📜
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স
ৰিনযৰিনিচ্ছযটীকা
(পঠমো ভাগো)
গন্থারম্ভকথা
(ক)
ব্যামপ্পভামণ্ডলদেৰচাপং;
ধম্মম্বুনিজ্ঝাপিতপাপঘম্মং;
ৰন্দামহং বুদ্ধ মহম্বুৰন্তং.
(খ)
পসন্নগম্ভীরপদাল়িসোতং;
নানানযানন্ততরঙ্গমালং;
সীলাদিখন্ধামিতমচ্ছগুম্বং ¶ ;
ৰন্দামহং ধম্ম মহাসৰন্তিং.
(গ)
সীলোরুৰেলং ধুতসঙ্খমালং;
সন্তোসতোযং সমথূমিচিত্তং;
পধানকিচ্চং অধিচিত্তসারং;
ৰন্দামহং সঙ্ঘ মহাসমুদ্দং.
(ঘ)
যে তন্তিধম্মং মুনিরাজপুত্তা;
যাৰজ্জকালং পরিপালযন্তা;
সংৰণ্ণনং নিম্মলমানযিংসু;
তে পুব্বকে চাচরিযে নমামি.
(ঙ)
যো ¶ ধম্মসেনাপতিতুল্যনামো;
তথূপমো সীহল়দীপদীপো;
মমং মহাসামিমহাযতিন্দো;
পাপেসি ৰুড্ঢিং জিনসাসনম্হি.
(চ)
টীকা কতা অট্ঠকথায যেন;
সমন্তপাসাদিকনামিকায;
অঙ্গুত্তরাযট্ঠকথায চেৰ;
সত্থন্তরস্সাপি চ জোতিসত্থং.
(ছ)
নিকাযসামগ্গিৰিধাযকেন;
রঞ্ঞা পরক্কন্তিভুজেন সম্মা;
লঙ্কিস্সরেনাপি কতোপহারং;
ৰন্দে গরুং গারৰভাজনং তং.
(জ)
নমস্সমানোহমলত্থমেৰং ¶ ;
ৰত্থুত্তযং ৰন্দিতৰন্দনেয্যং;
যং পুঞ্ঞসন্দোহমমন্দভূতং;
তস্সানুভাৰেন হতন্তরাযো.
(ঝ)
যো বুদ্ধঘোসাচরিযাসভেন;
ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থেনপি সুপ্পসত্থো;
সো বুদ্ধদত্তাচরিযাভিধানো;
মহাকৰী থেরিযৰংসদীপো.
(ঞ)
অকাসি যং ৰিনযৰিনিচ্ছযৰ্হযং;
সউত্তরং পকরণমুত্তমং হিতং;
অপেক্খতং ৰিনযনযেসু পাটৰং;
পুরাসি যং ৰিৰরণমস্স সীহল়ং.
(ট)
যস্মা ¶ ন দীপন্তরিকানমত্থং;
সাধেতি ভিক্খূনমসেসতো তং;
তস্মা হি সব্বত্থ যতীনমত্থং;
আসীসমানেন দযালযেন.
(ঠ)
সুমঙ্গলত্থেরৰরেন যস্মা;
সক্কচ্চ কল্যাণমনোরথেন;
নযঞ্ঞুনারঞ্ঞনিৰাসিকেন;
অজ্ঝেসিতো সাধুগুণাকরেন.
(ড)
আকঙ্খমানেন চিরপ্পৰত্তিং;
ধম্মস্স ধম্মিস্সরদেসিতস্স;
চোল়প্পদীপেন ¶ চ বুদ্ধমিত্ত-
ত্থেরেন সদ্ধাদিগুণোদিতেন.
(ঢ)
তথা মহাকস্সপঅৰ্হযেন;
থেরেন সিক্খাসু সগারৰেন;
কুদিট্ঠিমত্তেভৰিদারকেন;
সীহেন চোল়াৰনিপূজিতেন.
(ণ)
যো ধম্মকিত্তীতি পসত্থনামো;
তেনাপি সদ্ধেন উপাসকেন;
সীলাদিনানাগুণমণ্ডিতেন;
সদ্ধম্মকামেনিধ পণ্ডিতেন.
(ত)
সদ্ধেন পঞ্ঞাণৰতা ৰল়ত্তা-;
মঙ্গল্যৰংসেন মহাযসেন;
আযাচিতো ৰাণিজভাণুনাপি;
ৰরঞ্ঞুনা সাধুগুণোদযেন.
(থ)
তস্মা ¶ তমারোপিয পাল়িভাসং;
নিস্সায পুব্বাচরিযোপদেসং;
হিত্ৰা নিকাযন্তরলদ্ধিদোসং;
কত্ৰাতিৰিত্থারনযং সমাসং.
(দ)
অৰুত্তমত্থঞ্চ পকাসযন্তো;
পাঠক্কমঞ্চাপি অৰোক্কমন্তো;
সংৰণ্ণযিস্সামি তদত্থসারং;
আদায গন্থন্তরতোপি সারং.
(ধ)
চিরট্ঠিতিং ¶ পত্থযতা জনানং;
হিতাৰহস্সামলসাসনস্স;
মযা সমাসেন ৰিধীযমানং;
সংৰণ্ণনং সাধু সুণন্তু সন্তোতি.
গন্থারম্ভকথাৰণ্ণনা
. সুৰিপুলামলসদ্ধাপঞ্ঞাদিগুণসমুদযাৰহং সকলজনহিতেকহেতুজিনসাসনট্ঠিতিমূলভূতং ৰিনযপ্পকরণমিদমারভন্তোযমাচরিযো পকরণারম্ভে রতনত্তযপ্পণামপকরণাভিধানাভিধেয্যকরণপ্পকারপযোজননিমিত্তকত্তুপরিমাণাদীনি দস্সেতুমাহ ‘‘ৰন্দিত্ৰা’’তিআদি. তত্থ রতনত্তযং নাম.
‘‘চিত্তীকতং মহগ্ঘঞ্চ, অতুলং দুল্লভদস্সনং;
অনোমসত্তপরিভোগং, রতনং তেন ৰুচ্চতী’’তি. (দী. নি. অট্ঠ. ২.৩৩; সং. নি. অট্ঠ. ৩.৫.২২৩; খু. পা. অট্ঠ. ৬.৩; সু. নি. অট্ঠ. ১.২২৬; মহানি. অট্ঠ. ৫০) –
নিদ্দিট্ঠসভাৰং
‘‘বুদ্ধো ¶ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং, ধম্মো লোকুত্তরো নৰ;
সঙ্ঘো মগ্গফলট্ঠো চ, ইচ্চেতং রতনত্তয’’ন্তি. –
ৰিভাৰিতপ্পভেদং সকলভৰদুক্খৰিনিৰারণং তিভৰেনেকপটিসরণং ৰত্থুত্তযং.
তস্স পণামো নাম পণামকিরিযানিপ্ফাদিকা চেতনা. সা তিৰিধা কাযপণামো ৰচীপণামো মনোপণামোতি. তত্থ কাযপণামো নাম রতনত্তযগুণানুস্সরণপুব্বিকা অঞ্জলিকম্মাদিকাযকিরিযাৰসপ্পৰত্তিকা কাযৰিঞ্ঞত্তিসমুট্ঠাপিকা চেতনা. ৰচীপণামো নাম তথেৰ পৰত্তা নানাৰিধগুণৰিসেসৰিভাৰনসভাৰথোমনাকিরিযাৰসপ্পৰত্তিকা ৰচীৰিঞ্ঞত্তিসমুট্ঠাপিকা ¶ চেতনা. মনোপণামো নাম উভযৰিঞ্ঞত্তিযো অসমুট্ঠাপেত্ৰা কেৰলং গুণানুস্সরণেন চিত্তসন্তানস্স তন্নিন্নতপ্পোণতপ্পব্ভারতায গারৰবহুমাননৰসপ্পৰত্তিসাধিকা চেতনা.
ইমস্স তাৰ রতনত্তযপণামস্স দস্সনং যথাধিপ্পেতত্থসাধনত্থং. গুণাতিসযযোগেন হি পণামারহে রতনত্তযে কতো পণামো পুঞ্ঞৰিসেসভাৰতো ইচ্ছিতত্থাভিনিপ্ফত্তিৰিবন্ধকেন উপঘাতকেন, উপপীল়কেন চ অপুঞ্ঞকম্মেন উপনীযমানস্স উপদ্দৰজালস্স ৰিনিৰারণেন যথালদ্ধসম্পত্তিনিমিত্তকস্স পুঞ্ঞকম্মস্স অনুবলপ্পদানেন চ তব্বিপাকসন্ততিযা আযুসুখবলাদিৰড্ঢনেন চ চিরকালপ্পৰত্তিহেতুকোতি যথাধিপ্পেতপকরণনিপ্ফত্তিনিবন্ধনকো হোতি. অথাপি সোতূনঞ্চ ৰন্দনীযৰন্দনাপুব্বকেনারম্ভেন অনন্তরাযেন উগ্গহণধারণাদিক্কমেন পকরণাৰবোধপ্পযোজনসাধনত্থং. অপিচ সোতূনমেৰ ৰিঞ্ঞাতসত্থুকানং ভগৰতো যথাভূতগুণৰিসেসানুস্সৰনেন সমুপজাতপ্পসাদানং পকরণে গারৰুপ্পাদনত্থং, অৰিঞ্ঞাতসত্থুকানং ¶ পন পকরণস্স স্ৰাখ্যাততায তপ্পভৰে সত্থরি গারৰুপ্পাদনত্থঞ্চ সোতুজনানুগ্গহমেৰ পধানং কত্ৰা আচরিযেহি গন্থারম্ভে থুতিপ্পণামপরিদীপকানং গাথাৰাক্যানং নিক্খেপো ৰিধীযতি. ইতরথা ৰিনাপি তন্নিক্খেপং কাযমনোপণামেনাপি যথাধিপ্পেতপ্পযোজনসিদ্ধিতো কিমেতেন গন্থগারৰকরেনাতি অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারতো পন পণামপ্পযোজনং সারত্থদীপনিযাদীসু (সারত্থ. টী. ১.গন্থারম্ভকথাৰণ্ণনা; ৰি. ৰি. টী. ২.গন্থারম্ভকথাৰণ্ণনা) দস্সিতনযেনেৰ ঞাতব্বং.
অভিধানকথনং পন ৰোহারসুখত্থং. অভিধেয্যস্স সমুদিতেন পকরণেন পটিপাদেতব্বস্স কথনং পকরণস্স আরভিতব্বসভাৰদস্সনত্থং. ৰিদিতানিন্দিতসাত্থকসুকরানুট্ঠানাভি ধেয্যমেৰ হি পকরণং পরিক্খকজনা আরভিতব্বং মঞ্ঞন্তীতি. করণপ্পকারসন্দস্সনং সোতুজনসমুস্সাহনত্থং. অনাকুলমসংকিণ্ণতাদিপ্পকারেন হি ৰিরচিতং পকরণং সোতারো সোতুমুস্সহন্তীতি. পযোজনকথনং পন পকরণজ্ঝাযনে সোতুজনসমুত্তেজনত্থং. অসতি হি পযোজনকথনে অৰিঞ্ঞাতপ্পযোজনা অজ্ঝাযনে ব্যাৰটা ন হোন্তীতি. নিমিত্তকথনং সরিক্খকজনানং পকরণে গারৰুপ্পাদনত্থং. পসত্থকারণুপ্পন্নেযেৰ হি পকরণে সরিক্খকা গারৰং জনেন্তীতি.
কত্তুকথনং পুগ্গলগরুকস্স পকরণে গারৰো পুগ্গলগারৰেনপি হোতূতি. পরিমাণকথনং অসজ্ঝাযনাদিপসুতানং ¶ সম্পহংসনত্থং. পকরণপরিমাণস্সৰনেন হি তে সম্পহট্ঠা ‘‘কিত্তকমিদমপ্পকং ন চিরেনেৰ পরিসমাপেস্সামা’’তি সজ্ঝাযনাদীসু ৰত্তন্তীতি. আদি-সদ্দেন সক্কচ্চসৰননিযোজনং সঙ্গহিতং, তং সব্বসম্পত্তিনিদানসুতমযঞাণনিপ্ফাদনত্থং. অসক্কচ্চং সুণমানস্স চ সৰনাভাৰতো তংহেতুকস্স ¶ সুতমযঞাণস্সাপি অভাৰোতি. তথা হি ৰিক্খিত্তচিত্তো পুগ্গলো সব্বসম্পত্তিযা ৰুচ্চমানোপি ‘‘ন মযা সুতং, পুন ভণিতব্ব’’ন্তি ভণতি.
তত্থ পঠমগাথাযং তাৰ ‘‘ৰন্দিত্ৰা’’তি ইমিনা তিৰিধোপি পণামো অৰিসেসতো দস্সিতো. ৰিসেসতো পন ‘‘সেট্ঠং, অপ্পটিপুগ্গলং, ভৰাভাৰকরং, নিরঙ্গণ’’ন্তি ইমেহি চতূহি পদেহি ৰচীপণামো, ‘‘সিরসা’’তি ইমিনা কাযপ্পণামো, ‘‘বুদ্ধং, ধম্মং, গণঞ্চা’’তি ইমেহি পন তীহি পদেহি পণামকিরিযায কম্মভূতং রতনত্তযং দস্সিতন্তি দট্ঠব্বং.
‘‘ৰিনযস্সৰিনিচ্ছয’’ন্তি ইমিনা অভিধানং দস্সিতং অলুত্তসমাসেন ৰিনযৰিনিচ্ছযনামস্স দস্সনতো. তস্স অন্ৰত্থভাৰেন সদ্দপ্পৰত্তিনিমিত্তভূতং সকলেনানেন পকরণেন পটিপাদেতব্বমভিধেয্যম্পি তেনেৰ দস্সিতং. ‘‘সমাসেনা’’তি চ ‘‘অনাকুলমসংকিণ্ণং, মধুরত্থপদক্কম’’ন্তি চ এতেহি করণপ্পকারো দস্সিতো. ‘‘হিতত্থাযা’’তি চ ‘‘পটুভাৰকরং ৰিনযক্কমে’’তি চ ‘‘অপারং ওতরন্তান’’ন্তিআদিনা চ পযোজনং. ‘‘ভিক্খূনং ভিক্খুনীন’’ন্তি ইমিনা বাহিরনিমিত্তং দস্সিতং. অব্ভন্তরনিমিত্তং পন বাহিরনিমিত্তভূতভিক্খুভিক্খুনিৰিসযা করুণা, সা আচরিযস্স পকরণারম্ভেনেৰ ৰিঞ্ঞাযতীতি ৰিসুং ন ৰুত্তা. ‘‘পৰক্খামী’’তি ইমিনা সমানাধিকরণভাৰেন লব্ভমানো ‘‘অহ’’ন্তি সুদ্ধকত্তা সামঞ্ঞেন দস্সিতো. ৰিসেসতো পন পকরণাৰসানে –
‘‘রচিতো বুদ্ধদত্তেন, সুদ্ধচিত্তেন ধীমতা;
সুচিরট্ঠিতিকামেন, সাসনস্স মহেসিনো’’তি. (উ. ৰি. ৯৬১) –
ইমায ¶ গাথায চেৰ ‘‘ইতি তম্বপণ্ণিযেন পরমৰেয্যাকরণেন তিপিটকনযৰিধিকুসলেন পরমকৰিৰরজন হদযপদুমৰনৰিকসনকরেন কৰিৰরাসভেন পরমরতিকরৰরমধুরৰচনুগ্গারেন উরগপুরেন বুদ্ধদত্তেন রচিতোযং ৰিনযৰিনিচ্ছযো’’তি (ৰি. ৰি. ৩১৮৩) ইমিনা ৰাক্যেন চ ¶ দস্সিতো – ‘‘মাদিসাপি কৰী হোন্তি, বুদ্ধদত্তে দিৰঙ্গতে’’তিআদিনা পচ্ছিমকেহি চ পসত্থতরেহি কৰিৰরেহি অভিত্থুতগুণো ভদন্তবুদ্ধদত্তাচরিযো ৰেদিতব্বো. হেতুকত্তা চ তত্থেৰ ৰক্খমানো পকরণজ্ঝেসনে কতাধীনো বুদ্ধসীহমহাথেরো, সো –
‘‘ৰুত্তস্স বুদ্ধসীহেন;
ৰিনযস্স ৰিনিচ্ছযো;
বুদ্ধসীহং সমুদ্দিস্স;
মম সদ্ধিৰিহারিকং;
কতোযং পন ভিক্খূনং;
হিতত্থায সমাসতো’’তি. (ৰি. ৰি. ৩১৭৭-৩১৭৮) –
এৰং দস্সিতো.
উত্তরপ্পকরণস্স হেতুকত্তা পন সঙ্ঘপালমহাথেরো, সোপি –
‘‘খন্তিসোরচ্চসোসিল্য-বুদ্ধিসদ্ধাদযাদযো;
পতিট্ঠিতা গুণা যস্মিং, রতনানীৰ সাগরে.
‘‘ৰিনযাচারযুত্তেন, তেন সক্কচ্চ সাদরং;
যাচিতো সঙ্ঘপালেন, থেরেন থিরচেতসা.
‘‘সুচিরট্ঠিতিকামেন ¶ , ৰিনযস্স মহেসিনো;
ভিক্খূনং পাটৰত্থায, ৰিনযস্সৰিনিচ্ছযে;
অকাসিং পরমং এতং, উত্তরং নাম নামতো’’তি. (উ. ৰি. ৯৬৫-৯৬৮) –
এৰং দস্সিতো. ন কেৰলমেতে দ্ৰেযেৰ মহাথেরা হেতুকত্তারো, অথ খো মহাৰংসাদীসু –
‘‘বুদ্ধস্স ¶ ৰিয গম্ভীর-
ঘোসত্তা তং ৰিযাকরুং;
‘বুদ্ধঘোসো’তি যো সো হি;
বুদ্ধো ৰিয মহীতলে’’তি. –
আদিনা নযেন অভিত্থুতগুণো তিপিটকপরিযত্তিযা অট্ঠকথাকারো ভদন্তবুদ্ধঘোসাচরিযো চ অনুস্সুতিৰসেন ‘‘হেতুকত্তা’’তি ৰেদিতব্বো.
কথং? অযং কির ভদন্তবুদ্ধদত্তাচরিযো লঙ্কাদীপতো সজাতিভূমিং জম্বুদীপমাগচ্ছন্তো ভদন্তবুদ্ধঘোসাচরিযং জম্বুদীপৰাসিকেহি পটিপত্তিপরাযনেহি যুত্তব্যত্তগুণোপেতেহি মহাথেরৰরেহি কতারাধনং সীহল়ট্ঠকথং পরিৰত্তেত্ৰা সকলজনসাধারণায মূলভাসায তিপিটকপরিযত্তিযা অট্ঠকথং লিখিতুং লঙ্কাদীপং গচ্ছন্তং অন্তরামগ্গে দিস্ৰা সাকচ্ছায সমুপপরিক্খিত্ৰা সব্বলোকাতীতেন অসদিসেন পণ্ডিচ্চগুণেন রতননিধিদস্সনে পরমদলিদ্দো ৰিয বলৰপরিতোসং পত্ৰা অট্ঠকথমস্স কাতুকামতং ঞত্ৰা ‘‘তুম্হে যথাধিপ্পেতপরিযন্তলিখিতমট্ঠকথং অম্হাকং পেসেথ, মযমস্সা পকরণং লিখামা’’তি তস্স সম্মুখা পটিজানিত্ৰা তেন চ ‘‘সাধু তথা কাতব্ব’’ন্তি অজ্ঝেসিতো অভিধম্মট্ঠকথায অভিধম্মাৰতারং, ৰিনযট্ঠকথায সউত্তরং ৰিনযৰিনিচ্ছযপকরণঞ্চ অকাসীতি অনুস্সুয্যতেতি.
‘‘সমাসেনা’’তি ¶ ইমিনা চ পরিমাণম্পি সামঞ্ঞেন দস্সিতং ৰিত্থারপরিমাণে তস্স পরিমাণসামঞ্ঞস্স ৰিঞ্ঞাযমানত্তা. ৰিসেসতো পন পরিচ্ছেদপরিমাণং গন্থপরিমাণন্তি দুৰিধং. তত্থ পরিচ্ছেদপরিমাণং ইমস্মিং পকরণে কথাৰোহারেন ৰুচ্চতি.
সেয্যথিদং? – পারাজিককথা সঙ্ঘাদিসেসকথা অনিযতকথা নিস্সগ্গিযকথা পাচিত্তিযকথা পাটিদেসনীযকথা সেখিযকথাতি ভিক্খুৰিভঙ্গকথা সত্তৰিধা, ততো অনিযতকথং ৰজ্জেত্ৰা তথেৰ ভিক্খুনিৰিভঙ্গকথা ছব্বিধা, মহাখন্ধককথাদিকা ভিক্খুনিক্খন্ধককথাৰসানা ৰীসতিৰিধা খন্ধককথা, কম্মকথা, কম্মৰিপত্তিকথা, পকিণ্ণকৰিনিচ্ছযো, কম্মট্ঠানভাৰনাৰিধানন্তি ৰিনযৰিনিচ্ছযে কথাপরিচ্ছেদো সত্ততিংস.
উত্তরপ্পকরণে ¶ চ ৰুত্তনযেন ভিক্খুৰিভঙ্গে সত্তৰিধা কথা, ভিক্খুনিৰিভঙ্গে ছব্বিধা, তদনন্তরা ৰিপত্তিকথা, অধিকরণপচ্চযকথা, খন্ধকপঞ্হাকথা, সমুট্ঠানসীসকথা, আপত্তিসমুট্ঠানকথা, একুত্তরনযকথা, সেদমোচনকথা, ৰিভঙ্গদ্ৰযনিদানাদিকথা, সব্বঙ্গলক্খণকথা, পরিৰারসঙ্কলনকথাতি ছত্তিংস কথাপরিচ্ছেদা.
নিস্সন্দেহে পন ‘‘অট্ঠতিংস কথাপরিচ্ছেদা’’তি ৰুত্তং, তং একুত্তরনযে অদস্সিতেহিপি দ্ৰাদসকপন্নরসকনযেহি সহ সোল়সপরিচ্ছেদে গহেত্ৰা অপ্পকং ঊনমধিকং গণনূপগং ন হোতীতি কত্ৰা ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. উভযত্থ কথাপরিচ্ছেদপরিমাণং তেসত্ততিৰিধং হোতি. নিস্সন্দেহে ‘‘পঞ্চসত্ততিৰিধা’’তি ৰচনে পরিহারো ৰুত্তনযোৰ. গন্থপরিমাণং পন ৰিনযৰিনিচ্ছযে অসীতিগন্থাধিকানি চত্তারি গন্থসহস্সানি ¶ , উত্তরে পঞ্ঞাসগন্থাধিকানি নৰ গন্থসতানি হোন্তি. তেন ৰুত্তং উত্তরাৰসানে –
‘‘গাথা চতুসহস্সানি, সতঞ্চ ঊনৰীসতি;
পরিমাণতোতি ৰিঞ্ঞেয্যো, ৰিনযস্সৰিনিচ্ছযো.
পঞ্ঞাসাধিকসঙ্খানি, নৰ গাথাসতানি হি;
গণনা উত্তরস্সাযং, ছন্দসানুট্ঠুভেন তূ’’তি. (উ. ৰি. ৯৬৯-৯৭০);
ইচ্চেৰং ৰিনযৰিনিচ্ছযো উত্তরো চাতি দ্ৰে পকরণানি তিংসাধিকানি পঞ্চগাথাসহস্সানি. এত্থ চ ৰিনযৰিনিচ্ছযো নাম উভতোৰিভঙ্গখন্ধকাগতৰিনিচ্ছযসঙ্গাহকপকরণং. ততো পরং পরিৰারত্থসঙ্গাহকপকরণং উত্তরো নাম. তেনেৰ ৰক্খতি –
‘‘যো মযা রচিতো সারো, ৰিনযস্সৰিনিচ্ছযো;
তস্স দানি করিস্সামি, সব্বানুত্তরমুত্তর’’ন্তি. (উ. ৰি. ২)
তং কস্মা উত্তরনামেন ৰোহরিযতীতি? পঞ্হুত্তরৰসেন ঠিতে পরিৰারে তথেৰ সঙ্গহেতব্বেপি তেন পকারেন পারাজিককথামত্তং দস্সেত্ৰা –
‘‘ইতো ¶ পট্ঠায মুঞ্চিত্ৰা, পঞ্হাপুচ্ছনমত্তকং;
ৰিস্সজ্জনৰসেনেৰ, হোতি অত্থৰিনিচ্ছযো’’তি. (উ. ৰি. ১৪) –
ৰত্ৰা পঞ্হং পহায ততো পট্ঠায উত্তরমত্তস্সেৰ দস্সিতত্তা তথা ৰোহরীযন্তি.
‘‘তস্মা ৰিনযনূপায’’ন্তিআদিনা পন সোতুজনং সক্কচ্চসৰনে নিযোজেতি. সক্কচ্চসৰনপটিবদ্ধা হি সব্বাপি লোকিযলোকুত্তরসম্পত্তীতি অযমেত্থ সমুদাযত্থো. অযং পন অৰযৰত্থো – সো যস্মা অত্থযোজনক্কমেন পদযোজনং ¶ কত্ৰা ৰণ্ণিতে সুৰিঞ্ঞেয্যো হোতি, তস্মা তথা পদযোজনং কত্ৰা অত্থৰণ্ণনং করিস্সাম –
সেট্ঠং অপ্পটিপুগ্গলং বুদ্ধঞ্চেৰ ভৰাভাৰকরং ধম্মঞ্চেৰ নিরঙ্গণং গণঞ্চেৰ সিরসা ৰন্দিত্ৰা ভিক্খূনং ভিক্খুনীনঞ্চ হিতত্থায সমাসেন সমাহিতো ৰিনযস্সৰিনিচ্ছযং ৰক্খামীতি যোজনা.
তত্থ সেট্ঠন্তি সব্বে ইমে পসত্থা অযমেতেসং অতিসযেন পসত্থোতি সেট্ঠো. তথা হি সো ভগৰা ‘‘অহঞ্হি ব্রাহ্মণ জেট্ঠো সেট্ঠো লোকস্সা’’তি (পারা. ১১) ৰেরঞ্জব্রাহ্মণস্স অত্তনো জেট্ঠসেট্ঠভাৰস্স পরিজাননৰিনিচ্ছযহেতুভূতাহি ঝানাদীহি নিরতিসযগুণসম্পত্তীহি সমন্নাগতত্তা –
‘‘ত্ৰমেৰ অসি সম্বুদ্ধো, তুৰং সত্থা অনুত্তরো;
সদেৰকস্মিং লোকস্মিং, নত্থি তে পটিপুগ্গলো. (দী. নি. ২.৩৭০);
তুৰং বুদ্ধো তুৰং সত্থা, তুৰং মারাভিভূ মুনি;
তুৰং অনুসযে ছেত্ৰা, তিণ্ণো তারেসিমং পজং.
উপধী তে সমতিক্কন্তা, আসৰা তে পদালিতা;
সীহোসি অনুপাদানো, পহীনভযভেরৰো. (ম. নি. ২.৪০০; সু. নি. ৫৫০-৫৫১; থেরগা. ৮৩৯-৯৪০);
মহাৰীর ¶ মহাপঞ্ঞ, ইদ্ধিযা যসসা জল;
সব্বৰেরভযাতীত, পাদে ৰন্দামি চক্খুমা’’তি. (সং. নি. ১.১৫৯; ধ. প. অট্ঠ. ১.৫৬); –
আদীহী নানানযেহি সদেৰকেন লোকেন অভিত্থৰিযতায পসত্থতমো, তমেৰ সেট্ঠং পসত্থতমন্তি অত্থো.
অপ্পটিপুগ্গলন্তি ¶ নত্থি এতস্স পটিপুগ্গলো অধিকো, সদিসো ৰাতি অপ্পটিপুগ্গলো. তথা হি গুণৰসেন অনন্তাপরিমাণাসু লোকধাতূসু অত্তনা অধিকস্স, সদিসস্স ৰা পুগ্গলস্স অভাৰতো –
‘‘ন মে আচরিযো অত্থি, সদিসো মে ন ৰিজ্জতি;
সদেৰকস্মিং লোকস্মিং, নত্থি মে পটিপুগ্গলো’’তি. (মহাৰ. ১১) –
অত্তনাৰ অত্তনো অৰিপরীতো অপ্পটিপুগ্গলভাৰো পটিঞ্ঞাতো, তস্মা তং অপ্পটিপুগ্গলং সব্বলোকুত্তমন্তি অত্থো.
বুদ্ধন্তি অনন্তমপরিমেয্যং ঞেয্যমণ্ডলমনৰসেসং বুদ্ধৰাতি বুদ্ধো, এতেন অনেককপ্পকোটিসতসহস্সং সম্ভতপুঞ্ঞঞাণসম্ভারানুভাৰসিদ্ধিধম্মরূপকাযসিরিৰিলাসপটিমণ্ডিতো সদ্ধম্মৰরচক্কৰত্তী সম্মাসম্বুদ্ধো দস্সিতো. অথ ৰা চত্তারি সচ্চানি সযং ৰিচিতোপচিতপারমিতাপরিপাচিতেন সৰাসনানৰসেসকিলেসপ্পহাযকেন সযম্ভুঞাণেন বুজ্ঝীতি বুদ্ধো. যথাহ –
‘‘অভিঞ্ঞেয্যং অভিঞ্ঞাতং, ভাৰেতব্বঞ্চ ভাৰিতং;
পহাতব্বং পহীনং মে, তস্মা বুদ্ধোস্মি ব্রাহ্মণা’’তি. (ম. নি. ২.৩৯২, ৩৯৯; সু. নি. ৫৬৩; থেরগা. ৮২৮);
ৰিত্থারো পনস্স ‘‘বুজ্ঝিতা সচ্চানীতি বুদ্ধো, বোধেতা পজাযাতি বুদ্ধো’’তিআদিনা (মহানি. ১৯২; চূল়নি. পারাযনত্থুতিগাথানিদ্দেস ৯৭; পটি. ম. ১.১৬২) নিদ্দেসাদীসু ¶ ৰুত্তনযেন ৰেদিতব্বো. সদ্দসিদ্ধি সাসনিকানং অৰগমনত্থে ৰত্তমানা বুধ-ধাতুতো ‘‘ভাৰকম্মেসু ত’’ ইতি ইতো তাতিৰত্তমানে ‘‘বুধগমাদিত্থে কত্তরী’’তি ইমিনা কচ্চাযনসুত্তেন কত্তরি তপ্পচ্চযৰিধানতো ৰেদিতব্বা. লোকিযানং পন বোধনত্থধাতূনম্পি গমনত্থতায ৰুত্তত্তা গত্যত্থাকম্মকাদি ¶ সুত্ততো কত্তরি ত-প্পচ্চযকরণেন ৰেদিতব্বা.
অথ ৰা ধাতূনং অনেকত্থতায বুধ-ইচ্চযং ধাতু জাগরণৰিকসনত্থেসু ৰত্তমানো অকম্মকোতি ‘‘পবুদ্ধো পুরিসো, পবুদ্ধং পদুম’’ন্তিআদীসু ৰিয বুদ্ধৰা অঞ্ঞাণনিদ্দাৰিগমেন ঞাণচক্খূনি উম্মীলন্তো পবুদ্ধো, গুণেহি ৰা ৰিকসিতোতি কত্তরি সিদ্ধেন বুদ্ধ-সদ্দেন ‘‘বুদ্ধো’’তি তিভৰনেকচূল়ামণিপাদপঙ্কজরাগরতনো ভগৰা লোকনাথো ৰুচ্চতি, ইমস্মিং পক্খেপি গত্যত্থাদিসুত্তে অকম্মকগ্গহণেন পচ্চযৰিধানং দট্ঠব্বং.
অথ ৰা সকম্মকানং ধাতূনং কম্মৰচনিচ্ছায অভাৰে অকম্মকভাৰতো ‘‘ফলং সযমেৰ পক্ক’’ন্তিআদীসু ৰিয বোধনত্থেযেৰ বুধ-ধাতুতো কত্তরি ৰিধানং সিজ্ঝতি. অথ ৰা নীলগুণযোগেন পটাদীসু নীলৰোহারো ৰিয ভাৰসাধনং বুদ্ধ-সদ্দং গহেত্ৰা বুদ্ধগুণযোগতো ‘‘বুদ্ধো’’তি ৰোহরীযতি. এৰমনেকধা সিদ্ধেন বুদ্ধ-সদ্দেন ৰুচ্চমানং তং ভগৰন্তং তং ধম্মরাজন্তি অত্থো.
‘‘সেট্ঠং অপ্পটিপুগ্গল’’ন্তি পদদ্ৰযং ‘‘বুদ্ধ’’ন্তি এতস্স ৰিসেসনং. এত্থ চ ‘‘বুদ্ধং, সেট্ঠং, অপ্পটিপুগ্গল’’ন্তি ইমেহি তীহি পদেহি নযতো ‘‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো’’তিআদিনা (দী. নি. ১.১৫৭; ৩.৬; ম. নি. ১.১৪৭, ১৪৪; ৩.৪৩৪; সং. নি. ১.২৪৯; ৫.৪৭৯; অ. নি. ৫.১৪, ৩০; ৬.২৫, ২৬; নেত্তি. ৯৩), ‘‘যো ৰদতং পৰরো মনুজেসু, সক্যমুনী ভগৰা কতকিচ্চো’’তিআদীহি (ৰি. ৰ. ৮৮৬) চ অনেকেহি সুত্তপদেহি দস্সিতদূরাৰিদূরসন্তিকনিদানহেতুফলসত্তোপকারাৰত্থাধম্মত্থ- লোকুদ্ধারত্তিকত্তযসঙ্গহিতং সুপরিসুদ্ধং বুদ্ধগুণসমুদযং ¶ নিরৰসেসং দস্সেতি. অযমেৰ হি বুদ্ধগুণানং নিরৰসেসতো দস্সনূপাযো, যদিদং নযদস্সনং. ইতরথা পটিপদৰণ্ণনায অপরিমিতানং বুদ্ধগুণানং কো হি নাম সমত্থো পরিযন্তং গন্তুং. যথাহ –
‘‘বুদ্ধোপি ¶ বুদ্ধস্স ভণেয্য ৰণ্ণং;
কপ্পম্পি চে অঞ্ঞমভাসমানো;
খীযেথ কপ্পো চিরদীঘমন্তরে;
ৰণ্ণো ন খীযেথ তথাগতস্সা’’তি. (দী. নি. অট্ঠ. ৩.১৪১; ম. নি. অট্ঠ. ২.৪২৫; উদা. অট্ঠ. ৫৩; অপ. অট্ঠ. ২.৭.২০; বু. ৰং. অট্ঠ. ৪.৪; চরিযা. অট্ঠ. নিদানকথা, পকিণ্ণককথা; দী. নি. টী. ১.গন্থারম্ভকথাৰণ্ণনা; ম. নি. টী. ১.গন্থারম্ভকথাৰণ্ণনা; সং. নি. টী. ১.১.গন্থারম্ভকথাৰণ্ণনা; অ. নি. টী. ১.১.গন্থারম্ভকথাৰণ্ণনা; ৰজির. টী. গন্থারম্ভকথাৰণ্ণনা; সারত্থ. টী. ১.গন্থারম্ভকথাৰণ্ণনা; নেত্তি. টী. গন্থারম্ভকথাৰণ্ণনা);
এৰমেতেহি তীহি পদেহি নিরৰসেসগুণসংকিত্তনথুতিযা ৰসেন ‘‘ৰন্দিত্ৰা’’তি ইমিনা পণামস্স চ ৰুত্তত্তা ইমায অড্ঢগাথায বুদ্ধরতনসঙ্খাতপঠমৰন্দনীযৰত্থুৰিসযা থুতিপণামসভাৰা ৰন্দনা দস্সিতাতি দট্ঠব্বং.
তদনন্তরং ধম্মরতনস্স পণামং দস্সেতুমাহ ‘‘ভৰাভাৰকরং ধম্ম’’ন্তি. এত্থ ভৰ-সদ্দেন দ্ৰে ভৰা ৰুত্তা কম্মভৰো, উপপত্তিভৰোতি. তত্থ কম্মভৰো ভৰতি এতস্মা ফলন্তি ‘‘ভৰো’’তি ৰুচ্চতি. ৰিপাকক্খন্ধকটত্তারূপসঙ্খাতো পন উপপত্তিভৰো অৰিজ্জাতণ্হুপাদানসঙ্খারাদিসহকারিকারণযুত্তেন কুসলাকুসলচেতনাসঙ্খাতকম্মভৰপচ্চযেন যথারহং ভৰতীতি ‘‘ভৰো’’তি ৰুচ্চতি. সো পন কামভৰরূপভৰঅরূপভৰসঞ্ঞীভৰঅসঞ্ঞীভৰনেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীভৰ- একৰোকারভৰচতুৰোকারভৰপঞ্চৰোকারভৰৰসেন নৰৰিধো. এৰমেতেসু নৰসু ভৰেসু দসৰিধোপি ধম্মো অত্তানং ধারেন্তস্স পুগ্গলসন্তানস্স অনুপাদিসেসনিব্বানধাতুযা পরং অপ্পটিসন্ধিকতাসাধনেন ভৰেসু ¶ , ভৰস্স ৰা অভাৰং করোতীতি ভৰাভাৰকরো, তং, অপরাপরজাতিপ্পবন্ধস্স হেতুসমুগ্ঘাতেন অপ্পৰত্তিধম্মতাপাদকন্তি অত্থো.
ধম্মন্তি অত্তানং ধারেন্তে চতূসু অপাযেসু, সংসারে চ অপতমানে ধারেতীতি ধম্মো, সো চতুমগ্গফলনিব্বানসঙ্খাতনৰলোকুত্তরধম্মো চ তপ্পটিপাদকো নৰঙ্গসাসনাপরনামধেয্যচতুরাসীতিসহস্সধম্মক্খন্ধপ্পভেদভিন্নো পরিযত্তিধম্মো চাতি দসৰিধো. সোপি নিপ্পরিযাযধম্মো, পরিযাযধম্মো ¶ চাতি দুৰিধো. তত্থ নিপ্পরিযাযধম্মো নাম অপাযে, সংসারে ৰা পধানহেতুভূতানং উদ্ধম্ভাগিযানং, ওরম্ভাগিযানঞ্চ দসন্নং সংযোজনানং সমুচ্ছিন্দনেন মগ্গধম্মো, তস্স তংকিচ্চনিপ্ফত্তিনিমিত্তভাৰেন নিব্বানধম্মো চাতি পঞ্চৰিধোপি নিপ্পরিযাযেন পুগ্গলসন্তানং ধারেতীতি কত্ৰা ‘‘নিপ্পরিযাযধম্মো’’তি ৰুচ্চতি. চত্তারি পন সামঞ্ঞফলানি পটিপ্পস্সদ্ধিপহানেন মগ্গানুগুণপ্পৰত্তিযা, পরিযত্তি চ মগ্গনিব্বানাধিগমস্স মূলকারণভাৰতোতি পঞ্চৰিধোপি পরিযাযধম্মো নাম.
এত্তাৰতা ‘‘স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মো’’তিআদিনা (সং. নি. ১.২৪৯; অ. নি. ৩.৭৬; দী. নি. ৩.৬; অ. নি. ৬.১০, ২৫, ২৬), ‘‘রাগৰিরাগমনেজমসোক’’ন্তিআদীহি (ৰি. ৰ. ৮৮৭) চ সুত্তন্তেহি ৰুত্তস্স, তদট্ঠকথাদীসু চ ৰণ্ণিতস্স সরণানুস্সরণৰসেনাপি সগ্গমোক্খসম্পত্তিপটিলাভকারণস্স অনৰসেসস্স ধম্মরতনগুণস্স নযতো উদ্দিট্ঠত্তা চ ‘‘ৰন্দিত্ৰা’’তি ইমিনা পণামস্স দস্সিতত্তা চ ধম্মরতনসঙ্খাতস্স দুতিযস্স ৰন্দনীযস্স থুতিপণামসভাৰা ৰন্দনা দস্সিতাতি দট্ঠব্বং.
তদনন্তরং ¶ সঙ্ঘরতনস্স ৰন্দনাসন্দস্সনত্থং ৰুত্তং ‘‘গণঞ্চেৰ নিরঙ্গণ’’ন্তি. এত্থ ‘‘রাগো অঙ্গণং দোসো অঙ্গণং মোহো অঙ্গণ’’ন্তি (ৰিভ. ৯২৪) ৰুত্তেহি রাগাদিঅঙ্গণেহি তদঙ্গৰিক্খম্ভনসমুচ্ছেদপটিপ্পস্সদ্ধিনিস্সরণৰিমুত্তিৰসেন নিগ্গতো ৰিমুত্তোতি নিরঙ্গণো, তং নিরঙ্গণং. অরিযৰংসে সীলসমাধিপঞ্ঞাৰিমুত্তিৰিমুত্তিঞাণদস্সনসঙ্খাতেহি গুণগণেহি গণীযতীতি গণো, তং.
এত্তাৰতা ‘‘সুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো’’তিআদিনা (সং. নি. ১.২৪৯; অ. নি. ৩.৭৬; দী. নি. ৩.৬; অ. নি. ৬.১০, ২৫, ২৬;), ‘‘যত্থ চ দিন্নং মহপ্ফলমাহু, চতূসু সুচীসু পুরিসযুগেসূ’’তিআদীহি (ৰি. ৰ. ৮৮৮) চ তেহি তেহি সুত্তপদেহি ৰুত্তানং, তদট্ঠকথাদীসু চ ৰণ্ণিতানং ৰিমলাতুলনিখিলৰিসালপেসলসীলাদিনানপ্পকারানগ্ঘসঙ্ঘরতনগুণানং সংকিত্তনসভাৰায থুতিযা চ ‘‘ৰন্দিত্ৰা’’তি এতেন যথাৰুত্তসরূপপভেদপণামস্স ৰুত্তত্তা চ সঙ্ঘরতনসঙ্খাতততিযৰন্দনীযৰত্থুৰিসযা থুতিপ্পণামসঙ্খাতা ৰন্দনা দস্সিতাতি ৰেদিতব্বা. সিরসাতি অত্তপ্পসাদগারৰাৰহন্তেন মুদ্ধনা. ৰন্দিত্ৰাতি পণমিত্ৰা থোমিত্ৰা ৰা.
এৰং ¶ পঠমগাথায ৰন্দনীযস্স রতনত্তযস্স থুতিপ্পণামসঙ্খাতং ৰন্দনং দস্সেত্ৰা তদনন্তরায সন্দস্সেতব্বপযোজনাদিপটিপাদিকায গাথায ‘‘ভিক্খূন’’ন্তি ইমিনা কিঞ্চাপি সংসারে ভযং ইক্খতীতি ‘‘ভিক্খূ’’তি কল্যাণপুথুজ্জনেন সদ্ধিং অট্ঠ অরিযপুগ্গলা ৰুচ্চন্তি, পাল়িযং (পারা. ৪৪-৪৫; ৰিভ. ৫১০) পন ‘‘ভিন্নপটং ধারেতীতি ভিক্খু, ভিক্খনসীলোতি ভিক্খূ’’তিআদিনা ভিক্খুসদ্দস্স অত্থুদ্ধারৰসেন নিব্বচনন্তরানি দস্সেত্ৰা ¶ পাতিমোক্খসংৰরসংৰরণারহস্সেৰ অধিপ্পেতভাৰং দস্সেতুং ‘‘সমগ্গেন সঙ্ঘেন ঞত্তিচতুত্থেন কম্মেন অকুপ্পেন ঠানারহেন উপসম্পন্নো, অযং ইমস্মিং অত্থে অধিপ্পেতো ভিক্খূ’’তি দস্সিতা সিক্খাকামা সাসনাৰচারা কুলপুত্তা ইধাধিপ্পেতা, তেসং ভিক্খূনঞ্চ. ভিক্খুনীনঞ্চাতি অট্ঠৰাচিকউপসম্পদাকম্মেন উভতোসঙ্ঘে উপসম্পন্নাতাদিসাযেৰ কুলধীতরো দস্সিতা. একতোপসম্পন্নাপি সামঞ্ঞেন গয্হন্তি. একতোপসম্পন্নাতি চ ভিক্খুনিসঙ্ঘে উপসম্পজ্জিত্ৰা যাৰ ভিক্খুসঙ্ঘে ন উপসম্পজ্জন্তি, তাৰ, ভিক্খুনী চ লিঙ্গপরিৰত্তনেন ভিক্খুনিভাৰপ্পত্তা অধিপ্পেতা, তাসং ভিক্খুনীনঞ্চ.
হিতত্থাযাতি সব্বসম্পত্তিনিপ্ফাদকরণত্থায হিনোতি গচ্ছতি যথাধিপ্পেতফলসাধনে পৰত্ততীতি হিতন্তি অরোগতাদিকারণং অমতোসধাদি ৰুচ্চতি. ইধ পন সগ্গমোক্খসম্পত্তিসিদ্ধিকারণং পাতিমোক্খসংৰরসীলরক্খনং ৰুচ্চতি, তদত্থায.
সমাহিতো সম্মা আহিতো পৰত্তিতো ৰিনিচ্ছযমগ্গো এতেনাতি ‘‘সমাহিতো’’তি পকরণকারকো দস্সিতো. অথ ৰা সম্মা আহিতং ৰিনযৰিনিচ্ছযে ঠপিতং পৰত্তিতং চিত্তমেতস্সাতি ‘‘সমাহিতচিত্তো’’তি ৰত্তব্বে উত্তরপদলোপেন ‘‘সমাহিতো’’তি ৰুত্তো. পরমগম্ভীরসুদুত্তরৰিনযপিটকত্থৰিনিচ্ছযে পৰত্তনারহস্স ইমিনা ৰিসেসনেন অত্তনি সমাহিতচিত্তপ্পৰত্তিনিমিত্তভূতো অত্তনো ঞাণস্স পদট্ঠানভূতো সমাধি দস্সিতো তেন সমাধিনা সমাহিতো হুত্ৰাতি অত্থো.
পৰক্খামীতি পকারেন ৰক্খামি, যেন পকারেন ৰিনযৰিনিচ্ছযে ৰুত্তে অজ্জতনা মন্দসতিমতিৰীরিযা পটিপজ্জনকা গম্ভীরতরং ¶ ৰিনযপিটকত্থৰিনিচ্ছযং সুখেন উগ্গণ্হিতুং, ধারেতুঞ্চ সক্কোন্তি, তাদিসেন পকারৰিসেসেন ৰক্খামীতি অত্থো. সমাসেনাতি সমসনং সংখিপনং সমাসো, তেন, সংখিত্তরুচিকানমুগ্ঘাটিতঞ্ঞূনং কতাধিকারানং ঞাণুত্তরানং পুগ্গলানঞ্চ ¶ পপঞ্চভীরুকানং গহণধারণে মন্দযন্তানং মন্দবুদ্ধীনঞ্চ উপকারকেন নাতিৰিত্থারক্কমেনাতি অত্থো. ৰিনযস্সাতি ৰিনযপিটকস্স. তঞ্হি –
‘‘ৰিৰিধৰিসেসনযত্তা;
ৰিনযনতো চেৰ কাযৰাচানং;
ৰিনযত্থৰিদূহি অযং;
ৰিনযো ‘ৰিনযো’তি অক্খাতো’’তি. (দী. নি. অট্ঠ. ১.পঠমসঙ্গীতিকথা; পারা. অট্ঠ. ১.পঠমমহাসঙ্গীতিকথা; ধ. স. অট্ঠ. নিদানকথা) –
ৰুত্তেহি অত্থৰিসেসেহি ‘‘ৰিনযো’’তি ৰুচ্চতি. তস্স এৰং সন্দস্সিতসভাৰস্স ‘‘ৰিনযো নাম সাসনস্স আযূ’’তি (দী. নি. অট্ঠ. ১.পঠমসঙ্গীতিকথা; পারা. অট্ঠ. ১.পঠমসঙ্গীতিকথা; খু. পা. অট্ঠ. ৫.পঠমমহাসঙ্গীতিকথা) সঙ্গীতিকারকেহি মহাকস্সপাদীহি অভিত্থুতগুণস্স ৰিনযপিটকুত্তমস্স. ৰিনিচ্ছযন্তি ৰিসেসেন, ৰিৰিধেন ৰা আকারেন ৰিপ্পটিপত্তিনীহরণৰসেন চীযতি ৰিভজীযতীতি ‘‘ৰিনিচ্ছযো’’তি লদ্ধনামং ৰিভজনং, ৰিনযৰিনিচ্ছযং নাম পকরণন্তি ৰুত্তং হোতি. ‘‘ৰিনযস্সৰিনিচ্ছয’’ন্তি চ অলুত্তসমাসোযং ‘‘দেৰানংপিযতিস্সো, কণ্ঠেকাল়ো’’তিআদীসু ৰিয.
এৰং দুতিযগাথায কত্তুনিমিত্তপযোজনাভিধানাভিধেয্যপকরণপ্পকারেকদেসং দস্সেত্ৰা সক্কচ্চসৰনকারণনিদস্সনমুখেনাপি পকরণপ্পকারাদিং দস্সেতুমাহ ‘‘অনাকুল’’মিচ্চাদি. তত্থ অনাকুলন্তি নত্থি এত্থ সদ্দতো, অত্থতো, ৰিনিচ্ছযতো ৰা আকুলং পুব্বাপরৰিরোধো, মিস্সতা ¶ ৰাতি অনাকুলো, ৰিনযৰিনিচ্ছযো, তং ৰদতো মে নিবোধথাতি সম্বন্ধো. অসংকিণ্ণন্তি নিকাযন্তরলদ্ধীহি অসম্মিস্সং.
মধুরত্থপদক্কমন্তি পদানং কমো পদক্কমো, পদগতি, সদ্দানমুচ্চারণন্তি অত্থো. মধুরো অত্থো চ পদক্কমো চ যস্স সো মধুরত্থপদক্কমো, তং –
‘‘পদাসত্তং ¶ পদত্থানং, মধুরত্থমুদীরিতং;
যেন মজ্জন্তি ধীমন্তো, মধুনেৰ মধুব্বতা’’তি. –
ইমিনা লক্খণেন সদ্দানমত্থানঞ্চ ৰসেন পদাসত্তাপরনামধেয্যমাধুরিযালঙ্কারেন সমলঙ্কতত্তা মধুরত্থপদক্কমং.
পটুভাৰকরন্তি পটতি গচ্ছতি পজানাতীতি পটু, পঞ্ঞৰা, পটুনো ভাৰো, সদ্দপ্পৰত্তিনিমিত্তভূতা পঞ্ঞা, তং পটুভাৰং পঞ্ঞাৰিসেসং করোতি জনেতীতি পটুভাৰকরো, তং, পঞ্ঞাৰিসেসজনকন্তি অত্থো. এতং ৰিনযস্স ৰিনিচ্ছযন্তি যোজনা. পরমন্তি উত্তমং. ৰিনযক্কমেতি ৰিনযপিটকে, তদত্থে চ, পৰত্তিক্কমে পটুভাৰকরন্তি অত্থো.
এৰং ততিযগাথায পকরণগুণাপদেসেন সোতুজনং সমুস্সাহেত্ৰা ইদানি ‘‘অপার’’ন্তিআদিচতুত্থগাথায পকরণঞ্চ তন্নিস্সযং ৰিনযপিটকঞ্চ নাৰাসাগরভাৰেন দস্সেত্ৰা তিরোভূতোপমেয্যোপমানভেদেন রূপকালঙ্কারেন পকরণগুণং পকাসেন্তো সোতুজনং সমুত্তেজেতি. তত্থ অপারন্তি নত্থি পারং এতস্সাতি অপারো, ৰিনযসাগরো. সো হি পুরিমবুদ্ধুপ্পাদেসু সাসনং পসীদিত্ৰা ৰিনযপিটকে উগ্গহণধারণপটিপাদনপটিপত্তিৰসেন অকতাধিকারেহি পুগ্গলেহি দুরধিগমনীযধম্মত্থনিরুত্তিপটিভানপরিযন্ততায ‘‘অপারো’’তি ৰুচ্চতি.
ওতরন্তানন্তি ¶ সজ্ঝাযনসৰনধারণাদিৰসেন অজ্ঝোগাহন্তানং. সারন্তি নিব্বানসম্পাপকভাৰেন সারভূতায অরিযমগ্গসম্ভারায পুব্বভাগপটিপত্তিযা মূলভূতপাতিমোক্খসংৰরসঙ্খাতসীলসারপ্পকাসকতায সারং. ৰিনযসাগরন্তি ৰিনযপিটকসঙ্খাতং সাগরং. ৰিনযো হি সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা কালপ্পত্তজাননস্সাপি ধম্মসেনাপতিআদীনম্পি অৰিসযত্তা অতিগম্ভীরাতিৰিত্থিণ্ণভাৰেন সাগরো ৰিযাতি সাগরো, ৰিনযো চ সো সাগরো চাতি ৰিনযসাগরো, তং, অগাধাপারগুণযোগতো সাগরোপমং ৰিনযপিটকন্তি অত্থো.
দুতিযগাথায ‘‘ভিক্খূনং ভিক্খুনীন’’ন্তি ৰত্ৰাপি ‘‘হিতত্থাযা’’তি ইমিনা সম্বন্ধত্তা চ ৰাক্যন্তরেহি অন্তরিতভাৰেন দূরত্তা চ তং অনাদিযিত্ৰা এত্থ ৰিনযসাগরজ্ঝোগাহনতদত্থপটিপজ্জনারহকত্তুৰিসেসসন্দস্সনত্থায ¶ ‘‘ভিক্খূনং ভিক্খুনীন’’ন্তি পুন ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. নাৰা ৰিয ভূতো নাৰাভূতো, তং, নাৰাট্ঠানিযং মহানাৰাসদিসন্তি অত্থো. মনোরমন্তি মনো রমতি এত্থ, এতেনাতি ৰা মনোরমো, তং, অজ্ঝাযনৰোহারপসুতানং পটিপত্তিপরাযনানঞ্চ সাধূনং মনোরমন্তি অত্থো.
এত্তাৰতা পকরণগুণসংকিত্তনেন সোতুজনং সমুত্তেজেত্ৰা ইদানি সক্কচ্চসৰনে নিযোজেন্তো ‘‘তস্মা ৰিনযনূপায’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ তস্মাতি যস্মা যথাৰুত্তং অনাকুলতাদিৰিৰিধানগ্ঘগুণালঙ্কারপটিমণ্ডিতং, তেন হেতুনাতি অত্থো. ৰিনযনূপাযন্তি ৰিৰিধাকারেন, ৰিসেসনযতো ৰা কাযৰাচানং নযনং দমনং অকত্তব্বতো নিৰত্তেত্ৰা কত্তব্বেসু নিযোজনং ৰিনযনং, উপেচ্চ তং ফলং আযতি উপ্পজ্জতীতি উপাযো, হেতু, ৰিনযনস্স উপাযো ৰিনযনূপাযো, তং, কাযজীৰিতানপেক্খানং সিক্খাকামানং পেসলানং ভিক্খূনং ভিক্খুনীনং কাযৰাচানং অননুলোমিকৰিপ্ফন্দিতাপনযনসঙ্খাতদমনস্স ¶ কারণভূতন্তি ৰুত্তং হোতি.
এত্তাৰতা অত্তনা কত্তুমিচ্ছিতে পকরণে পণ্ডিতানং পৰত্তিহেতুভূতানং অনাকুলতাদিগুণানং ৰিভাৰনৰসেন ‘‘অনাকুল’’ন্তিআদিৰিসেসনানি ৰত্ৰা ইদানি সক্কচ্চসৰনাৰবোধে ৰিসযং ৰিসেসিতব্বং দস্সেতুমাহ ‘‘ৰিনযস্সৰিনিচ্ছয’’ন্তি. এত্থ চ দুতিযগাথায ‘‘ৰিনযস্সৰিনিচ্ছয’’ন্তি ‘‘পৰক্খামী’’তি কিরিযায কম্মদস্সনৰসেন ৰুত্তং, তং ইধ আনেত্ৰা সম্বন্ধিযমানম্পি দূরসম্বন্ধং হোতীতি তমনানেত্ৰা ‘‘নিবোধথা’’তি ইমিস্সা কিরিযায কম্মসন্দস্সনত্থং ‘‘ৰিনযস্সৰিনিচ্ছয’’ন্তি ৰুত্তত্তা পুনরুত্তিদোসাভাৰোতি দট্ঠব্বং.
