমনক্খণে পটিপ্পস্সদ্ধি ন ৰুত্তা. ধেনুভযেনাতি তরুণৰচ্ছগাৰীনং আধাৰিত্ৰা সিঙ্গেন পহরণভযেন. নিস্সযো চ পটিপ্পস্সম্ভতীতি এত্থ ধেনুভযাদীহি ঠিতানং যাৰ ভযৰূপসমা ঠাতব্বতো ‘‘অন্তোঅরুণেযেৰ গমিস্সামী’’তি নিযমেতুং অসক্কুণেয্যত্তা ৰুত্তং. যত্থ পন এৰং নিযমেতুং সক্কা, তত্থ অন্তরা অরুণে উগ্গতেপি নিস্সযো ন পটিপ্পস্সম্ভতি ভেসজ্জত্থায গামং পৰিট্ঠদহরানং ৰিয.

অন্তোসীমাযং গামন্তি অৰিপ্পৰাসসীমাসম্মুতিতো পচ্ছা পতিট্ঠাপিতগামং সন্ধায ৰদতি গামঞ্চ গামূপচারঞ্চ ঠপেত্ৰা সম্মন্নিতব্বতো. পৰিট্ঠানন্তি আচরিযন্তেৰাসিকানং ৰিসুং ৰিসুং গতানং অৰিপ্পৰাসসীমত্তা নেৰ চীৰরানি নিস্সগ্গিযানি হোন্তি, সউস্সাহতায ন নিস্সযো পটিপ্পস্সম্ভতি. অন্তরামগ্গেতি ধম্মং সুত্ৰা আগচ্ছন্তানং অন্তরামগ্গে.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

চীৰরৰিপ্পৰাসৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

নৰমো পরিচ্ছেদো.

১০. ভণ্ডপটিসামনৰিনিচ্ছযকথা

৫৩. এৰং চীৰরৰিপ্পৰাসৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি ভণ্ডপটিসামনৰিনিচ্ছযং কথেতুং ‘‘ভণ্ডস্স পটিসামন’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ ভডিতব্বং ভাজেতব্বন্তি ভণ্ডং, ভডিতব্বং ইচ্ছিতব্বন্তি ৰা ভণ্ডং, ভণ্ডন্তি পরিভণ্ডন্তি সত্তা এতেনাতি ৰা ভণ্ডং, মূলধনং, পরিক্খারো ৰা. ৰুত্তঞ্হি অভিধানপ্পদীপিকাযং –

‘‘ভাজনাদিপরিক্খারে, ভণ্ডং মূলধনেপি চা’’তি.

তস্স ভণ্ডস্স, পটিসামিযতে পটিসামনং, রক্খণং গোপনন্তি অত্থো. তেনাহ ‘‘পরেসং ভণ্ডস্স গোপন’’ন্তি. মাতু কণ্ণপিল়ন্ধনং তালপণ্ণম্পীতি পি-সদ্দো সম্ভাৰনত্থো. তেন পগেৰ অঞ্ঞাতকানং সন্তকন্তি দস্সেতি. গিহিসন্তকন্তি ইমিনা পঞ্চন্নং সহধম্মিকানং সন্তকং পটিসামেতুং ৰট্টতীতি দীপেতি. ভণ্ডাগারিকসীসেনাতি এতেন ৰিস্সাসগ্গাহাদিনা গহেত্ৰা পটিসামেন্তস্স অনাপত্তীতি দস্সেতি. তেন ৰক্খতি ‘‘অত্তনো অত্থায গহেত্ৰা পটিসামেতব্ব’’ন্তি. ছন্দেনপি ভযেনপীতি ৰড্ঢকীআদীসু ছন্দেন, রাজৰল্লভাদীসু ভযেন বলক্কারেন পাতেত্ৰা গতেসু চ পটিসামেতুং ৰট্টতীতি যোজেতব্বং.

সঙ্গোপনত্থায অত্তনো হত্থে নিক্খিত্তস্স ভণ্ডস্স গুত্তট্ঠানে পটিসামনপযোগং ৰিনা ‘‘নাহং গণ্হামী’’তিআদিনা অঞ্ঞস্মিং পযোগে অকতে রজ্জসঙ্খোভাদিকালে ‘‘ন দানি তস্স দস্সামি, ন ময্হং দানি দস্সতী’’তি উভোহিপি সকসকট্ঠানে নিসীদিত্ৰা ধুরনিক্খেপে কতেপি অৰহারো নত্থি. কেচি পনেত্থ ‘‘পারাজিকমেৰ পটিসামনপযোগস্স কতত্তা’’তি ৰদন্তি, তং তেসং মতিমত্তং, ন সারতো পচ্চেতব্বং. পটিসামনকালে হিস্স থেয্যচিত্তং নত্থি, ‘‘ন দানি তস্স দস্সামী’’তি থেয্যচিত্তুপ্পত্তিক্খণে চ সামিনো ধুরনিক্খেপচিত্তপ্পৰত্তিযা হেতুভূতো কাযৰচীপযোগো নত্থি, যেন সো আপত্তিং আপজ্জেয্য. ন হি অকিরিযসমুট্ঠানা অযং আপত্তীতি. দানে সউস্সাহো, রক্খতি তাৰাতি অৰহারং সন্ধায অৰুত্তত্তা ‘‘নাহং গণ্হামী’’তিআদিনা মুসাৰাদকরণে পাচিত্তিযমেৰ হোতি, ন দুক্কটং থেয্যচিত্তাভাৰেন সহপযোগস্সপি অভাৰতোতি গহেতব্বং.

যদিপি মুখেন দস্সামীতি ৰদতি…পে… পারাজিকন্তি এত্থ কতরপযোগেন আপত্তি, ন তাৰ পঠমেন ভণ্ডপটিসামনপযোগেন তদা থেয্যচিত্তভাৰা, নাপি ‘‘দস্সামী’’তি কথনপযোগেন তদা থেয্যচিত্তে ৰিজ্জমানেপি পযোগস্স কপ্পিযত্তাতি? ৰুচ্চতে – সামিনা ‘‘দেহী’’তি বহুসো যাচিযমানোপি অদত্ৰা যেন পযোগেন অত্তনো অদাতুকামতং সামিকস্স ঞাপেসি, যেন চ সো অদাতুকামো অযং ৰিক্খিপতীতি ঞত্ৰা ধুরং নিক্খিপতি, তেনেৰ পযোগেনস্স আপত্তি. ন হেত্থ উপনিক্খিত্তভণ্ডে পরিযাযেন মুত্তি অত্থি. অদাতুকামতায হি ‘‘কদা তে দিন্নং, কত্থ তে দিন্ন’’ন্তিআদিপরিযাযৰচনেনপি সামিকস্স ধুরেনিক্খিপাপিতে আপত্তিযেৰ. তেনেৰ অট্ঠকথাযং ৰুত্তং ‘‘কিং তুম্হে ভণথ…পে… উভিন্নং ধুরনিক্খেপেন ভিক্খুনো পারাজিক’’ন্তি. পরসন্তকস্স পরেহি গণ্হাপনে এৰ হি পরিযাযতো মুত্তি, ন সব্বত্থাতি গহেতব্বং. অত্তনো হত্থে নিক্খিত্তত্তাতি এত্থ অত্তনো হত্থে সামিনা দিন্নতায ভণ্ডাগারিকট্ঠানে ঠিতত্তা চ ঠানাচাৰনেপি নত্থি অৰহারো, থেয্যচিত্তেন পন গহণে দুক্কটতো ন মুচ্চতীতি ৰেদিতব্বং. এসেৰ নযোতি অৰহারো নত্থি, ভণ্ডদেয্যং পন হোতীতি অধিপ্পাযো.

৫৪. পঞ্চন্নং সহধম্মিকানন্তি ভিক্খুভিক্খুনীসিক্খমানসামণেরসামণেরীনং. এতেন ন কেৰলং গিহীনং এৰ, অথ খো তাপসপরিব্বাজকাদীনম্পি সন্তকং পটিসামেতুং ন ৰট্টতীতি দস্সেতি. নট্ঠেপি গীৰা ন হোতি, কস্মা? অসম্পটিচ্ছাপিতত্তাতি অত্থো. দুতিযে এসেৰ নযোতি গীৰা ন হোতি, কস্মা? অজানিতত্তা. ততিযে চ এসেৰ নযোতি গীৰা ন হোতি, কস্মা? পটিক্খিপিতত্তা. এত্থ চ কাযেন ৰা ৰাচায ৰা চিত্তেন ৰা পটিক্খিত্তোপি পটিক্খিত্তোযেৰ নাম হোতি.

তস্সেৰ গীৰা হোতি, ন সেসভিক্খূনং, কস্মা? তস্সেৰ ভণ্ডাগারিকস্স ভণ্ডাগারে ইস্সরভাৰতো. ভণ্ডাগারিকস্স গীৰা ন হোতি অলসজাতিকস্সেৰ পমাদেন হরিতত্তা. দুতিযে ভণ্ডাগারিকস্স গীৰা ন হোতি তস্স অনারোচিতত্তা. নট্ঠে তস্স গীৰা তেন ঠপিতত্তা. তস্সেৰ গীৰা, ন অঞ্ঞেসং তেন ভণ্ডাগারিকেন সম্পটিচ্ছিতত্তা ঠপিতত্তা চ. নত্থি গীৰা তেন পটিক্খিপিতত্তা. নট্ঠং সুনট্ঠমেৰ ভণ্ডাগারিকস্স অসম্পটিচ্ছাপনতো. নট্ঠে গীৰা তেন ঠপিতত্তা. সব্বং তস্স গীৰা তস্স ভণ্ডাগারিকস্স পমাদেন হরণতো. তত্থেৰ উপচারে ৰিজ্জমানেতি ভণ্ডাগারিকস্স সমীপেযেৰ উচ্চারপস্সাৰট্ঠানে ৰিজ্জমানে.

৫৫. মযি চ মতে সঙ্ঘস্স চ সেনাসনে ৰিনট্ঠেতি এত্থ কেৰলং সঙ্ঘস্স সেনাসনং মা ৰিনস্সীতি ইমিনা অধিপ্পাযেন ৰিৰরিতুম্পি ৰট্টতিযেৰাতি ৰদন্তি. ‘‘তং মারেস্সামী’’তি এত্তকে ৰুত্তেপি ৰিৰরিতুং ৰট্টতি ‘‘গিলানপক্খে ঠিতত্তা অৰিসযো’’তি ৰুত্তত্তা. মরণতো হি পরং গেলঞ্ঞং অৰিসযত্তঞ্চ নত্থি. ‘‘দ্ৰারং ছিন্দিত্ৰা হরিস্সামা’’তি এত্তকে ৰুত্তেপি ৰিৰরিতুং ৰট্টতিযেৰ. সহাযেহি ভৰিতব্বন্তি তেহিপি ভিক্খাচারাদীহি পরিযেসিত্ৰা অত্তনো সন্তকম্পি কিঞ্চি কিঞ্চি দাতব্বন্তি ৰুত্তং হোতি. অযঞ্হি সামীচীতি ভণ্ডাগারে ৰসন্তানং ইদং ৰত্তং. লোলমহাথেরোতি মন্দো মোমূহো আকিণ্ণৰিহারী সদা কীল়াপসুতো ৰা মহাথেরো.

৫৬. ইতরেহীতি তস্মিংযেৰ গব্ভে ৰসন্তেহি ভিক্খূহি. ৰিহাররক্খণৰারে নিযুত্তো ৰিহারৰারিকো, ৰুড্ঢপটিপাটিযা অত্তনো ৰারে ৰিহাররক্খণকো. নিৰাপন্তি ভত্তৰেতনং. চোরানং পটিপথং গতেসূতি চোরানং আগমনং ঞত্ৰা ‘‘পঠমতরংযেৰ গন্ত্ৰা সদ্দং করিস্সামা’’তি চোরানং অভিমুখং গতেসু. ‘‘চোরেহি হটভণ্ডং আহরিস্সামা’’তি তেসং অনুপথং গতেসুপি এসেৰ নযো. নিবদ্ধং কত্ৰাতি ‘‘অসুককুলে যাগুভত্তং ৰিহারৰারিকানংযেৰা’’তি এৰং নিযমনং কত্ৰা. দ্ৰে তিস্সো যাগুসলাকা চ চত্তারি পঞ্চ সলাকভত্তানি চ লভমানোৰাতি ইদং নিদস্সনমত্তং, ততো ঊনং ৰা হোতু অধিকং ৰা, অত্তনো চ ৰেয্যাৰচ্চকরস্স চ যাপনমত্তং লভনমেৰ পমাণন্তি গহেতব্বং. নিস্সিতকে জগ্গাপেন্তীতি অত্তনো অত্তনো নিস্সিতকে ভিক্খাচরিযায পোসেন্তা নিস্সিতকেহি ৰিহারং জগ্গাপেন্তি. অসহাযস্সাতি সহাযরহিতস্স. ‘‘অসহাযস্স অদুতিযস্সা’’তি পাঠো যুত্তো. পচ্ছিমং পুরিমস্সেৰ ৰেৰচনং. অসহাযস্স ৰা অত্তদুতিযস্স ৰাতি ইমস্মিং পন পাঠে একেন আনীতং দ্ৰিন্নং নপ্পহোতীতি অত্তদুতিযস্সপি ৰারো নিৰারিতোতি ৰদন্তি, তং ‘‘যস্স সভাগো ভিক্খু ভত্তং আনেত্ৰা দাতা নত্থী’’তি ইমিনা ন সমেতি, ৰীমংসিতব্বং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.১১২) পন ‘‘অত্তদুতিযস্সাতি অপ্পিচ্ছস্স. অত্তাসরীরমেৰ দুতিযো, ন অঞ্ঞোতি হি অত্তদুতিযো, তদুভযস্সপি অত্থস্স ৰিভাৰনং ‘যস্সা’তিআদি. এতেন সব্বেন একেকস্স ৰারো ন পাপেতব্বোতি দস্সেতী’’তি ৰুত্তং.

পাকৰত্তত্থাযাতি নিচ্চং পচিতব্বযাগুভত্তসঙ্খাতৰত্তত্থায. ঠপেন্তীতি দাযকা ঠপেন্তি. তং গহেত্ৰাতি তং আরামিকাদীহি দীযমানং ভাগং গহেত্ৰা. উপজীৰন্তেন ঠাতব্বন্তি অব্ভোকাসিকরুক্খমূলিকেনপি পাকৰত্তং উপনিস্সায জীৰন্তেন অত্তনো পত্তচীৰররক্খণত্থায ৰিহারৰারে সম্পত্তে ঠাতব্বং. ন গাহাপেতব্বোতি এত্থ যস্স অব্ভোকাসিকস্সপি অত্তনো অধিকপরিক্খারো চে ঠপিতো অত্থি, চীৰরাদিসঙ্ঘিকভাগেপি আলযো অত্থি, সোপি গাহাপেতব্বো. পরিপুচ্ছন্তি পুচ্ছিতপঞ্হৰিস্সজ্জনং, অট্ঠকথং ৰা. দিগুণন্তি অঞ্ঞেহি লব্ভমানতো দ্ৰিগুণং. পক্খৰারেনাতি অড্ঢমাসৰারেন.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

ভণ্ডপটিসামনৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

দসমো পরিচ্ছেদো.

১১. কযৰিক্কযসমাপত্তিৰিনিচ্ছযকথা

৫৭. এৰং ভণ্ডপটিসামনৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি কযৰিক্কযৰিনিচ্ছযং কথেন্তো ‘‘কযৰিক্কযসমাপত্তী’’তিআদিমাহ. তত্থ কযনং কযো, পরভণ্ডস্স গহণং, ৰিক্কযনং ৰিক্কযো, সকভণ্ডস্স দানং, কযো চ ৰিক্কযো চ কযৰিক্কযং. সমাপজ্জনং সমাপত্তি, তস্স দুৰিধস্স কিরিযস্স করণং. তস্সরূপং দস্সেতি ‘‘ইমিনা’’তিআদিনা.

সেসঞাতকেসু সদ্ধাদেয্যৰিনিপাতসম্ভৰতো তদভাৰট্ঠানম্পি দস্সেতুং ‘‘মাতরং ৰা পন পিতরং ৰা’’তিআদি ৰুত্তং. তেন ৰিঞ্ঞত্তিসদ্ধাদেয্যৰিনিপাতনঞ্চ ন হোতি ‘‘ইমিনা ইদং দেহী’’তি ৰদন্তোতি দস্সেতি, কযৰিক্কযং পন আপজ্জতি ‘‘ইমিনা ইদং দেহী’’তি ৰদন্তোতি দস্সেতি. ইমিনা চ উপরি অঞ্ঞাতকন্ত্যাদিনা চ সেসঞাতকং ‘‘ইমং দেহী’’তি ৰদতো ৰিঞ্ঞত্তি ন হোতি, ‘‘ইমং গণ্হাহী’’তি পন দদতো সদ্ধাদেয্যৰিনিপাতনং, ‘‘ইমিনা ইমং দেহী’’তি কযৰিক্কযং আপজ্জতো নিস্সগ্গিযন্তি অযম্পি অত্থো দস্সিতো হোতি মিগপদৰলঞ্জনন্যাযেন. তস্মাইচ্চাদিকেপি ‘‘মাতাপিতূহি সদ্ধিং কযৰিক্কযং, সেসঞাতকেহি সদ্ধিং দ্ৰে আপত্তিযো, অঞ্ঞাতকেহি সদ্ধিং তিস্সো আপত্তিযো’’তি ৰত্তব্বে তেনেৰ ন্যাযেন ঞাতুং সক্কাতি কত্ৰা ন ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং, অঞ্ঞথা অব্যাপিতদোসো সিযা.

‘‘ইদং ভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা ইদং করোথা’’তি ৰুত্তে পুব্বাপরসম্বন্ধায কিরিযায ৰুত্তত্তা ‘‘ইমিনা ইদং দেহী’’তি ৰুত্তসদিসং হোতি. ইদং ভত্তং ভুঞ্জ, ইদং নাম করোহী’’তি ৰা, ‘‘ইদং ভত্তং ভুত্তোসি, ইদং নাম করোহি, ইদং ভত্তং ভুঞ্জিস্সসি, ইদং নাম করোহী’’তি পন ৰুত্তে অসম্বন্ধায কিরিযায ৰুত্তত্তা কযৰিক্কযো ন হোতি. ৰিঘাসাদানং ভত্তদানে চ অনপেক্খত্তা সদ্ধাদেয্যৰিনিপাতনং ন হোতি, কারাপনে হত্থকম্মমত্তত্তা ৰিঞ্ঞত্তি ন হোতি, তস্মা ৰট্টতি. ‘‘এত্থ চা’’তিআদিনা অসতিপি নিস্সগ্গিযৰত্থুম্হি পাচিত্তিযং দেসেতব্বন্তি দস্সেতি.

অগ্ঘং পুচ্ছিতুং ৰট্টতি, এত্তাৰতা কযৰিক্কযো ন হোতীতি অত্থো. গণ্হিতুং ৰট্টতীতি ‘‘ইমিনা ইদং দেহী’’তি অৰুত্তত্তা কযৰিক্কযো ন হোতি, মূলস্স অত্থিতায ৰিঞ্ঞত্তিপি ন হোতি. পত্তো ন গহেতব্বো পরভণ্ডস্স মহগ্ঘতায. এৰং সতি কথং কাতব্বোতি আহ ‘‘মম ৰত্থু অপ্পগ্ঘন্তি আচিক্খিতব্ব’’ন্তি. ভণ্ডং অগ্ঘাপেত্ৰা কারেতব্বতং আপজ্জতি থেয্যাৰহারসম্ভৰতো, ঊনমাসকং চে অগ্ঘতি, দুক্কটং. মাসকতো পট্ঠায যাৰ ঊনপঞ্চমাসকং চে অগ্ঘতি, থুল্লচ্চযং. পঞ্চমাসকং চে অগ্ঘতি, পারাজিকন্তি ৰুত্তং হোতি. দেতি, ৰট্টতি পুঞ্ঞত্থায দিন্নত্তা অধিকস্স. কপ্পিযকারকস্স পন…পে… ৰট্টতি উভতো কপ্পিযভণ্ডত্তা. একতো উভতো ৰা চে অকপ্পিযভণ্ডং হোতি, ন ৰট্টতি. ‘‘মা গণ্হাহী’’তি ৰত্তব্বো, কস্মা? কপ্পিযকারকস্স অছেকত্তা.

অঞ্ঞেন অপ্পটিগ্গহিতেন অত্থো, কস্মা? সত্তাহকালিকত্তা তেলস্স. পটিগ্গহিততেলং সত্তাহপরমং এৰ ঠপেতব্বং, তস্মা ততো পরং ঠপিতুকামস্স অপ্পটিগ্গহিততেলেন অত্থো হোতি. অপ্পটিগ্গহিতং দূসেয্য, অনিযমিতকালং অপ্পটিগ্গহিততেলং নাল়িযং অৰসিট্ঠপটিগ্গহিততেলং অত্তনো কালং ৰত্তাপেয্য.

৫৮. ইদং পত্তচতুক্কং ৰেদিতব্বন্তি অকপ্পিযপত্তচতুক্কং ৰুত্তং, পঞ্চমো পন কপ্পিযো. তেন ৰক্খতি ‘‘অযং পত্তো সব্বকপ্পিযো বুদ্ধানম্পি পরিভোগারহো’’তি. অযং পত্তো মহাঅকপ্পিযো নাম, কস্মা? রূপিযং উগ্গণ্হিত্ৰা অযবীজং সমুট্ঠাপেত্ৰা তেন লোহেন পত্তস্স কারিতত্তা, এৰং বীজতো পট্ঠায দূসিতত্তা. যথা চ ততিযপারাজিকৰিসযে থাৰরপযোগেসু পাসসূলাদীসু মূলতো পট্ঠায কারিতেসু কিস্মিঞ্চি দণ্ডমত্তে ৰা ৰাকমত্তে ৰা অৰসিট্ঠে সতি ন মুচ্চতি, সব্বস্মিং নট্ঠেযেৰ মুচ্চতি, এৰমিধাপি বীজতো পট্ঠায কতত্তা তস্মিং পত্তে কিস্মিঞ্চি পত্তে অৰসিট্ঠেপি কপ্পিযো ভৰিতুং ন সক্কা. তথা চ ৰক্খতি ‘‘সচেপি তং ৰিনাসেত্ৰা থালকং কারেতি, তম্পি অকপ্পিয’’ন্ত্যাদি. এৰং সন্তেপি দুতিযপত্তে ৰিয মূলে চ মূলস্সামিকানং, পত্তে চ পত্তস্সামিকানং দিন্নে কপ্পিযো কাতুং সক্কা ভৰেয্য নু খোতি আসঙ্কাযমাহ ‘‘ন সক্কা কেনচি উপাযেন কপ্পিযো কাতু’’ন্তি. তস্সত্থো – দুতিযপত্তং রূপিযং পটিগ্গণ্হিত্ৰা গিহীহি পরিনিট্ঠাপিতমেৰ কিণাতি, ন বীজতো পট্ঠায দূসেতি, তস্মা দুতিযপত্তো কপ্পিযো কাতুং সক্কা, ইধ পন বীজতো পট্ঠায দূসিতত্তা তেন ভিক্খুনা তং পত্তং পুন অযপাসাণবীজং কাতুং অসক্কুণেয্যত্তা, পটিগ্গহিতরূপিযস্স চ ৰল়ঞ্জিতত্তা পুন সামিকানং দাতুং অসক্কুণেয্যত্তা ন সক্কা কেনচি উপাযেন কপ্পিযো কাতুন্তি.

ইদানি তং অসক্কুণেয্যত্তং অঞ্ঞেন পকারেন ৰিত্থারেতুং ‘‘সচেপী’’তিআদিমাহ. ইমিনা কিঞ্চিপি অযৰত্থুম্হি অৰসিট্ঠে সতি অকপ্পিযোৰ হোতীতি দস্সেতি. তেন ৰুত্তং ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৫৯১) ‘‘রূপিযং উগ্গণ্হিত্ৰাতি ইদং উক্কট্ঠৰসেন ৰুত্তং, মুত্তাদিদুক্কটৰত্থুম্পি উগ্গণ্হিত্ৰা কারিতম্পি পঞ্চন্নং ন ৰট্টতি এৰ. সমুট্ঠাপেতীতি সযং গন্ত্ৰা ৰা ‘ইমং কহাপণাদিং কম্মকারানং দত্ৰা বীজং সমুট্ঠাপেহী’তি অঞ্ঞং আণাপেত্ৰা ৰা সমুট্ঠাপেতি. মহাঅকপ্পিযোতি অত্তনাৰ বীজতো পট্ঠায দূসিতত্তা অঞ্ঞস্স মূলস্সামিকস্স অভাৰতো ৰুত্তং. সো হি চোরেহি অচ্ছিন্নোপি পুন লদ্ধো জানন্তস্স কস্সচীপি ন ৰট্টতি. যদি হি ৰট্টেয্য, তল়াকাদীসু ৰিয ‘অচ্ছিন্নো ৰট্টতী’তি আচরিযা ৰদেয্যুং. ন সক্কা কেনচি উপাযেনাতি সঙ্ঘস্স ৰিস্সজ্জনেন চোরাদিঅচ্ছিন্দনেনপি কপ্পিযো কাতুং ন সক্কা, ইদঞ্চ তেন রূপেন ঠিতং তম্মূলকেন ৰত্থমুত্তাদিরূপেন ঠিতঞ্চ সন্ধায ৰুত্তং. দুক্কটৰত্থুম্পি হি তম্মূলককপ্পিযৰত্থু চ ন সক্কা কেনচি তেন রূপেন কপ্পিযং কাতুং. যদি পন সো ভিক্খু তেন কপ্পিযৰত্থুনা, দুক্কটৰত্থুনা ৰা পুন রূপিযং চেতাপেয্য, তং রূপিযং নিস্সজ্জাপেত্ৰা অঞ্ঞেসং কপ্পিযং কাতুম্পি সক্কা ভৰেয্যাতি দট্ঠব্ব’’ন্তি. যং পন সারত্থদীপনিযং পপঞ্চিতং, যঞ্চ তমেৰ গহেত্ৰা পোরাণটীকাযং পপঞ্চিতং, তং ৰিত্থারেত্ৰা ৰুচ্চমানং অতিৰিত্থারিতঞ্চ ভৰিস্সতি, সোতূনঞ্চ দুব্বিঞ্ঞেয্যং, তস্মা এত্তকমেৰ ৰদিম্হ, অত্থিকেহি পন তেসু তেসু পকরণেসু ওলোকেত্ৰা গহেতব্বন্তি.

দুতিযপত্তে পঞ্চন্নম্পি সহধম্মিকানং ন কপ্পতীতি রূপিযস্স পটিগ্গহিতত্তা, কযৰিক্কযস্স চ কতত্তা. সক্কা পন কপ্পিযো কাতুন্তি গিহীহি পরিনিট্ঠাপিতপত্তস্সেৰ কিণিতত্তা, বীজতো পট্ঠায অদূসিতত্তা, মূলমূলস্সামিকানঞ্চ পত্তপত্তস্সামিকানঞ্চ ৰিজ্জমানত্তা. যথা পন সক্কা হোতি, তং দস্সেতুং ‘‘মূলে’’তিআদিমাহ.

ততিযপত্তে সদিসোযেৰাতি ‘‘পঞ্চন্নম্পি সহধম্মিকানং ন ৰট্টতি, সক্কা পন কপ্পিযো কাতু’’ন্তি ইমং নযং নিদ্দিসতি. ননু ততিযপত্তো কপ্পিযৰোহারেন গহিতো, অথ কস্মা অকপ্পিযোতি চোদনং সন্ধাযাহ ‘‘কপ্পিযৰোহারেন গহিতোপি দুতিযপত্তসদিসোযেৰ, মূলস্স সম্পটিচ্ছিতত্তা অকপ্পিযো’’তি. দুতিযচোদনং পন সযমেৰ ৰদতি. এত্থ চ ‘‘দুতিযপত্তসদিসোযেৰা’’তি ৰুত্তত্তা মূলে চ মূলস্সামিকানং, পত্তে চ পত্তস্সামিকানং দিন্নে কপ্পিযো হোতি, কপ্পিযভণ্ডং দত্ৰা গহেত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতীতি দট্ঠব্বো. মূলস্স অনিস্সট্ঠত্তাতি যেন উগ্গহিতমূলেন পত্তো কীতো, তস্স মূলস্স সঙ্ঘমজ্ঝে অনিস্সট্ঠত্তা. এতেন রূপিযমেৰ নিস্সজ্জিতব্বং, ন তম্মূলকং অরূপিযন্তি দস্সেতি. যদি হি তেন সম্পটিচ্ছিতমূলং সঙ্ঘমজ্ঝে নিস্সট্ঠং সিযা, তেন কপ্পিযেন কম্মেন আরামিকাদীহি গহেত্ৰা দিন্নপত্তো রূপিযপটিগ্গাহকং ঠপেত্ৰা সেসানং ৰট্টেয্য.

চতুত্থপত্তে দুব্বিচারিতত্তাতি ‘‘ইমে কহাপণে দত্ৰা ইদং দেহী’’তি গহিতত্তা গিহিসন্তকানং কহাপণানং দুট্ঠুৰিচারিতত্তা এতস্স ৰিচারণকস্স ভিক্খুনো এৰ ন ৰট্টতীতি অত্থো. মূলস্স অসম্পটিচ্ছিতত্তাতি এতেন মূলস্স গিহিসন্তকত্তং দস্সেতি, তেনেৰ পত্তস্স রূপিযসংৰোহারেন অনুপ্পন্নতঞ্চ দস্সেতি, তেন চ তস্স পত্তস্স নিস্সজ্জিযাভাৰং, ভিক্খুস্স চ পাচিত্তিযাভাৰং দীপেতি, তেন চ দুব্বিচারিতমত্তেন দুক্কটমত্তভাৰং পকাসেতি. নিস্সজ্জীতি ইদঞ্চ দানৰসেন ৰুত্তং, ন ৰিনযকম্মৰসেন. তেনেৰ চ ‘‘সপ্পিস্স পূরাপেত্ৰা’’তি ৰুত্তং.

পঞ্চমপত্তে সব্বকপ্পিযোতি অত্তনো চ পঞ্চন্নং সহধম্মিকানঞ্চ বুদ্ধপচ্চেকবুদ্ধানঞ্চ কপ্পিযো. তেনাহ ‘‘বুদ্ধানম্পি পরিভোগারহো’’তি.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

কযৰিক্কযসমাপত্তিৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

একাদসমো পরিচ্ছেদো.

১২. রূপিযাদিপটিগ্গহণৰিনিচ্ছযকথা

৫৯. এৰং কযৰিক্কযসমাপত্তিৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি রূপিযাদিপটিগ্গহণৰিনিচ্ছযং কথেন্তো ‘‘রূপিযাদিপটিগ্গহো’’তিআদিমাহ. তত্থ সঞ্ঞাণত্থায কতং রূপং এত্থ অত্থীতি রূপিযং, যং কিঞ্চি ৰোহারূপগং ধনং. তেন ৰুত্তং সমন্তপাসাদিকাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৫৮৩-৫৮৪) ‘‘ইধ পন যং কিঞ্চি ৰোহারগমনীযং কহাপণাদি অধিপ্পেত’’ন্তি. পঠমং আদীযতীতিআদি, কিং তং? রূপিযং, রূপিযং আদি যেসং তেতি রূপিযাদযো, দাসিদাসখেত্তৰত্থুআদযো, পটিগ্গহণং পটিগ্গহো, সম্পটিচ্ছনন্তি অত্থো. রূপিযাদীনং পটিগ্গহো রূপিযাদিপটিগ্গহো. জাতসমযে উপ্পন্নং রূপমেৰ রূপং অস্স ভৰতি, ন ৰিকারমাপজ্জতীতি জাতরূপং, সুৰণ্ণং. ধৰলসভাৰতায সত্তেহি রঞ্জিযতেতি রজতং, সজ্ঝু. জাতরূপেন কতো মাসকো জাতরূপমাসকো. রজতেন কতো মাসকো রজতমাসকোতি ইদং চতুব্বিধমেৰ নিস্সগ্গিযৰত্থু হোতি, ন লোহমাসকাদযোতি আহ ‘‘তম্বলোহাদীহি…পে… সঙ্গহিতো’’তি. তম্বলোহাদীহীতি আদি-সদ্দেন কংসলোহৰট্টলোহতিপুসীসাদীহি কতোপি লোহমাসকোযেৰাতি দস্সেতি. কিং ইদমেৰ নিস্সগ্গিযৰত্থু হোতি, উদাহু মুত্তাদযোপীতি আহ ‘‘মুত্তা…পে… দুক্কটৰত্থূ’’তি. ইমেসং দ্ৰিন্নং ৰত্থূনং কো ৰিসেসোতি আহ ‘‘তত্থ নিস্সগ্গিযৰত্থুং…পে… দুক্কটমেৰা’’তি. তত্থ নিস্সগ্গিযৰত্থু অত্তনো অত্থায নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং, সেসানং অত্থায দুক্কটং, দুক্কটৰত্থু সব্বেসং অত্থায দুক্কটমেৰাতি যোজনা.

ইদানি তেসু ৰত্থূসু কপ্পিযাকপ্পিযৰিনিচ্ছযং ৰিত্থারতো দস্সেতুং আহ ‘‘তত্রাযং ৰিনিচ্ছযো’’তি. তত্থ সম্পটিচ্ছিতুং ন ৰট্টতি, কস্মা? ‘‘ইদং সঙ্ঘস্স দম্মী’’তি অকপ্পিযৰোহারেন দিন্নত্তা. দত্ৰা পক্কমতি, ৰট্টতি, কস্মা? সঙ্ঘস্স হত্থে অদত্ৰা ৰড্ঢকীআদীনং হত্থে দিন্নত্তা. এৰম্পি ৰট্টতি গিহীনং হত্থে ঠপিতত্তা. পটিক্খিপিতুং ন ৰট্টতি সঙ্ঘগণপুগ্গলানং অনামসিতত্তা. ‘‘ন ৰট্টতী’’তি পটিক্খিপিতব্বং ‘‘তুম্হে গহেত্ৰা ঠপেথা’’তি ৰুত্তত্তা. পটিগ্গহণেপি পরিভোগেপি আপত্তীতি ‘‘সঙ্ঘস্স দম্মী’’তি ৰুত্তত্তা পটিগ্গহণে পাচিত্তিযং, পরিভোগে দুক্কটং. স্ৰেৰ সাপত্তিকোতি দুক্কটাপত্তিং সন্ধায ৰদতি. ৰদতি, ৰট্টতি ‘‘তুম্হে পচ্চযে পরিভুঞ্জথা’’তি কপ্পিযৰোহারেন ৰুত্তত্তা. চীৰরত্থায দিন্নং চীৰরেযেৰ উপনেতব্বং, কস্মা? যথা দাযকা ৰদন্তি, তথা পটিপজ্জিতব্বত্তা. সেনাসনপচ্চযস্স ইতরপচ্চযত্তযতো ৰিসেসং দস্সেন্তো ‘‘সেনাসনত্থাযা’’তিআদিমাহ. ইমিনা অৰিস্সজ্জিযঅৰেভঙ্গিযভাৰং দস্সেতি. এৰং সন্তেপি আপদাসু কত্তব্বৰিধিং দস্সেন্তো ‘‘সচে পনা’’তিআদিমাহ.

৬০. এৰং নিস্সগ্গিযৰত্থূসু কত্তব্বৰিধিং দস্সেত্ৰা ইদানি দুক্কটৰত্থূসু কত্তব্বৰিধিং দস্সেন্তো ‘‘সচে কোচি ময্হ’’ন্ত্যাদিমাহ. এত্থ পন পটিগ্গহণেপি পরিভোগেপি আপত্তীতি দুক্কটমেৰ সন্ধায ৰুত্তং. তল়াকস্সপি খেত্তসঙ্গহিতত্তা তস্স পটিগ্গহণেপি আপত্তি ৰুত্তা. ‘‘চত্তারো পচ্চযে পরিভুঞ্জথাতি দেতীতি এত্থ ‘ভিক্খুসঙ্ঘস্স চত্তারো পচ্চযে পরিভুঞ্জিতুং তল়াকং দম্মী’তি ৰা ‘চতুপচ্চযপরিভোগত্থং তল়াকং দম্মী’তি ৰা ৰদতি, ৰট্টতিযেৰ. ‘ইতো তল়াকতো উপ্পন্নে পচ্চযে দম্মী’তি ৰুত্তে পন ৰত্তব্বমেৰ নত্থী’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৫৩৭-৫৩৯) ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযম্পি (ৰি. ৰি. টী. ১.৫৩৮-৫৩৯) তথেৰ ৰত্ৰা ‘‘ইদঞ্চ সঙ্ঘস্স দীযমানঞ্ঞেৰ সন্ধায ৰুত্তং, পুগ্গলস্স পন এৰম্পি দিন্নং তল়াকখেত্তাদি ন ৰট্টতি. সুদ্ধচিত্তস্স পন উদকপরিভোগত্থং কূপপোক্খরণিআদযো ৰট্টন্তি. ‘সঙ্ঘস্স তল়াকং অত্থি, তং কথ’ন্তি হি আদিনা সব্বত্থ সঙ্ঘৰসেনেৰ ৰুত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. হত্থে ভৰিস্সতীতি ৰসে ভৰিস্সতি.

কপ্পিযকারকং ঠপেথাতি ৰুত্তেতি সামীচিৰসেন ৰুত্তং, অৰুত্তেপি ঠপেন্তস্স ন দোসো অত্থি. তেনাহ ‘‘উদকং ৰারেতুং লব্ভতী’’তি. যস্মা পরসন্তকং ভিক্খূনং নাসেতুং ন ৰট্টতি, তস্মা ‘‘ন সস্সকালে’’তি ৰুত্তং. সস্সকালেপি তাসেত্ৰা মুঞ্চিতুং ৰট্টতি, অমুঞ্চতো পন ভণ্ডদেয্যং. জনপদস্স সামিকোতি ইমিনাৰ যো তং জনপদং ৰিচারেতি, তেনপি অচ্ছিন্দিত্ৰা দিন্নং ৰট্টতিযেৰাতি ৰদন্তি. পুন দেতীতি অচ্ছিন্দিত্ৰা পুন দেতি, এৰম্পি ৰট্টতীতি সম্বন্ধো. ইমিনা যেন কেনচি ইস্সরেন ‘‘পরিচ্চত্তমিদং ভিক্খূহি অস্সামিক’’ন্তি সঞ্ঞায অত্তনো গহেত্ৰা দিন্নং ৰট্টতীতি দস্সেতি. উদকৰাহকন্তি উদকমাতিকং. কপ্পিযৰোহারেপি ৰিনিচ্ছযং ৰক্খামীতি পাঠসেসো. উদকৰসেনাতি উদকপরিভোগত্থং. সুদ্ধচিত্তানন্তি উদকপরিভোগত্থমেৰ. ইদং সহত্থেন চ অকপ্পিযৰোহারেন চ করোন্তে সন্ধায ৰুত্তং. ‘‘সস্সসম্পাদনত্থ’’ন্তি এৰং অসুদ্ধচিত্তানম্পি পন সযং অকত্ৰা কপ্পিযৰোহারেন আণাপেতুং ৰট্টতি এৰ. কপ্পিযকারকং ঠপেতুং ন ৰট্টতীতি ইদং সহত্থাদিনা কততল়াকত্তা অস্সারুপ্পন্তি ৰুত্তং. ঠপেন্তস্স পন তং পচ্চযং পরিভুঞ্জন্তস্স ৰা সঙ্ঘস্স আপত্তি ন পঞ্ঞাযতি, অট্ঠকথাপমাণেন ৰা এত্থ আপত্তি গহেতব্বা. অলজ্জিনা কারাপিতে ৰত্তব্বমেৰ নত্থীতি আহ ‘‘লজ্জিভিক্খুনা’’তি, মত্তিকুদ্ধরণাদীসু কারাপিতেসূতি অধিপ্পাযো.

৬১. নৰসস্সেতি অকতপুব্বে কেদারে. কহাপণেতি ইমিনা ধঞ্ঞুট্ঠাপনে তস্সেৰ অকপ্পিযন্তি দস্সেতি. অপরিচ্ছিন্নভাগেতি ‘‘এত্তকে ভূমিভাগে এত্তকো ভাগো দাতব্বো’’তি এৰং অপরিচ্ছিন্নভাগে. ধঞ্ঞুট্ঠাপনে কসতি, পযোগেপি দুক্কটমেৰ, ন কহাপণুট্ঠাপনে ৰিয. ‘‘কসথ ৰপথা’’তি ৰচনেন সব্বেসম্পি অকপ্পিযং সিযাতি আহ ‘‘অৰত্ৰা’’তি. এত্তকো নাম ভাগোতি এত্থ এত্তকো কহাপণোতি ইদম্পি সন্ধায ৰদতি. তথাৰুত্তেপি হি তদা কহাপণানং অৰিজ্জমানত্তা আযতিং উপ্পজ্জমানং অঞ্ঞেসং ৰট্টতি এৰ. তেনাহ ‘‘তস্সেৰ তং অকপ্পিয’’ন্তি. তস্স পন সব্বপযোগেসু পরিভোগে চ দুক্কটং. কেচি পন ধঞ্ঞপরিভোগে এৰ আপত্তি, ন পুব্বভাগেতি ৰদন্তি, তং ন যুত্তং, যেন মিননরক্খণাদিনা পযোগেন পচ্ছা ধঞ্ঞপরিভোগে আপত্তি হোতি তস্স পযোগস্স করণে অনাপত্তিযা অযুত্তত্তা. পরিযাযকথায পন সব্বত্থ অনাপত্তি. তেনেৰ ‘‘এত্তকেহি ৰীহীহি ইদঞ্চিদঞ্চ আহরথা’’তি নিযমৰচনে অকপ্পিযং ৰুত্তং. কহাপণৰিচারণেপি এসেৰ নযো. ‘‘ৰত্থু চ এৰরূপং নাম সংৰিজ্জতি, কপ্পিযকারকো নত্থীতি ৰত্তব্ব’’ন্তিআদিৰচনঞ্চেত্থ সাধকং. রজ্জুযা ৰা দণ্ডেন ৰাতি এত্থ ‘‘পাদেহিপি মিনিতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. খলে ৰা ঠত্ৰা রক্খতীতি এত্থ পন থেনেত্ৰা গণ্হন্তে দিস্ৰা ‘‘মা গণ্হথা’’তি নিৰারেন্তো রক্খতি নাম, সচে পন অৰিচারেত্ৰা কেৰলং তুণ্হীভূতোৰ রক্খণত্থায ওলোকেন্তো তিট্ঠতি, ৰট্টতি. ‘‘সচেপি তস্মিং তুণ্হীভূতে চোরিকায হরন্তি, ‘মযং ভিক্খুসঙ্ঘস্স আরোচেস্সামা’তি এৰং ৰত্তুম্পি ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. নীহরাপেতি পটিসামেতীতি এত্থাপি ‘‘সচে পরিযাযেন ৰদতি, ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. অপুব্বস্স অনুপ্পাদিতত্তা অঞ্ঞেসং ৰট্টতীতি আহ ‘‘তস্সেৰেতং অকপ্পিয’’ন্তি.

সব্বেসং অকপ্পিযং, কস্মা? কহাপণানং ৰিচারিতত্তাতি এত্থ সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৫৩৭-৫৩৯) এৰং ৰিচারণা কতা – ননু চ দুব্বিচারিতমত্তেন তস্সেৰেতং অকপ্পিযং, ন সব্বেসং রূপিযসংৰোহারে চতুত্থপত্তো ৰিয. ৰুত্তঞ্হি তত্থ (পারা. অট্ঠ. ২.৫৮৯) ‘‘যো পন রূপিযং অসম্পটিচ্ছিত্ৰা ‘থেরস্স পত্তং কিণিত্ৰা দেহী’তি পহিতকপ্পিযকারকেন সদ্ধিং কম্মারকুলং গন্ত্ৰা পত্তং দিস্ৰা ‘ইমে কহাপণে গহেত্ৰা ইমং দেহী’তি কহাপণে দাপেত্ৰা গহিতো, অযং পত্তো এতস্সেৰ ভিক্খুনো ন ৰট্টতি দুব্বিচারিতত্তা, অঞ্ঞেসং পন ৰট্টতি মূলস্স অসম্পটিচ্ছিতত্তা’’তি, তস্মা যং তে আহরন্তি, সব্বেসং অকপ্পিযং. কস্মা? কহাপণানং ৰিচারিতত্তাতি ইদং কস্মা ৰুত্তন্তি? এত্থ কেচি ৰদন্তি ‘‘কহাপণে সাদিযিত্ৰা ৰিচারিতং সন্ধায এৰং ৰুত্ত’’ন্তি, সঙ্ঘিকত্তা চ নিস্সজ্জিতুং ন সক্কা, তস্মা সব্বেসং ন কপ্পতীতি তেসং অধিপ্পাযো. কেচি পন ‘‘অসাদিযিত্ৰাপি কহাপণানং ৰিচারিতত্তা রূপিযসংৰোহারো কতো হোতি, সঙ্ঘিকত্তা চ নিস্সজ্জিতুং ন সক্কা, তস্মা সব্বেসং ন কপ্পতী’’তি ৰদন্তি. গণ্ঠিপদেসু পন তীসুপি ইদং ৰুত্তং ‘‘চতুত্থপত্তো গিহিসন্তকানংযেৰ কহাপণানং ৰিচারিতত্তা অঞ্ঞেসং কপ্পতি, ইধ পন সঙ্ঘিকানং ৰিচারিতত্তা সব্বেসং ন কপ্পতী’’তি. সব্বেসম্পি ৰাদো তেন তেন পরিযাযেন যুত্তোযেৰাতি.

৬২. চতুসালদ্ৰারেতি ভোজনসালং সন্ধায ৰুত্তং.

৬৩. ‘‘ৰনং দম্মি, অরঞ্ঞং দম্মী’’তি ৰুত্তে পন ৰট্টতীতি এত্থ নিৰাসট্ঠানত্তা পুগ্গলস্সপি সুদ্ধচিত্তেন গহেতুং ৰট্টতি. সীমং দেমাতি ৰিহারসীমাদিসাধারণৰচনেন ৰুত্তত্তা ‘‘ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. পরিযাযেন কথিতত্তাতি ‘‘গণ্হাহী’’তি অৰত্ৰা ‘‘সীমা গতা’’তি পরিযাযেন কথিতত্তা. পকতিভূমিকরণত্থং ‘‘হেট্ঠা গহিতং পংসু’’ন্তিআদি ৰুত্তং. দাসং দম্মীতি এত্থ ‘‘মনুস্সং দম্মীতি ৰুত্তে ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. ৰেয্যাৰচ্চকরন্তিআদিনা ৰুত্তে পুগ্গলস্সপি দাসং গহেতুং ৰট্টতি ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে আরামিক’’ন্তি ৰিসেসেত্ৰা অনুঞ্ঞাতত্তা. তঞ্চ খো পিলিন্দৰচ্ছেন গহিতপরিভুত্তক্কমেন, ন গহট্ঠানং দাসপরিভোগক্কমেন. খেত্তাদযো পন সব্বে সঙ্ঘস্সেৰ ৰট্টন্তি পাল়িযং পুগ্গলিকৰসেন গহেতুং অননুঞ্ঞাতত্তাতি দট্ঠব্বং. কুক্কুটসূকরে…পে… ৰট্টতীতি এত্থ কুক্কুটসূকরেসু দীযমানেসু ‘‘ইমেহি অম্হাকং অত্থো নত্থি, সুখং জীৰন্তু, অরঞ্ঞে ৰিস্সজ্জেথা’’তি ৰত্তুং ৰট্টতি. ৰিহারস্স দেমাতি সঙ্ঘিকৰিহারং সন্ধায ৰুত্তং. ‘‘খেত্তৰত্থুপটিগ্গহণা পটিৰিরতো হোতী’’তিআদিনা (দী. নি. ১.১০, ১৯৪) সুত্তন্তেসু আগতপটিক্খেপো ভগৰতা আপত্তিযাপি হেতুভাৰেন কতোতি ভগৰতো অধিপ্পাযং জানন্তেহি সঙ্গীতিকারকমহাথেরেহি খেত্তপটিগ্গহণাদিনিস্সিতো অযং সব্বোপি পাল়িমুত্তৰিনিচ্ছযো ৰুত্তোতি গহেতব্বো.

৬৪. চীৰরচেতাপন্নন্তি চীৰরমূলং. পহিণেয্যাতি পেসেয্য. চেতাপেত্ৰাতি পরিৰত্তেত্ৰা. অচ্ছাদেহীতি ৰোহারৰচনমেতং, ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো দেহীতি অযং পনেত্থ অত্থো. আভতন্তি আনীতং.

ইমস্মিং ঠানে সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৫২৮-৫৩১) এৰং ৰিচারণা কতা – এত্থ চ যং ৰুত্তং মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. রাজসিক্খাপদৰণ্ণনা) ‘‘ইমিনা চীৰরচেতাপন্নেন চীৰরং চেতাপেত্ৰা ইত্থন্নামং ভিক্খুং চীৰরেন অচ্ছাদেহীতি ইদং আগমনসুদ্ধিং দস্সেতুং ৰুত্তং. সচে হি ‘ইদং ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো দেহী’তি পেসেয্য, আগমনস্স অসুদ্ধত্তা অকপ্পিযৰত্থুং আরব্ভ ভিক্খুনা কপ্পিযকারকোপি নিদ্দিসিতব্বো ন ভৰেয্যা’’তি, তত্থ আগমনস্স সুদ্ধিযা ৰা অসুদ্ধিযা ৰা ৰিসেসপ্পযোজনং ন দিস্সতি. সতিপি হি আগমনস্স অসুদ্ধভাৰে দূতো অত্তনো কুসলতায কপ্পিযৰোহারেন ৰদতি, কপ্পিযকারকো ন নিদ্দিসিতব্বোতি ইদং নত্থি, ন চ দূতেন কপ্পিযৰোহারৰসেন ৰুত্তে দাযকেন ‘‘ইদং কথং পেসিত’’ন্তি ঈদিসী ৰিচারণা উপলব্ভতি, অৰিচারেত্ৰা চ তং ন সক্কা জানিতুং. যদি পন আগমনস্স অসুদ্ধত্তা কপ্পিযকারকো নিদ্দিসিতব্বো ন ভৰেয্য, চীৰরানং অত্থায দূতস্স হত্থে অকপ্পিযৰত্থুম্হি পেসিতে সব্বত্থ দাযকেন কথং পেসিতন্তি পুচ্ছিত্ৰাৰ কপ্পিযকারকো নিদ্দিসিতব্বো ভৰেয্য, তস্মা অসতিপি আগমনসুদ্ধিযং সচে সো দূতো অত্তনো কুসলতায কপ্পিযৰোহারৰসেন ৰদতি, দূতস্সেৰ ৰচনং গহেতব্বং. যদি হি আগমনসুদ্ধিযেৰেত্থ পমাণং, মূলস্সামিকেন কপ্পিযৰোহারৰসেন পেসিতস্স দূতস্স অকপ্পিযৰোহারৰসেন ৰদতোপি কপ্পিযকারকো নিদ্দিসিতব্বো ভৰেয্য, তস্মা সব্বত্থ দূতৰচনমেৰ পমাণন্তি গহেতব্বং. ইমিনা চীৰরচেতাপন্নেনাতিআদিনা পন ইমমত্থং দস্সেতি ‘‘কপ্পিযৰসেন আভতম্পি চীৰরমূলং ঈদিসেন দূতৰচনেন অকপ্পিযং হোতি, তস্মা তং পটিক্খিপিতব্ব’’ন্তি. তেনেৰাহ ‘‘তেন ভিক্খুনা সো দূতো এৰমস্স ৰচনীযোতিআদী’’তি.

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৫৩৮-৫৩৯) পন এৰং ৰুত্তং – যং ৰুত্তং মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. রাজসিক্খাপদৰণ্ণনা) ‘‘ইমিনা চীৰরচেতাপন্নেন চীৰরং চেতাপেত্ৰা ইত্থন্নামং ভিক্খুং চীৰরেন অচ্ছাদেহীতি ইদং আগমনসুদ্ধিং দস্সেতুং ৰুত্তং. সচে হি ‘ইদং ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো দেহী’তি পেসেয্য, আগমনস্স অসুদ্ধত্তা অকপ্পিযৰত্থুং আরব্ভ ভিক্খুনা কপ্পিযকারকোপি নিদ্দিসিতব্বো ন ভৰেয্যা’’তি, তং নিস্সগ্গিযৰত্থুদুক্কটৰত্থুভূতং অকপ্পিযচীৰরচেতাপন্নং ‘‘অসুকস্স ভিক্খুনো দেহী’’তি এৰং আগমনসুদ্ধিযা অসতি, সিক্খাপদে আগতনযেন দূতৰচনে চ অসুদ্ধে সব্বথা পটিক্খেপোযেৰ কাতুং ৰট্টতি, ন পন ‘‘চীৰরঞ্চ খো মযং পটিগ্গণ্হামা’’তি ৰত্তুং, তদনুসারেন ৰেয্যাৰচ্চকরঞ্চ নিদ্দিসিতুং আগমনদূতৰচনানং উভিন্নং অসুদ্ধত্তা, পাল়িযং আগতনযেন পন আগমনসুদ্ধিযা সতি দূতৰচনে অসুদ্ধেপি সিক্খাপদে আগতনযেন সব্বং কাতুং ৰট্টতীতি দস্সনত্থং ৰুত্তং. তেন চ যথা দূতৰচনাসুদ্ধিযম্পি আগমনে সুদ্ধে ৰেয্যাৰচ্চকরং নিদ্দিসিতুং ৰট্টতি, এৰং আগমনাসুদ্ধিযম্পি দূতৰচনে সুদ্ধে ৰট্টতি এৰাতি অযমত্থো অত্থতো সিদ্ধোৰ হোতি. উভযসুদ্ধিযং ৰত্তব্বমেৰ নত্থীতি উভযাসুদ্ধিপক্খমেৰ সন্ধায মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. রাজসিক্খাপদৰণ্ণনা) ‘‘কপ্পিযকারকোপি নিদ্দিসিতব্বো ন ভৰেয্যা’’তি ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

যং পনেত্থ সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.২৩৭-৫৩৯) ‘‘আগমনস্স সুদ্ধিযা ৰা অসুদ্ধিযা ৰা ৰিসেসপ্পযোজনং ন দিস্সতী’’তিআদি ৰুত্তং, তং মাতিকাট্ঠকথাৰচনস্স অধিপ্পাযং অসল্লক্খেত্ৰা ৰুত্তং যথাৰুত্তনযেন আগমনসুদ্ধিআদিনা সপ্পযোজনত্তা. যো পনেত্থ ‘‘মূলস্সামিকেন কপ্পিযৰোহারৰসেন, পেসিতদূতস্স অকপ্পিযৰোহারেন ৰদতোপি কপ্পিযকারকো নিদ্দিসিতব্বো ভৰেয্যা’’তি অনিট্ঠপ্পসঙ্গো ৰুত্তো, সো অনিট্ঠপ্পসঙ্গো এৰ ন হোতি অভিমতত্তা. তথা হি সিক্খাপদে এৰ ‘‘পটিগ্গণ্হতু আযস্মা চীৰরচেতাপন্ন’’ন্তি অকপ্পিযৰোহারেন ৰদতো দূতস্স কপ্পিযেন কম্মেন ৰেয্যাৰচ্চকরো নিদ্দিসিতব্বো ৰুত্তো আগমনস্স সুদ্ধত্তা, আগমনস্সপি অসুদ্ধিযং পন কপ্পিযেনপি কম্মেন ৰেয্যাৰচ্চকরো ন নিদ্দিসিতব্বোৰাতি অত্থেৰ আগমনস্স সুদ্ধিঅসুদ্ধিযা পযোজনং. কথং পন দূতৰচনেন আগমনসুদ্ধি ৰিঞ্ঞাযতীতি? নাযং ভারো. দূতেন হি অকপ্পিযৰোহারেন ৰুত্তে এৰ আগমনসুদ্ধি গৰেসিতব্বা, ন ইতরত্থ. তত্থ চ তস্স ৰচনক্কমেন পুচ্ছিত্ৰা চ যুত্তিআদীহি চ সক্কা ৰিঞ্ঞাতুং. ইধাপি হি সিক্খাপদে ‘‘চীৰরচেতাপন্নং আভত’’ন্তি দূতৰচনেনেৰ চীৰরং কিণিত্ৰা দাতুং পেসিতভাৰো ৰিঞ্ঞাযতি. যদি হি সব্বথা আগমনসুদ্ধি ন ৰিঞ্ঞাযতি, পটিক্খেপো এৰ কত্তব্বোতি.

সুৰণ্ণং রজতং কহাপণো মাসকোতি ইমানি হি চত্তারি নিস্সগ্গিযৰত্থূনি, মুত্তা মণি ৰেল়ুরিযো সঙ্খো সিলা পৰাল়ং লোহিতঙ্কো মসারগল্লং সত্ত ধঞ্ঞানি দাসিদাসং খেত্তং ৰত্থু পুপ্ফারামফলারামাদযোতি ইমানি দুক্কটৰত্থূনি চ অত্তনো ৰা চেতিযসঙ্ঘগণপুগ্গলানং ৰা অত্থায সম্পটিচ্ছিতুং ন ৰট্টন্তি, তস্মা তং সাদিতুং ন ৰট্টতীতি দস্সনত্থং ‘‘ন খো মযং আৰুসো চীৰরচেতাপন্নং পটিগ্গণ্হামা’’তি ৰুত্তং. চীৰরঞ্চ খো মযং পটিগ্গণ্হামা’’তিআদি দূতৰচনস্স অকপ্পিযত্তেপি আগমনসুদ্ধিযা পটিপজ্জনৰিধিদস্সনত্থং ৰুত্তং. কালেন কপ্পিযন্তি যুত্তপত্তকালেন যদা নো অত্থো হোতি, তদা কপ্পিযং চীৰরং পটিগ্গণ্হামাতি অত্থো. ৰেয্যাৰচ্চকরোতি কিচ্চকরো, কপ্পিযকারকোতি অত্থো. ‘‘ৰেয্যাৰচ্চকরো নিদ্দিসিতব্বো’’তি ইদং ‘‘অত্থি পনাযস্মতো কোচি ৰেয্যাৰচ্চকরো’’তি কপ্পিযৰচনেন ৰুত্তত্তা অনুঞ্ঞাতং. সচে পন দূতো ‘‘কো ইমং গণ্হাতি, কস্স ৰা দেমী’’তি ৰদতি, ন নিদ্দিসিতব্বো. আরামিকো ৰা উপাসকো ৰাতি ইদং সারুপ্পতায ৰুত্তং, ঠপেত্ৰা পন পঞ্চ সহধম্মিকে যো কোচি কপ্পিযকারকো ৰট্টতি. এসো খো আৰুসো ভিক্খূনং ৰেয্যাৰচ্চকরোতি ইদং দূতেন ‘‘অত্থি পনাযস্মতো কোচি ৰেয্যাৰচ্চকরো’’তি পুচ্ছিতত্তা পুচ্ছাসভাগেন ভিক্খুস্স কপ্পিযৰচনদস্সনত্থং ৰুত্তং. এৰমেৰ হি ভিক্খুনা ৰত্তব্বং, ন ৰত্তব্বং ‘‘তস্স দেহী’’তিআদি. তেনেৰ পাল়িযং ‘‘ন ৰত্তব্বো তস্স দেহী’’তিআদিমাহ. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৫৩৮-৫৩৯) পন ‘‘এসো খো…পে… ন ৰত্তব্বো তস্স দেহীতিআদি অকপ্পিযৰত্থুসাদিযনপরিমোচনত্থং ৰুত্ত’’ন্তি ৰুত্তং.

আণত্তো সো মযাতি যথা তুম্হাকং চীৰরেন অত্থে সতি চীৰরং দস্সতি, এৰং ৰুত্তোতি অত্থো. ৰিমতিৰিনোদনিযং পন ‘‘সঞ্ঞত্তোতিআদি এৰং দূতেন পুন ৰুত্তে এৰ চোদেতুং ৰট্টতি, ন ইতরথাতি দস্সনত্থং ৰুত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. এত্থ পন পাল়িযং ‘‘সঞ্ঞত্তো সো মযা’’তি আগতত্তা এৰং ৰুত্তো, পুরিমৰাক্যে পন ৰিনযসঙ্গহপ্পকরণে (ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. ৬৪) ‘‘আণত্তো সো মযা’’তি পরিযাযৰচনেন পরিৰত্তিত্ৰা ঠপিতত্তা তথা ৰুত্তো, তেন চ কপ্পিযকারকস্স সঞ্ঞাপিতভাৰে দূতেন ভিক্খুস্স পুন আরোচিতে এৰ ভিক্খুনা কপ্পিযকারকো চোদেতব্বো হোতি, ন অনারোচিতেতি দস্সেতি.

অত্থো মে আৰুসো চীৰরেনাতি চোদনালক্খণনিদস্সনমেতং. ইদং ৰা হি ৰচনং ৰত্তব্বং, তস্স ৰা অত্থো যায কাযচি ভাসায ৰত্তব্বো. দেহি মে চীৰরন্তিআদীনি পন ন ৰত্তব্বাকারদস্সনত্থং ৰুত্তানি. এতানি হি ৰচনানি, এতেসং ৰা অত্থো যায কাযচি ভাসায ন ৰত্তব্বো. ‘‘এৰং ৰদন্তো চ পটিক্খিত্তত্তা ৰত্তভেদে দুক্কটং আপজ্জতি, চোদনা পন হোতিযেৰা’’তি মহাগণ্ঠিপদে মজ্ঝিমগণ্ঠিপদে চ ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৫৩৮-৫৩৯) পন ‘‘ন ৰত্তব্বো ‘দেহি মে চীৰরং…পে… চেতাপেহি মে চীৰর’ন্তি ইদং দূতেনাভতরূপিযং পটিগ্গহেতুং অত্তনা নিদ্দিট্ঠকপ্পিযকারকত্তাৰ ‘দেহি মে চীৰরং…পে… চেতাপেহি মে চীৰর’ন্তি ৰদন্তো রূপিযস্স পকতত্তা তেন রূপিযেন পরিৰত্তেত্ৰা ‘দেহি চেতাপেহী’তি রূপিযসংৰোহারং সমাপজ্জন্তো নাম হোতীতি তং দোসং দূরতো পরিৰজ্জেতুং ৰুত্তং রূপিযপটিগ্গাহকেন সঙ্ঘমজ্ঝে নিস্সট্ঠরূপিযে ৰিয. ৰুত্তঞ্হি তত্থ ‘ন ৰত্তব্বো ইমং ৰা ইমং ৰা আহরা’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৮৩-৫৮৪), তস্মা ন ইদং ৰিঞ্ঞত্তিদোসে পরিৰজ্জেতুং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং ‘অত্থো মে আৰুসো চীৰরেনা’তিপি অৰত্তব্বতাপ্পসঙ্গতো. তেনেৰ দূতনিদ্দিট্ঠেসু রূপিযসংৰোহারসঙ্কাভাৰতো অঞ্ঞং কপ্পিযকারকং ঠপেত্ৰাপি আহরাপেতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. তত্থাপি ‘‘দূতেন ঠপিতরূপিযেন চেতাপেত্ৰা চীৰরং আহরাপেহী’’তি অৰত্ৰা কেৰলং ‘‘চীৰরং আহরাপেহী’’তি এৰং আহরাপেতব্বন্তি অধিপ্পাযো গহেতব্বোতি ৰুত্তং.

ইচ্চেতং কুসলন্তি এৰং যাৰততিযং চোদেন্তো তং চীৰরং অভিনিপ্ফাদেতুং সক্কোতি অত্তনো পটিলাভৰসেন, ইচ্চেতং কুসলং সাধু সুট্ঠু সুন্দরং. চতুক্খত্তুং পঞ্চক্খত্তুং ছক্খত্তুপরমং তুণ্হীভূতেন উদ্দিস্স ঠাতব্বন্তি ঠানলক্খণনিদস্সনমেতং. ছক্খত্তুপরমন্তি চ ভাৰনপুংসকৰচনমেতং. ছক্খত্তুপরমন্তি এতেন চীৰরং উদ্দিস্স তুণ্হীভূতেনেৰ ঠাতব্বং, ন অঞ্ঞং কিঞ্চি কাতব্বন্তি ইদং ঠানলক্খণং. তেনেৰ ‘‘ন আসনেতিআদী’’তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তং. সদ্দসত্থে পন –

‘‘কিরিযাৰিসেসনং সত্থে, ৰুত্তং ধাতুৰিসেসনং;

ভাৰনপুংসকন্ত্যেৰ, সাসনে সমুদীরিত’’ন্তি. –

ৰচনতো কিরিযাৰিসেসনমেৰ সাসনৰোহারেন ভাৰনপুংসকং নাম জাতং;

‘‘মুদুং পচতিইচ্চত্র, পচনং ভৰতীতি চ;

সুখং সযতিইচ্চত্র, করোতি সযনন্তি চা’’তি. –

ৰচনতো কিরিযাৰিসেসনপদেন তুল্যাধিকরণভূতং কিরিযাৰিসেস্যপদং অকম্মকম্পি সকম্মকম্পি ভূধাতুকরধাতূহি সম্বন্ধিতব্বং হোতীতি ইমিনা ঞাযেন ছক্খত্তুপরমং ঠানং ভৰিতব্বং, ছক্খত্তুপরমং ঠানং কাতব্বন্তি অত্থো. এতেন ছক্খত্তুপরমং এৰং ঠানং ভৰিতব্বং, ন ততো অধিকং, ছক্খত্তুপরমং এৰ ঠানং কাতব্বং, ন ততো উদ্ধন্তি ইমমত্থং দস্সেতি. ন আসনে নিসীদিতব্বন্তি ‘‘ইধ ভন্তে নিসীদথা’’তি ৰুত্তেপি ন নিসীদিতব্বং. ন আমিসং পটিগ্গহেতব্বন্তি ‘‘যাগুখজ্জকাদিভেদং কিঞ্চি আমিসং গণ্হথ ভন্তে’’তি যাচিযমানেনপি ন গণ্হিতব্বং. ন ধম্মো ভাসিতব্বোতি ‘‘মঙ্গলং ৰা অনুমোদনং ৰা ভাসথা’’তি যাচিযমানেনপি কিঞ্চি ন ভাসিতব্বং, কেৰলং ‘‘কিংকারণা আগতোসী’’তি পুচ্ছিযমানেন ‘‘জানাহি আৰুসো’’তি ৰত্তব্বো.

ঠানং ভঞ্জতীতি আগতকারণং ভঞ্জতি কোপেতি. ঠানন্তি ঠিতিযা চ কারণস্স চ নামং, তস্মা আসনে নিসীদনেন ঠানং কুপ্পতি, আগতকারণম্পি, আমিসপটিগ্গহণাদীসু পন আগতকারণমেৰ ভঞ্জতি, ন ঠানং. তেনাহ ‘‘আগতকারণং ভঞ্জতী’’তি. কেচি পন ‘‘আমিসপটিগ্গহণাদিনা ঠানম্পি ভঞ্জতী’’তি ৰদন্তি, তং অট্ঠকথায ন সমেতি, টীকাযম্পি নানাৰাদে দস্সেত্ৰা ঠানভঞ্জনং ৰুত্তং, তং অট্ঠকথাৰচনেন অসংসন্দনতো গন্থগরুভযেন ন ৰদিম্হ. ইদানি যা তিস্সো চোদনা, ছ চ ঠানানি ৰুত্তানি, তত্থ ৰুদ্ধিহানিং দস্সেন্তো ‘‘সচে চতুক্খত্তুং চোদেতী’’তিআদিমাহ. যস্মা চ একচোদনাৰুদ্ধিযা দ্ৰিন্নং ঠানানং হানি ৰুত্তা, তস্মা চোদনা দ্ৰিগুণং ঠানন্তি লক্খণং দস্সিতং হোতি. ইতি ইমিনা লক্খণেন তিক্খত্তুং চোদেত্ৰা ছক্খত্তুং ঠাতব্বং, দ্ৰিক্খত্তুং চোদেত্ৰা অট্ঠক্খত্তুং ঠাতব্বং, সকিং চোদেত্ৰা দসক্খত্তুং ঠাতব্বং.

তত্র তত্র ঠানে তিট্ঠতীতি ইদং চোদকস্স ঠিতট্ঠানতো অপক্কম্ম তত্র তত্র উদ্দিস্স ঠানংযেৰ সন্ধায ৰুত্তং. কো পন ৰাদো নানাদিৰসেসূতি নানাদিৰসেসু এৰং করোন্তস্স কো পন ৰাদো, ৰত্তব্বমেৰ নত্থীতি অধিপ্পাযো. ‘‘সামং ৰা গন্তব্বং, দূতো ৰা পাহেতব্বোতি ইদং সভাৰতো চোদেতুং অনিচ্ছন্তেনপি কাতব্বমেৰা’’তি ৰদন্তি. ন তং তস্স ভিক্খুনো কিঞ্চি অত্থং অনুভোতীতি তং চীৰরচেতাপন্নং অস্স ভিক্খুনো কিঞ্চি অপ্পমত্তকম্পি কম্মং ন নিপ্ফাদেতি. যুঞ্জন্তাযস্মন্তো সকন্তি আযস্মন্তো অত্তনো সন্তকং ধনং পাপুণন্তু. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৫৩৮-৫৩৯) পন ‘‘যতস্স চীৰরচেতাপন্নন্তিআদি যেন অত্তনা ৰেয্যাৰচ্চকরো নিদ্দিট্ঠো, চীৰরঞ্চ অনিপ্ফাদিতং, তস্স কত্তব্বদস্সনং. এৰং ভিক্খুনা ৰত্থুসামিকানং ৰুত্তে চোদেত্ৰা দেন্তি, ৰট্টতি ‘সামিকা চোদেত্ৰা দেন্তী’তি (পারা. ৫৪১) অনাপত্তিযং ৰুত্তত্তা. তেনেৰ সো সযং অচোদেত্ৰা উপাসকাদীহি পরিযাযেন ৰত্ৰা চোদাপেতি, তেসু সতক্খত্তুম্পি চোদেত্ৰা চীৰরং দাপেন্তেসু তস্স অনাপত্তি সিদ্ধা হোতি সিক্খাপদস্স অনাণত্তিকত্তা’’তি ৰুত্তং.

৬৫. কেনচি অনিদ্দিট্ঠো অত্তনো মুখেনেৰ ব্যাৰটভাৰং ৰেয্যাৰচ্চকরত্তং পত্তো মুখৰেৰটিকো, অৰিচারেতুকামতাযাতি ইমিনা ৰিজ্জমানম্পি দাতুং অনিচ্ছন্তা অরিযাপি ৰঞ্চনাধিপ্পাযং ৰিনা ৰোহারতো নত্থীতি ৰদন্তীতি দস্সেতি. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৫৩৭-৫৩৯) পন ‘‘অৰিচারেতুকামতাযাতি ইমস্মিং পক্খে ‘নত্থম্হাকং কপ্পিযকারকো’তি ইদং তাদিসং করোন্তো কপ্পিযকারকো নত্থীতি ইমিনা অধিপ্পাযেন ৰুত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. ভেসজ্জক্খন্ধকে মেণ্ডকসেট্ঠিৰত্থুম্হি (মহাৰ. ২৯৯) ৰুত্তং ‘‘সন্তি ভিক্খৰে’’তিআদিৰচনমেৰ মেণ্ডকসিক্খাপদং নাম. তত্থ হি মেণ্ডকেন নাম সেট্ঠিনা ‘‘সন্তি হি ভন্তে মগ্গা কন্তারা অপ্পোদকা অপ্পভক্খা ন সুকরা অপাথেয্যেন গন্তুং, সাধু ভন্তে ভগৰা ভিক্খূনং পাথেয্যং অনুজানাতূ’’তি যাচিতেন ভগৰতা ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে পাথেয্যং পরিযেসিতুং. তণ্ডুলো তণ্ডুলত্থিকেন, মুগ্গো মুগ্গত্থিকেন, মাসো মাসত্থিকেন, লোণং লোণত্থিকেন, গুল়ো গুল়ত্থিকেন, তেলং তেলত্থিকেন, সপ্পি সপ্পিত্থিকেনা’’তি ৰত্ৰা ইদং ৰুত্তং ‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, মনুস্সা সদ্ধা পসন্না, তে কপ্পিযকারকানং হত্থে হিরঞ্ঞং উপনিক্খিপন্তি ‘ইমিনা যং অয্যস্স কপ্পিযং, তং দেথা’তি. অনুজানামি, ভিক্খৰে, যং ততো কপ্পিযং, তং সাদিতুং, ন ত্ৰেৰাহং, ভিক্খৰে, কেনচি পরিযাযেন জাতরূপরজতং সাদিতব্বং পরিযেসিতব্বন্তি ৰদামী’’তি. ‘‘কপ্পিযকারকানং হত্থে হিরঞ্ঞং নিক্খিপন্তী’’তি এত্থাপি ভিক্খুস্স আরোচনং অত্থিযেৰ, অঞ্ঞথা অনিদ্দিট্ঠকপ্পিযকারকপক্খং ভজতীতি ন চোদেতব্বো সিযা, ইদং পন দূতেন নিদ্দিট্ঠকপ্পিযকারকে সন্ধায ৰুত্তং, ন পন ভিক্খুনা নিদ্দিট্ঠে ৰা অনিদ্দিট্ঠে ৰা. তেনেৰাহ ‘‘এত্থ চোদনায পরিমাণং নত্থী’’তিআদি. যদি মূলং সন্ধায চোদেতি, তং সাদিতমেৰ সিযাতি আহ ‘‘মূলং অসাদিযন্তেনা’’তি.

অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতেসু ৰিয পটিপজ্জিতব্বন্তি ইদং অত্তনা চোদনাট্ঠানঞ্চ ন কাতব্বন্তি দস্সনত্থং ৰুত্তং. পিণ্ডপাতাদীনং অত্থাযাতি ইমিনা চীৰরত্থাযেৰ ন হোতীতি দস্সেতি. এসেৰ নযোতি ইমিনা ৰত্থুসামিনা নিদ্দিট্ঠকপ্পিযকারকেসুপি পিণ্ডপাতাদীনম্পি অত্থায দিন্নে চ ঠানচোদনাদিসব্বং হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ কাতব্বন্তি দস্সেতি.

৬৬. উপনিক্খিত্তসাদিযনে পনাতিআদীসু ‘‘ইদং অয্যস্স হোতূ’’তি এৰং সম্মুখা ৰা ‘‘অমুকস্মিং নাম ঠানে মম হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং অত্থি, তং তুয্হং হোতূ’’তি এৰং পরম্মুখা ৰা ঠিতস্স কেৰলং ৰাচায ৰা হত্থমুদ্দায ৰা ‘‘তুয্হ’’ন্তি ৰত্ৰা পরিচ্চত্তস্স কাযৰাচাহি অপ্পটিক্খিপিত্ৰা চিত্তেন সাদিযনং উপনিক্খিত্তসাদিযনং নাম. সাদিযতীতি ৰুত্তমেৰত্থং ৰিভাৰেতি ‘‘গণ্হিতুকামো হোতী’’তি.

ইদং গুত্তট্ঠানন্তি আচিক্খিতব্বন্তি পচ্চযপরিভোগংযেৰ সন্ধায আচিক্খিতব্বং. ‘‘ইধ নিক্খিপা’’তি ৰুত্তে ‘‘উগ্গণ্হাপেয্য ৰা’’তি ৰুত্তলক্খণেন নিস্সগ্গিযং হোতীতি আহ ‘‘ইধ নিক্খিপাহীতি ন ৰত্তব্ব’’ন্তি. অথ ৰা ‘‘ইদং গুত্তট্ঠান’’ন্তি আচিক্খন্তো ঠানস্স গুত্তভাৰমেৰ দস্সেতি, ন ৰত্থুং পরামসতি, তস্মা আচিক্খিতব্বং. ‘‘ইধ নিক্খিপাহী’’তি পন ৰদন্তো নিক্খিপিতব্বং ৰত্থুং নিক্খিপাহীতি ৰত্থুং পরামসতি নাম, তস্মা ন ৰত্তব্বং. পরতো ইদং গণ্হাতি এত্থাপি এসেৰ নযো. কপ্পিযঞ্চ অকপ্পিযঞ্চ নিস্সায ঠিতং হোতীতি যস্মা ততো উপ্পন্নপচ্চযপরিভোগো কপ্পতি, তস্মা কপ্পিযং নিস্সায ঠিতং, যস্মা পন দুব্বিচারণায ততো উপ্পন্নপচ্চযপরিভোগো ন কপ্পতি, তস্মা অকপ্পিযং নিস্সায ঠিতন্তি ৰেদিতব্বং. অথ ৰা ইদং ধনং যস্মা ‘‘নযিদং কপ্পতী’’তি পটিক্খিত্তং, তস্মা কপ্পিযং নিস্সায ঠিতং, যস্মা পন সব্বসো অৰিস্সজ্জিতং, তস্মা অকপ্পিযং নিস্সায ঠিতং. অথ ৰা তং ধনং যস্মা পচ্ছা সুট্ঠুৰিচারণায সতিযা কপ্পিযং ভৰিস্সতি, দুব্বিচারণায সতিযা অকপ্পিযং ভৰিস্সতি, তস্মা কপ্পিযঞ্চ অকপ্পিযঞ্চ নিস্সায ঠিতং হোতীতি. ৰিমতিৰিনোদনিযং পন ‘‘একো সতং ৰা সহস্সং ৰাতিআদি রূপিযে হেট্ঠিমকোটিযা পৰত্তনাকারং দস্সেতুং ৰুত্ত’’ন্তি চ ‘‘ন পন এৰং পটিপজ্জিতব্বমেৰাতি দস্সেতুং, ‘ইধ নিক্খিপাহী’তি ৰুত্তে উগ্গণ্হাপনং হোতীতি আহ ‘ইধ নিক্খিপাহী’তি ন ৰত্তব্ব’’ন্তি চ ‘‘কপ্পিযঞ্চ…পে… হোতীতি যস্মা অসাদিতত্তা ততো উপ্পন্নপচ্চযা ৰট্টন্তি, তস্মা কপ্পিযং নিস্সায ঠিতং, যস্মা পন দুব্বিচারণায সতি ততো উপ্পন্নং ন কপ্পতি, তস্মা অকপ্পিযং নিস্সায ঠিতন্তি ৰেদিতব্ব’’ন্তি চ ৰুত্তং.

৬৭. সঙ্ঘমজ্ঝে নিস্সজ্জিতব্বন্তি যস্মা রূপিযং নাম অকপ্পিযং, তস্মা সঙ্ঘস্স ৰা গণস্স ৰা পুগ্গলস্স ৰা নিস্সজ্জিতব্বন্তি ন ৰুত্তং. যস্মা পন তং পটিগ্গহিতমত্তমেৰ হোতি, ন তেন কিঞ্চি কপ্পিযভণ্ডং চেতাপিতং, তস্মা উপাযেন পরিভোগদস্সনত্থং ‘‘সঙ্ঘমজ্ঝে নিস্সজ্জিতব্ব’’ন্তি (পারা. ৫৮৪) ৰুত্তং. ন তেন কিঞ্চি কপ্পিযভণ্ডং চেতাপিতন্তি ইমিনা চেতাপিতঞ্চে, নত্থি পরিভোগূপাযো উগ্গহেত্ৰা অনিস্সট্ঠরূপিযেন চেতাপিতত্তা. ঈদিসঞ্হি সঙ্ঘমজ্ঝে নিস্সজ্জনং কত্ৰাৰ ছড্ডেত্ৰা পাচিত্তিযং দেসাপেতব্বন্তি দস্সেতি. কেচি পন ‘‘যস্মা নিস্সগ্গিযৰত্থুং পটিগ্গহেত্ৰাপি চেতাপিতং কপ্পিযভণ্ডং সঙ্ঘে নিস্সট্ঠং কপ্পিযকারকেহি নিস্সট্ঠরূপিযেন পরিৰত্তেত্ৰা আনীতকপ্পিযভণ্ডসদিসং হোতি, তস্মা ৰিনাৰ উপাযং ভাজেত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি, তং পত্তচতুক্কাদিকথায ন সমেতি. তত্থ হি রূপিযেন পরিৰত্তিতপত্তস্স অপরিভোগোৰ দস্সিতো, ন নিস্সজ্জনৰিচারোতি. কপ্পিযং আচিক্খিতব্বন্তি পব্বজিতানং সপ্পি ৰা তেলং ৰা ৰট্টতি উপাসকাতি এৰং আচিক্খিতব্বং.

আরামিকানং ৰা পত্তভাগন্তি ইদং গিহীনং হত্থগতোপি সোযেৰ ভাগোতি কত্ৰা ৰুত্তং. সচে পন তেন অঞ্ঞং পরিৰত্তেত্ৰা আরামিকা দেন্তি, পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতীতি মজ্ঝিমগণ্ঠিপদে চূল়গণ্ঠিপদে চ ৰুত্তং. ততো হরিত্ৰাতি অঞ্ঞেসং পত্তভাগতো হরিত্ৰা. কসিণপরিকম্মন্তি আলোককসিণপরিকম্মং. মঞ্চপীঠাদীনি ৰাতি এত্থ ততো গহিতমঞ্চপীঠাদীনি পরিৰত্তেত্ৰা অঞ্ঞং চে গহিতং, ৰট্টতীতি ৰদন্তি. ছাযাপীতি ভোজনসালাদীনং ছাযাপি. পরিচ্ছেদাতিক্কন্তাতি গেহপরিচ্ছেদং অতিক্কন্তা, ছাযায গতগতট্ঠানং গেহং ন হোতীতি অধিপ্পাযো. মগ্গেনপীতি এত্থ সচে অঞ্ঞো মগ্গো নত্থি, মগ্গং অধিট্ঠহিত্ৰা গন্তুং ৰট্টতীতি ৰদন্তি. কীতাযাতি তেন ৰত্থুনা কীতায. উপনিক্খেপং ঠপেত্ৰা সঙ্ঘো পচ্চযে পরিভুঞ্জতীতি সচে উপাসকো ‘‘অতিবহু এতং হিরঞ্ঞং, ইদং ভন্তে অজ্জেৰ ন ৰিনাসেতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা সযং উপনিক্খেপং ঠপেতি, অঞ্ঞেন ৰা ঠপাপেতি, এৰং উপনিক্খেপং ঠপেত্ৰা ততো উপ্পন্নপচ্চযং পরিভুঞ্জন্তো সঙ্ঘো পচ্চযে পরিভুঞ্জতি, তেন ৰত্থুনা গহিতত্তা ‘‘অকপ্পিয’’ন্তি ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৫৮৩-৫৮৪) পন ‘‘উপনিক্খেপং ঠপেত্ৰাতি কপ্পিযকারকেহি ৰড্ঢিযা পযোজনং সন্ধায ৰুত্তং. অকপ্পিযন্তি তেন ৰত্থুনা গহিতত্তা ৰুত্ত’’ন্তি ৰুত্তং.

সচে সো ছড্ডেতীতি যত্থ কত্থচি খিপতি, অথাপি ন ছড্ডেতি, সযং গহেত্ৰা গচ্ছতি, ন ৰারেতব্বো. নো চে ছড্ডেতীতি অথ নেৰ গহেত্ৰা গচ্ছতি, ন ছড্ডেতি, ‘‘কিং ময্হং ইমিনা ব্যাপারেনা’’তি যেনকামং পক্কমতি, ততো যথাৰুত্তলক্খণো রূপিযছড্ডকো সমন্নিতব্বো. যো ন ছন্দাগতিন্তিআদীসু লোভৰসেন তং ৰত্থুং অত্তনো ৰা করোন্তো অত্তানং ৰা উক্কংসেন্তো ছন্দাগতিং নাম গচ্ছতি. দোসৰসেন ‘‘নেৰাযং মাতিকং জানাতি, ন ৰিনয’’ন্তি পরং অপসাদেন্তো দোসাগতিং নাম গচ্ছতি. মোহৰসেন পমুট্ঠো পমুট্ঠস্সতিভাৰং আপজ্জন্তো মোহাগতিং নাম গচ্ছতি. রূপিযপটিগ্গাহকস্স ভযেন ছড্ডেতুং অৰিসহন্তো ভযাগতিং নাম গচ্ছতি. এৰং অকরোন্তো ন ছন্দাগতিং গচ্ছতি, ন দোসাগতিং গচ্ছতি, ন মোহাগতিং গচ্ছতি, ন ভযাগতিং গচ্ছতি নামাতি ৰেদিতব্বো.

৬৮. পতিতোকাসং অসমন্নারহন্তেন ছড্ডেতব্বন্তি ইদং নিরপেক্খভাৰদস্সনপরন্তি ৰেদিতব্বং, তস্মা পতিতট্ঠানে ঞাতেপি তস্স গূথং ছড্ডেন্তস্স ৰিয নিরপেক্খভাৰোযেৰেত্থ পমাণন্তি ৰেদিতব্বং. অসন্তসম্ভাৰনাযাতি অত্তনি অৰিজ্জমানউত্তরিমনুস্সধম্মারোচনং সন্ধায ৰুত্তং. থেয্যপরিভোগো নাম অনরহস্স পরিভোগো. ভগৰতা হি অত্তনো সাসনে সীলৰতো পচ্চযা অনুঞ্ঞাতা, ন দুস্সীলস্স. দাযকানম্পি সীলৰতো এৰ পরিচ্চাগো, ন দুস্সীলস্স অত্তনো কারানং মহপ্ফলভাৰস্স পচ্চাসীসনতো. ইতি সত্থারা অননুঞ্ঞাতত্তা দাযকেহি চ অপরিচ্চত্তত্তা দুস্সীলস্স পরিভোগো থেয্যপরিভোগো. ইণৰসেন পরিভোগো ইণপরিভোগো, পটিগ্গাহকতো দক্খিণাৰিসুদ্ধিযা অভাৰতো ইণং গহেত্ৰা পরিভোগো ৰিযাতি অত্থো. তস্মাতি ‘‘সীলৰতো’’তিআদিনা ৰুত্তমেৰত্থং কারণভাৰেন পচ্চামসতি. চীৰরং পরিভোগে পরিভোগেতি কাযতো মোচেত্ৰা পরিভোগে পরিভোগে. পুরেভত্ত…পে… পচ্ছিমযামেসু পচ্চৰেক্খিতব্বন্তি সম্বন্ধো. তথা অসক্কোন্তেন যথাৰুত্তকালৰিসেসৰসেন একস্মিং দিৰসে চতুক্খত্তুং তিক্খত্তুং দ্ৰিক্খত্তুং সকিংযেৰ ৰা পচ্চৰেক্খিতব্বং.

সচস্স অপ্পচ্চৰেক্খতোৰ অরুণো উগ্গচ্ছতি, ইণপরিভোগট্ঠানে তিট্ঠতীতি এত্থ হিয্যো যং মযা চীৰরং পরিভুত্তং, তং যাৰদেৰ সীতস্স পটিঘাতায…পে… হিরিকোপিনপটিচ্ছাদনত্থং. হিয্যো যো মযা পিণ্ডপাতো পরিভুত্তো, সো নেৰ দৰাযাতিআদিনা সচে অতীতপরিভোগপচ্চৰেক্খণং ন করেয্য, ইণপরিভোগট্ঠানে তিট্ঠতীতি ৰদন্তি, তং ৰীমংসিতব্বং. সেনাসনম্পি পরিভোগে পরিভোগেতি পৰেসে পৰেসে. এৰং পন অসক্কোন্তেন পুরেভত্তাদীসু পচ্চৰেক্খিতব্বং, তং হেট্ঠা ৰুত্তনযেনেৰ সক্কা ৰিঞ্ঞাতুন্তি ইধ ৰিসুং ন ৰুত্তং. সতিপচ্চযতাতি সতিযা পচ্চযভাৰো. পটিগ্গহণস্স পরিভোগস্স চ পচ্চৰেক্খণসতিযা পচ্চযভাৰো যুজ্জতি, পচ্চৰেক্খিত্ৰাৰ পটিগ্গহেতব্বং পরিভুঞ্জিতব্বঞ্চাতি অত্থো. তেনেৰাহ ‘‘সতিং কত্ৰা’’তিআদি. এৰং সন্তেপীতি যদিপি দ্ৰীসুপি ঠানেসু পচ্চৰেক্খণা যুত্তা, এৰং সন্তেপি. অপরে পনাহু ‘‘সতিপচ্চযতাতি সতি ভেসজ্জপরিভোগস্স পচ্চযভাৰে, পচ্চযেতি অত্থো. এৰং সন্তেপীতি পচ্চযে সতিপী’’তি, তং তেসং মতিমত্তং. তথা হি পচ্চযসন্নিস্সিতসীলং পচ্চৰেক্খণায ৰিসুজ্ঝতি, ন পচ্চযসব্ভাৰমত্তেন.

ননু চ ‘‘পরিভোগে করোন্তস্স অনাপত্তী’’তি ইমিনা পাতিমোক্খসংৰরসীলং ৰুত্তং, তস্মা পচ্চযসন্নিস্সিতসীলস্স পাতিমোক্খসংৰরসীলস্স চ কো ৰিসেসোতি? ৰুচ্চতে – পুরিমেসু তাৰ তীসু পচ্চযেসু ৰিসেসো পাকটোযেৰ, গিলানপচ্চযে পন যথা ৰতিং কত্ৰা রুক্খমূলে গোপিতে তস্স ফলানিপি রক্খিতানেৰ হোন্তি, এৰমেৰ পচ্চৰেক্খণায পচ্চযসন্নিস্সিতসীলে রক্খিতে তপ্পটিবদ্ধং পাতিমোক্খসংৰরসীলম্পি নিপ্ফন্নং নাম হোতি. গিলানপচ্চযং অপ্পচ্চৰেক্খিত্ৰা পরিভুঞ্জন্তস্স সীলং ভিজ্জমানং পাতিমোক্খসংৰরসীলমেৰ ভিজ্জতি, পচ্চযসন্নিস্সিতসীলং পন পচ্ছাভত্তপুরিমযামাদীসু যাৰ অরুণুগ্গমনা অপ্পচ্চৰেক্খন্তস্সেৰ ভিজ্জতি. পুরেভত্তঞ্হি অপ্পচ্চৰেক্খিত্ৰাপি গিলানপচ্চযং পরিভুঞ্জন্তস্স অনাপত্তি, ইদমেতেসং নানাকরণন্তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৫৮৫) আগতং.

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৫৮৫) পন ‘‘থেয্যপরিভোগোতি পচ্চযস্সামিনা ভগৰতা অননুঞ্ঞাতত্তা ৰুত্তং. ইণপরিভোগোতি ভগৰতা অনুঞ্ঞাতম্পি কত্তব্বং অকত্ৰা পরিভুঞ্জনতো ৰুত্তং. তেন চ পচ্চযসন্নিস্সিতসীলং ৰিপজ্জতীতি দস্সেতি. পরিভোগে পরিভোগেতি কাযতো মোচেত্ৰা মোচেত্ৰা পরিভোগে. পচ্ছিমযামেসু পচ্চৰেক্খিতব্বন্তি যোজনা. ইণপরিভোগট্ঠানে তিট্ঠতীতি এত্থ ‘হিয্যো যং মযা চীৰরং পরিভুত্ত’ন্তিআদিনাপি অতীতপচ্চৰেক্খণা ৰট্টতীতি ৰদন্তি. পরিভোগে পরিভোগেতি উদকপতনট্ঠানতো অন্তোপৰেসনেসু নিসীদনসযনেসু চ. সতিপচ্চযতা ৰট্টতীতি পচ্চৰেক্খণসতিযা পচ্চযত্তং লদ্ধুং ৰট্টতি. পটিগ্গহণে চ পরিভোগে চ পচ্চৰেক্খণাসতি অৰস্সং লদ্ধব্বাতি দস্সেতি. তেনাহ ‘সতিং কত্ৰা’তিআদি. কেচি পন ‘সতিপচ্চযতা পচ্চযে সতি ভেসজ্জপরিভোগস্স কারণে সতী’তি এৰম্পি অত্থং ৰদন্তি, তেসম্পি পচ্চযে সতীতি পচ্চযসব্ভাৰসল্লক্খণে সতীতি এৰমত্থো গহেতব্বো পচ্চযসব্ভাৰমত্তেন সীলস্স অসুজ্ঝনতো. পরিভোগে অকরোন্তস্সেৰ আপত্তীতি ইমিনা পাতিমোক্খসংৰরসীলস্স ভেদো দস্সিতো, ন পচ্চযসন্নিস্সিতসীলস্স তস্স অতীতপচ্চৰেক্খণায ৰিসুজ্ঝনতো. এতস্মিং পন সেসপচ্চযেসু চ ইণপরিভোগাদিৰচনেন পচ্চযসন্নিস্সিতসীলস্সেৰ ভেদোতি এৰমিমেসং নানাকরণং ৰেদিতব্ব’’ন্তি আগতং.

এতেসু দ্ৰীসু পকরণেসু ‘‘ইণপরিভোগট্ঠানে তিট্ঠতী’’তি এত্থ হিয্যো যং মযা চীৰরং পরিভুত্তন্তি…পে… ৰদন্তীতি আগতং. ইমং পন নযং নিস্সায ইদানি একচ্চে পণ্ডিতা ‘‘অজ্জপাতো পরিভুত্তং সাযং পচ্চৰেক্খন্তেন অজ্জ যং মযা চীৰরং পরিভুত্তন্তিআদিনা অতীতৰসেন পচ্চৰেক্খণা কাতব্বা’’তি ৰদন্তি. কেচি ‘‘হিয্যো পরিভুত্তমেৰ অতীতৰসেন পচ্চৰেক্খণা কাতব্বা, ন অজ্জ পরিভুত্তং, তং পন পচ্চুপ্পন্নৰসেন পচ্চৰেক্খণাযেৰা’’তি ৰদন্তি. তত্থ মূলৰচনে এৰং ৰিচারণা কাতব্বা. কথং? ইদং হিয্যোত্যাদিৰচনং সুত্তং ৰা সুত্তানুলোমং ৰা আচরিযৰাদো ৰা অত্তনোমতি ৰাতি. তত্থ ন তাৰ সুত্তং হোতি ‘‘সুত্তং নাম সকলে ৰিনযপিটকে পাল়ী’’তি ৰুত্তত্তা ইমস্স চ ৰচনস্স ন পাল়িভূতত্তা. ন চ সুত্তানুলোমং ‘‘সুত্তানুলোমং নাম চত্তারো মহাপদেসা’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.৪৫) ৰুত্তত্তা ইমস্স চ মহাপদেসভাৰাভাৰতো. ন চ আচরিযৰাদো ‘‘আচরিযৰাদো নাম ধম্মসঙ্গাহকেহি পঞ্চহি অরহন্তসতেহি ঠপিতা পাল়িৰিনিমুত্তা ওক্কন্তৰিনিচ্ছযপ্পৰত্তা অট্ঠকথাতন্তী’’তি ৰচনতো ইমস্স চ অট্ঠকথাপাঠভাৰাভাৰতো. ন চ অত্তনোমতি ‘‘অত্তনোমতি নাম সুত্তসুত্তানুলোমআচরিযৰাদে মুঞ্চিত্ৰা অনুমানেন অত্তনো বুদ্ধিযা নযগ্গাহেন উপট্ঠিতাকারকথনং, অপিচ সুত্তন্তাভিধম্মৰিনযট্ঠকথাসু আগতো সব্বোপি থেরৰাদো অত্তনোমতি নামা’’তি ৰুত্তত্তা ইমস্স চ অট্ঠকথাসু আগতত্থেরৰাদভাৰাভাৰতো.

ইতি –

‘‘চতুব্বিধঞ্হি ৰিনযং, মহাথেরা মহিদ্ধিকা;

নীহরিত্ৰা পকাসেসুং, ধম্মসঙ্গাহকা পুরা’’তি. (পারা. অট্ঠ. ১.৪৫) –

ৰুত্তেসু চতুব্বিধৰিনযেসু অনন্তোগধত্তা ইদং ৰচনং ৰিচারেতব্বং. তেন ৰুত্তং সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৫৮৫) টীকাচরিযেন ‘‘তং ৰীমংসিতব্ব’’ন্তি. অথ ৰা ‘‘নযগ্গাহেন উপট্ঠিতাকারকথন’’ন্তি ইমিনা লক্খণেন তেসং তেসং আচরিযানং উপট্ঠিতাকারৰসেন কথনং অত্তনোমতি সিযা, এৰম্পি ৰিচারেতব্বমেৰ. ‘‘অত্তনোমতি আচরিযৰাদে ওতারেতব্বা. সচে তত্থ ওতরতি চেৰ সমেতি চ, গহেতব্বা. সচে নেৰ ওতরতি ন সমেতি, ন গহেতব্বা. অযঞ্হি অত্তনোমতি নাম সব্বদুব্বলা’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.৪৫) ৰচনতো ইমস্স চ ৰচনস্স অট্ঠকথাৰচনে অনোতরণতো অপ্পৰিসনতো. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং ‘‘সচস্স অপ্পচ্চৰেক্খতোৰ অরুণো উগ্গচ্ছতি, ইণপরিভোগট্ঠানে তিট্ঠতী’’তি.

অপরো নযো – কিং ইদং ৰচনং পাল়িৰচনং ৰা অট্ঠকথাৰচনং ৰা টীকাৰচনং ৰা গন্থন্তরৰচনং ৰাতি. তত্থ ন তাৰ পাল়িৰচনং, ন অট্ঠকথাৰচনং, ন গন্থন্তরৰচনং, অথ খো টীকাৰচনন্তি. হোতু টীকাৰচনং, সকৰচনং ৰা পরৰচনং ৰা অধিপ্পেতৰচনং ৰা অনধিপ্পেতৰচনং ৰাতি. তত্থ ন সকৰচনং হোতি, অথ খো পরৰচনং. তেনাহ ‘‘ৰদন্তী’’তি. ন টীকাচরিযেন অধিপ্পেতৰচনং হোতি, অথ খো অনধিপ্পেতৰচনং. তেনাহ ‘‘তং ৰীমংসিতব্ব’’ন্তি. তেহি পন আচরিযেহি অতীতপরিভোগপচ্চৰেক্খণাতি ইদং অতীতপঅভোগৰসেন পচ্চৰেক্খণা অতীতপরিভোগপচ্চৰেক্খণাতি পরিকপ্পেত্ৰা অতীতৰাচকেন সদ্দেন যোজেত্ৰা কতং ভৰেয্য. অতীতে পরিভোগো অতীতপরিভোগো, অতীতপরিভোগস্স পচ্চৰেক্খণা অতীতপরিভোগপচ্চৰেক্খণাতি এৰং পন কতে অতীতপরিভোগস্স পচ্চুপ্পন্নসমীপত্তা পচ্চুপ্পন্নৰাচকেন সদ্দেন কথনং হোতি যথা তং নগরতো আগন্ত্ৰা নিসিন্নং পুরিসং ‘‘কুতো আগচ্ছসী’’তি ৰুত্তে ‘‘নগরতো আগচ্ছামী’’তি পচ্চুপ্পন্নৰাচকসদ্দেন কথনং.

ৰিনযসুত্তন্তৰিসুদ্ধিমগ্গাদীসু (ম. নি. ১.২৩; ৰিসুদ্ধি. ১.১৮) চ ‘‘পটিসঙ্খা যোনিসো চীৰরং পটিসেৰতী’’তি ৰত্তমানৰচনেনেৰ পাঠো হোতি, ন অতীতৰচনেন, অতীতপরিভোগোতি চ ইমস্মিংযেৰ দিৰসে পচ্ছাভত্তাদিকালং উপাদায পুরেভত্তাদীসু পরিভোগো ইচ্ছিতব্বো, ন হিয্যো পরিভোগো. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? অট্ঠকথাপমাণেন. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৫৮৫) ‘‘পিণ্ডপাতো আলোপে আলোপে, তথা অসক্কোন্তেন পুরেভত্তপচ্ছাভত্তপুরিমযামপচ্ছিমযামেসু. সচস্স অপ্পচ্চৰেক্খতোৰ অরুণো উগ্গচ্ছতি, ইণপরিভোগট্ঠানে তিট্ঠতী’’তি. এতেন পিণ্ডপাতং আলোপে আলোপে পচ্চৰেক্খন্তো ভোজনকিরিযায অপরিনিট্ঠিতত্তা মুখ্যতো পচ্চুপ্পন্নপচ্চৰেক্খণা হোতি, পুরেভত্তাদীসু চতূসু কোট্ঠাসেসু পচ্চৰেক্খন্তো ভোজনকিরিযায পরিনিট্ঠিতত্তা অতীতপচ্চৰেক্খণা হোতীতি দস্সেতি. সা পন পচ্চুপ্পন্নসমীপত্তা ৰত্তমানৰচনেন ৰিধীযতি. যদি হি হিয্যো পরিভুত্তানি অতীতপচ্চৰেক্খণেন পচ্চৰেক্খিতব্বানি সিযুং, অতীতদুতিযদিৰসততিযদিৰসাদিমাসসংৰচ্ছরাদিপরিভুত্তানিপি পচ্চৰেক্খিতব্বানি সিযুং, এৰঞ্চ সতি যথাৰুত্তঅট্ঠকথাৰচনং নিরত্থকং সিযা, তস্মা অট্ঠকথাৰচনমেৰ পমাণং কাতব্বং. যথাহ –

‘‘বুদ্ধেন ধম্মো ৰিনযো চ ৰুত্তো;

যো তস্স পুত্তেহি তথেৰ ঞাতো;

সো যেহি তেসং মতিমচ্চজন্তা;

যস্মা পুরে অট্ঠকথা অকংসু.

‘‘তস্মা হি যং অট্ঠকথাসু ৰুত্তং;

তং ৰজ্জযিত্ৰান পমাদলেখং;

সব্বম্পি সিক্খাসু সগারৰানং;

যস্মা পমাণং ইধ পণ্ডিতান’’ন্তি. (পারা. অট্ঠ. ১.গন্থারম্ভকথা);

যস্মা চ সব্বাসৰসুত্তাদীসু (ম. নি. ১.২৩) ভগৰতা দেসিতকালে ভিক্খুকত্তুকত্তা নামযোগত্তা ৰত্তমানপঠমপুরিসৰসেন ‘‘পটিসঙ্খা যোনিসো চীৰরং পটিসেৰতী’’তি দেসিতা, তদনুকরণেন ভিক্খূনং পচ্চৰেক্খণকালে অত্তকত্তুকত্তা অম্হযোগত্তা ৰত্তমানউত্তমপুরিসৰসেন ‘‘পটিসঙ্খা যোনিসো চীৰরং পটিসেৰামী’’তি পচ্চৰেক্খিতব্বা হোতি, ‘‘সীতস্স পটিঘাতাযা’’তিআদীনি তদত্থসম্পদানপদানি চ ‘‘পটিসেৰতি, পটিসেৰামী’’তি ৰুত্তপটিসেৰনকিরিযাযমেৰ সম্বন্ধিতব্বানি হোন্তি, তানি চ কিরিযাপদানি পচ্চুপ্পন্নৰসেন ৰা পচ্চুপ্পন্নসমীপঅতীতৰসেন ৰা ৰত্তমানৰিভত্তিযুত্তানি হোন্তি, তস্মা পচ্চুপ্পন্নপরিভুত্তানং ৰা অতীতপরিভুত্তানং ৰা পচ্চযানং পচ্চৰেক্খণকালে ‘‘পটিসেৰামী’’তি ৰচনং ভগৰতো ৰচনস্স অনুগতত্তা উপপন্নমেৰাতি দট্ঠব্বং.

অনুৰচনেপি এৰং ৰিচারণা কাতব্বা – ‘‘অজ্জ পাতো পরিভুত্তং সাযং পচ্চৰেক্খন্তেন অজ্জ যং মযা চীৰরং পরিভুত্তন্তিআদিনা অতীতৰসেন পচ্চৰেক্খণা কাতব্বা’’তি যে ৰদন্তি, তে এৰং পুচ্ছিতব্বা – কিং ভৰন্তো ভগৰতা অতীতপরিভুত্তেসু অতীতৰসেন পচ্চৰেক্খণা দেসিতাতি? ন দেসিতা. কথং দেসিতাতি? ‘‘পচ্চৰেক্খতী’’তি পচ্চুপ্পন্নৰসেনেৰ দেসিতাতি. কিং ভোন্তো ভগৰতো কালে অতীতপরিভুত্তেসু পচ্চৰেক্খণা নত্থীতি? অত্থি. অথ কস্মা ভগৰতা পচ্চুপ্পন্নৰসেনেৰ পচ্চৰেক্খণা দেসিতাতি? পচ্চুপ্পন্নসমীপৰসেন ৰা সামঞ্ঞৰসেন ৰা দেসিতাতি. এৰং সন্তে ভগৰতো অনুকরণেন ইদানিপি অতীতপরিভুত্তানং পচ্চযানং পচ্চুপ্পন্নৰসেন পচ্চৰেক্খণা কাতব্বাতি. যে পন এৰং ৰদন্তি ‘‘হিয্যো পরিভুত্তানমেৰ অতীতপচ্চৰেক্খণা কাতব্বা, ন অজ্জ পরিভুত্তানং, তেসং পন পচ্চুপ্পন্নপচ্চৰেক্খণাযেৰা’’তি, তে এৰং ৰত্তব্বা – কিং ভোন্তো যথা তুম্হে ৰদন্তি, এৰং পাল়িযং অত্থীতি? নত্থি. অট্ঠকথাযং অত্থীতি? নত্থি. এৰং সন্তে সাট্ঠকথেসু তেপিটকেসু বুদ্ধৰচনেসু অসংৰিজ্জমানং তুম্হাকং ৰচনং কথং পচ্চেতব্বন্তি? আচরিযপরম্পরাৰসেন. হোতু তুম্হাকং আচরিযলদ্ধিৰসেন কথনং, কালো নাম তিৰিধো অতীতো অনাগতো পচ্চুপ্পন্নোতি. তত্থ পরিনিট্ঠিতকিরিযা অতীতো নাম, অভিমুখকিরিযা অনাগতো নাম, আরদ্ধঅনিট্ঠিতকিরিযা পচ্চুপ্পন্নো নাম. তেনাহু পোরাণা –

‘‘আরদ্ধানিট্ঠিতো ভাৰো, পচ্চুপ্পন্নো সুনিট্ঠিতো;

অতীতানাগতুপ্পাদ-মপ্পত্তাভিমুখা কিরিযা’’তি.

তত্থ অজ্জ ৰা হোতু হিয্যো ৰা ততো পুব্বে ৰা, পরিভুত্তপচ্চযো সুপরিনিট্ঠিতভুঞ্জনকিরিযত্তা অতীতো নাম. তত্থ হিয্যো ৰা ততো পুব্বে ৰা পরিভুত্তপচ্চযো অতিক্কন্তঅরুণুগ্গমনত্তা ন পচ্চৰেক্খণারহো, পচ্চৰেক্খিতোপি অপ্পচ্চৰেক্খিতোযেৰ হোতি, ইণপরিভোগট্ঠানে তিট্ঠতি. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং ‘‘সচস্স অপ্পচ্চৰেক্খতোৰ অরুণো উগ্গচ্ছতি, ইণপরিভোগট্ঠানে তিট্ঠতী’’তি. অজ্জেৰ পন চীৰরঞ্চ সেনাসনঞ্চ পরিভোগে পরিভোগে, পিণ্ডপাতং আলোপে আলোপে, ভেসজ্জং পটিগ্গহণে পরিভোগে চ পচ্চৰেক্খতো অপরিনিট্ঠিতভুঞ্জনকিরিযত্তা পচ্চুপ্পন্নপরিভুত্তপচ্চৰেক্খণা নাম হোতি. পুরে পরিভুত্তং ততো পচ্ছা চতূসু কোট্ঠাসেসু পচ্চৰেক্খতো সুপরিনিট্ঠিতভুঞ্জনকিরিযত্তা অতীতপরিভুত্তপচ্চৰেক্খণা নাম হোতি. এত্তকং পচ্চৰেক্খণায খেত্তং, ন ততো পুব্বে পচ্ছা ৰা. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সীলৰতো অপ্পচ্চৰেক্খিতপরিভোগো ইণপরিভোগো নাম. তস্মা চীৰরং পরিভোগে পরিভোগে…পে… ভেসজ্জস্স পটিগ্গহণেপি পরিভোগেপি সতিপচ্চযতা ৰট্টতী’’তি, তস্মা হিয্যো পরিভুত্তস্স ইণপরিভোগত্তা তং অনামসিত্ৰা অজ্জ পরিভুত্তেসু অতীতপচ্চুপ্পন্নেসু ভগৰতো ৰচনস্স অনুকরণেন ৰত্তমানৰিভত্তিযুত্তেন ‘‘পটিসেৰামী’’তি কিরিযাপদেন পচ্চৰেক্খণা সূপপন্না হোতীতি দট্ঠব্বা. ঈদিসপচ্চৰেক্খণমেৰ সন্ধায ৰিমতিৰিনোদনিযাদীসু (ৰি. ৰি. টী. ১.৫৮৫) ‘‘পচ্চযসন্নিস্সিতসীলস্স অতীতপচ্চৰেক্খণায ৰিসুজ্ঝনতো’’তি ৰুত্তং.

এৰং পচ্চযসন্নিস্সিতসীলস্স সুদ্ধিং দস্সেত্ৰা ইদানি তেনেৰ পসঙ্গেন সব্বাপি সুদ্ধিযো দস্সেতুং ‘‘চতুব্বিধা হি সুদ্ধী’’তিআদিমাহ. তত্থ সুজ্ঝতি এতাযাতি সুদ্ধি, যথাধম্মং দেসনাৰ সুদ্ধি দেসনাসুদ্ধি. ৰুট্ঠানস্সপি চেত্থ দেসনায এৰ সঙ্গহো দট্ঠব্বো. ছিন্নমূলাপত্তীনং পন অভিক্খুতাপটিঞ্ঞাযেৰ দেসনা. অধিট্ঠানৰিসিট্ঠো সংৰরোৰ সুদ্ধি সংৰরসুদ্ধি. ধম্মেন সমেন পচ্চযানং পরিযেট্ঠি এৰ সুদ্ধি পরিযেট্ঠিসুদ্ধি. চতূসু পচ্চযেসু ৰুত্তৰিধিনা পচ্চৰেক্খণাৰ সুদ্ধি পচ্চৰেক্খণসুদ্ধি. এস তাৰ সুদ্ধীসু সমাসনযো. সুদ্ধিমন্তেসু সীলেসু পন দেসনা সুদ্ধি এতস্সাতি দেসনাসুদ্ধি. সেসেসুপি এসেৰ নযো. ন পুনেৰং করিস্সামীতি এত্থ এৰন্তি সংৰরভেদং সন্ধাযাহ. পহাযাতি ৰজ্জেত্ৰা, অকত্ৰাতি অত্থো. ৰিমতিৰিনোদনিযং পন ‘‘সুজ্ঝতি দেসনাদীহি, সোধীযতীতি ৰা সুদ্ধি, চতুব্বিধসীলং. তেনাহ ‘দেসনায সুজ্ঝনতো’তিআদি. এত্থ দেসনাগ্গহণেন ৰুট্ঠানম্পি ছিন্নমূলানং অভিক্খুতাপটিঞ্ঞাপি সঙ্গহিতা. ছিন্নমূলাপত্তীনম্পি হি পারাজিকাপত্তিৰুট্ঠানেন হেট্ঠাপরিরক্খিতং ভিক্খুসীলং ৰিসুদ্ধং নাম হোতি. তেন তেসং মগ্গপটিলাভোপি সম্পজ্জতী’’তি ৰুত্তং.

তত্থ দেসীযতি উচ্চারীযতীতি দেসনা, দিসী উচ্চারণেতি ধাতু, দেসীযতি ঞাপীযতি এতাযাতি ৰা দেসনা, দিস পেক্খনেতি ধাতু. উভযথাপি ৰিরতিপধানকুসলচিত্তসমুট্ঠিতো দেসনাৰচীভেদসদ্দো. সংৰরণং সংৰরো, সং-পুব্ব ৰর সংৰরণেতি ধাতু, সতিপধানো চিত্তুপ্পাদো. পরিযেসনা পরিযেট্ঠি, পরি-পুব্ব ইস পরিযেসনেতি ধাতু, ৰীরিযপধানো চিত্তুপ্পাদো. পটি পুনপ্পুনং ওগাহেত্ৰা ইক্খনা পচ্চৰেক্খণা, পটি-পুব্ব অৰ-পুব্ব ইক্খ দস্সনঙ্কেসূতি ধাতু, পঞ্ঞাপধানো চিত্তুপ্পাদো. তেসু দেসনায ৰচীভেদসদ্দভাৰতো ৰচীভেদং কাতুং অসক্কোন্তস্স চ দুতিযকং অলভন্তস্স চ ন সম্পজ্জতি, সেসা পন চিত্তুপ্পাদমত্তভাৰতো ৰচীভেদং কাতুং অসক্কোন্তস্সপি দুতিযকং অলভন্তস্সপি সম্পজ্জন্তি এৰ, তস্মা গিলানাদিকালেসু পচ্চৰেক্খণাপাঠং পঠিতুমসক্কোন্তেনপি অত্থং মনসি কত্ৰা চিত্তেনেৰ পচ্চৰেক্খণা কাতব্বাতি.

দাতব্বট্ঠেন দাযং, তং আদিযন্তীতি দাযাদা, অননুঞ্ঞাতেসু সব্বেন সব্বং পরিভোগাভাৰতো অনুঞ্ঞাতেসুযেৰ চ পরিভোগসব্ভাৰভাৰতো ভিক্খূহি পরিভুঞ্জিতব্বপচ্চযা ভগৰতো সন্তকা. ধম্মদাযাদসুত্তঞ্চেত্থ সাধকন্তি ‘‘ধম্মদাযাদা মে, ভিক্খৰে, ভৰথ, মা আমিসদাযাদা, অত্থি মে তুম্হেসু অনুকম্পা, কিন্তি মে সাৰকা ধম্মদাযাদা ভৰেয্যুং, নো আমিসদাযাদা’’তি এৰং পৰত্তং ধম্মদাযাদসুত্তঞ্চ (ম. নি. ১.২৯) এত্থ এতস্মিং অত্থে সাধকং. অৰীতরাগানং তণ্হাৰসীকতায পচ্চযপরিভোগে সামিভাৰো নত্থি, তদভাৰেন ৰীতরাগানং তত্থ সামিভাৰো যথারুচি পরিভোগসব্ভাৰতো. তথা হি তে পটিকূলম্পি অপ্পটিকূলাকারেন অপ্পটিকূলম্পি পটিকূলাকারেন তদুভযম্পি ৰজ্জেত্ৰা অজ্ঝুপেক্খণাকারেন পচ্চযে পরিভুঞ্জন্তি, দাযকানঞ্চ মনোরথং পরিপূরেন্তি. তেনাহ ‘‘তে হি তণ্হায দাসব্যং অতীতত্তা সামিনো হুত্ৰা পরিভুঞ্জন্তী’’তি. যো পনাযং সীলৰতো পুথুজ্জনস্স পচ্চৰেক্খিতপরিভোগো, সো ইণপরিভোগস্স পচ্চনীকত্তা আনণ্যপরিভোগো নাম হোতি. যথা পন ইণাযিকো অত্তনো রুচিযা ইচ্ছিতং দেসং গন্তুং ন লভতি, এৰং ইণপরিভোগযুত্তো লোকতো নিস্সরিতুং ন লভতীতি তপ্পটিপক্খত্তা সীলৰতো পচ্চৰেক্খিতপরিভোগো আনণ্যপরিভোগোতি ৰুচ্চতি, তস্মা নিপ্পরিযাযতো চতুপরিভোগৰিনিমুত্তো ৰিসুংযেৰাযং পরিভোগোতি ৰেদিতব্বো, সো ইধ ৰিসুং ন ৰুত্তো, দাযজ্জপরিভোগেযেৰ ৰা সঙ্গহং গচ্ছতীতি. সীলৰাপি হি ইমায সিক্খায সমন্নাগতত্তা সেক্খোত্ৰেৰ ৰুচ্চতি.

সব্বেসন্তি অরিযানং পুথুজ্জনানঞ্চ. কথং পুথুজ্জনানং ইমে পরিভোগা সম্ভৰন্তীতি? উপচারৰসেন. যো হি পুথুজ্জনস্সপি সল্লেখপটিপত্তিযং ঠিতস্স পচ্চযগেধং পহায তত্থ অনুপলিত্তেন চিত্তেন পরিভোগো, সো সামিপরিভোগো ৰিয হোতি. সীলৰতো পন পচ্চৰেক্খিতপরিভোগো দাযজ্জপরিভোগো ৰিয হোতি দাযকানং মনোরথস্সাৰিরাধনতো. তেন ৰুত্তং ‘‘দাযজ্জপরিভোগেযেৰ ৰা সঙ্গহং গচ্ছতী’’তি. কল্যাণপুথুজ্জনস্স পরিভোগে ৰত্তব্বমেৰ নত্থি তস্স সেক্খসঙ্গহতো. সেক্খসুত্ত ঞ্হেতস্স (অ. নি. ৩.৮৬) অত্থস্স সাধকং.

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৫৮৫) পন ‘‘দাতব্বট্ঠেন দাযং, তং আদিযন্তীতি দাযাদা. সত্তন্নং সেক্খানন্তি এত্থ কল্যাণপুথুজ্জনাপি সঙ্গহিতা তেসং আনণ্যপরিভোগস্স দাযজ্জপরিভোগে সঙ্গহিতত্তাতি ৰেদিতব্বং. ধম্মদাযাদসুত্তন্তি ‘‘ধম্মদাযাদা মে, ভিক্খৰে, ভৰথ, মা আমিসদাযাদা’’তিআদিনা পৰত্তং সুত্তং (ম. নি. ১.২৯). তত্থ ‘‘মা মে আমিসদাযাদাতি এৰং মে-সদ্দং আনেত্ৰা অত্থো ৰেদিতব্বো. এৰঞ্হি যথাৰুত্তত্থসাধকং হোতী’’তি ৰুত্তং. তত্থ মে মম আমিসদাযাদা চতুপচ্চযভুঞ্জকাতি ভগৰতো সম্বন্ধভূতস্স সম্বন্ধীভূতা পচ্চযা ৰুত্তা, তস্মা দাযকেহি দিন্নাপি পচ্চযা ভগৰতা অনুঞ্ঞাতত্তা ভগৰতো পচ্চযাযেৰ হোন্তীতি এতস্স অত্থস্স ধম্মদাযাদসুত্তং সাধকং হোতীতি অত্থোতি ৰুত্তং.

লজ্জিনা সদ্ধিং পরিভোগো নাম লজ্জিস্স সন্তকং গহেত্ৰা পরিভোগো. অলজ্জিনা সদ্ধিন্তি এত্থাপি এসেৰ নযো. আদিতো পট্ঠায হি অলজ্জী নাম নত্থীতি ইমিনা দিট্ঠদিট্ঠেসুযেৰ আসঙ্কা ন কাতব্বাতি দস্সেতি. অত্তনো ভারভূতা সদ্ধিৰিহারিকাদযো. তেপি নিৰারেতব্বাতি যো পস্সতি, তেন নিৰারেতব্বাতি পাঠো. অট্ঠকথাযং পন ‘‘যোপি অত্তনো ভারভূতেন অলজ্জিনা সদ্ধিং পরিভোগং করোতি, সোপি নিৰারেতব্বো’’তি পাঠো দিস্সতি, তথাপি অত্থতো উভযথাপি যুজ্জতি. অত্তনো সদ্ধিৰিহারিকাদযোপি অলজ্জিভাৰতো নিৰারেতব্বা. অলজ্জীহি সদ্ধিৰিহারিকাদীহি একসম্ভোগং করোন্তা অঞ্ঞেপি নিৰারেতব্বাৰ. সচে ন ওরমতি, অযম্পি অলজ্জীযেৰ হোতীতি এত্থ এৰং নিৰারিতো সো পুগ্গলো অলজ্জিনা সদ্ধিং পরিভোগতো ওরমতি ৰিরমতি, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে ওরমতি, অযম্পি অলজ্জীযেৰ হোতি, তেন সদ্ধিং পরিভোগং করোন্তো সোপি অলজ্জীযেৰ হোতীতি অত্থো. তেন ৰুত্তং ‘‘এৰং একো অলজ্জী অলজ্জিসতম্পি করোতী’’তি. অধম্মিযোতি অনেসনাদীহি উপ্পন্নো. ধম্মিযোতি ভিক্খাচরিযাদীহি উপ্পন্নো. সঙ্ঘস্সেৰ দেতীতি ভত্তং অগ্গহেত্ৰা অত্তনা লদ্ধসলাকংযেৰ দেতি.

ৰিমতিৰিনোদনিযং পন ‘‘লজ্জিনা সদ্ধিং পরিভোগোতি ধম্মামিসৰসেন মিস্সীভাৰো. অলজ্জিনা সদ্ধিন্তি এত্থাপি এসেৰ নযো. আদিতো পট্ঠায হি অলজ্জী নাম নত্থীতি ইমিনা দিট্ঠদিট্ঠেসু আসঙ্কা নাম ন কাতব্বা, দিট্ঠসুতাদিকারণে সতি এৰ কাতব্বাতি দস্সেতি. অত্তনো ভারভূতা সদ্ধিৰিহারিকাদযো. সচে ন ওরমতীতি অগতিগমনৰসেন ধম্মামিসপরিভোগতো ন ওরমতি. আপত্তি নাম নত্থীতি ইদং অলজ্জীনং ধম্মেনুপ্পন্নপচ্চযং ধম্মকম্মঞ্চ সন্ধায ৰুত্তং. তেসম্পি হি কুলদূসনাদিসমুপ্পন্নং পচ্চযং পরিভুঞ্জন্তানং ৰগ্গকম্মাদীনি করোন্তানঞ্চ আপত্তি এৰ. ‘ধম্মিযাধম্মিযপরিভোগো পচ্চযৰসেনেৰ ৰেদিতব্বো’তি ৰুত্তত্তা হেট্ঠা লজ্জিপরিভোগালজ্জিপরিভোগা পচ্চযৰসেন এককম্মাদিৰসেন চ ৰুত্তা এৰাতি ৰেদিতব্বং. তেনেৰ দুট্ঠদোসসিক্খাপদট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৩৮৫-৩৮৬) চোদকচুদিতকভাৰে ঠিতা দ্ৰে অলজ্জিনো ধম্মপরিভোগম্পি সন্ধায ‘একসম্ভোগপরিভোগা হুত্ৰা জীৰথা’তি ৰুত্তা তেসং অঞ্ঞমঞ্ঞং ধম্মামিসাপরিভোগে ৰিরোধাভাৰা. লজ্জীনমেৰ হি অলজ্জিনা সহ তদুভযপরিভোগো ন ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং.

সচে পন লজ্জী অলজ্জিং পগ্গণ্হাতি…পে… অন্তরধাপেতীতি এত্থ কেৰলং পগ্গণ্হিতুকামতায এৰং কাতুং ন ৰট্টতি, ধম্মস্স পন সাসনস্স সোতূনঞ্চ অনুগ্গহত্থায ৰট্টতীতি ৰেদিতব্বং. পুরিমনযেন ‘‘সো আপত্তিযা কারেতব্বো’’তি ৰুত্তত্তা ইমস্স আপত্তিযেৰাতি ৰদন্তি. উদ্দেসগ্গহণাদিনা ধম্মস্স পরিভোগো ধম্মপরিভোগো. ধম্মানুগ্গহেন গণ্হন্তস্স আপত্তিযা অভাৰেপি থেরো তস্স অলজ্জিভাৰংযেৰ সন্ধায ‘‘পাপো কিরায’’ন্তিআদিমাহ. তস্স পন সন্তিকেতি মহারক্খিতত্থেরস্স সন্তিকে.

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৫৮৫) পন ইমস্মিং ঠানে ৰিত্থারতো ৰিনিচ্ছিতং. কথং? ধম্মপরিভোগোতি ‘‘এককম্মং একুদ্দেসো’’তিআদিনা ৰুত্তসংৰাসো চেৰ নিস্সযগ্গহণাদিকো সব্বো নিরামিসপরিভোগো চ ৰেদিতব্বো. ‘‘ন সো আপত্তিযা কারেতব্বো’’তি ৰুত্তত্তা লজ্জিনো অলজ্জিপগ্গহে আপত্তীতি ৰেদিতব্বং. ইতরোপীতি লজ্জীপি. তস্সাপি অত্তানং পগ্গণ্হন্তস্স অলজ্জিনো, ইমিনা চ লজ্জিনো ৰণ্ণভণনাদিলাভং পটিচ্চ আমিসগরুকতায ৰা গেহস্সিতপেমেন ৰা তং অলজ্জিং পগ্গণ্হন্তো লজ্জী সাসনং অন্তরধাপেতি নামাতি দস্সেতি. এৰং গহট্ঠাদীসু উপত্থম্ভিতো অলজ্জী বলং লভিত্ৰা পেসলে অভিভৰিত্ৰা ন চিরস্সেৰ সাসনং উদ্ধম্মং উব্বিনযং করোতীতি.

ধম্মপরিভোগোপি তত্থ ৰট্টতীতি ইমিনা আমিসপরিভোগতো ধম্মপরিভোগোৰ গরুকো, তস্মা অতিৰিয অলজ্জীৰিৰেকেন কাতব্বোতি দস্সেতি. ‘‘ধম্মানুগ্গহেন উগ্গণ্হিতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তত্তা অলজ্জুস্সন্নতাযসাসনে ওসক্কন্তে, লজ্জীসু চ অপ্পহোন্তেসু অলজ্জিং পকতত্তং গণপূরকং গহেত্ৰা উপসম্পদাদিকরণেন চেৰ কেচি অলজ্জিনো ধম্মামিসপরিভোগেন সঙ্গহেত্ৰা সেসালজ্জিগণস্স নিগ্গহেন চ সাসনং পগ্গণ্হিতুম্পি ৰট্টতি এৰ.

কেচি পন ‘‘কোটিযং ঠিতো গন্থোতি ৰুত্তত্তা গন্থপরিযাপুণনমেৰ ধম্মপরিভোগো, ন এককম্মাদি, তস্মা অলজ্জীহি সদ্ধিং উপোসথাদিকং কম্মং কাতুং ৰট্টতি, আপত্তি নত্থী’’তি ৰদন্তি, তং ন যুত্তং, এককম্মাদীসু বহূসু ধম্মপরিভোগেসু অলজ্জিনাপি সদ্ধিং কত্তব্বাৰত্থাযত্তং ধম্মপরিভোগং দস্সেতুং ইধ নিদস্সনৰসেন গন্থস্সেৰ সমুদ্ধটত্তা. ন হি এককম্মাদিকো ৰিধি ধম্মপরিভোগো ন হোতীতি সক্কা ৰত্তুং অনামিসত্তা ধম্মামিসেসু অপরিযাপন্নস্স চ কস্সচি অভাৰা. তেনেৰ অট্ঠসালিনিযং ধম্মপটিসন্থারকথাযং (ধ. স. অট্ঠ. ১৩৫১) ‘‘কম্মট্ঠানং কথেতব্বং, ধম্মো ৰাচেতব্বো…পে… অব্ভানৰুট্ঠানমানত্তপরিৰাসা দাতব্বা, পব্বজ্জারহো পব্বাজেতব্বো, উপসম্পদারহো উপসম্পাদেতব্বো…পে… অযং ধম্মপটিসন্থারো নামা’’তি এৰং সঙ্ঘকম্মাদিপি ধম্মকোট্ঠাসে দস্সিতং. তেসু পন ধম্মকোট্ঠাসেসু যং গণপূরকাদিৰসেন অলজ্জিনো অপেক্খিত্ৰা উপোসথাদি ৰা তেসং সন্তিকা ধম্মুগ্গহণনিস্সযগ্গহণাদি ৰা করীযতি, তং ধম্মো চেৰ পরিভোগো চাতি ধম্মপরিভোগোতি ৰুচ্চতি, এতং তথারূপপচ্চযং ৰিনা কাতুং ন ৰট্টতি, করোন্তস্স অলজ্জিপরিভোগো চ হোতি দুক্কটঞ্চ. যং পন অলজ্জিসতং অনপেক্খিত্ৰা তজ্জনীযাদিনিগ্গহকম্মং ৰা পরিৰাসাদিউপকারকম্মং ৰা উগ্গহপরিপুচ্ছাদানাদি ৰা করীযতি, তং ধম্মো এৰ, নো পরিভোগো, এতং অনুরূপানং কাতুং ৰট্টতি, আমিসদানে ৰিয আপত্তি নত্থি. নিস্সযদানম্পি তেরসসম্মুতিদানাদি চ ৰত্তপটিপত্তিসাদিযনাদিপরিভোগস্সপি হেতুত্তা ন ৰট্টতি.

যো পন মহাঅলজ্জী উদ্ধম্মং উব্বিনযং সত্থুসাসনং করোতি, তস্স সদ্ধিৰিহারিকাদীনং উপসম্পদাদি উপকারকম্মম্পি উগ্গহপরিপুচ্ছাদানাদি চ কাতুং ন ৰট্টতি, আপত্তি এৰ হোতি, নিগ্গহকম্মমেৰ কাতব্বং. তেনেৰ অলজ্জিপগ্গহোপি পটিক্খিত্তো. ধম্মামিসপরিভোগৰিৰজ্জনেনপি হি দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহোৰ অধিপ্পেতো, সো চ পেসলানং ফাসুৰিহারসদ্ধম্মট্ঠিতিৰিনযানুগ্গহাদিঅত্থায এতদত্থত্তা সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা, তস্মা যং যং দুম্মঙ্কূনং উপত্থম্ভায, পেসলানং অফাসুৰিহারায, সদ্ধম্মপরিহানাদিঅত্থায হোতি, তং সব্বম্পি পরিভোগো ৰা হোতু অপরিভোগো ৰা কাতুং ন ৰট্টতি, এৰং করোন্তা সাসনং অন্তরধাপেন্তি, আপত্তিঞ্চ আপজ্জন্তি, ধম্মামিসপরিভোগেসু চেত্থ অলজ্জীহি এককম্মাদিধম্মপরিভোগো এৰ পেসলানং অফাসুৰিহারায সদ্ধম্মপরিহানাদিঅত্থায হোতি, ন তথা আমিসপরিভোগো. ন হি অলজ্জীনং পচ্চযপরিভোগমত্তেন পেসলানং অফাসুৰিহারাদি হোতি, যথাৰুত্তধম্মপরিভোগেন পন হোতি. তপ্পরিৰজ্জনেন চ ফাসুৰিহারাদযো. তথা হি কতসিক্খাপদৰীতিক্কমা অলজ্জিপুগ্গলা উপোসথাদীসু পৰিট্ঠা ‘‘তুম্হে কাযদ্ৰারে চেৰ ৰচীদ্ৰারে চ ৰীতিক্কমং করোথা’’তিআদিনা ভিক্খূহি ৰত্তব্বা হোন্তি. যথা ৰিনযঞ্চ অতিট্ঠন্তা সঙ্ঘতো বহিকরণাদিৰসেন সুট্ঠু নিগ্গহেতব্বা, তথা অকত্ৰা তেহি সহ সংৰসন্তাপি অলজ্জিনোৰ হোন্তি ‘‘একোপি অলজ্জী অলজ্জিসতম্পি করোতী’’তিআদিৰচনতো (পারা. অট্ঠ. ২.৫৮৫). যদি হি তে এৰং অনিগ্গহিতা সিযুং, সঙ্ঘে কলহাদিং ৰড্ঢেত্ৰা উপোসথাদিসামগ্গিকম্মপটিবাহনাদিনা পেসলানং অফাসুং কত্ৰা কমেন তে দেৰদত্তৰজ্জিপুত্তকাদযো ৰিয পরিসং ৰড্ঢেত্ৰা অত্তনো ৰিপ্পটিপত্তিং ধম্মতো ৰিনযতো দীপেন্তা সঙ্ঘভেদাদিম্পি কত্ৰা ন চিরস্সেৰ সাসনং অন্তরধাপেয্যুং. তেসু পন সঙ্ঘতো বহিকরণাদিৰসেন নিগ্গহিতেসু সব্বোপি অযং উপদ্দৰো ন হোতি. ৰুত্তঞ্হি ‘‘দুস্সীলপুগ্গলে নিস্সায উপোসথো ন তিট্ঠতি, পৰারণা ন তিট্ঠতি, সঙ্ঘকম্মানি ন পৰত্তন্তি, সামগ্গী ন হোতি…পে… দুস্সীলেসু পন নিগ্গহিতেসু সব্বোপি অযং উপদ্দৰো ন হোতি, ততো পেসলা ভিক্খূ ফাসু ৰিহরন্তী’’তি, তস্মা এককম্মাদিধম্মপরিভোগোৰ আমিসপরিভোগতোপি অতিৰিয অলজ্জীৰিৰেকেন কাতব্বো, আপত্তিকরো চ সদ্ধম্মপরিহানিহেতুত্তাতি ৰেদিতব্বং.

অপিচ ‘‘উপোসথো ন তিট্ঠতি, পৰারণা ন তিট্ঠতি, সঙ্ঘকম্মানি ন পৰত্তন্তী’’তি এৰং অলজ্জীহি সদ্ধিং সঙ্ঘকম্মাকরণস্স অট্ঠকথাযং পকাসিতত্তাপি চেতং সিজ্ঝতি. তথা পরিৰত্তলিঙ্গস্স ভিক্খুনো ভিক্খুনুপস্সযং গচ্ছন্তস্স পটিপত্তিকথাযং ‘‘আরাধিকা চ হোন্তি সঙ্গাহিকা লজ্জিনিযো, তা কোপেত্ৰা অঞ্ঞত্থ ন গন্তব্বং. গচ্ছতি চে, গামন্তরনদীপাররত্তিৰিপ্পৰাসগণম্হা ওহীযনাপত্তীহি ন মুচ্চতি…পে… অলজ্জিনিযো হোন্তি, সঙ্গহং পন করোন্তি, তাপি পরিচ্চজিত্ৰা অঞ্ঞত্থ গন্তুং লভতী’’তি এৰং অলজ্জিনীসু দুতিযিকাগহণাদীসু সংৰাসাপত্তিপরিহারায নদীপারাগমনাদিগরুকাপত্তিট্ঠানানং অনুঞ্ঞাতত্তা ততোপি অলজ্জিসংৰাসাপত্তি এৰ সদ্ধম্মপরিহানিযা হেতুভূতো গরুকতরাতি ৰিঞ্ঞাযতি. ন হি লহুকাপত্তিট্ঠানং ৰা অনাপত্তিট্ঠানং ৰা পরিহরিতুং গরুকাপত্তিট্ঠানৰীতিক্কমং আচরিযা অনুজানন্তি. তথা অসংৰাসপদস্স অট্ঠকথাযং ‘‘সব্বেহিপি লজ্জিপুগ্গলেহি সমং সিক্খিতব্বভাৰতো সমসিক্খাতা নাম. এত্থ যস্মা সব্বেপি লজ্জিনো এতেসু কম্মাদীসু সহ ৰসন্তি, ন একোপি ততো বহিদ্ধা সন্দিস্সতি, তস্মা তানি সব্বানিপি গহেত্ৰা এসো সংৰাসো নামা’’তি এৰং লজ্জীহেৰ এককম্মাদিসংৰাসো ৰট্টতীতি পকাসিতো.

যদি এৰং কস্মা অসংৰাসিকেসু অলজ্জী ন গহিতোতি? নাযং ৰিরোধো, যে গণপূরকে কত্ৰা কতং কম্মং কুপ্পতি, তেসং পারাজিকাদিঅপকতত্তানঞ্ঞেৰ অসংৰাসিকত্তেন গহিতত্তা. অলজ্জিনো পন পকতত্তভূতাপি সন্তি, তে চে গণপূরকা হুত্ৰা কম্মং সাধেন্তি, কেৰলং কত্ৰা অগতিগমনেন করোন্তানং আপত্তিকরা হোন্তি সভাগাপত্তিআপন্না ৰিয অঞ্ঞমঞ্ঞং. যস্মা অলজ্জিতঞ্চ লজ্জিতঞ্চ পুথুজ্জনানং চিত্তক্খণপটিবদ্ধং, ন সব্বকালিকং. সঞ্চিচ্চ হি ৰীতিক্কমচিত্তে উপ্পন্নে অলজ্জিনো ‘‘ন পুন ঈদিসং করিস্সামী’’তি চিত্তেন লজ্জিনো হোন্তি.

তেসু চ যে পেসলেহি ওৰদিযমানাপি ন ওরমন্তি, পুনপ্পুনং করোন্তি, তে এৰ অসংৰসিতব্বা, ন ইতরে লজ্জিধম্মে ওক্কন্তত্তা, তস্মাপি অলজ্জিনো অসংৰাসিকেসু অগণেত্ৰা তপ্পরিৰজ্জনত্থং সোধেত্ৰাৰ উপোসথাদিকরণং অনঞ্ঞাতং. তথা হি ‘‘পারিসুদ্ধিং আযস্মন্তো আরোচেথ, পাতিমোক্খং উদ্দিসিস্সামী’’তিআদিনা (মহাৰ. ১৩৪) অপরিসুদ্ধায পরিসায উপোসথকরণস্স অযুত্ততা পকাসিতা, ‘‘যস্স সিযা আপত্তি, সো আৰিকরেয্য…পে… ফাসু হোতী’’তি (মহাৰ. ১৩৪) এৰং অলজ্জিম্পি লজ্জিধম্মে পতিট্ঠাপেত্ৰা উপোসথকরণপ্পকারো চ ৰুত্তো, ‘‘কচ্চিত্থ পরিসুদ্ধা…পে… পরিসুদ্ধেত্থাযস্মন্তো’’তি (পারা. ২৩৩) চ পারিসুদ্ধিউপোসথে ‘‘পরিসুদ্ধো অহং, ভন্তে, পরিসুদ্ধোতি মং ধারেথা’’তি (মহাৰ. ১৬৮) চ এৰং উপোসথং করোন্তানং পরিসুদ্ধতা চ পকাসিতা, ৰচনমত্তেন অনোরমন্তানঞ্চ উপোসথপৰারণট্ঠপনৰিধি চ ৰুত্তো, সব্বথা লজ্জিধম্মং অনোক্কমন্তেহি সংৰাসস্স অযুত্ততায নিস্সযদানগ্গহণপটিক্খেপো, তজ্জনীযাদিনিগ্গহকম্মকরণউক্খেপনীযকম্মকরণেন সানুৰত্তকপরিসস্স অলজ্জিস্স অসংৰাসিকত্তপাপনৰিধি চ ৰুত্তো, তস্মা যথাৰুত্তেহি সুত্তন্তনযেহি, অট্ঠকথাৰচনেহি চ পকতত্তেহিপি অপকতত্তেহিপি সব্বেহি অলজ্জীহি এককম্মাদিসংৰাসো ন ৰট্টতি, করোন্তানং আপত্তি এৰ দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহত্থাযেৰ সব্বসিক্খাপদানং পঞ্ঞত্তত্তাতি নিট্ঠমেত্থ গন্তব্বং. তেনেৰ দুতিযসঙ্গীতিযং পকতত্তাপি অলজ্জিনো ৰজ্জিপুত্তকা যসত্থেরাদীহি মহন্তেন ৰাযামেন সঙ্ঘতো ৰিযোজিতা. ন হি তেসু পারাজিকাদিঅসংৰাসিকাপত্তি অত্থি, তেহি দীপিতানং দসন্নং ৰত্থূনং লহুকাপত্তিৰিসযত্তাতি ৰুত্তং.

তস্স সন্তিকেতি মহারক্খিতত্থেরস্স সন্তিকে.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

রূপিযাদিপটিগ্গহণৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

দ্ৰাদসমো পরিচ্ছেদো.

১৩. দানলক্খণাদিৰিনিচ্ছযকথা

৬৯. এৰং রূপিযাদিপটিগ্গহণৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি দানৰিস্সাসগ্গাহলাভপরিণামনৰিনিচ্ছযং কথেতুং ‘‘দানৰিস্সাসগ্গাহেহী’’তিআদিমাহ. তত্থ দীযতে দানং, চীৰরাদিৰত্থুং আরম্মণং কত্ৰা পৰত্তো অলোভপ্পধানো কামাৰচরকুসলকিরিযচিত্তুপ্পাদো. সসনং সাসো, সসু হিংসাযন্তি ধাতু, হিংসনন্তি অত্থো, ৰিগতো সাসো এতস্মা গাহাতি ৰিস্সাসো. গহণং গাহো, ৰিস্সাসেন গাহো ৰিস্সাসগ্গাহো. ৰিসেসনে চেত্থ করণৰচনং, ৰিস্সাসৰসেন গাহো, ন থেয্যচিত্তৰসেনাতি অত্থো. লচ্ছতেতি লাভো, চীৰরাদিৰত্থু, তস্স লাভস্স. পরিণমিযতে পরিণামনং, অঞ্ঞেসং অত্থায পরিণতস্স অত্তনো, অঞ্ঞস্স ৰা পরিণামনং, দাপনন্তি অত্থো. দানৰিস্সাসগ্গাহেহি লাভস্স পরিণামনন্তি এত্থ উদ্দেসে সমভিনিৰিট্ঠস্স ‘‘দান’’ন্তি পদস্স অত্থৰিনিচ্ছযো তাৰ পঠমং এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. অত্তনো সন্তকস্স চীৰরাদিপরিক্খারস্স দানন্তি সম্বন্ধো. যস্স কস্সচীতি সম্পদাননিদ্দেসো, যস্স কস্সচি পটিগ্গাহকস্সাতি অত্থো.

যদিদং ‘‘দান’’ন্তি ৰুত্তং, তত্থ কিং লক্খণন্তি আহ ‘‘তত্রিদং দানলক্খণ’’ন্তি. ‘‘ইদং তুয্হং দেমী’’তি ৰদতীতি ইদং তিৰঙ্গসম্পন্নং দানলক্খণং হোতীতি যোজনা. তত্থ ইদন্তি দেয্যধম্মনিদস্সনং. তুয্হন্তি পটিগ্গাহকনিদস্সনং. দেমীতি দাযকনিদস্সনং. দদামীতিআদীনি পন পরিযাযৰচনানি. ৰুত্তঞ্হি ‘‘দেয্যদাযকপটিগ্গাহকা ৰিয দানস্সা’’তি, ‘‘তিণ্ণং সম্মুখীভাৰা কুসলং হোতী’’তি চ. ‘‘ৰত্থুপরিচ্চাগলক্খণত্তা দানস্সা’’তি ইদং পন একদেসলক্খণকথনমেৰ, কিং এৰং দীযমানং সম্মুখাযেৰ দিন্নং হোতি, উদাহু পরম্মুখাপীতি আহ ‘‘সম্মুখাপি পরম্মুখাপি দিন্নংযেৰ হোতী’’তি. তুয্হং গণ্হাহীতিআদীসু অযমত্থো – ‘‘গণ্হাহী’’তি ৰুত্তে ‘‘দেমী’’তি ৰুত্তসদিসং হোতি, তস্মা মুখ্যতো দিন্নত্তা সুদিন্নং হোতি, ‘‘গণ্হামী’’তি চ ৰুত্তে মুখ্যতো গহণং হোতি, তস্মা সুগ্গহিতং হোতি. ‘‘তুয্হং ময্হ’’ন্তি ইমানি পন পটিগ্গাহকপটিবন্ধতাকরণে ৰচনানি. তৰ সন্তকং করোহীতিআদীনি পন পরিযাযতো দানগ্গহণানি, তস্মা দুদিন্নং দুগ্গহিতঞ্চ হোতি. লোকে হি অপরিচ্চজিতুকামাপি পুন গণ্হিতুকামাপি ‘‘তৰ সন্তকং হোতূ’’তি নিয্যাতেন্তি যথা তং কুসরঞ্ঞো মাতু রজ্জনিয্যাতনং. তেনাহ ‘‘নেৰ দাতা দাতুং জানাতি, ন ইতরো গহেতু’’ন্তি. সচে পনাতিআদীসু পন দাযকেন পঞ্ঞত্তিযং অকোৰিদতায পরিযাযৰচনে ৰুত্তেপি পটিগ্গাহকো অত্তনো পঞ্ঞত্তিযং কোৰিদতায মুখ্যৰচনেন গণ্হাতি, তস্মা ‘‘সুগ্গহিত’’ন্তি ৰুত্তং.

সচে পন একোতিআদীসু পন দাযকো মুখ্যৰচনেন দেতি, পটিগ্গাহকোপি মুখ্যৰচনেন পটিক্খিপতি, তস্মা দাযকস্স পুব্বে অধিট্ঠিতম্পি চীৰরং দানৰসেন অধিট্ঠানং ৰিজহতি, পরিচ্চত্তত্তা অত্তনো অসন্তকত্তা অতিরেকচীৰরম্পি ন হোতি, তস্মা দসাহাতিক্কমেপি আপত্তি ন হোতি. পটিগ্গাহকস্সপি ন পটিক্খিপিতত্তা অত্তনো সন্তকং ন হোতি, তস্মা অতিরেকচীৰরং ন হোতীতি দসাহাতিক্কমেপি আপত্তি নত্থি. যস্স পন রুচ্চতীতি এত্থ পন ইমস্স চীৰরস্স অস্সামিকত্তা পংসুকূলট্ঠানে ঠিতত্তা যস্স রুচ্চতি, তেন পংসুকূলভাৰেন গহেত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বং, পরিভুঞ্জন্তেন পন দাযকেন পুব্বঅধিট্ঠিতম্পি দানৰসেন অধিট্ঠানস্স ৰিজহিতত্তা পুন অধিট্ঠহিত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বং ইতরেন পুব্বে অনধিট্ঠিতত্তাতি দট্ঠব্বং.

ইত্থন্নামস্স দেহীতিআদীসু পন আণত্যত্থে পৰত্তায পঞ্চমীৰিভত্তিযা ৰুত্তত্তা আণত্তেন পটিগ্গাহকস্স দিন্নকালেযেৰ পটিগ্গাহকস্স সন্তকং হোতি, ন ততো পুব্বে, পুব্বে পন আণাপকস্সেৰ, তস্মা ‘‘যো পহিণতি, তস্সেৰ সন্তক’’ন্তি ৰুত্তং. ইত্থন্নামস্স দম্মীতি পন পচ্চুপ্পন্নত্থে পৰত্তায ৰত্তমানৰিভত্তিযা ৰুত্তত্তা ততো পট্ঠায পটিগ্গাহকস্সেৰ সন্তকং হোতি, তস্মা ‘‘যস্স পহীযতি, তস্স সন্তক’’ন্তি ৰুত্তং. তস্মাতি ইমিনা আযস্মতা রেৰতত্থেরেন আযস্মতো সারিপুত্তস্স চীৰরপেসনৰত্থুস্মিং ভগৰতা দেসিতেসু অধিট্ঠানেসু ইধ ৰুত্তলক্খণেন অসম্মোহতো জানিতব্বন্তি দস্সেতি.

তত্থ দ্ৰাধিট্ঠিতং, স্ৰাধিট্ঠিতন্তি চ ন তিচীৰরাধিট্ঠানং সন্ধায ৰুত্তং, অথ খো সামিকে জীৰন্তে ৰিস্সাসগ্গাহচীৰরভাৰেন চ সামিকে মতে মতকচীৰরভাৰেন চ গহণং সন্ধায ৰুত্তং, ততো পন দসাহে অনতিক্কন্তেযেৰ তিচীৰরাধিট্ঠানং ৰা পরিক্খারচোল়াধিট্ঠানং ৰা ৰিকপ্পনং ৰা কাতব্বং. যো পহিণতীতি দাযকং সন্ধাযাহ, যস্স পহীযতীতি পটিগ্গাহকং.

পরিচ্চজিত্ৰা…পে… ন লভতি, আহরাপেন্তো ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বোতি অত্থো. অত্তনা…পে… নিস্সগ্গিযন্তি ইমিনা পরসন্তকভূতত্তং জানন্তো থেয্যপসয্হৰসেন অচ্ছিন্দন্তো পারাজিকো হোতীতি দস্সেতি. পোরাণটীকাযং পন ‘‘সকসঞ্ঞায ৰিনা গণ্হন্তো ভণ্ডং অগ্ঘাপেত্ৰা আপত্তিযা কারেতব্বো’’তি ৰুত্তং. সকসঞ্ঞায ৰিনাপি তাৰকালিকপংসুকূলসঞ্ঞাদিৰসেন গণ্হন্তো আপত্তিযা ন কারেতব্বো. অট্ঠকথাযং পন পসয্হাকারং সন্ধায ৰদতি. তেনাহ ‘‘অচ্ছিন্দতো নিস্সগ্গিয’’ন্তি. সচে পন…পে… ৰট্টতীতি তুট্ঠদানং আহ, অথ পনাতিআদিনা কুপিতদানং. উভযথাপি সযং দিন্নত্তা ৰট্টতি, গহণে আপত্তি নত্থীতি অত্থো.

মম সন্তিকে…পে… এৰং পন দাতুং ন ৰট্টতীতি ৰত্থুপরিচ্চাগলক্খণত্তা দানস্স এৰং দদন্তো অপরিচ্চজিত্ৰা দিন্নত্তা দানং ন হোতীতি ন ৰট্টতি, ততো এৰ দুক্কটং হোতি. আহরাপেতুং পন ৰট্টতীতি পুব্বে ‘‘অকরোন্তস্স ন দেমী’’তি ৰুত্তত্তা যথাৰুত্তউপজ্ঝাযগ্গহণাদীনি অকরোন্তে আচরিযস্সেৰ সন্তকং হোতীতি কত্ৰা ৰুত্তং. করোন্তে পন অন্তেৰাসিকস্স সন্তকং ভৰেয্য সব্বসো অপরিচ্চজিত্ৰা দিন্নত্তা. সকসঞ্ঞায ৰিজ্জমানত্তা ‘‘আহরাপেতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং সিযা. টীকাযং (সারত্থ. টী. ২.৬৩৫) পন ‘‘এৰং দিন্নং ভতিসদিসত্তা আহরাপেতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. ভতিসদিসে সতিপি কম্মে কতে ভতি লদ্ধব্বা হোতি, তস্মা আরোপেতুং ন ৰট্টেয্য. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৬৩৫) পন ‘‘আহরাপেতুং ৰট্টতীতি কম্মে অকতে ভতিসদিসত্তা ৰুত্ত’’ন্তি ৰুত্তং, তেন কম্মে কতে আহরাপেতুং ন ৰট্টতীতি সিদ্ধং. উপজ্ঝং গণ্হিস্সতীতি সামণেরস্স দানং দীপেতি, তেন চ সামণেরকালে দত্ৰা উপসম্পন্নকালে অচ্ছিন্দতোপি পাচিত্তিযং দীপেতি. অযং তাৰ দানে ৰিনিচ্ছযোতি ইমিনা দানৰিনিচ্ছযাদীনং তিণ্ণং ৰিনিচ্ছযানং একপরিচ্ছেদকতভাৰং দীপেতি.

ৰিস্সাসগ্গাহলক্খণৰিনিচ্ছযকথা

৭০. অনুট্ঠানসেয্যা নাম যায সেয্যায সযিতো যাৰ জীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদং ন পাপুণাতি, তাৰ ৰুচ্চতি. দদমানেন চ মতকধনং তাৰ যে তস্স ধনে ইস্সরা গহট্ঠা ৰা পব্বজিতা ৰা, তেসং দাতব্বন্তি এত্থ কে গহট্ঠা কে পব্বজিতা কেন কারণেন তস্স ধনে ইস্সরাতি? গহট্ঠা তাৰ গিলানুপট্ঠাকভূতা তেন কারণেন গিলানুপট্ঠাকভাগভূতে তস্স ধনে ইস্সরা, যেসঞ্চ ৰাণিজানং হত্থতো কপ্পিযকারকেন পত্তাদিপরিক্খারো গাহাপিতো, তেসং যং দাতব্বমূলং, তে চ তস্স ধনে ইস্সরা, যেসঞ্চ মাতাপিতূনং অত্থায পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ৰত্থানি ঠপিতানি, তেপি তস্স ধনস্স ইস্সরা. এৰমাদিনা যেন যেন কারণেন যং যং পরিক্খারধনং যেহি যেহি গহট্ঠেহি লভিতব্বং হোতি, তেন তেন কারণেন তে তে গহট্ঠা তস্স তস্স ধনস্স ইস্সরা.

পব্বজিতা পন বাহিরকা তথেৰ সতি কারণে ইস্সরা. পঞ্চসু পন সহধম্মিকেসু ভিক্খূ সামণেরা চ মতানং ভিক্খুসামণেরানং ধনং ৰিনাপি কারণেন দাযাদভাৰেন লভন্তি, ন ইতরা. ভিক্খুনীসিক্খমানসামণেরীনম্পি ধনং তাযেৰ লভন্তি, ন ইতরে. তং পন মতকধনভাজনং চতুপচ্চযভাজনৰিনিচ্ছযে আৰি ভৰিস্সতি, বহূ পন ৰিনযধরত্থেরা ‘‘যে তস্স ধনস্স ইস্সরা গহট্ঠা ৰা পব্বজিতা ৰা’’তি পাঠং নিস্সায ‘‘মতভিক্খুস্স ধনং গহট্ঠভূতা ঞাতকা লভন্তী’’তি ৰিনিচ্ছিনন্তি, তম্পি ৰিনিচ্ছযং তস্স চ যুত্তাযুত্তভাৰং তত্থেৰ ৰক্খাম.

অনত্তমনস্স সন্তকন্তি ‘‘দুট্ঠু কতং তযা মযা অদিন্নং মম সন্তকং গণ্হন্তেনা’’তি ৰচীভেদেন ৰা চিত্তুপ্পাদমত্তেন ৰা দোমনস্সপ্পত্তস্স সন্তকং. যো পন পঠমংযেৰ ‘‘সুট্ঠু কতং তযা মম সন্তকং গণ্হন্তেনা’’তি ৰচীভেদেন ৰা চিত্তুপ্পাদমত্তেন ৰা অনুমোদিত্ৰা পচ্ছা কেনচি কারণেন কুপিতো, পচ্চাহরাপেতুং ন লভতি. যোপি অদাতুকামো, চিত্তেন পন অধিৰাসেতি, ন কিঞ্চি ৰদতীতি এত্থ তু পোরাণটীকাযং (সারত্থ. টী. ২.১৩১) ‘‘চিত্তেন পন অধিৰাসেতীতি ৰুত্তমেৰত্থং ৰিভাৰেতুং ‘ন কিঞ্চি ৰদতী’তি ৰুত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. এৰং সতি ‘‘চিত্তেনা’’তি ইদং অধিৰাসনকিরিযায করণং হোতি. অদাতুকামোতি এত্থাপি তমেৰ করণং সিযা, ততো ‘‘চিত্তেন অদাতুকামো, চিত্তেন অধিৰাসেতী’’তিৰচনং ওচিত্যসম্পোসকং ন ভৰেয্য. তং ঠপেত্ৰা ‘‘অদাতুকামো’’তি এত্থ কাযেনাতি ৰা ৰাচাযাতি ৰা অঞ্ঞং করণম্পি ন সম্ভৰতি, তদসম্ভৰে সতি ৰিসেসত্থৰাচকো পন-সদ্দোপি নিরত্থকো. ন কিঞ্চি ৰদতীতি এত্থ তু ৰদনকিরিযায করণং ‘‘ৰাচাযা’’তি পদং ইচ্ছিতব্বং, তথা চ সতি অঞ্ঞং অধিৰাসনকিরিযায করণং, অঞ্ঞং ৰদনকিরিযায করণং, অঞ্ঞা অধিৰাসনকিরিযা, অঞ্ঞা ৰদনকিরিযা, তস্মা ‘‘ৰুত্তমেৰত্থং ৰিভাৰেতু’’ন্তি ৰত্তুং ন অরহতি, তস্মা যোপি চিত্তেন অদাতুকামো হোতি, পন তথাপি ৰাচায অধিৰাসেতি, ন কিঞ্চি ৰদতীতি যোজনং কত্ৰা পন ‘‘অধিৰাসেতীতি ৰুত্তমেৰত্থং পকাসেতুং ন কিঞ্চি ৰদতীতি ৰুত্ত’’ন্তি ৰত্তুমরহতি. এত্থ তু পন-সদ্দো অরুচিলক্খণসূচনত্থো. ‘‘চিত্তেনা’’তি ইদং অদাতুকামকিরিযায করণং, ‘‘ৰাচাযা’’তি অধিৰাসনকিরিযায অৰদনকিরিযায চ করণং. অধিৰাসনকিরিযা চ অৰদনকিরিযাযেৰ. ‘‘অধিৰাসেতী’’তি ৰুত্তে অৰদনকিরিযায অপাকটভাৰতো তং পকাসেতুং ‘‘ন কিঞ্চি ৰদতী’’তি ৰুত্তং, এৰং গয্হমানে পুব্বাপরৰচনত্থো ওচিত্যসম্পোসকো সিযা, তস্মা এত্তকৰিৰরেহি ৰিচারেত্ৰা গহেতব্বোতি.

লাভপরিণামনৰিনিচ্ছযকথা

৭১. লাভপরিণামনৰিনিচ্ছযে তুম্হাকং সপ্পিআদীনি আভতানীতি তুম্হাকং অত্থায আভতানি সপ্পিআদীনি. পরিণতভাৰং জানিত্ৰাপি ৰুত্তৰিধিনা ৰিঞ্ঞাপেন্তেন তেসং সন্তকমেৰ ৰিঞ্ঞাপিতং নাম হোতীতি আহ ‘‘ময্হম্পি দেথাতি ৰদতি, ৰট্টতী’’তি.

‘‘পুপ্ফম্পি আরোপেতুং ন ৰট্টতীতি ইদং পরিণতং সন্ধায ৰুত্তং, সচে পন একস্মিং চেতিযে পূজিতং পুপ্ফং গহেত্ৰা অঞ্ঞস্মিং চেতিযে পূজেতি, ৰট্টতী’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৬৬০) ৰুত্তং. অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৬৬০) পন নিযমেত্ৰা ‘‘অঞ্ঞস্স চেতিযস্স অত্থায রোপিতমালাৰচ্ছতো’’তি ৰুত্তত্তা ন কেৰলং পরিণতভাৰোযেৰ কথিতো, অথ খো নিযমেত্ৰা রোপিতভাৰোপি. পুপ্ফম্পীতি পি-সদ্দেন কুতো মালাৰচ্ছন্তি দস্সেতি. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৬৬০) পন ‘‘রোপিতমালাৰচ্ছতোতি কেনচি নিযমেত্ৰা রোপিতং সন্ধায ৰুত্তং, অনোচিতং মিলাযমানং ওচিনিত্ৰা যত্থ কত্থচি পূজেতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. ঠিতং দিস্ৰাতি সেসকং গহেত্ৰা ঠিতং দিস্ৰা. ইমস্স সুনখস্স মা দেহি, এতস্স দেহীতি ইদং পরিণতেযেৰ, তিরচ্ছানগতস্স পরিচ্চজিত্ৰা দিন্নে পন তং পলাপেত্ৰা অঞ্ঞং ভুঞ্জাপেতুং ৰট্টতি, তস্মা ‘‘কত্থ দেমাতিআদিনা একেনাকারেন অনাপত্তি দস্সিতা. এৰং পন অপুচ্ছিতেপি ‘অপরিণতং ইদ’ন্তি জানন্তেন অত্তনো রুচিযা যত্থ ইচ্ছতি, তত্থ দাপেতুং ৰট্টতী’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. যত্থ ইচ্ছথ, তত্থ দেথাতি এত্থাপি ‘‘তুম্হাকং রুচিযা’’তি ৰুত্তত্তা যত্থ ইচ্ছতি, তত্থ দাপেতুং লভতি.

পরিৰারে (পরি. অট্ঠ. ৩২৯) পন নৰ অধম্মিকানি দানানীতি সঙ্ঘস্স পরিণতং অঞ্ঞসঙ্ঘস্স ৰা চেতিযস্স ৰা পুগ্গলস্স ৰা পরিণামেতি, চেতিযস্স পরিণতং অঞ্ঞচেতিযস্স ৰা সঙ্ঘস্স ৰা পুগ্গলস্স ৰা পরিণামেতি, পুগ্গলস্স পরিণতং অঞ্ঞপুগ্গলস্স ৰা সঙ্ঘস্স ৰা চেতিযস্স ৰা পরিণামেতীতি এৰং ৰুত্তানি. নৰ পটিগ্গহা পরিভোগা চাতি এতেসংযেৰ দানানং পটিগ্গহা চ পরিভোগা চ. তীণি ধম্মিকানি দানানীতি সঙ্ঘস্স নিন্নং সঙ্ঘস্সেৰ দেতি, চেতিযস্স নিন্নং চেতিযস্সেৰ দেতি, পুগ্গলস্স নিন্নং পুগ্গলস্সেৰ দেতীতি ইমানি তীণি. পটিগ্গহপটিভোগাপি তেসংযেৰ পটিগ্গহা চ পরিভোগা চাতি আগতং.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

দানলক্খণাদিৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

তেরসমো পরিচ্ছেদো.

১৪. পথৰীখণনৰিনিচ্ছযকথা

৭২. এৰং দানৰিস্সাসগ্গাহলাভপরিণামনৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি পথৰীৰিনিচ্ছযং কথেতুং ‘‘পথৰী’’ত্যাদিমাহ. তত্থ পত্থরতীতি পথৰী, প-পুব্ব থর সন্থরণেতি ধাতু, র-কারস্স ৰ-কারো, সসম্ভারপথৰী. তপ্পভেদমাহ ‘‘দ্ৰে পথৰী, জাতা চ পথৰী অজাতা চ পথৰী’’তি. তাসং ৰিসেসং দস্সেতুং ‘‘তত্থ জাতা নাম পথৰী’’ত্যাদিমাহ. তত্থ সুদ্ধপংসুকা…পে… যেভুয্যেনমত্তিকাপথৰী জাতা নাম পথৰী হোতি. ন কেৰলং সাযেৰ, অদড্ঢা পথৰীপি ‘‘জাতা পথৰী’’তি ৰুচ্চতি. ন কেৰলং ইমা দ্ৰেযেৰ, যোপি পংসুপুঞ্জো ৰা…পে… চাতুমাসং ওৰট্ঠো, সোপি ‘‘জাতা পথৰী’’তি ৰুচ্চতীতি যোজনা. ইতরত্রপি এসেৰ নযো.

তত্থ সুদ্ধা পংসুকাযেৰ এত্থ পথৰিযা অত্থি, ন পাসাণাদযোতি সুদ্ধপংসুকা. তথা সুদ্ধমত্তিকা. অপ্পা পাসাণা এত্থাতি অপ্পপাসাণা. ইতরেসুপি এসেৰ নযো. যেভুয্যেন পংসুকা এত্থাতি যেভুয্যেনপংসুকা, অলুত্তসমাসোযং, তথা যেভুয্যেনমত্তিকা. তত্থ মুট্ঠিপ্পমাণতো উপরি পাসাণা. মুট্ঠিপ্পমাণা সক্খরা. কথলাতি কপালখণ্ডাদি. মরুম্পাতি কটসক্খরা. ৰালুকা ৰালুকাযেৰ. যেভুয্যেনপংসুকাতি এত্থ তীসু কোট্ঠাসেসু দ্ৰে কোট্ঠাসা পংসু, একো পাসাণাদীসু অঞ্ঞতরকোট্ঠাসো. অদড্ঢাপীতি উদ্ধনপত্তপচনকুম্ভকারাতপাদিৰসেন তথা তথা অদড্ঢা, সা পন ৰিসুং নত্থি, সুদ্ধপংসুআদীসু অঞ্ঞতরাৰাতি ৰেদিতব্বা. যেভুয্যেনসক্খরাতি বহুতরসক্খরা. হত্থিকুচ্ছিযং কির একং পচ্ছিপূরং আহরাপেত্ৰা দোণিযং ধোৰিত্ৰা পথৰিযা যেভুয্যেনসক্খরভাৰং ঞত্ৰা সযং ভিক্খূ পোক্খরণিং খণিংসূতি. যানি পন মজ্ঝে ‘‘অপ্পপংসুঅপ্পমত্তিকা’’তি দ্ৰে পদানি, তানি যেভুয্যেনপাসাণাদিপঞ্চকমেৰ পৰিসন্তি. তেসঞ্ঞেৰ হি দ্ৰিন্নং পভেদৰচনমেতং, যদিদং সুদ্ধপাসাণাদিআদি.

এত্থ চ কিঞ্চাপি যেভুয্যেনপংসুং অপ্পপংসুঞ্চ পথৰিং ৰত্ৰা উপড্ঢপংসুকাপথৰী ন ৰুত্তা, তথাপি পণ্ণত্তিৰজ্জসিক্খাপদেসু সাৰসেসপঞ্ঞত্তিযাপি সম্ভৰতো উপড্ঢপংসুকাযপি পথৰিযা পাচিত্তিযমেৰাতি গহেতব্বং. কেচি পন ‘‘সব্বচ্ছন্নাদীসু উপড্ঢচ্ছন্নে দুক্কটস্স ৰুত্তত্তা ইধাপি দুক্কটং যুজ্জতী’’তি ৰদন্তি, তং ন যুত্তং পাচিত্তিযৰত্থুকঞ্চ অনাপত্তিৰত্থুকঞ্চ দুৰিধং পথৰিং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞিস্সা দুক্কটৰত্থুকায ততিযায পথৰিযা অভাৰতো. দ্ৰেযেৰ হি পথৰিযো ৰুত্তা ‘‘জাতা চ পথৰী অজাতা চ পথৰী’’তি, তস্মা দ্ৰীসু অঞ্ঞতরায পথৰিযা ভৰিতব্বং. ৰিনযৰিনিচ্ছযে চ সম্পত্তে গরুকলহুকেসু গরুকেযেৰ ঠাতব্বত্তা ন সক্কা এত্থ অনাপত্তিযা ভৰিতুং. সব্বচ্ছন্নাদীসু পন উপড্ঢে দুক্কটং যুত্তং তত্থ তাদিসস্স দুক্কটৰত্থুনো সম্ভৰতো. ৰিমতিৰিনোদনিযম্পি (ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.৮৬) ‘‘অপ্পপংসুমত্তিকায পথৰিযা অনাপত্তিৰত্থুভাৰেন ৰুত্তত্তা উপড্ঢপংসুমত্তিকাযপি পাচিত্তিযমেৰাতি গহেতব্বং. ন হেতং দুক্কটৰত্থূতি সক্কা ৰত্তুং জাতাজাতৰিনিমুত্তায ততিযায পথৰিযা অভাৰতো’’তি ৰুত্তং.

খণন্তস্স খণাপেন্তস্স ৰাতি অন্তমসো পাদঙ্গুট্ঠকেনপি সম্মজ্জনিসলাকাযপি সযং ৰা খণন্তস্স অঞ্ঞেন ৰা খণাপেন্তস্স. ‘‘পোক্খরণিং খণা’’তি ৰদতি, ৰট্টতীতি ‘‘ইমস্মিং ওকাসে’’তি অনিযমেত্ৰা ৰুত্তত্তা ৰট্টতি. ‘‘ইমং ৰল্লিং খণা’’তি ৰুত্তেপি পথৰিখণনং সন্ধায পৰত্তৰোহারত্তা ইমিনাৰ সিক্খাপদেন পাচিত্তিযং, ন ভূতগামসিক্খাপদেন, উভযম্পি সন্ধায ৰুত্তে পন দ্ৰেপি পাচিত্তিযানি হোন্তি.

৭৩. কুটেহীতি ঘটেহি. তনুককদ্দমোতি উদকমিস্সককদ্দমো, সো চ উদকগতিকত্তা ৰট্টতি. উদকপপ্পটকোতি উদকে অন্তোভূমিযং পৰিট্ঠে তস্স উপরিভাগং ছাদেত্ৰা তনুকপংসু ৰা মত্তিকা ৰা পটলং হুত্ৰা পলৰমানা উট্ঠাতি, তস্মিং উদকে সুক্খেপি তং পটলং ৰাতেন চলমানং তিট্ঠতি, তং উদকপপ্পটকো নাম. ওমকচাতুমাসন্তি ঊনচাতুমাসং. ওৰট্ঠন্তি দেৰেন ওৰট্ঠং. অকতপব্ভারেতি অৰলঞ্জনট্ঠানদস্সনত্থং ৰুত্তং. তাদিসে হি ৰম্মিকস্স সব্ভাৰোতি. মূসিকুক্কুরং নাম মূসিকাহি খণিত্ৰা বহি কতপংসুরাসি.

এসেৰ নযোতি ওমকচাতুমাসং ওৰট্ঠোযেৰ ৰট্টতীতি অত্থো. একদিৰসম্পি ন ৰট্টতীতি ওৰট্ঠচাতুমাসতো একদিৰসাতিক্কন্তোপি ৰিকোপেতুং ন ৰট্টতি. হেট্ঠভূমিসম্বন্ধেপি চ গোকণ্টকে ভূমিতো ছিন্দিত্ৰা ছিন্দিত্ৰা উগ্গতত্তা অচ্চুগ্গতং মত্থকতো ছিন্দিতুং গহেতুঞ্চ ৰট্টতীতি ৰদন্তি. সকট্ঠানে অতিট্ঠমানং কত্ৰা পাদেহি মদ্দিত্ৰা আলোল়িতকদ্দমম্পি গহেতুং ৰট্টতি.

অচ্ছদনন্তিআদিনা ৰুত্তত্তা উজুকং আকাসতো পতিতৰস্সোদকেন ওৰট্ঠমেৰ জাতপথৰী হোতি, ন ছদনাদীসু পতিত্ৰা ততো পৰত্তউদকেন তিন্তন্তি ৰেদিতব্বং. ততোতি পুরাণসেনাসনতো. ইট্ঠকং গণ্হামীতিআদি সুদ্ধচিত্তং সন্ধায ৰুত্তং. ‘‘উদকেনাতি উজুকং আকাসতোযেৰ পতিতউদকেন. সচে পন অঞ্ঞত্থ পহরিত্ৰা পতিতেন উদকেন তেমিতং হোতি, ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. মণ্ডপত্থম্ভন্তি সাখামণ্ডপত্থম্ভং.

৭৪. উচ্চালেত্ৰাতি উক্খিপিত্ৰা. তেন অপদেসেনাতি তেন লেসেন. অৰিসযত্তা অনাপত্তীতি এত্থ সচেপি নিব্বাপেতুং সক্কা হোতি, পঠমং সুদ্ধচিত্তেন দিন্নত্তা দহতূতি সল্লক্খেত্ৰাপি তিট্ঠতি, অনাপত্তি. মহামত্তিকন্তি ভিত্তিলেপনং.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

পথৰীখণনৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

চুদ্দসমো পরিচ্ছেদো.

১৫. ভূতগামৰিনিচ্ছযকথা

৭৫. এৰং পথৰিৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি ভূতগামৰিনিচ্ছযং কথেতুং ‘‘ভূতগামো’’তিআদিমাহ. তত্থ ভৰন্তি অহুৰুঞ্চাতি ভূতা, জাযন্তি ৰড্ঢন্তি জাতা ৰড্ঢিতা চাতি অত্থো. গামোতি রাসি, ভূতানং গামোতি ভূতগামো, ভূতা এৰ ৰা গামো ভূতগামো, পতিট্ঠিতহরিততিণরুক্খাদীনমেতং অধিৰচনং. তত্থ ‘‘ভৰন্তী’’তি ইমস্স ৰিৰরণং ‘‘জাযন্তি ৰড্ঢন্তী’’তি, ‘‘অহুৰু’’ন্তি ইমস্স ‘‘জাতা ৰড্ঢিতা’’তি. এৰং ভূত-সদ্দো পচ্চুপ্পন্নাতীতৰিসযো হোতি. তেনাহ ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.৯০) ‘‘ভৰন্তীতি ৰড্ঢন্তি, অহুৰুন্তি বভুৰূ’’তি. ইদানি তং ভূতগামং দস্সেন্তো ‘‘ভূতগামোতি পঞ্চহি বীজেহি জাতানং রুক্খলতাদীনমেতং অধিৰচন’’ন্তি আহ. লতাদীনন্তি আদি-সদ্দেন ওসধিগচ্ছাদযো ৰেদিতব্বা.

ইদানি তানি বীজানি সরূপতো দস্সেন্তো ‘‘তত্রিমানি পঞ্চ বীজানী’’তিআদিমাহ. তত্থ মূলমেৰ বীজং মূলবীজং. এৰং সেসেসুপি. অথ ৰা মূলং বীজং এতস্সাতি মূলবীজং, মূলবীজতো ৰা নিব্বত্তং মূলবীজং. এৰং সেসেসুপি. তত্থ পঠমেন ৰিগ্গহেন বীজগামো এৰ লব্ভতি, দুতিযততিযেহি ভূতগামো. ইদানি তে ভূতগামে সরূপতো দস্সেন্তো ‘‘তত্থ মূলবীজং নামা’’ত্যাদিমাহ. তত্থ তেসু পঞ্চসু মূলবীজাদীসু হলিদ্দি…পে… ভদ্দমুত্তকং মূলবীজং নাম. ন কেৰলং ইমানিযেৰ মূলবীজানি, অথ খো ইতো অঞ্ঞানিপি যানি ৰা পন ভূতগামজাতানি অত্থি সন্তি, মূলে জাযন্তি, মূলে সঞ্জাযন্তি, এতং ভূতগামজাতং মূলবীজং নাম হোতীতি যোজনা. সেসেসুপি এসেৰ নযো. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (পাচি. অট্ঠ. ৯১) ‘‘ইদানি তং ভূতগামং ৰিভজিত্ৰা দস্সেন্তো ‘ভূতগামো নাম পঞ্চ বীজজাতানী’তিআদিমাহা’’তি. তত্থ ভূতগামো নামাতি ভূতগামং উদ্ধরিত্ৰা যস্মিং সতি ভূতগামো হোতি, তং দস্সেতুং ‘‘পঞ্চ বীজজাতানীতি আহা’’তি অট্ঠকথাসু ৰুত্তং. এৰং সন্তেপি ‘‘যানি ৰা পনঞ্ঞানিপি অত্থি, মূলে জাযন্তী’’তিআদীনি ন সমেন্তি. ন হি মূলবীজাদীনি মূলাদীসু জাযন্তি. মূলাদীসু জাযমানানি পন তানি বীজজাতানি, তস্মা এৰমত্থৰণ্ণনা ৰেদিতব্বা – ভূতগামো নামাতি ৰিভজিতব্বপদং. পঞ্চাতি তস্স ৰিভাগপরিচ্ছেদো. বীজজাতানীতি পরিচ্ছিন্নধম্মনিদস্সনং, যতো বীজেহি জাতানি বীজজাতানি, রুক্খাদীনং এতং অধিৰচনন্তি চ. যথা ‘‘সালীনং চেপি ওদনং ভুঞ্জতী’’তিআদীসু (ম. নি. ১.৭৬) সালিতণ্ডুলানং ওদনো সালিওদনোতি ৰুচ্চতি, এৰং বীজতো সম্ভূতো ভূতগামো ‘‘বীজ’’ন্তি ৰুত্তোতি ৰেদিতব্বোতি চ.

ফল়ুবীজন্তি পব্ববীজং. পচ্চযন্তরসমৰাযে সদিসফলুপ্পত্তিযা ৰিসেসকারণভাৰতো ৰিরুহণসমত্থে সারফলে নিরুল়্হো বীজ-সদ্দো তদত্থসংসিদ্ধিযা মূলাদীসুপি কেসুচি পৰত্ততীতি মূলাদিতো নিৰত্তনত্থং একেন বীজসদ্দেন ৰিসেসেত্ৰা ৰুত্তং ‘‘বীজ’’ন্তি ‘‘রূপরূপং, দুক্খদুক্খ’’ন্তি চ যথা. নিদ্দেসে ‘‘যানি ৰা পনঞ্ঞানিপি অত্থি, মূলে জাযন্তি মূলে সঞ্জাযন্তী’’তি এত্থ বীজতো নিব্বত্তেন বীজং দস্সিতং, তস্মা এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো – যানি ৰা পনঞ্ঞানিপি অত্থি, আলুৰকসেরুকমলনীলুপ্পলপুণ্ডরীককুৰলযকুন্দপাটলিমূলাদিভেদে মূলে গচ্ছৰল্লিরুক্খাদীনি জাযন্তি সঞ্জাযন্তি, তানি, যম্হি মূলে জাযন্তি চেৰ সঞ্জাযন্তি চ, তঞ্চ পাল়িযং (পাচি. ৯১) ৰুত্তহলিদ্দাদি চ, সব্বম্পি এতং মূলবীজং নাম, এতেন কারিযোপচারেন কারণং দস্সিতন্তি দস্সেতি. এস নযো খন্ধবীজাদীসু. যেৰাপনকখন্ধবীজেসু পনেত্থ অম্বাটকইন্দসালনুহিপালিভদ্দককণিকারাদীনি খন্ধবীজানি. অম্বিলাৰল্লিচতুরস্সৰল্লিকণৰেরাদীনি ফল়ুবীজানি. মকচিমল্লিকাসুমনজযসুমনাদীনি অগ্গবীজানি. অম্বজম্বুপনসট্ঠিআদীনি বীজবীজানীতি দট্ঠব্বানি. ভূতগামে ভূতগামসঞ্ঞী ছিন্দতি ৰা ছেদাপেতি ৰাতি সত্থকানি গহেত্ৰা সযং ৰা ছিন্দতি, অঞ্ঞেন ৰা ছেদাপেতি. ভিন্দতি ৰা ভেদাপেতি ৰাতি পাসাণাদীনি গহেত্ৰা সযং ৰা ভিন্দতি, অঞ্ঞেন ৰা ভেদাপেতি. পচতি ৰা পচাপেতি ৰাতি অগ্গিং উপসংহরিত্ৰা সযং ৰা পচতি, অঞ্ঞেন ৰা পচাপেতি, পাচিত্তিযং হোতীতি সম্বন্ধো. তত্থ আপত্তিভেদং দস্সেন্তো ‘‘ভূতগামঞ্হী’’তিআদিমাহ. তত্থ ভূতগামপরিমোচিতন্তি ভূতগামতো ৰিযোজিতং.

৭৬. সঞ্চিচ্চ উক্খিপিতুং ন ৰট্টতীতি এত্থ ‘‘সঞ্চিচ্চা’’তি ৰুত্তত্তা সরীরে লগ্গভাৰং ঞত্ৰাপি উট্ঠহতি, ‘‘তং উদ্ধরিস্সামী’’তি সঞ্ঞায অভাৰতো ৰট্টতি. অনন্তকগ্গহণেন সাসপমত্তিকা গহিতা. নামঞ্হেতং তস্সা সেৰালজাতিযা. মূলপণ্ণানং অভাৰেন ‘‘অসম্পুণ্ণভূতগামো নামা’’তি ৰুত্তং. অভূতগামমূলত্তাতি এত্থ ভূতগামো মূলং কারণং এতস্সাতি ভূতগামমূলো, ভূতগামস্স ৰা মূলং কারণন্তি ভূতগামমূলং. বীজগামো হি নাম ভূতগামতো সম্ভৰতি, ভূতগামস্স চ কারণং হোতি. অযং পন তাদিসো ন হোতীতি ‘‘অভূতগামমূলত্তা’’তি ৰুত্তং.

কিঞ্চাপি হি তালনাল়িকেরাদীনং খাণু উদ্ধং অৰড্ঢনতো ভূতগামস্স কারণং ন হোতি, তথাপি ভূতগামসঙ্খ্যূপগতনিব্বত্তপণ্ণমূলবীজতো সম্ভূতত্তা ভূতগামতো উপ্পন্নো নাম হোতীতি বীজগামেন সঙ্গহং গচ্ছতি. সো বীজগামেন সঙ্গহিতোতি অৰড্ঢমানেপি ভূতগামমূলত্তা ৰুত্তং.

‘‘অঙ্কুরে হরিতে’’তি ৰত্ৰা তমেৰত্থং ৰিভাৰেতি ‘‘নীলৰণ্ণে জাতে’’তি, নীলপণ্ণস্স ৰণ্ণসদিসে পণ্ণে জাতেতি অত্থো, ‘‘নীলৰণ্ণে জাতে’’তি ৰা পাঠো গহেতব্বো. অমূলকভূতগামে সঙ্গহং গচ্ছতীতি ইদং নাল়িকেরস্স আৰেণিকং কত্ৰা ৰদতি. ‘‘পানীযঘটাদীনং বহি সেৰালো উদকে অট্ঠিতত্তা বীজগামানুলোমত্তা চ দুক্কটৰত্থূ’’তি ৰদন্তি. কণ্ণকম্পি অব্বোহারিকমেৰাতি নীলৰণ্ণম্পি অব্বোহারিকমেৰ.

৭৭. সেলেয্যকং নাম সিলায সম্ভূতা একা গন্ধজাতি. পুপ্ফিতকালতো পট্ঠাযাতি ৰিকসিতকালতো পভুতি. অহিচ্ছত্তকং গণ্হন্তোতি ৰিকসিতং গণ্হন্তো. মকুল়ং পন রুক্খত্তচং অকোপেন্তেনপি গহেতুং ন ৰট্টতি. ‘‘রুক্খত্তচং ৰিকোপেতীতি ৰুত্তত্তা রুক্খে জাতং যং কিঞ্চি অহিচ্ছত্তকং রুক্খত্তচং অৰিকোপেত্ৰা মত্থকতো ছিন্দিত্ৰা গহেতুং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি, তদযুত্তং ‘‘অহিচ্ছত্তকং যাৰ মকুল়ং হোতি, তাৰ দুক্কটৰত্থূ’’তি ৰুত্তত্তা. রুক্খতো মুচ্চিত্ৰাতি এত্থ ‘‘যদিপি কিঞ্চিমত্তং রুক্খে অল্লীনা হুত্ৰা তিট্ঠতি, রুক্খতো গয্হমানা পন রুক্খচ্ছৰিং ন ৰিকোপেতি, ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. অল্লরুক্খতো ন ৰট্টতীতি এত্থাপি রুক্খত্তচং অৰিকোপেত্ৰা মত্থকতো তচ্ছেত্ৰা গহেতুং ৰট্টতীতি ৰেদিতব্বং. হত্থকুক্কুচ্চেনাতি হত্থচাপল্লেন. পানীযং ন ৰাসেতব্বন্তি ইদং অত্তনো অত্থায নামিতং সন্ধায ৰুত্তং. কেৰলং অনুপসম্পন্নস্স অত্থায নামিতে পন পচ্ছা ততো লভিত্ৰা ন ৰাসেতব্বন্তি নত্থি. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.৯২) পন ‘‘পানীযং ন ৰাসেতব্বন্তি ইদং অত্তনো পিৰনপানীযং সন্ধায ৰুত্তং, অঞ্ঞেসং পন ৰট্টতি অনুগ্গহিতত্তা. তেনাহ অত্তনা খাদিতুকামেনা’’তি ৰুত্তং. ‘‘যেসং রুক্খানং সাখা রুহতীতি ৰুত্তত্তা যেসং সাখা ন রুহতি, তত্থ কপ্পিযকরণকিচ্চং নত্থী’’তি ৰদন্তি. ৰিমতিৰিনোদনিযম্পি ‘‘যেসং রুক্খানং সাখা রুহতীতি মূলং অনোতারেত্ৰা পণ্ণমত্তনিগ্গমনমত্তেনাপি ৰড্ঢতি, তত্থ কপ্পিযম্পি অকরোন্তো ছিন্ননাল়িকেরৰেল়ুদণ্ডাদযো কোপেতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. ‘‘চঙ্কমিতট্ঠানং দস্সেস্সামী’’তি ৰুত্তত্তা কেৰলং চঙ্কমনাধিপ্পাযেন ৰা মগ্গগমনাধিপ্পাযেন ৰা অক্কমন্তস্স, তিণানং উপরি নিসীদনাধিপ্পাযেন নিসীদন্তস্স চ দোসো নত্থি.

৭৮. সমণকপ্পেহীতি সমণানং কপ্পিযৰোহারেহি. কিঞ্চাপি বীজাদীনং অগ্গিনা ফুট্ঠমত্তেন, নখাদীহি ৰিলিখনমত্তেন চ অৰিরুল়্হিধম্মতা ন হোতি, তথাপি এৰং কতেযেৰ সমণানং কপ্পতীতি অগ্গিপরিজিতাদযো সমণৰোহারা নাম জাতা, তস্মা তেহি সমণৰোহারেহি করণভূতেহি ফলং পরিভুঞ্জিতুং অনুজানামীতি অধিপ্পাযো. অবীজনিব্বট্টবীজানিপি সমণানং কপ্পন্তীতি পঞ্ঞত্তপণ্ণত্তিভাৰতো সমণৰোহারাইচ্চেৰ সঙ্খং গতানি. অথ ৰা অগ্গিপরিজিতাদীনং পঞ্চন্নং কপ্পিযভাৰতোযেৰ পঞ্চহি সমণকপ্পিযভাৰসঙ্খাতেহি কারণেহি ফলং পরিভুঞ্জিতুং অনুজানামীতি এৰমেত্থ অধিপ্পাযো ৰেদিতব্বো. অগ্গিপরিজিতন্তিআদীসু ‘‘পরিচিত’’ন্তিপি পঠন্তি. অবীজং নাম তরুণঅম্বফলাদি. নিব্বট্টবীজং নাম অম্বপনসাদি, যং বীজং নিব্বট্টেত্ৰা ৰিসুং কত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং সক্কা হোতি. নিব্বট্টেতব্বং ৰিযোজেতব্বং বীজং যস্মিং, তং পনসাদি নিব্বট্টবীজং নাম. ‘‘কপ্পিয’’ন্তি ৰত্ৰাৰ কাতব্বন্তি যো কপ্পিযং করোতি, তেন কত্তব্বপকারস্সেৰ ৰুত্তত্তা ভিক্খুনা অৰুত্তেপি কাতুং ৰট্টতীতি ন গহেতব্বং. পুন ‘‘কপ্পিযং কারেতব্ব’’ন্তি কারাপনস্স পঠমমেৰ কথিতত্তা ভিক্খুনা ‘‘কপ্পিযং করোহী’’তি ৰুত্তেযেৰ অনুপসম্পন্নেন ‘‘কপ্পিয’’ন্তি ৰত্ৰা অগ্গিপরিজিতাদি কাতব্বন্তি গহেতব্বং. ‘‘কপ্পিযন্তি ৰচনং পন যায কাযচি ভাসায ৰত্তুং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. ‘‘কপ্পিযন্তি ৰত্ৰাৰ কাতব্ব’’ন্তি ৰচনতো পঠমং ‘‘কপ্পিয’’ন্তি ৰত্ৰা পচ্ছা অগ্গিআদিনা ফুসনাদি কাতব্বন্তি ৰেদিতব্বং. ‘‘পঠমং অগ্গিম্হি নিক্খিপিত্ৰা, নখাদিনা ৰা ৰিজ্ঝিত্ৰা তং অনুদ্ধরিত্ৰাৰ কপ্পিযন্তি ৰত্তুং ৰট্টতী’’তিপি ৰদন্তি.

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.৯২) পন ‘‘কপ্পিযন্তি ৰত্ৰাৰাতি পুব্বকালকিরিযাৰসেন ৰুত্তেপি ৰচনক্খণেৰ অগ্গিসত্থাদিনা বীজগামে ৰণং কাতব্বন্তি ৰচনতো পন পুব্বে কাতুং ন ৰট্টতি, তঞ্চ দ্ৰিধা অকত্ৰা ছেদনভেদনমেৰ দস্সেতব্বং. করোন্তেন চ ভিক্খুনা ‘কপ্পিযং করোহী’তি যায কাযচি ভাসায ৰুত্তেযেৰ কাতব্বং. বীজগামপরিমোচনত্থং পুন কপ্পিযং কারেতব্বন্তি কারাপনস্স পঠমমেৰ অধিকতত্তা’’তি ৰুত্তং.

একস্মিং বীজে ৰাতিআদীসু ‘‘একংযেৰ কারেমীতি অধিপ্পাযে সতিপি একাবদ্ধত্তা সব্বং কতমেৰ হোতী’’তি ৰদন্তি. দারুং ৰিজ্ঝতীতি এত্থ ‘‘জানিত্ৰাপি ৰিজ্ঝতি ৰা ৰিজ্ঝাপেতি ৰা, ৰট্টতিযেৰা’’তি ৰদন্তি. ভত্তসিত্থে ৰিজ্ঝতীতি এত্থাপি এসেৰ নযো. ‘‘তং ৰিজ্ঝতি, ন ৰট্টতীতি রজ্জুআদীনং ভাজনগতিকত্তা’’তি ৰদন্তি. মরীচপক্কাদীহি চ মিস্সেত্ৰাতি এত্থ ভত্তসিত্থসম্বন্ধৰসেন একাবদ্ধতা ৰেদিতব্বা, ন ফলানংযেৰ অঞ্ঞমঞ্ঞসম্বন্ধৰসেন. ‘‘কটাহেপি কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তত্তা কটাহতো নীহটায মিঞ্জায ৰা বীজে ৰা যত্থ কত্থচি ৰিজ্ঝিতুং ৰট্টতি এৰ. ভিন্দাপেত্ৰা কপ্পিযং কারাপেতব্বন্তি বীজতো মুত্তস্স কটাহস্স ভাজনগতিকত্তা ৰুত্তং.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

ভূতগামৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

পন্নরসমো পরিচ্ছেদো.

১৬. সহসেয্যৰিনিচ্ছযকথা

৭৯. এৰং ভূতগামৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি সহসেয্যৰিনিচ্ছযং কথেতুং ‘‘দুৰিধং সহসেয্যক’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ দ্ৰে ৰিধা পকারা যস্স সহসেয্যকস্স তং দুৰিধং, সহ সযনং, সহ ৰা সযতি এত্থাতি সহসেয্যা, সহসেয্যা এৰ সহসেয্যকং সকত্থে ক-পচ্চযৰসেন. তং পন অনুপসম্পন্নেনসহসেয্যামাতুগামেনসহসেয্যাৰসেন দুৰিধং. তেনাহ ‘‘দুৰিধং সহসেয্যক’’ন্তি. দিরত্ততিরত্তন্তি এত্থ ৰচনসিলিট্ঠতামত্তেন দিরত্তগ্গহণং কতন্তি ৰেদিতব্বং. তিরত্তঞ্হি সহৰাসে লব্ভমানে দিরত্তে ৰত্তব্বমেৰ নত্থীতি দিরত্তগ্গহণং ৰিসুং ন পযোজেতি. তেনেৰাহ ‘‘উত্তরিদিরত্ততিরত্তন্তি ভগৰা সামণেরানং সঙ্গহকরণত্থায তিরত্তপরিহারং অদাসী’’তি. নিরন্তরং তিরত্তগ্গহণত্থং ৰা দিরত্তগ্গহণং কতং. কেৰলঞ্হি ‘‘তিরত্ত’’ন্তি ৰুত্তে অঞ্ঞত্থ ৰাসেন অন্তরিকম্পি তিরত্তং গণ্হেয্য. দিরত্তৰিসিট্ঠং পন তিরত্তং ৰুচ্চমানং তেন অনন্তরিকমেৰ তিরত্তং দীপেতি. ৰিমতিৰিনোদনিযম্পি (ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.৫০-৫১) ‘‘দিরত্তগ্গহণং ৰচনালঙ্কারত্থং. নিরন্তরং তিস্সোৰ রত্তিযো সযিত্ৰা চতুত্থদিৰসাদীসু সযন্তস্সেৰ আপত্তি, ন একন্তরিকাদিৰসেন সযন্তস্সাতি দস্সনত্থম্পীতি দট্ঠব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. সহসেয্যং একতো সেয্যং. সেয্যন্তি চেত্থ কাযপ্পসারণসঙ্খাতং সযনম্পি ৰুচ্চতি, যস্মিং সেনাসনে সযন্তি, তম্পি, তস্মা সেয্যং কপ্পেয্যাতি এত্থ সেনাসনসঙ্খাতং সেয্যং পৰিসিত্ৰা কাযপ্পসারণসঙ্খাতং সেয্যং কপ্পেয্য সম্পাদেয্যাতি অত্থো. দিযড্ঢহত্থুব্বেধেনাতি এত্থ দিযড্ঢহত্থো ৰড্ঢকিহত্থেন গহেতব্বো. পঞ্চহি ছদনেহীতি ইট্ঠকাসিলাসুধাতিণপণ্ণসঙ্খাতেহি পঞ্চহি ছদনেহি. ৰাচুগ্গতৰসেনাতি পগুণৰসেন.

একূপচারোতি ৰল়ঞ্জনদ্ৰারস্স একত্তং সন্ধায ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.৫০-৫১) পন ‘‘একূপচারো একেন মগ্গেন পৰিসিত্ৰা অব্ভোকাসং অনোক্কমিত্ৰা সব্বত্থ অনুপরিগমনযোগ্গো, এতং বহুদ্ৰারম্পি একূপচারোৰ. যত্থ পন কুট্টাদীহি রুন্ধিত্ৰা ৰিসুং দ্ৰারং যোজেন্তি, নানূপচারো হোতি. সচে পন রুন্ধতি এৰ, ৰিসুং দ্ৰারং ন যোজেন্তি, এতম্পি একূপচারমেৰ মত্তিকাদীহি পিহিতদ্ৰারো ৰিয গব্ভোতি গহেতব্বং. অঞ্ঞথা গব্ভে পৰিসিত্ৰা পমুখাদীসু নিপন্নানুপসম্পন্নেহি সহসেয্যাপরিমুত্তিযা গব্ভদ্ৰারং মত্তিকাদীহি পিদহাপেত্ৰা উট্ঠিতে অরুণে ৰিৰরাপেন্তস্সপি অনাপত্তি ভৰেয্যা’’তি ৰুত্তং. চতুসালং একূপচারং হোতীতি সম্বন্ধো. তেসং পযোগে পযোগে ভিক্খুস্স আপত্তীতি এত্থ কেচি ‘‘অনুট্ঠহনেন অকিরিযসমুট্ঠানা আপত্তি ৰুত্তা, তস্মিং খণে নিদ্দাযন্তস্স কিরিযাভাৰা. ইদঞ্হি সিক্খাপদং সিযা কিরিযায, সিযা অকিরিযায সমুট্ঠাতি. কিরিযায সমুট্ঠানতা চস্স তব্বহুলৰসেন ৰুত্তা’’তি ৰদন্তি. ‘‘যথা চেতং, এৰং দিৰাসযনম্পি. অনুট্ঠহনেন, হি দ্ৰারাসংৰরণেন চেতং অকিরিযসমুট্ঠানম্পি হোতী’’তি ৰদন্তি, ইদঞ্চ যুত্তং ৰিয দিস্সতি, ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বং.

৮০. উপরিমতলেন সদ্ধিং অসম্বদ্ধভিত্তিকস্সাতি ইদং সম্বদ্ধভিত্তিকে ৰত্তব্বমেৰ নত্থীতি দস্সনত্থং ৰুত্তং. উপরিমতলে সযিতস্স সঙ্কা এৰ নত্থীতি ‘‘হেট্ঠাপাসাদে’’তিআদি ৰুত্তং. নানূপচারেতি যত্থ বহি নিস্সেণিং কত্ৰা উপরিমতলং আরোহন্তি, তাদিসং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘উপরিমতলেপী’’তি. আকাসঙ্গণে নিপজ্জন্তস্স আপত্তিঅভাৰতো ‘‘ছদনব্ভন্তরে’’তি ৰুত্তং. সভাসঙ্খেপেনাতি সভাকারেন. অড্ঢকুট্টকে সেনাসনেতি এত্থ ‘‘অড্ঢকুট্টকং নাম যত্থ উপড্ঢং মুঞ্চিত্ৰা তীসু পস্সেসু ভিত্তিযো বদ্ধা হোন্তি, যত্থ ৰা একস্মিং পস্সে ভিত্তিং উট্ঠাপেত্ৰা উভোসু পস্সেসু উপড্ঢং উপড্ঢং কত্ৰা ভিত্তিযো উট্ঠাপেন্তি, তাদিসং সেনাসন’’ন্তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং, গণ্ঠিপদে পন ‘‘অড্ঢকুট্টকেতি ছদনং অড্ঢেন অসম্পত্তকুট্টকে’’তি ৰুত্তং, তম্পি নো ন যুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং পন ‘‘সভাসঙ্খেপেনাতি ৰুত্তস্সেৰ অড্ঢকুট্টকেতি ইমিনা সণ্ঠানং দস্সেতি. যত্থ তীসু, দ্ৰীসু ৰা পস্সেসু ভিত্তিযো বদ্ধা, ছদনং ৰা অসম্পত্তা অড্ঢভিত্তি, ইদং অড্ঢকুট্টকং নামা’’তি ৰুত্তং. ৰাল়সঙ্ঘাটো নাম পরিক্খেপস্স অন্তো থম্ভাদীনং উপরি ৰাল়রূপেহি কতসঙ্ঘাটো.

পরিক্খেপস্স বহি গতেতি এত্থ যত্থ যস্মিং পস্সে পরিক্খেপো নত্থি, তত্থাপি পরিক্খেপারহপদেসতো বহি গতে অনাপত্তিযেৰাতি দট্ঠব্বং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.৫০-৫১) পন ‘‘পরিক্খেপস্স বহি গতেতি এত্থ যস্মিং পস্সে পরিক্খেপো নত্থি, তত্থ সচে ভূমিতো ৰত্থু উচ্চং হোতি, উভতো উচ্চৰত্থুতো হেট্ঠা ভূমিযং নিব্বকোসব্ভন্তরেপি অনাপত্তি এৰ তত্থ সেনাসনৰোহারাভাৰতো. অথ ৰত্থু নীচং ভূমিসমমেৰ সেনাসনস্স হেট্ঠিমতলে তিট্ঠতি, তত্থ পরিক্খেপরহিতদিসায নিব্বকোসব্ভন্তরে সব্বত্থ আপত্তি হোতি, পরিচ্ছেদাভাৰতো পরিক্খেপস্স বহি এৰ অনাপত্তীতি দট্ঠব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. অপরিচ্ছিন্নগব্ভূপচারেতি এত্থ মজ্ঝে ৰিৰটঙ্গণৰন্তাসু মহাচতুসালাসু যথা আকাসঙ্গণং অনোতরিত্ৰা পমুখেনেৰ গন্ত্ৰা সব্বগব্ভে পৰিসিতুং ন সক্কা হোতি, এৰং একেকগব্ভস্স দ্ৰীসু পস্সেসু কুট্টং নীহরিত্ৰা কতং পরিচ্ছিন্নগব্ভূপচারং নাম, ইদং পন তাদিসং ন হোতীতি ‘‘অপরিচ্ছিন্নগব্ভূপচারে’’তি ৰুত্তং. সব্বগব্ভেপি পৰিসন্তীতি গব্ভূপচারস্স অপরিচ্ছিন্নত্তা আকাসঙ্গণং অনোতরিত্ৰাপি পমুখেনেৰ গন্ত্ৰা তং তং গব্ভং পৰিসন্তি. অথ কুতো তস্স পরিক্খেপোযেৰ সব্বপরিচ্ছিন্নত্তাতি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘গব্ভপরিক্খেপোযেৰ হিস্স পরিক্খেপো’’তি, ইদঞ্চ সমন্তা গব্ভভিত্তিযো সন্ধায ৰুত্তং. চতুসালৰসেন হি সন্নিৰিট্ঠে সেনাসনে গব্ভপমুখং ৰিসুং অপরিক্খিত্তম্পি সমন্তা ঠিতং গব্ভভিত্তীনং ৰসেন পরিক্খিত্তং নাম হোতি.

৮১. একদিসায উজুকমেৰ দীঘং কত্ৰা সন্নিৰেসিতো পাসাদো একসালসন্নিৰেসো. দ্ৰীসু তীসু চতূসু ৰা দিসাসু সিঙ্ঘাটকসণ্ঠানাদিৰসেন কতা দ্ৰিসালাদিসন্নিৰেসা ৰেদিতব্বা. সালপ্পভেদদীপনমেৰ চেত্থ পুরিমতো ৰিসেসোতি. অট্ঠ পাচিত্তিযানীতি উপড্ঢচ্ছন্নং উপড্ঢপরিচ্ছন্নং সেনাসনং দুক্কটৰত্থুস্স আদিং কত্ৰা পাল়িযং দস্সিতত্তা ততো অধিকং সব্বচ্ছন্নউপড্ঢপরিচ্ছন্নাদিকম্পি সব্বং পাল়িযং অৰুত্তম্পি পাচিত্তিযস্সেৰ ৰত্থুভাৰেন দস্সিতং সিক্খাপদস্স পণ্ণত্তিৰজ্জত্তা, গরুকে ঠাতব্বতো চাতি ৰেদিতব্বং. ‘‘সত্ত পাচিত্তিযানী’’তি পাল়িযং ৰুত্তপাচিত্তিযদ্ৰযং সামঞ্ঞতো একত্তেন গহেত্ৰা ৰুত্তং. পাল়িযং (পাচি. ৫৪) ‘‘ততিযায রত্তিযা পুরারুণা নিক্খমিত্ৰা পুন সযতী’’তি ইদং উক্কট্ঠৰসেন ৰুত্তং, অনিক্খমিত্ৰা পুরারুণা উট্ঠহিত্ৰা অন্তোছদনে নিসিন্নস্সাপি পুন দিৰসে সহসেয্যেন অনাপত্তি এৰ. এত্থ চতুভাগো চূল়কং, দ্ৰেভাগা উপড্ঢং, তীসু ভাগেসু দ্ৰে ভাগা যেভুয্যন্তি ইমিনা লক্খণেন চূল়কচ্ছন্নপরিচ্ছন্নাদীনি ৰেদিতব্বানি. ইদানি দুতিযসিক্খাপদেপি যথাৰুত্তনযং অতিদিসন্তো ‘‘মাতুগামেন…পে… অযমেৰ ৰিনিচ্ছযো’’তি আহ. ‘‘মতিত্থিযা পারাজিকৰত্থুভূতাযপি অনুপাদিন্নপক্খে ঠিতত্তা সহসেয্যাপত্তিং ন জনেতী’’তি ৰদন্তি. ‘‘অত্থঙ্গতে সূরিযে মাতুগামে নিপন্নে নিপজ্জতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ৫৭) ৰচনতো দিৰা তস্স সযন্তস্স সহসেয্যাপত্তি ন হোতিযেৰাতি দট্ঠব্বং.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

সহসেয্যৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

সোল়সমো পরিচ্ছেদো.

১৭. মঞ্চপীঠাদিসঙ্ঘিকসেনাসনেসুপটিপজ্জিতব্বৰিনিচ্ছযকথা

৮২. এৰং সহসেয্যৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি সঙ্ঘিকে ৰিহারে সেয্যাসু কত্তব্বৰিনিচ্ছযং কথেতুং ‘‘ৰিহারে সঙ্ঘিকে সেয্য’’ন্ত্যাদিমাহ. তত্থ সমগ্গং কম্মং সমুপগচ্ছতীতি সঙ্ঘো, অযমেৰ ৰচনত্থো সব্বসঙ্ঘসাধারণো. সঙ্ঘস্স দিন্নো সঙ্ঘিকো, ৰিহরতি এত্থাতি ৰিহারো, তস্মিং. সযন্তি এত্থাতি সেয্যা, তং. অসন্থরীতি সন্থরিত্ৰান. পক্কমনং পক্কমো, গমনন্তি অত্থো. ‘‘ৰিহারে সঙ্ঘিকে সেয্যং, সন্থরিত্ৰান পক্কমো’’তি ইমস্স উদ্দেসপাঠস্স সঙ্ঘিকে ৰিহারে…পে… পক্কমনন্তি অত্থো দট্ঠব্বোতি যোজনা. তত্রাতি তস্মিং পক্কমনে অযং ঈদিসো মযা ৰুচ্চমানো ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি অত্থো. কতমো সো ৰিনিচ্ছযোতি আহ ‘‘সঙ্ঘিকে…পে… পাচিত্তিয’’ন্তি. অপরিক্খিত্তস্স উপচারো নাম সেনাসনতো দ্ৰে লেড্ডুপাতা. পাচিত্তিযন্তি পঠমং পাদং অতিক্কামেন্তস্স দুক্কটং, দুতিযাতিক্কমে পাচিত্তিযং. কথং ৰিঞ্ঞাযতিচ্চাহ ‘‘যো পন ভিক্খু…পে… ৰচনতো’’তি.

তত্থ সঙ্ঘিকো ৰিহারো পাকটো, সেয্যা অপাকটা, সা কতিৰিধাইচ্চাহ ‘‘সেয্যা নাম…পে… দসৰিধা’’তি. তত্থাপি কতমা ভিসি, কতমা চিমিলিকাদযোতি আহ ‘‘তত্থ ভিসীতি…পে… এস নযো পণ্ণসন্থারে’’তি. তত্থ মঞ্চে অত্থরিতব্বাতি মঞ্চকভিসি, এৰং ইতরত্র, ৰণ্ণানুরক্খণত্থং কতাতি পটখণ্ডাদীহি সিব্বিত্ৰা কতা. ভূমিযং অত্থরিতব্বাতি চিমিলিকায সতি তস্সা উপরি, অসতি সুদ্ধভূমিযং অত্থরিতব্বা. সীহধম্মাদীনং পরিহরণে এৰ পটিক্খেপোতি ইমিনা মঞ্চপীঠাদীসু অত্থরিত্ৰা পুন সংহরিত্ৰা ঠপনাদিৰসেন অত্তনো অত্থায পরিহরণমেৰ ন ৰট্টতি, ভূমত্থরণাদিৰসেন পরিভোগো পন অত্তনো পরিহরণং ন হোতীতি দস্সেতি. খন্ধকে হি ‘‘অন্তোপি মঞ্চে পঞ্ঞত্তানি হোন্তি, বহিপি মঞ্চে পঞ্ঞত্তানি হোন্তী’’তি এৰং অত্তনো অত্থায মঞ্চাদীসু পঞ্ঞপেত্ৰা পরিহরণৰত্থুস্মিং ‘‘ন, ভিক্খৰে, মহাচম্মানি ধারেতব্বানি সীহচম্মং ব্যগ্ঘচম্মং দীপিচম্মং, যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ২৫৫) পটিক্খেপো কতো, তস্মা ৰুত্তনযেনেৰেত্থ অধিপ্পাযো দট্ঠব্বো. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. পাচিত্তিয ৩.১১২) পন ‘‘যদি এৰং ‘পরিহরণেযেৰ পটিক্খেপো’তি ইদং কস্মা ৰুত্তন্তি চোদনং কত্ৰা ‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সব্বং পাসাদপরিভোগ’ন্তি (চূল়ৰ. ৩২০) ৰচনতো পুগ্গলিকেপি সেনাসনে সেনাসনপরিভোগৰসেন নিযমিতং সুৰণ্ণঘটাদিকং পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টমানম্পি কেৰলং অত্তনো সন্তকং কত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ন ৰট্টতি. এৰমিদং ভূমত্থরণৰসেন পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টমানম্পি অত্তনো সন্তকং কত্ৰা তং তং ৰিহারং হরিত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ন ৰট্টতীতি দস্সনত্থং পরিহরণেযেৰ পটিক্খেপো ৰেদিতব্বো’’তি ৰুত্তং.

পাৰারো কোজৰোতি পচ্চত্থরণত্থাযেৰ ঠপিতা উগ্গতলোমা অত্থরণৰিসেসা. এত্তকমেৰ ৰুত্তন্তি অট্ঠকথাসু (পাচি. অট্ঠ. ১১৬) ৰুত্তং. ‘‘ইদং অট্ঠকথাসু তথাৰুত্তভাৰদস্সনত্থং ৰুত্তং, অঞ্ঞম্পি তাদিসং মঞ্চপীঠেসু অত্থরিতব্বং অত্থরণমেৰা’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. দুতিযসেনাসনসিক্খাপদৰণ্ণনা) পন ‘‘পচ্চত্থরণং নাম পাৰারো কোজৰো’’তি নিযমেত্ৰা ৰুত্তং, তস্মা গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং ইমিনা ন সমেতি, ‘‘ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্ব’’ন্তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. পাচিত্তিয ৩.১১৬) ৰুত্তং. ৰীমংসিতে পন এৰমধিপ্পাযো পঞ্ঞাযতি – মাতিকাট্ঠকথাপি অট্ঠকথাযেৰ, তস্মা মহাঅট্ঠকথাদীসু ৰুত্তনযেন ‘‘পাৰারো কোজৰো’’তি নিযমেত্ৰা ৰুত্তং, এৰং নিযমনে সতিপি যথা ‘‘লদ্ধাতপত্তো রাজকুমারো’’তি আতপত্তস্স লদ্ধভাৰেযেৰ নিযমেত্ৰা ৰুত্তেপি নিদস্সননযৰসেন রাজককুধভণ্ডসামঞ্ঞেন সমানা ৰালবীজনাদযোপি ৰুত্তাযেৰ হোন্তি, এৰং ‘‘পাৰারো কোজৰো’’তি নিযমেত্ৰা ৰুত্তেপি নিদস্সননযৰসেন তেহি মঞ্চপীঠেসু অত্থরিতব্বভাৰসামঞ্ঞেন সমানা অঞ্ঞে অত্থরণাপি ৰুত্তাযেৰ হোন্তি, তস্মা গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তৰচনং অট্ঠকথাৰচনস্স পটিলোমং ন হোতি, অনুলোমমেৰাতি দট্ঠব্বং.

ইমস্মিং পন ঠানে ‘‘যেন ৰিহারো কারিতো, সো ৰিহারস্সামিকো’’তি পাঠং নিস্সায একচ্চে ৰিনযধরা ‘‘সঙ্ঘিকৰিহারস্স ৰা পুগ্গলিকৰিহারস্স ৰা ৰিহারদাযকোযেৰ সামিকো, সোযেৰ ইস্সরো, তস্স রুচিযা এৰ ৰসিতুং লভতি, ন সঙ্ঘগণপুগ্গলানং রুচিযা’’তি ৰিনিচ্ছযং করোন্তি, সো ৰীমংসিতব্বো, কথং অযং পাঠো কিমত্থং সাধেতি ইস্সরত্থং ৰা আপুচ্ছিতব্বত্থং ৰাতি? এৰং ৰীমংসিতে ‘‘ভিক্খুম্হি সতি ভিক্খু আপুচ্ছিতব্বো’’তিআদিৰচনতো আপুচ্ছিতব্বত্থমেৰ সাধেতি, ন ইস্সরত্থন্তি ৰিঞ্ঞাযতি.

অথ সিযা ‘‘আপুচ্ছিতব্বত্থে সিদ্ধে ইস্সরত্থো সিদ্ধোযেৰ হোতি. ইস্সরভাৰতোযেৰ হি সো আপুচ্ছিতব্বো’’তি. তত্থেৰং ৰত্তব্বং – ‘‘আপুচ্ছন্তেন চ ভিক্খুম্হি সতি ভিক্খু আপুচ্ছিতব্বো, তস্মিং অসতি সামণেরো, তস্মিং অসতি আরামিকো’’তিআদিৰচনতো আযস্মন্তানং মতেন ভিক্খুপি সামণেরোপি আরামিকোপি ৰিহারকারকোপি তস্স কুলে যো কোচি পুগ্গলোপি ইস্সরোতি আপজ্জেয্য, এৰং ৰিঞ্ঞাযমানেপি ভিক্খুম্হি ৰা সামণেরে ৰা আরামিকে ৰা সতি তেযেৰ ইস্সরা, ন ৰিহারকারকো. তেসু একস্মিম্পি অসতিযেৰ ৰিহারকারকো ইস্সরো সিযাতি. ইমস্মিং পন অধিকারে সঙ্ঘিকং সেনাসনং রক্খণত্থায আপুচ্ছিতব্বংযেৰ ৰদতি, ন ইস্সরভাৰতো আপুচ্ছিতব্বং. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (পাচি. অট্ঠ. ১১৬) ‘‘অনাপুচ্ছং ৰা গচ্ছেয্যাতি এত্থ ভিক্খুম্হি সতি ভিক্খু আপুচ্ছিতব্বো’’তিআদি.

অথাপি এৰং ৰদেয্য ‘‘ন সকলস্স ৰাক্যপাঠস্স অধিপ্পাযত্থং সন্ধায অম্হেহি ৰুত্তং, অথ খো ‘ৰিহারস্সামিকো’তি এতস্স পদত্থংযেৰ সন্ধায ৰুত্তং. কথং? সং এতস্স অত্থীতি সামিকো, ৰিহারস্স সামিকো ৰিহারস্সামিকো. ‘কো ৰিহারস্সামিকো নামা’তি ৰুত্তে ‘যেন ৰিহারো কারিতো, সো ৰিহারস্সামিকো নামা’তি ৰত্তব্বো, তস্মা ৰিহারকারকো দাযকো ৰিহারস্সামিকো নামাতি ৰিঞ্ঞাযতি, এৰং ৰিঞ্ঞাযমানে সতি সামিকো নাম সস্স ধনস্স ইস্সরো, তস্স রুচিযা এৰ অঞ্ঞে লভন্তি, তস্মা ৰিহারস্সামিকভূতস্স দাযকস্স রুচিযা এৰ ভিক্খূ ৰসিতুং লভন্তি, ন সঙ্ঘগণপুগ্গলানং রুচিযাতি ইমমত্থং সন্ধায ৰুত্ত’’ন্তি. তে এৰং ৰত্তব্বা – মা আযস্মন্তো এৰং অৰচুত্থ, যথা নাম ‘‘ঘটিকারো ব্রহ্মা’’তি ৰুত্তো সো ব্রহ্মা ইদানি ঘটং ন করোতি, পুরিমত্তভাৰে পন করোতি, তস্মা ‘‘ঘটং করোতী’’তি ৰচনত্থেন ‘‘ঘটিকারো’’তি নামং লভতি. ইতি পুব্বে লদ্ধনামত্তা পুব্বৰোহারৰসেন ব্রহ্মভূতোপি ‘‘ঘটিকারো’’ইচ্চেৰ ৰুচ্চতি, এৰং সো ৰিহারকারকো ভিক্খূনং পরিচ্চত্তকালতো পট্ঠায ৰিহারস্সামিকো ন হোতি ৰত্থুপরিচ্চাগলক্খণত্তা দানস্স, পুব্বে পন অপরিচ্চত্তকালে ৰিহারস্স কারকত্তা ৰিহারস্সামিকো নাম হোতি, সো এৰং পুব্বে লদ্ধনামত্তা পুব্বৰোহারৰসেন ‘‘ৰিহারস্সামিকো’’তি ৰুচ্চতি, ন, পরিচ্চত্তস্স ৰিহারস্স ইস্সরভাৰতো. তেনেৰ সম্মাসম্বুদ্ধেন ‘‘ৰিহারদাযকানং রুচিযা ভিক্খূ ৰসন্তূ’’তি অৰত্ৰা সেনাসনপঞ্ঞাপকো অনুঞ্ঞাতোতি দট্ঠব্বো. তথা হি ৰুত্তং ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.২৯৫) ‘‘তেসং গেহানীতি এত্থ ভিক্খূনং ৰাসত্থায কতম্পি যাৰ ন দেন্তি, তাৰ তেসং সন্তকংযেৰ ভৰিস্সতীতি দট্ঠব্ব’’ন্তি, তেন দিন্নকালতো পট্ঠায তেসং সন্তকানি ন হোন্তীতি দস্সেতি. অযং পন কথা পাঠস্স সম্মুখীভূতত্তা ইমস্মিং ঠানে কথিতা. ৰিহারৰিনিচ্ছযো পন চতুপচ্চযভাজনৰিনিচ্ছযে (ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. ১৯৪ আদযো) আৰি ভৰিস্সতি. যো কোচীতি ঞাতকো ৰা অঞ্ঞাতকো ৰা যো কোচি. যেন মঞ্চং পীঠং ৰা ৰিনন্তি, তং মঞ্চপীঠকৰানং.

৮৩. সিলুচ্চযলেণন্তি সিলুচ্চযে লেণং, পব্বতগুহাতি অত্থো. ‘‘সেনাসনং উপচিকাহি খাযিত’’ন্তি ইমস্মিং ৰত্থুস্মিং পঞ্ঞত্তত্তা ৰত্থুঅনুরূপৰসেন অট্ঠকথাযং উপচিকাসঙ্কায অভাৰেন অনাপত্তি ৰুত্তা. ৰত্তক্খন্ধকে (চূল়ৰ. ৩৬০ আদযো) গমিকৰত্তং পঞ্ঞাপেন্তেন ‘‘সেনাসনং আপুচ্ছিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তত্তা কেৰলং ইতিকত্তব্বতামত্তদস্সনত্থং ‘‘আপুচ্ছনং পন ৰত্ত’’ন্তি ৰুত্তং, ন পন ৰত্তভেদে দুক্কটন্তি দস্সনত্থং, তেনেৰ অন্ধকট্ঠকথাযং ‘‘সেনাসনং আপুচ্ছিতব্ব’’ন্তি এত্থ ‘‘যং পাসাণপিট্ঠিযং ৰা পাসাণত্থম্ভেসু ৰা কতসেনাসনং যত্থ উপচিকা নারোহন্তি, তং অনাপুচ্ছন্তস্সপি অনাপত্তী’’তি ৰুত্তং. তস্মা যং ৰুত্তং গণ্ঠিপদে ‘‘তাদিসে সেনাসনে অনাপুচ্ছা গচ্ছন্তস্স পাচিত্তিযং নত্থি, গমিকৰত্তে সেনাসনং অনাপুচ্ছা গচ্ছন্তো ৰত্তভেদো হোতি, তস্মা দুক্কটং আপজ্জতী’’তি, তং ন গহেতব্বং.

পচ্ছিমস্স আভোগেন মুত্তি নত্থীতি তস্স পচ্ছতো গচ্ছন্তস্স অঞ্ঞস্স অভাৰতো ৰুত্তং. একং ৰা পেসেত্ৰা আপুচ্ছিতব্বন্তি এত্থ গমনচিত্তস্স উপ্পন্নট্ঠানতো অনাপুচ্ছিত্ৰা গচ্ছন্তে দুতিযপাদুদ্ধারে পাচিত্তিযং. মণ্ডপে ৰাতি সাখামণ্ডপে ৰা পদরমণ্ডপে ৰা. রুক্খমূলেতি যস্স কস্সচি রুক্খস্স হেট্ঠা. পলুজ্জতীতি ৰিনস্সতি.

৮৪. মজ্ঝে সংখিত্তং পণৰসণ্ঠানং কত্ৰা বদ্ধন্তি এরকপত্তাদীহি ৰেণিং কত্ৰা তায ৰেণিযা উভোসু পস্সেসু ৰিত্থতট্ঠানে বহুং ৰেঠেত্ৰা ততো পট্ঠায যাৰ মজ্ঝট্ঠানং, তাৰ অন্তোআকড্ঢনৰসেন ৰেঠেত্ৰা মজ্ঝে সংখিপিত্ৰা তত্থ তত্থ বন্ধিত্ৰা কতং. যত্থ কাকা ৰা কুললা ৰা ন ঊহদন্তীতি যত্থ ধুৰনিৰাসেন কুলাৰকে কত্ৰা ৰসমানা এতে কাককুললা, অঞ্ঞে ৰা সকুণা তং সেনাসনং ন ঊহদন্তি, তাদিসে রুক্খমূলে নিক্খিপিতুং অনুজানামীতি অত্থো.

৮৫. নৰৰাযিমোতি অধুনা সুত্তেন ৰীতকচ্ছেন পলিৰেঠিতমঞ্চো. ওনদ্ধোতি কপ্পিযচম্মেন ওনদ্ধো, সোৰ ওনদ্ধকো সকত্থে ক-পচ্চযৰসেন. তেন হি ৰস্সেন সীঘং ন নস্সতি. উক্কট্ঠঅব্ভোকাসিকোতি ইদং তস্স সুখপটিপত্তিদস্সনমত্তং, উক্কট্ঠস্সাপি পন চীৰরকুটি ৰট্টতেৰ. কাযানুগতিকত্তাতি ভিক্খুনো তত্থেৰ নিসিন্নভাৰং দীপেতি, তেন চ ৰস্সভযেন সযং অঞ্ঞত্থ গচ্ছন্তস্স আপত্তিং দস্সেতি. অব্ভোকাসিকানং অতেমনত্থায নিযমেত্ৰা দাযকেহি দিন্নম্পি অত্তানং রক্খন্তেন রক্খিতব্বমেৰ. ‘‘যস্মা পন দাযকেহি দানকালেযেৰ সতসহস্সগ্ঘনকম্পি কম্বলং ‘পাদপুঞ্ছনিং কত্ৰা পরিভুঞ্জথা’তি দিন্নং তথেৰ পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি, তস্মা ইদম্পি মঞ্চপীঠাদিসেনাসনং ‘অজ্ঝোকাসেপি যথাসুখং পরিভুঞ্জথা’তি দাযকেহি দিন্নং চে, সব্বস্মিম্পি কালে অজ্ঝোকাসে নিক্খিপিতুং ৰট্টতীতি ৰদন্তী’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. পাচিত্তিয ৩.১০৮-১১০) ৰুত্তং. পেসেত্ৰা গন্তব্বন্তি এত্থ ‘‘যো ভিক্খু ইমং ঠানং আগন্ত্ৰা ৰসতি, তস্স দেথা’’তি ৰত্ৰা পেসেতব্বং.

ৰলাহকানং অনুট্ঠিতভাৰং সল্লক্খেত্ৰাতি ইমিনা গিম্হানেপি মেঘে উট্ঠিতে অব্ভোকাসে নিক্খিপিতুং ন ৰট্টতীতি দীপেতি. তত্র তত্রাতি চেতিযঙ্গণাদিকে তস্মিং তস্মিং অব্ভোকাসে নিযমেত্ৰা নিক্খিত্তা. মজ্ঝতো পট্ঠায পাদট্ঠানাভিমুখাতি যত্থ সমন্ততো সম্মজ্জিত্ৰা অঙ্গণমজ্ঝে সব্বদা কচৰরস্স সঙ্কড্ঢনেন মজ্ঝে ৰালিকা সঞ্চিতা হোতি, তত্থ কত্তব্বৰিধিদস্সনত্থং ৰুত্তং, উচ্চৰত্থুপাদট্ঠানাভিমুখং, ভিত্তিপাদট্ঠানাভিমুখং ৰা ৰালিকা হরিতব্বাতি অত্থো. ‘‘যত্থ ৰা পন কোণেসু ৰালিকা সঞ্চিতা, তত্থ ততো পট্ঠায অপরদিসাভিমুখা হরিতব্বা’’তি কেচি অত্থং ৰদন্তি. কেচি পন ‘‘সম্মট্ঠট্ঠানস্স পদৰলঞ্জেন অৰিকোপনত্থায সযং অসম্মট্ঠট্ঠানে ঠত্ৰা অত্তনো পাদাভিমুখং ৰালিকা হরিতব্বাতি ৰুত্ত’’ন্তি ৰদন্তি. তত্থ ‘‘মজ্ঝতো পট্ঠাযা’’তি ৰচনস্স পযোজনং ন দিস্সতি. সারত্থদীপনিযং পন ‘‘পাদট্ঠানাভিমুখাতি নিসীদন্তানং পাদট্ঠানাভিমুখন্তি কেচি, সম্মজ্জন্তস্স পাদট্ঠানাভিমুখন্তি অপরে, বহিৰালিকায অগমননিমিত্তং পাদট্ঠানাভিমুখা হরিতব্বাতি ৰুত্তন্তি একে’’তি ৰুত্তং. কচৰরং হত্থেহি গহেত্ৰা বহি ছড্ডেতব্বন্তি ইমিনা ‘‘কচৰরং ছড্ডেস্সামী’’তি ৰালিকা ন ছড্ডেতব্বাতি দীপেতি.

৮৬. কপ্পং লভিত্ৰাতি ‘‘গচ্ছা’’তি ৰুত্তৰচনেন কপ্পং লভিত্ৰা. থেরস্স হি আণত্তিযা গচ্ছন্তস্স অনাপত্তি. পুরিমনযেনেৰাতি ‘‘নিসীদিত্ৰা সযং গচ্ছন্তো’’তিআদিনা পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ.

অঞ্ঞত্থ গচ্ছতীতি তং মগ্গং অতিক্কমিত্ৰা অঞ্ঞত্থ গচ্ছতি. লেড্ডুপাতুপচারতো বহি ঠিতত্তা ‘‘পাদুদ্ধারেন কারেতব্বো’’তি ৰুত্তং, অঞ্ঞত্থ গচ্ছন্তস্স পঠমপাদুদ্ধারে দুক্কটং, দুতিযপাদুদ্ধারে পাচিত্তিযন্তি অত্থো. পাকতিকং অকত্ৰাতি অপটিসামেত্ৰা. অন্তরসন্নিপাতেতি অন্তরন্তরা সন্নিপাতে.

৮৭. আৰাসিকানংযেৰ পলিবোধোতি এত্থ আগন্তুকেসু আগন্ত্ৰা কিঞ্চি অৰত্ৰা তত্থ নিসিন্নেসুপি নিসীদিত্ৰা ‘‘আৰাসিকাযেৰ উদ্ধরিস্সন্তী’’তি গতেসুপি আৰাসিকানমেৰ পলিবোধো. মহাপচ্চরিৰাদে পন ‘‘ইদং অম্হাক’’ন্তি ৰত্ৰাপি অৰত্ৰাপি নিসিন্নানমেৰাতি অধিপ্পাযো. মহাঅট্ঠকথাৰাদে ‘‘আপত্তী’’তি পাচিত্তিযমেৰ ৰুত্তং. মহাপচ্চরিযং পন সন্থরাপনে পাচিত্তিযেন ভৰিতব্বন্তি অনাণত্তিযা পঞ্ঞত্তত্তা দুক্কটং ৰুত্তং. উস্সারকোতি সরভাণকো. সো হি উদ্ধংউদ্ধং পাল়িপাঠং সারেতি পৰত্তেতীতি ‘‘উস্সারকো’’তি ৰুচ্চতি. ‘‘ইদং উস্সারকস্স, ইদং ধম্মকথিকস্সা’’তি ৰিসুং পঞ্ঞত্তত্তা অনাণত্তিযা পঞ্ঞত্তেপি পাচিত্তিযেনেৰ ভৰিতব্বন্তি অধিপ্পাযেন ‘‘তস্মিং আগন্ত্ৰা নিসিন্নে তস্স পলিবোধো’’তি ৰুত্তং. কেচি পন ৰদন্তি ‘‘অনাণত্তিযা পঞ্ঞত্তেপি ধম্মকথিকস্স অনুট্ঠাপনীযত্তা পাচিত্তিযেন ভৰিতব্বং, আগন্তুকস্স পন পচ্ছা আগতেহি ৰুড্ঢতরেহি উট্ঠাপনীযত্তা দুক্কটং ৰুত্ত’’ন্তি.

৮৮. পাদপুঞ্ছনী নাম রজ্জুকেহি ৰা পিলোতিকায ৰা পাদপুঞ্ছনত্থং কতা. ফলকপীঠং নাম ফলকমযং পীঠং. অথ ৰা ফলকঞ্চেৰ দারুমযপীঠঞ্চ. দারুমযপীঠন্তি চ ফলকমযমেৰ পীঠং ৰেদিতব্বং. পাদকঠলিকন্তি অধোতপাদট্ঠাপনকং. অজ্ঝোকাসে রজনং পচিত্ৰা …পে… পটিসামেতব্বন্তি এত্থ থেৰে অসতি রজনকম্মে নিট্ঠিতে পটিসামেতব্বং. ‘‘ভিক্খু ৰা সামণেরো ৰা আরামিকো ৰা লজ্জী হোতীতি ৰুত্তত্তা অলজ্জিং আপুচ্ছিত্ৰা গন্তুং ন ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. ওতাপেন্তো…পে… গচ্ছতীতি এত্থ ‘‘কিঞ্চাপি ‘এত্তকং দূরং গন্তব্ব’ন্তি পরিচ্ছেদো নত্থি, তথাপি লেড্ডুপাতং অতিক্কম্ম নাতিদূরং গন্তব্ব’’ন্তি ৰদন্তি.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

মঞ্চপীঠাদিসঙ্ঘিকসেনাসনেসুপটিপজ্জিতব্ব-

ৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

সত্তরসমো পরিচ্ছেদো.

১৮. কালিকৰিনিচ্ছযকথা

৮৯. এৰং সঙ্ঘিকসেনাসনেসু কত্তব্বৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি চতুকালিকৰিনিচ্ছযং কথেতুং ‘‘কালিকানিপি চত্তারী’’তিআদিমাহ. তত্থ করণং কারো, কিরিযা. কারো এৰ কালো র-কারস্স ল-কারো যথা ‘‘মহাসালো’’তি. কালোতি চেত্থ পচ্চুপ্পন্নাদিকিরিযা. ৰুত্তঞ্হি –

‘‘আরদ্ধানিট্ঠিতো ভাৰো, পচ্চুপ্পন্নো সুনিট্ঠিতো;

অতীতানাগতুপ্পাদ-মপ্পত্তাভিমুখা কিরিযা’’তি.

এত্থ পন তস্স তস্স কিরিযাসঙ্খাতস্স কালস্স পভেদভূতো পুরেভত্তএকঅহোরত্তসত্তাহজীৰিকপরিযন্তসঙ্খাতো কালৰিসেসো অধিপ্পেতো. কালে তস্মিং তস্মিং কালৰিসেসে পরিভুঞ্জিতব্বানীতি কালিকানি. পি-সদ্দো সমুচ্চযত্থো, তেন কপ্পিযা চতুভূমিযোতি সমুচ্চেতি. চত্তারীতি সঙ্খ্যানিদ্দেসো, তেন কালিকানি নাম চত্তারি এৰ হোন্তি, ন তীণি ন পঞ্চাতি দস্সেতি, ইদং মাতিকাপদস্স অত্থৰিৰরণং. তত্থ উদ্দেসে যং মাতিকাযং (ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. গন্থারম্ভকথা) ‘‘কালিকানিপি চত্তারী’’তি এৰং ৰুত্তং, এত্থ এতস্মিং মাতিকাপদে চত্তারি কালিকানি ৰেদিতব্বানীতি যোজনা. কতমানি তানীতি আহ ‘‘যাৰকালিক’’ন্তিআদি. যাৰকালিকং…পে… যাৰজীৰিকং ইতি ইমানি ৰত্থূনি চত্তারি কালিকানি নামাতি অত্থো.

ইদানি তেসং ৰত্থুঞ্চ ৰিসেসনঞ্চ নামলাভহেতুঞ্চ দস্সেন্তো ‘‘তত্থ পুরেভত্ত’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ তেসু চতূসু কালিকেসু যং কিঞ্চি খাদনীযং ভোজনীযং যাৰকালিকং, অট্ঠৰিধপানং যামকালিকং, সপ্পিআদিপঞ্চৰিধভেসজ্জং সত্তাহকালিকং, সব্বম্পি পটিগ্গহিতং যাৰজীৰিকং ইতি ৰুচ্চতীতি সম্বন্ধো. যং কিঞ্চি খাদনীযভোজনীযন্তি এত্থ অতিব্যাপিতং পরিহরিতুং ৰিসেসনমাহ ‘‘পুরেভত্ত’’ন্ত্যাদি. পুরেভত্তং পটিগ্গহেত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বমেৰ যাৰকালিকং, ন অঞ্ঞং খাদনীযং ভোজনীযন্ত্যত্থো. যাৰ…পে… পরিভুঞ্জিতব্বতোতি নামলাভহেতুং, এতেন যাৰ কালো অস্সাতি যাৰকালিকন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. অট্ঠৰিধং পানন্তি এত্থ অব্যাপিতং পরিহরিতুমাহ ‘‘সদ্ধিং অনুলোমপানেহী’’তি. যাৰ…পে… তব্বতোতি নামলাভহেতুং, এতেন যামো কালো অস্সাতি যামকালিকন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. সত্তাহং নিধেতব্বতোতি নামলাভহেতুং, এতেন সত্তাহো কালো অস্সাতি সত্তাহকালিকন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. সব্বম্পি পটিগ্গহিতন্তি এত্থ অতিব্যাপিতং পরিহরিতুং ‘‘ঠপেত্ৰা উদক’’ন্ত্যাহ. যাৰ…পে… পরিভুঞ্জিতব্বতোতি নামলাভহেতুং, তেন যাৰজীৰং কালো অস্সাতি যাৰজীৰিকন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি.

এত্থাহ – ‘‘যো পন ভিক্খু অদিন্নং মুখদ্ৰারং আহারং আহরেয্য অঞ্ঞত্র উদকদন্তপোনা, পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ২৬৫) ৰচনতো ননু উদকং অপ্পটিগ্গহিতব্বং, অথ কস্মা ‘‘ঠপেত্ৰা উদকং অৰসেসং সব্বম্পি পটিগ্গহিত’’ন্তি ৰুত্তন্তি? সচ্চং, পরিসুদ্ধউদকং অপ্পটিগ্গহিতব্বং, কদ্দমাদিসহিতং পন পটিগ্গহেতব্বং হোতি, তস্মা পটিগ্গহিতেসু অন্তোগধভাৰতো ‘‘ঠপেত্ৰা উদক’’ন্তি ৰুত্তন্তি. এৰমপি ‘‘সব্বম্পি পটিগ্গহিত’’ন্তি ইমিনাৰ সিদ্ধং পটিগ্গহেতব্বস্স উদকস্সপি গহণতোতি? সচ্চং, তথাপি উদকভাৰেন সামঞ্ঞতো ‘‘সব্বম্পি পটিগ্গহিত’’ন্তি এত্তকে ৰুত্তে একচ্চস্স উদকস্স পটিগ্গহেতব্বভাৰতো উদকম্পি যাৰজীৰিকং নামাতি ঞাযেয্য, ন পন উদকং যাৰজীৰিকং সুদ্ধস্স পটিগ্গহেতব্বাভাৰতো, তস্মা ইদং ৰুত্তং হোতি – একচ্চস্স উদকস্স পটিগ্গহেতব্বভাৰে সতিপি সুদ্ধস্স অপ্পটিগ্গহিতব্বত্তা তং উদকং ঠপেত্ৰা সব্বম্পি পটিগ্গহিতং যাৰজীৰিকন্তি ৰুচ্চতীতি.

৯০. মূলকমূলাদীনি উপদেসতোযেৰ ৰেদিতব্বানি, তানি পরিযাযতো ৰুচ্চমানানিপি ন সক্কা ৰিঞ্ঞাতুং. পরিযাযন্তরেন হি ৰুচ্চমানে তং তং নামং অজানন্তানং সম্মোহোযেৰ সিযা, তস্মা তত্থ ন কিঞ্চি ৰক্খাম. খাদনীযে খাদনীযত্থন্তি পূৰাদিখাদনীযে ৰিজ্জমানং খাদনীযকিচ্চং খাদনীযেহি কাতব্বং জিঘচ্ছাহরণসঙ্খাতং অত্থং পযোজনং নেৰ ফরন্তি ন নিপ্ফাদেন্তি. একস্মিং দেসে আহারকিচ্চং সাধেন্তং ৰা অসাধেন্তং ৰা অপরস্মিং দেসে উট্ঠিতভূমিরসাদিভেদেন আহারজিঘচ্ছাহরণকিচ্চং অসাধেন্তম্পি ৰা সম্ভৰেয্যাতি আহ ‘‘তেসু তেসু জনপদেসূ’’তিআদি. কেচি পন ‘‘একস্মিং জনপদে আহারকিচ্চং সাধেন্তং সেসজনপদেসুপি ৰিকালে ন কপ্পতি এৰাতি দস্সনত্থং ইদং ৰুত্ত’’ন্তিপি ৰদন্তি. পকতিআহারৰসেনাতি অঞ্ঞেহি যাৰকালিকেহি অযোজিতং অত্তনো পকতিযাৰ আহারকিচ্চকরণৰসেন. সম্মোহোযেৰ হোতীতি অনেকত্থানং নামানং অপ্পসিদ্ধানঞ্চ সম্ভৰতো সম্মোহো এৰ সিযা. তেনেৰেত্থ মযম্পি মূলকমূলাদীনং পরিযাযন্তরদস্সনে আদরং ন করিম্হ উপদেসতোৰ গহেতব্বতো.

ন্তি ৰট্টকন্দং.

মুল়ালন্তি থূলতরুণমূলমেৰ.

রুক্খৰল্লিআদীনন্তি হেট্ঠা ৰুত্তমেৰ সম্পিণ্ডেত্ৰা ৰুত্তং.

অন্তোপথৰীগতোতি সালকল্যাণিক্খন্ধং সন্ধায ৰুত্তং.

সব্বকপ্পিযানীতি মূলতচপত্তাদীনং ৰসেন সব্বসো কপ্পিযানি, তেসম্পি নামৰসেন ন সক্কা পরিযন্তং দস্সেতুন্তি সম্বন্ধো.

অচ্ছিৰাদীনং অপরিপক্কানেৰ ফলানি যাৰজীৰিকানীতি দস্সেতুং ‘‘অপরিপক্কানী’’তি ৰুত্তং.

হরীতকাদীনং অট্ঠীনীতি এত্থ মিঞ্জং পটিচ্ছাদেত্ৰা ঠিতানি কপালানি যাৰজীৰিকানীতি আচরিযা. মিঞ্জম্পি যাৰজীৰিকন্তি একে. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.২৪৮-২৪৯) পন ‘‘হরীতকাদীনং অট্ঠীনীতি এত্থ ‘মিঞ্জং যাৰকালিক’ন্তি কেচি ৰদন্তি, তং ন যুত্তং অট্ঠকথাযং অৰুত্তত্তা’’তি ৰুত্তং.

হিঙ্গূতি হিঙ্গুরুক্খতো পগ্ঘরিতনিয্যাসো. হিঙ্গুজতুআদযোপি হিঙ্গুৰিকতিযো এৰ. তত্থ হিঙ্গুজতু নাম হিঙ্গুরুক্খস্স দণ্ডপত্তানি পচিত্ৰা কতনিয্যাসো. হিঙ্গুসিপাটিকং নাম হিঙ্গুপত্তানি পচিত্ৰা কতনিয্যাসো. ‘‘অঞ্ঞেন মিস্সেত্ৰা কতো’’তিপি ৰদন্তি. তকন্তি অগ্গকোটিযা নিক্খন্তসিলেসো. তকপত্তীতি পত্ততো নিক্খন্তসিলেসো. তকপণ্ণীতি পলাসে ভজ্জিত্ৰা কতসিলেসো. ‘‘দণ্ডতো নিক্খন্তসিলেসো’’তিপি ৰদন্তি.

৯১. যামকালিকেসু পনাতি এত্থ কিঞ্চাপি পাল়িযং খাদনীযভোজনীযপদেহি যাৰকালিকমেৰ সঙ্গহিতং, ন যামকালিকং, তথাপি ‘‘অনাপত্তি যামকালিকং যামে নিদহিত্ৰা ভুঞ্জতী’’তি ইধ চেৰ ‘‘যামকালিকেন ভিক্খৰে সত্তাহকালিকং…পে… যাৰজীৰিকং তদহুপটিগ্গহিতং যামে কপ্পতি, যামাতিক্কন্তে ন কপ্পতী’’তি অঞ্ঞত্থ (মহাৰ. ৩০৫) চ ৰুত্তত্তা ‘‘যামকালিক’’ন্তিৰচনসামত্থিযতো চ ভগৰতো অধিপ্পাযঞ্ঞূহি অট্ঠকথাচরিযেহি যামকালিকং সন্নিধিকারকং পাচিত্তিযৰত্থুমেৰ ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং.

ঠপেত্ৰা ধঞ্ঞফলরসন্তি এত্থ ‘‘তণ্ডুলধোৰনোদকম্পি ধঞ্ঞফলরসোযেৰা’’তি ৰদন্তি.

৯২. সত্তাহকালিকে পঞ্চ ভেসজ্জানীতি ভেসজ্জকিচ্চং করোন্তু ৰা মা ৰা, এৰংলদ্ধৰোহারানি পঞ্চ. ‘‘গোসপ্পী’’তিআদিনা লোকে পাকটং দস্সেত্ৰা ‘‘যেসং মংসং কপ্পতী’’তি ইমিনা অঞ্ঞেসম্পি রোহিতমিগাদীনং সপ্পিং গহেত্ৰা দস্সেতি. যেসঞ্হি খীরং অত্থি, সপ্পিম্পি তেসং অত্থিযেৰ, তং পন সুলভং ৰা দুল্লভং ৰা অসম্মোহত্থং ৰুত্তং. এৰং নৰনীতম্পি. ‘‘যেসং মংসং কপ্পতী’’তি চ ইদং নিস্সগ্গিযৰত্থুদস্সনত্থং ৰুত্তং, ন পন যেসং মংসং ন কপ্পতি, তেসং সপ্পিআদি ন কপ্পতীতি দস্সনত্থং. মনুস্সখীরাদীনিপি হি নো ন কপ্পন্তি.

৯৩. যাৰ কালো নাতিক্কমতি, তাৰ পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতীতি এত্থ কালোতি ভিক্খূনং ভোজনকালো অধিপ্পেতো, সো চ সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন ঠিতমজ্ঝন্হিকো. ঠিতমজ্ঝন্হিকোপি হি কালসঙ্গহং গচ্ছতি, ততো পট্ঠায পন খাদিতুং ৰা ভুঞ্জিতুং ৰা ন সক্কা, সহসা পিৰিতুং সক্কা ভৰেয্য, কুক্কুচ্চকেন পন ন কত্তব্বং. কালপরিচ্ছেদজাননত্থঞ্চ কালত্থম্ভো যোজেতব্বো. কালন্তরে ৰা ভত্তকিচ্চং কাতব্বং. পটিগ্গহণেতি গহণমেৰ সন্ধায ৰুত্তং. পটিগ্গহিতমেৰ হি তং, সন্নিহিতং ন কপ্পতীতি পুন পটিগ্গহণকিচ্চং নত্থি, তেনেৰ ‘‘অজ্ঝোহরিতুকামতায গণ্হন্তস্স পটিগ্গহণে’’তি ৰুত্তং. মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. সন্নিধিকারকসিক্খাপদৰণ্ণনা) পন ‘‘অজ্ঝোহরিস্সামীতি গণ্হন্তস্স গহণে’’ইচ্চেৰ ৰুত্তং.

ন্তি যং পত্তং. সন্দিস্সতীতি যাগুযা উপরি সন্দিস্সতি. তেলৰণ্ণে পত্তে সতিপি নিস্নেহভাৰে অঙ্গুলিযা ঘংসন্তস্স ৰণ্ণৰসেনেৰ লেখা পঞ্ঞাযতি, তস্মা তত্থ অনাপত্তীতি দস্সনত্থং ‘‘সা অব্বোহারিকা’’তি ৰুত্তং. সযং পটিগ্গহেত্ৰা অপরিচ্চত্তমেৰ হি দুতিযদিৰসে ন ৰট্টতীতি এত্থ পটিগ্গহণে অনপেক্খৰিস্সজ্জনেন, অনুপসম্পন্নস্স নিরপেক্খদানেন ৰা ৰিজহিতপটিগ্গহণং পরিচ্চত্তমেৰ হোতীতি ‘‘অপরিচ্চত্ত’’ন্তি ইমিনা উভযথাপি অৰিজহিতপটিগ্গহণমেৰ ৰুত্তং, তস্মা যং পরস্স পরিচ্চজিত্ৰা অদিন্নম্পি সচে পটিগ্গহণে নিরপেক্খৰিস্সজ্জনেন ৰিজহিতপটিগ্গহণং হোতি, তম্পি দুতিযদিৰসে ৰট্টতীতি ৰেদিতব্বং. যদি এৰং ‘‘পত্তো দুদ্ধোতো হোতী’’তিআদীসু কস্মা আপত্তি ৰুত্তাতি? ‘‘পটিগ্গহণং অৰিস্সজ্জেত্ৰাৰ সযং ৰা অঞ্ঞেন ৰা তুচ্ছং কত্ৰা ন সম্মা ধোৰিত্ৰা নিট্ঠাপিতে পত্তে লগ্গম্পি অৰিজহিতপটিগ্গহণমেৰ হোতীতি তত্থ আপত্তী’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. কেচি পন ‘‘সামণেরানং পরিচ্চজন্তীতি ইমস্মিং অধিকারে ঠত্ৰা ‘অপরিচ্চত্তমেৰা’তি ৰুত্তত্তা অনুপসম্পন্নস্স পরিচ্চত্তমেৰ ৰট্টতি, অপরিচ্চত্তং ন ৰট্টতীতি আপন্নং, তস্মা নিরালযভাৰেন পটিগ্গহণে ৰিজহিতেপি অনুপসম্পন্নস্স অপরিচ্চত্তং ন ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. তং যুত্তং ৰিয ন দিস্সতি. যদগ্গেন হি পটিগ্গহণং ৰিজহতি, তদগ্গেন সন্নিধিম্পি ন করোতি ৰিজহিতপটিগ্গহণস্স অপ্পটিগ্গহিতসদিসত্তা. পটিগ্গহেত্ৰা নিদহিতেযেৰ চ সন্নিধিপচ্চযা আপত্তি ৰুত্তা.

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.২৫২-২৫৩) পন ‘‘অপরিচ্চত্তমেৰাতি নিরপেক্খতায অনুপসম্পন্নস্স অদিন্নং অপরিচ্চত্তঞ্চ যাৰকালিকাদিৰত্থুমেৰ সন্ধায ৰদতি, ন পন তগ্গতপটিগ্গহণং. ন হি ৰত্থুং অপরিচ্চজিত্ৰা তত্থগতপটিগ্গহণং পরিচ্চজিতুং সক্কা, ন চ তাদিসং ৰচনং অত্থি, যদি ভৰেয্য, ‘সচে পত্তো দুদ্ধোতো হোতি…পে… ভুঞ্জন্তস্স পাচিত্তিয’ন্তি ৰচনং ৰিরুজ্ঝেয্য. ন হি ধোৰনেন আমিসং অপনেতুং ৰাযমন্তস্স পটিগ্গহণে অপেক্খা ৰত্ততি. যেন পুনদিৰসে ভুঞ্জতো পাচিত্তিযং জনেয্য, পত্তে পন ৰত্তমানা অপেক্খা তগ্গতিকে আমিসেপি ৰত্ততি এৰ নামাতি আমিসে অনপেক্খতা এত্থ ন লব্ভতি, ততো আমিসে অৰিজহিতপটিগ্গহণং পুনদিৰসে পাচিত্তিযং জনেতীতি ইদং ৰুত্তং. অথ মতং ‘যদগ্গেনেত্থ আমিসানপেক্খতা ন লব্ভতি, তদগ্গেন পটিগ্গহণানপেক্খতাপি ন লব্ভতী’তি. তথা সতি যত্থ আমিসাপেক্খা অত্থি, তত্থ পটিগ্গহণাপেক্খাপি ন ৰিগচ্ছতীতি আপন্নং, এৰঞ্চ পটিগ্গহণে অনপেক্খৰিস্সজ্জনং ৰিসুং ন ৰত্তব্বং সিযা, অট্ঠকথাযঞ্চেতম্পি পটিগ্গহণৰিজহনং কারণত্তেন অভিমতং সিযা. ইদং সুট্ঠুতরং কত্ৰা ৰিসুং ৰত্তব্বং চীৰরাপেক্খায ৰত্তমানাযপি পচ্চুদ্ধারেন অধিট্ঠানৰিজহনং ৰিয. এতস্মিঞ্চ উপাযে সতি গণ্ঠিকাহতপত্তেসু অৰট্টনতা নাম ন সিযাতি ৰুত্তোৰাযমত্থো, তস্মা যং ৰুত্তং সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. পাচিত্তিয ৩.২৫২-২৫৩) ‘যং পরস্স পরিচ্চজিত্ৰা অদিন্নম্পি সচে পটিগ্গহণে নিরপেক্খৰিস্সজ্জনেন ৰিজহিতপটিগ্গহণং হোতি, তম্পি দুতিযদিৰসে ৰট্টতী’তিআদি, তং ন সারতো পচ্চেতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং.

পাল়িযং (পাচি. ২৫৫) ‘‘সত্তাহকালিকং যাৰজীৰিকং আহারত্থায পটিগ্গণ্হাতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তিআদিনা সন্নিহিতেসু সত্তাহকালিকযাৰজীৰিকেসু পুরেভত্তম্পি আহারত্থায অজ্ঝোহরণেপি দুক্কটস্স ৰুত্তত্তা যামকালিকেপি অজ্ঝোহারে ৰিসুং দুক্কটেন ভৰিতব্বন্তি আহ ‘‘আহারত্থায অজ্ঝোহরতো দুক্কটেন সদ্ধিং পাচিত্তিয’’ন্তি. পকতিআমিসেতি ওদনাদিকপ্পিযামিসে. দ্ৰেতি পুরেভত্তং পটিগ্গহিতং যামকালিকং পুরেভত্তং সামিসেন মুখেন ভুঞ্জতো সন্নিধিপচ্চযা একং, যাৰকালিকসংসট্ঠতায যাৰকালিকত্তভজনেন অনতিরিত্তপচ্চযা একন্তি দ্ৰে পাচিত্তিযানি. ৰিকপ্পদ্ৰযেতি সামিসনিরামিসপক্খদ্ৰযে. থুল্লচ্চযং দুক্কটঞ্চ ৰড্ঢতীতি মনুস্সমংসে থুল্লচ্চযং, সেসঅকপ্পিযমংসে দুক্কটং ৰড্ঢতি.

পটিগ্গহণপচ্চযা তাৰ দুক্কটন্তি এত্থ সন্নিহিতত্তা পুরেভত্তম্পি দুক্কটমেৰ. সতি পচ্চযে পন সন্নিহিতম্পি সত্তাহকালিকং যাৰজীৰিকঞ্চ ভেসজ্জত্থায গণ্হন্তস্স পরিভুঞ্জন্তস্স চ অনাপত্তিযেৰ.

৯৪. উগ্গহিতকং কত্ৰা নিক্খিত্তন্তি অপটিগ্গহিতং সযমেৰ গহেত্ৰা নিক্খিত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৬২২) ‘‘উগ্গহিতকন্তি পরিভোগত্থায সযং গহিত’’ন্তি ৰুত্তং. সযং করোতীতি পচিত্ৰা করোতি. পুরেভত্তন্তি তদহুপুরেভত্তমেৰ ৰট্টতি সৰত্থুকপটিগ্গহিতত্তা. সযংকতন্তি নৰনীতং পচিত্ৰা কতং. নিরামিসমেৰাতি তদহুপুরেভত্তং সন্ধায ৰুত্তং.

৯৫. অজ্জ সযংকতং নিরামিসমেৰ ভুঞ্জন্তস্স কস্মা সামংপাকো ন হোতীতি আহ ‘‘নৰনীতং তাপেন্তস্সা’’তিআদি. পচ্ছাভত্তং পটিগ্গহিতকেহীতি খীরদধীনি সন্ধায ৰুত্তং. উগ্গহিতকেহি কতং অব্ভঞ্জনাদীসু উপনেতব্বন্তি যোজনা. উভযেসম্পীতি পচ্ছাভত্তং পটিগ্গহিতখীরদধীহি চ পুরেভত্তং উগ্গহিতকেহি চ কতানং. এস নযোতি নিস্সগ্গিযং ন হোতীতি অত্থো. অকপ্পিযমংসসপ্পিম্হীতি হত্থিআদীনং সপ্পিম্হি. কারণপতিরূপকং ৰত্ৰাতি ‘‘সজাতিকানং সপ্পিভাৰতো’’তি কারণপতিরূপকং ৰত্ৰা. সপ্পিনযেন ৰেদিতব্বন্তি নিরামিসমেৰ সত্তাহং ৰট্টতীতি অত্থো. এত্থাতি নৰনীতে. ধোতং ৰট্টতীতি অধোতঞ্চে, সৰত্থুকপটিগ্গহিতং হোতি, তস্মা ধোতং পটিগ্গহেত্ৰা সত্তাহং নিক্খিপিতুং ৰট্টতীতি থেরানং অধিপ্পাযো.

মহাসীৰত্থেরস্স পন ৰত্থুনো ৰিযোজিতত্তা দধিগুল়িকাদীহি যুত্ততামত্তেন সৰত্থুকপটিগ্গহিতং নাম ন হোতি, তস্মা তক্কতো উদ্ধটমত্তমেৰ পটিগ্গহেত্ৰা ধোৰিত্ৰা, পচিত্ৰা ৰা নিরামিসমেৰ কত্ৰা ভুঞ্জিংসূতি অধিপ্পাযো, ন পন দধিগুল়িকাদীহি সহ ৰিকালে ভুঞ্জিংসূতি. তেনাহ ‘‘তস্মা নৰনীতং পরিভুঞ্জন্তেন…পে… সৰত্থুকপটিগ্গহং নাম ন হোতী’’তি. তত্থ অধোতং পটিগ্গহেত্ৰাপি তং নৰনীতং পরিভুঞ্জন্তেন দধিআদীনি অপনেত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বন্তি অত্থো. কেচি পন ‘‘তক্কতো উদ্ধটমত্তমেৰ খাদিংসূ’’তি ৰচনস্স অধিপ্পাযং অজানন্তা ‘‘তক্কতো উদ্ধটমত্তং অধোতম্পি দধিগুল়িকাদিসহিতং ৰিকালে পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি, তং ন গহেতব্বং. ন হি দধিগুল়িকাদিআমিসেন সংসট্ঠরসং নৰনীতং পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতীতি সক্কা ৰত্তুং. নৰনীতং পরিভুঞ্জন্তেনাতি অধোৰিত্ৰা পটিগ্গহিতনৰনীতং পরিভুঞ্জন্তেন. দধি এৰ দধিগতং যথা ‘‘গূথগতং মুত্তগত’’ন্তি (ম. নি. ২.১১৯; অ. নি. ৯.১১). ‘‘খযং গমিস্সতী’’তি ৰচনতো খীরং পক্খিপিত্ৰা পক্কসপ্পিআদিপি ৰিকালে কপ্পতীতি ৰেদিতব্বং. খযং গমিস্সতীতি নিরামিসং হোতি, তস্মা ৰিকালেপি ৰট্টতীতি অত্থো. এত্তাৰতাতি নৰনীতে লগ্গমত্তেন ৰিসুং দধিআদিৰোহারং অলদ্ধেন অপ্পমত্তেন দধিআদিনাতি অত্থো, এতেন ৰিসুং পটিগ্গহিতদধিআদীহি সহ পক্কং সৰত্থুকপটিগ্গহিতসঙ্খমেৰ গচ্ছতীতি দস্সেতি. তস্মিম্পীতি নিরামিসভূতেপি. কুক্কুচ্চকানং পন অযং অধিপ্পাযো – পটিগ্গহণে তাৰ দধিআদীহি অসম্ভিন্নরসত্তা ভত্তেন সহিতগুল়পিণ্ডাদি ৰিয সৰত্থুকপটিগ্গহিতং নাম হোতি. তং পন পচন্তেন ধোৰিত্ৰাৰ পচিতব্বং. ইতরথা পচনক্খণে পচ্চমানদধিগুল়িকাদীহি সম্ভিন্নরসতায সামংপক্কং জাতং, তেসু খীণেসুপি সামংপক্কমেৰ হোতি, তস্মা নিরামিসমেৰ পচিতব্বন্তি. তেনেৰ ‘‘আমিসেন সদ্ধিং পক্কত্তা’’তি কারণং ৰুত্তং.

এত্থ চাযং ৰিচারণা – সৰত্থুকপটিগ্গহিতত্তাভাৰে আমিসেন সহ ভিক্খুনা পক্কস্স সযংপাকদোসো ৰা পরিসঙ্কীযতি, যাৰকালিকতা ৰা. তত্থ ন তাৰ সযংপাকদোসো এত্থ সম্ভৰতি সত্তাহকালিকত্তা. যঞ্হি তত্থ দধিআদি আমিসগতং, তং পরিক্খীণন্তি. অথ পটিগ্গহিতদধিগুল়িকাদিনা সহ অত্তনা পক্কত্তা সৰত্থুকপক্কং ৰিয ভৰেয্যাতি পরিসঙ্কীযতি, তদা ‘‘আমিসেন সহ পটিগ্গহিতত্তা’’তি কারণং ৰত্তব্বং, ন পন ‘‘পক্কত্তা’’তি, তথা চ উপড্ঢত্থেরানং মতমেৰ অঙ্গীকতং সিযা. তত্থ চ সামণেরাদীহি পক্কম্পি যাৰকালিকমেৰ সিযা পটিগ্গহিতখীরাদিং পচিত্ৰা অনুপসম্পন্নেহি কতসপ্পিআদি ৰিয, ন চ তং যুত্তং ভিক্খাচারেন লদ্ধনৰনীতাদীনং তক্কাদিআমিসসংসট্ঠসম্ভৰেন অপরিভুঞ্জিতব্বত্তাপ্পসঙ্গতো. ন হি গহট্ঠা ধোৰিত্ৰা, সোধেত্ৰা ৰা পত্তে আকিরন্তীতি নিযমো অত্থি.

অট্ঠকথাযঞ্চ ‘‘যথা তত্থ পতিততণ্ডুলকণাদযো ন পচ্চন্তি, এৰং…পে… পুন পচিত্ৰা দেতি, পুরিমনযেনেৰ সত্তাহং ৰট্টতী’’তি ইমিনা ৰচনেনপেতং ৰিরুজ্ঝতি, তস্মা ইধ কুক্কুচ্চকানং কুক্কুচ্চুপ্পত্তিযা নিমিত্তমেৰ ন দিস্সতি. যথা চেত্থ, এৰং ‘‘লজ্জী সামণেরো যথা তত্থ তণ্ডুলকণাদযো ন পচ্চন্তি, এৰং অগ্গিম্হি ৰিলীযাপেত্ৰা…পে… দেতী’’তি ৰচনস্সাপি নিমিত্তং ন দিস্সতি. যদি হি এতং যাৰকালিকসংসগ্গপরিহারায ৰুত্তং সিযা. অত্তনাপি তথা কাতব্বং ভৰেয্য. গহট্ঠেহি দিন্নসপ্পিআদীসু চ আমিসসংসগ্গসঙ্কা ন ৰিগচ্ছেয্য. ন হি গহট্ঠা এৰং ৰিলীযাপেত্ৰা পরিস্সাৰেত্ৰা কণতণ্ডুলাদিং অপনেত্ৰা পুন পচন্তি. অপিচ ভেসজ্জেহি সদ্ধিং খীরাদিং পক্খিপিত্ৰা যথা খীরাদি খযং গচ্ছতি, এৰং পরেহি পক্কভেসজ্জতেলাদিপি যাৰকালিকমেৰ সিযা, ন চ তম্পি যুত্তং দধিআদিখযকরণত্থং ‘‘পুন পচিত্ৰা দেতী’’তি ৰুত্তত্তা, তস্মা মহাসীৰত্থেরৰাদে কুক্কুচ্চং অকত্ৰা অধোতম্পি নৰনীতং তদহুপি পুনদিৰসাদীসুপি পচিতুং, তণ্ডুলাদিমিস্সং সপ্পিআদিং অত্তনাপি অগ্গিম্হি ৰিলীযাপেত্ৰা পুন তক্কাদিখযত্থং পচিতুঞ্চ ৰট্টতি.

তত্থ ৰিজ্জমানস্সাপি পচ্চমানক্খণে সম্ভিন্নরসস্স যাৰকালিকস্স অব্বোহারিকত্তেন সৰত্থুকপটিগ্গহিতপুরেপটিগ্গহিতকানম্পি অব্বোহারিকতোতি নিট্ঠমেত্থ গন্তব্বন্তি. তেনেৰ ‘‘এত্তাৰতা হি সৰত্থুকপটিগ্গহিতং নাম ন হোতী’’তি ৰুত্তং. ৰিসুং পটিগ্গহিতেন পন খীরাদিনা আমিসেন নৰনীতাদিং মিস্সেত্ৰা ভিক্খুনা ৰা অঞ্ঞেহি ৰা পক্কতেলাদিভেসজ্জং সৰত্থুকপটিগ্গহিতসঙ্খমেৰ গচ্ছতি তত্থ পৰিট্ঠযাৰকালিকস্স অব্বোহারিকত্তাভাৰা. যং পন পুরেপটিগ্গহিতভেসজ্জেহি সদ্ধিং অপ্পটিগ্গহিতং খীরাদিং পক্খিপিত্ৰা পক্কতেলাদিকং অনুপসম্পন্নেহেৰ পক্কম্পি সৰত্থুকপটিগ্গহিতম্পি সন্নিধিপি ন হোতি তত্থ পক্খিত্তখীরাদিমিস্সাপি তস্মিং খণে সম্ভিন্নরসতায পুরেপটিগ্গহিতত্তাপত্তিতো, সচে পন অপ্পটিগ্গহিতেহেৰ, অঞ্ঞেহি ৰা পক্কতেলাদীসুপি আমিসরসো পঞ্ঞাযতি, তং যাৰকালিকংৰ হোতীতি ৰেদিতব্বং. অযং কথামগ্গো ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৬২২) আগতো. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৬২২) পন ‘‘কুক্কুচ্চাযন্তি কুক্কুচ্চকাতি ইমিনা অত্তনোপি তত্থ কুক্কুচ্চসব্ভাৰম্পি দীপেতি. তেনেৰ মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. ভেসজ্জসিক্খাপদৰণ্ণনা) ‘নিব্বট্টিতসপ্পি ৰা নৰনীতং ৰা পচিতুং ৰট্টতী’তি ৰুত্ত’’ন্তি এত্তকমেৰ আগতো.

উগ্গহেত্ৰাতি সযমেৰ গহেত্ৰা. তানি পটিগ্গহেত্ৰাতি তানি খীরদধীনি পটিগ্গহেত্ৰা. গহিতন্তি তণ্ডুলাদিৰিগমত্থং পুন পচিত্ৰা গহিতন্তি অত্থো. পটিগ্গহেত্ৰা চ ঠপিতভেসজ্জেহীতি অতিরেকসত্তাহপটিগ্গহিতেহি যাৰজীৰিকভেসজ্জেহি, এতেন তেহি যুত্তম্পি সপ্পিআদি অতিরেকসত্তাহপটিগ্গহিতং ন হোতীতি দস্সেতি. ৰদ্দলিসমযেতি ৰস্সকালসমযে, অনাতপকালেতি অত্থো. ৰুত্তনযেন যথা তণ্ডুলাদীনি ন পচ্চন্তি, তথা লজ্জীযেৰ সম্পাদেত্ৰা দেতীতি লজ্জিসামণেরগ্গহণং. অপিচ অলজ্জিনা অজ্ঝোহরিতব্বং যং কিঞ্চি অভিসঙ্খরাপেতুং ন ৰট্টতি, তস্মাপি এৰমাহ.

৯৬. তিলে পটিগ্গহেত্ৰা কততেলন্তি অত্তনা ভজ্জাদীনি অকত্ৰা কততেলং. তেনেৰ ‘‘সামিসম্পি ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. নিব্বট্টীতত্তাতি যাৰকালিকতো ৰিৰেচিতত্তা, এতেন এলাঅভাৰতো যাৰকালিকত্তাভাৰং, ভিক্খুনো সৰত্থুকপটিগ্গহণেন যাৰকালিকত্তুপগমনঞ্চ দস্সেতি. উভযম্পীতি অত্তনা অঞ্ঞেহি চ কতং.

যাৰ অরুণুগ্গমনা তিট্ঠতি, নিস্সগ্গিযন্তি সত্তমে দিৰসে কততেলং সচে যাৰ অরুণুগ্গমনা তিট্ঠতি, নিস্সগ্গিযং.

অচ্ছৰসন্তি দুক্কটৰত্থুনো ৰসায অনুঞ্ঞাতত্তা তংসদিসানং দুক্কটৰত্থূনংযেৰ অকপ্পিযমংসসত্তানং ৰসা অনুঞ্ঞাতা, ন থুল্লচ্চযৰত্থু মনুস্সানং ৰসাতি আহ ‘‘ঠপেত্ৰা মনুস্সৰস’’ন্তি. সংসট্ঠন্তি পরিস্সাৰিতং. তিণ্ণং দুক্কটানন্তি অজ্ঝোহারে অজ্ঝোহারে তীণি দুক্কটানি সন্ধায ৰুত্তং. কিঞ্চাপি পরিভোগত্থায ৰিকালে পটিগ্গহণপচনপরিস্সাৰনাদীসু পুব্বপযোগেসু পাল়িযং, অট্ঠকথাযঞ্চ আপত্তি ন ৰুত্তা, তথাপি এত্থ আপত্তিযা এৰ ভৰিতব্বং পটিক্খিত্তস্স করণতো আহারত্থায ৰিকালে যামকালিকাদীনং পটিগ্গহণে ৰিয. ‘‘কালে পটিগ্গহিতং ৰিকালে অনুপসম্পন্নেনাপি নিপক্কং সংসট্ঠঞ্চ পরিভুঞ্জন্তস্স দ্ৰেপি দুক্কটানি হোন্তিযেৰা’’তি ৰদন্তি.

যস্মা খীরাদীনি পক্খিপিত্ৰা পক্কভেসজ্জতেলে কসটং আমিসগতিকং, তেন সহ তেলং পটিগ্গহেতুং, পচিতুং ৰা ভিক্খুনো ন ৰট্টতি, তস্মা ৰুত্তং ‘‘পক্কতেলকসটে ৰিয কুক্কুচ্চাযতী’’তি. ‘‘সচে ৰসায সহ পক্কত্তা ন ৰট্টতি, ইদং কস্মা ৰট্টতী’’তি পুচ্ছন্তা ‘‘ভন্তে…পে… ৰট্টতী’’তি আহংসু, থেরো অতিকুক্কুচ্চকতায ‘‘এতম্পি আৰুসো ন ৰট্টতী’’তি আহ, রোগনিগ্গহত্থায এৰ ৰসায অনুঞ্ঞাতত্তং সল্লক্খেত্ৰা পচ্ছা ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছি.

৯৭. ‘‘মধুকরীহি মধুমক্খিকাহীতি ইদং খুদ্দকভমরানং দ্ৰিন্নং এৰ ৰিসেসন’’ন্তি কেচি ৰদন্তি. অঞ্ঞে পন ‘‘দণ্ডকেসু মধুকারিকা মধুকরিমক্খিকা নাম, তাহি সহ তিস্সো মধুমক্খিকজাতিযো’’তি ৰদন্তি. ভমরমক্খিকাতি মহাপটলকারিকা. সিলেসসদিসন্তি সুক্খতায ৰা পক্কতায ৰা ঘনীভূতং. ইতরন্তি তনুকমধু. মধুপটলন্তি মধুরহিতং কেৰলং মধুপটলং. ‘‘সচে মধুসহিতং পটলং পটিগ্গহেত্ৰা নিক্খিপন্তি. পটলস্স ভাজনট্ঠানিযত্তা মধুনো ৰসেন সত্তাহাতিক্কমে নিস্সগ্গিযং হোতী’’তি ৰদন্তি, ‘‘মধুমক্খিতং পন মধুগতিকমেৰা’’তি ইমিনা তং সমেতি.

৯৮. ‘‘ফাণিতং নাম উচ্ছুম্হা নিব্বত্ত’’ন্তি পাল়িযং (পাচি. ২৬০) অৰিসেসেন ৰুত্তত্তা, অট্ঠকথাযঞ্চ ‘‘উচ্ছুরসং উপাদায…পে… অৰত্থুকা উচ্ছুৰিকতি ‘ফাণিত’ন্তি ৰেদিতব্বা’’তি ৰচনতো উচ্ছুরসোপি নিক্কসটো সত্তাহকালিকোতি ৰেদিতব্বং. কেনচি পন ‘‘মধুম্হি চত্তারো কালিকা যথাসম্ভৰং যোজেতব্বা, উচ্ছুম্হি চা’’তি ৰত্ৰা ‘‘সমক্খিকণ্ডং সেলকং মধু যাৰকালিকং, অনেলকং উদকসম্ভিন্নং যামকালিকং, অসম্ভিন্নং সত্তাহকালিকং, মধুসিত্থং পরিসুদ্ধং যাৰজীৰিকং, তথা উচ্ছুরসো সকসটো যাৰকালিকো, নিক্কসটো উদকসম্ভিন্নো যামকালিকো, অসম্ভিন্নো সত্তাহকালিকো, সুদ্ধকসটং যাৰজীৰিক’’ন্তি চ ৰত্ৰা উত্তরিপি বহুধা পপঞ্চিতং. তত্থ ‘‘উদকসম্ভিন্নং মধু ৰা উচ্ছুরসো ৰা সকসটো যাৰকালিকো, নিক্কসটো উদকসম্ভিন্নো যামকালিকো’’তি ইদং নেৰ পাল়িযং, ন অট্ঠকথাযং দিস্সতি, ‘‘যাৰকালিকং সমানং গরুতরম্পি মুদ্দিকাজাতিরসং অত্তনা সংসট্ঠং লহুকং যামকালিকভাৰং উপনেন্তং উদকং লহুতরং সত্তাহকালিকং অত্তনা সংসট্ঠং গরুতরং যামকালিকভাৰং উপনেতী’’তি এত্থ কারণং সোযেৰ পুচ্ছিতব্বো. সব্বত্থ পাল়িযং অট্ঠকথাযঞ্চ উদকসম্ভিন্নেন গরুতরস্সাপি লহুভাৰোপগমনংযেৰ দস্সিতং. পাল়িযম্পি (মহাৰ. ২৮৪) হি ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, গিলানস্স গুল়ং, অগিলানস্স গুল়োদক’’ন্তি ৰদন্তেন অগিলানেন পরিভুঞ্জিতুং অযুত্তোপি গুল়ো উদকসম্ভিন্নো অগিলানস্সপি ৰট্টতীতি অনুঞ্ঞাতো.

যম্পি চ ‘‘উচ্ছু চে, যাৰকালিকো, উচ্ছুরসো চে, যামকালিকো, ফাণিতং চে, সত্তাহকালিকং, তচো চে, যাৰজীৰিকো’’তি অট্ঠকথাৰচনং দস্সেত্ৰা ‘‘উচ্ছুরসো উদকসম্ভিন্নো যামকালিকো’’তি অঞ্ঞেন কেনচি ৰুত্তং, তম্পি তথাৰিধস্স অট্ঠকথাৰচনস্স সমন্তপাসাদিকায ৰিনযট্ঠকথায অভাৰতো ন সারতো পচ্চেতব্বং, ততোযেৰ চ ‘‘উচ্ছুরসো উদকসম্ভিন্নোপি অসম্ভিন্নোপি সত্তাহকালিকোযেৰা’’তি কেচি আচরিযা ৰদন্তি. ভেসজ্জক্খন্ধকে চ ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, উচ্ছুরস’’ন্তি এত্থ তীসুপি গণ্ঠিপদেসু অৰিসেসেন ৰুত্তং ‘‘উচ্ছুরসো সত্তাহকালিকো’’তি. সযংকতং নিরামিসমেৰ ৰট্টতীতি এত্থ অপরিস্সাৰিতং পটিগ্গহিতম্পি করণসমযে পরিস্সাৰেত্ৰা, কসটং অপনেত্ৰা চ অত্তনা কতন্তি ৰেদিতব্বং, অযং সারত্থদীপনীপাঠো (সারত্থ. টী. ২.৬২৩).

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৬২৩) পন উচ্ছুরসং উপাদাযাতি নিক্কসটরসস্সাপি সত্তাহকালিকত্তং দস্সেতি ‘‘উচ্ছুম্হা নিব্বত্ত’’ন্তি পাল়িযং সামঞ্ঞতো ৰুত্তত্তা. যং পন সুত্তন্তট্ঠকথাযং ‘‘উচ্ছু চে, যাৰকালিকো, উচ্ছুরসো চে, যামকালিকো, ফাণিতং চে, সত্তাহকালিকং, তচো চে, যাৰজীৰিকো’’তি ৰুত্তং, তং অম্বফলরসাদিমিস্সতায যামকালিকত্তং সন্ধায ৰুত্তন্তি গহেতব্বং, অৰিনযৰচনত্তা তং অপ্পমাণন্তি. তেনেৰ ‘‘পুরেভত্তং পটিগ্গহিতেন অপরিস্সাৰিতউচ্ছুরসেনা’’তিআদি ৰুত্তং. নিরামিসমেৰ ৰট্টতি তত্থ পৰিট্ঠযাৰকালিকস্স অব্বোহারিকত্তাতি ইদং গুল়ে কতে তত্থ ৰিজ্জমানম্পি কসটং পাকেন সুক্খতায যাৰজীৰিকত্তং ভজতীতি ৰুত্তং. তস্স যাৰকালিকত্তে হি সামংপাকেন পুরেভত্তেপি অনজ্ঝোহরণীযং সিযাতি. ‘‘সৰত্থুকপটিগ্গহিতত্তা’’তি ইদং উচ্ছুরসে চুণ্ণৰিচুণ্ণং হুত্ৰা ঠিতকসটং সন্ধায ৰুত্তং, তেন চ ‘‘অপরিস্সাৰিতেন অপ্পটিগ্গহিতেন অনুপসম্পন্নেহি কতং সত্তাহং ৰট্টতীতি দস্সেতী’’তি ৰুত্তং.

ঝামউচ্ছুফাণিতন্তি অগ্গিম্হি উচ্ছুং তাপেত্ৰা কতং. কোট্টিতউচ্ছুফাণিতন্তি খুদ্দানুখুদ্দকং ছিন্দিত্ৰা কোট্টেত্ৰা নিপ্পীল়েত্ৰা পক্কং. তং তত্থ ৰিজ্জমানম্পি কসটং পক্ককালে যাৰকালিকত্তং ৰিজহতীতি আহ ‘‘তং যুত্ত’’ন্তি. সীতোদকেন কতন্তি মধুকপুপ্ফানি সীতোদকেন মদ্দিত্ৰা পরিস্সাৰেত্ৰা পচিত্ৰা কতং. ‘‘অপরিস্সাৰেত্ৰা কত’’ন্তি কেচি, তত্থ কারণং ন দিস্সতি. খীরং পক্খিপিত্ৰা কতং মধুকফাণিতং যাৰকালিকন্তি এত্থ খীরং পক্খিপিত্ৰা পক্কতেলং কস্মা ৰিকালে ৰট্টতীতি চে? তেলে পক্খিত্তং খীরং তেলমেৰ হোতি, অঞ্ঞং পন খীরং পক্খিপিত্ৰা কতং খীরভাৰং গণ্হাতীতি ইদমেত্থ কারণং. যদি এৰং খণ্ডসক্খরম্পি খীরং পক্খিপিত্ৰা করোন্তি, তং কস্মা ৰট্টতীতি আহ ‘‘খণ্ডসক্খরং পনা’’তিআদি. তত্থ খীরজল্লিকন্তি খীরফেণং.

৯৯. ‘‘মধুকপুপ্ফং পনা’’তিআদি যাৰকালিকরূপেন ঠিতস্সাপি অৰট্টনকং মেরযবীজৰত্থুং দস্সেতুং আরদ্ধং. আহারকিচ্চং করোন্তানি এতানি কস্মা এৰং পরিভুঞ্জিতব্বানীতি চোদনাপরিহারায ভেসজ্জোদিস্সং দস্সেন্তেন তপ্পসঙ্গেন সব্বানিপি ওদিস্সকানি একতো দস্সেতুং ‘‘সত্তৰিধঞ্হী’’তিআদি ৰুত্তং সমন্তপাসাদিকাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৬২৩). ৰিনযসঙ্গহপ্পকরণে পন তং ন ৰুত্তং, ‘‘পচ্ছাভত্ততো পট্ঠায সতি পচ্চযেতি ৰুত্তত্তা পটিগ্গহিতভেসজ্জানি দুতিযদিৰসতো পট্ঠায পুরেভত্তম্পি সতি পচ্চযেৰ পরিভুঞ্জিতব্বানি, ন আহারত্থায ভেসজ্জত্থায পটিগ্গহিতত্তা’’তি ৰদন্তি. দ্ৰারৰাতপানকৰাটেসূতি মহাদ্ৰারস্স ৰাতপানানঞ্চ কৰাটফলকেসু. কসাৰে পক্খিত্তানি তানি অত্তনো সভাৰং পরিচ্চজন্তীতি ‘‘কসাৰে…পে… মক্খেতব্বানী’’তি ৰুত্তং, ঘুণপাণকাদিপরিহারত্থং মক্খেতব্বানীতি অত্থো. অধিট্ঠেতীতি ‘‘ইদানি ময্হং অজ্ঝোহরণীযং ন ভৰিস্সতি, বাহিরপরিভোগত্থায ভৰিস্সতী’’তি চিত্তং উপ্পাদেতীতি অত্থো. তেনেৰাহ ‘‘সপ্পিঞ্চ তেলঞ্চ ৰসঞ্চ মুদ্ধনি তেলং ৰা অব্ভঞ্জনং ৰা’’তিআদি, এৰং পরিভোগে অনপেক্খতায পটিগ্গহণং ৰিজহতীতি অধিপ্পাযো. এৰং অঞ্ঞেসুপি কালিকেসু অনজ্ঝোহরিতুকামতায সুদ্ধচিত্তেন বাহিরপরিভোগত্থায নিযমেপি পটিগ্গহণং ৰিজহতীতি ইদম্পি ৰিসুং একং পটিগ্গহণৰিজহনন্তি দট্ঠব্বং.

অঞ্ঞেন ভিক্খুনা ৰত্তব্বোতি এত্থ সুদ্ধচিত্তেন দিন্নত্তা সযম্পি আহরাপেত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতিযেৰ. দ্ৰিন্নম্পি অনাপত্তীতি যথা অঞ্ঞস্স সন্তকং একেন পটিগ্গহিতং সত্তাহাতিক্কমেপি নিস্সগ্গিযং ন হোতি পরসন্তকভাৰতো, এৰমিদম্পি অৰিভত্তত্তা উভযসাধারণম্পি ৰিনিব্ভোগাভাৰতো নিস্সগ্গিযং ন হোতীতি অধিপ্পাযো. পরিভুঞ্জিতুং পন ন ৰট্টতীতি ভিক্খুনা পটিগ্গহিতত্তা সত্তাহাতিক্কমে যস্স কস্সচি ভিক্খুনো পরিভুঞ্জিতুং ন ৰট্টতি পটিগ্গহিতসপ্পিআদীনং পরিভোগস্স সত্তাহেনেৰ পরিচ্ছিন্নত্তা. ‘‘তানি পটিগ্গহেত্ৰা সত্তাহপরমং সন্নিধিকারকং পরিভুঞ্জিতব্বানী’’তি (পারা. ৬২৩) হি ৰুত্তং.

‘‘আৰুসো ইমং তেলং সত্তাহমত্তং পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতী’’তি ইমিনা যেন পটিগ্গহিতং, তেন অন্তোসত্তাহেযেৰ পরস্স ৰিস্সজ্জিতভাৰং দস্সেতি. কস্স আপত্তীতি ‘‘পঠমং তাৰ উভিন্নং সাধারণত্তা অনাপত্তি ৰুত্তা, ইদানি পন একেন ইতরস্স ৰিস্সট্ঠভাৰতো উভযসাধারণতা নত্থীতি ৰিভত্তসদিসং হুত্ৰা ঠিতং, তস্মা এত্থ পটিগ্গহিতস্স সত্তাহাতিক্কমে একস্স আপত্তিযা ভৰিতব্ব’’ন্তি মঞ্ঞমানো ‘‘কিং পটিগ্গহণপচ্চযা পটিগ্গাহকস্স আপত্তি, উদাহু যস্স সন্তকং জাতং, তস্সা’’তি পুচ্ছতি. নিস্সট্ঠভাৰতোযেৰ চ ইধ ‘‘অৰিভত্তভাৰতো’’তি কারণং অৰত্ৰা ‘‘যেন পরিগ্গহিতং, তেন ৰিস্সজ্জিতত্তা’’তি ৰুত্তং, ইদঞ্চ ৰিস্সট্ঠাভাৰতো উভযসাধারণতং পহায একস্স সন্তকং হোন্তম্পি যেন পটিগ্গহিতং, ততো অঞ্ঞস্স সন্তকং জাতং, তস্মা পরসন্তকপটিগ্গহণে ৰিয পটিগ্গাহকস্স পটিগ্গহণপচ্চযা নত্থি আপত্তীতি দস্সনত্থং ৰুত্তং, ন পন ‘‘যেন পটিগ্গহিতং, তেন ৰিস্সজ্জিতত্তা’’তি ৰচনতো অৰিস্সজ্জিতে সতি অৰিভত্তেপি সত্তাহাতিক্কমে আপত্তীতি দস্সনত্থং অৰিস্সজ্জিতে অৰিভত্তভাৰতোযেৰ অনাপত্তিযা সিদ্ধত্তা. সচে পন ইতরো যেন পটিগ্গহিতং, তস্সেৰ অন্তোসত্তাহে অত্তনো ভাগম্পি ৰিস্সজ্জেতি, সত্তাহাতিক্কমে সিযা আপত্তি যেন পটিগ্গহিতং, তস্সেৰ সন্তকভাৰমাপন্নত্তা. ‘‘ইতরস্স অপ্পটিগ্গহিতত্তা’’তি ইমিনা তস্স সন্তকভাৰেপি অঞ্ঞেহি পটিগ্গহিতসকসন্তকে ৰিয তেন অপ্পটিগ্গহিতভাৰতো অনাপত্তীতি দীপেতি, ইমং পন অধিপ্পাযং অজানিত্ৰা ইতো অঞ্ঞথা গণ্ঠিপদকারাদীহি পপঞ্চিতং, ন তং সারতো পচ্চেতব্বং, ইদং সারত্থদীপনীৰচনং (সারত্থ. টী. ২.৬২৫).

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৬২৫) পন – সচে দ্ৰিন্নং…পে… ন ৰট্টতীতি এত্থ পাঠো গল়িতো, এৰং পনেত্থ পাঠো ৰেদিতব্বো – সচে দ্ৰিন্নং সন্তকং একেন পটিগ্গহিতং অৰিভত্তং হোতি, সত্তাহাতিক্কমে দ্ৰিন্নম্পি অনাপত্তি, পরিভুঞ্জিতুং পন ন ৰট্টতীতি. অঞ্ঞথা পন সদ্দপ্পযোগোপি ন সঙ্গহং গচ্ছতি, ‘‘গণ্ঠিপদেপি চ অযমেৰ পাঠো দস্সিতো’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৬২৫) ৰুত্তং. ‘‘দ্ৰিন্নম্পি অনাপত্তী’’তি অৰিভত্তত্তা ৰুত্তং. ‘‘পরিভুঞ্জিতুং পন ন ৰট্টতী’’তি ইদং ‘‘সত্তাহপরমং সন্নিধিকারকং পরিভুঞ্জিতব্ব’’ন্তি (পারা. ৬২৩) ৰচনতো ৰুত্তং. ‘‘যেন পটিগ্গহিতং, তেন ৰিস্সজ্জিতত্তা’’তি ইমিনা উপসম্পন্নস্স দানম্পি সন্ধায ‘‘ৰিস্সজ্জেতী’’তি ইদং ৰুত্তন্তি দস্সেতি. উপসম্পন্নস্স নিরপেক্খদিন্নৰত্থুম্হি পটিগ্গহণস্স অৰিগতত্তেপি সকসন্তকতা ৰিগতাৰ হোতি, তেন নিস্সগ্গিযং ন হোতি. ‘‘অত্তনাৰ পটিগ্গহিতত্তং সকসন্তকত্তঞ্চা’’তি ইমেহি দ্ৰীহি কারণেহেৰ নিস্সগ্গিযং হোতি, ন একেন. অনুপসম্পন্নস্স নিরপেক্খদানে পন তদুভযম্পি ৰিজহতি, পরিভোগোপেত্থ ৰট্টতি, ন সাপেক্খদানে দানলক্খণাভাৰতো. ‘‘ৰিস্সজ্জতী’’তি এতস্মিঞ্চ পাল়িপদে কস্সচি অদত্ৰা অনপেক্খতায ছড্ডনম্পি সঙ্গহিতন্তি ৰেদিতব্বং. ‘‘অনপেক্খা দত্ৰা’’তি ইদঞ্চ পটিগ্গহণৰিজহনৰিধিদস্সনত্থমেৰ ৰুত্তং. পটিগ্গহণে হি ৰিজহিতে পুন পটিগ্গহেত্ৰা পরিভোগো সযমেৰ ৰট্টিস্সতি, তব্বিজহনঞ্চ ৰত্থুনো সকসন্তকতাপরিচ্চাগেন হোতীতি. এতেন চ ৰত্থুম্হি অজ্ঝোহরণাপেক্খায সতি পটিগ্গহণৰিস্সজ্জনং নাম ৰিসুং ন লব্ভতীতি সিজ্ঝতি. ইতরথা হি ‘‘পটিগ্গহণে অনপেক্খোৰ পটিগ্গহণং ৰিস্সজ্জেত্ৰা পুন পটিগ্গহেত্ৰা ভুঞ্জতী’’তি ৰত্তব্বং সিযা, ‘‘অপ্পটিগ্গহিতত্তা’’তি ইমিনা একস্স সন্তকং অঞ্ঞেন পটিগ্গহিতম্পি নিস্সগ্গিযং হোতীতি দস্সেতি. এৰন্তি ‘‘পুন গহেস্সামী’’তি অপেক্খং অকত্ৰা সুদ্ধচিত্তেন পরিচত্ততং পরামসতি. পরিভুঞ্জন্তস্স অনাপত্তিদস্সনত্থন্তি নিস্সগ্গিযমূলিকাহি পাচিত্তিযাদিআপত্তীহি অনাপত্তিদস্সনত্থন্তি অধিপ্পাযো. পরিভোগে অনাপত্তিদস্সনত্থন্তি এত্থ পন নিস্সট্ঠপটিলাভস্স কাযিকপরিভোগাদীসু যা দুক্কটাপত্তি ৰুত্তা, তায অনাপত্তিদস্সনত্থন্তি অধিপ্পাযো.