অৰিক্খিত্তেন চিত্তেনাতি এত্থ ৰিৰিধে আরম্মণে খিত্তং পেসিতং ৰিক্খিত্তং, উদ্ধচ্চৰিচিকিচ্ছাদিপরেতং অসমাহিতং চিত্তং, ন ৰিক্খিত্তং অৰিক্খিত্তং, তপ্পটিপক্খং সমাহিতং কুসলচিত্তং, তেন, এতস্স পকরণুত্তমস্স সৰনাদিব্যাপারং ৰিনা নানারম্মণেসু পৰত্তিৰসেন ৰিক্খেপমনাপন্নেন সমাহিতেন চিত্তেনাতি অত্থো. ‘‘অৰিক্খিত্তেন…পে… নিবোধথা’’তি ৰদন্তেন চ ‘‘অৰিক্খিত্তস্সাযং ধম্মো, নাযং ধম্মো ৰিক্খিত্তস্সা’’তি ৰচনতো ৰিক্খিত্তস্স ধম্মেসু দাযাদাভাৰতো অত্তনো পকরণত্থভূতায অধিসীলসিক্খায সম্মাপটিপজ্জনাপদেসো কতো হোতি.
ৰদতো ¶ মেতি এত্থ ‘‘গারৰেন চা’’তি পাঠসেসো. তত্থাযমত্থো – ভাসমানে মযি গারৰেন, যথাৰুত্তেন কারণেন চাতি সামিভুম্মানমৰিসেসতায ‘‘মে’’তি সামিৰচনস্স ‘‘মযী’’তি অত্থসম্ভৰতো অযমত্থো ৰুত্তো. পকরণস্স অনাকুলতাদিগুণসমন্নাগতত্তা চ ৰত্তরি মযি গারৰেন চ সমাহিতেন চেতসাতি অধিপ্পাযো. নিবোধথাতি ৰাক্যত্থপদত্থং সন্ধাযভাসিতত্থভাৰত্থাদিৰসেন ¶ নিসেসতো বোধথ, সক্কচ্চং সুত্ৰা ৰিনযৰিনিচ্ছযং বুজ্ঝথ ৰিজানাথাতি অত্থো, চিন্তাভাৰনামযঞাণানং মূলভূতপকরণৰিসযং সুতমযঞাণং নিপ্ফাদেথাতি অধিপ্পাযো.
গন্থারম্ভকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ভিক্খুৰিভঙ্গো
পারাজিককথা
পঠমপারাজিককথাৰণ্ণনা
৬. এৰং ¶ পঞ্চহি গাথাহি রতনত্তযপণামাদিং দস্সেত্ৰা ইদানি যথাপটিঞ্ঞাতৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘তিৰিধে’’তিআদি. তত্থ ‘‘তিৰিধে’’তিআদিনা পঠমপারাজিকসিক্খাপদৰিনিচ্ছযং দস্সেতি. তিৰিধেতি ৰচ্চপস্সাৰমুখমগ্গানং ৰসেন তিপ্পকারে মগ্গেতি ইমিনা সম্বন্ধো. তিলমত্তম্পীতি তিলবীজমত্তম্পি অঙ্গজাতন্তি সম্বন্ধো. মগ্গেতি ৰচ্চপস্সাৰানং নিক্খমনদ্ৰারতায, অন্নপানপিত্তসেম্হাদীনং পৰেসননিক্খমনদ্ৰারতায চ মগ্গৰোহারগতে সরীরপ্পদেসে, অল্লোকাসেতি সম্বন্ধো. ‘‘মগ্গেসু তিলমত্তম্পি, তীসু সেৰনচেতনো’’তি ৰত্তব্বেপি ‘‘তিৰিধে’’তি পকারৰাচিৰিধসদ্দোপাদানেন সজাতিসঙ্গহৰসেন তীহি রাসীহি সঙ্গহেত্ৰা পভেদৰসেন তিংসৰিধো মগ্গো দস্সিতো হোতি.
সেয্যথিদং? পারাজিকৰত্থুভূতমুখাদিমগ্গানং নিস্সযভূতে সত্তে দস্সেতুং ‘‘তিস্সো ইত্থিযো মনুস্সিত্থী ¶ অমনুস্সিত্থী তিরচ্ছানগতিত্থী’’তিআদিনা (পারা. ৫৬) নযেন পাল়িযং দস্সিতমনুস্সামনুস্সতিরচ্ছানগতিত্থীনং পচ্চেকং তিণ্ণং মগ্গানং ৰসেন নৰ মগ্গা, তথেৰ দস্সিতানং তিণ্ণং উভতোব্যঞ্জনকানং ৰসেন নৰ মগ্গা, তিণ্ণং পন পণ্ডকানং মুখমগ্গৰচ্চমগ্গানং ৰসেন পচ্চেকং দ্ৰে দ্ৰে মগ্গাতি ছ মগ্গা, তথা তিণ্ণং পন পুরিসানন্তি এৰং তিংসৰিধো হোতি.
সেৰনচেতনোতি সেৰনে মেথুনপযোগে চেতনা অস্সাতি ৰিগ্গহো, মেথুনরাগূপসংহিতায চেতনায সমন্নাগতোতি ¶ অত্থো. অল্লোকাসেতি তিংসমগ্গানমঞ্ঞতরে মগ্গে পকতিৰাতেন অসংফুট্ঠে অল্লপদেসে, ইমিনা বাহিরং পারাজিকক্খেত্তং ন হোতীতি দীপেতি. ৰিসেসনস্স ৰিসেসাপেক্খত্তা দুতিযগাথায ‘‘সসিক্খো সো’’তি পদদ্ৰযং আহরিত্ৰা ‘‘সেৰনচেতনো সসিক্খো সো ভিক্খূ’’তি যোজেতব্বং.
অঙ্গে সরীরে জাতন্তি অঙ্গজাতং, পুরিসনিমিত্তং. সতিপি অৰসেসসরীরাৰযৰানং তথাভাৰে রুল়্হিৰসেন তদেৰ তথা ৰুত্তং. পৰেসেন্তোতি দ্ৰযংদ্ৰযসমাপত্তিসঙ্খাতকাযিককিরিযং নিপ্ফাদেন্তো. পরাজিতোতি দুল্লভায খণসম্পত্তিযা লদ্ধব্বতো দুল্লভা লোকিযলোকুত্তরগুণসম্পত্তিসুখতো পরিহাপেত্ৰা কিলেসসপত্তেহি পরাজযমাপাদিতোতি অত্থো.
অযমেত্থ যোজনা – সসিক্খো সেৰনচেতনো তিৰিধে মগ্গে অল্লোকাসে অঙ্গজাতং তিলমত্তম্পি পৰেসেন্তো সো ভিক্খু পরাজিতো হোতীতি. এত্তাৰতা –
‘‘যো পন ভিক্খু ভিক্খূনং সিক্খাসাজীৰসমাপন্নো সিক্খং অপচ্চক্খায দুব্বল্যং অনাৰিকত্ৰা মেথুনং ধম্মং পটিসেৰেয্য, অন্তমসো তিরচ্ছানগতাযপি, পারাজিকো হোতি অসংৰাসো’’তি (পারা. ৪৪) –
ভগৰতা পঞ্ঞত্তসিক্খাপদং সঙ্গহিতন্তি দট্ঠব্বং.
৭. এৰং ইমিস্সা গাথায অত্তূপক্কমমূলকং পারাজিকং দস্সেত্ৰা ইদানি ‘‘ভিক্খুপচ্চত্থিকা মনুস্সিত্থিং ভিক্খুস্স সন্তিকে আনেত্ৰা ৰচ্চমগ্গেন (পারা. ৫৮) অঙ্গজাতে ¶ অভিনিসীদেন্তী’’তিআদিনযপ্পৰত্তং পরোপক্কমমূলকং পারাজিকঞ্চ দস্সেতুমাহ ‘‘পৰেসন’’ন্তিআদি. তত্থ পৰেসনন্তি ভিক্খুপচ্চত্থিকেহি সুত্তপমত্তাদিমনুস্সিত্থিআদীনমঞ্ঞতরং আনেত্ৰা যথাৰুত্তমগ্গানমঞ্ঞতরং ¶ মগ্গং যথা পৰিসতি, তথা ভিক্খুনো অঙ্গজাতে অভিনিসীদাপনে সম্ভৰন্তং মগ্গপ্পৰেসনমাহ. পৰেসনং সাদিযন্তো সসিক্খো সোতি যোজনা. এত্থ ‘‘পৰেসনং সাদিযতি অধিৰাসেতি, তস্মিং খণে সেৰনচিত্তং উপট্ঠাপেতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.৫৮) অট্ঠকথাৰচনতো অগ্গতো যাৰ মূলং পৰেসেন্তেসু অস্সাদচিত্তং উপট্ঠাপেন্তো তঙ্খণেযেৰ সাসনতো চুতোতি অত্থো. পৰিট্ঠন্তিআদীসু পদেসুপি এৰমেৰ যোজনা.
পৰিট্ঠন্তি পৰিট্ঠক্খণো. ‘‘পৰিট্ঠ’’ন্তিআদিনা তায তায কিরিযায উপলক্খিতো খণো গহেতব্বো. তেনেৰেত্থ অচ্চন্তসংযোগে উপযোগৰচনং কতং. ঠিতন্তি এত্থ ‘‘সুক্কৰিস্সট্ঠিসমযে’’তি অট্ঠকথাৰচনস্স সব্বথা ব্যাপাররহিতং কালং সন্ধায ৰুত্তত্তা সুক্কৰিস্সট্ঠিসমযোপি গহেতব্বো. তেনেৰ গণ্ঠিপদে ৰুত্তনযেন পৰিট্ঠস্স চ যাৰ উদ্ধরণারম্ভো, তাৰ সম্ভৰন্তো ঠিতকালোপি গহেতব্বো. উদ্ধরণন্তি নীহরণকালো.
ৰাতি ৰিকপ্পে, অপীতি সমুচ্চযে, সো ৰা-সদ্দেন ৰিকপ্পিতানং পক্খানং তুল্যবলতং জোতেতি. ইতি ইমেহি দ্ৰীহিপি ‘‘সো চে পৰেসনং সাদিযতি, পৰিট্ঠং সাদিযতী’’তিআদিনা (পারা. ৫৮) পাল়িযং আগতনযেন লব্ভমানং পৰেসনাদিএকক্খণম্পি সাদিযনপচ্চযা আপজ্জমানং পারাজিকং দস্সেতি. সসিক্খোতি সিক্খায সহ ৰত্ততীতি সসিক্খো, অপচ্চক্খাতসিক্খোতি অত্থো. সাদিযন্তোতি সেৰনচিত্তং উপট্ঠাপেন্তো. সো ভিক্খু. ঠপেত্ৰা কিরিযন্তি অত্তূপক্কমনং ৰিনা. চুতোতি ‘‘ভিক্খুপচ্চত্থিকেহি কতমিদং, ন মযা’’তি লেসেন ন মুচ্চতি, সাদিযনচিত্তে সতি সাসনতো চুতোযেৰ হোতীতি অধিপ্পাযো.
এত্থ ¶ চ সসিক্খোতি ইদং ‘‘সিক্খং অপচ্চক্খায দুব্বল্যং অনাৰিকত্ৰা’’তি (পারা. ৪৪) সিক্খাপদপাঠস্স অত্থদস্সনৰসেন নিদ্দিট্ঠং. তস্স পদভাজনে (পারা. ৪৫), তদট্ঠকথায চ ৰিভত্তং সিক্খাপচ্চক্খানং সঙ্খেপতো এৰং ৰেদিতব্বং – চিত্তখেত্তকালপযোগপুগ্গলৰিজাননৰসেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি, ন তদভাৰেন. উপসম্পন্নভাৰতো চৰিতুকামতাচিত্তেনেৰ হি সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি, ন দৰা ৰা রৰা ৰা ৰদন্তস্স. এৰং চিত্তৰসেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি, ন তদভাৰেন.
তথা ¶ ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামি, ধম্মং পচ্চক্খামি, সঙ্ঘং পচ্চক্খামি, সিক্খং, ৰিনযং, পাতিমোক্খং, উদ্দেসং, উপজ্ঝাযং, আচরিযং, সদ্ধিৰিহারিকং, অন্তেৰাসিকং, সমানুপজ্ঝাযকং, সমানাচরিযকং, সব্রহ্মচারিং পচ্চক্খামী’’তি এৰং ৰুত্তানং বুদ্ধাদীনং চতুদ্দসন্নং, ‘‘গিহীতি মং ধারেহি, উপাসকো, আরামিকো, সামণেরো, তিত্থিযো, তিত্থিযসাৰকো, অস্সমণো, অসক্যপুত্তিযোতি মং ধারেহী’’তি এৰং ৰুত্তানং গিহিআদীনং অট্ঠন্নঞ্চাতি ইমেসং বাৰীসতিযা খেত্তপদানং যস্স কস্সচি সৰেৰচনস্স ৰসেন তেসু যং কিঞ্চি ৰত্তুকামস্স যং কিঞ্চি ৰদতো সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি, ন রুক্খাদীনং অঞ্ঞতরস্স নামং গহেত্ৰা সিক্খং পচ্চক্খন্তস্স. এৰং খেত্তৰসেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি, ন তদভাৰেন.
তত্থ যদেতং ‘‘পচ্চক্খামী’’তি চ ‘‘মং ধারেহী’’তি চাতি ৰুত্তং ৰত্তমানকালৰচনং, যানি চ ‘‘অলং মে বুদ্ধেন, কিং নু মে বুদ্ধেন, ন মমত্থো বুদ্ধেন, সুমুত্তাহং বুদ্ধেনা’’তিআদিনা নযেন আখ্যাতৰসেন কালং অনামসিত্ৰা পুরিমেহি চুদ্দসহি পদেহি সদ্ধিং যোজেত্ৰা ৰুত্তানি ‘‘অলং মে’’তিআদীনি চত্তারি পদানি, তেসংযেৰ সৰেৰচনানং ৰসেন পচ্চক্খানং হোতি, ন ‘‘পচ্চক্খাসি’’ন্তি ৰা ‘‘পচ্চক্খিস্স’’ন্তি ৰা ¶ ‘‘মং ধারেসী’’তি ৰা ‘‘মং ধারেস্সতী’’তি ৰা ‘‘যং নূনাহং পচ্চক্খেয্য’’ন্তি ৰাতিআদীনি অতীতানাগতপরিকপ্পৰচনানি ভণন্তস্স. এৰং ৰত্তমানকালৰসেন চেৰ অনামট্ঠকালৰসেন চ পচ্চক্খানং হোতি, ন তদভাৰেন.
পযোগো পন দুৰিধো কাযিকো চ ৰাচসিকো চ. তত্থ ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তিআদিনা নযেন যায কাযচি ভাসায ৰচীভেদং কত্ৰা ৰাচসিকপযোগেনেৰ পচ্চক্খানং হোতি, ন অক্খরলিখনং ৰা হত্থমুদ্দাদিদস্সনং ৰা কাযপযোগং করোন্তস্স. এৰং ৰাচসিকপযোগেনেৰ পচ্চক্খানং হোতি, ন তদভাৰেন.
পুগ্গলো পন দুৰিধো যো চ পচ্চক্খাতি, যস্স চ পচ্চক্খাতি. তত্থ যো পচ্চক্খাতি, সো সচে উম্মত্তকখিত্তচিত্তৰেদনট্টানং অঞ্ঞতরো ন হোতি. যস্স পন পচ্চক্খাতি, সো সচে মনুস্সজাতিকো হোতি, ন চ উম্মত্তকাদীনং অঞ্ঞতরো, সম্মুখীভূতো চ সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি. ন হি অসম্মুখীভূতস্স দূতেন ৰা পণ্ণেন ৰা আরোচনং রুহতি. এৰং যথাৰুত্তস্স পুগ্গলস্স ৰসেন পচ্চক্খানং হোতি, ন তদভাৰেন.
ৰিজাননম্পি ¶ নিযমিতানিযমিতৰসেন দুৰিধং. তত্থ যস্স, যেসং ৰা নিযমেত্ৰা ‘‘ইমস্স, ইমেসং ৰা আরোচেমী’’তি ৰদতি. সচে তে যথা পকতিযা লোকে মনুস্সা ৰচনং সুত্ৰা আৰজ্জনসমযে জানন্তি, এৰং তস্স ৰচনানন্তরমেৰ তস্স ‘‘অযং উক্কণ্ঠিতো’’তি ৰা ‘‘গিহিভাৰং পত্থযতী’’তি ৰা যেন কেনচি আকারেন সিক্খাপচ্চক্খানভাৰং জানন্তি, পচ্চক্খাতাৰ হোতি সিক্খা. অথ অপরভাগে ‘‘কিং ইমিনা ৰুত্ত’’ন্তি চিন্তেত্ৰা জানন্তি, অঞ্ঞে ৰা জানন্তি, অপচ্চক্খাতাৰ হোতি সিক্খা. অনিযমেত্ৰা আরোচেন্তস্স পন সচে ৰুত্তনযেন যো কোচি মনুস্সজাতিকো ৰচনত্থং জানাতি, পচ্চক্খাতাৰ হোতি সিক্খা. এৰং ৰিজাননৰসেন পচ্চক্খানং ¶ হোতি, ন তদভাৰেন. যো পন অন্তমসো দৰাযপি পচ্চক্খাতি, তেন অপচ্চক্খাতাৰ হোতি সিক্খা.
ইতি ইমেসং ৰুত্তপ্পকারানং চিত্তাদীনং ৰসেন অপচ্চক্খাতসিক্খো ‘‘সসিক্খো’’তি ৰুত্তো.
৮-১০. ‘‘ইদানি সন্থতেন সন্থতস্স ঘট্টনে উপাদিন্নকঘট্টনাভাৰতো দোসো নত্থী’’তি পাপভিক্খূনং লেসকপ্পনং পটিক্খিপিতুং ‘‘ভিক্খুপচ্চত্থিকা মনুস্সিত্থিং ভিক্খুস্স সন্তিকে আনেত্ৰা ৰচ্চমগ্গেন, পস্সাৰমগ্গেন, মুখেন অঙ্গজাতং অভিনিসীদেন্তি সন্থতায অসন্থতস্সা’’তিআদিনা (পারা. ৬১) নযেন পাল়িযং ৰুত্তসন্থতৰারানমত্থং সঙ্গণ্হন্তো আহ ‘‘সন্থতেনা’’তিআদি. তত্থ সন্থতেনাতি চম্মচোল়তিপুপট্টাদীহি পটিচ্ছাদিতেন. ‘‘পৰেসেন্তো’’তি ইমিনা সন্থতৰারস্স পরোপক্কমং নিস্সায দস্সনমুপলক্খণন্তি অত্তূপক্কমেপি যোজেতব্বতং দস্সেতি, তস্স ৰক্খমানেন ‘‘পরাজিতো’’তি ইমিনা সম্বন্ধো. ‘‘তথেৰা’’তি ইমিনা পৰেসেন্তোতিআদিপ্পকারং পরামসতি.
এৰং পৰেসেন্তো কদা পরাজিতো হোতীতি আহ ‘‘উপাদিন্নেনা’’তিআদি. এত্থ উপাদিন্নেনাতি তণ্হাদিট্ঠীহি উপেতেন কম্মুনা অত্তনো ফলভাৰেনেৰ আদিন্নং গহিতন্তি উপাদিন্নং, এতেন অত্তনো অঙ্গজাতস্স, ৰত্থুপুগ্গলানং মগ্গস্স চ ঘট্টনট্ঠানগতং কাযপ্পসাদং দস্সেতি. ইমিনাৰ অঙ্গজাতগতং অনট্ঠকাযপ্পসাদং চম্মখিলং, পিল়কাদি চ গহেতব্বং. ‘‘উপাদিন্নকং নাম কাযিন্দ্রিয’’ন্তি গণ্ঠিপদে ৰুত্তং. তব্বিপরিযাযেন ‘‘অনুপাদিন্নক’’ন্তি তপ্পটিচ্ছাদকং চোল়াদি ৰুত্তং. উপাদিন্নেন উপাদিন্নে, অনুপাদিন্নে ৰা পারাজিকক্খেত্তে ঘট্টিতে, অনুপাদিন্নকেন ¶ ৰা উপাদিন্নে অনুপাদিন্নে ৰা পারাজিকক্খেত্তে ¶ ঘট্টিতেতি যোজনা. এত্থ চ করণৰচনন্তানি পদানি ‘‘অঙ্গজাতেনা’’তি ইমস্স ৰিসেসনানি.
এত্তাৰতা সন্থতচতুক্কৰসেন অত্তূপক্কমে সতি পারাজিকক্খেত্তে পারাজিকং দস্সেত্ৰা ইদানি পরূপক্কমেপি দস্সেতুমাহ ‘‘সচে’’তিআদি. এত্থাতি এতেসু চতূসু ৰিকপ্পেসু. পারাজিকক্খেত্তে পৰিট্ঠে তূতি এত্থ তু-সদ্দেন পৰেসনট্ঠিতুদ্ধারক্খণত্তযং সমুচ্চিনোতি. যংতং-সদ্দানং নিচ্চসম্বন্ধত্তা হি ‘‘সো’’তি তং-সদ্দোপাদানে ‘‘যো’’তি যং-সদ্দোপি অজ্ঝাহরিতব্বো, সামত্থিযেন সম্পিণ্ডনত্থো অপিসদ্দো চ. অযমেত্থ অত্থযোজনা – ভিক্খুপচ্চত্থিকেহি আনেত্ৰা ভিক্খুনো অঙ্গজাতে অভিনিসীদাপিতমনুস্সিত্থিআদীনং তীসু মগ্গেসু অঞ্ঞতরমগ্গসঙ্খাতং পারাজিকক্খেত্তং পৰিট্ঠে ৰা তু-সদ্দেন সম্পিণ্ডিতপৰেসনট্ঠিতুদ্ধারানমঞ্ঞতরক্খণে ৰা সচে যো সাদিযতি, সপ্পমুখাদিপ্পৰেসনকালে ৰিয অনুত্তসিত্ৰা কামরাগপিপাসাভিভূতো যদি সাদিযতি, সোপি ভিক্খু পরাজিতো হোতীতি যোজনা. ‘‘সচে সাদিযতী’’তি ইমিনা সাসঙ্কৰচনেন ন সাদিযতি, অনাপত্তীতি সূচিতং হোতি.
‘‘পারাজিকক্খেত্তে’’তি ইমিনা ব্যৰচ্ছিন্নে অঞ্ঞস্মিং ঠানে ৰীতিক্কমন্তস্স ইমস্মিংযেৰ ৰিকপ্পে সম্ভৰন্তিযো ইতরাপত্তিযো দস্সেতুমাহ ‘‘খেত্তে’’তিআদি. ‘‘এত্থা’’তি আনেত্ৰা সম্বন্ধনীযং. ‘‘খেত্তে’’তি সামঞ্ঞনিদ্দেসেপি হেট্ঠা ‘‘পারাজিকক্খেত্তে’’তি ৰিসেসিতত্তা, উপরিথুল্লচ্চযাদীনঞ্চ ৰিধীযমানত্তা অঞ্ঞথানুপপত্তিলক্খণায সামত্থিযা থুল্লচ্চযদুক্কটানং খেত্তেতি অযমত্থো লব্ভতি. ‘‘কণ্ণচ্ছিদ্দক্খিনাসাসূ’’তিআদিনা নযেন ৰক্খমানেসু জীৰমানকসরীরগতথুল্লচ্চযদুক্কটক্খেত্তেসূতি ৰুত্তং হোতি.
ইমেসু ¶ দ্ৰীসু খেত্তেসু ‘‘সন্থতাদিনা সন্থতাদিং পৰেসেন্তস্স উপাদিন্নাদীহি উপাদিন্নাদীনং ঘট্টনে অধিৰাসেন্তস্স অনাপত্তী’’তি ৰত্তুমসক্কুণেয্যতায পারাজিকক্খেত্তে ৰুত্তসব্বৰিকপ্পে এত্থ যোজেন্তেহি এৰং যোজেতব্বং – থুল্লচ্চযক্খেত্তে সন্থতে ৰা অসন্থতে ৰা সন্থতেন ৰা অসন্থতেন ৰা অঙ্গজাতেন সেৰন্তস্স উপাদিন্নে ৰা অনুপাদিন্নে ৰা উপাদিন্নেন, তথা অনুপাদিন্নেন ৰা ঘট্টিতে থুল্লচ্চযং তস্স ৰিনিদ্দিসেতি. এৰং দুক্কটক্খেত্তে সন্থতে ৰা…পে… ঘট্টিতে দুক্কটঞ্চ তস্স ৰিনিদ্দিসেতি যোজেতব্বং.
ইহ ¶ সব্বত্থ তীসুপি খেত্তেসু উপাদিন্ন-সদ্দেন অনট্ঠকাযপ্পসাদং অঙ্গজাতঞ্চ তত্থজাতচম্মখিলপিল়কা চ গয্হন্তি, দুক্কটক্খেত্তে পন অঙ্গুলিআদিইতরাৰযৰাপি. তীসুপি খেত্তেসু অনুপাদিন্ন-সদ্দেন অঙ্গজাতাদিপটিচ্ছাদিতৰত্থাদযো চ গয্হন্তি, দুক্কটক্খেত্তে পন নিমিত্তে নট্ঠকাযপ্পসাদচম্মখিলপিল়করোমাদীনি. ইমানি চ অনুপাদিন্নানি. অঙ্গজাতেতরোপাদিন্নাৰযৰে চ তীসুপি খেত্তেসু পৰেসেন্তস্স দুক্কটমেৰ.
১১. এত্তাৰতা জীৰমানসরীরে সন্থতাসন্থতৰসেন পচ্চেকং তিৰিধেসুপি পারাজিকথুল্লচ্চযদুক্কটক্খেত্তেসু সন্থতাসন্থতৰসেনেৰ দুৰিধেন নিমিত্তেন সেৰন্তস্স পরোপক্কমে সতি সাদিযন্তস্স লব্ভমানপারাজিকথুল্লচ্চযদুক্কটাপত্তিযো যথাসম্ভৰং দস্সেত্ৰা ইদানি ‘‘মতসরীরে পন তথা তথা সেৰন্তানং দোসো নত্থী’’তি পাপভিক্খূনং লেসোকাসপটিবাহনত্থং পাল়িযং দস্সিতেসু যথাৰুত্তেসু তীসু খেত্তেসু লব্ভমানা তিস্সো আপত্তিযো দস্সেতুমাহ ‘‘মতে’’তিআদি.
তত্থ ¶ ‘‘মতে’’তি এতস্স ‘‘মনুস্সিত্থিআদীনং সরীরে’’তি অজ্ঝাহরিত্ৰা অত্থযোজনা কাতব্বা. ইমিনা ‘‘অক্খাযিতে’’তিআদিনা দস্সিতানং নিমিত্তানং নিস্সযং দস্সিতং হোতি. ‘‘নিমিত্তমত্তং সেসেত্ৰা’’তিআদিনা নযেন ৰক্খমানগাথাযং ৰিয সকলসরীরে খাদিতেপি নিমিত্তস্স ৰিজ্জমানাৰিজ্জমানভাৰোযেৰ আপত্তিযাভাৰাভাৰস্স পমাণন্তি ‘‘অক্খাযিতে’’তি এতেন ‘‘মতে’’তি এতং অৰিসেসেত্ৰা ‘‘নিমিত্তে’’তি অজ্ঝাহরিত্ৰা তং তেন ৰিসেসিতব্বং. অথ ৰা ‘‘নিমিত্তমত্ত’’ন্তিআদিনা ৰক্খমানগাথায ‘‘নিমিত্তে’’তি পদং আনেত্ৰা যোজেতব্বং.
অক্খাযিতেতি সব্বথা অক্খাযিতে পারাজিকৰত্থুভূতে নিমিত্তে. যেভুয্যক্খাযিতেপি চাতি কিঞ্চি কিঞ্চি খাদিত্ৰা বহুকাৰসিট্ঠে নিমিত্তে. ‘‘যস্স চতূসু ভাগেসু তিভাগমত্তং খাদিতং, তং নিমিত্তং যেভুয্যক্খাযিতং নামা’’তি ৰদন্তি. মেথুনন্তি রাগপরিযুট্ঠানেন সদিসভাৰাপত্তিযা মিথুনানং ইদং মেথুনং, মতিত্থিআদীনং রাগপরিযুট্ঠানেন সদিসত্তাভাৰেপি তত্থ ৰীতিক্কমো রুল়্হিযা ‘‘মেথুন’’ন্তি ৰুচ্চতি.
পারাজিকোতিপরাজিতো, পরাজযমাপন্নোতি অত্থো. অযঞ্হি পারাজিক-সদ্দো সিক্খাপদাপত্তিপুগ্গলেসু ৰত্ততি. তত্থ ‘‘অট্ঠানমেতং আনন্দ অনৰকাসো, যং তথাগতো ৰজ্জীনং ¶ ৰা ৰজ্জিপুত্তকানং ৰা কারণা সাৰকানং পারাজিকং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং সমূহনেয্যা’’তি (পারা. ৪৩) এৰং সিক্খাপদে ৰত্তমানো ৰেদিতব্বো. ‘‘আপত্তি ত্ৰং ভিক্খু আপন্নো পারাজিক’’ন্তি (পারা. ৬৭) আপত্তিযা. ‘‘ন মযং পারাজিকা, যো অৰহটো, সো পারাজিকো’’তি (পারা. ১৫৫) এৰং পুগ্গলে. ‘‘পারাজিকেন ধম্মেন অনুদ্ধংসেয্যা’’তিআদীসু (পারা. ৩৮৪) পন ধম্মে ৰত্ততীতি ৰদন্তি. যস্মা পন ¶ তত্থ ধম্মোতি কত্থচি আপত্তি, কত্থচি সিক্খাপদমেৰ অধিপ্পেতং, তস্মা সো ৰিসুং ন ৰত্তব্বো.
তত্থ সিক্খাপদং যো তং অতিক্কমতি তং পরাজেতি, তস্মা ‘‘পারাজিক’’ন্তি ৰুচ্চতি. আপত্তি পন যো নং অজ্ঝাপজ্জতি তং পরাজেতি, তস্মা ‘‘পারাজিকা’’তি ৰুচ্চতি. পুগ্গলো যস্মা পরাজিতো পরাজযমাপন্নো, তস্মা ‘‘পারাজিকো’’তি ৰুচ্চতি. সিক্খাপদাপত্তীসু পারাজিক-সদ্দো পরাজেতীতি ‘‘পারাজিকো’’তি কত্তুসাধনো, পুগ্গলে পন পরাজীযতীতি কম্মসাধনোতি ৰেদিতব্বো. ‘‘নরো’’তি ইমিনা পুব্বে ৰুত্তভিক্খুযেৰ অধিপ্পেতো. সামঞ্ঞজোতনা ৰিসেসে অৰতিট্ঠতীতি.
১২. যেভুয্যক্খাযিতেতি চতূসু কোট্ঠাসেসু এককোট্ঠাসাৰসেসং কত্ৰা খাদিতে. উপড্ঢক্খাযিতেতি সমভাগাৰসেসং খাদিতে. থূলো অচ্চযো থুল্লচ্চযো, সোযেৰ আপজ্জীযতীতি আপত্তীতি থুল্লচ্চযাপত্তি. পাচিত্তিযাদযো সন্ধাযেত্থ থুল্লচ্চযৰোহারো, ন পারাজিকসঙ্ঘাদিসেসেতি দট্ঠব্বং. সেসেতি অৰসেসে উপকচ্ছকাদীসু. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং ‘‘অৰসেসসরীরে উপকচ্ছকাদীসু দুক্কট’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ১.৫৯-৬০). দুট্ঠু কতন্তি দুক্কটং, দুক্কট-সদ্দো নিযতনপুংসকত্তা ইত্থিলিঙ্গস্সাপি আপত্তি-সদ্দস্স সলিঙ্গেন ৰিসেসনং হোতি.
১৩. নিমিত্তমত্তং সেসেত্ৰা খাযিতেপীতি এত্থ তিণ্ণমঞ্ঞতরং নিমিত্তং সেসেত্ৰা সকলসরীরে খাদিতেপি. পি-সদ্দো ব্যতিরেকে, পগেৰ ইতরেতি দীপেতি. তস্মিং নিমিত্তে অক্খাযিতে ৰা যেভুয্যক্খাযিতে ৰাতি দ্ৰিধা ৰুত্তেসু তীসু নিমিত্তেসু অঞ্ঞতরস্মিং নিমিত্তে মেথুনং সেৰতোপি পরাজযো পারাজিকাপত্তি হোতীতি অধিপ্পাযো ¶ . সেৰতোপীতি এত্থ পি-সদ্দো অপেক্খাযং. তস্মা ন কেৰলং হেট্ঠা ৰুত্তানমেৰাতি অপেক্খতি. সন্থতাদযো ৰিকপ্পা যথাৰুত্তনযেন এত্থাপি যোজেতব্বা.
১৪. ‘‘উদ্ধুমাতাদিসম্পত্তে’’তি ¶ এত্থ ‘‘যদা পন সরীরং উদ্ধুমাতকং হোতি কুথিতং নীলমক্খিকাসমাকিণ্ণং কিমিকুলসমাকুলং নৰহি ৰণমুখেহি পগ্ঘরিতপুব্বকুণপভাৰেন উপগন্তুম্পি অসক্কুণেয্যং, তদা পারাজিকৰত্থুঞ্চ থুল্লচ্চযৰত্থুঞ্চ জহতি, তাদিসে সরীরে যত্থ কত্থচি উপক্কমতো দুক্কটমেৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.৫৯-৬০) অট্ঠকথাৰচনতো সব্বত্থাপি চাতি অক্খাযিতাদিসব্বৰিকপ্পোপগতানি পারাজিকথুল্লচ্চযদুক্কটক্খেত্তানি গহিতানীতি দট্ঠব্বং. তত্থাপি ৰীতিক্কমো অনাপত্তি ন হোতীতি দস্সেতুমাহ ‘‘দুক্কট’’ন্তি. ‘‘খাযিতক্খাযিত’’ন্তিআদীসু খাযিতক্খাযিতঞ্চ নামেতং সব্বং মতসরীরকেযেৰ ৰেদিতব্বং, ন জীৰমানেতি যোজেতব্বং.
১৫. জীৰমানে কথন্তি আহ ‘‘ছিন্দিত্ৰা পনা’’তিআদি. তত্থ ৰণসঙ্খেপতোতি ৰণসঙ্গহতো. তস্মিন্তি যত্থ ঠিতং নিমিত্তং উপ্পাটিতং, তস্মিং পদেসে. এত্থ দুতিযো পন-সদ্দো ইধ অদস্সিতং অট্ঠকথাযং আগতনযেন ৰিঞ্ঞাযমানং অত্থৰিসেসং জোতেতি. অট্ঠকথাযহি ‘‘যদিপি নিমিত্তং সব্বসো খাযিতং, ছৰিচম্মম্পি নত্থি, নিমিত্তসণ্ঠানং পঞ্ঞাযতি, পৰেসনং জাযতি, পারাজিকমেৰা’’তি এৰং অজীৰমানে ৰুত্তৰিনিচ্ছযানুসারেন জীৰমানেপি ছৰিচম্মমত্তং চে সব্বসো উপ্পাটিতং, নিমিত্তসণ্ঠানং পঞ্ঞাযতি, পৰেসনক্খমং হোতি, তত্থ সেৰন্তস্স পারাজিকমেৰাতি ৰিঞ্ঞাযমানমত্থং জোতেতীতি ৰুত্তং হোতি.
১৬. ততো ¶ নিমিত্ততোতি সম্বন্ধো. পতিতাযাতি পতিতাযং, অযমেৰ ৰা পাঠো. নিমিত্ততোতি নিমিত্তপ্পদেসতো পতিতাযং মংসপেসিযন্তি সম্বন্ধো. ছিন্দিত্ৰা ৰা তচ্ছেত্ৰা ৰা পতিতাযং তস্সং নিমিত্তমংসপেসিযন্তি অত্থো. মেথুনরাগেন উপক্কমন্তস্স দুক্কটং ৰিনিদ্দিসেতি যোজনা.
১৭. ‘‘নখপিট্ঠিপ্পমাণেপী’’তিআদিগাথায ‘‘ছিন্দিত্ৰা’’তিআদিকা অট্ঠকথা আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বা. সতীতি এত্থ ‘‘অৰসিট্ঠে’’তি পাঠসেসো. জীৰমানেতি এত্থ ‘‘সরীরে’’তি পাঠসেসো. জীৰমানসরীরে পন ছিন্দিত্ৰা তচ্ছেত্ৰা নিমিত্তে উপ্পাটিতে নখপিট্ঠিপ্পমাণেপি মংসে, ন্হারুম্হি ৰা অৰসিট্ঠে সতি মেথুনং পটিসেৰন্তো পরাজিতোতি যোজনা.
১৮. ‘‘কণ্ণচ্ছিদ্দক্খী’’তি গাথায ‘‘জীৰমানে’’তি আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং, ‘‘সরীরে’’তি ¶ পাঠসেসো. ‘‘অস্সগোমহিসাদীন’’ন্তিআদিনা অস্সাদীনং ৰক্খমানত্তা পারিসেসতো ‘‘মনুস্সান’’ন্তি লব্ভতি. মনুস্সানং জীৰমানসরীরে কণ্ণ…পে… ৰণেসু ৰাতি যোজনা. ৰত্থিকোসেতি মুত্তপথব্ভন্তরে. ৰণেসু ৰাতি সত্থকাদীহি কতৰণেসু. অঙ্গজাতন্তি তিলমত্তম্পি অঙ্গজাতেকদেসং. রাগাতি মেথুনরাগেন.
১৯. অৰসেসসরীরস্মিন্তি কণ্ণচ্ছিদ্দাদিযথাৰুত্তসরীরাৰযৰৰজ্জিতসরীরপ্পদেসে. তেনাহ ‘‘উপকচ্ছূরুকাদিসূ’’তি উপকচ্ছং নাম বাহুমূলন্তরং. ঊরুকাদিসূতি ঊরুৰেমজ্ঝাদীসু. আদি-সদ্দেন ৰুত্তাৰসেসং সরীরপ্পদেসং সঙ্গণ্হাতি. ‘‘অঙ্গজাত’’ন্তি আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং. ‘‘পৰেসেত্ৰা’’তি সামত্থিযা লব্ভতি, অঙ্গজাতং তিলবীজমত্তং পৰেসেত্ৰাতি ¶ ৰুত্তং হোতি. ৰসা মেথুনরাগস্স সেৰমানস্সাতি মেথুনরাগেন ৰীতিক্কমন্তস্সাতি অত্থো. ‘‘সন্থতেনা’’তিআদিনা ৰুত্তপ্পকারো এত্থাপি যোজেতব্বো.
২০. অস্সগোমহিসাদীনন্তি আদি-সদ্দেন গোকণ্ণগৰজাদযো সঙ্গহিতা. অস্সাদযো পাকটাযেৰ. ‘‘মতান’’ন্তি ৰক্খমানত্তা ‘‘জীৰমানান’’ন্তি সামত্থিযা লব্ভতি. সেৰন্তি ‘‘ৰসা মেথুনরাগস্সা’’তি অনুৰত্তমানত্তা মেথুনরাগৰসেন তিলবীজমত্তম্পি অঙ্গজাতপ্পদেসং পৰেসেন্তো থুল্লচ্চযং ফুসেতি যোজনা. এত্থ চ ‘‘ওট্ঠগদ্রভদন্তীনং, অস্সগোমহিসাদিন’’ন্তি পাঠেন ভৰিতব্বং. এৰঞ্হি সতি অট্ঠকথাৰসানে নিদ্দিট্ঠেন পকারত্থৰাচিনা আদি-সদ্দেন থুল্লচ্চযৰীতিক্কমারহনাসাৰত্থিকোসৰন্তো অৰুত্তা সব্বেপি সত্তা গয্হন্তি. ‘‘অস্সগোমহিসাদীন’’ন্তি পঠমপাদাৰসানে নিদ্দিট্ঠেন আদি-সদ্দেন ওট্ঠগদ্রভদন্তীনম্পি সঙ্গহো হোতীতি তেসং পুনৰচনং নিরত্থকং সিযাতি.
২১. তথা সেৰমানস্স দুক্কটন্তি সম্বন্ধো. সব্বতিরচ্ছানন্তি তিরিযং অঞ্চন্তি ৰড্ঢন্তীতি তিরচ্ছা, সব্বে চ তে তিরচ্ছাচাতি সব্বতিরচ্ছা, তেসং সব্বতিরচ্ছানং. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘ৰসা মেথুনরাগস্সা’’তিআদীনং পরামট্ঠত্তা সব্বতিরচ্ছানানং অক্খিআদীসু তিলবীজমত্তম্পি অঙ্গজাতপ্পদেসং মেথুনরাগেন পৰেসেন্তস্স দুক্কটন্তি ৰুত্তং হোতি. এত্থাপি সন্থতাদিৰিকপ্পে নিদ্দোসভাৰো ন সক্কা ৰত্তুন্তি তম্পি যোজেতব্বং.
২২. এৰং তিরচ্ছানানং জীৰমানকসরীরে লব্ভমানা আপত্তিযো দস্সেত্ৰা তেসংযেৰ মতসরীরেপি ¶ সম্ভৰনকআপত্তিযো দস্সেতুমাহ ‘‘তেস’’ন্তিআদি. ‘‘তেস’’ন্তি ¶ ইমিনা মনুস্সতিরচ্ছানগতানং গহণন্তি ৰদন্তি. মনুস্সানং মতামতসরীরে পারাজিকথুল্লচ্চযদুক্কটক্খেত্তেসু তিস্সন্নং আপত্তীনং দস্সিতত্তা, পুন গহণে পযোজনাভাৰা তে ৰজ্জেত্ৰা অনুৰত্তমানসব্বতিরচ্ছানন্তি ইমিনা যোজেতব্বং, তেসং সব্বতিরচ্ছানগতানন্তি অত্থো. অল্লসরীরেসূতি উদ্ধুমাতকাদিভাৰমসম্পত্তেসু অল্লমতসরীরেসু তিৰিধে খেত্তস্মিং অসন্থতে, সন্থতে ৰা সতি মেথুনরাগস্স ৰসা সেৰতো তিৰিধাপি আপত্তি সিযাতি অনুৰত্তমানপদেহি সহ যোজনা.
তিৰিধে খেত্তস্মিন্তি মতমনুস্সসরীরে ৰুত্তনযেন অক্খাযিতযেভুয্যক্খাযিতভেদে মগ্গত্তযসঙ্খাতে পারাজিকক্খেত্তে চ যেভুয্যক্খাযিতউপড্ঢক্খাযিতভেদে তস্মিংযেৰ মগ্গত্তযসঙ্খাতে চ, অক্খাযিতযেভুয্যক্খাযিতভেদে কণ্ণচ্ছিদ্দক্খিনাসাৰত্থিকোসৰণসঙ্খাতে চ থুল্লচ্চযক্খেত্তে উপড্ঢক্খাযিতযেভুয্যক্খাযিতভেদে তস্মিংযেৰ কণ্ণচ্ছিদ্দক্খিনাসাৰত্থিকোসৰণসঙ্খাতে চ, অক্খাযিতযেভুয্যক্খাযিতউপড্ঢক্খাযিত যেভুয্যক্খাযিতভেদে অৰসেসসরীরসঙ্খাতে দুক্কটক্খেত্তে চাতি তিৰিধেপি খেত্তে. সতীতি ৰিজ্জমানে. সন্থতে ৰা অসন্থতে ৰা মেথুনরাগস্স ৰসা সেৰতো যথারহং পারাজিকথুল্লচ্চযদুক্কটসঙ্খাতা তিৰিধা আপত্তি ভৰেয্যাতি অত্থো.
এতেসমেৰ চ উদ্ধুমাতাদিভাৰং সম্পত্তে সরীরে সন্থতাদিৰুত্তৰিকপ্পযুত্তেসু তীসু মগ্গেসু যত্থ কত্থচি মেথুনরাগেন সেৰতো আপজ্জিতব্বদুক্কটঞ্চ উদ্ধুমাতাদিসম্পত্তে সব্বত্থাপি চ দুক্কটন্তি মনুস্সসরীরে ৰুত্তনযেন ৰিঞ্ঞাতুং সক্কাতি ইমস্মিং তিরচ্ছানগতসরীরে ৰিসেসমত্তং দস্সেতুং ‘‘তেসং অল্লসরীরেসূ’’তিআদীনং ৰুত্তত্তা দুক্কটং পুব্বে ¶ ৰুত্তনযেন ৰেদিতব্বং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘কুথিতকুণপে পন পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ সব্বত্থ দুক্কট’’ন্তি.
২৩. বহি ছুপন্তস্সাতি যোজনা. নিমিত্তং মুত্তকরণং. ‘‘ইত্থিযা’’তি সামঞ্ঞেন ৰুত্তেপি চতুত্থগাথায ‘‘তিরচ্ছানগতিত্থিযা’’তি ৰক্খমানত্তা পারিসেসতো ইমিনা মনুস্সামনুস্সিত্থীনমেৰ গহণং, ইমিনা অমনুস্সিত্থিযাপি গহণস্স. ইমিস্সানন্তরগাথায ইতো ‘‘ইত্থিযা’’তি অনুৰত্তিতে তত্রাপি অমনুস্সিত্থিযাপি গহণং সিযাতি তম্পি ৰজ্জেত্ৰা কাযসংসগ্গসঙ্ঘাদিসেসস্স ৰত্থুভূতং মনুস্সিত্থিমেৰ দস্সেতুং তত্থ ৰুত্তং ‘‘ইত্থিযা’’তিঅধিকৰচনমেৰ ঞাপকন্তি ৰেদিতব্বং.
মহাঅট্ঠকথাযং ¶ (পারা. অট্ঠ. ১.৫৯-৬০) ‘‘ইত্থিনিমিত্তং মেথুনরাগেন মুখেন ছুপতি, থুল্লচ্চয’’ন্তি সামঞ্ঞেন ৰুত্তত্তা চ ধম্মক্খন্ধকে ‘‘ন চ ভিক্খৰে রত্তচিত্তেন অঙ্গজাতং ছুপিতব্বং, যো ছুপেয্য, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি (মহাৰ. ২৫২) সামঞ্ঞৰচনতো চ উদ্ধুমাতাদিভাৰমসম্পত্তায অল্লমতমনুস্সিত্থিযা চ অক্খাযিতে ৰা যেভুয্যক্খাযিতে ৰা নিমিত্তে সতি পারাজিকৰত্থুভাৰতো তত্থাপি বহি ছুপন্তস্স থুল্লচ্চযন্তি অযমত্থোপি মতামতৰিসেসং অকত্ৰা ‘‘ইত্থিযা’’তি ইমিনাৰ সামঞ্ঞৰচনেন গহেতব্বো.
২৪. নিমিত্তেনাতি অত্তনো অঙ্গজাতেন. মুখেনাতি পকতিমুখেন. নিমিত্তং ইত্থিযাতি জীৰমানকমনুস্সিত্থিযা অঙ্গজাতং. যস্মা পন কাযসংসগ্গসিক্খাপদৰিনীতৰত্থূসু মতিত্থিৰত্থুম্হি মতিত্থিযা সরীরে কাযসংসগ্গরাগেন যো ছুপতি, তস্স ‘‘অনাপত্তি ভিক্খু সঙ্ঘাদিসেসস্স, আপত্তি ¶ থুল্লচ্চযস্সা’’তি (পারা. ২৮১) ৰুত্তত্তা মতমনুস্সিত্থী ন গহেতব্বা. তথেৰ যক্খিৰত্থুম্হি কাযসংসগ্গরাগেন যক্খিনিযা সরীরং যেন ফুট্ঠং, তস্স ‘‘অনাপত্তি ভিক্খু সঙ্ঘাদিসেসস্স, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি ৰুত্তত্তা, ইধেৰ উপরি দুতিযসঙ্ঘাদিসেসে ‘‘পণ্ডকে যক্খিপেতীসু, তস্স থুল্লচ্চযং সিযা’’তি (ৰি. ৰি. ৩৪১) ৰক্খমানত্তা চ অমনুস্সিত্থীপি ন গহেতব্বা. তেন ৰুত্তং ‘‘জীৰমানকমনুস্সিত্থিযা অঙ্গজাত’’ন্তি. অন্তো পৰেসেতুকামতায সতি কাযসংসগ্গরাগাসম্ভৰতো ‘‘কাযসংসগ্গরাগেনা’’তি ইমিনা চ বহি ছুপিতুকামতা ৰিঞ্ঞাযতীতি ‘‘বহী’’তি অনুৰত্তনং ৰিনাপি তদত্থো লব্ভতি. গরুকন্তি সঙ্ঘাদিসেসো.
২৫. তথেৰ বহি ছুপন্তস্সাতি যোজনা, অন্তো অপ্পৰেসেত্ৰা বহিযেৰ ছুপন্তস্সাতি ৰুত্তং হোতি. উভযরাগেনাতি কাযসংসগ্গরাগেন, মেথুনরাগেন ৰা. পুরিসস্সাপীতি জীৰমানকপুরিসস্সপি. পি-সদ্দো ন কেৰলং ৰুত্তনযেন ইত্থিযা নিমিত্তং ফুসন্তস্সেৰ আপত্তি, অথ খো পুরিসস্সাপীতি দীপেতি. ‘‘নিমিত্ত’’ন্তি মুত্তকরণমেৰ ৰুচ্চতি. ‘‘জীৰমানকপুরিসস্সা’’তি অযং ৰিসেসো কুতো লব্ভতীতি চে? ‘‘কাযসংসগ্গরাগেন ৰা মেথুনরাগেন ৰা জীৰমানকপুরিসস্স ৰত্থিকোসং অপ্পৰেসেন্তো নিমিত্তেন নিমিত্তং ছুপতি, দুক্কট’’ন্তি ইতো অট্ঠকথাৰচনতো (পারা. অট্ঠ. ১.৫৯-৬০) লব্ভতি.
২৬. অচিরৰতিতরন্তানং গুন্নং পিট্ঠিং অভিরুহন্তা ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ মেথুনরাগেন অঙ্গজাতেন ¶ অঙ্গজাতং ছুপিংসূতি ইমস্মিং ৰত্থুম্হি ‘‘ন চ ভিক্খৰে রত্তচিত্তেন অঙ্গজাতং ছুপিতব্বং, যো ছুপেয্য, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি (মহাৰ. ২৫২) আগতনযং দস্সেতুমাহ ¶ ‘‘নিমিত্তেনা’’তিআদি. এত্থাপি ‘‘তথা’’তি ইমস্সানুৰত্তনতো ‘‘বহী’’তি লব্ভতি. অত্তনো নিমিত্তেন তিরচ্ছানগতিত্থিযা নিমিত্তং মেথুনরাগতো বহি ছুপন্তস্স থুল্লচ্চযং হোতীতি যোজনা.
২৭. ‘‘মেথুনরাগতো’’তি ইমিনা ব্যৰচ্ছিন্নমত্থং দস্সেতুমাহ ‘‘কাযসংসগ্গরাগেনা’’তিআদি. এত্থাপি ‘‘কাযসংসগ্গরাগেনা’’তিৰচনসামত্থিযা বহি ছুপনং ৰেদিতব্বং. নিমিত্তস্সাতি পস্সাৰমগ্গস্স. ছুপনেতি ফুসনে.
২৮. তমাৰট্টকতেতি এত্থ ‘‘তং আৰট্টকতে’’তি পদচ্ছেদো. আৰট্টকতেতি ৰিৰটে. ‘‘মুখে’’তি সম্বন্ধিসদ্দত্তা, অঞ্ঞস্স সম্বন্ধিনো চ অনিদ্দিট্ঠত্তা সুতানুলোমিকানং সুতসম্বন্ধস্সেৰ বলৰত্তা চ পুরিমানন্তরগাথায ‘‘তিরচ্ছানগতিত্থিযা মুখে’’তি কিঞ্চাপি সুতস্সেৰ সম্বন্ধো ৰিঞ্ঞাযতি, তথাপি ইমায গাথায ৰিনীতৰত্থুম্হি (পারা. ৭৩) ‘‘অঞ্ঞতরো ভিক্খু সিৰথিকং গন্ত্ৰা ছিন্নসীসং পস্সিত্ৰা ৰট্টকতে মুখে অচ্ছুপন্তং অঙ্গজাতং পৰেসেসী’’তি দস্সিতছিন্নসীসৰত্থুস্স সঙ্গহিতত্তা মনুস্সমুখমেৰ গহেতব্বং সিযা. তিরচ্ছানগতানং, পন অমনুস্সানঞ্চ মুখে তথা পৰেসো নিদ্দোসোতি ৰত্তুমসক্কুণেয্যত্তা তত্থাপি ইদমেৰ উপলক্খণন্তি পারাজিকপ্পহোনকানং সব্বেসং মুখেতি দট্ঠব্বং. তং অঙ্গজাতং. তত্থ আৰট্টকতে পারাজিকপ্পহোনকানং মুখে আকাসগতং কত্ৰা কত্থচি অফুসাপেত্ৰা নীহরন্তস্স উক্খিপন্তস্স দুক্কটন্তি যোজনা. অথ ৰা তিরচ্ছানানং আৰট্টকতে মুখেতি যোজেত্ৰা তদঞ্ঞসঙ্গহো উপলক্খণৰসেন কাতব্বো.
২৯. তথাতি ¶ ‘‘আকাসগতং কত্ৰা’’তি যথাৰুত্তপ্পকারং পরামসতি. চতূহি পস্সেহীতি সহত্থে করণৰচনং. ‘‘পস্সেহী’’তি সম্বন্ধিসদ্দত্তা ‘‘নিমিত্তস্সা’’তি সামত্থিযা লব্ভতি. ‘‘ইত্থিযা’’তি সামঞ্ঞসদ্দত্তা ‘‘সব্বস্সা’’তি পাঠসেসো. জাতিৰাচকত্তা একৰচনং. ‘‘চতূহি পস্সেহি, হেট্ঠিমত্তল’’ন্তি চ ইমেসং সম্বন্ধিপদস্স অনিদ্দেসেপি মেথুনপারাজিকাধিকারত্তা চ সন্থতচতুক্কস্স অট্ঠকথাৰসানে ইমায গাথায সঙ্গহিতস্স ইমস্স ৰিনিচ্ছযস্স পরিযোসানে ‘‘যথা চ ইত্থিনিমিত্তে ৰুত্তং, এৰং সব্বত্থ লক্খণং ৰেদিতব্ব’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ১.৬১-৬২) নিমিত্তৰিনিচ্ছযস্সাতিদেসস্স ¶ কতত্তা চ সামত্থিযেন ‘‘নিমিত্তস্সা’’তি লব্ভতি. ইদমেৰ ‘‘পৰেসেত্ৰা’’তি এতস্স আধারৰসেন গহেতব্বং. ‘‘অঙ্গজাত’’ন্তি অনুৰত্ততি.
এৰং ৰাক্যং পূরেত্ৰা ‘‘যথা আৰট্টকতে মুখে অঙ্গজাতং পৰেসেত্ৰা তমাকাসগতং কত্ৰা নীহরন্তস্স দুক্কটং, তথা সব্বস্সা ইত্থিযা নিমিত্তে পস্সাৰমগ্গসঙ্খাতে অঙ্গজাতং পৰেসেত্ৰা তস্স চতূহি পস্সেহি সহ হেট্ঠিমত্তলং চত্তারো পস্সে, হেট্ঠিমত্তলঞ্চ অচ্ছুপন্তং আকাসগতং কত্ৰা নীহরন্তস্স দুক্কট’’ন্তি যোজেত্ৰা অত্থো ৰত্তব্বো.
৩০. উপ্পাটিতোট্ঠমংসেসূতি উপ্পাটিতং ওট্ঠমংসং যেসন্তি ৰিগ্গহো. তেসু দন্তেসু. বহিনিক্খন্তকেসু ৰাতি পকতিযা ওট্ঠমংসতো বহি নিক্খমিত্ৰা ঠিতেসু ৰা দন্তেসু. ৰাযমন্তস্সাতি অঙ্গজাতেন ছুপন্তস্স.
৩১. অট্ঠিসঙ্ঘট্টনং কত্ৰাতি নিমিত্তমংসসন্নিস্সযানি অট্ঠীনি সঙ্ঘট্টেত্ৰা. মগ্গেতি অট্ঠিসঙ্ঘাতমযে মগ্গে. দুৰিধরাগতোতি ¶ মেথুনরাগেন ৰা কাযসংসগ্গরাগেন ৰা. ৰাযমন্তস্সাতি অঙ্গজাতং পৰেসেত্ৰা চারেন্তস্স.
৩২. আলিঙ্গন্তস্সাতি পরিস্সজন্তস্স. হত্থগাহাদীসু হত্থো নাম কপ্পরতো পট্ঠায যাৰ অগ্গনখা. হত্থস্স, তপ্পটিবন্ধস্স চ গহণং হত্থগ্গাহো. অৰসেসসরীরস্স, তপ্পটিবন্ধস্স চ পরামসনং পরামাসো. নিস্সন্দেহে পন ‘‘মাতুগামস্স সরীরস্স ৰা তপ্পটিবন্ধস্স ৰা হত্থেন গহণং হত্থগ্গাহো’’তি ৰুত্তং, তং অট্ঠকথায ন সমেতি. তস্মা যথাৰুত্তনযস্সেৰ অট্ঠকথাসু আগতত্তা সোযেৰ সারতো পচ্চেতব্বো. পরামসেপি ‘‘হত্থেন সরীরস্স, তপ্পটিবন্ধস্স চ পরামসন’’ন্তি যং তত্থ ৰুত্তং, তম্পি ন যুজ্জতি. অৰসেসসরীরাৰযৰেনাপি পরামসতো দুক্কটমেৰ হোতীতি. চুম্বনাদীসূতি আদি-সদ্দেন ৰেণিগ্গাহাদিং সঙ্গণ্হাতি. ‘‘অযং নযো’’তি এতেন ‘‘ইত্থিযা মেথুনরাগেন হত্থগ্গাহাদীসু দুক্কট’’ন্তি ইমমত্থং অতিদিসতি.
৩৩. মনুস্সামনুস্সেহি অঞ্ঞেসু তিরচ্ছানগতেসু হেট্ঠিমপরিচ্ছেদেন মেথুনধম্মপারাজিকৰত্থুভূতে ¶ সত্তে দস্সেতুমাহ ‘‘অপদে’’তিআদি. ‘‘অপদে, দ্ৰিপদে, চতুপ্পদে’’তি ইমেহি ৰিসেসনেহি ৰিসেসিতব্বং ‘‘সত্তনিকাযে’’তি ইদং ৰত্তব্বং. অপদে সত্তনিকাযে. অহযোতি থলচরেসু উক্কট্ঠপরিচ্ছেদতো হত্থিগিলনকে অজগরে উপাদায হেট্ঠিমপরিচ্ছেদেন নাগা চ. মচ্ছাতি জলজেসু উপরিমকোটিযা পঞ্চসতযোজনিকানি তিমিরপিঙ্গলাদিমচ্ছে উপাদায হেট্ঠিমন্ততো পাঠীনপাৰুসাদযো মচ্ছা চ. দ্ৰিপদে সত্তনিকাযে. কপোতাতি উপরিমকোটিযা গরুল়ে উপাদায হেট্ঠিমন্ততো কপোতাকপোতপক্খী চ. পারাৰতাতি কেচি. চতুপ্পদে সত্তনিকাযে. গোধাতি উপরিমকোটিযা হত্থিং ¶ উপাদায হেট্ঠিমন্ততো গোধা চাতি ইমে সত্তা. হেট্ঠাতি হেট্ঠিমপরিচ্ছেদতো. পারাজিকস্সৰত্থূতি মেথুনধম্মপারাজিকস্স ৰত্থূনীতি পাঠসেসো.
৩৪. সেৰেতুকামতা মেথুনসেৰায তণ্হা, তায মেথুনরাগসঙ্খাতায সম্পযুত্তং চিত্তং সেৰেতুকামতাচিত্তং. মগ্গেতি ৰচ্চমগ্গাদীনং অঞ্ঞতরে মগ্গে. মগ্গস্স অত্তনো মুত্তকরণস্স পৰেসনং. পব্বজ্জায, পাতিমোক্খসংৰরসীলস্স ৰা অন্তে ৰিনাসে ভৰোতি অন্তিমো, পারাজিকাপন্নো পুগ্গলো, তস্স ৰত্থু অন্তিমভাৰস্স কারণত্তা পারাজিকাপত্তি অন্তিমৰত্থূতি ৰুচ্চতি, তদেৰ পঠমং চতুন্নং পারাজিকানং আদিম্হি দেসিতত্তা পঠমন্তিমৰত্থু, তস্স পঠমন্তিমৰত্থুনো, পঠমপারাজিকস্সাতি ৰুত্তং হোতি.
৩৫. সামন্তা আপত্তিসমীপে ভৰং সামন্তং, পারাজিকাপত্তিযা সমীপে পুব্বভাগে ভৰন্তি অত্থো. সেসানং পন তিণ্ণম্পীতি অৰসেসানং অদিন্নাদানাদীনং তিণ্ণং পারাজিকধম্মানং. থুল্লচ্চযং সামন্তমিতি উদীরিতন্তি সম্বন্ধো. কথমুদীরিতং? ‘‘ফন্দাপেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি (পারা. ৯৪) দুতিযে, ‘‘মনুস্সং উদ্দিস্স ওপাতং খণতি, পতিত্ৰা দুক্খৰেদনং উপ্পাদেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি, ততিযে, ‘‘পটিৰিজানন্তস্স আপত্তি পারাজিকস্স, অপ্পটিৰিজানন্তস্স আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি (পারা. ২১৫) চতুত্থে সমুদীরিতং.
এত্থ চ চতুত্থপারাজিকস্স থুল্লচ্চযাপত্তিযা সামন্তাপত্তিভাৰো যস্স উত্তরিমনুস্সধম্মং সমুল্লপতি, সো যাৰ ন পটিৰিজানাতি, তাৰ সমুল্লপনপচ্চযা থুল্লচ্চযাপত্তিসম্ভাৰে, সমুল্লপিতে তস্মিং সমুল্লপিতমত্থে পটিৰিজানন্তে পারাজিকাপত্তিসম্ভাৰে চ যুজ্জতি. সো ¶ চ ‘‘অপ্পটিৰিজানন্তস্স ৰুত্তে থুল্লচ্চয’’ন্তি ইমিনাৰ সঙ্গহিতোতি দট্ঠব্বং.
৩৬. অজানন্তস্স ¶ ৰাতূপত্থদ্ধং অঙ্গজাতং দিস্ৰা অত্তনো রুচিযা ৰীতিক্কমং কত্ৰা মাতুগামেসু গচ্ছন্তেসু অজানমানস্স, মহাৰনে দিৰা নিদ্দুপগতভিক্খুনো ৰিয পরেহি কিরিযমানং অজানন্তস্সাতি ৰুত্তং হোতি. তথেৰাতি ইমিনা ‘‘অনাপত্তীতি ঞাতব্ব’’ন্তি ইদমাকড্ঢতি. অস্সাদিযন্তস্সাতি ভিক্খুপচ্চত্থিকেসু অভিভৰিত্ৰা ৰীতিক্কমং করোন্তেসু চ কারাপেন্তেসু চ, সপ্পমুখং পৰিট্ঠকালে ৰিয উত্তসিত্ৰা অনধিৰাসেন্তস্স চ, মহাৰনে দিৰাৰিহারোপগতভিক্খুনো ৰিয পরোপক্কমং ঞত্ৰাপি কাযে আদিত্তঅগ্গিনা ৰিয উত্তসিত্ৰা অনধিৰাসেন্তস্সাতি অত্থো. ‘‘অজানন্তস্সা’’তি এত্থ অপি-সদ্দো যোজেতব্বো. বুদ্ধসাসনে খীরসাগরসলিলনিম্মলে সব্বপঠমং পাতুভূতত্তা আদি চ তং ৰীতিক্কমসঙ্খাতং কম্মঞ্চাতি আদিকম্মং, তং এতস্স অত্থীতি আদিকম্মী, এত্থ সুদিন্নো ভিক্খু, তস্স আদিকম্মিনোতি গহেতব্বো. উপরিপি ইমেসং পদানং আগতাগতট্ঠানে ইমিনাৰ নযেন অত্থো ৰেদিতব্বো. ইধ চ উপরি সব্বসিক্খাপদেসু চ নিদানাদিৰসেন সত্তরসৰিধো সাধারণৰিনিচ্ছযো পকিণ্ণকে সঙ্খেপতো, উত্তরে ৰিত্থারতো চ আৰি ভৰিস্সতি. তস্মা এত্থ ন দস্সিতোতি ৰেদিতব্বং.
৩৭-৩৮. ৰিনযেতি ৰিনযপিটকে. অনযূপরমেতি নেতি পাপেতি সীলসম্পদং সমাধিসম্পদং পঞ্ঞাসম্পদঞ্চাতি নযো, কাযৰচীদ্ৰারেহি অৰীতিক্কমসঙ্খাতো সংৰরো, তপ্পটিপক্খো অসংৰরো অনযো নাম, তস্স উপরমো নিৰত্তি এত্থাতি অনযূপরমো, ৰিনযো, তত্থ অনযূপরমে ৰিনযে.
ততো ¶ এৰ পরমে উক্কট্ঠে. অনযস্স ৰা উপরমে নিৰত্তনে পরমে উক্কট্ঠেতি গহেতব্বং. পরা উত্তমা মা সাসনসিরী এত্থাতি পরমো, ৰিনযোতি এৰম্পি গহেতব্বং. ‘‘ৰিনযো নাম সাসনস্স আযূ’’তি (দী. নি. অট্ঠ. ১.পঠমসঙ্গীতিকথা; পারা. অট্ঠ. ১.পঠমসঙ্গীতিকথা; খু. পা. অট্ঠ. ৫.মহাসঙ্গীতিকথা; থেরগা. অট্ঠ. ১.২৫১) ৰচনতো উত্তমসাসনসম্পত্তিযুত্তেতি অত্থো.
সুজনস্সাতি সোভণো জনো সুজনো, সিক্খাকামো অধিসীলসিক্খায সোভমানো পিযসীলো কুলপুত্তো, তস্স নযনে নযনূপমে ৰিনযেতি সম্বন্ধো. অনযূপরমত্তা, পরমত্তা চ সুজনস্স কুলপুত্তস্স নযনে নযনূপমে. সুখানযনেতি লোকিযলোকুত্তরভেদং সুখং আনেতীতি সুখানযনং, তস্মিং. ইদঞ্চ ‘‘নযনে’’তি এতস্স ৰিসেসনং.
এতং ¶ ৰিসেসনং কিমত্থন্তি চে? উপমাভাৰেন গহিতপকতিনযনতো ইধ সম্ভৰন্তং ৰিসেসং দস্সেতুন্তি ৰেদিতব্বং. কতরো সো ৰিসেসোতি চে? পকতিনযনং রাগদোসাদিকিলেসূপনিস্সযো হুত্ৰা দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকদুক্খস্স চ পচ্চযো হোতি. ইদং পন ৰিনযনযনং ইমস্স কুলপুত্তস্স এৰং অহুত্ৰা একংসেন মোক্খাৰহনসুখস্সেৰ পচ্চযো হোতীতি ইমস্স ৰিসেসস্স দস্সনত্থং. যথা ৰিনযমৰিরাধেত্ৰা পটিপজ্জনেন সিজ্ঝনকসীলসংৰরমূলকঅৰিপ্পটিসারাদিঅনুপাদিসেসপরিনিব্বানাৰসা- নফলসম্পত্তিৰসেন উপ্পজ্জনকলোকিযলোকুত্তরসুখাৰহনে ৰিনযেতি ৰুত্তং হোতি.
পধানরতোতি এত্থ ‘‘অপী’’তি পাঠসেসো. পধানে ৰিনযাভিযোগে রতোপি, ৰিনযে অজ্ঝাযনসৰনচিন্তনাদিৰসেন ৰাযমন্তোপীতি অত্থো. অথ ৰা ‘‘ৰিরাগো সেট্ঠো ধম্মান’’ন্তি (ধ. প. ২৭৩; নেত্তি. ১৭০; কথা. ৮৭২) ৰচনতো পধানং নিব্বানং, তস্মিং রতোতি অত্থো ¶ . সারমতেতি ‘‘সার’’ন্তি অধিমতে. অথ ৰা সারং অফেগ্গুমতং মহাৰিহারৰাসীনং আচরিযমতং এত্থাতি ‘‘সারমতো’’তি ৰিনযৰিনিচ্ছযো ৰুত্তো, তস্মিং. ইধাতি ইমস্মিং ৰিনযৰিনিচ্ছযে. রতোতি অচ্চন্তাভিরতো. ‘‘ন রতো’’তি এত্থ ন-কারং ‘‘রমতে’’তি ওসানপদেন যোজেত্ৰা যো পন ন রমতেতি সম্বন্ধো.
থেরনৰমজ্ঝিমভিক্খুভিক্খুনীনং অন্তরে যো পন পুগ্গলো নিচ্চপরিৰত্তনসৰনানুস্সরণচিন্তনৰসেন ন রমতে ন কীল়তি, সো পুগ্গলো ৰিনযে পধানরতোপি ৰিনযপিটকে অজ্ঝযনসৰনাদিৰসেন যুত্তপযুত্তোপি পটু হোতি কিং, ন হোতেৰাতি দস্সেতি. ৰিনযপিটকে পাটৰমাকঙ্খন্তেহি পঠমং তাৰেত্থ সক্কচ্চং অভিযোগো কাতব্বোতি অধিপ্পাযো.
ইমমেৰত্থং আনিসংসপারংপরিযপযোজনেন সহ দস্সেতুমাহ ‘‘ইম’’ন্তিআদি. ইমন্তি ৰুচ্চমানং ৰিনযৰিনিচ্ছযং, ‘‘অৰেদী’’তি ইমিনা সম্বন্ধো. ‘‘যো’’তি পাঠসেসো. যো কুলপুত্তো সতিসম্পজঞ্ঞসদ্ধাসম্পন্নো ইমং ৰিনযৰিনিচ্ছযং সম্মা অৰেদি অঞ্ঞাসি. কিং ভূতন্তি আহ ‘‘হিতৰিভাৰন’’ন্তি. লোকিযলোকুত্তরসম্পত্তিযা মূলসাধনত্তা সীলমিধ হিতং নাম, তং ৰিভাৰেতি পকাসেতীতি হিতৰিভাৰনোতি ৰিগ্গহো. ‘‘সীলে পতিট্ঠায…পে… ৰিজটযে জট’’ন্তি (সং. নি. ১.২৩, ১৯২; মি. প. ২.১.৯) ৰুত্তত্তা সব্বকিলেসজটাৰিজটনলোকুত্তরঞাণস্স পদট্ঠানসোপচারসাভিঞ্ঞারূপারূপঅট্ঠসমাধীনং পদট্ঠানতায সব্বলোকিযলোকুত্তরগুণসম্পদানং ¶ মূলভূতেসু চতুপারিসুদ্ধিসীলেসু পধানং পাতিমোক্খসংৰরসীলং, তপ্পকাসকত্তা অযং ৰিনযৰিনিচ্ছযো ‘‘হিতৰিভাৰনো’’তি ৰুত্তো.
ভাৰনন্তি ¶ ভাৰীযতি পুনপ্পুনং চেতসি নিৰেসীযতীতি ভাৰনো, ভাৰনীযোতি ৰুত্তং হোতি. হিতৰিভাৰকত্তাযেৰ হিতত্থীহি পুনপ্পুনং চিত্তে ৰাসেতব্বোতি ৰুত্তং হোতি, তং এৰংৰিধং ৰিনযৰিনিচ্ছযং. সুরসম্ভৰন্তি রসীযতি অস্সাদীযতীতি রসো, সদ্দরসো অত্থরসো করুণাদিরসো ৰিমুত্তিরসো চ, সোভণো রসো এতস্সাতি সুরসো, ৰিনযৰিনিচ্ছযো, তং সুরসং. ভৰং ভৰন্তং, সন্তন্তি ৰুত্তং হোতি, সুরসং সমানং, সুরসং ভূতন্তি অত্থো. কিং ৰুত্তং হোতি? ‘‘সিলেসো পসাদো সমতা মধুরতা সুখুমালতা অত্থব্যত্তি উদারতা ওজো কন্তি সমাধী’’তি এৰং ৰুত্তেহি কৰিজনেহি অস্সাদেতব্বসিলেসাদিদসৰিধসদ্দজীৰিতগুণসঙ্খাতসদ্দরসসম্পত্তীহি চ সভাৰাখ্যানং উপমা রূপকং দীপকং আৰুত্তীতি এৰমাদিক্কমনিদ্দিট্ঠপঞ্চতিংসঅত্থালঙ্কারেসু অনুরূপসভাৰাখ্যানাদিপ্পধানঅত্থালঙ্কারসঙ্খাতঅত্থরসসম্পত্তীহি চ যথাসম্ভৰং পকাসিতব্বকরুণারসঅব্ভুতরসসন্তরসাদীহি চ যুত্তত্তা সুরসং ইমং ৰিনযৰিনিচ্ছযন্তি ৰুত্তং হোতি.
অথ ৰা ইমিনা পকরণেন পধানতো ৰিধীযমানপাতিমোক্খসংৰরসীলস্স একন্তেন সমাধিসংৰত্তনিকত্তা সমাধিস্স চ পঞ্ঞায পদট্ঠানত্তা পঞ্ঞায চ নিব্বানপাপনতো মূলকারণং হুত্ৰা কমেন নিব্বানামতফলরসসম্পদাযকং ইমং ৰিনযৰিনিচ্ছযং পরমস্সাদনীযরূপেন ধিতিৰিমুত্তিরসেন সুরসভূতন্তি ৰুত্তং হোতীতি চ ৰেদিতব্বং. সম্ভৰন্তি এত্থ সং ৰুচ্চতি সুখং কাযিকং চেতসিকঞ্চ, তং ভৰতি এতস্মাতি সম্ভৰো, ৰিনযৰিনিচ্ছযো, তং, কাযচিত্তসুখানং মূলকারণভূতং, ৰুত্তনযেন সুরসত্তা চ যথাৰুত্তরসসম্পদসারমহুস্সৰেন সম্ভূতমানসিকসুখস্স, তংসমুট্ঠানরূপনিস্সযকাযিকসুখস্স চ পভৰভূতন্তি অত্থো. এত্তাৰতা ¶ ইমস্স ৰিনযৰিনিচ্ছযস্স সম্মা ৰিঞ্ঞাতব্বতায কারণং দস্সিতং হোতি.
এৰং নানাগুণরতনাকরং ইমং ৰিনযৰিনিচ্ছযং সম্পজানন্তো সো কুলপুত্তো কিং হোতীতি চে? পালিনা উপালিনা সমো ভৰতি. পালিনাতি সাসনং পালেতীতি ‘‘পালো’’তি ৰিনযো ৰুচ্চতি, ৰুত্তঞ্হি ‘‘ৰিনযো নাম সাসনস্স আযূ’’তি (দী. নি. অট্ঠ. ১.পঠমসঙ্গীতিকথা; পারা. অট্ঠ. ১.পঠমসঙ্গীতিকথা; খু. পা. অট্ঠ. ৫.মহাসঙ্গীতিকথা; থেরগা. অট্ঠ. ১.২৫১) সো ¶ অস্স অত্থীতি পালী, পরিযত্তিপটিপত্তিপটিৰেধৰসেন তিৰিধসাসনস্স জীৰিতভূতৰিনযপঞ্ঞত্তিসঙ্খাতসাসনধরত্তা ‘‘পালী’’তি লদ্ধনামেন উপালিনা, ‘‘এতদগ্গং ভিক্খৰে মম সাৰকানং ভিক্খূনং ৰিনযধরানং যদিদং উপালী’’তি (অ. নি. ১.২১৯, ২২৮) চতুপরিসমজ্ঝে নিসিন্নেন সদ্ধম্মৰরচক্কৰত্তিনা সম্মাসম্বুদ্ধেন মুখপদুমং ৰিকাসেত্ৰা পকাসিতএতদগ্গট্ঠানেন ৰিসেসতো সাযনরক্খনকভাৰেন পটিলদ্ধপালীতিনামধেয্যেন উপালিমহাথেরেন সমো হোতীতি ৰুত্তং হোতি.
কস্মিং ৰিসযে সমো ভৰতীতি চে? সাসনে. সাসনেতি যথাৰুত্তে তিৰিধে সাসনে, তত্রাপি থাৰরজঙ্গমসকলৰত্থুৰিত্থারাধরমণ্ডলসদিসে পটিপত্তিপটিৰেধদ্ৰযধারে পরিযত্তিসাসনে, তত্থাপি ৰিনযকথাধিকারত্তা লব্ভমানে ৰিনযপিটকসঙ্খাতপরিযত্তিসাসনেকদেসে সমো ভৰতীতি অত্থো.
কিংভূতে সাসনে? মারবলিসাসনে. মারস্স বলি মারবলি, মারগোচরো, তস্স সাসনং হিংসকং মারবলিসাসনং, তস্মিং. খন্ধাদীসু পঞ্চসু মারেসু পধানভূতকামরাগাদিপভৰকিলেসমারস্স গোচরভাৰেন বলিসঙ্খাতইত্থিসরীরাদিনিস্সযফোট্ঠব্বাদিৰিসযস্স পরিচ্চজাপনত্থং ‘‘যো পন ভিক্খু…পে… অসংৰাসো’’তিআদিনা (পারা. ৪৪) নযেন ৰুত্তত্তা তস্স ¶ মারবলিস্স হিংসকং হোতীতি মারবলিসাসননামধেয্যৰিনযপঞ্ঞত্তিসঙ্খাতসাসনেতি অত্থো.
অথ ৰা ‘‘বল়িসেনপি জালেন, হত্থেন কুমিনেন ৰা’’তি উদকট্ঠকথায ৰক্খমানত্তা বল়িস-সদ্দেন মচ্ছমারণকণ্টকমাহ, তং মারস্স বল়িসং অসতি খিপতি ৰজ্জেতীতি মারবল়িসাসনং, তস্মিং, ‘‘সমন্তপাসো মারস্সা’’তি ৰুত্তত্তা সংসারসাগরে পরিৰত্তমানকসংকিলেসদাসপুথুজ্জনসঙ্খাতমচ্ছে গণ্হিতুং মারমহাকেৰট্টেন পক্খিত্তবল়িসসঙ্খাতইত্থিরূপসদ্দাদিপঞ্চকামগুণা- মিসাৰুতকামরাগাদিকিলেসমহাবল়িসং তদঙ্গপ্পহানৰীতিক্কমপ্পহানাদিৰসেন পজহন্তে ৰিনযপঞ্ঞত্তিসঙ্খাতে সাসনেতি অধিপ্পাযো.
এত্থ চ সারমতে ইধ ইমস্মিং ৰিনযৰিনিচ্ছযে যো পন ন রমতে, সো পুগ্গলো অনযূপরমে ¶ ততো এৰ পরমে উত্তমে সুজনস্স সুখানযনে নযনে নযনুপমে ৰিনযে রতো অভিরতো পধানরতোপি ৰিনযে অজ্ঝাযনাদীসু যোগমাপজ্জন্তোপি পটু হোতি পটুতরো হোতি কিং, ন হোতেৰ. তস্মা ৰিনযে পাটৰত্থিনা এত্থেৰ সক্কচ্চাভিযোগো কাতব্বোতি সঙ্খেপতো সাধিপ্পাযা অত্থযোজনা ৰেদিতব্বা. অথ ৰা পধানে চতুব্বিধে সম্মপ্পধানে ৰীরিযে রতো অভিরতো যো পন নরো সারমতে ইধ ইমস্মিং ৰিনযৰিনিচ্ছযে যতো রমতে, অতো তস্মা সো অনযূপরমে সুজনস্স সুখানযনে ৰিনযে পটু হোতি কুসলো হোতীতি যোজনাতি নো খন্তি.
হিতৰিভাৰনং হিতপ্পকাসকং ভাৰনং ভাৰনীযং আসেৰিতব্বং সুরসম্ভৰং সুরসং সমানং সুরসং ভূতং সম্ভৰং সুখহেতুকং ইমং ৰিনযৰিনিচ্ছযং যো অৰেদি অঞ্ঞাসি, সো পুগ্গলো মারবল়িসাসনে মারৰিসযপ্পহানকরে, অথ ৰা মারবল়িসস্স ¶ মারস্স ৰত্থুকামামিসাৰুতকিলেসকামবল়িসস্স অসনে ৰজ্জমানে সাসনে তিৰিধেপি জিনসাসনে, তত্থাপি পটিপত্তিপটিৰেধানং পতিট্ঠানভূতে পরিযত্তিসাসনে, তত্রাপি সকলসাসনস্স জীৰিতসমানে ৰিনযপঞ্ঞত্তিসঙ্খাতপরিযত্তিসাসনেকদেসে পালিনা ৰিনযপরিযত্তিযং এতদগ্গে ঠপনেন সাসনপালনে তংমূলভাৰতো পালসঙ্খাতৰিনযপরিযত্তিযা পসত্থতরেন উপালিনা উপালিমহাথেরেন সমো ভৰতীতি যোজনা.
ইতি ৰিনযত্থসারসন্দীপনিযা
ৰিনযৰিনিচ্ছযৰণ্ণনায
পঠমপারাজিককথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
দুতিযপারাজিককথাৰণ্ণনা
৩৯. ইদানি দুতিযং পারাজিকৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘আদিযন্তো’’তিআদি. তত্থ ‘‘থেয্যচিত্তেনা’’তি পাঠসেসো. সো চ পচ্চত্তেকৰচনন্তেহি সব্বপদেহি যোজেতব্বো, থেয্যচিত্তেন আদিযন্তো পরাজিতোতি সম্বন্ধো. পরসন্তকং আরামাদিং অভিযুঞ্জিত্ৰা সামিকং পরাজেত্ৰা থেয্যচিত্তেন গণ্হন্তো তদত্থায কতে পুব্বপযোগে দুক্কটং, সামিকস্স ৰিমতুপ্পাদনে থুল্লচ্চযঞ্চ ¶ আপজ্জিত্ৰা তস্স চ অত্তনো চ ধুরনিক্খেপেন পাতিমোক্খসংৰরসীলসম্পত্তিযা অদাযাদো হুত্ৰা পরাজিতো হোতীতি ৰুত্তং হোতি.
‘‘তথা’’তি চ ‘‘অপী’’তি চ ‘‘পরাজিতো’’তি চ ‘‘থেয্যচিত্তেনা’’তি ইমিনা সহ একতো কত্ৰা ‘‘হরন্তো’’তিআদীহি চতূহিপি পদেহি যোজেতব্বং. থেয্যচিত্তেন হরন্তোপি তথা পরাজিতোতি যোজনা সীসাদীহি পরসন্তকং ভণ্ডং হরন্তো থেয্যচিত্তেন ভণ্ডস্স আমসনে ¶ দুক্কটঞ্চ ফন্দাপনে থুল্লচ্চযঞ্চ আপজ্জিত্ৰা সীসতো খন্ধোহরণাদিপযোগং করোন্তোপি তথা পরাজিতো হোতীতি অত্থো.
থেয্যচিত্তেন অৰহরন্তোপি তথা পরাজিতোতি যোজনা. অযং পনেত্থ অত্থো – অঞ্ঞেহি সঙ্গোপনাদিং সন্ধায অত্তনি উপনিক্খিত্তভণ্ডং ‘‘দেহি মে ভণ্ড’’ন্তি চোদিযমানো ‘‘ন মযা গহিত’’ন্তিআদিনা মুসা ৰত্ৰা থেয্যচিত্তেন গণ্হন্তোপি তস্স ৰিমতুপ্পাদনে থুল্লচ্চযমাপজ্জিত্ৰা তথেৰ ধুরনিক্খেপেন পরাজিতো হোতীতি. ‘‘নাহং অগ্গহেসি’’ন্তিআদিনা অৰজানিত্ৰা পটিক্খিপিত্ৰা হরন্তো ‘‘অৰহরন্তো’’তি ৰুত্তো.
থেয্যচিত্তেন ইরিযাপথং ৰিকোপেন্তোপি তথা পরাজিতোতি যোজনা. যং পন অঞ্ঞেসং ভণ্ডহরণকমনুস্সাদীনমঞ্ঞতরং ‘‘তেন ভণ্ডেন সহ গণ্হামী’’তি ভণ্ডং হরন্তং থেয্যচিত্তেন নিৰারেত্ৰা অত্তনা ইচ্ছিতদিসাভিমুখং কত্ৰা তস্স পকতিইরিযাপথং ৰিকোপেন্তোপি পঠমপাদুদ্ধারেন থুল্লচ্চযমাপজ্জিত্ৰা দুতিযপদৰারাতিক্কমেন তথেৰ পরাজিতো হোতীতি অত্থো.
থেয্যচিত্তেন ঠানা চাৰেন্তোপি তথা পরাজিতোতি যোজনা. থলাদীসু ঠিতং ভণ্ডং থেয্যচিত্তেন অৰহরিতুকামতায ঠিতট্ঠানতো অপনেন্তোপি দুতিযপরিযেসনাদীসু আমসনাৰসানেসু সব্বেসুপি পযোগেসু দুক্কটানি চ ফন্দাপনে থুল্লচ্চযঞ্চ আপজ্জিত্ৰা উপরি ৰক্খমানপ্পকারেসু ৰিয ঠিতট্ঠানতো কেসগ্গমত্তম্পি অপনেন্তো তথেৰ পরাজিতো হোতীতি অত্থো.
এৰমেতায গাথায ‘‘আদিযেয্য হরেয্য অৰহরেয্য ইরিযাপথং ৰিকোপেয্য ঠানাচাৰেয্য সঙ্কেতং ৰীতিনামেয্যা’’তি ¶ (পারা. ৯২) পদভাজনাগতেসু ছসু পদেসু আদো পঞ্চ পদানি সঙ্গহেত্ৰা ¶ ছট্ঠং পদং কস্মা ন সঙ্গহিতন্তি চে? অযং গাথা ন তংপদভাজনং দস্সেতুং ৰুত্তা, অথ খো তেসং পদানং ৰিনিচ্ছযং সন্ধায অট্ঠকথাসু (পারা. অট্ঠ. ১.৯২) ৰুত্তপঞ্চৰীসতিঅৰহারে দস্সেতুং তদৰযৰভূতপঞ্চপঞ্চকানি দস্সেতুকামেন ৰুত্তা, তস্মা এত্থ ছট্ঠং পদং ন ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. অথ ৰা ৰক্খমানে ততিযপঞ্চকে নিস্সগ্গিযাৰহারপদেন, পঞ্চমপঞ্চকে পরিকপ্পাৰহারপদেন চ সঙ্গয্হমানত্তা এত্থ নানেকভণ্ডপঞ্চকদ্ৰযং অসঙ্করতো দস্সেতুং ছট্ঠং পদং ন গহিতন্তি ৰেদিতব্বং.
৪০. ইমস্মিং অদিন্নাদানপারাজিকে ৰত্থুম্হি ওতিণ্ণে কত্তব্বৰিনিচ্ছযস্স পঞ্চৰীসতিঅৰহারানং অঙ্গানি হোন্তি, তে চ নানাভণ্ডপঞ্চকং একভণ্ডপঞ্চকং সাহত্থিকপঞ্চকং পুব্বপযোগপঞ্চকং থেয্যাৰহারপঞ্চকন্তি নিদ্দিট্ঠা পঞ্চপঞ্চকভেদা, তত্থ ইমায গাথায নানেকভণ্ডপঞ্চকদ্ৰযপ্পভেদে দস অৰহারে সঙ্গহেত্ৰা অৰসেসপঞ্চকত্তযং দস্সেতুং ‘‘তত্থা’’তি আরদ্ধং. তত্থ তত্থাতি তিস্সং গাথাযং. নানেকভণ্ডানন্তি নানা, একো চ ভণ্ডো যেসন্তি ৰিগ্গহো. সৰিঞ্ঞাণকঅৰিঞ্ঞাণকভণ্ডৰসেন নানাভণ্ডপঞ্চকঞ্চ সৰিঞ্ঞাণকভণ্ডৰসেনেৰ একভণ্ডপঞ্চকঞ্চ ৰেদিতব্বং. পঞ্চ পরিমাণা যেসন্তে পঞ্চকা, তেসং. অৰহারাতি অৰহরণানি, চোরকম্মানীতি ৰুত্তং হোতি. এতেতি অনন্তরগাথায ‘‘আদিযন্তো’’তিআদিনা নিদ্দিট্ঠা আদিযন্তাদযো. পটিপত্তিসন্তানে ৰিসেসং ৰিনিচ্ছযং ভাৰেতি উপ্পাদেতীতি ৰিভাৰী, ৰিনযধরো, তেন ৰিভাৰিনা. ৰিঞ্ঞাতব্বাতি পরেসং আরামাদিসৰিঞ্ঞাণকৰত্থূনি ৰা দাসমযূরাদিং কেৰলং সৰিঞ্ঞাণকৰত্থুমত্তং ৰা অৰহরিতুং কতা যথাৰুত্তসরূপা আদিযনাদযো ঠানাচাৰনপরিযোসানা ¶ পঞ্চ অৰহারা যথাৰুত্তনানাভণ্ডএকভণ্ডৰিসযা হুত্ৰা পৰত্তন্তীতি নানাভণ্ডপঞ্চকং একভণ্ডপঞ্চকন্তি দস অৰহারা ভৰন্তীতি ৰিনযধরেন ওতিণ্ণস্স ৰত্থুনো ৰিনিচ্ছযোপকারকত্তা তথতো ঞাতব্বাতি অত্থো.
৪১. এৰং পঞ্চৰীসতি অৰহারে দস্সেতুং ৰত্তব্বেসু পঞ্চসু পঞ্চকেসু নানেকভণ্ডপঞ্চকানি দ্ৰে দস্সেত্ৰা ইদানি অৰসেসপঞ্চকত্তযং দস্সেতুমাহ ‘‘সাহত্থা’’তিআদি. তত্থ সাহত্থোতি সকো হত্থো, তেন নিব্বত্তো, তস্স ৰা সম্বন্ধীতি সাহত্থো, অৰহারো, চোরেন সহত্থা কতো অৰহারোতি অত্থো. আণত্তিকো চেৰাতি আণত্তিযা নিব্বত্তো আণত্তিকো, অৰহারো, চোরস্স ‘‘ইমং নাম ভণ্ডং গণ্হা’’তি যস্স কস্সচি আণাপনেন ¶ সিদ্ধো অৰহারো চ. নিস্সগ্গোতি নিস্সজ্জনং নিস্সগ্গো, অৰহারো, সুঙ্কঘাতট্ঠানে, পরিকপ্পিতোকাসে ৰা ঠত্ৰা ভণ্ডস্স বহি পাতনন্তি ৰুত্তং হোতি.
অত্থসাধকোতি পারাজিকাপত্তিসঙ্খাতং অত্থং সাধেতীতি অত্থসাধকো, সো অৰহারো চ যথাণত্তিকং অৰিরাধেত্ৰা একংসেন অৰহরন্তস্স ‘‘অসুকস্স ভণ্ডং অৰহরা’’তি অৰিসেসেন ৰা অৰহরিতব্বৰত্থুৰিসেসো গহণকালো গহণদেসো গহণাকারো চাতি এৰমাদিৰিসেসানমঞ্ঞতরেন ৰিসেসেত্ৰা ৰা আণাপনঞ্চ একংসেন পাদগ্ঘনকতেলপিৰনকং উপাহনাদিকিঞ্চিৰত্থুং তেলভাজনাদীসু পাতনাদিপ্পযোগো চাতি এৰমাদিপ্পযোগো চ কিরিযাসিদ্ধিযা পুরেতরমেৰ পারাজিকসঙ্খাতস্স অত্থস্স সাধনতো অত্থসাধকো অৰহারো চাতি ৰুত্তং হোতি.
ধুরনিক্খেপনঞ্চাতি ¶ ধুরস্স নিক্খেপনং ধুরনিক্খেপনং, তঞ্চ অৰহারো, পরসন্তকানং আরামাদীনং অভিযোগৰিসযে চ উপনিক্খিত্তস্স ভণ্ডাদিনো ৰিসযে চ চোরস্স সামিনো ৰিস্সজ্জনে চ সামিনো চ, যদা কদাচি যথাকথঞ্চি গণ্হিস্সামীতি গহণে নিরুস্সাহভাৰসঙ্খাতো ধুরনিক্খেপাৰহারো চাতি ৰুত্তং হোতি. ইতি ইদং ধুরনিক্খেপনঞ্চ যথাৰুত্তপ্পকারং সাহত্থাদিচতুক্কঞ্চ পঞ্চন্নং অৰহারানং সমূহো পঞ্চকং, সাহত্থাদিপঞ্চকং ‘‘সাহত্থপঞ্চক’’ন্তি ৰুচ্চতি. আদি-সদ্দো লুত্তনিদ্দিট্ঠোতি ৰেদিতব্বং.
৪২. পুব্বসহপযোগা চাতি এত্থ ‘‘পুব্বপযোগো সহপযোগো’’তি পযোগ-সদ্দো পচ্চেকং যোজেতব্বো. ‘‘আণত্তিৰসেন পুব্বপযোগো ৰেদিতব্বো’’তি অট্ঠকথাৰচনতো (পারা. অট্ঠ. ১.৯২) যথাণত্তিকমৰিরাধেত্ৰা গণ্হতো ‘‘অসুকস্স ইত্থন্নামং ভণ্ডং অৰহরা’’তি আণাপনং পুব্বপযোগো নাম অৰহারো. কাযেন, ৰাচায ৰা পযুজ্জনং আণাপনং পযোগো, আণত্তস্স ভণ্ডগ্গহণতো পুব্বত্তা পুব্বো চ সো পযোগো চাতি পুব্বপযোগো অৰহারোতি দট্ঠব্বং. ‘‘ঠানাচাৰনৰসেন সহপযোগো ৰেদিতব্বো’’তি অট্ঠকথাৰচনস্স উপলক্খণপদত্তা ঠানাচাৰনঞ্চ পরাযত্তভূমিগহণে খীলসঙ্কমনাদিকঞ্চ সহপযোগো অৰহারোতি ৰেদিতব্বো.
সংৰিদাহরণন্তি বহূহি একতো হুত্ৰা ‘‘ইদং নাম ভণ্ডং অৰহরিস্সামা’’তি সংৰিদহিত্ৰা সব্বেহি, একতো ৰা সব্বেসং অনুমতিযা একেন ৰা গন্ত্ৰা পরসন্তকস্স থেয্যচিত্তেন হরণসঙ্খাতো সংৰিদাৰহারো চ. সমং একী হুত্ৰা ৰিসুং একেনাপি থেয্যচিত্তেন পাদে ৰা পাদারহে ¶ ৰা গহিতে কতমন্তনানং সব্বেসম্পি পারাজিকং হোতীতি দট্ঠব্বং ¶ . সংৰিদহিত্ৰা মন্তেত্ৰা অৰহরণং সংৰিদাহরণং. নিরুত্তিনযেন সদ্দসিদ্ধি ৰেদিতব্বা. ‘‘সংৰিদাহরণ’’ন্তি ‘‘সংৰিদাৰহারো’’তি ইমস্স ৰেৰচনং. ‘‘সম্বহুলা সংৰিদহিত্ৰা একো ভণ্ডং অৰহরতি, আপত্তি সব্বেসং পারাজিকস্সা’’তি (পারা. ১১৮) ৰচনতো এৰং সহকতমন্তনেসু একেনাপি থেয্যচিত্তেন পাদে ৰা পাদারহে ৰা গহিতে কতমন্তনানং সব্বেসং পারাজিকং হোতীতি দট্ঠব্বং.
সঙ্কেতকম্মন্তি পুব্বণ্হাদিকালপরিচ্ছেদেন সঞ্জাননং সঙ্কেতো, তেন কতং কম্মং অৰহরণং সঙ্কেতকম্মং নাম. তং পন পুরেভত্তাদীসু কঞ্চি কালং পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ‘‘ইমস্মিং কালে ইত্থন্নামং ভণ্ডং অৰহরা’’তি ৰুত্তে তস্মিংযেৰ কালে তংযেৰ যথাৰুত্তং ভণ্ডং অৰহরতি চে, সঙ্কেতকারকস্স সঙ্কেতক্খণেযেৰ পারাজিকন্তি সঙ্খেপতো ৰেদিতব্বং.
নেমিত্তন্তি পরভণ্ডাৰহারস্স হেতুত্তা অক্খিনিখণনাদি নিমিত্তং নাম, তেন নিব্বত্তং নেমিত্তং, অৰহরণসঙ্খাতকম্মং অৰহারো. ‘‘মযা অক্খিম্হি নিখণিতে ৰা ভমুম্হি উক্খিত্তে ৰা ইত্থন্নামং ভণ্ডং অৰহরা’’তি আণত্তেন তং নিমিত্তং দিস্ৰা ৰুত্তমেৰ ভণ্ডং ৰুত্তনিযামমৰিরাধেত্ৰা গহিতং চে, নিমিত্তকারকস্স নিমিত্তকরণক্খণেযেৰ পারাজিকং হোতি. ৰুত্তনিযামং ৰিরাধেত্ৰা গহিতং চে, নিমিত্তকারকো মুচ্চতি, অৰহারকস্সেৰ পারাজিকং. পুব্বপযোগো আদি যস্স তং পুব্বপযোগাদি, পুব্বপযোগাদি চ তং পঞ্চকঞ্চাতি ৰিগ্গহো.
৪৩. থেয্যঞ্চ পসয্হঞ্চ পরিকপ্পো চ পটিচ্ছন্নো চ কুসো চ থেয্যপসয্হপরিকপ্পপটিচ্ছন্নকুসা, তে আদী উপপদভূতা যেসং অৰহারানং তে থেয্য…পে… কুসাদিকা ¶ , অৰহারা, ইমিনা থেয্যাৰহারো চ…পে… কুসাৰহারো চাতি ৰুত্তং হোতি. তত্থ থেয্যাৰহারোতি থেনো ৰুচ্চতি চোরো, তস্স ভাৰো থেয্যং, এত্থ ন-কারলোপো নিরুত্তিনযেন দট্ঠব্বো, তেন অৰহরণং থেয্যাৰহারো, সন্ধিচ্ছেদাদিৰসেন অদিস্সমানেন গহণঞ্চ কূটমানকূটকহাপণাদীহি ৰঞ্চেত্ৰা গহণঞ্চ থেয্যাৰহারো.
পসয্হ অভিভৰিত্ৰা অৰহরণং পসয্হাৰহারো, গামৰিলোপকা ৰিয সামিকে অভিভৰিত্ৰা গহণঞ্চ রাজভটাদযো ৰিয অভিভৰিত্ৰা নিবদ্ধকরগ্গহণে অধিকগ্গহণঞ্চ পসয্হাৰহারো.
ৰত্থসুত্তাদিকং ¶ পরিচ্ছিজ্জ কপ্পেত্ৰা অৰহরণং পরিকপ্পাৰহারো, সো চ ভণ্ডোকাসপরিকপ্পৰসেন দুৰিধো হোতি. তত্থ নিক্খিত্তভণ্ডং অন্ধকারপ্পদেসং পৰিসিত্ৰা সুত্তাদিভণ্ডানি তত্থ নিক্খিত্তানি, তে পেল়াদযো গণ্হন্তস্স ‘‘ৰত্থানি চে গণ্হিস্সামি, সুত্তানি চে ন গণ্হিস্সামী’’তিআদিনা নযেন পরিকপ্পেত্ৰা উক্খিপনং ভণ্ডপরিকপ্পপুব্বকত্তা ভণ্ডপরিকপ্পাৰহারো নাম. আরামপরিৰেণাদীনি পৰিসিত্ৰা লোভনীযং ভণ্ডং দিস্ৰা গব্ভপাসাদতলপমুখমাল়কপাকারদ্ৰারকোট্ঠকাদিং যং কিঞ্চি ঠানং পরিকপ্পেত্ৰা ‘‘এত্থন্তরে দিট্ঠো চে, ওলোকেতুং গহিতং ৰিয দস্সামি, নো চে, হরিস্সামী’’তি পরিকপ্পেত্ৰা আদায গন্ত্ৰা পরিকপ্পিতট্ঠানাতিক্কমো ওকাসপরিকপ্পপুব্বকত্তা ওকাসপরিকপ্পাৰহারো নামাতি সঙ্খেপতো ৰেদিতব্বো.
তিণপণ্ণাদীহি ¶ পটিচ্ছন্নস্স ভণ্ডস্স অৰহরণং পটিচ্ছন্নাৰহারো, উয্যানাদীসু কীল়মানেহি ৰা সঙ্ঘপরিৰিসন্তেহি ৰা মনুস্সেহি ওমুঞ্চিত্ৰা ঠপিতং অলঙ্কারাদিকং যং কিঞ্চি ভণ্ডং দিস্ৰা ‘‘ওণমিত্ৰা গণ্হন্তে আসঙ্কন্তী’’তি ঠত্ৰা তিণপণ্ণপংসুৰালুকাদীহি পটিচ্ছাদেত্ৰা সামিকেসু পরিযেসিত্ৰা অদিস্ৰা সালযেসু গতেসু পচ্ছা থেয্যচিত্তেন গহণঞ্চ তদেৰ ভণ্ডং কদ্দমাদীসু থেয্যচিত্তেন অঙ্গুট্ঠাদীহি পীল়েত্ৰা ওসীদাপেত্ৰা হেট্ঠাভাগেন ফুট্ঠট্ঠানং উপরিভাগেন অতিক্কমনঞ্চ পটিচ্ছন্নাৰহারোতি ৰুত্তং হোতি.
কুসেন অৰহারো কুসাৰহারো, থেয্যচিত্তেন কুসং সঙ্কামেত্ৰা পরকোট্ঠাসস্স অগ্ঘেন মহন্তস্স ৰা সমসমস্স ৰা গহণন্তি অত্থো. যো পন ভিক্খু কুসপাতনেন সঙ্ঘস্স চীৰরেসু ভাজিযমানেসু অত্তনো কোট্ঠাসেন সমং ৰা অধিকং ৰা ঊনকং ৰা অগ্ঘেন পঞ্চমাসকং ৰা অতিরেকপঞ্চমাসকং ৰা অগ্ঘনকং অঞ্ঞস্স কোট্ঠাসং অৰহরিতুকামো অত্তনো কোট্ঠাসে পতিতং কুসং পরকোট্ঠাসে পাতেতুকামো উদ্ধরতি, তঙ্খণে চ পরস্স কোট্ঠাসে পাতিতক্খণে চ ন পারাজিকং অনাপজ্জিত্ৰা পরকোট্ঠাসতো পরনামলিখিতং কুসং উক্খিপেন্তো ততো কেসগ্গমত্তম্পি অপনামেতি, পারাজিকো হোতি. যদি পঠমং পরকোট্ঠাসতো কুসং উদ্ধরতি, উদ্ধটক্খণে চ অত্তনো কোট্ঠাসে পাতিতক্খণে চ সকনামলিখিতং কুসং উদ্ধরণক্খণে চ পারাজিকং অনাপজ্জিত্ৰা পরকোট্ঠাসে পাতনক্খণে হত্থতো কেসগ্গমত্তম্পি মুত্তে পারাজিকো হোতি.
যদি ¶ দ্ৰেপি কুসে পটিচ্ছাদেত্ৰা সব্বেসু ভিক্খূসু সকসককোট্ঠাসং আদায গতেসু যস্মিং কুসং পটিচ্ছাদেসি, তস্স সামিকেন আগন্ত্ৰা ‘‘ময্হং কুসো কস্মা ন ¶ দিস্সতী’’তি ৰুত্তে চোরো ‘‘ময্হম্পি কুসো ন দিস্সতী’’তি ৰত্ৰা অত্তনো কোট্ঠাসং তস্স সন্তকং ৰিয দস্সেত্ৰা তস্মিং ৰিৰদিত্ৰা ৰা অৰিৰদিত্ৰা ৰা গহেত্ৰা গতে ইতরং কোট্ঠাসং উদ্ধরতি চে, উদ্ধটক্খণেযেৰ পারাজিকো হোতি. যদি পরো ‘‘ময্হং কোট্ঠাসং তুয্হং ন দেমি, ত্ৰং তুয্হং কোট্ঠাসং ৰিচিনিত্ৰা গণ্হাহী’’তি ৰদতি, এৰং ৰুত্তে সো অত্তনো অস্সামিকভাৰং জানন্তোপি পরস্স কোট্ঠাসং উদ্ধরতি, উদ্ধটক্খণে পারাজিকো হোতি. যদি পরো ৰিৰাদভীরুকত্তা ‘‘কিং ৰিৰাদেনা’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ময্হং ৰা পত্তং হোতু তুয্হং ৰা, ৰরকোট্ঠাসং ত্ৰং গণ্হাহী’’তি ৰদেয্য, দিন্নকং নাম গহিতং হোতীতি পারাজিকং ন হোতীতি. যদি ‘‘তৰ রুচ্চনকং গণ্হাহী’’তি ৰুত্তো ৰিৰাদভযেন অত্তনো পত্তং ৰরভাগং ঠপেত্ৰা লামকভাগং গহেত্ৰা গতো, চোরো পচ্ছা গণ্হন্তো ৰিচিতাৰসেসং নাম অগ্গহেসীতি পারাজিকো ন হোতি. এৰং কুসাৰহারৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. অযমেত্থ পঞ্চৰীসতিযা অৰহারেসু সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.
৪৪. এত্তাৰতা অদিন্নাদানপারাজিকস্স ৰিনিচ্ছযাৰযৰরূপেন উগ্গহেতব্বে পঞ্চৰীসতি অৰহারে দস্সেত্ৰা ইদানি অদিন্নাদানৰিনিচ্ছযে সম্পত্তে সহসা আপত্তিং অনারোপেত্ৰা পঠমং ওলোকেতব্বানি পঞ্চ ঠানানি দস্সেতুং ‘‘ৰত্থুকালগ্ঘদেসে চা’’তিআদি আরদ্ধং.
তত্থ ৰত্থু নাম অৰহটভণ্ডং. কিং ৰুত্তং হোতি? অৰহারকেন ‘‘মযা ইত্থন্নামং ভণ্ডং অৰহট’’ন্তি ৰুত্তেপি তস্স ভণ্ডস্স সস্সামিকঅস্সামিকভাৰং উপপরিক্খিত্ৰা সস্সামিকং ¶ চে, অৰহারকালে তেসং সালযভাৰং ৰা নিরালযভাৰং ৰা নিযমেত্ৰা সালযকালে চে গহিতং, ভণ্ডং অগ্ঘাপেত্ৰা মাসকং ৰা ঊনমাসকং ৰা হোতি, দুক্কটেন, অতিরেকমাসকং ৰা ঊনপঞ্চমাসকং ৰা হোতি, থুল্লচ্চযেন, পঞ্চমাসকং ৰা অতিরেকপঞ্চমাসকং ৰা হোতি, পারাজিকেন কাতব্বো. সামিকানং নিরালযকালে চে গহিতং, নত্থি পারাজিকং. ভণ্ডসামিকে পন ভণ্ডং আহরাপেন্তে তং ৰা ভণ্ডং তদগ্ঘনকং ৰা দাতব্বন্তি.
কালো নাম অৰহারকালো. ভণ্ডং নামেতং কদাচি মহগ্ঘং হোতি, কদাচি সমগ্ঘং. তস্মা ¶ অৰহটভণ্ডস্স অগ্ঘং পরিচ্ছিন্দন্তেহি অৰহটকালানুরূপং কত্ৰা পরিচ্ছিন্দনত্থং কালৰিনিচ্ছযো কাতব্বোতি ৰুত্তং হোতি.
অগ্ঘো নাম অৰহটভণ্ডস্স অগ্ঘো. এত্থ চ সব্বদা ভণ্ডানং অগ্ঘো সমানরূপো ন হোতি, নৰভণ্ডং মহগ্ঘং হোতি, পুরাণং চে সমগ্ঘং. তস্মা অৰহারকালে ভণ্ডস্স নৰভাৰং ৰা পুরাণভাৰং ৰা নিযমেত্ৰা অগ্ঘো পরিচ্ছিন্দিতব্বোতি অধিপ্পাযো.
দেসো চাতি ভণ্ডাৰহারদেসো. এত্থ চ সব্বস্সাপি ভণ্ডস্স উট্ঠানদেসে সমগ্ঘং হুত্ৰা অঞ্ঞত্থ মহগ্ঘত্তা অৰহটভণ্ডে অগ্ঘং পরিচ্ছিন্দিত্ৰা তদনুরূপা আপত্তিযো নিযমন্তেহি অগ্ঘং পরিচ্ছিন্দনত্থায অৰহারদেসং নিযমেত্ৰা তস্মিং দেসে অগ্ঘৰসেন তদনুরূপা আপত্তিযো কারেতব্বাতি অধিপ্পাযো.
পরিভোগো নাম অৰহটভণ্ডে অৰহারতো পুব্বে পরেহি কতপরিভোগো. এত্থ চ যস্স কস্সচি ভণ্ডস্স পরিভোগেন অগ্ঘো পরিহাযতীতি ভণ্ডসামিকং পুচ্ছিত্ৰা তস্মিং ¶ ভণ্ডে নৰেপি একৰারম্পি যেন কেনচি পকারেন পরিভুত্তে পরিহাপেত্ৰা অগ্ঘো পরিচ্ছিন্দিতব্বোতি ৰুত্তং হোতি.
এৰমাদিনা নযেন এতানি পঞ্চ ঠানানি উপপরিক্খিত্ৰাৰ ৰিনিচ্ছযো কাতব্বোতি দস্সেতুমাহ ‘‘পঞ্চপি ঞত্ৰা এতানি কত্তব্বো পণ্ডিতেন ৰিনিচ্ছযো’’তি.
৪৫. এত্তাৰতা অদিন্নাদানৰিনিচ্ছযাৰযৰভূতে পঞ্চৰীসতি অৰহারে চ পঞ্চট্ঠানাৰলোকনঞ্চ দস্সেত্ৰা ইদানি অনাগতে পাপভিক্খূনং লেসোকাসপিদহনত্থং পরসন্তকং যং কিঞ্চি ৰত্থুং যত্থ কত্থচি ঠিতং যেন কেনচি পকারেন গণ্হতো মোক্খাভাৰং দস্সেতুকামেন তথাগতেন যা পনেতা –
ভূমট্ঠঞ্চ থলট্ঠঞ্চ;
আকাসট্ঠ মথাপরং;
ৰেহাসট্ঠো ¶ দকট্ঠঞ্চ;
নাৰা যানট্ঠমেৰ চ.
ভারা রাম ৰিহারট্ঠং;
খেত্ত ৰত্থুট্ঠমেৰ চ;
গামা রঞ্ঞট্ঠ মুদকং;
দন্তপোনো ৰনপ্পতি.
হরণকো পনিধি চেৰ;
সুঙ্কঘাতকং পাণকা;
অপদং দ্ৰিপদঞ্চেৰ;
চতুপ্পদং বহুপ্পদং.
ওচরকোণিরক্খো চ;
সংৰিদাহরণম্পি চ;
সঙ্কেতকম্মং নিমিত্ত-
মিতি তিং সেত্থ মাতিকা. –
নিক্খিত্তা ¶ , তাসং যথাক্কমং পদভাজনে, তদট্ঠকথায চ আগতনযেন ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুকামো পঠমং তাৰ ভূমট্ঠে ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘দুতিযং ৰাপী’’তিআদি.