১০০. এৰং চতুকালিকপচ্চযং দস্সেত্ৰা ইদানি তেসু ৰিসেসলক্খণং দস্সেন্তো ‘‘ইমেসু পনা’’তিআদিমাহ. তত্থ অকপ্পিযভূমিযং সহসেয্যাপহোনকে গেহে ৰুত্তং সঙ্ঘিকং ৰা পুগ্গলিকং ৰা ভিক্খুস্স, ভিক্খুনিযা ৰা সন্তকং যাৰকালিকং যামকালিকঞ্চ একরত্তম্পি ঠপিতং অন্তোৰুত্থং নাম হোতি, তত্থ পক্কঞ্চ অন্তোপক্কং নাম হোতি. সত্তাহকালিকং পন যাৰজীৰিকঞ্চ ৰট্টতি. পটিগ্গহেত্ৰা একরত্তং ৰীতিনামিতং পন যং কিঞ্চি যাৰকালিকং ৰা যামকালিকং ৰা অজ্ঝোহরিতুকামতায গণ্হন্তস্স পরিগ্গহণে তাৰ দুক্কটং, অজ্ঝোহরতো পন একমেকস্মিং অজ্ঝোহারে সন্নিধিপচ্চযা পাচিত্তিযং হোতীতি অত্থো. ইদানি অঞ্ঞম্পি ৰিসেসলক্খণং দস্সেন্তো ‘‘যাৰকালিকং পনা’’তিআদিমাহ. তত্থ সম্ভিন্নরসানীতি সংসট্ঠরসানি. দীঘকালানি ৰত্থূনি রস্সকালেন সংসট্ঠানি রস্সকালমেৰ অনুৰত্তন্তীতি আহ ‘‘যাৰকালিকং পন…পে… তীণিপি যামকালিকাদীনী’’তি. ইতরেসুপি এসেৰ নযো. তস্মাতিআদীসু তদহুপুরেভত্তমেৰ ৰট্টতি, ন তদহুপচ্ছাভত্তং, ন রত্তিযং, ন দুতিযদিৰসাদীসূতি অত্থো.

কস্মাতি চে? তদহুপটিগ্গহিতেন যাৰকালিকেন সংসট্ঠত্তাতি. এত্থ চ ‘‘যাৰকালিকেন সংসট্ঠত্তা’’তি এত্তকমেৰ অৰত্ৰা ‘‘তদহুপটিগ্গহিতেনা’’তি ৰিসেসনস্স ৰুত্তত্তা পুরেপটিগ্গহিতযাৰকালিকেন সংসট্ঠে সতি তদহুপুরেভত্তম্পি ন ৰট্টতি, অনজ্ঝোহরণীযং হোতীতি ৰিঞ্ঞাযতি. ‘‘সম্ভিন্নরস’’ন্তি ইমিনা সচেপি সংসট্ঠং, অসম্ভিন্নরসং সেসকালিকত্তযং অত্তনো অত্তনো কালে ৰট্টতীতি দস্সেতি. যামকালিকেনাতি এত্থ ‘‘তদহুপটিগ্গহিতেনা’’তি ততিযন্তৰিসেসনপদং অজ্ঝাহরিতব্বং, পুব্বৰাক্যতো ৰা অনুৰত্তেতব্বং. তস্স ফলং ৰুত্তনযমেৰ.

পোত্থকেসু পন ‘‘যামকালিকেন সংসট্ঠং পন ইতরদ্ৰযং তদহুপটিগ্গহিত’’ন্তি দিস্সতি, তং ন সুন্দরং. যত্থ নত্থি, তমেৰ সুন্দরং, কস্মা? দুতিযন্তঞ্হি ৰিসেসনপদং ইতরদ্ৰযং ৰিসেসেতি. ততো তদহুপটিগ্গহিতমেৰ সত্তাহকালিকং যাৰজীৰিকঞ্চ যামকালিকেন সংসট্ঠে সতি যাৰ অরুণুগ্গমনা ৰট্টতি, ন পুরেপটিগ্গহিতানীতি অত্থো ভৰেয্য, সো ন যুত্তো. কস্মা? সত্তাহকালিকযাৰজীৰিকানং অসন্নিধিজনকত্তা, ‘‘দীঘকালিকানি রস্সকালিকং অনুৰত্তন্তী’’তি ইমিনা লক্খণেন ৰিরুদ্ধত্তা চ, তস্মা তদহুপটিগ্গহিতং ৰা হোতু পুরেপটিগ্গহিতং ৰা, সত্তাহকালিকং যাৰজীৰিকঞ্চ তদহুপটিগ্গহিতেন যামকালিকেন সংসট্ঠত্তা যাৰ অরুণুগ্গমনা ৰট্টতীতি অত্থো যুত্তো, এৰঞ্চ উপরি ৰক্খমানেন ‘‘সত্তাহকালিকেন পন তদহুপটিগ্গহিতেন সদ্ধিং সংসট্ঠং তদহুপটিগ্গহিতং ৰা পুরেপটিগ্গহিতং ৰা যাৰজীৰিকং সত্তাহং কপ্পতী’’তি ৰচনেন সমং ভৰেয্য.

অপিচ ‘‘যামকালিকেন সংসট্ঠং পন ইতরদ্ৰযং তদহু যাৰ অরুণুগ্গমনা ৰট্টতী’’তি পুব্বপাঠেন ভৰিতব্বং, তং লেখকেহি অঞ্ঞেসু পাঠেসু ‘‘তদহুপটিগ্গহিত’’ন্তি ৰিজ্জমানং দিস্ৰা, ইধ তদহুপদতো পটিগ্গহিতপদং গল়িতন্তি মঞ্ঞমানেহি পক্খিপিত্ৰা লিখিতং ভৰেয্য, ‘‘তদহূ’’তি ইদং পন ‘‘যাৰ অরুণুগ্গমনা’’তি পদং ৰিসেসেতি, তেন যাৰ তদহুঅরুণুগ্গমনা ৰট্টতি, ন দুতিযাহাদিঅরুণুগ্গমনাতি অত্থং দস্সেতি. তেনেৰ উপরিপাঠেপি ‘‘সত্তাহকালিকেন পন তদহুপটিগ্গহিতেনা’’তি রস্সকালিকত্থপদেন তুল্যাধিকরণং ৰিসেসনপদং তমেৰ ৰিসেসেতি, ন দীঘকালিকত্থং যাৰজীৰিকপদং, তস্মা ‘‘তদহুপটিগ্গহিতেন সত্তাহকালিকেন সংসট্ঠং তদহুপটিগ্গহিতং ৰা পুরেপটিগ্গহিতং ৰা যাৰজীৰিকং সত্তাহং কপ্পতী’’তি ৰুত্তং.

দ্ৰীহপটিগ্গহিতেনাতিআদীসুপি ‘‘দ্ৰীহপটিগ্গহিতেন সত্তাহকালিকেন সংসট্ঠং তদহুপটিগ্গহিতং ৰা পুরেপটিগ্গহিতং ৰা যাৰজীৰিকং ছাহং ৰট্টতি, তীহপটিগ্গহিতেন সত্তাহকালিকেন সংসট্ঠং তদহুপটিগ্গহিতং ৰা পুরেপটিগ্গহিতং ৰা যাৰজীৰিকং পঞ্চাহং ৰট্টতি, চতূহপটিগ্গহিতেন সত্তাহকালিকেন সংসট্ঠং তদহুপটিগ্গহিতং ৰা পুরেপটিগ্গহিতং ৰা যাৰজীৰিকং চতুরাহং ৰট্টতি, পঞ্চাহপটিগ্গহিতেন সত্তাহকালিকেন সংসট্ঠং তদহুপটিগ্গহিতং ৰা পুরেপটিগ্গহিতং ৰা যাৰজীৰিকং তীহং ৰট্টতি, ছাহপটিগ্গহিতেন সত্তাহকালিকেন সংসট্ঠং তদহুপটিগ্গহিতং ৰা পুরেপটিগ্গহিতং ৰা যাৰজীৰিকং দ্ৰীহং ৰট্টতি, সত্তাহপটিগ্গহিতেন সত্তাহকালিকেন সংসট্ঠং তদহুপটিগ্গহিতং ৰা পুরেপটিগ্গহিতং ৰা যাৰজীৰিকং তদহেৰ ৰট্টতী’’তি এৰং সত্তাহকালিকস্সেৰ অতীতদিৰসং পরিহাপেত্ৰা সেসদিৰসৰসেন যোজেতব্বং, ন যাৰজীৰিকস্স. ন হি যাৰজীৰিকস্স হাপেতব্বো অতীতদিৰসো নাম অত্থি সতি পচ্চযে যাৰজীৰং পরিভুঞ্জিতব্বতো. তেনাহ ‘‘সত্তাহকালিকম্পি অত্তনা সদ্ধিং সংসট্ঠং যাৰজীৰিকং অত্তনো সভাৰঞ্ঞেৰ উপনেতী’’তি. কেসুচি পোত্থকেসু ‘‘যামকালিকেন সংসট্ঠং পন ইতরদ্ৰযং তদহুপটিগ্গহিত’’ন্তি লিখিতং পাঠং নিস্সায ইমস্মিম্পি পাঠে ‘‘তদহুপটিগ্গহিতন্তি ইদমেৰ ইচ্ছিতব্ব’ন্তি মঞ্ঞমানা ‘‘পুরেপটিগ্গহিত’’ন্তি পাঠং পটিক্খিপন্তি. কেসুচি ‘‘পুরেভত্তং পটিগ্গহিতং ৰা’’তি লিখন্তি, তং সব্বং যথাৰুত্তনযং অমনসিকরোন্তা ৰিব্ভন্তচিত্তা এৰং করোন্তীতি দট্ঠব্বং.

ইমেসু চতূসু কালিকেসু যাৰকালিকং মজ্ঝন্হিককালাতিক্কমে, যামকালিকং পচ্ছিমযামাতিক্কমে, সত্তাহকালিকং সত্তাহাতিক্কমে পরিভুঞ্জন্তস্স আপত্তীতি ৰুত্তং. কতরসিক্খাপদেন আপত্তি হোতীতি পুচ্ছাযমাহ ‘‘কালযাম’’ইচ্চাদি. তস্সত্থো – যাৰকালিকং কালাতিক্কমে পরিভুঞ্জন্তস্স ‘‘যো পন ভিক্খু ৰিকালে খাদনীযং ৰা ভোজনীযং ৰা খাদেয্য ৰা ভুঞ্জেয্য ৰা, পাচিত্তিয’’ন্তি ইমিনা ৰিকালেভোজনসিক্খাপদেন (পাচি. ২৪৮) আপত্তি হোতি. যামকালিকং যামাতিক্কমে পরিভুঞ্জন্তস্স ‘‘যো পন ভিক্খু সন্নিধিকারকং খাদনীযং ৰা ভোজনীযং ৰা খাদেয্য ৰা ভুঞ্জেয্য ৰা, পাচিত্তিয’’ন্তি ইমিনা সন্নিধিসিক্খাপদেন (পাচি. ২৫৩) আপত্তি হোতি. সত্তাহকালিকং সত্তাহাতিক্কমে পরিভুঞ্জন্তস্স ‘‘যানি খো পন তানি গিলানানং ভিক্খূনং পটিসাযনীযানি ভেসজ্জানি, সেয্যথিদং, সপ্পি নৰনীতং তেলং মধু ফাণিতং, তানি পটিগ্গহেত্ৰা সত্তাহপরমং সন্নিধিকারকং পরিভুঞ্জিতব্বানি, তং অতিক্কামযতো নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিয’’ন্তি ইমিনা ভেসজ্জসিক্খাপদেন (পারা. ৬২২) আপত্তি হোতীতি.

ইমানি চত্তারি কালিকানি একতো সংসট্ঠানি সম্ভিন্নরসানি পুরিমপুরিমকালিকস্স কালৰসেন পরিভুঞ্জিতব্বানীতি ৰুত্তং. অসম্ভিন্নরসানি চে হোন্তি, কথং পরিভুঞ্জিতব্বানীতি আহ ‘‘সচে পনা’’তিআদি. তস্সত্থো সুৰিঞ্ঞেয্যোৰ.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

চতুকালিকৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

অট্ঠারসমো পরিচ্ছেদো.

১৯. কপ্পিযভূমিৰিনিচ্ছযকথা

১০১. এৰং চতুকালিকৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি কপ্পিযকুটিৰিনিচ্ছযং কথেতুং ‘‘কপ্পিযা চতুভূমিযো’’তিআদিমাহ. তত্থ কপ্পন্তীতি কপ্পিযা, কপ্প সামত্থিযেতি ধাতু. ভৰন্তি এতাসু অন্তোৰুত্থঅন্তোপক্কানীতি ভূমিযো, চতস্সো ভূমিযো চতুভূমিযো, চতস্সো কপ্পিযকুটিযোতি অত্থো. কতমা তাতি আহ ‘‘উস্সাৰনন্তিকা…পে… ৰেদিতব্বা’’তি. কথং ৰিঞ্ঞাযতিচ্চাহ ‘‘অনুজানামি…পে… ৰচনতো’’তি. ইদং ভেসজ্জক্খন্ধকপাল়িং (মহাৰ. ২৯৫) সন্ধাযাহ. তত্থ উদ্ধং সাৰনা উস্সাৰনা, উস্সাৰনা অন্তো যস্সা কপ্পিযভূমিযাতি উস্সাৰনন্তিকা. গাৰো নিসীদন্তি এত্থাতি গোনিসাদিকা, গো-সদ্দূপপদ নি-পুব্বসদ ৰিসরণগত্যাৰসানেসূতি ধাতু. গহপতীহি দিন্নাতি গহপতি, উত্তরপদলোপততিযাতপ্পুরিসোযং. কম্মৰাচায সম্মন্নিতব্বাতি সম্মুতীতি এৰমিমাসং ৰিগ্গহো কাতব্বো. তত্থাতি কপ্পিযকুটিৰিনিচ্ছযে. তং পন অৰত্ৰাপীতি অন্ধকট্ঠকথাযং ৰুত্তনযং অৰত্ৰাপি. পি-সদ্দেন তথাৰচনম্পি অনুজানাতি. অট্ঠকথাসু ৰুত্তনযেন ৰুত্তেতি সেসঅট্ঠকথাসু ৰুত্তনযেন ‘‘কপ্পিযকুটিং করোমা’’তি ৰা ‘‘কপ্পিযকুটী’’তি ৰা ৰুত্তে. সাধারণলক্খণন্তি সব্বঅট্ঠকথানং সাধারণং উস্সাৰনন্তিককুটিকরণলক্খণং. চযন্তি অধিট্ঠানং উচ্চৰত্থুং. যতো পট্ঠাযাতি যতো ইট্ঠকতো সিলতো মত্তিকাপিণ্ডতো ৰা পট্ঠায. পঠমিট্ঠকাদীনং হেট্ঠা ন ৰট্টন্তীতি পঠমিট্ঠকাদীনং হেট্ঠাভূমিযং পতিট্ঠাপিযমানা ইট্ঠকাদযো ভূমিগতিকত্তা ‘‘কপ্পিযকুটিং করোমা’’তি ৰত্ৰা পতিট্ঠাপেতুং ন ৰট্টন্তি. যদি এৰং ভূমিযং নিখণিত্ৰা ঠপিযমানা থম্ভা কস্মা তথা ৰত্ৰা পতিট্ঠাপেতুং ৰট্টন্তীতি আহ ‘‘থম্ভা পন…পে… ৰট্টন্তী’’তি.

সঙ্ঘসন্তকমেৰাতি ৰাসত্থায কতং সঙ্ঘিকসেনাসনং সন্ধায ৰদতি. ভিক্খুসন্তকন্তি ৰাসত্থায এৰ কতং ভিক্খুস্স পুগ্গলিকসেনাসনং.

১০২. মুখসন্নিধীতি ইমিনা অন্তোৰুত্থদুক্কটমেৰ দীপেতি.

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.২৯৫) পন এৰং ৰুত্তং – তং পন অৰত্ৰাপীতি পি-সদ্দেন তথাৰচনম্পি অনুজানাতি. অট্ঠকথাসূতি অন্ধকট্ঠকথাৰিরহিতাসু সেসট্ঠকথাসু. সাধারণলক্খণন্তি অন্ধকট্ঠকথায সহ সব্বট্ঠকথানং সমানং. চযন্তি অধিট্ঠানং উচ্চৰত্থুং. যতো পট্ঠাযাতি যতো ইট্ঠকাদিতো পট্ঠায চযং আদিং কত্ৰা ভিত্তিং উট্ঠাপেতুকামাতি অত্থো. ‘‘থম্ভা পন উপরি উগ্গচ্ছন্তি, তস্মা ৰট্টন্তী’’তি এতেন ইট্ঠকপাসাণা হেট্ঠা পতিট্ঠাপিযমানাপি যদি চযতো, ভূমিতো ৰা একঙ্গুলমত্তম্পি উগ্গতা তিট্ঠন্তি, ৰট্টন্তীতি সিদ্ধং হোতি.

আরামোতি উপচারসীমাপরিচ্ছিন্নো সকলো ৰিহারো. সেনাসনানীতি ৰিহারস্স অন্তো তিণকুটিআদিকানি সঙ্ঘস্স নিৰাসগেহানি. ৰিহারগোনিসাদিকা নামাতি সেনাসনগোনিসাদিকা নাম. সেনাসনানি হি সযং পরিক্খিত্তানিপি আরামপরিক্খেপাভাৰেন ‘‘গোনিসাদিকা’’তি ৰুত্তা. ‘‘উপড্ঢপরিক্খিত্তোপী’’তি ইমিনা ততো ঊনপরিক্খিত্তো যেভুয্যেন অপরিক্খিত্তো নাম, তস্মা অপরিক্খিত্তসঙ্খমেৰ গচ্ছতীতি দস্সেতি. এত্থাতি উপড্ঢাদিপরিক্খিত্তে. কপ্পিযকুটি লদ্ধুং ৰট্টতীতি গোনিসাদিকায অভাৰেন সেসকপ্পিযকুটীসু তীসু যা কাচি কপ্পিযকুটি কাতব্বাতি অত্থো.

তেসং গেহানীতি এত্থ ভিক্খূনং ৰাসত্থায কতম্পি যাৰ ন দেন্তি, তাৰ তেসং সন্তকংযেৰ ভৰিস্সতীতি দট্ঠব্বং. ৰিহারং ঠপেত্ৰাতি উপসম্পন্নানং ৰাসত্থায কতং গেহং ঠপেত্ৰাতি অত্থো. গেহন্তি নিৰাসগেহং. তদঞ্ঞং পন উপোসথাগারাদি সব্বং অনিৰাসগেহং চতুকপ্পিযভূমিৰিমুত্তা পঞ্চমী কপ্পিযভূমি. সঙ্ঘসন্তকেপি হি এতাদিসে গেহে সুট্ঠু পরিক্খিত্তারামট্ঠেপি অব্ভোকাসে ৰিয অন্তোৰুত্থাদিদোসো নত্থি. যেন কেনচি ছন্নে পরিচ্ছন্নে চ সহসেয্যপ্পহোনকে ভিক্খুস্স, সঙ্ঘস্স ৰা নিৰাসগেহে অন্তোৰুত্থাদিদোসো, ন অঞ্ঞত্থ. তেনাহ ‘‘যং পনা’’তিআদি. তত্থ ‘‘সঙ্ঘিকং ৰা পুগ্গলিকং ৰা’’তি ইদং কিঞ্চাপি ভিক্খুভিক্খুনীনং সামঞ্ঞতো ৰুত্তং ভিক্খূনং পন সঙ্ঘিকং পুগ্গলিকঞ্চ ভিক্খুনীনং, তাসং সঙ্ঘিকং পুগ্গলিকঞ্চ ভিক্খূনং গিহিসন্তকট্ঠানে তিট্ঠতীতি ৰেদিতব্বং.

মুখসন্নিধীতি অন্তোসন্নিহিতদোসো হি মুখপ্পৰেসননিমিত্তং আপত্তিং করোতি, নাঞ্ঞথা, তস্মা ‘‘মুখসন্নিধী’’তি (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.২৯৫) ৰুত্তোতি.

তত্থ তত্থ খণ্ডা হোন্তীতি উপড্ঢতো অধিকং খণ্ডা হোন্তি. সব্বস্মিং ছদনে ৰিনট্ঠেতি তিণপণ্ণাদিৰস্সপরিত্তাযকে ছদনে ৰিনট্ঠে. গোপানসীনং পন উপরি ৰল্লীহি বদ্ধদণ্ডেসু ঠিতেসুপি জহিতৰত্থুকা হোন্তি এৰ. পক্খপাসকমণ্ডলন্তি একস্মিং পস্সে তিণ্ণং গোপানসীনং উপরি ঠিততিণপণ্ণাদিছদনং ৰুচ্চতি.

১০৩. ‘‘অনুপসম্পন্নস্স দত্ৰা তস্সা’’তিআদিনা অকপ্পিযকুটিযং ৰুত্থম্পি অনুপসম্পন্নস্স দিন্নে কপ্পিযং হোতি, সাপেক্খদানঞ্চেত্থ ৰট্টতি, পটিগ্গহণং ৰিয ন হোতীতি দস্সেতি. অন্তোপক্কসামংপক্কেসু পন ‘‘ন, ভিক্খৰে, অন্তোৰুত্থং অন্তোপক্কং সামংপক্কং পরিভুঞ্জিতব্বং, যো পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স. অন্তো চে, ভিক্খৰে, ৰুত্থং অন্তোপক্কং সামংপক্কং, তঞ্চে পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি তিণ্ণং দুক্কটানং. অন্তো চে, ভিক্খৰে, ৰুত্থং অন্তোপক্কং অঞ্ঞেহি পক্কং, তঞ্চে পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি দ্ৰিন্নং দুক্কটানং. অন্তো চে, ভিক্খৰে, ৰুত্থং বহিপক্কং সামংপক্কং, তঞ্চে পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি দ্ৰিন্নং দুক্কটানং. বহি চে, ভিক্খৰে, ৰুত্থং অন্তোপক্কং সামংপক্কং, তঞ্চে পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি দ্ৰিন্নং দুক্কটানং. অন্তো চে, ভিক্খৰে, ৰুত্থং বহিপক্কং অঞ্ঞেহি পক্কং, তঞ্চে পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স. বহি চে, ভিক্খৰে, ৰুত্থং অন্তোপক্কং অঞ্ঞেহি পক্কং, তঞ্চে পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স. বহি চে, ভিক্খৰে, ৰুত্থং বহিপক্কং সামংপক্কং, তঞ্চে পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স. বহি চে, ভিক্খৰে, ৰুত্থং বহিপক্কং অঞ্ঞেহি পক্কং, তঞ্চে পরিভুঞ্জেয্য, অনাপত্তী’’তি (মহাৰ. ২৭৪) ৰচনতো একং তিরাপত্তিকং, তীণি দুরাপত্তিকানি, তীণি একাপত্তিকানি, একং অনাপত্তিকন্তি অট্ঠ হোন্তি. তত্থ অন্তোৰুত্থন্তি অকপ্পিযকুটিযং ৰুত্থং. অন্তোপক্কেপি এসেৰ নযো. সামংপক্কন্তি যং কিঞ্চি আমিসং ভিক্খুস্স পচিতুং ন ৰট্টতি. তত্থ যং ৰত্তব্বং, তং অট্ঠকথাযং ৰুত্তমেৰ.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

কপ্পিযভূমিৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

একূনৰীসতিমো পরিচ্ছেদো.

২০. পটিগ্গহণৰিনিচ্ছযকথা

১০৪. এৰং কপ্পিযভূমিৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি পটিগ্গহণৰিনিচ্ছযং কথেতুং ‘‘খাদনীযাদিপটিগ্গাহো’’তিআদিমাহ. তত্থ খাদিযতেতি খাদনীযং, ঠপেত্ৰা পঞ্চ ভোজনানি সব্বস্স অজ্ঝোহরিতব্বস্সেতং অধিৰচনং. আদিসদ্দেন ভোজনীযং সঙ্গণ্হাতি. পটিগ্গহণং সম্পটিচ্ছনং পটিগ্গাহো, খাদনীযাদীনং পটিগ্গাহো খাদনীযাদিপটিগ্গাহো. তেনাহ ‘‘অজ্ঝোহরিতব্বস্স যস্স কস্সচি খাদনীযস্স ৰা ভোজনীযস্স ৰা পটিগ্গহণ’’ন্তি. পঞ্চসু অঙ্গেসু উচ্চারণমত্তন্তি উক্খিপনমত্তং, ইমিনা পটিগ্গহিতব্বভারস্স পমাণং দস্সেতি. তেনেৰ তাদিসেন পুরিসেন অনুক্খিপনীযৰত্থুস্মিং পটিগ্গহণং ন রুহতীতি দীপেতি. ‘‘হত্থপাসো’’তি ইমিনা আসন্নভাৰং. তেনেৰ চ দূরে ঠত্ৰা অভিহরন্তস্স পটিগ্গহণং ন রুহতীতি দীপেতি. অভিহারোতি পরিণামিতভাৰো, তেন চ তত্রট্ঠকাদীসু ন রুহতীতি দীপেতি. ‘‘দেৰো ৰা’’তিআদিনা দাযকতো পযোগত্তযং দস্সেতি. ‘‘তঞ্চে’’তিআদিনা পটিগ্গাহকতো পযোগদ্ৰযং দস্সেতি.

ইদানি তেসু পঞ্চসু অঙ্গেসু হত্থপাসস্স দুরাজানতায তং দস্সেতুমাহ ‘‘তত্থি’’চ্চাদি. তত্থ অড্ঢতেয্যহত্থো হত্থপাসো নামাতি যোজনা. ‘‘তস্স ওরিমন্তেনা’’তি ইমিনা আকাসে উজুং ঠত্ৰা পরেন উক্খিত্তং গণ্হন্তস্সাপি আসন্নঙ্গভূতপাদতলতো পট্ঠায হত্থপাসো পরিচ্ছিন্দিতব্বো, ন সীসতো পট্ঠাযাতি দস্সেতি. তত্থ ‘‘ওরিমন্তেনা’’তি ইমস্স হেট্ঠিমন্তেনাতি অত্থো গহেতব্বো.

এত্থ চ পৰারণসিক্খাপদট্ঠকথাযং (পাচি. অট্ঠ. ২৩৮-২৩৯) ‘‘সচে পন ভিক্খু নিসিন্নো হোতি, আসন্নস্স পচ্ছিমন্ততো পট্ঠাযা’’তিআদিনা পটিগ্গাহকানং আসন্নঙ্গস্স পারিমন্ততো পট্ঠায পরিচ্ছেদস্স দস্সিতত্তা ইধাপি আকাসে ঠিতস্স পটিগ্গাহকস্স আসন্নঙ্গভূতপাদতলস্স পারিমন্তভূততো পণ্হিপরিযন্তস্স হেট্ঠিমতলতো পট্ঠায, দাযকস্স পন ওরিমন্তভূততো পাদঙ্গুলস্স হেট্ঠিমপরিযন্ততো পট্ঠায হত্থপাসো পরিচ্ছিন্দিতব্বোতি দট্ঠব্বং. ইমিনাৰ নযেন ভূমিযং নিপজ্জিত্ৰা উস্সীসকে নিসিন্নস্স হত্থতো পটিগ্গণ্হন্তস্সাপি আসন্নসীসঙ্গস্স পারিমন্তভূততো গীৰন্ততো পট্ঠাযেৰ হত্থপাসো মিনিতব্বো, ন পাদতলতো পট্ঠায. এৰং নিপজ্জিত্ৰা দানেপি যথানুরূপং ৰেদিতব্বং. ‘‘যং আসন্নতরং অঙ্গ’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ২৩৮-২৩৯) হি ৰুত্তং. অকল্লকোতি গিলানো সহত্থা পরিভুঞ্জিতুং অসক্কোন্তো মুখেন পটিগ্গণ্হাতি. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.২৬৫) পন ‘‘অকল্লকোতি গিলানো গহেতুং ৰা’’তি এত্তকমেৰ ৰুত্তং, এতেন অকল্লকোতি গিলানো ৰা অথ ৰা গহেতুং অকল্লকো অসমত্থোতি অত্থো দস্সিতো. তেনাহ ‘‘সচেপি নত্থুকরণিযং দীযমানং নাসাপুটেন অকল্লকো ৰা মুখেন পটিগ্গণ্হাতী’’তি.

১০৫. একদেসেনাপীতি অঙ্গুলিযা ফুট্ঠমত্তেন.

তঞ্চে পটিগ্গণ্হাতি, সব্বং পটিগ্গহিতমেৰাতি ৰেণুকোটিযং বন্ধিত্ৰা ঠপিতত্তা. সচে ভূমিযং ঠিতমেৰ ঘটং দাযকেন হত্থপাসে ঠত্ৰা ‘‘ঘটং দস্সামী’’তি দিন্নং ৰেণুকোটিযা গহণৰসেন পটিগ্গণ্হাতি, উভযকোটিবদ্ধং সব্বম্পি পটিগ্গহিতমেৰ হোতি. ভিক্খুস্স হত্থে অপীল়েত্ৰা পকতিযা পীল়িযমানং উচ্ছুরসং সন্ধায ‘‘গণ্হথা’’তি ৰুত্তত্তা ‘‘অভিহারো ন পঞ্ঞাযতী’’তি ৰুত্তং, হত্থপাসে ঠিতস্স পন ভিক্খুস্স অত্থায পীল়িযমানং উচ্ছুতো পগ্ঘরন্তং রসং গণ্হিতুং ৰট্টতি. দোণিকায সযং পগ্ঘরন্তং উচ্ছুরসং মজ্ঝে আৰরিত্ৰা ৰিস্সজ্জিতম্পি গণ্হিতুং ৰট্টতি. পটিগ্গহণসঞ্ঞাযাতি ‘‘মঞ্চাদিনা পটিগ্গহেস্সামী’’তি উপ্পাদিতসঞ্ঞায, ইমিনা ‘‘পটিগ্গণ্হামী’’তি ৰাচায ৰত্তব্বকিচ্চং নত্থীতি দস্সেতি.

যত্থ কত্থচি অট্ঠকথাসু, পদেসেসু ৰা. অসংহারিমে ফলকেতি থামমজ্ঝিমেন অসংহারিযে. ‘‘তিন্তিণিকাদিপণ্ণেসূতি ৰচনতো সাখাসু পটিগ্গহণং রুহতীতি দট্ঠব্ব’’ন্তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. পাচিত্তিয ৩.২৬৫) ৰুত্তং. পোরাণটীকাযম্পি তথেৰ ৰুত্তং, তদেতং ৰিচারেতব্বং. অট্ঠকথাযঞ্হি ‘‘ভূমিযং অত্থতেসু সুখুমেসু তিন্তিণিকাদিপণ্ণেসু পটিগ্গহণং ন রুহতী’’তি ৰুত্তং. তং তিন্তিণিকাদিপণ্ণানং সুখুমত্তা তত্থ ঠপিতআমিসস্স অসণ্ঠহনতো ভূমিযং ঠপিতসদিসত্তা ‘‘ন রুহতী’’তি ৰুত্তং, তিন্তিণিকাদিসাখাসু ঠপিতেপি এৰমেৰ সিযা, তস্মা ‘‘সাখাসু পটিগ্গহণং রুহতী’’তি ৰচনং অযুত্তং ৰিয দিস্সতি. অট্ঠকথাযং ‘‘ন রুহতী’’তি কিরিযাপদস্স ‘‘কস্মা’’তি হেতুপরিযেসনে সতি ন অঞ্ঞং পরিযেসিতব্বং, ‘‘সুখুমেসূ’’তি ৰুত্তং ৰিসেসনপদংযেৰ হেতুমন্তৰিসেসনং ভৰতি, তস্মা তিন্তিণিকপণ্ণাদীসু পটিগ্গহণং ন রুহতি, কস্মা? তেসং সুখুমত্তা. অঞ্ঞেসু পন পদুমিনীপণ্ণাদীসু রুহতি, কস্মা? তেসং ওল়ারিকত্তাতি হেতুফলসম্বন্ধো ইচ্ছিতব্বোতি দিস্সতি, তস্মা ‘‘তদেতং ৰিচারেতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. তথা হি ৰুত্তং অট্ঠকথাযং ‘‘ন হি তানি সন্ধারেতুং সমত্থানীতি মহন্তেসু পন পদুমিনীপণ্ণাদীসু রুহতী’’তি.

১০৬. পুঞ্ছিত্ৰা পটিগ্গহেত্ৰাতি পুঞ্ছিতেপি রজনচুণ্ণাসঙ্কায সতি পটিগ্গহণত্থায ৰুত্তং, নাসতি. তং পনাতি পতিতরজং অপ্পটিগ্গহেত্ৰা উপরি গহিতপিণ্ডপাতং. অনাপত্তীতি দুরূপচিণ্ণাদিদোসো নত্থি. পুব্বাভোগস্স অনুরূপৰসেন ‘‘অনুপসম্পন্নস্স দত্ৰা…পে… ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. যস্মা পন তং ‘‘অঞ্ঞস্স দস্সামী’’তি চিত্তুপ্পাদমত্তেন পরসন্তকং ন হোতি, তস্মা তস্স অদত্ৰাপি পটিগ্গহেত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি. ‘‘অনুপসম্পন্নস্স দস্সামী’’তিআদিপি ৰিনযদুক্কটস্স পরিহারায ৰুত্তং, তথা অকত্ৰা গহিতেপি পটিগ্গহেত্ৰা পরিভুঞ্জতো অনাপত্তিযেৰ. ভিক্খুস্স দেতীতি অঞ্ঞস্স ভিক্খুস্স দেতি. কঞ্জিকন্তি খীররসাদিং যং কিঞ্চি দ্রৰং সন্ধায ৰুত্তং. হত্থতো মোচেত্ৰা পুন গণ্হাতি, উগ্গহিতকং হোতীতি আহ ‘‘হত্থতো অমোচেন্তেনেৰা’’তি. আলুল়েন্তানন্তি আলোল়েন্তানং, অযমেৰ ৰা পাঠো. আহরিত্ৰা ভূমিযং ঠপিতত্তা অভিহারো নত্থীতি আহ ‘‘পত্তো পটিগ্গহেতব্বো’’তি.

১০৭. পঠমতরং উল়ুঙ্কতো থেৰা পত্তে পতন্তীতি এত্থ ‘‘যথা পঠমতরং পতিতথেৰে দোসো নত্থি, তথা আকিরিত্ৰা অপনেন্তানং পচ্ছা পতিতথেৰেপি অভিহটত্তা নেৰত্থি দোসো’’তি ৰদন্তি. চরুকেনাতি খুদ্দকভাজনেন. ‘‘অভিহটত্তাতি দীযমানক্খণং সন্ধায ৰুত্তং. দত্ৰা অপনযনকালে পন ছারিকা ৰা বিন্দূনি ৰা পতন্তি, পুন পটিগ্গহেতব্বং অভিহারস্স ৰিগতত্তা’’তি ৰদন্তি, তং যথা ন পততি, তথা অপনেস্সামীতি পটিহরন্তে যুজ্জতি, পকতিসঞ্ঞায অপনেন্তে অভিহারো ন ছিজ্জতি, সুপতিতং. পটিগ্গহিতমেৰ হি তং হোতি. মুখৰট্টিযাপি গহেতুং ৰট্টতীতি অভিহরিযমানস্স পত্তস্স মুখৰট্টিযা উপরিভাগে হত্থং পসারেত্ৰা ফুসিতুং ৰট্টতি. পাদেন পেল্লেত্ৰাতি পাদেন ‘‘পটিগ্গহেস্সামী’’তি সঞ্ঞায অক্কমিত্ৰা. কেচীতি অভযগিরিৰাসিনো. ৰচনমত্তমেৰাতি পটিবদ্ধং পটিবদ্ধপটিবদ্ধন্তি সদ্দমত্তমেৰ নানং, কাযপটিবদ্ধমেৰ হোতি, তস্মা তেসং ৰচনং ন গহেতব্বন্তি অধিপ্পাযো. এস নযোতি ‘‘পটিবদ্ধপটিবদ্ধম্পি কাযপটিবদ্ধমেৰা’’তি অযং নযো. তথা চ তত্থ কাযপটিবদ্ধে তপ্পটিবদ্ধে চ থুল্লচ্চযমেৰ ৰুত্তং.

তেন আহরাপেতুন্তি যস্স ভিক্খুনো সন্তিকং গতং, তং ‘‘ইধ নং আনেহী’’তি আণাপেত্ৰা তেন আহরাপেতুং ইতরস্স ৰট্টতীতি অত্থো. তস্মাতি যস্মা মূলট্ঠস্সেৰ পরিভোগো অনুঞ্ঞাতো, তস্মা. তং দিৰসং হত্থেন গহেত্ৰা দুতিযদিৰসে পটিগ্গহেত্ৰা পরিভুঞ্জন্তস্স উগ্গহিতকপটিগ্গহিতং হোতীতি আহ ‘‘অনামসিত্ৰা’’তি. অপ্পটিগ্গহিতত্তা ‘‘সন্নিধিপচ্চযা অনাপত্তী’’তি ৰুত্তং. অপ্পটিগ্গহেত্ৰা পরিভুঞ্জন্তস্স অদিন্নমুখদ্ৰারাপত্তি হোতীতি আহ ‘‘পটিগ্গহেত্ৰা পন পরিভুঞ্জিতব্ব’’ন্তি. ‘‘ন ততো পরন্তি তদহেৰ সামং অপ্পটিগ্গহিতং সন্ধায ৰুত্তং, তদহেৰ পটিগ্গহিতং পন পুনদিৰসাদীসু অপ্পটিগ্গহেত্ৰাপি পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি.

১০৮. খীযন্তীতি খযং গচ্ছন্তি, তেসং চুণ্ণেহি থুল্লচ্চযঅপ্পটিগ্গহণাপত্তিযো ন হোন্তীতি অধিপ্পাযো. সত্থকেনাতি পটিগ্গহিতসত্থকেন. নৰসমুট্ঠিতন্তি এতেনেৰ উচ্ছুআদীসু অভিনৰলগ্গত্তা অব্বোহারিকং ন হোতীতি দস্সেতি. এসেৰ নযোতি সন্নিধিদোসাদিং সন্ধায ৰদতি. তেনাহ ‘‘ন হী’’তিআদি. কস্মা পনেত্থ উগ্গহিতপচ্চযা, সন্নিধিপচ্চযা ৰা দোসো ন সিযাতি আহ ‘‘ন হি তং পরিভোগত্থায পরিহরন্তী’’তি. ইমিনা চ বাহিরপরিভোগত্থং সামং গহেত্ৰা ৰা অনুপসম্পন্নেন দিন্নং ৰা পরিহরিতুং ৰট্টতীতি দীপেতি, তস্মা পত্তসম্মক্খনাদিঅত্থং সামং গহেত্ৰা পরিহরিততেলাদিং সচে পরিভুঞ্জিতুকামো হোতি, পটিগ্গহেত্ৰা পরিভুঞ্জন্তস্স অনাপত্তি. অব্ভন্তরপরিভোগত্থং পন সামং গহিতং পটিগ্গহেত্ৰা পরিভুঞ্জন্তস্স উগ্গহিতপটিগ্গহণং হোতি, অপ্পটিগ্গহেত্ৰা পরিভুঞ্জন্তস্স অদিন্নমুখদ্ৰারাপত্তি হোতি. অব্ভন্তরপরিভোগত্থমেৰ অনুপসম্পন্নেন দিন্নং গহেত্ৰা পরিহরন্তস্স সিঙ্গীলোণকপ্পো ৰিয সন্নিধিপচ্চযা আপত্তি হোতি. কেচি পন ‘‘থামমজ্ঝিমস্স পুরিসস্স উচ্চারণমত্তং হোতীতিআদিনা ৰুত্তপঞ্চঙ্গসম্পত্তিযা পটিগ্গহণস্স রুহণতো বাহিরপরিভোগত্থম্পি সচে অনুপসম্পন্নেহি দিন্নং গণ্হাতি, পটিগ্গহিতমেৰা’’তি ৰদন্তি. এৰং সতি ইধ বাহিরপরিভোগত্থং অনুপসম্পন্নেন দিন্নং গহেত্ৰা পরিহরন্তস্স সন্নিধিপচ্চযা আপত্তি ৰত্তব্বা সিযা. ‘‘ন হি তং পরিভোগত্থায পরিহরন্তী’’তি চ ন ৰত্তব্বং, তস্মা বাহিরপরিভোগত্থং গহিতং পটিগ্গহিতং নাম ন হোতীতি ৰেদিতব্বং.

যদি এৰং পঞ্চসু পটিগ্গহণঙ্গেসু ‘‘পরিভোগত্থাযা’’তি ৰিসেসনং ৰত্তব্বন্তি? ন ৰত্তব্বং. পটিগ্গহণঞ্হি পরিভোগত্থমেৰ হোতীতি ‘‘পরিভোগত্থাযা’’তি ৰিসুং অৰত্ৰা ‘‘তঞ্চে ভিক্খু কাযেন ৰা কাযপটিবদ্ধেন ৰা পটিগ্গণ্হাতী’’তি এত্তকমেৰ ৰুত্তং. অপরে পন ‘‘সতিপি পটিগ্গহণে ‘ন হি তং পরিভোগত্থায পরিহরন্তী’তি ইধ অপরিভোগত্থায পরিহরণে অনাপত্তি ৰুত্তা’’তি ৰদন্তি. তেন চ পটিগ্গহণঙ্গেসু পঞ্চসু সমিদ্ধেসু অজ্ঝোহরিতুকামতায গহিতমেৰ পটিগ্গহিতং নাম হোতি অজ্ঝোহরিতব্বেসুযেৰ পটিগ্গহণস্স অনুঞ্ঞাতত্তাতি দস্সেতি. তথা বাহিরপরিভোগত্থায গহেত্ৰা ঠপিততেলাদিং অজ্ঝোহরিতুকামতায সতি পটিগ্গহেত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতীতি দস্সেতি. উদুক্খলমুসলাদীনি খীযন্তীতি এত্থ উদুক্খলমুসলানং খযেন পিসিতকোট্টিতভেসজ্জেসু সচে আগন্তুকৰণ্ণো পঞ্ঞাযতি, ন ৰট্টতি. সুদ্ধং উদকং হোতীতি রুক্খসাখাদীহি গল়িত্ৰা পতনউদকং সন্ধায ৰুত্তং.

১০৯. পত্তো ৰাস্স পটিগ্গহেতব্বোতি এত্থাপি পত্তগতং ছুপিত্ৰা দেন্তস্স হত্থে লগ্গেন আমিসেন দোসাভাৰত্থং পত্তপটিগ্গহণন্তি অব্ভন্তরপরিভোগত্থমেৰ পত্তপটিগ্গহণং ৰেদিতব্বং. যং সামণেরস্স পত্তে পততি…পে… পটিগ্গহণং ন ৰিজহতীতি এত্থ পুনপ্পুনং গণ্হন্তস্স অত্তনো পত্তে পক্খিত্তমেৰ অত্তনো সন্তকন্তি সন্নিট্ঠানকরণতো হত্থগতং পটিগ্গহণং ন ৰিজহতি. পরিচ্ছিন্দিত্ৰা দিন্নং পন গণ্হন্তস্স গহণসমযেযেৰ অত্তনো সন্তকন্তি সন্নিট্ঠানস্স কতত্তা হত্থগতং পটিগ্গহণং ৰিজহতি. কেসঞ্চি অত্থায ভত্তং পক্খিপতীতি এত্থ অনুপসম্পন্নস্স অত্থায পক্খিপন্তেপি আগন্ত্ৰা গণ্হিস্সতীতি সযমেৰ পক্খিপিত্ৰা ঠপনতো পটিগ্গহণং ন ৰিজহতি. অনুপসম্পন্নস্স হত্থে পক্খিত্তং পন অনুপসম্পন্নেনেৰ ঠপিতং নাম হোতীতি পটিগ্গহণং ৰিজহতি পরিচ্চত্তভাৰতো. তেন ৰুত্তং ‘‘সামণের…পে… পরিচ্চত্তত্তা’’তি. কেসঞ্চীতিআদীসু অনুপসম্পন্নানং অত্থায কত্থচি ঠপিযমানম্পি হত্থতো মুত্তমত্তে এৰ পটিগ্গহণং ন ৰিজহতি, অথ খো ভাজনে পতিতমেৰ পটিগ্গহণং ৰিজহতি. ভাজনঞ্চ ভিক্খুনা পুনদিৰসত্থায অপেক্খিতমেৰাতি তগ্গতম্পি আমিসং দুদ্ধোতপত্তগতং ৰিয পটিগ্গহণং ৰিজহতীতি সঙ্কায ‘‘সামণেরস্স হত্থে পক্খিপিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. ঈদিসেসু হি যুত্তি ন গৰেসিতব্বা, ৰুত্তনযেনেৰ পটিপজ্জিতব্বং.

১১০. পত্তগতা যাগূতি ইমিনা পত্তমুখৰট্টিযা ফুট্ঠেপি কুটে যাগু পটিগ্গহিতা, উগ্গহিতা ৰা ন হোতি ভিক্খুনো অনিচ্ছায ফুট্ঠত্তাতি দস্সেতি. আরোপেতীতি হত্থং ফুসাপেতি. পটিগ্গহণূপগং ভারং নাম থামমজ্ঝিমস্স পুরিসস্স উক্খেপারহং. কিঞ্চাপি অৰিস্সজ্জেত্ৰাৰ অঞ্ঞেন হত্থেন পিদহন্তস্স দোসো নত্থি, তথাপি ন পিদহিতব্বন্তি অট্ঠকথাপমাণেনেৰ গহেতব্বং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.২৬৫) পন ‘‘ন পিদহিতব্বন্তি হত্থতো মুত্তং সন্ধায ৰুত্তং, হত্থগতং পন ইতরেন হত্থেন পিদহতো, হত্থতো মুত্তম্পি ৰা অফুসিত্ৰা উপরি পিধানং পাতেন্তস্স ন দোসো’’তি ৰুত্তং.

১১১. পটিগ্গণ্হাতীতি ছাযত্থায উপরি ধারিযমানা মহাসাখা যেন কেনচি ছিজ্জেয্য, তত্থ লগ্গরজং মুখে পাতেয্য ৰাতি কপ্পিযং কারাপেত্ৰা পটিগ্গণ্হাতি.

মচ্ছিকৰারণত্থন্তি এত্থ ‘‘সচেপি সাখায লগ্গরজং পত্তে পততি, সুখেন পরিভুঞ্জিতুং সক্কাতি সাখায পটিগ্গহিতত্তা অব্ভন্তরপরিভোগত্থমেৰিধ পটিগ্গহণন্তি মূলপটিগ্গহণমেৰ ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. অপরে পন ‘‘মচ্ছিকৰারণত্থন্তি ৰচনমত্তং গহেত্ৰা বাহিরপরিভোগত্থং গহিত’’ন্তি ৰদন্তি. কুণ্ডকেতি মহাঘটে. তস্মিম্পীতি চাটিঘটেপি. অনুপসম্পন্নং গাহাপেত্ৰাতি তমেৰ অজ্ঝোহরণীযং ভণ্ডং অনুপসম্পন্নেন গাহাপেত্ৰা.

থেরস্স পত্তং দুতিযত্থেরস্সাতি ‘‘থেরস্স পত্তং ময্হং দেথা’’তি তেন অত্তনো পরিচ্চজাপেত্ৰা দুতিযত্থেরস্স দেতি. তুয্হং যাগুং ময্হং দেহীতি এত্থ এৰং ৰত্ৰা সামণেরস্স পত্তং গহেত্ৰা অত্তনোপি পত্তং তস্স দেতি. এত্থ পনাতি ‘‘পণ্ডিতো সামণেরো’’তিআদিপত্তপরিৰত্তনকথাযং. কারণং উপপরিক্খিতব্বন্তি যথা মাতুআদীনং তেলাদীনি হরন্তো তথারূপে কিচ্চে অনুপসম্পন্নেন অপরিৰত্তেত্ৰাৰ পরিভুঞ্জিতুং লভতি, এৰমিধ পত্তপরিৰত্তনং অকত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং কস্মা ন লভতীতি কারণং ৰীমংসিতব্বন্তি অত্থো. এত্থ পন ‘‘সামণেরেহি গহিততণ্ডুলেসু পরিক্খীণেসু অৰস্সং অম্হাকং সামণেরা সঙ্গহং করোন্তীতি চিত্তুপ্পত্তি সম্ভৰতি, তস্মা তং পরিৰত্তেত্ৰাৰ পরিভুঞ্জিতব্বং. মাতাপিতূনং অত্থায পন ছাযত্থায ৰা গহণে পরিভোগাসা নত্থি, তস্মা তং ৰট্টতী’’তি কারণং ৰদন্তি. তেনেৰ আচরিযবুদ্ধদত্তত্থেরেনপি ৰুত্তং –

‘‘মাতাপিতূনমত্থায, তেলাদিং হরতোপি চ;

সাখং ছাযাদিঅত্থায, ইমস্স ন ৰিসেসতা.

‘‘তস্মা হিস্স ৰিসেসস্স, চিন্তেতব্বং তু কারণং;

তস্স সালযভাৰং তু, ৰিসেসং তক্কযামহ’’ন্তি.

ইদমেৰেত্থ যুত্ততরং অৰস্সং তথাৰিধৰিতক্কুপ্পত্তিযা সম্ভৰতো. ন হি সক্কা এত্থ ৰিতক্কং সোধেতুন্তি. মাতাদীনং অত্থায হরণে পন নাৰস্সং তথাৰিধৰিতক্কুপ্পত্তীতি সক্কা ৰিতক্কং সোধেতুং. যত্থ হি ৰিতক্কং সোধেতুং সক্কা, তত্থ নেৰত্থি দোসো. তেনেৰ ৰক্খতি ‘‘সচে পন সক্কোতি ৰিতক্কং সোধেতুং, ততো লদ্ধং খাদিতুম্পি ৰট্টতী’’তি. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.২৬৫) পন ‘‘এত্থ পনাতি পত্তপরিৰত্তনে. কারণন্তি এত্থ যথা সামণেরা ইতো অম্হাকম্পি দেন্তীতি ৰিতক্কো উপ্পজ্জতি, ন তথা অঞ্ঞত্থাতি কারণং ৰদন্তি, তঞ্চ যুত্তং. যস্স পন তাদিসো ৰিতক্কো নত্থি, তেন অপরিৰত্তেত্ৰাপি ভুঞ্জিতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং.

১১২. নিচ্চালেতুন্তি চালেত্ৰা পাসাণসক্খরাদিঅপনযনং কাতুং. উদ্ধনং আরোপেতব্বন্তি অনগ্গিকং উদ্ধনং সন্ধায ৰুত্তং. উদ্ধনে পচ্চমানস্স আলুল়নে উপরি অপক্কতণ্ডুলা হেট্ঠা পৰিসিত্ৰা পচ্চন্তীতি আহ ‘‘সামংপাকঞ্চেৰ হোতী’’তি.

১১৩. আধারকে পত্তো ঠপিতোতি অপ্পটিগ্গহিতামিসো পত্তো পুন পটিগ্গহণত্থায ঠপিতো. চালেতীতি ৰিনা কারণং চালেতি, সতিপি কারণে ভিক্খূনং পরিভোগারহং চালেতুং ন ৰট্টতি. কিঞ্চাপি ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অমনুস্সিকাবাধে আমকমংসং আমকলোহিত’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৪) তাদিসে আবাধে অত্তনো অত্থায আমকমংসপটিগ্গহণং অনুঞ্ঞাতং, ‘‘আমকমংসপটিগ্গহণা পটিৰিরতো হোতী’’তি (দী. নি. ১.১০, ১৯৪) চ সামঞ্ঞতো পটিক্খিত্তং, তথাপি অত্তনো, অঞ্ঞস্স ৰা ভিক্খুনো অত্থায অগ্গহিতত্তা ‘‘সীহৰিঘাসাদিং…পে… ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. সক্কোতি ৰিতক্কং সোধেতুন্তি ‘‘ময্হম্পি দেতী’’তি ৰিতক্কস্স অনুপ্পন্নভাৰং সল্লক্খেতুং সক্কোতি, ‘‘সামণেরস্স দস্সামী’’তি সুদ্ধচিত্তেন মযা গহিতন্তি ৰা সল্লক্খেতুং সক্কোতি. সচে পন মূলেপি পটিগ্গহিতং হোতীতি এত্থ ‘‘গহেত্ৰা গতে ময্হম্পি দদেয্যুন্তি সঞ্ঞায সচে পটিগ্গহিতং হোতী’’তি ৰদন্তি.

১১৪. কোট্ঠাসে করোতীতি ‘‘ভিক্খূ সামণেরা চ অত্তনো অত্তনো অভিরুচিতং কোট্ঠাসং গণ্হন্তূ’’তি সব্বেসং সমকে কোট্ঠাসে করোতি. গহিতাৰসেসন্তি সামণেরেহি গহিতকোট্ঠাসতো অৰসেসং. গণ্হিত্ৰাতি ‘‘ময্হং ইদং গণ্হিস্সামী’’তি গহেত্ৰা. ইধ গহিতাৰসেসং নাম তেন গণ্হিত্ৰা পুন ঠপিতং.

পটিগ্গহেত্ৰাতি তদহু পটিগ্গহেত্ৰা. তেনেৰ ‘‘যাৰকালিকেন যাৰজীৰিকসংসগ্গে দোসো নত্থী’’তি ৰুত্তং. সচে পন পুরিমদিৰসে পটিগ্গহেত্ৰা ঠপিতা হোতি, সামিসেন মুখেন তস্সা ৰট্টিযা ধূমং পিৰিতুং ন ৰট্টতি. সমুদ্দোদকেনাতি অপ্পটিগ্গহিতসমুদ্দোদকেন.

হিমকরকা নাম কদাচি ৰস্সোদকেন সহ পতনকা পাসাণলেখা ৰিয ঘনীভূতা উদকৰিসেসা, তেসু পটিগ্গহণকিচ্চং নত্থি. তেনাহ ‘‘উদকগতিকা এৰা’’তি. যস্মা কতকট্ঠি উদকং পসাদেত্ৰা ৰিসুং তিট্ঠতি, তস্মা ‘‘অব্বোহারিক’’ন্তি ৰুত্তং. ইমিনা অপ্পটিগ্গহিতাপত্তীহি অব্বোহারিকং, ৰিকালভোজনাপত্তীহিপি অব্বোহারিকন্তি দস্সেতি. লগ্গতীতি সুক্খে মুখে চ হত্থে চ মত্তিকাৰণ্ণং দস্সেন্তং লগ্গতি. বহলন্তি হত্থমুখেসু অলগ্গনকম্পি পটিগ্গহেতব্বং.

ৰাসমত্তন্তি রেণুখীরাভাৰং দস্সেতি. পানীযং গহেত্ৰাতি অত্তনোযেৰ অত্থায গহেত্ৰা. সচে পন পীতাৰসেসকং তত্থেৰ আকিরিস্সামীতি গণ্হাতি, পুন পটিগ্গহণকিচ্চং নত্থি. আকিরতি, পটিগ্গহেতব্বন্তি পুপ্ফরসস্স পঞ্ঞাযনতো ৰুত্তং. ৰিক্খম্ভেত্ৰাতি ৰিযূহিত্ৰা, অপনেত্ৰাতি অত্থো.

১১৫. মহাভূতেসূতি পাণসরীরসন্নিস্সিতেসু পথৰীআদিমহাভূতেসু. সব্বং ৰট্টতীতি অত্তনো পরেসঞ্চ সরীরসন্নিস্সিতং সব্বং ৰট্টতি, অকপ্পিযমংসানুলোমতায থুল্লচ্চযাদিং ন জনেতীতি অধিপ্পাযো. পততীতি অত্তনো সরীরতো ছিজ্জিত্ৰা পততি. ‘‘রুক্খতো ছিন্দিত্ৰা’’তি ৰুত্তত্তা মত্তিকত্থায পথৰিং খণিতুং, অঞ্ঞম্পি যং কিঞ্চি মূলপণ্ণাদিৰিসভেসজ্জং ছিন্দিত্ৰা ছারিকং অকত্ৰাপি অপ্পটিগ্গহিতম্পি পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতীতি দট্ঠব্বং.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

পটিগ্গহণৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

ৰীসতিমো পরিচ্ছেদো.

২১. পৰারণাৰিনিচ্ছযকথা

১১৬. এৰং পটিগ্গহণৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি পৰারণাৰিনিচ্ছযং কথেতুং ‘‘পটিক্খেপপৰারণা’’তিআদিমাহ. তত্থ পটিক্খিপনং পটিক্খেপো, অসম্পটিচ্ছনন্তি অত্থো. পৰারিযতে পৰারণা, পটিসেধনন্ত্যত্থো. পটিক্খেপসঙ্খাতা পৰারণা পটিক্খেপপৰারণা. অথ ৰা পটিক্খেপৰসেন পৰারণা পটিক্খেপপৰারণা. পঞ্চন্নং ভোজনানং অঞ্ঞতরং ভুঞ্জন্তস্স অঞ্ঞস্মিং ভোজনে অভিহটে পটিক্খেপসঙ্খাতা পৰারণাতি সম্বন্ধো.

১১৭. যং অস্নাতীতি যং ভুঞ্জতি. অম্বিলপাযাসাদীসূতি আদি-সদ্দেন খীরপাযাসাদিং সঙ্গণ্হাতি. তত্থ অম্বিলপাযাসগ্গহণেন তক্কাদিঅম্বিলসংযুত্তা ঘনযাগু ৰুত্তা. খীরপাযাসগ্গহণেন খীরসংযুত্তা যাগু সঙ্গয্হতি. পৰারণং জনেতীতি অনতিরিত্তভোজনাপত্তিনিবন্ধনং পটিক্খেপং সাধেতি. কতোপি পটিক্খেপো অনতিরিত্তভোজনাপত্তিনিবন্ধনো ন হোতি, অকতট্ঠানেযেৰ তিট্ঠতীতি আহ ‘‘পৰারণং ন জনেতী’’তি.

‘‘যাগু-সদ্দস্স পৰারণজনকযাগুযাপি সাধারণত্তা ‘যাগুং গণ্হথা’তি ৰুত্তেপি পৰারণা হোতীতি পৰারণং জনেতিযেৰাতি ৰুত্ত’’ন্তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. তং পরতো তত্থেৰ ‘‘ভত্তমিস্সকং যাগুং আহরিত্ৰা’’তি এত্থ ৰুত্তকারণেন ন সমেতি. ৰুত্তঞ্হি তত্থ – হেট্ঠা অযাগুকে নিমন্তনে উদককঞ্জিকখীরাদীহি সদ্ধিং মদ্দিতং ভত্তমেৰ সন্ধায ‘‘যাগুং গণ্হথা’’তি ৰুত্তত্তা পৰারণা হোতি. ‘‘ভত্তমিস্সকং যাগুং আহরিত্ৰা’’তি এত্থ পন ৰিসুং যাগুযা ৰিজ্জমানত্তা পৰারণা ন হোতীতি. তস্মা তত্থ ৰুত্তনযেনেৰ খীরাদীহি সদ্ধিং মদ্দিতং ভত্তমেৰ সন্ধায ‘‘যাগুং গণ্হথা’’তি ৰুত্তত্তা যাগুযাৰ তত্থ অভাৰতো পৰারণা হোতীতি এৰমেত্থ কারণং ৰত্তব্বং. এৰঞ্হি সতি পরতো ‘‘যেনাপুচ্ছিতো, তস্স অত্থিতাযা’’তি অট্ঠকথায ৰুত্তকারণেনপি সংসন্দতি, অঞ্ঞথা গণ্ঠিপদেসুযেৰ পুব্বাপরৰিরোধো আপজ্জতি, অট্ঠকথায চ ন সমেতীতি. সচে…পে… পঞ্ঞাযতীতি ইমিনা ৰুত্তপ্পমাণস্স মচ্ছমংসখণ্ডস্স নহারুনো ৰা সব্ভাৰমত্তং দস্সেতি. তাহীতি পুথুকাহি.

সালিৰীহিযৰেহি কতসত্তূতি যেভুয্যনযেন ৰুত্তং, সত্ত ধঞ্ঞানি পন ভজ্জিত্ৰা কতোপি সত্তুযেৰ. তেনেৰাহ ‘‘কঙ্গুৰরক…পে… সত্তুসঙ্গহমেৰ গচ্ছতী’’তি. সত্তুমোদকোতি সত্তুযো পিণ্ডেত্ৰা কতো অপক্কো সত্তুগুল়ো. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.২৩৮-২৩৯) পন ‘‘সত্তুমোদকোতি সত্তুং তেমেত্ৰা কতো অপক্কো, সত্তুং পন পিসিত্ৰা পিট্ঠং কত্ৰা তেমেত্ৰা পূৰং কত্ৰা পচন্তি, তং ন পৰারেতী’’তি ৰুত্তং.

পঞ্চন্নং ভোজনানং অঞ্ঞতরৰসেন ৰিপ্পকতভোজনভাৰস্স উপচ্ছিন্নত্তা ‘‘মুখে সাসপমত্তম্পি…পে… ন পৰারেতী’’তি ৰুত্তং. ‘‘অকপ্পিযমংসং পটিক্খিপতি, ন পৰারেতী’’তি ৰচনতো সচে সঙ্ঘিকং লাভং অত্তনো অপাপুণন্তং জানিত্ৰা ৰা অজানিত্ৰা ৰা পটিক্খিপতি, ন পৰারেতি পটিক্খিপিতব্বস্সেৰ পটিক্খিত্তত্তা, অলজ্জিসন্তকং পটিক্খিপন্তোপি ন পৰারেতি. অৰত্থুতাযাতি অনতিরিত্তাপত্তিসাধিকায পৰারণায অৰত্থুভাৰতো. এতেন পটিক্খিপিতব্বস্সেৰ পটিক্খিত্তভাৰং দীপেতি. যঞ্হি পটিক্খিপিতব্বং হোতি, তস্স পটিক্খেপো আপত্তিযা অঙ্গং ন হোতীতি তং পৰারণায অৰত্থূতি ৰুচ্চতি.

১১৮. আসন্নতরং অঙ্গন্তি হত্থপাসতো বহি ঠত্ৰা ওনমিত্ৰা দেন্তস্স সীসং আসন্নতরং হোতি, তস্স ওরিমন্তেন পরিচ্ছিন্দিতব্বং.

উপনামেতীতি ইমিনা কাযাভিহারং দস্সেতি. অপনামেত্ৰাতি অভিমুখং হরিত্ৰা. ইদং ভত্তং গণ্হাতি ৰদতীতি কিঞ্চি অপনামেত্ৰা ৰদতি. কেৰলং ৰাচাভিহারস্স অনধিপ্পেতত্তা গণ্হথাতি গহেতুং আরদ্ধং. হত্থপাসতো বহি ঠিতস্স সতিপি দাতুকামতাভিহারে পটিক্খিপন্তস্স দূরভাৰেনেৰ পৰারণায অভাৰতো থেরস্সপি দূরভাৰমত্তং গহেত্ৰা পৰারণায অভাৰং দস্সেন্তো ‘‘থেরস্স দূরভাৰতো’’তিআদিমাহ, ন পন থেরস্স অভিহারসম্ভৰতো. সচেপি গহেত্ৰা গতো হত্থপাসে ঠিতো হোতি, কিঞ্চি পন অৰত্ৰা আধারট্ঠানে ঠিতত্তা অভিহারো নাম ন হোতীতি ‘‘দূতস্স চ অনভিহরণতো’’তি ৰুত্তং. ‘‘গহেত্ৰা আগতেন ‘ভত্তং গণ্হথা’তি ৰুত্তে অভিহারো নাম হোতীতি ‘সচে পন গহেত্ৰা আগতো ভিক্খু…পে… পৰারণা হোতী’তি ৰুত্ত’’ন্তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. কেচি পন ‘‘পত্তং কিঞ্চিপি উপনামেত্ৰা ‘ইমং ভত্তং গণ্হথা’তি ৰুত্তন্তি গহেতব্ব’’ন্তি ৰদন্তি, তং যুত্তং ৰিয দিস্সতি ৰাচাভিহারস্স ইধ অনধিপ্পেতত্তা.

পরিৰেসনাযাতি ভত্তগ্গে. অভিহটাৰ হোতীতি পরিৰেসকেনেৰ অভিহটা হোতি. ততো দাতুকামতায গণ্হন্তং পটিক্খিপন্তস্স পৰারণা হোতীতি এত্থ অগ্গণ্হন্তম্পি পটিক্খিপতো পৰারণা হোতিযেৰ. কস্মা? দাতুকামতায অভিহটত্তা, ‘‘তস্মা সা অভিহটাৰ হোতী’’তি হি ৰুত্তং. তেনেৰ তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ‘‘দাতুকামাভিহারে সতি কেৰলং ‘দস্সামী’তি গহণমেৰ অভিহারো ন হোতি, ‘দস্সামী’তি গণ্হন্তেপি অগণ্হন্তেপি দাতুকামতাভিহারোৰ অভিহারো হোতি, তস্মা গহণসমযে ৰা অগ্গহণসমযে ৰা তং পটিক্খিপতো পৰারণা হোতী’’তি ৰুত্তং. ইদানি তস্স অসতি দাতুকামতাভিহারে গহণসমযেপি পটিক্খিপতো পৰারণা ন হোতীতি দস্সেতুং ‘‘সচে পনা’’তিআদি ৰুত্তং. কটচ্ছুনা অনুক্খিত্তম্পি পুব্বে এৰ অভিহটত্তা পৰারণা হোতীতি ‘‘অভিহটাৰ হোতী’’তি ৰুত্তং. উদ্ধটমত্তেতি ভাজনতো ৰিযোজিতমত্তে. দ্ৰিন্নং সমভারেপীতি পরিৰেসকস্স চ অঞ্ঞস্স চ ভত্তপচ্ছিভারগ্গহণে সম্ভূতেপীতি অত্থো.

১১৯. রসং গণ্হথাতি এত্থ কেৰলং মংসরসস্স অপৰারণাজনকস্স নামেন ৰুত্তত্তা পটিক্খিপতো পৰারণা ন হোতি. মচ্ছরসন্তিআদীসু মচ্ছো চ রসঞ্চাতি অত্থসম্ভৰতো, ৰত্থুনোপি তাদিসত্তা পৰারণা হোতি. ‘‘ইদং গণ্হথা’’তিপি অৰত্ৰা তুণ্হীভূতেন অভিহটং পটিক্খিপতোপি হোতি এৰ.

করম্বকোতি মিস্সকাধিৰচনমেতং. যঞ্হি বহূহি মিস্সেত্ৰা করোন্তি, সো ‘‘করম্বকো’’তি ৰুচ্চতি, সো সচেপি মংসেন মিস্সেত্ৰা কতো হোতি, ‘‘করম্বকং গণ্হথা’’তি অপৰারণারহস্স নামেন ৰুত্তত্তা পটিক্খিপতো পৰারণা ন হোতি. ‘‘মংসকরম্বকং গণ্হথা’’তি ৰুত্তে পন ‘‘মংসমিস্সকং গণ্হথা’’তি ৰুত্তং হোতি, তস্মা পৰারণাৰ হোতি.

১২০. ‘‘উদ্দিস্সকত’’ন্তি মঞ্ঞমানোতি এত্থ ‘‘ৰত্থুনো কপ্পিযত্তা অকপ্পিযসঞ্ঞায পটিক্খেপতোপি অচিত্তকত্তা ইমস্স সিক্খাপদস্স পৰারণা হোতী’’তি ৰদন্তি. ‘‘হেট্ঠা অযাগুকে নিমন্তনে উদককঞ্জিকখীরাদীহি সদ্ধিং মদ্দিতং ভত্তমেৰ সন্ধায ‘যাগুং গণ্হথা’তি ৰুত্তত্তা পৰারণা হোতি, ‘ভত্তমিস্সকং যাগুং আহরিত্ৰা’তি এত্থ পন ৰিসুং যাগুযা ৰিজ্জমানত্তা পৰারণা ন হোতী’’তি ৰদন্তি. অযমেত্থ অধিপ্পাযোতি ‘‘যেনাপুচ্ছিতো’’তিআদিনা ৰুত্তমেৰত্থং সন্ধায ৰদতি. কারণং পনেত্থ দুদ্দসন্তি এত্থ একে তাৰ ৰদন্তি ‘‘যস্মা যাগুমিস্সকং নাম ভত্তমেৰ ন হোতি, খীরাদিকম্পি হোতিযেৰ, তস্মা করম্বকে ৰিয পৰারণায ন ভৰিতব্বং, এৰঞ্চ সতি ‘যাগু বহুতরা ৰা হোতি সমসমা ৰা, ন পৰারেতি, যাগু মন্দা, ভত্তং বহুতরং, পৰারেতী’তি এত্থ কারণং দুদ্দস’’ন্তি. কেচি পন ৰদন্তি ‘‘যাগুমিস্সকং নাম ভত্তং, তস্মা তং পটিক্খিপতো পৰারণায এৰ ভৰিতব্বং, এৰঞ্চ সতি ‘ইধ পৰারণা হোতি, ন হোতী’তি এত্থ কারণং দুদ্দস’’ন্তি.

যথা চেত্থ কারণং দুদ্দসং, এৰং পরতো ‘‘মিস্সকং গণ্হথা’’তি এত্থাপি কারণং দুদ্দসমেৰাতি ৰেদিতব্বং. ন হি পৰারণপ্পহোনকস্স অপ্পবহুভাৰো পৰারণায ভাৰাভাৰনিমিত্তং, কিঞ্চরহি পৰারণাজনকস্স নাম গহণমেৰেত্থ পমাণং, তস্মা ‘‘ইদঞ্চ করম্বকেন ন সমানেতব্ব’’ন্তিআদিনা যম্পি কারণং ৰুত্তং, তম্পি পুব্বে ৰুত্তেন সংসন্দিযমানং ন সমেতি. যদি হি মিস্সকন্তি ভত্তমিস্সকেযেৰ রুল়্হং সিযা, এৰং সতি যথা ‘‘ভত্তমিস্সকং গণ্হথা’’তি ৰুত্তে ভত্তং বহুতরং ৰা সমং ৰা অপ্পতরং ৰা হোতি, পৰারেতিযেৰ, এৰং ‘‘মিস্সকং গণ্হথা’’তি ৰুত্তেপি অপ্পতরেপি ভত্তে পৰারণায ভৰিতব্বং ‘‘মিস্সক’’ন্তি ভত্তমিস্সকেযেৰ রুল়্হত্তা. তথা হি ‘‘মিস্সকন্তি ভত্তমিস্সকেযেৰ রুল়্হৰোহারত্তা ইদং পন ভত্তমিস্সকমেৰাতি ৰুত্ত’’ন্তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. অথ মিস্সকন্তি ভত্তমিস্সকে রুল়্হং ন হোতি, মিস্সকভত্তং পন সন্ধায ‘‘মিস্সকং গণ্হথা’’তি ৰুত্তন্তি. এৰম্পি যথা অযাগুকে নিমন্তনে খীরাদীহি সম্মদ্দিতং ভত্তমেৰ সন্ধায ‘‘যাগুং গণ্হথা’’তি ৰুত্তে পৰারণা হোতি, এৰমিধাপি মিস্সকভত্তমেৰ সন্ধায ‘‘মিস্সকং গণ্হথা’’তি ৰুত্তে ভত্তং অপ্পং ৰা হোতু, বহু ৰা, পৰারণা এৰ সিযা, তস্মা মিস্সকন্তি ভত্তমিস্সকে রুল়্হং ৰা হোতু, মিস্সকং সন্ধায ভাসিতং ৰা, উভযথাপি পুব্বেনাপরং ন সমেতীতি কিমেত্থ কারণচিন্তায. ঈদিসেসু পন ঠানেসু অট্ঠকথাপমাণেনেৰ গন্তব্বন্তি অযং অম্হাকং খন্তি.

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.২৩৮-২৩৯) পন ‘‘উদ্দিস্সকতন্তি মঞ্ঞমানোতি এত্থ ৰত্থুনো কপ্পিযত্তা ‘পৰারিতোৰ হোতী’তি ৰুত্তং. তঞ্চে উদ্দিস্সকতমেৰ হোতি, পটিক্খেপো নত্থি. অযমেত্থাধিপ্পাযোতি ‘যেনাপুচ্ছিতো’তিআদিনা ৰুত্তমেৰত্থং সন্ধায ৰদতি. কারণং পনেত্থ দুদ্দসন্তি ভত্তস্স বহুতরভাৰে পৰারণায সম্ভৰকারণং দুদ্দসং, অঞ্ঞথা করম্বকেপি মচ্ছাদিবহুভাৰে পৰারণা ভৰেয্যাতি অধিপ্পাযো. যথা চেত্থ কারণং দুদ্দসং, এৰং পরতো ‘মিস্সকং গণ্হথা’তি এত্থাপি কারণং দুদ্দসমেৰাতি দট্ঠব্বং. যঞ্চ ‘ইদং পন ভত্তমিস্সকমেৰা’তিআদি কারণং ৰুত্তং, তম্পি ‘অপ্পতরং ন পৰারেতী’তি ৰচনেন ন সমেতী’’তি এত্তকমেৰ ৰুত্তং.

‘‘ৰিসুং কত্ৰা দেতীতি ভত্তস্স উপরি ঠিতং রসাদিং ৰিসুং গহেত্ৰা দেতী’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. কেহিচি পন ‘‘যথা ভত্তসিত্থং ন পততি, তথা গাল়্হং হত্থেন পীল়েত্ৰা পরিস্সাৰেত্ৰা দেতী’’তি ৰুত্তং. তত্থাপি কারণং ন দিস্সতি. যথা হি ভত্তমিস্সকং যাগুং আহরিত্ৰা ‘‘যাগুং গণ্হথা’’তি ৰত্ৰা যাগুমিস্সকং ভত্তম্পি দেন্তং পটিক্খিপতো পৰারণা ন হোতি, এৰমিধাপি বহুখীররসাদীসু ভত্তেসু ‘‘খীরং গণ্হথা’’তিআদীনি ৰত্ৰা দিন্নানি খীরাদীনি ৰা দেতু খীরাদিমিস্সকং ভত্তং ৰা, উভযথাপি পৰারণায ন ভৰিতব্বং, তস্মা ‘‘ৰিসুং কত্ৰা দেতী’’তি তেনাকারেন দেন্তং সন্ধায ৰুত্তং, ন পন ভত্তমিস্সকং কত্ৰা দীযমানং পটিক্খিপতো পৰারণা হোতীতি দস্সনত্থন্তি গহেতব্বং. যদি পন ভত্তমিস্সকং কত্ৰা দীযমানে পৰারণা হোতীতি অধিপ্পাযেন অট্ঠকথাযং ‘‘ৰিসুং কত্ৰা দেতী’’তি ৰুত্তং, এৰং সতি অট্ঠকথাযেৰেত্থ পমাণন্তি গহেতব্বং, ন পন কারণন্তরং গৰেসিতব্বং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.২৩৮-২৩৯) পন ‘‘ৰিসুং কত্ৰা দেতীতি ‘রসং গণ্হথা’তিআদিনা ৰাচায ৰিসুং কত্ৰা দেতীতি অত্থো গহেতব্বো, ন পন কাযেন রসাদিং ৰিযোজেত্ৰাতি তথা অৰিযোজিতেপি পটিক্খিপতো পৰারণায অসম্ভৰতো অপৰারণাপহোনকস্স নামেন ৰুত্তত্তা ভত্তমিস্সকযাগুং আহরিত্ৰা ‘যাগুং গণ্হথা’তি ৰুত্তট্ঠানাদীসু ৰিয, অঞ্ঞথা এত্থ যথা পুব্বাপরং ন ৰিরুজ্ঝতি, তথা অধিপ্পাযো গহেতব্বো’’তি ৰুত্তং.

নাৰা ৰা সেতু ৰাতিআদিম্হি নাৰাদিঅভিরুহনাদিক্খণে কিঞ্চি ঠত্ৰাপি অভিরুহনাদিকাতব্বত্তেপি গমনতপ্পরতায ঠানং নাম ন হোতি, জনসম্মদ্দেন পন অনোকাসাদিভাৰেন ঠাতুং ন ৰট্টতি. অচালেত্ৰাতি ৰুত্তট্ঠানতো অঞ্ঞস্মিং পীঠপ্পদেসে ৰা উদ্ধং ৰা অপেল্লেত্ৰা, তস্মিং এৰ পন ঠানে পরিৰত্তেতুং লভতি. তেনাহ ‘‘যেন পস্সেনা’’তিআদি. সচে উক্কুটিকং নিসিন্নো পাদে অমুঞ্চিত্ৰাপি ভূমিযং নিসীদতি, ইরিযাপথং ৰিকোপেন্তো নাম হোতীতি উক্কুটিকাসনং অৰিকোপেত্ৰা সুখেন নিসীদিতুং ‘‘তস্স পন হেট্ঠা…পে… নিসীদনকং দাতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. ‘‘আসনং অচালেত্ৰাতি পীঠে ফুট্ঠোকাসতো আনিসদমংসং অমোচেত্ৰা অনুট্ঠহিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. অদিন্নাদানে ৰিয ঠানাচাৰনং ন গহেতব্ব’’ন্তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং.

১২১. অকপ্পিযকতন্তি এত্থ অকপ্পিযকতস্সেৰ অনতিরিত্তভাৰতো কপ্পিযং অকারাপেত্ৰা তস্মিং পত্তে পক্খিত্তং মূলফলাদিযেৰ অতিরিত্তং ন হোতি, অকপ্পিযভোজনং ৰা কুলদূসনাদিনা উপ্পন্নং. সেসং পন পত্তপরিযাপন্নং অতিরিত্তমেৰ হোতি, পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি, তং পন মূলফলাদিং পরিভুঞ্জিতুকামেন ততো নীহরিত্ৰা কপ্পিযং কারাপেত্ৰা অঞ্ঞস্মিং ভাজনে ঠপেত্ৰা অতিরিত্তং কারাপেত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বং.

১২২. সো পুন কাতুং ন লভতীতি তস্মিংযেৰ ভাজনে করিযমানং পঠমং কতেন সদ্ধিং কতং হোতীতি পুন সোযেৰ কাতুং ন লভতি, অঞ্ঞো লভতি. অঞ্ঞস্মিং পন ভাজনে তেন ৰা অঞ্ঞেন ৰা কাতুং ৰট্টতি. তেনাহ ‘‘যেন অকতং, তেন কাতব্বং, যঞ্চ অকতং, তং কাতব্ব’’ন্তি. তেনাপীতি এত্থ পি-সদ্দো ন কেৰলং অঞ্ঞেনেৰাতি ইমমত্থং দীপেতি. এৰং কতন্তি অঞ্ঞস্মিং ভাজনে কতং.

পেসেত্ৰাতি অনুপসম্পন্নস্স হত্থে পেসেত্ৰা. ইমস্স ৰিনযকম্মভাৰতো ‘‘অনুপসম্পন্নস্স হত্থে ঠিতং ন কাতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং.

সচে পন আমিসসংসট্ঠানীতি এত্থ সচে মুখগতেনাপি অনতিরিত্তেন আমিসেন সংসট্ঠানি হোন্তি, পাচিত্তিযমেৰাতি ৰেদিতব্বং, তস্মা পৰারিতেন ভোজনং অতিরিত্তং কারাপেত্ৰা ভুঞ্জন্তেনপি যথা অকতেন মিস্সং ন হোতি, এৰং মুখঞ্চ হত্থঞ্চ সুদ্ধং কত্ৰা ভুঞ্জিতব্বং. কিঞ্চাপি অপৰারিতস্স পুরেভত্তং যামকালিকাদীনি আহারত্থায পরিভুঞ্জতোপি অনাপত্তি, পৰারিতস্স পন পৰারণমূলকং দুক্কটং হোতিযেৰাতি ‘‘যামকালিকং…পে… অজ্ঝোহারে অজ্ঝোহারে আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি পাল়িযং (পাচি. ২৪০) ৰুত্তং.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

পটিক্খেপপৰারণাৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

একৰীসতিমো পরিচ্ছেদো.

২২. পব্বজ্জাৰিনিচ্ছযকথা

১২৩. এৰং পটিক্খেপপৰারণাৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি পব্বজ্জাৰিনিচ্ছযং কথেতুং ‘‘পব্বজ্জাতি এত্থ পনা’’ত্যাদিমাহ. তত্থ পঠমং ৰজিতব্বাতি পব্বজ্জা, উপসম্পদাতো পঠমং উপগচ্ছিতব্বাতি অত্থো. প-পুব্ব ৰজ গতিম্হীতি ধাতু. কুলপুত্তন্তি আচারকুলপুত্তং সন্ধায ৰদতি. যে পুগ্গলা পটিক্খিত্তা, তে ৰজ্জেত্ৰাতি সম্বন্ধো. পব্বজ্জাদোসৰিরহিতোতি পব্বজ্জায অন্তরাযকরেহি পঞ্চাবাধাদিদোসেহি ৰিরহিতো. নখপিট্ঠিপ্পমাণন্তি এত্থ কনিট্ঠঙ্গুলিনখপিট্ঠি অধিপ্পেতা. ‘‘তঞ্চে নখপিট্ঠিপ্পমাণম্পি ৰড্ঢনপক্খে ঠিতং হোতি, ন পব্বাজেতব্বোতি ইমিনা সামঞ্ঞলক্খণং দস্সিতং, তস্মা যত্থ কত্থচি সরীরাৰযৰেসু নখপিট্ঠিপ্পমাণং ৰড্ঢনকপক্খে ঠিতং চে, ন ৰট্টতীতি সিদ্ধং. এৰঞ্চ সতি নখপিট্ঠিপ্পমাণম্পি অৰড্ঢনকপক্খে ঠিতং চে, সব্বত্থ ৰট্টতীতি আপন্নং, তঞ্চ ন সামঞ্ঞতো অধিপ্পেতন্তি পদেসৰিসেসেযেৰ নিযমেত্ৰা দস্সেন্তো ‘সচে পনা’তিআদিমাহ. সচে হি অৰিসেসেন নখপিট্ঠিপ্পমাণং অৰড্ঢনকপক্খে ঠিতং ৰট্টেয্য, ‘নিৰাসনপারুপনেহি পকতিপটিচ্ছন্নট্ঠানে’তি পদেসনিযমং ন করেয্য, তস্মা নিৰাসনপারুপনেহি পকতিপটিচ্ছন্নট্ঠানতো অঞ্ঞত্থ নখপিট্ঠিপ্পমাণং অৰড্ঢনকপক্খে ঠিতম্পি ন ৰট্টতীতি সিদ্ধং. নখপিট্ঠিপ্পমাণতো খুদ্দকতরং পন অৰড্ঢনকপক্খে ৰা ৰড্ঢনকপক্খে ৰা ঠিতং হোতু, ৰট্টতি নখপিট্ঠিপ্পমাণতো খুদ্দকতরস্স ৰড্ঢনকপক্খে অৰড্ঢনকপক্খে ৰা ঠিতস্স মুখাদীসুযেৰ পটিক্খিত্তত্তা’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.৮৮) ৰুত্তং.

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ৮৮-৮৯) পন ‘‘পটিচ্ছন্নট্ঠানে নখপিট্ঠিপ্পমাণং অৰড্ঢনকপক্খে ঠিতং হোতি, ৰট্টতীতি ৰুত্তত্তা অপ্পটিচ্ছন্নট্ঠানে তাদিসম্পি ন ৰট্টতি, পটিচ্ছন্নট্ঠানেপি চ ৰড্ঢনকপক্খে ঠিতং ন ৰট্টতীতি সিদ্ধমেৰ হোতি. পাকটট্ঠানেপি পন নখপিট্ঠিপ্পমাণতো ঊনতরং অৰড্ঢনকং ৰট্টতীতি যে গণ্হেয্যুং, তেসং তং গহণং পটিসেধেতুং ‘মুখে পনা’তিআদি ৰুত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. গোধা…পে… ন ৰট্টতীতি ইমিনা তাদিসোপি রোগো কুট্ঠেযেৰ অন্তোগধোতি দস্সেতি. গণ্ডেপি ইমিনা নযেন ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. তত্থ পন মুখাদীসু কোলট্ঠিমত্ততো খুদ্দকতরোপি গণ্ডো ন ৰট্টতীতি ৰিসুং ন দস্সিতো. ‘‘অপ্পটিচ্ছন্নট্ঠানে অৰড্ঢনকপক্খে ঠিতেপি ন ৰট্টতী’’তি এত্তকমেৰ হি তত্থ ৰুত্তং, তথাপি কুট্ঠে ৰুত্তনযেন মুখাদীসু কোলট্ঠিপ্পমাণতো খুদ্দকতরোপি গণ্ডো ন ৰট্টতীতি ৰিঞ্ঞাযতি, তস্মা অৰড্ঢনকপক্খে ঠিতেপীতি এত্থ পি-সদ্দো অৰুত্তসম্পিণ্ডনত্থো, তেন কোলট্ঠিমত্ততো খুদ্দকতরোপি ন ৰট্টতীতি অযমত্থো দস্সিতোযেৰাতি অম্হাকং খন্তি. পকতিৰণ্ণে জাতেতি রোগহেতুকস্স ৰিকারৰণ্ণস্স অভাৰং সন্ধায ৰুত্তং.

কোলট্ঠিমত্তকোতি বদরট্ঠিপ্পমাণো. ‘‘সঞ্জাতছৰিং কারেত্ৰা’’তি পাঠো, ৰিজ্জমানছৰিং কারেত্ৰাতি অত্থো. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.৮৮-৮৯) পন ‘‘সচ্ছৰিং কারেত্ৰাতি ৰিজ্জমানছৰিং কারেত্ৰাতি অত্থো, সঞ্ছৰিন্তি ৰা পাঠো, সঞ্জাতছঅন্তি অত্থো. গণ্ডাদীসু ৰূপসন্তেসুপি তং ঠানং ৰিৰণ্ণম্পি হোতি, তং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং.

পদুমপুণ্ডরীকপত্তৰণ্ণন্তি রত্তপদুমসেতপদুমপুপ্ফদলৰণ্ণং. কুট্ঠে ৰুত্তনযেনেৰাতি ‘‘পটিচ্ছন্নট্ঠানে অৰড্ঢনকং ৰট্টতি, অঞ্ঞত্থ ন কিঞ্চি ৰট্টতী’’তি ৰুত্তনযং দস্সেতি. সোসব্যাধীতি খযরোগো. যক্খুম্মাদোতি কদাচি আগন্ত্ৰা ভূমিযং পাতেত্ৰা হত্থমুখাদিকং অৰযৰং ভূমিযং ঘংসনকো যক্খোৰ রোগো.

১২৪. মহামত্তোতি মহতিযা ইস্সরিযমত্তায সমন্নাগতো. ‘‘ন দানাহং দেৰস্স ভটো’’তি আপুচ্ছতীতি রঞ্ঞা এৰ দিন্নং ঠানন্তরং সন্ধায ৰুত্তং. যো পন রাজকম্মিকেহি অমচ্চাদীহি ঠপিতো, অমচ্চাদীনং এৰ ৰা ভটো হোতি, তেন তং তং অমচ্চাদিম্পি আপুচ্ছিতুং ৰট্টতীতি.

১২৫. ‘‘ধজবন্ধো’’তি ৰুত্তত্তা অপাকটচোরো পব্বাজেতব্বোতি ৰিঞ্ঞাযতি. তেন ৰক্খতি ‘‘যে পন অম্বলবুজাদিচোরকা’’তিআদি. এৰং জানন্তীতি ‘‘সীলৰা জাতো’’তি জানন্তি.

১২৬. ভিন্দিত্ৰাতি অন্দুবন্ধনং ভিন্দিত্ৰা. ছিন্দিত্ৰাতি সঙ্খলিকবন্ধনং ছিন্দিত্ৰা. মুঞ্চিত্ৰাতি রজ্জুবন্ধনং মুঞ্চিত্ৰা. ৰিৰরিত্ৰাতি গামবন্ধনাদীসু গামদ্ৰারাদীনি ৰিৰরিত্ৰা. অপস্সমানানং ৰা পলাযতীতি পুরিসগুত্তিযং পুরিসানং গোপকানং অপস্সমানানং পলাযতি.

১২৯. পুরিমনযেনেৰাতি ‘‘কসাহতো কতদণ্ডকম্মো’’তি এত্থ ৰুত্তনযেনেৰ.

১৩০. পলাতোপীতি ইণস্সামিকানং আগমনং ঞত্ৰা ভযেন পলাতোপি ইণাযিকো. গীৰা হোতি ইণাযিকভাৰং ঞত্ৰা অনাদরেন ইণমুত্তকে ভিক্খুভাৰে পৰেসিতত্তা.

উপড্ঢুপড্ঢন্তি থোকং থোকং. দাতব্বমেৰাতি ইণাযিকেন ধনং সম্পজ্জতু ৰা, মা ৰা, দানে সউস্সাহেনেৰ ভৰিতব্বং, অঞ্ঞেহি চ ভিক্খূহি ‘‘মা ধুরং নিক্খিপাহী’’তি ৰত্ৰা সহাযকেহি ভৰিতব্বন্তি দস্সেতি. ধুরনিক্খেপেন হিস্স ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বতা সিযাতি.

১৩১. দাসচারিত্তং আরোপেত্ৰা কীতোতি ইমিনা দাসভাৰপরিমোচনত্থায কীতং নিৰত্তেতি. তাদিসো হি ধনক্কীতোপি অদাসো এৰ. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ৯৭) পন ‘‘দেসচারিত্তন্তি সাৰনপণ্ণারোপনাদিকং তং তং দেসচারিত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. তত্থ তত্থ চারিত্তৰসেনাতি তস্মিং তস্মিং জনপদে দাসপণ্ণজ্ঝাপনাদিনা অদাসকরণনিযামেন. অভিসেকাদীসু সব্ববন্ধনানি মোচাপেন্তি, তং সন্ধায ‘‘সব্বসাধারণেনা’’তি ৰুত্তং.

সচে সযমেৰ পণ্ণং আরোপেন্তি, ন ৰট্টতীতি তা ভুজিস্সিত্থিযো ‘‘মযম্পি ৰণ্ণদাসিযো হোমা’’তি অত্তনো রক্খণত্থায সযমেৰ রাজূনং দাসিপণ্ণে অত্তনো নামং লিখাপেন্তি, তাসং পুত্তাপি রাজদাসাৰ হোন্তি, তস্মা তে পব্বাজেতুং ন ৰট্টতি. তেহি অদিন্না ন পব্বাজেতব্বাতি যত্তকা তেসং সামিনো, তেসু একেন অদিন্নেপি ন পব্বাজেতব্বা. ভুজিস্সে কত্ৰা পন পব্বাজেতুং ৰট্টতীতি যস্স ৰিহারস্স তে আরামিকা দিন্না, তস্মিং ৰিহারে সঙ্ঘং ঞাপেত্ৰা ফাতিকম্মেন ধনাদিং কত্ৰা ভুজিস্সে কত্ৰা পব্বাজেতুং ৰট্টতি. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ৯৭) পন ‘‘দেৰদাসিপুত্তে ৰট্টতীতি লিখিতং. ‘আরামিকঞ্চে পব্বাজেতুকামো, অঞ্ঞমেকং দত্ৰা পব্বাজেতব্ব’ন্তি ৰুত্তং. মহাপচ্চরিৰাদস্স অযমিধ অধিপ্পাযো, ‘ভিক্খুসঙ্ঘস্স আরামিকে দেমা’তি দিন্নত্তা ন তে তেসং দাসা, ‘আরামিকো চ নেৰ দাসো ন ভুজিস্সো’তি ৰত্তব্বতো ন দাসোতি লিখিতং. তক্কাসিঞ্চনং সীহল়দীপে চারিত্তং, তে চ পব্বাজেতব্বা সঙ্ঘস্সারামিকত্তা. নিস্সামিকং দাসং অত্তনাপি ভুজিস্সং কাতুং লভতী’’তি ৰুত্তং.

সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.৯৭) পন ‘‘তক্কং সীসে আসিত্তকসদিসাৰ হোন্তীতি যথা অদাসে করোন্তা তক্কেন সীসং ধোৰিত্ৰা অদাসং করোন্তি, এৰং আরামিকৰচনেন দিন্নত্তা অদাসাৰ তেতি অধিপ্পাযো. ‘তক্কাসিঞ্চনং পন সীহল়দীপে চারিত্ত’ন্তি ৰদন্তি. নেৰ পব্বাজেতব্বোতি ৰুত্তন্তি কপ্পিযৰচনেন দিন্নেপি সঙ্ঘস্স আরামিকদাসত্তা এৰং ৰুত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযম্পি (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.৯৭) ‘‘তক্কং সীসে আসিত্তকসদিসাৰ হোন্তীতি কেসুচি জনপদেসু অদাসে করোন্তা তক্কং সীসে আসিঞ্চন্তি, তেন কির তে অদাসা হোন্তি, এৰমিদম্পি আরামিকৰচনেন দিন্নম্পীতি অধিপ্পাযো. তথা দিন্নেপি সঙ্ঘস্স আরামিকদাসো এৰাতি ‘নেৰ পব্বাজেতব্বো’তি ৰুত্তং. ‘তাৰকালিকো নাম’তি ৰুত্তত্তা কালপরিচ্ছেদং কত্ৰা ৰা পচ্ছাপি গহেতুকামতায ৰা দিন্নং সব্বং তাৰকালিকমেৰাতি গহেতব্বং. নিস্সামিকদাসো নাম যস্স সামিকুলং অঞ্ঞাতিকং মরণেন পরিক্খীণং, ন কোচি তস্স দাযাদো, সো পন সমানজাতিকেহি ৰা নিৰাসগামৰাসীহি ৰা ইস্সরেহি ৰা ভুজিস্সো কতোৰ পব্বাজেতব্বো. দেৰদাসাপি দাসা এৰ. তে হি কত্থচি দেসে রাজদাসা হোন্তি, কত্থচি ৰিহারদাসা ৰা, তস্মা পব্বাজেতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং.

সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.৯৭) পন ‘‘নিস্সামিকদাসো নাম যস্স সামিকা সপুত্তদারা মতা হোন্তি, ন কোচি তস্স পরিগ্গাহকো, সোপি পব্বাজেতুং ন ৰট্টতি, তং পন অত্তনাপি ভুজিস্সং কাতুং ৰট্টতি. যে ৰা পন তস্মিং রট্ঠে সামিনো, তেহিপি কারাপেতুং ৰট্টতি, ‘দেৰদাসিপুত্তং পব্বাজেতুং ৰট্টতী’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. ‘দাসস্স পব্বজিত্ৰা অত্তনো সামিকে দিস্ৰা পলাযন্তস্স আপত্তি নত্থী’তি ৰদন্তী’’তি ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং পন ‘‘দাসম্পি পব্বাজেত্ৰা সামিকে দিস্ৰা পটিচ্ছাদনত্থং অপনেন্তো পদৰারেন অদিন্নাদানাপত্তিযা কারেতব্বো, দাসস্স পন পলাযতো অনাপত্তী’’তি ৰুত্তং.

১৩২. হত্থচ্ছিন্নকাদিৰত্থূসু কণ্ণমূলেতি সকলস্স কণ্ণস্স ছেদং সন্ধাযাহ. কণ্ণসক্খলিকাযাতি কণ্ণচূল়িকায. যস্স পন কণ্ণাৰট্টেতি হেট্ঠা কুণ্ডলাদিঠপনছিদ্দং সন্ধায ৰুত্তং. ‘‘তঞ্হি সঙ্ঘট্টনক্খমং. অজপদকেতি অজপদনাসিকট্ঠিকোটিযং. ততো হি উদ্ধং ন ৰিচ্ছিন্দিতুং সক্কা হোতি. সন্ধেতুন্তি অৰিরূপসণ্ঠানং সন্ধায ৰুত্তং, ৰিরূপং পন পরিসদূসকং আপাদেতি.

খুজ্জসরীরোতি ৰঙ্কসরীরো. ব্রহ্মুনো ৰিয উজুকং গত্তং সরীরং যস্স সো ব্রহ্মুজুগত্তো, ভগৰা. অৰসেসো সত্তোতি ইমিনা লক্খণেন রহিতসত্তো. এতেন ঠপেত্ৰা মহাপুরিসং চক্কৰত্তিঞ্চ ইতরে সত্তা খুজ্জপক্খিকাতি দস্সেতি. যেভুয্যেন হি সত্তা খন্ধে কটিযং জাণূসূতি তীসু ঠানেসু নমন্তি, তে কটিযং নমন্তা পচ্ছতো নমন্তি, দ্ৰীসু ঠানেসু নমন্তা পুরতো নমন্তি, দীঘসরীরা পন একেন পস্সেন ৰঙ্কা হোন্তি, একে মুখং উন্নামেত্ৰা নক্খত্তানি গণযন্তা ৰিয চরন্তি, একে অপ্পমংসলোহিতা সূলসদিসা হোন্তি, একে পুরতো পব্ভারা হোন্তি, পৰেধমানা গচ্ছন্তি. পরিৰটুমোতি সমন্ততো ৰট্টকাযো. এতেন এৰরূপা এৰ ৰামনকা ন ৰট্টন্তীতি দস্সেতি.

১৩৩. অট্ঠিসিরাচম্মসরীরোতি অট্ঠিসিরাচম্মমত্তসরীরো. কূটকূটসীসোতি অনেকেসু ঠানেসু পিণ্ডিতমংসতং দস্সেতুং আমেডিতং কতং. তেনাহ ‘‘তালফলপিণ্ডিসদিসেনা’’তি. তালফলানং মঞ্জরী পিণ্ডি নাম. অনুপুব্বতনুকেন সীসেনাতি চেতিযথূপিকা ৰিয কমেন কিসেন সীসেন. মহাৰেল়ুপব্বং ৰিয আদিতো পট্ঠায যাৰ পরিযোসানা অৰিসমথূলেন সীসেন সমন্নাগতো নাল়িসীসো নাম. কপ্পসীসোতি গজমত্থকং ৰিয দ্ৰিধা ভিন্নসীসো. ‘‘কণ্ণিককেসো ৰা’’তি ইমস্স ৰিৰরণং ‘‘পাণকেহী’’তিআদি. মক্কটস্সেৰ নলাটেপি কেসানং উট্ঠিতভাৰং সন্ধাযাহ ‘‘সীসলোমেহী’’তিআদি.

মক্কটভমুকোতি নলাটলোমেহি অৰিভত্তলোমভমুকো. অক্খিচক্কেহীতি অক্খিমণ্ডলেহি. কেকরোতি তিরিযং পস্সনকো. উদকতারকাতি ওলোকেন্তানং উদকে পটিবিম্বিকচ্ছাযা. উদকবুব্বুল়ন্তি কেচি. অক্খিতারকাতি অভিমুখে ঠিতানং ছাযা. অক্খিভণ্ডকাতিপি ৰদন্তি. অতিপিঙ্গলক্খি মজ্জারক্খি. মধুপিঙ্গলন্তি মধুৰণ্ণপিঙ্গলং. নিপ্পখুমক্খীতি এত্থ পখুম-সদ্দো অক্খিদললোমেসু নিরুল়্হো, তদভাৰা নিপ্পখুমক্খি. অক্খিপাকেনাতি অক্খিদলপরিযন্তেসু পূতিতাপজ্জনরোগেন.

চিপিটনাসিকোতি অনুন্নতনাসিকো. পটঙ্গমণ্ডূকো নাম মহামুখমণ্ডূকো. ভিন্নমুখোতি উপক্কমুখপরিযোসানো, সব্বদা ৰিৰটমুখো ৰা. ৰঙ্কমুখোতি একপস্সে অপক্কম্ম ঠিতহেট্ঠিমহনুকট্ঠিকো. ওট্ঠচ্ছিন্নকোতি উভোসু ওট্ঠেসু যত্থ কত্থচি জাতিযা ৰা পচ্ছা ৰা সত্থাদিনা অপনীতমংসেন ওট্ঠেন সমন্নাগতো. এল়মুখোতি নিচ্চপগ্ঘরিতলালামুখো.

ভিন্নগলোতি অৰনতগলো. ভিন্নউরোতি অতিনিন্নউরমজ্ঝো. এৰং ভিন্নপিট্ঠীতি. সব্বঞ্চেতন্তি ‘‘কচ্ছুগত্তো’’তিআদিং সন্ধায ৰুত্তং. এত্থ চ ৰিনিচ্ছযো কুট্ঠাদীসু ৰুত্তো এৰাতি আহ ‘‘ৰিনিচ্ছযো’’তিআদি.

ৰাতণ্ডিকোতি অণ্ডকেসু ৰুদ্ধিরোগেন সমন্নাগতো, অণ্ডৰাতরোগেন উদ্ধুতবীজণ্ডকোসেন সমন্নাগতো ৰা. যস্স নিৰাসনেন পটিচ্ছন্নম্পি উণ্ণতং পকাসতি, সোৰ ন পব্বাজেতব্বো. ৰিকটোতি তিরিযং গমনপাদেহি সমন্নাগতো, যস্স চঙ্কমতো জাণুকা বহি নিগচ্ছন্তি. সঙ্ঘট্টোতি গচ্ছতো পরিৰত্তনপাদেহি সমন্নাগতো, যস্স চঙ্কমতো জাণুকা অন্তো পৰিসন্তি. মহাজঙ্ঘোতি থূলজঙ্ঘো. মহাপাদোতি মহন্তেন পাদতলেন যুত্তো. পাদৰেমজ্ঝেতি পিট্ঠিপাদৰেমজ্ঝে. এতেন অগ্গপাদো চ পণ্হি চ সদিসাৰাতি দস্সেতি.

১৩৪. মজ্ঝে সংকুটিতপাদত্তাতি কুণ্ঠপাদতায কারণং দস্সেতি, অগ্গে সংকুটিতপাদত্তাতি কুণ্ঠপাদতায. কুণ্ঠপাদস্সেৰ চঙ্কমনৰিভাৰনং ‘‘পিট্ঠিপাদগ্গেন চঙ্কমন্তো’’তি. ‘‘পাদস্স বাহিরন্তেনা’’তি চ ‘‘অব্ভন্তরন্তেনা’’তি চ ইদং পাদতলস্স উভোহি পরিযন্তেহি চঙ্কমনং সন্ধায ৰুত্তং.

মম্মনন্তি খলিতৰচনং, যো একমেৰক্খরং চতুপঞ্চক্খত্তুং ৰদতি, তস্সেতং অধিৰচনং, ঠানকরণৰিসুদ্ধিযা অভাৰেন অফুট্ঠক্খরৰচনং. ৰচনানুকরণেন হি সো ‘‘মম্মনো’’তি ৰুত্তো. যো চ করণসম্পন্নোপি একমেৰক্খরং হিক্কারবহুসো ৰদতি, সোপি ইধেৰ সঙ্গয্হতি. যো ৰা পন তং নিগ্গহেত্ৰাপি অনামেডিতক্খরমেৰ সিথিলং সিলিট্ঠৰচনং ৰত্তুং সমত্থো, সো পব্বাজেতব্বো. আপত্তিতো ন মুচ্চন্তীতি ঞত্ৰা করোন্তাৰ ন মুচ্চন্তি. জীৰিতন্তরাযাদিআপদাসু অরুচিযা কাযসামগ্গিং দেন্তস্স অনাপত্তি.

১৩৫. অভব্বপুগ্গলকথাসু ‘‘যো কাল়পক্খে ইত্থী হোতি, জুণ্হপক্খে পুরিসো, অযং পক্খপণ্ডকো’’তি কেচি ৰদন্তি. অট্ঠকথাযং পন ‘‘কাল়পক্খে পণ্ডকো হোতি, জুণ্হপক্খে পনস্স পরিল়াহো ৰূপসম্মতী’’তি অপণ্ডকপক্খে পরিল়াহৰূপসমস্সেৰ ৰুত্তত্তা পণ্ডকপক্খে উস্সন্নপরিল়াহতা পণ্ডকভাৰাপত্তীতি ৰিঞ্ঞাযতীতি ৰীমংসিত্ৰা যুত্ততরং গহেতব্বং. ইত্থিভাৰো পুম্ভাৰো ৰা নত্থি এতস্সাতি অভাৰকো. ‘‘তস্মিংযেৰস্স পক্খে পব্বজ্জা ৰারিতাতি এত্থ অপণ্ডকপক্খে পব্বাজেত্ৰা পণ্ডকপক্খে নাসেতব্বো’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. কেচি পন ‘‘অপণ্ডকপক্খে পব্বজিতো সচে কিলেসক্খযং পাপুণাতি, ন নাসেতব্বো’’তি ৰদন্তি, তং তেসং মতিমত্তং. পণ্ডকস্স হি কিলেসক্খযাসম্ভৰতো, খীণকিলেসস্স চ পণ্ডকভাৰানাপত্তিতো. অহেতুকপটিসন্ধিকথাযঞ্হি অৰিসেসেন পণ্ডকস্স অহেতুকপটিসন্ধিতা ৰুত্তা, আসিত্তউসূযপক্খপণ্ডকানঞ্চ পটিসন্ধিতো পট্ঠাযেৰ পণ্ডকভাৰো, ন পৰত্তিযংযেৰাতি ৰদন্তি. তেনেৰ অহেতুকপটিসন্ধিনিদ্দেসে জচ্চন্ধবধিরাদযো ৰিয পণ্ডকো জাতিসদ্দেন ৰিসেসেত্ৰা ন নিদ্দিট্ঠো. চতুত্থপারাজিকসংৰণ্ণনাযঞ্চ (পারা. অট্ঠ. ২.২৩৩) অভব্বপুগ্গলে দস্সেন্তেন পণ্ডকতিরচ্ছানগতউভতোব্যঞ্জনকা তযো ৰত্থুৰিপন্না অহেতুকপটিসন্ধিকা, তেসং সগ্গো অৰারিতো, মগ্গো পন ৰারিতোতি অৰিসেসতো ৰুত্তন্তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.১০৯) আগতং.

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১০৯) পন পণ্ডকৰত্থুস্মিং আসিত্তউসূযপক্খপণ্ডকা তযোপি পুরিসভাৰলিঙ্গাদিযুত্তা অহেতুকপটিসন্ধিকা, তে চ কিলেসপরিযুট্ঠানস্স বলৰতায নপুংসকপণ্ডকসদিসত্তা ‘‘পণ্ডকা’’তি ৰুত্তা, তেসু আসিত্তউসূযপণ্ডকানং দ্ৰিন্নং কিলেসপরিযুট্ঠানং যোনিসোমনসিকারাদীহি ৰীতিক্কমতো নিৰারেতুম্পি সক্কা, তেন তে পব্বাজেতব্বাতি ৰুত্তা. পক্খপণ্ডকস্স পন কাল়পক্খে উম্মাদো ৰিয কিলেসপরিল়াহো অৰত্থরন্তো আগচ্ছতি, ৰীতিক্কমং পত্ৰা এৰ চ নিৰত্ততি, তস্মা তস্মিং পক্খে সো ন পব্বাজেতব্বোতি ৰুত্তো, তদেতং ৰিভাগং দস্সেতুং ‘‘যস্স পরেস’’ন্তি ৰুত্তং. তত্থ আসিত্তস্সাতি মুখে আসিত্তস্স অত্তনোপি অসুচিমুচ্চনেন পরিল়াহো ৰূপসম্মতি. উসূযায উপ্পন্নাযাতি উসূযায ৰসেন অত্তনো সেৰেতুকামতারাগে উপ্পন্নে অসুচিমুত্তিযা পরিল়াহো ৰূপসম্মতি.

‘‘বীজানি অপনীতানী’’তি ৰুত্তত্তা বীজেসু ঠিতেসু নিমিত্তমত্তে অপনীতে পণ্ডকো ন হোতি. ভিক্খুনোপি অনাবাধপচ্চযা তদপনযনে থুল্লচ্চযমেৰ, ন পণ্ডকত্তং. বীজেসু পন অপনীতেসু অঙ্গজাতম্পি রাগেন কম্মনিযং ন হোতি, পুমভাৰো ৰিগচ্ছতি, মস্সুআদিপুরিসলিঙ্গম্পি উপসম্পদাপি ৰিগচ্ছতি, কিলেসপরিল়াহোপি দুন্নিৰারৰীতিক্কমো হোতি নপুংসকপণ্ডকস্স ৰিয, তস্মা ঈদিসো উপসম্পন্নোপি নাসেতব্বোতি ৰদন্তি. যদি এৰং কস্মা বীজুদ্ধরণে পারাজিকং ন পঞ্ঞত্তন্তি? এত্থ তাৰ কেচি ৰদন্তি ‘‘পঞ্ঞত্তমেৰেতং ভগৰতা ‘পণ্ডকো ভিক্খৰে অনুপসম্পন্নো ন উপসম্পাদেতব্বো, উপসম্পন্নো নাসেতব্বো’তি ৰুত্তত্তা’’তি. কেচি পন ‘‘যস্মা বীজুদ্ধরণক্খণে পণ্ডকো ন হোতি, তস্মা তস্মিং খণে পারাজিকং ন পঞ্ঞত্তং. যস্মা পন সো উদ্ধটবীজো ভিক্খু অপরেন সমযেন ৰুত্তনযেন পণ্ডকত্তং আপজ্জতি, অভাৰকো হোতি, উপসম্পদায অৰত্থু, ততো এৰ চস্স উপসম্পদা ৰিগচ্ছতি, তস্মা এস পণ্ডকত্তুপগমনকালতো পট্ঠায জাতিযা নপুংসকপণ্ডকেন সদ্ধিং যোজেত্ৰা ‘উপসম্পন্নো নাসেতব্বো’তি অভব্বোতি ৰুত্তো, ন ততো পুব্বে. অযঞ্চ কিঞ্চাপি সহেতুকো, ভাৰক্খযেন পনস্স অহেতুকসদিসতায মগ্গোপি ন উপ্পজ্জতী’’তি ৰদন্তি. অপরে পন ‘‘পব্বজ্জতো পুব্বে উপক্কমেন পণ্ডকভাৰমাপন্নং সন্ধায ‘উপসম্পন্নো নাসেতব্বো’তি ৰুত্তং, উপসম্পন্নস্স পন পচ্ছা উপক্কমেন উপসম্পদাপি ন ৰিগচ্ছতী’’তি, তং ন যুত্তং. যদগ্গেন হি পব্বজ্জতো পুব্বে উপক্কমেন অভব্বো হোতি, তদগ্গেন পচ্ছাপি হোতীতি ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বং.

ইত্থত্তাদি ভাৰো নত্থি এতস্সাতি অভাৰকো. পব্বজ্জা ন ৰারিতাতি এত্থ পব্বজ্জাগ্গহণেনেৰ উপসম্পদাপি গহিতা. তেনাহ ‘‘যস্স চেত্থ পব্বজ্জা ৰারিতা’’তিআদি. তস্মিং যেৰস্স পক্খে পব্বজ্জা ৰারিতাতি এত্থ পন অপণ্ডকপক্খেপি পব্বজ্জামত্তমেৰ লভতি, উপসম্পদা পন তদাপি ন ৰট্টতি, পণ্ডকপক্খে পন আগতো লিঙ্গনাসনায নাসেতব্বোতি ৰেদিতব্বন্তি ৰুত্তং.

১৩৬. উভতোব্যঞ্জনমস্স অত্থীতি উভতোব্যঞ্জনকোতি ইমিনা অসমানাধিকরণৰিসযো বাহিরত্থসমাসোযং, পুরিমপদে চ ৰিভত্তিঅলোপোতি দস্সেতি. ব্যঞ্জনন্তি চেত্থ পুরিসনিমিত্তং ইত্থিনিমিত্তঞ্চ অধিপ্পেতং. অথ উভতোব্যঞ্জনকস্স একমেৰ ইন্দ্রিযং হোতি, উদাহু দ্ৰেতি? একমেৰ হোতি, ন দ্ৰে. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ‘‘যস্স ইত্থিন্দ্রিযং উপ্পজ্জতি, তস্স পুরিসিন্দ্রিযং উপ্পজ্জতীতি, নো. যস্স ৰা পন পুরিসিন্দ্রিযং উপ্পজ্জতি, তস্স ইত্থিন্দ্রিযং উপ্পজ্জতীতি, নো’’তি (যম. ৩.ইন্দ্রিযযমক.১৮৮) একস্মিং সন্তানে ইন্দ্রিযভূতভাৰদ্ৰযস্স উপ্পত্তিযা অভিধম্মে পটিসেধিতত্তা, তঞ্চ খো ইত্থিউভতোব্যঞ্জনকস্স ইত্থিন্দ্রিযং, পুরিসউভতোব্যঞ্জনকস্স পুরিসিন্দ্রিযন্তি. যদি এৰং দুতিযব্যঞ্জনস্স অভাৰো আপজ্জতি ইন্দ্রিযঞ্হি ব্যঞ্জনস্স কারণং ৰুত্তং, তঞ্চ তস্স নত্থীতি? ৰুচ্চতে – ন তস্স ইন্দ্রিযং দুতিযব্যঞ্জনকারণং. কস্মা? সদা অভাৰতো. ইত্থিউভতোব্যঞ্জনকস্স হি যদা ইত্থিযা রাগচিত্তং উপ্পজ্জতি, তদা পুরিসব্যঞ্জনং পাকটং হোতি, ইত্থিব্যঞ্জনং পটিচ্ছন্নং গুল়্হং হোতি, তথা ইতরস্স ইতরং. যদি চ তেসং ইন্দ্রিযং দুতিযব্যঞ্জনকারণং ভৰেয্য, সদাপি ব্যঞ্জনদ্ৰযং তিট্ঠেয্য, ন পন তিট্ঠতি, তস্মা ৰেদিতব্বমেতং ‘‘ন তস্স তং ব্যঞ্জনকারণং, কম্মসহাযং পন রাগচিত্তমেৰেত্থ কারণ’’ন্তি. যস্মা চস্স একমেৰ ইন্দ্রিযং হোতি, তস্মা ইত্থিউভতোব্যঞ্জনকো সযম্পি গব্ভং গণ্হাতি, পরম্পি গণ্হাপেতি. পুরিসউভতোব্যঞ্জনকো পরং গণ্হাপেতি, সযং পন ন গণ্হাতীতি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.১১৬) আগতং.

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১১৬) পন – ইত্থিউভতোব্যঞ্জনকোতি ইত্থিন্দ্রিযযুত্তো, ইতরো পন পুরিসিন্দ্রিযযুত্তো. একস্স হি ভাৰদ্ৰযং সহ ন উপ্পজ্জতি যমকে (যম. ৩.ইন্দ্রিযযমক.১৮৮) পটিক্খিত্তত্তা. দুতিযব্যঞ্জনং পন কম্মসহাযেন অকুসলচিত্তেনেৰ ভাৰরহিতং উপ্পজ্জতি. পকতিত্থিপুরিসানম্পি কম্মমেৰ ব্যঞ্জনলিঙ্গানং কারণং, ন ভাৰো তস্স কেনচি পচ্চযেন পচ্চযত্তস্স পট্ঠানে অৰুত্তত্তা. কেৰলং ভাৰসহিতানংযেৰ ব্যঞ্জনলিঙ্গানং পৰত্তদস্সনত্থং অট্ঠকথাসু (ধ. স. অট্ঠ. ৬৩২-৬৩৩) ‘‘ইত্থিন্দ্রিযং পটিচ্চ ইত্থিলিঙ্গাদীনী’’তিআদিনা ইন্দ্রিযস্স ব্যঞ্জনকারণত্তেন ৰুত্তং. ইধ পন অকুসলবলেন ইন্দ্রিযং ৰিনাপি ব্যঞ্জনং উপ্পজ্জতীতি ৰেদিতব্বং. উভিন্নম্পি চে তেসং উভতোব্যঞ্জনকানং. যদা ইত্থিযা রাগো উপ্পজ্জতি, তদা পুরিসব্যঞ্জনং পাকটং হোতি, ইতরং পটিচ্ছন্নং. যদা পুরিসে রাগো উপ্পজ্জতি, তদা ইত্থিব্যঞ্জনং পাকটং হোতি, ইতরং পটিচ্ছন্নন্তি আগতং.

১৩৭. থেয্যায সংৰাসো এতস্সাতি থেয্যসংৰাসকো. সো চ ন সংৰাসমত্তস্সেৰ থেনকো ইধাধিপ্পেতো, অথ খো লিঙ্গস্স তদুভযস্স চ থেনকোপীতি আহ ‘‘তযো থেয্যসংৰাসকা’’তিআদি. ন যথাৰুড্ঢং ৰন্দনং সাদিযতীতি যথাৰুড্ঢং ভিক্খূনং ৰা সামণেরানং ৰা ৰন্দনং ন সাদিযতি. যথাৰুড্ঢং ৰন্দনং সাদিযতীতি অত্তনা মুসাৰাদং কত্ৰা দস্সিতৰস্সানুরূপং যথাৰুড্ঢং ৰন্দনং সাদিযতি. ভিক্খুৰস্সগণনাদিকোতি ইমিনা ন এককম্মাদিকোৰ ইধ সংৰাসো নামাতি দস্সেতি.

১৩৮. রাজ…পে… ভযেনাতি এত্থ ভয-সদ্দো পচ্চেকং যোজেতব্বো ‘‘রাজভযেন দুব্ভিক্খভযেনা’’তিআদিনা. সংৰাসং নাধিৰাসেতি, যাৰ সো সুদ্ধমানসোতি রাজভযাদীহি গহিতলিঙ্গতায সো সুদ্ধমানসো যাৰ সংৰাসং নাধিৰাসেতীতি অত্থো. যো হি রাজভযাদিং ৰিনা কেৰলং ভিক্খূ ৰঞ্চেত্ৰা তেহি সদ্ধিং সংৰসিতুকামতায লিঙ্গং গণ্হাতি, সো অসুদ্ধচিত্ততায লিঙ্গগ্গহণেনেৰ থেয্যসংৰাসকো নাম হোতি. অযং পন তাদিসেন অসুদ্ধচিত্তেন ভিক্খূ ৰঞ্চেতুকামতায অভাৰতো যাৰ সংৰাসং নাধিৰাসেতি, তাৰ থেয্যসংৰাসকো নাম ন হোতি. তেনেৰ ‘‘রাজভযাদীহি গহিতলিঙ্গানং ‘গিহী মং সমণোতি জানন্তূ’তি ৰঞ্চনচিত্তে সতিপি ভিক্খূনং ৰঞ্চেতুকামতায অভাৰা দোসো ন জাতো’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. কেচি পন ‘‘ৰূপসন্তভযতা ইধ সুদ্ধচিত্ততা’’তি ৰদন্তি, এৰঞ্চ সতি সো ৰূপসন্তভযো যাৰ সংৰাসং নাধিৰাসেতি, তাৰ থেয্যসংৰাসকো ন হোতীতি অযমত্থো ৰিঞ্ঞাযতি. ইমস্মিঞ্চ অত্থে ৰিঞ্ঞাযমানে অৰূপসন্তভযস্স সংৰাসসাদিযনেপি থেয্যসংৰাসকো ন হোতীতি আপজ্জেয্য, ন চ অট্ঠকথাযং অৰূপসন্তভযস্স সংৰাসসাদিযনেপি অথেয্যসংৰাসকতা দস্সিতা. সব্বপাসণ্ডিযভত্তানি ভুঞ্জন্তোতি চ ইমিনা অৰূপসন্তভযেনপি সংৰাসং অসাদিযন্তেনেৰ ভৰিতব্বন্তি দীপেতি. তেনেৰ তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং ‘‘যস্মা ৰিহারং আগন্ত্ৰা সঙ্ঘিকং গণ্হন্তস্স সংৰাসং পরিহরিতুং দুক্করং, তস্মা ‘সব্বপাসণ্ডিযভত্তানি ভুঞ্জন্তো’তি ইদং ৰুত্ত’’ন্তি. তস্মা রাজভযাদীহি গহিতলিঙ্গতাযেৰেত্থ সুদ্ধচিত্ততাতি গহেতব্বং.

সব্বপাসণ্ডিযভত্তানীতি সব্বসামযিকানং সাধারণং কত্ৰা ৰীথিচতুক্কাদীসু ঠপেত্ৰা দাতব্বভত্তানি. কাযপরিহারিযানীতি কাযেন পরিহরিতব্বানি. অব্ভুগ্গচ্ছন্তীতি অভিমুখং গচ্ছন্তি. কম্মন্তানুট্ঠানেনাতি কসিগোরক্খাদিকম্মাকরণেন. তদেৰ পত্তচীৰরং আদায ৰিহারং গচ্ছতীতি চীৰরানি নিৰাসনপারুপনৰসেন আদায, পত্তঞ্চ অংসকূটে লগ্গেত্ৰা ৰিহারং গচ্ছতি.

নাপি সযং জানাতীতি ‘‘যো এৰং পব্বজতি, সো থেয্যসংৰাসকো নাম হোতী’’তি ৰা ‘‘এৰং কাতুং ন লভতী’’তি ৰা ‘‘এৰং পব্বজিতো সমণো নাম ন হোতী’’তি ৰা ন জানাতি. যো এৰং পব্বজতি, সো থেয্যসংৰাসকো নাম হোতীতি ইদং পন নিদস্সনমত্তং. অনুপসম্পন্নকালেযেৰাতি ইমিনা উপসম্পন্নকালে সুত্ৰা সচেপি নারোচেতি, থেয্যসংৰাসকো ন হোতীতি দীপেতি.

সিক্খং অপ্পচ্চক্খায…পে… থেয্যসংৰাসকো ন হোতীতি ইদং ভিক্খূহি দিন্নলিঙ্গস্স অপরিচ্চত্তত্তা ন লিঙ্গত্থেনকো হোতি, লিঙ্গানুরূপস্স সংৰাসস্স সাদিতত্তা নাপি সংৰাসত্থেনকো হোতীতি ৰুত্তং. একো ভিক্খু কাসাযে সউস্সাহোৰ ওদাতং নিৰাসেত্ৰাতি এত্থাপি ইদমেৰ কারণং দট্ঠব্বং. পরতো ‘‘সামণেরো সলিঙ্গে ঠিতো’’তিআদিনা সামণেরস্স ৰুত্তৰিধানেসুপি অথেয্যসংৰাসপক্খে অযমেৰ নযো. ‘‘ভিক্খুনিযাপি এসেৰ নযো’’তি ৰুত্তমেৰত্থং ‘‘সাপি গিহিভাৰং পত্থযমানা’’তিআদিনা ৰিভাৰেতি.

সচে কোচি ৰুড্ঢপব্বজিতোতি সামণেরং সন্ধায ৰুত্তং. মহাপেল়াদীসূতি এতেন গিহিসন্তকং দস্সিতং. সামণেরপটিপাটিযা…পে… থেয্যসংৰাসকো ন হোতীতি এত্থ কিঞ্চাপি থেয্যসংৰাসকো ন হোতি, পারাজিকং পন আপজ্জতিযেৰ. সেসমেত্থ উত্তানমেৰাতি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.১১০) ৰুত্তং.

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১১০) পন – থেয্যায লিঙ্গগ্গহণমত্তম্পি ইধ সংৰাসো এৰাতি আহ ‘‘তযো থেয্যসংৰাসকা’’তি. যথাৰুড্ঢং ৰন্দনন্তি ভিক্খূনং সামণেরানং ৰা ৰন্দনং ন সাদিযতি. যথাৰুড্ঢং ৰন্দনন্তি অত্তনা মুসাৰাদেন দস্সিতৰস্সক্কমেন ভিক্খূনং ৰন্দনং সাদিযতি. দহরসামণেরো পন ৰুড্ঢসামণেরানং, দহরভিক্খূ চ ৰুড্ঢানং ৰন্দনং সাদিযন্তোপি থেয্যসংৰাসকো ন হোতি. ইমস্মিং অত্থেতি সংৰাসত্থেনকত্থে. ভিক্খুৰস্সানীতি ইদং সংৰাসত্থেনকে ৰুত্তপাঠৰসেন ৰুত্তং, সযমেৰ পন পব্বজিত্ৰা সামণেরৰস্সানি গণেন্তোপি উভযত্থেনকো এৰ. ন কেৰলঞ্চ পুরিসোৰ, ইত্থীপি ভিক্খূনীসু এৰং পটিপজ্জতি, থেয্যসংৰাসিকাৰ. আদিকম্মিকাপি চেত্থ ন মুচ্চন্তি. উপসম্পন্নেসু এৰ পঞ্ঞত্তাপত্তিং পটিচ্চ আদিকম্মিকা ৰুত্তা, তেনেৰেত্থ আদিকম্মিকোপি ন মুত্তো.

রাজ…পে… ভযেনাতি এত্থ ভয-সদ্দো পচ্চেকং যোজেতব্বো. যাৰ সো সুদ্ধমানসোতি ‘‘ইমিনা লিঙ্গেন ভিক্খূ ৰঞ্চেত্ৰা তেহি সংৰসিস্সামী’’তি অসুদ্ধচিত্তাভাৰেন সুদ্ধচিত্তো. তেন হি অসুদ্ধচিত্তেন লিঙ্গে গহিতমত্তে পচ্ছা ভিক্খূহি সহ সংৰসতু ৰা মা ৰা, লিঙ্গত্থেনকো হোতি. পচ্ছা সংৰসন্তোপি অভব্বো হুত্ৰা সংৰসতি, তস্মা উভযত্থেনকোপি লিঙ্গত্থেনকে এৰ পৰিসতীতি ৰেদিতব্বং. যো পন রাজাদিভযেন সুদ্ধচিত্তোৰ লিঙ্গং গহেত্ৰা ৰিচরন্তো পচ্ছা ‘‘ভিক্খুৰস্সানি গণেত্ৰা জীৰস্সামী’’তি অসুদ্ধচিত্তং উপ্পাদেতি, সো চিত্তুপ্পাদমত্তেন থেয্যসংৰাসকো ন হোতি সুদ্ধচিত্তেন গহিতলিঙ্গত্তা. সচে পন সো ভিক্খূনং সন্তিকং গন্ত্ৰা সামণেরৰস্সগণনাদিং করোতি, তদা সংৰাসত্থেনকো, উভযত্থেনকো ৰা হোতীতি দট্ঠব্বং. যং পন পরতো ‘‘সহ ধুরনিক্খেপেন অযম্পি থেয্যসংৰাসকোৰা’’তি ৰুত্তং, তং ভিক্খূহি সঙ্গম্ম সংৰাসাধিৰাসনৰসেন ধুরনিক্খেপং সন্ধায ৰুত্তং. তেন ৰুত্তং ‘‘সংৰাসং নাধিৰাসেতি, যাৰা’’তি, তস্স তাৰ থেয্যসংৰাসকো নাম ন ৰুচ্চতীতি সম্বন্ধো দট্ঠব্বো. এত্থ চ চোরাদিভযং ৰিনাপি কীল়াধিপ্পাযেন লিঙ্গং গহেত্ৰা ভিক্খূনম্পি সন্তিকে পব্বজিতালযং দস্সেত্ৰা ৰন্দনাদিং অসাদিযন্তোপি ‘‘সোভতি নু খো মে পব্বজিতলিঙ্গ’’ন্তিআদিনা সুদ্ধচিত্তেন গণ্হন্তোপি থেয্যসংৰাসকো ন হোতীতি দট্ঠব্বং.

সব্বপাসণ্ডিযভত্তানীতি সব্বসামযিকানং সাধারণং কত্ৰা পঞ্ঞত্তানি ভত্তানি. ইদঞ্চ ভিক্খূনঞ্ঞেৰ নিযমিতভত্তগ্গহণে সংৰাসোপি সম্ভৰেয্যাতি সব্বসাধারণভত্তং ৰুত্তং. সংৰাসং পন অসাদিযিত্ৰা অভিক্খুকৰিহারাদীসু ৰিহারভত্তাদীনি ভুঞ্জন্তোপি থেয্যসংৰাসকো ন হোতি এৰ. কম্মন্তানুট্ঠানেনাতি কসিআদিকম্মাকরণেন. পত্তচীৰরং আদাযাতি ভিক্খুলিঙ্গৰসেন সরীরেন ধারেত্ৰা.

যো এৰং পব্বজতি, সো থেয্যসংৰাসকো নাম হোতীতি ইদং নিদস্সনমত্তং. ‘‘থেয্যসংৰাসকো’’তি পন নামং অজানন্তোপি ‘‘এৰং কাতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰা ‘‘করোন্তো সমণো নাম ন হোতী’’তি ৰা ‘‘যদি আরোচেস্সামি, ছড্ডযিস্সন্তি ম’’ন্তি ৰা ‘‘যেন কেনচি পব্বজ্জা মে ন রুহতী’’তি জানাতি, থেয্যসংৰাসকো হোতি. যো পন পঠমং ‘‘পব্বজ্জা এৰং মে গহিতা’’তি সঞ্ঞী কেৰলং অন্তরা অত্তনো সেতৰত্থনিৰাসনাদিৰিপ্পকারং পকাসেতুং লজ্জন্তো ন কথেতি, সো থেয্যসংৰাসকো ন হোতি. অনুপসম্পন্নকালেযেৰাতি এত্থ অৰধারণেন উপসম্পন্নকালে থেয্যসংৰাসকলক্খণং ঞত্ৰা ৰঞ্চনাযপি নারোচেতি, থেয্যসংৰাসকো ন হোতীতি দীপেতি. সো হি সুদ্ধচিত্তেন গহিতলিঙ্গত্তা লিঙ্গত্থেনকো ন হোতি, লদ্ধূপসম্পদত্তা তদনুগুণস্সেৰ সংৰাসস্স সাদিতত্তা সংৰাসত্থেনকোপি ন হোতি. অনুপসম্পন্নো পন লিঙ্গত্থেনকো হোতি, সংৰাসারহস্স লিঙ্গস্স গহিতত্তা সংৰাসসাদিযনমত্তেন সংৰাসত্থেনকো হোতি.

সলিঙ্গে ঠিতোতি সলিঙ্গভাৰে ঠিতো. থেয্যসংৰাসকো ন হোতীতি ভিক্খূহি দিন্নলিঙ্গস্স অপরিচ্চত্তত্তা লিঙ্গত্থেনকো ন হোতি. ভিক্খুপটিঞ্ঞায অপরিচ্চত্তত্তা সংৰাসত্থেনকো ন হোতি. যং পন মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. পঠমপারাজিকৰণ্ণনা) ‘‘লিঙ্গানুরূপস্স সংৰাসস্স সাদিতত্তা নাপি সংৰাসত্থেনকো’’তি কারণং ৰুত্তং, তম্পি ইদমেৰ কারণং সন্ধায ৰুত্তং. ইতরথা সামণেরস্সাপি ভিক্খুৰস্সগণনাদীসু লিঙ্গানুরূপসংৰাসো এৰ সাদিতোতি সংৰাসত্থেনকতা ন সিযা ভিক্খূহি দিন্নলিঙ্গস্স উভিন্নম্পি সাধারণত্তা. যথা চেত্থ ভিক্খু, এৰং সামণেরোপি পারাজিকং সমাপন্নো সামণেরপটিঞ্ঞায অপরিচ্চত্তত্তা সংৰাসত্থেনকো ন হোতীতি ৰেদিতব্বো. সোভতীতি সম্পটিচ্ছিত্ৰাতি কাসাৰধারণে ধুরং নিক্খিপিত্ৰা গিহিভাৰং সম্পটিচ্ছিত্ৰা.

সচে কোচি ৰুড্ঢপব্বজিতোতি সামণেরং সন্ধায ৰুত্তং. মহাপেল়াদীসূতি ৰিলীৰাদিমযেসু ঘরদ্ৰারেসু ঠপিতেসু ভত্তভাজনৰিসেসেসু. এতেন ৰিহারে ভিক্খূহি সদ্ধিং ৰস্সগণনাদীনং অকরণং দস্সেতীতি ৰুত্তং.

১৩৯. তিত্থিযপক্কন্তককথাযং তেসং লিঙ্গে আদিন্নমত্তে তিত্থিযপক্কন্তকো হোতীতি ‘‘তিত্থিযো ভৰিস্সামী’’তি গতস্স লিঙ্গগ্গহণেনেৰ তেসং লদ্ধিপি গহিতাযেৰ হোতীতি কত্ৰা ৰুত্তং. কেনচি পন ‘‘তেসং লিঙ্গে আদিন্নমত্তে লদ্ধিযা গহিতাযপি অগ্গহিতাযপি তিত্থিযপক্কন্তকো হোতী’’তি ৰুত্তং, তং ন গহেতব্বং. ন হি ‘‘তিত্থিযো ভৰিস্সামী’’তি গতস্স লিঙ্গসম্পটিচ্ছনতো অঞ্ঞং লদ্ধিগ্গহণং নাম অত্থি. লিঙ্গসম্পটিচ্ছনেনেৰ হি সো গহিতলদ্ধিকো হোতি. তেনেৰ ‘‘ৰীমংসনত্থং কুসচীরাদীনি…পে… যাৰ ন সম্পটিচ্ছতি, তাৰ তং লদ্ধি রক্খতি, সম্পটিচ্ছিতমত্তে তিত্থিযপক্কন্তকো হোতী’’তি ৰুত্তং. নগ্গোৰ আজীৰকানং উপস্সযং গচ্ছতি, পদৰারে পদৰারে দুক্কটন্তি ‘‘আজীৰকো ভৰিস্স’’ন্তি অসুদ্ধচিত্তেন গমনপচ্চযা দুক্কটং ৰুত্তং. নগ্গেন হুত্ৰা গমনপচ্চযাপি পদৰারে দুক্কটা ন মুচ্চতিযেৰাতি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.১১০) ৰুত্তং.

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১১০) পন – তিত্থিযপক্কন্তকাদিকথাসু তেসং লিঙ্গে আদিন্নমত্তেতি ৰীমংসাদিঅধিপ্পাযং ৰিনা ‘‘তিত্থিযো ভৰিস্সামী’’তি সন্নিট্ঠানৰসেন লিঙ্গে কাযেন ধারিতমত্তে. সযমেৰাতি তিত্থিযানং সন্তিকং অগন্ত্ৰা সযমেৰ সঙ্ঘারামেপি কুসচীরাদীনি নিৰাসেতি. আজীৰকো ভৰিস্সন্তি…পে… গচ্ছতীতি আজীৰকানং সন্তিকে তেসং পব্বজনৰিধিনা ‘‘আজীৰকো ভৰিস্সামী’’তি গচ্ছতি. তস্স হি তিত্থিযভাৰূপগমনং পতি সন্নিট্ঠানে ৰিজ্জমানেপি ‘‘গন্ত্ৰা ভৰিস্সামী’’তি পরিকপ্পিতত্তা পদৰারে দুক্কটমেৰ ৰুত্তং. দুক্কটন্তি পাল়িযা অৰুত্তেপি মেথুনাদীসু ৰুত্তপুব্বপযোগদুক্কটানুলোমতো ৰুত্তং. এতেন চ সন্নিট্ঠানৰসেন লিঙ্গে সম্পটিচ্ছিতে পারাজিকং, ততো পুরিমপযোগে থুল্লচ্চযঞ্চ ৰত্তব্বমেৰ. থুল্লচ্চযক্খণে নিৰত্তন্তোপি আপত্তিং দেসাপেত্ৰা মুচ্চতি এৰাতি দট্ঠব্বং. যথা চেত্থ, এৰং সঙ্ঘভেদেপি লোহিতুপ্পাদেপি ভিক্খূনং পুব্বপযোগাদীসু দুক্কটথুল্লচ্চযপারাজিকাহি মুচ্চনসীমা চ ৰেদিতব্বা. সাসনৰিরুদ্ধতাযেত্থ আদিকম্মিকানম্পি অনাপত্তি ন ৰুত্তা. পব্বজ্জাযপি অভব্বতাদস্সনত্থং পনেতে অঞ্ঞে চ পারাজিককণ্ডে ৰিসুং সিক্খাপদেন পারাজিকাদিং অদস্সেত্ৰা ইধ অভব্বেসু এৰ ৰুত্তাতি ৰেদিতব্বং.

তং লদ্ধীতি তিত্থিযৰেসে সেট্ঠভাৰগ্গহণমেৰ সন্ধায ৰুত্তং. তেসঞ্হি তিত্থিযানং সস্সতাদিগ্গাহং গণ্হন্তোপি লিঙ্গে অসম্পটিচ্ছিতে তিত্থিযপক্কন্তকো ন হোতি, তং লদ্ধিং অগ্গহেত্ৰাপি ‘‘এতেসং ৰতচরিযা সুন্দরা’’তি লিঙ্গং সম্পটিচ্ছন্তো তিত্থিযপক্কন্তকো হোতি এৰ. লদ্ধিযা অভাৰেনাতি ভিক্খুভাৰে সালযতায তিত্থিযভাৰূপগমনলদ্ধিযা অভাৰেন. এতেন চ আপদাসু কুসচীরাদিং পারুপন্তস্সপি নগ্গস্স ৰিয অনাপত্তীতি দস্সেতি. উপসম্পন্নভিক্খুনা কথিতোতি এত্থ সঙ্ঘভেদকোপি উপসম্পন্নভিক্খুনাৰ কথিতো, মাতুঘাতকাদযো পন অনুপসম্পন্নেনাতিপি দট্ঠব্বন্তি আগতং.

১৪০. তিরচ্ছানকথাযং ‘‘যো কোচি অমনুস্সজাতিযো, সব্বোৰ ইমস্মিং অত্থে তিরচ্ছানগতোতি ৰেদিতব্বো’’তি এতেন এসো মনুস্সজাতিযো এৰ ভগৰতো সাসনে পব্বজিতুং ৰা উপসম্পজ্জিতুং ৰা লভতি, ন ততো অঞ্ঞেতি দীপেতি. তেনাহ ভগৰা ‘‘তুম্হে খোত্থ নাগা অৰিরুল়্হিধম্মা ইমস্মিং ধম্মৰিনযে’’তি (মহাৰ. ১১১).

১৪১. আনন্তরিযকথাযং তিরচ্ছানাদিঅমনুস্সজাতিতো মনুস্সজাতিকানঞ্ঞেৰ পুত্তেসু মেত্তাদযোপি তিক্খৰিসদা হোন্তি লোকুত্তরগুণা ৰিযাতি আহ ‘‘মনুস্সিত্থিভূতা জনিকা মাতা’’তি. যথা মনুস্সানঞ্ঞেৰ কুসলপৰত্তি তিক্খৰিসদা, এৰং অকুসলপৰত্তিপীতি আহ ‘‘সযম্পি মনুস্সজাতিকেনেৰা’’তিআদি. অথ ৰা যথা সমানজাতিযস্স ৰিকোপনে কম্মং গরুতরং, ন তথা ৰিজাতিযস্সাতি আহ ‘‘মনুস্সিত্থিভূতা’’তি. পুত্তসম্বন্ধেন মাতুপিতুসমঞ্ঞা, দত্তকিত্তিমাদিৰসেনপি পুত্তৰোহারো লোকে দিস্সতি, সো চ খো পরিযাযতোতি নিপ্পরিযাযসিদ্ধতং দস্সেতুং ‘‘জনিকা মাতা’’তি ৰুত্তং. যথা মনুস্সত্তভাৰে ঠিতস্সেৰ কুসলধম্মানং তিক্খৰিসদসূরভাৰাপত্তি যথা তং তিণ্ণম্পি বোধিসত্তানং বোধিত্তযনিব্বত্তিযং, এৰং মনুস্সত্তভাৰে ঠিতস্সেৰ অকুসলধম্মানম্পি তিক্খৰিসদসূরভাৰাপত্তীতি আহ ‘‘সযম্পি মনুস্সজাতিকেনেৰা’’তি. আনন্তরিযেনাতি এত্থ চুতিঅনন্তরং নিরযে পটিসন্ধিফলং অনন্তরং নাম, তস্মিং অনন্তরে জনকত্তেন নিযুত্তং আনন্তরিযং, তেন. অথ ৰা চুতিঅনন্তরং ফলং অনন্তরং নাম, তস্মিং অনন্তরে নিযুত্তং, তন্নিব্বত্তনেন অনন্তরকরণসীলং, অনন্তরপ্পযোজনং ৰা আনন্তরিযং, তেন আনন্তরিযেন মাতুঘাতককম্মেন. পিতুঘাতকেপি ‘‘যেন মনুস্সভূতো জনকো পিতা সযম্পি মনুস্সজাতিকেনেৰ সতা সঞ্চিচ্চ জীৰিতা ৰোরোপিতো, অযং আনন্তরিযেন পিতুঘাতককম্মেন পিতুঘাতকো’’তিআদিনা সব্বং ৰেদিতব্বন্তি আহ ‘‘পিতুঘাতকেপি এসেৰ নযো’’তি.

পরিৰত্তিতলিঙ্গম্পি মাতরং ৰা পিতরং ৰা জীৰিতা ৰোরোপেন্তস্স আনন্তরিযকম্মং হোতিযেৰ. সতিপি হি লিঙ্গপরিৰত্তে সো এৰ এককম্মনিব্বত্তো ভৰঙ্গপ্পবন্ধো জীৰিতপ্পবন্ধো, ন অঞ্ঞোতি. যো পন সযং মনুস্সো তিরচ্ছানভূতং পিতরং ৰা মাতরং ৰা, সযং ৰা তিরচ্ছানভূতো মনুস্সভূতং, তিরচ্ছানোযেৰ ৰা তিরচ্ছানভূতং জীৰিতা ৰোরোপেতি, তস্স কম্মং আনন্তরিযং ন হোতি, ভারিযং পন হোতি, আনন্তরিযং আহচ্চেৰ তিট্ঠতি. এল়কচতুক্কং সঙ্গামচতুক্কং চোরচতুক্কঞ্চেত্থ কথেতব্বং. ‘‘এল়কং মারেমী’’তি অভিসন্ধিনাপি হি এল়কট্ঠানে ঠিতং মনুস্সো মনুস্সভূতং মাতরং ৰা পিতরং ৰা মারেন্তো আনন্তরিযং ফুসতি মরণাধিপ্পাযেনেৰ আনন্তরিযৰত্থুনো ৰিকোপিতত্তা. এল়কাভিসন্ধিনা, পন মাতাপিতিঅভিসন্ধিনা ৰা এল়কং মারেন্তো আনন্তরিযং ন ফুসতি আনন্তরিযৰত্থুনো অভাৰতো. মাতাপিতিঅভিসন্ধিনা মাতাপিতরো মারেন্তো ফুস্সতেৰ. এস নযো ইতরস্মিম্পি চতুক্কদ্ৰযে. যথা চ মাতাপিতূসু, এৰং অরহন্তেসু এতানি চতুক্কানি ৰেদিতব্বানি. সব্বত্থ হি পুরিমং অভিসন্ধিচিত্তং অপ্পমাণং, ৰধকচিত্তং, পন তদারম্মণজীৰিতিন্দ্রিযঞ্চ পমাণং. কতানন্তরিযকম্মো চ ‘‘তস্স কম্মস্স ৰিপাকং পটিবাহেস্সামী’’তি সকলচক্কৰাল়ং মহাচেতিযপ্পমাণেহি কঞ্চনথূপেহি পূরেত্ৰাপি সকলচক্কৰাল়ং পূরেত্ৰা নিসিন্নস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স মহাদানং দত্ৰাপি বুদ্ধস্স ভগৰতো সঙ্ঘাটিকণ্ণং অমুঞ্চন্তো ৰিচরিত্ৰাপি কাযস্স ভেদা নিরযমেৰ উপপজ্জতি, পব্বজ্জঞ্চ ন লভতি. পিতুঘাতকে ৰেসিযা পুত্তোতি উপলক্খণমত্তং, কুলিত্থিযা অতিচারিনিযা পুত্তোপি অত্তনো পিতরং অজানিত্ৰা ঘান্তেন্তোপি পিতুঘাতকোৰ হোতি.

অরহন্তঘাতককম্মে অৰসেসন্তি অনাগামিআদিকং. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন ততিযপারাজিকৰণ্ণনাতো গহেতব্বো.

‘‘দুট্ঠচিত্তেনা’’তি ৰুত্তমেৰত্থং ৰিভাৰেতি ‘‘ৰধকচিত্তেনা’’তি. ৰধকচেতনায হি দূসিতং চিত্তং ইধ দুট্ঠচিত্তং নাম. লোহিতং উপ্পাদেতীতি এত্থ তথাগতস্স অভেজ্জকাযতায পরূপক্কমেন চম্মচ্ছেদং কত্ৰা লোহিতপগ্ঘরণং নাম নত্থি, সরীরস্স পন অন্তোযেৰ একস্মিং ঠানে লোহিতং সমোসরতি, আঘাতেন পকুপ্পমানং সঞ্চিতং হোতি. দেৰদত্তেন পৰিদ্ধসিলতো ভিজ্জিত্ৰা গতা সক্খলিকাপি তথাগতস্স পাদন্তং পহরি, ফরসুনা পহটো ৰিয পাদো অন্তোলোহিতোযেৰ অহোসি. জীৰকো পন তথাগতস্স রুচিযা সত্থকেন চম্মং ছিন্দিত্ৰা তম্হা ঠানা দুট্ঠলোহিতং নীহরিত্ৰা ফাসুমকাসি, তেনস্স পুঞ্ঞকম্মমেৰ অহোসি. তেনাহ ‘‘জীৰকো ৰিযা’’তিআদি.

অথ যে পরিনিব্বুতে তথাগতে চেতিযং ভিন্দন্তি, বোধিং ছিন্দন্তি, ধাতুম্হি উপক্কমন্তি, তেসং কিং হোতীতি? ভারিযং কম্মং হোতি আনন্তরিযসদিসং. সধাতুকং পন থূপং ৰা পটিমং ৰা বাধমানং বোধিসাখং ছিন্দিতুং ৰট্টতি. সচেপি তত্থ নিলীনা সকুণা চেতিযে ৰচ্চং পাতেন্তি, ছিন্দিতুং ৰট্টতিযেৰ. পরিভোগচেতিযতো হি সরীরচেতিযং গরুতরং. চেতিযৰত্থুং ভিন্দিত্ৰা গচ্ছন্তে বোধিমূলেপি ছিন্দিত্ৰা হরিতুং ৰট্টতি. যা পন বোধিসাখা বোধিঘরং বাধতি, তং গেহরক্খণত্থং ছিন্দিতুং ন লভতি. বোধিঅত্থায হি গেহং, ন গেহত্থায বোধি. আসনঘরেপি এসেৰ নযো. যস্মিং পন আসনঘরে ধাতু নিহিতা হোতি, তস্স রক্খণত্থায তং সাখং ছিন্দিতুং ৰট্টতি. বোধিজগ্গনত্থং ওজোহরণসাখং ৰা পূতিট্ঠানং ৰা ছিন্দিতুং ৰট্টতিযেৰ, সত্থু রূপকাযপটিজগ্গনে ৰিয পুঞ্ঞম্পি হোতি.

সঙ্ঘভেদে চতুন্নং কম্মানন্তি অপলোকনাদীনং চতুন্নং কম্মানং. অযং সঙ্ঘভেদকোতি পকতত্তং ভিক্খুং সন্ধায ৰুত্তং. পুব্বে এৰ পারাজিকং সমাপন্নো ৰা ৰত্থাদিদোসেন ৰিপন্নুপসম্পদো ৰা সঙ্ঘং ভিন্দন্তোপি আনন্তরিযং ন ফুসতি, সঙ্ঘো পন ভিন্নোৰ হোতি, পব্বজ্জা চস্স ন ৰারিতাতি দট্ঠব্বং.

ভিক্খুনীদূসনে ইচ্ছমানন্তি ওদাতৰত্থৰসনং ইচ্ছমানং. তেনেৰাহ ‘‘গিহিভাৰে সম্পটিচ্ছিতমত্তেযেৰা’’তি. নেৰ পব্বজ্জা অত্থীতি যোজনা. যো চ পটিক্খিত্তে অভব্বে চ পুগ্গলে ঞত্ৰা পব্বাজেতি, উপসম্পাদেতি ৰা, দুক্কটং. অজানন্তস্স সব্বত্থ অনাপত্তীতি ৰেদিতব্বং.

১৪২. গব্ভমাসেহি সদ্ধিং ৰীসতি ৰস্সানি অস্সাতি গব্ভৰীসো. হাযনৰড্ঢনন্তি গব্ভমাসেসু অধিকেসু উত্তরি হাযনং, ঊনেসু ৰড্ঢনন্তি ৰেদিতব্বং. একূনৰীসতিৰস্সন্তি দ্ৰাদস মাসে মাতুকুচ্ছিস্মিং ৰসিত্ৰা মহাপৰারণায জাতকালতো পট্ঠায একূনৰীসতিৰস্সং. পাটিপদদিৰসেতি পচ্ছিমিকায ৰস্সূপগমনদিৰসে. ‘‘তিংসরত্তিদিৰো মাসো’’তি (অ. নি. ৩.৭১; ৮.৪৩; ৰিভ. ১০২৩) ৰচনতো ‘‘চত্তারো মাসা পরিহাযন্তী’’তি ৰুত্তং. ৰস্সং উক্কড্ঢন্তীতি ৰস্সং উদ্ধং কড্ঢন্তি, ততিযসংৰচ্ছরে একমাসস্স অধিকত্তা মাসপরিচ্চজনৰসেন ৰস্সং উদ্ধং কড্ঢন্তীতি অত্থো, তস্মা ততিযো সংৰচ্ছরো তেরসমাসিকো হোতি. সংৰচ্ছরস্স পন দ্ৰাদসমাসিকত্তা অট্ঠারসসু ৰস্সেসু অধিকমাসে ৰিসুং গহেত্ৰা ‘‘ছ মাসা ৰড্ঢন্তী’’তি ৰুত্তং. ততোতি ছমাসতো. নিক্কঙ্খা হুত্ৰাতি অধিকমাসেহি সদ্ধিং পরিপুণ্ণৰীসতিৰস্সত্তা নিব্বেমতিকা হুত্ৰা. যং পন ৰুত্তং তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ‘‘অট্ঠারসন্নংযেৰ ৰস্সানং অধিকমাসে গহেত্ৰা গণিতত্তা সেসৰস্সদ্ৰযস্সপি অধিকদিৰসানি হোন্তি, তানি অধিকদিৰসানি সন্ধায ‘নিক্কঙ্খা হুত্ৰা’তি ৰুত্ত’’ন্তি, তং ন গহেতব্বং. ন হি দ্ৰীসু ৰস্সেসু অধিকদিৰসানি নাম ৰিসুং উপলব্ভন্তি ততিযে ৰস্সে ৰস্সুক্কড্ঢনৰসেন অধিকমাসে পরিচ্চত্তেযেৰ অতিরেকমাসসম্ভৰতো, তস্মা দ্ৰীসু ৰস্সেসু অতিরেকদিৰসানি ৰিসুং ন সম্ভৰন্তি.

‘‘তে দ্ৰে মাসে গহেত্ৰা ৰীসতি ৰস্সানি পরিপুণ্ণানি হোন্তী’’তি কস্মা ৰুত্তং, একূনৰীসতিৰস্সম্হি চ পুন অপরস্মিং ৰস্সে পক্খিত্তে ৰীসতি ৰস্সানি পরিপুণ্ণানি হোন্তীতি আহ ‘‘এত্থ পন…পে… ৰুত্ত’’ন্তি. অনেকত্থত্তা নিপাতানং পন-সদ্দো হিসদ্দত্থো, এত্থ হীতি ৰুত্তং হোতি. ইদঞ্হি ৰুত্তস্সেৰত্থস্স সমত্থনৰসেন ৰুত্তং. ইমিনা চ ইমং দীপেতি – যং ৰুত্তং ‘‘একূনৰীসতিৰস্সং সামণেরং নিক্খমনীযপুণ্ণমাসিং অতিক্কম্ম পাটিপদদিৰসে উপসম্পাদেন্তী’’তি, তত্থ গব্ভমাসেপি গহেত্ৰা দ্ৰীহি মাসেহি অপরিপুণ্ণৰীসতিৰস্সং সন্ধায ‘‘একূনৰীসতিৰস্স’’ন্তি ৰুত্তং, তস্মা অধিকমাসেসু দ্ৰীসু গহিতেসু এৰ ৰীসতি ৰস্সানি পরিপুণ্ণানি নাম হোন্তীতি. তস্মাতি যস্মা গব্ভমাসাপি গণনূপগা হোন্তি, তস্মা. একৰীসতিৰস্সো হোতীতি জাতদিৰসতো পট্ঠায ৰীসতিৰস্সো সমানো গব্ভমাসেহি সদ্ধিং একৰীসতিৰস্সো হোতি. অঞ্ঞং উপসম্পাদেতীতি উপজ্ঝাযো, কম্মৰাচাচরিযো ৰা হুত্ৰা উপসম্পাদেতীতি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. পাচিত্তিয ৩.৪০৬) আগতং.

গব্ভে সযিতকালেন সদ্ধিং ৰীসতিমং ৰস্সং পরিপুণ্ণমস্সাতি গব্ভৰীসো. নিক্খমনীযপুণ্ণমাসীতি সাৰণমাসস্স পুণ্ণমিযা আসাল়্হীপুণ্ণমিযা অনন্তরপুণ্ণমী. পাটিপদদিৰসেতি পচ্ছিমিকায ৰস্সূপনাযিকায, দ্ৰাদস মাসে মাতুকুচ্ছিস্মিং ৰসিত্ৰা মহাপৰারণায জাতং উপসম্পাদেন্তীতি অত্থো. ‘‘তিংসরত্তিদিৰো মাসো, দ্ৰাদসমাসিকো সংৰচ্ছরো’’তি ৰচনতো ‘‘চত্তারো মাসা পরিহাযন্তী’’তি ৰুত্তং. ৰস্সং উক্কড্ঢন্তীতি ৰস্সং উদ্ধং কড্ঢন্তি, ‘‘একমাসং অধিকমাসো’’তি ছড্ডেত্ৰা ৰস্সং উপগচ্ছন্তীতি অত্থো, তস্মা ততিযো ততিযো সংৰচ্ছরো তেরসমাসিকো হোতি. তে দ্ৰে মাসে গহেত্ৰাতি নিক্খমনীযপুণ্ণমাসতো যাৰ জাতদিৰসভূতা মহাপৰারণা, তাৰ যে দ্ৰে মাসা অনাগতা, তেসং অত্থায অধিকমাসতো লদ্ধে দ্ৰে মাসে গহেত্ৰা. তেনাহ ‘‘যো পৰারেত্ৰা ৰীসতিৰস্সো ভৰিস্সতী’’তিআদি. ‘‘নিক্কঙ্খা হুত্ৰা’’তি ইদং অট্ঠারসন্নং ৰস্সানং এৰ অধিকমাসে গহেত্ৰা ততো ৰীসতিযা ৰস্সেসুপি চাতুদ্দসীনং অত্থায চতুন্নং মাসানং পরিহাপনেন সব্বথা পরিপুণ্ণৰীসতিৰস্সতং সন্ধায ৰুত্তং.

পৰারেত্ৰা ৰীসতিৰস্সো ভৰিস্সতীতি মহাপৰারণাদিৰসে অতিক্কন্তে গব্ভৰস্সেন সহ ৰীসতিৰস্সো ভৰিস্সতীতি অত্থো. তস্মাতি যস্মা গব্ভমাসাপি গণনূপগা হোন্তি, তস্মা. একৰীসতিৰস্সোতি জাতিযা ৰীসতিৰস্সং সন্ধায ৰুত্তং. অঞ্ঞং উপসম্পাদেতীতি উপজ্ঝাযো, আচরিযো ৰা হুত্ৰা উপসম্পাদেতি. সোপীতি উপসম্পাদেন্তোপি অনুপসম্পন্নোতি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.৪০৬) আগতং.

এত্থ সিযা – অট্ঠকথাটীকাসু ‘‘অট্ঠারসসু ৰস্সেসু ছ মাসা ৰড্ঢন্তী’’তি ৰুত্তং, ইদানি পন ‘‘একূনৰীসতিযা ৰস্সেসু সত্ত মাসা অধিকা’’তি ৰদন্তি, কথমেত্থ ৰিঞ্ঞাতব্বন্তি? ৰুচ্চতে – অট্ঠকথাটীকাসু সাসনৰোহারেন লোকিযগতিং অনুপগম্ম তীসু তীসু সংৰচ্ছরেসু মাসছড্ডনং গহেত্ৰা ‘‘অট্ঠারসসু ৰস্সেসু ছ মাসা ৰড্ঢন্তী’’তি ৰুত্তং, ইদানি পন ৰেদৰোহারেন চন্দসূরিযগতিসঙ্খাতং তিথিং গহেত্ৰা গণেন্তো ‘‘একূনৰীসতিযা ৰস্সেসু সত্ত মাসা অধিকা’’তি ৰদন্তীতি, তং ৰস্সূপনাযিককথাযং আৰি ভৰিস্সতি.

১৪৩. মাতা ৰা মতা হোতীতি সম্বন্ধো. সোযেৰাতি পব্বজ্জাপেক্খো এৰ.

১৪৪. ‘‘একসীমাযঞ্চ অঞ্ঞেপি ভিক্খূ অত্থীতি ইমিনা একসীমাযং ভিক্খুম্হি অসতি ভণ্ডুকম্মারোচনকিচ্চং নত্থীতি দস্সেতি. খণ্ডসীমায ৰা ঠত্ৰা নদীসমুদ্দাদীনি ৰা গন্ত্ৰা পব্বাজেতব্বোতি এতেন সব্বে সীমট্ঠকভিক্খূ আপুচ্ছিতব্বা, অনাপুচ্ছা পব্বাজেতুং ন ৰট্টতীতি দীপেতি.

১৪৫. অনামট্ঠপিণ্ডপাতন্তি অগ্গহিতঅগ্গং পিণ্ডপাতং. সামণেরভাগসমকো আমিসভাগোতি এত্থ কিঞ্চাপি সামণেরানং আমিসভাগস্স সমকমেৰ দীযমানত্তা ৰিসুং সামণেরভাগো নাম নত্থি, হেট্ঠা গচ্ছন্তং পন ভত্তং কদাচি মন্দং ভৰেয্য, তস্মা উপরি অগ্গহেত্ৰা সামণেরপাল়িযাৰ গহেত্ৰা দাতব্বোতি অধিপ্পাযো. নিযতপব্বজ্জস্সেৰ চাযং ভাগো দীযতি. তেনেৰ ‘‘অপক্কং পত্ত’’ন্তিআদি ৰুত্তং. অঞ্ঞে ৰা ভিক্খূ দাতুকামা হোন্তীতি সম্বন্ধো.

১৪৬. সযং পব্বাজেতব্বোতি কেসচ্ছেদনাদীনি সযং করোন্তেন পব্বাজেতব্বো. কেসচ্ছেদনং কাসাযচ্ছাদনং সরণদানন্তি হি ইমানি তীণি করোন্তো ‘‘পব্বাজেতী’’তি ৰুচ্চতি, তেসু একং দ্ৰে ৰাপি করোন্তো তথা ৰোহরীযতিযেৰ, তস্মা এতং পব্বাজেহীতি কেসচ্ছেদনং কাসাযচ্ছাদনঞ্চ সন্ধায ৰুত্তং. উপজ্ঝাযং উদ্দিস্স পব্বাজেতীতি এত্থাপি এসেৰ নযো. খণ্ডসীমং নেত্ৰাতি ভণ্ডুকম্মারোচনপরিহরণত্থং ৰুত্তং. তেন সভিক্খুকে ৰিহারে অঞ্ঞম্পি ‘‘এতস্স কেসে ছিন্দা’’তি ৰত্তুং ন ৰট্টতি. পব্বাজেত্ৰাতি কেসচ্ছেদনং সন্ধায ৰদতি. ভিক্খুতো অঞ্ঞো পব্বাজেতুং ন লভতীতি সরণদানং সন্ধায ৰুত্তং. তেনেৰাহ ‘‘সামণেরো পনা’’তিআদীতি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ টী. মহাৰগ্গ ৩.৩৪) আগতং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.৩৪) পন – সযং পব্বাজেতব্বোতি এত্থ ‘‘কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা’’তিআদিৰচনতো কেসচ্ছেদনকাসাযচ্ছাদনসরণদানানি পব্বজনং নাম, তেসু পচ্ছিমদ্ৰযং ভিক্খূহি এৰ কাতব্বং, কারেতব্বং ৰা. পব্বাজেহীতি ইদং তিৰিধম্পি সন্ধায ৰুত্তং. খণ্ডসীমং নেত্ৰাতি ভণ্ডুকম্মারোচনপরিহরণত্থং. ভিক্খূনঞ্হি অনারোচেত্ৰা একসীমায ‘‘এতস্স কেসে ছিন্দা’’তি অঞ্ঞং আণাপেতুম্পি ন ৰট্টতি. পব্বাজেত্ৰাতি কেসাদিচ্ছেদনমেৰ সন্ধায ৰুত্তং ‘‘কাসাযানি অচ্ছাদেত্ৰা’’তি ৰিসুং ৰুত্তত্তা. পব্বাজেতুং ন লভতীতি সরণদানং সন্ধায ৰুত্তং. অনুপসম্পন্নেন ভিক্খুআণত্তিযা দিন্নম্পি সরণং ন রুহতীতি ৰুত্তং.

ৰজিরবুদ্ধিটীকাযম্পি (ৰজির টী. মহাৰগ্গ ৩৪) – খণ্ডসীমং নেত্ৰাতি ভণ্ডুকম্মারোচনপরিহরণত্থং ৰুত্তং, তেন সভিক্খুকে ৰিহারে অঞ্ঞম্পি ‘‘এতস্স কেসে ছিন্দা’’তি ৰত্তুং ন ৰট্টতি. ‘‘পব্বাজেত্ৰা’’তি ইমস্স অধিপ্পাযপকাসনত্থং ‘‘কাসাযানি অচ্ছাদেত্ৰা এহী’’তি ৰুত্তং. উপজ্ঝাযো চে কেসমস্সুওরোপনাদীনি অকত্ৰা পব্বজ্জত্থং সরণানি দেতি, ন রুহতি পব্বজ্জা. কম্মৰাচায সাৰেত্ৰা উপসম্পাদেতি, রুহতি উপসম্পদা. অপত্তচীৰরানং উপসম্পদাসিদ্ধিদস্সনতো, কম্মৰিপত্তিযা অভাৰতো চেতং যুজ্জতেৰাতি একে. হোতি চেত্থ –

‘‘সলিঙ্গস্সেৰ পব্বজ্জা, ৰিলিঙ্গস্সাপি চেতরা;

অপেতপুব্বৰেসস্স, তংদ্ৰযা ইতি চাপরে’’তি.

ভিক্খুনা হি সহত্থেন ৰা আণত্তিযা ৰা দিন্নমেৰ কাসাৰং ৰট্টতি, অদিন্নং ন ৰট্টতীতি পন সন্তেস্ৰেৰ কাসাৰেসু, নাসন্তেসু অসম্ভৰতোতি তেসং অধিপ্পাযোতি আগতো.

ভব্বরূপোতি ভব্বসভাৰো. তমেৰত্থং পরিযাযন্তরেন ৰিভাৰেতি ‘‘সহেতুকো’’তি. ঞাতোতি পাকটো. যসস্সীতি পরিৰারসম্পত্তিযা সমন্নাগতো.

ৰণ্ণসণ্ঠানগন্ধাসযোকাসৰসেন অসুচিজেগুচ্ছপটিকূলভাৰং পাকটং করোন্তেনাতি সম্বন্ধো. তত্থ কেসা নামেতে ৰণ্ণতোপি পটিকূলা, সণ্ঠানতোপি গন্ধতোপি আসযতোপি ওকাসতোপি পটিকূলা. মনুঞ্ঞেপি হি যাগুপত্তে ৰা ভত্তপত্তে ৰা কেসৰণ্ণং কিঞ্চি দিস্ৰা ‘‘কেসমিস্সকমিদং, হরথ ন’’ন্তি জিগুচ্ছন্তি, এৰং কেসা ৰণ্ণতো পটিকূলা. রত্তিং ভুঞ্জন্তাপি কেসসণ্ঠানং অক্কৰাকং ৰা মকচিৰাকং ৰা ছুপিত্ৰা তথেৰ জিগুচ্ছন্তি, এৰং সণ্ঠানতোপি পটিকূলা. তেলমক্খনপুপ্ফধূমাদিসঙ্খারৰিরহিতানঞ্চ কেসানং গন্ধো পরমজেগুচ্ছো হোতি. ততো জেগুচ্ছতরো অগ্গিম্হি পক্খিত্তানং. কেসা হি ৰণ্ণসণ্ঠানতো অপ্পটিকূলাপি সিযুং, গন্ধেন পন পটিকূলাযেৰ. যথা হি দহরস্স কুমারকস্স ৰচ্চং ৰণ্ণতো হলিদ্দিৰণ্ণং, সণ্ঠানতো হলিদ্দিপিণ্ডিসণ্ঠানং. সঙ্করট্ঠানে ছড্ডিতঞ্চ উদ্ধুমাতককাল়সুনখসরীরং ৰণ্ণতো তালপক্কৰণ্ণং, সণ্ঠানতো ৰট্টেত্ৰা ৰিস্সট্ঠমুদিঙ্গসণ্ঠানং, দাঠাপিস্স সুমনমকুল়সদিসা, তং উভযম্পি ৰণ্ণসণ্ঠানতো সিযা অপ্পটিকূলং, গন্ধেন পন পটিকূলমেৰ, এৰং কেসাপি সিযুং ৰণ্ণসণ্ঠানতো অপ্পটিকূলা, গন্ধেন পন পটিকূলাযেৰাতি.

যথা পন অসুচিট্ঠানে গামনিস্সন্দেন জাতানি সূপেয্যপণ্ণানি নাগরিকমনুস্সানং জেগুচ্ছানি হোন্তি অপরিভোগানি, এৰং কেসাপি পুব্বলোহিতমুত্তকরীসপিত্তসেম্হাদিনিস্সন্দেন জাতত্তা পরমজেগুচ্ছাতি. এৰং আসযতোপি পটিকূলা. ইমে চ কেসা নাম গূথরাসিম্হি উট্ঠিতকণ্ণকা ৰিয একতিংসকোট্ঠাসরাসিম্হি জাতা, তে সুসানসঙ্কারট্ঠানাদীসু জাতসাকং ৰিয, পরিখাদীসু জাতকমলকুৰলযাদিপুপ্ফং ৰিয চ অসুচিট্ঠানে জাতত্তা পরমজেগুচ্ছাতি এৰং ওকাসতো পটিকূলাতিআদিনা নযেন তচপঞ্চকস্স ৰণ্ণাদিৰসেন পটিকূলভাৰং পকাসেন্তেনাতি অত্থো.

নিজ্জীৰনিস্সত্তভাৰং ৰা পাকটং করোন্তেনাতি ইমে কেসা নাম সীসকটাহপলিৰেঠনচম্মে জাতা, তত্থ যথা ৰম্মিকমত্থকে জাতেসু কুণ্ঠতিণেসু ন ৰম্মিকমত্থকো জানাতি ‘‘মযি কুণ্ঠতিণানি জাতানী’’তি, নাপি কুণ্ঠতিণানি জানন্তি ‘‘মযং ৰম্মিকমত্থকে জাতানী’’তি. এৰমেৰ ন সীসকটাহপলিৰেঠনচম্মং জানাতি ‘‘মযি কেসা জাতা’’তি, নাপি কেসা জানন্তি ‘‘মযং সীসকটাহপলিৰেঠনচম্মে জাতা’’তি, অঞ্ঞমঞ্ঞং আভোগপচ্চৰেক্খণরহিতা এতে ধম্মা. ইতি ‘‘কেসা নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো থদ্ধো পথৰীধাতূ’’তিআদিনা নযেন নিজ্জীৰনিস্সত্তভাৰং পকাসেন্তেন. পুব্বেতি পুরিমবুদ্ধানং সন্তিকে. মদ্দিতসঙ্খারোতি নামরূপৰৰত্থানেন চেৰ পচ্চযপরিগ্গহৰসেন চ ঞাণেন পরিমদ্দিতসঙ্খারো. ভাৰিতভাৰনোতি কলাপসম্মসনাদিনা সব্বসো কুসলভাৰনায পূরণেন ভাৰিতভাৰনো. অদিন্নং ন ৰট্টতীতি এত্থ ‘‘পব্বজ্জা ন রুহতীতি ৰদন্তী’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.৩৪) ৰুত্তং.

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.৩৪) পন – যসস্সীতি পরিৰারসম্পন্নো. নিজ্জীৰনিস্সত্তভাৰন্তি ‘‘কেসা নাম ইমস্মিং সরীরে পাটিযেক্কো কোট্ঠাসো অচেতনো অব্যাকতো সুঞ্ঞো নিস্সত্তো থদ্ধো পথৰীধাতূ’’তিআদিনযং সঙ্গণ্হাতি, সব্বং ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.৩১১) আগতনযেন গহেতব্বং. পুব্বেতি পুব্ববুদ্ধুপ্পাদেসু. মদ্দিতসঙ্খারোতি ৰিপস্সনাৰসেন ৰুত্তং. ভাৰিতভাৰনোতি সমথৰসেনপি.

কাসাযানি তিক্খত্তুং ৰা…পে… পটিগ্গাহাপেতব্বোতি এত্থ ‘‘সব্বদুক্খনিস্সরণত্থায ইমং কাসাৰং গহেত্ৰা’’তি ৰা ‘‘তং কাসাৰং দত্ৰা’’তি ৰা ৰত্ৰা ‘‘পব্বাজেথ মং, ভন্তে, অনুকম্পং উপাদাযা’’তি এৰং যাচনপুব্বকং চীৰরং পটিচ্ছাপেতি. অথাপীতিআদি তিক্খত্তুং পটিগ্গাহাপনতো পরং কত্তব্বৰিধিদস্সনং, অথাপীতি ততো পরম্পীতি অত্থো. কেচি পন ‘‘চীৰরং অপ্পটিগ্গাহাপেত্ৰা পব্বাজনপ্পকারভেদদস্সনত্থং ‘অথাপী’তি ৰুত্তং. অথাপীতি অথ ৰাতি অত্থো’’তি ৰদন্তি. অদিন্নং ন ৰট্টতীতি ইমিনা পব্বজ্জা ন রুহতীতি দস্সেতি.

১৪৭. পাদে ৰন্দাপেত্ৰাতি পাদাভিমুখং নমাপেত্ৰা. দূরে ৰন্দন্তোপি হি পাদে ৰন্দতীতি ৰুচ্চতীতি. উপজ্ঝাযেন ৰাতি এত্থ যস্স সন্তিকে উপজ্ঝং গণ্হাতি, অযং উপজ্ঝাযো. যং আভিসমাচারিকেসু ৰিনযনত্থায আচরিযং কত্ৰা নিয্যাতেন্তি, অযং আচরিযো. সচে পন উপজ্ঝাযো সযমেৰ সব্বং সিক্খাপেতি, অঞ্ঞম্পি ন নিয্যাতেতি, উপজ্ঝাযোৰস্স আচরিযোপি হোতি. যথা উপসম্পদাকালে সযমেৰ কম্মৰাচং ৰাচেন্তো উপজ্ঝাযোৰ কম্মৰাচাচরিযোপি হোতীতি ৰুত্তং.

অনুঞ্ঞাতউপসম্পদাতি ঞত্তিচতুত্থকম্মেন অনুঞ্ঞাতউপসম্পদা. ঠানকরণসম্পদন্তি এত্থ উরআদীনি ঠানানি, সংৰুতাদীনি করণানীতি ৰেদিতব্বানি. অনুনাসিকন্তং কত্ৰা দানকালে অন্তরাৰিচ্ছেদং অকত্ৰা দাতব্বানীতি দস্সেতুং ‘‘একসম্বন্ধানী’’তি ৰুত্তং. ৰিচ্ছিন্দিত্ৰাতি ম-কারন্তং কত্ৰা দানসমযে ৰিচ্ছেদং কত্ৰা.

১৪৮. সব্বমস্স কপ্পিযাকপ্পিযং আচিক্খিতব্বন্তি দসসিক্খাপদৰিনিমুত্তং পরামাসাপরামাসাদিভেদং কপ্পিযাকপ্পিযং আচিক্খিতব্বং. আভিসমাচারিকেসু ৰিনেতব্বোতি ইমিনা ‘‘সেখিযউপজ্ঝাযৰত্তাদিআভিসমাচারিকসীলমনেন পূরেতব্বং. তত্থ চ কত্তব্বস্স অকরণে, অকত্তব্বস্স চ করণে দণ্ডকম্মারহো হোতীতি দীপেতীতি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.৩৪) ৰুত্তং. অনুনাসিকন্তং কত্ৰা দানকালে অন্তরাৰিচ্ছেদো ন কাতব্বোতি আহ ‘‘একসম্বন্ধানী’’তি. আভিসমাচারিকেসু ৰিনেতব্বোতি ইমিনা সেখিযৰত্তাক্খন্ধকৰত্তেসু, অঞ্ঞেসু চ সুক্কৰিস্সট্ঠিআদিলোকৰজ্জসিক্খাপদেসু চ সামণেরেহি ৰত্তিতব্বং, তত্থ অৰত্তমানো অলজ্জী দণ্ডকম্মারহো চ হোতীতি দস্সেতীতি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.৩৪).

উরাদীনি ঠানানি নাম, সংৰুতাদীনি করণানি নাম. অনুনাসিকন্তং কত্ৰা একসম্বন্ধং কত্ৰা দানকালে অন্তরা অট্ঠত্ৰা ৰত্তব্বং, ৰিচ্ছিন্দিত্ৰা দানকালেপি যথাৰুত্তট্ঠানে এৰ ৰিচ্ছেদো, অঞ্ঞত্র ন ৰট্টতীতি লিখিতং, অনুনাসিকন্তে দীযমানে খলিত্ৰা ‘‘বুদ্ধং সরণং গচ্ছামী’’তি ম-কারেন মিস্সীভূতে খেত্তে ওতিণ্ণত্তা ৰট্টতীতি উপতিস্সত্থেরো. মিস্সং কত্ৰা ৰত্তুং ৰট্টতি, ৰচনকালে পন অনুনাসিকট্ঠানে ৰিচ্ছেদং অকত্ৰা ৰত্তব্বন্তি ধম্মসিরিত্থেরো. ‘‘এৰং কম্মৰাচাযম্পী’’তি ৰুত্তং. উভতোসুদ্ধিযাৰ ৰট্টতীতি এত্থ মহাথেরো পতিতদন্তাদিকারণতায অচতুরস্সং কত্ৰা ৰদতি, ব্যত্তসামণেরো সমীপে ঠিতো পব্বজ্জাপেক্খং ব্যত্তং ৰদাপেতি, মহাথেরেন অৰুত্তং ৰদাপেতীতি ন ৰট্টতি. কম্মৰাচায ইতরো ভিক্খু চে ৰদতি, ৰট্টতীতি. সঙ্ঘো হি কম্মং করোতি, ন পুগ্গলোতি. ন, নানাসীমপৰত্তকম্মৰাচাসামঞ্ঞনযেন পটিক্খিপিতব্বত্তা. অথ থেরেন চতুরস্সং ৰুত্তং পব্বজ্জাপেক্খং ৰত্তুং অসক্কোন্তং সামণেরো সযং ৰত্ৰা ৰদাপেতি, উভতোসুদ্ধি এৰ হোতি থেরেন ৰুত্তস্সেৰ ৰুত্তত্তা. ‘‘বুদ্ধং সরণং গচ্ছন্তো অসাধারণে বুদ্ধগুণং, ধম্মং সরণং গচ্ছন্তো নিব্বানং, সঙ্ঘং সরণং গচ্ছন্তো সেক্খধম্মং অসেক্খধম্মঞ্চ সরণং গচ্ছতী’’তি অগ্গহিতগ্গহণৰসেন যোজনা কাতব্বা. অঞ্ঞথা সরণত্তযসঙ্করদোসো. সব্বমস্স কপ্পিযাকপ্পিযন্তি দসসিক্খাপদৰিনিমুত্তং পরামাসাপরামাসাদিভেদং. ‘‘আভিসমাচারিকেসু ৰিনেতব্বো’’তি ৰচনতো সেখিযউপজ্ঝাযৰত্তাদিআভিসমাচারিকসীলমনেন পূরেতব্বং. তত্থ চারিত্তস্স অকরণে, ৰারিত্তস্স করণে দণ্ডকম্মারহো হোতী’’তি দীপেতীতি ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ৩৪) আগতো.

অনুজানামি ভিক্খৰে সামণেরানং দস সিক্খাপদানীতিআদীসু সিক্খিতব্বানি পদানি সিক্খাপদানি, সিক্খাকোট্ঠাসাতি অত্থো. সিক্খায ৰা পদানি সিক্খাপদানি, অধিসীলঅধিচিত্তঅধিপঞ্ঞাসিক্খানং অধিগমুপাযোতি অত্থো. অত্থতো পন কামাৰচরকুসলচিত্তসম্পযুত্তা ৰিরতিযো, তংসম্পযুত্তধম্মা পনেত্থ তগ্গহণেনেৰ গহেতব্বা. পাণোতি পরমত্থতো জীৰিতিন্দ্রিযং, তস্স অতিপাতনং পবন্ধৰসেন পৰত্তিতুং অদত্ৰা সত্থাদীহি অতিক্কম্ম অভিভৰিত্ৰা পাতনং পাণাতিপাতো, পাণৰধোতি অত্থো. সো পন অত্থতো পাণে পাণসঞ্ঞিনো জীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদকউপক্কমসমুট্ঠাপিকা ৰধকচেতনাৰ, তস্মা পাণাতিপাতা ৰেরমণি, ৰেরহেতুতায ৰেরসঙ্খাতং পাণাতিপাতাদিপাপধম্মং মণতি নীহরতীতি ৰিরতি ‘‘ৰেরমণী’’তি ৰুচ্চতি. ৰিরমতি এতাযাতি ৰা ‘‘ৰিরমতী’’তি ৰত্তব্বে নিরুত্তিনযেন ‘‘ৰেরমণী’’তি সমাদানৰিরতি ৰুত্তা. এস নযো সেসেসুপি.

অদিন্নস্স আদানং অদিন্নাদানং, থেয্যচেতনা. অব্রম্হচরিযন্তি অসেট্ঠচরিযং, মগ্গেনমগ্গপটিপত্তিসমুট্ঠাপিকা মেথুনচেতনা. মুসাতি অভূতৰত্থু, তস্স ৰাদো অভূতং ঞত্ৰাৰ ভূততো ৰিঞ্ঞাপনচেতনা মুসাৰাদো. পিট্ঠপূৰাদিনিব্বত্তা সুরা চেৰ পুপ্ফাসৰাদিভেদং মেরযঞ্চ সুরামেরযং. তদেৰ মদনীযট্ঠেন মজ্জঞ্চেৰ পমাদকারণট্ঠেন পমাদট্ঠানঞ্চ, তং যায চেতনায পিৰতি, তস্সা এৰং অধিৰচনং.

অরুণুগ্গমনতো পট্ঠায যাৰ মজ্ঝন্হিকা, অযং অরিযানং ভোজনস্স কালো নাম, তদঞ্ঞো ৰিকালো. ভুঞ্জিতব্বট্ঠেন ভোজনন্তি ইধ সব্বং যাৰকালিকং ৰুচ্চতি, তস্স অজ্ঝোহরণং ইধ উত্তরপদলোপেন ভোজনন্তি অধিপ্পেতং. ৰিকালে ভোজনং অজ্ঝোহরণং ৰিকালভোজনং, ৰিকালে ৰাযাৰকালিকস্স ভোজনং অজ্ঝোহরণং ৰিকালভোজনন্তিপি অত্থো গহেতব্বো, তং অত্থতো ৰিকালে যাৰকালিকঅজ্ঝোহরণচেতনাৰ.

সাসনস্স অননুলোমত্তা ৰিসূকং পটাণীভূতং দস্সনং ‘‘ৰিসূকদস্সনং, নচ্চগীতাদিদস্সনসৰনানঞ্চেৰ ৰট্টকযুদ্ধজূতকীল়াদিসব্বকীল়ানঞ্চ নামং. দস্সনন্তি চেত্থ পঞ্চন্নম্পি ৰিঞ্ঞাণানং যথাসকং ৰিসযস্স আলোচনসভাৰতায দস্সনসদ্দেন সঙ্গহেতব্বত্তা সৰনম্পি সঙ্গহিতং. নচ্চগীতৰাদিতসদ্দেহি চেত্থ অত্তনো নচ্চনগাযনাদীনিপি সঙ্গহিতানীতি দট্ঠব্বং.

মালাতি বদ্ধমবদ্ধং ৰা পুপ্ফং, অন্তমসো সুত্তাদিমযম্পি অলঙ্কারত্থায পিল়ন্ধিযমানং মালাত্ৰেৰ ৰুচ্চতি. গন্ধন্তি ৰাসচুণ্ণাদিৰিলেপনতো অঞ্ঞং যং কিঞ্চি গন্ধজাতং. ৰিলেপনন্তি পিসিত্ৰা গহিতং ছৰিরাগকরণঞ্চেৰ গন্ধজাতঞ্চ. ধারণং নাম পিল়ন্ধনং. মণ্ডনং নাম ঊনট্ঠানপূরণং. গন্ধৰসেন, ছৰিরাগৰসেন ৰা সাদিযনং ৰিভূসনং নাম, মালাদীসু ৰা ধারণাদীনি যথাক্কমং যোজেতব্বানি. তেসং ধারণাদীনং ঠানং কারণং ৰীতিক্কমচেতনা.

উচ্চাতি উচ্চ-সদ্দেন সমানত্থো নিপাতো. উচ্চাসযনং ৰুচ্চতি পমাণাতিক্কন্তং আসন্দাদি. মহাসযনং অকপ্পিযত্থরণেহি অত্থতং সলোহিতৰিতানঞ্চ. এতেসু হি আসনং সযনঞ্চ উচ্চাসযনমহাসযনসদ্দেহি গহিতানি উত্তরপদলোপেন. জাতরূপরজতপটিগ্গহণাতি এত্থ রজতসদ্দেন দারুমাসকাদি সব্বং রূপিযং সঙ্গহিতং. মুত্তামণিআদযোপেত্থ ধঞ্ঞক্খেত্তৰত্থাদযো চ সঙ্গহিতাতি দট্ঠব্বা. পটিগ্গহণ-সদ্দেন পন পটিগ্গাহাপনসাদিযনানিপি সঙ্গহিতানি.

১৪৯. সেনাসনগ্গাহো চ পটিপ্পস্সম্ভন্তীতি ইমিনা ৰস্সচ্ছেদং দস্সেতি. উপসম্পন্নানম্পি পারাজিকসমাপত্তিযা সরণগমনাদিসামণেরভাৰস্সপি ৰিনস্সনতো সেনাসনগ্গাহো চ পটিপ্পস্সম্ভতি, সঙ্ঘলাভম্পি তে ন লভন্তীতি ৰেদিতব্বং. পুরিমিকায পুন সরণানি গহিতানীতি সরণগহণেন সহ তদহেৰস্স ৰস্সূপগমনম্পি দস্সেতি. পচ্ছিমিকায ৰস্সাৰাসিকন্তি ৰস্সাৰাসিকলাভগ্গহণদস্সনমত্তমেৰেতং, ততো পুরেপি ৰা পচ্ছাপি ৰা ৰস্সাৰাসিকঞ্চ চীৰরমাসেসু সঙ্ঘে উপ্পন্নকালচীৰরঞ্চ পুরিমিকায উপগন্ত্ৰা অৰিপন্নসীলো সামণেরো লভতি এৰ. সচে পচ্ছিমিকায গহিতানীতি পচ্ছিমিকায ৰস্সূপগমনঞ্চ ছিন্নৰস্সতঞ্চ দস্সেতি. তস্স হি কালচীৰরলাভো ন পাপুণাতি, তস্মা ‘‘অপলোকেত্ৰা লাভো দাতব্বো’’তি ৰুত্তং. ৰস্সাৰাসিকলাভো পন যদি সেনাসনস্সামিকা দাযকা সেনাসনগুত্তত্থায পচ্ছিমিকায উপগন্ত্ৰা ৰত্তং কত্ৰা অত্তনো সেনাসনে ৰসন্তস্সপি ৰস্সাৰাসিকং দাতব্বন্তি ৰদন্তি, অনপলোকেত্ৰাপি দাতব্বোৰ. যং পন সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.১০৮) ‘‘পচ্ছিমিকায ৰস্সাৰাসিকং লচ্ছতীতি পচ্ছিমিকায পুন ৰস্সং উপগতত্তা লচ্ছতী’’তি ৰুত্তং, তম্পি ৰস্সাৰাসিকে দাযকানং ইমং অধিপ্পাযং নিস্সায ৰুত্তঞ্চে, সুন্দরং, সঙ্ঘিকং, কালচীৰরম্পি সন্ধায ৰুত্তঞ্চে, ন যুজ্জতীতি ৰেদিতব্বং.

ন অজানিত্ৰাতি ‘‘সুরা’’তি অজানিত্ৰা পিৰতো পাণাতিপাতাৰেরমণিআদিসব্বসীলভেদং সরণভেদঞ্চ ন আপজ্জতি. অকুসলং পন সুরাপানাৰেরমণিসীলভেদো চ হোতি মালাদিধারণাদীসু ৰিযাতি দট্ঠব্বং. ইতরানীতি ৰিকালভোজনাৰেরমণিআদীনি. তানিপি হি সঞ্চিচ্চ ৰীতিক্কমন্তস্স তং তং ভিজ্জতি এৰ, ইতরীতরেসং পন অভিজ্জনেন নাসনঙ্গানি ন হোন্তি. তেনেৰ ‘‘এতেসু ভিন্নেসূ’’তি ভেদৰচনং ৰুত্তং.

অচ্চযং দেসাপেতব্বোতি ‘‘অচ্চযো মং ভন্তে অচ্চাগমা’’তিআদিনা সঙ্ঘমজ্ঝে দেসাপেত্ৰা সরণসীলং দাতব্বন্তি অধিপ্পাযো পারাজিকত্তা তেসং. তেনাহ ‘‘লিঙ্গনাসনায নাসেতব্বো’’তি. অযমেৰ হি নাসনা ইধাধিপ্পেতাতি লিঙ্গনাসনাকারণেহি পাণাতিপাতাদীহি অৰণ্ণভাসনাদীনং সহ পতিতত্তা ৰুত্তং. ননু চ কণ্টকসামণেরোপি মিচ্ছাদিট্ঠিকো এৰ, তস্স চ হেট্ঠা দণ্ডকম্মনাসনাৰ ৰুত্তা, ইধ পন মিচ্ছাদিট্ঠিকস্স লিঙ্গনাসনা ৰুচ্চতি, কো ইমেসং ভেদোতি চোদনং মনসি নিধাযাহ ‘‘সস্সতুচ্ছেদানঞ্হি অঞ্ঞতরদিট্ঠিকো’’তি. এত্থ চাযং অধিপ্পাযো – যো হি ‘‘অত্তা ইস্সরো’’তি ৰা ‘‘নিচ্চো ধুৰো’’তিআদিনা ৰা ‘‘অত্তা উচ্ছিজ্জিস্সতি ৰিনস্সিস্সতী’’তিআদিনা ৰা তিত্থিযপরিকপ্পিতং যং কিঞ্চি সস্সতুচ্ছেদদিট্ঠিং দল়্হং গহেত্ৰা ৰোহরতি, তস্স সা পারাজিকট্ঠানং হোতি, সো চ লিঙ্গনাসনায নাসেতব্বো. যো পন ঈদিসং দিট্ঠিং অগ্গহেত্ৰা সাসনিকোৰ হুত্ৰা কেৰলং বুদ্ধৰচনাধিপ্পাযং ৰিপরীততো গহেত্ৰা ভিক্খূহি ওৰদিযমানোপি অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা ৰোহরতি, তস্স সা দিট্ঠি পারাজিকং ন হোতি, সো পন কণ্টকনাসনায এৰ নাসেতব্বোতি ৰিমতিৰিনোদনিযং. ইমস্মিং ঠানে সারত্থদীপনিযং দসসিক্খাপদতো পট্ঠায ৰিত্থারতো ৰণ্ণনা আগতা, সা পোরাণটীকাযং সব্বসো পোত্থকং আরুল়্হা, তস্মা ইধ ন ৰিত্থারযিম্হ.

১৫০. ‘‘অত্তনো পরিৰেণন্তি ইদং পুগ্গলিকং সন্ধায ৰুত্ত’’ন্তি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. অযং পনেত্থ গণ্ঠিপদকারানং অধিপ্পাযো – ৰস্সগ্গেন পত্তসেনাসনন্তি ইমিনা তস্স ৰস্সগ্গেন পত্তং সঙ্ঘিকসেনাসনং ৰুত্তং. অত্তনো পরিৰেণন্তি ইমিনাপি তস্সেৰ পুগ্গলিকসেনাসনং ৰুত্তন্তি. অযং পনেত্থ অম্হাকং খন্তি – যত্থ ৰা ৰসতীতি ইমিনা সঙ্ঘিকং ৰা হোতু পুগ্গলিকং ৰা, তস্স নিবদ্ধৰসনকসেনাসনং ৰুত্তং. যত্থ ৰা পটিক্কমতীতি ইমিনা পন যং আচরিযুপজ্ঝাযস্স ৰসনট্ঠানং উপট্ঠানাদিনিমিত্তং নিবদ্ধং পৰিসতি, তং আচরিযুপজ্ঝাযানং পৰিসনট্ঠানং ৰুত্তং, তস্মা তদুভযং দস্সেতুং ‘‘উভযেনপি অত্তনো পরিৰেণঞ্চ ৰস্সগ্গেন পত্তসেনাসনঞ্চ ৰুত্ত’’ন্তি আহ. তত্থ অত্তনো পরিৰেণন্তি ইমিনা আচরিযুপজ্ঝাযানং নিৰাসনট্ঠানং দস্সিতং, ৰস্সগ্গেন পত্তসেনাসনন্তি ইমিনা পন তস্স ৰসনট্ঠানং, তস্মা তদুভযম্পি সঙ্ঘিকং ৰা হোতু পুগ্গলিকং ৰা, আৰরণং কাতব্বমেৰাতি. মুখদ্ৰারিকন্তি মুখদ্ৰারেন ভুঞ্জিতব্বং. দণ্ডকম্মং কত্ৰাতি দণ্ডকম্মং যোজেত্ৰা. দণ্ডেন্তি ৰিনেন্তি এতেনাতি দণ্ডো, সোযেৰ কত্তব্বত্তা কম্মন্তি দণ্ডকম্মং, আৰরণাদি. দণ্ডকম্মমস্স করোথাতি অস্স দণ্ডকম্মং যোজেথ আণাপেথ. দণ্ডকম্মন্তি ৰা নিগ্গহকম্মং, তস্মা নিগ্গহমস্স করোথাতি ৰুত্তং হোতি. এস নযো সব্বত্থ ঈদিসেসু ঠানেসু.

সেনাসনগ্গাহো চ পটিপ্পস্সম্ভন্তীতি ইমিনা ছিন্নৰস্সো হোতীতি দীপেতি. সচে আকিণ্ণদোসোৰ হোতি, আযতিং সংৰরে ন তিট্ঠতি, নিক্কড্ঢিতব্বোতি এত্থ সচে যাৰততিযং ৰুচ্চমানো ন ওরমতি, সঙ্ঘং অপলোকেত্ৰা নাসেতব্বো, পুন পব্বজ্জং যাচমানোপি অপলোকেত্ৰা পব্বাজেতব্বোতি ৰদন্তি. পচ্ছিমিকায ৰস্সাৰাসিকং লচ্ছতীতি পচ্ছিমিকায পুন ৰস্সং উপগতত্তা লচ্ছতি. অপলোকেত্ৰা লাভো দাতব্বোতি ছিন্নৰস্সতায ৰুত্তং. ইতরানি পঞ্চ সিক্খাপদানীতি ৰিকালভোজনাদীনি পঞ্চ. অচ্চযং দেসাপেতব্বোতি ‘‘অচ্চযো মং ভন্তে অচ্চাগমা’’তিআদিনা নযেন দেসাপেতব্বোতি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.১০৮) ৰুত্তং.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

পব্বজ্জাৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

দ্ৰাৰীসতিমো পরিচ্ছেদো.

উপসম্পদাৰিনিচ্ছযকথা

এৰং পব্বজ্জাৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা তদনন্তরং উপসম্পদাৰিনিচ্ছযো কথেতব্বো, এৰং সন্তেপি অট্ঠকথাযং উপসম্পদাৰিনিচ্ছযকথা পাল়িৰণ্ণনাৰসেনেৰ আগতা, নো পাল়িমুত্তকৰিনিচ্ছযৰসেন, ইমস্স পন পকরণস্স পাল়িমুত্তকৰিনিচ্ছযকথাভূতত্তা তমকথেত্ৰা নিস্সযৰিনিচ্ছযো এৰ আচরিযেন কথিতো, মযং পন উপসম্পদাৰিনিচ্ছযস্স অতিসুখুমত্তা অতিগম্ভীরত্তা সুদুল্লভত্তা সাসনানুগ্গহত্থং আচরিযেন অৰুত্তম্পি সমন্তপাসাদিকতো নীহরিত্ৰা ৰিমতিৰিনোদনীআদিপ্পকরণেসু আগতৰিনিচ্ছযেন অলঙ্করিত্ৰা তং ৰিনিচ্ছযং কথযিস্সাম.

তেন খো পন সমযেনাতি যেন সমযেন ভগৰতা ‘‘ন ভিক্খৰে অনুপজ্ঝাযকো’’তিআদিসিক্খাপদং অপঞ্ঞত্তং হোতি, তেন সমযেন. অনুপজ্ঝাযকন্তি উপজ্ঝং অগাহাপেত্ৰা সব্বেন সব্বং উপজ্ঝাযৰিরহিতং, এৰং উপসম্পন্না নেৰ ধম্মতো ন আমিসতো সঙ্গহং লভন্তি, তে পরিহাযন্তিযেৰ, ন ৰড্ঢন্তি. ন ভিক্খৰে অনুপজ্ঝাযকোতি উপজ্ঝং অগাহাপেত্ৰা নিরুপজ্ঝাযকো ন উপসম্পাদেতব্বো, যো উপসম্পাদেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সাতি সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিতো পট্ঠায এৰং উপসম্পাদেন্তস্স আপত্তি হোতি, কম্মং পন ন কুপ্পতি. কেচি ‘‘কুপ্পতী’’তি ৰদন্তি, তং ন গহেতব্বং. ‘‘সঙ্ঘেন উপজ্ঝাযেনা’’তিআদীসুপি উভতোব্যঞ্জনকুপজ্ঝাযপরিযোসানেসু এসেৰ নযো.

অপত্তকা হত্থেসু পিণ্ডায চরন্তীতি যো হত্থেসু পিণ্ডো লব্ভতি, তদত্থায চরন্তি. সেয্যথাপি তিত্থিযাতি যথা আজীৰকনামকা তিত্থিযা. সূপব্যঞ্জনেহি মিস্সেত্ৰা হত্থেসু ঠপিতপিণ্ডমেৰ হি তে ভুঞ্জন্তি. আপত্তি দুক্কটস্সাতি এৰং উপসম্পাদেন্তস্সেৰ আপত্তি হোতি, কম্মং পন ন কুপ্পতি, অচীৰরকাদিৰত্থূসুপি এসেৰ নযো.

যাচিতকেনাতি ‘‘যাৰ উপসম্পদং করোম, তাৰ দেথা’’তি যাচিত্ৰা গহিতেন, তাৰকালিকেনাতি অত্থো. ঈদিসেন হি পত্তেন ৰা চীৰরেন ৰা পত্তচীৰরেন ৰা উপসম্পাদেন্তস্সেৰ আপত্তি হোতি, কম্মং পন ন কুপ্পতি, তস্মা পরিপুণ্ণপত্তচীৰরোৰ উপসম্পাদেতব্বো. সচে তস্স নত্থি, আচরিযুপজ্ঝাযা চস্স দাতুকামা হোন্তি, অঞ্ঞে ৰা ভিক্খূ, নিরপেক্খেহি ৰিস্সজ্জেত্ৰা অধিট্ঠানূপগং পত্তচীৰরং দাতব্বং.

গোত্তেনপি অনুস্সাৰেতুন্তি ‘‘মহাকস্সপস্স উপসম্পদাপেক্খো’’তি এৰং গোত্তং ৰত্ৰা অনুস্সাৰেতুং অনুজানামীতি অত্থো. দ্ৰে একানুস্সাৰনেতি দ্ৰে একতো অনুস্সাৰনে, একেন একস্স, অঞ্ঞেন ইতরস্সাতি এৰং দ্ৰীহি ৰা আচরিযেহি একেন ৰা একক্খণে কম্মৰাচং অনুস্সাৰেন্তেহি উপসম্পাদেতুং অনুজানামীতি অত্থো. দ্ৰে তযো একানুস্সাৰনে কাতুং, তঞ্চ খো একেন উপজ্ঝাযেনাতি দ্ৰে ৰা তযো ৰা জনে পুরিমনযেনেৰ একতো অনুস্সাৰনে কাতুং অনুজানামি, তঞ্চ খো অনুস্সাৰনকিরিযং একেন উপজ্ঝাযেন অনুজানামীতি অত্থো. তস্মা একেন আচরিযেন দ্ৰে ৰা তযো ৰা অনুস্সাৰেতব্বা. দ্ৰীহি ৰা তীহি ৰা আচরিযেহি ৰিসুং ৰিসুং একেন একস্সাতি এৰং একপ্পহারেনেৰ দ্ৰে তিস্সো ৰা কম্মৰাচা কাতব্বা. সচে পন নানাচরিযা নানুপজ্ঝাযা হোন্তি, তিস্সত্থেরো সুমনত্থেরস্স সদ্ধিৰিহারিকং, সুমনত্থেরো তিস্সত্থেরস্স সদ্ধিৰিহারিকং অনুস্সাৰেতি, অঞ্ঞমঞ্ঞঞ্চ গণপূরকা হোন্তি, ৰট্টতি. সচে নানুপজ্ঝাযা হোন্তি, একো আচরিযো হোতি, ‘‘ন ত্ৰেৰ নানুপজ্ঝাযেনা’’তি পটিক্খিত্তত্তা ন ৰট্টতি. ইদং সন্ধায হি এস পটিক্খেপো.

পঠমং উপজ্ঝং গাহাপেতব্বোতি এত্থ ৰজ্জাৰজ্জং উপনিজ্ঝাযতীতি উপজ্ঝা, তং উপজ্ঝং ‘‘উপজ্ঝাযো মে, ভন্তে, হোহী’’তি এৰং ৰদাপেত্ৰা গাহাপেতব্বো. ৰিত্থাযন্তীতি ৰিত্থদ্ধগত্তা হোন্তি. যং জাতন্তি যং তৰ সরীরে জাতং নিব্বত্তং ৰিজ্জমানং, তং সঙ্ঘমজ্ঝে পুচ্ছন্তে সন্তং অত্থীতি ৰত্তব্বন্তিআদি. উল্লুম্পতু মন্তি উদ্ধরতু মং.

তাৰদেৰাতি উপসম্পন্নসমনন্তরমেৰ. ছাযা মেতব্বাতি একপোরিসা ৰা দ্ৰিপোরিসা ৰাতি ছাযা মেতব্বা. উতুপ্পমাণং আচিক্খিতব্বন্তি ‘‘ৰস্সানো হেমন্তো গিম্হো’’তি উতুপ্পমাণং আচিক্খিতব্বং. এত্থ চ উতুযেৰ উতুপ্পমাণং. সচে ৰস্সানাদযো অপরিপুণ্ণা হোন্তি, যত্তকেহি দিৰসেহি যস্স যো উতু অপরিপুণ্ণো, তে দিৰসে সল্লক্খেত্ৰা সো দিৰসভাগো আচিক্খিতব্বো. অথ ৰা ‘‘অযং নাম উতু, সো চ খো পরিপুণ্ণো অপরিপুণ্ণো ৰা’’তি এৰং উতুপ্পমাণং আচিক্খিতব্বং, ‘‘পুব্বণ্হো ৰা সাযন্হো ৰা’’তি এৰং দিৰসভাগো আচিক্খিতব্বো. সঙ্গীতীতি ইদমেৰ সব্বং একতো কত্ৰা ‘‘ত্ৰং কিং লভসি, কা তে ছাযা, কিং উতুপ্পমাণং, কো দিৰসভাগো’’তি পুট্ঠো ‘‘ইদং নাম লভামি ৰস্সং ৰা হেমন্তং ৰা গিম্হং ৰা, অযং মে ছাযা, ইদং উতুপ্পমাণং, অযং দিৰসভাগোতি ৰদেয্যাসী’’তি এৰং আচিক্খিতব্বং.

ওহাযাতি ছড্ডেত্ৰা. দুতিযং দাতুন্তি উপসম্পদমাল়কতো পরিৰেণং গচ্ছন্তস্স দুতিযকং দাতুং অনুজানামি, চত্তারি চ অকরণীযানি আচিক্খিতুন্তি অত্থো. পণ্ডুপলাসোতি পণ্ডুৰণ্ণো পত্তো. বন্ধনা পৰুত্তোতি ৰণ্টতো পতিতো. অভব্বো হরিতত্থাযাতি পুন হরিতো ভৰিতুং অভব্বো. পুথুসিলাতি মহাসিলা. অযং সমন্তপাসাদিকতো নীহরিত্ৰা আভতো উপসম্পদাৰিনিচ্ছযো.

অনুপজ্ঝাযাদিৰত্থূসু সিক্খাপদং অপঞ্ঞত্তন্তি ‘‘ন অনুপজ্ঝাযকো উপসম্পাদেতব্বো’’তি (মহাৰ. ১১৭) ইধেৰ পঞ্ঞাপিযমানং সিক্খাপদং সন্ধায ৰুত্তং. কম্মং পন ন কুপ্পতীতি ইদং উপজ্ঝাযাভাৰেপি ‘‘ইত্থন্নামস্স উপসম্পদাপেক্খা ইত্থন্নামেন উপজ্ঝাযেনা’’তি মতস্স ৰা ৰিব্ভন্তস্স ৰা পুরাণউপজ্ঝাযস্স, অঞ্ঞস্স ৰা যস্স কস্সচি অৰিজ্জমানস্সপি নামেন সব্বত্থ উপজ্ঝাযকিত্তনস্স কতত্তা ৰুত্তং. যদি হি উপজ্ঝাযকিত্তনং ন করেয্য, ‘‘পুগ্গলং ন পরামসতী’’তি ৰুত্তকম্মৰিপত্তি এৰ সিযা. তেনেৰ পাল়িযং (মহাৰ. ১১৭) ‘‘অনুপজ্ঝাযক’’ন্তি ৰুত্তং, অট্ঠকথাযম্পি (মহাৰ. অট্ঠ. ১১৭) অস্স ‘‘উপজ্ঝাযং অকিত্তেত্ৰা’’তি অৰত্ৰা ‘‘উপজ্ঝাযং অগাহাপেত্ৰা সব্বেন সব্বং উপজ্ঝাযৰিরহিতং’’ ইচ্চেৰ অত্থো ৰুত্তো. পাল়িযং সঙ্ঘেন উপজ্ঝাযেনাতি ‘‘অযং ইত্থন্নামো সঙ্ঘস্স উপসম্পদাপেক্খো, ইত্থন্নামো সঙ্ঘং উপসম্পদং যাচতি সঙ্ঘেন উপজ্ঝাযেনা’’তি এৰং কম্মৰাচায সঙ্ঘমেৰ উপজ্ঝাযং কিত্তেত্ৰাতি অত্থো. এৰং গণেন উপজ্ঝাযেনাতি এত্থাপি ‘‘অযং ইত্থন্নামো গণস্স উপসম্পদাপেক্খো’’তিআদিনা যোজনা ৰেদিতব্বা. এৰং ৰুত্তেপি কম্মং ন কুপ্পতি এৰ দুক্কটস্সেৰ ৰুত্তত্তা, অঞ্ঞথা ‘‘সো চ পুগ্গলো অনুপসম্পন্নো’’তি ৰদেয্য. তেনাহ ‘‘সঙ্ঘেনা’’তিআদি. তত্থ পণ্ডকাদিউপজ্ঝাযেহি করিযমানেসু কম্মেসু পণ্ডকাদিকে ৰিনাৰ যদি পঞ্চৰগ্গাদিগণো পূরতি, কম্মং ন কুপ্পতি, ইতরথা কুপ্পতীতি ৰেদিতব্বং.

অপত্তচীৰরৰত্থূসুপি পত্তচীৰরানং অভাৰেপি ‘‘পরিপুণ্ণস্স পত্তচীৰর’’ন্তি কম্মৰাচায সাৰিতত্তা কম্মকোপং অৰত্ৰা দুক্কটমেৰ ৰুত্তং. ইতরথা সাৰনায হাপনতো কম্মকোপো এৰ সিযা. কেচি পন ‘‘পঠমং অনুঞ্ঞাতকম্মৰাচাযং উপসম্পন্না ৰিয ইদানিপি ‘পরিপুণ্ণস্স পত্তচীৰর’ন্তি অৰত্ৰা কম্মৰাচায উপসম্পন্নাপি সূপসম্পন্না এৰা’’তি ৰদন্তি, তং ন যুত্তং. অনুঞ্ঞাতকালতো পট্ঠায হি অপরামসনং সাৰনায হাপনৰিপত্তি এৰ হোতি ‘‘ইত্থন্নামো সঙ্ঘং উপসম্পদং যাচতী’’তি পদস্স হাপনে ৰিয. তম্পি হি পচ্ছা অনুঞ্ঞাতং, ‘‘সঙ্ঘং, ভন্তে, উপসম্পদং যাচামী’’তিআদিৰাক্যেন অযাচেত্ৰা তম্পি উপসম্পাদেন্তো ‘‘অযং ইত্থন্নামো সঙ্ঘং উপসম্পদং যাচতী’’তি ৰত্ৰাৰ যদি কম্মৰাচং করোতি, কম্মং সুকতমেৰ হোতি. নো চে, ৰিপন্নং. সব্বপচ্ছা হি অনুঞ্ঞাতকম্মৰাচতো কিঞ্চিপি পরিহাপেতুং ন ৰট্টতি, সাৰনায হাপনমেৰ হোতি, অঞ্ঞে ৰা ভিক্খূ দাতুকামা হোন্তীতি সম্বন্ধো, অযমেত্থ ৰিমতিৰিনোদনিযা (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১১৭) আভতো ৰিনিচ্ছযো. সারত্থদীপনীৰিনিচ্ছযো পন ইধেৰ অন্তোগধা হোতি অপ্পতরত্তা অৰিসেসত্তা চ.

ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ১১৭) পন ‘‘কেচি কুপ্পতীতি ৰদন্তি, তং ন গহেতব্ব’’ন্তি যং ৰুত্তং, তং ‘‘পঞ্চৰগ্গকরণীযঞ্চে, ভিক্খৰে, কম্মং, ভিক্খুনিপঞ্চমো কম্মং করেয্য, অকম্মং ন চ করণীয’’ন্তিআদিনা (মহাৰ. ৩৯০) নযেন ৰুত্তত্তা পণ্ডকানং গণপূরণভাৰে এৰ কম্মং কুপ্পতি, ন সব্বন্তি কত্ৰা সুৰুত্তং, ইতরথা ‘‘পণ্ডকুপজ্ঝাযেন কম্মং করেয্য, অকম্মং ন চ করণীয’’ন্তিআদিকায পাল়িযা ভৰিতব্বং সিযা. যথা অপরিপুণ্ণপত্তচীৰরস্স উপসম্পাদনকালে কম্মৰাচাযং ‘‘পরিপুণ্ণস্স পত্তচীৰর’’ন্তি অসন্তং ৰত্থুং কিত্তেত্ৰা উপসম্পদায কতায তস্মিং অসন্তেপি উপসম্পদা রুহতি, এৰং ‘‘অযং বুদ্ধরক্খিতো আযস্মতো ধম্মরক্খিতস্স উপসম্পদাপেক্খো’’তি অৰত্থুং পণ্ডকুপজ্ঝাযাদিং, অসন্তং ৰা ৰত্থুং কিত্তেত্ৰা কতাযপি গণপূরকানমত্থিতায উপসম্পদা রুহতেৰ. ‘‘ন, ভিক্খৰে, পণ্ডকুপজ্ঝাযেন উপসম্পাদেতব্বো, যো উপসম্পাদেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স, সো চ পুগ্গলো অনুপসম্পন্নো’’তিআদিৰচনস্স অভাৰা অযমত্থো সিদ্ধোৰ হোতি. ন হি বুদ্ধা ৰত্তব্বযুত্তং ন ৰদন্তি. তেন ৰুত্তং ‘‘যো পন ভিক্খু জানং ঊনৰীসতিৰস্সং …পে… সো চ পুগ্গলো অনুপসম্পন্নো’’তিআদি (পাচি. ৪০৩). তথা ‘‘ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন সঙ্ঘো ঞাপেতব্বো’’তি (মহাৰ. ৭১) ৰচনতো থেয্যসংৰাসকাদিআচরিযেহি অনুস্সাৰনায কতায উপসম্পদা ন রুহতি তেসং অভিক্খুত্তাতি ৰচনম্পি ন গহেতব্বং.

কিঞ্চ ভিয্যো – ‘‘ইমানি চত্তারি কম্মানি পঞ্চহাকারেহি ৰিপজ্জন্তী’’তিআদিনা (পরি. ৪৮২) নযেন কম্মানং সম্পত্তিৰিপত্তিযা কথিযমানায ‘‘সত্তহি আকারেহি কম্মানি ৰিপজ্জন্তি ৰত্থুতো ৰা ঞত্তিতো ৰা অনুস্সাৰনতো ৰা সীমতো ৰা পরিসতো ৰা উপজ্ঝাযতো ৰা আচরিযতো ৰা’’তি অকথিতত্তা ন গহেতব্বং. ‘‘পরিসতো ৰা’’তি ৰচনেন আচরিযুপজ্ঝাযানং ৰা সঙ্গহো কতোতি চে? ন, ‘‘দ্ৰাদসহি আকারেহি পরিসতো কম্মানি ৰিপজ্জন্তী’’তি এতস্স ৰিভঙ্গে তেসমনামট্ঠত্তা, অযমত্থো যস্মা তত্থ তত্থ সরূপেন ৰুত্তপাল়িৰসেনেৰ সক্কা জানিতুং, তস্মা নযমুখং দস্সেত্ৰা সংখিত্তোতি অযমস্স যুত্তিগৰেসনাতি ৰুত্তং.

তত্রিদং ৰিচারেতব্বং – অনুপজ্ঝাযকং উপসম্পাদেন্তা তে ভিক্খূ যথাৰুত্তনযেন অভূতং ৰত্থুং কিত্তযিংসু, উদাহু মুসাৰাদভযা তানেৰ পদানি ন সাৰেসুন্তি. কিঞ্চেত্থ – যদি তাৰ উপজ্ঝাযাভাৰতো ন সাৰেসুং, ‘‘পুগ্গলং ন পরামসতী’’তি ৰুত্তৰিপত্তিপ্পসঙ্গো হোতি, অথ সাৰেসুং, মুসাৰাদো নেসং ভৰতীতি? ৰুচ্চতে – সাৰেসুংযেৰ যথাৰুত্তৰিপত্তিপ্পসঙ্গভযা, ‘‘কম্মং পন ন কুপ্পতী’’তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা চ. ন, মুসাৰাদস্স অসম্ভৰতো, মুসাৰাদেনপি কম্মসম্ভৰতো চ. ন হি সক্কা মুসাৰাদেন কম্মৰিপত্তিসম্পত্তিং কাতুন্তি. তস্মা ‘‘অনুপজ্ঝাযকং উপসম্পাদেন্তী’’তি ৰচনস্স চ উভযদোসৰিনিমুত্তো অত্থো পরিযেসিতব্বো.

অযঞ্চেত্থ যুত্তি – যথা পুব্বে পব্বজ্জুপসম্পদুপজ্ঝাযেসু ৰিজ্জমানেসুপি উপজ্ঝাযগ্গহণক্কমেন অগ্গহিতত্তা ‘‘তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ অনুপজ্ঝাযক’’ন্তিআদি ৰুত্তং, তথা ইধাপি উপজ্ঝাযস্স ৰিজ্জমানস্সেৰ সতো অগ্গহিতত্তা ‘‘অনুপজ্ঝাযকং উপসম্পাদেন্তী’’তি ৰুত্তং. কম্মৰাচাচরিযেন পন ‘‘গহিতো তেন উপজ্ঝাযো’’তি সঞ্ঞায উপজ্ঝাযং কিত্তেত্ৰা কম্মৰাচং সাৰেতব্বং. কেনচি ৰা কারণেন কাযসামগ্গিং অদেন্তস্স উপজ্ঝাযস্স ছন্দং গহেত্ৰা কম্মৰাচং সাৰেতি, উপজ্ঝাযো ৰা উপসম্পদাপেক্খস্স উপজ্ঝং দত্ৰা পচ্ছা উপসম্পন্নে তস্মিং তাদিসে ৰত্থুস্মিং সমনুযুঞ্জিযমানো ৰা অসমনুযুঞ্জিযমানো ৰা উপজ্ঝাযদানতো পুব্বে এৰ সামণেরো পটিজানাতি, সিক্খাপচ্চক্খাতকো ৰা অন্তিমৰত্থুঅজ্ঝাপন্নকো ৰা পটিজানাতি, ছন্দহারকাদযো ৰিয উপজ্ঝাযো ৰা অঞ্ঞসীমাগতো হোতি. কম্মৰাচা রুহতীতি ৰত্ৰা ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে পচ্চন্তিমেসু জনপদেসু ৰিনযধরপঞ্চমেন গণেন উপসম্পদ’’ন্তি ৰুত্তত্তা. কেচি ‘‘ৰিনযধরপঞ্চমেন উপজ্ঝাযেন সন্নিহিতেনেৰ ভৰিতব্ব’’ন্তি ৰদন্তীতি পোরাণগণ্ঠিপদে ৰুত্তং. সো চ পাঠো অপ্পমাণো মজ্ঝিমেসু জনপদেসু তস্স ৰচনস্সাভাৰতো. অসন্নিহিতেপি উপজ্ঝাযে কম্মৰাচা রুহতীতি আপজ্জতীতি চে? ন. কস্মা? কম্মসম্পত্তিযং ‘‘পুগ্গলং পরামসতী’’তি ৰুত্তপাঠোৰ নো পমাণং. ন হি তত্থ অসন্নিহিতো উপজ্ঝাযসঙ্খাতো পুগ্গলো পরামসনং অরহতি, তস্মা তত্থ সঙ্ঘপরামসনং ৰিয পুগ্গলপরামসনং ৰেদিতব্বং. সঙ্ঘেন গণেন উপজ্ঝাযেন উপসম্পাদেন্তি তেসং অত্থতো পুগ্গলত্তা, পণ্ডকাদিউপজ্ঝাযেন উপসম্পাদেন্তি উপসম্পাদনকালে অৰিদিতত্তাতি পোরাণা.

অপত্তচীৰরং উপসম্পাদেন্তীতি কম্মৰাচাচরিযো ‘‘পরিপুণ্ণস্স পত্তচীৰর’’ন্তি সঞ্ঞায, কেৰলং অত্থসম্পত্তিং অনপেক্খিত্ৰা সন্তপদনীহারেন ৰা ‘‘পরিপুণ্ণস্স পত্তচীৰর’’ন্তি কম্মৰাচং সাৰেতি. যথা এতরহি মতৰিপ্পৰুত্তমাতাপিতিকোপি ‘‘অনুঞ্ঞাতোসি মাতাপিতূহী’’তি পুট্ঠো ‘‘আম ভন্তে’’তি ৰদতি, কিং বহুনা? অযং পনেত্থ সারো – ‘‘তস্মিং সমযে চত্তারি কম্মানি পঞ্চহাকারেহি ৰিপজ্জন্তী’’তি লক্খণস্স ন তাৰ পঞ্ঞত্তত্তা অনুপজ্ঝাযকাদিং উপসম্পাদেন্তি. ৰজ্জনীযপুগ্গলানং অৰুত্তত্তা পণ্ডকুপজ্ঝাযাদিং উপসম্পাদেন্তি, তেরসন্তরাযপুচ্ছায অদস্সনত্তা অপত্তচীৰরকং উপসম্পাদেন্তি, ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে ঞত্তিচতুত্থেন কম্মেন উপসম্পাদেতু’’ন্তি (মহাৰ. ৬৯) এৰং সব্বপঠমং অনুঞ্ঞাতায কম্মৰাচায ‘‘পরিপুণ্ণস্স পত্তচীৰর’’ন্তি অৰচনমেত্থ সাধকন্তি ৰেদিতব্বং. তঞ্হি ৰচনং অনুক্কমেনানুঞ্ঞাতন্তি.

ইদং তাৰ সব্বথা হোতু, ‘‘মূগং পব্বাজেন্তি বধিরং পব্বাজেন্তী’’তি ইদং কথং সম্ভৰিতুমরহতি আদিতো পট্ঠায ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে ইমেহি তীহি সরণগমনেহি পব্বজ্জ’’ন্তিআদিনা অনুঞ্ঞাতত্তাতি? ৰুচ্চতে – ‘‘এৰঞ্চ পন, ভিক্খৰে, পব্বাজেতব্বোতি, এৰং ৰদেহীতি ৰত্তব্বো…পে… ততিযম্পি সঙ্ঘং সরণং গচ্ছামী’’তি এত্থ ‘‘এৰং ৰদেহীতি ৰত্তব্বো’’তি ইমস্স ৰচনস্স মিচ্ছা অত্থং গহেত্ৰা মূগং পব্বাজেসুং. ‘‘এৰং ৰদেহী’’তি তং পব্বজ্জাপেক্খং আণাপেত্ৰা সযং উপজ্ঝাযেন ৰত্তব্বো ‘‘ততিযম্পি সঙ্ঘং সরণং গচ্ছামী’’তি, সো পব্বজ্জাপেক্খা তথা আণত্তো উপজ্ঝাযৰচনস্স অনু অনু ৰদতু ৰা মা ৰা, তত্থ তত্থ ভগৰা ‘‘কাযেন ৰিঞ্ঞাপেতি, ৰাচায ৰিঞ্ঞাপেতি, কাযেন ৰাচায ৰিঞ্ঞাপেতি, গহিতো হোতি উপজ্ঝাযো. দিন্নো হোতি ছন্দো, দিন্না হোতি পারিসুদ্ধি, দিন্না হোতি পৰারণা’’তি ৰদতি. তদনুমানেন ৰা কাযেন তেন পব্বজ্জাপেক্খেন ৰিঞ্ঞত্তং হোতি সরণগমনন্তি ৰা লোকেপি কাযেন ৰিঞ্ঞাপেন্তো এৰং ৰদতীতি ৰুচ্চতি, তং পরিযাযং গহেত্ৰা মূগং পব্বাজেন্তীতি ৰেদিতব্বং. পোরাণগণ্ঠিপদে ‘‘মূগং কথং পব্বাজেন্তীতি পুচ্ছং কত্ৰা তস্স কাযপসাদসম্ভৰতো কাযেন পহারং দত্ৰা হত্থমুদ্দায ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা পব্বাজেসু’’ন্তি ৰুত্তং. কিং বহুনা?

অযং পনেত্থ সারো – যথা পুব্বে পব্বজ্জাধিকারে ৰত্তমানে পব্বজ্জাভিলাপং উপচ্ছিন্দিত্ৰা ‘‘পণ্ডকো, ভিক্খৰে, অনুপসম্পন্নো ন উপসম্পাদেতব্বো’’তিআদিনা (মহাৰ. ১০৯) নযেন উপসম্পদৰসেনেৰ অভিলাপো কতো. থেয্যসংৰাসকপদে অসম্ভৰতো কিঞ্চাপি সো ন কতো, পব্বজ্জাৰ তত্থ কতা, সব্বত্থ পন উপসম্পদাভিলাপেন অধিপ্পেতা তদনুভাৰতো উপসম্পদায, পব্বজ্জায ৰারিতায উপসম্পদা ৰারিতা হোতীতি কত্ৰা, তথা ইধ উপসম্পদাধিকারে ৰত্তমানে উপসম্পদাভিলাপং উপচ্ছিন্দিত্ৰা উপসম্পদমেৰ সন্ধায পব্বজ্জাভিলাপো কতোতি ৰেদিতব্বো. কামং সো ন কত্তব্বো, মূগপদে অসম্ভৰতো তস্স ৰসেন আদিতো পট্ঠায উপসম্পদাভিলাপোৰ কত্তব্বো ৰিয দিস্সতি, তথাপি তস্সেৰ মূগপদস্স ৰসেন আদিতো পট্ঠায পব্বজ্জাভিলাপোৰ কতো মিচ্ছাগহণনিৰারণত্থং. কথং? ‘‘মূগো, ভিক্খৰে, অপত্তো ওসারণং, তঞ্চে সঙ্ঘো ওসারেতি, সোসারিতো’’তি (মহাৰ. ৩৯৬) ৰচনতো হি মূগো উপসম্পন্নো হোতীতি সিদ্ধং, সো কেৰলং উপসম্পন্নোৰ হোতি, ন পন পব্বজিতো তস্স পব্বজ্জায অসম্ভৰতোতি মিচ্ছাগাহো হোতি, তং পরিৰজ্জাপেত্ৰা যো উপসম্পন্নো, সো পব্বজিতোৰ হোতি. পব্বজিতো পন অত্থি কোচি উপসম্পন্নো, অত্থি কোচি অনুপসম্পন্নোতি ইমং সম্মাগাহং উপ্পাদেতি ভগৰাতি ৰেদিতব্বং.

অপিচ তেসং হত্থচ্ছিন্নাদীনং পব্বজিতানং সুপব্বজিতভাৰদীপনত্থং, পব্বজ্জাভাৰসঙ্কানিৰারণত্থঞ্চেত্থ পব্বজ্জাভিলাপো কতো. কথং? ‘‘ন, ভিক্খৰে, হত্থচ্ছিন্নো পব্বাজেতব্বো’’তিআদিনা (মহাৰ. ১১৯) পটিক্খেপেন, ‘‘পব্বজিতা সুপব্বজিতা’’তি ৰুত্তট্ঠানাভাৰেন চ তেসং পব্বজ্জাভাৰসঙ্কা ভৰেয্য, যথা পসঙ্কা ভৰে, তথা পসঙ্কং ঠপেয্য. খন্ধকে উপসম্পদং সন্ধায ‘‘হত্থচ্ছিন্নো, ভিক্খৰে, অপত্তো ওসারণং, তঞ্চে সঙ্ঘো ওসারেতি, সোসারিতো’’তিআদিনা (মহাৰ. ৩৯৬) নযেন ভগৰা নিৰারেতি. তেনেৰ নযেন পব্বজিতা পনেতে সব্বেপি সুপব্বজিতা এৰাতি দীপেতি. অঞ্ঞথা সব্বেপেতে উপসম্পন্নাৰ হোন্তি, ন পব্বজিতাতি অযমনিট্ঠপ্পসঙ্গো আপজ্জতি. কথং? ‘‘হত্থচ্ছিন্নো, ভিক্খৰে, ন পব্বাজেতব্বো, পব্বজিতো নাসেতব্বো’’তি ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, হত্থচ্ছিন্নো পব্বাজেতব্বো, যো পব্বাজেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স, সো চ অপব্বজিতো’’তি (মহাৰ. ১১৯) ৰা তন্তিযা ঠপিতায চম্পেয্যক্খন্ধকে ‘‘সোসারিতো’’তি ৰুত্তত্তা কেৰলং ‘‘ইমে হত্থচ্ছিন্নাদযো উপসম্পন্নাৰ হোন্তি, ন পব্বজিতা’’তি ৰা ‘‘উপসম্পন্নাপি চে পব্বজিতা, নাসেতব্বা’’তি ৰা অনিট্ঠকোট্ঠাসো আপজ্জতীতি অধিপ্পাযো.

ইদং পনেত্থ ৰিচারেতব্বং – ‘‘সো চ অপব্বজিতো’’তি ৰচনাভাৰতো মূগস্স পব্বজ্জাসিদ্ধিপসঙ্গতো পব্বজ্জাপি একতোসুদ্ধিযা হোতীতি অযমনিট্ঠকোট্ঠাসো কথং নাপজ্জতীতি? পব্বজ্জাভিলাপেন উপসম্পদা ইধাধিপ্পেতাতি সম্মাগাহেন নাপজ্জতীতি, অঞ্ঞথা যথাব্যঞ্জনং অত্থে গহিতে যথাপঞ্ঞত্তদুক্কটাভাৰসঙ্খাতো অপরো অনিট্ঠকোট্ঠাসো আপজ্জতি. কথং? ‘‘ন, ভিক্খৰে, মূগো পব্বাজেতব্বো, যো পব্বাজেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ৰুত্তদুক্কটং পব্বজ্জাপরিযোসানে হোতি, ন তস্সাৰিপ্পকতায. পুব্বপযোগদুক্কটমেৰ হি পঠমং আপজ্জতি, তস্মা মূগস্স পব্বজ্জাপরিযোসানস্সেৰ অভাৰতো ইমস্স দুক্কটস্স ওকাসো চ ন সব্বকালং সম্ভৰেয্য, উপসম্পদাৰসেন পন অত্থে গহিতে সম্ভৰতি কম্মনিব্বত্তিতো. তেনেৰ পাল়িযং ‘‘ন, ভিক্খৰে, পণ্ডকো উপসম্পাদেতব্বো, যো উপসম্পাদেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি দুক্কটং ন পঞ্ঞত্তং. অপঞ্ঞত্তত্তা পুব্বপযোগদুক্কটমেৰ চেত্থ সম্ভৰতি, নেতরং. এত্তাৰতা সিদ্ধমেতং পব্বজ্জাভিলাপেন উপসম্পদাৰ তত্থ অধিপ্পেতা, ন পব্বজ্জাতি. এত্থাহ সামণেরপব্বজ্জা ন কাযপযোগতো হোতীতি কথং পঞ্ঞাযতীতি? ৰুচ্চতে – কাযেন ৰিঞ্ঞাপেতীতিআদিত্তিকা দস্সনতোতি আগতো.

‘‘গোত্তেনপি অনুস্সাৰেতু’’ন্তি (মহাৰ. ১২২) ৰচনতো যেন ৰোহারেন ৰোহরতি, তেন ৰট্টতীতি সিদ্ধং, তস্মা ‘‘কো নামো তে উপজ্ঝাযো’’তি পুট্ঠেনপি গোত্তমেৰ নামং কত্ৰা ৰত্তব্বন্তি সিদ্ধং হোতি, তস্মা চতুব্বিধেসু নামেসু যেন কেনচি নামেন অনুস্সাৰনা কাতব্বাতি ৰদন্তি. একস্স বহূনি নামানি হোন্তি, তত্থ একং নামং ঞত্তিযা, একং অনুস্সাৰনায কাতুং ন ৰট্টতি, অত্থতো ব্যঞ্জনতো চ অভিন্নাহি অনুস্সাৰনাহি ভৰিতব্বন্তি. কিঞ্চাপি ‘‘ইত্থন্নামো ইত্থন্নামস্স আযস্মতো’’তি পাল়িযং ‘‘আযস্মতো’’তি পদং পচ্ছা ৰুত্তং, কম্মৰাচাপাল়িযং পন ‘‘অযং বুদ্ধরক্খিতো আযস্মতো ধম্মরক্খিতস্সা’’তি পঠমং লিখন্তি, তং উপ্পটিপাটিযা ৰুত্তন্তি ন পচ্চেতব্বং. পাল়িযঞ্হি ‘‘ইত্থন্নামো ইত্থন্নামস্সা’’তি অত্থমত্তং দস্সিতং, তস্মা পাল়িযং অৰুত্তোপি ‘‘অযং বুদ্ধরক্খিতো আযস্মতো ধম্মরক্খিতস্সা’’তি কম্মৰাচাপাল়িযং পযোগো দস্সিতো. ‘‘ন মে দিট্ঠো ইতো পুব্বে ইচ্চাযস্মা সারিপুত্তো’’তি চ ‘‘আযস্মা সারিপুত্তো অত্থকুসলো’’তি চ পঠমং ‘‘আযস্মা’’তি পযোগস্স দস্সনতোতি ৰদন্তি. কত্থচি ‘‘আযস্মতো বুদ্ধরক্খিতস্সা’’তি ৰত্ৰা কত্থচি কেৰলং ‘‘বুদ্ধরক্খিতস্সা’’তি সাৰেতি, সাৰনং হাপেতীতি ন ৰুচ্চতি নামস্স অহাপিতত্তাতি একে. সচে কত্থচি ‘‘আযস্মতো বুদ্ধরক্খিতস্সা’’তি ৰত্ৰা কত্থচি ‘‘বুদ্ধরক্খিতস্সাযস্মতো’’তি সাৰেতি, পাঠানুরূপত্তা খেত্তমেৰ ওতিণ্ণন্তিপি একে. ব্যঞ্জনভেদপ্পসঙ্গতো অনুস্সাৰনানং তং ন ৰট্টতীতি ৰদন্তি. সচে পন সব্বট্ঠানেপি একেনেৰ পকারেন ৰদতি, ৰট্টতি.

একানুস্সাৰনেতি এত্থ একতো অনুস্সাৰনং এতেসন্তি একানুস্সাৰনাতি অসমানাধিকরণৰিসযো বাহিরত্থসমাসোতি দট্ঠব্বং. তেনেৰাহ ‘‘দ্ৰে একতো অনুস্সাৰনে’’তি. তত্থ একতোতি একক্খণেতি অত্থো, ৰিভত্তিঅলোপেন চাযং নিদ্দেসো. পুরিমনযেনেৰ একতো অনুস্সাৰনে কাতুন্তি ‘‘একেন একস্স, অঞ্ঞেন ইতরস্সা’’তিআদিনা পুব্বে ৰুত্তনযেন দ্ৰীহি ৰা তীহি ৰা আচরিযেহি একেন ৰা একতো অনুস্সাৰনে কাতুং. ৰজ্জাৰজ্জং উপনিজ্ঝাযতীতি উপজ্ঝাতি ইমিনা উপজ্ঝাযসদ্দসমানত্থো উপজ্ঝাসদ্দোপীতি অত্থং দস্সেতীতি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.১২৩).

গোত্তেনাপীতি ‘‘আযস্মতো পিপ্পলিস্স উপসম্পদাপেক্খো’’তি এৰং নামং অৰত্ৰা গোত্তনামেনপীতি অত্থো, তেন ‘‘কো নামো তে উপজ্ঝাযো’’তি পুট্ঠেন গোত্তনামেন ‘‘আযস্মা কস্সপো’’তি ৰত্তব্বন্তি সিদ্ধং হোতি. তস্মা অঞ্ঞম্পি যং কিঞ্চি তস্স নামং পসিদ্ধং, তস্মিং ৰা খণে সুখগ্গহণত্থং নামং পঞ্ঞাপিতং, তং সব্বং গহেত্ৰাপি অনুস্সাৰনা কাতব্বা. যথা উপজ্ঝাযস্স, এৰং উপসম্পদাপেক্খস্সাপি গোত্তাদিনামেন তঙ্খণিকনামেন চ অনুস্সাৰনং কাতুং ৰট্টতি, তস্মিম্পি খণে ‘‘অযং তিস্সো’’তি ৰা ‘‘নাগো’’তি ৰা নামং করোন্তেহি অনুসাসকসম্মুতিতো পঠমমেৰ কাতব্বং. এৰং অকত্ৰাপি অন্তরাযিকধম্মানুসাসনপুচ্ছনকালেসু ‘‘কিন্নামোসি, অহং ভন্তে নাগো নাম, কো নামো তে উপজ্ঝাযো, উপজ্ঝাযো মে ভন্তে তিস্সো নামা’’তিআদিনা ৰিঞ্ঞাপেন্তেন উভিন্নম্পি চিত্তে ‘‘মমেতং নাম’’ন্তি যথা সঞ্ঞং উপ্পজ্জতি, এৰং ৰিঞ্ঞাপেতব্বং. সচে পন তস্মিং খণে পকতিনামেন ৰত্ৰা পচ্ছা ‘‘তিস্সো নামা’’তি অপুব্বনামেন অনুস্সাৰেতি, ন ৰট্টতি.

তত্থ চ কিঞ্চাপি উপজ্ঝাযস্সেৰ নামং অগ্গহেত্ৰা যেন কেনচি নামেন ‘‘তিস্সস্স উপসম্পদাপেক্খো’’তিআদিনাপি পুগ্গলে পরামট্ঠে কম্মং সুকতমেৰ হোতি অনুপজ্ঝাযকাদীনং উপসম্পদাকম্মং ৰিয উপজ্ঝাযস্স অভাৰেপি অভব্বত্তেপি কম্মৰাচায পুগ্গলে পরামট্ঠে কম্মস্স সিজ্ঝনতো. উপসম্পদাপেক্খস্স পন যথাসকং নামং ৰিনা অঞ্ঞেন নামেন অনুস্সাৰিতে কম্মং কুপ্পতি, সো অনুপসম্পন্নোৰ হোতি. তত্থ ঠিতো অঞ্ঞো অনুপসম্পন্নো ৰিয গহিতনামস্স ৰত্থুপুগ্গলস্স তত্থ অভাৰা, এতস্স চ নামস্স অনুস্সাৰনায অৰুত্তত্তা. তস্মা উপসম্পদাপেক্খস্স পকতিনামং পরিৰত্তেত্ৰা অপুব্বেন নাগাদিনামেন অনুস্সাৰিতুকামেন পটিকচ্চেৰ ‘‘ত্ৰং নাগো’’তিআদিনা ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা অনুসাসনঅন্তরাযিকধম্মাপুচ্ছনক্খণেসুপি তস্স চ সঙ্ঘস্স চ যথা পাকটং হোতি, তথা পকাসেত্ৰাৰ নাগাদিনামেন অনুস্সাৰেতব্বং. একস্স বহূনি নামানি হোন্তি, তেসু একং গহেতুং ৰট্টতি.

যং পন উপসম্পদাপেক্খউপজ্ঝাযানং একত্থ গহিতং নামং তদেৰ ঞত্তিযা, সব্বত্থ অনুস্সাৰনাসু চ গহেতব্বং. গহিততো হি অঞ্ঞস্মিং গহিতে ব্যঞ্জনং ভিন্নং নাম হোতি, কম্মং ৰিপজ্জতি. অত্থতো হি ব্যঞ্জনতো চ অভিন্না এৰ ঞত্তি অনুস্সাৰনা চ ৰট্টন্তি. উপজ্ঝাযনামস্স পন পুরতো ‘‘আযস্মতো তিস্সস্সা’’তিআদিনা আযস্মন্তপদং সব্বত্থ যোজেত্ৰাপি অনুস্সাৰেতি. তথা অযোজিতেপি দোসো নত্থি.

পাল়িযং (মহাৰ. ১২৬) পন কিঞ্চাপি ‘‘ইত্থন্নামস্স আযস্মতো’’তি পচ্ছতো ‘‘আযস্মতো’’তি পদং ৰুত্তং, তথাপি ‘‘আযস্মা সারিপুত্তো অত্থকুসলো’’তিআদিনা নামস্স পুরতো ‘আযস্মন্তপদ’যোগস্স দস্সনতো পুরতোৰ পযোগো যুত্ততরো, তঞ্চ একত্থ যোজেত্ৰা অঞ্ঞত্থ অযোজিতেপি একত্থ পুরতো যোজেত্ৰা অঞ্ঞত্থ পচ্ছতো যোজনেপি সাৰনায হাপনং নাম ন হোতি নামস্স অহাপিতত্তা. তেনেৰ পাল়িযম্পি ‘‘ইত্থন্নামস্স আযস্মতো’’তি একত্থ যোজেত্ৰা ‘‘ইত্থন্নামেন উপজ্ঝাযেনা’’তিআদীসু ‘‘আযস্মতো’’তি ন যোজিতন্তি ৰদন্তি. তঞ্চ কিঞ্চাপি এৰং, তথাপি সব্বট্ঠানেপি একেনেৰ পকারেন যোজেত্ৰা এৰ ৰা অযোজেত্ৰা ৰা অনুস্সাৰনং পসত্থতরন্তি গহেতব্বং.

একতো সহেৰ একস্মিং খণে অনুস্সাৰনং এতেসন্তি একানুস্সাৰনা, উপসম্পদাপেক্খা, এতে একানুস্সাৰনে কাতুং. তেনাহ ‘‘একতোঅনুসাৰনে’’তি. ইদঞ্চ একং পদং ৰিভত্তিঅলোপেন দট্ঠব্বং. একেন ৰাতি দ্ৰিন্নম্পি একস্মিং খণে একায এৰ কম্মৰাচায অনুস্সাৰনে একেন আচরিযেনাতি অত্থো. ‘‘অযং বুদ্ধরক্খিতো চ অযং ধম্মরক্খিতো চ আযস্মতো সঙ্ঘরক্খিতস্স উপসম্পদাপেক্খো’’তিআদিনা নযেন একেন আচরিযেন দ্ৰিন্নমেকস্মিং খণে অনুস্সাৰননযো দট্ঠব্বো, ইমিনাৰ নযেন তিণ্ণম্পি একেন আচরিযেন একক্খণে অনুস্সাৰনং ৰেদিতব্বং.

পুরিমনযেনেৰ একতো অনুস্সাৰনে কাতুন্তি ‘‘একেন একস্স, অঞ্ঞেন ইতরস্সা’’তিআদিনা পুব্বে ৰুত্তনযেন দ্ৰিন্নং দ্ৰীহি ৰা তিণ্ণং তীহি ৰা আচরিযেহি, একেন ৰা আচরিযেন তযোপি একতোঅনুস্সাৰনে কাতুন্তি অত্থো. ‘‘তঞ্চ খো একেন উপজ্ঝাযেন, ন ত্ৰেৰ নানুপজ্ঝাযেনা’’তি ইদং একেন আচরিযেন দ্ৰীহি ৰা তীহি ৰা উপজ্ঝাযেহি দ্ৰে ৰা তযো ৰা উপসম্পদাপেক্খে একক্খণে একায অনুস্সাৰনায একানুস্সাৰনে কাতুং ন ৰট্টতীতি পটিক্খেপপদং, ন পন নানাচরিযেহি নানুপজ্ঝাযেহি তযো একানুস্সাৰনে কাতুং ন ৰট্টতীতি আহ ‘‘সচে পন নানাচরিযা নানুপজ্ঝাযা…পে… ৰট্টতী’’তি. যঞ্চেত্থ ‘‘তিস্সত্থেরো সুমনত্থেরস্স সদ্ধিৰিহারিকং, সুমনত্থেরো তিস্সত্থেরস্স সদ্ধিৰিহারিক’’ন্তি এৰং উপজ্ঝাযেহি অঞ্ঞমঞ্ঞং সদ্ধিৰিহারিকানং অনুস্সাৰনকরণং ৰুত্তং, তং উপলক্খণমত্তং. তস্মা সচে তিস্সত্থেরো সুমনত্থেরস্স সদ্ধিৰিহারিকং, সুমনত্থেরো নন্দত্থেরস্স সদ্ধিৰিহারিকং অনুস্সাৰেতি, অঞ্ঞমঞ্ঞঞ্চ গণপূরকা হোন্তি, ৰট্টতি এৰ. সচে পন উপজ্ঝাযো সযমেৰ অত্তনো সদ্ধিৰিহারিকং অনুস্সাৰেতি, এত্থ ৰত্তব্বমেৰ নত্থি, কম্মং সুকতমেৰ হোতি, অনুপজ্ঝাযকস্সপি যেন কেনচি অনুস্সাৰিতে উপসম্পদা হোতি, কিমঙ্গং পন সউপজ্ঝাযকস্স উপজ্ঝাযেনেৰ অনুস্সাৰনেতি দট্ঠব্বং. তেনেৰ নৰট্টনপক্খং দস্সেতুং ‘‘সচে পনা’’তিআদিমাহ.

উপজ্ঝাতি উপজ্ঝাযসদ্দসমানত্থো আকারন্তো উপজ্ঝাসদ্দোতি দস্সেতি. উপজ্ঝায-সদ্দো এৰ ৰা উপজ্ঝা, উপযোগপচ্চত্তৰচনেসু য-কার লোপং কত্ৰা এৰং ৰুত্তো করণৰচনাদীসু উপজ্ঝাসদ্দস্স পযোগাভাৰাতি দট্ঠব্বং. পাল়িযং অত্তনাৰ অত্তানং সম্মন্নিতব্বন্তি অত্তনাৰ কত্তুভূতেন করণভূতেন অত্তানমেৰ কম্মভূতং পতি সম্মন্ননকিচ্চং কাতব্বং, অত্তানন্তি ৰা পচ্চত্তে উপযোগৰচনং, অত্তনাৰ অত্তা সম্মন্নিতব্বোতি অত্থো. ন কেৰলঞ্চ এত্থেৰ, অঞ্ঞত্রাপি তেরসসম্মুতিআদীসু ইমিনাৰ লক্খণেন অত্তনাৰ অত্তা সম্মন্নিতব্বোৰ. অপিচ সযং কম্মারহত্তা অত্তানং মুঞ্চিত্ৰা চতুৰগ্গাদিকো গণো সব্বত্থ ইচ্ছিতব্বো.

সচ্চকালোতি ‘‘নিগূহিস্সামী’’তি ৰঞ্চনং পহায সচ্চস্সেৰ তে ইচ্ছিতব্বকালো. ভূতকালোতি ৰঞ্চনায অভাৰেপি মনুস্সত্তাদিৰত্থুনো ভূততায অৰস্সং ইচ্ছিতব্বকালো, ইতরথা কম্মকোপাদিঅন্তরাযো হোতীতি অধিপ্পাযো. মঙ্কূতি অধোমুখো. উদ্ধরতূতি অনুপসম্পন্নভাৰতো উপসম্পত্তিযং পতিট্ঠপেতূতি অত্থো.

সব্বকম্মৰাচাসু অত্থকোসল্লত্থং পনেত্থ উপসম্পদকম্মৰাচায এৰমত্থো দট্ঠব্বো – সুণাতূতি সৰনাণত্তিযং পঠমপুরিসেকৰচনং. তঞ্চ কিঞ্চাপি যো সো সঙ্ঘো সৰনকিরিযাযং নিযোজীযতি, তস্স সম্মুখত্তা ‘‘সুণাহী’’তি মজ্ঝিমপুরিসৰচনেন ৰত্তব্বং, তথাপি যস্মা সঙ্ঘসদ্দসন্নিধানে পঠমপুরিসপ্পযোগোৰ সদ্দৰিদূহি সমাচিণ্ণো ভৰন্তভগৰন্তআযস্মাদিসদ্দসন্নিধানেসু ৰিয ‘‘অধিৰাসেতু মে ভৰং গোতমো (পারা. ২২), এতস্স সুগত কালো, যং ভগৰা সাৰকানং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেয্য (পারা. ২১), পক্কমতাযস্মা (পারা. ৪৩৬), সুণন্তু মে আযস্মন্তো’’তিআদীসু (মহাৰ. ১৬৮). তস্মা ইধ পঠমপুরিসপ্পযোগো কতো. অথ ৰা গারৰৰসেনেতং ৰুত্তং. গরুট্ঠানিযেসু হি গারৰৰসেন মজ্ঝিমপুরিসপযোগুপ্পত্তিযম্পি পঠমপুরিসপ্পযোগং পযুজ্জন্তি ‘‘দেসেতু সুগতো ধম্ম’’ন্তিআদীসু (দী. নি. ২.৬৬; ম. নি. ২.৩৩৮; মহাৰ. ৮) ৰিযাতি দট্ঠব্বং. কেচি পন ‘‘ভন্তে আৰুসোতি পদে অপেক্খিত্ৰা ইধ পঠমপুরিসপ্পযোগো’’তি ৰদন্তি, তং ন সুন্দরং ‘‘আচরিযো মে, ভন্তে, হোহি (মহাৰ. ৭৭), ইঙ্ঘাৰুসো উপালি, ইমং পব্বজিতং অনুযুঞ্জাহী’’তিআদীসু (পারা. ৫১৭) তপ্পযোগেপি মজ্ঝিমপুরিসপ্পযোগস্সেৰ দস্সনতো.

মেতি যো সাৰেতি, তস্স অত্তনিদ্দেসে সামিৰচনং. ভন্তেতি আলপনত্থে ৰুড্ঢেসু সগারৰৰচনং, ‘‘আৰুসো’’তি পদং পন নৰকেসু. তদুভযম্পি নিপাতো ‘‘তুম্হে ভন্তে তুম্হে আৰুসো’’তি বহূসুপি সমানরূপত্তা. সঙ্ঘোতি অৰিসেসতো চতুৰগ্গাদিকে পকতত্তপুগ্গলসমূহে ৰত্ততি. ইধ পন পচ্চন্তিমেসু জনপদেসু পঞ্চৰগ্গতো পট্ঠায, মজ্ঝিমেসু জনপদেসু দসৰগ্গতো পট্ঠায সঙ্ঘোতি গহেতব্বো. তত্রাযং পিণ্ডত্থো – ভন্তে, সঙ্ঘো মম ৰচনং সুণাতূতি. ইদঞ্চ নৰকতরেন ৰত্তব্বৰচনং. সচে পন অনুস্সাৰকো সব্বেহি ভিক্খূহি ৰুড্ঢতরো হোতি, ‘‘সুণাতু মে, আৰুসো সঙ্ঘো’’তি ৰত্তব্বং. সোপি চে ‘‘ভন্তে’’তি ৰদেয্য, নৰকতরো ৰা ‘‘আৰুসো’’তি, কম্মকোপো নত্থি. কেচি পন ‘‘একত্থ ‘আৰুসো’তি ৰত্ৰা অঞ্ঞত্থ ‘ভন্তে’তি ৰুত্তেপি নত্থি দোসো উভযেনপি আলপনস্স সিজ্ঝনতো’’তি ৰদন্তি.

ইদানি যমত্থং ঞাপেতুকামো ‘‘সুণাতূ’’তি সঙ্ঘং সৰনে নিযোজেতি, তং ঞাপেন্তো ‘‘অযং ইত্থন্নামো’’তিআদিমাহ. তত্থ অযন্তি উপসম্পদাপেক্খস্স হত্থপাসে সন্নিহিতভাৰদস্সনং, তেন চ হত্থপাসে ঠিতস্সেৰ উপসম্পদা রুহতীতি সিজ্ঝতি হত্থপাসতো বহি ঠিতস্স ‘‘অয’’ন্তি ন ৰত্তব্বতো. তেনেৰ অনুসাসকসম্মুতিযং সো হত্থপাসতো বহি ঠিতত্তা ‘‘অয’’ন্তি ন ৰুত্তো, তস্মা উপসম্পদাপেক্খো অনুপসম্পন্নো হত্থপাসে ঠপেতব্বো. অযং ইত্থন্নামোতি অযং-সদ্দো চ অৰস্সং পযুজ্জিতব্বো, সো চ ইমস্মিং পঠমনামপযোগে এৰাতি গহেতব্বং. ‘‘ইত্থন্নামো’’তি ইদং অনিযমতো তস্স নামদস্সনং, উভযেনপি অযং বুদ্ধরক্খিতোতিআদিনামং দস্সেতি. ‘‘উপসম্পদাপেক্খো’’তি ভিন্নাধিকরণৰিসযে বহুব্বীহিসমাসো, উপসম্পদং মে সঙ্ঘো অপেক্খমানোতি অত্থো. তস্স চ উপজ্ঝাযতং সমঙ্গিভাৰেন দস্সেতুং ‘‘ইত্থন্নামস্স আযস্মতো’’তি ৰুত্তং. এতেন ‘‘অযং বুদ্ধরক্খিতো আযস্মতো ধম্মরক্খিতস্স সদ্ধিৰিহারিকভূতো উপসম্পদাপেক্খো’’তি এৰমাদিনা নযেন নামযোজনায সহ অত্থো দস্সিতো. এত্থ চ ‘‘আযস্মতো’’তি পদং অৰত্ৰাপি ‘‘অযং বুদ্ধরক্খিতো ধম্মরক্খিতস্স উপসম্পদাপেক্খো’’তি ৰত্তুং ৰট্টতি. তেনেৰ পাল়িযং ‘‘ইত্থন্নামেন উপজ্ঝাযেনা’’তি এত্থ ‘‘আযস্মতো’’তি পদং ন ৰুত্তং. যঞ্চেত্থ ৰত্তব্বং, তং হেট্ঠা ৰুত্তমেৰ.

ননু চেত্থ উপজ্ঝাযোপি উপসম্পদাপেক্খো ৰিয হত্থপাসে ঠিতো এৰ ইচ্ছিতব্বো, অথ কস্মা ‘‘অযং ইত্থন্নামো ইমস্স ইত্থন্নামস্স উপসম্পদাপেক্খো’’তি এৰং উপজ্ঝাযস্স নামপরামসনেপি ইদং-সদ্দপ্পযোগো ন কতোতি? নাযং ৰিরোধো উপজ্ঝাযস্স অভাৰেপি কম্মকোপাভাৰতো. কেৰলঞ্হি কম্মনিব্বত্তিযা সন্তপদৰসেন অৰিজ্জমানস্সপি উপজ্ঝাযস্স নামকিত্তনং অনুপজ্ঝাযস্স উপসম্পদাদীসুপি করীযতি, তস্মা উপজ্ঝাযস্স অসন্নিহিতাযপি তপ্পরামসনমত্তেনেৰ কম্মসিদ্ধিতো ‘‘ইমস্সা’’তি নিদ্দিসিতুং ন ৰট্টতীতি.

পরিসুদ্ধো অন্তরাযিকেহি ধম্মেহীতি অভব্বত্তাদিকেহি উপসম্পদায অৰত্থুকরেহি চেৰ পঞ্চাবাধহত্থচ্ছিন্নাদীহি আপত্তিকরেহি চ অন্তরাযিকসভাৰেহি পরিমুত্তো. এৰং ৰুত্তে এৰ আপত্তিমত্তকরেহি পঞ্চাবাধাদীহি অপরিমুত্তস্সপি উপসম্পদা রুহতি, নাঞ্ঞথা. পরিপুণ্ণস্স পত্তচীৰরন্তি পরিপুণ্ণমস্স উপসম্পদাপেক্খস্স পত্তচীৰরং. এৰং ৰুত্তে এৰ অপত্তচীৰরস্সপি উপসম্পদা রুহতি, নাঞ্ঞথা. উপসম্পদং যাচতীতি ‘‘সঙ্ঘং, ভন্তে, উপসম্পদং যাচামী’’তিআদিনা (মহাৰ. ১২৬) যাচাপিতভাৰং সন্ধায ৰুত্তং. এৰং তেন সঙ্ঘে অযাচিতেপি ‘‘ইত্থন্নামো সঙ্ঘং উপসম্পদং যাচতী’’তি ৰুত্তে এৰ কম্মং অৰিপন্নং হোতি, নাঞ্ঞথা. উপজ্ঝাযেনাতি উপজ্ঝাযেন করণভূতেন, ইত্থন্নামং উপজ্ঝাযং কত্ৰা কম্মভূতং উপসম্পদং দাতুং নিপ্ফাদেতুং কত্তুভূতং সঙ্ঘং যাচতীতি অত্থো. যাচধাতুনো পন দ্ৰিকম্মকত্তা ‘‘সঙ্ঘং উপসম্পদ’’ন্তি দ্ৰে কম্মপদানি ৰুত্তানি.

যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লন্তি এত্থ পত্তো কালো ইমস্স কম্মস্সাতি পত্তকালং, অপলোকনাদিচতুব্বিধং সঙ্ঘগণকম্মং, তদেৰ সকত্থে য-পচ্চযেন ‘‘পত্তকল্ল’’ন্তি ৰুচ্চতি. ইধ পন ঞত্তিচতুত্থউপসম্পদাকম্মং অধিপ্পেতং, তং কাতুং সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং জাতং. যদীতি অনুমতিগহণৰসেন কম্মস্স পত্তকল্লতং ঞাপেতি, যো হি কোচি তত্থ অপত্তকল্লতং মঞ্ঞিস্সতি, সো ৰক্খতি. ইমমেৰ হি অত্থং সন্ধায অনুস্সাৰনাসু ‘‘যস্সাযস্মতো খমতি…পে… সো ভাসেয্যা’’তি (মহাৰ. ১২৭) ৰুত্তং. তদেতং পত্তকল্লং ৰত্থুসম্পদা, অন্তরাযিকেহি ধম্মেহি চস্স পরিসুদ্ধতা, সীমাসম্পদা, পরিসাসম্পদা, পুব্বকিচ্চনিট্ঠানন্তি ইমেহি পঞ্চহি অঙ্গেহি সঙ্গহিতং.

তত্থ ৰত্থুসম্পদা নাম যথাৰুত্তেহি একাদসঅভব্বপুগ্গলেহি চেৰ অন্তিমৰত্থুঅজ্ঝাপন্নেহি চ অঞ্ঞো পরিপুণ্ণৰীসতিৰস্সো অনুপসম্পন্নভূতো মনুস্সপুরিসো. এতস্মিঞ্হি পুগ্গলে সতি এৰ ইদং সঙ্ঘস্স উপসম্পদাকম্মং পত্তকল্লং নাম হোতি, নাসতি, কতঞ্চ কুপ্পমেৰ হোতি.

অন্তরাযিকেহি ধম্মেহি চস্স পরিসুদ্ধতা নাম যথাৰুত্তস্সেৰ উপসম্পদাৰত্থুভূতস্স পুগ্গলস্স যে ইমে ভগৰতা পটিক্খিত্তা পঞ্চাবাধফুট্ঠতাদযো মাতাপিতূহি অননুঞ্ঞাততাপঅযোসানা চেৰ হত্থচ্ছিন্নাদযো চ দোসধম্মা কারকসঙ্ঘস্স আপত্তাদিঅন্তরাযহেতুতায ‘‘অন্তরাযিকা’’তি ৰুচ্চন্তি, তেহি অন্তরাযিকেহি দোসধম্মেহি পরিমুত্ততা, ইমিস্সা চ সতি এৰ ইদং কম্মং পত্তকল্লং নাম হোতি, নাসতি, কতং পন কম্মং সুকতমেৰ হোতি ঠপেত্ৰা ঊনৰীসতিৰস্সং পুগ্গলং.

সীমাসম্পদা পন উপোসথক্খন্ধকে (মহাৰ. ১৩৮ আদযো) ৰক্খমাননযেন সব্বদোসরহিতায বদ্ধাবদ্ধৰসেনেৰ দুৰিধায সীমায ৰসেন ৰেদিতব্বা. তাদিসায হি সীমায সতি এৰ ইদং কম্মং পত্তকল্লং নাম হোতি, নাসতি, কতঞ্চ কম্মং ৰিপজ্জতি.

পরিসাসম্পদা পন যে ইমে উপসম্পদাকম্মস্স সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন কম্মপ্পত্তা দসহি ৰা পঞ্চহি ৰা অনূনাপারাজিকং অনাপন্না অনুক্খিত্তা চ সমানসংৰাসকা ভিক্খূ, তেসং একসীমায হত্থপাসং অৰিজহিত্ৰা ঠানং, ছন্দারহানঞ্চ ছন্দস্স আনযনং, সম্মুখীভূতানঞ্চ অপ্পটিকোসনং, উপসম্পদাপেক্খরহিতানং উপোসথক্খন্ধকে পটিক্খিত্তানং গহট্ঠাদিঅনুপসম্পন্নানঞ্চেৰ পারাজিকুক্খিত্তকনানাসংৰাসকভিক্খুনীনঞ্চ ৰজ্জনীযপুগ্গলানং সঙ্ঘস্স হত্থপাসে অভাৰো চাতি ইমেহি চতূহি অঙ্গেহি সঙ্গহিতা. এৰরূপায চ পরিসাসম্পদায সতি এৰ ইদং পত্তকল্লং নাম হোতি, নাসতি. তত্থ পুরিমানং তিণ্ণং অঙ্গানং অঞ্ঞতরস্সপি অভাৰে কতং কম্মং ৰিপজ্জতি, ন পচ্ছিমস্স.

পুব্বকিচ্চনিট্ঠানং নাম যানিমানি ‘‘পঠমং উপজ্ঝং গাহাপেতব্বো’’তিআদিনা পাল়িযং (মহাৰ. ১২৬) ৰুত্তানি ‘‘উপজ্ঝাগাহাপনং, পত্তচীৰরাচিক্খণং, ততো তং হত্থপাসতো বহি পেসেত্ৰা অনুসাসকসম্মুতিকম্মকরণং, সম্মতেন চ গন্ত্ৰা অনুসাসনং, তেন চ পঠমতরং আগন্ত্ৰা সঙ্ঘস্স ঞত্তিং ঞাপেত্ৰা উপসম্পদাপেক্খং ‘আগচ্ছাহী’তি হত্থপাসে এৰ অব্ভানং, তেন ভিক্খূনং পাদে ৰন্দাপেত্ৰা উপসম্পদাযাচাপনং, ততো অন্তরাযিকধম্মপুচ্ছকসম্মুতিকম্মকরণং, সম্মতেন চ পুচ্ছন’’ন্তি ইমানি অট্ঠ পুব্বকিচ্চানি, তেসং সব্বেসং যাথাৰতো করণেন নিট্ঠানং. এতস্মিঞ্চ পুব্বকিচ্চনিট্ঠাপনে সতি এৰ ইদং সঙ্ঘস্স উপসম্পদাকম্মং পত্তকল্লং নাম হোতি, নাসতি. এতেসু পন পুব্বকম্মেসু অকতেসুপি কতং কম্মং যথাৰুত্তেসু ৰত্থুসম্পত্তিআদীসু ৰিজ্জমানেসু অকুপ্পমেৰ হোতি. তদেৰমেত্থ পত্তকল্লং ইমেহি পঞ্চহি অঙ্গেহি সঙ্গহিতন্তি ৰেদিতব্বং. ইমিনাৰ নযেন হেট্ঠা ৰুত্তেসু, ৰক্খমানেসু চ সব্বেসু কম্মেসু পত্তকল্লতা যথারহং যোজেত্ৰা ঞাতব্বা.

ইত্থন্নামং উপসম্পাদেয্যাতি উপসম্পদানিপ্ফাদনেন তংসমঙ্গিং করেয্য করোতূতি পত্থনাযং, ৰিধিম্হি ৰা ইদং দট্ঠব্বং. যথা হি ‘‘দেৰদত্তং সুখাপেয্যা’’তি ৰুত্তে সুখমস্স নিপ্ফাদেত্ৰা তং সুখসমঙ্গিনং করেয্যাতি অত্থো হোতি, এৰমিধাপি উপসম্পদমস্স নিপ্ফাদেত্ৰা তং উপসম্পদাসমঙ্গিনং করেয্যাতি অত্থো. পযোজকব্যাপারে চেতং. যথা সুখযন্তং কিঞ্চি সুদ্ধকত্তারং কোচি হেতুকত্তা সুখহেতুনিপ্ফাদনেন সুখাপেয্যাতি ৰুচ্চতি, এৰমিধাপি উপসম্পজ্জন্তং সুদ্ধকত্তারং পুগ্গলং হেতুকত্তুভূতো সঙ্ঘো উপসম্পদাহেতুনিপ্ফাদনেন উপসম্পাদেয্যাতি ৰুত্তো. এতেন চ সুখং ৰিয সুখদাযকেন সঙ্ঘেন পুগ্গলস্স দীযমানা তথাপৰত্তপরমত্থধম্মে উপাদায অরিযজনপঞ্ঞত্তা উপসম্পদা নাম সম্মুতিসচ্চতা অত্থীতি সমত্থিতং হোতি. এত্থ চ ‘‘ইত্থন্নামো সঙ্ঘং উপসম্পদং যাচতী’’তি (মহাৰ. ১২৭) ৰুত্তত্তা পরিৰাসাদীসু ৰিয যাচনানুগুণং ‘‘ইত্থন্নামস্স উপসম্পদং দদেয্যা’’তি অৰত্ৰা ‘‘ইত্থন্নামং উপসম্পাদেয্যা’’তি ৰুত্তত্তা ইদং উপসম্পদাকম্মং দানে অসঙ্গহেত্ৰা কম্মলক্খণে এৰ সঙ্গহিতন্তি দট্ঠব্বং. ইমিনা নযেন ‘‘ইত্থন্নামং উপসম্পাদেতি, উপসম্পন্নো সঙ্ঘেনা’’তি এত্থাপি অত্থো ৰেদিতব্বো. কেৰলঞ্হি তত্থ ৰত্তমানকালঅতীতকালৰসেন, ইধ পন অনামট্ঠকালৰসেনাতি এত্তকমেৰ ৰিসেসো.

এসা ঞত্তীতি ‘‘সঙ্ঘো ঞাপেতব্বো’’তি ৰুত্তঞাপনা এসা. ইদঞ্চ অনুস্সাৰনানম্পি সব্ভাৰসূচনত্থং ৰুচ্চতি. অৰস্সঞ্চেতং ৰত্তব্বমেৰ. ঞত্তিকম্মে এৰ তং ন ৰত্তব্বং. তত্থ পন য্য-কারে ৰুত্তমত্তে এৰ ঞত্তিকম্মং নিট্ঠিতং হোতীতি দট্ঠব্বং. খমতীতি রুচ্চতি. উপসম্পদাতি সঙ্ঘেন দীযমানা নিপ্ফাদিযমানা উপসম্পদা, যস্স খমতি, সো তুণ্হস্সাতি যোজনা. তুণ্হীতি চ অকথনত্থে নিপাতো, অকথনকো অস্স ভৰেয্যাতি অত্থো. খমতি সঙ্ঘস্স ইত্থন্নামস্স উপসম্পদাতি পকতেন সম্বন্ধো. তত্থ কারণমাহ ‘‘তস্মা তুণ্হী’’তি. তত্থ ‘‘আসী’’তি সেসো. যস্মা ‘‘যস্স নক্খমতি, সো ভাসেয্যা’’তি তিক্খত্তুং ৰুচ্চমানোপি সঙ্ঘো তুণ্হী নিরৰো অহোসি, তস্মা খমতি সঙ্ঘস্সাতি অত্থো. এৰন্তি ইমিনা পকারেন. তুণ্হীভাৰেনেৰেতং সঙ্ঘস্স রুচ্চনভাৰং ধারযামি, বুজ্ঝামি জানামীতি অত্থো. ইতি-সদ্দো পরিসমাপনত্থে কতো, সো চ কম্মৰাচায অনঙ্গং, তস্মা অনুস্সাৰকেন ‘‘ধারযামী’’তি এত্থ মি-কারপরিযোসানমেৰ ৰত্ৰা নিট্ঠপেতব্বং, ইতি-সদ্দো ন পযুজ্জিতব্বোতি দট্ঠব্বং. ইমিনা নযেন সব্বকম্মৰাচানমত্থো ৰেদিতব্বো.

একপোরিসা ৰাতিআদি সত্তানং সরীরছাযং পাদেহি মিনিত্ৰা জাননপ্পকারদস্সনং. ছসত্তপদপরিমিতা হি ছাযা ‘‘পোরিসা’’তি ৰুচ্চতি, ইদঞ্চ উতুপ্পমাণাচিক্খণাদি চ আগন্তুকেহি সদ্ধিং ৰীমংসিত্ৰা ৰুড্ঢনৰভাৰং ঞত্ৰা ৰন্দনৰন্দাপনাদিকরণত্থং ৰুত্তং. এতি আগচ্ছতি, গচ্ছতি চাতি উতু, সোৰ পমীযতে অনেন সংৰচ্ছরন্তি পমাণন্তি আহ ‘‘উতুযেৰ উতুপ্পমাণ’’ন্তি. অপরিপুণ্ণাতি উপসম্পদাদিৰসেন অপরিপুণ্ণা. যদি উতুৰেমজ্ঝে উপসম্পাদিতো, তদা তস্মিং উতুম্হি অৰসিট্ঠদিৰসাচিক্খণং দিৰসভাগাচিক্খণন্তি দস্সেতি. তেনাহ ‘‘যত্তকেহি দিৰসেহি যস্স যো উতু অপরিপুণ্ণো, তে দিৰসে’’তি. তত্থ যস্স তঙ্খণং লদ্ধূপসম্পদস্স পুগ্গলস্স সম্বন্ধী যো উতু যত্তকেহি দিৰসেহি অপরিপুণ্ণো, তে দিৰসেতি যোজনা.

ছাযাদিকমেৰ সব্বং সঙ্গহেত্ৰা গাযিতব্বতো কথেতব্বতো সঙ্গীতীতি আহ ‘‘ইদমেৰা’’তিআদি. তত্থ একতো কত্ৰা আচিক্খিতব্বং. ত্ৰং কিং লভসীতি ত্ৰং উপসম্পাদনকালে কতরৰস্সং, কতরউতুঞ্চ লভসি, কতরস্মিং তে উপসম্পদা লদ্ধাতি অত্থো. ৰস্সন্তি ৰস্সানউতু, ইদঞ্চ সংৰচ্ছরাচিক্খণং ৰিনা ৰুত্তম্পি ন ৰিঞ্ঞাযতীতি ইমিনা উতুআচিক্খণেনেৰ সাসনৰস্সেসু ৰা কলিযুগৰস্সাদীসু ৰা সহস্সিমে ৰা সতিমে ৰা অসুকউতুং লভামীতি দস্সিতন্তি দট্ঠব্বং. ছাযাতি ইদং পাল়িযং আগতপটিপাটিং সন্ধায ৰুত্তং, ৰত্তব্বকম্মতো পন কলিযুগৰস্সাদীসু সব্বদেসপসিদ্ধেসু অসুকৰস্সে অসুকউতুম্হি অসুকমাসে অসুককণ্হে ৰা সুক্কে ৰা পক্খে অসুকে তিথিৰারৰিসেসযুত্তে পুব্বণ্হাদিদিৰসভাগে এত্তকে ছাযাপমাণে, নাডিকাপমাণে ৰা মযা উপসম্পদা লদ্ধাতি ৰদেয্যাসীতি এৰং আচিক্খিতব্বং. ইদং সুট্ঠু উগ্গহেত্ৰা আগন্তুকেহি ৰুড্ঢপটিপাটিং ঞত্ৰা পটিপজ্জাহীতি ৰত্তব্বং. ইতি এত্তকো কথামগ্গো ৰিমতিৰিনোদনিযং আগতো. ৰজিরবুদ্ধিটীকানযো পন একচ্চো ইধেৰ সঙ্গহং গতো, একচ্চো অসন্নিট্ঠানৰিনিচ্ছযত্তা সংসযহেতুকো হোতি, তস্মা ইধ ন গহিতোতি.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

উপসম্পদাৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো.

২৩. নিস্সযৰিনিচ্ছযকথা

১৫১. এৰং উপসম্পদাৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি নিস্সযৰিনিচ্ছযং কথেতুং ‘‘নিস্সযোতি এত্থ পনা’’তিআদিমাহ. তত্থ নিস্সযনং নিস্সযো, সেৰনং ভজনন্ত্যত্থো. নিপুব্বসি সেৰাযন্তি ধাতু ভাৰসাধনো, ন ‘‘নিস্সায নং ৰসতীতি নিস্সযো’’তি ইধ ৰিয অৰুত্তকম্মসাধনো. তত্থ হি সেৰিতব্বো পুগ্গলো লব্ভতি, ইধ পন সেৰনকিরিযাতি. ইদানি তং নিস্সযং পুচ্ছাপুব্বঙ্গমায ৰিস্সজ্জনায ৰিত্থারতো ঠপেতুং ‘‘কেন দাতব্বো’’তিআদিমাহ. তত্থ কেন দাতব্বো, কেন ন দাতব্বোতি নিস্সযদাযকং কত্তারং পুচ্ছতি, কস্স দাতব্বো, কস্স ন দাতব্বোতি নিস্সযপটিগ্গাহকং সম্পদানং, কথং গহিতো হোতি, কথং পটিপ্পস্সম্ভতীতি কারণং, নিস্সায কেন ৰসিতব্বং, কেন ন ৰসিতব্বন্তি নিস্সযপটিপন্নকং. ততো পুচ্ছানুক্কমেন ৰিস্সজ্জেতুং ‘‘তত্থ’’ত্যাদিমাহ. ন কেৰলং এত্থেৰ, অথ খো নিস্সযমুচ্চনঙ্গেপি ‘‘ব্যত্তেনা’’তি আগতো.

তত্থ এত্থ চ কো ৰিসেসোতি আহ ‘‘এত্থ চ ‘ব্যত্তো’তি ইমিনা পরিসুপট্ঠাপকো বহুস্সুতো ৰেদিতব্বো’’তি. ইদানি পরিসুপট্ঠাপকলক্খণং দস্সেতুং ‘‘পরিসুপট্ঠাপকেন হী’’তিআদিমাহ. তত্থ অভিৰিনযেতি সকলে ৰিনযপিটকে. ৰিনেতুন্তি সিক্খাপেতুং. দ্ৰে ৰিভঙ্গা পগুণা ৰাচুগ্গতা কাতব্বাতি ইদং পরিপুচ্ছাৰসেন উগ্গণ্হনং সন্ধায ৰুত্তন্তি ৰদন্তি. একস্স পমুট্ঠং, ইতরেসং পগুণং ভৰেয্যাতি আহ ‘‘তীহি জনেহি সদ্ধিং পরিৰত্তনক্খমা কাতব্বা’’তি. অভিধম্মেতি নামরূপপরিচ্ছেদে. হেট্ঠিমা ৰা তযো ৰগ্গাতি মহাৰগ্গতো হেট্ঠা সগাথাৰগ্গো নিদানৰগ্গো খন্ধৰগ্গোতি ইমে তযো ৰগ্গা. ‘‘ধম্মপদম্পি সহ ৰত্থুনা উগ্গহেতুং ৰট্টতী’’তি মহাপচ্চরিযং ৰুত্তত্তা জাতকভাণকেন সাট্ঠকথং জাতকং উগ্গহেত্ৰাপি ধম্মপদং সহ ৰত্থুনা উগ্গহেতব্বমেৰ.

পঞ্চহি ভিক্খৰে অঙ্গেহি সমন্নাগতেনাতিআদীসু ন সামণেরো উপট্ঠাপেতব্বোতি উপজ্ঝাযেন হুত্ৰা সামণেরো ন উপট্ঠাপেতব্বো. অসেক্খেন সীলক্খন্ধেনাতি অসেক্খস্স সীলক্খন্ধোপি অসেক্খো সীলক্খন্ধো নাম. অসেক্খস্স অযন্তি হি অসেক্খো, সীলক্খন্ধো. এৰং সব্বত্থ. এৰঞ্চ কত্ৰা ৰিমুত্তিঞাণদস্সনসঙ্খাতস্স পচ্চৰেক্খণঞাণস্সপি ৰসেন অপেক্খিত্ৰা উপ্পন্না অযং কথা. অসেক্খসীলন্তি চ ন অগ্গফলসীলমেৰ অধিপ্পেতং, অথ খো যং কিঞ্চি অসেক্খসন্তানে পৰত্তসীলং লোকিযলোকুত্তরমিস্সকস্স সীলস্স ইধাধিপ্পেতত্তা. সমাধিক্খন্ধাদীসুপি ৰিমুত্তিক্খন্ধপরিযোসানেসু অযমেৰ নযো, তস্মা যথা সীলসমাধিপঞ্ঞাক্খন্ধা লোকিযমিস্সকা কথিতা, এৰং ৰিমুত্তিক্খন্ধোপীতি তদঙ্গৰিমুত্তিআদযোপি ৰেদিতব্বা, ন পটিপ্পস্সদ্ধিৰিমুত্তি এৰ. ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং পন লোকিযমেৰ. তেনেৰ সংযুত্তনিকাযট্ঠকথাযং (সং.নি. অট্ঠ. ১.১.১৩৫) ৰুত্তং ‘‘পুরিমেহি চতূহি পদেহি লোকিযলোকুত্তরসীলসমাধিপঞ্ঞাৰিমুত্তিযো কথিতা, ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং পচ্চৰেক্খণঞাণং হোতি, তং লোকিযমেৰা’’তি.

অস্সদ্ধোতিআদীসু তীসু ৰত্থূসু সদ্ধা এতস্স নত্থীতি অস্সদ্ধো. নত্থি এতস্স হিরীতি অহিরিকো, অকুসলসমাপত্তিযা অজিগুচ্ছমানস্সেতং অধিৰচনং. ন ওত্তপ্পতীতি অনোত্তপ্পী, অকুসলসমাপত্তিযা ন ভাযতীতি ৰুত্তং হোতি. কুচ্ছিতং সীদতীতি কুসীতো, হীনৰীরিযস্সেতং অধিৰচনং. আরদ্ধং ৰীরিযং এতস্সাতি আরদ্ধৰীরিযো, সম্মপ্পধানযুত্তস্সেতং অধিৰচনং. মুট্ঠা সতি এতস্সাতি মুট্ঠস্সতী, নট্ঠস্সতীতি ৰুত্তং হোতি. উপট্ঠিতা সতি এতস্সাতি উপট্ঠিতস্সতী, নিচ্চং আরম্মণাভিমুখপৰত্তসতিস্সেতং অধিৰচনং.

অধিসীলে সীলৰিপন্নো চ অজ্ঝাচারে আচারৰিপন্নো চ আপজ্জিত্ৰা অৰুট্ঠিতো অধিপ্পেতো. সস্সতুচ্ছেদসঙ্খাতং অন্তং গণ্হাতি, গাহযতীতি ৰা অন্তগ্গাহিকা, মিচ্ছাদিট্ঠি. পুরিমানি দ্ৰে পদানীতি ‘‘ন পটিবলো হোতি অন্তেৰাসিং ৰা সদ্ধিৰিহারিং ৰা গিলানং উপট্ঠাতুং ৰা উপট্ঠাপেতুং ৰা, অনভিরতং ৰূপকাসেতুং ৰা ৰূপকাসাপেতুং ৰা’’তি ইমানি দ্ৰে পদানি.

অভি ৰিসিট্ঠো উত্তমো সমাচারো অভিসমাচারো, অভিসমাচারোৰ আভিসমাচারিকোতি চ সিক্খিতব্বতো সিক্খাতি চ আভিসমাচারিকসিক্খা. অভিসমাচারং ৰা আরব্ভ পঞ্ঞত্তা সিক্খা আভিসমাচারিকসিক্খা, খন্ধকৰত্তপরিযাপন্নসিক্খাযেতং অধিৰচনং. মগ্গব্রহ্মচরিযস্স আদিভূতাতি আদিব্রহ্মচরিযকা, উভতোৰিভঙ্গপরিযাপন্নসিক্খাযেতং অধিৰচনং. তেনেৰ ‘‘উভতোৰিভঙ্গপরিযাপন্নং ৰা আদিব্রহ্মচরিযকং, খন্ধকৰত্তপরিযাপন্নং আভিসমাচারিক’’ন্তি ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.১১) ৰুত্তং, তস্মা সেক্খপণ্ণত্তিযন্তি এত্থ সিক্খিতব্বতো সেক্খা, ভগৰতা পঞ্ঞত্তত্তা পণ্ণত্তি, সব্বাপি উভতোৰিভঙ্গপরিযাপন্না সিক্খাপদপণ্ণত্তি ‘‘সেক্খপণ্ণত্তী’’তি ৰুত্তাতি গহেতব্বং. তেনেৰ গণ্ঠিপদেপি ৰুত্তং ‘‘সেক্খপণ্ণত্তিযন্তি পারাজিকমাদিং কত্ৰা সিক্খিতব্বসিক্খাপদপঞ্ঞত্তিয’’ন্তি. সেসমেত্থ উত্তানত্থমেৰাতি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.৮৪).

উপজ্ঝাযাচরিযকথাযং ন সামণেরো উপট্ঠাপেতব্বোতি উপজ্ঝাযেন হুত্ৰা ন পব্বাজেতব্বো. অসেক্খস্স অযন্তি অসেক্খো, লোকিযলোকুত্তরো সীলক্খন্ধো. অন্তগ্গাহিকাযাতি সস্সতুচ্ছেদকোট্ঠাসগ্গাহিকায. পচ্ছিমানি দ্ৰেতি অপ্পস্সুতো হোতি, দুপ্পঞ্ঞো হোতীতি ইমানি দ্ৰে অঙ্গানি. পচ্ছিমানি তীণীতি ন পটিবলো উপ্পন্নং কুক্কুচ্চং ধম্মতো ৰিনোদেতুং, আপত্তিং ন জানাতি, আপত্তিৰুট্ঠানং ন জানাতীতি ইমানি তীণি. কুক্কুচ্চস্স হি পাল়িঅট্ঠকথানযসঙ্খাতধম্মতো ৰিনোদেতুং অপ্পটিবলতা নাম অব্যত্তত্তা এৰ হোতীতি সাপি আপত্তিঅঙ্গমেৰ ৰুত্তা.

অভি ৰিসিট্ঠো উত্তমো সমাচারো অভিসমাচারো, ৰত্তপ্পটিপত্তিসীলং, তং আরব্ভ পঞ্ঞত্তা খন্ধকসিক্খাপদসঙ্খাতা সিক্খা আভিসমাচারিকা. সিক্খাপদম্পি হি তদত্থপরিপূরণত্থিকেহি উগ্গহণাদিৰসেন সিক্খিতব্বতো সিক্খাতি ৰুচ্চতি. মগ্গব্রহ্মচরিযস্স আদিভূতা কারণভূতা আদিব্রহ্মচরিযকা, উভতোৰিভঙ্গপরিযাপন্নসিক্খাপদং. তেনেৰেত্থ ৰিসুদ্ধিমগ্গেপি (ৰিসুদ্ধি. ১.১১) ‘‘উভতোৰিভঙ্গপরিযাপন্নং সিক্খাপদং আদিব্রহ্মচরিযকং, খন্ধকৰত্তপরিযাপন্নং আভিসমাচারিক’’ন্তি ৰুত্তং, তস্মা সেক্খপণ্ণত্তিযন্তি এত্থ সিক্খিতব্বতো সেক্খা, ভগৰতাৰ পঞ্ঞত্তত্তা পঞ্ঞত্তি. সব্বাপি উভতোৰিভঙ্গপরিযাপন্না সিক্খাপদপণ্ণত্তি ‘‘সেক্খপণ্ণত্তী’’তি ৰুত্তাতি গহেতব্বং. নামরূপপরিচ্ছেদেতি এত্থ কুসলত্তিকাদীহি ৰুত্তং জাতিভূমিপুগ্গলসম্পযোগৰত্থারম্মণকম্মদ্ৰারলক্খণরসাদিভেদেহি ৰেদনাক্খন্ধাদিচতুব্বিধং সনিব্বানং নামং, ভূতোপাদাযভেদং রূপঞ্চ পরিচ্ছিন্দিত্ৰা জাননপঞ্ঞা, তপ্পকাসকো চ গন্থো নামরূপপরিচ্ছেদো নাম. ইমিনা অভিধম্মত্থকুসলেন ভৰিতব্বন্তি দস্সেতি. সিক্খাপেতুন্তি উগ্গণ্হাপেতুন্তি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.৮৪) ৰুত্তং.

১৫৩. আযস্মতো নিস্সায ৰচ্ছামীতি এত্থ আযস্মতোতি উপযোগত্থে সামিৰচনং, আযস্মন্তং নিস্সায ৰসিস্সামীতি অত্থো. যং পন ৰুত্তং সমন্তপাসাদিকাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৭৬) ‘‘ব্যত্তো…পে… ৰুত্তলক্খণোযেৰা’’তি, তং পরিসূপট্ঠাকবহুস্সুতং সন্ধায ৰদতি. পব্বজ্জাউপসম্পদধম্মন্তেৰাসিকেহি পন…পে… তাৰ ৰত্তং কাতব্বন্তি পব্বজ্জাচরিযউপসম্পদাচরিযধম্মাচরিযানং এতেহি যথাৰুত্তৰত্তং কাতব্বং. তত্থ যেন সিক্খাপদানি দিন্নানি, অযং পব্বজ্জাচরিযো. যেন উপসম্পদকম্মৰাচা ৰুত্তা, অযং উপসম্পদাচরিযো. যো উদ্দেসং ৰা পরিপুচ্ছং ৰা দেতি, অযং ধম্মাচরিযোতি ৰেদিতব্বং. সেসমেত্থ উত্তানত্থমেৰ.

১৫৪. নিস্সযপটিপ্পস্সদ্ধিকথাযং দিসং গতোতি পুন আগন্তুকামো, অনাগন্তুকামো ৰা হুত্ৰা ৰাসত্থায কঞ্চি দিসং গতো. ভিক্খুস্স সভাগতন্তি পেসলভাৰং. ওলোকেত্ৰাতি উপপরিক্খিত্ৰা. ৰিব্ভন্তে…পে… তত্থ গন্তব্বন্তি এত্থ ‘‘সচে কেনচি করণীযেন তদহেৰ গন্তুং অসক্কোন্তো ‘কতিপাহেন গমিস্সামী’তি গমনে সউস্সাহো হোতি, রক্খতী’’তি ৰদন্তি. মা ইধ পটিক্কমীতি মা ইধ পৰিসি. তত্রেৰ ৰসিতব্বন্তি তত্থেৰ নিস্সযং গহেত্ৰা ৰসিতব্বং. তংযেৰ ৰিহারং…পে… ৰসিতুং ৰট্টতীতি এত্থ উপজ্ঝাযেন পরিচ্চত্তত্তা উপজ্ঝাযসমোধানপরিহারো নত্থি, তস্মা উপজ্ঝাযসমোধানগতস্সপি আচরিযস্স সন্তিকে গহিতনিস্সযো ন পটিপ্পস্সম্ভতি.

আচরিযম্হা নিস্সযপটিপ্পস্সদ্ধীসু আচরিযো পক্কন্তো ৰা হোতীতি এত্থ ‘‘পক্কন্তোতি দিসং গতো’’তিআদিনা উপজ্ঝাযস্স পক্কমনে যো ৰিনিচ্ছযো ৰুত্তো, সো তত্থ ৰুত্তনযেনেৰ ইধাপি সক্কা ৰিঞ্ঞাতুন্তি তং অৰত্ৰা ‘‘কোচি আচরিযো আপুচ্ছিত্ৰা পক্কমতী’’তিআদিনা অঞ্ঞোযেৰ নযো আরদ্ধো. অযঞ্চ নযো উপজ্ঝাযপক্কমনেপি ৰেদিতব্বোযেৰ. ঈদিসেসু হি ঠানেসু একত্থৰুত্তলক্খণং অঞ্ঞত্থাপি দট্ঠব্বং. সচে দ্ৰে লেড্ডুপাতে অতিক্কমিত্ৰা নিৰত্ততি, পটিপ্পস্সদ্ধো হোতীতি এত্থ এত্তাৰতা দিসাপক্কন্তো নাম হোতীতি অন্তেৰাসিকে অনিক্খিত্তধুরেপি নিস্সযো পটিপ্পস্সম্ভতি. আচরিযুপজ্ঝাযা দ্ৰে লেড্ডুপাতে অতিক্কম্ম অঞ্ঞস্মিং ৰিহারে ৰসন্তীতি বহিউপচারসীমাযং অন্তেৰাসিকসদ্ধিৰিহারিকানং ৰসনট্ঠানতো দ্ৰে লেড্ডুপাতে অতিক্কম্ম অঞ্ঞস্মিং সেনাসনে ৰসন্তি, অন্তোউপচারসীমাযং পন দ্ৰে লেড্ডুপাতে অতিক্কমিত্ৰাপি ৰসতো নিস্সযো ন পটিপ্পস্সম্ভতি. ‘‘সচেপি আচরিযো মুঞ্চিতুকামোৰ হুত্ৰা নিস্সযপণামনায পণামেতী’’তিআদি সব্বং উপজ্ঝাযস্স আণত্তিযম্পি ৰেদিতব্বন্তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.৮৩) ৰুত্তং.