তত্থ দুতিযং থেয্যচিত্তেন পরিযেসতো দুক্কটন্তি সম্বন্ধো. এৰং সব্বপদেসু. উপরি সঞ্জাতাহি রুক্খলতাহি, ইট্ঠকপাসাণাদীহি চ সঞ্ছন্নং মহানিধিং উদ্ধরিতুকামেন ‘‘মযা একেনেৰ ন সক্কা’’তি অত্তনো অঞ্ঞং সহাযং পরিযেসিতুং থেয্যচিত্তেন সযিতট্ঠানা উট্ঠানাদীসু সব্বপযোগেসু দুক্কটং হোতীতি অত্থো. কুদালং ভূমিখণনত্থায পিটকং ৰাপি পংসুউদ্ধরণত্থায যং কিঞ্চি ভাজনং. ইমেসু দ্ৰীসু কুদালস্স চে দণ্ডো নত্থি, দণ্ডত্থায রুক্খতো দণ্ডং ছিন্দতো চ কুদালো চে ন হোতি, কুদালকরণত্থায অযোবীজং উদ্ধরণত্থায অকপ্পিযপথৰিং খণন্তস্সপি পচ্ছিকরণত্থায পণ্ণানি ছিন্দতোপি পিটকৰাযনত্থায ৰল্লিং ছিন্দতোপি ¶ উভযত্থাপি পরিযেসনে মুসা ভণতোপি দুক্কটঞ্চেৰ পাচিত্তিযঞ্চ, ইতরপযোগেসু দুক্কটমেৰাতি ৰেদিতব্বং.
গচ্ছতোতি দুতিযাদিং পরিযেসিত্ৰা লদ্ধা ৰা অলদ্ধা ৰা নিধিট্ঠানং গচ্ছন্তস্স পদে পদে দুক্কটন্তি অত্থো. এত্থ চ ‘‘থেয্যচিত্তো দুতিযং ৰা পরিযেসতী’’তিআদি পাল়িযং (পারা. ৯৪) ‘‘থেয্যচিত্তো’’তি ৰুত্তত্তা, ইধ ‘‘থেয্যচিত্তেনা’’তি ৰচনতো ‘‘ইমং নিধিং লভিত্ৰা বুদ্ধপূজং ৰা করিস্সামি, সঙ্ঘভত্তং ৰা করিস্সামী’’তি এৰমাদিনা নযেন কুসলচিত্তপ্পৰত্তিযা সতি অনাপত্তীতি দট্ঠব্বং. পুব্বযোগতোতি অদিন্নাদানস্স পুব্বপযোগভাৰতো, দুতিযপরিযেসনাদীসু পুব্বপযোগেসু দুক্কটন্তি অত্থো.
দুক্কটঞ্চ ¶ অট্ঠৰিধং হোতি পুব্বপযোগদুক্কটং সহপযোগদুক্কটং অনামাসদুক্কটং দুরুপচিণ্ণদুক্কটং ৰিনযদুক্কটং ঞাতদুক্কটং ঞত্তিদুক্কটং পটিস্সৰদুক্কটন্তি. তত্থ ‘‘থেয্যচিত্তো দুতিযং ৰা কুদালং ৰা পিটকং ৰা পরিযেসতি গচ্ছতি ৰা, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ৰুত্তং পুব্বপযোগদুক্কটং নাম. ইধ পাচিত্তিযট্ঠানে পাচিত্তিযং, ইতরেসু পুব্বপযোগেসু দুক্কটং. ‘‘তত্থজাতকং কট্ঠং ৰা লতং ৰা ছিন্দতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ৰুত্তং সহপযোগদুক্কটং. ইধ অদিন্নাদানসহিতপযোগত্তা পাচিত্তিযৰত্থুম্হি, ইতরত্র চ দুক্কটমেৰাতি অযমেত্থ ৰিসেসো. মুত্তামণিআদীসু দসসু রতনেসু, সালিআদীসু সত্তসু ধঞ্ঞেসু, সব্বেসু চ আৰুধভণ্ডাদীসু আমসনপচ্চযা দুক্কটং অনামাসদুক্কটং. কদলিনাল়িকেরপনসাদিরুক্খট্ঠমেৰ ফলং আমসন্তস্স ৰুত্তং দুক্কটং দুরুপচিণ্ণদুক্কটং. উপচরণং উপচিণ্ণং, পরামসনন্তি অত্থো. দুট্ঠু উপচিণ্ণং দুরুপচিণ্ণং, দুরুপচিণ্ণে দুক্কটং দুরুপচিণ্ণদুক্কটং. ভিক্খাচারকালে পত্তে রজস্মিং পতিতে পত্তং অপ্পটিগ্গহেত্ৰা ৰা অধোৰিত্ৰা ৰা ভিক্খাপটিগ্গহণেন দুক্কটং ৰিনযদুক্কটং, ৰিনযে পঞ্ঞত্তং দুক্কটং ৰিনযদুক্কটং. কিঞ্চাপি অৰসেসদুক্কটানিপি ৰিনযে পঞ্ঞত্তানেৰ, তথাপি রুল়্হিযা মযূরাদিসদ্দেহি মোরাদযো ৰিয ইদমেৰ তথা ৰুচ্চতি. ‘‘সুত্ৰা ন ৰদন্তি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ৰুত্তং ঞাতদুক্কটং নাম. একাদসসু সমনুভাসনাসু ‘‘ঞত্তিযা দুক্কট’’ন্তি ৰুত্তং ঞত্তিদুক্কটং. ‘‘তস্স ভিক্খৰে ভিক্খুনো পুরিমিকা চ ন পঞ্ঞাযতি, পটিস্সৰে চ আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ২০৭) ৰুত্তং পটিস্সৰদুক্কটং নাম. ইমেসু অট্ঠসু দুক্কটেসু ইধ আপজ্জিতব্বং দুক্কটং পুব্বপযোগদুক্কটং নাম. তেনাহ ‘‘পুব্বযোগতো’’তি. গাথাবন্ধসুখত্থং ¶ উপসগ্গং অনাদিযিত্ৰা ‘‘পুব্বপযোগতো’’তি ৰত্তব্বে ‘‘পুব্বযোগতো’’তি ৰুত্তন্তি গহেতব্বং.
এত্থ ¶ চ কিঞ্চাপি ইমেসু দুক্কটেসু অসঙ্গহিতানি উভতোৰিভঙ্গাগতানি দিৰাসেয্যাদিদুক্কটানি চেৰ খন্ধকাগতানি চ বহূনি দুক্কটানি সন্তি, তানি পনেত্থ ৰিনযদুক্কটেযেৰ সঙ্গহিতব্বানি. ‘‘ৰিনযে পঞ্ঞত্তং দুক্কটং ৰিনযদুক্কট’’ন্তি হি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৯৪) ৰুত্তন্তি. অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ১.৯৪) পন রজোকিণ্ণদুক্কটস্সেৰ ‘‘ৰিনযদুক্কট’’ন্তি গহণং উপলক্খণমত্তং. ইতরথা অট্ঠ দুক্কটানীতি গণনাপরিচ্ছেদোযেৰ নিরত্থকো সিযাতি পুব্বপযোগে দুক্কটাদীনম্পি ৰিনযদুক্কটেযেৰ সঙ্গহেতব্বভাৰেপি কতিপযানি দস্সেত্ৰা ইতরেসমেকতো দস্সনত্থং তেসং ৰিসুং গহণং সুত্তঙ্গসঙ্গহিতত্তেপি গেয্যগাথাদীনং অট্ঠন্নং ৰিসুং দস্সনং ৰিযাতি ৰেদিতব্বং.
৪৬. তত্থজাতকং কট্ঠং ৰাতি তস্মিং চিরনিহিতনিধূপরি জাতং অল্লং সুক্খং কট্ঠং ৰা. লতং ৰাতি তাদিসং ৰল্লিং ৰা. ইদং উপলক্খণং তিণাদীনং খুদ্দকগচ্ছানঞ্চ গহেতব্বত্তা. উভযত্থাপীতি অল্লে চ সুক্খে চাতি ৰুত্তং হোতি. অল্লরুক্খাদীনি ছিন্দতো পাচিত্তিযং অহুত্ৰা দুক্কটমত্তস্স ভৰনে কারণং দস্সেতি ‘‘সহপযোগতো’’তি. অৰহারেন সহিতপযোগত্তা পাচিত্তিযট্ঠানেপি দুক্কটমেৰাতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘সহপযোগতো উভযত্থাপি দুক্কট’’ন্তি ৰদন্তো পঠমগাথায দস্সিতপুব্বপযোগতো ইমায দস্সিতসহপযোগস্স ৰিসেসং দস্সেতি.
৪৭. পথৰিন্তি কপ্পিযং ৰা অকপ্পিযং ৰা পথৰিং. অকপ্পিযপথৰিং খণতো সহপযোগত্তা দুক্কটমেৰ. ব্যূহতোতি পংসুং একতো রাসিং করোন্তস্স. ‘‘ৰিযূহতি একপস্সে রাসিং করোতী’’তি অট্ঠকথাৰচনতো ঊহ-ইচ্চেতস্স ধাতুনো ৰিতক্কে উপ্পন্নত্তেপি ধাতূনমনেকত্থত্তা ৰি-উপসগ্গৰসেন ¶ ইধ রাসিকরণে ৰত্ততীতি গহেতব্বং. রাসিভূতং পংসুং কুদালেন ৰা হত্থেন ৰা পচ্ছিযা ৰা উদ্ধরন্তস্স চ অপনেন্তস্স চ পযোগগণনায দুক্কটং পংসুমেৰ ৰাতি এত্থ অৰুত্তসমুচ্চযত্থেন ৰা-সদ্দেন সঙ্গহিতন্তি দট্ঠব্বং. আমসন্তস্সাতি নিধিকুম্ভিং হত্থেন পরামসন্তস্স. ৰাতি সমুচ্চযে. দুক্কটন্তি দুট্ঠু কতং কিরিযং সত্থারা ৰুত্তং ৰিরাধেত্ৰা খলিত্ৰা কতত্তাতি দুক্কটং. ৰুত্তঞ্চেতং পরিৰারে (পরি. ৩৩৯) –
‘‘দুক্কটন্তি ¶ হি যং ৰুত্তং, তং সুণোহি যথাতথং;
অপরদ্ধং ৰিরদ্ধঞ্চ, খলিতং যঞ্চ দুক্কট’’ন্তি.
দুট্ঠু ৰা ৰিরূপং কতং কিরিযাতি দুক্কটং. ৰুত্তম্পি চেতং পরিৰারে (পরি. ৩৩৯) –
‘‘যং মনুস্সো করে পাপং, আৰি ৰা যদি ৰা রহো;
‘দুক্কট’ন্তি পৰেদেন্তি, তেনেতং ইতি ৰুচ্চতী’’তি.
এৰং ‘‘তত্থজাতক’’ন্তিআদিগাথাদ্ৰযাগতং ছেদনদুক্কটং খণনদুক্কটং ব্যূহনদুক্কটং উদ্ধরণদুক্কটং আমসনদুক্কটন্তি পঞ্চসু সহপযোগদুক্কটেসু পুরিমপুরিমপযোগেহি আপন্না দুক্কটাপত্তিযো পচ্ছিমং পচ্ছিমং দুক্কটং পত্ৰা পটিপস্সম্ভন্তি, তংতংপযোগাৰসানে লজ্জিধম্মং ওক্কমিত্ৰা ওরমতি চে, তংতংদুক্কটমত্তং দেসেত্ৰা পরিসুদ্ধো হোতি. ধুরনিক্খেপমকত্ৰা ফন্দাপেন্তস্স থুল্লচ্চযং পত্ৰা আমসনদুক্কটং পটিপস্সম্ভতীতি মহাঅট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ১.৯৪) ৰুত্তং. যথাপাল়িযা গয্হমানে পুরিমপুরিমাপত্তীনং পটিপস্সদ্ধি ‘‘ঞত্তিযা দুক্কটং, দ্ৰীহি ¶ কম্মৰাচাহি থুল্লচ্চযা পটিপস্সম্ভন্তী’’তি পাল়িযং (পারা. ৪১৪, ৪২১, ৪২৮, ৪৩৯) আগতত্তা অনুস্সাৰনায এৰ লব্ভতীতি দট্ঠব্বং. ইমস্স পন সুত্তস্স অনুলোমৰসেন মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তা ইমস্মিং অদিন্নাদানসিক্খাপদেপি আপত্তিপটিপস্সদ্ধি পমাণন্তি নিট্ঠমেত্থ গন্তব্বং.
৪৮. ‘‘ফন্দাপেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. ঠানা চাৰেতি, আপত্তি পারাজিকস্সা’’তি (পারা. ৯৪) ৰুত্তং ঠানাচাৰনে পারাজিকঞ্চ তস্স সামন্তাপত্তিভূতং থুল্লচ্চযঞ্চ ঠানভেদৰিঞ্ঞাপনমুখেন ৰত্তব্বন্তি ইদানি তং দস্সেতুমাহ ‘‘মুখেপাস’’ন্তিআদি. তত্থ মুখে কুম্ভিমুখৰট্টিযং. পাসং পৰেসেত্ৰাতি বন্ধনং পাসং পক্খিপিত্ৰা. খাণুকেতি অযোখাণুম্হি, খদিরখাণুকে ৰা. বদ্ধকুম্ভিযা ঠানভেদো বন্ধনানং ৰসা ঞেয্যোতি সম্বন্ধো.
৪৯. ইদানি ঠানভেদং দস্সেতি ‘‘দ্ৰে’’তিআদিনা. ‘‘একস্মিং খাণুকে’’তি ইমিনা দ্ৰীসু দিসাসু ৰা তীসু চতূসু ৰা দিসাসু খাণুকে খণিত্ৰা বদ্ধখাণুগণনায সম্ভৰন্তো ঠানভেদো ¶ উপলক্খিতো হোতি. ৰলযং…পে… কতায ৰা দ্ৰে ঠানানীতি যোজনা. ৰাতি সমুচ্চযে উপলক্খিতো হোতি.
৫০. এৰং ঠানভেদং দস্সেত্ৰা ইদানি ঠানৰসেন আপজ্জিতব্বা আপত্তিযো দস্সেতুমাহ ‘‘উদ্ধরন্তস্সা’’তিআদি. সঙ্খলিন্তি দামং. থুল্লচ্চযন্তি একস্স সন্তিকে দেসেতব্বাসু আপত্তীসু থূলত্তা, অচ্চযত্তা চ থুল্লচ্চযং নাম. ৰুত্তঞ্হেতং পরিৰারে –
‘‘থুল্লচ্চযন্তি ¶ যং ৰুত্তং;
তং সুণোহি যথাতথং;
একস্স মূলে যো দেসেতি;
যো চ তং পটিগণ্হতি;
অচ্চযো তেন সমো নত্থি;
তেনেতং ইতি ৰুচ্চতী’’তি. (পরি. ৩৩৯);
এত্থ চ থূলচ্চযন্তি ৰত্তব্বে ‘‘সম্পরাযে চ (সং. নি. ১.৪৯) সুগ্গতি, তং হোতি কটুকপ্ফল’’ন্তিআদীসু (ধ. প. ৬৬) ৰিয লকারস্স দ্ৰিত্তং, সংযোগে ঊকারস্স রস্সো চ ৰেদিতব্বো. ততো সঙ্খলিকভেদতো পরং. ঠানা চাৰেতীতি ঠিতট্ঠানতো কেসগ্গমত্তম্পি অপনেতি. এত্থ চ নাৰট্ঠকথাযং ‘‘উদ্ধং ৰা অধো ৰা তিরিযং ৰা অন্তমসো কেসগ্গমত্তম্পি সঙ্কামেতি, আপত্তি পারাজিকস্সা’’তি (পারা. ৯৯) ৰুত্তনযেন ‘‘তিরিয’’ন্তি ৰুত্তা চতস্সো দিসা, উদ্ধমধো চাতি ছট্ঠানানি. তাসু একং দিসং অপনীযমানায কুম্ভিযা তংদিসাভিমুখং ইতরদিসাযং ঠিতপস্সে ওরিমদিসায ঠিতপস্সেন ফুট্ঠোকাসস্স কেসগ্গমত্তম্পি অনতিক্কন্তে ফন্দাপনৰসেন থুল্লচ্চযং হোতি, অতিক্কন্তে ঠানা চাৰিতত্তা পারাজিকং হোতীতি ৰেদিতব্বো. ইমমেৰ সন্ধাযাহ ‘‘ঠানা চাৰেতি চে চুতো’’তি. এসেৰ নযো ফন্দনরহিতায নিধিকুম্ভিযা ঠানাচাৰনেপি.
৫১. এৰং পঠমং বন্ধনং ছিন্দিত্ৰা পচ্ছা কুম্ভিগ্গহণে নযং দস্সেত্ৰা ইদানি পঠমং কুম্ভিং অপনেত্ৰা পচ্ছা বন্ধনাপনযনে নযং দস্সেতুমাহ ‘‘পঠম’’ন্তিআদি. সো নযোতি ‘‘পঠমুদ্ধারে থুল্লচ্চযং, দুতিযুদ্ধারে পারাজিক’’ন্তি তমেৰত্থমতিদিসতি.
৫২. ৰলযন্তি ¶ ¶ কুম্ভিযা বদ্ধসঙ্খলিকায মূলে পৰেসিতং ৰলযং. মূলে ঘংসন্তো ইতো চিতো চ সারেতীতি যোজনা. ঘংসন্তোতি ফুসাপেন্তো. ইতো চিতো চ সারেতীতি ওরতো চ পারতো চ সঞ্চালেতি. রক্খতীতি এত্থ ‘‘সীলং ভিক্খু’’ন্তি পাঠসেসো, পারাজিকং নাপজ্জতীতি ৰুত্তং হোতি. তত্থাতি তস্মিং মূলে. খেগতং করোন্তোৰাতি সব্বপস্সতো মূলং অফুসাপেত্ৰা আকাসগতং করোন্তোৰ. পরাজিতোতি ঠানাচাৰনস্স কতত্তা পরাজযমাপন্নো হোতি.
৫৩. কুম্ভিমত্থকে জাতন্তি যোজনা. চিরকালং নিহিতত্তা মূলেহি কুম্ভিং ৰিনন্ধিত্ৰা ঠিতন্তি অত্থো. সমীপে জাতং রুক্খং ছিন্দতোতি যোজনা. এত্থ চ ‘‘তত্থজাতকং কট্ঠং ৰা’’তিআদিকায গাথায নিধিমত্থকে ভূমিযং ঠিতরুক্খলতাদিং ছিন্দন্তস্স আপত্তি ৰুত্তা, ইমায পন গাথায ভূমিং নিখণিত্ৰা ওতিণ্ণকালে নিধিং ৰিনন্ধিত্ৰা ঠিতমূলং অল্লরুক্খং, খাণুকং ৰা গহেত্ৰা আহাতি পুনরুত্তিদোসাভাৰো ৰেদিতব্বো. ‘‘অতত্থজ’’ন্তি ইমিনা সহপযোগাভাৰমাহ. ইমিনাৰ পুরিমগাথায ৰুত্তং কট্ঠলতাদীনি নিধিসম্বন্ধানি চে, যথাৰুত্তদুক্কটস্স ৰত্থূনি, সমীপানি চে, পাচিত্তিযস্সেৰ ৰত্থূনীতি দীপেতি.
৫৪. ইদানি এৰং পরিযেসিত্ৰা দিট্ঠনিধিভাজনং ঠিতট্ঠানতো অচালেত্ৰা অন্তোঠিতং ভণ্ডমত্তং গণ্হতো ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘অন্তোকুম্ভিগত’’ন্তিআদি. তত্থ ফন্দাপেতীতি অন্তোচাটিযা পক্খিত্তে অত্তনো ভাজনে পক্খিপিতুং রাসিকরণাদিৰসেন ফন্দাপেতি. অপব্যূহতি ৰাতি হেট্ঠা ঠিতং গণ্হিতুং উপরি ঠিতানি অপনেন্তো ৰিযূহতি ৰা. অথ ৰা অপব্যূহন্তোতি (পারা. অট্ঠ. ১.৯৪) অট্ঠকথাৰচনস্স দ্ৰিধা করোন্তোতি ¶ গণ্ঠিপদে অত্থো ৰুত্তোতি অত্তনো ভাজনে পক্খিপিতুং ইতো চিতো চ রাসিং করোন্তোতি অত্থো ৰেদিতব্বো. তত্থেৰাতি অন্তোকুম্ভিযমেৰ.
৫৫. হরন্তোতি অৰহরন্তো. মুট্ঠিং ছিন্দতীতি অত্তনো ভাজনং পক্খিপিত্ৰা গণ্হিতুং অসক্কুণেয্যো অন্তোকুম্ভিম্হি হত্থং ওতারেত্ৰা কুম্ভিগতভণ্ডেন যথা অবদ্ধং হোতি, তথা মুট্ঠিযা পরিচ্ছিন্দতি, কুম্ভিগতং মুট্ঠিযা গণ্হন্তো কুম্ভিগতেন মুট্ঠিগতং যথা অসম্মিস্সং হোতি, তথা পরিচ্ছিন্দিত্ৰা পাদগ্ঘনকং ৰা অতিরেকপাদগ্ঘনকং ৰা গণ্হাতীতি ৰুত্তং হোতি. অত্তনো ভাজনে গতং কত্ৰা ৰা ছিন্দতীতি যোজনা. অত্তনো ভাজনগতং কত্ৰা কুম্ভিগতেন যথা ¶ অসম্মিস্সং হোতি, তথা পরিচ্ছিন্দতীতি অত্থো, সচে অত্তনো ভাজনগতং হুত্ৰা কুম্ভিগতেন অসম্মিস্সং ভণ্ডং পঞ্চমাসকং ৰা অতিরেকপঞ্চমাসকং ৰা অগ্ঘতি, পারাজিকোতি ৰুত্তং হোতি.
৫৬. হারং ৰাতি মুত্তাহারং ৰা. পামঙ্গং ৰাতি সুৰণ্ণমযং, রজতমযং ৰা পামঙ্গং দামং. সুত্তারুল়্হন্তি সুত্তে আরুল়্হং সুত্তারুল়্হং, সুত্তঞ্চ সুত্তারুল়্হঞ্চ সুত্তারুল়্হন্তি একদেসসরূপেকসেসো দট্ঠব্বো. ‘‘সুত্তেন আৰুতস্সাপি সুত্তমযস্সাপি এতং অধিৰচন’’ন্তি অট্ঠকথাৰচনতো (পারা. অট্ঠ. ১.৯৪) পঠমমুত্তাহারং ৰিনা সুৰণ্ণরজতপৰাল়াদিমণিকং ৰা সুত্তেসু আৰুণিত্ৰা কতা নানাৰলিযো চেৰ সুত্তমযানি চ ভণ্ডানি গহেতব্বানি. কুম্ভিযা ঠিতন্তি পাঠসেসো. ফন্দাপেতীতি থেয্যচিত্তেন গণ্হিতুকামতায চালেতি. যথাৰত্থুন্তি ৰীতিক্কমানুরূপং থুল্লচ্চযং হোতীতি অধিপ্পাযো. ঠানা চাৰেতীতি ঠিতট্ঠানতো কেসগ্গমত্তম্পি অতিক্কামেতি ¶ . চুতোতি পাতিমোক্খসংৰরসীলা পরিহীনোতি অত্থো.
অপরিপুণ্ণায কুম্ভিযাএকদেসট্ঠং ভণ্ডং ততো ততো কেসগ্গমত্তম্পি ঠানং অপনেত্ৰা তত্থেৰ অন্তোকুম্ভিযা অঞ্ঞং ঠানং নেন্তস্স চ তত্থেৰ আকাসগতং করোন্তস্স চ ‘‘অত্তনো ভাজনগতং ৰা করোতি, মুট্ঠিং ৰা ছিন্দতী’’তি (পারা. ৯৪) এতেহি সদিসত্তা ৰত্থুম্হি পাদং অগ্ঘন্তে পারাজিকা হোতীতি মহাঅট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ১.৯৪) ইদং সন্নিট্ঠানং. ভাজনতলে কোটিং ঠপেত্ৰা কমেন সকলভাজনকুচ্ছিং তেনেৰ পূরেত্ৰা মুখৰট্টিযা একা কোটি নিক্খিত্তা চে, তথাঠপিতস্স হারাদিনো সকলভাজনং অট্ঠানন্তি কোটিং গহেত্ৰা উজুকং উক্খিপন্তস্স ওসানকোটি ভাজনতলতো কেসগ্গমত্তম্পি আকাসগতং করোতো চ মুখৰট্টিযং ঘংসিত্ৰা আকড্ঢন্তস্স সকলভাজনোদরং খেপেত্ৰা মুখৰট্টিযা ঠপিতকোটিযা ফুট্ঠট্ঠানং অপরায কোটিযা কেসগ্গমত্তম্পি অতিক্কামযতো চ ভাজনকুচ্ছিযা উপড্ঢং ৰত্থাদিনা কেনচি পূরেত্ৰা তস্সোপরি ঠপিতহারাদিসুত্তারুল়্হস্স ঠিতোকাসমেৰ ঠানন্তি ততো কেসগ্গমত্তং অপনেন্তস্সপি পারাজিকং হোতীতি ৰুত্তং হোতি.
৫৭. সপ্পিআদীসূতি ভাজনগতেসু সপ্পিআদিদ্রৰৰত্থূসু যং কিঞ্চি. পাদপূরণন্তি পাদং পূরেতীতি পাদপূরণং, পাদগ্ঘনকন্তি অত্থো. পিৰতো পরাজযোতি সম্বন্ধো. কদাতি চে? একেনেৰ ¶ পযোগেন পীতমত্তে পাদপূরণেতি যোজনা. ‘‘মুখগতং ৰিনা’’তি পাঠসেসো. তত্থ একেনেৰ পযোগেনাতি ধুরনিক্খেপমকত্ৰা একাবদ্ধং কত্ৰা আকড্ঢেত্ৰা ¶ পিৰনপযোগেন. ‘‘মুখগতং ৰিনা’’তি ইমিনা সচে গলগতেনেৰ পাদো পূরতি, অন্তোগলং পৰিট্ঠেতি ৰুত্তং হোতি. মুখগতেন পূরতি, মুখগতং ভাজনগতেন ৰিযোজেত্ৰা ওট্ঠেসু পিহিতেসূতি ৰুত্তং হোতি. ৰেল়ুনল়াদীহি আকড্ঢেত্ৰা পিৰন্তস্স নাল়গতেন পূরতি, নাল়গতং ভাজনগতেন ৰিযোজেত্ৰা নাল়িকোটিযং অঙ্গুলিযা পিহিতাযন্তি ৰুত্তং হোতি. ইদং ‘‘অত্তনো ভাজনগতং ৰা করোতি, মুট্ঠিং ৰা ছিন্দতী’’তি (পারা. ৯৪) ৰুত্তনযস্স অনুলোমৰসেন মহাপচ্চরিযাদীসু (পারা. অট্ঠ. ১.৯৪) অট্ঠকথাসু ৰুত্তনযেন গহেতব্বন্তি অধিপ্পাযো.
‘‘একেনেৰ পযোগেন পীতমত্তে পরাজযো’’তি ইমিনা সপ্পিআদীসু মহগ্ঘেসু তত্তকেনেৰ পাদপূরণঞ্চে হোতি, একৰারমেৰ মুখেন ৰা সপ্পিআদিনা ৰা ভাজনগতেন একাবদ্ধভাৰে ছিন্নমত্তেপি অত্তনো ভাজনে কুম্ভিং পণামেত্ৰা পক্খিত্তেন কুম্ভিগতে ছিন্নমত্তেপি পারাজিকো হোতীতি গহেতব্বং.
৫৮. ‘‘ধুরনিক্খেপং কত্ৰা পুনপ্পুনং পিৰন্তস্স ন পরাজযো’’তি ইমিনা ধুরনিক্খেপমকত্ৰা পুনপ্পুনং পিৰতো পরাজযোতি সামত্থিযা ৰুত্তং হোতি. ধুরনিক্খেপং অকত্ৰা পুনপ্পুনং মুখেন গহেত্ৰা ৰা পুটাদীহি ৰা গহেত্ৰা পাদপূরণমত্তং পিৰন্তস্স পরাজযো হোতীতি গহেতব্বং.
৫৯-৬০. সচে খিপতি থেয্যচিত্তোতি সম্বন্ধো. যং কিঞ্চি ভণ্ডকন্তি তেলপিৰনারহং দুকূলসাটকচম্মখণ্ডাদিকং ভণ্ডং. তেলকুম্ভিযং পরস্সাতি লব্ভতি. তং নিক্খিত্তভণ্ডং. ধুৰন্তি একংসেন. তাৰদে ৰিনস্সতীতি সম্বন্ধো. তাৰদেতি তস্মিং খণেযেৰ. কতরস্মিং খণেতি আহ ‘‘হত্থতো মুত্তমত্তে’’তি, তেলস্স পীতকালং অনাগম্ম পুব্বপযোগত্তা ¶ পঠমমেৰ হোতীতি অধিপ্পাযো. ৰিনস্সতীতি সীলৰিনাসং পাপুণাতি. আৰিঞ্জেত্ৰাতি পণামেত্ৰা. গাল়েতীতি পগ্ঘরাপেতি. ‘‘সাল়েতী’’তিপি পঠন্তি, সোযেৰ অত্থো. সাল় সৰনেতি ধাতু. তথাতি ‘‘থেয্যচিত্তো ৰিনস্সতী’’তি আকড্ঢতি, থেয্যচিত্তেন এৰং করোন্তস্স পারাজিকো হোতীতি ৰুত্তং হোতি.
৬১. তন্তি তেলস্স ওকিরণভাৰং ঞত্ৰা পঠমমেৰ তুচ্ছভাজনে থেয্যচিত্তেন নিক্খিত্তং পাদগ্ঘনকতেলপিৰনকং ¶ তং ৰত্থাদিভণ্ডং. ‘‘উদ্ধরন্তোৰা’’তি সাৰধারণৰচনেন ‘‘পীতমত্তে পরাজযো’’তি দস্সিতং মহাঅট্ঠকথামতং পটিক্খিত্তং হোতি. ধংসিতোতি ‘‘সাসনকপ্পরুক্খা পাতিতো, পারাজিকাপন্নোতি অধিপ্পাযো. ‘‘থেয্যচিত্তো’’তি আকড্ঢনত্থং ‘‘তথা’’তি আনেত্ৰা সম্বন্ধনীযং. ইমিনা সুদ্ধচিত্তেন গোপনত্থায তুচ্ছভাজনে ৰত্থাদিং নিক্খিপিত্ৰা অঞ্ঞেন তং অনোলোকেত্ৰা তেলে আসিত্তে পচ্ছা সুদ্ধচিত্তেনেৰ উদ্ধরতো ন দোসোতি দীপিতং হোতি.
৬২. তত্থেৰাতি ঠিতট্ঠানেযেৰ. ভিন্দতোতি ঠানা অচাৰেত্ৰা তিণজ্ঝাপকস্স ৰিয ভিক্খুনো ঠানাচাৰনাধিপ্পাযং ৰিনা পাসাণাদিনা কেনচি পহরিত্ৰা ভিন্দতো. ‘‘মন্তোসধানুভাৰেন ভিন্দতো’’তি চ ৰদন্তি. ছড্ডেন্তস্সাতি অছড্ডেতুকামস্সাপি সতো পরিপুণ্ণতেলঘটাদীসু চাপল্লেন ৰালুকং ৰা উদকং ৰা ওকিরিত্ৰা উত্তরাপেন্তস্সাতি অত্থো. ‘‘উদকমাতিকং ঘটাভিমুখং কত্ৰা ওপিলাপেন্তস্সা’’তি ৰদন্তি. ঠানাচাৰনাধিপ্পাযে সতিপি থেয্যচিত্তাভাৰেন পারাজিকা ন ৰিজ্জতি, ভণ্ডদেয্যং ¶ পন হোতীতি সন্নিট্ঠানং. ঝাপেন্তস্সাতি কট্ঠানি পক্খিপিত্ৰা ঝাপেন্তস্স. অপরিভোগং করোন্তস্সাতি উচ্চারপস্সাৰাদিমোকিরিত্ৰা অপরিভোগং করোন্তস্স. দুক্কটন্তি এতেসু ভিন্দনাদীসু চতূসুপি ঠানেসু পদভাজনিযং দুক্কটমেৰ আগতত্তা ৰুত্তং.
ভূমট্ঠকথাৰণ্ণনা.
৬৩. ইদানি থলট্ঠে ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘ঠপিত’’ন্তিআদি. তত্থ পত্থরিত্ৰাতি অত্থরিত্ৰা. এত্থ চ-সদ্দো অৰুত্তসম্পিণ্ডনত্থো, তেন থলে রাসিকতধঞ্ঞাদীসু ৰিনিচ্ছযো নিমিকুম্ভিযা ৰুত্তৰিনিচ্ছযানুসারেন ৰিঞ্ঞাতুং সক্কাতি তং সরূপতো অৰুত্তং সমুচ্চিনোতি. অত্থরণাদিকন্তি পচ্চত্থরণাদিকং. ৰেঠেত্ৰা উদ্ধরন্তস্সাতি কিলঞ্জসংহরণনিযামেন ৰট্টেত্ৰা সংহরিত্ৰা উদ্ধরন্তস্স. মুত্তে ঠানাতি কমেন সংহরিত্ৰা ঠিতট্ঠানতো কেসগ্গমত্তম্পি মুত্তে সতি. পরাভৰোতি সাসনতো পরিহীনো.
৬৪. এৰং অত্থরিত্ৰা ঠপিতৰত্থাদীনং সংহরিত্ৰা গহণে ৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা তিরিযতো আকড্ঢনে ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘ওরিমন্তেনা’’তিআদি. পি, ৰাতি পকারন্তরমেৰ সমুচ্চিনোতি. উজুকং কড্ঢতোপি ৰাতি অত্থরিত্ৰা ঠপিতৰত্থাদিকং চতূসু দিসাসু একং দিসং উজুকমাকড্ঢতো ¶ চ পারাজিকং হোতি. কদাতি চে? এত্থাপি ওরিমন্তেন ফুট্ঠমোকাসং পারিমন্ততো অতিক্কন্তে পারাজিকন্তি যোজনা. ওরিমন্তেন ফুট্ঠমোকাসন্তি গহেত্ৰা আকড্ঢন্তস্স অত্তনো ঠিতদিসাগতপরিযন্তেন ফুসিত্ৰা ঠিতট্ঠানং. পারিমন্ততোতি পারিমন্তেন, করণত্থে তো-পচ্চযো.
থলং ¶ নাম পটিচ্ছন্নাপটিচ্ছন্নভূমিপাসাদপব্বততলাদীনি, তত্রট্ঠং ধঞ্ঞাদিভণ্ডং থলট্ঠং নাম হোতি. তত্থ সব্বত্থ ৰিনিচ্ছযো ৰুত্তনযেন ৰেদিতব্বো.
থলট্ঠকথাৰণ্ণনা.
৬৫-৬. পরিচ্ছেদাতি ঠানপরিচ্ছেদা. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.
৬৭-৮. খেগতন্তি আকাসগতং. অস্সাতি মোরস্স. তন্তি মোরং.
৬৯. ঠানাতি যথাপরিচ্ছিন্না ছব্বিধা ঠানা. তস্সাতি মোরস্স ফন্দাপনেতি যোজনা. তস্সাতি ৰা ভিক্খুস্স থুল্লচ্চযমুদীরিতং.
৭০. অগ্গহেত্ৰা হত্থেন লেড্ডুখিপনাদিপযোগেন মোরং তাসেত্ৰা ঠিতট্ঠানতো অপনেতি. অত্তনো ঠানাতি মোরস্স অত্তনো ছপ্পকারট্ঠানা. সযং ঠানাতি ভিক্খু সকট্ঠানা, সমণভাৰতোতি ৰুত্তং হোতি.
৭১-২. ইদানি ‘‘ঠানা চাৰেতি চে মোর’’ন্তি দস্সিতং ঠানাচাৰনং ৰিভাৰেতুমাহ ‘‘ফুট্ঠোকাস’’ন্তিআদি.
৭৩. করে নিলীযতীতি পসারিতহত্থতলে নিসীদতি.
৭৫. উড্ডেত্ৰাতি আকাসং উপ্পতিত্ৰা.
৭৬. অঙ্গে ¶ নিলীনন্তি অংসকূটাদিসরীরাৰযৰে নিলীনং. পাদেতি অত্তনো পঠমুদ্ধারপাদে. দুতিযে পাদে.
৭৭. পাদানন্তি ¶ দ্ৰিন্নং পাদানং. কলাপস্সাতি ভূমিযং ফুসিযমানস্স কলাপগ্গস্স.
৭৮. ততো পথৰিতোতি তীহি অৰযৰেহি পতিট্ঠিতপথৰিপ্পদেসতো, ন পঠমতো তত্থ দুক্কটত্তা, ন দুতিযতো তত্থ থুল্লচ্চযত্তা, ততিযা পন ঠানা কেসগ্গমত্তম্পি চাৰযতো পারাজিকন্তি ৰুত্তং হোতি.
এত্তাৰতা –
‘‘পঞ্জরে ঠিতং মোরং সহ পঞ্জরেন উদ্ধরতি, পারাজিকং. যদি পন পাদং নগ্ঘতি, সব্বত্থ অগ্ঘৰসেন কত্তব্বং. অন্তোৰত্থুম্হি চরন্তং মোরং থেয্যচিত্তো পদসা বহিৰত্থুং নীহরন্তো দ্ৰারপরিচ্ছেদং অতিক্কামেতি, পারাজিকং. ৰজে ঠিতবলিবদ্দস্স হি ৰজো ৰিয অন্তোৰত্থু তস্স ঠানং. হত্থেন পন গহেত্ৰা অন্তোৰত্থুস্মিম্পি আকাসগতং করোন্তস্স পারাজিকমেৰ. অন্তোগামে চরন্তম্পি গামপরিচ্ছেদং অতিক্কামেন্তস্স পারাজিকং. সযমেৰ নিক্খমিত্ৰা গামূপচারে ৰা ৰত্থূপচারে ৰা চরন্তং পন থেয্যচিত্তো কট্ঠেন ৰা কথলায ৰা উত্রাসেত্ৰা অটৰীভিমুখং করোতি, মোরো উড্ডেত্ৰা অন্তোগামে ৰা অন্তোৰত্থুম্হি ৰা ছদনপিট্ঠে ৰা নিলীযতি, রক্খতি. সচে পন অটৰীভিমুখো উড্ডেতি ৰা গচ্ছতি ৰা, ‘অটৰিং পৰেসেত্ৰা গহেস্সামী’তি পরিকপ্পে অসতি পথৰিতো কেসগ্গমত্তম্পি উপ্পতিতমত্তে ৰা দুতিযপদৰারে ৰা পারাজিকং. কস্মা? যস্মা গামতো নিক্খমন্তস্স ঠিতট্ঠানমেৰ ঠানং হোতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.৯৬) –
অট্ঠকথাগতো ¶ ৰিনিচ্ছযো উপলক্খিতোতি ৰেদিতব্বং. কপিঞ্জরাদিপরসন্তকসকুণেসু চ এসেৰ ৰিনিচ্ছযো দট্ঠব্বো.
৭৯. পত্তেতি দ্ৰারে ভিক্খায ঠিতং ভিক্খুনো হত্থগতে পত্তে. তস্স থেয্যচিত্তস্স.
৮০. অনুদ্ধরিত্ৰাৰাতি ¶ পত্তে পতিতং সুৰণ্ণাদিং হত্থেন অনুক্খিপিত্ৰাৰ পঠমপদৰারে থুল্লচ্চযং গম্মমানত্তা ন ৰুত্তং.
৮১. হত্থেতি হত্থতলে. ৰত্থেতি চীৰরে. মত্থকেতি সিরসি. গাথাছন্দৰসেন ৰা-সদ্দে আকারস্স রস্সত্তং. পতিট্ঠিতন্তি পতিতং. তন্তি ছিজ্জমানং তং সুৰণ্ণখণ্ডাদি. যদি আকাসে গচ্ছন্তং, পতন্তং ৰা হত্থেন গণ্হাতি. গহিতহত্থে ঠিতট্ঠানমেৰ ঠানং, ততো কেসগ্গমত্তম্পি অপনেন্তস্স পারাজিকং. তথা গহেত্ৰা থেয্যচিত্তেন গচ্ছতো দুতিযপাদুদ্ধারে. ৰত্থাদীসু পতিতেপি এসেৰ নযো.
আকাসট্ঠকথাৰণ্ণনা.
৮২. মঞ্চপীঠাদীসূতি এত্থ আদি-সদ্দেন মঞ্চপীঠসদিসে ৰেহাসভূতে অট্টৰিতানাদযো সঙ্গণ্হাতি. আমাসম্পীতি হত্থেন ৰা কাযেন ৰা আমসিতব্বং ৰত্থাদিঞ্চ. অনামাসম্পীতি তথা অপরামসিতব্বং সুৰণ্ণাদিং. আমসন্তস্সাতি হত্থাদীহি পরামসন্তস্স. ‘‘দুক্কট’’ন্তি ইমিনা ফন্দাপনে থুল্লচ্চযঞ্চ ঠানাচাৰনে পারাজিকঞ্চ হেট্ঠা থলট্ঠে ৰুত্তনযেন ৰিঞ্ঞাতুং সক্কাতি অতিদিসতি. ঠানপরিচ্ছেদো পন মঞ্চাদীহি এৰ উক্খিপন্তস্স চতুন্নং পাদানং ৰসেন, তত্রট্ঠমেৰ গণ্হন্তস্স মঞ্চস্স চতূসু পাদসীসেসু ফুসিত্ৰা ¶ মজ্ঝে অফুসিত্ৰা ঠিতস্স খলিমক্খিতথদ্ধসাটকস্স চতুন্নং পাদসীসানং ৰসেন, অটনীসু ফুসিত্ৰা ঠিতস্স অটনীনং ৰসেন ৰা ৰেদিতব্বো.
৮৩. ৰংসেতি চীৰরৰংসে, ইমিনা চীৰরনিক্খেপনত্থায ঠপিতরুক্খদণ্ডসলাকারজ্জুআদযো উপলক্খিতা. ওরতোতি অত্তনো ঠিতদিসাভিমুখতো. ভোগন্তি সংহরিত্ৰা চীৰরং তস্স নামেত্ৰা ঠপিতমজ্ঝট্ঠানং. অন্তন্তি নামেত্ৰা একতো কতং, উভযানং ৰা অন্তং. পারতো কত্ৰাতি ৰংসতো পরভাগে কত্ৰা.
৮৪. চীৰরেন ফুট্ঠোকাসোতি চীৰরেন ফুট্ঠট্ঠানং. তস্সাতি তথা ঠপিতস্স চীৰরস্স. সো সকলো চীৰরৰংসো ঠানং ন তু হোতীতি মতোতি সম্বন্ধো.
৮৫-৬. ওরিমন্তেন ¶ ফুট্ঠং ৰা তং ওকাসন্তি সম্বন্ধো. চীৰরভোগং গহেত্ৰা থেয্যচিত্তেন অত্তনো অভিমুখং আকড্ঢতো অত্তনো ঠিতদিসায চীৰরৰংসে চীৰরেন ফুসিত্ৰা ঠিতট্ঠানপরিযন্তং ইতরেন অতিক্কামযতো চুতীতি সম্বন্ধো. ইতরেন পারিমন্তেন ভিত্তিদিসায চীৰরস্স ফুট্ঠোকাসপরিযন্তং ইতরেন ফুট্ঠং তং ওকাসং ওরিমন্তেন অতিক্কামযতো ৰা চুতীতি যোজনা. ইতরেনাতি পারিমন্তেন ভিত্তিপস্সে চীৰরৰংসে ফুসিত্ৰা ঠিতচীৰরপরিযন্তেন. ফুট্ঠং চীৰরৰংসোকাসং. ওরিমন্তেনাতি অত্তনো ঠিতদিসায চীৰরৰংসে ফুসিত্ৰা ঠপিতচীৰরপ্পদেসেন. অতিক্কামযতোতি কেসগ্গমত্তম্পি অতিক্কামেন্তস্স.
এৰং দীঘন্তাকড্ঢনে সম্ভৰন্তং ৰিকপ্পং দস্সেত্ৰা ইদানি তিরিযন্তেন অতিক্কমনৰিধিং দস্সেতুমাহ ‘‘দক্খিণন্তেনা’’তিআদি. পুনাতি অথ ৰা. দক্খিণন্তেন ফুট্ঠট্ঠানং ৰামন্তেন ¶ অতিক্কামযতো চুতীতি যোজনা. চীৰরং হরিতুং চীৰরাভিমুখং ঠিতস্স অত্তনো দক্খিণপস্সে চীৰরকোটিযা ফুট্ঠং চীৰরট্ঠিতপ্পদেসং ৰামপস্সে চীৰরন্তেন অতিক্কামযতো পারাজিকমেৰাতি অত্থো. ৰামন্তেন ফুট্ঠট্ঠানং ইতরেন অতিক্কামযতো ৰা চুতীতি যোজনা. ৰামন্তেন ফুট্ঠট্ঠানন্তি চীৰরাভিমুখং ঠিতস্স ৰামপস্সে চীৰরন্তেন ফুট্ঠং চীৰরট্ঠিতপ্পদেসং. ইতরেন দক্খিণপস্সে চীৰরন্তেন অতিক্কামযতো ৰা চুতি পারাজিকা হোতীতি অত্থো.
৮৭. ৰংসতোতি চীৰরেন ফুসিত্ৰা ঠিতচীৰরৰংসপ্পদেসতো. ‘‘কেসগ্গমত্ত’’ন্তি কত্থচি পোত্থকে লিখন্তি, তং ন গহেতব্বং. ‘‘উক্খিত্তে’’তি ভুম্মেকৰচনন্তেন সমানাধিকরণত্তা পচ্চত্তেকৰচনন্ততা ন যুজ্জতীতি. ‘‘কেসগ্গমত্তে উক্খিত্তে’’তি কত্থচি পাঠো দিস্সতি, সো চ পমাণং.
৮৮. ৰিমোচেন্তো থুল্লচ্চযং ফুসেতি যোজনা. চীৰরৰংসে ফুসাপেত্ৰা, অফুসাপেত্ৰা ৰা রজ্জুযা বন্ধিত্ৰা ঠপিতচীৰরং গণ্হিতুকামো থেয্যচিত্তেন বন্ধনং মোচেন্তো থুল্লচ্চযং আপজ্জতীতি অত্থো. মুত্তেতি মুত্তমত্তে. পারাজিকো হোতি ঠানা চুতভাৰতোতি অধিপ্পাযো.
৮৯. ৰেঠেত্ৰাতি এত্থ ‘‘ৰংসমেৰা’’তি সামত্থিযতো লব্ভতি. চীৰরৰংসং পলিৰেঠেত্ৰা তত্থেৰ ঠপিতচীৰরং নিব্বেঠেন্তস্স ভিক্খুনোপি অযং নযোতি সম্বন্ধো. নিব্বেঠেন্তস্সাতি ৰিনিৰেঠেন্তস্স. অযং নযোতি ‘‘নিব্বেঠেন্তস্স থুল্লচ্চযং, নিব্বেঠিতে পারাজিক’’ন্তি যথাৰুত্তনযমতিদিসতি ¶ . ৰলযং ছিন্দতো ৰাপি অযং নযোতি সম্বন্ধো. ‘‘ভিক্খুনো, ৰংসে, ঠপিতং, চীৰর’’ন্তি চ আনেত্ৰা যোজেতব্বং. চীৰরৰংসে পৰেসেত্ৰা ¶ ঠপিতং চীৰরৰলযং যথা ছিন্নমত্তে ঠানা চৰতি, তথা ছিন্দন্তস্স ভিক্খুনো ছেদনে থুল্লচ্চযং, ছিন্নে পারাজিকন্তি অত্থো. মোচেন্তস্সাপ্যযং নযোতি এত্থাপি ‘‘ৰলয’’ন্তি ইমিনা সদ্ধিং ‘‘ভিক্খুনো’’তিআদিপদানি যোজেতব্বানি. চীৰরৰংসে ঠপিতং চীৰরং ৰলযং মোচেন্তস্সাপি থুল্লচ্চযপারাজিকানি পুব্বে ৰুত্তনযানেৰ.
ইহ পুরিমেন অপি-সদ্দেন যথাৰুত্তপকারদ্ৰযে সম্পিণ্ডিতে ইতরেন অপি-সদ্দেন অৰুত্তসম্পিণ্ডনমন্তরেন অত্থৰিসেসাভাৰতো অৰুত্তমত্থং সম্পিণ্ডেতি, তেন ‘‘আকাসগতং ৰা করোতি, নীহরতি ৰা’’তি পকারদ্ৰযং সঙ্গণ্হাতি. তেন রুক্খমূলে পৰেসেত্ৰা ঠপিতনিধিসঙ্খলিকৰলযমিৰ চীৰরৰংসে সব্বট্ঠানেহিপি অফুসাপেত্ৰা চীৰরৰলযং আকাসগতং করোন্তস্সাপি চীৰরৰংসকোটিযা বহি নীহরন্তস্সাপি থুল্লচ্চযপারাজিকানি ৰুত্তনযেনেৰ ঞাতব্বানীতি এতেযেৰ সঙ্গণ্হাতি. ‘‘ৰলযং ছিন্দতো ৰাপি, মোচেন্তস্স ৰাপি, ৰলযং আকাসগতং ৰা করোতি, নীহরতি ৰা’’তি ইমেসু চতূসু ৰিকপ্পেসু একম্পি তথা অকত্ৰা চীৰরৰলযং চীৰরৰংসে ঘংসেত্ৰা ইতো চিতো চ সঞ্চারেন্তস্স চীৰরৰলযস্স সব্বোপি চীৰরৰংসো ঠানন্তি ‘‘ঠানাচাৰনং নত্থী’’তি ৰুত্তব্যতিরেকৰসেন দস্সিতব্বন্তি গহেতব্বং.
৯০. ঠপিতস্স হীতি এত্থ পসিদ্ধিসূচকং হি-সদ্দং আনেত্ৰা ‘‘চীৰরে ৰিয হী’’তি যোজেত্ৰা ৰিসেসত্থজোতকং তু-সদ্দং আনেত্ৰা ‘‘ঠপিতস্স তূ’’তি যোজেতব্বং. অথ ৰা নিপাতানমনেকত্থত্তা যথাঠানে ঠিতানমেৰ ৰিসেসত্থে হি-সদ্দো, পসিদ্ধিযং তু-সদ্দো চ যোজেতব্বো. ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. দীঘতো ৰা তিরিযতো ৰা পসারেত্ৰা ¶ চীৰরৰংসে নিক্খিত্তস্স চীৰরস্স ৰিনিচ্ছযো পন সংহরিত্ৰা চীৰরৰংসে ঠপিতচীৰরৰিনিচ্ছযো ৰিয ৰুত্তো, ‘‘ওরিমন্তেন…পে… পারাজিকং ভৰে’’তি গাথাত্তযে ৰুত্তনযেন ৰেদিতব্বোতি অত্থো.
৯১. সিক্কাযাতি ওলম্বিকাধারে. যং ভণ্ডকন্তি সম্বন্ধো. পক্খিপিত্ৰাতি নিৰেসেত্ৰা. লগ্গিতং হোতীতি ওলম্বিতং হোতি. ‘‘সিক্কাতো তং হরন্তো ৰা চুতো’’তি এতস্মিং ৰিকপ্পে ¶ সিক্কায ফুট্ঠট্ঠানৰসেন ঠানাচাৰনং ৰেদিতব্বং. দুতিযৰিকপ্পে সিক্কায, বন্ধনট্ঠানস্স চ ভিত্তিপস্সে ফুট্ঠট্ঠানং যদি সিযা, তস্স চ ৰসেন ঠানাচাৰনং ৰেদিতব্বং.
৯২-৩. কুন্তাদীতি আদি-সদ্দেন ভিন্দিৰালাদি দীঘৰত্থু গহেতব্বং. তট্টিকাখাণুকা ৰিয ভিত্তিযং পটিপাটিযা নিৰেসিতানি মিগসিঙ্গানি ৰা সূলানি ৰা নাগদন্তা নাম. অগ্গে ৰাতি কুন্তফলকোটিযং ৰা. বুন্দে ৰাতি কুন্তদন্তমূলে ৰা. পরিকড্ঢতোতি উজুকং আকড্ঢতো.
ফুট্ঠোকাসন্তি তস্মিং তস্মিং নাগদন্তে ফুট্ঠট্ঠানং অতিক্কামযতো কেসগ্গমত্তেন পরাজযো সিযাতি সম্বন্ধো, ঠপিতট্ঠপিতট্ঠানং ৰিহায কেসগ্গমত্তম্পি অতিক্কামযতো পারাজিকন্তি অত্থো. কেসগ্গেন অন্তরেন হেতুনা পরাজযোতি গহেতব্বং, কেসগ্গমত্তম্পি অপনযনহেতু পারাজিকং হোতীতি অত্থো.
৯৪-৫. এৰং দীঘতো আকড্ঢনে, উক্খিপনে চ ৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা তিরিযং আকড্ঢনে, পরতো নযনে চ ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘পাকারাভিমুখো’’তিআদি. আকড্ঢতীতি অত্তনো ¶ ঠিতট্ঠানাভিমুখং আৰিঞ্ছতি. ওরিমন্তফুট্ঠোকাসন্তি ওরিমন্তেন ফুট্ঠোকাসং, অত্তনো দিসায কুন্তদণ্ডেন ফুট্ঠোকাসন্তি অত্থো. এত্থ অচ্চযনকিরিযাসম্বন্ধে সামিৰচনপ্পসঙ্গে উপযোগৰচনং. ‘‘সকম্মকধাতুপ্পযোগে উপযোগৰচনস্স মাগধিকৰোহারে দস্সনতো কম্মত্থেযেৰ উপযোগৰচন’’ন্তি একে ৰদন্তি, এতং কচ্চাযনলক্খণেন সমানং. ইতরন্তচ্চযেতি ইতরন্তেন কতো অচ্চযোতি ইতরন্তচ্চযো, মজ্ঝেপদলোপসমাসো, পারিমন্তেন কত্তব্বাতিক্কমে কতেতি অত্থো. কেসগ্গেন চুতোতি যোজনা. যথাৰুত্তোযেৰ অত্থো.
পরতো পেল্লন্তস্সাতি পরতো কত্ৰা পেল্লন্তস্স, ভিত্তিপস্সাভিমুখং কত্ৰা নিপ্পীল়েন্তস্সাতি অত্থো. তথেৰাতি ‘‘কেসগ্গেন চুতো’’তি আকড্ঢতি. ঠপিতেপি চ কুন্তাদিম্হি অযং নযোতি যোজনা. ‘‘কেসগ্গেনা’’তিআদিনা অযমেৰ ৰিনিচ্ছযনযো ৰত্তব্বোতি অত্থো.
৯৬. তালস্স ফলং চালেন্তস্স অস্স ভিক্খুনো যেন ফলেন ৰত্থু পঞ্চমাসকং পূরতি, তস্মিং ফলে বন্ধনা মুত্তে পারাজিকং ভৰেতি যোজনা.