১৫৩. সাহূতি সাধু সুন্দরং. লহূতি অগরু, সুভরতাতি অত্থো. ওপাযিকন্তি উপাযপটিসংযুত্তং, এৰং পটিপজ্জনং নিত্থরণুপাযোতি অত্থো. পতিরূপন্তি সামীচিকম্মমিদন্তি অত্থো. পাসাদিকেনাতি পসাদাৰহেন, কাযৰচীপযোগেন সম্পাদেহীতি অত্থো. কাযেনাতি এতদত্থৰিঞ্ঞাপকং হত্থমুদ্দাদিং দস্সেন্তো কাযেন ৰিঞ্ঞাপেতি. ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছনং সন্ধাযাতি উপজ্ঝাযেন ‘‘সাহূ’’তিআদীসু ৰুত্তেসু সদ্ধিৰিহারিকস্স ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছনৰচনং সন্ধায ‘‘কাযেন ৰিঞ্ঞাপেতী’’তিআদি ৰুত্তন্তি অধিপ্পাযো. আযাচনদানমত্তেনাতি সদ্ধিৰিহারিকস্স পঠমং আযাচনমত্তেন, ততো উপজ্ঝাযস্স চ ‘‘সাহূ’’তিআদিনা ৰচনমত্তেনাতি অত্থো. আচরিযস্স সন্তিকে নিস্সযগ্গহণে আযস্মতো নিস্সায ৰচ্ছামীতি আযস্মন্তং নিস্সায ৰসিস্সামীতি অত্থো.

১৫৪. নিস্সযপটিপ্পস্সদ্ধিকথাযং যো ৰা একসম্ভোগপরিভোগো, তস্স সন্তিকে নিস্সযো গহেতব্বোতি ইমিনা লজ্জীসু এৰ নিস্সযগ্গহণং নিযোজেতি অলজ্জীসু পটিক্খিত্তত্তা. এত্থ চ পরিভোগসদ্দেন এককম্মাদিকো সংৰাসো গহিতো পচ্চযপরিভোগস্স সম্ভোগসদ্দেন গহিতত্তা. এতেন চ সম্ভোগসংৰাসানং অলজ্জীহি সদ্ধিং ন কত্তব্বতং দস্সেতি. পরিহারো নত্থীতি আপত্তিপরিহারো নত্থি. তাদিসোতি যত্থ নিস্সযো গহিতপুব্বো, যো চ একসম্ভোগপরিভোগো, তাদিসো. তথা ৰুত্তন্তি ‘‘লহুং আগমিস্সতী’’তি ৰুত্তঞ্চেতি অত্থো. চত্তারি পঞ্চ দিৰসানীতি ইদং উপলক্খণমত্তং. যদি একাহদ্ৰীহেন সভাগতা পঞ্ঞাযতি, ঞাতদিৰসে গহেতব্বোৰ. অথাপি চতুপঞ্চাহেনপি ন পঞ্ঞাযতি, যত্তকেহি দিৰসেহি পঞ্ঞাযতি, তত্তকানি অতিক্কামেতব্বানি. সভাগতং ওলোকেমীতি পন লেসো ন কাতব্বো. দহরা সুণন্তীতি এত্থ অসুত্ৰাপি ‘‘আগমিস্সতি, কেনচি অন্তরাযেন চিরাযন্তী’’তি সঞ্ঞায সতিপি লব্ভতেৰ পরিহারো. তেনাহ ‘‘ইধেৰাহং ৰসিস্সামীতি পহিণতি, পরিহারো নত্থী’’তি. একদিৰসম্পি পরিহারো নত্থীতি গমনে নিরুস্সাহং সন্ধায ৰুত্তং, সউস্সাহস্স পন সেনাসনপটিসামনাদিৰসেন কতিপাহে গতেপি ন দোসো.

তত্রেৰ ৰসিতব্বন্তি তত্র সভাগট্ঠানে এৰ নিস্সযং গহেত্ৰা ৰসিতব্বং. তংযেৰ ৰিহারং…পে… ৰসিতুং ৰট্টতীতি ইমিনা উপজ্ঝাযে সঙ্গণ্হন্তেযেৰ তংসমোধানে নিস্সযপটিপ্পস্সদ্ধি ৰুত্তা, তস্মিং পন কোধেন ৰা গণনিরপেক্খতায ৰা অসঙ্গণ্হন্তে অঞ্ঞেসু গহিতো নিস্সযো ন পটিপ্পস্সম্ভতীতি দস্সেতি.

আচরিযম্হা নিস্সযপটিপ্পস্সদ্ধিযং ৰুত্তো ‘‘কোচি আচরিযো’’তিআদিকো নযো উপজ্ঝাযপক্কমনাদীসুপি নেত্ৰা তত্থ চ ৰুত্তো ইধাপি নেত্ৰা যথারহং যোজেতব্বো. দ্ৰে লেড্ডুপাতে অতিক্কম্ম অঞ্ঞস্মিং ৰিহারে ৰসন্তীতি উপচারসীমতো বহি অঞ্ঞস্মিং ৰিহারে অন্তেৰাসিকাদীনং ৰসনট্ঠানতো দ্ৰে লেড্ডুপাতে অতিক্কমিত্ৰা ৰসন্তি. তেন বহিউপচারেপি অন্তেৰাসিকাদীনং ৰসনট্ঠানতো দ্ৰিন্নং লেড্ডুপাতানং অন্তরে আসন্নে পদেসে ৰসতি, নিস্সযো ন পটিপ্পস্সম্ভতীতি দস্সেতি. অন্তোউপচারসীমাযং পন দ্ৰে লেড্ডুপাতে অতিক্কমিত্ৰা ৰসতো নিস্সযো ন পটিপ্পস্সম্ভতেৰাতি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.৮৩) ৰুত্তং.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

নিস্সযৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

তেৰীসতিমো পরিচ্ছেদো.

২৪. সীমাৰিনিচ্ছযকথা

১৫৬. এৰং নিস্সযৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি সীমাৰিনিচ্ছযং কথেতুং ‘‘সীমাতি এত্থ’’ত্যাদিমাহ. তত্থ সীমাতি সিনীযতে সমগ্গেন সঙ্ঘেন কম্মৰাচায বন্ধীযতেতি সীমা. সি বন্ধনেতি ধাতু, ম-পচ্চযো, কিযাদিগণোযং. ৰিভাগৰন্তানং সভাৰৰিভাৰনং ৰিভাগেন ৰিনা ন হোতীতি আহ ‘‘সীমা নামেসা…পে… হোতী’’তি. তত্থ বদ্ধসীমং তাৰ দস্সেতুং ‘‘তত্থ একাদস’’ত্যাদিমাহ.

ৰীসতিৰগ্গকরণীযপরমত্তা সঙ্ঘকম্মস্স হেট্ঠিমন্ততো যত্থ কম্মারহেন সদ্ধিং একৰীসতি ভিক্খূ নিসীদিতুং সক্কোন্তি, তত্তকে পদেসে সীমং বন্ধিতুং ৰট্টতি, ন ততো ওরন্তি আহ ‘‘অতিখুদ্দকা নাম যত্থ একৰীসতি ভিক্খূ নিসীদিতুং ন সক্কোন্তী’’তি. পুরত্থিমায দিসাযাতি ইদং নিদস্সনমত্তং, তস্সং পন দিসাযং নিমিত্তে অসতি যত্থ অত্থি, ততো পট্ঠায পঠমং ‘‘পুরত্থিমায অনুদিসায, দক্খিণায দিসাযা’’তিআদিনা সমন্তা ৰিজ্জমানট্ঠানেসু নিমিত্তানি কিত্তেত্ৰা পুন ‘‘পুরত্থিমায অনুদিসাযা’’তি পঠমকিত্তিতং পটিকিত্তেতুং ৰট্টতি তীহি নিমিত্তেহি সিঙ্ঘাটকসণ্ঠানাযপি সীমায সম্মন্নিতব্বতো. তিক্খত্তুং সীমমণ্ডলং সম্বন্ধন্তেনাতি ৰিনযধরেন সযং একস্মিংযেৰ ঠানে ঠত্ৰা কেৰলং নিমিত্তকিত্তনৰচনেনেৰ সীমমণ্ডলং সমন্তা নিমিত্তেন নিমিত্তং বন্ধন্তেনাতি অত্থো. তংতংনিমিত্তট্ঠানং অগন্ত্ৰাপি হি কিত্তেতুং ৰট্টতি. তিযোজনপরমাযপি সীমায সমন্ততো তিক্খত্তুং অনুপরিগমনস্স একদিৰসেন দুক্করত্তা ৰিনযধরেন সযং অদিট্ঠম্পি পুব্বে ভিক্খূহি যথাৰৰত্থিতং নিমিত্তং ‘‘পাসাণো ভন্তে’’তিআদিনা কেনচি ৰুত্তানুসারেন সল্লক্খেত্ৰা ‘‘এসো পাসাণো নিমিত্ত’’ন্তিআদিনা কিত্তেতুম্পি ৰট্টতি এৰ.

সংসট্ঠৰিটপাতি ইমিনা অঞ্ঞমঞ্ঞস্স আসন্নতং দীপেতি. বদ্ধা হোতীতি পচ্ছিমদিসাভাগে সীমং সন্ধায ৰুত্তং. একরতনমত্তা সুৰিঞ্ঞেয্যতরা হোতীতি কত্ৰা ৰুত্তং ‘‘পচ্ছিমকোটিযা হত্থমত্তা সীমন্তরিকা ঠপেতব্বা’’তি. একঙ্গুলিমত্তাপি সীমন্তরিকা ৰট্টতিযেৰ. তত্তকেনপি হি সীমা অসম্ভিন্নাৰ হোতি. দ্ৰিন্নং সীমানং নিমিত্তং হোতীতি নিমিত্তস্স সীমতো বাহিরত্তা সীমসম্ভেদো ন হোতীতি ৰুত্তং. সীমসঙ্করং করোতীতি ৰড্ঢিত্ৰা সীমপ্পদেসং পৰিট্ঠে দ্ৰিন্নং সীমানং গতট্ঠানস্স দুৰিঞ্ঞেয্যত্তা ৰুত্তং, ন, পন তত্থ কম্মং কাতুং ন ৰট্টতীতি দস্সনত্থং. ন হি সীমা তত্তকেন অসীমা হোতি, দ্ৰে পন সীমা পচ্ছা ৰড্ঢিতরুক্খেন অজ্ঝোত্থটত্তা একাবদ্ধা হোন্তি, তস্মা একত্থ ঠত্ৰা কম্মং করোন্তেহি ইতরং সোধেত্ৰা কাতব্বং. তস্সা পদেসন্তি যত্থ ঠত্ৰা ভিক্খূহি কম্মং কাতুং সক্কা হোতি, তাদিসং পদেসং, যত্থ পন ঠিতেহি কম্মং কাতুং ন সক্কা হোতি, তাদিসং পদেসং অন্তোকরিত্ৰা বন্ধন্তা সীমায সীমং সংভিন্দন্তি নাম. ন কম্মৰাচং ৰগ্গং করোন্তীতি কম্মৰাচং ন ভিন্দন্তি, কম্মং ন কোপেন্তীতি অধিপ্পাযো.

১৫৮. সুদ্ধপংসুপব্বতোতি ন কেনচি কতো সযংজাতোৰ ৰুত্তো. তথা সেসাপি. ইতরোপীতি সুদ্ধপংসুপব্বতাদিকো পব্বতোপি. হত্থিপ্পমাণোতি এত্থ ভূমিতো উগ্গতপদেসেন হত্থিপ্পমাণং গহেতব্বং. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.১৩৮) পন ৰজিরবুদ্ধিটীকাযঞ্চ (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ১৩৮) ‘‘হত্থিপ্পমাণো নাম পব্বতো হেট্ঠিমকোটিযা অড্ঢট্ঠমরতনুব্বেধো’’তি ৰুত্তং. চতূহি ৰা তীহি ৰাতি সীমভূমিযং চতূসু, তীসু ৰা দিসাসু ঠিতেহি, একিস্সা এৰ পন দিসায ঠিতেহি ততো বহূহিপি সম্মন্নিতুং ন ৰট্টতি, দ্ৰীহি পন দ্ৰীসু দিসাসু ঠিতেহিপি ন ৰট্টতি. তস্মাতি যস্মা একেন ন ৰট্টতি, তস্মা. তং বহিদ্ধা কত্ৰাতি কিত্তিতনিমিত্তস্স অসীমত্তা অন্তোসীমায করণং অযুত্তন্তি ৰুত্তং. তেনাহ ‘‘সচে’’তিআদি.

দ্ৰত্তিংসপলগুল়পিণ্ডপ্পমাণতা সণ্ঠানতো গহেতব্বা, ন তুলগণনাৰসেন, ভারতো পলপরিমাণঞ্চ মগধতুলায গহেতব্বং, সা চ লোকিযতুলায দ্ৰিগুণাতি ৰদন্তি. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.১৩৮) পন ‘‘দ্ৰত্তিংসপলগুল়পিণ্ডপ্পমাণতা তুলতায গহেতব্বা, ন তুলগণনাযা’’তি ৰুত্তং. অতিমহন্তোপীতি ভূমিতো হত্থিপ্পমাণং অনুগন্ত্ৰা হেট্ঠাভূমিযং ওতিণ্ণঘনতো অনেকযোজনপ্পমাণোপি. সচে হি ততো হত্থিপ্পমাণং কূটং উগ্গচ্ছতি, পব্বতসঙ্খমেৰ গচ্ছতি. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ১৩৮) – সচে একাবদ্ধো হোতি, ন কাতব্বোতি এত্থ চতূসু দিসাসু চতুন্নং পব্বতকূটানং হেট্ঠা পিট্ঠিপাসাণসদিসে পাসাণে ঠিতত্তা একাবদ্ধভাৰে সতিপি পথৰিতো উদ্ধং তেসং সম্বন্ধে অসতি হেট্ঠা পথৰীগতসম্বন্ধমত্তে অব্বোহারিকং কত্ৰা কিত্তেতুং ৰট্টতি. তেনেৰ ‘‘পিট্ঠিপাসাণো অতিমহন্তোপি পাসাণসঙ্খ্যমেৰ গচ্ছতী’’তি ৰুত্তং. পথৰিতো হেট্ঠা তস্স মহন্তভাৰে গয্হমানে পব্বতমেৰ হোতীতি অনুগণ্ঠিপদে ৰুত্তং. চিনিত্ৰা কতপংসুপুঞ্জে তিণগুম্বরুক্খা চে জাযন্তি, পব্বতো হোতীতি ধম্মসিরিত্থেরো, নেৰাতি উপতিস্সত্থেরোতি ৰুত্তং. পাসাণোতি সুধামযপাসাণোপি ৰট্টতীতি ৰদন্তি, ৰীমংসিতব্বং ইট্ঠকায পটিক্খিত্তত্তা. সোপীতি খাণুকো ৰিয উট্ঠিতপাসাণোপি. চতুপঞ্চরুক্খনিমিত্তমত্তম্পীতি একচ্চেসু নিমিত্তসদ্দো নত্থীতি ৰুত্তং.

অন্তোসারানন্তি তস্মিং খণে তরুণতায সারে অৰিজ্জমানেপি পরিণামেন ভৰিস্সমানসারেপি সন্ধায ৰুত্তং. তাদিসানঞ্হি সূচিদণ্ডকপ্পমাণপরিণাহানং চতুপঞ্চমত্তানম্পি ৰনং ৰট্টতি. অন্তোসারমিস্সকানন্তি অন্তোসারেহি রুক্খেহি সম্মিস্সানং. এতেন তচসাররুক্খমিস্সকানম্পি ৰনং ৰট্টতীতি দস্সেতি. চতুপঞ্চরুক্খমত্তম্পীতি সাররুক্খে সন্ধায ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ১৩৮) পন ‘‘এত্থ তযো চে সাররুক্খা হোন্তি, দ্ৰে অসারা, সাররুক্খানং বহুত্তং ইচ্ছিতব্বং. সুসানম্পি ইধ ৰনমেৰাতি সঙ্খ্যং গচ্ছতি সযংজাতত্তাতি ৰুত্তং. কেচি পন ‘চতূসু দ্ৰে অন্তোসারা চে, ৰট্টতি, অন্তোসারা অধিকা, সমা ৰা, ৰট্টতি, তস্মা বহূসুপি দ্ৰে চে অন্তোসারা অত্থি, ৰট্টতী’তি ৰদন্তী’’তি ৰুত্তং. ৰনমজ্ঝে ৰিহারং করোন্তীতি রুক্খঘটায অন্তরে রুক্খে অচ্ছিন্দিত্ৰা ৰতিআদীহি ৰিহারপরিচ্ছেদং কত্ৰাৰ অন্তোরুক্খন্তরেসু এৰ পরিৰেণপণ্ণসালাদীনং করণৰসেন যথা অন্তোৰিহারম্পি ৰনমেৰ হোতি, এৰং ৰিহারং করোন্তীতি অত্থো. যদি হি সব্বং রুক্খং ছিন্দিত্ৰা ৰিহারং করেয্যুং, ৰিহারস্স অৰনত্তা তং পরিক্খিপিত্ৰা ঠিতৰনং একত্থ কিত্তেতব্বং সিযা, ইধ পন অন্তোপি ৰনত্তা ‘‘ৰনং ন কিত্তেতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. সচে হি তং কিত্তেন্তি, ‘‘নিমিত্তস্স উপরি ৰিহারো হোতী’’তিআদিনা অনন্তরে ৰুত্তদোসো আপজ্জতি. একদেসন্তি ৰনেকদেসং, রুক্খৰিরহিতট্ঠানে কতৰিহারস্স একপস্সে ঠিতৰনস্স একদেসন্তি অত্থো.

সূচিদণ্ডকপ্পমাণোতি ৰংসদণ্ডপ্পমাণো. ‘‘লেখনিদণ্ডপ্পমাণো’’তি কেচি. মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. দুব্বলসিক্খাপদৰণ্ণনা) পন অৰেভঙ্গিযৰিনিচ্ছযে ‘‘যো কোচি অট্ঠঙ্গুলসূচিদণ্ডমত্তোপি ৰেল়ু…পে… গরুভণ্ড’’ন্তি ৰুত্তত্তা তনুতরো ৰেল়ুদণ্ডোতি চ সূচিদণ্ডোতি চ গহেতব্বং. ৰংসনল়কসরাৰাদীসূতি ৰেল়ুপব্বে ৰা নল়পব্বে ৰা কপল্লকাদিমত্তিকভাজনেসু ৰাতি অত্থো. তঙ্খণম্পীতি তরুণপোতকে অমিলাযিত্ৰা ৰিরুহনজাতিকে সন্ধায ৰুত্তং. যে পন পরিণতা সমূলং উদ্ধরিত্ৰা রোপিতাপি ছিন্নসাখা ৰিয মিলাযিত্ৰা চিরেন নৰমূলঙ্কুরুপ্পত্তিযা জীৰন্তি, মিযন্তিযেৰ ৰা, তাদিসে কিত্তেতুং ন ৰট্টতি. এতন্তি নৰমূলসাখানিগ্গমনং. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.১৩৮) পন ‘‘সূচিদণ্ডকপ্পমাণোতি সীহল়দীপে লেখনিদণ্ডপ্পমাণোতি ৰদন্তি, সো চ কনিট্ঠঙ্গুলিপরিমাণোতি দট্ঠব্ব’’ন্তি ৰুত্তং.

মজ্ঝেতি সীমায মহাদিসানং অন্তো. কোণন্তি সীমায চতূসু কোণেসু দ্ৰিন্নং দ্ৰিন্নং মগ্গানং সম্বন্ধট্ঠানং. পরভাগে কিত্তেতুং ৰট্টতীতি তেসং চতুন্নং কোণানং বহি নিক্খমিত্ৰা ঠিতেসু অট্ঠসু মগ্গেসু একিস্সা দিসায একং, অঞ্ঞিস্সা দিসায চাপরন্তি এৰং চত্তারোপি মগ্গা চতূসু দিসাসু কিত্তেতুং ৰট্টতীতি অধিপ্পাযো. এৰং পন কিত্তিতমত্তেন কথং একাবদ্ধতা ৰিগচ্ছতীতি ৰিঞ্ঞাযতি. পরতো গতট্ঠানেপি এতে এৰ তে চত্তারো মগ্গা. ‘‘চত্তারো মগ্গা চতূসু দিসাসু গচ্ছন্তী’’তি হি ৰুত্তং, তস্মা এত্থ কারণং ৰিচিনিতব্বন্তি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১৩৮) ৰুত্তং. ৰিচিনন্তো পন এৰং কারণং পঞ্ঞাযতি – পুব্বৰাক্যেপি ‘‘ৰিহারং পরিক্খিপিত্ৰা চত্তারো মগ্গা’’তি, পরৰাক্যেপি ‘‘ৰিহারমজ্ঝেন নিব্বিজ্ঝিত্ৰা গতমগ্গোপী’’তি ৰিহারমেৰ সন্ধায ৰুত্তো, তস্মা ইধাপি ‘‘কোণং নিব্বিজ্ঝিত্ৰা গতং পনা’’তি (মহাৰ. অট্ঠ. ১৩৮) অট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা এতে মগ্গা ৰিহারস্স কোণমেৰ নিব্বিজ্ঝিংসু, ন অঞ্ঞমঞ্ঞং মিস্সিংসু, তস্মা একাবদ্ধভাৰাভাৰা চতুন্নং মগ্গানং চতূসু ঠানেসু কিত্তেতুং ৰট্টতীতি. সারত্থদীপনিযং পন ‘‘পরভাগে কিত্তেতুং ৰট্টতীতি বহি নিক্খমিত্ৰা ঠিতেসু অট্ঠসু মগ্গেসু একিস্সা দিসায একং, অপরায একন্তি এৰং চতূসু ঠানেসু কিত্তেতুং ৰট্টতী’’তি এত্তকমেৰ ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ১৩৮) পন ‘‘পরভাগেতি এত্থ এতেহি বদ্ধট্ঠানতো গতত্তা ৰট্টতি, তথা দীঘমগ্গেপি গহিতট্ঠানতো গতট্ঠানস্স অঞ্ঞত্তাতি ৰদন্তী’’তি ৰুত্তং. তম্পি একাবদ্ধনিমিত্তত্তা ৰিচারেতব্বং.

উত্তরন্তিযা ভিক্খুনিযাতি ইদঞ্চ পাল়িযং ভিক্খুনীনং নদীপারগমনে নদীলক্খণস্স আগতত্তা ৰুত্তং, ভিক্খূনং অন্তরৰাসকতেমনমত্তম্পি ৰট্টতিযেৰ. সারত্থদীপনিযম্পি (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.১৩৮) ‘‘ভিক্খুনিযা এৰ গহণঞ্চেত্থ ভিক্খুনীৰিভঙ্গে ভিক্খুনীৰসেন নদীলক্খণস্স পাল়িযং আগতত্তা তেনেৰ নযেন দস্সনত্থং কতং. সীমং বন্ধন্তানং নিমিত্তং হোতীতি অযং ৰুত্তলক্খণা নদী সমুদ্দং ৰা পৰিসতু তল়াকং ৰা, পভৰতো পট্ঠায নিমিত্তং হোতী’’তি ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ১৩৮) পন ‘‘অন্তরৰাসকো তেমিযতীতি ৰুত্তত্তা তত্তকপ্পমাণউদকেযেৰ কাতুং ৰট্টতীতি কেচি. ‘তেমিযতী’তি ইমিনা হেট্ঠিমকোটিযা নদীলক্খণং ৰুত্তং, এৰরূপায নদিযা যস্মিং ঠানে চত্তারো মাসে অপ্পং ৰা বহুং ৰা উদকং অজ্ঝোত্থরিত্ৰা পৰত্ততি, তস্মিং ঠানে অপ্পোদকেপি ঠত্ৰা কাতুং ৰট্টতীতি একে’’তি ৰুত্তং.

নদীচতুক্কেপি এসেৰ নযোতি ইমিনা একত্থ কিত্তেত্ৰা অঞ্ঞত্থ পরতো গতট্ঠানেপি কিত্তেতুং ন ৰট্টতীতি দস্সেতি. তেনেৰ চ ‘‘অসম্মিস্সা নদিযো পন চতস্সোপি কিত্তেতুং ৰট্টতী’’তি অসম্মিস্সগ্গহণং কতং. অজ্ঝোত্থরিত্ৰা আৰরণং পৰত্ততিযেৰাতি আৰরণং অজ্ঝোত্থরিত্ৰা সন্দতিযেৰ. অপৰত্তমানাতি অসন্দমানুদকা. আৰরণঞ্হি পত্ৰা নদিযা যত্তকে পদেসে উদকং অসন্দমানং সন্তিট্ঠতি, তত্থ নদীনিমিত্তং কাতুং ন ৰট্টতি, উপরি সন্দমানট্ঠানেযেৰ ৰট্টতি. অসন্দমানট্ঠানে পন উদকনিমিত্তং কাতুং ৰট্টতি. ঠিতমেৰ হি উদকং উদকনিমিত্তে ৰট্টতি, ন সন্দমানং. তেনেৰাহ ‘‘পৰত্তনট্ঠানে নদীনিমিত্তং, অপৰত্তনট্ঠানে উদকনিমিত্তং কাতুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘পৰত্তনট্ঠানে নদীনিমিত্তন্তি ৰুত্তত্তা সেতুতো পরতো তত্তকং উদকং যদি পৰত্ততি, নদী এৰাতি ৰদন্তি. জাতস্সরাদীসু ঠিতোদকং জাতস্সরাদিপদেসেন অন্তরিকম্পি নিমিত্তং কাতুং ৰট্টতি নদীপারসীমায নিমিত্তং ৰিয. সচে সো পদেসো কালন্তরেন গামখেত্তভাৰং পাপুণাতি, তত্থ অঞ্ঞং সীমং সম্মন্নিতুং ৰট্টতী’’তি ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ১৩৮) ৰুত্তং. মূলেতি আদিকালে. নদিং ভিন্দিত্ৰাতি যথা উদকং অনিচ্ছন্তেহি কস্সকেহি মহোঘে নিৰট্টেতুং ন সক্কা, এৰং কূলং ভিন্দিত্ৰা. নদিং ভিন্দিত্ৰাতি ৰা মাতিকামুখদ্ৰারেন নদীকূলং ভিন্দিত্ৰা.

উক্খেপিমন্তি দীঘরজ্জুনা কূটেহি উস্সিঞ্চনীযং. উক্খেপিমন্তি ৰা কূপতো ৰিয উক্খিপিত্ৰা গহেতব্বং. উক্খেপিমন্তি ৰা উদ্ধরিত্ৰা গহেতব্বকং.

অসম্মিস্সেহীতি সব্বদিসাসু ঠিতপব্বতেহি এৰ ৰা পাসাণাদীসু অঞ্ঞতরেহি ৰা নিমিত্তন্তরাব্যৰহিতেহি. সম্মিস্সেহীতি একত্থ পব্বতো, অঞ্ঞত্থ পাসাণোতি এৰং ঠিতেহি অট্ঠহি. নিমিত্তানং সতেনাপীতি ইমিনা একিস্সাযেৰ দিসায বহূনিপি নিমিত্তানি ‘‘পুরত্থিমায দিসায কিং নিমিত্তং, পব্বতো, ভন্তে. পুন পুরত্থিমায দিসায কিং নিমিত্তং, পাসাণো, ভন্তে’’তিআদিনা (মহাৰ. অট্ঠ. ১৩৮) কিত্তেতুং ৰট্টতীতি দস্সেতি. সিঙ্ঘাটকসণ্ঠানাতি তিকোণা. সিঙ্ঘাটকসণ্ঠানাতি ৰা তিকোণরচ্ছাসণ্ঠানা. চতুরস্সাতি সমচতুরস্সা. মুদিঙ্গসণ্ঠানা পন আযতচতুরস্সা, এককোটিযং সঙ্কোচিতা, তদঞ্ঞায ৰিত্থিণ্ণা ৰা হোতি. মুদিঙ্গসণ্ঠানাতি ৰা মুদিঙ্গভেরী ৰিয মজ্ঝে ৰিত্থতা উভোসু কোটীসু সঙ্কোচিতা হোতি.

১৫৯. এৰং বদ্ধসীমায নিমিত্তসম্পত্তিযুত্ততং দস্সেত্ৰা ইদানি পরিসসম্পত্তিযুত্ততং দস্সেতুং ‘‘পরিসসম্পত্তিযুত্তা নামা’’তিআদিমাহ. তত্থ সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেনাতি সব্বহেট্ঠিমেন গণনপরিচ্ছেদেন, অপ্পতরো চে গণো হোতীতি অধিপ্পাযো. ইমস্স পন সীমাসম্মুতিকম্মস্স চতুৰগ্গকরণীযত্তা ‘‘চতূহি ভিক্খূহী’’তি ৰুত্তং. সন্নিপতিতাতি সমগ্গা হুত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞস্স হত্থপাসং অৰিজহিত্ৰা সন্নিপতিতা. ইমিনা ‘‘চতুৰগ্গকরণীযে কম্মে চত্তারো ভিক্খূ পকতত্তা কম্মপ্পত্তা, তে আগতা হোন্তী’’তি ৰুত্তং পঠমসম্পত্তিলক্খণং দস্সেতি. যাৰতিকা তস্মিং গামক্খেত্তেতি যস্মিং পদেসে সীমং বন্ধিতুকামা, তস্মিং একস্স গামভোজকস্স আযুপ্পত্তিট্ঠানভূতে গামক্খেত্তে ঠিতা ভিক্খূতি সম্বন্ধো. বদ্ধসীমং ৰা নদীসমুদ্দজাতস্সরে ৰা অনোক্কমিত্ৰাতি এতেন এতা বদ্ধসীমাদযো গামসীমতো সীমন্তরভূতা, ন তাসু ঠিতা গামসীমায কম্মং করোন্তানং ৰগ্গং করোন্তি, তস্মা ন তেসং ছন্দো আহরিতব্বোতি দস্সেতি. তে সব্বে হত্থপাসে ৰা কত্ৰাতি ৰগ্গকম্মপরিহরণত্থং সন্নিপতিতুং সমত্থে তে গামক্খেত্তট্ঠে সব্বে ভিক্খূ সঙ্ঘস্স হত্থপাসে কত্ৰাতি অত্থো. ছন্দং ৰা আহরিত্ৰাতি সন্নিপতিতুং অসমত্থানং ছন্দং আহরিত্ৰা. তস্মিং গামক্খেত্তে যদিপি সহস্সভিক্খূ হোন্তি, তেসু চত্তারোযেৰ কম্মপ্পত্তা, অৰসেসা ছন্দারহা, তস্মা অনাগতানং ছন্দো আহরিতব্বোতি অত্থো, ইমিনা ‘‘ছন্দারহানং ছন্দো আহটো হোতী’’তি ৰুত্তং দুতিযসম্পত্তিলক্খণমাহ. ‘‘সম্মুখীভূতা ন পটিক্কোসন্তী’’তি ৰুত্তং ততিযসম্পত্তিলক্খণং পন ইমেসং সামত্থিযেন ৰুত্তং হোতি.

১৬০. এৰং বদ্ধসীমায পরিসসম্পত্তিযুত্ততং দস্সেত্ৰা ইদানি কম্মৰাচাসম্পত্তিযুত্ততং দস্সেতুং ‘‘কম্মৰাচাসম্পত্তিযুত্তা নামা’’তিআদিমাহ. তত্থ ‘‘সুণাতু মে’’তিআদীনং অত্থো হেট্ঠা উপসম্পদকম্মৰাচাৰণ্ণনাযং ৰুত্তোৰ. এৰং ৰুত্তাযাতি এৰং ইমিনা অনুক্কমেন উপোসথক্খন্ধকে (মহাৰ. ১৩৮-১৩৯) ভগৰতা ৰুত্তায. পরিসুদ্ধাযাতি ঞত্তিদোসঅনউস্সাৰনদোসেহি পরিসমন্ততো সুদ্ধায. ঞত্তিদুতিযকম্মৰাচাযাতি একায ঞত্তিযা একায অনুস্সাৰনায করিযমানত্তা ঞত্তি এৰ দুতিযা ইমিস্সা কম্মৰাচাযাতি ঞত্তিদুতিযকম্মৰাচা, তায. নিমিত্তানং অন্তো সীমা হোতি, নিমিত্তানি সীমতো বহি হোন্তি নিমিত্তানি বহি কত্ৰা হেট্ঠা পথৰীসন্ধারউদকং পরিযন্তং কত্ৰা সীমায গতত্তা.

১৬১. এৰং সমানসংৰাসকসীমাসম্মুতিযা কম্মৰাচাসম্পত্তিং দস্সেত্ৰা ইদানি অধিট্ঠিততেচীৰরিকানং ভিক্খূনং চীৰরে সুখপরিভোগত্থং ভগৰতা পঞ্ঞত্তং অৰিপ্পৰাসসীমাসম্মুতিকম্মৰাচাসম্পত্তিং দস্সেন্তো ‘‘এৰং বদ্ধায চ’’ত্যাদিমাহ. তত্থ তিচীৰরেন অৰিপ্পৰাসং সম্মন্নেয্যাতি যথা অধিট্ঠিততেচীৰরিকো ভিক্খু অন্তোসীমাযং তিচীৰরেন ৰিপ্পৰসন্তোপি অৰিপ্পৰাসোযেৰ হোতি, দুতিযকথিনসিক্খাপদেন (পারা. ৪৭১ আদযো) আপত্তি ন হোতি, এৰং তং সমানসংৰাসকসীমং তিচীৰরেন অৰিপ্পৰাসং সম্মন্নেয্যাতি অত্থো. ঠপেত্ৰা গামঞ্চ গামূপচারঞ্চাতি যদি তিস্সা সমানসংৰাসকসীমায অন্তো গামো অত্থি, তং গামঞ্চ গামূপচারঞ্চ ঠপেত্ৰা ততো ৰিনিমুত্তং তং সমানসংৰাসকসীমং তিচীৰরেন অৰিপ্পৰাসং সম্মন্নেয্যাতি অত্থো.

সীমসঙ্খ্যংযেৰ গচ্ছতীতি অৰিপ্পৰাসসীমসঙ্খ্যংযেৰ গচ্ছতি. একম্পি কুলং পৰিট্ঠং ৰাতি অভিনৰকতগেহেসু সব্বপঠমং একম্পি কুলং পৰিট্ঠং অত্থি. অগতং ৰাতি পোরাণকগামে অঞ্ঞেসু কুলেসু গেহানি ছড্ডেত্ৰা গতেসুপি একম্পি কুলং অগতং অত্থীতি অত্থো.

১৬২. এৰং সঙ্খেপেন সীমাসম্মুতিং দস্সেত্ৰা পুন ৰিত্থারেন দস্সেন্তো ‘‘অযমেত্থ সঙ্খেপো, অযং পন ৰিত্থারো’’তিআদিমাহ. সীমায উপচারং ঠপেত্ৰাতি আযতিং বন্ধিতব্বায সীমায নেসং ৰিহারানং পরিচ্ছেদতো বহি সীমন্তরিকপ্পহোনকং উপচারং ঠপেত্ৰা. বদ্ধা সীমাযেসু ৰিহারেসু, তে বদ্ধসীমা. পাটিযেক্কন্তি পচ্চেকং. বদ্ধসীমাসদিসানীতি যথা বদ্ধসীমাসু ঠিতা অঞ্ঞমঞ্ঞং ছন্দাদিং অনপেক্খিত্ৰা পচ্চেকং কম্মং কাতুং লভন্তি, এৰং গামসীমাসু ঠিতাপীতি দস্সেতি. অন্তোনিমিত্তগতেহি পনাতি একস্স গামস্স উপড্ঢং অন্তোকত্তুকামতায সতি সব্বেসং আগমনে পযোজনং নত্থীতি কত্ৰা ৰুত্তং. আগন্তব্বন্তি চ সামীচিৰসেন ৰুত্তং, নাযং নিযমো ‘‘আগন্তব্বমেৰা’’তি. তেনেৰাহ ‘‘আগমনম্পি অনাগমনম্পি ৰট্টতী’’তি. অবদ্ধায হি সীমায নানাগামক্খেত্তানং নানাসীমসভাৰত্তা তেসং অনাগমনেপি ৰগ্গকম্মং ন হোতি, তস্মা অনাগমনম্পি ৰট্টতি. বদ্ধায পন সীমায একসীমভাৰতো পুন অঞ্ঞস্মিং কম্মে করিযমানে অন্তোসীমগতেহি আগন্তব্বমেৰাতি আহ ‘‘অৰিপ্পৰাসসীমা…পে… আগন্তব্ব’’ন্তি. নিমিত্তকিত্তনকালে অসোধিতাযপি সীমায নেৰত্থি দোসো নিমিত্তকিত্তনস্স অপলোকনাদীসু অঞ্ঞতরাভাৰতো.

ভেরিসঞ্ঞং ৰাতি সম্মন্ননপরিযোসানং করোমাতি ৰত্ৰাতি লিখিতং. তেন তাদিসে কালে তং কপ্পতীতি সিদ্ধং হোতি. ভেরিসঞ্ঞং ৰা সঙ্খসঞ্ঞং ৰাতি পন তেসং সদ্দং সুত্ৰা ইদানি সঙ্ঘো সীমং বন্ধতীতি ঞত্ৰা আগন্তুকভিক্খূনং তং গামক্খেত্তং অপ্পৰেসনত্থং, আরামিকাদীনঞ্চ তেসং নিৰারণত্থং কম্মৰাচারদ্ধকালেযেৰ সঞ্ঞা করীযতি, এৰং সতি তং করণং সপ্পযোজনং হোতি. তেনেৰ ‘‘ভেরিসঙ্খসদ্দং কত্ৰা’’তি অৰত্ৰা ‘‘ভেরিসঙ্খসঞ্ঞং কত্ৰা’’তি সঞ্ঞাগ্গহণং কতং. ‘‘সঞ্ঞং কত্ৰা’’তি চ পুব্বকালকিরিযং ৰত্ৰা ‘‘কম্মৰাচায সীমা বন্ধিতব্বা’’তি অপরকালকিরিযং ৰদতি, পরিযোসানকালে পন সব্বতূরিযাতালিকসঙ্ঘুট্ঠং কত্ৰা দেৰমনুস্সানং অনুমোদনং কারেতব্বং হোতীতি ৰেদিতব্বং.

১৬৩. ভণ্ডুকম্মাপুচ্ছনং সন্ধায পব্বজ্জাগ্গহণং. সুখকরণত্থন্তি সব্বেসং সন্নিপাতনপরিস্সমং পহায অপ্পতরেহি সুখকরণত্থং. একৰীসতি ভিক্খূ গণ্হাতীতি ৰীসতিৰগ্গকরণীযপরমত্তা সঙ্ঘকম্মস্স কম্মারহেন সদ্ধিং একৰীসতি ভিক্খূ গণ্হাতি. ইদঞ্চ নিসিন্নানং ৰসেন ৰুত্তং. হেট্ঠিমন্ততো হি যত্থ একৰীসতি ভিক্খূ নিসীদিতুং সক্কোন্তি, তত্তকে পদেসে সীমং বন্ধিতুং ৰট্টতি. ইদঞ্চ কম্মারহেন সহ অব্ভানকারকানম্পি পহোনকত্থং ৰুত্তং. নিমিত্তুপগা পাসাণা ঠপেতব্বাতি ইদং যথারুচিতট্ঠানে রুক্খনিমিত্তাদীনং দুল্লভতায ৰড্ঢিত্ৰা উভিন্নং বদ্ধসীমানং সঙ্করকরণতো চ পাসাণনিমিত্তস্স চ তদভাৰতো যত্থ কত্থচি আনেত্ৰা ঠপেতুং সুকরতায চ ৰুত্তং. তথা সীমন্তরিকপাসাণা ঠপেতব্বাতি এত্থাপি. চতুরঙ্গুলপ্পমাণাপীতি যথা খণ্ডসীমপরিচ্ছেদতো বহি নিমিত্তপাসাণং চতুরঙ্গুলমত্তং ঠানং সমন্তা নিগচ্ছতি, অৰসেসং ঠানং অন্তোখণ্ডসীমাযং হোতিযেৰ, এৰং তেসু ঠপিতেসু চতুরঙ্গুলমত্তা সীমন্তরিকা হোতীতি দট্ঠব্বং.

সীমন্তরিকপাসাণাতি সীমন্তরিকায ঠপিতনিমিত্তপাসাণা. তে পন কিত্তেন্তেন দক্খিণতো অনুপরিযাযন্তেনেৰ কিত্তেতব্বা. কথং? খণ্ডসীমতো হি পচ্ছিমায দিসায পুরত্থিমাভিমুখেন ঠত্ৰা ‘‘পুরত্থিমায দিসায কিং নিমিত্ত’’ন্তি তত্থ সব্বানি নিমিত্তানি অনুক্কমেন কিত্তেত্ৰা, তথা উত্তরায দিসায দক্খিণাভিমুখেন ঠত্ৰা ‘‘দক্খিণায দিসায কিং নিমিত্ত’’ন্তি অনুক্কমেন কিত্তেত্ৰা, তথা পুরত্থিমায দিসায পচ্ছিমাভিমুখেন ঠত্ৰা ‘‘পচ্ছিমায দিসায কিং নিমিত্ত’’ন্তি অনুক্কমেন কিত্তেত্ৰা, তথা দক্খিণায দিসায উত্তরাভিমুখেন ঠত্ৰা ‘‘উত্তরায দিসায কিং নিমিত্ত’’ন্তি তত্থ সব্বানি নিমিত্তানি অনুক্কমেন কিত্তেত্ৰা পুন পচ্ছিমায দিসায পুরত্থিমাভিমুখেন ঠত্ৰা পুরিমকিত্তিতং ৰুত্তনযেন পুন কিত্তেতব্বং. এৰং বহূনম্পি খণ্ডসীমানং সীমন্তরিকপাসাণা পচ্চেকং কিত্তেতব্বা. ততোতি পচ্ছা. অৰসেসনিমিত্তানীতি মহাসীমায বাহিরন্তরেসু অৰসেসনিমিত্তানি. ন সক্খিস্সন্তীতি অৰিপ্পৰাসসীমায বদ্ধভাৰং অসল্লক্খেত্ৰা ‘‘সমানসংৰাসকসীমমেৰ সমূহনিস্সামা’’তি ৰাযমন্তা ন সক্খিস্সন্তি. বদ্ধায হি অৰিপ্পৰাসসীমায তং সমূহনিত্ৰা ‘‘সমানসংৰাসকসীমং সমূহনিস্সামা’’তি কতাযপি কম্মৰাচায অসমূহতাৰ হোতি সীমা. পঠমঞ্হি অৰিপ্পৰাসং সমূহনিত্ৰা পচ্ছা সীমা সমূহনিতব্বা. খণ্ডসীমতো পট্ঠায বন্ধনং আচিণ্ণং, আচিণ্ণকরণেনেৰ চ সম্মোহো ন হোতীতি আহ ‘‘খণ্ডসীমতোৰ পট্ঠায বন্ধিতব্বা’’তি. উভিন্নম্পি ন কোপেন্তীতি উভিন্নম্পি কম্মং ন কোপেন্তি. এৰং বদ্ধাসু পন…পে… সীমন্তরিকা হি গামক্খেত্তং ভজতীতি ন আৰাসৰসেন সামগ্গিপরিচ্ছেদো, কিন্তু সীমাৰসেনেৰাতি দস্সনত্থং ৰুত্তং.

কুটিগেহেতি ভূমিযং কততিণকুটিযং. উদুক্খলন্তি উদুক্খলাৰাটসদিসখুদ্দকাৰাটং. নিমিত্তং ন কাতব্বন্তি রাজি ৰা উদুক্খলং ৰা নিমিত্তং ন কাতব্বং. ইদঞ্চ যথাৰুত্তেসু অট্ঠসু নিমিত্তেসু অনাগতত্তেন ন ৰট্টতীতি সিদ্ধম্পি ‘‘অৰিনস্সকসঞ্ঞাণমিদ’’ন্তি সঞ্ঞায কোচি মোহেন নিমিত্তং করেয্যাতি দূরতো ৰিপত্তিপরিহারত্থং ৰুত্তং. নিমিত্তুপগপাসাণে ঠপেত্ৰাতি সঞ্চারিমনিমিত্তস্স কম্পনতায ৰুত্তং. এৰং উপরি ‘‘ভিত্তিং অকিত্তেত্ৰা’’তিআদীসুপি সিদ্ধমেৰত্থং পুনপ্পুনং কথনে কারণং ৰেদিতব্বং. সীমাৰিপত্তি হি উপসম্পদাদিসব্বকম্মৰিপত্তিমূলন্তি তস্স দ্ৰারং সব্বথাপি পিদহনৰসেন ৰত্তব্বং. সব্বং ৰত্ৰাৰ ইধ আচরিযা ৰিনিচ্ছযং কথেসুন্তি দট্ঠব্বং.

ভিত্তিন্তি ইট্ঠকদারুমত্তিকামযং. সিলামযায পন ভিত্তিযা নিমিত্তুপগং একং পাসাণং তংতংদিসায কিত্তেতুং ৰট্টতি. অনেকসিলাহি চিনিতং সকলং ভিত্তিং কিত্তেতুং ন ৰট্টতি ‘‘এসো পাসাণো নিমিত্ত’’ন্তি একৰচনেন ৰত্তব্বতো. অন্তোকুট্টমেৰাতি এত্থ অন্তোকুট্টেপি নিমিত্তানং ঠিতোকাসতো অন্তো এৰ সীমাতি গহেতব্বং. পমুখে নিমিত্তপাসাণে ঠপেত্ৰাতি গব্ভাভিমুখেপি বহিপমুখে গব্ভৰিত্থারপ্পমাণে ঠানে পাসাণে ঠপেত্ৰা সম্মন্নিতব্বা. এৰঞ্হি গব্ভপমুখানং অন্তরে ঠিতকুট্টম্পি উপাদায অন্তো চ বহি চ চতুরস্সসণ্ঠানাৰ সীমা হোতি. বহীতি সকলস্স কুটিলেণস্স সমন্ততো বহি.

অন্তো চ বহি চ সীমা হোতীতি মজ্ঝে ঠিতভিত্তিযা সহ চতুরস্সসীমা হোতি. উপরিপাসাদেযেৰ হোতী’’তি ইমিনা গব্ভস্স চ পমুখস্স চ অন্তরা ঠিতভিত্তিযা একত্তা তত্থ চ একৰীসতিযা ভিক্খূনং ওকাসাভাৰেন হেট্ঠা ন ওতরতি, উপরিভিত্তি পন সীমট্ঠাৰ হোতীতি দস্সেতি. হেট্ঠা ন ওতরতীতি ভিত্তিতো ওরং নিমিত্তানি ঠপেত্ৰা কিত্তিতত্তা হেট্ঠা আকাসপ্পদেসং ন ওতরতি, উপরি কতে পাসাদেতি অত্থো. হেট্ঠিমতলে কুট্টোতি হেট্ঠিমতলে চতূসু দিসাসু ঠিতকুট্টো. সচে হি দ্ৰীসু, তীসু এৰ ৰা দিসাসু কুট্টো তিট্ঠেয্য, হেট্ঠা ন ওতরতি. হেট্ঠাপি ওতরতীতি সচে হেট্ঠা অন্তোভিত্তিযং একৰীসতিযা ভিক্খূনং ওকাসো হোতি, ওতরতি. ওতরমানা চ ন উপরিসীমপ্পমাণেন ওতরতি, সমন্তা ভিত্তিপ্পমাণেন ওতরতি. চতুন্নং পন ভিত্তীনং বাহিরন্তপরিচ্ছেদেন হেট্ঠাভূমিভাগে উদকপরিযন্তং কত্ৰা ওতরতি, ন পন ভিত্তীনং বহি কেসগ্গমত্তম্পি ঠানং. পাসাদভিত্তিতোতি উপরিমতলে ভিত্তিতো. ওতরণানোতরণং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বন্তি সচে হেট্ঠা একৰীসতিযা ভিক্খূনং ওকাসো হোতি, ওতরতি, নো চে, ন ওতরতীতি অধিপ্পাযোতি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.১৩৮) ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১৩৮) পন ‘‘উপরিসীমপ্পমাণস্স অন্তোগধানং হেট্ঠিমতলে চতূসু দিসাসু কুট্টানং তুলারুক্খেহি একসম্বন্ধতং, তদন্তো পচ্ছিমসীমপ্পমাণতাদিঞ্চ সন্ধায ৰুত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. কিঞ্চাপেত্থ নিয্যূহকাদযো নিমিত্তানং ঠিতোকাসতায বজ্ঝমানক্খণে সীমা ন হোন্তি, বদ্ধায পন সীমায সীমট্ঠাৰ হোন্তীতি দট্ঠব্বা.

পরিযন্তথম্ভানন্তি নিমিত্তগতপাসাণত্থম্ভে সন্ধায ৰুত্তং. উপরিমতলেন সম্বদ্ধো হোতীতি ইদং কুট্টানং অন্তরা সীমট্ঠানং থম্ভানং অভাৰতো ৰুত্তং. যদি হি ভৰেয্যুং, কুট্টে উপরিমতলেন অসম্বন্ধেপি সীমট্ঠথম্ভানং উপরি ঠিতো পাসাদো সীমট্ঠোৰ হোতি. সচে পন বহূনং থম্ভপন্তীনং উপরি কতপাসাদস্স হেট্ঠাপথৰিযং সব্ববাহিরায থম্ভপন্তিযা অন্তো নিমিত্তপাসাণে ঠপেত্ৰা সীমা বদ্ধা হোতি, এত্থ কথন্তি? এত্থাপি ‘‘যং তাৰ সীমট্ঠথম্ভেহেৰ ধারিযমানানং তুলানং উপরিমতলং, সব্বং তং সীমট্ঠমেৰ, এত্থ ৰিৰাদো নত্থি, যং পন সীমট্ঠথম্ভপন্তিযা, অসীমট্ঠায বাহিরথম্ভপন্তিযা চ সমধুরং ধারযমানানং তুলানং উপরিমতলং, তত্থ উপড্ঢং সীমা’’তি কেচি ৰদন্তি. ‘‘সকলম্পি গামসীমা’’তি অপরে. ‘‘বদ্ধসীমা এৰা’’তি অঞ্ঞে. তস্মা কম্মং করোন্তেহি গরূহি নিরাসঙ্কট্ঠানে ঠত্ৰা সব্বং তং আসঙ্কট্ঠানং সোধেত্ৰাৰ কম্মং কাতব্বং, সন্নিট্ঠানকারণং ৰা গৰেসিত্ৰা তদনুগুণং কাতব্বং.

তালমূলকপব্বতেতি তালক্খন্ধমূলসদিসে হেট্ঠা থূলো হুত্ৰা কমেন কিসো হুত্ৰা উগ্গতো হিন্তালমূলসদিসো নাম হোতি. ৰিতানসণ্ঠানোতি অহিচ্ছত্তকসণ্ঠানো. পণৰসণ্ঠানোতি মজ্ঝে তনুকো, হেট্ঠা চ উপরি চ ৰিত্থিণ্ণো. হেট্ঠা ৰা মজ্ঝে ৰাতি মুদিঙ্গসণ্ঠানস্স হেট্ঠা, পণৰসণ্ঠানস্স মজ্ঝে. সপ্পফণসদিসো পব্বতোতি সপ্পফণো ৰিয খুজ্জো, মূলট্ঠানতো অঞ্ঞত্থ অৰনতসীসো. আকাসপব্ভারন্তি ভিত্তিযা অপরিক্খিত্তপব্ভারং. সীমপ্পমাণোতি অন্তো আকাসেন সদ্ধিং পচ্ছিমসীমপ্পমাণো. সো চ পাসাণো সীমট্ঠোতি ইমিনা ঈদিসেহি সুসিরপাসাণলেণকুট্টাদীহি পরিচ্ছিন্নে ভূমিভাগে এৰ সীমা পতিট্ঠাতি, ন অপরিচ্ছিন্নে. তে পন সীমট্ঠত্তা সীমা হোন্তি, ন সরূপেন সীমট্ঠমঞ্চাদি ৰিযাতি দস্সেতি. সচে পন সো সুসিরপাসাণো ভূমিং অনাহচ্চ আকাসগতো ওলম্বতি, সীমা ন ওতরতি. সুসিরপাসাণো পন সযং সীমাপটিবদ্ধত্তা সীমা হোতি, কথং পন পচ্ছিমপ্পমাণরহিতেহি এতেহি সুসিরপাসাণাদীহি সীমা ন ওতরতীতি ইদং সদ্ধাতব্বন্তি? অট্ঠকথাপমাণতো.

অপিচেত্থ সুসিরপাসাণভিত্তিঅনুসারেন মূসিকাদীনং ৰিয সীমায হেট্ঠিমতলে ওতরণকিচ্চং নত্থি, হেট্ঠা পন পচ্ছিমসীমপ্পমাণে আকাসে দ্ৰঙ্গুলমত্তবহলেহি পাসাণভিত্তিআদীহিপি উপরিমতলং আহচ্চ ঠিতেহি সব্বসো, যেভুয্যেন ৰা পরিচ্ছিন্নে সতি উপরি বজ্ঝমানা সীমা তেহি পাসাণাদীহি অন্তরিতায তপ্পরিচ্ছিন্নায হেট্ঠাভূমিযাপি উপরিমতলেন সদ্ধিং একক্খণে পতিট্ঠাতি, নদীপারসীমা ৰিয নদীঅন্তরিতেসু উভোসু তীরেসু লেণাদীসু অপনীতেসুপি হেট্ঠা ওতিণ্ণসীমা যাৰ সাসনন্তরধানা ন ৰিগচ্ছতি, পঠমং পন উপরি সীমায বদ্ধায পচ্ছা লেণাদিকতেসুপি হেট্ঠাভূমিযং সীমা ওতরতি এৰ, কেচি তং ন ইচ্ছন্তি, এৰং উভযত্থ পতিট্ঠিতা চ সা সীমা একাৰ হোতি গোত্তাদিজাতি ৰিয ব্যত্তিভেদেসূতি গহেতব্বং. সব্বা এৰ হি বদ্ধসীমা অবদ্ধসীমা চ অত্তনো অত্তনো পকতিনিস্সযকে গামারঞ্ঞাদিকে খেত্তে যথাপরিচ্ছেদং সব্বত্থ সাকল্যেন একস্মিং খণে ব্যাপিনী পরমত্থতো অৰিজ্জমানম্পি তে তে নিস্সযভূতে পরমত্থধম্মে, তং তং কিরিযাৰিসেসম্পি ৰা উপাদায লোকিযেহি সাসনিকেহি চ যথারহং একত্তেন পঞ্ঞত্তত্তা সনিস্সযেকরূপা এৰ. তথা হি একো গামো অরঞ্ঞং নদী জাতস্সরো সমুদ্দোতি এৰং লোকে, ‘‘সম্মতা সা সীমা সঙ্ঘেন, অগামকে চে, ভিক্খৰে, অরঞ্ঞে সমন্তা সত্তব্ভন্তরা, অযং তত্থ সমানসংৰাসা একূপোসথা’’তিআদিনা সাসনে চ একৰোহারো দিস্সতি, ন পরমত্থতো. একস্স অনেকধম্মেসু ব্যাপনমত্থি কসিণেকদেসাদিৰিকপ্পাসমানতায একত্তহানিতোতি অযং নো মতি.

অস্স হেট্ঠাতি সপ্পফণপব্বতস্স হেট্ঠা আকাসপব্ভারে. লেণস্সাতি লেণং চে কতং, তস্স লেণস্সাতি অত্থো. তমেৰ পুন লেণং পঞ্চহি পকারেহি ৰিকপ্পেত্ৰা ওতরণানোতরণৰিনিচ্ছযং দস্সেতুং আহ ‘‘সচে পন হেট্ঠা’’তিআদি. তত্থ ‘‘হেট্ঠা’’তি ইমস্স ‘‘লেণং হোতী’’তি ইমিনা সম্বন্ধো. হেট্ঠা লেণঞ্চ একস্মিং পদেসেতি আহ ‘‘অন্তো’’তি, পব্বতস্স অন্তো, পব্বতমূলেতি অত্থো. তমেৰ অন্তোসদ্দং সীমাপরিচ্ছেদেন ৰিসেসেতুং ‘‘উপরিমস্স সীমাপরিচ্ছেদস্স পারতো’’তি ৰুত্তং. পব্বতপাদং পন অপেক্খিত্ৰা ‘‘ওরতো’’তি ৰত্তব্বেপি সীমানিস্সযং পব্বতগ্গং সন্ধায ‘‘পারতো’’তি ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. তেনেৰ ‘‘বহি লেণ’’ন্তি এত্থ বহিসদ্দং ৰিসেসেন্তো ‘‘উপরিমস্স সীমাপরিচ্ছেদস্স ওরতো’’তি আহ. বহিসীমা ন ওতরতীতি এত্থ বহীতি পব্বতপাদে লেণং সন্ধায ৰুত্তং. লেণস্স চ বহিভূতে উপরিসীমাপরিচ্ছেদস্স হেট্ঠাভাগে সীমা ন ওতরতীতি অত্থো. অন্তো সীমাতি লেণস্স চ পব্বতপাদস্স চ অন্তো অত্তনো ওতরণারহট্ঠানে ন ওতরতীতি অত্থো. ‘‘বহি সীমা ন ওতরতি, অন্তো সীমা ন ওতরতী’’তি চেত্থ অত্তনো ওতরণারহট্ঠানে লেণাভাৰেন সীমায সব্বথা অনোতরণমেৰ দস্সিতন্তি গহেতব্বং. তত্থ হি অনোতরন্তী উপরি এৰ হোতীতি অযং ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১৩৮) আগতো ৰিনিচ্ছযো.

সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.১৩৮) পন ‘‘অন্তোলেণং হোতীতি পব্বতস্স অন্তোলেণং হোতী’’তি এত্তকমেৰ আগতো. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ১৩৮) ন ‘‘অন্তোলেণন্তি পব্বতস্স অন্তোলেণং. দ্ৰারং পন সন্ধায ‘পারতো ওরতো’তি ৰুত্তং, সব্বথাপি সীমতো বহিলেণেন ওতরতীতি অধিপ্পাযো’’তি আগতো. অযং পন অন্তোলেণবহিলেণৰিনিচ্ছযো গম্ভীরো দুদ্দসো দুরনুবোধোতি আচরিযা ৰদন্তি, তথাপি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১৩৮) আগতং নযং নিস্সায সুট্ঠু ৰিনিচ্ছিতব্বো ৰিঞ্ঞূহীতি. বহি পতিতং অসীমাতিআদিনা উপরিপাসাদাদীসু অথিরনিস্সযেসু ঠিতা সীমাপি তেসং ৰিনাসেন ৰিনস্সতীতি দস্সিতন্তি দট্ঠব্বং.

পোক্খরণিং খণন্তি, সীমাযেৰাতি এত্থ সচে হেট্ঠা উমঙ্গনদী সীমপ্পমাণতো অনূনা পঠমমেৰ পৰত্তা হোতি, সীমা চ পচ্ছা বদ্ধা নদিতো উপরি এৰ হোতি, নদিং আহচ্চ পোক্খরণিযা চ খতায সীমা ৰিনস্সতীতি দট্ঠব্বং. হেট্ঠাপথৰীতলেতি অনন্তরা ভূমিৰিৰরে.

সীমমাল়কেতি খণ্ডসীমঙ্গণে. ৰটরুক্খোতি ইদং পারোহোপত্থম্ভেন অতিদূরম্পি গন্তুং সমত্থসাখাসমঙ্গিতায ৰুত্তং. সব্বরুক্খলতাদীনম্পি সম্বন্ধো ন ৰট্টতি এৰ. তেনেৰ নাৰারজ্জুসেতুসম্বন্ধোপি পটিক্খিত্তো. ততোতি ততো সাখতো. মহাসীমায পথৰীতলন্তি এত্থ আসন্নতরম্পি গামসীমং অগ্গহেত্ৰা বদ্ধসীমায এৰ গহিতত্তা গামসীমবদ্ধসীমানং অঞ্ঞমঞ্ঞং রুক্খাদিসম্বন্ধেপি সম্ভেদদোসো নত্থি অঞ্ঞমঞ্ঞং নিস্সযনিস্সিতভাৰেন পৰত্তিতোতি গহেতব্বং. যদি হি তাসম্পি সম্বন্ধদোসো ভৰেয্য, কথং গামসীমায বদ্ধসীমা সম্মন্নিতব্বা ভৰেয্য? যস্সা হি সীমায যায সীমায সদ্ধিং সম্বন্ধে দোসো ভৰেয্য, সা তত্থ বন্ধিতুমেৰ ন ৰট্টতি বদ্ধসীমউদকুক্খেপসীমাসু বদ্ধসীমা ৰিয, অত্তনো অনিস্সযভূতগামসীমাদীসু উদকুক্খেপসীমা ৰিয চ, তেনেৰ ‘‘সচে পন রুক্খস্স সাখা ৰাততো নিক্খন্তপারোহো ৰা বহিনদীতীরে ৰিহারসীমায ৰা গামসীমায ৰা পতিট্ঠিতো’’তিআদিনা উদকুক্খেপসীমায অত্তনো অনিস্সযভূতগামসীমাদীহি এৰ সম্বন্ধদোসো দস্সিতো, ন নদীসীমায, এৰমিধাপীতি দট্ঠব্বং. অযঞ্চত্থো উপরি পাকটো ভৰিস্সতি. আহচ্চাতি ফুসিত্ৰা.

মহাসীমং ৰা সোধেত্ৰাতি মহাসীমগতানং সব্বেসং ভিক্খূনং হত্থপাসানযনছন্দাহরণাদিৰসেন সকলং মহাসীমং সোধেত্ৰা. এতেন সব্বৰিপত্তিযো মোচেত্ৰা পুব্বে সুট্ঠু বদ্ধানম্পি দ্ৰিন্নং বদ্ধসীমানং পচ্ছা রুক্খাদিসম্বন্ধেন উপ্পজ্জনতো ঈদিসো পাল়িমুত্তকো সম্বন্ধদোসো অত্থীতি দস্সেতি, সো চ ‘‘ন, ভিক্খৰে, সীমায সীমা সম্ভিন্দিতব্বা’’তিআদিনা বদ্ধসীমানং অঞ্ঞমঞ্ঞং সম্ভেদজ্ঝোত্থরণং পটিক্খিপিত্ৰা ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে সীমং সম্মন্নন্তেন সীমন্তরিকং ঠপেত্ৰা সীমং সম্মন্নিতু’’ন্তি (মহাৰ. ১৪৮) উভিন্নং বদ্ধসীমানং অন্তরা সীমন্তরিকং ঠপেত্ৰা বন্ধিতুং অনুজাননেন সম্ভেদজ্ঝোত্থরণে ৰিয তাসং অঞ্ঞমঞ্ঞং ফুসিত্ৰা তিট্ঠনৰসেন বন্ধনম্পি ন ৰট্টতীতি সিদ্ধত্তা বদ্ধানম্পি তাসং পচ্ছা অঞ্ঞমঞ্ঞং একরুক্খাদীহি ফুসিত্ৰা ঠানম্পি ন ৰট্টতীতি ভগৰতো অধিপ্পাযঞ্ঞূহি সঙ্গীতিকারকেহি নিদ্ধারিতো বন্ধনকালে পটিক্খিত্তস্স সম্বন্ধদোসস্স অনুলোমেন অকপ্পিযানুলোমত্তা. অযং পন সম্বন্ধদোসো পুব্বে সুট্ঠু বদ্ধানং পচ্ছা সঞ্জাতত্তা বজ্ঝমানক্খণে ৰিয অসীমত্তং কাতুং ন সক্কোতি, তস্মা রুক্খাদিসম্বন্ধে অপনীতমত্তে তা সীমা পাকতিকা হোন্তি. যথা চাযং পচ্ছা ন ৰট্টতি, এৰং বজ্ঝমানক্খণেপি তাসং রুক্খাদিসম্বন্ধে সতি তা বন্ধিতুং ন ৰট্টতীতি দট্ঠব্বং.

কেচি পন মহাসীমং ৰা সোধেত্ৰাতি এত্থ ‘‘মহাসীমগতা ভিক্খূ যথা তং সাখং ৰা পারোহং ৰা কাযকাযপটিবদ্ধেহি ন ফুসন্তি, এৰং সোধনমেৰ ইধাধিপ্পেতং, ন সকলসীমাসোধন’’ন্তি ৰদন্তি, তং ন যুত্তং অট্ঠকথায ৰিরুজ্ঝনতো. তথা হি ‘‘মহাসীমায পথৰীতলং ৰা তত্থজাতকরুক্খাদীনি ৰা আহচ্চ তিট্ঠতী’’তি এৰং সাখাপারোহানং মহাসীমং ফুসিত্ৰা ঠানমেৰ সম্বন্ধদোসে কারণত্তেন ৰুত্তং, ন পন তত্থ ঠিতভিক্খূহি সাখাদীনং ফুসনং. যদি হি ভিক্খূনং সাখাদিং ফুসিত্ৰা ঠানমেৰ কারণং সিযা, ‘‘তস্স সাখং ৰা ততো নিগ্গতপারোহং ৰা মহাসীমায পৰিট্ঠং তত্রট্ঠো কোচি ভিক্খু ফুসিত্ৰা তিট্ঠতী’’তি ভিক্খুফুসনমেৰ ৰত্তব্বং সিযা. যঞ্হি তত্থ মহাসীমাসোধনে কারণং, তদেৰ তস্মিং ৰাক্যে পধানতো দস্সেতব্বং. ন হি আহচ্চট্ঠিতমেৰ সাখাদিং ফুসিত্ৰা ঠিতো ভিক্খু সোধেতব্বো আকাসট্ঠসাখাদিং ফুসিত্ৰা ঠিতভিক্খুস্সপি সোধেতব্বতো, কিং নিরত্থকেন আহচ্চট্ঠানৰচনেন, আকাসট্ঠসাখাসু চ ভিক্খুফুসনমেৰ কারণত্তেন ৰুত্তং, সোধনঞ্চ তস্সেৰ ভিক্খুস্স হত্থপাসানযনাদিৰসেন সোধনং ৰুত্তং. ইধ পন ‘‘মহাসীমং সোধেত্ৰা’’তি সকলসীমাসাধারণৰচনেন সোধনং ৰুত্তং, অপি চ সাখাদিং ফুসিত্ৰা ঠিতভিক্খুমত্তসোধনে অভিমতে ‘‘মহাসীমায পথৰীতল’’ন্তি ৰিসেসসীমোপাদানং নিরত্থকং সিযা যত্থ কত্থচি অন্তমসো আকাসেপি ঠত্ৰা সাখাদিং ফুসিত্ৰা ঠিতস্স সোধেতব্বতো.

ছিন্দিত্ৰা বহিট্ঠকা কাতব্বাতি তত্থ পতিট্ঠিতভাৰৰিযোজনৰচনতো চ ৰিসভাগসীমানং ফুসনেনেৰ সকলসীমাসোধনহেতুকো অট্ঠকথাসিদ্ধোযং একো সম্বন্ধদোসো অত্থেৰাতি গহেতব্বো. তেনেৰ উদকুক্খেপসীমাকথাযম্পি (মহাৰ. অট্ঠ. ১৪৭) ‘‘ৰিহারসীমায ৰা গামসীমায ৰা পতিট্ঠিতো’’তি চ ‘‘নদীতীরে পন খাণুকং কোট্টেত্ৰা তত্থ বদ্ধনাৰায ৰা ন ৰট্টতী’’তি চ ‘‘সচে পন সেতু ৰা সেতুপাদা ৰা বহিতীরে পতিট্ঠিতা, কম্মং কাতুং ন ৰট্টতী’’তি চ এৰং ৰিসভাগাসু গামসীমাসু সাখাদীনং ফুসনমেৰ সঙ্করদোসকারণত্তেন ৰুত্তং, ন ভিক্খুফুসনং. তথা হি ‘‘অন্তোনদিযং জাতরুক্খে বন্ধিত্ৰা কম্মং কাতব্ব’’ন্তি নদিযং নাৰাবন্ধনং অনুঞ্ঞাতং উদকুক্খেপনিস্সযত্তেন নদীসীমায সভাগত্তা. যদি হি ভিক্খূনং ফুসনমেৰ পটিচ্চ সব্বত্থ সম্বন্ধদোসো ৰুত্তো সিযা, নদিযম্পি বন্ধনং পটিক্খিপিতব্বং ভৰেয্য. তত্থাপি হি ভিক্খুফুসনং কম্মকোপকারণং হোতি, তস্মা সভাগসীমাসু পৰিসিত্ৰা ভূমিআদিং ফুসিত্ৰা, অফুসিত্ৰা ৰা সাখাদিম্হি ঠিতে তং সাখাদিং ফুসন্তোৰ ভিক্খু সোধেতব্বো. ৰিসভাগসীমাসু পন সাখাদিম্হি ফুসিত্ৰা ঠিতে তং সাখাদিং অফুসন্তাপি সব্বে ভিক্খূ সোধেতব্বা, অফুসিত্ৰা ঠিতে পন তং সাখাদিং ফুসন্তাৰ ভিক্খূ সোধেতব্বাতি নিট্ঠমেত্থ গন্তব্বং.

যং পনেত্থ কেচি ‘‘বদ্ধসীমানং দ্ৰিন্নং অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিয বদ্ধসীমগামসীমানম্পি তদঞ্ঞাসম্পি সব্বাসং সমানসংৰাসকসীমানং অঞ্ঞমঞ্ঞং রুক্খাদিসম্বন্ধে সতি তদুভযম্পি একসীমং ৰিয সোধেত্ৰা একত্থেৰ কম্মং কাতব্বং, অঞ্ঞথা কতং কম্মং ৰিপজ্জতি, নত্থেত্থ সভাগৰিসভাগভেদো’’তি ৰদন্তি, তং তেসং মতিমত্তং সভাগসীমানং অঞ্ঞমঞ্ঞং সম্বন্ধদোসাভাৰস্স ৰিসভাগসীমানমেৰ তব্ভাৰস্স সুত্তসুত্তানুলোমাদিৰিনযনযেহি সিদ্ধত্তা. তথা হি ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সীমং সম্মন্নিতু’’ন্তি (মহাৰ. ১৩৮) গামসীমাযমেৰ বদ্ধসীমং সম্মন্নিতুং অনুঞ্ঞাতত্তা তাসং নিস্সযনিস্সিতভাৰেন সভাগতা, সম্ভেদজ্ঝোত্থরণদোসাভাৰো চ সুত্ততোৰ সিদ্ধো. বন্ধনকালে পন অনুঞ্ঞাতস্স সম্বন্ধস্স অনুলোমতো পচ্ছা সঞ্জাতরুক্খাদিসম্বন্ধোপি তাসং ৰট্টতি এৰ. ‘‘যং, ভিক্খৰে…পে… কপ্পিযং অনুলোমেতি, অকপ্পিযং পটিবাহতি, তং ৰো কপ্পতী’’তি (মহাৰ. ৩০৫) ৰুত্তত্তা এৰং তাৰ গামবদ্ধসীমানং অঞ্ঞমঞ্ঞং সভাগতা, সম্ভেদাদিদোসাভাৰো চ সুত্তসুত্তানুলোমতো সিদ্ধো, ইমিনা এৰ নযেন অরঞ্ঞসীমসত্তব্ভন্তরসীমানং নদীআদিসীমউদকুক্খেপসীমানঞ্চ সুত্তসুত্তানুলোমতো অঞ্ঞমঞ্ঞং সভাগতা, সম্ভেদাদিদোসাভাৰো চ সিদ্ধোতি ৰেদিতব্বো.

বদ্ধসীমায পন অঞ্ঞায বদ্ধসীমায নদীআদিসীমাসু চ বন্ধিতুং পটিক্খেপসিদ্ধিতো চেৰ উদকুক্খেপসত্তব্ভন্তরসীমানং নদীআদীসু এৰ কাতুং নিযমনসুত্তসামত্থিযেন বদ্ধসীমগামসীমাসু করণপটিক্খেপসিদ্ধো চ তাসং অঞ্ঞমঞ্ঞসভাগতা উপ্পত্তিক্খণে পচ্ছা চ রুক্খাদীহি সম্ভেদাদিদোসসম্ভৰো চ ৰুত্তনযেন সুত্তসুত্তানুলোমতোৰ সিজ্ঝন্তি. তেনেৰ অট্ঠকথাযং ৰিসভাগসীমানমেৰ ৰটরুক্খাদিৰচনেহি সম্বন্ধদোসং দস্সেত্ৰা সভাগানং বদ্ধসীমগামসীমাদীনং সম্বন্ধদোসো ন দস্সিতো. ন কেৰলঞ্চ ন দস্সিতো, অথ খো তাসং সভাগসীমানং রুক্খাদিসম্বন্ধেপি দোসাভাৰোপি পাল়িঅট্ঠকথাসু ঞাপিতো এৰ. তথা হি পাল়িযং (মহাৰ. ১৩৮) ‘‘পব্বতনিমিত্তং পাসাণনিমিত্তং ৰননিমিত্তং রুক্খনিমিত্ত’’ন্তিআদিনা ৰড্ঢনকনিমিত্তানি অনুঞ্ঞাতানি, তেন নেসং রুক্খাদিনিমিত্তানং ৰড্ঢনে বদ্ধসীমগামসীমানং সঙ্করদোসাভাৰো ঞাপিতোৰ হোতি, দ্ৰিন্নং পন বদ্ধসীমানং ঈদিসো সম্বন্ধো ন ৰট্টতি. ৰুত্তঞ্হি ‘‘একরুক্খোপি দ্ৰিন্নং সীমানং নিমিত্তং হোতি, সো পন ৰড্ঢন্তো সীমসঙ্করং করোতি, তস্মা ন কাতব্বো’’তি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তিযোজনপরমং সীমং বন্ধিতু’’ন্তি (মহাৰ. ১৪০) ৰচনতোপি চাযং ঞাপিতো. তিযোজনপরমায হি সীমায সমন্তা পরিযন্তেসু রুক্খলতাগুম্বাদীহি বদ্ধগামসীমানং নিযমেন অঞ্ঞমঞ্ঞং সম্বন্ধস্স সম্ভৰতো ‘‘ঈদিসং সম্বন্ধং ৰিনাসেত্ৰাৰ সীমা সম্মন্নিতব্বা’’তি অট্ঠকথাযম্পি ন ৰুত্তং.

যদি চেত্থ রুক্খাদিসম্বন্ধেন কম্মৰিপত্তি ভৰেয্য, অৰস্সমেৰ ৰত্তব্বং সিযা. ৰিপত্তিপরিহারত্থঞ্হি আচরিযা নিরাসঙ্কট্ঠানেসুপি ‘‘ভিত্তিং অকিত্তেত্ৰা’’তিআদিনা সিদ্ধমেৰত্থং পুনপ্পুনং অৰোচুং, ইধ পন ‘‘ৰনমজ্ঝে ৰিহারং করোন্তি, ৰনং ন কিত্তেতব্ব’’ন্তিআদিনা রুক্খলতাদীহি নিরন্তরে ৰনমজ্ঝেপি সীমাবন্ধনমৰোচুং. তথা থম্ভানং উপরি কতপাসাদাদীসু হেট্ঠা থম্ভাদীহি একাবদ্ধেসু উপরিমতলাদীসু সীমাবন্ধনং বহুধা ৰুত্তং, তস্মা বদ্ধসীমগামসীমানং রুক্খাদিসম্বন্ধো তেহি মুখতোৰ ৰিহিতো, অপিচ গামসীমানম্পি পাটেক্কং বদ্ধসীমাসদিসতায একায গামসীমায কম্মং করোন্তেহি দব্বতিণমত্তেনপি সম্বন্ধা গামন্তরপরম্পরা অরঞ্ঞনদীসমুদ্দা চ সোধেতব্বাতি সকলং দীপং সোধেত্ৰাৰ কাতব্বং সিযা. এৰং পন অসোধেত্ৰা পঠমমহাসঙ্গীতিকালতো পভুতি কতানং উপসম্পদাদিকম্মানং সীমাসম্মুতীনঞ্চ ৰিপজ্জনতো সব্বেসম্পি ভিক্খূনং অনুপসম্পন্নসঙ্কাপসঙ্গো চ দুন্নিৰারো হোতি, ন চেতং যুত্তং, তস্মা ৰুত্তনযেন ৰিসভাগসীমানমেৰ রুক্খাদিসম্বন্ধদোসো, ন বদ্ধসীমগামসীমাদীনং সভাগসীমানন্তি গহেতব্বং.

মহাসীমাসোধনস্স দুক্করতায খণ্ডসীমাযমেৰ যেভুয্যেন সঙ্ঘকম্মকরণন্তি আহ ‘‘সীমমাল়কে’’তিআদি. মহাসঙ্ঘসন্নিপাতেসু পন খণ্ডসীমায অপ্পহোনকতায মহাসীমায কম্মে করিযমানেপি অযং নযো গহেতব্বোৰ. উক্খিপাপেত্ৰাতি ইমিনা কাযপটিবদ্ধেন সীমং ফুসন্তোপি সীমট্ঠোৰ হোতীতি দস্সেতি. পুরিমনযেপীতি খণ্ডসীমতো মহাসীমং পৰিট্ঠসাখানযেপি. সীমট্ঠরুক্খসাখায নিসিন্নো সীমট্ঠোৰ হোতীতি আহ ‘হত্থপাসমেৰ আনেতব্বো’’তি. এত্থ চ ‘‘রুক্খসাখাদীহি অঞ্ঞমঞ্ঞসম্বন্ধাসু এতাসু খণ্ডসীমায তযো ভিক্খূ, মহাসীমায দ্ৰেতি এৰং দ্ৰীসু সীমাসু সীমন্তরিকং অফুসিত্ৰা, হত্থপাসঞ্চ অৰিজহিত্ৰা ঠিতেহি পঞ্চহি ভিক্খূহি উপসম্পদাদি কম্মং কাতুং ৰট্টতী’’তি কেচি ৰদন্তি, তং ন যুত্তং ‘‘নানাসীমাযং ঠিতচতুত্থো কম্মং করেয্য, অকম্মং ন চ করণীয’’ন্তিআদিৰচনতো (মহাৰ. ৩৮৯). তেনেৰেত্থাপি মহাসীমং সোধেত্ৰা মাল়কসীমাযমেৰ কম্মকরণং ৰিহিতং. অঞ্ঞথা ভিন্নসীমট্ঠতায তত্রট্ঠস্স গণপূরকত্তাভাৰা কম্মকোপোৰ হোতীতি.

যদি এৰং কথং ছন্দপারিসুদ্ধিআহরণৰসেন মহাসীমাসোধনন্তি? তম্পি ৰিনযঞ্ঞূ ন ইচ্ছন্তি, হত্থপাসানযনবহিসীমকরণৰসেন পনেত্থ সোধনং ইচ্ছন্তি, দিন্নস্সপি ছন্দস্স অনাগমনেন মহাসীমট্ঠো কম্মং কোপেতীতি. যদি চস্স ছন্দাদি নাগচ্ছতি, কথং সো কম্মং কোপেস্সতীতি? দ্ৰিন্নং ৰিসভাগসীমানং সম্বন্ধদোসতো, সো চ সম্বন্ধদোসো অট্ঠকথাৰচনপ্পমাণতো. ন হি ৰিনযে সব্বত্থ যুত্তি সক্কা ঞাতুং বুদ্ধগোচরত্তাতি ৰেদিতব্বং. কেচি পন ‘‘সচে দ্ৰেপি সীমাযো পূরেত্ৰা নিরন্তরং ঠিতেসু ভিক্খূসু কম্মং করোন্তেসু একায এৰ সীমায গণো চ উপসম্পদাপেক্খো চ অনুস্সাৰকো চ একতো তিট্ঠতি, কম্মং সুকতমেৰ হোতি. সচে পন কম্মারহো ৰা অনুস্সাৰকো ৰা সীমন্তরট্ঠো হোতি, কম্মং ৰিপজ্জতী’’তি ৰদন্তি, তঞ্চ বদ্ধসীমগামসীমাদিসভাগসীমাসু এৰ যুজ্জতি. যাসু অঞ্ঞমঞ্ঞং রুক্খাদিসম্বন্ধেসুপি দোসো নত্থি, যাসু পন অত্থি, ন তাসু, ৰিসভাগসীমাসু রুক্খাদিসম্বন্ধে সতি একত্থ ঠিতো ইতরট্ঠানং কম্মং কোপেতি এৰ অট্ঠকথায সামঞ্ঞতো সোধনস্স ৰুত্তত্তাতি অম্হাকং খন্তি, ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বং.

সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.১৩৮) ‘‘উক্খিপাপেত্ৰা কাতুং ন ৰট্টতীতি খণ্ডসীমায অন্তো ঠিতত্তা রুক্খস্স তত্থ ঠিতো হত্থপাসমেৰ আনেতব্বোতি উক্খিপাপেত্ৰা কাতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ১৩৮) পন ‘‘উক্খিপাপেত্ৰা কাতুং ন ৰট্টতি, কস্মা? অন্তো ঠিতত্তা. রুক্খস্স হি হেট্ঠা পথৰীগতং মূলং খণ্ডসীমাযেৰ হোতি. অব্বোহারিকং ৰাতি অপরে. ‘মজ্ঝে পন ছিন্নে মহাসীমায ঠিতং মূলং মহাসীমমেৰ ভজতি, খণ্ডসীমায ঠিতং খণ্ডসীমমেৰ ভজতি তদাযত্তপথৰীআদীহি অনুগ্গহিতত্তা’তি চ ৰুত্তং. ‘সীমায পচ্ছা উট্ঠিতরুক্খে নিসীদিত্ৰা কম্মং কাতুং ৰট্টতি পচ্ছা সীমাযং কতগেহে ৰিযা’তি ৰত্ৰা ‘বন্ধনকালে ঠিতে রুক্খে নিসীদিত্ৰা কাতুং ন ৰট্টতি উপরিসীমায অগমনতো’তি কারণং ৰদন্তি. এৰং সতি বন্ধনকালে পুন আরোহণং নাম নত্থি, বন্ধিতকালে এৰ আরোহতীতি আপজ্জতি পচ্ছা উট্ঠিতরুক্খো পন তপ্পটিবদ্ধত্তা সীমাসঙ্খমেৰ গতো. এৰং পুব্বে উট্ঠিতরুক্খোপীতি গহেতব্বং. ‘‘যং কিঞ্চী’’তি ৰচনতো তিণাদিপি সঙ্গহিতং, মহাথেরাপি তিণং সোধেত্ৰাৰ করোন্তী’’তি ৰুত্তং.

ন ওতরতীতি পণৰসণ্ঠানপব্বতাদীসু হেট্ঠা পমাণরহিতং ঠানং ন ওতরতি. কিঞ্চাপি পনেত্থ বজ্ঝমানক্খণে উদ্ধম্পি পমাণরহিতপব্বতাদি নারোহতি, তথাপি তং পচ্ছা সীমট্ঠতায সীমা হোতি. হেট্ঠা পণৰসণ্ঠানাদি পন উপরি বদ্ধাযপি সীমায সীমসঙ্খং ন গচ্ছতি, তস্সেৰ ৰসেন ‘‘ন ওতরতী’’তি ৰুত্তং, ইতরথা ওরোহণারোহণানং সাধারণৰসেন ‘‘ন ওতরতী’’তিআদিনা ৰত্তব্বতো. জাতং যং কিঞ্চীতি নিট্ঠিতসীমায উপরি জাতং ৰিজ্জমানং পুব্বে ঠিতং পচ্ছা সঞ্জাতং পৰিট্ঠঞ্চ যং কিঞ্চি সৰিঞ্ঞাণকাৰিঞ্ঞাণকং সব্বম্পীতি অত্থো. অন্তোসীমায হি হত্থিক্খন্ধাদিসৰিঞ্ঞাণকেসু নিসিন্নোপি ভিক্খু সীমট্ঠোৰ হোতি. বদ্ধায সীমাযাতি ইদঞ্চ পকরণৰসেন উপলক্খণতো ৰুত্তং. অবদ্ধসীমাসুপি সব্বাসু ঠিতং তং সীমাসঙ্খমেৰ গচ্ছতি. একসম্বন্ধেন গতন্তি রুক্খলতাদিতত্রজাতমেৰসন্ধায ৰুত্তং. তাদিসঞ্হি ‘‘ইতো গত’’ন্তি ৰত্তব্বতং অরহতি.

যং পন ‘‘ইতো গত’’ন্তি ৰা ‘‘ততো আগত’’ন্তি ৰা ৰত্তুং অসক্কুণেয্যং উভোসু বদ্ধসীমগামসীমাসু উদকুক্খেপনদীআদীসু চ তিরিযং পতিতরজ্জুদণ্ডাদি, তত্থ কিং কাতব্বন্তি? এত্থ পন ‘‘বদ্ধসীমায পতিট্ঠিতভাগো বদ্ধসীমা, গামসীমায পতিট্ঠিতভাগো গামসীমা তদুভযসীমট্ঠপব্বতাদি ৰিয, বদ্ধসীমতো উট্ঠিতৰটরুক্খস্স পারোহে, গামসীমায গামসীমতো উট্ঠিতৰটরুক্খস্স পারোহে চ বদ্ধসীমায পতিট্ঠিতেপি এসেৰ নযো. মূলে পতিট্ঠিতকালতো পট্ঠায হি ‘ইতো গতং, ততো আগত’ন্তি ৰত্তুং অসক্কুণেয্যতো সো ভাগো যথাপৰিট্ঠসীমট্ঠসঙ্খমেৰ গচ্ছতি. তেসং রুক্খপারোহানং অন্তরা পন আকাসট্ঠসাখা ভূমিযং সীমাপরিচ্ছেদপ্পমাণেন তদুভযসীমা হোতী’’তি কেচি ৰদন্তি. যস্মা পনস্সা সাখায পারোহো পৰিট্ঠসীমায পথৰিযং মূলেহি পতিট্ঠহিত্ৰাপি যাৰ সাখং ৰিনা ঠাতুং ন সক্কোতি, তাৰ মূলসীমট্ঠতং ন ৰিজহতি. যদা পন সণ্ঠাতুং সক্কোতি, তদাপি পারোহমত্তমেৰ পৰিট্ঠসীমতং সমুপেতি, তস্মা সব্বোপি আকাসট্ঠসাখাভাগো পুরিমসীমট্ঠতং ন ৰিজহতি ততো আগতভাগস্স অৰিজহিতত্তাতি অম্হাকং খন্তি. উদকুক্খেপনদীআদীসুপি এসেৰ নযো. তত্থ চ ৰিসভাগসীমায এৰ পৰিট্ঠে সকলসীমাসোধনং, সভাগায পৰিট্ঠে ফুসিত্ৰা ঠিতমত্তভিক্খুসোধনঞ্চ সব্বং পুব্বে ৰুত্তনযমেৰ.

১৬৪. এত্থ চ নদীপারসীমাকথায পারযতীতি অজ্ঝোত্থরতি. নদিযা উভোসু তীরেসু পতিট্ঠহমানা সীমা নদীঅজ্ঝোত্থরা নাম হোতীতি আহ ‘‘নদিং অজ্ঝোত্থরমান’’ন্তি. অন্তোনদিযঞ্হি সীমা ন ওতরতি. নদীলক্খণে পন অসতি ওতরতি. সা চ তদা নদীপারসীমা ন হোতীতি আহ ‘‘নদিযা লক্খণং নদীনিমিত্তে ৰুত্তনযমেৰা’’তি. অস্সাতি ভৰেয্য. অৰস্সং লব্ভনেয্যা পন ধুৰনাৰাৰ হোতীতি সম্বন্ধো. ন নাৰাযাতি ইমিনা নাৰং ৰিনাপি সীমা বদ্ধা সুবদ্ধা এৰ হোতি, আপত্তিপরিহারত্থা নাৰাতি দস্সেতি.

রুক্খসঙ্ঘাটমযোতি অনেকরুক্খে একতো ঘটেত্ৰা কতসেতু. রুক্খং ছিন্দিত্ৰা কতোতি পাঠসেসো. ‘‘সব্বনিমিত্তানং অন্তো ঠিতভিক্খূ হত্থপাসে কত্ৰাতি ইদং উভিন্নং তীরানং একগামখেত্তভাৰং সন্ধায ৰুত্তং. পব্বতসণ্ঠানাতি একতো উগ্গতদীপসিখরত্তা সমন্তপাসাদিকাযং ৰুত্তং.

১৬৫. সীমাসমূহনকথাযং সোতি ভিক্খুনিসঙ্ঘো. দ্ৰেপীতি দ্ৰে সমানসংৰাসঅৰিপ্পৰাসসীমাযো. অৰিপ্পৰাসসীমাতি মহাসীমং সন্ধায ৰদতি. তত্থেৰ যেভুয্যেন অৰিপ্পৰাসাতি. অৰিপ্পৰাসং অজানন্তাপীতি ইদং মহাসীমায ৰিজ্জমানাৰিজ্জমানত্তং, তস্সা বাহিরপরিচ্ছেদঞ্চ অজানন্তানং ৰসেন ৰুত্তং. এৰং অজানন্তেহিপি অন্তোসীমায ঠত্ৰা কম্মৰাচায কতায সা সীমা সমূহতাৰ হোতীতি আহ ‘‘সমূহনিতুঞ্চেৰ বন্ধিতুঞ্চ সক্খিস্সন্তী’’তি. নিরাসঙ্কট্ঠানেতি খণ্ডসীমারহিতট্ঠানে. ইদঞ্চ মহাসীমায ৰিজ্জমানাযপি কম্মকরণসুখত্থং খণ্ডসীমা ইচ্ছিতাতি তং চেতিযঙ্গণাদিবহুসন্নিপাতট্ঠানে ন বন্ধতীতি ৰুত্তং. তত্থাপি সা বদ্ধা সুবদ্ধা এৰ মহাসীমা ৰিয. পটিবন্ধিতুং পন ন সক্খিস্সন্তেৰাতি ইদং খণ্ডসীমায অসমূহতত্তা, তস্সা অৰিজ্জমানত্তস্স অজাননতো চ মহাসীমাবন্ধনং সন্ধায ৰুত্তং. খণ্ডসীমা পন নিরাসঙ্কট্ঠানে বন্ধিতুং সক্খিস্সন্তেৰ. সীমাসম্ভেদং কত্ৰাতি খণ্ডসীমায ৰিজ্জমানপক্খে সীমায সীমং অজ্ঝোত্থরণসম্ভেদং কত্ৰা অৰিজ্জমানপক্খেপি সম্ভেদসঙ্কায অনিৰত্তনেন সম্ভেদসঙ্কং কত্ৰা. অৰিহারং করেয্যুন্তি সঙ্ঘকম্মানারহং করেয্যুং. পুব্বে হি চেতিযঙ্গণাদিনিরাসঙ্কট্ঠানে কম্মং কাতুং সক্কা, ইদানি তম্পি ৰিনাসিতন্তি অধিপ্পাযো. ন সমূহনিতব্বাতি খণ্ডসীমং অজানন্তেহি ন সমূহনিতব্বা. উভোপি ন জানন্তীতি উভিন্নং পদেসনিযমং ৰা তাসং দ্ৰিন্নম্পি ৰা অঞ্ঞতরায ৰা ৰিজ্জমানতং ৰা অৰিজ্জমানতং ৰা ন জানন্তি, সব্বত্থ সঙ্কা এৰ হোতি. নেৰ সমূহনিতুং, ন বন্ধিতুং সক্খিস্সন্তীতি ইদং নিরাসঙ্কট্ঠানে ঠত্ৰা সমূহনিতুং সক্কোন্তাপি মহাসীমং পটিবন্ধিতুং ন সক্খিস্সন্তীতি ইমমত্থং সন্ধায ৰুত্তং. ন চ সক্কা…পে… কম্মৰাচা কাতুন্তি ইদং সীমাবন্ধনকম্মৰাচং সন্ধায ৰুত্তং. তস্মাতি যস্মা বন্ধিতুং ন সক্কা, তস্মা ন সমূহনিতব্বাতি অত্থো.

কেচি পন ‘‘ঈদিসেসুপি ৰিহারেসু ছপঞ্চমত্তে ভিক্খূ গহেত্ৰা ৰিহারকোটিতো পট্ঠায ৰিহারপরিক্খেপস্স অন্তো চ বহি চ সমন্তা লেড্ডুপাতে সব্বত্থ মঞ্চপ্পমাণে ওকাসে নিরন্তরং ঠত্ৰা পঠমং অৰিপ্পৰাসসীমং, ততো সমানসংৰাসকসীমঞ্চ সমূহননৰসেন সীমায সমুগ্ঘাতে কতে তস্মিং ৰিহারে খণ্ডসীমায, মহাসীমায ৰা ঠিতৰিজ্জমানত্তে সতি অৰস্সং একস্মিং মঞ্চট্ঠানে তাসং মজ্ঝগতা তে ভিক্খূ তা সমূহনেয্যুং, ততো গামসীমা এৰ অৰসিস্সেয্য. ন হেত্থ সীমায, তপ্পরিচ্ছেদস্স ৰা জাননং অঙ্গং. সীমায পন অন্তোঠানং ‘সমূহনিস্সামা’তি কম্মৰাচাকরণঞ্চেত্থ অঙ্গং. অট্ঠকথাযং ‘খণ্ডসীমং পন জানন্তা অৰিপ্পৰাসং অজানন্তাপি সমূহনিতুঞ্চেৰ বন্ধিতুঞ্চ সক্খিস্সন্তী’তি এৰং মহাসীমায পরিচ্ছেদস্স অজাননেপি সমূহননস্স ৰুত্তত্তা গামসীমায এৰ চ অৰসিট্ঠায তত্থ যথারুচি দুৰিধম্পি সীমং বন্ধিতুঞ্চেৰ উপসম্পদাদিকম্মং কাতুঞ্চ ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি, তং যুত্তং ৰিয দিস্সতি, ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বন্তি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১৪৪) আগতো ৰিনিচ্ছযো. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.১৪৪) পন ‘‘অৰিপ্পৰাসসীমা ন সমূহন্তব্বাতি মহাসীমং সন্ধায ৰদতি. নিরাসঙ্কট্ঠানেসু ঠত্ৰাতি চেতিযঙ্গণাদীনং খণ্ডসীমায অনোকাসত্তা ৰুত্তং. খণ্ডসীমঞ্হি বন্ধন্তা তাদিসং ঠানং পহায অঞ্ঞস্মিং ৰিৰিত্তে ওকাসে বন্ধন্তি. অপ্পেৰ নাম সমূহনিতুং সক্খিস্সন্তীতি অৰিপ্পৰাসসীমংযেৰ সমূহনিতুং সক্খিস্সন্তি, ন খণ্ডসীমং. পটিবন্ধিতুং পন ন সক্খিস্সন্তেৰাতি খণ্ডসীমাযং অঞ্ঞাতত্তা ন সক্খিস্সন্তি. ন সমূহনিতব্বাতি খণ্ডসীমং অজানন্তেহি ন সমূহনিতব্বা’’তি ৰুত্তং.

১৬৬. এৰং বদ্ধসীমাৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি অবদ্ধসীমাৰিনিচ্ছযং দস্সেতুং ‘‘অবদ্ধসীমা পনা’’তি আহ. সা কতিৰিধাতি আহ ‘‘গামসীমা সত্তব্ভন্তরসীমা উদকুক্খেপসীমাতি তিৰিধা’’তি. পাল়িযং (মহাৰ. ১৪৭) ‘‘অসম্মতায, ভিক্খৰে, সীমাযা’’তিআদিনা গামসীমা এৰ বদ্ধসীমায খেত্তং অরঞ্ঞনদীআদযো ৰিয সত্তব্ভন্তরউদকুক্খেপাদীনং, সা চ গামসীমা বদ্ধসীমায রহিতট্ঠানে সযমেৰ সমানসংৰাসা হোতীতি দস্সেতি. ‘‘যা তস্স গামস্স গামসীমা’’তি এত্থ গামপরিক্খেপস্স অন্তো চ বহি চ খেত্তৰত্থুঅরঞ্ঞপব্বতাদিকং সব্বং গামক্খেত্তং সন্ধায ‘‘গামস্সা’’তি ৰুত্তং, ন অন্তরঘরমেৰ, তস্মা তস্স সকলস্স গামক্খেত্তস্স সম্বন্ধনীযা গামসীমাতি এৰমত্থো গহেতব্বো. যো হি সো অন্তরঘরখেত্তাদীসু অনেকেসু ভূমিভাগেসু ‘‘গামো’’তি একত্তেন লোকজনেহি পঞ্ঞত্তো গামৰোহারো, সোৰ ইধ ‘‘গামসীমা’’তিপি ৰুচ্চতীতি অধিপ্পাযো. গামো এৰ হি গামসীমা. ইমিনাৰ নযেন উপরি অরঞ্ঞং নদী সমুদ্দো জাতস্সরোতি, এৰং তেসু তেসু ভূমিপ্পদেসেসু একত্তেন লোকজনপঞ্ঞত্তানমেৰ অরঞ্ঞাদীনং অরঞ্ঞসীমাদিভাৰো ৰেদিতব্বো, লোকে পন গামসীমাদিৰোহারো গামাদীনং মরিযাদাযমেৰ ৰত্তুং ৰট্টতি, ন গামক্খেত্তাদীসু সব্বত্থ. সাসনে পন তে গামাদযো ইতরনিৰত্তিঅত্থেন সযমেৰ অত্তনো মরিযাদাতি কত্ৰা গামো এৰ গামসীমা, অরঞ্ঞমেৰ অরঞ্ঞসীমা, সমুদ্দো এৰ সমুদ্দসীমাতি সীমাৰোহারেন ৰুত্তাতি ৰেদিতব্বো. পাল়িযং নিগমস্স ৰাতি ইদং গামসীমপ্পভেদং উপলক্খণৰসেন দস্সেতুং ৰুত্তং. তেনাহ ‘‘নগরম্পি গহিতমেৰা’’তি.

বলিং লভন্তীতি ইদং যেভুয্যৰসেন ৰুত্তং. ‘‘অযং গামো এত্তকো করীসভাগো’’তিআদিনা পন রাজপণ্ণেসু আরোপিতেসু ভূমিভাগেসু যস্মিং যস্মিং তল়াকমাতিকাসুসানপব্বতাদিকে পদেসে বলিং ন গণ্হন্তি, সোপি গামসীমা এৰ. রাজাদীহি পরিচ্ছিন্নভূমিভাগো হি সব্বোৰ ঠপেত্ৰা নদীলোণিজাতস্সরে গামসীমাতি ৰেদিতব্বা. তেনাহ ‘‘পরিচ্ছিন্দিত্ৰা রাজা কস্সচি দেতী’’তি. সচে পন তত্থ রাজা কঞ্চি পদেসং গামন্তরেন যোজেতি, সো পৰিট্ঠগামসীমতং এৰ ভজতি. নদীজাতস্সরে ৰিনাসেত্ৰা তল়াকাদিভাৰং ৰা পূরেত্ৰা খেত্তাদিভাৰং ৰা পাপিতেসুপি এসেৰ নযো.

যে পন গামা রাজচোরাদিভযপীল়িতেহি মনুস্সেহি ছড্ডিতা চিরম্পি নিম্মনুস্সা তিট্ঠন্তি, সমন্তা পন গামা সন্তি, তেপি পাটেক্কং গামসীমাৰ. তেসু হি রাজানো সমন্তগামৰাসীহি কসাপেত্ৰা ৰা যেহি কেহিচি কসিতট্ঠানং লিখিত্ৰা ৰা বলিং গণ্হন্তি, অঞ্ঞেন ৰা গামেন একীভাৰং উপনেন্তি, যে পন গামা রাজূহিপি পরিচ্চত্তা গামখেত্তানন্তরিকা মহাঅরঞ্ঞেন একীভূতা, তে অগামকারঞ্ঞসীমতং পাপুণন্তি, পুরিমা গামসীমা ৰিনস্সতি, রাজানো পন একস্মিং অরঞ্ঞাদিপদেসে মহন্তং গামং কত্ৰা অনেকসহস্সানি কুলানি ৰাসাপেত্ৰা তত্থ ৰাসীনং ভোগগামাতি সমন্তা ভূতগামে পরিচ্ছিন্দিত্ৰা দেন্তি, পুরাণনামং পন পরিচ্ছেদঞ্চ ন ৰিনাসেন্তি, তেপি পচ্চেকং গামসীমা এৰ, এত্তাৰতা পুরিমগামসীমতং ন ৰিজহন্তি. সা চ ইতরা চাতিআদি ‘‘সমানসংৰাসা একূপোসথা’’তি পাল়িপদস্স (মহাৰ. ১৪৩) অধিপ্পাযৰিৰরণং. তত্থ হি সা চ রাজিচ্ছাৰসেন পরিৰত্তেত্ৰা সমুপ্পন্না অভিনৰা, ইতরা চ অপরিৰত্তা পকতিগামসীমা যথা বদ্ধসীমায সব্বং সঙ্ঘকম্মং কাতুং ৰট্টতি, এৰমেতাপি সব্বকম্মারহতাসদিসেন বদ্ধসীমাসদিসা সমানসংৰাসা একূপোসথাতি অধিপ্পাযো. সামঞ্ঞতো ‘‘বদ্ধসীমাসদিসা’’তি ৰুত্তে তিচীৰরাৰিপ্পৰাসসীমং বদ্ধসীমং এৰ মঞ্ঞন্তীতি তংসদিসতানিৰত্তনমুখেন উপরিসত্তব্ভন্তরসীমায তংসদিসতাপি অত্থীতি দস্সননযস্স ইধেৰ পসঙ্গং দস্সেতুং ‘‘কেৰল’’ন্তিআদি ৰুত্তং.

ৰিঞ্ঝাটৰিসদিসে অরঞ্ঞেতি যত্থ ‘‘অসুকগামস্স ইদং খেত্ত’’ন্তি গামৰোহারো নত্থি, যত্থ চ নেৰ কসন্তি ন ৰপন্তি, তাদিসে অরঞ্ঞে. মচ্ছবন্ধানং অগমনপথা নিম্মনুস্সাৰাসা সমুদ্দন্তরদীপকাপি এত্থেৰ সঙ্গয্হন্তি. যং যঞ্হি অগামক্খেত্তভূতং নদীসমুদ্দজাতস্সরৰিরহিতপদেসং, তং সব্বং অরঞ্ঞসীমাতি ৰেদিতব্বং. সা চ সত্তব্ভন্তরসীমং ৰিনা সযমেৰ সমানসংৰাসা বদ্ধসীমাসদিসা, নদীআদিসীমাসু ৰিয সব্বমেত্থ সঙ্ঘকম্মং কাতুং ৰট্টতি. নদীসমুদ্দজাতস্সরানং তাৰ অট্ঠকথাযং ‘‘অত্তনো সভাৰেনেৰ বদ্ধসীমাসদিসা’’তিআদিনা ৰুত্তত্তা সীমতা সিদ্ধা. অরঞ্ঞস্স পন সীমতা কথন্তি? সত্তব্ভন্তরসীমানুজাননসুত্তাদিসামত্থিযতো. যথা হি গামসীমায ৰগ্গকম্মপরিহারত্থং বহূ বদ্ধসীমাযো অনুঞ্ঞাতা, তাসঞ্চ দ্ৰিন্নং অন্তরা অঞ্ঞমঞ্ঞং অসম্ভেদত্থং সীমন্তরিকা অনুঞ্ঞাতা, এৰমিধ অরঞ্ঞেপি সত্তব্ভন্তরসীমা. তাসঞ্চ দ্ৰিন্নং অন্তরাপি সীমন্তরিকায পাল়িঅট্ঠকথাসু ৰিধানসামত্থিযতো অরঞ্ঞস্সপি সভাৰেনেৰ নদীআদীনং ৰিয সীমভাৰো তত্থ ৰগ্গকম্মপরিহারত্থমেৰ সত্তব্ভন্তরসীমায অনুঞ্ঞাতত্তাৰ সিদ্ধোতি ৰেদিতব্বং. তত্থ সীমাযমেৰ হি ঠিতা সীমট্ঠানং ৰগ্গকম্মং করোন্তি, ন অসীমাযং আকাসে ঠিতা ৰিয আকাসট্ঠানং. এৰমেৰ হি সামত্থিযং গহেত্ৰা ‘‘সব্বা, ভিক্খৰে, নদী অসীমা’’তিআদিনা (মহাৰ. ১৪৭) পটিক্খিত্তবদ্ধসীমানম্পি নদীসমুদ্দজাতস্সরানং অত্তনো সভাৰেনেৰ সীমভাৰো অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ১৪৭) ৰুত্তোতি গহেতব্বো.

অথস্স ঠিতোকাসতোতি তস্স ভিক্খুস্স ঠিতোকাসতো. সচেপি হি ভিক্খুসহস্সং তিট্ঠতি, তস্স ঠিতোকাসস্স বাহিরন্ততো পট্ঠায ভিক্খূনং ৰগ্গকম্মপরিহারত্থং সীমাপেক্খায উপ্পন্নায তায সহ সযমেৰ উপ্পন্না সত্তব্ভন্তরসীমা সমানসংৰাসকাতি অধিপ্পাযো. যত্থ পন খুদ্দকে অরঞ্ঞে মহন্তেহি ভিক্খূহি পরিপুণ্ণতায ৰগ্গকম্মসঙ্কাভাৰেন সত্তব্ভন্তরসীমাপেক্খা নত্থি, তত্থ সত্তব্ভন্তরসীমা ন উপ্পজ্জতি. কেৰলারঞ্ঞসীমাযমেৰ, তত্থ সঙ্ঘেন কম্মং কাতব্বং. নদীআদীসুপি এসেৰ নযো. ৰক্খতি হি ‘‘সচে নদী নাতিদীঘা হোতি, পভৰতো পট্ঠায যাৰ মুখদ্ৰারা সব্বত্থ সঙ্ঘো নিসীদতি, উদকুক্খেপসীমায কম্মং নত্থী’’তিআদি (ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. ১৬৭), ইমিনা এৰ চ ৰচনেন ৰগ্গকম্মপরিহারত্থং সীমাপেক্খায সতি এৰ উদকুক্খেপসত্তব্ভন্তরসীমা উপ্পজ্জন্তি, নাসতীতি দট্ঠব্বং.

কেচি পন ‘‘সমন্তা অব্ভন্তরং মিনিত্ৰা পরিচ্ছেদকরণেনেৰ সীমা সঞ্জাযতি, ন সযমেৰা’’তি ৰদন্তি, তং ন গহেতব্বং. যদি হি অব্ভন্তরপরিচ্ছেদকরণপ্পকারেন সীমা উপ্পজ্জেয্য, অবদ্ধসীমাৰ ন সিযা ভিক্খূনং কিরিযাপকারসিদ্ধিতো. অপিচ ৰড্ঢকিহত্থানং পকতিহত্থানঞ্চ লোকে অনেকৰিধত্তা, ৰিনযে ‘‘ঈদিসং হত্থপমাণ’’ন্তি অৰুত্তত্তা চ ‘‘যেন কেনচি মিনিতে ভগৰতা অনুঞ্ঞাতেন নু খো হত্থেন মিনিতং, ন নু খো’’তি সীমায ৰিপত্তিসঙ্কা ভৰেয্য, মিনন্তেহি চ অনুমত্তম্পি ঊনমধিকমকত্ৰা মিনিতুং অসক্কুণেয্যতায ৰিপত্তি এৰ সিযা, পরিসৰসেন চাযং ৰড্ঢমানা তেসং মিননেন ৰড্ঢতি, হাযতি ৰা. সঙ্ঘে চ কম্মং কত্ৰা গতে অযং ভিক্খূনং পযোগেন সমুপ্পন্না সীমা তেসং পযোগেন ৰিগচ্ছতি ন ৰিগচ্ছতি চ, কথং বদ্ধসীমা ৰিয যাৰ সাসনন্তরধানা ন তিট্ঠেয্য, ঠিতিযা চ পুরাণৰিহারেসু ৰিয সকলেপি ৰিসুং অরঞ্ঞে কতসীমা সম্ভেদসঙ্কা ন ভৰেয্য, তস্মা সীমাপেক্খায এৰ সমুপ্পজ্জতি, তব্বিগমেন ৰিগচ্ছতীতি গহেতব্বং. যথা চেত্থ, এৰং উদকুক্খেপসীমাযম্পি নদীআদীসুপি.

তত্থাপি হি মজ্ঝিমপুরিসো ন পঞ্ঞাযতি, তথা সব্বথামেন খিপনং, উভযত্থপি চ যস্সং দিসাযং সত্তব্ভন্তরস্স, উদকুক্খেপস্স ৰা ওকাসো নপ্পহোতি, তত্থ কথং মিননং, খিপনং ৰা ভৰেয্য, গামক্খেত্তাদীসু পৰিসনতো অখেত্তে সীমা পৰিট্ঠা কিন্নাম সীমা ন ৰিপজ্জেয্য. অপেক্খায সীমুপ্পত্তিযং পন যতো পহোতি, তত্থ সত্তব্ভন্তরউদকুক্খেপসীমা সযমেৰ পরিপুণ্ণা জাযন্তি. যতো পন নপ্পহোতি, তত্থ অত্তনো খেত্তপ্পমাণেনেৰ জাযন্তি, ন বহি. যং পনেত্থ অব্ভন্তরমিননপ্পমাণস্স ৰালুকাদিখিপনকম্মস্স চ দস্সনং, তং সযংজাতসীমানং ঠিতট্ঠানস্স পরিচ্ছেদনত্থং কতং গামূপচারঘরূপচারজাননত্থং লেড্ডুসুপ্পাদিখিপনৰিধানদস্সনং ৰিয. তেনেৰ মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. ঊনৰীসতিৰস্সসিক্খাপদৰণ্ণনা) ‘‘সীমং ৰা সম্মন্নতি, উদকুক্খেপং ৰা পরিচ্ছিন্দতী’’তি ৰুত্তং. এৰং কতেপি তস্স পরিচ্ছেদস্স যাথাৰতো ঞাতুং অসক্কুণেয্যত্তেন পুথুলতো ঞত্ৰা অন্তো তিট্ঠন্তেহি নিরাসঙ্কট্ঠানে ঠাতব্বং, অঞ্ঞং বহি করোন্তেহি অতিদূরে নিরাসঙ্কট্ঠানে পেসেতব্বং.

অপরে পন ‘‘সীমাপেক্খায কিচ্চং নত্থি, মগ্গগমননহানাদিঅত্থেহি একভিক্খুস্মিম্পি অরঞ্ঞে ৰা নদীআদীসু ৰা পৰিট্ঠে তং পরিক্খিপিত্ৰা সত্তব্ভন্তরউদকুক্খেপসীমা সযমেৰ পভা ৰিয পদীপস্স সমুপ্পজ্জতি. গামক্খেত্তাদীসু তস্মিং ওতিণ্ণমত্তে ৰিগচ্ছতি. তেনেৰেত্থ দ্ৰিন্নং সঙ্ঘানং ৰিসুং কম্মং করোন্তানং সীমাদ্ৰযস্স অন্তরা সীমন্তরিকং অঞ্ঞং সত্তব্ভন্তরং উদকুক্খেপঞ্চ ঠপেতুং অনুঞ্ঞাতং. সীমাপরিযন্তে হি কেনচি কম্মেন পেসিতস্স ভিক্খুনো সমন্তা সঞ্জাতা সীমা ইতরেসং সীমায ফুসিত্ৰা সীমাসম্ভেদং করেয্য, সো মা হোতূতি ৰা, ইতরথা হত্থচতুরঙ্গুলমত্তাযপেত্থ সীমন্তরিকায অনুজানিতব্বতো. অপিচ সীমন্তরিকায ঠিতস্স উভযত্থ কম্মকোপৰচনতোপি চেতং সিজ্ঝতি তম্পি পরিক্খিপিত্ৰা সযমেৰ সঞ্জাতায সীমায উভিন্নম্পি সীমানং, একায এৰ ৰা সঙ্করতো. ইতরথা তস্স কম্মকোপৰচনং ন যুজ্জেয্য. ৰুত্তঞ্হি মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. নিদানৰণ্ণনা) ‘পরিচ্ছেদব্ভন্তরে হত্থপাসং ৰিজহিত্ৰা ঠিতোপি পরিচ্ছেদতো বহি অঞ্ঞং তত্তকংযেৰ পরিচ্ছেদং অনতিক্কমিত্ৰা ঠিতোপি কম্মং কোপেতী’তি. কিঞ্চ অগামকারঞ্ঞে ঠিতস্স কম্মকরণিচ্ছাৰিরহিতস্সপি ভিক্খুনো সত্তব্ভন্তরপরিচ্ছিন্নে অব্ভোকাসে চীৰরৰিপ্পৰাসো ভগৰতা অনুঞ্ঞাতো, সো চ পরিচ্ছেদো সীমা, এৰং অপেক্খং ৰিনা সমুপ্পন্না. তেনেৰেত্থ ‘অযং সীমা চীৰরৰিপ্পৰাসপরিহারম্পি লভতী’তি (মহাৰ. অট্ঠ. ১৪৭) ৰুত্তং, তস্মা কম্মকরণিচ্ছং ৰিনাপি ৰুত্তনযেন সমুপ্পত্তি গহেতব্বা’’তি ৰদন্তি. তং ন যুত্তং পদীপপভা ৰিয সব্বপুগ্গলানম্পি পচ্চেকং সীমাসম্ভৰেন সঙ্ঘে, গণে ৰা কম্মং করোন্তে তত্থ ঠিতানং ভিক্খূনং সমন্তা পচ্চেকং সমুপ্পন্নানং অনেকসীমানং অঞ্ঞমঞ্ঞং সঙ্করদোসপ্পসঙ্গতো. পরিসৰসেন চস্সা ৰড্ঢি হানি চ সম্ভৰতি, পচ্ছা আগতানং অভিনৰসীমন্তরুপ্পত্তি এৰ, গতানং সমন্তা ঠিতসীমাৰিনাসো চ ভৰেয্য.

পাল়িযং (মহাৰ. ১৪৭) পন ‘‘সমন্তা সত্তব্ভন্তরা, অযং তত্থ সমানসংৰাসা’’তিআদিনা একা এৰ সত্তব্ভন্তরা উদকুক্খেপা চ অনুঞ্ঞাতা, ন চেসা সীমা সভাৰেন, কারণসামত্থিযেন ৰা পভা ৰিয পদীপস্স উপ্পজ্জতি, কিন্তু ভগৰতো অনুজাননেনেৰ. ভগৰা চ ইমা অনুজানন্তো ভিক্খূনং ৰগ্গকম্মপরিহারেন কম্মকরণসুখত্থমেৰ অনুঞ্ঞাসীতি কথং নহানাদিকিচ্চেন পৰিট্ঠানম্পি সমন্তা তাসং সীমানং সমুপ্পত্তি পযোজনাভাৰা, পযোজনে চ একং এৰ পযোজনন্তি কথং পচ্চেকং ভিক্খুগণনায অনেকসীমাসমুপ্পত্তি. ‘‘একসীমায হত্থপাসং অৰিজহিত্ৰা ঠিতা’’তি (কঙ্খা. অট্ঠ. নিদানৰণ্ণনা) হি ৰুত্তং. যং পন দ্ৰিন্নং সীমানং অন্তরা তত্তকপরিচ্ছেদেনেৰ সীমন্তরিকাঠপনৰচনং, তত্থ ঠিতানং কম্মকোপৰচনঞ্চ, তম্পি ইমাসং সীমানং পরিচ্ছেদস্স দুব্বোধতায সীমায সম্ভেদসঙ্কং কম্মকোপসঙ্কঞ্চ দূরতো পরিহরিতুং ৰুত্তং.

যো চ চীৰরৰিপ্পৰাসত্থং ভগৰতা অব্ভোকাসে দস্সিতো সত্তব্ভন্তরপরিচ্ছেদো, সো সীমা এৰ ন হোতি, খেত্ততল়াকাদিপরিচ্ছেদো ৰিয অযমেত্থ একো পরিচ্ছেদোৰ. তত্থ চ বহূসু ভিক্খূসু একতো ঠিতেসু তেসং ৰিসুং ৰিসুং অত্তনো ঠিতট্ঠানতো পট্ঠায সমন্তা সত্তব্ভন্তরপরিচ্ছেদব্ভন্তরে এৰ চীৰরং ঠপেতব্বং, ন পরিসপরিযন্ততো. পরিসপরিযন্ততো পট্ঠায হি অব্ভন্তরে গয্হমানে সত্তব্ভন্তরপরিযোসানে ঠপিতচীৰরং মজ্ঝে ঠিতস্স সত্তব্ভন্তরতো বহি হোতীতি তং অরুণুগ্গমনে নিস্সগ্গিযং সিযা. সীমা পন পরিসপরিযন্ততোৰ গহেতব্বা. চীৰরৰিপ্পৰাসপরিহারোপেত্থ অজ্ঝোকাসপরিচ্ছেদস্স ৰিজ্জমানত্তা ৰুত্তো, ন পন যাৰ সীমাপরিচ্ছেদং লব্ভমানত্তা মহাসীমায অৰিপ্পৰাসসীমাৰোহারো ৰিয. মহাসীমাযম্পি হি গামগামূপচারেসু চীৰরং নিস্সগ্গিযং হোতি, ইধাপি মজ্ঝে ঠিতস্স সীমাপরিযন্তে নিস্সগ্গিযং হোতি, তস্মা যথাৰুত্তসীমাপেক্খাৰসেনেৰ তাসং সত্তব্ভন্তরউদকুক্খেপসীমানং উপ্পত্তি, তব্বিগমেন ৰিনাসো চ গহেতব্বোতি অম্হাকং খন্তি, ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বং. অঞ্ঞো ৰা পকারো ইতো যুত্ততরো গৰেসিতব্বো.

ইধ পন ‘‘অরঞ্ঞে সমন্তা সত্তব্ভন্তরা’’তি এৰং পাল়িযং (মহাৰ. ১৪৭), ‘‘ৰিঞ্ঝাটৰিসদিসে অরঞ্ঞে সমন্তা সত্তব্ভন্তরা’’তি অট্ঠকথাযঞ্চ (মহাৰ. অট্ঠ. ১৪৭) রুক্খাদিনিরন্তরেপি অরঞ্ঞে সত্তব্ভন্তরসীমায ৰিহিতত্তা অত্তনো নিস্সযভূতায অরঞ্ঞসীমায সহ এতিস্সা রুক্খাদিসম্বন্ধে দোসাভাৰো, পগেৰ অগামকে রুক্খেতি নিস্সিতেপি পদেসে চীৰরৰিপ্পৰাসস্স রুক্খপরিহারং ৰিনাৰ অজ্ঝোকাসপরিহারো চ অনুমতোতি সিদ্ধোতি ৰেদিতব্বং.

উপচারত্থাযাতি সীমন্তরিকত্থায. সত্তব্ভন্তরতো অধিকং ৰট্টতি, ঊনকং পন ন ৰট্টতি এৰ সত্তব্ভন্তরপরিচ্ছেদস্স দুব্বিজানত্তা. তস্মা সঙ্ঘং ৰিনা একেনপি ভিক্খুনা বহি তিট্ঠন্তেন অঞ্ঞং সত্তব্ভন্তরং অতিক্কমিত্ৰা দূরে এৰ ঠাতব্বং. ইতরথা কম্মকোপসঙ্করতো. উদকুক্খেপেপি এসেৰ নযো. তেনেৰ ৰক্খতি ‘‘ঊনকং পন ন ৰট্টতী’’তি (ৰি. সঙ্গ.অট্ঠ. ১৬৭). ইদঞ্চেত্থ সীমন্তরিকাৰিধানং দ্ৰিন্নং বদ্ধসীমানং সীমন্তরিকানুজাননসুত্তানুলোমতো সিদ্ধন্তি দট্ঠব্বং. কিঞ্চাপি হি ভগৰতা নিদানৰসেন একগামনিস্সিতানং একসভাগানঞ্চ দ্ৰিন্নং বদ্ধসীমানমেৰ অঞ্ঞমঞ্ঞং সম্ভেদঅজ্ঝোত্থরণদোসপরিহারায সীমন্তরিকা অনুঞ্ঞাতা, তথাপি তদনুলোমতো একং অরঞ্ঞসীমং নদীআদিসীমঞ্চ নিস্সিতানং একসভাগানং দ্ৰিন্নং সত্তব্ভন্তরসীমানম্পি উদকুক্খেপসীমানম্পি অঞ্ঞমঞ্ঞং সম্ভেদজ্ঝোত্থরণং, সীমন্তরিকং ৰিনা অব্যৰধানেন ঠানঞ্চ ভগৰতা অনভিমতমেৰাতি ঞত্ৰা অট্ঠকথাচরিযা ইধাপি সীমন্তরিকাৰিধানমকংসু. ৰিসভাগসীমানম্পি হি একসীমানিস্সিতত্তং একসভাগত্তঞ্চাতি দ্ৰীহঙ্গেহি সমন্নাগমে সতি এৰ সীমন্তরিকং ৰিনা ঠানং সম্ভেদায হোতি, নাসতীতি দট্ঠব্বং. সীমন্তরিকৰিধানসামত্থিযেনেৰ চেতাসং রুক্খাদিসম্বন্ধোপি বদ্ধসীমা ৰিয অঞ্ঞমঞ্ঞং ন ৰট্টতীতি অযম্পি নযতো দস্সিতোৰাতি গহেতব্বং.

১৬৭. সভাৰেনেৰাতি ইমিনা গামসীমা ৰিয অবদ্ধসীমাতি দস্সেতি. সব্বমেত্থ সঙ্ঘকম্মং কাতুং ৰট্টতীতি সমানসংৰাসা একূপোসথাতি দস্সেতি. যেন কেনচীতি অন্তমসো সূকরাদিনা সত্তেন. মহোঘেন পন উণ্ণতট্ঠানতো নিন্নট্ঠানে পতন্তেন খতো খুদ্দকো ৰা মহন্তো ৰা লক্খণযুত্তো ‘‘জাতস্সরো’’ত্ৰেৰ ৰুচ্চতি. এত্থপি খুদ্দকে উদকুক্খেপকিচ্চং নত্থি. সমুদ্দে পন সব্বত্থ উদকুক্খেপসীমাযমেৰ কম্মং কাতব্বং সোধেতুং দুক্করত্তা. পুন তত্থাতি লোকৰোহারসিদ্ধীসু এৰ তাসু নদীআদীসু তীসু অবদ্ধসীমাসু পুন ৰগ্গকম্মপরিহারত্থং সাসনৰোহারসিদ্ধায অবদ্ধসীমায পরিচ্ছেদং দস্সেন্তোতি অধিপ্পাযো. পাল়িযং (মহাৰ. ১৪৭) ‘‘যং মজ্ঝিমস্স পুরিসস্সা’’তিআদীসু উদকং উক্খিপিত্ৰা খিপীযতি এত্থাতি উদকুক্খেপো, উদকস্স পতনোকাসো, তস্মা উদকুক্খেপা, অযঞ্হেত্থ পদসম্বন্ধৰসেন অত্থো – পরিসপরিযন্ততো পট্ঠায সমন্তা যাৰ মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স উদকুক্খেপো উদকস্স পতনট্ঠানং, তাৰ যং তং পরিচ্ছিন্নট্ঠানং, অযং তত্থ নদীআদীসু অপরা সমানসংৰাসা উদকুক্খেপসীমাতি.

তস্স অন্তোতি তস্স উদকুক্খেপপরিচ্ছিন্নস্স ঠানস্স অন্তো. ন কেৰলঞ্চ তস্সেৰ অন্তো, ততো বহিপি, ‘‘একস্স উদকুক্খেপস্স অন্তো ঠাতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰচনং উদকুক্খেপপরিচ্ছেদস্স দুব্বিজানতো কম্মকোপসঙ্কা হোতীতি. তেনেৰ মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. নিদানৰণ্ণনা) ‘‘পরিচ্ছেদব্ভন্তরে হত্থপাসং ৰিজহিত্ৰা ঠিতোপি পরিচ্ছেদতো বহি অঞ্ঞং তত্তকংযেৰ পরিচ্ছেদং অনতিক্কমিত্ৰা ঠিতোপি কম্মং কোপেতি, ইদং সব্বঅট্ঠকথাসু সন্নিট্ঠান’’ন্তি ৰুত্তং. যং পনেত্থ সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.১৪৭) ‘‘তস্স অন্তোহত্থপাসং ৰিজহিত্ৰা ঠিতো কম্মং কোপেতীতি ইমিনা পরিচ্ছেদতো বহি যত্থ কত্থচি ঠিতো কম্মং ন কোপেতী’’তি ৰত্ৰা মাতিকাট্ঠকথাৰচনম্পি পটিক্খিপিত্ৰা ‘‘নেৰ পাল়িযং ন অট্ঠকথাযং উপলব্ভতী’’তিআদি বহু পপঞ্চিতং, তং ন সুন্দরং ইধ অট্ঠকথাৰচনেন মাতিকাট্ঠকথাৰচনস্স নযতো সংসন্দনতো সঙ্ঘটনতো. তথা হি দ্ৰিন্নং উদকুক্খেপপঅচ্ছেদানমন্তরা ৰিদত্থিচতুরঙ্গুলমত্তম্পি সীমন্তরিকং অঠপেত্ৰা ‘‘অঞ্ঞো উদকুক্খেপো সীমন্তরিকায ঠপেতব্বো, ‘‘ততো অধিকং ৰট্টতি এৰ, ঊনকং পন ন ৰট্টতী’’তি এৰং ইধেৰ ৰুত্তেন ইমিনা অট্ঠকথাৰচনেন সীমন্তরিকোপচারে উদকুক্খেপতো ঊনকে ঠপিতে সীমায সীমাসম্ভেদতো কম্মকোপোপি ৰুত্তো এৰ. যদগ্গেন চ এৰং ৰুত্তো, তদগ্গেন চ তত্থ একভিক্খুনো পৰেসেপি সতি তস্স সীমট্ঠভাৰতো কম্মকোপো ৰুত্তো এৰ হোতি. অট্ঠকথাযং ‘‘ঊনকং পন ন ৰট্টতী’’তি কথনঞ্চেতং উদকুক্খেপপরিচ্ছেদস্স দুব্বিজানন্তেনপি সীমাসম্ভেদসঙ্কাপরিহারত্থং ৰুত্তং. সত্তব্ভন্তরসীমানমন্তরা তত্তকপরিচ্ছেদেনেৰ সীমন্তরিকৰিধানৰচনতোপি এতাসং দুব্বিজানপরিচ্ছেদতা, তত্থ চ ঠিতানং কম্মকোপসঙ্কা সিজ্ঝতি. কম্মকোপসঙ্কট্ঠানম্পি আচরিযা দূরতো পরিহারত্থং ‘‘কম্মকোপট্ঠান’’ন্তি ৰত্ৰাৰ ঠপেসুন্তি গহেতব্বং.

সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.১৪৭) পন – অপরিচ্ছিন্নাযাতি বদ্ধসীমাৰসেন অকতপরিচ্ছেদায. যেন কেনচি খণিত্ৰা অকতোতি অন্তমসো তিরচ্ছানেনপি খণিত্ৰা অকতো. তস্স অন্তোহত্থপাসং ৰিজহিত্ৰা ঠিতো কম্মং কোপেতীতি ইমিনা পরিচ্ছেদতো বহি যত্থ কত্থচি ঠিতো কম্মং ন কোপেতীতি দীপেতি. যং পন ৰুত্তং মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. নিদানৰণ্ণনা) ‘‘পরিচ্ছেদব্ভন্তরে হত্থপাসং ৰিজহিত্ৰা ঠিতোপি পরিচ্ছেদতো বহি অঞ্ঞং তত্তকংযেৰ পরিচ্ছেদং অনতিক্কমিত্ৰা ঠিতোপি কম্মং কোপেতি, ইদং সব্বঅট্ঠকথাসু সন্নিট্ঠান’’ন্তি. তত্থ অঞ্ঞং তত্তকংযেৰ পরিচ্ছেদং অনতিক্কমিত্ৰা ঠিতোপি কম্মং কোপেতীতি ইদং নেৰ পাল়িযং, ন অট্ঠকথাযং উপলব্ভতি, যদি চেতং দ্ৰিন্নং সঙ্ঘানং ৰিসুং উপোসথাদিকম্মকরণাধিকারে ৰুত্তত্তা উদকুক্খেপতো বহি অঞ্ঞং উদকুক্খেপং অনতিক্কমিত্ৰা উপোসথাদিকরণত্থং ঠিতো সঙ্ঘো সীমাসম্ভেদসম্ভৰতো কম্মং কোপেতীতি ইমিনা অধিপ্পাযেন ৰুত্তং সিযা, এৰম্পি যুজ্জেয্য. তেনেৰ মাতিকাট্ঠকথায লীনত্থপ্পকাসনিযং (কঙ্খা. টী. নিদানৰণ্ণনা) ৰুত্তং ‘‘অঞ্ঞং তত্তকংযেৰ পরিচ্ছেদন্তি দুতিযং উদকুক্খেপং অনতিক্কন্তোপি কোপেতি. কস্মা? অত্তনো উদকুক্খেপসীমায পরেসং উদকুক্খেপসীমায অজ্ঝোত্থটত্তা সীমাসম্ভেদো হোতি, তস্মা কোপেতী’’তি. ‘‘ইদং সব্বঅট্ঠকথাসু সন্নিট্ঠান’’ন্তি চ ইমিনাৰ অধিপ্পাযেন ৰুত্তন্তি গহেতব্বং সব্বাসুপি অট্ঠকথাসু সীমাসম্ভেদস্স অনিচ্ছিতত্তা. তেনেৰ হি ‘‘অত্তনো চ অঞ্ঞেসঞ্চ উদকুক্খেপপরিচ্ছেদস্স অন্তরা অঞ্ঞো উদকুক্খেপো সীমন্তরিকত্থায ঠপেতব্বো’’তি ৰুত্তং. অঞ্ঞে পনেত্থ অঞ্ঞথাপি পপঞ্চেন্তি, তং ন গহেতব্বং.

সব্বত্থ সঙ্ঘো নিসীদতীতি হত্থপাসং অৰিজহিত্ৰা নিসীদতি. উদকুক্খেপসীমায কম্মং নত্থীতি যস্মা সব্বোপি নদীপদেসো ভিক্খূহি অজ্ঝোত্থটো, তস্মা সমন্ততো নদিযা অভাৰা উদকুক্খেপপ্পযোজনং নত্থি. উদকুক্খেপপ্পমাণা সীমন্তরিকা সুৰিঞ্ঞেয্যতরা হোতি, সীমাসম্ভেদসঙ্কা চ ন সিযাতি সামীচিদস্সনত্থং ‘‘অঞ্ঞো উদকুক্খেপো সীমন্তরিকত্থায ঠপেতব্বো’’তি ৰুত্তং. যত্তকেন পন সীমাসম্ভেদো ন হোতি, তত্তকং ঠপেতুং ৰট্টতিযেৰ. তেনেৰাহু পোরাণা ‘‘যত্তকেন সীমাসম্ভেদো ন হোতি, তত্তকম্পি ঠপেতুং ৰট্টতী’’তি. ঊনকং পন ন ৰট্টতীতি ইদম্পি উদকুক্খেপসীমায পরিসৰসেন ৰড্ঢনতো সীমাসম্ভেদসঙ্কা সিযাতি তন্নিৰারণত্থমেৰ ৰুত্তন্তি ৰুত্তং.

ৰজিরবুদ্ধিটীকাযম্পি (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ১৪৭) – যং মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স সমন্তা উদকুক্খেপাতি পন এতিস্সা নদিযা চতুৰগ্গাদীনং সঙ্ঘানং ৰিসুং চতুৰগ্গকরণীযাদিকম্মকরণকালে সীমাপরিচ্ছেদদস্সনত্থং ৰুত্তং তিচীৰরেন ৰিপ্পৰাসাৰিপ্পৰাসপরিচ্ছেদদস্সনত্থম্পি সত্তব্ভন্তরসীমায পরিচ্ছেদদস্সনং ৰিযাতি আচরিযা, তস্মা উদকুক্খেপপরিচ্ছেদাভাৰেপি অন্তোনদিযং কম্মং কাতুং ৰট্টতীতি সিদ্ধং. অযং পন ৰিসেসো – তত্থ নাৰাগতো চে, নাৰাযং ৰুত্তনযেন, সত্থগতো চে, সত্থে ৰুত্তনযেন. সো চে অতিরেকচাতুমাসনিৰুত্থো চে, গামে ৰুত্তনযেন তিচীৰরাৰিপ্পৰাসো ৰেদিতব্বো. তত্থাপি অযং ৰিসেসো – সচে সত্থো উদকুক্খেপস্স অন্তো হোতি, উদকুক্খেপসীমা পমাণন্তি একে. সত্থোৰ পমাণন্তি আচরিযা. সচে পনেত্থ বহূ ভিক্খূতিআদিম্হি কেচি অধিট্ঠানুপোসথং, কেচি গণুপোসথং, কেচি সঙ্ঘুপোসথন্তি ৰত্তুকামতায ‘‘বহূ সঙ্ঘা’’তি অৰত্ৰা ‘‘ভিক্খূ’’তি ৰুত্তং. ঊনকং পন ন ৰট্টতীতি এত্থ সীমাসম্ভেদসম্ভৰতোতি উপতিস্সত্থেরো. ঠপেন্তে হি ঊনকং ন ঠপেতব্বং, ‘‘অট্ঠপেতুম্পি ৰট্টতি এৰা’’তি ৰুত্তন্তি ৰুত্তং.

ন্তি সীমং. সীঘমেৰ অতিক্কমতীতি ইমিনা তং অনতিক্কমিত্ৰা অন্তো এৰ পরিৰত্তমানায কাতুং ৰট্টতীতি দস্সেতি. এতদত্থমেৰ হি ৰালিকাদীহি সীমাপরিচ্ছিন্দনং, ইতরথা বহি পরিৰত্তা নু খো, নো ৰাতি কম্মকোপসঙ্কা ভৰেয্যাতি. অঞ্ঞিস্সা অনুস্সাৰনাতি কেৰলায নদীসীমায অনুস্সাৰনা. অন্তোনদিযং জাতরুক্খে ৰাতি উদকুক্খেপপরিচ্ছেদস্স বহি ঠিতে রুক্খে ৰা. বহিনদীতীরমেৰ হি ৰিসভাগসীমত্তা অবন্ধিতব্বট্ঠানং, ন অন্তোনদী নিস্সযত্তেন সভাগত্তা. তেনেৰ ‘‘বহিনদীতীরে ৰিহারসীমায ৰা’’তিআদিনা তীরমেৰ অবন্ধিতব্বট্ঠানত্তেন দস্সিতং, ন পন নদী. জাতরুক্খেপি ঠিতেহীতি ইদং অন্তোউদকুক্খেপট্ঠং সন্ধায ৰুত্তং. ন হি বহিউদকুক্খেপে ভিক্খূনং ঠাতুং ৰট্টতি.

রুক্খস্সাতি তস্সেৰ অন্তোউদকুক্খেপট্ঠস্স রুক্খস্স. সীমং ৰা সোধেত্ৰাতি যথাৰুত্তং ৰিহারে বদ্ধসীমং গামসীমঞ্চ তত্থ ঠিতভিক্খূনং হত্থপাসানযনবহিসীমকরণৰসেনেৰ সোধেত্ৰা. যথা চ উদকুক্খেপসীমাযং কম্মং করোন্তেহি, এৰং বদ্ধসীমাযং ৰা গামসীমাযং ৰা কম্মং করোন্তেহিপি উদকুক্খেপসীমট্ঠে সোধেত্ৰাৰ কাতব্বং. এতেনেৰ সত্তব্ভন্তরঅরঞ্ঞসীমাহিপি সদ্ধিং উদকুক্খেপসীমায, ইমায চ সদ্ধিং তাসং রুক্খাদিসম্বন্ধদোসোপি নযতো দস্সিতোৰ হোতি. ইমিনাৰ নযেন সত্তব্ভন্তরসীমায বদ্ধসীমগামসীমাহিপি সদ্ধিং, এতাসঞ্চ সত্তব্ভন্তরসীমায সদ্ধিং সম্বন্ধদোসো ঞাতব্বো. অট্ঠকথাযং পনেতং সব্বং ৰুত্তনযতোৰ সক্কা ৰিঞ্ঞাতুন্তি অঞ্ঞমঞ্ঞাসন্নানমেৰেত্থ দস্সিতং.

তত্রিদং সুত্তানুলোমতো নযগ্গহণমুখং – যথা হি বদ্ধসীমাযং সম্মতা বদ্ধসীমা ৰিপত্তিসীমা হোতীতি তাসং অঞ্ঞমঞ্ঞং রুক্খাদিসম্বন্ধো ন ৰট্টতি, এৰং নদীআদীসু সম্মতাপি বদ্ধসীমা ৰিপত্তিসীমাৰ হোতীতি তাহিপি সদ্ধিং তস্সা রুক্খাদিসম্বন্ধো ন ৰট্টতীতি সিজ্ঝতি. ইমিনা নযেন সত্তব্ভন্তরসীমায গামনদীআদীহি সদ্ধিং, উদকুক্খেপসীমায চ অরঞ্ঞাদীহি সদ্ধিং রুক্খাদিসম্বন্ধস্সনৰট্টনকভাৰো ঞাতব্বো, এৰমেতা ভগৰতা অনুঞ্ঞাতা বদ্ধসীমসত্তব্ভন্তরউদকুক্খেপসীমা অঞ্ঞমঞ্ঞঞ্চেৰ অত্তনো নিস্সযৰিরহিতাহি ইতরীতরাসং নিস্সযসীমাহি চ রুক্খাদিসম্বন্ধে সতি সম্ভেদদোসমাপজ্জতীতি সুত্তানুলোমনযো ঞাতব্বোৰ.

অত্তনো অত্তনো পন নিস্সযভূতগামাদীহি সদ্ধিং বদ্ধসীমাদীনং তিস্সন্নং উপ্পত্তিকালে ভগৰতা অনুঞ্ঞাতস্স সম্ভেদজ্ঝোত্থরণস্স অনুলোমনতো রুক্খাদিসম্বন্ধোপি অনুঞ্ঞাতোৰ হোতীতি দট্ঠব্বং. যদি এৰং উদকুক্খেপবদ্ধসীমাদীনং অন্তরা কস্মা সীমন্তরিকা ন ৰিহিতাতি? নিস্সযভেদসভাৰভেদেহি সযমেৰ ভিন্নত্তা. একনিস্সযএকসভাৰানমেৰ হি সীমন্তরিকায ৰিনাসং করোতীতি ৰুত্তোৰাযমত্থো. এতেনেৰ নদীনিমিত্তং কত্ৰা বদ্ধায সীমায সঙ্ঘে কম্মং করোন্তে নদিযম্পি যাৰ গামক্খেত্তং আহচ্চ ঠিতায উদকুক্খেপসীমায অঞ্ঞেসং কম্মং কাতুং ৰট্টতীতি সিদ্ধং হোতি. যা পনেতা লোকৰোহারসিদ্ধা গামারঞ্ঞনদীসমুদ্দজাতস্সরসীমা পঞ্চ, তা অঞ্ঞমঞ্ঞং রুক্খাদিসম্বন্ধেপি সম্ভেদদোসং নাপজ্জতি তথা লোকৰোহারাভাৰতো. ন হি গামাদযো গামন্তরাদীহি নদীআদীহি চ রুক্খাদিসম্বন্ধমত্তেন সম্ভিন্নাতি লোকে ৰোহরন্তি. লোকৰোহারসিদ্ধানঞ্চ লোকৰোহারতোৰ সম্ভেদো ৰা অসম্ভেদো ৰা গহেতব্বো, ন অঞ্ঞথা. তেনেৰ অট্ঠকথাযং তাসং অঞ্ঞমঞ্ঞং কত্থচিপি সম্ভেদনযো ন দস্সিতো, সাসনৰোহারসিদ্ধো এৰ দস্সিতোতি.

এত্থ পন বদ্ধসীমায তাৰ ‘‘হেট্ঠা পথৰীসন্ধারকং উদকং পরিযন্তং কত্ৰা সীমা গতা হোতী’’তিআদিনা অধোভাগপরিচ্ছেদো অট্ঠকথাযং সব্বথা দস্সিতো, গামসীমাদীনং পন ন দস্সিতো. কথমযং জানিতব্বোতি? কেচি তাৰেত্থ ‘‘গামসীমাদযোপি বদ্ধসীমা ৰিয পথৰীসন্ধারকং উদকং আহচ্চ তিট্ঠতী’’তি ৰদন্তি.

কেচি পন তং পটিক্খিপিত্ৰা ‘‘নদীসমুদ্দজাতস্সরসীমা, তাৰ তন্নিস্সিতউদকুক্খেপসীমা চ পথৰিযা উপরিতলে হেট্ঠা চ উদকেন অজ্ঝোত্থরণপ্পদেসে এৰ তিট্ঠন্তি, ন ততো হেট্ঠা উদকস্স অজ্ঝোত্থরণাভাৰা. সচে পন উদকোঘাদিনা যোজনপ্পমাণম্পি নিন্নট্ঠানং হোতি, নদীসীমাদযোৰ হোন্তি, ন ততো হেট্ঠা. তস্মা নদীআদীনং হেট্ঠা বহিতীরমুখেন উমঙ্গেন, ইদ্ধিযা ৰা পৰিট্ঠো ভিক্খু নদিযং ঠিতানং কম্মং ন কোপেতি, সো পন আসন্নগামে ভিক্খূনং কম্মং কোপেতি. সচে পন সো উভিন্নং তীরগামানং মজ্ঝে নিসিন্নো হোতি, উভযগামট্ঠানং কম্মং কোপেতি. সচে পন তীরং গামক্খেত্তং ন হোতি, অগামকারঞ্ঞমেৰ. তত্থ পন তীরদ্ৰযেপি সত্তব্ভন্তরসীমং ৰিনা কেৰলায খুদ্দকারঞ্ঞসীমাযমেৰ কম্মং কোপেতি. সচে সত্তব্ভন্তরসীমায করোন্তি, তদা যদি তেসং সত্তব্ভন্তরসীমায পরিচ্ছেদো এতস্স নিসিন্নোকাসস্স পরতো একং সত্তব্ভন্তরং অতিক্কমিত্ৰা ঠিতো ন কম্মকোপো. নো চে, কম্মকোপো. গামসীমাযং পন অন্তোউমঙ্গে ৰা বিলে ৰা খণিত্ৰা ৰা যত্থ পৰিসিতুং সক্কা, যত্থ ৰা সুৰণ্ণমণিআদিং খণিত্ৰা গণ্হন্তি, গহেতুং সক্কাতি ৰা সম্ভাৰনা হোতি, তত্তকং হেট্ঠাপি গামসীমা, তত্থ ইদ্ধিযা অন্তো নিসিন্নোপি কম্মং কোপেতি. যত্থ পন পকতিমনুস্সানং পৰেসসম্ভাৰনাপি নত্থি, তং সব্বং যাৰ পথৰীসন্ধারকউদকা অরঞ্ঞসীমাৰ, ন গামসীমা. অরঞ্ঞসীমাযম্পি এসেৰ নযো. তত্থপি হি যত্তকে পদেসে পৰেসসম্ভাৰনা, তত্তকমেৰ উপরিতলে অরঞ্ঞসীমা পৰত্ততি. ততো পন হেট্ঠা ন অরঞ্ঞসীমা তত্থ উপরিতলেন সহ একারঞ্ঞৰোহারাভাৰতো. ন হি তত্থ পৰিট্ঠং অরঞ্ঞং পৰিট্ঠোতি ৰোহরন্তি, তস্মা তত্রট্ঠো উপরি অরঞ্ঞট্ঠানং কম্মং ন কোপেতি উমঙ্গনদিযং ঠিতো ৰিয উপরিনদিযং ঠিতানং. একস্মিঞ্হি চক্কৰাল়ে গামনদীসমুদ্দজাতস্সরে মুঞ্চিত্ৰা তদৰসেসং অমনুস্সাৰাসং দেৰব্রহ্মলোকং উপাদায সব্বং অরঞ্ঞমেৰ. ‘গামা ৰা অরঞ্ঞা ৰা’তি ৰুত্তত্তা হি নদীসমুদ্দজাতস্সরাদিপি অরঞ্ঞমেৰ. ইধ পন নদীআদীনং ৰিসুং সীমাভাৰেন গহিতত্তা তদৰসেসমেৰ অরঞ্ঞং গহেতব্বং. তত্থ চ যত্তকে পদেসে একং অরঞ্ঞন্তি ৰোহরন্তি, অযমেকা অরঞ্ঞসীমা. ইন্দপুরঞ্হি সব্বং একারঞ্ঞসীমা, তথা অসুরযক্খপুরাদি. আকাসট্ঠদেৰব্রহ্মৰিমানানি পন সমন্তা আকাসপরিচ্ছিন্নানি পচ্চেকং অরঞ্ঞসীমা সমুদ্দমজ্ঝে পব্বতদীপকা ৰিয. তত্থ সব্বত্থ সত্তব্ভন্তরসীমাযং, অরঞ্ঞসীমাযমেৰ ৰা কম্মং কাতব্বং, তস্মা ইধাপি উপরিঅরঞ্ঞতলেন সদ্ধিং হেট্ঠাপথৰিযা একারঞ্ঞৰোহারাভাৰা ৰিসুং অরঞ্ঞসীমাতি গহেতব্বং. তেনেৰেত্থ গামনদীআদিসীমাকথায অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ১৩৮) ‘ইদ্ধিমা ভিক্খু হেট্ঠাপথৰিতলে ঠিতো কম্মং কোপেতী’তি বদ্ধসীমাযং দস্সিতনযো ন দস্সিতো’’তি ৰদন্তি.

ইদঞ্চেতাসং গামসীমাদীনং হেট্ঠাপমাণদস্সনং সুত্তাদিৰিরোধাভাৰা যুত্তং ৰিয দিস্সতি, ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বং. এৰং গহণে চ গামসীমাযং সম্মতা বদ্ধসীমা উপরিগামসীমং, হেট্ঠা উদকপরিযন্তং অরঞ্ঞসীমঞ্চ অৰত্থরতীতি তস্সা অরঞ্ঞসীমাপি খেত্তন্তি সিজ্ঝতি. ভগৰতা চ ‘‘সব্বা, ভিক্খৰে, নদী অসীমা’’তিআদিনা (মহাৰ. ১৪৭) নদীসমুদ্দজাতস্সরা বদ্ধসীমায অখেত্তভাৰেন ৰুত্তা, ন পন অরঞ্ঞং, তস্মা অরঞ্ঞম্পি বদ্ধসীমায খেত্তমেৰাতি গহেতব্বং. যদি এৰং কস্মা তত্থ সা ন বজ্ঝতীতি? পযোজনাভাৰা. সীমাপেক্খানন্তরমেৰ হি সত্তব্ভন্তরসীমায সম্ভৰতো, তস্সা চ উপরি সম্মতায বদ্ধসীমায সম্ভেদজ্ঝোত্থরণানুলোমতো ৰিপত্তিসীমা এৰ সিযা. গামক্খেত্তে পন ঠত্ৰা অগামকারঞ্ঞেকদেসম্পি অন্তোকরিত্ৰা সম্মতা কিঞ্চাপি সুসম্মতা অগামকারঞ্ঞে ভগৰতা ৰিহিতায সত্তব্ভন্তরসীমাযপি অনিৰত্তনতো, তত্থ পন কম্মং কাতুং পৰিট্ঠানম্পি ততো বহি কেৰলারঞ্ঞে করোন্তানম্পি অন্তরা তীণি সত্তব্ভন্তরানি ঠপেতব্বানি. অঞ্ঞথা ৰিপত্তি এৰ সিযাতি সব্বথা নিরত্থকমেৰ অগামকে অরঞ্ঞে বদ্ধসীমাকরণন্তি ৰেদিতব্বং.

অন্তোনদিযং পৰিট্ঠসাখাযাতি নদিযা পথৰীতলং আহচ্চ ঠিতায সাখাযপি, পগেৰ অনাহচ্চ ঠিতায. পারোহেপি এসেৰ নযো. এতেন সভাগনদীসীমং ফুসিত্ৰা ঠিতেন ৰিসভাগসীমাসম্বন্ধসাখাদিনা উদকুক্খেপসীমায সম্বন্ধো ন ৰট্টতীতি দস্সেতি. এতেনেৰ মহাসীমং গামসীমঞ্চ ফুসিত্ৰা ঠিতেন সাখাদিনা মাল়কসীমায সম্বন্ধো ন ৰট্টতীতি ঞাপিতোতি দট্ঠব্বো. অন্তোনদিযংযেৰাতি সেতুপাদানং তীরট্ঠিতত্তং নিৰত্তেতি. তেন উদকুক্খেপপরিচ্ছেদতো বহিনদিযং পতিট্ঠিতত্তেপি সম্ভেদাভাৰং দস্সেতি. তেনাহ ‘‘বহিতীরে পতিট্ঠিতা’’তিআদি. যদি হি উদকুক্খেপতো বহি অন্তোনদিযম্পি পতিট্ঠিতত্তে সম্ভেদো ভৰেয্য, তম্পি পটিক্খিপিতব্বং ভৰেয্য কম্মকোপস্স সমানত্তা, ন চ পটিক্খিত্তং, তস্মা সব্বত্থ অত্তনো নিস্সযসীমায সম্ভেদদোসো নত্থেৰাতি গহেতব্বং.

আৰরণেন ৰাতি দারুআদীনি খণিত্ৰা উদকনিৰারণেন. কোট্টকবন্ধনেন ৰাতি মত্তিকাদীহি পূরেত্ৰা কতসেতুবন্ধনেন ৰা, উভযেনাপি আৰরণমেৰ দস্সেতি. ‘‘নদিং ৰিনাসেত্ৰা’’তি ৰুত্তমেৰত্থং ৰিভাৰেতি ‘‘হেট্ঠা পাল়ি বদ্ধা’’তি, হেট্ঠা নদিং আৰরিত্ৰা পাল়ি বদ্ধাতি অত্থো. ছড্ডিতোদকন্তি অতিরিত্তোদকং. নদিং ওতরিত্ৰা সন্দনট্ঠানতোতি ইমিনা তল়াকনদীনং অন্তরা পৰত্তনট্ঠানে ন ৰট্টতীতি দস্সেতি. উপ্পতিত্ৰাতি তীরাদিভিন্দনৰসেন ৰিপুলা হুত্ৰা. ৰিহারসীমন্তি বদ্ধসীমং.

অগমনপথেতি তদহেৰ গন্ত্ৰা নিৰত্তিতুং অসক্কুণেয্যে. অরঞ্ঞসীমাসঙ্খ্যমেৰ গচ্ছতীতি লোকৰোহারসিদ্ধং অগামকারঞ্ঞসীমং সন্ধায ৰদতি. তত্থাতি পকতিযা মচ্ছবন্ধানং গমনপথেসু দীপকেসু.

তং ঠানন্তি তেসং আৰাটাদীনং কতট্ঠানমেৰ, ন অকতন্তি অত্থো. লোণীতি সমুদ্দোদকস্স উপ্পত্তিৰেগনিন্নো মাতিকাকারেন পৰত্তনকো.

সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.১৪৭) পন – গচ্ছন্তিযা পন নাৰায কাতুং ন ৰট্টতীতি এত্থ উদকুক্খেপমনতিক্কমিত্ৰা পরিৰত্তমানায কাতুং ৰট্টতীতি ৰেদিতব্বং. সীমং ৰা সোধেত্ৰাতি এত্থ সীমাসোধনং নাম গামসীমাদীসু ঠিতানং হত্থপাসানযনাদি. ‘‘নদিং ৰিনাসেত্ৰা তল়াকং করোন্তী’’তি ৰুত্তমেৰত্থং ৰিভাৰেতি ‘‘হেট্ঠা পাল়ি বদ্ধা’’তি, হেট্ঠা নদিং আৰরিত্ৰা পাল়ি বদ্ধাতি অত্থো. ছড্ডিতোদকন্তি তল়াকরক্খণত্থং একমন্তেন ছড্ডিতমুদকং. দেৰে অৰস্সন্তেতি দুব্বুট্ঠিকালে ৰস্সানেপি দেৰে অৰস্সন্তে. উপ্পতিত্ৰাতি উত্তরিত্ৰা. গামনিগমসীমং ওত্থরিত্ৰা পৰত্ততীতি ৰুত্তপ্পকারে ৰস্সকালে চত্তারো মাসে অব্বোচ্ছিন্না পৰত্ততি. ৰিহারসীমন্তি বদ্ধসীমং সন্ধায ৰদতি.

অগমনপথেতি যত্থ তদহেৰ গন্ত্ৰা পচ্চাগন্তুং ন সক্কোতি, তাদিসে পদেসে. অরঞ্ঞসীমাসঙ্খ্যমেৰ গচ্ছতীতি সত্তব্ভন্তরসীমং সন্ধায ৰদতি. তেসন্তি মচ্ছবন্ধানং. গমনপরিযন্তস্স ওরতোতি গমনপরিযন্তস্স ওরিমভাগে দীপকং পব্বতঞ্চ সন্ধায ৰুত্তং, ন সমুদ্দপ্পদেসন্তি ৰুত্তং.

সম্ভিন্দন্তীতি যত্থ চতূহি ভিক্খূহি নিসীদিতুং ন সক্কা, তত্থ ততো পট্ঠায যাৰ কেসগ্গমত্তম্পি অত্তনো সীমায করোন্তা সম্ভিন্দন্তি, চতুন্নম্পি ভিক্খূনং পহোনকতো পট্ঠায যাৰ সকলম্পি অন্তোকরোন্তা অজ্ঝোত্থরন্তীতি ৰেদিতব্বং. সংসট্ঠৰিটপাতি অঞ্ঞমঞ্ঞং সিব্বিত্ৰা ঠিতমহাসাখমূলা, এতেন অঞ্ঞমঞ্ঞস্স অতিআসন্নতং দীপেতি. সাখায সাখং ফুসন্তাপি হি দূরট্ঠাপি সিযুং, ততো একংসতো সম্ভেদলক্খণং ন দস্সিতং সিযাতি তং দস্সেতুং ৰিটপগ্গহণং কতং. এৰঞ্হি ভিক্খূনং নিসীদিতুং অপ্পহোনকট্ঠানং অত্তনো সীমায অন্তোসীমট্ঠং করিত্ৰা পুরাণৰিহারং করোন্তা সীমায সীমং সম্ভিন্দন্তি নাম, ন ততো পরন্তি দস্সিতমেৰ হোতি. বদ্ধা হোতীতি পোরাণকৰিহারসীমং সন্ধায ৰুত্তং. তং অম্বন্তি অপরেন সমযেন পুরাণৰিহারপরিক্খেপাদীনং ৰিনট্ঠত্তা অজানন্তানং তং পুরাণৰিহারসীমায নিমিত্তভূতং অম্বং. অত্তনো সীমায অন্তোসীমট্ঠং করিত্ৰা পুরাণৰিহারসীমট্ঠং জম্বুং কিত্তেত্ৰা অম্বজম্বূনং অন্তরে যং ঠানং, তং অত্তনো সীমায পৰেসেত্ৰা বদ্ধাতি অত্থো. এত্থ চ পুরাণসীমায নিমিত্তভূতস্স গামট্ঠস্স অম্বরুক্খস্স অন্তোসীমট্ঠায জম্বুযা সহ সংসট্ঠৰিটপত্তেপি সীমায বন্ধনকালে ৰিপত্তি ৰা পচ্ছা গামসীমায সহ সম্ভেদো ৰা কম্মৰিপত্তি ৰা নাহোসীতি মুখতোৰ ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

পদেসন্তি সঙ্ঘস্স নিসীদনপ্পহোনকং পদেসং. সীমন্তরিকং ঠপেত্ৰাতিআদিনা সম্ভেদজ্ঝোত্থরণং কত্ৰা বদ্ধসীমাপি অঞ্ঞমঞ্ঞং ফুসাপেত্ৰা অব্যৰধানেন বদ্ধসীমাপি অসীমা এৰাতি দস্সেতি, তস্মা একদ্ৰঙ্গুলমত্তাপি সীমন্তরিকা ৰট্টতি এৰ. সা পন দুব্বোধাতি অট্ঠকথাসু চতুরঙ্গুলাদিকা ৰুত্তাতি দট্ঠব্বং. দ্ৰিন্নং সীমানন্তি দ্ৰিন্নং বদ্ধসীমানং. নিমিত্তং হোতীতি নিমিত্তস্স সীমতো বাহিরত্তা বন্ধনকালে তাৰ সম্ভেদদোসো নত্থীতি অধিপ্পাযো. ন কেৰলঞ্চ নিমিত্তকতো এৰ সঙ্করং করোতি, অথ খো সীমন্তরিকায ঠিতো অঞ্ঞোপি রুক্খো করোতি এৰ, তস্মা অপ্পমত্তিকায সীমন্তরিকায ৰড্ঢনকরুক্খাদযো ন ৰট্টন্তি এৰ. এত্থ চ উপরি দিস্সমানখন্ধসাখাদিপৰেসেসু এৰ সঙ্করদোসস্স সব্বত্থ দস্সিতত্তা অদিস্সমানানং মূলানং পৰেসেপি ভূমিগতিকত্তা দোসো নত্থীতি সিজ্ঝতি. সচে পন মূলানিপি দিস্সমানানি নেৰ পৰিসন্তি, সঙ্করোৰ, পব্বতপাসাণা পন দিস্সমানাপি ভূমিগতিকাযেৰ. যদি পন বন্ধনকালে এৰ একো থূলরুক্খো উভযম্পি সীমং আহচ্চ তিট্ঠতি, পচ্ছা বদ্ধা অসীমা হোতীতি দট্ঠব্বং.

সীমসঙ্করন্তি সীমসম্ভেদং. যং পনেত্থ সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.১৪৮) ৰুত্তং ‘‘সীমসঙ্করং করোতীতি ৰড্ঢিত্ৰা সীমপ্পদেসং পৰিট্ঠে দ্ৰিন্নং সীমানং গতট্ঠানস্স দুব্বিঞ্ঞেয্যত্তা ৰুত্ত’’ন্তি, তং ন যুত্তং গামসীমাযপি সহ সঙ্করং করোতীতি ৰত্তব্বতো. তত্থাপি হি নিমিত্তে ৰড্ঢিতে গামসীমবদ্ধসীমানং গতট্ঠানং দুব্বিঞ্ঞেয্যমেৰ হোতি. তত্থ পন অৰত্ৰা দ্ৰিন্নং বদ্ধসীমানমেৰ সঙ্করস্স ৰুত্তত্তা যথাৰুত্তসম্বন্ধদোসোৰ সঙ্করসদ্দেন ৰুত্তোতি গহেতব্বং. পাল়িযং (মহাৰ. ১৪৮) পন নিদানৰসেন ‘‘যেসং, ভিক্খৰে, সীমা পচ্ছা সম্মতা, তেসং তং কম্মং অধম্মিক’’ন্তিআদিনা পচ্ছা সম্মতায অসীমত্তে ৰুত্তেপি দ্ৰীসু গামসীমাসু ঠত্ৰা দ্ৰীহি সঙ্ঘেহি সম্ভেদং ৰা অজ্ঝোত্থরণং ৰা কত্ৰা সীমন্তরিকং অট্ঠপেত্ৰা ৰা রুক্খপারোহাদিসম্বন্ধং অৰিযোজেত্ৰা ৰা একস্মিং খণে কম্মৰাচানিট্ঠাপনৰসেন একতো সম্মতানং দ্ৰিন্নম্পি সীমানং অসীমতা পকাসিতাতি ৰেদিতব্বং.

সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.১৪৮) ‘‘সংসট্ঠৰিটপাতি ইমিনা অঞ্ঞমঞ্ঞস্স আসন্নতং দীপেতি. বদ্ধা হোতীতি পচ্ছিমদিসাভাগে সীমং সন্ধায ৰুত্তং. তস্সা পদেসন্তি যত্থ ঠত্ৰা ভিক্খূহি কম্মং কাতুং সক্কা হোতি, তাদিসং পদেসং. যত্থ পন ঠিতেহি কম্মং কাতুং ন সক্কা হোতি, তাদিসং পদেসং অন্তো করিত্ৰা বন্ধন্তা সীমায সীমং সম্ভিন্দন্তি নাম. দ্ৰিন্নং সীমানং নিমিত্তং হোতীতি নিমিত্তস্স সীমতো বাহিরত্তা সীমসম্ভেদো ন হোতীতি ৰুত্তং. সীমসঙ্করং করোতীতি ৰড্ঢিত্ৰা সীমপ্পদেসং পৰিট্ঠে দ্ৰিন্নং সীমানং গতট্ঠানস্স দুৰিঞ্ঞেয্যত্তা ৰুত্তং, ন চ পন তত্থ কম্মং কাতুং ন ৰট্টতীতি দস্সনত্থং. ন হি সীমা তত্তকেন অসীমা হোতি, দ্ৰে পন সীমা পচ্ছা ৰড্ঢিতেন রুক্খেন অজ্ঝোত্থটা একাবদ্ধা হোন্তি, তস্মা একত্থ ঠত্ৰা কম্মং করোন্তেহি ইতরং সোধেত্ৰা কাতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

সীমাৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

চতুৰীসতিমো পরিচ্ছেদো.

সীমাবন্ধনৰিনিচ্ছযকথা

এৰং সীমাৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা পাল়িযং সীমকথায উপোসথক্খন্ধকপরিযাপন্নত্তা উপোসথক্খন্ধকানন্তরঞ্চ পৰারণক্খন্ধকস্স আগতত্তা তদনুক্কমেন সীমাৰিনিচ্ছযতো উপোসথপৰারণৰিনিচ্ছযং কথেতুমারদ্ধেপি সাসনৰুদ্ধিকরণত্থং উপসম্পদাদিৰিনযকম্মকরণট্ঠানভূতং সীমং বন্ধিতুকামানং লজ্জিপেসলবহুস্সুতসিক্খাকামভিক্খূনং পঞ্ঞাসতিৰীরিযজননত্থং সীমাবন্ধনকথা অম্হেহি আরভীযতে. তত্থ অপলোকনাদিচতুব্বিধকম্মকরণট্ঠানভূতা সীমা নাম বদ্ধঅবদ্ধৰসেন দুৰিধা হোতি. তত্থাপি বদ্ধসীমা খণ্ডসীমা, সমানসংৰাসকসীমা, অৰিপ্পৰাসসীমাতি তিব্বিধা হোতি, তথা অবদ্ধসীমাপি গামসীমা, উদকুক্খেপসীমা, সত্তব্ভন্তরসীমাতি. ৰুত্তঞ্হেতং আচরিযবুদ্ধদত্তত্থেরেন ৰিনযৰিনিচ্ছযে –

‘‘খণ্ডসমানসংৰাসা-ৰিপ্পৰাসাতি ভেদতো;

ইতি বদ্ধা তিধা ৰুত্তা, অবদ্ধাপি তিধা মতা.

‘‘গামতো উদকুক্খেপা, সত্তব্ভন্তরতোপি চ;

তত্থ গামপরিচ্ছেদো, গামসীমাতি ৰুচ্চতী’’তি.

তত্থ বদ্ধসীমং বন্ধিতুকামেন অতিখুদ্দিকা, অতিমহতী, খণ্ডনিমিত্তা, ছাযানিমিত্তা, অনিমিত্তা, বহিসীমে ঠিতসম্মতা, নদিযা সম্মতা, সমুদ্দে সম্মতা, জাতস্সরে সম্মতা, সীমায সীমং সম্ভিন্দন্তেন সম্মতা, সীমায সীমং অজ্ঝোত্থরন্তেন সম্মতাতি ৰুত্তা ইমা একাদস ৰিপত্তিসীমাযো অতিক্কমিত্ৰা নিমিত্তসম্পত্তি, পরিসসম্পত্তি, কম্মৰাচাসম্পত্তীতি ৰুত্তায তিৰিধসম্পত্তিযা যুত্তং কত্ৰা পঠমং কিত্তিতনিমিত্তেন সব্বপচ্ছিমকিত্তিতনিমিত্তং সম্বন্ধং কত্ৰা বন্ধিতব্বা. ৰুত্তঞ্হেতং অট্ঠকথাচরিযেন কঙ্খাৰিতরণিযং (কঙ্খা. অট্ঠ. নিদানৰণ্ণনা) ‘‘তত্থ একাদস ৰিপত্তিসীমাযো অতিক্কমিত্ৰা তিৰিধসম্পত্তিযুত্তা নিমিত্তেন নিমিত্তং সম্বন্ধিত্ৰা সম্মতা সীমা বদ্ধসীমা নামা’’তি. এতেন এতেসু একাদসসু ৰিপত্তীসু একাযপি যুত্তায, তিৰিধসম্পত্তীসু একাযপি অযুত্তায, নিমিত্তেন নিমিত্তং অসম্বন্ধং কত্ৰা সম্মতায চ সতি সীমা ন হোতীতি দস্সেতি.

এৰং সীমং বন্ধিতুকামেন ভিক্খুনা সব্বলক্খণপরিপূরত্থং মহন্তো উস্সাহো করণীযো হোতি, তস্মা সীমাবন্ধনকালে তীসু সম্পত্তীসু পরিসসম্পত্তিসিদ্ধিযা পঠমং তাৰ গামসীমা উপপরিক্খিতব্বা. এত্থাহ ‘‘ননু বদ্ধসীমা ৰা বন্ধিতব্বা, অথ কস্মা গামসীমা উপপরিক্খিতব্বা’’তি? গামসীমাযং ঠত্ৰা বদ্ধসীমায বন্ধিতব্বতো. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা ‘‘অসম্মতায, ভিক্খৰে, সীমায অট্ঠপিতায যং গামং ৰা নিগমং ৰা উপনিস্সায ৰিহরতি, যা তস্স ৰা গামস্স গামসীমা, নিগমস্স ৰা নিগমসীমা, অযং তত্থ সমানসংৰাসা একূপোসথা’’তি (মহাৰ. ১৪৭). ইধ পাল়িযং সরূপেন অনাগতম্পি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ১৪৭) ‘‘গামগ্গহণেন চেত্থ নগরম্পি গহিতমেৰ হোতী’’তি ৰুত্তত্তা নগরসীমাপি গহিতা হোতি, তস্মা যস্মিং অবদ্ধসীমৰিহারে ভিক্খূ যং গামং উপনিস্সায ৰিহরন্তি, তস্স গামস্স পরিচ্ছেদো গামসীমা নাম. যং নিগমং উপনিস্সায ৰিহরন্তি, তস্স নিগমস্স পরিচ্ছেদো নিগমসীমা নাম. যং নগরং উপনিস্সায ৰিহরন্তি, তস্স নগরস্স পরিচ্ছেদো নগরসীমা নাম. তা সব্বাপি গামসীমাতি ৰুচ্চন্তি. তেসং ভিক্খূনং সমানসংৰাসা একূপোসথবদ্ধসীমা ৰিয একতো উপোসথাদিসঙ্ঘকম্মকরণারহা হোন্তি, ঈদিসেযেৰ চ পদেসে সীমং বন্ধিতুমরহতি, ন উপোসথাদিসঙ্ঘকম্মানরহে পদেসেতি ৰুত্তং হোতি.

তত্থ ‘‘যত্তকে পদেসে তস্স তস্স গামস্স গামভোজকা বলিং লভন্তি, সো পদেসো অপ্পো ৰা হোতু মহন্তো ৰা, গামসীমাত্ৰেৰ সঙ্খ্যং গচ্ছতী’’তি অট্ঠকথাযং ৰচনতো গামাদিভোজকানং বলিলভনট্ঠানং গামসীমা হোতি, ইদঞ্চ যেভুয্যৰসেন ৰুত্তং. বলিং অলভন্তোপি রাজপণ্ণে আরোপিতপদেসে তস্স গামস্স গামসীমাযেৰ. ৰুত্তঞ্হি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১৪৭) ‘‘বলিং লভন্তীতি ইদং যেভুয্যৰসেন ৰুত্তং. ‘অযং গামো এত্তকো করীসভাগো’তিআদিনা পন রাজপণ্ণেসু আরোপিতেসু ভূমিভাগেসু যস্মিং যস্মিং তল়াকমাতিকাসুসানপব্বতাদিকে পদেসে বলিং ন গণ্হন্তি, সোপি গামসীমা এৰ. রাজাদীহি পরিচ্ছিন্নভূমিভাগো হি সব্বোৰ ঠপেত্ৰা নদীলোণিজাতস্সরে গামসীমাতি ৰেদিতব্বো’’তি. অযং পকতিগামসীমা নাম. ‘‘যম্পি একস্মিংযেৰ গামক্খেত্তে একং পদেসং, ‘অযং ৰিসুংগামো হোতূ’তি পরিচ্ছিন্দিত্ৰা রাজা কস্সচি দেতি, সোপি ৰিসুংগামসীমা হোতিযেৰা’’তি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ১৪৭) ৰচনতো রাজা ‘‘পকতিগামক্খেত্তেযেৰ পকতিগামতো ৰিসুং পকতিগামেন অসম্মিস্সো গামো হোতূ’’তি যং পদেসং দেতি, সো পদেসো ৰিসুংগামসীমা নাম. ইতি পকতিগামসীমা চ রাজূনং ইচ্ছাৰসেন পৰত্তা ৰিসুংগামসীমা চ বদ্ধসীমা ৰিয সব্বকম্মারহা, তস্মা অভিনৰবদ্ধসীমং বন্ধিতুকামেহি পকতিগামসীমং ৰা ৰিসুংগামসীমং ৰা সোধেত্ৰা কত্তব্বং হোতি. তথা হি ৰুত্তং অট্ঠকথাযং ‘‘তস্মা সা চ ইতরা চ পকতিগামনগরনিগমসীমা বদ্ধসীমাসদিসাযেৰ হোন্তী’’তি. ৰিমতিৰিনোদনিযঞ্চ (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১৪৭) ‘‘তত্থ হি সা চ রাজিচ্ছাৰসেন পরিৰত্তিত্ৰা সমুপ্পন্না অভিনৰা চ ইতরা চ অপরিৰত্তা পকতিগামসীমা, যথা বদ্ধসীমাযং সব্বং সঙ্ঘকম্মং কাতুং ৰট্টতি, এৰমেতাপি সব্বকম্মারহতাসদিসেন বদ্ধসীমাসদিসা, সা সমানসংৰাসা একূপোসথাতি অধিপ্পাযো’’তি ৰুত্তং.

কেচি পন আচরিযা ‘‘মযং সীমং বন্ধিতুকামা, তস্মা এত্তকো ভূমিপরিচ্ছেদো ৰিসুং খেত্তং হোতূ’’তি রাজানং আপুচ্ছিত্ৰা তেন ওকাসে কতে ‘‘ইদং ঠানং ৰিসুংগামক্খেত্তং হোতী’’তি মনসি কত্ৰা তত্রট্ঠেযেৰ ভিক্খূ চ হত্থপাসানযনাদিনা সোধেত্ৰা সীমাসমূহনসীমাবন্ধনাদীনি করোন্তি, তং করণং ‘‘অযং ৰিসুংগামো হোতূতি পরিচ্ছিন্দিত্ৰা রাজা কস্সচি দেতী’’তি অট্ঠকথাৰচনেন, ‘‘সা চ রাজিচ্ছাৰসেন পরিৰত্তিত্ৰা সমুপ্পন্না অভিনৰা চা’’তি আগতেন ৰিমতিৰিনোদনীটীকাৰচনেন চ সমেন্তং ৰিয ন দিস্সতি. কথং? অট্ঠকথাৰচনে তাৰ ‘‘অযং ৰিসুংগামো হোতূ’’তি ইমিনা ন কেৰলং পুরিমগামোযেৰ গামো হোতু, অথ খো ইদানি পরিচ্ছিন্নপদেসোপি ৰিসুংযেৰ গামো হোতূতি একংযেৰ গামক্খেত্তং দ্ৰে গামে করোতীতি দস্সেতি. ‘‘রাজা কস্সচি দেতী’’তি ইমিনা গামভোজকস্স দিন্নভাৰং পকাসেতি, ইধ পন নেৰ দ্ৰে গামে করোতি, ন চ গামভোজকস্স দেতি, কেৰলং ভিক্খূনং অনুমতিযা যাৰকালিকৰসেনেৰ ওকাসং করোতি, এৰং অট্ঠকথাৰচনেনপি সমেন্তং ৰিয ন দিস্সতি. ৰিমতিৰিনোদনীটীকাৰচনেনপি ‘‘রাজিচ্ছাৰসেন পরিৰত্তিত্ৰা’’তি ইমিনা অগামভূতং খেত্তং রাজিচ্ছাৰসেন পরিৰত্তিত্ৰা গামো হোতীতি দস্সেতি. ‘‘অভিনৰা চা’’তি ইমিনা পুরাণগামসীমা চ অভিনৰগামসীমা চাতি পুরিমগামেন অমিস্সং ৰিসুংগামলক্খণং দস্সেতি. ইধ পন রাজিচ্ছাৰসেন পরিৰত্তিত্ৰা খেত্তস্স ৰিসুংগামভূতভাৰো চ অভিনৰভাৰেন ৰিসুংগামলক্খণঞ্চ ন দিস্সতি, এৰং টীকাৰচনেনপি সমেন্তং ৰিয ন দিস্সতি.

ৰিনযৰিনিচ্ছযটীকাযঞ্চ ‘‘গামপরিচ্ছেদোতি সব্বদিসাসু সম্মা পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ‘ইমস্স পদেসস্স এত্তকো করো’তি এৰং করেন নিযমিতো গামপ্পদেসো’’তি এৰং আযৰসেনেৰ পরিচ্ছিন্দনং ৰুত্তং, ন অনুমতিকরণমত্তেন, তস্মা ৰিসুংগামলক্খণং অপ্পত্ততায পকতিগামেন সঙ্করো হোতি, ন তত্থ উপোসথাদিসঙ্ঘকম্মং কাতুমরহতি, উপোসথাদিসঙ্ঘকম্মকরণারহপদেসেযেৰ সীমাসমূহননসীমাবন্ধনকম্মম্পি করণারহং হোতি ঞত্তিদুতিযকম্মত্তা তেসং কম্মানং, তস্মা তেসং আচরিযানং তং করণং অঞ্ঞে আচরিযা ন ইচ্ছন্তি. অঞ্ঞে পন আচরিযা ‘‘তং পরিচ্ছিন্নপ্পদেসং ‘ৰিসুংগামো হোতূ’তি রাজা কস্সচি দেতি, গামভোজকো চ ততো বলিং পটিগ্গণ্হাতি, তদা ৰিসুংগামো হোতি, ন ততো পুব্বে’’তি ৰদন্তি. তেসং তং ৰচনং ‘‘এৰং করেন নিযমিতো পদেসো’’তি ৰিনিচ্ছযটীকাৰচনঞ্চ ‘‘গামাদীনং করগ্গাহপরিচ্ছিন্নো সমন্ততো পদেসো গামসীমা’’তি সীমালঙ্কারগণ্ঠিৰচনঞ্চ সন্ধায ৰুত্তং সিযা, তেসু পন ‘‘ইমস্স পদেসস্স এত্তকো করো’’তি এৰং করপরিচ্ছিন্দনং ৰুত্তং, ন গামভোজকস্স বলিগ্গহণং. অট্ঠকথাযঞ্চ ‘‘রাজা কস্সচি দেতী’’তি দানমেৰ ৰদতি, ন ‘‘গামভোজকো চ বলিং গণ্হাতী’’তি পটিগ্গহণং, তস্মা তম্পি ৰচনং অঞ্ঞে পণ্ডিতা ন সম্পটিচ্ছন্তি, তস্মা পথৰিস্সরো রাজা ‘‘ইমস্মিং গামক্খেত্তে এত্তককরীসমত্তো পদেসো পুরিমগামতো ৰিসুংগামো হোতূ’’তি পরিচ্ছিন্দিত্ৰা দেতি, এত্তাৰতা সো পদেসো বলিং পটিগ্গহিতো ৰা হোতু অপ্পটিগ্গহিতো ৰা, ৰিসুংগামো নাম হোতীতি দট্ঠব্বো.

এৰং পকতিগামলক্খণঞ্চ ৰিসুংগামলক্খণঞ্চ তথতো ঞত্ৰা বদ্ধসীমং বন্ধিতুকামো যদি পকতিগামসীমা নাতিৰিত্থারা হোতি সুখরক্খিতা, তমেৰ পকতিগামসীমং সুট্ঠু রক্খাপেত্ৰা সুট্ঠু সোধেত্ৰা সীমাসমূহননসীমাসম্মুতিকম্মানি কাতব্বানি. যদি পন পকতিগামসীমা অতিৰিত্থারা হোতি, নিগমসীমা, নগরসীমা ৰা হোন্তি, বহূনং ভিক্খূনং নিসিন্নট্ঠানসঞ্চরণট্ঠানত্তা সোধেতুং ৰা রক্খিতুং ৰা ন সক্কোন্তি, এৰঞ্চ সতি পথৰিস্সররাজূহি পরিচ্ছিন্নায ৰিসুংগামসীমায সুট্ঠু সোধেত্ৰা সুরক্খিতং কত্ৰা সীমাসমূহননসীমাসম্মুতিকম্মং কাতব্বং. কথং পন সুট্ঠু সোধনঞ্চ সুট্ঠু রক্খণঞ্চ কাতব্বং? সীমং বন্ধিতুকামেন হি সামন্তৰিহারেসু ভিক্খূ তস্স তস্স ৰিহারস্স সীমাপরিচ্ছেদং পুচ্ছিত্ৰা বদ্ধসীমৰিহারানং সীমায সীমন্তরিকং, অবদ্ধসীমৰিহারানং সীমায উপচারং ঠপেত্ৰা দিসাচারিকভিক্খূনং নিস্সঞ্চারসমযে সচে একস্মিং গামক্খেত্তে সীমং বন্ধিতুকামা, যে তত্থ বদ্ধসীমৰিহারা, তেসু ভিক্খূনং ‘‘মযং অজ্জ সীমং বন্ধিস্সাম, তুম্হে সকসকসীমায পরিচ্ছেদতো মা নিক্খমথা’’তি পেসেতব্বং. যে অবদ্ধসীমৰিহারা, তেসু ভিক্খূ একজ্ঝং সন্নিপাতেতব্বা, ছন্দারহানং ছন্দো আহরাপেতব্বো. এৰং সন্নিপতিতেসু পন ভিক্খূসু ছন্দারহানং ছন্দে আহটে তেসু তেসু মগ্গেসু চ নদীতিত্থগামদ্ৰারাদীসু চ আগন্তুকভিক্খূনং সীঘং সীঘং হত্থপাসানযনত্থঞ্চ বহিসীমকরণত্থঞ্চ আরামিকে চেৰ সমণুদ্দেসে চ ঠপেত্ৰা ভেরিসঞ্ঞং ৰা সঙ্খসঞ্ঞং ৰা কত্ৰা সীমা সমূহনিতব্বাতি.

ননু চ ইদং সোধনং রক্খণঞ্চ সীমাসম্মুতিকালেযেৰ অট্ঠকথাযং ৰুত্তং, অথ কস্মা ইধ সীমাসমূহননে ৰুত্তন্তি? ইমস্সপি সীমাসমূহননকম্মস্স ঞত্তিদুতিযকম্মত্তা পরিসসম্পত্তিজননত্থং ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. এৰং সন্তেপি ইদং সীমাসমূহননকম্মং নাম যদি পোরাণা বদ্ধসীমা অত্থি, তদট্ঠকসঙ্ঘে হত্থপাসগতে অঞ্ঞেসু ভিক্খূসু গামসীমং পৰিট্ঠেসুপি কম্মভেদো নত্থি. যদি পোরাণা বদ্ধসীমা নত্থি, এৰম্পি সতি কেৰলং গামসীমাভূতত্তা সীমাসমূহননকম্মে অসম্পজ্জন্তেপি দোসো নত্থি, অথ কস্মা সোধনা ৰুত্তাতি? সচ্চং, তথাপি সমূহনিতব্বা পোরাণসীমাপরিচ্ছেদস্স দুৰিঞ্ঞেয্যত্তা. সচে হি মহতিযা পোরাণবদ্ধসীমায একস্মিং পদেসে সীমং সমূহনিস্সামাতি সঙ্ঘে সন্নিপতিতে তস্সাযেৰ সীমায অঞ্ঞস্মিং পদেসে ভিক্খুম্হি পৰিট্ঠে অজানন্তস্সপি কম্মং ৰিপজ্জতি, তস্মা মহুস্সাহেন সোধেতব্বাৰাতি দট্ঠব্বং. এৰং গামসীমসোধনং ‘‘পরিসসম্পত্তিযা যুত্তা নাম সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন চতূহি ভিক্খূহি সন্নিপতিত্ৰা যাৰতিকা তস্মিং গামক্খেত্তে বদ্ধসীমং ৰা নদীসমুদ্দজাতস্সরে ৰা অনোক্কমিত্ৰা ঠিতা ভিক্খূ, তে সব্বে হত্থপাসে ৰা কত্ৰা ছন্দং ৰা আহরিত্ৰা সম্মতা’’তি কঙ্খাৰিতরণিযং (কঙ্খা. অট্ঠ. নিদানৰণ্ণনা) আগতত্তা পরিসসম্পত্তিকারণং হোতীতি ৰিঞ্ঞাযতি. ততো ‘‘সীমায সীমং সম্ভিন্দন্তেন সম্মতা, সীমায সীমং অজ্ঝোত্থরন্তেন সম্মতা’’তি ৰুত্তেহি দ্ৰীহি ৰিপত্তিদোসেহি মুচ্চনত্থং সীমসমূহননকম্মং কাতব্বং.

সীমায অসমূহতায সতি কথং ৰিপত্তিদ্ৰযং আপজ্জেয্যাতি, তথা সোধিতাযপি গামসীমায. যদি পোরাণবদ্ধসীমা ৰিজ্জমানা ভৰেয্য, তস্সা ৰিজ্জমানভাৰং অজানন্তা নৰং বদ্ধসীমং বন্ধেয্যুং. পোরাণসীমায হি নিমিত্তং অন্তো কত্ৰা তস্স সমীপে পোরাণসীমায অন্তো ঠিতং অঞ্ঞং নিমিত্তং কত্ৰা নৰং বদ্ধসীমং বন্ধেয্যুং, সীমায সীমং সম্ভিন্দন্তেন সম্মতা নাম হোতি. তেন ৰুত্তং কঙ্খাৰিতরণিযং (কঙ্খা. অট্ঠ. নিদানৰণ্ণনা) ‘‘সীমায সীমং সম্ভিন্দন্তেন সম্মতা নাম অত্তনো সীমায পরেসং সীমং সম্ভিন্দন্তেন সম্মতা. সচে হি পোরাণকস্স ৰিহারস্স পুরত্থিমায দিসায অম্বো চেৰ জম্বূ চাতি দ্ৰে রুক্খা অঞ্ঞমঞ্ঞং সংসট্ঠৰিটপা হোন্তি, তেসু অম্বস্স পচ্ছিমদিসাভাগে জম্বূ. ৰিহারসীমা চ জম্বুং অন্তো কত্ৰা অম্বং কিত্তেত্ৰা বদ্ধা হোতি, অথ পচ্ছা তস্স ৰিহারস্স পুরত্থিমদিসাযং ৰিহারে কতে সীমং বন্ধন্তা ভিক্খূ অম্বং অন্তো কত্ৰা জম্বুং কিত্তেত্ৰা বন্ধন্তি, সীমায সীমা সম্ভিন্না নাম হোতী’’তি. পোরাণসীমায চ একদেসং ৰা সকলপোরাণসীমং ৰা অন্তো করিত্ৰা নৰং সীমং বন্ধেয্যুং, সীমায সীমং অজ্ঝোত্থরন্তেন সম্মতা নাম. ৰুত্তঞ্হেতং কঙ্খাৰিতরণিযং (কঙ্খা. অট্ঠ. নিদানৰণ্ণনা) ‘‘সীমায সীমং অজ্ঝোত্থরন্তেন সম্মতা নাম অত্তনো সীমায পরেসং সীমং অজ্ঝোত্থরন্তেন সম্মতা. সচে হি পরেসং বদ্ধসীমং সকলং ৰা তস্সা পদেসং ৰা অন্তো কত্ৰা অত্তনো সীমং সম্মন্নন্তি, সীমায সীমং অজ্ঝোত্থরিতা নাম হোতী’’তি.

যস্মিং পদেসে চত্তারো ভিক্খূ নিসীদিত্ৰা কম্মং কাতুং ন সক্কোন্তি, তত্থ ততো পট্ঠায যাৰ কেসগ্গমত্তম্পি অঞ্ঞেসং পোরাণবদ্ধসীমপ্পদেসং অত্তনো সীমায অন্তো করোন্তো সীমায সীমং সম্ভিন্দতি নাম. চতুন্নং ভিক্খূনং নিসীদিতুং পহোনকট্ঠানতো পট্ঠায যাৰ সকলম্পি অঞ্ঞেসং পোরাণবদ্ধসীমাপদেসং অত্তনো সীমায অন্তো করোন্তো সীমায সীমং অজ্ঝোত্থরতি নাম. ৰুত্তঞ্হেতং কঙ্খাৰিতরণিযা লীনত্থপকাসনিযং (কঙ্খা. অভি. টী. নিদানৰণ্ণনা) ‘‘তস্সা পদেসন্তি তস্সা একদেসং, যত্থ ঠত্ৰা চতূহি ভিক্খূহি কম্মং কাতুং সক্কা হোতি, তাদিসং একদেসন্তি ৰুত্তং হোতি. যত্থ পন ঠিতেহি কম্মং কাতুং ন সক্কা, তাদিসং পদেসং অন্তো করিত্ৰা সীমায সীমং সম্ভিন্দন্তি নাম, ন তু অজ্ঝোত্থরন্তি নামাতি গহেতব্ব’’ন্তি. ৰিমতিৰিনোদনিযম্পি (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১৪৮) ‘‘যত্থ চতূহি ভিক্খূহি নিসীদিতুং ন সক্কা, তত্তকতো পট্ঠায যাৰ কেসগ্গমত্তম্পি অত্তনো সীমায করোন্তা সম্ভিন্দন্তি, চতুন্নম্পি ভিক্খূনং পহোনকতো পট্ঠায যাৰ সকলম্পি অন্তো করোন্তা অজ্ঝোত্থরন্তীতি ৰেদিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং.

এৰং হোতু, তস্মিং গামসীমপরিচ্ছেদে পোরাণকসীমায ৰিজ্জমানায ৰিপত্তিদ্ৰযমোচনত্থং সীমাসমূহননকম্মং সাত্থকং, অৰিজ্জমানায কথং সাত্থকং ভৰেয্যাতি সঙ্কানিৰত্তনত্থং সীমাসমূহননকম্মং অকত্ৰা অভিনৰসীমায বজ্ঝমানায সঙ্কা উপ্পজ্জেয্য, ভগৰতো ধরমানকালতো পট্ঠায যাৰজ্জতনা গণনপথং ৰীতিক্কন্তা ভিক্খূ উপসম্পদাদিকম্মকরণত্থং তস্মিং তস্মিং পদেসে সীমং বন্ধন্তি. সা সীমা এত্থ অত্থি, এত্থ নত্থীতি ন সক্কা জানিতুং, তস্মা ‘‘অম্হাকং সীমাবন্ধনট্ঠানে পোরাণকসীমা ভৰেয্য নু খো’’তি সঙ্কা ভৰেয্য, এৰং সতি সা অভিনৰসীমা চ আসঙ্কনীযা হোতীতি সীমাযং কতং উপসম্পদাদিকম্মম্পি আসঙ্কনীযং হোতি, তস্মা সঙ্কানিৰত্তনত্থং অভিনৰসীমং বন্ধিতুকামেহি যতিপুঙ্গৰেহি অৰস্সং সীমাসমূহননকম্মং কাতব্বং হোতি. সমূহনন্তেহি পন ‘‘সীমং, ভিক্খৰে, সমূহনন্তেন পঠমং তিচীৰরেন অৰিপ্পৰাসো সমূহন্তব্বো, পচ্ছা সীমা সমূহন্তব্বা’’তি (মহাৰ. ১৪৪) ৰচনতো পঠমং অৰিপ্পৰাসসীমা সমূহনিতব্বা, ততো সমানসংৰাসকসীমা সমূহনিতব্বা. তস্মিং সমূহননকালে চ ‘‘খণ্ডসীমাযং ঠত্ৰা অৰিপ্পৰাসসীমা ন সমূহন্তব্বা, তথা অৰিপ্পৰাসসীমায ঠত্ৰা খণ্ডসীমাপি. খণ্ডসীমায পন ঠিতেন খণ্ডসীমাৰ সমূহনিতব্বা, তথা ইতরায ঠিতেন ইতরা’’তি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ১৪৪) ৰচনতো খণ্ডসীমাযং ঠত্ৰাৰ খণ্ডসীমা সমূহনিতব্বা, মহাসীমাযমেৰ ঠত্ৰা মহাসীমা সমূহনিতব্বা, অঞ্ঞিস্সা সীমায ঠত্ৰা অঞ্ঞা সীমা ন সমূহনিতব্বা. অট্ঠকথাযং অৰিপ্পৰাসসীমাতি মহাসীমং ৰদতি তত্থেৰ যেভুয্যেন চীৰরেন ৰিপ্পৰসনতো.

‘‘তত্থ সচে খণ্ডসীমঞ্চ অৰিপ্পৰাসসীমঞ্চ জানন্তি, সমূহনিতুঞ্চেৰ বন্ধিতুঞ্চ সক্খিস্সন্তি. খণ্ডসীমং পন জানন্তা অৰিপ্পৰাসং অজানন্তাপি সমূহনিতুঞ্চেৰ বন্ধিতুঞ্চ সক্খিস্সন্তি. খণ্ডসীমং পন অজানন্তা অৰিপ্পৰাসংযেৰ জানন্তা চেতিযঙ্গণবোধিযঙ্গণউপোসথাগারাদীসু নিরাসঙ্কট্ঠানেসু ঠত্ৰা অপ্পেৰ নাম সমূহনিতুং সক্খিস্সন্তি, পটিবন্ধিতুং পন ন সক্খিস্সন্তেৰ. সচে বন্ধেয্যুং, সীমাসম্ভেদং কত্ৰা ৰিহারং অৰিহারং করেয্যুং, তস্মা ন সমূহনিতব্বা. যে পন উভোপি ন জানন্তি, তেনেৰ সমূহনিতুং ন বন্ধিতুং সক্খিস্সন্তি. অযঞ্হি সীমা নাম কম্মৰাচায ৰা অসীমা হোতি সাসনন্তরধানেন ৰা, ন চ সক্কা সীমং অজানন্তেহি কম্মৰাচা কাতুং, তস্মা ন সমূহনিতব্বা, সাধুকং পন ঞত্ৰাযেৰ সমূহনিতব্বা চ বন্ধিতব্বা চা’’তি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ১৪৪) ৰচনতো ‘‘ইদানি সীমং সমূহনিস্সামা’’তি পরিচ্ছিন্নায গামসীমায অন্তো খণ্ডসীমমহাসীমানং অত্থিভাৰং ৰা নত্থিভাৰং ৰা তাসং সীমানং পরিচ্ছেদঞ্চ ন জানন্তি, এৰং অজানন্তা ভিক্খূ তা পোরাণসীমাযো সমূহনিতুং ন সক্কুণেয্যুং, পোরাণসীমং সমূহনিতুং অসক্কোন্তা চ কথং অভিনৰসীমং বন্ধিতুং সক্কুণিস্সন্তীতি পরম্পরেহি আচরিযেহি সম্মা ৰিনিচ্ছিতং অনুলোমনযং নিস্সায মহন্তং উস্সাহং করিত্ৰা অঙ্গং অপরিহাপেত্ৰা সম্মা ৰিহিতনযেন পোরাণসীমং সমূহনিতুং সক্খিস্সন্তি.

কথং? তস্মিং সীমাসমূহননকালে যদি পকতিগামসীমাযং আরদ্ধং, তং পকতিগামপরিচ্ছেদং, যদি ৰিসুংগামসীমাযং আরদ্ধং, তং ৰিসুংগামপরিচ্ছেদং অঞ্ঞেসং ভিক্খূনং অপ্পৰিসনত্থায সমন্ততো সুসংৰিহিতারক্খং কারাপেত্ৰা কম্মৰাচং সাৰেতুং সমত্থেন ব্যত্তিবলসম্পন্নেন ৰিনযধরেন সহ সমানসংৰাসকে লজ্জিপেসলে ইমস্স কম্মস্স চতুৰগ্গকরণীযত্তা চত্তারো ভিক্খূ কম্মপ্পত্তে ভিক্খূনং পকতত্তভাৰস্স দুব্বিঞ্ঞেয্যত্তা ৰা ততো অধিকপ্পমাণে ভিক্খূ গহেত্ৰা ইদানি বন্ধিতব্বায সীমায নিমিত্তানং ৰিহারপরিক্খেপস্স চ অন্তো চ সব্বত্থ বহি চ সমন্তা লেড্ডুপাতমত্তে পদেসে সব্বত্থ মঞ্চপ্পমাণে মঞ্চপ্পমাণে ঠানে হত্থপাসং অৰিজহিত্ৰা তিট্ঠন্তা, নিসীদন্তা ৰা হুত্ৰা পঠমং অৰিপ্পৰাসসীমাসমূহননকম্মৰাচং, ততো সমানসংৰাসকসীমাসমূহননকম্মৰাচং সাৰেত্ৰা সীমায সমুগ্ঘাতে কতে পোরাণসীমাসু ৰিজ্জমানাসুপি পচ্ছিমন্তেন একৰীসতিযা ভিক্খূনং নিসীদনারহত্তা সীমায মঞ্চপ্পমাণে মঞ্চপ্পমাণে ঠানে তিট্ঠন্তা ভিক্খূ অৰস্সং তাসু সীমাসু তিট্ঠন্তা ভৰেয্যুং, তস্মা সীমট্ঠা হুত্ৰা সীমাসমূহননকম্মৰাচং ৰত্ৰা তা সীমা সমূহনেয্যুং. ততো পোরাণবদ্ধসীমানং সমূহতত্তা গামসীমাযেৰ অৰসিট্ঠা ভৰেয্যাতি. ৰুত্তঞ্হেতং ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১৪৪) ‘‘কেচি পন ঈদিসেসু ৰিহারেসু ছপঞ্চমত্তে ভিক্খূ গহেত্ৰা ৰিহারকোটিতো পট্ঠায ৰিহারপরিক্খেপস্স অন্তো চ বহি চ সমন্তা লেড্ডুপাতে সব্বত্থ মঞ্চপ্পমাণে মঞ্চপ্পমাণে ওকাসে নিরন্তরং ঠত্ৰা পঠমং অৰিপ্পৰাসসীমং, ততো সমানসংৰাসকসীমঞ্চ সমূহননৰসেন সীমায সমুগ্ঘাতে কতে তস্মিং ৰিহারে খণ্ডসীমায মহাসীমায চ ৰিজ্জমানত্তে সতিপি অৰস্সং একস্মিং মঞ্চট্ঠানে তাসং মজ্ঝগতা তে ভিক্খূ তা সমূহনেয্যুং, ততো গামসীমা এৰ অৰসিস্সেয্যা’’তি.

‘‘সাধুকং পন ঞত্ৰাযেৰ সমূহনিতব্বা চেৰ বন্ধিতব্বা চা’’তি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ১৪৪) ৰচনতো সীমং জানন্তাযেৰ সমূহনিতুং সক্খিস্সন্তি, কথং অজানন্তাতি. ইমস্মিং সীমাসমূহননাধিকারে সীমং ৰা সীমাপরিচ্ছেদং ৰা জাননভাৰো অঙ্গং ন হোতি, অন্তোসীমাযং ঠিতভাৰো, ‘‘সীমং সমূহনিস্সামা’’তি কম্মৰাচাকরণন্তি ইদমেৰ দ্ৰযং অঙ্গং হোতি, তস্মা ইমিনা অঙ্গদ্ৰযেন সম্পন্নে সতি ইমং অজানন্তাপি সমূহনিতুং সক্কোন্তীতি. ইমিনা অঙ্গদ্ৰযেন সম্পন্নে সতি সীমং অজানন্তানং সমূহনিতুং সমত্থভাৰো কথং ৰিঞ্ঞাতব্বোতি? অট্ঠকথাযং ‘‘খণ্ডসীমং পন জানন্তা অৰিপ্পৰাসং অজানন্তাপি সমূহনিতুঞ্চেৰ বন্ধিতুঞ্চ সক্খিস্সন্তী’’তি এৰং মহাসীমায পরিচ্ছেদং অজাননট্ঠানেপি সমূহননস্স ৰুত্তত্তা ৰিমতিৰিনোদনিযম্পি (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১৪৪) ‘‘ন হেত্থ সীমায, তপ্পরিচ্ছেদস্স ৰা জাননং অঙ্গং, সীমায পন অন্তোঠানং, ‘সমূহনিস্সামা’তি কম্মৰাচাকরণঞ্চ অঙ্গং. অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ১৪৪) ‘খণ্ডসীমং পন জানন্তা অৰিপ্পৰাসং অজানন্তাপি সমূহনিতুঞ্চেৰ বন্ধিতুঞ্চ সক্খিস্সন্তী’তি এৰং মহাসীমায পরিচ্ছেদস্স অজাননেপি সমূহননস্স ৰুত্তত্তা’’তি ৰুত্তং. ততো পোরাণবদ্ধসীমানং সমূহতত্তা গামসীমাযেৰ অৰসিট্ঠা ভৰেয্যাতি তস্মিং অৰসিট্ঠায ততো পরং কিং কাতব্বন্তি. গামসীমায অৰসিট্ঠায সতি তং গামসীমং পুব্বে ৰুত্তনযেন সোধনং রক্খণঞ্চ কত্ৰা তিস্সং গামসীমাযং খণ্ডসীমং মহাসীমঞ্চ যথারুচি বন্ধিতুং লভতি, সীমং অবন্ধিত্ৰাৰ কেৰলায গামসীমায উপসম্পদাদিসঙ্ঘকম্মঞ্চ কাতুম্পি লভতি.

ৰুত্তঞ্হি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১৪৪) – ‘‘গামসীমায এৰ চ অৰসিট্ঠায তত্থ যথারুচি দুৰিধম্পি সীমং বন্ধিতুঞ্চেৰ উপসম্পদাদিকম্মং কাতুঞ্চ ৰট্টতীতি ৰদন্তি, তং যুত্তং ৰিয দিস্সতি, ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্ব’’ন্তি. তস্মা যদি সট্ঠিহত্থাযামং চত্তালীসহত্থৰিত্থারং খণ্ডসীমমেৰ কত্তুকামা হোন্তি, এত্তকে পদেসে মঞ্চট্ঠানং গণ্হন্তো পমাণযুত্তকো মঞ্চোতি সব্বপচ্ছিমপ্পমাণযুত্তো মঞ্চো. সো হি পকতিৰিদত্থিযা নৰৰিদত্থিকো, অট্ঠৰিদত্থিকো ৰা হোতি. ততো খুদ্দকো মঞ্চো সীসুপধানং ঠপেত্ৰা পাদং পসারেত্ৰা নিপজ্জিতুং নপ্পহোতীতি সব্বপচ্ছিমমঞ্চস্স আযামপ্পমাণস্স সমন্তপাসাদিকাযং ৰুত্তত্তা ততো অধিকাযামোপি হোতিযেৰ. মঞ্চস্স ৰিত্থারো পন আযামস্স উপড্ঢো হোতি, তস্মা মঞ্চপ্পমাণট্ঠানং আযামতো পঞ্চহত্থং, ৰিত্থারতো পঞ্চৰিদত্থিকন্তি গহেত্ৰা তেন পমাণেন গণ্হন্তো সট্ঠিহত্থাযামং সীমট্ঠানং চতুৰীসতিমঞ্চকং হোতি, চত্তালীসহত্থৰিত্থারং অট্ঠমঞ্চকং হোতি. এৰং গণ্হন্তো দক্খিণুত্তরাযামো মঞ্চো হোতি, সট্ঠিহত্থাযামং সীমট্ঠানং দ্ৰাদসমঞ্চকং হোতি, চত্তালীসহত্থৰিত্থারং সোল়সমঞ্চকং হোতি. এৰং গণ্হন্তো পাচীনপচ্ছিমাযামো মঞ্চো হোতি. দুৰিধেপি আযামং ৰিত্থারেন গুণিতং করোন্তো সকলং অন্তোসীমট্ঠানং দ্ৰানহুত্তরসতমঞ্চকং হোতি, বহিসীমট্ঠানম্পি সমন্ততো একমঞ্চকং ৰা দ্ৰিতিমঞ্চকং ৰা গহেতব্বং. তেন সহ গণনং ৰড্ঢেতব্বং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১৪৪) পন ‘‘সমন্তা লেড্ডুপাতো’’তি ৰুত্তং, তং পন মহাসীমাবন্ধনকালে ৰিহারপরিক্খেপস্স বহিউপচারং সন্ধায ৰুত্তং সিযা. খণ্ডসীমাযপি দূরতো সমূহননে দোসো নত্থি, দুক্করত্তা পন কারকানং পমাণং জানিতব্বং. কল্যাণিযং নাম সীমাযং পন আযামতো চ ৰিত্থারতো চ পঞ্চহত্থপ্পমাণং ঠানং এককোট্ঠাসং কত্ৰা সমূহনতি. তম্পি পচ্ছিমমঞ্চপ্পমাণতো অধিকমেৰাতি কত্ৰা কতং. ইদানি অম্হেতি ৰুত্তট্ঠানং পন পকরণনযেন সংসন্দনত্তা যুত্ততরন্তি দট্ঠব্বং.

সমূহননাকারো পন এৰং ৰেদিতব্বো – ইদানি বন্ধিতব্বায সীমায নিমিত্তানং অন্তো চ বহি চ যথাৰুত্তনযেন সমূহনিতব্বসীমট্ঠানং আদাসতলং ৰিয সমং সুদ্ধং ৰিমলং কত্ৰা যথাৰুত্তমঞ্চপ্পমাণং মঞ্চপ্পমাণং ঠানং অট্ঠপদকলেখং ৰিয রজ্জুনা ৰা দণ্ডেন ৰা লেখং কারাপেত্ৰা লেখানুসারেন তম্বমত্তিকচুণ্ণেন ৰা সেতমত্তিকচুণ্ণেন ৰা ৰণ্ণৰিসেসং কারাপেত্ৰা পন্তি পন্তি কোট্ঠাসং কোট্ঠাসং কারাপেত্ৰা পুব্বে ৰুত্তনযেন আরক্খং সোধনঞ্চ কারাপেত্ৰা ‘‘ইদানি সীমং সমূহনিস্সামা’’তি চত্তারো ৰা তদুত্তরি ৰা সমানসংৰাসকভিক্খূ গহেত্ৰা পঠমপন্তিযং পঠমকোট্ঠাসে মঞ্চট্ঠানে ঠত্ৰা পঠমং অৰিপ্পৰাসসীমাসমূহননকম্মৰাচং, ততো সমানসংৰাসকসীমাসমূহননকম্মৰাচং সাৰেত্ৰা তস্মিং কোট্ঠাসেযেৰ অঞ্ঞমঞ্ঞস্স ঠিতট্ঠানং পরিৰত্তেত্ৰা পরিৰত্তেত্ৰা তিক্খত্তুং ৰা সত্তক্খত্তুং ৰা সমূহনিত্ৰা ততো নিক্খমিত্ৰা পঠমপন্তিযংযেৰ দুতিযকোট্ঠাসে ঠত্ৰা তথেৰ কত্ৰা ততো পঠমপন্তিযংযেৰ অনুলোমনযেন যাৰ অন্তিমকোট্ঠাসা একেকস্মিং কোট্ঠাসে তথেৰ কত্ৰা পঠমপন্তিযা পরিক্খীণায দুতিযপন্তিযা অন্তিমকোট্ঠাসে ঠত্ৰা তথেৰ কত্ৰা ততো পট্ঠায দুতিযপন্তিযংযেৰ পটিলোমনযেন যাৰ আদিকোট্ঠাসা তথেৰ কত্ৰা এৰং ততিযপন্তিআদীসুপি একদা অনুলোমতো একদা পটিলোমতো গন্ত্ৰা সব্বাসু পন্তীসু সব্বস্মিং কোট্ঠাসে পরিক্খীণে ইদং সীমাসমূহননকম্মং নিট্ঠিতং নাম হোতি. ‘‘চত্তারো তদুত্তরি ৰা’’তি ইদং পন ইমস্স কম্মস্স চতুৰগ্গকরণীযত্তা ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১৪৪) পন ভিক্খূনং পকতত্তভাৰস্স দুৰিঞ্ঞেয্যত্তা লজ্জীপেসলভিক্খূনঞ্চ দুল্লভত্তা ‘‘ছপঞ্চমত্তে’’তি ৰুত্তং.

কল্যাণীসীমাযং পন সীহল়দীপতো অভিনৰসিক্খং গহেত্ৰা নিৰত্তন্তেহি গরহৰিৰাদমত্তম্পি অলভন্তেহি ধম্মচেতিযরঞ্ঞা ৰিচিনিত্ৰা গহিতেহি চুদ্দসহি ভিক্খূহি কতন্তি পাসাণলেখাযং আগতং. রতনপূরনগরে পন সিরীসুধম্মরাজাধিপতিনামকস্স চূল়অগ্গরাজিনো কালে মহাসীহল়প্পত্তোতি ৰিস্সুতো সিরীসদ্ধম্মকিত্তিনামকো মহাথেরৰরো অত্তনো ৰসনট্ঠানস্স অৰিদূরে পব্বতমত্থকে সীমং বন্ধন্তো অত্তনো নিস্সিতকে অগ্গহেত্ৰা অত্তনা অভিরুচিতে লজ্জিপেসলবহুস্সুতসিক্খাকামভূতে অঞ্ঞে মহাথেরে গহেত্ৰা অত্তচতুত্থোৰ হুত্ৰা কম্মং করোতীতি ৰদন্তি. তং ইমস্স কম্মস্স চতুৰগ্গকরণীযত্তা তেসঞ্চ থেরানং পকতত্তভাৰে নিরাসঙ্কত্তা কতং ভৰেয্য, এৰং সন্তেপি ভিক্খূনং পকতত্তভাৰস্স দুব্বিঞ্ঞেয্যত্তা চতুৰগ্গকরণীযকম্মস্স অতিরেকচতুৰগ্গেন করণে দোসাভাৰতো অতিরেকভিক্খূহি কতভাৰো পসত্থতরো হোতি. তেনেৰ চ কারণেন ৰিমতিৰিনোদনীনামিকাযং ৰিনযটীকাযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১৪৪) ‘‘ছপঞ্চমত্তে ভিক্খূ গহেত্ৰা’’তি ৰুত্তং, কল্যাণীসীমাযঞ্চ চুদ্দসহি ভিক্খূহি কতন্তি দট্ঠব্বং. এৰং নিট্ঠিতেপি পন সীমাসমূহননকম্মে নানাৰাদানং নানাচরিযানং নানানিকাযানং নানাদেসৰাসিকানং ভিক্খূনং চিত্তারাধনত্থং গরহৰিৰাদমোচনত্থঞ্চ পুনপ্পুনং তেহিপি ভিক্খূহি তথেৰ কারাপেতব্বং. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (পরি. অট্ঠ. ৪৮২-৪৮৩; ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. ২৫১) ‘‘পুনপ্পুনং পন কাতব্বং. তঞ্হি কুপ্পস্স কম্মস্স কম্মং হুত্ৰা তিট্ঠতি, অকুপ্পস্স থিরকম্মভাৰায হোতী’’তি. তেনেৰ চ কারণেন হংসাৰতীনগরে অনেকপণ্ডরহত্থিসামিমহাধম্মরাজা সহপুঞ্ঞকম্মভূততো মহাচেতিযতো চতূসু দিসাসু সীমাসমূহননকালে রামঞ্ঞদেসৰাসীহি মহাথেরেহি চ মরম্মদেসৰাসীহি মহাথেরেহি চ ৰিসুং ৰিসুং কারাপেসীতি দট্ঠব্বং.

যদি পন মহাসীমং বন্ধিতুকামো হোতি, তদা উসভমত্তং ৰা দ্ৰিউসভমত্তং ৰা তদুত্তরি ৰা পদেসং সল্লক্খেত্ৰা ‘‘এত্তকে ঠানে ৰিহারং করিস্সামা’’তি পরিক্খেপং কারাপেত্ৰা তস্স ৰিহারপরিক্খেপস্স অন্তো চ সব্বত্থ বহি চ সমন্তা লেড্ডুপাতট্ঠানে মঞ্চপ্পমাণে মঞ্চপ্পমাণে ওকাসে হেট্ঠা ৰুত্তনযেন পন্তিকোট্ঠাসে কত্ৰা কম্মপ্পত্তেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং নিরন্তরং ঠত্ৰা পঠমং অৰিপ্পৰাসসীমা ততো সমানসংৰাসকসীমা চ সমূহনিতব্বা. এৰং সীমায সমুগ্ঘাতে কতে তস্মিং ৰিহারে খণ্ডসীমায মহাসীমায চ ৰিজ্জমানত্তে সতি অৰস্সং একস্মিং মঞ্চট্ঠানে তাসং মজ্ঝগতা তে ভিক্খূ তা সমূহনেয্যুং, ততো গামসীমা এৰ অৰসিস্সেয্য, তস্সং গামসীমাযং খণ্ডসীমামহাসীমাৰসেন দুৰিধা সীমা যথারুচি বন্ধিতব্বা. বন্ধনাকারং পন উপরি ৰক্খাম.

কস্মা পন নিমিত্তানং বহিপি সীমাসমূহননং কতং, ননু নিমিত্তানং অন্তোযেৰ অভিনৰসীমা ইচ্ছিতব্বাতি তত্থেৰ সম্ভেদজ্ঝোত্থরণৰিমোচনত্থং পোরাণকসীমায সমূহননং কাতব্বন্তি? সচ্চং, দুৰিঞ্ঞেয্যত্তা পন এৰং কতন্তি দট্ঠব্বং. দুৰিঞ্ঞেয্যো হি পোরাণকসীমায ৰিজ্জমানাৰিজ্জমানভাৰো, তস্মা যদি নিমিত্তানং অন্তোযেৰ সীমাসমূহননং করেয্য, ততো বহি পোরাণকসীমা তিট্ঠেয্য, ততো অপ্পমত্তকং ঠানং অন্তো পৰিসেয্য, তং ঠানং কম্মৰাচাপাঠকেন সহ সীমাসমূহননকারকসঙ্ঘস্স পতিট্ঠহনপ্পহোনকং ন ভৰেয্য, এৰং সন্তে সা পোরাণকসীমা অসমূহতাৰ ভৰেয্য. তং সমূহতসঞ্ঞায সীমাসম্মন্ননকালে অন্তোনিমিত্তট্ঠানং সম্মন্নেয্যুং, তং অসমূহতপোরাণসীমাকোটিপৰিট্ঠত্তা সীমায সীমং সম্ভেদদোসো, যদি পন তং ঠানং চতুন্নং নিসিন্নপ্পহোনকং ভৰেয্য, সীমায সীমং অজ্ঝোত্থরণদোসো, যদিপি অন্তো ন পৰিসতি, নিরন্তরং ফুট্ঠমত্তং হোতি, এৰম্পি সীমাসঙ্করদোসোতি ইমস্মা দোসত্তযা ৰিমোচনত্থং নিমিত্তানং বহিপি সীমাসমূহননং কতং. তেনেৰ ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১৪৪) ‘‘বহি চ সমন্তা লেড্ডুপাতে’’তিআদি ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং.

কেচি পন আচরিযা সমন্তা নিমিত্তানং অন্তো রজ্জুপসারণং কত্ৰা অন্তো ঠত্ৰা রজ্জুযা হেট্ঠা পাদে পৰেসেত্ৰা রজ্জুতো বহি কিঞ্চিমত্তং ঠানং অতিক্কমিত্ৰা সীমাসমূহননং করোন্তি, তদেতং ৰিচারেতব্বং. পাদগ্গট্ঠপনমত্তেন পোরাণসীমাসমুগ্ঘাতো ন হোতি, অথ খো কম্মৰাচাপাঠকেন সহ কম্মপত্তসঙ্ঘস্স পতিট্ঠানেন কম্মৰাচায পাঠনেন চ সমুগ্ঘাতো হোতি. ৰুত্তঞ্হি ৰিমতিৰিনোদনিপ্পকরণে (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১৪৪) ‘‘সীমায পন অন্তোঠানং, ‘সমূহনিস্সামা’তি কম্মৰাচায করণঞ্চেত্থ অঙ্গ’’ন্তি, তস্মা একদেসেন অন্তোপৰিট্ঠায চ একসম্বন্ধেন ঠিতায পোরাণকবদ্ধসীমায সমুগ্ঘাতে অকতে ৰুত্তনযেন দোসত্তযতো ন মুচ্চেয্য, তস্মা নিমিত্ততো বহিপি ঠত্ৰা সমূহননকরণভাৰোৰ পাসংসতরো হোতি. অঞ্ঞে পন আচরিযা কম্মকারকভিক্খূনং পদৰলঞ্জসম্বন্ধং কত্ৰা সমূহনন্তি, তং গরুকরণৰসেন কতন্তি গয্হমানে দোসো নত্থি. একচ্চে পন থেরা ‘‘কারকসঙ্ঘস্স অক্কন্তট্ঠানেযেৰ সীমা সমূহতা, ন অনক্কন্তট্ঠানেতি সঞ্ঞায পঠমতরং সালং করিত্ৰা পচ্ছা সীমায সমূহতায থম্ভট্ঠানে অক্কমিতুং ন লভতি, তস্মা অসমূহতা সীমা’’তি ৰদন্তি.

পুব্বেপি সিরীখেত্তনগরে মহাসত্তধম্মরাজস্স কালে তেন রঞ্ঞা কতস্স নন্দনৰিহারস্স পুরতো তস্স রঞ্ঞো অগ্গমহেসিযা সীমায পতিট্ঠাপিতায পঠমং জেতৰনসালং কত্ৰা পচ্ছা সীমং সমূহনিংসু, তদা তস্মিং নগরে মহারুক্খমূলিকো নাম একো গণপামোক্খত্থেরো ‘‘সচে থম্ভং ৰিজ্ঝিত্ৰা পাদে ঠপেতুং সক্খিস্সামি, এৰং সন্তে অহং আগচ্ছিস্সামী’’তি ৰত্ৰা নাগচ্ছতি. সব্বে থেরা ‘‘ন থম্ভমত্তেন পোরাণসীমা তিট্ঠতি, থম্ভস্স সমন্ততো ঠত্ৰা কম্মৰাচায কতায সীমা সমূহতা হোতী’’তি ৰত্ৰা তস্স ৰচনং অগ্গহেত্ৰা সমূহনিংসু চেৰ বন্ধিংসু চ. হংসাৰতীনগরে ধম্মচেতিযরঞ্ঞো কল্যাণিযসীমাবন্ধনকালেপি পঠমং সালং করিত্ৰাৰ পচ্ছা সমূহনিংসু, ন চ পাল়িঅট্ঠকথাটীকাদীসু ‘‘পদৰলঞ্জসম্বন্ধং কত্ৰা সীমা সমূহনিতব্বা’’তি পাঠো অত্থি, ‘‘মঞ্চপ্পমাণে মঞ্চপ্পমাণে ঠানে’’তি (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১৪৪) পন অত্থি. পোরাণসীমায অন্তো ঠত্ৰা একস্মিং ঠানে সীমাসমূহননকম্মৰাচায কতায সকলাপি সীমা সমূহতাৰ হোতি, তস্মা ‘‘পদৰলঞ্জসম্বন্ধং কত্ৰা সমূহনিতব্ব’’ন্তি ৰচনং পণ্ডিতা ন সম্পটিচ্ছন্তি. ঈদিসং পন ৰচনং গরুকরণৰসেন ৰুত্তন্তি গয্হমানে কিঞ্চাপি দোসো নত্থি, তথাপি সিস্সানুসিস্সানং দিট্ঠানুগতিআপজ্জনকারণং হোতি. তে হি ‘‘অম্হাকং আচরিযা এৰং কথেন্তি, এৰং করোন্তী’’তি দল়্হীকম্মৰসেন গহেত্ৰা তথা অকতে সীমা সমূহতা ন হোতীতি মঞ্ঞন্তি, তস্মা পকরণাগতনযৰসেনেৰ করণং ৰরং পসত্থং হোতীতি দট্ঠব্বং.

অপরম্পি ইমস্মিং সীমাসমূহননাধিকারে ধম্মগারৰেহি ৰিনযধরেহি চিন্তেতব্বং গম্ভীরং দুদ্দসং ঠানং অত্থি, তং কতমন্তি চে? ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তিযোজনপরমং সীমং সম্মন্নিতু’’ন্তি (মহাৰ. ১৪০) ৰচনতো নানাগামক্খেত্তানি অৰত্থরিত্ৰা সম্মতা তিযোজনিকাদিকাযো মহাসীমাযো ভগৰতা অনুঞ্ঞাতা অত্থি, অথ একং গামক্খেত্তং সোধেত্ৰা আরক্খং দত্ৰা সীমায সমূহতায যদি ততো অঞ্ঞেসু গামক্খেত্তেসু ভিক্খূ সন্তি, ন গামসীমা বদ্ধসীমং পরিচ্ছিন্দিতুং সক্কোতি, তস্মা তে ভিক্খূ তস্মিং কম্মে ৰগ্গং করেয্যুং, এৰং সতি সীমা সমূহতা ন ভৰেয্য, তায অসমূহতায সতি অভিনৰসীমা সম্মন্নিতব্বা ন ভৰেয্য, ইতি ইদং ঠানং দুজ্জানং দুদ্দসং, তস্মা পাসাণচ্ছত্তং ৰিয ভগৰতো আণং গরুং করোন্তেহি লজ্জিপেসলবহুস্সুতসিক্খাকামভূতেহি ৰিনযৰিদূহি সুট্ঠু চিন্তেতব্বন্তি.

ইমস্মিং অধিকারে চিন্তেন্তো গৰেসন্তো ৰিচিনন্তো ইদং কারণং দিস্সতি – তিযোজনিকাদিমহাসীমাযো ইদ্ধিমন্তানং ভিক্খূনং ধরমানকালে সন্নিপতিতুং ৰা ৰিসোধেতুং ৰা সক্কুণেয্যভাৰতো তমারব্ভ ভগৰতা অনুজানিতা ভৰেয্যুং. সব্বস্মিং কালে সব্বস্মিং পদেসে সব্বে ভিক্খূ তাদিসং মহাসীমং সোধেতুং ৰা সন্নিপতিতুং ৰা ন সক্কা, ন চ ভগৰা অসক্কুণেয্যং অলব্ভনেয্যং কারণং ৰদেয্য. ভগৰতো ধরমানকালে রাজগহনগরে অট্ঠারস মহাৰিহারা একসীমাৰ ধম্মসেনাপতিসারিপুত্তত্থেরেন সম্মতাতি. সীহল়দীপে মহাৰিহারসীমা অনুরাধপুরং অন্তোকত্ৰা পৰত্তা মহামহিন্দত্থেরেন সম্মতাতি চ পকরণেসু দিস্সতি, ন তথা ইমস্মিং নাম দেসে দ্ৰিযোজনিকা ৰা তিযোজনিকা ৰা সীমা অসুকেন ভিক্খুনা সম্মতাতি দিস্সতি. ইমস্মিঞ্চ মরম্মদেসে তাদিসানং সীমানং নত্থিভাৰো উপপরিক্খিত্ৰা জানিতব্বো. তথা হি অনেকসতঅনেকসহস্সৰস্সকালতো উপ্পন্না বদ্ধসীমা পাসাণথম্ভনিমিত্তেন সহ তস্মিং তস্মিং পদেসে দিস্সন্তি. অরিমদ্দনপুরে চ অনুরুদ্ধমহারাজেন সম্মন্নাপিতা দ্ৰাসট্ঠযাধিকসতহত্থাযামা সত্তচত্তালীসাধিকসতহত্থৰিত্থারা মহাসীমা নিমিত্তেন সহ দিস্সতি. রতনপূরনগরে চ নরপতিজেয্যসূরমহারাজকালে অট্ঠসত্ততাধিকচতুসতকলিযুগে সম্মন্নিতা সীমা পাসাণলেখায সদ্ধিং দিস্সতি. যদি তিযোজনপরমাদিমহাসীমাযো অত্থি, পোরাণাচরিযা নৰং নৰং বদ্ধসীমং ন বন্ধেয্যুং, অথ চ পন বন্ধন্তি, তাসু চ নৰসীমাসু উপসম্পদাদিসঙ্ঘকম্মং করোন্তি, ততো এৰ চ গণনপথমতিক্কন্তা ভিক্খূ পরম্পরতো ৰড্ঢেন্তা যাৰজ্জতনা সাসনং পতিট্ঠপেন্তি. ইমিনা চ কারণেন ইমস্মিং পদেসে তিযোজনা সীমাযো নত্থীতি ৰিঞ্ঞাযতি.

অথ ৰা ‘‘ৰিহারপরিক্খেপস্স অন্তো চ বহি চ সমন্তা লেড্ডুপাতে’’তি ৰিহারপরিক্খেপস্স অন্তো চ ৰিহারূপচারভূতে বহি লেড্ডুপাতে চ ঠানেযেৰ সীমাসমূহননস্স ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১৪৪) ৰুত্তত্তাপি তাদিসা মহাসীমাযো নত্থীতি ৰিঞ্ঞাযতি. যদি অত্থি, সীমাসমূহননং পকরণাচরিযা ন কথেয্যুং. কথেন্তাপি সমন্তা তিযোজনং ঠানং সোধেত্ৰা সীমাসমূহননং করেয্যুং, তথা পন অকথেত্ৰা ৰিহারৰিহারূপচারেসুযেৰ সীমাসমূহননস্স কথিতত্তা তিযোজনিকাদযো মহাসীমাযো নত্থীতি ৰিঞ্ঞাযতি.

অথ ৰা ‘‘খণ্ডসীমং পন জানন্তা অৰিপ্পৰাসং অজানন্তাপি সমূহনিতুঞ্চেৰ বন্ধিতুঞ্চ সক্খিস্সন্তী’’তি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ১৪৪) ৰচনতোপি তেসু তেসু জনপদেসু তিযোজনিকাদিকাযো মহাসীমাযো নত্থীতি ৰিঞ্ঞাযতি. কথং? যদি তাদিসা সীমাযো অত্থি, সকলম্পি তং সীমং অসোধেত্ৰা সীমাসমূহননং অট্ঠকথাচরিযা ন কথেয্যুং, অথ চ পন খণ্ডসীমং জানন্তা অৰিপ্পৰাসং অজানন্তাপি সীমং সমূহনিতুং বন্ধিতুঞ্চ সমত্থভাৰং কথেন্তি, সা কথা খন্ধসীমায সীমন্তরিকন্তরিতমত্তা হুত্ৰা তস্মিং গামক্খেত্তে অৰিপ্পৰাসসীমা ভৰেয্য, তস্মা তস্মিং ঠানে ঠত্ৰা সমূহনিতুং সমত্থভাৰেন অট্ঠকথাচরিযেহি কথীযতি, ন নানাগামক্খেত্তানি অৰত্থরিত্ৰা সম্মতায তিযোজনিকাদিভেদায সীমায অঞ্ঞেসু গামক্খেত্তেসু অঞ্ঞেসু ভিক্খূসু সন্তেসুপি সমূহনিতুং সমত্থভাৰেন, তেন ঞাযতি ‘‘ন সব্বেসু ঠানেসু তিযোজনিকাদিভেদাযো মহাসীমাযো ন সন্তী’’তি. ঈদিসানি কারণানি ভগৰতো আণং গরুং করোন্তেহি ৰিনযত্থৰিদূহি ৰিনযধরেহি পুনপ্পুনং চিন্তেতব্বানি উপপরিক্খিতব্বানি, ইতো অঞ্ঞানিপি কারণানি গৰেসিতব্বানীতি.

ইতো পরম্পি ‘‘সচে অঞ্ঞানিপি গামক্খেত্তানি অন্তোকাতুকামা, তেসু গামেসু যে ভিক্খূ ৰসন্তি, তেহিপি আগন্তব্ব’’ন্তিআদিৰচনতো (মহাৰ. অট্ঠ. ১৩৮) একস্মিংযেৰ গামক্খেত্তে সীমং ন বন্ধন্তি, অথ খো অঞ্ঞানিপি গামক্খেত্তানি অন্তোকরিত্ৰাপি বন্ধন্তি, তস্মা ইদানি সম্মন্নিতব্বায সীমায নিস্সযভূতং পকতিগামক্খেত্তং ৰা ৰিসুংগামক্খেত্তং ৰা সোধিতন্তি মনসি ন কাতব্বং. কঙ্খচ্ছেদনত্থং সীমাসমূহননকম্মৰাচাভণনসমযে তেন গামক্খেত্তেন সম্বন্ধেসু অঞ্ঞেসু গামক্খেত্তেসু ৰসন্তে ভিক্খূপি যাচিত্ৰা ততো গামক্খেত্ততো বহি দূরে ৰাসাপেতব্বা. এৰঞ্হি করোন্তে অঞ্ঞানি গামক্খেত্তানি অন্তোকরিত্ৰা পোরাণসীমায ৰিজ্জমানাযপি তে ৰগ্গং কাতুং ন সক্কোন্তি. ততো সীমাসমূহননকম্মৰাচা সম্পজ্জতি, তস্মা এৰরূপো সুখুমো নিপুণো অত্থো ৰিনযধরেহি চিন্তেতব্বো. এৰং সীমাসমূহননৰিধানেন সীমায সীমং সম্ভিন্দন্তেন সম্মতা, সীমায সীমং অজ্ঝোত্থরন্তেন সম্মতাতি ৰুত্তেহি দ্ৰীহি ৰিপত্তিদোসেহি মুত্তা হোতি.

ততো ‘‘অতিখুদ্দিকা অতিমহন্তী’’তি (পরি. ৪৮৬) ৰুত্তেহি ৰিপত্তিদোসেহি ৰিমুচ্চনত্থং সীমায পমাণং জানিতব্বং. কথং? সীমা নাম একৰীসতিযা ভিক্খূনং নিসীদিতুং অপ্পহোন্তে সতি অতিখুদ্দিকা নাম হোতি, সম্মতাপি সীমা ন হোতি. তিযোজনতো পরং কেসগ্গমত্তম্পি ঠানং অন্তো করোন্তে সতি অতিমহতী নাম হোতি, সম্মতাপি সীমা ন হোতি, তস্মা একৰীসতিযা ভিক্খূনং নিসীদনপ্পহোনকতো পট্ঠায তিযোজনং অনতিক্কমিত্ৰা যত্থ যং পমাণং সঙ্ঘো ইচ্ছতি, তত্থ তং পমাণং কত্ৰা সীমা সম্মন্নিতব্বা. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ‘‘তত্থ অতিখুদ্দিকা নাম যত্থ একৰীসতি ভিক্খূ নিসীদিতুং ন সক্কোন্তি. অতিমহন্তী নাম অন্তমসো কেসগ্গমত্তেনপি তিযোজনং অতিক্কমিত্ৰা সম্মতা’’তি কঙ্খাৰিতরণিযং (কঙ্খা. অট্ঠ. নিদানৰণ্ণনা) ৰচনতো ৰিঞ্ঞাযতি. এৰং সীমায পমাণগ্গহণেন ‘‘অতিখুদ্দিকা অতিমহন্তী’’তি ৰুত্তেহি দ্ৰীহি দোসেহি মুত্তা হোতি.

ততো ‘‘খণ্ডনিমিত্তা ছাযানিমিত্তা অনিমিত্তা’’তি (পরি. ৪৮৬) ৰুত্তেহি তীহি ৰিপত্তিদোসেহি ৰিমুচ্চনত্থং নিমিত্তকিত্তনং কাতব্বং, তত্থ অসম্বন্ধকিত্তনেন নিমিত্তা সীমা খণ্ডনিমিত্তা নাম. কথং? সীমায চতূসু দিসাসু ঠপিতনিমিত্তেসু পুরত্থিমদিসায নিমিত্তং কিত্তেত্ৰা অনুক্কমেন দক্খিণপচ্ছিমউত্তরদিসাসু নিমিত্তানি কিত্তেত্ৰা পুন পুরত্থিমদিসায নিমিত্তং কিত্তেতব্বং, এৰং কতে অখণ্ডনিমিত্তা নাম হোতি. যদি পন পুরত্থিমদিসায নিমিত্তং কিত্তেত্ৰা অনুক্কমেন দক্খিণপচ্ছিমউত্তরদিসাসু নিমিত্তানি কিত্তেত্ৰা ঠপেতি, পুন পুরত্থিমদিসায নিমিত্তং ন কিত্তেতি, এৰং খণ্ডনিমিত্তা নাম হোতি. অপরাপি খণ্ডনিমিত্তা নাম যা অনিমিত্তুপগপাসাণং ৰা বহিসাররুক্খং ৰা খাণুকং ৰা পংসুপুঞ্জং ৰা অন্তরা একং নিমিত্তং কত্ৰা সম্মতা. পব্বতচ্ছাযাদীসু যং কিঞ্চি ছাযং নিমিত্তং কত্ৰা সম্মতা ছাযানিমিত্তা নাম. সব্বসো নিমিত্তং অকিত্তেত্ৰা সম্মতা অনিমিত্তা নাম. ইমেহি তীহি দোসেহি ৰিমুচ্চনত্থায নিমিত্তকিত্তনং কাতব্বং.

কথং? কম্মৰাচায পোরাণসীমাসমূহননং কত্ৰা পরিসুদ্ধায কেৰলায গামসীমায সঙ্ঘেন যথাজ্ঝাসযং গহিতপ্পমাণস্স সীমমণ্ডলস্স চতূসু ৰা দিসাসু অট্ঠসু ৰা দিসাসু নিমিত্তুপগে হেট্ঠিমপরিচ্ছেদেন দ্ৰত্তিংসপলগুল়পিণ্ডপ্পমাণে, উক্কট্ঠপরিচ্ছেদেন হত্থিপ্পমাণতো ঊনপ্পমাণে পাসাণে ঠপেত্ৰা নিমিত্তানং অন্তো ঠিতেন কম্মৰাচাপাঠকেন ৰিনযধরেন ‘‘পুরত্থিমায দিসায কিং নিমিত্ত’’ন্তি পুচ্ছিতব্বং. অঞ্ঞেন ‘‘পাসাণো, ভন্তে’’তি ৰত্তব্বং. পুন ৰিনযধরেন ‘‘এসো পাসাণো নিমিত্ত’’ন্তি ৰত্ৰা কিত্তেতব্বং. ইমিনা নযেন সীমমণ্ডলং পদক্খিণং করোন্তেন ‘‘পুরত্থিমায অনুদিসায, দক্খিণায দিসায, দক্খিণায অনুদিসায, পচ্ছিমায দিসায, পচ্ছিমায অনুদিসায, উত্তরায দিসায, উত্তরায অনুদিসায কিং নিমিত্তং? পাসাণো, ভন্তে. এসো পাসাণো নিমিত্ত’’ন্তি কিত্তেত্ৰা পুন ‘‘পুরত্থিমায দিসায কিং নিমিত্তং? পাসাণো, ভন্তে. এসো পাসাণো নিমিত্ত’’ন্তি কিত্তেত্ৰা নিট্ঠপেতব্বং. ৰুত্তঞ্হি কঙ্খাৰিতরণিযং (কঙ্খা. অট্ঠ. নিদানৰণ্ণনা) ‘‘খণ্ডনিমিত্তা নাম অঘটিতনিমিত্তা ৰুচ্চতী’’তিআদি. এৰং নিমিত্তকিত্তনেন ‘‘খণ্ডনিমিত্তা ছাযানিমিত্তা অনিমিত্তা’’তি ৰুত্তেহি তীহি ৰিপত্তিদোসেহি ৰিমুত্তা হোতি.

ততো পরং ‘‘বহিসীমে ঠিতসম্মতা’’তি (পরি. ৪৮৬) ৰুত্তৰিপত্তিদোসতো ৰিমুচ্চনত্থং সীমাসম্মুতিকম্মৰাচাপাঠকালে সঙ্ঘস্স ঠিতট্ঠানং জানিতব্বং. কথং? যদি নিমিত্তানি কিত্তেত্ৰা সঙ্ঘো নিমিত্তানং বহি ঠত্ৰা কম্মৰাচায সীমং সম্মন্নতি, বহিসীমে ঠিতসম্মতা নাম হোতি, সীমা ন হোতি, তস্মা নিমিত্তানি কিত্তেত্ৰা সঙ্ঘেন নিমিত্তানং অন্তো ঠত্ৰা কম্মৰাচায সীমা সম্মন্নিতব্বা. ৰুত্তঞ্হেতং কঙ্খাৰিতরণিযং ‘‘বহিসীমে ঠিতসম্মতা নাম নিমিত্তানি কিত্তেত্ৰা নিমিত্তানং বহি ঠিতেন সম্মতা’’তি. এৰং সীমাসম্মন্ননট্ঠাননিযমেন ‘‘বহিসীমে ঠিতসম্মতা’’তি (পরি. ৪৮৬) ৰুত্তৰিপত্তিদোসতো মুত্তা হোতি.

ততো পরং ‘‘নদিযং সম্মতা, সমুদ্দে সম্মতা, জাতস্সরে সম্মতা’’তি (পরি. ৪৮৬) ৰুত্তেহি তীহি ৰিপত্তিদোসেহি চ ৰিমুচ্চনত্থং এৰং মনসি কাতব্বং – ‘‘সব্বা, ভিক্খৰে, নদী অসীমা, সব্বো সমুদ্দো অসীমো, সব্বো জাতস্সরো অসীমো’’তি (মহাৰ. ১৪৭) ভগৰতা ৰচনতো নদীসমুদ্দজাতস্সরেসু সম্মতা সীমা ন হোতি, পোরাণসীমৰিগতায সুদ্ধায গামসীমায সম্মতা এৰ সীমা হোতি, তস্মা গামসীমাযমেৰ বদ্ধসীমা সম্মন্নিতব্বা, ন নদীআদীসূতি. ৰুত্তঞ্হি কঙ্খাৰিতরণিযং (কঙ্খা. অট্ঠ. নিদানৰণ্ণনা) ‘‘নদিযা সমুদ্দে জাতস্সরে সম্মতা নাম এতেসু নদীআদীসু সম্মতা’’তিআদি. এত্তাৰতা ‘‘অযং সীমা অতিখুদ্দিকা, অতিমহন্তী, খণ্ডনিমিত্তা, ছাযানিমিত্তা, অনিমিত্তা, বহিসীমে ঠিতসম্মতা, নদিযং সম্মতা, সমুদ্দে সম্মতা, জাতস্সরে সম্মতা, সীমায সীমং সম্ভিন্দন্তেন সম্মতা, সীমায সীমং অজ্ঝোত্থরন্তেন সম্মতা’’তি (পরি. ৪৮৬) ৰুত্তেহি একাদসহি দোসেহি ৰিমুত্তা হুত্ৰা ‘‘অব্ভা মহিকা ধূমো রজো রাহূ’’তি ৰুত্তেহি পঞ্চহি উপক্কিলেসেহি মুত্তং চন্দমণ্ডলং ৰিয, সূরিযমণ্ডলং ৰিয চ সুপরিসুদ্ধা হোতি.

তিৰিধসম্পত্তি নাম নিমিত্তসম্পত্তিপরিসসম্পত্তিকম্মৰাচাসম্পত্তিযো. তাসু ‘‘পব্বতনিমিত্তং পাসাণনিমিত্তং ৰননিমিত্তং রুক্খনিমিত্তং মগ্গনিমিত্তং ৰম্মিকনিমিত্তং নদীনিমিত্তং উদকনিমিত্ত’’ন্তি (মহাৰ. ১৩৮) ৰুত্তেসু অট্ঠসু নিমিত্তেসু তস্সং তস্সং দিসাযং যথালদ্ধানি নিমিত্তানি কিত্তেত্ৰা সম্মন্নিতব্বা. ৰুত্তঞ্হি কঙ্খাৰিতরণিযং (কঙ্খা. অট্ঠ. নিদানৰণ্ণনা) ‘‘পুরত্থিমায দিসায কিংনিমিত্তং? পাসাণো, ভন্তে. এসো পাসাণো নিমিত্তন্তিআদিনা নযেন কিত্তেত্ৰা সম্মতা’’তি. তেসু চ অট্ঠসু নিমিত্তেসু রুক্খনিমিত্তাদীনং যথাজ্ঝাসযট্ঠানেসু দুল্লভভাৰতো ৰড্ঢিত্ৰা দ্ৰিন্নং বদ্ধসীমানং সঙ্করকরণতো চ পাসাণনিমিত্তস্স পন তথা সঙ্করকরণাভাৰতো যথিচ্ছিতট্ঠানং আহরিত্ৰা ঠপেতুং সুকরভাৰতো চ সীমং বন্ধন্তেহি ভিক্খূহি সীমমণ্ডলস্স সমন্তা নিমিত্তূপগা পাসাণা ঠপেতব্বা. তেন ৰুত্তং মহাৰগ্গট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ১৩৮) ‘‘তং বন্ধন্তেহি সমন্তা নিমিত্তূপগা পাসাণা ঠপেতব্বা’’তি. ৰিমতিৰিনোদনিযঞ্চ (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১৩৮) ‘‘নিমিত্তূপগা পাসাণা ঠপেতব্বাতি ইদং যথারুচিতট্ঠানে রুক্খনিমিত্তাদীনং দুল্লভতাযা’’তিআদি. এত্তাৰতা নিমিত্তসম্পত্তিসঙ্খাতং পঠমঙ্গং সূপপন্নং হোতি.

ততো সীমাসম্মুতিকরণত্থং সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন চত্তারো ভিক্খূ সন্নিপতিত্ৰা যাৰতা তস্মিং গামে বদ্ধসীমং ৰা নদীসমুদ্দজাতস্সরে ৰা অনোক্কমিত্ৰা ঠিতা ভিক্খূ সন্তি, সব্বে তে হত্থপাসে ৰা কত্ৰা ছন্দং ৰা আহরিত্ৰা যা সীমা সম্মতা, সা পরিসসম্পত্তিযুত্তা নাম হোতি. তেন ৰুত্তং কঙ্খাৰিতরণিযং (কঙ্খা. অট্ঠ. নিদানৰণ্ণনা) ‘‘পরিসসম্পত্তিযুত্তা নাম সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন চতূহি ভিক্খূহি সন্নিপতিত্ৰা’’তিআদি. অথ তং সীমং বন্ধন্তা ভিক্খূ সামন্তৰিহারেসু ৰসন্তে ভিক্খূ তস্স তস্স ৰিহারস্স সীমাপরিচ্ছেদং পুচ্ছিত্ৰা যে বদ্ধসীমৰিহারা, তেসং সীমায সীমন্তরিকং ঠপেত্ৰা, যে অবদ্ধসীমৰিহারা, তেসং সীমায উপচারং ঠপেত্ৰা দিসাচারিকভিক্খূনং নিস্সঞ্চারসমযে যদি একস্মিংযেৰ গামক্খেত্তে সীমং বন্ধিতুকামা, তস্মিং যে ভিক্খূ বদ্ধসীমৰিহারা, তেসং পেসেতব্বং ‘‘অজ্জ মযং সীমং বন্ধিস্সাম, তুম্হে সকসকসীমাপরিচ্ছেদতো মা নিক্খমথা’’তি. যে অবদ্ধসীমৰিহারা, তে সব্বে একজ্ঝং সন্নিপাতাপেতব্বা, ছন্দারহানং ছন্দো আহরিতব্বো.

যদি অঞ্ঞং গামক্খেত্তম্পি অন্তোকত্তুকামা, তত্থ নিৰাসিনো ভিক্খূ সমানসংৰাসকসীমাসম্মন্ননকালে আগন্তুম্পি অনাগন্তুম্পি ৰট্টন্তি. অৰিপ্পৰাসসীমাসম্মন্ননকালে পন অন্তোনিমিত্তগতেহি ভিক্খূহি আগন্তব্বং, অনাগচ্ছন্তানং ছন্দো আহরিতব্বো. ৰুত্তঞ্হেতং সমন্তপাসাদিকাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ১৩৮) ‘‘তং বন্ধিতুকামেহি সামন্তৰিহারেসু ভিক্খূ’’তিআদি. এৰং ভিক্খূসু সন্নিপতিতেসু ছন্দারহানং ছন্দে আহটে তেসু তেসু মগ্গেসু নদীতিত্থগামদ্ৰারাদীসু চ আগন্তুকভিক্খূনং সীঘং সীঘং হত্থপাসানযনত্থঞ্চ বহিসীমকরণত্থঞ্চ আরামিকসামণেরে ঠপেত্ৰা ভেরিসঞ্ঞং ৰা সঙ্খসঞ্ঞং ৰা কারাপেত্ৰা নিমিত্তকিত্তনানন্তরং ৰুত্তায ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে সঙ্ঘো’’তিআদিকায (মহাৰ. ১৩৯) কম্মৰাচায সীমা বন্ধিতব্বা. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ১৩৮) ‘‘এৰং সন্নিপতিতেসু পন ভিক্খূসূ’’তিআদি. এত্তাৰতা পরিসসম্পত্তিসঙ্খাতং দুতিযঙ্গং সূপপন্নং হোতি.

ততো পরং কম্মৰাচাপাঠসমযে ‘‘সীমং, ভিক্খৰে, সম্মন্নন্তেন পঠমং সমানসংৰাসকসীমা সম্মন্নিতব্বা, পচ্ছা তিচীৰরেন অৰিপ্পৰাসো সম্মন্নিতব্বো’’তি (মহাৰ. ১৪৪) ৰচনতো পঠমং সমানসংৰাসকসীমা সম্মন্নিতব্বা, পচ্ছা অৰিপ্পৰাসসীমা সম্মন্নিতব্বা, সমানসংৰাসককম্মৰাচাপরিযোসানেযেৰ নিমিত্তানি বহি কত্ৰা নিমিত্তানং অন্তোপমাণেনেৰ সমানসংৰাসকসীমা চতুনহুতাধিকদ্ৰিলক্খযোজনপুথুলং মহাপথৰিং ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা পথৰীসন্ধারকউদকং পরিযন্তং কত্ৰা গতা. তেন ৰুত্তং সমন্তপাসাদিকাযং ‘‘কম্মৰাচাপরিযোসানেযেৰ…পে… গতা হোতী’’তি. অৰিপ্পৰাসকম্মৰাচাপরিযোসানে অৰিপ্পৰাসসীমা যদি অন্তোসীমায গামো অত্থি, গামঞ্চ গামূপচারঞ্চ মুঞ্চিত্ৰা সমানসংৰাসকসীমায গতপরিচ্ছেদেনেৰ গতা. ইতি তিচীৰরেন অৰিপ্পৰাসসীমা গামঞ্চ গামূপচারঞ্চ ন অৰত্থরতি, সমানসংৰাসকসীমাৰ অৰত্থরতি, সমানসংৰাসকসীমা অত্তনো ধম্মতায গচ্ছতি. অৰিপ্পৰাসসীমা পন যত্থ সমানসংৰাসকসীমা, তত্থেৰ গচ্ছতি. তেন ৰুত্তং সমন্তপাসাদিকাযং ‘‘ইতি ভিক্খূনং অৰিপ্পৰাসসীমা…পে… গচ্ছতী’’তি. তস্মা –

‘‘সুণাতু মে, ভন্তে সঙ্ঘো, যাৰতা সমন্তা নিমিত্তা কিত্তিতা. যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, সঙ্ঘো এতেহি নিমিত্তেহি সীমং সম্মন্নেয্য সমানসংৰাসং একূপোসথং, এসা ঞত্তি.

‘‘সুণাতু মে, ভন্তে সঙ্ঘো, যাৰতা সমন্তা নিমিত্তা কিত্তিতা, সঙ্ঘো এতেহি নিমিত্তেহি সীমং সম্মন্নতি সমানসংৰাসং একূপোসথং. যস্সাযস্মতো খমতি এতেহি নিমিত্তেহি সীমায সম্মুতি সমানসংৰাসায একূপোসথায, সো তুণ্হস্স. যস্স নক্খমতি, সো ভাসেয্য. সম্মতা সা সীমা সঙ্ঘেন এতেহি নিমিত্তেহি সমানসংৰাসা একূপোসথা, খমতি সঙ্ঘস্স, তস্মা তুণ্হী. এৰমেতং ধারযামী’’তি (মহাৰ. ১৩৯).

এসা সমানসংৰাসককম্মৰাচা,

‘‘সুণাতু মে, ভন্তে সঙ্ঘো, যা সা সঙ্ঘেন সীমা সম্মতা সমানসংৰাসা একূপোসথা. যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, সঙ্ঘো তং সীমং তিচীৰরেন অৰিপ্পৰাসং সম্মন্নেয্য ঠপেত্ৰা গামঞ্চ গামূপচারঞ্চ, এসা ঞত্তি.

‘‘সুণাতু মে, ভন্তে সঙ্ঘো, যা সা সঙ্ঘেন সীমা সম্মতা সমানসংৰাসা একূপোসথা. সঙ্ঘো তং সীমং তিচীৰরেন অৰিপ্পৰাসং সম্মন্নতি ঠপেত্ৰা গামঞ্চ গামূপচারঞ্চ. যস্সাযস্মতো খমতি এতিস্সা সীমায তিচীৰরেন অৰিপ্পৰাসসম্মুতি ঠপেত্ৰা গামঞ্চ গামূপচারঞ্চ, সো তুণ্হস্স. যস্স নক্খমতি, সো ভাসেয্য. সম্মতা সা সীমা সঙ্ঘেন তিচীৰরেন অৰিপ্পৰাসা ঠপেত্ৰা গামঞ্চ গামূপচারঞ্চ, খমতি সঙ্ঘস্স, তস্মা তুণ্হী. এৰমেতং ধারযামী’’তি (মহাৰ. ১৪৪).

এসা অৰিপ্পৰাসকম্মৰাচা ঞত্তিদোসঅনুস্সাৰনাদোসে অনুট্ঠপেত্ৰা সুট্ঠু ভণিতব্বা. এত্তাৰতা কম্মৰাচাসম্পত্তিসঙ্খাতং ততিযঙ্গং সূপপন্নং হোতি.

এৰমযং সীমা অন্তো মণিৰিমানং বহি রজতপরিক্খিত্তং ৰিমানসামিকদেৰপুত্তোতি ইমেহি তীহি অঙ্গেহি সম্পন্নং চন্দমণ্ডলং ৰিয, অন্তো কনকৰিমানং বহি ফলিকপরিক্খিত্তং ৰিমানসামিকদেৰপুত্তোতি ইমেহি তীহি অঙ্গেহি সম্পন্নং সূরিযমণ্ডলং ৰিয চ নিমিত্তসম্পত্তিপরিসসম্পত্তিকম্মৰাচাসম্পত্তিসঙ্খাতেহি তীহি অঙ্গেহি সম্পন্না হুত্ৰা অতিৰিয সোভতি ৰিরোচতি, জিনসাসনস্স চিরট্ঠিতিকারণভূতা হুত্ৰা তিট্ঠতীতি দট্ঠব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং উপোসথক্খন্ধকপাল়িযং ‘‘সীমং, ভিক্খৰে, সম্মন্নন্তেন পঠমং সমানসংৰাসকসীমা সম্মন্নিতব্বা’’তিআদি.

‘‘নিমিত্তেন নিমিত্তং সম্বন্ধিত্ৰা’’তি এত্থ পন পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ পুরত্থিমদিসতো পট্ঠায পদক্খিণং কত্ৰা সব্বনিমিত্তানি কিত্তেত্ৰা উত্তরানুদিসং পত্ৰা তত্থেৰ অট্ঠপেত্ৰা পুব্বে কিত্তিতং পুরত্থিমদিসায নিমিত্তং পুন কিত্তেত্ৰা সম্মতাতি অত্থো. এৰং সম্মতা অযং সীমা একাদসহি ৰিপত্তীহি মুত্তা, তীহি সম্পত্তীহি সমন্নাগতা হুত্ৰা সব্বাকারসম্পন্না পঞ্চৰস্সসহস্সপরিমাণকালং অপরিমাণং ভিক্খূনং অপলোকনাদিচতুব্বিধকম্মকরণট্ঠানভূতা বদ্ধসীমা হোতীতি দট্ঠব্বা.

যদি পন সখণ্ডসীমং মহাসীমং বন্ধিতুকামা, পুব্বে ৰুত্তনযেন সুট্ঠু সোধেত্ৰা সমূহনিতপোরাণসীমায কেৰলায পকতিগামসীমায ৰা ৰিসুংগামসীমায ৰা বন্ধিতব্বা, তাসু চ দ্ৰীসু সীমাসুপব্বজ্জুপসম্পদাদীনং সঙ্ঘকম্মানং সুখকরণত্থং সীমা পঠমং বন্ধিতব্বা, তং পন বন্ধন্তেহি ৰত্তং জানিতব্বং. সচে হি বোধিচেতিযভত্তসালাদীনি সব্বৰত্থূনি পতিট্ঠাপেত্ৰা কতৰিহারে বন্ধন্তি, ৰিহারমজ্ঝে বহূনং সমোসরণট্ঠানে অবন্ধিত্ৰা ৰিহারপচ্চন্তে ৰিৰিত্তোকাসে বন্ধিতব্বা. অকতৰিহারে বন্ধন্তেহি বোধিচেতিযাদীনং সব্বৰত্থূনং পতিট্ঠানং সল্লক্খেত্ৰা যথা পতিট্ঠিতেসু ৰত্থূসু ৰিহারপচ্চন্তে ৰিৰিত্তোকাসে হোতি, এৰং বন্ধিতব্বা. তথা হি ৰুত্তং সমন্তপাসাদিকাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ১৩৮) ‘‘ইমং পন সমানসংৰাসকসীমং সম্মন্নন্তেহী’’তিআদি.

কিত্তকপ্পমাণা পন খণ্ডসীমা বন্ধিতব্বাতি? হেট্ঠিমপরিচ্ছেদেন সচে একৰীসতি ভিক্খূ গণ্হাতি, ৰট্টতি, ততো ওরং ন ৰট্টতি. পরং ভিক্খুসহস্সং গণ্হন্তীপি ৰট্টতি. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. ১৩৮) ‘‘সা হেট্ঠিমপরিচ্ছেদেনা’’তিআদি. একৰীসতি ভিক্খূতি চ নিসিন্নে সন্ধায ৰুত্তং, ইদঞ্চ অব্ভানকরণকালে কম্মারহভিক্খুনা সদ্ধিং ৰীসতিগণস্স সঙ্ঘস্স নিসীদনপ্পহোনকত্থং ৰুত্তং. ৰুত্তঞ্হি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১৩৮) ‘‘একৰীসতি ভিক্খূ’’তিআদি. তং খণ্ডসীমং বন্ধন্তেহি ভিক্খূহি সীমমাল়কস্স সমন্তা নিমিত্তূপগা পাসাণা ঠপেতব্বা. অন্তোখণ্ডসীমাযমেৰ ঠত্ৰা খণ্ডসীমা বন্ধিতব্বা. ‘‘এসো পাসাণো নিমিত্ত’’ন্তি এৰং নিমিত্তানি কিত্তেত্ৰা কম্মৰাচায সীমা বন্ধিতব্বা, তস্সাযেৰ সীমায দল়্হীকম্মত্থং অৰিপ্পৰাসকম্মৰাচা কাতব্বা. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ১৩৮) ‘‘তং বন্ধন্তেহী’’তিআদি. এৰং খণ্ডসীমং সম্মন্নিত্ৰা বহি সীমন্তরিকপাসাণা ঠপেতব্বা. সীমন্তরিকা পচ্ছিমকোটিযা একরতনপ্পমাণা ৰট্টতি, ৰিদত্থিপ্পমাণাপি চতুরঙ্গুলপ্পমাণাপি ৰট্টতি. সচে পন ৰিহারো মহা হোতি, দ্ৰেপি তিস্সোপি ততুত্তরিপি খণ্ডসীমাযো বন্ধিতব্বা. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং ‘‘সীমং সম্মন্নিত্ৰা’’তিআদি.

এৰং খণ্ডসীমং সম্মন্নিত্ৰা মহাসীমাসম্মুতিকালে খণ্ডসীমতো নিক্খমিত্ৰা মহাসীমায ঠত্ৰা সমন্তা অনুপরিযাযন্তেহি সীমন্তরিকপাসাণা কিত্তেতব্বা, ততো অৰসেসনিমিত্তানি কিত্তেত্ৰা হত্থপাসং অৰিজহন্তেহি কম্মৰাচায সমানসংৰাসকসীমং সম্মন্নিত্ৰা তস্স দল়্হীকম্মত্থং অৰিপ্পৰাসকম্মৰাচাপি কাতব্বা. তথা হি ৰুত্তং অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ১৩৮) ‘‘এৰং খণ্ডসীমং সম্মন্নিত্ৰা’’তিআদি.

‘‘সমন্তা অনুপরিযাযন্তেহি সীমন্তরিকপাসাণা কিত্তেতব্বা’’তি ৰুত্তং. কথং কিত্তেতব্বাতি? দক্খিণতো অনুপরিযাযন্তেনেৰ কিত্তেতব্বা. তথা হি খণ্ডসীমতো পচ্ছিমায দিসায পুরত্থাভিমুখেন ঠত্ৰা ‘‘পুরত্থিমায দিসায কিং নিমিত্ত’’ন্তি তত্থ সব্বানি নিমিত্তানি অনুক্কমেন কিত্তেত্ৰা তথা উত্তরায দিসায দক্খিণাভিমুখেন ঠত্ৰা ‘‘দক্খিণায দিসায কিং নিমিত্ত’’ন্তি অনুক্কমেন কিত্তেত্ৰা তথা পুরত্থিমায দিসায পচ্ছিমাভিমুখেন ঠত্ৰা ‘‘পচ্ছিমায দিসায কিং নিমিত্ত’’ন্তি অনুক্কমেন কিত্তেত্ৰা তথা দক্খিণায দিসায উত্তরাভিমুখেন ঠত্ৰা ‘‘উত্তরায দিসায কিং নিমিত্ত’’ন্তি তত্থ সব্বানি নিমিত্তানি অনুক্কমেন কিত্তেত্ৰা পুন পচ্ছিমায দিসায পুরত্থাভিমুখেন ঠত্ৰা পুরিমং কিত্তিতং ৰুত্তনযেনেৰ পুন কিত্তেতব্বং. এৰং বহূনম্পি খণ্ডসীমানং সীমন্তরিকপাসাণা পচ্চেকং কিত্তেতব্বা, ততো পচ্ছা অৰসেসনিমিত্তানীতি মহাসীমায বাহিরবন্ধনেসু নিমিত্তানি. এৰং সীমন্তরিকপাসাণা মহাসীমায অন্তো নিমিত্তানি হোন্তি দ্ৰিন্নং সীমানং সঙ্করদোসাপগমনত্থং সীমন্তরিকপাসাণানং ঠপেতব্বত্তা. এৰং সমন্তা অনুপরিযাযন্তেন সীমন্তরিকপাসাণা কিত্তেতব্বা. তথাহি ৰুত্তং ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১৩৮) ‘‘সীমন্তরিকপাসাণাতি সীমন্তরিকায ঠপিতনিমিত্তপাসাণা, তে পন কিত্তেন্তেন পদক্খিণতো অনুপরিযাযন্তেনেৰ কিত্তেতব্বা’’তিআদি.

কিং ইমিনা অনুক্কমেনেৰ সীমা সম্মন্নিতব্বা, উদাহু অঞ্ঞেনপি অনুক্কমেন সম্মন্নিতব্বাতি? সচে পন খণ্ডসীমায নিমিত্তানি কিত্তেত্ৰা ততো সীমন্তরিকায নিমিত্তানি কিত্তেত্ৰা মহাসীমায নিমিত্তানি কিত্তেন্তি, এৰং তীসু ঠানেসু নিমিত্তানি কিত্তেত্ৰা যং সীমং ইচ্ছন্তি, তং পঠমং বন্ধিতুং ৰট্টতি. এৰং সন্তেপি যথাৰুত্তনযেন খণ্ডসীমতোৰ পট্ঠায বন্ধিতব্বা. তথা হি ৰুত্তং অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ১৩৮) ‘‘সচে পন খণ্ডসীমায নিমিত্তানী’’তিআদি. এৰং খণ্ডসীমমহাসীমবন্ধনেন ভিক্খূনং কো গুণোতি চে? এৰং বদ্ধাসু পন সীমাসু খণ্ডসীমায ঠিতা ভিক্খূ মহাসীমাযং কম্মং করোন্তানং ভিক্খূনং কম্মং ন কোপেন্তি, মহাসীমায ৰা ঠিতা খণ্ডসীমায কম্মং করোন্তানং, সীমন্তরিকায পন ঠিতা উভিন্নম্পি ন কোপেন্তি. গামক্খেত্তে ঠত্ৰা কম্মং করোন্তানং পন সীমন্তরিকায ঠিতা কোপেন্তি. সীমন্তরিকা হি গামক্খেত্তং ভজতি. তথা হি ৰুত্তং অট্ঠকথাযং ‘‘এৰং বদ্ধাসু পন সীমাসূ’’তিআদি, এৰং বদ্ধসীমৰিহারেসু ৰসন্তা ভিক্খূ তিচীৰরাধিট্ঠানেন অধিট্ঠিতেহি তিচীৰরেহি ৰিনা যথারুচি ৰসিতুং লভন্তি. সচে পন গামো অত্থি, গামগামূপচারেসু ন লভতীতি দট্ঠব্বং.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

সীমাবন্ধনৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো.

২৫. উপোসথপৰারণাৰিনিচ্ছযকথা

১৬৮. এৰং সীমাৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি উপোসথপৰারণাৰিনিচ্ছযং কথেতুং ‘‘উপোসথপৰারণাতি এত্থ’’ত্যাদিমাহ. তত্থ উপোসথসদ্দো তাৰ –

‘‘উদ্দেসে পাতিমোক্খস্স, পণ্ণত্তিযমুপোসথো;

উপৰাসে চ অট্ঠঙ্গে, উপোসথদিনে সিযা’’তি. –

ৰচনতো পাতিমোক্খুদ্দেসে পণ্ণত্তিযং উপৰাসে অট্ঠঙ্গসীলে উপোসথদিনে চ ৰত্ততি. তথা হেস ‘‘আযামাৰুসো কপ্পিন উপোসথং গমিস্সামা’’তিআদীসু (দী. নি. অট্ঠ. ১.১৫০; ম. নি. অট্ঠ. ৩.৮৫) পাতিমোক্খুদ্দেসে আগতো, ‘‘উপোসথো নাম নাগরাজা’’তিআদীসু (দী. নি. ২.২৪৬) পণ্ণত্তিযং, ‘‘সুদ্ধস্স ৰে সদা ফেগ্গু, সুদ্ধস্স উপোসথো সদা’’তিআদীসু (ম. নি. ১.৭৯) উপৰাসে, ‘‘এৰং অট্ঠঙ্গসমন্নাগতো খো, ৰিসাখে, উপোসথো উপৰুত্থো’’তিআদীসু (অ. নি. ৮.৪৩) অট্ঠঙ্গসীলে. ‘‘ন, ভিক্খৰে, উপোসথে সভিক্খুকাআৰাসা অভিক্খুকো আৰাসো’’তিআদীসু (পাচি. ১০৪৮) উপোসথদিনে ৰত্ততি. ‘‘পারিসুদ্ধিউপোসথো অধিট্ঠানুপোসথো’’তিআদীসু পারিসুদ্ধিঅধিট্ঠানেসুপি ৰত্ততি. তে পন পাতিমোক্খুদ্দেসে অন্তোগধাতি কত্ৰা ৰিসুং ন ৰুত্তা. ইধ পন পাতিমোক্খুদ্দেসে উপোসথদিনে চ ৰত্ততি. তত্থ পাতিমোক্খুদ্দেসে উপৰসনং উপোসথো, সীলেন উপেতা হুত্ৰা ৰসনন্ত্যত্থো. উপোসথদিনে উপৰসন্তি এত্থাতি উপোসথো, এতস্মিং দিৰসে সীলেন উপেতা হুত্ৰা ৰসন্তীত্যত্থো.

পৰারণা-সদ্দো পন ‘‘পৰারণা পটিক্খেপে, কথিতাজ্ঝেসনায চা’’তি অভিধানপ্পদীপিকাযং ৰচনতো পটিক্খেপে অজ্ঝেসনে চ ৰত্ততি. তত্থ ‘‘যো পন ভিক্খু ভুত্তাৰী পৰারিতো অনতিরিত্তং খাদনীযং ৰা ভোজনীযং ৰা খাদেয্য ৰা ভুঞ্জেয্য ৰা, পাচিত্তিয’’ন্তিআদীসু (পাচি. ২৩৮) পটিক্খেপে, ‘‘সঙ্ঘো পৰারেয্যা’’তিআদীসু (মহাৰ. ২১০) অজ্ঝেসনে, ‘‘অজ্জপৰারণা চাতুদ্দসী’’তিআদীসু (মহাৰ. অট্ঠ. ২১২) পৰারণাদিৰসে. সো পন অজ্ঝেসনদিৰসোযেৰাতি ৰিসুং ন ৰুত্তো. ইধ পন অজ্ঝেসনে ৰত্ততি, তস্মা পৰারীযতে পৰারণা, পকারেন ইচ্ছীযতেত্যত্থো. প-পুব্ব ৰরধাতু চুরাদিগণিকাযং.

এত্থ চ কিঞ্চাপি পাল়িযং উপোসথক্খন্ধকানন্তরং ৰস্সূপনাযিকক্খন্ধকো, তদনন্তরং পৰারণক্খন্ধকো সঙ্গীতো, তথাপি উপোসথপৰারণকম্মানং যেভুয্যেন সমানত্তা যমকমিৰ ভূতত্তা মিস্সেত্ৰা কথেন্তো সুৰিঞ্ঞেয্যো হোতি সল্লহুকগন্থো চাতি মন্ত্ৰা খন্ধকদ্ৰযসঙ্গহিতং অত্থং একেনেৰ পরিচ্ছেদেন দস্সেতি আচরিযো. তত্থ চাতুদ্দসিকো পন্নরসিকো সামগ্গীউপোসথোতি দিৰসৰসেন তযো উপোসথা হোন্তীতি সম্বন্ধো. চতুদ্দসিযং নিযুত্তো চাতুদ্দসিকো, এৰং পন্নরসিকো. সামগ্গীউপোসথো নাম সঙ্ঘসামগ্গিকদিৰসে কাতব্বউপোসথো. হেমন্তগিম্হৰস্সানং তিণ্ণং উতূনন্তি এত্থ হেমন্তউতু নাম অপরকত্তিককাল়পক্খস্স পাটিপদতো পট্ঠায ফগ্গুনপুণ্ণমপরিযোসানা চত্তারো মাসা. গিম্হউতু নাম ফগ্গুনস্স কাল়পক্খপাটিপদতো পট্ঠায আসাল়্হিপুণ্ণমপরিযোসানা চত্তারো মাসা. ৰস্সানউতু নাম আসাল়্হস্স কাল়পক্খপাটিপদতো পট্ঠায অপরকত্তিকপুণ্ণমপরিযোসানা চত্তারো মাসা. ততিযসত্তমপক্খেসু দ্ৰে দ্ৰে কত্ৰা ছ চাতুদ্দসিকাতি হেমন্তস্স উতুনো ততিযে চ সত্তমে চ পক্খে দ্ৰে চাতুদ্দসিকা, মিগসিরমাসস্স কাল়পক্খে, মাঘমাসস্স কাল়পক্খে চাতি অত্থো. এৰং গিম্হস্স উতুনো ততিযে চিত্তমাসস্স কাল়পক্খে সত্তমে জেট্ঠমাসস্স কাল়পক্খে চ, ৰস্সানস্স উতুনো ততিযে সাৰণস্স কাল়পক্খে চ সত্তমে অস্সযুজমাসস্স কাল়পক্খে চাতি অত্থো. সেসা পন্নরসিকাতি সেসা অট্ঠারস পন্নরসিকা.

হোতি চেত্থ –

‘‘কত্তিকস্স চ কাল়ম্হা;

যাৰ ফগ্গুনপুণ্ণমা;

হেমন্তকালোতি ৰিঞ্ঞেয্যো;

অট্ঠ হোন্তি উপোসথা.

‘‘ফগ্গুনস্স চ কাল়ম্হা;

যাৰ আসাল়্হিপুণ্ণমা;

গিম্হকালোতি ৰিঞ্ঞেয্যো;

অট্ঠ হোন্তি উপোসথা.

‘‘আসাল়্হস্স চ কাল়ম্হা;

যাৰ কত্তিকপুণ্ণমা;

ৰস্সকালোতি ৰিঞ্ঞেয্যো;

অট্ঠ হোন্তি উপোসথা.

‘‘উতূনং পন তিণ্ণন্নং, পক্খে ততিযসত্তমে;

চতুদ্দসোতি পাতিমোক্খং, উদ্দিসন্তি নযঞ্ঞুনো’’তি. (কঙ্খা. অভি. টী. নিদানৰণ্ণনা);

এৰং একসংৰচ্ছরে চতুৰীসতি উপোসথাতি এৰং ইমিনা ৰুত্তনযেন হেমন্তাদীনং তিণ্ণং উতূনং একেকস্মিং উতুম্হি পচ্চেকং অট্ঠঅট্ঠউপোসথত্তা উতুত্তযসমোধানভূতে একস্মিং সংৰচ্ছরে চতুৰীসতি উপোসথা হোন্তীতি অত্থো. ইদং তাৰ পকতিচারিত্তন্তি ইদং একস্মিং সংৰচ্ছরে ছচাতুদ্দসিকঅট্ঠারসপন্নরসিকউপোসথকরণং তাৰ পঠমং পকতিযা সভাৰেন চারিত্তং কাতব্বং কম্মং হোতি, ন বহুতরাৰাসিকাদিনা কারণেন কাতব্বন্তি অত্থো.

তথারূপপচ্চযে সতি অঞ্ঞস্মিম্পি চাতুদ্দসে উপোসথং কাতুং ৰট্টতীতি ‘‘সকিং পক্খস্স চাতুদ্দসে ৰা পন্নরসে ৰা পাতিমোক্খং উদ্দিসিতু’’ন্তি (মহাৰ. ১৩৬) ৰচনতো ‘‘যো পন আগন্তুকেহি আৰাসিকানং অনুৰত্তিতব্ব’’ন্তিআদিৰচনতো (মহাৰ. ১৭৮) চ তথারূপপচ্চযে সতি অঞ্ঞস্মিম্পি চাতুদ্দসে উপোসথং কাতুং ৰট্টতীতি অত্থো. তত্থ সকিন্তি একৰারং. আৰাসিকানং অনুৰত্তিতব্বন্তি আৰাসিকেহি ‘‘অজ্জুপোসথো চাতুদ্দসো’’তি পুব্বকিচ্চে করিযমানে অনুৰত্তিতব্বং, ন পটিক্কোসিতব্বং. আদি-সদ্দেন ‘‘আৰাসিকেহি আগন্তুকানং অনুৰত্তিতব্ব’’ন্তি ৰচনং, ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তেহি ভিক্খূহি দ্ৰে তযো উপোসথে চাতুদ্দসিকে কাতুং, কথং মযং তেহি ভিক্খূহি পঠমতরং পৰারেয্যামা’’তি (মহাৰ. ২৪০) ৰচনঞ্চ সঙ্গণ্হাতি. এত্থ চ পঠমসুত্তস্স একেকস্স উতুনো ততিযসত্তমপক্খস্স চাতুদ্দসে ৰা অৰসেসস্স পন্নরসে ৰা সকিং পাতিমোক্খং উদ্দিসিতব্বন্তি. পকতিচারিত্তৰসেনপি অত্থসম্ভৰতো ‘‘আগন্তুকেহী’’তিআদীনি সুত্তানি দস্সিতানীতি ৰেদিতব্বং. তথারূপপচ্চযে সতীতি অঞ্ঞস্মিম্পি চাতুদ্দসে উপোসথং কাতুং অনুরূপে আৰাসিকা বহুতরা হোন্তীতি এৰমাদিকে পচ্চযে সতি. অঞ্ঞস্মিম্পি চাতুদ্দসেতি তিণ্ণং উতূনং ততিযসত্তমপক্খচাতুদ্দসতো অঞ্ঞস্মিং চাতুদ্দসে.

তত্রাযং পাল়ি (মহাৰ. ১৭৮) –

‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, আৰাসিকানং ভিক্খূনং চাতুদ্দসো হোতি, আগন্তুকানং পন্নরসো. সচে আৰাসিকা বহুতরা হোন্তি, আগন্তুকেহি আৰাসিকানং অনুৰত্তিতব্বং. সচে সমসমা হোন্তি, আগন্তুকেহি আৰাসিকানং অনুৰত্তিতব্বং. সচে আগন্তুকা বহুতরা হোন্তি, আৰাসিকেহি আগন্তুকানং অনুৰত্তিতব্বং.

‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, আৰাসিকানং ভিক্খূনং পন্নরসো হোতি, আগন্তুকানং চাতুদ্দসো. সচে আৰাসিকা বহুতরা হোন্তি, আগন্তুকেহি আৰাসিকানং অনুৰত্তিতব্বং. সচে সমসমা হোন্তি, আগন্তুকেহি আৰাসিকানং অনুৰত্তিতব্বং. সচে আগন্তুকা বহুতরা হোন্তি, আৰাসিকেহি আগন্তুকানং অনুৰত্তিতব্বং.

‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, আৰাসিকানং ভিক্খূনং পাটিপদো হোতি, আগন্তুকানং পন্নরসো. সচে আৰাসিকা বহুতরা হোন্তি, আৰাসিকেহি আগন্তুকানং নাকামা দাতব্বা সামগ্গী, আগন্তুকেহি নিস্সীমং গন্ত্ৰা উপোসথো কাতব্বো. সচে সমসমা হোন্তি, আৰাসিকেহি আগন্তুকানং নাকামা দাতব্বা সামগ্গী, আগন্তুকেহি নিস্সীমং গন্ত্ৰা উপোসথো কাতব্বো. সচে আগন্তুকা বহুতরা হোন্তি, আৰাসিকেহি আগন্তুকানং সামগ্গী ৰা দাতব্বা, নিস্সীমং ৰা গন্তব্বং.

‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, আৰাসিকানং ভিক্খূনং পন্নরসো হোতি, আগন্তুকানং পাটিপদো. সচে আৰাসিকা বহুতরা হোন্তি, আগন্তুকেহি আৰাসিকানং সামগ্গী ৰা দাতব্বা, নিস্সীমং ৰা গন্তব্বং. সচে সমসমা হোন্তি, আগন্তুকেহি আৰাসিকানং সামগ্গী ৰা দাতব্বা, নিস্সীমং ৰা গন্তব্বং. সচে আগন্তুকা বহুতরা হোন্তি, আগন্তুকেহি আৰাসিকানং নাকামা দাতব্বা সামগ্গী, আৰাসিকেহি নিস্সীমং গন্ত্ৰা উপোসথো কাতব্বো’’তি.

তত্রাযং অট্ঠকথা (মহাৰ. অট্ঠ. ১৭৮) –

আৰাসিকানং ভিক্খূনং চাতুদ্দসো হোতি, আগন্তুকানং পন্নরসোতি এত্থ যেসং পন্নরসো, তে তিরোরট্ঠতো ৰা আগতা, অতীতং ৰা উপোসথং চাতুদ্দসিকং অকংসূতি ৰেদিতব্বা. আৰাসিকানং অনুৰত্তিতব্বন্তি আৰাসিকেহি ‘‘অজ্জুপোসথো চাতুদ্দসো’’তি পুব্বকিচ্চে করিযমানে অনুৰত্তিতব্বং, ন পটিক্কোসিতব্বং. নাকামা দাতব্বাতি ন অনিচ্ছায দাতব্বাতি.

‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে’’তিআদিম্হি অযং পৰারণক্খন্ধকাগতা পাল়ি (মহাৰ. ২৪০) – ইধ পন, ভিক্খৰে, সম্বহুলা সন্দিট্ঠা সম্ভত্তা ভিক্খূ অঞ্ঞতরস্মিং আৰাসে ৰস্সং উপগচ্ছন্তি, তেসং সামন্তা অঞ্ঞে ভিক্খূ ভণ্ডনকারকা কলহকারকা ৰিৰাদকারকা ভস্সকারকা সঙ্ঘে অধিকরণকারকা ৰস্সং উপগচ্ছন্তি ‘‘মযং তেসং ভিক্খূনং ৰস্সংৰুত্থানং পৰারণায পৰারণং ঠপেস্সামা’’তি. অনুজানামি, ভিক্খৰে, তেহি ভিক্খূহি দ্ৰে তযো উপোসথে চাতুদ্দসিকে কাতুং, কথং মযং তেহি ভিক্খূহি পঠমতরং পৰারেয্যামাতি.

তত্রাযং অট্ঠকথা (মহাৰ. অট্ঠ. ২৪০) – দ্ৰে তযো উপোসথে চাতুদ্দসিকে কাতুন্তি এত্থ চতুত্থপঞ্চমা দ্ৰে, ততিযো পন পকতিযাপি চাতুদ্দসিকোযেৰাতি, তস্মা ততিযচতুত্থা ৰা ততিযচতুত্থপঞ্চমা ৰা দ্ৰে তযো চাতুদ্দসিকা কাতব্বা. অথ চতুত্থে কতে সুণন্তি, পঞ্চমো চাতুদ্দসিকো কাতব্বো, এৰম্পি দ্ৰে চাতুদ্দসিকা হোন্তি. এৰং করোন্তা ভণ্ডনকারকানং তেরসে ৰা চাতুদ্দসে ৰা ইমে পন্নরসীপৰারণং পৰারেস্সন্তীতি.

তত্থ অযং সারত্থদীপনীপাঠো (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.২৪০) – চতুত্থে কতে সুণন্তীতি চতুত্থে পন্নরসিকুপোসথে কতে অম্হাকং পৰারণং ঠপেস্সন্তীতি সুণন্তি. এৰম্পি দ্ৰে চাতুদ্দসিকা হোন্তীতি ততিযেন সদ্ধিং দ্ৰে চাতুদ্দসিকা হোন্তীতি.

তত্রাযং ৰিমতিৰিনোদনীপাঠো (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.২৪০) – দ্ৰে চাতুদ্দসিকা হোন্তীতি ততিযপক্খে চাতুদ্দসিযা সদ্ধিং দ্ৰে চাতুদ্দসিকা হোন্তি. ভণ্ডনকারকানং তেরসে ৰা চাতুদ্দসে ৰা ইমে পন্নরসীপৰারণং পৰারেস্সন্তীতি ইমিনা যথাসকং উপোসথকরণদিৰসতো পট্ঠায ভিক্খূনং চাতুদ্দসীপন্নরসীৰোহারো, ন চন্দগতিসিদ্ধিযা তিথিযা ৰসেনাতি দস্সেতি. কিঞ্চাপি এৰং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, রাজূনং অনুৰত্তিতু’’ন্তি (মহাৰ. ১৮৬) ৰচনতো পনেত্থ লোকিযানং তিথিং অনুৰত্তন্তেহিপি অত্তনো উপোসথক্কমেন চাতুদ্দসিং পন্নরসিং ৰা পন্নরসিং চাতুদ্দসিং ৰা করোন্তেহেৰ অনুৰত্তিতব্বং, ন পন সোল়সমদিৰসং ৰা তেরসমদিৰসং ৰা উপোসথদিৰসং করোন্তেহি. তেনেৰ পাল়িযম্পি (মহাৰ. ২৪০) ‘‘দ্ৰে তযো উপোসথে চাতুদ্দসিকে কাতু’’ন্তি ৰুত্তং. অঞ্ঞথা ‘‘দ্ৰাদসিযং, তেরসিযং ৰা উপোসথো কাতব্বো’’তি ৰত্তব্বতো. ‘‘সকিং পক্খস্স চাতুদ্দসে ৰা পন্নরসে ৰা’’তিআদিৰচনম্পি (মহাৰ. ১৩৬) উপৰুত্তক্কমেনেৰ ৰুত্তং, ন তিথিক্কমেনাতি গহেতব্বন্তি.

ন কেৰলং উপোসথদিৰসাযেৰ তযো হোন্তি, অথ খো পৰারণাদিৰসাপীতি আহ ‘‘পুরিমৰস্সংৰুত্থানং পনা’’তিআদি. মাইতি চন্দো ৰুচ্চতি তস্স গতিযা দিৰসস্স মিনিতব্বতো, সো এত্থ সব্বকলাপপারিপূরিযা পুণ্ণোতি পুণ্ণমা. পুব্বকত্তিকায পুণ্ণমা পুব্বকত্তিকপুণ্ণমা, অস্সযুজপুণ্ণমা. সা হি পচ্ছিমকত্তিকং নিৰত্তেতুং এৰং ৰুত্তা. তেসংযেৰাতি পুরিমৰস্সংৰুত্থানংযেৰ. ভণ্ডনকারকেহীতি কলহকারকেহি. পচ্চুক্কড্ঢন্তীতি উক্কড্ঢন্তি, ভণ্ডনকারকে অনুৰাদৰসেন অস্সযুজপুণ্ণমাদিং পরিচ্চজন্তা পৰারণং কাল়পক্খং জুণ্হপক্খন্তি উদ্ধং কড্ঢন্তীতি অত্থো, ‘‘সুণন্তু মে, আযস্মন্তো আৰাসিকা, যদাযস্মন্তানং পত্তকল্লং, ইদানি উপোসথং করেয্যাম, পাতিমোক্খং উদ্দিসেয্যাম, আগমে কাল়ে পৰারেয্যামা’’তি, ‘‘সুণন্তু মে, আযস্মন্তো আৰাসিকা, যদাযস্মন্তানং পত্তকল্লং, ইদানি উপোসথং করেয্যাম, পাতিমোক্খং উদ্দিসেয্যাম, আগমে জুণ্হে পৰারেয্যামা’’তি (মহাৰ. ২৪০) চ এৰং ঞত্তিযা পৰারণং উদ্ধং কড্ঢন্তীতি ৰুত্তং হোতি.

অথাতি অনন্তরত্থে নিপাতো. চতুদ্দসন্নং পূরণো চাতুদ্দসো, দিৰসো. যং সন্ধায ‘‘আগমে কাল়ে পৰারেয্যামা’’তি ঞত্তিং ঠপযিংসু. পচ্ছিমকত্তিকপুণ্ণমা ৰাতি কোমুদিচাতুমাসিনিপুণ্ণমদিৰসো ৰা. যং সন্ধায ‘‘আগমে জুণ্হে পৰারেয্যামা’’তি ঞত্তিং ঠপযিংসু. তস্মিং পন আগমে জুণ্হে কোমুদিযা চাতুমাসিনিযা অৰস্সং পৰারেতব্বং. ন হি তং অতিক্কমিত্ৰা পৰারেতুং লব্ভতি. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘তে চে, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ভণ্ডনকারকা কলহকারকা ৰিৰাদকারকা ভস্সকারকা সঙ্ঘে অধিকরণকারকা তম্পি জুণ্হং অনুৰসেয্যুং. তেহি, ভিক্খৰে, ভিক্খূহি সব্বেহেৰ আগমে জুণ্হে কোমুদিযা চাতুমাসিনিযা অকামা পৰারেতব্ব’’ন্তি (মহাৰ. ২৪০). তেনেৰাহ ‘‘পচ্ছিমৰস্সংৰুত্থানঞ্চ পচ্ছিমকত্তিকপুণ্ণমা এৰ ৰা’’তি. যদি হি তং অতিক্কমিত্ৰা পৰারেয্য, দুক্কটাপত্তিং আপজ্জেয্যুং. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘ন চ, ভিক্খৰে, অপৰারণায পৰারেতব্বং অঞ্ঞত্র সঙ্ঘসামগ্গিযা’’তি (মহাৰ. ২৩৩). ৰিসুদ্ধিপৰারণাযোগতো পৰারণাদিৰসা. পি-সদ্দেন ন কেৰলং পৰারণাদিৰসাৰ, অথ খো তদঞ্ঞে উপোসথদিৰসাপি হোন্তীতি দস্সেতি. ইদম্পীতি পৰারণত্তযম্পি. তথারূপপচ্চযেতি বহুতরাৰাসিকাদিপচ্চযে. দ্ৰিন্নং কত্তিকপুণ্ণমানন্তি পুব্বকত্তিকপচ্ছিমকত্তিকসঙ্খাতানং দ্ৰিন্নং অস্সযুজকোমুদিপুণ্ণমানং.

ইদানি যো সো সামগ্গিউপোসথদিৰসো ৰুত্তো, তঞ্চ তপ্পসঙ্গেন সামগ্গিপৰারণাদিৰসঞ্চ দস্সেন্তো ‘‘যদা পনা’’তিআদিমাহ. তত্থ ওসারিতে তস্মিং ভিক্খুস্মিন্তি উক্খিত্তকে ভিক্খুস্মিং ওসারিতে, তং গহেত্ৰা সীমং গন্ত্ৰা আপত্তিং দেসাপেত্ৰা কম্মৰাচায কম্মপটিপ্পস্সদ্ধিৰসেন পৰেসিতেতি ৰুত্তং হোতি. তস্স ৰত্থুস্সাতি তস্স অধিকরণস্স. তদা ঠপেত্ৰা চুদ্দসপন্নরসে অঞ্ঞো যো কোচি দিৰসো উপোসথদিৰসো নাম হোতীতি সম্বন্ধো. কস্মাতি আহ ‘‘তাৰদেৰ উপোসথো কাতব্বো. ‘পাতিমোক্খং উদ্দিসিতব্ব’ন্তি ৰচনতো’’তি. তত্থ তাৰদেৰাতি তং দিৰসমেৰ. ৰচনতোতি কোসম্বকক্খন্ধকে (মহাৰ. ৪৭৫) ৰুত্তত্তা. যত্র পন পত্তচীৰরাদীনং অত্থায অপ্পমত্তকেন কারণেন ৰিৰদন্তা উপোসথং ৰা পৰারণং ৰা ঠপেন্তি, তত্থ তস্মিং অধিকরণে ৰিনিচ্ছিতে ‘‘সমগ্গা জাতম্হা’’তি অন্তরা সামগ্গিউপোসথং কাতুং ন লভন্তি, করোন্তেহি অনুপোসথে উপোসথো কতো নাম হোতি.

কত্তিকমাসব্ভন্তরেতি এত্থ কত্তিকমাসো নাম পুব্বকত্তিকমাসস্স কাল়পক্খপাটিপদতো পট্ঠায যাৰ অপরকত্তিকপুণ্ণমা, তাৰ একূনতিংসরত্তিদিৰা, তস্স অব্ভন্তরে. ততো পুরে ৰা পন পচ্ছা ৰা ৰট্টতি. অযমেৰাতি যো কোচি দিৰসোযেৰ. ইধাপি কোসম্বকক্খন্ধকে সামগ্গিযা সদিসাৰ সামগ্গী ৰেদিতব্বা. যে পন কিস্মিঞ্চিদেৰ অপ্পমত্তকে পৰারণং ঠপেত্ৰা সমগ্গা হোন্তি, তেহি পৰারণাযমেৰ পৰারণা কাতব্বা, তাৰদেৰ ন কাতব্বা, করোন্তেহি অপৰারণায পৰারণা কতা নাম হোতি, ‘‘ন কাতব্বাযেৰা’’তি নিযমেন যদি করোতি, দুক্কটন্তি দস্সেতি. তত্থ হি উপোসথকরণে দুক্কটং. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘ন, ভিক্খৰে, অনুপোসথে উপোসথো কাতব্বো অঞ্ঞত্র সঙ্ঘসামগ্গিযা’’তি (মহাৰ. ১৮৩).

১৬৯. সঙ্ঘে উপোসথো নাম একসীমাযং সন্নিপতিতেন চতুৰগ্গাদিসঙ্ঘেন কত্তব্বো উপোসথো, সো চ পাতিমোক্খুদ্দেসোযেৰ. গণে উপোসথো নাম একসীমাযং সন্নিপতিতেহি দ্ৰীহি, তীহি ৰা ভিক্খূহি কত্তব্বো উপোসথো, সো চ পারিসুদ্ধিউপোসথোযেৰ. পুগ্গলে উপোসথো নাম একসীমাযং নিসিন্নেন একেন ভিক্খুনা কত্তব্বো উপোসথো, সো চ অধিট্ঠানুপোসথোযেৰ. তেনাহ ‘‘কারকৰসেন অপরেপি তযো উপোসথা’’তি. কত্তব্বাকারৰসেন ৰুত্তেসু তীসু উপোসথেসু সুত্তুদ্দেসো নাম পাতিমোক্খুদ্দেসো. সো দুৰিধো ওৰাদপাতিমোক্খুদ্দেসো চ আণাপাতিমোক্খুদ্দেসো চ. তত্র ওৰাদোৰ পাতিমোক্খং, তস্স উদ্দেসো সরূপেন কথনং ওৰাদপাতিমোক্খুদ্দেসো. ‘‘ইমস্মিং ৰীতিক্কমে অযং নাম আপত্তী’’তি এৰং আপত্তিৰসেন আণাপনং পঞ্ঞাপনং আণা. সেসং অনন্তরসদিসমেৰ.

তত্থ ওৰাদপাতিমোক্খুদ্দেসো নাম –

‘‘খন্তি পরমং তপো তিতিক্খা;

নিব্বানং পরমং ৰদন্তি বুদ্ধা;

ন হি পব্বজিতো পরূপঘাতী;

ন সমণো হোতি পরং ৰিহেঠযন্তো.

‘‘সব্বপাপস্স অকরণং, কুসলস্স উপসম্পদা;

সচিত্তপরিযোদপনং, এতং বুদ্ধান সাসনং.

‘‘অনুপৰাদো অনুপঘাতো, পাতিমোক্খে চ সংৰরো;

মত্তঞ্ঞুতা চ ভত্তস্মিং, পন্তঞ্চ সযনাসনং;

অধিচিত্তে চ আযোগো, এতং বুদ্ধান সাসন’’ন্তি. (দী. নি. ২.৯০; ধ. প. ১৮৩-১৮৫) –

ইমা তিস্সো গাথা.

তত্থ খন্তি পরমং তপোতি অধিৰাসনখন্তি নাম পরমং তপো. তিতিক্খাতি খন্তিযা এৰ ৰেৰচনং, তিতিক্খাসঙ্খাতা অধিৰাসনখন্তি উত্তমং তপোতি অত্থো. নিব্বানং পরমং ৰদন্তীতি সব্বাকারেন পন নিব্বানং পরমন্তি ৰদন্তি বুদ্ধা. ন হি পব্বজিতো পরূপঘাতীতি যো অধিৰাসনখন্তিৰিরহিতত্তা পরং উপঘাতেতি বাধতি ৰিহিংসতি, সো পব্বজিতো নাম ন হোতি. চতুত্থপাদো পন তস্সেৰ ৰেৰচনং. ‘‘ন হি পব্বজিতো’’তি এতস্স হি ন সমণো হোতীতি ৰেৰচনং. ‘‘পরূপঘাতী’’তি এতস্স পরং ৰিহেঠযন্তোতি ৰেৰচনং. অথ ৰা পরূপঘাতীতি সীলূপঘাতী. সীলঞ্হি উত্তমট্ঠেন পরন্তি ৰুচ্চতি. যো চ সমণো পরং যং কঞ্চি সত্তং ৰিহেঠযন্তো পরূপঘাতী হোতি অত্তনো সীলৰিনাসকো, সো পব্বজিতো নাম ন হোতীতি অত্থো. অথ ৰা যো অধিৰাসনখন্তিযা অভাৰা পরূপঘাতী হোতি, পরং অন্তমসো ডংসমকসম্পি সঞ্চিচ্চ জীৰিতা ৰোরোপেতি, সো ন হি পব্বজিতো. কিং কারণা? মলস্স অপব্বজিতত্তা. ‘‘পব্বাজযমত্তনো মলং, তস্মা ‘পব্বজিতো’তি ৰুচ্চতী’’তি (ধ. প. ৩৮৮) ইদঞ্হি পব্বজিতলক্খণং. যোপি ন হেৰ খো উপঘাতেতি ন মারেতি, অপিচ দণ্ডাদীহি ৰিহেঠেতি, সোপি পরং ৰিহেঠযন্তো ন সমণো হোতি. কিংকারণা? ৰিহেসায অসমিতত্তা. ‘‘সমিতত্তা হি পাপানং, সমণোতি পৰুচ্চতী’’তি (ধ. প. ২৬৫) ইদঞ্হি সমণলক্খণং.

দুতিযগাথায সব্বপাপস্সাতি সব্বাকুসলস্স. অকরণন্তি অনুপ্পাদনং. কুসলস্সাতি চতুভূমককুসলস্স. উপসম্পদাতি উপসম্পাদনং পটিলাভো. সচিত্তপরিযোদপনন্তি অত্তনো চিত্তস্স ৰোদাপনং পভস্সরভাৰকরণং সব্বসো পরিসোধনং, তং পন অরহত্তেন হোতি, ইতি সীলসংৰরেন সব্বপাপং পহায লোকিযলোকুত্তরাহি সমথৰিপস্সনাহি কুসলং সম্পাদেত্ৰা অরহত্তফলেন চিত্তং পরিযোদপেতব্বন্তি এতং বুদ্ধান সাসনং ওৰাদো অনুসিট্ঠি.

ততিযগাথায অনুপৰাদোতি ৰাচায কস্সচি অনুপৰদনং. অনুপঘাতোতি কাযেন কস্সচি উপঘাতাকরণং. পাতিমোক্খেতি যং তং পাতিমোক্খং পঅতিমোক্খং অতিপমোক্খং উত্তমসীলং. পাতি ৰা অগতিৰিসেসেহি মোক্খেতি দুগ্গতিভযেহি, যো ৰা নং পাতি, তং মোক্খেতীতি পাতিমোক্খন্তি ৰুচ্চতি, তস্মিং পাতিমোক্খে চ. সংৰরোতি সত্তন্নং আপত্তিক্খন্ধানং অৰীতিক্কমলক্খণো সংৰরো. মত্তঞ্ঞুতাতি পটিগ্গহণপরিভোগৰসেন পমাণঞ্ঞুতা. পন্তঞ্চ সযনাসনন্তি জনসঙ্ঘট্টনৰিরহিতং নিজ্জনসম্বাধং ৰিৰিত্তং সেনাসনঞ্চ. এত্থ চ দ্ৰীহিযেৰ পচ্চযেহি চতুপচ্চযসন্তোসো দীপিতোতি ৰেদিতব্বো পচ্চযসন্তোসসামঞ্ঞেন ইতরদ্ৰযস্সপি লক্খণহারনযেন জোতিতত্তা. অধিচিত্তে চ আযোগোতি ৰিপস্সনাপাদকং অট্ঠসমাপত্তিচিত্তং অধিচিত্তং, ততোপি মগ্গফলচিত্তমেৰ অধিচিত্তং, তস্মিং যথাৰুত্তে অধিচিত্তে আযোগো চ অনুযোগো চাতি অত্থো. এতং বুদ্ধান সাসনন্তি এতং পরস্স অনুপৰদনং, অনুপঘাতনং, পাতিমোক্খসংৰরো, পটিগ্গহণপরিভোগেসু মত্তঞ্ঞুতা, অট্ঠসমাপত্তিৰসিভাৰায ৰিৰিত্তসেনাসনসেৰনঞ্চ বুদ্ধানং সাসনং ওৰাদো অনুসিট্ঠীতি. ইমা পন তিস্সো গাথাযো সব্ববুদ্ধানং পাতিমোক্খুদ্দেসগাথা হোন্তীতি ৰেদিতব্বা, তং বুদ্ধা এৰ উদ্দিসন্তি, ন সাৰকা. ‘‘সুণাতু মে ভন্তে সঙ্ঘো’’তিআদিনা (মহাৰ. ১৩৪) নযেন ৰুত্তং আণাপাতিমোক্খং নাম, তং সাৰকা এৰ উদ্দিসন্তি, ন বুদ্ধা. ইদমেৰ চ ইমস্মিং অত্থে পাতিমোক্খন্তি অধিপ্পেতং.

অনুপগতো নাম তত্থেৰ উপসম্পন্নো, অসতিযা পুরিমিকায অনুপগতো ৰা. চাতুমাসিনিযন্তি চতুমাসিযং. সা হি চতুন্নং মাসানং পারিপূরিভূতাতি চাতুমাসী, সা এৰ ‘‘চাতুমাসিনী’’তি ৰুচ্চতি, তস্সং চাতুমাসিনিযং, পচ্ছিমকত্তিকপুণ্ণমাসিযন্তি অত্থো. কাযসামগ্গিন্তি কাযেন সমগ্গভাৰং, হত্থপাসূপগমনন্তি ৰুত্তং হোতি.

অযং পনেত্থ ৰিনিচ্ছযো – সচে পুরিমিকায পঞ্চ ভিক্খূ ৰস্সং উপগতা পচ্ছিমিকাযপি পঞ্চ, পুরিমেহি ঞত্তিং ঠপেত্ৰা পৰারিতে পচ্ছিমেহি তেসং সন্তিকে পারিসুদ্ধিউপোসথো কাতব্বো, ন একস্মিং উপোসথগ্গে দ্ৰে ঞত্তিযো ঠপেতব্বা. সচে পচ্ছিমিকায উপগতা চত্তারো তযো দ্ৰে একো ৰা হোতি, এসেৰ নযো. অথ পুরিমিকায চত্তারো, পচ্ছিমিকাযপি চত্তারো তযো দ্ৰে একো ৰা, এসেৰ নযো. অথ পুরিমিকায তযো, পচ্ছিমিকায তযো দ্ৰে একো ৰা, এসেৰ নযো. ইদঞ্হেত্থ লক্খণং – সচে পুরিমিকায উপগতেহি পচ্ছিমিকায উপগতা থোকতরা চেৰ হোন্তি সমসমা চ, সঙ্ঘপৰারণায চ গণং পূরেন্তি, সঙ্ঘপৰারণাৰসেন ঞত্তি ঠপেতব্বা. সচে পন পচ্ছিমিকায একো হোতি, তেন সদ্ধিং তে চত্তারো হোন্তি, চতুন্নং সঙ্ঘঞত্তিং ঠপেত্ৰা পৰারেতুং ন ৰট্টতি. গণঞত্তিযা পন সো গণপূরকো হোতি, তস্মা গণৰসেন ঞত্তিং ঠপেত্ৰা পুরিমেহি পৰারেতব্বং. ইতরেন তেসং সন্তিকে পারিসুদ্ধিউপোসথো কাতব্বো. সচে পুরিমিকায দ্ৰে, পচ্ছিমিকায দ্ৰে ৰা একো ৰা, এত্থাপি এসেৰ নযো. সচে পুরিমিকাযপি একো, পচ্ছিমিকাযপি একো, একেন একস্স সন্তিকে পৰারেতব্বং, একেন পারিসুদ্ধিউপোসথো কাতব্বো. সচে পুরিমেহি ৰস্সূপগতেহি পচ্ছা ৰস্সূপগতা একেনপি অধিকতরা হোন্তি, পঠমং পাতিমোক্খং উদ্দিসিত্ৰা পচ্ছা থোকতরেহি তেসং সন্তিকে পৰারেতব্বং. কত্তিকচাতুমাসিনিপৰারণায পন সচে পঠমৰস্সূপগতেহি মহাপৰারণায পৰারিতেহি পচ্ছা উপগতা অধিকতরা ৰা সমসমা ৰা হোন্তি, পৰারণাঞত্তিং ঠপেত্ৰা পৰারেতব্বং, তেহি পৰারিতে পচ্ছা ইতরেহি পারিসুদ্ধিউপোসথো কাতব্বো. অথ মহাপৰারণায পৰারিতা বহূ হোন্তি, পচ্ছা ৰস্সূপগতা থোকা ৰা একো ৰা, পাতিমোক্খে উদ্দিট্ঠে পচ্ছা তেসং সন্তিকে তেন পৰারেতব্বন্তি.

ঠপেত্ৰা পন পৰারণাদিৰসং অঞ্ঞস্মিং কালেতি অঞ্ঞস্মিং উপোসথদিৰসে. উদ্দিট্ঠমত্তে পাতিমোক্খেতি ‘‘পরিযোসিতমত্তে উদ্দিস্সমানে’’তি অপরিযোসিতে আগতে সতি অৰসেসস্স পাতিমোক্খস্স সোতব্বত্তা পারিসুদ্ধিউপোসথং কাতুং ন ৰট্টতি. অৰুট্ঠিতাযাতিআদীনিপি পাতিমোক্খস্স নিট্ঠিতকালমেৰ পরিসায ৰিসেসেত্ৰা ৰদতি. সমসমা ৰাতি পুরিমেহি সমপরিমাণা. থোকতরা ৰাতি পুরিমেহি থোকতরপরিমাণা. এতেন বহুতরেসু আগতেসু পুন পাতিমোক্খং উদ্দিসিতব্বং, ন পারিসুদ্ধিউপোসথো কাতব্বোতি দস্সেতি.

একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰাতি একস্মিং অংসে সাধুকং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰাতি অত্থো. সুত্তনিপাতট্ঠকথাযং (সু. নি. অট্ঠ. ২.৩৪৫) পন ‘‘একংসং চীৰরং কত্ৰাতি এত্থ পন পুন সণ্ঠাপনেন এৰং ৰুত্তং. একংসন্তি চ ৰামংসং পারুপিত্ৰা ঠিতস্সেতং অধিৰচনং. যতো যথা ৰামংসং পারুপিত্ৰা ঠিতং হোতি, তথা চীৰরং কত্ৰাতি এৰমস্স অত্থো ৰেদিতব্বো’’তি ৰুত্তং. অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰাতি দসনখসমোধানসমুজ্জলং অঞ্জলিং উক্খিপিত্ৰা. সচে পন তত্থ পারিৰাসিকোপি অত্থি, সঙ্ঘনৰকট্ঠানে নিসীদিত্ৰা তত্থেৰ নিসিন্নেন অত্তনো পাল়িযা পারিসুদ্ধিউপোসথো কাতব্বো. পাতিমোক্খে পন উদ্দিসিযমানে পাল়িযা অনিসীদিত্ৰা পাল়িং ৰিহায হত্থপাসং অমুঞ্চন্তেন নিসীদিতব্বং. পৰারণাযপি এসেৰ নযো.

সব্বং পুব্বকরণীযন্তি সম্মজ্জনাদিনৰৰিধং পুব্বকিচ্চং. ইমিনা বহূনং ৰসনট্ঠানেযেৰ উপোসথদিৰসে পুব্বকিচ্চং কাতব্বং ন হোতি, অথ খো একস্স ৰসনট্ঠানেপি কাতব্বংযেৰাতি দস্সেতি. যথা চ সব্বো সঙ্ঘো সভাগাপত্তিং আপজ্জিত্ৰা ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে সঙ্ঘো…পে… পটিকরিস্সতী’’তি (মহাৰ. ১৭১) ঞত্তিং ঠপেত্ৰা উপোসথং কাতুং লভতি, এৰমেত্থাপি তীহি ‘‘সুণন্তু মে, আযস্মন্তা, ইমে ভিক্খূ সভাগং আপত্তিং আপন্না, যদা অঞ্ঞং ভিক্খুং সুদ্ধং অনাপত্তিকং পস্সিস্সন্তি, তদা তস্স সন্তিকে তং আপত্তিং পটিকরিস্সন্তী’’তি গণঞত্তিং ঠপেত্ৰা, দ্ৰীহিপি ‘‘অঞ্ঞং সুদ্ধং পস্সিত্ৰা পটিকরিস্সামা’’তি ৰত্ৰা উপোসথং কাতুং ৰট্টতি. একেনপি ‘‘পরিসুদ্ধং লভিত্ৰা পটিকরিস্সামী’’তি আভোগং কত্ৰা কাতুং ৰট্টতি.

তদহূতি তস্মিং অহু, তস্মিং দিৰসেতি অত্থো. নানাসংৰাসকেহীতি লদ্ধিনানাসংৰাসকেহি. অনাৰাসো নাম নৰকম্মসালাদিকো যো কোচি পদেসো. অঞ্ঞত্র সঙ্ঘেনাতি সঙ্ঘপ্পহোনকেহি ভিক্খূহি ৰিনা. অঞ্ঞত্র অন্তরাযাতি পুব্বে ৰুত্তং দসৰিধমন্তরাযং ৰিনা. সব্বন্তিমেন পন পরিচ্ছেদেন অত্তচতুত্থে ৰা অন্তরাযে ৰা সতি গন্তুং ৰট্টতি. যথা চ আৰাসাদযো ন গন্তব্বা, এৰং সচে ৰিহারে উপোসথং করোন্তি, উপোসথাধিট্ঠানত্থং সীমাপি নদীপি ন গন্তব্বা. সচে পনেত্থ কোচি ভিক্খু হোতি, তস্স সন্তিকং গন্তুং ৰট্টতি, ৰিস্সট্ঠউপোসথাপি আৰাসা গন্তুং ৰট্টতি. এৰং গতো অধিট্ঠাতুম্পি লভতি. আরঞ্ঞকেনপি ভিক্খুনা উপোসথদিৰসে গামে পিণ্ডায চরিত্ৰা অত্তনো ৰিহারমেৰ আগন্তব্বং. সচে অঞ্ঞং ৰিহারং ওক্কমতি, তত্থ উপোসথং কত্ৰাৰ আগন্তব্বং, অকত্ৰা আগন্তুং ন ৰট্টতি, যং জঞ্ঞা ‘‘অজ্জেৰ তত্থ গন্তুং সক্কোমী’’তি এৰরূপো পন আৰাসো গন্তব্বো. তত্থ ভিক্খূহি সদ্ধিং উপোসথং করোন্তেনপি হি ইমিনা নেৰ উপোসথন্তরাযো কতো ভৰিস্সতীতি.

১৭০. বহি উপোসথং কত্ৰা আগতেনাতি নদিযা ৰা সীমায ৰা যত্থ কত্থচি উপোসথং কত্ৰা আগতেন ছন্দো দাতব্বো, ‘‘কতো মযা উপোসথো’’তি অচ্ছিতুং ন লভতীতি অধিপ্পাযো. কিচ্চপসুতো ৰাতি গিলানুপট্ঠানাদিকিচ্চপসুতো ৰা. সঙ্ঘো নপ্পহোতীতি দ্ৰিন্নং দ্ৰিন্নং অন্তরা হত্থপাসং অৰিজহিত্ৰা পটিপাটিযা ঠাতুং নপ্পহোতি.

‘‘অধম্মেন ৰগ্গ’’ন্তি এত্থ একসীমায চতূসু ভিক্খূসু ৰিজ্জমানেসু পাতিমোক্খুদ্দেসোৰ অনুঞ্ঞাতো, তীসু দ্ৰীসু চ পারিসুদ্ধিউপোসথোৰ, ইধ পন তথা অকতত্তা ‘‘অধম্মেনা’’তি ৰুত্তং. যস্মা পন ছন্দপারিসুদ্ধি সঙ্ঘে এৰ আগচ্ছতি, ন গণে ন পুগ্গলে, তস্মা ‘‘ৰগ্গ’’ন্তি ৰুত্তং. সচে পন দ্ৰে সঙ্ঘা একসীমাযং অঞ্ঞমঞ্ঞং ছন্দং আহরিত্ৰা একস্মিং খণে ৰিসুং সঙ্ঘকম্মং করোন্তি, এত্থ কথন্তি? কেচি পন ‘‘তং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি, তং ন গহেতব্বং ৰগ্গকম্মত্তা. ৰগ্গকম্মং করোন্তানঞ্হি ছন্দপারিসুদ্ধি অঞ্ঞত্থ ন গচ্ছতি তথা ৰচনাভাৰা, ৰিসুং ৰিসুং কম্মকরণত্থমেৰ সীমায অনুঞ্ঞাতত্তা চাতি গহেতব্বং. ৰিহারসীমায পন সঙ্ঘে ৰিজ্জমানেপি কেনচি পচ্চযেন খণ্ডসীমায তীসু, দ্ৰীসু ৰা পারিসুদ্ধিউপোসথং করোন্তেসু কম্মং ধম্মেন সমগ্গমেৰ ভিন্নসীমট্ঠত্তাতি দট্ঠব্বং.

‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তদহুপোসথে পারিসুদ্ধিং দেন্তেন ছন্দম্পি দাতুং, সন্তি সঙ্ঘস্স করণীয’’ন্তি (মহাৰ. ১৬৫) ৰুত্তত্তা ভগৰতো আণং করোন্তেন ‘‘ছন্দং দম্মী’’তি ৰুত্তং. ‘‘ছন্দহারকো চে, ভিক্খৰে, দিন্নে ছন্দে তত্থেৰ পক্কমতি, অঞ্ঞস্স দাতব্বো ছন্দো’’তিআদিৰচনতো (মহাৰ. ১৬৫) পুন অত্তনো ছন্দদানপরিস্সমৰিনোদনত্থং ‘‘ছন্দং মে হরা’’তি ৰুত্তং. ‘‘ছন্দহারকো চে, ভিক্খৰে, দিন্নে ছন্দে সঙ্ঘপ্পত্তো সঞ্চিচ্চ নারোচেতি, আহটো হোতি ছন্দো, ছন্দহারকস্স আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ৰুত্তত্তা দুক্কটতো তং মোচেতুং ‘‘ছন্দং মে আরোচেহী’’তি ৰুত্তং. কাযেন ৰা ৰাচায ৰা উভযেন ৰা ৰিঞ্ঞাপেতব্বোতি মনসাৰ অচিন্তেত্ৰা কাযপ্পযোগং করোন্তেন যেন কেনচি অঙ্গপচ্চঙ্গেন ৰা, ৰাচং পন নিচ্ছারেতুং সক্কোন্তেন তথেৰ ৰাচায ৰা, উভযথাপি সক্কোন্তেন কাযৰাচাহি ৰা ৰিঞ্ঞাপেতব্বো, জানাপেতব্বোতি অত্থো. ‘‘অযমত্থো’’তিৰচনতো পন যায কাযচিপি ভাসায ৰিঞ্ঞাপেতুং ৰট্টতি.

পারিসুদ্ধিদানেপি ছন্দদানে ৰুত্তসদিসোৰ ৰিনিচ্ছযো, তং পন দেন্তেন পঠমং সন্তী আপত্তি দেসেতব্বা. ন হি সাপত্তিকো সমানো ‘‘পারিসুদ্ধিং দম্মি, পারিসুদ্ধিং মে হর, পারিসুদ্ধিং মে আরোচেহী’’তি ৰত্তুমরহতি. ‘‘সন্তি সঙ্ঘস্স করণীযানী’’তি ৰত্তব্বে ৰচনৰিপল্লাসেন ‘‘সন্তি সঙ্ঘস্স করণীয’’ন্তি ৰুত্তং. তেসঞ্চ অত্তনো চ ছন্দপারিসুদ্ধিং দেতীতি এত্থ ছন্দো চ পারিসুদ্ধি চ ছন্দপারিসুদ্ধি চ ছন্দপারিসুদ্ধি, তং দেতীতি সরূপেকসেসেন অত্থো দট্ঠব্বো. ইতরাতি অঞ্ঞেসং ছন্দপারিসুদ্ধি. বিল়ালসঙ্খলিকা ছন্দপারিসুদ্ধীতি এত্থ বিল়ালসঙ্খলিকা নাম বিল়ালবন্ধনং. তত্থ হি সঙ্খলিকায পঠমৰলযং দুতিযৰলযংযেৰ পাপুণাতি, ন ততিযং, এৰমযম্পি ছন্দপারিসুদ্ধি দাযকেন যস্স দিন্না, ততো অঞ্ঞত্থ ন গচ্ছতি, তস্মা সা বিল়ালসঙ্খলিকসদিসত্তা ‘‘বিল়ালসঙ্খলিকা’’তি ৰুত্তা. বিল়ালসঙ্খলিকাগ্গহণঞ্চেত্থ যাসং কাসঞ্চি সঙ্খলিকানং উপলক্খণমত্তন্তি দট্ঠব্বং.

১৭৩. পৰারণাদানেপি এসেৰ নযো. অযং পন ৰিসেসো – তত্থ ‘‘ছন্দং মে আরোচেহী’’তি, ইধ পন ‘‘মমত্থায পৰারেহী’’তি. তত্থ ছন্দহারকে সঙ্ঘস্স হত্থং উপগতমত্তেযেৰ আগতা হোতি. ইধ পন এৰং দিন্নায পৰারণায পৰারণাহারকেন সঙ্ঘং উপসঙ্কমিত্ৰা এৰং পৰারেতব্বং ‘‘তিস্সো, ভন্তে, ভিক্খু…পে… পটিকরিস্সামী’’তি. ৰিমতিৰিনোদনিযং ‘‘এৰমেতং ধারযামি, সুতা খো পনাযস্মন্তেহীতি এত্থ ‘এৰমেতং ধারযামী’তি ৰত্ৰা উদ্দিট্ঠং খো আযস্মন্তো নিদানং, সুতা খো পনাযস্মন্তেহি চত্তারো পারাজিকা ধম্মা’’তিআদিনা ৰত্তব্বং. মাতিকাট্ঠকথাযঞ্হি এৰমেৰ ৰুত্তং. সুতেনাতি সুতপদেন.

১৭৪. নিদানুদ্দেসে অনিট্ঠিতে পাতিমোক্খং নিদ্দিট্ঠং নাম ন হোতীতি আহ ‘‘দুতিযাদীসু উদ্দেসেসূ’’তিআদি.

১৭৫. তীহিপি ৰিধীহীতি ওসারণকথনসরভঞ্ঞেহি. এত্থ চ অত্থং ভণিতুকামতায ৰা ভণাপেতুকামতায ৰা সুত্তস্স ওতারণং ওসারণং নাম. তস্সেৰ অত্থপ্পকাসনা কথনং নাম. কেৰলং পাঠস্সেৰ সরেন ভণনং সরভঞ্ঞং নাম. সজ্ঝাযং অধিট্ঠহিত্ৰাতি ‘‘সজ্ঝাযং করোমী’’তি চিত্তং উপ্পাদেত্ৰা. ওসারেত্ৰা পন কথেন্তেনাতি সযমেৰ পাঠং ৰত্ৰা পচ্ছা অত্থং কথেন্তেন. নৰৰিধন্তি সঙ্ঘগণপুগ্গলেসু তযো, সুত্তুদ্দেসপারিসুদ্ধিঅধিট্ঠানৰসেন তযো, চাতুদ্দসীপন্নরসীসামগ্গিৰসেন তযোতি নৰৰিধং. চতুব্বিধন্তি অধম্মেনৰগ্গাদি চতুব্বিধং. দুৰিধন্তি ভিক্খুভিক্খুনীনং পাতিমোক্খৰসেন দুৰিধং পাতিমোক্খং. নৰৰিধন্তি ভিক্খূনং পঞ্চ, ভিক্খুনীনং চত্তারোতি নৰৰিধং পাতিমোক্খুদ্দেসং. কতিমীতি কতিসদ্দাপেক্খং ইত্থিলিঙ্গং দট্ঠব্বং.

উতুৰস্সেযেৰাতি হেমন্তগিম্হেসুযেৰ. ৰিঞ্ঞাপেতীতি এত্থ মনসা চিন্তেত্ৰা কাযৰিকারকরণমেৰ ৰিঞ্ঞাপনন্তি দট্ঠব্বং. পাল়িযং অঞ্ঞস্স দাতব্বা পারিসুদ্ধীতি পারিসুদ্ধিদাযকেন পুন অঞ্ঞস্স ভিক্খুনো সন্তিকে দাতব্বা. ‘‘ভূতং এৰ সামণেরভাৰং আরোচেতী’’তি ৰুত্তত্তা ঊনৰীসতিৰস্সকালে উপসম্পন্নস্স, অন্তিমৰত্থুঅজ্ঝাপন্নসিক্খাপচ্চক্খাতকাদীনং ৰা যাৰ ভিক্খুপটিঞ্ঞা ৰট্টতি, তাৰ তেহি আহটাপি ছন্দপারিসুদ্ধি আগচ্ছতি. যদা পন তে অত্তনো সামণেরাদিভাৰং পটিজানন্তি, ততো পট্ঠায নাগচ্ছতীতি দস্সিতন্তি দট্ঠব্বং. পাল়িযম্পি (মহাৰ. ১৬৪) হি ‘‘দিন্নায পারিসুদ্ধিযা সঙ্ঘপ্পত্তো ৰিব্ভমতি…পে… পণ্ডকো পটিজানাতি, তিরচ্ছানগতো পটিজানাতি, উভতোব্যঞ্জনকো পটিজানাতি, আহটা হোতি পারিসুদ্ধী’’তি ৰুত্তত্তা পণ্ডকাদীনং ভিক্খুপটিঞ্ঞায ৰত্তমানকালেসু পন ছন্দপারিসুদ্ধিযাৰ আগমনং সিদ্ধমেৰ. তেনাহ ‘‘এস নযো সব্বত্থা’’তি. উম্মত্তকখিত্তচিত্তৰেদনাট্টানং পন পকতত্তা অন্তরামগ্গে উম্মত্তকাদিভাৰে পটিঞ্ঞাতেপি তেসং সঙ্ঘপ্পত্তমত্তেনেৰ ছন্দাদি আগচ্ছতীতি দস্সেতি.

ভিক্খূনং হত্থপাসন্তি ইমিনা গণপুগ্গলেসু ছন্দপারিসুদ্ধিযা অনাগমনং দস্সেতি. ‘‘সঙ্ঘপ্পত্তো’’তি হি পাল়িযং (মহাৰ. ১৬৫) ৰুত্তং. সঙ্ঘসন্নিপাততো পঠমং কাতব্বং পুব্বকরণং সঙ্ঘসন্নিপাতে কাতব্বং পুব্বকিচ্চন্তি দট্ঠব্বং. পাল়িযং ‘‘নো চে অধিট্ঠহেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি এত্থ অসঞ্চিচ্চ অস্সতিযা অনাপত্তি. যথা চেত্থ, এৰং উপরিপি, যত্থ পন অচিত্তকাপত্তি অত্থি, তত্থ ৰক্খাম. পঞ্ঞত্তং হোতীতি ইমিনা ন সাপত্তিকেন উপোসথো কাতব্বোতি ৰিসুং পটিক্খেপাভাৰেপি যথাৰুত্তসুত্তসামত্থিযতো পঞ্ঞত্তমেৰাতি দস্সেতি. ইমিনা এৰ নযেন ‘‘অট্ঠানমেতং, ভিক্খৰে, অনৰকাসো, যং তথাগতো অপরিসুদ্ধায পরিসায উপোসথং করেয্য, পাতিমোক্খং উদ্দিসেয্যা’’তিআদিসুত্তনযতোৰ (অ. নি. ৮.২০; উদা. ৪৫; চূল়ৰ. ৩৮৬) অলজ্জীহি সদ্ধিং উপোসথকরণম্পি পটিক্খিত্তমেৰ অলজ্জীনিগ্গহত্থত্তা সব্বসিক্খাপদানন্তি দট্ঠব্বং. পারিসুদ্ধিদানপঞ্ঞাপনেনাতি ইমিনা সাপত্তিকেন পারিসুদ্ধিপি ন দাতব্বাতি দীপিতং হোতি.

১৭৬. উভোপি দুক্কটন্তি এত্থ সভাগাপত্তিভাৰং অজানিত্ৰা কেৰলং আপত্তিনামেনেৰ দেসেন্তস্স পটিগ্গণ্হন্তস্স চ অচিত্তকমেৰ দুক্কটং হোতীতি ৰদন্তি. যথা সঙ্ঘো সভাগাপত্তিং আপন্নোতি ঞত্তিং ঠপেত্ৰা উপোসথং কাতুং লভতি, এৰং তযোপি ‘‘সুণন্তু মে, আযস্মন্তা, ইমে ভিক্খূ সভাগং আপত্তিং আপন্না’’তিআদিনা ৰুত্তনযানুসারেনেৰ গণঞত্তিং ঠপেত্ৰা দ্ৰীহি অঞ্ঞমঞ্ঞং আরোচেত্ৰা উপোসথং কাতুং ৰট্টতি. একেন পন সাপত্তিকেন দূরং গন্ত্ৰাপি পটিকাতুমেৰ ৰট্টতি, অসম্পাপুণন্তেন ‘‘ভিক্খূ লভিত্ৰা পটিকরিস্সামী’’তি উপোসথো কাতব্বো, পটিকরিত্ৰা চ পুন উপোসথো কাতব্বো. কেনচি করণীযেন গন্ত্ৰাতি সীমাপরিচ্ছেদতো বহিভূতং গামং ৰা অরঞ্ঞং ৰা গন্ত্ৰাতি অত্থো. এতেনেৰ উপোসথঞত্তিযা ঠপনকালে সমগ্গা এৰ তে ঞত্তিং ঠপেসুন্তি সিদ্ধং. তেনেৰ পাল়িযং (মহাৰ. ১৭২) ‘‘উদ্দিট্ঠং সুউদ্দিট্ঠ’’ন্তি সব্বপন্নরসকেসুপি ৰুত্তং.

সচে পন ৰুড্ঢতরো হোতীতি পৰারণদাযকো ভিক্খু ৰুড্ঢতরো হোতি. এৰঞ্হি তেন তস্সত্থায পৰারিতং হোতীতি এত্থ এৰং তেন অপ্পৰারিতেপি তস্স সঙ্ঘপ্পত্তমত্তেন সঙ্ঘস্স পৰারণাকম্মং সমগ্গকম্মমেৰ হোতীতি দট্ঠব্বং. তেন চ ভিক্খুনাতি পৰারণদাযকেন ভিক্খুনা. বহূপি সমানৰস্সিকা একতো পৰারেতুং লভন্তীতি একস্মিং সংৰচ্ছরে লদ্ধুপসম্পদতায সমানুপসম্পদৰস্সা সব্বে একতো পৰারেতুং লভন্তীতি অত্থো.

এত্থ পন পণ্ডিতেহি চিন্তেতব্বং ৰিচারেতব্বং কারণং অত্থি, কিং পন তন্তি? ইদানি পাতিমোক্খুদ্দেসকালে –

‘‘সম্মজ্জনী পদীপো চ, উদকং আসনেন চ;

উপোসথস্স এতানি, পুব্বকরণন্তি ৰুচ্চতি.

‘‘ছন্দপারিসুদ্ধিউতুক্খানং, ভিক্খুগণনা চ ওৰাদো;

উপোসথস্স এতানি, পুব্বকিচ্চন্তি ৰুচ্চতি.

‘‘উপোসথো যাৰতিকা চ ভিক্খূ কম্মপ্পত্তা;

সভাগাপত্তিযো চ ন ৰিজ্জন্তি;

ৰজ্জনীযা চ পুগ্গলা তস্মিং ন হোন্তি;

পত্তকল্লন্তি ৰুচ্চতী’’তি. (মহাৰ. অট্ঠ. ১৬৮) –

ইমা গাথাযো ধম্মজ্ঝেসকেন পাঠংযেৰ ভণাপেত্ৰা পাতিমোক্খুদ্দেসকো অত্থং কথেতি. ততো পুব্বকরণপুব্বকিচ্চানি সম্মা নিট্ঠাপেত্ৰা ‘‘দেসিতাপত্তিকস্স সমগ্গস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স অনুমতিযা পাতিমোক্খং উদ্দিসিতুং আরাধনং করোমা’’তি ইমং ৰাক্যং পাঠমেৰ অজ্ঝেসকেন ভণাপেত্ৰা অত্থং অৰত্ৰাৰ ‘‘সাধূ’’তি ৰত্ৰা পাতিমোক্খং উদ্দিসতি. পৰারণাযপি এসেৰ নযো. ‘‘পৰারণায এতানী’’তি চ ‘‘পৰারণং কাতু’’ন্তি চ ইমানি পদানিযেৰ ৰিসিট্ঠানি.

কিং ইমানি ধম্মজ্ঝেসকস্স ৰচনানি, উদাহু পাতিমোক্খুদ্দেসকস্সাতি? কিঞ্চেত্থ – যদি ধম্মজ্ঝেসকস্স ৰচনানি, এৰং সতি গাথাত্তযং ৰত্ৰা তাসং অত্থম্পি সো এৰ কথেত্ৰা এতানি পুব্বকরণানি চ এতানি পুব্বকিচ্চানি চ সঙ্ঘেন কতানি, ইদঞ্চ সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং সমানীতং, তস্মা ‘‘উদ্দিসতু, ভন্তে, পাতিমোক্খ’’ন্তি তেনেৰ ৰত্তব্বং সিযা. অথ পাতিমোক্খুদ্দেসকস্স ৰচনানি, এৰঞ্চ সতি ‘‘সঙ্ঘো, ভন্তে, থেরং পাতিমোক্খুদ্দেসং অজ্ঝেসতি, উদ্দিসতু, ভন্তে, থেরো পাতিমোক্খ’’ন্তি ধম্মজ্ঝেসকেন যাৰততিযং অজ্ঝোসাপেত্ৰা ‘‘সম্মজ্জনী…পে… ৰুচ্চতী’’তি গাথং ৰত্ৰা ইতি ‘‘অট্ঠকথাচরিযেহি ৰুত্তানি এতানি পুব্বকরণানি কতানী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ধম্মজ্ঝেসকেন ‘‘আম, ভন্তে’’তি ৰুত্তে ‘‘ছন্দপারিসুদ্ধি …পে… ৰুচ্চতী’’তি গাথং ৰত্ৰা ইতি ‘‘অট্ঠকথাচরিযেহি ৰুত্তানি এতানি পুব্বকিচ্চানি কতানী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘আম, ভন্তে’’তি ৰুত্তে ‘‘উপোসথো…পে… ৰুচ্চতী’’তি গাথং ৰত্ৰা ইতি ‘‘অট্ঠকথাচরিযেহি ৰুত্তং ইদং পত্তকল্লং সমানীত’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘আম ভন্তে’’তি ৰুত্তে ‘‘পুব্বকরণপুব্বকিচ্চানি সম্মা নিট্ঠাপেত্ৰা পত্তকল্লে সমানীতে সমগ্গস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স অনুমতিযা পাতিমোক্খং উদ্দিসিতুং আরাধনং মযং করোমা’’তি পাতিমোক্খুদ্দেসকেন ৰত্তব্বং সিযা, এৰং সতি অজ্ঝেসকঅজ্ঝেসিতব্বানং ৰচনং অসঙ্করতো জানিতব্বং ভৰেয্যাতি.

এত্থ চ গাথাত্তযস্স অট্ঠকথাচরিযেহি ৰুত্তভাৰো অট্ঠকথাযমেৰ আগতো. পচ্ছিমৰাক্যং পন নেৰ পাল়িযং, ন অট্ঠকথাযং, ন টীকাদীসু দিস্সতি. খুদ্দসিক্খাপকরণেপি –

‘‘পুব্বকিচ্চে চ করণে;

পত্তকল্লে সমানিতে;

সুত্তং উদ্দিসতি সঙ্ঘো;

পঞ্চধা সো ৰিভাৰিতো’’তি চ.

‘‘পুব্বকিচ্চে চ করণে;

পত্তকল্লে সমানিতে;

ঞত্তিং ৰত্ৰান সঙ্ঘেন;

কত্তব্বেৰং পৰারণা’’তি চ. –

ৰুত্তং, ন ৰুত্তং তথা. মূলসিক্খাপকরণেযেৰ তথা ৰুত্তং, তস্মা আচরিযানং অত্তনোমতি ভৰেয্য.

তত্থ ‘‘পুব্বকরণপুব্বকিচ্চানি সম্মা নিট্ঠাপেত্ৰা’’তি ইমিনা পুরিমগাথাদ্ৰযস্স অত্থমেৰ কথেত্ৰা ততিযগাথায অত্থো ন কথিতো. ‘‘দেসিতাপত্তিকস্সা’’তি ইমিনা চ আপত্তিযা দেসিতভাৰোযেৰ কথিতো, ন সব্বং পত্তকল্লং. আপত্তিযা দেসিতভাৰে চ সভাগাপত্তিযা দেসিতভাৰোযেৰ পত্তকল্লস্মিং অন্তোগধো, ন ইতরো. ৰুত্তঞ্হি কঙ্খাৰিতরণিযং (কঙ্খা. অট্ঠ. নিদানৰণ্ণনা) ‘‘এতাসু হি সভাগাপত্তীসু অৰিজ্জমানাসু, ৰিসভাগাপত্তীসু ৰিজ্জমানাসুপি পত্তকল্লং হোতিযেৰা’’তি. ‘‘পুব্বকরণপুব্বকিচ্চানি সম্মা নিট্ঠাপেত্ৰা দেসিতাপত্তিকস্স সমগ্গস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স অনুমতিযা পাতিমোক্খং উদ্দিসিতুং আরাধনং করোমা’’তি এত্তকেযেৰ ৰুত্তে অৰসেসানি তীণি পত্তকল্লঙ্গানি. সেয্যথিদং – উপোসথো, যাৰতিকা চ ভিক্খূ কম্মপ্পত্তা, ৰজ্জনীযা চ পুগ্গলা তস্মিং ন হোন্তীতি (মহাৰ. অট্ঠ. ১৬৮). তেসু অসন্তেসুপি উপোসথো কাতব্বোতি আপজ্জতি, ন পন কাতব্বো. তেন ৰুত্তং ‘‘ন, ভিক্খৰে, অনুপোসথে উপোসথো কাতব্বো, যো করেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ১৮৩) চ, ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, চতুন্নং পাতিমোক্খং উদ্দিসিতু’’ন্তি (মহাৰ. ১৬৮) চ, ‘‘ন, ভিক্খৰে, সগহট্ঠায পরিসায পাতিমোক্খং উদ্দিসিতব্ব’’ন্তিআদি (মহাৰ. ১৫৪) চ, তস্মা উপোসথদিৰসেসু সঙ্ঘে সন্নিপতিতে সচে পুব্বেৰ সম্মতো ধম্মজ্ঝেসকো অত্থি, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে, একং ব্যত্তং পটিবলং ভিক্খুং সঙ্ঘেন সম্মন্নাপেত্ৰা তেন ধম্মজ্ঝেসকেন পাতিমোক্খুদ্দেসকং উপসঙ্কমিত্ৰা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – সঙ্ঘো, ভন্তে, থেরং পাতিমোক্খুদ্দেসং অজ্ঝেসতি, উদ্দিসতু থেরো পাতিমোক্খং. দুতিযম্পি, ভন্তে, সঙ্ঘো…পে… ততিযম্পি, ভন্তে, সঙ্ঘো…পে… উদ্দিসতু থেরো পাতিমোক্খন্তি তিক্খত্তুং যাচাপেত্ৰা ততো পাতিমোক্খুদ্দেসকেন –

‘‘সম্মজ্জনী পদীপো চ, উদকং আসনেন চ;

উপোসথস্স এতানি, পুব্বকরণন্তি ৰুচ্চতীতি. (মহাৰ. অট্ঠ. ১৬৮; কঙ্খা. অট্ঠ. নিদানৰণ্ণনা) –

অট্ঠকথাচরিযেহি ৰুত্তানি চত্তারি পুব্বকরণানি, কিং তানি কতানী’’তি পুচ্ছিতে ধম্মজ্ঝেসকেন ‘‘আম, ভন্তে’’তি ৰুত্তে পুন পাতিমোক্খুদ্দেসকেন –

‘‘ছন্দপারিসুদ্ধিউতুক্খানং, ভিক্খুগণনা চ ওৰাদো;

উপোসথস্স এতানি, পুব্বকিচ্চন্তি ৰুচ্চতীতি. (মহাৰ. অট্ঠ. ১৬৮; কঙ্খা. অট্ঠ. নিদানৰণ্ণনা) –

অট্ঠকথাচরিযেহি ৰুত্তানি পঞ্চ পুব্বকিচ্চানি, কিং তানি কতানী’’তি পুচ্ছিতে ধম্মজ্ঝেসকেন ‘‘আম ভন্তে’’তি ৰুত্তে পুন পাতিমোক্খুদ্দেসকেন –

‘‘উপোসথো যাৰতিকা চ ভিক্খূ কম্মপ্পত্তা;

সভাগাপত্তিযো চ ন ৰিজ্জন্তি;

ৰজ্জনীযা চ পুগ্গলা তস্মিং ন হোন্তি;

পত্তকল্লন্তি ৰুচ্চতীতি. (মহাৰ. অট্ঠ. ১৬৮; কঙ্খা অট্ঠ. নিদানৰণ্ণনা) –

অট্ঠকথাচরিযেহি ৰুত্তানি চত্তারি পত্তকল্লঙ্গানি, কিং তানি সমানীতানী’’তি পুচ্ছিতে ধম্মজ্ঝেসকেন ‘‘আম, ভন্তে’’তি ৰুত্তে পুন পাতিমোক্খুদ্দেসকো ‘‘পুব্বকরণপুব্বকিচ্চানি সম্মা নিট্ঠাপেত্ৰা পত্তকল্লঙ্গে সমানীতে সঙ্ঘস্স অনুমতিযা পাতিমোক্খং উদ্দিসিস্সামা’’তি ৰত্ৰা ‘‘সাধু সাধূ’’তি ভিক্খুসঙ্ঘেন সম্পটিচ্ছিতে ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো’’তিআদিনা পাতিমোক্খুদ্দেসকো পাতিমোক্খং উদ্দিসতীতি অযমম্হাকং খন্তি.

এত্থ চ ‘‘ধম্মজ্ঝেসকেন…পে… এৰমস্স ৰচনীযো’’তি ৰুত্তং, সো ধম্মজ্ঝেসকেন ৰচনীযভাৰো কথং ৰেদিতব্বোতি? ‘‘ন, ভিক্খৰে, সঙ্ঘমজ্ঝে অনজ্ঝিট্ঠেন পাতিমোক্খং উদ্দিসিতব্বং, যো উদ্দিসেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ১৫৪) ৰচনতোতি. ‘‘সঙ্ঘেন সম্মন্নাপেত্ৰা’’তি ৰুত্তং, তং কথন্তি? ‘‘অজ্ঝেসনা চেত্থ সঙ্ঘেন সম্মতধম্মজ্ঝেসকাযত্তা ৰা সঙ্ঘত্থেরাযত্তা ৰা’’তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা. ‘‘সঙ্ঘো, ভন্তে, থেরং পাতিমোক্খুদ্দেসং অজ্ঝেসতি, উদ্দিসতু, ভন্তে, থেরো পাতিমোক্খ’’ন্তি অযং অজ্ঝেসনাকারো কুতো লব্ভতীতি? পাল়িতো. পাল়িযঞ্হি (মহাৰ. ১৫৫) ‘‘তে থেরং অজ্ঝেসন্তি, উদ্দিসতু, ভন্তে, থেরো পাতিমোক্খ’’ন্তি আগতো.

সচে পন ধম্মজ্ঝেসকো ৰুড্ঢতরো, পাতিমোক্খুদ্দেসকো নৰকো, ‘‘সঙ্ঘো, আৰুসো, আযস্মন্তং পাতিমোক্খুদ্দেসং অজ্ঝেসতি, উদ্দিসতু আযস্মা পাতিমোক্খ’’ন্তি ৰত্তব্বং. তং কুতো লব্ভতি? পাল়িতোযেৰ. পাল়িযঞ্হি (মহাৰ. ১৫৫) ‘‘এতেনেৰ উপাযেন যাৰ সঙ্ঘনৰকং অজ্ঝেসন্তি উদ্দিসতু আযস্মা পাতিমোক্খ’’ন্তি আগতো. ততো ‘‘পাতিমোক্খুদ্দেসকেন সম্মজ্জনী…পে… পুচ্ছিতে ধম্মজ্ঝেসকেন ‘আম, ভন্তে’তি ৰুত্তে’’তি ইদং কুতো লব্ভতীতি? পাল়িতো অট্ঠকথাতো চ. নিদানপাল়িযম্পি হি ‘‘কিং সঙ্ঘস্স পুব্বকিচ্চ’’ন্তি আগতং, অট্ঠকথাযম্পি (কঙ্খা. অট্ঠ. নিদানৰণ্ণনা) ‘‘কিং সঙ্ঘস্স পুব্বকিচ্চন্তি সঙ্ঘো উপোসথং করেয্যাতি…পে… এৰং দ্ৰীহি নামেহি নৰৰিধং পুব্বকিচ্চং দস্সিতং, কিং তং কতন্তি পুচ্ছতী’’তি আগতন্তি.

ননু চেতং অন্তোনিদানেযেৰ আগতং, অথ কস্মা পাতিমোক্খুদ্দেসকেন পুব্বভাগে ৰত্তব্বন্তি? সচ্চং, তথাপি তদনুলোমতো জানিতব্বতো ৰত্তব্বং. অট্ঠকথাযঞ্হি ইমা গাথাযো সম্মজ্জনাদীনং পুব্বকরণাদিভাৰঞাপকভাৰেনেৰ ৰুত্তা, ন পাতিমোক্খারম্ভকালে ভণিতব্বভাৰেন. অথ চ পন ইদানি ভণন্তি, এৰং সন্তে কিমত্থং ভণন্তীতি চিন্তাযং অন্তোনিদানে ‘‘কিং সঙ্ঘস্স পুব্বকিচ্চ’’ন্তি ৰুত্তপুচ্ছানুলোমেন পুব্বকরণাদীনং নিট্ঠভাৰপুচ্ছনত্থং ভণন্তীতি জানিতব্বং. ৰুত্তঞ্হি ‘‘এৰং ৰুত্তং চতুব্বিধং পুব্বকরণং কত্ৰাৰ উপোসথো কাতব্বো’’তি (ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. ১৭৭), তস্মা পাল়িঅট্ঠকথানুলোমতো ইমিনা অনুক্কমেন কতে সতি ধম্মজ্ঝেসকো পঞ্ঞাযতি, তস্স অজ্ঝেসনাকারো পঞ্ঞাযতি, পাতিমোক্খুদ্দেসকো পঞ্ঞাযতি, তস্স পুব্বকরণাদীনং নিট্ঠভাৰপুচ্ছনং পঞ্ঞাযতি, ধম্মজ্ঝেসকস্স ৰিস্সজ্জনং পঞ্ঞাযতি, তানি নিট্ঠাপেত্ৰা পাতিমোক্খুদ্দেসকস্স পাতিমোক্খং উদ্দিসিতুং পটিঞ্ঞা পঞ্ঞাযতি, এৰং ইমেসং গাথাৰাক্যানং ৰচনে পযোজনং পঞ্ঞাযতীতি কত্ৰা পণ্ডিতেহি ৰিনযঞ্ঞূহি চিরপটিচ্ছন্নো অযং কথামগ্গো পটিপজ্জিতব্বোতি. পৰারণাযপি এসেৰ নযো.

পাল়িযট্ঠকথাদীনঞ্হি, অনুরূপং ইমং নযং;

পুনপ্পুনং চিন্তযন্তু, পণ্ডিতা ৰিনযঞ্ঞুনো.

পুনপ্পুনং চিন্তযিত্ৰা, যুত্তং চে ধারযন্তু তং;

নো চে যুত্তং ছড্ডযন্তু, সম্মাসম্বুদ্ধসাৰকাতি.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

উপোসথপৰারণাৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

পঞ্চৰীসতিমো পরিচ্ছেদো.

২৬. ৰস্সূপনাযিকৰিনিচ্ছযকথা

১৭৯. এৰং উপোসথপৰারণাৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি ৰস্সূপনাযিকৰিনিচ্ছযং কথেতুং ‘‘ৰস্সূপনাযিকাতি এত্থ’’ত্যাদিমাহ. তত্থ ৰসনং ৰস্সং. কিং তং? ৰসনকিরিযা ভাৰত্থে ণ্য-পচ্চযৰসেন. উপনযনং উপনযো. কো সো? উপগমনকিরিযা, ৰস্সস্স উপনযো ৰস্সূপনযো, সো এতিস্সা পঞ্ঞত্তিযা অত্থি, তস্মিং ৰা ৰিজ্জতীতি ৰস্সূপনাযিকা. কা সা? ৰস্সূপনাযিকপঞ্ঞত্তি. অথ ৰা উপনযতি এতাযাতি উপনাযিকা মজ্ঝে দীঘৰসেন. ৰস্সস্স উপনাযিকা ৰস্সূপনাযিকা, সা এৰ পুরে ভৰা পুরিমা ভৰত্থে ইম-পচ্চযৰসেন, সা এৰ পুরিমিকা সকত্থে ক-পচ্চযৰসেন, তস্মিং পরে ইত্থিলিঙ্গে অ-কারস্স ই-কারাদেসো. পচ্ছা ভৰা পচ্ছিমা, সাৰ পচ্ছিমিকা.

অস্সতিযা পন ৰস্সং ন উপেতীতি ‘‘ইমস্মিং ৰিহারে ইমং তেমাসং ৰস্সং উপেমী’’তি ৰচীভেদং কত্ৰা ন উপেতি. ‘‘ন, ভিক্খৰে, অসেনাসনিকেন ৰস্সং উপগন্তব্বং, যো উপগচ্ছেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ২০৪) ৰচীভেদং কত্ৰা ৰস্সূপগমনং সন্ধায পটিক্খেপো, ন আলযকরণৰসেন উপগমনং সন্ধাযাতি ৰদন্তি. পাল়িযং পন অৰিসেসেন ৰুত্তত্তা অট্ঠকথাযঞ্চ দুতিযপারাজিকসংৰণ্ণনাযং (পারা. অট্ঠ. ১.৮৪) ‘‘ৰস্সং উপগচ্ছন্তেন হি নালকপটিপদং পটিপন্নেনপি পঞ্চন্নং ছদনানং অঞ্ঞতরেন ছন্নেযেৰ সদ্ৰারবন্ধে সেনাসনে উপগন্তব্বং, তস্মা ৰস্সকালে সচে সেনাসনং লভতি, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে লভতি, হত্থকম্মং পরিযেসিত্ৰাপি কাতব্বং. হত্থকম্মং অলভন্তেন সামম্পি কাতব্বং, ন ত্ৰেৰ অসেনাসনিকেন ৰস্সং উপগন্তব্ব’’ন্তি (মহাৰ. ২০৪) দল়্হং কত্ৰা ৰুত্তত্তা অসেনাসনিকস্স নাৰাদিং ৰিনা অঞ্ঞত্থ আলযমত্তেন উপগন্তুং ন ৰট্টতীতি অম্হাকং খন্তি. নাৰাসত্থৰজেসুযেৰ হি ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, নাৰায ৰস্সং উপগন্তু’’ন্তিআদিনা (মহাৰ. ২০৩) সতি, অসতি ৰা সেনাসনে ৰস্সূপগমনস্স ৰিসুং অনুঞ্ঞাতত্তা ‘‘ন, ভিক্খৰে, অসেনাসনিকেন ৰস্সং উপগন্তব্ব’’ন্তি (মহাৰ. ২০৪) অযং পটিক্খেপো. তত্থ ন লভতীতি অসতি সেনাসনে আলযৰসেনপি নাৰাদীসু উপগমনং ৰুত্তং. চতূসু হি সেনাসনেসু ৰিহারসেনাসনং ইধাধিপ্পেতং, ন ইতরত্তযং.

টঙ্কিতমঞ্চাদিভেদা কুটীতি এত্থ টঙ্কিতমঞ্চো নাম দীঘে মঞ্চপাদে মজ্ঝে ৰিজ্ঝিত্ৰা অটনিযো পৰেসেত্ৰা কতো মঞ্চো, তস্স ইদং উপরি, ইদং হেট্ঠাতি নত্থি. পরিৰত্তেত্ৰা অত্থতোপি তাদিসোৰ হোতি, তং সুসানে দেৰট্ঠানে চ ঠপেন্তি, চতুন্নং পাসাণানং উপরি পাসাণং অত্থরিত্ৰা কতং গেহম্পি ‘‘টঙ্কিতমঞ্চো’’তি ৰুচ্চতি.

‘‘ইধ ৰস্সং উপেমী’’তি তিক্খত্তুং ৰত্তব্বন্তি সত্থস্স অৰিহারত্তা ‘‘ইমস্মিং ৰিহারে’’তি অৰত্ৰা ‘‘ইধ ৰস্সং উপেমী’’তি এত্তকমেৰ ৰত্তব্বং. সত্থে পন ৰস্সং উপগন্তুং ন ৰট্টতীতি কুটিকাদীনং অভাৰেন ‘‘ইধ ৰস্সং উপেমী’’তি ৰচীভেদং কত্ৰা উপগন্তুং ন ৰট্টতি, আলযকরণমত্তেনেৰ ৰট্টতীতি অধিপ্পাযো. ৰিপ্পকিরতীতি ৰিসুং ৰিসুং গচ্ছতি. তীসু ঠানেসু নত্থি ৰস্সচ্ছেদে আপত্তীতি তেহি সদ্ধিং গচ্ছন্তস্সেৰ নত্থি আপত্তি, তেহি ৰিযুজ্জিত্ৰা গমনে পন আপত্তিযেৰ, পৰারেতুঞ্চ ন লভতি.

পৰিসনদ্ৰারং যোজেত্ৰাতি সকৰাটবদ্ধমেৰ যোজেত্ৰা. পুরিমিকায…পে… ন পক্কমিতব্বাতি ইমিনা আসাল়্হীপুণ্ণমায অনন্তরে পাটিপদদিৰসে পুরিমৰস্সং উপগন্ত্ৰা ৰস্সানউতুনো চতূসু মাসেসু সব্বপচ্ছিমমাসং ঠপেত্ৰা পুরিমং তেমাসং ৰসিতব্বং. সাৰণপুণ্ণমিযা অনন্তরে পাটিপদদিৰসে পচ্ছিমৰস্সং উপগন্ত্ৰা সব্বপঠমমাসং ঠপেত্ৰা পচ্ছিমং তেমাসং ৰসিতব্বং. এৰং অৰসিত্ৰা পুরিমিকায ৰস্সং উপগতেন ভিক্খুনা মহাপৰারণায অন্তো অরুণং অনুট্ঠাপেত্ৰা পচ্ছিমিকায উপগতেন চাতুমাসিনিপৰারণায অন্তো অরুণং অনুট্ঠাপেত্ৰা অন্তরা চারিকং পক্কমেয্য, উপচারসীমাতিক্কমেযেৰ তস্স ভিক্খুনো দুক্কটাপত্তি হোতীতি দস্সেতি. ইমমত্থং পাল়িযা সমত্থেতুং ‘‘ন ভিক্খৰে…পে… ৰচনতো’’তি ৰুত্তং. যদি এৰং ৰস্সং উপগন্ত্ৰা সতি করণীযে পক্কমন্তস্স সব্বথাপি আপত্তিযেৰ সিযাতি চোদনং সন্ধাযাহ ‘‘ৰস্সং উপগন্ত্ৰা পনা’’তিআদি. এৰং সন্তে তদহেৰ সত্তাহকরণীযেন পক্কমন্তস্সেৰ অনাপত্তি সিযা, ন দ্ৰীহতীহং ৰসিত্ৰা পক্কমন্তস্সাতি আহ ‘‘কো পন ৰাদো’’তিআদি.

১৮০. ইদানি সত্তাহকরণীযলক্খণং ৰিত্থারতো দস্সেতুং ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে’’তিআদিমাহ. তত্থ ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সত্তন্নং সত্তাহকরণীযেন পহিতে গন্তুং, ন ত্ৰেৰ অপ্পহিতে, ভিক্খুস্স ভিক্খুনিযা সিক্খমানায সামণেরস্স সামণেরিযা উপাসকস্স উপাসিকাযা’’তি (মহাৰ. ১৮৭) একং, ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সত্তন্নং সত্তাহকরণীযেন অপ্পহিতেপি গন্তুং, পগেৰ পহিতে, ভিক্খুস্স ভিক্খুনিযা সিক্খমানায সামণেরস্স সামণেরিযা মাতুযা চ পিতুস্স চা’’তি (মহাৰ. ১৯৮) একং, ‘‘সচে পন ভিক্খুনো ভাতা ৰা অঞ্ঞো ৰা ঞাতকো গিলানো হোতী’’তি একং, ‘‘একস্মিং ৰিহারে ভিক্খূহি সদ্ধিং ৰসন্তো ভিক্খুভত্তিকো’’তি একং, ‘‘সচে ভিক্খুস্স…পে… অনভিরতি ৰা কুক্কুচ্চং ৰা দিট্ঠিগতং ৰা উপ্পন্নং হোতী’’তি একং, ‘‘কোচি ভিক্খু গরুধম্মং অজ্ঝাপন্নো হোতি পরিৰাসারহো’’তি একং, ‘‘ভিক্খুনিযাপি মানত্তারহাযা’’তি একং, ‘‘সামণেরো উপসম্পজ্জিতুকামো…পে… সিক্খমানা ৰা…পে… সামণেরী ৰা’’তি একং, ‘‘ভিক্খুস্স ভিক্খুনিযা ৰা সঙ্ঘো কম্মং কত্তুকামো তজ্জনীযং ৰা’’তি একং, ‘‘সচেপি কতংযেৰ হোতি কম্ম’’ন্তি একং, ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সঙ্ঘকরণীযেন গন্তু’’ন্তি (মহাৰ. ১৯৯) একন্তি একাদস ঠানানি হোন্তি. তত্থ পঠমততিযচতুত্থৰসেন তীসু ঠানেসু পহিতে এৰ গন্তব্বং, নো অপ্পহিতে. সেসেসু অট্ঠসু অপ্পহিতেপি গন্তব্বং, পগেৰ পহিতে. ৰুত্তঞ্হি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১৯৯) ‘‘গন্তব্বন্তি সঙ্ঘকরণীযেন অপ্পহিতেপি গন্তব্ব’’ন্তি. এত্থ চ অনুপাসকেহিপি সাসনভাৰং ঞাতুকামেহি পহিতে তেসং পসাদৰড্ঢিসম্পত্তেহিপি সত্তাহকরণীযেন গন্তুং ৰট্টতীতি গহেতব্বং. ভিক্খুভত্তিকোতি ভিক্খুনিস্সিতকো. সো পন যস্মা ভিক্খূহি সদ্ধিং ৰসতি, তস্মা ৰুত্তং ‘‘ভিক্খূহি সদ্ধিং ৰসন্তো’’তি.

১৮১. অপিচেত্থাতি অপিচ এত্থাতি ছেদো, এত্থ এতস্মিং সত্তাহকরণীযৰিনিচ্ছযে অপিচ অপরো অযং ঈদিসো পাল়িমুত্তকনযো ৰস্সূপনাযিকক্খন্ধকপাল়িতো মুত্তো নযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. সমন্তপাসাদিকাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ১৯৯) পন ‘‘পাল়িমুত্তকরত্তিচ্ছেদৰিনিচ্ছযো’’তি দিস্সতি. তথা হি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১৯৯) ‘‘রত্তিচ্ছেদৰিনিচ্ছযোতি সত্তাহকরণীযেন গন্ত্ৰা বহিদ্ধা অরুণুট্ঠাপনসঙ্খাতস্স রত্তিচ্ছেদস্স ৰিনিচ্ছযো’’তি. সারত্থদীপনিযম্পি (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.১৯৯) ‘‘সত্তাহকরণীযেন গন্ত্ৰা বহিদ্ধা অরুণুট্ঠাপনং রত্তিচ্ছেদো’’তি. অনিমন্তিতেন গন্তুং ন ৰট্টতীতি এত্থ অনিমন্তিতত্তা সত্তাহকিচ্চং অধিট্ঠহিত্ৰা গচ্ছন্তস্সপি ৰস্সচ্ছেদো চেৰ দুক্কটঞ্চ হোতীতি ৰেদিতব্বং. যথাৰুত্তঞ্হি রত্তিচ্ছেদকারণং ৰিনা তিরোৰিহারে ৰসিত্ৰা আগমিস্সামীতি গচ্ছতো ৰস্সচ্ছেদং ৰদন্তি. গন্তুং ৰট্টতীতি অন্তোউপচারসীমাযং ঠিতেনেৰ সত্তাহকরণীযনিমিত্তং সল্লক্খেত্ৰা ইমিনা নিমিত্তেন গন্ত্ৰা ‘‘সত্তাহব্ভন্তরে আগচ্ছিস্সামী’’তি আভোগং কত্ৰা গন্তুং ৰট্টতি. পুরিমক্খণে আভোগং কত্ৰা গমনক্খণে ৰিসরিত্ৰা গতেপি দোসো নত্থি, ‘‘সকরণীযো পক্কমতী’’তি (মহাৰ. ২০৭) ৰুত্তত্তা সব্বথা আভোগং অকত্ৰা গতস্স ৰস্সচ্ছেদোতি ৰদন্তি. যো পন সত্তাহকরণীযনিমিত্তাভাৰেপি ‘‘সত্তাহব্ভন্তরে আগমিস্সামী’’তি আভোগং কত্ৰা গন্ত্ৰা সত্তাহব্ভন্তরে আগচ্ছতি, তস্স আপত্তিযেৰ, ৰস্সচ্ছেদো নত্থি সত্তাহস্স সন্নিৰত্তত্তাতি ৰদন্তি, ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বং.

ভণ্ডকন্তি চীৰরভণ্ডং. পহিণন্তীতি চীৰরধোৰনাদিকম্মেন পহিণন্তি. সম্পাপুণিতুং ন সক্কোতি, ৰট্টতীতি এত্থ ‘‘অজ্জেৰ আগমিস্সামী’’তি সামন্তৰিহারং গন্ত্ৰা পুন আগচ্ছন্তস্স অন্তরামগ্গে সচে অরুণুগ্গমনং হোতি, ৰস্সচ্ছেদোপি ন হোতি, রত্তিচ্ছেদদুক্কটঞ্চ নত্থীতি ৰদন্তি, তদহেৰ আগমনে সউস্সাহত্তা ৰস্সচ্ছেদো ৰা আপত্তি ৰা ন হোতীতি অধিপ্পাযো. আচরিযং পস্সিস্সামীতি পন গন্তুং লভতীতি ‘‘অগিলানম্পি আচরিযং, উপজ্ঝাযং ৰা পস্সিস্সামী’’তি সত্তাহকরণীযেন গন্তুং লভতি, নিস্সযাচরিযং ধম্মাচরিযঞ্চ, পগেৰ উপসম্পদাচরিযউপজ্ঝাযে. সচে নং আচরিযো ‘‘অজ্জ মা গচ্ছা’’তি ৰদতি, ৰট্টতীতি এৰং সত্তাহকরণীযেন আগতানং অন্তোসত্তাহেযেৰ পুন আগচ্ছন্তং সচে আচরিযো, উপজ্ঝাযো ৰা ‘‘অজ্জ মা গচ্ছা’’তি ৰদতি, ৰট্টতি, সত্তাহাতিক্কমেপি অনাপত্তীতি অধিপ্পাযো. ৰস্সচ্ছেদো পন হোতিযেৰাতি দট্ঠব্বং সত্তাহস্স বহিদ্ধা ৰীতিনামিতত্তা.

সচে দূরং গতো সত্তাহৰারেন অরুণো উট্ঠাপেতব্বোতি ইমিনা ৰস্সচ্ছেদকারণে সতি সত্তাহকরণীযেন গন্তুম্পি ৰট্টতীতি দীপেতি. এত্থ ছ দিৰসানি বহিদ্ধা ৰীতিনামেত্ৰা সত্তমে দিৰসে পুরারুণা এৰ অন্তোউপচারসীমাযং পৰিসিত্ৰা অরুণং উট্ঠাপেত্ৰা পুনদিৰসে সত্তাহং অধিট্ঠায গন্তব্বন্তি অধিপ্পাযো. কেচি পন ‘‘সত্তমে দিৰসে আগন্ত্ৰা অরুণং অনুট্ঠাপেত্ৰা তদহেৰ দিৰসভাগেপি গন্তুং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি, তং ন গহেতব্বং ‘‘অরুণো উট্ঠাপেতব্বো’’তি ৰুত্তত্তা. সত্তমে দিৰসে তত্থ অরুণুট্ঠাপনমেৰ হি সন্ধায পাল়িযং (মহাৰ. ১৯৯) ‘‘সত্তাহং সন্নিৰত্তো কাতব্বো’’তি ৰুত্তং. অরুণং অনুট্ঠাপেত্ৰা গচ্ছন্তো চ অন্তো অপ্পৰিসিত্ৰা বহিদ্ধাৰ সত্তাহং ৰীতিনামেন্তো চ সমুচ্ছিন্নৰস্সো এৰ ভৰিস্সতি অরুণস্স বহি এৰ উট্ঠাপিতত্তা. ইতরথা ‘‘অরুণো উট্ঠাপেতব্বো’’তি ৰচনং নিরত্থকং সিযা. ‘‘সত্তাহৰারেন অন্তোৰিহারে পৰিসিত্ৰা অরুণং অনুট্ঠাপেত্ৰা গন্তব্ব’’ন্তি ৰত্তব্বতো অঞ্ঞেসু চ ঠানেসু অরুণুট্ঠাপনমেৰ ৰুচ্চতি. ৰক্খতি হি চীৰরক্খন্ধকে (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৬৪) ‘‘একস্মিং ৰিহারে ৰসন্তো ইতরস্মিং সত্তাহৰারেন অরুণমেৰ উট্ঠাপেতী’’তি.

অথাপি যং তে ৰদেয্যুং ‘‘সত্তমে দিৰসে যদা কদাচি পৰিট্ঠেন তংদিৰসনিস্সিতো অতীতারুণো উট্ঠাপিতো নাম হোতীতি ইমমত্থং সন্ধায অট্ঠকথাযং ৰুত্ত’’ন্তি, তং সদ্দগতিযাপি ন সমেতি. ন হি উট্ঠিতে অরুণে পচ্ছা পৰিট্ঠো তস্স পযোজকো উট্ঠাপকো ভৰিতুমরহতি. যদি ভৰেয্য, ‘‘ৰস্সং উপগন্ত্ৰা পন অরুণং অনুট্ঠাপেত্ৰা তদহেৰ সত্তাহকরণীযেন পক্কমন্তস্সা’’পীতি (মহাৰ. অট্ঠ. ২০৭) এত্থ ‘‘অরুণং অনুট্ঠাপেত্ৰা’’তি ৰচনং ৰিরুজ্ঝেয্য. তেনপি তংদিৰসনিস্সিতস্স অরুণস্স উট্ঠাপিতত্তা আরঞ্ঞকস্সপি ভিক্খুনো সাযন্হসমযে অঙ্গযুত্তং অরঞ্ঞং গন্ত্ৰা তদা এৰ নিৰত্তন্তস্স অরুণো উট্ঠাপিতো ধুতঙ্গঞ্চ ৰিসোধিতং সিযা, ন চেতং যুত্তং অরুণুগ্গমনকালে এৰ অরুণুট্ঠাপনস্স ৰুত্তত্তা. ৰুত্তঞ্হি ‘‘কালস্সেৰ পন নিক্খমিত্ৰা অঙ্গযুত্তে ঠানে অরুণং উট্ঠাপেতব্বং. সচে অরুণুট্ঠানৰেলাযং তেসং আবাধো ৰড্ঢতি, তেসং এৰ কিচ্চং কাতব্বং, ন ধুতঙ্গৰিসুদ্ধিকেন ভৰিতব্ব’’ন্তি (ৰিসুদ্ধি. ১.৩১). তথা পারিৰাসিকাদীনম্পি অরুণং অনুট্ঠাপেত্ৰা ৰত্তং নিক্খিপন্তানং রত্তিচ্ছেদো ৰুত্তো. ‘‘উগ্গতে অরুণে নিক্খিপিতব্ব’’ন্তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৯৭) হি ৰুত্তং. সহসেয্যসিক্খাপদেপি অনুপসম্পন্নেহি সহ নিৰুত্থভাৰপরিমোচনত্থং ‘‘পুরারুণা নিক্খমিত্ৰা’’তিআদি (পাচি. ৫৪) ৰুত্তং. এৰং চীৰরৰিপ্পৰাসাদীসু চ সব্বত্থ রত্তিপরিযোসানে আগামিঅরুণৰসেনেৰ অরুণুট্ঠানং দস্সিতং, ন অতীতারুণৰসেন, তস্মা ৰুত্তনযেনেৰেত্থ অরুণুট্ঠাপনং ৰেদিতব্বং অঞ্ঞথা ৰস্সচ্ছেদত্তা.

যং পন ৰস্সং উপগতস্স তদহেৰ অরুণং অনুট্ঠাপেত্ৰা সকরণীযস্স পক্কমনৰচনং, তং ৰস্সং উপগতকালতো পট্ঠায যদা কদাচি নিমিত্তে সতি গমনস্স অনুঞ্ঞাতত্তা যুত্তং, ন পন সত্তাহৰারেন গতস্স অরুণং অনুট্ঠাপেত্ৰা তদহেৰগমনং ‘‘অরুণো উট্ঠাপেতব্বো’’তি ৰুত্তত্তা. যথা ৰা ‘‘সত্তাহানাগতায পৰারণায সকরণীযো পক্কমতি, আগচ্ছেয্য ৰা সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু তং আৰাসং ন ৰা আগচ্ছেয্যা’’তিআদিনা (মহাৰ. ২০৭) পচ্ছিমসত্তাহে অনাগমনে অনুঞ্ঞাতেপি অঞ্ঞসত্তাহেসু তং ন ৰট্টতি. এৰং পঠমসত্তাহে অরুণং অনুট্ঠাপেত্ৰা গমনে অনুঞ্ঞাতেপি ততো পরেসু সত্তাহেসু আগতস্স অরুণং অনুট্ঠাপেত্ৰা গমনং ন ৰট্টতি এৰাতি নিট্ঠমেত্থ গন্তব্বং.

সচে পৰারিতকালে ৰস্সাৰাসিকং দেন্তীতিআদিনা ৰস্সাৰাসিকচীৰরম্পি কথিনচীৰরং ৰিয ৰস্সংৰুত্থৰিহারপটিবদ্ধন্তি ৰিঞ্ঞাযতি. ‘‘যদি সত্তাহৰারেন অরুণং উট্ঠাপযিংসু, গহেতব্ব’’ন্তি পন ৰুত্তত্তা সত্তাহকরণীযেন গন্ত্ৰা সত্তাহব্ভন্তরে আগতা লভন্তি. কথিনানিসংসচীৰরং পন সঙ্ঘং অনাপুচ্ছা তে ন লভন্তি. ৰক্খতি হি ‘‘সত্তাহকরণীযেন গতাপি ভাজনীযভণ্ডং লভন্তূতি ৰা এৰরূপং অধম্মিকৰত্তং ন কাতব্ব’’ন্তি (ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. ১৮২). ইধ আহটন্তি ৰিহারতো বহি আগতট্ঠানে আনীতং.

ৰাল়েহি উব্বাল়্হা হোন্তি, গণ্হন্তিপি পরিপাতেন্তিপীতি এত্থ গণ্হন্তীতি গহেত্ৰা খাদন্তি. পরিপাতেন্তীতি পলাপেন্তি, অনুবন্ধন্তীতি অত্থো. ইমেসু ‘‘গাল়েহি উব্বাল়্হা হোন্তী’’তিআদীসু সঙ্ঘভেদপরিযন্তেসু ৰত্থূসু কেৰলং অনাপত্তি হোতি, পৰারেতুং পন ন লভতীতি দট্ঠব্বং. সচে পনাতিআদীসু যস্মা নানাসীমাযং দ্ৰীসু আৰাসেসু ৰস্সং উপগচ্ছন্তস্স ‘‘দুতিযে ৰসিস্সামী’’তি উপচারতো নিক্খন্তমত্তে পঠমো সেনাসনগ্গাহো পটিপ্পস্সম্ভতি, তস্মা পাল়িযং (মহাৰ. ২০৭) ‘‘তস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পুরিমিকা চ ন পঞ্ঞাযতী’’তি পঠমং সেনাসনগ্গাহং সন্ধায ৰুত্তং. দুতিযসেনাসনগ্গাহে পন পুরিমিকা পঞ্ঞাযতেৰ, তত্থেৰ তেমাসং ৰসন্তো পুরিমৰস্সংৰুত্থো এৰ হোতি. ততো ৰা পন দুতিযদিৰসাদীসু ‘‘পঠমসেনাসনে ৰসিস্সামী’’তি উপচারাতিক্কমে পুরিমিকাপি ন পঞ্ঞাযতীতি দট্ঠব্বং.

পটিস্সৰস্স ৰিসংৰাদনপচ্চযা হোন্তম্পি দুক্কটং সতিযেৰ পটিস্সৰে হোতীতি আহ ‘‘তস্স তস্স পটিস্সৰস্স ৰিসংৰাদে দুক্কট’’ন্তি. তেনেৰাহ ‘‘তঞ্চ খো…পে… ৰিসংৰাদনপচ্চযা’’তি. পাল়িযং (মহাৰ. ২০৭) ‘‘সো সত্তাহানাগতায পৰারণায সকরণীযো পক্কমতী’’তি ৰুত্তত্তা পৰারণাদিৰসেপি সত্তাহকরণীযং ৰিনা গন্তুং ন ৰট্টতীতি দট্ঠব্বং. ইমস্মিং ঠানে ‘‘নৰমিতো পট্ঠায গন্তুং ৰট্টতী’’তি অট্ঠকথাৰচনং কচ্চি উপোসথদিৰসতো উপনিধায নৰমী ইচ্ছিতব্বা, উদাহু লোকিযতিথিৰসেনাতি আসঙ্কন্তি. তত্রেৰং ৰিনিচ্ছিতব্বং – পুরিমভদ্দপদমাসকাল়পক্খউপোসথদিৰসং উপনিধায ইচ্ছিতব্বা, ন লোকিযতিথিৰসেন. ভদ্দপদমাসস্স হি কাল়পক্খউপোসথদিৰসং মরিযাদং কত্ৰা তদনন্তরপাটিপদদিৰসতো পট্ঠায গণিযমানে সতি যো দিৰসো নৰমো হোতি, ততো পট্ঠাযাতি ৰুত্তং হোতি. তিথিপেক্খায পন ইত্থিলিঙ্গৰোহারো, ততো নৰমিতো পট্ঠায অনাগতসত্তাহে পৰারণা হোতি.

সত্তাহং অনাগতায অস্সাতি সত্তাহানাগতা. কা সা? পৰারণা. অস্সযুজমাসস্স সুক্কপক্খনৰমিযং সত্তাহকরণীযং অধিট্ঠায গচ্ছন্তো ভিক্খু অন্তোৰস্সস্স সত্তাহমত্তাৰসিট্ঠত্তা সত্তমঅরুণে উগ্গতমত্তে ৰুত্থৰস্সো হোতি, দসমিযং ছাহমত্তং, একাদসমিযং পঞ্চাহমত্তং, দ্ৰাদসিযং চতুরাহমত্তং, তেরসিযং তীহমত্তং, চুদ্দসিযং দ্ৰীহমত্তং, পন্নরসিযং একাহমত্তং অৰসিট্ঠং হোতি, তস্মা পৰারণাদিৰসস্স পরিযোসানভূতঅরুণস্মিং উগ্গতে ৰুত্থৰস্সো হোতি, তস্মা তেসং ভিক্খূনং কুক্কুচ্চৰিনোদনত্থং ভগৰা ধম্মস্সামী ‘‘সো সত্তাহানাগতায পৰারণায সকরণীযো পক্কমতি, আগচ্ছেয্য ৰা সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু তং আৰাসং ন ৰা আগচ্ছেয্য, তস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পুরিমিকা চ পঞ্ঞাযতি, পটিস্সৰে চ অনাপত্তী’’তি (মহাৰ. ২০৭) আহ. সত্তাহানাগতায কোমুদিযা চাতুমাসিনিযাতি এত্থাপি এসেৰ নযো. তত্থ কোমুদিযা চাতুমাসিনিযাতি পচ্ছিমকত্তিকপুণ্ণমাযং. সা হি কুমুদানং অত্থিতায কোমুদী, চতুন্নং ৰস্সিকমাসানং পরিযোসানত্তা চাতুমাসিনীতি ৰুচ্চতি. তদা হি কুমুদানি সুপুপ্ফিতানি হোন্তি, তস্মা কুমুদা এত্থ পুপ্ফন্তীতি কোমুদীতি ৰুচ্চতি, কুমুদৰতীতি ৰুত্তং হোতি.

১৮২. অন্তোৰস্সৰত্তকথাযং নিবদ্ধৰত্তং ঠপেত্ৰাতি সজ্ঝাযমনসিকারাদীসু নিরন্তরকরণীযেসু কত্তব্বং কতিকৰত্তং কত্ৰা. কসাৰপরিভণ্ডন্তি কসাৰেহি ভূমিপরিকম্মং. ৰত্তন্তি কতিকৰত্তং.

এৰরূপং অধম্মিকৰত্তং ন কাতব্বন্তি নানাৰেরজ্জকা হি ভিক্খূ সন্নিপতন্তি, তত্থ কেচি দুব্বলা অপ্পথামা এৰরূপং ৰত্তং অনুপালেতুং ন সক্কোন্তি, তস্মা ইধ আগতঞ্চ চতুত্থপারাজিকৰণ্ণনাযং (পারা. অট্ঠ. ২.২২৭) আগতং আৰাসং ৰা মণ্ডপং ৰা সীমং ৰা যং কিঞ্চি ঠানং পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ‘‘যো ইমম্হা আৰাসা পঠমং পক্কমিস্সতি, তং ‘অরহা’তি জানিস্সামা’’তি কতায কতিকায যো ‘‘মং ‘অরহা’তি জানন্তূ’’তি তম্হা ঠানা পঠমং পক্কমতি, পারাজিকো হোতি. যো পন আচরিযুপজ্ঝাযানং ৰা কিচ্চেন মাতাপিতূনং ৰা কেনচিদেৰ করণীযেন ভিক্খাচারৰত্তং ৰা উদ্দেসপরিপুচ্ছাদীনং অত্থায অঞ্ঞেন ৰা তাদিসেন করণীযেন তং ঠানং অতিক্কমিত্ৰা গচ্ছতি, অনাপত্তি. সচেপিস্স এৰং গতস্স পচ্ছা ইচ্ছাচারো উপ্পজ্জতি ‘‘ন দানাহং তত্থ গমিস্সামি, এৰং মং অরহাতি সম্ভাৰেস্সন্তী’’তি, অনাপত্তিযেৰ.

যোপি কেনচিদেৰ করণীযেন তং ঠানং পত্ৰা সজ্ঝাযমনসিকারাদিৰসেন অঞ্ঞৰিহিতো ৰা হুত্ৰা চোরাদীহি ৰা অনুবদ্ধো মেঘং ৰা উট্ঠিতং দিস্ৰা অনোৰস্সকং পৰিসিতুকামো তং ঠানং অতিক্কমতি, অনাপত্তি, যানেন ৰা ইদ্ধিযা ৰা গচ্ছন্তোপি পারাজিকং নাপজ্জতি, পদগমনেনেৰ আপজ্জতি. তম্পি যেহি সহ কতিকা কতা, তেহি সদ্ধিং অপুব্বং অচরিমং গচ্ছন্তো নাপজ্জতি. এৰং গচ্ছন্তা হি সব্বেপি অঞ্ঞমঞ্ঞং রক্খন্তি. সচেপি মণ্ডপরুক্খমূলাদীসু কিঞ্চি ঠানং পরিচ্ছিন্দন্তি ‘‘যো এত্থ নিসীদতি ৰা চঙ্কমতি ৰা, তং ‘অরহা’তি জানিস্সাম’’, পুপ্ফানি ৰা ঠপেত্ৰা, ‘‘যো ইমানি গহেত্ৰা পূজং করিস্সতি, তং ‘অরহা’তি জানিস্সামা’’তিআদিনা নযেন কতিকা কতা হোতি, তত্রাপি ইচ্ছাচারৰসেন তথা করোন্তস্স পারাজিকমেৰ. সচেপি উপাসকেন অন্তরামগ্গে ৰিহারো ৰা কতো হোতি, চীৰরাদীনি ৰা ঠপিতানি হোন্তি ‘‘যে অরহন্তো, তে ইমস্মিং ৰিহারে ৰসন্তু, চীৰরাদীনি ৰা গণ্হন্তূ’’তি, তত্রাপি ইচ্ছাচারৰসেন ৰসন্তস্স ৰা তানি ৰা গণ্হন্তস্স পারাজিকমেৰ, এতং পন অধম্মিককতিকৰত্তং, তস্মা ন কাতব্বং, অঞ্ঞং ৰা এৰরূপং ‘‘ইমস্মিং তেমাসব্ভন্তরে সব্বেৰ আরঞ্ঞকা হোন্তু পিণ্ডপাতিকধুতঙ্গাদিঅৰসেসধুতঙ্গধরা ৰা, অথ ৰা সব্বেৰ খীণাসৰা হোন্তূ’’তি এৰমাদি. নানাৰেরজ্জকা হি ভিক্খূ সন্নিপতন্তি. তত্থ কেচি দুব্বলা অপ্পথামা এৰরূপং ৰত্তং অনুপালেতুং ন সক্কোন্তি, তস্মা এৰরূপম্পি ৰত্তং ন কাতব্বং. ‘‘ইমং তেমাসং সব্বেহেৰ ন উদ্দিসিতব্বং, ন পরিপুচ্ছিতব্বং, ন পব্বাজেতব্বং, মূগব্বতং গণ্হিতব্বং, বহিসীমট্ঠস্সপি সঙ্ঘলাভো দাতব্বো’’তি এৰমাদিকম্পি ন কত্তব্বমেৰ.

তিৰিধম্পীতি পরিযত্তিপটিপত্তিপটিৰেধৰসেন তিৰিধম্পি. সোধেত্ৰা পব্বাজেথাতি ভব্বে আচারকুলপুত্তে উপপরিক্খিত্ৰা পব্বাজেথ. ভস্সে মত্তং জানিত্ৰাতি ৰচনে পমাণং ঞত্ৰা. দসকথাৰত্থু নাম অপ্পিচ্ছাকথা সন্তুট্ঠিকথা পৰিৰেককথা অসংসগ্গকথা ৰীরিযারম্ভকথা সীলকথা সমাধিকথা পঞ্ঞাকথা ৰিমুত্তিকথা ৰিমুত্তিঞাণদস্সনকথাতি.

ৰিগ্গহসংৰত্তনিকং ৰচনং ৰিগ্গাহিকং. চতুরারক্খং অহাপেন্তাতি বুদ্ধানুস্সতি মেত্তা অসুভং মরণানুস্সতীতি ইমং চতুরারক্খং অহাপেন্তা. দন্তকট্ঠখাদনৰত্তং আচিক্খিতব্বন্তি এত্থ ইদং দন্তকট্ঠখাদনৰত্তং – যো দেৰসিকং সঙ্ঘমজ্ঝে ওসরতি, তেন সামণেরাদীহি আহরিত্ৰা ভিক্খূনং যথাসুখং ভুঞ্জনত্থায দন্তকট্ঠমাল়কে নিক্খিত্তেসু দন্তকট্ঠেসু দিৰসে দিৰসে একমেৰ দন্তকট্ঠং গহেতব্বং. যো পন দেৰসিকং ন ওসরতি, পধানঘরে ৰসিত্ৰা ধম্মস্সৰনে ৰা উপোসথগ্গে ৰা দিস্সতি, তেন পমাণং সল্লক্খেত্ৰা চত্তারি পঞ্চ দন্তকট্ঠানি অত্তনো ৰসনট্ঠানে ঠপেত্ৰা খাদিতব্বানি. তেসু খীণেসু সচে পুনপি দন্তকট্ঠমাল়কে বহূনি হোন্তিযেৰ, পুনপি আহরিত্ৰা খাদিতব্বানি. যদি পন পমাণং অসল্লক্খেত্ৰা আহরতি, তেসু অখীণেসুযেৰ মাল়কে খীযতি, ততো কেচি থেরা ‘‘যেহি গহিতানি, তে পটিহরন্তূ’’তি ৰদেয্যুং, কেচি ‘‘খাদন্তু, পুন সামণেরা আহরিস্সন্তী’’তি, তস্মা ৰিৰাদপরিহারত্থং পমাণং সল্লক্খেতব্বং, গহণে পন দোসো নত্থি. মগ্গং গচ্ছন্তেনপি একং ৰা দ্ৰে ৰা থৰিকায পক্খিপিত্ৰা গন্তব্বন্তি. ভিক্খাচারৰত্তং পিণ্ডপাতিকৰত্তে আৰিভৰিস্সতি.

অন্তোগামে…পে… ন কথেতব্বাতি এত্থ চতূসু পচ্চযেসু চীৰরে চ পিণ্ডপাতে চ ৰিঞ্ঞত্তিপি ন ৰট্টতি নিমিত্তোভাসপরিকথাপি. সেনাসনে ৰিঞ্ঞত্তিমেৰ ন ৰট্টতি, সেসানি তীণি ৰট্টন্তি. গিলানপচ্চযে সব্বম্পি ৰট্টতি. এৰং সন্তেপি আজীৰং সোধেন্তেহি ভিক্খূহি সুট্ঠু রক্খিতব্বাতি. ইমিনা আজীৰপারিসুদ্ধিসীলং দস্সিতং. রক্খিতিন্দ্রিযেহি ভৰিতব্বন্তি ইন্দ্রিযসংৰরসীলং. খন্ধকৰত্তঞ্চ সেখিযৰত্তঞ্চ পূরেতব্বন্তি পাতিমোক্খসংৰরসীলং. পচ্চযসন্নিস্সিতসীলং পন তীহিপি সামত্থিযতো দস্সিতং. ইতি চতুপারিসুদ্ধিসীলপটিসংযুত্তা এৰরূপা নিয্যানিককথা বহুকাপি ৰত্তব্বাতি অধিপ্পাযো.

ইমস্মিং ৰস্সূপনাযিকৰিসযে তেসু তেসু নগরেসু তস্মিং তস্মিং রাজকালে অপরিযন্তা ৰিৰাদকথা হোতি. কথং? ৰস্সূপনাযিকক্খন্ধকে (মহাৰ. ১৮৬) ‘‘তেন খো পন সমযেন রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো ৰস্সং উক্কড্ঢিতুকামো ভিক্খূনং সন্তিকে দূতং পাহেসি ‘যদি পনায্যা আগমে জুণ্হে ৰস্সং উপগচ্ছেয্যু’ন্তি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং, ‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, রাজূনং অনুৰত্তিতু’’’ন্তি ৰচনং নিস্সায ভগৰতা অধিমাসং পঞ্ঞত্তন্তি মঞ্ঞমানা ৰেদসমযেন সংসন্দিত্ৰা গয্হমানা অনেকৰিহিতং ৰিৰাদং করোন্তি. ৰেদসমযে কির দ্ৰে অধিমাসানি যাচাধিমাসঞ্চ পত্তাধিমাসঞ্চ. তত্থ কলিযুগগণনে একূনৰীসতিগণনেন ভাজিতে দ্ৰেপঞ্চট্ঠদসতেরসসোল়সট্ঠারসৰসেন সত্তধা সেসো হোতি, তেসং ৰসেন চম্মাধিমাস পঞ্চাধিমাস পস্ৰাধিমাস দসাধিমাস তেরসাধিমাস সোল়সাধিমাস অট্ঠারসাধিমাসাতি ৰোহরন্তি. অট্ঠারসাধিমাসং পন অৰসানাধিমাসন্তিপি ৰোহরন্তি. তেসু পসুসোল়সানি অপত্তেযেৰ অধিমাসপতনকলিযুগে সংৰচ্ছরমাসাদিৰিসমভযেন যাচিত্ৰা মাসস্স আকড্ঢিতব্বতো যাচাধিমাসন্তি ৰোহরন্তি, সেসানি পন পঞ্চমত্তেযেৰ অধিমাসপতনকলিযুগে মাসস্স আকড্ঢিতব্বতো পত্তাধিমাসন্তি. তত্রেতং যাচাধিমাসলক্খণং – তথতো অজানন্তা পাল়িযা সংসন্দিত্ৰা বিম্বিসাররঞ্ঞা ভগৰতো যাচিতাধিমাসত্তা যাচাধিমাসং নাম ভৰতি, তস্মা দ্ৰীসু এৰ যাচাধিমাসেসু দিৰসেন সহ মাসো আকড্ঢিতব্বো, ন ইতরেসূতি ৰদন্তি, অঞ্ঞে পন পঞ্চসু পত্তাধিমাসেসু এৰ সহ দিৰসেন মাসো আকড্ঢিতব্বো, ন যাচাধিমাসেসূতি.

অপরে পন – ‘‘দ্ৰেমা, ভিক্খৰে, ৰস্সূপনাযিকা পুরিমিকা পচ্ছিমিকাতি, অপরজ্জুগতায আসাল়্হিযা পুরিমিকা উপগন্তব্বা, মাসগতায আসাল়্হিযা পচ্ছিমিকা উপগন্তব্বা’’তি তস্মিংযেৰ ৰস্সূপনাযিকক্খন্ধকে (মহাৰ. ১৮৪) আগতায পাল়িযা অত্থং অযোনিসো গহেত্ৰা তিথিনক্খত্তযোগে এৰ ৰস্সূপগমনং ভগৰতা অনুঞ্ঞাতং, তস্মা আসাল়্হিপুণ্ণমায অনন্তরভূতো পাটিপদদিৰসো পুণ্ণাতিথিযা চ যুত্তো হোতু, পুব্বাসাল়্হউত্তরাসাল়্হসঙ্খাতেসু দ্ৰীসু নক্খত্তেসু একেকেন যুত্তো চ, এৰংভূতো কালো যদি ৰিনা দিৰসেন মাসকড্ঢনে সম্পজ্জতি, তথা চ সতি মাসমত্তাকড্ঢনমেৰ কাতব্বং, যদি ন সম্পজ্জতি, সহ দিৰসেন মাসাকড্ঢনং, অযং পিটকেন চ ৰেদেন চ অনুলোমো ৰিনিচ্ছযোতি ৰদন্তি.

তত্রাপ্যেকে ৰদন্তি – ‘‘মা ইতি চন্দো ৰুচ্চতি তস্স গতিযা দিৰসস্স মিনিতব্বতো, সো এত্থ সব্বকলাপারিপূরিযা পুণ্ণোতি পুণ্ণমা’’তিআদিনা ৰিনযত্থমঞ্জূসাদীসু (কঙ্খা. অভি. টী. নিদানৰণ্ণনা) আগমনতো পুণ্ণাতিথিযোগোপি পুণ্ণমিযা এৰ ইচ্ছিতব্বো, ন পাটিপদে, তথা নক্খত্তযোগোপি আসাল়্হিসুক্কপক্খস্স পন্নরসে উপোসথে ‘‘উত্তরাসাল়্হনক্খত্তে, এৰং ধাতু পতিট্ঠিতা’’তি মহাৰংসে ৰচনতোতি. তত্থ পুরিমা ৰদন্তি – এৰং সন্তে উপোসথদিৰসেযেৰ চন্দগ্গাহো চ সূরিযগ্গাহো চ ভৰেয্য, ইদানি পন কাল়পক্খপাটিপদাদীসুযেৰ চন্দগ্গাহো, সুক্কপক্খপাটিপদাদীসুযেৰ সূরিযগ্গাহো পঞ্ঞাযতি, তস্মা পাটিপদেযেৰ তিথিনক্খত্তযোগো ইচ্ছিতব্বোতি. পচ্ছিমাপি ৰদন্তি – তুম্হাদিসানং ৰাদীনং ৰচনেন পুব্বে আকড্ঢিতব্বদিৰসানং অনাকড্ঢিতত্তা দিৰসপুঞ্জভাৰেন এৰং হোতি, সচ্চতো পন উপোসথদিৰসেযেৰ চন্দগ্গাহো সূরিযগ্গাহো চ ইচ্ছিতব্বোতি. হোতু, যথা ইচ্ছথ, তথা ৰদথ, এৰং ভূতপুব্বো সাট্ঠকথে তেপিটকে বুদ্ধৰচনে অত্থীতি? অত্থি. গন্ধারজাতকে (জা. অট্ঠ. ৩.৭.৭৫ গন্ধারজাতকৰণ্ণনা) হি উপোসথদিৰসে চন্দগ্গাহো দ্ৰিক্খত্তুং আগতো. তঞ্হি জাতকং তীসু পিটকেসু সুত্তপরিযাপন্নং, পঞ্চসু নিকাযেসু খুদ্দকনিকাযপরিযাপন্নং, নৰসু সাসনঙ্গেসু জাতকপরিযাপন্নন্তি. এৰং ৰুত্তে পুরিমকা পটিৰচনং দাতুং ন সক্কুণেয্যুন্তি.

অথেকচ্চে ‘‘পিটকত্তযে অধিকমাসাযেৰ সন্তি, ন অধিকদিৰসা সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. পাচিত্তিয ৩.৪০৪) ‘যং পন ৰুত্তং তীসুপি গণ্ঠিপদেসু অট্ঠারসন্নংযেৰ ৰস্সানং অধিকমাসে গহেত্ৰা গণিতত্তা সেসৰস্সদ্ৰযস্সপি অধিকানি দিৰসানি হোন্তেৰ, তানি অধিকদিৰসানি সন্ধায নিক্কঙ্খা হুত্ৰাতি ৰুত্তন্তি, তং ন গহেতব্বং. ন হি দ্ৰীসু ৰস্সেসু অধিকদিৰসা নাম ৰিসুং উপলব্ভন্তি ততিযে ৰস্সে ৰস্সুক্কড্ঢনৰসেন অধিকমাসে পরিচ্চত্তেযেৰ অধিকমাসসম্ভৰতো, তস্মা দ্ৰীসু ৰস্সেসু অতিরেকদিৰসা নাম ৰিসুং ন সম্ভৰন্তী’তি ৰচনতো’’তি ৰদন্তি. অথঞ্ঞে ৰদন্তি – পিটকত্তযে অধিকদিৰসাতি আগতা অত্থি ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. পাচিত্তিয ৪০৪) ‘‘অৰসেসানং দ্ৰিন্নং ৰস্সানং অধিকদিৰসানি হোন্তেৰ, তস্মা নিক্কঙ্খা হুত্ৰা উপসম্পাদেন্তী’’তি ৰচনতোতি. ইতো পরম্পি ৰিৰিধেন আকারেন কথেন্তি. সুদ্ধৰেদিকাপি এৰং ৰদন্তি, ৰিনযধরা ভিক্খূ ৰিনযসমযৰসেন ৰদন্তি. অম্হাকং পন ৰেদসমযে হত্থগতগণনৰসেনেৰ জানিতব্বন্তি অলমতিপপঞ্চেন. অত্থিকেহি তিৰস্সাধিকসহস্সকলিযুগে ধম্মরাজেন পুচ্ছিতত্তা কতং অধিমাসপকরণং ওলোকেত্ৰা জানিতব্বং.

ইধ পন অধিপ্পেতৰিনিচ্ছযমেৰ কথযাম. পঠমদুতিযৰাদেসু ন বিম্বিসাররাজা ভগৰন্তং অধিমাসপঞ্ঞাপনং যাচতি, ন চ ভগৰা পঞ্ঞপেতি, ন ‘‘তস্মিং ৰস্সে ইদং নাম অধিমাসং হোতী’’তি ৰা ‘‘মাসমত্তং ৰা সহদিৰসং ৰা আকড্ঢিতব্ব’’ন্তি ৰা পাল়িযং অট্ঠকথাটীকাসু চ অত্থি, রাজা পন উপকট্ঠায ৰস্সূপনাযিকায ৰেদসমযে ৰস্সুক্কড্ঢনসম্ভৰতো ভিক্খূনং পঠমআসাল়্হমাসে ৰস্সং অনুপগন্ত্ৰা দুতিযআসাল়্হমাসে উপগমনত্থং ‘‘যদি পনায্যা আগমে জুণ্হে ৰস্সং উপগচ্ছেয্যু’’ন্তি দূতং পাহেসি. যদি পন উপগচ্ছেয্যুং, সাধু ৰতাতি সম্বন্ধিতব্বং. ভিক্খূ পন রঞ্ঞো পহিতসাসনং ভগৰতো আরোচেসুং. ভগৰা পন ৰস্সুক্কড্ঢনে ভিক্খূনং গুণপরিহানিযা অভাৰতো ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, রাজূনং অনুৰত্তিতু’’ন্তি (মহাৰ. ১৮৬) অৰোচ. তেন ৰুত্তং অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ১৮৫) ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে রাজূনং অনুৰত্তিতুন্তি এত্থ ৰস্সুক্কড্ঢনভিক্খূনং কাচি পরিহানি নাম নত্থীতিঅনুৰত্তিতুং অনুঞ্ঞাত’’ন্তি. ৰিমতিৰিনোদনিযঞ্চ (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১৮৫) ৰুত্তং ‘‘পরিহানীতি গুণপরিহানী’’তি, তস্মা যাচাধিমাসো ৰা হোতু পত্তাধিমাসো ৰা, যস্মিং যস্মিং কালে অনুৰত্তনেন ভিক্খূনং সীলাদিগুণম্পি পরিহানি নত্থি, তস্মিং তস্মিং কালে অনুৰত্তিতব্বং.

কথং পন অনুৰত্তিতব্বং, কথং ন অনুৰত্তিতব্বং? যদি অনুৰত্তন্তে পুব্বে উপৰুত্থদিৰসতো ইদানি উপৰসিতব্বউপোসথদিৰসো চাতুদ্দসো ৰা পন্নরসো ৰা হোতি, তথা সতি অনুৰত্তিতব্বং. যদি পন তেরসমো ৰা সোল়সমো ৰা হোতি, ন অনুৰত্তিতব্বং. অনুৰত্তন্তো হি অনুপোসথে উপোসথকতো হোতি, ততো ‘‘ন, ভিক্খৰে, অনুপোসথে উপোসথো কাতব্বো, যো করেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ১৮৩) ৰুত্তদুক্কটং আপজ্জতি, তস্মা সীলগুণপরিহানিসম্ভৰতো ন অনুৰত্তিতব্বং. ৰুত্তঞ্হি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.২৪০) ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, রাজূনং অনুৰত্তিতুন্তি ৰচনতো পনেত্থ লোকিযানং তিথিং অনুৰত্তন্তেহিপি অত্তনো উপোসথক্কমেন চাতুদ্দসিং পন্নরসিং ৰা, পন্নরসিং চাতুদ্দসিং ৰা করোন্তেহেৰ অনুৰত্তিতব্বং, ন পন সোল়সমদিৰসং ৰা তেরসমদিৰসং ৰা উপোসথদিৰসং করোন্তেহী’’তি.

ততিযচতুত্থৰাদেপি ‘‘কতি ৰস্সূপনাযিকা’’তি সংসযন্তানং সংসযৰিনোদনত্থং ‘‘দ্ৰেমা, ভিক্খৰে, ৰস্সূপনাযিকা পুরিমিকা পচ্ছিমিকা’’তি (মহাৰ. ১৮৪) ভগৰা অৰোচ. ততো তাসং দ্ৰিন্নং ৰস্সূপনাযিকানং উপগমনকালং দস্সেতুং ‘‘অপরজ্জুগতায আসাল়্হিযা পুরিমিকা উপগন্তব্বা, মাসগতায আসাল়্হিযা পচ্ছিমিকা উপগন্তব্বা’’তি ৰুত্তং. তত্রাযং পিণ্ডত্থো – আসাল়্হিপুণ্ণমিযা অনন্তরে পাটিপদদিৰসে পুরিমিকা উপগন্তব্বা, সাৰণপুণ্ণমিযা অনন্তরে পাটিপদদিৰসে পচ্ছিমিকা উপগন্তব্বাতি. তেন ৰুত্তং অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ১৮৪) ‘‘তস্মা আসাল়্হিপুণ্ণমায অনন্তরে পাটিপদদিৰসে, আসাল়্হিপুণ্ণমিতো ৰা অপরায পুণ্ণমায অনন্তরে পাটিপদদিৰসেযেৰ ৰিহারং পটিজগ্গিত্ৰা পানীযং পরিভোজনীযং উপট্ঠাপেত্ৰা সব্বং চেতিযৰন্দনাদিসামীচিকম্মং নিট্ঠাপেত্ৰা ‘ইমস্মিং ৰিহারে ইমং তেমাসং ৰস্সং উপেমী’তি সকিং ৰা দ্ৰত্তিক্খত্তুং ৰা ৰাচং নিচ্ছারেত্ৰা ৰস্সং উপগন্তব্ব’’ন্তি, সারত্থদীপনিযম্পি (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.১৮৪) ‘‘অপরজ্জূতি আসাল়্হিতো অপরং দিনং, পাটিপদন্তি অত্থো’’তি, ৰিমতিৰিনোদনিযম্পি (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১৮৪) ‘‘অপরস্মিং দিৰসেতি দুতিযে পাটিপদদিৰসে’’তি এৰং পাল়িঅট্ঠকথাটীকাসু পাটিপদদিৰসেযেৰ ৰস্সূপগমনং ৰুত্তং, ন ৰুত্তং ‘‘অমুকতিথিযোগে’’তি ৰা ‘‘অমুকনক্খত্তযোগে’’তি ৰা, তস্মা পাটিপদদিৰসে পাতো অরুণুগ্গমনতো পট্ঠায সকলদিৰসং সকলরত্তি যাৰ দুতিযঅরুণুগ্গমনা যথারুচিতে কালে ৰস্সং উপগন্তব্বন্তি দট্ঠব্বং. ততো এৰ ৰস্সূপনাযিককালে পুণ্ণাতিথিযা যোগো, উত্তরাসাল়্হনক্খত্তেন যোগো হোতূতি ৰদন্তানং ৰচনং ৰিনযৰিরুদ্ধং হোতি, তং ৰচনং গহেত্ৰা পুণ্ণাতিথিযোগং উত্তরাসাল়্হনক্খত্তযোগঞ্চ আগমেত্ৰা ৰস্সং উপগন্ত্ৰাপি তথাগতেন অপঞ্ঞত্তং পঞ্ঞপেতি নামাতি দট্ঠব্বং.

এৰং পাল়িঅট্ঠকথাটীকাসু চ পুণ্ণাতিথিযোগে এৰ ৰস্সং উপগন্তব্বং, ন একায তিথিযা যুত্তেতি ৰা উত্তরাসাল়্হনক্খত্তযোগেযেৰ, ন সাৰণনক্খত্তযোগেতি ৰা অনাগতমেৰ ছাযং গহেত্ৰা তথাগতেন পঞ্ঞত্তং ৰিয পোত্থকেসু লিখিত্ৰা কেহিচি ঠপিতত্তা সকলং ৰিনযপিটকং অপস্সন্তা ৰেদসামযিকা তং ৰচনং সদ্দহিত্ৰা ৰস্সূপগমনকালে পুণ্ণাতিথিউত্তরাসাল়্হযোগমেৰ গৰেসন্তা মাসদিৰসেন সহ আকড্ঢিতব্বকালেপি মাসমত্তমেৰ আকড্ঢন্তি, মাসমত্তমেৰ আকড্ঢিতব্বকালেপি সহ দিৰসেন আকড্ঢন্তি, তস্মা এৰংৰাদিনো ভিক্খূ ‘‘অপঞ্ঞত্তং তথাগতেন পঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেতী’’তি ৰত্তব্বতং আপজ্জন্তি, তস্মা ভগৰতি গারৰসহিতা লজ্জিনো পণ্ডিতা এৰং ন গণ্হন্তীতি. তিথিনক্খত্তযোগো পন উপোসথদিৰসেযেৰ বহুধা পিটকত্তযে আগতো, পোরাণৰেদগন্থেসু চ পসংসিতো, কদাচি পন ৰোহারকালো তিথিযা নক্খত্তেন চ ৰিসমো হোতি, তস্মা তং সমেতুং অধিমাসপতনকালে মাসম্পি দিৰসম্পি আকড্ঢন্তি, তস্মা অঞ্ঞস্মিং কালে ৰিসমেপি আকড্ঢনকালে সমাপেতব্বং. এৰং সতি মাসউতুসংৰচ্ছরানং সমভাৰো হোতীতি দট্ঠব্বং.

পঞ্চমছট্ঠৰাদেসু অধিমাসোতি অট্ঠারসৰস্সতো অধিকমাসং গহেত্ৰা ৰুত্তো, তস্মা ‘‘অধিকো মাসো অধিমাসো’’তি কম্মধারযসমাসত্তা পুল্লিঙ্গং কত্ৰা ৰুত্তো. পুব্বে পন মাসপুঞ্জতো অধিকঘটিযো গহেত্ৰা ৰুত্তো, তস্মা ‘‘মাসতো অধিকং অধিমাস’’ন্তি অব্যযীভাৰসমাসত্তা নপুংসকলিঙ্গং কত্ৰা ৰুত্তং. ইধ পন ‘‘পোরাণকত্থেরা একূনৰীসতিৰস্সং সামণেরং নিক্খমনীযপুণ্ণমাসিং অতিক্কম্ম পাটিপদদিৰসে উপসম্পাদেন্তি, তং কস্মাতি? ৰুচ্চতে – একস্মিং ৰস্সে ছ চাতুদ্দসিকউপোসথদিৰসা হোন্তি, ইতি ৰীসতিযা ৰস্সেসু চত্তারো মাসা পরিহাযন্তি, রাজানো ততিযে ততিযে ৰস্সে ৰস্সং উপকড্ঢন্তি, ইতি অট্ঠারসসু ৰস্সেসু ছ মাসা ৰড্ঢন্তি, ততো উপোসথৰসেন পরিহীনে চত্তারো মাসে অপনেত্ৰা দ্ৰে মাসা অৰসেসা হোন্তি, তে দ্ৰে মাসে গহেত্ৰা ৰীসতি ৰস্সানি পরিপুণ্ণানি হোন্তীতি নিক্কঙ্খা হুত্ৰা নিক্খমনীযপুণ্ণমাসিং অতিক্কম্ম পাটিপদে উপসম্পাদেন্তী’’তি অট্ঠকথাৰচনে (পাচি. অট্ঠ. ৪০৪) ‘‘নিক্কঙ্খা হুত্ৰাতি অধিকমাসেহি সদ্ধিং পরিপুণ্ণৰীসতিৰস্সত্তা নিব্বেমতিকা হুত্ৰা’’তি অত্থো সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. পাচিত্তিয ৩.৪০৪) ৰুত্তো.

তত্র ননু চ ‘‘তীসুপি গণ্ঠিপদেসু অট্ঠারসন্নং…পে… ৰুত্ত’’ন্তি ৰুত্তং, তং কথন্তি চোদনং সন্ধায ‘‘যং পন ৰুত্তং…পে… তং ন গহেতব্ব’’ন্তি কিঞ্চাপি ৰুত্তং, তথাপি তং গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তৰচনং ন গহেতব্বন্তি অত্থো, কস্মা ন গহেতব্বন্তি আহ ‘‘ন হী’’তিআদি. হি যস্মা ন উপলব্ভন্তি, তস্মা ন গহেতব্বন্তি যোজনা. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি আহ ‘‘ততিযে’’তিআদি. পরিচ্চত্তেযেৰ সম্ভৰতো, অপরিচ্চত্তে অসম্ভৰতো ন উপলব্ভন্তীতি ব্যতিরেকৰসেন হেতুফলযোজনা. তস্মাতিআদি লদ্ধগুণং.

ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং পন গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তমেৰ গহেত্ৰা ৰদতি. এতানি ৰচনানি সামণেরানং ৰীসতিৰস্সপরিপুণ্ণভাৰসাধকানিযেৰ হোন্তি, ন অধিমাসপতনৰারেসু সদিৰসমাসাকড্ঢনভাৰসাধকানি, তস্মা ইমানি আহরিত্ৰা তং অধিকরণং ৰিনিচ্ছিতুং ন সক্কোন্তি. ভিক্খূ পন বহূনং সন্নিপাতে কিঞ্চি পাঠং আহরিত্ৰা কথেতুং সমত্থো সোভতীতি কত্ৰা ঈদিসং পাঠং আহরন্তি. সুতসন্নিচযপণ্ডিতা পন ইচ্ছিতত্থস্স অসাধকত্তা এৰরূপং ন আহরন্তি. সুদ্ধৰেদিকানম্পি ৰচনে ৰিনযধরা ৰিনযমেৰ জানন্তি, ন বাহিরসমযং. অযং পন কথা বাহিরসমযে পৰত্তা, তস্মা ৰিনযধরানং অৰিসযোতি মঞ্ঞন্তা ৰদন্তি.

ৰিনযধরা পন একচ্চে ৰিনযমেৰ জানন্তি, একচ্চে সকলং পিটকত্তযং জানন্তি, একচ্চে সবাহিরসমযং পিটকত্তযং জানন্তি, তস্মা কথেতুং সমত্থভাৰোযেৰ পমাণং. ৰেদিকানম্পি ৰচনং ৰেদপ্পকরণাগতমেৰ পমাণং. ন যং কিঞ্চি হত্থগতগণনমত্তং, তস্মা যদা পথৰিস্সরো রাজা সদিৰসং মাসং আকড্ঢিতুকামো ‘‘জেট্ঠমাসকাল়পক্খউপোসথং পন্নরসিযং করোন্তূ’’তি যাচিস্সতি, তদা ‘‘সকিং পক্খস্স চাতুদ্দসে ৰা পন্নরসে ৰা’’তি ৰচনতো পন্নরসিযং উপোসথকরণে দোসো নত্থি, যদা সুদ্ধমাসমেৰ আকড্ঢিতুকামো ‘‘চাতুদ্দসিযং করোন্তূ’’তি যাচিস্সতি, এৰং সতি পকতিযাপি জেট্ঠমাসকাল়পক্খুপোসথো চাতুদ্দসোযেৰাতি কত্ৰা দোসো নত্থি, উভযথাপি উপোসথো সুকতোযেৰ হোতি, তস্মা অনুৰত্তিতব্বো. ততো পরং পঠমাসাল়্হমাসস্স জুণ্হপক্খেপি কাল়পক্খেপি দুতিযাসাল়্হমাসস্স জুণ্হপক্খেপি পন্নরসীউপোসথং কত্ৰা পাটিপদদিৰসে তিথিযোগং ৰা নক্খত্তযোগং ৰা অনোলোকেত্ৰা পাতো অরুণুগ্গমনানন্তরতো পট্ঠায যাৰ পুন অরুণুগ্গমনা সকলদিৰসরত্তিযং যথাজ্ঝাসযং ৰস্সং উপগচ্ছন্তো সূপগতোৰ হোতি, নত্থি কোচি দোসোতি দট্ঠব্বো. ভৰত্ৰেৰং, পাতোৰ ৰস্সং উপগচ্ছন্তো অত্থীতি? অত্থি. ৰুত্তঞ্হেতং সেনাসনক্খন্ধকৰণ্ণনাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩১৮) ‘‘সচে পাতোৰ গাহিতে সেনাসনে অঞ্ঞো ৰিতক্কচারিকো ভিক্খু আগন্ত্ৰা সেনাসনং যাচতি, ‘গহিতং, ভন্তে, সেনাসনং, ৰস্সূপগতো সঙ্ঘো, রমণীযো ৰিহারো, রুক্খমূলাদীসু যত্থ ইচ্ছথ, তত্থ ৰসথা’তি ৰত্তব্বো’’তি.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

ৰস্সূপনাযিকৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

ছব্বীসতিমো পরিচ্ছেদো.

পঠমো ভাগো নিট্ঠিতো.

নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স

ৰিনযালঙ্কার-টীকা (দুতিযো ভাগো)

২৭. উপজ্ঝাযাদিৰত্তৰিনিচ্ছযকথা

উপজ্ঝাযৰত্তকথাৰণনা

১৮৩. এৰং ৰস্সূপনাযিকৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি উপজ্ঝাযৰত্তাদিৰত্তকথং কথেতুং ‘‘ৰত্তন্তি এত্থা’’তিআদিমাহ. তত্থ ৰত্তেতব্বং পৰত্তেতব্বন্তি ৰত্তং, সদ্ধিৰিহারিকাদীহি উপজ্ঝাযাদীসু পৰত্তেতব্বং আভিসমাচারিকসীলং. তং কতিৰিধন্তি আহ ‘‘ৰত্তং নামেতং…পে… বহুৰিধ’’ন্তি. ৰচ্চকুটিৰত্তন্তি এত্থ ইতি-সদ্দো আদ্যত্থো. তেন সদ্ধিৰিহারিকৰত্তঅন্তেৰাসিকৰত্তঅনুমোদনৰত্তানি সঙ্গয্হন্তি. ৰুত্তঞ্হি তত্থ তত্থ অট্ঠকথাসু ‘‘চুদ্দস খন্ধকৰত্তানী’’তি. ৰত্তক্খন্ধকে (চূল়ৰ. ৩৫৬) চ পাল়িযং আগতমেৰ, তত্থ পন আগন্তুকৰত্ততো পট্ঠায আগতং, ইধ উপজ্ঝাযৰত্ততো. ইতো অঞ্ঞানিপি পঞ্চসত্ততি সেখিযৰত্তানি দ্ৰেঅসীতি মহাৰত্তানি চ ৰত্তমেৰ. তেসু পন সেখিযৰত্তানি মহাৰিভঙ্গে আগতানি, মহাৰত্তানি কম্মক্খন্ধকপারিৰাসিকক্খন্ধকেসু (চূল়ৰ. ৭৫ আদযো), তস্মা ইধ চুদ্দস খন্ধকৰত্তানিযেৰ দস্সিতানি. তেসু উপজ্ঝাযৰত্তং পঠমং দস্সেন্তো ‘‘তত্থ উপজ্ঝাযৰত্তং তাৰ এৰং ৰেদিতব্ব’’ন্ত্যাদিমাহ.

তত্থ কো উপজ্ঝাযো, কেনট্ঠেন উপজ্ঝাযো, কথং গহিতো উপজ্ঝাযো, কেন ৰত্তিতব্বং উপজ্ঝাযৰত্তং, কতমং তং ৰত্তন্তি? তত্থ কো উপজ্ঝাযোতি ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন দসৰস্সেন ৰা অতিরেকদসৰস্সেন ৰা উপসম্পাদেতু’’ন্তিআদিৰচনতো (মহাৰ. ৭৬) ব্যত্তিবলসম্পন্নো উপসম্পদতো পট্ঠায দসৰস্সো ৰা অতিরেকদসৰস্সো ৰা ভিক্খু উপজ্ঝাযো. কেনট্ঠেন উপজ্ঝাযোতি ৰজ্জাৰজ্জং উপনিজ্ঝাযতীতি উপজ্ঝাযো, সদ্ধিৰিহারিকানং খুদ্দকং ৰজ্জং ৰা মহন্তং ৰজ্জং ৰা ভুসো চিন্তেতীতি অত্থো. কথং গহিতো হোতি উপজ্ঝাযোতি সদ্ধিৰিহারিকেন একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ‘‘উপজ্ঝাযো মে, ভন্তে, হোহী’’তি তিক্খত্তুং ৰুত্তে সচে উপজ্ঝাযো ‘‘সাহূ’’তি ৰা ‘‘লহূ’’তি ৰা ‘‘ওপাযিক’’ন্তি ৰা ‘‘পতিরূপ’’ন্তি ৰা ‘‘পাসাদিকেন সম্পাদেহী’’তি ৰা ইমেসু পঞ্চসু পদেসু যস্স কস্সচি পদস্স ৰসেন কাযেন ৰা ৰাচায ৰা কাযৰাচাহি ৰা ‘‘গহিতো তযা উপজ্ঝাযো’’তি উপজ্ঝাযগ্গহণং ৰিঞ্ঞাপেতি, গহিতো হোতি উপজ্ঝাযো. তত্থ সাহূতি সাধু. লহূতি অগরু, সুভরতাতি অত্থো. ওপাযিকন্তি উপাযপটিসংযুত্তং, এৰং পটিপজ্জনং নিত্থরণুপাযোতি অত্থো. পতিরূপন্তি সামীচিকম্মমিদন্তি অত্থো. পাসাদিকেনাতি পসাদাৰহেন কাযৰচীপযোগেন সম্পাদেহীতি অত্থো.

কেন ৰত্তিতব্বং উপজ্ঝাযৰত্তন্তি গহিতউপজ্ঝাযেন সদ্ধিৰিহারিকেন ৰত্তিতব্বং. কতমং তং ৰত্তন্তি ইদং আগতমেৰ, তত্থ কালস্সেৰ উট্ঠায উপাহনা ওমুঞ্চিত্ৰাতি সচস্স পচ্চূসকালে চঙ্কমনত্থায ৰা ধোতপাদপরিহরণত্থায ৰা পটিমুক্কা উপাহনা পাদগতা হোন্তি, তা কালস্সেৰ উট্ঠায অপনেত্ৰা. তাদিসমেৰ মুখধোৰনোদকং দাতব্বন্তি উতুম্পি সরীরসভাৰে চ একাকারে তাদিসমেৰ দাতব্বং.

সগুণং কত্ৰাতি উত্তরাসঙ্গং সঙ্ঘাটিঞ্চাতি দ্ৰে চীৰরানি একতো কত্ৰা তা দ্ৰেপি সঙ্ঘাটিযো দাতব্বা. সব্বঞ্হি চীৰরং সঙ্ঘটিতত্তা সঙ্ঘাটীতি ৰুচ্চতি. তেন ৰুত্তং ‘‘সঙ্ঘাটিযো দাতব্বা’’তি. পদৰীতিহারেহীতি এত্থ পদং ৰীতিহরতি এত্থাতি পদৰীতিহারো, পদৰীতিহারট্ঠানং. দুতৰিলম্বিতং অকত্ৰা সমগমনেন দ্ৰিন্নং পদানং অন্তরে মুট্ঠিরতনমত্তং. পদানং ৰা ৰীতিহরণং অভিমুখং হরিত্ৰা নিক্খেপো পদৰীতিহারোতি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো. ন উপজ্ঝাযস্স ভণমানস্স অন্তরন্তরা কথা ওপাতেতব্বাতি অন্তরঘরে ৰা অঞ্ঞত্র ৰা ভণমানস্স অনিট্ঠিতে তস্স ৰচনে অঞ্ঞা কথা ন সমুট্ঠাপেতব্বা. ইতো পট্ঠাযাতি ‘‘ন উপজ্ঝাযস্স ভণমানস্সা’’তি এত্থ ন-কারতো পট্ঠায. তেন নাতিদূরেতিআদীসু ন-কারপটিসিদ্ধেসু আপত্তি নত্থীতি দস্সেতি. সব্বত্থ দুক্কটাপত্তীতি আপদাউম্মত্তখিত্তচিত্তৰেদনাট্টতাদীহি ৰিনা পণ্ণত্তিং অজানিত্ৰাপি ৰদন্তস্স গিলানস্স চ দুক্কটমেৰ. আপদাসু হি অন্তরন্তরা কথা ৰত্তুং ৰট্টতি, এৰমঞ্ঞেসু ন-কারপটিসিদ্ধেসু ঈদিসেসু, ইতরেসু পন গিলানোপি ন মুচ্চতি. সব্বত্থ দুক্কটাপত্তি ৰেদিতব্বাতি ‘‘ঈদিসেসু গিলানোপি ন মুচ্চতী’’তি দস্সনত্থং ৰুত্তং. অঞ্ঞম্পি হি যথাৰুত্তং উপজ্ঝাযৰত্তং অনাদরিযেন অকরোন্তস্স অগিলানস্স ৰত্তভেদে সব্বত্থ দুক্কটমেৰ, তেনেৰ ৰক্খতি ‘‘অগিলানেন হি সদ্ধিৰিহারিকেন সট্ঠিৰস্সেনপি সব্বং উপজ্ঝাযৰত্তং কাতব্বং, অনাদরিযেন অকরোন্তস্স ৰত্তভেদে দুক্কটং. ন-কারপটিসংযুত্তেসু পন পদেসু গিলানস্সপি পটিক্খিত্তকিরিযং করোন্তস্স দুক্কটমেৰা’’তি. আপত্তিসামন্তা ভণমানোতি পদসোধম্ম(পাচি. ৪৪ আদযো)-দুট্ঠুল্লাদিৰসেন (পারা. ২৮৩) আপত্তিযা আসন্নৰাচং ভণমানো. আপত্তিযা আসন্নৰাচন্তি চ আপত্তিজনকমেৰ ৰচনং সন্ধায ৰদতি. যায হি ৰাচায আপত্তিং আপজ্জতি, সা ৰাচা আপত্তিযা আসন্নাতি ৰুচ্চতি.

চীৰরেন পত্তং ৰেঠেত্ৰাতি এত্থ ‘‘উত্তরাসঙ্গস্স একেন কণ্ণেন ৰেঠেত্ৰা’’তি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. হেট্ঠাপীঠং ৰা পরামসিত্ৰাতি ইদং পুব্বে তত্থ ঠপিতপত্তাদিনা অসঙ্ঘট্টনত্থায ৰুত্তং. চক্খুনা ওলোকেত্ৰাপি অঞ্ঞেসং অভাৰং ঞত্ৰাপি ঠপেতুং ৰট্টতি এৰ. চতুরঙ্গুলং কণ্ণং উস্সারেত্ৰাতি কণ্ণং চতুরঙ্গুলপ্পমাণং অতিরেকং কত্ৰা এৰং চীৰরং সঙ্ঘরিতব্বং. ওভোগে কাযবন্ধনং কাতব্বন্তি কাযবন্ধনং সঙ্ঘরিত্ৰা চীৰরভোগে পক্খিপিত্ৰা ঠপেতব্বং. সচে পিণ্ডপাতো হোতীতি এত্থ যো গামেযেৰ ৰা অন্তরঘরে ৰা পটিক্কমনে ৰা ভুঞ্জিত্ৰা আগচ্ছতি, পিণ্ডং ৰা ন লভতি, তস্স পিণ্ডপাতো ন হোতি, গামে অভুত্তস্স পন লদ্ধভিক্খস্স ৰা হোতি, তস্মা ‘‘সচে পিণ্ডপাতো হোতী’’তিআদি ৰুত্তং. তত্থ গামেতি গামপরিযাপন্নে তাদিসে কিস্মিঞ্চি পদেসে. অন্তরঘরেতি অন্তোগেহে. পটিক্কমনেতি আসনসালাযং. সচেপি তস্স ন হোতি, ভুঞ্জিতুকামো চ হোতি, উদকং দত্ৰা অত্তনা লদ্ধতোপি পিণ্ডপাতো উপনেতব্বো. তিক্খত্তুং পানীযেন পুচ্ছিতব্বোতি সম্বন্ধো, আদিম্হি মজ্ঝে অন্তেতি এৰং তিক্খত্তুং পুচ্ছিতব্বোতি অত্থো. উপকট্ঠোতি আসন্নো. ধোতৰালিকাযাতি উদকেন গতট্ঠানে নিরজায পরিসুদ্ধৰালিকায.

নিদ্ধূমেতি জন্তাঘরে জলমানঅগ্গিধূমরহিতে. জন্তাঘরঞ্হি নাম হিমপাতবহুকেসু দেসেসু তপ্পচ্চযরোগপীল়াদিনিৰারণত্থং সরীরসেদতাপনট্ঠানং. তত্থ কির অন্ধকারপটিচ্ছন্নতায বহূপি একতো পৰিসিত্ৰা চীৰরং নিক্খিপিত্ৰা অগ্গিতাপপরিহারায মত্তিকায মুখং লিম্পিত্ৰা সরীরং যাৰদত্থং সেদেত্ৰা চুণ্ণাদীহি উব্বট্টেত্ৰা নহাযন্তি. তেনেৰ পাল়িযং (মহাৰ. ৬৬) ‘‘চুণ্ণং সন্নেতব্ব’’ন্তিআদি ৰুত্তং. সচে উস্সহতীতি সচে পহোতি. ৰুত্তমেৰত্থং ৰিভাৰেতি ‘‘কেনচি গেলঞ্ঞেন অনভিভূতো হোতী’’তি. অপটিঘংসন্তেনাতি ভূমিযং অপটিঘংসন্তেন. কৰাটপীঠন্তি কৰাটপীঠঞ্চ পিট্ঠসঙ্ঘাতঞ্চ অচ্ছুপন্তেন. সন্তানকন্তি যং কিঞ্চি কীটকুলাৰকমক্কটকসুত্তাদি. উল্লোকা পঠমং ওহারেতব্বন্তি উল্লোকতো পঠমং উল্লোকং আদিং কত্ৰা অৰহরিতব্বন্তি অত্থো. উল্লোকন্তি চ উদ্ধং ওলোকনট্ঠানং, উপরিভাগন্তি অত্থো. আলোকসন্ধিকণ্ণভাগাতি আলোকসন্ধিভাগা চ কণ্ণভাগা চ, অব্ভন্তরবাহিরৰাতপানকৰাটকানি চ গব্ভস্স চ চত্তারো কোণা সম্মজ্জিতব্বাতি অত্থো.

অঞ্ঞত্থ নেতব্বোতি যত্থ ৰিহারতো সাসনে অনভিরতি উপ্পন্না, ততো অঞ্ঞত্থ কল্যাণমিত্তাদিসম্পত্তিযুত্তট্ঠানে নেতব্বো. ন চ অচ্ছিন্নে থেৰে পক্কমিতব্বন্তি রজিতচীৰরতো যাৰ অপ্পমত্তকম্পি রজনং গল়তি, ন তাৰ পক্কমিতব্বং. ন উপজ্ঝাযং অনাপুচ্ছা একচ্চস্স পত্তো দাতব্বোতিআদি সব্বং উপজ্ঝাযস্স ৰিসভাগপুগ্গলানং ৰসেন কথিতং. এত্থ চ ৰিসভাগপুগ্গলানন্তি লজ্জিনো ৰা অলজ্জিনো ৰা উপজ্ঝাযস্স অৰড্ঢিকামে সন্ধায ৰুত্তং. সচে পন উপজ্ঝাযো অলজ্জী ওৰাদম্পি ন গণ্হাতি, লজ্জিনো চ এতস্স ৰিসভাগা হোন্তি, তত্থ উপজ্ঝাযং ৰিহায লজ্জীহেৰ সদ্ধিং আমিসাদিপরিভোগো কাতব্বো. উপজ্ঝাযাদিভাৰো হেত্থ নপ্পমাণন্তি দট্ঠব্বং. পরিৰেণং গন্ত্ৰাতি উপজ্ঝাযস্স পরিৰেণং গন্ত্ৰা. সুসানন্তি ইদং উপলক্খণং. উপচারসীমতো বহি গন্তুকামেন অনাপুচ্ছা গন্তুং ন ৰট্টতি. ৰুট্ঠানমস্স আগমেতব্বন্তি গেলঞ্ঞতো ৰুট্ঠানং অস্স আগমেতব্বং.

উপজ্ঝাযৰত্তকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

আচরিযৰত্তকথাৰণ্ণনা

১৮৪. আচরিযৰত্তকথাযং কো আচরিযো, কেনট্ঠেন আচরিযো, কতিৰিধো আচরিযো, কথং গহিতো আচরিযো, কেন ৰত্তিতব্বং আচরিযৰত্তং, কতমং তং ৰত্তন্তি? তত্থ কো আচরিযোতি ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, দসৰস্সং নিস্সায ৰত্থুং দসৰস্সেন নিস্সযং দাতু’’ন্তিআদিৰচনতো (মহাৰ. ৭৭) ব্যত্তিবলসম্পন্নো দসৰস্সো ৰা অতিরেকদসৰস্সো ৰা ভিক্খু আচরিযো. কেনট্ঠেন আচরিযোতি অন্তেৰাসিকেন আভুসো চরিতব্বোতি আচরিযো, উপট্ঠাতব্বোতি অত্থো. কতিৰিধো আচরিযোতি নিস্সযাচরিযপব্বজ্জাচরিযউপসম্পদাচরিযধম্মাচরিযৰসেন চতুব্বিধো. তত্থ নিস্সযং গহেত্ৰা তং নিস্সায ৰত্থব্বো নিস্সযাচরিযো. পব্বজিতকালে সিক্খিতব্বসিক্খাপকো পব্বজ্জাচরিযো. উপসম্পদকালে কম্মৰাচানুস্সাৰকো উপসম্পদাচরিযো. বুদ্ধৰচনসিক্খাপকো ধম্মাচরিযো নাম. কথং গহিতো হোতি আচরিযোতি অন্তেৰাসিকেন একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ‘‘আচরিযো মে, ভন্তে, হোহি, আযস্মতো নিস্সায ৰচ্ছামী’’তি তিক্খত্তুং ৰুত্তে আচরিযো ‘‘সাহূ’’তি ৰা ‘‘লহূ’’তি ৰা ‘‘ওপাযিক’’ন্তি ৰা ‘‘পতিরূপ’’ন্তি ৰা ‘‘পাসাদিকেন সম্পাদেহী’’তি ৰা কাযেন ৰিঞ্ঞাপেতি, ৰাচায ৰিঞ্ঞাপেতি, কাযৰাচাহি ৰিঞ্ঞাপেতি, গহিতো হোতি আচরিযো.

কেন ৰত্তিতব্বং আচরিযৰত্তন্তি অন্তেৰাসিকেন ৰত্তিতব্বং আচরিযৰত্তং. ব্যত্তেন ভিক্খুনা পঞ্চ ৰস্সানি নিস্সায ৰত্থব্বং, অব্যত্তেন যাৰজীৰং. এত্থ সচাযং ভিক্খু ৰুড্ঢতরং আচরিযং ন লভতি, উপসম্পদায সট্ঠিৰস্সো ৰা সত্ততিৰস্সো ৰা হোতি, নৰকতরস্সপি ব্যত্তস্স সন্তিকে উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ‘‘আচরিযো মে, আৰুসো, হোহি, আযস্মতো নিস্সায ৰচ্ছামী’’তি এৰং তিক্খত্তুং ৰত্ৰা নিস্সযো গহেতব্বো. গামপ্পৰেসনং আপুচ্ছন্তেনপি উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ‘‘গামপ্পৰেসনং আপুচ্ছামি আচরিযা’’তি ৰত্তব্বং. এস নযো সব্বআপুচ্ছনেসু. কতমং তং ৰত্তন্তি এত্থ উপজ্ঝাযৰত্ততো অঞ্ঞং নত্থীতি আহ ‘‘ইদমেৰ চ…পে… আচরিযৰত্তন্তি ৰুচ্চতী’’তি. ননু উপজ্ঝাচরিযা ভিন্নপদত্থা, অথ কস্মা ইদমেৰ ‘‘আচরিযৰত্ত’’ন্তি ৰুচ্চতীতি আহ ‘‘আচরিযস্স কত্তব্বত্তা’’তি. যথা একোপি ভিক্খু মাতুভাতাভূতত্তা ‘‘মাতুলো’’তি চ ধম্মে সিক্খাপকত্তা ‘‘আচরিযো’’তি চ ৰুচ্চতি, এৰং একমেৰ ৰত্তং উপজ্ঝাযস্স কত্তব্বত্তা ‘‘উপজ্ঝাযৰত্ত’’ন্তি চ আচরিযস্স কত্তব্বত্তা ‘‘আচরিযৰত্ত’’ন্তি চ ৰুচ্চতীতি অধিপ্পাযো. এৰং সন্তেপি নামে ভিন্নে অত্থো ভিন্নো সিযাতি আহ ‘‘নামমত্তমেৰ হেত্থ নান’’ন্তি. যথা ‘‘ইন্দো সক্কো’’তিআদীসু নামমত্তমেৰ ভিন্নং, ন অত্থো, এৰমেত্থাপীতি দট্ঠব্বোতি.

ইদানি তস্মিং ৰত্তে সদ্ধিৰিহারিকঅন্তেৰাসিকানং ৰসেন লব্ভমানং কঞ্চি ৰিসেসং দস্সেন্তো ‘‘তত্থ যাৰ চীৰররজন’’ন্ত্যাদিমাহ. ততো উপজ্ঝাযাচরিযানং ৰসেন ৰিসেসং দস্সেতুং ‘‘উপজ্ঝাযে’’ত্যাদিমাহ. তেসু ৰত্তং সাদিযন্তেসু আপত্তি, অসাদিযন্তেসু অনাপত্তি, তেসু অজানন্তেসু, একস্স ভারকরণেপি অনাপত্তীতি অযমেত্থ পিণ্ডত্থো. ইদানি অন্তেৰাসিকৰিসেসৰসেন লব্ভমানৰিসেসং দস্সেতুমাহ ‘‘এত্থ চা’’তিআদি.

আচরিযৰত্তকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

সদ্ধিৰিহারিকৰত্তকথাৰণ্ণনা

সদ্ধিৰিহারিকৰত্তে কো সদ্ধিৰিহারিকো, কেনট্ঠেন সদ্ধিৰিহারিকো, কেন ৰত্তিতব্বং সদ্ধিৰিহারিকৰত্তং, কতমং তং ৰত্তন্তি? তত্থ কো সদ্ধিৰিহারিকোতি উপসম্পন্নো ৰা হোতু সামণেরো ৰা, যো উপজ্ঝং গণ্হাতি, সো সদ্ধিৰিহারিকো নাম. কেনট্ঠেন সদ্ধিৰিহারিকোতি উপজ্ঝাযেন সদ্ধিং ৰিহারো এতস্স অত্থীতি সদ্ধিৰিহারিকোতি অত্থেন. কেন ৰত্তিতব্বং সদ্ধিৰিহারিকৰত্তন্তি উপজ্ঝাযেন ৰত্তিতব্বং. তেন ৰুত্তং ৰত্তক্খন্ধকে (মহাৰ. ৩৭৮) ‘‘তেন হি, ভিক্খৰে, উপজ্ঝাযানং সদ্ধিৰিহারিকেসু ৰত্তং পঞ্ঞপেস্সামি, যথা উপজ্ঝাযেহি সদ্ধিৰিহারিকেসু ৰত্তিতব্ব’’ন্তি. কতমং তং ৰত্তন্তি ইদানি পকরণাগতং. ইমস্মিং পন পকরণে সঙ্খেপরুচিত্তা, আচরিযসদ্ধিৰিহারিকঅন্তেৰাসিকৰত্তানঞ্চ সমানত্তা দ্ৰেপি একতো ৰুত্তা, তথাপি ৰত্তক্খন্ধকে ৰিসুং ৰিসুং আগতত্তা ৰিসুং ৰিসুংযেৰ কথযাম.

সঙ্গহেতব্বো অনুগ্গহেতব্বোতি উদ্দেসাদীহিস্স সঙ্গহো চ অনুগ্গহো চ কাতব্বো. তত্থ উদ্দেসোতি পাল়িৰচনং. পরিপুচ্ছাতি পাল়িযা অত্থৰণ্ণনা. ওৰাদোতি অনোতিণ্ণে ৰত্থুস্মিং ‘‘ইদং করোহি, ইদং মা করিত্থা’’তি ৰচনং. অনুসাসনীতি ওতিণ্ণে ৰত্থুস্মিং. অপিচ ওতিণ্ণে ৰা অনোতিণ্ণে ৰা পঠমং ৰচনং ওৰাদো, পুনপ্পুনং ৰচনং অনুসাসনীতি দট্ঠব্বং. সচে উপজ্ঝাযস্স পত্তো হোতীতি সচে অতিরেকপত্তো হোতি. এস নযো সব্বত্থ. পরিক্খারোতি অঞ্ঞোপি সমণপরিক্খারো. ইধ উস্সুক্কং নাম ধম্মিযেন নযেন উপ্পজ্জমানউপাযপরিযেসনং. ইতো পরং দন্তকট্ঠদানং আদিং কত্ৰা আচমনকুম্ভিযা উদকসিঞ্চনপরিযোসানং ৰত্তং গিলানস্সেৰ সদ্ধিৰিহারিকস্স কাতব্বং. অনভিরতিৰূপকাসনাদি পন অগিলানস্সপি কত্তব্বমেৰ. চীৰরং রজন্তেনাতি ‘‘এৰং রজেয্যাসী’’তি উপজ্ঝাযতো উপাযং সুত্ৰা রজন্তেন. সেসং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. সঙ্গহেতব্বো অনুগ্গহেতব্বোতিআদীসু অনাদরিযং পটিচ্চ ধম্মামিসেহি অসঙ্গণ্হন্তানং আচরিযুপজ্ঝাযানং দুক্কটং ৰত্তভেদত্তা. তেনেৰ পরিৰারেপি (পরি. ৩২২) ‘‘ন দেন্তো আপজ্জতী’’তি ৰুত্তং. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

সদ্ধিৰিহারিকৰত্তকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

অন্তেৰাসিকৰত্তকথাৰণ্ণনা

অন্তেৰাসিকৰত্তে কো অন্তেৰাসিকো, কেনট্ঠেন অন্তেৰাসিকো, কতিৰিধা অন্তেৰাসিকা, কেন ৰত্তিতব্বং অন্তেৰাসিকৰত্তং, কতমং তং ৰত্তন্তি? তত্থ কো অন্তেৰাসিকোতি উপসম্পন্নো ৰা হোতু সামণেরো ৰা, যো আচরিযস্স সন্তিকে নিস্সযং গণ্হাতি, যো ৰা আচরিযস্স ওৰাদং গহেত্ৰা পব্বজতি, যো ৰা তেনানুস্সাৰিতো হুত্ৰা উপসম্পজ্জতি, যো ৰা তস্স সন্তিকে ধম্মং পরিযাপুণাতি, সো সব্বো অন্তেৰাসিকোতি ৰেদিতব্বো. তত্থ পঠমো নিস্সযন্তেৰাসিকো নাম, দুতিযো পব্বজ্জন্তেৰাসিকো নাম, ততিযো উপসম্পদন্তেৰাসিকো নাম, চতুত্থো ধম্মন্তেৰাসিকো নাম. অঞ্ঞত্থ পন সিপ্পন্তেৰাসিকোপি আগতো, সো ইধ নাধিপ্পেতো. কেনট্ঠেন অন্তেৰাসিকোতি অন্তে ৰসতীতি অন্তেৰাসিকো অলুত্তসমাসৰসেন. কতিৰিধা অন্তেৰাসিকাতি যথাৰুত্তনযেন চতুব্বিধা অন্তেৰাসিকা.

কেন ৰত্তিতব্বং অন্তেৰাসিকৰত্তন্তি চতুব্বিধেহি আচরিযেহি অন্তেৰাসিকেসু ৰত্তিতব্বং. যথাহ ৰত্তক্খন্ধকে (চূল়ৰ. ৩৮২) ‘‘তেন হি, ভিক্খৰে, আচরিযানং অন্তেৰাসিকেসু ৰত্তং পঞ্ঞপেস্সামি, যথা আচরিযেহি অন্তেৰাসিকেসু ৰত্তিতব্ব’’ন্তি. কতমং তং ৰত্তন্তি যং ভগৰতা ৰত্তক্খন্ধকে ৰুত্তং, ইধ চ সঙ্খেপেন দস্সিতং, তং ৰত্তন্তি. ইধ পন অত্থো সদ্ধিৰিহারিকৰত্তে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. অযং পন ৰিসেসো – এতেসু পব্বজ্জন্তেৰাসিকো চ উপসম্পদন্তেৰাসিকো চ আচরিযস্স যাৰজীৰং ভারো, নিস্সযন্তেৰাসিকো চ ধম্মন্তেৰাসিকো চ যাৰ সমীপে ৰসন্তি, তাৰদেৰ, তস্মা আচরিযেহিপি তেসু সম্মা ৰত্তিতব্বং. আচরিযন্তেৰাসিকেসু হি যো যো ন সম্মা ৰত্ততি, তস্স তস্স আপত্তি ৰেদিতব্বা.

অন্তেৰাসিকৰত্তকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

আগন্তুকৰত্তকথাৰণ্ণনা

১৮৫. আগন্তুকৰত্তে আগচ্ছতীতি আগন্তুকো, তেন ৰত্তিতব্বন্তি আগন্তুকৰত্তং. ‘‘ইদানি আরামং পৰিসিস্সামী’’তি ইমিনা উপচারসীমাসমীপং দস্সেতি, তস্মা উপচারসীমাসমীপং পত্ৰা উপাহনাওমুঞ্চনাদি সব্বং কাতব্বং. গহেত্ৰাতি উপাহনদণ্ডকেন গহেত্ৰা. উপাহনপুঞ্ছনচোল়কং পুচ্ছিত্ৰা উপাহনা পুঞ্ছিতব্বাতি ‘‘কতরস্মিং ঠানে উপাহনপুঞ্ছনচোল়ক’’ন্তি আৰাসিকে ভিক্খূ পুচ্ছিত্ৰা. পত্থরিতব্বন্তি সুক্খাপনত্থায আতপে পত্থরিতব্বং. সচে নৰকো হোতি, অভিৰাদাপেতব্বোতি তস্স ৰস্সে পুচ্ছিতে যদি দহরো হোতি, সযমেৰ ৰন্দিস্সতি, তদা ইমিনা ৰন্দাপিতো হোতি. নিল্লোকেতব্বোতি ওলোকেতব্বো. বহি ঠিতেনাতি বহি নিক্খমন্তস্স অহিনো ৰা অমনুস্সস্স ৰা মগ্গং ঠত্ৰা ঠিতেন নিল্লোকেতব্বো. সেসং পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.

আগন্তুকৰত্তকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

আৰাসিকৰত্তকথাৰণ্ণনা

১৮৬. আৰাসিকৰত্তে আৰসতীতি আৰাসিকো, তেন ৰত্তিতব্বন্তি আৰাসিকৰত্তং. তত্থ আৰাসিকেন ভিক্খুনা আগন্তুকং ভিক্খুং ৰুড্ঢতরং দিস্ৰা আসনং পঞ্ঞপেতব্বন্তিআদি পাল়িযং (চূল়ৰ. ৩৫৯) আগতঞ্চ অট্ঠকথাযং আগতঞ্চ (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩৫৯) গহেতব্বং, গহেত্ৰা ৰুত্তত্তা পাকটমেৰ, উপাহনপুঞ্ছনং পন অত্তনো রুচিৰসেন কাতব্বং. তেনেৰ হেত্থ ‘‘সচে উস্সহতী’’তি ৰুত্তং, তস্মা উপাহনা অপুঞ্ছন্তস্সপি অনাপত্তি. সেনাসনং পঞ্ঞপেতব্বন্তি এত্থ ‘‘কত্থ ময্হং সেনাসনং পাপুণাতী’’তি পুচ্ছিতেন সেনাসনং পঞ্ঞপেতব্বং, ‘‘এতং সেনাসনং তুম্হাকং পাপুণাতী’’তি এৰং আচিক্খিতব্বন্তি অত্থো. পপ্ফোটেত্ৰা পত্থরিতুং পন ৰট্টতিযেৰ. এতেন মঞ্চপীঠাদিং পপ্ফোটেত্ৰা পত্থরিত্ৰা উপরি পচ্চত্থরণং দত্ৰা দানম্পি সেনাসনপঞ্ঞাপনমেৰাতি দস্সেতি. মহাআৰাসেপি অত্তনো সন্তিকং সম্পত্তস্স আগন্তুকস্স ৰত্তং অকাতুং ন লব্ভতি. সেসং পুরিমসদিসমেৰ.

আৰাসিকৰত্তকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

গমিকৰত্তকথাৰণ্ণনা

১৮৭. গমিকৰত্তে গন্তুং ভব্বোতি গমিকো, তেন ৰত্তিতব্বন্তি গমিকৰত্তং. তত্রাযং অনুত্তানপদৰণ্ণনা – দারুভণ্ডন্তি সেনাসনক্খন্ধকে (চূল়ৰ. ৩২২) ৰুত্তং মঞ্চপীঠাদি. মত্তিকাভণ্ডম্পি রজনভাজনাদি সব্বং তত্থ ৰুত্তপ্পভেদমেৰ. তং সব্বং অগ্গিসালাযং ৰা অঞ্ঞতরস্মিং ৰা গুত্তট্ঠানে পটিসামেত্ৰা গন্তব্বং, অনোৰস্সকে পব্ভারেপি ঠপেতুং ৰট্টতি. সেনাসনং আপুচ্ছিত্ৰা পক্কমিতব্বন্তি এত্থ যং পাসাণপিট্ঠিযং ৰা পাসাণত্থম্ভেসু ৰা কতসেনাসনং, যত্থ উপচিকা নারোহন্তি, তং অনাপুচ্ছন্তস্সপি অনাপত্তি. চতূসু পাসাণেসূতিআদি উপচিকানং উপ্পত্তিট্ঠানে পণ্ণসালাদিসেনাসনে কত্তব্বাকারদস্সনত্থং ৰুত্তং. অপ্পেৰ নাম অঙ্গানিপি সেসেয্যুন্তি অযং অজ্ঝোকাসে ঠপিতম্হি আনিসংসো. ওৰস্সকগেহে পন তিণেসু চ মত্তিকাপিণ্ডেসু চ উপরি পতন্তেসু মঞ্চপীঠানং অঙ্গানিপি ৰিনস্সন্তি.

গমিকৰত্তকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

ভত্তগ্গৰত্তকথাৰণ্ণনা

১৮৮. ৰত্তক্খন্ধকে ইমস্মিং ঠানে অনুমোদনৰত্তং আগতং, ততো ভত্তগ্গৰত্তং. সারত্থদীপনিযঞ্চ (সারত্থ. টী. চূল়ৰগ্গ ৩.৩৭৩-৩৭৪) ‘‘ইমস্মিং ৰত্তক্খন্ধকে (চূল়ৰ. ৩৫৬) আগতানি আগন্তুকাৰাসিকগমিযানুমোদনভত্তগ্গপিণ্ডচারিকারঞ্ঞিকসেনাসনজন্তাঘরৰচ্চকুটিউপজ্ঝাযাচরিযসদ্ধিৰিহারিকঅন্তেৰাসিকৰত্তানি চুদ্দস মহাৰত্তানি নামা’’তি অনুক্কমো ৰুত্তো, ইধ পন ৰিনযসঙ্গহপ্পকরণে গমিকৰত্ততো ভত্তগ্গৰত্তং আগতং, অনুমোদনৰত্তং পন ৰিসুং অৰত্ৰা ভত্তগ্গৰত্তেযেৰ অন্তোগধং কত্ৰা পচ্ছা ৰুত্তং ভত্তগ্গং গন্ত্ৰা ভত্তে ভুত্তেযেৰ অনুমোদনাকরণতো, পাল়িযঞ্চ অঞ্ঞেসু ৰত্তেসু ৰিয ‘‘তেন হি, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা অনুমোদনৰত্তং পঞ্ঞাপেস্সামী’’তি ৰিসুং ৰত্তভাৰেন অনাগতত্তা ভত্তগ্গৰত্তেযেৰ অন্তোগধন্তি আচরিযস্স অধিপ্পাযো সিযা. ইমস্স চ ৰিনযালঙ্কারপকরণস্স তস্সা ৰণ্ণনাভূতত্তা সংৰণ্ণেতব্বক্কমেনেৰ সংৰণ্ণনং কথযিস্সাম.

ভুঞ্জিতব্বন্তি ভত্তং. অজতি গচ্ছতি পৰত্ততি এত্থাতি অগ্গং. ‘‘আদিকোট্ঠাসকোটীসু, পুরতোগ্গং ৰরে তীসূ’’তি অভিধানপ্পদীপিকাযং আগতেপি ‘‘রাজগ্গন্তি রাজারহং, সলাকগ্গন্তি সলাকগ্গহণট্ঠান’’ন্তিআদীসু অঞ্ঞত্থেসুপি পৰত্তনতো ভত্তস্স অগ্গং ভত্তগ্গং, ভত্তপরিৰিসনট্ঠানং, ভত্তগ্গে ৰত্তিতব্বং ৰত্তং ভত্তগ্গৰত্তন্তি ৰিগ্গহো. তত্থ আরামে কালো আরোচিতো হোতীতি ‘‘কালো ভন্তে, নিট্ঠিতং ভত্ত’’ন্তি আরোচিতো হোতি. তিমণ্ডলং পটিচ্ছাদেন্তেনাতি দ্ৰে জাণুমণ্ডলানি নাভিমণ্ডলঞ্চ পটিচ্ছাদেন্তেন. পরিমণ্ডলং নিৰাসেত্ৰাতি সমন্ততো মণ্ডলং নিৰাসেত্ৰা. উদ্ধং নাভিমণ্ডলং, অধো জাণুমণ্ডলং পটিচ্ছাদেন্তেন জাণুমণ্ডলস্স হেট্ঠা জঙ্ঘট্ঠিতো পট্ঠায অট্ঠঙ্গুলমত্তং নিৰাসনং ওতারেত্ৰা নিৰাসেতব্বং, ততো পরং ওতারেন্তস্স দুক্কটন্তি ৰুত্তং, যথানিসিন্নস্স জাণুমণ্ডলতো হেট্ঠা চতুরঙ্গুলমত্তং পটিচ্ছন্নং হোতীতি মহাপচ্চরিযং ৰুত্তং. কাযবন্ধনং বন্ধিত্ৰাতি তস্স নিৰাসনস্স উপরি কাযবন্ধনং বন্ধিত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, অকাযবন্ধনেন গামো পৰিসিতব্বো, যো পৰিসেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (চূল়ৰ. ২৭৮) ৰুত্তত্তা. সগুণং কত্ৰাতি ইদং উপজ্ঝাযৰত্তে ৰুত্তমেৰ. ‘‘গণ্ঠিকং পটিমুঞ্চিত্ৰাতি পাসকে গণ্ঠিকং পৰেসেত্ৰা অন্তোগামো ৰা হোতু ৰিহারো ৰা, মনুস্সানং পরিৰিসনট্ঠানং গচ্ছন্তেন চীৰরং পারুপিত্ৰা কাযবন্ধনং বন্ধিত্ৰা গমনমেৰ ৰট্টতী’’তি মহাঅট্ঠকথাসু ৰুত্তং. এত্থ চ মনুস্সানং পরিৰিসনট্ঠানন্তি যত্থ অন্তোৰিহারেপি মনুস্সা সপুত্তদারা আৰসিত্ৰা ভিক্খূ নেত্ৰা ভোজেন্তি.

সুপ্পটিচ্ছন্নেনাতি ন সসীসং পারুতেন, অথ খো গণ্ঠিকং পটিমুঞ্চিত্ৰা অনুৰাতন্তেন গীৰং পটিচ্ছাদেত্ৰা উভো কণ্ণে সমং কত্ৰা পটিসংহরিত্ৰা যাৰ মণিবন্ধা পটিচ্ছাদেন্তেন. সুসংৰুতেনাতি হত্থং ৰা পাদং ৰা অকীল়াপেন্তেন, সুৰিনীতেনাতি অত্থো. ওক্খিত্তচক্খুনাতি হেট্ঠাখিত্তচক্খুনা. যো অনাদরিযং পটিচ্চ তহং তহং ওলোকেন্তো ভিয্যো তং তং দিসাভাগং পাসাদং কূটাগারং ৰীথিং ওলোকেন্তো গচ্ছতি, আপত্তি দুক্কটস্স. একস্মিং পন ঠানে ঠত্ৰা হত্থিঅস্সাদিপরিস্সযাভাৰং ওলোকেতুং ৰট্টতি. অপ্পসদ্দেনাতি এত্থ কিত্তাৰতা অপ্পসদ্দো হোতি? দ্ৰাদসহত্থে গেহে আদিম্হি সঙ্ঘত্থেরো মজ্ঝে দুতিযত্থেরো অন্তে ততিযত্থেরোতি এৰং নিসিন্নেসু সঙ্ঘত্থেরো দুতিযেন সদ্ধিং মন্তেতি, দুতিযত্থেরো তস্স সদ্দঞ্চেৰ সুণাতি, কথঞ্চ ৰৰত্থপেতি, ততিযত্থেরো পন সদ্দমেৰ সুণাতি, কথং ন ৰৰত্থপেতি, এত্তাৰতা অপ্পসদ্দো হোতি. সচে পন ততিযত্থেরো কথং ৰৰত্থপেতি, মহাসদ্দো নাম হোতি.

উক্খিত্তকাযাতি ন উক্খেপেন, ইত্থম্ভূতলক্খণে করণৰচনং, একতো ৰা উভতো ৰা উক্খিত্তচীৰরো হুত্ৰাতি অত্থো. অন্তোইন্দখীলতো পট্ঠায ন এৰং গন্তব্বং. নিসিন্নকালে পন ধমকরণং নীহরন্তেনপি চীৰরং অনুক্খিপিত্ৰাৰ নীহরিতব্বং. ন উজ্জগ্ঘিকাযাতি ন মহাহসিতং হসন্তো, ৰুত্তনযেনেৰেত্থ করণৰচনং. ন কাযপ্পচালকন্তি কাযং অচালেত্ৰা কাযং পগ্গহেত্ৰা নিচ্চলং কত্ৰা উজুকেন কাযেন সমেন ইরিযাপথেন. ন বাহুপ্পচালকন্তি বাহুং অচালেত্ৰা বাহুং পগ্গহেত্ৰা নিচ্চলং কত্ৰা. ন সীসপ্পচালকন্তি সীসং অচালেত্ৰা সীসং পগ্গহেত্ৰা নিচ্চলং উজুং ঠপেত্ৰা. ন খম্ভকতোতি খম্ভকতো নাম কটিযং হত্থং ঠপেত্ৰা কতখম্ভো. ন উক্কুটিকাযাতি এত্থ উক্কুটিকা ৰুচ্চতি পণ্হিযো উক্খিপিত্ৰা অগ্গপাদেহি ৰা অগ্গপাদে উক্খিপিত্ৰা পণ্হেহিযেৰ ৰা ভূমিং ফুসন্তস্স গমনং. করণৰচনং পনেত্থ ৰুত্তলক্খণমেৰ. ন ওগুণ্ঠিতেনাতি সসীসং পারুতেন. ন পল্লত্থিকাযাতি ন দুস্সপল্লত্থিকায. এত্থ আযোগপল্লত্থিকাপি দুস্সপল্লত্থিকা এৰ. ন থেরে ভিক্খূ অনুপখজ্জাতি থেরে ভিক্খূ অতিঅল্লীযিত্ৰা ন নিসীদিতব্বং. ন সঙ্ঘাটিং ওত্থরিত্ৰাতি ন সঙ্ঘাটিং অত্থরিত্ৰা নিসীদিতব্বং.

সক্কচ্চন্তি সতিং উপট্ঠাপেত্ৰা. পত্তসঞ্ঞীতি পত্তে সঞ্ঞং কত্ৰা. সমসূপকো নাম যত্থ ভত্তস্স চতুত্থভাগপ্পমাণো সূপো হোতি. সমতিত্থিকন্তি সমপুণ্ণং সমভরিতং. থূপীকতং পিণ্ডপাতং পটিগ্গণ্হাতি, আপত্তি দুক্কটস্সাতি এত্থ থূপীকতো নাম পত্তস্স অন্তোমুখৰট্টিলেখং অতিক্কমিত্ৰা কতো, পত্তে পক্খিত্তো ভরিতো পূরিতোতি অত্থো. এৰং কতং অগ্গহেত্ৰা অন্তোমুখৰট্টিলেখাসমপ্পমাণো গহেতব্বো. ‘‘যং কঞ্চি যাগুং ৰা ভত্তং ৰা ফলাফলং ৰা আমিসজাতিকং সমতিত্থিকমেৰ গহেতব্বং, তঞ্চ খো অধিট্ঠানুপগেন পত্তেন, ইতরেন পন থূপীকতম্পি ৰট্টতি. যামকালিকসত্তাহকালিকযাৰজীৰিকানি পন অধিট্ঠানুপগপত্তে থূপীকতানিপি ৰট্টন্তি. যং পন দ্ৰীসু পত্তেসু ভত্তং গহেত্ৰা একস্মিং পূরেত্ৰা ৰিহারং পেসেতুং ৰট্টতী’’তি মহাপচ্চরিযং ৰুত্তং. যং পত্তে পক্খিপিযমানং পূৰউচ্ছুখণ্ডফলাফলাদি হেট্ঠা ওরোহতি, তং থূপীকতং নাম ন হোতি. পূৰৰটংসকং ঠপেত্ৰা পিণ্ডপাতং দেন্তি, থূপীকতমেৰ হোতি. পুপ্ফৰটংসকতক্কোলকটুকফলাদিৰটংসকে পন ঠপেত্ৰা দিন্নং থূপীকতং ন হোতি. ভত্তস্স উপরি থালকং ৰা পত্তং ৰা ঠপেত্ৰা পূরেত্ৰা গণ্হাতি, থূপীকতং নাম ন হোতি. কুরুন্দিযম্পি ৰুত্তং ‘‘থালকে ৰা পত্তে ৰা পক্খিপিত্ৰা তং পত্তমত্থকে ঠপেত্ৰা দেন্তি, পাটেক্কভাজনং ৰট্টতি. ইধ অনাপত্তিযং গিলানো ন আগতো, তস্মা গিলানস্সপি থূপীকতং ন ৰট্টতি, সব্বত্থ পন পটিগ্গহেতুমেৰ ন ৰট্টতি, পটিগ্গহিতং পন ভুঞ্জিতুং ৰট্টতী’’তি.

‘‘সক্কচ্চ’’ন্তি চ ‘‘পত্তসঞ্ঞী’’তি চ উভযং ৰুত্তনযমেৰ. সপদানন্তি তত্থ তত্থ ওধিং অকত্ৰা অনুপটিপাটিযা. সমসূপকে ৰত্তব্বং ৰুত্তমেৰ. থূপকতোতি মত্থকতো, ৰেমজ্ঝতোতি অত্থো. ন সূপং ৰা ব্যঞ্জনং ৰাতিআদি পাকটমেৰ. ৰিঞ্ঞত্তিযং ৰত্তব্বং নত্থি. উজ্ঝানসঞ্ঞীসিক্খাপদেপি গিলানো ন মুঞ্চতি. নাতিমহন্তো কবল়োতি মযূরণ্ডং অতিমহন্তং, কুক্কুটণ্ডং অতিখুদ্দকং, তেসং ৰেমজ্ঝপ্পমাণো. পরিমণ্ডলং আলোপোতি নাতিদীঘো আলোপো. অনাহটেতি অনাহরিতে, মুখদ্ৰারং অসম্পাপিতেতি অত্থো. সব্বো হত্থোতি এত্থ হত্থসদ্দো তদেকদেসেসু অঙ্গুলীসু দট্ঠব্বো ‘‘হত্থমুদ্দো’’তিআদীসু ৰিয সমুদাযে পৰত্তৰোহারস্স অৰযৰে পৰত্তনতো. একঙ্গুলিম্পি মুখে পক্খিপিতুং ন ৰট্টতি. ন সকবল়েনাতি এত্থ ধম্মং কথেন্তো হরীতকং ৰা লট্ঠিমধুকং ৰা মুখে পক্খিপিত্ৰা কথেতি, যত্তকেন ৰচনং পরিপুণ্ণং হোতি, তত্তকে মুখম্হি সন্তে কথেতুং ৰট্টতি.

পিণ্ডুক্খেপকন্তি পিণ্ডং উক্খিপিত্ৰা উক্খিপিত্ৰা. কবল়াৰচ্ছেদকন্তি কবল়ং অৰছিন্দিত্ৰা অৰছিন্দিত্ৰা. অৰগণ্ডকারকন্তি মক্কটো ৰিয গণ্ডে কত্ৰা কত্ৰা. হত্থনিদ্ধুনকন্তি হত্থং নিদ্ধুনিত্ৰা নিদ্ধুনিত্ৰা. সিত্থাৰকারকন্তি সিত্থানি অৰকিরিত্ৰা অৰকিরিত্ৰা. জিৰ্হানিচ্ছারকন্তি জিৰ্হং নিচ্ছারেত্ৰা নিচ্ছারেত্ৰা. চপুচপুকারকন্তি ‘‘চপুচপূ’’তি এৰং সদ্দং কত্ৰা কত্ৰা. সুরুসুরুকারকন্তি ‘‘সুরুসুরূ’’তি এৰং সদ্দং কত্ৰা কত্ৰা. হত্থনিল্লেহকন্তি হত্থং নিল্লেহিত্ৰা নিল্লেহিত্ৰা. ভুঞ্জন্তেন হি অঙ্গুলিমত্তম্পি নিল্লেহিতুং ন ৰট্টতি, ঘনযাগুফাণিতপাযাসাদিকে পন অঙ্গুলীহি গহেত্ৰা অঙ্গুলিযো মুখে পৰেসেত্ৰা ভুঞ্জিতুং ৰট্টতি. পত্তনিল্লেহকওট্ঠনিল্লেহকেসুপি এসেৰ নযো, তস্মা অঙ্গুলিযাপি পত্তো ন নিল্লেহিতব্বো, একওট্ঠোপি জিৰ্হায ন নিল্লেহিতব্বো, ওট্ঠমংসেহি এৰ পন গহেত্ৰা অন্তো পৰেসেতুং ৰট্টতি.

ন সামিসেন হত্থেন পানীযথালকোতি এতং পটিকূলৰসেন পটিক্খিত্তং, তস্মা সঙ্ঘিকম্পি পুগ্গলিকম্পি গিহিসন্তকম্পি অত্তনো সন্তকম্পি সঙ্খম্পি সরাৰম্পি আমিসমক্খিতং ন গহেতব্বমেৰ, গণ্হন্তস্স দুক্কটং. সচে পন হত্থস্স একদেসো আমিসমক্খিতো ন হোতি, তেন পদেসেন গহেতুং ৰট্টতি. ন সসিত্থকং পত্তধোৰনং অন্তরঘরে ছড্ডেতব্বন্তি এত্থ উদ্ধরিত্ৰা ৰাতি সিত্থানি একতো উদ্ধরিত্ৰা একস্মিং ঠানে রাসিং কত্ৰা উদকং ছড্ডেতি. ভিন্দিত্ৰা ৰা উদকগতিকানি কত্ৰা ছড্ডেতি, পটিগ্গহেন সম্পটিচ্ছন্তো নং পটিগ্গহে ছড্ডেতি, বহি নীহরিত্ৰা ৰা ছড্ডেতি, এৰং ছড্ডেন্তস্স অনাপত্তি. ন তাৰ থেরেন উদকন্তি ইদং হত্থধোৰনউদকং সন্ধায ৰুত্তং. অন্তরা পিপাসিতেন, পন গলে ৰিলগ্গামিসেন ৰা পানীযং পিৰিত্ৰা ন ধোৰিতব্বাতি.

ভত্তগ্গৰত্তকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

অনুমোদনৰত্তকথাৰণ্ণনা

অনুমোদনৰত্তে অনু পুনপ্পুনং মোদিযতে পমোদিযতেতি অনুমোদনা. কা সা? ধম্মকথা. অনুমোদনায কত্তব্বং ৰত্তং অনুমোদনৰত্তং. পঞ্চমে নিসিন্নেতি অনুমোদনত্থায নিসিন্নে. উপনিসিন্নকথা নাম বহূসু সন্নিপতিতেসু পরিকথাকথনং. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

অনুমোদনৰত্তকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

পিণ্ডচারিকৰত্তকথাৰণ্ণনা

১৮৯. পিণ্ডচারিকৰত্তে পিণ্ডিতব্বো সঙ্ঘরিতব্বোতি পিণ্ডো, পিণ্ডপাতো. পিণ্ডায চরণং সীলমস্সাতি পিণ্ডচারী, সো এৰ পিণ্ডচারিকো সকত্থে কপচ্চযৰসেন. পিণ্ডচারিকেন ৰত্তিতব্বং ৰত্তং পিণ্ডচারিকৰত্তং. তত্রাযমনুত্তানপদৰণ্ণনা – নিৰেসনং নাম ইত্থিকুমারিকাদীনং ৰসনট্ঠানং. যস্মা পৰিসননিক্খমনদ্ৰারং অসল্লক্খেত্ৰা সহসা পৰিসন্তো ৰিসভাগারম্মণং ৰা পস্সেয্য, পরিস্সযো ৰা ভৰেয্য, তস্মা ‘‘নিৰেসনং…পে… পৰিসিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. অতিদূরে তিট্ঠন্তো অপস্সন্তো ৰা ভৰেয্য, ‘‘অঞ্ঞস্স গেহে তিট্ঠতী’’তি ৰা মঞ্ঞেয্য. অচ্চাসন্নে তিট্ঠন্তো অপস্সিতব্বং ৰা পস্সেয্য, অসুণিতব্বং ৰা সুণেয্য, তেন মনুস্সানং অগারৰো ৰা অপ্পসাদো ৰা ভৰেয্য, তস্মা ‘‘নাতিদূরে নাচ্চাসন্নে ঠাতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. অতিচিরং তিট্ঠন্তো অদাতুকামানং মনোপদোসো ভৰেয্য, অঞ্ঞত্থ ভিক্খা চ পরিক্খযেয্য, অতিলহুকং নিৰত্তন্তো দাতুকামানং পুঞ্ঞহানি চ ভৰেয্য, ভিক্খুনো চ ভিক্খায অসম্পজ্জনং, তস্মা ‘‘নাতিচিরং ঠাতব্বং, নাতিলহুকং নিৰত্তিতব্বং, ঠিতেন সল্লক্খেতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. সল্লক্খণাকারং দস্সেতি ‘‘সচে কম্মং ৰা নিক্খিপতী’’তিআদিনা. তত্থ কম্মং ৰা নিক্খিপতীতি কপ্পাসং ৰা সুপ্পং ৰা মুসলং ৰা যঞ্চ গহেত্ৰা কম্মং করোন্তি, ঠিতা ৰা নিসিন্না ৰা হোন্তি, তং নিক্খিপতি. পরামসতীতি গণ্হাতি. ঠপেতি ৰাতি ‘‘তিট্ঠথ ভন্তে’’তি ৰদন্তী ঠপেতি নাম. অৰক্কারপাতীতি অতিরেকপিণ্ডপাতং অপনেত্ৰা ঠপনত্থায একা সমুগ্গপাতি. এত্থ চ সমুগ্গপাতি নাম সমুগ্গপুটসদিসা পাতি. সেসং ৰুত্তনযমেৰ.

পিণ্ডচারিকৰত্তকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

আরঞ্ঞিকৰত্তকথাৰণ্ণনা

১৯০. আরঞ্ঞিকৰত্তে ন রমন্তি জনা এত্থাতি অরঞ্ঞং. ৰুত্তঞ্হি –

‘‘রমণীযানি অরঞ্ঞানি, যত্থ ন রমতী জনো;

ৰীতরাগা রমিস্সন্তি, ন তে কামগৰেসিনো’’তি. (ধ. প. ৯৯);

অরঞ্ঞে ৰসতীতি আরঞ্ঞিকো, তেন ৰত্তিতব্বং ৰত্তং আরঞ্ঞিকৰত্তং. তত্রাযং ৰিসেসপদানমত্থো – কালস্সেৰ উট্ঠাযাতি অরঞ্ঞসেনাসনস্স গামতো দূরত্তা ৰুত্তং, তেনেৰ কারণেন ‘‘পত্তং গহেত্ৰা চীৰরং পারুপিত্ৰা গচ্ছন্তো পরিস্সমো হোতী’’তি ৰুত্তং. পত্তং থৰিকায পক্খিপিত্ৰা অংসে লগ্গেত্ৰা চীৰরং খন্ধে করিত্ৰা অরঞ্ঞমগ্গো ন দুস্সোধনো হোতি, তস্মা কণ্টকসরীসপাদিপরিস্সযৰিমোচনত্থং উপাহনা আরোহিত্ৰা. অরঞ্ঞং নাম যস্মা চোরাদীনং ৰিচরট্ঠানং হোতি, তস্মা ‘‘দারুভণ্ডং মত্তিকাভণ্ডং পটিসামেত্ৰা দ্ৰারৰাতপানং থকেত্ৰা ৰসনট্ঠানতো নিক্খমিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. ইতো পরানি ভত্তগ্গৰত্তপিণ্ডচারিকৰত্তেসু ৰুত্তসদিসানেৰ. গামতো নিক্খমিত্ৰা সচে বহিগামে উদকং নত্থি, অন্তোগামেযেৰ ভত্তকিচ্চং কত্ৰা, অথ বহিগামে অত্থি, ভত্তকিচ্চং কত্ৰা পত্তং ধোৰিত্ৰা ৰোদকং কত্ৰা থৰিকায পক্খিপিত্ৰা চীৰরং সঙ্ঘরিত্ৰা অংসে করিত্ৰা উপাহনা আরোহিত্ৰা গন্তব্বং.

ভাজনং অলভন্তেনাতিআদি অরঞ্ঞসেনাসনস্স দুল্লভদব্বসম্ভারত্তা ৰুত্তং, অগ্গি উপট্ঠাপেতব্বোতিআদি ৰাল়মিগসরীসপাদিবাহিরপরিস্সযকালে চ ৰাতপিত্তাদিঅজ্ঝত্তপঅস্সযকালে চ ইচ্ছিতব্বত্তা. বহূনং পন ৰসনট্ঠানে তাদিসানি সুলভানি হোন্তীতি আহ ‘‘গণৰাসিনো পন তেন ৰিনাপি ৰট্টতী’’তি. কত্তরদণ্ডো নাম পরিস্সযৰিনোদনো হোতি, তস্মা অরঞ্ঞে ৰিহরন্তেন অৰস্সং ইচ্ছিতব্বোতি ৰুত্তং ‘‘কত্তরদণ্ডো উপট্ঠাপেতব্বো’’তি. নক্খত্তানেৰ নক্খত্তপদানি. চোরাদীসু আগন্ত্ৰা ‘‘অজ্জ, ভন্তে, কেন নক্খত্তেন চন্দো যুত্তো’’তি পুচ্ছিতেসু ‘‘ন জানামা’’তি ৰুত্তে কুজ্ঝন্তি, তস্মা ৰুত্তং ‘‘নক্খত্তপদানি উগ্গহেতব্বানি সকলানি ৰা একদেসানি ৰা’’তি, তথা দিসামূল়্হেসু ‘‘কতমাযং, ভন্তে, দিসা’’তি পুচ্ছিতেসু, তস্মা ‘‘দিসাকুসলেন ভৰিতব্ব’’ন্তি.

আরঞ্ঞিকৰত্তকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

সেনাসনৰত্তকথাৰণ্ণনা

১৯১. সেনাসনৰত্তে সযন্তি এত্থাতি সেনং, সযনন্তি অত্থো. আৰসন্তি এত্থাতি আসনং. সেনঞ্চ আসনঞ্চ সেনাসনং. সেনাসনেসু কত্তব্বং ৰত্তং সেনাসনৰত্তং. ইধ পন যং ৰত্তব্বং, তং উপজ্ঝাযৰত্তকথাযং (ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. ১৮৩ ) ৰুত্তমেৰ. তত্থ পন উপজ্ঝাযেন ৰুত্থৰিহারো ৰুত্তো, ইধ পন অত্তনা ৰুত্থৰিহারোতি অযমেৰ ৰিসেসো. ন ৰুড্ঢং অনাপুচ্ছাতি এত্থ তস্স ওৰরকে তদুপচারে চ আপুচ্ছিতব্বন্তি ৰদন্তি. ভোজনসালাদীসুপি এৰমেৰ পটিপজ্জিতব্বন্তি ভোজনসালাদীসুপি উদ্দেসদানাদি আপুচ্ছিত্ৰাৰ কাতব্বন্তি অত্থো.

সেনাসনৰত্তকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

জন্তাঘরৰত্তকথাৰণ্ণনা

১৯২. জন্তাঘরৰত্তে জাযতীতি জং, কিং তং? সরীরং. জং তাযতি রক্খতীতি জন্তা, কা সা? তিকিচ্ছা. গয্হতেতি ঘরং, কিং তং? নিৰেসনং, জন্তায সরীরতিকিচ্ছায কতং ঘরং জন্তাঘরং, জন্তাঘরে কত্তব্বং ৰত্তং জন্তাঘরৰত্তং. তত্থ পরিভণ্ডন্তি বহিজগতি. সেসং উপজ্ঝাযৰত্তে ৰুত্তনযত্তা সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

জন্তাঘরৰত্তকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

ৰচ্চকুটিৰত্তকথাৰণ্ণনা

১৯৩. ৰচ্চকুটিৰত্তে ৰচ্চযতে ঊহদযতেতি ৰচ্চং, করীসং. কুটীযতি ছিন্দীযতি আতপো এতাযাতি কুটি, ৰচ্চত্থায কতা কুটি ৰচ্চকুটি, ৰচ্চকুটিযা ৰত্তিতব্বং ৰত্তং ৰচ্চকুটিৰত্তং, ইধ চ ৰত্তক্খন্ধকে আচমনৰত্তং পঠমং আগতং, পচ্ছা ৰচ্চকুটিৰত্তং. ইমস্মিং পন পকরণে পঠমং ৰচ্চং কত্ৰা পচ্ছা আচমতীতি অধিপ্পাযেন ৰচ্চকুটিৰত্তং পঠমং আগতং, তস্মা তদনুক্কমেন কথযিস্সাম. দন্তকট্ঠং খাদন্তেনাতি অযং ৰচ্চকুটিযাপি সব্বত্থেৰ পটিক্খেপো. নিবদ্ধগমনত্থাযাতি অত্তনা নিবদ্ধগমনত্থায. পুগ্গলিকট্ঠানং ৰাতি অত্তনো ৰিহারং সন্ধায ৰুত্তং. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰাতি.

ৰচ্চকুটিৰত্তকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

উপজ্ঝাযৰত্তাদিৰত্তৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

সত্তৰীসতিমো পরিচ্ছেদো.

২৮. চতুপচ্চযভাজনীযৰিনিচ্ছযকথা

চীৰরভাজনকথাৰণ্ণনা

১৯৪. এৰং উপজ্ঝাযাদিৰত্তসঙ্খাতানি চুদ্দস খন্ধকৰত্তানি কথেত্ৰা ইদানি চতুন্নং পচ্চযানং ভাজনং কথেন্তো ‘‘চতুপচ্চযভাজন’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ চতূতি সঙ্খ্যাসব্বনামপদং. পটিচ্চ এতি সীতপটিঘাতাদিকং ফলং এতস্মাতি পচ্চযো, চীৰরাদি, পচ্চযো চ পচ্চযো চ পচ্চযা, চত্তারো পচ্চযা চতুপচ্চযং, ভাজীযতে ৰিভাজীযতে ভাজনং. চতুপচ্চযস্স ভাজনং চতুপচ্চযভাজনং. তেনাহ ‘‘চীৰরাদীনং চতুন্নং পচ্চযানং ভাজন’’ন্তি. তত্থ তস্মিং চতুপচ্চযভাজনে সমভিনিৰিট্ঠে চীৰরভাজনে তাৰ পঠমং চীৰরপটিগ্গাহকো…পে… ৰেদিতব্বো. কস্মা? সঙ্ঘিকচীৰরস্স দুক্করভাজনত্তাতি সম্বন্ধো. তত্থ আগতাগতং চীৰরং পটিগ্গণ্হাতি, পটিগ্গহণমত্তমেৰস্স ভারোতি চীৰরপটিগ্গাহকো. চীৰরপটিগ্গাহকেন পটিগ্গহিতং চীৰরং নিদহতি, নিদহনমত্তমেৰস্স ভারোতি চীৰরনিদহকো. ভণ্ডাগারে নিযুত্তো ভণ্ডাগারিকো. চীৰরাদিকস্স ভণ্ডস্স ঠপনট্ঠানভূতং অগারং ভণ্ডাগারং. চীৰরং ভাজেতি ভাগং করোতীতি চীৰরভাজকো. চীৰরস্স ভাজনং ৰিভাগকরণং চীৰরভাজনং, ৰিভজনকিরিযা.

তত্থ ‘‘চীৰরপটিগ্গাহকো ৰেদিতব্বো’’তি ৰুত্তো, সো কুতো লব্ভতেতি আহ ‘‘পঞ্চহঙ্গেহি…পে… সম্মন্নিতব্বো’’তি. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি আহ ‘‘অনুজানামি…পে… ৰচনতো’’তি. ছন্দনং ছন্দো, ইচ্ছনং পিহনন্তি অত্থো. গমনং করণং গতি, কিরিযা. গারেয্হা গতি অগতি, ছন্দেন অগতি ছন্দাগতি. সেসেসুপি এসেৰ নযো. কথং ছন্দাগতিং গচ্ছতীতি আহ ‘‘তত্থ পচ্ছা আগতানম্পী’’তিআদি. এৰমিতরেসুপি. পঞ্চমঙ্গং পন সতিসম্পজঞ্ঞযুত্তাভাৰং দস্সেতি. সুক্কপক্খেপি ইতো পটিপক্খৰসেন ৰেদিতব্বো. তেনাহ ‘‘তস্মা’’তিআদি.

ইমায কম্মৰাচায ৰা অপলোকনেন ৰাতি ইদং ইমস্স সম্মুতিকম্মস্স লহুককম্মত্তা ৰুত্তং. তথা হি ৰুত্তং পরিৰারট্ঠকথাযং (পরি. অট্ঠ. ৪৮২) ‘‘অৰসেসা তেরস সম্মুতিযো সেনাসনগ্গাহমতকচীৰরদানাদিসম্মুতিযো চাতি এতানি লহুককম্মানি অপলোকেত্ৰাপি কাতুং ৰট্টন্তী’’তি. অন্তোৰিহারে সব্বসঙ্ঘমজ্ঝেপি খণ্ডসীমাযম্পি সম্মন্নিতুং ৰট্টতীতি এত্থ অন্তোৰিহারেতি বদ্ধসীমৰিহারং সন্ধায ৰুত্তং. ন হি অবদ্ধসীমৰিহারে অপলোকনাদিচতুব্বিধকম্মং কাতুং ৰট্টতি দুব্বিসোধনত্তা. ধুরৰিহারট্ঠানেতি ৰিহারদ্ৰারস্স সম্মুখট্ঠানে.

১৯৭. ভণ্ডাগারসম্মুতিযং ৰিহারমজ্ঝেযেৰাতি অৰিপ্পৰাসসীমাসঙ্খাতমহাসীমা ৰিহারস্স মজ্ঝেযেৰ সম্মন্নিতব্বা. ইমস্মিং পন ঠানে ইমং পন ভণ্ডাগারং খণ্ডসীমং গন্ত্ৰা খণ্ডসীমাযং নিসিন্নেহি সম্মন্নিতুং ন ৰট্টতি, ৰিহারমজ্ঝেযেৰ ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো, যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, সঙ্ঘো ইত্থন্নামং ৰিহারং ভণ্ডাগারং সম্মন্নেয্যা’’তিআদিনা নযেন ‘‘কম্মৰাচায ৰা অপলোকনেন ৰা সম্মন্নিতব্ব’’ন্তি ৰচনং নিস্সায ঞত্তিদুতিযকম্মং উপচারসীমাযং কাতুং ৰট্টতীতি গহেত্ৰা কথিনদানকম্মম্পি অবদ্ধসীমাভূতে ৰিহারে উপচারসীমাযং করোন্তি, একচ্চে ঞত্তিকম্মম্পি তথেৰ গহেত্ৰা অবদ্ধসীমৰিহারে উপচারসীমামত্তেযেৰ উপোসথপৰারণং করোন্তি, তদযুত্তং, কারণং পনেত্থ কথিনৰিনিচ্ছযকথাযং (ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. ২২৬) আৰি ভৰিস্সতি.

১৯৮. তুলাভূতোতি তুলাসদিসো. ইদন্তি সামণেরানং উপড্ঢপটিৰীসদানং. ইমং কির পাঠং অমনসিকরোন্তা ইদানি কালচীৰরম্পি সামণেরানং উপড্ঢপটিৰীসং দেন্তি. ফাতিকম্মন্তি পহোনককম্মং, যত্তকেন ৰিনযাগতেন সম্মুঞ্জনীবন্ধনাদিহত্থকম্মেন ৰিহারস্স ঊনতা ন হোতি, তত্তকং কত্ৰাতি অত্থো. সব্বেসন্তি তত্রুপ্পাদৰস্সাৰাসিকং গণ্হন্তানং সব্বেসং ভিক্খূনং সামণেরানঞ্চ. ভণ্ডাগারচীৰরেপীতি অকালচীৰরং সন্ধায ৰুত্তং. উক্কুট্ঠিং করোন্তীতি মহাসদ্দং করোন্তি. এতন্তি উক্কুট্ঠিযা কতায সমভাগদানং. ৰিরজ্ঝিত্ৰা করোন্তীতি কত্তব্বকালেসু অকত্ৰা যথারুচিতক্খণে করোন্তি. সমপটিৰীসো দাতব্বোতি করিস্সামাতি যাচন্তানং পটিঞ্ঞামত্তেনপি সমকো কোট্ঠাসো দাতব্বো.

অতিরেকভাগেনাতি দস ভিক্খূ হোন্তি, সাটকাপি দসেৰ, তেসু একো দ্ৰাদস অগ্ঘতি, সেসা দসগ্ঘনকা. সব্বেসু দসগ্ঘনকৰসেন কুসে পাতিতে যস্স ভিক্খুনো দ্ৰাদসগ্ঘনকো কুসো পাতিতো, সো ‘‘এত্তকেন মম চীৰরং পহোতী’’তি তেন অতিরেকভাগেন গন্তুকামো হোতি. এত্থ চ এত্তকেন মম চীৰরং পহোতীতি দ্ৰাদসগ্ঘনকেন মম চীৰরং পরিপুণ্ণং হোতি, ন ততো ঊনেনাতি সব্বং গহেতুকামোতি অত্থো. ভিক্খূ ‘‘অতিরেকং আৰুসো সঙ্ঘস্স সন্তক’’ন্তি ৰদন্তি, তং সুত্ৰা ভগৰা ‘‘সঙ্ঘিকে চ গণসন্তকে চ অপ্পকং নাম নত্থি, সব্বত্থ সংযমো কাতব্বো, গণ্হন্তেনপি কুক্কুচ্চাযিতব্ব’’ন্তি দস্সেতুং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অনুক্খেপে দিন্নে’’তি আহ. তত্থ অনুক্খেপো নাম যং কিঞ্চি অনুক্খিপিতব্বং অনুপ্পদাতব্বং কপ্পিযভণ্ডং, যত্তকং তস্স পটিৰীসে অধিকং, তত্তকে অগ্ঘনকে যস্মিং কিস্মিঞ্চি কপ্পিযভণ্ডে দিন্নেতি অত্থোতি ইমমত্থং সঙ্খেপেন দস্সেতুং ‘‘সচে দস ভিক্খূ হোন্তি’’ত্যাদি ৰুত্তং.

ৰিকলকে তোসেত্ৰাতি এত্থ চীৰরৰিকলকং পুগ্গলৰিকলকন্তি দ্ৰে ৰিকলকা. তত্থ চীৰরৰিকলকং নাম সব্বেসং পঞ্চ পঞ্চ ৰত্থানি পত্তানি, সেসানিপি অত্থি, একেকং পন ন পাপুণাতি, ছিন্দিত্ৰা দাতব্বানি. ছিন্দন্তেহি চ অড্ঢমণ্ডলাদীনং ৰা উপাহনথৰিকাদীনং ৰা পহোনকানি খণ্ডানি কত্ৰা দাতব্বানি, হেট্ঠিমপরিচ্ছেদেন চতুরঙ্গুলৰিত্থারম্পি অনুৰাতপ্পহোনকাযামং খণ্ডং কত্ৰা দাতুং ৰট্টতি. অপরিভোগং পন ন কাতব্বন্তি এৰমেত্থ চীৰরস্স অপ্পহোনকভাৰো চীৰরৰিকলকং. ছিন্দিত্ৰা দিন্নে পনেতং তোসিতং হোতি. অথ কুসপাতো কাতব্বো, সচেপি একস্স ভিক্খুনো কোট্ঠাসে একং ৰা দ্ৰে ৰা ৰত্থানি নপ্পহোন্তি, তত্থ অঞ্ঞং সামণকং পরিক্খারং ঠপেত্ৰা যো তেন তুস্সতি, তস্স তং ভাগং দত্ৰা পচ্ছা কুসপাতো কাতব্বো. ইদম্পি চীৰরৰিকলকন্তি অন্ধট্ঠকথাযং ৰুত্তং.

পুগ্গলৰিকলকং নাম দস দস ভিক্খূ গণেত্ৰা ৰগ্গং করোন্তানং একো ৰগ্গো ন পূরতি, অট্ঠ ৰা নৰ ৰা হোন্তি, তেসং অট্ঠ ৰা নৰ ৰা কোট্ঠাসা ‘‘তুম্হে ইমে গহেত্ৰা ৰিসুং ভাজেথা’’তি দাতব্বা. এৰমযং পুগ্গলানং অপ্পহোনকভাৰো পুগ্গলৰিকলকং নাম. ৰিসুং দিন্নে পন তং তোসিতং হোতি, এৰং তোসেত্ৰা কুসপাতো কাতব্বোতি. অথ ৰা ৰিকলকে তোসেত্ৰাতি যো চীৰরৰিভাগো ঊনকো, তং অঞ্ঞেন পরিক্খারেন সমং কত্ৰা কুসপাতো কাতব্বোতি ইমমত্থং দস্সেতি ‘‘সচে সব্বেসং পঞ্চ পঞ্চ ৰত্থানী’’তিআদিনা.

১৯৯. ইতো পরং তেসু তেসু ৰত্থূসু আগতৰসেন অট্ঠকথাযং ৰুত্তেসু ৰিনিচ্ছযেসু সন্তেসুপি তেসং ৰিনিচ্ছযানং অট্ঠমাতিকাৰিনিচ্ছযতো অৰিমুত্তত্তা অট্ঠমাতিকাৰিনিচ্ছযেস্ৰেৰ পক্খিপিত্ৰা দস্সেতুং ‘‘ইদানি অট্ঠিমা, ভিক্খৰে’’তিআদিমাহ. যা তা অট্ঠ মাতিকা ভগৰতা ৰুত্তা, তাসং অট্ঠন্নং মাতিকানং ৰসেন ৰিনিচ্ছযো ইদানি ৰেদিতব্বোতি যোজনা. পরিক্খেপারহট্ঠানেন পরিচ্ছিন্নাতি ইমিনা অপরিক্খিত্তস্স ৰিহারস্স ধুৰসন্নিপাতট্ঠানাদিতো পঠমলেড্ডুপাতস্স অন্তো উপচারসীমাতি দস্সেতি. ইদানি দুতিযলেড্ডুপাতস্স অন্তোপি উপচারসীমাযেৰাতি দস্সেতুং ‘‘অপিচা’’তিআদি আরদ্ধং. ধুৰসন্নিপাতট্ঠানম্পি পরিযন্তগতমেৰ গহেতব্বং. ‘‘এৰং সন্তে তিযোজনে ঠিতা লাভং গণ্হিস্সন্তী’’তিআদিনা ইমে লাভগ্গহণাদযো উপচারসীমাৰসেনেৰ হোতি, ন অৰিপ্পৰাসসীমাৰসেনাতি দস্সেতি, তেন চ ইমানি লাভগ্গহণাদীনিযেৰ উপচারসীমাযং কত্তব্বানি, ন অপলোকনকম্মাদীনি চত্তারি কম্মানি, তানি পন অৰিপ্পৰাসসীমাদীসুযেৰ কত্তব্বানীতি পকাসেতি. তথা হি ৰুত্তং সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.৩৭৯) ‘‘ভিক্খুনীনং আরামপ্পৰেসনসেনাসনপুচ্ছনাদি পরিৰাসমানত্তারোচনৰস্সচ্ছেদনিস্সযসেনাসনগ্গাহাদি ৰিধানন্তি ইদং সব্বং ইমিস্সাযেৰ উপচারসীমায ৰসেন ৰেদিতব্ব’’ন্তি.

লাভত্থায ঠপিতা সীমা লাভসীমা. লোকে গামসীমাদযো ৰিয লাভসীমা নাম ৰিসুং পসিদ্ধা নত্থি, কেনাযং অনুঞ্ঞাতাতি আহ ‘‘নেৰ সম্মাসম্বুদ্ধেনা’’তিআদি. এতেন নাযং সাসনৰোহারসিদ্ধা, লোকৰোহারসিদ্ধা এৰাতি দস্সেতি. জনপদপরিচ্ছেদোতি ইদং লোকপসিদ্ধসীমাসদ্দত্থৰসেন ৰুত্তং, পরিচ্ছেদব্ভন্তরম্পি সব্বং জনপদসীমাতি গহেতব্বং. জনপদো এৰ জনপদসীমা, এৰং রট্ঠসীমাদীসুপি. তেনাহ ‘‘আণাপৰত্তিট্ঠান’’ন্তিআদি. পথৰীৰেমজ্ঝগতস্সাতি যাৰ উদকপরিযন্তা খণ্ডসীমত্তা ৰুত্তং. উপচারসীমাদীসু পন অবদ্ধসীমাসু হেট্ঠাপথৰিযং সব্বত্থ ঠিতানং ন পাপুণাতি, কূপাদিপৰেসারহট্ঠানে ঠিতানঞ্ঞেৰ পাপুণাতীতি হেট্ঠা সীমকথাযং ৰুত্তনযেনেৰ তংতংসীমট্ঠভাৰো ৰেদিতব্বো. চক্কৰাল়সীমায দিন্নং পথৰীসন্ধারকউদকট্ঠানেপি ঠিতানং পাপুণাতি সব্বত্থ চক্কৰাল়ৰোহারত্তাতি. সমানসংৰাসঅৰিপ্পৰাসসীমাসু দিন্নস্স ইদং নানত্তং – ‘‘অৰিপ্পৰাসসীমায দম্মী’’তি দিন্নং গামট্ঠানং ন পাপুণাতি. কস্মা? ‘‘ঠপেত্ৰা গামঞ্চ গামূপচারঞ্চা’’তি (মহাৰ. ১৪৪) ৰুত্তত্তা. ‘‘সমানসংৰাসকসীমাযদম্মী’’তি দিন্নং পন গামে ঠিতানম্পি পাপুণাতীতি.

২০০-১. বুদ্ধাধিৰুত্থোতি বুদ্ধেন ভগৰতা অধিৰুত্থো. একস্মিন্তি একস্মিং ৰিহারে. পাকৰত্তন্তি নিবদ্ধদানং. ৰত্ততীতি পৰত্ততি. তেহি ৰত্তব্বন্তি যেসং সম্মুখে এস দেতি, তেহি ভিক্খূহি ৰত্তব্বং.

২০২. দুতিযভাগে পন থেরাসনং আরুল়্হেতি যাৰ সঙ্ঘনৰকং একৰারং সব্বেসং ভাগং দত্ৰা চীৰরে অপরিক্খীণে পুন সব্বেসং দাতুং দুতিযভাগে থেরস্স দিন্নেতি অত্থো. পুব্বে ৰুত্তনযেনাতি ‘‘তুয্হেৰ ভিক্খু তানি চীৰরানী’’তি (মহাৰ. ৩৬৩) ভগৰতা ৰুত্তনযেন. পংসুকূলিকানম্পি ৰট্টতীতি ‘‘তুয্হং দেমা’’তি অৰত্ৰা, ‘ভিক্খূনং দেম, থেরানং দেমা’’তি ৰুত্তত্তা ‘‘পংসুকূলিকানম্পি ৰট্টতী’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.৩৭৯) ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.৩৭৯) পন পংসুকূলিকানম্পি ৰট্টতীতি এত্থ ‘‘তুয্হং দেমা’’তি অৰুত্তত্তাতি কারণং ৰদন্তি. যদি এৰং ‘‘সঙ্ঘস্স দেমা’’তি ৰুত্তেপি ৰট্টেয্য, ‘‘ভিক্খূনং দেম, থেরানং দেম, সঙ্ঘস্স দেমা’’তি ৰচনতো ভেদো ন দিস্সতি, ৰীমংসিতব্বমেত্থ কারণন্তি. পারুপিতুং ৰট্টতীতি পংসুকূলিকানং ৰট্টতি. সামিকেহি ৰিচারিতমেৰাতি উপাহনত্থৰিকাদীনমত্থায ৰিচারিতমেৰ.

২০৩. উপড্ঢং দাতব্বন্তি যং উভতোসঙ্ঘস্স দিন্নং, ততো উপড্ঢং ভিক্খূনং উপড্ঢং ভিক্খুনীনং দাতব্বং. সচেপি একো ভিক্খু হোতি, একা ৰা ভিক্খুনী, অন্তমসো অনুপসম্পন্নস্সপি উপড্ঢমেৰ দাতব্বং. ‘‘ভিক্খুসঙ্ঘস্স চ ভিক্খুনীনঞ্চ দম্মী’’তি ৰুত্তে পন ন মজ্ঝে ভিন্দিত্ৰা দাতব্বন্তি এত্থ যস্মা ভিক্খুনিপক্খে সঙ্ঘস্স পচ্চেকং অপরামট্ঠত্তা ভিক্খুনীনং গণনায ভাগো দাতব্বোতি দাযকস্স অধিপ্পাযোতি সিজ্ঝতি, তথা দানঞ্চ ভিক্খূপি গণেত্ৰা দিন্নে এৰ যুজ্জতি. ইতরথা হি ‘‘কিত্তকং ভিক্খূনং দাতব্বং, কিত্তকং ভিক্খুনীন’’ন্তি ন ৰিঞ্ঞাযতি, তস্মা ‘‘ভিক্খুসঙ্ঘস্সা’’তি ৰুত্তৰচনম্পি ‘‘ভিক্খূন’’ন্তি ৰুত্তৰচনসদিসমেৰাতি আহ ‘‘ভিক্খূ চ ভিক্খুনিযো চ গণেত্ৰা দাতব্ব’’ন্তি. তেনাহ ‘‘পুগ্গলো…পে… ভিক্খুসঙ্ঘগ্গহণেন গহিতত্তা’’তি. ‘‘ভিক্খুসঙ্ঘস্স চ ভিক্খুনীনঞ্চ তুয্হঞ্চা’’তি ৰুত্তে পন পুগ্গলো ৰিসুং ন লভতীতি ইদং অট্ঠকথাপমাণেনেৰ গহেতব্বং, ন হেত্থ ৰিসেসকারণং উপলব্ভতি. তথা হি ‘‘উভতোসঙ্ঘস্স চ তুয্হঞ্চ দম্মী’’তি ৰুত্তে সামঞ্ঞৰিসেসৰচনেহি সঙ্গহিতত্তা যথা পুগ্গলো ৰিসুং লভতি, এৰমিধাপি ‘‘ভিক্খুসঙ্ঘস্স চ তুয্হঞ্চা’’তি সামঞ্ঞৰিসেসৰচনসব্ভাৰতো ভৰিতব্বমেৰ ৰিসুং পুগ্গলপটিৰীসেনাতি ৰিঞ্ঞাযতি, তস্মা অট্ঠকথাৰচনমেৰেত্থ পমাণং. পাপুণনট্ঠানতো একমেৰ লভতীতি অত্তনো ৰস্সগ্গেন পত্তট্ঠানতো একমেৰ কোট্ঠাসং লভতি. তত্থ কারণমাহ ‘‘কস্মা? ভিক্খুসঙ্ঘগ্গহণেন গহিতত্তা’’তি, ভিক্খুসঙ্ঘগ্গহণেনেৰ পুগ্গলস্সপি গহিতত্তাতি অধিপ্পাযোতি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.৩৭৯) ৰুত্তং.

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.৩৭৯) পন ভিক্খুসঙ্ঘসদ্দেন ভিক্খূনঞ্ঞেৰ গহিতত্তা, পুগ্গলস্স পন ‘‘তুয্হঞ্চা’’তি ৰিসুং গহিতত্তা চ তত্থস্স অগ্গহিতত্তা দট্ঠব্বা, ‘‘ভিক্খূনঞ্চ ভিক্খুনীনঞ্চ তুয্হঞ্চা’’তি ৰুত্তট্ঠানসদিসত্তাতি অধিপ্পাযো. পুগ্গলপ্পধানো হেত্থ সঙ্ঘ-সদ্দো দট্ঠব্বো. কেচি পন ‘‘ভিক্খুসঙ্ঘগ্গহণেন গহিতত্তা’’তি পাঠং লিখন্তি, তং ন সুন্দরং তস্স ৰিসুং লাভগ্গহণে কারণৰচনত্তা. তথা হি ‘‘ৰিসুং সঙ্ঘগ্গহণেন গহিতত্তা’’তি ৰিসুং পুগ্গলস্সপি ভাগগ্গহণে কারণং ৰুত্তং. যথা চেত্থ পুগ্গলস্স অগ্গহণং, এৰং উপরি ‘‘ভিক্খুসঙ্ঘস্স চ তুয্হঞ্চা’’তিআদীসুপি ৰিসুং সঙ্ঘাদিসদ্দেহি পুগ্গলস্স অগ্গহণং দট্ঠব্বং. যদি হি গহণং সিযা, সঙ্ঘতোপি ৰিসুম্পীতি ভাগদ্ৰযং লভেয্য উভযত্থ গহিতত্তাতি ৰুত্তং. পূজেতব্বন্তিআদি গিহিকম্মং ন হোতীতি দস্সনত্থং ৰুত্তং. ভিক্খুসঙ্ঘস্স হরাতি ইদং পিণ্ডপাতহরণং সন্ধায ৰুত্তং. তেনাহ ‘‘ভুঞ্জিতুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘ভিক্খুসঙ্ঘস্স হরা’’তি ৰুত্তেপি হরিতব্বন্তি ঈদিসং গিহিৰেয্যাৰচ্চং ন হোতীতি কত্ৰা ৰুত্তং.

২০৪. অন্তোহেমন্তেতি ইমিনা অনত্থতে কথিনে ৰস্সানং পচ্ছিমে মাসে দিন্নং পুরিমৰস্সংৰুত্থানঞ্ঞেৰ পাপুণাতি, ততো পরং হেমন্তে দিন্নং পচ্ছিমৰস্সংৰুত্থানম্পি ৰুত্থৰস্সত্তা পাপুণাতি, হেমন্ততো পন পরং পিট্ঠিসমযে ‘‘ৰস্সংৰুত্থসঙ্ঘস্সা’’তি এৰং পরিচ্ছিন্দিত্ৰা দিন্নং অনন্তরে ৰস্সে ৰা ততো পরেসু ৰা যত্থ কত্থচি তস্মিং ভিক্খুভাৰে ৰুত্থৰস্সানং সব্বেসং পাপুণাতি. যে পন সব্বথা অৰুত্থৰস্সা, তেসং ন পাপুণাতীতি দস্সেতি. লক্খণঞ্ঞূ ৰদন্তীতি ৰিনযলক্খণঞ্ঞুনো আচরিযা ৰদন্তি. লক্খণঞ্ঞূ ৰদন্তীতি ইদং সন্নিট্ঠানৰচনং, অট্ঠকথাসু অনাগতত্তা পন এৰং ৰুত্তং. বহিউপচারসীমাযং…পে… সব্বেসং পাপুণাতীতি যত্থ কত্থচি ৰুত্থৰস্সানং সব্বেসং পাপুণাতীতি অধিপ্পাযো. তেনেৰ মাতিকাট্ঠকথাযম্পি (কঙ্খ. অট্ঠ. অকালচীৰরসিক্খাপদৰণ্ণনা) ‘‘সচে পন বহিউপচারসীমাযং ঠিতো ‘ৰস্সংৰুত্থসঙ্ঘস্স দম্মী’তি ৰদতি, যত্থ কত্থচি ৰুত্থৰস্সানং সব্বেসং সম্পত্তানং পাপুণাতী’’তি ৰুত্তং. গণ্ঠিপদেসু পন ‘‘ৰস্সাৰাসস্স অননুরূপে পদেসে ঠত্ৰা ৰুত্তত্তা ৰস্সংৰুত্থানঞ্চ অৰুত্থানঞ্চ সব্বেসং পাপুণাতী’’তি ৰুত্তং, তং ন গহেতব্বং. ন হি ‘‘ৰস্সংৰুত্থসঙ্ঘস্স দম্মী’’তি ৰুত্তে অৰুত্থৰস্সানং পাপুণাতি. সব্বেসম্পীতি তস্মিং ভিক্খুভাৰে ৰুত্থৰস্সানং সব্বেসম্পীতি অত্থো দট্ঠব্বো ‘‘ৰস্সংৰুত্থসঙ্ঘস্সা’’তি ৰুত্তত্তা. সম্মুখীভূতানং সব্বেসম্পীতি এত্থাপি এসেৰ নযো. এৰং ৰদতীতি ৰস্সংৰুত্থসঙ্ঘস্স দম্মীতি ৰদতি. অতীতৰস্সন্তি অনন্তরাতীতৰস্সং.

২০৫. ইদানি ‘‘আদিস্স দেতী’’তি পদং ৰিভজন্তো ‘‘আদিস্স দেতীতি এত্থা’’তিআদিমাহ. তত্থ যাগুযা ৰা…পে… ভেসজ্জে ৰা আদিসিত্ৰা পরিচ্ছিন্দিত্ৰা দেন্তো দাযকো আদিস্স দেতি নামাতি যোজনা. সেসং পাকটমেৰ.

২০৬. ইদানি ‘‘পুগ্গলস্স দেতী’’তি পদং ৰিভজন্তো আহ ‘‘পুগ্গলস্স দেতি এত্থা’’তিআদি. সঙ্ঘতো চ গণতো চ ৰিনিমুত্তস্স অত্তনো কুলূপকাদিপুগ্গলস্স দেন্তো দাযকো পুগ্গলস্স দেতি নাম. তং পন পুগ্গলিকদানং পরম্মুখা ৰা হোতি সম্মুখা ৰা. তত্থ পরম্মুখা দেন্তো ‘‘ইদং চীৰরং ইত্থন্নামস্স দম্মী’’তি নামং উদ্ধরিত্ৰা দেতি, সম্মুখা দেন্তো চ ভিক্খুনো পাদমূলে চীৰরং ঠপেত্ৰা ‘‘ইদং, ভন্তে, তুম্হাকং দম্মী’’তি ৰত্ৰা দেতি, তদুভযথাপি দেন্তো পুগ্গলস্স দেতি নামাতি অত্থো. ন কেৰলং একস্সেৰ দেন্তো পুগ্গলস্স দেতি নাম, অথ খো অন্তেৰাসিকাদীহি সদ্ধিং দেন্তোপি পুগ্গলস্স দেতি নামাতি দস্সেতুং ‘‘সচে পনা’’তিআদিমাহ. তত্থ উদ্দেসং গহেতুং আগতোতি তস্স সন্তিকে উদ্দেসং অগ্গহিতপুব্বস্সপি উদ্দেসং গণ্হিস্সামীতি আগতকালতো পট্ঠায অন্তেৰাসিকভাৰূপগমনতো ৰুত্তং. গহেত্ৰা গচ্ছন্তোতি পরিনিট্ঠিতউদ্দেসো হুত্ৰা গচ্ছন্তো. ৰত্তং কত্ৰা উদ্দেসপরিপুচ্ছাদীনি গহেত্ৰা ৰিচরন্তানন্তি ইদং ‘‘উদ্দেসন্তেৰাসিকান’’ন্তি ইমস্সেৰ ৰিসেসনং. তেন উদ্দেসকালে আগন্ত্ৰা উদ্দেসং গহেত্ৰা গন্ত্ৰা অঞ্ঞত্থ নিৰসন্তে অনিবদ্ধচারিকে নিৰত্তেতি.

এৰং চীৰরক্খন্ধকে (মহাৰ. ৩৭৯) আগতঅট্ঠমাতিকাৰসেন চীৰরৰিভজনং দস্সেত্ৰা ইদানি তস্মিংযেৰ চীৰরক্খন্ধকে মজ্ঝে আগতেসু ৰত্থূসু আগতনযং নিৰত্তেত্ৰা দস্সেন্তো ‘‘সচে কোচি ভিক্খূ’’তিআদিমাহ. তত্থ কিং কাতব্বন্তি পুচ্ছায তস্সেৰ তানি চীৰরানীতি ৰিস্সজ্জনা, সেসানি ঞাপকাদিৰসেন ৰুত্তানি. পঞ্চ মাসেতি অচ্চন্তসংযোগে উপযোগৰচনং. ৰড্ঢিং পযোজেত্ৰা ঠপিতউপনিক্খেপতোতি ৰস্সাৰাসিকত্থায ৰেয্যাৰচ্চকরেহি ৰড্ঢিং পযোজেত্ৰা ঠপিতউপনিক্খেপতো. তত্রুপ্পাদতোতি নাল়িকেরারামাদিতত্রুপ্পাদতো. অট্ঠকথাযং পন ‘‘ইদং ইধ ৰস্সংৰুত্থসঙ্ঘস্স দেমাতি ৰা ৰস্সাৰাসিকং দেমাতি ৰা ৰত্ৰা দিন্নং তং অনত্থতকথিনস্সপি পঞ্চ মাসে পাপুণাতী’’তি ৰুত্তং, তং ৰস্সাৰাসিকলাভৰসেন উপ্পন্নে লব্ভমানৰিসেসং দস্সেতুং ৰুত্তং. তত্থ ইধাতি অভিলাপমত্তমেৰেতং, ইধ-সদ্দং ৰিনা ‘‘ৰস্সংৰুত্থসঙ্ঘস্স দেমা’’তি ৰুত্তেপি সো এৰ নযো. অনত্থতকথিনস্সপি পঞ্চ মাসে পাপুণাতীতি ৰস্সাৰাসিকলাভৰসেন উপ্পন্নত্তা অনত্থতকথিনস্সপি ৰুত্থৰস্সস্স পঞ্চ মাসে পাপুণাতি, ততো পরং পন উপ্পন্নৰস্সাৰাসিকং পুচ্ছিতব্বং ‘‘কিং অতীতৰস্সে ইদং ৰস্সাৰাসিকং, উদাহু অনাগতৰস্সে’’তি. তত্থ ততো পরন্তি পঞ্চমাসতো পরং, গিম্হানস্স পঠমদিৰসতো পট্ঠাযাতি অত্থো.

ঠিতিকা পন ন তিট্ঠতীতি এত্থ অট্ঠিতায ঠিতিকায পুন অঞ্ঞস্মিং চীৰরে উপ্পন্নে সচে একো ভিক্খু আগচ্ছতি, মজ্ঝে ছিন্দিত্ৰা দ্ৰীহিপি গহেতব্বং. ঠিতায পন ঠিতিকায পুন অঞ্ঞস্মিং চীৰরে উপ্পন্নে সচে নৰকতরো আগচ্ছতি, ঠিতিকা হেট্ঠা গচ্ছতি. সচে ৰুড্ঢতরো আগচ্ছতি, ঠিতিকা উদ্ধং আরোহতি. অথ অঞ্ঞো নত্থি, পুন অত্তনো পাপেত্ৰা গহেতব্বং. দুগ্গহিতানীতি অগ্গহিতানি, সঙ্ঘিকানেৰ হোন্তীতি অত্থো. ‘‘পাতিতে কুসে’’তি এককোট্ঠাসে কুসদণ্ডকে পাতিতমত্তে সচেপি ভিক্খুসহস্সং হোতি, গহিতমেৰ নাম চীৰরং. ‘‘নাকামা ভাগো দাতব্বো’’তি অট্ঠকথাৰচনং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৬৩), তত্থ গহিতমেৰ নামাতি ‘‘ইমস্স ইদং পত্ত’’ন্তি কিঞ্চাপি ন ৰিদিতং, তে পন ভাগা অত্থতো তেসং পত্তাযেৰাতি অধিপ্পাযো.

সত্তাহৰারেন অরুণমেৰ উট্ঠাপেতীতি ইদং নানাসীমৰিহারেসু কত্তব্বনযেন একস্মিম্পি ৰিহারে দ্ৰীসু সেনাসনেসু নিৰুত্থভাৰদস্সনত্থং ৰুত্তং, অরুণুট্ঠাপনেনেৰ তত্থ ৰুত্থো হোতি, ন পন ৰস্সচ্ছেদপরিহারায. অন্তোউপচারসীমায হি যত্থ কত্থচি অরুণং উট্ঠাপেন্তো অত্তনা গহিতসেনাসনং অপ্পৰিট্ঠোপি ৰুত্থৰস্সো এৰ হোতি. গহিতসেনাসনে পন নিৰুত্থো নাম ন হোতি, তত্থ অরুণুট্ঠাপনে সতি হোতি. তেনাহ ‘‘পুরিমস্মিং বহুতরং নিৰসতি নামা’’তি. এতেন চ ইতরস্মিং সত্তাহৰারেনপি অরুণুট্ঠাপনে সতি এৰ অপ্পতরং নিৰসতি নাম হোতি, নাসতীতি দীপিতং হোতি. ইদন্তি একাধিপ্পাযদানং. নানালাভেহীতিআদীসু নানা ৰিসুং ৰিসুং লাভো এতেসূতি নানালাভা, দ্ৰে ৰিহারা, তেহি নানালাভেহি. নানা ৰিসুং ৰিসুং পাকারাদীহি পরিচ্ছিন্নো উপচারো এতেসন্তি নানূপচারা, তেহি নানূপচারেহি. একসীমৰিহারেহীতি একসীমাযং দ্ৰীহি ৰিহারেহীতি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.৩৬৪) ৰুত্তং. নানালাভেহীতি ৰিসুং ৰিসুং নিবদ্ধৰস্সাৰাসিকলাভেহি. নানূপচারেহীতি নানাপরিক্খেপনানাদ্ৰারেহি. একসীমৰিহারেহীতি দ্ৰিন্নং ৰিহারানং একেন পাকারেন পরিক্খিত্তত্তা একায উপচারসীমায অন্তোগতেহি দ্ৰীহি ৰিহারেহীতি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.৩৬৪). সেনাসনগ্গাহো পটিপ্পস্সম্ভতীতি পঠমং গহিতো পটিপ্পস্সম্ভতি. তত্থাতি যত্থ সেনাসনগ্গাহো পটিপ্পস্সম্ভতি, তত্থ.

২০৭. ভিক্খুস্স কালকতেতি এত্থ কালকত-সদ্দো ভাৰসাধনোতি আহ ‘‘কালকিরিযাযা’’তি. পাল়িযং গিলানুপট্ঠাকানং চীৰরদানে সামণেরানং তিচীৰরাধিট্ঠানাভাৰা ‘‘চীৰরঞ্চ পত্তঞ্চা’’তিআদি সব্বত্থ ৰুত্তং.

২০৮. সচেপি সহস্সং অগ্ঘতি, গিলানুপট্ঠাকানঞ্ঞেৰ দাতব্বন্তি সম্বন্ধো. অঞ্ঞন্তি তিচীৰরপত্ততো অঞ্ঞং. অপ্পগ্ঘন্তি অতিজিণ্ণাদিভাৰেন নিহীনং. ততোতি অৰসেসপরিক্খারতো. সব্বন্তি পত্তং চীৰরঞ্চ. তত্থ তত্থ সঙ্ঘস্সেৰাতি তস্মিং তস্মিং ৰিহারে সঙ্ঘস্সেৰ. ভিক্খুনো কালকতট্ঠানং সন্ধায ‘‘ইধা’’তি ৰত্তব্বে ‘‘তত্থা’’তি ৰুত্তত্তা ৰিচ্ছাৰচনত্তা চ পরিক্খারস্স ঠপিতট্ঠানং ৰুত্তন্তি ৰিঞ্ঞাযতি. পাল়িযং অৰিস্সজ্জিকং অৰেভঙ্গিকন্তি আগতানাগতস্স চাতুদ্দিসস্স সঙ্ঘস্সেৰ সন্তকং হুত্ৰা কস্সচি অৰিস্সজ্জিকং অৰেভঙ্গিকঞ্চ ভৰিতুং অনুজানামীতি অত্থো. ‘‘সন্তে পতিরূপে গাহকে’’তি ৰুত্তত্তা গাহকে অসতি অদত্ৰা ভাজিতেপি সুভাজিতমেৰাতি দট্ঠব্বং. দক্খিণোদকং পমাণন্তি এত্থ সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.৩৭৬) তাৰ ‘‘যত্থ পন দক্খিণোদকং পমাণন্তি ভিক্খূ যস্মিং রট্ঠে দক্খিণোদকপটিগ্গহণমত্তেনপি দেয্যধম্মস্স সামিনো হোন্তীতি অধিপ্পাযো’’তি ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.৩৭৬) পন ‘‘দক্খিণোদকং পমাণন্তি এত্তকানি চীৰরানি দস্সামীতি পঠমং উদকং পাতেত্ৰা পচ্ছা দেন্তি, তং যেহি গহিতং, তে ভাগিনোৰ হোন্তীতি অধিপ্পাযো’’তি ৰুত্তং. পরসমুদ্দেতি জম্বুদীপে. তম্বপণ্ণিদীপঞ্হি উপাদাযেস এৰং ৰুত্তো.

‘‘মতকচীৰরং অধিট্ঠাতী’’তি এত্থ মগ্গং গচ্ছন্তো তস্স কালকিরিযং সুত্ৰা অৰিহারট্ঠানে চে দ্ৰাদসহত্থব্ভন্তরে অঞ্ঞেসং ভিক্খূনং অভাৰং ঞত্ৰা ‘‘ইদং চীৰরং ময্হং পাপুণাতী’’তি অধিট্ঠাতি, স্ৰাধিট্ঠিতং. তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু বহুভণ্ডো বহুপরিক্খারো কালকতো হোতি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং, ‘‘ভিক্খুস্স, ভিক্খৰে, কালকতে সঙ্ঘো সামী পত্তচীৰরে. অপিচ গিলানুপট্ঠাকা বহুপকারা, অনুজানামি, ভিক্খৰে, তিচীৰরঞ্চ পত্তঞ্চ গিলানুপট্ঠাকানং দাতুং. যং তত্থ লহুভণ্ডং লহুপরিক্খারং, তং সম্মুখীভূতেন সঙ্ঘেন ভাজেতুং. যং তত্থ গরুভণ্ডং গরুপরিক্খারং, তং আগতানাগতস্স চাতুদ্দিসস্স সঙ্ঘস্স অৰিস্সজ্জিকং অৰেভঙ্গিক’’ন্তি (মহাৰ. ৩৬৯) ইমিনা পাঠেন ভগৰা সব্বঞ্ঞূ ভিক্খূনং আমিসদাযজ্জং ৰিচারেসি.

তত্থ তিচীৰরপত্তঅৰসেসলহুভণ্ডগরুভণ্ডৰসেন আমিসদাযজ্জং তিৰিধং হোতি. তেসু তিচীৰরপত্তং গিলানুপট্ঠাকস্স ভাগো হোতি, অৰসেসলহুভণ্ডং সম্মুখীভূতসঙ্ঘস্স, পঞ্চৰীসতিৰিধ গরুভণ্ডং চাতুদ্দিসসঙ্ঘস্স. ইমিনা ইতো তিৰিধভণ্ডতো অঞ্ঞং ভিক্খুভণ্ডং নাম নত্থি, ইমেহি তিৰিধেহি পুগ্গলেহি অঞ্ঞো দাযাদো নাম নত্থীতি দস্সেতি. ইদানি পন ৰিনযধরা ‘‘ভিক্খূনং অকপ্পিযভণ্ডং গিহিভূতা ঞাতকা লভন্তী’’তি ৰদন্তি, তং কস্মাতি চে? ‘‘যে তস্স ধনে ইস্সরা গহট্ঠা ৰা পব্বজিতা ৰা, তেসং দাতব্ব’’ন্তি অট্ঠকথাযং আগতত্তাতি. সচ্চং আগতো, সো পন পাঠো ৰিস্সাসগ্গাহৰিসযে আগতো, ন দাযজ্জগহণট্ঠানে. ‘‘গহট্ঠা ৰা পব্বজিতা ৰা’’ইচ্চেৰ আগতো, ন ‘‘ঞাতকা অঞ্ঞাতকা ৰা’’তি, তস্মা ঞাতকা ৰা হোন্তু অঞ্ঞাতকা ৰা, যে তং গিলানং উপট্ঠহন্তি, তে গিলানুপট্ঠাকভাগভূতস্স ধনস্স ইস্সরা গহট্ঠপব্বজিতা, অন্তমসো মাতুগামাপি. তে সন্ধায ‘‘তেসং দাতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং, ন পন যে গিলানং নুপট্ঠহন্তি, তে সন্ধায. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৬৯) ‘‘গিলানুপট্ঠাকো নাম গিহী ৰা হোতু পব্বজিতো ৰা, অন্তমসো মাতুগামোপি, সব্বে ভাগং লভন্তী’’তি.

অথ ৰা যো ভিক্খু অত্তনো জীৰমানকালেযেৰ সব্বং অত্তনো পরিক্খারং নিস্সজ্জিত্ৰা কস্সচি ঞাতকস্স ৰা অঞ্ঞাতকস্স ৰা গহট্ঠস্স ৰা পব্বজিতস্স ৰা অদাসি, কোচি চ ঞাতকো ৰা অঞ্ঞাতকো ৰা গহট্ঠো ৰা পব্বজিতো ৰা ৰিস্সাসং অগ্গহেসি, তাদিসে সন্ধায ‘‘যে তস্স ধনস্স ইস্সরা গহট্ঠা ৰা পব্বজিতা ৰা, তেসং দাতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং, ন পন অতাদিসে ঞাতকে. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৬৯) ‘‘সচে পন সো জীৰমানোযেৰ সব্বং অত্তনো পরিক্খারং নিস্সজ্জিত্ৰা কস্সচি অদাসি, কোচি ৰা ৰিস্সাসং অগ্গহেসি, যস্স দিন্নং, যেন চ গহিতং, তস্সেৰ হোতি, তস্স রুচিযা এৰ গিলানুপট্ঠাকা লভন্তী’’তি. এৰং হোতু, কপ্পিযভণ্ডে পন কথন্তি? তম্পি ‘‘গিহিঞাতকানং দাতব্ব’’ন্তি পাল়িযং ৰা অট্ঠকথাযং ৰা টীকাসু ৰা নত্থি, তস্মা ৰিচারেতব্বমেতং.

চীৰরভাজনকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

পিণ্ডপাতভাজনকথাৰণ্ণনা

২০৯. ইদানি পিণ্ডপাতভাজনৰিনিচ্ছযং কথেতুং ‘‘পিণ্ডপাতভাজনে পনা’’তিআদিমাহ. তত্থ সেনাসনক্খন্ধকে সেনাসনভাজনেযেৰ পঠমং আগতেপি চতুপচ্চযভাজনৰিনিচ্ছযত্তা পচ্চযানুক্কমেন পিণ্ডপাতভাজনং পঠমং দস্সেতি. পিণ্ডপাতভাজনে পন সঙ্ঘভত্তাদীসু অযং ৰিনিচ্ছযোতি সম্বন্ধো. কথং এতানি সঙ্ঘভত্তাদীনি ভগৰতা অনুঞ্ঞাতানীতি আহ ‘‘অনুজানামি…পে… অনুঞ্ঞাতেসূ’’তি. সঙ্ঘস্স অত্থায আভতং ভত্তং সঙ্ঘভত্তং যথা ‘‘আগন্তুকস্স আভতং ভত্তং আগন্তুকভত্ত’’ন্তি. সঙ্ঘতো উদ্দিস্স উদ্দিসিত্ৰা দাতব্বং ভত্তং উদ্দেসভত্তং. নিমন্তেত্ৰা দাতব্বং ভত্তং নিমন্তনভত্তং. সলাকং পাতেত্ৰা গাহেতব্বং ভত্তং সলাকভত্তং. পক্খে পক্খদিৰসে দাতব্বং ভত্তং পক্খভত্তং. উপোসথে উপোসথদিৰসে দাতব্বং ভত্তং উপোসথভত্তং. পাটিপদে উপোসথদিৰসতো দুতিযদিৰসে দাতব্বং ভত্তং পাটিপদভত্তন্তি ৰিগ্গহো. ঠিতিকা নাম নত্থীতি সঙ্ঘত্থেরতো পট্ঠায ৰস্সগ্গেন গাহণং ঠিতিকা নাম.

অত্তনো ৰিহারদ্ৰারেতি ৰিহারস্স দ্ৰারকোট্ঠকসমীপং সন্ধায ৰুত্তং. ভোজনসালাযাতি ভত্তুদ্দেসট্ঠানভূতায ভোজনসালাযং. ৰস্সগ্গেনাতি ৰস্সকোট্ঠাসেন. দিন্নং পনাতি ৰত্ৰা যথা সো দাযকো ৰদতি, তং ৰিধিং দস্সেতুং ‘‘সঙ্ঘতো ভন্তে’’তিআদিমাহ. অন্তরঘরেতি অন্তোগেহে. অন্তোউপচারগতানন্তি এত্থ গামদ্ৰারৰীথিচতুক্কেসু দ্ৰাদসহত্থব্ভন্তরং উপচারো নাম.

অন্তরঘরস্স উপচারে পন লব্ভমানৰিসেসং দস্সেতুং ‘‘ঘরূপচারো চেত্থা’’তিআদিমাহ. একৰল়ঞ্জন্তি একেন দ্ৰারেন ৰল়ঞ্জিতব্বং. নানানিৰেসনেসূতি নানাকুলস্স নানূপচারেসু নিৰেসনেসু. লজ্জী পেসলো অগতিগমনং ৰজ্জেত্ৰা মেধাৰী চ উপপরিক্খিত্ৰা উদ্দিসতীতি আহ ‘‘পেসলো লজ্জী মেধাৰী ইচ্ছিতব্বো’’তি. নিসিন্নস্সপি নিদ্দাযন্তস্সপীতি অনাদরে সামিৰচনং, ৰুড্ঢতরে নিদ্দাযন্তে নৰকস্স গাহিতং সুগ্গাহিতন্তি অত্থো. তিচীৰরপরিৰারং ৰাতি এত্থ ‘‘উদকমত্তলাভী ৰিয অঞ্ঞোপি উদ্দেসভত্তং অলভিত্ৰা ৰত্থাদিঅনেকপ্পকারকং লভতি চে, তস্সেৰ ত’’ন্তি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. অত্তনো রুচিৰসেন যং কিঞ্চি ৰত্ৰা আহরিতুং ৰিস্সজ্জিতত্তা ৰিস্সট্ঠদূতো নাম. যং ইচ্ছতীতি ‘‘উদ্দেসভত্তং দেথা’’তিআদীনি ৰদন্তো যং ইচ্ছতি. পুচ্ছাসভাগেনাতি পুচ্ছাসদিসেন.

‘‘একা কূটট্ঠিতিকা নাম হোতী’’তি ৰত্ৰা তমেৰ ঠিতিকং ৰিভাৰেন্তো ‘‘রঞ্ঞো ৰা হী’’তিআদিমাহ. অঞ্ঞেহি উদ্দেসভত্তাদীহি অমিস্সেত্ৰা ৰিসুংযেৰ ঠিতিকায গহেতব্বত্তা ‘‘একচারিকভত্তানী’’তি ৰুত্তং. থেয্যায হরন্তীতি পত্তহারকা হরন্তি. গীৰা হোতীতি আণাপকস্স গীৰা হোতি. সব্বং পত্তস্সামিকস্স হোতীতি চীৰরাদিকম্পি সব্বং পত্তস্সামিকস্সেৰ হোতি, ‘‘মযা ভত্তমেৰ সন্ধায ৰুত্তং, ন চীৰরাদি’’ন্তি ৰত্ৰা গহেতুং ৰট্টতীতি অত্থো. মনুস্সানং ৰচনং কাতুং ৰট্টতীতি ৰুত্তা গচ্ছন্তীতি মনুস্সানং ৰচনং কাতুং ৰট্টতীতি তেন ভিক্খুনা ৰুত্তা গচ্ছন্তি. অকতভাগো নামাতি আগন্তুকভাগো নাম, অদিন্নপুব্বভাগোতি অত্থো. সব্বো সঙ্ঘো পরিভূঞ্জতূতি ৰুত্তেতি এত্থ ‘‘পঠমমেৰ ‘সব্বসঙ্ঘিকভত্তং দেথা’তি ৰত্ৰা পচ্ছা ‘সব্বো সঙ্ঘো পরিভুঞ্জতূ’তি অৰুত্তেপি ভাজেত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্ব’’ন্তি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. কিং আহরীযতীতি অৰত্ৰাতি ‘‘কতরভত্তং তযা আহরীযতী’’তি দাযকং অপুচ্ছিত্ৰা. পকতিঠিতিকাযাতি উদ্দেসভত্তঠিতিকায.

পিণ্ডপাতভাজনকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

নিমন্তনভত্তকথাৰণ্ণনা

২১০. ‘‘এত্তকে ভিক্খূ সঙ্ঘতো উদ্দিসিত্ৰা দেথা’’তিআদীনি অৰত্ৰা ‘‘এত্তকানং ভিক্খূনং ভত্তং দেথা’’তি ৰত্ৰা দিন্নং সঙ্ঘিকং নিমন্তনং নাম. পিণ্ডপাতিকানম্পি ৰট্টতীতি ভিক্খাপরিযাযেন ৰুত্তত্তা ৰট্টতি. পটিপাটিযাতি লদ্ধপটিপাটিযা. ৰিচ্ছিন্দিত্ৰাতি ‘‘ভত্তং গণ্হথা’’তি পদং অৰত্ৰা. তেনেৰাহ ‘‘ভত্তন্তি অৰদন্তেনা’’তি. আলোপসঙ্খেপেনাতি একেকপিণ্ডৰসেন. অযঞ্চ নযো নিমন্তনেযেৰ, ন উদ্দেসভত্তে. তস্স হি একস্স পহোনকপ্পমাণংযেৰ ভাজেতব্বং, তস্মা উদ্দেসভত্তে আলোপট্ঠিতিকা নাম নত্থি.

আরুল়্হাযেৰ মাতিকং. সঙ্ঘতো অট্ঠ ভিক্খূতি এত্থ যে মাতিকং আরুল়্হা, তে অট্ঠ ভিক্খূতি যোজেতব্বং. উদ্দেসভত্তনিমন্তনভত্তাদিসঙ্ঘিকভত্তমাতিকাসু নিমন্তনভত্তমাতিকায ঠিতিকাৰসেন আরুল়্হে ভত্তুদ্দেসকেন ৰা সযং ৰা সঙ্ঘতো উদ্দিসাপেত্ৰা গহেত্ৰা গন্তব্বং, ন অত্তনা রুচিতে গহেত্ৰাতি অধিপ্পাযো. মাতিকং আরোপেত্ৰাতি ‘‘সঙ্ঘতো গণ্হামী’’তিআদিনা ৰুত্তমাতিকাভেদং দাযকস্স ৰিঞ্ঞাপেত্ৰাতি অত্থো. ‘‘একৰারন্তি যাৰ তস্মিং আৰাসে ৰসন্তি ভিক্খূ, সব্বে লভন্তী’’তি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. অযং পনেত্থ অধিপ্পাযো – একৰারন্তি ন একদিৰসং সন্ধায ৰুত্তং, যত্তকা পন ভিক্খূ তস্মিং আৰাসে ৰসন্তি, তে সব্বে. একস্মিং দিৰসে গহিতভিক্খূ অঞ্ঞদা অগ্গহেত্ৰা যাৰ একৰারং সব্বে ভিক্খূ ভোজিতা হোন্তীতি জানাতি চে, যে জানন্তি, তে গহেত্ৰা গন্তব্বন্তি. পটিবদ্ধকালতো পট্ঠাযাতি তত্থেৰ ৰাসস্স নিবদ্ধকালতো পট্ঠায.

নিমন্তনভত্তকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

সলাকভত্তকথাৰণ্ণনা

২১১. উপনিবন্ধিত্ৰাতি লিখিত্ৰা. গামৰসেনপীতি যেভুয্যেন সমলাভগামৰসেনপি. বহূনি সলাকভত্তানীতি তিংসং ৰা চত্তারীসং ৰা ভত্তানি. সচে হোন্তীতি অজ্ঝাহরিত্ৰা যোজেতব্বং. সল্লক্খেত্ৰাতি তানি ভত্তানি পমাণৰসেন সল্লক্খেত্ৰা. নিগ্গহেন দত্ৰাতি দূরং গন্তুং অনিচ্ছন্তস্স নিগ্গহেন সম্পটিচ্ছাপেত্ৰা. পুন ৰিহারং আগন্ত্ৰাতি এত্থ ৰিহারং অনাগন্ত্ৰা ভত্তং গহেত্ৰা পচ্ছা ৰিহারে অত্তনো পাপেত্ৰা ভুঞ্জিতুম্পি ৰট্টতি. একগেহৰসেনাতি ৰীথিযম্পি একপস্সে ঘরপাল়িযা ৰসেন. উদ্দিসিত্ৰাপীতি ‘‘অসুককুলে সলাকভত্তানি তুয্হং পাপুণন্তী’’তি ৰত্ৰা.

২১২. ৰারগামেতি অতিদূরত্তা ৰারেন গন্তব্বগামে. সট্ঠিতো ৰা পণ্ণাসতো ৰাতি দণ্ডকম্মত্থায উদকঘটং সন্ধায ৰুত্তং. ৰিহারৰারোতি সব্বভিক্খূসু ভিক্খায গতেসু ৰিহাররক্খণৰারো. নেসন্তি ৰিহারৰারিকানং. ফাতিকম্মমেৰাতি ৰিহাররক্খণকিচ্চস্স পহোনকপটিপাদনমেৰ. দূরত্তা নিগ্গহেত্ৰাপি ৰারেন গহেতব্বো গামো ৰারগামো. ৰিহারৰারে নিযুত্তা ৰিহারৰারিকা, ৰারেন ৰিহাররক্খণকা. অঞ্ঞথত্তন্তি পসাদঞ্ঞথত্তং. ফাতিকম্মমেৰ ভৰন্তীতি ৰিহাররক্খণত্থায সঙ্ঘেন দাতব্বা অতিরেকলাভা হোন্তি. একস্সেৰ পাপুণন্তীতি দিৰসে দিৰসে একেকস্সেৰ পাপিতানীতি অত্থো. সঙ্ঘনৰকেন লদ্ধকালেতি দিৰসে দিৰসে একেকস্স পাপিতানি দ্ৰে তীণি একচারিকভত্তানি তেনেৰ নিযামেন অত্তনো পাপুণনট্ঠানে সঙ্ঘনৰকেন লদ্ধকালে.

যস্স কস্সচি সম্মুখীভূতস্স পাপেত্ৰাতি এত্থ ‘‘যেভুয্যেন চে ভিক্খূ বহিসীমগতা হোন্তি, সম্মুখীভূতস্স যস্স কস্সচি পাপেতব্বং সভাগত্তা একেন লদ্ধং সব্বেসং হোতি, তস্মিম্পি অসতি অত্তনো পাপেত্ৰা দাতব্ব’’ন্তি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. রসসলাকন্তি উচ্ছুরসসলাকং. সলাকৰসেন পন গাহিতত্তা ন সাদিতব্বাতি ইদং অসারুপ্পৰসেন ৰুত্তং, ন ধুতঙ্গভেদৰসেন. ‘‘সঙ্ঘতো নিরামিসসলাকা…পে… ৰট্টতিযেৰা’’তি হি ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.২৬) ৰুত্তং. সারত্থদীপনিযম্পি (সারত্থ. টী. চূল়ৰগ্গ ৩.৩২৫) – সঙ্ঘতো নিরামিসসলাকাপি ৰিহারে পক্কভত্তম্পি ৰট্টতিযেৰাতি সাধারণং কত্ৰা ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.২৬) ৰুত্তত্তা, ‘‘এৰং গাহিতে সাদিতব্বং, এৰং ন সাদিতব্ব’’ন্তি ৰিসেসেত্ৰা অৰুত্তত্তা চ ‘‘ভেসজ্জাদিসলাকাযো চেত্থ কিঞ্চাপি পিণ্ডপাতিকানম্পি ৰট্টন্তি, সলাকৰসেন পন গাহিতত্তা ন সাদিতব্বা’’তি এত্থ অধিপ্পাযো ৰীমংসিতব্বো. যদি হি ভেসজ্জাদিসলাকা সলাকৰসেন গাহিতা ন সাদিতব্বা সিযা, ‘‘সঙ্ঘতো নিরামিসসলাকা ৰট্টতিযেৰা’’তি ন ৰদেয্য, ‘‘অতিরেকলাভো সঙ্ঘভত্তং উদ্দেসভত্ত’’ন্তিআদিৰচনতো (মহাৰ. ১২৮) চ ‘‘অতিরেকলাভং পটিক্খিপামী’’তি সলাকৰসেন গাহেতব্বং ভত্তমেৰ পটিক্খিত্তং, ন ভেসজ্জং. সঙ্ঘভত্তাদীনি হি চুদ্দস ভত্তানিযেৰ তেন ন সাদিতব্বানীতি ৰুত্তানি. খন্ধকভাণকানং ৰা মতেন ইধ এৰং ৰুত্তন্তি গহেতব্বন্তি ৰুত্তং. অগ্গতো দাতব্বা ভিক্খা অগ্গভিক্খা. অগ্গভিক্খামত্তন্তি এককটচ্ছুভিক্খামত্তং. লদ্ধা ৰা অলদ্ধা ৰা স্ৰেপি গণ্হেয্যাসীতি লদ্ধেপি অপ্পমত্ততায ৰুত্তং. তেনাহ ‘‘যাৰদত্থং লভতি…পে… অলভিত্ৰা স্ৰে গণ্হেয্যাসীতি ৰত্তব্বো’’তি. অগ্গভিক্খমত্তন্তি হি এত্থ মত্ত-সদ্দো বহুভাৰং নিৰত্তেতি.

সলাকভত্তং নাম ৰিহারেযেৰ উদ্দিসীযতি ৰিহারমেৰ সন্ধায দীযমানত্তাতি আহ ‘‘ৰিহারে অপাপিতং পনা’’তিআদি. তত্র আসনসালাযাতি তস্মিং গামে আসনসালায. ৰিহারং আনেত্ৰা গাহেতব্বন্তি তথা ৰত্ৰা তস্মিং দিৰসে দিন্নভত্তং ৰিহারমেৰ আনেত্ৰা ঠিতিকায গাহেতব্বং. তত্থাতি তস্মিং দিসাভাগে. তং গহেত্ৰাতি তং ৰারগামসলাকং অত্তনা গহেত্ৰা. তেনাতি যো অত্তনো পত্তৰারগামে সলাকং দিসাগমিকস্স অদাসি, তেন. অনতিক্কমন্তেযেৰ তস্মিং তস্স সলাকা গাহেতব্বাতি যস্মা উপচারসীমট্ঠস্সেৰ সলাকা পাপুণাতি, তস্মা তস্মিং দিসংগমিকে উপচারসীমং অনতিক্কন্তেযেৰ তস্স দিসংগমিকস্স পত্তসলাকা অত্তনো পাপেত্ৰা গাহেতব্বা.

দেৰসিকং পাপেতব্বাতি উপচারসীমাযং ঠিতস্স যস্স কস্সচি ৰস্সগ্গেন পাপেতব্বা. এৰং এতেসু অনাগতেসু আসন্নৰিহারে ভিক্খূনং ভুঞ্জিতুং ৰট্টতি, ইতরথা সঙ্ঘিকং হোতি. অনাগতদিৰসেতি এত্থ কথং তেসং ভিক্খূনং আগতানাগতভাৰো ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? যস্মা ততো ততো আগতা ভিক্খূ তস্মিং গামে আসনসালায সন্নিপতন্তি, তস্মা তেসং আগতানাগতভাৰো সক্কা ৰিঞ্ঞাতুং. অম্হাকং গোচরগামেতি সলাকভত্তদাযকানং গামে. ভুঞ্জিতুং আগচ্ছন্তীতি ‘‘মহাথেরো এককোৰ ৰিহারে ওহীনো অৰস্সং সব্বসলাকা অত্তনো পাপেত্ৰা ঠিতো’’তি মঞ্ঞমানা আগচ্ছন্তি.

সলাকভত্তকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

পক্খিকভত্তাদিকথাৰণ্ণনা

২১৩. অভিলক্খিতেসু চতূসু পক্খদিৰসেসু দাতব্বং ভত্তং পক্খিকং. অভিলক্খিতেসূতি এত্থ অভীতি উপসারমত্তং, লক্খণিযেসুইচ্চেৰত্থো, উপোসথসমাদানধম্মস্সৰনপূজাসক্কারাদিকরণত্থং লক্খিতব্বেসু সল্লক্খেতব্বেসু উপলক্খেতব্বেসূতি ৰুত্তং হোতি. স্ৰে পক্খোতি অজ্জপক্খিকং ন গাহেতব্বন্তি অট্ঠমিযা ভুঞ্জিতব্বং, সত্তমিযা ভুঞ্জনত্থায ন গাহেতব্বং, দাযকেহি নিযমিতদিৰসেনেৰ গাহেতব্বন্তি অত্থো. তেনাহ ‘‘সচে পনা’’তিআদি. স্ৰে লূখন্তি অজ্জ আৰাহমঙ্গলাদিকরণতো অতিপণীতং ভোজনং করীযতি, স্ৰে তথা ন ভৰিস্সতি, অজ্জেৰ ভিক্খূ ভোজেস্সামাতি অধিপ্পাযো. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. চূল়ৰগ্গ ৩.৩২৫) পন অঞ্ঞথা ৰুত্তং. পক্খিকভত্ততো উপোসথিকভত্তস্স ভেদং দস্সেন্তো আহ ‘‘উপোসথঙ্গানি সমাদিযিত্ৰা’’তিআদি. উপোসথে দাতব্বং ভত্তং উপোসথিকং.

পক্খিকভত্তাদিকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

আগন্তুকভত্তাদিকথাৰণ্ণনা

২১৪. নিবন্ধাপিতন্তি ‘‘অসুকৰিহারে আগন্তুকা ভুঞ্জন্তূ’’তি নিযমিতং. গমিকো আগন্তুকভত্তম্পীতি গামন্তরতো আগন্ত্ৰা অৰূপসন্তেন গমিকচিত্তেন ৰসিত্ৰা পুন অঞ্ঞত্থ গচ্ছন্তং সন্ধায ৰুত্তং, আৰাসিকস্স পন গন্তুকামস্স গমিকভত্তমেৰ লব্ভতি. ‘‘লেসং ওড্ডেত্ৰা’’তি ৰুত্তত্তা লেসাভাৰেন যাৰ গমনপরিবন্ধো ৰিগচ্ছতি, তাৰ ভুঞ্জিতুং ৰট্টতীতি ঞাপিতন্তি দট্ঠব্বং.

ধুরভত্তাদিকথাৰণ্ণনা

২১৫. তণ্ডুলাদীনি পেসেন্তি…পে… ৰট্টতীতি অভিহটভিক্খত্তা ৰট্টতি.

২১৬. তথা পটিগ্গহিতত্তাতি ভিক্খানামেন পটিগ্গহিতত্তা. পত্তং পূরেত্ৰা থকেত্ৰা দিন্নন্তি ‘‘গুল়কভত্তং দেমা’’তি দিন্নং. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

পিণ্ডপাতভাজনকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

গিলানপচ্চযভাজনকথাৰণ্ণনা

২১৭. ইতো পরং পচ্চযানুক্কমেন সেনাসনভাজনকথায ৰত্তব্বাযপি তস্সা মহাৰিসযত্তা, গিলানপচ্চযভাজনীযকথায পন অপ্পৰিসযত্তা, পিণ্ডপাতভাজনীযকথায অনুলোমত্তা চ তদনন্তরং তং দস্সেতুমাহ ‘‘গিলানপচ্চযভাজনীযং পনা’’তিআদি. তত্থ রাজরাজমহামত্তাতি উপলক্খণমত্তমেৰেতং. ব্রাহ্মণমহাসালগহপতিমহাসালাদযোপি এৰং করোন্তিযেৰ. ঘণ্টিং পহরিত্ৰাতিআদি হেট্ঠা ৰুত্তনযত্তা চ পাকটত্তা চ সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ. উপচারসীমং…পে… ভাজেতব্বন্তি ইদং সঙ্ঘং উদ্দিস্স দিন্নত্তা ৰুত্তং. কুম্ভং পন আৰজ্জেত্ৰাতি কুম্ভং দিসামুখং কত্ৰা. সচে থিনং সপ্পি হোতীতি কক্খল়ং সপ্পি হোতি. থোকং থোকম্পি পাপেতুং ৰট্টতীতি এৰং কতে ঠিতিকাপি তিট্ঠতি. সিঙ্গিৰেরমরিচাদিভেসজ্জম্পি অৰসেসপত্তথালকাদিসমণপরিক্খারোপীতি ইমিনা ন কেৰলং ভেসজ্জমেৰ গিলানপচ্চযো হোতি, অথ খো অৰসেসপরিক্খারোপি গিলানপচ্চযে অন্তোগধোযেৰাতি দস্সেতি.

গিলানপচ্চযভাজনকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

সেনাসনগ্গাহকথাৰণ্ণনা

২১৮. সেনাসনভাজনকথাযং সেনাসনগ্গাহে ৰিনিচ্ছযোতি সেনাসনভাজনমেৰাহ. তত্থ উতুকালে সেনাসনগ্গাহো চ ৰস্সাৰাসে সেনাসনগ্গাহো চাতি কালৰসেন সেনাসনগ্গাহো নাম দুৰিধো হোতীতি যোজনা. তত্থ উতুকালেতি হেমন্তগিম্হানউতুকালে. ৰস্সাৰাসেতি ৰস্সানকালে. ভিক্খুং উট্ঠাপেত্ৰা সেনাসনং দাতব্বং, অকালো নাম নত্থি দাযকেহি ‘‘আগতানাগতস্স চাতুদ্দিসস্স সঙ্ঘস্স দম্মী’’তি দিন্নসঙ্ঘিকসেনাসনত্তা. একেকং পরিৰেণন্তি একেকস্স ভিক্খুস্স একেকং পরিৰেণং. তত্থাতি তস্মিং লদ্ধপরিৰেণে. দীঘসালাতি চঙ্কমনসালা. মণ্ডলমাল়োতি উপট্ঠানসালা. অনুদহতীতি পীল়েতি. অদাতুং ন লভতীতি ইমিনা সঞ্চিচ্চ অদেন্তস্স পটিবাহনে পৰিসনতো দুক্কটন্তি দীপেতি. জম্বুদীপে পনাতি অরিযদেসে ভিক্খূ সন্ধায ৰুত্তং. তে কির তথা পঞ্ঞাপেন্তি.

২১৯. গোচরগামো ঘট্টেতব্বোতি ৰুত্তমেৰত্থং ৰিভাৰেতি ‘‘ন তত্থ মনুস্সা ৰত্তব্বা’’তিআদিনা. ৰিতক্কং ছিন্দিত্ৰাতি ‘‘ইমিনা নীহারেন গচ্ছন্তং দিস্ৰা নিৰারেত্ৰা পচ্চযে দস্সন্তী’’তি এৰরূপং ৰিতক্কং অনুপ্পাদেত্ৰা. তেসু চে একোতি তেসু মনুস্সেসু একো পণ্ডিতপুরিসো. ভণ্ডপটিচ্ছাদনন্তি পটিচ্ছাদনভণ্ডং, সরীরপটিচ্ছাদনং চীৰরন্তি অত্থো. সুদ্ধচিত্তত্তাৰ অনৰজ্জন্তি ইদং পুচ্ছিতক্খণে কারণাচিক্খণং সন্ধায ৰুত্তং ন হোতি অসুদ্ধচিত্তস্সপি পুচ্ছিতপঞ্হৰিস্সজ্জনে দোসাভাৰা. এৰং পন গতে মং পুচ্ছিস্সন্তীতি সঞ্ঞায অগমনং সন্ধায ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং.

পটিজগ্গিতব্বানীতি খণ্ডফুল্লাভিসঙ্খরণসম্মজ্জনাদীহি পটিজগ্গিতব্বানি. মুণ্ডৰেদিকাযাতি চেতিযস্স হম্মিযৰেদিকায ঘটাকারস্স উপরি চতুরস্সৰেদিকায. কত্থ পুচ্ছিতব্বন্তি পুচ্ছায যতো পকতিযা লব্ভতি, তত্থ পুচ্ছিতব্বন্তি ৰিস্সজ্জনা. কস্মা পুচ্ছিতব্বন্তিআদি যতো পকতিযা লব্ভতি, তত্থাপি পুচ্ছনস্স কারণসন্দস্সনত্থং ৰুত্তং. পটিক্কম্মাতি ৰিহারতো অপসক্কিত্ৰা. তমত্থং দস্সেন্তো ‘‘যোজনদ্ৰিযোজনন্তরে হোতী’’তি আহ. উপনিক্খেপন্তি খেত্তং ৰা নাল়িকেরাদিআরামং ৰা কহাপণাদীনি ৰা আরামিকানং নিয্যাতেত্ৰা ‘‘ইতো উপ্পন্না ৰড্ঢি ৰস্সাৰাসিকত্থায হোতূ’’তি দিন্নং. ৰত্তং কত্ৰাতি তস্মিং সেনাসনে কত্তব্বৰত্তং কত্ৰা. ইতি সদ্ধাদেয্যেতি এৰং হেট্ঠা ৰুত্তনযেন সদ্ধায দাতব্বে ৰস্সাৰাসিকলাভৰিসযেতি অত্থো.

ৰত্থু পনাতি তত্রুপ্পাদে উপ্পন্নরূপিযং, তঞ্চ ‘‘ততো চতুপচ্চযং পরিভুঞ্জথা’’তি দিন্নখেত্তাদিতো উপ্পন্নত্তা কপ্পিযকারকানং হত্থে ‘‘কপ্পিযভণ্ডং পরিভুঞ্জথা’’তি দাযকেহি দিন্নৰত্থুসদিসং হোতীতি আহ ‘‘কপ্পিযকারকানঞ্হী’’তিআদি. সঙ্ঘসুট্ঠুতাযাতি সঙ্ঘস্স হিতায. পুগ্গলৰসেনেৰ কাতব্বন্তি পরতো ৰক্খমাননযেন ভিক্খূ চীৰরেন কিলমন্তি, এত্তকং নাম তণ্ডুলভাগং ভিক্খূনং চীৰরং কাতুং রুচ্চতীতিআদিনা পুগ্গলপরামাসৰসেনেৰ কাতব্বং, ‘‘সঙ্ঘো চীৰরেন কিলমতী’’তিআদিনা পন সঙ্ঘপরামাসৰসেন ন কাতব্বং. কপ্পিযভণ্ডৰসেনাতি সামঞ্ঞতো ৰুত্তমেৰত্থং ৰিভাৰেতুং ‘‘চীৰরতণ্ডুলাদিৰসেনেৰ চা’’তি ৰুত্তং. -কারো চেত্থ পনসদ্দত্থে ৰত্ততি, ন সমুচ্চযত্থেতি দট্ঠব্বং. পুগ্গলৰসেনেৰ কপ্পিযভণ্ডৰসেন চ অপলোকনপ্পকারং দস্সেতুং ‘‘তং পন এৰং কত্তব্ব’’ন্তিআদি ৰুত্তং.

চীৰরপচ্চযং সল্লক্খেত্ৰাতি সদ্ধাদেয্যতত্রুপ্পাদৰসেন তস্মিং ৰস্সাৰাসে লব্ভমানচীৰরসঙ্খাতং পচ্চযং ‘‘এত্তক’’ন্তি পরিচ্ছিন্দিত্ৰা. সেনাসনস্সাতি সেনাসনগ্গাহাপণস্স. ৰুত্তন্তি মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তং. কস্মা এৰং ৰুত্তন্তি আহ ‘‘এৰঞ্হী’’তিআদি, সেনাসনগ্গাহাপকস্স অত্তনাৰ অত্তনো গহণং অসারুপ্পং, তস্মা উভো অঞ্ঞমঞ্ঞং গাহেস্সন্তীতি অধিপ্পাযো. সম্মতসেনাসনগ্গাহাপকস্স আণত্তিযা অঞ্ঞেন গহিতোপি গাহো রুহতিযেৰাতি ৰেদিতব্বং. অট্ঠপি সোল়সপি জনে সম্মন্নিতুং ৰট্টতীতি ৰিসুং ৰিসুং সম্মন্নিতুং ৰট্টতি, উদাহু একতোতি? একতোপি ৰট্টতি. এককম্মৰাচায সব্বেপি একতো সম্মন্নিতুং ৰট্টতি. নিগ্গহকম্মমেৰ হি সঙ্ঘো সঙ্ঘস্স ন করোতি. সম্মুতিদানং পন বহূনম্পি একতো কাতুং ৰট্টতি. তেনেৰ সত্তসতিকক্খন্ধকে উব্বাহিকসম্মুতিযং অট্ঠপি জনা একতো সম্মতাতি. আসনঘরন্তি পটিমাঘরং. মগ্গোতি উপচারসীমব্ভন্তরগতে গামাভিমুখমগ্গে কতসালা ৰুচ্চতি, এৰং পোক্খরণিরুক্খমূলাদীসুপি. রুক্খমূলাদযো ছন্না কৰাটবদ্ধাৰ সেনাসনং. ইতো পরানি সুৰিঞ্ঞেয্যানি.

২২০. মহালাভপরিৰেণকথাযং লভন্তীতি তত্র ৰাসিনো ভিক্খূ লভন্তি. ৰিজটেত্ৰাতি একেকস্স পহোনকপ্পমাণেন ৰিযোজেত্ৰা. আৰাসেসূতি সেনাসনেসু. পক্খিপিত্ৰাতি এত্থ পক্খিপনং নাম তেসু ৰসন্তানং ইতো উপ্পন্নৰস্সাৰাসিকদানং. পৰিসিতব্বন্তি অঞ্ঞেহি ভিক্খূহি তস্মিং মহালাভে পরিৰেণে ৰসিত্ৰা চেতিযে ৰত্তং কত্ৰাৰ লাভো গহেতব্বোতি অধিপ্পাযো.

২২১. পচ্চযং ৰিস্সজ্জেতীতি চীৰরপচ্চযং নাধিৰাসেতি. অযম্পীতি তেন ৰিস্সজ্জিতপচ্চযোপি. পাদমূলে ঠপেত্ৰা সাটকং দেন্তীতি পচ্চযদাযকা দেন্তি. এতেন গহট্ঠেহি পাদমূলে ঠপেত্ৰা দিন্নম্পি পংসুকূলিকানম্পি ৰট্টতীতি দস্সেতি. অথ ৰস্সাৰাসিকং দেমাতি ৰদন্তীতি এত্থ ‘‘পংসুকূলিকানং ন ৰট্টতী’’তি অজ্ঝাহরিত্ৰা যোজেতব্বং. ৰস্সং ৰুত্থভিক্খূনন্তি পংসুকূলিকতো অঞ্ঞেসং ভিক্খূনং. উপনিবন্ধিত্ৰা গাহেতব্বন্তি ‘‘ইমস্মিং রুক্খে ৰা মণ্ডপে ৰা ৰসিত্ৰা চেতিযে ৰত্তং কত্ৰা গণ্হথা’’তি এৰং উপনিবন্ধিত্ৰা গাহেতব্বং.

পাটিপদঅরুণতোতিআদি ৰস্সূপনাযিকদিৰসং সন্ধায ৰুত্তং. অন্তরামুত্তকং পন পাটিপদং অতিক্কমিত্ৰাপি গাহেতুং ৰট্টতি. ‘‘কত্থ নু খো ৰসিস্সামি, কত্থ ৰসন্তস্স ফাসু ভৰিস্সতি, কত্থ ৰা পচ্চযে লভিস্সামী’’তি এৰং উপ্পন্নেন ৰিতক্কেন চরতীতি ৰিতক্কচারিকো. ইদানি যং দাযকা পচ্ছিমৰস্সংৰুত্থানং ৰস্সাৰাসিকং দেতি, তত্থ পটিপজ্জনৰিধিং দস্সেতুং ‘‘পচ্ছিমৰস্সূপনাযিকদিৰসে পনা’’তিআদি আরদ্ধং. আগন্তুকো চে ভিক্খূতি চীৰরে গাহিতে পচ্ছা আগতো আগন্তুকো ভিক্খু. পত্তট্ঠানেতি ৰস্সগ্গেন আগন্তুকভিক্খুনো পত্তট্ঠানে. পঠমৰস্সূপগতাতি আগন্তুকস্স আগমনতো পুরেতরমেৰ পচ্ছিমিকায ৰস্সূপনাযিকায ৰস্সূপগতা. লদ্ধং লদ্ধন্তি পুনপ্পুনং দাযকানং সন্তিকা আগতাগতসাটকং.

সাদিযন্তাপি হি তেনেৰ ৰস্সাৰাসিকস্স সামিনোতি ছিন্নৰস্সত্তা ৰুত্তং. পঠমমেৰ কতিকায কতত্তা ‘‘নেৰ অদাতুং লভন্তী’’তি ৰুত্তং, দাতব্বং ৰারেন্তানং গীৰা হোতীতি অধিপ্পাযো. তেসমেৰ দাতব্বন্তি ৰস্সূপগতেসু অলদ্ধৰস্সাৰাসিকানং একচ্চানমেৰ দাতব্বং. ভতিনিৰিট্ঠন্তি ভতিং কত্ৰা ৰিয নিৰিট্ঠং পরিযিট্ঠং. ভতিনিৰিট্ঠন্তি ৰা পানীযুপট্ঠানাদিভতিং কত্ৰা লদ্ধং. সঙ্ঘিকং পনাতিআদি কেসঞ্চি ৰাদদস্সনং. তত্থ সঙ্ঘিকং পন অপলোকনকম্মং কত্ৰা গাহিতন্তি তত্রুপ্পাদং সন্ধায ৰুত্তং. তত্থ অপলোকনকম্মং কত্ৰা গাহিতন্তি ‘‘ছিন্নৰস্সাৰাসিকঞ্চ ইদানি উপ্পজ্জনকৰস্সাৰাসিকঞ্চ ইমেসং দাতুং রুচ্চতী’’তি অনন্তরে ৰুত্তনযেন অপলোকনং কত্ৰা গাহিতং সঙ্ঘেন দিন্নত্তা ৰিব্ভন্তোপি লভতেৰ, পগেৰ ছিন্নৰস্সো. পচ্চযৰসেন গাহিতং পন তেমাসং ৰসিত্ৰা গহেতুং অত্তনা দাযকেহি চ অনুমতত্তা ভতিনিৰিট্ঠম্পি ছিন্নৰস্সোপি ৰিব্ভন্তোপি ন লভতীতি কেচি আচরিযা ৰদন্তি. ইদঞ্চ পচ্ছা ৰুত্তত্তা পমাণং, তেনেৰ ৰস্সূপনাযিকদিৰসে এৰং দাযকেহি দিন্নং ৰস্সাৰাসিকং গহিতভিক্খুনো ৰস্সচ্ছেদং অকত্ৰা ৰাসোৰ হেট্ঠা ৰিহিতো, ন পানীযুপট্ঠানাদিভতিকরণমত্তং. যদি হি তং ভতিনিৰিট্ঠমেৰ সিযা, ভতিকরণমেৰ ৰিধাতব্বং, তস্মা ৰস্সগ্গেন গাহিতং ছিন্নৰস্সাদযো ন লভন্তীতি ৰেদিতব্বং.

‘‘ইধ, ভিক্খৰে, ৰস্সংৰুত্থো ভিক্খু ৰিব্ভমতি, সঙ্ঘস্সেৰ ত’’ন্তি (মহাৰ. ৩৭৪-৩৭৫) ৰচনতো ‘‘ৰতট্ঠানে…পে… সঙ্ঘিকং হোতী’’তি ৰুত্তং. সঙ্ঘিকং হোতীতি এতেন ৰুত্থৰস্সানম্পি ৰস্সাৰাসিকভাগো সঙ্ঘিকতো অমোচিতো তেসং ৰিব্ভমেন সঙ্ঘিকো হোতীতি দস্সেতি. মনুস্সেতি দাযকমনুস্সে. লভতীতি ‘‘মম পত্তভাৰং এতস্স দেথা’’তি দাযকে সম্পটিচ্ছাপেন্তেনেৰ সঙ্ঘিকতো ৰিযোজিতং হোতীতি ৰুত্তং. ৰরভাগং সামণেরস্সাতি তস্স পঠমগাহত্তা, থেরেন পুব্বে পঠমভাগস্স গহিতত্তা, ইদানি গয্হমানস্স দুতিযভাগত্তা চ ৰুত্তং.

২২২. ইদানি অন্তরামুত্তসেনাসনগ্গাহং দস্সেতুং ‘‘অযমপরোপী’’ত্যাদিমাহ. তত্থ অপরোপীতি পুব্বে ৰুত্তসেনাসনগ্গাহদ্ৰযতো অঞ্ঞোপীতি অত্থো. ননু চ ‘‘অযং সেনাসনগ্গাহো নাম দুৰিধো হোতি উতুকালে চ ৰস্সাৰাসে চা’’তি ৰুত্তো, অথ কস্মা ‘‘অযমপরোপী’’ত্যাদি ৰুত্তোতি চোদনং সন্ধাযাহ ‘‘দিৰসৰসেন হী’’তিআদি. অপরজ্জুগতায আসাল়্হিযাতি পঠমৰস্সূপনাযিকদিৰসভূতং আসাল়্হিপুণ্ণমিযা পাটিপদং সন্ধায ৰুত্তং, মাসগতায আসাল়্হিযাতি দুতিযৰস্সূপনাযিকদিৰসভূতসাৰণপুণ্ণমিযা পাটিপদং. অপরজ্জুগতায পৰারণাতি অস্সযুজপুণ্ণমিযা পাটিপদং.

২২৩. উতুকালে পটিবাহিতুং ন লভতীতি হেমন্তগিম্হেসু অঞ্ঞে সম্পত্তভিক্খূ পটিবাহিতুং ন লভতি. নৰকম্মন্তি নৰকম্মসম্মুতি. অকতন্তি অপরিসঙ্খতং. ৰিপ্পকতন্তি অনিট্ঠিতং. একং মঞ্চট্ঠানং দত্ৰাতি একং মঞ্চট্ঠানং পুগ্গলিকং দত্ৰা. তিভাগন্তি ততিযভাগং. এৰং ৰিস্সজ্জনম্পি থাৰরেন থাৰরং পরিৰত্তনট্ঠানেযেৰ পৰিসতি, ন ইতরথা সব্বসেনাসনৰিস্সজ্জনতো. সচে সদ্ধিৰিহারিকাদীনং দাতুকামো হোতীতি সচে সো সঙ্ঘস্স ভণ্ডঠপনট্ঠানং ৰা অঞ্ঞেসং ভিক্খূনং ৰসনট্ঠানং ৰা দাতুং ন ইচ্ছতি, অত্তনো সদ্ধিৰিহারিকাদীনঞ্ঞেৰ দাতুকামো হোতি, তাদিসস্স ‘‘তুয্হং পুগ্গলিকমেৰ কত্ৰা জগ্গাহী’’তি ন সব্বং দাতব্বন্তি অধিপ্পাযো. তত্থস্স কত্তব্বৰিধিং দস্সেন্তো আহ ‘‘কম্ম’’ন্তিআদি. এৰঞ্হীতিআদিম্হি চযানুরূপং ততিযভাগে ৰা উপড্ঢভাগে ৰা গহিতে তং ভাগং দাতুং লভতীতি অত্থো. যেনাতি তেসু দ্ৰীসু তীসু ভিক্খূসু যেন. সো সামীতি তস্সা ভূমিযা ৰিহারকরণে সোৰ সামী, তং পটিবাহিত্ৰা ইতরেন ন কাতব্বন্তি অধিপ্পাযো.

২২৪. অকতট্ঠানেতি সেনাসনতো বহি চযাদীনং অকতট্ঠানে. চযং ৰা পমুখং ৰাতি সঙ্ঘিকসেনাসনং নিস্সায ততো বহি বন্ধিত্ৰা একং সেনাসনং ৰা. বহিকুট্টেতি কুট্টতো বহি, অত্তনো কতট্ঠানেতি অত্থো. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

সেনাসনগ্গাহকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

চতুপচ্চযসাধারণকথাৰণ্ণনা

২২৫. চতুপচ্চযসাধারণকথাযং সম্মতেন অপ্পমত্তকৰিস্সজ্জকেনাতি ঞত্তিদুতিযকম্মৰাচায ৰা অপলোকনকম্মেন ৰা সম্মতেন অপ্পমত্তকৰিস্সজ্জকসম্মুতিলদ্ধেন. অৰিভত্তং সঙ্ঘিকভণ্ডন্তি পুচ্ছিতব্বকিচ্চং নত্থীতি এত্থ অৰিভত্তং সঙ্ঘিকভণ্ডন্তি কুক্কুচ্চুপ্পত্তিআকারদস্সনং, এৰং কুক্কুচ্চং কত্ৰা পুচ্ছিতব্বকিচ্চং নত্থি, অপুচ্ছিত্ৰাৰ দাতব্বন্তি অধিপ্পাযো. কস্মাতি চে? এত্তকস্স সঙ্ঘিকভণ্ডস্স ৰিস্সজ্জনত্থাযেৰ সমগ্গস্স সঙ্ঘস্স অনুমতিযা কতসম্মুতিকম্মত্তা. গুল়পিণ্ডে…পে… দাতব্বোতি এত্থ গুল়পিণ্ডং তালপক্কপ্পমাণন্তি ৰেদিতব্বং. পিণ্ডায পৰিট্ঠস্সপীতি ইদং উপলক্খণমত্তং. অঞ্ঞেন কারণেন বহিসীমগতস্সপি এসেৰ নযো. ওদনপটিৰীসোতি সঙ্ঘভত্তাদিসঙ্ঘিকওদনপটিৰীসো. অন্তোউপচারসীমাযং ঠিতস্সাতি অনাদরে সামিৰচনং, অন্তোউপচারসীমাযং ঠিতস্সেৰ গাহেতুং ৰট্টতি, ন বহিউপচারসীমং পত্তস্সাতি অত্থো. ৰুত্তঞ্হেতং অট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩২৫) ‘‘বহিউপচারসীমায ঠিতানং গাহেথাতি ৰদন্তি, ন গাহেতব্ব’’ন্তি. অন্তোগামট্ঠানম্পীতি এত্থ পি-সদ্দো অৰুত্তসম্পিণ্ডনত্থো, অন্তোগামট্ঠানম্পি বহিগামট্ঠানম্পি গাহেতুং ৰট্টতীতি অত্থো. সম্ভাৰনত্থো ৰা, তেন অন্তোগামট্ঠানম্পি গাহেতুং ৰট্টতি, পগেৰ বহিগামট্ঠানন্তি.

চতুপচ্চযসাধারণকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

চতুপচ্চযভাজনীযৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

অট্ঠৰীসতিমো পরিচ্ছেদো.

ৰিহারৰিনিচ্ছযকথাৰণ্ণনা

ইদানি চতুপচ্চযন্তোগধত্তা ৰিহারস্স চতুপচ্চযভাজনকথানন্তরং ৰিহারৰিনিচ্ছযকথা আরভীযতে. তত্রিদং ৰুচ্চতি –

‘‘কো ৰিহারো কেনট্ঠেন;

ৰিহারো সো কতিৰিধো;

কেন সো কস্স দাতব্বো;

কথং কো তস্স ইস্সরো.

‘‘কেন সো গাহিতো কস্স;

অনুট্ঠাপনিযা কতি;

কতিহঙ্গেহি যুত্তস্স;

ধুৰৰাসায দীযতে’’তি.

তত্থ কো ৰিহারোতি চতূসু পচ্চযেসু সেনাসনসঙ্খাতো চতূসু সেনাসনেসু ৰিহারসেনাসনসঙ্খাতো ভিক্খূনং নিৰাসভূতো পতিস্সযৰিসেসো. কেনট্ঠেন ৰিহারোতি ৰিহরন্তি এত্থাতি ৰিহারো, ইরিযাপথদিব্বব্রহ্মঅরিযসঙ্খাতেহি চতূহি ৰিহারেহি অরিযা এত্থ ৰিহরন্তীত্যত্থো. সো কতিৰিধোতি সঙ্ঘিকৰিহারগণসন্তকৰিহারপুগ্গলিকৰিহারৰসেন তিব্বিধো. ৰুত্তঞ্হেতং সমন্তপাসাদিকাযং ‘‘চাতুদ্দিসং সঙ্ঘং উদ্দিস্স ভিক্খূনং দিন্নং ৰিহারং ৰা পরিৰেণং ৰা আৰাসং ৰা মহন্তম্পি খুদ্দকম্পি অভিযুঞ্জতো অভিযোগো ন রুহতি, অচ্ছিন্দিত্ৰা গণ্হিতুম্পি ন সক্কোতি. কস্মা? সব্বেসং ধুরনিক্খেপাভাৰতো. ন হেত্থ সব্বে চাতুদ্দিসা ভিক্খূ ধুরনিক্খেপং করোন্তীতি. দীঘভাণকাদিভেদস্স পন গণস্স, একপুগ্গলস্স ৰা সন্তকং অভিযুঞ্জিত্ৰা গণ্হন্তো সক্কোতি তে ধুরং নিক্খিপাপেতুং, তস্মা তত্থ আরামে ৰুত্তনযেনেৰ ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো’’তি. ইমিনা দাযকসন্তকো ৰিহারো নাম নত্থীতি দীপেতি.

কেন সো দাতব্বোতি খত্তিযেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা যেন কেনচি সো ৰিহারো দাতব্বো. কস্স দাতব্বোতি সঙ্ঘস্স ৰা গণস্স ৰা পুগ্গলস্স ৰা দাতব্বো. কথং দাতব্বোতি যদি সঙ্ঘস্স দেতি, ‘‘ইমং ৰিহারং আগতানাগতস্স চাতুদ্দিসস্স সঙ্ঘস্স দম্মী’’তি, যদি গণস্স, ‘‘ইমং ৰিহারং আযস্মন্তানং দম্মী’’তি, যদি পুগ্গলস্স, ‘‘ইমং ৰিহারং আযস্মতো দম্মী’’তি দাতব্বো. কো তস্স ইস্সরোতি যদি সঙ্ঘস্স দেতি, সঙ্ঘো তস্স ৰিহারস্স ইস্সরো. যদি গণস্স দেতি, গণো তস্স ইস্সরো. যদি পুগ্গলস্স দেতি, পুগ্গলো তস্স ইস্সরোতি. তথা হি ৰুত্তং অট্ঠকথাযং ‘‘দীঘভাণকাদিকস্স পন গণস্স একপুগ্গলস্স ৰা সন্তক’’ন্তি.

কেন সো গাহিতোতি সেনাসনগ্গাহাপকেন সো ৰিহারো গাহিতো. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পঞ্চহঙ্গেহি সমন্নাগতং সেনাসনগ্গাহাপকং সম্মন্নিতুং, যো ন ছন্দাগতিং গচ্ছেয্য, ন দোসাগতিং গচ্ছেয্য, ন মোহাগতিং গচ্ছেয্য, এৰঞ্চ, ভিক্খৰে, সম্মন্নিতব্বো, পঠমং ভিক্খু যাচিতব্বো, যাচিত্ৰা ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন সঙ্ঘো ঞাপেতব্বো –

‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো, যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, সঙ্ঘো ইত্থন্নামং ভিক্খুং সেনাসনগ্গাহাপকং সম্মন্নেয্য, এসা ঞত্তি.

‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো, সঙ্ঘো ইত্থন্নামং ভিক্খুং সেনাসনগ্গাহাপকং সম্মন্নতি. যস্সাযস্মতো খমতি ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো সেনাসনগ্গাহাপকস্স সম্মুতি, সো তুণ্হস্স. যস্স নক্খমতি, সো ভাসেয্য.

‘‘সম্মতো সঙ্ঘেন ইত্থন্নামো ভিক্খু সেনাসনগ্গাহাপকো, খমতি সঙ্ঘস্স, তস্মা তুণ্হী, এৰমেতং ধারযামী’’তি (চূল়ৰ. ৩১৭).

কস্স সো গাহিতোতি ভিক্খূনং সো ৰিহারো গাহিতো. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পঠমং ভিক্খূ গণেতুং, ভিক্খূ গণেত্ৰা সেয্যা গণেতুং, সেয্যা গণেত্ৰা সেয্যগ্গেন গাহেতু’’ন্তি (চূল়ৰ. ৩১৮). অনুট্ঠাপনিযা কতীতি চত্তারো অনুট্ঠাপনীযা ৰুড্ঢতরো গিলানো ভণ্ডাগারিকো সঙ্ঘতো লদ্ধসেনাসনোতি. ৰুত্তঞ্হেতং কঙ্খাৰিতরণিযং (কঙখা. অট্ঠ. অনুপখজ্জসিক্খাপদৰণ্ণনা) ‘‘ৰুড্ঢো হি অত্তনো ৰুড্ঢতায অনুট্ঠাপনীযো, গিলানো গিলানতায, সঙ্ঘো পন ভণ্ডাগারিকস্স ৰা ধম্মকথিকৰিনযধরগণৰাচকাচরিযানং ৰা বহূপকারতং গুণৰিসিট্ঠতঞ্চ সল্লক্খেত্ৰা ধুৰৰাসত্থায ৰিহারং সল্লক্খেত্ৰা সম্মন্নিত্ৰা দেতি, তস্মা যস্স সঙ্ঘেন দিন্নো, সোপি অনুট্ঠাপনীযো’’তি.

কতিহঙ্গেহি যুত্তস্স ধুৰৰাসায দীযতেতি উক্কট্ঠপরিচ্ছেদেন দ্ৰীহি অঙ্গেহি যুত্তস্স ধুৰৰাসত্থায ৰিহারো দীযতে. কতমেহি দ্ৰীহি? বহূপকারতায গুণৰিসিট্ঠতায চেতি. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ‘‘বহূপকারতন্তি ভণ্ডাগারিকতাদিবহুউপকারভাৰং, ন কেৰলং ইদমেৰাতি আহ ‘গুণৰিসিট্ঠতঞ্চা’তি. তেন বহূপকারত্তেপি গুণৰিসিট্ঠত্তাভাৰে গুণৰিসিট্ঠত্তেপি বহূপকারত্তাভাৰে দাতুং ৰট্টতীতি দস্সেতী’’তি ৰিনযত্থমঞ্জূসাযং (কঙখা. অভি. টী. অনুপখজ্জসিক্খাপদৰণ্ণনা) ৰচনতো. ওমকপরিচ্ছেদেন একেন অঙ্গেন যুত্তস্সপি. কতমেন একেন অঙ্গেন? বহূপকারতায ৰা গুণৰিসিট্ঠতায ৰা. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ‘‘বহূপকারতং গুণৰিসিট্ঠতঞ্চ সল্লক্খেন্তোতি ভণ্ডাগারিকস্স বহূপকারতং, ধম্মকথিকাদীনং গুণৰিসিট্ঠতঞ্চ সল্লক্খেন্তো’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. পাচিত্তিয ৩.১১৯-১২১) ৰচনতো.

সেনাসনগ্গাহো পন দুৰিধো উতুকালে চ ৰস্সাৰাসে চাতি কালৰসেন. অথ ৰা তযো সেনাসনগ্গাহা পুরিমকো পচ্ছিমকো অন্তরামুত্তকোতি. তেসং ৰিসেসো হেট্ঠা ৰুত্তোৰ. ‘‘উতুকালে সেনাসনগ্গাহো অন্তরামুত্তকো চ তঙ্খণপটিসল্লানো চাতি দুব্বিধো. ৰস্সাৰাসে সেনাসনগ্গাহো পুরিমকো চ পচ্ছিমকো চাতি দুব্বিধোতি চত্তারো সেনাসনগ্গাহা’’তি আচরিযা ৰদন্তি, তং ৰচনং পাল়িযম্পি অট্ঠকথাযম্পি ন আগতং. পাল়িযং (চূল়ৰ. ৩১৮) পন ‘‘তযোমে, ভিক্খৰে, সেনাসনগ্গাহা পুরিমকো পচ্ছিমকো অন্তরামুত্তকো’’ইচ্চেৰ আগতো, অট্ঠকথাযম্পি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩১৮) ‘‘তীসু সেনাসনগ্গাহেসু পুরিমকো চ পচ্ছিমকো চাতি ইমে দ্ৰে গাহা থাৰরা, অন্তরামুত্তকে অযং ৰিনিচ্ছযো’’তি আগতো.

ইদানি পন একচ্চে আচরিযা ‘‘ইমস্মিং কালে সব্বে ৰিহারা সঙ্ঘিকাৰ, পুগ্গলিকৰিহারো নাম নত্থি. কস্মা? ৰিহারদাযকানং ৰিহারদানকালে কুলূপকা ‘ইমং ৰিহারং আগতানাগতস্স চাতুদ্দিসস্স সঙ্ঘস্স দেমা’তি ৰচীভেদং কারাপেন্তি, তস্মা নৰৰিহারাপি সঙ্ঘিকা এৰ. একচ্চেসু ৰিহারেসু এৰং অৰত্ৰা দেন্তেসুপি ‘তস্মিং জীৰন্তে পুগ্গলিকো হোতি, মতে সঙ্ঘিকোযেৰা’তি ৰুত্তত্তা পোরাণকৰিহারাপি সঙ্ঘিকাৰ হোন্তী’’তি ৰদন্তি. তত্রেৰং ৰিচারেতব্বো – ৰচীভেদং কারাপেত্ৰা দিন্নৰিহারেসুপি দাযকা সঙ্ঘং উদ্দিস্স করোন্তা নাম অপ্পকা, ‘‘ইমং নাম ভিক্খুং ইমং নাম থেরং ৰসাপেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা পুত্তদারমিত্তামচ্চাদীহি সম্মন্তেত্ৰা পতিট্ঠাপেন্তি, পতিট্ঠানকালে অৰদন্তাপি দানকালে যেভুয্যেন ৰদন্তি. অথ পন কুলূপকা দানকালে সিক্খাপেত্ৰা ৰদাপেন্তি, এৰং ৰদন্তাপি দাযকা অপ্পকা সঙ্ঘং উদ্দিস্স দেন্তি, বহুতরা অত্তনো কুলূপকমেৰ উদ্দিস্স দেন্তি. এৰং সন্তে কুলূপকানং ৰচনং নৰসু অধম্মিকদানেসু ‘‘পুগ্গলস্স পরিণতং সঙ্ঘস্স পরিণামেতী’’তি (পারা. ৬৬০; পাচি. ৪৯২) ৰুত্তং একং অধম্মিকদানং আপজ্জতি. ‘‘তস্মিং জীৰন্তে পুগ্গলিকো, মতে সঙ্ঘিকো’’তি অযং পাঠো মূলপুগ্গলিকৰিসযে ন আগতো, মূলসঙ্ঘিকৰিহারং জগ্গাপেতুং পুগ্গলিককারাপনট্ঠানে আগতো, তস্মা নৰৰিহারাপি পুগ্গলং উদ্দিস্স দিন্না সন্তিযেৰ. পোরাণকৰিহারাপি মূলে পুগ্গলিকৰসেন দিন্না সদ্ধিৰিহারিকাদীনং পুগ্গলিকৰসেনেৰ দীযমানাপি তস্মিং জীৰন্তেযেৰ ৰিস্সাসৰসেন গয্হমানাপি পুগ্গলিকা হোন্তিযেৰ, তস্মা সব্বসো পুগ্গলিকৰিহারস্স অভাৰৰাদো ৰিচারেতব্বোৰ.

অঞ্ঞে পন আচরিযা ‘‘ইমস্মিং কালে সঙ্ঘিকৰিহারা নাম ন সন্তি, সব্বে পুগ্গলিকাৰ. কস্মা? নৰৰিহারাপি পতিট্ঠাপনকালে দানকালে চ কুলূপকভিক্খুংযেৰ উদ্দিস্স কতত্তা পুগ্গলিকাৰ, পোরাণকৰিহারাপি সিস্সানুসিস্সেহি ৰা অঞ্ঞেহি ৰা পুগ্গলেহি এৰ পরিগ্গহিতত্তা, ন কদাচি সঙ্ঘেন পরিগ্গহিতত্তা পুগ্গলিকাৰ হোন্তি, ন সঙ্ঘিকা’’তি ৰদন্তি. তত্রাপ্যেৰং ৰিচারেতব্বং – নৰৰিহারেপি পতিট্ঠানকালেপি দানকালেপি একচ্চে সঙ্ঘং উদ্দিস্স করোন্তি, একচ্চে পুগ্গলং. পুব্বেৰ পুগ্গলং উদ্দিস্স কতেপি অত্থকামানং পণ্ডিতানং ৰচনং সুত্ৰা পুগ্গলিকদানতো সঙ্ঘিকদানমেৰ মহপ্ফলতরন্তি সদ্দহিত্ৰা সঙ্ঘিকে করোন্তাপি দাযকা সন্তি, পুগ্গলিকৰসেন পটিগ্গহিতে পোরাণকৰিহারেপি কেচি ভিক্খূ মরণকালে সঙ্ঘস্স নিয্যাতেন্তি. কেচি কস্সচি অদত্ৰা মরন্তি, তদা সো ৰিহারো সঙ্ঘিকো হোতি. সৰত্থুকমহাৰিহারে পন করোন্তা রাজরাজমহামত্তাদযো ‘‘পঞ্চৰস্সসহস্সপরিমাণং সাসনং যাৰ তিট্ঠতি, তাৰ মম ৰিহারে ৰসিত্ৰা সঙ্ঘো চত্তারো পচ্চযে পরিভুঞ্জতূ’’তি পণিধায চিরকালং সঙ্ঘস্স পচ্চযুপ্পাদকরং গামখেত্তাদিকং ‘‘অম্হাকং ৰিহারস্স দেমা’’তি দেন্তি, ৰিহারস্সাতি চ ৰিহারে ৰসনকসঙ্ঘস্স উদ্দিস্স দেন্তি, ন কুলূপকভূতস্স একপুগ্গলস্স এৰ, তস্মা যেভুয্যেন সঙ্ঘিকা দিস্সন্তি, পাসাণেসু অক্খরং লিখিত্ৰাপি ঠপেন্তি, তস্মা সব্বসো সঙ্ঘিকৰিহারাভাৰৰাদোপি ৰিচারেতব্বোৰ.

অপরে পন আচরিযা ‘‘ইমস্মিং কালে ৰিহারদাযকসন্তকাৰ, তস্মা দাযকাযেৰ ৰিচারেতুং ইস্সরা, ন সঙ্ঘো, ন পুগ্গলো. ৰিহারদাযকে অসন্তেপি তস্স পুত্তধীতুনত্তপনত্তাদযো যাৰ কুলপরম্পরা তস্স ৰিহারস্স ইস্সরাৰ হোন্তি. কস্মাতি চে? ‘যেন ৰিহারো কারিতো, সো ৰিহারসামিকো’তি (পাচি. অট্ঠ. ১১৬) আগতত্তা চ ‘তস্স ৰা কুলে যো কোচি আপুচ্ছিতব্বো’তি (পাচি. অট্ঠ. ১১৬) চ ৰচনতো ৰিহারস্সামিভূতো দাযকো ৰা তস্স ৰংসে উপ্পন্নো ৰা ৰিচারেতুং ইস্সরো. ‘পচ্ছিন্নে কুলৰংসে যো তস্স জনপদস্স সামিকো, সো অচ্ছিন্দিত্ৰা পুন দেতি চিত্তলপব্বতে ভিক্খুনা নীহটং উদকৰাহকং অল়নাগরাজমহেসী ৰিয, এৰম্পি ৰট্টতী’তি অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৫৩৮-৫৩৯) ৰচনতো ৰিহারদাযকস্স কুলৰংসে পচ্ছিন্নেপি তস্স জনপদস্স ইস্সরো রাজা ৰা রাজমহামত্তো ৰা যো কোচি ইস্সরো ৰা ৰিহারং ৰিচারেতুং যথাজ্ঝাসযং দাতুং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি, তম্পি অঞ্ঞে পণ্ডিতা নানুজানন্তি.

কথং? ‘‘যেন ৰিহারো কারিতো, সো ৰিহারসামিকো’’তি ৰচনং পুব্বৰোহারৰসেন ৰুত্তং, ন ইদানি ইস্সরৰসেন যথা জেতৰনং, পত্তস্সামিকোত্যাদি. যথা হি জেতস্স রাজকুমারস্স ৰনং উয্যানং জেতৰনন্তি ৰিগ্গহে কতে যদিপি অনাথপিণ্ডিকেন কিণিত্ৰা ৰিহারপতিট্ঠাপনকালতো পট্ঠায রাজকুমারো তস্স উয্যানস্স ইস্সরো ন হোতি, তথাপি অনাথপিণ্ডিকেন কিণিতকালতো পুব্বে ইস্সরভূতপুব্বত্তা পুব্বৰোহারৰসেন সব্বদাপি জেতৰনন্ত্ৰেৰ ৰোহরীযতি. যথা চ পত্তস্স সামিকো পত্তস্সামিকোতি ৰিগ্গহে কতে যদিপি দাযকেহি কিণিত্ৰা ভিক্খুস্স দিন্নকালতো পট্ঠায কম্মারো পত্তস্স ইস্সরো ন হোতি, তথাপি দাযকেন কিণিতকালতো পুব্বে ইস্সরভূতপুব্বত্তা পুব্বৰোহারৰসেন পত্তস্সামিকোত্ৰেৰ ৰোহরীযতি, এৰং যদিপি ভিক্খুস্স দিন্নকালতো পট্ঠায দাযকো ৰিহারস্স ইস্সরো ন হোতি ৰত্থুপরিচ্চাগলক্খণত্তা দানস্স, তথাপি দানকালতো পুব্বে ইস্সরভূতপুব্বত্তা পুব্বৰোহারৰসেন ৰিহারস্সামিকোত্ৰেৰ ৰোহরীযতি, ন মুখ্যতো ইস্সরভাৰতোতি ৰিঞ্ঞাযতি, তস্মা সঙ্ঘস্স ৰা গণস্স ৰা পুগ্গলস্স ৰা দিন্নকালতো পট্ঠায সঙ্ঘাদযো পটিগ্গাহকা এৰ ৰিচারেতুং ইস্সরা, ন দাযকো.

কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? সন্তেসুপি অনাথপিণ্ডিকাদীসু ৰিহারদাযকেসু ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পঞ্চহঙ্গেহি সমন্নাগতং ভিক্খুং সেনাসনগ্গাহাপকং সম্মন্নিতু’’ন্তিআদিনা (চূল়ৰ. ৩১৭) সঙ্ঘেন সম্মতং সেনাসনগ্গাহাপকং অনুজানিত্ৰা, ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে…পে… সেয্যগ্গেন গাহেতু’’ন্তিআদিনা (চূল়ৰ. ৩১৮) সেনাসনগ্গাহাপকস্সেৰ ৰিচারেতুং ইস্সরভাৰস্স ৰচনতো চ ‘‘দ্ৰে ভিক্খূ সঙ্ঘিকং ভূমিং গহেত্ৰা সোধেত্ৰা সঙ্ঘিকং সেনাসনং করোন্তি, যেন সা ভূমি পঠমং গহিতা, সো সামী’’তি চ ‘‘উভোপি পুগ্গলিকং করোন্তি, সোযেৰ সামী’’তি চ ‘‘যো পন সঙ্ঘিকং ৰল্লিমত্তম্পি অগ্গহেত্ৰা আহরিমেন উপকরণেন সঙ্ঘিকায ভূমিযা পুগ্গলিকৰিহারং কারেতি, উপড্ঢং সঙ্ঘিকং উপড্ঢং পুগ্গলিক’’ন্তি চ সঙ্ঘপুগ্গলানংযেৰ সামিভাৰস্স অট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা চ ৰিঞ্ঞাযতি.

‘‘তস্স ৰা কুলে যো কোচি আপুচ্ছিতব্বো’’তি অট্ঠকথাৰচনম্পি তেসং ৰিহারস্স ইস্সরভাৰদীপকং ন হোতি, অথ খো গমিকো ভিক্খু দিসং গন্তুকামো ৰিহারে আপুচ্ছিতব্বভিক্খুসামণেরআরামিকেসু অসন্তেসু তে আপুচ্ছিত্ৰা গন্তব্বভাৰমেৰ দীপেতি. ৰুত্তঞ্হেতং অট্ঠকথাযং ‘‘ইমং পন দসৰিধম্পি সেয্যং সঙ্ঘিকে ৰিহারে সন্থরিত্ৰা ৰা সন্থরাপেত্ৰা ৰা পক্কমন্তেন আপুচ্ছিত্ৰা পক্কমিতব্বং, আপুচ্ছন্তেন চ ভিক্খুম্হি সতি ভিক্খু আপুচ্ছিতব্বো…পে… তস্মিং অসতি আরামিকো, তস্মিম্পি অসতি যেন ৰিহারো কারিতো, সো ৰিহারস্সামিকো, তস্স ৰা কুলে যো কোচি আপুচ্ছিতব্বো’’তি. এৰং আরামিকস্সপি আপুচ্ছিতব্বতো ওলোকনত্থায ৰত্তসীসেনেৰ আপুচ্ছিতব্বো, ন তেসং সঙ্ঘিকসেনাসনস্স ইস্সরভাৰতোতি দট্ঠব্বং.

‘‘পচ্ছিন্নে কুলৰংসে’’ত্যাদিৰচনঞ্চ অকপ্পিযৰসেন কতানং অকপ্পিযৰোহারেন পটিগ্গহিতানং খেত্তৰত্থুতল়াকাদীনং অকপ্পিযত্তা ভিক্খূহি পরিচ্চত্তানং কপ্পিযকরণত্থায রাজাদীহি গহেত্ৰা পুন তেসংযেৰ ভিক্খূনং দানমেৰ দীপেতি, ন তেসং রাজাদীনং তেহি ভিক্খূহি অঞ্ঞেসং সঙ্ঘগণপুগ্গলচেতিযানং দানং. যদি দদেয্যুং, অধম্মিকদানঅধম্মিকপঅগ্গহঅধম্মিকপরিভোগা সিযুং. ৰুত্তঞ্হেতং পরিৰারে (পরি. অট্ঠ. ৩২৯) ‘‘নৰ অধম্মিকানি দানানি সঙ্ঘস্স পরিণতং অঞ্ঞসঙ্ঘস্স ৰা চেতিযস্স ৰা পুগ্গলস্স ৰা পরিণামেতি, চেতিযস্স পরিণতং অঞ্ঞচেতিযস্স ৰা সঙ্ঘস্স ৰা পুগ্গলস্স ৰা পরিণামেতি, পুগ্গলস্স পরিণতং অঞ্ঞপুগ্গলস্স ৰা সঙ্ঘস্স ৰা চেতিযস্স ৰা পরিণামেতী’’তি. অট্ঠকথাযঞ্চ (পরি. অট্ঠ. ৩২৯) ‘‘নৰ অধম্মিকানি দানানীতি…পে… এৰং ৰুত্তানি. নৰ পটিগ্গহপরিভোগাতি এতেসংযেৰ দানানং পটিগ্গহা চ পরিভোগা চা’’তি ৰুত্তং. তস্মা যদি রাজাদযো ইস্সরাতি গহেত্ৰা অঞ্ঞস্স দেয্যুং, তম্পি দানং অধম্মিকদানং হোতি, তং দানং পটিগ্গহা চ অধম্মিকপটিগ্গহা হোন্তি, তং দানং পরিভুঞ্জন্তা চ অধম্মিকপরিভোগা হোন্তীতি দট্ঠব্বং.

অথাপি এৰং ৰদেয্যুং ‘‘ৰিহারদানং সঙ্ঘস্স, অগ্গং বুদ্ধেন ৰণ্ণিতন্তিআদীসু (চূল়ৰ. ২৯৫, ৩১৫) ‘সঙ্ঘস্সা’তি অযং সদ্দো ‘দান’ন্তি এত্থ সামিসম্বন্ধো ন হোতি, অথ খো সম্পদানমেৰ, ‘দাযকস্সা’তি পন সামিসম্বন্ধো অজ্ঝাহরিতব্বো, তস্মা সামিভূতো দাযকোৰ ইস্সরো, ন সম্পদানভূতো সঙ্ঘো’’তি. তে এৰং ৰত্তব্বা – ‘‘ৰিহারদানং সঙ্ঘস্সা’’তি ইদং দানসমযে পৰত্তৰসেন ৰুত্তং, ন দিন্নসমযে পৰত্তৰসেন. দানকালে হি দাযকো অত্তনো ৰত্থুভূতং ৰিহারং সঙ্ঘস্স পরিচ্চজিত্ৰা দেতি, তস্মা তস্মিং সমযে দাযকো সামী হোতি, সঙ্ঘো সম্পদানং, দিন্নকালে পন সঙ্ঘোৰ সামী হোতি ৰিহারস্স পটিগ্গহিতত্তা, ন দাযকো পরিচ্চত্তত্তা, তস্মা সঙ্ঘো ৰিচারেতুং ইস্সরো. তেনাহ ভগৰা ‘‘পরিচ্চত্তং তং, ভিক্খৰে, দাযকেহী’’তি (চূল়ৰ. ২৭৩). ইদং পন সদ্দলক্খণগরুকা সদ্দহিস্সন্তীতি ৰুত্তং, অত্থতো পন চীৰরাদীনং চতুন্নং পচ্চযানং দানকালেযেৰ দাযকসন্তকভাৰো দিন্নকালতো পট্ঠায পটিগ্গাহকসন্তকভাৰো সব্বেসং পাকটো, তস্মা ইদম্পি ৰচনং দাযকসন্তকভাৰসাধকং ন হোতীতি দট্ঠব্বং.

এৰং হোতু, তথাপি ‘‘সচে ভিক্খূহি পরিচ্চত্তভাৰং ঞত্ৰা সামিকো ৰা তস্স পুত্তধীতরো ৰা অঞ্ঞো ৰা কোচি ৰংসে উপ্পন্নো পুন কপ্পিযৰোহারেন দেতি, ৰট্টতী’’তি অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৫৩৮-৫৩৯) ৰুত্তত্তা ৰিহারস্সামিকভূতদাযকস্স ৰা তস্স পুত্তধীতাদীনং ৰংসে উপ্পন্নানং ৰা দাতুং ইস্সরভাৰো সিদ্ধোযেৰাতি. ন সিদ্ধো. কস্মাতি চে? ননু ৰুত্তং ‘‘ভিক্খূহি পরিচ্চত্তভাৰং ঞত্ৰা’’তি, তস্মা অকপ্পিযত্তা ভিক্খূহি পরিচ্চত্তমেৰ কপ্পিযকরণত্থায দাযকাদীহি পুন কপ্পিযৰোহারেন দেতি, ৰট্টতি. যথা অপ্পটিগ্গহিতত্তা ভিক্খূহি অপরিভুত্তমেৰ খাদনীযভোজনীযং ভিক্খুসন্তকংযেৰ আপত্তিমোচনত্থং দাযকাদযো পটিগ্গহাপেতি, ন পরিভুত্তং, যথা চ বীজগামপরিযাপন্নংযেৰ ভিক্খুসন্তকং বীজগামভূতগামভাৰতো পরিমোচনত্থং কপ্পিযকারকাদযো কপ্পিযং করোন্তি, ন অপরিযাপন্নং, এৰং অকপ্পিযং ভিক্খূহি পরিচ্চত্তংযেৰ তল়াকাদিকং কপ্পিযকরণত্থং দাযকাদযো পুন দেন্তি, ন অপরিচ্চত্তং, তস্মা ইদম্পি ৰচনং কপ্পিযকরণত্তংযেৰ সাধেতি, ন ইস্সরত্তন্তি ৰিঞ্ঞাযতি.

তথাপি এৰং ৰদেয্যুং ‘‘জাতিভূমিযং জাতিভূমিকা উপাসকা আযস্মন্তং ধম্মিকত্থেরং সত্তহি জাতিভূমিকৰিহারেহি পব্বাজযিংসূতি ৰচনতো দাযকো ৰিহারস্স ইস্সরোতি ৰিঞ্ঞাযতি. ইস্সরত্তাযেৰ হি তে থেরং পব্বাজেতুং সক্কা, নো অনিস্সরা’’তি, ন খো পনেৰং দট্ঠব্বং. কস্মা? ‘‘জাতিভূমিকা উপাসকা’’ইচ্চেৰ হি ৰুত্তং, ন ‘‘ৰিহারদাযকা’’তি, তস্মা তস্মিং দেসে ৰসন্তা বহৰো উপাসকা আযস্মন্তং ধম্মিকত্থেরং অযুত্তচারিত্তা সকলসত্তৰিহারতো পব্বাজযিংসু, ন অত্তনো ৰিহারদাযকভাৰেন ইস্সরত্তা, তস্মা ইদম্পি উদাহরণং ন ইস্সরভাৰদীপকং, অথ খো অপরাধানুরূপকরণভাৰদীপকন্তি দট্ঠব্বং. এৰং যদা দাযকো ৰিহারং পতিট্ঠাপেত্ৰা দেতি, তস্স মুঞ্চচেতনং পত্ৰা দিন্নকালতো পট্ঠায সো ৰা তস্স ৰংসে উপ্পন্নো ৰা জনপদস্সামিকরাজাদযো ৰা ইস্সরা ভৰিতুং ৰা ৰিচারেতুং ৰা ন লভন্তি, পটিগ্গাহকভূতো সঙ্ঘো ৰা গণো ৰা পুগ্গলো ৰা সোযেৰ ইস্সরো ভৰিতুং ৰা ৰিচারেতুং ৰা লভতীতি দট্ঠব্বং.

তত্থ দাযকাদীনং ইস্সরো ভৰিতুং অলভনভাৰো কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ‘‘ৰত্থুপরিচ্চাগলক্খণত্তা দানস্স, পথৰাদিৰত্থুপরিচ্চাগেন চ পুন গহণস্স অযুত্তত্তা’’তি ৰিমতিৰিনোদনিযং ৰচনতো ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, যং দীযমানং পততি, তং সামং গহেত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং, পরিচ্চত্তং তং, ভিক্খৰে, দাযকেহী’’তি (চূল়ৰ. ২৭৩) ভগৰতা ৰুত্তত্তা চ ‘‘পরিচ্চত্তং তং, ভিক্খৰে, দাযকেহীতি ৰচনেন পনেত্থ পরসন্তকাভাৰো দীপিতো’’তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা চ ৰিঞ্ঞাযতি. সঙ্ঘাদীনং ইস্সরো ভৰিতুং লভনভাৰো কথং ঞাতব্বোতি চে? সঙ্ঘিকো নাম ৰিহারো সঙ্ঘস্স দিন্নো হোতি পরিচ্চত্তো, ‘‘পুগ্গলিকে পুগ্গলিকসঞ্ঞী অঞ্ঞস্স পুগ্গলিকে আপত্তি দুক্কটস্স, অত্তনো পুগ্গলিকে অনাপত্তী’’তি পাচিত্তিযপাল়িযং (পাচি. ১১৭, ১২৭) আগমনতো চ ‘‘অন্তমসো চতুরঙ্গুলপাদকং গামদারকেহি পংস্ৰাগারকেসু কীল়ন্তেহি কতম্পি সঙ্ঘস্স দিন্নতো পট্ঠায গরুভণ্ডং হোতী’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩২১) সমন্তপাসাদিকাযং ৰচনতো চ ‘‘অভিযোগেপি চেত্থ চাতুদ্দিসং সঙ্ঘং উদ্দিস্স ভিক্খূনং দিন্নং ৰিহারং ৰা পরিৰেণং ৰা আৰাসং ৰা মহন্তম্পি খুদ্দকম্পি অভিযুঞ্জতো অভিযোগো ন রুহতি, অচ্ছিন্দিত্ৰা গণ্হিতুম্পি ন সক্কোতি. কস্মা? সব্বেসং ধুরনিক্খেপাভাৰতো. ন হেত্থ সব্বে চাতুদ্দিসা ভিক্খূ ধুরনিক্খেপং করোন্তীতি. দীঘভাণকাদিভেদস্স পন গণস্স একপুগ্গলস্স ৰা সন্তকং অভিযুঞ্জিত্ৰা গণ্হন্তো সক্কোতি তে ধুরং নিক্খিপাপেতু’’ন্তি দুতিযপারাজিকৰণ্ণনাযং (পারা. অট্ঠ. ১.১০২) ৰচনতো চ ৰিঞ্ঞাযতি.

কথং দাযকাদীনং ৰিচারেতুং অলভনভাৰো ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? সন্তেসুপি ৰেল়ুৰনৰিহারাদিদাযকেসু তেসং ৰিচারণং অননুজানিত্ৰা ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পঞ্চহঙ্গেহি সমন্নাগতং ভিক্খুং সেনাসনগ্গাহাপকং সম্মন্নিতু’’ন্তি ভিক্খুস্সেৰ সেনাসনগ্গাহাপকসম্মুতিঅনুজানতো চ ভণ্ডনকারকেসু কোসম্বকভিক্খূসু সাৰত্থিং আগতেসু অনাথপিণ্ডিকেন চ ৰিসাখায মহাউপাসিকায চ ‘‘কথাহং, ভন্তে, তেসু ভিক্খূসু পটিপজ্জামী’’তি (মহাৰ. ৪৬৮) এৰং জেতৰনৰিহারদাযকপুব্বারামৰিহারদাযকভূতেসু আরোচিতেসুপি তেসং সেনাসনৰিচারণং অৰত্ৰা আযস্মতা সারিপুত্তত্থেরেন ‘‘কথং নু খো, ভন্তে, তেসু ভিক্খূসু সেনাসনে পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি আরোচিতে ‘‘তেন হি, সারিপুত্ত, ৰিৰিত্তং সেনাসনং দাতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা ‘‘সচে পন, ভন্তে, ৰিৰিত্তং ন হোতি, কথং পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘তেন হি ৰিৰিত্তং কত্ৰাপি দাতব্বং, ন ত্ৰেৰাহং, সারিপুত্ত, কেনচি পরিযাযেন ৰুড্ঢতরস্স ভিক্খুনো সেনাসনং পটিবাহিতব্বন্তি ৰদামি, যো পটিবাহেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ৪৭৩) থেরস্সেৰ সেনাসনস্স ৰিচারণস্স অনুঞ্ঞাতত্তা চ ৰিঞ্ঞাযতি.

কথং পন সঙ্ঘাদীনং সেনাসনং ৰিচারেতুং লভনভাৰো ৰিঞ্ঞাযতীতি? ‘‘এৰঞ্চ, ভিক্খৰে, সম্মন্নিতব্বো – পঠমং ভিক্খু যাচিতব্বো, যাচিত্ৰা ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন সঙ্ঘো ঞাপেতব্বো –

সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো…পে… সম্মতো সঙ্ঘেন ইত্থন্নামো ভিক্খু সেনাসনগ্গাহাপকো, খমতি সঙ্ঘস্স, তস্মা তুণ্হী, এৰমেতং ধারযামীতি (চূল়ৰ. ৩১৭).

এৰং সঙ্ঘেন সেনাসনগ্গাহাপকং সম্মন্নাপেত্ৰা পুন তেন সঙ্ঘসম্মতেন সেনাসনগ্গাহাপকেন সেনাসনগ্গাহকৰিধানং অনুজানিতুং অনুজানামি, ভিক্খৰে, পঠমং ভিক্খূ গণেতুং, ভিক্খূ গণেত্ৰা সেয্যা গণেতুং, সেয্যা গণেত্ৰা সেয্যগ্গেন গাহেতু’’ন্তি ৰচনতো সঙ্ঘিকসেনাসনস্স সঙ্ঘেন ৰিচারেতুং লভনভাৰো ৰিঞ্ঞাযতি.

‘‘দীঘভাণকাদিভেদস্স পন গণস্স একপুগ্গলস্স ৰা দিন্নৰিহারাদিং অচ্ছিন্দিত্ৰা গণ্হন্তে ধুরনিক্খেপসম্ভৰা পারাজিক’’ন্তি অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ১.১০২) আগমনতো চ ‘‘অত্তনো পুগ্গলিকে অনাপত্তী’’তি পাল়িযং (পাচি. ১১৭) আগমনতো চ ‘‘যস্মিং পন ৰিস্সাসো রুহতি, তস্স সন্তকং অত্তনো পুগ্গলিকমিৰ হোতীতি মহাপচ্চরিআদীসু ৰুত্ত’’ন্তি অট্ঠকথাযং (পাচি. অট্ঠ. ১১২) ৰচনতো চ গণস্স দিন্নো গণসন্তকৰিহারো গণেনেৰ ৰিচারীযতে, নো দাযকাদীহি. পুগ্গলস্স দিন্নো পুগ্গলিকৰিহারোপি পটিগ্গাহকপুগ্গলেনেৰ ৰিচারীযতে, নো দাযকাদীহীতি ৰিঞ্ঞাযতি. এৰং ৰিনযপাল়িযং অট্ঠকথাটীকাসু চ ৰিহারস্স সঙ্ঘিকগণসন্তকপুগ্গলিকৰসেন তিৰিধস্সেৰ ৰচনতো চ তেসংযেৰ সঙ্ঘগণপুগ্গলানং ৰিহারৰিচারণস্স অনুঞ্ঞাতত্তা চ দাযকসন্তকস্স ৰিহারস্স ৰিসুং অৰুত্তত্তা চ দাযকানং ৰিহারৰিচারণস্স অননুঞ্ঞাতত্তা চ সঙ্ঘাদযো এৰ ৰিহারস্স ইস্সরা হোন্তি, তেযেৰ চ ৰিচারেতুং লভন্তীতি দট্ঠব্বং.

এৰং হোতু, তেসু পটিগ্গাহকভূতেসু সঙ্ঘগণপুগ্গলেসু সো ৰিহারো কস্স সন্তকো হোতি, কেন চ ৰিচারেতব্বোতি? ৰুচ্চতে – সঙ্ঘিকৰিহারে তাৰ ‘‘আগতানাগতস্স চাতুদ্দিসস্স সঙ্ঘস্স দম্মী’’তি দিন্নত্তা পটিগ্গাহকেসু কালকতেসুপি তদঞ্ঞো চাতুদ্দিসসঙ্ঘো চ অনাগতসঙ্ঘো চ ইস্সরো, তস্স সন্তকো, তেন ৰিচারেতব্বো. গণসন্তকে পন তস্মিং গণে যাৰ একোপি অত্থি, তাৰ গণসন্তকোৰ, তেন অৰসিট্ঠেন ভিক্খুনা ৰিচারেতব্বো. সব্বেসু কালকতেসু যদি সকলগণো ৰা তংগণপরিযাপন্নঅৰসিট্ঠপুগ্গলো ৰা জীৰমানকালেযেৰ যস্স কস্সচি দিন্নো, যেন চ ৰিস্সাসগ্গাহৰসেন গহিতো, সো ইস্সরো. সচেপি সকলগণো জীৰমানকালেযেৰ অঞ্ঞগণস্স ৰা সঙ্ঘস্স ৰা পুগ্গলস্স ৰা দেতি, তে অঞ্ঞগণসঙ্ঘপুগ্গলা ইস্সরা হোন্তি. পুগ্গলিকৰিহারে পন সো ৰিহারস্সামিকো অত্তনো জীৰমানকালেযেৰ সঙ্ঘস্স ৰা গণস্স ৰা পুগ্গলস্স ৰা দেতি, তে ইস্সরা হোন্তি. যো ৰা পন তস্স জীৰমানস্সেৰ ৰিস্সাসগ্গাহৰসেন গণ্হাতি, সোৰ ইস্সরো হোতীতি দট্ঠব্বো.

কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? সঙ্ঘিকে ৰিহারস্স গরুভণ্ডত্তা অৰিস্সজ্জিযং অৰেভঙ্গিকং হোতি, ন কস্সচি দাতব্বং. গণসন্তকপুগ্গলিকেসু পন তেসং সামিকত্তা দানৰিস্সাসগ্গাহা রুহন্তি, ‘‘তস্মা সো জীৰমানোযেৰ সব্বং অত্তনো পরিক্খারং নিস্সজ্জিত্ৰা কস্সচি অদাসি, কোচি ৰা ৰিস্সাসং অগ্গহেসি. যস্স দিন্নং, যেন চ গহিতং, তস্সেৰ হোতী’’তি চ ‘‘দ্ৰিন্নং সন্তকং হোতি অৰিভত্তং, একস্মিং কালকতে ইতরো সামী, বহূনম্পি সন্তকে এসেৰ নযো’’তি (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৬৯) চ অট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা ৰিঞ্ঞাযতি.

এৰং পন ৰিস্সজ্জেত্ৰা অদিন্নং ‘‘মমচ্চযেন অসুকস্স হোতূ’’তি দানং অচ্চযদানত্তা ন রুহতি. ৰুত্তঞ্হেতং অট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৪১৯) ‘‘সচে হি পঞ্চসু সহধম্মিকেসু যো কোচি কালং করোন্তো ‘মমচ্চযেন ময্হং পরিক্খারো উপজ্ঝাযস্স হোতু, আচরিযস্স হোতু, সদ্ধিৰিহারিকস্স হোতু, অন্তেৰাসিকস্স হোতু, মাতু হোতু, পিতু হোতু, অঞ্ঞস্স ৰা কস্সচি হোতূ’তি ৰদতি, তেসং ন হোতি, সঙ্ঘস্সেৰ হোতি. ন হি পঞ্চন্নং সহধম্মিকানং অচ্চযদানং রুহতি, গিহীনং পন রুহতী’’তি. এত্থ চ একচ্চে পন ৰিনযধরা ‘‘গিহীনন্তি পদং সম্পদানন্তি গহেত্ৰা ভিক্খূনং সন্তকং অচ্চযদানৰসেন গিহীনং দদন্তে রুহতি, পঞ্চন্নং পন সহধম্মিকানং দেন্তো ন রুহতী’’তি ৰদন্তি. এৰং সন্তে মাতাপিতূনং দদন্তোপি রুহেয্য তেসং গিহিভূতত্তা. ‘‘অথ চ পন ‘মাতু হোতু, পিতু হোতু, অঞ্ঞস্স ৰা কস্সচি হোতূ’তি ৰদতি, তেসং ন হোতী’’তি ৰচনতো ন রুহতীতি ৰিঞ্ঞাযতি, তস্মা ‘‘গিহীনং পনা’’তি ইদং ন সম্পদানৰচনং, অথ খো সামিৰচনমেৰাতি দট্ঠব্বং. তেন গিহীনং পন সন্তকং অচ্চযদানং রুহতীতি সম্বন্ধো কাতব্বো.

কিঞ্চ ভিয্যো – ‘‘সচে হি পঞ্চসু সহধম্মিকেসু যো কোচি কালং করোন্তো মমচ্চযেন ময্হং পরিক্খারো’’তি আরভিত্ৰা ‘‘ন হি পঞ্চন্নং সহধম্মিকানং অচ্চযদানং রুহতি, গিহীনং পন রুহতী’’তি ৰুত্তত্তা সাম্যত্থে ছট্ঠীবহুৰচনং সমত্থিতং ভৰতি. যদি এৰং ‘‘গিহীন’’ন্তি পদস্স অসম্পদানত্তে সতি কতমং সম্পদানং হোতীতি? ‘‘যস্স কস্সচী’’তি পদং. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৪১৯) ‘‘মাতু হোতু, পিতু হোতু, অঞ্ঞস্স ৰা কস্সচি হোতূ’’তি. অযমত্থো অজ্জুকৰত্থুনা (পারা. ১৫৮) দীপেতব্বো. এৰং জীৰমানকালেযেৰ দত্ৰা মতেসু ৰিনিচ্ছযো অম্হেহি ঞাতো, কস্সচি অদত্ৰা মতেসু ৰিনিচ্ছযো কথং ঞাতব্বোতি? তত্থাপি সঙ্ঘিকে তাৰ হেট্ঠা ৰুত্তনযেন সঙ্ঘোৰ ইস্সরো, গণসন্তকে পন একচ্চেসু অৰসেসা ইস্সরা, সব্বেসু মতেসু সঙ্ঘোৰ ইস্সরো. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৬৯) ‘‘সব্বেসু মতেসু সঙ্ঘিকং হোতী’’তি. পুগ্গলিকে পন ৰিহারস্স গরুভণ্ডত্তা অৰিস্সজ্জিযং অৰেভঙ্গিকং সঙ্ঘিকমেৰ হোতি.

কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ‘‘ভিক্খুস্স, ভিক্খৰে, কালকতে সঙ্ঘো সামী পত্তচীৰরে, অপিচ গিলানুপট্ঠাকা বহূপকারা, অনুজানামি, ভিক্খৰে, সঙ্ঘেন তিচীৰরঞ্চ পত্তঞ্চ গিলানুপট্ঠাকানং দাতুং. যং তত্থ লহুভণ্ডং লহুপরিক্খারং, তং সম্মুখীভূতেন সঙ্ঘেন ভাজেতুং. যং তত্থ গরুভণ্ডং গরুপরিক্খারং, তং আগতানাগতস্স চাতুদ্দিসস্স সঙ্ঘস্স অৰিস্সজ্জিযং অৰেভঙ্গিক’’ন্তি (মহাৰ. ৩৬৯) তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন ৰুত্তত্তা ৰিঞ্ঞাযতি. এৰম্পি ‘‘গরুভণ্ডং গরুপরিক্খারং’’ইচ্চেৰ ভগৰতা ৰুত্তং, ন ‘‘ৰিহার’’ন্তি, তস্মা কথং ৰিহারস্স গরুভণ্ডভাৰোতি ৰিঞ্ঞাযতীতি? ‘‘ৰিহারো ৰিহারৰত্থু, ইদং দুতিযং অৰেভঙ্গিক’’ন্তি পাল়িযং,

‘‘দ্ৰিসঙ্গহানি দ্ৰে হোন্তি, ততিযং চতুসঙ্গহং;

চতুত্থং নৰকোট্ঠাসং, পঞ্চমং অট্ঠভেদনং.

‘‘ইতি পঞ্চহি রাসীহি, পঞ্চনিম্মললোচনো;

পঞ্চৰীসৰিধং নাথো, গরুভণ্ডং পকাসযী’’তি. (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩২১) –

অট্ঠকথাযঞ্চ ৰুত্তত্তা ৰিঞ্ঞাযতি.

ইতি দাযকো ৰিহারং কত্ৰা কুলূপকভিক্খুস্স দেতি, তস্স মুঞ্চচেতনুপ্পত্তিতো পুব্বকালে দাযকো ৰিহারস্সামিকো হোতি, দাতুং ৰা ৰিচারেতুং ৰা ইস্সরো, মুঞ্চচেতনুপ্পত্তিতো পট্ঠায পটিগ্গাহকভিক্খু সামিকো হোতি, পরিভুঞ্জিতুং ৰা অঞ্ঞেসং দাতুং ৰা ইস্সরো. সো পুগ্গলো অত্তনো জীৰমানক্খণেযেৰ সদ্ধিৰিহারিকাদীনং নিস্সজ্জিত্ৰা দেতি, তদা তে সদ্ধিৰিহারিকাদযো সামিকা হোন্তি, পরিভুঞ্জিতুং ৰা অঞ্ঞস্স ৰা দাতুং ইস্সরা. যদি পন কস্সচি অদত্ৰাৰ কালং করোতি, তদা সঙ্ঘোৰ তস্স ৰিহারস্স সামিকো হোতি, ন দাযকো ৰা পুগ্গলো ৰা, সঙ্ঘানুমতিযা এৰ পুগ্গলো পরিভুঞ্জিতুং লভতি, ন অত্তনো ইস্সরৰতাযাতি দট্ঠব্বো.

এৰং মূলতোযেৰ সঙ্ঘস্স দিন্নত্তা সঙ্ঘিকভূতৰিহারো ৰা মূলে গণপুগ্গলানং দিন্নত্তা গণসন্তকপুগ্গলিকভূতোপি তেসং গণপুগ্গলানং অঞ্ঞস্স নিস্সজ্জনৰসেন অদত্ৰা কালকতত্তা পচ্ছা সঙ্ঘিকভাৰং পত্তৰিহারো ৰা সঙ্ঘেন ৰিচারেতব্বো হোতি. সঙ্ঘেনপি ভগৰতো অনুমতিযা সেনাসনগ্গাহাপকং সম্মন্নিত্ৰা গাহাপেতব্বো. ৰুত্তঞ্হেতং সেনাসনক্খন্ধকে (চূল়ৰ. ৩১৭) ‘‘অথ খো ভিক্খূনং এতদহোসি ‘কেন নু খো সেনাসনং গাহেতব্ব’ন্তি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – ‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পঞ্চহঙ্গেহি সমন্নাগতং ভিক্খুং সেনাসনগ্গাহাপকং সম্মন্নিতু’ন্তি’’আদি.

ইমস্মিং ঠানে ‘‘সেনাসনগ্গাহো নাম ৰস্সকালৰসেন সেনাসনগ্গাহো, উতুকালৰসেন সেনাসনগ্গাহো, ধুৰৰাসৰসেন সেনাসনগ্গাহোতি তিৰিধো হোতি. তেসু ৰস্সকালৰসেন সেনাসনগ্গাহো পুরিমৰস্সৰসেন সেনাসনগ্গাহো, পচ্ছিমৰস্সৰসেন সেনাসনগ্গাহোতি দুৰিধো. উতুকালৰসেন সেনাসনগ্গাহোপি অন্তরামুত্তকৰসেন সেনাসনগ্গাহো, তঙ্খণপটিসল্লানৰসেন সেনাসনগ্গাহোতি দুৰিধো’’তি আচরিযা ৰদন্তি, এতং পাল়িযা চ অট্ঠকথায চ অসমেন্তং ৰিয দিস্সতি. পাল়িযঞ্হি (চূল়ৰ. ৩১৮) ‘‘অথ খো ভিক্খূনং এতদহোসি ‘কতি নু খো সেনাসনগ্গাহো’তি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – তযোমে, ভিক্খৰে, সেনাসনগ্গাহা পুরিমকো পচ্ছিমকো অন্তরামুত্তকো. অপরজ্জুগতায আসাল়্হিযা পুরিমকো গাহেতব্বো, মাসগতায আসাল়্হিযা পচ্ছিমকো গাহেতব্বো, অপরজ্জুগতায পৰারণায আযতিং ৰস্সাৰাসত্থায অন্তরামুত্তকো গাহেতব্বো. ইমে খো, ভিক্খৰে, তযো সেনাসনগ্গাহা’’তি এৰং আগতো, অট্ঠকথাযম্পি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩১৮) ‘‘তীসু সেনাসনগ্গাহেসু পুরিমকো চ পচ্ছিমকো চাতি ইমে দ্ৰে গাহা থাৰরা. অন্তরামুত্তকে অযং ৰিনিচ্ছযো…পে… অযং তাৰ অন্তোৰস্সে ৰস্সূপনাযিকাদিৰসেন পাল়িযং আগতসেনাসনগ্গাহকথা, অযং পন সেনাসনগ্গাহো নাম দুৰিধো হোতি উতুকালে চ ৰস্সাৰাসে চা’’তি এৰং আগতো, তস্মা সঙ্ঘেন সম্মতসেনাসনগ্গাহাপকেন ৰিচারেতব্বা.

সেনাসনগ্গাহো নাম উতুকালে সেনাসনগ্গাহো, ৰস্সাৰাসে সেনাসনগ্গাহোতি দুৰিধো. তত্থ উতুকালো নাম হেমন্তউতুগিম্হউতুৰসেন অট্ঠ মাসা, তস্মিং কালে ভিক্খূ অনিযতাৰাসা হোন্তি, তস্মা যে যদা আগচ্ছন্তি, তেসং তদা ভিক্খূ উট্ঠাপেত্ৰা সেনাসনং দাতব্বং, অকালো নাম নত্থি. অযং উতুকালে সেনাসনগ্গাহো নাম. ৰস্সাৰাসে সেনাসনগ্গাহো পন ‘‘পুরিমকো পচ্ছিমকো অন্তরামুত্তকো’’তি পাল়িযং আগতনযেন তিৰিধো হোতি. অন্তরামুত্তকোপি হি আযতিং ৰস্সাৰাসত্থায গাহিতত্তা ৰস্সাৰাসে সেনাসনগ্গাহমেৰ পৰিসতি, ন উতুকালে সেনাসনগ্গাহো. ৰুত্তঞ্হি ভগৰতা ‘‘অপরজ্জুগতায পৰারণায আযতিং ৰস্সাৰাসত্থায অন্তরামুত্তকো গাহেতব্বো’’তি. তঙ্খণপটিসল্লানৰসেন সেনাসনগ্গাহোতি চ নেৰ পাল়িযং ন অট্ঠকথাযং ৰিসুং আগতো, উতুকালে সেনাসনগ্গাহোযেৰ তদঙ্গসেনাসনগ্গাহোতিপি তঙ্খণপটিসল্লানৰসেন সেনাসনগ্গাহোতিপি ৰদন্তি, তস্মা উতুকালৰসেন সেনাসনগ্গাহোপি ‘‘অন্তরামুত্তকৰসেন সেনাসনগ্গাহো তঙ্খণপটিসল্লানৰসেন সেনাসনগ্গাহোতি দুব্বিধো’’তি ন ৰত্তব্বো.

অথাপি ৰদন্তি ‘‘যথাৰুত্তেসু পঞ্চসু সেনাসনগ্গাহেসু চত্তারো সেনাসনগ্গাহা পঞ্চঙ্গসমন্নাগতেন সেনাসনগ্গাহাপকসম্মুতিলদ্ধেন ভিক্খুনা অন্তোউপচারসীমট্ঠেন হুত্ৰা অন্তোসীমট্ঠানং ভিক্খূনং যথাৰিনযং ৰিচারেতব্বা হোন্তি, তে পন ৰিচারণা যাৰজ্জকালা থাৰরা হুত্ৰা ন তিট্ঠন্তি, ধুৰৰাসৰসেন ৰিচারণমেৰ যাৰজ্জকালা থাৰরং হুত্ৰা তিট্ঠতী’’তি, তম্পি তথা ন সক্কা ৰত্তুং. কস্মা? সেনাসনগ্গাহাপকভেদে ‘‘ধুৰৰাসৰসেন সেনাসনগ্গাহো’’তি পাল়িযং অট্ঠকথাযঞ্চ নত্থি. ধুৰৰাসৰসেন ৰিচারণঞ্চ সম্মুতিলদ্ধেন সেনাসনগ্গাহাপকেন ৰিচারেতব্বং ন হোতি, অথ খো সমগ্গেন সঙ্ঘেন অপলোকনকম্মৰসেন দুৰঙ্গসমন্নাগতস্স ভিক্খুস্স অনুট্ঠাপনীযং কত্ৰা দানমেৰ, তস্মা সমগ্গো সঙ্ঘো বহূপকারতাগুণৰিসিট্ঠতাসঙ্খাতেহি দ্ৰীহি অঙ্গেহি সমন্নাগতং ভিক্খুং অপলোকনকম্মৰসেন সম্মন্নিত্ৰা তস্স ফাসুকং আৰাসং ধুৰৰাসৰসেন অনুট্ঠাপনীযং কত্ৰা দেতি, তং যাৰজ্জকালা থাৰরং হুত্ৰা তিট্ঠতীতি ৰত্তব্বং.

সমগ্গো সঙ্ঘোৰ ধুৰৰাসৰসেন দেতি, ন সেনাসনগ্গাহাপকোতি অযমত্থো কথং ঞাতব্বোতি চে? ‘‘সঙ্ঘো পন ভণ্ডাগারিকস্স ৰা ধম্মকথিকৰিনযধরাদীনং ৰা গণৰাচকআচরিযস্স ৰা বহূপকারতং গুণৰিসিট্ঠতঞ্চ সল্লক্খেন্তো ধুৰৰাসত্থায ৰিহারং সম্মন্নিত্ৰা দেতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১২০; কঙ্খা. অট্ঠ. অনুপখজ্জসিক্খাপদৰণ্ণনা) ‘‘সঙ্ঘো পন বহুস্সুতস্স উদ্দেসপরিপুচ্ছাদীহি বহূপকারস্স ভারনিত্থারকস্স ফাসুকং আৰাসং অনুট্ঠাপনীযং কত্ৰা দেতী’’তি চ ‘‘সঙ্ঘো পন ভণ্ডাগারিকস্স ৰা ধম্মকথিকৰিনযধরগণৰাচকাচরিযানং ৰা বহূপকারতং গুণৰিসিট্ঠতঞ্চ সল্লক্খেত্ৰা ধুৰৰাসত্থায ৰিহারং সল্লক্খেত্ৰা সম্মন্নিত্ৰা দেতী’’তি চ ‘‘বহুস্সুতস্স সঙ্ঘভারনিত্থারকস্স ভিক্খুনো অনুট্ঠাপনীযসেনাসনম্পী’’তি (পরি. অট্ঠ. ৪৯৫-৪৯৬) চ ‘‘অপলোকনকম্মং নাম সীমট্ঠকং সঙ্ঘং সোধেত্ৰা ছন্দারহানং ছন্দং আহরিত্ৰা সমগ্গস্স সঙ্ঘস্স অনুমতিযা তিক্খত্তুং সাৰেত্ৰা কত্তব্বং কম্ম’’ন্তি চ অট্ঠকথাসু (পরি. অট্ঠ. ৪৮২) ৰচনতো সাধুকং নিস্সংসযেন ঞাতব্বোতি.

কথং পন অপলোকনকম্মেন দাতব্বভাৰো ৰিঞ্ঞাযতীতি? ‘‘বহুস্সুতস্স সঙ্ঘভারনিত্থারকস্স ভিক্খুনো অনুট্ঠাপনীযসেনাসনম্পি সঙ্ঘকিচ্চং করোন্তানং কপ্পিযকারকাদীনং ভত্তৰেতনম্পি অপলোকনকম্মেন দাতুং ৰট্টতী’’তি পরিৰারট্ঠকথাযং (পরি. অট্ঠ. ৪৯৫-৪৯৬) কম্মৰগ্গে আগতত্তা ৰিঞ্ঞাযতি. কথং পন দুৰঙ্গসমন্নাগতস্স ভিক্খুনোযেৰ দাতব্বভাৰো ৰিঞ্ঞাযতীতি? ‘‘বহূপকারতন্তি ভণ্ডাগারিকতাদিবহুউপকারভাৰং. ন কেৰলং ইদমেৰাতি আহ ‘গুণৰিসিট্ঠতঞ্চা’তিআদি. তেন বহূপকারত্তেপি গুণৰিসিট্ঠত্তাভাৰে, গুণৰিসিট্ঠত্তেপি বহূপকারত্তাভাৰে দাতুং ন ৰট্টতীতি দস্সেতী’’তি ৰিনযত্থমঞ্জূসাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. টী. অনুপখজ্জসিক্খাপদৰণ্ণনা) ৰুত্তত্তা ৰিঞ্ঞাযতি.

কস্মা পন সেনাসনগ্গাহাপকেন ৰিচারেতব্বো সেনাসনগ্গাহো যাৰজ্জকালা ন তিট্ঠতীতি? পঞ্চঙ্গসমন্নাগতস্স সেনাসনগ্গাহাপকস্স ভিক্খুনো দুল্লভত্তা, নানাদেসৰাসীনং নানাচরিযকুলসম্ভৰানং ভিক্খূনং একসম্ভোগপরিভোগস্স দুক্করত্তা চ ইমেহি দ্ৰীহি কারণেহি ন তিট্ঠতি. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পঞ্চহঙ্গেহি সমন্নাগতং ভিক্খুং সেনাসনগ্গাহাপকং সম্মন্নিতুং, যো ন ছন্দাগতিং গচ্ছেয্য, ন দোসাগতিং গচ্ছেয্য, ন মোহাগতিং গচ্ছেয্য, ন ভযাগতিং গচ্ছেয্য, গহিতাগহিতঞ্চ জানেয্যা’’তি (চূল়ৰ. ৩১৭). অট্ঠকথাযম্পি (পাচি. অট্ঠ. ১২২) ‘‘এৰরূপেন হি সভাগপুগ্গলেন একৰিহারে ৰা একপরিৰেণে ৰা ৰসন্তেন অত্থো নত্থী’’তি ৰুত্তং. কস্মা পন ধুৰৰাসত্থায দানৰিচারো যাৰজ্জকালা তিট্ঠতীতি? পঞ্চঙ্গসমন্নাগতাভাৰেপি সীমট্ঠকস্স সমগ্গস্স সঙ্ঘস্স অনুমতিযা কত্তব্বত্তা. ৰুত্তঞ্হি ‘‘অপলোকনকম্মং নাম সীমট্ঠকং সঙ্ঘং সোধেত্ৰা ছন্দারহানং ছন্দং আহরিত্ৰা সমগ্গস্স সঙ্ঘস্স অনুমতিযা তিক্খত্তুং সাৰেত্ৰা কত্তব্বং কম্ম’’ন্তি (পরি. অট্ঠ. ৪৮২).

উতুকালে সঙ্ঘিকসেনাসনে ৰসন্তেন আগতো ভিক্খু ন পটিবাহেতব্বো অঞ্ঞত্র অনুট্ঠাপনীযা. ৰুত্তঞ্হি ভগৰতা ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ৰস্সানং তেমাসং পটিবাহিতুং, উতুকালং পন ন পটিবাহিতু’’ন্তি (চূল়ৰ. ৩১৮). ‘‘অঞ্ঞত্র অনুট্ঠাপনীযা’’তি ৰুত্তং, কতমে অনুট্ঠাপনীযাতি? চত্তারো অনুট্ঠাপনীযা ৰুড্ঢতরো, ভণ্ডাগারিকো, গিলানো, সঙ্ঘতো লদ্ধসেনাসনো চ. তত্থ ৰুড্ঢতরো ভিক্খু তস্মিং ৰিহারে অন্তোসীমট্ঠকভিক্খূসু অত্তনা ৰুড্ঢতরস্স অঞ্ঞস্স অভাৰা যথাৰুড্ঢং কেনচি অনুট্ঠাপনীযো. ভণ্ডাগারিকো সঙ্ঘেন সম্মন্নিত্ৰা ভণ্ডাগারস্স দিন্নতায সঙ্ঘস্স ভণ্ডং রক্খন্তো গোপেন্তো ৰসতি, তস্মা সো ভণ্ডাগারিকো কেনচি অনুট্ঠাপনীযো. গিলানো গেলঞ্ঞাভিভূতো অত্তনো লদ্ধসেনাসনে ৰসন্তো কেনচি অনুট্ঠাপনীযো. সঙ্ঘতো লদ্ধসেনাসনো সমগ্গেন সঙ্ঘেন দিন্নসেনাসনত্তা কেনচি অনুট্ঠাপনীযো. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৪৩) ‘‘চত্তারো হি ন ৰুট্ঠাপেতব্বা ৰুড্ঢতরো, ভণ্ডাগারিকো, গিলানো, সঙ্ঘতো লদ্ধসেনাসনোতি. তত্থ ৰুড্ঢতরো অত্তনো ৰুড্ঢতায নৰকতরেন ন ৰুট্ঠাপেতব্বো, ভণ্ডাগারিকো সঙ্ঘেন সম্মন্নিত্ৰা ভণ্ডাগারস্স দিন্নতায, গিলানো অত্তনো গিলানতায, সঙ্ঘো পন বহুস্সুতস্স উদ্দেসপরিপুচ্ছাদীহি বহূপকারস্স ভারনিত্থারকস্স ফাসুকং আৰাসং অনুট্ঠাপনীযং কত্ৰা দেতি, তস্মা সো উপকারকতায চ সঙ্ঘতো লদ্ধতায চ ন ৰুট্ঠাপেতব্বো’’তি. ঠপেত্ৰা ইমে চত্তারো অৰসেসা ৰুট্ঠাপনীযাৰ হোন্তি.

অপরস্মিং ভিক্খুম্হি আগতে ৰুট্ঠাপেত্ৰা সেনাসনং দাপেতব্বং. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩১৮) ‘‘উতুকালে তাৰ কেচি আগন্তুকা ভিক্খূ পুরেভত্তং আগচ্ছন্তি, কেচি পচ্ছাভত্তং পঠমযামং ৰা মজ্ঝিমযামং ৰা পচ্ছিমযামং ৰা, যে যদা আগচ্ছন্তি, তেসং তদাৰ ভিক্খূ উট্ঠাপেত্ৰা সেনাসনং দাতব্বং, অকালো নাম নত্থী’’তি. এতরহি পন সদ্ধা পসন্না মনুস্সা ৰিহারং কত্ৰা অপ্পেকচ্চে পণ্ডিতানং ৰচনং সুত্ৰা ‘‘সঙ্ঘে দিন্নং মহপ্ফল’’ন্তি ঞত্ৰা চাতুদ্দিসং সঙ্ঘং আরব্ভ ‘‘ইমং ৰিহারং আগতানাগতস্স চাতুদ্দিসস্স সঙ্ঘস্স দেমা’’তি ৰত্ৰা দেন্তি, অপ্পেকচ্চে অত্তনা পসন্নং ভিক্খুং আরব্ভ ৰিহারং কত্ৰাপি দানকালে তেন উয্যোজিতা হুত্ৰা চাতুদ্দিসং সঙ্ঘং আরব্ভ ৰুত্তনযেন দেন্তি, অপ্পেকচ্চে করণকালেপি দানকালেপি অত্তনো কুলূপকভিক্খুমেৰ আরব্ভ পরিচ্চজন্তি, তথাপি দক্খিণোদকপাতনকালে তেন সিক্খাপিতা যথাৰুত্তপাঠং ৰচীভেদং করোন্তি, চিত্তেন পন কুলূপকস্সেৰ দেন্তি, ন সব্বসঙ্ঘসাধারণত্থং ইচ্ছন্তি.

ইমেসু তীসু দানেসু পঠমং পুব্বকালেপি দানকালেপি সঙ্ঘং উদ্দিস্স পৰত্তত্তা সব্বসঙ্ঘিকং হোতি. দুতিযং পুব্বকালে পুগ্গলং উদ্দিস্স পৰত্তমানম্পি দানকালে সঙ্ঘং উদ্দিস্স পৰত্তত্তা সঙ্ঘিকমেৰ. ততিযং পন পুব্বকালেপি দানকালেপি কুলূপকপুগ্গলমেৰ উদ্দিস্স পৰত্ততি, ন সঙ্ঘং, কেৰলং ভিক্খুনা ৰুত্তানুসারেনেৰ ৰচীভেদং করোন্তি. এৰং সন্তে ‘‘কিং অযং ৰিহারো চিত্তৰসেন পুগ্গলিকো হোতি, ৰচীভেদৰসেন সঙ্ঘিকো’’তি চিন্তাযং একচ্চে এৰং ৰদেয্যুং –

‘‘মনোপুব্বঙ্গমা ধম্মা, মনোসেট্ঠা মনোমযা;

মনসা চে পসন্নেন, ভাসতি ৰা করোতি ৰা;

ততো নং সুখমন্ৰেতি, ছাযাৰ অনপাযিনীতি. (ধ. প. ২) –

ৰচনতো চিত্তৰসেন পুগ্গলিকো হোতী’’তি. অঞ্ঞে ‘‘যথা দাযকা ৰদন্তি, তথা পটিপজ্জিতব্বন্তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩২৫) ৰচনতো ৰচীভেদৰসেন সঙ্ঘিকো হোতী’’তি.

তত্রাযং ৰিচারণা – ইদং দানং পুব্বে পুগ্গলস্স পরিণতং পচ্ছা সঙ্ঘস্স পরিণামিতং, তস্মা ‘‘সঙ্ঘিকো’’তি ৰুত্তে নৰসু অধম্মিকদানেসু ‘‘পুগ্গলস্স পরিণতং সঙ্ঘস্স পরিণামেতী’’তি (পারা. ৬৬০) ৰুত্তং অট্ঠমং অধম্মিকদানং হোতি, তস্স দানস্স পটিগ্গহাপি পরিভোগাপি অধম্মিকপটিগ্গহা অধম্মিকপরিভোগা হোন্তি. ‘‘পুগ্গলিকো’’তি ৰুত্তে তীসু ধম্মিকদানেসু ‘‘পুগ্গলস্স দিন্নং পুগ্গলস্সেৰ দেতী’’তি ৰুত্তং ততিযধম্মিকদানং হোতি, তস্স পটিগ্গহাপি পরিভোগাপি ধম্মিকপটিগ্গহা ধম্মিকপরিভোগা হোন্তি, তস্মা পুগ্গলিকপক্খং ভজতি. অপ্পেকচ্চে সুত্তন্তিকাদিগণে পসীদিত্ৰা ৰিহারং কারেত্ৰা গণস্স দেন্তি ‘‘ইমং ৰিহারং আযস্মন্তানং দম্মী’’তি. অপ্পেকচ্চে পুগ্গলে পসীদিত্ৰা ৰিহারং কত্ৰা পুগ্গলস্স দেন্তি ‘‘ইমং ৰিহারং আযস্মতো দম্মী’’তি. এতে পন গণসন্তকপুগ্গলিকা ৰিহারা দানকালতো পট্ঠায পটিগ্গাহকসন্তকাৰ হোন্তি, ন দাযকসন্তকা. তেসু গণসন্তকো তাৰ একচ্চেসু মতেসু অৰসেসানং সন্তকো, তেসু ধরমানেসুযেৰ কস্সচি দেন্তি, তস্স সন্তকো. কস্সচি অদত্ৰা সব্বেসু মতেসু সঙ্ঘিকো হোতি. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৬৯) ‘‘দ্ৰিন্নং সন্তকং হোতি অৰিভত্তং, একস্মিং কালকতে ইতরো সামী, বহূনং সন্তকেপি এসেৰ নযো. সব্বেসু মতেসু সঙ্ঘিকংৰ হোতী’’তি.

পুগ্গলিকৰিহারোপি যদি সো পটিগ্গাহকপুগ্গলো অত্তনো জীৰমানকালেযেৰ সদ্ধিৰিহারিকাদীনং দেতি, কোচি ৰা তস্স ৰিস্সাসেন তং ৰিহারং অগ্গহেসি, তস্স সন্তকো হোতি. কস্সচি অদত্ৰা কালকতে সঙ্ঘিকো হোতি. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং ‘‘সো জীৰমানোযেৰ সব্বং অত্তনো পরিক্খারং নিস্সজ্জিত্ৰা কস্সচি অদাসি, কোচি ৰা ৰিস্সাসং অগ্গহেসি. যস্স দিন্নো, যেন চ গহিতো, তস্সেৰ হোতী’’তি. পাল়িযঞ্চ (মহাৰ. ৩৬৯) ‘‘ভিক্খুস্স, ভিক্খৰে, কালকতে সঙ্ঘো সামী পত্তচীৰরে, অপিচ গিলানুপট্ঠাকা বহূপকারা. অনুজানামি, ভিক্খৰে, সঙ্ঘেন তিচীৰরঞ্চ পত্তঞ্চ গিলানুপট্ঠাকানং দাতুং, যং তত্থ লহুভণ্ডং লহুপরিক্খারং, তং সম্মুখীভূতেন সঙ্ঘেন ভাজেতুং, যং তত্থ গরুভণ্ডং গরুপরিক্খারং, তং আগতানাগতস্স চাতুদ্দিসস্স সঙ্ঘস্স অৰিস্সজ্জিযং অৰেভঙ্গিক’’ন্তি (মহাৰ. ৩৬৯) ৰুত্তং, তস্মা ইমিনা নযেন ৰিনিচ্ছযো কাতব্বো.

সঙ্ঘিকে পন পাল়িযং আগতানং ‘‘পুরিমকো পচ্ছিমকো অন্তরামুত্তকো চা’’তি (চূল়ৰ. ৩১৮) ৰুত্তানং তিণ্ণং সেনাসনগ্গাহানঞ্চ অট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩১৮) আগতানং ‘‘উতুকালে চ ৰস্সাৰাসে চা’’তি ৰুত্তানং দ্ৰিন্নং সেনাসনগ্গাহানঞ্চ এতরহি অসম্পজ্জনতো অনুট্ঠাপনীযপাল়িযং আগতস্স অত্তনো সভাৰেন অনুট্ঠাপনীযস্স ধুৰৰাসত্থায সঙ্ঘেন দিন্নতায অনুট্ঠাপনীযস্স ৰসেনেৰ ৰিনিচ্ছযো হোতি. ৰুড্ঢতরগিলানা হি অত্তনো সভাৰেন অনুট্ঠাপনীযা হোন্তি. ৰুত্তঞ্হেতং অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৪৩) ‘‘ৰুড্ঢতরো অত্তনো ৰুড্ঢতায নৰকতরেন ন ৰুট্ঠাপেতব্বো, গিলানো অত্তনো গিলানতাযা’’তি. ভণ্ডাগারিকধম্মকথিকাদযো ধুৰৰাসত্থায সঙ্ঘেন দিন্নতায অনুট্ঠাপনীযা হোন্তি. ৰুত্তঞ্হি ‘‘সঙ্ঘো পন ভণ্ডাগারিকস্স ৰা ধম্মকথিকৰিনযধরাদীনং ৰা…পে… ধুৰৰাসত্থায ৰিহারং সম্মন্নিত্ৰা দেতি, তস্মা যস্স সঙ্ঘেন দিন্নো, সোপি অনুট্ঠাপনীযো’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১২০; কঙ্খা. অট্ঠ. অনুপখজ্জসিক্খাপদৰণ্ণনা). সো এৰং ৰেদিতব্বো – এতরহি সঙ্ঘিকৰিহারেসু সঙ্ঘত্থেরেসু যথাকম্মঙ্গতেসু তস্মিং ৰিহারে যো ভিক্খু ৰুড্ঢতরো, সোপি ‘‘অযং ৰিহারো মযা ৰসিতব্বো’’তি ৰদতি. যো তত্থ ব্যত্তো পটিবলো, সোপি তথেৰ ৰদতি. যেন সো ৰিহারো কারিতো, সোপি ‘‘মযা পসীদিতপুগ্গলো আরোপেতব্বো’’তি ৰদতি. সঙ্ঘোপি ‘‘মযমেৰ ইস্সরা, তস্মা অম্হেহি ইচ্ছিতপুগ্গলো আরোপেতব্বো’’তি ৰদতি. এৰংদ্ৰিধা ৰা তিধা ৰা চতুধা ৰা ভিন্নেসু মহন্তং অধিকরণং হোতি.

তেসু ৰুড্ঢতরো ‘‘ন ত্ৰেৰাহং, ভিক্খৰে, কেনচি পরিযাযেন ৰুড্ঢতরস্স আসনং পটিবাহিতব্বন্তি ৰদামি, যো পটিবাহেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি পাল়িপাঠঞ্চ (মহাৰ. ৪৭৩; চূল়ৰ. ৩১৬), ‘‘ৰুড্ঢতরো অত্তনো ৰুড্ঢতায নৰকতরেন ন ৰুট্ঠাপেতব্বো’’তি অট্ঠকথাৰচনঞ্চ (পাচি. অট্ঠ. ১১৯ আদযো; কঙ্খা. অট্ঠ. অনুপখজ্জসিক্খাপদৰণ্ণনা) গহেত্ৰা ‘‘অহমেৰ এত্থ ৰুড্ঢতরো, মযা ৰুড্ঢতরো অঞ্ঞো নত্থি, তস্মা অহমেৰ ইমস্মিং ৰিহারে ৰসিতুমনুচ্ছৰিকো’’তি সঞ্ঞী হোতি. ব্যত্তোপি ‘‘বহুস্সুতস্স সঙ্ঘভারনিত্থারকস্স ভিক্খুনো অনুট্ঠাপনীযসেনাসনম্পী’’তি পরিৰারট্ঠকথাৰচনঞ্চ (পরি. অট্ঠ. ৪৯৫-৪৯৬), ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন দসৰস্সেন ৰা অতিরেকদসৰস্সেন ৰা উপসম্পাদেতুং, নিস্সযং দাতু’’ন্তিআদিপাল়িৰচনঞ্চ (মহাৰ. ৭৬, ৮২) গহেত্ৰা ‘‘অহমেৰ এত্থ ব্যত্তো পটিবলো, ন মযা অঞ্ঞো ব্যত্ততরো অত্থি, তস্মা অহমেৰ ইমস্স ৰিহারস্স অনুচ্ছৰিকো’’তি সঞ্ঞী. ৰিহারকারকোপি ‘‘যেন ৰিহারো কারিতো, সো ৰিহারসামিকোতি ৰিনযপাঠো (পাচি. অট্ঠ. ১১৬) অত্থি, মযা চ বহুং ধনং চজিত্ৰা অযং ৰিহারো কারিতো, তস্মা মযা পসন্নপুগ্গলো আরোপেতব্বো, ন অঞ্ঞো’’তি সঞ্ঞী. সঙ্ঘোপি ‘‘সঙ্ঘিকো নাম ৰিহারো সঙ্ঘস্স দিন্নো হোতি পরিচ্চত্তো’’তিআদিপাল়িৰচনঞ্চ (পাচি. ১১৬, ১২১, ১২৬, ১৩১), অন্তমসো চতুরঙ্গুলপাদকং গামদারকেহি পংস্ৰাগারকেসু কীল়ন্তেহি কতম্পি সঙ্ঘস্স দিন্নকালতো পট্ঠায গরুভণ্ডং হোতী’’তিআদিঅট্ঠকথাৰচনঞ্চ (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩২১) গহেত্ৰা ‘‘অযং ৰিহারো সঙ্ঘিকো সঙ্ঘসন্তকো, তস্মা অম্হেহি অভিরুচিতপুগ্গলোৰ আরোপেতব্বো, ন অঞ্ঞো’’তি সঞ্ঞী.

তত্থ ৰুড্ঢতরস্স ৰচনেপি ‘‘ন ত্ৰেৰাহং, ভিক্খৰে’’ত্যাদিৰচনং (চূল়ৰ. ৩১৬) তেসু তেসু আসনসালাদীসু অগ্গাসনস্স ৰুড্ঢতরারহত্তা ভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা নিসিন্নোপি ভিক্খু ৰুড্ঢতরে আগতে ৰুট্ঠায আসনং দাতব্বং সন্ধায ভগৰতা ৰুত্তং, ন ধুৰৰাসং সন্ধায. ‘‘ৰুড্ঢতরো অত্তনো ৰুড্ঢতায’’ত্যাদিৰচনঞ্চ (পাচি. অট্ঠ. ১২০; কঙ্খা. অট্ঠ. অনুপখজ্জসিক্খাপদৰণ্ণনা) যথাৰুড্ঢং সেনাসনে দীযমানে ৰুড্ঢতরে আগতে নৰকতরো ৰুট্ঠাপেতব্বো, ৰুট্ঠাপেত্ৰা ৰুড্ঢতরস্স সেনাসনং দাতব্বং, ৰুড্ঢতরো পন নৰকতরেন ন ৰুট্ঠাপেতব্বো. কস্মা? ‘‘অত্তনো ৰুড্ঢতরতাযা’’তি উতুকালে যথাৰুড্ঢং সেনাসনদানং সন্ধায ৰুত্তং, ন ধুৰৰাসত্থায দানং সন্ধায, তস্মা ইদম্পি ৰচনং উপপরিক্খিতব্বং, ন সীঘং অনুজানিতব্বং.

ব্যত্তৰচনেপি ‘‘বহুস্সুতস্স সঙ্ঘভারনিত্থারকস্স’’ত্যাদিৰচনঞ্চ (পরি. অট্ঠ. ৪৪৫-৪৯৬) ন বহুস্সুতমত্তেন সঙ্ঘিকৰিহারস্স ইস্সরভাৰং সন্ধায ৰুত্তং, অথ খো তস্স ভিক্খুস্স বহূপকারতং গুণৰিসিট্ঠতঞ্চ সল্লক্খেত্ৰা সঙ্ঘেন ফাসুকং আৰাসং অনুট্ঠাপনীযং কত্ৰা দিন্নে সো ভিক্খু কেনচি তম্হা ৰিহারা অনুট্ঠাপনীযো হোতি, ইমমত্থং সন্ধায ৰুত্তং. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে’’ত্যাদিৰচনঞ্চ (মহাৰ. ৮২) নিস্সযাচরিযানং লক্খণং পকাসেতুং ভগৰতা ৰুত্তং, ন সঙ্ঘিকৰিহারস্স ইস্সরত্তং, তস্মা ইদম্পি ৰচনং উপপরিক্খিতব্বং, ন সীঘং অনুজানিতব্বং.

দাযকৰচনং পন নানুজানিতব্বং পটিবাহিতব্বং. কস্মা? ‘‘যেন ৰিহারো কারিতো’’ত্যাদিপাঠস্স অমুখ্যৰোহারত্তা. যথা হি পুথুজ্জনকালে রূপাদীসু সঞ্জনস্স ভূতপুব্বত্তা ভূতপুব্বগতিযা অরহাপি ‘‘সত্তো’’তি, এৰং দানকালতো পুব্বে তস্স ৰিহারস্স সামিভূতপুব্বত্তা দাযকো ‘‘ৰিহারসামিকো’’তি ৰুচ্চতি, ন ইস্সরত্তা. ন হি সকলে ৰিনযপিটকে অট্ঠকথাটীকাসু চ ‘‘ৰিস্সজ্জেত্ৰা দিন্নস্স ৰিহারস্স দাযকো ইস্সরো’’তি ৰা ‘‘দাযকেন ৰিচারেতব্বো’’তি ৰা ‘‘দাযকসন্তকৰিহারো’’তি ৰা পাঠো অত্থি, ‘‘সঙ্ঘিকো, গণসন্তকো, পুগ্গলিকো’’ইচ্চেৰ অত্থি, তস্মা তস্স ৰচনং নানুজানিতব্বং.

সঙ্ঘস্স ৰচনেপি ‘‘সঙ্ঘিকো নাম ৰিহারো’’ত্যাদিৰচনং (পাচি. ১১৬, ১২১, ১২৬, ১৩১) সঙ্ঘসন্তকভাৰং সঙ্ঘেন ৰিচারেতব্বভাৰং দীপেতি, সঙ্ঘো পন ৰিচারেন্তো পঞ্চঙ্গসমন্নাগতং ভিক্খুং সেনাসনগ্গাহাপকং সম্মন্নিত্ৰা তেন যথাৰুড্ঢং ৰিচারেতব্বো ৰা হোতি, সমগ্গেন সঙ্ঘেন দুৰঙ্গসমন্নাগতস্স ভিক্খুনো অপলোকনকম্মেন ধুৰৰাসত্থায দাতব্বো ৰা. তেসু পঞ্চঙ্গসমন্নাগতস্স ভিক্খুনো দুল্লভত্তা সেনাসনগ্গাহাপকসম্মুতিযা অভাৰে সতি দুৰঙ্গসমন্নাগতো ভিক্খু পরিযেসিতব্বো. এৰং পন অপরিযেসিত্ৰা ভণ্ডাগারিকতাদিবহঊপকারতাযুত্তস্স বহুস্সুততাদিগুণৰিসিট্ঠতাৰিরহস্স ভিক্খুনো আমিসগরুকতাদিৰসেন সঙ্ঘেন ৰিহারো দাতব্বো ন হোতি, তস্মা সঙ্ঘৰচনম্পি উপপরিক্খিতব্বং, ন তাৰ অনুজানিতব্বং.

অথ তীণিপি ৰচনানি সংসন্দেতব্বানি. তত্থ সঙ্ঘস্স ইস্সরত্তা সঙ্ঘো পুচ্ছিতব্বো ‘‘কো পুগ্গলো তুম্হেহি অভিরুচিতো’’তি, পুচ্ছিত্ৰা ‘‘এসো’’তি ৰুত্তে ‘‘কস্মা অভিরুচিতো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘এসো পুগ্গলো অম্হে চীৰরাদিপচ্চযেহি অনুগ্গহেতা, অম্হাকং ঞাতিসালোহিতো, উপজ্ঝাযো, আচরিযো, সদ্ধিৰিহারিকো, অন্তেৰাসিকো, সমানুপজ্ঝাযকো, সমানাচরিযকো, পিযসহাযো, লাভী, যসস্সী, তস্মা অম্হেহি অভিরুচিতো’’তি ৰুত্তে ‘‘ন এত্তাৰতা ধুৰৰাসত্থায ৰিহারো দাতব্বো’’তি পটিক্খিপিতব্বো. অথ ‘‘এসো পুগ্গলো সব্বেহি অম্হেহি ৰুড্ঢতরো অগ্গাসনং অগ্গোদকং অগ্গপিণ্ডং অরহতি, ধুৰৰাসত্থায ৰিহারো পন তস্স দাতব্বোতি অট্ঠকথাচরিযেহি ন ৰুত্তো’’তি ৰত্ৰা পটিক্খিপিতব্বো. অথ ‘‘ধম্মকথিকো, ৰিনযধরো, গণৰাচকআচরিযো’’তি ৰুত্তে ‘‘এসো ধুৰৰাসত্থায দিন্নৰিহারস্স অনুচ্ছৰিকো, এতস্স দাতব্বো’’তি অনুমোদিতব্বো. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ‘‘সঙ্ঘো পন ভণ্ডাগারিকস্স ৰা ধম্মকথিকৰিনযধরাদীনং ৰা গণৰাচকআচরিযস্স ৰা বহূপকারতং গুণৰিসিট্ঠতঞ্চ সল্লক্খেন্তো ধুৰৰাসত্থায ৰিহারং সম্মন্নিত্ৰা দেতী’’তি ৰচনতো ৰিঞ্ঞাযতি (পাচি. অট্ঠ. ১২৯; কঙ্খা. অট্ঠ. অনুপখজ্জসিক্খাপদৰণ্ণনা).

ইধ পন সাধকপাঠে ‘‘ভণ্ডাগারিকস্স ৰা’’তি ৰিজ্জমানে কস্মা সাধ্যৰচনে ভণ্ডাগারিকো ন ৰুত্তোতি? এতরহি ভণ্ডাগারস্স অভাৰা. যদি কেসুচি ৰিহারেসু ভণ্ডাগারং সম্মন্নেয্য, সো ভণ্ডাগারৰিহারে নিসিন্নো সঙ্ঘস্স পত্তচীৰররক্খণাদিকং উপকারং করেয্য, তস্স বহূপকারতং সল্লক্খেন্তো সঙ্ঘো ভণ্ডাগারিকস্স ফাসুকং আৰাসং এতরহিপি ধুৰৰাসত্থায দদেয্য, সো তস্স ৰিসুং ধুৰৰাসৰিহারোতি. এত্থ সাধকপাঠে ‘‘ধম্মকথিকৰিনযধরাদীনং ৰা’’তিআদিসদ্দেন বহুস্সুতো আগতাগমো ধম্মধরো ৰিনযধরো মাতিকাধরো পণ্ডিতো ব্যত্তো মেধাৰী লজ্জী কুক্কুচ্চকো সিক্খাকামোতি ৰুত্তগুণৰন্তে সঙ্গণ্হাতি. অথাপি ‘‘এসো পুগ্গলো বহুস্সুতো উদ্দেসপরিপুচ্ছাদীহি ভিক্খূনং বহূপকারো সঙ্ঘভারনিত্থারকো’’তি ৰদতি, ‘‘সাধু এসোপি ফাসুকাৰাসস্স অরহো, অনুট্ঠাপনীযং কত্ৰা ধুৰৰাসত্থায ৰিহারো এতস্সপি দাতব্বো’’তি ৰত্ৰা অনুমোদিতব্বো. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ‘‘সঙ্ঘো পন বহুস্সুতস্স উদ্দেসপরিপুচ্ছাদীহি বহূপকারস্স ভারনিত্থারকস্স ফাসুকং আৰাসং অনুট্ঠাপনীযং কত্ৰা দেতী’’তি (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৪৩) ৰচনতো ৰিঞ্ঞাযতি.

অথাপি ‘‘অযং পুগ্গলো ধম্মকথিকো ৰিনযধরো গণৰাচকাচরিযো সঙ্ঘস্স বহূপকারো ৰিসিট্ঠগুণযুত্তো’’তি ৰদতি, ‘‘সাধু এতস্সপি পুগ্গলস্স ধুৰৰাসত্থায ৰিহারং সল্লক্খেত্ৰা সম্মন্নিত্ৰাৰ দাতব্বো’’তি ৰত্ৰা অনুমোদিতব্বো. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ‘‘সঙ্ঘো পন ভণ্ডাগারিকস্স ৰা ধম্মকথিকৰিনযধরাদীনং ৰা গণৰাচকাচরিযস্স ৰা বহূপকারতং গুণৰিসিট্ঠতঞ্চ সল্লক্খেত্ৰা ধুৰৰাসত্থায ৰিহারং সম্মন্নিত্ৰা দেতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১২০; কঙ্খা. অট্ঠ. অনুপখজ্জসিক্খাপদৰণ্ণনা) ৰচনতো ৰিঞ্ঞাযতি.

অথাপি ‘‘এসো পুগ্গলো বহুস্সুতো সঙ্ঘভারনিত্থারকো’’তি ৰদতি, ‘‘সাধু এতস্সপি অনুট্ঠাপনীযং কত্ৰা দাতব্বো’’তি ৰত্ৰা অনুমোদিতব্বো. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ‘‘বহুস্সুতস্স সঙ্ঘভারনিত্থারকস্স ভিক্খুনো অনুট্ঠাপনীযসেনাসনম্পী’’তি পরিৰারট্ঠকথাযং (পরি. অট্ঠ. ৪৯৫-৪৯৬) ৰুত্তত্তা ৰিঞ্ঞাযতি. ততো ‘‘এৰং দুৰঙ্গসম্পন্নো পুগ্গলো অন্তোসীমট্ঠো ৰা বহিসীমট্ঠো ৰা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘অন্তোসীমট্ঠো’’তি ৰুত্তে ‘‘সাধু সুট্ঠু তস্স দাতব্বো’’তি সম্পটিচ্ছিতব্বং. ‘‘বহিসীমট্ঠো’’তি ৰুত্তে ‘‘ন দাতব্বো’’তি পটিক্খিপিতব্বং. কস্মাতি চে? ‘‘ন, ভিক্খৰে, নিস্সীমে ঠিতস্স সেনাসনং গাহেতব্বং, যো গাহেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (চূল়ৰ. ৩১৮) ৰচনতোতি.

অথ ‘‘দুৰঙ্গসমন্নাগতে অন্তোসীমট্ঠে অসতি একঙ্গসমন্নাগতো অন্তোসীমট্ঠো অত্থী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘অত্থী’’তি ৰুত্তে ‘‘সাধু সুট্ঠু এতস্স দাতব্বো’’তি সম্পটিচ্ছিতব্বং. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ‘‘বহূপকারতং গুণৰিসিট্ঠতঞ্চ সল্লক্খেন্তোতি ভণ্ডাগারিকস্স বহূপকারতং ধম্মকথিকাদীনং গুণৰিসিট্ঠতঞ্চ সল্লক্খেন্তো’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. পাচিত্তিয ৩.১১৯-১২১) একেকঙ্গৰসেন আগতত্তা ৰিঞ্ঞাযতি. ‘‘অন্তোসীমট্ঠো একঙ্গসমন্নাগতোপি নত্থি, বহিসীমট্ঠোৰ অত্থী’’তি ৰুত্তে ‘‘আগন্ত্ৰা অন্তোসীমে ঠিতস্স দাতব্বো’’তি ৰত্তব্বো. কস্মাতি চে? ‘‘অসম্পত্তানম্পি উপচারসীমং পৰিট্ঠানং অন্তেৰাসিকাদীসু গণ্হন্তেসু দাতব্বমেৰা’’তি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৭৯) ৰচনতো ৰিঞ্ঞাযতি.

সচে পন একঙ্গযুত্তভাৰেন ৰা দুৰঙ্গযুত্তভাৰেন ৰা সমানা দ্ৰে তযো ভিক্খূ অন্তোসীমাযং ৰিজ্জমানা ভৰেয্যুং, কস্স দাতব্বোতি? ৰড্ঢতরস্সাতি. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ‘‘ন চ, ভিক্খৰে, সঙ্ঘিকং যথাৰুড্ঢং পটিবাহিতব্বং, যো পটিবাহেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (চূল়ৰ. ৩১১) ৰচনতোতি. সচে পন অন্তোসীমাযং একঙ্গযুত্তো ৰা দুৰঙ্গযুত্তো ৰা ভিক্খু নত্থি, সব্বেৰ আৰাসিকা বালা অব্যত্তা, এৰং সতি কস্স দাতব্বোতি? যো তং ৰিহারং আগচ্ছতি আগন্তুকো ভিক্খু, সো চে লজ্জী হোতি পেসলো বহুস্সুতো সিক্খাকামো, সো তেহি আৰাসিকেহি ভিক্খূহি অঞ্ঞত্থ অগমনত্থং সঙ্গহং কত্ৰা সো আৰাসো দাতব্বো.

অযমত্থো কথং জানিতব্বোতি চে? ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতরস্মিং আৰাসে সম্বহুলা ভিক্খূ ৰিহরন্তি বালা অব্যত্তা, তে ন জানন্তি উপোসথং ৰা উপোসথকম্মং ৰা পাতিমোক্খং ৰা পাতিমোক্খুদ্দেসং ৰা. তত্থ অঞ্ঞো ভিক্খু আগচ্ছতি বহুস্সুতো আগতাগমো ধম্মধরো ৰিনযধরো মাতিকাধরো পণ্ডিতো ব্যত্তো মেধাৰী লজ্জী কুক্কুচ্চকো সিক্খাকামো, তেহি, ভিক্খৰে, ভিক্খূহি সো ভিক্খু সঙ্গহেতব্বো অনুগ্গহেতব্বো উপলাপেতব্বো উপট্ঠাপেতব্বো চুণ্ণেন মত্তিকায দন্তকট্ঠেন মুখোদকেন. নো চে সঙ্গণ্হেয্যুং অনুগ্গণ্হেয্যুং উপলাপেয্যুং উপট্ঠাপেয্যুং চুণ্ণেন মত্তিকায দন্তকট্ঠেন মুখোদকেন, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ১৬৩) সম্মাসম্বুদ্ধেন পঞ্ঞত্তত্তা, অট্ঠকথাযঞ্চ (মহাৰ. অট্ঠ. ১৬৩) ‘‘সঙ্গহেতব্বোতি ‘সাধু, ভন্তে, আগতত্থ, ইধ ভিক্খা সুলভা সূপব্যঞ্জনং অত্থি, ৰসথ অনুক্কণ্ঠমানা’তি এৰং পিযৰচনেন সঙ্গহেতব্বো, পুনপ্পুনং তথাকরণৰসেন অনুগ্গহেতব্বো, ‘আম ৰসিস্সামী’তি পটিৰচনদাপনেন উপলাপেতব্বো. অথ ৰা চতূহি পচ্চযেহি সঙ্গহেতব্বো চেৰ অনুগ্গহেতব্বো চ, পিযৰচনেন উপলাপেতব্বো, কণ্ণসুখং আলপিতব্বোতি অত্থো, চুণ্ণাদীহি উপট্ঠাপেতব্বো. আপত্তি দুক্কটস্সাতি সচে সকলোপি সঙ্ঘো ন করোতি, সব্বেসং দুক্কটং. ইধ নেৰ থেরা, ন দহরা মুচ্চন্তি, সব্বেহি ৰারেন উপট্ঠাতব্বো, অত্তনো ৰারে অনুপট্ঠহন্তস্স আপত্তি. তেন পন মহাথেরানং পরিৰেণসম্মজ্জনদন্তকট্ঠদানাদীনি ন সাদিতব্বানি. এৰম্পি সতি মহাথেরেহি সাযংপাতং উপট্ঠানং আগন্তব্বং. তেন পন তেসং আগমনং ঞত্ৰা পঠমতরং মহাথেরানং উপট্ঠানং গন্তব্বং. সচস্স সদ্ধিংচরা ভিক্খূ উপট্ঠাকা অত্থি, ‘ময্হং উপট্ঠাকা অত্থি, তুম্হে অপ্পোস্সুক্কা ৰিহরথা’তি ৰত্তব্বং. অথাপিস্স সদ্ধিং চরা নত্থি, তস্মিংযেৰ পন ৰিহারে একো ৰা দ্ৰে ৰা ৰত্তসম্পন্না ৰদন্তি ‘ময্হং থেরস্স কত্তব্বং করিস্সাম, অৰসেসা ফাসু ৰিহরন্তূ’তি, সব্বেসং অনাপত্তী’’তি ৰুত্তত্তা. এৰং তাদিসং বহিসীমতো অন্তোসীমমাগতং লজ্জীপেসলবহুস্সুতসিক্খাকামভূতং ভিক্খুং অন্তোসীমায ধুৰনিৰাসত্থায ফাসুকং আৰাসং অনুট্ঠাপনীযং কত্ৰা দাতব্বোতি ৰিঞ্ঞাযতি.

ননু চ ‘‘ন, ভিক্খৰে, নিস্সীমে ঠিতস্স সেনাসনং গাহেতব্বং, যো গাহেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (চূল়ৰ. ৩১৮) ভগৰতা ৰুত্তং, অথ কস্মা নিস্সীমতো আগতস্স ধুৰৰাসত্থায ৰিহারো দাতব্বোতি? ৰুচ্চতে – ‘‘নিস্সীমে ঠিতস্সা’’তি ইদং অনাদরে সামিৰচনং, তস্মা নিস্সীমে ঠিতংযেৰ সেনাসনং ন গাহেতব্বন্তি অত্থো দট্ঠব্বো, ন নিস্সীমে ঠিতস্স তস্স ভিক্খুস্স অন্তোসীমং পৰিট্ঠস্সপি সেনাসনং ন গাহেতব্বন্তি অত্থো, তস্মা পুব্বে বহিসীমাযং ঠিতেপি ইদানি অন্তোসীমং পৰিট্ঠকালতো পট্ঠায চতুপচ্চযভাগো লব্ভতি. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৭৯) ‘‘অসুকৰিহারে কির বহুং চীৰরং উপ্পন্নন্তি সুত্ৰা যোজনন্তরিকৰিহারতোপি ভিক্খূ আগচ্ছন্তি, সম্পত্তসম্পত্তানং ঠিতট্ঠানতো পট্ঠায দাতব্ব’’ন্তি. অন্তোসীমট্ঠেসু পাতিমোক্খং উদ্দিসিতুং অসক্কোন্তেসু যত্থ পাতিমোক্খুদ্দেসকো অত্থি, সো আৰাসো গন্তব্বো হোতি. অন্তোৰস্সেপি পাতিমোক্খুদ্দেসকেন ৰিনা ৰস্সং ৰসিতুং ন লভতি. যত্থ পাতিমোক্খুদ্দেসকো অত্থি, তত্থ গন্ত্ৰা ৰস্সং ৰসিতব্বং, তস্মা বহিসীমতো আগতোপি লজ্জীপেসলবহুস্সুতসিক্খাকামভিক্খু সঙ্গহেতব্বো হোতি. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা –

‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতরস্মিং আৰাসে তদহুপোসথে সম্বহুলা ভিক্খূ ৰিহরন্তি বালা অব্যত্তা, তে ন জানন্তি উপোসথং ৰা উপোসথকম্মং ৰা পাতিমোক্খং ৰা পাতিমোক্খুদ্দেসং ৰা. তেহি, ভিক্খৰে, ভিক্খূহি একো ভিক্খু সামন্তা আৰাসা সজ্জুকং পাহেতব্বো ‘গচ্ছাৰুসো সংখিত্তেন ৰা ৰিত্থারেন ৰা পাতিমোক্খং পরিযাপুণিত্ৰা আগচ্ছা’তি. এৰঞ্চেতং লভেথ, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে লভেথ, তেহি, ভিক্খৰে, ভিক্খূহি সব্বেহেৰ যত্থ জানন্তি উপোসথং ৰা উপোসথকম্মং ৰা পাতিমোক্খং ৰা পাতিমোক্খুদ্দেসং ৰা, সো আৰাসো গন্তব্বো. নো চে গচ্ছেয্যুং, আপত্তি দুক্কটস্স. ইধ পন, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতরস্মিং আৰাসে সম্বহুলা ভিক্খূ ৰস্সং ৰসন্তি বালা অব্যত্তা, তে ন জানন্তি উপোসথং ৰা উপোসথকম্মং ৰা পাতিমোক্খং ৰা পাতিমোক্খুদ্দেসং ৰা. তেহি, ভিক্খৰে, ভিক্খূহি একো ভিক্খু সামন্তা আৰাসা সজ্জুকং পাহেতব্বো ‘গচ্ছাৰুসো সংখিত্তেন ৰা ৰিত্থারেন ৰা পাতিমোক্খং পরিযাপুণিত্ৰা আগচ্ছা’তি. এৰঞ্চেতং লভেথ, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে লভেথ, একো ভিক্খু সত্তাহকালিকং পাহেতব্বো ‘গচ্ছাৰুসো সংখিত্তেন ৰা ৰিত্থারেন ৰা পাতিমোক্খং পরিযাপুণিত্ৰা আগচ্ছা’তি. এৰঞ্চেতং লভেথ, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে লভেথ, ন, ভিক্খৰে, তেহি ভিক্খূহি তস্মিং আৰাসে ৰস্সং ৰসিতব্বং, ৰসেয্যুং চে, আপত্তি দুক্কটস্সাতি’’ (মহাৰ. ১৬৩).

এৰং বহিসীমতো আগতস্সপি সঙ্ঘস্স উপকারং কাতুং সক্কোন্তস্স ৰিসিট্ঠগুণযুত্তস্স দাতব্বভাৰো ৰিঞ্ঞাযতি, তস্মা ‘‘অম্হাকং গণো ন হোতি, অম্হাকং ৰংসো পৰেণী ন হোতি, অম্হাকং সন্দিট্ঠসম্ভত্তো ন হোতী’’তিআদীনি ৰত্ৰা ন পটিক্খিপিতব্বো. গণাদিভাৰো হি অপ্পমাণং, যথাৰুত্তবহূপকারতাদিভাৰোযেৰ পমাণং. সামগ্গিকরণতো পট্ঠায হি সমানগণো হোতি. তথা হি উক্খিত্তানুৰত্তকানং লদ্ধিনানাসংৰাসকানম্পি লদ্ধিৰিস্সজ্জনেন তিৰিধউক্খেপনীযকম্মকতানং কম্মনানাসংৰাসকানম্পি ওসারণং কত্ৰা সামগ্গিকরণেন সংৰাসো ভগৰতা অনুঞ্ঞাতো. অলজ্জিং পন বহুস্সুতম্পি সঙ্গহং কাতুং ন ৰট্টতি. সো হি অলজ্জীপরিসং ৰড্ঢাপেতি, লজ্জীপরিসং হাপেতি. ভণ্ডনকারকং পন ৰিহারতোপি নিক্কড্ঢিতব্বং. তথা হি ‘‘ভণ্ডনকারককলহকারকমেৰ সকলসঙ্ঘারামতো নিক্কড্ঢিতুং লভতি. সো হি পক্খং লভিত্ৰা সঙ্ঘম্পি ভিন্দেয্য. অলজ্জীআদযো পন অত্তনো ৰসনট্ঠানতোযেৰ নিক্কড্ঢিতব্বা, সকলসঙ্ঘারামতো নিক্কড্ঢিতুং ন ৰট্টতী’’তি অট্ঠকথাযং (পাচি. অট্ঠ. ১২৮) ৰুত্তং.

ৰুড্ঢাপচাযনাদিসামগ্গিরসরহিতং ৰিসভাগপুগ্গলম্পি সঙ্গহং কাতুং ন লভতি. ৰুত্তঞ্হি ‘‘এৰরূপেন হি ৰিসভাগপুগ্গলেন একৰিহারে ৰা একপরিৰেণে ৰা ৰসন্তেন অত্থো নত্থি, তস্মা সব্বত্থেৰস্স নিৰাসো ৰারিতো’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১২২), তস্মা আৰাসিকো ৰা হোতু আগন্তুকো ৰা, সগণো ৰা হোতু অঞ্ঞগণো ৰা, বহুস্সুতসীলৰন্তভূতো ভিক্খু সঙ্গহেতব্বো. ৰুত্তঞ্হি ভগৰতা –

‘‘বহুস্সুতং ধম্মধরং, সপ্পঞ্ঞং বুদ্ধসাৰকং;

নেক্খং জম্বোনদস্সেৰ, কো তং নন্দিতুমরহতি;

দেৰাপি নং পসংসন্তি, ব্রহ্মুনাপি পসংসিতো’’তি. (অ. নি. ৪.৬) –

অযং অন্তোসীমট্ঠেন সঙ্ঘেন বহূপকারতাগুণৰিসিট্ঠতাসঙ্খাতেহি গুণেহি যুত্তস্স সঙ্ঘভারনিত্থারকস্স ভিক্খুনো ফাসুকং আৰাসং অনুট্ঠাপনীযং কত্ৰা দানে ৰিনিচ্ছযো.

যদা পন সঙ্ঘত্থেরো জরাদুব্বলতায ৰা রোগপীল়িততায ৰা ৰিৰেকজ্ঝাসযতায ৰা গণং অপরিহরিতুকামো অঞ্ঞস্স দাতুকামো, অত্তনো অচ্চযেন ৰা কলহৰিৰাদাভাৰমিচ্ছন্তো সদ্ধিৰিহারিকাদীনং নিয্যাতেতুকামো হোতি, তদা ন অত্তনো ইস্সরৰতায দাতব্বং, অযং ৰিহারো সঙ্ঘিকো, তস্মা সঙ্ঘং সন্নিপাতাপেত্ৰা তং কারণং আচিক্খিত্ৰা বহূপকারতাগুণৰিসিট্ঠতাযুত্তপুগ্গলো ৰিচিনাপেতব্বো. ততো সঙ্ঘো চত্তারি অগতিগমনানি অনুপগন্ত্ৰা ভগৰতো অজ্ঝাসযানুরূপং লজ্জীপেসলবহুস্সুতসিক্খাকামভূতং পুগ্গলং ৰিচিনিত্ৰা ‘‘অযং ভিক্খু ইমস্স ৰিহারস্স অনুচ্ছৰিকো’’তি আরোচেতি. মহাথেরস্সপি তমেৰ রুচ্চতি, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে রুচ্চতি, অত্তনো ভারভূতং ৰুত্তপ্পকারঅঙ্গৰিযুত্তং পুগ্গলং দাতুকামো হোতি. এৰং সন্তে সঙ্ঘো ছন্দাদিঅগতিং ন গচ্ছতি, পুগ্গলোৰ গচ্ছতি, তস্মা সঙ্ঘস্সেৰ অনুমতিযা ৰিহারো দাতব্বো.

সচে পন সঙ্ঘো যং কঞ্চি আমিসং লভিত্ৰা যথাৰুত্তগুণৰিযুত্তস্স ভিক্খুনো দাতুকামো হোতি, পুগ্গলো পন ভগৰতো অজ্ঝাসযানুরূপং ৰুত্তপ্পকারঅঙ্গযুত্তভূতস্সেৰ ভিক্খুস্স দাতুকামো, তদা পুগ্গলোপি সঙ্ঘপরিযাপন্নোযেৰাতি কত্ৰা ধম্মকম্মকারকস্স পুগ্গলস্সেৰ অনুমতিযা ৰিহারো দাতব্বো, ন সঙ্ঘানুমতিযা. ৰুত্তঞ্হেতং অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৫৩৮-৫৩৯) ‘‘সচে সঙ্ঘো কিঞ্চি লভিত্ৰা আমিসগরুকতায ন নিৰারেতি, একো ভিক্খু নিৰারেতি, সোৰ ভিক্খু ইস্সরো. সঙ্ঘিকেসু হি কম্মেসু যো ধম্মকম্মং করোতি, সোৰ ইস্সরো’’তি. ৰুত্তঞ্হি –

‘‘ছন্দা দোসা ভযা মোহা;

যো ধম্মং অতিৰত্ততি;

নিহীযতি তস্স যসো;

কাল়পক্খেৰ চন্দিমা.

‘‘ছন্দা দোসা ভযা মোহা;

যো ধম্মং নাতিৰত্ততি;

আপূরতি তস্স যসো;

সুক্কপক্খেৰ চন্দিমা’’তি. (দী. নি. ৩.২৪৬; অ. নি. ৪.১৭-১৮; পারি. ৩৮২, ৩৮৬);

যদা পন থেরোপি কিঞ্চি অৰত্ৰা যথাকম্মঙ্গতো, সঙ্ঘোপি ন কস্সচি ৰিচারেতি, এৰং সঙ্ঘিকৰিহারে অভিক্খুকে সুঞ্ঞে ৰত্তমানে তস্মিং দেসে যেন কেনচি সাসনস্স ৰুদ্ধিমিচ্ছন্তেন আচরিযেন অন্তোসীমট্ঠকা ভিক্খূ এৰং সমুস্সাহেতব্বা ‘‘মা তুম্হে আযস্মন্তো এৰং অকত্থ, অন্তোসীমট্ঠকেসু ভিক্খূসু বহূপকারতাদিযুত্তং পুগ্গলং ৰিচিনথ, ৰিচিনিত্ৰা লভন্তা তস্স পুগ্গলস্স সমগ্গেন সঙ্ঘেন ধুৰৰাসত্থায ৰিহারং অনুট্ঠাপনীযং কত্ৰা দেথ, নো চে অন্তোসীমট্ঠকেসু ভিক্খূসু অলত্থ, অথ বহিসীমট্ঠকেসু ভিক্খূসু ৰিচিনথ. বহিসীমট্ঠকেসু ভিক্খূসু ৰিচিনিত্ৰা যথাৰুত্তঅঙ্গযুত্তপুগ্গলে লব্ভমানে তং পুগ্গলং অন্তোসীমং পৰেসেত্ৰা অন্তোসীমট্ঠকস্স সঙ্ঘস্স অনুমতিযা ধুৰৰাসত্থায ৰিহারং সম্মন্নিত্ৰা অনুট্ঠাপনীযং কত্ৰা দেথ. এৰং করোন্তা হি তুম্হে আযস্মন্তো অপ্পিচ্ছকথা-সন্তোসকথা-সল্লেখকথা-পৰিৰিত্তকথাৰীরিযারম্ভকথা-সীলকথা-সমাধিকথা-পঞ্ঞাকথা-ৰিমুত্তিকথা-ৰিমুত্তিঞাণদস্সনকথাসঙ্খাতদসকথাৰত্থুসম্পন্নং পুগ্গলং উপনিস্সায অস্সুতপুব্বং ধম্মং সুণিস্সথ, সুতপুব্বং ধম্মং পরিযোদাপিস্সথ, কঙ্খং ৰিনোদিস্সথ, দিট্ঠিং উজুং করিস্সথ, চিত্তং পসাদেস্সথ. যস্স লজ্জিনো পেসলস্স বহুস্সুতস্স সিক্খাকামস্স ভিক্খুনো ভিক্খং অনুসিক্খমানা সদ্ধায ৰড্ঢিস্সন্তি, সীলেন ৰড্ঢিস্সন্তি, সুতেন ৰড্ঢিস্সন্তি, চাগেন ৰড্ঢিস্সন্তি, পঞ্ঞায ৰড্ঢিস্সন্তী’’তি. ৰুত্তঞ্হেতং ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.১৪) ‘‘কতমো উপনিস্সযগোচরো দসকথাৰত্থুগুণসমন্নাগতো কল্যাণমিত্তো, যং নিস্সায অস্সুতং সুণাতি, সুতং পরিযোদপেতি, কঙ্খং ৰিতরতি, দিট্ঠিং উজুং করোতি, চিত্তং পসাদেতি. যস্স ৰা অনুসিক্খমানো সদ্ধায ৰড্ঢতি, সীলেন ৰড্ঢতি, সুতেন ৰড্ঢতি, চাগেন ৰড্ঢতি, পঞ্ঞায ৰড্ঢতি, অযং ৰুচ্চতি উপনিস্সযগোচরো’’তি. এৰং সমুস্সাহেত্ৰা ধম্মকথং কত্ৰা অন্তোসীমট্ঠকসঙ্ঘেনেৰ ধুৰৰাসৰিহারো দাপেতব্বোতি.

এৰং জিনসাসনস্স, ৰড্ঢিকামো সুপেসলো;

অকাসি পঞ্ঞৰা ভিক্খু, সুট্ঠু আৰাসনিচ্ছযন্তি.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

ৰিহারৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো.

২৯. কথিনত্থারৰিনিচ্ছযকথা

২২৬. এৰং চতুপচ্চযভাজনৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি কথিনৰিনিচ্ছযং কথেতুমাহ ‘‘কথিনন্তি এত্থ পনা’’তিআদি. তত্থ কথিনন্তি কতমং কথিনং? সমূহপঞ্ঞত্তি. ন হি পরমত্থতো কথিনং নাম একো ধম্মো অত্থি, পুরিমৰস্সংৰুত্থা ভিক্খূ, অনূনপঞ্চৰগ্গসঙ্ঘো, চীৰরমাসো, ধম্মেন সমেন উপ্পন্নচীৰরন্তিআদীসু যেসু নামরূপেসু সমুপ্পজ্জমানেসু তেসং নামরূপধম্মানং সমূহসমৰাযসঙ্খাতং সমূহপঞ্ঞত্তিমত্তমেৰ কথিনং. অযমত্থো কথং জানিতব্বোতি? ‘‘তেসঞ্ঞেৰ ধম্মানং সঙ্গহো সমৰাযো নামং নামকম্মং নামধেয্যং নিরুত্তি ব্যঞ্জনং অভিলাপো, যদিদং কথিন’’ন্তি পরিৰারপাল়িযং (পরি. ৪১২) আগতত্তা চ, ‘‘তেসঞ্ঞেৰ ধম্মানন্তি যেসু রূপাদিধম্মেসু সতি কথিনং নাম হোতি, তেসং সমোধানং মিস্সীভাৰো. নামং নামকম্মন্তিআদিনা পন ‘কথিন’ন্তি ইদং বহূসু ধম্মেসু নামমত্তং, ন পরমত্থতো একো ধম্মো অত্থীতি দস্সেতী’’তি অট্ঠকথাযং (পরি. অট্ঠ. ৪১২) আগতত্তা চ, ‘‘যেসু রূপাদিধম্মেসূতি পুরিমৰস্সংৰুত্থা ভিক্খূ, পঞ্চহি অনূনো সঙ্ঘো, চীৰরমাসো, ধম্মেন সমেন সমুপ্পন্নং চীৰরন্তি এৰমাদীসু যেসু রূপারূপধম্মেসু. সতীতি সন্তেসু. মিস্সীভাৰোতি সংসগ্গতা সমূহপঞ্ঞত্তিমত্তং. তেনাহ ন পরমত্থতো একো ধম্মো অত্থীতি দস্সেতী’’তি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. পরিৰার ২.৪১২) আগতত্তা চ জানিতব্বোতি.

কেনট্ঠেন কথিনন্তি? থিরট্ঠেন. কস্মা থিরন্তি? অনামন্তচারঅসমাদানচারগণভোজনযাৰদত্থচীৰরযোচতত্থচীৰরুপ্পাদসঙ্খাতে পঞ্চানিসংসে অন্তোকরণসমত্থতায. ৰুত্তঞ্হি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.৩০৬) ‘‘পঞ্চানিসংসে অন্তোকরণসমত্থতায থিরন্তি অত্থো’’তি, তথা ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.৩০৬) ৰজিরবুদ্ধিটীকাযঞ্চ (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ৩০৬). অথ ৰা কেনট্ঠেন কথিনন্তি? সঙ্গণ্হনট্ঠেন. কথং সঙ্গণ্হাতীতি? পঞ্চানিসংসে অঞ্ঞত্থ গন্তুং অদত্ৰা সঙ্গণ্হাতি সঙ্খিপিত্ৰা গণ্হাতি. ৰুত্তঞ্হি ৰিনযত্থমঞ্জূসাযং (কঙ্খা. অভি. টী. কথিনসিক্খাপদৰণ্ণনা) ‘‘পঞ্চানিসংসে অঞ্ঞত্থ গন্তুং অদত্ৰা সঙ্গণ্হনট্ঠেন কথিন’’ন্তি.

কথিন-সদ্দো কায ধাতুযা কেন পচ্চযেন সিজ্ঝতীতি? টীকাচরিযা ধাতুপচ্চযে অচিন্তেত্ৰা অনিপ্ফন্নপাটিপদিকৰসেনেৰ ৰণ্ণেন্তি, তস্মা অযং সদ্দো রুল়্হীসুদ্ধনামভূতো অনিপ্ফন্নপাটিপদিকসদ্দোতি ৰুচ্চতি. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? তীসুপি ৰিনযটীকাসু (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.৩০৬; ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.৩০৬; ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ৩০৬; কঙ্খা. অভি. টী. কথিনসিক্খাপদৰণ্ণনা) ‘‘থিরন্তি অত্থো’’ ইচ্চেৰ ৰণ্ণিতত্তা. পঞ্চানিসংসে অন্তোকরণসমত্থতাযাতি পন থিরতা চস্স হেতুপদমেৰ. অথ ৰা কথিন-সদ্দো কথধাতুযা ইনপচ্চযেন সিজ্ঝতি. কথং? কথ সঙ্গহণেতিমস্স লদ্ধধাতুসঞ্ঞাদিস্স পঞ্চানিসংসে অঞ্ঞত্থ গন্তুং অদত্ৰা সঙ্গণ্হাতীতি অত্থে ‘‘ইন সব্বত্থা’’তি যোগৰিভাগেন ৰা ‘‘সুপতো চা’’তি এত্থ চ-সদ্দেন ৰা ইনপচ্চযং কত্ৰা পরক্খরং নেত্ৰা কথিনসদ্দতো স্যুপ্পত্তাদিম্হি কতে রূপং. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ‘‘সঙ্গণ্হনট্ঠেনা’’তি ৰুত্তং কঙ্খাৰিতরণীটীকাপাঠং নিস্সায ৰিঞ্ঞাযতি. অথ ৰা কঠ কিচ্ছজীৰনেতি ধাতুতো ইনপচ্চযং কত্ৰা সিজ্ঝতি. অযমত্থো ‘‘কঠ কিচ্ছজীৰনে, মুদ্ধজদুতিযন্তো ধাতু, ইনো’’তি অভিধানপ্পদীপিকাটীকাযং ৰুত্তত্তা ৰিঞ্ঞাযতি.

বহূ পন পণ্ডিতা ইমং পাঠংযেৰ গহেত্ৰা ‘‘কথিন-সদ্দো মুদ্ধজদুতিযন্তোযেৰ হোতি, ন দন্তজো’’তি ৰদন্তি চেৰ লিখন্তি চ, ন পনেৰং একন্ততো ৰত্তব্বং. কস্মা? অভিধানপ্পদীপিকাটীকাযং কক্খল়পরিযাযং গুণসদ্দভূতং কঠিনসদ্দং সন্ধায ৰুত্তং, ন সাসনৰোহারতো নামসদ্দভূতং. তেনেৰাহ ‘‘পঞ্চকং কক্খল়ে’’তি. অনেকেসু পন পাল়িঅট্ঠকথাদিপোত্থকেসু জিনসাসনৰোহারতো নামসদ্দভূতো কথিন-সদ্দো দন্তজোযেৰ যেভুয্যেন পঞ্ঞাযতি, তেনেৰ চ কারণেন অভিধানপ্পদীপিকাটীকাযম্পি ৰণ্ণৰিপরিযাযে কথিনন্তিপি ৰুত্তং. অথ ৰা কত্থ সিলাঘাযন্তি ধাতুতো ইনপচ্চযং কত্ৰা সসংযোগত্থকারং নিসংযোগং কত্ৰা সিজ্ঝতি. অযমত্থো সিলাঘাদিসুত্তস্স ৰুত্তিযং ‘‘সিলাঘ কত্থনে’’তি ৰচনতো, সদ্দনীতিযঞ্চ ‘‘কত্থনং পসংসন’’ন্তি ৰণ্ণিতত্তা চ ৰিঞ্ঞাযতি. ইদঞ্চ ৰচনং ‘‘ইদঞ্হি কথিনৰত্তং নাম বুদ্ধপ্পসত্থ’’ন্তি অট্ঠকথাৰচনেন (মহাৰ. অট্ঠ. ৩০৬) সমেতি. আচরিযা পন ‘‘কঠধাতু ইনপচ্চযো’’তি ৰিকপ্পেত্ৰা ‘‘কঠ সমত্থনে’’তি অত্থং ৰদন্তি, তং টীকাসু (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.৩০৬; ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.৩০৬; ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ৩০৬; কঙ্খা. অভি. টী. কথিনসিক্খাপদৰণ্ণনা) ‘‘থিরন্তি অত্থো’’তি ৰচনং অনপেক্খিত্ৰা ‘‘পঞ্চানিসংসে অন্তোকরণসমত্থতাযা’’তি হেতুমেৰ অত্থভাৰেন গহেত্ৰা ৰুত্তং সিযা, তং পন থিরভাৰস্স হেতুযেৰ.

কথং ৰিগ্গহো কাতব্বোতি? অযং কথিন-সদ্দো চতূসু পদেসু নামপদং, পঞ্চসু নামেসু সুদ্ধনামং, চতূসু সুদ্ধনামেসু রুল়্হীসুদ্ধনামং, দ্ৰীসু পাটিপদিকসদ্দেসু অনিপ্ফন্নপাটিপদিকসদ্দো, তস্মা ৰিগ্গহো ন কাতব্বো. ৰুত্তঞ্হি –

‘‘রুল়্হীখ্যাতং নিপাতঞ্চু-পসগ্গালপনং তথা;

সব্বনামিকমেতেসু, ন কতো ৰিগ্গহো ছসূ’’তি.

অযমত্থো ‘‘কথিনন্তি…পে… থিরন্তি অত্থো’’তি টীকাসু (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.৩০৬; ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.৩০৬; ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ৩০৬; কঙ্খা. অভি. টী. কথিনসিক্খাপদৰণ্ণনা) ৰচনতো ৰিঞ্ঞাযতি. অথ ৰা পঞ্চানিসংসে অঞ্ঞত্থ গন্তুং অদত্ৰা কথতি সঙ্গণ্হাতীতি কথিনং, অযং ৰচনত্থো যথাৰুত্তৰিনযত্থমঞ্জূসাপাঠৰসেন (কঙ্খা. অভি. টী. কথিনসিক্খাপদৰণ্ণনা) ৰিঞ্ঞাযতি. অথ ৰা কঠতি কিচ্ছেন জীৰতীতি কথিনো, রুক্খো, তস্স এসোতি কথিনো, থিরভাৰো, সো এতস্স অত্থীতি কথিনং, পঞ্ঞত্তিজাতং ঠ-কারস্স থ-কারং কত্ৰা কথিনন্তি ৰুত্তং. অযং নযো ‘‘কঠ কিচ্ছজীৰনে’’তি ধাত্ৰত্থসংৰণ্ণনায চ ‘‘পঞ্চানিসংসে অন্তোকরণসমত্থতায থিরন্তি অত্থো’’তি টীকাৰচনেন (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.৩০৬; ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.৩০৬; ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ৩০৬; কঙ্খা. অভি. কথিনসিক্খাপদৰণ্ণনা) চ সমেতীতি দট্ঠব্বো. অথ ৰা কথীযতে সিলাঘতে পসংসীযতে বুদ্ধাদীহীতি কথিনং, অযং নযো ‘‘কত্থ সিলাঘায’’ন্তি ধাত্ৰত্থসংৰণ্ণনায চ ‘‘ইদঞ্হি কথিনৰত্তং নাম বুদ্ধপ্পসত্থ’’ন্তি (মহাৰ. অট্ঠ. ৩০৬) অট্ঠকথাৰচনেন চ সমেতীতি দট্ঠব্বো.

এত্থ পন সঙ্খেপরুচিত্তা আচরিযস্স সদ্দলক্খণং অৰিচারেত্ৰা অত্থমেৰ পুচ্ছং কত্ৰা ৰিস্সজ্জেতুং ‘‘কথিনং অত্থরিতুং কে লভন্তি, কে ন লভন্তী’’তিআদিমাহ. তত্থ কে লভন্তীতি কে সাধেন্তীতি অত্থো. পঞ্চ জনা লভন্তীতি পঞ্চ জনা সাধেন্তি. কথিনদুস্সস্স হি দাযকা পচ্ছিমকোটিযা চত্তারো হোন্তি, একো পটিগ্গাহকোতি. ‘‘তত্র, ভিক্খৰে, য্ৰাযং চতুৰগ্গো ভিক্খুসঙ্ঘো ঠপেত্ৰা তীণি কম্মানি উপসম্পদং পৰারণং অব্ভান’’ন্তি চম্পেয্যক্খন্ধকে (মহাৰ. ৩৮৮) ৰুত্তত্তা ন পঞ্চৰগ্গকরণীযন্তি গহেতব্বং. পঠমপ্পৰারণায পৰারিতাতি ইদং ৰস্সচ্ছেদং অকত্ৰা ৰস্সংৰুত্থভাৰসন্দস্সনত্থং ৰুত্তং অন্তরাযেন অপৰারিতানম্পি ৰুত্থৰস্সানং কথিনত্থারসম্ভৰতো. তেনেৰ ‘‘অপ্পৰারিতা ৰা’’তি অৰত্ৰা ‘‘ছিন্নৰস্সা ৰা পচ্ছিমিকায উপগতা ৰা ন লভন্তী’’তি এত্তকমেৰ ৰুত্তং. অঞ্ঞস্মিং ৰিহারে ৰুত্থৰস্সাপি লভন্তীতি নানাসীমায অঞ্ঞস্মিং ৰিহারে ৰুত্থৰস্সা ইমস্মিং ৰিহারে কথিনত্থারং ন লভন্তীতি অত্থো. সব্বেতি ছিন্নৰস্সাদযো, অনুপগতাপি তত্থেৰ সঙ্গহিতা. আনিসংসন্তি কথিনানিসংসচীৰরং. একং অত্থতচীৰরংযেৰ হি কথিনচীৰরং নাম হোতি, অৰসেসানি চীৰরানি ৰা সাটকা ৰা কথিনানিসংসাযেৰ নাম. ৰক্খতি হি ‘‘অৰসেসকথিনানিসংসে বলৰৰত্থানি ৰস্সাৰাসিকঠিতিকায দাতব্বানী’’তি. (ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. ২২৬) ইতরেসন্তি পুরিমিকায উপগতানং.

সো চে পচ্ছিমিকায উপসম্পজ্জতি, গণপূরকো চেৰ হোতি, আনিসংসঞ্চ লভতীতি ইমিনা সামণেরানং ৰস্সূপগমনং অনুঞ্ঞাতং হোতি. সো হি পুরিমিকায ৰস্সূপগতত্তা আনিসংসং লভতি, পচ্ছিমিকায পন উপসম্পজ্জিতত্তা গণপূরকো হোতীতি. সচে পুরিমিকায উপগতা কথিনত্থারকুসলা ন হোন্তীতিআদিনা ‘‘অট্ঠধম্মকোৰিদো ভিক্খু, কথিনত্থারমরহতী’’তি ৰিনযৰিনিচ্ছযে (ৰি. ৰি. ২৭০৪) আগতত্তা সযং চে অট্ঠধম্মকুসলো, সযমেৰ অত্থরিতব্বং. নো চে, অঞ্ঞে অট্ঠধম্মকুসলে পরিযেসিত্ৰা নেতব্বা, এৰং অকত্ৰা কথিনং অত্থরিতুং ন ৰট্টতীতি দস্সেতি. কথিনং অত্থরাপেত্ৰাতি সকারিতৰচনেন তেহি বাহিরতো আগতত্থেরেহি সযং কথিনং ন অত্থরিতব্বং, সব্বপুব্বকিচ্চাদিকং সংৰিদহিত্ৰা তে পুরিমিকায ৰস্সূপগতা অন্তোসীমট্ঠভিক্খূযেৰ অত্থরাপেতব্বাতি দস্সেতি, অঞ্ঞথা অঞ্ঞো কথিনং অত্থরতি, অঞ্ঞো আনিসংসং লভতীতি আপজ্জতি, ন পনেৰং যুজ্জতি. ৰক্খতি হি ‘‘আনিসংসো পন ইতরেসংযেৰ হোতী’’তি. দানঞ্চ ভুঞ্জিত্ৰাতি খাদনীযভোজনীযভূতং অন্নপানাদিদানং ভুঞ্জিত্ৰা. ন হি তে ৰত্থুদানং লভন্তি.

কথিনচীৰরং দেমাতি দাতুং ৰট্টতীতি এত্থ ‘‘সঙ্ঘস্স কথিনচীৰরং দেমা’’তি ৰত্তব্বং. এৰঞ্হি সতি ‘‘ইদং সঙ্ঘস্স কথিনদুস্সং উপ্পন্ন’’ন্তি (মহাৰ. ৩০৭) কম্মৰাচায সমেতি. অথ চ পন পুব্বে কতপরিচযত্তা ‘‘সঙ্ঘস্সা’’তি অৰুত্তেপি সম্পদানং পাকটন্তি কত্ৰা অৰুত্তং সিযাতি. এত্থেকে আচরিযা ৰদন্তি ‘‘সঙ্ঘস্সাতি অৰুত্তেপি কালে দিন্নং সঙ্ঘিকং হোতী’’তি, তত্রেৰং ৰত্তব্বং ‘‘ন কালে দিন্নং সব্বং সঙ্ঘিকং হোতী’’তি. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ‘‘যঞ্চ কালেপি সঙ্ঘস্স ৰা ইদং অকালচীৰরন্তি, পুগ্গলস্স ৰা ইদং তুয্হং দম্মীতিআদিনা নযেন দিন্নং, এতং অকালচীৰরং নামা’’তি কঙ্খাৰিতরণিযং (কঙ্খা. অট্ঠ. অকালচিৰরসিক্খাপদৰণ্ণনা) আগতত্তা পুগ্গলিকম্পি হোতীতি ৰিঞ্ঞাযতি, তস্মা পরম্মুখাপি নামং ৰত্ৰা সম্মুখাপি পাদমূলে ঠপেত্ৰা দিন্নং পুগ্গলিকমেৰ হোতি, ন সঙ্ঘিকং. ৰুত্তঞ্হেতং অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৭৯) ‘‘পুগ্গলস্স দেতীতি ‘ইমং চীৰরং ইত্থন্নামস্স দম্মী’তি এৰং পরম্মুখা ৰা, পাদমূলে ঠপেত্ৰা ‘ইমং, ভন্তে, তুম্হাকং দম্মী’তি এৰং সম্মুখা ৰা দেতী’’তি. এৰং পুগ্গলিকে সতি তং চীৰরং সঙ্ঘস্স ভাজেতব্বং হোতি ৰা ন হোতি ৰাতি? সো পুগ্গলো অত্তনো সদ্ধিৰিহারিকঅন্তেৰাসিকভূতস্স সঙ্ঘস্স ৰা অঞ্ঞস্স সহধম্মিকসঙ্ঘস্স ৰা ভাজেতুকামো ভাজেয্য, অভাজেতুকামো ‘‘ভাজেতূ’’তি ন কেনচি ৰচনীযো. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ‘‘ন হি পুগ্গলস্স আদিস্স দিন্নং কেনচি ভাজনীযং হোতী’’তি টীকাসু আগমনতো ৰিঞ্ঞাযতি. অথেকে আচরিযা এৰং ৰদন্তি ‘‘কথিনস্স একং মূলং সঙ্ঘোতি (পরি. ৪০৮) ৰুত্তত্তা পুগ্গলং উদ্দিস্স দিন্নেপি সঙ্ঘাযত্তং সঙ্ঘিকং হোতি. যথা কিং ‘সীমায দম্মি, সেনাসনস্স দম্মী’তি ৰুত্তেপি তং দানং সঙ্ঘিকং হোতি, যথা চ ‘কথিনচীৰরং দম্মী’তি ৰুত্তে সঙ্ঘিকং হোতী’’তি.

তত্রেৰং ৰিচারেতব্বং – ‘‘কথিনস্স একং মূলং সঙ্ঘো’’তি ৰচনং (পরি. ৪০৮) কথিনস্স মূলং কথিনস্স কারণং দস্সেতি. যথা হি মূলে ৰিজ্জমানে রুক্খো তিট্ঠতি, অৰিজ্জমানে ন তিট্ঠতি, তস্মা মূলং রুক্খস্স কারণং হোতি, পতিট্ঠং হোতি, এৰং সঙ্ঘে ৰিজ্জমানে কথিনং হোতি, নো অৰিজ্জমানে, তস্মা সঙ্ঘো কথিনস্স মূলং কথিনস্স কারণং নাম হোতি. কথং সঙ্ঘে ৰিজ্জমানে কথিনং হোতি? সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন চতুৰগ্গভূতেন সঙ্ঘেন অত্থারারহস্স ভিক্খুনো ঞত্তিদুতিযকম্মৰাচায কথিনচীৰরে দিন্নেযেৰ তেন চীৰরেন অত্থতং কথিনং নাম হোতি, নো অদিন্নে, তস্মা চতুৰগ্গসঙ্ঘে অলব্ভমানে সহস্সক্খত্তুং ‘‘কথিনং দম্মী’’তি ৰুত্তেপি কথিনং নাম ন হোতি, তস্মা উপচারসীমায পরিচ্ছিন্নে ৰিহারে একো ৰা দ্ৰে ৰা তযো ৰা চত্তারো ৰা ভিক্খূ ৰিহরন্তি, তত্থ কথিনচীৰরে উপ্পন্নে অঞ্ঞতো পরিযেসিত্ৰা চতুৰগ্গসঙ্ঘো একো পটিগ্গাহকোতি পঞ্চন্নং ভিক্খূনং পূরণে সতি কথিনং অত্থরিতুং লভতি, নাসতি, এৰং সঙ্ঘে ৰিজ্জমানেযেৰ কথিনং নাম হোতি, নো অৰিজ্জমানে, তস্মা সঙ্ঘস্স কথিনস্স মূলভূততং কারণভূততং সন্ধায ‘‘কথিনস্স একং মূলং সঙ্ঘো’’তি ৰুত্তং. ‘‘কথিন’’ন্তি ৰুত্তে সঙ্ঘিকংযেৰ হোতি, নো পুগ্গলিকন্তি অধিপ্পাযো এতস্মিং পাঠে ন লব্ভতি. যথা কিং ‘‘কিচ্চাধিকরণস্স একং মূলং সঙ্ঘো’’তি (চূল়ৰ. ২১৯) এত্থ অপলোকনকম্মঞত্তিকম্মঞত্তিদুতিযকম্মঞত্তিচতুত্থকম্মসঙ্খাতং কিচ্চাধিকরণং চতুৰগ্গাদিকে সঙ্ঘে ৰিজ্জমানেযেৰ হোতি, নো অৰিজ্জমানে, তস্মা সঙ্ঘস্স কিচ্চাধিকরণস্স মূলভূততং কারণভূততং সন্ধায ‘‘কিচ্চাধিকরণস্স একং মূলং সঙ্ঘো’’তি ৰুচ্চতি, এৰংসম্পদমিদং দট্ঠব্বং.

যদিপি ৰুত্তং ‘‘যথা ‘সীমায দম্মি, সেনাসনস্স দম্মী’তিআদীসু তং দানং সঙ্ঘাযত্তমেৰ হোতি, তথা ‘কথিন দম্মী’তি ৰুত্তে পুগ্গলং উদ্দিস্স দিন্নেপি সঙ্ঘাযত্তমেৰ সঙ্ঘিকমেৰ হোতী’’তি, তথাপি এৰং ৰিচারণা কাতব্বা – ‘‘সীমায দম্মি, সেনাসনস্স দম্মী’’তিআদীসু সীমা চ সেনাসনঞ্চ দানপটিগ্গাহকা ন হোন্তি, তস্মা সীমট্ঠস্স চ সেনাসনট্ঠস্স চ সঙ্ঘস্স আযত্তং হোতি, পুগ্গলো পন দানপটিগ্গাহকোৰ, তস্মা ‘‘ইমং কথিনচীৰরং ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো দম্মী’’তি পরম্মুখা ৰা তস্স ভিক্খুনো পাদমূলে ঠপেত্ৰা সম্মুখা ৰা দিন্নং কথং সঙ্ঘাযত্তং সঙ্ঘসন্তকং ভৰেয্য, এৰং সঙ্ঘস্স অপরিণতং পুগ্গলিকচীৰরং সঙ্ঘস্স পরিণামেয্য, নৰসু অধম্মিকদানেসু একং ভৰেয্য, তস্স চীৰরস্স পটিগ্গহোপি নৰসু অধম্মিকপটিগ্গহেসু একো ভৰেয্য, তস্স চীৰরস্স পরিভোগোপি নৰসু অধম্মিকপরিভোগেসু একো ভৰেয্য. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? নৰ অধম্মিকানি দানানীতি সঙ্ঘস্স পরিণতং অঞ্ঞসঙ্ঘস্স ৰা চেতিযস্স ৰা পুগ্গলস্স ৰা পরিণামেতি, চেতিযস্স পরিণতং অঞ্ঞচেতিযস্স ৰা সঙ্ঘস্স ৰা পুগ্গলস্স ৰা পরিণামেতি, পুগ্গলস্স পরিণতং অঞ্ঞপুগ্গলস্স ৰা সঙ্ঘস্স ৰা চেতিযস্স ৰা পরিণামেতি, ‘‘নৰ অধম্মিকা পরিভোগা’’তি আগতং পরিৰারপাল়িঞ্চ (পরি. ৩২৯) ‘‘নৰ পটিগ্গহপরিভোগাতি এতেসংযেৰ দানানং পটিগ্গহা চ পরিভোগা চা’’তি আগতং অট্ঠকথঞ্চ (পরি. অট্ঠ. ৩২৯) ওলোকেত্ৰা ৰিঞ্ঞাযতীতি.

অথাপি এৰং ৰদন্তি – দাযকো সঙ্ঘত্থেরস্স ৰা গন্থধুতঙ্গৰসেন অভিঞ্ঞাতস্স ৰা ভত্তুদ্দেসকস্স ৰা পহিণতি ‘‘অম্হাকং ভত্তগ্গহণত্থায অট্ঠ ভিক্খূ গহেত্ৰা আগচ্ছথা’’তি, সচেপি ঞাতিউপট্ঠাকেহি পেসিতং হোতি, ইমে তযো জনা পুচ্ছিতুং ন লভন্তি. আরুল়্হাযেৰ মাতিকং, সঙ্ঘতো অট্ঠ ভিক্খূ উদ্দিসাপেত্ৰা অত্তনৰমেহি গন্তব্বং. কস্মা? ভিক্খুসঙ্ঘস্স হি এতে ভিক্খূ নিস্সায লাভো উপ্পজ্জতীতি. গন্থধুতঙ্গাদীহি পন অনভিঞ্ঞাতো আৰাসিকভিক্খু পুচ্ছিতুং লভতি, তস্মা তেন ‘‘কিং সঙ্ঘতো গণ্হামি, উদাহু যে জানামি, তেহি সদ্ধিং আগচ্ছামী’’তি মাতিকং আরোপেত্ৰা যথা দাযকা ৰদন্তি, তথা পটিপজ্জিতব্বন্তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩২৫), ঈদিসেসু ঠানেসু ‘‘সঙ্ঘস্স লাভো পুগ্গলং উপনিস্সায উপ্পজ্জতী’’তি ৰচনং উপনিধায ‘‘সঙ্ঘস্স লাভো পুগ্গলং নিস্সায উপ্পজ্জতি, পুগ্গলস্স পত্তলাভো সঙ্ঘং আমসিত্ৰা দেন্তো সঙ্ঘাযত্তো হোতী’’তি ৰিঞ্ঞাযতীতি.

ইমস্মিম্পি ৰচনে এৰং ৰিচারণা কাতব্বা – তস্মিং তু নিমন্তনে ন পুগ্গলংযেৰ নিমন্তেতি, অথ খো সসঙ্ঘং পুগ্গলং নিমন্তেতি. তত্থ তু ‘‘সঙ্ঘ’’ন্তি অৰত্ৰা ‘‘অট্ঠ ভিক্খূ’’তি ৰুত্তত্তা ‘‘কিং সঙ্ঘতো গণ্হামি, উদাহু যে জানামি, তেহি সদ্ধিং আগচ্ছামী’’তি অনভিঞ্ঞাতো পুগ্গলো পুচ্ছিতুং লভতি. সঙ্ঘত্থেরস্স পন সঙ্ঘং পরিহরিত্ৰা ৰসিতত্তা ‘‘অট্ঠ ভিক্খূ’’তি ৰুত্তে সঙ্ঘং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞেসং গহণকারণং নত্থি, গন্থধুতঙ্গৰসেন অভিঞ্ঞাতপুগ্গলোপি সঙ্ঘস্স পুঞ্ঞনিস্সিতত্তা ‘‘অট্ঠ ভিক্খূ’’তি ৰুত্তে সঙ্ঘতোযেৰ গণ্হাতি, ভত্তুদ্দেসকস্সপি দেৰসিকং সঙ্ঘস্সেৰ ভত্তৰিচারণত্তা ‘‘অট্ঠ ভিক্খূ’’তি ৰুত্তে সঙ্ঘং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞেসং গহণকারণং নত্থি. এৰং ‘‘অট্ঠ ভিক্খূ গহেত্ৰা আগচ্ছথা’’তি সহ সঙ্ঘেন নিমন্তিতত্তা ‘‘ইমে তযো জনা পুচ্ছিতুং ন লভন্তী’’তি ৰুত্তং, ন ‘‘ত্ৰং আগচ্ছাহী’’তি পুগ্গলস্সেৰ নিমন্তনে সতিপি সঙ্ঘং গহেত্ৰা আগন্তব্বতোতি. এৰং ‘‘অট্ঠ ভিক্খূ গহেত্ৰা আগচ্ছথা’’তি সসঙ্ঘস্সেৰ পুগ্গলস্স নিমন্তিতত্তা সঙ্ঘো গহেতব্বো হোতি, ন ‘‘তুম্হে আগচ্ছথা’’তি পুগ্গলস্সেৰ নিমন্তিতত্তা, তস্মা ‘‘পুগ্গলস্স লাভো সঙ্ঘাযত্তো’’তি ন সক্কা ৰত্তুং, অট্ঠকথাদীসু পকরণেসুপি ‘‘পুগ্গলং নিস্সায সঙ্ঘস্স লাভো উপ্পজ্জতি’’ ইচ্চেৰ ৰুত্তো, ন ‘‘পুগ্গলস্স লাভো সঙ্ঘাযত্তো’’তি. চীৰরলাভখেত্তভূতাসু অট্ঠসু মাতিকাসু চ ‘‘সঙ্ঘস্স দেতী’’তি চ ৰিসুং, ‘‘পুগ্গলস্স দেতী’’তি চ ৰিসুং আগতং. পুগ্গলস্স দেতীতি ‘‘ইমং চীৰরং ইত্থন্নামস্স দম্মী’’তি এৰং পরম্মুখা ৰা, পাদমূলে ঠপেত্ৰা ‘‘ইমং ভন্তে তুম্হাকং দম্মী’’তি এৰং সম্মুখা ৰা দেতীতি.

ইদানি পন চীৰরং দাতুকামা উপাসকা ৰা উপাসিকাযো ৰা সযং অনাগন্ত্ৰা পুত্তদাসাদযো আণাপেন্তাপি ‘‘ইমং চীৰরং ইত্থন্নামস্স থেরস্স দেথা’’তি ৰত্ৰা পুগ্গলস্সেৰ দাপেন্তি, সামং গন্ত্ৰা দদন্তাপি পাদমূলে ঠপেত্ৰা ৰা হত্থে ঠপেত্ৰা ৰা হত্থেন ফুসাপেত্ৰা ৰা দদন্তি ‘‘ইমং, ভন্তে, চীৰরং তুম্হে উদ্দিস্স এত্তকং ধনং পরিচ্চজিত্ৰা কতং, এৰঞ্চ এৰঞ্চ হত্থকম্মং কত্ৰা সম্পাদিতং, তস্মা তুম্হে নিৰাসথ পারুপথ পরিভুঞ্জথা’’তিআদীনি ৰদন্তি, তস্স পুগ্গলস্স পরিভোগকরণমেৰ ইচ্ছন্তি, ন সঙ্ঘস্স দানং. কেচি অতুট্ঠকথম্পি কথেন্তি. এৰং পুগ্গলমেৰ উদ্দিস্স দিন্নচীৰরস্স সঙ্ঘেন আযত্তকারণং নত্থি. ‘‘সচে পন ‘ইদং তুম্হাকঞ্চ তুম্হাকং অন্তেৰাসিকানঞ্চ দম্মী’তি এৰং ৰদতি, থেরস্স চ অন্তেৰাসিকানঞ্চ পাপুণাতী’’তি (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৭৯) আগমনতো এৰং ৰত্ৰা দেন্তে পন আচরিযন্তেৰাসিকানং পাপুণাতি, অনন্তেৰাসিকস্স পন ন পাপুণাতি. ‘‘উদ্দেসং গহেতুং আগতো গহেত্ৰা গচ্ছন্তো চ অত্থি, তস্সপি পাপুণাতী’’তি আগমনতো বহিসীমট্ঠস্স ধম্মন্তেৰাসিকস্সপি পাপুণাতি. ‘‘তুম্হেহি সদ্ধিং নিবদ্ধচারিকভিক্খূনং দম্মীতি ৰুত্তে উদ্দেসন্তেৰাসিকানং ৰত্তং কত্ৰা উদ্দেসপরিপুচ্ছাদীনি গহেত্ৰা ৰিচরন্তানং সব্বেসং পাপুণাতী’’তি (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৭৯) আগমনতো এৰং ৰত্ৰা দেন্তে ধম্মন্তেৰাসিকানং ৰত্তপটিপত্তিকারকানঞ্চ অন্তেৰাসিকানং পাপুণাতি. এৰং দাযকানং ৰচনানুরূপমেৰ দানস্স পৰত্তনতো ‘‘যথা দাযকা ৰদন্তি, তথা পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩২৫) অট্ঠকথাচরিযা ৰদন্তি.

এৰং ইদানি দাযকা যেভুয্যেন পুগ্গলস্সেৰ দেন্তি, সতেসু সহস্সেসু একোযেৰ পণ্ডিতো বহুস্সুতো দাযকো সঙ্ঘস্স দদেয্য, পুগ্গলিকচীৰরঞ্চ সঙ্ঘিকভৰনত্থায অকরিযমানং ন ঞত্তিযা কম্মৰাচায চ অরহং হোতি. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ঞত্তিকম্মৰাচাৰিরোধতো. কথং ৰিরোধোতি চে? ঞত্তিযা কম্মৰাচায চ ‘‘ইদং সঙ্ঘস্স কথিনদুস্সং উপ্পন্ন’’ন্তি কথিনচীৰরস্স সঙ্ঘিকভাৰো ৰুত্তো, ইদানি পন তং চীৰরং ‘‘পুগ্গলস্স দিন্নং পুগ্গলিক’’ন্তি ৰচনত্থানুরূপতো পুগ্গলিকং হোতি, এৰম্পি ৰিরোধো. ‘‘সঙ্ঘো ইমং কথিনদুস্সং ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো দদেয্য কথিনং অত্থরিতু’’ন্তি এত্থ চ সঙ্ঘোতি ধাতুযা কত্তা হোতি, ভিক্খুনোতি সম্পদানং, ইধ পন সঙ্ঘস্স তস্মিং কথিনচীৰরে অনিস্সরভাৰতো সঙ্ঘো কত্তা ন হোতি, ভিক্খু পটিগ্গাহলক্খণাভাৰতো সম্পদানং ন হোতি, এৰম্পি ৰিরোধো. দাযকেন পন সঙ্ঘস্স পরিচ্চত্তত্তা সঙ্ঘিকভূতং কথিনচীৰরং যস্মিং কালে সঙ্ঘো কথিনং অত্থরিতুং অট্ঠঙ্গসমন্নাগতস্স ভিক্খুনো দেতি, তস্মিং কালে ঞত্তিদুতিযকম্মৰাচং ইদানি মনুস্সা ‘‘ঞত্তী’’তি ৰোহরন্তি, তঞ্চ চীৰরং ‘‘ঞত্তিলদ্ধচীৰর’’ন্তি, তং চীৰরদাযকঞ্চ ‘‘ঞত্তিলদ্ধদাযকো’’তি, তস্মা সঙ্ঘিকচীৰরমেৰ ঞত্তিলদ্ধং হোতি, নো পুগ্গলিকচীৰরং. ঞত্তিলদ্ধকালতো পন পট্ঠায তং চীৰরং পুগ্গলিকং হোতি. কস্মা? অত্থারকপুগ্গলস্স চীৰরভাৰতোতি.

অথাপি ৰদন্তি ‘‘দিন্নন্তি পাঠঞ্চ ‘সাধেন্তী’তি পাঠঞ্চ ‘আনিসংসং লভন্তী’তি পাঠঞ্চ উপনিধায অযমত্থো ৰিঞ্ঞাযতী’’তি, তত্থাযমাচরিযানমধিপ্পাযো – ‘‘দিন্নং ইদং সঙ্ঘেনা’’তি এত্থ দা-ধাতুযা সঙ্ঘেনাতি কত্তা, ইদন্তি কম্মং, ইমস্স কথিনচীৰরস্স সঙ্ঘিকত্তা সঙ্ঘেন দিন্নং হোতি, তেন ৰিঞ্ঞাযতি ‘‘কথিন’’ন্তি ৰুত্তে সঙ্ঘিকং হোতীতি. ‘‘কথিনত্থারং কে লভন্তীতি এত্থ কে লভন্তীতি কে সাধেন্তীতি অত্থো. পঞ্চ জনা সাধেন্তী’’তি ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ৩০৬) ৰুত্তং. তত্থ পঞ্চ জনাতি সঙ্ঘো ৰুত্তো, ইমিনাপি ৰিঞ্ঞাযতি ‘‘কথিনন্তি ৰুত্তে সঙ্ঘিকং হোতী’’তি. আনিসংসং লভন্তীতি এত্থ চ সঙ্ঘিকত্তা সব্বে সীমট্ঠকভিক্খূ আনিসংসং লভন্তি, ইমিনাপি ৰিঞ্ঞাযতি ‘‘কথিনন্তি ৰুত্তে সঙ্ঘিকং হোতী’’তি.

তত্রাপ্যেৰং ৰিচারণা কাতব্বা – পুব্বেদাযকা চত্তারোপি পচ্চযে যেভুয্যেন সঙ্ঘস্সেৰ দেন্তি, তস্মা সঙ্ঘস্স চতুপচ্চযভাজনকথা অতিৰিত্থারা হোতি. অপ্পকতো পন পুগ্গলস্স দেন্তি, তস্মা সঙ্ঘস্স দিন্নং কথিনচীৰরং সঙ্ঘেন অত্থারকস্স পুগ্গলস্স দিন্নং সন্ধায ৰুত্তং. সাধেন্তীতি চ কথিনদুস্সস্স দাযকা চত্তারো, পটিগ্গাহকো একোতি পঞ্চ জনা কথিনদানকম্মং সাধেন্তীতি ৰুত্তং. আনিসংসং লভন্তীতি ইদঞ্চ অত্থারকস্স চ অনুমোদনানঞ্চ ভিক্খূনং আনিসংসলাভমেৰ ৰুত্তং, ন এতেহি পাঠেহি ‘‘কথিন’’ন্তি ৰুত্তে সঙ্ঘিকং হোতীতি অত্থো ৰিঞ্ঞাতব্বো হোতীতি দট্ঠব্বো. সঙ্ঘস্স উপ্পন্নচীৰরং সঙ্ঘেন অত্থারকস্স দিন্নভাৰো কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি? ‘‘ইদং সঙ্ঘস্স কথিনদুস্সং উপ্পন্নং, সঙ্ঘো ইমং কথিনদুস্সং ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো দেতি কথিনং অত্থরিতু’’ন্তি ৰুত্তং পাল়িপাঠঞ্চ (মহাৰ. ৩০৭) ‘‘সঙ্ঘো অজ্জ কথিনদুস্সং লভিত্ৰা পুনদিৰসে দেতি, অযং নিচযসন্নিধী’’তি ৰুত্তং অট্ঠকথাপাঠঞ্চ দিস্ৰা ৰিঞ্ঞাযতীতি. সঙ্ঘসন্তকভূতং চীৰরমেৰ দানকিরিযায কম্মং, সঙ্ঘো কত্তা, পুগ্গলো সম্পদানং ভৰিতুং অরহভাৰো চ যথাৰুত্তপাল়িপাঠমেৰ উপনিধায ৰিঞ্ঞাযতীতি.

এৰং সন্তে পুগ্গলস্স দিন্নং পুগ্গলিকচীৰরং সঙ্ঘিকং কাতুং কথং পটিপজ্জিতব্বন্তি? সচে সো পটিগ্গাহকপুগ্গলো দাযকানং এৰং ৰদতি ‘‘উপাসক দানং নাম পুগ্গলস্স দিন্নতো সঙ্ঘস্স দিন্নং মহপ্ফলতরং হোতি, তস্মা সঙ্ঘস্স দেহি, সঙ্ঘস্স দত্ৰা পুন সঙ্ঘেন অত্থারারহস্স ভিক্খুনো কম্মৰাচায দত্ৰা তেন পুগ্গলেন যথাৰিনযং অত্থতেযেৰ কথিনং নাম হোতি, ন পুগ্গলস্স দত্ৰা পুগ্গলেন সামংযেৰ অত্থতে, তস্মা সঙ্ঘস্স দেহী’’তি উয্যোজেত্ৰা সঙ্ঘস্স দাপিতেপি তং চীৰরং সঙ্ঘিকং হোতি কথিনত্থারারহং. যদি পন দাযকো অপ্পস্সুততায ‘‘নাহং, ভন্তে, কিঞ্চি জানামি, ইমং চীৰরং তুম্হাকমেৰ দম্মী’’তি ৰক্খতি, এৰং সতি পুগ্গলিকৰসেনেৰ সম্পটিচ্ছিত্ৰা তেন পুগ্গলেন তং চীৰরং সঙ্ঘস্স দিন্নম্পি সঙ্ঘিকং হোতি.

যদি এৰং সমণেনেৰ সমণস্স দিন্নং চীৰরং কথং কথিনত্থারারহং ভৰেয্যাতি? নো ন ভৰেয্য. ৰুত্তঞ্হেতং অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩০৬) ‘‘কথিনং কেন দিন্নং ৰট্টতি? যেন কেনচি দেৰেন ৰা মনুস্সেন ৰা পঞ্চন্নং ৰা সহধম্মিকানং অঞ্ঞতরেন দিন্নং ৰট্টতী’’তি. অথ কস্মা পরম্পরভূতেহি আচরিযেহি ঞত্তিলদ্ধচীৰরতো অৰসেসানি চীৰরানি সঙ্ঘস্স ভাজেত্ৰা এৰ পরিভুঞ্জিতানীতি? ৰুচ্চতে – একচ্চে ভিক্খূ আচরিযপরম্পরাগতঅনউসারেনেৰ পটিপজ্জন্তি, কেচি বহূনং কিরিযং দিস্ৰা দিট্ঠানুগতিৰসেন পটিপজ্জন্তি, বহুস্সুতাপি কেচি থেরা অরুচ্চন্তাপি পৰেণিভেদভযেন পটিপজ্জন্তি, অপরে রুচিৰসেন অত্থঞ্চ অধিপ্পাযঞ্চ পরিণামেত্ৰা গণ্হন্তি, পকরণমেৰানুগতভিক্খূ পন যথাপকরণাগতমেৰ অত্থং গহেত্ৰা সঙ্ঘিকঞ্চ পুগ্গলিকঞ্চ অমিস্সং কত্ৰা, কালচীৰরঞ্চ অকালচীৰরঞ্চ অমিস্সং কত্ৰা গণ্হন্তি. ভিক্খুনিৰিভঙ্গে (পাচি. ৭৩৮) ‘‘থূলনন্দা ভিক্খুনী অকালচীৰরং ‘কালচীৰর’ন্তি অধিট্ঠহিত্ৰা ভাজাপেস্সতি, অথ ভগৰা নিস্সগ্গিযপাচিত্তিযাপত্তিং পঞ্ঞপেসী’’তি আগতং, তস্মা লজ্জীপেসলবহুস্সুতসিক্খাকামভূতেন ভিক্খুনা অনেক-পাল়িঅট্ঠকথাদযো পকরণে ওলোকেত্ৰা সংসন্দিত্ৰা পকরণমেৰানুগন্তব্বং, ন অঞ্ঞেসং কিরিযং সদ্দহিতব্বং, ন চ অনুগন্তব্বং. ভগৰতো হি ধরমানকালে ৰা ততো পচ্ছা ৰা পুব্বে দাযকা যেভুয্যেন চত্তারো পচ্চযে সঙ্ঘস্সেৰ দেন্তি, তস্মা সঙ্ঘিকসেনাসনস্স সঙ্ঘিকচীৰরস্স চ বাহুল্লতো পুব্বাচরিযা সঙ্ঘস্স ভাজেত্ৰা এৰ পরিভুঞ্জিংসু.

ইদানি পন দাযকা যেভুয্যেন চত্তারো পচ্চযে পুগ্গলস্সেৰ দেন্তি, তস্মা সেনাসনম্পি অভিনৰভূতং পুগ্গলিকমেৰ বহুলং হোতি, চীৰরম্পি পুগ্গলিকমেৰ বহুলং. দলিদ্দাপি সুত্তকন্তনকালতো পট্ঠায ‘‘ইমং চীৰরং কথিনকালে ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো দস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা চ তথেৰ ৰত্ৰা চ সব্বকিচ্চানি করোন্তি, মহদ্ধনা চ সাটকস্স কীণিতকালতো পট্ঠায তথেৰ চিন্তেত্ৰা কথেত্ৰা করোন্তি, দানকালে চ ‘‘ইমং চীৰরং ইত্থন্নামস্স দেহী’’তি পুত্তদাসাদযো ৰা পেসেন্তি, সামং ৰা গন্ত্ৰা চীৰরং তস্স ভিক্খুস্স পাদমূলে ৰা হত্থে ৰা ঠপেত্ৰা ‘‘ইমং চীৰরং তুয্হং দম্মী’’তি ৰত্ৰা ৰা চিন্তেত্ৰা ৰা দেন্তি, সতেসু ৰা সহস্সেসু ৰা একো পণ্ডিতপুরিসো ‘‘পুগ্গলস্স দিন্নদানতো সঙ্ঘস্স দিন্নং মহপ্ফল’’ন্তি ঞত্ৰা ‘‘ইমং কথিনচীৰরং সঙ্ঘস্স দম্মী’’তি ৰত্ৰা ৰা চিন্তেত্ৰা ৰা দেতি, তস্স সা দক্খিণা সঙ্ঘগতা হোতি. সচে পন দাযকো পুগ্গলস্স দাতুকামো হোতি, পুগ্গলো পন তস্স মহপ্ফলভাৰমিচ্ছন্তো দক্খিণা-ৰিভঙ্গসুত্তাদিধম্মদেসনায (ম. নি. ৩.৩৭৬ আদযো) পুগ্গলিকদানতো সঙ্ঘিকদানস্স মহপ্ফলভাৰং জানাপেত্ৰা ‘‘ইমং তৰ চীৰরং সঙ্ঘস্স দেহী’’তি উয্যোজেতি, দাযকোপি তস্স ৰচনং সম্পটিচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমং কথিনচীৰরং সঙ্ঘস্স দম্মী’’তি ৰত্ৰা ৰা চিন্তেত্ৰা ৰা দেতি, এৰম্পি সা দক্খিণা সঙ্ঘগতা হোতি.

যদি পন ভিক্খুনা উয্যোজিতোপি দুপ্পঞ্ঞো দাযকো তস্স ৰচনং অনাদিযিত্ৰা পুগ্গলস্সেৰ দেতি, তস্স সা দক্খিণা পুগ্গলগতা হোতি. অথ পন সো পুগ্গলো সযং সম্পটিচ্ছিত্ৰা পুন সঙ্ঘস্স পরিচ্চজতি, এৰম্পি তং চীৰরং সঙ্ঘিকং হোতি, তং সঙ্ঘিকৰসেন ভাজেতব্বং. যদি পন দাযকোপি পুগ্গলস্সেৰ দেতি, পুগ্গলোপি সম্পটিচ্ছিত্ৰা ন পরিচ্চজতি, এৰং সন্তে তং চীৰরং পুগ্গলিকং হোতি, ন কথিনকালমত্তেন ৰা কথিনৰচনমত্তেন ৰা সঙ্ঘিকং হোতি. ইদানি পন ইমিনা নযেন পুগ্গলিকচীৰরংযেৰ বহুলং হোতি. এৰং সন্তেপি আচরিযপরম্পরা পৰেণিং অভিন্দিতুকামা সঙ্ঘিকং ৰিয কত্ৰা ভাজেত্ৰা পরিভুঞ্জিংসু. যদি মুখ্যতো সঙ্ঘিকং সিযা, সঙ্ঘেন দিন্নতো পরং একসূচিমত্তম্পি পুগ্গলো অধিকং গণ্হিতুং ন লভেয্য.

একচ্চে থেরা সঙ্ঘিকন্তি পন ৰদন্তি, ভাজনকালে পন ইস্সরৰতায যথারুচি ৰিচারেন্তি, একচ্চে ভিক্খূ মুখ্যসঙ্ঘিকন্তি মঞ্ঞমানা অভাজেতুকামম্পি পুগ্গলং অভিভৰিত্ৰা ভাজাপেন্তি, তস্স পুগ্গলস্স মাতা পিতা ঞাতকা উপাসকাদযো ‘‘অম্হাকং পুত্তস্স দেম, অম্হাকং ঞাতকভিক্খুস্স দেম, অম্হাকং কুলূপকস্স দেমা’’তি, অঞ্ঞেপি সদ্ধা পসন্না দাযকা ‘‘ইত্থন্নামস্স পুগ্গলস্স দেমা’’তি ৰিচারেত্ৰা পরম্মুখাপি ‘‘ইমং চীৰরং ইত্থন্নামস্স দম্মী’’তি ৰত্ৰা সম্মুখাপি পাদমূলে ৰা হত্থে ৰা ঠপেত্ৰা দেন্তি, এৰরূপং চীৰরং পুগ্গলিকং হোতি, সঙ্ঘং আমসিত্ৰা অৰুত্তত্তা সঙ্ঘাযত্তং ন হোতি, ‘‘কথিনং দস্সামী’’তি ৰা ‘‘কথিনং দাতুং গতো’’তি ৰা ‘‘কথিনচীৰর’’ন্তি ৰা পুব্বাপরকালেসু ৰচনং পন মুখ্যকথিনভূতস্স সঙ্ঘিকচীৰরস্স কালে দিন্নত্তা তদুপচারতো ৰোহারমত্তং হোতি. যথা কিং? ‘‘উপোসথিক’’ন্তি ৰুত্তং ভত্তং চুদ্দসসু সঙ্ঘিকভত্তেসু অন্তোগধং মুখ্যসঙ্ঘিকং হোতি, সমাদিন্নউপোসথা দাযকা সাযং ভুঞ্জিতব্বভত্তভাগং সঙ্ঘস্স দেন্তি, তং সঙ্ঘো সলাকভত্তং ৰিয ঠিতিকং কত্ৰা ভুঞ্জতি, ইতি সঙ্ঘস্স দিন্নত্তা সঙ্ঘিকং হোতি. ইদানি পন দাযকা অত্তনো অত্তনো কুলূপকস্স ৰা ঞাতিভিক্খুস্স ৰা উপোসথদিৰসেসু ভত্তং দেন্তি, তং সঙ্ঘস্স অদিন্নত্তা সঙ্ঘিকং ন হোতি. এৰং সন্তেপি উপোসথদিৰসে দিন্নত্তা মুখ্যৰসেন পৰত্তউপোসথভত্তং ৰিয তদুপচারেন ‘‘উপোসথভত্ত’’ন্তি ৰোহরীযতি, এৰংসম্পদমিদং দট্ঠব্বং.

এৰং ইমস্মিং কালে যেভুয্যেন পুগ্গলস্সেৰ দিন্নত্তা পুগ্গলিকভূতং চীৰরং ঞত্তিকম্মৰাচারহং ন হোতি, সঙ্ঘিকমেৰ ঞত্তিকম্মৰাচারহং হোতি, তদেৰ চ পঞ্চানিসংসকারণং হোতি, তস্মা পণ্ডিতেন পুগ্গলেন ‘‘উপাসকা সঙ্ঘে দেথ, সঙ্ঘে দিন্নং মহপ্ফলং হোতী’’তিআদিনা নিযোজেত্ৰা দাপেতব্বং, সযং ৰা সম্পটিচ্ছিত্ৰা সঙ্ঘস্স পরিচ্চজিতব্বং. এৰং পরিচ্চজিতত্তা সঙ্ঘিকভূতং চীৰরং ঞত্তিকম্মৰাচারহঞ্চ হোতি পঞ্চানিসংসনিপ্ফাদকঞ্চ. এৰং নিযোজনঞ্চ ‘‘সঙ্ঘে গোতমি দেহি, সঙ্ঘে তে দিন্নে অহঞ্চেৰ পূজিতো ভৰিস্সামি সঙ্ঘো চা’’তি (ম. নি. ৩.৩৭৬) ভগৰতা ৰুত্তৰচনং অনুগতং হোতীতি দট্ঠব্বং.

পরিকম্মং করোন্তানং ভিক্খূনং যাগুভত্তঞ্চ দাতুং ৰট্টতীতি ইদং পুচ্ছিতত্তা দোসো নত্থীতি কত্ৰা ৰুত্তং, অপুচ্ছিতে পন এৰং কথেতুং ন ৰট্টতি. খলিমক্খিতসাটকোতি অহতৰত্থং সন্ধায ৰুত্তং. সুট্ঠু ধোৰিত্ৰাতিআদিনা সপুব্বকরণং অত্থারং দস্সেতি. ধোৰনসিব্বনরজনকপ্পকরণেন হি ৰিচারণছেদনবন্ধনানিপি দস্সিতানিযেৰ হোন্তি, অত্থারদস্সনেন পচ্চুদ্ধারঅধিট্ঠানানিপি দস্সেতি. সূচিআদীনি চীৰরকম্মুপকরণানি সজ্জেত্ৰা বহূহি ভিক্খূহি সদ্ধিন্তি ইদং পন সিব্বনস্স উপকরণনিদস্সনং. তদহেৰাতি ইদং পন করণসন্নিধিমোচনত্থং ৰুত্তং. দাযকস্স হত্থতো সাটকং লদ্ধদিৰসেযেৰ সঙ্ঘেন অত্থারকস্স ভিক্খুনো দাতব্বং, এৰং অদেন্তে নিচযসন্নিধি হোতি. অত্থারকেনপি সঙ্ঘতো লদ্ধদিৰসেযেৰ কথিনং অত্থরিতব্বং, এৰং অকরোন্তে করণসন্নিধি হোতি.

অঞ্ঞানি চ বহূনি আনিসংসৰত্থানি দেতীতি ইমিনা অত্থরিতব্বসাটকোযেৰ কথিনসাটকো নাম, ততো অঞ্ঞে সাটকা বহৰোপি কথিনানিসংসাযেৰ নামাতি দস্সেতি. এতেন চ ‘‘কথিনানিসংসো’’তি ৰত্থানিযেৰ ৰুত্তানি ন অগ্ঘোতি দীপেতি. যদি অগ্ঘো ৰুত্তো সিযা, এৰং সতি ‘‘বহ্ৰানিসংসানি কথিনৰত্থানি দেতী’’তি ৰত্তব্বং, এৰং পন অৰত্ৰা ‘‘বহূনি কথিনানিসংসৰত্থানি দেতী’’তি ৰুত্তং, তেন ঞাযতি ‘‘ন অগ্ঘো ৰুত্তো’’তি, তস্মা বহ্ৰানিসংসভাৰো অগ্ঘৰসেন ন গহেতব্বো, অথ খো ৰত্থৰসেনেৰ গহেতব্বোতি. ইতরোতি অঞ্ঞো দাযকো. তথা তথা ওৰদিত্ৰা সঞ্ঞাপেতব্বোতি ‘‘উপাসক দানং নাম সঙ্ঘস্স দিন্নকালতো পট্ঠায মহপ্ফলং হোতি মহানিসংসং, অত্থারো পন ভিক্খূনং উপকারত্থায ভগৰতা অনুঞ্ঞাতো, তস্মা ঞত্তিলদ্ধম্পি অলদ্ধম্পি মহপ্ফলমেৰা’’তি ৰা ‘‘উপাসক অযম্পি দাযকো সঙ্ঘস্সেৰ দেতি, ত্ৰম্পি সঙ্ঘস্সেৰ দেসি, ভগৰতা চ –

‘যো সীলৰা সীলৰন্তেসু দদাতি দানং;

ধম্মেন লদ্ধং সুপসন্নচিত্তো;

অভিসদ্দহং কম্মফলং উল়ারং;

তং ৰে দানং ৰিপুলফলন্তি ব্রূমী’তি. (ম. নি. ৩.৩৮২) –

ৰুত্তং, তস্মা সঙ্ঘস্স দিন্নকালতো পট্ঠায মহপ্ফলমেৰা’’তি ৰা ইতিআদীনি ৰত্ৰা সঞ্ঞাপেতব্বো.

যস্স সঙ্ঘো কথিনচীৰরং দেতি, তেন ভিক্খুনা কথিনং অত্থরিতব্বন্তি যোজনা. যো জিণ্ণচীৰরো হোতি ভিক্খু, তস্স দাতব্বন্তি সম্বন্ধো. ইমস্মিং ঠানে ইদানি ভিক্খূ –

‘‘পটিগ্গহণঞ্চ সপ্পাযং, ঞত্তি চ অনুসাৰনং;

কপ্পবিন্দু পচ্চুদ্ধারো, অধিট্ঠানত্থরানি চ;

নিযোজনানুমোদা চ, ইচ্চযং কথিনে ৰিধী’’তি. –

ইমং গাথং আহরিত্ৰা কথিনদানকম্মৰাচায পঠমং কথিনচীৰরস্স পটিগ্গহণঞ্চ সপ্পাযপুচ্ছনঞ্চ করোন্তি, তদযুত্তং ৰিয দিস্সতি. কস্মাতি চে? ‘‘অট্ঠহঙ্গেহি সমন্নাগতো পুগ্গলো ভব্বো কথিনং অত্থরিতুং…পে… পুব্বকরণং জানাতি, পচ্চুদ্ধারং জানাতি, অধিট্ঠানং জানাতি, অত্থারং জানাতি, মাতিকং জানাতি, পলিবোধং জানাতি, উদ্ধারং জানাতি, আনিসংসং জানাতী’’তি পরিৰারপাল়িযঞ্চ (পরি. ৪০৯),

‘‘অট্ঠধম্মৰিদো ভিক্খু, কথিনত্থারমরহতি;

পুব্বপচ্চুদ্ধারাধিট্ঠা-নত্থারো মাতিকাতি চ;

পলিবোধো চ উদ্ধারো, আনিসংসা পনট্ঠিমে’’তি. (ৰি. ৰি. ২৭০৪, ২৭০৬) –

ৰিনযৰিনিচ্ছযপ্পকরণে চ আগতেসু অট্ঠসু অঙ্গেসু অনাগতত্তা চ ‘‘পুব্বকরণং সত্তহি ধম্মেহি সঙ্গহিতং ধোৰনেন ৰিচারণেন ছেদনেন বন্ধনেন সিব্বনেন রজনেন কপ্পকরণেনা’’তি পরিৰারপাল়িযঞ্চ (পরি. ৪০৮),

‘‘ধোৰনঞ্চ ৰিচারো চ, ছেদনং বন্ধনম্পি চ;

সিব্বনং রজনং কপ্পং, পুব্বকিচ্চন্তি ৰুচ্চতী’’তি. (ৰি. ৰি. ২৭০৭) –

ৰিনযৰিনিচ্ছযপ্পকরণে চ ৰুত্তেসু সত্তসু পুব্বকরণেসু অনাগতত্তা চ.

কেৰলঞ্চ পকরণেসু অনাগতমেৰ, অথ খো যুত্তিপি ন দিস্সতি. কথং? পটিগ্গহণং নাম ‘‘যো পন ভিক্খু অদিন্নং মুখদ্ৰারং আহারং আহারেয্য অঞ্ঞত্র উদকদন্তপোনা, পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ২৬৫) যাৰকালিকাদীসু অজ্ঝোহরিতব্বেসু চতূসু কালিকৰত্থূসু ভগৰতা ৰুত্তং, ন চীৰরে, তং পন পাদমূলে ঠপেত্ৰা দিন্নম্পি পরম্মুখা দিন্নম্পি লব্ভতেৰ. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৭৯) ‘‘ইমং চীৰরং ইত্থন্নামস্স দম্মীতি এৰং পরম্মুখা ৰা পাদমূলে ঠপেত্ৰা ‘ইমং তুম্হাক’ন্তি এৰং সম্মুখা ৰা দেতী’’তি, তস্মা পটিগ্গহণকিচ্চং নত্থি, দাযকেন চীৰরে দিন্নে সঙ্ঘস্স চিত্তেন সম্পটিচ্ছনমত্তমেৰ পমাণং হোতি.

সপ্পাযপুচ্ছনঞ্চ এৰং করোন্তি – একেন ভিক্খুনা ‘‘ভোন্তো সঙ্ঘা সঙ্ঘস্স কথিনে সম্পত্তে কস্স পুগ্গলস্স সপ্পাযারহং হোতী’’তি পুচ্ছিতে একো ভিক্খু নামং ৰত্ৰা ‘‘ইত্থন্নামস্স থেরস্স সপ্পাযারহং হোতী’’তি ৰদতি, সপ্পাযইতি চ নিৰাসনপারুপনত্থং গহেত্ৰা ৰদন্তি. এতস্মিং ৰচনে সদ্দতো চ অত্থতো চ অধিপ্পাযতো চ যুত্তি গৰেসিতব্বা হোতি. কথং? সদ্দতো ৰগ্গভেদে সতিযেৰ বহুৰচনং কত্তব্বং, ন অভেদে, এৰং সদ্দতো. সপ্পাযইতিৰচনঞ্চ অনুরূপত্থেযেৰ ৰত্তব্বং, ন নিৰাসনপারুপনত্থে, এৰং অত্থতো. ইদঞ্চ চীৰরং সঙ্ঘো কথিনং অত্থরিতুং পুগ্গলস্স দেতি, ন নিৰাসনপারুপনত্থং. ৰুত্তঞ্হি পাল়িযং (মহাৰ. ৩০৭) ‘‘সঙ্ঘো ইমং কথিনদুস্সং ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো দেতি কথিনং অত্থরিতু’’ন্তি, তস্মা যুত্তি গৰেসিতব্বা হোতি. ‘‘পটিগ্গহণঞ্চ সপ্পায’’ন্তিআদিগাথাপি কত্থচি পাল়িযং অট্ঠকথাটীকাদীসু চ ন দিস্সতি, তস্মা ইধ ৰুত্তনযেনেৰ পটিপজ্জিতব্বং.

সচে বহূ জিণ্ণচীৰরা, ৰুড্ঢস্স দাতব্বন্তি ইদং কথিনচীৰরস্স সঙ্ঘিকত্তা ‘‘ন চ, ভিক্খৰে, সঙ্ঘিকং যথাৰুড্ঢং পটিবাহিতব্বং, যো পটিবাহেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ইমিনা পাল়িনযেন (চূল়ৰ. ৩১১) ৰুত্তং. এতেনেৰ নযেন সব্বেসু বলৰচীৰরেসু সন্তেসুপি ৰুড্ঢস্সেৰ দাতব্বন্তি সিদ্ধং. ৰুড্ঢেসু…পে… দাতব্বন্তি করণসন্নিধিমোচনত্থং ৰুত্তং. তেনেৰাহ ‘‘সচে ৰুড্ঢো’’ত্যাদি. নৰকতরেনপি হি করণসন্নিধিং মোচেত্ৰা কথিনে অত্থতে অনুমোদনং করোন্তস্স সঙ্ঘস্স পঞ্চানিসংসলাভো হোতীতি. অপিচাতিআদিনা সঙ্ঘেন কত্তব্বৰত্তং দস্সেতি. ৰচনক্কমো পন এৰং কাতব্বো – কথিনদুস্সং লভিত্ৰা সঙ্ঘে সীমায সন্নিপতিতে একেন ভিক্খুনা ‘‘ভন্তে, সঙ্ঘস্স ইদং কথিনদুস্সং উপ্পন্নং, সঙ্ঘো ইমং কথিনদুস্সং কথন্নামস্স ভিক্খুনো দদেয্য কথিনং অত্থরিতু’’ন্তি ৰুত্তে অঞ্ঞেন ‘‘যো জিণ্ণচীৰরো, তস্সা’’তি ৰত্তব্বং, ততো পুরিমেন ‘‘বহূ জিণ্ণচীৰরা’’তি ৰা ‘‘নত্থি ইধ জিণ্ণচীৰরা’’তি ৰা ৰুত্তে অপরেন ‘‘তেন হি ৰুড্ঢস্সা’’তি ৰত্তব্বং, পুন পুরিমেন ‘‘কো এত্থ ৰুড্ঢো’’তি ৰুত্তে ইতরেন ‘‘ইত্থন্নামো ভিক্খূ’’তি ৰত্তব্বং, পুন পুরিমেন ‘‘সো ভিক্খু তদহেৰ চীৰরং কত্ৰা অত্থরিতুং সক্কোতী’’তি ৰুত্তে ইতরেন ‘‘সো সক্কোতী’’তি ৰা ‘‘সঙ্ঘো মহাথেরস্স সঙ্গহং করিস্সতী’’তি ৰা ৰত্তব্বং, পুন পুরিমেন ‘‘সো মহাথেরো অট্ঠহি অঙ্গেহি সমন্নাগতো’’তি ৰুত্তে ইতরেন ‘‘আম সমন্নাগতো’’তি ৰত্তব্বং, ততো ‘‘সাধু সুট্ঠু তস্স দাতব্ব’’ন্তি ৰুত্তে ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন সঙ্ঘো ঞাতব্বো.

এত্থ চ ‘‘ভন্তে, সঙ্ঘস্সা’’তিআদিৰচনং ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো, ইদং সঙ্ঘস্স কথিনদুস্সং উপ্পন্নং, যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, সঙ্ঘো ইমং কথিনদুস্সং ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো দদেয্য কথিনং অত্থরিতু’’ন্তি ইমায ঞত্তিপাল়িযা সমেতি. ‘‘যো জিণ্ণচীৰরো, তস্সা’’তিআদি ‘‘সঙ্ঘেন কস্সা’’তিআদি ‘‘সঙ্ঘেন কস্স দাতব্বং, যো জিণ্ণচীৰরো হোতী’’তিআদিনা অট্ঠকথাৰচনেন (মহাৰ. অট্ঠ. ৩০৬) সমেতি. ‘‘সো মহাথেরো অট্ঠহঙ্গেহি সমন্নাগতো’’তিআদি ‘‘অট্ঠহঙ্গেহি সমন্নাগতো পুগ্গলো ভব্বো কথিনং অত্থরিতু’’ন্তিআদিকায পরিৰারপাল়িযা (পরি. ৪০৯) সমেতীতি দট্ঠব্বং. যস্স পন দীযতি, তস্স ঞত্তিদুতিযকম্মৰাচায দাতব্বন্তি সম্বন্ধো. ইমিনা ইমস্স কথিনদানকম্মস্স গরুকত্তা ন অপলোকনমত্তেন দাতব্বন্তি ইমমত্থং পকাসেতি. গরুকলহুকানং ভেদো কম্মাকম্মৰিনিচ্ছযকথাযং আৰি ভৰিস্সতি.

এৰং দিন্নে পন কথিনে পচ্চুদ্ধরিতব্বা অধিট্ঠাতব্বা ৰাচা ভিন্দিতব্বাতি সম্বন্ধো. সচে তং কথিনদুস্সং নিট্ঠিতপরিকম্মমেৰ হোতীতি ইমিনা কথিনদুস্সং নাম ন কেৰলং পকতিসাটকমেৰ হোতি, অথ খো পরিনিট্ঠিতসত্তৰিধপুব্বকিচ্চচীৰরম্পি হোতীতি দস্সেতি, তস্মা নিট্ঠিতচীৰরস্মিং দিন্নে সত্তৰিধপুব্বকিচ্চকরণেন অত্থো নত্থি, কেৰলং পচ্চুদ্ধরণাদীনিযেৰ কাতব্বানি. সচে পন কিঞ্চি অপরিনিট্ঠিতং হোতি, অন্তমসো কপ্পবিন্দুমত্তম্পি, তং নিট্ঠাপেত্ৰাযেৰ পচ্চুদ্ধরণাদীনি কাতব্বানি. গণ্ঠিকপট্টপাসকপট্টানি পন সিব্বনন্তোগধানি, তানিপি নিট্ঠাপেত্ৰাযেৰ কাতব্বানি. অনিট্ঠাপেন্তো অনিট্ঠিতসিব্বনকিচ্চমেৰ হোতি. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৪৬২-৪৬৩) ‘‘তত্থ কতন্তি সূচিকম্মপরিযোসানেন কতং, সূচিকম্মপরিযোসানং নাম যং কিঞ্চি সূচিযা কত্তব্বং. পাসকপট্টগণ্ঠিকপট্টপরিযোসানং কত্ৰা সূচিযা পটিসামন’’ন্তি. ইদঞ্হি কথিনৰত্তং নাম বুদ্ধপ্পসত্থন্তি ‘‘অত্থতকথিনানং ৰো ভিক্খৰে পঞ্চ কপ্পিস্সন্তী’’তিআদিনা পসত্থং.

কতপরিযোসিতং পন কথিনং গহেত্ৰাতি –

‘‘ধোৰনঞ্চ ৰিচারো চ, ছেদনং বন্ধনম্পি চ;

সিব্বনং রজনং কপ্পং, পুব্বকিচ্চন্তি ৰুচ্চতী’’তি. (ৰি. ৰি. ২৭০৭) –

ৰুত্তানি সত্তৰিধপুব্বকরণানি কত্ৰা পরিযোসাপিতং কথিনচীৰরং গহেত্ৰা. অত্থারকেন ভিক্খুনা পচ্চুদ্ধরিতব্বা অধিট্ঠাতব্বা ৰাচা ভিন্দিতব্বাতি সম্বন্ধো. সঙ্ঘাটিযা কথিনং অত্থরিতুকামো ভিক্খু পুব্বে তিচীৰরাধিট্ঠানেন অধিট্ঠিতং পোরাণিকং সঙ্ঘাটিং ‘‘ইমং সঙ্ঘাটিং পচ্চুদ্ধরামী’’তি ৰত্ৰা পচ্চুদ্ধরিতব্বা, ততো অনধিট্ঠিতং নৰং সঙ্ঘাটিং ‘‘ইমং সঙ্ঘাটিং অধিট্ঠামী’’তি ৰত্ৰা অধিট্ঠাতব্বা, ততো অত্থরণকালে তমেৰ অধিট্ঠিতসঙ্ঘাটিং ‘‘ইমায সঙ্ঘাটিযা কথিনং অত্থরামী’’তি ৰাচা ভিন্দিতব্বাতি অত্থো. এস নযো ইতরেসু. এতেন কথিনত্থারণং নাম ৰচীভেদকরণমেৰ হোতি, ন কিঞ্চি কাযৰিকারকরণন্তি ইমমত্থং দীপেতি. তথা হি ৰুত্তং ৰিনযত্থমঞ্জূসাযং (কঙ্খা. অভি. টী. কথিনসিক্খাপদৰণ্ণনা) ‘‘অত্থরিতব্বন্তি অত্থরণং কাতব্বং, তঞ্চ খো তথাৰচীভেদকরণমেৰাতি দট্ঠব্ব’’ন্তি.

তত্থ পচ্চুদ্ধারো তিৰিধো ‘‘ইমং সঙ্ঘাটিং পচ্চুদ্ধরামী’’তি সঙ্ঘাটিযা পচ্চুদ্ধারো, ‘‘ইমং উত্তরাসঙ্গং পচ্চুদ্ধরামী’’তি উত্তরাসঙ্গস্স পচ্চুদ্ধারো, ‘‘ইমং অন্তরৰাসকং পচ্চুদ্ধরামী’’তি অন্তরৰাসকস্স পচ্চুদ্ধারোতি. ৰুত্তঞ্হেতং পরিৰারে (পরি. ৪০৮) ‘‘পচ্চুদ্ধারো তীহি ধম্মেহি সঙ্গহিতো সঙ্ঘাটিযা উত্তরাসঙ্গেন অন্তরৰাসকেনা’’তি. অধিট্ঠানং তিৰিধং ‘‘ইমং সঙ্ঘাটিং অধিট্ঠামী’’তি সঙ্ঘাটিযা অধিট্ঠানং, ‘‘ইমং উত্তরাসঙ্গং অধিট্ঠামী’’তি উত্তরাসঙ্গস্স অধিট্ঠানং, ‘‘ইমং অন্তরৰাসকং অধিট্ঠামী’’তি অন্তরৰাসকস্স অধিট্ঠানন্তি. ৰুত্তঞ্হেতং পরিৰারে (পরি. ৪০৮) ‘‘অধিট্ঠানং তীহি ধম্মেহি সঙ্গহিতং সঙ্ঘাটিযা উত্তরাসঙ্গেন অন্তরৰাসকেনা’’তি.

অথ ৰা অধিট্ঠানং দুৰিধং কাযেন অধিট্ঠানং, ৰাচায অধিট্ঠানন্তি. তত্থ পোরাণিকং সঙ্ঘাটিং ‘‘ইমং সঙ্ঘাটিং পচ্চুদ্ধরামী’’তি পচ্চুদ্ধরিত্ৰা নৰং সঙ্ঘাটিং হত্থেন গহেত্ৰা ‘‘ইমং সঙ্ঘাটিং অধিট্ঠামী’’তি চিত্তেন আভোগং কত্ৰা কাযৰিকারকরণেন কাযেন ৰা অধিট্ঠাতব্বং, ৰচীভেদং কত্ৰা ৰাচায ৰা অধিট্ঠাতব্বং. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৪৬৯; কঙ্খা. অট্ঠ. কথিনসিক্খাপদৰণ্ণনা) ‘‘তত্থ যস্মা দ্ৰে চীৰরস্স অধিট্ঠানানি কাযেন ৰা অধিট্ঠেতি, ৰাচায ৰা অধিট্ঠেতীতি ৰুত্তং, তস্মা…পে… অধিট্ঠাতব্বা’’তি. অথ ৰা অধিট্ঠানং দুৰিধং সম্মুখাধিট্ঠানপরম্মুখাধিট্ঠানৰসেন. তত্থ যদি চীৰরং হত্থপাসে ঠিতং হোতি, ‘‘ইমং সঙ্ঘাটিং অধিট্ঠামী’’তি ৰচীভেদং কত্ৰা অধিট্ঠাতব্বং, অথ অন্তোগব্ভে ৰা সামন্তৰিহারে ৰা হোতি, ঠপিতট্ঠানং সল্লক্খেত্ৰা ‘‘এতং সঙ্ঘাটিং অধিট্ঠামী’’তি ৰচীভেদং কত্ৰা অধিট্ঠাতব্বং. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৪৬৯; কঙ্খা. অট্ঠ. কথিনসিক্খাপদৰণ্ণনা) ‘‘তত্র দুৰিধং অধিট্ঠানং সচে হত্থপাসে হোতী’’তিআদি, ৰিনযত্থমঞ্জূসাযঞ্চ (কঙ্খা. অভি. টী. কথিনসিক্খাপদৰণ্ণনা) ‘‘দুৰিধন্তি সম্মুখাপরম্মুখাভেদেন দুৰিধ’’ন্তি.

অত্থারো কতিৰিধো? অত্থারো একৰিধো. ৰচীভেদকরণেনেৰ হি অত্থারো সম্পজ্জতি, ন কাযৰিকারকরণেন. অযমত্থো যথাৰুত্ত-পরিৰারপাল়িযা চ ‘‘অত্থরিতব্বন্তি অত্থরণং কাতব্বং, তঞ্চ খো তথাৰচীভেদকরণমেৰাতি দট্ঠব্ব’’ন্তি ৰিনযত্থমঞ্জূসাৰচনেন চ ৰিঞ্ঞাযতি. অথ ৰা অত্থারো তিৰিধো ৰত্থুপ্পভেদেন. তত্থ যদি সঙ্ঘাটিযা কথিনং অত্থরিতুকামো হোতি, পোরাণিকা সঙ্ঘাটি পচ্চুদ্ধরিতব্বা, নৰা সঙ্ঘাটি অধিট্ঠাতব্বা, ‘‘ইমায সঙ্ঘাটিযা কথিনং অত্থরামী’’তি ৰাচা ভিন্দিতব্বা. অথ উত্তরাসঙ্গেন কথিনং অত্থরিতুকামো হোতি, পোরাণকো উত্তরাসঙ্গো পচ্চুদ্ধরিতব্বো, নৰো উত্তরাসঙ্গো অধিট্ঠাতব্বো, ‘‘ইমিনা উত্তরাসঙ্গেন কথিনং অত্থরামী’’তি ৰাচা ভিন্দিতব্বা. অথ অন্তরৰাসকেন কথিনং অত্থরিতুকামো হোতি, পোরাণকো অন্তরৰাসকো পচ্চুদ্ধরিতব্বো, নৰো অন্তরৰাসকো অধিট্ঠাতব্বো, ‘‘ইমিনা অন্তরৰাসকেন কথিনং অত্থরামী’’তি ৰাচা ভিন্দিতব্বা. ৰুত্তঞ্হেতং পরিৰারে (পরি. ৪১৩) ‘‘সচে সঙ্ঘাটিযা’’তিআদি.

এত্থ সিযা – কিং পন ‘‘ইমং সঙ্ঘাটিং পচ্চুদ্ধরামী’’তি ৰিসেসং কত্ৰাৰ পচ্চুদ্ধরিতব্বা, উদাহু ‘‘ইমং পচ্চুদ্ধরামী’’তি সামঞ্ঞতোপি পচ্চুদ্ধরিতব্বাতি? পরিক্খারচোল়াধিট্ঠানেন অধিট্ঠিতং চীৰরং ‘‘ইমং পচ্চুদ্ধরামী’’তি সামঞ্ঞতো পচ্চুদ্ধরিতব্বং, ন ‘‘ইমং সঙ্ঘাটিং পচ্চুদ্ধরামী’’তি ৰিসেসতো পচ্চুদ্ধরিতব্বং. কস্মা? পুব্বে অলদ্ধনামত্তা. তিচীৰরাধিট্ঠানেন অধিট্ঠিতং পন চীৰরং ৰিসেসতোযেৰ পচ্চুদ্ধরিতব্বং, ন সামঞ্ঞতো. কস্মা? পটিলদ্ধৰিসেসনামত্তা. ইধ পন কথিনাধিকারে পুব্বেৰ তিচীৰরাধিট্ঠানেন অধিট্ঠিতত্তা ৰিসেসতোযেৰ পচ্চুদ্ধরিতব্বন্তি দট্ঠব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং পরিৰারে (পরি. ৪০৮) কথিনাধিকারে ‘‘পচ্চুদ্ধারো তীহি ধম্মেহি সঙ্গহিতো সঙ্ঘাটিযা উত্তরাসঙ্গেন অন্তরৰাসকেনা’’তি. কিং পন নিচ্চতেচীৰরিকোযেৰ কথিনং অত্থরিতুং লভতি, উদাহু অৰত্থাতেচীৰরিকোপীতি? তেচীৰরিকো দুৰিধো ধুতঙ্গতেচীৰরিকৰিনযতেচীৰরিকৰসেন. তত্থ ধুতঙ্গতেচীৰরিকো ‘‘অতিরেকচীৰরং পটিক্খিপামি, তেচীৰরিকঙ্গং সমাদিযামী’’তি অধিট্ঠহিত্ৰা ধারণতো সব্বকালমেৰ ধারেতি. ৰিনযতেচীৰরিকো পন যদা তিচীৰরাধিট্ঠানেন অধিট্ঠহিত্ৰা ধারেতুকামো হোতি, তদা তথা অধিট্ঠহিত্ৰা ধারেতি. যদা পন পরিক্খারচোল়াধিট্ঠানেন অধিট্ঠহিত্ৰা ধারেতুকামো হোতি, তদা তথা অধিট্ঠহিত্ৰা ধারেতি, তস্মা তিচীৰরাধিট্ঠানস্স দুপ্পরিহারত্তা সব্বদা ধারেতুং অসক্কোন্তো হুত্ৰা পরিক্খারচোল়ৰসেন ধারেন্তোপি তং পচ্চুদ্ধরিত্ৰা আসন্নে কালে তিচীৰরাধিট্ঠানেন অধিট্ঠহন্তোপি কথিনং অত্থরিতুং লভতিযেৰাতি দট্ঠব্বং.

কচ্চি নু ভো কথিনদানকম্মৰাচাভণনসীমাযমেৰ কথিনং অত্থরিতব্বং, উদাহু অঞ্ঞসীমাযাতি? যদি কথিনদানকম্মৰাচাভণনবদ্ধসীমা ৰস্সূপনাযিকখেত্তভূতউপচারসীমায অন্তো ঠিতা, এৰং সতি তস্মিংযেৰ সীমমণ্ডলে অত্থরণং কাতব্বং. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ‘‘পরিনিট্ঠিতপুব্বকরণমেৰ চে দাযকো সঙ্ঘস্স দেতি, সম্পটিচ্ছিত্ৰা কম্মৰাচায দাতব্বং. তেন চ তস্মিংযেৰ সীমমণ্ডলে অধিট্ঠহিত্ৰা অত্থরিত্ৰা সঙ্ঘো অনুমোদাপেতব্বো’’তি ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ৩০৮) আগতত্তা ৰিঞ্ঞাযতীতি. যদি এৰং ‘‘তস্মিংযেৰ সীমমণ্ডলে’’ইচ্চেৰ টীকাযং ৰুত্তত্তা ‘‘যস্মিং কিস্মিঞ্চি সীমমণ্ডলে কম্মৰাচং ভণিত্ৰা তস্মিংযেৰ সীমমণ্ডলে অত্থরিতব্ব’’ন্তি ৰত্তব্বং, ন ‘‘কথিনদানকম্মৰাচাভণনবদ্ধসীমা ৰস্সূপনাযিকখেত্তভূতউপচারসীমায অন্তো ঠিতা’’তি ৰিসেসং কত্ৰা ৰত্তব্বন্তি? ন ন ৰত্তব্বং. কম্মৰাচাভণনসীমা হি বদ্ধসীমাভূতা, কথিনত্থারসীমা পন উপচারসীমাভূতা, উপচারসীমা চ নাম বদ্ধসীমং অৰত্থরিত্ৰাপি গচ্ছতি, তস্মা সা সীমা বদ্ধসীমা চ হোতি উপচারসীমা চাতি তস্মিংযেৰ সীমমণ্ডলে কথিনদানকম্মৰাচং ভণিত্ৰা তত্থেৰ অত্থরণং কাতব্বং, ন যস্মিং কিস্মিঞ্চি সীমমণ্ডলে কম্মৰাচং ভণিত্ৰা তত্থেৰ অত্থরণং কত্তব্বন্তি দট্ঠব্বং. এৰম্পি ‘‘উপচারসীমায’’ইচ্চেৰ ৰত্তব্বং, ন ‘‘ৰস্সূপনাযিকখেত্তভূতউপচারসীমাযা’’তি, তম্পি ৰত্তব্বমেৰ. তেসং ভিক্খূনং ৰস্সূপনাযিকখেত্তভূতায এৰ উপচারসীমায কথিনত্থারং কাতুং লভতি, ন অঞ্ঞউপচারসীমায. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩০৬) ‘‘অঞ্ঞস্মিং ৰিহারে ৰুত্থৰস্সাপি ন লভন্তীতি মহাপচ্চরিযং ৰুত্ত’’ন্তি.

যথিচ্ছসি, তথা ভৰতু, অপি তু খলু ‘‘কম্মৰাচাভণনসীমা বদ্ধসীমাভূতা, কথিনত্থারসীমা উপচারসীমাভূতা’’তি তুম্হেহি ৰুত্তং, তথাভূতভাৰো কথং জানিতব্বোতি? ৰুচ্চতে – কথিনত্থারসীমাযং তাৰ উপচারসীমাভূতভাৰো ‘‘সচে পন একসীমায বহূ ৰিহারা হোন্তি, সব্বে ভিক্খূ সন্নিপাতেত্ৰা একত্থ কথিনং অত্থরিতব্ব’’ন্তি ইমিস্সা অট্ঠকথায (মহাৰ. অট্ঠ. ৩০৬) অত্থং সংৰণ্ণেতুং ‘‘একসীমাযাতি একউপচারসীমাযাতি অত্থো যুজ্জতী’’তি ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ৩০৬) আগতত্তা ৰিঞ্ঞাযতি. কম্মৰাচাভণনসীমায বদ্ধসীমাভূতভাৰো পন ‘‘তে চ খো হত্থপাসং অৰিজহিত্ৰা একসীমাযং ঠিতা. সীমা চ নামেসা বদ্ধসীমা অবদ্ধসীমাতি দুৰিধা হোতী’’তি কঙ্খাৰিতরণিযং (কঙ্খা. অট্ঠ. নিদানৰণ্ণনা) আগতত্তা চ ‘‘সীমা চ নামেসা কতমা, যত্থ হত্থপাসং অৰিজহিত্ৰা ঠিতা কম্মপ্পত্তা নাম হোন্তীতি অনুযোগং সন্ধায সীমং দস্সেন্তো ৰিভাগৰন্তানং সভাৰৰিভাৰনং ৰিভাগদস্সনমুখেনেৰ হোতীতি ‘সীমা চ নামেসা’তিআদিমাহা’’তি ৰিনযত্থমঞ্জূসাযং (কঙ্খা. অভি. টী. নিদানৰণ্ণনা) আগতত্তা চ ৰিঞ্ঞাযতি.

তত্থ কতিৰিধা বদ্ধসীমা, কতিৰিধা অবদ্ধসীমাতি? তিৰিধা বদ্ধসীমা খণ্ডসীমাসমানসংৰাসসীমাঅৰিপ্পৰাসসীমাৰসেন. তিৰিধা অবদ্ধসীমা গামসীমাউদকুক্খেপসীমাসত্তব্ভন্তরসীমাৰসেনাতি দট্ঠব্বা. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ‘‘এৰং একাদস ৰিপত্তিসীমাযো অতিক্কমিত্ৰা তিৰিধসম্পত্তিযুত্তা নিমিত্তেন নিমিত্তং সম্বন্ধিত্ৰা সম্মতা সীমা বদ্ধসীমাতি ৰেদিতব্বা. খণ্ডসীমা সমানসংৰাসসীমা অৰিপ্পৰাসসীমাতি তস্সাযেৰ ভেদো. অবদ্ধসীমা পন গামসীমা সত্তব্ভন্তরসীমা উদকুক্খেপসীমাতি তিৰিধা’’তি কঙ্খাৰিতরণিযং (কঙ্খা. অট্ঠ. নিদানৰণ্ণনা) আগতত্তা ৰিঞ্ঞাযতি. এৰং তীসু বদ্ধসীমাসু, তীসু অবদ্ধসীমাসূতি ছসুযেৰ সীমাসু কম্মপ্পত্তসঙ্ঘস্স চতুৰগ্গকরণীযাদিকম্মস্স কত্তব্বভাৰৰচনতো সুদ্ধায উপচারসীমায কম্মৰাচায অভণিতব্বভাৰো ৰিঞ্ঞাযতি. অন্তোউপচারসীমায বদ্ধসীমায সতি তং বদ্ধসীমং অৰত্থরিত্ৰাপি উপচারসীমায গমনতো সা বদ্ধসীমা কম্মৰাচাভণনারহা চ হোতি কথিনত্থারারহা চাতি ৰেদিতব্বং.

ননু চ পন্নরসৰিধা সীমা অট্ঠকথাসু (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৭৯; কঙ্খা. অট্ঠ. অকালচীৰরসিক্খাপদৰণ্ণনা) আগতা, অথ কস্মা ছল়েৰ ৰুত্তাতি? সচ্চং, তাসু পন পন্নরসসু সীমাসু উপচারসীমা সঙ্ঘলাভৰিভজনাদিট্ঠানমেৰ হোতি, লাভসীমা তত্রুপ্পাদগহণট্ঠানমেৰ হোতীতি ইমা দ্ৰে সীমাযো সঙ্ঘকম্মকরণট্ঠানং ন হোন্তি, নিগমসীমা নগরসীমা জনপদসীমা রট্ঠসীমা রজ্জসীমা দীপসীমা চক্কৰাল়সীমাতি ইমা পন সীমাযো গামসীমায সমানগতিকা গামসীমাযমেৰ অন্তোগধাতি ন ৰিসুং ৰুত্তাতি দট্ঠব্বং. এত্থ চ উপচারসীমায বদ্ধসীমং অৰত্থরিত্ৰা গতভাৰো কথং জানিতব্বোতি? ‘‘উপচারসীমা পরিক্খিত্তস্স ৰিহারস্স পরিক্খেপেন, অপরিক্খিত্তস্স পরিক্খেপারহট্ঠানেন পরিচ্ছিন্না’’তি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৭৯) ৰুত্তত্তা পরিক্খেপপরিক্খেপারহট্ঠানানং অন্তো বদ্ধসীমায ৰিজ্জমানায তং অৰত্থরিত্ৰা উপচারসীমা গতা. তথা হি ‘‘ইমিস্সা উপচারসীমায ‘সঙ্ঘস্স দম্মী’তি দিন্নং পন খণ্ডসীমসীমন্তরিকাসু ঠিতানম্পি পাপুণাতী’’তি (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৭৯) ৰুত্তং. তেন ঞাযতি ‘‘উপচারসীমায অন্তো ঠিতা বদ্ধসীমা উপচারসীমাপি নাম হোতী’’তি. হোতু, এৰং সতি অন্তোউপচারসীমাযং বদ্ধসীমায সতি তত্থেৰ কথিনদানকম্মৰাচং ৰাচাপেত্ৰা তত্থেৰ কথিনং অত্থরিতব্বং ভৰেয্য, অন্তোউপচারসীমাযং বদ্ধসীমায অৰিজ্জমানায কথং করিস্সন্তীতি? অন্তোউপচারসীমাযং বদ্ধসীমায অৰিজ্জমানায বহিউপচারসীমাযং ৰিজ্জমানবদ্ধসীমং ৰা উদকুক্খেপলভনট্ঠানং ৰা গন্ত্ৰা কম্মৰাচং ৰাচাপেত্ৰা পুন ৰিহারং আগন্ত্ৰা ৰস্সূপনাযিকখেত্তভূতায উপচারসীমাযং ঠত্ৰা কথিনং অত্থরিতব্বন্তি দট্ঠব্বং.

ননু চ ভো এৰং সন্তে অঞ্ঞিস্সা সীমায ঞত্তি, অঞ্ঞিস্সা অত্থারো হোতি, এৰং সন্তে ‘‘পরিনিট্ঠিতপুব্বকরণমেৰ চে দাযকো সঙ্ঘস্স দেতি, সম্পটিচ্ছিত্ৰা কম্মৰাচায দাতব্বং. তেন চ তস্মিংযেৰ সীমমণ্ডলে অধিট্ঠহিত্ৰা অত্থরিত্ৰা সঙ্ঘো অনুমোদাপেতব্বো’’তি ৰুত্তেন ৰজিরবুদ্ধিটীকাৰচনেন (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ৩০৮) ৰিরুজ্ঝতীতি? ননু অৰোচুম্হ ‘‘কম্মৰাচাভণনসীমা বদ্ধসীমাভূতা, কথিনত্থারসীমা উপচারসীমাভূতা’’তি. তস্মা ৰজিরবুদ্ধিটীকাৰচনেন ন ৰিরুজ্ঝতি. তত্থ পুব্বে যেভুয্যেন বদ্ধসীমৰিহারত্তা সমগ্গং সঙ্ঘং সন্নিপাতেত্ৰা কম্মৰাচং ৰাচাপেত্ৰা উপচারসীমবদ্ধসীমভূতে তস্মিংযেৰ ৰিহারে অত্থরণং সন্ধায ৰুত্তং. বদ্ধসীমৰিহারে অহোন্তেপি অন্তোউপচারসীমাযং বদ্ধসীমায ৰিজ্জমানায তত্থেৰ সীমমণ্ডলে কম্মৰাচং ৰাচাপেত্ৰা তত্থেৰ অত্থরিতব্বভাৰো অম্হেহিপি ৰুত্তোযেৰ. যদি পন ন চেৰ বদ্ধসীমৰিহারো হোতি, ন চ অন্তোউপচারসীমাযং বদ্ধসীমা অত্থি, এৰরূপে ৰিহারে কম্মৰাচং ৰাচাপেতুং ন লভতি, অঞ্ঞং বদ্ধসীমং ৰা উদকুক্খেপং ৰা গন্ত্ৰা কম্মৰাচং ৰাচাপেত্ৰা অত্তনো ৰিহারং আগন্ত্ৰা ৰস্সূপনাযিকখেত্তভূতায উপচারসীমায ঠত্ৰা কথিনং অত্থরিতব্বং. এৰমেৰ পরম্পরভূতা বহৰো আচরিযৰরা করোন্তীতি দট্ঠব্বং.

অপরে পন আচরিযা ‘‘বদ্ধসীমৰিরহায সুদ্ধউপচারসীমায সতি তস্সংযেৰ উপচারসীমাযং ঞত্তিকম্মৰাচাপি ৰাচেতব্বা, কথিনং অত্থরিতব্বং, ন অঞ্ঞিস্সা সীমায ঞত্তি, অঞ্ঞিস্সা অত্থরণং কাতব্ব’’ন্তি ৰদন্তি. অযং পন নেসমধিপ্পাযো – ‘‘কথিনত্থতসীমাযন্তি উপচারসীমং সন্ধায ৰুত্ত’’ন্তি ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ৩০৬) কথিনত্থারট্ঠানভূতায সীমায উপচারসীমাভাৰো ৰুত্তো, তস্সংযেৰ টীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ৩০৮) পুব্বে নিদ্দিট্ঠপাঠে ‘‘তস্মিংযেৰ সীমমণ্ডলে অধিট্ঠহিত্ৰা অত্থরিত্ৰা সঙ্ঘো অনুমোদাপেতব্বো’’তি কম্মৰাচাভণনসীমাযমেৰ অত্থরিতব্বভাৰো চ ৰুত্তো, তস্মা অঞ্ঞিস্সা সীমায ঞত্তি, অঞ্ঞিস্সা অত্থরণং ন কাতব্বং, তস্সংযেৰ উপচারসীমাযং কম্মৰাচং সাৰেত্ৰা তস্মিংযেৰ অত্থারো কাতব্বো, উপচারসীমতো বহি ঠিতং বদ্ধসীমং গন্ত্ৰা অত্থরণকিচ্চং নত্থীতি.

তত্রেৰং ৰিচারণা কাতব্বা – ইদং ভাসন্তরেসু ‘‘ঞত্তী’’তি কথিতং কথিনদানকম্মং চতূসু সঙ্ঘকম্মেসু ঞত্তিদুতিযকম্মং হোতি, ঞত্তিদুতিযকম্মস্স নৰসু ঠানেসু কথিনদানং, গরুকলহুকেসু গরুকং, যদি ‘‘উপচারসীমাযং চত্তারি সঙ্ঘকম্মানি কাতব্বানী’’তি পকরণেসু আগতং অভৰিস্সা, এৰং সন্তে তেসং আচরিযানং ৰচনানুরূপতো উপচারসীমাযং কথিনদানঞত্তিকম্মৰাচং ৰাচেতব্বং অভৰিস্সা, ন পন পকরণেসু ‘‘উপচারসীমাযং চত্তারি সঙ্ঘকম্মানি কাতব্বানী’’তি আগতং, অথ খো ‘‘সঙ্ঘলাভৰিভজনং, আগন্তুকৰত্তং কত্ৰা আরামপ্পৰিসনং, গমিকস্স ভিক্খুনো সেনাসনআপুচ্ছনং, নিস্সযপঅপ্পস্সম্ভনং, পারিৰাসিকমানত্তচারিকভিক্খূনং অরুণুট্ঠাপনং, ভিক্খুনীনং আরামপ্পৰিসনআপুচ্ছনং ইচ্চেৰমাদীনি এৰ উপচারসীমায কত্তব্বানী’’তি আগতং, তস্মা কথিনদানঞত্তিদুতিযকম্মৰাচা কেৰলাযং উপচারসীমাযং ন ৰাচেতব্বাতি সিদ্ধা. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ‘‘অৰিপ্পৰাসসীমা নাম তিযোজনাপি হোতি, এৰং সন্তে তিযোজনে ঠিতা লাভং গণ্হিস্সন্তি, তিযোজনে ঠত্ৰা আগন্তুকৰত্তং পূরেত্ৰা আরামং পৰিসিতব্বং ভৰিস্সতি, গমিকো তিযোজনং গন্ত্ৰা সেনাসনং আপুচ্ছিস্সতি, নিস্সযপটিপন্নস্স ভিক্খুনো তিযোজনাতিক্কমে নিস্সযো পটিপ্পস্সম্ভিস্সতি, পারিৰাসিকেন তিযোজনং অতিক্কমিত্ৰা অরুণং উট্ঠপেতব্বং ভৰিস্সতি, ভিক্খুনিযা তিযোজনে ঠত্ৰা আরামপ্পৰিসনং আপুচ্ছিতব্বং ভৰিস্সতি, সব্বম্পেতং উপচারসীমায পরিচ্ছেদৰসেনেৰ কাতুং ৰট্টতি, তস্মা উপচারসীমাযমেৰ ভাজেতব্ব’’ন্তি এৰমাদিঅট্ঠকথাপাঠতো (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৭৯) ৰিঞ্ঞাযতীতি.

অথেৰং ৰদেয্যুং – ‘‘উপচারসীমা ঞত্তিদুতিযকম্মৰাচায ঠানং ন হোতী’’তি তুম্হেহি ৰুত্তং, অথ চ পন কতপুব্বং অত্থি. তথা হি চীৰরপটিগ্গাহকসম্মুতিচীৰরনিদহকসম্মুতিচীৰরভাজকসম্মুতীনং ‘‘সুণাতু মে…পে… ধারযামীতি ইমায কম্মৰাচায ৰা অপলোকনেন ৰা অন্তোৰিহারে সব্বসঙ্ঘমজ্ঝেপি খণ্ডসীমাযপি সম্মন্নিতুং ৰট্টতিযেৰা’’তি উপচারসীমাযং ঞত্তিদুতিযকম্মৰাচায নিপ্ফাদেতব্বভাৰো অট্ঠকথাযং (ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. ১৯৪) আগতো. ভণ্ডাগারস্স পন ‘‘ইমং পন ভণ্ডাগারং খণ্ডসীমং গন্ত্ৰা খণ্ডসীমায নিসিন্নেহি সম্মন্নিতুং ন ৰট্টতি, ৰিহারমজ্ঝেযেৰ ‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো, যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, সঙ্ঘো ইত্থন্নামং ৰিহারং ভণ্ডাগারং সম্মন্নেয্যা’তিআদিনা নযেন কম্মৰাচায ৰা অপলোকনেন ৰা সম্মন্নিতব্ব’’ন্তি অট্ঠকথাযং (ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. ১৯৭) উপচারসীমাযমেৰ ঞত্তিদুতিযকম্মৰাচায সম্মন্নিতব্বভাৰো আগতোতি.

তে এৰং ৰত্তব্বা – সচেপি অট্ঠকথাযং আগতং ‘‘অন্তোৰিহারে’’তি পাঠো ‘‘ৰিহারমজ্ঝে’’তি পাঠো চ উপচারসীমং সন্ধায ৰুত্তোতি মঞ্ঞমানা তুম্হে আযস্মন্তো এৰং অৰচুত্থ, তে পন পাঠা উপচারসীমং সন্ধায অট্ঠকথাচরিযেহি ন ৰুত্তা, অথ খো অৰিপ্পৰাসসীমাসঙ্খাতং মহাসীমং সন্ধায ৰুত্তা. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? খণ্ডসীমায ৰক্খমানত্তা. খণ্ডসীমায হি মহাসীমা এৰ পটিযোগী হোতি. উপচারসীমাতি অযমত্থো কথং জানিতব্বোতি চে? ‘‘ইমং পন সমানসংৰাসকসীমং সম্মন্নন্তেহি পব্বজ্জূপসম্পদাদীনং সঙ্ঘকম্মানং সুখকরণত্থং পঠমং খণ্ডসীমা সম্মন্নিতব্বা…পে… এৰং বদ্ধাসু পন সীমাসু খণ্ডসীমায ঠিতা ভিক্খূ মহাসীমায কম্মং করোন্তানং ন কোপেন্তি, মহাসীমায ৰা ঠিতা খণ্ডসীমায কম্মং করোন্তানং. সীমন্তরিকায পন ঠিতা উভিন্নম্পি ন কোপেন্তী’’তি ৰুত্তঅট্ঠকথাপাঠৰসেন (মহাৰ. অট্ঠ. ১৩৮) জানিতব্বোতি. অথ ৰা তেহি আযস্মন্তেহি আভতভণ্ডাগারসম্মুতিপাঠৰসেনপি অযমত্থো ৰিঞ্ঞাযতি. কথং? চীৰরপটিগ্গাহকাদিপুগ্গলসম্মুতিযো পন অন্তোৰিহারে সব্বসঙ্ঘমজ্ঝেপি খণ্ডসীমাযম্পি সম্মন্নিতুং ৰট্টতি, ভণ্ডাগারসঙ্খাতৰিহারসম্মুতি পন ৰিহারমজ্ঝেযেৰাতি অট্ঠকথাযং ৰুত্তং, তত্থ ৰিসেসকারণং পরিযেসিতব্বং.

তত্রেৰং ৰিসেসকারণং পঞ্ঞাযতি – ‘‘অঞ্ঞিস্সা সীমায ৰত্থু অঞ্ঞিস্সা কম্মৰাচা’’তি ৰত্তব্বদোসপরিহারত্থং ৰুত্তং. পুগ্গলসম্মুতিযো হি পুগ্গলস্স ৰত্থুত্তা যদি মহাসীমভূতে অন্তোৰিহারে কত্তুকামা হোন্তি, সব্বসঙ্ঘমজ্ঝে তং ৰত্থুভূতং পুগ্গলং হত্থপাসে কত্ৰা করেয্যুং. যদি খণ্ডসীমায কত্তুকামা, তং ৰত্থুভূতং পুগ্গলং খণ্ডসীমং আনেত্ৰা তত্থ সন্নিপতিতকম্মপ্পত্তসঙ্ঘস্স হত্থপাসে কত্ৰা করেয্যুং. উভযথাপি যথাৰুত্তদোসো নত্থি, ভণ্ডাগারসম্মুতি পন ভণ্ডাগারস্স ৰিহারত্তা খণ্ডসীমং আনেতুং ন সক্কা, তস্মা যদি তং সম্মুতিং খণ্ডসীমাযং ঠত্ৰা করেয্যুং, ৰত্থু মহাসীমাযং হোতি, কম্মৰাচা খণ্ডসীমাযন্তি যথাৰুত্তদোসো হোতি, তস্মিঞ্চ দোসে সতি ৰত্থুৰিপন্নত্তা কম্মং ৰিপজ্জতি, তস্মা মহাসীমভূতৰিহারমজ্ঝেযেৰ সা সম্মুতি কাতব্বাতি অট্ঠকথাচরিযানং মতি, ন উপচারসীমায ঞত্তিদুতিযকম্মং কাতব্বন্তি.

অথাপি এৰং ৰদেয্যুং ‘‘ৰিহারসদ্দেন অৰিপ্পৰাসসীমভূতা মহাসীমাৰ ৰুত্তা, ন উপচারসীমা’’তি ইদং ৰচনং কথং পচ্চেতব্বন্তি? ইমিনাযেৰ অট্ঠকথাৰচনেন. যদি হি উপচারসীমা ৰুত্তা ভৰেয্য, উপচারসীমা নাম বদ্ধসীমং অৰত্থরিত্ৰাপি পৰত্তা আৰাসেসু ৰা ভিক্খূসু ৰা ৰড্ঢন্তেসু অনিযমৰসেন ৰড্ঢতি, তস্মা খণ্ডসীমং অৰত্থরিত্ৰা পৰত্তনতো ৰিহারেন সহ খণ্ডসীমা একসীমাযেৰ হোতি, এৰং সতি ৰিহারে ঠিতং ভণ্ডাগারং খণ্ডসীমায ঠত্ৰা সম্মন্নিতুং সক্কা ভৰেয্য, ন পন সক্কা ‘‘খণ্ডসীমায নিসিন্নেহি সম্মন্নিতুং ন ৰট্টতী’’তি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৪৩) পটিসিদ্ধত্তা. তেন ঞাযতি ‘‘ইমস্মিং ঠানে ৰিহারসদ্দেন অৰিপ্পৰাসসীমভূতা মহাসীমা ৰুত্তা, ন উপচারসীমা’’তি. উপচারসীমায অনিযমৰসেন ৰড্ঢনভাৰো কথং জানিতব্বোতি? ‘‘উপচারসীমা পরিক্খিত্তস্স ৰিহারস্স পরিক্খেপেন, অপরিক্খিত্তস্স পরিক্খেপারহট্ঠানেন পরিচ্ছিন্না হোতি. অপিচ ভিক্খূনং ধুৰসন্নিপাতট্ঠানতো ৰা পরিযন্তে ঠিতভোজনসালতো ৰা নিবদ্ধৰসনকআৰাসতো ৰা থামমজ্ঝিমস্স পুরিসস্স দ্ৰিন্নং লেড্ডুপাতানং অন্তো উপচারসীমা ৰেদিতব্বা, সা পন আৰাসেসু ৰড্ঢন্তেসু ৰড্ঢতি, পরিহাযন্তেসু পরিহাযতি. মহাপচ্চরিযং পন ‘ভিক্খূসুপি ৰড্ঢন্তেসু ৰড্ঢতী’তি ৰুত্তং, তস্মা সচে ৰিহারে সন্নিপতিতভিক্খূহি সদ্ধিং একাবদ্ধা হুত্ৰা যোজনসতম্পি পূরেত্ৰা নিসীদন্তি, যোজনসতম্পি উপচারসীমাৰ হোতি, সব্বেসং লাভো পাপুণাতী’’তি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৭৯) ৰচনতোতি.

যদি এৰং উপচারসীমায কথিনত্থতভাৰো কস্মা ৰুত্তোতি? কথিনত্থরণং নাম ন সঙ্ঘকম্মং, পুগ্গলকম্মমেৰ হোতি, তস্মা ৰস্সূপনাযিকখেত্তভূতায উপচারসীমায কাতব্বা হোতি. ঞত্তিকম্মৰাচা পন সঙ্ঘকম্মভূতা, তস্মা উপচারসীমায কাতুং ন ৰট্টতি, সুৰিসোধিতপরিসায বদ্ধাবদ্ধসীমাযমেৰ ৰট্টতীতি দট্ঠব্বং. ননু চ ভো ‘‘কথিনং অত্থরিতুং কে লভন্তি, কে ন লভন্তি? গণনৰসেন তাৰ পচ্ছিমকোটিযা পঞ্চ জনা লভন্তি, উদ্ধং সতসহস্সম্পি, পঞ্চন্নং হেট্ঠা ন লভন্তী’’তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তং, অথ কস্মা ‘‘কথিনত্থরণং নাম ন সঙ্ঘকম্মং, পুগ্গলকম্মমেৰ হোতী’’তি ৰুত্তন্তি? ‘‘ন সঙ্ঘো কথিনং অত্থরতি, ন গণো কথিনং অত্থরতি, পুগ্গলো কথিনং অত্থরতী’’তি পরিৰারে (পরি. ৪১৪) ৰুত্তত্তা চ অপলোকনকম্মাদীনং চতুন্নং সঙ্ঘকম্মানং ঠানেসু অপৰিট্ঠত্তা চ. অট্ঠকথাযং পন কথিনত্থারস্স উপচারভূতং কথিনদানকম্মৰাচাভণনকালং সন্ধায ৰুত্তং. তস্মিঞ্হি কালে কথিনদাযকা চত্তারো, পটিগ্গাহকো একোতি পচ্ছিমকোটিযা পঞ্চ হোন্তি, ততো হেট্ঠা ন লভতীতি. ঞত্তিকম্মৰাচায সঙ্ঘকম্মভাৰো কথং জানিতব্বোতি? ‘‘চতুন্নং সঙ্ঘকম্মানং ঞত্তিদুতিযকম্মস্স নৰসু ঠানেসু কথিনদান’’ন্তি আগতত্তা, ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো, ইদং সঙ্ঘস্স কথিনদুস্সং উপ্পন্ন’’ন্তিআদিনা ৰুত্তত্তা চাতি.

অপরে পন আচরিযা ‘‘ভাসন্তরেসু ঞত্তীতি ৰুত্তা কথিনদানকম্মৰাচা অত্থারকিরিযায পৰিসতি, অত্থারকিরিযা চ উপচারসীমাযং কাতব্বা, তস্মা কথিনদানকম্মৰাচাপি উপচারসীমাযং কাতব্বাযেৰা’’তি ৰদন্তি, তেসং অযমধিপ্পাযো – মহাৰগ্গপাল়িযং (মহাৰ. ৩০৬) ‘‘এৰঞ্চ পন, ভিক্খৰে, কথিনং অত্থরিতব্ব’’ন্তি আরভিত্ৰা ‘‘ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন সঙ্ঘো ঞাপেতব্বো…পে… এৰং খো, ভিক্খৰে, অত্থতং হোতি কথিন’’ন্তি কথিনদানঞত্তিকম্মৰাচাতো পট্ঠায যাৰ অনুমোদনা পাঠো আগতো, পরিৰারপাল়িযঞ্চ (পরি. ৪১২) ‘‘কথিনত্থারো জানিতব্বো’’তি উদ্দেসস্স নিদ্দেসে ‘‘সচে সঙ্ঘস্স কথিনদুস্সং উপ্পন্নং হোতি, সঙ্ঘেন কথং পটিপজ্জিতব্বং, অত্থারকেন কথং পটিপজ্জিতব্বং, অনুমোদকেন কথং পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি পুচ্ছং নীহরিত্ৰা ‘‘সঙ্ঘেন ঞত্তিদুতিযেন কম্মেন কথিনত্থারকস্স ভিক্খুনো দাতব্বং…পে… অনুমোদামা’’তি ঞত্তিতো পট্ঠায যাৰ অনুমোদনা পাঠো আগতো, তস্মা ঞত্তিতো পট্ঠায যাৰ অনুমোদনা সব্বো ৰিধি কথিনত্থারকিরিযাযং পৰিসতি, ততো কথিনত্থারকিরিযায উপচারসীমাযং কত্তব্বায সতি ঞত্তিসঙ্খাতকথিনদানকম্মৰাচাপি উপচারসীমাযং কত্তব্বাযেৰাতি.

তত্রেৰং ৰিচারণা কাতব্বা – অত্থারকিরিযায ৰিসুং অনাগতায সতি ‘‘সব্বো ৰিধি অত্থারকিরিযাযং পৰিসতী’’তি ৰত্তব্বং ভৰেয্য, অথ চ পন মহাৰগ্গপাল়িযঞ্চ পরিৰারপাল়িযঞ্চ অত্থারকিরিযা ৰিসুং আগতাযেৰ, তস্মা ঞত্তিসঙ্খাতা কথিনদানকম্মৰাচা অত্থারকিরিযাযং ন পৰিসতি, কেৰলং অত্থারকিরিযায উপচারভূতত্তা পন ততো পট্ঠায অনুক্কমেন ৰুত্তং. যথা ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সীমং সম্মন্নিতু’’ন্তি সীমাসম্মুতিং অনুজানিত্ৰা ‘‘এৰঞ্চ পন, ভিক্খৰে, সম্মন্নিতব্বা’’তি সীমাসম্মুতিৰিধিং দস্সেন্তো ‘‘পঠমং নিমিত্তা কিত্তেতব্বা…পে… এৰমেতং ধারযামী’’তি নিমিত্তকিত্তনেন সহ সীমাসম্মুতিকম্মৰাচা দেসিতা, তত্থ নিমিত্তকিত্তনং সীমাসম্মুতিকম্মং ন হোতি, কম্মৰাচাযেৰ সীমাসম্মুতিকম্মং হোতি, তথাপি সীমাসম্মুতিকম্মৰাচায উপচারভাৰতো সহ নিমিত্তকিত্তনেন সীমাসম্মুতিকম্মৰাচা দেসিতা. যথা চ উপসম্পদাকম্মৰিধিং দেসেন্তো ‘‘পঠমং উপজ্ঝং গাহাপেতব্বো…পে… এৰমেতং ধারযামী’’তি উপজ্ঝাযগাহাপনাদিনা সহ উপসম্পদাকম্মং দেসিতং, তত্থ উপজ্ঝাযগাহাপনাদি উপসম্পদাকম্মং ন হোতি, ঞত্তিচতুত্থকম্মৰাচাযেৰ উপসম্পদাকম্মং হোতি, তথাপি উপসম্পদাকম্মস্স সমীপে ভূতত্তা উপজ্ঝাযগাহাপনাদিনা সহ ঞত্তিচতুত্থকম্মৰাচা দেসিতা, এৰমেত্থ কথিনদানকম্মৰাচা অত্থারকিরিযা ন হোতি, তথাপি অত্থারকিরিযায উপচারভূতত্তা কথিনদানঞত্তিদুতিযকম্মৰাচায সহ কথিনত্থারকিরিযা দেসিতা, তস্মা কথিনদানকম্মৰাচা অত্থারকিরিযাযং ন পৰিসতীতি দট্ঠব্বং.

অথ ৰা ঞত্তিদুতিযকম্মৰাচা চ অত্থারো চাতি ইমে দ্ৰে ধম্মা অতুল্যকিরিযা অতুল্যকত্তারো অতুল্যকম্মা অতুল্যকালা চ হোন্তি, তেন ৰিঞ্ঞাযতি ‘‘ভাসন্তরেসু ঞত্তীতি ৰুত্তা ঞত্তিদুতিযকম্মৰাচা অত্থারকিরিযাযং ন পৰিসতী’’তি. তত্থ কথং অতুল্যকিরিযা হোন্তি? কম্মৰাচা দানকিরিযা হোতি, অত্থারো পন্নরসধম্মানং কারণভূতা অত্থারকিরিযা, এৰং অতুল্যকিরিযা. কথং অতুল্যকত্তারোতি? কম্মৰাচায কত্তা সঙ্ঘো হোতি, অত্থারস্স কত্তা পুগ্গলো, এৰং অতুল্যকত্তারো হোন্তি. কথং অতুল্যকম্মা হোন্তি? কম্মৰাচায কম্মং কথিনদুস্সং হোতি, অত্থারস্স কম্মং কথিনসঙ্খাতা সমূহপঞ্ঞত্তি, এৰং অতুল্যকম্মা হোন্তি. কথং অতুল্যকালা হোন্তি? কথিনদানকম্মৰাচা পুব্বকরণপচ্চুদ্ধারঅধিট্ঠানানং পুব্বে হোতি, অত্থারো তেসং পচ্ছা, এৰং অতুল্যকালা হোন্তীতি. অথ ৰা অত্থারো ‘‘ইমায সঙ্ঘাটিযা কথিনং অত্থরামী’’তিআদিনা ৰচীভেদসঙ্খাতেন একেন ধম্মেন সঙ্গহিতো, ন ঞত্তিঅনুস্সাৰনাদিনা অনেকেহি ধম্মেহি সঙ্গহিতো. ৰুত্তঞ্হেতং পরিৰারে (পরি. ৪০৮) ‘‘অত্থারো একেন ধম্মেন সঙ্গহিতো ৰচীভেদেনা’’তি. ইমিনাপি কারণেন জানিতব্বং ‘‘ন ঞত্তি অত্থারে পৰিট্ঠা’’তি.

অঞ্ঞে পন আচরিযা এৰং ৰদন্তি – ‘‘কথিনত্থারং কে লভন্তি, কে ন লভন্তীতি? গণনৰসেন তাৰ পচ্ছিমকোটিযা পঞ্চ জনা লভন্তি, উদ্ধং সতসহস্সম্পি, পঞ্চন্নং হেট্ঠা ন লভন্তী’’তি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩০৬) আগতত্তা ‘‘হেট্ঠিমন্ততো পঞ্চ ভিক্খূ কথিনত্থারং লভন্তি, ততো অপ্পকতরা ন লভন্তী’’তি ৰিঞ্ঞাযতি. ‘‘পঞ্চন্নং জনানং ৰট্টতীতি পচ্ছিমকোটিযা চত্তারো কথিনদুস্সস্স দাযকা, একো পটিগ্গাহকোতি পঞ্চন্নং জনানং ৰট্টতী’’তি কঙ্খাৰিতরণীটীকাযং (কঙ্খা. অভি. টী. কথিনসিক্খাপদৰণ্ণনা) আগতত্তা তস্মিং ৰাক্যে ‘‘ৰট্টতী’’তি কিরিযায কত্তা ‘‘সো কথিনত্থারো’’তি ৰুচ্চতি, তস্মা অত্থারোতি ইমিনা ‘‘ইমায সঙ্ঘাটিযা কথিনং অত্থরামী’’তি ৰুত্তঅত্থরণকিরিযা ন অধিপ্পেতা, চতূহি ভিক্খূহি অত্থারকস্স ভিক্খুনো ঞত্তিযা দানং অধিপ্পেতন্তি ৰিঞ্ঞাযতি. ‘‘কথিনত্থারং কে লভন্তি…পে… উদ্ধং সতসহস্সন্তি ইদং অত্থারকস্স ভিক্খুনো সঙ্ঘস্স কথিনদুস্সদানকম্মং সন্ধায ৰুত্ত’’ন্তি ৰিনযৰিনিচ্ছযটীকাযং ৰুত্তং. তস্মিম্পি পাঠে ঞত্তিযা দিন্নংযেৰ সন্ধায ‘‘পঞ্চ জনা অত্থারং লভন্তী’’তি ইদং ৰচনং অট্ঠকথাচরিযেহি ৰুত্তং, ‘‘ইমায সঙ্ঘাটিযা কথিনং অত্থরামী’’তিআদি পুগ্গলস্স অত্থরণং সন্ধায ন ৰুত্তন্তি টীকাচরিযস্স অধিপ্পাযো. এৰং কঙ্খাৰিতরণীটীকা-ৰিনযৰিনিচ্ছযটীকাকারকেহি আচরিযেহি ‘‘ঞত্তিদুতিযকম্মং অত্থারো নামা’’তি ৰিনিচ্ছিতত্তা উপচারসীমাযং কথিনদানঞত্তিকম্মৰাচাকরণং যুত্তন্তি ৰিঞ্ঞাযতীতি ৰদন্তি.

তত্রেৰং ৰিচারণা কাতব্বা – ‘‘ঞত্তিদুতিযকম্মংযেৰ অত্থারো নামা’’তি টীকাচরিযা ন ৰদেয্যুং. ৰদেয্যুং চে, অট্ঠকথায ৰিরুদ্ধো সিযা. কথং ৰিরুদ্ধোতি চে? ‘‘ছিন্নৰস্সা ৰা পচ্ছিমিকায উপগতা ৰা ন লভন্তি, অঞ্ঞস্মিং ৰিহারে ৰুত্থৰস্সাপি ন লভন্তীতি মহাপচ্চরিযং ৰুত্ত’’ন্তি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩০৬) আগতত্তা ‘‘তে ছিন্নৰস্সাদযো কথিনত্থারং ন লভন্তী’’তি ৰিঞ্ঞাযতি. যদি ঞত্তিদুতিযকম্মং অত্থারো নাম সিযা, এৰং সতি তে ভিক্খূ ঞত্তিদুতিযকম্মেপি গণপূরকভাৰেন অপ্পৰিট্ঠা সিযুং. অথ চ পন ‘‘পুরিমিকায উপগতানং পন সব্বে গণপূরকা হোন্তী’’তি অট্ঠকথায (মহাৰ. অট্ঠ. ৩০৬) ৰুত্তত্তা তে ঞত্তিদুতিযকম্মে পৰিট্ঠাৰ হোন্তি, তস্মা অট্ঠকথাচরিযো পঞ্চানিসংসহেতুভূতং ‘‘ইমায সঙ্ঘাটিযা কথিনং অত্থরামী’’তিআদিকং ৰচীভেদংযেৰ ‘‘অত্থারো’’তি ৰদতি, ন ঞত্তিদুতিযকম্মং, তস্মা তে ছিন্নৰস্সাদযো পঞ্চানিসংসহেতুভূতং কথিনত্থারং ন লভন্তি, ঞত্তিদুতিযকম্মে পন চতুৰগ্গসঙ্ঘপূরকভাৰং লভন্তীতি ৰিঞ্ঞাযতি. পুনপি ৰুত্তং অট্ঠকথাযং ‘‘সচে পুরিমিকায উপগতা চত্তারো ৰা হোন্তি তযো ৰা দ্ৰে ৰা একো ৰা, ইতরে গণপূরকে কত্ৰা কথিনং অত্থরিতব্ব’’ন্তি. এৰং অলব্ভমানকথিনত্থারেযেৰ ছিন্নৰস্সাদযো গণপূরকে কত্ৰা ঞত্তিদুতিযকম্মৰাচায কথিনদুস্সং দাপেত্ৰা পুরিমিকায উপগতেহি কথিনস্স অত্থরিতব্বভাৰতো ‘‘ঞত্তিদুতিযকম্মংযেৰ অত্থারো নামাতি টীকাচরিযা ন ৰদেয্যু’’ন্তি অৰচিম্হাতি.

ননু চ ভো ইমস্মিম্পি অট্ঠকথাৰচনে ‘‘ইতরে গণপূরকে কত্ৰা কথিনং অত্থরিতব্ব’’ন্তি ৰচনেন চতুৰগ্গসঙ্ঘেন কত্তব্বং ঞত্তিদুতিযকম্মংযেৰ ‘‘অত্থারো’’তি ৰুত্তন্তি? ন, পুব্বাপরৰিরোধতো. পুব্বে হি ছিন্নৰস্সাদীনং কথিনং অত্থরিতুং অলব্ভমানভাৰো ৰুত্তো, ইধ ‘‘ঞত্তিদুতিযকম্মং অত্থারো’’তি ৰুত্তে তেসম্পি লব্ভমানভাৰো ৰুত্তো ভৰেয্য, ন অট্ঠকথাচরিযা পুব্বাপরৰিরুদ্ধং কথেয্যুং, তস্মা ‘‘কত্ৰা’’তি পদং ‘‘অত্থরিতব্ব’’ন্তি পদেন সম্বজ্ঝন্তেন সমানকালৰিসেসনং অকত্ৰা পুব্বকালৰিসেসনমেৰ কত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং, এৰং সতি পুব্বৰচনেনাপরৰচনং গঙ্গোদকেন যমুনোদকং ৰিয সংসন্দতি, পচ্ছাপি চ ‘‘কম্মৰাচং সাৰেত্ৰা কথিনং অত্থরাপেত্ৰা দানঞ্চ ভুঞ্জিত্ৰা গমিস্সন্তী’’তি ৰিসুং কম্মৰাচাসাৰনং ৰিসুং কথিনত্থরণং পুব্বাপরানুক্কমতো ৰুত্তং, তস্মা ঞত্তিদুতিযকম্মং অত্থারো নাম ন হোতি, কেৰলং অত্থারস্স কারণমেৰ উপচারমেৰ হোতীতি দট্ঠব্বং. কিঞ্চ ভিয্যো – ‘‘ন সঙ্ঘো কথিনং অত্থরতি, ন গণো কথিনং অত্থরতি, পুগ্গলো কথিনং অত্থরতী’’তি পরিৰারৰচনেন (পরি. ৪১৪) অযমত্থো জানিতব্বোতি.

যদি এৰং কঙ্খাৰিতরণীটীকা-ৰিনযৰিনিচ্ছযটীকাসু আগতপাঠানং অধিপ্পাযো কথং ভাসিতব্বো ভৰেয্য. ননু কঙ্খাৰিতরণীটীকাযং ‘‘ৰট্টতী’’তি ইমিস্সা কিরিযায কত্তা ‘‘সো কথিনত্থারো’’তি ৰুত্তো, ৰিনযৰিনিচ্ছযটীকাযঞ্চ ‘‘কথিনদুস্সদানকম্ম’’ন্তি পদং ‘‘সন্ধাযা’’তি কিরিযায কম্মং, কথিনত্থারো…পে… ইদং ‘‘ৰুত্ত’’ন্তি কিরিযায কম্মং হোতি. এৰং টীকাসু নীতত্থতো আগতপাঠেসু সন্তেসু ‘‘ঞত্তিদুতিযকম্মংযেৰ অত্থারো নামাতি টীকাচরিযা ন ৰদেয্যু’’ন্তি ন ৰত্তব্বন্তি? যেনাকারেন অট্ঠকথাৰচনেন টীকাৰচনঞ্চ পুব্বাপরঅট্ঠকথাৰচনঞ্চ অৰিরুদ্ধং ভৰেয্য, তেনাকারেন টীকাপাঠানং অধিপ্পাযো গহেতব্বো. কথং? কঙ্খাৰিতরণীঅট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. কথিনসিক্খাপদৰণ্ণনা) ‘‘সো সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন পঞ্চন্নং জনানং ৰট্টতী’’তি আগতো, তস্মিং অট্ঠকথাৰচনে চোদকেন চোদেতব্বস্স অত্থিতায তং পরিহরিতুং ‘‘পঞ্চন্নং জনানং ৰট্টতীতি পচ্ছিমকোটিযা চত্তারো কথিনদুস্সস্স দাযকা, একো পটিগ্গাহকোতি পঞ্চন্নং জনানং ৰট্টতী’’তি পাঠো টীকাচরিযেন ৰুত্তো, কথং চোদেতব্বং অত্থীতি? ভো অট্ঠকথাচরিয ‘‘সো সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন পঞ্চন্নং জনানং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তো, এৰং সতি পঞ্চন্নং কথিনত্থারকানং এৰ সো কথিনত্থারো ৰট্টতি, ন একদ্ৰিতিচতুপুগ্গলানন্তি অত্থো আপজ্জতি, এৰং সতি ‘‘ন সঙ্ঘো কথিনং অত্থরতি, ন গণো কথিনং অত্থরতি, পুগ্গলো কথিনং অত্থরতী’’তি আগতপাল়িযা ৰিরুজ্ঝনতো আগমৰিরোধো আপজ্জতি, তং চোদনং পরিহরন্তো ‘‘পঞ্চন্নং জনানং ৰট্টতীতি পচ্ছিমকোটিযা চত্তারো কথিনদুস্সস্স দাযকা, একো পটিগ্গাহকোতি পঞ্চন্নং জনানং ৰট্টতী’’তি পাঠো টীকাচরিযেন ৰুত্তো. তত্থাযমধিপ্পাযো – ভো চোদকাচরিয অট্ঠকথাচরিযেন কথিনত্থারকালে পঞ্চন্নং অত্থারকানং ভিক্খূনং ৰসেন ‘‘সো সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন পঞ্চন্নং জনানং ৰট্টতী’’তি পাঠো ন ৰুত্তো, অথ খো সঙ্ঘেন অত্থারকস্স কথিনদুস্সদানকালে পচ্ছিমকোটিযা চত্তারো কথিনদুস্সস্স দাযকা, একো পটিগ্গাহকোতি পঞ্চন্নং দাযকপটিগ্গাহকপুগ্গলানং অত্থিতায সো পচ্ছা কত্তব্বো অত্থারো ৰট্টতি, কারণসম্পত্তিযা ফলসম্পত্তি হোতি, তস্মা তস্মিং অট্ঠকথাৰচনে আগমৰিরোধো নাপজ্জতীতি.

ৰিনযৰিনিচ্ছযটীকাযম্পি ‘‘কথিনত্থারং কে লভন্তি, কে ন লভন্তীতি? গণনৰসেন তাৰ পচ্ছিমকোটিযা পঞ্চ জনা লভন্তি, উদ্ধং সতসহস্সম্পি, পঞ্চন্নং হেট্ঠা ন লভন্তী’’তি অট্ঠকথাৰচনে পরেহি পুচ্ছিতব্বস্স অত্থিতায তং পুচ্ছং ৰিস্সজ্জেতুং ‘‘ইদং অত্থারকস্স ভিক্খুনো সঙ্ঘস্স কথিনদুস্সদানকম্মং সন্ধায ৰুত্ত’’ন্তি পাঠো টীকাচরিযেন ৰুত্তো. কথং পুচ্ছিতব্বন্তি চে? ভো অট্ঠকথাচরিয ‘‘হেট্ঠিমকোটিযা পঞ্চন্নং জনানং ৰট্টতী’’তি ইদং ৰচনং কিং পঞ্চানিসংসস্স কারণভূতং ‘‘ইমায সঙ্ঘাটিযা কথিনং অত্থরামী’’তিআদিঅত্থারকিরিযং সন্ধায ৰুত্তং, উদাহু অত্থারস্স কারণভূতং কথিনদুস্সদানকম্মন্তি. কথং ৰিস্সজ্জনাতি? ভো ভদ্রমুখ ‘‘হেট্ঠিমকোটিযা পঞ্চন্নং জনানং ৰট্টতী’’তি ইদং পঞ্চানিসংসস্স কারণভূতং ‘‘ইমায সঙ্ঘাটিযা কথিনং অত্থরামী’’তিআদিকং অত্থারকিরিযং সন্ধায অট্ঠকথাচরিযেন ন ৰুত্তং, অথ খো অত্থারস্স কারণভূতং কথিনদানকম্মং সন্ধায ৰুত্তন্তি. তত্রাযমধিপ্পাযো – সঙ্ঘেন অত্থারকস্স দিন্নদুস্সেন এৰ কথিনত্থারো সম্ভৰতি, ন ঠিতিকায লদ্ধচীৰরেন ৰা পুগ্গলিকচীৰরেন ৰা সম্ভৰতি, তঞ্চ কথিনদুস্সদানকম্মং চত্তারো কথিনদুস্সদাযকা, একো পটিগ্গাহকোতি পঞ্চসু ভিক্খূসু ৰিজ্জমানেসুযেৰ সম্পজ্জতি, ন ততো ঊনেসূতি পচ্ছিমকোটিযা পঞ্চন্নং ৰট্টতি, কারণসিদ্ধিযা ফলসিদ্ধি হোতি, তেনেৰ চ কারণেন ‘‘কথিনদুস্সদানকম্মং ৰুত্ত’’ন্তি মুখ্যৰসেন অৰত্ৰা ‘‘সন্ধায ৰুত্ত’’ন্তি উপচারৰসেনাহ. এৰং ৰুত্তেযেৰ অট্ঠকথাৰচনস্স পুব্বাপরৰিরোধো নত্থি, অট্ঠকথাৰচনেন চ টীকাৰচনং ৰিরুদ্ধং ন হোতীতি দট্ঠব্বং, ‘‘অপলোকনাদিসঙ্ঘকম্মকরণত্থং বদ্ধসীমা ভগৰতা অনুঞ্ঞাতা’’তি ইমিনা ৰিনযলক্খণেন চ সমেতি.

‘‘ইমায সঙ্ঘাটিযা কথিনং অত্থরামী’’তিআদিকা পন অত্থারকিরিযা অপলোকনাদীসু চতূসু সঙ্ঘকম্মেসু অপ্পৰিট্ঠা, অধিট্ঠানাদযো ৰিয পঞ্চানিসংসলাভকারণভূতা পুগ্গলকিরিযাৰ হোতীতি ৰস্সূপনাযিকখেত্তভূতায অন্তোউপচারসীমায কাতব্বা, তস্মা অন্তোউপচারসীমাযং বদ্ধসীমায অৰিজ্জমানায বহিউপচারসীমাযং বদ্ধসীমং ৰা উদকুক্খেপসত্তব্ভন্তরলভমানট্ঠানং ৰা গন্ত্ৰা ঞত্তিদুতিযকম্মেন কথিনদুস্সং দাপেত্ৰা পুন ৰিহারং আগন্ত্ৰা অন্তোউপচারসীমাযমেৰ কথিনত্থরণং পুব্বাচরিযেহি কতং, তং সুকতমেৰ হোতীতি দট্ঠব্বং. এৰং অগ্গহেত্ৰা সুদ্ধউপচারসীমাযমেৰ ঞত্তিদুতিযকম্মং কাতব্বন্তি গয্হমানে সতি তেসং আযস্মন্তানং দিট্ঠানুগতিং আপজ্জমানা সিস্সানুসিস্সা ধুৰৰাসত্থায ৰিহারদানাদিঅপলোকনকম্মং ৰা উপোসথপৰারণাদিঞত্তিকম্মং ৰা সীমাসম্মন্ননাদিঞত্তিদুতিযকম্মং ৰা উপসম্পদাদিঞত্তিচতুত্থকম্মং ৰা উপচারসীমাযমেৰ করেয্যুং, এৰং করোন্তা ভগৰতো সাসনে মহন্তং জটং মহন্তং গুম্বং মহন্তং ৰিসমং করেয্যুং, তস্মা তমকরণত্থং যুত্তিতো চ আগমতো চ অনেকানি কারণানি আহরিত্ৰা কথযিম্হাতি.

সাসনে গারৰং কত্ৰা, সদ্ধম্মস্সানুলোমতো;

মযা কতং ৰিনিচ্ছযং, সম্মা চিন্তেন্তু সাধৰো.

পুনপ্পুনং ৰিচিন্তেত্ৰা, যুত্তং চে হোতি গণ্হন্তু;

নো চে যুত্তং মা গণ্হন্তু, সম্মাসম্বুদ্ধসাৰকাতি.

ইতো পরানিপি কারণসাধকানি আহরন্তি আচরিযা, তেসং পটিৰচনেন অতিৰিত্থারো ভৰিস্সতি, উপচারসীমায চতুন্নং সঙ্ঘকম্মানং কতট্ঠানভাৰো পুব্বে ৰুত্তোৰ, তস্মা তং ৰচনং মনসি কত্ৰা সংসযং অকত্ৰা ধারেতব্বোতি.

‘‘ইমায সঙ্ঘাটিযা কথিনং অত্থরামী’’তি ৰাচা ভিন্দিতব্বাতি কিং এত্তকেন ৰচীভেদেন কথিনং অত্থতং হোতি, উদাহু অঞ্ঞো কোচি কাযৰিকারো কাতব্বো? ন কাতব্বো. এত্তকেনেৰ হি ৰচীভেদেন অত্থতং হোতি, কথিনং. ৰুত্তঞ্হেতং পরিৰারে (পরি. ৪০৮) ‘‘অত্থারো একেন ধম্মেন সঙ্গহিতো ৰচীভেদেনা’’তি.

এৰং কথিনত্থারং দস্সেত্ৰা অনুমোদাপনঅনুমোদনে দস্সেন্তো ‘‘তেন কথিনত্থারকেনা’’তিআদিমাহ. তত্থ যেন ভিক্খুনা ‘‘ইমায সঙ্ঘাটিযা কথিনং অত্থরামী’’তিআদিনা ৰচীভেদেন কথিনং অত্থতং, তেন ‘‘কথিনস্স অত্থারা পন্নরস ধম্মা জাযন্তী’’তি পরিৰারে (পরি. ৪০৩) আগতত্তা কথিনত্থারেন সহেৰ পঞ্চ আনিসংসা আগতা, অথ কস্মা সঙ্ঘং অনুমোদাপেতীতি? কিঞ্চাপি অত্থারকস্স ভিক্খুনো পঞ্চ আনিসংসা আগতা, সঙ্ঘস্স পন অনাগতা, তস্মা সঙ্ঘস্স চ আগমনত্থং সঙ্ঘং অনুমোদাপেতি, সঙ্ঘো চ অনুমোদনং করোতি, এৰং কতে উভিন্নম্পি আনিসংসা আগতা হোন্তি. ৰুত্তঞ্হেতং পরিৰারে (পরি. ৪০৩) ‘‘দ্ৰিন্নং পুগ্গলানং অত্থতং হোতি কথিনং অত্থারকস্স চ অনুমোদকস্স চা’’তি. এত্থ চ কথিনত্থারকভিক্খুতো ৰুড্ঢতরো ভিক্খু তস্মিং সঙ্ঘে অত্থি, ইধ ৰুত্তনযেন অত্থারকেন ‘‘ভন্তে’’তি ৰত্তব্বং, অনুমোদকেন ‘‘আৰুসো’’তি. যদি পন কথিনত্থারকো ভিক্খু সব্বেসং ৰুড্ঢতরো হোতি, তেন ‘‘আৰুসো’’তি ৰত্তব্বং, ইতরেহি ‘‘ভন্তে’’তি, এৰং সেসনযদ্ৰযেপি. এৰং সব্বেসং অত্থতং হোতি কথিনন্তি. ইমেসু পন সঙ্ঘপুগ্গলেসু যে তস্মিং ৰিহারে পুরিমিকায ৰস্সং উপগন্ত্ৰা পঠমপৰারণায পৰারিতা, তেযেৰ অনুমোদিতুং লভন্তি, ছিন্নৰস্সা ৰা পচ্ছিমিকায উপগতা ৰা অঞ্ঞস্মিং ৰিহারে ৰুত্থৰস্সা ৰা ন লভন্তি, অননুমোদন্তাপি আনিসংসং ন লভন্তি.

এৰং কথিনত্থারং দস্সেত্ৰা ইদানি চীৰরৰিভাগং দস্সেতুং ‘‘এৰং অত্থতে পন কথিনে’’তিআদিমাহ. তত্থ সচে কথিনচীৰরেন সদ্ধিং আভতং আনিসংসন্তি ইমিনা একং অত্থতচীৰরমেৰ কথিনচীৰরং নাম, ততো অঞ্ঞং তেন সদ্ধিং আভতং সব্বং চীৰরং কথিনানিসংসচীৰরং নামাতি দস্সেতি. ৰক্খতি হি ‘‘অৰসেসকথিনানিসংসে বলৰৰত্থানী’’তিআদি. তেন ঞাযতি ‘‘ৰত্থমেৰ ইধ আনিসংসো নাম, ন অগ্ঘো, কথিনসাটকেন সদ্ধিং আভতানং অঞ্ঞসাটকানং বহুলৰসেন অত্থরিতব্বং, ন কথিনসাটকস্স মহগ্ঘৰসেনা’’তি. ভিক্খুসঙ্ঘো অনিস্সরো, অত্থতকথিনো ভিক্খুযেৰ ইস্সরো. কস্মা? দাযকেহি ৰিচারিতত্তা. ভিক্খুসঙ্ঘো ইস্সরো, কস্মা? দাযকেহি অৰিচারিতত্তা, মূলকথিনস্স চ সঙ্ঘে দিন্নত্তা. অৰসেসকথিনানিসংসেতি তস্স দিন্নৰত্থেহি অৰসেসকথিনানিসংসৰত্থে. বলৰৰত্থানীতি অত্থরিতব্বকথিনসাটকংযেৰ অহতং ৰা অহতকপ্পং ৰা দাতুং ৰট্টতি, আনিসংসচীৰরং পন যথাসত্তি যথাবলং পুরাণং ৰা অভিনৰং ৰা দুব্বলং ৰা বলৰং ৰা দাতুং ৰট্টতি, তস্মা তেসু দুব্বলৰত্থে ঠিতিকায দিন্নে লদ্ধভিক্খুস্স উপকারকং ন হোতি, তস্মা উপকারণযোগ্গানি বলৰৰত্থানি দাতব্বানীতি অধিপ্পাযো. ৰস্সাৰাসিকঠিতিকায দাতব্বানীতি যত্তকা ভিক্খূ ৰস্সাৰাসিকচীৰরং লভিংসু, তে ঠপেত্ৰা তেসং হেট্ঠতো পট্ঠায যথাক্কমং দাতব্বানি. থেরাসনতো পট্ঠাযাতি যত্তকা ভিক্খূ তিস্সং কথিনত্থতসীমাযং সন্তি, তেসু জেট্ঠকভিক্খুতো পট্ঠায দাতব্বানি. আসনগ্গহণং পন যথাৰুড্ঢং নিসিন্নে সন্ধায কতং. এতেন ৰস্সাৰাসিককথিনানিসংসানং সমানগতিকতং দীপেতি. গরুভণ্ডং ন ভাজেতব্বন্তি কথিনসাটকেন সদ্ধিং আভতেসু মঞ্চপীঠাদিকং গরুভণ্ডং ন ভাজেতব্বং, সঙ্ঘিকৰসেনেৰ পরিভুঞ্জিতব্বন্তি অত্থো. তত্থ গরুভণ্ডৰিনিচ্ছযো অনন্তরকথাযং আৰি ভৰিস্সতি.

ইমস্মিং পন ঠানে ৰত্তব্বং অত্থি. কথং? ইদানি ভিক্খূ কথিনানিসংসচীৰরং কুসপাতং কত্ৰা ৰিভজন্তি, তং যুত্তং ৰিয ন দিস্সতীতি. কস্মাতি চে? ‘‘অৰসেসকথিনানিসংসে বলৰৰত্থানি ৰস্সাৰাসিকঠিতিকায দাতব্বানি, ঠিতিকায অভাৰে থেরাসনতো পট্ঠায দাতব্বানী’’তি ৰচনতোতি. এৰং সন্তে কত্থ কুসপাতো কাতব্বোতি? ভণ্ডাগারে ঠপিতচীৰরেতি. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ‘‘উস্সন্নং হোতীতি বহু রাসিকতং হোতি, ভণ্ডাগারং ন গণ্হাতি. সম্মুখীভূতেনাতি অন্তোউপচারসীমাযং ঠিতেন. ভাজেতুন্তি কালং ঘোসাপেত্ৰা পটিপাটিযা ভাজেতুং…পে… এৰং ঠপিতেসু চীৰরপটিৰীসেসু কুসো পাতেতব্বো’’তি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৪৩) ৰুত্তত্তা, তস্মা ইমিস্সং অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেনেৰ ভাজেতব্বন্তি অম্হাকং খন্তি.

একচ্চে পন ভিক্খূ একেকস্স একেকস্মিং চীৰরে অপ্পহোন্তে চীৰরং পরিৰত্তেত্ৰা অকপ্পিযৰত্থুং গহেত্ৰা ভাজেন্তি, তং অতিওল়ারিকমেৰ. অঞ্ঞেপি একচ্চানং চীৰরানং মহগ্ঘতায একচ্চানং অপ্পগ্ঘতায সমগ্ঘং কাতুং ন সক্কাতি তথেৰ করোন্তি, তম্পি ওল়ারিকমেৰ. তত্থ হি অকপ্পিযৰত্থুনা পরিৰত্তনেপি তস্স ৰিচারণেপি ভাগগ্গহণেপি আপত্তিযেৰ হোতি. একে ‘‘কথিনং নাম দুব্বিচারণীয’’ন্তি ৰত্ৰা অত্থরণং ন করোন্তি, পুগ্গলিকৰসেনেৰ যথাজ্ঝাসযং ৰিচারেন্তি, তং পন যদি দাযকেহি পুগ্গলস্সেৰ দিন্নং, পুগ্গলেন চ সঙ্ঘস্স অপরিচ্চজিতং, এৰং সতি অত্তনো সন্তকত্তা যুত্তং ৰিয দিস্সতি. যদি পন সঙ্ঘস্স ৰা গণস্স ৰা দিন্নং, পুগ্গলস্স দিন্নেপি সঙ্ঘস্স ৰা গণস্স ৰা পরিচ্চজিতং, এৰং সন্তে সঙ্ঘগণানং সন্তকত্তা অযুত্তং ভৰেয্য. অপরে পন কথিনৰসেন পটিগ্গহিতে ৰিচারেতুং দুক্করন্তি মঞ্ঞমানা ‘‘ন মযং কথিনৰসেন পটিগ্গণ্হাম, ৰস্সাৰাসিকভাৰেনেৰ পটিগ্গণ্হামা’’তি ৰত্ৰা যথারুচি ৰিচারেন্তি, তম্পি অযুত্তং. ৰস্সাৰাসিকম্পি হি সঙ্ঘস্স দিন্নং সঙ্ঘিকং হোতিযেৰ, পুগ্গলস্স দিন্নং পুগ্গলিকং. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ‘‘সচে পন তেসং সেনাসনে পংসুকূলিকো ৰসতি, আগতঞ্চ তং দিস্ৰা ‘তুম্হাকং ৰস্সাৰাসিকং দেমা’তি ৰদন্তি, তেন সঙ্ঘস্স আচিক্খিতব্বং. সচে তানি কুলানি সঙ্ঘস্স দাতুং ন ইচ্ছন্তি, ‘তুম্হাকংযেৰ দেমা’তি ৰদন্তি, সভাগো ভিক্খু ‘ৰত্তং কত্ৰা গণ্হাহী’তি ৰত্তব্বো, পংসুকূলিকস্স পনেতং ন ৰট্টতী’’তি অট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩১৮; ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. ২১৯) ৰুত্তত্তা.

ৰস্সাৰাসিকং দুৰিধং সদ্ধাদেয্যতত্রুপ্পাদৰসেন. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩১৮) ‘‘ইতি সদ্ধাদেয্যে দাযকমনুস্সা পুচ্ছিতব্বা, তত্রুপ্পাদে পন কপ্পিযকারকা পুচ্ছিতব্বা’’তি. সদ্ধাদেয্যৰস্সাৰাসিকম্পি সৰিহারাৰিহারৰসেন দুৰিধং. ৰুত্তঞ্হেতং অট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩১৮) ‘‘মহাপদুমত্থেরো পনাহ ন এৰং কাতব্বং. মনুস্সা হি অত্তনো আৰাসপটিজগ্গনত্থায পচ্চযং দেন্তি, তস্মা অঞ্ঞেহি ভিক্খূহি তত্থ পৰিসিতব্ব’’ন্তি, ‘‘যেসং পন সেনাসনং নত্থি, কেৰলং পচ্চযমেৰ দেন্তি, তেসং পচ্চযং অৰস্সাৰাসিকে সেনাসনে গাহেতুং ৰট্টতী’’তি চ. তত্রুপ্পাদৰস্সাৰাসিকং নাম কপ্পিযকারকানং হত্থে কপ্পিযৰত্থুপঅভুঞ্জনত্থায দিন্নৰত্থুতো নিব্বত্তং. ৰুত্তম্পি চেতং অট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩১৮) ‘‘কপ্পিযকারকানঞ্হি হত্থে ‘কপ্পিযভণ্ডং পরিভুঞ্জথা’তি দিন্নৰত্থুতো যং যং কপ্পিযং, তং সব্বং পরিভুঞ্জিতুং অনুঞ্ঞাত’’ন্তি. এৰং ৰস্সাৰাসিকচীৰরম্পি পুব্বে যেভুয্যেন সঙ্ঘস্সেৰ দেন্তি, তস্মা ‘‘কথিনচীৰরং দেমা’’তি ৰুত্তে কথিনচীৰরভাৰেন পটিগ্গহেতব্বং, ‘‘ৰস্সাৰাসিকং দেমা’’তি ৰুত্তে ৰস্সাৰাসিকচীৰরভাৰেনেৰ পটিগ্গহেতব্বং. কস্মা? ‘‘যথা দাযকা ৰদন্তি, তথা পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩২৫) ৰচনতো.

কিঞ্চি অৰত্ৰা হত্থে ৰা পাদমূলে ৰা ঠপেত্ৰা গতে কিং কাতব্বন্তি? তত্থ সচে ‘‘ইদং ৰত্থু চেতিযস্স ৰা সঙ্ঘস্স ৰা পরপুগ্গলস্স ৰা অত্থায পরিণত’’ন্তি জানেয্য, তেসং অত্থায পটিগ্গহেতব্বং. অথ ‘‘মমত্থায পরিণত’’ন্তি জানেয্য, অত্তনো অত্থায পটিগ্গহেতব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং পরিৰারে (পরি. ৩২৯) ‘‘নৰ অধম্মিকদানানী’’তিআদি. অথ ন কিঞ্চি জানেয্য, অত্তনো হত্থে ৰা পাদমূলে ৰা কিঞ্চি অৰত্ৰা ঠপিতং তস্সেৰ পুগ্গলিকং হোতি. ন হি চেতিযাদীনং অত্থায পরিণতং কিঞ্চি অৰত্ৰা ভিক্খুস্স হত্থে ৰা পাদমূলে ৰা ঠপেতীতি. ৰুত্তঞ্হেতং সমন্তপাসাদিকাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৭৯) ‘‘পুগ্গলস্স দেতীতি ‘ইমং চীৰরং ইত্থন্নামস্স দম্মী’তি এৰং পরম্মুখা ৰা পাদমূলে ঠপেত্ৰা ‘ইমং, ভন্তে, তুম্হাকং দম্মী’তি এৰং সম্মুখা ৰা দেতী’’তিআদি.

‘‘ইমিস্সং অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেনেৰ ভাজেতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং, কথং ভাজেতব্বন্তি? ‘‘অৰসেসকথিনানিসংসে বলৰৰত্থানি ৰস্সাৰাসিকঠিতিকায দাতব্বানী’’তি ৰুত্তত্তা যে ভিক্খূ ইমস্মিং ৰস্সে ৰস্সাৰাসিকং ন লভিংসু, তেসং হেট্ঠতো পট্ঠায একেকং চীৰরং ৰা সাটকং ৰা দাতব্বং. অথ চীৰরানং ৰা সাটকানং ৰা অৰসিট্ঠেসু সন্তেসু পুন থেরাসনতো পট্ঠায দুতিযভাগো দাতব্বো. ততো চীৰরেসু ৰা সাটকেসু ৰা খীণেসু যে লভন্তি, তেসু পচ্ছিমস্স ৰস্সাদীনি সল্লক্খেতব্বানি. ন কেৰলং তস্মিং কথিনত্থতদিৰসে দিন্নদুস্সানি এৰ কথিনানিসংসানি নাম হোন্তি, অথ খো যাৰ কথিনস্স উব্ভারা সঙ্ঘং উদ্দিস্স দিন্নচীৰরানিপি সঙ্ঘিকেন তত্রুপ্পাদেন আরামিকেহি আভতচীৰরানিপি কথিনানিসংসানিযেৰ হোন্তি. তস্মা তাদিসেসু চীৰরেসু উপ্পজ্জমানেসু যথাৰুত্তসল্লক্খিতৰস্সস্স ভিক্খুনো হেট্ঠতো পট্ঠায পুনপ্পুনং গাহেতব্বং. ‘‘ঠিতিকায অভাৰে থেরাসনতো পট্ঠায দাতব্বানী’’তি (মহাৰ. অট্ঠ. ৩০৬) ৰচনতো তস্মিং ৰস্সে ৰস্সাৰাসিকচীৰরানং অনুপ্পজ্জনতো ৰা উপ্পজ্জমানেসুপি ঠিতিকায অগাহাপনতো ৰা ৰস্সাৰাসিকঠিতিকায অভাৰে সতি লদ্ধব্বকথিনানিসংসে তস্সং উপচারসীমাযং সব্বে ভিক্খূ পটিপাটিযা নিসীদাপেত্ৰা থেরাসনতো পট্ঠায ঠিতিকং কত্ৰা একেকস্স ভিক্খুনো একেকং চীৰরং ৰা সাটকং ৰা দাতব্বং. সঙ্ঘনৰকস্স দানকালেপি মহাথেরা আগচ্ছন্তি, ‘‘ভন্তে, ৰীসতিৰস্সানং দীযতি, তুম্হাকং ঠিতিকা অতিক্কন্তা’’তি ন ৰত্তব্বা, ঠিতিকং ঠপেত্ৰা তেসং দত্ৰা পচ্ছা ঠিতিকায দাতব্বং. দুতিযভাগে পন থেরাসনং আরুল়্হে পচ্ছা আগতানং পঠমভাগো ন পাপুণাতি, দুতিযভাগতো ৰস্সগ্গেন দাতব্বো. অযং ঠিতিকাৰিচারো চতুপচ্চযভাজনকথাতো (ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. ২০২) গহেতব্বোতি.

ননু চ ভো একচ্চানি কথিনানিসংসচীৰরানি মহগ্ঘানি, একচ্চানি অপ্পগ্ঘানি হোন্তি, কথং একেকস্স একেকস্মিং দিন্নে অগ্ঘসমত্তং ভৰেয্যাতি? ৰুচ্চতে – ভণ্ডাগারচীৰরভাজনে অগ্ঘসমত্তং ইচ্ছিতব্বং. তথা হি ৰুত্তং চীৰরক্খন্ধকে (মহাৰ. ৩৪৩) ‘‘তেন খো পন সমযেন সঙ্ঘস্স ভণ্ডাগারে চীৰরং উস্সন্নং হোতি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – অনুজানামি, ভিক্খৰে, সম্মুখীভূতেন সঙ্ঘেন ভাজেতুং…পে… অথ খো চীৰরভাজকানং ভিক্খূনং এতদহোসি ‘কথং নু খো চীৰরং ভাজেতব্ব’ন্তি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – অনুজানামি, ভিক্খৰে, পঠমং উচ্চিনিত্ৰা তুলযিত্ৰা ৰণ্ণাৰণ্ণং কত্ৰা ভিক্খূ গণেত্ৰা ৰগ্গং বন্ধিত্ৰা চীৰরপটিৰীসং ঠপেতু’’ন্তি. অট্ঠকথাযঞ্চ (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৪৩) ‘‘উচ্চিনিত্ৰাতি ‘ইদং থূলং, ইদং সণ্হং, ইদং ঘনং, ইদং তনুকং, ইদং পরিভুত্তং, ইদং অপরিভুত্তং, ইদং দীঘতো এত্তকং, পুথুলতো এত্তক’ন্তি এৰং ৰত্থানি ৰিচিনিত্ৰা. তুলযিত্ৰাতি ‘ইদং এত্তকং অগ্ঘতি, ইদং এত্তক’ন্তি এৰং অগ্ঘপরিচ্ছেদং কত্ৰা. ৰণ্ণাৰণ্ণং কত্ৰাতি সচে সব্বেসং একেকমেৰ দসদসঅগ্ঘনকং পাপুণাতি, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে পাপুণাতি, যং নৰ ৰা অট্ঠ ৰা অগ্ঘতি, তং অঞ্ঞেন একঅগ্ঘনকেন চ দ্ৰিঅগ্ঘনকেন চ সদ্ধিং বন্ধিত্ৰা এতেন উপাযেন সমে পটিৰীসে ঠপেত্ৰাতি অত্থো. ভিক্খূ গণেত্ৰা ৰগ্গং বন্ধিত্ৰাতি সচে একেকস্স দীযমানে দিৰসো ন পহোতি, দস দস ভিক্খূ গণেত্ৰা দস দস চীৰরপটিৰীসে একৰগ্গং বন্ধিত্ৰা একং ভণ্ডিকং কত্ৰা এৰং চীৰরপটিৰীসং ঠপেতুং অনুজানামীতি অত্থো. এৰং ঠপিতেসু চীৰরপটিৰীসেসু কুসো পাতেতব্বো’’তি ৰুত্তং. তেন ঞাযতি ‘‘ভণ্ডাগারচীৰরভাজনে অগ্ঘসমত্তং ইচ্ছিতব্বং, কুসপাতো চ কাতব্বো’’তি.

ইমস্মিং পন কথিনানিসংসচীৰরভাজনে অগ্ঘসমত্তং ন ইচ্ছিতব্বং, কুসপাতো চ ন কাতব্বো. তথা হি ৰুত্তং কথিনক্খন্ধকট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩০৬) ‘‘এৰং অত্থতে পন কথিনে সচে কথিনচীৰরেন সদ্ধিং আভতং আনিসংসং দাযকা ‘যেন অম্হাকং কথিনং গহিতং, তস্সেৰ দেমা’তি দেন্তি, ভিক্খুসঙ্ঘো অনিস্সরো. অথ অৰিচারেত্ৰাৰ দত্ৰা গচ্ছন্তি, ভিক্খুসঙ্ঘো ইস্সরো, তস্মা সচে কথিনত্থারকস্স সেসচীৰরানিপি দুব্বলানি হোন্তি, সঙ্ঘেন অপলোকেত্ৰা তেসম্পি অত্থায ৰত্থানি দাতব্বানি, কম্মৰাচা পন একাযেৰ ৰট্টতি. অৰসেসকথিনানিসংসে বলৰৰত্থানি ৰস্সাৰাসিকঠিতিকায দাতব্বানি. ঠিতিকায অভাৰে থেরাসনতো পট্ঠায দাতব্বানি’’ইচ্চেৰ ৰুত্তং, ন ৰুত্তং ‘‘অগ্ঘপরিচ্ছেদং কত্ৰা’’তি ৰা ‘‘কুসপাতো কাতব্বো’’তি ৰা. তেন ঞাযতি ‘‘কথিনানিসংসচীৰরানি ৰস্সাৰাসিকঠিতিকায ৰা ৰুড্ঢতরতো ৰা পট্ঠাযেৰ দাতব্বানি, নেৰ অগ্ঘসমত্তং কাতব্বং, ন কুসো পাতেতব্বো’’তি.

ইদানি পন ৰস্সাৰাসিকভাৰেন অদিন্নত্তা ৰস্সাৰাসিকঠিতিকায অকতত্তা চ কথিনত্থতচীৰরতো চ কথিনত্থারকস্স অৰসেসচীৰরত্থায দিন্নৰত্থতো চ অৰসেসকথিনানিসংসে বলৰৰত্থানি ৰুড্ঢতরতো পট্ঠায একস্স ভিক্খুস্স একং ৰত্থং দাতব্বং, তেসু পন ৰরং ৰরং ৰুড্ঢস্স দাতব্বং. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ‘‘পচ্ছিমৰস্সূপনাযিকদিৰসে পন সচে কালং ঘোসেত্ৰা সন্নিপতিতে সঙ্ঘে কোচি দসহত্থং ৰত্থং আহরিত্ৰা ৰস্সাৰাসিকং দেতি, আগন্তুকো সচে ভিক্খুসঙ্ঘত্থেরো হোতি, তস্স দাতব্বং. নৰকো চে হোতি, সম্মতেন ভিক্খুনা সঙ্ঘত্থেরো ৰত্তব্বো ‘সচে, ভন্তে, ইচ্ছথ, পঠমভাগং মুঞ্চিত্ৰা ইদং ৰত্থং গণ্হথা’তি. অমুঞ্চন্তস্স ন দাতব্বং. সচে পন পুব্বে গাহিতং মুঞ্চিত্ৰা গণ্হাতি, দাতব্বং. এতেনেৰ উপাযেন দুতিযত্থেরতো পট্ঠায পরিৰত্তেত্ৰা পত্তট্ঠানে আগন্তুকস্স দাতব্বং. সচে পঠমৰস্সূপগতা দ্ৰে তীণি চত্তারি পঞ্চ ৰা ৰত্থানি অলত্থুং, লদ্ধং লদ্ধং এতেনেৰ উপাযেন ৰিস্সজ্জাপেত্ৰা যাৰ আগন্তুকস্স সমকং হোতি, তাৰ দাতব্বং. তেন পন সমকে লদ্ধে অৰসিট্ঠো অনুভাগো থেরাসনে দাতব্বো’’তি সেনাসনক্খন্ধকট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩১৮) ৰচনতো তংসংৰণ্ণনাভূতাযং ৰিমতিৰিনোদনিযঞ্চ (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.৩১৮) ‘‘আগন্তুকো সচে ভিক্খূতি চীৰরে গাহিতে পচ্ছা আগতো আগন্তুকো ভিক্খু. পত্তট্ঠানেতি ৰস্সগ্গেন পত্তট্ঠানে. পঠমৰস্সূপগতাতি আগন্তুকস্স আগমনতো পুরেতরমেৰ পচ্ছিমিকায ৰস্সূপনাযিকায ৰস্সূপগতা. লদ্ধং লদ্ধন্তি দাযকানং সন্তিকা আগতাগতসাটক’’ন্তি ৰচনতো, ৰজিরবুদ্ধিটীকাযঞ্চ (ৰজির. টী. চূল়ৰগ্গ ৩১৮) ‘‘পঠমভাগং মুঞ্চিত্ৰাতি ইদং চে পঠমগাহিতৰত্থুতো মহগ্ঘং হোতীতি লিখিত’’ন্তি ৰচনতো চ ৰিঞ্ঞাযতি. এৰং অট্ঠকথাযং টীকাসু চ ৰস্সাৰাসিকদানে পচ্ছা আভতং মহগ্ঘৰত্থং মহাথেরতো পট্ঠায পরিৰত্তেত্ৰা তেহি অনিচ্ছিতংযেৰ ৰস্সগ্গেন পত্তস্স পচ্ছা আগতস্স ভিক্খুনো দাতব্বভাৰস্স ৰুত্তত্তা ৰরং ৰরং ৰুড্ঢস্স দাতব্বন্তি ৰিঞ্ঞাযতি.

‘‘সচে পঠমৰস্সূপগতা দ্ৰে তীণি চত্তারি পঞ্চ ৰা ৰত্থানি অলত্থু’’ন্তি ৰত্থগণনায এৰ ৰুত্তত্তা, অগ্ঘগণনায অৰুত্তত্তা চ কথিনানিসংসৰত্থস্স চ ৰস্সাৰাসিকগতিকভাৰস্স ৰচনতো কথিনানিসংসৰত্থানি ৰত্থগণনাৰসেনেৰ ভাজেতব্বানি, ন অগ্ঘসমভাৰেনাতি চ দট্ঠব্বানি, তেনেৰ চ কারণেন ‘‘যো বহূনি কথিনানিসংসৰত্থানি দেতি, তস্স সন্তকেনেৰ অত্থরিতব্ব’’ন্তি (মহাৰ. অট্ঠ. ৩০৬) ৰুত্তং. বহূনি হি কথিনানিসংসৰত্থানি ৰিভজনকালে সঙ্ঘস্স উপকারকানি হোন্তীতি.

পাল়িঅট্ঠকথাদীহি, নেত্ৰা ৰুত্তং ৰিনিচ্ছযং;

কথিনে চীৰরে ময্হং, চিন্তযন্তু ৰিচক্খণা.

চিন্তযিত্ৰা পুনপ্পুনং, যুত্তং চে ধারযন্তু তং;

অযুত্তঞ্চে ইতো অঞ্ঞং, পরিযেসন্তু কারণন্তি.

‘‘যো চ তত্থ চীৰরুপ্পাদো, সো নেসং ভৰিস্সতী’’তি চীৰরস্সেৰ অত্থতকথিনানং ভিক্খূনং সন্তকভাৰস্স ভগৰতা ৰুত্তত্তা চীৰরতো অঞ্ঞানি সঙ্ঘং উদ্দিস্স দিন্নানি পিণ্ডপাতাদীনি ৰত্থূনি উপচারসীমং পৰিট্ঠস্স আগতাগতস্স সঙ্ঘস্স সন্তকং হোন্তি. তথা হি ৰুত্তং অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩০৬) ‘‘কথিনং অত্থরাপেত্ৰা দানঞ্চ ভুঞ্জিত্ৰা গমিস্সন্তি, আনিসংসো পন ইতরেসংযেৰ হোতী’’তি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সামণেরানং উপড্ঢপটিৰীসং দাতু’’ন্তি (মহাৰ. ৩৪৩) পাঠং উপনিস্সায কথিনানিসংসচীৰরম্পি সামণেরানং উপড্ঢপটিৰীসংযেৰ দেন্তি, ন পনেৰং কাতব্বং. ভণ্ডাগারে ঠপিতঞ্হি অকালচীৰরমেৰ সামণেরানং উপড্ঢপটিৰীসং কত্ৰা দাতব্বং. ৰস্সাৰাসিককথিনানিসংসাদিকালচীৰরং পন সমকমেৰ দাতব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং চীৰরক্খন্ধকট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৪৩) ‘‘সামণেরানং উপড্ঢপটিৰীসন্তি এত্থ যে সামণেরা অত্তিস্সরা ভিক্খুসঙ্ঘস্স কত্তব্বকম্মং ন করোন্তি, উদ্দেসপরিপুচ্ছাসু যুত্তা আচরিযুপজ্ঝাযানংযেৰ ৰত্তপটিপত্তিং করোন্তি, অঞ্ঞেসং ন করোন্তি, এতেসংযেৰ উপড্ঢভাগো দাতব্বো. যে পন পুরেভত্তঞ্চ পচ্ছাভত্তঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘস্সেৰ কত্তব্বকিচ্চং করোন্তি, তেসং সমকো দাতব্বো. ইদঞ্চ পিট্ঠিসমযে উপ্পন্নেন ভণ্ডাগারে ঠপিতেন অকালচীৰরেনেৰ কথিতং, কালচীৰরং পন সমকমেৰ দাতব্ব’’ন্তি.

কচ্চি নু খো সামণেরা ৰস্সং উপগতা, যেন আনিসংসং লভেয্যুন্তি? আম উপগতাতি. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি? ‘‘অথ চত্তারো ভিক্খূ উপগতা, একো পরিপুণ্ণৰস্সো সামণেরো, সো চে পচ্ছিমিকায উপসম্পজ্জতি, গণপূরকো চেৰ হোতি, আনিসংসঞ্চ লভতী’’তি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩০৬) ৰচনতো ৰজিরবুদ্ধিটীকাযঞ্চ (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ৩০৬) ‘‘পচ্ছিমিকায উপসম্পন্নো পঠমপৰারণায পৰারেতুম্পি লভতি, ৰস্সিকো চ হোতি, আনিসংসঞ্চ লভতীতি সামণেরানং ৰস্সূপগমনং অনুঞ্ঞাতং হোতি. সামণেরা কথিনানিসংসং লভন্তীতি ৰদন্তী’’তি ৰচনতোতি.

তত্রুপ্পাদেসু কথিনানিসংসেসু যদি আরামিকা তণ্ডুলাদীহি ৰত্থানি চেতাপেন্তি, ৰত্থেহিপি তণ্ডুলাদীনি চেতাপেন্তি, তত্থ কথং পটিপজ্জিতব্বন্তি? ৰিভজনকালে ৰিজ্জমানৰত্থুৰসেন কাতব্বং. তথা হি ৰুত্তং ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ৩০৬) ‘‘তত্রুপ্পাদেন তণ্ডুলাদিনা ৰত্থূসু চেতাপিতেসু অত্থতকথিনানমেৰ তানি ৰত্থানি পাপুণন্তি. ৰত্থেহি পন তণ্ডুলাদীসু চেতাপিতেসু সব্বেসং তানি পাপুণন্তীতি ৰুত্ত’’ন্তি. ‘‘সচে পন একসীমাযং বহূ ৰিহারা হোন্তী’’তি এত্থ কতরসীমা অধিপ্পেতাতি? উপচারসীমা. উপচারসীমাযংযেৰ হি সঙ্ঘলাভৰিভজনাদিকং সিজ্ঝতি. ৰুত্তঞ্হেতং ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ৩০৬) ‘‘কথিনত্থতসীমাযন্তি উপচারসীমং সন্ধায ৰুত্তং, উপচারসীমট্ঠস্স মতকচীৰরাদিভাগিযতায বদ্ধসীমায তত্রুপ্পাদাভাৰতো ৰিঞ্ঞেয্যমেতং ‘উপচারসীমাৰ অধিপ্পেতা’তি’’.

এৰং কথিনত্থারং দস্সেত্ৰা সঙ্ঘে রুচিতায মাতিকাপলিবোধউব্ভারে অদস্সেত্ৰাৰ অন্তে আনিসংসং দস্সেতুং ‘‘অত্থতকথিনানং ৰো ভিক্খৰে’’তিআদিমাহ. তত্থ অট্ঠৰিধা মাতিকা পক্কমনন্তিকা, নিট্ঠানন্তিকা, সন্নিট্ঠানন্তিকা, নাসনন্তিকা, সৰনন্তিকা, আসাৰচ্ছেদিকা, সীমাতিক্কন্তিকা, সহুব্ভারাতি. তত্থ অত্থতকথিনো ভিক্খু কতপরিযোসিতং চীৰরং আদায ‘‘ইমং ৰিহারং ন পচ্চেস্সামী’’তি পক্কমতি, তস্স ভিক্খুনো উপচারসীমাতিক্কমেনেৰ কথিনুব্ভারো ভৰতি, পঞ্চানিসংসানি অলভনেয্যো হোতি. অযং কথিনুব্ভারো পক্কমনমেৰস্স অন্তভূতত্তা পক্কমনন্তিকো নাম হোতি.

অত্থতকথিনো ভিক্খু অনিট্ঠিতমেৰ অত্তনো ভাগভূতং চীৰরং আদায অঞ্ঞং ৰিহারং গতো, তস্স বহিউপচারসীমগতস্স এৰং হোতি ‘‘ইমস্মিংযেৰ ৰিহারে ইমং চীৰরং কারেস্সামি, ন পুরাণৰিহারং পচ্চেস্সামী’’তি, সো বহিসীমাযমেৰ তং চীৰরং কারেতি, তস্স ভিক্খুনো তস্মিং চীৰরে নিট্ঠিতে কথিনুব্ভারো হোতি. অযং কথিনুব্ভারো চীৰরনিট্ঠানমেৰস্স অন্তোতি নিট্ঠানন্তিকো নাম.

ভিক্খু অত্থতকথিনো অকতচীৰরমাদায পক্কমতি, তস্স বহিউপচারসীমগতস্স এৰং হোতি ‘‘ইমং চীৰরং নেৰ কারেস্সামি, পোরাণৰিহারঞ্চ ন পচ্চেস্সামী’’তি, তস্স ভিক্খুনো তেন সন্নিট্ঠানেন কথিনুব্ভারো হোতি. অযং কথিনুব্ভারো সন্নিট্ঠানমেৰস্স অন্তোতি সন্নিট্ঠানন্তিকো নাম.

অত্থতকথিনো ভিক্খু অকতমেৰ চীৰরং আদায পক্কমতি, বহিসীমগতস্স তস্স এৰং হোতি ‘‘ইধেৰিমং চীৰরং কারেস্সামি, ন চ পোরাণৰিহারং পচ্চেস্সামী’’তি, তস্স চীৰরং কুরুমানং চোরাদীহি নস্সতি, অগ্যাদীহি ৰিনস্সতি, কথিনুব্ভারো হোতি. অযং কথিনুব্ভারো নাসনমেৰস্স অন্তোতি নাসনন্তিকো নাম.

অত্থতকথিনো ভিক্খু অকতচীৰরমাদায ‘‘ইমং ৰিহারং পচ্চেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা পক্কমতি, তস্স বহিসীমগতস্স এৰং হোতি ‘‘ইধেৰিমং চীৰরং কারেস্সামী’’তি, সো কতচীৰরো সুণাতি ‘‘ৰিহারে কির সঙ্ঘেন কথিনং উব্ভত’’ন্তি, তেন সৰনমত্তেনস্স কথিনং উব্ভতং হোতি. অযং কথিনব্ভারো সৰনমেৰস্স অন্তোতি সৰনন্তিকো নাম.

অত্থতকথিনো ভিক্খু অঞ্ঞত্থ পচ্চাসাচীৰরকারণা পক্কমতি, তস্স বহিসীমগতস্স এৰং হোতি ‘‘ইধ বহিসীমাযমেৰ চীৰরপচ্চাসং পযিরুপাসামি, ন ৰিহারং পচ্চেস্সামী’’তি, সো তত্থেৰ তং চীৰরপচ্চাসং পযিরুপাসতি, সো তং চীৰরপচ্চাসং অলভমানো চীৰরাসা পচ্ছিজ্জতি, তেনেৰ তস্স ভিক্খুনো কথিনুব্ভারো ভৰতি. অযং কথিনুব্ভারো আসাৰচ্ছেদসহিতত্তা আসাৰচ্ছেদিকো নাম.

অত্থতকথিনো ভিক্খু অকতচীৰরং আদায ‘‘ইমং ৰিহারং পচ্চেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা পক্কমতি, সো বহিসীমগতো তং চীৰরং কারেতি, সো কতচীৰরো ‘‘ৰিহারং পচ্চেস্সামী’’তি চিন্তেন্তো বহিউপচারসীমাযমেৰ কথিনুব্ভারকালং ৰীতিনামেতি, তস্স কথিনুব্ভারো ভৰতি. অযং কথিনুব্ভারো চীৰরকালস্স অন্তিমদিৰসসঙ্খাতায সীমায অতিক্কন্তত্তা সীমাতিক্কন্তিকো নাম.

অত্থতকথিনো ভিক্খু চীৰরং আদায ‘‘ইমং ৰিহারং পচ্চেস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা পক্কমতি, সো কতচীৰরো ‘‘ৰিহারং পচ্চেস্সামী’’তি চিন্তেন্তো পচ্চাগন্ত্ৰা ৰিহারে কথিনুব্ভারং পপ্পোতি, তস্স ভিক্খুনো ৰিহারে ভিক্খূহি সহ কথিনুব্ভারো ভৰতি. অযং কথিনুব্ভারো ৰিহারে ভিক্খূহি সহ কতত্তা সহুব্ভারো নাম. অযং অট্ঠৰিধো কথিনুব্ভারো অট্ঠ মাতিকা নাম. ৰুত্তঞ্হেতং কথিনক্খন্ধকপাল়িযং (মহাৰ. ৩১০) ‘‘অট্ঠিমা, ভিক্খৰে, মাতিকা কথিনস্স উব্ভারায পক্কমনন্তিকা নিট্ঠানন্তিকা সন্নিট্ঠানন্তিকা নাসনন্তিকা সৰনন্তিকা আসাৰচ্ছেদিকা সীমাতিক্কন্তিকা সহুব্ভারাতি. ভিক্খু অত্থতকথিনো কতচীৰরমাদায পক্কমতি ‘ন পচ্চেস্স’ন্তি, তস্স ভিক্খুনো পক্কমনন্তিকো কথিনুব্ভারো’’তিআদি, ৰিনযৰিনিচ্ছযপ্পকরণে চ –

‘‘পক্কমনঞ্চ নিট্ঠানং, সন্নিট্ঠানঞ্চ নাসনং;

সৰনমাসা চ সীমা চ, সহুব্ভারোতি অট্ঠিমা’’তি. (ৰি. ৰি. ২৭০৯);

পলিবোধো দুৰিধো আৰাসপলিবোধো, চীৰরপলিবোধোতি. তত্থ ‘‘যস্মিং ৰিহারে কথিনং অত্থতং হোতি, তস্মিং ৰসিস্সামী’’তি অঞ্ঞত্থ গচ্ছন্তোপি ‘‘পুন তং ৰিহারং আগচ্ছিস্সামী’’তি সাপেক্খো হোতি. অযং আৰাসপলিবোধো নাম. তস্স ভিক্খুনো চীৰরং অকতং ৰা হোতি অপরিযোসিতং ৰা, ‘‘অঞ্ঞতো চীৰরং লচ্ছামী’’তি আসা ৰা অনুপচ্ছিন্না হোতি. অযং চীৰরপলিবোধো নাম. ৰুত্তঞ্হেতং কথিনক্খন্ধকে (মহাৰ. ৩২৫) ‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, দ্ৰে কথিনস্স পলিবোধা? আৰাসপলিবোধো চ চীৰরপলিবোধো চ. কথঞ্চ, ভিক্খৰে, আৰাসপলিবোধো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰসতি ৰা তস্মিং আৰাসে, সাপেক্খো ৰা পক্কমতি ‘পচ্চেস্স’ন্তি, এৰং খো, ভিক্খৰে, আৰাসপলিবোধো হোতি. কথঞ্চ, ভিক্খৰে, চীৰরপলিবোধো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো চীৰরং অকতং ৰা হোতি ৰিপ্পকতং ৰা, চীৰরাসা ৰা অনুপচ্ছিন্না, এৰং খো, ভিক্খৰে, চীৰরপলিবোধো হোতী’’তি.

উব্ভারো দুৰিধো অট্ঠমাতিকাউব্ভারঅন্তরুব্ভারৰসেন. তত্থ বহিউপচারসীমগতানং ভিক্খূনং ৰসেন ৰুত্তা সত্ত কথিনুব্ভারা চ বহিউপচারসীমং গন্ত্ৰা নিৰত্তেত্ৰা কথিনত্থতৰিহারে অন্তরুব্ভারং পত্ৰা ভিক্খূহি সহ অন্তরুব্ভারস্স কতত্তা সহুব্ভারসঙ্খাতো একো কথিনুব্ভারো চাতি ইমে অট্ঠ কথিনুব্ভারা অট্ঠমাতিকায পৰিট্ঠত্তা অট্ঠমাতিকাউব্ভারো নাম. বহিসীমং অগন্ত্ৰা তস্মিংযেৰ ৰিহারে নিসীদিত্ৰা কথিনুব্ভারং ঞত্তিদুতিযকম্মৰাচায কথিনুব্ভারো অট্ঠমাতিকায অপ্পৰিট্ঠো হুত্ৰা কালপরিচ্ছেদং অপ্পত্ৰা অন্তরাযেৰ কতত্তা অন্তরুব্ভারো নাম.

অন্তরুব্ভারসহুব্ভারা ঞত্তিদুতিযকম্মৰাচাযেৰ কতা, এৰং সন্তে কো তেসং ৰিসেসোতি? অন্তরুব্ভারো বহিসীমং অগন্ত্ৰা অন্তোসীমাযমেৰ ঠিতেহি ভিক্খূহি কতো. সহুব্ভারো বহিসীমং গতেন ভিক্খুনা পচ্চাগন্ত্ৰা তং অন্তরুব্ভারং পত্ৰা তেহি অন্তোসীমট্ঠেহি ভিক্খূহি সহ কতোতি অযমেতেসং ৰিসেসো. পক্কমনন্তিকাদযো সত্ত কথিনুব্ভারা ন কম্মৰাচায কতা, কেৰলং দ্ৰিন্নং পলিবোধানং উপচ্ছেদেন পঞ্চহি আনিসংসেহি ৰিগতত্তা কথিনুব্ভারা নাম হোন্তি. ৰুত্তঞ্হেতং আচরিযবুদ্ধদত্তত্থেরেন ৰিনযৰিনিচ্ছযে –

‘‘অট্ঠন্নং মাতিকানং ৰা, অন্তরুব্ভারতোপি ৰা;

উব্ভারাপি দুৰে ৰুত্তা, কথিনস্স মহেসিনা’’তি.

তট্টীকাযম্পি ‘‘অট্ঠন্নং মাতিকানন্তি বহিসীমগতানং ৰসেন ৰুত্তা. পক্কমনন্তিকাদযো সত্ত মাতিকা বহিসীমং গন্ত্ৰা অন্তরুব্ভারং সম্পত্তস্স ৰসেন ৰুত্তা, সহুব্ভারো ইমাসং অট্ঠন্নং মাতিকানং ৰসেন চ. অন্তরুব্ভারতোপি ৰাতি বহিসীমং অগন্ত্ৰা তত্থেৰ ৰসিত্ৰা কথিনুব্ভারকম্মেন উব্ভতকথিনানং ৰসেন লব্ভনতো অন্তরুব্ভারোতি মহেসিনা কথিনস্স উব্ভারা দুৰে ৰুত্তাতি যোজনা. বহিসীমং গন্ত্ৰা আগতস্স ৰসেন সউব্ভারো, বহিসীমং অগতানং ৰসেন অন্তরুব্ভারোতি একোযেৰ উব্ভারো দ্ৰিধা ৰুত্তো’’তি ৰুত্তং.

কস্মা পন অন্তরুব্ভারৰসেন কম্মৰাচায কথিনং উব্ভতন্তি? মহাদানং দাতুকামেহি উপাসকেহি আগতস্স সঙ্ঘস্স অকালচীৰরং দাতুকামেহি যাচিতত্তা. ৰুত্তঞ্হি ভিক্খুনীৰিভঙ্গপাল়িযং (পাচি. ৯২৫) ‘‘তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরেন উপাসকেন সঙ্ঘং উদ্দিস্স ৰিহারো কারাপিতো হোতি, সো তস্স ৰিহারস্স মহে উভতোসঙ্ঘস্স অকালচীৰরং দাতুকামো হোতি. তেন খো পন সমযেন উভতোসঙ্ঘস্স কথিনং অত্থতং হোতি. অথ খো সো উপাসকো সঙ্ঘং উপসঙ্কমিত্ৰা কথিনুদ্ধারং যাচী’’তিআদি. কথং পন কম্মৰাচা কাতব্বাতি? ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো, যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, সঙ্ঘো কথিনং উদ্ধরেয্য, এসা ঞত্তি. সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো, সঙ্ঘো কথিনং উদ্ধরতি. যস্সাযস্মতো খমতি কথিনস্স উদ্ধারো, সো তুণ্হস্স. যস্স নক্খমতি, সো ভাসেয্য. উব্ভতং সঙ্ঘেন কথিনং, খমতি সঙ্ঘস্স, তস্মা তুণ্হী, এৰমেতং ধারযামী’’তি এৰং কাতব্বাতি. ৰুত্তঞ্হি ভিক্খুনীৰিভঙ্গে ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, কথিনং উদ্ধরিতুং, এৰঞ্চ পন, ভিক্খৰে, কথিনং উদ্ধরিতব্বং. ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন সঙ্ঘো ঞাপেতব্বো – সুণাতু মে…পে… ধারযামী’’তি.

এতেন চ কথিনুব্ভারেন পুব্বে কতং কথিনদুস্সদানঞত্তিদুতিযকম্মৰাচং উব্ভতন্তি ৰদন্তি, ন পন কথিনদুস্সদানঞত্তিদুতিযকম্মং উব্ভতং, অথ খো অত্থারকম্মমেৰাতি দট্ঠব্বং. যদি হি কথিনদুস্সদানঞত্তিদুতিযকম্মং উব্ভতং ভৰেয্য, তায কম্মৰাচায কথিনদুস্সদানস্স সিজ্ঝনতো ইমায কথিনুব্ভারকম্মৰাচায তং পুব্বে দিন্নদুস্সং পুন আহরাপেতব্বং সিযা, ন পঞ্চানিসংসৰিগমনং. যস্মা পন ইমায কথিনুব্ভারকম্মৰাচায পঞ্চানিসংসৰিগমনমেৰ হোতি, ন পুব্বে দিন্নকথিনদুস্সস্স পুন আহরাপনং. তেন ৰিঞ্ঞাযতি ‘‘পঞ্চানিসংসলাভকারণং অত্থরণকম্মমেৰ ইমায কথিনব্ভারকম্মৰাচায উদ্ধরীযতি, ন কথিনদুস্সদানঞত্তিদুতিযকম্মৰাচাতি, তস্মা কথিনুব্ভারকম্মৰাচাকরণতো পচ্ছা সঙ্ঘস্স উপ্পন্নং চীৰরং অকালচীৰরং হোতি, সঙ্ঘো পঞ্চানিসংসে ন লভতি, চীৰরং সব্বসঙ্ঘিকং হুত্ৰা আগতাগতস্স সঙ্ঘস্স ভাজনীযং হোতীতি দট্ঠব্বং. অযমত্থো কথিনদুস্সদানঞত্তিদুতিযকম্মৰাচায চ কথিনুব্ভারকম্মৰাচায চ অত্থঞ্চ অধিপ্পাযঞ্চ সুট্ঠু ৰিনিচ্ছিনিত্ৰা পুব্বাপরং সংসন্দিত্ৰা পচ্চেতব্বোতি.

এত্থ সিযা – কথিনুব্ভারং যাচন্তানং সব্বেসং কথিনুব্ভারো দাতব্বো, উদাহু একচ্চানন্তি, কিঞ্চেত্থ – যদি তাৰ সব্বেসং দাতব্বো, কথিনুব্ভারকম্মেন পঞ্চানিসংসৰিগমনতো সঙ্ঘস্স লাভন্তরাযো ভৰেয্য, অথ একচ্চানং মুখোলোকনং ৰিয সিযাতি? যদি কথিনত্থারমূলকলাভতো কথিনুব্ভারমূলকলাভো মহন্তো ভৰেয্য, তেসং যাচন্তানং কথিনুব্ভারো দাতব্বো. যদি অপ্পকো, ন দাতব্বো. যদি সমো, কুলপ্পসাদত্থায দাতব্বোতি. তথা হি ৰুত্তং অট্ঠকথাযং (পাচি. অট্ঠ. ৯২৭) ‘‘কীদিসো কথিনুদ্ধারো দাতব্বো, কীদিসো ন দাতব্বোতি? যস্স অত্থারমূলকো আনিসংসো মহা, উব্ভারমূলকো অপ্পো, এৰরূপো ন দাতব্বো. যস্স পন অত্থারমূলকো আনিসংসো অপ্পো, উব্ভারমূলকো মহা, এৰরূপো দাতব্বো. সমানিসংসোপি সদ্ধাপরিপালনত্থং দাতব্বোৰা’’তি. ইমিনাপি ৰিঞ্ঞাযতি ‘‘পঞ্চানিসংসানং কারণভূতং অত্থারকম্মমেৰ উদ্ধরীযতি, ন কথিনদুস্সদানভূতং ঞত্তিদুতিযকম্ম’’ন্তি.

আনিসংসকথাযং পঞ্চাতি ইদানি ৰুচ্চমানা অনামন্তচারাদযো পঞ্চ কিরিযা. কপ্পিস্সন্তীতি কপ্পা ভৰিস্সন্তি, অনাপত্তিকারণা ভৰিস্সন্তীতি অত্থো. অনামন্তচারোতি অনামন্তেত্ৰা চরণং. যো হি দাযকেহি ভত্তেন নিমন্তিতো হুত্ৰা সভত্তো সমানো ৰিহারে সন্তং ভিক্খুং অনামন্তেত্ৰা কুলেসু চারিত্তং আপজ্জতি, তস্স ভিক্খুনো চারিত্তসিক্খাপদেন পাচিত্তিযাপত্তি হোতি, সা আপত্তি অত্থতকথিনস্স ন হোতীতি অত্থো. তত্থ চারিত্তসিক্খাপদং নাম ‘‘যো পন ভিক্খু নিমন্তিতো সভত্তো সমানো সন্তং ভিক্খুং অনাপুচ্ছা পুরেভত্তং ৰা পচ্ছাভত্তং ৰা কুলেসু চারিত্তং আপজ্জেয্য অঞ্ঞত্র সমযা, পাচিত্তিযং. তত্থাযং সমযো চীৰরদানসমযো চীৰরকারসমযো, অযং তত্থ সমযো’’তি অচেলকৰগ্গে পঞ্চমসিক্খাপদং (পাচি. ২৯৯-৩০০). চীৰরৰিপ্পৰাসোতি তিণ্ণং চীৰরানং অঞ্ঞতরেন ৰা সব্বেন ৰা ৰিনা হত্থপাসে অকত্ৰা অরুণুট্ঠাপনং, এৰং করোতোপি দুতিযকথিনসিক্খাপদেন আপত্তি ন হোতীতি অধিপ্পাযো. তত্থ চ দুতিযকথিনসিক্খাপদং নাম ‘‘নিট্ঠিতচীৰরস্মিং পন ভিক্খুনা উব্ভতস্মিং কথিনে একরত্তম্পি চে ভিক্খু তিচীৰরেন ৰিপ্পৰসেয্য অঞ্ঞত্র ভিক্খুসম্মুতিযা, নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিয’’ন্তি আগতং নিস্সগ্গিযেসু দুতিযসিক্খাপদং (পারা. ৪৭২).

গণভোজনন্তি এতেন গণভোজনসিক্খাপদেন অনাপত্তি ৰুত্তাতি সম্বন্ধো. তত্থ গণভোজনং নাম ‘‘অম্হাকং ভত্তং দেথা’’তি ভিক্খূনং ৰিঞ্ঞত্তিযা ৰা ‘‘অম্হাকং ভত্তং গণ্হথা’’তি দাযকানং নিমন্তনেন ৰা অকপ্পিযৰোহারেন চত্তারো ৰা অতিরেকা ৰা ভিক্খূ একতো পটিগ্গণ্হিত্ৰা একতো ভুঞ্জনং. গণভোজনসিক্খাপদং নাম ‘‘গণভোজনে অঞ্ঞত্র সমযা পাচিত্তিযং. তত্থাযং সমযো গিলানসমযো চীৰরদানসমযো চীৰরকারসমযো অদ্ধানগমনসমযো নাৰাভিরুহনসমযো মহাসমযো সমণভত্তসমযো, অযং তত্থ সমযো’’তি আগতং ভোজনৰগ্গে দুতিযসিক্খাপদং (পাচি. ২১৫). অনধিট্ঠিতং অৰিকপ্পিতং ৰট্টতীতি পঠমকথিনসিক্খাপদেন আপত্তি ন হোতীতি অধিপ্পাযো. তত্থ পঠমকথিনসিক্খাপদং নাম ‘‘নিট্ঠিতচীৰরস্মিং পন ভিক্খুনা উব্ভতস্মিং কথিনে দসাহপরমং অতিরেকচীৰরং ধারেতব্বং, তং অতিক্কামযতো নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিয’’ন্তি আগতং নিস্সগ্গিযেসু পঠমসিক্খাপদং (পারা. ৪৭২). কথিনত্থতসীমাযাতি উপচারসীমং সন্ধায ৰুত্তং. মতকচীৰরন্তি মতস্স চীৰরং. তত্রুপ্পাদেনাতি সঙ্ঘসন্তকেন আরামুয্যানখেত্তৰত্থুআদিনা. যং সঙ্ঘিকং চীৰরং উপ্পজ্জতি, তং তেসং ভৰিস্সতীতি ইমিনা চীৰরমেৰ কথিনত্থারকানং ভিক্খূনং সন্তকং হোতি, ততো অঞ্ঞং পিণ্ডপাতভেসজ্জাদিকং আগতাগতস্স সঙ্ঘস্স সন্তকং হোতীতি দস্সেতি.

এৰং অট্ঠঙ্গসম্পন্নো, লজ্জী ভিক্খু সুপেসলো;

করেয্য কথিনত্থারং, উব্ভারঞ্চাপি সাধুকন্তি.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

কথিনত্থারৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

একূনতিংসতিমো পরিচ্ছেদো.

৩০. গরুভণ্ডৰিনিচ্ছযকথা

২২৭. এৰং কথিনৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি গরুভণ্ডাদিৰিনিচ্ছযং দস্সেতুং ‘‘গরুভণ্ডানীতি এত্থা’’তিআদিমাহ. তত্থ গরূতি –

‘‘পুমে আচরিযাদিম্হি, গরু মাতাপিতূসুপি;

গরু তীসু মহন্তে চ, দুজ্জরালহুকেসু চা’’তি. –

ৰুত্তেসু অনেকত্থেসু অলহুকৰাচকো. ভণ্ড-সদ্দো ‘‘ভাজনাদিপরিক্খারে, ভণ্ডং মূলধনেপি চা’’তি এত্থ ভাজনাদিপরিক্খারত্থো হোতি. ৰচনত্থো পন গরন্তি উগ্গচ্ছন্তি উগ্গতা পাকটা হোন্তীতি গরূনি, ভডিতব্বানি ইচ্ছিতব্বানীতি ভণ্ডানি, গরূনি চ তানি ভণ্ডানি চাতি গরুভণ্ডানি, আরামাদীনি ৰত্থূনি. ইতি আদিনা নযেন সেনাসনক্খন্ধকে ভগৰতা দস্সিতানি ইমানি পঞ্চ ৰত্থূনি গরুভণ্ডানি নামাতি যোজেতব্বং.