৯৭. তালস্স ¶ পিণ্ডিং ছিন্দতীতি তালফলকণ্ণিকং ছিন্দতি. যায ৰত্থু পূরতি, তস্সা ছিন্নমত্তায ‘‘অস্স পারাজিকং সিযা’’তি হেট্ঠা ৰুত্তনযো ইধাপি যোজেতব্বো. তালপিণ্ডি সচে আকাসগতা হোতি, পিণ্ডিমূলমেৰ ঠানং. পণ্ণদণ্ডে ৰা পণ্ণে ৰা অপস্সায ঠিতা চে, ঠিতট্ঠানেহি সহ পিণ্ডিমূলং গহেত্ৰা ঠানভেদং ঞত্ৰা ঠানাচাৰনেন পারাজিকম্পি দট্ঠব্বং. এসেৰ নযোতি ‘‘যেন ৰত্থু পূরতি, তস্মিং বন্ধনা মুত্তে অস্স পারাজিকং সিযা’’তি যথাৰুত্তো এৰ নযো. এতেসু সব্বেসু ¶ ঠানেসু পারাজিকৰীতিক্কমতো পুব্বভাগানন্তরপ্পযোগে থুল্লচ্চযঞ্চ সহপযোগে পাচিত্তিযট্ঠানে দুক্কটঞ্চ ততোপি পুব্বপযোগে পাচিত্তিযট্ঠানে পাচিত্তিযঞ্চ দুক্কটঞ্চ গমনদুতিযপরিযেসনাদিঅৰসেসপযোগেসু অদিন্নাদানপুব্বকত্তা দুক্কটঞ্চ অসম্মুয্হন্তেহি ৰেদিতব্বং.
ৰেহাসট্ঠকথাৰণ্ণনা.
৯৮. উদকে নিধিট্ঠানং গচ্ছতোতি সম্বন্ধো. অগম্ভীরোদকে নিধিট্ঠানং পদৰারেন গচ্ছতো পদে পদে পুব্বপযোগে দুক্কটং হোতীতি যোজনা. গম্ভীরে পন তথাতি ‘‘পদৰারেন গচ্ছতো দুক্কট’’ন্তি যথাৰুত্তমতিদিসতি. গচ্ছতোতি তরতো, হত্থং অচালেত্ৰা তরন্তস্স পদৰারগণনায, হত্থেন চ ৰাযমন্তস্স ‘‘পদৰারেনা’’তি ইদং উপলক্খণন্তি কত্ৰা হত্থৰারগণনায পদৰারগণনায দুক্কটানি ৰেদিতব্বানি. তেন ৰুত্তং অট্ঠকথাযং ‘‘গম্ভীরে হত্থেহি ৰা পাদেহি ৰা পযোগং করোন্তস্স হত্থৰারেহি ৰা পদৰারেহি ৰা পযোগে পযোগে দুক্কট’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ১.৯৮).
উম্মুজ্জনাদিসূতি এত্থ আদি-সদ্দেন নিমুজ্জনং সঙ্গণ্হাতি. এত্থাপি ‘‘তথা’’তি অনুৰত্তমানত্তা পযোগে পযোগে দুক্কটন্তি অযমত্থো ৰেদিতব্বো. নিহিতকুম্ভিযা গহণত্থং নিমুজ্জনুম্মুজ্জনেসুপি হত্থৰারেন, পদৰারেন, হত্থপদৰারেহি চ দুক্কটমেৰাতি ৰুত্তং হোতি. তেনাহ অট্ঠকথাযং ‘‘এসেৰ নযো কুম্ভিগহণত্থং নিমুজ্জনুম্মুজ্জনেসূ’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.৯৮).
ইমিস্সা গাথায ‘‘নিধিট্ঠানং গচ্ছতো দুক্কট’’ন্তি ৰচনতো তথা গচ্ছন্তস্স উদকসপ্পচণ্ডমচ্ছদস্সনেন ভাযিত্ৰা পলাযন্তস্স গমনস্স অতদত্থত্তা অনাপত্তীতি ব্যতিরেকেন ¶ ৰিঞ্ঞাযতি. এত্থ দুতিযপরিযেসনাদিসব্বপযোগেসু পাচিত্তিযট্ঠানে ¶ পাচিত্তিযঞ্চ পাচিত্তিযেন সহ দুক্কটঞ্চ অৰসেসপযোগেসু সুদ্ধদুক্কটঞ্চ সহপযোগে ভাজনামসনে অনামাসদুক্কটঞ্চ ফন্দাপনে থুল্লচ্চযঞ্চ ঠানাচাৰনে পারাজিকঞ্চ নিধিকুম্ভিযা ৰুত্তনযেন ৰিঞ্ঞাতুং সক্কাতি ন ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. তত্থ ঠানভেদো পঞ্চধা হোতি, ইধ পীল়েত্ৰা ওসারেতুং সক্কুণেয্যত্তা অধোদিসায সহ ছব্বিধং হোতীতি অযমেতেসং ৰিসেসো.
৯৯. তত্থ জাতকপুপ্ফেসূতি তস্মিং জলে রুল়্হেসু উপ্পলাদিকুসুমেসু, নিদ্ধারণে ভুম্মং. যেন পুপ্ফেনাতি নিদ্ধারিতব্বং. ছিন্দতোতি এত্থ ৰত্তমানকালৰসেন অত্থং অগ্গহেত্ৰা ‘‘ছিন্নৰতো’’তি ভূতৰসেন অত্থো গহেতব্বো. এৰং অগ্গহিতে অন্তিমস্স পযোগস্স যাৰ অনুপরমো, থুল্লচ্চযারহত্তা পারাজিকৰচনস্স ৰত্থুৰিরোধিতায চ ইমস্সেৰ পচ্ছিমকুসুমস্স কন্তনকালে পুপ্ফনাল়পস্সে তচমত্তেপি অচ্ছিন্নে পারাজিকং নত্থীতি দস্সেতুং ‘‘একনাল়…পে… পরিরক্খতী’’তি এত্থেৰ অনন্তরে ৰুচ্চমাননযস্স ৰিরুদ্ধত্তা চ ইমং ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুং লিখিতস্স ‘‘যস্মিং পুপ্ফে ৰত্থু পূরতি, তস্মিং ছিন্নমত্তে পারাজিক’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ১.৯৮) অট্ঠকথাৰচনস্স ৰিরুদ্ধত্তা চ ৰত্তমানকালমগহেত্ৰা ভূতকালস্সেৰ গহেতব্বত্তা ‘‘কদা দেৰদত্ত আগতোসী’’তি পঞ্হস্স ‘‘এসোহমাগচ্ছামি, আগচ্ছন্তং মা মং ৰিজ্ঝা’’তি উত্তরে ৰিয ৰত্তমানসমীপে ৰত্তমানেৰাতি ভূতে ৰত্তমানব্যপদেসতো ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং.
১০০. ‘‘উপ্পলজাতিযা’’তি ইমিনা ‘‘পদুমজাতিযা’’তি ব্যতিরেকতো ৰুত্তত্তা ‘‘পদুমজাতিকানং পন দণ্ডে ছিন্নে অব্ভন্তরে সুত্তং অচ্ছিন্নম্পি রক্খতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.৯৮) অট্ঠকথানযো সঙ্গহিতোতি ¶ দট্ঠব্বং. একনাল়স্স ৰা পস্সেতি ‘‘নাল়স্স একপস্সে’’তি ৰত্তব্বে গাথাবন্ধসুখত্থং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. ততোতি নাল়তো.
১০১. ভারবদ্ধকুসুমেসু ৰিনিচ্ছযস্স ৰক্খমানত্তা ছিন্দিত্ৰা ঠপিতেসূতি অবদ্ধকুসুমৰসেন গহেতব্বং. পুব্বে ৰুত্তনযেনাতি তত্রজাতককুসুমেসু ৰুত্তৰিনিচ্ছযানুসারেন. ‘‘যেন পুপ্ফেন পূরতি, তস্মিং ছিন্নমত্তে’’তি অৰত্ৰা গহিতমত্তে পারাজিকন্তি যোজনা চেত্থ ৰিসেসো.
১০২. ভারং কত্ৰা বদ্ধানি ভারবদ্ধানীতি মজ্ঝপদলোপীসমাসো. পুপ্ফানীতি পাদগ্ঘনকানি ¶ উপ্পলাদিকুসুমানি. ছস্ৰাকারেসূতি উদকে ওসীদাপেতুং সক্কুণেয্যত্তা অধোদিসায সহ চতস্সো দিসা, উদ্ধন্তি ইমাসু ছসু দিসাসু, নিদ্ধারণে ভুম্মং. কেনচি আকারেনাতি নিদ্ধারেতব্বদস্সনং. ঠানাচাৰনস্স সাধকতমত্তা করণেযেৰ করণৰচনং. নস্সতীতি পাদগ্ঘনকপুপ্ফানং ঠানাচাৰনেন পারাজিকমাপজ্জিত্ৰা লোকিযলোকুত্তরানং অনৰসেসগুণানং পতিট্ঠানভূতং পাতিমোক্খসংৰরসীলং নাসেত্ৰা সযং গুণমরণেন মীযতীতি অত্থো.
১০৩. পুপ্ফানং কলাপন্তি পাদগ্ঘনকউপ্পলাদিকুসুমকলাপং. উদকং চালেত্ৰাতি যথা ৰীচি উট্ঠাতি, তথা চালেত্ৰা. পুপ্ফট্ঠানাতি পুপ্ফানং ঠিতট্ঠানা. চাৰেতীতি কলাপং কেসগ্গমত্তম্পি অপনেতি. ‘‘পুপ্ফং ঠানা চাৰেতী’’তি কত্থচি পোত্থকেসু পাঠো দিস্সতি. পুপ্ফকলাপস্সেৰ গহিতত্তা পুরিমোযেৰ গহেতব্বো.
১০৪. ‘‘এত্থ গতং গহেস্সামী’’তি সহ পাঠসেসেন যোজনা. পরিকপ্পেতীতি ‘‘এত্থ গতং গহেস্সামী’’তি ঠানং পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ¶ তক্কেতি. রক্খতীতি ঠানাচাৰনেপি সতি সো পরিকপ্পো পারাজিকাপত্তিতো তং ভিক্খুং রক্খতি. গতট্ঠানাতি পুপ্ফকলাপেন গতং সম্পত্তঞ্চ তং ঠানঞ্চাতি ৰিগ্গহো. ‘‘উদ্ধরন্তো’’তি এতেন ‘‘পুপ্ফানং কলাপ’’ন্তি আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং. ‘‘কতট্ঠানা’’তিপি পাঠো, কতা পুপ্ফানং ঠানা উদ্ধরন্তোতি সম্বন্ধো. উদকং চালেত্ৰা ৰীচিযো উট্ঠাপেত্ৰা ৰীচিপ্পহারেন উদকপিট্ঠেন পরিকপ্পিতট্ঠানং সম্পত্তং পুপ্ফকলাপং ঠিতট্ঠানা উদ্ধরন্তো কেসগ্গমত্তম্পি ঠানা চাৰেন্তোতি অত্থো. ‘‘ঠানা’’তি ইদং ‘‘ভট্ঠো’’তি ইমিনা সম্বন্ধনীযং. ভট্ঠো নাম পৰুচ্চতীতি অত্তনা সমাদায রক্খিযমানা পাতিমোক্খসংৰরসীলসঙ্খাতসব্বগুণরতনঙ্কুরাভিনিব্বত্তট্ঠানা পতিতো নাম হোতীতি পৰুচ্চতি.
১০৫. জলতো অচ্চুগ্গতস্সাতি এত্থ ‘‘পুপ্ফস্সা’’তি সামত্থিযা লব্ভতি. জলপিট্ঠিতো অচ্চুগ্গতস্স পুপ্ফস্স সকলজলং ঠানং, কদ্দমপিট্ঠিতো পট্ঠায উদকপিট্ঠিপরিযন্তং পুপ্ফদণ্ডেন ফরিত্ৰা ঠিতং সব্বমুদকং ঠানন্তি ৰুত্তং হোতি. উপ্পাটেত্ৰাতি পুপ্ফগ্গং আকড্ঢিত্ৰা উপ্পীল়েত্ৰা. ততোতি তস্মা পুপ্ফট্ঠানভূতসকলজলরাসিতো. উজুন্তি উজুং কত্ৰা. উদ্ধরতোতি উপ্পাটেন্তস্স.
১০৬. নাল়ন্তেতি উপ্পাটিতপুপ্ফনাল়স্স মূলকোটিযা. জলতোতি উদকপিট্ঠিতো. মুত্তমত্তে ¶ কেসগ্গমত্তং দূরং কত্ৰাতি পাঠসেসযোজনা কাতব্বা. ‘‘জলতো’’তি পঠমততিযপাদেসু দ্ৰিক্খত্তুং ৰচনং অত্থাৰিসেসেপি পদাৰুত্তিঅলঙ্কারে অড্ঢযমকৰসেন ৰুত্তত্তা পুনরুত্তিদোসো ন হোতীতি ৰেদিতব্বং. ‘‘মুত্তমত্তে, অমুত্তে’’তি চ সম্বন্ধিতব্বং, অত্থানং ৰা ৰিসেসতো উভযত্থ ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. তস্মিং নাল়ন্তেতি সম্বন্ধো.
১০৭. তস্স ¶ নামেত্ৰা উপ্পাটিতস্স. সহ গচ্ছেন উপ্পাটিতস্সাপি অযমেৰ ৰিনিচ্ছযো. ইধ পন সব্বপুপ্ফপণ্ণনাল়ানি মূলতো পভুতি পঠমং ঠিতট্ঠানতো অপনামনৰসেন ঠানাচাৰনং ৰেদিতব্বং. এৰং পুপ্ফাদীনি উপ্পাটেন্তস্স ভূতগামৰিকোপনাপত্তিযা ঠানে সহপযোগদুক্কটং হোতীতি ৰেদিতব্বং.
১০৮-৯. বল়িসাদিমচ্ছগ্গহণোপকরণানং ৰচনতো, জলে ঠিতমতমচ্ছানং ৰিনিচ্ছযস্স চ ৰক্খমানত্তা মচ্ছেতি জীৰমানকমচ্ছানং গহণং. উপলক্খণৰসেন ৰা অৰুত্তসমুচ্চযত্থ ৰা-সদ্দেন ৰা খিপকাদীনি মচ্ছৰধোপকরণানি ৰুত্তানেৰাতি দট্ঠব্বং. ৰত্থূতি পাদো. তস্মিং মচ্ছে. উদ্ধটোযেৰ উদ্ধটমত্তো, মচ্ছো, তস্মিং. জলাতি উদকতো কেসগ্গমত্তম্পি অপনেত্ৰা উক্খিত্তমত্তেতি ৰুত্তং হোতি.
১১০. পুপ্ফানং ৰিয মচ্ছানম্পি ঠিতট্ঠানমেৰ ঠানন্তি অগ্গহেত্ৰা সকলজলং ঠানং কত্ৰা কস্মা ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ঠানং সলিলজানং হী’’তিআদি. সলিলে জাতা সলিলজা, ইতি পকরণতো মচ্ছাযেৰ ৰুচ্চন্তি. অত্থপ্পকরণসদ্দন্তরসন্নিধানাদীহি সদ্দা ৰিসেসত্থং ৰদন্তীতি. হীতি পসিদ্ধিযং. কেৰলন্তি অৰধারণে, জলমেৰাতি ৰুত্তং হোতি. ইমিনা বহিউদকং নিৰত্তিতং হোতি. সকলং জলমেৰ ঠানং যস্মা, তস্মা সলিলট্ঠং জলা ৰিমোচেন্তো পারাজিকো হোতীতি হেতুহেতুমন্তভাৰেন যোজনা ৰেদিতব্বা. আপন্নং পরাজেতীতি পারাজিকা, আপত্তি, সা এতস্স অত্থীতি পারাজিকো, পুগ্গলো.
১১১. নীরং উদকং. ৰারিম্হি জলে জাতো ৰারিজো, ইতি পকরণতো মচ্ছোৰ গয্হতি. এতেনেৰ আকাসে উপ্পতিতমচ্ছো ¶ , গোচরত্থায চ থলমুগ্গতকুম্মাদযো উপলক্খিতাতি ৰেদিতব্বং. তেসং গহণে ৰিনিচ্ছযো আকাসট্ঠথলট্ঠকথায ৰুত্তনযেন ৰেদিতব্বো. ভণ্ডগ্ঘেন ৰিনিদ্দিসেতি দুক্কটাদিৰত্থুনো ¶ ভণ্ডস্স অগ্ঘৰসেন দুক্কটথুল্লচ্চযপারাজিকাপত্তিযো ৰদেয্যাতি অত্থো.
১১২. তল়াকেতি সরস্মিং, ইমিনা চ ৰাপিপোক্খরণিসোব্ভাদিজলাসযা সঙ্গয্হন্তি. নদিযাতি নিন্নগায, ইমিনা চ কন্দরাদযো সঙ্গয্হন্তি. নিন্নেতি আৰাটে. মচ্ছৰিসং নামাতি এত্থ নাম-সদ্দো সঞ্ঞাযং. মচ্ছৰিসনামকং মদনফলাদিকং দট্ঠব্বং. গতেতি ৰিসপক্খিপকে মচ্ছঘাতকে গতে.
১১৪. সামিকেসূতি ৰিসং যোজেত্ৰা গতেসু মচ্ছসামিকেসু. আহরন্তেসূতি আহরাপেন্তেসু. ভণ্ডদেয্যন্তি ভণ্ডঞ্চ তং দেয্যঞ্চাতি ৰিগ্গহো, অত্তনা গহিতৰত্থুং ৰা তদগ্ঘনকং ৰা ভণ্ডং দাতব্বন্তি অত্থো.
১১৫. মচ্ছেতি মতমচ্ছে. সেসেতি নমতমচ্ছে.
১১৬. অমতেসু গহিতেসূতি পকরণতো লব্ভতি, নিমিত্তত্থে চেতং ভুম্মং. অনাপত্তিং ৰদন্তীতি অদিন্নাদানাপত্তিযা অনাপত্তিং ৰদন্তি, মারণপ্পত্তিযা পাচিত্তিযং হোতেৰ. অযঞ্চ ৰিনিচ্ছযো অরক্খিতঅগোপিতেসু অস্সামিকতল়াকাদীসু ৰেদিতব্বো.
উদকট্ঠকথাৰণ্ণনা.
১১৭. নাৰন্তি এত্থ ‘‘নাৰা নাম যায তরতী’’তি (পারা. ৯৯) ৰচনতো জলতারণারহং অন্তমসো একম্পি ৰহন্তং রজনদোণিৰেণুকলাপাদিকং ¶ ৰেদিতব্বং. নাৰট্ঠং নাম ভণ্ডং যং কিঞ্চি ইন্দ্রিযবদ্ধং ৰা অনিন্দ্রিযবদ্ধং ৰা. ‘‘থেনেত্ৰা গণ্হিস্সামী’’তি ইমিনা ‘‘থেয্যচিত্তস্সা’’তি ইমমত্থং ৰিঞ্ঞাপেতি. পাদুদ্ধারেতি দুতিযপরিযেসনাদিঅত্থং গচ্ছন্তস্স পদে পদে. দোসাতি দুক্কটাপত্তিযো. ৰুত্তাতি ‘‘নাৰট্ঠং ভণ্ডং অৰহরিস্সামী’তি থেয্যচিত্তো দুতিযং ৰা পরিযেসতি গচ্ছতি ৰা, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পারা. ৯৯) পদভাজনিযং ভগৰতা ৰুত্তা, ইমিনা পুব্বপযোগসহপযোগদুক্কটানি, ফন্দাপনে থুল্লচ্চযং, ঠানাচাৰনে পারাজিকঞ্চ উপলক্খণৰসেন দস্সিতন্তি ৰেদিতব্বং.
১১৮. চণ্ডসোতেতি ¶ ৰেগেন গচ্ছন্তে উদকপ্পৰাহে, ‘‘চণ্ডসোতে’’তি ইমিনা বন্ধনং ৰিনা সভাৰেন অট্ঠিতভাৰস্স সূচনতো ‘‘বন্ধনমেৰ ঠান’’ন্তি ৰুত্তট্ঠানপরিচ্ছেদস্স কারণং দস্সিতন্তি ৰেদিতব্বং. যস্মা চণ্ডসোতে বদ্ধা, তস্মা বন্ধনমেকমেৰ ঠানং মতন্তি ৰুত্তং হোতি. তস্মিন্তি বন্ধনে. ধীরা ৰিনযধরা.
১১৯-১২০. ‘‘নিচ্চলে উদকে নাৰ-মবন্ধনমৰট্ঠিত’’ন্তি ইমিনা ছধা ঠানপরিচ্ছেদস্স লব্ভমানত্তে কারণং দস্সেতি. নাৰং কড্ঢতো তস্স পারাজিকন্তি সম্বন্ধো. পুনপি কিং করোন্তোতি আহ ‘‘একেনন্তেন সম্ফুট্ঠ’’ন্তিআদি. তং নাৰং অতিক্কামযতোতি সম্বন্ধো. এত্থাপি ‘‘কড্ঢিতৰতো অতিক্কমিতৰতো’’তি ভূতৰসেন অত্থো যোজেতব্বো. যমেত্থ ৰত্তব্বং, তং হেট্ঠা ৰুত্তনযমেৰ.
১২১. এৰং চতুপস্সাকড্ঢনে ৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা ইদানি উদ্ধং, অধো চ উক্খিপনওসীদাপনেসু ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘তথা’’তিআদি. তথাতি ‘‘তস্স পারাজিক’’ন্তি আকড্ঢতি. কস্মিং ¶ কালেতি আহ ‘‘উদ্ধং কেসগ্গমত্তম্পী’’তিআদি. অধোনাৰাতলন্তি নাৰাতলস্স অধো অধোনাৰাতলং, তস্মিং উদ্ধং কেসগ্গমত্তম্পি উদকম্হা ৰিমোচিতেতি ইমিনা সম্বন্ধো. তেন ফুট্ঠং কেসগ্গমত্তম্পি মুখৰট্টিযা ৰিমোচিতেতি যোজনা. তেনাতি অধোনাৰাতলেন ফুট্ঠে উদকে মুখৰট্টিযা করণভূতায কেসগ্গমত্তম্পি ৰিমোচিতেতি গহেতব্বং.
১২২. তীরে বন্ধিত্ৰা পন নিচ্চলে জলে ঠপিতা যা নাৰা, তস্সা নাৰায ঠানং বন্ধনঞ্চ ঠিতোকাসো চাতি দ্ৰিধা মতন্তি যোজনা.
১২৩. পুব্বং পঠমং বন্ধনস্স ৰিমোচনে থুল্লচ্চযং হোতীতি যোজনা. কেনচুপাযেনাতি ‘‘পুরতো পচ্ছতো ৰাপী’’তিআদিক্কমেন যথাৰুত্তোপাযছক্কেসু যেন কেনচি উপাযেনাতি অত্থো. ঠানা চাৰেতি নাৰং.
১২৪. পঠমং ঠানা চাৰেত্ৰাতি ‘‘পুরতো পচ্ছতো ৰা’’তিআদিনা যথাৰুত্তেসু ছসু আকারেসু অঞ্ঞতরেন আকারেন নাৰং ঠপিতট্ঠানতো পঠমং চাৰেত্ৰা. এসেৰ চ নযোতি নাৰায ¶ পঠমং ঠিতট্ঠানতো চাৰনে থুল্লচ্চযং, পচ্ছা বন্ধনমোচনে পারাজিকন্তি এসেৰ নযো নেতব্বোতি অত্থো. এত্থ চ ‘‘তীরে বন্ধিত্ৰা নিচ্চলে উদকে ঠপিতনাৰায বন্ধনঞ্চ ঠিতোকাসো চাতি দ্ৰে ঠানানি, তং পঠমং বন্ধনা মোচেতি, থুল্লচ্চযং. পচ্ছা ছন্নং আকারানং অঞ্ঞতরেন ঠানা চাৰেতি, পারাজিকং. পঠমং ঠানা চাৰেত্ৰা পচ্ছা বন্ধনমোচনেপি এসেৰ নযো’’তি (পারা. ৯৯) অট্ঠকথাযং ৰুত্তৰিনিচ্ছযো সঙ্গহিতো. আমসনফন্দাপনেসু দুক্কটথুল্লচ্চযানি হেট্ঠা কুম্ভিযং ৰুত্তনযেনেৰ ঞাতুং সক্কুণেয্যত্তা ন ৰুত্তানীতি ৰেদিতব্বং. এৰমুপরিপি.
১২৫. উস্সারেত্ৰাতি ¶ উদকতো থলং আরোপেত্ৰা. নিকুজ্জিত্ৰাতি অধোমুখং কত্ৰা. থলে ঠপিতায নাৰায মুখৰট্টিযা ফুট্ঠোকাসো এৰ ঠানন্তি যোজনা. হীতি ৰিসেসো, তেন জলট্ঠতো থলট্ঠায নাৰায ৰুত্তং ৰিসেসং জোতেতি.
১২৬. এত্থ অধো ওসীদাপনস্স অলব্ভমানতায তং ৰিনা ইতরেসং পঞ্চন্নং আকারানং ৰসেন ঠানাচাৰনং দস্সেতুমাহ ‘‘ঞেয্যো’’তিআদি. যতো কুতোচীতি তিরিযং চতস্সন্নং, উপরিদিসায চ ৰসেন যং কিঞ্চি দিসাভিমুখং কেসগ্গমত্তম্পি অতিক্কমেন্তো.
১২৭. উক্কুজ্জিতাযপীতি উদ্ধংমুখং ঠপিতাযপি. ঘটিকানন্তি দারুখণ্ডানং. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘ঞেয্যো ঠানপরিচ্ছেদো’’তিআদিনা ৰুত্তনযং অতিদিসতি. সো পন উক্কুজ্জিত্ৰা ভূমিযং ঠপিতনাৰায যুজ্জতি. ঘটিকানং উপরি ঠপিতায পন নাগদন্তেসু ঠপিতকুন্তে ৰুত্তৰিনিচ্ছযো যুজ্জতি.
১২৮. ‘‘থেয্যা’’তি ইদং ‘‘পাজেন্তস্সা’’তি ৰিসেসনং. তিত্থেতি তিত্থাসন্নজলে. অরিত্তেনাতি কেনিপাতেন. ফিযেনাতি পাজনফলকেন. পাজেন্তস্সাতি পেসেন্তস্স. ‘‘তং পাজেতী’’তিপি পাঠো দিস্সতি, তং নাৰং যো পাজেতি, তস্স পরাজযোতি অত্থো.
১২৯-৩০. ছত্তন্তি আতপৰারণং. পণামেত্ৰাতি যথা ৰাতং গণ্হাতি, তথা পণামেত্ৰা. উস্সাপেত্ৰাৰ চীৰরন্তি চীৰরং উদ্ধং উচ্চারেত্ৰা ৰা. গাথাছন্দৰসেন ‘ৰ’ইতি রস্সত্তং. লঙ্কারসদিসন্তি পসারিতপটসরিক্খকং. সমীরণন্তি মালুতং. ন দোসো তস্স ৰিজ্জতীতি ইদং ৰাতস্স ¶ ¶ অৰিজ্জমানক্খণে এৰং করোতো পচ্ছা আগতেন ৰাতেন নীতনাৰায ৰসেন ৰুত্তং. ৰাযমানে পন ৰাতে এৰং করোন্তস্স আপত্তিযেৰাতি দট্ঠব্বং.
১৩১-২. সযমেৰ উপাগতন্তি সম্বন্ধো. গামসমীপে তিত্থং গামতিত্থং. তন্তি নাৰং. ঠানাতি ছত্তেন ৰা চীৰরেন ৰা গহিতৰাতেন গন্ত্ৰা গামতিত্থে ঠিতট্ঠানা. অচালেন্তোতি ফন্দাপনম্পি অকরোন্তো, ইমিনা থুল্লচ্চযস্সাপি অভাৰং দস্সেতি. ‘‘অচাৰেন্তো’’তিপি পাঠো, ঠিতট্ঠানতো কেসগ্গমত্তম্পি অনপনেন্তোতি অত্থো, ইমিনা পারাজিকাভাৰং দস্সেতি. কিণিত্ৰাতি মূলেন ৰিক্কিণিত্ৰা. সযমেৰ চ গচ্ছন্তিন্তি এত্থ চ-কারো ৰত্তব্বন্তরসমুচ্চযে. তথা পণামিতছত্তেন ৰা উস্সাপিতচীৰরেন ৰা গহিতৰাতেন অত্তনা গচ্ছন্তিং. ঠানা চাৰেতীতি অত্তনা ইচ্ছিতদিসাভিমুখং কত্ৰা পাজনৰসেন গমনট্ঠানা চাৰেতি.
নাৰট্ঠকথাৰণ্ণনা.
১৩৩-৪. যন্তি এতেনাতি যানং. রমযতীতি রথো. ৰহতি, ৰুয্হতি, ৰহন্তি এতেনাতি ৰা ৰয্হং. ‘‘উপরি মণ্ডপসদিসং পদরচ্ছন্নং, সব্বপালিগুণ্ঠিমং ৰা ছাদেত্ৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০০) অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেন কতং সকটং ৰয্হং নাম. সন্দমানিকাতি ‘‘উভোসু পস্সেসু সুৰণ্ণরজতাদিমযা গোপানসিযো দত্ৰা গরুল়পক্খকনযেন কতা সন্দমানিকা’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০০) অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেন কতযানৰিসেসো. ঠানা চাৰনযোগস্মিন্তি ঠানা চাৰনপ্পযোগে.
১৩৫-৬. দসট্ঠানাচাৰনৰসেন পারাজিকং ৰদন্তেহি পঠমং ঠানভেদস্স ঞাতব্বত্তা তং দস্সেত্ৰা আপত্তিভেদং দস্সেতুমাহ ¶ ‘‘যানস্স দুকযুত্তস্সা’’তিআদি. দুকযুত্তস্সাতি দুকং গোযুগং যুত্তস্স যস্সাতি, যুত্তে যস্মিন্তি ৰা ৰিগ্গহো. দস ঠানানীতি দ্ৰিন্নং গোণানং অট্ঠ পাদা, দ্ৰে চ চক্কানীতি এতেসং দসন্নং পতিট্ঠিতট্ঠানানং ৰসেন দস ঠানানি ৰদেয্যাতি অত্থো. এতেনেৰ নযেন চতুযুত্তাদিযানে অট্ঠারসাতি ঠানভেদস্স নযো দস্সিতো হোতি. যানং পাজযতোতি সকটাদিযানং পেসযতো. ‘‘ধুরেতি যুগাসন্নে’’তি অট্ঠকথায গণ্ঠিপদে ৰুত্তং. রথীসায যুগেন সদ্ধিং বন্ধনট্ঠানাসন্নেতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘ধুর’’ন্তি চ যুগস্সেৰ নামং. ‘‘ধুরং ছড্ডেত্ৰা, ধুরং আরোপেত্ৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০০) অট্ঠকথাৰচনতো তংসহচরিযায সম্বন্ধনট্ঠানম্পি ¶ ধুরং নাম. ইধ পন গঙ্গা-সদ্দো ৰিয গঙ্গাসমীপে ধুরসমীপে পাজকস্স নিসজ্জারহট্ঠানে ধুরস্স ৰত্তমানতা লব্ভতি.
গোণানং পাদুদ্ধারে তস্স থুল্লচ্চযং ৰিনিদ্দিসেতি যোজনা. ইদঞ্চ গোণানং অৰিলোমকালং সন্ধায ৰুত্তং. ৰিলোমকালে সম্ভৰন্তং ৰিসেসং জোতেতুং ‘‘থুল্লচ্চযং তু’’ ইচ্চত্র তু-সদ্দেন অট্ঠকথাযং ‘‘সচে পন গোণা ‘নাযং অম্হাকং সামিকো’তি ঞত্ৰা ধুরং ছড্ডেত্ৰা আকড্ঢন্তা তিট্ঠন্তি ৰা ফন্দন্তি ৰা, রক্খতি তাৰ. গোণে পুন উজুকং পটিপাদেত্ৰা ধুরং আরোপেত্ৰা দল়্হং যোজেত্ৰা পাচনেন ৰিজ্ঝিত্ৰা পাজেন্তস্স ৰুত্তনযেনেৰ তেসং পাদুদ্ধারেন থুল্লচ্চয’’ন্তি ৰুত্তৰিসেসো সঙ্গহিতোতি দট্ঠব্বো. চক্কানং হীতি এত্থ অধিকেন হি-সদ্দেন ‘‘সচেপি সকদ্দমে মগ্গে একং চক্কং কদ্দমে লগ্গং হোতি, দুতিযং চক্কং গোণা পরিৰত্তেন্তা পৰত্তেন্তি, একস্স পন ঠিতত্তা ন তাৰ অৰহারো হোতি. গোণে পন পুন উজুকং পটিপাদেত্ৰা পাজেন্তস্স ¶ ঠিতচক্কে কেসগ্গমত্তং ফুট্ঠোকাসং অতিক্কন্তে পারাজিক’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০০) অট্ঠকথাযং ৰুত্তৰিসেসো দস্সিতো হোতীতি দট্ঠব্বং.
১৩৭-৯. এত্তাৰতা যুত্তযানৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা ইদানি অযুত্তযানৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘অযুত্তকস্সা’’তিআদি. ধুরেন উপত্থম্ভনিযং ঠিতস্স তস্স অযুত্তকস্সাপি চ যানকস্স উপত্থম্ভনিচক্ককানং ৰসেন তীণেৰ ঠানানি ভৰন্তীতি যোজনা. তত্থ অযুত্তকস্সাতি গোণেহি অযুত্তকস্স. ধুরেনাতি যথাৰুত্তনযেন ধুরযুত্তট্ঠানসমীপদেসেন, সকটসীসেনাতি ৰুত্তং হোতি. উপত্থম্ভনিযন্তি সকটসীসোপত্থম্ভনিযা উপরি ঠিতস্স. উপত্থম্ভযতি ধুরন্তি উপত্থম্ভনী. সকটস্স পচ্ছিমভাগোপত্থম্ভনত্থং দীযমানং দণ্ডদ্ৰযং পচ্ছিমোপত্থম্ভনী নাম, পুরিমভাগস্স দীযমানস্স উপত্থম্ভনী পুরিমোপত্থম্ভনী নামাতি অযমুপত্থম্ভনীনং ৰিসেসো. ইধ পুরিমোপত্থম্ভনী অধিপ্পেতা. ‘‘উপত্থম্ভনিচক্ককানং ৰসেন তীণেৰ ঠানানী’’তি ইদং হেট্ঠা অকপ্পকতায উপত্থম্ভনিযা ৰসেন ৰুত্তং, কপ্পকতায পন ৰসেন ‘‘চত্তারী’’তি ৰত্তব্বং.
‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘ঠানানি তীণেৰা’’তি আকড্ঢতি, দারুচক্কদ্ৰযৰসেন তীণি ঠানানীতি অত্থো. ‘‘দারূন’’ন্তি ইমিনা বহুৰচননিদ্দেসেন রাসিকতদারূনং দারুকস্স একস্সাপি ফলকস্সাপি গহণং ৰেদিতব্বং. ‘‘ভূমিযম্পি ধুরেনেৰ, তথেৰ ঠপিতস্স চা’’তি ইমিনা ¶ তীণিযেৰ ঠানানীতি অতিদিসতি. এত্থ ধুরচক্কানং পতিট্ঠিতোকাসৰসেন তীণি ঠানানি. এত্থ চ উপরিট্ঠপিতস্স চাতি চ-কারং ‘‘ভূমিযং ঠপিতস্সা’’তি এত্থাপি যোজেত্ৰা সমুচ্চযং কাতুং সক্কাতি. তত্থ অধিকৰচনেন চ-কারেন অট্ঠকথাযং ‘‘যং পন অযুত্তকং ধুরে একায, পচ্ছতো ¶ চ দ্ৰীহি উপত্থম্ভনীহি উপত্থম্ভেত্ৰা ঠপিতং, তস্স তিণ্ণং উপত্থম্ভনীনং, চক্কানঞ্চ ৰসেন পঞ্চ ঠানানি. সচে ধুরে উপত্থম্ভনী হেট্ঠাভাগে কপ্পকতা হোতি, ছ ঠানানী’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০০) ৰুত্তৰিনিচ্ছযং সঙ্গণ্হাতি.
পুরতো পচ্ছতো ৰাপীতি এত্থ ‘‘কড্ঢিত্ৰা’’তি পাঠসেসো. অপি-সদ্দেন ‘‘উক্খিপিত্ৰাপী’’তি অৰুত্তং সমুচ্চিনোতি. যো পন পুরতো কড্ঢিত্ৰা ঠানা চাৰেতি, যো ৰা পন পচ্ছতো কড্ঢিত্ৰা ঠানা চাৰেতি, যো ৰা পন উক্খিপিত্ৰা ঠানা চাৰেতীতি যোজনা. তিণ্ণন্তি ইমে তযো গহিতা, ‘‘তেস’’ন্তি সামত্থিযা লব্ভতি, তেসং তিণ্ণং পুগ্গলানন্তি ৰুত্তং হোতি. কদা কিং হোতীতি আহ ‘‘থুল্লচ্চযং তু…পে… পরাজযো’’তি. ‘‘ঠানা চাৰে’’তি ইদং ‘‘থুল্লচ্চয’’ন্তি ইমিনাপি সম্বন্ধনীযং. তু-সদ্দস্স ৰিসেসজোতনত্থং উপাত্তত্তা সাৰসেসট্ঠানাচাৰনে ফন্দাপনথুল্লচ্চযং, নিরৰসেসট্ঠানাচাৰনে পন কতে ঠানাচাৰনপারাজিকা ৰুত্তা হোতীতি দট্ঠব্বং.
১৪০. অক্খানং সীসকেহীতি অক্খস্স উভযকোটীহি. ‘‘জাত্যাখ্যাযমেকস্মিং বহুৰচনমঞ্ঞতরায’’মিতি ৰচনতো একস্মিং অত্থে বহুৰচনং যুজ্জতি. ‘‘ঠিতস্সা’’তি এতস্স ৰিসেসনস্স ‘‘যানস্সা’’তি ৰিসেসিতব্বং সামত্থিযা লব্ভতি. ‘‘ঠানানি দ্ৰে’’তি ৰুত্তত্তা যথা সকটধুরং ভূমিং ন ফুসতি, এৰং উচ্চতরেসু দ্ৰীসু তুলাদিদারূসু দ্ৰে অক্খসীসে আরোপেত্ৰা ঠপিতং যানমেৰ গয্হতি.
১৪১. কড্ঢন্তোতি দ্ৰিন্নং অক্খসীসানং আধারভূতেসু দারূসু ঘংসিত্ৰা ইতো চিতো চ কড্ঢন্তো. উক্খিপন্তোতি উজুং ঠিতট্ঠানতো উচ্চারেন্তো. ফুট্ঠোকাসচ্চযেতি ফুট্ঠোকাসতো ¶ কেসগ্গমত্তাতিক্কমে. অঞ্ঞস্সাতি যথাৰুত্তপ্পকারতো ইতরস্স. যস্স কস্সচি রথাদিকস্স যানস্স.
১৪২. অক্খুদ্ধীনন্তি চতুন্নং অক্খরুদ্ধনকআণীনং. অক্খস্স উভযকোটীসু চক্কাৰুণনট্ঠানতো ¶ অন্তো দ্ৰীসু সকটবাহাসু অক্খরুদ্ধনত্থায দ্ৰে অঙ্গুলিযো ৰিয আকোটিতা চতস্সো আণিযো অক্খুদ্ধি নাম. ধুরস্সাতি ধুরবন্ধনট্ঠানাসন্নস্স রথসীসগ্গস্স. তং যানং. ৰা-সদ্দেন পস্সে ৰা গহেত্ৰা কড্ঢন্তো, মজ্ঝে ৰা গহেত্ৰা উক্খিপেন্তোতি কিরিযন্তরং ৰিকপ্পেতি. গহেত্ৰাতি এত্থ ‘‘কড্ঢন্তো’’তি পাঠসেসো. ঠানা চাৰেতীতি উদ্ধীসু গহেত্ৰা কড্ঢন্তো অত্তনো দিসায উদ্ধিঅন্তেন ফুট্ঠট্ঠানং ইতরেন উদ্ধিপরিযন্তেন কেসগ্গমত্তম্পি অতিক্কামেতি.
‘‘উদ্ধীসু ৰা’’তি সাসঙ্কৰচনেন অনুদ্ধিকযানস্সাপি ৰিজ্জমানত্তং সূচিতং হোতি. অট্ঠকথাযং ‘‘অথ উদ্ধিখাণুকা ন হোন্তি, সমমেৰ বাহং কত্ৰা মজ্ঝে ৰিজ্ঝিত্ৰা অক্খসীসানি পৰেসিতানি হোন্তি, তং হেট্ঠিমতলস্স সমন্তা সব্বং পথৰিং ফুসিত্ৰা তিট্ঠতি, তত্থ চতূসু দিসাসু, উদ্ধঞ্চ ফুট্ঠট্ঠানাতিক্কমৰসেন পারাজিকং ৰেদিতব্ব’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০০) ৰুত্তৰিনিচ্ছযঞ্চ ব্যতিরেকৰসেন সঙ্গণ্হাতি.
১৪৩. নাভিযাতি নাভিমুখেন. একমেৰ সিযা ঠানন্তি একং নাভিযা ফুট্ঠট্ঠানমেৰ ঠানং ভৰতীতি অত্থো. ‘‘একমস্স সিযা ঠান’’ন্তি পোত্থকেসু দিস্সতি, ততো পুরিমপাঠোৰ সুন্দরতরো. পরিচ্ছেদোপীতি এত্থ পি-সদ্দো ৰিসেসত্থজোতকো, পরিচ্ছেদো পনাতি অত্থো. পঞ্চধাতি নাভিযা চতুপস্সপরিযন্তং, উদ্ধঞ্চ পঞ্চধা, ঠানাচাৰনাকারো হোতীতি অত্থো.
১৪৪. ঠানানি ¶ দ্ৰেতি নেমিযা, নাভিযা চ ফুট্ঠট্ঠানৰসেন দ্ৰে ঠানানি. অস্সাতি চক্কস্স. তেসং দ্ৰিন্নং ঠানানং. ভিত্তিআদিং অপস্সায ঠপিতচক্কস্সাপি হি অট্ঠকথাযং ৰুত্তো অযম্পি ৰিনিচ্ছযো ৰুত্তো, যোপি ইমিনা চ পাঠেন দস্সিতো হোতি.
১৪৫. অনারক্খন্তি সামিকেন অসংৰিহিতারক্খং. অধোদেত্ৰাতি গোণে অপেসেত্ৰা. ৰট্টতি, পারাজিকং ন হোতীতি অধিপ্পাযো. সামিকে আহরাপেন্তে পন ভণ্ডদেয্যং হোতি.
যানট্ঠকথাৰণ্ণনা.
১৪৬. ভারট্ঠকথায সীসক্খন্ধকটোলম্বৰসাতি এৰংনামকানং সরীরাৰযৰানং ৰসেন ভারো ¶ চতুব্বিধো হোতি. তত্থ সীসভারাদীসু অসম্মোহত্থং সীসাদীনং পরিচ্ছেদো ৰেদিতব্বো – সীসস্স তাৰ পুরিমগলে গলৰাটকো পিট্ঠিগলে কেসঞ্চি কেসন্তে আৰট্টো হোতি, গলস্সেৰ উভোসু পস্সেসু কেসঞ্চি কেসাৰট্টা ওরুয্হ জাযন্তি, যে ‘‘কণ্ণচূল়িকা’’তি ৰুচ্চন্তি, তেসং অধোভাগো চাতি অযং হেট্ঠিমপরিচ্ছেদো, ততো উপরি সীসং, এত্থন্তরে ঠিতভারো সীসভারো নাম.
উভোসু পস্সেসু কণ্ণচূল়িকাহি পট্ঠায হেট্ঠা, কপ্পরেহি পট্ঠায উপরি, পিট্ঠিগলাৰট্টতো চ গলৰাটকতো চ পট্ঠায হেট্ঠা, পিট্ঠিৰেমজ্ঝাৰট্টতো চ উরপরিচ্ছেদমজ্ঝে হদযআৰাটতো চ পট্ঠায উপরি খন্ধো, এত্থন্তরে ঠিতভারো খন্ধভারো নাম.
পিট্ঠিৰেমজ্ঝাৰট্টতো ¶ , পন হদযআৰাটতো চ পট্ঠায হেট্ঠা যাৰ পাদনখসিখা, অযং কটিপরিচ্ছেদো, এত্থন্তরে সমন্ততো সরীরে ঠিতভারো কটিভারো নাম.
কপ্পরতো পট্ঠায পন হেট্ঠা যাৰ হত্থনখসিখা, অযং ওলম্বকপরিচ্ছেদো, এত্থন্তরে ঠিতভারো ওলম্বকো নাম.
ভরতীতি ভারো, ভরতি এতেন, এতস্মিন্তি ৰা ভারো, ইতি যথাৰুত্তসীসাদযো অৰযৰা ৰুচ্চন্তি. ভারে তিট্ঠতীতি ভারট্ঠং. ইতি সীসাদীসু ঠিতং ভণ্ডং ৰুচ্চতি. ‘‘ভারোযেৰ ভারট্ঠ’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০১) অট্ঠকথাৰচনতো ভরীযতীতি ভারো, কম্মনি সিদ্ধেন ভার-সদ্দেন ভণ্ডমেৰ ৰুচ্চতি.
১৪৭. সিরস্মিংযেৰাতি যথাপরিচ্ছিন্নে সিরসি এৰ. সারেতীতি অনুক্খিপন্তো ইতো চিতো চ সারেতি. থুল্লচ্চযং সিযাতি ফন্দাপনথুল্লচ্চযং ভৰেয্য.
১৪৮. খন্ধন্তি যথাপরিচ্ছিন্নমেৰ খন্ধং. ওরোপিতেতি ওহারিতে. সীসতোতি এত্থ ‘‘উদ্ধ’’ন্তি পাঠসেসো, যথাপরিচ্ছিন্নসীসতো উপরীতি অত্থো. কেসগ্গমত্তম্পীতি কেসগ্গমত্তং দূরং কত্ৰা. পি-সদ্দো পগেৰ ততো অধিকন্তি দীপেতি. মোচেন্তোপীতি কেসগ্গেন অফুসন্তং অপনেন্তো. এত্থাপি পি-সদ্দেন ন কেৰলং খন্ধং ওরোপেন্তস্সেৰ পারাজিকং, অপিচ খো মোচেন্তোপি ¶ পরাজিতোতি হেট্ঠা ৰুত্তমপেক্খতি. পসিব্বকাদিযমকভারং পন সীসে চ পিট্ঠিযঞ্চাতি দ্ৰীসু ঠানেসু ঠিতত্তা দ্ৰীহি ঠানেহি অপনযনেন পারাজিকং হোতি, তঞ্চ ‘‘সীসতো মোচেন্তো’’তি ইমিনাৰ একদেসৰসেন সঙ্গহিতন্তি দট্ঠব্বং.
১৪৯-৫০. এৰং ¶ সীসভারে ৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা তদনন্তরং উদ্দেসক্কমেসু খন্ধভারাদীসু ৰিনিচ্ছযে দস্সেতব্বেপি অৰসানে ৰুত্তওলম্বকভারে ৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা আদ্যন্তভারানং ৰুত্তনযানুসারেন সেসেসুপি ৰিনিচ্ছযং অতিদিসিতুমাহ ‘‘ভার’’ন্তিআদি. সুদ্ধমানসোতি পাতরাসাদিকারণেন অথেয্যচিত্তো, হত্থগতভারং থেয্যচিত্তেন ভূমিযং ঠপননিস্সজ্জনাদিং করোন্তস্স হত্থতো মুত্তমত্তে পারাজিকন্তি ইদমেতেন উপলক্খিতন্তি দট্ঠব্বং.
এত্থ ৰুত্তনযেনেৰাতি সীসভারওলম্বকভারেসু ৰুত্তানুসারেন. সেসেসুপি ভারেসূতি খন্ধভারাদিকেসুপি. মতিসারেন সারমতিনা. ৰেদিতব্বো ৰিনিচ্ছযোতি যথাপরিচ্ছিন্নেসু ঠানেসু ঠিতং পাদগ্ঘনকং যং কিঞ্চি ৰত্থুং থেয্যচিত্তেন ‘‘গণ্হিস্সামী’’তি আমসন্তস্স দুক্কটং, ঠানা অচাৰেত্ৰা ফন্দাপেন্তস্স থুল্লচ্চযং, যথাপরিচ্ছিন্নট্ঠানাতিক্কমনৰসেন ৰা উদ্ধংউক্খিপনৰসেন ৰা ঠানা চাৰেন্তস্স পারাজিকং হোতীতি অযং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি অত্থো.
ভারট্ঠকথাৰণ্ণনা.
১৫১-৩. ইদানি আরামট্ঠৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘দুক্কট’’ন্তিআদি. আরামন্তি চম্পকাদিপুপ্ফারামঞ্চ অম্বাদিফলারামঞ্চাতি দ্ৰীসু আরামেসু যং কঞ্চি আরামং. আরমন্তি এত্থ পুপ্ফাদিকামিনোতি ৰিগ্গহো, তং আরামং, অভি-সদ্দযোগে উপযোগৰচনং. অভিযুঞ্জতোতি পরাযত্তভাৰং জানন্তো ‘‘মম সন্তক’’ন্তি অট্টং কত্ৰা গণ্হিতুং থেয্যচিত্তেন সহাযাদিভাৰত্থং দুতিযকপরিযেসনাদিৰসেন অভিযুঞ্জন্তস্স দুক্কটং মুনিনা ৰুত্তন্তি ইমিনা সম্বন্ধনীযং, অদিন্নাদানস্স পুব্বপযোগত্তা সহপযোগগণনায দুক্কটন্তি ভগৰতা ¶ ৰুত্তন্তি অত্থো. ধম্মং চরন্তোতি অট্টং করোন্তো. পরং সামিকং পরাজেতি চে, সযং সাসনতো পরাজিতোতি যোজনা.
তস্সাতি ভণ্ডসামিনো. ৰিমতিং জনযন্তস্সাতি ‘‘ইমিনা সহ অট্টং কত্ৰা মম সন্তকং লভিস্সামি ¶ ৰা, ন ৰা’’তি সংসযং উপ্পাদেন্তস্স চোরস্স. যোপি ধম্মং চরন্তো সযং পরজ্জতি, তস্স চ থুল্লচ্চযন্তি যোজনা.
সামিনো ধুরনিক্খেপেতি ‘‘অযং থদ্ধো কক্খল়ো জীৰিতব্রহ্মচরিযন্তরাযম্পি মে করেয্য, অলং দানি ময্হং ইমিনা আরামেনা’’তি সামিনো ধুরনিক্খেপে সতি, অত্তনো ‘‘ন দস্সামী’’তি ধুরনিক্খেপে চাতি যোজনা. এৰং উভিন্নং ধুরনিক্খেপে পারাজিকং. তস্সাতি অভিযুঞ্জন্তস্স. সব্বেসং কূটসক্খীনঞ্চাতি চ-কারো লুত্তনিদ্দিট্ঠোতি ৰেদিতব্বো. চোরস্স অস্সামিকভাৰং ঞত্ৰাপি তদাযত্তকরণত্থং যং কিঞ্চি ৰদন্তা কূটসক্খিনো, তেসং সব্বেসম্পি ভিক্খূনং পারাজিকং হোতীতি অত্থো.
আরামট্ঠকথাৰণ্ণনা.
১৫৪. ৰিহারট্ঠকথাযং ৰিহারন্তি উপলক্খণত্তা ‘‘পরিৰেণং ৰা, আৰাসং ৰা’’তি চ গহেতব্বং. সঙ্ঘিকন্তি চাতুদ্দিসং সঙ্ঘং উদ্দিস্স ভিক্খূনং দিন্নত্তা সঙ্ঘসন্তকং. কঞ্চীতি খুদ্দকং, মহন্তং ৰাতি অত্থো. অচ্ছিন্দিত্ৰান গণ্হিতুং অভিযুঞ্জন্তস্স পারাজিকা ন সিজ্ঝতীতিপি পাঠসেসযোজনা. হেতুং দস্সেতি ‘‘সব্বেসং ধুরনিক্খেপাভাৰতো’’তি, সব্বস্সেৰ চাতুদ্দিসিকসঙ্ঘস্স ধুরনিক্খেপস্স অসম্ভৰতোতি অত্থো. ‘‘ৰিহার’’ন্তি এত্তকমেৰ অৰত্ৰা ‘‘সঙ্ঘিক’’ন্তি ৰিসেসনেন দীঘভাণকাদিভেদস্স গণস্স, একপুগ্গলস্স ৰা দিন্নৰিহারাদিং অচ্ছিন্দিত্ৰা গণ্হন্তে ধুরনিক্খেপসম্ভৰা পারাজিকন্তি ৰুত্তং হোতি. এত্থ ৰিনিচ্ছযো আরামে ৰিয ¶ ৰেদিতব্বো. ইমেসু তত্রট্ঠভণ্ডে ৰিনিচ্ছযো ভূমট্ঠথলট্ঠআকাসট্ঠৰেহাসট্ঠেসু ৰুত্তনযেন ঞাতুং সক্কাতি ন ৰুত্তোতি ৰেদিতব্বো.
ৰিহারট্ঠকথাৰণ্ণনা.
১৫৫-৬. খেত্তট্ঠে সীসানীতি ৰল্লিযো. নিদম্পিত্ৰানাতি যথা ধঞ্ঞমত্তং হত্থগতং হোতি, তথা কত্ৰা. অসিতেনাতি দাত্তেন. লাযিত্ৰাতি দাযিত্ৰা. সব্বকিরিযাপদেসু ‘‘সালিআদীনং সীসানী’’তি সম্বন্ধনীযং. সালিআদীনং সীসানি নিদম্পিত্ৰা গণ্হতো যস্মিং বীজে গহিতে ৰত্থু পূরতি, তস্মিং বন্ধনা মোচিতে তস্স পারাজিকং ভৰেতি যোজনা. অসিতেন লাযিত্ৰা গণ্হতো ¶ যস্মিং সীসে গহিতে…পে… ভৰে, করেন ছিন্দিত্ৰা গণ্হতো যস্সং মুট্ঠিযং গহিতাযং…পে… ভৰেতি যোজনা. বীজেতি ৰীহাদিফলে. ৰত্থু পূরতীতি পাদগ্ঘনকং হোতীতি. মুট্ঠিযন্তি সীসমুট্ঠিযং, বীজমুট্ঠিযং ৰা. বন্ধনা মোচিতেতি বন্ধনট্ঠানতো মোচিতে.
১৫৭. দণ্ডো ৰাতি ৰত্থুপূরকৰীহিদণ্ডো ৰা. অচ্ছিন্নো রক্খতীতি সম্বন্ধো. তচো ৰাতি তস্স দণ্ডস্স একপস্সে ছল্লি ৰা অচ্ছিন্নো রক্খতিচ্চেৰ সম্বন্ধো. ৰা-গ্গহণেন ইধাৰুত্তং অট্ঠকথাগতং (পারা. অট্ঠ. ১.১০৪) ‘‘ৰাকো’’তি ইদং সঙ্গণ্হাতি. ৰাকো নাম দণ্ডে ৰা তচে ৰা বাহিরং. ইধাপি তচো ৰা অচ্ছিন্নো রক্খতীতি যোজনা. ৰীহিনাল়ম্পি ৰাতি গহিতধঞ্ঞসালিসীসেন পতিট্ঠিতং ৰীহিকুদ্রূসাদিগচ্ছানং নাল়ং, তচগব্ভোতি ৰুত্তং হোতি. দীঘন্তি দীঘং চে হোতি. ‘‘অনিক্খন্তোৰা’’তি ইমিনা ‘‘দণ্ডো’’তি সম্বন্ধো. ‘‘ততো’’তি পাঠসেসো. ততো ¶ দীঘৰীহিনাল়তো সবীজৰীহিসীসদণ্ডো সব্বসো ছিন্নো ছিন্নকোটিযা কেসগ্গমত্তম্পি বহি অনিক্খন্তোতি অত্থো. রক্খতীতি তং ভিক্খুং দুক্কটথুল্লচ্চযপারাজিকৰত্থূনং অনুরূপাপত্তিতো পালেতি. মুত্তো চে, ন রক্খতীতি অত্থো.