মঞ্চেসু মসারকোতি মঞ্চপাদে ৰিজ্ঝিত্ৰা তত্থ অটনিযো পৰেসেত্ৰা কতো. বুন্দিকাবদ্ধোতি অটনীহি মঞ্চপাদে ডংসাপেত্ৰা পল্লঙ্কসঙ্খেপেন কতো. কুল়ীরপাদকোতি অস্সমেণ্ডকাদীনং পাদসদিসেহি পাদেহি কতো. যো ৰা পন কোচি ৰঙ্কপাদকো, অযং ৰুচ্চতি ‘‘কুল়ীরপাদকো’’তি. আহচ্চপাদকোতি অযং পন ‘‘আহচ্চপাদকো নাম মঞ্চো অঙ্গে ৰিজ্ঝিত্ৰা কতো হোতী’’তি এৰং পরতো পাল়িযংযেৰ (পাচি. ১৩১) ৰুত্তো, তস্মা অটনিযো ৰিজ্ঝিত্ৰা তত্থ পাদসিখং পৰেসেত্ৰা উপরি আণিং দত্ৰা কতমঞ্চো আহচ্চপাদকোতি ৰেদিতব্বো. পীঠেপি এসেৰ নযো.

উণ্ণভিসিআদীনং পঞ্চন্নং অঞ্ঞতরাতি উণ্ণভিসি চোল়ভিসি ৰাকভিসি তিণভিসি পণ্ণভিসীতি ইমেসং পঞ্চন্নং ভিসীনং অঞ্ঞতরা. পঞ্চ ভিসিযোতি পঞ্চহি উণ্ণাদীহি পূরিতভিসিযো. তূলগণনায হি এতাসং গণনা. তত্থ উণ্ণগ্গহণেন ন কেৰলং এল়কলোমমেৰ গহিতং, ঠপেত্ৰা পন মনুস্সলোমং যং কিঞ্চি কপ্পিযাকপ্পিযমংসজাতীনং পক্খিচতুপ্পদানং লোমং, সব্বং ইধ উণ্ণগ্গহণেনেৰ গহিতং, তস্মা ছন্নং চীৰরানং, ছন্নং অনুলোমচীৰরানঞ্চ অঞ্ঞতরেন ভিসিচ্ছৰিং কত্ৰা তং সব্বং পক্খিপিত্ৰা ভিসিং কাতুং ৰট্টতি. এল়কলোমানি পন অপক্খিপিত্ৰা কম্বলমেৰ চতুগ্গুণং ৰা পঞ্চগুণং ৰা পক্খিপিত্ৰা কতাপি উণ্ণভিসিসঙ্খমেৰ গচ্ছতি. চোল়ভিসিআদীসু যং কিঞ্চি নৰচোল়ং ৰা পুরাণচোল়ং ৰা সংহরিত্ৰা ৰা অন্তো পক্খিপিত্ৰা ৰা কতা চোল়ভিসি, যং কিঞ্চি ৰাকং পক্খিপিত্ৰা কতা ৰাকভিসি, যং কিঞ্চি তিণং পক্খিপিত্ৰা কতা তিণভিসি, অঞ্ঞত্র সুদ্ধতমালপত্তং যং কিঞ্চি পণ্ণং পক্খিপিত্ৰা কতা পণ্ণভিসীতি ৰেদিতব্বা. তমালপত্তং পন অঞ্ঞেন মিস্সমেৰ ৰট্টতি, সুদ্ধং ন ৰট্টতি. ভিসিযা পমাণনিযমো নত্থি, মঞ্চভিসি পীঠভিসি ভূমত্থরণভিসি চঙ্কমনভিসি পাদপুঞ্ছনভিসীতি এতাসং অনুরূপতো সল্লক্খেত্ৰা অত্তনো রুচিৰসেন পমাণং কাতব্বং. যং পনেতং উণ্ণাদিপঞ্চৰিধতূলম্পি ভিসিযং ৰট্টতি, তং মসূরকেপি ৰট্টতীতি কুরুন্দিযং ৰুত্তং. তত্থ মসূরকেতি চম্মমযভিসিযং. এতেন মসূরকং পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতীতি সিদ্ধং হোতি.

বিম্বোহনে তীণি তূলানি রুক্খতূলং লতাতূলং পোটকীতূলন্তি. তত্থ রুক্খতূলন্তি সিম্বলিরুক্খাদীনং যেসং কেসঞ্চি রুক্খানং তূলং. লতাতূলন্তি খীরৰল্লিআদীনং যাসং কাসঞ্চি লতানং তূলং. পোটকীতূলন্তি পোটকীতিণাদীনং যেসং কেসঞ্চি তিণজাতিকানং অন্তমসো উচ্ছুনল়াদীনম্পি তূলং. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. চূল়ৰগ্গ ৩.২৯৭) পন ‘‘পোটকীতূলন্তি এরকতিণতূল’’ন্তি ৰুত্তং, এতেহি তীহি সব্বভূতগামা সঙ্গহিতা হোন্তি. রুক্খৰল্লিতিণজাতিযো হি মুঞ্চিত্ৰা অঞ্ঞো ভূতগামো নাম নত্থি, তস্মা যস্স কস্সচি ভূতগামস্স তূলং বিম্বোহনে ৰট্টতি, ভিসিং পন পাপুণিত্ৰা সব্বম্পেতং ‘‘অকপ্পিযতূল’’ন্তি ৰুচ্চতি ন কেৰলঞ্চ বিম্বোহনে এতং তূলমেৰ, হংসমোরাদীনং সব্বসকুণানং, সীহাদীনং সব্বচতুপ্পদানঞ্চ লোমম্পি ৰট্টতি. পিযঙ্গুপুপ্ফবকুল়পুপ্ফাদি পন যং কিঞ্চি পুপ্ফং ন ৰট্টতি. তমালপত্তং সুদ্ধমেৰ ন ৰট্টতি, মিস্সকং পন ৰট্টতি, ভিসীনং অনুঞ্ঞাতং পঞ্চৰিধং উণ্ণাদিতূলম্পি ৰট্টতি. অদ্ধকাযিকানি পন বিম্বোহনানি ন ৰট্টন্তি. অদ্ধকাযিকানীতি উপড্ঢকাযপ্পমাণানি, যেসু কটিতো পট্ঠায যাৰ সীসং উপদহন্তি ঠপেন্তি. সীসপ্পমাণং পন ৰট্টতি, সীসপ্পমাণং নাম যস্স ৰিত্থারতো তীসু কণ্ণেসু দ্ৰিন্নং কণ্ণানং অন্তরং মিনিযমানং ৰিদত্থি চেৰ চতুরঙ্গুলঞ্চ হোতি, মজ্ঝট্ঠানং মুট্ঠিরতনং হোতি, দীঘতো পন দিযড্ঢরতনং ৰা দ্ৰিরতনং ৰাতি কুরুন্দিযং ৰুত্তং, অযং সীসপ্পমাণস্স উক্কট্ঠপরিচ্ছেদো, ইতো উদ্ধং ন ৰট্টতি, হেট্ঠা পন ৰট্টতীতি অট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ২৯৭) ৰুত্তং. তত্থ ‘‘তীসু কণ্ণেসু দ্ৰিন্নং কণ্ণান’’ন্তি পাঠং উপনিধায বিম্বোহনস্স উভোসু অন্তেসু ঠপেতব্বচোল়কং তিকোণমেৰ করোন্তি একচ্চে. ‘‘ইদঞ্চ ঠানং গণ্ঠিট্ঠান’’ন্তি ৰদন্তি.

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.২৯৭) পন ‘‘সীসপ্পমাণং নাম যত্থ গীৰায সহ সকলং সীসং ঠপেতুং সক্কা, তস্স চ মুট্ঠিরতনং ৰিত্থারপ্পমাণন্তি দস্সেন্তো ‘ৰিত্থারতো’তিআদিমাহ. ইদঞ্চ বিম্বোহনস্স উভোসু অন্তেসু ঠপেতব্বচোল়প্পমাণদস্সনং, তস্স ৰসেন বিম্বোহনস্স ৰিত্থারপ্পমাণং পরিচ্ছিজ্জতি, তং ৰট্টং ৰা চতুরস্সং ৰা কত্ৰা সিব্বিতং যথা কোটিতো কোটি ৰিত্থারতো পুথুলট্ঠানং মুট্ঠিরতনপ্পমাণং হোতি, এৰং সিব্বিতব্বং, ইতো অধিকং ন ৰট্টতি. তং পন অন্তেসু ঠপিতচোল়ং কোটিযা কোটিং আহচ্চ দিগুণং কতং তিকণ্ণং হোতি, তেসু তীসু কণ্ণেসু দ্ৰিন্নং কণ্ণানং অন্তরং ৰিদত্থিচতুরঙ্গুলং হোতি, মজ্ঝট্ঠানং কোটিতো কোটিং আহচ্চ মুট্ঠিরতনং হোতি, ইদমস্স উক্কট্ঠপ্পমাণ’’ন্তি ৰুত্তত্তা বিম্বোহনস্স উভোসু অন্তেসু ঠপেতব্বচোল়কং পকতিযাযেৰ তিকণ্ণং ন হোতি, অথ খো কোটিযা কোটিং আহচ্চ দিগুণকতকালেযেৰ হোতি, তস্মা তং চোল়কং ৰট্টং ৰা হোতু চতুরস্সং ৰা, দিগুণং কত্ৰা মিনিযমানং তিকণ্ণমেৰ হোতি, দ্ৰিন্নঞ্চ কণ্ণানং অন্তরং চতুরঙ্গুলাধিকৰিদত্থিমত্তং হোতি, তস্স চ চোল়কস্স মজ্ঝট্ঠানং মুট্ঠিরতনং হোতি, তস্সেৰ চোল়কস্স পমাণেন বিম্বোহনস্স মজ্ঝট্ঠানম্পি মুট্ঠিরতনং হোতীতি ৰিঞ্ঞাযতীতি.

‘‘কম্বলমেৰ…পে… উণ্ণভিসিসঙ্খমেৰ গচ্ছতীতি সামঞ্ঞতো ৰুত্তত্তা গোনকাদিঅকপ্পিযম্পি উণ্ণমযত্থরণং ভিসিযং পক্খিপিত্ৰা সযিতুং ৰট্টতীতি দট্ঠব্বং. মসূরকেতি চম্মমযভিসিযং, চম্মমযং পন বিম্বোহনং তূলপুণ্ণম্পি ন ৰট্টতী’’তি চ ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.২৯৭) ৰুত্তং. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. চূল়ৰগ্গ ৩.২৯৭) পন ‘‘সীসপ্পমাণন্তি যত্থ গলৰাটকতো পট্ঠায সব্বসীসং উপদহন্তি, তং সীসপ্পমাণং হোতি, তঞ্চ উক্কট্ঠপরিচ্ছেদতো তিরিযং মুট্ঠিরতনং হোতীতি দস্সেতুং ‘যত্থ ৰিত্থারতো তীসু কণ্ণেসূ’তিআদিমাহ. মজ্ঝট্ঠানং মুট্ঠিরতনং হোতীতি বিম্বোহনস্স মজ্ঝট্ঠানং তিরিযতো মুট্ঠিরতনপ্পমাণং হোতী’’তি ৰুত্তং. অরঞ্জরোতি বহুউদকগণ্হনকা মহাচাটি. জলং গণ্হিতুং অলন্তি অরঞ্জরো, ৰট্টচাটি ৰিয হুত্ৰা থোকং দীঘমুখো মজ্ঝে পরিচ্ছেদং দস্সেত্ৰা কতোতি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. ৰুত্তঞ্হেতং অট্ঠকথাযন্তি অজ্ঝাহারসম্বন্ধো.

দ্ৰিসঙ্গহানি দ্ৰে হোন্তীতি দ্ৰে পঠমদুতিযঅৰিস্সজ্জিযানি ‘‘আরামো আরামৰত্থূ’’তি চ ‘‘ৰিহারো ৰিহারৰত্থূ’’তি চ ৰুত্তদ্ৰেদ্ৰেৰত্থুসঙ্গহানি হোন্তি. ততিযং অৰিস্সজ্জিযং ‘‘মঞ্চো পীঠং ভিসি বিম্বোহন’’ন্তি ৰুত্তচতুৰত্থুসঙ্গহং হোতি. চতুত্থং অৰিস্সজ্জিযং ‘‘লোহকুম্ভী লোহভাণকং লোহৰারকো লোহকটাহং ৰাসি ফরসু কুঠারী কুদালো নিখাদন’’ন্তি ৰুত্তনৰকোট্ঠাসৰন্তং হোতি. পঞ্চমং অৰিস্সজ্জিযং ‘‘ৰল্লি ৰেল়ু মুঞ্জং পব্বজং তিণং মত্তিকা দারুভণ্ডং মত্তিকাভণ্ড’’ন্তি ৰুত্তঅট্ঠভেদনং অট্ঠপভেদৰন্তং হোতীতি যোজনা. পঞ্চনিম্মললোচনোতি মংসচক্খুদিব্বচক্খুধম্মচক্খুবুদ্ধচক্খুসমন্তচক্খূনং ৰসেন নিম্মলপঞ্চলোচনো.

সেনাসনক্খন্ধকে অৰিস্সজ্জিযং কীটাগিরিৰত্থুস্মিং অৰেভঙ্গিযন্তি এত্থ ‘‘সেনাসনক্খন্ধকে গামকাৰাসৰত্থুস্মিং অৰিস্সজ্জিযং কীটাগিরিৰত্থুস্মিং অৰেভঙ্গিয’’ন্তি ৰত্তব্বং. কস্মা? দ্ৰিন্নম্পি ৰত্থূনং সেনাসনক্খন্ধকে আগতত্তা. সেনাসনক্খন্ধকেতি অযং সামঞ্ঞাধারো. গামকাৰাসৰত্থুস্মিং কীটাগিরিৰত্থুস্মিন্তি ৰিসেসাধারো. অযমত্থো পাল়িং ওলোকেত্ৰা পচ্চেতব্বো. তেনেৰ হি সমন্তপাসাদিকাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩২১) ‘‘সেনাসনক্খন্ধকে’’তি অৰত্ৰা ‘‘ইধ’’ইচ্চেৰ ৰুত্তং, ইধাতি ইমিনা গামকাৰাসৰত্থুং দস্সেতি, কীটাগিরিৰত্থু পন সরূপতো দস্সিতমেৰ. সামঞ্ঞাধারো পন তংসংৰণ্ণনাভাৰতো অৰুত্তোপি সিজ্ঝতীতি ন ৰুত্তোতি ৰিঞ্ঞাযতি.

২২৮. থাৰরেন চ থাৰরং, গরুভণ্ডেন চ গরুভণ্ডন্তি এত্থ পঞ্চসু কোট্ঠাসেসু পুরিমদ্ৰযং থাৰরং, পচ্ছিমত্তযং গরুভণ্ডন্তি ৰেদিতব্বং. সমকমেৰ দেতীতি এত্থ ঊনকং দেন্তম্পি ৰিহারৰত্থুসামন্তং গহেত্ৰা দূরতরং দুক্খগোপং ৰিস্সজ্জেতুং ৰট্টতীতি দট্ঠব্বং. ৰক্খতি হি ‘‘ভিক্খূনঞ্চে মহগ্ঘতরং…পে… সম্পটিচ্ছিতুং ৰট্টতী’’তি. জানাপেত্ৰাতি ভিক্খুসঙ্ঘস্স জানাপেত্ৰা, অপলোকেত্ৰাতি অত্থো. ননু তুম্হাকং বহুতরং রুক্খাতি ৰত্তব্বন্তি ইদং সামিকেসু অত্তনো ভণ্ডস্স মহগ্ঘতং অজানিত্ৰা দেন্তেসু তং ঞত্ৰা থেয্যচিত্তেন গণ্হতো অৰহারো হোতীতি ৰুত্তং. ৰিহারেন ৰিহারো পরিৰত্তেতব্বোতি সৰত্থুকেন অঞ্ঞেসং ভূমিযং কতপাসাদাদিনা, অৰত্থুকেন ৰা সৰত্থুকং পরিৰত্তেতব্বং, অৰত্থুকং পন অৰত্থুকেনেৰ পরিৰত্তেতব্বং কেৰলং পাসাদস্স ভূমিতো অথাৰরত্তা. এৰং থাৰরেসুপি থাৰরৰিভাগং ঞত্ৰাৰ পরিৰত্তেতব্বং.

‘‘কপ্পিযমঞ্চা সম্পটিচ্ছিতব্বাতি ইমিনা সুৰণ্ণাদিৰিচিত্তং অকপ্পিযমঞ্চং ‘সঙ্ঘস্সা’তি ৰুত্তেপি সম্পটিচ্ছিতুং ন ৰট্টতীতি দস্সেতি. ‘ৰিহারস্স দেমা’তি ৰুত্তে সঙ্ঘস্স ৰট্টতি, ন পুগ্গলস্স খেত্তাদি ৰিযাতি দট্ঠব্ব’’ন্তি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.৩২১) ৰুত্তং. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. চূল়্ৰগ্গ ৩.৩২১) পন ‘‘কপ্পিযমঞ্চা সম্পটিচ্ছিতব্বাতি ‘সঙ্ঘস্স দেমা’তি দিন্নং সন্ধায ৰুত্তং. সচে পন ‘ৰিহারস্স দেমা’তি ৰদন্তি, সুৰণ্ণরজতমযাদিঅকপ্পিযমঞ্চেপি সম্পটিচ্ছিতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. ন কেৰলং…পে… পরিৰত্তেতুং ৰট্টন্তীতি ইমিনা অথাৰরেন থাৰরম্পি অথাৰরম্পি পরিৰত্তেতুং ৰট্টতীতি দস্সেতি. থাৰরেন অথাৰরমেৰ হি পরিৰত্তেতুং ন ৰট্টতি. ‘‘অকপ্পিযং ৰা মহগ্ঘং কপ্পিযং ৰাতি এত্থ অকপ্পিযং নাম সুৰণ্ণমযমঞ্চাদি অকপ্পিযভিসিবিম্বোহনানি চ. মহগ্ঘং কপ্পিযং নাম দন্তমযমঞ্চাদি, পাৰারাদিকপ্পিযঅত্থরণাদীনি চা’’তি সারত্থদীপনিযং ৰুত্তং, ৰিমতিৰিনোদনিযং পন ‘‘অকপ্পিযং ৰাতি আসন্দিআদি, পমাণাতিক্কন্তং বিম্বোহনাদি চ. মহগ্ঘং কপ্পিযং ৰাতি সুৰণ্ণাদিৰিচিত্তং কপ্পিযৰোহারেন দিন্ন’’ন্তি ৰুত্তং.

২২৯. ‘‘কাল়লোহ …পে… ভাজেতব্বো’’তি ৰুত্তত্তা ৰট্টকংসলোহমযম্পি ভাজনং পুগ্গলিকম্পি সম্পটিচ্ছিতুম্পি পরিহরিতুম্পি ৰট্টতি পুগ্গলানং পরিহরিতব্বস্সেৰ ভাজেতব্বত্তাতি ৰদন্তি, তং উপরি ‘‘কংসলোহৰট্টলোহভাজনৰিকতি সঙ্ঘিকপরিভোগেন ৰা গিহিৰিকটা ৰা ৰট্টতী’’তিআদিকেন মহাপচ্চরিৰচনেন ৰিরুজ্ঝতি. ইমস্স হি ‘‘ৰট্টলোহকংসলোহানং যেন কেনচি কতো সীহল়দীপে পাদগ্গণ্হনকো ভাজেতব্বো’’তি ৰুত্তস্স মহাঅট্ঠকথাৰচনস্স পটিক্খেপায তং মহাপচ্চরিৰচনং পচ্ছা দস্সিতং, তস্মা ৰট্টলোহকংসলোহমযং যং কিঞ্চি পাদগ্গণ্হনকৰারকম্পি উপাদায অভাজনীযমেৰ, গিহীহি দীযমানম্পি পুগ্গলস্স সম্পটিচ্ছিতুম্পি ন ৰট্টতি. পারিহারিযং ন ৰট্টতীতি পত্তাদিপরিক্খারং ৰিয সযমেৰ পটিসামেত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ন ৰট্টতি. গিহিসন্তকং ৰিয আরামিকাদযো চে সযমেৰ গোপেত্ৰা ৰিনিযোগকালে আনেত্ৰা পটিদেন্তি, পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি, ‘‘পটিসামেত্ৰা ভিক্খূনং দেথা’’তি ৰত্তুম্পি ৰট্টতীতি.

পণ্ণসূচি নাম লেখনীতি ৰদন্তি. অত্তনা লদ্ধানিপীতিআদিনা পটিগ্গহণে দোসো নত্থি, পরিহরিত্ৰা পরিভোগোৰ আপত্তিকরোতি দস্সেতি. যথা চেত্থ, এৰং উপরি ভাজনীযৰাসিআদীসু অত্তনো সন্তকেসুপি.

অনামাসম্পীতি সুৰণ্ণাদিমযম্পি, সব্বং তং আমসিত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি.

উপক্খরেতি উপকরণে. সিখরং নাম যেন পরিব্ভমন্তা ছিন্দন্তি. পত্তবন্ধকো নাম পত্তস্স গণ্ঠিআদিকারকো. ‘‘পটিমানং সুৰণ্ণাদিপত্তকারকো’’তিপি ৰদন্তি.

‘‘অড্ঢবাহূতি কপ্পরতো পট্ঠায যাৰ অংসকূট’’ন্তি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. ‘‘অড্ঢবাহু নাম ৰিদত্থিচতুরঙ্গুলন্তিপি ৰদন্তী’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. চূল়ৰগ্গ ২.৩২১) ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযম্পি (ৰজির. টী. চূল়ৰগ্গ ৩২১) ‘‘অড্ঢবাহূতি কপ্পরতো পট্ঠায যাৰ অংসকূটন্তি লিখিত’’ন্তি ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.৩২১) পন ‘‘অড্ঢবাহুপ্পমাণা নাম অড্ঢবাহুমত্তা, অড্ঢব্যামমত্তাতিপি ৰদন্তী’’তি ৰুত্তং. যোত্তানীতি চম্মরজ্জুকা. তত্থজাতকাতি সঙ্ঘিকভূমিযং জাতা.

‘‘অট্ঠঙ্গুলসূচিদণ্ডমত্তোতি দীঘসো অট্ঠঙ্গুলমত্তো পরিণাহতো পণ্ণসূচিদণ্ডমত্তো’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী.. চূল়ৰগ্গ ৩.৩২১) ৰিমতিৰিনোদনিযং পন (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.৩২১) ‘‘অট্ঠঙ্গুলসূচিদণ্ডমত্তোতি সরদণ্ডাদিসূচিআকারতনুদণ্ডকমত্তোপী’’তি ৰুত্তং. অট্ঠঙ্গুলপ্পমাণোতি দীঘতো অট্ঠঙ্গুলপ্পমাণো. রিত্তপোত্থকোপীতি অলিখিতপোত্থকোপি, ইদঞ্চ পণ্ণপ্পসঙ্গেন ৰুত্তং.

আসন্দিকোতি চতুরস্সপীঠং ৰুচ্চতি ‘‘উচ্চকম্পি আসন্দিক’’ন্তি (চূল়ৰ. ২৯৭) ৰচনতো. একতোভাগেন দীঘপীঠমেৰ হি অট্ঠঙ্গুলপাদকং ৰট্টতি, চতুরস্সাসন্দিকো পন পমাণাতিক্কন্তোপি ৰট্টতীতি ৰেদিতব্বো. সত্তঙ্গো নাম তীসু দিসাসু অপস্সযং কত্ৰা কতমঞ্চো, অযম্পি পমাণাতিক্কন্তোপি ৰট্টতি. ভদ্দপীঠন্তি ৰেত্তমযং পীঠং ৰুচ্চতি. পীঠিকাতি পিলোতিকবন্ধং পীঠমেৰ. এল়কপাদপীঠং নাম দারুপটিকায উপরিপাদে ঠপেত্ৰা ভোজনফলকং ৰিয কতপীঠং ৰুচ্চতি. আমণ্ডকৰণ্টকপীঠং নাম আমলকাকারেন যোজিতবহউপাদপীঠং. ইমানি তাৰ পাল়িযং আগতপীঠানি. দারুমযং পন সব্বম্পি পীঠং ৰট্টতি.

‘‘ঘট্টনফলকং নাম যত্থ ঠপেত্ৰা রজিতচীৰরং হত্থেন ঘট্টেন্তি. ঘট্টনমুগ্গরো নাম অনুৰাতাদিঘট্টনত্থং কতোতি ৰদন্তী’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. চূল়ৰগ্গ ৩.৩২১) ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.৩২১) ‘‘ঘট্টনফলকং ঘট্টনমুগ্গরোতি ইদং রজিতচীৰরং একস্মিং মট্ঠে দণ্ডমুগ্গরে ৰেঠেত্ৰা একস্স মট্ঠফলকস্স উপরি ঠপেত্ৰা উপরি অপরেন মট্ঠফলকেন নিক্কুজ্জিত্ৰা একো উপরি অক্কমিত্ৰা তিট্ঠতি, দ্ৰে জনা উপরিফলকং দ্ৰীসু কোটীসু গহেত্ৰা অপরাপরং আকড্ঢনৰিকড্ঢনং করোন্তি, এতং সন্ধায ৰুত্তং. হত্থে ঠপাপেত্ৰা হত্থেন পহরণং পন নিট্ঠিতরজনস্স চীৰরস্স অল্লকালে কাতব্বং, ইদং পন ফলকমুগ্গরেহি ঘট্টনং সুক্খকালে থদ্ধভাৰৰিমোচনত্থন্তি দট্ঠব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. ‘‘অম্বণন্তি ফলকেহি পোক্খরণীসদিসকতপানীযভাজনং. রজনদোণীতি যত্থ পক্করজনং আকিরিত্ৰা ঠপেন্তী’’তি সারত্থদীপনিযং. ৰিমতিৰিনোদনিযং পন ‘‘অম্বণন্তি একদোণিকনাৰাফলকেহি পোক্খরণীসদিসং কতং. পানীযভাজনন্তিপি ৰদন্তি. রজনদোণীতি একদারুনাৰ কতং রজনভাজনং. উদকদোণীতি একদারুনাৰ কতং উদকভাজন’’ন্তি ৰুত্তং.

‘‘ভূমত্থরণং কাতুং ৰট্টতীতি অকপ্পিযচম্মং সন্ধায ৰুত্তং. পচ্চত্থরণগতিকন্তি ইমিনা মঞ্চপীঠেপি অত্থরিতুং ৰট্টতীতি দীপেতি. পাৰারাদিপচ্চত্থরণম্পি গরুভণ্ডন্তি একে. নোতি অপরে, ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্ব’’ন্তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. চূল়ৰগ্গ ৩.৩২১) ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. চূল়ৰগ্গ ৩২১) পন ‘‘দণ্ডমুগ্গরো নাম ‘যেন রজিতচীৰরং পোথেন্তি, তম্পি গরুভণ্ডমেৰা’তি ৰুত্তত্তা, ‘পচ্চত্থরণগতিক’ন্তি ৰুত্তত্তা চ অপি-সদ্দেন পাৰারাদিপচ্চত্থরণং সব্বং গরুভণ্ডমেৰাতি ৰদন্তি. এতেনেৰ সুত্তেন অঞ্ঞথা অত্থং ৰত্ৰা পাৰারাদিপচ্চত্থরণং ন গরুভণ্ডং, ভাজনীযমেৰ, সেনাসনত্থায দিন্নপচ্চত্থরণমেৰ গরুভণ্ডন্তি ৰদন্তি. উপপরিক্খিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.৩২১) পন ‘‘ভূমত্থরণং কাতুং ৰট্টতীতি অকপ্পিযচম্মং সন্ধায ৰুত্তং. তত্থ ভূমত্থরণসঙ্খেপেন সযিতুম্পি ৰট্টতিযেৰ. পচ্চত্থরণগতিকন্তি ইমিনা মঞ্চাদীসু অত্থরিতব্বং মহাচম্মং এল়কচম্মং নামাতি দস্সেতী’’তি ৰুত্তং. ছত্তমুট্ঠিপণ্ণন্তি তালপণ্ণং সন্ধায ৰুত্তং. পত্তকটাহন্তি পত্তপচনকটাহং. গণ্ঠিকাতি চীৰরগণ্ঠিকা. ৰিধোতি কাযবন্ধনৰিধো.

ইদানি ৰিনযত্থমঞ্জূসাযং (কঙ্খা. অভি. টী. দুব্বলসিক্খাপদৰণ্ণনা) আগতনযো ৰুচ্চতে – আরামো নাম পুপ্ফারামো ৰা ফলারামো ৰা. আরামৰত্থু নাম তেসংযেৰ আরামানং অত্থায পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ঠপিতোকাসো. তেসু ৰা আরামেসু ৰিনট্ঠেসু তেসং পোরাণকভূমিভাগো. ৰিহারো নাম যং কিঞ্চি পাসাদাদিসেনাসনং. ৰিহারৰত্থু নাম তস্স পতিট্ঠানোকাসো. মঞ্চো নাম মসারকো বুন্দিকাবদ্ধো কুল়ীরপাদকো আহচ্চপাদকোতি ইমেসং পুব্বে ৰুত্তানং চতুন্নং মঞ্চানং অঞ্ঞতরো. পীঠং নাম মসারকাদীনংযেৰ চতুন্নং পীঠানং অঞ্ঞতরং. ভিসি নাম উণ্ণভিসিআদীনং পঞ্চন্নং ভিসীনং অঞ্ঞতরং. বিম্বোহনং নাম রুক্খতূললতাতূলপোটকীতূলানং অঞ্ঞতরেন পুণ্ণং. লোহকুম্ভী নাম কাল়লোহেন ৰা তম্বলোহেন ৰা যেন কেনচি কতকুম্ভী. লোহভাণকাদীসুপি এসেৰ নযো. এত্থ পন ভাণকন্তি অরঞ্জরো ৰুচ্চতি. ৰারকোতি ঘটো. কটাহং কটাহমেৰ. ৰাসিআদীসু ৰল্লিআদীসু চ দুৰিঞ্ঞেয্যং নাম নত্থি…পে….

তত্থ থাৰরেন থাৰরন্তি ৰিহারৰিহারৰত্থুনা আরামআরামৰত্থুং ৰিহারৰিহারৰত্থুং. ইতরেনাতি অথাৰরেন, পচ্ছিমরাসিত্তযেনাতি ৰুত্তং হোতি. অকপ্পিযেনাতি সুৰণ্ণমযমঞ্চাদিনা চেৰ অকপ্পিযভিসিবিম্বোহনেহি চ. মহগ্ঘকপ্পিযেনাতি দন্তমযমঞ্চাদিনা চেৰ পাৰারাদিনা চ. ইতরন্তি অথাৰরং. কপ্পিযপরিৰত্তনেন পরিৰত্তেতুন্তি যথা অকপ্পিযং ন হোতি, এৰং পরিৰত্তেতুং…পে… এৰং তাৰ থাৰরেন থাৰরপরিৰত্তনং ৰেদিতব্বং. ইতরেন ইতরপরিৰত্তনে পন মঞ্চপীঠং মহন্তং ৰা হোতু, খুদ্দকং ৰা, অন্তমসো চতুরঙ্গুলপাদকং গামদারকেহি পংস্ৰাগারকেসু কীল়ন্তেহি কতম্পি সঙ্ঘস্স দিন্নকালতো পট্ঠায গরুভণ্ডং হোতি…পে… সতগ্ঘনকেন ৰা সহস্সগ্ঘনকেন ৰা মঞ্চেন অঞ্ঞং মঞ্চসতম্পি লভতি, পরিৰত্তেত্ৰা গহেতব্বং. ন কেৰলং মঞ্চেন মঞ্চোযেৰ, আরামআরামৰত্থুৰিহারৰিহারৰত্থুপীঠভিসিবিম্বোহনানিপি পরিৰত্তেতুং ৰট্টন্তি. এস নযো পীঠভিসিবিম্বোহনেসুপি.

কাল়লোহতম্বলোহকংসলোহৰট্টলোহানন্তি এত্থ কংসলোহং ৰট্টলোহঞ্চ কিত্তিমলোহং. তীণি হি কিত্তিমলোহানি কংসলোহং ৰট্টলোহং হারকূটন্তি. তত্থ তিপুতম্বে মিস্সেত্ৰা কতং কংসলোহং. সীসতম্বে মিস্সেত্ৰা কতং ৰট্টলোহং. রসতম্বে মিস্সেত্ৰা কতং হারকূটং. তেন ৰুত্তং ‘‘কংসলোহং ৰট্টলোহঞ্চ কিত্তিমলোহ’’ন্তি. ততো অতিরেকন্তি ততো অতিরেকগণ্হনকো. সারকোতি মজ্ঝে মকুল়ং দস্সেত্ৰা মুখৰট্টিৰিত্থতং কত্ৰা পিট্ঠিতো নামেত্ৰা কাতব্বং একং ভাজনং. সরাৰন্তিপি ৰদন্তি. আদি-সদ্দেন কঞ্চনকাদীনং গিহিউপকরণানং গহণং. তানি হি খুদ্দকানিপি গরুভণ্ডানেৰ গিহিউপকরণত্তা. পি-সদ্দেন পগেৰ মহন্তানীতি দস্সেতি, ইমানি পন ভাজনীযানি ভিক্খুপকরণত্তাতি অধিপ্পাযো. যথা চ এতানি, এৰং কুণ্ডিকাপি ভাজনীযা. ৰক্খতি হি ‘‘যথা চ মত্তিকাভণ্ডে, এৰং লোহভণ্ডেপি কুণ্ডিকা ভাজনীযকোট্ঠাসমেৰ ভজতী’’তি. সঙ্ঘিকপরিভোগেনাতি আগন্তুকানং ৰুড্ঢতরানং দত্ৰা পরিভোগেন. গিহিৰিকটাতি গিহীহি ৰিকতা পঞ্ঞত্তা, অত্তনো ৰা সন্তককরণেন ৰিরূপং কতা. পুগ্গলিকপরিভোগেন ন ৰট্টতীতি আগন্তুকানং অদত্ৰা অত্তনো সন্তকং ৰিয গহেত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ন ৰট্টতি. পিপ্ফলিকোতি কত্তরি. আরকণ্টকং সূচিৰেধকং. তাল়ং যন্তং. কত্তরযট্ঠিৰেধকো কত্তরযট্ঠিৰলযং. যথা তথা ঘনকতং লোহন্তি লোহৰট্টি লোহগুল়ো লোহপিণ্ডি লোহচক্কলিকন্তি এৰং ঘনকতং লোহং. খীরপাসাণমযানীতি মুদুকখীরৰণ্ণপাসাণমযানি.

গিহিৰিকটানিপি ন ৰট্টন্তি অনামাসত্তা. পি-সদ্দেন পগেৰ সঙ্ঘিকপরিভোগেন ৰা পুগ্গলিকপরিভোগেন ৰাতি দস্সেতি. সেনাসনপরিভোগো পন সব্বকপ্পিযো, তস্মা জাতরূপাদিমযা সব্বাপি সেনাসনপরিক্খারা আমাসা. তেনাহ ‘‘সেনাসনপরিভোগে পনা’’তিআদি.

সেসাতি ততো মহত্তরী ৰাসি. যা পনাতি যা কুঠারী পন. কুদালো অন্তমসো চতুরঙ্গুলমত্তোপি গরুভণ্ডমেৰ. নিখাদনং চতুরস্সমুখং ৰা হোতু দোণিমুখং ৰা ৰঙ্কং ৰা উজুকং ৰা, অন্তমসো সম্মুঞ্জনীদণ্ডৰেধনম্পি, দণ্ডবন্ধঞ্চে, গরুভণ্ডমেৰ. তেনাহ ‘‘কুদালো দণ্ডবন্ধনিখাদনং ৰা অগরুভণ্ডং নাম নত্থী’’তি. সিপাটিকা নাম খুরকোসো, সিখরং পন দণ্ডবন্ধনিখাদনং অনুলোমেতীতি আহ ‘‘সিখরম্পি নিখাদনেনেৰ সঙ্গহিত’’ন্তি. সচে পন ৰাসি অদণ্ডকং ফলমত্তং, ভাজনীযং. উপক্খরেতি ৰাসিআদিভণ্ডে.

পত্তবন্ধকো নাম পত্তস্স গণ্ঠিকাদিকারকো. ‘‘পটিমানং সুৰণ্ণাদিপত্তকারকো’’তিপি ৰদন্তি. তিপুচ্ছেদনকসত্থং সুৰণ্ণচ্ছেদনকসত্থং কতপরিকম্মচম্মচ্ছিন্দনকখুদ্দকসত্থন্তি ইমানি চেত্থ তীণি পিপ্ফলিকং অনুলোমন্তীতি আহ ‘‘অযং পন ৰিসেসো’’তিআদি. ইতরানীতি মহাকত্তরিআদীনি.

অড্ঢবাহুপ্পমাণাতি কপ্পরতো পট্ঠায যাৰ অংসকূটপ্পমাণা, ৰিদত্থিচতুরঙ্গুলপ্পমাণাতি ৰুত্তং হোতি. তত্থজাতকাতি সঙ্ঘিকভূমিযং জাতা, আরক্খসংৰিধানেন রক্খিতত্তা রক্খিতা চ সা মঞ্জূসাদীসু পক্খিত্তং ৰিয যথা তং ন নস্সতি, এৰং গোপনতো গোপিতা চাতি রক্খিতগোপিতা. তত্থজাতকাপি পন অরক্খিতা গরুভণ্ডমেৰ ন হোতি. সঙ্ঘকম্মে চ চেতিযকম্মে চ কতেতি ইমিনা সঙ্ঘসন্তকেন চেতিযসন্তকং রক্খিতুং পরিৰত্তিতুঞ্চ ৰট্টতীতি দীপেতি. সুত্তং পনাতি ৰট্টিতঞ্চেৰ অৰট্টিতঞ্চ সুত্তং.

অট্ঠঙ্গুলসূচিদণ্ডমত্তোতি অন্তমসো দীঘসো অট্ঠঙ্গুলমত্তো পরিণাহতো সীহল়-পণ্ণসূচিদণ্ডমত্তো. এত্থাতি ৰেল়ুভণ্ডে. দড্ঢং গেহং যেসং তেতি দড্ঢগেহা. ন ৰারেতব্বাতি ‘‘মা গণ্হিত্ৰা গচ্ছথা’’তি ন নিসেধেতব্বা. দেসন্তরগতেন সম্পত্তৰিহারে সঙ্ঘিকাৰাসে ঠপেতব্বা.

অৰসেসঞ্চ ছদনতিণন্তি মুঞ্জপব্বজেহি অৰসেসং যং কিঞ্চি ছদনতিণং. অট্ঠঙ্গুলপ্পমাণোপীতি ৰিত্থারতো অট্ঠঙ্গুলপ্পমাণো. লিখিতপোত্থকো পন গরুভণ্ডং ন হোতি. কপ্পিযচম্মানীতি মিগাদীনং চম্মানি. সব্বং চক্কযুত্তযানন্তি রথসকটাদিকং সব্বং চক্কযুত্তযানং. ৰিসঙ্খতচক্কং পন যানং ভাজনীযং. অনুঞ্ঞাতৰাসি নাম যা সিপাটিকায পক্খিপিত্ৰা পরিহরিতুং সক্কাতি ৰুত্তা. মুট্ঠিপণ্ণং তালপত্তং. তঞ্হি মুট্ঠিনা গহেত্ৰা পরিহরন্তীতি ‘‘মুট্ঠিপণ্ণ’’ন্তি ৰুচ্চতি. ‘‘মুট্ঠিপণ্ণন্তি ছত্তচ্ছদপণ্ণমেৰা’’তি কেচি. অরণীসহিতন্তি অরণীযুগল়ং, উত্তরারণী অধরারণীতি অরণীদ্ৰযন্তি অত্থো. ফাতিকম্মং কত্ৰাতি অন্তমসো তংঅগ্ঘনকৰালিকাযপি থাৰরং ৰড্ঢিকম্মং কত্ৰা. কুণ্ডিকাতি অযকুণ্ডিকা চেৰ তম্বলোহকুণ্ডিকা চ. ভাজনীযকোট্ঠাসমেৰ ভজতীতি ভাজনীযপক্খমেৰ সেৰতি, ন তু গরুভণ্ডন্তি অত্থো. কঞ্চনকো পন গরুভণ্ডমেৰাতি অধিপ্পাযো.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

গরুভণ্ডৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

তিংসতিমো পরিচ্ছেদো.

৩১. চোদনাদিৰিনিচ্ছযকথা

২৩০. এৰং গরুভণ্ডৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি চোদনাদিৰিনিচ্ছযং কথেতুং ‘‘চোদনাদিৰিনিচ্ছযোতি এত্থ পনা’’তিআদিমাহ. তত্থ চোদীযতে চোদনা, দোসারোপনন্তি অত্থো. আদি-সদ্দেন সারণাদযো সঙ্গণ্হাতি. ৰুত্তঞ্হেতং কম্মক্খন্ধকে (চূল়ৰ. ৪, ৫) ‘‘চোদেত্ৰা কতং হোতি, সারেত্ৰা কতং হোতি, আপত্তিং রোপেত্ৰা কতং হোতী’’তি. ‘‘চোদেতুং পন কো লভতি, কো ন লভতী’’তি ইদং অনুদ্ধংসনাধিপ্পাযং ৰিনাপি চোদনালক্খণং দস্সেতুং ৰুত্তং. সীলসম্পন্নোতি ইদং দুস্সীলস্স ৰচনং অপ্পমাণন্তি অধিপ্পাযেন ৰুত্তং. ভিক্খুনীনং পন ভিক্খুং চোদেতুং অনিস্সরত্তা ‘ভিক্খুনিমেৰা’তি ৰুত্তং. সতিপি ভিক্খুনীনং ভিক্খূসু অনিস্সরভাৰে তাহি কতচোদনাপি চোদনারহত্তা চোদনাযেৰাতি অধিপ্পাযেন ‘‘পঞ্চপি সহধম্মিকা লভন্তী’’তি ৰুত্তং. ভিক্খুস্স সুত্ৰা চোদেতীতিআদিনা চোদকো যেসং সুত্ৰা চোদেতি, তেসম্পি ৰচনং পমাণমেৰাতি সম্পটিচ্ছিতত্তা তেসং চোদনাপি রুহতেৰাতি দস্সেতুং ‘‘থেরো সুত্তং নিদস্সেসী’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৩৮৫-৩৮৬) ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৩৮৬) পন ‘‘অমূলকচোদনাপসঙ্গেন সমূলকচোদনালক্খণাদিং দস্সেতুং ‘চোদেতুং পন কো লভতি, কো ন লভতী’তিআদি আরদ্ধং. ‘ভিক্খুস্স সুত্ৰা চোদেতী’তিআদিসুত্তং যস্মা যে চোদকস্স অঞ্ঞেসং ৰিপত্তিং পকাসেন্তি, তেপি তস্মিং খণে চোদকভাৰে ঠত্ৰাৰ পকাসেন্তি, তেসঞ্চ ৰচনং গহেত্ৰা ইতরোপি যস্মা চোদেতুঞ্চ অসম্পটিচ্ছন্তং তেহি তিত্থিযসাৰকপরিযোসানেহি পঠমচোদকেহি সম্পটিচ্ছাপেতুঞ্চ লভতি, তস্মা ইধ সাধকভাৰেন উদ্ধটন্তি ৰেদিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং.

গরুকানং দ্ৰিন্নন্তি পারাজিকসঙ্ঘাদিসেসানং. অৰসেসানন্তি থুল্লচ্চযাদীনং পঞ্চন্নং আপত্তীনং. মিচ্ছাদিট্ঠি নাম ‘‘নত্থি দিন্ন’’ন্তিআদিনযপ্পৰত্তা দসৰত্থুকা দিট্ঠি. ‘‘অন্তৰা লোকো অনন্তৰা লোকো’’তিআদিকা অন্তং গণ্হাপকদিট্ঠি অন্তগ্গাহিকা নাম. আজীৰহেতু পঞ্ঞত্তানং ছন্নন্তি আজীৰহেতুপি আপজ্জিতব্বানং উত্তরিমনুস্সধম্মে পারাজিকং, সঞ্চরিত্তে সঙ্ঘাদিসেসো, ‘‘যো তে ৰিহারে ৰসতি, সো অরহা’’তি পরিযাযেন থুল্লচ্চযং, ভিক্খুস্স পণীতভোজনৰিঞ্ঞত্তিযা পাচিত্তিযং, ভিক্খুনিযা পণীতভোজনৰিঞ্ঞত্তিযা পাটিদেসনীযং, সূপোদনৰিঞ্ঞত্তিযা দুক্কটন্তি ইমেসং পরিৰারে (পরি. ২৮৭) ৰুত্তানং ছন্নং. ন হেতা আপত্তিযো আজীৰহেতু এৰ পঞ্ঞত্তা সঞ্চরিত্তাদীনং অঞ্ঞথাপি আপজ্জিতব্বতো. আজীৰহেতুপি এতাসং আপজ্জনং সন্ধায এৰং ৰুত্তং, আজীৰহেতুপি পঞ্ঞত্তানন্তি অত্থো. দিট্ঠিৰিপত্তিআজীৰৰিপত্তীহি চোদেন্তোপি তম্মূলিকায আপত্তিযা এৰ চোদেতি.

‘‘কস্মা মং ন ৰন্দসী’’তি পুচ্ছিতে ‘‘অস্সমণোসি, অসক্যপুত্তিযোসী’’তি অৰন্দনকারণস্স ৰুত্তত্তা অন্তিমৰত্থুং অজ্ঝাপন্নো ন ৰন্দিতব্বোতি ৰদন্তি. চোদেতুকামতায এৰ অৰন্দিত্ৰা অত্তনা ৰত্তব্বস্স ৰুত্তমত্থং ঠপেত্ৰা অৰন্দিযভাৰে তং কারণং ন হোতীতি চূল়গণ্ঠিপদে মজ্ঝিমগণ্ঠিপদে চ ৰুত্তং. অন্তিমৰত্থুঅজ্ঝাপন্নস্স অৰন্দিযেসু অৰুত্তত্তা তেন সদ্ধিং সযন্তস্স সহসেয্যাপত্তিযা অভাৰতো, তস্স চ পটিগ্গহণস্স রুহনতো তদেৰ যুত্ততরন্তি ৰিঞ্ঞাযতি. কিঞ্চাপি যাৰ সো ভিক্খুভাৰং পটিজানাতি, তাৰ ৰন্দিতব্বো, যদা পন ‘‘অস্সমণোম্হী’’তি পটিজানাতি, তদা ন ৰন্দিতব্বোতি অযমেত্থ ৰিসেসো ৰেদিতব্বো. অন্তিমৰত্থুং অজ্ঝাপন্নস্স হি ভিক্খুভাৰং পটিজানন্তস্সেৰ ভিক্খুভাৰো, ন ততো পরং. ভিক্খুভাৰং অপ্পটিজানন্তো হি অনুপসম্পন্নপক্খং ভজতি. যস্মা আমিসং দেন্তো অত্তনো ইচ্ছিতট্ঠানেযেৰ দেতি, তস্মা পটিপাটিযা নিসিন্নানং যাগুভত্তাদীনি দেন্তেন একস্স চোদেতুকামতায অদিন্নেপি চোদনা নাম ন হোতীতি আহ ‘‘ন তাৰ তা চোদনা হোতী’’তি.

২৩১. চোদেতব্বোতি চুদিতো, চুদিতো এৰ চুদিতকো, অপরাধৰন্তো পুগ্গলো. চোদেতীতি চোদকো, অপরাধপকাসকো. চুদিতকো চ চোদকো চ চুদিতকচোদকা. উব্বাহিকাযাতি উব্বহন্তি ৰিযোজেন্তি এতায অলজ্জীনং তজ্জনিং ৰা কলহং ৰাতি উব্বাহিকা, সঙ্ঘসম্মুতি, তায. ৰিনিচ্ছিননং নাম তায সম্মতভিক্খূহি ৰিনিচ্ছিননমেৰ. অলজ্জুস্সন্নায হি পরিসায সমথক্খন্ধকে আগতেহি দসহঙ্গেহি সমন্নাগতা দ্ৰে তযো ভিক্খূ তত্থেৰ ৰুত্তায ঞত্তিদুতিযকম্মৰাচায সম্মন্নিতব্বা. ৰুত্তঞ্হেতং সমথক্খন্ধকে (চূল়ৰ. ২৩১-২৩২) –

‘‘তেহি চে, ভিক্খৰে, ভিক্খূহি তস্মিং অধিকরণে ৰিনিচ্ছিযমানে অনন্তানি চেৰ ভস্সানি জাযন্তি, ন চেকস্স ভাসিতস্স অত্থো ৰিঞ্ঞাযতি. অনুজানামি, ভিক্খৰে, এৰরূপং অধিকরণং উব্বাহিকায ৰূপসমেতুং. দসহঙ্গেহি সমন্নাগতো ভিক্খু উব্বাহিকায সম্মন্নিতব্বো, সীলৰা হোতি, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি আচারগোচরসম্পন্নো অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু, বহুস্সুতো হোতি সুতধরো সুতসন্নিচযো, যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা মজ্ঝেকল্যাণা পরিযোসানকল্যাণা সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি, তথারূপস্স ধম্মা বহুস্সুতা হোন্তি ধাতা ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা, উভযানি খো পনস্স পাতিমোক্খানি ৰিত্থারেন স্ৰাগতানি হোন্তি সুৰিভত্তানি সুপ্পৰত্তীনি সুৰিনিচ্ছিতানি সুত্তসো অনুব্যঞ্জনসো, ৰিনযে খো পন ছেকো হোতি অসংহীরো, পটিবলো হোতি উভো অত্থপচ্চত্থিকে অস্সাসেতুং সঞ্ঞাপেতুং নিজ্ঝাপেতুং পেক্খেতুং পস্সিতুং পসাদেতুং, অধিকরণসমুপ্পাদৰূপসমকুসলো হোতি, অধিকরণং জানাতি, অধিকরণসমুদযং জানাতি, অধিকরণনিরোধং জানাতি, অধিকরণনিরোধগামিনিপটিপদং জানাতি. অনুজানামি, ভিক্খৰে, ইমেহি দসহঙ্গেহি সমন্নাগতং ভিক্খুং উব্বাহিকায সম্মন্নিতুং.

‘‘এৰঞ্চ পন, ভিক্খৰে, সম্মন্নিতব্বো. পঠমং ভিক্খু যাচিতব্বো, যাচিত্ৰা ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন সঙ্ঘো ঞাপেতব্বো –

‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো, অম্হাকং ইমস্মিং অধিকরণে ৰিনিচ্ছিযমানে অনন্তানি চেৰ ভস্সানি জাযন্তি, ন চেকস্স ভাসিতস্স অত্থো ৰিঞ্ঞাযতি. যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, সঙ্ঘো ইত্থন্নামঞ্চ ইত্থন্নামঞ্চ ভিক্খুং সম্মন্নেয্য উব্বাহিকায ইমং অধিকরণং ৰূপসমেতুং, এসা ঞত্তি.

‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো, অম্হাকং ইমস্মিং অধিকরণে ৰিনিচ্ছিযমানে অনন্তানি চেৰ ভস্সানি জাযন্তি, ন চেকস্স ভাসিতস্স অত্থো ৰিঞ্ঞাযতি. সঙ্ঘো ইত্থন্নামঞ্চ ইত্থন্নামঞ্চ ভিক্খুং সম্মন্নতি উব্বাহিকায ইমং অধিকরণং ৰূপসমেতুং. যস্সাযস্মতো খমতি ইত্থন্নামস্স চ ইত্থন্নামস্স চ ভিক্খুনো সম্মুতি উব্বাহিকায ইমং অধিকরণং ৰূপসমেতুং, সো তুণ্হস্স. যস্স নক্খমতি, সো ভাসেয্য.

‘‘সম্মতো সঙ্ঘেন ইত্থন্নামো চ ইত্থন্নামো চ ভিক্খু উব্বাহিকায ইমং অধিকরণং ৰূপসমেতুং, খমতি সঙ্ঘস্স, তস্মা তুণ্হী, এৰমেতং ধারযামী’’তি.

তেহি চ সম্মতেহি ৰিসুং ৰা নিসীদিত্ৰা তস্সা এৰ ৰা পরিসায ‘‘অঞ্ঞেহি ন কিঞ্চি কথেতব্ব’’ন্তি সাৰেত্ৰা তং অধিকরণং ৰিনিচ্ছিতব্বং. তুম্হাকন্তি চুদিতকচোদকে সন্ধায ৰুত্তং.

‘‘কিম্হীতি কিস্মিং ৰত্থুস্মিং. কিম্হি নম্পি ন জানাসীতি কিম্হি নন্তি ৰচনম্পি ন জানাসি. নাস্স অনুযোগো দাতব্বোতি নাস্স পুচ্ছা পটিপুচ্ছা দাতব্বা’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৩৮৫-৩৮৬) ৰুত্তং, ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৩৮৬) পন – কিম্হীতি কিস্মিং ৰত্থুস্মিং, কতরৰিপত্তিযন্তি অত্থো. কিম্হি নং নামাতি ইদং ‘‘কতরায ৰিপত্তিযা এতং চোদেসী’’তি যায কাযচি ৰিঞ্ঞাযমানায ভাসায ৰুত্তেপি চোদকস্স ৰিনযে অপকতঞ্ঞুতায ‘‘সীলাচারদিট্ঠিআজীৰৰিপত্তীসু কতরাযাতি মং পুচ্ছতী’’তি ৰিঞ্ঞাতুং অসক্কোন্তস্স পুচ্ছা, ন পন ‘‘কিম্হী’’তিআদিপদত্থমত্তং অজানন্তস্স. ন হি অনুৰিজ্জকো চোদকং বালং অপরিচিতভাসায ‘‘কিম্হি ন’’ন্তি পুচ্ছতি. কিম্হি নম্পি ন জানাসীতি ইদম্পি ৰচনমত্তং সন্ধায ৰুত্তং ন হোতি. ‘‘কতরৰিপত্তিযা’’তি ৰুত্তে ‘‘অসুকায ৰিপত্তিযা’’তি ৰত্তুম্পি ‘‘ন জানাসী’’তি ৰচনস্স অধিপ্পাযমেৰ সন্ধায ৰুত্তন্তি গহেতব্বং. তেনেৰ ৰক্খতি ‘‘নাস্স অনুযোগো দাতব্বো’’তি.

‘‘তস্স নযো দাতব্বো’’তি তস্সাতি বালস্স লজ্জিস্স. ‘‘তস্স নযো দাতব্বো’’তি ৰত্ৰা চ ‘‘কিম্হি নং চোদেসীতি সীলৰিপত্তিযা’’তিআদি অধিপ্পাযপ্পকাসনমেৰ নযদানং ৰুত্তং, ন পন কিম্হি-নং-পদানংপরিযাযমত্তদস্সনং. ন হি বালো ‘‘কতরৰিপত্তিযং নং চোদেসী’’তি ইমস্স ৰচনস্স অত্থে ঞাতেপি ৰিপত্তিপ্পভেদং, অত্তনা চোদিযমানং ৰিপত্তিসরূপঞ্চ জানিতুং সক্কোতি, তস্মা তেনেৰ অজাননেন অলজ্জী অপসাদেতব্বো. কিম্হি নন্তি ইদম্পি উপলক্খণমত্তং. অঞ্ঞেন ৰা যেন কেনচি আকারেন অৰিঞ্ঞুতং পকাসেত্ৰা ৰিস্সজ্জেতব্বোৰ. ‘‘দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলানং নিগ্গহাযা’’তিআদিৰচনতো ‘‘অলজ্জীনিগ্গহত্থায…পে… পঞ্ঞত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. এহিতীতি এতি, হি-কারো এত্থ আগমো দট্ঠব্বো, আগমিস্সতীতি অত্থো. দিট্ঠসন্তানেনাতি দিট্ঠনিযামেন. অলজ্জিস্স পটিঞ্ঞায এৰ কাতব্বন্তি ৰচনপটিৰচনক্কমেনেৰ দোসে আৰিভূতেপি অলজ্জিস্স ‘‘অসুদ্ধো অহ’’ন্তি দোসসম্পটিচ্ছনপটিঞ্ঞায এৰ আপত্তিযা কাতব্বন্তি অত্থো. কেচি পন ‘‘অলজ্জিস্স এতং নত্থীতি সুদ্ধপটিঞ্ঞায এৰ অনাপত্তিযা কাতব্বন্তি অযমেত্থ অত্থো সঙ্গহিতো’’তি ৰদন্তি, তং ন যুত্তং অনুৰিজ্জকস্সেৰ নিরত্থকত্তাপত্তিতো, চোদকেনেৰ অলজ্জিপটিঞ্ঞায ঠাতব্বতো. দোসোপগমপটিঞ্ঞা এৰ হি ইধ পটিঞ্ঞাতি অধিপ্পেতা, তেনেৰ ৰক্খতি ‘‘এতম্পি নত্থি, এতম্পি নত্থীতি পটিঞ্ঞং ন দেতী’’তিআদি.

তদত্থদীপনত্থন্তি অলজ্জিস্স দোসে আৰিভূতেপি তস্স দোসোপগমপটিঞ্ঞায এৰ কাতব্বতাদীপনত্থং. ৰিৰাদৰত্থুসঙ্খাতে অত্থে পচ্চত্থিকা অত্থপচ্চত্থিকা. সঞ্ঞং দত্ৰাতি তেসং কথাপচ্ছেদত্থং অভিমুখকরণত্থঞ্চ সদ্দং কত্ৰা. ৰিনিচ্ছিনিতুং অননুচ্ছৰিকোতি অসুদ্ধোতি সঞ্ঞায চোদকপক্খে পৰিট্ঠত্তা অনুৰিজ্জকভাৰতো বহিভূতত্তা অনুৰিজ্জিতুং অসক্কুণেয্যত্তং সন্ধায ৰুত্তং. সন্দেহে এৰ হি সতি অনুৰিজ্জিতুং সক্কা, অসুদ্ধলদ্ধিযা পন সতি চুদিতকেন ৰুত্তং সব্বং অসচ্চতোপি পটিভাতি, কথং তত্থ অনুৰিজ্জনা সিযাতি.

তথা নাসিতকোৰ ভৰিস্সতীতি ইমিনা ৰিনিচ্ছযম্পি অদত্ৰা সঙ্ঘতো ৰিযোজনং নাম লিঙ্গনাসনা ৰিয অযম্পি একো নাসনপ্পকারোতি দস্সেতি. একসম্ভোগপরিভোগাতি ইদং অত্তনো সন্তিকা তেসং ৰিমোচনত্থং ৰুত্তং, ন পন তেসং অঞ্ঞমঞ্ঞসম্ভোগে যোজনত্থং.

ৰিরদ্ধং হোতীতি সঞ্চিচ্চ আপত্তিং আপন্নো হোতি. আদিতো পট্ঠায অলজ্জী নাম নত্থীতি ইদং ‘‘পক্খানং অনুরক্খণত্থায পটিঞ্ঞং ন দেতী’’তি ইমস্স অলজ্জীলক্খণসম্ভৰস্স করণৰচনং. পটিচ্ছাদিতকালতো পট্ঠায অলজ্জী নাম এৰ, পুরিমো লজ্জিভাৰো ন রক্খতীতি অত্থো. পটিঞ্ঞং ন দেতীতি ‘‘সচে মযা কতদোসং ৰক্খামি, ময্হং অনুৰত্তকা ভিজ্জিস্সন্তী’’তি পটিঞ্ঞং ন দেতি. ঠানে ন তিট্ঠতীতি লজ্জিট্ঠানে ন তিট্ঠতি, কাযৰাচাসু ৰীতিক্কমো হোতি এৰাতি অধিপ্পাযো. তেনাহ ‘‘ৰিনিচ্ছযো ন দাতব্বো’’তি, পুব্বে পক্খিকানং পটিঞ্ঞায ৰূপসমিতস্সপি অধিকরণস্স দুৰূপসন্ততায অযম্পি তথা নাসিতকোৰ ভৰিস্সতীতি অধিপ্পাযো.

২৩২. অদিন্নাদানৰত্থুং ৰিনিচ্ছিনন্তেন পঞ্চৰীসতি অৰহারা সাধুকং সল্লক্খেতব্বাতি এত্থ পঞ্চৰীসতি অৰহারা নাম পঞ্চ পঞ্চকানি, তত্থ পঞ্চ পঞ্চকানি নাম নানাভণ্ডপঞ্চকং একভণ্ডপঞ্চকং সাহত্থিকপঞ্চকং পুব্বপযোগপঞ্চকং থেয্যাৰহারপঞ্চকন্তি. তথা হি ৰুত্তং কঙ্খাৰিতরণিযং (কঙ্খা. অট্ঠ. দুতিযপারাজিকৰণ্ণনা) ‘‘তে পন অৰহারা পঞ্চ পঞ্চকানি সমোধানেত্ৰা সাধুকং সল্লক্খেতব্বা’’তিআদি. তত্থ নানাভণ্ডপঞ্চকএকভণ্ডপঞ্চকানি পদভাজনে (পারা. ৯২) ৰুত্তানং ‘‘আদিযেয্য, হরেয্য, অৰহরেয্য, ইরিযাপথং ৰিকোপেয্য, ঠানা চাৰেয্যা’’তি ইমেসং পদানং ৰসেন লব্ভন্তি. তথা হি ৰুত্তং পোরাণেহি –

‘‘আদিযন্তো হরন্তোৰ;

হরন্তো ইরিযাপথং;

ৰিকোপেন্তো তথা ঠানা;

চাৰেন্তোপি পরাজিকো’’তি.

তত্থ নানাভণ্ডপঞ্চকং সৰিঞ্ঞাণকঅৰিঞ্ঞাণকৰসেন দট্ঠব্বং, ইতরং সৰিঞ্ঞাণকৰসেনেৰ. কথং? আদিযেয্যাতি আরামং অভিযুঞ্জতি, আপত্তি দুক্কটস্স. সামিকস্স ৰিমতিং উপ্পাদেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. সামিকো ‘‘ন ময্হং ভৰিস্সতী’’তি ধুরং নিক্খিপতি, আপত্তি পারাজিকস্স. হরেয্যাতি অঞ্ঞস্স ভণ্ডং হরন্তো সীসে ভারং থেয্যচিত্তো আমসতি, দুক্কটং. ফন্দাপেতি, থুল্লচ্চযং. খন্ধং ওরোপেতি, পারাজিকং. অৰহরেয্যাতি উপনিক্খিত্তং ভণ্ডং ‘‘দেহি মে ভণ্ড’’ন্তি ৰুচ্চমানো ‘‘নাহং গণ্হামী’’তি ভণতি, দুক্কটং. সামিকস্স ৰিমতিং উপ্পাদেতি, থুল্লচ্চযং. সামিকো ‘‘ন ময্হং ভৰিস্সতী’’তি ধুরং নিক্খিপতি, পারাজিকং. ইরিযাপথং ৰিকোপেয্যাতি ‘‘সহভণ্ডহারকং নেস্সামী’’তি পঠমং পাদং অতিক্কামেতি, থুল্লচ্চযং. দুতিযং পাদং অতিক্কামেতি, পারাজিকং. ঠানা চাৰেয্যাতি থলট্ঠং ভণ্ডং থেয্যচিত্তো আমসতি, দুক্কটং. ফন্দাপেতি, থুল্লচ্চযং. ঠানা চাৰেতি, পারাজিকং. এৰং তাৰ নানাভণ্ডপঞ্চকং ৰেদিতব্বং. সস্সামিকস্স পন দাসস্স ৰা তিরচ্ছানগতস্স ৰা যথাৰুত্তেন অভিযোগাদিনা নযেন আদিযনহরণ অৰহরণ ইরিযাপথৰিকোপন ঠানাচাৰনৰসেন একভণ্ডপঞ্চকং ৰেদিতব্বং. তেনাহু পোরাণা –

‘‘তত্থ নানেকভণ্ডানং, পঞ্চকানং ৰসা পন;

আদিযনাদিপঞ্চকা, দুৰিধাতি উদীরিতা’’তি.

কতমং সাহত্থিকপঞ্চকং? সাহত্থিকো আণত্তিকো নিস্সগ্গিযো অত্থসাধকো ধুরনিক্খেপোতি. তথা হি ৰুত্তং –

‘‘সাহত্থাণত্তিকো চেৰ, নিস্সগ্গিযোত্থসাধকো;

ধুরনিক্খেপকো চাতি, ইদং সাহত্থপঞ্চক’’ন্তি.

তত্থ সাহত্থিকো নাম পরস্স ভণ্ডং সহত্থা অৰহরতি. আণত্তিকো নাম ‘‘অসুকস্স ভণ্ডং অৰহরা’’তি অঞ্ঞং আণাপেতি. নিস্সগ্গিযো নাম সুঙ্কঘাতপরিকপ্পিতোকাসানং অন্তো ঠত্ৰা বহি পাতনং. অত্থসাধকো নাম ‘‘অসুকস্স ভণ্ডং যদা সক্কোসি, তদা তং অৰহরা’’তি আণাপেতি. তত্থ সচে পরো অনন্তরাযিকো হুত্ৰা তং অৰহরতি, আণাপকস্স আণত্তিক্খণেযেৰ পারাজিকং. পরস্স ৰা পন তেলকুম্ভিযা পাদগ্ঘনকং তেলং অৰস্সং পিৰনকানি উপাহনাদীনি পক্খিপতি, হত্থতো মুত্তমত্তেযেৰ পারাজিকং. ধুরনিক্খেপো পন আরামাভিযোগউপনিক্খিত্তভণ্ডৰসেন ৰেদিতব্বো. তাৰকালিকভণ্ডদেয্যানি অদেন্তস্সপি এসেৰ নযোতি ইদং সাহত্থিকপঞ্চকং.

কতমং পুব্বপযোগপঞ্চকং? পুব্বপযোগো সহপযোগো সংৰিদাৰহারো সঙ্কেতকম্মং নিমিত্তকম্মন্তি. তেন ৰুত্তং –

‘‘পুব্বসহপযোগো চ, সংৰিদাহরণং তথা;

সঙ্কেতকম্মং নিমিত্তং, ইদং সাহত্থপঞ্চক’’ন্তি.

তত্থ আণত্তিৰসেন পুব্বপযোগো ৰেদিতব্বো. ঠানাচাৰনৰসেন, খিলাদীনি সঙ্কামেত্ৰা খেত্তাদিগ্গহণৰসেন চ সহপযোগো ৰেদিতব্বো. সংৰিদাৰহারো নাম ‘‘অসুকং নাম ভণ্ডং অৰহরিস্সামা’’তি সংৰিদহিত্ৰা সম্মন্তযিত্ৰা অৰহরণং. এৰং সংৰিদহিত্ৰা গতেসু হি একেনপি তস্মিং ভণ্ডে ঠানা চাৰিতে সব্বেসং অৰহারো হোতি. সঙ্কেতকম্মং নাম সঞ্জাননকম্মং. সচে হি পুরেভত্তাদীসু যং কিঞ্চি কালং পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ‘‘অসুকস্মিং কালে ইত্থন্নামং ভণ্ডং অৰহরা’’তি ৰুত্তো সঙ্কেততো অপচ্ছা অপুরে তং অৰহরতি, সঙ্কেতকারকস্স সঙ্কেতকরণক্খণেযেৰ অৰহারো. নিমিত্তকম্মং নাম সঞ্ঞুপ্পাদনত্থং অক্খিনিখণনাদিনিমিত্তকরণং. সচে হি এৰং কতনিমিত্ততো অপচ্ছা অপুরে ‘‘যং অৰহরা’’তি ৰুত্তো, তং অৰহরতি, নিমিত্তকারকস্স নিমিত্তক্খণেযেৰ অৰহারোতি ইদং পুব্বপযোগপঞ্চকং.

কতমং থেয্যাৰহারপঞ্চকং? থেয্যাৰহারো পসয্হাৰহারো পরিকপ্পাৰহারো পটিচ্ছন্নাৰহারো কুসাৰহারোতি. তেন ৰুত্তং –

‘‘থেয্যা পসয্হা পরিকপ্পা, পটিচ্ছন্না কুসা তথা;

অৰহারা ইমে পঞ্চ, থেয্যাৰহারপঞ্চক’’ন্তি.

তত্থ যো সন্ধিচ্ছেদাদীনি কত্ৰা অদিস্সমানো অৰহরতি, কূটতুলাকূটমানকূটকহাপণাদীহি ৰা ৰঞ্চেত্ৰা গণ্হাতি, তস্সেৰং গণ্হতো অৰহারো থেয্যাৰহারোতি ৰেদিতব্বো. যো পন পসয্হ বলক্কারেন পরেসং সন্তকং গণ্হাতি গামঘাতকাদযো ৰিয, অত্তনো পত্তবলিতো ৰা ৰুত্তনযেনেৰ অধিকং গণ্হাতি রাজভটাদযো ৰিয, তস্সেৰং গণ্হতো অৰহারো পসয্হাৰহারোতি ৰেদিতব্বো. পরিকপ্পেত্ৰা গহণং পন পরিকপ্পাৰহারো নাম.

সো ভণ্ডোকাসস্স ৰসেন দুৰিধো. তত্রাযং ভণ্ডপরিকপ্পো – সাটকত্থিকো অন্তোগব্ভং পৰিসিত্ৰা ‘‘সচে সাটকো ভৰিস্সতি, গণ্হিস্সামি. সচে সুত্তং, ন গণ্হিস্সামী’’তি পরিকপ্পেত্ৰা অন্ধকারে পসিব্বকং গণ্হাতি. তত্র চে সাটকো হোতি, উদ্ধারেযেৰ পারাজিকং. সুত্তঞ্চে হোতি, রক্খতি. বহি নীহরিত্ৰা মুঞ্চিত্ৰা ‘‘সুত্ত’’ন্তি ঞত্ৰা পুন আহরিত্ৰা ঠপেতি, রক্খতিযেৰ. ‘‘সুত্ত’’ন্তি ঞত্ৰাপি যং লদ্ধং, তং গহেতব্বন্তি গচ্ছতি, পদৰারেন কারেতব্বো. ভূমিযং ঠপেত্ৰা গণ্হাতি, উদ্ধারে পারাজিকং. ‘‘চোরো চোরো’’তি অনুবন্ধো ছড্ডেত্ৰা পলাযতি, রক্খতি. সামিকা দিস্ৰা গণ্হন্তি, রক্খতিযেৰ. অঞ্ঞো চে গণ্হাতি, ভণ্ডদেয্যং. সামিকেসু নিৰত্তন্তেসু সযং দিস্ৰা পংসুকূলসঞ্ঞায ‘‘পগেৰেতং মযা গহিতং, মম দানি সন্তক’’ন্তি গণ্হন্তস্সপি ভণ্ডদেয্যমেৰ. তত্থ য্ৰাযং ‘‘সচে সাটকো ভৰিস্সতি, গণ্হিস্সামী’’তিআদিনা নযেন পৰত্তো পরিকপ্পো, অযং ভণ্ডপরিকপ্পো নাম. ওকাসপরিকপ্পো পন এৰং ৰেদিতব্বো – একচ্চো পন পরপরিৰেণাদীনি পৰিট্ঠো কিঞ্চি লোভনেয্যভণ্ডং দিস্ৰা গব্ভদ্ৰারপমুখহেট্ঠা পাসাদদ্ৰারকোট্ঠকরুক্খমূলাদিৰসেন পরিচ্ছেদং কত্ৰা ‘‘সচে মং এত্থন্তরে পস্সিস্সন্তি, দট্ঠুকামতায গহেত্ৰা ৰিচরন্তো ৰিয দস্সামি. নো চে পস্সিস্সন্তি, হরিস্সামী’’তি পরিকপ্পেতি, তস্স তং আদায পরিকপ্পিতপরিচ্ছেদং অতিক্কন্তমত্তে অৰহারো হোতি. ইতি য্ৰাযং ৰুত্তনযেনেৰ পৰত্তো পরিকপ্পো, অযং ওকাসপরিকপ্পো নাম. এৰমিমেসং দ্ৰিন্নং পরিকপ্পানং ৰসেন পরিকপ্পেত্ৰা গণ্হতো অৰহারো পরিকপ্পাৰহারোতি ৰেদিতব্বো.

পটিচ্ছাদেত্ৰা পন অৰহরণং পটিচ্ছন্নাৰহারো. সো এৰং ৰেদিতব্বো – যো ভিক্খু উয্যানাদীসু পরেসং ওমুঞ্চিত্ৰা ঠপিতং অঙ্গুলিমুদ্দিকাদিং দিস্ৰা ‘‘পচ্ছা গণ্হিস্সামী’’তি পংসুনা ৰা পণ্ণেন ৰা পটিচ্ছাদেতি, তস্স এত্তাৰতা উদ্ধারো নত্থীতি ন তাৰ অৰহারো হোতি. যদা পন সামিকা ৰিচিনন্তা অপস্সিত্ৰা ‘‘স্ৰে জানিস্সামা’’তি সালযাৰ গতা হোন্তি, অথস্স তং উদ্ধরতো উদ্ধারে অৰহারো. ‘‘পটিচ্ছন্নকালেযেৰ এতং মম সন্তক’’ন্তি সকসঞ্ঞায ৰা ‘‘গতাদানি তে, ছড্ডিতভণ্ডং ইদ’’ন্তি পংসুকূলসঞ্ঞায ৰা গণ্হন্তস্স পন ভণ্ডদেয্যং. তেসু দুতিযততিযদিৰসে আগন্ত্ৰা ৰিচিনিত্ৰা অদিস্ৰা ধুরনিক্খেপং কত্ৰা গতেসুপি গহিতং ভণ্ডদেয্যমেৰ. পচ্ছা ঞত্ৰা চোদিযমানস্স অদদতো সামিকানং ধুরনিক্খেপে অৰহারো হোতি. কস্মা? যস্মা তস্স পযোগেন তেহি ন দিট্ঠং. যো পন তথারূপং ভণ্ডং যথাঠানে ঠিতংযেৰ অপ্পটিচ্ছাদেত্ৰা থেয্যচিত্তো পাদেন অক্কমিত্ৰা কদ্দমে ৰা ৰালিকায ৰা পৰেসেতি, তস্স পৰেসিতমত্তেযেৰ অৰহারো.

কুসং সঙ্কামেত্ৰা পন অৰহরণং কুসাৰহারো নাম. সোপি এৰং ৰেদিতব্বো – যো ভিক্খু ৰিলীৰমযং ৰা তালপণ্ণমযং ৰা কতসঞ্ঞাণং যং কিঞ্চি কুসং পাতেত্ৰা চীৰরে ভাজিযমানে অত্তনো কোট্ঠাসস্স সমীপে ঠিতং সমগ্ঘতরং ৰা মহগ্ঘতরং ৰা সমসমং ৰা অগ্ঘেন পরস্স কোট্ঠাসং হরিতুকামো অত্তনো কোট্ঠাসে পতিতং কুসং পরস্স কোট্ঠাসে পাতেতুকামতায উদ্ধরতি, রক্খতি তাৰ. পরস্স কোট্ঠাসে পাতিতে রক্খতেৰ. যদা পন তস্মিং পতিতে পরস্স কোট্ঠাসতো পরস্স কুসং উদ্ধরতি, উদ্ধটমত্তে অৰহারো. সচে পঠমতরং পরস্স কোট্ঠাসতো কুসং উদ্ধরতি, অত্তনো কোট্ঠাসে পাতেতুকামতায উদ্ধারে রক্খতি, পাতনেপি রক্খতি. অত্তনো কোট্ঠাসতো পন অত্তনো কুসং উদ্ধরতো উদ্ধারেযেৰ রক্খতি, তং উদ্ধরিত্ৰা পরকোট্ঠাসে পাতেন্তস্স হত্থতো মুত্তমত্তে অৰহারো হোতি, অযং কুসাৰহারো. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন সমন্তপাসাদিকতো (পারা. অট্ঠ. ১.৯২) গহেতব্বো.

তুলযিত্ৰাতি উপপরিক্খিত্ৰা.

সামীচীতি ৰত্তং, আপত্তি পন নত্থীতি অধিপ্পাযো.

মহাজনসম্মদ্দোতি মহাজনসঙ্খোভো. ভট্ঠে জনকাযেতি অপগতে জনকাযে. ‘‘ইদঞ্চ কাসাৰং অত্তনো সন্তকং কত্ৰা এতস্সেৰ ভিক্খুনো দেহী’’তি কিং কারণা এৰমাহ? চীৰরস্সামিকেন ধুরনিক্খেপো কতো, তস্মা তস্স অদিন্নং গহেতুং ন ৰট্টতি. অৰহারকোপি ৰিপ্পটিসারস্স উপ্পন্নকালতো পট্ঠায চীৰরস্সামিকং পরিযেসন্তো ৰিচরতি ‘‘দস্সামী’’তি, চীৰরস্সামিকেন চ ‘‘মমেত’’ন্তি ৰুত্তে এতেনপি অৰহারকেন আলযো পরিচ্চত্তো, তস্মা এৰমাহ. যদি এৰং চীৰরস্সামিকোযেৰ ‘‘অত্তনো সন্তকং গণ্হাহী’’তি কস্মা ন ৰুত্তোতি? উভিন্নং কুক্কুচ্চৰিনোদনত্থং. কথং? অৰহারকস্স ‘‘মযা সহত্থেন ন দিন্নং, ভণ্ডদেয্যমেত’’ন্তি কুক্কুচ্চং উপ্পজ্জেয্য, ইতরস্স ‘‘মযা পঠমং ধুরনিক্খেপং কত্ৰা পচ্ছা অদিন্নং গহিত’’ন্তি কুক্কুচ্চং উপ্পজ্জেয্যাতি.

সমগ্ঘন্তি অপ্পগ্ঘং.

দারুঅত্থং ফরতীতি দারূহি কত্তব্বকিচ্চং সাধেতি. মযি সন্তেতিআদি সব্বং রঞ্ঞা পসাদেন ৰুত্তং, থেরেন পন ‘‘অননুচ্ছৰিকং কত’’ন্তি ন মঞ্ঞিতব্বং.

একদিৰসং দন্তকট্ঠচ্ছেদনাদিনা যা অযং অগ্ঘহানি ৰুত্তা, সা ভণ্ডস্সামিনা কিণিত্ৰা গহিতমেৰ সন্ধায ৰুত্তা. সব্বং পনেতং অট্ঠকথাচরিযপ্পমাণেন গহেতব্বং. পাসাণঞ্চ সক্খরঞ্চ পাসাণসক্খরং.

‘‘ধারেয্য অত্থং ৰিচক্খণো’’তি ইমস্সেৰ ৰিৰরণং ‘‘আপত্তিং ৰা অনাপত্তিং ৰা’’তিআদি. ‘‘সিক্খাপদং সমং তেনা’’তি ইতো পুব্বে একা গাথা –

‘‘দুতিযং অদুতিযেন, যং জিনেন পকাসিতং;

পরাজিতকিলেসেন, পারাজিকপদং ইধা’’তি.

তায সদ্ধিং ঘটেত্ৰা অদুতিযেন পরাজিতকিলেসেন জিনেন দুতিযং যং ইদং পারাজিকপদং পকাসিতং, ইধ তেন সমং অনেকনযৰোকিণ্ণং গম্ভীরত্থৰিনিচ্ছযং অঞ্ঞং কিঞ্চি সিক্খাপদং ন ৰিজ্জতীতি যোজনা. তত্থ পরাজিতকিলেসেনাতি সন্তানে পুন অনুপ্পত্তিধম্মতাপাদনে চতূহি মগ্গঞাণেহি সহ ৰাসনায সমুচ্ছিন্নসব্বকিলেসেন. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.১৫৯) পন ‘‘পরাজিতকিলেসেনাতি ৰিজিতকিলেসেন, নিকিলেসেনাতি অত্থো’’তি ৰুত্তং. ইধাতি ইমস্মিং সাসনে.

তেনাতি তেন দুতিযপারাজিকসিক্খাপদেন. অত্থো নাম পাল়িঅত্থো. ৰিনিচ্ছযো নাম পাল়িমুত্তৰিনিচ্ছযো. অত্থো চ ৰিনিচ্ছযো চ অত্থৰিনিচ্ছযা, তে গম্ভীরা যস্মিন্তি গম্ভীরত্থৰিনিচ্ছযং . ৰত্থুম্হি ওতিণ্ণেতি চোদনাৰসেন ৰা অত্তনাৰ অত্তনো ৰীতিক্কমারোচনৰসেন ৰা সঙ্ঘমজ্ঝে অদিন্নাদানৰত্থুস্মিং ওতিণ্ণে. এত্থাতি ওতিণ্ণে ৰত্থুস্মিং. ৰিনিচ্ছযোতি আপত্তানাপত্তিনিযমনং. অৰত্ৰাৰাতি ‘‘ত্ৰং পারাজিকং আপন্নো’’তি অৰত্ৰাৰ. কপ্পিযেপি চ ৰত্থুস্মিন্তি অত্তনা গহেতুং কপ্পিযে মাতুপিতুআদিসন্তকেপি ৰত্থুস্মিং. লহুৰত্তিনোতি থেয্যচিত্তুপ্পাদেন লহুপরিৰত্তিনো. আসীৰিসন্তি সীঘমেৰ সকলসরীরে ফরণসমত্থৰিসং.

২৩৩. পকতিমনুস্সেহি উত্তরিতরানং বুদ্ধাদিউত্তমপুরিসানং অধিগমধম্মোতি উত্তরিমনুস্সধম্মো, তস্স পরেসং আরোচনং উত্তরিমনুস্সধম্মারোচনং. তং ৰিনিচ্ছিনন্তেন ছ ঠানানি সোধেতব্বানীতি যোজনা. তত্থ কিং তে অধিগতন্তি অধিগমপুচ্ছা. কিন্তি তে অধিগতন্তি উপাযপুচ্ছা. কদা তে অধিগতন্তি কালপুচ্ছা. কত্থ তে অধিগতন্তি ওকাসপুচ্ছা. কতমে তে কিলেসা পহীনাতি পহীনকিলেসপুচ্ছা. কতমেসং ত্ৰং ধম্মানং লাভীতি পটিলদ্ধধম্মপুচ্ছা. ইদানি তমেৰ ছট্ঠানৰিসোধনং ৰিত্থারেতুমাহ ‘‘সচে হী’’তিআদি. তত্থ এত্তাৰতাতি এত্তকেন ব্যাকরণৰচনমত্তেন ন সক্কারো কাতব্বো. ব্যাকরণঞ্হি একস্স অযাথাৰতোপি হোতীতি. ইমেসু ছসু ঠানেসু সোধনত্থং এৰং ৰত্তব্বোতি যথা নাম জাতরূপপতিরূপকম্পি জাতরূপং ৰিয খাযতীতি জাতরূপং নিঘংসনতাপনছেদনেহি সোধেতব্বং, এৰমেৰ ইদানেৰ ৰুত্তেসু ছসু ঠানেসু পক্খিপিত্ৰা সোধনত্থং ৰত্তব্বো. ৰিমোক্খাদীসূতি আদি-সদ্দেন সমাপত্তিঞাণদস্সনমগ্গভাৰনাফলসচ্ছিকিরিযাদিং সঙ্গণ্হাতি. পাকটো হোতি অধিগতৰিসেসস্স সতিসম্মোসাভাৰতো. সেসপুচ্ছাসুপি ‘‘পাকটো হোতী’’তি পদে এসেৰ নযো.

সব্বেসঞ্হি অত্তনা অধিগতমগ্গেন পহীনা কিলেসা পাকটা হোন্তীতি ইদং যেভুয্যৰসেন ৰুত্তং. কস্সচি হি অত্তনা অধিগতমগ্গৰজ্ঝকিলেসেসু সন্দেহো উপ্পজ্জতিযেৰ মহানামস্স সক্কস্স ৰিয. সো হি সকদাগামী সমানোপি ‘‘তস্স ময্হং, ভন্তে, এৰং হোতি – কো সু নাম মে ধম্মো অজ্ঝত্তং অপ্পহীনো, যেন মে একদা লোভধম্মাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তি, দোসধম্মাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তি, মোহধম্মাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তী’’তি (ম. নি. ১.১৭৫) ভগৰন্তং পুচ্ছি. অযং কির রাজা সকদাগামিমগ্গেন লোভদোসমোহা নিরৰসেসা পহীযন্তীতি সঞ্ঞী অহোসীতি.

যায পটিপদায যস্স অরিযমগ্গো আগচ্ছতি, সা পুব্বভাগপটিপত্তি আগমনপটিপদা. সোধেতব্বাতি সুদ্ধা, উদাহু ন সুদ্ধাতি ৰিচারণৰসেন সোধেতব্বা. ‘‘ন সুজ্ঝতীতি তত্থ তত্থ পমাদপটিপত্তিসম্ভৰতো. অপনেতব্বোতি অত্তনো পটিঞ্ঞায অপনেতব্বো’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.১৯৭-১৯৮). ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.১৯৭) পন ‘‘ন সুজ্ঝতীতি পুচ্ছিযমানো পটিপত্তিক্কমং উল্লঙ্ঘিত্ৰা কথেসি. অপনেতব্বোতি তযা ৰুত্তক্কমেনাযং ধম্মো ন সক্কা অধিগন্তুন্তি অধিগতমানতো অপনেতব্বো’’তি ৰুত্তং. ‘‘সুজ্ঝতী’’তি ৰত্ৰা সুজ্ঝনাকারং দস্সেতুং ‘‘দীঘরত্ত’’ন্তিআদি ৰুত্তং. পঞ্ঞাযতীতি এত্থাপি ‘‘যদী’’তি পদং আনেত্ৰা যদি সো ভিক্খু তায পটিপদায পঞ্ঞাযতীতি সম্বন্ধো. চতূসু পচ্চযেসু অলগ্গত্তা ‘‘আকাসে পাণিসমেন চেতসা’’তি ৰুত্তং. ৰুত্তসদিসং ব্যাকরণং হোতীতি যোজনা. তত্থ ৰুত্তসদিসন্তি তস্স ভিক্খুনো ব্যাকরণং ইমস্মিং সুত্তে ৰুত্তেন সদিসং, সমন্তি অত্থো. খীণাসৰস্স পটিপত্তিসদিসা পটিপত্তি হোতীতি দীঘরত্তং সুৰিক্খম্ভিতকিলেসত্তা, ইদঞ্চ অরহত্তং পটিজানন্তস্স ৰসেন ৰুত্তং. তেনাহ ‘‘খীণাসৰস্স নামা’’তিআদি. খীণাসৰস্স নাম…পে… ন হোতীতি পহীনৰিপল্লাসত্তা, জীৰিতনিকন্তিযা চ অভাৰতো ন হোতি, পুথুজ্জনস্স পন অপ্পহীনৰিপল্লাসত্তা জীৰিতনিকন্তিসব্ভাৰতো চ অপ্পমত্তকেনপি হোতি, এৰং সুৰিক্খম্ভিতকিলেসস্স ৰত্তনসেক্খধম্মপটিজাননং ইমিনা ভযুপ্পাদনেন, অম্বিলাদিদস্সনে খেল়ুপ্পাদাদিনা চ ন সক্কা ৰীমংসিতুং, তস্মা তস্স ৰচনেনেৰ তং সদ্ধাতব্বং.

অযং ভিক্খু সম্পন্নৰেয্যাকরণোতি ইদং ন কেৰলং অভাযনকমেৰ সন্ধায ৰুত্তং একচ্চস্স সূরজাতিকস্স পুথুজ্জনস্সপি অভাযনতো, রজ্জনীযারম্মণানং বদরসাল়ৰাদিঅম্বিলমদ্দনাদীনং উপযোজনেপি খেল়ুপ্পাদাদিতণ্হুপ্পত্তিরহিতং সব্বথা সুৰিসোধিতমেৰ সন্ধায ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.

২৩৪. ‘‘নীহরিত্ৰাতি সাসনতো নীহরিত্ৰা’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৪৫) ৰুত্তং, ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৪৫) পন ‘‘নীহরিত্ৰাতি পাল়িতো উদ্ধরিত্ৰা’’তি. তথা হি ‘‘পঞ্চহুপালি, অঙ্গেহি সমন্নাগতেন ভিক্খুনা নানুযুঞ্জিতব্বং. কতমেহি পঞ্চহি? সুত্তং ন জানাতি, সুত্তানুলোমং ন জানাতী’’তিআদিপাল়িতো (পরি. ৪৪২) সুত্তং সুত্তানুলোমঞ্চ নীহরিংসু, ‘‘অনাপত্তি এৰং অম্হাকং আচরিযানং উগ্গহো পরিপুচ্ছাতি ভণতী’’তি এৰমাদিতো আচরিযৰাদং, ‘‘আযস্মা উপালি এৰমাহ ‘অনাপত্তি আৰুসো সুপিনন্তেনা’’তি (পারা. ৭৮) এৰমাদিতো অত্তনোমতিং নীহরিংসু. সা চ থেরস্স অত্তনোমতি সুত্তেন সঙ্গহিতত্তা সুত্তং জাতং, এৰমঞ্ঞাপি সুত্তাদীহি সঙ্গহিতাৰ গহেতব্বা, নেতরাতি ৰেদিতব্বং. অথ ৰা নীহরিত্ৰাতি ৰিভজিত্ৰা, সাট্ঠকথং সকলং ৰিনযপিটকং সুত্তাদীসু চতূসু পদেসেসু পক্খিপিত্ৰা চতুধা ৰিভজিত্ৰা ৰিনযং পকাসেসুং তব্বিনিমুত্তস্স অভাৰাতি অধিপ্পাযো. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযম্পি (ৰজির. টী. পারাজিক ৪৫) ‘‘নীহরিত্ৰাতি এত্থ সাসনতো নীহরিত্ৰাতি অত্থো…পে… তায হি অত্তনোমতিযা থেরো এতদগ্গট্ঠপনং লভতি. অপিচ ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা ‘অনুপসম্পন্নেন পঞ্ঞত্তেন ৰা অপঞ্ঞত্তেন ৰা ৰুচ্চমানো…পে… অনাদরিযং করোতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’তি. তত্থ হি পঞ্ঞত্তং নাম সুত্তং, সেসত্তযং অপঞ্ঞত্তং নাম. তেনাযং ‘চতুব্বিধঞ্হি ৰিনযং, মহাথেরা’তি গাথা সুৰুত্তা’’তি ৰুত্তং.

ৰুত্তন্তি মিলিন্দপঞ্হে নাগসেনত্থেরেন ৰুত্তং. পজ্জতে অনেন অত্থোতি পদং, ভগৰতা কণ্ঠাদিৰণ্ণুপ্পত্তিট্ঠানং আহচ্চ ৰিসেসেত্ৰা ভাসিতং পদং আহচ্চপদং, ভগৰতোযেৰ ৰচনং. তেনাহ ‘‘আহচ্চপদন্তি সুত্তং অধিপ্পেত’’ন্তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৪৫) ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৪৫) পন ‘‘কণ্ঠাদিৰণ্ণুপ্পত্তিট্ঠানকরণাদীহি নীহরিত্ৰা অত্তনো ৰচীৰিঞ্ঞত্তিযাৰ ভাসিতং ৰচনং আহচ্চপদ’’ন্তি ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. পারাজিক ৪৫) পন ‘‘অট্ঠ ৰণ্ণট্ঠানানি আহচ্চ ৰুত্তেন পদনিকাযেনাতি অত্থো, উদাহটেন কণ্ঠোক্কন্তেন পদসমূহেনাতি অধিপ্পাযো’’তি ৰুত্তং. ‘‘ইদং কপ্পতি, ইদং ন কপ্পতী’’তি এৰং অৰিসেসেত্ৰা ‘‘যং ভিক্খৰে মযা ‘ইদং ন কপ্পতী’তি অপ্পটিক্খিত্তং, তঞ্চে অকপ্পিযং অনুলোমেতি, কপ্পিযং পটিবাহতি, তং ৰো ন কপ্পতী’’তিআদিনা (মহাৰ. ৩০৫) ৰুত্তসামঞ্ঞলক্খণং ইধ রসোতি অধিপ্পেতন্তি আহ ‘‘রসোতি সুত্তানুলোম’’ন্তি. রসোতি সারো ‘‘পত্তরসো’’তিআদীসু (ধ. স. ৬২৮-৬৩০) ৰিয, পটিক্খিত্তানুঞ্ঞাতসুত্তসারোতি অত্থো. রসোতি ৰা লক্খণং পটিৰত্থুকং অনুদ্ধরিত্ৰা লক্খণানুলোমেন ৰুত্তত্তা. রসেনাতি তস্স আহচ্চভাসিতস্স রসেন, ততো উদ্ধটেন ৰিনিচ্ছযেনাতি অত্থো. সুত্তছাযা ৰিয হি সুত্তানুলোমন্তি. ধম্মসঙ্গাহকপভুতিআচরিযপরম্পরতো আনীতা অট্ঠকথাতন্তি ইধ ‘‘আচরিযৰংসো’’তি অধিপ্পেতাতি আহ ‘‘আচরিযৰংসোতি আচরিযৰাদো’’তি, আচরিযৰাদো ‘‘আচরিযৰংসো’’তি ৰুত্তো পাল়িযং ৰুত্তানং আচরিযানং পরম্পরায আভতোৰ পমাণন্তি দস্সনত্থং. অধিপ্পাযোতি কারণোপপত্তিসিদ্ধো উহাপোহনযপৰত্তো পচ্চক্খাদিপমাণপতিরূপকো. অধিপ্পাযোতি এত্থ ‘‘অত্তনোমতী’’তি কেচি অত্থং ৰদন্তি.

ৰিনযপিটকে পাল়ীতি ইধ অধিকারৰসেন ৰুত্তং, সেসপিটকেসুপি সুত্তাদিচতুনযা যথানুরূপং লব্ভন্তেৰ.

‘‘মহাপদেসাতি মহাওকাসা. মহন্তানি ৰিনযস্স পতিট্ঠাপনট্ঠানানি, যেসু পতিট্ঠাপিতো ৰিনযো ৰিনিচ্ছিনীযতি অসন্দেহতো, মহন্তানি ৰা কারণানি মহাপদেসা, মহন্তানি ৰিনযৰিনিচ্ছযকারণানীতি ৰুত্তং হোতি. অত্থতো পন ‘যং ভিক্খৰে’তিআদিনা ৰুত্তাসাধিপ্পাযা পাল়িযেৰ মহাপদেসাতি ৰদন্তি. তেনেৰাহ ‘যে ভগৰতা এৰং ৰুত্তা’তিআদি. ইমে চ মহাপদেসা খন্ধকে আগতা, তস্মা তেসং ৰিনিচ্ছযকথা তত্থেৰ আৰি ভৰিস্সতীতি ইধ ন ৰুচ্চতী’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৪৫) ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৪৫) পন ‘‘মহাপদেসাতি মহাওকাসা মহাৰিসযা, তে অত্থতো ‘যং ভিক্খৰেতিআদিপাল়িৰসেন অকপ্পিযানুলোমতো কপ্পিযানুলোমতো চ পুগ্গলেহি নযতো তথা তথা গয্হমানা অত্থনযা এৰ. তে হি ভগৰতা সরূপতো অৰুত্তেসুপি পটিক্খিত্তানুলোমেসু অনুঞ্ঞাতানুলোমেসু চ সেসেসু কিচ্চেসু নিৰত্তিপৰত্তিহেতুতায মহাগোচরাতি ‘মহাপদেসা’তি ৰুত্তা, ন পন ‘যং ভিক্খৰে মযা ইদং ন কপ্পতী’তিআদিনা ৰুত্তা সাধিপ্পাযা পাল়িযেৰ তস্সা সুত্তে পৰিট্ঠত্তা. ‘সুত্তানুলোমম্পি সুত্তে ওতারেতব্বং…পে… সুত্তমেৰ বলৰতর’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ১.৪৫) হি ৰুত্তং. ন হেসা সাধিপ্পাযা পাল়ি সুত্তে ওতারেতব্বা, ন গহেতব্বা ৰা হোতি. যেনাযং সুত্তানুলোমং সিযা, তস্মা ইমং পাল়িঅধিপ্পাযং নিস্সায পুগ্গলেহি গহিতা যথাৰুত্তঅত্থাৰ সুত্তানুলোমং, তংপকাসকত্তা পন অযং পাল়িপি সুত্তানুলোমন্তি গহেতব্বং. তেনাহ ‘যে ভগৰতা এৰং ৰুত্তা’তিআদি. ‘যং ভিক্খৰে’তিআদিপাল়িনযেন হি পুগ্গলেহি গহিতব্বা যে অকপ্পিযানুলোমাদযো অত্থা ৰুত্তা, তে মহাপদেসাতি অত্থো’’তি ৰুত্তং.

ৰজিরবুদ্ধিটীকাযম্পি (ৰজির. টী. পারাজিক ৪৫) ‘‘পরিৰারট্ঠকথাযং ইধ চ কিঞ্চাপি ‘সুত্তানুলোমং নাম চত্তারো মহাপদেসা’তি ৰুত্তং, অথ খো মহাপদেসনযসিদ্ধং পটিক্খিত্তাপটিক্খিত্তং অনুঞ্ঞাতাননুঞ্ঞাতং কপ্পিযাকপ্পিযন্তি অত্থতো ৰুত্তং হোতি. তত্থ যস্মা ‘ঠানং ওকাসো পদেসোতি কারণৰেৰচনানি ‘অট্ঠানমেতং, আনন্দ, অনৰকাসো’তিআদি সাসনতো, ‘নিগ্গহট্ঠান’ন্তি চ ‘অসন্দিট্ঠিট্ঠান’ন্তি চ ‘অসন্দিট্ঠি চ পন পদেসো’তি চ লোকতো, তস্মা মহাপদেসাতি মহাকারণানীতি অত্থো. কারণং নাম ঞাপকো হেতু ইধাধিপ্পেতং, মহন্তভাৰো পন তেসং মহাৰিসযত্তা মহাভূতানং ৰিয. তে দুৰিধা ৰিনযমহাপদেসা সুত্তন্তিকমহাপদেসা চাতি. তত্থ ৰিনযমহাপদেসা ৰিনযে যোগং গচ্ছন্তি, ইতরে উভযত্থাপি, তেনেৰ পরিৰারে (পরি. ৪৪২) অনুযোগৰত্তে ‘ধম্মং ন জানাতি, ধম্মানুলোমং ন জানাতী’তি’’ ৰুত্তং. তত্থ ধম্মন্তি ঠপেত্ৰা ৰিনযপিটকং অৰসেসং পিটকদ্ৰযং, ধম্মানুলোমন্তি সুত্তন্তিকে চত্তারো মহাপদেসেতিআদি.

যদি সাপি তত্থ তত্থ ভগৰতা পৰত্তিতা পকিণ্ণকদেসনাৰ অট্ঠকথা, সা পন ধম্মসঙ্গাহকেহি পঠমং তীণি পিটকানি সঙ্গাযিত্ৰা তস্স অত্থৰণ্ণনানুরূপেনেৰ ৰাচনামগ্গং আরোপিতত্তা ‘‘আচরিযৰাদো’’তি ৰুচ্চতি ‘‘আচরিযা ৰদন্তি সংৰণ্ণেন্তি পাল়িং এতেনা’’তি কত্ৰা. তেনাহ ‘‘আচরিযৰাদো নাম…পে… অট্ঠকথাতন্তী’’তি. তিস্সো হি সঙ্গীতিযো আরুল়্হোযেৰ বুদ্ধৰচনস্স অত্থসংৰণ্ণনাভূতো কথামগ্গো মহামহিন্দত্থেরেন তম্বপণ্ণিদীপং আভতো, পচ্ছা তম্বপণ্ণিযেহি মহাথেরেহি সীহল়ভাসায ঠপিতো নিকাযন্তরলদ্ধিসঙ্করপরিহরণত্থং. ভগৰতো পকিণ্ণকদেসনাভূতা চ সুত্তানুলোমভূতা চ অট্ঠকথা যস্মা ধম্মসঙ্গাহকত্থেরেহি পাল়িৰণ্ণনাক্কমেন সঙ্গহেত্ৰা ৰুত্তা, তস্মা আচরিযৰাদোতি ৰুত্তা. এতেন চ অট্ঠকথা সুত্তসুত্তানুলোমেসু অত্থতো সঙ্গয্হতীতি ৰেদিতব্বং. যথা চ এসা, এৰং অত্তনোমতিপি পমাণভূতা. ন হি ভগৰতো ৰচনং ৰচনানুলোমঞ্চ অনিস্সায অগ্গসাৰকাদযোপি অত্তনো ঞাণবলেন সুত্তাভিধম্মৰিনযেসু কিঞ্চি সম্মুতিপরমত্থভূতং অত্থং ৰত্তুং সক্কোন্তি, তস্মা সব্বম্পি ৰচনং সুত্তে সুত্তানুলোমে চ সঙ্গয্হতি. ৰিসুং পন অট্ঠকথাদীনং সঙ্গহিতত্তা তদৰসেসং সুত্তসুত্তানুলোমতো গহেত্ৰা চতুধা ৰিনযো নিদ্দিট্ঠো.

কিঞ্চাপি অত্তনোমতি সুত্তাদীহি সংসন্দিত্ৰাৰ পরিকপ্পীযতি, তথাপি সা ন সুত্তাদীসু ৰিসেসতো নিদ্দিট্ঠাতি আহ ‘‘সুত্তসুত্তানুলোমআচরিযৰাদে মুঞ্চিত্ৰা’’তি. অনুবুদ্ধিযাতি সুত্তাদীনিযেৰ অনুগতবুদ্ধিযা. নযগ্গাহেনাতি সুত্তাদিতো লব্ভমাননযগ্গহণেন. অত্তনোমতিং সামঞ্ঞতো পঠমং দস্সেত্ৰা ইদানি তমেৰ ৰিসেসেত্ৰা দস্সেন্তো ‘‘অপিচা’’তিআদিমাহ. তত্থ ‘‘সুত্তন্তাভিধম্মৰিনযট্ঠকথাসূ’’তি ৰচনতো পিটকত্তযস্সপি সাধারণা এসা কথাতি ৰেদিতব্বা. থেরৰাদোতি মহাসুমত্থেরাদীনং গাহো. ইদানি তত্থ পটিপজ্জিতব্বাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘তং পনা’’তিআদি. তত্থ অত্থেনাতি অত্তনা নযতো গহিতেন অত্থেন. পাল়িন্তি অত্তনো গাহস্স নিস্সযভূতং সাট্ঠকথং পাল়িং. পাল়িযাতি তপ্পটিক্খেপত্থং পরেনাভতায সাট্ঠকথায পাল়িযা, অত্তনা গহিতং অত্থং নিস্সায, পাল়িঞ্চ সংসন্দিত্ৰাতি অত্থো. আচরিযৰাদেতি অত্তনা পরেন চ সমুদ্ধটঅট্ঠকথায. ওতারেতব্বাতি ঞাণেন অনুপ্পৰেসেতব্বা. ওতরতি চেৰ সমেতি চাতি অত্তনা উদ্ধটেহি সংসন্দনৰসেন ওতরতি, পরেন উদ্ধটেন সমেতি. সব্বদুব্বলাতি অসব্বঞ্ঞুপুগ্গলস্স দোসৰাসনায যাথাৰতো অত্থসম্পটিপত্তিঅভাৰতো ৰুত্তং.

পমাদপাঠৰসেন আচরিযৰাদস্স সুত্তানুলোমেন অসংসন্দনাপি সিযাতি আহ ‘‘ইতরো ন গহেতব্বো’’তি. সমেন্তমেৰ গহেতব্বন্তি যে সুত্তেন সংসন্দন্তি, এৰরূপাৰ অত্থা মহাপদেসতো উদ্ধরিতব্বাতি দস্সেতি তথা তথা উদ্ধটঅত্থানংযেৰ সুত্তানুলোমত্তা. তেনাহ ‘‘সুত্তানুলোমতো হি সুত্তমেৰ বলৰতর’’ন্তি. অথ ৰা সুত্তানুলোমস্স সুত্তেকদেসত্তেপি সুত্তে ৰিয ‘‘ইদং কপ্পতি, ইদং ন কপ্পতী’’তি পরিচ্ছিন্দিত্ৰা আহচ্চভাসিতং কিঞ্চি নত্থীতি আহ ‘‘সুত্তা…পে… বলৰতর’’ন্তি. অপ্পটিৰত্তিযন্তি অপ্পটিবাহিযং. কারকসঙ্ঘসদিসন্তি পমাণত্তা সঙ্গীতিকারকসঙ্ঘসদিসং. ‘‘বুদ্ধানং ঠিতকালসদিস’’ন্তি ইমিনা বুদ্ধানংযেৰ কথিতধম্মভাৰং দস্সেতি, ধরমানবুদ্ধসদিসন্তি ৰুত্তং হোতি. সুত্তে হি পটিবাহিতে বুদ্ধোৰ পটিবাহিতো হোতি. ‘‘সকৰাদী সুত্তং গহেত্ৰা কথেতীতি সকৰাদী অত্তনো সুত্তং গহেত্ৰা ৰোহরতি. পরৰাদী সুত্তানুলোমন্তি অঞ্ঞনিকাযৰাদী অত্তনো নিকাযে সুত্তানুলোমং গহেত্ৰা কথেতী’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৪৫) ৰুত্তং.

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৪৫) পন ‘‘সকৰাদী সুত্তং গহেত্ৰা কথেতীতিআদীসু যো যথাভূতমত্থং গহেত্ৰা কথনসীলো, সো সকৰাদী. সুত্তন্তি সঙ্গীতিত্তযারুল়্হং পাল়িৰচনং. পরৰাদীতি মহাৰিহারৰাসী ৰা হোতু অঞ্ঞনিকাযৰাসী ৰা, যো ৰিপরীততো অত্থং গহেত্ৰা কথনসীলো, সোৰ ইধ ‘পরৰাদী’তি ৰুত্তো. সুত্তানুলোমন্তি সঙ্গীতিত্তযারুল়্হং ৰা অনারুল়্হং ৰা যং কিঞ্চি ৰিপল্লাসতো ৰা ৰঞ্চনায ৰা ‘সঙ্গীতিত্তযাগতমিদ’ন্তি দস্সিযমানং সুত্তানুলোমং. কেচি ‘অঞ্ঞনিকাযে সুত্তানুলোম’ন্তি ৰদন্তি, তং ন যুত্তং সকৰাদীপরৰাদীনং উভিন্নম্পি সঙ্গীতিত্তযারুল়্হসুত্তাদীনমেৰ গহেতব্বতো. তথা হি ৰক্খতি ‘তিস্সো সঙ্গীতিযো আরুল়্হং পাল়িআগতং পঞ্ঞাযতি, গহেতব্ব’ন্তিআদি (পারা. অট্ঠ. ১.৪৫). ন হি সকৰাদী অঞ্ঞনিকাযসুত্তাদিং পমাণতো গণ্হাতি. যেন তেসু সুত্তাদীসু দস্সিতেসু তত্থ ঠাতব্বং ভৰেয্য, ৰক্খতি চ ‘পরো তস্স অকপ্পিযভাৰসাধকং সুত্ততো বহুং কারণঞ্চ ৰিনিচ্ছযঞ্চ দস্সেতি…পে… সাধূতি সম্পটিচ্ছিত্ৰা অকপ্পিযেযেৰ ঠাতব্ব’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ১.৪৫), তস্মা পরৰাদিনাপি সঙ্গীতিত্তযে অনারুল়্হম্পি অনারুল়্হমিচ্চেৰ দস্সীযতি, কেৰলং তস্স তস্স সুত্তাদিনো সঙ্গীতিত্তযে অনাগতস্স কূটতা, আগতস্স চ ব্যঞ্জনচ্ছাযায অঞ্ঞথা অধিপ্পাযযোজনা চ ৰিসেসা, তত্থ চ যং কূটং, তং অপনীযতি. যং অঞ্ঞথা যোজিতং, তং তস্স ৰিপরীততাদস্সনত্থং তদঞ্ঞেন সুত্তাদিনা সংসন্দনা করীযতি. যো পন পরৰাদিনা গহিতো অধিপ্পাযো সুত্তন্তাদিনা সংসন্দতি, সো সকৰাদিনাপি অত্তনো গাহং ৰিস্সজ্জেত্ৰা গহেতব্বোতি উভিন্নম্পি সঙ্গীতিত্তযাগতমেৰ সুত্তং পমাণন্তি ৰেদিতব্বং. তেনেৰ কথাৰত্থুপকরণে ‘সকৰাদে পঞ্চ সুত্তসতানি পরৰাদে পঞ্চা’তি, সুত্তসহস্সম্পি অধিপ্পাযগ্গহণনানত্তেন সঙ্গীতিত্তযাগতমেৰ গহিতং, ন নিকাযন্তরে’’তি ৰুত্তং.

ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. পারাজিক ৪৫) পন ‘‘পরৰাদীতি অম্হাকং সমযৰিজাননকো অঞ্ঞনিকাযিকোতি ৰুত্তং. পরৰাদী সুত্তানুলোমন্তি কথং? ‘অঞ্ঞত্র উদকদন্তপোনা’তি সুত্তং সকৰাদিস্স, তদনুলোমতো নাল়িকেরফলস্স উদকম্পি উদকমেৰ হোতীতি পরৰাদী চ.

‘নাল়িকেরস্স যং তোযং, পুরাণং পিত্তৰড্ঢনং;

তমেৰ তরুণং তোযং, পিত্তঘং বলৰড্ঢন’ন্তি. –

এৰং পরৰাদিনা ৰুত্তে সকৰাদী ধঞ্ঞফলস্স গতিকত্তা, আহারত্থস্স চ ফরণতো ‘যাৰকালিকমেৰ ত’ন্তি ৰদন্তো পটিক্খিপতী’’তি. খেপং ৰা গরহং ৰা অকত্ৰাতি ‘‘কিং ইমিনা’’তি খেপং পটিক্খেপং ছড্ডনং ৰা ‘‘কিমেস বালো ৰদতি, কিমেস বালো জানাতী’’তি গরহং নিন্দং ৰা অকত্ৰা. সুত্তানুলোমন্তি অত্তনা অৰুত্তং অঞ্ঞনিকাযে সুত্তানুলোমং. ‘‘সুত্তে ওতারেতব্বন্তি সকৰাদিনা সুত্তে ওতারেতব্ব’’ন্তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৪৫). ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৪৫) পন ‘‘সুত্তে ওতারেতব্বন্তি যস্স সুত্তস্স অনুলোমনতো ইদং সুত্তানুলোমং অকাসি, তস্মিং, তদনুরূপে ৰা অঞ্ঞতরস্মিং সুত্তে অত্তনা গহিতং সুত্তানুলোমং অত্থতো সংসন্দনৰসেন ওতারেতব্বং. ‘ইমিনা চ ইমিনা চ কারণেন ইমস্মিং সুত্তে সংসন্দতী’তি সংসন্দেত্ৰা দস্সেতব্বন্তি অত্থো’’তি ৰুত্তং. সুত্তস্মিংযেৰ ঠাতব্বন্তি অত্তনো সুত্তেযেৰ ঠাতব্বং. অযন্তি সকৰাদী. পরোতি পরৰাদী. আচরিযৰাদো সুত্তে ওতারেতব্বোতি যস্স সুত্তস্স সংৰণ্ণনাৰসেন অযং আচরিযৰাদো পৰত্তো, তস্মিং, তাদিসে চ অঞ্ঞস্মিং সুত্তে পুব্বাপরঅত্থসংসন্দনৰসেন ওতারেতব্বং. গারয্হাচরিযৰাদোতি পমাদলিখিতো, ভিন্নলদ্ধিকেহি চ ঠপিতো, এস নযো সব্বত্থ.

ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. পারাজিক ৪৫) পন – পরো আচরিযৰাদন্তি ‘‘সুঙ্কং পরিহরতীতি এত্থ উপচারং ওক্কমিত্ৰা কিঞ্চাপি পরিহরতি, অৰহারো এৰা’’তি অট্ঠকথাৰচনতো ‘‘তথা করোন্তো পারাজিকমাপজ্জতী’’তি পরৰাদিনা ৰুত্তে সকৰাদী ‘‘সুঙ্কং পরিহরতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি সুত্তং তত্থেৰ আগতমহাঅট্ঠকথাৰচনেন সদ্ধিং দস্সেত্ৰা পটিসেধেতি. তথা করোন্তস্স দুক্কটমেৰাতি. পরো অত্তনোমতিন্তি এত্থ ‘‘পুরেভত্তং পরসন্তকং অৰহরাতি পুরেভত্তমেৰ হরিস্সামীতি ৰাযমন্তস্স পচ্ছাভত্তং হোতি, পুরেভত্তপযোগোৰ সো, তস্মা মূলট্ঠো ন মুচ্চতীতি তুম্হাকং থেরৰাদত্তা মূলট্ঠস্স পারাজিকমেৰা’’তি পরৰাদিনা ৰুত্তে সকৰাদী ‘‘তং সঙ্কেতং পুরে ৰা পচ্ছা ৰা তং ভণ্ডং অৰহরতি, মূলট্ঠস্স অনাপত্তী’’তি সুত্তং দস্সেত্ৰা পটিক্খিপতি.

পরো সুত্তন্তি ‘‘অনিযতহেতুধম্মো সম্মত্তনিযতহেতুধম্মস্স আরম্মণপচ্চযেন পচ্চযো’’তি সুত্তং পট্ঠানে লিখিতং দস্সেত্ৰা ‘‘অরিযমগ্গস্স ন নিব্বানমেৰারম্মণ’’ন্তি পরৰাদিনা ৰুত্তে সকৰাদী আরম্মণত্তিকাদিসুত্তানুলোমেন ওতরতীতি পটিক্খিপতি. সুত্তানুলোমে ওতরন্তংযেৰ হি সুত্তং নাম, নেতরং. তেন ৰুত্তং ‘‘পাল়িআগতং পঞ্ঞাযতী’’তি এত্তকেনপি সিদ্ধে ‘‘তিস্সো সঙ্গীতিযো আরুল়্হং পাল়িআগতং পঞ্ঞাযতী’’তিআদি. তাদিসঞ্হি পমাদলেখন্তি আচরিযো. ‘‘অপ্পমাদো অমতপদং, পমাদো মচ্চুনো পদ’’ন্তি (ধ. প. ২১) ৰচনতো দিন্নভোজনে ভুঞ্জিত্ৰা পরিস্সযানি পরিৰজ্জিত্ৰা সতিং পচ্চুপট্ঠপেত্ৰা ৰিহরন্তো নিচ্চো হোতীতি. এৰরূপস্স অত্থস্স আরুল়্হম্পি সুত্তং ন গহেতব্বং. তেন ৰুত্তং ‘‘নো চে তথা পঞ্ঞাযতী’’তি সিদ্ধেপি ‘‘নো চে তথা পঞ্ঞাযতি, ন ওতরতি ন সমেতীতি. বাহিরকসুত্তং ৰা’’তি ৰুত্তত্তা অত্তনো সুত্তম্পি অত্থেন অসমেন্তং ন গহেতব্বং. পরো আচরিযৰাদন্তিআদীসু দ্ৰীসু নযেসু পমাদলেখৰসেন তত্থ তত্থ আগতট্ঠকথাৰচনং থেরৰাদেহি সদ্ধিং যোজেত্ৰা ৰেদিতব্বং.

অথাযং আচরিযৰাদং গহেত্ৰা কথেতি, পরো সুত্তন্তি পরৰাদিনা ‘‘মূলবীজং নাম হলিদ্দি সিঙ্গিৰেরং ৰচা…পে… বীজে বীজসঞ্ঞী ছিন্দতি ৰা ছেদাপেতি ৰা ভিন্দতি ৰা…পে… আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ৯১) তুম্হাকং পাঠত্তা ‘‘হলিদ্দিগণ্ঠিং ছিন্দন্তস্স পাচিত্তিয’’ন্তি ৰুত্তে সকৰাদী ‘‘যানি ৰা পনঞ্ঞানি অত্থি মূলে জাযন্তি, মূলে সঞ্জাযন্তী’’তিআদিং দস্সেত্ৰা তস্স অট্ঠকথাসঙ্খাতেন আচরিযৰাদেন পটিক্খিপতি. ন হি গণ্ঠিম্হি গণ্ঠি জাযতীতি. পরো সুত্তানুলোমন্তি পরৰাদিনা ‘‘অনাপত্তি এৰং অম্হাকং আচরিযানং উগ্গহো’’তি ৰচনস্সানুলোমতো ‘‘অম্হাকং পোরাণভিক্খূ একপাসাদে গব্ভং থকেত্ৰা অনুপসম্পন্নেন সযিতুং ৰট্টতীতি তথা কত্ৰা আগতা, তস্মা অম্হাকং ৰট্টতীতি তুম্হেসু এৰ একচ্চেসু ৰদন্তেসু ‘‘তুম্হাকং ন কিঞ্চি ৰত্তুং সক্কা’’তি ৰুত্তে সকৰাদী ‘‘সুত্তং সুত্তানুলোমঞ্চ উগ্গহিতকানংযেৰ আচরিযানং উগ্গহো পমাণ’’ন্তিআদিঅট্ঠকথাৰচনং দস্সেত্ৰা পটিসেধেতি. পরো অত্তনোমতিন্তি ‘‘দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা অনাপুচ্ছা সযিতেসু কে মুচ্চন্তী’’তি এত্থ পন দ্ৰেপি জনা মুচ্চন্তি – যো চ যক্খগহিতকো, যো চ বন্ধিত্ৰা নিপজ্জাপিতোতি তুম্হাকং থেরৰাদত্তা অঞ্ঞে সব্বেপি যথা তথা ৰা নিপন্নাদযোপি মুচ্চন্তীতি পটিসেধেতি.

অথ পনাযং অত্তনোমতিং গহেত্ৰা কথেতি, পরো সুত্তন্তি ‘‘আপত্তিং আপজ্জন্তী’’তি পরৰাদিনা ৰুত্তে সকৰাদী ‘‘দিৰা কিলন্তরূপো মঞ্চে নিসিন্নো পাদে ভূমিতো অমোচেত্ৰাৰ নিদ্দাৰসেন নিপজ্জতি, তস্স অনাপত্তী’’তিআদিঅট্ঠকথাৰচনং দস্সেত্ৰা একভঙ্গেন নিপন্নাদযোপি মুচ্চন্তীতি পটিসেধেতি.

অথাযং অত্তনোমতিং গহেত্ৰা কথেতি, পরো সুত্তানুলোমন্তি ‘‘দোমনস্সম্পাহং দেৰানমিন্দ দুৰিধেন ৰদামি সেৰিতব্বম্পি অসেৰিতব্বম্পীতিআদিৰচনেহি (দী. নি. ২.৩৬০) সংসন্দনতো সদারপোসে দোসো তুম্হাকং নত্থি, তেন ৰুত্তং ‘পুত্তদারস্স সঙ্গহো’’তি (খু. পা. ৫.৬; সু. নি. ২৬৫) পরৰাদিনা ৰুত্তে ‘‘কিঞ্চাপি সকৰাদী বহুস্সুতো ন হোতি, অথ খো রাগসহিতেনেৰ অকুসলেন ভৰিতব্ব’’ন্তি পটিক্খিপতি. সেসেসুপি ইমিনা নযেন অঞ্ঞথাপি অনুরূপতো যোজেতব্বং, ইদং সব্বং উপতিস্সত্থেরাদযো আহু. ধম্মসিরিত্থেরো পন ‘‘এত্থ পরোতি ৰুত্তো অঞ্ঞনিকাযিকো, সো পন অত্তনো সুত্তাদীনিযেৰ আহরতি, তানি সকৰাদী অত্তনো সুত্তাদিম্হি ওতারেত্ৰা সচে সমেতি, গণ্হাতি. নো চে, পটিক্খিপতী’’তি ৰদতীতি আগতং.

ননু চ ‘‘সুত্তানুলোমতো সুত্তমেৰ বলৰতর’’ন্তি হেট্ঠা ৰুত্তং, ইধ পন ‘‘সুত্তং সুত্তানুলোমে ওতারেতব্ব’’ন্তিআদি কস্মা ৰুত্তন্তি? নাযং ৰিরোধো, ‘‘সুত্তানুলোমতো সুত্তমেৰ বলৰতর’’ন্তি ইদঞ্হি সকমতেযেৰ সুত্তং সন্ধায ৰুত্তং. তত্থ হি সকমতিপরিযাপন্নমেৰ সুত্তাদিং সন্ধায ‘‘অত্তনোমতি সব্বদুব্বলা, অত্তনোমতিতো আচরিযৰাদো বলৰতরো, আচরিযৰাদতো সুত্তানুলোমং বলৰতরং, সুত্তানুলোমতো সুত্তমেৰ বলৰতর’’ন্তি চ ৰুত্তং. ইধ পন পরৰাদিনা আনীতং অঞ্ঞনিকাযে সুত্তং সন্ধায ‘‘সুত্তানুলোমে সুত্তং ওতারেতব্ব’’ন্তিআদি ৰুত্তং, তস্মা পরৰাদিনা আনীতং সুত্তাদি অত্তনো সুত্তানুলোমআচরিযৰাদঅত্তনোমতীসু ওতারেত্ৰা সমেন্তংযেৰ গহেতব্বং, ইতরং ন গহেতব্বন্তি অযং নযো ইধ ৰুচ্চতীতি ন কোচি পুব্বাপরৰিরোধোতি অযং সারত্থদীপনিযাগতো (সারত্থ. টী. ২.৪৫) নযো. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৪৫) পন ‘‘যং কিঞ্চি কূটসুত্তং বাহিরকসুত্তাদিৰচনং ন গহেতব্বন্তি দস্সেতুং সুত্তং সুত্তানুলোমে ওতারেতব্বন্তিআদি ৰুত্ত’’ন্তি ৰুত্তং.

বাহিরকসুত্তন্তি তিস্সো সঙ্গীতিযো অনারুল়্হগুল়্হৰেস্সন্তরাদীনি চ মহাসঙ্ঘিকনিকাযৰাসীনং সুত্তানি. ৰেদল্লাদীনন্তি আদি-সদ্দেন গুল়্হউম্মগ্গাদিগ্গহণং ৰেদিতব্বং. ইতরং গারয্হসুত্তং ন গহেতব্বং. ‘‘অত্তনোমতিযমেৰ ঠাতব্ব’’ন্তি ইমিনা অঞ্ঞনিকাযতো আনীতসুত্ততোপি সকনিকাযে অত্তনোমতিযেৰ বলৰতরাতি দস্সেতি. ‘‘সকৰাদী সুত্তং গহেত্ৰা কথেতি, পরৰাদী সুত্তমেৰা’’তি এৰমাদিনা সমানজাতিকানং ৰসেন ৰারো ন ৰুত্তো. সুত্তস্স সুত্তেযেৰ ওতারণং ভিন্নং ৰিয হুত্ৰা ন পঞ্ঞাযতি, ৰুত্তনযেনেৰ চ সক্কা যোজেতুন্তি.

ইদানি সকৰাদীপরৰাদীনং কপ্পিযাকপ্পিযাদিভাৰং সন্ধায ৰিৰাদে উপ্পন্নে তত্থ পটিপজ্জিতব্বৰিধিং দস্সেন্তো আহ ‘‘অথ পনাযং কপ্পিযন্তি গহেত্ৰা কথেতী’’তিআদি. অথ ৰা এৰং সুত্তসুত্তানুলোমাদিমুখেন সামঞ্ঞতো ৰিৰাদং দস্সেত্ৰা ইদানি ৰিসেসতো ৰিৰাদৰত্থুং তব্বিনিচ্ছযমুখেন সুত্তাদিঞ্চ দস্সেতুং ‘‘অথ পনাযং কপ্পিয’’ন্তিআদি ৰুত্তং. তত্থ সুত্তে চ সুত্তানুলোমে চ ওতারেতব্বন্তি সকৰাদিনা অত্তনোযেৰ সুত্তে চ সুত্তানুলোমে চ ওতারেতব্বং. পরো কারণং ন ৰিন্দতীতি পরৰাদী কারণং ন লভতি. সুত্ততো বহুং কারণঞ্চ ৰিনিচ্ছযঞ্চ দস্সেতীতি পরৰাদী অত্তনো সুত্ততো বহুং কারণঞ্চ ৰিনিচ্ছযঞ্চ আহরিত্ৰা দস্সেতি, ‘‘সাধূতি সম্পটিচ্ছিত্ৰা অকপ্পিযেযেৰ ঠাতব্ব’’ন্তি ইমিনা অত্তনো নিকাযে সুত্তাদীনি অলভন্তেন সকৰাদিনা পরৰাদীৰচনেযেৰ ঠাতব্বন্তি ৰদতি. সুত্তে চ সুত্তানুলোমে চাতি এত্থ -কারো ৰিকপ্পনত্থো, তেন আচরিযৰাদাদীনম্পি সঙ্গহো. তেনাহ ‘‘কারণঞ্চ ৰিনিচ্ছযঞ্চ দস্সেতী’’তি. তত্থ কারণন্তি সুত্তাদিনযং নিস্সায অত্তনোমতিযা উদ্ধটং হেতুং. ৰিনিচ্ছযন্তি অট্ঠকথাৰিনিচ্ছযং.

দ্ৰিন্নম্পি কারণচ্ছাযা দিস্সতীতি সকৰাদীপরৰাদীনং উভিন্নম্পি কপ্পিযাকপ্পিযভাৰসাধকং কারণপতিরূপকচ্ছাযা দিস্সতি. তত্থ কারণচ্ছাযাতি সুত্তাদীসু ‘‘কপ্পিয’’ন্তি গাহস্স, ‘‘অকপ্পিয’’ন্তি গাহস্স চ নিমিত্তভূতেন কিচ্ছেন পটিপাদনীযং অৰিভূতকারণং কারণচ্ছাযা, কারণপতিরূপকন্তি অত্থো. যদি দ্ৰিন্নম্পি কারণচ্ছাযা দিস্সতি, কস্মা অকপ্পিযেযেৰ ঠাতব্বন্তি আহ ‘‘ৰিনযঞ্হি পত্ৰা’’তিআদি. ‘‘ৰিনযং পত্ৰা’’তি ৰুত্তমেৰত্থং পাকটতরং কত্ৰা দস্সেন্তো আহ ‘‘কপ্পিযাকপ্পিযৰিচারণং আগম্মা’’তি. রুন্ধিতব্বন্তিআদীসু দুব্বিঞ্ঞেয্যৰিনিচ্ছযে কপ্পিযাকপ্পিযভাৰে সতি ‘‘কপ্পিয’’ন্তি গহণং রুন্ধিতব্বং, ‘‘অকপ্পিয’’ন্তি গহণং গাল়্হং কাতব্বং, অপরাপরপ্পৰত্তং কপ্পিযগ্গহণং সোতং পচ্ছিন্দিতব্বং, গরুকভাৰসঙ্খতে অকপ্পিযেযেৰ ঠাতব্বন্তি অত্থো. অথ ৰা রুন্ধিতব্বন্তি কপ্পিযসঞ্ঞায ৰীতিক্কমকারণং রুন্ধিতব্বং, তংনিৰারণচিত্তং দল়্হতরং কাতব্বং. সোতং পচ্ছিন্দিতব্বন্তি তত্থ ৰীতিক্কমপ্পৰত্তি পচ্ছিন্দিতব্বা. গরুকভাৰেতি অকপ্পিযভাৰেতি অত্থো.

বহূহি সুত্তৰিনিচ্ছযকারণেহীতি বহূহি সুত্তেহি চেৰ ততো আনীতৰিনিচ্ছযকারণেহি চ. অথ ৰা সুত্তেন অট্ঠকথাৰিনিচ্ছযেন চ লদ্ধকারণেহি. অত্তনো গহণং ন ৰিস্সজ্জেতব্বন্তি সকৰাদিনা অত্তনো ‘‘অকপ্পিয’’ন্তি গহণং ন ৰিস্সজ্জেতব্বন্তি অত্থো.

ইদানি ৰুত্তমেৰত্থং নিগমেন্তো ‘‘এৰ’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ যোতি সকৰাদীপরৰাদীসু যো কোচি. কেচি পন ‘‘সকৰাদীসুযেৰ যো কোচি ইধাধিপ্পেতো’’তি ৰদন্তি, এৰং সন্তে ‘‘অথ পনাযং কপ্পিযন্তি গহেত্ৰা কথেতী’’তিআদীসু সব্বত্থ উভোপি সকৰাদিনোযেৰ সিযুং হেট্ঠা ৰুত্তস্সেৰ নিগমনৰসেন ‘‘এৰ’’ন্তিআদিনা ৰুত্তত্তা, তস্মা তং ন গহেতব্বং. অতিরেককারণং লভতীতি এত্থ সুত্তাদীসু পুরিমং পুরিমং অতিরেককারণং নাম, যো ৰা সুত্তাদীসু চতূসু বহুতরং কারণং লভতি, সো অতিরেককারণং লভতি নাম.

সুট্ঠু পৰত্তি এতস্সাতি, সুট্ঠু পৰত্ততি সীলেনাতি ৰা সুপ্পৰত্তি. তেনাহ ‘‘সুপ্পৰত্তীতি সুট্ঠু পৰত্ত’’ন্তি. ৰাচায উগ্গতং ৰাচুগ্গতং, ৰচসা সুগ্গহিতন্তি ৰুত্তং হোতি. অথ ৰা ৰাচুগ্গতন্তি ৰাচায উগ্গতং, তত্থ নিরন্তরং ঠিতন্তি অত্থো. সুত্ততোতি ইমস্স ৰিৰরণং ‘‘পাল়িতো’’তি. এত্থ চ ‘‘সুত্তং নাম সকলং ৰিনযপিটক’’ন্তি ৰুত্তত্তা পুন সুত্ততোতি তদত্থপটিপাদকং সুত্তাভিধম্মপাল়িৰচনং অধিপ্পেতং. অনুব্যঞ্জনসোতি ইমস্স ৰিৰরণং ‘‘পরিপুচ্ছতো চ অট্ঠকথাতো চা’’তি. পাল়িং অনুগন্ত্ৰা অত্থস্স ব্যঞ্জনতো পকাসনতো ‘‘অনুব্যঞ্জন’’ন্তি হি পরিপুচ্ছা অট্ঠকথা চ ৰুচ্চতি. এত্থ চ অট্ঠকথায ৰিসুং গহিতত্তা ‘‘পরিপুচ্ছা’’তি থেরৰাদো ৰুত্তো. অথ ৰা পরিপুচ্ছাতি আচরিযস্স সন্তিকা পাল়িযা অত্থসৰনং. অট্ঠকথাতি পাল়িমুত্তকৰিনিচ্ছযো. তদুভযম্পি পাল়িং অনুগন্ত্ৰা অত্থস্স ব্যঞ্জনতো ‘‘অনুব্যঞ্জন’’ন্তি ৰুত্তং.

ৰিনযেতি ৰিনযাচারে. তেনেৰ ৰক্খতি ‘‘ৰিনযং অজহন্তো অৰোক্কমন্তো’’তিআদি. তত্থ পতিট্ঠানং নাম সঞ্চিচ্চ আপত্তিযা অনাপজ্জনাদিনা হোতীতি আহ ‘‘লজ্জিভাৰেন পতিট্ঠিতো’’তি, তেন লজ্জী হোতীতি ৰুত্তং হোতি. ৰিনযধরস্স লক্খণে ৰত্তব্বে কিং ইমিনা লজ্জিভাৰেনাতি আহ ‘‘অলজ্জী হী’’তিআদি. তত্থ বহুস্সুতোপীতি ইমিনা পঠমলক্খণসমন্নাগমং দস্সেতি. লাভগরুকতাযাতি ইমিনা ৰিনযে ঠিততায অভাৰে পঠমলক্খণযোগা কিচ্চকরো ন হোতি, অথ খো অকিচ্চকরো অনত্থকরো এৰাতি দস্সেতি. সঙ্ঘভেদস্স পুব্বভাগে পৰত্তকলহস্সেতং অধিৰচনং সঙ্ঘরাজীতি. কুক্কুচ্চকোতি অণুমত্তেসুপি ৰজ্জেসু ভযদস্সনৰসেন কুক্কুচ্চং উপ্পাদেন্তো. তন্তিং অৰিসংৰাদেত্ৰাতি পাল়িং অঞ্ঞথা অকত্ৰা. অৰোক্কমন্তোতি অনতিক্কমন্তো.

ৰিত্থুনতীতি অত্থং অদিস্ৰা নিত্থুনতি, ৰিত্থম্ভতি ৰা. ৰিপ্ফন্দতীতি কম্পতি. সন্তিট্ঠিতুং ন সক্কোতীতি একস্মিংযেৰ অত্থে পতিট্ঠাতুং ন সক্কোতি. তেনাহ ‘‘যং যং পরেন ৰুচ্চতি, তং তং অনুজানাতী’’তি. সকৰাদং ছড্ডেত্ৰা পরৰাদং গণ্হাতীতি ‘‘উচ্ছুম্হি কসটং যাৰজীৰিকং, রসো সত্তাহকালিকো, তদুভযৰিনিমুত্তো চ উচ্ছু নাম ৰিসুং নত্থি, তস্মা উচ্ছুপি ৰিকালে ৰট্টতী’’তি পরৰাদিনা ৰুত্তে তম্পি গণ্হাতি. একেকলোমন্তি পলিতং সন্ধায ৰুত্তং. যম্হীতি যস্মিং পুগ্গলে. পরিক্খযং পরিযাদানন্তি অত্থতো একং.

আচরিযপরম্পরাতি আচরিযানং ৰিনিচ্ছযপরম্পরা. তেনেৰ ৰক্খতি ‘‘অত্তনোমতিং পহায…পে… যথা আচরিযো চ আচরিযাচরিযো চ পাল়িঞ্চ পরিপুচ্ছঞ্চ ৰদন্তি, তথা ঞাতুং ৰট্টতী’’তি. ন হি আচরিযানং নামমত্ততো পরম্পরজাননে পযোজনং অত্থি. পুব্বাপরানুসন্ধিতোতি পুব্বৰচনস্স অপরৰচনেন সহ অত্থসম্বন্ধজাননতো. অত্থতোতি সদ্দত্থপিণ্ডত্থঅধিপ্পেতত্থাদিতো. কারণতোতি তদত্থুপপত্তিতো. আচরিযপরম্পরন্তি ইমস্সেৰ ৰেৰচনং ‘‘থেরৰাদঙ্গ’’ন্তি, থেরপটিপাটিন্তি অত্থো. দ্ৰে তযো পরিৰট্টাতি দ্ৰে তযো পরম্পরা.

ইমেহি চ পন তীহি লক্খণেহীতি এত্থ পঠমেন লক্খণেন ৰিনযস্স সুট্ঠু উগ্গহিতভাৰো ৰুত্তো, দুতিযেন তত্থ লজ্জিভাৰেন চেৰ অচলতায চ সুপ্পতিট্ঠিততা, ততিযেন পাল়িঅট্ঠকথাসু সরূপেন অনাগতানম্পি তদনুলোমতো আচরিযেহি দিন্ননযতো ৰিনিচ্ছিনিতুং সমত্থতা. ওতিণ্ণে ৰত্থুস্মিন্তি চোদনাৰসেন ৰীতিক্কমৰত্থুস্মিং সঙ্ঘমজ্ঝে ওতিণ্ণে. চোদকেন চ চুদিতকেন চ ৰুত্তে ৰত্তব্বেতি এৰং ওতিণ্ণৰত্থুং নিস্সায চোদকেন ‘‘দিট্ঠং সুত’’ন্তিআদিনা, চুদিতকেন ‘‘অত্থী’’তিআদিনা চ যং ৰত্তব্বং, তস্মিং ৰত্তব্বে ৰুত্তেতি অত্থো. ৰত্থু ওলোকেতব্বন্তি তস্স তস্স সিক্খাপদস্স ৰত্থু ওলোকেতব্বং. ‘‘তিণেন ৰা পণ্ণেন ৰা…পে… যো আগচ্ছেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি হিদং নিস্সগ্গিযে অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদস্স (পারা. ৫১৭) ৰত্থুস্মিং পঞ্ঞত্তং.

থুল্লচ্চযদুব্ভাসিতাপত্তীনং মাতিকায অনাগতত্তা ‘‘পঞ্চন্নং আপত্তীনং অঞ্ঞতর’’ন্তি ৰুত্তং. তিকদুক্কটন্তি ‘‘অনুপসম্পন্নে উপসম্পন্নসঞ্ঞী উজ্ঝাযতি খীযতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তিআদিনা (পাচি. ১০৬) আগতং তিকদুক্কটং. অঞ্ঞতরং ৰা আপত্তিন্তি ‘‘কালে ৰিকালসঞ্ঞী, আপত্তি দুক্কটস্স, কালে ৰেমতিকো, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তিআদিকং (পাচি. ২৫০) দুকদুক্কটং সন্ধায ৰুত্তং.

অন্তরাপত্তিন্তি এত্থ তস্মিং তস্মিং সিক্খাপদে আগতৰত্থুৰীতিক্কমং ৰিনা অঞ্ঞস্মিং ৰত্থুৰীতিক্কমে নিদানতো পভুতি ৰিনীতৰত্থুপরিযোসানা অন্তরন্তরা ৰুত্তা আপত্তি. ইধ পন ‘‘ৰত্থুং ওলোকেতী’’তি ৰিসুং গহিতত্তা তদৰসেসা অন্তরাপত্তীতি গহিতা. পটিলাতং উক্খিপতীতি ইদম্পি ৰিসিব্বনসিক্খাপদে (পাচি. ৩৫০) আগতং, তত্থ ডয্হমানং অলাতং অগ্গিকপালাদিতো বহি পতিতং অৰিজ্ঝাতমেৰ পটিউক্খিপতি, পুন যথাঠানে ঠপেতীতি অত্থো. ৰিজ্ঝাতং পন পটিক্খিপন্তস্স পাচিত্তিযমেৰ.

অনাপত্তিন্তি এত্থ অন্তরন্তরা ৰুত্তা অনাপত্তিপি অত্থি, ‘‘অনাপত্তি, ভিক্খৰে, ইদ্ধিমস্স ইদ্ধিৰিসযে’’তিআদি ৰিয সাপি সঙ্গয্হতি. সিক্খাপদন্তরেসূতি ৰিনীতৰত্থুং অন্তোকত্ৰা একেকস্মিং সিক্খাপদন্তরে.

পারাজিকাপত্তীতি ন ৰত্তব্বন্তি ইদং আপন্নপুগ্গলেন লজ্জিধম্মে ঠত্ৰা যথাভূতং আৰিকরণেপি দুব্বিনিচ্ছযং অদিন্নাদানাদিং সন্ধায ৰুত্তং. যং পন মেথুনাদীসু ৰিজাননং, তং ৰত্তব্বমেৰ. তেনাহ ‘‘মেথুনধম্মৰীতিক্কমো হী’’তিআদি. যো পন অলজ্জিতায পটিঞ্ঞং অদত্ৰা ৰিক্খেপং করোতি, তস্স আপত্তি ন সক্কা ওল়ারিকাপি ৰিনিচ্ছিনিতুং. যাৰ সো যথাভূতং নাৰিকরোতি, সঙ্ঘস্স চ আপত্তিসন্দেহো ন ৰিগচ্ছতি, তাৰ নাসিতকোৰ ভৰিস্সতি. সুখুমাতি অত্তনোপি দুৰিঞ্ঞেয্যসভাৰস্স লহুপরিৰত্তিনো চিত্তস্স সীঘপরিৰত্তিতায ৰুত্তং. সুখুমাতি ৰা চিত্তপরিৰত্তিযা সুখুমতায সুখুমা. তেনাহ ‘‘চিত্তলহুকা’’তি, চিত্তং ৰিয লহুকাতি অত্থো. অথ ৰা চিত্তং লহু সীঘপরিৰত্তি এতেসন্তি চিত্তলহুকা. তেতি তে ৰীতিক্কমে. তংৰত্থুকন্তি তে অদিন্নাদানমনউস্সৰিগ্গহৰীতিক্কমা ৰত্থু অধিট্ঠানং কারণমেতস্সাতি তংৰত্থুকং.

যং আচরিযো ভণতি, তং করোহীতিআদি সব্বং লজ্জীপেসলং কুক্কুচ্চকমেৰ সন্ধায ৰুত্তং. যো যাথাৰতো পকাসেত্ৰা সুদ্ধিমেৰ গৰেসতি, তেনপি. পারাজিকোসীতি ন ৰত্তব্বোতি অনাপত্তিকোটিযাপি সঙ্কিযমানত্তা ৰুত্তং. তেনেৰ ‘‘পারাজিকচ্ছাযা’’তি ৰুত্তং. ‘‘সীলানি সোধেত্ৰাতি যংৰত্থুকং কুক্কুচ্চং উপ্পন্নং, তং অমনসিকরিত্ৰা অৰসেসসীলানি সোধেত্ৰা’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৪৫) ৰুত্তং, ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৪৫) পন ‘‘সীলানি সোধেত্ৰাতি যস্মিং ৰীতিক্কমে পারাজিকাসঙ্কা ৰত্ততি, তত্থ পারাজিকাভাৰপক্খং গহেত্ৰা দেসনাৰুট্ঠানগামিনীনং আপত্তীনং সোধনৰসেন সীলানি সোধেত্ৰা’’তি. পাকটভাৰতো সুখৰলঞ্জতায চ ‘‘দ্ৰত্তিংসাকারং তাৰ মনসি করোহী’’তি ৰুত্তং, উপলক্খণৰসেন ৰা. অঞ্ঞস্মিং কম্মট্ঠানে কতপরিচযেন তমেৰ মনসি কাতব্বং. যং কিঞ্চি ৰা অভিরুচিতং মনসি কাতুং ৰট্টতেৰ. কম্মট্ঠানং ঘটযতীতি অন্তরন্তরা খণ্ডং অদস্সেত্ৰা চিত্তেন সদ্ধিং আরম্মণভাৰেন চিরকালং ঘটযতি. সঙ্খারা পাকটা হুত্ৰা উপট্ঠহন্তীতি ৰিপস্সনাকম্মট্ঠানিকো চে, তস্স সঙ্খারা পাকটা হুত্ৰা উপট্ঠহন্তি.

সচে কতপারাজিকৰীতিক্কমো ভৰেয্য, তস্স সতিপি অসরিতুকামতায ৰিপ্পটিসারৰত্থুৰসেন পুনপ্পুনং তং উপট্ঠহতীতি চিত্তেকগ্গতং ন ৰিন্দতি. তেন ৰুত্তং ‘‘কম্মট্ঠানং ন ঘটযতী’’তিআদি. কম্মট্ঠানং ন ঘটযতীতি চিত্তক্খোভাদিবহুলস্স সুদ্ধসীলস্সপি চিত্তং ন সমাধিযতি, তং ইধ পারাজিকমূলন্তি ন গহেতব্বং. কতপাপমূলকেন ৰিপ্পটিসারেনেৰেত্থ চিত্তস্স অসমাধিযনং সন্ধায ‘‘কম্মট্ঠানং ন ঘটযতী’’তিআদি ৰুত্তং. তেনাহ ‘‘ৰিপ্পটিসারগ্গিনা’’তিআদি. অত্তনাতি চিত্তেন করণভূতেন পুগ্গলো কত্তা জানাতি, পচ্চত্তে ৰা করণৰচনং, অত্তা সযং জানাতীতি অত্থো. অঞ্ঞা চ দেৰতা জানন্তীতি আরক্খদেৰতাহি অঞ্ঞা পরচিত্তৰিদুনিযো দেৰতা জানন্তি.

ইমস্মিং ঠানে পণ্ডিতেহি ৰিচারেতব্বং কারণং অত্থি. কথং? ইদানি একচ্চে ৰিনযধরা পঠমপারাজিকৰিসযে ৰত্থুম্হি ওতিণ্ণে ইত্থিযা ৰা পুরিসেন ৰা গহট্ঠেন ৰা পব্বজিতেন ৰা চোদিযমানে চুদিতকং ভিক্খুং পুচ্ছিত্ৰা পটিঞ্ঞায অদীযমানায তং ভিক্খুং সুসানে এককমেৰ সযাপেন্তি, এৰং সযাপিযমানো সো ভিক্খু সচে ভযসন্তাসৰিরহিতো সব্বরত্তিং তস্মিং সুসানে সযিতুং ৰা নিসীদিতুং ৰা সক্কোতি, তং ‘‘পরিসুদ্ধো এসো’’তি ৰিনিচ্ছিনন্তি. সচে পন ভযসন্তাসপ্পত্তো সব্বরত্তিং সযিতুং ৰা নিসীদিতুং ৰা ন সক্কোতি, তং ‘‘অসুদ্ধো’’তি ৰিনিচ্ছিনন্তি, তং অযুত্তং ৰিয দিস্সতি. কস্মাতি চে? অট্ঠকথায ৰিরুদ্ধোতি, অট্ঠকথাযং দুতিযততিযপারাজিকৰিসযে এৰ তথারূপো ৰিচারো ৰুত্তো, ন পঠমচতউত্থপারাজিকৰিসযে. ৰুত্তঞ্হি তত্থ ‘‘মেথুনধম্মৰীতিক্কমো হি উত্তরিমনুস্সধম্মৰীতিক্কমো চ ওল়ারিকো, অদিন্নাদানমনুস্সৰিগ্গহৰীতিক্কমা পন সুখুমা চিত্তলহুকা, তে সুখুমেনেৰ আপজ্জতি, সুখুমেন রক্খতি, তস্মা ৰিসেসেন তংৰত্থুকং কুক্কুচ্চং পুচ্ছিযমানো’’তি. টীকাযঞ্চ (সারত্থ. টী. ২.৪৫) ৰুত্তং ‘‘তংৰত্থুকন্তি তে অদিন্নাদানমনুস্সৰিগ্গহৰীতিক্কমা ৰত্থু অধিট্ঠানং কারণমেতস্সাতি তংৰত্থুক’’ন্তি, ইদম্পি একং কারণং.

তত্থাপি অঞ্ঞে পণ্ডিতেপি ৰিনিচ্ছিনাপেত্ৰা তেসম্পি পারাজিকচ্ছাযাদিস্সনেযেৰ তথা ৰিনিচ্ছযো কাতব্বো, ন সুদ্ধভাৰদিস্সনে. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং ‘‘আপত্তীতি অৰত্ৰা ‘সচস্স আচরিযো ধরতি…পে… অথ দহরস্সপি পারাজিকচ্ছাযাৰ উপট্ঠাতি, তেনপি ‘পারাজিকোসী’তি ন ৰত্তব্বো. দুল্লভো হি বুদ্ধুপ্পাদো, ততো দুল্লভতরা পব্বজ্জা চ উপসম্পদা চ, এৰং পন ৰত্তব্ব’’ন্তি, ইদমেকং. নিসীদাপিযমানোপি ৰিৰিত্তোকাসেযেৰ নিসীদাপেতব্বো, ন সুসানে. ৰুত্তঞ্হি তত্থ ‘‘ৰিৰিত্তং ওকাসং সম্মজ্জিত্ৰা দিৰাৰিহারং নিসীদিত্ৰা’’তিআদি, ইদমেকং. ৰিৰিত্তোকাসে নিসীদাপিযমানোপি দিৰাযেৰ নিসীদাপেতব্বো, ন রত্তিং. তথা হি ৰুত্তং ‘‘দিৰসং অতিক্কন্তম্পি ন জানাতি, সো দিৰসাতিক্কমে উপট্ঠানং আগতো এৰং ৰত্তব্বো’’তি, ইদমেকং.

ঈদিসং ৰিধানং সযং আরোচিতে এৰ ৰিধাতব্বং, ন পরেহি চোদিযমানে. তথা হি ৰুত্তং ‘‘এৰং কতৰীতিক্কমেন ভিক্খুনা সযমেৰ আগন্ত্ৰা আরোচিতে পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি. অথ কস্মা ইদানি এৰং করোন্তীতি? গিহীনং অসক্খিকঅট্টকরণে উদকে নিমুজ্জাপনং ৰিয মঞ্ঞমানা এৰং করোন্তি. তম্পি মাযাকুসলা মনুস্সা ৰিৰিধেহি উপাযেহি ৰিতথং করোন্তি, তস্মা সচ্চম্পি হোতি, অসচ্চম্পি হোতি. তেনেৰ চ কারণেন মহোসধপণ্ডিতাদযো বোধিসত্তা অসক্খিকম্পি অট্টং উদকনিমুজ্জাপনাদিনা ন ৰিনিচ্ছিনন্তি, উভিন্নং ৰচনং পরিসং গাহাপেত্ৰা তেসং ৰচনঞ্চ কিরিযঞ্চ পরিগ্গহেত্ৰা সচ্চঞ্চ ৰিতথঞ্চ ঞত্ৰাৰ ৰিনিচ্ছিনন্তি. সাসনে পন ভিক্খূ সূরজাতিকাপি সন্তি, ভীরুকজাতিকাপি সন্তি. সুসানঞ্চ নাম পকতিমনুস্সানম্পি ভযসন্তাসকরং হোতি, রত্তিকালে পন অতিৰিয ভযানকং হুত্ৰা উপট্ঠাতি, এৰংভূতে সুসানে রত্তিযং একো অসহাযো হুত্ৰা নিপজ্জাপিযমানো ভীরুকজাতিকো ভিক্খু পরিসুদ্ধসীলোপি সমানো কিং ন ভাযেয্য, কথং সব্বরত্তিং সযিতুং ৰা নিসীদিতুং ৰা সক্কুণেয্য, তথারূপং ভিক্খুং ‘‘অপরিসুদ্ধো’’তি ৰদন্তো কথং কিচ্চকরো ভৰিস্সতি.

অলজ্জী পন সূরজাতিকো অত্তনো ৰজ্জং পটিচ্ছাদেতুকামো ভাযন্তোপি অভাযন্তো ৰিয হুত্ৰা ‘‘সচে ৰিকারং দস্সেস্সামি, অনত্থং মে করিস্সন্তী’’তি অনত্থভযেন অধিৰাসেত্ৰা সযিতুং ৰা নিসীদিতুং ৰা সক্কুণেয্য, এৰরূপং পুগ্গলং ‘‘পরিসুদ্ধো’’তি ৰদন্তো কথং সুৰিনিচ্ছিতো ভৰিস্সতীতি. ইদম্পি একং কারণং.

অথাপি ৰদেয্যুং – যথা উদকে নিমুজ্জাপিতমনুস্সানং অসচ্চৰাদীনং দেৰতানুভাৰেন কুম্ভীলাদযো আগন্ত্ৰা গণ্হন্তা ৰিয উপট্ঠহন্তি, তস্মা অসচ্চৰাদিনো সীঘং প্লৰন্তি, সচ্চৰাদীনং পন ন উপট্ঠহন্তি, তস্মা তে সুখেন নিসীদিতুং সক্কোন্তি, এৰং তেসম্পি ভিক্খূনং অপরিসুদ্ধসীলানং দেৰতানুভাৰেন সীহব্যগ্ঘাদযো আগতা ৰিয পঞ্ঞাযন্তি, তস্মা তে সব্বরত্তিং সযিতুং ৰা নিসীদিতুং ৰা ন সক্কোন্তি. পরিসুদ্ধসীলানং পন তথা ন পঞ্ঞাযন্তি, তস্মা তে সব্বরত্তিং দেৰতাহি রক্খিতা হুত্ৰা ভযসন্তাসরহিতা সুসানে সযিতুং ৰা নিসীদিতুং ৰা সক্কোন্তি, এৰং দেৰতা সক্খিং কত্ৰা ৰিনিচ্ছিতত্তা সুৰিনিচ্ছিতমেৰ হোতীতি, তম্পি তথা ন সক্কা ৰত্তুং. কস্মা? অট্ঠকথাটীকাদীসু তথা অৰুত্তত্তা. অট্ঠকথাযঞ্হি ‘‘ৰিৰিত্তং ওকাসং সম্মজ্জিত্ৰা দিৰাৰিহারং নিসীদিত্ৰা সীলানি সোধেত্ৰা ‘দ্ৰত্তিংসাকারং তাৰ মনসিকরোহী’তি ৰত্তব্বো. সচে তস্স অরোগং সীলং কম্মট্ঠানং ঘটযতি, সঙ্খারা পাকটা হুত্ৰা উপট্ঠহন্তি, উপচারপ্পনাপ্পত্তং ৰিয চিত্তং একগ্গং হোতি, দিৰসং অতিক্কন্তম্পি ন জানাতি…পে… যস্স পন সীলং ভিন্নং হোতি, তস্স কম্মট্ঠানং ন ঘটযতি, পতোদাভিতুন্নং ৰিয চিত্তং কম্পতি, ৰিপ্পটিসারগ্গিনা ডয্হতি, তত্তপাসাণে নিসিন্নো ৰিয তঙ্খণঞ্ঞেৰ ৰুট্ঠাতী’’তি এত্তকমেৰ ৰুত্তং.

টীকাযম্পি (সারত্থ. টী. ২.৪৫) ‘‘কম্মট্ঠানং ঘটযতীতি অন্তরন্তরা খণ্ডং অদস্সেত্ৰা চিত্তেন সদ্ধিং আরম্মণভাৰেন চিরকালং ঘটযতি. সঙ্খারা পাকটা উপট্ঠহন্তীতি ৰিপস্সনাকম্মট্ঠানিকো চে, তস্স সঙ্খারা পাকটা হুত্ৰা উপট্ঠহন্তি. সচে কতপারাজিকৰীতিক্কমো ভৰেয্য, তস্স সতিপি অসরিতুকামতায ৰিপ্পটিসারৰত্থুৰসেন পুনপ্পুনং তং উপট্ঠহতীতি চিত্তেকগ্গতং ন ৰিন্দতী’’তি এত্তকমেৰ ৰুত্তং.

ৰিমতিৰিনোদনিযম্পি (ৰি. ৰি. টী. ১.৪৫) ‘‘কম্মট্ঠানং ঘটযতীতি ৰিপ্পটিসারমূলকেন ৰিক্খেপেন অন্তরন্তরা খণ্ডং অদস্সেত্ৰা পবন্ধৰসেন চিত্তেন সঙ্ঘটযতি. সঙ্খারাতি ৰিপস্সনাকম্মট্ঠানৰসেন ৰুত্তং. সাপত্তিকস্স হি পগুণম্পি কম্মট্ঠানং ন সুট্ঠু উপট্ঠাতি. পগেৰ পারাজিকস্স. তস্স হি ৰিপ্পটিসারনিন্নতায চিত্তং একগ্গং ন হোতি. একস্স পন ৰিতক্কৰিক্খেপাদিবহুলস্স সুদ্ধসীলস্সপি চিত্তং ন সমাধিযতি, তং ইধ পারাজিকমূলন্তি ন গহেতব্বং. কতপাপমূলকেন ৰিপ্পটিসারেনেৰেত্থ চিত্তস্স অসমাধিযনং সন্ধায ‘কম্মট্ঠানং ন ঘটযতী’তিআদি ৰুত্ত’’ন্তি এত্তকমেৰ ৰুত্তং, ন ৰুত্তং ‘‘দেৰতানুভাৰেনা’’তিআদি, তস্মা যদি বুদ্ধসাসনে সগারৰো সিক্খাকামো ভিক্খু দুতিযততিযপারাজিকৰিসযে অত্তনো কঞ্চি ৰীতিক্কমং দিস্ৰা ‘‘পারাজিকং আপন্নো নু খো অহং, ন নু খো’’তি সংসযপক্খন্দো ৰিনযধরং উপসঙ্কমিত্ৰা তং ৰীতিক্কমং যথাভূতং আচিক্খিত্ৰা পুচ্ছেয্য, ততো ৰিনযধরেন অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেনেৰ ‘‘সব্বং পুব্বৰিধানং কত্ৰা ৰিৰিত্তং ওকাসং সম্মজ্জিত্ৰা দিৰাৰিহারং নিসীদিত্ৰা সীলানি সোধেত্ৰা দ্ৰত্তিংসাকারে তাৰ মনসিকরোহী’’তি এত্তকমেৰ ৰত্তব্বো, ন ৰত্তব্বো ‘‘সুসানে সেয্যং কপ্পেহী’’তিআদি. আগতকালেপি অট্ঠকথাযং আগতনযেনেৰ পুচ্ছিত্ৰা অট্ঠকথাযং আগতনযেনেৰস্স সুদ্ধাসুদ্ধভাৰো ৰত্তব্বোতি দট্ঠব্বং.

এৰং হোতু, এৰং সন্তে ইদানি পঠমপারাজিকৰিসযে চোদেন্তানং কথং ৰিনিচ্ছযো কাতব্বোতি? চোদকেন ৰত্থুস্মিং আরোচিতে চুদিতকো পুচ্ছিতব্বো ‘‘সন্তমেতং, নো’’তি এৰং ৰত্থুং উপপরিক্খিত্ৰা ভূতেন ৰত্থুনা চোদেত্ৰা সারেত্ৰা ঞত্তিসম্পদায অনুস্সাৰনসম্পদায তং অধিকরণং ৰূপসমেতব্বং. এৰম্পি অলজ্জী নাম ‘‘এতম্পি নত্থি, এতম্পি নত্থী’’তি ৰদেয্য, পটিঞ্ঞং ন দদেয্য, অথ কিং কাতব্বন্তি? এৰম্পি অলজ্জিস্স পটিঞ্ঞায এৰ আপত্তিযা কারেতব্বং যথা তং তিপিটকচূল়াভযত্থেরেনাতি. ৰুত্তঞ্হেতং অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৩৮৫-৩৮৬) ‘‘এৰং লজ্জিনা চোদিযমানো অলজ্জী বহূসুপি ৰত্থূসু উপ্পন্নেসু পটিঞ্ঞং ন দেতি, সো ‘নেৰ সুদ্ধো’তি ৰত্তব্বো, ন ‘অসুদ্ধো’তি, জীৰমতকো নাম আমকপূতিকো নাম চেস. সচে পনস্স অঞ্ঞম্পি তাদিসং ৰত্থু উপ্পজ্জতি, ন ৰিনিচ্ছিতব্বং, তথা নাসিতকোৰ ভৰিস্সতী’’তিআদি.

২৩৫. এৰং ৰিনযধরলক্খণঞ্চ ছট্ঠানওলোকনঞ্চ ৰিদিত্ৰা ইদানি…পে… ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. কিমত্থন্তি আহ ‘‘যা সা…পে… জাননত্থ’’ন্তি. যা সা পুব্বে ৰুত্তপ্পভেদা চোদনা অত্থি, তস্সাযেৰ সম্পত্তিৰিপত্তিজাননত্থং আদিমজ্ঝপঅযোসানাদীনং ৰসেন ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো, ন অৰুত্তচোদনাপভেদজাননত্থন্তি অত্থো. সেয্যথিদন্তি পুচ্ছনত্থে নিপাতো, সো ৰিনিচ্ছযো কতমোতি অত্থো.

চোদনায কতি মূলানি, কতি ৰত্থূনি, কতি ভূমিযোতি এত্থ ‘‘কতিহাকারেহী’’তিপি ৰত্তব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং পরিৰারে (পরি. ৩৬২) চোদনাকণ্ডে ‘‘চোদনায কতি মূলানি, কতি ৰত্থূনি, কতি ভূমিযো, কতিহাকারেহি চোদেতী’’তি. মেত্তচিত্তো ৰক্খামি, নো দোসন্তরোতি এতস্সপি পরতো ‘‘চোদনায ইমা পঞ্চ ভূমিযো. কতমেহি দ্ৰীহাকারেহি চোদেতি, কাযেন ৰা চোদেতি, ৰাচায ৰা চোদেতি, ইমেহি দ্ৰীহাকারেহি চোদেতী’’তি ৰত্তব্বং. কস্মা? চোদনাকণ্ডে (পরি. ৩৬২) তথা ৰিজ্জমানতোতি. পন্নরসসু ধম্মেসু পতিট্ঠাতব্বন্তি পরিসুদ্ধকাযসমাচারতা, পরিসুদ্ধৰচীসমাচারতা, মেত্তচিত্তে পচ্চুপট্ঠিততা, বহুস্সুততা, উভযপাতিমোক্খস্ৰাগততা, কালেন ৰচনতা, ভূতেন ৰচনতা, সণ্হেন ৰচনতা, অত্থসঞ্হিতেন ৰচনতা, মেত্তচিত্তো হুত্ৰা ৰচনতা, কারুঞ্ঞতা, হিতেসিতা, অনুকম্পতা, আপত্তিৰুট্ঠানতা, ৰিনযপুরেক্খারতাতি. ৰুত্তঞ্হেতং উপালিপঞ্চকে (পরি. ৪৩৬) ‘‘চোদকেনুপালি ভিক্খুনা পরং চোদেতুকামেন এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – পরিসুদ্ধকাযসমাচারো নু খোম্হি…পে… পরিসুদ্ধৰচীসমাচারো নু খোম্হি…পে… মেত্তং নু খো মে চিত্তং পচ্চুপট্ঠিতং সব্রহ্মচারীসু…পে… বহুস্সুতো নু খোম্হি সুতধরো সুতসন্নিচযো…পে… উভযানি খো মে পাতিমোক্খানি ৰিত্থারেন স্ৰাগতানি…পে… কালেন ৰক্খামি, নো অকালেন, ভূতেন ৰক্খামি, নো অভূতেন, সণ্হেন ৰক্খামি, নো ফরুসেন, অত্থসঞ্হিতেন ৰক্খামি, নো অনত্থসঞ্হিতেন, মেত্তচিত্তো ৰক্খামি, নো দোসন্তরো…পে… কারুঞ্ঞতা, হিতেসিতা, অনুকম্পতা, আপত্তিৰুট্ঠানতা, ৰিনযপুরেক্খারতা’’তি.

তত্থ কারুঞ্ঞতাতি কারুণিকভাৰো. ইমিনা করুণা চ করুণাপুব্বভাগো চ দস্সিতো. হিতেসিতাতি হিতগৰেসনতা. অনুকম্পতাতি তেন হিতেন সংযোজনতা. আপত্তিৰুট্ঠানতাতি আপত্তিতো ৰুট্ঠাপেত্ৰা সুদ্ধন্তে পতিট্ঠাপনতা. ৰত্থুং চোদেত্ৰা সারেত্ৰা পটিঞ্ঞং আরোপেত্ৰা যথাপটিঞ্ঞায কম্মকরণং ৰিনযপুরেক্খারতা নাম. অমূলকম্পি সমূলকম্পি ‘‘মূল’’ন্তি গহেত্ৰা ৰদন্তীতি আহ ‘‘দ্ৰে মূলানী’’তি. কালেন ৰক্খামীতিআদীসু একো একং ওকাসং কারেত্ৰা চোদেন্তো কালেন ৰদতি নাম. সঙ্ঘমজ্ঝে গণমজ্ঝে সলাকগ্গযাগুঅগ্গৰিতক্কমাল়কভিক্খাচারমগ্গআসনসালাদীসু, উপট্ঠাকেহি পরিৰারিতক্খণে ৰা চোদেন্তো অকালেন ৰদতি নাম. তচ্ছেন ৰত্থুনা চোদেন্তো ভূতেন ৰদতি নাম. তুচ্ছেন চোদেন্তো অভূতেন ৰদতি নাম. ‘‘অম্ভো মহল্লক পরিসাৰচর পংসুকূলিক ধম্মকথিক পতিরূপং তৰ ইদ’’ন্তি ৰদন্তো ফরুসেন ৰদতি নাম. ‘‘ভন্তে, মহল্লকা পরিসাৰচরা পংসুকূলিকা ধম্মকথিকা পতিরূপং তুম্হাকং ইদ’’ন্তি ৰদন্তো সণ্হেন ৰদতি নাম. কারণনিস্সিতং কত্ৰা ৰদন্তো অত্থসঞ্হিতেন ৰদতি নাম. মেত্তচিত্তো ৰক্খামি, নো দোসন্তরোতি মেত্তচিত্তং উপট্ঠাপেত্ৰা ৰক্খামি, ন দুট্ঠচিত্তো হুত্ৰা. সচ্চে চ অকুপ্পে চাতি ৰচীসচ্চে চ অকুপ্পতায চ. চুদিতকেন হি সচ্চঞ্চ ৰত্তব্বং, কোপো চ ন কাতব্বো, অত্তনা চ ন কুচ্ছিতব্বং, পরো চ ন ঘট্টেতব্বোতি অত্থো.

ইমস্মিং ঠানে ‘‘সঙ্ঘেন ওতিণ্ণানোতিণ্ণং জানিতব্বং – অনুৰিজ্জকেন যেন ধম্মেন যেন ৰিনযেন যেন সত্থুসাসনেন তং অধিকরণং ৰূপসম্মতি, তথা তং অধিকরণং ৰূপসমেতব্ব’’ন্তি ৰত্তব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং চোদনাকণ্ডে (পরি. ৩৬৩) ‘‘চোদকেন কথং পটিপজ্জিতব্বং? চুদিতকেন কথং পটিপজ্জিতব্বং? সঙ্ঘেন কথং পটিপজ্জিতব্বং? অনুৰিজ্জকেন কথং পটিপজ্জিতব্বং? চোদকেন কথং পটিপজ্জিতব্বন্তি? চোদকেন পঞ্চসু ধম্মেসু পতিট্ঠায পরো চোদেতব্বো. কালেন ৰক্খামি নো অকালেন, ভূতেন ৰক্খামি নো অভূতেন, সণ্হেন ৰক্খামি নো ফরুসেন, অত্থসঞ্হিতেন ৰক্খামি নো অনত্থসঞ্হিতেন, মেত্তচিত্তো ৰক্খামি নো দোসন্তরোতি. চোদকেন এৰং পটিপজ্জিতব্বং. চুদিতকেন কথং পটিপজ্জিতব্বন্তি? চুদিতকেন দ্ৰীসু ধম্মেসু পতিট্ঠাতব্বং সচ্চে চ অকুপ্পে চ. চুদিতকেন এৰং পটিপজ্জিতব্বং. সঙ্ঘেন কথং পটিপজ্জিতব্বন্তি? সঙ্ঘেন ওতিণ্ণানোতিণ্ণং জানিতব্বং. সঙ্ঘেন এৰং পটিপজ্জিতব্বং. অনুৰিজ্জকেন কথং পটিপজ্জিতব্বন্তি? অনুৰিজ্জকেন যেন ধম্মেন যেন ৰিনযেন যেন সত্থুসাসনেন তং অধিকরণং ৰূপসম্মতি, তথা তং অধিকরণং ৰূপসমেতব্বং. অনুৰিজ্জকেন এৰং পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি.

অট্ঠকথাযম্পি (পরি. অট্ঠ. ৩৬২-৩৬৩) ‘‘চোদনায কো আদীতিআদিপুচ্ছানং ৰিস্সজ্জনে সচ্চে অকুপ্পে চাতি এত্থ সচ্চে পতিট্ঠাতব্বং অকুপ্পে চ, যং কতং ৰা অকতং ৰা, তদেৰ ৰত্তব্বং, ন চোদকে ৰা অনুৰিজ্জকে ৰা সঙ্ঘে ৰা কোপো উপ্পাদেতব্বো. ওতিণ্ণানোতিণ্ণং জানিতব্বন্তি ওতিণ্ণঞ্চ অনোতিণ্ণঞ্চ ৰচনং জানিতব্বং. তত্রাযং জাননৰিধি – এত্তকা চোদকস্স পুব্বকথা, এত্তকা পচ্ছিমকথা, এত্তকা চুদিতকস্স পুব্বকথা, এত্তকা পচ্ছিমকথাতি জানিতব্বা. চোদকস্স পমাণং গণ্হিতব্বং, চুদিতকস্স পমাণং গণ্হিতব্বং, অনুৰিজ্জকস্স পমাণং গণ্হিতব্বং. অনুৰিজ্জকো অপ্পমত্তকম্পি অহাপেন্তো ‘আৰুসো, সমন্নাহরিত্ৰা উজুং কত্ৰা আহরা’তি ৰত্তব্বো, সঙ্ঘেন এৰং পটিপজ্জিতব্বং. যেন ধম্মেন যেন ৰিনযেন যেন সত্থুসাসনেন তং অধিকরণং ৰূপসম্মতীতি এত্থ ধম্মোতি ভূতং ৰত্থু. ৰিনযোতি চোদনা চেৰ সারণা চ. সত্থুসাসনন্তি ঞত্তিসম্পদা চেৰ অনুস্সাৰনসম্পদা চ. এতেন হি ধম্মেন চ ৰিনযেন চ সত্থুসাসনেন চ অধিকরণং ৰূপসম্মতি, তস্মা অনুৰিজ্জকেন ভূতেন ৰত্থুনা চোদেত্ৰা আপত্তিং সারেত্ৰা ঞত্তিসম্পদায চেৰ অনুস্সাৰনসম্পদায চ তং অধিকরণং ৰূপসমেতব্বং, অনুৰিজ্জকেন এৰং পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি আগতং, তস্মা ৰত্তব্বমেত্তকং দ্ৰযন্তি.

এৰং একদেসেন চোদনাকণ্ডনযং দস্সেত্ৰা ইদানি একদেসেনেৰ মহাসঙ্গামনযং দস্সেন্তো ‘‘অনুৰিজ্জকেন চোদকো পুচ্ছিতব্বো’’তিআদিমাহ. তত্থ যং খো ত্ৰং, আৰুসো, ইমং ভিক্খুং চোদেসি, কিম্হি নং চোদেসীতি চোদনাসামঞ্ঞতো ৰুত্তং, পাল়িযং (মহাৰ. ২৩৭) পন পৰারণট্ঠপনৰসেন চোদনং সন্ধায ‘‘যং খো ত্ৰং, আৰুসো, ইমস্স ভিক্খুনো পৰারণং ঠপেসী’’তি ৰুত্তং. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

এৰং একদেসেন মহাসঙ্গামনযং দস্সেত্ৰা ইদানি একদেসেনেৰ চূল়সঙ্গামনযং দস্সেতুং ‘‘সঙ্গামাৰচরেন ভিক্খুনা’’তিআদিমাহ. তত্থ সঙ্গামাৰচরেন ভিক্খুনাতি সঙ্গামো ৰুচ্চতি অধিকরণৰিনিচ্ছযত্থায সঙ্ঘসন্নিপাতো. তত্র হি অত্তপচ্চত্থিকা চেৰ সাসনপচ্চত্থিকা চ উদ্ধম্মং উব্বিনযং সত্থুসাসনং দীপেন্তা সমোসরন্তি ৰেসালিকা ৰজ্জিপুত্তকা ৰিয. যো ভিক্খু তেসং পচ্চত্থিকানং লদ্ধিং মদ্দিত্ৰা সকৰাদদীপনত্থায তত্থ অৰচরতি, অজ্ঝোগাহেত্ৰা ৰিনিচ্ছযং পৰত্তেতি, সো সঙ্গামাৰচরো নাম যসত্থেরো ৰিয, তেন সঙ্গামাৰচরেন ভিক্খুনা সঙ্ঘং উপসঙ্কমন্তেন নীচচিত্তেন সঙ্ঘো উপসঙ্কমিতব্বো. নীচচিত্তেনাতি মানদ্ধজং নিপাতেত্ৰা নিহতমানচিত্তেন. রজোহরণসমেনাতি পাদপুঞ্ছনসমেন, যথা রজোহরণস্স সংকিলিট্ঠে ৰা অসংকিলিট্ঠে ৰা পাদে পুঞ্ছিযমানে নেৰ রাগো ন দোসো, এৰং ইট্ঠানিট্ঠেসু অরজ্জন্তেন অদুস্সন্তেনাতি অত্থো. যথাপতিরূপে আসনেতি যথাপতিরূপং আসনং ঞত্ৰা অত্তনো পাপুণনট্ঠানে থেরানং ভিক্খূনং পিট্ঠিং অদস্সেত্ৰা নিসীদিতব্বং.

অনানাকথিকেনাতি নানাৰিধং তং তং অনত্থকথং অকথেন্তেন. অতিরচ্ছানকথিকেনাতি দিট্ঠসুতমুতম্পি রাজকথাদিকং তিরচ্ছানকথং অকথেন্তেন. সামং ৰা ধম্মো ভাসিতব্বোতি সঙ্ঘসন্নিপাতট্ঠানে কপ্পিযাকপ্পিযসন্নিস্সিতা ৰা রূপারূপপরিচ্ছেদসমথচারৰিপস্সনাচারট্ঠাননিসজ্জৰত্তাদিনিস্সিতা ৰা কথা ধম্মো নাম. এৰরূপো ধম্মো সযং ৰা ভাসিতব্বো, পরো ৰা অজ্ঝেসিতব্বো. যো ভিক্খু তথারূপিং কথং কথেতুং পহোতি, সো ৰত্তব্বো ‘‘আৰুসো, সঙ্ঘমজ্ঝম্হি পঞ্হে উপ্পন্নে ত্ৰং কথেয্যাসী’’তি. অরিযো ৰা তুণ্হীভাৰো নাতিমঞ্ঞিতব্বোতি অরিযা তুণ্হী নিসীদন্তা ন বালপুথুজ্জনা ৰিয নিসীদন্তি, অঞ্ঞতরং কম্মট্ঠানং গহেত্ৰাৰ নিসীদন্তি. ইতি কম্মট্ঠানমনসিকারৰসেন তুণ্হীভাৰো অরিযো তুণ্হীভাৰো নাম, সো নাতিমঞ্ঞিতব্বো, ‘‘কিং কম্মট্ঠানানুযোগেনা’’তি নাৰজানিতব্বো, অত্তনো পতিরূপং কম্মট্ঠানং গহেত্ৰাৰ নিসীদিতব্বন্তি অত্থো.

ন উপজ্ঝাযো পুচ্ছিতব্বোতি ‘‘কো নাম তুয্হং উপজ্ঝাযো’’তি ন পুচ্ছিতব্বো. এস নযো সব্বত্থ. ন জাতীতি ‘‘খত্তিযজাতিযো ত্ৰং ব্রাহ্মণজাতিযো’’তি এৰং জাতি ন পুচ্ছিতব্বা. ন আগমোতি ‘‘দীঘভাণকো ত্ৰং মজ্ঝিমভাণকো’’তি এৰং আগমো ন পুচ্ছিতব্বো. কুলপদেসোপি খত্তিযকুলাদিৰসেনেৰ ৰেদিতব্বো. অত্রস্স পেমং ৰা দোসো ৰাতি তত্র পুগ্গলে এতেসং কারণানং অঞ্ঞতরৰসেন পেমং ৰা ভৰেয্য দোসো ৰা.

নো পরিসকপ্পিকেনাতি পরিসকপ্পকেন পরিসানুৰিধাযকেন ন ভৰিতব্বং, যং পরিসায রুচ্চতি, তদেৰ চেতেত্ৰা কপ্পেত্ৰা ন কথেতব্বন্তি অত্থো. ন হত্থমুদ্দা দস্সেতব্বাতি কথেতব্বে চ অকথেতব্বে চ সঞ্ঞাজননত্থং হত্থৰিকারো ন কাতব্বো.

অত্থং অনুৰিধিযন্তেনাতি ৰিনিচ্ছযপটিৰেধমেৰ সল্লক্খেন্তেন, ‘‘ইদং সুত্তং উপলব্ভতি, ইমস্মিং ৰিনিচ্ছযে ইদং ৰক্খামী’’তি এৰং পরিতুলযন্তেন নিসীদিতব্বন্তি অত্থো. ন চ আসনা ৰুট্ঠাতব্বন্তি ন আসনা ৰুট্ঠায সন্নিপাতমণ্ডলে ৰিচরিতব্বং. ৰিনযধরে হি উট্ঠিতে সব্বা পরিসা ৰুট্ঠহন্তি, তস্মা ন ৰুট্ঠাতব্বং. ন ৰীতিহাতব্বন্তি ন ৰিনিচ্ছযো হাপেতব্বো. ন কুম্মগ্গো সেৰিতব্বোতি ন আপত্তি দীপেতব্বা. অসাহসিকেন ভৰিতব্বন্তি ন সহসা কারিনা ভৰিতব্বং, ন সহসা দুরুত্তৰচনং কথেতব্বন্তি অত্থো. ৰচনক্খমেনাতি দুরুত্তৰাচং খমনসীলেন. হিতপরিসক্কিনাতি হিতেসিনা হিতগৰেসিনা করুণা চ করুণাপুব্বভাগো চ উপট্ঠাপেতব্বোতি অযং পদদ্ৰযেপি অধিপ্পাযো. অনসুরুত্তেনাতি ন অসুরুত্তেন, অসুরুত্তং ৰুচ্চতি ৰিগ্গাহিককথাসঙ্খাতং অসুন্দরৰচনং, তং ন কথেতব্বন্তি অত্থো. অত্তা পরিগ্গহেতব্বোতি ‘‘ৰিনিচ্ছিনিতুং ৰূপসমেতুং সক্খিস্সামি নু খো, নো’’তি এৰং অত্তা পরিগ্গহেতব্বো, অত্তনো পমাণং জানিতব্বন্তি অত্থো. পরো পরিগ্গহেতব্বোতি ‘‘লজ্জিযা নু খো অযং পরিসা সক্কা সঞ্ঞাপেতুং, উদাহু নো’’তি এৰং পরো পরিগ্গহেতব্বো. চোদকো পরিগ্গহেতব্বোতি ‘‘ধম্মচোদকো নু খো, নো’’তি এৰং পরিগ্গহেতব্বো. চুদিতকো পরিগ্গহেতব্বোতি ‘‘ধম্মচুদিতকো নু খো, নো’’তি এৰং পরিগ্গহেতব্বো. অধম্মচোদকো পরিগ্গহেতব্বোতি তস্স পমাণং জানিতব্বং. সেসেসুপি এসেৰ নযো.

ৰুত্তং অহাপেন্তেনাতি চোদকচুদিতকেহি ৰুত্তৰচনং অহাপেন্তেন. অৰুত্তং অপকাসেন্তেনাতি অনোসটং ৰত্থুং অপকাসেন্তেন. মন্দো হাসেতব্বোতি মন্দো মোমূল়্হো পগ্গণ্হিতব্বো, ‘‘ননু ত্ৰং কুলপুত্তো’’তি উত্তেজেত্ৰা অনুযোগৰত্তং কথাপেত্ৰা তস্স অনুযোগো গণ্হিতব্বো. ভীরু অস্সাসেতব্বোতি যস্স সঙ্ঘমজ্ঝং ৰা গণমজ্ঝং ৰা অনোসটপুব্বত্তা সারজ্জং উপ্পজ্জতি, তাদিসো ‘‘মা ভাযি, ৰিস্সত্থো কথযাহি, মযং তে উপত্থম্ভা ভৰিস্সামা’’তি ৰত্ৰাপি অনুযোগৰত্তং কথাপেতব্বো. চণ্ডো নিসেধেতব্বোতি অপসারেতব্বো তজ্জেতব্বো. অসুচি ৰিভাৰেতব্বোতি অলজ্জিং পকাসেত্ৰা আপত্তিং দেসাপেতব্বো. উজুমদ্দৰেনাতি যো ভিক্খু উজু সীলৰা কাযৰঙ্কাদিরহিতো, সো মদ্দৰেনেৰ উপচরিতব্বো. ধম্মেসু চ পুগ্গলেসু চাতি এত্থ যো ধম্মগরুকো হোতি, ন পুগ্গলগরুকো, অযমেৰ ধম্মেসু চ পুগ্গলেসু চ মজ্ঝত্তোতি ৰেদিতব্বো. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

চোদনাদিৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

একতিংসতিমো পরিচ্ছেদো.

৩২. গরুকাপত্তিৰুট্ঠানৰিনিচ্ছযকথা

পটিচ্ছন্নপরিৰাসকথা

২৩৬. এৰং চোদনাদিৰিনিচ্ছযং কথেত্ৰা ইদানি গরুকাপত্তিৰুট্ঠানৰিনিচ্ছযং কথেতুং ‘‘গরুকাপত্তিৰুট্ঠান’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ গরু অলহুকং পটিকরণং এতিস্সা আপত্তিযাতি গরুকা, আপজ্জিতব্বাতি আপত্তি, গরুকা চ সা আপত্তি চাতি গরুকাপত্তি, ৰুট্ঠহতে ৰুট্ঠানং, গরুকাপত্তিযা ৰুট্ঠানং গরুকাপত্তি ৰুট্ঠানং. কিং তং? সঙ্ঘাদিসেসাপত্তিতো পরিসুদ্ধভাৰো. তেনাহ ‘‘পরিৰাসমানত্তাদীহি ৰিনযকম্মেহি গরুকাপত্তিতো ৰুট্ঠান’’ন্তি. কিঞ্চাপি চতুব্বিধো পরিৰাসো, অপ্পটিচ্ছন্নপরিৰাসো পন ইধ নাধিপ্পেতোতি আহ ‘‘তিৰিধো পরিৰাসো’’তি. তথা হি ৰুত্তং সমন্তপাসাদিকাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৭৫) ‘‘তত্থ চতুব্বিধো পরিৰাসো – অপ্পটিচ্ছন্নপরিৰাসো পটিচ্ছন্নপরিৰাসো সুদ্ধন্তপরিৰাসো সমোধানপরিৰাসোতি. তেসু ‘যো সো, ভিক্খৰে, অঞ্ঞোপি অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে আকঙ্খতি পব্বজ্জং, আকঙ্খতি উপসম্পদং, তস্স চত্তারো মাসে পরিৰাসো দাতব্বো’তি এৰং মহাখন্ধকে (মহাৰ. ৮৬) ৰুত্তো তিত্থিযপরিৰাসো অপ্পটিচ্ছন্নপরিৰাসো নাম. তত্থ যং ৰত্তব্বং, তং ৰুত্তমেৰ. অযং পন ইধ অনধিপ্পেতো’’তি. ইতো পরং অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেনেৰ সুৰিঞ্ঞেয্যোতি তস্মা দুব্বিঞ্ঞেয্যট্ঠানেযেৰ ৰণ্ণযিস্সাম.

২৩৭. এৰং যো যো আপন্নো হোতি, তস্স তস্স নামং গহেত্ৰা কম্মৰাচা কাতব্বাতি এতেন পাল়িযং সব্বসাধারণৰসেন ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো, অযং ইত্থন্নামো ভিক্খূ’’তি চ ‘‘যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, সঙ্ঘো ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো’’তি চ আগতেপি কম্মৰাচাভণনকালে তথা অভণিত্ৰা ‘‘অযং বুদ্ধরক্খিতো ভিক্খূ’’তি চ ‘‘ইমস্স বুদ্ধরক্খিতস্স ভিক্খুনো’’তি চ এৰং সকসকনামং উদ্ধরিত্ৰাৰ কম্মৰাচা কাতব্বাতি দস্সেতি.

মাল়কসীমাযমেৰ ৰত্তং সমাদাতব্বং, ন ততো বহি. কস্মা? ‘‘অঞ্ঞত্থ কম্মৰাচা অঞ্ঞত্থ সমাদান’’ন্তি ৰত্তব্বদোসপ্পসঙ্গতো. অসমাদিন্নৰত্তস্স আরোচনাসম্ভৰতো, মাল়কসীমায সন্নিপতিতানং ভিক্খূনং একস্সপি অনারোচনে সতি রত্তিচ্ছেদসম্ভৰতো চ. পরিৰাসং সমাদিযামি, ৰত্তং সমাদিযামীতি ইমেসু দ্ৰীসু পদেসু একেকেন ৰা উভোহি পদেহি ৰা সমাদাতব্বং. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ‘‘একপদেনপি চেত্থ নিক্খিত্তো হোতি পরিৰাসো, দ্ৰীহি পন সুনিক্খিত্তোযেৰ, সমাদানেপি এসেৰ নযো’’তি ৰক্খমানত্তা. সমাদিযিত্ৰা তত্থেৰ সঙ্ঘস্স আরোচেতব্বং, ন তত্থ অনারোচেত্ৰা অঞ্ঞত্থ গন্তব্বং. কস্মা? ৰুট্ঠিতায পরিসায পুন সন্নিপাতেতুং দুক্করত্তা, একস্সপি ভিক্খুনো অনারোচেত্ৰা অরুণুট্ঠাপনে সতি রত্তিচ্ছেদকরত্তা.

আরোচেন্তেন এৰং আরোচেতব্বন্তি সম্বন্ধো. ‘‘অহং ভন্তে…পে… সঙ্ঘো ধারেতূ’’তি এত্তকমেৰ ৰত্ৰা যাচনে ৰিয ‘‘দুতিযম্পি ততিযম্পী’’তি অৰুত্তত্তা অচ্চাযিককরণে সতি একৰারং আরোচিতেপি উপপন্নমেৰাতি দট্ঠব্বং. ৰেদিযামহং ভন্তে, ৰেদিযতীতি মং সঙ্ঘো ধারেতূতি এত্থ ‘‘ৰেদিযামীতি চিত্তেন সম্পটিচ্ছিত্ৰা সুখং অনুভৰামি, ন তপ্পচ্চযা অহং দুক্খিতোতি অধিপ্পাযো’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. চূল়ৰগ্গ ৩.৯৭) ৰুত্তং. এত্থ চ ‘‘সুখং ৰেদেমি ৰেদন’’ন্তিআদীসু ৰিয পি-সদ্দো অনুভৰনত্থো হোতি. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. চূল়ৰগ্গ ৯৭) পন ‘‘ৰেদিযামীতি জানেমি, চিত্তেন সম্পটিচ্ছিত্ৰা সুখং অনুভৰামি, ন তপ্পচ্চযা অহং দুক্খিতোতি অধিপ্পাযোতি লিখিত’’ন্তি ৰুত্তং. এত্থ পন ‘‘দীপঙ্করো লোকৰিদূ’’তিআদীসু ৰিয ঞাণত্থো অনুভৰনত্থো চ. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.৯৭) পন ‘‘ৰেদিযামহন্তি জানাপেমহং, আরোচেমীতি অত্থো, অনুভৰামীতিপিস্স অত্থং ৰদন্তি. পুরিমং পন পসংসন্তি আরোচনৰচনত্তা’’তি. এত্থ তু –

‘‘সম্পন্নং সালিকেদারং, সুৰা খাদন্তি ব্রাহ্মণ;

পটিৰেদেমি তে ব্রহ্মে, ন নং ৰারেতুমুস্সহে’’তি. –

আদীসু ৰিয আরোচনত্থোতি দট্ঠব্বো.

আরোচেত্ৰা…পে… নিক্খিপিতব্বন্তি দুক্কটপরিমোচনত্থং ৰুত্তং. কেচি পন ‘‘তদহেৰ পুন ৰত্তং সমাদিযিত্ৰা অরুণং উট্ঠাপেতুকামস্স রত্তিচ্ছেদপরিহারত্থম্পী’’তি ৰদন্তি. যস্স মাল়কে নারোচিতং, তস্স আরোচেত্ৰা নিক্খিপিতব্বং. যস্স আরোচিতং, তস্স পুন আরোচনকিচ্চং নত্থি, কেৰলং নিক্খিপিতব্বমেৰ. ‘‘সভাগা ভিক্খূ ৰসন্তী’’তি ৰুত্তত্তা ৰিসভাগানং ৰসনট্ঠানে ৰত্তং অসমাদিযিত্ৰা বহি এৰ কাতুম্পি ৰট্টতীতি দট্ঠব্বং. দ্ৰে লেড্ডুপাতে অতিক্কমিত্ৰাতি ইদং ৰিহারে ভিক্খূনং সজ্ঝাযাদিসদ্দসৰনূপচারৰিজহনত্থং ৰুত্তং, মহামগ্গতো ওক্কম্মাতি ইদং মগ্গপটিপন্নানং ভিক্খূনং সৰনূপচারাতিক্কমনত্থং, গুম্বেন ৰাতিআদি দস্সনূপচারৰিজহনত্থং. সোপি কেনচি কম্মেন পুরেঅরুণে এৰ গচ্ছতীতি ইমিনা আরোচনায কতায সব্বেসু ভিক্খূসু বহিৰিহারং গতেসুপি ঊনেগণেচরণদোসো ৰা ৰিপ্পৰাসদোসো ৰা ন হোতি আরোচনত্থত্তা সহৰাসস্সাতি দস্সেতি. তেনাহ ‘‘অযঞ্চা’’তিআদি. অনিক্খিত্তৰত্তেন অন্তোউপচারগতানং সব্বেসম্পি আরোচেতব্বা. ‘‘অযং নিক্খিত্তৰত্তস্স পরিহারো’’তি ৰুত্তং, তত্থ নিক্খিত্তৰত্তস্সাতি ৰত্তং নিক্খিপিত্ৰা পরিৰসন্তস্সাতি অত্থো. অযং পনেত্থ থেরস্স অধিপ্পাযো – ৰত্তং নিক্খিপিত্ৰা পরিৰসন্তস্স উপচারগতানং সব্বেসং আরোচনকিচ্চং নত্থি, দিট্ঠরূপানং সুতসদ্দানং আরোচেতব্বং, অদিট্ঠঅসুতানম্পি অন্তোদ্ৰাদসহত্থগতানং আরোচেতব্বং. ইদং ৰত্তং নিক্খিপিত্ৰা পরিৰসন্তস্স লক্খণন্তি. থেরস্সাতি মহাপদুমত্থেরস্স.

২৩৮. কুক্কুচ্চৰিনোদনত্থাযাতি ইমেসু পটিচ্ছন্নদিৰসপ্পমাণেন পরিৰসিতদিৰসেসু ‘‘সিযুং নু খো তিৰিধরত্তিচ্ছেদকারণযুত্তানি কানিচি দিৰসানি, এৰং সতি অপরিপুণ্ণপরিৰাসদিৰসত্তা ন মানত্তারহো ভৰেয্য, অসতি চ মানত্তারহভাৰে মানত্তং দিন্নম্পি অদিন্নংযেৰ ভৰেয্য, এৰঞ্চ সতি আপন্নাপত্তিতো ৰুট্ঠানং ন ভৰেয্যা’’তি ইমস্স ৰিনযকুক্কুচ্চস্স ৰিনোদনত্থায. একেন ৰা দ্ৰীহি ৰা তীহি ৰা দিৰসেহি অধিকতরানি দিৰসানি পরিৰসিত্ৰা ননু চাযং পরিৰুত্থপরিৰাসো, তস্মানেন মানত্তমেৰ যাচিতব্বং, অথ কস্মা ৰত্তং সমাদিযিত্ৰা মানত্তং যাচিতব্বন্তি আহাতি চোদনং মনসি করোন্তেন ৰুত্তং ‘‘অযঞ্হি ৰত্তে সমাদিন্নে’’তিআদি. হি যস্মা অযং ভিক্খু ৰত্তে সমাদিন্নে এৰ মানত্তারহো হোতি, ন অসমাদিন্নে, ইতি তস্মা ৰত্তং সমাদিযিত্ৰা মানত্তং যাচিতব্বন্তি সম্বন্ধো. ননু চ কম্মৰাচাযং ‘‘সো পরিৰুত্থপরিৰাসো সঙ্ঘং মানত্তং যাচতি’’ইচ্চেৰ ৰুত্তং, ন ৰুত্তং ‘‘সমাদিন্নৰত্তো’’তি, অথ কস্মা ‘‘ৰত্তে সমাদিন্নে এৰ মানত্তারহো হোতী’’তি ৰুত্তন্তি চোদনং সন্ধাযাহ ‘‘নিক্খিত্তৰত্তেন পরিৰুত্থত্তা’’তি. যস্মা অযং ভিক্খু নিক্খিত্তৰত্তেন হুত্ৰা পরিৰুত্থো হোতি, নো অনিক্খিত্তৰত্তেন, তস্মা নিক্খিত্তৰত্তেন হুত্ৰা পরিৰুত্থত্তা অযং ভিক্খু ৰত্তে সমাদিন্নে এৰ মানত্তারহো হোতি, নো অসমাদিন্নেতি যোজনা. তথা হি ৰুত্তং ‘‘অনিক্খিত্তৰত্তস্স পন পুন সমাদানকিচ্চং নত্থি. সো হি পটিচ্ছন্নদিৰসাতিক্কমেনেৰ মানত্তারহো হোতি, তস্মা তস্স মানত্তং দাতব্বমেৰা’’তি.

চতূহি পঞ্চহি ৰা ভিক্খূহি সদ্ধিন্তি ঊনেগণেচরণদোসা ৰিমুচ্চনত্থং. পরিক্খিত্তস্স ৰিহারস্স পরিক্খেপতোতিআদি কিঞ্চাপি পাল়িযং নত্থি, অথ খো অট্ঠকথাচরিযানং ৰচনেন তথা এৰ পটিপজ্জিতব্বন্তি চ ৰুত্তং. ‘‘অত্থিভাৰং সল্লক্খেত্ৰাতি দ্ৰাদসহত্থে উপচারে সল্লক্খেত্ৰা, অনিক্খিত্তৰত্তানং উপচারসীমায আগতভাৰং সল্লক্খেত্ৰা সহৰাসাদিকং ৰেদিতব্বন্তি চ ৰুত্তং. ‘নিক্খিপন্তেন আরোচেত্ৰা নিক্খিপিতব্বং পযোজনং অত্থী’তি চ ৰুত্তং, ন পন তং পযোজনং দস্সিত’’ন্তি ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. চূল়ৰগ্গ ৯৭) ৰুত্তং, ৰত্তভেদদুক্কটা মুচ্চনপযোজনং হোতীতি ৰেদিতব্বং.

২৩৯. অব্ভানং কাতুং ন ৰট্টতীতি কতম্পি অকতমেৰ হোতীতি অত্থো. ‘‘তেনাপি ৰত্তং সমাদিযিত্ৰা আরোচেত্ৰা অব্ভানং যাচিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তত্তা অব্ভানযাচনত্থং মানত্তস্স সমাদিযনকালেপি আরোচেতব্বমেৰ. পুব্বে মানত্তচারিতকালে আরোচিতমেৰাতি অনারোচেত্ৰা অব্ভানং ন যাচিতব্বন্তি ৰিঞ্ঞাযতি. এৰং মানত্তযাচনকালেপি পরিৰাসং সমাদিযিত্ৰা আরোচেতব্বমেৰাতি দট্ঠব্বং.

২৪০. চিণ্ণমানত্তো ভিক্খু অব্ভেতব্বোতি চিণ্ণমানত্তস্স চ অব্ভানারহস্স চ নিন্নানাকরণত্তা ৰুত্তং. অঞ্ঞথা ‘‘অব্ভানারহো অব্ভেতব্বো’’তি ৰত্তব্বং সিযা. উক্খেপনীযকম্মকতোপি অত্তনো লদ্ধিগ্গহণৰসেন সভাগভিক্খুম্হি সতি তস্স অনারোচাপেতুং ন লভতি.

‘‘অনন্তরাযিকস্স পন অন্তরাযিকসঞ্ঞায ছাদযতো অচ্ছন্নাৰা’’তি পাঠো. অৰেরিভাৰেন সভাগো অৰেরিসভাগো. ‘‘সভাগসঙ্ঘাদিসেসং আপন্নস্স পন সন্তিকে আৰি কাতুং ন ৰট্টতী’’তি পসঙ্গতো ইধেৰ পকাসিতং. লহুকেসু পটিক্খেপো নত্থি. তত্থ ঞত্তিযা আৰি কত্ৰা উপোসথং কাতুং অনুঞ্ঞাতত্তা লহুকসভাগং আৰি কাতুং ৰট্টতীতি. সভাগসঙ্ঘাদিসেসং পন ঞত্তিযা আরোচনং ন ৰট্টতীতি কির. ‘‘তস্স সন্তিকে তং আপত্তিং পটিকরিস্সতীতি (মহাৰ. ১৭১) ৰুত্তত্তা লহুকস্সেৰাযং সমনুঞ্ঞাতা. ন হি সক্কা সুদ্ধস্স একস্স সন্তিকে সঙ্ঘাদিসেসস্স পটিকরণং কাতু’’ন্তি লিখিতং. লহুকেসুপি সভাগং আৰি কাতুং ন ৰট্টতীতি. তস্মা এৰ হি ঞত্তিযা আৰিকরণং অনুঞ্ঞাতং, ইতরথা তং নিরত্থকং সিযা. অঞ্ঞমঞ্ঞারোচনস্স ৰট্টতি, ততো ন ৰট্টতীতি দীপনত্থমেৰ ঞত্তিযা আৰিকরণমনুঞ্ঞাতং, তেনেৰ ইধ ‘‘সভাগসঙ্ঘাদিসেসং আপন্নস্সা’’তিআদি ৰুত্তং, অযমত্থো ‘‘এত্তাৰতা তে দ্ৰে নিরাপত্তিকা হোন্তি, তেসং সন্তিকে সেসেহি সভাগাপত্তিযো দেসেতব্বা’’তি ৰচনেন কঙ্খাৰিতরণিযম্পি (কঙ্খা. অট্ঠ. নিদানৰণ্ণনা) পকাসিতোৰ. সঙ্ঘাদিসেসং পন ঞত্তিযা আরোচেত্ৰা উপোসথং কাতুং ৰট্টতি. তস্সা ঞত্তিযা অযমত্থো – যদা সুদ্ধং ভিক্খুং পস্সিস্সতি, তস্স সন্তিকে অঞ্ঞমঞ্ঞারোচনৰসেন পটিকরিস্সতি, এৰং পটিকতে ‘‘ন চ, ভিক্খৰে, সাপত্তিকেন পাতিমোক্খং সোতব্বং, যো সুণেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (চূল়ৰ. ৩৮৬) ৰুত্তাপত্তিতো মোক্খো হোতি, তস্মা ‘‘গরুকং ৰা হোতু লহুকং ৰা, ঞত্তিযা আৰি কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. উভোসু নযেসু যুত্ততরং গহেতব্বং. ‘‘নামঞ্চেৰ আপত্তি চাতি তেন তেন ৰীতিক্কমেনাপন্নাপত্তি আপত্তি. নামন্তি তস্সা আপত্তিযা নাম’’ন্তি লিখিতং. আরোচেত্ৰা নিক্খিপিতব্বন্তি এত্থ আরোচনং ৰত্তভেদদুক্কটপরিহরণপ্পযোজনন্তি ৰেদিতব্বং.

‘‘সতিযেৰ অন্তরাযে অন্তরাযিকসঞ্ঞী ছাদেতি, অচ্ছন্না হোতি. অন্তরাযিকস্স পন অন্তরাযিকসঞ্ঞায ৰা অনন্তরাযিকসঞ্ঞায ৰা ছাদযতো অচ্ছন্নাৰা’’তিপি পাঠো. অৰেরীতি হিতকামো. উদ্ধস্তে অরুণেতি উট্ঠিতে অরুণে. সুদ্ধস্স সন্তিকেতি সভাগসঙ্ঘাদিসেসং অনাপন্নস্স সন্তিকে. ৰত্থুন্তি অসুচিমোচনাদিৰীতিক্কমং. সুক্কৰিস্সট্ঠীতি ৰত্থু চেৰ গোত্তঞ্চাতি ‘‘সুক্কৰিস্সট্ঠী’’তি ইদং অসুচিমোচনলক্খণস্স ৰীতিক্কমস্স পকাসনতো ৰত্থু চেৰ হোতি, সজাতিযসাধারণৰিজাতিযৰিনিৰত্তসভাৰায সুক্কৰিস্সট্ঠিযা এৰ পকাসনতো গোত্তঞ্চ হোতীতি অত্থো. গং তাযতীতি হি গোত্তং. সঙ্ঘাদিসেসোতি নামঞ্চেৰ আপত্তি চাতি সঙ্ঘাদিসেসোতি তেন তেন ৰীতিক্কমেন আপন্নস্স আপত্তিনিকাযস্স নামপকাসনতো নামঞ্চেৰ হোতি, আপত্তিসভাৰতো আপত্তি চ.

সুদ্ধস্সাতি সভাগসঙ্ঘাদিসেসং অনাপন্নস্স, ততো ৰুট্ঠিতস্স ৰা. অঞ্ঞস্মিন্তি সুদ্ধন্তপরিৰাসৰসেন আপত্তিৰুট্ঠানতো অঞ্ঞস্মিং আপত্তিৰুট্ঠানে. পটিচ্ছাদিযিত্থাতি পটিচ্ছন্না. কা সা? আপত্তি. দিৰসাদীহি পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ৰসনং পরিৰাসো. কো সো? ৰিনযকম্মকরণং. পটিচ্ছন্নায আপত্তিযা পরিৰাসো পটিচ্ছন্নপরিৰাসো.

পটিচ্ছন্নপরিৰাসকথা নিট্ঠিতা.

সুদ্ধন্তপরিৰাসকথা

২৪২. সুজ্ঝনং সুদ্ধো, কো সো? আপত্তিৰিগমো. অমতি ওসানভাৰং গচ্ছতীতি অন্তো, সুদ্ধো অন্তো যস্স পরিৰাসস্সাতি সুদ্ধন্তো, সুদ্ধন্তো চ সো পরিৰাসো চাতি সুদ্ধন্তপরিৰাসো, সুদ্ধকালং পরিযন্তং কত্ৰা অসুদ্ধকালপ্পমাণেন পরিচ্ছিন্দিত্ৰা কতপরিৰাসো.

সুদ্ধন্তপরিৰাসকথা নিট্ঠিতা.

ওধানসমোধানপরিৰাসকথা

২৪৩. সমোধীযতে সমোধানং, নানাকালিকা নানাৰত্থুকা আপত্তিযো অগ্ঘাদিৰসেন সমোধানং একীকরণং, সমোধানেত্ৰা কতো পরিৰাসো সমোধানপরিৰাসোতি ৰিগ্গহো. কম্মৰাচাযং ‘‘পটিকস্সিতো সঙ্ঘেন ইত্থন্নামো ভিক্খু অন্তরা সম্বহুলানং আপত্তীনং অপ্পটিচ্ছন্নানং মূলাযপটিকস্সনা, খমতি সঙ্ঘস্স, তস্মা তুণ্হী, এৰমেতং ধারযামী’’তি এত্থ গত্যত্থধাতুযা কম্মনি চ নযনত্থধাতুযা কম্মনি চ তদত্থসম্পদানে চ ৰিভত্তিপরিণামে চাতি ইমেসু চতূসু ঠানেসু আযাদেসস্স ৰুত্তত্তা, পটিপুব্বকসধাতুযা চ নযনত্থত্তা ‘‘মূলাযা’’তি ইদং ‘‘পটিকস্সিতো’’তি এত্থ কম্মং, তস্মা ‘‘পটিকস্সিতো…পে… মূলায’’ ইতি এত্তকমেৰ ভৰিতব্বং, ন ‘‘মূলাযপটিকস্সনা’’তি এৰং মঞ্ঞমানা সদ্দৰিদুনো ‘‘পটিকস্সনা’’তি ইদং অধিকন্তি ৰা ৰদেয্যুং মক্খেয্যুং ৰা, ন পনেতং ৰত্তব্বং. নৰপাঠেসুযেৰ অযং পাঠো সদ্দলক্খণযুত্তো ৰা অযুত্তো ৰাতি চিন্তেতব্বো, ন পন পাল়িযট্ঠকথাদিতো আগতেসু পোরাণপাঠেসু. তেসু পন কথং যোজিযমানো অযং পাঠো সদ্দযুত্তিযা চ অত্থযুত্তিযা চ সমন্নাগতো ভৰেয্যাতি যোজনাকারোযেৰ চিন্তেতব্বো. অযঞ্চ পাঠো পোরাণপাল়িপাঠোৰ, তস্মা ‘‘মূলাযপটিকস্সনা’’তি ইদং করণৰসেন ৰিপরিণামেত্ৰা ‘‘মূলাযপটিকস্সনায পটিকস্সিতো’’তি যোজেতব্বং.

কথং পনেতস্স পোরাণপাঠভাৰো জানিতব্বোতি? পকরণে আগতত্তা. ৰুত্তঞ্হি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.১০২) ‘‘পাল়িযং পটিকস্সিতো সঙ্ঘেন উদাযি ভিক্খু অন্তরা একিস্সা আপত্তিযা…পে… মূলাযপটিকস্সনাতি ইদং করণৰসেন ৰিপরিণামেত্ৰা মূলাযপটিকস্সনায পটিকস্সিতোতি যোজেতব্ব’’ন্তি. অথ ৰা ‘‘মূলায পটিকস্সনা মূলাযপটিকস্সনা’’তি অলুত্তসমাসৰসেন উত্তরপদেন সমাসং কত্ৰা সঙ্ঘেন ইত্থন্নামো ভিক্খু অন্তরা সম্বহুলানং আপত্তীনং অপ্পটিচ্ছন্নানং হেতু পটিকস্সিতো. সা মূলাযপটিকস্সনা খমতি সঙ্ঘস্সাতি যোজেতব্বং. তথা হি ৰুত্তং তত্থেৰ (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.১০২) ‘‘অথ ৰা মূলাযপটিকস্সনা খমতি সঙ্ঘস্সাতি উত্তরপদেন সহ পচ্চত্তৰসেনেৰ যোজেতুম্পি ৰট্টতী’’তি.

তং দেন্তেন পঠমং মূলায পটিকস্সিত্ৰা পচ্ছাপরিৰাসো দাতব্বোতি এত্থ তং ওধানসমোধানপরিৰাসং দেন্তেন পঠমং তং ভিক্খুং মূলায পটিকস্সিত্ৰা মূলদিৰসে আকড্ঢিত্ৰা তস্স অন্তরাপত্তিযা সমোধানপরিৰাসো দাতব্বোতি অত্থো. যথা কিং ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.১০২) ‘‘উদাযিং ভিক্খুং অন্তরা একিস্সা আপত্তিযা…পে… মূলায পটিকস্সিত্ৰাতি এত্থ অন্তরা একিস্সা আপত্তিযা হেতুভূতায উদাযিং ভিক্খুং মূলায পটিকস্সিত্ৰা মূলদিৰসে আকড্ঢিত্ৰা তস্সা অন্তরাপত্তিযা সমোধানপরিৰাসং দেতূতি যোজনা’’তি ৰুত্তং. মহাসুমত্থেরৰাদে আৰিকারাপেত্ৰা ৰিস্সজ্জেতব্বোতি তস্স অতেকিচ্ছভাৰং তেনেৰ সঙ্ঘস্স পাকটং কারেত্ৰা লজ্জীগণতো ৰিযোজনৰসেন ৰিস্সজ্জেতব্বোতি অত্থো.

ওধানসমোধানপরিৰাসকথা নিট্ঠিতা.

অগ্ঘসমোধানপরিৰাসকথা

২৪৪. অগ্ঘেন অগ্ঘৰসেন অরহৰসেন সমোধানং অগ্ঘসমোধানং, আপন্নাসু সম্বহুলাসু আপত্তীসু যা আপত্তিযো চিরতরপ্পটিচ্ছন্নাযো, তাসং অগ্ঘেন সমোধায তাসং রত্তিপরিচ্ছেদৰসেন অৰসেসানং ঊনতরপ্পটিচ্ছন্নানং আপত্তীনং পরিৰাসো দীযতি, অযং ৰুচ্চতি অগ্ঘসমোধানো . সতং আপত্তিযোতি কাযসংসগ্গাদিৰসেন একদিৰসে আপন্না সতং আপত্তিযো. দসসতন্তি সহস্সআপত্তিযো. রত্তিসতং ছাদযিত্ৰানাতি যোজেতব্বং. ‘‘অগ্ঘসমোধানো নাম সভাগৰত্থুকাযো সম্বহুলা আপত্তিযো আপন্নস্স বহুরত্তিং পটিচ্ছাদিতাপত্তিযং নিক্খিপিত্ৰা দাতব্বো, ইতরো নানাৰত্থুকানং ৰসেনাতি অযমেতেসং ৰিসেসো’’তি ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. চূল়ৰগ্গ ১০২) ৰুত্তং.

অগ্ঘসমোধানপরিৰাসকথা নিট্ঠিতা.

২৪৬. লিঙ্গপরিৰত্তনককথাযং যদি কস্সচি ভিক্খুনো ইত্থিলিঙ্গং পাতু ভৰেয্য, কিং তেন পুন উপজ্ঝা গহেতব্বা, পুন উপসম্পদা কাতব্বা, কিং ভিক্খূপসম্পদাতো পট্ঠায ৰস্সগণনা কাতব্বা, উদাহু ইতো পট্ঠাযাতি পুচ্ছায সতি তং পরিহরিতুমাহ ‘‘সচে’’তিআদি. এৰং সন্তে সা ভিক্খুনী ভিক্খূনং মজ্ঝেযেৰ ৰসিতব্বং ভৰেয্যাতি চোদনং সন্ধাযাহ ‘‘অপ্পতিরূপ’’ন্তিআদি. এৰং সন্তে ভিক্খুভূতকালে আপজ্জিতাপত্তিযো কথং কাতব্বাতি চোদনং মনসি কত্ৰা আহ ‘‘যা দেসনাগামিনিযো ৰা’’তিআদি. তত্থ ভিক্খূনং ভিক্খুনীহি সাধারণাতি সঞ্চরিত্তাদযো. অসাধারণাতি সুক্কৰিস্সট্ঠিআদযো. হোতু ভগৰতো অনুঞ্ঞাতৰসেন লিঙ্গে পরিৰত্তে অসাধারণাপত্তীহি ৰুট্ঠিতভাৰো, পুন পকতিলিঙ্গে উপ্পন্নে পুন আপত্তি সিযাতি আসঙ্কং পরিহরিতুং ‘‘পুন পকতিলিঙ্গে’’তিআদি ৰুত্তং. ইদানি তমত্থং পাল়িযা সাধেতুং ‘‘ৰুত্তঞ্চেত’’ন্তিআদিমাহ. তস্সত্থো পঠমপারাজিকৰণ্ণনায টীকাসু (সারত্থ. টী. ২.৬৯; ৰজির. টী. পারাজিক ৬৯) ৰুত্তনযেনেৰ দট্ঠব্বো, ইধ পন গরুকাপত্তিৰুট্ঠানকথাভূতত্তা সাযেৰ কথা ৰুচ্চতে.

২৪৭. তত্থ ভিক্খুনীহি সাধারণায পটিচ্ছন্নায আপত্তিযাতি সঞ্চরিত্তাদিআপত্তিযা, হেত্ৰত্থে চেতং করণৰচনং. পরিৰসন্তস্সাতি অনাদরে সামিৰচনং. পক্খমানত্তমেৰ দাতব্বং, ন পুন পরিৰাসো দাতব্বো ভিক্খুনিভাৰে অপরিৰাসারহত্তাতি অধিপ্পাযো. মানত্তং চরন্তস্সাতি অনাদরেযেৰ সামিৰচনং, ছারত্তমানত্তে আচিণ্ণেযেৰ পরিৰত্ততি, পুন পক্খমানত্তমেৰ দাতব্বন্তি. তেন ৰক্খতি ‘‘সচে চিণ্ণমানত্তস্সা’’তিআদি. অকুসলৰিপাকে পরিক্খীণেতি পুরিসিন্দ্রিযস্স অন্তরধানং সন্ধায ৰুত্তং. ইত্থিন্দ্রিযপতিট্ঠানং পন কুসলৰিপাকমেৰ. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং ‘‘উভযম্পি অকুসলেন অন্তরধাযতি, কুসলেন পটিলব্ভতী’’তি. ছারত্তং মানত্তমেৰ দাতব্বং, ন পরিৰাসো দাতব্বো, ন ৰা পক্খমানত্তং দাতব্বং.

‘‘অযং পন ৰিসেসো’’তি ৰত্ৰা তং ৰিসেসং দস্সেতুমাহ ‘‘সচে’’তিআদি. পরিৰাসদানং নত্থি, ছারত্তং মানত্তমেৰ দাতব্বং. কস্মা? ভিক্খুনিকালে পটিচ্ছন্নত্তা. ভিক্খুকালে ছন্নাযেৰ হি আপত্তি পরিৰাসারহা হোতি, নো ভিক্খুনিকালেতি অযমেতাসং ৰিসেসো. পক্খমানত্তং চরন্তিযাতি অনাদরে সামিৰচনং, পক্খমানত্তে আচিণ্ণেযেৰাতি অত্থো. তথা হি ৰক্খতি ‘‘চিণ্ণমানত্তাযা’’তিআদি. ছারত্তং মানত্তং চরন্তস্সাতিআদি ৰুত্তনযমেৰ.

পরিৰাসৰিনিচ্ছযকথা

ইদানি সঙ্ঘাদিসেসাপত্তি যস্মা সাৰসেসগরুকাপত্তি হোতি সতেকিচ্ছা, তস্মা যথা নাম রোগাতুরো পুগ্গলো কিঞ্চি অত্তনো হিতসুখকারণং কাতুং ন সক্কোতি, তমেনং কারুণিকো তিকিচ্ছকো করুণাসঞ্চোদিতো তিকিচ্ছং কত্ৰা গেলঞ্ঞতো ৰুট্ঠাপেত্ৰা হিতসুখং জনেতি, এৰং সঙ্ঘাদিসেসাপত্তিসমঙ্গী পুগ্গলো আণাৰীতিক্কমন্তরাযিকভাৰতো সগ্গমোক্খমগ্গং সোধেতুং ন সক্কোতি, তমেনং মহাকারুণিকো ভগৰা মহাকরুণায সঞ্চোদিতমানসো অনেকেহি নযেহি আপত্তিতো ৰুট্ঠানং কত্ৰা সগ্গমোক্খসুখে পতিট্ঠপেতি, ভগৰতো অধিপ্পাযঞ্ঞুনো অট্ঠকথাচরিযাপি অনেকেহি কারণেহি ভগৰতো ৰচনস্স অত্থং পকাসেত্ৰা ৰিসুদ্ধকামানং নযং দেন্তি, তথা টীকাচরিযাদযোপি. এৰং দিন্নে পন নযে যোনিসো মনসি কাতুং সক্কোন্তা পণ্ডিতা যথানুসিট্ঠং পটিপজ্জন্তি, অসক্কোন্তা অঞ্ঞথা অত্থং গহেত্ৰা ন যথানুসিট্ঠং পটিপজ্জন্তি, তেসং দিট্ঠানুগতিং অনুগচ্ছন্তা সিস্সাদযোপি তথেৰ করোন্তি, তস্মা ভগৰতো ৰচনঞ্চ পুব্বেনাপরং সংসন্দিত্ৰা অট্ঠকথাটীকাদিৰচনঞ্চ সম্মা তুলযিত্ৰা তথতো ভগৰতো অধিপ্পাযং ঞত্ৰা যথানুসিট্ঠং পটিপজ্জন্তেহি গরুকাপত্তিতো ৰুট্ঠহনত্থং যোগো করণীযো.

তস্মা যদা ভিক্খূ আগচ্ছন্তি ৰিনযধরস্স সন্তিকং ‘‘গরুকাপত্তিৰুট্ঠানং করিস্সামা’’তি, তদা ৰিনযধরেন ‘‘ত্ৰং কতরাপত্তিং আপন্নো’’তি পুচ্ছিতব্বো. ‘‘সঙ্ঘাদিসেসং আপন্নো’’তি ৰুত্তে ‘‘কতরসঙ্ঘাদিসেস’’ন্তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইমং নামা’’তি ৰুত্তে সুক্কৰিস্সট্ঠিযং মোচেতুকামচেতনা, উপক্কমো, মুচ্চনন্তি তীণি অঙ্গানি. কাযসংসগ্গে মনুস্সিত্থী, ইত্থিসঞ্ঞিতা, কাযসংসগ্গরাগো, তেন রাগেন ৰাযামো, হত্থগ্গাহাদিসমাপজ্জনন্তি পঞ্চ অঙ্গানি. দুট্ঠুল্লৰাচাযং মনুস্সিত্থী, ইত্থিসঞ্ঞিতা, দুট্ঠুল্লৰাচস্সাদরাগো, তেন রাগেন ওভাসনং, তঙ্খণৰিজাননন্তি পঞ্চ অঙ্গানি. অত্তকামে মনুস্সিত্থী, ইত্থিসঞ্ঞিতা, অত্তকামপারিচরিযায রাগো, তেন রাগেন ৰণ্ণভণনং, তঙ্খণৰিজাননন্তি পঞ্চ অঙ্গানি. সঞ্চরিত্তে যেসু সঞ্চরিত্তং সমাপজ্জতি, তেসং মনুস্সজাতিকতা, নালংৰচনীযতা, পটিগ্গণ্হনৰীমংসনপচ্চাহরণানীতি পঞ্চ অঙ্গানি. কুটিকারে উল্লিত্তাদীনং অঞ্ঞতরতা, হেট্ঠিমপমাণসম্ভৰো, অদেসিতৰত্থুকতা, পমাণাতিক্কন্ততা, অত্তুদ্দেসিকতা, ৰাসাগারতা, লেপঘটনাতি সত্ত পমাণযুত্তাদীসু ছধা অঙ্গানি. ৰিহারকারে তানিযেৰ ছ অঙ্গানি. দুট্ঠদোসে যং চোদেতি, তস্স উপসম্পন্নোতি সঙ্খ্যুপগমনং, তস্মিং সুদ্ধসঞ্ঞিতা, যেন পারাজিকেন চোদেতি, তস্স দিট্ঠাদিৰসেন অমূলকতা, চাৰনাধিপ্পাযেন সম্মুখাচোদনা, তস্স তঙ্খণৰিজাননন্তি পঞ্চ অঙ্গানি. অঞ্ঞভাগিযে অঞ্ঞভাগিযস্স অধিকরণস্স কঞ্চিদেসং লেসমত্তং উপাদিযনতা, পুরিমানি পঞ্চাতি ছ অঙ্গানি. সঙ্ঘভেদে ভেদায পরক্কমনং, ধম্মকম্মেন সমনুভাসনং, কম্মৰাচাপরিযোসানং, অপ্পটিনিস্সজ্জনন্তি চত্তারি অঙ্গানি. ভেদানুৰত্তকে অঙ্গেসু যথা তত্থ পরক্কমনং, এৰং ইধ অনুৰত্তনন্তি চত্তারি অঙ্গানি. দুব্বচে অঙ্গেসু যথা তত্থ পরক্কমনং, এৰং ইধ অৰচনীযকরণতাতি চত্তারি অঙ্গানি. কুলদূসকে অঙ্গেসু যথা তত্থ পরক্কমনং, এৰং ইধ ছন্দাদীহি পাপনন্তি চত্তারি অঙ্গানি. ইতি ইমানি অঙ্গানি সোধেত্ৰা সচে অঙ্গপারিপূরী হোতি, ‘‘সঙ্ঘাদিসেসো’’তি ৰত্তব্বো. নো চে, ‘‘নাযং সঙ্ঘাদিসেসো, থুল্লচ্চযাদীসু অঞ্ঞতরাপত্তী’’তি ৰত্ৰা ‘‘নাযং ৰুট্ঠানগামিনী, দেসনাগামিনী অযং আপত্তি, তস্মা পতিরূপস্স ভিক্খুস্স সন্তিকে দেসেহী’’তি ৰত্ৰা দেসাপেতব্বো.

অথ পন অনাপত্তিচ্ছাযা পঞ্ঞাযতি, ‘‘অনাপত্তী’’তি ৰত্ৰা উয্যোজেতব্বা. সচে পন সঙ্ঘাদিসেসচ্ছাযা পঞ্ঞাযতি, ‘‘ত্ৰং ইমং আপত্তিং আপজ্জিত্ৰা ছাদেসি, ন ছাদেসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ন ছাদেমী’’তি ৰুত্তে ‘‘তেন হি ত্ৰং ন পরিৰাসারহো, মানত্তারহোৰ হোতী’’তি ৰত্তব্বো. ‘‘ছাদেমী’’তি পন ৰুত্তে ‘‘দসসু আকারেসু অঞ্ঞতরকারণেন ছাদেসি, উদাহু অঞ্ঞকারণেনা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘দসসু অঞ্ঞতরকারণেনা’’তি ৰুত্তে ‘‘এৰম্পি মানত্তারহো হোতি, ন পরিৰাসারহো’’তি ৰত্তব্বো. অথ ‘‘অঞ্ঞকারণেনা’’তি ৰদতি, এৰং সন্তেপি ‘‘ত্ৰং আপত্তিআপন্নভাৰং জানন্তো পটিচ্ছাদেসি, উদাহু অজানন্তো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘অজানন্তো পটিচ্ছাদেমী’’তি ৰুত্তে চ ‘‘আপত্তিআপন্নভাৰং সরন্তো পটিচ্ছাদেসি, উদাহু ৰিসরিত্ৰা পটিচ্ছাদেসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ৰিসরিত্ৰা পটিচ্ছাদেমী’’তি ৰুত্তে চ ‘‘আপত্তিআপন্নভাৰে ৰেমতিকো হুত্ৰা পটিচ্ছাদেসি, উদাহু নিব্বেমতিকো হুত্ৰা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ৰেমতিকো হুত্ৰা’’তি ৰুত্তে চ ‘‘ন ত্ৰং পরিৰাসারহো, মানত্তারহোৰ হোতী’’তি ৰত্তব্বো.

অথ ‘‘জানন্তো পটিচ্ছাদেমী’’তি ৰুত্তে চ ‘‘সরন্তো পটিচ্ছাদেমী’’তি ৰুত্তে চ ‘‘নিব্বেমতিকো হুত্ৰা পটিচ্ছাদেমী’’তি ৰুত্তে চ ‘‘ত্ৰং পরিৰাসারহো’’তি ৰত্তব্বো. ৰুত্তঞ্হেতং সমুচ্চযক্খন্ধকে (চূল়ৰ. ১৪৪) ‘‘সো এৰং ৰদতি ‘যাযং, আৰুসো, আপত্তি জানপটিচ্ছন্না, ধম্মিকং তস্সা আপত্তিযা পরিৰাসদানং, ধম্মত্তা রুহতি. যা চ খ্ৰাযং, আৰুসো, আপত্তি অজানপ্পটিচ্ছন্না, অধম্মিকং তস্সা আপত্তিযা পরিৰাসদানং, অধম্মত্তা ন রুহতি. একিস্সা, আৰুসো, আপত্তিযা ভিক্খু মানত্তারহো’’’তি চ, ‘‘সো এৰং ৰদতি ‘যাযং আপত্তি সরমানপটিচ্ছন্না, ধম্মিকং তস্সা আপত্তিযা পরিৰাসদানং, ধম্মত্তা রুহতি. যা চ খ্ৰাযং আপত্তি অসরমানপটিচ্ছন্না, অধম্মিকং তস্সা আপত্তিযা পরিৰাসদানং, অধম্মত্তা ন রুহতি. একিস্সা, আৰুসো, আপত্তিযা ভিক্খু মানত্তারহো’’’তি চ, ‘‘সো এৰং ৰদতি ‘যাযং, আৰুসো, আপত্তি নিব্বেমতিকপটিচ্ছন্না, ধম্মিকং তস্সা আপত্তিযা পরিৰাসদানং, ধম্মত্তা রুহতি. যা চ খ্ৰাযং, আৰুসো, আপত্তি ৰেমতিকপটিচ্ছন্না, অধম্মিকং তস্সা আপত্তিযা পরিৰাসদানং, অধম্মত্তা ন রুহতি. একিস্সা, আৰুসো, আপত্তিযা ভিক্খুমানত্তারহো’’’তি চ.

এৰং পরিৰাসারহভাৰং পকাসেত্ৰা ‘‘অযং ভিক্খু পরিৰাসারহো, তীসু পরিৰাসেসু কতরপরিৰাসারহো’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ভিক্খু ত্ৰং কতি আপত্তিযো ছাদেসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘একং আপত্তি’’ন্তি ৰা ‘‘দ্ৰে তীণি ততুত্তরি ৰা আপত্তিযো ছাদেমী’’তি ৰা ৰুত্তে ‘‘কতীহং ত্ৰং আপত্তিং পটিচ্ছাদেসী’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘একাহমেৰাহং পটিচ্ছাদেমী’’তি ৰা ‘‘দ্ৰীহং তীহং ততুত্তরি ৰা পটিচ্ছাদেমী’’তি ৰা ৰুত্তে ‘‘যাৰতীহং পটিচ্ছাদেসি, তাৰতীহং ত্ৰং পটিৰসিস্সসী’’তি ৰত্তব্বো. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা ‘‘যাৰতীহং জানং পটিচ্ছাদেতি, তাৰতীহং তেন ভিক্খুনা অকামা পরিৰত্থব্ব’’ন্তি. ততো ‘‘অযং ভিক্খু আপত্তিপরিযন্তং জানাতি, তস্মা পটিচ্ছন্নপরিৰাসারহো’’তি (পারা. ৪৪২) ঞত্ৰা তদনুরূপা কম্মৰাচা কাতব্বা.

এত্থ চ আপত্তিপরিযন্তপুচ্ছনং কম্মৰাচাকরণত্থমেৰ হোতি, রত্তিপরিযন্তপুচ্ছনং পন তদত্থঞ্চেৰ সুদ্ধন্তপরিৰাসস্স অননুরূপভাৰদস্সনত্থঞ্চ হোতি. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (চুল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) ‘‘সো দুৰিধো চূল়সুদ্ধন্তো মহাসুদ্ধন্তোতি, দুৰিধোপি চেস রত্তিপরিচ্ছেদং সকলং ৰা একচ্চং ৰা অজানন্তস্স চ অসরন্তস্স চ তত্থ ৰেমতিকস্স চ দাতব্বো. আপত্তিপরিযন্তং পন ‘অহং এত্তকা আপত্তিযো আপন্নো’তি জানাতু ৰা, মা ৰা, অকারণমেত’’ন্তি. ততো তস্স ভিক্খুনো নিসীদনট্ঠানং জানিতব্বং. দুৰিধঞ্হি নিসীদনট্ঠানং অনিক্খিত্তৰত্তেন নিসীদিতব্বট্ঠানং, নিক্খিত্তৰত্তেন নিসীদিতব্বট্ঠানন্তি.

তত্থ অপ্পভিক্খুকে ৰিহারে সভাগভিক্খূনং ৰসনট্ঠানে উপচারসীমাপরিচ্ছিন্নো অন্তোৰিহারো অনিক্খিত্তৰত্তেন নিসীদিতব্বট্ঠানং হোতি. উপচারসীমং অতিক্কম্ম মহামগ্গতো ওক্কম্ম গুম্বৰতিপটিচ্ছন্নট্ঠানং নিক্খিত্তৰত্তেন নিসীদিতব্বট্ঠানং হোতি. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) ‘‘সচে অপ্পভিক্খুকো ৰিহারো হোতি, সভাগা ভিক্খূ ৰসন্তি, ৰত্তং অনিক্খিপিত্ৰা ৰিহারেযেৰ রত্তিপরিগ্গহো কাতব্বো. অথ ন সক্কা সোধেতুং, ৰুত্তনযেনেৰ ৰত্তং নিক্খিপিত্ৰা পচ্চূসসমযে একেন ভিক্খুনা সদ্ধিং মানত্তৰণ্ণনাযং ৰুত্তনযেনেৰ উপচারসীমং অতিক্কমিত্ৰা মহামগ্গা ওক্কম্ম পটিচ্ছন্নট্ঠানে নিসীদিত্ৰা অন্তোঅরুণেযেৰ ৰুত্তনযেনেৰ ৰত্তং সমাদিযিত্ৰা তস্স ভিক্খুনো পরিৰাসো আরোচেতব্বো’’তি. ‘‘মানত্তৰণ্ণনাযং ৰুত্তনযেনেৰা’’তি চ ‘‘সচে অপ্পভিক্খুকো ৰিহারো হোতি, সভাগা ভিক্খূ ৰসন্তি, ৰত্তং অনিক্খিপিত্ৰা অন্তোৰিহারেযেৰ রত্তিযো গণেতব্বা. অথ ন সক্কা সোধেতুং, ৰুত্তনযেনেৰ ৰত্তং নিক্খিপিত্ৰা পচ্চূসসমযে চতূহি পঞ্চহি ৰা ভিক্খূহি সদ্ধিং পরিক্খিত্তস্স ৰিহারস্স পরিক্খেপতো, অপরিক্খিত্তস্স পরিক্খেপারহট্ঠানতো দ্ৰে লেড্ডুপাতে অতিক্কমিত্ৰা মহামগ্গতো ওক্কম্ম গুম্বেন ৰা ৰতিযা ৰা পটিচ্ছন্নট্ঠানে নিসীদিতব্ব’’ন্তি (ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. ২৩৮) ইদং ৰচনং সন্ধায ৰুত্তং.

তত্থ অপ্পভিক্খুকো ৰিহারো হোতীতি ইদং বহুভিক্খুকে ৰিহারে অঞ্ঞে ভিক্খূ গচ্ছন্তি, অঞ্ঞে ভিক্খূ আগচ্ছন্তি, তস্মা রত্তিচ্ছেদৰত্তভেদকারণানি সোধেতুং দুক্করত্তা ৰুত্তং. ৰক্খতি হি ‘‘অথ ন সক্কা সোধেতু’’ন্তি. সভাগা ভিক্খূ ৰসন্তীতি ইদং ৰিসভাগানং ৰেরীভিক্খূনং সন্তিকে ৰত্তং আরোচেন্তো পকাসেতুকামো হোতি, তস্মা ৰুত্তং. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২; ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. ২৩৬) ‘‘তস্মা অৰেরিসভাগস্স সন্তিকে আরোচেতব্বা. যো পন ৰিসভাগো হোতি সুত্ৰা পকাসেতুকামো, এৰরূপস্স উপজ্ঝাযস্সপি সন্তিকে নারোচেতব্বা’’তি, তস্মা ৰিসভাগানং ৰসনট্ঠানে ৰত্তং অসমাদিযিত্ৰা বহিযেৰ কাতুম্পি ৰট্টতীতি দট্ঠব্বং. ৰিহারেযেৰাতি অন্তোউপচারসীমাযমেৰ. ৰক্খতি হি ‘‘অথ ন সক্কা…পে… উপচারসীমং অতিক্কমিত্ৰা’’তি. রত্তিপরিগ্গহো কাতব্বোতি রত্তিগণনা কাতব্বা. ৰুত্তঞ্হি মানত্তৰণ্ণনাযং ‘‘রত্তিযো গণেতব্বা’’তি. অথ ন সক্কা সোধেতুন্তি বহুভিক্খুকত্তা ৰা ৰিহারস্স ৰিসভাগানং ৰসনট্ঠানত্তা ৰা রত্তিচ্ছেদৰত্তাভেদকারণানিপি সোধেতুং ন সক্কা. ৰত্তং নিক্খিপিত্ৰাতি পরিৰাসৰত্তং নিক্খিপিত্ৰা. পচ্চূসসমযেতি পচ্ছিমযামকালে অরুণোদযতো পুরেতরমেৰ. তথা হি ৰক্খতি ‘‘অন্তোঅরুণেযেৰ ৰুত্তনযেন ৰত্তং সমাদিযিত্ৰা তস্স ভিক্খুনো পরিৰাসো আরোচেতব্বো’’তি. একেন ভিক্খুনা সদ্ধিন্তি ৰিপ্পৰাসরত্তিচ্ছেদৰিমুচ্চনত্থং ৰিনা পকতত্তেন সভিক্খুকআৰাসঅভিক্খুকঅনাৰাসগমনসঙ্খাতৰত্তভেদৰিমুচ্চনত্থঞ্চ ৰুত্তং. তথা হি ৰুত্তং ‘‘ন, ভিক্খৰে, পারিৰাসিকেন ভিক্খুনা সভিক্খুকা আৰাসা অভিক্খুকো অনাৰাসো গন্তব্বো অঞ্ঞত্র পকতত্তেন অঞ্ঞত্র অন্তরাযা’’তি (চূল়ৰ. ৭৬).

মানত্তৰণ্ণনাযং ৰুত্তনযেনাতি ‘‘পরিক্খিত্তস্স ৰিহারস্স পরিক্খেপতো, অপরিক্খিত্তস্স পরিক্খেপারহট্ঠানতো দ্ৰে লেড্ডুপাতে অতিক্কমিত্ৰা’’তি ৰুত্তনযেন. যদি এৰং ৰিসমমিদং নযদস্সনং, পরিক্খেপপরিক্খেপারহট্ঠানে এৰ হি উপচারসীমা হোতি, কস্মা তত্থ উপচারসীমতো দ্ৰেলেড্ডুপাতাতিক্কমো ৰুত্তো, ইধ পন উপচারসীমাতিক্কমো এৰাতি? সচ্চং, তথাপি ৰিহারে ভিক্খূনং সজ্ঝাযাদিসদ্দসৰনসব্ভাৰতো সুৰিদূরাতিক্কমো ৰুত্তো, ইধ পন উপচারসীমতো অতিক্কমমত্তোপি অতিক্কমোযেৰাতি কত্ৰা ৰুত্তো. বুদ্ধমতঞ্ঞুনো হি অট্ঠকথাচরিযা. তথা হি ৰুত্তং ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. চূল়ৰগ্গ ৯৭) ‘‘পরিক্খিত্তস্স ৰিহারস্স পরিক্খেপতোতিআদি কিঞ্চাপি পাল়িযং নত্থি, অথ খো অট্ঠকথাচরিযানং ৰচনেন তথা এৰ পটিপজ্জিতব্বন্তি চ ৰুত্ত’’ন্তি.

মানত্তৰণ্ণনাযং চতূহি পঞ্চহি ৰা ভিক্খূহি সদ্ধিন্তি ইদং পন ঊনেগণেচরণরত্তিচ্ছেদৰিমুচ্চনত্থং ৰুত্তং. দ্ৰে লেড্ডুপাতে অতিক্কমিত্ৰাতিআদি অঞ্ঞেসং ভিক্খূনং সৰনূপচারদস্সনূপচারৰিজহনত্থং ৰুত্তং. তেনেৰাহ টীকাচরিযো ‘‘দ্ৰে লেড্ডুপাতে অতিক্কমিত্ৰাতি ইদং ৰিহারে ভিক্খূনং সজ্ঝাযাদিসদ্দসৰনূপচারৰিজহনত্থং ৰুত্তং, ‘মহামগ্গতো ওক্কম্মাতি ইদং মগ্গপটিপন্নানং ভিক্খূনং সৰনূপচারৰিজহনত্থং, গুম্বেন ৰাতিআদি দস্সনূপচারৰিজহনত্থ’’ন্তি. তস্মা যথাৰুত্তং দুৰিধং ঠানং পরিৰসন্তমানত্তচারিকভিক্খূহি নিসীদিতব্বট্ঠানং হোতি. তেসু চ যদি অন্তোৰিহারেযেৰ নিসীদিত্ৰা পরিৰসতি, উপচারসীমগতানং সব্বেসং ভিক্খূনং আরোচেতব্বং হোতি. অথ বহিউপচারসীমাযং, দিট্ঠরূপানং সুতসদ্দানং আরোচেতব্বং. অদিট্ঠঅসুতানম্পি অন্তোদ্ৰাদসহত্থগতানং আরোচেতব্বমেৰ. ৰুত্তঞ্হি ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং ‘‘ৰত্তং নিক্খিপিত্ৰা ৰসন্তস্স উপচারসীমগতানং সব্বেসং আরোচনকিচ্চং নত্থি, দিট্ঠরূপানং সুতসদ্দানং আরোচেতব্বং. অদিট্ঠঅস্সুতানম্পি অন্তোদ্ৰাদসহত্থগতানং আরোচেতব্বং. ইদং ৰত্তং নিক্খিপিত্ৰা ৰসন্তস্স লক্খণন্তি ৰুত্ত’’ন্তি. ইদঞ্চ ৰত্তং অনিক্খিপিত্ৰা ৰসন্তস্স অন্তোৰিহারেযেৰ রত্তিপরিগ্গহস্স চ নিক্খিপিত্ৰা ৰসন্তস্স উপচারসীমং অতিক্কমিত্ৰা ৰত্তসমাদানস্স চ অট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা ৰুত্তং. উপচারো পন অন্তোসীমায ঠিতানং সকলউপচারসীমা হোতি, বহিউপচারসীমায ঠিতানং দ্ৰাদসহত্থমত্তং. তেনেৰ হি উদ্দেসভত্তাদিসঙ্ঘলাভো যদি অন্তোসীমায উপ্পজ্জতি, সীমট্ঠকসঙ্ঘস্স হোতি. যদি বহিসীমাযং, দ্ৰাদসহত্থব্ভন্তরে পত্তভিক্খূনং, তস্মা উপচারৰসেনপি এস অত্থো ৰিঞ্ঞাযতি. তথা হি ৰুত্তং ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. চূল়ৰগ্গ ৯৭) ‘‘অত্থিভাৰং সল্লক্খেত্ৰাতি দ্ৰাদসহত্থে উপচারে সল্লক্খেত্ৰা অনিক্খিত্তৰত্তানং উপচারসীমায আগতভাৰং সল্লক্খেত্ৰা সহৰাসাদিকং ৰেদিতব্বন্তি চ ৰুত্ত’’ন্তি.

এৰং অনিক্খিত্তৰত্তানং হুত্ৰা পরিৰসন্তানং অন্তোৰিহারেযেৰ ৰসনস্স, নিক্খিত্তৰত্তানং হুত্ৰা পরিৰসন্তানং ৰিহারতো বহি দ্ৰে লেড্ডুপাতে অতিক্কমিত্ৰা ৰসনস্স চ অট্ঠকথাদীসু পকরণেসু আগতত্তা তথাগতনযো পকরণাগতনযো হোতি. ইদানি পন আচরিযা অনিক্খিত্তৰত্তস্স চ রত্তিচ্ছেদৰত্তভেদদোসে পরিহরিতুং অতিদুক্করত্তা, নিক্খিত্তৰত্তস্স চ দেৰসিকং পচ্চূসসমযে বহিসীমগমনস্স দুক্খত্তা, ৰাল়সরীসপাদিপরিসযস্স চ আসঙ্কিতব্বভাৰতো রত্তিচ্ছেদৰত্তভেদপরিহরণৰসেন লক্খণপারিপূরিমেৰ মনসি করোন্তা নিক্খিত্তৰত্তাপি সমানা অন্তোৰিহারেযেৰ পরিৰাসৰসনঞ্চ মানত্তচরণঞ্চ করোন্তি.

একচ্চে আচরিযা বহিউপচারসীমাযং পতিরূপট্ঠানে পকতত্তানং ভিক্খূনং ৰসনসালং কারাপেত্ৰা পারিৰাসিকভিক্খূনং নিপজ্জনমঞ্চং সব্বতো ছন্নপরিচ্ছিন্নং সদ্ৰারবন্ধনং সুগুত্তং কারাপেত্ৰা তং পদেসং ৰতিযা পরিক্খিপাপেত্ৰা সাযন্হসমযে তত্থ গন্ত্ৰা উপট্ঠাকসামণেরাদযো নিৰত্তাপেত্ৰা পুরিমযামে ৰা মজ্ঝিমযামে ৰা সমন্ততো সদ্দছিজ্জনকালে পকতত্তভিক্খূ সালাযং নিপজ্জাপেত্ৰা পারিৰাসিকভিক্খূ ৰত্তং সমাদাপেত্ৰা আরোচাপেত্ৰা অত্তনো অত্তনো মঞ্চকেসু নিপজ্জাপেত্ৰা পচ্ছিমযামকালে উট্ঠাপেত্ৰা অরুণে উট্ঠিতে আরোচাপেত্ৰা ৰত্তং নিক্খিপাপেন্তি. এস নযো পকরণেসু অনাগতত্তা আচরিযানং মতেন কতত্তা আচরিযনযো নাম. এস নযোপি যথারুততো পকরণেসু অনাগতোপি পকরণানুলোমৰসেন রত্তিচ্ছেদৰত্তভেদদোসে পরিহরিত্ৰা লজ্জিপেসলেহি বহুস্সুতেহি সিক্খাকামেহি ৰিনযে পকতঞ্ঞূহি ৰিচারিতো সমানো সুন্দরো পসত্থোৰ হোতি, তস্মা ‘‘অনুলোমনযো’’তিপি ৰত্তুং ৰট্টতি.

ননু চ অনিক্খিত্তৰত্তানংযেৰ অন্তোৰিহারে ৰসনং অট্ঠকথাযং ৰুত্তং, অথ কস্মা নিক্খিত্তৰত্তাপি সমানা ৰসন্তীতি? সচ্চং, তত্থ পন অপ্পভিক্খুকত্তা সভাগভিক্খূনং ৰসনট্ঠানত্তা চ রত্তিচ্ছেদৰত্তভেদদোসে চ পরিহরিতুং সক্কুণেয্যভাৰতো সকলরত্তিন্দিৰম্পি ৰত্তং অনিক্খিপিত্ৰা ৰসনং ৰুত্তং, ইধ পন তথা অসক্কুণেয্যভাৰতো দিৰা ৰত্তং নিক্খিপিত্ৰা রত্তিযং সমাদিযন্তো আগন্তুকানং অনাগমনকালভাৰতো, সদ্দছিজ্জনকালভাৰতো চ রত্তিচ্ছেদাদিদোসে পরিহরিতুং সক্কুণেয্যত্তা তদনুলোমোযেৰ হোতীতি মন্ত্ৰা আচরিযা এৰং করোন্তীতি দট্ঠব্বং.

এৰং হোতু, বহিউপচারসীমায ৰসন্তানং পটিচ্ছন্নট্ঠানে নিসীদনমেৰ অট্ঠকথাযং ৰুত্তং, ন পকতত্তসালাকরণমঞ্চকরণাদীনি, অথ কস্মা এতানি করোন্তীতি? সচ্চং, তথাপি পকতত্তসালাকরণং পারিৰাসিকানং ভিক্খূনং পকতত্তেহি ভিক্খূহি ৰিপ্পৰাসরত্তিচ্ছেদৰত্তভেদদোসপরিহরণত্থং, তং ‘‘তযো খো, উপালি, পারিৰাসিকস্স ভিক্খুনো রত্তিচ্ছেদা সহৰাসো, ৰিপ্পৰাসো, অনারোচনা’’তি ৰুত্তপাঠং (চূল়ৰ. ৮৩) অনুলোমেতি. মঞ্চকরণং সহৰাসরত্তিচ্ছেদৰত্তভেদদোসপরিহরণত্থং, তং ‘‘ন, ভিক্খৰে, পারিৰাসিকেন ভিক্খুনা পকতত্তেন ভিক্খুনা সদ্ধিং একচ্ছন্নে আৰাসে ৰত্থব্বং, ন একচ্ছন্নে অনাৰাসে ৰত্থব্বং, ন একচ্ছন্নে আৰাসে ৰা অনাৰাসে ৰা ৰত্থব্ব’’ন্তি ৰুত্তপাঠঞ্চ (চূল়ৰ. ৮১) যথাৰুত্তপাঠঞ্চ অনুলোমেতি. আদি-সদ্দেন সাযন্হসমযে গমনাদীনি সঙ্গণ্হাতি. তেসু অট্ঠকথাযং পচ্চূসসমযে গমনে এৰ ৰুত্তেপি সাযন্হসমযে গমনং রত্তিগমনস্স বহুপরিস্সযত্তা পরিস্সযৰিনোদনত্থং, তং ‘‘অন্তরাযতো পরিমুচ্চনত্থায গন্তব্বমেৰা’’তি ৰুত্তং অট্ঠকথাপাঠং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৭৬) অনুলোমেতি. উপট্ঠাকসামণেরাদীনং নিৰত্তাপনং অনুপসম্পন্নেন সহসেয্যসঙ্কানিৰত্তনত্থং, তং ‘‘যো পন ভিক্খু অনুপসম্পন্নেন সহসেয্যং কপ্পেয্য, পাচিত্তিয’’ন্তি ৰুত্তং মাতিকাপাঠং (পাচি. ৪৯) অনুলোমেতি. পুরিমযামে ৰা মজ্ঝিমযামে ৰা সমন্ততো সদ্দছিজ্জনকালে পকতত্তভিক্খূ সালাযং নিপজ্জাপেত্ৰা পারিৰাসিকভিক্খূনং ৰত্তসমাদাপনং অঞ্ঞভিক্খূনং সদ্দসৰনৰিৰজ্জনত্থং, তং অনারোচনরত্তিচ্ছেদদোসপরিহরণত্থং, তং যথাৰুত্তরত্তিচ্ছেদপাঠং অনুলোমেতি.

ননু চ অট্ঠকথাযং অন্তোঅরুণেযেৰ ৰত্তসমাদাপনং ৰুত্তং, অথ কস্মা ‘‘পুরিমযামমজ্ঝিমযামেসূ’’তি ৰুত্তন্তি? নাযং দোসো, হিয্যোঅরুণুগ্গমনতো পট্ঠায হি যাৰ অজ্জঅরুণুগ্গমনা একো রত্তিন্দিৰো অজ্জঅরুণস্স অন্তো নাম, অজ্জঅরুণতো পট্ঠায পচ্ছাকালো অরুণস্স বহি নাম, তস্মা পুরিমমজ্ঝিমযামেসু কতৰত্তসমাদানম্পি অরুণোদযতো পুরে কতত্তা অন্তোঅরুণে কতংযেৰ হোতি. ৰত্তং অসমাদিযিত্ৰা নিপজ্জনে চ সতি নিদ্দাৰসেন অরুণুগ্গমনকালং অজানিত্ৰা ৰত্তসমাদানং অতিক্কন্তং ভৰেয্য, তস্মা পুরেতরমেৰ সমাদানং কত্ৰা নিপজ্জনং ঞাযাগতং হোতি, ‘‘অন্তোঅরুণেযেৰ ৰুত্তনযেনেৰ ৰত্তং সমাদিযিত্ৰা’’তি ৰুত্তঅট্ঠকথাপাঠঞ্চ (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) অনুলোমেতি.

এৰং হোতু, এৰং সন্তেপি কস্মা ‘‘আরোচাপেত্ৰা’’তি ৰুত্তং, ননু মাল়কসীমাযং সমাদিন্নকালেযেৰ ৰত্তমারোচিতন্তি? সচ্চং আরোচিতং, অযং পন ভিক্খু দিৰা ৰত্তং নিক্খিপিত্ৰা নিসিন্নো, ইদানি সমাদিন্নো, তস্মা মাল়কসীমায আরোচিতম্পি পুন আরোচেতব্বং হোতি. ইদম্পি ‘‘অন্তোঅরুণেযেৰ ৰুত্তনযেনেৰ ৰত্তং সমাদিযিত্ৰা তস্স ভিক্খুনো পরিৰাসো আরোচেতব্বো’’তি পাঠং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) অনুলোমেতি. অথ ‘‘অত্তনো অত্তনো মঞ্চকেসু নিপজ্জাপেত্ৰা’’তি কস্মা ৰুত্তং, ননু অঞ্ঞমঞ্ঞস্স মঞ্চেসু নিপজ্জমানাপি পকতত্তসালতো নিব্বোদকপতনট্ঠানতো বহি নিপজ্জমানা সহৰাসরত্তিচ্ছেদদোসতো মুত্তাযেৰাতি? ন পনেৰং দট্ঠব্বং. ন হি পারিৰাসিকো পকতত্তভিক্খূহেৰ একচ্ছন্নে নিপন্নো সহৰাসরত্তিচ্ছেদপ্পত্তো হোতি, অথ খো অঞ্ঞমঞ্ঞম্পি হোতিযেৰ. ৰুত্তঞ্চেতং সমন্তপাসাদিকাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৮১) ‘‘সচে হি দ্ৰে পারিৰাসিকা একতো ৰসেয্যুং, তে অঞ্ঞমঞ্ঞস্স অজ্ঝাচারং ঞত্ৰা অগারৰা ৰা ৰিপ্পটিসারিনো ৰা হুত্ৰা পাপিট্ঠতরং ৰা আপত্তিং আপজ্জেয্যুং ৰিব্ভমেয্যুং ৰা, তস্মা নেসং সহসেয্যা সব্বপ্পকারেন পটিক্খিত্তা’’তি. ‘‘পচ্ছিমযামকালে উট্ঠাপেত্ৰা অরুণে উট্ঠিতে আরোচাপেত্ৰা ৰত্তং নিক্খিপাপেন্তী’’তি এত্থ অরুণে অনুট্ঠিতেযেৰ ৰত্তনিক্খিপনে করিযমানে রত্তিচ্ছেদো হোতি, সা রত্তি গণনূপগা ন হোতি, তস্মা পঠমপরিচ্ছেদে ৰুত্তং অরুণকথাৰিনিচ্ছযং ওলোকেত্ৰা অরুণুগ্গমনভাৰো সুট্ঠু জানিতব্বো.

‘‘আরোচাপেত্ৰা ৰত্তং নিক্খিপাপেতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. কস্মা আরোচাপেতি, ননু সমাদিন্নকালেযেৰ আরোচিতন্তি? সচ্চং, তথাপি পারিৰাসিকৰত্তসমাদানকালে আরোচিতেসু ভিক্খূসু একচ্চে নিক্খিপনকালে গচ্ছন্তি, অঞ্ঞে আগচ্ছন্তি, এৰং পরিসসঙ্কমনম্পি সিযা, তথা চ সতি অভিনৰাগতানং সব্ভাৰা আরোচেতব্বং হোতি, অসতি পন অভিনৰাগতভিক্খুম্হি আরোচনকিচ্চং নত্থি. এৰং সন্তেপি আরোচনে দোসাভাৰতো পুন আরোচনং ঞাযাগতং হোতি, মানত্তচরণকালে পন সমাদানে আরোচিতেপি নিক্খিপনে অৰস্সং আরোচেতব্বমেৰ. কস্মা? দিৰসন্তরভাৰতো. ‘‘দেৰসিকং আরোচেতব্ব’’ন্তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৯০) হি ৰুত্তং. এৰং সন্তেপি সাযং সমাদানকালে আরোচেস্সতি, তস্মা নিক্খিপনে আরোচনকিচ্চং নত্থীতি চে? ন, সাযং সমাদানকালে এতে ভিক্খূ আগচ্ছিস্সন্তিপি, ন আগচ্ছিস্সন্তিপি, অনাগতানং কথং আরোচেতুং লভিস্সতি, অনারোচনে চ সতি রত্তিচ্ছেদো সিযা, তস্মা তস্মিং দিৰসে অরুণে উট্ঠিতে ৰত্তনিক্খিপনতো পুরেযেৰ আরোচেতব্বন্তি নো মতি, সুট্ঠুতরং উপধারেত্ৰা গহেতব্বং. এৰং পকরণাগতনযেন ৰা পকরণানুলোমআচরিযনযেন ৰা সম্মাসম্বুদ্ধস্স আণং পতিট্ঠাপেন্তেন ৰিনযকোৰিদেন বহুস্সুতেন লজ্জীপেসলভূতেন ৰিনযধরেন ৰিসুদ্ধিকামানং পেসলানং ভিক্খূনং সীলৰিসুদ্ধত্থায সুট্ঠু ৰিচারেত্ৰা পরিৰাসৰত্তামানত্তচরণৰত্তানি আচিক্খিতব্বানীতি.

ইমস্মিং ঠানে লজ্জীভিক্খূনং পরিৰাসাদিকথায কুসলত্থং নানাৰাদনযো ৰুচ্চতে – কেচি ভিক্খূ ‘‘পকতত্তসালং কুরুমানেন তস্সা সালায মজ্ঝে থম্ভং নিমিত্তং কত্ৰা ততো দ্ৰাদসহত্থমত্তং পদেসং সল্লক্খেত্ৰা যথা পঞ্ঞত্তে পারিৰাসিকানং মঞ্চে নিপন্নস্স ভিক্খুস্স গীৰা তস্স পদেসস্স উপরি হোতি, তথা পঞ্ঞাপেতব্বো. এৰং কতে সুকতং হোতী’’তি ৰদন্তি করোন্তি চ. একচ্চে ‘‘মঞ্চে নিপন্নস্স ভিক্খুস্স কটি তস্স পদেসস্স উপরি হোতি, যথা পঞ্ঞাপেতব্বো, এৰং কতে সুকতং হোতী’’তি ৰদন্তি করোন্তি চ, তং ৰচনং নেৰ পাল়িযং, ন অট্ঠকথাটীকাদীসু ৰিজ্জতি, কেৰলং তেসং পরিকপ্পমেৰ. অযং পন নেসং অধিপ্পাযো সিযা – ‘‘দ্ৰাদসহত্থং পন উপচারং মুঞ্চিত্ৰা নিসীদিতুং ৰট্টতী’’তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তৰচনঞ্চ ‘‘অথ দ্ৰাদসহত্থং উপচারং ওক্কমিত্ৰা অজানন্তস্সেৰ গচ্ছতি, রত্তিচ্ছেদো হোতি এৰ, ৰত্তভেদো পন নত্থী’’তি অট্ঠকথাৰচনঞ্চ (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৯৭) ‘‘অদিট্ঠঅস্সুতানম্পি অন্তোদ্ৰাদসহত্থগতানং আরোচেতব্ব’’ন্তি ৰুত্তটীকাৰচনঞ্চ (সারত্থ. টী. চূল়ৰগ্গ ৩.৯৭) ‘‘অদিট্ঠঅস্সুতানম্পি অন্তোদ্ৰাদসহত্থগতানং আরোচেতব্বং, ‘ইদং ৰত্তং নিক্খিপিত্ৰা ৰসন্তস্স লক্খণ’ন্তি ৰুত্ত’’ন্তি ৰুত্তৰজিরবুদ্ধিটীকাৰচনঞ্চ (ৰজির. টী. চূল়ৰগ্গ ৯৭) ‘‘অত্থিভাৰং সল্লক্খেত্ৰাতি দ্ৰাদসহত্থে উপচারে সল্লক্খেত্ৰা, অনিক্খিত্তৰত্তানং উপচারসীমায আগতভাৰং সল্লক্খেত্ৰা সহৰাসাদিকং ৰেদিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং ৰজিরবুদ্ধিটীকাৰচনঞ্চ পস্সিত্ৰা অযোনিসো অত্থং গহেত্ৰা সব্বত্থ দ্ৰাদসহত্থমেৰ পমাণং, ততো ঊনম্পি অধিকম্পি ন ৰট্টতি, তস্মা যথাৰুত্তনযেন মজ্ঝে থম্ভতো দ্ৰাদসহত্থমত্তে পদেসে নিপন্নস্স ভিক্খুস্স গীৰা ৰা কটি ৰা হোতু, এৰং সন্তে দ্ৰাদসহত্থপ্পদেসে পারিৰাসিকভিক্খু হোতি, ততো সহৰাসতো ৰা ৰিপ্পৰাসতো ৰা রত্তিচ্ছেদৰত্তভেদদোসা ন হোন্তীতি.

তত্রেৰং যুত্তাযুত্তৰিচারণা কাতব্বা. যথাৰুত্তপাঠেসু পঠমপাঠস্স অযমধিপ্পাযো – পকতত্তভিক্খুম্হি ছমায নিসিন্নে যদি পারিৰাসিকভিক্খু আসনে নিসীদিতুকামো, পকতত্তস্স ভিক্খুনো নিসিন্নট্ঠানতো দ্ৰাদসহত্থং উপচারং মুঞ্চিত্ৰাৰ নিসীদিতুং ৰট্টতি, ন দ্ৰাদসহত্থব্ভন্তরেতি. এতেন দ্ৰীসুপি ছমায নিসিন্নেসু দ্ৰাদসহত্থব্ভন্তরেপি ৰট্টতি, দ্ৰাদসহত্থপ্পদেসতো বহি নিসীদন্তো আসনেপি নিসীদিতুং ৰট্টতীতি দস্সেতি. তেনাহ ‘‘ন ছমায নিসিন্নেতি পকতত্তে ভূমিযং নিসিন্নে ইতরেন অন্তমসো তিণসন্থরেপি উচ্চতরে ৰালিকতলেপি ৰা ন নিসীদিতব্বং, দ্ৰাদসহত্থং পন উপচারং মুঞ্চিত্ৰা নিসীদিতুং ৰট্টতী’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৮১). ইতি পকতত্তে ছমায নিসিন্নে পারিৰাসিকেন নিসীদিতব্বট্ঠানদীপকো অযং পাঠো, ন মঞ্চপঞ্ঞাপনট্ঠানসযনট্ঠানদীপকো, তং পুব্বাপরপরিপুণ্ণং সকলং পাঠং অনোলোকেত্ৰা একদেসমত্তমেৰ পস্সিত্ৰা পরিকপ্পৰসেন অযোনিসো অধিপ্পাযং গণ্হন্তি.

দুতিযপাঠস্স পন অযমধিপ্পাযো – বহি উপচারসীমায পটিচ্ছন্নট্ঠানে ৰত্তং সমাদিযিত্ৰা নিসিন্নে ভিক্খুস্মিং তস্স নিসিন্নট্ঠানতো দ্ৰাদসহত্থং উপচারং ওক্কমিত্ৰা তস্স অজানন্তস্সেৰ অঞ্ঞো ভিক্খু গচ্ছতি, তস্স পারিৰাসিকস্স ভিক্খুনো রত্তিচ্ছেদো হোতি, ৰত্তভেদো পন নত্থি. কস্মা রত্তিচ্ছেদো হোতি? উপচারং ওক্কমিতত্তা. কস্মা ন ৰত্তভেদো? অজানন্তত্তাতি. এতেন বহিউপচারসীমায উপচারো দ্ৰাদসহত্থপ্পমাণো হোতি আরোচনক্খেত্তভূতোতি দস্সেতি. তেনাহ ‘‘গুম্বেন ৰা ৰতিযা ৰা পটিচ্ছন্নট্ঠানে নিসীদিতব্বং, অন্তোঅরুণেযেৰ ৰুত্তনযেন ৰত্তং সমাদিযিত্ৰা আরোচেতব্বং. সচে অঞ্ঞো কোচি ভিক্খু কেনচিদেৰ করণীযেন তং ঠানং আগচ্ছতি, সচে এস তং পস্সতি, সদ্দং ৰাস্স সুণাতি, আরোচেতব্বং. অনারোচেন্তস্স রত্তিচ্ছেদো চেৰ ৰত্তভেদো চ. অথ দ্ৰাদসহত্থং উপচারং ওক্কমিত্ৰা অজানন্তস্সেৰ গচ্ছতি, রত্তিচ্ছেদো হোতি এৰ, ৰত্তভেদো পন নত্থী’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৯৭). ইতি অযম্পি পাঠো আরোচনক্খেত্তদীপকো হোতি, ন মঞ্চপঞ্ঞাপনাদিদীপকোতি দট্ঠব্বং.

ততিযপাঠস্স পন অযমধিপ্পাযো – কিং বহিউপচারসীমায ৰত্তসমাদানট্ঠানং আগতভিক্খূনং দিট্ঠরূপানং সুতসদ্দানংযেৰ আরোচেতব্বন্তি পুচ্ছায সতি অদিট্ঠঅস্সুতানম্পি অন্তোদ্ৰাদসহত্থগতানং আরোচেতব্বন্তি ৰিস্সজ্জেতব্বন্তি. এতেন অদিট্ঠঅস্সুতানং পন অন্তোদ্ৰাদসহত্থগতানংযেৰ আরোচেতব্বং, ন বহিদ্ৰাদসহত্থগতানং, দিট্ঠসুতানং পন অন্তোদ্ৰাদসহত্থগতানম্পি বহিদ্ৰাদসহত্থগতানম্পি আকাসাদিগতানম্পি আরোচেতব্বমেৰাতি দস্সেতি. তেনাহ ‘‘অযং পনেত্থ থেরস্স অধিপ্পাযো – ৰত্তং নিক্খিপিত্ৰা পরিৰসন্তস্স উপচারগতানং সব্বেসং আরোচনকিচ্চং নত্থি, দিট্ঠরূপানং সুতসদ্দানং আরোচেতব্বং, অদিট্ঠঅস্সুতানম্পি অন্তোদ্ৰাদসহত্থগতানং আরোচেতব্বং. ইদং ৰত্তং নিক্খিপিত্ৰা পরিৰসন্তস্স লক্খণ’’ন্তি (সারত্থ. টী. চূল়ৰগ্গ ৩.৯৭). ইতি অযম্পি পাঠো আরোচেতব্বলক্খণদীপকো হোতি, ন মঞ্চপঞ্ঞাপনাদিদীপকোতি. চতুত্থপাঠস্স অধিপ্পাযোপি ততিযপাঠস্স অধিপ্পাযসদিসোৰ.

পঞ্চমপাঠস্স পন অযমধিপ্পাযো – অত্থিভাৰং সল্লক্খেত্ৰাতি এত্থ এতস্মিং অট্ঠকথাৰচনে নিক্খিত্তৰত্তানং ভিক্খূনং অত্তনো নিসিন্নট্ঠানতো দ্ৰাদসহত্থে উপচারে অঞ্ঞেসং ভিক্খূনং অত্থিভাৰং সল্লক্খেত্ৰা অনিক্খিত্তৰত্তানং উপচারসীমায অঞ্ঞেসং ভিক্খূনং আগতভাৰং সল্লক্খেত্ৰা সহৰাসাদিকং ৰেদিতব্বং. আদি-সদ্দেন ৰিপ্পৰাসঅনারোচনঊনেগণেচরণানি সঙ্গণ্হাতি. অযঞ্চ যস্মা গণস্স আরোচেত্ৰা ভিক্খূনঞ্চ অত্থিভাৰং সল্লক্খেত্ৰা ৰসি, তস্মা নিক্খিত্তৰত্তানং বহিউপচারসীমায সমাদিন্নত্তা অত্তনো নিসিন্নট্ঠানতো দ্ৰাদসহত্থে উপচারে অঞ্ঞেসং ভিক্খূনং অত্থিভাৰং সল্লক্খেত্ৰা অনিক্খিত্তৰত্তানং অন্তোৰিহারে সমাদিন্নত্তা উপচারসীমায অঞ্ঞেসং ভিক্খূনং আগতভাৰং সল্লক্খেত্ৰা সহৰাসৰিপ্পৰাসঅনারোচনঊনেগণেচরণসঙ্খাতানি ৰত্তচ্ছেদকারণানি ৰেদিতব্বানীতি. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৯৭) ‘‘অযঞ্চ যস্মা গণস্স আরোচেত্ৰা ভিক্খূনঞ্চ অত্থিভাৰং সল্লক্খেত্ৰাৰ ৰসি, তেনস্স ঊনেগণেচরণদোসো ৰা ৰিপ্পৰাসো ৰা ন হোতী’’তি. ইতি অযঞ্চ পাঠো পকতত্তভিক্খূসু গতেসুপি ৰত্তং আরোচেত্ৰা ভিক্খূনং অত্থিভাৰং সল্লক্খেত্ৰা ৰসিতত্তা দোসাভাৰমেৰ দীপেতি, ন মঞ্চপঞ্ঞাপনাদীনি. ইতি ইমেসং পাঠানং অযোনিসো অধিপ্পাযং গহেত্ৰা ‘‘সব্বত্থ দ্ৰাদসহত্থমেৰ পমাণ’’ন্তি মঞ্ঞমানা ৰিচারিংসু, তেসং দিট্ঠানুগতিং আপজ্জমানা সিস্সানুসিস্সাদযোপি তথেৰ করোন্তি, তদেতং অপ্পমাণং.

কথং? যং তত্থ পকতত্তসালায মজ্ঝে থম্ভং নিমিত্তং কত্ৰা দ্ৰাদসহত্থং মিনিংসু, তদপ্পমাণং. ন হি থম্ভেন ৰা সালায ৰা সহৰাসো ৰা ৰিপ্পৰাসো ৰা ৰুত্তো, অথ খো পকতত্তভিক্খুনাৰ. ৰুত্তঞ্হি সমন্তপাসাদিকাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৮৩) ‘‘তত্থ সহৰাসোতি য্ৰাযং পকতত্তেন ভিক্খুনা সদ্ধিং একচ্ছন্নেতিআদিনা নযেন ৰুত্তো একতো ৰাসো. ৰিপ্পৰাসোতি এককস্সেৰ ৰাসো’’তি. যঞ্হি ততো দ্ৰাদসহত্থমত্তট্ঠানে ভিক্খুস্স গীৰাট্ঠপনং ৰা কটিট্ঠপনং ৰা ৰদন্তি, তদপি অপ্পমাণং. বহিউপচারসীমায হি পরিৰসন্তস্স ভিক্খুস্স সকলসরীরং পকতত্তভিক্খূনং অন্তোদ্ৰাদসহত্থে উপচারে ঠপেতব্বং হোতি, ন একদেসমত্তং.

তেসং পন অযমধিপ্পাযো সিযা – দ্ৰাদসহত্থপ্পদেসতো সকলসরীরস্স অন্তোকরণে সতি সহৰাসো ভৰেয্য, বহিকরণে সতি ৰিপ্পৰাসো, তেন উপড্ঢং অন্তো উপড্ঢং বহি হোতূতি, তং মিচ্ছাঞাণৰসেন হোতি. ন হি সহৰাসদোসো দ্ৰাদসহত্থেন কথিতো, অথ খো একচ্ছন্নে সযনেন. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা পারিৰাসিকক্খন্ধকে (চূল়ৰ. ৮১) ‘‘ন, ভিক্খৰে, পারিৰাসিকেন ভিক্খুনা পকতত্তেন ভিক্খুনা সদ্ধিং একচ্ছন্নে আৰাসে ৰত্থব্বং, ন একচ্ছন্নে অনাৰাসে ৰত্থব্বং, ন একচ্ছন্নে আৰাসে ৰা অনাৰাসে ৰা ৰত্থব্ব’’ন্তি. অট্ঠকথাযম্পি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৮১) ৰুত্তং ‘‘একচ্ছন্নে আৰাসে’’তিআদীসু আৰাসো নাম ৰসনত্থায কতসেনাসনং. অনাৰাসো নাম চেতিযঘরং বোধিঘরং সম্মুঞ্জনিঅট্টকো দারুঅট্টকো পানীযমাল়ো ৰচ্চকুটি দ্ৰারকোট্ঠকোতি এৰমাদি. ততিযপদেন তদুভযম্পি গহিতং, ‘এতেসু যত্থ কত্থচি একচ্ছন্নে ছদনতো উদকপতনট্ঠানপরিচ্ছিন্নে ওকাসে উক্খিত্তকো ৰসিতুং ন লভতি, পারিৰাসিকো পন অন্তোআৰাসেযেৰ ন লভতী’তি মহাপচ্চরিযং ৰুত্তং. মহাঅট্ঠকথাযং পন ‘অৰিসেসেন উদকপাতেন ৰারিত’ন্তি ৰুত্তং. কুরুন্দিযং ‘এতেসু এত্তকেসু পঞ্চৰণ্ণছদনবদ্ধট্ঠানেসু পারিৰাসিকস্স চ উক্খিত্তকস্স চ পকতত্তেন সদ্ধিং উদকপাতেন ৰারিত’ন্তি ৰুত্তং, তস্মা নানূপচারেপি একচ্ছন্নে ন ৰট্টতি. সচে পনেত্থ তদহুপসম্পন্নেপি পকতত্তে পঠমং পৰিসিত্ৰা নিপন্নে সট্ঠিৰস্সোপি পারিৰাসিকো পচ্ছা পৰিসিত্ৰা জানন্তো নিপজ্জতি, রত্তিচ্ছেদো চেৰ ৰত্তভেদদুক্কটঞ্চ, অজানন্তস্স রত্তিচ্ছেদোৰ, ন ৰত্তভেদদুক্কটং. সচে পন তস্মিং পঠমং নিপন্নে পচ্ছা পকতত্তো পৰিসিত্ৰা নিপজ্জতি, পারিৰাসিকো চ জানাতি, রত্তিচ্ছেদো চেৰ ৰত্তভেদদুক্কটঞ্চ. নো চে জানাতি, রত্তিচ্ছেদোৰ, ন ৰত্তভেদদুক্কটন্তি, তস্মা সালাযপি ৰিহারেপি ছদনতো উদকপতনট্ঠানতো মুত্তমত্তেযেৰ সহৰাসদোসো ন ৰিজ্জতীতি দট্ঠব্বং.

একচ্চে পন মজ্ঝিমত্থম্ভতো দ্ৰাদসহত্থাযামেন দণ্ডকেন চক্কং ভমিত্ৰা সমন্ততো বাহিরে লেখং করোন্তি, এৰং কতে সা বাহিরলেখা আৰট্টতো দ্ৰাসত্ততিহত্থমত্তা হোতি, ততো তং পদেসং দ্ৰাদসহত্থেন দণ্ডকেন মিনিত্ৰা ভাজিযমানং ছভাগমেৰ হোতি, ততো তেসং ছভাগানং সীমায একেকস্মিং মঞ্চে পঞ্ঞপিযমানে ছল়েৰ মঞ্চট্ঠানানি হোন্তি, তস্মা একস্মিং ৰট্টমণ্ডলে ছ ভিক্খূযেৰ অপুব্বং অচরিমং ৰসিতুং লভন্তি, ন ততো উদ্ধন্তি ৰদন্তি. কস্মা পন এৰং করোন্তীতি? পুব্বে ৰুত্তনযেন ‘‘সব্বত্থ দ্ৰাদসহত্থমত্তমেৰ পমাণ’’ন্তি গহিতত্তা. এৰং কির নেসমধিপ্পাযো – পারিৰাসিকো পকতত্তস্স ভিক্খুনো দ্ৰাদসহত্থব্ভন্তরে সযমানো সহৰাসো সিযা, বাহিরে সযমানো ৰিপ্পৰাসো, তথা অঞ্ঞমঞ্ঞস্সপীতি. এৰং করোন্তানং পন নেসং সকঅধিপ্পাযোপি ন সিজ্ঝতি, কুতো ভগৰতো অধিপ্পাযো.

কথং? পারিৰাসিকো ভিক্খু পকতত্তভিক্খূনঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞস্স চ দ্ৰাদসহত্থমত্তে পদেসে হোতূতি নেসমধিপ্পাযো. অথ পন মজ্ঝিমত্থম্ভং নিমিত্তং কত্ৰা মিনিযমানা সমন্ততো বাহিরলেখা থম্ভতোযেৰ দ্ৰাদসহত্থমত্তা হোতি, ন পকতত্তভিক্খূহি. তে হি থম্ভতো বহি একরতনদ্ৰিতিরতনাদিট্ঠানে ঠিতা, বাহিরতোপি লেখাযেৰ থম্ভতো দ্ৰাদসহত্থমত্তা হোতি, ন তস্সূপরি নিপন্নভিক্খু. সো হি দ্ৰিরতনমত্তেনপি তিরতনমত্তেনপি লেখায অন্তোপি হোতি বহিপি. অঞ্ঞমঞ্ঞস্সপি ছভাগসীমাযেৰ অঞ্ঞমঞ্ঞস্স দ্ৰাদসহত্থমত্তা হোতি, ন তস্সূপরি পঞ্ঞত্তমঞ্চো ৰা তত্থ নিপন্নভিক্খু ৰা. মঞ্চো হি একরতনমত্তেন ৰা দ্ৰিরতনমত্তেন ৰা সীমং অতিক্কমিত্ৰা ঠিতো, ভিক্খূপি সযমানা ন সীমায উপরিযেৰ সযন্তি, ৰিদত্থিমত্তেন ৰা রতনমত্তেন ৰা সীমং অতিক্কমিত্ৰা ৰা অপ্পত্ৰা ৰা সযন্তি, তস্মা তে পারিৰাসিকা ভিক্খূ পকতত্তভিক্খূনম্পি অঞ্ঞমঞ্ঞস্সপি দ্ৰাদসহত্থমত্তট্ঠাযিনো ন হোন্তি, ততো ঊনাৰ হোন্তি, তস্মা সকঅধিপ্পাযোপি ন সিজ্ঝতি.

ভগৰতো পন অধিপ্পাযো – যদি অপ্পভিক্খুকাদিঅঙ্গসম্পন্নত্তা ৰিহারস্স ৰত্তং অনিক্খিপিত্ৰা অন্তোৰিহারেযেৰ পরিৰসতি, এৰং সতি পকতত্তেন ভিক্খুনা ন একচ্ছন্নে আৰাসে ৰসিতব্বং. যদি তাদিসআৰাসে ৰা অনাৰাসে ৰা ছদনতো উদকপতনট্ঠানস্স অন্তো সযেয্য, সহৰাসো নাম, রত্তিচ্ছেদো হোতীতি অযমত্থো যথাৰুত্ত-পাল়িযা চ অট্ঠকথায চ পকাসেতব্বো. ন একচ্ছন্নে আৰাসে দ্ৰীহি ৰত্থব্বং. যদি ৰসেয্য, ৰুড্ঢস্স রত্তিচ্ছেদোযেৰ, নৰকস্স রত্তিচ্ছেদো চেৰ ৰত্তভেদদুক্কটঞ্চ হোতি. সমৰস্সা চে, অজানন্তস্স রত্তিচ্ছেদোযেৰ, জানন্তস্স উভযম্পীতি অযমত্থো ‘‘তযো খো, উপালি, পারিৰাসিকস্স ভিক্খুনো রত্তিচ্ছেদা সহৰাসো ৰিপ্পৰাসো অনারোচনা’’তি চ ‘‘ন, ভিক্খৰে, পারিৰাসিকেন ভিক্খুনা পারিৰাসিকেন ৰুড্ঢতরেন সদ্ধিং ন একচ্ছন্নে আৰাসে ৰত্থব্ব’’ন্তি (চূল়ৰ. ৮২) চ ‘‘ৰুড্ঢতরেনাতি এত্থ…পে… সচে হি দ্ৰে পারিৰাসিকা একতো ৰসেয্যুং, তে অঞ্ঞমঞ্ঞস্স অজ্ঝাচারং ঞত্ৰা অগারৰা ৰা ৰিপ্পটিসারিনো ৰা হুত্ৰা পাপিট্ঠতরং ৰা আপত্তিং আপজ্জেয্যুং ৰিব্ভমেয্যুং ৰা, তস্মা নেসং সহসেয্যা সব্বপ্পকারেন পটিক্খিত্তা’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৮১) চ ইমেহি পাল়িঅট্ঠকথাপাঠেহি পকাসেতব্বো. ৰিপ্পৰাসেপি পারিৰাসিকেন অভিক্খুকে আৰাসে ন ৰত্থব্বং, পকতত্তেন ৰিনা অভিক্খুকো আৰাসো ন গন্তব্বো, বহিসীমাযং ভিক্খূনং ৰসনট্ঠানতো দ্ৰাদসহত্থপ্পমাণস্স উপচারস্স অন্তো নিসীদিতব্বন্তি ভগৰতো অধিপ্পাযো.

অযমত্থো ‘‘ন, ভিক্খৰে, পারিৰাসিকেন ভিক্খুনা সভিক্খুকা আৰাসা অভিক্খুকো আৰাসো গন্তব্বো অঞ্ঞত্র পকতত্তেন অঞ্ঞত্র অন্তরাযা’’তিআদি (চূল়ৰ. ৭৬) চ ‘‘তযো খো, উপালি…পে… অনারোচনা’’তি চ ‘‘চত্তারো খো, উপালি, মানত্তচারিকস্স ভিক্খুনো রত্তিচ্ছেদা সহৰাসো, ৰিপ্পৰাসো, অনারোচনা, ঊনেগণেচরণ’’ন্তি (চূল়ৰ. ৯২) চ ‘‘ৰিপ্পৰাসোতি এককস্সেৰ ৰাসো’’তি চ ‘‘অযঞ্চ যস্মা গণস্স আরোচেত্ৰা ভিক্খূনঞ্চ অত্থিভাৰং সল্লক্খেত্ৰাৰ ৰসি, তেনস্স ঊনেগণেচরণদোসো ৰা ৰিপ্পৰাসো ৰা ন হোতী’’তি চ ‘‘অত্থিভাৰং সল্লক্খেত্ৰাতি দ্ৰাদসহত্থে উপচারে সল্লক্খেত্ৰা, অনিক্খিত্তৰত্তানং উপচারসীমায আগতভাৰং সল্লক্খেত্ৰা সহৰাসাদিকং ৰেদিতব্ব’’ন্তি চ আগতেহি পাল়িযট্ঠকথা-ৰজিরবুদ্ধিটীকাপাঠেহি পকাসেতব্বো, তস্মা ৰিহারে পরিৰসন্তস্স উপচারসীমায অব্ভন্তরে যত্থ কত্থচি ৰসন্তস্স নত্থি ৰিপ্পৰাসো, বহিউপচারসীমাযং পরিৰসন্তস্স ভিক্খূনং নিসিন্নপরিযন্ততো দ্ৰাদসহত্থব্ভন্তরে ৰসন্তস্স চ নত্থি ৰিপ্পৰাসোতি, তঞ্চ পরিৰাসকালে ‘‘একেন ভিক্খুনা সদ্ধি’’ন্তি ৰচনতো একস্সপি ভিক্খুনো, মানত্তচরণকালে ‘‘চতূহি পঞ্চহি ৰা ভিক্খূহি সদ্ধি’’ন্তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) ৰচনতো চ চতুন্নং পঞ্চন্নম্পি ভিক্খূনং হত্থপাসভূতে দ্ৰাদসহত্থব্ভন্তরেপি ৰসিতুং লভতি, নত্থি ৰিপ্পৰাসোতি দট্ঠব্বং.

ৰত্তং সমাদিযিত্ৰা তেসং ভিক্খূনং আরোচিতকালতো পন পট্ঠায কেনচি করণীযেন তেসু ভিক্খূসু গতেসুপি যথাৰুত্তঅট্ঠকথাপাঠনযেন ৰিপ্পৰাসো ন হোতি. তথা হি ৰুত্তং ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.৯৭) ‘‘সোপি কেনচি কম্মেন পুরেঅরুণে এৰ গচ্ছতীতি ইমিনা আরোচনায কতায সব্বেসুপি ভিক্খূসু বহিৰিহারং গতেসু ঊনেগণেচরণদোসো ৰা ৰিপ্পৰাসদোসো ৰা ন হোতি আরোচিতত্তা সহৰাসস্সাতি দস্সেতি. তেনাহ ‘অযঞ্চা’তিআদী’’তি. অপরে পন আচরিযা ‘‘বহিসীমায ৰত্তসমাদানট্ঠানে ৰতিপরিক্খেপোপি পকতত্তভিক্খূহেৰ কাতব্বো, ন কম্মারহভিক্খূহি. যথা লোকে বন্ধনাগারাদি দণ্ডকারকেহি এৰ কত্তব্বং, ন দণ্ডারহেহি, এৰমিধাপী’’তি ৰদন্তি, তম্পি অট্ঠকথাদীসু ন দিস্সতি. ন হি ৰতিপরিক্খেপো দণ্ডকম্মত্থায কারিতো, অথ খো দস্সনূপচারৰিজহনত্থমেৰ. তথা হি ৰুত্তং সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. চূল়ৰগ্গ ৩.৯৭) ‘‘গুম্বেন ৰা ৰতিযা ৰা পটিচ্ছন্নট্ঠানেতি দস্সনূপচারৰিজহনত্থ’’ন্তি. তথা ৰিমতিৰিনোদনিযম্পি (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.৯৭) ‘‘গুম্বেন ৰাতিআদি দস্সনূপচারৰিজহনত্থ’’ন্তি. ইতো পরং অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেনেৰ পরিৰাসদানঞ্চ মানত্তদানঞ্চ ৰেদিতব্বং. যত্থ পন সংসযিতব্বং অত্থি, তত্থ সংসযৰিনোদনত্থায কথেতব্বং কথযাম.

একচ্চে ভিক্খূ এৰং ৰদন্তি – পারিৰাসিকো ভিক্খু ৰুড্ঢতরোপি সমানো ৰত্তে সমাদিন্নে নৰকট্ঠানে ঠিতো. তথা হি ৰুত্তং ‘‘যত্থ পন নিসীদাপেত্ৰা পরিৰিসন্তি, তত্থ সামণেরানং জেট্ঠকেন, ভিক্খূনং সঙ্ঘনৰকেন হুত্ৰা নিসীদিতব্ব’’ন্তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৭৫) তস্মা আরোচিতকালাদীসু ‘‘অহং ভন্তে’’ইচ্চেৰ ৰত্তব্বং, ন ‘‘অহং আৰুসো’’তি. তত্রেৰং ৰিচারণা কাতব্বা – পারিৰাসিকাদযো ভিক্খূ সেয্যাপরিযন্তআসনপরিযন্তভাগিতায নৰকট্ঠানে ঠিতা, ন একন্তেন নৰকভূতত্তা. তথা হি ৰুত্তং ভগৰতা ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পারিৰাসিকানং ভিক্খূনং পঞ্চ যথাৰুড্ঢং উপোসথং পৰারণং ৰস্সিকসাটিকং ওণোজনং ভত্ত’’ন্তি (চূল়ৰ. ৭৫). অট্ঠকথাযঞ্চ (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৮১) ‘‘পকতত্তং ভিক্খুং দিস্ৰা আসনা ৰুট্ঠাতব্বং, পকতত্তো ভিক্খু আসনেন নিমন্তেতব্বো’’তি এতিস্সা পাল়িযা সংৰণ্ণনায ‘‘ৰুট্ঠাতব্বং, নিমন্তেতব্বোতি তদহুপসম্পন্নম্পি দিস্ৰা ৰুট্ঠাতব্বমেৰ, ৰুট্ঠায চ ‘অহং ইমিনা সুখনিসিন্নো ৰুট্ঠাপিতো’তি পরম্মুখেন ন গন্তব্বং, ‘ইদং আচরিয আসনং, এত্থ নিসীদথা’তি এৰং নিমন্তেতব্বোযেৰা’’তি এত্থেৰ ‘‘আচরিযা’’তি আলপনৰিসেসো ৰুত্তো, ন অঞ্ঞত্থ. যদি ৰুড্ঢতরেনপি ‘‘ভন্তে’’ইচ্চেৰ ৰত্তব্বো সিযা, ইধাপি ‘‘ইদং, ভন্তে, আসন’’ন্তি ৰত্তব্বং ভৰেয্য, ন পন ৰুত্তং, তস্মা ন তেসং তং ৰচনং সারতো পচ্চেতব্বং. ইমস্মিং পন ৰিনযসঙ্গহপ্পকরণে (ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. ২৩৭) ‘‘আরোচেন্তেন সচে নৰকতরো হোতি, ‘আৰুসো’তি ৰত্তব্বং. সচে ৰুড্ঢতরো, ‘ভন্তে’তি ৰত্তব্ব’’ন্তি ৰুত্তং, ইদঞ্চ ‘‘একেন ভিক্খুনা সদ্ধি’’ন্তি হেট্ঠা ৰুত্তত্তা তং পটিগ্গাহকভূতং পকতত্তং ভিক্খুং সন্ধায ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং.

বহৰো পন ভিক্খূ পারিৰাসিকং ভিক্খুং সঙ্ঘমজ্ঝে নিসীদাপেত্ৰা ৰত্তং যাচাপেত্ৰা কম্মৰাচাপরিযোসানে সমাদাপেত্ৰা আরোচনমকারেত্ৰা সঙ্ঘমজ্ঝতো নিক্খমাপেত্ৰা পরিসপরিযন্তে নিসীদাপেত্ৰা তত্থ নিসিন্নেন আরোচাপেত্ৰা ৰত্তং নিক্খিপাপেন্তি, এৰং করোন্তানঞ্চ নেসং অযমধিপ্পাযো – অযং ভিক্খু ৰত্তে অসমাদিন্নে ৰুড্ঢট্ঠানিযোপি হোতি, তস্মা যাচনকালে চ কম্মৰাচাসৰনকালে চ ৰত্তসমাদানকালে চ সঙ্ঘমজ্ঝে নিসীদনারহো হোতি, ৰত্তে পন সমাদিন্নে নৰকট্ঠানিযো, তস্মা ন সঙ্ঘমজ্ঝে নিসীদনারহো, আসনপরিযন্তভাগিতায পরিসপরিযন্তেযেৰ নিসীদনারহোতি, তদেতং এৰং ৰিচারেতব্বং – অযং ভিক্খু সঙ্ঘমজ্ঝে নিসীদমানো আসনং গহেত্ৰা যথাৰুড্ঢং নিসিন্নো ন হোতি, অথ খো কম্মারহভাৰেন আসনং অগ্গহেত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা উক্কুটিকমেৰ নিসিন্নো হোতি, কম্মারহো চ নাম সঙ্ঘমজ্ঝেযেৰ ঠপেতব্বো হোতি, নো বহি, তস্মা ‘‘সঙ্ঘমজ্ঝে নিসীদনারহো ন হোতী’’তি ন সক্কা ৰত্তুং তস্মিং কালে, নিক্খমাপিতে চ ৰত্তারোচনৰত্তনিক্খিপনানং অনিট্ঠিতত্তা অঞ্ঞমঞ্ঞং আহচ্চ সুট্ঠু নিসিন্নং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিহরিতুমসক্কুণেয্যত্তা, চীৰরকণ্ণপাদপিট্ঠিআদীহি বাধিতত্তা অগারৰকিরিযা ৰিয দিস্সতি, আরোচনকিরিযঞ্চ ৰত্তনিক্খিপনঞ্চ সঙ্ঘমজ্ঝেযেৰ কত্তব্বং পরিযন্তে নিসীদিত্ৰা করোন্তো অট্ঠকথাৰিরোধো হোতি. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৯৭) ‘‘ৰত্তং সমাদিযিত্ৰা তত্থেৰ সঙ্ঘস্স আরোচেতব্বং…পে… আরোচেত্ৰা সচে নিক্খিপিতুকামো, ৰুত্তনযেনেৰ সঙ্ঘমজ্ঝে নিক্খিপিতব্ব’’ন্তি. কস্মা? সমাদানট্ঠানেযেৰ আরোচাপেত্ৰা তত্থেৰ নিক্খিপাপেত্ৰা নিট্ঠিতসব্বকিচ্চমেৰ নিক্খমাপেত্ৰা অত্তনো আসনে নিসীদাপেন্তো ঞাযাগতোতি অম্হাকং খন্তি.