ৰুত্তঞ্চেতং অট্ঠকথাযং ‘‘ৰীহিনাল়ং দীঘম্পি হোতি, যাৰ অন্তোনাল়তো ৰীহিসীসদণ্ডকো ন নিক্খমতি, তাৰ রক্খতি. কেসগ্গমত্তম্পি নাল়তো দণ্ডকস্স হেট্ঠিমতলে নিক্খন্তমত্তে ভণ্ডগ্ঘৰসেন কারেতব্বো’’তি (পারা. ১.১০৪). তথা ইমিনাৰ ৰিনিচ্ছযেন অট্ঠকথাযং ‘‘লাযিতব্বৰত্থুপূরকৰীহিসীসমুট্ঠিযা মূলে ছিন্নেপি সীসেসু অচ্ছিন্নৰীহিসীসগ্গেহি সদ্ধিং জটেত্ৰা ঠিতেসু রক্খতি, জটং ৰিজটেত্ৰা ৰিযোজিতেসু যথাৰুত্তপারাজিকাদিআপত্তিযো হোন্তী’’তি এৰমাদিকো ৰিনিচ্ছযো চ সূচিতোতি গহেতব্বো.
১৫৮. মদ্দিত্ৰাতি ৰীহিসীসানি মদ্দিত্ৰা. পপ্ফোটেত্ৰাতি ভুসাদীনি ওফুনিত্ৰা. ইতো সারং গণ্হিস্সামীতি পরিকপ্পেতীতি যোজনা. ইতোতি ৰীহিসীসতো. সারং গণ্হিস্সামীতি সারভাগং আদিযিস্সামি. সচে পরিকপ্পেতীতি যোজনা. রক্খতীতি ৰত্থুপহোনকপ্পমাণং দাত্তেন লাযিত্ৰা ৰা হত্থেন ছিন্দিত্ৰা ৰা ঠানা চাৰেত্ৰা গহিতম্পি যাৰ পরিকপ্পো ন নিট্ঠাতি, তাৰ আপত্তিতো রক্খতীতি অত্থো.
১৫৯. মদ্দনেপীতি ৰীহিসীসমদ্দনেপি. উদ্ধরণেপীতি পলালাপনযনেপি. পপ্ফোটনেপীতি ভুসাদিকচৰরাপনযনেপি ¶ . দোসো নত্থীতি অগ্ঘৰসেন পারাজিকাদিআপত্তিযো ন ভৰন্তি, সহপযোগদুক্কটং পন হোতেৰ. অত্তনো…পে… পরাজযোতি ¶ অত্তনো পঠমং পরিকপ্পিতাকারেন সব্বং কত্ৰা সারভাগং গণ্হিতুং অত্তনো ভাজনে পক্খিত্তমত্তে যথাৰুত্তপারাজিকাদযো হোন্তীতি অত্থো.
১৬০. এত্তাৰতা ‘‘খেত্তট্ঠং নাম ভণ্ডং খেত্তে চতূহি ঠানেহি নিক্খিত্তং হোতি ভূমট্ঠং থলট্ঠং আকাসট্ঠং ৰেহাসট্ঠ’’ন্তি (পারা. ১০৪) ৰুত্তানি খেত্তট্ঠানি চত্তারি যথাৰুত্তসদিসানীতি তানি পহায ‘‘তত্থজাতক’’ন্তিআদি পাল়িযং আগতে তত্রজাতে ৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা ইদানি ‘‘খেত্তং নাম যত্থ পুব্বণ্ণং ৰা অপরণ্ণং ৰা জাযতী’’তি (পারা. ১০৪) এৰমাগতে খেত্তেপি ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘জান’’ন্তিআদি. জানন্তি পরসন্তকভাৰং জানন্তো. খীলন্তি অপ্পিতক্খরং ৰা ইতরং ৰা পাসাণাদিখীলং. সঙ্কামেতীতি পরাযত্তভূমিং সামিকা যথা পস্সন্তি, তথা ৰা অঞ্ঞথা ৰা অত্তনো সন্তকং কাতুকামতায কেসগ্গমত্তম্পি ঠানং যথা সসন্তকং হোতি, তথা থেয্যচিত্তেন নিখণতীতি অত্থো.
১৬১. তং পারাজিকত্তং তস্স কদা হোতীতি আহ ‘‘সামিকানং তু ধুরনিক্খেপনে সতী’’তি. ‘‘হোতী’’তি পাঠসেসো. তু-সদ্দেন ‘‘অত্তনো ৰা’’তি ৰিসেসস্স সঙ্গহিতত্তা সামিনো নিরালযভাৰসঙ্খাতধুরনিক্খেপে চ ‘‘সামিকস্স ন দস্সামী’’তি অত্তনো ধুরনিক্খেপে চ তস্স পারাজিকত্তং হোতীতি অত্থো. এৰমুদীরিতন্তি ‘‘কেসগ্গমত্তম্পী’’তি এৰং নিযমিতং কথিতং.
১৬২. যা পনাতি যা ভূমি পন. তেসু দ্ৰীসু খীলেসু. আদো থুল্লচ্চযন্তি পঠমে খীলে সঙ্কামিতে সো ভিক্খু থুল্লচ্চযং আপজ্জতি. দুতিযেতি দুতিযে খীলে সঙ্কামিতে পরাজযো ¶ হোতীতি যোজনা. বহূহি খীলেহি গহেতব্বট্ঠানে পরিযন্তখীলেসু দ্ৰীসু ৰিনিচ্ছযো চ এতেনেৰ ৰুত্তো হোতি. এত্থ পন অন্তে খীলদ্ৰযং ৰিনা অৰসেসখীলনিখণনে চ ইতরেসু তদত্থেসু সব্বপযোগেসু চ দুক্কটং হোতীতি ৰিসেসো.
১৬৩-৪. ‘‘মমেদং সন্তক’’ন্তি ঞাপেতুকামোতি সম্বন্ধো. পরসন্তকায ভূমিযা পরাযত্তভাৰং ঞত্ৰাৰ থেয্যচিত্তেন কেসগ্গমত্তম্পি ঠানং গণ্হিতুকামতায ‘‘এত্তকং ঠানং মম সন্তক’’ন্তি ¶ রজ্জুযা ৰা যট্ঠিযা ৰা মিনিত্ৰা পরস্স ঞাপেতুকামোতি অত্থো. যেহি দ্ৰীহি পযোগেহীতি সব্বপচ্ছিমকেহি রজ্জুপসারণযট্ঠিপাতনানমঞ্ঞতরেহি দ্ৰীহি পযোগেহি. তেসূতি নিদ্ধারণে ভুম্মং.
ইধ রজ্জুং ৰাপীতি ৰিকপ্পত্থৰা-সদ্দেন ‘‘যট্ঠিং ৰা’’তি যোজেতব্বেপি অৰুত্তসমুচ্চযত্থং অধিকৰচনভাৰেন ৰুত্তপি-সদ্দেন ইধাৰুত্তমরিযাদৰতীনং ৰিনিচ্ছযস্স ঞাপিতত্তা যথাৰুত্তরজ্জুযট্ঠিৰিনিচ্ছযেসু ৰিয পরসন্তকায ভূমিযা কেসগ্গমত্তম্পি ঠানং থেয্যচিত্তেন গণ্হিতুকামতায ৰতিপাদে নিখণিত্ৰা ৰা সাখামত্তেন ৰা ৰতিং করোন্তস্স মরিযাদং ৰা বন্ধন্তস্স পাকারং ৰা চিনন্তস্স পংসুমত্তিকা ৰা ৰড্ঢেন্তস্স পুব্বপযোগে পাচিত্তিযট্ঠানে পাচিত্তিযঞ্চ দুক্কটঞ্চ সহপযোগে কেৰলদুক্কটঞ্চ পচ্ছিমপযোগেসু দ্ৰীসু পঠমপযোগে থুল্লচ্চযঞ্চ অৰসানপযোগে পারাজিকঞ্চ হোতীতি ৰিনিচ্ছযোপি সঙ্গহিতোতি দট্ঠব্বং.
খেত্তট্ঠকথাৰণ্ণনা.
১৬৫. ৰত্থট্ঠাদীসু ৰত্থট্ঠস্সাতি এত্থ ‘‘ৰত্থু নাম আরামৰত্থু ৰিহারৰত্থূ’’তি (পারা. ১০৫) পদভাজনে ৰুত্তত্তা পুপ্ফাদিআরামে ¶ কাতুং সঙ্খরিত্ৰা ঠপিতভূমি চ পুব্বকতারামানং ৰিনাসে তুচ্ছভূমি চ ৰিহারং কাতুং অভিসঙ্খতা ভূমি চ নট্ঠৰিহারভূমি চাতি এৰং ৰিভাগৰতি ৰসতি এত্থ উপরোপো ৰা ৰিহারো ৰাতি ‘‘ৰত্থূ’’তি ৰুচ্চতি ইচ্চেৰং দুৰিধং ৰত্থুঞ্চ ‘‘ৰত্থুট্ঠং নাম ভণ্ডং ৰত্থুস্মিং চতূহি ঠানেহি নিক্খিত্তং হোতি ভূমট্ঠং থলট্ঠং আকাসট্ঠং ৰেহাসট্ঠ’’ন্তি (পারা. ১০৫) ৰচনতো এৰং চতুব্বিধং ভণ্ডঞ্চাতি ইদং দ্ৰযং ৰত্থু চ ৰত্থুট্ঠঞ্চ ৰত্থুৰত্থুট্ঠন্তি ৰত্তব্বে একদেসসরূপেকসেসৰসেন সমাসেত্ৰা, উ-কারস্স চ অকারং কত্ৰা ‘‘ৰত্থট্ঠস্সা’’তি দস্সিতন্তি গহেতব্বং. যথাৰুত্তদুৰিধৰত্থুনো, ৰত্থট্ঠস্স চ ভণ্ডস্সাতি অত্থো. খেত্তট্ঠেতি এত্থাপি অযমেৰ সমাসোতি খেত্তে চ খেত্তট্ঠে চাতি গহেতব্বং. নাৰট্ঠাদিৰোহারেপি এসেৰ নযো. গামট্ঠেপি চাতি ‘‘গামট্ঠং নাম ভণ্ডং গামে চতূহি ঠানেহি নিক্খিত্তং হোতি ভূমট্ঠং…পে… ৰেহাসট্ঠ’’ন্তি (পারা. ১০৬) ৰুত্তে চতুব্বিধে গামট্ঠভণ্ডেপীতি অত্থো.
ৰত্থট্ঠগামট্ঠকথাৰণ্ণনা.
১৬৬. অরঞ্ঞট্ঠকথাযং ¶ ‘‘তিণং ৰা’’তিআদিপদানং ‘‘তত্থজাতক’’ন্তি পদেন সম্বন্ধো. তত্থজাতকন্তি ‘‘অরঞ্ঞং নাম যং মনুস্সানং পরিগ্গহিতং হোতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০৭) ৰচনতো তত্থজাতং যং কিঞ্চি মনুস্সসন্তকং সামিকানং অকামা অগহেতব্বতো সারক্খে অরঞ্ঞে উপ্পন্নন্তি অত্থো. তিণং ৰাতি পরেহি লাযিত্ৰা ঠপিতং ৰা অত্তনা লাযিতব্বং ৰা গেহচ্ছাদনারহং তিণং ৰা. পণ্ণং ৰাতি এৰরূপমেৰ গেহচ্ছাদনারহং তালপণ্ণাদিপণ্ণং ৰা. লতং ৰাতি তথারূপমেৰ ৰেত্তলতাদিকং ৰল্লিং ৰা. যা পন দীঘা হোতি ¶ , মহারুক্খে চ গচ্ছে চ ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা ৰা ৰেঠেত্ৰা ৰা গতা, সা মূলে ছিন্নাপি অৰহারং ন জনেতি, অগ্গে ছিন্নাপি. যদা পন অগ্গেপি মূলেপি ছিন্না হোতি, তদা অৰহারং জনেতি. সচে পন ৰেঠেত্ৰা ঠিতা হোতি, ৰেঠেত্ৰা ঠিতা পন রুক্খতো মোচিতমত্তা অৰহারং জনেতীতি অযমেত্থ ৰিসেসো. সামিকেন অৰিস্সজ্জিতালযং ছল্লিৰাকাদিঅৰসেসভণ্ডঞ্চ ইমিনাৰ উপলক্খিত্ৰা সঙ্গহিতন্তি ৰেদিতব্বং. কট্ঠমেৰ ৰাতি দারুং ৰা. ভণ্ডগ্ঘেনেৰ কাতব্বোতি এত্থ অন্তোভূতহেতুত্থৰসেন কারেতব্বোতি অত্থো গহেতব্বো. তেনাহ অট্ঠকথাযং ‘‘ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বো’’তি. অৰহটতিণাদিভণ্ডেসু অগ্ঘৰসেন মাসকং ৰা ঊনমাসকং ৰা হোতি, দুক্কটং. অতিরেকমাসকং ৰা ঊনপঞ্চমাসকং ৰা হোতি, থুল্লচ্চযং. পঞ্চমাসকং ৰা অতিরেকপঞ্চমাসকং ৰা হোতি, পারাজিকং. পারাজিকং চে অনাপন্নো, আমসনদুক্কটং, ফন্দাপনথুল্লচ্চযঞ্চ কারেতব্বোতি অত্থো. গণ্হন্তোতি অৰহরন্তো.
১৬৭-৭৪. ইদানি ‘‘কট্ঠমেৰ ৰা’’তি ৰুত্তরুক্খদারূসু ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘মহগ্ঘে’’তিআদি. মহগ্ঘেতি পঞ্চমাসকং ৰা অতিরেকপঞ্চমাসকং ৰা অগ্ঘকং হুত্ৰা মহগ্ঘে. নস্সতীতি থেয্যচিত্তসমঙ্গী হুত্ৰা ছিন্নমত্তেপি পারাজিকং আপজ্জতি. পি-সদ্দো অৰধারণে. ‘‘কোচিপী’’তি ইমিনা অদ্ধগতোপি অল্লং ৰা হোতু পুরাণং ৰা, তচ্ছেত্ৰা ঠপিতং ন গহেতব্বমেৰাতি অত্থো.
মূলেতি উপলক্খণমত্তং. ‘‘অগ্গে চ মূলে চ ছিন্নো হোতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০৭) অট্ঠকথাৰচনতো মূলঞ্চ অগ্গঞ্চ ছিন্দিত্ৰাতি গহেতব্বো. অদ্ধগতন্তি জিণ্ণগল়িতপতিততচং, চিরকালং ঠিতন্তি ৰুত্তং হোতি.
লক্খণেতি ¶ অত্তনো সন্তকং ঞাপেতুং রুক্খক্খন্ধে তচং ছিন্দিত্ৰা কতসল্লক্খণে. ছল্লিযোনদ্ধেতি ¶ সমন্ততো অভিনৰুপ্পন্নাহি ছল্লীহি পরিযোনন্ধিত্ৰা অদস্সনং গমিতে. অজ্ঝাৰুত্থঞ্চাতি এত্থ ‘‘গেহ’’ন্তি পাঠসেসো. গেহং কতঞ্চ অজ্ঝাৰুত্থঞ্চাতি যোজনা. গেহং কাতুং অরঞ্ঞসামিকানং মূলং দত্ৰা রুক্খে কিণিত্ৰা ছিন্নদারূহি তং গেহং কতঞ্চ পরিভুত্তঞ্চাতি অত্থো. ৰিনস্সন্তঞ্চাতি এত্থাপি ‘‘অৰসিট্ঠং দারু’’ন্তি পাঠসেসো. তং গেহং কত্ৰা অৰসিট্ঠং ৰস্সাতপাদীহি ৰিৰিধা জীরিত্ৰা ৰিনস্সমানং, ৰিপন্নদারুন্তি ৰুত্তং হোতি. গণ্হতো ন দোসো কোচীতি সম্বন্ধো. ‘‘সামিকা নিরালযা’’তি গণ্হতো কাচিপি আপত্তি নত্থীতি অত্থো. কিংকারণন্তি চে? অরঞ্ঞসামিকেহি মূলং গহেত্ৰা অঞ্ঞেসং দিন্নত্তা, তেসঞ্চ নিরালযং ছড্ডিতত্তাতি ইদমেত্থ কারণং.
ৰুত্তঞ্হেতং অট্ঠকথাযং ‘‘গেহাদীনং অত্থায রুক্খে ছিন্দিত্ৰা যদা তানি কতানি, অজ্ঝাৰুত্থানি চ হোন্তি, দারূনিপি অরঞ্ঞে ৰস্সেন চ আতপেন চ ৰিনস্সন্তি, ঈদিসানিপি দিস্ৰা ‘ছড্ডিতানী’তি গহেতুং ৰট্টতি. কস্মা? যস্মা অরঞ্ঞসামিকা এতেসং অনিস্সরা. যেহি অরঞ্ঞসামিকানং দেয্যধম্মং দত্ৰা ছিন্নানি, তে এৰ ইস্সরা, তেহি চ তানি ছড্ডিতানি, নিরালযা তত্থ জাতা’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০৭). এৰম্পি সতি পচ্ছা সামিকেসু আহরাপেন্তেসু ভণ্ডদেয্যং হোতীতি দট্ঠব্বং.
যো চাতি অরঞ্ঞসামিকানং দেয্যধম্মং পৰিসন্তো অদত্ৰা ‘‘নিক্খমন্তো দস্সামী’’তি রুক্খে গাহাপেত্ৰা নিক্খমন্তো যো চ ভিক্খু. আরক্খট্ঠানং পত্ৰাতি অরঞ্ঞপালকা যত্থ নিসিন্না অরঞ্ঞং রক্খন্তি, তং ঠানং পত্ৰা. ‘‘চিন্তেন্তো’’তি কিরিযন্তরসাপেক্খত্তা ‘‘অতিক্কমেয্যা’’তি সামত্থিযতো ¶ লব্ভতি. তস্মা চিত্তে কম্মট্ঠানাদীনি কত্ৰাতি এত্থ আদি-সদ্দেন পকারত্থেন কুসলপক্খিযা ৰিতক্কা সঙ্গয্হন্তি. অঞ্ঞং চিন্তেন্তো ৰা আরক্খনট্ঠানং পত্ৰাযেৰ অতিক্কামেয্যাতি যোজেত্ৰা অত্থো ৰত্তব্বো. তত্থ অঞ্ঞং চিন্তেন্তো ৰাতি অঞ্ঞং ৰিহিতো ৰা, ইমিনা যথাৰুত্তৰিতক্কানং সঙ্গহো. অস্সাতি এত্থ ‘‘দেয্য’’ন্তি কিতযোগে কত্তরি সামিৰচনত্তা অনেনাতি অত্থো.
‘‘যোচা’’তি এত্থ অৰুত্তসমুচ্চযত্থেন চ-সদ্দেন অরঞ্ঞপৰিসনকালে যথাৰুত্তনযেন মূলং অদত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা দারূনি গহেত্ৰা গমনকালে ‘‘অরঞ্ঞপালকা সচে যাচন্তি, দস্সামী’’তি পরিকপ্পেত্ৰা গন্ত্ৰা তেহি অযাচিতত্তা অদত্ৰা গচ্ছন্তোপি তথেৰ আগন্ত্ৰা আরক্খকেসু ¶ কীল়াপসুতেসু ৰা নিদ্দাযন্তেসু ৰা বহি নিক্খন্তেসু ৰা তত্থ ঠত্ৰা আরক্খকে পরিযেসিত্ৰা অদিস্ৰা গচ্ছন্তোপি তথেৰ আগন্ত্ৰা তত্থ নিযুত্তইস্সরজনেহি অত্তনো হত্থতো দাতব্বং দত্ৰা ৰা অত্তানং সম্মানং কত্ৰা ৰা পালকে সঞ্ঞাপেত্ৰা ৰা পালকে ওকাসং যাচিত্ৰা তেহি দিন্নোকাসো ৰা গচ্ছন্তোপীতি এত্তকা ৰুত্তেন সদিসত্তা সঙ্গহিতাতি দট্ঠব্বা.
ৰরাহাতি সূকরা. ৰগ্ঘাতি ব্যগ্ঘা. অচ্ছাতি ইস্সা. তরচ্ছাতি কাল়সীহা. আদি-সদ্দেন দীপিমত্তহত্থিসীহাদযো ৰাল়মিগা সঙ্গয্হন্তি. এতেযেৰ ৰরাহাদযো সমাগমৰসেন মরণাদিঅনিট্ঠসমীপচারিতায উপ অনিট্ঠসমীপে দৰন্তি পৰত্তন্তীতি ‘‘উপদ্দৰা’’তি ৰুচ্চন্তি. আরক্খট্ঠানং আগতকালে দিট্ঠৰরাহাদিউপদ্দৰতোতি ৰুত্তং হোতি. মুচ্চিতুকামতাযাতি মোক্খাধিপ্পাযেন. ‘‘তথেৰা’’তি ইমিনা পৰিসনকালে দেয্যধম্মং অদত্ৰা ‘‘নিক্খমনকালে দস্সামী’’তি ¶ পৰিসিত্ৰা দারুং গহেত্ৰা আরক্খট্ঠানং পত্তোতি পুরিমগাথায সামত্থিযতো লব্ভমানোযেৰত্থো দস্সিতো. তং ঠানন্তি তং আরক্খট্ঠানং. অতিক্কামেতীতি ‘‘ইদং তং ঠান’’ন্তিপি অসল্লক্খণমত্তভযুপদ্দৰো হুত্ৰা পলাযন্তো অতিক্কমতি, ভণ্ডদেয্যং পন হোতীতি যোজনা.
সুঙ্কঘাততোতি এত্থাপি পি-সদ্দো লুত্তনিদ্দিট্ঠোতি ৰেদিতব্বো, সুঙ্কগহণট্ঠানতোপীতি অত্থো. সুঙ্কস্স রঞ্ঞো দাতব্বভাগস্স ঘাতো মুসিত্ৰা গহণমত্তো, সুঙ্কো হঞ্ঞতি এত্থাতি ৰা সুঙ্কঘাতোতি ৰিগ্গহো. সুঙ্কঘাতসরূপং পরতো আৰি ভৰিস্সতি. তস্মাতি সুঙ্কঘাততো তস্স গরুকত্তা এৰ. তন্তি তং সুঙ্কঘাতট্ঠানং. অনোক্কম্ম গচ্ছতোতি অপৰিসিত্ৰা গচ্ছন্তস্স. দুক্কটং উদ্দিট্ঠং ‘‘সুঙ্কং পরিহরতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পারা. ১১৩).
এতন্তি যথাৰুত্তআরক্খট্ঠানং. থেয্যচিত্তেন পরিহরন্তস্সাতি থেয্যচিত্তেন পরিহরিত্ৰা দূরতো গচ্ছন্তস্স. আকাসেনপি গচ্ছতো পারাজিকমনুদ্দিট্ঠং সত্থুনাতি সম্বন্ধো.
ননু চ ‘‘ইদং পন থেয্যচিত্তেন পরিহরন্তস্স আকাসেন গচ্ছতোপি পারাজিকমেৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০৭) অট্ঠকথাযং ৰুত্তৰচনং ৰিনা পাল়িযং ‘‘অরঞ্ঞট্ঠ’’ন্তি মাতিকাপদস্স ৰিভঙ্গে ‘‘তত্থজাতকং কট্ঠং ৰা লতং ৰা তিণং ৰা পঞ্চমাসকং ৰা অতিরেকপঞ্চমাসকং ৰা অগ্ঘনকং থেয্যচিত্তো আমসতি, আপত্তি দুক্কটস্স. ফন্দাপেতি, আপত্তি ¶ থুল্লচ্চযস্স. ঠানা চাৰেতি, আপত্তি পারাজিকস্সা’’তি (পারা. ১০৬) সামঞ্ঞৰচনতো সুঙ্কঘাতে ‘‘সুঙ্কং পরিহরতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ৰচনং ৰিয এত্থ আরক্খট্ঠানং ¶ পরিহরন্তস্স ৰিসুং ৰুত্তপারাজিকাপত্তিৰচনে অসতিপি ‘‘অট্ঠকথায’’ন্তি অৰত্ৰা ‘‘সত্থুনা’’তি কস্মা আহাতি? ৰুচ্চতে – অট্ঠকথাচরিযেন তথেৰ ৰুত্তত্তা আহ. কস্মা পন অট্ঠকথাচরিযেন ‘‘অপঞ্ঞত্তং ন পঞ্ঞপেস্সাম, পঞ্ঞত্তং ন সমুচ্ছিন্দিস্সামা’’তি (পারা. ৫৬৫) পাল়িপাঠং জানন্তেনপি পাল়িযং অৰুত্তপারাজিকং নিদ্দিট্ঠন্তি? এত্থ ৰিনিচ্ছযং ভিক্খূহি পুট্ঠেন ভগৰতা ৰুত্তনযস্স মহাঅট্ঠকথায আগতত্তা তস্সেৰ নযস্স সমন্তপাসাদিকাযং নিদ্দিট্ঠভাৰং জানন্তেন ইমিনাপি আচরিযেন ইধ ‘‘সত্থুনা’’তি ৰুত্তন্তি গহেতব্বং.
অথ ৰা ‘‘সুঙ্কং পরিহরতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ৰত্ৰা আরক্খট্ঠানৰিনিচ্ছযে অৰচনং যথাৰুত্তৰিসযস্স অদিট্ঠভাৰেন ৰা সিযা, ইমস্স তথা অনৰজ্জতা ৰা সিযা, ৰুত্তানুসারেন সুৰিঞ্ঞেয্যতা ৰা সিযাতি তযো ৰিকপ্পা. তেসু পঠমৰিকপ্পো সব্বঞ্ঞুভাৰবাধনতো দুব্বিকপ্পমত্তং হোতি. দুতিযৰিকপ্পো লোকৰজ্জস্স ইমস্স অনৰজ্জভাৰো নাম অনুপপন্নোতি অনাদাতব্বো. পারিসেসতো ততিযৰিকপ্পো যুজ্জতি.
তত্থ ‘‘ৰুত্তানুসারেনা’’তি কিমেত্থ ৰুত্তং নাম, তদনুসারেন ইমস্সাপি সুৰিঞ্ঞেয্যতা কথন্তি চে? পঠমনিদ্দিট্ঠে অরঞ্ঞট্ঠনিদ্দেসে সামঞ্ঞেন ‘‘ঠানা চাৰেতি, আপত্তি পারাজিকস্সা’’তি (পারা. ১০৬) ইদং ৰুত্তং, ন পন থেয্যচিত্তেন আরক্খট্ঠানপরিহরণঞ্চ. ‘‘গমনকালে ‘মূলং দত্ৰা গমিস্সামী’তি পুব্বপরিকপ্পিতনিযামেন অদত্ৰা গচ্ছতো পরিকপ্পাৰহারোৰ হোতী’’তি চ ‘‘তং পন যেন কেনচি আকারেন পরিকপ্পিতট্ঠানং পহায গমনং ঠানাচাৰনং নাম হোতেৰাতি তেন ৰত্থুনা পারাজিকমেৰ হোতী’’তি ¶ চ ‘‘ঠানা চাৰেতি, আপত্তি পারাজিকস্সা’তি ইমিনা চ ৰিঞ্ঞাতত্থমেৰ হোতী’’তি চ ৰিসুং ন ৰুত্তং. সুঙ্কট্ঠানপরিহরণং পন ঠানপরিহরণসভাৰত্তা সভাৰতো ঈদিসংৰ সন্তম্পি ইদং ৰিয পরিকপ্পিতট্ঠানং ন হোতীতি ৰক্খমানরাজসম্মতট্ঠানতো অঞ্ঞং পরিকপ্পিতট্ঠানং সমানম্পি থেয্যচিত্তুপ্পত্তিমত্তেন তং পরিহরিত্ৰা গচ্ছন্তস্স থেয্যচিত্তেন অত্তনো পত্তং গণ্হন্তস্স ৰিয পারাজিকায অৰত্থুতঞ্চ দুক্কটস্সেৰ ৰত্থুভাৰঞ্চ ৰিঞ্ঞাপেতুং ‘‘সুঙ্কং পরিহরতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ৰুত্তন্তি ভগৰতো অধিপ্পাযঞ্ঞুনা অট্ঠকথাচরিযেন ‘‘পারাজিকমেৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০৭) ৰুত্তত্তা ¶ তেন অট্ঠকথাযং ৰুত্তনীহারমেৰ দস্সেতুং অযমাচরিযোপি ‘‘সত্থুনা পারাজিকমনুদ্দিট্ঠ’’ন্তি আহাতি নিট্ঠমেত্থ গন্তব্বং.
তস্মাতি যস্মা এৰং পরিহরিত্ৰা থেয্যচিত্তেন দূরতো ৰজ্জেত্ৰা গচ্ছন্তস্সাপি পারাজিকপ্পহোনকতায অচ্চন্তভারিযং হোতি, তস্মা. এত্থাতি ইমস্মিং অরঞ্ঞারক্খট্ঠানে. ‘‘ৰিসেসেনা’’তি ইদং ‘‘অপ্পমত্তেন হোতব্ব’’ন্তি ইমিনা হেতুভাৰেন সম্বন্ধনীযং. সতিসম্পন্নচেতসাতি চ পিযসীলেনাতি চ ‘‘ভিক্খুনা’’তি এতস্স ৰিসেসনং. অসিক্খাকামস্স ভিক্খুনো ইমস্স ওৰাদস্স অভাজনতায তং পরিৰজ্জেতুমাহ ‘‘পিযসীলেনা’’তি. পিযসীলস্সাপি সতিৰিরহিতস্স পমত্তট্ঠানে সরণাসম্ভৰা ইমস্স অভাজনতায তং ৰজ্জেতুমাহ ‘‘সতিসম্পন্নচেতসা’’তি.
অরঞ্ঞট্ঠকথাৰণ্ণনা.
১৭৫-৬. তোযদুল্লভকালস্মিন্তি তোযং দুল্লভং যস্মিং সো তোযদুল্লভো, তোযদুল্লভো চ সো কালো চাতি তোযদুল্লভকালো, তস্মিং. আৰজ্জেত্ৰা ৰাতি উদকভাজনং নামেত্ৰা ৰা. পৰেসেত্ৰা ৰাতি অত্তনো ¶ ভাজনং তস্মিং পক্খিপিত্ৰা ৰা. ছিদ্দং কত্ৰাপি ৰাতি উদকভাজনে ওমট্ঠাদিভেদং ছিদ্দং কত্ৰা ৰা গণ্হন্তস্স ভণ্ডগ্ঘেন ৰিনিদ্দিসেতি ৰক্খমানেন সম্বন্ধনীযং.
তথাতি যথা তোযদুল্লভকালস্মিং ভাজনে রক্খিতগোপিতং উদকং অৰহরন্তস্স পারাজিকং ৰুত্তং, তেনেৰ নীহারেন. ৰাপিযং ৰাতি পরসন্তকায সারক্খায ৰাপিযং ৰা. তল়াকে ৰাতি তাদিসে জাতস্সরে ৰা. এৰং সারক্খানং পোক্খরণিআদীনং এতেহি ৰা অৰুত্তসমুচ্চযেন ৰা-সদ্দেন ৰা গহণং ৰেদিতব্বং. অত্তনো ভাজনং পৰেসেত্ৰা গণ্হন্তস্সাতি উপলক্খণপদন্তি ভাজনগতজলে চ ইধ চ তেলভাজনে ৰিয মুখেন ৰা ৰংসাদীহি ৰা আকড্ঢিত্ৰা থেয্যচিত্তেন পিৰন্তস্স যথাৰত্থুকমাপত্তিৰিধানং ৰেদিতব্বং.
১৭৭. মরিযাদন্তি ৰাপিআদীনং পাল়িৰট্টবন্ধং. ছিন্দতোতি কুদালাদীহি পংসুআদীনি উদ্ধরিত্ৰা দ্ৰিধা করোন্তস্স. ৰিসেসত্থাৰজোতকেন তু-সদ্দেন ‘‘মরিযাদং ছিন্দিত্ৰা দুব্বলং কত্ৰা তস্স ¶ ছিন্দনত্থায ৰীচিযো উট্ঠাপেতুং উদকং সযং ওতরিত্ৰা ৰা গোমহিংসে ৰা অঞ্ঞে মনুস্সে ৰা কীল়ন্তে দারকে ৰা ওতারেত্ৰা ৰা অত্তনো ধম্মতায ওতিণ্ণে তাসেত্ৰা ৰা উদকে ঠিতং রুক্খং ছিন্দিত্ৰা ৰা ছেদাপেত্ৰা ৰা পাতেত্ৰা ৰা পাতাপেত্ৰা ৰা জলং খোভেতি, ততো উট্ঠিতাহি ৰীচীহি মরিযাদে ছিন্নেপি তেনেৰ ছিন্নো হোতি. এৰমেৰ গোমহিংসাদযো মরিযাদং আরোহন্তেনাপি অঞ্ঞেহি আরোহাপেন্তেনাপি তেসং খুরেহি মরিযাদে ছিন্নেপি, উদকনিদ্ধমনাদিং পিদহিত্ৰা ৰা পিদহাপেত্ৰা ৰা ৰাপিমরিযাদায নীচট্ঠানং বন্ধিত্ৰা ৰা বন্ধাপেত্ৰা ৰা অতিরেকজলাপগমনমগ্গতো নীহরিতব্বোদকং ৰারেত্ৰা ৰা বাহিরতো উদকং পৰেসেত্ৰা ৰা পূরেতি, ওঘেন মরিযাদে ¶ ছিন্নেপি তেনেৰ ছিন্নং হোতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০৮ অত্থতো সমানং) এৰমাদিকং অট্ঠকথাগতৰিসেসং সঙ্গণ্হাতি. অদিন্নাদানপুব্বতোতি অদিন্নাদানস্স পুব্বপযোগত্তা. ভূতগামেন সদ্ধিম্পীতি ভূতগামেনপি সদ্ধিং. অপি-সদ্দেন পথৰিখণনং সম্পিণ্ডেতি. মরিযাদং ছিন্দন্তো তত্থজাতং তিণাদিং ছিন্দতি, ভূতগামপাচিত্তিযেন সদ্ধিং দুক্কটং. জাতপথৰিং ছিন্দতি, পথৰিখণনপাচিত্তিযেন সদ্ধিং দুক্কটং আপজ্জতীতি অধিপ্পাযো.
১৭৮. কাতব্বোতি এত্থ ‘‘ভণ্ডগ্ঘেন আপত্তিযা’’তি পাঠসেসো. অন্তোভূতহেত্ৰত্থৰসেন কারেতব্বোতি গহেতব্বো. অন্তো ঠত্ৰা ছিন্দন্তো বহিঅন্তেন, বহি ঠত্ৰা ছিন্দন্তো অন্তোঅন্তেন, উভযত্থাপি ঠত্ৰা ছিন্দন্তো মজ্ঝতো ভণ্ডগ্ঘেন আপত্তিযা কারেতব্বোতি যোজনা. অযং পনেত্থ অত্থো – অন্তোৰাপিযং ঠত্ৰা মরিযাদং ছিন্দিত্ৰা উদকে বহি নিক্খমিতে নিক্খন্তউদকগ্ঘেন দুক্কটথুল্লচ্চযপারাজিকাসু যথাপন্নায আপত্তিযা কারেতব্বো. বহি ঠত্ৰা মরিযাদং ছিন্দিত্ৰা অন্তোৰাপিযং পৰিসন্তোদকস্স ঠিতট্ঠানতো চাৰিতক্খণে নিক্খন্তউদকগ্ঘেন আপত্তিযা কারেতব্বো. কদাচি অন্তো কদাচি বহি ঠত্ৰা মরিযাদং মজ্ঝে ঠপেত্ৰা ছিন্দন্তো মজ্ঝে ঠিতট্ঠানং ছিন্দিত্ৰা উদকস্স নীহটক্খণে নীহটউদকস্স অগ্ঘেন আপত্তিযা কারেতব্বোতি.
উদকট্ঠকথাৰণ্ণনা.
১৭৯-৮০. ৰারেনাতি ৰারেন ৰারেন সামণেরা অরঞ্ঞতো যং দন্তকট্ঠং সঙ্ঘস্সত্থায আনেত্ৰা সচে আচরিযানম্পি আহরন্তি, যাৰ তে দন্তকট্ঠং পমাণেন ছিন্দিত্ৰা সঙ্ঘস্স চ আচরিযানঞ্চ ¶ ন নিয্যাদেন্তি, তাৰ অরঞ্ঞতো ¶ আভতত্তা তং সব্বং সঙ্ঘস্স চ সকসকআচরিযানঞ্চ আভতং দন্তকট্ঠং তেসমেৰ চ দন্তকট্ঠহারকানং সামণেরানং সন্তকং হোতীতি অত্থযোজনা.
১৮১. তস্মাতি যস্মা তেসমেৰ সামণেরানং সন্তকং হোতি, তস্মা. তং অরঞ্ঞতো আভতং দন্তকট্ঠঞ্চ সঙ্ঘস্স গরুভণ্ডঞ্চ দন্তকট্ঠন্তি সম্বন্ধো. সঙ্ঘিকায ভূমিযং উপ্পন্নং সঙ্ঘেন রক্খিতগোপিতত্তা গরুভণ্ডভূতং দন্তকট্ঠঞ্চাতি ৰুত্তং হোতি. গণ্হন্তস্স চাতি অধিকচ-কারেন ইহাৰুত্তস্স অট্ঠকথাগতস্স গণপুগ্গলগিহিপরিবদ্ধ আরামুয্যানসঞ্জাতছিন্নাছিন্নরক্খিতগোপিতদন্তকট্ঠস্স সমুচ্চিতত্তা তঞ্চ থেয্যচিত্তেন গণ্হন্তস্স অৰহটদন্তকট্ঠস্স অগ্ঘৰসেন আপত্তিযো ৰত্তব্বাতি অযমত্থো দীপিতো হোতি.
১৮২. তেহি দন্তকট্ঠহারকেহি সামণেরেহি. নিয্যাদিতন্তি মহাসঙ্ঘস্স পটিপাদিতং.
১৮৩. সঙ্ঘিককালতো পট্ঠায থেয্যচিত্তেন গণ্হতোপি অৰহারাভাৰে কারণং দস্সেতুমাহ ‘‘অরক্খত্তা’’তিআদি. তত্থ অরক্খত্তাতি সঙ্ঘিকভাৰেন লদ্ধেপি রক্খিতগোপিতদন্তকট্ঠে ৰিয সঙ্ঘেন কতারক্খাযাভাৰা. যথাৰুড্ঢমভাজেতব্বতোতি সঙ্ঘিকত্তস্সাপি সতো যথাৰুড্ঢং পটিপাটিমনতিক্কম্ম ভাজেতব্বফলপুপ্ফাদীনং ৰিয ভাজেতব্বতাভাৰতো. সব্বসাধারণত্তা চাতি সঙ্ঘপরিযাপন্নানং সব্বেসমেৰ সাধারণত্তা.
ইদন্তি সঙ্ঘস্স নিয্যাদিতদন্তকট্ঠং. অঞ্ঞং ৰিযাতি অঞ্ঞং গণপুগ্গলাদিসন্তকং রক্খিতগোপিতদন্তকট্ঠং ৰিয. এৰং চোরিকায গণ্হতো অৰহারাভাৰে কারণেন সাধিতেপি থেয্যচিত্তেন ¶ সকপরিক্খারম্পি গণ্হতো দুক্কটস্স ৰুত্তত্তা তথা গণ্হন্তো দুক্কটা ন মুচ্চতীতি দট্ঠব্বং. ৰত্তং পন জানিতব্বং – সঙ্ঘিকদন্তকট্ঠং গণ্হন্তেন পধানঘরাদীসু পৰিসিত্ৰা চিরেন ওসরন্তেন বহি ৰীতিনামেতব্বদিৰসে গণেত্ৰা তংপমাণেন গহেতব্বং, মগ্গং গচ্ছন্তেন একং দ্ৰে দন্তকট্ঠানি থৰিকায পক্খিপিত্ৰা গন্তব্বং, তত্থেৰ ৰসন্তেন দিৰসে খাদিতব্বদন্তকট্ঠং গহেতব্বন্তি.
দন্তকট্ঠকথাৰণ্ণনা.
১৮৪. ‘‘অগ্গিং ¶ ৰা দেতী’’তিআদীসু ‘‘রুক্খে’’তি পকরণতো লব্ভতি ‘‘রুক্খো ৰিনস্সতী’’তি ৰক্খমানত্তা, রুক্খো চ ‘‘ৰনপ্পতি নাম যো মনুস্সানং পরিগ্গহিতো হোতি রুক্খো পরিভোগো’’তি (পারা. ১১০) পাল়িযং আগতত্তা চ অট্ঠকথায (পারা. অট্ঠ. ১.১১০) চ ৰুত্তনযেন অম্বলবুজপনসাদিকো মনুস্সানং পরিভোগারহো মনুস্সাযত্তো রক্খিতগোপিতোযেৰ গহেতব্বো. অগ্গিং ৰা দেতীতি চোরিকায অগ্গিং আলিম্পেতি ৰা. সত্থেন রুক্খে সমন্ততো আকোটেতীতি ৰাসিফরসুআদিসত্থেন রুক্খতচং ছিন্দন্তো সমন্ততো আৰাটং দস্সেতি. মণ্ডূককণ্টকনামকং ৰিসং ৰা রুক্খে আকোটেতীতি চোরিকায রুক্খং নাসেতুকামো রুক্খে মণ্ডূককণ্টকনামকং ৰিসং পৰেসেতি.
১৮৫. যেন ৰা তেন ৰাতি যথাৰুত্তেন ৰা অৰুত্তেন ৰা যেন কেনচি উপাযেন. রুক্খো ৰিনস্সতীতি অগ্গিং দত্ৰা ঝাপিতো ধঞ্ঞকলাপো ৰিয, তেলকুম্ভী ৰিয চ ৰিনাৰ ঠানাচাৰনেন যথাট্ঠিতমেৰনস্সতি. ‘‘ডয্হতী’’তি ইদং ‘‘অগ্গিং দেতী’’তি ইদং সন্ধায ৰুত্তং. ৰিনস্সতীতি মণ্ডূককণ্টকাকোটনাদিঅৰসেসপযোগং সন্ধায ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং ‘‘থেয্যচিত্তো ছিন্দতি, পহারে পহারে আপত্তি দুক্কটস্স, একং পহারং ¶ অনাগতে আপত্তি থুল্লচ্চযস্স, তস্মিং পহারে আগতে আপত্তি পারাজিকস্সা’’তি (পারা. ১১০) ঠানাচাৰনেন পারাজিকস্স আগতত্তা. পকাসিতন্তি এত্থ ‘‘অট্ঠকথায’’ন্তি লব্ভতি. পাঠাগতং পারাজিকং পন পারিসেসতো চ সূচীযতীতি তব্বাচকস্স ৰা সঙ্গাহকস্স ৰা ৰচনস্স ইহাৰিজ্জমানত্তা তত্থ ৰিনিচ্ছযো পাসংসিকোপি ইহাৰুত্তো.
ৰনপ্পতিকথাৰণ্ণনা.
১৮৬-৭. ‘‘হরণকং নাম অঞ্ঞস্স হরণকং ভণ্ডং. থেয্যচিত্তো আমসতি, আপত্তি দুক্কটস্স. ফন্দাপেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. ঠানা চাৰেতি, আপত্তি পারাজিকস্সা’’তি (পারা. ১১১) ৰুত্তহরণকনিদ্দেসে ‘‘ঠানা চাৰেতি, আপত্তি পারাজিকস্সা’’তি (পারা. ১১১) পাঠে ‘‘ঠান’’ন্তি গহিতসীসাদিট্ঠানপ্পভেদৰসেন অট্ঠকথায (পারা. অট্ঠ. ১.১১০) আগতৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘ছিন্দিত্ৰা মোচেত্ৰা গণ্হতো’’তি. কিরিযানং সকম্মকত্তা ‘‘অলঙ্কার’’ন্তি পাঠসেসো. ছিন্দিত্ৰাতি গীৰেয্যকাদিং. মোচেত্ৰাতি কণ্ণপিল়ন্ধনাদিং.
সীসাদীহি ¶ মোচিতমত্তস্মিন্তি এত্থাপি ৰিসেসিতব্বদস্সনত্থং ‘‘অলঙ্কারস্মি’’ন্তি তমেৰ ভুম্মেকৰচনন্তৰসেন গহেতব্বং. আকড্ঢনৰিকড্ঢনন্তি এত্থ অভিমুখং কড্ঢনং আকড্ঢনন্তি কত্ৰা অত্তনো সমীপমাৰিঞ্ছনং আকড্ঢনং, ৰিপরীতং কড্ঢনং ৰিকড্ঢনন্তি কত্ৰা তব্বিপরীতং ৰিকড্ঢনং.
১৮৮-৯. ৰলযন্তি অৰঙ্কং মট্ঠহত্থূপগং. কটকম্পি ৰাতি অনেকৰঙ্কে যোজেত্ৰা বুব্বুল়াদীনি দস্সেত্ৰা ৰা অদস্সেত্ৰা ¶ ৰা কতং হত্থূপগং. অগ্গবাহুন্তি কপ্পরতো পট্ঠায অগ্গহত্থং. অপরাপরং চারেতীতি ইতো চিতো চ সঞ্চারেতি. ‘‘সারেতী’’তি ৰা পাঠো, সোযেৰ অত্থো. তং ৰলযং ৰা কটকং ৰা. আকাসগতং করোতীতি সব্বদিসাহি যথা হত্থং ন ফুসতি, তথা আকাসগতং করোতি. নিধিৰলযস্স পৰেসিতরুক্খমূলে সব্বদিসাহি অফুসন্তং আকাসগতকরণে পারাজিকং হোতি, ইধ ‘‘রক্খতী’’তি কস্মা ৰুত্তন্তি আহ ‘‘সৰিঞ্ঞাণকতো’’তিআদি. ইদন্তি ৰলযং কটকঞ্চ.
১৯০. ‘‘নিৰত্থং ৰত্থ’’ন্তি ইমিনা চীৰরম্পি গয্হতি. পরস্স ৰত্থসামিকস্স. পরোপীতি ৰত্থসামিকোপি. তন্তি চোরেন অচ্ছিজ্জমানং অত্তনা নিৰত্থৰত্থং. লজ্জায সহসা ন মুঞ্চতীতি লজ্জায সীঘতরং ন পরিচ্চজতি.
১৯১. চোরোপি আকড্ঢতি, সো পরোপি আকড্ঢতীতি যোজনা. সো পরো চোরতো অঞ্ঞো, ৰত্থসামিকোতি অত্থো. পরস্সাতি ৰত্থসামিকস্স.
১৯২. ‘‘ঠানা চাৰেয্যা’’তি পাঠে ঠান-সদ্দেন সঙ্গহিতসীসাদিট্ঠানতো হরীযতেতি হরণকন্তি ৰুত্তালঙ্কারাদিভণ্ডস্স চাৰনেন পারাজিকং দস্সেত্ৰা ইদানি তদেৰ হরণকং হারকেন সহ হরন্তস্স হারকস্স ঠিতট্ঠানতো অপনযনেন ঠানাচাৰনঞ্চ ‘‘ঠানা চাৰেয্যা’’তি ইমিনাৰ সঙ্গয্হতীতি তত্থাপি ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘সভণ্ডহারক’’ন্তিআদি. ভণ্ডং হরতি নেতীতি ভণ্ডহারকো, পুরিসাদিকো, তেন সহাতি সভণ্ডহারকং, অলঙ্কারৰত্থাদীনি আদায গচ্ছন্তেহি ইত্থিপুরিসাদিপাণেহি সহেৰ. ভণ্ডন্তি তেহি হরিযমানত্তা হরণকসঙ্খাতৰত্থাভরণাদিভণ্ডং ¶ . নেন্তস্সাতি ‘‘নেন্তো অস্সা’’তি পদচ্ছেদো. নেন্তোতি ঠিতট্ঠানতো চাৰেত্ৰা অত্তনা ইচ্ছিতদিসাভিমুখং পাপেন্তো. অস্স পঠমে পাদে অতিক্কন্তে থুল্লচ্চযং আপজ্জিত্ৰাতি ¶ পাঠসেসযোজনা. অস্সাতি ইমস্স ভণ্ডহারকস্স. পঠমপাদে অতিক্কন্তে অত্তনা পঠমং গন্তব্বদিসতো চোরস্সাভিমতদিসং গতে থুল্লচ্চযং আপজ্জিত্ৰা দুতিযে অতিক্কন্তে চুতো সিযাতি যোজনা.
১৯৩. থেয্যচেতনো সচে তজ্জেত্ৰা পরস্স হত্থতো ভণ্ডং পাতাপেতি, পরস্স হত্থতো ভণ্ডে মুত্তমত্তে তজ্জেত্ৰা পাতাপকস্স পরাজযোতি যোজনা. ভণ্ডে মুত্তমত্তেতি ভণ্ডে হত্থতো কেসগ্গমত্তম্পি মুত্তক্খণে.
১৯৪. অথাপীতি অথ ৰা. পরিকপ্পেত্ৰা পাতাপেতি ৰাতি এত্থ ‘‘যং ময্হং রুচ্চতি, তং গণ্হিস্সামী’’তি ৰা ‘‘এৰরূপং চে হোতি, গণ্হিস্সামী’’তি ৰিসেসেত্ৰা ৰা পরিকপ্পেত্ৰা তজ্জেত্ৰা পাতেতি, দুক্কটং. এৰং পাতিতং ভণ্ডং তস্স চোরস্স আমসনে দুক্কটং ৰুত্তন্তি যোজনা.
১৯৫. যথাৰত্থুন্তি ভণ্ডস্স অগ্ঘানুরূপং, থুল্লচ্চযং হোতীতি অধিপ্পাযো. ছড্ডিতেপীতি তস্স চোরভাৰং জানিত্ৰা ভীততসিতেন অত্তনা নীযমানে ভণ্ডে ছড্ডিতেপি সতি. তেনেৰ ঠানাচাৰনং কারাপিতন্তি পারাজিকন্তি ন গহেতব্বন্তি আহ ‘‘ন দোসো’’তি. ‘‘তিট্ঠ তিট্ঠা’’তি ৰুত্তে পন উত্তসিত্ৰা ছড্ডনং তস্স আণত্তিযা ৰিনা হোতীতি তত্থ তস্স অনাপত্তীতি অধিপ্পাযো. তথা ৰদতো পন অদিন্নাদানপুব্বপযোগত্তা দুক্কটমেৰ.
১৯৬. তন্তি তং ছড্ডিতং ভণ্ডং. তদুদ্ধারেতি তস্স ছড্ডিতস্স ভণ্ডস্স উদ্ধারে পারাজিকং. পারাজিকং কদা সিযাতি ¶ আহ ‘‘সামিকে সালযে গতে’’তি. নিরালযং ছড্ডিতং পন গণ্হতো অসতি থেয্যচিত্তে ন দোসোতি ব্যতিরেকতো দস্সেতি.
১৯৭. সামিকস্স সালযকালে গণ্হন্তস্সাপি পারাজিকাভাৰপ্পকারং দস্সেতুমাহ ‘‘গণ্হতো’’তি. পুব্বগাথায ‘‘ত’’ন্তি ইধানুৰত্ততে. সকসঞ্ঞাযগণ্হতোতি ‘‘তিট্ঠ তিট্ঠা’’তি ৰচনতো উত্তসিত্ৰা সালযং ছড্ডিতং তং ৰত্থুং সকসঞ্ঞায গণ্হন্তস্স. গহণেতি সকসঞ্ঞায গহণহেতু, সকসঞ্ঞায গহিতভণ্ডং অত্তনো গহণকারণা ভিক্খুং অৰহারাপত্তিতো রক্খতীতি অধিপ্পাযো ¶ . তেনাহ ‘‘গহণে পন রক্খতী’’তি. ভণ্ডদেয্যং পন হোতীতি যোজনা. ‘‘তথা’’তি ইমিনা গহণে রক্খতীতি অতিদিসতি.
১৯৮-৯. ধুরনিক্খেপং কত্ৰাতি ‘‘ময্হং কিমেতেন ভণ্ডেন, জীৰিতরক্খনমেৰ ৰরতর’’ন্তি নিরালযো হুত্ৰা. তেনাহ ‘‘ভীতো চোরা পলাযতী’’তি. চোরাতি এত্থ চ হেতুম্হি নিস্সক্কং. গণ্হতোতি এত্থ ‘‘ত’’ন্তি পাঠসেসো, তথা ছড্ডিতং তং ভণ্ডন্তি অত্থো. উদ্ধারে দুক্কটন্তি ৰত্থুম্হি অনৰজ্জেপি থেয্যচিত্তৰসেন দুক্কটং হোতি, অসতি থেয্যচিত্তে দুক্কটম্পি ন হোতীতি ৰুত্তং হোতি. আহরাপেন্তেতি এত্থ ভাৰলক্খণে ভুম্মং, তস্মিং ভণ্ডসামিনি আহরাপেন্তে সতীতি অত্থো.
২০০. নিরালযেন ছড্ডিতৰত্থুনো গহণে ভণ্ডদেয্যঞ্চ অদেন্তস্স পরাজযো চ কস্মাতি আহ ‘‘তস্সা’’তিআদি. অঞ্ঞাসূতি মহাপচ্চরিযাদীসু ইতরাসু অট্ঠকথাসু.
হরণককথাৰণ্ণনা.
২০১. উপনিধিকথায ¶ ‘‘ন গণ্হামী’’তি সম্পজানমুসাৰাদং ভাসতোতি যোজনা. যেন কেনচি রহসি ‘‘ইদং ময্হং ভণ্ডং পটিসামেত্ৰা দেহী’’তি নিয্যাদিতং ভণ্ডং পচ্ছা সামিকেন ‘‘দেহি মে তং ভণ্ড’’ন্তি ৰুত্তে অচ্চন্তমুপগন্তুং ‘‘নাহং গণ্হামী’’তি সম্পজানমুসাৰাদং ভাসতোতি অত্থো. গণ্হামীতি অগ্গহেসিং. অচ্চন্তা হেসো অতীতে ৰত্তমানপ্পযোগোযং. ‘‘সম্পজানমুসাৰাদে পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ২) ইমস্স সিক্খাপদস্স ৰিসযে কস্মা দুক্কটং ৰুত্তন্তি আহ ‘‘অদিন্নাদানপুব্বকত্তা’’তিআদি. তত্থ অদিন্নাদানপুব্বকত্তাতি অদিন্নাদানস্স সহপযোগৰসেন পুব্বঙ্গমত্তা, ন পুব্বপযোগত্তা. ন হি অদিন্নাদানস্স পুব্বপযোগে পাচিত্তিযট্ঠানে দুক্কটমত্থীতি. তেনেৰাহ অট্ঠকথাযং ‘‘অদিন্নাদানস্স পযোগত্তা’’তি.
২০২. এতস্সাতি এতস্স সমীপে. কিং নু দস্সতীতি দস্সতি কিং নু. ৰিমতুপ্পাদেতি হেতুম্হি ভুম্মং. তস্সাতি যস্স ভিক্খুনো সন্তিকে উপনিক্খিত্তং, তস্স.
২০৩. তস্মিন্তি ¶ যস্মিং উপনিক্খিত্তং, তস্মিং ভিক্খুম্হি. দানে নিরুস্সাহেতি অত্তনি নিক্খিত্তস্স ভণ্ডস্স সামিকস্স দানৰিসযে উস্সাহরহিতে সতি, ‘‘ন দানি তং দস্সামী’’তি ধুরনিক্খেপে কতেতি অধিপ্পাযো. তেনেৰাহ ‘‘উভিন্নং ধুরনিক্খেপে’’তি. পরোতি ভণ্ডসামিকো. ধুরন্তি ‘‘যেন কেনচি আকারেন গণ্হিস্সামী’’তি উস্সাহং. নিক্খিপেতি নিক্খিপেয্য.
২০৪. চিত্তেনাদাতুকামোৰাতি এত্থ ‘‘যো তস্সা’’তি পাঠসেসো. চেতি অপি-সদ্দত্থে. যো চোরো চিত্তেন অদাতুকামোৰ, তস্স চোরস্স ‘‘দস্সামী’’তি মুখেন ¶ ৰদতোপীতি যোজনা. অথ ৰা অদাতুকামোতি এত্থ ‘‘হুত্ৰা’’তি পাঠসেসো. চেতি ৰুত্তত্থো. এৰাতি ‘‘পরাজযো’’তি ইমিনা যুজ্জতি. চিত্তেন অদাতুকামো হুত্ৰা মুখেন ‘‘দস্সামী’’তি ৰদতোপি সামিনো ধুরনিক্খেপে সতি পরাজযো হোতেৰাতি যোজনা.
উপনিধিকথাৰণ্ণনা.
২০৫. সুঙ্কঘাতস্সাতি ‘‘সুঙ্কঘাতং নাম রঞ্ঞা ঠপিতং হোতি পব্বতখণ্ডে ৰা নদীতিত্থে ৰা গামদ্ৰারে ৰা’’তি (পারা. ১১৩) পাল়িযং আগতস্স ‘‘সুঙ্কং ততো হনন্তি…পে… ৰিনাসেন্তী’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১১৩) অট্ঠকথাযং নিরুত্তস্স ‘‘ইতো পট্ঠায নীযমানে ভণ্ডে এত্তকতো এত্তকং রাজভাগং গহেতব্ব’’ন্তি রাজাদীহি তংতংপদেসসামিকেহি নিযমিতস্স পব্বতখণ্ডাদিট্ঠানস্স. বহীতি সুঙ্কগহণত্থায পরিকপ্পিতসীমতো বহি. পাতেতীতি এত্থ ‘‘থেয্যচিত্তো’’তি পকরণতো লব্ভতি. ‘‘রাজারহং ভণ্ড’’ন্তি পাঠসেসো. যতো কুতোচি ভণ্ডতো পঞ্চমাসকং ৰা অতিরেকপঞ্চমাসকং ৰা অগ্ঘনকো ভাগো রাজাদিদেসসামিকস্স দাতব্বো হোতি, তাদিসং ভণ্ডং থেয্যচিত্তো যথা বহি পততি, এৰং খিপতীতি অত্থো. ধুৰং পততীতি এত্থাপি ‘‘ত’’ন্তি পাঠসেসো, ‘‘ভণ্ড’’ন্তি পকরণতো লব্ভতি. যথা খিত্তং তং ভণ্ডং একন্তেন বহি পততীতি. হত্থতো মুত্তমত্তে তস্মিং ভণ্ডে.
২০৬. ‘‘ধুৰং পততী’’তি এত্থ ব্যতিরেকং দস্সেতুমাহ ‘‘তং রুক্খে’’তিআদি. তন্তি থেয্যায বহি পাতেতুং খিত্তং ভণ্ডং পটিহতং হুত্ৰাতি যোজনা. ৰাতক্খিত্তম্পি ৰাতি পাঠো ¶ গহেতব্বো. ‘‘ৰাতক্খিত্তো’’তি লিঙ্গৰিপল্লাসো ৰা দট্ঠব্বো.
২০৭. পচ্ছাতি ¶ পতিতট্ঠানে থোকং চিরাযিত্ৰা, ইমিনা থোকম্পি চিরাযিতমত্তে পযোগসাধিযং কারিযং সিদ্ধমেৰাতি পারাজিকস্স কারণং সম্পন্নমেৰাতি দস্সেতি. তেনাহ ‘‘পারাজিকং সিযা’’তি.
২০৮. ‘‘ঠত্ৰা’’তিআদিনা পতিতট্ঠানে অচিরাযিত্ৰা গতেপি তস্মিং বহি পতিতট্ঠানতো ইতরত্রাপি চিরাযিতেন বহি পাতনপ্পযোগেন সাধিযং কারিযং সিদ্ধমেৰাতি পারাজিককারণস্স সিদ্ধতং দস্সেতি. তেনেৰাহ ‘‘পরাজযো’’তি. ‘‘অতিট্ঠমান’’ন্তিআদিনা যত্থ কত্থচি অচিরাযনেন পযোগস্স নিরত্থকতং দস্সেতি. তেনেৰাহ ‘‘রক্খতী’’তি.
২১০. সযং ৰা ৰট্টেতীতি অন্তো ঠিতো সযং ৰা হত্থেন ৰা পাদেন ৰা যট্ঠিযা ৰা বহিসীমায নিন্নট্ঠানং পরিৰট্টেতি. অট্ঠত্ৰাতি পৰট্টিতমত্তে অন্তো কত্থচিপি অট্ঠত্ৰা. ৰট্টমানন্তি পৰট্টন্তং. গতন্তি বহিসীমং কেসগ্গমত্তট্ঠানম্পি অন্তোসীমমতিক্কমমত্তং.
২১১. তং ভণ্ডং সচে অন্তো ঠত্ৰা ঠত্ৰা বহি গচ্ছতীতি যোজনা. যদি অন্তোসীমায ঠত্ৰা ঠত্ৰা বহিসীমং গচ্ছতীতি অত্থো. রক্খতীতি অন্তোসীমায পঠমগতিনিৰত্তনেনেৰ এতস্স ভিক্খুনো পযোগৰেগস্স নিৰত্তত্তা, ততো উপরি নিৰত্তনারহকারণস্স অলদ্ধভাৰেন অত্তনা চ গতত্তা তথা বহিসীমপ্পত্তং তং ভণ্ডং তংমূলকপযোজকং ¶ ভিক্খুং আপত্তিযা রক্খতীতি অধিপ্পাযো. সুদ্ধচিত্তেন ঠপিতেতি ‘‘এৰং ঠপিতে ৰট্টিত্ৰা গমিস্সতী’’তি থেয্যচিত্তেন ৰিনা ‘‘কেৰলং ঠপেস্সামী’’তি চিত্তেন বহিসীমাভিমুখং নিন্নট্ঠানং ওতারেত্ৰা ঠপিতে. সযং ৰট্টতীতি ভণ্ডং সযমেৰ নিন্নট্ঠানং নিন্নং হুত্ৰা বহিসীমং চে পৰট্টন্তং গচ্ছতি. ৰট্টতীতি আপত্তিযা অকরণতো ৰট্টতি.
২১২. গচ্ছন্তেতি চোরস্স পযোগং ৰিনা অত্তনাৰ গচ্ছন্তে. তন্তি রাজদেয্যপঞ্চমাসকঅতিরেকপঞ্চমাসকমত্তং সুঙ্কৰন্তং ভণ্ডং. নীহটেপি নাৰহারোতি যোজনা. কেৰলং থেয্যচিত্তস্স আপত্তিযা অনঙ্গভাৰতো, যানাদিপযোজককাযৰচীপযোগস্স অভাৰতো, ভণ্ডট্ঠপিতযানাদিনো ¶ অত্তনাৰ বহিসীমপ্পত্তত্তা, তেনেৰ ভণ্ডস্সাপি গতত্তা চ ভিক্খুনো অৰহারো নত্থীতি অত্থো.
২১৩. পযোগেন ৰিনাতি চোরস্স সকপযোগমন্তরেন. অৰহারো ন ৰিজ্জতীতি এত্থ যুত্তি ৰুত্তনযাৰ.
২১৪. মণিন্তি পাদারহং সুঙ্কদাতব্বমণিরতনং, এতেনেৰ উপলক্খণপদত্তা যংকিঞ্চি ভণ্ডং সঙ্গহিতমেৰ. পারাজিকং সিযাতি যানস্স অত্তনা পাজিতত্তাতি অধিপ্পাযো. সীমাতিক্কমনেতি সুঙ্কগ্গহণস্স নিযমিতট্ঠানাতিক্কমনে.
২১৫. মতন্তি ‘‘এত্তকভণ্ডতো এত্তকং গহেতব্ব’’ন্তি রাজূহি অনুমতং. সেসো কথামগ্গোতি ‘‘সুঙ্কট্ঠানং পত্ৰা সুঙ্কিকেসু নিদ্দাযমানেসু, কীল়ন্তেসু, বহিগতেসু ৰা পরিযেসিত্ৰা অদিস্ৰা গচ্ছতো ন দোসো, ভণ্ডদেয্যং ¶ হোতী’’তি এৰমাদিকো ৰিনিচ্ছযকথামগ্গো. অরঞ্ঞট্ঠকথাসমোতি ‘‘যো চারক্খট্ঠানং পত্ৰা’’তিআদিনা (ৰি. ৰি. ১৭০) যথাৰুত্তঅরঞ্ঞট্ঠকথায সদিসো,
‘‘কম্মট্ঠানং চিত্তে কত্ৰা;
চিন্তেন্তো অঞ্ঞৰিহিতো;
সুঙ্কট্ঠানং পত্ৰা গচ্ছে;
ভণ্ডদেয্যং হোতেৰস্সা’’তি. –
আদিনা নযেন ৰুচ্চমানসদিসোযেৰ. তেনেৰ গতত্থতায ইদানি ন ৰিচারীযতীতি অধিপ্পাযো.
সুঙ্কঘাতকথাৰণ্ণনা.
২১৬. ‘‘পাণো ¶ নাম মনুস্সপাণো ৰুচ্চতী’’তি (পারা. ১১৪) পাল়িতো চ ‘‘তম্পি ভুজিস্সং হরন্তস্স অৰহারো নত্থী’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১১৪) অট্ঠকথাৰচনতো চ পরদাসমনুস্সোযেৰ অধিপ্পেতোতি তমেৰ দস্সেতুমাহ ‘‘অন্তোজাত’’ন্তিআদি. গেহদাসিযা কুচ্ছিম্হি দাসস্স জাতো অন্তোজাতো নাম, তং ৰা. ধনেন কীতো ধনক্কীতো, তং ৰা. দিন্নং ৰা পন কেনচীতি মাতুলঅয্যকাদীসু যেন কেনচি দাসং কত্ৰা দিন্নং ৰা. দাসন্তি পচ্চেকং সম্বন্ধনীযং. করমরানীতং ৰা দাসন্তি পরৰিসযং ৰিলুম্পিত্ৰা আনেত্ৰা দাসভাৰায গহিতসঙ্খাতং করমরানীতদাসং ৰা. হরন্তস্স পরাজযোতি এত্থ ‘‘চোরিকায হরিস্সামী’’তি আমসনে দুক্কটং, ফন্দাপনে থুল্লচ্চযং আপজ্জিত্ৰা ঠিতট্ঠানতো কেসগ্গমত্তম্পি অতিক্কামযতো পারাজিকং হোতীতি অধিপ্পাযো.
২১৭. ভুজিস্সং ৰাতি যস্স কস্সচি মনুস্সস্স অদাসভূতং. মানুসন্তি মনুস্সজাতিকং সত্তং. আঠপিতন্তি উপনিক্খিত্তং.
২১৮. তন্তি ¶ অন্তোজাতাদীসু দাসেসু যং কঞ্চি দাসং. পলাযিতুকামোৰাতি পলাপেতুকামো নীহরিতুকামো. অথ ৰা তং দাসং ভুজেহি উক্খিপিত্ৰা অযং পলাযিতুকামোতিপি অত্থো গহেতব্বো. ভুজেহীতি উভোহি হত্থেহি. তং ঠিতট্ঠানতোতি তস্স ঠিতট্ঠানং তংঠিতট্ঠানং, ততো তংঠিতট্ঠানতো, চোরেন অত্তনা ঠিতট্ঠানতোতি অত্থো ন গহেতব্বোতি দস্সেতুমেৰং ৰুত্তং. কিঞ্চি সঙ্কামেতীতি কেসগ্গমত্তম্পি ততো অঞ্ঞং ঠানং পাপেতি. ভুজেহি ৰাতি এত্থ ৰা-সদ্দো ৰক্খমানপকারন্তরাপেক্খো, ‘‘সঙ্কামেতি ৰা’’তি যোজেতব্বং.
২১৯. তজ্জেত্ৰাতি ভযকরেন ৰচনেন লেসেন, ইঙ্গিতেন ৰা তাসেত্ৰা নেন্তস্স তস্সাতি সম্বন্ধো. পদৰারতোতি পদৰারেন যুত্তা থুল্লচ্চযাদযো আপত্তিযো হোন্তীতি যোজনা. পঠমপদৰারযুত্তা থুল্লচ্চযাপত্তি, দুতিযপদৰারযুত্তা পারাজিকাপত্তি হোতীতি অত্থো.
২২০. হত্থাদীসূতি আদি-সদ্দেন কেসৰত্থাদিং সঙ্গণ্হাতি. তন্তি দাসং. কড্ঢতোপীতি আকড্ঢতোপি. পরাজযোতি ‘‘পদৰারতো’’তি অনুৰত্তমানত্তা পঠমপদৰারে থুল্লচ্চযং, দুতিযপদৰারে অতিক্কন্তে পারাজিকন্তি অত্থো. অযং নযোতি ‘‘পদৰারতো যুত্তা থুল্লচ্চযাদযো আপত্তিযো হোন্তী’’তি ৰুত্তনযো.
২২১. ৰেগসাৰাতি ¶ ৰেগেনেৰ, চোরস্স ৰচনেন কাতব্বৰিসেসরহিতেন বলৰগমনৰেগেনাতি ৰুত্তং হোতি. ইমিনা অনাপত্তিভাৰস্স কারণং দস্সেতি.
২২২. সণিকন্তি ¶ মন্দগতিযা. ৰদতীতি ‘‘গচ্ছ, যাহি, পলাযা’’তিআদিকং ৰচনং কথেতি. সোপি চাতি যো মন্দগতিযা গচ্ছন্তো এৰং ৰুত্তো, সোপি চ.
২২৩. পলাযিত্ৰাতি সামিকং পহায গন্ত্ৰা. অঞ্ঞন্তি সামিকাযত্তট্ঠানতো অঞ্ঞং ঠানং. সাপণং ৰীথিসন্নিৰেসযুত্তং নিগমম্পি ৰা. ততোতি পলাযিত্ৰা পৰিট্ঠগামাদিতো. তন্তি পলাযিত্ৰা পৰিট্ঠং তং দাসং.
পাণকথাৰণ্ণনা.
২২৪. থেয্যাতি থেয্যচিত্তেন. সপ্পকরণ্ডন্তি সপ্পসযনপেল়ং. যথাৰত্থুন্তি থুল্লচ্চযমাহ. ঠানতোতি সপ্পপেল়ায ঠিতট্ঠানতো. চাৰনেতি কেসগ্গমত্তাতিক্কমে.
২২৫. করণ্ডন্তি সপ্পপেল়ং. উগ্ঘাটেত্ৰাতি ৰিৰরিত্ৰা. করণ্ডতলতোতি অন্তোপেল়ায তলতো. নঙ্গুট্ঠেতি নঙ্গুট্ঠপরিযন্তে.
২২৬. ঘংসিত্ৰাতি পেল়াপস্সে ফুসাপেত্ৰা. সপ্পকরণ্ডস্স মুখৰট্টিতোতি করণ্ডপুটমুখৰট্টিতো. তস্স নঙ্গুট্ঠে মুত্তমত্তেতি যোজনা.
২২৭. নামতোতি নামেন, নামং ৰত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. পক্কোসন্তস্সাতি অৰ্হাযন্তস্স. তস্সাতি পক্কোসকস্স.
২২৮. তথাতি করণ্ডং ৰিৰরিত্ৰা. মণ্ডূকমূসিকানং রৰং কত্ৰা নামেন পক্কোসন্তস্সাতি যোজনা. ৰা-সদ্দেন লাজাৰিকিরণঅচ্ছরপহারাদিকং সঙ্গণ্হাতি.
২২৯. মুখন্তি ¶ সপ্পকরণ্ডস্স মুখং. এৰমেৰ চ করোন্তস্সাতি মণ্ডূকসঞ্ঞং, মূসিকসঞ্ঞং কত্ৰা ৰা লাজা ৰিকিরিত্ৰা ¶ ৰা অচ্ছরং পহরিত্ৰা ৰা নামং ৰত্ৰা পক্কোসন্তস্স. যেন কেনচীতি ৰুত্তনীহারতো যেন ৰা তেন ৰা.
২৩০. ন পক্কোসতি চেতি যথাৰুত্তনযেন যোজেত্ৰা নামং ৰত্ৰা ন পক্কোসতি. তস্সাতি করণ্ডমুখৰিৰরকস্স ভিক্খুস্স.
অপদকথাৰণ্ণনা.
২৩১. হত্থিন্তি হত্থিম্হি, ভুম্মত্থে এৰ উপযোগৰচনং.
২৩২. সালাযন্তি হত্থিসালাযং. ৰসতি এত্থাতি ৰত্থু, রাজাগারং, তস্স অন্তো অন্তোৰত্থু, অন্তোরাজগেহন্তি অত্থো. অঙ্গণেতি অন্তোরাজঙ্গণে. পি-সদ্দো ‘‘অন্তোনগরে’’তি অৰুত্তম্পি সম্পিণ্ডেতি. ৰত্থু চাতি চ-সদ্দেন অঙ্গণং সমুচ্চিনোতি. সকলং অঙ্গণং ঠানন্তি হত্থিনো ৰিচরণযোগ্গং অঙ্গণট্ঠানং সন্ধাযাহ, সকলসালাতি গহেতব্বং.
২৩৩. অবদ্ধস্সাতি যথাৰুত্তসালারাজৰত্থঙ্গণাপেক্খায ৰুত্তং. অবদ্ধস্স হি হত্থিনো সকলসালাদযো ঠানং, তদতিক্কমে ঠানাচাৰনং হোতীতি অত্থো. হীতি অৰধারণে ৰা. ‘‘বদ্ধস্স হী’’তি যোজনায ৰিসেসত্থোৰ দট্ঠব্বো, বদ্ধস্স পনাতি ৰুত্তং হোতি. বদ্ধস্স পনাতি সালাদীসু সন্নিহিতস্স পন. ঠিতট্ঠানঞ্চাতি সালাদীসু ঠিতট্ঠানঞ্চ, চতূহি পাদেহি অক্কন্তট্ঠানন্তি ৰুত্তং হোতি. বন্ধনঞ্চাতি গীৰায ৰা পচ্ছা পাদদ্ৰযবন্ধনৰলযে ৰা উভযত্থ ৰা বন্ধনট্ঠানঞ্চ. তস্মাতি যস্মা ঠিতট্ঠানঞ্চ বন্ধনঞ্চ ঠানন্তি ছ ৰা পঞ্চ ৰা ঠানানি লব্ভন্তি, তস্মা. তেসং ঠানানং. কারযেতি এত্থ ‘‘আপত্তি’’ন্তি সামত্থিযা লব্ভতীতি. হরতোতি হত্থিসালাদিতো চোরিকায হরন্তস্স ¶ . কারযেতি আমসনে দুক্কটং, ঠানভেদগণনায যাৰ পচ্ছিমট্ঠানা পুরিমেসু থুল্লচ্চযানি, অন্তিমট্ঠানা কেসগ্গমত্তম্পি চাৰনে পারাজিকং কারেয্যাতি অত্থো.
২৩৪. ঠিতট্ঠানন্তি ¶ চতূহি পাদেহি অক্কন্তট্ঠানং, ইদঞ্চ অবদ্ধহত্থিং সন্ধায ৰুত্তং. বদ্ধস্স ৰিনিচ্ছযো সালাদীসু বদ্ধস্স ৰুত্তৰিনিচ্ছযসদিসোতি গতত্থতায ন ৰুত্তো.
২৩৫. একং ঠানন্তি সযিতট্ঠানমত্তং. তস্মিন্তি গজে. তস্সাতি ভিক্খুস্স. তুরঙ্গমহিসাদীসু দ্ৰিপদে চ বহুপ্পদে চ.
২৩৬. এসেৰ নযো ঞেয্যো, ৰত্তব্বং কিঞ্চিপি নত্থীতি যোজনা. তত্থ তুরঙ্গা অস্সা. মহিসা লুলাযা. আদি-সদ্দেন গোগদ্রভওট্ঠাদিচতুপ্পদানং সঙ্গহো. নত্থি কিঞ্চিপি ৰত্তব্বন্তি অস্সসালারাজাগারঙ্গণবহিনগরাদীসু অবন্ধিতসযনঅস্সাদীনং ঠানভেদো যথাৰুত্তসদিসত্তা ন ৰুত্তো.
বন্ধিত্ৰা ঠপিতঅস্সস্স পন সচে সো চতূসু পাদেসু বদ্ধো হোতি, বন্ধনানং, খুরানঞ্চ গণনায অট্ঠ ঠানানি, সচে মুখে চ বদ্ধো হোতি, নৰ ঠানানি, মুখেযেৰ বদ্ধো, পঞ্চ ঠানানীতি ঠানভেদো চ তথেৰ সসমিগসূকরাদিচতুপ্পদেসু বন্ধিত্ৰা ঠপিতেসু বদ্ধবদ্ধট্ঠানেহি সহ চতূহি পাদেহি অক্কন্তট্ঠানৰসেন লব্ভমানো ঠানভেদো চ গোমহিসেসু বদ্ধেসু এৰমেৰ লব্ভমানো ঠানভেদো চ ৰজাদীসু পদেসেসু পৰেসিতেসু দ্ৰারেসু রুক্খসূচিযো অপনেত্ৰা ৰা অনপনেত্ৰা ৰা নামং ৰত্ৰা ৰা অৰত্ৰা ৰা পক্কোসন্তস্স, সাখাভঙ্গতিণাদীনি দস্সেত্ৰা পক্কোসিত্ৰা ৰা অপক্কোসিত্ৰা ৰা পলোভেন্তস্স তাসেত্ৰা নিক্খমন্তস্স ¶ সপ্পকরণ্ডকে সপ্পস্স ৰুত্তনযেন লব্ভমানো ৰিসেসো চ নেতব্বো. ইহ সব্বত্থ ঠানভেদেসু বহুকেসুপি উপন্তট্ঠানেসু থুল্লচ্চযং, অন্তট্ঠানে পারাজিকং ৰুত্তসদিসন্তি ইমস্স সব্বস্স ৰিনিচ্ছযস্স ‘‘এসেৰ নযো’’তি ইমিনাৰ গতত্তা, আহটতো অৰিঞ্ঞাযমানস্স কস্সচি ৰিসেসস্সাভাৰা চ ৰুত্তং ‘‘নত্থি কিঞ্চিপি ৰত্তব্ব’’ন্তি.
দ্ৰিপদেপীতি ‘‘দ্ৰিপদং নাম মনুস্সা পক্খজাতা’’তি (পারা. ১১৫) পাল়িযং ৰুত্তা মনুস্সা চ মযূরাদিলোমপক্খা চ ৰগ্গুলিআদিচম্মপক্খা চ ভমরাদিঅট্ঠিপক্খা চাতি এৰমাদিকে সত্তে চ. বহুপ্পদেতি ‘‘বহুপ্পদং নাম ৰিচ্ছিকা সতপদী উচ্চালিঙ্গপাণকা’’তি (পারা. ১১৭) পাল়িযং ৰুত্তবহুপ্পদসত্তে চাতি অত্থো.
এত্তাৰতা ¶ পাপভিক্খূনং লেসোকাসপিদহনত্থং পদভাজনে ৰুত্তভূমট্ঠাদিতিংসৰিনিচ্ছযমাতিকাকথাসু পঞ্চৰীসতি মাতিকাকথা দস্সেত্ৰা অৰসিট্ঠাসু পঞ্চমাতিকাকথাসু সংৰিদাৰহারো, সঙ্কেতকম্মং, নিমিত্তকম্মন্তি মাতিকত্তযকথা পঠমমেৰ অদিন্নাদানৰিনিচ্ছযসম্ভারভূতানং পঞ্চৰীসতিযা অৰহারানং দস্সনট্ঠানে ঠত্ৰা –
‘‘পুব্বসহপযোগো চ, সংৰিদাহরণম্পি চ;
সঙ্কেতকম্মং নেমিত্তং, পুব্বযোগাদিপঞ্চক’’ন্তি. (ৰি. ৰি. ৪২) –
ইমিনা সঙ্গহিতাতি তং পহায অৰসেসে ওচরকো, ওণিরক্খকোতি কথাদ্ৰযে ওচরণককথায আণত্তিকপ্পযোগত্তা, তঞ্চ ওণিরক্খকেন করিযমানং ঠানাচাৰনং সাহত্থিকেন ৰা আণত্তিকেন ৰা পযোগেন হোতীতি তস্সাপি ‘‘সাহত্থাণত্তিকো চেৰা’’তি সাহত্থিকপঞ্চকে পঠমমেৰ সঙ্গহিতত্তা চ থলট্ঠৰেহাসট্ঠকথাদীসু ¶ সঙ্গহিতত্তা চ তঞ্চ দ্ৰযং ন ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.
তত্থ ‘‘ওচরকো নাম ভণ্ডং ওচরিত্ৰা আচিক্খতী’’তি (পারা. ১১৮) পাল়িযং ৰুত্তো চোরাপনপুরিসো ‘‘ওচরকো’’তি ৰেদিতব্বো. ওচরতীতি ওচরকো, তত্থ তত্থ গন্ত্ৰা অন্তো অনুপৰিসতীতি ৰুত্তং হোতীতি. ‘‘ওণিরক্খো নাম আহটং ভণ্ডং গোপেন্তো’’তি (পারা. ১১৮) পাল়িযং ৰুত্তো মুহুত্তং অত্তনি ঠপিতস্স পরভণ্ডস্স রক্খকো ‘‘ওণিরক্খো’’তি ৰেদিতব্বো. ওণিতং রক্খতীতি ওণিরক্খো, যো পরেন অত্তনো ৰসনট্ঠানে আভতং ভণ্ডং ‘‘ইদং তাৰ ভন্তে মুহুত্তং ওলোকেথ, যাৰাহং ইদং নাম কিচ্চং কত্ৰা আগচ্ছামী’’তি ৰুত্তো রক্খতি, তস্সেতং অধিৰচনং.
দ্ৰিচতুবহুপ্পদকথাৰণ্ণনা.
২৩৭. ‘‘পঞ্চহি আকারেহি অদিন্নং আদিযন্তস্স আপত্তি পারাজিকস্সা’’তিআদিনা (পারা. ১২২) নযেন পাল়িযং আগতানি পঞ্চঙ্গানি সঙ্গহেতুমাহ ‘‘পরেস’’ন্তিআদি. তত্থ ‘‘পরেসং সন্তকং ধন’’ন্তি ইমিনা পরমনুস্সসন্তকতা, ‘‘পরেসন্তি ৰিজানিত্ৰা’’তি ইমিনা পরাযত্তভাৰস্স জাননং, ‘‘গরুক’’ন্তি ইমিনা পাদং ৰা অতিরেকপাদং ৰা অগ্ঘনকতা, ‘‘থেয্যচিত্তেনা’’তি ¶ ইমিনা থেয্যচিত্ততা, ‘‘ঠানা চাৰেতী’’তি ইমিনা পঞ্চৰীসতিযা অৰহারানং অঞ্ঞতরস্স সমঙ্গিতাতি এৰমেত্থ পঞ্চঙ্গসঙ্গহো ৰেদিতব্বো.
২৩৮. এত্তাৰতা তিংসমাতিকাকথাৰিনিচ্ছযং সঙ্গহেত্ৰা ইদানি ‘‘অনাপত্তি সসঞ্ঞিস্স ৰিস্সাসগ্গাহে তাৰকালিকে পেতপরিগ্গহে তিরচ্ছানগতপরিগ্গহে পংসুকূলসঞ্ঞিস্সা’’তিআদিনা ¶ (পারা. ১৩১) নযেন পাল়িযং আগতং অনাপত্তিৰারং সঙ্গহেতুমাহ ‘‘অনাপত্তী’’তিআদি. তত্থ সসঞ্ঞিস্সাতি পরসন্তকম্পি ‘‘সসন্তক’’ন্তি সুদ্ধসঞ্ঞায গণ্হন্তস্স অনাপত্তীতি সব্বত্থ যোজেতব্বং. এৰং গহিতং সামিকেহি দিস্ৰা যাচিতে অদেন্তস্স উভিন্নং ধুরনিক্খেপেন পারাজিকং.
তিরচ্ছানপরিগ্গহেতি তিরচ্ছানেহি পরিগ্গহিতৰত্থুম্হি. সচেপি হি নাগগরুল়মাণৰকমাণৰিকাপি মনুস্সৰেসেন আপণং পসারেত্ৰা নিসিন্না হোন্তি, ভিক্খু চ থেয্যচিত্তেন তেসং সন্তকং গণ্হাতি, অনাপত্তীতি ৰুত্তং হোতি. সীহব্যগ্ঘদীপিপভুতীহি ৰাল়মিগেহি গহিতগোচরং পঠমং মোচাপেন্তস্স তং মুঞ্চিত্ৰা অত্তনোপি হিংসনতো থোকং খাযিতে ৰারেন্তস্স দোসো নত্থি. সেনাদীসু তিরচ্ছানেসু যেন কেনচি গহিতং গোচরং মোচাপেতুং ৰট্টতি. ৰুত্তঞ্হেতং অট্ঠকথাযং ‘‘সেনাদযোপি আমিসং গহেত্ৰা গচ্ছন্তে পাতাপেত্ৰা গণ্হিতুং ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১৩১). এৰমেৰ ধম্মনিদেড্ডুভাদীহি গহিতমণ্ডূকাদযো জীৰিতরক্খনত্থায মোচাপেতুং ৰট্টতীতি ৰেদিতব্বং.
তাৰকালিকগ্গাহেতি ‘‘পটিকরিস্সামী’’তি তাৰকালিকং গণ্হন্তস্স এৰং গহিতং সচে ভণ্ডসামিকো পুগ্গলো ৰা গণো ৰা ‘‘তুম্হেৰ গণ্হথা’’তি অনুজানেয্য, ৰট্টতি. নানুজানেয্য, ন গণ্হেয্য, দাতব্বং. অদেন্তস্স উভিন্নং ধুরনিক্খেপেন পারাজিকং. ‘‘সঙ্ঘসন্তকং পন পটিদাতুমেৰ ৰট্টতী’’তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তং.
ৰিস্সাসগ্গাহেতি ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে পঞ্চহঙ্গেহি সমন্নাগতস্স ৰিস্সাসং গহেতুং, সন্দিট্ঠো চ হোতি, সম্ভত্তো চ, আলপিতো চ, জীৰতি চ, গহিতে চ অত্তমনো ¶ হোতী’’তি (মহাৰ. ৩৫৬) পাল়িযং আগতং পঞ্চহঙ্গেহি সমন্নাগতস্স সন্তকং ৰিস্সাসেন গণ্হন্তস্স গহণে ৰিনিচ্ছযো যথাৰুত্তসুত্তৰণ্ণনাযং ৰেদিতব্বো. যথাহ সমন্তপাসাদিকাযং –
তত্থ ¶ সন্দিট্ঠোতি দিট্ঠমত্তকমিত্তো. সম্ভত্তোতি দল়্হমিত্তো. আলপিতোতি ‘‘মম সন্তকং যং ইচ্ছসি, তং গণ্হেয্যাসি, আপুচ্ছিত্ৰা গহণে কারণং নত্থী’’তি ৰুত্তো. জীৰতীতি অনুট্ঠানসেয্যায সযিতোপি যাৰ জীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদং ন পাপুণাতি. গহিতে চ অত্তমনোতি গহিতে তুট্ঠচিত্তো হোতি, এৰরূপস্স সন্তকং ‘‘গহিতে মে অত্তমনো ভৰিস্সতী’’তি জানন্তেন গহেতুং ৰট্টতি. অনৰসেসপরিযাদানৰসেন চেতানি পঞ্চঙ্গানি ৰুত্তানি, ৰিস্সাসগ্গাহো পন তীহঙ্গেহি রুহতি – সন্দিট্ঠো, জীৰতি, গহিতে অত্তমনো, সম্ভত্তো, জীৰতি, গহিতে অত্তমনো, আলপিতো, জীৰতি, গহিতে অত্তমনোতি.
যো পন জীৰতি, ন চ গহিতে অত্তমনো হোতি, তস্স সন্তকং ৰিস্সাসগ্গাহেন গহিতম্পি পুন দাতব্বং. দদমানেন চ মতকধনং তাৰ যে তস্স ধনে ইস্সরা গহট্ঠা ৰা পব্বজিতা ৰা, তেসং দাতব্বং. অনত্তমনস্স সন্তকং তস্সেৰ দাতব্বং. যো পন পঠমংযেৰ ‘‘সুট্ঠু কতং তযা মম সন্তকং গণ্হন্তেনা’’তি ৰচীভেদেন ৰা চিত্তুপ্পাদমত্তেন ৰা অনুমোদিত্ৰা পচ্ছা কেনচি কারণেন কুপিতো পচ্চাহরাপেতুং ন লভতি. যোপি অদাতুকামোৰ, চিত্তেন পন অধিৰাসেতি, ন কিঞ্চি ৰদতি, সোপি পুন পচ্চাহরাপেতুং ন লভতি. যো পন ‘‘মযা তুম্হাকং ¶ সন্তকং গহিতং ৰা পরিভুত্তং ৰা’’তি ৰুত্তে ‘‘গহিতং ৰা হোতু পরিভুত্তং ৰা, মযা পন তং কেনচিদেৰ করণীযেন ঠপিতং, তং পাকতিকং কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰদতি, অযং পচ্চাহরাপেতুং লভতীতি (পারা. অট্ঠ. ১.১৩১).
পেতপরিগ্গহেতি পেত্তিৰিসযুপ্পন্না চ মরিত্ৰা তস্মিংযেৰ অত্তভাৰে নিব্বত্তা চ চাতুমহারাজিকাদযো দেৰা চ ইমস্মিং অত্থে পেতা নাম, তেসং সন্তকং গণ্হন্তস্স চ অনাপত্তীতি অত্থো. সচেপি হি সক্কো দেৰরাজা আপণং পসারেত্ৰা নিসিন্নো হোতি, দিব্বচক্খুকো চ ভিক্খু তং ঞত্ৰা সতসহস্সগ্ঘনকম্পি ৰত্থং তস্স ৰিরৰন্তস্সেৰ অচ্ছিন্দিত্ৰা গণ্হিতুং ৰট্টতি. দেৰপূজত্থং রুক্খাদীসু মট্ঠৰত্থাদীনি গণ্হতো নিদ্দোসতায কিমেৰ ৰত্তব্বং. পংসুকূলসঞ্ঞায গণ্হতোপি অনাপত্তি. তথা গহিতম্পি সচে সস্সামিকং হোতি, সামিকে আহরাপেন্তে দাতব্বন্তি উপলক্খণতো ৰেদিতব্বং.
২৩৯. এত্থাতি ¶ দুতিযপারাজিকৰিনিচ্ছযে. চ-সদ্দেন অৰুত্তসমুচ্চযত্থেন অৰসেসসিক্খাপদৰিনিচ্ছযে সঙ্গণ্হাতি. ৰত্তব্বোতি মাতিকট্ঠকথাদীসু ৰিয অৰসানে কথেতব্বো. পাল়িমুত্তৰিনিচ্ছযোতি সমুট্ঠানাদিকো তংতংসিক্খাপদপাল়িযং অনাগতো উপালিত্থেরাদীহি ঠপিতো ৰিনিচ্ছযো.
২৪০. পরাজিতানেকমলেনাতি অপরিমেয্যকপ্পকোটিসতসহস্সোপচিতপারমিতাসম্ভূতেন সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণপদট্ঠানেন আসৰক্খযঞাণেন সহ ৰাসনায সমুচ্ছেদপ্পহানেন পরাজিতা রাগাদযো অনেককিলেসমলা যেন সো পরাজিতানেকমলো, তেন পরাজিতানেকমলেন ¶ . জিনেন যং দুতিযং পারাজিকং ৰুত্তং, অস্স দুতিযপারাজিকস্স চ অত্থো মযা সমাসেন ৰুত্তো. অসেসেন অতিৰিত্থারনযেন ৰত্তুং তস্স অত্থং কথেতুং কো হি সমত্থোতি যোজনা. এত্থ চ-সদ্দো পঠমপারাজিকসমুচ্চযত্থো. হি-সদ্দো অৰধারণে, তেন অসেসেন তদত্থং ৰত্তুং সমত্থো নত্থেৰ অঞ্ঞত্র তথাগতাতি দীপেতি.
ইতি ৰিনযত্থসারসন্দীপনিযা
ৰিনযৰিনিচ্ছযৰণ্ণনায
দুতিযপারাজিককথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ততিযপারাজিককথাৰণ্ণনা
২৪১-২. এৰমতিসুখুমনযসমাকুলং দুতিযপারাজিকং দস্সেত্ৰা ইদানি ততিযপারাজিকং দস্সেতুমাহ ‘‘মনুস্সজাতি’’ন্তিআদি. তত্থ মনুস্সজাতিন্তি জাযতীতি জাতি, রূপারূপপটিসন্ধি, মনুস্সেসু জাতি যস্স সো মনুস্সজাতি, মনুস্সজাতিকো মনুস্সৰিগ্গহোতি ৰুত্তং হোতি, তং মনুস্সজাতিং.
এত্থ চ মনুস্সেসূতি কুসলাকুসলমনস্স উস্সন্নত্তা মনুস্সসঙ্খাতেসু নরেসু. ‘‘যং মাতুকুচ্ছিস্মিং পঠমং ¶ চিত্তং উপ্পন্ন’’ন্তি (পারা. ১৭২) পদভাজনে ৰুত্তনযেন মাতুকুচ্ছিম্হি পঠমং উপ্পজ্জমানপটিসন্ধিচিত্তঞ্চ তংসম্পযুত্তৰেদনাসঞ্ঞাসঙ্খারসঙ্খাতখন্ধত্তযঞ্চ তংসহজাতানি –
‘‘তিলতেলস্স যথা বিন্দু, সপ্পিমণ্ডো অনাৰিলো;
এৰং ৰণ্ণপ্পটিভাগং, ‘কলল’ন্তি পৰুচ্চতী’’তি. (পারা. অট্ঠ. ২.১৭২; ৰিভ. অট্ঠ. ২৬) –
ৰুত্তানি ¶ জাতিউণ্ণংসুম্হি পসন্নতিলতেলে ৰা সপ্পিমণ্ডে ৰা ওতারেত্ৰা উক্খিপিত্ৰা ৰিধুনিতে অগ্গে লম্বমানবিন্দুপ্পমাণকললসঙ্খাতানি সভাৰকানং কাযভাৰৰত্থুদসকৰসেন তিংস রূপানি চ অভাৰকানং কাযৰত্থুদসকৰসেন ৰীসতি রূপানি চাতি অযং নামরূপপটিসন্ধি ইধ ‘‘জাতী’’তি গহিতা. ‘‘যস্সা’’তি ইমিনা অঞ্ঞপদেন ‘‘যাৰ মরণকালা এত্থন্তরে এসো মনুস্সৰিগ্গহো নামা’’তি (পারা. ১৭২) পদভাজনে ৰুত্তনযেন পঠমভৰঙ্গতো পট্ঠায চুতিচিত্তাসন্নভৰঙ্গপরিযন্তসন্তানসঙ্খাতসত্তো গহিতো. ইমিনা মনুস্সৰিগ্গহস্স পটিসন্ধিতো পট্ঠায পারাজিকৰত্থুভাৰং দস্সেতি.
জানন্তোতি ‘‘সত্তো অয’’ন্তি জানন্তো. জীৰিতা যো ৰিযোজযেতি যো ভিক্খু জীৰিতিন্দ্রিযা ৰিযোজেয্য ৰোরোপেয্য, তস্স জীৰিতিন্দ্রিযং উপচ্ছিন্দেয্য উপরোধেয্যাতি ৰুত্তং হোতি. তেনাহ পদভাজনে ‘‘জীৰিতা ৰোরোপেয্যাতি জীৰিতিন্দ্রিযং উপচ্ছিন্দতি উপরোধেতী’’তি (পারা. ১৭২).
তঞ্চ জীৰিতিন্দ্রিযং রূপারূপৰসেন দুৰিধং হোতি. তত্থ অরূপজীৰিতিন্দ্রিযং অৰিগ্গহত্তা উপক্কমৰিসযং ন হোতি. রূপজীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদেন পন তদাযত্তৰুত্তিতায তংসমকালমেৰ ওচ্ছিজ্জমানতায এত্থ সামঞ্ঞেন উভযম্পি গহেতব্বং. ইদঞ্চ অতীতানাগতং ন গহেতব্বং তস্স অৰিজ্জমানত্তা. উপক্কমৰিসযারহং পন পচ্চুপ্পন্নমেৰ গহেতব্বং. তঞ্চ খণসন্ততিঅদ্ধাৰসেন তিৰিধং হোতি.
তত্থ উপ্পাদট্ঠিতিভঙ্গৰসেন খণত্তযপরিযাপন্নো ভাৰো খণপচ্চুপ্পন্নং নাম. তং সরসভঙ্গভূতত্তা সযং ভিজ্জমানং উপক্কমসাধিযং ৰিনাসৰন্তং ন হোতি. আতপে ঠত্ৰা গব্ভং পৰিট্ঠস্স ¶ অন্ধকারৰিগমন্তরঞ্চ সীতেন ওৰরকং পৰিট্ঠস্স ৰিসভাগউতুসমুট্ঠানেন ¶ সীতপনূদন্তরঞ্চ রূপসন্ততি সন্ততিপচ্চুপ্পন্নং নাম. পটিসন্ধিচুতীনমন্তরাল়প্পৰত্তি খন্ধসন্ততি অদ্ধাপচ্চুপ্পন্নং নাম. ইমস্মিং দ্ৰযে উপক্কমসম্ভৰো, তংৰসেন উপচ্ছিজ্জমানং জীৰিতং সন্তানপরিহানিপচ্চযভাৰতো সন্ততিঅদ্ধাপচ্চুপ্পন্নদ্ৰযং যথাপরিচ্ছিন্নকালমপ্পত্ৰা উপক্কমৰসেন অন্তরাযেৰ নিরুজ্ঝতি, তস্মা সন্ততিঅদ্ধাপচ্চুপ্পন্নরূপজীৰিতিন্দ্রিযঞ্চ তংনিরোধেন নিরুজ্ঝমানঅরূপজীৰিতিন্দ্রিযঞ্চাতি উভযং এত্থ ‘‘জীৰিতা’’তি গহিতন্তি ৰেদিতব্বং. ইদমেৰ সন্ধাযাহ পদভাজনে ‘‘সন্ততিং ৰিকোপেতী’’তি (পারা. ১৭২).
ইমিস্সাৰ পাণাতিপাতভাৰে আপত্তিভাৰতো এত্থ ঠত্ৰা অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.১৭২) পাণপাণাতিপাতপাণাতিপাতীপাণাতিপাতপ্পযোগানং ৰিভাগো দস্সিতো. তত্থ পাণোতি ৰোহারতো সত্তো, পরমত্থতো উপচ্ছিজ্জমানং জীৰিতিন্দ্রিযং, তং ‘‘জীৰিতা’’তি ইমিনা ৰুত্তং. পাণাতিপাতো নাম ৰধকচেতনা, সো চ ‘‘ৰিযোজযে’’তি ইমিনা সন্দস্সিতো. পাণাতিপাতী নাম পুগ্গলো, সো চ ‘‘যো’’তি ইমিনা সন্দস্সিতো. পাণাতিপাতপ্পযোগো পন –
‘‘ৰুত্তা পাণাতিপাতস্স;
পযোগা ছ মহেসিনা’’তি –
আদিনা নযেন ইধেৰ ৰক্খমানৰিভাগত্তা ৰক্খমাননযেনেৰ দট্ঠব্বো.
অস্স সত্থং নিক্খিপেয্য ৰাতি যোজনা. অস্সাতি মনুস্সজাতিকস্স. ‘‘হত্থপাসে’’তি পাঠসেসো. হত্থপাসো নাম সমীপোতি. অস্সাতি সমীপসম্বন্ধে সামিৰচনং. সত্থন্তি এত্থ জীৰিতৰিহিং সনুপকরণভাৰেন সম্মতা ধারাৰন্তঅসিআদি চ ধারারহিতযট্ঠিভিন্দিৰাললগুল়াদি চ ¶ উপলক্খণৰসেন গহেতব্বা. সসতি হিংসতীতি সত্থং. তেনেৰাহ পদভাজনে ‘‘অসিং ৰা সত্তিং ৰা ভিন্দিৰালং ৰা লগুল়ং ৰা পাসাণং ৰা সত্থং ৰা ৰিসং ৰা রজ্জুং ৰা’’তি. ইধাৰুত্তং করপালিকাছুরিকাদি সমুখং ‘‘সত্থং ৰা’’তি ইমিনা সঙ্গহিতং. নিক্খিপেয্যাতি যথা ভোগহেতুং লভতি, তথা উপনিক্খিপেয্য, অত্তৰধায ইচ্ছিতক্খণে যথা গণ্হাতি, তথা সমীপে তেনেৰ চিত্তেন ঠপেয্যাতি ৰুত্তং হোতি. ইমিনা থাৰরপ্পযোগো সন্দস্সিতো.
মরণে ¶ গুণং ৰা ৰদেয্যাতি যোজনা, মরণত্থায মরণে গুণং ৰণ্ণেতীতি অত্থো. ‘‘জীৰিতে আদীনৰং দস্সেতি, মরণে গুণং ভণতী’’তি (পারা. ১৭২) পদভাজনে ৰুত্তত্তা ‘‘কিং তুয্হিমিনা পাপকেন দুজ্জীৰিতেন, যো ত্ৰং ন লভসি পণীতভোজনানি ভুঞ্জিতু’’মিচ্চাদিনা নযেন মরণত্থায জীৰিতে অৰণ্ণং ৰদন্তো চ ‘‘ত্ৰং খোসি উপাসক কতকল্যাণো অকতপাপো, মতং তে জীৰিতা সেয্যো, ইতো ত্ৰং কালকতো ৰিৰিধৰিহঙ্গমৰিকূজিতে পরমসুরভিকুসুমভূসিততরুৰরনিচিতে পরমরতিকরলল়িতগতিভাসিতৰিলপিতসুরযুৰতিগণৰিচরিতে ৰরনন্দনে অচ্ছরাসঙ্ঘপরিৰারিতো ৰিচরিস্সসী’’তিআদিনা নযেন মরণত্থায মরণানিসংসং দস্সেন্তো চ ‘‘মরণে গুণং ৰদেয্য’’ইচ্চেৰ ৰুচ্চতি.
মরণূপাযং দেসেয্যাতি যোজনা. মরণাধিপ্পাযেনেৰ ‘‘সত্থং ৰা আহর, ৰিসং ৰা খাদ, রজ্জুযা ৰা উব্বন্ধিত্ৰা কালঙ্করোহী’’তি পদভাজনে ৰুত্তসত্থহরণানি চ অৰুত্তম্পি সোব্ভনরকপপাতাদীসু পপতনঞ্চাতি এৰমাদিকং মরণূপাযং আচিক্খেয্য. ‘‘হোতি অযম্পী’’তি পদচ্ছেদো, অপীতি পুব্বে ৰুত্তদ্ৰযং সমুচ্চিনোতি. দ্ৰেধা ভিন্নসিলা ৰিয অসন্ধেয্যোৰ ¶ সো ঞেয্যোতি দ্ৰিধা ভিন্নপাসাণো ৰিয ভগৰতো পটিপত্তিপটিৰেধসাসনদ্ৰযেন সো পচ্চুপ্পন্নে অত্তভাৰে সন্ধাতুমসক্কুণেয্যোৰাতি ঞাতব্বোতি অত্থো.
২৪৩. থাৰরাদযোতি আদি-সদ্দেন ৰিজ্জামযইদ্ধিমযপযোগদ্ৰযং সঙ্গহিতং.
২৪৪. তত্থাতি তেসু ছসু পযোগেসু. সকো হত্থো সহত্থো, তেন নিব্বত্তো সাহত্থিকো, পযোগো. ইধ হত্থগ্গহণং উপলক্খণং, তস্মা হত্থাদিনা অত্তনো অঙ্গপচ্চঙ্গেন নিপ্ফাদিতো ৰধপ্পযোগো সাহত্থিকোতি ৰেদিতব্বো.
২৪৫. ‘‘ত্ৰং তং এৰং পহরিত্ৰা মারেহী’’তি ভিক্খুনো পরস্স যং আণাপনং, অযমাণত্তিকো নযোতি যোজনা. আণত্তিকো নযোতি আণত্তিযেৰ আণত্তিকো. নেতি পৰত্তেতীতি নযো, পযোগস্সেতং নামং.
২৪৬. দূরন্তি দূরট্ঠং. কাযেন পটিবদ্ধেনাতি এত্থ কাযেকদেসো হত্থাদি কাযো অৰযৰে সমুদাযোপচারতো ‘‘গামো দড্ঢো’’তি যথা. কাযপটিবদ্ধং চাপাদিকং পটিবদ্ধং নাম পুব্বপদলোপেন ¶ ‘‘দেৰদত্তো দত্তো’’তি যথা. ৰা-সদ্দো লুত্তনিদ্দিট্ঠো, কাযেন ৰা কাযপটিবদ্ধেন ৰাতি ৰুত্তং হোতি, ‘‘উসুআদিনিপাতন’’ন্তি ইমিনা সম্বন্ধো. ৰিধানং ৰিধি, পযোগোতি অত্থো.
২৪৭. অসঞ্চারিমুপাযেনাতি অসঞ্চারিমেন নিচ্চলেন উপাযেন. ওপতন্তি এত্থাতি ওপাতো, সো আদি যেসং অপস্সেনৰিসভেসজ্জসংৰিধানাদীনং তে ওপাতাদযো, তেসং ¶ ৰিধানং ওপাতাদিৰিধানং, ওপাতক্খণনাদিকিরিযা.
২৪৮. ৰিজ্জাযাতি আথব্বনৰেদাগতমরণমন্তসঙ্খাতৰিজ্জায. জপ্পনন্তি যথা পরো ন সুণাতি, তথা পুনপ্পুনং ৰচনং.
২৪৯. মারণে সমত্থা যা কম্মৰিপাকজা ইদ্ধি, অযং ইদ্ধিমযো পযোগো নামাতি সমুদীরিতোতি যোজনা. কম্মৰিপাকে জাতা কম্মৰিপাকজা, ইদ্ধি, যা ‘‘নাগানং নাগিদ্ধি সুপণ্ণানং সুপণ্ণিদ্ধি যক্খানং যক্খিদ্ধী’’তিআদিনা (পারা. অট্ঠ. ২.১৭২) বহুধা অট্ঠকথাযং ৰুত্তা. তত্থ দিট্ঠদট্ঠফুট্ঠৰিসানং নাগানং দিস্ৰা, ডংসিত্ৰা, ফুসিত্ৰা চ পরূপঘাতকরণে নাগিদ্ধি ৰেদিতব্বা. এৰং সেসানম্পি. ইদ্ধিযেৰ ইদ্ধিমযো, ভাৰনামযো ইদ্ধিপ্পযোগো পনেত্থ ন গহেতব্বো. ৰুত্তঞ্হেতং অট্ঠকথাযং –
‘‘কেচি পন ভাৰনামযিদ্ধিযাপি পরূপঘাতকরণং ৰদন্তি. সহ পরূপঘাতকরণেন চ আদিত্তঘরূপরি খিত্তস্স উদকঘটস্স ভেদনং ৰিয ইদ্ধিৰিনাসঞ্চ ইচ্ছন্তি, তং তেসং ইচ্ছামত্তমেৰ. কস্মা? যস্মা তং কুসলৰেদনাৰিতক্কপরিত্তত্তিকাদীহি ন সমেতি. কথং? অযঞ্হি ভাৰনামযিদ্ধি নাম চতুত্থজ্ঝানমযা কুসলত্তিকে কুসলা চেৰ অব্যাকতা চ, পাণাতিপাতো অকুসলো. ৰেদনাত্তিকে অদুক্খমসুখসম্পযুত্তা, পাণাতিপাতো দুক্খসম্পযুত্তো. ৰিতক্কত্তিকে অৰিতক্কঅৰিচারা, পাণাতিপাতো সৰিতক্কসৰিচারো. পরিত্তত্তিকে ¶ মহগ্গতা, পাণাতিপাতো পরিত্তোযেৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.১৭২).
২৫০. তত্থাতি তেসু ছব্বিধেসু পযোগেসু. উদ্দেসোপীতি উদ্দিসনং উদ্দেসো, তংসহিতো পযোগোপি ¶ উদ্দেসোতি ৰুত্তং হোতি ‘‘কুন্তে পৰেসেহী’’তি যথা. এৰং ৰত্তব্বতায চ অনুদ্দেসোতি তব্বিপরীতৰচনমেৰ ঞাপকন্তি ৰেদিতব্বং. এত্থ একেকো উদ্দেসোপি অনুদ্দেসোপি হোতীতি তেসমযং ভেদো পন দুৰিধো হোতীতি পরিদীপিতোতি যোজনা. ইমেসু ছসু পযোগেস্ৰেৰ একেকস্সেৰ উদ্দিস্সানুদ্দিস্সকিরিযমানতায দুৰিধভাৰতো তেসং দ্ৰাদসৰিধো ভেদো পদভাজনে চ অট্ঠকথায চ দীপিতো, তত্থ ৰিনিচ্ছযমিদানি দস্সযিস্সামীতি অধিপ্পাযো.
২৫১. বহূসুপীতি মনুস্সেসু বহূসুপি. তেন কম্মেনাতি পহারদানসঙ্খাতেন কম্মেন. বজ্ঝতীতি অপাযং নেতুং কম্মপাসেন কম্মন্তরং নিৰারেত্ৰা বজ্ঝতীতি অত্থো.
২৫২. পহারেপীতি পহরণেপি. দেহিনোতি মনুস্সৰিগ্গহস্স. তস্সাতি পহটস্স.
২৫৩. পহটমত্তে ৰাতি পহটক্খণে ৰা. পচ্ছাতি তপ্পচ্চযা কালন্তরে ৰা. উভযথাপি চ মতেতি দ্ৰিন্নং আকারানমঞ্ঞতরেন মতেপি. হন্তা ৰধকো. পহটমত্তস্মিন্তি তস্মিং মরণারহপহারস্স লদ্ধক্খণেযেৰ, মরণতো পুব্বভাগেযেৰাতি মত্তসদ্দেন দীপেতি. মরণত্থায চ অঞ্ঞত্থায চ দিন্নেসু অনেকেসু পহারেসু মরণত্থায ¶ দিন্নপ্পহারেনেৰ যদা কদাচি মরিস্সতি, পহারদানক্খণেযেৰ পারাজিকং হোতি. অমরণাধিপ্পাযেন দিন্নপ্পহারবলেন চে মরেয্য, ন হোতীতি ৰুত্তং হোতীতি.
২৫৪. দ্ৰে পযোগাতি উদ্দিস্সানুদ্দিস্সকিরিযাভেদভিন্না সাহত্থিকাণত্তিকা দ্ৰে পযোগা.
২৫৫. করণস্সাতি কিরিযায. ৰিসেসোতি নানত্তং. আণত্তিনিযামকাতি আণত্তিং নিযামেন্তি ৰৰত্থাপেন্তীতি আণত্তিনিযামকা.
২৫৬. তত্থাতি তেসু আণত্তিনিযামকেসু ছসু আকারেসু. যোব্বনাদি চাতি আদি-সদ্দেন থাৰরিযমন্দখিড্ডৰুদ্ধাদিঅৰত্থাৰিসেসো সঙ্গহিতো.
২৫৭. যং মাতিকায নিদ্দিট্ঠং সত্থং, তং কতমং?. সত্তমারণন্তি সত্তে মারেন্তি এতেনাতি সত্তমারণং, অসিআদিৰধোপকরণং.
২৫৮. ৰিজ্ঝনন্তি ¶ উসুআদীহি ৰিজ্ঝনং. ভেদনন্তি ককচাদীহি দ্ৰিধাকরণং. ছেদনন্তি খগ্গাদীহি দ্ৰিধাকরণং. তাল়নন্তি মুগ্গরাদীহি আঘাতনং. এৰমাদিৰিধোতি এৰমাদিপ্পকারো. অনেকোতি বহুকো ভেদো. করণস্স ৰিসেসো কিরিযাৰিসেসোতি অত্থো.
২৫৯-৬০. ‘‘পুরতো পহরিত্ৰান মারেহী’’তি যো ভাসিতো আণাপকেন, তেন আণত্তেন পচ্ছতো…পে… মারিতেতি যোজনা. ৰত্থাণত্তি ৰিসঙ্কেতাতি এত্থ ‘‘যং ‘মারেহী’তি…পে… ততো’’তি ৰত্থুৰিসঙ্কেতো দস্সিতো. ‘‘পুরতো…পে… মারিতে’’তি আণত্তিৰিসঙ্কেতো দস্সিতো. মূলট্ঠোতি আণাপকো. মূলন্তি হি পুব্বকিরিযানুরূপং আণাপনং, তত্থ ঠিতোতি মূলট্ঠো.