তথা সাযং ৰত্তারোচনকালে বহূসু পারিৰাসিকেসু ৰুড্ঢতরং পঠমং সমাদাপেত্ৰা আরোচাপেত্ৰা অনুক্কমেন সব্বপচ্ছা নৰকতরং সমাদাপেন্তি আরোচাপেন্তি, পাতো নিক্খিপনকালে পন নৰকতরং পঠমং আরোচাপেত্ৰা নিক্খিপাপেন্তি, ততো অনুক্কমেন ৰুড্ঢতরং সব্বপচ্ছা আরোচাপেত্ৰা নিক্খিপাপেন্তি. তেসং অযমধিপ্পাযো সিযা – যদা দস ভিক্খূ পকতত্তা দস ভিক্খূ পারিৰাসিকা হোন্তি, তদা ৰুড্ঢতরেন পঠমং সমাদিযিত্ৰা আরোচিতে তস্স আরোচনং অৰসেসা একূনৰীসতি ভিক্খূ সুণন্তি, দুতিযস্স অট্ঠারস, ততিযস্স সত্তরসাতি অনুক্কমেন হাযিত্ৰা সব্বনৰকস্স আরোচনং দস পকতত্তা সুণন্তি সেসানং অপকতত্তভাৰতো. ততো নিক্খিপনকালে সব্বনৰকো পুব্বে অত্তনা আরোচিতানং দসন্নং ভিক্খূনং আরোচেত্ৰা নিক্খিপতি, ততো পটিলোমেন দুতিযো একাদসন্নং, ততিযো দ্ৰাদসন্নন্তি অনুক্কমেন ৰড্ঢিত্ৰা সব্বজেট্ঠকো অত্তনা পুব্বে আরোচিতানং একূনৰীসতিভিক্খূনং আরোচেত্ৰা নিক্খিপতি, এৰং যথানুক্কমেন নিক্খিপনং হোতি. সব্বজেট্ঠকে পন পঠমং নিক্খিত্তে সতি পুব্বে অত্তনা আরোচিতানং নৰন্নং ভিক্খূনং তদা অপকতত্তভাৰতো আরোচিতানং সন্তিকে নিক্খিপনং ন হোতি, তথা সেসানং. তেসং পন একচ্চানং ঊনং হোতি, একচ্চানং অধিকং, তস্মা যথাৰুত্তনযেন সব্বনৰকতো পট্ঠায অনুক্কমেন নিক্খিপিতব্বন্তি.

এৰংৰাদীনং পন তেসমাযস্মন্তানং ৰাদে পকতত্তাযেৰ ভিক্খূ আরোচেতব্বা হোন্তি, নো অপকতত্তা. পুব্বে আরোচিতানংযেৰ সন্তিকে ৰত্তং নিক্খিপিতব্বং হোতি, নো অনারোচিতানং. এৰং পন পকতত্তাযেৰ ভিক্খূ আরোচেতব্বা ন হোন্তি, অথ খো অপকতত্তাপি ‘‘সচে দ্ৰে পারিৰাসিকা গতট্ঠানে অঞ্ঞমঞ্ঞং পস্সন্তি, উভোহি অঞ্ঞমঞ্ঞস্স আরোচেতব্ব’’ন্তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা. পুব্বে আরোচিতানম্পি অনারোচিতানম্পি সন্তিকে আরোচেত্ৰা নিক্খিপিতব্বমেৰ ‘‘সচে সো ভিক্খু কেনচিদেৰ করণীযেন পক্কন্তো হোতি, যং অঞ্ঞং সব্বপঠমং পস্সতি, তস্স আরোচেত্ৰা নিক্খিপিতব্ব’’ন্তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) ৰুত্তত্তা, তস্মা তথা অকরোন্তেপি সব্বেসং আরোচিতত্তা নত্থি দোসো. অপ্পেকচ্চে ভিক্খূ ‘‘পকতত্তস্সেৰাযং আরোচনা’’তি মঞ্ঞমানা সাযং ৰুড্ঢপটিপাটিযা ৰত্তং সমাদিযিত্ৰা আরোচেত্ৰা অত্তনো সযনং পৰিসিত্ৰা দ্ৰারজগ্গনসযনসোধনাদীনি করোন্তা অঞ্ঞেসং আরোচিতং ন সুণন্তি. অপ্পেকচ্চে পাতো সযং আরোচেত্ৰা নিক্খিপিত্ৰা অঞ্ঞেসং আরোচনং ৰা নিক্খিপনং ৰা অনাগমেত্ৰা ভিক্খাচারাদীনং অত্থায গচ্ছন্তি, এৰং করোন্তানং তেসং আরোচনং একচ্চানং অসুতভাৰসম্ভৰতো সাসঙ্কো হোতি পারিৰাসিকানং অঞ্ঞমঞ্ঞারোচনস্স পকরণেসু আগতত্তা. ন কেৰলং সারত্থদীপনিযংযেৰ, অথ খো ৰজিরবুদ্ধিটীকাযম্পি (ৰজির. টী. চূল়ৰগ্গ ৭৬) ‘‘সচে দ্ৰে পারিৰাসিকা গতট্ঠানে অঞ্ঞমঞ্ঞং পস্সন্তি, উভোহিপি অঞ্ঞমঞ্ঞস্স আরোচেতব্বং অৰিসেসেন ‘আগন্তুকেন আরোচেতব্বং, আগন্তুকস্স আরোচেতব্ব’ন্তি ৰুত্তত্তা’’তি ৰুত্তং.

তথা অপ্পেকচ্চে পকতত্তা ভিক্খূ পারিৰাসিকেসু ভিক্খূসু সাযং ৰত্তসমাদানত্থং পকতত্তসালতো নিক্খমিত্ৰা অত্তনো অত্তনো সযনসমীপং গতেসু অত্তনো সযনপঞ্ঞাপনপঅক্খারঠপনঅঞ্ঞমঞ্ঞআলাপসল্লাপকরণাদিৰসেন আল়োলেন্তা পারিৰাসিকানং ৰত্তারোচনং ন সুণন্তি, ন মনসি করোন্তি. অপ্পেকচ্চে পাতো ৰত্তনিক্খিপনকালে পারিৰাসিকভিক্খূসু ৰত্তারোচনৰত্তনিক্খিপনানি করোন্তেসুপি নিদ্দাপসুতা হুত্ৰা ন সুণন্তি. এৰং করোন্তানম্পি তেসং একচ্চানং অস্সুতসম্ভৰতো ৰত্তারোচনং সাসঙ্কং হোতীতি. হোতু সাসঙ্কং, সুণন্তানং অস্সুতসম্ভৰেপি আরোচকানং সম্মাআরোচনেন ৰত্তস্স পরিপুণ্ণত্তা কো দোসোতি চে? আরোচকানং সম্মা আরোচিতত্তা ৰত্তে পরিপুণ্ণেপি ৰত্তভেদদুক্কটতোৰ ৰিমুত্তো সিযা, ন রত্তিচ্ছেদতো. ৰুত্তঞ্হি সমন্তপাসাদিকাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৭৬) ‘‘সচে ৰাযমন্তোপি সম্পাপুণিতুং ৰা সাৰেতুং ৰা ন সক্কোতি, রত্তিচ্ছেদোৰ হোতি, ন ৰত্তভেদদুক্কট’’ন্তি.

অথঞ্ঞে ভিক্খূ ৰত্তং সমাদিযিত্ৰা রত্তিং নিপন্না নিদ্দাভাৰেন মনুস্সসদ্দম্পি সুণন্তি, ভেরিআদিসদ্দম্পি সুণন্তি, সকটনাৰাদিযানসদ্দম্পি সুণন্তি, তে তেন সদ্দেন আসঙ্কন্তি ‘‘ভিক্খূনং নু খো অয’’ন্তি, তে তেন কারণেন রত্তিচ্ছেদং মঞ্ঞন্তি. কস্মা? ‘‘অযঞ্চ নেসং ছত্তসদ্দং ৰা উক্কাসিতসদ্দং ৰা খিপিতসদ্দং ৰা সুত্ৰা আগন্তুকভাৰং জানাতি, গন্ত্ৰা আরোচেতব্বং. গতকালে জানন্তেনপি অনুবন্ধিত্ৰা আরোচেতব্বমেৰ. সম্পাপুণিতুং অসক্কোন্তস্স রত্তিচ্ছেদোৰ হোতি, ন ৰত্তভেদদুক্কট’’ন্তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৭৬) ৰুত্তত্তাতি. তে এৰং সঞ্ঞাপেতব্বা – মাযস্মন্তো এৰং মঞ্ঞিত্থ, নাযং পাঠো বহিসীমট্ঠৰসেন ৰুত্তো, অথ খো উপচারসীমট্ঠৰসেন ৰুত্তো. ৰুত্তঞ্হি তত্থেৰ ‘‘যেপি অন্তোৰিহারং অপ্পৰিসিত্ৰা উপচারসীমং ওক্কমিত্ৰা গচ্ছন্তী’’তি. তত্থপি আগন্তুকভাৰস্স জানিতত্তা রত্তিচ্ছেদো হোতি, তস্মা দূরেসদ্দসৰনমত্তেন রত্তিচ্ছেদো নত্থি, ‘‘অযং ভিক্খূনং সদ্দো, অযং ভিক্খূহি ৰাদিতভেরিঘণ্টাদিসদ্দো, অযং ভিক্খূহি পাজিতসকটনাৰাদিসদ্দো’’তি নিসিন্নট্ঠানতো জানন্তোযেৰ রত্তিচ্ছেদকরো হোতি. তেনাহ ‘‘আযস্মা করৰীকতিস্সত্থেরো ‘সমণো অয’ন্তি ৰৰত্থানমেৰ পমাণ’’ন্তি.

দিৰা দূরে গচ্ছন্তং জনকাযং দিস্ৰাপি ‘‘ইমে ভিক্খূ নু খো’’তি পরিকপ্পেন্তা রত্তিচ্ছেদং মঞ্ঞন্তি, তম্পি অকারণং. কস্মা? ‘‘ভিক্খূ’’তি ৰৰত্থানস্স অভাৰা. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং ‘‘নদীআদীসু নাৰায গচ্ছন্তম্পি পরতীরে ঠিতম্পি আকাসে গচ্ছন্তম্পি পব্বতথলঅরঞ্ঞাদীসু দূরে ঠিতম্পি ভিক্খুং দিস্ৰা সচে ‘ভিক্খূ’তি ৰৰত্থানং অত্থি, নাৰাদীহি ৰা গন্ত্ৰা মহাসদ্দং কত্ৰা ৰা ৰেগেন অনুবন্ধিত্ৰা ৰা আরোচেতব্ব’’ন্তি. ইতি ভিক্খুং দিস্ৰাপি ‘‘ভিক্খূ’’তি ৰৰত্থানমেৰ পমাণং. অভিক্খুং পন ‘‘ভিক্খূ’’তি ৰৰত্থানে সন্তেপি ৰা অসন্তেপি ৰা কিং ৰত্তব্বং অত্থি, বহৰো পন ভিক্খূ ইদং রূপদস্সনং সদ্দসৰনঞ্চ আসঙ্কন্তা ‘‘পভাতে সতি তং দ্ৰযং ভৰেয্য, তস্মা মনুস্সানং গমনকালসদ্দকরণকালতো পুব্বেযেৰ ৰত্তং নিক্খিপিতব্ব’’ন্তি মঞ্ঞমানা অনুগ্গতেযেৰ অরুণে ৰত্তং নিক্খিপন্তি, তদযুত্তং রত্তিচ্ছেদত্তাতি.

অথ পন ৰিনযধরেন ‘‘কিত্তকা তে আপত্তিযো, ছাদেসি, কীৰতীহং পটিচ্ছাদেসী’’তি পুট্ঠো সমানো ‘‘অহং, ভন্তে, আপত্তিপরিযন্তং ন জানামি, রত্তিপরিযন্তং ন জানামি, আপত্তিপরিযন্তং নস্সরামি, রত্তিপরিযন্তং নস্সরামি, আপত্তিপরিযন্তে ৰেমতিকো, রত্তিপরিযন্তে ৰেমতিকো’’তি ৰুত্তে ‘‘অযং ভিক্খু সুদ্ধন্তপরিৰাসারহো’’তি ঞত্ৰা তস্সপি দুৰিধত্তা চূল়সুদ্ধন্তমহাসুদ্ধন্তৰসেন ‘‘তেসু অযং ভিক্খু ইমস্স অরহো’’তি ঞাপনত্থং উপসম্পদতো পট্ঠায অনুলোমক্কমেন ৰা আরোচিতদিৰসতো পট্ঠায পটিলোমক্কমেন ৰা ‘‘কিত্তকং কালং ত্ৰং আরোচনআৰিকরণাদিৰসেন সুদ্ধো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘আম ভন্তে, এত্তকং কালং অহং সুদ্ধোম্হী’’তি ৰুত্তে ‘‘অযং ভিক্খু একচ্চং রত্তিপরিযন্তং জানাতি, তস্মা চূল়সুদ্ধন্তারহো’’তি ঞত্ৰা তস্স সুদ্ধকালং অপনেত্ৰা অসুদ্ধকালৰসেন পরিযন্তং কত্ৰা চূল়সুদ্ধন্তপরিৰাসো দাতব্বো. অযং উদ্ধম্পি আরোহতি, অধোপি ওরোহতি. যো পন অনুলোমৰসেন ৰা পটিলোমৰসেন ৰা পুচ্ছিযমানো ‘‘সকলম্পি রত্তিপরিযন্তং অহং ন জানামি নস্সরামি, ৰেমতিকো হোমী’’তি ৰুত্তে ‘‘অযং ভিক্খু সকলম্পি রত্তিপরিযন্তং ন জানাতি, তস্মা মহাসুদ্ধন্তারহো’’তি ঞত্ৰা তস্স উপসম্পদতো পট্ঠায যাৰ ৰত্তসমাদানা এত্তকং কালং পরিযন্তং কত্ৰা মহাসুদ্ধন্তপরিৰাসো দাতব্বো. উদ্ধংআরোহনঅধোওরোহনভাৰো পনেসং অট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) ৰুত্তোযেৰ. ইতো পরম্পি ৰিধানং অট্ঠকথাযং আগতনযেনেৰ দট্ঠব্বং.

ইদানি পন বহৰো ভিক্খূ ‘‘অযং চূল়সুদ্ধন্তারহো, অযং মহাসুদ্ধন্তারহো’’তি অৰিচিনন্তা অন্তোকম্মৰাচাযং ‘‘আপত্তিপরিযন্তং ন জানাতি, রত্তিপরিযন্তং ন জানাতি, আপত্তিপরিযন্তং নস্সরতি, রত্তিপরিযন্তং নস্সরতি, আপত্তিপরিযন্তে ৰেমতিকো, রত্তিপরিযন্তে ৰেমতিকো’’তি অৰিসেসৰচনমেৰ মনসি করোন্তা ‘‘ইমায কম্মৰাচায দিন্নং সুদ্ধন্তপরিৰাসং গহেত্ৰা পঞ্চাহমত্তং ৰা দসাহমত্তং ৰা পরিৰসিত্ৰা অপরিযন্তরত্তিপটিচ্ছাদিতাহি অপরিযন্তাহি আপত্তীহি মোক্খো হোতী’’তি মঞ্ঞন্তা পঞ্চাহমত্তং ৰা দসাহমত্তং ৰা পরিৰসিত্ৰা মানত্তং যাচন্তি, এৰং করোন্তা তে ভিক্খূ সহস্সক্খত্তুং পরিৰসন্তাপি আপত্তিতো ন মুচ্চেয্যুং. কস্মাতি চে? পাল়িযা চ অট্ঠকথায চ ৰিরুজ্ঝনতো. ৰুত্তঞ্হি পাল়িযং (পারা. ৪৪২) ‘‘যাৰতীহং জানং পটিচ্ছাদেতি, তাৰতীহং তেন ভিক্খুনা অকামা পরিৰত্থব্বং. পরিৰুত্থপরিৰাসেন ভিক্খুনা উত্তরি ছারত্তং ভিক্খুমানত্তায পটিপজ্জিতব্বং. চিণ্ণমানত্তো ভিক্খু যত্থ সিযা ৰীসতিগণো ভিক্খুসঙ্ঘো, তত্থ সো ভিক্খু অব্ভেতব্বো’’তি, তস্মা পটিচ্ছন্নদিৰসমত্তং অপরিৰসিত্ৰা মানত্তারহো নাম ন হোতি, অমানত্তারহস্স মানত্তদানং ন রুহতি, অচিণ্ণমানত্তো অব্ভানারহো ন হোতি, অনব্ভানারহস্স অব্ভানং ন রুহতি, অনব্ভিতো ভিক্খু আপত্তিমুত্তো পকতত্তো ন হোতীতি অযমেত্থ ভগৰতো অধিপ্পাযো.

অট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) পন চূল়সুদ্ধন্তে ‘‘তং গহেত্ৰা পরিৰসন্তেন যত্তকং কালং অত্তনো সুদ্ধিং জানাতি, তত্তকং অপনেত্ৰা অৰসেসং মাসং ৰা দ্ৰিমাসং ৰা পরিৰসিতব্ব’’ন্তি, মহাসুদ্ধন্তে ‘‘তং গহেত্ৰা গহিতদিৰসতো যাৰ উপসম্পদদিৰসো, তাৰ রত্তিযো গণেত্ৰা পরিৰসিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং, তস্মা পটিচ্ছন্নরত্তিপ্পমাণং পরিৰসন্তোযেৰ মানত্তারহো হোতি, ন পঞ্চাহদসাহরত্তিপ্পমাণমত্তং পরিৰসন্তোতি অযং অট্ঠকথাচরিযানং অধিপ্পাযো. তেনেৰ চ কারণেন দেসনাআরোচনাদীহি সব্বকালং আপত্তিং সোধেত্ৰা ৰসন্তানং লজ্জীপেসলানং সিক্খাকামানং ভিক্খূনং সুদ্ধন্তপরিৰাসং দাতুং অযুত্তরূপো, দেসনাআরোচনাদীহি আপত্তিং অসোধেত্ৰা পমাদৰসেন চিরকালং ৰসন্তানং জনপদৰাসিকাদীনং দাতুং যুত্তরূপোতি ৰেদিতব্বং. এত্থাপি অৰসেসৰিনিচ্ছযো অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.

অথ পন ৰিনযধরেন ‘‘ত্ৰং, আৰুসো, কতরআপত্তিং আপন্নো, কতি রত্তিযো তে ছাদিতা’’তি পুট্ঠো ‘‘অহং, ভন্তে, সঙ্ঘাদিসেসং আপত্তিং আপজ্জিত্ৰা পক্খমত্তং পটিচ্ছাদিতা, তেনাহং সঙ্ঘং পক্খপরিৰাসং যাচিত্ৰা সঙ্ঘেন দিন্নে পক্খপরিৰাসে পরিৰসিত্ৰা অনিক্খিত্তৰত্তোৰ হুত্ৰা অন্তরা সঙ্ঘাদিসেসাপত্তিং আপজ্জিত্ৰা পঞ্চাহমত্তং ছাদিতা’’তি ৰুত্তে ‘‘অযং ভিক্খু সমোধানপরিৰাসারহো, তীসু চ সমোধানপরিৰাসেসু ওধানসমোধানারহো’’তি ঞত্ৰা ‘‘তেন হি ভিক্খু ত্ৰং মূলাযপটিকস্সনারহো’’তি ৰত্ৰা তং মূলায পটিকস্সিত্ৰা পরিৰুত্থদিৰসে অদিৰসে কত্ৰা অন্তরা পটিচ্ছন্নে পঞ্চ দিৰসে মূলাপত্তিযা পটিচ্ছন্নেসু দিৰসেসু সমোধানেত্ৰা ওধানসমোধানো দাতব্বো. ইতো পরানি ওধানসমোধানে ৰত্তব্বৰচনানি পাল়িযং অট্ঠকথাযঞ্চ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বানি.

অথ পন ৰিনযধরেন পুট্ঠো ‘‘অহং, ভন্তে, সম্বহুলা সঙ্ঘাদিসেসা আপত্তিযো আপজ্জিং, সম্বহুলা আপত্তিযো একাহপ্পটিচ্ছন্নাযো…পে… সম্বহুলা আপত্তিযো দসাহপ্পটিচ্ছন্নাযো’’তি ৰুত্তে ‘‘অযং ভিক্খু অগ্ঘসমোধানারহো’’তি ঞত্ৰা তাসং আপত্তীনং যা আপত্তিযো চিরতরপ্পটিচ্ছন্নাযো, তাসং অগ্ঘেন সমোধানপরিৰাসো দাতব্বো. তত্রেৰং ৰদন্তি – ‘‘যা আপত্তিযো চিরতরপ্পটিচ্ছন্নাযো, তাসং অগ্ঘেন সমোধানপরিৰাসো দাতব্বো’’তি ৰুত্তো, এৰং সন্তে পক্খপ্পটিচ্ছন্নমাসপ্পটিচ্ছন্নাদীসু কথন্তি? তেসুপি ‘‘যা আপত্তিযো পক্খপ্পটিচ্ছন্নাযো, যা আপত্তিযো মাসপ্পটিচ্ছন্নাযো’’তি ৰত্তব্বোতি. যদি এৰং পাল়িৰিরোধো আপজ্জতি. পাল়িযঞ্হি দসাহপ্পটিচ্ছন্নপরিযোসানা এৰ আপত্তি দস্সিতা, ন পক্খপ্পটিচ্ছন্নমাসপ্পটিচ্ছন্নাদযোতি? সচ্চং, পাল়িযং তথাদস্সনং পন নযদস্সনমত্তং. তথা হি ৰুত্তং অট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) ‘‘পঞ্চদস দিৰসানি পটিচ্ছন্নায ‘পক্খপ্পটিচ্ছন্ন’ন্তি ৰত্ৰা যোজনা কাতব্বা…পে… এৰং যাৰ সট্ঠিসংৰচ্ছরং, অতিরেকসট্ঠিসংৰচ্ছরপ্পটিচ্ছন্নন্তি ৰা ততো ৰা ভিয্যোপি ৰত্ৰা যোজনা কাতব্বা’’তি. মহাপদুমত্থেরেনপি ৰুত্তং ‘‘অযং সমুচ্চযক্খন্ধকো নাম বুদ্ধানং ঠিতকালসদিসো, আপত্তি নাম পটিচ্ছন্না ৰা হোতু অপ্পটিচ্ছন্না ৰা সমকঊনতরঅতিরেকপ্পটিচ্ছন্না ৰা, ৰিনযধরস্স কম্মৰাচং যোজেতুং সমত্থভাৰোযেৰেত্থ পমাণ’’ন্তি, তস্মা পক্খপ্পটিচ্ছন্নাদীনং কম্মৰাচাকরণে কুক্কুচ্চং ন কাতব্বন্তি.

হোতু, এৰম্পি পক্খপ্পটিচ্ছন্নং পরিযন্তং কত্ৰা কতায কম্মৰাচায ততো উদ্ধং আপত্তি নত্থীতি কথং জানেয্যাতি? ইদানি সিক্খাকামা ভিক্খূ দেৰসিকম্পি দেসনারোচনাৰিকরণানি করোন্তি একাহিকদ্ৰীহিকাদিৰসেনপি, কিচ্চপসুতা হুত্ৰা তথা অসক্কোন্তাপি উপোসথদিৰসং নাতিক্কমন্তি, গিলানাদিৰসেন তদতিক্কন্তাপি অতিক্কন্তভাৰং জানন্তি, তস্মা তদতিক্কন্তভাৰে সতি অতিরেকপক্খপ্পটিচ্ছন্নমাসপ্পটিচ্ছন্নাদিৰসেন ৰড্ঢেত্ৰা কম্মৰাচং করেয্য, তদতিক্কন্তভাৰে পন অসতি পক্খপ্পটিচ্ছন্নপরিযন্তা হোতি, তস্মা পক্খপরিযন্তকম্মৰাচাকরণং ঞাযাগতং হোতীতি দট্ঠব্বং.

এৰং হোতু, তথাপি যদেতং ‘‘সম্বহুলা আপত্তিযো একাহপ্পটিচ্ছন্নাযো…পে… সম্বহুলা আপত্তিযো পক্খপ্পটিচ্ছন্নাযো’’তি ৰুত্তং, তত্থ ইমিনাযেৰ অনুক্কমেন মযা পটিচ্ছাদিতা আপত্তিযো হোন্তীতি কথং জানেয্য, অজাননে চ সতি ‘‘যা চ খ্ৰাযং, আৰুসো, আপত্তি অজানপ্পটিচ্ছন্না, অধম্মিকং তস্সা আপত্তিযা পরিৰাসদানং, অধম্মত্তা ন রুহতী’’তি ইদং আপজ্জতীতি? নাপজ্জতি. তত্থ হি আপত্তিযা আপন্নভাৰং অজানন্তো হুত্ৰা পটিচ্ছাদেতি, তস্মা ‘‘আপত্তি চ হোতি আপত্তিসঞ্ঞী চা’’তি ৰুত্তআপত্তিসঞ্ঞিতাভাৰা অপ্পটিচ্ছন্নমেৰ হোতি, তস্মা অপ্পটিচ্ছন্নায আপত্তিযা পরিৰাসদানং অধম্মিকং হোতি. ইধ পন ‘‘এত্তকা রত্তিযো মযা ছাদিতা’’তি ছন্নকালমেৰ ন জানাতি, তদজানভাৰে সতিপি পরিৰাসদানং রুহতি. তেনেৰ চ কারণেন সুদ্ধন্তপরিৰাসে (চূল়ৰ. ১৫৬-১৫৭) ‘‘আপত্তিপরিযন্তং ন জানাতি, রত্তিপরিযন্তং ন জানাতি, আপত্তিপরিযন্তং নস্সরতি, রত্তিপরিযন্তং নস্সরতি, আপত্তিপরিযন্তে ৰেমতিকো, রত্তিপরিযন্তে ৰেমতিকো’’তি রত্তিপরিযন্তস্স অজাননঅসরণৰেমতিকভাৰে সতিপি পরিৰাসদানং ৰুত্তং, তস্মা ছাদিতকালং তথতো অজানন্তোপি ‘‘সম্বহুলা আপত্তিযো একাহপ্পটিচ্ছন্নাযো…পে… সম্বহুলা আপত্তিযো পক্খপ্পটিচ্ছন্নাযো’’তি এত্থ অপ্পৰিট্ঠস্স অভাৰা সম্পজ্জতিযেৰাতি দট্ঠব্বং.

অথাপি এৰং ৰদেয্যুং – ‘‘সম্বহুলা আপত্তিযো একাহপ্পটিচ্ছন্নাযো…পে… সম্বহুলা আপত্তিযো পক্খপ্পটিচ্ছন্নাযো’’তি ৰুত্তে তেসু দিৰসেসু আপত্তিযো অত্থি পটিচ্ছন্নাযোপি, অত্থি অপ্পটিচ্ছন্নাযোপি, অত্থি চিরপ্পটিচ্ছন্নাযোপি, অত্থি অচিরপ্পটিচ্ছন্নাযোপি, অত্থি একাপি, অত্থি সম্বহুলাপি, সব্বা তা আপত্তিযো এতেনেৰ পদেন সঙ্গহিতা সিযুন্তি? সঙ্গহিতা এৰ. ন হেত্থ সংসযো কাতব্বো. ৰুত্তঞ্হেতং অট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) ‘‘অঞ্ঞস্মিং পন আপত্তিৰুট্ঠানে ইদং লক্খণং – যো অপ্পটিচ্ছন্নং আপত্তিং ‘পটিচ্ছন্না’তি ৰিনযকম্মং করোতি, তস্স আপত্তি ৰুট্ঠাতি. যো পটিচ্ছন্নং ‘অপ্পটিচ্ছন্না’তি ৰিনযকম্মং করোতি, তস্স ন ৰুট্ঠাতি. অচিরপ্পটিচ্ছন্নং ‘চিরপ্পটিচ্ছন্না’তি করোন্তস্সপি ৰুট্ঠাতি, চিরপ্পটিচ্ছন্নং ‘অচিরপ্পটিচ্ছন্না’তি করোন্তস্স ন ৰুট্ঠাতি. একং আপত্তিং আপজ্জিত্ৰা ‘সম্বহুলা’তি করোন্তস্সপি ৰুট্ঠাতি একং ৰিনা সম্বহুলানং অভাৰতো. সম্বহুলা পন আপজ্জিত্ৰা ‘একং আপজ্জি’ন্তি করোন্তস্স ন ৰুট্ঠাতী’’তি, তস্মা এতেহি পদেহি সব্বাসং পটিচ্ছন্নাপত্তীনং সঙ্গহিতত্তা তাহি আপত্তীহি ৰুট্ঠানং সম্ভৰতীতি দট্ঠব্বং.

অথ পন ৰিনযধরেন পুট্ঠো ‘‘অহং, ভন্তে, সম্বহুলা সঙ্ঘাদিসেসা আপত্তিযো আপজ্জিং একং সুক্কৰিস্সট্ঠিং, একং কাযসংসগ্গং, একং দুট্ঠুল্লৰাচং, একং অত্তকামং, একং সঞ্চরিত্তং, একং কুটিকারং, একং ৰিহারকারং, একং দুট্ঠদোসং, একং অঞ্ঞভাগিযং, একং সঙ্ঘভেদং, একং ভেদানুৰত্তকং, একং দুব্বচং, একং কুলদূসক’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘অযং ভিক্খু মিস্সকসমোধানপরিৰাসারহো’’তি ঞত্ৰা অট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) আগতনযেন পরিৰাসো দাতব্বো. এত্থাহ – অগ্ঘসমোধানমিস্সকসমোধানানং কো ৰিসেসো, কিং নানাকরণন্তি? ৰুচ্চতে – অগ্ঘসমোধানপরিৰাসো অচিরপ্পটিচ্ছন্না আপত্তিযো চিরপ্পটিচ্ছন্নাযং আপত্তিযং সমোধানেত্ৰা তস্সা চিরপ্পটিচ্ছন্নায আপত্তিযা অগ্ঘৰসেন দীযতি, মিস্সকসমোধানপরিৰাসো নানাৰত্থুকা আপত্তিযো সমোধানেত্ৰা তাসং মিস্সকৰসেন দীযতি, অযমেতেসং ৰিসেসো. অথ ৰা অগ্ঘসমোধানো সভাগৰত্থূনং আপত্তীনং সমোধানৰসেন হোতি, ইতরো ৰিসভাগৰত্থূনন্তি আচরিযা. তেনেৰাহ আচরিযৰজিরবুদ্ধিত্থেরো (ৰজির. টী. চূল়ৰগ্গ ১০২) ‘‘অগ্ঘসমোধানো নাম সভাগৰত্থুকাযো সম্বহুলা আপত্তিযো আপন্নস্স বহুরত্তিং পটিচ্ছাদিতাপত্তিযং নিক্খিপিত্ৰা দাতব্বো, ইতরো নানাৰত্থুকানং ৰসেনাতি অযমেতেসং ৰিসেসো’’তি.

অথ সিযা ‘‘এৰং চিরপ্পটিচ্ছন্নাযো চ অচিরপ্পটিচ্ছন্নাযো চ নানাৰত্থুকাযো আপত্তিযো আপজ্জন্তস্স কো পরিৰাসো দাতব্বো অগ্ঘসমোধানো ৰা মিস্সকসমোধানো ৰা, অথ তদুভযা ৰা’’তি. কিঞ্চেত্থ – যদি অগ্ঘসমোধানং দদেয্য, চিরপ্পটিচ্ছন্নাহি চ অচিরপ্পটিচ্ছন্নাহি চ সভাগৰত্থুকাহি আপত্তীহি ৰুট্ঠিতো ভৰেয্য, চিরপ্পটিচ্ছন্নাহি চ অচিরপ্পটিচ্ছন্নাহি চ নো ৰিসভাগৰত্থুকাহি. যদি চ মিস্সকসমোধানং দদেয্য, সমানকালপ্পটিচ্ছন্নাহি ৰিসভাগৰত্থূহি আপত্তীহি ৰুট্ঠিতো ভৰেয্য, নো অসমানকআলপ্পটিচ্ছন্নাহি সভাগৰত্থুকাহি চ, অথ তদুভযম্পি দদেয্য, ‘‘একস্মিং কম্মে দ্ৰে পরিৰাসা দাতব্বা’’তি নেৰ পাল়িযং, ন অট্ঠকথাযং ৰুত্তন্তি? ৰুচ্চতে – ইদঞ্হি সব্বম্পি পরিৰাসাদিকং ৰিনযকম্মং ৰত্থুৰসেন ৰা গোত্তৰসেন ৰা নামৰসেন ৰা আপত্তিৰসেন ৰা কাতুং ৰট্টতিযেৰ.

তত্থ সুক্কৰিস্সট্ঠীতি ৰত্থু চেৰ গোত্তঞ্চ. সঙ্ঘাদিসেসোতি নামঞ্চেৰ আপত্তি চ. তত্থ ‘‘সুক্কৰিস্সট্ঠিং কাযসংসগ্গ’’ন্তিআদিৰচনেনাপি ‘‘নানাৰত্থুকাযো’’তি ৰচনেনপি ৰত্থু চেৰ গোত্তঞ্চ গহিতং হোতি, ‘‘সঙ্ঘাদিসেসো’’তি ৰচনেনপি ‘‘আপত্তিযো’’তি ৰচনেনপি নামঞ্চেৰ আপত্তি চ গহিতা হোতি, তস্মা অগ্ঘসমোধানৰসেন পরিৰাসে দিন্নে ‘‘অহং, ভন্তে, সম্বহুলা সঙ্ঘাদিসেসা আপত্তিযো আপজ্জি’’ন্তিআদিৰচনেনেৰ ৰত্থুস্স চ গোত্তস্স চ নামস্স চ আপত্তিযা চ গহিতত্তা চিরপ্পটিচ্ছন্নাহি অচিরপ্পটিচ্ছন্নাহি চ সভাগৰত্থুকাহি চ ৰিসভাগৰত্থুকাহি চ সব্বাহি আপত্তীহি ৰুট্ঠাতীতি দট্ঠব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং সমন্তপাসাদিকাযং ‘‘এত্থ চ ‘সঙ্ঘাদিসেসা আপত্তিযো আপজ্জিং নানাৰত্থুকাযো’তিপি ‘সঙ্ঘাদিসেসা আপত্তিযো আপজ্জি’ন্তিপি এৰং পুব্বে ৰুত্তনযেন ৰত্থুৰসেনপি গোত্তৰসেনপি নামৰসেনপি আপত্তিৰসেনপি যোজেত্ৰা কম্মৰাচং কাতুং ৰট্টতিযেৰাতি অযং মিস্সকসমোধানো’’তি, ইমস্মিঞ্চ ৰিনযসঙ্গহপ্পকরণে (ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. ২৪৫) তথেৰ ৰত্ৰা ‘‘তস্মা ন ইধ ৰিসুং কম্মৰাচং যোজেত্ৰা দস্সযিস্সাম, পুব্বে সব্বাপত্তিসাধারণং কত্ৰা যোজেত্ৰা দস্সিতায এৰ কম্মৰাচায নানাৰত্থুকাহিপি আপত্তীহি ৰুট্ঠানসম্ভৰতো সাযেৰেত্থ কম্মৰাচা অল’’ন্তি.

যদি এৰং আচরিযৰজিরবুদ্ধিত্থেরেন দ্ৰিন্নং ৰিসেসো ন ৰত্তব্বো, অথ কস্মা ৰুত্তোতি? তীসু সমোধানপরিৰাসেসু ওধানসমোধানো মূলাযপটিকস্সনায ওধূনিতকালেযেৰ দাতব্বো, অগ্ঘসমোধানমিস্সকসমোধানপরিৰাসা পন ৰিসুংযেৰ দাতব্বা. ‘‘এৰং দিন্নে এতেসং কো ৰিসেসো’’তি চিন্তাযং ৰিসেসসম্ভৰমত্তদস্সনত্থং ৰুত্তো. অট্ঠকথাযং পন পরিৰাসাদিকম্মস্স লক্খণং দস্সেতুং ‘‘ৰত্থুৰসেন ৰা’’তিআদিমাহ, তস্মা লক্খণৰসেনেৰ সভাগৰত্থুকাহিপি আপত্তীহি ৰুট্ঠানং সম্ভৰতি. তেনেৰ চ কারণেন সারত্থদীপনিনামিকাযং ৰিনযটীকাযঞ্চ ৰিমতিৰিনোদনিনামিকাযং ৰিনযটীকাযঞ্চ ন কোচি ৰিসেসো ৰুত্তোতি দট্ঠব্বো.

যদি এৰং মিস্সকসমোধানকম্মৰাচাযপি চিরপ্পটিচ্ছন্নাহি অচিরপ্পটিচ্ছন্নাহিপি আপত্তীহি ৰুট্ঠানং সম্ভৰেয্য. তত্থপি হি ‘‘অহং, ভন্তে, সম্বহুলা সঙ্ঘাদিসেসা আপত্তিযো আপজ্জিং নানাৰত্থুকাযো’’তিপি ‘‘একা সুক্কৰিস্সট্ঠি…পে… একা কুলদূসকা’’তিপি ৰত্তব্বং. এৰং সতি ‘‘সম্বহুলা’’তিপি ‘‘সঙ্ঘাদিসেসা আপত্তিযো’’তিপি ৰত্থুগোত্তনামাপত্তীহি কিত্তনসম্ভৰতো চিরপ্পটিচ্ছন্নাহিপি অচিরপ্পটিচ্ছন্নাহিপি আপত্তীহি ৰুট্ঠানং সম্ভৰেয্যাতি? ন পনেৰং দট্ঠব্বং. ৰত্থাদিকিত্তনঞ্হি সব্বাপত্তীনং গণ্হনত্থং হোতি. এৰং গণ্হন্তেপি পটিচ্ছন্নকালস্স অকথিতত্তা ‘‘এত্তকং নাম কালং পরিৰসিতব্ব’’ন্তি ন পঞ্ঞাযতি, তস্মিং অপঞ্ঞাযমানে তেন পমাণেন পরিৰাসো ন হোতি, তস্মিং অসতি আপত্তিতো ৰুট্ঠানং ন সম্ভৰতি, তস্মা মিস্সকসমোধানকম্মৰাচায চিরপ্পটিচ্ছন্নাহিপি অচিরপ্পটিচ্ছন্নাহিপি আপত্তীহি ৰুট্ঠানং ন সম্ভৰতীতি দট্ঠব্বং.

পরিৰাসৰিনিচ্ছযকথা নিট্ঠিতা.

মানত্তৰিনিচ্ছযকথা

মানত্তকথাযম্পি মানত্তং নাম অপ্পটিচ্ছন্নমানত্তং পটিচ্ছন্নমানত্তং পক্খমানত্তং সমোধানমানত্তন্তি চতুব্বিধং হোতি. তত্থ যো ভিক্খু সঙ্ঘাদিসেসং আপত্তিং আপজ্জিত্ৰা তং দিৰসমেৰ আরোচেতি, একরত্তিমত্তম্পি ন পটিচ্ছাদেতি, তস্স পরিৰাসং অদত্ৰাৰ দিন্নং মানত্তং অপ্পটিচ্ছন্নমানত্তং নাম. যো আপজ্জিত্ৰা দসহি আকারেহি ৰিনা তং দিৰসং নারোচেতি, একরত্তাদিৰসেন পটিচ্ছাদেতি, তত্থ যথাপটিচ্ছন্নদিৰসং পরিৰাসং দত্ৰা পরিৰুত্থপরিৰাসস্স দিন্নং মানত্তং পটিচ্ছন্নমানত্তং নাম. আপত্তিং আপজ্জিত্ৰা পটিচ্ছন্নায ৰা অপ্পটিচ্ছন্নায ৰা ভিক্খুনিযা পক্খমত্তমেৰ দিন্নং মানত্তং পক্খমানত্তং নাম. ভিক্খু পন পটিচ্ছন্নায আপত্তিযা পরিৰসিত্ৰা অনিক্খিত্তৰত্তকালেযেৰ পুন আপজ্জিত্ৰা ন পটিচ্ছাদেতি, তস্স মূলায পটিকস্সিত্ৰা পরিৰুত্থদিৰসে অদিৰসে কত্ৰা অপ্পটিচ্ছাদিতত্তা সমোধানপরিৰাসং অদত্ৰা দিন্নং মানত্তং সমোধানমানত্তং নাম. মানত্তারহকালেপি মানত্তচরণকালেপি অব্ভানারহকালেপি এসেৰ নযো. তেসু তীণি মানত্তানি অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেন সুৰিঞ্ঞেয্যত্তা ন ৰুত্তানি. পক্খমানত্তং পচ্ছা আগমিস্সতি.

যানি পন পরিৰাসমানত্তানি অনৰট্ঠিতত্তা পুথুজ্জনস্স গিহিআদিৰসেন পরিৰত্তনে সতি পুন দাতব্বাদাতব্বভাৰে সঙ্কিতব্বানি, তানি দস্সেতুং পাল়িযং অনেকেহি পকারেহি ৰিত্থারতো ৰুত্তানি. তেসু ভিক্খূনং সংসযৰিনোদনত্থায একদেসং দস্সেতুং ‘‘সচে কোচী’’তিআদিমাহ. তত্থ ৰিব্ভমতীতি ৰিরূপো হুত্ৰা ভমতি, হীনাযাৰত্ততি গিহী হোতীতি অত্থো. সামণেরো হোতীতি উপসম্পন্নভাৰং জহিত্ৰা সামণেরভাৰং উপগচ্ছতি. তত্থ পারাজিকপ্পত্তভাৰেন ৰা ‘‘গিহীতি মং ধারেথা’’তিআদিনা সিক্খাপচ্চক্খানেন ৰা গিহী হোতি. তেসু পঠমেন পুন উপসম্পদায অভব্বত্তা পুন পরিৰাসো ন রুহতিযেৰ, দুতিযেন পন পুন উপসম্পদায ভব্বত্তা ‘‘সো চে পুন উপসম্পজ্জতী’’তি ৰুত্তং. ইতরো পন পারাজিকপ্পত্তভাৰেন সামণেরো ন হোতি. কস্মা? সরণগমনাদীনং ৰিনস্সনতো. ৰুত্তঞ্হি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.১০৮) ‘‘উপসম্পন্নানম্পি পারাজিকসমআপত্তিযা সরণগমনাদিসামণেরভাৰস্সপি ৰিনস্সনতো সেনাসনগ্গাহো চ পটিপ্পস্সম্ভতি, সঙ্ঘলাভম্পি তেন লভন্তীতি ৰেদিতব্ব’’ন্তি, গিহী পন হুত্ৰা পুন সামণেরভাৰমত্তং লদ্ধব্বং হোতি. ‘‘সামণেরোতি মং ধারেথা’’তিআদিনা পন সিক্খাপচ্চক্খানে কতে সিযা সামণেরভাৰো, ততোপি পুন উপসম্পজ্জিতুকামতায সতি সিযা উপসম্পন্নভাৰো. ‘‘গিহীতি মং ধারেথা’’তিআদিনা সিক্খাপচ্চক্খানং কত্ৰা গিহিভাৰং উপগতেপি পুন সামণেরপব্বজ্জং পব্বজিত্ৰা সামণেরো হোতি. ততো পুন উপসম্পজ্জিতুং লদ্ধব্বত্তা ‘‘পুন উপসম্পজ্জতী’’তি ৰুত্তো. তেসং ভিক্খুভাৰে পরিৰাসে অনিট্ঠিতেপি গিহিসামণেরভাৰং পত্তত্তা পরিৰাসো ন রুহতি উপসম্পন্নানমেৰ পরিৰাসস্স ভগৰতা পঞ্ঞত্তত্তাতি অত্থো.

এৰং সন্তে পুন উপসম্পজ্জন্তস্স কিং পরিৰাসো পুন দাতব্বোতি আহ ‘‘সো চে পুন উপসম্পজ্জতী’’তিআদি. তস্সত্থো – সো ৰিব্ভন্তকো সো ৰা সামণেরো পুন উপসম্পন্নভাৰং উপগচ্ছতি, পুরিমং পুব্বে ভিক্খুভূতকালে দিন্নং পরিৰাসদানং এৰ ইদানি পরিৰাসদানং হোতি. যো পরিৰাসো পুব্বে ভিক্খুভূতকালে দিন্নো, সো পরিৰাসো সুদিন্নো, দুদিন্নো ন হোতি. যো যত্তকো কালো পরিৰুত্থো, সো তত্তকো কালো সুপরিৰুত্থোযেৰ হোতি, ন দুপরিৰুত্থো, তস্মা অৰসেসো কালো পরিৰসিতব্বোতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – পুব্বে ভিক্খুকালে পক্খপ্পটিচ্ছন্নায আপত্তিযা পরিৰাসং গহেত্ৰা দসদিৰসমত্তং পরিৰসিত্ৰা অনিট্ঠিতেযেৰ পরিৰাসে ৰিব্ভমিত্ৰা সামণেরো ৰা হুত্ৰা পুন উপসম্পন্নেন অৰসেসপঞ্চদিৰসে পরিৰসিত্ৰা পরিৰাসো নিট্ঠাপেতব্বোতি. মানত্তারহাদীসুপি এসেৰ নযো. উম্মত্তকাদীসুপি তস্মিং কালে অজানন্তত্তা ‘‘পরিৰাসো ন রুহতী’’তি ৰুত্তং. তিণ্ণম্পি উক্খিত্তকানং কম্মনানাসংৰাসকত্তা তেহি সহসংৰাসোযেৰ নত্থীতি উক্খিত্তকানং পরিৰাসো ন রুহতীতি ৰুত্তং.

সচে পুন ওসারীযতীতি উক্খেপনীযকম্মং পটিপ্পস্সম্ভনৰসেন সমানসংৰাসকভাৰং পৰেসীযতি. ‘‘সচে কস্সচি ভিক্খুনো ইত্থিলিঙ্গং পাতুভৰতী’’তিআদীসু অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেনেৰ অত্থো সুৰিঞ্ঞেয্যো হোতি. যং পন ৰুত্তং ‘‘পক্খমানত্তং পচ্ছা আগমিস্সতী’’তি, তত্রেৰং জানিতব্বং – পক্খমানত্তন্তি ভিক্খুনিযা দাতব্বমানত্তং. তং পন পটিচ্ছন্নাযপি অপ্পটিচ্ছন্নাযপি আপত্তিযা অড্ঢমাসমত্তমেৰ দাতব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘গরুধম্মং অজ্ঝাপন্নায ভিক্খুনিযা উভতোসঙ্ঘে পক্খমানত্তং চরিতব্ব’’ন্তি (পাচি. ১৪৯; চূল়ৰ. ৪০৩; অ. নি. ৮.৫১). তং পন ভিক্খুনীহি অত্তনো সীমং সোধেত্ৰা ৰিহারসীমায ৰা ৰিহারসীমং সোধেতুং অসক্কোন্তীহি খণ্ডসীমায ৰা সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন চতুৰগ্গগণং সন্নিপাতাপেত্ৰা দাতব্বং. সচে একা আপত্তি হোতি, একিস্সা ৰসেন, সচে দ্ৰে ৰা তিস্সো ৰা সম্বহুলা ৰা একৰত্থুকা ৰা নানাৰত্থুকা ৰা, তাসং তাসং ৰসেন ৰত্থুগোত্তনামআপত্তীসু যং যং ইচ্ছতি, তং তং আদায যোজনা কাতব্বা.

তত্রিদং একাপত্তিৰসেন মুখমত্তনিদস্সনং – তায আপন্নায ভিক্খুনিযা ভিক্খুনিসঙ্ঘং উপসঙ্কমিত্ৰা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা ৰুড্ঢানং ভিক্খুনীনং পাদে ৰন্দিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো ‘‘অহং, অয্যে, একং আপত্তিং আপজ্জিং গামন্তরং, সাহং, অয্য,এ একিস্সা আপত্তিযা গামন্তরায পক্খমানত্তং যাচামী’’তি. এৰং তিক্খত্তুং যাচাপেত্ৰা ব্যত্তায ভিক্খুনিযা পটিবলায সঙ্ঘো ঞাপেতব্বো ‘‘সুণাতু মে, অয্যে, সঙ্ঘো, অযং ইত্থন্নামা ভিক্খুনী একং আপত্তিং আপজ্জি গামন্তরং, সা সঙ্ঘং একিস্সা আপত্তিযা গামন্তরায পক্খমানত্তং যাচতি. যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, সঙ্ঘো ইত্থন্নামায ভিক্খুনিযা একিস্সা আপত্তিযা গামন্তরায পক্খমানত্তং দদেয্য, এসা ঞত্তি. সুণাতু মে, অয্যে, সঙ্ঘো…পে… দুতিযম্পি. ততিযম্পি এতমত্থং ৰদামি. সুণাতু মে, অয্যে, সঙ্ঘো…পে… ভাসেয্য. দিন্নং সঙ্ঘেন ইত্থন্নামায ভিক্খুনিযা একিস্সা আপত্তিযা গামন্তরায পক্খমানত্তং, খমতি সঙ্ঘস্স, তস্মা তুণ্হী, এৰমেতং ধারযামী’’তি.

কম্মৰাচাপরিযোসানে ৰত্তং সমাদিযিত্ৰা ভিক্খুমানত্তকথাযং ৰুত্তনযেনেৰ সঙ্ঘস্স আরোচেত্ৰা নিক্খিত্তৰত্তং ৰসিতুকামায তথেৰ সঙ্ঘস্স মজ্ঝে ৰা পক্কন্তাসু ভিক্খুনীসু একভিক্খুনিযা ৰা দুতিযিকায ৰা সন্তিকে ৰুত্তনযেনেৰ নিক্খিপিতব্বং. অঞ্ঞিস্সা পন আগন্তুকায সন্তিকে আরোচেত্ৰা নিক্খিপিতব্বং, নিক্খিত্তকালতো পট্ঠায পকতত্তট্ঠানে তিট্ঠতি.

পুন সমাদিযিত্ৰা অরুণং উট্ঠপেন্তিযা পন ভিক্খুনীনংযেৰ সন্তিকে ৰসিতুং ন লব্ভতি. ‘‘উভতোসঙ্ঘে পক্খমানত্তং চরিতব্ব’’ন্তি হি ৰুত্তং, তস্মা অস্সা আচরিযুপজ্ঝাযাহি ৰিহারং গন্ত্ৰা সঙ্গাহকপক্খে ঠিতো একো মহাথেরো ৰা ধম্মকথিকো ৰা ভিক্খু ৰত্তব্বো ‘‘একিস্সা ভিক্খুনিযা ৰিনযকম্মং কত্তব্বমত্থি, তত্র নো অয্যা চত্তারো ভিক্খূ পেসেথা’’তি. সঙ্গহং অকাতুং ন লব্ভতি, ‘‘পেসেস্সামা’’তি ৰত্তব্বং. চতূহি পকতত্তভিক্খুনীহি মানত্তচারিনিং ভিক্খুনিং গহেত্ৰা অন্তোঅরুণেযেৰ নিক্খিপিত্ৰা গামূপচারতো দ্ৰে লেড্ডুপাতে অতিক্কমিত্ৰা মগ্গা ওক্কম্ম গুম্বৰতিআদীহি পটিচ্ছন্নে ঠানে নিসীদিতব্বং, ৰিহারূপচারতোপি দ্ৰে লেড্ডুপাতা অতিক্কমিতব্বা. চতূহি পকতত্তভিক্খূহিপি তত্থ গন্তব্বং, গন্ত্ৰা পন ভিক্খুনীহি সদ্ধিং ন একট্ঠানে নিসীদিতব্বং, পটিক্কমিত্ৰা অৰিদূরে ঠানে নিসীদিতব্বং. কুরুন্দিমহাপচ্চরীসু পন ‘‘ভিক্খুনীহি ব্যত্তং একং ৰা দ্ৰে ৰা উপাসিকাযো ভিক্খূহিপি একং ৰা দ্ৰে ৰা উপাসকে অত্তরক্খণত্থায গহেত্ৰা গন্তব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. কুরুন্দিযংযেৰ চ ‘‘ভিক্খুনুপস্সযস্স চ ৰিহারস্স চ উপচারং মুঞ্চিতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং, ‘‘গামস্সা’’তি ন ৰুত্তং.

এৰং নিসিন্নেসু পন ভিক্খুনীসু চ ভিক্খূসু চ তায ভিক্খুনিযা ‘‘মানত্তং সমাদিযামি, ৰত্তং সমাদিযামী’’তি ৰত্তং সমাদিযিত্ৰা ভিক্খুনিসঙ্ঘস্স তাৰ এৰং আরোচেতব্বং ‘‘অহং, অয্যে, একং আপত্তিং আপজ্জিং গামন্তরং, সাহং সঙ্ঘং একিস্সা আপত্তিযা গামন্তরায পক্খমানত্তং যাচিং, তস্সা মে সঙ্ঘো একিস্সা আপত্তিযা গামন্তরায পক্খমানত্তং অদাসি, সাহং মানত্তং চরামি, ৰেদিযামহং অয্যে, ৰেদিযতীতি মং সঙ্ঘো ধারেতূ’’তি.

ততো ভিক্খুসঙ্ঘস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা এৰং আরোচেতব্বং ‘‘অহং, অয্যা, একং আপত্তিং আপজ্জিং…পে… ৰেদিযামহং অয্যা, ৰেদিযতীতি মং সঙ্ঘো ধারেতূ’’তি. ইধাপি যায কাযচি ভাসায আরোচেতুং ৰট্টতি. আরোচেত্ৰা চ ভিক্খুনিসঙ্ঘস্সেৰ সন্তিকে নিসীদিতব্বং, আরোচিতকালতো পট্ঠায ভিক্খূনং গন্তুং ৰট্টতি. সচে সাসঙ্কা হোতি, ভিক্খুনিযো তত্থেৰ ঠানং পচ্চাসীসন্তি, ঠাতব্বং. সচে অঞ্ঞো ভিক্খু ৰা ভিক্খুনী ৰা তং ঠানং এতি, পস্সন্তিযা আরোচেতব্বং. নো চে আরোচেতি, রত্তিচ্ছেদো চেৰ ৰত্তভেদদুক্কটঞ্চ. সচে অজানন্তিযা এৰ উপচারং ওক্কমিত্ৰা গচ্ছতি, রত্তিচ্ছেদোৰ হোতি, ন ৰত্তভেদদুক্কটং. সচে ভিক্খুনিযো উপজ্ঝাযাদীনং ৰত্তকরণত্থং পগেৰ গন্তুকামা হোন্তি, রত্তিৰিপ্পৰাসগণওহীযনগামন্তরাপত্তিরক্খণত্থং একং ভিক্খুনিং ঠপেত্ৰা গন্তব্বং, তায অরুণে উট্ঠিতে তস্সা সন্তিকে ৰত্তং নিক্খিপিতব্বং. এতেনুপাযেন অখণ্ডা পঞ্চদস রত্তিযো মানত্তং চরিতব্বং.

অনিক্খিত্তৰত্তায পন পারিৰাসিকক্খন্ধকে ৰুত্তনযেনেৰ সম্মা ৰত্তিতব্বং. অযং পন ৰিসেসো – ‘‘আগন্তুকস্স আরোচেতব্ব’’ন্তি এত্থ যত্তকা পুরেভত্তং ৰা পচ্ছাভত্তং ৰা তং গামং ভিক্খূ ৰা ভিক্খুনিযো ৰা আগচ্ছন্তি, সব্বেসং আরোচেতব্বং. অনারোচেন্তিযা রত্তিচ্ছেদো চেৰ ৰত্তভেদদুক্কটঞ্চ. সচেপি রত্তিং কোচি ভিক্খু তং গামূপচারং ওক্কমিত্ৰা গচ্ছতি, রত্তিচ্ছেদো হোতিযেৰ, অজাননপচ্চযা পন ৰত্তভেদতো মুচ্চতি. কুরুন্দীআদীসু পন ‘‘অনিক্খিত্তৰত্তভিক্খূনং ৰুত্তনযেনেৰ কথেতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং, তং পারিৰাসিকৰত্তাদীনং উপচারসীমায পরিচ্ছিন্নত্তা যুত্ততরং দিস্সতি. উপোসথে আরোচেতব্বং, পৰারণায আরোচেতব্বং, চতুন্নং ভিক্খূনঞ্চ ভিক্খুনীনঞ্চ দেৰসিকং আরোচেতব্বং. সচে ভিক্খূনং তস্মিং গামে ভিক্খাচারো সম্পজ্জতি, তত্থেৰ গন্তব্বং. নো চে সম্পজ্জতি, অঞ্ঞত্র চরিত্ৰাপি তত্র আগন্ত্ৰা অত্তানং দস্সেত্ৰা গন্তব্বং, বহিগামে ৰা সঙ্কেতট্ঠানং কাতব্বং ‘‘অসুকস্মিং নাম ঠানে অম্হে পস্সিস্সতী’’তি. তায সঙ্কেতট্ঠানং গন্ত্ৰা আরোচেতব্বং, সঙ্কেতট্ঠানে অদিস্ৰা ৰিহারং গন্ত্ৰা আরোচেতব্বং. ৰিহারে সব্বভিক্খূনং আরোচেতব্বং. সচে সব্বেসং সক্কা ন হোতি আরোচেতুং, বহি উপচারসীমায ঠত্ৰা ভিক্খুনিযো পেসেতব্বা, তাহি আনীতানং চতুন্নং ভিক্খূনং আরোচেতব্বং. সচে ৰিহারো দূরো হোতি সাসঙ্কো, উপাসকে চ উপাসিকাযো চ গহেত্ৰা গন্তব্বং. সচে পন অযং একা ৰসতি, রত্তিৰিপ্পৰাসং আপজ্জতি, তস্মাস্সা একা পকতত্তা ভিক্খুনী সম্মন্নিত্ৰা দাতব্বা একচ্ছন্নে ৰসনত্থায.

এৰং অখণ্ডং মানত্তং চরিত্ৰা ৰীসতিগণে ভিক্খুনিসঙ্ঘে ৰুত্তনযেনেৰ অব্ভানং কাতব্বং. ‘‘সচে মানত্তং চরমানা অন্তরাপত্তিং আপজ্জতি, মূলায পটিকস্সিত্ৰা তস্সা আপত্তিযা মানত্তং দাতব্ব’’ন্তি কুরুন্দিযং ৰুত্তং, ইদং পক্খমানত্তং নাম. ইদং পন পক্খমানত্তং সমন্তপাসাদিকাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) পাল়িমুত্তৰিনযৰিনিচ্ছযভাৰেন আগতম্পি ইমস্মিং ৰিনযসঙ্গহপ্পকরণে আচরিযেন অনুদ্ধটং. অযং পনাচরিযস্স অধিপ্পাযো সিযা – ইদং পক্খমানত্তং ভিক্খুনিযোযেৰ সন্ধায ভগৰতা ৰিসুং পঞ্ঞত্তং, ভিক্খূহি অসাধারণং, ইমস্মিঞ্চ কালে ভিক্খুনিসঙ্ঘো নত্থি, তস্মা গন্থস্স লহুভাৰত্থং ইদম্পি অঞ্ঞম্পি ঈদিসং অজ্ঝুপেক্খিতব্বন্তি. অম্হেহি পন ভিক্খুনিসঙ্ঘে অৰিজ্জমানেপি ‘‘ভিক্খুসঙ্ঘো ভিক্খুনীহি সমাদাতব্বৰত্তং জানিস্সতি. ‘দুব্বলজাতিকা হি ভীরুকজাতিকা ভিক্খুনিযো ভগৰতো আণং পতিট্ঠাপেন্তিযো এৰরূপং দুক্করং দুরভিসম্ভৰং ৰত্তং সমাদযিংসু, কিমঙ্গং পন ময’ন্তি মনসি করোন্তা ভগৰতো আণং পতিট্ঠাপেন্তা পরিৰাসাদিৰত্তং সমাদিযিস্সন্তী’’তি মন্ত্ৰা আচরিযেন অনুদ্ধটম্পি ইমস্মিং ৰিনযালঙ্কারপ্পকরণে উদ্ধটং, তস্মা সম্মাসম্বুদ্ধে সঞ্জাতসদ্ধাপেমগারৰাদিযুত্তেহি সত্থুসাসনকরেহি ভিক্খূহি সম্মা সিক্খিতব্বং. ইতো পরানি অট্ঠকথাযং আগতনযেনেৰ ৰেদিতব্বানি.

মানত্তৰিনিচ্ছযকথা নিট্ঠিতা.

২৪৮. পারিৰাসিকৰত্তকথাযং নৰকতরং পারিৰাসিকন্তি অত্তনা নৰকতরং পারিৰাসিকং. পারিৰাসিকস্স হি অত্তনা নৰকতরং পারিৰাসিকং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞে মূলাযপটিকস্সনারহ মানত্তারহ মানত্তচারিক অব্ভানারহাপি পকতত্তট্ঠানেযেৰ তিট্ঠন্তি. তেনাহ ‘‘অন্তমসো মূলাযপটিকস্সনারহাদীনম্পী’’তি. অন্তমসো মূলাযপটিকস্সনারহাদীনম্পীতি আদি-সদ্দেন মানত্তারহমানত্তচারিকঅব্ভানারহে সঙ্গণ্হাতি. তে হি পারিৰাসিকানং, পারিৰাসিকা চ তেসং পকতত্তট্ঠানে এৰ তিট্ঠন্তি. অধোতপাদট্ঠপনকন্তি যত্থ ঠত্ৰা পাদে ধোৰন্তি, তাদিসং দারুফলকখণ্ডাদিং. পাদঘংসনন্তি সক্খরকথলাদিং. পাদে ঘংসন্তি এতেনাতি পাদঘংসনং, সক্খরকথলাদি. ৰুত্তঞ্হি ভগৰতা ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তিস্সো পাদঘংসনিযো সক্খরং কথলং সমুদ্দফেণ’’ন্তি (চূল়ৰ. ২৬৯). সদ্ধিৰিহারিকানম্পি সাদিযন্তস্সাতি সদ্ধিৰিহারিকানম্পি অভিৰাদনাদিং সাদিযন্তস্স. ৰত্তং করোন্তীতি এত্তকমত্তস্সেৰ ৰুত্তত্তা সদ্ধিৰিহারিকাদীহিপি অভিৰাদনাদিং কাতুং ন ৰট্টতি. ‘‘মা মং গামপ্পৰেসনং আপুচ্ছথা’’তি ৰুত্তে অনাপুচ্ছাপি গামং পৰিসিতুং ৰট্টতি.

যো যো ৰুড্ঢোতি পারিৰাসিকেসু ভিক্খূসু যো যো ৰুড্ঢো. নৰকতরস্স সাদিতুন্তি পারিৰাসিকনৰকতরস্স অভিৰাদনাদিং সাদিতুং. ‘‘পারিসুদ্ধিউপোসথে করিযমানে’’তি ইদং পৰারণদিৰসেসু সঙ্ঘে পৰারেন্তে অনুপগতছিন্নৰস্সাদীহি করিযমানং পারিসুদ্ধিউপোসথম্পি সন্ধায ৰুত্তং. তত্থেৰাতি সঙ্ঘনৰকট্ঠানেযেৰ. অত্তনো পাল়িযা পৰারেতব্বন্তি অত্তনো ৰস্সগ্গেন পত্তপাল়িযা পৰারেতব্বং, ন পন সব্বেসু পৰারিতেসূতি অত্থো.

ওণোজনং নাম ৰিস্সজ্জনং, তং পন পারিৰাসিকেন পাপিতস্স অত্তনা সম্পটিচ্ছিতস্সেৰ পুনদিৰসাদিঅত্থায ৰিস্সজ্জনং কাতব্বং. অসম্পটিচ্ছিত্ৰা চে ৰিস্সজ্জেতি, ন লভতীতি ৰুত্তং. যদি পন ন গণ্হাতি ন ৰিস্সজ্জেতীতি যদি পুরিমদিৰসে অত্তনো ন গণ্হাতি, গহেত্ৰা চ ন ৰিস্সজ্জেতি.

চতুস্সালভত্তন্তি ভোজনসালায পটিপাটিযা দীযমানং ভত্তং. হত্থপাসে ঠিতেনাতি দাযকস্স হত্থপাসে ঠিতেন, পটিগ্গহণরুহনট্ঠানেতি অধিপ্পাযো. মহাপেল়ভত্তেপীতি মহন্তেসু ভত্তপচ্ছিআদিভাজনেসু ঠপেত্ৰা দীযমানভত্তেসুপি. ইতো পরম্পি পারিৰাসিকৰত্তং পাল়িযং (চূল়ৰ. ৭৫) আগতনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. তত্থ পন অট্ঠকথাযং আগতনযেনেৰ অত্থো সুৰিঞ্ঞেয্যো হোতি, তস্মা দুব্বিঞ্ঞেয্যট্ঠানেযেৰ কথযিস্সাম.

‘‘ন সামণেরো উপট্ঠাপেতব্বো’’তি এত্থ দুব্বিধং সামণেরং দস্সেতুং ‘‘অঞ্ঞো’’তিআদিমাহ. ‘‘ন ভিক্খুনিযো ওৰদিতব্বা’’তি এত্থ লদ্ধসম্মুতিকেন আণত্তোপি গরুধম্মেহি অঞ্ঞেহি ৰা ওৰদিতুং ন লভতীতি আহ ‘‘পটিবলস্স ৰা ভিক্খুস্স ভারো কাতব্বো’’তি. আগতা ভিক্খুনিযো ৰত্তব্বাতি সম্বন্ধো. সৰচনীযন্তি সদোসং. জেট্ঠকট্ঠানং ন কাতব্বন্তি পধানট্ঠানং ন কাতব্বং. কিং তন্তি আহ ‘‘পাতিমোক্খুদ্দেসকেনা’’তিআদি.

রজেহি হতা উপহতা ভূমি এতিস্সাতি রজোহতভূমি, রজোকিণ্ণভূমীতি অত্থো. পচ্চযন্তি ৰস্সাৰাসিকলাভং সন্ধায ৰুত্তং. একপস্সে ঠত্ৰাতি পাল়িং ৰিহায ভিক্খূনং পচ্ছতো ঠত্ৰা. সেনাসনং ন লভতীতি সেয্যপরিযন্তভাগিতায ৰস্সগ্গেন গণ্হিতুং ন লভতি. অস্সাতি ভৰেয্য. ‘‘আগন্তুকেন আরোচেতব্বং, আগন্তুকস্স আরোচেতব্ব’’ন্তি অৰিসেসেন ৰুত্তত্তা সচে দ্ৰে পারিৰাসিকা গতট্ঠানে অঞ্ঞমঞ্ঞং পস্সন্তি, উভোহিপি অঞ্ঞমঞ্ঞস্স আরোচেতব্বং. যথা বহি দিস্ৰা আরোচিতস্স ভিক্খুনো ৰিহারং আগতেন পুন আরোচনকিচ্চং নত্থি, এৰং অঞ্ঞৰিহারং গতেনপি তত্থ পুব্বে আরোচিতস্স পুন আরোচনকিচ্চং নত্থীতি ৰদন্তি. অৰিসেসেনাতি পারিৰাসিকস্স চ উক্খিত্তকস্স চ অৰিসেসেন.

ওবদ্ধন্তি পলিবুদ্ধং. সহৰাসোতি ৰুত্তপ্পকারে ছন্নে ভিক্খুনা সদ্ধিং সযনমেৰ অধিপ্পেতং, ন সেসইরিযাপথকপ্পনং. সেসমেত্থ সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

পাপিট্ঠতরাতি পারাজিকাপত্তীতি উক্কংসৰসেন ৰুত্তং. সঞ্চরিত্তাদিপণ্ণত্তিৰজ্জতো পন সুক্কৰিস্সট্ঠাদিকা লোকৰজ্জাৰ. তত্থপি সঙ্ঘভেদাদিকা পাপিট্ঠতরা এৰ. কম্মন্তি পারিৰাসিককম্মৰাচাতি এতেন ‘‘কম্মভূতা ৰাচা কম্মৰাচা’’তি কম্মৰাচাসদ্দস্স অত্থোপি সিদ্ধোতি ৰেদিতব্বো. সৰচনীযন্তি এত্থ -সদ্দো ‘‘সন্তি’’অত্থং ৰদতি, অত্তনো ৰচনেন অত্তনো পৰত্তনকম্মন্তি এৰমেত্থ অত্থো দট্ঠব্বো, ‘‘মা পক্কমাহী’’তি ৰা ‘‘এহি ৰিনযধরানং সম্মুখীভাৰ’’ন্তি ৰা এৰং অত্তনো আণায পৰত্তনককম্মং ন কাতব্বন্তি অধিপ্পাযো. এৰঞ্হি কেনচি সৰচনীযে কতে অনাদরেন অতিক্কমিতুং ন ৰট্টতি, বুদ্ধস্স সঙ্ঘস্স আণা অতিক্কন্তা নাম হোতি. রজোহতভূমীতি পণ্ণসালাৰিসেসনং. পচ্চযন্তি ৰস্সাৰাসিকচীৰরং. সেনাসনং ন লভতীতি ৰস্সগ্গেন ন লভতি. অপণ্ণকপটিপদাতি অৰিরদ্ধপটিপদা. সচে ৰাযমন্তোপীতি এত্থ অৰিসযভাৰং ঞত্ৰা অৰাযমন্তোপি সঙ্গয্হতি. অৰিসেসেনাতি পারিৰাসিকুক্খিত্তকানং সামঞ্ঞেন. পঞ্চৰণ্ণছদনবন্ধনট্ঠানেসূতি পঞ্চপ্পকারছদনেহি ছন্নট্ঠানেসু. ওবদ্ধন্তি উট্ঠানাদিব্যাপারপটিবদ্ধং, পীল়িতন্তি অত্থো. মঞ্চে ৰা পীঠে ৰাতি এত্থ ৰাসদ্দো সমুচ্চযত্থো. তেন তট্টিকাচম্মখণ্ডাদীসু দীঘাসনেসুপি নিসীদিতুং ন ৰট্টতীতি দীপিতং হোতি. ন ৰত্তভেদদুক্কটন্তি ৰুড্ঢতরস্স জানন্তস্সপি ৰত্তভেদে দুক্কটং নত্থীতি দস্সেতি. ৰত্তং নিক্খিপাপেত্ৰাতি ইদম্পি পরিৰাসাদিমেৰ সন্ধায ৰুত্তং, ন সেসকম্মানি.

‘‘সেনাসনং ন লভতি সেয্যপরিযন্তভাগিতায. উদ্দেসাদীনি দাতুম্পি ন লভতীতি ৰদন্তি. ‘তদহুপসম্পন্নেপি পকতত্তে’তি ৰচনতো অনুপসম্পন্নেহি ৰসিতুং ৰট্টতি. সমৰস্সাতি এতেন অপচ্ছা অপুরিমং নিপজ্জনে দ্ৰিন্নম্পি ৰত্তভেদাপত্তিভাৰং দীপেতি. অত্তনো অত্তনো নৰকতরন্তি পারিৰাসিকাদিনৰকতরং. পঠমং সঙ্ঘমজ্ঝে পরিৰাসং গহেত্ৰা নিক্খিত্তৰত্তেন পুন একস্সপি সন্তিকে সমাদিযিতুং নিক্খিপিতুঞ্চ ৰট্টতি, মানত্তে পন নিক্খিপিতুং ৰট্টতি. ঊনেগণেচরণদোসত্তা ন গহেতুন্তি একে. পঠমং আদিন্নৰত্তং একস্স সন্তিকে যথা নিক্খিপিতুং ৰট্টতি, তথা সমাদিযিতুম্পি ৰট্টতীতি পোরাণগণ্ঠিপদে’’তি ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. চূল়ৰগ্গ ৭৬) ৰুত্তন্তি.

ইদং এত্থ যং ৰত্তং ‘‘চতুনৰুতিপারিৰাসিকৰত্ত’’ন্তি পারিৰাসিকক্খন্ধকপাল়িযং (চূল়ৰ. ৭৫) আগতং, সমন্তপাসাদিকাযম্পি এত্তকায পাল়িযা (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৭৫-৮৪) ৰণ্ণনং ৰত্ৰা ‘‘পারিৰাসিকৰত্তকথা নিট্ঠিতা’’তি আহ. ইমস্মিং ৰিনযসঙ্গহপকরণে (ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. ২৪৮) পন ‘‘ন ছমাযং চঙ্কমন্তে চঙ্কমে চঙ্কমিতব্ব’’ন্তি ইমস্সানন্তরং ‘‘পারিৰাসিকচতুত্থো চে, ভিক্খৰে’’তিআদীনি অগ্গহেত্ৰা ‘‘ন, ভিক্খৰে, পারিৰাসিকেন ভিক্খুনা সাদিতব্ব’’ন্তিআদীনি পঠমং পঞ্ঞত্তপদানি গহেত্ৰা তেসং পদানং সংৰণ্ণনং কত্ৰা ‘‘ইদং পারিৰাসিকৰত্ত’’ন্তি অঞ্ঞথা অনুক্কমো ৰুত্তো, সো পাল়িযা চ অট্ঠকথায চ ন সমেতি. আচরিযস্স পন অযমধিপ্পাযো সিযা – ‘‘পারিৰাসিকচতুত্থো চে, ভিক্খৰে’’তিআদীনি পারিৰাসিকভিক্খূনং সমাদিযিতব্বানি ন হোন্তি, অথ খো কম্মকারকানং ভিক্খূনং কত্তব্বাকত্তব্বকম্মদস্সনমেতং, তস্মা পারিৰাসিকৰত্তে ন পৰেসেতব্বং. ‘‘ন, ভিক্খৰে, পারিৰাসিকেন ভিক্খুনা সাদিতব্ব’’ন্তিআদীনি পন পারিৰাসিকভিক্খূনং সম্মাৰত্তিতব্বৰত্তানিযেৰ হোন্তি, তস্মা ইমানিযেৰ পারিৰাসিকৰত্তে পৰেসেতব্বানীতি. অম্হেহি পন পাল়িঅট্ঠকথাটীকাসু আগতানুক্কমেন পঠমং পঞ্ঞত্তৰত্তানং অত্থং পঠমং দস্সেত্ৰা পচ্ছা পঞ্ঞত্তপদানং অত্থো পচ্ছা ৰুত্তোতি দট্ঠব্বো.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

গরুকাপত্তিৰুট্ঠানৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

দ্ৰত্তিংসতিমো পরিচ্ছেদো.

৩৩. কম্মাকম্মৰিনিচ্ছযকথা

২৪৯. এৰং গরুকাপত্তিৰুট্ঠানৰিনিচ্ছযকথং কথেত্ৰা ইদানি কম্মাকম্মৰিনিচ্ছযকথং কথেতুং ‘‘কম্মাকম্মন্তি এত্থ পনা’’তিআদিমাহ. তত্থ সমগ্গেন সঙ্ঘেন করীযতে তন্তি কম্মং, অপলোকনাদিচতুব্বিধৰিনযকম্মং. ইতরস্মিম্পি এসেৰ নযো. অ-কারো ৰুদ্ধিঅত্থো, ন ৰুদ্ধিপ্পত্তং কম্মং অকম্মং. কম্মঞ্চ অকম্মঞ্চ কম্মাকম্মং ৰজ্জাৰজ্জং ৰিয, ফলাফলং ৰিয চ. তত্থ চ কম্মন্তি অপলোকনকম্মঞত্তিকম্মদ্ৰযং. অকম্মন্তি ঞত্তিদুতিযকম্মঞত্তিচতউত্থকম্মদ্ৰযং. অথ ৰা কম্মন্তি চতূসুপি এতেসু লহুককম্মং. অকম্মন্তি গরুককম্মং. কম্মাকম্মন্তি এত্থ পন ৰিনিচ্ছযো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. তত্থ পনাতি পক্খন্তরত্থে নিপাতো, গরুকাপত্তিৰুট্ঠানৰিনিচ্ছযকথাপক্খতো অঞ্ঞো কম্মাকম্মৰিনিচ্ছযকথাপক্খো ৰেদিতব্বোতি ৰা মযা ৰুচ্চতেতি ৰা অত্থো.

চত্তারি কম্মানীতি এত্থ চত্তারীতি পরিচ্ছেদনিদস্সনং. তেন ৰিনযকম্মানি নাম চত্তারি এৰ হোন্তি, ন ইতো ঊনাধিকানীতি দস্সেতি. কম্মানীতি পরিচ্ছিন্নকম্মনিদস্সনং. অপলোকনকম্মন্তিআদীনি পরিচ্ছিন্নকম্মানং উদ্দেসকথনং. তত্থ অপলোকীযতে আযাচীযতে অপলোকনং, অপপুব্বলোকধাতু আযাচনত্থে, যুপচ্চযো ভাৰত্থৰাচকো. অপলোকনৰসেন কত্তব্বং কম্মং অপলোকনকম্মং, সীমট্ঠকসঙ্ঘং অপলোকেত্ৰা সঙ্ঘানুমতিযা কত্তব্বং কম্মং. ঞাপনা ঞত্তি, সঙ্ঘস্স জানাপনাতি অত্থো. ঞত্তিযা কত্তব্বং কম্মং ঞত্তিকম্মং, অনুস্সাৰনং অকত্ৰা সুদ্ধঞত্তিযাযেৰ কত্তব্বকম্মং. দ্ৰিন্নং পূরণী দুতিযা, ঞত্তি দুতিযা এতস্স কম্মস্সাতি ঞত্তিদুতিযং, ঞত্তিদুতিযঞ্চ তং কম্মঞ্চাতি ঞত্তিদুতিযকম্মং, একায ঞত্তিযা একায অনুস্সাৰনায কত্তব্বকম্মং. চতুন্নং পূরণী চতুত্থী, ঞত্তি চতুত্থী এতস্স কম্মস্সাতি ঞত্তিচতুত্থং, ঞত্তিচতুত্থঞ্চ তং কম্মঞ্চাতি ঞত্তিচতুত্থকম্মং, একায ঞত্তিযা তীহি অনুস্সাৰনাহি কত্তব্বকম্মং. তেন ৰক্খতি ‘‘অপলোকনকম্মং নাম সীমট্ঠকসঙ্ঘং সোধেত্ৰা’’তিআদি.

এৰং চত্তারি কম্মানি উদ্দিসিত্ৰা পরিৰারে (পরি. ৪৮২ আদযো) কম্মৰগ্গে আগতনযেনেৰ তেসং চতুন্নং কম্মানং ৰিপত্তিকারণানি পুচ্ছিত্ৰা ৰিস্সজ্জেতুং ‘‘ইমানি চত্তারি কম্মানি কতিহাকারেহি ৰিপজ্জন্তি? পঞ্চহাকারেহি ৰিপজ্জন্তী’’তিআদিমাহ. তত্থ ৰত্থুতোতি ৰিনযকম্মস্স কারণভূতৰত্থুতো. ঞত্তিতো অনুস্সাৰনতোতি দ্ৰেপি কম্মৰাচাযমেৰ. সীমতোতি কম্মকরণট্ঠানভূতবদ্ধসীমতো. পরিসতোতি কম্মপ্পত্তছন্দারহভূতকারকসঙ্ঘতো. তানিযেৰ হি পঞ্চ সব্বেসং ৰিনযকম্মানং ৰিপত্তিকারণানি হোন্তি.

ততো তং কম্মৰিপত্তিকারণভূতং ৰত্থুং পাল়িনযেন ৰিত্থারেতুং ‘‘সম্মুখাকরণীযং কম্মং অসম্মুখা করোতি, ৰত্থুৰিপন্নং অধম্মকম্ম’’ন্ত্যাদিমাহ. তত্থ সম্মুখাকরণীযং পটিপুচ্ছাকরণীযং পটিঞ্ঞাযকরণীযন্তি ইমেসং তিণ্ণং অতথাকরণেন, সতিৰিনযো অমূল়্হৰিনযো তস্সপাপিযসিকা তজ্জনীযকম্মং নিযসকম্মং পব্বাজনীযকম্মং পটিসারণীযকম্মং উক্খেপনীযকম্মং পরিৰাসো মূলাযপটিকস্সনা মানত্তং অব্ভানং উপসম্পদন্তি ইমেসং তেরসকম্মানং অঞ্ঞকম্মারহস্স অঞ্ঞকম্মকরণেন, উপোসথো পৰারণাতি ইমেসং দ্ৰিন্নং অদিৰসে করণেন, পণ্ডকো থেয্যসংৰাসকো তিত্থিযপক্কন্তকো তিরচ্ছানগতো মাতুঘাতকো পিতুঘাতকো অরহন্তঘাতকো লোহিতুপ্পাদকো সঙ্ঘভেদকো ভিক্খুনিদূসকো উভতোব্যঞ্জনকো ঊনৰীসতিৰস্সো অন্তিমৰত্থুঅজ্ঝাপন্নপুব্বোতি ইমেসং তেরসন্নং পুগ্গলানং উপসম্পদাকম্মকরণেন ইতি ইমানি একতিংস কম্মানি ৰত্থুৰিপন্নং অধম্মকম্মং হোতি. ঞত্তিতো পঞ্চ, অনুস্সাৰনতো পঞ্চাতি ইমানি দস কারণানি অন্তোকম্মৰাচাযমেৰ লভন্তি, সীমতো একাদস কারণানি সীমাসম্মুতিৰসেন লভন্তি, পরিসতো দ্ৰাদস কারণানি চতুৰগ্গপঞ্চৰগ্গদসৰগ্গৰীসতিৰগ্গসঙ্খাতেসু চতূসু সঙ্ঘেসু একেকস্মিং কম্মপত্তছন্দারহসম্মুখীভূতসঙ্খাতানং তিণ্ণং তিণ্ণং সঙ্ঘানং ৰসেন লভন্তীতি.

এৰং কম্মৰিপত্তিকারণানি দস্সেত্ৰা পুন চতুৰগ্গসঙ্ঘাদীসু সন্নিসিন্নানং ভিক্খূনং ৰিসেসনামং দস্সেতুং ‘‘চতুৰগ্গকরণে কম্মে’’তিআদিমাহ. তং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

২৫০. ততো পরং চতুন্নং কম্মানং ঠানং সঙ্খেপতো দস্সেতুং ‘‘অপলোকনকম্মং কতি ঠানানি গচ্ছতী’’তিআদিমাহ. তম্পি সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

২৫১. ততো তানিযেৰ কম্মানি তেসু ঠানেসু পৰত্তানি ৰিত্থারতো পকাসেতুকামো ‘‘অযং তাৰ পাল়িনযো. অযং পনেত্থ আদিতো পট্ঠায ৰিনিচ্ছযকথা’’তিআদিমাহ. তত্থ তস্সং ৰিনিচ্ছযকথাযং চতূসু কম্মেসু কতমং অপলোকনকম্মং নামাতি পুচ্ছাযং তং দস্সেতুমাহ ‘‘অপলোকনকম্মং নামা’’তিআদি. তত্থ সীমট্ঠকসঙ্ঘং সোধেত্ৰাতি অৰিপ্পৰাসসঙ্খাতমহাসীমট্ঠকং সঙ্ঘং সোধেত্ৰা. ন হি খণ্ডসীমায সন্নিপতিতে সঙ্ঘে সোধেতব্বকিচ্চং অত্থি, অৰিপ্পৰাসসীমাসঙ্খাতায মহাসীমায পন ৰিত্থারত্তা বহূনং ভিক্খূনং ৰসনট্ঠানত্তা সমগ্গভাৰত্থং সোধেতব্বং হোতি. ছন্দারহানং ছন্দং আহরিত্ৰাতি তিস্সং সীমাযং চতুৰগ্গাদিগণং পূরেত্ৰা হত্থপাসং অৰিজহিত্ৰা ঠিতেহি ভিক্খূহি অঞ্ঞেসং হত্থপাসং অনাগতানং পকতত্তভিক্খূনং ছন্দং আহরিত্ৰা. ৰুত্তঞ্হি ‘‘চতুৰগ্গকরণে কম্মে চত্তারো ভিক্খূ পকতত্তা কম্মপ্পত্তা, অৰসেসা পকতত্তা ছন্দারহা’’তি (পরি. ৪৯৭). সমগ্গস্স সঙ্ঘস্স অনুমতিযাতি ছন্দস্স আহরিতত্তা হত্থপাসং আগতাপি অনাগতাপি সব্বে ভিক্খূ সমগ্গাযেৰ হোন্তি, তস্মা সমগ্গস্স সঙ্ঘস্স অনুমতিযা. তিক্খত্তুং সাৰেত্ৰাতি ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো’’তিআদিনা কম্মৰাচং অভণিত্ৰা ‘‘রুচ্চতি সঙ্ঘস্স. দুতিযম্পি…পে… ততিযম্পি রুচ্চতি সঙ্ঘস্সা’’তি তিক্খত্তুং সাৰেত্ৰা কত্তব্বকম্মং অপলোকনকম্মং নামাতি যোজনা. ৰুত্তনযেনেৰাতি অপলোকনকম্মে ৰুত্তনযেনেৰ. ইমিনা ‘‘সীমট্ঠকসঙ্ঘং সোধেত্ৰা, ছন্দারহানং ছন্দং আহরিত্ৰা’’তি ইদং দ্ৰযং অতিদিসতি. ইতরেসুপি এসেৰ নযো.

তত্থ তেসু চতূসু কম্মেসু কিং অঞ্ঞকম্মং ইতরকম্মৰসেন কাতব্বন্তি চোদনং সন্ধাযাহ ‘‘তত্র’’ইচ্চাদি. এৰং হোতু, এৰং সন্তে অৰিসেসেন সব্বম্পি কম্মং অঞ্ঞৰসেন কত্তব্বন্তি আহ ‘‘ঞত্তিদুতিযকম্মং পনা’’তিআদি. তত্থ পন-সদ্দো ৰিসেসত্থজোতকো, ঞত্তিদুতিযকম্মে পন ৰিসেসো অত্থীতি অত্থো. ইতো পরানি সুৰিঞ্ঞেয্যানেৰ. পটিক্খিত্তমেৰ অট্ঠকথাযন্তি অজ্ঝাহারসম্বন্ধো. যদি এৰং অক্খরপরিহীনাদীসু সন্তেসু কম্মকোপো সিযাতি চোদনং মনসি কত্ৰা আহ ‘‘সচে পনা’’তিআদি. তত্থ অক্খরপরিহীনন্তি ‘‘সুণাতু মে’’তিআদীসু সু-কার ণা-কার তু-কারাদীনং ভস্সনং. পদপরিহীনন্তি সুণাতূতিআদীনং ৰিভত্যন্তপদানং ভস্সনং. দুরুত্তপদং পন উপরি ৰক্খতি.

ইদানি পুনপ্পুনৰচনে পযোজনং দস্সেন্তো ‘‘ইদং অকুপ্পকম্মে দল়্হিকম্মং হোতি, কুপ্পকম্মে কম্মং হুত্ৰা তিট্ঠতী’’তি আহ. তত্থ ইদন্তি ইদং পুনপ্পুনং ৰুত্তকম্মং. অকুপ্পকম্মেতি অকুপ্পে ঠানারহে পুরেকতকম্মে. দল়্হিকম্মং হোতীতি থিরতরকম্মং হোতি একায রজ্জুযা বন্ধিতব্বভারে দুতিযততিযাদিরজ্জূহি বন্ধনং ৰিয. কুপ্পকম্মেতি অক্খরপরিহীনাদিৰসেন কুপ্পে অট্ঠানারহে পুরেকতকম্মে. কম্মং হুত্ৰা তিট্ঠতীতি পুনপ্পুনং ৰুত্তে সতি তেসং অক্খরপরিহীনাদীনং সোধিতত্তা পরিসুদ্ধকম্মং হুত্ৰা তিট্ঠতি. অকুপ্পকম্মে কুপ্পকম্মেতি ৰা ভাৰেনভাৰলক্খণত্থে ভুম্মৰচনং. পুরেতরং কতকম্মস্মিং অকুপ্পকম্মে সতি পচ্ছা ইদং পুনপ্পুনং ৰুত্তকম্মং দল়্হিকম্মং হোতি, পুরেকতকম্মস্মিং কুপ্পকম্মে সতি ইদং পুনপ্পুনং ৰুত্তকম্মং অকুপ্পং ঠানারহং পরিসুদ্ধকম্মং হুত্ৰা তিট্ঠতীতি. ইমং পাঠং নিস্সায আচরিযৰরা একপুগ্গলম্পি অনেকক্খত্তুং উপসম্পদকম্মং করোন্তি. কস্মা পন তে ভিক্খূ লজ্জীপেসলবহুস্সুতসিক্খাকামভূতানং অত্তনো আচরিযুপজ্ঝাযানং সন্তিকে সিক্খং গণ্হন্তীতি? ন তে অত্তনো আচরিযুপজ্ঝাযানং সন্তিকা লদ্ধসিক্খং পচ্চক্খায অঞ্ঞং গণ্হন্তি, অথ খো তায এৰ সদ্ধিং দিগুণতিগুণং করোন্তি. এৰং সন্তেপি পুরিমসিক্খায অসদ্দহন্তাযেৰ করেয্যুং, নো সদ্দহন্তাতি? নো অসদ্দহন্তা, সদ্দহন্তাপি তে ভিক্খূ পুনপ্পুনকরণে যুত্তিতোপি আগমতোপি আদীনৰং অপস্সন্তা আনিসংসমেৰ পস্সন্তা করোন্তীতি.

কথং যুত্তিতো আনিসংসং পস্সন্তি? যথা হি লোকে অভিসিত্তম্পি রাজানং পুনপ্পুনাভিসিঞ্চনে আদীনৰং ন পস্সন্তি, অথ খো অভিসেকানুভাৰেন রাজিদ্ধিপ্পত্ততাদীহি কারণেহি আনিসংসমেৰ পস্সন্তি, যথা চ সাসনে চেতিযং ৰা পটিমং ৰা নিট্ঠিতসব্বকিচ্চং ‘‘অনেকজাতিসংসার’’ন্তিআদীহি ভগৰতো ৰচনেহি অভিসেকমঙ্গলং করোন্তাপি পুনপ্পুনকরণে আদীনৰং অপস্সন্তা অতিরেকতরং মহিদ্ধিকতামহানুভাৰতাদিআনিসংসমেৰ পস্সন্তা পুনপ্পুনং করোন্তিযেৰ, এৰমেৰ কতউপসম্পদকম্মং ভিক্খুং পুনদেৰ কম্মৰাচাভণনে আদীনৰং অপস্সন্তা পুব্বে কতকম্মস্মিং ৰত্থুআদীসু পঞ্চসু অঙ্গেসু একস্মিম্পি অঙ্গে অপরিপুণ্ণে সতি কম্মকোপসম্ভৰতো ইদানি কতকম্মেন পরিপুণ্ণঅঙ্গে সতি কম্মসম্পত্তিসম্ভৰঞ্চ পুব্বেৰ কম্মসম্পত্তিসম্ভৰেপি দল়্হিকম্মথিরতরসম্ভৰঞ্চ আনিসংসং পস্সন্তা করোন্তি. কথং আগমতো আনিসংসং পস্সন্তি? যথাৰুত্তপরিৰারট্ঠকথাপাঠৰিনযসঙ্গহপাঠেসু দুরুত্তপদস্স সোধনত্থং পুনপ্পুনং ৰত্তব্বভাৰস্স উপলক্খণনযেন ৰচনতো. সেসঞত্তিদোসঅনুস্সাৰনদোসানঞ্চ ৰত্থুৰিপত্তিসীমৰিপত্তিপরিসৰিপত্তিদোসানঞ্চ সোধনং দস্সিতং হোতি. তেনেৰ চ কারণেন অযম্পি পচ্ছিমপাঠো আচরিযেন ৰুত্তো. তস্সত্থো হেট্ঠা ৰুত্তোৰ. ইতি পুব্বে কতকম্মস্স কোপসম্ভৰেপি ইদানি কতকম্মেন সম্পজ্জনসঙ্খাতং আনিসংসং আগমতো পস্সন্তীতি দট্ঠব্বং.

কেচি পন আচরিযা ইমং ‘‘পুনপ্পুনং ৰত্তুং ৰট্টতীতি পাঠং তস্মিংযেৰ পঠমকম্মকরণকালে দুরুত্তসোধনত্থং ৰত্তব্বতং সন্ধায ৰুত্তং, ন চিরকালে’’তি ৰদন্তি, তদেতং ৰচনং নেৰ অট্ঠকথাযং আগতং, ন টীকাদীসু ৰিনিচ্ছিতং, তেসং মতিমত্তমেৰ, তস্মা ন গহেতব্বং. অপিচ তস্মিং খণে পুনপ্পুনং ৰচনতোপি অপরভাগে ৰচনং মহপ্ফলং হোতি মহানিসংসং. তস্মিঞ্হি কালে পুনপ্পুনং ভণনে ঞত্তিদোসঅনুস্সাৰনদোসানি পচ্ছিমভণনে সুট্ঠু ভণন্তো সোধেতুং সক্কুণেয্য, ন ৰত্থুৰিপত্তিসীমৰিপত্তিপরিসৰিপত্তিদোসানি. তস্মিঞ্হি খণে তমেৰ ৰত্থু, সা এৰ সীমা, সা এৰ পরিসা, তস্মা তানি পুনপ্পুনৰচনেন সোধেতুমসক্কুণেয্যানি হোন্তি. অপরভাগে করোন্তো পন পুব্বে অপরিপুণ্ণৰীসতিৰস্সভাৰেন ৰত্থুৰিপত্তিভূতেপি ইদানি পরিপুণ্ণৰীসতিৰস্সত্তা ৰত্থুসম্পত্তি হোতি, পুব্বে সীমসঙ্করাদিভাৰেন সীমৰিপত্তিসম্ভৰেপি ইদানি তদভাৰত্থায সুট্ঠু সোধিতত্তা সীমসম্পত্তি হোতি, পুব্বে ৰগ্গকম্মাদিৰসেন পরিসৰিপত্তিসম্ভৰেপি ইদানি তদভাৰত্থায সুট্ঠু সোধিতত্তা পরিসসম্পত্তি হোতি, এৰং পঞ্চ ৰিপত্তিযো সোধেত্ৰা পঞ্চ সম্পত্তিযো সম্পাদেত্ৰা কাতুং সক্কুণেয্যতো পঠমকালে পুনপ্পুনং ভণনতোপি অপরভাগে ভণনং মহপ্ফলং হোতি মহানিসংসন্তি ৰেদিতব্বং.

যদি এৰং উপসম্পদসিক্খায দহরো ভৰেয্যাতি? ন ভৰেয্য. কস্মা? পোরাণসিক্খং অপ্পচ্চক্খিত্ৰা তায এৰ পতিট্ঠিতত্তাতি. এৰং সন্তেপি পুরেকতকম্মস্স সম্পজ্জনভাৰেন তিট্ঠন্তে সতি তায ঠিতত্তা অদহরো সিযা. পুরিমকম্মস্স অসম্পজ্জনভাৰেন ইদানি কতকম্মেযেৰ উপসম্পদভাৰেন তিট্ঠন্তে সতি কস্মা দহরো ন ভৰেয্যাতি? এৰং সন্তে দহরো ভৰেয্য. এৰং দহরো সমানো পুরিমসিক্খায ৰস্সং গণেত্ৰা যথাৰুড্ঢং ৰন্দনাদীনি সম্পটিচ্ছন্তো মহাসাৰজ্জো ভৰেয্যাতি? এৰং পুরিমসিক্খায অট্ঠিতভাৰং পচ্ছিমসিক্খায এৰ লদ্ধুপসম্পদভাৰং তথতো জানন্তো এৰং করোন্তো সাৰজ্জো হোতি, এৰং পন অজানন্তো ‘‘পুরিমসিক্খাযমেৰ ঠিতো’’তি মঞ্ঞিত্ৰা এৰং করোন্তো অনৰজ্জোতি ৰেদিতব্বো. কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি চে? ‘‘অনাপত্তি ঊনৰীসতিৰস্সং পরিপুণ্ণসঞ্ঞীতি এত্থ কিঞ্চাপি উপসম্পাদেন্তস্স অনাপত্তি, পুগ্গলো পন অনুপসম্পন্নোৰ হোতি. সচে পন সো দসৰস্সচ্চযেন অঞ্ঞং উপসম্পাদেতি, তং চে মুঞ্চিত্ৰা গণো পূরতি, সূপসম্পন্নো. সোপি চ যাৰ ন জানাতি, তাৰস্স নেৰ সগ্গন্তরাযো, ন মোক্খন্তরাযো. ঞত্ৰা পন পুন উপসম্পজ্জিতব্ব’’ন্তি সমন্তপাসাদিকাযং (পাচি. অট্ঠ. ৪০৬) আগতত্তা ৰিঞ্ঞাযতি. এৰং ৰত্থুৰিপন্নত্তা কম্মকোপতো অনুপসম্পন্নস্স পুগ্গলস্স উপজ্ঝাযো ভৰিতুং যুত্তকালে পুন উপসম্পজ্জনেন উপসম্পন্নভূতভাৰস্স অট্ঠকথাযং আগতত্তা ইমিনা নযেন সীমৰিপন্নপঅসৰিপন্নঞত্তিৰিপন্নঅনুস্সাৰনৰিপন্নভূতত্তা কম্মকোপতো পুব্বে অনুপসম্পন্নভূতং পুগ্গলম্পি অপরভাগে ৰুড্ঢিপ্পত্তিকালেপি পঞ্চ ৰিপত্তিদোসানি সোধেত্ৰা পুন উপসম্পদকম্মৰাচাকরণেন উপসম্পাদেতুং ৰট্টতি. সোপি পুগ্গলো পুব্বকম্মকালে অনুপসম্পন্নো হুত্ৰাপি অপরকম্মকালে উপসম্পন্নো হোতীতি দট্ঠব্বো.

একচ্চে পন ভিক্খূ পোরাণসিক্খং পচ্চক্খায নৰসিক্খমেৰ গণ্হিংসু, তে পন ভিক্খূ নৰসিক্খাৰসেন দহরাৰ ভৰন্তি, এৰং করণঞ্চ অতিৰিয গুণৰিসিট্ঠং অত্তনো নৰকতরং ভিক্খুং দিস্ৰা তস্মিং পুগ্গলে পযিরুপাসিতুকামো তং পুগ্গলং অত্তনা ৰুড্ঢতরং কাতুকামো অত্তানং দহরং কাতুকামো হুত্ৰা ধম্মগারৰেন করোন্তো যুত্তো ভৰেয্য. অথ পন সিক্খাসম্পন্নং কত্তুকামো এৰং করেয্য, সিক্খা নাম পঞ্চঙ্গসমন্নাগতে সতি সম্পজ্জতি, সীলৰিসুদ্ধিযেৰ কারণং হোতি, তস্মা যদি পুরিমসিক্খা অট্ঠিতা ভৰেয্য, পচ্চক্খানকিচ্চং নত্থি, সযমেৰ পতিতা হোতি. পুরিমসিক্খায ঠিতায সতি ৰিব্ভমিতুকামোযেৰ পচ্চক্খানং করেয্য, ন ভিক্খুভৰিতুকামো, সো পন চতুপারিসুদ্ধিসীলমেৰ পরিসুদ্ধং করেয্য, তস্মা পোরাণসিক্খায পচ্চক্খানং অযুত্তং ৰিয দিস্সতি. ততো পোরাণসিক্খং পচ্চক্খায নৰসিক্খাগহণতো পুনপ্পুনং করণংযেৰ যুত্ততরং দিস্সতি. কস্মা? পোরাণসিক্খং পচ্চক্খায নৰসিক্খাগহণে পুরিমকম্মং অসম্পজ্জিত্ৰা পচ্ছিমকম্মসম্পজ্জনে সতি কিঞ্চাপি পুরিমসিক্খা নত্থি, যা পচ্চক্খাতব্বা, তথাপি নৰসিক্খায সম্পজ্জিতত্তা দোসো নত্থি, দহরভাৰং পত্তোপি যুত্তরূপোযেৰ.

যদি পুরিমকম্মম্পি পচ্ছিমকম্মম্পি সম্পজ্জতিযেৰ, এৰং সতি পুরিমসিক্খায পচ্চক্খানং নিরত্থকং. পচ্ছিমসিক্খায ঠিতোপি দহরভাৰং পত্তত্তা অযুত্তরূপো. যদি পন পুরিমকম্মমেৰ সম্পজ্জতি, ন পচ্ছিমকম্মং, এৰং সতি পুব্বে ঠিতপোরাণসিক্খাপি পচ্চক্খানেন পতিতা. পচ্ছিমসিক্খাপি পচ্ছিমকম্মস্স পঞ্চন্নং ৰিপত্তীনং অঞ্ঞতরেন যোগতো ন সম্পজ্জতি, তস্মা পুরিমসিক্খায চ পতিতত্তা পচ্ছিমসিক্খায চ অলদ্ধত্তা উভতো ভট্ঠত্তা অযুত্তোৰ হোতি. পোরাণসিক্খং অপ্পচ্চক্খায নৰসিক্খাগহণে পন সতি পুরিমকম্মং সম্পন্নং হুত্ৰা পচ্ছিমকম্মং অসম্পন্নং হোন্তম্পি পুরিমসিক্খায পতিট্ঠিতোযেৰ, পুরিমং অসম্পন্নং হুত্ৰা পচ্ছিমং সম্পন্নম্পি পচ্ছিমসিক্খায ঠিতো এৰ. পুরিমপচ্ছিমকম্মদ্ৰযম্পি পঞ্চহঙ্গেহি সম্পন্নম্পি দল়্হিকম্মথিরতরভূতায পুরিমসিক্খায ঠিতোযেৰ সো ভিক্খু হোতি, তস্মা পুরিমসিক্খং পচ্চক্খায নৰসিক্খাগহণতো পুরিমসিক্খং অপ্পচ্চক্খায পুনপ্পুনং নৰসিক্খাগহণং যুত্ততরং হোতীতি দট্ঠব্বং.

ইমং পন পুনপ্পুনং করোন্তানং আচরিযানং ৰাদং অমনসিকরোন্তা অঞ্ঞে আচরিযা অনেকপ্পকারং অনিচ্ছিতকথং কথেন্তি. কথং? একচ্চে থেরা এৰং ৰদন্তি ‘‘কিং ইমে ভিক্খূ এৰং করোন্তা পারাজিকপ্পত্তং ভিক্খুং পুন সিক্খায পতিট্ঠাপেস্সামাতি মঞ্ঞন্তী’’তি. তে থেরা পুনপ্পুনং কম্মৰাচং ভণন্তে ভিক্খূ দিস্ৰা ‘‘ইমে ভিক্খূ ইমিনা কারণেন এৰং করোন্তী’’তি চিন্তেত্ৰা এৰমাহংসু. একচ্চে পন থেরা ‘‘কস্মা ইমে ভিক্খূ পুনপ্পুনং করোন্তি, যথা নাম অসনি একৰারমেৰ পতন্তী সত্তে জীৰিতক্খযং পাপেতি, এৰমেৰ ভগৰতো আণাভূতা কম্মৰাচা একৰারং ভণমানা কম্মং সিজ্ঝাপেতি, ন অনেকৰার’’ন্তি, তেপি ‘‘কম্মসিজ্ঝনত্থায পুনপ্পুনং ভণন্তী’’তি চিন্তেত্ৰা এৰমাহংসু. বহৰো পন ভিক্খূ পুনপ্পুনং করোন্তে দিস্ৰা এৰং ৰদন্তি ‘‘ইমে ভিক্খূ আচরিযুপজ্ঝাযেহি দিন্নসিক্খং অসদ্দহন্তা এৰং করোন্তি, আচরিযুপজ্ঝাযগুণাপরাধকা এতে সমণা’’তি. তে ‘‘পুব্বসিক্খং অসদ্দহিত্ৰা পুনপ্পুনং করোন্তী’’তি মঞ্ঞন্তা এৰমাহংসু.

অপরে পন থেরা ‘‘পঠমং উপসম্পদকম্মৰাচাভণনকালেযেৰ পুনপ্পুনং ৰত্তব্বং, ন অপরভাগে’’তি, তত্থ কারণং হেট্ঠা ৰুত্তমেৰ. অঞ্ঞে এৰমাহংসু ‘‘ঞত্তিদুতিযকম্মৰাচাযমেৰ পুনপ্পুনং ৰত্তব্বন্তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তং, ন ঞত্তিচতুত্থকম্মে, অথ চ পনিমে ভিক্খূ ঞত্তিচতুত্থকম্মভূতায উপসম্পদকম্মৰাচায পুনপ্পুনং করোন্তি, এতং অট্ঠকথায ন সমেতী’’তি, তং নীতত্থমেৰ গহেত্ৰা ৰদিংসু. নেয্যত্থতো পন ইমিনা নযেন চতূসুপি কম্মেসু পুনপ্পুনং কাতব্বন্তি দস্সেতি. কম্মসঙ্করমেৰ হি ঞত্তিদুতিযকম্মে ৰিসেসতো ৰদতি, পুনপ্পুনং ৰত্তব্বভাৰো পন সব্বেসূতি দট্ঠব্বো. তেনেৰ হি ঞত্তিচতুত্থকম্মৰাচায উপসম্পন্নট্ঠানেযেৰ পুব্বে অনুপসম্পন্নস্স পুগ্গলস্স পচ্ছা উপসম্পজ্জিতব্বভাৰো অট্ঠকথাযং ৰুত্তোতি.

পটিপুচ্ছাকরণীযাদীসুপীতি এত্থ আদিসদ্দেন পটিংঞ্ঞায করণীযাদযো সঙ্গণ্হাতি. তত্থ পটিপুচ্ছায করণীযং অপ্পটিপুচ্ছা করোতীতি পুচ্ছিত্ৰা চোদেত্ৰা সারেত্ৰা কাতব্বং অপুচ্ছিত্ৰা অচোদেত্ৰা অসারেত্ৰা করোতি. পটিঞ্ঞায করণীযং অপ্পটিঞ্ঞায করোতীতি পটিঞ্ঞং আরোপেত্ৰা যথাদিন্নায পটিঞ্ঞায কাতব্বং অপটিঞ্ঞায পটিঞ্ঞং অকরোন্তস্স ৰিলপন্তস্স বলক্কারেন করোতি. সতিৰিনযারহস্সাতি দব্বমল্লপুত্তত্থেরসদিসস্স খীণাসৰস্স. অমূল়্হৰিনযারহস্সাতি গগ্গভিক্খুসদিসস্স উম্মত্তকস্স. তস্সপাপিযসিককম্মারহস্সাতি উপৰাল়ভিক্খুসদিসস্স উস্সন্নপাপস্স. তজ্জনীযকম্মারহস্সাতি পণ্ডকলোহিতকভিক্খুসদিসস্স ভণ্ডনকারকস্স. নিযসকম্মারহস্সাতি সেয্যসকভিক্খুসদিসস্স অভিণ্হাপত্তিকস্স. পব্বাজনীযকম্মারহস্সাতি অস্সজিপুনব্বসুকভিক্খুসদিসস্স কুলদূসকস্স. পটিসারণীযকম্মারহস্সাতি সুধম্মভিক্খুসঅসস্স উপাসকে জাতিআদীহি দূসেন্তস্স. উক্খেপনীযকম্মারহস্সাতি ছন্নভিক্খুসদিসস্স আপত্তিং অপস্সন্তস্স আপত্তিং অদেসেন্তস্স অরিট্ঠভিক্খুসদিসস্স মিচ্ছাদিট্ঠিং অৰিস্সজ্জেন্তস্স. পরিৰাসারহস্সাতি পটিচ্ছন্নসঙ্ঘাদিসেসাপত্তিকস্স. মূলাযপটিকস্সনারহস্সাতি অন্তরাপত্তিং আপন্নস্স. মানত্তারহন্তি অপ্পটিচ্ছন্নসঙ্ঘাদিসেসাপত্তিকং. অব্ভানারহন্তি চিণ্ণমানত্তং ভিক্খুং. উপসম্পাদেতীতি উপসম্পদকম্মং করোতি.

অনুপোসথে উপোসথং করোতীতি অনুপোসথদিৰসে উপোসথং করোতি. উপোসথদিৰসো নাম ঠপেত্ৰা কত্তিকমাসং অৰসেসেসু একাদসসু মাসেসু ভিন্নস্স সঙ্ঘস্স সামগ্গিদিৰসো চ যথাৰুত্তা চাতুদ্দসপন্নরসা চ, এতং তিপ্পকারম্পি উপোসথদিৰসং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞস্মিং দিৰসে উপোসথং করোন্তো অনুপোসথে উপোসথং করোতি নাম. যত্র হি পত্তচীৰরাদিঅত্থায অপ্পমত্তকেন কারণেন ৰিৰদন্তা উপোসথং ৰা পৰারণং ৰা ঠপেন্তি, তত্থ তস্মিং অধিকরণে ৰিনিচ্ছিতে ‘‘সমগ্গা জাতম্হা’’তি অন্তরা সামগ্গীউপোসথং কাতুং ন লভন্তি, করোন্তেহি অনুপোসথে উপোসথো কতো নাম হোতি.

অপ্পৰারণায পৰারেতীতি অপ্পৰারণদিৰসে পৰারেতি. পৰারণদিৰসো নাম একস্মিং কত্তিকমাসে ভিন্নস্স সঙ্ঘস্স সামগ্গিদিৰসো চ পচ্চুক্কড্ঢিত্ৰা ঠপিতদিৰসো চ দ্ৰে চ পুণ্ণমাসিযো, এতং চতুব্বিধং পৰারণদিৰসং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞস্মিং দিৰসে পৰারেন্তো অপ্পৰারণায পৰারেতি নাম. ইধাপি অপ্পমত্তকস্স ৰিৰাদস্স ৰূপসমে সামগ্গীপৰারণং কাতুং ন লভন্তি. করোন্তেহি অপ্পৰারণায পৰারণা কতা হোতীতি অযং অট্ঠকথাপাঠো (পরি. অট্ঠ. ৪৮৩).

‘‘উম্মত্তকস্স ভিক্খুনো উম্মত্তকসম্মুতি উম্মত্তকেন যাচিত্ৰা কতে অসম্মুখাপি দাতুং ৰট্টতি, তত্থ নিসিন্নেপি ন কুপ্পতি নিযমাভাৰতো. অসম্মুখা কতে পন দোসাভাৰং দস্সেতুং ‘অসম্মুখা কতং সুকতং হোতী’তি ৰুত্তং. দূতেন উপসম্পদা পন সম্মুখা কাতুং ন সক্কা কম্মৰাচানানত্তসম্ভৰতো. পত্তনিক্কুজ্জনাদযো হত্থপাসতো অপনীতমত্তেপি কাতুং ৰট্টন্তি. সঙ্ঘসম্মুখতাতিআদীসু যাৰতিকা ভিক্খূ কম্মপ্পত্তা, তে আগতা হোন্তি, ছন্দারহানং ছন্দো আহতো হোতি, সম্মুখীভূতা ন পটিক্কোসন্তি, অযং সঙ্ঘসম্মুখতা. যেন ধম্মেন যেন ৰিনযেন যেন সত্থুসাসনেন সঙ্ঘো কম্মং করোতি, অযং ধম্মসম্মুখতা ৰিনযসম্মুখতা. তত্থ ধম্মোতি ভূতং ৰত্থু. ৰিনযোতি চোদনা চেৰ সারণা চ. সত্থুসাসনং নাম ঞত্তিসম্পদা চেৰ অনুস্সাৰনসম্পদা চ. যস্স সঙ্ঘো কম্মং করোতি, তস্স সম্মুখাভাৰো পুগ্গলসম্মুখতা. কত্তিকমাসস্স পৰারণমাসত্তা ‘ঠপেত্ৰা কত্তিকমাস’ন্তি ৰুত্তং. পচ্চুক্কড্ঢিত্ৰা ঠপিতদিৰসো চাতি কাল়পক্খে চাতুদ্দসিং পন্নরসিং ৰা সন্ধায ৰুত্তং. দ্ৰে পুণ্ণমাসিযোতি পঠমপচ্ছিমৰস্সূপগতানং ৰসেন ৰুত্ত’’ন্তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. পরিৰার ৩.৪৮৩) আগতং.

‘‘ঠপিতউপোসথপৰারণানং কত্তিকমাসে সামগ্গিযা কতায সামগ্গীপৰারণং মুঞ্চিত্ৰা উপোসথং কাতুং ন ৰট্টতীতি আহ ‘ঠপেত্ৰা কত্তিকমাস’ন্তি. সচে পন তেসং নানাসীমাসু মহাপৰারণায ৰিসুং পৰারিতানং কত্তিকমাসব্ভন্তরে সামগ্গী হোতি, সামগ্গীউপোসথো এৰ তেহি কাতব্বো, ন পৰারণা একস্মিং ৰস্সে কতপৰারণানং পুন পৰারণায অৰিহিতত্তা. সামগ্গীদিৰসো হোতীতি অনুপোসথদিৰসে সামগ্গীকরণং সন্ধায ৰুত্তং. সচে পন চাতুদ্দসিযং পন্নরসিযং ৰা সঙ্ঘো সামগ্গিং করোতি, তদা সামগ্গীউপোসথদিৰসো ন হোতি, চাতুদ্দসীপন্নরসীউপোসথোৰ হোতি. উপরি পৰারণাযপি এসেৰ নযো. পচ্চুক্কড্ঢিত্ৰা ঠপিতদিৰসো চাতি ভণ্ডনকারকেহি উপদ্দুতা ৰা কেনচিদেৰ করণীযেন পৰারণসঙ্গহং ৰা কত্ৰা ঠপিতো কাল়পক্খচাতুদ্দসীদিৰসো চ. দ্ৰে চ পুণ্ণমাসিযোতি পুব্বকত্তিকপুণ্ণমা পচ্ছিমকত্তিকপুণ্ণমা চাতি দ্ৰে পুণ্ণমাসিযো. এতং চতুব্বিধন্তি পুণ্ণমাসিদ্ৰযেন সদ্ধিং সামগ্গীপৰারণং চাতুদ্দসীপৰারণঞ্চ সম্পিণ্ডেত্ৰা, ইদঞ্চ পকতিচারিত্তৰসেন ৰুত্তং. তথারূপপচ্চযে পন সতি উভিন্নং পুণ্ণমাসীনং পুরিমা দ্ৰে চাতুদ্দসিযো, কাল়পক্খচাতুদ্দসিযা অনন্তরা পন্নরসীপীতি ইমেপি তযো দিৰসা পৰারণাদিৰসা এৰাতি ইমং সত্তৰিধম্পি পৰারণাদিৰসং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞস্মিং দিৰসে পৰারেতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. পরিৰার ২.৪৮৩) আগতং.

এৰং ৰত্থুৰিপত্তিৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা ইদানি ঞত্তিৰিপত্তিৰিনিচ্ছযং অনুস্সাৰনৰিপত্তিৰিনিচ্ছযঞ্চ দস্সেন্তো ‘‘ঞত্তিতো ৰিপত্তিযং পনা’’তিআদিমাহ. তত্থ পঞ্চমঞত্তিৰিপত্তিযং ‘‘পচ্ছা ৰা ঞত্তিং ঠপেতী’’তি এতস্স সংৰণ্ণনাযং অনুস্সাৰনকম্মং কত্ৰাতি পঠমং অনুস্সাৰনং সাৰেত্ৰা ‘‘এসা ঞত্তী’’তি অনুস্সাৰনানন্তরমেৰ সকলং ঞত্তিং ৰত্ৰা, পরিযোসানে ‘‘এসা ঞত্তী’’তি ৰত্ৰাতি অধিপ্পাযো.

২৫২. চতুত্থঅনুস্সাৰনৰিপত্তিসংৰণ্ণনাযং ‘‘য্ৰাযন্তি ব্যঞ্জনপ্পভেদো অধিপ্পেতো. দসধা ব্যঞ্জনবুদ্ধিযা পভেদোতি এত্থ দসধা দসৰিধেন ব্যঞ্জনানং পভেদোতি যোজেতব্বং. কেনাযং পভেদোতি আহ ‘ব্যঞ্জনবুদ্ধিযা’তি. যথাধিপ্পেতত্থব্যঞ্জনতো ব্যঞ্জনসঙ্খাতানং অক্খরানং জনিকা বুদ্ধি ব্যঞ্জনবুদ্ধি, তায ব্যঞ্জনবুদ্ধিযা, অক্খরসমুট্ঠাপকচিত্তভেদেনেৰাতি অত্থো. যং ৰা সংযোগপরং কত্ৰা ৰুচ্চতি, ইদম্পি গরুকন্তি যোজনা’’তি ৰিমতিৰিনোদনিযং ৰুত্তং.

সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. পরিৰার ৩.৪৮৫) পন ‘‘ঠানকরণানি সিথিলানি কত্ৰা উচ্চারেতব্বমক্খরং সিথিলং, তানিযেৰ ধনিতানি অসিথিলানি কত্ৰা উচ্চারেতব্বমক্খরং ধনিতং. দ্ৰিমত্তকালং দীঘং, একমত্তকালং রস্সং. দসধা ব্যঞ্জনবুদ্ধিযা পভেদোতি এৰং সিথিলাদিৰসেন ব্যঞ্জনবুদ্ধিযা অক্খরুপ্পাদকচিত্তস্স দসপ্পকারেন পভেদো. সব্বানি হি অক্খরানি চিত্তসমুট্ঠানানি যথাধিপ্পেতত্থব্যঞ্জনতো ব্যঞ্জনানি চ. সংযোগো পরো এতস্মাতি সংযোগপরো. ন সংযোগপরো অসংযোগপরো ‘আযস্মতো বুদ্ধরক্খিতথেরস্স যস্স ন খমতী’তি এত্থ ত-কার ন-কারসহিতারো অসংযোগপরো. করণানীতি কণ্ঠাদীনি’’ ইতি এত্তকং ৰুত্তং.

পুন ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. পরিৰার ২.৪৮৫) ‘‘তত্থ আযস্মতোতিআদীসু সরানন্তরিতানি স-কার ম-কারাদিব্যঞ্জনানি ‘সংযোগো’তি ৰুচ্চন্তি. যো সংযোগো পরো যস্স অ-কারাদিনো, সো সংযোগপরো নাম. রস্সন্তি অ-কারাদিব্যঞ্জনরহিতং পদং. অসংযোগপরন্তি ‘যস্স ন খমতী’তিআদীসু স-কার ন-কারাদিব্যঞ্জনসহিতং পদং সন্ধায ৰুত্তং. ত-কারস্স থ-কারং অকত্ৰা ‘সুণাতু মে’তিআদিং অৰত্ৰা ৰগ্গন্তরে সিথিলমেৰ কত্ৰা ‘সুণাটু মে’তিআদিং ৰদন্তোপি দুরুত্তং করোতিযেৰ ঠপেত্ৰা অনুরূপং আদেসং. যঞ্হি ‘সচ্চিকত্থপরমত্থেনা’তি ৰত্তব্বে ‘সচ্চিকট্ঠপরমট্ঠেনা’তি চ ‘অত্থকথা’তি চ ৰত্তব্বে ‘অট্ঠকথা’তি চ তত্থ তত্থ ৰুচ্চতি, তাদিসং পাল়িঅট্ঠকথাদীসু দিট্ঠপযোগং তদনুরূপঞ্চ ৰত্তুং ৰট্টতি, ততো অঞ্ঞং ন ৰট্টতি. তেনাহ ‘অনুক্কমাগতং পৰেণিং অৰিনাসেন্তেনা’তিআদি. ‘দীঘে ৰত্তব্বে রস্স’ন্তিআদীসু ‘ভিক্খূন’ন্তি ৰত্তব্বে ‘ভিক্খুন’ন্তি ৰা ‘বহূসূ’তি ৰত্তব্বে ‘বহুসূ’তি ৰা ‘নক্খমতী’তি ৰত্তব্বে ‘ন খমতী’তি ৰা ‘উপসম্পদাপেক্খো’তি ৰত্তব্বে ‘উপসম্পদাপেখো’তি ৰা এৰং অনুরূপট্ঠানেসু এৰ দীঘরস্সাদিরস্সদীঘাদিৰসেন পরিৰত্তেতুং ৰট্টতি, ন পন ‘নাগো’তি ৰত্তব্বে ‘নগো’তি ৰা ‘সঙ্ঘো’তি ৰত্তব্বে ‘সঘো’তি ৰা ‘তিস্সো’তি ৰত্তব্বে ‘তিসো’তি ৰা ‘যাচতী’তি ৰত্তব্বে ‘যাচন্তী’তি ৰা এৰং অননুরূপট্ঠানেসু ৰত্তুং. সম্বন্ধং পন ৰৰত্থানঞ্চ সব্বথাপি ৰট্টতীতি গহেতব্ব’’ন্তি আগতং. সেসানি অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেনেৰ সুট্ঠু সল্লক্খেতব্বানি.

২৫৩. সীমৰিপত্তিৰিনিচ্ছযো পন হেট্ঠা সীমকথাযং সব্বেন কথিতো, তস্মা তত্থ ৰুত্তনযেনেৰ গহেতব্বো.

পরিসৰিপত্তিকথায চতুৰগ্গকরণেতি চতুৰগ্গেন সঙ্ঘেন কত্তব্বে. অনিস্সারিতাতি উপোসথট্ঠপনাদিনা ৰা লদ্ধিনানাসংৰাসকভাৰেন ৰা ন বহিকতা. অট্ঠকথাযঞ্হি ‘‘অপকতত্তস্সাতি উক্খিত্তকস্স ৰা যস্স ৰা উপোসথপৰারণা ঠপিতা হোন্তী’’তি (পরি. অট্ঠ. ৪২৫) ৰুত্তত্তা ঠপিতউপোসথপৰারণো ভিক্খু অপকতত্তো এৰাতি গহেতব্বং. পরিসুদ্ধসীলাতি পারাজিকং অনাপন্না অধিপ্পেতা. পরিৰাসাদিকম্মেসু পন গরুকট্ঠাপি অপকতত্তা এৰাতি গহেতব্বং. অৰসেসা…পে… ছন্দারহাৰ হোন্তীতি হত্থপাসং ৰিজহিত্ৰা ঠিতে সন্ধায ৰুত্তং, অৰিজহিত্ৰা ঠিতা পন ছন্দারহা ন হোন্তি, তেপি চতুৰগ্গাদিতো অধিকা হত্থপাসং ৰিজহিত্ৰাৰ ছন্দারহা হোন্তি, তস্মা সঙ্ঘতো হত্থপাসং ৰিজহিত্ৰা ঠিতেনেৰ ছন্দো ৰা পারিসুদ্ধি ৰা দাতব্বা.

সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. পরিৰার ৩.৪৮৮) পন ‘‘অনুক্খিত্তা পারাজিকং অনাপন্না চ পকতত্তাতি আহ ‘পকতত্তা অনুক্খিত্তা’তিআদি. তত্থ অনিস্সারিতাতি পুরিমপদস্সেৰ ৰেৰচনং. পরিসুদ্ধসীলাতি পারাজিকং অনাপন্না. ন তেসং ছন্দো ৰা পারিসুদ্ধি ৰা এতীতি তীসু দ্ৰীসু ৰা নিসিন্নেসু একস্স ৰা দ্ৰিন্নং ৰা ছন্দপারিসুদ্ধি আহটাপি অনাহটাৰ হোতীতি অধিপ্পাযো’’তি আগতো. এৰং পাল়িযঞ্চ অট্ঠকথায চ চতুন্নম্পি কম্মানং সম্পত্তি চ ৰিপত্তি চ আগতা, টীকাচরিযেহি চ ৰিনিচ্ছিতা, তস্মা অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেনেৰ চত্তারি কম্মানি কত্তব্বানি, ন অৰুত্তনযেন. ৰুত্তঞ্হি সমন্তপাসাদিকাযং (পারা. অট্ঠ. ১. গন্থারম্ভকথা; ২.৪৩১) –

‘‘বুদ্ধেন ধম্মো ৰিনযো চ ৰুত্তো;

যো তস্স পুত্তেহি তথেৰ ঞাতো;

সো যেহি তেসং মতিমচ্চজন্তা;

যস্মা পুরে অট্ঠকথা অকংসু.

‘‘তস্মা হি যং অট্ঠকথাসু ৰুত্তং;

তং ৰজ্জযিত্ৰান পমাদলেখং;

সব্বম্পি সিক্খাসু সগারৰানং;

যস্মা পমাণং ইধ পণ্ডিতান’’ন্তি.

ইমস্মিঞ্হি কম্মৰগ্গে অপলোকনাদীনং চতুন্নং কম্মানং করণট্ঠানং একাদসৰিপত্তিসীমৰিমুত্তং বদ্ধসীমভূতংযেৰ ৰুত্তং, ‘‘একাদসহি আকারেহি সীমতো কম্মানি ৰিপজ্জন্তী’’তি (পরি. ৪৮৬) ৰচনতো ন অবদ্ধউপচারসীমভূতং. ন হি তত্থ একাদসৰিপত্তি অত্থি. অট্ঠকথাযম্পি (পরি. অট্ঠ. ৪৮২) ‘‘অপলোকনকম্মং নাম সীমট্ঠকসঙ্ঘং সোধেত্ৰা ছন্দারহানং ছন্দং আহরিত্ৰা সমগ্গস্স সঙ্ঘস্স অনুমতিযা তিক্খত্তুং সাৰেত্ৰা কত্তব্বং কম্ম’’ন্তি অপলোকনকম্মস্সাপি বদ্ধসীমাযমেৰ কত্তব্বভাৰো ৰুত্তো, ন উপচারসীমাযং. ন হি তত্থ সীমট্ঠকসঙ্ঘসোধনঞ্চ ছন্দারহানঞ্চ অত্থি, অন্তোসীমং পৰিট্ঠপৰিট্ঠানং সঙ্ঘলাভো দাতব্বোযেৰ হোতি, তস্মা ‘‘ঞত্তিকম্মভূতং উপোসথপৰারণাকম্মং অবদ্ধসীমৰিহারেপি কত্তব্ব’’ন্তি গণ্হন্তানং আচরিযানং ৰাদোপি ‘‘ঞত্তিদুতিযকম্মভূতং কথিনদানকম্মং উপচারসীমাযমেৰ কত্তব্ব’’ন্তি গণ্হন্তানং আচরিযানং ৰাদোপি পাল়িৰিরোধো অট্ঠকথাৰিরোধো চ হোতীতি ৰেদিতব্বো. যমেত্থ ৰত্তব্বং, তং উপোসথপৰারণকথাৰণ্ণনাযঞ্চ কথিনকথাৰণ্ণনাযঞ্চ ৰুত্তং, অত্থিকেহি তত্থ সুট্ঠু ওলোকেত্ৰা সংসযো ৰিনোদেতব্বো.

ইদানি সব্বে ভিক্খূ লেখকারেহি পরিচযৰসেন সব্বগন্থানং আদিম্হি লিখিতং মহানমক্কারপাঠং সরণগমনস্স, কম্মৰাচায চ আরম্ভকালে মহতা উস্সাহেন ভণন্তি, সো পন পাঠো নেৰ সরণগমনপরিযাপন্নো, ন কম্মৰাচাপরিযাপন্নো, নাপি কম্মৰাচায পুব্বকরণপরিযাপন্নো, তস্মিং অভণিতেপি ন সরণগমনস্স ৰা কম্মৰাচায ৰা হানি অত্থি, ন ভণিতে ৰড্ঢি, তস্মা পকরণাচরিযা সরণগমনারম্ভেপি কম্মৰাচারম্ভেপি তস্স মহানমক্কারপাঠস্স ৰণ্ণনং ন ৰদন্তি, ৰদন্তো পন ‘‘ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স’’ ইতি পদানং অত্থো ৰিসুদ্ধিমগ্গসমন্তপাসাদিকাসারত্থদীপনীআদিপ্পকরণেসু ‘‘ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো’’ ইতিপদানং অত্থো ৰিয ৰিত্থারেন ৰত্তব্বো সিযা, এৰং সন্তেপি ভগৰতো যথাভূতগুণদীপনৰসেন পৰত্তত্তা সব্বেপি আচরিযা সব্বেসু গন্থারম্ভেসু তিক্খত্তুং মঙ্গলত্থং ভণন্তি. ভণন্তেহি চ পন ন-কার মো-কারাদীনং ঠানকরণাদিসম্পদং অহাপেন্তেন সিথিলধনিতদীঘরস্সাদিৰিসেসং মনসি করোন্তেন সমণসারুপ্পেন পরিমণ্ডলেন পদব্যঞ্জনেন ভণিতব্বো হোতি, ন অতিআযতকেন গীতসদ্দসদিসেন সদ্দেন. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা ‘‘ন, ভিক্খৰে, আযতকেন গীতস্সরেন ধম্মো গাযিতব্বো, যো গাযেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (চূল়ৰ. ২৪৯).

‘‘একমত্তো ভৰে রস্সো, দ্ৰিমত্তো দীঘমুচ্চতে;

তিমত্তো তু প্লুতো ঞেয্যো, ব্যঞ্জনঞ্চড্ঢমত্তিক’’ন্তি. –

সদ্দপ্পকরণাচরিযেহি ৰুত্তং সদ্দলক্খণং নিস্সায ন-কারাদীসু রস্সভূতে অসরে একমত্তং, ন-ব্যঞ্জনে অড্ঢমত্তং সম্পিণ্ডেত্ৰা দিযড্ঢমত্তকালং পমাণং কত্ৰা উচ্চারীযতে. মো-কারাদীসু দীঘভূতে ও-কারাদিসরে দ্ৰিমত্তং, ম-কারাদিব্যঞ্জনে অড্ঢমত্তং সম্পিণ্ডেত্ৰা অড্ঢতেয্যমত্তাকালং পমাণং কত্ৰা উচ্চারীযতে, ন ততো উদ্ধন্তি. ননু ‘‘প্লুতো তিমত্তো ঞেয্যো’’তি ৰুত্তন্তি? সচ্চং, সা পন দূরতো অৰ্হাযনাদীসুযেৰ লব্ভতি, নাঞ্ঞত্থ. ৰুত্তঞ্হি কারিকাযং –

‘‘দূরতো অৰ্হানে গীতে, তথেৰ রোদনেপি চ;

প্লুতা তিমত্তিকা ৰুত্তা, সব্বেতে নেত্থ গয্হরে’’তি. –

কিত্তকেন পন কালেন একমত্তা ৰিঞ্ঞেয্যাতি? অক্খিনিমিসউম্মিসমত্তকালেনাতি আচরিযা. একে পন আচরিযা ‘‘অঙ্গুলিফোটনকালপ্পমাণেনা’’তি ৰদন্তি. ৰুত্তঞ্হি আচরিযধম্মসেনাপতিত্থেরেন –

‘‘পমাণং একমত্তস্স, নিমিসুম্মিসতোব্রৰুং;

অঙ্গুলিফোটকালস্স, পমাণেনাপি অব্রৰু’’ন্তি.

এৰং সদ্দসত্থাচরিযেহি ৰচনতো সুদ্ধরস্সসরট্ঠানে একমত্তাপমাণং, সব্যঞ্জনরস্সসরট্ঠানে দিযড্ঢমত্তাপমাণং, সুদ্ধদীঘসরট্ঠানে দ্ৰিমত্তাপমাণং, সব্যঞ্জনদীঘসরট্ঠানে অড্ঢতেয্যমত্তাপমাণং কালং সল্লক্খেত্ৰা উচ্চারীযতে.

ইদানি পন ভিক্খূ মহানমক্কারভণনে বলৰউস্সাহং কত্ৰা ভণন্তা রস্সট্ঠানেসু দ্ৰিতিমত্তাকালং দীঘট্ঠানেসু চতুপঞ্চমত্তাকালং সরং পঠপেত্ৰা ভণন্তি, তদযুত্তং ৰিয দিস্সতি. অপরে পঠমৰারে ভণিত্ৰা ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধস্সা’’তি পরিযোসানপদং পত্ৰাপি তত্থ অট্ঠপেত্ৰা পুন ‘‘নমো তস্সা’’তি ভণিত্ৰা স-কারে ঠপেত্ৰা থোকং ৰিস্সমিত্ৰা দুতিযৰারে ‘‘ভগৰতো’’তি ইদং আদিং কত্ৰা যাৰ পরিযোসানং ভণিত্ৰা ঠপেন্তি. ততিযৰারে পন আদিতো পট্ঠায পরিযোসানে ঠপেন্তি. এৰং ভণন্তঞ্চ বহূ পসংসন্তি, এৰং পন কাতব্বন্তি নেৰ পাল়িযং, ন অট্ঠকথাযং ৰিজ্জতি. যথা ঞত্তিচতুত্থকম্মে করিযমানে তীণি অনুস্সাৰনানি সদ্দতো চ অত্থতো চ অভিন্নানি অঞ্ঞমঞ্ঞং সঙ্করৰিরহিতানি কত্ৰা ভণিতব্বানি, এৰং মহানমক্কারপাঠে তিক্খত্তুং ভঞ্ঞমানে তযো ৰারা সদ্দতো চ অত্থতো চ অভিন্নে কত্ৰা সঙ্করৰিরহিতে কত্ৰা আদিতো আরভিত্ৰা পরিযোসানে ঠপেতব্বা হোন্তীতি.

তত্রাযমেকেএৰং ৰদন্তি – যথা নাম জৰেন গচ্ছন্তস্স ঠাতব্বট্ঠানং পত্ৰাপি সহসা ঠাতুং ন সক্কোতি, একপাদমত্তং গন্ত্ৰা তিট্ঠতি, এৰং আদিতো ভণন্তস্স বলৰউস্সাহত্তা পরিযোসানে পত্তেপি ঠপেতুং ন সক্কোতি, ‘‘নমো তস্সা’’তি দ্ৰিপদমত্তং ভণিত্ৰা সক্কোতীতি. এৰং সন্তে দুতিযততিযৰারেসু কস্মা সক্কোতীতি? তদা পন দুতিযৰারে থোকং ৰিস্সমিতত্তা লদ্ধস্সাসো হুত্ৰা সক্কোতীতি. এৰং তে আযস্মন্তো সযমেৰ অত্তানং ৰিঘাতং পাপেন্তি. ন হি ‘‘মহানমক্কারং ভণন্তেন পঠমৰারে বলৰউস্সাহেন ভণিতব্বো’’তি ভগৰতা পঞ্ঞত্তো, ধম্মসঙ্গাহকত্থেরেহি ৰা ঠপিতো অত্থি. এৰং সন্তে যথা পাতিমোক্খুদ্দেসকেন পাতিমোক্খং উদ্দিসন্তেন যত্তকা ভিক্খূ পাতিমোক্খং সুণন্তি, তেসং সৰনপ্পমাণেন যাৰ পরিযোসানা উদ্দিসিতুং অত্তনো সরপ্পমাণং গহেত্ৰা পাতিমোক্খো উদ্দিসিতব্বো, এৰং কম্মৰাচং ভণন্তেনপি সীমমণ্ডলে নিসিন্নভিক্খূনং সৰনপ্পমাণেন যাৰ পরিযোসানা অত্তনো সরপ্পমাণং গহেত্ৰা ভণিতব্বাতি.

অপরে পন আচরিযা মো-কারাদীসু ও-কারন্তপদেসু অঞ্ঞেসং পদানং অতিরেকেন সরেন দ্ৰত্তিক্খত্তুং অনুকরণসদ্দং অনুবন্ধাপযমানা ভণন্তি, তেসং আচরিযানং তাদিসং ভণনং সুত্ৰা পরিচযপ্পত্তা অঞ্ঞে ভিক্খূ ৰা গহট্ঠা ৰা অঞ্ঞেসং আচরিযানং কম্মৰাচং ন গরুং করোন্তি, তায কম্মৰাচায উপসম্পদা অলভিতব্বা ৰিয মঞ্ঞন্তি, তাদিসং পন ভণনং তেসং আচরিযানং সিস্সানুসিস্সা এৰ তথা ভণন্তি, ন অঞ্ঞে আচরিযা. তে পন পোরাণাচরিযানং সরসম্পন্নানং অনুকরণসদ্দরহিতম্পি সহিতং ৰিয খাযমানং সুণন্তানং অতিমনোরথং সদ্দং সুত্ৰা দিট্ঠানুগতিং আপজ্জন্তা এৰং করোন্তি মঞ্ঞে. ন হি ৰিনযে ৰা সদ্দসত্থেসু ৰা তথা ভণিতব্বন্তি অত্থি, তস্মা ৰিচারেতব্বমেতন্তি.

বহূ পন ভিক্খূ ‘‘সিথিলং ধনিতঞ্চ দীঘরস্স’’ন্তিআদিনা ৰিনযে কথিতৰিনিচ্ছযঞ্চ ‘‘এত্থ পঞ্চসু ৰগ্গেসূ’’তিআদিনা সদ্দসত্থেসু কতৰিনিচ্ছযঞ্চ অজানন্তা পিটকত্তযকোৰিদানং ৰিনযধরবহুস্সুতত্থেরানং সন্তিকা অলদ্ধোপদেসা হুত্ৰা তত্থ তত্থ উপসম্পদং করোন্তানং ভিক্খূনং ৰচনমেৰ গহেত্ৰা হেয্যোপাদেয্যং অজানন্তা পুব্বে পরদেসতো আগতানং পুঞ্ঞৰন্তানং সরসম্পন্নানং মহাথেরানং অনোসরেন ভণমানানং সরং সুত্ৰা তেসং থেরৰরানং মতিং অপুচ্ছিত্ৰাৰ যথাদিট্ঠং যথাসুতং লিখিত্ৰা ঠপেন্তা অনুক্কমেন পণ্ডিতেহি হসিতব্বং অযুত্তং কথং দীপেন্তা ‘‘ইমস্মিং ঠানে ব্যগ্ঘিযা সদ্দসদিসং সদ্দং করোন্তি, ইমস্মিং ঠানে সকুণিযা সদ্দসদিসং সদ্দং করোন্তি, ইমস্মিং ঠানে তম্বুলকসটপাতং করোন্তি, ইমস্মিং ঠানে দক্খিণতো নমন্তা ভণন্তি, ইমস্মিং ঠানে ৰামতো নমন্তা ভণন্তি, ইমস্মিং ঠানে ৰিলাসং কুরুমানা ভণন্তী’’তিআদীনি ৰত্ৰা তদেৰ সদ্দহন্তা রুক্খমূলউমঙ্গলেণাদীসু নিসীদিত্ৰা তমেৰ ৰচনং অনুসিক্খন্তা তদনুরূপং কম্মৰাচং ভণন্তা ‘‘অহং কম্মৰাচাকুসলো’’তি ৰত্ৰা বালজনে সঞ্ঞাপেত্ৰা তেসং তেসং উপসম্পদাপেক্খানং কম্মৰাচং ভণন্তি, ইমে ভিক্খূ ভগৰতো আণং অতিক্কামেন্তি, সাসনং ওসক্কাপেন্তীতি দট্ঠব্বা.

অথাপরেপি ভিক্খূ গামকাৰাসাদীসু ৰসন্তা পণ্ডিতানং সন্তিকে অপযিরুপাসমানা ৰত্থুসম্পত্তিম্পি ৰত্থুৰিপত্তিম্পি ঞত্তিঅনুস্সাৰনসীমপরিসসম্পত্তিম্পি ৰিপত্তিম্পি তথতো অজানন্তা বহৰো সিস্সে ঠপেত্ৰা পব্বজ্জঞ্চ উপসম্পদঞ্চ করোন্তা পরিসং ৰড্ঢাপেন্তি, তেপি ভগৰতো সাসনং ওসক্কাপেন্তি, তস্মা ভগৰতো আণং করোন্তেহি লজ্জীপেসলেহি বহুস্সুতেহি সিক্খাকামেহি সপ্পুরিসভিক্খূহি এৰরূপানং ভিক্খূনং সহাযকেহি উপত্থম্ভকেহি একসম্ভোগসংৰাসকরেহি ন ভৰিতব্বং. ইদানি ভিক্খূ –

‘‘চ-কারন্তং স-কারন্তং, ত-কারন্তসমং ৰদে;

ঞ-কারন্তং ল-কারন্তং, ন-কারন্তসমং ৰদে’’তি. –

ইমং সিলোকং উপনিস্সায সরণগমনেপি ‘‘বুদ্ধং সরণং গচ্ছামী’’তি পাঠং ‘‘বুদ্ধং সরণং গচ্ছামী’’তি পঠন্তি. কম্মৰাচাযম্পি ‘‘পঠমং উপজ্ঝং গাহাপেতব্বো’’তিআদিপাঠং ‘‘পঠমং উপজ্ঝং গাহাপেতব্বো’’তিআদিনা পঠন্তি. এত্থ যুত্তিতোপি আগমতোপি কারণং চিন্তেতব্বং.

তত্রাযং যুত্তিচিন্তা – ‘‘চ-কারন্তং স-কারন্তং, ত-কারন্তসমং ৰদে’’তি এত্থ চ-কারো তালুজো, ত-কারো দন্তজো, এৰমেতে অক্খরা ঠানতোপি অসমানা. চ-কারো জিৰ্হামজ্ঝকরণো, ত-কারো জিৰ্হগ্গকরণো, এৰং করণতোপি অসমানা. চ-কারো দুতিযৰগ্গপরিযাপন্নো, ত-কারো চতুত্থৰগ্গপরিযাপন্নো, এৰং ৰগ্গতোপি অসমানা. সংযোগক্খরৰসেন ন পুব্বক্খরা সুতিং লভন্তা সরৰিসেসং পাপুণন্তি, তেনেৰ চ-কারেন সদ্দসত্থকারাচরিযা ‘‘সংযোগে পরে রস্সত্ত’’ন্তি চ ‘‘সংযোগপুব্বা এ-কারো-কারা রস্সাইৰ ৰত্তব্বা’’তি চ ৰদন্তি. এৰং সন্তে কথং অসমানট্ঠানিকেন অসমানকরণেন অসমানৰগ্গেন সংযোগক্খরেন লদ্ধসুতিকা অক্খরা ততো অঞ্ঞেন অসমানট্ঠানিকেন অসমানকরণেন অসমানৰগ্গেন সংযোগক্খরেন লদ্ধসমানসুতিকা ভৰেয্যুং. ন কেৰলঞ্চ এতে অক্খরা অসমানট্ঠানিকা অসমানকরণা অসমানৰগ্গাৰ হোন্তি, অথ খো অনাসন্নট্ঠানিকা অনাসন্নকরণা অনাসন্নৰগ্গা চ হোন্তি. যথা চ ৰীণং ৰাদেন্তানং দূরে তন্তিস্সরেন ততো দূরে তন্তিস্সরো অসমানো হোতি, এৰং দূরট্ঠানিকেন অক্খরেন দূরকরণেন ততো দূরট্ঠানিকো দূরকরণো সমানসুতিকো কথং ভৰেয্য, ৰগ্গক্খরানঞ্চ অঞ্ঞমঞ্ঞং অসঙ্করৰসেন অসমানসুতিৰসেন পৰত্তনতো ‘‘ৰগ্গন্তং ৰা ৰগ্গে’’তি সুত্তে নিগ্গহিতস্স ৰগ্গন্তকরণে সতি অঞ্ঞৰগ্গস্মিং পরে অঞ্ঞৰগ্গন্তং ন পাপুণাতি, ‘‘ৰগ্গে ঘোসাঘোসানং ততিযপঠমা’’তি সুত্তেন চ অসদিসদ্ৰেভাৰকরণে অঞ্ঞৰগ্গে অঞ্ঞৰগ্গদ্ৰেভাৰো ন হোতি.

যদি চ চ-কারন্তক্খরো ত-কারন্তক্খরেন সমানসুতিকো সিযা, এৰং সতি কিং চ-কারন্তক্খরলেখনেন সব্বত্থ ত-কারন্তমেৰ লিখেয্য, তথা পন অলিখিত্ৰা পযোগানুরূপং পঠমক্খরস্স সদিসদ্ৰেভাৰট্ঠানে ‘‘কচ্চো কচ্চাযনো’’তি, অসদিসদ্ৰেভাৰট্ঠানে ‘‘ৰচ্ছো ৰচ্ছাযনো’’তি ততিযক্খরস্স সদিসদ্ৰেভাৰট্ঠানে ‘‘মজ্জং সম্মজ্জ’’ন্তি, অসদিসদ্ৰেভাৰট্ঠানে ‘‘উপজ্ঝা উপজ্ঝাযো’’তি সমানট্ঠানসমানকরণসমানৰগ্গক্খরানমেৰ দ্ৰেভাৰো লিখীযতি, নো ইতরেসং, তস্মা পযোগানুরূপং চ-কারন্ত জ-কারন্তট্ঠানেসু সকৰগ্গসুতিৰসেনেৰ ৰত্তব্বং, ন অঞ্ঞৰগ্গসুতিৰসেন. স-কারন্তে পন স-কারস্স ত-কারেন সমানট্ঠানিকত্তা সমানকরণত্তা চ ৰগ্গঅৰগ্গৰসেন ভিন্নেপি অৰগ্গক্খরানং ৰগ্গক্খরেহি সাধারণত্তা চ অৰগ্গক্খরানং ৰগ্গক্খরানং ৰিয ৰিসুং সুতিযা অভাৰতো চ স-কারন্তস্স ত-কারন্তভণনং যুত্তং সিযা. স-কারোপি হি দন্তজো, ত-কারোপি, স-কারোপি জিৰ্হগ্গকরণো, ত-কারোপি, তস্মা সমানট্ঠানিকানং সমানকরণানং অক্খরানং সমানসুতিভাৰো যুত্তো. ঞ-কারন্ত ল-কারন্তানং ন-কারন্তভণনেপি ইমিনা নযেন ঞ-কারন্ত ন-কারন্তানং অসমানসুতিভাৰো ল-কারন্ত ন-কারন্তানং সমানসুতিভাৰো দট্ঠব্বোতি. অযমেত্থ যুত্তিচিন্তা.

আগমচিন্তা পন এৰং কাতব্বা –

‘‘চ-কারন্তং স-কারন্তং, ত-কারন্তসমং ৰদে;

ঞ-কারন্তং ল-কারন্তং, ন-কারন্তসমং ৰদে’’তি. –

অযং সিলোকো কুতো পভৰো, কত্থ আগতো, কেন কারিতোতি? তত্থ কুতো পভৰোতি ভগৰন্তস্মা ৰা ধম্মসঙ্গাহকত্থেরেহি ৰা অট্ঠকথাচরিযেহি ৰা পভৰো. কত্থ আগতোতি ৰিনযে ৰা সুত্তন্তে ৰা অভিধম্মে ৰা পাল়িযং ৰা অট্ঠকথায ৰা টীকাদীসু ৰা আগতো. কেন কারিতোতি নেত্তিনিরুত্তিপেটকোপদেসকচ্চাযনপ্পকরণকারকেন আযস্মতা মহাকচ্চাযনত্থেরেন ৰা মুখমত্তদীপনিকারকেন ৰজিরবুদ্ধাচরিযেন ৰা পদরূপসিদ্ধিকারকেন বুদ্ধপিযাচরিযেন ৰা সদ্দনীতিপ্পকরণকারকেন অগ্গৰংসাচরিযেন ৰা তদঞ্ঞসত্থকারকেহি মহাথেরেহি ৰা কারিতোতি এৰং আগমচিন্তাযং সতি অযং সিলোকো ভগৰন্তস্মা পভৰো ধম্মসঙ্গাহকত্থেরেহি ৰা অট্ঠকথাচরিযেহি ৰাতি ন পঞ্ঞাযতি. ‘‘ৰিনযে ৰা সুত্তন্তে ৰা অভিধম্মে ৰা পাল়িযং ৰা অট্ঠকথায ৰা টীকাসু ৰা আগতো’’তি হি ন সক্কা ৰত্তুং. কচ্চাযনাচরিযাদীহি সদ্দসত্থকারকেহি আচরিযেহি কতোতিপি ন দিস্সতি. এৰং সন্তে অপ্পাটিহীরকতং ইদং ৰচনং আপজ্জতি.

এৰং পন মযং চিন্তযিম্হা – রামঞ্ঞদেসে কির সকভাসাযং চ-কারন্ত ঞ-কারন্তা ন সন্তি, তেনেৰ রামঞ্ঞদেসিযা ভিক্খূ ‘‘সচ্চ’’ইতি ইমং পাঠং ৰদন্তা ‘‘সত্চ’’ইতি ৰদন্তি, ‘‘পঞ্চঙ্গ’’ইতি পাঠং ৰদন্তা ‘‘পন্চঙ্গ’’ইতি ৰদন্তি, তস্মা অত্তনো ৰিসযে অৰিজ্জমানং চ-কারন্ত ঞ-কারন্তং যথাপাঠং ৰত্তুমসক্কোন্তেহি তেহি ভিক্খূহি সকভাসানুরূপতো অযং সিলোকো কারিতো ভৰিস্সতীতি. এৰং সন্তেপি মরম্মভাসায চ-কারন্ত ঞ-কারন্তপদানং সুতিৰিসেসৰসেন ৰিসুং পঞ্ঞাযনতো মরম্মদেসিযা ভিক্খূ তং সিলোকং অনুৰত্তিত্ৰা ‘‘বুদ্ধং সরণং গচ্ছামী’’তি ৰা ‘‘পঠমং উপত্ঝং গাহাপেতব্বো’’তি ৰা ‘‘হেতুপত্চযো আরম্মণপত্চযো’’তি ৰা ৰত্তুং ন অরহন্তি. রামঞ্ঞদেসিযাপি সকভাসায ৰিসুং অৰিজ্জমানম্পি চ-কারন্ত ঞ-কারন্তপদং সকভাসাকথনকালেযেৰ ভাসানুরূপং ত-কারন্ত ন-কারন্তভাৰেন কথেতব্বং, মাগধভাসাকথনকালে পন মাগধভাসায চ-কারন্ত ঞ-কারন্তপদানং ৰিসুং পযোগদস্সনতো মাগধভাসানুরূপং চ-কারন্ত ঞ-কারন্তপদানং ৰিসুং সুতিৰসেন যথাপাঠমেৰ কথেতব্বানীতি নো মতি. অযমেত্থ আগমচিন্তা.

জিনসাসনমারব্ভ, কথাযং কথিতা মযা;

যুত্তাযুত্তং চিন্তযন্তু, পণ্ডিতা জিনসাৰকা.

যুত্তাযুত্তং চিন্তযিত্ৰা, যুত্তঞ্চে ধারযন্তু তং;

অযুত্তঞ্চে পজহন্তু, মানদোসৰিৰজ্জিতাতি.

২৫৪. এৰং চতুন্নং কম্মানং সম্পত্তিৰিপত্তিং দস্সেত্ৰা ইদানি তেসং কম্মানং ঠানপ্পভেদং দস্সেন্তো ‘‘অপলোকনকম্মং কতমানি পঞ্চ ঠানানি গচ্ছতী’’তিআদিমাহ. তত্থ ৰিনিচ্ছযো অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. অনুত্তানপদত্থমেৰ দস্সযিস্সাম. ‘‘এতরহি সচেপি সামণেরো’’তিআদীসু বুদ্ধাদীনং অৰণ্ণভাসনম্পি অকপ্পিযাদিং কপ্পিযাদিভাৰেন দীপনম্পি দিট্ঠিৰিপত্তিযংযেৰ পৰিসতি, তেনেৰ ৰক্খতি ‘‘তং লদ্ধিং ৰিস্সজ্জাপেতব্বো’’তি. ভিক্খূনম্পি এসেৰ নযো. মিচ্ছাদিট্ঠিকোতি বুদ্ধৰচনাধিপ্পাযং ৰিপরীততো গণ্হন্তো, সো এৰ ‘‘অন্তগ্গাহিকায দিট্ঠিযা সমন্নাগতো’’তি ৰুত্তো. কেচি পন ‘‘সস্সতুচ্ছেদানং অঞ্ঞতরদিট্ঠিযা সমন্নাগতো’’তি ৰদন্তি, তং ন যুত্তং. সস্সতুচ্ছেদগাহস্স সামণেরানং লিঙ্গনাসনায কারণত্তেন হেট্ঠা অট্ঠকথাযমেৰ ৰুত্তত্তা ইধ চ দণ্ডকম্মনাসনায এৰ অধিপ্পেতত্তা. কাযসম্ভোগসামগ্গীতি সহসেয্যপটিগ্গহণাদি. সোরতোতি সুভে রতো, সুট্ঠু ওরতোতি ৰা সোরতো. নিৰাতৰুত্তীতি নীচৰুত্তি.

তস্সাপি দাতব্বোতি ৰিজ্জমানং মুখরাদিভাৰং নিস্সায অপ্পটিপুচ্ছিত্ৰাপি পটিঞ্ঞং অগ্গহেত্ৰাপি আপত্তিং অনারোপেত্ৰাপি দেসিতাযপি আপত্তিযা খুংসনাদিতো অনোরমন্তস্স দাতব্বোৰ. ওরমন্তস্স পন খমাপেন্তস্স ন দাতব্বো. ব্রহ্মদণ্ডস্স দানন্তি খরদণ্ডস্স উক্কট্ঠদণ্ডস্স দানং. তজ্জনীযাদিকম্মে হি কতে ওৰাদানুসাসনিপ্পদানপটিক্খেপো নত্থি, দিন্নব্রহ্মদণ্ডে পন তস্মিং সদ্ধিং তজ্জনীযকম্মাদিকতেহি পটিক্খিত্তম্পি কাতুং ন ৰট্টতি ‘‘নেৰ ৰত্তব্বো’’তিআদিনা আলাপসল্লাপমত্তস্সপি ন-কারেন পটিক্খিতত্তা. তঞ্হি দিস্ৰা ভিক্খূ গীৰং পরিৰত্তেত্ৰা ওলোকনমত্তম্পি ন করোন্তি, এৰং ৰিৰজ্জেতব্বং নিম্মদনকরণত্থমেৰ তস্স দণ্ডস্স অনুঞ্ঞাতত্তা. তেনেৰ ছন্নত্থেরোপি উক্খেপনীযাদিকম্মকতোপি অভাযিত্ৰা ব্রহ্মদণ্ডে দিন্নে ‘‘সঙ্ঘেনাহং সব্বথা ৰিৰজ্জিতো’’তি মুচ্ছিতো পপতি. যো পন ব্রহ্মদণ্ডকতেন সদ্ধিং ঞত্ৰা সংসট্ঠো অৰিৰজ্জেত্ৰা ৰিহরতি, তস্স দুক্কটমেৰাতি গহেতব্বং. অঞ্ঞথা ব্রহ্মদণ্ডৰিধানস্স নিরত্থকতাপসঙ্গতো. তেনাতি ব্রহ্মদণ্ডকতেন. যথা তজ্জনীযাদিকম্মকতেহি, এৰমেৰ ততো অধিকম্পি সঙ্ঘং আরাধেন্তেন সম্মা ৰত্তিতব্বং, তঞ্চ ‘‘সোরতো নিৰাতৰুত্তী’’তিআদিনা সরূপতো দস্সিতমেৰ. তেনাহ ‘‘সম্মা ৰত্তিত্ৰা খমাপেন্তস্স ব্রহ্মদণ্ডো পটিপ্পস্সম্ভেতব্বো’’তি. পটিসঙ্খাতি পটিসঙ্খায, ঞাণেন উপপরিক্খিত্ৰা.

যং তং ভগৰতা অৰন্দিযকম্মং অনুঞ্ঞাতন্তি সম্বন্ধো. ‘‘তস্স ভিক্খুনো দণ্ডকম্মং কাতু’’ন্তি সামঞ্ঞতো অনুঞ্ঞাতপ্পকারং দস্সেত্ৰা পুন ৰিসেসতো অনুঞ্ঞাতপ্পকারং দস্সেতুং ‘‘অথ খো’’তিআদি পাল়িউদ্ধটাতি ৰেদিতব্বং. ইমস্স অপলোকনকম্মস্স ঠানং হোতীতি অপলোকনকম্মসামঞ্ঞস্স পৰত্তিট্ঠানং হোতি. ৰিসেসব্যতিরেকেন অৰিজ্জমানম্পি তদঞ্ঞত্থ অপ্পৰত্তিং দস্সেতুং ৰিসেসনিস্সিতং ৰিয ৰোহরীযতি. ‘‘কম্মঞ্ঞেৰ লক্খণ’’ন্তি ইমিনা ওসারণাদিৰসেন গহিতাৰসেসানং সব্বেসং অপলোকনকম্মসামঞ্ঞলক্খণৰসেন গহিতত্তা ‘‘কম্মঞ্ঞেৰ লক্খণমস্সাতি কম্মলক্খণ’’ন্তি নিব্বচনং দস্সেতি, ইদঞ্চ ৰুত্তাৰসেসানং কম্মানং নিট্ঠানট্ঠানং সঙ্খারক্খন্ধধম্মাযতনাদীনি ৰিয ৰুত্তাৰসেসখন্ধাযতনানন্তি দট্ঠব্বং. তেনেৰ ৰক্খতি ‘‘অযং পনেত্থ পাল়িমুত্তকোপি কম্মলক্খণৰিনিচ্ছযো’’তিআদি. যথা চেত্থ, এৰং উপরি ঞত্তিকম্মাদীসুপি কম্মলক্খণং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. পরিৰার ৩.৪৯৫-৪৯৬) পন ‘‘কম্মমেৰ লক্খণন্তি কম্মলক্খণং. ওসারণনিস্সারণভণ্ডুকম্মাদযো ৰিয কম্মঞ্চ হুত্ৰা অঞ্ঞঞ্চ নামং ন লভতি, কম্মমেৰ হুত্ৰা উপলক্খীযতীতি কম্মলক্খণন্তি ৰুচ্চতী’’তি ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. পরিৰার ৪৯৫-৪৯৬) পন ‘‘ইমস্স অপলোকনকম্মস্স ঠানং হোতীতি এৰম্পি অপলোকনকম্মং পৰত্ততীতি অত্থো. কম্মঞ্ঞেৰ লক্খণন্তি কম্মলক্খণং. ওসারণনিস্সারণভণ্ডুকম্মাদযো ৰিয কম্মঞ্চ হুত্ৰা অঞ্ঞঞ্চ নামং ন লভতি, কম্মমেৰ হুত্ৰা উপলক্খীযতীতি কম্মলক্খণং উপনিস্সযো ৰিয. হেতুপচ্চযাদিলক্খণৰিমুত্তো হি সব্বো পচ্চযৰিসেসো তত্থ সঙ্গয্হতী’’তি ৰুত্তং. তস্স করণন্তি অৰন্দিযকম্মস্স করণৰিধানং. ন ৰন্দিতব্বোতি, ইমিনা ৰন্দন্তিযা দুক্কটন্তি দস্সেতীতি দট্ঠব্বং. সঙ্ঘেন কতং কতিকং ঞত্ৰা মদ্দনং ৰিয হি সঙ্ঘসম্মুতিং অনাদরেন অতিক্কমন্তস্স আপত্তি এৰ হোতি.

২৫৫. ভিক্খুসঙ্ঘস্সপি পনেতং লব্ভতিযেৰাতি অৰন্দিযকম্মস্স উপলক্খণমত্তেন গহিতত্তা ভিক্খুসঙ্ঘস্সপি কম্মলক্খণং লব্ভতি এৰ. সলাকদানট্ঠানং সলাকগ্গং নাম, যাগুভত্তানং ভাজনট্ঠানানি যাগগ্গভত্তগ্গানি নাম. এতেসুপি হি ঠানেসু সব্বো সঙ্ঘো উপোসথে ৰিয সন্নিপতিতো, কম্মঞ্চ ৰগ্গকম্মং ন হোতি, ‘‘মযমেতং ন জানিম্হা’’তি পচ্ছা খীযন্তাপি ন হোন্তি, খণ্ডসীমায পন কতে খীযন্তি. সঙ্ঘিকপচ্চযঞ্হি অচ্ছিন্নচীৰরাদীনং দাতুং অপলোকেন্তেহি উপচারসীমট্ঠানং সব্বেসং অনুমতিং গহেত্ৰাৰ কাতব্বং. যো পন ৰিসভাগপুগ্গলো ধম্মিকং অপলোকনং পটিবাহতি, তং উপাযেন বহিউপচারসীমগতং ৰা কত্ৰা খণ্ডসীমং ৰা পৰিসিত্ৰা কাতুং ৰট্টতি. যং সন্ধায ‘‘অপলোকনকম্মং করোতী’’তি সামঞ্ঞতো দস্সেতি, তং অপলোকনকম্মং সরূপতো দস্সেতুং আহ ‘‘অচ্ছিন্নচীৰরং’’ইচ্চাদি. যদি অপলোকেত্ৰাৰ চীৰরং দাতব্বং, কিং পন অপ্পমত্তকৰিস্সজ্জকসম্মুতিযাতি আহ ‘‘অপ্পমত্তকৰিস্সজ্জকেন পনা’’তিআদি. নাল়ি ৰা উপড্ঢনাল়ি ৰাতি দিৰসে দিৰসে অপলোকেত্ৰা দাতব্বস্স পমাণদস্সনং. তেন যাপনমত্তমেৰ অপলোকেতব্বং, ন অধিকন্তি দস্সেতি. একদিৰসংযেৰ ৰাতিআদি দসৰীসতিদিৰসানং একস্মিং দিৰসেযেৰ দাতব্বপরিচ্ছেদদস্সনং. তেন ‘‘যাৰজীৰ’’ন্তি ৰা ‘‘যাৰরোগা ৰুট্ঠহতী’’তি ৰা এৰং অপলোকেতুং ন ৰট্টতীতি দস্সেতি. ইণপলিবোধন্তি ইণৰত্থুং দাতুং ৰট্টতীতি সম্বন্ধো. তঞ্চ ইণাযিকেহি পলিবুদ্ধস্স লজ্জীপেসলস্স সাসনুপকারকস্স পমাণযুত্তমেৰ কপ্পিযভণ্ডং নিযমেত্ৰা ভিক্খূহি অপলোকেত্ৰা দাতব্বং, ন পন সহস্সং ৰা সতসহস্সং ৰা মহাইণং. তাদিসঞ্হি ভিক্খাচরিযৰত্তেন সব্বেহি ভিক্খূহি তাদিসস্স ভিক্খুনো পরিযেসিত্ৰা দাতব্বং.

‘‘ছত্তং ৰা ৰেদিকং ৰাতি এত্থ ৰেদিকাতি চেতিযস্স উপরি চতুরস্সচযো ৰুচ্চতি. ছত্তন্তি ততো উদ্ধং ৰলযানি দস্সেত্ৰা কতো অগ্গচযো ৰুচ্চতী’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. পরিৰার ৩.৪৯৫-৪৯৬) ৰুত্তং. চেতিযস্স উপনিক্খেপতোতি চেতিযস্স পটিজগ্গনত্থায ৰড্ঢিযা পযোজেত্ৰা কপ্পিযকারকেহি ঠপিতৰত্থুতো. সঙ্ঘিকেনপীতি ন কেৰলঞ্চ তত্রুপ্পাদতো পচ্চযদাযকেহি চতুপচ্চযত্থায সঙ্ঘস্স দিন্নৰত্থুনাপীতি অত্থো. সঙ্ঘভত্তং কাতুং ন ৰট্টতীতি মহাদানং দদন্তেহিপি করিযমানং সঙ্ঘভত্তং ৰিয কারেতুং ন ৰট্টতীতি অধিপ্পাযো. ‘‘যথাসুখং পরিভুঞ্জিতুং রুচ্চতী’’তি ৰুত্তত্তা অত্তনো অত্তনো পরিভোগপহোনকং অপ্পং ৰা বহুং ৰা গহেতব্বং, অধিকং পন গহেতুং ন লভতি.

উপোসথদিৰসেতি নিদস্সনমত্তং, যস্মিং কিস্মিঞ্চি দিৰসেপি কতং সুকতমেৰ হোতি. করোন্তেন ‘‘যং ইমস্মিং ৰিহারে অন্তোসীমায সঙ্ঘসন্তকং…পে… যথাসুখং পরিভুঞ্জিতুং ময্হং রুচ্চতী’’তি এৰং কতিকা কাতব্বা. তথা দ্ৰীহি তীহিপি ‘‘আযস্মন্তানং রুচ্চতী’’তি ৰচনমেৰ হেত্থ ৰিসেসো. তেসম্পীতি রুক্খানং. সা এৰ কতিকাতি ৰিসুং কতিকা ন কাতব্বাতি অত্থো.

তেসন্তি রুক্খানং, সঙ্ঘো সামীতি সম্বন্ধো. পুরিমৰিহারেতি পুরিমে যথাসুখং পরিভোগত্থায কতকতিকে ৰিহারে. পরিৰেণানি কত্ৰা জগ্গন্তীতি যত্থ অরক্খিযমানে ফলাফলানি রুক্খা চ ৰিনস্সন্তি, তাদিসং ঠানং সন্ধায ৰুত্তং, তত্থ সঙ্ঘস্স কতিকা ন পৰত্ততীতি অধিপ্পাযো. যেহি পন রুক্খবীজানি রোপেত্ৰা আদিতো পট্ঠায পটিজগ্গিতা, তেপি দসমভাগং দত্ৰা রোপকেহেৰ পরিভুঞ্জিতব্বানি. তেহীতি জগ্গিতেহি.

তত্থাতি তস্মিং ৰিহারে. মূলেতিআদিকালে, পুব্বেতি অত্থো. দীঘা কতিকাতি অপরিচ্ছিন্নকালা যথাসুখং পরিভোগত্থায কতিকা. নিক্কুক্কুচ্চেনাতি ‘‘অভাজিতমিদ’’ন্তি কুক্কুচ্চং অকত্ৰাতি অত্থো. খীযনমত্তমেৰ তন্তি তেন খীযনেন বহুং খাদন্তানং দোসো নত্থি অত্তনো পরিভোগপ্পমাণস্সেৰ গহিতত্তা, খীযন্তেপি অত্তনো পহোনকং গহেত্ৰা খাদিতব্বন্তি অধিপ্পাযো.

গণ্হথাতি ন ৰত্তব্বাতি তথা ৰুত্তে তেনেৰ ভিক্খুনা দিন্নং ৰিয মঞ্ঞেয্যুং. তং নিস্সায মিচ্ছাজীৰসম্ভৰো হোতীতি ৰুত্তং. তেনাহ ‘‘অনুৰিচরিত্ৰা’’তিআদি. উপড্ঢভাগোতি একস্স ভিক্খুনো পটিৰীসতো উপড্ঢভাগো, দেন্তেন চ ‘‘এত্তকং দাতুং সঙ্ঘো অনুঞ্ঞাসী’’তি এৰং অত্তানং পরিমোচেত্ৰা যথা তে সঙ্ঘে এৰ পসীদন্তি, এৰং ৰত্ৰা দাতব্বং. অপচ্চাসীসন্তেনাতি গিলানগমিকিস্সরাদীনং অনুঞ্ঞাতপুগ্গলানম্পি অত্তনো সন্তকং দেন্তেন অপচ্চাসীসন্তেনেৰ দাতব্বং. অননুঞ্ঞাতপুগ্গলানং পন অপচ্চাসীসন্তেনপি দাতুং ন ৰট্টতীতি. সঙ্ঘিকমেৰ যথাকতিকায দাপেতব্বং. অত্তনো সন্তকম্পি পচ্চযদাযকাদযো সযমেৰ ৰিস্সাসেন গণ্হন্তি, ন ৰারেতব্বা, ‘‘লদ্ধকপ্পিয’’ন্তি তুণ্হী ভৰিতব্বং. পুব্বে ৰুত্তমেৰাতি ‘‘কুদ্ধো হি সো রুক্খেপি ছিন্দেয্যা’’তিআদিনা তুণ্হীভাৰে কারণং পুব্বে ৰুত্তমেৰ, তেহি কতঅনত্থাভাৰেপি কারুঞ্ঞেন তুণ্হী ভৰিতুং ৰট্টতি, ‘‘গণ্হথা’’তিআদি পন ৰত্তুং ন ৰট্টতি.

গরুভণ্ডত্তা…পে… ন দাতব্বন্তি জীৰরুক্খানং আরামট্ঠানিযত্তা দারূনঞ্চ গেহসম্ভারানুপগতত্তা ‘‘সব্বং ত্ৰমেৰ গণ্হাতি দাতুং ন ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. অকতাৰাসং ৰা কত্ৰাতি পুব্বে অৰিজ্জমানং সেনাসনং কত্ৰা. জগ্গিতকালেতি ফলৰারে সম্পত্তে. জগ্গনকালেতি জগ্গিতুং আরদ্ধকালে.

২৫৬. ঞত্তিকম্মট্ঠানভেদেতি ঞত্তিকম্মস্স ঠানভেদে.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

কম্মাকম্মৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

তেত্তিংসতিমো পরিচ্ছেদো.

৩৪. পকিণ্ণকৰিনিচ্ছযকথা

এৰং কম্মাকম্মৰিনিচ্ছযকথং কথেত্ৰা ইদানি পকিণ্ণকৰিনিচ্ছযকথং কথেতুং ‘‘ইদানি পকিণ্ণককথা ৰেদিতব্বা’’তিআদিমাহ. তত্থ পকারেন কিণ্ণাতি পকিণ্ণা, দিৰাসেয্যাতি কথা ৰিয ৰিসুং ৰিসুং অপ্পৰত্তিত্ৰা একস্মিংযেৰ পরিচ্ছেদে করণৰসেন পৰত্তা গণভোজনকথাদযো. পকিণ্ণকা সকত্থে ক-পচ্চযৰসেন.

তত্রাযং পকিণ্ণকমাতিকা –

গণভোজনকথা চ, পরম্পরা চ ভোজনা;

অনাপুচ্ছা পংসুকূলং, ততো অচ্ছিন্নচীৰরং.

পটিভানচিত্তং ৰিপ্প-কতভোজনমেৰ চ;

উদ্দিসন্তুদ্দিসাপেন্তা, তিৰস্সন্তরিকা তথা.

দীঘাসনং গিলানুপ-ট্ঠানং মরণৰণ্ণকং;

অত্তপাতনমপ্পচ্চ-ৰেক্খিত্ৰা নিসিন্নং তথা.

দৰায সিলাৰিজ্ঝনং, দাযাল়িম্পনকং তথা;

মিচ্ছাদিট্ঠিকুলাভতং, গোপকদানমেৰ চ.

ধম্মিকাযাচনা চেৰ, উচ্চারাদীন ছড্ডনং;

ন্হানে রুক্খঘংসনানি, ৰলিকাদীন ধারণং.

দীঘকেসা আদাসাদি, নচ্চাদ্যঙ্গচ্ছেদাদি চ;

পত্তো সব্বপংসুকূলং, পরিস্সৰন নগ্গিযং.

গন্ধপুপ্ফং আসিত্তকং, মল়োরিকেকভাজনং;

চেলপতি পাদঘংসী, বীজনী ছত্তমেৰ চ.

নখালোমা কাযবন্ধা, নিৰাসনপারুপনা;

কাজ দন্তকট্ঠঞ্চেৰ, রুক্খারোহনকম্পি চ.

ছন্দারোপা লোকাযতা, খিপিতং লসুণং তথা;

ন অক্কমিতব্বাদীনি, অৰন্দিযা চ ৰন্দিযা.

ৰন্দনাকারকথা চ, আসন্দাদিকথাপি চ;

উচ্চাসনমহাসনং, পাসাদপরিভোগকং.

উপাহনং যানঞ্চেৰ, চীৰরং ছিন্নচীৰরং;

অকপ্পিযচীৰরঞ্চ, চীৰরস্স ৰিচারণা.

দণ্ডকথিনকঞ্চেৰ, গহপতিচীৰরং তথা;

ছচীৰরং রজনাদি, অতিরেকঞ্চ চীৰরং.

অট্ঠৰরং নিসীদনং, অধম্মকম্মমেৰ চ;

ওকাসো সদ্ধাদেয্যো চ, সন্তরুত্তরকোপি চ.

চীৰরনিক্খেপো চেৰ, সত্থৰত্থিকম্মং তথা;

নহাপিতো দসভাগো, পাথেয্যং পদেসোপি চ.

সংসট্ঠং পঞ্চভেসজ্জং, দুতিযং ৰসা মূলকং;

পিট্ঠং কসাৰ পণ্ণঞ্চ, ফলঞ্চ জতু লোণকং.

চুণ্ণং অমনুস্সাবাধং, অঞ্জনং নত্থুমেৰ চ;

ধূমনেত্তং তেলপাকং, সেদং লোহিতমোচনং.

পাদব্ভঞ্জং গণ্ডাবাধো, ৰিসঞ্চ ঘরদিন্নকো;

দুট্ঠগহণিকো পণ্ডু-রোগো ছৰিদোসোপি চ.

অভিসন্নদোসকাযো, লোণসুৰীরকো তথা;

অন্তোৰুত্থাদিকথা চ, উগ্গহিতপটিগ্গহো.

ততো নিহতকথা চ, পুরেভত্তপটিগ্গহো;

ৰনট্ঠং পোক্খরট্ঠঞ্চ, তথা অকতকপ্পতং.

যাগুকথা গুল়কথা, মহাপদেসমেৰ চ;

আনিসংসকথা চেতি, পকিণ্ণকম্হি আগতা.

গণভোজনকথা

. তত্থ গণিতব্বো সঙ্খ্যাতব্বোতি গণো, যো কোচি সমূহো, ইধ পন চতুৰগ্গাদিগণো অধিপ্পেতো. ভুঞ্জতে ভোজনং, ব্যৰহরণভাৰসঙ্খাতা ভোজনকিরিযা, গণস্স ভোজনং গণভোজনং, তস্মিং. গণভোজনে পাচিত্তিযং হোতীতি এত্থ জনকহেতুম্হি ভুম্মৰচনং. অঞ্ঞত্র সমযাতি গিলানাদিসত্তৰিধং সমযং ঠপেত্ৰা. ইমস্স সিক্খাপদস্স ৰিঞ্ঞত্তিং কত্ৰা ভুঞ্জনৰত্থুস্মিং পঞ্ঞত্তত্তা ৰিঞ্ঞত্তিতো গণভোজনং ৰত্থুৰসেনেৰ পাকটন্তি তং অৰত্ৰা ‘‘গণভোজনং নাম যত্থ…পে… নিমন্তিতা ভুঞ্জন্তী’’তি নিমন্তনৰসেনেৰস্স পদভাজনে গণভোজনং ৰুত্তং. কিঞ্চি পন সিক্খাপদং ৰত্থুঅনুরূপম্পি সিযাতি ‘‘পদভাজনে ৰুত্তনযেনেৰ গণভোজনং হোতী’’তি কেসঞ্চি আসঙ্কা ভৰেয্যাতি তন্নিৰত্তনত্থং ‘‘গণভোজনং দ্ৰীহি আকারেহি পসৰতী’’তি ৰুত্তং. একতো গণ্হন্তীতি এত্থ অঞ্ঞমঞ্ঞস্স দ্ৰাদসহত্থং অমুঞ্চিত্ৰা ঠিতা একতো গণ্হন্তি নামাতি গহেতব্বং. ‘‘অম্হাকং চতুন্নম্পি ভত্তং দেহী’তি ৰা ৰিঞ্ঞাপেয্যু’’ন্তি ৰচনতো, হেট্ঠা ‘‘ত্ৰং একস্স ভিক্খুনো ভত্তং দেহি, ত্ৰং দ্ৰিন্নন্তি এৰং ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা’’তি ৰচনতো চ অত্তনো অত্থায অঞ্ঞেন ৰিঞ্ঞত্তম্পি সাদিযন্তস্স গণভোজনং হোতিযেৰাতি দট্ঠব্বং. এৰং ৰিঞ্ঞত্তিতো পসৰতীতি এত্থ ৰিঞ্ঞত্তিযা সতি গণন্তস্স একতো হুত্ৰা গহণে ইমিনা সিক্খাপদেন আপত্তি, ৰিসুং গহণে পণীতভোজনসূপোদনৰিঞ্ঞত্তীহি আপত্তি ৰেদিতব্বা.

পঞ্চন্নং ভোজনানং নামং গহেত্ৰাতি এত্থ ‘‘ভোজনং গণ্হথাতি ৰুত্তেপি গণভোজনং হোতিযেৰা’’তি ৰদন্তি. ‘‘হেট্ঠা অদ্ধানগমনৰত্থুস্মিং, নাৰাভিরুহনৰত্থুস্মিঞ্চ ‘ইধেৰ, ভন্তে, ভুঞ্জথা’তি ৰুত্তে যস্মা কুক্কুচ্চাযন্তা ন পটিগ্গণ্হিংসু, তস্মা ‘ভুঞ্জথা’তি ৰুত্তেপি গণভোজনং হোতিযেৰা’’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. ‘‘পঞ্চন্নং ভোজনানং নামং গহেত্ৰা নিমন্তেতী’’তি ৰুত্তত্তা পন ‘‘ওদনং ভুঞ্জথা’’তি ৰা ‘‘ভত্তং ভুঞ্জথা’’তি ৰা ভোজননামং গহেত্ৰাৰ ৰুত্তে গণভোজনং হোতি, ন অঞ্ঞথা. ‘‘ইধেৰ, ভন্তে, ভুঞ্জথা’’তি এত্থাপি ‘‘ওদন’’ন্তি ৰা ‘‘ভত্ত’’ন্তি ৰা ৰত্ৰাৰ তে এৰং নিমন্তেসুন্তি গহেতব্বং. গণৰসেন ৰা নিমন্তিতত্তা তে ভিক্খূ অপকতঞ্ঞুতায কুক্কুচ্চাযন্তা ন পটিগ্গণ্হিংসূতি অযং অম্হাকং খন্তি, ৰীমংসিত্ৰা যুত্ততরং গহেতব্বং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.২১৭-২১৮) পন ‘‘যেন কেনচি ৰেৰচনেনাতি ৰুত্তত্তা ‘ভোজনং গণ্হথা’তিআদিসামঞ্ঞনামেনপি গণভোজনং হোতি. যং পন পাল়িযং অদ্ধানগমনাদিৰত্থূসু ‘ইধেৰ ভুঞ্জথা’তি ৰুত্তৰচনস্স কুক্কুচ্চাযনং, তম্পি ওদনাদিনামং গহেত্ৰা ৰুত্তত্তা এৰ কতন্তি ৰেদিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং.

কুরুন্দীৰচনে ৰিচারেতীতি পঞ্চখণ্ডাদিৰসেন সংৰিদহতি. ঘট্টেতীতি অনুৰাতং ছিন্দিত্ৰা হত্থেন, দণ্ডকেন ৰা ঘট্টেতি. সুত্তং করোতীতি সুত্তং ৰট্টেতি. ৰলেতীতি দণ্ডকে ৰা হত্থে ৰা আৰট্টেতি. ‘‘অভিনৰস্সেৰ চীৰরস্স করণং ইধ চীৰরকম্মং নাম, পুরাণচীৰরে সূচিকম্মং চীৰরকম্মং নাম ন হোতী’’তি ৰদন্তি. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.২১৭-২১৮) পন ‘‘আগন্তুকপট্টন্তি অচ্ছিন্দিত্ৰা অন্ৰাধিং আরোপেত্ৰা করণচীৰরং সন্ধায ৰুত্তং. ঠপেতীতি একং অন্তং চীৰরে বন্ধনৰসেন ঠপেতি. পচ্চাগতং সিব্বতীতি তস্সেৰ দুতিযঅন্তং পরিৰত্তিত্ৰা আহতং সিব্বতি. আগন্তুকপট্টং বন্ধতীতি চীৰরেন লগ্গং করোন্তো পুনপ্পুনং তত্থ তত্থ সুত্তেন বন্ধতি. ঘট্টেতীতি পমাণেন গহেত্ৰা দণ্ডাদীহি ঘট্টেতি. সুত্তং করোতীতি সুত্তং তিগুণাদিভাৰেন ৰট্টেতি. ৰলেতীতি অনেকগুণসুত্তং হত্থেন ৰা চক্কদণ্ডেন ৰা ৰট্টেতি একত্তং করোতি. পরিৰত্তনং করোতীতি পরিৰত্তনদণ্ডযন্তকং করোতি. যস্মিং সুত্তগুল়ং পৰেসেত্ৰা ৰেল়ুনাল়িকাদীসু ঠপেত্ৰা পরিব্ভমাপেত্ৰা সুত্তকোটিতো পট্ঠায আকড্ঢন্তী’’তি ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. পাচিত্তিয ২০৯-২১৮) ন ‘‘আগন্তুকপট্টং মোঘসুত্তেন সিব্বিত্ৰা ঠপেন্তি. তত্থ অনুৰাতে যথা একতলং হোতি, তথা হত্থেহি ঘট্টেতি. ৰলেতীতি আৰট্টেতি. পরিৰত্তনন্তি সুত্তং গণ্হন্তানং সুখগ্গহণত্থং সুত্তপরিৰত্তনং করোতি, পট্টং সিব্বন্তানং সুখসিব্বনত্থং পট্টপরিৰত্তনঞ্চ, নৰচীৰরকারকো ইধাধিপ্পেতো, ন ইতরো’’তি ৰুত্তং.

অনিমন্তিতচতুত্থন্তি অনিমন্তিতো চতুত্থো যস্স ভিক্খুচতুক্কস্স, তং অনিমন্তিতচতুত্থং. এৰং সেসেসুপি. তেনাহ ‘‘পঞ্চন্নং চতুক্কান’’ন্তি, ‘‘চতুত্থে আগতে ন যাপেন্তীতি ৰচনতো সচে অঞ্ঞো কোচি আগচ্ছন্তো নত্থি, চত্তারোযেৰ চ তত্থ নিসিন্না যাপেতুং ন সক্কোন্তি, ন ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. গণভোজনাপত্তিজনকনিমন্তনভাৰতো ‘‘অকপ্পিযনিমন্তন’’ন্তি ৰুত্তং. সম্পৰেসেত্ৰাতি নিসীদাপেত্ৰা. গণো ভিজ্জতীতি গণো আপত্তিং ন আপজ্জতীতি অধিপ্পাযো. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.২২০) পন ‘‘সম্পৰেসেত্ৰাতি তেহি যোজেত্ৰা. গণো ভিজ্জতীতি নিমন্তিতসঙ্ঘো ন হোতীতি অত্থো’’তি ৰুত্তং.

‘‘যত্থ চত্তারো ভিক্খূ…পে… ভুঞ্জন্তী’’তি ইমায পাল়িযা সংসন্দনতো ‘‘ইতরেসং পন গণপূরকো হোতী’’তি ৰুত্তং. অৰিসেসেনাতি ‘‘গিলানো ৰা চীৰরকারকো ৰা’’তি অৰিসেসেত্ৰা সব্বসাধারণৰচনেন. তস্মাতি অৰিসেসিতত্তা.

অধিৰাসেত্ৰা গতেসূতি এত্থ অকপ্পিযনিমন্তনাধিৰাসনক্খণে পুব্বপযোগে দুক্কটম্পি নত্থি, ৰিঞ্ঞত্তিতো পসৰনে পন ৰিঞ্ঞত্তিক্খণে ইতরসিক্খাপদেহি দুক্কটং হোতীতি গহেতব্বং. ভুত্ৰা গতেসূতি এত্থ আগতেসুপি ভোজনকিচ্চে নিট্ঠিতে গণ্হিতুং ৰট্টতি. তানি চ তেহি একতো ন গহিতানীতি যেহি ভোজনেহি ৰিসঙ্কেতো নত্থি, তানি ভোজনানি তেহি ভিক্খূহি একতো ন গহিতানি একেন পচ্ছা গহিতত্তা. মহাথেরেতি ভিক্খূ সন্ধায ৰুত্তং. নিমন্তনং সাদিযথাতি নিমন্তনভত্তং পটিগ্গণ্হথ. যানীতি কুম্মাসাদীনি তেহি ভিক্খূহি একেন পচ্ছা গহিতত্তা একতো ন গহিতানি. ভত্তুদ্দেসকেন পণ্ডিতেন ভৰিতব্বং…পে… মোচেতব্বাতি এতেন ভত্তুদ্দেসকেন অকপ্পিযনিমন্তনে সাদিতে সব্বেসম্পি সাদিতং হোতি, একতো গণ্হন্তানং গণভোজনাপত্তি চ হোতীতি দস্সেতি. দূতস্স দ্ৰারে আগন্ত্ৰা পুন ‘‘ভত্তং গণ্হথা’’তি ৰচনভযেন ‘‘গামদ্ৰারে অট্ঠত্ৰা’’তি ৰুত্তং. তত্থ তত্থ গন্ত্ৰাতি অন্তরৰীথিআদীসু তত্থ তত্থ ঠিতানং সন্তিকং গন্ত্ৰা. ভিক্খূনং অত্থায ঘরদ্ৰারে ঠপেত্ৰা দীযমানেপি এসেৰ নযো. নিৰত্তথাতি ৰুত্তে পন নিৰত্তিতুং ৰট্টতীতি ‘‘নিৰত্তথা’’তি ৰিচ্ছিন্দিত্ৰা পচ্ছা ‘‘ভত্তং গণ্হথা’’তি ৰুত্তত্তা ৰট্টতি.

পরম্পরভোজনকথা

. পরম্পরভোজনকথাযং পন পরস্স পরস্স ভোজনং পরম্পরভোজনং. কিং তং? পঠমং নিমন্তিতভত্তং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞস্স ভোজনকিরিযা. পরম্পরভোজনং গণভোজনং ৰিয ৰিঞ্ঞত্তিতো চ নিমন্তনতো চ ন পসৰতীতি আহ ‘‘পরম্পরভোজনং পনা’’তিআদি. পন-সদ্দো ৰিসেসত্থজোতকো. ৰিকপ্পনাৰসেনেৰ তং ভত্তং অসন্তং নাম হোতীতি অনুপঞ্ঞত্তিৰসেন ৰিকপ্পনং অট্ঠপেত্ৰা যথাপঞ্ঞত্তসিক্খাপদমেৰ ঠপিতং. পরিৰারে (পরি. ৮৬) পন ৰিকপ্পনাযং অনুজাননম্পি অনুপঞ্ঞত্তিসদিসন্তি কত্ৰা ‘‘চতস্সো অনুপঞ্ঞত্তিযো’’তি ৰুত্তং, মহাপচ্চরিযাদীসু ৰুত্তনযং পচ্ছা ৰদন্তো পাল়িযা সংসন্দনতো পরম্মুখাৰিকপ্পনমেৰ পতিট্ঠাপেতি. কেচি পন ‘‘তদা অত্তনো সন্তিকে ঠপেত্ৰা ভগৰন্তং অঞ্ঞস্স অভাৰতো থেরো সম্মুখাৰিকপ্পনং নাকাসি, ভগৰতা চ ৰিসুং সম্মুখাৰিকপ্পনা ন ৰুত্তা, তথাপি সম্মুখাৰিকপ্পনাপি ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি. তেনেৰ মাতিকাট্ঠকথাযম্পি (কঙ্খা. অট্ঠ. পরম্পরভোজনসিক্খাপদৰণ্ণনা) ‘‘যো ভিক্খু পঞ্চসু সহধম্মিকেসু অঞ্ঞতরস্স ‘ময্হং ভত্তপচ্চাসং তুয্হং দম্মী’তি ৰা ‘ৰিকপ্পেমী’তি ৰা এৰং সম্মুখা ৰা ‘ইত্থন্নামস্স দম্মী’তি ৰা ‘ৰিকপ্পেমী’তি ৰা এৰং পরম্মুখা ৰা পঠমনিমন্তনং অৰিকপ্পেত্ৰা পচ্ছা নিমন্তিতকুলে লদ্ধভিক্খতো একসিত্থম্পি অজ্ঝোহরতি, পাচিত্তিয’’ন্তি ৰুত্তং.

পঞ্চহি ভোজনেহি নিমন্তিতস্স যেন যেন পঠমং নিমন্তিতো, তস্স তস্স ভোজনতো উপ্পটিপাটিযা অৰিকপ্পেত্ৰা ৰা পরস্স পরস্স ভোজনং পরম্পরভোজনন্তি আহ ‘‘সচে পন মূলনিমন্তনং হেট্ঠা হোতি, পচ্ছিমং পচ্ছিমং উপরি, তং উপরিতো পট্ঠায ভুঞ্জন্তস্স আপত্তী’’তি. হত্থং অন্তো পৰেসেত্ৰা সব্বহেট্ঠিমং গণ্হন্তস্স মজ্ঝে ঠিতম্পি অন্তোহত্থগতং হোতীতি আহ ‘‘হত্থং পন…পে… যথা যথা ৰা ভুঞ্জন্তস্স অনাপত্তী’’তি. খীরস্স রসস্স চ ভত্তেন অমিস্সং হুত্ৰা উপরি ঠিতত্তা ‘‘খীরং ৰা রসং ৰা পিৰতো অনাপত্তী’’তি ৰুত্তং.

‘‘মহাউপাসকোতি গেহস্সামিকো. মহাঅট্ঠকথাযং ‘আপত্তী’তি ৰচনেন কুরুন্দিযং ‘ৰট্টতী’তি ৰচনং ৰিরুদ্ধং ৰিয দিস্সতি. দ্ৰিন্নম্পি অধিপ্পাযো মহাপচ্চরিযং ৰিভাৰিতো’’তি মহাগণ্ঠিপদে ৰুত্তং.

সব্বে নিমন্তেন্তীতি অকপ্পিযনিমন্তনৰসেন নিমন্তেন্তি. ‘‘পরম্পরভোজনং নাম পঞ্চন্নং ভোজনানং অঞ্ঞতরেন ভোজনেন নিমন্তিতো, তং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞং পঞ্চন্নং ভোজনানং অঞ্ঞতরং ভোজনং ভুঞ্জতি, এতং পরম্পরভোজনং নামা’’তি ৰুত্তত্তা সতিপি ভিক্খাচরিযায পঠমং লদ্ধভাৰে ‘‘পিণ্ডায চরিত্ৰা লদ্ধং ভত্তং ভুঞ্জতি, আপত্তী’’তি ৰুত্তং.

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.২২৯) পন ‘‘খীরং ৰা রসং ৰাতি পঞ্চভোজনামিস্সং ভত্ততো উপরি ঠিতং সন্ধায ৰুত্তং. তঞ্হি অভোজনত্তা উপ্পটিপাটিযা পিৰতোপি অনাপত্তি. তেনাহ ‘ভুঞ্জন্তেনা’তিআদী’’তি ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. পাচিত্তিয ২২৯) পন ‘‘এত্থ ‘মহাউপাসকো ভিক্খূ নিমন্তেতি…পে… পচ্ছা লদ্ধং ভত্তং ভুঞ্জন্তস্স আপত্তি. পিণ্ডায চরিত্ৰা লদ্ধভত্তং ভুঞ্জতি, আপত্তী’তি অট্ঠকথাযং ৰচনতো, ‘কালস্সেৰ পিণ্ডায চরিত্ৰা ভুঞ্জিম্হা’তি পাল়িতো, খন্ধকে ‘ন চ, ভিক্খৰে, অঞ্ঞত্র নিমন্তনে অঞ্ঞস্স ভোজ্জযাগু পরিভুঞ্জিতব্বা, যো ভুঞ্জেয্য, যথাধম্মো কারেতব্বো’তি ৰচনতো চ নিমন্তেত্ৰা ৰা পৰেদেতু অনিমন্তেত্ৰা ৰা, পঠমগহিতনিমন্তিতস্স ভিক্খুনো পঠমনিমন্তনভোজনতো অঞ্ঞং যং কিঞ্চি পরসন্তকং ভোজনং পরম্পরভোজনাপত্তিং করোতি. অত্তনো সন্তকং, সঙ্ঘগণতো লদ্ধং ৰা অগহট্ঠসন্তকং ৰট্টতি, নিমন্তনতো পঠমং নিবদ্ধত্তা পন নিচ্চভত্তাদিপরসন্তকম্পি ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং.

অনাপুচ্ছাকথা

. অনাপুচ্ছাকথাযং ‘‘পকতিৰচনেনাতি এত্থ যং দ্ৰাদসহত্থব্ভন্তরে ঠিতেন সোতুং সক্কা ভৰেয্য, তং পকতিৰচনং নাম. আপুচ্ছিতব্বোতি ‘অহং ইত্থন্নামস্স ঘরং গচ্ছামী’তি ৰা ‘চারিত্তকং আপজ্জামী’তি ৰা ঈদিসেন ৰচনেন আপুচ্ছিতব্বো. সেসমেত্থ উত্তানমেৰ. পঞ্চন্নং ভোজনানং অঞ্ঞতরেন নিমন্তনসাদিযনং, সন্তং ভিক্খুং অনাপুচ্ছা, ভত্তিযঘরতো অঞ্ঞঘরপ্পৰেসনং, মজ্ঝন্হিকানতিক্কমো, সমযস্স ৰা আপদানং ৰা অভাৰোতি ইমানি পনেত্থ পঞ্চ অঙ্গানী’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. পাচিত্তিয ৩.২৯৮) এত্তকমেৰ ৰুত্তং, ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. পচিত্তিয ২.২৯৮) পন ‘‘পরিযেসিত্ৰা আরোচনকিচ্চং নত্থীতি ৰুত্তত্তা যো অপরিযেসিতব্বো উপসঙ্কমিতুং যুত্তট্ঠানে দিস্সতি, সো সচেপি পকতিৰচনস্স সৰনূপচারং অতিক্কম্ম ঠিতো, উপসঙ্কমিত্ৰা আপুচ্ছিতব্বো. তেনাহ ‘অপিচ…পে… যং পস্সতি, সো আপুচ্ছিতব্বো’তিআদি. অনাপত্তিৰারে চেত্থ অন্তরারামাদীনঞ্ঞেৰ ৰুত্তত্তা ৰিহারতো গামৰীথিং অনুঞ্ঞাতকারণং ৰিনা অতিক্কমন্তস্সাপি আপত্তি হোতি, ন পন ঘরূপচারং অতিক্কমন্তস্সেৰ. যং পন পাল়িযং ‘অঞ্ঞস্স ঘরূপচারং ওক্কমন্তস্স…পে… পঠমপাদং উম্মারং অতিক্কামেতী’তিআদি ৰুত্তং, তং গামে পৰিট্ঠং সন্ধায ৰুত্তং, তথাপি অঞ্ঞস্স ঘরূপচারং অনোক্কমিত্ৰা ৰীথিমজ্ঝেনেৰ গন্ত্ৰা ইচ্ছিতিচ্ছিতঘরদ্ৰারাভিমুখে ঠত্ৰা মনুস্সে ওলোকেত্ৰা গচ্ছন্তস্সপি পাচিত্তিযমেৰ. তত্থ কেচি ‘ৰীথিযং অতিক্কমন্তস্স ঘরূপচারগণনায আপত্তিযো’তি ৰদন্তি. অঞ্ঞে পন ‘যানি কুলানি উদ্দিস্স গতো, তেসং গণনাযা’তি. পঞ্চন্নং ভোজনানং অঞ্ঞতরেন নিমন্তনসাদিযনং, সন্তং ভিক্খুং অনাপুচ্ছনা, ভত্তিযঘরতো অঞ্ঞঘরূপসঙ্কমনং, মজ্ঝন্হিকানতিক্কমো, সমযাপদানং অভাৰোতি ইমানেত্থ পঞ্চ অঙ্গানী’’তি. ৰিকালগামপ্পৰেসনেপি ‘‘অপরিক্খিত্তস্স গামস্স উপচারো অদিন্নাদানে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো’’তি ইমিনা দুতিযলেড্ডুপাতো ইধ উপচারোতি দস্সেতি. সেসমেত্থ উত্তানমেৰ. সন্তং ভিক্খুং অনাপুচ্ছনা, অনুঞ্ঞাতকারণাভাৰো, ৰিকালে গামপ্পৰেসনন্তি ইমানি পনেত্থ তীণি অঙ্গানি.

পংসুকূলকথা

. পংসুকূলকথাযং অভিন্নে সরীরেতি অব্ভুণ্হে অল্লসরীরে. ‘‘অব্ভুণ্হে’’তি ইমিনাপি ৰুত্তমেৰ পরিযাযভেদমন্তরেন ৰিভাৰেতুং ‘‘অল্লসরীরে’’তি ৰুত্তং.

ৰিসভাগসরীরেতি ইত্থিসরীরে. ৰিসভাগসরীরত্তা অচ্চাসন্নেন ন ভৰিতব্বন্তি আহ ‘‘সীসে ৰা’’তিআদি. ৰট্টতীতি ৰিসভাগসরীরেপি অত্তনাৰ ৰুত্তৰিধিং কাতুং সাটকঞ্চ গহেতুং ৰট্টতি. কেচি পন ‘‘কিঞ্চাপি ইমিনা সিক্খাপদেন অনাপত্তি, ইত্থিরূপং পন আমসন্তস্স দুক্কট’’ন্তি ৰদন্তি. ‘‘যথাকম্মং গতোতি ততো পেতত্তভাৰতো মতভাৰং দস্সেতি. অব্ভুণ্হেতি আসন্নমরণতায সরীরস্স উণ্হসমঙ্গিতং দস্সেতি, তেনেৰাহ ‘অল্লসরীরে’তি. কুণপসভাৰং উপগতম্পি ভিন্নমেৰ অল্লভাৰতো ভিন্নত্তা. ৰিসভাগসরীরেতি ইত্থিসরীরে. ‘সীসে ৰা’তিআদি অধক্খকে উব্ভজাণুমণ্ডলে পদেসে চিত্তৰিকারপ্পত্তিং সন্ধায ৰুত্তং, যত্থ কত্থচি অনামসন্তেন কতং সুকতমেৰ. মতসরীরম্পি হি যেন কেনচি আকারেন সঞ্চিচ্চ ফুসন্তস্স অনামাসদুক্কটমেৰাতি ৰদন্তি, তং যুত্তমেৰ. ন হি অপারাজিকৰত্থুকেপি চিত্তাদিইত্থিরূপে ভৰন্তং দুক্কটং পারাজিকৰত্থুভূতে মতিত্থিসরীরে নিৰত্ততী’’তি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.১৩৫) ৰুত্ত.

ইমস্মিং ঠানে আচরিযেন অৰুত্তাপি পংসুকূলকথা পংসুকূলসামঞ্ঞেন ৰেদিতব্বা. সা হি চীৰরক্খন্ধকে (মহাৰ. ৩৪০) এৰং আগতা ‘‘তেন খো পন সমযেন যে তে ভিক্খূ গহপতিচীৰরং সাদিযন্তি, তে কুক্কুচ্চাযন্তা পংসুকূলং ন সাদিযন্তি ‘একংযেৰ ভগৰতা চীৰরং অনুঞ্ঞাতং, ন দ্ৰে’তি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – অনুজানামি, ভিক্খৰে, গহপতিচীৰরং সাদিযন্তেন পংসুকূলম্পি সাদিযিতুং, তদুভযেনপাহং, ভিক্খৰে, সন্তুট্ঠিং ৰণ্ণেমী’’তি. তত্থ ‘‘একংযেৰ ভগৰতা চীৰরং অনুঞ্ঞাতং, ন দ্ৰেতি তে ‘কির ইতরীতরেন চীৰরেনা’তি এতস্স ‘গহপতিকেন ৰা পংসুকূলেন ৰা’তি এৰং অত্থং সল্লক্খিংসু. তত্থ পন ইতরীতরেনপীতি অপ্পগ্ঘেনপি মহগ্ঘেনপি যেন কেনচীতি অত্থো’’তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তো, তস্মা ধুতঙ্গং অসমাদিযিত্ৰা ৰিনযপংসুকূলমত্তসাদিযকেন ভিক্খুনা গহপতিচীৰরম্পি সাদিতব্বং হোতি, পংসুকূলধুতঙ্গধরস্স পন গহপতিচীৰরং ন ৰট্টতি ‘‘গহপতিচীৰরং পটিক্খিপামি, পংসুকূলিকঙ্গং সমাদিযামী’’তি সমাদানতোতি দট্ঠব্বং.

তেন খো পন সমযেন সম্বহুলা ভিক্খূ কোসলেসু জনপদেসু অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্না হোন্তি. একচ্চে ভিক্খূ সুসানং ওক্কমিংসু পংসুকূলায, একচ্চে ভিক্খূ নাগমেসুং. যে তে ভিক্খূ সুসানং ওক্কমিংসু পংসুকূলায, তে পংসুকূলানি লভিংসু. যে তে ভিক্খূ নাগমেসুং, তে এৰমাহংসু ‘‘অম্হাকম্পি, আৰুসো, ভাগং দেথা’’তি. তে এৰমাহংসু ‘‘ন মযং, আৰুসো, তুম্হাকং ভাগং দস্সাম, কিস্স তুম্হে নাগমিত্থা’’তি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – অনুজানামি, ভিক্খৰে, নাগমেন্তানং নাকামা ভাগং দাতুন্তি. তত্থ নাগমেসুন্তি যাৰ তে সুসানতো আগচ্ছন্তি, তাৰ তে ন অচ্ছিংসু, পক্কমিংসুযেৰ. নাকামা ভাগং দাতুন্তি ন অনিচ্ছায দাতুং. যদি পন ইচ্ছন্তি, দাতব্বো.

তেন খো পন সমযেন সম্বহুলা ভিক্খূ কোসলেসু জনপদেসু অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্না হোন্তি. একচ্চে ভিক্খূ সুসানং ওক্কমিংসু পংসুকূলায, একচ্চে ভিক্খূ আগমেসুং. যে তে ভিক্খূ সুসানং ওক্কমিংসু পংসুকূলায, তে পংসুকূলানি লভিংসু. যে তে ভিক্খূ আগমেসুং, তে এৰমাহংসু ‘‘অম্হাকম্পি, আৰুসা,এ ভাগং দেথা’’তি. তে এৰমাহংসু ‘‘ন মযং, আৰুসো, তুম্হাকং ভাগং দস্সাম, কিস্স তুম্হে ন ওক্কমিত্থা’’তি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – অনুজানামি, ভিক্খৰে, আগমেন্তানং অকামা ভাগং দাতুন্তি.

তেন খো পন সমযেন সম্বহুলা ভিক্খূ কোসলেসু জনপদেসু অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্না হোন্তি. একচ্চে ভিক্খূ পঠমং সুসানং ওক্কমিংসু পংসুকূলায, একচ্চে ভিক্খূ পচ্ছা ওক্কমিংসু. যে তে ভিক্খূ পঠমং সুসানং ওক্কমিংসু পংসুকূলায, তে পংসুকূলানি লভিংসু. যে তে ভিক্খূ পচ্ছা ওক্কমিংসু, তে ন লভিংসু. তে এৰমাহংসু ‘‘অম্হাকম্পি, আৰুসো, ভাগং দেথা’’তি. তে এৰমাহংসু ‘‘ন মযং, আৰুসো, তুম্হাকং ভাগং দস্সাম, কিস্স তুম্হে পচ্ছা ওক্কমিত্থা’’তি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – অনুজানামি, ভিক্খৰে, পচ্ছা ওক্কন্তানং নাকামা ভাগং দাতুন্তি.

তেন খো পন সমযেন সম্বহুলা ভিক্খূ কোসলেসু জনপদেসু অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্না হোন্তি. তে সদিসা সুসানং ওক্কমিংসু পংসুকূলায. একচ্চে ভিক্খূ পংসুকূলানি লভিংসু, একচ্চে ভিক্খূ ন লভিংসু. যে তে ভিক্খূ ন লভিংসু, তে এৰমাহংসু ‘‘অম্হাকম্পি, আৰুসো, ভাগং দেথা’’তি. তে এৰমাহংসু ‘‘ন মযং, আৰুসো, তুম্হাকং ভাগং দস্সাম, কিস্স তুম্হে ন লভিত্থা’’তি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – অনুজানামি, ভিক্খৰে, সদিসানং ওক্কন্তানং অকামা ভাগং দাতুন্তি.

তত্থ আগমেসুন্তি উপচারে অচ্ছিংসু. তেনাহ ভগৰা ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আগমেন্তানং অকামা ভাগং দাতু’’ন্তি. উপচারেতি সুসানস্স আসন্নপ্পদেসে. যদি পন মনুস্সা ‘‘ইধাগতা এৰ গণ্হন্তূ’’তি দেন্তি, সঞ্ঞাণং ৰা কত্ৰা গচ্ছন্তি ‘‘সম্পত্তা গণ্হন্তূ’’তি. সম্পত্তানং সব্বেসম্পি পাপুণাতি. সচে ছড্ডেত্ৰা গতা, যেন গহিতং, সো এৰ সামী. সদিসা সুসানং ওক্কমিংসূতি সব্বে সমং ওক্কমিংসু, একদিসায ৰা ওক্কমিংসূতিপি অত্থো.

তেন খো পন সমযেন সম্বহুলা ভিক্খূ কোসলেসু জনপদেসু অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্না হোন্তি. তে কতিকং কত্ৰা সুসানং ওক্কমিংসু পংসুকূলায. একচ্চে ভিক্খূ পংসুকূলানি লভিংসু, একচ্চে ভিক্খূ ন লভিংসু. যে তে ভিক্খূ ন লভিংসু, তে এৰমাহংসু ‘‘অম্হাকম্পি, আৰুসো, ভাগং দেথা’’তি. তে এৰমাহংসু ‘‘ন মযং, আৰুসো, তুম্হাকং ভাগং দস্সাম, কিস্স তুম্হে ন লভিত্থা’’তি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – অনুজানামি, ভিক্খৰে, কতিকং কত্ৰা ওক্কন্তানং অকামা ভাগং দাতুন্তি. তত্থ তে কতিকং কত্ৰাতি ‘‘লদ্ধং পংসুকূলং সব্বে ভাজেত্ৰা গণ্হিস্সামা’’তি বহিমেৰ কতিকং কত্ৰা. ছড্ডেত্ৰা গতাতি কিঞ্চি অৰত্ৰাযেৰ ছড্ডেত্ৰা গতা. এতেন ‘‘ভিক্খূ গণ্হন্তূ’’তি ছড্ডিতে এৰ অকামা ভাগদানং ৰিহিতং, কেৰলং ছড্ডিতে পন কতিকায অসতি একতো বহূসু পৰিট্ঠেসু যেন গহিতং, তেন অকামা ভাগো ন দাতব্বোতি দস্সেতি. সমানা দিসা পুরত্থিমাদিভেদা এতেসন্তি সদিসাতি আহ ‘‘একদিসায ৰা ওক্কমিংসূ’’তি.

অচ্ছিন্নচীৰরকথা

. অচ্ছিন্নচীৰরকথাযং অনুপুব্বকথাতি অনুপুব্বেন ৰিনিচ্ছযকথা. সেসপরিক্খারানং সদ্ধিৰিহারিকেহি গহিতত্তা নিৰাসনপারুপনমেৰ অৰসিট্ঠন্তি আহ ‘‘নিৰাসনপারুপনমত্তংযেৰ হরিত্ৰা’’তি. সদ্ধিৰিহারিকানং তাৰ আগমনস্স ৰা অনাগমনস্স ৰা অজাননতায ৰুত্তং ‘‘থেরেহি নেৰ তাৰ…পে… ভুঞ্জিতব্ব’’ন্তি. পরেসম্পি অত্থায লভন্তীতি অত্তনো চীৰরং দদমানা সযং সাখাভঙ্গেন পটিচ্ছাদেন্তীতি তেসং অত্থাযপি ভঞ্জিতুং লভন্তি. ‘‘তিণেন ৰা পণ্ণেন ৰা পটিচ্ছাদেত্ৰা আগন্তব্ব’’ন্তি ৰচনতো ঈদিসেসু ভূতগামপাতব্যতাপি অনুঞ্ঞাতাযেৰ হোতীতি আহ ‘‘নেৰ ভূতগামপাতব্যতায পাচিত্তিযং হোতী’’তি. ন তেসং ধারণে দুক্কটন্তি তেসং তিত্থিযধজানং ধারণেপি দুক্কটং নত্থি.

যানি চ নেসং ৰত্থানি দেন্তীতি সম্বন্ধো. থেরানং সযমেৰ দিন্নত্তা ৰুত্তং ‘‘অচ্ছিন্নচীৰরট্ঠানে ঠিতত্তা’’তি. যদি লদ্ধিং গণ্হাতি, তিত্থিযপক্কন্তকো নাম হোতি. তস্মা ৰুত্তং ‘‘লদ্ধিং অগ্গহেত্ৰা’’তি. ‘‘নো চে হোতি, সঙ্ঘস্স ৰিহারচীৰরং ৰা…পে… আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ইমিনা অন্তরামগ্গে পৰিট্ঠৰিহারতো নিক্খমিত্ৰা অঞ্ঞত্থ অত্তনো অভিরুচিতট্ঠানং গচ্ছন্তস্স দুক্কটং ৰুত্তং, ইমিনা চ ‘‘যং আৰাসং পঠমং উপগচ্ছতী’’তি ৰুত্তং অন্তরামগ্গে ঠিতৰিহারম্পি সচে নগ্গো হুত্ৰা গচ্ছতি, দুক্কটমেৰাতি ৰেদিতব্বং. যদি এৰং তত্থ কস্মা ন ৰুত্তন্তি চে? অনোকাসত্তা. তত্থ হি ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অচ্ছিন্নচীৰরস্স ৰা…পে… চীৰরং ৰিঞ্ঞাপেতু’’ন্তি ইমিনা সম্বন্ধেন সঙ্ঘিকম্পি চীৰরং নিৰাসেতুং পারুপিতুঞ্চ অনুজানন্তো ‘‘যং আৰাসং পঠমং…পে… গহেত্ৰা পারুপিতু’’ন্তি আহ, তস্মা তত্থ অনোকাসত্তা দুক্কটং ন ৰুত্তং.

ৰিহারচীৰরন্তি সেনাসনচীৰরং. চিমিলিকাহীতি পটপিলোতিকাহি. তস্স উপরীতি ভূমত্থরণস্স উপরি. ৰিদেসগতেনাতি অঞ্ঞং চীৰরং অলভিত্ৰা ৰিদেসগতেন. একস্মিং…পে… ঠপেতব্বন্তি এত্থ সেসেন গহেত্ৰা আগতত্তা ঠপেন্তেন চ সঙ্ঘিকপরিভোগৰসেনেৰ ঠপিতত্তা অঞ্ঞস্মিং সেনাসনে নিযমিতম্পি অঞ্ঞত্থ ঠপেতুং ৰট্টতীতি ৰদন্তি. পরিভোগেনেৰাতি অঞ্ঞং চীৰরং অলভিত্ৰা পরিভুঞ্জনেন.

পরিভোগজিণ্ণন্তি যথা তেন চীৰরেন সরীরং পটিচ্ছাদেতুং ন সক্কা, এৰং জিণ্ণং. কপ্পিযৰোহারেনাতি কযৰিক্কযাপত্তিতো মোচনত্থং ৰুত্তং. ‘‘ৰিঞ্ঞাপেন্তস্সা’’তি ইমস্সেৰ অত্থং ৰিভাৰেতি ‘‘চেতাপেন্তস্স পরিৰত্তাপেন্তস্সা’’তি. অত্তনো ধনেন হি ৰিঞ্ঞাপনং নাম পরিৰত্তনমেৰাতি অধিপ্পাযো. সঙ্ঘৰসেন পৰারিতানং ৰিঞ্ঞাপনে ৰত্তং দস্সেতি ‘‘পমাণমেৰ ৰট্টতী’’তি. সঙ্ঘৰসেন হি পৰারিতে সব্বেসং সাধারণত্তা অধিকং ৰিঞ্ঞাপেতুং ন ৰট্টতি. যং যং পৰারেতীতি যং যং চীৰরাদিং দস্সামীতি পৰারেতি. ৰিঞ্ঞাপনকিচ্চং নত্থীতি ৰিনা ৰিঞ্ঞত্তিযা দীযমানত্তা ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা কিং করিস্সতীতি অধিপ্পাযো. অঞ্ঞস্সত্থাযাতি এত্থপি ‘‘ঞাতকানং পৰারিতান’’ন্তি ইদং অনুৰত্ততিযেৰাতি আহ ‘‘অত্তনো ঞাতকপৰারিতে’’তিআদি. ৰিকপ্পনুপগচীৰরতা, সমযাভাৰো, অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তি, তায চ পটিলাভোতি ইমানেত্থ চত্তারি অঙ্গানি.

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৫১৫) পন পাল়িযং ধম্মনিমন্তনাতি সমণেসু ৰত্তব্বাচারধম্মমত্তৰসেন নিমন্তনা, দাতুকামতায কতনিমন্তনা ন হোতীতি অত্থো. তেনেৰ ‘‘ৰিঞ্ঞাপেস্সতী’’তি ৰুত্তং. অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিততো হি ৰিঞ্ঞত্তি নাম হোতি.

‘‘তিণেন ৰা পণ্ণেন ৰা পটিচ্ছাদেত্ৰা আগন্তব্ব’’ন্তি ইমিনা ভূতগামৰিকোপনং অনুঞ্ঞাতন্তি আহ ‘‘নেৰভূতগামপাতব্যতাযা’’তিআদি. পঠমং সুদ্ধচিত্তেন লিঙ্গং গহেত্ৰা পচ্ছা লদ্ধিং গণ্হন্তোপি তিত্থিযপক্কন্তকো এৰাতি আহ ‘‘নিৰাসেত্ৰাপি লদ্ধি ন গহেতব্বা’’তি.

যং আৰাসং পঠমং উপগচ্ছতীতি এত্থপি ৰিহারচীৰরাদিঅত্থায পৰিসন্তেনপি তিণাদীহি পটিচ্ছাদেত্ৰাৰ গন্তব্বং, ‘‘ন ত্ৰেৰ নগ্গেন আগন্তব্ব’’ন্তি সামঞ্ঞতো দুক্কটস্স ৰুত্তত্তা. চিমিলিকাহীতি পটপিলোতিকাহি. পরিভোগেনেৰাতি অঞ্ঞং চীৰরং অলভিত্ৰা পরিভুঞ্জনেন. পরিভোগজিণ্ণন্তি যথা তং চীৰরং পরিভুঞ্জিযমানং ওভগ্গৰিভগ্গতায অসারুপ্পং হোতি, এৰং জিণ্ণং.

অঞ্ঞস্সত্থাযাতি এত্থপি ‘‘ঞাতকানং পৰারিতান’’ন্তি ইদং অনুৰত্ততেৰাতি আহ ‘‘অত্তনো ঞাতকপৰারিতে’’তিআদি. ইধ পন অঞ্ঞস্স অচ্ছিন্ননট্ঠচীৰরস্স অত্থায অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতে ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স নিস্সগ্গিযেন অনাপত্তীতি অত্থো গহেতব্বো, ইতরথা ‘‘ঞাতকানং পৰারিতান’’ন্তি ইমিনা ৰিসেসো ন ভৰেয্য, তেনেৰ অনন্তরসিক্খাপদে ৰক্খতি ‘‘অট্ঠকথাসু (পারা. অট্ঠ. ২.৫২৬) পন ঞাতকপৰারিতট্ঠানে…পে… পমাণমেৰ ৰট্টতীতি ৰুত্তং, তং পাল়িযা ন সমেতী’’তি চ ‘‘যস্মা পনিদং সিক্খাপদং অঞ্ঞস্সত্থায ৰিঞ্ঞাপনৰত্থুস্মিংযেৰ পঞ্ঞত্তং, তস্মা ইধ ‘অঞ্ঞস্সত্থাযা’তি ন ৰুত্ত’’ন্তি চ. ৰিকপ্পনুপগচীৰরতা, সমযাভাৰো, অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তি, তায চ পটিলাভোতি ইমানেত্থ চত্তারি অঙ্গানি.

‘‘তঞ্চে অঞ্ঞাতকো গহপতি ৰা গহপতানী ৰা বহূহি চীৰরেহি অভিহট্ঠুং পৰারেয্য, সন্তরুত্তরপরমং তেন ভিক্খুনা ততো চীৰরং সাদিতব্বং, ততো চে উত্তরি সাদিযেয্য, নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিয’’ন্তি ইমস্মিং তদুত্তরিসিক্খাপদে (পারা. ৫২৩) অভিহট্ঠুন্তি এত্থ অভীতি উপসগ্গো, হরিতুন্তি অত্থো, গণ্হিতুন্তি ৰুত্তং হোতি. পৰারেয্যাতি ইচ্ছাপেয্য, ইচ্ছং রুচিং উপ্পাদেয্য ৰদেয্য নিমন্তেয্যাতি অত্থো. অভিহট্ঠুং পৰারেন্তেন পন যথা ৰত্তব্বং. তং আকারং দস্সেতুং ‘‘যাৰত্তকং ইচ্ছসি, তাৰত্তকং গণ্হাহী’’তি এৰমস্স পদভাজনং ৰুত্তং. অথ ৰা যথা ‘‘নেক্খম্মং দট্ঠু খেমতো’’তি এত্থ দিস্ৰাতি অত্থো, এৰমিধপি অভিহট্ঠুং পৰারেয্যাতি অভিহরিত্ৰা পৰারেয্যাতি অত্থো. তত্থ কাযাভিহারো ৰাচাভিহারোতি দুৰিধো অভিহারো. কাযেন ৰা হি ৰত্থাদীনি অভিহরিত্ৰা পাদমূলে ঠপেত্ৰা ‘‘যত্তকং ইচ্ছসি, তত্তকং গণ্হাহী’’তি ৰদন্তো পৰারেয্য, ৰাচায ৰা ‘‘অম্হাকং দুস্সকোট্ঠাগারং পরিপুণ্ণং, যত্তকং ইচ্ছসি, তত্তকং গণ্হাহী’’তি ৰদন্তো পৰারেয্য, তদুভযম্পি একজ্ঝং কত্ৰা ‘‘অভিহট্ঠুং পৰারেয্যা’’তি ৰুত্তং.

সন্তরুত্তরপরমন্তি সঅন্তরং উত্তরং পরমং অস্স চীৰরস্সাতি সন্তরুত্তরপরমং, নিৰাসনেন সদ্ধিং পারুপনং উক্কট্ঠপরিচ্ছেদো অস্সাতি ৰুত্তং হোতি. ততো চীৰরং সাদিতব্বন্তি ততো অভিহটচীৰরতো এত্তকং চীৰরং গহেতব্বং, ন ইতো পরন্তি অত্থো. যস্মা পন অচ্ছিন্নসব্বচীৰরেন তেচীৰরিকেনেৰ ভিক্খুনা এৰং পটিপজ্জিতব্বং, অঞ্ঞেন অঞ্ঞথাপি, তস্মা তং ৰিভাগং দস্সেতুং ‘‘সচে তীণি নট্ঠানি হোন্তী’’তিআদিনা নযেনস্স পদভাজনং ৰুত্তং.

তত্রাযং ৰিনিচ্ছযো – যস্স তীণি নট্ঠানি, তেন দ্ৰে সাদিতব্বানি, একং নিৰাসেত্ৰা একং পারুপিত্ৰা অঞ্ঞং সভাগট্ঠানতো পরিযেসিস্সতি. যস্স দ্ৰে নট্ঠানি, তেন একং সাদিতব্বং. সচে পকতিযাৰ সন্তরুত্তরেন চরতি, দ্ৰে সাদিতব্বানি, এৰং একং সাদিযন্তেনেৰ সমো ভৰিস্সতি. যস্স তীসু একং নট্ঠং, ন সাদিতব্বং. যস্স পন দ্ৰীসু একং নট্ঠং, একং সাদিতব্বং. যস্স একংযেৰ হোতি, তঞ্চ নট্ঠং, দ্ৰে সাদিতব্বানি. ভিক্খুনিযা পন পঞ্চসুপি নট্ঠেসু দ্ৰে সাদিতব্বানি, চতূসু নট্ঠেসু একং সাদিতব্বং, তীসু নট্ঠেসু কিঞ্চি ন সাদিতব্বং, কো পন ৰাদো দ্ৰীসু ৰা একস্মিং ৰা. যেন কেনচি হি সন্তরুত্তরপরমতায ঠাতব্বং, ততো উত্তরি ন লব্ভতীতি ইদমেত্থ লক্খণং.

সেসকং আহরিস্সামীতি দ্ৰে চীৰরানি কত্ৰা সেসং পুন আহরিস্সামীতি অত্থো. ন অচ্ছিন্নকারণাতি বাহুসচ্চাদিগুণৰসেন দেন্তি. ঞাতকানন্তিআদীসু ঞাতকানং দেন্তানং সাদিযন্তস্স, পৰারিতানং দেন্তানং সাদিযন্তস্স, অত্তনো ধনেন সাদিযন্তস্স অনাপত্তীতি অত্থো. অট্ঠকথাসু পন ‘‘ঞাতকপৰারিতট্ঠানে পকতিযা বহুম্পি ৰট্টতি, অচ্ছিন্নকারণা পমাণমেৰ ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং, তং পাল়িযা ন সমেতি. যস্মা পনিদং সিক্খাপদং অঞ্ঞস্সত্থায ৰিঞ্ঞাপনৰত্থুস্মিংযেৰ পঞ্ঞত্তং, তস্মা ইধ ‘‘অঞ্ঞস্সত্থাযা’’তি ন ৰুত্তং. সেসং উত্তানত্থমেৰ. সমুট্ঠানাদীসু ইদম্পি ছসমুট্ঠানং, কিরিযং, নোসঞ্ঞাৰিমোক্খং, অচিত্তকং, পণ্ণত্তিৰজ্জং, কাযকম্মৰচীকম্মং, তিচিত্তং, তিৰেদনন্তি.

সত্তমে পাল়িযং পগ্গাহিকসালন্তি দুস্সৰাণিজকানং আপণং, ‘‘পগ্গাহিতসাল’’ন্তিপি পঠন্তি. অভীতি উপসগ্গোতি তস্স ৰিসেসত্থাভাৰং দস্সেতি. তেনাহ ‘‘হরিতুন্তি অত্থো’’তি. ৰরসদ্দস্স ইচ্ছাযং ৰত্তমানত্তা আহ ‘‘ইচ্ছাপেয্যা’’তি. দট্ঠু খেমতোতি এত্থ গাথাবন্ধৰসেন অনুনাসিকলোপো দট্ঠব্বো. সঅন্তরন্তি অন্তরৰাসকসহিতং. উত্তরন্তি উত্তরাসঙ্গং. অস্স চীৰরস্সাতি সাদিতব্বচীৰরস্স. অচ্ছিন্নসব্বচীৰরেনাতি অচ্ছিন্নানি সব্বানি তীণি চীৰরানি অস্সাতি অচ্ছিন্নসব্বচীৰরো, তেনাতি অত্থো. যস্স হি অচ্ছিন্দনসমযে তীণি চীৰরানি সন্নিহিতানি হোন্তি, তানি সব্বানি অচ্ছিন্নানীতি সো ‘‘অচ্ছিন্নসব্বচীৰরো’’তি ৰুচ্চতি. তেনেৰ ‘‘অচ্ছিন্নসব্বচীৰরেন তেচীৰরিকেনা’’তি ৰুত্তং. তেচীৰরিকেনাতি হি অচ্ছিন্দনসমযে তিচীৰরস্স সন্নিহিতভাৰং সন্ধায ৰুত্তং, ন পন ৰিনযে তেচীৰরিকাভাৰং, ধুতঙ্গতেচীৰরিকভাৰং ৰা সন্ধায. এৰং পটিপজ্জিতব্বন্তি ‘‘সন্তরুত্তরপরমং তেন ভিক্খুনা ততো চীৰরং সাদিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তৰিধিনা পটিপজ্জিতব্বং. অঞ্ঞেনাতি অচ্ছিন্নঅসব্বচীৰরেন. যস্স তীসু চীৰরেসু একং ৰা দ্ৰে ৰা চীৰরানি অচ্ছিন্নানি হোন্তি, তেনাতি অত্থো. অঞ্ঞথাপীতি ‘‘সন্তরুত্তরপরম’’ন্তি ৰুত্তৰিধানতো অঞ্ঞথাপি. যস্স হি তীসু দ্ৰে চীৰরানি অচ্ছিন্নানি হোন্তি, একং সাদিতব্বং, একস্মিং অচ্ছিন্নে ন সাদিতব্বন্তি ন তস্স সন্তরুত্তরপরমসাদিযনং সম্ভৰতি. অযমেৰ চ অত্থো পদভাজনেন ৰিভাৰিতো. তেনাহ ‘‘তং ৰিভাগং দস্সেতু’’ন্তি.

কেচি পন ‘‘তেচীৰরিকেনাতি ৰুত্তত্তা তিচীৰরং পরিক্খারচোল়ৰসেন অধিট্ঠহিত্ৰা পরিভুঞ্জতো তস্মিং নট্ঠে বহূনিপি গহেতুং লভতী’’তি ৰদন্তি, তং ন গহেতব্বং. পদভাজনস্স হি অধিপ্পাযং দস্সেন্তেন যস্মা পন ‘‘অচ্ছিন্নসব্বচীৰরেন…পে… তং ৰিভাগং দস্সেতু’’ন্তি ৰুত্তং, পদভাজনে চ ন তাদিসো অত্থো উপলব্ভতি, তস্মা তং ন গহেতব্বমেৰ. যম্পি মাতিকাট্ঠকথাযং (কঙ্খা. অট্ঠ. ততুত্তরিসিক্খাপদৰণ্ণনা) ৰুত্তং ‘‘যস্স অধিট্ঠিততিচীৰরস্স তীণি নট্ঠানী’’তি, তত্থপি অধিট্ঠিতগ্গহণং সরূপকথনমত্তন্তি গহেতব্বং, ন পন তিচীৰরাধিট্ঠানেন অধিট্ঠিতচীৰরস্সেৰাতি এৰমত্থো গহেতব্বো পাল়িযং অট্ঠকথাযঞ্চ তথা অত্থস্সাসম্ভৰতো. ন হি তিচীৰরাধিট্ঠানেন অধিট্ঠিতচীৰরস্সেৰ ইদং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তন্তি সক্কা ৰিঞ্ঞাতুং. পুরিমসিক্খাপদেন হি অচ্ছিন্নচীৰরস্স অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিযা অনুঞ্ঞাতত্তা পমাণং অজানিত্ৰা ৰিঞ্ঞাপনৰত্থুস্মিং পমাণতো সাদিযনং অনুজানন্তেন ভগৰতা ইদং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং, তস্মা পরিক্খারচোল়িকস্স বহুম্পি সাদিতুং ৰট্টতীতি অযমত্থো নেৰ পাল়িযা সমেতি, ন চ ভগৰতো অধিপ্পাযং অনুলোমেতি.

যস্স তীণি নট্ঠানি, তেন দ্ৰে সাদিতব্বানীতি এত্থ যস্স তিচীৰরতো অধিকম্পি চীৰরং অঞ্ঞত্থ ঠিতং অত্থি, তদা তস্স চীৰরস্স অলব্ভনীযভাৰতো তেনপি সাদিতুং ৰট্টতীতি ৰেদিতব্বং. পকতিযাৰ সন্তরুত্তরেন চরতীতি সাসঙ্কসিক্খাপদৰসেন ৰা অৰিপ্পৰাসসম্মুতিৰসেন ৰা ততিযস্স অলাভেন ৰা চরতি. ‘‘দ্ৰে নট্ঠানী’’তি অধিকারত্তা ৰুত্তং ‘‘দ্ৰে সাদিতব্বানী’’তি. একং সাদিযন্তেনেৰ সমো ভৰিস্সতীতি তিণ্ণং চীৰরানং দ্ৰীসু নট্ঠেসু একং সাদিযন্তেন সমো ভৰিস্সতি উভিন্নম্পি সন্তরুত্তরপরমতায অৰট্ঠানতো. যস্স একংযেৰ হোতীতি অঞ্ঞেন কেনচি কারণেন ৰিনট্ঠসেসচীৰরং সন্ধায ৰুত্তং.

‘‘সেসকং তুম্হেৰ হোতূতি দেন্তী’’তি ৰুত্তত্তা ‘‘পমাণযুত্তং গণ্হিস্সাম, সেসকং আহরিস্সামা’’তি ৰত্ৰা গহেত্ৰা গমনসমযেপি ‘‘সেসকম্পি তুম্হাকংযেৰ হোতূ’’তি ৰদন্তি, লদ্ধকপ্পিযমেৰ. পৰারিতানন্তি অচ্ছিন্নকালতো পুব্বেযেৰ পৰারিতানং. পাল়িযা ন সমেতীতি সন্তরুত্তরপরমতো উত্তরি সাদিযনে অনাপত্তিদস্সনত্থং ‘‘অনাপত্তি ঞাতকানং পৰারিতান’’ন্তি ৰুত্তত্তা ন সমেতি. সন্তরুত্তরপরমং সাদিযন্তস্স হি আপত্তিপ্পসঙ্গোযেৰ নত্থি, সতি চ সিক্খাপদেন আপত্তিপ্পসঙ্গে অনাপত্তি যুত্তা দস্সেতুন্তি অধিপ্পাযো. কেচি পন ‘‘পমাণমেৰ ৰট্টতীতি ইদং সল্লেখদস্সনত্থং ৰুত্ত’’ন্তি ৰদন্তি.

যস্মা পনিদং…পে… ন ৰুত্তন্তি এত্থাযমধিপ্পাযো – ‘‘অঞ্ঞস্সত্থাযা’’তি ৰুচ্চমানে অঞ্ঞেসং অত্থায পমাণং অতিক্কমিত্ৰাপি গণ্হিতুং ৰট্টতীতি আপজ্জতি, তঞ্চ অঞ্ঞস্সত্থায ৰিঞ্ঞাপনৰত্থুস্মিং পঞ্ঞত্তত্তা ৰত্থুনা সংসন্দিযমানং ন সমেতি. ন হি যং ৰত্থুং নিস্সায সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং, তস্মিংযেৰ অনাপত্তিৰচনং যুত্তন্তি. গণ্ঠিপদেসু পন তীসুপি ‘‘ইমস্স সিক্খাপদস্স অত্তনো সাদিযনপটিবদ্ধতাৰসেন পৰত্তত্তা ‘অঞ্ঞস্সত্থাযা’তি ৰত্তুং ওকাসোযেৰ নত্থি, তস্মা ন ৰুত্ত’’ন্তি কথিতং. ইধ ‘‘অঞ্ঞস্সত্থাযা’’তি অৰুত্তত্তা অঞ্ঞেসং অত্থায ঞাতকপৰারিতেসু অধিকং ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স আপত্তীতি চে? ন, তত্থ পুরিমসিক্খাপদেনেৰ অনাপত্তিসিদ্ধিতো. ততুত্তরিতা, অচ্ছিন্নাদিকারণতা, অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তি, তায চ পটিলাভোতি ইমানেত্থ চত্তারি অঙ্গানি.

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৫২২-৫২৪) পন ‘‘পাল়িযং পগ্গাহিকসালন্তি দুস্সাপণং. তঞ্হি ৰাণিজকেহি দুস্সানি পগ্গহেত্ৰা দস্সনট্ঠানতায ‘পগ্গাহিকসালা’তি ৰুচ্চতি. অস্স চীৰরস্সাতি সাদিতব্বচীৰরস্স. তেচীৰরিকেনাতি ইমিনা অচ্ছিন্নতিচীৰরতো অঞ্ঞস্স ৰিহারাদীসু নিহিতস্স চীৰরস্স অভাৰং দস্সেতি. যদি ভৰেয্য, ৰিঞ্ঞাপেতুং ন ৰট্টেয্য, তাৰকালিকং নিৰাসেত্ৰা অত্তনো চীৰরং গহেতব্বং. তাৰকালিকম্পি অলভন্তস্স ভূতগামৰিকোপনং কত্ৰা তিণপণ্ণেহি ছদনং ৰিয ৰিঞ্ঞাপনম্পি ৰট্টতি এৰ. অঞ্ঞেনাতি অচ্ছিন্নঅসব্বচীৰরেন. ‘দ্ৰে নট্ঠানী’তি অধিকারতো ৰুত্তং ‘দ্ৰে সাদিতব্বানী’তি. পাল়িযা ন সমেতীতি ‘অনাপত্তি ঞাতকানং পৰারিতান’ন্তি (পারা. ৫২৬) ইমায পাল়িযা ন সমেতি ততুত্তরি ৰিঞ্ঞাপনআপত্তিপ্পসঙ্গে এৰ ৰুত্তত্তা. অঞ্ঞস্সত্থাযাতি ন ৰুত্তন্তি ইদং অঞ্ঞস্সত্থায ততুত্তরি ৰিঞ্ঞাপনে নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং হোতীতি ইমমত্থং দীপেতি. তঞ্চ পাচিত্তিযং যেসং অত্থায ৰিঞ্ঞাপেতি, তেসং ৰা সিযা ৰিঞ্ঞাপকস্সেৰ ৰা, ন তাৰ তেসং, তেহি অৰিঞ্ঞাপিতত্তা, নাপি ৰিঞ্ঞাপকস্স, অত্তানং উদ্দিস্স অৰিঞ্ঞত্তত্তা. তস্মা অঞ্ঞস্সত্থায ৰিঞ্ঞাপেন্তস্সপি নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং ন দিস্সতি. পাল়িযং পন ইমস্স সিক্খাপদস্স অত্তনো সাদিযনপটিবদ্ধতাৰসেন পৰত্তত্তা ‘অঞ্ঞস্সত্থাযা’তি অনাপত্তিৰারে ন ৰুত্তন্তি ৰদন্তি, তঞ্চ যুত্তং ৰিয দিস্সতি, ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বং. ততুত্তরিচীৰরতা, অচ্ছিন্নাদিকারণতা, অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তি, তায চ পটিলাভোতি ইমানেত্থ চত্তারি অঙ্গানী’’তি.

ইদং ততুত্তরিসিক্খাপদৰিনিচ্ছযং আচরিযেন অৰুত্তম্পি অচ্ছিন্নচীৰরাধিকারেযেৰ পৰত্তত্তা অম্হেহি গহিতং, অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদস্স সমযেসু অচ্ছিন্নচীৰরকালে অঞ্ঞাতকানং ৰিঞ্ঞাপেতব্বভাৰো ভগৰতা ৰুত্তো, তেহি দিন্নচীৰরস্স মত্তসো গহিতভাৰো ততুত্তরিসিক্খাপদেন ৰুত্তো. তস্মা অচ্ছিন্নচীৰরঅধিকারোযেৰ হোতীতি.

চীৰরঅচ্ছিন্দনৰিনিচ্ছযকথা

ইতো পরং অচ্ছিন্দনসামঞ্ঞেন চীৰরঅচ্ছিন্দনৰিনিচ্ছযং ৰক্খাম – তত্থ যম্পি ত্যাহন্তি যম্পি তে অহং. সো কির ‘‘মম পত্তচীৰরউপাহনপচ্চত্থরণানি ৰহন্তো মযা সদ্ধিং চারিকং পক্কমিস্সতী’’তি অদাসি. তেনেৰমাহ ‘‘মযা সদ্ধিং জনপদচারিকং পক্কমিস্সতী’’তি. অচ্ছিন্দীতি বলক্কারেন অগ্গহেসি, সকসঞ্ঞায গহিতত্তা পনস্স পারাজিকং নত্থি, কিলমেত্ৰা গহিতত্তা আপত্তি পঞ্ঞত্তা.

সযং অচ্ছিন্দতি, নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযন্তি একং চীৰরং একাবদ্ধানি চ বহূনি অচ্ছিন্দতো একা আপত্তি, একতো অবদ্ধানি ৰিসুং ৰিসুং ঠিতানি বহূনি অচ্ছিন্দতো, ‘‘সঙ্ঘাটিং আহর, উত্তরাসঙ্গং আহরা’’তি এৰং আহরাপযতো চ ৰত্থুগণনায আপত্তিযো. ‘‘মযা দিন্নানি সব্বানি আহরা’’তি ৰদতোপি একৰচনেনেৰ সম্বহুলা আপত্তিযো.

অঞ্ঞং আণাপেতি, আপত্তি দুক্কটস্সাতি ‘‘চীৰরং গণ্হা’’তি আণাপেতি, একং দুক্কটং. আণত্তো বহূনি গণ্হাতি, একং পাচিত্তিযং. ‘‘সঙ্ঘাটিং গণ্হ, উত্তরাসঙ্গং গণ্হা’’তি ৰদতো ৰাচায ৰাচায দুক্কটং. ‘‘মযা দিন্নানি সব্বানি গণ্হা’’তি ৰদতো একৰাচায সম্বহুলা আপত্তিযো.

অঞ্ঞং পরিক্খারন্তি ৰিকপ্পনুপগপচ্ছিমং চীৰরং ঠপেত্ৰা যং কিঞ্চি অন্তমসো সূচিম্পি. ৰেঠেত্ৰা ঠপিতসূচীসুপি ৰত্থুগণনায দুক্কটানি. সিথিলৰেঠিতাসু এৰং. গাল়্হং কত্ৰা বদ্ধাসু পন একমেৰ দুক্কটন্তি মহাপচ্চরিযং ৰুত্তং. সূচিঘরে পক্খিত্তাসুপি এসেৰ নযো. থৰিকায পক্খিপিত্ৰা সিথিলবদ্ধগাল়্হবদ্ধেসু তিকটুকাদীসু ভেসজ্জেসুপি এসেৰ নযো.

সো ৰা দেতীতি ‘‘ভন্তে, তুম্হাকংযেৰ ইদং সারুপ্প’’ন্তি এৰং ৰা দেতি. অথ ৰা পন ‘‘আৰুসো, মযং তুয্হং ‘ৰত্তপটিপত্তিং করিস্সতি, অম্হাকং সন্তিকে উপজ্ঝং গণ্হিস্সতি, ধম্মং পরিযাপুণিস্সতী’তি চীৰরং অদম্হা, সোদানি ত্ৰং ন ৰত্তং করোসি, ন উপজ্ঝং গণ্হাসি, ন ধম্মং পরিযাপুণাসী’’তি এৰমাদীহি ৰুত্তো ‘‘ভন্তে, চীৰরত্থায মঞ্ঞে ভণথ, ইদং ৰো চীৰর’’ন্তি দেতি, এৰম্পি সো ৰা দেতি. দিসাপক্কন্তং ৰা পন দহরং ‘‘নিৰত্তেথ ন’’ন্তি ভণতি, সো ন নিৰত্ততি. ‘‘চীৰরং গহেত্ৰা রুন্ধথা’’তি এৰং চে নিৰত্ততি, সাধু. সচে ‘‘পত্তচীৰরত্থায মঞ্ঞে তুম্হে ভণথ, গণ্হথ ন’’ন্তি দেতি, এৰম্পি সোযেৰ দেতি. ৰিব্ভন্তং ৰা দিস্ৰা ‘‘মযং তুয্হং ‘ৰত্তং করিস্সতী’তি পত্তচীৰরং অদম্হা, সোদানি ত্ৰং ৰিব্ভমিত্ৰা চরসী’’তি ৰদতি, ইতরো ‘‘গণ্হথ তুম্হাকং পত্তচীৰর’’ন্তি দেতি, এৰম্পি সো ৰা দেতি. ‘‘মম সন্তিকে উপজ্ঝং গণ্হন্তস্সেৰ তে দেমি, অঞ্ঞত্থ গণ্হন্তস্স ন দেমি. ৰত্তং করোন্তস্সেৰ দেমি, অকরোন্তস্স ন দেমি. ধম্মং পরিযাপুণন্তস্সেৰ দেমি, অপরিযাপুণন্তস্স ন দেমি. অৰিব্ভমন্তস্সেৰ দেমি, ৰিব্ভমন্তস্স ন দেমী’’তি এৰং পন দাতুং ন ৰট্টতি, দদতো দুক্কটং, আহরাপেতুং পন ৰট্টতি. চজিত্ৰা দিন্নং অচ্ছিন্দিত্ৰা গণ্হন্তো ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বো. সেসমেত্থ উত্তানমেৰ. অযং সমন্তপাসাদিকতো উদ্ধটৰিনিচ্ছযো.

যম্পি ত্যাহন্তি এত্থ ন্তি কারণৰচনং, তস্মা এৰমেত্থ সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো – ‘‘মযা সদ্ধিং জনপদচারিকং পক্কমিস্সতীতি যং কারণং নিস্সায অহং তে, আৰুসো, চীৰরং অদাসিং, তং ন করোসী’’তি কুপিতো অনত্তমনো অচ্ছিন্দীতি. ন্তি ৰা চীৰরং পরামসতি. তত্থ ‘‘মযা সদ্ধিং জনপদচারিকং পক্কমিস্সতীতি যম্পি তে অহং চীৰরং অদাসিং, তং চীৰরং গণ্হিস্সামী’’তি কুপিতো অনত্তমনো অচ্ছিন্দীতি সম্বন্ধিতব্বং.

আণত্তো বহূনি গণ্হাতি, একং পাচিত্তিযন্তি ‘‘চীৰরং গণ্হা’’তি আণত্তিযা একচীৰরৰিসযত্তা একমেৰ পাচিত্তিযং. ৰাচায ৰাচায দুক্কটন্তি এত্থ অচ্ছিন্নেসু ৰত্থুগণনায পাচিত্তিযানি. একৰাচায সম্বহুলা আপত্তিযোতি ইদং অচ্ছিন্নেসু ৰত্থুগণনায আপজ্জিতব্বং পাচিত্তিযাপত্তিং সন্ধায ৰুত্তং, আণত্তিযা আপজ্জিতব্বং পন দুক্কটং একমেৰ.

এৰন্তি ইমিনা ‘‘ৰত্থুগণনায দুক্কটানী’’তি ইদং পরামসতি. এসেৰ নযোতি সিথিলং গাল়্হঞ্চ পক্খিত্তাসু আপত্তিযা বহুত্তং একত্তঞ্চ অতিদিসতি.

আৰুসো মযন্তিআদীসু গণ্হিতুকামতায এৰং ৰুত্তেপি তেনেৰ দিন্নত্তা অনাপত্তি. অম্হাকং সন্তিকে উপজ্ঝং গণ্হিস্সতীতি ইদং সামণেরস্সপি দানং দীপেতি, তস্মা কিঞ্চাপি পাল়িযং ‘‘ভিক্খুস্স সামং চীৰরং দত্ৰা’’তি ৰুত্তং, তথাপি অনুপসম্পন্নকালে দত্ৰাপি উপসম্পন্নকালে অচ্ছিন্দন্তস্স পাচিত্তিযমেৰাতি ৰেদিতব্বং. অচ্ছিন্দনসমযে উপসম্পন্নভাৰোযেৰ হেত্থ পমাণং. দেতীতি তুট্ঠো ৰা কুপিতো ৰা দেতি. রুদ্ধথাতি নিৰারেথ. এৰং পন দাতুং ন ৰট্টতীতি এত্থ এৰং দিন্নং ন তাৰ ‘‘তস্স সন্তক’’ন্তি অনধিট্ঠহিত্ৰাৰ পরিভুঞ্জিতব্বন্তি ৰেদিতব্বং. আহরাপেতুং পন ৰট্টতীতি এৰং দিন্নং ভতিসদিসত্তা আহরাপেতুং ৰট্টতি. চজিত্ৰা দিন্নন্তি ৰুত্তনযেন অদত্ৰা অনপেক্খেন হুত্ৰা তস্সেৰ দিন্নং. ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বোতি সকসঞ্ঞায ৰিনা গণ্হন্তো ভণ্ডং অগ্ঘাপেত্ৰা আপত্তিযা কারেতব্বো. ৰিকপ্পনুপগপচ্ছিমচীৰরতা, সামং দিন্নতা, সকসঞ্ঞিতা, উপসম্পন্নতা, কোধৰসেন অচ্ছিন্দনং ৰা অচ্ছিন্দাপনং ৰাতি ইমানেত্থ পঞ্চ অঙ্গানি. অযং সারত্থদীপনীপাঠো (সারত্থ. টী. ২.৬৩৫).

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৬৩১) পন ‘‘যম্পি…পে… অচ্ছিন্দীতি এত্থ যং তে অহং চীৰরং অদাসিং, তং ‘মযা সদ্ধিং পক্কমিস্সতী’তি সঞ্ঞায অদাসিং, ন অঞ্ঞথাতি কুপিতো অচ্ছিন্দীতি এৰং অজ্ঝাহরিত্ৰা যোজেতব্বং. একং দুক্কটন্তি যদি আণত্তো অৰস্সং অচ্ছিন্দতি, আণত্তিক্খণে এৰ পাচিত্তিযং. যদি ন অচ্ছিন্দতি, তদা এৰ দুক্কটন্তি দট্ঠব্বং. একৰাচায সম্বহুলাপত্তিযোতি যদি আণত্তো অনন্তরাযেন অচ্ছিন্দতি, আণত্তিক্খণেযেৰ ৰত্থুগণনায পাচিত্তিযাপত্তিযো পযোগকরণক্খণেযেৰ আপত্তিযা আপজ্জিতব্বতো, চীৰরং পন অচ্ছিন্নেযেৰ নিস্সগ্গিযং হোতি. যদি সো ন অচ্ছিন্দতি, আণত্তিক্খণে একমেৰ দুক্কটন্তি দট্ঠব্বং. এৰমঞ্ঞত্থপি ঈদিসেসু নযো ঞাতব্বো. উপজ্ঝং গণ্হিস্সতীতি সামণেরস্স দানং দীপেতি, তেন চ সামণেরকালে দত্ৰা উপসম্পন্নকালে অচ্ছিন্দতোপি পাচিত্তিযং দীপেতি. ‘‘ভিক্খুস্স সামং চীৰরং দত্ৰা’’তি ইদং উক্কট্ঠৰসেন ৰুত্তং. আহরাপেতুং পন ৰট্টতীতি কম্মে অকতে ভতিসদিসত্তা ৰুত্তং. ৰিকপ্পনুপগপচ্ছিমচীৰরতা, সামং দিন্নতা, সকসঞ্ঞিতা, উপসম্পন্নতা, কোধৰসেন অচ্ছিন্দনং ৰা অচ্ছিন্দাপনং ৰাতি ইমানেত্থ পঞ্চ অঙ্গানী’’তি ৰুত্তং.

পটিভানচিত্তকথা

. পটিভানচিত্তকথাযং অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেনেৰ সুৰিঞ্ঞেয্যন্তি সারত্থদীপনিযং ন কিঞ্চি ৰুত্তং, ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.২৯৯) পন ‘‘করোহীতি ৰত্তুং ন ৰট্টতীতি আণত্তিযা এৰ পটিক্খিত্তত্তা দ্ৰারপালং ‘কিং ন করোসী’তিআদিনা পরিযাযেন ৰত্তুং ৰট্টতি. জাতকপকরণন্তি জাতকপটিসংযুত্তং ইত্থিপুরিসাদি যং কিঞ্চি রূপং অধিপ্পেতং. ‘পরেহি কারাপেতু’ন্তি ৰুত্তত্তা বুদ্ধরূপম্পি সযং কাতুং ন লভতী’’তি ৰুত্তং.

ৰিপ্পকতভোজনকথা

. ৰিপ্পকতভোজনকথাযম্পি সারত্থদীপনী ৰিমতিৰিনোদনী ৰজিরবুদ্ধিটীকাসু ন কিঞ্চি ৰুত্তং. পঠমং কতং পকতং, ৰি অনিট্ঠিতং পকতং ৰিপ্পকতং, ৰিপ্পকতং ভোজনং যেন সো ৰিপ্পকতভোজনো, পঠমং ভুঞ্জিত্ৰা অনিট্ঠিতভোজনকিচ্চো ভিক্খু. ৰুত্তেন ভিক্খুনা পৰিসিতব্বন্তি সম্বন্ধো. রিত্তহত্থম্পি উট্ঠাপেতুং ন ৰট্টতীতি এত্থ কারণমাহ ‘‘ৰিপ্পকতভোজনোযেৰ হি সো হোতী’’তি, যাগুখজ্জকাদীসুপি পীতেসু খাদিতেসুপি ভত্তস্স অভুত্তত্তা অনিট্ঠিতভোজনকিচ্চো হোতি. পৰারিতো হোতি, তেন ৰত্তব্বোতি পৰারিতেন আসনা ৰুট্ঠিতেন ভুঞ্জিতুং অলভমানত্তা অত্তনো সন্তিকে উদকে অসন্তে ৰত্তব্বোতি অত্থো. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

উদ্দিসন্তউদ্দিসাপনকথা

. উদ্দিসন্তউদ্দিসাপনকথাযং উদ্দিসন্তেনাতি উদ্দেসং দেন্তেন, পাল়িং ৰাচেন্তেনাতি অত্থো. উদ্দিসাপেন্তেনাতি উদ্দেসং গণ্হন্তেন, পাল়িং ৰাচাপেন্তেনাতি অত্থো. উচ্চতরেপীতি পি-সদ্দেন সমানাসনং সম্পিণ্ডেতি. নীচতরেপীতি এত্থাপি এসেৰ নযো.

তিৰস্সন্তরিককথা

. তিৰস্সন্তরিককথাযং তীণি ৰস্সানি তিৰস্সং, তীণি ৰা ৰস্সানি তিৰস্সানি, তিৰস্সানং অন্তরং তিৰস্সন্তরং, তিৰস্সন্তরে ঠিতোতি তিৰস্সন্তরো, তেন তিৰস্সন্তরেন, অন্তর-সদ্দো মজ্ঝত্থৰাচকো, ণ-পচ্চযো ঠিতত্থে. তেনাহ ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. চূল়ৰগ্গ ৩২০) ‘‘তিৰস্সন্তরেনাতি তিণ্ণং ৰস্সানং অন্তো ঠিতেনা’’তি. অট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩২০) পন সরূপমেৰ দস্সেন্তো ‘‘তিৰস্সন্তরো নামা’’তিআদিমাহ. ইমে সব্বেতি সব্বে তিৰিধা ইমে সমানাসনিকা. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

দীঘাসনকথা

১০. দীঘাসনকথাযং সংহারিমং ৰাতি সংহরিতুং যুত্তং কটসারকাদি. অসংহারিমং ৰাতি সংহরিতুং অসক্কুণেয্যং পাসাণাদি আসনং. তেনাহ সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. চূল়ৰগ্গ ৩.৩২০) ‘‘দীঘাসনং নাম মঞ্চপীঠৰিনিমুত্তং যং কিঞ্চি তিণ্ণন্নং একতো সুখং নিসীদিতুং পহোতী’’তি. কস্মা পন ‘‘তিণ্ণন্নং পহোতী’’তি ৰুত্তং, ননু দ্ৰিন্নং পহোনকাসনম্পি দীঘমেৰাতি চোদনং সন্ধাযাহ ‘‘অনুজানামি…পে… এত্তকং পচ্ছিমং দীঘাসনন্তি হি ৰুত্ত’’ন্তি. দ্ৰিন্নং পহোনকে হি অদীঘাসনে সমানাসনিকেহেৰ সহ নিসীদিতুং ৰট্টতি, তিণ্ণন্নং পহোনকতো পট্ঠায গহিতে দীঘাসনে পন অসমানাসনিকেহিপি সহ নিসীদিতুং ৰট্টতি. যদি এৰং পণ্ডকাদীহিপি সহ নিসীদিতুং ৰট্টেয্যাতি চোদনং মনসি কত্ৰা আহ ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ঠপেত্ৰা পণ্ডক’’ন্তিআদি. তত্থ অত্থো সুৰিঞ্ঞেয্যোৰ.

গিলানুপট্ঠানকথা

১১. গিলানুপট্ঠানকথাযং পলিপন্নোতি নিমুগ্গো, মক্খিতোতি অত্থো. উচ্চারেত্ৰাতি উক্খিপিত্ৰা. সমানাচরিযকোতি এত্থ ‘‘সচেপি একস্স আচরিযস্স একো অন্তেৰাসিকো হোতি, একো সদ্ধিৰিহারিকো, এতেপি অঞ্ঞমঞ্ঞং সমানাচরিযকা এৰা’’তি ৰদন্তি. ভেসজ্জং যোজেতুং অসমত্থো হোতীতি ৰেজ্জেন ‘‘ইদঞ্চিদঞ্চ ভেসজ্জং গহেত্ৰা ইমিনা যোজেত্ৰা দাতব্ব’’ন্তি ৰুত্তে তথা কাতুং অসমত্থোতি অত্থো. নীহাতুন্তি নীহরিতুং, ছড্ডেতুন্তি অত্থো. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.৩৬৫-৩৬৬) পন ‘‘ভূমিযং পরিভণ্ডং অকাসীতি গিলানেন নিপন্নভূমিযং কিলিট্ঠট্ঠানং ধোৰিত্ৰা হরিতূপলিত্তং কারেসীতি অত্থো. ভেসজ্জং যোজেতুং অসমত্থোতি পরেহি ৰুত্তৰিধিম্পি কাতুং অসমত্থো’’তি ৰুত্তং.

মরণৰণ্ণকথা

১২. মরণৰণ্ণকথাযং মরণত্থিকাৰ হুত্ৰাতি ইমস্স কাযস্স ভেদেন সগ্গপাপনাধিপ্পাযত্তা অত্থতো মরণত্থিকাৰ হুত্ৰা. মরণত্থিকভাৰং অজানন্তাতি ‘‘এৰং অধিপ্পাযিনো মরণত্থিকা নাম হোন্তী’’তি অত্তনো মরণত্থিকভাৰং অজানন্তা. ন হি তে অত্তনো চিত্তপ্পৰত্তিং ন জানন্তি. ৰোহারৰসেনাতি পুব্বভাগৰোহারৰসেন, মরণাধিপ্পাযস্স সন্নিট্ঠাপকচেতনাক্খণে করুণায অভাৰতো কারুঞ্ঞেন পাসে বদ্ধসূকরমোচনং ৰিয ন হোতীতি অধিপ্পাযো. ‘‘যথাযুনা’’তি ৰুত্তমেৰত্থং যথানুসন্ধিনাতি পরিযাযন্তরেন ৰুত্তং, যথানুসন্ধিনা যথাযুপরিচ্ছেদেনাতি ৰুত্তং হোতি. অথ ৰা যথানুসন্ধিনাতি যথানুপ্পবন্ধেন, যাৰ তস্মিং ভৰে সন্তানস্স অনুপ্পবন্ধো অৰিচ্ছিন্নপৰত্তি হোতি, তাৰ ঠত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি.

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.১৮০) ‘‘ৰোহারৰসেনাতি পুব্বভাগৰোহারৰসেন মরণাধিপ্পাযস্স সন্নিট্ঠাপকচেতনাক্খণে করুণায অভাৰতো, কারুঞ্ঞেন পাসে বদ্ধসূকরমোচনং ৰিয ন হোতীতি অধিপ্পাযো. ‘যথাযুনা’তি ৰুত্তমেৰত্থং যথানুসন্ধিনাতি পরিযাযন্তরেন ৰুত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. পারাজিক ১৮০) পন ‘‘মরণত্থিকাৰ হুত্ৰাতি ইমস্স কাযস্স ভেদেন সগ্গপাপনাধিপ্পাযত্তা অত্থতো মরণত্থিকাৰ হুত্ৰা. ‘‘এৰংঅধিপ্পাযিনো মরণত্থিকা নাম হোন্তী’’তি অত্তনো মরণত্থিকভাৰং অজানন্তা আপন্না পারাজিকং. ন হি তে অত্তনো চিত্তপ্পৰত্তিং ন জানন্তীতি ৰুচ্চন্তি. ৰোহারৰসেনাতি পুব্বভাগে ৰোহারৰসেন, সন্নিট্ঠানে পনেতং নত্থি, পাসে বদ্ধসূকরমোচনে ৰিয ন হোতি. যথানুসন্ধিনাতি অন্তরা অমরিত্ৰাতি অত্থো’’তি ৰুত্তং.

অত্তপাতনকথা

১৩. অত্তপাতনকথাযং ৰিভত্তিব্যত্তযেনাতি ৰিভত্তিৰিপরিণামেন. ৰিসেসাধিগমোতি সমাধি ৰিপস্সনা চ. অতিৰিয পাকটত্তা ‘‘হত্থপ্পত্তো ৰিয দিস্সতী’’তি ৰুত্তং. উপচ্ছিন্দতীতি ৰিসেসাধিগমস্স ৰিক্খেপো মা হোতূতি আহারং উপচ্ছিন্দতি. ৰিসেসাধিগমন্তি লোকুত্তরধম্মপটিলাভং. ব্যাকরিত্ৰাতি আরোচেত্ৰা. উপচ্ছিন্দতি, ন ৰট্টতীতি যস্মা সভাগানং লজ্জীভিক্খূনংযেৰ অরিযা অত্তনা অধিগতৰিসেসং তাদিসে কারণে সতি আরোচেন্তি, তে চ ভিক্খূ অপ্পতিরূপায অনেসনায পচ্চযং ন পরিযেসন্তি, তস্মা তেহি পরিযেসিতপচ্চযে কুক্কুচ্চং উপ্পাদেত্ৰা আহারং উপচ্ছিন্দিতুং ন ৰট্টতীতি অত্থো. সভাগানঞ্হি ব্যাকতত্তা উপচ্ছিন্দিতুং ন লভতি. তে হি কপ্পিযখেত্তং আরোচেন্তি. তেনেৰ ‘‘সভাগানঞ্হি লজ্জীভিক্খূনং কথেতুং ৰট্টতীতি ইদং ‘উপচ্ছিন্দতি, ন ৰট্টতী’তি ইমস্স কারণং দস্সেন্তেন ৰুত্ত’’ন্তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. অথ ৰা ৰিসেসাধিগমং ব্যাকরিত্ৰাতি ইদং ৰিসেসস্স অধিগতভাৰদস্সনত্থং ৰুত্তং, অধিগমন্তরাযং আসঙ্কন্তেনেৰ চ আহারুপচ্ছেদো কাতব্বোতি অনুঞ্ঞাতত্তা অধিগতেন ন কাতব্বোতি দস্সেতুং ‘‘ৰিসেসাধিগমং ব্যাকরিত্ৰা আহারং উপচ্ছিন্দতি, ন ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. কিং পন অরিযা অত্তনা অধিগতৰিসেসং অঞ্ঞেসং আরোচেন্তীতি ইমিস্সা চোদনায ‘‘সভাগানঞ্হি লজ্জীভিক্খূনং কথেতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং, অযমেত্থ যুত্ততরোতি অম্হাকং খন্তি, গণ্ঠিপদেপি অযমত্থো দস্সিতোযেৰাতি.

ৰিমতিৰিনোদনিযম্পি (ৰি. ৰি. টী. ১.১৮২-১৮৩) ‘‘ৰিভত্তিব্যত্তযেনাতি ৰিভত্তিৰিপরিণামেন. ৰিসেসাধিগমোতি সমাধি ৰিপস্সনা চ. ৰিসেসাধিগমন্তি লোকুত্তরধম্মপটিলাভং. ব্যাকরিত্ৰাতি আরোচেত্ৰা, ইদঞ্চ ৰিসেসস্স অধিগতভাৰদস্সনত্থং ৰুত্তং. অধিগতৰিসেসা হি দিট্ঠানুগতিআপজ্জনত্থং লজ্জীভিক্খূনং অৰস্সং অধিগমং ব্যাকরোন্তি, অধিগতৰিসেসেন পন অব্যাকরিত্ৰাপি আহারং উপচ্ছিন্দিতুং ন ৰট্টতি, অধিগমন্তরাযৰিনোদনত্থমেৰ আহারুপচ্ছেদস্স অনুঞ্ঞাতত্তা তদধিগমে সো ন কাতব্বোৰ. কিং পনাধিগমং আরোচেতুং ৰট্টতীতি আহ সভাগানঞ্হীতিআদী’’তি ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. পারাজিক ১৮১-১৮৩) ‘‘হত্থপ্পত্তো ৰিয দিস্সতি, ‘তস্স ৰিক্খেপো মা হোতূ’তি উপচ্ছিন্দতি, ৰিসেসাধিগমং ব্যাকরিত্ৰা তপ্পভৰং সক্কারং লজ্জাযন্তো আহারং উপচ্ছিন্দতি সভাগানং ব্যাকতত্তা. তে হি কপ্পিযখেত্তং আরোচেন্তী’’তি ৰুত্তং.

অপ্পচ্চৰেক্খিত্ৰানিসিন্নকথা

১৪. অপ্পচ্চৰেক্খিত্ৰা নিসিন্নকথাযং অপ্পটিৰেক্খিত্ৰাতি অনুপপরিক্খিত্ৰা. উদ্ধং ৰা অধো ৰা সঙ্কমন্তীতি পচ্ছা আগতানং ওকাসদানত্থং নিসিন্নপাল়িযা উদ্ধং ৰা অধো ৰা গচ্ছন্তি. পটিৰেক্খণকিচ্চং নত্থীতি পচ্ছা আগতেহি উপপরিক্খণকিচ্চং নত্থি. হেট্ঠা কিস্মিঞ্চি ৰিজ্জমানে সাটকং ৰলিং গণ্হাতীতি আহ ‘‘যস্মিং ৰলি ন পঞ্ঞাযতী’’তি. পটিৰেক্খণঞ্চেতং গিহীনং সন্তকেযেৰাতি দট্ঠব্বং. ৰিমতিৰিনোদনিযম্পি (ৰি. ৰি. টী. ১.১৮০) ‘‘হেট্ঠা কিস্মিঞ্চি ৰিজ্জমানে সাটকং ৰলিং গণ্হাতীতি আহ ‘যস্মিং ৰলি ন পঞ্ঞাযতী’তি. পটিৰেক্খণঞ্চেতং গিহীনং সন্তকে এৰাতি দট্ঠব্ব’’ন্তি এত্তকমেৰ ৰুত্তং, ৰজিরবুদ্ধিটীকাযম্পি (ৰজির. টী. পারাজিক ১৮০) ‘‘অপ্পটিৰেক্খিত্ৰাতি অৰিচারেত্ৰা. হেট্ঠিমভাগে হি কিস্মিঞ্চি ৰিজ্জমানে ৰলি পঞ্ঞাযতী’’তি এত্তকমেৰ.

দৰাযসিলাৰিজ্ঝনকথা

১৫. দৰাযসিলাৰিজ্ঝনকথাযং দৰাসদ্দো হসাধিপ্পাযৰাচকো. পটিপুব্বৰিধ-ধাতু পৰট্টনত্থোতি আহ ‘‘হসাধিপ্পাযেন পাসাণো ন পৰট্টেতব্বো’’তি. সিলাসদ্দস্স পাসাণৰাচকত্তা সো এৰ ন পটিৰিজ্ঝিতব্বোতি চোদনং সন্ধাযাহ ‘‘ন কেৰলঞ্চা’’তিআদি. যদি এৰং সব্বেসম্পি অত্থায ন ৰট্টেয্যাতি আহ ‘‘চেতিযাদীনং অত্থাযা’’তিআদি. ধোৰনদণ্ডকন্তি ভণ্ডধোৰনদণ্ডং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.১৮২-১৮৩) পন ‘‘ভণ্ডকং ৰা ধোৰন্তাতি চীৰরং ৰা ধোৰন্তা. ধোৰনদণ্ডকন্তি চীৰরধোৰনদণ্ড’’ন্তি ৰুত্তং.

দাযালিম্পনকথা

১৬. দাযালিম্পনকথাযং অল্ল…পে… পাচিত্তিযন্তি সুক্খট্ঠানেপি অগ্গিং পাতেত্ৰা ইমিনা অধিপ্পাযেন আলিম্পেন্তস্স পাচিত্তিযমেৰ. দুক্কটন্তি সুক্খট্ঠানে ৰা সুক্খং ‘‘অসুক্খ’’ন্তি অৰৰত্থপেত্ৰা ৰা অগ্গিং পাতেন্তস্স দুক্কটং. কীল়াধিপ্পাযেপি এসেৰ নযো, কীল়াধিপ্পাযো চ পটপটাযমানসদ্দস্সাদৰসেনেৰ ৰেদিতব্বো. পটিপক্খভূতো অগ্গি পটগ্গি. পরিত্তকরণন্তি আরক্খকরণং. সযং ৰা উট্ঠিতন্তি ৰাতেরিতানং ৰেল়ুআদীনং অঞ্ঞমঞ্ঞসঙ্ঘট্টনেন সমুট্ঠিতং. নিরুপাদানোতি ইন্ধনরহিতো. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.১৯০) পন ‘‘খিড্ডাধিপ্পাযেনপি দুক্কটন্তি সুক্খতিণাদীসু অগ্গিকরণং সন্ধায ৰুত্তং. অল্লেসু পন কীল়াধিপ্পাযেনপি করোন্তস্স পাচিত্তিযমেৰ. পটিপক্খভূতো, পটিমুখং গচ্ছন্তো ৰা অগ্গি পটগ্গি, তস্স অল্লতিণাদীসুপি দানং অনুঞ্ঞাতং. তং দেন্তেন দূরতোৰ আগচ্ছন্তং দাৰগ্গিং দিস্ৰা ৰিহারস্স সমন্ততো একক্খণে অকত্ৰা একদেসতো পট্ঠায ৰিহারস্স সমন্ততো সণিকং ঝাপেত্ৰা যথা মহন্তোপি অগ্গি ৰিহারং পাপুণিতুং ন সক্কোতি, এৰং ৰিহারস্স সমন্তা অব্ভোকাসং কত্ৰা পটগ্গি দাতব্বো. সো ডাৰগ্গিনো পটিপথং গন্ত্ৰা একতো হুত্ৰা তেন সহ নিব্বাতি. পরিত্তকরণন্তি সমন্তা রুক্খতিণাদিচ্ছেদনপরিখাখণনাদিআরক্খকরণং. তেনাহ ‘তিণকুটিকানং সমন্তা ভূমিতচ্ছন’ন্তিআদী’’তি, ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. পারাজিক ১৯০) পন ‘‘পরিত্তন্তি রক্খণং, তং দস্সেতুং ‘সমন্তা ভূমিতচ্ছন’ন্তিআদি ৰুত্ত’’ন্তি এত্তকমেৰ ৰুত্তং.

মিচ্ছাদিট্ঠিকুলাভতকথা

১৭. মিচ্ছাদিট্ঠিকুলাভতকথাযং নত্থি সদ্ধা এতেসূতি অস্সদ্ধা, মচ্ছরিনো, তেসু অস্সদ্ধেসু. মিচ্ছাদিট্ঠিযা যুত্তানি কুলানি মিচ্ছাদিট্ঠিকুলানি, মজ্ঝেলোপততিযাতপ্পুরিসসমাসো, ‘‘নত্থি দিন্ন’’ন্তিআদিনযপ্পৰত্তায দসৰত্থুকায মিচ্ছাদিট্ঠিযা যুত্তকুলানি, তেসু. মিচ্ছাদিট্ঠিকুলেসু লভিত্ৰাতি সম্বন্ধো. অসক্কচ্চকারীনং তেসং সক্কচ্চকরণেন, অপ্পণীতদাযীনং তেসং পণীতদানেন ভৰিতব্বমেত্থ কারণেনাতি কারণং উপপরিক্খিত্ৰাৰ ভুঞ্জিতুং যুত্তন্তি আহ ‘‘অনুপপরিক্খিত্ৰা নেৰ অত্তনা ভুঞ্জিতব্বং, ন পরেসং দাতব্ব’’ন্তি. যেন কারণেন ভৰিতব্বং, তং দস্সেতুং ‘‘ৰিসমিস্সম্পি হী’’তিআদি ৰুত্তং. ন কেৰলং পিণ্ডপাতমেৰাতি আহ ‘‘যম্পী’’তিআদি. তত্থ কারণমাহ ‘‘অপিহিতৰত্থুস্মিম্পি হী’’তিআদি. ততো অঞ্ঞম্পি দস্সেতি গন্ধহলিদ্দাদিমক্খিতোতিআদিনা. তত্থপি কারণং দস্সেতুমাহ ‘‘সরীরে রোগট্ঠানানী’’তিআদি.

গোপকদানকথা

১৮. গোপকদানকথাযং পরেসং সন্তকং গোপেতি রক্খতীতি গোপকো, তস্স দানং গোপকদানং, উয্যানপালকাদীহি ভিক্খূনং দাতব্বদানং. তত্থ পণ্ণং আরোপেত্ৰাতি ‘‘এত্তকেহেৰ রুক্খেহি এত্তকমেৰ গহেতব্ব’’ন্তি পণ্ণং আরোপেত্ৰা, লিখিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. নিমিত্তসঞ্ঞং কত্ৰাতি সঙ্কেতং কত্ৰা. দারকাতি তেসং পুত্তনত্তাদযো দারকা. অঞ্ঞেপি যে কেচি গোপকা হোন্তি, তে সব্বেপি ৰুত্তা. সব্বত্থপি গিহীনং গোপকদানে যত্তকং গোপকা দেন্তি, তত্তকং গহেতব্বং. সঙ্ঘিকে পন যথাপরিচ্ছেদমেৰ গহেতব্বন্তি দীপিতত্তা ‘‘অত্থতো এক’’ন্তি ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযম্পি (ৰি. ৰি. টী. ১.১৫৬) ‘‘পণ্ণং আরোপেত্ৰাতি ‘এত্তকে রুক্খে রক্খিত্ৰা ততো এত্তকং গহেতব্ব’ন্তি পণ্ণং আরোপেত্ৰা. নিমিত্তসঞ্ঞং কত্ৰাতি সঙ্কেতং কত্ৰা. দারকাতি তেসং পুত্তনত্তাদযো যে কেচি গোপেন্তি, তে সব্বেপি ইধ ‘দারকা’তি ৰুত্তা’’তি, ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. পারাজিক ১৫৬) পন ‘‘আরামরক্খকাতি ৰিস্সত্থৰসেন গহেতব্বং. অধিপ্পাযং ঞত্ৰাতি এত্থ যস্স দানং পটিগ্গণ্হন্তং ভিক্খুং, ভাগং ৰা সামিকা ন রক্খন্তি ন দণ্ডেন্তি, তস্স দানং অপ্পটিচ্ছাদেত্ৰা গহেতুং ৰট্টতীতি ইধ সন্নিট্ঠানং, তম্পি ‘ন ৰট্টতি সঙ্ঘিকে’তি ৰুত্ত’’ন্তি ৰুত্তং.

যত্থাতি যস্মিং আৰাসে. অঞ্ঞেসং অভাৰন্তি অঞ্ঞেসং আগন্তুকভিক্খূনং অভাৰং. তত্থাতি তাদিসে আৰাসে. ভাজেত্ৰা খাদন্তীতি আগন্তুকানম্পি সম্পত্তানং ভাজেত্ৰা খাদন্তীতি অধিপ্পাযো. চতূসু পচ্চযেসু সম্মা উপনেন্তীতি অম্বফলাদীনি ৰিক্কিণিত্ৰা চীৰরাদীসু চতূসু পচ্চযেসু সম্মা উপনেন্তি. চীৰরত্থায নিযমেত্ৰা দিন্নাতি ‘‘ইমেসং রুক্খানং ফলানি ৰিক্কিণিত্ৰা চীৰরেসুযেৰ উপনেতব্বানি, ন ভাজেত্ৰা খাদিতব্বানী’’তি এৰং নিযমেত্ৰা দিন্না. তেসুপি আগন্তুকা অনিস্সরাতি পচ্চযপরিভোগত্থায নিযমেত্ৰা দিন্নত্তা ভাজেত্ৰা খাদিতুং অনিস্সরা. ন তেসু…পে… ঠাতব্বন্তি এত্থ আগন্তুকেহি হেট্ঠা ৰুত্তনযেন ভাজেত্ৰা খাদিতব্বন্তি অধিপ্পাযো. তেসং কতিকায ঠাতব্বন্তি ‘‘ভাজেত্ৰা ন খাদিতব্ব’’ন্তি ৰা ‘‘এত্তকেসু রুক্খেসু ফলানি গণ্হিস্সামা’’তি ৰা ‘‘এত্তকানি ফলানি গণ্হিস্সামা’’তি ৰা ‘‘এত্তকানং দিৰসানং অব্ভন্তরে গণ্হিস্সামা’’তি ৰা ‘‘ন কিঞ্চি গণ্হিস্সামা’’তি ৰা এৰং কতায আৰাসিকানং কতিকায আগন্তুকেহি ঠাতব্বং. মহাঅট্ঠকথাযং ‘‘অনিস্সরা’’তি ৰচনেন দীপিতোযেৰ অত্থো মহাপচ্চরিযং ‘‘চতুন্নং পচ্চযান’’ন্তিআদিনা ৰিত্থারেত্ৰা দস্সিতো. পরিভোগৰসেনেৰাতি এত্থ এৰ-সদ্দো অট্ঠানপ্পযুত্তো, পরিভোগৰসেন তমেৰ ভাজেত্ৰাতি যোজেতব্বং. এত্থ এতস্মিং ৰিহারে, রট্ঠেৰা.

সেনাসনপচ্চযন্তি সেনাসনঞ্চ তদত্থায নিযমেত্ৰা ঠপিতঞ্চ. লামককোটিযাতি লামকং আদিং কত্ৰা, লামকসেনাসনতো পট্ঠাযাতি ৰুত্তং হোতি. সেনাসনেপি তিণাদীনি লামককোটিযাৰ ৰিস্সজ্জেতব্বানি, সেনাসনপরিক্খারাপি লামককোটিযাৰ ৰিস্সজ্জেতব্বা. মূলৰত্থুচ্ছেদং পন কত্ৰা ন উপনেতব্বন্তি ইমিনা কিং ৰুত্তং হোতি? তীসুপি গণ্ঠিপদেসু তাৰ ইদং ৰুত্তং ‘‘সব্বানি সেনাসনানি ন ৰিস্সজ্জেতব্বানীতি ৰুত্তং হোতী’’তি. লামককোটিযা ৰিস্সজ্জন্তেহিপি সেনাসনভূমিযো ন ৰিস্সজ্জেতব্বাতি অযমত্থো ৰুত্তো হোতীতি নো খন্তি. ৰীমংসিত্ৰা যং রুচ্চতি, তং গহেতব্বং.

ধম্মসন্তকেন বুদ্ধপূজং কাতুং, বুদ্ধসন্তকেন ৰা ধম্মপূজং কাতুং ৰট্টতি ন ৰট্টতীতি? ‘‘তথাগতস্স খো এতং, ৰাসেট্ঠ, অধিৰচনং ধম্মকাযো ইতিপী’’তি চ ‘‘যো খো, ৰক্কলি, ধম্মং পস্সতি, সো মং পস্সতী’’তি (সং. নি. ৩.৮৭) চ ৰচনতো ৰট্টতীতি ৰদন্তি. কেচি পন ‘‘এৰং সন্তে ‘যো, ভিক্খৰে, মং উপট্ঠহেয্য, সো গিলানং উপট্ঠহেয্যা’তি (মহাৰ. ৩৬৫) ৰচনতো বুদ্ধসন্তকেন গিলানস্সপি ভেসজ্জং কাতুং যুত্তন্তি আপজ্জেয্য, তস্মা ন ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি, তং অকারণং. ন হি ‘‘যো, ভিক্খৰে, মং উপট্ঠহেয্য, সো গিলানং উপট্ঠহেয্যা’’তি (মহাৰ. ৩৬৫) ইমিনা অত্তনো চ গিলানস্স চ একসদিসতা, তদুপট্ঠানস্স ৰা সমফলতা ৰুত্তা. অযঞ্হেত্থ অত্থো – ‘‘যো মং ওৰাদানুসাসনীকরণেন উপট্ঠহেয্য, সো গিলানং উপট্ঠহেয্য, মম ওৰাদকারকেন গিলানো উপট্ঠাতব্বো’’তি (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৬৫). ভগৰতো চ গিলানস্স চ উপট্ঠানং একসদিসন্তি এৰং পনেত্থ অত্থো ন গহেতব্বো, তস্মা ‘‘যো ৰো, আনন্দ, মযা ধম্মো চ ৰিনযো চ দেসিতো পঞ্ঞত্তো, সো ৰো মমচ্চযেন সত্থা’’তি (দী. নি. ২.২১৬) ৰচনতো ‘‘অহঞ্চ খো পনিদানি এককোৰ ওৰদামি অনুসাসামি, মযি পরিনিব্বুতে ইমানি চতুরাসীতি বুদ্ধসহস্সানি তুম্হে ওৰদিস্সন্তি অনুসাসিস্সন্তী’’তি (দী. নি. অট্ঠ. ২.২১৬) ৰুত্তত্তা চ বহুস্সুতং ভিক্খুং পসংসন্তেন চ ‘‘যো বহুস্সুতো, ন সো তুম্হাকং সাৰকো নাম, বুদ্ধো নাম এস চুন্দা’’তি ৰুত্তত্তা ধম্মগরুকত্তা চ তথাগতস্স পুব্বনযো এৰ পসত্থতরোতি অম্হাকং খন্তি. ৰিমতিৰিনোদনিযম্পি ‘‘যত্থাতি যস্মিং আৰাসে. অঞ্ঞেসন্তি অঞ্ঞেসং আগন্তুকানং. তেসুপি আগন্তুকা অনিস্সরাতি সেনাসনে নিরন্তরং ৰসন্তানং চীৰরত্থায দাযকেহি, ভিক্খূহি ৰা নিযমেত্ৰা দিন্নত্তা ভাজেত্ৰা খাদিতুং অনিস্সরা. আগন্তুকেহিপি ইচ্ছন্তেহি তস্মিং ৰিহারে ৰস্সানাদীসু পৰিসিত্ৰা চীৰরত্থায গহেতব্বং. তেসং কতিকায ঠাতব্বন্তি সব্বানি ফলাফলানি অভাজেত্ৰা ‘এত্তকেসু রুক্খেসু ফলানি ভাজেত্ৰা পরিভুঞ্জিস্সাম, অঞ্ঞেসু ফলাফলেহি সেনাসনানি পটিজগ্গিস্সামা’তি ৰা ‘পিণ্ডপাতাদিপচ্চযং সম্পাদেস্সামা’তি ৰা ‘কিঞ্চিপি অভাজেত্ৰা চতুপচ্চযত্থাযেৰ উপনেমা’তি ৰা এৰং সম্মা উপনেন্তানং আৰাসিকানং কতিকায আগন্তুকেহি ঠাতব্বং. মহাঅট্ঠকথাযং ‘অনিস্সরা’তি ৰচনেন দীপিতো এৰ অত্থো, মহাপচ্চরিযং ‘চতুন্নং পচ্চযান’ন্তিআদিনা ৰিত্থারেত্ৰা দস্সিতো. পরিভোগৰসেনেৰাতি এত্থ এৰ-সদ্দো অট্ঠানপ্পযুত্তো, পরিভোগৰসেন তমেৰ ভাজেত্ৰাতি যোজেতব্বং. এত্থাতি এতস্মিং ৰিহারে, রট্ঠে ৰা. সেনাসনপচ্চযন্তি সেনাসনঞ্চ তদত্থায নিযমেত্ৰা ঠপিতঞ্চ. ‘একং ৰা দ্ৰে ৰা ৰরসেনাসনানি ঠপেত্ৰা’তি ৰুত্তমেৰত্থং পুন ব্যতিরেকমুখেন দস্সেতুং ‘মূলৰত্থুচ্ছেদং পন কত্ৰা ন উপনেতব্ব’ন্তি ৰুত্তং, সেনাসনসঙ্খাতৰত্থুনো মূলচ্ছেদং কত্ৰা সব্বানি সেনাসনানি ন ৰিস্সজ্জেতব্বানীতি অত্থো. কেচি পনেত্থ ‘একং ৰা দ্ৰে ৰা ৰরসেনাসনানি ঠপেত্ৰা লামকতো পট্ঠায ৰিস্সজ্জন্তেহিপি সেনাসনভূমিযো ন ৰিস্সজ্জেতব্বাতি অযমত্থো ৰুত্তো’তি ৰদন্তি, তম্পি যুত্তমেৰ ইমস্সপি অত্থস্স অৰস্সং ৰত্তব্বতো, ইতরথা কেচি সহ ৰত্থুনাপি ৰিস্সজ্জেতব্বং মঞ্ঞেয্যু’’ন্তি.

ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. পারাজিক ১৫৩) ‘‘এত্থ এতস্মিং ৰিহারে পরচক্কাদিভযং আগতং. মূলৰত্থুচ্ছেদন্তি ‘সব্বসেনাসনানং এতে ইস্সরা’তি ৰচনতো ইতরে অনিস্সরাতি দীপিতং হোতি. অযমেৰ ভিক্খু ইস্সরোতি যত্থ সো ইচ্ছতি, তত্থ অত্তঞাতহেতুং লভতীতি কির অত্থো, অপি চ ‘দহরো’তি ৰদন্তি. সৰত্থুকন্তি সহ ভূমিযাতি ৰুত্তং হোতী’’তি.

ধম্মিকারক্খযাচনকথা

১৯. ধম্মিকারক্খযাচনকথাযং ‘‘গীৰাযেৰাতি আণত্তিযা অভাৰতো. তেসং অনত্থকামতাযাতি ‘চোরো’তি ৰুত্তং মম ৰচনং সুত্ৰা কেচি দণ্ডিস্সন্তি, জীৰিতা ৰোরোপেস্সন্তীতি এৰং সঞ্ঞায. এতেন কেৰলং ভযেন ৰা পরিক্খারগ্গহণত্থং ৰা সহসা ‘চোরো’তি ৰুত্তে দণ্ডিতেপি ন দোসোতি দস্সেতি. রাজপুরিসানঞ্হি ‘চোরো অয’ন্তি উদ্দিস্সকথনে এৰ গীৰা. ভিক্খূনং, পন আরামিকাদীনং ৰা সম্মুখা ‘অসুকো চোরো এৰমকাসী’তি কেনচি ৰুত্তৰচনং নিস্সায আরামিকাদীসু রাজপুরিসানং ৰত্ৰা দণ্ডাপেন্তেসুপি ভিক্খুস্স ন গীৰা রাজপুরিসানং অৰুত্তত্তা, যেসঞ্চ ৰুত্তং, তেহি সযং চোরস্স অদণ্ডিতত্তাতি গহেতব্বং. ‘ত্ৰং এতস্স সন্তকং অচ্ছিন্দা’তি আণত্তোপি হি সচে অঞ্ঞেন অচ্ছিন্দাপেতি, আণাপকস্স অনাপত্তি ৰিসঙ্কেতত্তা. অত্তনো ৰচনকরন্তি ইদং সামীচিৰসেন ৰুত্তং. ৰচনং অকরোন্তানং রাজপুরিসানম্পি ‘ইমিনা গহিতপরিক্খারং আহরাপেহি, মা চস্স দণ্ডং করোহী’তি উদ্দিস্স ৰদন্তস্সপি দণ্ডে গহিতেপি ন গীৰা এৰ দণ্ডগ্গহণস্স পটিক্খিত্তত্তা ‘অসুকভণ্ডং অৰহরা’তি আণাপেত্ৰা ৰিপ্পটিসারে উপ্পন্নে পুন পটিক্খিপনে (পারা. ১২১) ৰিয. দাসাদীনং সম্পটিচ্ছনে ৰিয তদত্থায অড্ডকরণে ভিক্খূনম্পি দুক্কটন্তি আহ ‘কপ্পিযঅড্ডো নাম, ন ৰট্টতী’তি. কেনচি পন ভিক্খুনা খেত্তাদিঅত্থায ৰোহারিকানং সন্তিকং গন্ত্ৰা অড্ডে কতেপি তং খেত্তাদিসম্পটিচ্ছনে ৰিয সব্বেসং অকপ্পিযং ন হোতি পুব্বে এৰ সঙ্ঘসন্তকত্তা. ভিক্খুস্সেৰ পন পযোগৰসেন আপত্তিযো হোন্তি. দাসাদীনম্পি পন অত্থায রক্খং যাচিতুং ৰোহারিকেন পুট্ঠেন সঙ্ঘস্স উপ্পন্নং কপ্পিযক্কমং ৰত্তুং আরামিকাদীহি চ অড্ডং কারাপেতুং ৰট্টতি এৰ. ৰিহারৰত্থাদিকপ্পিযঅড্ডং পন ভিক্খুনা সযম্পি কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.৬৭৯) আগতো.

ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. পাচিত্তিয ৬৮১) ‘‘গীৰাতি কেৰলং গীৰা এৰ হোতি, ন পারাজিকং. কারাপেত্ৰা দাতব্বাতি এত্থ সচে আৰুধভণ্ডং হোতি, তস্স ধারা ন কারাপেতব্বা, অঞ্ঞেন পন আকারেন সঞ্ঞাপেতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং.

উচ্চারাদিছড্ডনকথা

২০. উচ্চারাদিছড্ডনকথাযং অট্ঠমে উচ্চারাদিছড্ডনে ‘‘উচ্চারাদিভাৰো, অনপলোকনং, ৰল়ঞ্জনট্ঠানং, তিরোকুট্টপাকারতা, ছড্ডনং ৰা ছড্ডাপনং ৰাতি ইমানি পনেত্থ পঞ্চ অঙ্গানি, নৰমে হরিতূপরি ছড্ডনে সব্বেসন্তি ভিক্খুস্স ভিক্খুনিযা চ. ইধ খেত্তপালকা আরামাদিগোপকা চ সামিকা এৰা’’তি এত্তকমেৰ সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. পাচিত্তিয ৩.৮৩০) ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.৮৩০) পন ‘‘অট্ঠমে ৰল়ঞ্জিযমানতিরোকুট্টাদিতা, অনপলোকেত্ৰা উচ্চারাদীনং ছড্ডনাদীতি দ্ৰে অঙ্গানি. নৰমে ‘মত্থকচ্ছিন্ননাল়িকেরম্পী’তি ৰুত্তত্তা হরিতূপরি ছড্ডনমেৰ পটিক্খিত্তং. তেনাহ ‘অনিক্খিত্তবীজেসূ’তিআদি. যত্থ চ ছড্ডেতুং ৰট্টতি, তত্থ হরিতে ৰচ্চাদিং কাতুম্পি ৰট্টতি এৰ. সব্বেসন্তি ভিক্খুভিক্খুনীন’’ন্তি ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. পাচিত্তিয ৮৩২) পন ‘‘সামিকে অপলোকেত্ৰাৰ ছড্ডেতীতি কত্থচি পোত্থকে নত্থি, কত্থচি অত্থি, অত্থিভাৰোৰ সেয্যো কিরিযাকিরিযত্তা সিক্খাপদস্স. ইধ খেত্তপালকা আরামাদিগোপকা চ সামিকা এৰ. ‘সঙ্ঘস্স খেত্তে আরামে চ তত্থ কচৰরং ন ছড্ডেতব্বন্তি কতিকা চে নত্থি, ভিক্খুস্স ছড্ডেতুং ৰট্টতি সঙ্ঘপরিযাপন্নত্তা, ন ভিক্খুনীনং. তাসম্পি ভিক্খুনিসঙ্ঘসন্তকে ৰুত্তনযেন ৰট্টতি, ন তত্থ ভিক্খুস্স. এৰং সন্তেপি সারুপ্পৰসেনেৰ কাতব্বন্তি ৰুত্ত’’ন্তি ৰুত্তং.

ভিক্খুৰিভঙ্গে পন সেখিযৰণ্ণনাযং (পাচি. অট্ঠ. ৬৫১) ‘‘অসঞ্চিচ্চাতি পটিচ্ছন্নট্ঠানং গচ্ছন্তস্স সহসা উচ্চারো ৰা পস্সাৰো ৰা নিক্খমতি, অসঞ্চিচ্চকতো নাম, অনাপত্তি. ন হরিতেতি এত্থ যম্পি জীৰরুক্খস্স মূলং পথৰিযং দিস্সমানং গচ্ছতি, সাখা ৰা ভূমিলগ্গা গচ্ছতি, সব্বং হরিতসঙ্খাতমেৰ, খন্ধে নিসীদিত্ৰা অপ্পহরিতট্ঠানে পাতেতুং ৰট্টতি. অপ্পহরিতট্ঠানং ওলোকেন্তস্সেৰ সহসা নিক্খমতি, গিলানট্ঠানে ঠিতো হোতি, ৰট্টতি. অপ্পহরিতে কতোতি অপ্পহরিতং অলভন্তেন তিণণ্ডুপকং ৰা পলালণ্ডুপকং ৰা ঠপেত্ৰা কতোপি পচ্ছা হরিতং ওত্থরতি, ৰট্টতিযেৰ. ‘খেল়েন চেত্থ সিঙ্ঘাণিকাপি সঙ্গহিতা’তি মহাপচ্চরিযং ৰুত্তং. ন উদকেতি এতং পরিভোগউদকমেৰ সন্ধায ৰুত্তং. ৰচ্চকুটিসমউদ্দাদিউদকেসু পন অপরিভোগেসু অনাপত্তি. দেৰে ৰস্সন্তে সমন্ততো উদকোঘো হোতি, অনুদকট্ঠানং ওলোকেন্তস্সেৰ নিক্খমতি, ৰট্টতি. মহাপচ্চরিযং ৰুত্তং এতাদিসে কালে অনুদকট্ঠানং অলভন্তেন কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. তস্সং ৰণ্ণনাযং ৰিমতিৰিনোদনিযঞ্চ (ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.৬৫২) ‘‘খেল়েন চেত্থ সিঙ্ঘাণিকাপি সঙ্গহিতাতি এত্থ উদকগণ্ডুসকং কত্ৰা উচ্ছুকচৰরাদিঞ্চ মুখেনেৰ হরিতুং উদকেসু ছড্ডেতুং ৰট্টতীতি দট্ঠব্ব’’ন্তি ৰুত্তং.

ইমস্মিং ঠানে পণ্ডিতেহি ৰিচারেতব্বং অত্থি – ‘‘ৰচ্চকুটিসমুদ্দাদিউদকেসু পন অপরিভোগেসু অনাপত্তী’’তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তং, এৰং সন্তে নদীজাতস্সরাদীসু আপত্তি ৰা অনাপত্তি ৰাতি. তত্থ সমুদ্দাদীতি আদি-সদ্দেন নদীজাতস্সরাপি সঙ্গহিতাৰ, তস্মা অনাপত্তীতি চে? ন চেৰং দট্ঠব্বং. যদি হি সমুদ্দাদীতি এত্থ আদি-সদ্দেন নদীজাতস্সরাপি সঙ্গহিতা, এৰং সতি টীকাচরিযা ৰদেয্যুং, ন পন ৰদন্তি, অট্ঠকথাযঞ্চ ‘‘ৰচ্চকুটিসমুদ্দাদিউদকেসূ’’তি এত্তকমেৰ ৰদেয্য, তথা পন অৰত্ৰা ‘‘অপরিভোগেসূ’’তি হেতুমন্তৰিসেসনপদম্পি গহিতং. তেন ঞাযতি ‘‘আদিসদ্দেন অপরিভোগানি চন্দনিকাদিউদকানি এৰ গহিতানি, ন পরিভোগানি নদীজাতস্সরাদিউদকানী’’তি. তেন চ ৰচ্চকুটিসমুদ্দাদিউদকানি অপরিভোগত্তা অনাপত্তিকরানি হোন্তি, নদীজাতস্সরাদিউদকানি পন পরিভোগত্তা আপত্তিকরানীতি. কথং পন ‘‘অপরিভোগেসূ’’তি ইমস্স পদস্স হেতুমন্তপদভাৰো জানিতব্বোতি? যুত্তিতো আগমতো চ. কথং যুত্তিতো? ‘‘ৰচ্চকুটিসমুদ্দাদিউদকানি পরিভোগানিপি সন্তি, অপরিভোগানিপী’’তি অব্যভিচারিযভাৰতো. ব্যভিচারে হি সম্ভৰে এৰ সতি ৰিসেসনং সাত্থকং সিযা. কথং আগমতো? ৰুত্তঞ্হেতং আচরিযবুদ্ধদত্তত্থেরেন ৰিনযৰিনিচ্ছযে (ৰি. ৰি. ১৯৫৪) ‘‘তেসং অপরিভোগত্তা’’তি. তস্মা আদি-সদ্দেন অপরিভোগানিযেৰ উদকানি গহিতানি, ন পরিভোগানি. ৰুত্তঞ্হেতং ৰিনযৰিনিচ্ছযটীকাযং ‘‘ৰচ্চকুটিসমুদ্দাদিউদকেসূতি এত্থ আদি-সদ্দেন সব্বং অপরিভোগজলং সঙ্গয্হতি, তেনেৰ তেসং অপরিভোগত্তমেৰ কারণমাহা’’তি, তস্মা মনুস্সানং পরিভোগেসু নদীজাতস্সরতল়াকপোক্খরণিযাদিউদকেসু উচ্চারপস্সাৰাদিকরণং ন ৰট্টতীতি জানিতব্বমেতং. ‘‘দেৰে ৰস্সন্তে সমন্ততো উদকোঘো হোতি, অনুদকট্ঠানং ওলোকেন্তস্সেৰ নিক্খমতি, ৰট্টতি. মহাপচ্চরিযং ৰুত্তং এতাদিসে কালে অনুদকট্ঠানং অলভন্তেন কাতুং ৰট্টতীতি ৰুত্ত’’ন্তি অট্ঠকথাযং আগতত্তা মহন্তেসু নদীজাতস্সরাদীসু নাৰাদীহি গতকালে তাদিসে কারণে সতি ‘‘তীরং উপনেহী’’তি ৰত্ৰা ‘‘উপনেতুং অসক্কুণেয্যট্ঠানে উদকেপি কাতুং ৰট্টতি, অনাপত্তী’’তি অট্ঠকথানুলোমতো ৰিঞ্ঞাযতি, উপপরিক্খিত্ৰা গহেতব্বং.

নহানেরুক্খাদিঘংসনকথা

২১. নহানে রুক্খাদিঘংসনন্তি এত্থ অট্ঠপদাকারেনাতি অট্ঠপদফলকাকারেন, জূতফলকসদিসন্তি ৰুত্তং হোতি. মল্লকমূলকসণ্ঠানেনাতি খেল়মল্লকমূলসণ্ঠানেন. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.২৪৩) পন ‘‘অট্ঠপদাকারেনাতি জূতফলকে অট্ঠগব্ভরাজিআকারেন. মল্লকমূলসণ্ঠানেনাতি খেল়মল্লকমূলসণ্ঠানেন. ইদঞ্চ ৰট্টাধারকং সন্ধায ৰুত্তং. কণ্টকে উট্ঠাপেত্ৰা কতৰট্টকপালস্সেতং অধিৰচনং. পুথুপাণিকন্তি মুট্ঠিং অকত্ৰা ৰিকসিতহত্থতলেহি পিট্ঠিপরিকম্মং ৰুচ্চতি. এতমেৰ সন্ধায হত্থপরিকম্ম’’ন্তি ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. চূল়ৰগ্গ ২৪৪) পন ‘‘পুথুপাণিনা কত্তব্বং কম্মং পুথুপাণিকম্ম’’ন্তি ৰুত্তং.

এৰং পাল়িঅনুসারেনেৰ নহানে কত্তব্বাকত্তব্বং দস্সেত্ৰা ইদানি নহানতিত্থে নহাযন্তানং ভিক্খূনং নহানৰিধিং দস্সেন্তো ‘‘ইদং পনেত্থ নহানৰত্ত’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ পস্সন্তানং অপ্পসাদাৰহনতো, গিহিপুরিসানং কম্মং ৰিযাতি গরহিতব্বভাৰতো চ ৰুত্তং ‘‘যত্থ ৰা তত্থ ৰা…পে… ন ওতরিতব্ব’’ন্তি. অঞ্ঞেসু সম্মুখীভূতেসু অনুদকসাটকেন নহাযিতুং দুক্করত্তা ‘‘সব্বদিসা পন ওলোকেত্ৰা ৰিৰিত্তভাৰং ঞত্ৰা’’তি ৰুত্তং. এৰম্পি খাণুগুম্বলতাদীহি পটিচ্ছন্নাপি হুত্ৰা তিট্ঠেয্যুন্তি আহ ‘‘খাণু…পে… উক্কাসিত্ৰা’’তি. উদ্ধংমুখেন চীৰরাপনযনং হরাযিতব্বং সিযাতি ৰুত্তং ‘‘অৰকুজ্জ…পে… অপনেত্ৰা’’তি. ততো কাযবন্ধনট্ঠপনৰত্তমাহ ‘‘কাযবন্ধন’’ন্ত্যাদিনা. ততো উদকসাটিকায সতি তং নিৰাসেত্ৰা ওতরিতব্বং সিযা, তায অসতিযা কিং কাতব্বন্তি চোদনং সন্ধাযাহ ‘‘সচে’’তিআদি. তত্থ পুব্বে ‘‘ঠিতকেনেৰ ন ওতরিতব্ব’’ন্তি অহিরিকাকারস্স পটিসিদ্ধত্তা ইধ হিরিমন্তাকারং দস্সেতি উদকন্তে উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা নিৰাসনং মোচেত্ৰাতি. উণ্ণট্ঠানে, সমট্ঠানে ৰা পসারিতে সতি ৰা তেন অঞ্ঞত্থ গচ্ছেয্যাতি আহ ‘‘সচে নিন্নট্ঠান’’ন্তিআদি.

ওতরন্তেন কিং কাতব্বন্তি পুচ্ছং সন্ধায ‘‘ওতরন্তেন সণিক’’ন্ত্যাদি. তত্থ পুব্বে ‘‘ৰেগেন ন ওতরিতব্ব’’ন্তি পটিসিদ্ধানুরূপমাহ ‘‘সণিক’’ন্তি. অতিগম্ভীরং গচ্ছন্তো উদকোঘতরঙ্গৰাতাদীহি পহরন্তো চলিতকাযো সিযা, অতিউত্তানে নিসীদন্তো অপ্পটিচ্ছন্নকাযো সিযাতি ৰুত্তং ‘‘নাভিপ্পমাণমত্তং ওতরিত্ৰা’’তি. অত্তনো হত্থৰিকারাদীহি ৰীচিং উট্ঠাপেন্তো, সদ্দঞ্চ করোন্তো উদ্ধটচপলভাৰো সিযাতি ৰুত্তং ‘‘ৰীচিং অনুট্ঠপেন্তেন সদ্দং অকরোন্তেন নিৰত্তিত্ৰা’’তি. নিৰত্তিত্ৰা কিং কাতব্বন্তি আহ আগতদিসাভিমুখেন নিমুজ্জিতব্ব’’ন্তি, অভিমুখেন হুত্ৰাতি পাঠসেসো. ইদানি তপ্ফলং দস্সেন্তো ‘‘এৰ’’ন্ত্যাদিমাহ. ততো উম্মুজ্জন্তেন কিং কাতব্বন্তি পুচ্ছাযমাহ ‘‘উম্মুজ্জন্তেনপী’’তিআদি. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ. চীৰরং পারুপিত্ৰাৰ ঠাতব্বং, কস্মাতি চে? ন তাৰ কাযতো উদকং ওতরতি, তস্মা থোকং কালং উত্তরাসঙ্গং চীৰরং উভোহি হত্থেহি অন্তে গহেত্ৰা পুরতো কত্ৰা ঠাতব্বং. ততো কাযস্স সুক্খভাৰং ঞত্ৰা চীৰরং পারুপিত্ৰা যথারুচি গন্তব্বন্তি.

ৰলিকাদিকথা

২২. ৰলিকাদিকথাযং ‘‘মুত্তোলম্বকাদীনন্তি আদি-সদ্দেন কুণ্ডলাদিং সঙ্গণ্হাতি. পলম্বকসুত্তন্তি যঞ্ঞোপচিতাকারেন ওলম্বকসুত্ত’’ন্তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. চূল়ৰগ্গ ৩.২৪৫). ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.২৪৫) পন ‘‘মুত্তোলম্বকাদীনন্তি আদি-সদ্দেন কুণ্ডলাদিং সঙ্গণ্হাতি. পলম্বকসুত্তন্তি ব্রাহ্মণানং যঞ্ঞোপচিতসুত্তাদিআকারং ৰুচ্চতি. ৰলযন্তি হত্থপাদৰলয’’ন্তি ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. চূল়ৰগ্গ ২৪৫) পন ‘‘কণ্ণতো নিক্খন্তমুত্তোলম্বকাদীনং কুণ্ডলাদীনন্তি লিখিতং. ‘কাযূর’ন্তি পাল়িপাঠো. ‘কেযূরাদীনী’তি আচরিযেনুদ্ধট’’ন্তি ৰুত্তং.

দীঘকেসকথা

২৩. দীঘকেসকথাযং সারত্থদীপনিযং ন কিঞ্চি ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.২৪৬) পন ‘‘দ্ৰঙ্গুলেতি উপযোগবহুৰচনং, দ্ৰঙ্গুলপ্পমাণং অতিক্কামেতুং ন ৰট্টতীতি অত্থো. এত্থ চ দুমাসস্স ৰা দ্ৰঙ্গুলস্স ৰা অতিক্কন্তভাৰং অজানন্তস্সপি কেসমস্সুগণনায অচিত্তকাপত্তিযো হোন্তীতি ৰদন্তি. কোচ্ছেনাতি উসীরহীরাদীনি বন্ধিত্ৰা সমকং ছিন্দিত্ৰা গহিতকোচ্ছেন. চিক্কলেনাতি সিলেসযুত্ততেলেন. উণ্হাভিতত্তরজসিরানম্পীতি উণ্হাভিতত্তানং রজোকিণ্ণসিরানং. অদ্দহত্থেনাতি অল্লহত্থেনা’’তি ৰুত্তং.

উপরি পন পাল়িযং (চূল়ৰ. ২৭৫) ‘‘তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ মস্সুং কপ্পাপেন্তি. মস্সুং ৰড্ঢাপেন্তি. গোলোমিকং কারাপেন্তি. চতুরস্সকং কারাপেন্তি. পরিমুখং কারাপেন্তি. অড্ঢদুকং কারাপেন্তি. দাঠিকং ঠপেন্তি. সম্বাধে লোমং সংহরাপেন্তি. মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খীযন্তি ৰিপাচেন্তি ‘সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনো’তি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – ন, ভিক্খৰে, মস্সু কপ্পাপেতব্বং. ন মস্সু ৰড্ঢাপেতব্বং. ন গোলোমিকং কারাপেতব্বং. ন চতুরস্সকং কারাপেতব্বং. ন পরিমুখং কারাপেতব্বং. ন অড্ঢদুকং কারাপেতব্বং. ন দাঠিকা ঠপেতব্বা. ন সম্বাধে লোমং সংহরাপেতব্বং, যো সংহরাপেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি আগতং. অট্ঠকথাযম্পি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ২৭৫) ‘‘মস্সুং কপ্পাপেন্তীতি কত্তরিযা মস্সুং ছেদাপেন্তি. মস্সুং ৰড্ঢাপেন্তীতি মস্সুং দীঘং কারেন্তি. গোলোমিকন্তি হনুকম্হি দীঘং কত্ৰা ঠপিতং এল়কমস্সু ৰুচ্চতি. চতুরস্সকন্তি চতুকোণং. পরিমুখন্তি উদরে লোমসংহরণং. অড্ঢদুকন্তি উদরে লোমরাজিট্ঠপনং. আপত্তি দুক্কটস্সাতি মস্সুকপ্পাপনাদীসু সব্বত্থ আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ৰুত্তং.

পুন পাল়িযং (চূল়ৰ. ২৭৫) ‘‘তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ সক্খরিকাযপি মধুসিত্থকেনপি নাসিকালোমং গাহাপেন্তি, নাসিকা দুক্খা হোন্তি. অনুজানামি, ভিক্খৰে, সণ্ডাসন্তি. তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ পলিতং গাহাপেন্তি. মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খীযন্তি ৰিপাচেন্তি ‘সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনো’তি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – ন, ভিক্খৰে, পলিতং গাহাপেতব্বং, যো গাহাপেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি আগতং. ‘‘সক্খরাদীহি নাসিকালোমগ্গাহাপনে আপত্তি নত্থি, অনুরক্খণত্থং পন সণ্ডাসো অনুঞ্ঞাতো’’তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তং. ‘‘ন, ভিক্খৰে, পলিতং গাহাপেতব্বন্তি এত্থ ভমুকায ৰা নলাটে ৰা দাঠিকায ৰা উগ্গন্ত্ৰা বীভচ্ছং ঠিতং, তাদিসং লোমং পলিতং ৰা অপলিতং ৰা গাহাপেতুং ৰট্টতী’’তি চ ৰুত্তং.

আদাসাদিকথা

২৪. আদাসাদিকথাযং আদাসো নাম মণ্ডনপকতিকানং মনুস্সানং অত্তনো মুখচ্ছাযাদস্সনত্থং কংসলোহাদীহি কতো ভণ্ডৰিসেসো. উদকপত্তো নাম উদকট্ঠপনকো পাতিসরাৰাদিকো ভাজনৰিসেসো. কংসপত্তাদীনীতি আদাসভাৰেন অকতানি পরিসুদ্ধভাৰেন আলোককরানি ৰত্থূনি. আদি-সদ্দেন সুৰণ্ণরজতজাতিফলিকাদযো সঙ্গণ্হাতি, কঞ্জিযাদীনীতি এত্থ আদি-সদ্দেন দ্রৰজাতিকানি তেলমধুখীরাদীনি. আবাধপচ্চযাতি অত্তনো মুখে উপ্পন্নৰণপচ্চযা. তেনাহ ‘‘সঞ্ছৰি নু খো মে ৰণো’’তিআদি. আযুং সঙ্খরোতীতি আযুসঙ্খারো. কো সো? অত্তভাৰো, তং আযুসঙ্খারং, তং ওলোকেন্তো কেনাকারেন ওলোকেয্যাতি পুচ্ছাযমাহ ‘‘জিণ্ণো নু খোম্হি নোতি এৰ’’ন্তি. তস্সত্থো – মম অত্তভাৰো জিণ্ণো নু খো ৰা, নো জিণ্ণো নু খো ৰাতি এৰং ইমিনা মনসিকারেন কম্মট্ঠানসীসেন ওলোকেতুং ৰট্টতি. ‘‘সোভতি নু খো মে অত্তভাৰো, নো ৰা’’তি এৰং পৰত্তেন অত্তসিনেহৰসেন ওলোকেতুং ন ৰট্টতীতি.

ন মুখং আলিম্পিতব্বন্তি ৰিপ্পসন্নছৰিৰণ্ণকরেহি মুখলেপনেহি ন লিম্পিতব্বং. ন উম্মদ্দিতব্বন্তি নানাউম্মদ্দনেহি ন উম্মদ্দিতব্বং. ন চুণ্ণেতব্বন্তি মুখচুণ্ণকেন ন মক্খেতব্বং. ন মনোসিলিকায মুখং লঞ্জেতব্বন্তি মনোসিলায তিলকাদিলঞ্জনানি ন কাতব্বানি. ন কেৰলং মনোসিলাযমেৰ, হরিতালাদীহিপি তানি ন ৰট্টন্তিযেৰ. অঙ্গরাগাদযো পাকটাযেৰ.

নচ্চাদিকথা

২৫. নচ্চাদিকথাযং ‘‘সাধুগীতন্তি অনিচ্চতাদিপটিসংযুত্তগীতং. চতুরস্সেন ৰত্তেনাতি পরিপুণ্ণেন উচ্চারণৰত্তেন. তরঙ্গৰত্তাদীনং উচ্চারণৰিধানানি নট্ঠপ্পযোগানী’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. চূল়ৰগ্গ ৩.২৪৮-২৪৯) ৰুত্তং, ৰিমতিৰিনোদনিযম্পি (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.২৪৮-২৪৯) ‘‘সাধুগীতন্তি অনিচ্চতাদিপটিসঞ্ঞুত্তং গীতং. চতুরস্সেন ৰত্তেনাতি পরিপুণ্ণেন উচ্চারণৰত্তেন. তরঙ্গৰত্তাদীনং সব্বেসং সামঞ্ঞলক্খণং দস্সেতুং ‘সব্বেসং…পে… লক্খণ’ন্তি ৰুত্তং. যত্তকাহি মত্তাহি অক্খরং পরিপুণ্ণং হোতি, ততোপি অধিকমত্তাযুত্তং কত্ৰা কথনং ৰিকারকথনং নাম, তথা অকত্ৰা কথনমেৰ লক্খণন্তি অত্থো’’তি ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. চূল়ৰগ্গ ২৪৮-২৪৯) পন ‘‘সাধুগীতং নাম পরিনিব্বুতট্ঠানে গীতন্তি লিখিতং. দন্তগীতং গাযিতুকামানং ৰাক্করণীযং. দন্তগীতস্স ৰিভাৰনত্থং ‘যং গাযিস্সামা’তিআদিমাহ. চতুরস্সৰত্তং নাম চতুপাদগাথাৰত্তং. ‘তরঙ্গৰত্তাদীনি উচ্চারণৰিধানানি নট্ঠপ্পযোগানী’তি লিখিত’’ন্তি ৰুত্তং.

অঙ্গচ্ছেদাদিকথা

২৬. অঙ্গচ্ছেদাদিকথাযং ‘‘অত্তনো অঙ্গজাতং ছিন্দন্তস্সেৰ থুল্লচ্চযং, ততো অঞ্ঞং ছিন্দন্তস্স দুক্কটং, আবাধপচ্চযা ছিন্দন্তস্স অনাপত্তী’’তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.২৫১) পন ‘‘অঙ্গজাতন্তি বীজৰিরহিতং পুরিসনিমিত্তং. বীজে হি ছিন্নে ওপক্কমিকপণ্ডকো নাম অভব্বো হোতীতি ৰদন্তি. একে পন ‘বীজস্সপি ছেদনক্খণে দুক্কটাপত্তি এৰ, কমেন পুরিসিন্দ্রিযাদিকে অন্তরহিতে পণ্ডকো নাম অভব্বো হোতি, তদা লিঙ্গনাসনায নাসেতব্বো’তি ৰদন্তি. তাদিসং ৰা দুক্খং উপ্পাদেন্তস্সাতি মুট্ঠিপ্পহারাদীহি অত্তনো দুক্খং উপ্পাদেন্তস্সা’’তি ৰুত্তং.

পত্তকথা

২৮. পত্তকথাযং ‘‘ভূমিআধারকেতি ৰলযাধারকে. দারুআধারকদণ্ডাধারকেসূতি একদারুনা কতআধারকে, বহূহি দণ্ডকেহি কতআধারকে ৰাতি অত্থো. তীহি দণ্ডেহি কতো পন ন ৰট্টতি. ভূমিযং পন নিক্কুজ্জিত্ৰা একমেৰ ঠপেতব্বন্তি এত্থ ‘দ্ৰে ঠপেন্তেন উপরি ঠপিতপত্তং একেন পস্সেন ভূমিযং ফুসাপেত্ৰা ঠপেতুং ৰট্টতী’তি ৰদন্তি. আলিন্দকমিড্ঢিকাদীনন্তি পমুখমিড্ঢিকাদীনং. পরিৰত্তেত্ৰা তত্থেৰ পতিট্ঠাতীতি এত্থ ‘পরিৰত্তেত্ৰা ততিযৰারে তত্থেৰ মিড্ঢিযা পতিট্ঠাতী’তি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. পরিভণ্ডন্তেতি এত্থ পরিভণ্ডং নাম গেহস্স বহিকুট্টপাদস্স থিরভাৰত্থং কতা তনুকমিড্ঢিকা ৰুচ্চতি. তনুকমিড্ঢিকাযাতি খুদ্দকমিড্ঢিকায. মিড্ঢন্তেপি আধারকে ঠপেতুং ৰট্টতি. ‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আধারক’ন্তি হি ৰচনতো মিড্ঢাদীসু যত্থ কত্থচি আধারকং ঠপেত্ৰা তত্থ পত্তং ঠপেতুং ৰট্টতি আধারকে ঠপনোকাসস্স অনিযমিতত্তাতি ৰদন্তি. ‘পত্তমাল়ো নাম ৰট্টেত্ৰা পত্তানং অগমনত্থং ৰট্টং ৰা চতুরস্সং ৰা ইট্ঠকাদীহি পরিক্খিপিত্ৰা কতো’তি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. ঘটিকন্তি উপরি যোজিতং অগ্গল়ং. তাৰকালিকং পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতীতি সকিদেৰ গহেত্ৰা তেন আমিসং পরিভুঞ্জিত্ৰা ছড্ডেতুং ৰট্টতীতি অধিপ্পাযো. ঘটিকটাহেতি ভাজনকপালে. পাল়িযং অভুং মেতি এত্থ ভৰতীতি ভূ, ৰড্ঢি. ন ভূতি অভূ, অৰড্ঢি. ভযৰসেন পন সা ইত্থী ‘অভু’ন্তি আহ, ৰিনাসো ময্হন্তি অত্থো. ছৰসীসস্স পত্তন্তি ছৰসীসমযং পত্তং. পকতিৰিকারসম্বন্ধে চেতং সামিৰচনং. অভেদেপি ৰা তদুপচারৰসেনেৰাযং ৰোহারো ‘সিলাপুত্তকস্স সরীর’ন্তিআদীসু ৰিয. চব্বেত্ৰাতি খাদিত্ৰা. একং উদকগণ্ডুসং গহেত্ৰাতি ৰামহত্থেনেৰ পত্তং উক্খিপিত্ৰা মুখেন গণ্ডুসং গহেত্ৰা. উচ্ছিট্ঠহত্থেনাতি সামিসেন হত্থেন. এত্তাৰতাতি একগণ্ডুসং গহণমত্তেন. লুঞ্চিত্ৰাতি ততো মংসং উদ্ধরিত্ৰা. এতেসু সব্বেসু পণ্ণত্তিং জানাতু ৰা, মা ৰা, আপত্তিযেৰা’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. চূল়ৰগ্গ ৩.২৫৩-২৫৫) ৰুত্তং.

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.২৫২) পন ‘‘গিহিৰিকটানীতি গিহিসন্তকানি. পাল়িযং ন অচ্ছুপিযন্তীতি ন ফুস্সিতানি হোন্তি. রূপকাকিণ্ণানি ইত্থিরূপাদিআকিণ্ণানি. ভূমিআধারকেতি দন্তাদীহি কতে ৰলযাধারকে. এতস্স ৰলযাধারকস্স অনুচ্ছৰিতায ঠপিতা পত্তা ন পরিৰত্তন্তীতি ‘তযো পত্তে ঠপেতুং ৰট্টতী’তি ৰুত্তং. অনুচ্চতঞ্হি সন্ধায অযং ‘ভূমিআধারকো’তি ৰুত্তো. দারুআধারকদণ্ডাধারকেসূতি একদারুনা কতআধারকে চ বহূহি দণ্ডকেহি কতআধারকে চ, এতে চ উচ্চতরা হোন্তি পত্তেহি সহ পতনসভাৰা, তেন ‘সুসজ্জিতেসূ’তি ৰুত্তং. ভমকোটিসদিসেনাতি যত্থ ধমকরণাদিং পৰেসেত্ৰা লিখন্তি, তস্স ভমকস্স কোটিযা সদিসো. তাদিসস্স দারুআধারকস্স অৰিত্থিণ্ণতায ঠপিতোপি পত্তো পততীতি ‘অনোকাসো’তি ৰুত্তো. আলিন্দকমিড্ঢিকাদীনন্তি পমুখমিড্ঢিকাদীনং, উচ্চৰত্থুকানন্তি অত্থো. বাহিরপস্সেতি পাসাদাদীনং বহিকুট্টে. তনুকমিড্ঢিকাযাতি ৰেদিকায. সব্বত্থ পন হত্থপ্পমাণতো অব্ভন্তরে ঠপেতুং ৰট্টতি, আধারকে পন ততো বহিপি ৰট্টতি. অঞ্ঞেন পন ভণ্ডকেনাতি অঞ্ঞেন ভারভণ্ডেন ভণ্ডকেন. ‘বন্ধিত্ৰা ওলম্বিতু’ন্তি চ ৰুত্তত্তা পত্তত্থৰিকায অংসবদ্ধকো যথা লগ্গিতট্ঠানতো ন পরিগল়তি, তথা সব্বথাপি বন্ধিত্ৰা ঠপেতুং ৰট্টতি. বন্ধিত্ৰাপি উপরি ঠপেতুং ন ৰট্টতীতি ‘উপরি নিসীদন্তা ওত্থরিত্ৰা ভিন্দন্তী’তি ৰুত্তং. তত্থ ঠপেতুং ৰট্টতীতি নিসীদনসঙ্কাভাৰতো ৰুত্তং. বন্ধিত্ৰা ৰাতি বন্ধিত্ৰা ঠপিতছত্তে ৰা. যো কোচীতি ভত্তপূরোপি তুচ্ছপত্তোপি. পরিহরিতুন্তি দিৰসে দিৰসে পিণ্ডায চরণত্থায ঠপেতুং. পত্তং অলভন্তেন পন একদিৰসং পিণ্ডায চরিত্ৰা ভুঞ্জিত্ৰা ছড্ডেতুং ৰট্টতি. পণ্ণপুটাদীসুপি এসেৰ নযো. ছৰসীসস্স পত্তোতি ছৰসীসমযো পত্তো, পকতিৰিকারসম্বন্ধে চেতং সামিৰচনং. চব্বেত্ৰাতি নিট্ঠুভিত্ৰা. ‘পটিগ্গহং কত্ৰা’তি ৰুত্তত্তা উচ্ছিট্ঠহত্থেন উদকং গহেত্ৰা পত্তং পরিপ্ফোসিত্ৰা ধোৰনঘংসনৰসেন হত্থং ধোৰিতুং ৰট্টতি. এত্তকেন হি পত্তং পটিগ্গহং কত্ৰা হত্থো ধোৰিতো নাম ন হোতি. একং উদকগণ্ডুসং গহেত্ৰাতি পত্তং অফুসিত্ৰা তত্থ উদকমেৰ উচ্ছিট্ঠহত্থেন উক্খিপিত্ৰা গণ্ডুসং কত্ৰা, ৰামহত্থেনেৰ ৰা পত্তং উক্খিপিত্ৰা মুখেন গণ্ডুসং গহেতুম্পি ৰট্টতি. বহি উদকেন ৰিক্খালেত্ৰাতি দ্ৰীসু অঙ্গুলীসু আমিসমত্তং ৰিক্খালেত্ৰা বহি গহেতুম্পি ৰট্টতি. পটিখাদিতুকামোতি এত্থ সযং ন খাদিতুকামোপি অঞ্ঞেসং খাদনারহং ঠপেতুং লভতি. তত্থেৰ কত্ৰাতি পত্তেযেৰ যথাঠপিতট্ঠানতো অনুদ্ধরিত্ৰা. লুঞ্চিত্ৰাতি ততো মংসমেৰ নিরৰসেসং উপ্পট্টেত্ৰা’’তি ৰুত্তং.

ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. চূল়ৰগ্গ ২৫৪) পন ‘‘আলিন্দকমিড্ঢিকাদীনন্তি পমুখমিড্ঢিকাদীনং. পরিৰত্তেত্ৰা তত্থেৰাতি এত্থ ‘পরিৰত্তেত্ৰা ততিযৰারে তত্থেৰ মিড্ঢিকায পতিট্ঠাতী’তি লিখিতং. পরিভণ্ডং নাম গেহস্স বহিকুট্টপাদস্স থিরভাৰত্থং কতা তনুকমিড্ঢিকা ৰুচ্চতি, এত্থ ‘পরিৰত্তেত্ৰা পত্তো ভিজ্জতীতি অধিকরণভেদাসঙ্কারঅভাৰে ঠানে ঠপেতুং ৰট্টতী’তি লিখিতং. পত্তমাল়ো ৰত্তেত্ৰা পত্তানং অপতনত্থং ৰট্টং ৰা চতুরস্সং ৰা ইট্ঠকাদীহি পরিক্খিপিত্ৰা মাল়কচ্ছন্নেন কতো. ‘পত্তমণ্ডলিকা পত্তপচ্ছিকা কালপণ্ণাদীহি কতা’তি চ লিখিতং. মিড্ঢন্তে আধারকে ঠপেতুং ৰট্টতি পত্তসন্ধারণত্থং ৰুত্তত্তা. মঞ্চে আধারকেপি ন ৰট্টতি নিসীদনপচ্চযা ৰারিতত্তা. আসন্নভূমিকত্তা ওলম্বেতুং ৰট্টতি. ‘অংসকূটে লগ্গেত্ৰাতি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ২৫৪) ৰচনতো অগ্গহত্থে লগ্গেত্ৰা অঙ্কে ঠপেতুং ন ৰট্টতী’তি কেচি ৰদন্তি, ন সুন্দরং. ন কেৰলং যস্স পত্তোতিআদি যদি হত্থেন গহিতপত্তে ভেদসঞ্ঞা, পগেৰ অঞ্ঞেন সরীরাৰযৰেনাতি কত্ৰা ৰুত্তং. পাল়িযং পন পচুরৰোহারৰসেন ৰুত্তং. ঘটিকপালমযং ঘটিকটাহং. ছৰসীসস্স পত্তন্তি ‘সিলাপুত্তকস্স সরীরং, খীরস্স ধারা’তিআদিৰোহারৰসেন ৰুত্তং, মঞ্চে নিসীদিতুং আগতোতি অত্থো. পিসাচিল্লিকাতি পিসাচদারকাতিপি ৰদন্তি. দিন্নকমেৰ পটিগ্গহিতমেৰ. চব্বেত্ৰাতি খাদিত্ৰা. অট্ঠীনি চ কণ্টকানি চ অট্ঠিকণ্টকানি. এতেসু সব্বেসু পণ্ণত্তিং জানাতু ৰা, মা ৰা, আপত্তিযেৰাতি লিখিত’’ন্তি ৰুত্তং.

সব্বপংসুকূলাদিকথা

২৯. সব্বপংসুকূলাদিকথাযং পংসু ৰিয কুচ্ছিতভাৰেন উলতি পৰত্ততীতি পংসুকূলং, সব্বং তং এতস্সাতি সব্বপংসুকূলিকো, পত্তচীৰরাদিকং সব্বং সমণপরিক্খারং পংসুকূলংযেৰ কত্ৰা ধারণসীলোতি অত্থো. সমণপরিক্খারেসু কতমং পংসুকূলং কত্ৰা ধারেতুং ৰট্টতীতি পুচ্ছং সন্ধাযাহ ‘‘এত্থ পন চীৰরঞ্চ মঞ্চপীঠঞ্চ পংসুকূলং ৰট্টতী’’তি. তত্থ চ চীৰরং ৰিনযৰসেন চ ধুতঙ্গসমাদানৰসেন চ ৰট্টতি, মঞ্চপীঠং ৰিনযৰসেনেৰ. কতমং পংসুকূলং ন ৰট্টতীতি আহ ‘‘অজ্ঝোহরণীযং পন দিন্নমেৰ গহেতব্ব’’ন্তি, ন অদিন্নং, তস্মা পংসুকূলং ন ৰট্টতীতি অধিপ্পাযো. এত্থ চ ‘‘অজ্ঝোহরণীয’’ন্তি ৰচনেন পিণ্ডপাতগিলানপচ্চযভেসজ্জপঅক্খারৰসেন উভোপি পচ্চযে দস্সেতি.

পরিস্সাৰনকথা

৩০. পরিস্সাৰনকথাযং অদ্ধানমগ্গো নাম সব্বন্তিমপরিচ্ছেদেন অড্ঢযোজনপ্পমাণো, তত্তকং মগ্গং পরিস্সাৰনং অগ্গহেত্ৰা গচ্ছন্তোপি অঞ্ঞেন অপরিস্সাৰনকেন ভিক্খুনা যাচিযমানো হুত্ৰা অদেন্তোপি ন ৰট্টতি, আপত্তিযেৰ. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পরিস্সাৰন’’ন্তি অনুজানিত্ৰা ‘‘চোল়কং নপ্পহোতি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – অনুজানামি, ভিক্খৰে, কটচ্ছুপরিস্সাৰন’’ন্তি (চূল়ৰ. ২৫৮) ৰুত্তত্তা পকতিপরিস্সাৰনতো কটচ্ছুপরিস্সাৰনং খুদ্দকন্তি ৰিঞ্ঞাযতি. পকতিপরিস্সাৰনস্স ৰিধানং অট্ঠকথাযং ন ৰুত্তং, কটচ্ছুপরিস্সাৰনস্স পন ৰিধানং ‘‘কটচ্ছুপরিস্সাৰনং নাম তীসু দণ্ডকেসু ৰিনন্ধিত্ৰা কত’’ন্তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ২৫৮) ৰুত্তং. কটচ্ছুপরিস্সাৰনং ৰত্ৰা পুন ‘‘চোল়কং নপ্পহোতি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – অনুজানামি, ভিক্খৰে, ধমকরণ’’ন্তি (চূল়ৰ. ২৫৮) ৰুত্তত্তা কটচ্ছুপরিস্সাৰনতোপি ধমকরণো খুদ্দকতরোতি ৰিঞ্ঞাযতি. ধমকরণস্স ৰিধানং হেট্ঠা পরিক্খারকথাযং ৰুত্তমেৰ. ‘‘ভিক্খূ নৰকম্মং করোন্তি, পরিস্সাৰনং ন সম্মতি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – অনুজানামি, ভিক্খৰে, দণ্ডপরিস্সাৰন’’ন্তি (চূল়ৰ ২৫৯) ৰুত্তত্তা পকতিপরিস্সাৰনতোপি দণ্ডপরিস্সাৰনং মহন্ততরন্তি ৰিঞ্ঞাযতি. ‘‘দণ্ডপরিস্সাৰনং ন সম্মতি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – অনুজানামি, ভিক্খৰে, ওত্থরক’’ন্তি (চূল়ৰ. ২৫৯) ৰচনতো দণ্ডপরিস্সাৰনতোপি ওত্থরকং মহন্ততরন্তি ৰিঞ্ঞাযতি. তেসং পন দ্ৰিন্নম্পি পরিস্সাৰনানং ৰিধানং অট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ২৫৯) আগতমেৰ.

নগ্গকথা

৩১. নগ্গকথাযং ন নগ্গেন নগ্গো অভিৰাদেতব্বোতি নগ্গেন নৰকতরেন ভিক্খুনা নগ্গো ৰুড্ঢতরো ভিক্খু ন অভিৰাদেতব্বো ন ৰন্দিতব্বো. কস্মা? ‘‘ন, ভিক্খৰে, নগ্গেন নগ্গো অভিৰাদেতব্বো, যো অভিৰাদেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (চূল়ৰ. ২৬১) ভগৰতা ৰচনতো ন অভিৰাদেতব্বোতি যোজনা. এত্থ পন ৰদি অভিৰাদনথুতীসূতি ধাতুস্স চুরাদিগণত্তা ণে-পচ্চযো হোতি, ন হেত্ৰত্থত্তা.

‘‘অকম্মকেহি ধাতূহি, ভাৰে কিচ্চা ভৰন্তি তে;

সকম্মকেহি কম্মত্থে, অরহসক্কত্থদীপকা’’তি. –

ৰচনতো কম্মত্থে তব্ব-পচ্চযোতি দট্ঠব্বো. ন নগ্গেন অভিৰাদেতব্বন্তি এত্থ তু নগ্গেন ভিক্খুনা ন অভিৰাদেতব্বন্তি এত্তকমেৰ যোজনা. ননু চ ভো –

‘‘কিচ্চা ধাতুহ্যকম্মেহি, ভাৰেযেৰ নপুংসকে;

তদন্তা পাযতো কম্মে, সকম্মেহি তিলিঙ্গিকা’’তি. –

ৰচনতো, ইমিস্সা চ ধাতুযা সকম্মত্তা কম্মং অজ্ঝাহরিতব্বং, কম্মানুরূপঞ্চ লিঙ্গং ঠপেতব্বং, অথ কস্মা এত্তকমেৰ যোজনা কতাতি? কম্মৰচনিচ্ছাভাৰতো. ৰুত্তঞ্হি –

‘‘কম্মস্সাৰচনিচ্ছাযং, সকম্মাখ্যাতপচ্চযা;

ভাৰেপি তং যথা গেহে, দেৰদত্তেন পচ্চতে’’তি.

যথা আখ্যাতপচ্চযসঙ্খাতা ৰিভত্তিযো সকম্মকধাতুতো ভৰন্তাপি কম্মৰচনিচ্ছায অসতি কম্মং অৰত্ৰা ভাৰত্থমেৰ ৰদন্তি, এৰং কিচ্চপচ্চযাপি সকম্মকধাতুতো ভৰন্তাপি কম্মৰচনিচ্ছাযাভাৰতো কম্মং অৰত্ৰা ভাৰত্থমেৰ ৰদন্তি, তস্মা কম্মঞ্চ অনজ্ঝাহরিতং, কম্মানুরূপঞ্চ লিঙ্গং ন ঠপিতং, ভাৰত্থানুরূপমেৰ ঠপিতন্তি দট্ঠব্বং. এত্থ হি ‘‘অযং নাম পুগ্গলো অভিৰাদেতব্বো’’তি অচিন্তেত্ৰা সামঞ্ঞতো কত্তারমেৰ গহেত্ৰা ঠপিতোতি ৰেদিতব্বো.

ন নগ্গেন নগ্গো অভিৰাদাপেতব্বোতি এত্থ পন নগ্গেন ৰুড্ঢতরেন ভিক্খুনা নগ্গো নৰকতরো ভিক্খু ন অভিৰাদাপেতব্বো, ন ৰন্দাপেতব্বোতি যোজনা. এত্থ হি সকারিতস্স কিচ্চপচ্চযস্স দিট্ঠত্তা, ধাতুযা চ সকম্মকত্তা নৰকতরো ভিক্খু ধাতুকত্তা হোতি, ৰুড্ঢতরো ভিক্খু ধাতুকম্মং, পুন কারিতসম্বন্ধে ৰুড্ঢতরো ভিক্খু কারিতকত্তা হোতি, নৰকতরো ভিক্খু কারিতকম্মং. ৰুত্তঞ্হি –

‘‘হেতুক্রিযায সম্বন্ধী-ভাৰা কম্মন্তি মন্যতে;

হেতুক্রিযাপধানত্তা, অঞ্ঞথানুপপত্তিতো’’তি.

ন নগ্গেন অভিৰাদাপেতব্বন্তি এত্থ তু নগ্গেন ৰুড্ঢতরেন ভিক্খুনা ন অভিৰাদাপেতব্বং, ন ৰন্দাপেতব্বন্তি যোজনা, এত্থাপি কম্মৰচনিচ্ছাযাভাৰতো ৰুত্তনযেন ভাৰেযেৰ কিচ্চপচ্চযো হোতীতি দট্ঠব্বো. ননু ৰন্দাপকে সতি ৰন্দাপেতব্বো লব্ভতিযেৰ, অথ ‘‘কস্মা কম্মৰচনিচ্ছাযাভাৰতো’’তি ৰুত্তন্তি? ‘‘ৰত্তিচ্ছানুপুব্বিকা সদ্দপটিপত্তী’’তি ৰচনতো ৰত্তিচ্ছাভাৰতো ন ৰুত্তন্তি. ৰুত্তঞ্হেতং পুব্বাচরিযেহি –

‘‘ৰত্তিচ্ছা ন ভৰে সন্ত-মপ্যসন্তম্পি সা ভৰে;

তং যথানুদরা কঞ্ঞা, সমুদ্দো কুণ্ডিকাতি চা’’তি.

ইতরেসুপি সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ. পটিচ্ছাদেন্তি অঙ্গমঙ্গানি এতাহীতি পটিচ্ছাদিযো.

গন্ধপুপ্ফকথা

৩২. গন্ধপুপ্ফকথাযং ‘‘গন্ধগন্ধং পন গহেত্ৰা কৰাটে পঞ্চঙ্গুলিং দাতুং ৰট্টতী’’তি ৰচনতো গন্ধে দিন্নে পটিগ্গহিতুং ৰট্টতি, নো লিম্পিতুন্তি সিদ্ধং. ইদানি পন মনুস্সা ভিক্খূ ভোজেত্ৰা হত্থধোৰনাৰসানে হত্থৰাসত্থায গন্ধৰিলেপনং দেন্তি, তং ভিক্খূ পটিগ্গহেত্ৰা একচ্চে হত্থমেৰ লিম্পেন্তি, একচ্চে কাযম্পি মুখম্পি আলিম্পেন্তি, ‘‘সুগন্ধো ৰতা’’তিআদীনি ৰত্ৰা হট্ঠপহট্ঠাকারং করোন্তি, তং ৰট্টতি, ন ৰট্টতীতি? ‘‘কৰাটে পঞ্চঙ্গুলিকং দাতুং ৰট্টতী’’তি ৰিহারে কৰাটধূপনমত্তস্সেৰ ৰুত্তত্তা কাযধূপনস্স অৰুত্তত্তা, ‘‘মালাগন্ধৰিলেপনধারণমণ্ডনৰিভূসনট্ঠানা ৰেরমণী’’তি ৰচনস্সানুলোমতো চ ন ৰট্টতীতি দিস্সতি, ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বং. ‘‘পুপ্ফং গহেত্ৰা ৰিহারে একমন্তং নিক্খিপিতু’’ন্তি ৰচনতো পুপ্ফে দিন্নে গহেতুং ৰট্টতি, ন পিল়ন্ধনাদীনি কাতুন্তি সিদ্ধং. ইদানি পন ভিক্খূসু গন্ধপুপ্ফেসু লদ্ধেসু ‘‘সুরভিগন্ধং ৰতিদং পুপ্ফ’’ন্তিআদীনি ৰত্ৰা পহট্ঠাকারং কত্ৰা সিঙ্ঘন্তি, তং ৰট্টতি, ন ৰট্টতীতি? তম্পি ৰিহারেযেৰ একমন্তং ঠপনস্স ৰুত্তত্তা সিঙ্ঘিতব্বাদিভাৰস্স অৰুত্তত্তা, মালাগন্ধাদিপাঠস্স অনুলোমতো চ ন ৰট্টতীতি দিস্সতি, ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বং. ‘‘একমন্তং নিক্খিপিতু’’ন্তি ৰচনস্স পন সামত্থিযতো চেতিযপটিমাপূজনাদীনি চ কাতুং ৰট্টতীতি ৰিঞ্ঞাযতি.

আসিত্তকূপধানকথা

৩৩. আসিত্তকূপধানকথাযং মনুস্সানং ভরণসীলতং সন্ধায ‘‘তম্বলোহেন ৰা রজতেন ৰা’’তি ৰুত্তং, ৰিকপ্পনত্থেন পন ৰা-সদ্দেন হিরঞ্ঞেন ৰা সুৰণ্ণেন ৰাতিআদিং সঙ্গণ্হাতি. পটিক্খিত্তত্তা পনাতি ভগৰতা পন আসিত্তকূপধানস্স সামঞ্ঞৰসেন পটিক্খিত্তত্তা. ন কেৰলং রতনপেল়া এৰ ন ৰট্টতি, অথ খো দারুমযাপীতি. এত্থ পি-সদ্দো সম্পিণ্ডনত্থো, তং ন ৰিলীৰমযতালপণ্ণমযৰেত্তমযাদিকং সম্পিণ্ডেতি.

মল়োরিককথা

৩৪. মল়োরিককথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, মল়োরিক’’ন্তি গিলানো ভিক্খু ভুঞ্জমানো ন সক্কোতি হত্থেন পত্তং সন্ধারেতুং, তস্মা অনুঞ্ঞাতং. পুব্বে পত্তসঙ্গোপনত্থং আধারকো অনুঞ্ঞাতো, ইদানি ভুঞ্জনত্থং. দণ্ডাধারকো ৰুচ্চতীতি দণ্ডাধারকো পধানতো মল়োরিকোতি ৰুচ্চতি. যট্ঠি…পে… পীঠাদীনিপি আধারকসামঞ্ঞেন এত্থেৰ পৰিট্ঠানীতি সম্বন্ধো. আধারকং নাম ছিদ্দং ৰিদ্ধম্পি অত্থি, অৰিদ্ধম্পি অত্থি, তেসু কতমং ৰট্টতীতি আহ ‘‘আধারসঙ্খেপগমনতো হি…পে… ৰট্টতিযেৰা’’তি.

একভাজনাদিকথা

৩৫. একভাজনাদিকথাযং একতোভুঞ্জনং নাম একভাজনস্মিং একক্খণেযেৰ সহভুঞ্জনং, ন নানাভাজনে. একভাজনস্মিম্পি ন নানাক্খণেতি আহ ‘‘সচে পনা’’তিআদি. তস্মিং অপগতে তস্স অপগতত্তা ইতরস্স সেসকং ভুঞ্জিতুং ৰট্টতি. ইমিনা একক্খণে অভুঞ্জনভাৰং দস্সেতি. ইতরস্সপীতিআদীসু ইতরস্সপীতি ইতরীতরকথনং, সেসভুঞ্জকইতরতো ইতরস্সাতি অত্থো. তেন পঠমং গহেত্ৰা গতভিক্খুমেৰাহ. তস্মিং খীণে তস্স খণত্তা পঠমং গহিতৰত্থুস্স খীণত্তা পুন গহেতুং ৰট্টতি. ইমিনা সহঅভুঞ্জনভাৰং দস্সেতি.

ন একমঞ্চে নিপজ্জিতব্বং সতিপি নানাঅত্থরণে ‘‘ন একমঞ্চে তুৰট্টিতব্বং, যো তুৰট্টেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (চূল়ৰ. ২৬৪) ৰচনতো. ন একত্থরণে নিপজ্জিতব্বং সতিপি নানামঞ্চে ‘‘ন একত্থরণা তুৰট্টিতব্ব’’ন্তি (চূল়ৰ. ২৬৪) ৰচনতো, পগেৰ উভিন্নং একত্তেতি অত্থো. যদি এৰং নানামঞ্চনানাঅত্থরণেসু অসন্তেসু কথং অনাপত্তি সিযাতি চিন্তাযমাহ ‘‘ৰৰত্থানং পনা’’তিআদি. একত্থরণপাৰুরণেহীতি এত্থ পন অযং একত্থরণপাৰুরণসদ্দো ন চত্থসমাসো হোতি, অথ খো বাহিরত্থসমাসোতি আহ ‘‘একং অত্থরণঞ্চেৰ পাৰুরণঞ্চ এতেসন্তি একত্থরণপাৰুরণা’’তি, তিপদতুল্যাধিকরণবাহিরত্থসমাসোযং. কেসমেতমধিৰচনন্ত্যাহ ‘‘একং অন্তং অত্থরিত্ৰা একং পারুপিত্ৰা নিপজ্জন্তানমেতং অধিৰচন’’ন্তি, এৰং নিপজ্জন্তানং ভিক্খূনং এতং একত্থরণপাৰুরণপদং অধিৰচনং হোতীতি অধিপ্পাযো. কেসং পন অন্তন্তি আহ ‘‘সংহারিমান’’ন্তিআদি.

চেলপটিককথা

৩৬. চেলপটিককথাযং চেলপটিকন্তি চেলসন্থরং. কিং পন ভগৰতো সিক্খাপদপঞ্ঞাপনে কারণন্তি? ‘‘বোধিরাজকুমারো কির ‘সচে অহং পুত্তং লচ্ছামি, অক্কমিস্সতি মে ভগৰা চেলপটিক’ন্তি ইমিনা অজ্ঝাসযেন সন্থরি, অভব্বো চেস পুত্তলাভায, তস্মা ভগৰা ন অক্কমি. যদি অক্কমেয্য, পচ্ছা পুত্তং অলভন্তো ‘নাযং সব্বঞ্ঞূ’তি দিট্ঠিং গণ্হেয্য, ইদং তাৰ ভগৰতো অনক্কমনে কারণং. যস্মা পন ভিক্খূপি যে অজানন্তা অক্কমেয্যুং, তে গিহীনং পরিভূতা ভৰেয্যুং, তস্মা ভিক্খূ পরিভৰতো মোচেতুং সিক্খাপদং পঞ্ঞপেসি, ইদং সিক্খাপদপঞ্ঞাপনে কারণ’’ন্তি অট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ২৬৮) ৰুত্তং.

সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. চূল়ৰগ্গ ৩.২৬৮) পন ‘‘ভগৰা তুণ্হী অহোসীতি ‘কিস্স নু খো অত্থায রাজকুমারেন অযং মহাসক্কারো কতো’তি আৰজ্জেন্তো পুত্তপত্থনায কতভাৰং অঞ্ঞাসি. সো হি রাজপুত্তো অপুত্তকো, সুতঞ্চানেন অহোসি ‘বুদ্ধানং কির অধিকারং কত্ৰা মনসা ইচ্ছিতং লভন্তী’তি, সো ‘সচাহং পুত্তং লভিস্সামি, সম্মাসম্বুদ্ধো ইমং চেলপটিকং অক্কমিস্সতি. নো চে লভিস্সামি, ন অক্কমিস্সতী’তি পত্থনং কত্ৰা সন্থরাপেসি. অথ ভগৰা ‘নিব্বত্তিস্সতি নু খো এতস্স পুত্তো’তি আৰজ্জেত্ৰা ‘ন নিব্বত্তিস্সতী’তি অদ্দস. পুব্বে কির সো একস্মিং দীপে ৰসমানো ভরিযায সমানচ্ছন্দো অনেকসকুণপোতকে খাদি. ‘সচস্স মাতুগামো পুঞ্ঞৰা ভৰেয্য, পুত্তং লভেয্য, উভোহি পন সমানচ্ছন্দেহি হুত্ৰা পাপকম্মং কতং, তেনস্স পুত্তো ন নিব্বত্তিস্সতীতি অঞ্ঞাসি. দুস্সে পন অক্কন্তে ‘বুদ্ধানং অধিকারং কত্ৰা পত্থিতং লভন্তীতি লোকে অনুস্সৰো, মযা চ মহাঅধিকারো কতো, ন চ পুত্তং লভামি, তুচ্ছং ইদং ৰচন’ন্তি মিচ্ছাগাহং গণ্হেয্য. তিত্থিযাপি ‘নত্থি সমণানং অকত্তব্বং নাম, চেলপটিকম্পি মদ্দন্তা আহিণ্ডন্তী’তি উজ্ঝাযেয্যুং, এতরহি চ অক্কমন্তেসু বহূ ভিক্খূ পরচিত্তৰিদুনো, তে ভব্বত্তং জানিত্ৰা অক্কমিস্সন্তি. অভব্বতং জানিত্ৰা ন অক্কমিস্সন্তি. অনাগতে পন উপনিস্সযো মন্দো ভৰিস্সতি, অনাগতং ন জানিস্সন্তি. তেসু অক্কমন্তেসু সচে পত্থিতং সমিজ্ঝিস্সতি, ইচ্চেতং কুসলং. নো চে ইজ্ঝিস্সতি, ‘পুব্বে ভিক্খুসঙ্ঘস্স অধিকারং কত্ৰা ইচ্ছিতিচ্ছিতং লভন্তি, ইদানি ন লভন্তি, তেযেৰ মঞ্ঞে ভিক্খূ পটিপত্তিপূরকা অহেসুং, ইমে পন পটিপত্তিং পূরেতুং ন সক্কোন্তী’তি মনুস্সা ৰিপ্পটিসারিনো ভৰিস্সন্তীতি ইমেহি তীহি কারণেহি ভগৰা অক্কমিতুং অনিচ্ছন্তো তুণ্হী অহোসি. পচ্ছিমং জনতং তথাগতো অনুকম্পতীতি ইদং পন থেরো ৰুত্তেসু কারণেসু ততিযকারণং সন্ধাযাহা’’তি ৰুত্তং.

পাল়িযং (চূল়ৰ. ২৬৮) ‘‘যাচিযমানেন চেলপটিকং অক্কমিতু’’ন্তি ৰচনতো যাচিযমানেন এৰ অক্কমিতব্বং, নো অযাচিযমানেনাতি সিদ্ধং, তত্থপি ‘‘মঙ্গলত্থাযা’’তি (চূল়ৰ. ২৬৮) ৰচনতো মঙ্গলত্থায যাচিযমানেন অক্কমিতব্বং, ন সিরিসোভগ্গাদিঅত্থায যাচিযমানেনাতি চ, তত্থপি ‘‘গিহীন’’ন্তি (চূল়ৰ. ২৬৮) ৰচনতো গিহীনং এৰ চেলসন্থরং অক্কমিতব্বং, ন পব্বজিতানন্তি চ. অট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ২৬৮) ‘‘যা কাচি ইত্থী অপগতগব্ভা ৰা হোতু, গরুগব্ভা ৰা’’তি অনিযমৰাচকেন ৰা-সদ্দেন ৰচনতো ন কেৰলং ইমা দ্ৰেযেৰ গহেতব্বা, অথ খো ‘‘পতিট্ঠিতগব্ভা ৰা ৰিজাতিপুত্তা ৰা’’তিআদিনা যা কাচি মঙ্গলিকাযো ইত্থিযোপি পুরিসাপি গহেতব্বা. ‘‘এৰরূপেসু ঠানেসূ’’তি ৰুত্তত্তা ন কেৰলং যথাৰুত্তট্ঠানেসুযেৰ, অথ খো তংসদিসেসু যেসু কেসুচি মঙ্গলট্ঠানেসু যেসং কেসঞ্চি গিহীনং মঙ্গলত্থায যাচিযমানানং চেলসন্থরং অক্কমিতুং ৰট্টতীতি সিজ্ঝতি, ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বং. পাল়িযং (চূল়ৰ. ২৬৮) ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ধোতপাদকং অক্কমিতু’’ন্তি সামঞ্ঞৰসেন ৰচনতো, অট্ঠকথাযঞ্চ (চূল়ৰ. অট্ঠ. ২৬৮) ‘‘তং অক্কমিতুং ৰট্টতী’’তি অৰিসেসেন ৰুত্তত্তা ধোতপাদকং অযাচিযমানেনপি ভিক্খুনা অক্কমিতব্বন্তি সিদ্ধং, ‘‘ধোতেহি পাদেহি অক্কমনত্থাযা’’তি পন ৰুত্তত্তা অধোতেহি অক্কমিতুং ন ৰট্টতীতি চ, ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বং.

পাদঘংসনীযকথা

৩৭. পাদঘংসনীযকথাযং পঠমং তাৰ অকপ্পিযপাদঘংসনিং দস্সেতুং ‘‘কতকং ন ৰট্টতী’’তি আহ. কতকং নাম কীদিসন্তি পুচ্ছায সতি ৰুত্তং ‘‘কতকং নাম পদুমকণ্ণিকাকার’’ন্তিআদি. কস্মা পটিক্খিত্তন্তি ৰুত্তং ‘‘বাহুলিকানুযোগত্তা’’তি. ততো কপ্পিযপাদঘংসনিযো দস্সেতুমাহ ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তিস্সো পাদঘংসনিযো’’তিআদি. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

বীজনীকথা

৩৮. বীজনীকথাযং পঠমং তাৰ অকপ্পিযবীজনিং দস্সেতুং ‘‘চমরীৰালেহি কতবীজনী ন ৰট্টতী’’তি আহ. ততো কপ্পিযছবীজনিযো দস্সেতুং ‘‘মকসবীজনীআদি ৰট্টতী’’তি আহ. তত্থ কপ্পিযছবীজনিযো নাম মকসবীজনী, ৰাকমযবীজনী, উসীরমযবীজনী, মোরপিঞ্ছমযবীজনী, ৰিধূপনং, তালৰণ্টঞ্চাতি. তাসং ৰিসেসং দস্সেতুং ‘‘ৰিধূপনন্তি বীজনী ৰুচ্চতী’’তিআদিমাহ. উসীরমযং মোরপিঞ্ছমযঞ্চ সুৰিঞ্ঞেয্যত্তা ন ৰুত্তং. ‘‘বীজনিন্তি চতুরস্সবীজনিং. তালৰণ্টন্তি তালপত্তাদীহি কতং মণ্ডলিকবীজনি’’ন্তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. চূল়ৰগ্গ ৩.২৬৯) ৰুত্তং.

ছত্তকথা

৩৯. ছত্তকথাযং ছত্তং নাম তীণি ছত্তানি সেতচ্ছত্তং, কিলঞ্জচ্ছত্তং, পণ্ণচ্ছত্তন্তি. তত্থ সেতচ্ছত্তন্তি ৰত্থপলিগুণ্ঠিতং পণ্ডরচ্ছত্তং. কিলঞ্জচ্ছত্তন্তি ৰিলীৰচ্ছত্তং. পণ্ণচ্ছত্তন্তি তালপণ্ণাদীহি যেহি কেহিচি কতং. মণ্ডলবদ্ধং সলাকবদ্ধন্তি ইদং পন তিণ্ণম্পি ছত্তানং পঞ্জরদস্সনত্থং ৰুত্তং. তানি হি মণ্ডলবদ্ধানি চেৰ হোন্তি সলাকবদ্ধানি চ. যম্পি তত্থজাতকদণ্ডেন কতং একপণ্ণচ্ছত্তং হোতি, তম্পি ছত্তমেৰ. ‘‘ৰিলীৰচ্ছত্তন্তি ৰেণুৰিলীৰেহি কতং ছত্তং. তত্থজাতকদণ্ডকেন কতন্তি তালপণ্ণং সহ দণ্ডকেন ছিন্দিত্ৰা তমেৰ ছত্তদণ্ডং করোন্তি গোপালকাদযো ৰিয, তং সন্ধাযেতং ৰুত্ত’’ন্তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. পাচিত্তিয ৩.৬৩৪) ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.৬৩৪) পন ‘‘ৰিলীৰচ্ছত্তন্তি ৰেণুপেসিকাহি কতং. মণ্ডলবদ্ধানীতি দীঘসলাকাসু তিরিযং ৰলযাকারেন সলাকং ঠপেত্ৰা সুত্তেহি বদ্ধানি দীঘঞ্চ তিরিযঞ্চ উজুকমেৰ সলাকাযো ঠপেত্ৰা দল়্হবদ্ধানি চেৰ তিরিযং ঠপেত্ৰা দীঘদণ্ডকেহেৰ সঙ্কোচারহং কত্ৰা সুত্তেহেৰ তিরিযং বদ্ধানি. তত্থজাতকদণ্ডকেন কতন্তি সহ দণ্ডকেন ছিন্নতালপণ্ণাদীহি কত’’ন্তি ৰুত্তং. ইধ পন ছত্তধারকপুগ্গলৰসেন ৰুত্তং, তস্মা অগিলানস্স ভিক্খুনো ছত্তং ধারেতুং ন ৰট্টতি. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

নখকথা

৪০. নখকথাযং দীঘনখধারণপচ্চযা উপ্পন্নে ৰত্থুস্মিং ‘‘ন, ভিক্খৰে, দীঘা নখা ধারেতব্বা, যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (চূল়ৰ. ২৭৪) ৰচনতো ধারেন্তস্স আপত্তি. ‘‘নখেনপি নখং ছিন্দন্তি, মুখেনপি নখং ছিন্দন্তি, কুট্টেপি ঘংসন্তি, অঙ্গুলিযো দুক্খা হোন্তি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – অনুজানামি, ভিক্খৰে, নখচ্ছেদন’’ন্তি (চূল়ৰ. ২৭৪) ৰচনতো নখচ্ছেদনসত্থকং ধারেতুং ৰট্টতি. হেট্ঠা চ ‘‘নখচ্ছেদনং ৰলিতকংযেৰ করোন্তি, তস্মা তং ৰট্টতী’’তি অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ১.৮৫) ৰুত্তং. ‘‘ৰলিতকন্তি নখচ্ছেদনকালে দল়্হগ্গহণত্থং ৰলীহি যুত্তমেৰ করোন্তি, তস্মা তং ৰট্টতী’’তি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৮৫) ৰুত্তং. মংসপ্পমাণেনাতি অঙ্গুলগ্গমংসপ্পমাণেন. ৰীসতিমট্ঠন্তি ৰীসতিপি হত্থপাদনখে লিখিতমট্ঠে করোন্তি. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

লোমকথা

লোমকথাযং ‘‘সম্বাধেলোমং সংহরাপেন্তি. মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খীযন্তি ৰিপাচেন্তি সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনো’’তি ৰত্থুস্মিং উপ্পন্নে ‘‘ন, ভিক্খৰে…পে… দুক্কটস্সা’’তি (চূল়ৰ. ২৭৫) ৰচনতো সংহরাপেন্তস্স আপত্তি. অঞ্ঞতরস্স ভিক্খুনো সম্বাধে ৰণো হোতি, ভেসজ্জং ন তিট্ঠতীতি ইমিস্সা অট্ঠুপ্পত্তিযা ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আবাধপচ্চযা সম্বাধে লোমং সংহরাপেতু’’ন্তি (চূল়ৰ. ২৭৫) ৰচনতো আবাধপচ্চযা ভেসজ্জপতিট্ঠাপনত্থায সম্বাধে লোমং হরাপেন্তস্স অনাপত্তি. ‘‘সেয্যথাপি পিসাচিল্লিকা’’তি মনুস্সানং উজ্ঝাযনপচ্চযা ‘‘ন, ভিক্খৰে, দীঘং নাসিকালোমং ধারেতব্বং, যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (চূল়ৰ. ২৭৫) ৰচনতো ধারণপচ্চযা আপত্তি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সণ্ডাস’’ন্তি অনুরক্খণত্থায সণ্ডাসো অনুঞ্ঞাতো, তস্মা নাসিকালোমং সণ্ডাসেন হরাপেতুং ৰট্টতি. পলিতন্তি পণ্ডরকেসং. গাহেতুং ন ৰট্টতি ‘‘মা মে জরাভাৰো হোতূ’’তি মনসি কতত্তা. বীভচ্ছং হুত্ৰাতি ৰিরূপং হুত্ৰা. পলিতং ৰা অপলিতং ৰাতি পণ্ডরং ৰা অপণ্ডরং ৰা. গাহাপেতুং ৰট্টতি অপ্পসাদাৰহত্তাতি.

কাযবন্ধনকথা

৪১. কাযবন্ধনকথাযং অকাযবন্ধনেনাতি অবন্ধিতকাযবন্ধনেন. ভিক্খুনাতি সেসো. অথ ৰা অকাযবন্ধনেনাতি অবন্ধিতকাযবন্ধনো হুত্ৰাতি ইত্থম্ভূতত্থে করণৰচনং যথা ‘‘ভিন্নেন সীসেন পগ্ঘরন্তেন লোহিতেন পটিৰিসকে উজ্ঝাপেসী’’তি. তেনাহ ‘‘অবন্ধিত্ৰা নিক্খমন্তেন যত্থ সরতি, তত্থ বন্ধিতব্ব’’ন্তি. কাযবন্ধনং নাম ছ কাযবন্ধনানি কলাবুকং, দেড্ডুভকং, মুরজং, মদ্দৰীণং, পট্টিকং, সূকরন্তকন্তি. তত্থ কলাবুকং নাম বহুরজ্জুকং. দেড্ডুভকং নাম উদকসপ্পসীসসদিসং. মুরজং নাম মুরজৰট্টিসণ্ঠানং ৰেঠেত্ৰা কতং. মদ্দৰীণং নাম পামঙ্গসণ্ঠানং. ঈদিসঞ্হি একম্পি ন ৰট্টতি, পগেৰ বহূনি. তস্মা পটিক্খিত্তানি অকপ্পিযকাযবন্ধনানি নাম চত্তারি হোন্তি, পট্টিকং, সূকরন্তকন্তি ইমানি দ্ৰে কাযবন্ধনানি ভগৰতা অনুঞ্ঞাতানি কপ্পিযকাযবন্ধনানি নাম, তস্স পকতিৰীতা ৰা মচ্ছকণ্টকৰাযিমা ৰা পট্টিকা ৰট্টতি, সেসা কুঞ্জরচ্ছিকাদিভেদা ন ৰট্টতি. সূকরন্তকং নাম কুঞ্চিককোসকসণ্ঠানং হোতি, একরজ্জুকং, পন মুদ্দিককাযবন্ধনঞ্চ সূকরন্তকং অনুলোমেতি. ইমেহি পন দ্ৰীহি সদ্ধিং অট্ঠ কাযবন্ধনানি হোন্তি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, মুরজং মদ্দৰীণ’’ন্তি ইদং দসাসুযেৰ অনুঞ্ঞাতন্তি পামঙ্গদসা চেত্থ চতুন্নং উপরি ন ৰট্টতি. সোভকং নাম ৰেঠেত্ৰা মুখৰট্টিসিব্বনং. গুণকং নাম মুদিঙ্গসণ্ঠানেন সিব্বনং. এৰং সিব্বিতা হি অন্তো থিরা হোন্তীতি ৰুচ্চতি. পৰনন্তোতি পাসন্তো ৰুচ্চতি. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. চূল়ৰগ্গ ২৭৭-২৭৮) পন ‘‘মুদ্দিককাযবন্ধনং নাম চতুরস্সং অকত্ৰা সজ্জিতং. পামঙ্গদসা চতুরস্সা. মুদিঙ্গসণ্ঠানেনাতি সঙ্ঘাটিযা মুদিঙ্গসিব্বনাকারেন ৰরকসীসাকারেন. পৰনন্তোতি পাসন্তো, ‘দসামূল’ন্তি চ লিখিতং. অকাযবন্ধনেন সঞ্চিচ্চ ৰা অসঞ্চিচ্চ ৰা গামপ্পৰেসনে আপত্তি. সরিতট্ঠানতো বন্ধিত্ৰা পৰিসিতব্বং, নিৰত্তিতব্বং ৰাতি লিখিত’’ন্তি ৰুত্তং.

নিৰাসনপারুপনকথা

৪২. নিৰাসনপারুপনকথাযং হত্থিসোণ্ডাদিৰসেন গিহিনিৰত্থং ন নিৰাসেতব্বন্তি এত্থ হত্থিসোণ্ডকং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ২৮০; কঙ্খা. অট্ঠ. পরিমণ্ডলসিক্খাপদৰণ্ণনা) নাম নাভিমূলতো হত্থিসোণ্ডসণ্ঠানং ওলম্বকং কত্ৰা নিৰত্থং চোল়িকইত্থীনং নিৰাসনং ৰিয. মচ্ছৰাল়কং নাম একতো দসন্তং একতো পাসন্তং ওলম্বিত্ৰা নিৰত্থং. চতুকণ্ণকং নাম উপরিতো দ্ৰে, হেট্ঠতো দ্ৰেতি এৰং চত্তারো কণ্ণে দস্সেত্ৰা নিৰত্থং. তালৰণ্টকং নাম তালৰণ্টাকারেন সাটকং ওলম্বিত্ৰা নিৰাসনং. সতৰলিকং নাম দীঘসাটকং অনেকক্খত্তুং ওভুজিত্ৰা ওৰট্টিকং করোন্তেন নিৰত্থং, ৰামদক্খিণপস্সেসু ৰা নিরন্তরং ৰলিযো দস্সেত্ৰা নিৰত্থং. সচে পন জাণুতো পট্ঠায একং ৰা দ্ৰে ৰা ৰলিযো পঞ্ঞাযন্তি, ৰট্টতি. সংৰেল্লিযং নিৰাসেন্তীতি মল্লকম্মকারাদযো ৰিয কচ্ছং বন্ধিত্ৰা নিৰাসেন্তি, এৰং নিৰাসেতুং গিলানস্সপি মগ্গপ্পটিপন্নস্সপি ন ৰট্টতি. সেতপটপারুতাদিৰসেন ন গিহিপারুতং পারুপিতব্বন্তি এত্থ যং কিঞ্চি সেতপটপারুতং পরিব্বাজকপারুতং একসাটকপারুতং সোণ্ডপারুতং অন্তেপুরিকপারুতং মহাজেট্ঠকপারুতং কুটিপৰেসকপারুতং ব্রাহ্মণপারুতং পাল়িকারকপারুতন্তি এৰমাদি পরিমণ্ডললক্খণতো অঞ্ঞথা পারুতং সব্বমেতং গিহিপারুতং নাম, তস্মা যথা সেতপটা অড্ঢপালকনিগণ্ঠা পারুপন্তি, যথা চ একচ্চে পরিব্বাজকা উরং ৰিৰরিত্ৰা দ্ৰীসু অংসকূটেসু পাৰুরণং ঠপেন্তি, যথা চ একসাটকা মনুস্সা নিৰত্থসাটকস্স একেন অন্তেন পিট্ঠিং পারুপিত্ৰা উভো কণ্ণে উভোসু অংসকূটেসু ঠপেন্তি, যথা চ সুরাসোণ্ডাদযো সাটকেন গীৰং পরিক্খিপিত্ৰা উভো অন্তে উরে ৰা ওলম্বেন্তি, পিট্ঠিযং ৰা খিপেন্তি, যথা চ অন্তেপুরিকাযো অক্খিতারকমত্তং দস্সেত্ৰা ওগুণ্ঠিকং পারুপন্তি, যথা চ মহাজেট্ঠা দীঘসাটকং নিৰাসেত্ৰা তস্সেৰ একেন অন্তেন সকলসরীরং পারুপন্তি, যথা চ কস্সকা খেত্তকুটিং পৰিসন্তা সাটকং পলিৰেঠেত্ৰা উপকচ্ছকে পক্খিপিত্ৰা তস্সেৰ একেন অন্তেন সরীরং পারুপন্তি, যথা চ ব্রাহ্মণা উভিন্নং উপকচ্ছকানং অন্তরে সাটকং পৰেসেত্ৰা অংসকূটেসু পারুপন্তি, যথা চ পাল়িকারকো ভিক্খু একংসপারুপনেন পারুতং ৰামবাহুং ৰিৰরিত্ৰা চীৰরং অংসকূটে আরোপেতি. এৰং অপারুপিত্ৰা সব্বেপি এতে অঞ্ঞে চ এৰরূপে পারুপনদোসে ৰজ্জেত্ৰা নিব্বিকারং পরিমণ্ডলং পারুপিতব্বং. তথা অপারুপিত্ৰা আরামে ৰা অন্তরঘরে ৰা অনাদরেন যং কিঞ্চি ৰিকারং করোন্তস্স দুক্কটং.

কাজকথা

৪৩. কাজকথাযং মুণ্ডৰেঠীতি যথা রঞ্ঞো কুহিঞ্চি গচ্ছন্তো পরিক্খারভণ্ডগ্গহণমনুস্সাতি অধিপ্পাযো. উভতোকাজন্তি একস্মিংযেৰ কাজে পুরতো চ পচ্ছতো চ উভোসু ভাগেসু লগ্গেত্ৰা ৰহিতব্বভারং. একতোকাজন্তি একতো পচ্ছতোযেৰ লগ্গেত্ৰা ৰহিতব্বভারং. অন্তরাকাজন্তি মজ্ঝে লগ্গেত্ৰা দ্ৰীহি ৰহিতব্বভারং. সীসভারাদযো সীসাদীহি ৰহিতব্বভারাদযো এৰ. ওলম্বকন্তি হত্থেন ওলম্বিত্ৰা ৰহিতব্বভারং. এতেসু উভতোকাজমেৰ ন ৰট্টতি, সেসা ৰট্টন্তি.

দন্তকট্ঠকথা

৪৪. দন্তকট্ঠকথাযং দন্তকট্ঠস্স অখাদনে পঞ্চ দোসে, খাদনে পঞ্চানিসংসে চ দস্সেত্ৰা ভগৰতা ভিক্খূনং দন্তকট্ঠং অনুঞ্ঞাতং. তত্থ পঞ্চ দোসা নাম অচক্খুস্সং, মুখং দুগ্গন্ধং, রসহরণিযো ন ৰিসুজ্ঝন্তি, পিত্তং সেম্হং ভত্তং পরিযোনন্ধতি, ভত্তমস্স নচ্ছাদেতীতি. তত্থ অচক্খুস্সন্তি চক্খূনং হিতং ন হোতি, পরিহানিং জনেতি. নচ্ছাদেতীতি ন রুচ্চতি. পঞ্চানিসংসা ৰুত্তপটিপক্খতো ৰেদিতব্বা. ততো দীঘদন্তকট্ঠখাদনে চ অতিমদাহকদন্তকট্ঠখাদনে চ দুক্কটং পঞ্ঞপেত্ৰা অট্ঠঙ্গুলপরমং চতুরঙ্গুলপচ্ছিমং দন্তকট্ঠং অনুঞ্ঞাতং. তত্থ অট্ঠঙ্গুলং পরমং এতস্স দন্তকট্ঠস্সাতি অট্ঠঙ্গুলপরমং. চতুরঙ্গুলং পচ্ছিমং পমাণং এতস্স দন্তকট্ঠস্সাতি চতুরঙ্গুলপচ্ছিমং. অতিমদাহকন্তি অতিখুদ্দকং. অট্ঠঙ্গুলং মহাদন্তকট্ঠং নাম, চতুরঙ্গুলং খুদ্দকদন্তকট্ঠং নাম, পঞ্চছসত্তঙ্গুলং মজ্ঝিমদন্তকট্ঠং নাম. তেন ৰুত্তং ‘‘দুৰিধেন উদকেন তিৰিধেন দন্তকট্ঠেনা’’তি. ‘‘অট্ঠঙ্গুলপরমন্তি মনুস্সানং পমাণঙ্গুলেন অট্ঠঙ্গুলপরম’’ন্তি অট্ঠকথায (চূল়ৰ. অট্ঠ. ২৮২) মাহ.

এত্থ চ পমাণঙ্গুলেনাতি ইদং পকতিঅঙ্গুলেনাতি গহেত্ৰা মনুস্সানং পকতিঅঙ্গুলেন অট্ঠঙ্গুলতো অধিকপ্পমাণং দন্তকট্ঠং ন ৰট্টতীতি ৰদন্তি. তত্তকমেৰ চ কত্ৰা খাদন্তি. অট্ঠকথাযং পন ‘‘মনুস্সানং পমাণঙ্গুলেন’’ ইচ্চেৰ ৰুত্তং, ন ‘‘পকতিঅঙ্গুলেনা’’তি. তস্মা যং ৰড্ঢকিহত্থতো অঙ্গুলং পমাণং কত্ৰা মনুস্সা গেহাদীনি মিনন্তি, তেন মনুস্সানং পমাণঙ্গুলভূতেন ৰড্ঢকিঅঙ্গুলেন অট্ঠঙ্গুলপরমন্তি অত্থো গহেতব্বো. ৰুত্তঞ্হি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. চূল়ৰগ্গ ৩.২৮০-২৮২) ‘‘পমাণঙ্গুলেনাতি ৰড্ঢকিঅঙ্গুলং সন্ধায ৰুত্ত’’ন্তি. ৰিমতিৰিনোদনিযঞ্চ (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.২৮২) ‘‘পমাণঙ্গুলেনাতি ৰড্ঢকিঅঙ্গুলেন, কেচি পন ‘পকতিঅঙ্গুলেনা’তি ৰদন্তি, তং চতুরঙ্গুলপচ্ছিমৰচনেন সমেতি. ন হি পকতিঅঙ্গুলেন চতুরঙ্গুলপ্পমাণং দন্তকট্ঠং কণ্ঠে অৰিলগ্গং খাদিতুং সক্কা’’তি.

রুক্খরোহনকথা

৪৫. রুক্খারোহনকথাযং পুরিসো পমাণো যস্স রুক্খস্সাতি পোরিসো, উদ্ধং উক্খিপিতহত্থেন সদ্ধিং মনুস্সকাযপ্পমাণো পঞ্চহত্থমত্তউচ্চো রুক্খপদেসো, তং পোরিসং রুক্খং, অৰযৰে সমুদাযৰোহারো যথা ‘‘সমুদ্দো দিট্ঠো’’তি, আভুসো পদন্তি গচ্ছন্তি পৰত্তন্তীতি আপদা, পরিস্সযা. যাৰ অত্থো অত্থি এতস্মিং রুক্খেতি যাৰদত্থো, রুক্খো, অত্থ-সদ্দো পযোজনৰাচকো. যাৰ তস্মিং রুক্খে ভিক্খুস্স অত্থো পযোজনং অত্থি, তাৰ অভিরুহিতব্বোতি অধিপ্পাযো. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

ছন্দারোপনকথা

৪৬. ছন্দারোপনকথাযং ছন্দসোতি সক্কটভাসায. ন আরোপেতব্বন্তি ৰাচনামগ্গং ন আরোপেতব্বং. সকায নিরুত্তিযাতি মাগধভাসায. তত্থ সন্তেহি কতাতি সক্কটা, অট্ঠকৰামকাদীহি সমিতপাপেহি ইসীহি কতাতি অত্থো. অথ ৰা সক্করিতব্বা পূজিতব্বাতি সক্কটা মনুস্সানং হিতসুখাৰহনতো, তদত্থিকেহি মনুস্সেহি পূজিতব্বাতি অত্থো. ভাসীযতেতি ভাসা, সক্কটা চ সা ভাসা চাতি সক্কটভাসা. ৰেদত্তযগতা নিরুত্তি, সস্স এসাতি সকা, ভগৰতো ৰচনন্ত্যত্থো. মগধে জাতা মাগধিকা, আদিকপ্পকালে মগধরট্ঠে জাতাতি অত্থো. উচ্চতেতি উত্তি, নীহরিত্ৰা উত্তি নিরুত্তি, পিটকত্তযতো নীহরিত্ৰা কথীযতেত্যত্থো. ৰুত্তঞ্হেতং পোরাণেহি –

‘‘সা মাগধী মূলভাসা;

নরা যাযাদিকপ্পিকা;

ব্রহ্মানো চাস্সুতালাপা;

সম্বুদ্ধা চাপি ভাসরে’’তি.

সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

লোকাযতকথা

৪৭. লোকাযতকথাযং লোকিযন্তি পতিট্ঠহন্তি পুঞ্ঞাপুঞ্ঞানি তব্বিপাকো চাতি লোকো, সত্তলোকো. আভুসো যতন্তি ৰীরিযং করোন্তি এত্থাতি আযতং, লোকস্স আযতং লোকাযতং, সত্তানং ভুসো ৰীরিযকরণট্ঠানন্ত্যত্থো. কিং তং? তিত্থিযসত্থং. সব্বং উচ্ছিট্ঠং, কস্মা? সকুণাদীহি পরিভুত্তপুব্বত্তা. সব্বং অনুচ্ছিট্ঠং ইমস্স অৰসেসভোজনস্স কেনচি অপরিভুত্তপুব্বত্তা. সেতো কাকো অট্ঠিস্স সেতত্তা, কাল়ো বকো পাদস্স কাল়ত্তাতি. নত্থি অত্থো এত্থাতি নিরত্থকং, নিরত্থকমেৰ কারণং নিরত্থককারণং. তেন পটিসংযুত্তং নিরত্থককারণপটিসংযুত্তং. তরন্তি এত্থাতি তিত্থং, পট্টনং. তিত্থং ৰিযাতি তিত্থং, লদ্ধি, তং এতেসং অত্থীতি তিত্থিযা, ৰিপরীতদস্সনা. সাসন্তি অত্তনো সাৰকে এত্থাতি সত্থং, তিত্থিযানং সত্থং তিত্থিযসত্থং. ন তিরচ্ছানৰিজ্জা পরিযাপুণিতব্বাতি এত্থ তিরচ্ছানৰিজ্জা নাম যা কাচি বাহিরকা অনত্থসঞ্হিতা. ন পরিযাপুণিতব্বাতি অত্তনা ন পরিযাপুণিতব্বা. ন ৰাচেতব্বাতি পরেসং ন ৰাচেতব্বা. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

খিপিতকথা

৪৮. খিপিতকথাযং খিপীযিত্থাতি খিপিতো. খিপি অব্যত্তসদ্দেতি ধাতু. ভাৰেনভাৰলক্খণত্তা তস্মিং খিপিতেতি ৰিভত্যন্তং. ‘‘যস্মিং কিস্মিঞ্চি পুগ্গলে’’তি লক্খণৰন্তকত্তা অজ্ঝাহরিতব্বো. জীৰাতি জীৰ পাণধারণেতি ধাতু, ৰিভত্তিলোপো. যস্মিং কিস্মিঞ্চি পুগ্গলে খিপিতে ভিক্খুনা ‘‘জীৰা’’তি ৰচনং ন ৰত্তব্বং, ভিক্খুস্মিং খিপিতে গিহিনা ‘‘জীৰথ ভন্তে’’তি ৰুচ্চমানে সতি ‘‘চিরং জীৰা’’তি ভিক্খুনা ৰত্তুং ৰট্টতীতি যোজনা. ‘‘ৰুচ্চমানে’’তি এত্থ পন লক্খণস্স কম্মৰাচকত্তা তেন সমানাধিকরণং কম্মভূতং ‘‘ভিক্খুস্মি’’ন্তি লক্খণৰন্তকম্মং অজ্ঝাহরিতব্বং যথা কিং ‘‘গোসু দুয্হমানাসু পুরিসো আগতো’’তি. অপরে পন আচরিযা ঈদিসেসু ঠানেসু ‘‘সন্তেসূ’’তি পদং অজ্ঝাহরিত্ৰা ইদমেৰ লক্খণপদং, ‘‘গোসু দুয্হমানাসূ’’তি পদদ্ৰযং পন ‘‘সন্তেসূ’’তি এত্থ পকতিৰিকতিৰসেন কত্তা এৰাতি ৰদন্তি, ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বং.

লসুণকথা

৪৯. লসুণকথাযং ‘‘লসুণং নাম মাগধক’’ন্তি (পাচি. ৭৯৫) পাল়িযং আগতং. অট্ঠকথাযং (পাচি. অট্ঠ. ৭৯৫) পন ‘‘মাগধকন্তি মগধেসু জাতং. মগধরট্ঠে জাতলসুণমেৰ হি ইধ লসুণন্তি অধিপ্পেতং, তম্পি ভণ্ডিকলসুণমেৰ, ন একদ্ৰিতিমিঞ্জকং. কুরুন্দিযং পন ‘জাতিদেসং অৰত্ৰা ‘মাগধকং নাম ভণ্ডিকলসুণ’ন্তি ৰুত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. সচে দ্ৰে তযো ভণ্ডিকে একতোযেৰ সঙ্খরিত্ৰা অজ্ঝোহরতি, একং পাচিত্তিযং. ভিন্দিত্ৰা একেকং মিঞ্জং খাদন্তিযা পন পযোগগণনায পাচিত্তিযানি, ইদং ভিক্খুনীনং ৰসেন পাচিত্তিযং, ভিক্খুস্স পন দুক্কটং.

পলণ্ডুকাদীনং ৰণ্ণেন ৰা মিঞ্জায ৰা নানত্তং ৰেদিতব্বং. ৰণ্ণেন তাৰ পলণ্ডুকো নাম পণ্ডুৰণ্ণো হোতি. ভঞ্জনকো লোহিতৰণ্ণো, হরিতকো হরিতৰণ্ণো, মিঞ্জায পন পলণ্ডুকস্স একা মিঞ্জা হোতি, ভঞ্জনকস্স দ্ৰে, হরিতকস্স তিস্সো, চাপলসুণো অমিঞ্জকো. অঙ্কুরমত্তমেৰ হি তস্স হোতি. মহাপচ্চরিযাদীসু পন ‘‘পলণ্ডুকস্স তীণি মিঞ্জানি, ভঞ্জনকস্স দ্ৰে, হরিতকস্স এক’’ন্তি ৰুত্তং. এতে পলণ্ডুকাদযো সভাৰেনেৰ ৰট্টন্তি, সূপসম্পাকাদীসু পন মাগধকম্পি ৰট্টতি. তঞ্হি পচ্চমানেসু মুগ্গসূপাদীসু ৰা মচ্ছমংসৰিকতিযা ৰা তেলাদীসু ৰা বদরসাল়ৰাদীসু ৰা অম্বিলপাকাদীসু ৰা উত্তরিভঙ্গে ৰা যত্থ কত্থচি অন্তমসো যাগুপত্তেপি পক্খিপিতুং ৰট্টতীতি ৰুত্তং. ‘‘সভাৰেনেৰাতি সূপসম্পাকাদিং ৰিনাৰ. বদরসাল়ৰং নাম বদরফলানি সুক্খাপেত্ৰা চুণ্ণেত্ৰা কত্তব্বা খাদনীযৰিকতী’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. পাচিত্তিয ৩.৭৯৩-৭৯৭) ৰুত্তং.

নঅক্কমিতব্বাদিকথা

৫০. নঅক্কমিতব্বাদিকথাযং ‘‘পরিভণ্ডকতভূমি নাম সণ্হমত্তিকাহি কতা কাল়ৰণ্ণাদিভূমি. সেনাসনং মঞ্চপীঠাদিকাযেৰ. তথেৰ ৰল়ঞ্জেতুং ৰট্টতীতি অঞ্ঞেহি আৰাসিকেহি ভিক্খূহি পরিভুত্তনীহারেন পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি. ‘নেৰাসিকা পকতিযা অনত্থতায ভূমিযা ঠপেন্তি চে, তেসম্পি অনাপত্তিযেৰা’তি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. ‘দ্ৰারম্পী’তিআদিনা ৰুত্তদ্ৰারৰাতপানাদযো অপরিকম্মকতাপি ন অপস্সযিতব্বা. লোমেসূতি লোমেসু ফুসন্তেসূ’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. চূল়ৰগ্গ ৩.৩২৪) ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযম্পি (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.৩২৪) ‘‘পরিভণ্ডকতভূমি ৰাতি কাল়ৰণ্ণাদিকতসণ্হভূমি ৰা. সেনাসনং ৰাতি মঞ্চপীঠাদি ৰা. তথেৰ ৰল়ঞ্জেতুং ৰট্টতীতি ইমিনা নেৰাসিকেহি ধোতপাদাদীহি ৰল়ঞ্জনট্ঠানে সঞ্চিচ্চ অধোতপাদাদীহি ৰল়ঞ্জন্তস্সেৰ আপত্তি পঞ্ঞত্তাতি দস্সেতি, ‘দ্ৰারম্পী’তিআদিনা সামঞ্ঞতো ৰুত্তত্তা দ্ৰারৰাতপানাদযো অপরিকম্মকতাপি ন অপস্সযিতব্বা. অজানিত্ৰা অপস্সযন্তস্সপি ইধ লোমগণনায আপত্তী’’তি ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. চূল়ৰগ্গ ৩২৩-৩২৪) ‘‘নেৰাসিকা পকতিযা অনত্থতায ভূমিযা ঠপেন্তি চে, তেসম্পি অনাপত্তিযেৰাতি লিখিতং, দ্ৰারৰাতপানাদযো অপরিকম্মকতাপি ন অপস্সযিতব্বাতি লিখিত’’ন্তি ৰুত্তং.

অৰন্দিযৰন্দিযকথা

৫১. অৰন্দিযৰন্দিযকথাযং ইধ পকরণাচরিযেন সেনাসনক্খন্ধকপাল়িৰসেন দস অৰন্দিযা, তযো ৰন্দিযা চ ৰুত্তা, অট্ঠকথাটীকাসু চ ন কিঞ্চি ৰুত্তা, তস্মা ইধ আগতনযেনেৰ অত্থো দট্ঠব্বো. পরিৰারপাল়িযং (পরি. ৪৬৭ আদযো) পন উপালিপঞ্চকে পঞ্চপঞ্চকৰসেন পঞ্চৰীসতি অৰন্দিযা, পঞ্চ ৰন্দিযা চ ৰুত্তা. কথং? ‘‘কতি নু খো, ভন্তে, অৰন্দিযাতি? পঞ্চিমে, উপালি, অৰন্দিযা. কতমে পঞ্চ? অন্তরঘরং পৰিট্ঠো অৰন্দিযো, রচ্ছগতো অৰন্দিযো, ওতমসিকো অৰন্দিযো, অসমন্নাহরন্তো অৰন্দিযো, সুত্তো অৰন্দিযো. ইমে খো, উপালি, পঞ্চ অৰন্দিযা. অপরেপি, উপালি, পঞ্চ অৰন্দিযা. কতমে পঞ্চ? যাগুপানে অৰন্দিযো, ভত্তগ্গে অৰন্দিযো, একাৰত্তো অৰন্দিযো, অঞ্ঞৰিহিতো অৰন্দিযো, নগ্গো অৰন্দিযো. ইমে খো, উপালি, পঞ্চ অৰন্দিযা. অপরেপি, উপালি, পঞ্চ অৰন্দিযা. কতমে পঞ্চ? খাদন্তো অৰন্দিযো, ভুঞ্জন্তো অৰন্দিযো, উচ্চারং করোন্তো অৰন্দিযো, পস্সাৰং করোন্তো অৰন্দিযো, উক্খিত্তকো অৰন্দিযো. ইমে খো, উপালি, পঞ্চ অৰন্দিযা. অপরেপি, উপালি, পঞ্চ অৰন্দিযা. কতমে পঞ্চ? পুরেউপসম্পন্নেন পচ্ছাউপসম্পন্নো অৰন্দিযো, অনুপসম্পন্নো অৰন্দিযো, নানাসংৰাসকো ৰুড্ঢতরো অধম্মৰাদী অৰন্দিযো, মাতুগামো অৰন্দিযো, পণ্ডকো অৰন্দিযো. ইমে খো, উপালি, পঞ্চ অৰন্দিযা. অপরেপি, উপালি, পঞ্চ অৰন্দিযা. কতমে পঞ্চ? পারিৰাসিকো অৰন্দিযো, মূলাযপটিকস্সনারহো অৰন্দিযো, মানত্তারহো অৰন্দিযো, মানত্তচারিকো অৰন্দিযো, অব্ভানারহো অৰন্দিযো. ইমে খো, উপালি, পঞ্চ অৰন্দিযা’’তি.

‘‘কতি নু খো, ভন্তে, ৰন্দিযাতি? পঞ্চিমে, উপালি, ৰন্দিযা. কতমে পঞ্চ? পচ্ছাউপসম্পন্নেন পুরেউপসম্পন্নো ৰন্দিযো, নানাসংৰাসকো ৰুড্ঢতরো ধম্মৰাদী ৰন্দিযো, আচরিযো ৰন্দিযো, উপজ্ঝাযো ৰন্দিযো, সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰন্দিযো. ইমে খো, উপালি, পঞ্চ ৰন্দিযা’’তি.

অট্ঠকথাযঞ্চ (পরি. অট্ঠ. ৪৬৭) ‘‘ওতমসিতোতি অন্ধকারগতো. তঞ্হি ৰন্দন্তস্স মঞ্চপাদাদীসুপি নলাটং পটিহঞ্ঞেয্য. অসমন্নাহরন্তোতি কিচ্চপ্পসুতত্তা ৰন্দনং অসমন্নাহরন্তো. সুত্তোতি নিদ্দং ওক্কন্তো. একাৰত্তোতি একতো আৰত্তো সপত্তপক্খে ঠিতো ৰেরী ৰিসভাগপুগ্গলো ৰুচ্চতি, অযং অৰন্দিযো. অযঞ্হি ৰন্দিযমানো পাদেনপি পহরেয্য. অঞ্ঞৰিহিতোতি অঞ্ঞং চিন্তযমানো. খাদন্তোতি পিট্ঠখজ্জকাদীনি খাদন্তো. উচ্চারঞ্চ পস্সাৰঞ্চ করোন্তো অনোকাসগতত্তা অৰন্দিযো. উক্খিত্তকোতি তিৰিধেনপি উক্খেপনীযকম্মেন উক্খিত্তকো অৰন্দিযো, তজ্জনীযাদিকম্মকতা পন চত্তারো ৰন্দিতব্বা, উপোসথপৰারণাপি তেহি সদ্ধিং লব্ভন্তি. আদিতো পট্ঠায চ ৰুত্তেসু অৰন্দিযেসু নগ্গঞ্চ উক্খিত্তকঞ্চ ৰন্দন্তস্সেৰ হোতি আপত্তি, ইতরেসং পন অসারুপ্পট্ঠেন চ অন্তরা ৰুত্তকারণেন চ ৰন্দনা পটিক্খিত্তা. ইতো পরং পচ্ছাউপসম্পন্নাদযো দসপি আপত্তিৰত্থুভাৰেনেৰ অৰন্দিযা. তে ৰন্দন্তস্স হি নিযমেনেৰ আপত্তি. ইতি ইমেসু পঞ্চসু পঞ্চকেসু তেরস জনে ৰন্দন্তস্স অনাপত্তি, দ্ৰাদসন্নং ৰন্দনায আপত্তি. আচরিযো ৰন্দিযোতি পব্বজ্জাচরিযো উপসম্পদাচরিযো নিস্সযাচরিযো উদ্দেসাচরিযো ওৰাদাচরিযোতি অযং পঞ্চৰিধোপি আচরিযো ৰন্দিযো’’তি আগতো.

‘‘অন্তরা ৰুত্তকারণেনাতি তঞ্হি ৰন্দন্তস্স মঞ্চপাদাদীসু নলাটং পটিহঞ্ঞেয্যাতিআদিনা ৰুত্তকারণেনা’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. পরিৰার ৩.৪৬৭) ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টি. পরিৰার ২.৪৬৭) পন ‘‘মঞ্চপাদাদীসুপি নলাটং পটিহঞ্ঞেয্যাতি অন্ধকারে চম্মখণ্ডং পঞ্ঞপেত্ৰা ৰন্দিতুং ওনমন্তস্স নলাটং ৰা অক্খি ৰা মঞ্চাদীসু পটিহঞ্ঞতি. এতেন ৰন্দতোপি আপত্তিঅভাৰং ৰত্ৰা ৰন্দনায সব্বথা পটিক্খেপাভাৰঞ্চ দীপেতি. এৰং সব্বত্থ সুত্তন্তরেহি অপ্পটিক্খিত্তেসু. নগ্গাদীসু পন ৰন্দিতুং ন ৰট্টতীতি. একতো আৰত্তোতি একস্মিং দোসাগতিপক্খে পরিৰত্তো, পৰিট্ঠোতি অত্থো. তেনাহ ‘সপত্তপক্খে ঠিতো’তি. ৰন্দিযমানোতি ওনমিত্ৰা ৰন্দিযমানো. ৰন্দিতব্বেসু উদ্দেসাচরিযো নিস্সযাচরিযো চ যস্মা নৰকাপি হোন্তি, তস্মা ‘তে ৰুড্ঢা এৰ ৰন্দিযা’তি ৰন্দিতব্বা’’তি আগতং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. পরিৰার ৪৬৭) ‘‘একাৰত্তোতিপি পঠন্তি, তস্স কুদ্ধো কোধাভিভূতোতি কির অত্থো. একৰত্থোতিপি কেচি, উত্তরাসঙ্গং অপনেত্ৰা ঠিতোতি কির অত্থো. তং সব্বং অট্ঠকথাযং উদ্ধটপাল়িযা ৰিরুজ্ঝতি. একাৰত্তোতি হি উদ্ধটং, তস্মা ন গহেতব্বং. অন্তরা ৰুত্তকারণেনাতি কিচ্চপ্পসুতত্তা অসমন্নাহরন্তো ‘নলাটং পটিহঞ্ঞেয্যা’তিআদিৰুত্তকারণেনা’’তি আগতং.

দুতিযগাথাসঙ্গণিকট্ঠকথাযং (পরি. অট্ঠ. ৪৭৭) ‘‘দস পুগ্গলা নাভিৰাদেতব্বাতি সেনাসনক্খন্ধকে ৰুত্তা দস জনা. অঞ্জলিসামীচেন চাতি সামীচিকম্মেন সদ্ধিং অঞ্জলি চ তেসং ন কাতব্বো. নেৰ পানীযপুচ্ছনতালৰণ্টগ্গহণাদি খন্ধকৰত্তং তেসং দস্সেতব্বং, ন অঞ্জলি পগ্গণ্হিতব্বোতি অত্থো. দসন্নং দুক্কটন্তি তেসংযেৰ দসন্নং এৰং করোন্তস্স দুক্কটং হোতী’’তি আগতং, তস্মা অঞ্জলিকম্মমত্তম্পি নেসং ন কত্তব্বন্তি.

‘‘নৰকতরেন, ভন্তে, ভিক্খুনা ৰুড্ঢতরস্স ভিক্খুনো পাদে ৰন্দন্তেন কতি ধম্মে অজ্ঝত্তং উপট্ঠাপেত্ৰা পাদা ৰন্দিতব্বাতি? নৰকতরেনুপালি, ভিক্খুনা ৰুড্ঢতরস্স ভিক্খুনো পাদে ৰন্দন্তেন পঞ্চ ধম্মে অজ্ঝত্তং উপট্ঠাপেত্ৰা পাদা ৰন্দিতব্বা. কতমে পঞ্চ? নৰকতরেনুপালি, ভিক্খুনা ৰুড্ঢতরস্স ভিক্খুনো পাদে ৰন্দন্তেন একংসং উত্তরাসঙ্গং কত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা উভোহি পাণিতলেহি পাদানি পরিসম্বাহন্তেন পেমঞ্চ গারৰঞ্চ উপট্ঠাপেত্ৰা পাদা ৰন্দিতব্বা. নৰকতরেনুপালি, ভিক্খুনা ৰুড্ঢতরস্স ভিক্খুনো পাদে ৰন্দন্তেন ইমে পঞ্চ ধম্মে অজ্ঝত্তং উপট্ঠাপেত্ৰা পাদা ৰন্দিতব্বা’’তি (পরি. ৪৬৯) ইমস্মিং ঠানে সম্মাসম্বুদ্ধেন আযস্মতো উপালিস্স ৰন্দনানযোৰ আচিক্খিতো.

পঞ্চপতিট্ঠিতেন ৰন্দিত্ৰাতি এত্থ পঞ্চসরূপঞ্চ কথিতং. কথং? ৰুড্ঢতরস্স পাদে ৰন্দন্তেন উভো অংসে ৰিৰরিত্ৰা ৰন্দিতব্বা, ন চ উভো অংসে পারুপিত্ৰা ৰন্দিতব্বা, অথ খো একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা ৰন্দিতব্বাতি. এতেন সঙ্ঘাটি পন একংসং কতাপি অকতাপি নত্থি দোসোতি পকাসিতো হোতি. ‘‘দসনখসমোধানসমুজ্জলং করপুটসঙ্খাতং অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰাৰ ৰন্দিতব্বা, ন হত্থতলপকাসনমত্তেন ৰা ন হত্থমুট্ঠিপকাসনাদিনা ৰা ৰন্দিতব্বা’’তি চ ‘‘ন একেন হত্থেন চীৰরকণ্ণছুপনাদিমত্তেন ৰন্দিতব্বা, অথ খো উভোহি পাণিতলেহি পাদানি পরিসম্বাহন্তেন ৰন্দিতব্বা’’তি চ ‘‘এৰং ৰন্দন্তেহি ন দুট্ঠচিত্তঞ্চ অনাদরঞ্চ উপট্ঠাপেত্ৰা ৰন্দিতব্বা, অথ খো পেমঞ্চ গারৰঞ্চ উপট্ঠাপেত্ৰা পাদা ৰন্দিতব্বা’’তি চ এৰং ৰন্দনানযো আচিক্খিতো হোতি.

কথং পঞ্চপতিট্ঠিতসরূপং কথিতং? ইধ একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰাতি একং, অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰাতি একং, উভোহি পাণিতলেহি পাদানি পরিসম্বাহন্তেনাতি একং, পেমঞ্চ উপট্ঠাপেত্ৰাতি একং, গারৰঞ্চ উপট্ঠাপেত্ৰাতি একং, এৰং পঞ্চপতিট্ঠিতসরূপং কথিতং হোতি. তেনাহ ‘‘পঞ্চ ধম্মে অজ্ঝত্তং উপট্ঠাপেত্ৰা পাদা ৰন্দিতব্বা’’তি. এৰং সকললোকস্স হিতসুখকারকেন ধম্মস্সামিনা কাযপণামমনোপণামৰসেন মহতো হিতসুখস্স পৰত্তনত্থং আযস্মতো উপালিত্থেরস্স আচিক্খিতেন ৰন্দনানযেন ৰন্দিতুং ৰট্টতি.

ইদানি পন আচরিযা অভিনৰআগতানং দহরানঞ্চ সামণেরানঞ্চ ৰন্দনানযং সিক্খন্তা ন ইমং আহচ্চভাসিতং পাল়িং গহেত্ৰা সিক্খন্তি, অথ খো পৰেণীআগতনযংযেৰ গহেত্ৰা সিক্খন্তি. কথং? যদি ঠত্ৰা ৰন্দথ, দ্ৰে পাদতলানি সমং ভূমিযং পতিট্ঠাপেত্ৰা দ্ৰে হত্থতলানি সমং ফুসাপেত্ৰা নলাটে পতিট্ঠাপেত্ৰা ৰন্দিতব্বাভিমুখং ওনমিত্ৰা ৰন্দথাতি, অযং নযো ‘‘এৰং মহাসত্তো সুৰণ্ণকদলি ৰিয বারাণসিনগরাভিমুখং ওনমিত্ৰা মাতাপিতরো ৰন্দিত্ৰা’’তি ইমং জাতকট্ঠকথাৰচনঞ্চ ‘‘দসনখসমোধানসমুজ্জলং অঞ্জলিং পগ্গয্হ সিরস্মিং পতিট্ঠাপেত্ৰা’’তিআদিঅট্ঠকথাৰচনঞ্চ অনুলোমেতি. ইধ পন দ্ৰে পাদতলানি, দ্ৰে হত্থতলানি, নলাটঞ্চাতি পঞ্চসু পতিট্ঠিতানীতি সরূপং ৰদন্তি. যদি নিসীদিত্ৰা ৰন্দথ, পঠমং দ্ৰে পাদতলানি ভূমিযং সমং পতিট্ঠাপেত্ৰা দ্ৰে জাণুমণ্ডলানি সমং উস্সাপেত্ৰা দ্ৰে কপ্পরানি দ্ৰিন্নং জাণূনং উপরি সমং ঠপেত্ৰা দ্ৰে হত্থতলানি সমং ফুসিতানি কত্ৰা অঞ্জলিসঙ্খাতং করপুটং সিরসঙ্খাতে নলাটে পতিট্ঠাপেত্ৰা ৰন্দথ. ততো ওনমিত্ৰা দ্ৰে জাণুমণ্ডলানি চ দ্ৰে কপ্পরানি চ ভূমিযং সমং পতিট্ঠাপেত্ৰা দ্ৰে হত্থতলানি পসারেত্ৰা সমং ভূমিযং ঠপেত্ৰা সীসং উভিন্নং হত্থপিট্ঠীনং উপরি কত্ৰা ভূমিযং পতিট্ঠাপেত্ৰা ৰন্দথাতি. এত্থ তু দ্ৰে পাদতলানি একং কত্ৰা, তথা দ্ৰে জাণুমণ্ডলানি একং, দ্ৰে কপ্পরানি একং, দ্ৰে হত্থতলানি একং, সীসং একং কত্ৰা পঞ্চপতিট্ঠিতসরূপং কথেন্তি. এস নযো পাল়িঅট্ঠকথাটীকাসু ন দিট্ঠো.

সমীপং গন্ত্ৰা পাদানং ৰন্দনকালে পন একচ্চে পঠমং অত্তনো সীসং হত্থেন পরামসিত্ৰা তেন হত্থদ্ৰযেন থেরানং জাণুমণ্ডলং চীৰরস্স উপরিযেৰ সম্বাহন্তি. একচ্চে পঠমং থেরানং জাণুমণ্ডলং সচীৰরংযেৰ পরামসিত্ৰা তেনেৰ হত্থদ্ৰযেন অত্তনো সীসং পরামসন্তি. একচ্চে ছুপনমত্তমেৰ করোন্তি. এসপি নযো ন কিস্মিঞ্চি দিট্ঠো. রামঞ্ঞদেসিযা পন ভিক্খূ এৰং সমীপং গন্ত্ৰা ৰন্দনকালে থেরানং পাদগ্গং অপস্সন্তাপি পরিযেসিত্ৰা চীৰরতো নীহরিত্ৰা পাদগ্গমেৰ পুনপ্পুনং হত্থেন সম্বাহিত্ৰা সীসেন পৰট্টেত্ৰা চুম্বিত্ৰা লেহিত্ৰা চিরপ্পৰাসাগতপিযমনাপউপজ্ঝাযং ৰা আচরিযং ৰা পস্সন্তা ৰিয কত্ৰা ৰন্দন্তি. তং কিরিযং পরিৰারপাল়িযং ‘‘উভোহি পাণিতলেহি পাদানি পরিসম্বাহন্তেন পেমঞ্চ গারৰঞ্চ উপট্ঠাপেত্ৰা পাদা ৰন্দিতব্বা’’তি আগতপাল়িযা সংসন্দতি ৰিয দিস্সতি. তেপি ন সব্বে পাল়িং পস্সন্তি, পৰেণীৰসেনেৰ করোন্তি, তস্মা সব্বেসং হিতত্থং পাল়িনযো অম্হেহি উদ্ধটো. পৰেণীআগতনযতো হি পাল়িনযো বলৰতরো, তস্মা ভগৰতো আণং গরুং করোন্তেহি সপ্পুরিসেহি পাল়িনযো সমাসেৰিতব্বোতি অম্হাকং খন্তি, ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বং.

আসন্দাদিকথা

৫৫. আসন্দাদিকথাযং চতুরস্সপীঠন্তি সমচতুরস্সং. অট্ঠঙ্গুলপাদং ৰট্টতীতি অট্ঠঙ্গুলপাদকমেৰ ৰট্টতি. পমাণাতিক্কন্তোপি ৰট্টতীতি সমচতুরস্সমেৰ সন্ধায ৰুত্তং. আযতচতুরস্সা পন সত্তঙ্গপঞ্চঙ্গাপি উচ্চপাদা ন ৰট্টন্তি. ৰেত্তেহেৰ চতুরস্সাদিআকারেন কতং ভদ্দপীঠন্তি আহ ‘‘ৰেত্তমযপীঠ’’ন্তি. দারুপট্টিকায উপরীতি অটনিআকারেন ঠিতদারুপটলস্স হেট্ঠা. উদ্ধং পাদং কত্ৰা পৰেসনকালঞ্হি সন্ধায ‘‘উপরী’’তি ৰুত্তং. এল়কস্স পচ্ছিমপাদদ্ৰযং ৰিয ৰঙ্কাকারেন ঠিতত্তা পনেতং ‘‘এল়কপাদপীঠ’’ন্তি (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.২৯৭) ৰুত্তং.

উচ্চাসযনমহাসযনকথা

৫৬. উচ্চাসযনমহাসযনকথাযং ‘‘ৰাল়রূপানীতি আহরিমানি ৰাল়রূপানি, ‘অকপ্পিযরূপাকুলো অকপ্পিযমঞ্চো পল্লঙ্কো’তি সারসমাসে ৰুত্তং. দীঘলোমকো মহাকোজৰোতি চতুরঙ্গুলাধিকলোমো কাল়কোজৰো. ‘চতুরঙ্গুলাধিকানি কির তস্স লোমানী’তি ৰচনতো চতুরঙ্গুলতো হেট্ঠা ৰট্টতীতি ৰদন্তি. ৰানচিত্রো উণ্ণামযত্থরণোতি ভিত্তিচ্ছেদাদিৰসেন ৰিচিত্রো উণ্ণামযত্থরণো. ঘনপুপ্ফকো উণ্ণামযত্থরণোতি উণ্ণামযলোহিতত্থরণো. পকতিতূলিকাতি রুক্খতূললতাতূলপোটকীতূলসঙ্খাতানং তিণ্ণং তূলানং অঞ্ঞতরপুণ্ণা তূলিকা. ‘উদ্দলোমীতি উভতোদসং উণ্ণামযত্থরণং. একন্তলোমীতি একতোদসং উণ্ণামযত্থরণ’ন্তি দীঘনিকাযট্ঠকথাযং ৰুত্তং. সারসমাসে পন ‘উদ্দলোমীতি একতোউগ্গতপুপ্ফং. একন্তলোমীতি উভতোউগ্গতপুপ্ফ’ন্তি ৰুত্তং. ‘কোসেয্যকট্টিস্সমযন্তি কোসেয্যকসটময’ন্তি আচরিযধম্মপালত্থেরেন ৰুত্তং. সুদ্ধকোসেয্যন্তি রতনপরিসিব্বনরহিতং. দীঘনিকাযট্ঠকথাযং পনেত্থ ‘ঠপেত্ৰা তূলিকং সব্বানেৰ গোনকাদীনি রতনপরিসিব্বিতানি ন ৰট্টন্তী’তি ৰুত্তং. তত্থ ‘ঠপেত্ৰা তূলিক’ন্তি এতেন রতনপরিসিব্বনরহিতাপি তূলিকা ন ৰট্টতীতি দীপেতি. ‘রতনপরিসিব্বিতানি ন ৰট্টন্তী’তি ইমিনা পন যানি রতনপরিসিব্বিতানি, তানি ভূমত্থরণৰসেন যথানুরূপং মঞ্চাদীসু চ উপনেতুং ৰট্টতীতি দীপিতন্তি ৰেদিতব্বং. এত্থ চ ৰিনযপরিযাযং পত্ৰা গরুকে ঠাতব্বত্তা ইধ ৰুত্তনযেনেৰেত্থ ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. সুত্তন্তিকদেসনায পন গহট্ঠানম্পি ৰসেন ৰুত্তত্তা তেসং সঙ্গণ্হনত্থং ‘ঠপেত্ৰা তূলিকং…পে… ৰট্টতী’তি ৰুত্তন্তি অপরে.

অজিনচম্মেহীতি অজিনমিগচম্মেহি. তানি কির চম্মানি সুখুমতরানি, তস্মা দুপট্টতিপট্টানি কত্ৰা সিব্বন্তি. তেন ৰুত্তং ‘অজিনপ্পৰেণী’তি. উত্তরং উপরিভাগং ছাদেতীতি উত্তরচ্ছদো, ৰিতানং, তঞ্চ লোহিতৰিতানং ইধাধিপ্পেতন্তি আহ ‘উপরিবদ্ধেন রত্তৰিতানেনা’তি, ‘রত্তৰিতানেসু চ কাসাৰং ৰট্টতি, কুসুম্ভাদিরত্তমেৰ ন ৰট্টতী’তি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. মহাউপধানন্তি পমাণাতিক্কন্তং উপধানং. এত্থ চ কিঞ্চাপি দীঘনিকাযট্ঠকথাযং ‘অলোহিতকানি দ্ৰেপি ৰট্টন্তিযেৰ, ততো উত্তরি লভিত্ৰা অঞ্ঞেসং দাতব্বানি. দাতুমসক্কোন্তো মঞ্চে তিরিযং অত্থরিত্ৰা উপরিপচ্চত্থরণং দত্ৰা নিপজ্জিতুম্পি লভতী’তি অৰিসেসেন ৰুত্তং, সেনাসনক্খন্ধকৰণ্ণনাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ২৯৭) পন ‘অগিলানস্স সীসূপধানঞ্চ পাদূপধানঞ্চাতি দ্ৰযমেৰ ৰট্টতি. গিলানস্স বিম্বোহনানি সন্থরিত্ৰা উপরি চ পচ্চত্থরণং দত্ৰা নিপজ্জিতুম্পি ৰট্টতী’তি ৰুত্তত্তা গিলানোযেৰ মঞ্চে তিরিযং অত্থরিত্ৰা নিপজ্জিতুং ৰট্টতীতি ৰেদিতব্বং. অভিনিস্সায নিসীদিতুন্তি অপস্সায নিসীদিতু’’ন্তি এত্তকো ৰিনিচ্ছযো সারত্থদীপনিযং আগতো.

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.২৫৪) – পন ৰাল়রূপানীতি আহরিমানি ৰাল়রূপানি. চতুরঙ্গুলাধিকানীতি উদ্দলোমীএকন্তলোমীহি ৰিসেসদস্সনং. চতুরঙ্গুলতো হি ঊনানি কির উদ্দলোমীআদীসু পৰিসন্তি. ৰানচিত্রো উণ্ণামযত্থরণোতি নানাৰণ্ণেহি উণ্ণামযসুত্তেহি ভিত্তিচ্ছেদাদিৰসেন ৰাযিত্ৰা কতচিত্তত্থরণো. ঘনপুপ্ফকোতি বহলরাগো. পকতিতূলিকাতি তূলপুণ্ণা ভিসি. ৰিকতিকাতি সীহরূপাদিৰসেন ৰানচিত্রাৰ গয্হতি. ‘‘উদ্দলোমীতি উভতোদসং উণ্ণামযত্থরণং. একন্তলোমীতি একন্তদসং উণ্ণামযত্থরণ’’ন্তি দীঘনিকাযট্ঠকথাযং ৰুত্তং. কোসেয্যকট্টিস্সমযন্তি কোসিযসুত্তানং অন্তরা সুৰণ্ণমযসুত্তানি পৰেসেত্ৰা ৰীতং, সুৰণ্ণসুত্তং কির কট্টিস্সং কসটন্তি চ ৰুচ্চতি. তেনেৰ ‘‘কোসেয্যকসটময’’ন্তি আচরিযধম্মপালত্থেরেন ৰুত্তন্তি ৰদন্তি. রতনপরিসিব্বিতন্তি সুৰণ্ণলিত্তং. সুদ্ধকোসেয্যন্তি রতনপরিসিব্বনরহিতং.

অজিনমিগচম্মানং অতিসুখুমত্তা দুপট্টতিপট্টানি কত্ৰা সিব্বন্তীতি ৰুত্তং ‘‘অজিনপ্পৰেণী’’তি. রত্তৰিতানেনাতি সব্বরত্তেন ৰিতানেন. যং পন নানাৰণ্ণং ৰানচিত্তং ৰা লেপচিত্তং ৰা, তং ৰট্টতি. উভতোলোহিতকূপধানেপি এসেৰ নযো. চিত্রং ৰাতি ইদং পন সব্বথা কপ্পিযত্তা ৰুত্তং, ন পন উভতোউপধানেসু অকপ্পিযত্তা. ন হি লোহিতকসদ্দো চিত্তে ৰট্টতি. পটলিগ্গহণেনেৰ চিত্তকস্সপি অত্থরণস্স সঙ্গহেতব্বপ্পসঙ্গতো. কাসাৰং পন লোহিতঙ্গৰোহারং ন গচ্ছতি, তস্মা ৰিতানেপি উভতোউপধানেপি ৰট্টতি. সচে পমাণযুত্তন্তিআদি অঞ্ঞস্স পমাণাতিক্কন্তস্স বিম্বোহনস্স পটিক্খিত্তভাৰদস্সনত্থং ৰুত্তং, ন পন উচ্চাসযনমহাসযনভাৰদস্সনত্থং তথা অৰুত্তত্তা, তং পন উপধানং উপোসথিকানং গহট্ঠানং ৰট্টতি. উচ্চাসযনমহাসযনমেৰ হি তদা তেসং ন ৰট্টতি. দীঘনিকাযট্ঠকথাদীসু কিঞ্চাপি ‘‘ঠপেত্ৰা তূলিকং সব্বানেৰ গোনকাদীনি রতনপরিসিব্বিতানি ন ৰট্টন্তী’’তি ৰুত্তং, ৰিনযট্ঠকথা এৰ পন কপ্পিযাকপ্পিযভাৰে পমাণন্তি গহেতব্বং. অভিনিস্সাযাতি অপস্সাযাতি ৰুত্তং.

পাসাদপরিভোগকথা

পাসাদপরিভোগকথাযং সারত্থদীপনিযং ৰজিরবুদ্ধিটীকাযঞ্চ ন কিঞ্চি ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.৩২০) পন ‘‘সুৰণ্ণরজতাদিৰিচিত্রানীতি সঙ্ঘিকসেনাসনং সন্ধায ৰুত্তং. পুগ্গলিকং পন সুৰণ্ণাদিৰিচিত্রং ভিক্খুস্স সম্পটিচ্ছিতুমেৰ ন ৰট্টতি ‘ন কেনচি পরিযাযেন জাতরূপরজতং সাদিতব্ব’ন্তি (মহাৰ. ২৯৯) ৰুত্তত্তা. তেনেৰেত্থ অট্ঠকথাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩২০) ‘সঙ্ঘিকৰিহারে ৰা পুগ্গলিকৰিহারে ৰা’তি ৰুত্তং. গোনকাদিঅকপ্পিযভণ্ডৰিসযে এৰ ৰুত্তং একভিক্খুস্সপি তেসং গহণে দোসাভাৰা’’তি ৰুত্তং.

উপাহনকথা

উপাহনকথাযং ‘‘অদ্দারিট্ঠকৰণ্ণাতি অভিনৰারিট্ঠফলৰণ্ণা, উদকেন তিন্তকাকপত্তৰণ্ণাতিপি ৰদন্তি. উণ্ণাহি কতপাদুকাতি উণ্ণালোমমযকম্বলেহি, উণ্ণালোমেহি এৰ ৰা কতপাদুকা. কাল়সীহোতি কাল়মুখৰানরজাতি. সেসমেত্থ পাল়িতো চ অট্ঠকথাতো চ সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰা’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.২৪৬) ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.২৪৬) পন ‘‘অদ্দারিট্ঠকৰণ্ণাতি অল্লারিট্ঠফলৰণ্ণা, তিন্তকাকপক্খৰণ্ণাতিপি ৰদন্তি. রজনন্তি উপরিলিত্তনীলাদিৰণ্ণং সন্ধায ৰুত্তং. তেনাহ ‘চোল়কেন পুঞ্ছিত্ৰা’তি. তঞ্হি তথা পুঞ্ছিতে ৰিগচ্ছতি. যং পন চম্মস্স দুগ্গন্ধাপনযনত্থং কাল়রত্তাদিরজনেহি রঞ্জিতত্তা কাল়রত্তাদিৰণ্ণং হোতি, তং চোল়াদীহি অপনেতুং ন সক্কা চম্মগতিকমেৰ, তস্মা তং ৰট্টতীতি দট্ঠব্বং. খল্লকন্তি সব্বপণ্হিপিধানচম্মং অপরিগল়নত্থং পণ্হিযা উপরিভাগে অপিধায আরোপনবন্ধনমত্তং ৰট্টতি. ৰিচিত্রাতি সণ্ঠানতো ৰিচিত্রপট্টা অধিপ্পেতা, ন ৰণ্ণতো সব্বসো অপনেতব্বেসু খল্লকাদীসু পৰিট্ঠত্তা. বিল়ালসদিসমুখত্তা মহাউলূকা পক্খিবিল়ালাতি ৰুচ্চন্তি, তেসং চম্মং নাম পক্খলোমমেৰ. উণ্ণাহি কতপাদুকাতি এত্থ উণ্ণামযকম্বলেহি কতপাদুকা সঙ্গয্হন্তি. কাল়সীহোতি কাল়মুখৰানরজাতি. চম্মং ন ৰট্টতীতি নিসীদনত্থরণং কাতুং ন ৰট্টতি, ভূমত্থরণাদিৰসেন পরিভোগো ৰট্টতেৰা’’তি ৰুত্তং.

ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ২৫৯) পন ‘‘মিগমাতুকোতি তস্স নামং, ৰাতমিগোতি চ তস্স নামং. ‘কাল়সীহো কাল়মুখো কপী’তি লিখিতং. চম্মং ন ৰট্টতীতি যেন পরিযাযেন চম্মং ৰট্টিস্সতি, সো পরতো আৰিভৰিস্সতি. ‘অত্তনো পুগ্গলিকৰসেন পচ্চাহারো পটিক্খিত্তো’তি ৰুত্তং. ‘ন, ভিক্খৰে, কিঞ্চি চম্মং ধারেতব্ব’ন্তি এত্তাৰতা সিদ্ধে ‘ন, ভিক্খৰে, গোচম্ম’ন্তি ইদং পরতো ‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সব্বপচ্চন্তিমেসু জনপদেসু চম্মানি অত্থরণানী’তি (মহাৰ. ২৫৯) এত্থ অনুমতিপ্পসঙ্গভযা ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তং.

যানকথা

যানকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পুরিসযুত্তং হত্থৰট্টক’’ন্তি (মহাৰ. ২৫৩) এত্থ অনুজানামি, ভিক্খৰে, পুরিসযুত্তং, অনুজানামি, ভিক্খৰে, হত্থৰট্টকন্তি এৰং পচ্চেকং ৰাক্যপরিসমাপনং অধিপ্পেতন্তি আহ ‘‘পুরিসযুত্তং ইত্থিসারথি ৰা…পে… পুরিসা ৰা, ৰট্টতিযেৰা’’তি. ‘‘পীঠকসিৰিকন্তি পীঠকযানং. পাটঙ্কিন্তি অন্দোলিকাযেতং অধিৰচন’’ন্তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.২৫৩) ৰুত্তং, ‘‘পীঠকসিৰিকন্তি ফলকাদিনা কতং পীঠকযানং. পটপোতলিকং অন্দোলিকা. সব্বম্পি যানং উপাহনেনপি গন্তুং অসমত্থস্স গিলানস্স অনুঞ্ঞাত’’ন্তি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.২৫৩).

চীৰরকথা

৫৭. চীৰরকথাযং ‘‘অহতকপ্পানন্তি একৰারধোতানং. উতুদ্ধটানন্তি উতুতো দীঘকালতো উদ্ধটানং হতৰত্থকানং, পিলোতিকানন্তি ৰুত্তং হোতি. পাপণিকেতি অন্তরাপণতো পতিতপিলোতিকচীৰরে. উস্সাহো করণীযোতি পরিযেসনা কাতব্বা. পরিচ্ছেদো পনেত্থ নত্থি, পট্টসতম্পি ৰট্টতি. সব্বমিদং সাদিযন্তস্স ভিক্খুনো ৰসেন ৰুত্তং. অগ্গল়ং তুন্নন্তি এত্থ উদ্ধরিত্ৰা অল্লীযাপনখণ্ডং অগ্গল়ং, সুত্তেন সংসিব্বিতং তুন্নং, ৰট্টেত্ৰা করণং ওৰট্টিকং. কণ্ডুপকং ৰুচ্চতি মুদ্দিকা. দল়ীকম্মন্তি অনুদ্ধরিত্ৰাৰ উপস্সযং কত্ৰা অল্লীযাপনকং ৰত্থখণ্ড’’ন্তি অট্ঠকথাযং আগতং. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.৩৪৮) পন ‘‘অচ্ছুপেয্যন্তি পতিট্ঠপেয্যং. হতৰত্থকানন্তি কালাতীতৰত্থানং. উদ্ধরিত্ৰা অল্লীযাপনখণ্ডন্তি দুব্বলট্ঠানং অপনেত্ৰা অল্লীযাপনৰত্থখণ্ড’’ন্তি ৰুত্তং. দিগুণং সঙ্ঘাটিন্তি দুপট্টং সঙ্ঘাটিং. একচ্চিযন্তি একপট্টং অগ্গপট্টং. অগ্গল়ং অজ্ঝাপেস্সন্তি জিণ্ণট্ঠানে পিলোতিকখণ্ডং লগ্গাপেয্যং.

ছিন্নচীৰরকথা

ছিন্নচীৰরকথাযং তীসু পন চীৰরেসু দ্ৰে ৰা একং ৰা ছিন্দিত্ৰা কাতব্বন্তি এত্থ ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ছিন্নকং সঙ্ঘাটিং ছিন্নকং উত্তরাসঙ্গং ছিন্নকং অন্তরৰাসক’’ন্তি (মহাৰ. ৩৪৫) ৰচনতো পঞ্চখণ্ডসত্তখণ্ডাদিৰসেন ছিন্দিত্ৰাৰ কাতব্বং, ন অচ্ছিন্দিত্ৰাতি অত্থো. সচে নপ্পহোতি, আগন্তুকপট্টং দাতব্বন্তি এত্থ যদি ছিন্দিত্ৰা কতে তিণ্ণম্পি চীৰরানং অত্থায সাটকো নপ্পহোতি, দ্ৰে চীৰরানি ছিন্নকানি কাতব্বানি, একং চীৰরং অচ্ছিন্নকং কত্তব্বং. দ্ৰীসু চীৰরেসু ছিন্দিত্ৰা কতেসু সাটকো নপ্পহোতি, দ্ৰে চীৰরানি অচ্ছিন্নকানি, একং চীৰরং ছিন্নকং কাতব্বং. একস্মিম্পি চীৰরে ছিন্দিত্ৰা কতে সাটকো নপ্পহোতি, এৰং সতি অচ্ছিন্দিত্ৰা আগন্তুকপট্টং দাতব্বন্তি অত্থো. তমত্থং পাল়িযা সাধেতুং ‘‘ৰুত্তঞ্হেত’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ অন্ৰাধিকম্পি আরোপেতুন্তি এৰং অপ্পহোন্তে সতি আগন্তুকপট্টম্পি আরোপেতুং অনুজানামীতি অত্থো.

অকপ্পিযচীৰরকথা

অকপ্পিযচীৰরকথাযং ‘‘নগ্গিযং কুসচীরং ফলকচীরং কেসকম্বলং ৰাল়কম্বলং উলূকপক্খিকং অজিনক্খিপ’’ন্তি ইমানি তিত্থিযসমাদানত্তা থুল্লচ্চযৰত্থূনীতি ভগৰতা পটিক্খিত্তানি. তত্থ নগ্গিযন্তি নগ্গভাৰো অচেলকভাৰো. কুসচীরন্তি কুসেন গন্থেত্ৰা কতচীৰরং. ৰাকচীরন্তি তাপসানং ৰক্কলং. ফলকচীরন্তি ফলকসণ্ঠানানি ফলকানি সিব্বিত্ৰা কতচীৰরং. কেসকম্বলন্তি কেসেহি তন্তে ৰাযিত্ৰা কতকম্বলং. ৰালকম্বলন্তি চামরীৰালেহি ৰাযিত্ৰা কতকম্বলং. উলূকপক্খিকন্তি উলূকসকুণস্স পক্খেহি কতনিৰাসনং. অজিনক্খিপন্তি সলোমং সখুরং অজিনমিগচম্মং. তানি তিত্থিযদ্ধজভূতানি অচীৰরভাৰেন পাকটানীতি আচরিযেন ইধ ন ৰুত্তানি. পোত্থকো পন অপাকটোতি তং ৰত্ৰা সব্বনীলকাদীনি দুক্কটৰত্থুকানি ৰুত্তানি. ‘‘তিপট্টচীৰরস্স ৰা মজ্ঝে দাতব্বানী’’তি ৰুত্তত্তা তিপট্টচীৰরং ধারেতুং ৰট্টতীতি সিদ্ধং. তিপট্টাদীনঞ্চ বহুপট্টচীৰরানং অন্তরে ঈদিসানি অসারুপ্পৰণ্ণানি পটপিলোতিকানি কাতব্বানীতি দস্সেতি. কঞ্চুকং নাম সীসতো পটিমুঞ্চিত্ৰা কাযারুল়্হৰত্থং. তেনাহ ‘‘ফালেত্ৰা রজিত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতী’’তি. ৰেঠনন্তি সীসৰেঠনং. তিরীটন্তি মকুটং. তস্স ৰিসেসং দস্সেতুং ‘‘তিরীটকং পনা’’তিআদিমাহ.

চীৰরৰিচারণকথা

চীৰরৰিচারণকথাযং ‘‘পণ্ডিতো, ভিক্খৰে, আনন্দো, মহাপঞ্ঞো, ভিক্খৰে, আনন্দো. যত্র হি নাম মযা সংখিত্তেন ভাসিতস্স ৰিত্থারেন অত্থং আজানিস্সতি, কুসিম্পি নাম করিস্সতি, অড্ঢকুসিম্পি নাম করিস্সতি, মণ্ডলম্পি নাম করিস্সতি, অড্ঢমণ্ডলম্পি নাম করিস্সতি, ৰিৰট্টম্পি নাম করিস্সতি, অনুৰিৰট্টম্পি নাম করিস্সতি, গীৰেয্যকম্পি নাম করিস্সতি, জঙ্ঘেয্যকম্পি নাম করিস্সতি, বাহন্তম্পি নাম করিস্সতি, ছিন্নকং ভৰিস্সতি, সত্থলূখং সমণসারুপ্পং পচ্চত্থিকানঞ্চ অনভিচ্ছিত’’ন্তি (মহাৰ. ৩৪৫) ৰচনতো ‘‘পস্সসি ত্ৰং, আনন্দ, মগধখেত্তং অচ্ছিবদ্ধং পাল়িবদ্ধং মরিযাদবদ্ধং সিঙ্ঘাটকবদ্ধ’’ন্তি ভগৰতো সংখিত্তেন ৰুত্তৰচনং সুত্ৰা আযস্মা আনন্দো ভগৰতো অজ্ঝাসযানুরূপং সম্বহুলানং ভিক্খূনং চীৰরং সংৰিদহি. তথা ইদানিপি এৰরূপং চীৰরং সংৰিদহিতব্বং.

তত্থ ‘‘অচ্ছিবদ্ধন্তি চতুরস্সকেদারবদ্ধং. পাল়িবদ্ধন্তি আযামতো চ ৰিত্থারতো চ দীঘমরিযাদবদ্ধং. মরিযাদবদ্ধন্তি অন্তরন্তরা রস্সমরিযাদবদ্ধং. সিঙ্ঘাটকবদ্ধন্তি মরিযাদায মরিযাদং ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা গতট্ঠানে সিঙ্ঘাটকবদ্ধং, চতুক্কসণ্ঠানন্তি অত্থো. যত্র হি নামাতি যো নাম. কুসিম্পি নামাতিআদীসু কুসীতি আযামতো চ ৰিত্থারতো চ অনুৰাতাদীনং দীঘপট্টানমেতং অধিৰচনং. অড্ঢকুসীতি অন্তরন্তরারস্সপট্টানং নামং. মণ্ডলন্তি পঞ্চখণ্ডিকস্স চীৰরস্স একেকস্মিং খণ্ডে মহামণ্ডলং. অড্ঢমণ্ডলন্তি খুদ্দকমণ্ডলং. ৰিৰট্টন্তি মণ্ডলঞ্চ অড্ঢমণ্ডলঞ্চ একতো কত্ৰা সিব্বিতং মজ্ঝিমখণ্ডং. অনুৰিৰট্টন্তি তস্স উভোসু পস্সেসু দ্ৰে খণ্ডানি. গীৰেয্যকন্তি গীৰাৰেঠনট্ঠানে দল়্হীকরণত্থং অঞ্ঞসুত্তসংসিব্বিতং আগন্তুকপট্টং. জঙ্ঘেয্যকন্তি জঙ্ঘপাপুণনট্ঠানে তথেৰ সংসিব্বিতং পট্টং. গীৰাট্ঠানে চ জঙ্ঘট্ঠানে চ পট্টানমেতং নামন্তি. বাহন্তন্তি অনুৰিৰট্টানং বহি একেকং খণ্ডং. ইতি পঞ্চখণ্ডিকচীৰরেনেতং ৰিচারিতন্তি. অথ ৰা অনুৰিৰট্টন্তি ৰিৰট্টস্স একপস্সতো দ্ৰিন্নং একপস্সতো দ্ৰিন্নন্তি চতুন্নম্পি খণ্ডানমেতং নামং. বাহন্তন্তি সুপ্পমাণং চীৰরং পারুপন্তেন সংহরিত্ৰা বাহায উপরি ঠপিতা উভো অন্তা বহিমুখা তিট্ঠন্তি, তেসং এতং নামং. অযমেৰ হি নযো মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তো’’তি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৪৫) আগতো.

চীৰরসিব্বনকথা

দণ্ডকথিনেনচীৰরসিব্বনকথাযং – তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ তত্থ তত্থ খীলং নিক্খনিত্ৰা সম্বন্ধিত্ৰা চীৰরং সিব্বেন্তি, চীৰরং ৰিকণ্ণং হোতি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – অনুজানামি, ভিক্খৰে, কথিনং কথিনরজ্জুং, তত্থ তত্থ ওবন্ধিত্ৰা চীৰরং সিব্বেতুন্তি. ৰিসমে কথিনং পত্থরন্তি, কথিনং পরিভিজ্জতি…পে… ন, ভিক্খৰে, ৰিসমে কথিনং পত্থরিতব্বং, যো পত্থরেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সাতি.

ছমায কথিনং পত্থরন্তি, কথিনং পংসুকিতং হোতি. অনুজানামি, ভিক্খৰে, তিণসন্থারকন্তি. কথিনস্স অন্তো জীরতি. অনুজানামি, ভিক্খৰে, অনুৰাতং পরিভণ্ডং আরোপেতুন্তি. কথিনং নপ্পহোতি. অনুজানামি, ভিক্খৰে, দণ্ডকথিনং বিদলকং সলাকং ৰিনন্ধনরজ্জুং ৰিনন্ধনসুত্তকং ৰিনন্ধিত্ৰা চীৰরং সিব্বেতুন্তি. সুত্তন্তরিকাযো ৰিসমা হোন্তি. অনুজানামি, ভিক্খৰে, কল়িম্ভকন্তি. সুত্তা ৰঙ্কা হোন্তি. অনুজানামি, ভিক্খৰে, মোঘসুত্তকন্তি.

তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ অধোতেহি পাদেহি কথিনং অক্কমন্তি, কথিনং দুস্সতি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – ন, ভিক্খৰে, অধোতেহি পাদেহি কথিনং অক্কমিতব্বং, যো অক্কমেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সাতি.

তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ অল্লেহি পাদেহি কথিনং অক্কমন্তি, কথিনং দুস্সতি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – ন, ভিক্খৰে, অল্লেহি পাদেহি কথিনং অক্কমিতব্বং, যো অক্কমেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সাতি.

তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ সউপাহনা কথিনং অক্কমন্তি, কথিনং দুস্সতি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – ন, ভিক্খৰে, সউপাহনেন কথিনং অক্কমিতব্বং. যো অক্কমেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সাতি.

তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ চীৰরং সিব্বন্তা অঙ্গুলিযা পটিগ্গণ্হন্তি, অঙ্গুলিযো দুক্খা হোন্তি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – অনুজানামি, ভিক্খৰে, পটিগ্গহন্তি.

তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ উচ্চাৰচে পটিগ্গহে ধারেন্তি সুৰণ্ণমযং রূপিযমযং. মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খীযন্তি ৰিপাচেন্তি ‘‘সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনো’’তি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – ন, ভিক্খৰে, উচ্চাৰচা পটিগ্গহা ধারেতব্বা, যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সাতি. অনুজানামি, ভিক্খৰে, অট্ঠিমযং…পে… সঙ্খনাভিমযন্তি.

তেন খো পন সমযেন সূচিযোপি সত্থকাপি পটিগ্গহাপি নস্সন্তি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – অনুজানামি, ভিক্খৰে, আৰেসনৰিত্থকন্তি. আৰেসনৰিত্থকে সমাকুলা হোন্তি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – অনুজানামি, ভিক্খৰে, পটিগ্গহথৰিকন্তি. অংসবদ্ধকো ন হোতি…পে… অনুজানামি, ভিক্খৰে, অংসবদ্ধকং বন্ধনসুত্তকন্তি.

তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ অব্ভোকাসে চীৰরং সিব্বন্তা সীতেনপি উণ্হেনপি কিলমন্তি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – অনুজানামি, ভিক্খৰে, কথিনসালং কথিনমণ্ডপন্তি. কথিনসালা নীচৰত্থুকা হোতি, উদকেন ওত্থরীযতি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – অনুজানামি, ভিক্খৰে, উচ্চৰত্থুকং কাতুন্তি. চযো পরিপততি. অনুজানামি, ভিক্খৰে, চিনিতুং তযো চযে ইট্ঠকচযং, সিলাচযং, দারুচযন্তি. আরোহন্তা ৰিহঞ্ঞন্তি. অনুজানামি, ভিক্খৰে, তযো সোপানে ইট্ঠকসোপানং, সিলাসোপানং, দারুসোপানন্তি. আরোহন্তা পরিপতন্তি. অনুজানামি, ভিক্খৰে, আলম্বনবাহন্তি. কথিনসালায তিণচুণ্ণং পরিপততি. অনুজানামি, ভিক্খৰে, ওগুম্ফেত্ৰা উল্লিত্তাৰলিত্তং কাতুং সেতৰণ্ণং কাল়ৰণ্ণং গেরুকপরিকম্মং মালাকম্মং লতাকম্মং মকরদন্তকং পঞ্চপটিকং চীৰররজ্জুন্তি.

তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ চীৰরং সিব্বেত্ৰা তথেৰ কথিনং উজ্ঝিত্ৰা পক্কমন্তি, উন্দূরেহিপি উপচিকাহিপি খজ্জতি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – অনুজানামি, ভিক্খৰে, কথিনং সঙ্ঘরিতুন্তি. কথিনং পরিভিজ্জতি. অনুজানামি, ভিক্খৰে, গোঘংসিকায কথিনং সঙ্ঘরিতুন্তি. কথিনং ৰিনিৰেঠিযতি. অনুজানামি, ভিক্খৰে, বন্ধনরজ্জুন্তি.

তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ কুট্টেপি থম্ভেপি কথিনং উস্সাপেত্ৰা পক্কমন্তি, পরিপতিত্ৰা কথিনং ভিজ্জতি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – অনুজানামি, ভিক্খৰে, ভিত্তিখীলে ৰা নাগদন্তে ৰা লগ্গেতুন্তি. অযং খুদ্দকৰত্থুখন্ধকে আগতো পাল়িপাঠো.

‘‘কথিনন্তি নিস্সেণিম্পি, তত্থ অত্থরিতব্বকটসারককিলঞ্জানং অঞ্ঞতরম্পি. কথিনরজ্জুন্তি যায দুপট্টচীৰরং সিব্বন্তা কথিনে চীৰরং ৰিবন্ধন্তি. কথিনং নপ্পহোতীতি দীঘস্স ভিক্খুনো পমাণেন কতং কথিনং ইত্তরস্স ভিক্খুনো চীৰরং পত্থরিযমানং নপ্পহোতি, অন্তোযেৰ হোতি, দণ্ডকে ন পাপুণাতীতি অত্থো. দণ্ডকথিনন্তি তস্স মজ্ঝে ইত্তরস্স ভিক্খুনো পমাণেন অঞ্ঞং নিস্সেণিং বন্ধিতুং অনুজানামীতি অত্থো. বিদলকন্তি দণ্ডকথিনপ্পমাণেন কটসারকস্স পরিযন্তে পটিসংহরিত্ৰা দুগুণকরণং. সলাকন্তি দুপট্টচীৰরস্স অন্তরে পৰেসনসলাকং. ৰিনন্ধনরজ্জুন্তি মহানিস্সেণিযা সদ্ধিং খুদ্দকনিস্সেণিং ৰিনন্ধিতুং রজ্জুং. ৰিনন্ধনসুত্তকন্তি খুদ্দকনিস্সেণিযা চীৰরং ৰিনন্ধিতুং সুত্তকং. ৰিনন্ধিত্ৰা চীৰরং সিব্বিতুন্তি তেন সুত্তকেন তত্থ চীৰরং ৰিনন্ধিত্ৰা সিব্বেতুং. ৰিসমা হোন্তীতি কাচি খুদ্দকা হোন্তি, কাচি মহন্তা. কল়িম্ভকন্তি পমাণসঞ্ঞাকরণং যং কিঞ্চি তালপণ্ণাদিং. মোঘসুত্তকন্তি ৰড্ঢকীনং দারূসু কাল়সুত্তেন ৰিয হলিদ্দিসুত্তেন সঞ্ঞাকরণং. অঙ্গুলিযা পটিগ্গণ্হন্তীতি সূচিমুখং অঙ্গুলিযা পটিচ্ছন্তি. পটিগ্গহন্তি অঙ্গুলিকোসকং. আৰেসনৰিত্থকং নাম যং কিঞ্চি পাতিচঙ্কোটকাদি. উচ্চৰত্থুকন্তি পংসুং আকিরিত্ৰা উচ্চৰত্থুকং কাতুং অনুজানামীতি অত্থো. ওগুম্ফেত্ৰা উল্লিত্তাৰলিত্তং কাতুন্তি ছদনং ওধুনিত্ৰা ঘনদণ্ডকং কত্ৰা অন্তো চেৰ বহি চ মত্তিকায লিম্পিতুন্তি অত্থো. গোঘংসিকাযাতি ৰেল়ুং ৰা রুক্খদণ্ডকং ৰা অন্তো কত্ৰা তেন সদ্ধিং সংহরিতুন্তি অত্থো. বন্ধনরজ্জুন্তি তথা সংহরিতস্স বন্ধনরজ্জু’’ন্তি অযং অট্ঠকথাপাঠো (চূল়ৰ. অট্ঠ. ২৫৬).

‘‘অনুৰাতং পরিভণ্ডন্তি কিলঞ্জাদীসু করোতীতি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. বিদলকন্তি দুগুণকরণসঙ্খাতস্স কিরিযাৰিসেসস্স অধিৰচনং. কস্স দুগুণকরণং? যেন কিলঞ্জাদিনা মহন্তং কথিনং অত্থতং, তস্স. তঞ্হি দণ্ডকথিনপ্পমাণেন পরিযন্তে সংহরিত্ৰা দুগুণং কাতব্বং. পটিগ্গহন্তি অঙ্গুলিকঞ্চুকং. পাতি নাম পটিগ্গহসণ্ঠানেন কতো ভাজনৰিসেসো. ন সম্মতীতি নপ্পহোতি. নীচৰত্থুকং চিনিতুন্তি বহিকুট্টস্স সমন্ততো নীচৰত্থুকং কত্ৰা চিনিতু’’ন্তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. চূল়ৰগ্গ ৩.২৬০-২৬২).

‘‘নিস্সেণিম্পীতি চতূহি দণ্ডেহি চীৰরপ্পমাণেন আযতচতুরস্সং কত্ৰা বদ্ধপটলম্পি. এত্থ হি চীৰরকোটিযো সমকং বন্ধিত্ৰা চীৰরং যথাসুখং সিব্বন্তি. তত্থ অত্থরিতব্বন্তি তস্সা নিস্সেণিযা উপরি চীৰরস্স উপত্থম্ভনত্থায অত্থরিতব্বং. কথিনসঙ্খাতায নিস্সেণিযা চীৰরস্স বন্ধনকরজ্জু কথিনরজ্জূতি মজ্ঝিমপদলোপী সমাসোতি আহ ‘‘যাযা’’তিআদি. তত্থ যস্মা দ্ৰিন্নং পটলানং একস্মিং অধিকে জাতে তত্থ ৰলিযো হোন্তি, তস্মা দুপট্টচীৰরস্স পটলদ্ৰযম্পি সমকং কত্ৰা বন্ধনকরজ্জু কথিনরজ্জূতি ৰেদিতব্বং. পাল়িযং (চূল়ৰ. ২৫৬) কথিনস্স অন্তো জীরতীতি কথিনে বদ্ধস্স চীৰরস্স পরিযন্তো জীরতী’’তি ৰিমতিৰিনোদনিযং ৰুত্তং.

‘‘বিদলকং নাম দিগুণকরণসঙ্খাতস্স কিরিযাৰিসেসস্স অধিৰচনং. কস্স দিগুণকরণং? যেন কিলঞ্জাদিনা মহন্তং কথিনং অত্থতং, তস্স. তঞ্হি দণ্ডকথিনপ্পমাণেন পরিযন্তে সংহরিত্ৰা দিগুণং কাতব্বং, অঞ্ঞথা খুদ্দকচীৰরস্স অনুৰাতপরিভণ্ডাদিৰিধানকরণে হত্থস্স ওকাসো ন হোতি. সলাকায সতি দ্ৰিন্নং চীৰরানং অঞ্ঞতরং ঞত্ৰা সিব্বিতাসিব্বিতং সুখং পঞ্ঞাযতি. দণ্ডকথিনে কতে ন বহূহি সহাযেহি পযোজনং. ‘অসংকুটিত্ৰা চীৰরং সমং হোতি, কোণাপি সমা হোন্তী’তি লিখিতং, ‘হলিদ্দিসুত্তেন সঞ্ঞাকরণ’ন্তি ৰুত্তত্তা ‘হলিদ্দিসুত্তেন চীৰরং সিব্বেতুম্পি ৰট্টতী’তি সিদ্ধং. তত্থ হি কেচি অকপ্পিযসঞ্ঞিনো. পটিগ্গহো নাম অঙ্গুলিকোসো. পাতীতি পটিগ্গহসণ্ঠানং. পটিগ্গহথৰিকন্তি অঙ্গুলিকোসথৰিক’’ন্তি ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. চূল়ৰগ্গ ২৫৬) আগতং.

গহপতিচীৰরাদিকথা

গহপতিচীৰরাদিকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, গহপতিচীৰরং, যো ইচ্ছতি, পংসুকূলিকো হোতু, যো ইচ্ছতি, গহপতিচীৰরং সাদিযতু, ইতরীতরেনপাহং, ভিক্খৰে, সন্তুট্ঠিং ৰণ্ণেমী’’তি (মহাৰ. ৩৩৭) ৰচনতো অসমাদিন্নধুতঙ্গো যো ভিক্খু পংসুকূলং ধারেতুং ইচ্ছতি, তেন পংসুকূলিকেন ভৰিতব্বং. যো পন গিহীহি দিন্নং গহপতিচীৰরং সাদিযিতুং ইচ্ছতি, তেন গহপতিচীৰরসাদিযকেন ভৰিতব্বং. সমাদিন্নধুতঙ্গো পন ভিক্খু ‘‘গহপতিচীৰরং পটিক্খিপামি, পংসুকূলিকঙ্গং সমাদিযামী’’তি অধিট্ঠহনতো গহপতিচীৰরং সাদিযিতুং ন ৰট্টতি. গহপতিচীৰরন্তি গহপতীহি দিন্নং চীৰরং. ইতরীতরেনপীতি অপ্পগ্ঘেনপি মহগ্ঘেনপি যেন কেনচীতি অত্থো.

‘‘ইতরীতরেনাতি ইতরেন ইতরেন. ইতর-সদ্দো পন অনিযমৰচনো দ্ৰিক্খত্তুং ৰুচ্চমানো যংকিঞ্চি-সদ্দেহি সমানত্থো হোতীতি ৰুত্তং অপ্পগ্ঘেনপি মহগ্ঘেনপি যেন কেনচী’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.৩৩৭), ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পাৰারং, অনুজানামি, ভিক্খৰে, কোসেয্যপাৰারং, অনুজানামি, ভিক্খৰে, কোজৰ’’ন্তি (মহাৰ. ৩৩৭) ৰচনতো পাৰারাদীনিপি সম্পটিচ্ছিতুং ৰট্টতি. তত্থ পাৰারোতি সলোমকো কপ্পাসাদিভেদো. অনুজানামি, ভিক্খৰে, কোজৰন্তি এত্থ পকতিকোজৰমেৰ ৰট্টতি, মহাপিট্ঠিযকোজৰং ন ৰট্টতি. কোজৰন্তি উণ্ণামযো পাৰারসদিসো. ‘‘মহাপিট্ঠি কোজৰন্তি হত্থিপিট্ঠীসু অত্থরিতব্বতায ‘মহাপিট্ঠিয’ন্তি লদ্ধসমঞ্ঞং চতুরঙ্গুলপুপ্ফং কোজৰ’’ন্তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.৩৩৭) ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযম্পি (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.৩৩৭) ‘‘মহাপিট্ঠিযকোজৰন্তি হত্থিপিট্ঠিযং অত্থরিতব্বতায ‘মহাপিট্ঠিয’ন্তি লদ্ধসমঞ্ঞং উণ্ণামযত্থরণ’’ন্তি ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ৩৩৭) পন ‘‘মহাপিট্ঠিযকোজৰং নাম অতিরেকচতুরঙ্গুলপুপ্ফং কিরা’’তি ৰুত্তং. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, কম্বল’’ন্তি (মহাৰ. ৩৩৮) ৰচনতো অড্ঢকাসিযাদীনি মহগ্ঘানিপি কম্বলানি ৰট্টন্তি. অড্ঢকাসিযন্তি এত্থ কাসীতি সহস্সং ৰুচ্চতি, তংঅগ্ঘনকো কাসিযো. অযং পন পঞ্চ সতানি অগ্ঘতি, তস্মা অড্ঢকাসিযোতি ৰুত্তো.

ছচীৰরকথা

ছচীৰরকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ছ চীৰরানি খোমং কপ্পাসিকং কোসেয্যং কম্বলং সাণং ভঙ্গ’’ন্তি (মহাৰ. ৩৩৯) ৰচনতো খোমাদীনি ছ চীৰরানি দুকূলাদীনি ছ অনুলোমচীৰরানি চ ৰট্টন্তি. তত্থ ‘‘খোমন্তি খোমসুত্তেহি ৰাযিতং খোমপট্টচীৰরং. কপ্পাসিকন্তি কপ্পাসতো নিব্বত্তসুত্তেহি ৰাযিতং. কোসেয্যন্তি কোসকারকপাণকেহি নিব্বত্তসুত্তেহি ৰাযিতং. কম্বলন্তি উণ্ণামযচীৰরং. সাণন্তি সাণসুত্তেহি কতচীৰরং. ভঙ্গন্তি খোমসুত্তাদীনি সব্বানি, একচ্চানি ৰা মিস্সেত্ৰা কতচীৰরং. ভঙ্গম্পি ৰাকমযমেৰাতি কেচি. দুকূলং পট্টুণ্ণং সোমারপটং চীনপটং ইদ্ধিজং দেৰদিন্নন্তি ইমানি পন ছ চীৰরানি এতেসংযেৰ অনুলোমানীতি ৰিসুং ন ৰুত্তানি. দুকূলঞ্হি সাণস্স অনুলোমং ৰাকমযত্তা. পট্টুণ্ণদেসে সঞ্জাতৰত্থং পট্টুণ্ণং. ‘পট্টুণ্ণকোসেয্যৰিসেসো’তি হি অভিধানকোসে ৰুত্তং. সোমারদেসে চীনদেসে চ জাতৰত্থানি সোমারচীনপটানি. পট্টুণ্ণাদীনি তীণি কোসেয্যস্স অনুলোমানি পাণকেহি কতসুত্তমযত্তা. ইদ্ধিজং এহিভিক্খূনং পুঞ্ঞিদ্ধিযা নিব্বত্তচীৰরং, তং খোমাদীনং অঞ্ঞতরং হোতীতি তেসং এৰ অনুলোমং. দেৰতাহি দিন্নং চীৰরং দেৰদিন্নং. কপ্পরুক্খে নিব্বত্তং জালিনিযা দেৰকঞ্ঞায অনুরুদ্ধত্থেরস্স দিন্নৰত্থসদিসং, তম্পি খোমাদীনংযেৰ অনুলোমং হোতি তেসু অঞ্ঞতরভাৰতো’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৪৬২-৪৬৩) ৰুত্তং.

ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৪৬৩) পন ‘‘খোমন্তি খোমসুত্তেহি ৰাযিতং খোমপটচীৰরং, তং ৰাকমযন্তি ৰদন্তি. কপ্পাসসুত্তেহি ৰাযিতং কপ্পাসিকং. এৰং সেসানিপি. কম্বলন্তি এল়কাদীনং লোমমযসুত্তেন ৰাযিতং পটং. ভঙ্গন্তি খোমসুত্তাদীনি সব্বানি, একচ্চানি ৰা মিস্সেত্ৰা ৰাযিতং চীৰরং, ভঙ্গম্পি ৰাকমযমেৰাতি কেচি. দুকূলং পট্টুণ্ণং সোমারপটং চীনপটং ইদ্ধিজং দেৰদিন্নন্তি ইমানি ছ চীৰরানি এতেসঞ্ঞেৰ অনুলোমানীতি ৰিসুং ন ৰুত্তানি. দুকূলঞ্হি সাণস্স অনুলোমং ৰাকমযত্তা. ‘পট্টুণ্ণং কোসেয্যৰিসেসো’তি অভিধানকোসে ৰুত্তং. সোমারদেসে চীনদেসে চ জাতৰত্থানি সোমারচীনপটানি. পট্টুণ্ণাদীনি তীণি কোসেয্যস্স অনুলোমানি পাণকেহি কতসুত্তমযত্তা. ইদ্ধিজন্তি এহিভিক্খূনং পুঞ্ঞিদ্ধিযা নিব্বত্তচীৰরং, কপ্পরুক্খেহি নিব্বত্তং, দেৰদিন্নঞ্চ খোমাদীনং অঞ্ঞতরং হোতীতি তেসং সব্বেসং অনুলোমানী’’তি ৰুত্তং.

রজনাদিকথা

রজনাদিকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ছ রজনানি মূলরজনং খন্ধরজনং তচরজনং পত্তরজনং পুপ্ফরজনং ফলরজন’’ন্তি ৰচনতো ইমেসু ছসু রজনেসু এককেন চীৰরং রজিতব্বং, ন ছকণেন ৰা পণ্ডুমত্তিকায ৰা রজিতব্বং. তায রজিতচীৰরং দুব্বণ্ণং হোতি. ছরজনানং সরূপং হেট্ঠা পরিক্খারকথাযং ৰুত্তমেৰ. তত্থ ছকণেনাতি গোমযেন. পণ্ডুমত্তিকাযাতি তম্বমত্তিকায. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, রজনং পচিতুং চুল্লং রজনকুম্ভি’’ন্তি (মহাৰ. ৩৪৪) ৰচনতো সীতুদকায চীৰরং ন রজিতব্বং. তায হি রজিতচীৰরং দুগ্গন্ধং হোতি. তত্থ সীতুদকাতি অপক্করজনং ৰুচ্চতি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, উত্তরাল়ুম্পং বন্ধিতু’’ন্তি ৰচনতো উত্তরাল়ুম্পং বন্ধিতুং ৰট্টতি. তত্থ উত্তরাল়ুম্পন্তি ৰট্টাধারকং, রজনকুম্ভিযা মজ্ঝে ঠপেত্ৰা তং আধারকং পরিক্খিপিত্ৰা রজনং পক্খিপিতুং অনুজানামীতি অত্থো. এৰঞ্হি কতে রজনং ন উত্তরতি. তত্থ ‘‘রজনকুম্ভিযা মজ্ঝে ঠপেত্ৰাতি অন্তোরজনকুম্ভিযা মজ্ঝে ঠপেত্ৰা. এৰং ৰট্টাধারকে অন্তোরজনকুম্ভিযা পক্খিত্তে মজ্ঝে উদকং তিট্ঠতি, ৰট্টাধারকতো বহি সমন্তা অন্তোকুম্ভিযং রজনচ্ছল্লি. পক্খিপিতুন্তি রজনচ্ছল্লিং পক্খিপিতু’’ন্তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.৩৪৪) ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.৩৪৪) পন ‘‘এৰঞ্হি কতেতি ৰট্টাধারস্স অন্তো রজনোদকং, বহি ছল্লিকঞ্চ কত্ৰা ৰিযোজনে কতে. ন উত্তরতীতি কেৰলং উদকতো ফেণুট্ঠানাভাৰা ন উত্তরতী’’তি ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ৩৪৪) পন ‘‘গোমযে আপত্তি নত্থি, ৰিরূপত্তা ৰারিতং. কুঙ্কুমপুপ্ফং ন ৰট্টতীতি ৰদন্তী’’তি ৰুত্তং.

‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, উদকে ৰা নখপিট্ঠিকায ৰা থেৰকং দাতু’’ন্তি (মহাৰ. ৩৪৪) ৰচনতো তথা কত্ৰা রজনস্স পক্কাপক্কভাৰো জানিতব্বো. তত্থ উদকে ৰা নখপিট্ঠিকায ৰাতি সচে পরিপক্কং হোতি, উদকপাতিযা দিন্নো থেৰো সহসা ন ৰিসরতি, নখপিট্ঠিযম্পি অৰিসরন্তো তিট্ঠতি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, রজনুল়ুঙ্কং দণ্ডকথালক’’ন্তি (মহাৰ. ৩৪৪) ৰচনতো রজনস্স ওলোকনকালে কুম্ভিযা রক্খণত্থং উল়ুঙ্কদণ্ডকথালিকানি ইচ্ছিতব্বানি. তত্থ রজনুল়ুঙ্কন্তি রজনউল়ুঙ্কং. দণ্ডকথালকন্তি দণ্ডমেৰ দণ্ডকং. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, রজনকোলম্বং রজনঘট’’ন্তি (মহাৰ. ৩৪৪) ৰচনতো তানিপি ইচ্ছিতব্বানি. তত্থ রজনকোলম্বন্তি রজনকুণ্ডং. তত্থ রজনকুণ্ডন্তি পক্করজনট্ঠপনকং মহাঘটং. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, রজনদোণিক’’ন্তি (মহাৰ. ৩৪৪) ৰচনতো পাতিযম্পি পত্তে চীৰরে মদ্দন্তে চীৰরস্স পরিভিজ্জনতো চীৰররক্খণত্থং রজনদোণিকা ইচ্ছিতব্বা. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তিণসন্থরক’’ন্তি (মহাৰ. ৩৪৪) ৰচনতো ছমায চীৰরে পত্থরিযমানে চীৰরস্স পংসুকিতত্তা ততো রক্খণত্থং তিণসন্থরং কাতব্বং. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, চীৰরৰংসং চীৰররজ্জু’’ন্তি (মহাৰ. ৩৪৪) ৰচনতো তিণসন্থারকে উপচিকাদীহি খজ্জমানে চীৰরৰংসে ৰা চীৰররজ্জুযা ৰা চীৰরং পত্থরিতব্বং মজ্ঝেন চীৰরে লগ্গিতে রজনস্স উভতো গল়িতত্তা.

‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, কণ্ণে বন্ধিতু’’ন্তি (মহাৰ. ৩৪৪) ৰচনতো কণ্ণে বন্ধিতব্বং চীৰরস্স কণ্ণে বন্ধিযমানে কণ্ণস্স জিণ্ণত্তা. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, কণ্ণসুত্তক’’ন্তি (মহাৰ. ৩৪৪) ৰচনতো কণ্ণসুত্তকেন বন্ধিতব্বং এৰং বন্ধন্তে রজনস্স একতো গল়িতত্তা. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সম্পরিৰত্তকং সম্পরিৰত্তকং রজেতুং, ন চ অচ্ছিন্নে থেৰে পক্কমিতু’’ন্তি (মহাৰ. ৩৪৪) ৰচনতো তথা রজিতব্বং. যাৰ রজনবিন্দু গল়িতং ন ছিজ্জতি, তাৰ ন অঞ্ঞত্র গন্তব্বং. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, উদকে ওসারেতু’’ন্তি (মহাৰ. ৩৪৪) ৰচনতো পত্থিন্নং চীৰরং উদকে ওসারেতব্বং. তত্থ পত্থিন্নন্তি অতিরজিতত্তা থদ্ধং. উদকে ওসারেতুন্তি উদকে পক্খিপিত্ৰা ঠপেতুং. রজনে পন নিক্খন্তে তং উদকং ছড্ডেত্ৰা চীৰরং মদ্দিতব্বং. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পাণিনা আকোটেতু’’ন্তি (মহাৰ. ৩৪৪) ৰচনতো ফরুসং চীৰরং পাণিনা আকোটেতব্বং. ‘‘ন, ভিক্খৰে, অচ্ছিন্নকানি চীৰরানি ধারেতব্বানি, যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ৩৪৪) ৰচনতো অচ্ছিন্নকানি চীৰরানি দন্তকাসাৰানি ন ধারেতব্বানি. তত্থ দন্তকাসাৰানীতি একং ৰা দ্ৰে ৰা ৰারে রজিত্ৰা দন্তৰণ্ণানি ধারেন্তি.

অতিরেকচীৰরকথা

অতিরেকচীৰরকথাযং ‘‘ন, ভিক্খৰে, অতিরেকচীৰরং ধারেতব্বং, যো ধারেয্য, যথাধম্মো কারেতব্বো’’তি (মহাৰ. ৩৪৭) ৰচনতো নিট্ঠিতচীৰরস্মিং উব্ভতস্মিং কথিনে দসাহতো পরং অতিরেকচীৰরং ধারেন্তস্স নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, দসাহপরমং অতিরেকচীৰরং ধারেতু’’ন্তি (মহাৰ. ৩৪৭) ৰচনতো উব্ভতেপি কথিনে দসাহব্ভন্তরে ধারেন্তস্স অত্থতকথিনানং অনুব্ভতেপি কথিনে পঞ্চমাসব্ভন্তরে ততো পরম্পি দসাহব্ভন্তরে অনত্থতকথিনানম্পি দসাহব্ভন্তরে অতিরেকচীৰরং অনাপত্তি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অতিরেকচীৰরং ৰিকপ্পেতু’’ন্তি (মহাৰ. ৩৪৭) ৰচনতো দসাহতো পরং ৰিকপ্পেত্ৰা অতিরেকচীৰরং ধারেতুং ৰট্টতি. কিত্তকং পন চীৰরং ৰিকপ্পেতব্বন্তি? ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আযামেন অট্ঠঙ্গুলং সুগতঙ্গুলেন চতুরঙ্গুলৰিত্থতং পচ্ছিমং চীৰরং ৰিকপ্পেতু’’ন্তি (মহাৰ. ৩৫৮) ৰচনতো সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন সুগতঙ্গুলেন অট্ঠঙ্গুলাযামং চতুরঙ্গুলৰিত্থারং চীৰরং ৰিকপ্পেতুং ৰট্টতি. তত্থ সুগতঙ্গুলং নাম মজ্ঝিমপুরিসঙ্গুলসঙ্খাতেন ৰড্ঢকীঅঙ্গুলেন তিৰঙ্গুলং হোতি, মনুস্সানং পকতিঅঙ্গুলেন অড্ঢপঞ্চকঙ্গুলং, তস্মা দীঘতো ৰড্ঢকীহত্থেন একহত্থং পকতিহত্থেন দিযড্ঢহত্থং ৰিত্থারতো ৰড্ঢকীহত্থেন ৰিদত্থিপ্পমাণং পকতিহত্থেন ছল়ঙ্গুলাধিকৰিদত্থিপ্পমাণং পচ্ছিমং চীৰরং ৰিকপ্পেতুং ৰট্টতি, ততো ঊনপ্পমাণং ন ৰট্টতি, অধিকপ্পমাণং পন ৰট্টতীতি দট্ঠব্বং.

অট্ঠৰরকথা

অট্ঠৰরকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ৰস্সিকসাটিকং আগন্তুকভত্তং গমিকভত্তং গিলানভত্তং গিলানুপট্ঠাকভত্তং গিলানভেসজ্জং ধুৰযাগুং ভিক্খুনিসঙ্ঘস্স উদকসাটিক’’ন্তি ৰচনতো ইমানি অট্ঠ দানানি সম্পটিচ্ছিতুং ৰট্টতি. তত্থ নিক্খিত্তচীৰরা হুত্ৰা কাযং ওৰস্সন্তানং ভিক্খূনং নগ্গিযং অসুচি জেগুচ্ছং পটিকূলং হোতি, তস্মা ৰস্সিকসাটিকা অনুঞ্ঞাতা. আগন্তুকো ভিক্খু ন ৰীথিকুসলো হোতি, ন গোচরকুসলো, কিলন্তো পিণ্ডায চরতি, তস্মা আগন্তুকভত্তং অনুঞ্ঞাতং, গমিকো ভিক্খু অত্তনো ভত্তং পরিযেসমানো সত্থা ৰা ৰিহাযিস্সতি, যত্থ ৰা ৰাসং গন্তুকামো ভৰিস্সতি, তত্থ ৰিকালেন উপগচ্ছিস্সতি, কিলন্তো অদ্ধানং গমিস্সতি, তস্মা গমিকভত্তং. গিলানস্স ভিক্খুনো সপ্পাযানি ভোজনানি অলভন্তস্স আবাধো ৰা অভিৰড্ঢিস্সতি, কালকিরিযা ৰা ভৰিস্সতি, তস্মা গিলানভত্তং. গিলানুপট্ঠাকো ভিক্খু অত্তনো ভত্তং পরিযেসমানো গিলানস্স উস্সূরে ভত্তং নীহরিস্সতি, তস্মা গিলানুপট্ঠাকভত্তং. গিলানস্স ভিক্খুনো সপ্পাযানি ভেসজ্জানি অলভন্তস্স আবাধো ৰা অভিৰড্ঢিস্সতি, কালকিরিযা ৰা ভৰিস্সতি, তস্মা গিলানভেসজ্জং. যস্মা ভগৰতা অন্ধকৰিন্দে দসানিসংসে সম্পস্সমানেন যাগু অনুঞ্ঞাতা, তস্মা ধুৰযাগু. যস্মা মাতুগামস্স নগ্গিযং অসুচি জেগুচ্ছং পটিকূলং হোতি, তস্মা ভিক্খুনিসঙ্ঘস্স উদকসাটিকা অনুঞ্ঞাতা.

নিসীদনাদিকথা

নিসীদনাদিকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, কাযগুত্তিযা চীৰরগুত্তিযা সেনাসনগুত্তিযা নিসীদন’’ন্তি (মহাৰ. ৩৫৩) ৰচনতো কাযাদীনং অসুচিমুচ্চনাদিতো গোপনত্থায নিসীদনং ধারেতুং ৰট্টতি. তস্স ৰিধানং হেট্ঠা ৰুত্তমেৰ. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, যাৰমহন্তং পচ্চত্থরণং আকঙ্খতি, তাৰমহন্তং পচ্চত্থরণং কাতু’’ন্তি ৰচনতো অতিখুদ্দকেন নিসীদনেন সেনাসনস্স অগোপনত্তা মহন্তম্পি পচ্চত্থরণং কাতুং ৰট্টতি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, যস্স কণ্ডু ৰা পীল়কা ৰা অস্সাৰো ৰা থুল্লকচ্ছু ৰা আবাধো, কণ্ডুপটিচ্ছাদি’’ন্তি ৰচনতো ঈদিসেসু আবাধেসু সন্তেসু চীৰরাদিগুত্তত্থায কণ্ডুপটিচ্ছাদি ৰট্টতি. তত্থ পমাণং হেট্ঠা ৰুত্তমেৰ. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, মুখপুঞ্ছনচোল়’’ন্তি (মহাৰ. ৩৫৫) ৰচনতো মুখসোধনত্থায মুখপুঞ্ছনচোল়ং ৰট্টতি. তম্পি হেট্ঠা ৰুত্তমেৰ. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পরিক্খারচোল়ক’’ন্তি ৰচনতো তিচীৰরে পরিপুণ্ণে পরিস্সাৰনথৰিকাদীহি অত্থে সতি পরিক্খারচোল়ং ৰট্টতি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তিচীৰরং অধিট্ঠাতুং ন ৰিকপ্পেতুং, ৰস্সিকসাটিকং ৰস্সানং চাতুমাসং অধিট্ঠাতুং ততো পরং ৰিকপ্পেতুং, নিসীদনং অধিট্ঠাতুং ন ৰিকপ্পেতুং, পচ্চত্থরণং অধিট্ঠাতুং ন ৰিকপ্পেতুং, কণ্ডুপটিচ্ছাদিং যাৰ আবাধা অধিট্ঠাতুং ততো পরং ৰিকপ্পেতুং, মুখপুঞ্ছনচোল়ং অধিট্ঠাতুং ন ৰিকপ্পেতুং, পরিক্খারচোল়ং অধিট্ঠাতুং ন ৰিকপ্পেতু’’ন্তি (মহাৰ. ৩৫৮) ৰচনতো ৰুত্তনযেন অধিট্ঠানঞ্চ ৰিকপ্পনা চ কাতব্বা. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন হেট্ঠা ৰুত্তোৰ.

অধম্মকম্মকথা

৫৮. অধম্মকম্মকথাযং ন, ভিক্খৰে…পে… দুক্কটস্সাতি ইদং ‘‘তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ সঙ্ঘমজ্ঝে অধম্মকম্মং করোন্তি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – ন, ভিক্খৰে, অধম্মকম্মং কাতব্বং, যো করেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ১৫৪) ইমং উপোসথক্খন্ধকে আগতপাঠং সন্ধায ৰুত্তং. অনুজানামি…পে… পটিক্কোসিতুন্তি তথেৰ আগতং ‘‘ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – অনুজানামি, ভিক্খৰে, অধম্মকম্মে কযিরমানে পটিক্কোসিতু’’ন্তি ইমং. তত্থ করোন্তিযেৰাতি পঞ্ঞত্তম্পি সিক্খাপদং মদ্দিত্ৰা অধম্মকম্মং করোন্তিযেৰাতি অত্থো. ‘‘অনুজানামি…পে… পটিক্কোসিতু’’ন্তি এৰং অধম্মকম্মে কযিরমানে সতি ‘‘পেসলেহি ভিক্খূহি তং অধম্মকম্মং অকতং, কম্মং দুক্কটং কম্মং পুন কাতব্ব’’ন্তি এৰং পটিক্কোসিতব্বং, ন তুণ্হীভাৰেন খমিতব্বন্তি অত্থো. ইতি ৰচনতোতি ইদং পন পুব্বপাঠং গহেত্ৰা ইতি ৰচনতো. অধম্মকম্মং ন কাতব্বন্তি অপরপাঠং গহেত্ৰা ইতি ৰচনতো কযিরমানঞ্চ অধম্মকম্মং ভিক্খূহি নিৰারেতব্বন্তি দ্ৰিধা যোজনা কাতব্বা.

নিৰারেন্তেহি চাতিআদি পন ‘‘তেন খো পন সমযেন পেসলা ভিক্খূ ছব্বগ্গিযেহি ভিক্খূহি অধম্মকম্মে কযিরমানে পটিক্কোসন্তি, ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ লভন্তি আঘাতং, লভন্তি অপ্পচ্চযং, ৰধেন তজ্জেন্তি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – অনুজানামি, ভিক্খৰে, দিট্ঠিম্পি আৰিকাতু’’ন্তি (মহাৰ. ১৫৪) পাঠঞ্চ ‘‘তেসংযেৰ সন্তিকে দিট্ঠিং আৰিকরোন্তি, ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ লভন্তি আঘাতং, লভন্তি অপ্পচ্চযং, ৰধেন তজ্জেন্তি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – অনুজানামি, ভিক্খৰে, চতূহি পঞ্চহি পটিক্কোসিতুং, দ্ৰীহি তীহি দিট্ঠিং আৰিকাতুং, একেন অধিট্ঠাতুং ন মেতং খমতী’’তি ইমে পাঠে সন্ধায ৰুত্তং. ৰচনতোতি ইদং পন পাল়িযং তীণি সম্পদানানি গহেত্ৰা তীহি কিরিযাপদেহি ৰিসুং ৰিসুং যোজেতব্বং. সব্বঞ্চেতং অনুপদ্দৰত্থায ৰুত্তং, ন আপত্তিসব্ভাৰতোতি যোজনা. কথং অনুপদ্দৰসম্ভৰোতি? নিগ্গহকম্মং কাতুং অসক্কুণেয্যভাৰতো, অঞ্ঞস্স উপদ্দৰস্স চ নিৰারণতো. তেন ৰুত্তং ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ১৫৪) ‘‘তেসং অনুপদ্দৰত্থাযাতি সঙ্ঘো সঙ্ঘস্স কম্মং ন করোতি, অঞ্ঞোপি উপদ্দৰো বহূনং হোতি, তস্মা ৰুত্ত’’ন্তি.

ওকাসকতকথা

৫৯. ওকাসকতকথাযং ন, ভিক্খৰে, অনোকাসকতোতিআদি ‘‘তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ অনোকাসকতং ভিক্খুং আপত্তিযা চোদেন্তি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং – ন, ভিক্খৰে, অনোকাসকতো ভিক্খু আপত্তিযা চোদেতব্বো, যো চোদেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স. অনুজানামি, ভিক্খৰে, ওকাসং কারাপেত্ৰা আপত্তিযা চোদেতুং, করোতু আযস্মা ওকাসং, অহং তং ৰত্তুকামো’’তি (মহাৰ. ১৫৩) ইদং পাঠং সন্ধায ৰুত্তং. অধিপ্পাযেসু চাৰনাধিপ্পাযোতি, সাসনতো চাৰেতুকামো. অক্কোসাধিপ্পাযোতি পরং অক্কোসিতুকামো পরিভাসিতুকামো. কম্মাধিপ্পাযোতি তজ্জনীযাদিকম্মং কত্তুকামো. ৰুট্ঠানাধিপ্পাযোতি আপত্তিতো ৰুট্ঠাপেতুকামো. উপোসথপ্পৰারণট্ঠপনাধিপ্পাযোতি উপোসথং, পৰারণং ৰা ঠপেতুকামো. অনুৰিজ্জনাধিপ্পাযোতি উপপরিক্খিতুকামো. ধম্মকথাধিপ্পাযোতি ধম্মং দেসেতুকামো. ইতি পরং চোদেন্তানং ভিক্খূনং অধিপ্পাযভেদো অনেকৰিধো হোতীতি অত্থো. পুরিমেসু চতূসু অধিপ্পাযেসূতি চাৰনাধিপ্পাযঅক্কোসাধিপ্পাযকম্মাধিপ্পাযৰুট্ঠানাধিপ্পাযেসু ওকাসং অকারাপেন্তস্স দুক্কটং. কারাপেত্ৰাপি সম্মুখা চোদেন্তস্স যথানুরূপং সঙ্ঘাদিসেসপাচিত্তিযদুক্কটানি, অসম্মুখা পন দুক্কটমেৰাতি অযমেত্থ পিণ্ডত্থো. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

‘‘ঠপনক্খেত্তং পন জানিতব্ব’’ন্তি ৰত্ৰা তং দস্সেন্তো ‘‘সুণাতু মে’’তিআদিমাহ. অনুৰিজ্জকস্স অনুৰিজ্জনাধিপ্পাযেন ৰদন্তস্স ওকাসকম্মং নত্থীতি যোজনা. ধম্মকথিকস্স অনোদিস্স কম্মং কথেন্তস্স ওকাসকম্মং নত্থি. সচে পন ওদিস্স কথেতি, আপত্তি, তস্মা তং দস্সেত্ৰা গন্তব্বন্তি যোজেতব্বং. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

সদ্ধাদেয্যৰিনিপাতনকথা

৬০. সদ্ধাদেয্যৰিনিপাতনকথাযং ‘‘মাতাপিতরোতি খো, ভিক্খৰে, ৰদমানে কিং ৰদেয্যাম. অনুজানামি, ভিক্খৰে, মাতাপিতূনং দাতুং, ন চ, ভিক্খৰে, সদ্ধাদেয্যং ৰিনিপাতেতব্বং, যো ৰিনিপাতেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ৩৬১) ৰচনতো দাযকেহি সদ্ধায ভিক্খুস্স দিন্নং ৰিনিপাতেত্ৰা গিহীনং দাতুং ন ৰট্টতি. ‘‘ন চ, ভিক্খৰে, সদ্ধাদেয্যন্তি এত্থ সেসঞাতীনং দেন্তো ৰিনিপাতেতিযেৰ. মাতাপিতরো পন সচে রজ্জে ঠিতাপি পত্থযন্তি, দাতব্ব’’ন্তি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৬১) ৰুত্তত্তা ভাতুভগিনীআদীনং ঞাতকানম্পি দাতুং ন ৰট্টতি. ৰুত্তঞ্হি আচরিযধম্মসিরিত্থেরেন খুদ্দসিক্খাযং –

‘‘ন লব্ভং ৰিনিপাতেতুং, সদ্ধাদেয্যঞ্চ চীৰরং;

লব্ভং পিতূনং সেসানং, ঞাতীনম্পি ন লব্ভতী’’তি.

কযৰিক্কযসমাপত্তিসিক্খাপদৰণ্ণনাযম্পি ‘‘মাতরং পন পিতরং ৰা ‘ইমং দেহী’তি ৰদতো ৰিঞ্ঞত্তি ন হোতি, ‘ইমং গণ্হাহী’তি ৰদতো সদ্ধাদেয্যৰিনিপাতনং ন হোতি. অঞ্ঞাতকং ‘ইমং দেহী’তি ৰদতো ৰিঞ্ঞত্তি হোতি, ‘ইমং গণ্হাহী’তি ৰদতো সদ্ধাদেয্যৰিনিপাতনং হোতি. ‘ইমিনা ইমং দেহী’তি কযৰিক্কযং আপজ্জতো নিস্সগ্গিযং হোতী’’তি অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৫৯৫) ৰুত্তং. তত্থ ‘‘সেসঞাতকেসু সদ্ধাদেয্যৰিনিপাতসম্ভৰতো তদভাৰট্ঠানম্পি দস্সেতুং ‘মাতরং পন পিতরং ৰা’তি ৰুত্ত’’ন্তি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.৫৯৩-৫৯৫) ৰুত্তং.

সন্তরুত্তরকথা

৬১. সন্তরুত্তরকথাযং অন্তর-সদ্দো মজ্ঝৰাচকো. ৰসতি সীলেনাতি ৰাসকো, ‘‘অন্তরে ৰাসকো অন্তরৰাসকো’’তি ৰত্তব্বে ‘‘রূপভৰো রূপ’’ন্তিআদীসু ৰিয উত্তরপদলোপীসমাসৰসেন ‘‘অন্তরো’’তি ৰুত্তো. উত্তরসদ্দো উপরিৰাচকো, আভুসো সজ্জতীতি আসঙ্গো, ‘‘উত্তরে আসঙ্গো উত্তরাসঙ্গো’’তি ৰত্তব্বে ৰুত্তনযেন ‘‘উত্তরো’’তি ৰুত্তো, অন্তরো চ উত্তরো চ অন্তরুত্তরা, সহ অন্তরুত্তরেহি যো ৰত্ততীতি সন্তরুত্তরো, সহপুব্বপদভিন্নাধিকরণদ্ৰিপদবহুব্বীহিসমাসো. অথ ৰা সহ অন্তরেন চ উত্তরেন চ যো ৰত্ততীতি সন্তরুত্তরো, তিপদবহুব্বীহিসমাসো. সঙ্ঘাটিং ঠপেত্ৰা অন্তরৰাসকউত্তরাসঙ্গমত্তধরো হুত্ৰা গামো ন পৰিসিতব্বোতি অত্থো. ‘‘পরিব্বাজকমদক্খি তিদণ্ডকেনা’’তিআদীসু ৰিয ইত্থম্ভূতলক্খণে চেতং করণৰচনং, তস্মা অন্তরৰাসকং তিমণ্ডলং পটিচ্ছাদেন্তেন পরিমণ্ডলং নিৰাসেত্ৰা কাযবন্ধনং বন্ধিত্ৰা সঙ্ঘাটিঞ্চ উত্তরাসঙ্গঞ্চ দিগুণং কত্ৰা পারুপিত্ৰা গামো পৰিসিতব্বো.

চীৰরনিক্খেপকথা

৬২. চীৰরনিক্খেপকথাযং সংহরীযতেতি সঙ্ঘাটি, তস্সা সঙ্ঘাটিযা, ভাৰযোগে কম্মত্থে ছট্ঠী. নিক্খেপাযাতি ঠপনায, সঙ্ঘাটিং অগ্গহেত্ৰা ৰিহারে ঠপেত্ৰা গমনায পঞ্চ কারণানি হোন্তীতি অত্থো. গিলানো ৰা হোতীতি গহেত্ৰা গন্তুং অসমত্থো গিলানো ৰা হোতি. ৰস্সিকসঙ্কেতং ৰা হোতীতি ‘‘ৰস্সিককালো অয’’ন্তি সঙ্কেতং ৰা কতং হোতি. নদীপারগতং ৰা হোতীতি নদিযা পারং গন্ত্ৰা ভুঞ্জিতব্বং হোতি. অগ্গল়গুত্তিৰিহারো ৰা হোতীতি অগ্গল়ং দত্ৰাপি দাতব্বো সুগুত্তৰিহারো ৰা হোতি. অত্থতকথিনং ৰা হোতীতি তস্মিং ৰিহারে কথিনং অত্থতং ৰা হোতি অত্থতকথিনানং অসমাদানচারসম্ভৰতো. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ. আরঞ্ঞিকস্স পন ৰিহারো ন সুগুত্তো হোতীতি অপ্পভিক্খুকত্তা চোরাদীনং গমনট্ঠানতো চ. ভণ্ডুক্খলিকাযাতি চীৰরাদিট্ঠপনভণ্ডুক্খলিকায. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যং.

সত্থকম্মৰত্থিকম্মকথা

৬৩. সত্থকম্মৰত্থিকম্মকথাযং সত্থকম্মং ৰা ৰত্থিকম্মং ৰাতি এত্থ যেন কেনচি সত্থাদিনা ছিন্দনাদি সত্থকম্মং নাম হোতি. যেন কেনচি চম্মাদিনা ৰত্থিপীল়নং ৰত্থিকম্মং নাম. ‘‘সম্বাধে দহনকম্মং পটিক্খেপাভাৰা ৰট্টতী’’তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.২৭৯). ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.২৭৯) পন ‘‘ৰত্থিপীল়নন্তি যথা ৰত্থিগততেলাদি অন্তোসরীরে আরোহন্তি, এৰং হত্থেন ৰত্থিমদ্দন’’ন্তি ৰুত্তং.

ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ২৭৯) পন ‘‘সম্বাধেতি ৰচ্চমগ্গে, ভিক্খুস্স ভিক্খুনিযা চ পস্সাৰমগ্গেপি অনুলোমতো দহনং পটিক্খেপাভাৰা ৰট্টতি. সত্থৰত্থিকম্মানুলোমতো ন ৰট্টতীতি চে? ন, পটিক্খিত্তপটিক্খেপা, পটিক্খিপিতব্বস্স তপ্পরমতাদীপনতো. কিং ৰুত্তং হোতি? পুব্বে পটিক্খিত্তম্পি সত্থকম্মং সম্পিণ্ডেত্ৰা পচ্ছা ‘ন, ভিক্খৰে…পে… থুল্লচ্চযস্সা’তি দ্ৰিক্খত্তুং সত্থকম্মস্স পরিক্খেপো কতো. তেন সম্বাধস্স সামন্তা দ্ৰঙ্গুলং পটিক্খিপিতব্বং নাম সত্থৰত্থিকম্মতো উদ্ধং নত্থীতি দস্সেতি. কিঞ্চ ভিয্যো – পুব্বে সম্বাধেযেৰ সত্থকম্মং পটিক্খিত্তং, পচ্ছা সম্বাধস্স সামন্তা দ্ৰঙ্গুলম্পি পটিক্খিত্তং, তস্মা তস্সেৰ পটিক্খেপো, নেতরস্সাতি সিদ্ধং. এত্থ ‘সত্থং নাম সত্থহারকং ৰাস্স পরিযেসেয্যা’তিআদীসু (পারা. ১৬৭) ৰিয যেন ছিন্দতি, তং সব্বং. তেন ৰুত্তং ‘কণ্টকেন ৰা’তিআদি. খারুদানং পনেত্থ ভিক্খুনীৰিভঙ্গে পসাখে পমুখে অনুঞ্ঞাতন্তি ৰেদিতব্বং, একে পন ‘সত্থকম্মং ৰা’তি পাঠং ৰিকপ্পেত্ৰা ৰত্থিকম্মং করোন্তি. ৰত্থীতি কিং? অগ্ঘিকা ৰুচ্চতি, তায ছিন্দনং ৰত্থিকম্মং নামাতি চ অত্থং ৰণ্ণযন্তি, তে ‘সত্থহারকং ৰাস্স পরিযেসেয্যা’তি ইমস্স পদভাজনীযং দস্সেত্ৰা পটিক্খিপিতব্বা. অণ্ডৰুদ্ধীতি ৰাতণ্ডকা, আদানৰত্তীতি অনাহৰত্তী’’তি ৰুত্তং. সেসং অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.

নহাপিতপুব্বকথা

৬৪. নহাপিতপুব্বকথাযং নহাপিতো পুব্বেতি নহাপিতপুব্বো, পুব্বে নহাপিতো হুত্ৰা ইদানি ভিক্খুভূতোতি অত্থো. তেন নহাপিতপুব্বেন ভিক্খুনা. খুরভণ্ডন্তি খুরাদিনহাপিতভণ্ডং, ‘‘লদ্ধাতপত্তো রাজকুমারো’’তিআদীসু ৰিয উপলক্খণনযোযং. ‘‘ন, ভিক্খৰে, পব্বজিতেন অকপ্পিযং সমাদপেতব্বং, যো সমাদপেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স. ন চ, ভিক্খৰে, নহাপিতপুব্বেন খুরভণ্ডং পরিহরিতব্বং, যো পরিহরেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ৩০৩) চ দ্ৰিধা পঞ্ঞত্তি, তস্মা নহাপিতপুব্বেন ৰা অনহাপিতপুব্বেন ৰা পব্বজিতেন নাম অকপ্পিযসমাদপনং ন কাতব্বং. নহাপিতপুব্বেন পন ভিক্খুনা খুরেন অভিলক্খিতং খুরভণ্ডং, খুরভণ্ডখুরকোসনিসিতপাসাণখুরথৰিকাদযো ন পরিহরিতব্বা এৰ. সেসং অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ৩০০) পন ‘‘ন, ভিক্খৰে, পব্বজিতেন অকপ্পিযে সমাদপেতব্বন্তি ৰুত্তত্তা অনুপসম্পন্নস্সপি ন কেৰলং দসসু এৰ সিক্খাপদেসু, অথ খো যং ভিক্খুস্স ন কপ্পতি, তস্মিম্পীতি অধিপ্পাযো’’তি ৰুত্তং.

দসভাগকথা

৬৫. দসভাগকথাযং সঙ্ঘিকানীতি সঙ্ঘসন্তকানি বীজানি. পুগ্গলিকাযাতি পুগ্গলস্স সন্তকায ভূমিযা. ভাগং দত্ৰাতি মূলভাগসঙ্খাতং দসমভাগং ভূমিসামিকানং দত্ৰা. পরিভুঞ্জিতব্বানীতি তেসং বীজানং ফলানি রোপকেহি পরিভুঞ্জিতব্বানীতি অত্থো. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ. ইদং কির জম্বুদীপে পোরাণকচারিত্তন্তি আদিকপ্পকালে পঠমকপ্পিকা মনুস্সা বোধিসত্তং মহাসম্মতং নাম রাজানং কত্ৰা সব্বেপি অত্তনো অত্তনো তণ্ডুলফলসালিখেত্ততো পৰত্ততণ্ডুলফলানি দস কোট্ঠাসে কত্ৰা একং কোট্ঠাসং ভূমিসামিকভূতস্স মহাসম্মতরাজিনো দত্ৰা পরিভুঞ্জিংসু. ততো পট্ঠায জম্বুদীপিকানং মনুস্সানং চারিতত্তা ৰুত্তং. তেনেৰ সারত্থদীপনীনামিকাযম্পি ৰিনযটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ৩০৪) ‘‘দসভাগং দত্ৰাতি দসমভাগং দত্ৰা. তেনেৰাহ ‘দস কোট্ঠাসে কত্ৰা একো কোট্ঠাসো ভূমিসামিকানং দাতব্বো’তি’’ ৰুত্তং.

পাথেয্যকথা

৬৬. পাথেয্যকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে’’তিআদি ভদ্দিযনগরে অমিতপরিভোগভূতেন মেণ্ডকসেট্ঠিনা অভিযাচিতো হুত্ৰা অনুঞ্ঞাতং, ইধ পন পঠমং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পঞ্চ গোরসে খীরং দধিং তক্কং নৰনীতং সপ্পি’’ন্তি (মহাৰ. ২৯৯) পঞ্চ গোরসা অনুঞ্ঞাতা. ততো পরং সেট্ঠিনো অভিযাচনানুরূপং ৰত্ৰা অনুজানিতুং ‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, মগ্গা কন্তারা’’তিআদিমাহ. সেসং অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. তথা অলভন্তেন অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতট্ঠানতো যাচিত্ৰাপি গহেতব্বন্তি এতেন এৰরূপেসু কালেসু ৰিঞ্ঞত্তিপচ্চযা দোসো নত্থীতি দস্সেতি. ‘‘একদিৰসেন গমনীযে মগ্গে একভত্তত্থায পরিযেসিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তত্তা পন ততো উপরি যাচনং ন ৰট্টতীতি দস্সিতং. ‘‘দীঘে অদ্ধানে’’তিআদিনা সচে মাসগমনীযে মগ্গে সত্তাহগমনীযো এৰ কন্তারো হোতি, তত্থ সত্তাহযাপনীযমত্তমেৰ পাথেয্যং পরিযেসিতব্বং, ততো পরং পিণ্ডচারিকাদিৰসেন সুভিক্খসুলভপিণ্ডমগ্গত্তা ন পরিযেসিতব্বন্তি.

মহাপদেসকথা

৬৭. মহাপদেসকথাযং মহাপদেসা নাম অপ্পটিক্খিত্তা দ্ৰে, অননুঞ্ঞাতা দ্ৰেতি চত্তারোতি দস্সেন্তো ‘‘যং ভিক্খৰে’’তিআদিমাহ. তেসু অপ্পটিক্খিত্তেপি অকপ্পিযানুলোমকপ্পিযানুলোমৰসেন দ্ৰে, তথা অননুঞ্ঞাতেপীতি.

তত্থ ‘‘পরিমদ্দন্তাতি উপপরিক্খন্তা. পট্টণ্ণুদেসে সঞ্জাতৰত্থং পট্টুণ্ণং. ‘পট্টুণ্ণং কোসেয্যৰিসেসো’তি হি অভিধানকোসে ৰুত্তং. চীনদেসে সোমারদেসে চ সঞ্জাতৰত্থানি চীনসোমারপটানি. পট্টুণ্ণাদীনি তীণি কোসেয্যস্স অনুলোমানি পাণকেহি কতসুত্তমযত্তা. ইদ্ধিমযং এহিভিক্খূনং পুঞ্ঞিদ্ধিযা নিব্বত্তচীৰরং, তং খোমাদীনং অঞ্ঞতরং হোতীতি তেসংযেৰ অনুলোমং. দেৰতাহি দিন্নচীৰরং দেৰদত্তিযং, তং কপ্পরুক্খে নিব্বত্তং জালিনিযা দেৰকঞ্ঞায অনুরুদ্ধত্থেরস্স দিন্নৰত্থসদিসং, তম্পি খোমাদীনংযেৰ অনুলোমং হোতি তেসু অঞ্ঞতরভাৰতো. দ্ৰে পটানি দেসনামেন ৰুত্তানীতি তেসং সরূপদস্সনমত্তমেতং, নাঞ্ঞনিৰত্তনপদং পট্টুণ্ণপট্টস্সপি দেসনামেনেৰ ৰুত্তত্তা. তুম্বাতি তীণি ভাজনানি. ফলকতুম্বো লাবুআদি. উদকতুম্বো উদকুক্খিপনকুটকো. কিলঞ্জচ্ছত্তন্তি ৰেল়ুৰিলীৰেহি ৰাযিত্ৰা কতছত্ত’’ন্তি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.৩০৫) ৰুত্তং.

‘‘যাৰকালিকপক্কানন্তি পক্কে সন্ধায ৰুত্তং. আমানি পন অনুপসম্পন্নেহি সীতুদকে মদ্দিত্ৰা পরিস্সাৰেত্ৰা দিন্নপানং পচ্ছাভত্তম্পি কপ্পতি এৰ. অযঞ্চ অত্থো মহাঅট্ঠকথাযং সরূপতো অৰুত্তোতি আহ ‘কুরুন্দিযং পনা’তিআদি. উচ্ছুরসো নিকসটোতি ইদং পাতব্বতাসামঞ্ঞেন যামকালিককথাযং ৰুত্তং, তং পন সত্তাহকালিকমেৰাতি গহেতব্বং. ইমে চত্তারো রসাতি ফলপত্তপুপ্ফউচ্ছুরসা চত্তারো’’তি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.৩০০) ৰুত্তং. ‘‘দ্ৰে পটা দেসনামেনেৰাতি চীনপটসোমারপটানি. তীণীতি পট্টুণ্ণেন সহ তীণি. ইদ্ধিমযং এহিভিক্খূনং নিব্বত্তং. দেৰদত্তিযং অনুরুদ্ধত্থেরেন লদ্ধ’’ন্তি ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ৩০৫).

সংসট্ঠকথা

সংসট্ঠকথাযং তদহুপটিগ্গহিতং কালে কপ্পতীতিআদি সব্বং সম্ভিন্নরসং সন্ধায ৰুত্তং. সচে হি ছল্লিম্পি অপনেত্ৰা সকলেনেৰ নাল়িকেরফলেন সদ্ধিং পানকং পটিগ্গহিতং হোতি, নাল়িকেরং অপনেত্ৰা তং ৰিকালেপি কপ্পতি. উপরি সপ্পিপিণ্ডং ঠপেত্ৰা সীতলপাযাসং দেন্তি, যং পাযাসেন অসংসট্ঠং সপ্পি, তং অপনেত্ৰা সত্তাহং পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি. বদ্ধমধুফাণিতাদীসুপি এসেৰ নযো. তক্কোলজাতিফলাদীহি অলঙ্করিত্ৰা পিণ্ডপাতং দেন্তি, তানি উদ্ধরিত্ৰা ধোৰিত্ৰা যাৰজীৰং পরিভুঞ্জিতব্বানি, যাগুযং পক্খিপিত্ৰা দিন্নসিঙ্গিৰেরাদীসুপি, তেলাদীসু পক্খিপিত্ৰা দিন্নলট্ঠিমধুকাদীসুপি এসেৰ নযো. এৰং যং যং অসম্ভিন্নরসং হোতি, তং তং একতো পটিগ্গহিতম্পি যথা সুদ্ধং হোতি, তথা ধোৰিত্ৰা ৰা তচ্ছেত্ৰা ৰা তস্স তস্স কালস্স ৰসেন পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি.

সচে পন সম্ভিন্নরসং হোতি সংসট্ঠং, ন ৰট্টতি. যাৰকালিকঞ্হি অত্তনা সদ্ধিং সম্ভিন্নরসানি তীণিপি যামকালিকাদীনি অত্তনো সভাৰং উপনেতি. যামকালিকং দ্ৰেপি সত্তাহকালিকাদীনি অত্তনো সভাৰং উপনেতি. সত্তাহকালিকং অত্তনা সদ্ধিং সংসট্ঠং যাৰজীৰিকং অত্তনো সভাৰঞ্ঞেৰ উপনেতি, তস্মা তেন তদহুপটিগ্গহিতেন সদ্ধিং তদহুপটিগ্গহিতং ৰা পুরেপটিগ্গহিতং ৰা যাৰজীৰিকং সত্তাহং কপ্পতি, দ্ৰীহপটিগ্গহিতেন ছাহং…পে… সত্তাহপটিগ্গহিতেন তদহেৰ কপ্পতীতি ৰেদিতব্বং. তস্মাযেৰ হি ‘‘সত্তাহকালিকেন, ভিক্খৰে, যাৰজীৰিকং তদহুপটিগ্গহিত’’ন্তি অৰত্ৰা ‘‘পটিগ্গহিতং সত্তাহং কপ্পতী’’তি ৰুত্তং.

কালযামসত্তাহাতিক্কমেসু চেত্থ ৰিকালভোজনসন্নিধিভেসজ্জসিক্খাপদানং ৰসেন আপত্তিযো ৰেদিতব্বা. ইমেসু চ পন চতূসু কালিকেসু যাৰকালিকং যামকালিকন্তি ইদমেৰ দ্ৰযং অন্তোৰুত্থকঞ্চেৰ সন্নিধিকারকঞ্চ হোতি, সত্তাহকালিকঞ্চ যাৰজীৰিকঞ্চ অকপ্পিযকুটিযং নিক্খিপিতুম্পি ৰট্টতি, সন্নিধিম্পি ন জনেতীতি. সেসং সব্বত্থ উত্তানত্থমেৰ.

পঞ্চভেসজ্জকথা

পঞ্চভেসজ্জকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তানি পঞ্চ ভেসজ্জানি কালে পটিগ্গহেত্ৰা কালে পরিভুঞ্জিতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৬১) ৰচনতো সারদিকেন আবাধেন ফুট্ঠানং ভিক্খূনং যাগুপি পীতা উগ্গচ্ছতি, ভত্তম্পি ভুত্তং উগ্গচ্ছতি, তে তেন কিসা হোন্তি লূখা দুব্বণ্ণা উপ্পণ্ডুপ্পণ্ডুকজাতা ধমনিসন্থতগত্তা. তেসং যং ভেসজ্জঞ্চেৰ অস্স ভেসজ্জসম্মতঞ্চ, লোকস্স আহারত্থঞ্চ ফরেয্য, ন চ ওল়ারিকো আহারো পঞ্ঞাযেয্য. তত্রিমানি পঞ্চ ভেসজ্জানি. সেয্যথিদং – সপ্পি নৰনীতং তেলং মধু ফাণিতং, তানি ভেসজ্জানি কালে পটিগ্গহেত্ৰা কালে পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি. তত্থ ‘‘সারদিকেন আবাধেনাতি সরদকালে উপ্পন্নেন পিত্তাবাধেন. তস্মিঞ্হি কালে ৰস্সোদকেনপি তেমেন্তি, কদ্দমম্পি মদ্দন্তি, অন্তরন্তরা আবাধোপি খরো হোতি, তেন তেসং পিত্তং কোট্ঠব্ভন্তরগতং হোতি. আহারত্থঞ্চ ফরেয্যাতি আহারত্থং সাধেয্যা’’তি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ২৬০) ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.২৬০) ‘‘পিত্তং কোট্ঠব্ভন্তরগতং হোতীতি বহিসরীরে ব্যাপেত্ৰা ঠিতং অবদ্ধপিত্তং কোট্ঠব্ভন্তরগতং হোতি, তেন পিত্তং কুপিতং হোতীতি অধিপ্পাযো’’তি ৰুত্তং.

ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ২৬০) ‘‘যং ভেসজ্জঞ্চেৰ অস্সাতি পরতো ‘তদুভযেন ভিয্যোসোমত্তায কিসা হোন্তী’তিআদিনা ৰিরোধদস্সনতো নিদানানপেক্খং যথালাভৰসেন ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. যথানিদানং কস্মা ন ৰুত্তন্তি চে? তদঞ্ঞাপেক্খাধিপ্পাযতো. সব্ববুদ্ধকালেপি হি সপ্পিআদীনং সত্তাহকালিকভাৰাপেক্খোতি. তথা ৰচনেন ভগৰতো অধিপ্পাযো. তেনেৰ ‘আহারত্থঞ্চ ফরেয্য, ন চ ওল়ারিকো আহারো পঞ্ঞাযেয্যা’তি ৰুত্তং. তথা হি কালে পটিগ্গহেত্ৰা কালে পরিভুঞ্জিতুন্তি এত্থ চ কালপরিচ্ছেদো ন কতো, কুতোযেৰ পন লব্ভা তদঞ্ঞাপেক্খাধিপ্পাযো ভগৰতা মূলভেসজ্জাদীনি তানি পটিগ্গহেত্ৰা যাৰজীৰন্তি কালপরিচ্ছেদো. যং পন ‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তানি ভেসজ্জানি কালে পটিগ্গহেত্ৰা কালে পরিভুঞ্জিতু’ন্তি (মহাৰ. ২৬০) ৰচনং, তং ‘সন্নিধিং কত্ৰা অপরাপরস্মিং দিৰসে কালে এৰ পরিভুঞ্জিতুং অনুজানামী’তি অধিপ্পাযতো ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. অঞ্ঞথা অতিসযত্তা ভগৰতো ‘যং ভেসজ্জঞ্চেৰ অস্সা’তিআদিৰিতক্কুপ্পাদো ন সম্ভৰতি. পণীতভোজনানুমতিযা পসিদ্ধত্তা আবাধানুরূপসপ্পাযাপেক্খায ৰুত্তানীতি চে? তঞ্চ ন, ‘ভিয্যোসোমত্তাযা’তি কিসাদিভাৰাপত্তিদস্সনতো. যথা উচ্ছুরসং উপাদায ফাণিতন্তি ৰুত্তং, তথা নৰনীতং উপাদায সপ্পীতি ৰত্তব্বতো নৰনীতং ৰিসুং ন ৰত্তব্বন্তি চে? ন ৰিসেসদস্সনাধিপ্পাযতো. যথা ফাণিতগ্গহণেন সিদ্ধেপি পরতো উচ্ছুরসো ৰিসুং অনুঞ্ঞাতো উচ্ছুসামঞ্ঞতো গুল়োদকট্ঠানে ঠপনাধিপ্পাযতো, তথা নৰনীতে ৰিসেসৰিধিদস্সনাধিপ্পাযতো নৰনীতং ৰিসুং অনুঞ্ঞাতন্তি ৰেদিতব্বং. ৰিসেসৰিধি পনস্স ভেসজ্জসিক্খাপদট্ঠকথাৰসেন (পারা. অট্ঠ. ২.৬১৯-৬২১) ৰেদিতব্বো. ৰুত্তঞ্হি তত্থ ‘পচিত্ৰা সপ্পিং কত্ৰা পরিভুঞ্জিতুকামেন অধোতম্পি পচিতুং ৰট্টতী’তি. তত্থ সপ্পি পক্কাৰ হোতি, নাপক্কা, তথা ফাণিতম্পি. নৰনীতং অপক্কমেৰা’’তিআদি.

দুতিযভেসজ্জকথা

দুতিযভেসজ্জকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তানি পঞ্চ ভেসজ্জানি পটিগ্গহেত্ৰা কালেপি ৰিকালেপি পরিভুঞ্জিতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৬১) ৰচনতো ‘‘তানি পঞ্চ ভেসজ্জানি কালে পটিগ্গহেত্ৰা কালে পরিভুঞ্জন্তানং তেসং ভিক্খূনং যানিপি তানি পাকতিকানি লূখানি ভোজনানি, তানি নচ্ছাদেন্তি, পগেৰ সেনেসিতানি. তে তেন চেৰ সারদিকেন আবাধেন ফুট্ঠা ইমিনা চ ভত্তাচ্ছাদকেন তদুভযেন ভিয্যোসোমত্তায কিসা হোন্তী’’তি ইমস্মিং ৰত্থুস্মিং কালেপি ৰিকালেপীতি অনুঞ্ঞাতত্তা ৰিকালেপি পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি. তত্থ ‘‘নচ্ছাদেন্তীতি ন জীরন্তি, ন ৰাতরোগং পটিপ্পস্সম্ভেতুং সক্কোন্তি. সেনেসিতানীতি সিনিদ্ধানি. ভত্তাচ্ছাদকেনাতি ভত্তং অরোচিকেনা’’তি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ২৬১) ৰুত্তং, টীকাসু (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.২৬১; ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.২৬১-২৬২) পন ‘‘নচ্ছাদেন্তীতি রুচিং ন উপ্পাদেন্তী’’তি এত্তকমেৰ ৰুত্তং, মহাৰিভঙ্গে (পারা. ৬২২) পন ‘‘যানি খো পন তানি গিলানানং ভিক্খূনং পটিসাযনীযানি ভেসজ্জানি. সেয্যথিদং – সপ্পি নৰনীতং তেলং মধু ফাণিতং, তানি পটিগ্গহেত্ৰা সত্তাহপরমং সন্নিধিকারকং পরিভুঞ্জিতব্বানি, তং অতিক্কামযতো নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিয’’ন্তি ৰচনতো ইমেসং পঞ্চভেসজ্জানং সত্তাহকালিকভাৰো ৰেদিতব্বো, ইধ পন অট্ঠুপ্পত্তিৰসেন ৰুত্তোতি.

ৰসাভেসজ্জকথা

ৰসাভেসজ্জকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ৰসানি ভেসজ্জানি অচ্ছৰসং মচ্ছৰসং সুসুকাৰসং সূকরৰসং গদ্রভৰসং কালে পটিগ্গহিতং কালে নিপ্পক্কং কালে সংসট্ঠং তেলপরিভোগেন পরিভুঞ্জিতুং. ৰিকালে চে, ভিক্খৰে, পটিগ্গহিতং ৰিকালে নিপ্পক্কং ৰিকালে সংসট্ঠং, তঞ্চে পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি তিণ্ণং দুক্কটানং. কালে চে, ভিক্খৰে, পটিগ্গহিতং ৰিকালে নিপ্পক্কং ৰিকালে সংসট্ঠং, তঞ্চে পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি দ্ৰিন্নং দুক্কটানং. কালে চে, ভিক্খৰে, পটিগ্গহিতং কালে নিপ্পক্কং ৰিকালে সংসট্ঠং, তঞ্চে পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স. কালে চে, ভিক্খৰে, পটিগ্গহিতং কালে নিপ্পক্কং কালে সংসট্ঠং, তঞ্চে পরিভুঞ্জেয্য, অনাপত্তী’’তি (মহাৰ. ২৬২). তত্থ ‘‘কালে পটিগ্গহিতন্তিআদীসু মজ্ঝন্হিকে অৰীতিৰত্তে পটিগ্গহেত্ৰা পচিত্ৰা পরিস্সাৰেত্ৰা চাতি অত্থো. তেলপরিভোগেন পরিভুঞ্জিতুন্তি সত্তাহকালিকতেলপরিভোগেন পরিভুঞ্জিতু’’ন্তি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ২৬২) ৰুত্তং, টীকাসু (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.২৬২; ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.২৬১-২৬২) পন ‘‘সুসুকাতি সমুদ্দে ভৰা একা মচ্ছজাতি, কুম্ভিলাতিপি ৰদন্তি. সংসট্ঠন্তি পরিস্সাৰিতং. তেলপরিভোগেনাতি সত্তাহকালিকপরিভোগং সন্ধায ৰুত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন হেট্ঠা চতুকালিককথাযং ৰুত্তোযেৰ.

মূলভেসজ্জকথা

মূলভেসজ্জকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, মূলানি ভেসজ্জানি, হলিদ্দিং সিঙ্গিৰেরং ৰচং ৰচত্তং অতিৰিসং কটুকরোহিণিং উসীরং ভদ্দমুত্তকং, যানি ৰা পনঞ্ঞানিপি অত্থি মূলানি ভেসজ্জানি নেৰ খাদনীযে খাদনীযত্থং ফরন্তি, ন ভোজনীযে ভোজনীযত্থং ফরন্তি, তানি পটিগ্গহেত্ৰা যাৰজীৰং পরিহরিতুং, সতি পচ্চযে পরিভুঞ্জিতুং. অসতি পচ্চযে পরিভুঞ্জন্তস্স আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি. তত্থ ৰচত্তন্তি সেতৰচং. সেসং হেট্ঠা ৰুত্তমেৰ.

পিট্ঠভেসজ্জকথা

পিট্ঠভেসজ্জকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, নিসদং নিসদপোতক’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৩) ৰচনতো পিসিতেহি চুণ্ণকতেহি মূলভেসজ্জেহি অত্থে সতি নিসদঞ্চ নিসদপোতকঞ্চ পরিহরিতুং ৰট্টতি. তত্থ নিসদং নিসদপোতকন্তি পিসনসিলা চ পিসনপোতো চ. নিসদন্তি পিসন্তি চুণ্ণৰিচুণ্ণং করোন্তি মূলভেসজ্জাদযো এত্থাতি নিসদং, পিসনসিলা. নিসদন্তি পিসন্তি চুণ্ণৰিচুণ্ণং করোন্তি মূলভেসজ্জাদযো এতেনাতি নিসদং, পোসেতব্বোতি পোতো, দারকো. খুদ্দকপ্পমাণতায পোতো ৰিযাতি পোতো, নিসদঞ্চ তং পোতো চাতি নিসদপোতো, তং নিসদপোতকং. নিপুব্বসদ চুণ্ণকরণেতি ধাতু.

কসাৰভেসজ্জকথা

কসাৰভেসজ্জকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, কসাৰানি ভেসজ্জানি নিম্বকসাৰং কুটজকসাৰং পটোলকসাৰং ফগ্গৰকসাৰং নত্তমালকসাৰং, যানি ৰা পনঞ্ঞানিপি অত্থি কসাৰানি ভেসজ্জানি নেৰ খাদনীযে খাদনীযত্থং ফরন্তি, ন ভোজনীযে ভোজনীযত্থং ফরন্তি, তানি পটিগ্গহেত্ৰা যাৰজীৰং পরিহরিতুং, সতি পচ্চযে পরিভুঞ্জিতুং, অসতি পচ্চযে পরিভুঞ্জন্তস্স আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ২৬৩) ৰচনতো তানিপি কসাৰভেসজ্জানি পটিগ্গহেত্ৰা যাৰজীৰং পরিহরিতুং সতি পচ্চযে পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি. তত্থ ফগ্গৰন্তি লতাজাতি. নত্তমালন্তি করঞ্জং. ‘‘কসাৰেহীতি তচাদীনি উদকে তাপেত্ৰা গহিতঊসরেহী’’তি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.২৬৩) ৰুত্তং.

পণ্ণভেসজ্জকথা

পণ্ণভেসজ্জকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পণ্ণানি ভেসজ্জানি নিম্বপণ্ণং কুটজপণ্ণং পটোলপণ্ণং নত্তমালপণ্ণং ফগ্গৰপণ্ণং সুলসিপণ্ণং কপ্পাসপণ্ণং, যানি ৰা পনঞ্ঞানিপি অত্থি পণ্ণানি ভেসজ্জানি নেৰ খাদনীযে খাদনীযত্থং ফরন্তি, ন ভোজনীযে ভোজনীযত্থং ফরন্তি, তানি পটিগ্গহেত্ৰা যাৰজীৰং পরিহরিতুং, সতি পচ্চযে পরিভুঞ্জিতুং, অসতি পচ্চযে পরিভুঞ্জন্তস্স আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ২৬৩) ৰচনতো খাদনীযভোজনীযত্থং অফরন্তানি তানিপি পণ্ণানি পটিগ্গহেত্ৰা যাৰজীৰং পরিহরিতুং, সতি পচ্চযে পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি. অচ্ছৰসন্তিআদীসু নিস্সগ্গিযৰণ্ণনাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৬২৩) ৰুত্তনযেনেৰ অত্থো ৰেদিতব্বো. মূলভেসজ্জাদিৰিনিচ্ছযোপি খুদ্দকৰণ্ণনাযং ৰুত্তোযেৰ, তস্মা ইধ যং যং পুব্বে অৰুত্তং, তং তদেৰ ৰণ্ণযিস্সাম.

ফলভেসজ্জকথা

ফলভেসজ্জকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ফলানি ভেসজ্জানি বিল়ঙ্গং পিপ্পলিং মরিচং হরীতকং ৰিভীতকং আমলকং গোট্ঠফলং, যানি ৰা পনঞ্ঞানিপি অত্থি ফলানি ভেসজ্জানি নেৰ খাদনীযে খাদনীযত্থং ফরন্তি, ন ভোজনীযে ভোজনীযত্থং ফরন্তি, তানি পটিগ্গহেত্ৰা যাৰজীৰং পরিহরিতুং, সতি পচ্চযে পরিভুঞ্জিতুং, অসতি পচ্চযে পরিভুঞ্জন্তস্স আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ২৬৩) ৰচনতো খাদনীযভোজনীযত্থং অফরন্তানি তানি ফলানি পটিগ্গহেত্ৰা যাৰজীৰং পরিহরিতুং, সতি পচ্চযে পরিভুঞ্জিতুম্পি ৰট্টতি.

জতুভেসজ্জকথা

জতুভেসজ্জকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, জতূনি ভেসজ্জানি হিঙ্গুং হিঙ্গুজতুং হিঙ্গুসিপাটিকং তকং তকপত্তিং তকপণ্ণিং সজ্জুলসং, যানি ৰা পনঞ্ঞানিপি অত্থি জতূনি ভেসজ্জানি নেৰ খাদনীযে খাদনীযত্থং ফরন্তি, ন ভোজনীযে ভোজনীযত্থং ফরন্তি, তানি পটিগ্গহেত্ৰা যাৰজীৰং পরিহরিতুং, সতি পচ্চযে পরিভুঞ্জিতুং, অসতি পচ্চযে পরিভুঞ্জন্তস্স আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ২৬৩) ৰচনতো তানি জতূনি ভেসজ্জানি পটিগ্গহেত্ৰা যাৰজীৰং পরিহরিতুং, সতি পচ্চযে পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি. তত্থ হিঙ্গুহিঙ্গুজতুহিঙ্গুসিপাটিকা হিঙ্গুজাতিযোযেৰ. তকতকপত্তিতকপণ্ণযো লাখাজাতিযো.

ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ২৬৩) পন ‘‘হিঙ্গুজতু নাম হিঙ্গুরুক্খস্স দণ্ডপল্লৰপৰাল়পাকনিপ্ফন্না. হিঙ্গুসিপাটিকা নাম তস্স মূলসাখপাকনিপ্ফন্না. তকং নাম তস্স রুক্খস্স তচপাকোদকং. তকপত্তীতি তস্স পত্তপাকোদকং. তকপণ্ণীতি তস্স ফলপাকোদকং. অথ ৰা ‘তকং নাম লাখা. তকপত্তীতি কিত্তিমলোহসাখা. তকপণ্ণীতি পক্কলাখা’তি লিখিতং. সতি পচ্চযেতি এত্থ সতিপচ্চযতা গিলানাগিলানৰসেন দ্ৰিধা ৰেদিতব্বা. ৰিকালভোজনসিক্খাপদস্স হি অনাপত্তিৰারে যামকালিকাদীনং তিণ্ণম্পি অৰিসেসেন সতিপচ্চযতা ৰুত্তা. ইমস্মিং খন্ধকে ‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, গিলানস্স গুল়ং অগিলানস্স গুল়োদকং. অনুজানামি, ভিক্খৰে, গিলানস্স লোণসোৰীরকং, অগিলানস্স উদকসম্ভিন্ন’ন্তি (মহাৰ. ২৭৩) ৰুত্তং, তস্মা সিদ্ধং ‘সতিপচ্চযতা গিলানাগিলানৰসেন দুৰিধা’তি, অঞ্ঞথা অসতি পচ্চযে গুল়োদকাদি আপজ্জতি, ততো চ পাল়িৰিরোধো. আহারত্থন্তি আহারপযোজনং, আহারকিচ্চযাপনন্তি অত্থোতি চ. তেলপরিভোগেনাতি সত্তাহকালিকপরিভোগেন. পিট্ঠেহীতি পিসিততেলেহি. কোট্ঠফলন্তি কোট্ঠরুক্খস্স ফলং, মদনফলং ৰাতি চ লিখিত’’ন্তি ৰুত্তং.

লোণভেসজ্জকথা

লোণভেসজ্জকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, লোণানি ভেসজ্জানি সামুদ্দিকং কাল়লোণং সিন্ধৰং উব্ভিদং বিলং, যানি ৰা পনঞ্ঞানিপি অত্থি লোণানি ভেসজ্জানি নেৰ খাদনীযে খাদনীযত্থং ফরন্তি, ন ভোজনীযে ভোজনীযত্থং ফরন্তি, তানি পটিগ্গহেত্ৰা যাৰজীৰং পরিহরিতুং, সতি পচ্চযে পরিভুঞ্জিতুং, অসতি পচ্চযে পরিভুঞ্জন্তস্স আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ২৬৩) ৰচনতো তানি লোণানি পটিগ্গহেত্ৰা যাৰজীৰং পরিহরিতুং, সতি পচ্চযে পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি. তত্থ সামুদ্দন্তি সমুদ্দতীরে ৰালুকং ৰিয সন্তিট্ঠতি. কাল়লোণন্তি পকতিলোণং. সিন্ধৰন্তি সেতৰণ্ণং পব্বতে উট্ঠহতি. উব্ভিদন্তি ভূমিতো অঙ্কুরং ৰিয উট্ঠহতি. বিলন্তি দব্বসম্ভারেহি সদ্ধিং পচিতং, তং রত্তৰণ্ণং. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.২৬৩) পন ‘‘উব্ভিদং নাম ঊসরপংসুময’’ন্তি ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.২৬৩) পন ‘‘উব্ভিদন্তি ঊসরপংসুমযং লোণং. বিলন্তি লোণৰিসেসো’’তি ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযম্পি তথেৰ ৰুত্তং.

চুণ্ণকথা

চুণ্ণকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, যস্স কণ্ডু ৰা পীল়কা ৰা অস্সাৰো ৰা থুল্লকচ্ছু ৰা আবাধো কাযো ৰা দুগ্গন্ধো চুণ্ণানি ভেসজ্জানি, অগিলানস্স ছকণং মত্তিকং রজননিপ্পক্কং. অনুজানামি, ভিক্খৰে, উদুক্খলং মুসল’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৪). ‘‘কাযো ৰা দুগ্গন্ধোতি কস্সচি অস্সাদীনং ৰিয কাযগন্ধো হোতি, তস্সপি সিরীসকোসুম্বাদিচুণ্ণানি ৰা গন্ধচুণ্ণানি ৰা সব্বানি ৰট্টন্তি. ছকণন্তি গোমযং. রজননিপ্পক্কন্তি রজনকসটং, পাকতিকচুণ্ণম্পি কোট্টেত্ৰা উদকেন তেমেত্ৰা ন্হাযিতুং ৰট্টতি, এতম্পি রজননিপ্পক্কসঙ্খমেৰ গচ্ছতী’’তি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ২৬৪) ৰুত্তং. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.২৬৪) পন ‘‘ছকণন্তি গোমযং. পাকতিকচুণ্ণং নাম অপক্ককসাৰচুণ্ণং. তেন ঠপেত্ৰা গন্ধচুণ্ণং সব্বং ৰট্টতীতি ৰদন্তী’’তি ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযম্পি (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.২৬৪-২৬৫) ‘‘ছকণন্তি গোমযং. পাকতিকচুণ্ণন্তি অপক্ককসাৰচুণ্ণং, গন্ধচুণ্ণং পন ন ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযম্পি (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ২৬৪) ‘‘ছকণন্তি গোমযং. পাকতিকচুণ্ণং নাম অপক্ককসাৰচুণ্ণং. তেন ঠপেত্ৰা গন্ধচুণ্ণং সব্বং ৰট্টতীতি ৰদন্তী’’তি ৰুত্তং. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, চুণ্ণচালিনি’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৪) ৰচনতো গিলানানং ভিক্খূনং চুণ্ণেহি ভেসজ্জেহি চালিতেহি অত্থে সতি চুণ্ণচালিনী ৰট্টতি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, দুস্সচালিনি’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৪) ৰচনতো সণ্হেহি চুণ্ণেহি অত্থে সতি দুস্সচালিনী ৰট্টতি. ‘‘চুণ্ণচালিনিন্তি উদুক্খলে কোট্টিতচুণ্ণপরিস্সাৰনি’’ন্তি ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.২৬৪-২৬৫) ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযম্পি (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ২৬৪) ‘‘চালিতেহীতি পরিস্সাৰিতেহী’’তি ৰুত্তং.

অমনুস্সিকাবাধকথা

অমনুস্সিকাবাধকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অমনুস্সিকাবাধে আমকমংসং আমকমংসলোহিত’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৪) ৰচনতো যস্স ভিক্খুনো আমকমংসং খাদিতস্স আমকলোহিতং পিৰিতস্স সো অমনুস্সাবাধো পটিপ্পস্সম্ভতি, তস্স অনাপত্তি. তত্থ আমকমংসঞ্চ খাদি, আমকলোহিতঞ্চ পিৰীতি ন তং ভিক্খু খাদি, ন পিৰি, অমনুস্সো খাদিত্ৰা চ পিৰিত্ৰা চ পক্কন্তো. তেন ৰুত্তং ‘‘তস্স সো অমনুস্সিকাবাধো পটিপ্পস্সম্ভী’’তি.

অঞ্জনকথা

অঞ্জনকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অঞ্জনং কাল়ঞ্জনং রসঞ্জনং সোতঞ্জনং গেরুকং কপল্ল’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৫) ৰচনতো ভিক্খূনং চক্খুরোগে সতি অঞ্জনাদীনি ৰট্টন্তি. তত্থ ‘‘অঞ্জনন্তি সব্বসঙ্গাহিকৰচনমেতং. কাল়ঞ্জনন্তি একা অঞ্জনজাতি. রসঞ্জনন্তি নানাসম্ভারেহি কতং. সোতঞ্জনন্তি নদীসোতাদীসু উপ্পজ্জনকঅঞ্জনং. গেরুকো নাম সুৰণ্ণগেরুকো. কপল্লন্তি দীপসিখতো গহিতমসী’’তি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ২৬৪) ৰুত্তং. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.২৬৫) ‘‘সুৰণ্ণগেরুকোতি সুৰণ্ণতুত্থাদী’’তি ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযম্পি (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.২৬৪-২৬৫) তথেৰ ৰুত্তং. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, চন্দনং তগরং কাল়ানুসারিযং তালীসং ভদ্দমুত্তক’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৫) ৰচনতো অঞ্জনূপপিসনেহি অত্থে সতি ইমানি চন্দনাদীনি ৰট্টন্তি. তত্থ ‘‘চন্দনন্তি লোহিতচন্দনাদিকং যং কিঞ্চি চন্দনং. তগরাদীনি পাকটানি. অঞ্ঞানিপি নীলুপ্পলাদীনি ৰট্টন্তিযেৰ. অঞ্জনূপপিসনেহীতি অঞ্জনেহি সদ্ধিং একতো পিসিতব্বেহি. ন হি কিঞ্চি অঞ্জনূপপিসনং ন ৰট্টতী’’তি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ২৬৪) টীকাযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.২৬৫) পন ‘‘অঞ্জনূপপিসনন্তি অঞ্জনত্থায উপপিসিতব্বং যং কিঞ্চি চুণ্ণজাতী’’তি ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.২৬৪-২৬৫) পন ‘‘পাল়িযং অঞ্জনূপপিসনন্তি অঞ্জনে উপনেতুং পিসিতব্বভেসজ্জ’’ন্তি ৰুত্তং.

‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অঞ্জনি’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৫) ৰচনতো অঞ্জনঠপনট্ঠানং ৰট্টতি. ‘‘ন, ভিক্খৰে, উচ্চাৰচা অঞ্জনী ধারেতব্বা, যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স. অনুজানামি, ভিক্খৰে, অট্ঠিমযং দন্তমযং ৰিসাণমযং নল়মযং ৰেল়ুমযং কট্ঠমযং জতুমযং লোহমযং সঙ্খনাভিময’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৫) ৰচনতো এতানি কপ্পিযানি. তত্থ অট্ঠিমযন্তি মনুস্সট্ঠিং ঠপেত্ৰা অৰসেসঅট্ঠিমযং. দন্তমযন্তি হত্থিদন্তাদিসব্বদন্তমযং. ৰিসাণমযেপি অকপ্পিযং নাম নত্থি. নল়মযাদযো একন্তকপ্পিযাযেৰ.

‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অপিধান’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৫) ৰচনতো অঞ্জনীঅপিধানম্পি ৰট্টতি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সুত্তকেন বন্ধিত্ৰা অঞ্জনিযা বন্ধিতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৫) ৰচনতো অপিধানং সুত্তকেন বন্ধিত্ৰা অঞ্জনিযা বন্ধিতব্বং. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সুত্তকেন সিব্বেতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৫) ৰচনতো অপতনত্থায অঞ্জনীসুত্তকেন সিব্বেতুং ৰট্টতি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অঞ্জনিসলাক’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৫) ৰচনতো অঞ্জনিসলাকম্পি ৰট্টতি. ‘‘ন, ভিক্খৰে, উচ্চাৰচা অঞ্জনিসলাকা ধারেতব্বা, যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স. অনুজানামি, ভিক্খৰে, অট্ঠিমযং…পে… সঙ্খনাভিময’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৫) ৰচনতো এতাযেৰ অঞ্জনিসলাকা ৰট্টন্তি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সলাকট্ঠানিয’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৫) ৰচনতো অঞ্জনিসলাকট্ঠানিযম্পি ৰট্টতি. তত্থ সলাকট্ঠানিযন্তি যত্থ সলাকং ওদহন্তি, তং সুসিরদণ্ডকং ৰা থৰিকং ৰা অনুজানামীতি অত্থো. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অঞ্জনিত্থৰিক’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৫) ৰচনতো থৰিকম্পি ৰট্টতি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অংসবদ্ধকং বন্ধনসুত্তক’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৫) ৰচনতো অঞ্জনিত্থৰিকায অংসে লগ্গনত্থায অংসবদ্ধকম্পি বন্ধনসুত্তকম্পি ৰট্টতি.

নত্থুকথা

নত্থুকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, মুদ্ধনি তেলক’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৬) ৰচনতো সীসাভিতাপস্স ভিক্খুনো মুদ্ধনি তেলং ৰট্টতি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, নত্থুকম্ম’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৬) ৰচনতো নক্খমনীযে সতি নত্থুকম্মং ৰট্টতি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, নত্থুকরণি’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৬) ৰচনতো নত্থুযা অগল়নত্থং নত্থুকরণী ৰট্টতি. ‘‘ন, ভিক্খৰে, উচ্চাৰচা নত্থুকরণী ধারেতব্বা, যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স. অনুজানামি, ভিক্খৰে, অট্ঠিমযং…পে… সঙ্খনাভিময’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৬) ৰচনতো এতাযেৰ নত্থুকরণিযো ৰট্টন্তি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, যমকনত্থুকরণি’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৬) ৰচনতো নত্থু ৰিসমং আসিঞ্চযন্তি চে, যমকনত্থুকরণিং ধারেতব্বং. তত্থ যমকনত্থুকরণিন্তি সমসো তাহি দ্ৰীহি পনাল়িকাহি একং নত্থুকরণিং.

ধূমনেত্তকথা

ধূমনেত্তকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ধূমং পাতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৬) ৰচনতো যমকনত্থুকরণিযা নক্খমনীযে সতি ধূমং পাতুং ৰট্টতি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ধূমনেত্ত’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৬) ৰচনতো তমেৰ ৰট্টিং আলিম্বেত্ৰা পিৰনপচ্চযা কণ্ঠে দহন্তেন ধূমনেত্তধূমো পিৰিতব্বো. ‘‘ন, ভিক্খৰে, উচ্চাৰচানি ধূমনেত্তানি ধারেতব্বানি, যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স. অনুজানামি, ভিক্খৰে, অট্ঠিমযং…পে… সঙ্খনাভিময’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৬) ৰচনতো এতানি এৰ ধূমনেত্তানি ধারেতব্বানি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অপিধান’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৬) ৰচনতো পাণকাদিঅপ্পৰিসনত্থং ধূমনেত্তত্থৰিকম্পি ৰট্টতি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, যমকত্থৰিক’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৬) ৰচনতো একতো ঘংসিযমানে সতি যমকত্থৰিকং ৰট্টতি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অংসবদ্ধকং বন্ধনসুত্তক’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৬) ৰচনতো ধূমনেত্তত্থৰিকস্স অংসবদ্ধবন্ধনসুত্তং ৰট্টতি.

তেলপাককথা

তেলপাককথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তেলপাক’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৭) ৰচনতো ৰাতাবাধে সতি তেলপাকো ৰট্টতি. তত্থ অনুজানামি, ভিক্খৰে, তেলপাকন্তি যং কিঞ্চি ভেসজ্জপক্খিত্তং সব্বং অনুঞ্ঞাতমেৰ হোতি. ‘‘ন, ভিক্খৰে, অতিপক্খিত্তমজ্জং তেলং পাতব্বং, যো পিৰেয্য, যথাধম্মো কারেতব্বো. অনুজানামি, ভিক্খৰে, যস্মিং তেলপাকে মজ্জস্স ন ৰণ্ণো ন গন্ধো ন রসো পঞ্ঞাযতি, এৰরূপং মজ্জপক্খিত্তং তেলং পাতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৭) ৰচনতো যস্মিং তেলপাকে পক্খিত্তস্স মজ্জস্স ৰণ্ণো ৰা গন্ধো ৰা রসো ৰা ন পঞ্ঞাযতি, তাদিসং তেলং পিৰিতব্বং. তত্থ অতিপক্খিত্তমজ্জানীতি অতিৰিয খিত্তমজ্জানি, বহুং মজ্জং পক্খিপিত্ৰা যোজিতানীতি অত্থো. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অব্ভঞ্জনং অধিট্ঠাতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৭) ৰচনতো অতিপক্খিত্তমজ্জত্তা অপিৰিতব্বে তেলে সতি অব্ভঞ্জনং অধিট্ঠাতুং ৰট্টতি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তীণি তুম্বানি লোহতুম্বং কট্ঠতুম্বং ফলতুম্ব’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৭) ৰচনতো তেলপক্কভাজনানি ইমানি তীণি তুম্বানি ৰট্টন্তি.

সেদকম্মকথা

সেদকম্মকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সেদকম্ম’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৭) ৰচনতো অঙ্গৰাতে সতি সেদকম্মং কাতুং ৰট্টতি. তত্থ অঙ্গৰাতোতি হত্থপাদে ৰাতো. নক্খমনীযো হোতি, ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সম্ভারসেদ’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৭) ৰচনতো সেদকম্মেন নক্খমনীযে সতি সম্ভারসেদং কাতুং ৰট্টতি. তত্থ সম্ভারসেদন্তি নানাৰিধপণ্ণসম্ভারসেদং. নক্খমনীযো হোতি, ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, মহাসেদ’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৭) ৰচনতো সম্ভারসেদনক্খমনীযে সতি মহাসেদং কাতুং ৰট্টতি. তত্থ মহাসেদন্তি মহন্তং সেদং, পোরিসপ্পমাণং আৰাটং অঙ্গারানং পূরেত্ৰা পংসুৰালিকাদীহি পিদহিত্ৰা তত্থ নানাৰিধানি ৰাতহরণপণ্ণানি সন্থরিত্ৰা তেলমক্খিতেন গত্তেন তত্থ নিপজ্জিত্ৰা সম্পরিৰত্তন্তেন সরীরং সেদেতুং অনুজানামীতি অত্থো. নক্খমনীযো হোতি, ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ভঙ্গোদক’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৭) ৰচনতো মহাসেদেন নক্খমনীযে সতি ভঙ্গোদকং কাতুং ৰট্টতি. তত্থ ভঙ্গোদকন্তি নানাপণ্ণভঙ্গকুথিতং উদকং, তেহি পণ্ণেহি চ উদকেন চ সিঞ্চিত্ৰা সিঞ্চিত্ৰা সেদেতব্বো. নক্খমনীযো হোতি, ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, উদককোট্ঠক’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৭) ৰচনতো ভঙ্গোদকেন নক্খমনীযে সতি উদককোট্ঠকং কাতুং ৰট্টতি. তত্থ উদককোট্ঠকন্তি উদককোট্ঠে চাটিং ৰা দোণিং ৰা উণ্হোদকস্স পূরেত্ৰা তত্থ পৰিসিত্ৰা সেদকম্মকরণং অনুজানামীতি অত্থো.

লোহিতমোচনকথা

লোহিতমোচনকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, লোহিতং মোচেতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৭) ৰচনতো পব্বৰাতে সতি লোহিতং মোচেতুং ৰট্টতি. তত্থ পব্বৰাতো হোতীতি পব্বে পব্বে ৰাতো ৰিজ্ঝতি. লোহিতং মোচেতুন্তি সত্থকেন লোহিতং মোচেতুং. নক্খমনীযো হোতি, অনুজানামি, ভিক্খৰে, লোহিতং মোচেত্ৰা ৰিসাণেন গাহেতুন্তি (মহাৰ. ২৬৭).

পাদব্ভঞ্জনকথা

পাদব্ভঞ্জনকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পাদব্ভঞ্জন’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৭) ৰচনতো পাদেসু ফলিতেসু পাদব্ভঞ্জনং পচিতব্বং. নক্খমনীযো হোতি, ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পজ্জং অভিসঙ্খরিতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৭) ৰচনতো পাদব্ভঞ্জনতেলেন নক্খমনীযে সতি পজ্জং অভিসঙ্খরিতব্বং. তত্থ পজ্জং অভিসঙ্খরিতুন্তি যেন ফলিতপাদা পাকতিকা হোন্তি, তং নাল়িকেরাদীসু নানাভেসজ্জানি পক্খিপিত্ৰা পজ্জং অভিসঙ্খরিতুং, পাদানং সপ্পাযভেসজ্জং পচিতুন্তি অত্থো.

গণ্ডাবাধকথা

গণ্ডাবাধকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সত্থকম্ম’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৭) ৰচনতো গণ্ডাবাধে সতি সত্থকম্মং কাতব্বং. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, কসাৰোদক’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৭) ৰচনতো কসাৰোদকেন অত্থে সতি কসাৰোদকং দাতব্বং. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তিলকক্ক’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৭) ৰচনতো তিলকক্কেন অত্থে সতি তিলকক্কং দাতব্বং. তিলকক্কেন অত্থোতি পিট্ঠেহি তিলেহি অত্থো. ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে কবল়িক’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৭) ৰচনতো কবল়িকায অত্থে সতি কবল়িকা দাতব্বা. তত্থ কবল়িকন্তি ৰণমুখে সত্তুপিণ্ডং পক্খিপিতুং. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ৰণবন্ধনচোল়’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৭) ৰচনতো ৰণবন্ধনচোল়েন অত্থে সতি ৰণবন্ধনচোল়ং দাতব্বং. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সাসপকুট্টেন ফোসিতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৭) ৰচনতো সচে ৰণো কুণ্ডৰতী, সাসপকুট্টেন ফোসিতব্বং. তত্থ সাসপকুট্টেনাতি সাসপপিট্ঠেন.

‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ধূমং কাতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৭) ৰচনতো যদি ৰণো কিলিজ্জিত্থ, ধূমং কাতুং ৰট্টতি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, লোণসক্খরিকায ছিন্দিতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৭) ৰচনতো যদি ৰড্ঢমংসং ৰুট্ঠাতি, ছিন্দিতব্বং. তত্থ ৰড্ঢমংসন্তি অধিকমংসং আণী ৰিয উট্ঠহতি. লোণসক্খরিকায ছিন্দিতুন্তি খারেন ছিন্দিতুং. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ৰণতেল’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৭) ৰচনতো যদি ৰণো ন রুহতি, ৰণরুহনতেলং পচিতব্বং. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ৰিকাসিকং সব্বং ৰণপটিকম্ম’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৭) ৰচনতো যদি তেলং গল়তি, ৰিকাসিকং দাতব্বং, সব্বং ৰণপটিকম্মং কাতব্বং. তত্থ ৰিকাসিকন্তি তেলরুন্ধনপিলোতিকং. সব্বং ৰণপটিকম্মন্তি যং কিঞ্চি ৰণপটিকম্মং নাম অত্থি, সব্বং অনুজানামীতি অত্থো. মহাৰিকটকথা পুব্বে ৰুত্তাৰ.

সামং গহেত্ৰাতি ইদং ন কেৰলং সপ্পদট্ঠস্সেৰ, অঞ্ঞস্মিম্পি দট্ঠৰিসে সতি সামং গহেত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বং, অঞ্ঞেসু পন কারণেসু পটিগ্গহিতমেৰ ৰট্টতি.

ৰিসপীতকথা

ৰিসপীতকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, গূথং পাযেতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৮) ৰচনতো পীতৰিসং ভিক্খুং গূথং পাযেতুং ৰট্টতি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, যং করোন্তো পটিগ্গণ্হাতি, স্ৰেৰ পটিগ্গহো কতো, ন পুন পটিগ্গহেতব্বো’’তি (মহাৰ. ২৬৮) ৰচনতো তদেৰ ৰট্টতি. অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ২৬৮) পন ন পুন পটিগ্গহেতব্বোতি সচে ভূমিপ্পত্তো, পটিগ্গহাপেতব্বো, অপ্পত্তং পন গহেতুং ৰট্টতি.

ঘরদিন্নকাবাধকথা

ঘরদিন্নকাবাধকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সীতালোল়িং পাযেতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৯) ৰচনতো ঘরদিন্নকাবাধস্স ভিক্খুনো সীতালোল়িং পাযেতুং ৰট্টতি. তত্থ ঘরদিন্নকাবাধোতি ৰসীকরণপাণকসমুট্ঠিতরোগো. টীকাযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.২৬৯) পন ‘‘ঘরদিন্নকাবাধো নাম ৰসীকরণত্থায ঘরণিযা দিন্নভেসজ্জসমুট্ঠিতো আবাধো. তেনাহ ‘ৰসীকরণপাণকসমুট্ঠিতরোগো’তি. ঘর-সদ্দো চেত্থ অভেদেন ঘরণিযা ৰত্তমানো অধিপ্পেতো’’তি ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযম্পি (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.২৬৭-২৬৯) ‘‘ঘরদিন্নকাবাধো নাম ঘরণিযা দিন্নৰসীকরণভেসজ্জসমুট্ঠিতো আবাধো’’তি ৰুত্তং. সীতালোল়িন্তি নঙ্গলেন কসন্তস্স ফালে লগ্গমত্তিকং উদকেন আলোল়েত্ৰা পাযেতুং অনুজানামীতি অত্থো.

দুট্ঠগহণিককথা

দুট্ঠগহণিককথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আমিসখারং পাযেতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৯) ৰচনতো দুট্ঠগহণিকস্স ভিক্খুনো আমিসখারং পাযেতুং ৰট্টতি. তত্থ দুট্ঠগহণিকোতি ৰিপন্নগহণিকো, কিচ্ছেন উচ্চারো নিক্খমতীতি অত্থো. আমিসখারন্তি সুক্খোদনং ঝাপেত্ৰা তায ছারিকায পগ্ঘরিতং খারোদকং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.২৬৭-২৬৯) পন ‘‘তায ছারিকায পগ্ঘরিতং খারোদকন্তি পরিস্সাৰনে তং ছারিকং পক্খিপিত্ৰা উদকে অভিসিঞ্চিতে ততো ছারিকতো হেট্ঠা পগ্ঘরিতং খারোদক’’ন্তি ৰুত্তং.

পণ্ডুরোগাবাধকথা

পণ্ডুরোগাবাধকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, মুত্তহরীতকং পাযেতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৯) ৰচনতো পণ্ডুরোগাবাধস্স ভিক্খুনো মুত্তহরীতকং পাযেতুং ৰট্টতি. তত্থ মুত্তহরীতকন্তি গোমুত্তপরিভাৰিতং হরীতকং.

ছৰিদোসাবাধকথা

ছৰিদোসাবাধকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, গন্ধালেপং কাতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৯) ৰচনতো ছৰিদোসাবাধস্স ভিক্খুনো গন্ধালেপং কাতুং ৰট্টতি.

অভিসন্নকাযকথা

অভিসন্নকাযকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ৰিরেচনং পাতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৯) ৰচনতো অভিসন্নকাযস্স ভিক্খুনো ৰিরেচনং পাতুং ৰট্টতি. তত্থ অভিসন্নকাযোতি উস্সন্নদোসকাযো. অচ্ছকঞ্জিযা অত্থো হোতি, ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অচ্ছকঞ্জিয’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৯) ৰচনতো অচ্ছকঞ্জিযং পাতুং ৰট্টতি. তত্থ অচ্ছকঞ্জিযন্তি তণ্ডুলোদকমণ্ডো. অকটযূসেন অত্থো হোতি, ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অকটযূস’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৯) ৰচনতো অকটযূসং পাতুং ৰট্টতি. তত্থ অকটযূসন্তি অসিনিদ্ধো মুগ্গপচিতপানীযো. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.২৬৯) পন ৰিমতিৰিনোদনিযঞ্চ (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.২৬৭-২৬৯) ‘‘অকটযূসেনাতি অনভিসঙ্খতেন মুগ্গযূসেনা’’তি ৰুত্তং. কটাকটেন অত্থো হোতি, ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, কটাকট’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৯) ৰচনতো কটাকটং পাযেতুং ৰট্টতি. তত্থ কটাকটন্তি সোৰ ধোতসিনিদ্ধো. সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. মহাৰগ্গ ৩.২৬৯) ৰিমতিৰিনোদনিযঞ্চ (ৰি. ৰি. টী. মহাৰগ্গ ২.২৬৭-২৬৯) ‘‘কটাকটেনাতি মুগ্গে পচিত্ৰা অচালেত্ৰাৰ পরিস্সাৰিতেন মুগ্গযূসেনা’’তি ৰুত্তং. পটিচ্ছাদনীযেন অত্থো হোতি, ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পটিচ্ছাদনীয’’ন্তি (মহাৰ. ২৬৯) ৰচনতো পটিচ্ছাদনীযং পাতুং ৰট্টতি. তত্থ পটিচ্ছাদনীযেনাতি মংসরসেন.

লোণসোৰীরককথা

লোণসোৰীরককথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, গিলানস্স লোণসোৰীরকং, অগিলানস্স উদকসম্ভিন্নং পানপরিভোগেন পরিভুঞ্জিতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৭৩) ৰচনতো গিলানেন ভিক্খুনা লোণসোৰীরকং পাতব্বং, অগিলানেন উদকসম্ভিন্নং কত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বং, তঞ্চ ‘‘পানপরিভোগেনা’’তি ৰচনতো ৰিকালেপি ৰট্টতি.

তত্থ লোণসোৰীরকং নাম সব্বরসাভিসঙ্খতং একং ভেসজ্জং, তং কির করোন্তো হরীতকামলকৰিভীতককসাৰে সব্বধঞ্ঞানি সব্বঅপরণ্ণানি সত্তন্নম্পি ধঞ্ঞানং ওদনং কদলিফলাদীনি সব্বফলানি ৰেত্তকেতকখজ্জূরিকল়ীরাদযো সব্বকল়ীরে মচ্ছমংসখণ্ডানি অনেকানি চ মধুফাণিতসিন্ধৰলোণতিকটুকাদীনি ভেসজ্জানি পক্খিপিত্ৰা কুম্ভিমুখং লিম্পিত্ৰা একং দ্ৰে তীণি সংৰচ্ছরানি ঠপেন্তি, তং পরিপচ্চিত্ৰা জম্বুরসৰণ্ণং হোতি, ৰাতকাসকুট্ঠপণ্ডুভগণ্ডলাদীনং সিনিদ্ধভোজনভুত্তানঞ্চ উত্তরপানং ভত্তজীরণকভেসজ্জং তাদিসং নত্থি, তং পনেতং ভিক্খূনং পচ্ছাভত্তম্পি ৰট্টতি, গিলানানং পাকতিকমেৰ. অগিলানানং পন উদকসম্ভিন্নং পানপরিভোগেনাতি.

সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.১৯১-১৯২) পন ‘‘পানপরিভোগেনাতি ৰুত্তত্তা লোণসোৰীরকং যামকালিক’’ন্তি ৰুত্তং. ৰিমতিৰিনোদনিযং (ৰি. ৰি. টী. ১.১৯২) পন ‘‘পানপরিভোগেন ৰট্টতীতি সম্বন্ধো. এৰং পন ৰুত্তত্তা লোণসোৰীরকং যামকালিকন্তি কেচি ৰদন্তি, কেচি পন ‘গিলানানং পাকতিকমেৰ, অগিলানানং পন উদকসম্ভিন্ন’ন্তি ৰুত্তত্তা গুল়ং ৰিয সত্তাহকালিক’’ন্তি ৰুত্তং. ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং (ৰজির. টী. মহাৰগ্গ ২৬৩) পন ‘‘অৰিসেসেন সতিপচ্চযতা ৰুত্তা. ইমস্মিং খন্ধকে ‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, গিলানস্স গুল়ং, অগিলানস্স গুল়োদকং, গিলানস্স লোণসোৰীরকং, অগিলানস্স উদকসম্ভিন্ন’ন্তি (মহাৰ. ২৮৪) ৰুত্তং, তস্মা সিদ্ধং ‘সতিপচ্চযতা গিলানাগিলানৰসেন দুৰিধা’তি’’ ৰুত্তং.

অন্তোৰুত্থাদিকথা

অন্তোৰুত্থাদিকথাযং ‘‘তেন খো পন সমযেন ভগৰতো উদরৰাতাবাধো হোতি, অথ খো আযস্মা আনন্দো ‘পুব্বেপি ভগৰতো উদরৰাতাবাধো তেকটুলযাগুযা ফাসু হোতী’তি সামং তিলম্পি তণ্ডুলম্পি মুগ্গম্পি ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা অন্তো ৰাসেত্ৰা অন্তো সামং পচিত্ৰা ভগৰতো উপনামেসি ‘পিৰতু ভগৰা তেকটুলযাগু’ন্তি. জানন্তাপি তথাগতা পুচ্ছন্তি, জানন্তাপি ন পুচ্ছন্তি, কালং ৰিদিত্ৰা পুচ্ছন্তি, কালং ৰিদিত্ৰা ন পুচ্ছন্তি, অত্থসঞ্হিতং তথাগতা পুচ্ছন্তি, নো অনত্থসঞ্হিতং, অনত্থসঞ্হিতে সেতুঘাতো তথাগতানং. দ্ৰীহি আকারেহি বুদ্ধা ভগৰন্তো ভিক্খূ পটিপুচ্ছন্তি ‘ধম্মং ৰা দেসেস্সাম, সাৰকানং ৰা সিক্খাপদং পঞ্ঞপেস্সামা’তি.

অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি ‘কুতাযং, আনন্দ, যাগূ’তি. অথ খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসি. ৰিগরহি বুদ্ধো ভগৰা অননুচ্ছৰিকং, আনন্দ, অননুলোমিকং অপ্পতিরূপং অস্সমণকং অকপ্পিযং অকরণীযং, কথঞ্হি নাম ত্ৰং, আনন্দ, এৰরূপায বাহুল্লায চেতেস্সসি, যদপি, আনন্দ, অন্তো ৰুত্থং, তদপি অকপ্পিযং. যদপি অন্তো পক্কং, তদপি অকপ্পিযং. যদপি সামং পক্কং, তদপি অকপ্পিযং. নেতং, আনন্দ, অপ্পসন্নানং ৰা পসাদায…পে… ৰিগরহিত্ৰা ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ন, ভিক্খৰে, অন্তো ৰুত্থং অন্তো পক্কং সামং পক্কং পরিভুঞ্জিতব্বং, যো পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স. অন্তো চে, ভিক্খৰে, ৰুত্থং অন্তো পক্কং সামং পক্কং, তঞ্চে পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি তিণ্ণং দুক্কটানং. অন্তো চে, ভিক্খৰে, ৰুত্থং অন্তো পক্কং অঞ্ঞেহি পক্কং, তঞ্চে পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি দ্ৰিন্নং দুক্কটানং. অন্তো চে, ভিক্খৰে, ৰুত্থং বহি পক্কং সামং পক্কং, তঞ্চে পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি দ্ৰিন্নং দুক্কটানং. বহি চে, ভিক্খৰে, ৰুত্থং অন্তো পক্কং সামং পক্কং, তঞ্চে পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি দ্ৰিন্নং দুক্কটানং. অন্তো চে, ভিক্খৰে, ৰুত্থং বহি পক্কং অঞ্ঞেহি পক্কং, তঞ্চে পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স. বহি চে, ভিক্খৰে, ৰুত্থং অন্তো পক্কং অঞ্ঞেহি পক্কং, তঞ্চে পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স. বহি চে, ভিক্খৰে, ৰুত্থং বহি পক্কং সামং পক্কং, তঞ্চে পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স. বহি চে, ভিক্খৰে, ৰুত্থং বহি পক্কং অঞ্ঞেহি পক্কং, তঞ্চে পরিভুঞ্জেয্য, অনাপত্তী’’তি (মহাৰ. ২৭৪) ৰচনতো সহসেয্যপ্পহোনকে ঠানে ৰুত্থতা, তত্থ পক্কতা, উপসম্পন্নেন সামং পক্কতাতি ইমেসং তিণ্ণং অঙ্গানং সম্ভৰে সতি তিস্সো আপত্তিযো, দ্ৰিন্নং সম্ভৰে দ্ৰে আপত্তিযো, একস্স অঙ্গস্স সম্ভৰে একা আপত্তীতি ৰেদিতব্বং.

অন্তো ৰুত্থন্তি অকপ্পিযকুটিযং ৰুত্থং. সামং পক্কন্তি এত্থ যং কিঞ্চি আমিসং ভিক্খুনো পচিতুং ন ৰট্টতি. সচেপিস্স উণ্হযাগুযা সুলসিপণ্ণানি ৰা সিঙ্গিৰেরং ৰা লোণং ৰা পক্খিপন্তি, তম্পি চালেতুং ন ৰট্টতি. ‘‘যাগুং নিব্বাপেমী’’তি পন চালেতুং ৰট্টতি. উত্তণ্ডুভত্তং লভিত্ৰাপি পিদহিতুং ন ৰট্টতি. সচে পন মনুস্সা পিদহিত্ৰাৰ দেন্তি, ৰট্টতি. ‘‘ভত্তং ৰা মা নিব্বাযতূ’’তি পিদহিতুং ৰট্টতি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পুন পাকং পচিতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৭৪) ৰচনতো পুব্বে অনুপসম্পন্নেহি পক্কং পুন পচিতুং ৰট্টতি. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ২৭৪) ‘‘খীরতক্কাদীসু পন সকিং কুথিতেসু অগ্গিং দাতুং ৰট্টতি পুনপাকস্স অনুঞ্ঞাতত্তা’’তি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অন্তো ৰাসেতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৭৪) ৰচনতো দুব্ভিক্খসমযে তণ্ডুলাদীনি অন্তো ৰাসেতুং ৰট্টতি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অন্তো পচিতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৭৪) ৰচনতো দুব্ভিক্খসমযে অন্তো পচিতুং ৰট্টতি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সামং পচিতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৭৪) ৰচনতো দুব্ভিক্খসমযে সামম্পি পচিতুং ৰট্টতি. ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অন্তো ৰুত্থং অন্তো পক্কং সামং পক্ক’’ন্তি (মহাৰ. ২৭৪) ৰচনতো দুব্ভিক্খসমযে তীণিপি ৰট্টন্তি.

উগ্গহিতপটিগ্গহিতকথা

উগ্গহিতপটিগ্গহিতকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, যত্থ ফলখাদনীযং পস্সতি, কপ্পিযকারকো চ ন হোতি, সামং গহেত্ৰা হরিত্ৰা কপ্পিযকারকে পস্সিত্ৰা ভূমিযং নিক্খিপিত্ৰা পটিগ্গহাপেত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং, অনুজানামি, ভিক্খৰে, উগ্গহিতং পটিগ্গহিতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৭৫) ৰচনতো তথা কত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি, আপত্তি ন হোতীতি.

ততোনীহটকথা

ততো নীহটকথাযং ‘‘পটিগ্গণ্হথ, ভিক্খৰে, পরিভুঞ্জথ. অনুজানামি, ভিক্খৰে, ততো নীহটং ভুত্তাৰিনা পৰারিতেন অনতিরিত্তং পরিভুঞ্জিতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৭৬) ৰচনতো যস্মিং দানে নিমন্তিতা হুত্ৰা ভিক্খূ ভুঞ্জন্তি, ততো দানতো নীহটং ভোজনং পৰারিতেন ভিক্খুনা ভুঞ্জিতব্বং, ন পৰারিতসিক্খাপদেন আপত্তি হোতি. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ২৭৬) ‘‘ততো নীহটন্তি যত্থ নিমন্তিতা ভুঞ্জন্তি, ততো নীহট’’ন্তি.

পুরেভত্তপটিগ্গহিতকথা

পুরেভত্তপটিগ্গহিতকথাযং ‘‘পটিগ্গণ্হথ, ভিক্খৰে, পরিভুঞ্জথ, অনুজানামি, ভিক্খৰে, পুরেভত্তং পটিগ্গহিতং ভুত্তাৰিনা পৰারিতেন অনতিরিত্তং পরিভুঞ্জিতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৭৭) ৰচনতো পুরেভত্তং পটিগ্গহেত্ৰা নিক্খিপিতং পৰারিতেন ভিক্খুনা অতিরিত্তং অকত্ৰা ভুঞ্জিতুং ৰট্টতি, পৰারিতসিক্খাপদেন আপত্তি ন হোতি.

ৰনট্ঠপোক্খরট্ঠকথা

ৰনট্ঠপোক্খরট্ঠকথাযং ‘‘তেন খো পন সমযেন আযস্মতো সারিপুত্তস্স কাযডাহাবাধো হোতি. অথ খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো যেনাযস্মা সারিপুত্তো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং এতদৰোচ ‘পুব্বে তে, আৰুসো সারিপুত্ত, কাযডাহাবাধো কেন ফাসু হোতী’তি. ভিসেহি চ মে, আৰুসো, মুল়ালিকাহি চাতি…পে… অথ খো আযস্মতো সারিপুত্তস্স ভিসে চ মুল়ালিকাযো চ পরিভুত্তস্স কাযডাহাবাধো পটিপ্পস্সম্ভি…পে… পটিগ্গণ্হথ, ভিক্খৰে, পরিভুঞ্জথ. অনুজানামি, ভিক্খৰে, ৰনট্ঠং পোক্খরট্ঠং ভুত্তাৰিনা পৰারিতেন অনতিরিত্তং পরিভুঞ্জিতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৭৮) ৰচনতো ৰনট্ঠং পোক্খরট্ঠং পৰারিতেন ভিক্খুনা পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি, পৰারিতসিক্খাপদেন আপত্তি ন হোতি. তত্থ ৰনট্ঠং পোক্খরট্ঠন্তি ৰনে চেৰ পদুমিনিগচ্ছে চ জাতং.

অকতকপ্পকথা

অকতকপ্পকথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অবীজং নিব্বট্টবীজং অকতকপ্পং ফলং পরিভুঞ্জিতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৭৮) ৰচনতো অবীজঞ্চ নিব্বট্টবীজঞ্চ ফলং অগ্গিসত্থনখেহি সমণকপ্পং অকত্ৰাপি পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি. তত্থ অবীজন্তি তরুণফলং, যস্স বীজং অঙ্কুরং ন জনেতি. নিব্বট্টবীজন্তি বীজং নিব্বট্টেত্ৰা অপনেত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বকং অম্বপনসাদি, তানি ফলানি কপ্পিযকারকে অসতি কপ্পং অকত্ৰাপি পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি.

যাগুকথা

যাগুকথাযং ‘‘দসযিমে, ব্রাহ্মণ, আনিসংসা যাগুযা. কতমে দস, যাগুং দেন্তো আযুং দেতি, ৰণ্ণং দেতি, সুখং দেতি, বলং দেতি, পটিভানং দেতি, যাগুপীতা খুদং পটিহনতি, পিপাসং ৰিনেতি, ৰাতং অনুলোমেতি, ৰত্থিং সোধেতি, আমাৰসেসং পাচেতি. ইমে খো, ব্রাহ্মণ, দসানিসংসা যাগুযাতি.

‘যো সঞ্ঞতানং পরদত্তভোজিনং;

কালেন সক্কচ্চ দদাতি যাগুং;

দসস্স ঠানানি অনুপ্পৰেচ্ছতি;

আযুঞ্চ ৰণ্ণঞ্চ সুখং বলঞ্চ.

‘পটিভানমস্স উপজাযতে ততো;

খুদ্দং পিপাসঞ্চ ব্যপনেতি ৰাতং;

সোধেতি ৰত্থিং পরিণামেতি ভত্তং;

ভেসজ্জমেতং সুগতেন ৰণ্ণিতং.

‘তস্মা হি যাগুং অলমেৰ দাতুং;

নিচ্চং মনুস্সেন সুখত্থিকেন;

দিব্বানি ৰা পত্থযতা সুখানি;

মানুস্সসোভগ্যতমিচ্ছতা ৰা’তি.

অথ খো ভগৰা তং ব্রাহ্মণং ইমাহি গাথাহি অনুমোদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি. অথ খো ভগৰা এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণে ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – অনুজানামি, ভিক্খৰে, যাগুঞ্চ মধুগোল়কঞ্চা’’তি (মহাৰ. ২৮২) ৰচনতো যাগুঞ্চ মধুগোল়কঞ্চ সম্পটিচ্ছিতুং ৰট্টতি. অনুমোদনাগাথায ‘‘পত্থযতং ইচ্ছত’’ন্তি পদানং ‘‘অলমেৰ দাতু’’ন্তি ইমিনা সম্বন্ধো. সচে পন ‘‘পত্থযতা ইচ্ছতা’’তি পাঠো অত্থি, সোযেৰ গহেতব্বো. ‘‘ন, ভিক্খৰে, অঞ্ঞত্র নিমন্তিতেন অঞ্ঞস্স ভোজ্জযাগু পরিভুঞ্জিতব্বা, যো পরিভুঞ্জেয্য, যথাধম্মো কারেতব্বো’’তি (মহাৰ. ২৮৩) ৰচনতো তথা ভুঞ্জন্তস্স পরম্পরভোজনসিক্খাপদেন আপত্তি হোতি. ভোজ্জযাগূতি যা পৰারণং জনেতি. যথাধম্মো কারেতব্বোতি পরম্পরভোজনেন কারেতব্বো.

গুল়কথা

গুল়কথাযং ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, গিলানস্স গুল়ং, অগিলানস্স গুল়োদক’’ন্তি (মহাৰ. ২৮৪) ৰচনতো গিলানো ভিক্খু গুল়পিণ্ডং ৰিকালেপি খাদিতুং ৰট্টতি. অগিলানো পন উদকসম্ভিন্নং কত্ৰা গুল়োদকপরিভোগেন পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি. ‘‘গিলানস্স গুল়ন্তি তথারূপেন ব্যাধিনা গিলানস্স পচ্ছাভত্তং গুল়ং অনুজানামীতি অত্থো’’তি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ২৮৪) ৰুত্তং. ‘‘তথারূপেন ব্যাধিনা’’তি ৰুত্তত্তা যথারূপেন ব্যাধিনা গিলানস্স গুল়ো পরিভুঞ্জিতব্বো হোতি, তথারূপেন এৰ ব্যাধিনা গিলানস্সাতি ৰুত্তং ৰিয দিস্সতি, ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বং.

এত্তকাসু কথাসু যা যা সংৰণ্ণেতব্বপ্পকরণে ন দিস্সতি, সা সা অম্হেহি পেসলানং ভিক্খূনং কোসল্লত্থং পাল়িতো চ অট্ঠকথাতো চ গহেত্ৰা টীকাচরিযানং ৰচনেহি অলঙ্করিত্ৰা ঠপিতা, তস্মা নিক্কঙ্খা হুত্ৰা পণ্ডিতা উপধারেন্তু.

চতুমহাপদেসকথা

৬৭. যং ভিক্খৰেতিআদি মহাপদেসকথা নাম. তত্থ মহন্তে অত্থে উপদিস্সতি এতেহীতি মহাপদেসা, মহন্তা ৰা অত্থা পদিস্সন্তি পঞ্ঞাযন্তি এত্থাতি মহাপদেসা, মহন্তানং ৰা অত্থানং পদেসো পৰত্তিদেসোতি মহাপদেসা. কে তে? ইমেযেৰ চত্তারো পাঠা, অত্থা ৰা. তেন ৰুত্তং ‘‘ইমে চত্তারো মহাপদেসে’’তিআদি. তত্থ ধম্মসঙ্গাহকত্থেরাতি মহাকস্সপাদযো. সুত্তং গহেত্ৰাতি ‘‘ঠপেত্ৰা ধঞ্ঞফলরস’’ন্তিআদিকং সুত্তং গহেত্ৰা উপধারেন্তো. সত্ত ধঞ্ঞানীতি –

‘‘সালি ৰীহি চ কুদ্রূসো, গোধুমো ৰরকো যৰো;

কঙ্গূতি সত্ত ধঞ্ঞানি, নীৰারাদী তু তব্ভিদা’’তি –.

ৰুত্তানি সত্ত ধঞ্ঞানি. সব্বং অপরণ্ণন্তি মুগ্গমাসাদযো. অট্ঠ পানানীতি অম্বপানং জম্বুপানং চোচপানং মোচপানং সালুকপানং মুদ্দিকপানং মধুকপানং ফারুসকপানঞ্চ.

ইমিনা নযেনাতি সুত্তানুলোমনযেন. ৰুত্তঞ্হেতং অট্ঠকথাযং ‘‘সুত্তানুলোমং নাম চত্তারো মহাপদেসা’’তি. পাল়িঞ্চ অট্ঠকথঞ্চ অনপেক্খিত্ৰাতি পাল়িযং নীতত্থতো আগতমেৰ অগ্গহেত্ৰা. অঞ্ঞানিপীতি ততো অঞ্ঞানিপি. এতেন মহাপদেসা নাম ন কেৰলং যথাৰুত্তা এৰ, অথ খো অনেকানি নানপ্পকারানি ৰিনযধরস্স ঞাণানুভাৰপ্পকাসিতানীতি দস্সেতি.

আনিসংসকথা

৬৮. আনিসংসকথাযং ৰিনযং ধারেতীতি ৰিনযধরো, সিক্খনৰাচনমনসিকারৰিনিচ্ছযনতদনুলোমকরণাদিনা ৰিনযপরিযত্তিকুসলো ভিক্খু. ৰিনযপরিযত্তিমূলং এতেসন্তি ৰিনযপরিযত্তিমূলকা. কে তে? পঞ্চানিসংসা. ৰিনযপরিযত্তিযেৰ মূলং কারণং কত্ৰা লভিতব্বআনিসংসা, ন অঞ্ঞপরিযত্তিং ৰা পটিপত্তিআদযো ৰা মূলং কত্ৰাতি অত্থো. অথ ৰা পরিযাপুণনং পরিযত্তি, ৰিনযস্স পরিযত্তি ৰিনযপরিযত্তি, সা মূলং এতেসন্তি ৰিনযপরিযত্তিমূলকা, ৰিনযপরিযাপুণনহেতুভৰা আনিসংসাতি অত্থো. ‘‘কতমে’’তিআদিনা তেসং পঞ্চানিসংসাদীনং সরূপং পুচ্ছিত্ৰা ‘‘অত্তনো’’তিআদিনা ৰিস্সজ্জেত্ৰা তং ৰচনং পাল়িযা সমত্থেতুং ‘‘ৰুত্তঞ্হেত’’ন্তিআদিমাহ.

এৰং পঞ্চানিসংসানং সরূপং দস্সেত্ৰা ইদানি তেযেৰ ৰিত্থারতো দস্সেতুং ‘‘কথমস্সা’’তিআদিনা পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ইধেকচ্চো’’তিআদিনা ৰিস্সজ্জেতি. তত্থ অত্তনো সীলক্খন্ধসুগুত্তভাৰো নাম আপত্তিঅনাপজ্জনভাৰেনেৰ হোতি, নো অঞ্ঞথাতি আপত্তিআপজ্জনকারণং দস্সেত্ৰা তদভাৰেন অনাপজ্জনং দস্সেতুং ‘‘আপত্তিং আপজ্জন্তো ছহাকারেহি আপজ্জতী’’তিআদিমাহ. তত্থ –

‘‘সঞ্চিচ্চ আপত্তিং আপজ্জতি;

আপত্তিং পরিগূহতি;

অগতিগমনঞ্চ গচ্ছতি;

এদিসো ৰুচ্চতি অলজ্জিপুগ্গলো’’তি. (পরি. ৩৫৯) –

ৰুত্তেন অলজ্জীলক্খণেন ন লজ্জতি ন হিরীযতীতি অলজ্জী, তস্স ভাৰো অলজ্জিতা. নত্থি ঞাণং এতস্সাতি অঞ্ঞাণং, তস্স ভাৰো অঞ্ঞাণতা. কুকতস্স ভাৰো কুক্কুচ্চং, তেন পকতো কুক্কুচ্চপকতো, তস্স ভাৰো কুক্কুচ্চপকততা. কপ্পতীতি কপ্পিযং, ন কপ্পিযং অকপ্পিযং, তস্মিং অকপ্পিযে, কপ্পিযং ইতি সঞ্ঞা যস্স সো কপ্পিযসঞ্ঞী, তস্স ভাৰো কপ্পিযসঞ্ঞিতা. ইতরং তপ্পটিপক্খতো কাতব্বং, ইমেসু পঞ্চসু পদেসু যকারলোপো, তস্মা ‘‘অলজ্জিতায আপত্তিং আপজ্জতী’’তিআদিনা যোজেতব্বানি. হেত্ৰত্থে চেতং নিস্সক্কৰচনং. সরতীতি সতি, সমুস্সনং সম্মোসো. সতিযা সম্মোসো সতিসম্মোসো, তস্মা সতিসম্মোসা. হেত্ৰত্থে চেতং করণৰচনং. ইদানি তানি কারণানি ৰিত্থারতো দস্সেতুং ‘‘কথ’’ন্ত্যাদিমাহ. তং নযানুযোগেন ৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

অরিট্ঠো ইতি ভিক্খু অরিট্ঠভিক্খু, কণ্টকো ইতি সামণেরো কণ্টকসামণেরো, ৰেসালিযা জাতা ৰেসালিকা, ৰজ্জীনং পুত্তা ৰজ্জিপুত্তা, ৰেসালিকা চ তে ৰজ্জিপুত্তা চাতি ৰেসালিকৰজ্জিপুত্তা, অরিট্ঠভিক্খু চ কণ্টকসামণেরো চ ৰেসালিকৰজ্জিপুত্তা চ অরিট্ঠভিক্খুকণ্টকসামণেরৰেসালিকৰজ্জিপুত্তকা. পরূপহারো চ অঞ্ঞাণঞ্চ কঙ্খাৰিতরণঞ্চ পরূপহারঅঞ্ঞাণকঙ্খাৰিতরণা. কে তে? ৰাদা. তে আদি যেসং তেতি পরূপহারঅঞ্ঞাণকঙ্খাৰিতরণাদযো. ৰদন্তি এতেহীতি ৰাদা, পরূপহারঅঞ্ঞাণকঙ্খাৰিতরণাদযো ৰাদা এতেসন্তি পরূ…পে… ৰাদা. কে তে? মিচ্ছাৰাদিনো. অরিট্ঠ…পে… পুত্তা চ পরূপহার…পে… ৰাদা চ মহাসঙ্ঘিকাদযো চ সাসনপচ্চত্থিকা নামাতি সমুচ্চযদ্ৰন্দৰসেন যোজনা কাতব্বা. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

আনিসংসকথা নিট্ঠিতা.

ইতি ৰিনযসঙ্গহসংৰণ্ণনাভূতে ৰিনযালঙ্কারে

পকিণ্ণকৰিনিচ্ছযকথালঙ্কারো নাম

চতুত্তিংসতিমো পরিচ্ছেদো.

নিগমনকথাৰণ্ণনা

নিগমগাথাসু পঠমগাথাযং সদ্ধম্মট্ঠিতিকামেন সাসনুজ্জোতকারিনা পরক্কমবাহুনা নরিন্দেন অজ্ঝেসিতো সো অহং ৰিনযসঙ্গহং অকাসিন্তি যোজনা.

দুতিযততিযগাথাযং তেনেৰ পরক্কমবাহুনরিন্দেনেৰ কারিতে রম্মে রমণীযে পাসাদসতমণ্ডিতে পাসাদানং সতেন পটিমণ্ডিতে নানাদুমগণাকিণ্ণে ভাৰনাভিরতালযে ভাৰনায অভিরতানং ভিক্খূনং আলযভূতে সীতলূদকসম্পন্নে জেতৰনে জেতৰননামকে ৰিহারে ৰসং ৰসন্তো হুত্ৰা, অথ ৰা ৰসং ৰসন্তো সোহং সো অহং যোগীনং হিতং হিতভূতং সারং সারৰন্তং ইমং ঈদিসং ৰিনযসঙ্গহং অকাসিন্তি যোজনা.

সেসগাথাসু ইমিনা গন্থকরণেন যং পুঞ্ঞং ময্হং সিদ্ধং, অঞ্ঞং ইতো গন্থকরণতো অঞ্ঞভূতং যং পুঞ্ঞং মযা পসুতং হোতি, এতেন পুঞ্ঞকম্মেন দুতিযে অত্তসম্ভৰে তাৰতিংসে পমোদেন্তো সীলাচারগুণে রতো পঞ্চকামেসু অলগ্গো দেৰপুত্তো হুত্ৰা পঠমং পঠমভূতং ফলং সোতাপত্তিফলং পত্ৰান অন্তিমে অত্তভাৰম্হি লোকগ্গপুগ্গলং নাথং নাথভূতং সব্বসত্তহিতে রতং মেত্তেয্যং মেত্তেয্যনামকং মুনিপুঙ্গৰং মুনিসেট্ঠং দিস্ৰান তস্স ধীরস্স সদ্ধম্মদেসনং সুত্ৰা অগ্গং ফলং অরহত্তফলং অধিগন্ত্ৰা লভিত্ৰা জিনসাসনং সোভেয্যং সোভাপেয্যন্তি অযং পাকটযোজনা.

এতিস্সায পন যোজনায সতি আচরিযৰরস্স ৰচনং ন সম্পটিচ্ছন্তি পণ্ডিতা. কথং? এত্থ হি ইতো দুতিযভৰে তাৰতিংসভৰনে দেৰপুত্তো হুত্ৰা সোতাপত্তিফলং পত্ৰা অন্তিমভৰে মেত্তেয্যস্স ভগৰতো ধম্মদেসনং সুত্ৰা অরহত্তফলং লভেয্যন্তি আচরিযস্স পত্থনা, সা অযুত্তরূপা হোতি. সোতাপন্নস্স হি সত্তভৰতো উদ্ধং পটিসন্ধি নত্থি, তাৰতিংসানঞ্চ দেৰানং ভৰসতেনপি ভৰসহস্সেনপি ভৰসতসহস্সেনপি মেত্তেয্যস্স ভগৰতো উপ্পজ্জনকালো অপ্পত্তব্বো হোতি. অথাপি ৰদেয্য ‘‘অন্তরা ব্রহ্মলোকে নিব্বত্তিত্ৰা মেত্তেয্যস্স ভগৰতো কালে মনুস্সো ভৰেয্যা’’তি, এৰম্পি ন যুজ্জতি. ন হি ব্রহ্মলোকগতানং অরিযানং পুন কামভৰূপপত্তি অত্থি. ৰুত্তঞ্হি অভিধম্মে যমকপ্পকরণে (যম. ২.অনুসযযমক. ৩১২) ‘‘রূপধাতুযা চুতস্স কামধাতুং উপপজ্জন্তস্স সত্তেৰ অনুসযা অনুসেন্তী’’তি. অথাপি ৰদেয্য ‘‘ব্রহ্মলোকেযেৰ ঠত্ৰা অগ্গফলং লভেয্যা’’তি, তথা চ আচরিযস্স ৰচনে ন দিস্সতি, ‘‘সোভেয্যং জিনসাসন’’ন্তি ৰুত্তত্তা ভিক্খুভূতত্তমেৰ দিস্সতি. ন হি ভিক্খুভূতো সাসনং সোভাপেতুং সক্কোতি. অভিধম্মত্থৰিভাৰনিযঞ্চ –

‘‘জোতযন্তং তদা তস্স, সাসনং সুদ্ধমানসং;

পস্সেয্যং সক্করেয্যঞ্চ, গরুং মে সারিসম্ভৰ’’ন্তি. –

ভিক্খুভূতমেৰ ৰুত্তং. অথাপি ৰদেয্য ‘‘অন্তরা দীঘাযুকো ভুম্মদেৰো হুত্ৰা তদা মনুস্সো ভৰেয্যা’’তি, এৰম্পি একস্স বুদ্ধস্স সাৰকভূতো অরিযপুগ্গলো পুন অঞ্ঞস্স বুদ্ধস্স সাৰকো ন ভৰেয্যাতি, আচরিযো পন সব্বপরিযত্তিধরো অনেকগন্থকারকো অনেকেসং গন্থকারকানং থেরানং আচরিযপাচরিযভূতো, তেন ন কেৰলং ইধেৰ ইমা গাথাযো ঠপিতা, অথ খো সারত্থদীপনীনামিকায ৰিনযটীকায অৰসানে চ ঠপিতা, তস্মা ভৰিতব্বমেত্থ কারণেনাতি ৰীমংসিতব্বমেতং.

অথ ৰা ইমিনা…পে… দেৰপুত্তো হুত্ৰা পঠমং তাৰ ফলং যথাৰুত্তং তাৰতিংসে পমোদনসীলাচারগুণে রতং পঞ্চকামেসু অলগ্গভাৰসঙ্খাতং আনিসংসং পত্ৰান অন্তিমে অত্তভাৰম্হি…পে… সোভেয্যন্তি যোজনা. অথ ৰা ইমিনা…পে… পঞ্চকামেসু অলগ্গো হুত্ৰা অন্তিমে অত্তভাৰম্হি…পে… সদ্ধম্মদেসনং সুত্ৰা পঠমং ফলং সোতাপত্তিফলং পত্ৰা ততো পরং অগ্গফলং অরহত্তফলং অধিগন্ত্ৰা জিনসাসনং সোভেয্যন্তি যোজনা. যথা অম্হাকং ভগৰতো ধম্মচক্কপ্পৰত্তনসুত্তন্তধম্মদেসনং সুত্ৰা অঞ্ঞাতকোণ্ডঞ্ঞত্থেরো সোতাপত্তিফলং পত্ৰা পচ্ছা অরহত্তফলং অধিগন্ত্ৰা জিনসাসনং সোভেসি, এৰন্তি অত্থো. ইতো অঞ্ঞানিপি নযানি যথা থেরস্স ৰচনানুকূলানি, তানি পণ্ডিতেহি চিন্তেতব্বানি.

নিগমনকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.

নিগমনকথা

.

জম্বুদীপতলে রম্মে, মরম্মৰিসযে সুতে;

তম্বদীপরট্ঠে ঠিতং, পুরং রতননামকং.

.

জিনসাসনপজ্জোতং, অনেকরতনাকরং;

সাধুজ্জনানমাৰাসং, সোণ্ণপাসাদলঙ্কতং.

.

তস্মিং রতনপুরম্হি, রাজানেকরট্ঠিস্সরো;

সিরীসুধম্মরাজাতি, মহাঅধিপতীতি চ.

.

এৰংনামো মহাতেজো, রজ্জং কারেসি ধম্মতো;

কারাপেসি রাজা মণি-চূল়ং মহন্তচেতিযং.

.

তস্স কালে ব্রহারঞ্ঞে, তিরিযো নাম পব্বতো;

পুব্বকারঞ্ঞৰাসীনং, নিৰাসো ভাৰনারহো.

.

অট্ঠারসহি দোসেহি, মুত্তো পঞ্চঙ্গুপাগতো;

অরঞ্ঞলক্খণং পত্তো, বদ্ধসীমাযলঙ্কতো.

.

তস্মিং পব্বতে ৰসন্তো, মহাথেরো সুপাকটো;

তিপেটকালঙ্কারোতি, দ্ৰিক্খত্তুং লদ্ধলঞ্ছনো.

.

তেভাতুকনরিন্দানং, গরুভূতো সুপেসলো;

কুসলো পরিযত্তিম্হি, পটিপত্তিম্হি কারকো.

.

সোহং লজ্জীপেসলেহি, ভিক্খূহি অভিযাচিতো;

সাসনস্সোপকারায, অকাসিং সীলৰড্ঢনং.

১০.

ৰিনযালঙ্কারং নাম, লজ্জীনং উপকারকং;

সুট্ঠু ৰিনযসঙ্গহ-ৰণ্ণনং সাধুসেৰিতং.

১১.

রূপছিদ্দনাসকণ্ণে, সম্পত্তে জিনসাসনে;

ছিদ্দসুঞ্ঞসুঞ্ঞরূপে, কলিযুগম্হি আগতে.

১২.

নিট্ঠাপিতা অযং টীকা, মযা সাসনকারণা;

দ্ৰীসু সোণ্ণৰিহারেসু, দ্ৰিক্খত্তুং লদ্ধকেতুনা.

১৩.

ইমিনা পুঞ্ঞকম্মেন, অঞ্ঞেন কুসলেন চ;

ইতো চুতাহং দুতিযে, অত্তভাৰম্হি আগতে.

১৪.

হিমৰন্তপদেসম্হি, পব্বতে গন্ধমাদনে;

আসন্নে মণিগুহায, মঞ্জূসকদুমস্স চ.

১৫.

তস্মিং হেস্সং ভুম্মদেৰো, অতিদীঘাযুকো ৰরো;

পঞ্ঞাৰীরিযসম্পন্নো, বুদ্ধসাসনমামকো.

১৬.

যাৰ তিট্ঠতি সাসনং, তাৰ চেতিযৰন্দনং;

বোধিপূজং সঙ্ঘপূজং, করেয্যং তুট্ঠমানসো.

১৭.

ভিক্খূনং পটিপন্নানং, ৰেয্যাৰচ্চং করেয্যহং;

পরিযত্তাভিযুত্তানং, কঙ্খাৰিনোদযেয্যহং.

১৮.

সাসনং পগ্গণ্হন্তানং, রাজূনং সহাযো অস্সং;

সাসনং নিগ্গণ্হন্তানং, ৰারেতুং সমত্থো অস্সং.

১৯.

সাসনন্তরধানে তু, মঞ্জূসং রুক্খমুত্তমং;

নন্দমূলঞ্চ পব্ভারং, নিচ্চং পূজং করেয্যহং.

২০.

যদা তু পচ্চেকবুদ্ধা, উপ্পজ্জন্তি মহাযসা;

তদা তেসং নিচ্চকপ্পং, উপট্ঠানং করেয্যহং.

২১.

তেনেৰ অত্তভাৰেন, যাৰ বুদ্ধুপ্পাদা অহং;

তিট্ঠন্তো বুদ্ধুপ্পাদম্হি, মনুস্সেসু ভৰামহং.

২২.

মেত্তেয্যস্স ভগৰতো, পব্বজিত্ৰান সাসনে;

তোসযিত্ৰান জিনং তং, লভে ব্যাকরণুত্তমং.

২৩.

ব্যাকরণং লভিত্ৰান, পূরেত্ৰা সব্বপারমী;

অনাগতম্হি অদ্ধানে, বুদ্ধো হেস্সং সদেৰকেতি.

ৰিনযালঙ্কারটীকা সমত্তা.