২৬১. ইমিনা ¶ ৰিসঙ্কেতে আণাপকস্স অনাপত্তিং দস্সেত্ৰা সঙ্কেতে অৰিরাধিতে উভিন্নম্পি পারাজিকং দস্সেতুমাহ ‘‘ৰত্থু’’ন্তিআদি. তং ৰত্থুং অৰিরজ্ঝিত্ৰা মারিতে উভযেসং…পে… উদীরিতো, যথাণত্তি চ মারিতে…পে… উদীরিতোতি যোজনা. মারিতে ৰত্থুস্মিন্তি সামত্থিযা লব্ভতি. উভযেসন্তি আণাপকআণত্তানং. যথাকালন্তি আণাপকস্স আণত্তিক্খণং, আণত্তস্স মারণক্খণঞ্চ অনতিক্কমিত্ৰা. বন্ধনং বন্ধো, কম্মুনা বন্ধো কম্মবন্ধো. অথ ৰা বজ্ঝতি এতেনাতি বন্ধো, কম্মমেৰ বন্ধো কম্মবন্ধো.
২৬৪. ৰিসঙ্কেতো নাতি ৰিসঙ্কেতো নত্থি, দ্ৰিন্নম্পি যথাকালপরিচ্ছেদং কম্মবন্ধোযেৰাতি অত্থো.
২৬৫. সব্বসোতি সব্বেসু কালভেদেসু, সব্বসো ৰেদিতব্বোতি ৰা সম্বন্ধো. সব্বসোতি সব্বপ্পকারেন. ৰিভাৰিনাতি পণ্ডিতেন. সো হি অত্থং ৰিভাৰেতীতি তথা ৰুত্তো.
২৬৬-৭-৮. ‘‘ইমং গামে ঠিত’’ন্তি ইদং তং সঞ্জানিতুং ৰুত্তং, ন মারণক্খণট্ঠাননিযমত্থাযাতি ‘‘যত্থ কত্থচি ঠিত’’ন্তি ৰত্ৰাপি ‘‘নত্থি তস্স ৰিসঙ্কেতো’’তি আহ. তস্সাতি আণাপকস্স. ‘‘তত্থা’’তি ৰা পাঠো, তস্সং আণত্তিযন্তি অত্থো. ‘‘গামেযেৰ ঠিতং ৰেরিং মারেহী’’তি সাৰধারণং আণত্তো ৰনে চে ঠিতং মারেতি ৰা ‘‘ৰনেযেৰ ঠিতং ৰেরিং মারেহী’’তি সাৰধারণং ৰুত্তো গামে ঠিতং চে মারেতি ৰাতি যোজনা. ‘‘ভিক্খুনা সাৰধারণ’’ন্তি ¶ চ পোত্থকেসু লিখন্তি, তং অগ্গহেত্ৰা ‘‘ৰনে ৰা ¶ সাৰধারণ’’ন্তি পাঠোযেৰ গহেতব্বো. ৰিগতো সঙ্কেতো আণত্তিনিযামো এত্থাতি ৰিসঙ্কেতো.
২৬৯. সব্বদেসেসূতি গামৰনঅঙ্গণগেহাদীসু সব্বেসু ঠানেসু. ভেদতোতি নানত্ততো.
২৭০. ‘‘সত্থেন পন মারেহী’’তি যেন কেনচি যো আণত্তো, তেন যেন কেনচি সত্থেন মারিতে ৰিসঙ্কেতো নত্থীতি যোজনা.
২৭১-২. ইমিনা ৰাসিনা হীতি এত্থ হীতি পদপূরণে. ‘‘ইমিনা অসিনা মারেয্যা’’তি ৰুত্তো অঞ্ঞেন অসিনা মারেতি ৰা ‘‘ত্ৰং ইমস্স অসিস্স এতায ধারায মারয’’ ইতি ৰুত্তো তং ৰেরিং সচে ইতরায ধারায মারেতি ৰা থরুনা মারেতি ৰা তুণ্ডেন মারেতি ৰা, তথা মারিতে ৰিসঙ্কেতোযেৰ হোতীতি যোজনা. থরুনাতি খগ্গমুট্ঠিনা. তুণ্ডেনাতি খগ্গতুণ্ডেন. ‘‘ৰিসঙ্কেতোৰা’’তি সঙ্কেতৰিরাধেনেৰ পারাজিকং ন হোতীতি দস্সনপদমেতং.
২৭৩. সব্বাৰুধকজাতিসূতি ইধাৰুত্তকরপালিকাছুরিকাদিসব্বপহরণসামঞ্ঞেসু. ৰিসেসতোতি ভেদতো.
২৭৪. পরেনাতি ভিক্খুনা. সোতি আণত্তো. নিসিন্নং নং মারেতি, ৰিসঙ্কেতো ন ৰিজ্জতীতি ‘‘গচ্ছন্তমেৰ মারেহী’’তি সাৰধারণং অৰুত্তত্তা ‘‘নিসিন্নোপি সোযেৰা’’তি তং মারেন্তস্স ৰিসঙ্কেতো ন হোতি, অৰধারণং অন্তরেন কথনং তং সঞ্জানাপেতুং ৰুচ্চতীতি ইরিযাপথনিযামকং ন হোতীতি অধিপ্পাযো.
২৭৫-৬. অসতি ¶ সাৰধারণে ৰিসঙ্কেতাভাৰং দস্সেত্ৰা ইদানি সাৰধারণে ইরিযাপথন্তরেসু ৰিসঙ্কেতং দস্সেতুমাহ ‘‘নিসিন্নংযেৰা’’তিআদি. ‘‘নিসিন্নংযেৰ মারেহী’’তি ৰুত্তো গচ্ছন্তং মারেতি, ৰিসঙ্কেতন্তি ঞাতব্বং. ‘‘গচ্ছন্তংযেৰ মারেহী’’তি ৰুত্তো নিসিন্নং মারেতি, ৰিসঙ্কেতন্তি ঞাতব্বন্তি যোজনা. ইমমেৰ যোজনাক্কমং সন্ধাযাহ ‘‘যথাক্কম’’ন্তি.
২৭৭. ৰিজ্ঝিত্ৰাতি সরাদীহি ৰিজ্ঝিত্ৰা.
২৭৮. ছিন্দিত্ৰাতি ¶ অসিআদীহি ছিন্দিত্ৰা. পুন সোতি পযোগো.
২৭৯. করণেসূতি ৰিজ্ঝনাদিকিরিযাৰিসেসেসু.
২৮০-১. এত্তাৰতা আণত্তিনিযামকনিদ্দেসং দস্সেত্ৰা ইদানি দীঘাদিলিঙ্গৰসেনাপি সম্ভৰন্তং ৰিসঙ্কেতং দস্সেতুমাহ ‘‘দীঘ’’ন্তিআদি. ‘‘দীঘং…পে… থূলং মারেহীতি অনিযমেত্ৰা আণাপেতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.১৭৪) অট্ঠকথাৰচনতো এৰ-কারং ৰিনা ‘‘দীঘং মারেহী’’তি অনিযমেত্ৰা কেনচি যো আণত্তো হোতি, সোপি আণত্তো যং কিঞ্চি তাদিসং সচে মারেতি, নত্থি তত্থ ৰিসঙ্কেতো, উভিন্নম্পি পরাজযোতি যোজনা. এৰং ‘‘রস্স’’ন্তিআদিসব্বপদেহিপি পচ্চেকং যোজনা কাতব্বা. অনিযমেত্ৰাতি ৰিসঙ্কেতাভাৰস্স হেতুদস্সনং. এৰকারো ৰাক্যালঙ্কারো. তত্থাতি আণত্তিকপ্পযোগে. ‘‘উভিন্নম্পি পরাজযো’’তি ৰুত্তত্তা আণাপকং ৰিনা অঞ্ঞং যথাৰুত্তক্খণং মনুস্সৰিগ্গহং ‘‘যং কিঞ্চি তাদিস’’ন্তি ইমিনা দস্সেতি.
সচে আণাপকো আণাপেত্ৰা অত্তানমেৰ মারেতি, আণাপকো দুক্কটং আপজ্জিত্ৰা মরতি, আণত্তস্স ¶ পারাজিকং. আণাপকেন অত্তানমুদ্দিস্স আণত্তিযা কতায আণত্তো অজানিত্ৰা তাদিসং অঞ্ঞং মারেতি, ওকাসস্স অনিযমিতত্তা আণাপকো মুচ্চতি, ইতরো কম্মুনা বজ্ঝতি. যদি ‘‘অমুকস্মিং রত্তিট্ঠানে ৰা দিৰাট্ঠানে ৰা নিসিন্নং ঈদিসং মারেহী’’তি ওকাসং নিযমেত্ৰা আণাপেতি, তত্থ আণাপকতো অঞ্ঞস্মিং মারিতে উভিন্নম্পি পারাজিকং. ততো বহি মারিতে ৰধকস্সেৰ কম্মবন্ধো. আণাপকো অত্তানমেৰ উদ্দিস্স আণাপেতি, ইতরো চ তমেৰ তত্থ মারেতি, আণাপকস্স দুক্কটং, আণত্তস্স পারাজিকং. সচে অঞ্ঞত্থ মারেতি, মূলট্ঠো মুচ্চতি. অজানিত্ৰা অঞ্ঞং তত্থ ৰা অঞ্ঞত্থ ৰা মারেতি, ৰধকো পারাজিকং আপজ্জতি, মূলট্ঠো মুচ্চতি. আনন্তরিযৰত্থুম্হি আনন্তরিযেন সদ্ধিং যোজেতব্বং.
২৮২. যো মনুস্সং কঞ্চি উদ্দিস্স সচে ওপাতং খণতি, তথা ওপাতং খণন্তস্স তস্স দুক্কটং নাম আপত্তি হোতীতি অজ্ঝাহারযোজনা. যোজনা চ নামেসা যথারুতযোজনা, অজ্ঝাহারযোজনাতি দুৰিধা. তত্থ পাঠাগতপদানমেৰ যোজনা যথারুতযোজনা, ঊনপূরণত্থমজ্ঝাহারপদেহি সহ পাঠাগতপদানং যোজনা অজ্ঝাহারযোজনাতি ৰেদিতব্বা. ‘‘খণন্তস্স ¶ চ ওপাত’’ন্তি পোত্থকেসু পাঠো দিস্সতি. ‘‘খণন্তস্স তথোপাত’ন্তি পাঠো সুন্দরো’’তি নিস্সন্দেহে ৰুত্তং. ‘‘আৰাটন্তি এতস্স ‘ওপাত’ন্তি পরিযাযো’’তি চ ৰুত্তং. ততোপি –
‘‘মনুস্সং কঞ্চি উদ্দিস্স;
যো চে খণতিৰাটকং;
খণতো তং তথা তস্স;
হোতি আপত্তি দুক্কট’’ন্তি. –
পাঠো ¶ সুন্দরতরো. জাতপথৰিং খণন্তস্স পারাজিকপযোগত্তা পযোগগণনায দুক্কটং.
২৮৩. তত্থাতি তস্মিং আৰাটে. তস্সাতি পতিতস্স মনুস্সৰিগ্গহস্স. দুক্খস্সুপ্পত্তিযাতি দুক্খুপ্পত্তিহেতু. তস্সাতি যেন আৰাটো খতো, তস্স ভিক্খুনো. পতিত্ৰা সো চে মরতি, তস্মিং মতে তস্স ভিক্খুনো পারাজিকং ভৰেতি যোজনা.
২৮৪. অঞ্ঞস্মিন্তি যং সমুদ্দিস্স আৰাটো খতো, ততো অঞ্ঞস্মিং. অনুদ্দিস্সকন্তি কিরিযাৰিসেসনং, অনুদ্দিস্সকং কত্ৰাতি অত্থো. ওপাতৰিসেসনং চে, ‘‘অনুদ্দিস্সকো ওপাতো’’তি পদচ্ছেদো. ‘‘অগ্গমক্খাযতী’’তিআদীসু (সং. নি. ৫.১৩৯; অ. নি. ৪.৩৪; ১০.১৫; ইতিৰু. ৯০; নেত্তি. ১৭০) ৰিয ও-কারট্ঠানে অ-কারো, ম-কারাগমো চ দট্ঠব্বো, অনোদিস্সকো ওপাতো খতো হোতীতি অত্থো.
২৮৫. ‘‘এত্থ পতিত্ৰা যো কোচি মরতূ’’তি অনোদিস্সকো ওপাতো সচে খতো হোতি, যত্তকা নিপতিত্ৰা মরন্তি চে, অস্স তত্তকা দোসা হোন্তীতি যোজনা. ‘‘যো কোচী’’তি ইমিনা অত্তনো মাতাপিতরো চ সঙ্গহিতা. দোসাতি কম্মবন্ধদোসা, পারাজিকং পন একমেৰ. অস্সাতি যেন অনোদিস্স ওপাতো খতো, তস্স.
২৮৬. আনন্তরিযৰত্থুস্মিং মতেতি পাঠসেসো, ‘‘তত্থ পতিত্ৰা’’তি অধিকারো, অরহন্তে, মাতরি, পিতরি চ তস্মিং পতিত্ৰা মতে কালকতেতি অত্থো. আনন্তরিযকন্তি এত্থ সকত্থে, কুচ্ছিতে ¶ , সঞ্ঞাযং ৰা ক-পচ্চযো দট্ঠব্বো. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘আনন্তরিযৰত্থুস্মি’’ন্তি ইমস্মিং সমাসপদে ¶ অৰযৰভূতম্পি ‘‘ৰত্থুস্মি’’ন্তি ইদঞ্চ ‘‘তত্থ পতিত্ৰা মতে’’তি ইদঞ্চ আকড্ঢতি. থুল্লচ্চযাদীনং ৰত্থুস্মিং তত্থ পতিত্ৰা মতে থুল্লচ্চযাদযো হোন্তীতি যোজনা. তস্মিং আৰাটে পতিত্ৰা যক্খাদীসু মতেসু, পারাজিকৰত্থুনো দুক্খুপ্পত্তিযঞ্চ থুল্লচ্চযং, মনুস্সৰিগ্গহে মতে পারাজিকং, তিরচ্ছানে মতে পাচিত্তিযন্তি ৰুত্তং হোতি.
২৮৭. পাণাতিপাতা দ্ৰেতি দ্ৰিন্নং মতত্তা দ্ৰে পাণাতিপাতা, একেন পারাজিকং, ইতরেন কম্মবন্ধোযেৰ. একোৰেকেকধংসনেতি মাতু ৰা দারকস্স ৰা মরণে একো পাণাতিপাতোৰ.
২৮৮. চোরেহি অনুবদ্ধো এত্থ আৰাটে পতিত্ৰা মরিস্সতি চে, ওপাতখণকস্সেৰ পারাজিকং হোতি কিরাতি যোজনা. কিরাতি অনুস্সৰনে অরুচিসূচকং.
২৮৯-৯০. ৰেরিনো ভিক্খুতো অঞ্ঞে ৰেরিপুগ্গলা. তত্থ তস্মিং ওপাতে সচে মনুস্সং পাতেত্ৰা মারেন্তি, তথা ৰেরিনো তত্থ সযমেৰ পতিতং মনুস্সং বহি নীহরিত্ৰা সচে মারেন্তি, তত্থ ওপপাতিকা মনুস্সা ওপাতে নিব্বত্তিত্ৰা ততো নিক্খন্তুং অসক্কোন্তা মতা চে সিযুং, সব্বত্থ চ যথাৰুত্তসব্বৰারেসু ওপাতখণকস্সেৰ পরাজযোতি যোজনা. নিব্বত্তিত্ৰা হীতি এত্থ হীতি পদপূরণে. যত্থ যত্থ নিপাতসদ্দানং অত্থো ন দস্সিতো, তত্থ তত্থ পদপূরণমত্ততা ৰেদিতব্বা.
২৯১. যক্খাদযোতি আদি-সদ্দেন তিরচ্ছানানং সঙ্গহো. ৰত্থুৰসাতি থুল্লচ্চযপাচিত্তিযানং ৰত্থুভূতযক্খতিরচ্ছানানং ৰসা. থুল্লচ্চযাদযোতি আদি-সদ্দেন পাচিত্তিযসঙ্গহো.
২৯৩. অযং ¶ নযোতি ‘‘অনাপত্তী’’তি যথাৰুত্তো নযো.
২৯৪-৫. বজ্ঝন্তীতি সচে অৰস্সং বজ্ঝন্তি. তত্থাতি তস্মিং পাসে. ‘‘হত্থতো মুত্তমত্তস্মি’’ন্তি ইমিনা পযোগস্স অত্থসাধকতং দীপেতি.
২৯৬. যং ¶ পন উদ্দিস্স পাসো ওড্ডিতো, ততো অঞ্ঞস্স বন্ধনে তু অনাপত্তি পকাসিতাতি যোজনা.
২৯৭. মুধা ৰাপীতি অমূলেন ৰাপি. মূলট্ঠস্সেৰাতি পাসকারকস্সেৰ. কম্মবন্ধোতি পাণাতিপাতো. বজ্ঝতি এতেনাতি বন্ধো, কম্মমেৰ বন্ধো কম্মবন্ধো. পারাজিকমত্তে ৰত্তব্বেপি যাৰ সো ৰত্ততি, তাৰ তত্থ বজ্ঝিত্ৰা মতসত্তেসু পঠমমতস্স ৰসেন পারাজিকং, অৰসেসানং পাণাতিপাতসঙ্খাতস্স অকুসলরাসিনো সম্ভৰতো তং সব্বং সঙ্গহেত্ৰা সামঞ্ঞেন দ্ৰযম্পি দস্সেতুমাহ ‘‘কম্মবন্ধো’’তি.
২৯৮. ‘‘সচে যেন লদ্ধো, সো উগ্গল়িতং ৰা পাসং সণ্ঠপেতি, তস্স পস্সেন ৰা গচ্ছন্তে দিস্ৰা ৰতিং কত্ৰা সম্মুখে পৰেসেতি, থদ্ধতরং ৰা পাসযট্ঠিং ঠপেতি, দল়্হতরং ৰা পাসরজ্জুং বন্ধতি, থিরতরং ৰা খাণুকং আকোটেতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.১৭৬) অট্ঠকথাগতং ৰিনিচ্ছযং সঙ্গহিতুমাহ ‘‘পাসমুগ্গল়িতম্পি ৰা’’তি. এত্থ অৰুত্তসমুচ্চযত্থেন পি-সদ্দেন ‘‘সণ্ঠপেতী’’তিআদিকা ‘‘বন্ধতী’’তি দস্সিতকিরিযাৰসানা পযোগা দস্সিতা. থিরং ৰাপীতি এত্থ অপি-সদ্দো অট্ঠকথায অৰসিট্ঠং ‘‘খাণুকং আকোটেতী’’তি কিরিযং সমুচ্চিনোতি উভযত্থপি পকারন্তরৰিকপ্পত্থত্তাতি গহেতব্বা. এৰন্তি ¶ এৰং সতি. যেন পাসো লদ্ধো, তেনাপি এৰং পাসে কতৰিসেসে সতীতি ৰুত্তং হোতি. উভিন্নন্তি পাসকারকস্স চ ইদানি লভিত্ৰা পটিজগ্গন্তস্স চাতি উভযেসং.
২৯৯-৩০০. যোতি পাসকারকো, লদ্ধপাসকোতি ইমেসং যো কোচি. উগ্গল়াপেত্ৰাতি ৰিঘাটেত্ৰা, যথা তত্থ পাণিনো ন বজ্ঝন্তি, এৰং কত্ৰাতি অত্থো. তত্থ চাতি পুন সণ্ঠপিতে পাসে চ. কো ৰিমুচ্চতি? যেন লদ্ধো, সো.
৩০১-২. গোপেত্ৰাতি গোপনহেতু মোক্খো ন হোতীতি যোজনা. ‘‘সীহং দিস্ৰা ভযং হোতী’’তিআদীসু ৰিয হেতুম্হি ত্ৰা-পচ্চযো দট্ঠব্বো. তমঞ্ঞো…পে… ন চ মুচ্চতীতি এত্থ ন চাতি নেৰ. নাসেত্ৰা সব্বসো ৰাতি সো যথা যস্স কস্সচি সত্তস্স ৰিনাসোপকরণং ন হোতি, তথা ছিন্দনাদীহি নাসেত্ৰা. তং পাসযট্ঠিং. কো ৰিমুচ্চতি? পাসকারকো.
৩০৩. সূলং ¶ রোপেন্তস্সাতি সূলং নিখণন্তস্স. সজ্জেন্তস্সাতি সণ্ঠপেন্তস্স.
৩০৪. অসঞ্চিচ্চাতি এত্থ ‘‘কতেন পযোগেনা’’তি পাঠসেসো, ‘‘মতেপি অনাপত্তী’’তি এতেহি সম্বন্ধো. ‘‘ইমিনাহং উপক্কমেন ইমং মারেস্সামী’’তি অচেতেত্ৰা অপকপ্পেত্ৰা অৰধকচেতনো হুত্ৰা কতেন অঞ্ঞত্থিকেনপি উপক্কমেন পরে মতেপি আপত্তি নত্থীতি অত্থো, মুসলুস্সাপনাদিৰত্থূসু (পারা. ১৮০) ৰিয অযং সত্তোতিসঞ্ঞী হুত্ৰা ‘‘ইমিনা উপক্কমেন ইমং মারেস্সামী’’তি ৰীতিক্কমসমুট্ঠাপকচেতনাসম্পযুত্তৰিকপ্পরহিতো হুত্ৰা অঞ্ঞত্থিকেন পযোগেন মনুস্সে মতেপি পারাজিকং নত্থীতি ৰুত্তং হোতি.
অজানন্তস্সাতি ¶ ‘‘ইমিনা অযং মরিস্সতী’’তি অজানন্তস্স উপক্কমেন পরে মতেপি অনাপত্তি, ৰিসগতপিণ্ডপাতৰত্থুম্হি (পারা. ১৮১) ৰিয ‘‘ইদং কারণ’’ন্তি অজানিত্ৰা কতেন মনুস্সে মতেপি অনাপত্তীতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘অনাপত্তী’’তি আকড্ঢতি. অমরণচিত্তস্স অমরণিচ্ছাসহিতচিত্তস্স উপক্কমেন পরে মতেপি অনাপত্তি ৰুদ্ধপব্বজিতাদিৰত্থূসু (পারা. ১৮০) ৰিযাতি অত্থো. উম্মত্তকাদযো ৰুত্তসরূপাযেৰ.
৩০৫. ‘‘মনুস্সপাণিম্হী’’তি ইমিনা মনুস্সভাৰো অঙ্গভাৰেন দস্সিতো. ‘‘সচস্স চিত্তং মরণূপসংহিত’’ন্তি ইমিনা মরণূপসংহিতচিত্ততা দস্সিতা.
ইতি ৰিনযত্থসারসন্দীপনিযা
ৰিনযৰিনিচ্ছযৰণ্ণনায
ততিযপারাজিককথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
চতুত্থপারাজিককথাৰণ্ণনা
৩০৬-৭. এৰং নাতিসঙ্খেপৰিত্থারনযেন ততিযপারাজিকৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা ইদানি চতুত্থপারাজিকৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘অসন্ত’’ন্তিআদি. তত্থ ‘‘অসন্ত’’ন্তি অপেক্খিত্ৰা ‘‘অত্তনী’’তি চ ‘‘ঝানাদিভেদ’’ন্তি অপেক্খিত্ৰা ‘‘উত্তরিমনুস্সধম্ম’’ন্তি চ ‘‘সমুদাচরেয্যা’’তি অপেক্খিত্ৰা ‘‘যো ভিক্খূ’’তি চ সামত্থিযা লব্ভতীতি অজ্ঝাহরিত্ৰা ‘‘অত্তনি অসন্ত’’ন্তিআদিনা নযেন যোজেতব্বং.
অত্তনি ¶ অসন্তন্তি তস্মিং অত্তভাৰে অত্তনো সন্তানে অনুপ্পাদিততায অৰিজ্জমানং. অত্তস্সিতমেৰ কত্ৰাতি অত্তুপনাযিকং কত্ৰা অত্তনি ৰিজ্জমানং ৰিয কত্ৰা তং উপনেত্ৰা ¶ . ভৰং অধিট্ঠায চ ৰত্তমানন্তি পটিসন্ধিতো পট্ঠায চ ৰত্তন্তং ভৰং চিত্তেন অধিট্ঠহিত্ৰা তক্কেত্ৰা, চিত্তে ঠপেত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. অঞ্ঞাপদেসঞ্চ ৰিনাতি ‘‘যো তে ৰিহারে ৰসতীধ ভিক্খূ’’তিআদিনা নযেন ৰক্খমানং পরিযাযকথং ঠপেত্ৰা. অধিমানঞ্চ ৰিনাতি অদিট্ঠে দিট্ঠসঞ্ঞিতাদিসভাৰং অধিগতমানসঙ্খাতং ‘‘অধিগতউত্তরিমনুস্সধম্মো অহম্হী’’তি অধিমানঞ্চ ঠপেত্ৰা. ঝানাদিভেদন্তি ঝানাদযো ভেদা ৰিসেসা যস্স তং ঝানাদিভেদং, ‘‘উত্তরিমনুস্সধম্মো নাম ঝানং ৰিমোক্খো সমাধি সমাপত্তি ঞাণদস্সনং মগ্গভাৰনা ফলসচ্ছি কিরিযা কিলেসপ্পহানং ৰিনীৰরণতা চিত্তস্স সুঞ্ঞাগারে অভিরতী’’তি (পারা. ১৯৮, ১৯৯) পদভাজনে ৰুত্তং ঝানাদিধম্মৰিসেসন্তি অত্থো. ‘‘উত্তরিমনুস্সধম্মন্তি উত্তরিমনুস্সানং ঝাযীনঞ্চেৰ অরিযানঞ্চ ধম্ম’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.১৯৭) অট্ঠকথায ৰুত্তং ঝানলাভীহি চেৰ অট্ঠহি অরিযপুগ্গলেহি চ অধিগতত্তা তেসং সন্তকন্তি সঙ্খ্যং গতং উত্তরিমনুস্সধম্মং.
ৰিঞ্ঞত্তিপথে ঠিতস্স কাযেন ৰা ৰাচায ৰা যো ভিক্খু সমুদাচরেয্যাতি অজ্ঝাহরিত্ৰা যোজেতব্বং. ৰিঞ্ঞত্তিপথে ঠিতস্সাতি দ্ৰাদসহত্থব্ভন্তরে পদেসে ঠিতস্স ‘‘ইত্থিযা ৰা পুরিসস্স ৰা গহট্ঠস্স ৰা পব্বজিতস্স ৰা’’তি (পারা. ১৯৮) পদভাজনে ৰুত্তস্স যস্স কস্সচি. কাযেন ৰাতি হত্থমুদ্দাদিৰসেন কাযেন ৰা. ‘‘সিক্খাপচ্চক্খানং হত্থমুদ্দায সীসং ন ওতরতি, ইদং অভূতারোচনং হত্থমুদ্দাযপি ওতরতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২১৫) অট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা ইধ হত্থমুদ্দাদিহত্থৰিকারো চ অঙ্গপচ্চঙ্গচোপনঞ্চ ‘‘কাযেনা’’তি ইমিনা গহেতব্বং. ৰাচায ৰাতি যো সৰনূপচারে ঠিতো তেন ৰিঞ্ঞাতুং সক্কুণেয্যেন যেন কেনচি ৰোহারেন ৰা. যো ভিক্খূতি যো উপসম্পন্নো থেরো ৰা নৰো ¶ ৰা মজ্ঝিমো ৰা. সমুদাচরেয্যাতি ‘‘পঠমং ঝানং সমাপজ্জামী’’তিআদিৰচনপ্পকারেসু যং কঞ্চি পকারং ৰদেয্য. তদত্থেতি তেন ৰুত্তৰাক্যস্স অত্থে. ঞাতেৰাতি ঞাতে এৰ. মাতুগামং ৰা পুরিসং ৰা যং কিঞ্চি উদ্দিস্স ৰুত্তে, তেনেৰ ৰা অনুদ্দিস্স ৰুত্তে সৰনূপচারে ঠিতেন যেন কেনচি মনুস্সভূতেন ৰচনসমনন্তরমেৰ ‘‘অযং পঠমজ্ঝানলাভী’’তিআদিকে যথাৰুত্তে অত্থপ্পকারে ঞাতেযেৰ. ‘‘সো’’তি অজ্ঝাহরিত্ৰা ‘‘সো পুন রুল়্হিভাৰে অভব্বো’’তি যোজেতব্বং, অত্তনি অৰিজ্জমানগুণং সন্তং ৰিয কত্ৰা ইচ্ছাচারে ঠত্ৰা এৰং কথিতপুগ্গলো সীলে পতিট্ঠায উপরূপরি লব্ভমানলোকিযলোকুত্তরগুণেহি বুদ্ধিসঙ্খাতং সাসনে বুদ্ধিমধিগন্তুং অনরহোতি অত্থো ¶ . কিং ৰিযাতি আহ ‘‘যথেৰ…পে… রুল়িভাৰে’’তি. ‘‘যথা’’তি এতেন সম্বন্ধো ‘‘তথা’’তি, যথা তালো মত্থকচ্ছিন্নো অভব্বো পুন ৰিরুল়্হিযা, সোপি পারাজিকং আপন্নো তথেৰ দট্ঠব্বোতি অত্থো.
৩০৮-৯. ইদানি ‘‘ঞাতেৰ অভব্বো’’তি চ ‘‘অঞ্ঞাপদেসঞ্চ ৰিনা’’তি চ এতস্মিং ৰাক্যদ্ৰযে ব্যতিরেকত্থৰসেন সম্ভৰন্তং আপত্তিভেদং দস্সেতুমাহ ‘‘অসন্তমেৰা’’তিআদি.
অনন্তরন্তি ‘‘পঠমং ঝানং সমাপজ্জামী’’তিআদিৰচনসমনন্তরমেৰ. সোতি দ্ৰাদসহত্থব্ভন্তরে ঠত্ৰা যেন তং ৰচনং সুতং, সো পরো পুগ্গলো. জানাতি চেতি ‘‘অযং পঠমজ্ঝানলাভী’’তিআদিৰসেন তেন ৰুত্তৰচনপ্পকারেন অত্থং অৰিরাধেত্ৰা অচিরেনেৰ সচে জানাতীতি অত্থো. যো পন ঝানাদীনং অত্তনা অলদ্ধভাৰেন ৰা আগমে উগ্গহপরিপুচ্ছাদিৰসেন অপরিচিতত্তা ৰা ঝানাদিসরূপং অজানন্তোপি ¶ কেৰলং ‘‘ঝানং ৰিমোক্খো সমাধি সমাপত্তী’’তিআদিৰচনানং সুতপুব্বত্তা তেন ‘‘পঠমং ঝানং সমাপজ্জামী’’তিআদিৰচনে ৰুত্তে ‘‘ঝানং কির এস সমাপজ্জতী’’তি যদি এত্তকমত্থম্পি জানাতি, সোপি ‘‘জানাতি’’চ্চেৰ অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.২১৫) ৰুত্তোতি গহেতব্বো. চুতো হীতি হি-সদ্দো অৰধারণে, অত্তনা ৰুত্তে তেন তত্তকেযেৰ ঞাতে সো অসন্তগুণদীপকো পাপপুগ্গলো ফলসম্পত্তিসম্পন্নং ইমং সাসনামতমহাপাদপং আরুয্হাপি ফলং অপরিভুঞ্জিত্ৰা ৰিরাধেত্ৰা পতিত্ৰা মতো নাম হোতীতি ৰুত্তং হোতি. ইমস্সেৰত্থস্স ‘‘অসন্ত’’মিচ্চাদিনা পঠমং ৰুত্তস্সপি ব্যতিরেকত্থং দস্সেতুং অনুৰাদৰসেন ৰুত্তত্তা পুনরুত্তিদোসো ন হোতীতি দট্ঠব্বং.
ইদানি তং ব্যতিরেকত্থং দস্সেতুমাহ ‘‘নো চে…পে… হোতী’’তি. যস্স সো আরোচেতি, সো চে ন জানাতি, অস্স অসন্তগুণদীপকস্স মুসাৰাদিনো.
‘‘অঞ্ঞাপদেসঞ্চ ৰিনা’’তি ইমিনা দস্সিতব্যতিরেকত্থস্স ভাৰাভাৰে সম্ভৰন্তং আপত্তিভেদং দস্সেতুমাহ ‘‘যো তে’’তিআদি. যো ভিক্খু তে তৰ ইধ ইমস্মিং ৰিহারে ৰসতীতি যোজনা. দীপিতেতি অত্তনো অধিপ্পাযে পকাসিতে. জানাতি চেতি যো তথা ৰুত্তৰচনং অস্সোসি, সো ‘‘এস অঞ্ঞাপদেসেন অত্তনো ঝানলাভিতং দীপেতী’’তি ৰা ‘‘এসো ঝানলাভী’’তি ¶ ৰা ৰচনসমনন্তরমেৰ সচে জানাতি. অস্সাতি এৰং কথিতৰচনৰতো তস্স ভিক্খুনো. তং তেন ৰুত্তৰচনং. দুক্কটমেৰ হোতি, ন থুল্লচ্চযন্তি অত্থো. অত্তনো আৰাসকারানং দাযকানং অঞ্ঞস্স পৰত্তিং কথেন্তস্স ৰিয অত্তনোযেৰ অসন্তগুণং সন্তমিৰ ¶ কত্ৰা কথনাকারো ইমায গাথায অত্থতো ৰুত্তোতি দট্ঠব্বো.
এত্থ চ ঝানলাভীতি চাতি অৰুত্তসমুচ্চযত্থেন চ-সদ্দেন পাল়িযং (পারা. ২২০) আগতা অৰসেসপরিযাযৰারা চ সঙ্গহিতাতি দট্ঠব্বং. তথা ঝানলাভীতি এত্থ ঝানগ্গহণেন ৰিমোক্খাদীনঞ্চ উপলক্খিতত্তা ঝানাদিদসৰিধউত্তরিমনুস্সধম্মৰিসযপরিযাযকথং সুতৰতা তঙ্খণে তদত্থে ঞাতে পরিযাযসমুল্লাপকেন আপজ্জিতব্বং থুল্লচ্চযঞ্চ অৰিঞ্ঞাতে ৰা চিরেন ৰিঞ্ঞাতে ৰা আপজ্জিতব্বং দুক্কটঞ্চ ইমায গাথায অত্থতো দস্সিতমেৰাতি দট্ঠব্বং.
৩১০. এতন্তি যথাৰুত্তপ্পকারং ঝানাদিভেদং উত্তরিমনুস্সধম্মং. অধিমানাতি ‘‘অধিগতোহ’’ন্তি এৰং উপ্পন্নমানা, অধিকমানাতি অত্থো, ‘‘অযং ধম্মো মযা অধিগতো’’তি দল়্হমুপ্পন্নেন মানেন কথেন্তস্সাতি ৰুত্তং হোতি. ৰুত্তো অনাপত্তিনযোতি আপত্তিযা অভাৰো অনাপত্তি, সা এৰ নযো নেতব্বো বুজ্ঝিতব্বোতি কত্ৰা, অনাপত্তীতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘অধিমানেনা’’তি এৰং ৰুত্তো ভগৰতাতি অত্থো, ‘‘অধিগতধম্মোহ’’ন্তি অধিমানেন ‘‘অহং পঠমজ্ঝানলাভী’’তিআদীনি ৰদন্তস্স অনাপত্তীতি ৰুত্তং হোতি.
অযমধিমানো কস্স হোতি, কস্স ন হোতীতি চে? অরিযানং ন হোতি মগ্গপচ্চৰেক্খণাদীহি পঞ্চহি পচ্চৰেক্খণাহি সঞ্জাতসোমনস্সানং ৰিতিণ্ণকঙ্খত্তা. দুস্সীলস্সাপি ন হোতি তস্স অরিযগুণাধিগমে নিরুস্সাহত্তা. সুসীলস্সাপি কম্মট্ঠানানুযোগরহিতস্স নিদ্দারামতাদিমনুযুত্তস্স ন হোতি ৰিস্সট্ঠভাৰনাভিযোগত্তা. সুপরিসুদ্ধায সীলসম্পত্তিযা পতিট্ঠায সমথভাৰনামনুযুত্তস্স রূপারূপসমাপত্তিযং পত্তাসিনো ৰা ৰিপস্সনাভিযুত্তস্স ¶ সোপক্কিলেসোদযব্বযঞাণলাভিনো ৰা উপ্পজ্জতি. সো সমথৰিপস্সনাভাৰনাহি কিলেসসমুদাচারস্স অভাৰে উপ্পন্নে তে ৰিসেসভাগিনো ভৰিতুং অদত্ৰা ঠিতিভাগিনো কত্ৰা ঠপেতীতি ৰেদিতব্বো.
পনাতি অপি-সদ্দত্থো. ‘‘এৰ’’ন্তি ইমিনা ‘‘অনাপত্তিনযো ৰুত্তো’’তি পচ্চামসতি. ‘‘অৰত্তুকামস্সা’’তি ইদঞ্চ পাল়িযং আগতং ‘‘অনুল্লপনাধিপ্পাযস্সা’’তি ¶ (পারা. ২২২, ২২৫) ইদঞ্চ অনত্থন্তরং. অৰত্তুকামস্সাতি এৰং ৰুত্তোতি যোজনা. কোহঞ্ঞেন পাপিচ্ছাপকতস্স ‘‘ঝানাদীনং লাভিম্হী’’তি ৰদন্তস্স অজ্ঝাসযো উল্লপনাধিপ্পাযো নাম, তথা অহুত্ৰা সব্রহ্মচারীসু অঞ্ঞং ব্যাকরোন্তস্স এৰমেৰ অনাপত্তিভাৰো ৰুত্তো ভগৰতাতি অত্থো. আদিকস্সাপি এৰং ৰুত্তোতি যোজনা. ‘‘অনাপত্তি আদিকম্মিকস্সা’’তি (পারা. ২২২) আদিকম্মিকস্সাপি অনাপত্তিভাৰো ৰুত্তো ভগৰতাতি অত্থো. ইমস্মিং সিক্খাপদে ৰগ্গুমুদাতীরিযা ভিক্খূ আদিকম্মিকা. অৰুত্তসমুচ্চযত্থেন তথা-সদ্দেন ইধ অৰুত্তউম্মত্তকখিত্তচিত্তৰেদনট্টা গহিতা.
৩১১. পাপিচ্ছতাতি ‘‘এৰং মং জনো সম্ভাৰেস্সতী’’তি ঝানলাভিতাদিহেতুকায সম্ভাৰনায সম্ভাৰনানিমিত্তস্স পচ্চযপটিলাভস্স পত্থনাসঙ্খাতায পাপিকায লামিকায ইচ্ছায সমন্নাগতভাৰো চ. তস্সাতি যং ঝানাদিভেদভিন্নং উত্তরিমনুস্সধম্মং সমুল্লপি, তস্স ধম্মস্স. অসন্তভাৰোতি অত্তসন্তানে পচ্চুপ্পন্নজাতিযং অনুপ্পাদিতভাৰেন অৰিজ্জমানভাৰো. মনুস্সকস্স আরোচনঞ্চেৰাতি ৰুত্তৰচনস্স অত্থং তঙ্খণে জাননকস্স মনুস্সজাতিকস্স ‘‘পঠমং ঝানং সমাপজ্জি’’ন্তিআদিনা নযেন সৰনূপচারে ¶ ঠত্ৰা আরোচনঞ্চ. নঞ্ঞাপদেসেন আরোচনঞ্চাতি সম্বন্ধো. ‘‘যো তে ৰিহারে ৰসতি, সো ভিক্খু পঠমং ঝানং সমাপজ্জী’’তিআদিনা (পারা. ২২০) নযেন পৰত্তঅঞ্ঞাপদেসং ৰিনা উজুকমেৰ আরোচনঞ্চ. তদেৰ ঞাণন্তি তদা এৰ ঞাণং, অচিরাযিত্ৰা ৰুত্তক্খণেযেৰ জাননন্তি অত্থো. এত্থাতি ইমস্মিং চতুত্থপারাজিকাপত্তিযং. ধীরা ৰিনযধরা.
৩১২. পঠমে দুতিযে চন্তেতি মনুস্সৰিগ্গহপারাজিকৰজ্জিতে যথাৰুত্তপারাজিকত্তযে. পরিযাযো ন ৰিজ্জতীতি পারাজিকাপত্তিপথং পরিযাযৰচনং ন লভতি. ‘‘ন পনেতরে’’তি ইদং এত্থাপি যোজেতব্বং, ইতরে পন ততিযপারাজিকে পরিযাযো ন ৰিজ্জতীতি অত্থো. ‘‘মরণৰণ্ণং ৰা সংৰণ্ণেয্যা’’তি (পারা. ১৭২) চ ‘‘অম্ভো পুরিস কিং তুয্হিমিনা’’তিআদিনা (পারা. ১৭১) চ ‘‘যো এৰং মরতি, সো ধনং ৰা লভতী’’তিআদিনা (পারা. ১৭৫) চ পরিযাযেন ৰদন্তস্স পারাজিকমেৰাতি ৰুত্তং হোতি. আণত্তি পারাজিকহেতুআণত্তিকপ্পযোগো. ন পনেতরেতি পঠমচতুত্থপারাজিকদ্ৰযে পন পারাজিকহেতুভূতা আণত্তি ন লভতীতি অত্থো.
৩১৩. আদীতি ¶ পঠমপারাজিকং. একসমুট্ঠানন্তি এককারণং. সমুট্ঠাতি আপত্তি এতস্মাতি সমুট্ঠানং, কারণং কাযাদি. তং পন ছব্বিধং কাযো, ৰাচা, কাযৰাচা, কাযচিত্তং, ৰাচাচিত্তং, কাযৰাচাচিত্তন্তি. তেসং ৰিনিচ্ছযং উত্তরে (উ. ৰি. ৩২৫ আদযো) যথাগতট্ঠানেযেৰ চ ৰণ্ণযিস্সাম. তত্রিদং একসমুট্ঠানং একং কাযচিত্তং সমুট্ঠানং এতস্সাতি কত্ৰা. তেনাহ ‘‘দুৰঙ্গং কাযচিত্ততো’’তি. ‘‘তং সমুট্ঠান’’ন্তি অজ্ঝাহারো. যেন সমুট্ঠানেন পঠমপারাজিকাপত্তি উপ্পজ্জতি, তংসমুট্ঠানসঙ্খাতং ¶ কারণং. অঙ্গজাতসঙ্খাতং কাযঞ্চ সেৰনচিত্তঞ্চাতি দ্ৰযং অঙ্গং অৰযৰং এতস্সাতি দুৰঙ্গং, তদুভযসভাৰন্তি অত্থো যথা ‘‘দুৰঙ্গং চতুত্থজ্ঝান’’ন্তি. সেসাতি অৰসিট্ঠানি তীণি পারাজিকানি. তিসমুট্ঠানাতি কাযচিত্তং, ৰাচাচিত্তং, কাযৰাচাচিত্তন্তি তিসমুট্ঠানা তীণি সমুট্ঠানানি এতেসন্তি কত্ৰা. তেসন্তি তেসং তিণ্ণং সমুট্ঠানানং. অঙ্গানীতি অৰযৰানি. সত্ত কাযো, চিত্তং, ৰাচা, চিত্তং, কাযো, ৰাচা, চিত্তন্তি, তংসভাৰাতি ৰুত্তং হোতি.
৩১৪. আদীতি মেথুনধম্মপটিসেৰনচিত্তসম্পযুত্তচেতনাসভাৰং পঠমপারাজিকং. সুখোপেক্খাযুতং উদীরিতন্তি যোজনা. ইট্ঠালম্বণপটিলাভাদিসোমনস্সহেতুম্হি সতি সুখৰেদনাসম্পযুত্তং হোতি, তস্মিং অসতি উপেক্খাৰেদনায সম্পযুত্তং হোতীতি ৰুত্তন্তি অত্থো.
ততিযং দুক্খৰেদনন্তি ততিযং মনুস্সৰিগ্গহপারাজিকং দোসচিত্তসম্পযুত্তচেতনাসভাৰত্তা দুক্খৰেদনায সম্পযুত্তন্তি অত্থো.
দুতিযন্তি অদিন্নাদানচেতনালক্খণং দুতিযপারাজিকং. লোভেন পরসন্তকং চোরিকায গণ্হন্তস্স সোমনস্সসম্পযুত্তং হোতি, কোধেন অভিভূতস্স ৰিলুম্পিত্ৰা ৰা ৰিলুম্পাপেত্ৰা ৰা গণ্হতো দোমনস্সসম্পযুত্তং হোতি, সোমনস্সং, দোমনস্সঞ্চ ৰিনা অগ্গহেতুকামো ৰিয হুত্ৰা উদাসীনস্স গণ্হতো উপেক্খাসম্পযুত্তং হোতীতি ‘‘তিৰেদনমুদীরিত’’ন্তি আহ.
চতুত্থঞ্চাতি উত্তরিমনুস্সধম্মসমুল্লপনচেতনালক্খণং চতুত্থপারাজিকঞ্চ. সম্ভাৰনিচ্ছায পচ্চযাসায ৰা তুট্ঠতুট্ঠস্সেৰ ‘‘অহং পঠমং ঝানং সমাপজ্জামী’’তিআদিনা নযেন ¶ অত্তনো উত্তরিমনুস্সধম্মলাভিতং ৰদন্তস্স সোমনস্সসম্পযুত্তং হোতি, অঞ্ঞপুগ্গলেসু পটিহতচিত্তস্স কলহপুরেক্খারতায ৰদতো দোমনস্সসম্পযুত্তং হোতি, পচ্চযালাভেন জিঘচ্ছাদিদুক্খং ¶ সহিতুমসক্কুণেয্যতায উদাসীনস্স ৰদতো উপেক্খাসম্পযুত্তং হোতীতি ‘‘তিৰেদনমুদীরিত’’ন্তি আহ.
৩১৫. অট্ঠ চিত্তানীতি লোভসহগতানি অট্ঠ চিত্তানি লব্ভরেতি যোজনা, লব্ভন্তীতি অত্থো, চেতনাসভাৰেন পঠমপারাজিকেন সম্পযুত্তানীতি ৰুত্তং হোতি. এৰমুপরিপি. দুৰেতি পটিঘসম্পযুত্তানি দ্ৰে চিত্তানি. দস চিত্তানীতি লোভসহগতানি অট্ঠ, দ্ৰে পটিঘসম্পযুত্তানীতি. লব্ভরেতি সম্পযুত্তভাৰেন লব্ভন্তি.
৩১৬. তস্মাতি যস্মা যথাৰুত্তচিত্তেহি সম্পযুত্তং, তেন হেতুনা. ক্রিযাতি করণেন আপজ্জিতব্বত্তা কিরিযা. ৰীতিক্কমসঞ্ঞায অভাৰেন মুচ্চনতো সঞ্ঞায ৰিমোক্খো এতস্সাতি সঞ্ঞাৰিমোক্খং. লোকৰজ্জন্তি লোকেন অকুসলভাৰতো ৰজ্জনীযন্তি দীপিতং পকাসিতং.
৩১৭. আপত্তিযংযেৰাতি এৰকারেন ন সিক্খাপদেতি দস্সেতি. ইদং ৰিধানন্তি সমুট্ঠানাদিকং ইদং যথাৰুত্তং ৰিধানং. ৰিভাৰিনাতি পঞ্ঞৰতা ৰিনযধরেন.
৩১৮-৯. মুদুপিট্ঠি চাতি লতা ৰিয নমিত্ৰা করণং দস্সেত্ৰা নচ্চিতুং সমৰাহিত্ৰা মুদুকতপিট্ঠিকো চ. লম্বী চাতি পলম্বমানেন দীঘেন অঙ্গজাতেন যুত্তো. লম্বতীতি লম্বং, অঙ্গজাতং, তং যস্স অত্থি সো লম্বী. ইমে দ্ৰেপি কামপরিল়াহাতুরভাৰে সতি অত্তনো অঙ্গজাতং অত্তনো ¶ মুখং, ৰচ্চমগ্গঞ্চ পৰেসেত্ৰা ৰীতিক্কমিতুমরহত্তা পারাজিকাপন্নসদিসত্তা পরিৰজ্জিতা. মুখগ্গাহীতি মুখেন গহণং মুখগ্গাহো, সো এতস্স অত্থীতি মুখগ্গাহী, পরস্স অঙ্গজাতং মুখেন গণ্হন্তোতি অত্থো. নিসীদকোতি পরস্স অঙ্গজাতে অত্তনো ৰচ্চমগ্গেন নিসীদন্তো. ইমে দ্ৰে সহৰাসিকানং সীলৰিনাসনতো অঞ্ঞেহি সংৰসিতুং অনরহাতি পারাজিকাপন্নসদিসত্তা ৰিৰজ্জিতা. তেসন্তি অসংৰাসতাসামঞ্ঞেন চত্তারো পারাজিকাপন্নে সঙ্গণ্হাতি. ‘‘তেসঞ্চ মগ্গেনমগ্গপটিপত্তিসামঞ্ঞেন পঠমপারাজিকাপন্নস্সেৰ অনুলোমিকাতি গহেতব্বা’’ ইচ্চেৰং নিস্সন্দেহে ৰুত্তং. ইমিনা চ অকতৰীতিক্কমানম্পি মুদুপিট্ঠিআদীনং চতুন্নং অনুলোমপারাজিকভাৰো ৰুত্তোতি ৰিঞ্ঞাযতি.
সমন্তপাসাদিকাযং ¶ পন –
‘‘অপরানিপি লম্বী, মুদুপিট্ঠিকো, পরস্স অঙ্গজাতং মুখেন গণ্হাতি, পরস্স অঙ্গজাতে অভিনিসীদতীতি ইমেসং চতুন্নং ৰসেন চত্তারি অনুলোমপারাজিকানীতি ৰদন্তি. এতানি হি যস্মা উভিন্নং রাগৰসেন সদিসভাৰূপগতানং ধম্মো ‘মেথুনধম্মো’তি ৰুচ্চতি, তস্মা এতেন পরিযাযেন মেথুনং ধম্মং অপ্পটিসেৰিত্ৰাযেৰ কেৰলং মগ্গেন মগ্গপ্পৰেসনৰসেন আপজ্জিতব্বত্তা মেথুনধম্মপারাজিকস্স অনুলোমেন্তীতি ‘অনুলোমপারাজিকানী’তি ৰুচ্চন্তী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৩৩) –
ৰুত্তত্তা চ তব্বণ্ণনায চ সারত্থদীপনিযং –
‘‘লম্বংদীঘতায পলম্বমানং অঙ্গজাতমেতস্সাতি লম্বী. সো এত্তাৰতা ন পারাজিকো, অথ খো যদা অনভিরতিযা পীল়িতো অত্তনো অঙ্গজাতং মুখে ¶ ৰা ৰচ্চমগ্গে ৰা পৰেসেতি, তদা পারাজিকো হোতি. মুদুকা পিট্ঠি এতস্সাতি মুদুপিট্ঠিকো, কতপরিকম্মায মুদুকায পিট্ঠিযা সমন্নাগতো. সোপি যদা অনভিরতিযা পীল়িতো অত্তনো অঙ্গজাতং অত্তনো মুখে পৰেসেতি তদা পারাজিকো হোতি. পরস্স অঙ্গজাতং মুখেন গণ্হাতীতি যো অনভিরতিযা পীল়িতো পরস্স সুত্তস্স ৰা পমত্তস্স ৰা অঙ্গজাতং অত্তনো মুখেন গণ্হাতি. পরস্স অঙ্গজাতে অভিনিসীদতীতি যো অনভিরতিযা পীল়িতো পরস্স অঙ্গজাতং কম্মনিযং দিস্ৰা অত্তনো ৰচ্চমগ্গেন তস্সূপরি অভিনিসীদতি, তং অত্তনো ৰচ্চমগ্গং পৰেসেতীতি অত্থো. লম্বীআদযো চত্তারো কিঞ্চাপি পঠমপারাজিকেন সঙ্গহিতা, যস্মা পন উভিন্নং রাগপরিযুট্ঠানসঙ্খাতেন পরিযাযেন মেথুনং ধম্মং অপ্পটিসেৰিনো হোন্তি, তস্মা ৰিসুং ৰুত্তা’’তি (সারত্থ. টী. ২.২৩৩) –
ৰুত্তত্তা চ কতৰীতিক্কমাযেৰেতে ‘‘পারাজিকা’’তি গহেতব্বা.
ভিক্খুনীনঞ্চ চত্তারীতি এত্থ ‘‘অসাধারণানী’’তি পাঠসেসো, ভিক্খূহি অসাধারণানি ভিক্খুনীনমেৰ নিযতানি উব্ভজাণুমণ্ডলিকা, ৰজ্জপটিচ্ছাদিকা, উক্খিত্তানুৰত্তিকা, অট্ঠৰত্থুকাতি ¶ চত্তারি পারাজিকানি চ. ৰিব্ভন্তা ভিক্খুনী সযন্তি এত্থ ‘‘তেসং অনুলোমিকা’’তি আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং. তেসং চতুন্নং পারাজিকানং অনুলোমিকা সযং ৰিব্ভন্তা ভিক্খুনী চাতি যোজনা. চিত্তৰসিকা হুত্ৰা অত্তনা ¶ নিৰত্থচীৰরম্পি হি মাতুগামানং নিৰাসননীহারেন সযমেৰ নিৰাসেত্ৰা গিহিৰেসং রোচেত্ৰা গহিতমত্তে সাসনতো চুতা ভিক্খুনী চাতি ৰুত্তং হোতি. এৰংকরণেন গিহিভাৰাপন্নতাসামঞ্ঞেন সংৰাসারহা ন হোন্তীতি ইমেসং চতুন্নং পারাজিকানং অনুলোমিকা জাতা.
তথাতি যথা ইমে দস্সিতা তেন অসংৰাসারহতায, ভিক্খুভাৰায অভব্বতায চ পারাজিকাৰ, তথা একাদস অভব্বপুগ্গলাপি হোন্তীতি অত্থো. একাদসাভব্বাতি মাতুঘাতকো, পিতুঘাতকো, অরহন্তঘাতকো, সঙ্ঘভেদকো, লোহিতুপ্পাদকো, পণ্ডকো, তিরচ্ছানগতো, উভতোব্যঞ্জনকো, থেয্যসংৰাসকো, ভিক্খুনিদূসকো, তিত্থিযপক্কন্তকোতি একাদস. সব্বেতে চতুৰীসতি এতে সব্বে চতুৰীসতি পুগ্গলা সমোধানতো ৰেদিতব্বাতি অধিপ্পাযো.
৩২০. ইমে চতুৰীসতি পারাজিকা পুগ্গলা সীসচ্ছিন্নোৰ জীৰিতুং ইধ ভিক্খুভাৰায অভব্বাতি ৰুত্তাতি যোজনা.
৩২১. ইমেসং একাদসন্নং অভব্বতায হেতুদস্সনত্থমাহ ‘‘পণ্ডকো চা’’তিআদি. পণ্ডকো চাতি আসিত্তপণ্ডকো, উসূযপণ্ডকো, পক্খপণ্ডকো, ওপক্কমিকপণ্ডকো, নপুংসকপণ্ডকোতি ৰুত্তো পঞ্চৰিধো পণ্ডকো চ. তিরচ্ছানোতি তিরিযং অঞ্ছতি গচ্ছতীতি ‘‘তিরচ্ছানো’’তি গহিতো নাগসুপণ্ণাদিকো সব্বতিরচ্ছানযোনিকো চ. যক্খাদযো সব্বে অমনুস্সাপি ইধ তিরচ্ছানেযেৰ সঙ্গহিতাতি ৰেদিতব্বা. উভতোব্যঞ্জনোপি চাতি ইত্থিপুরিসব্যঞ্জনসাধকেহি উভতো কম্মতো জাতানি থনাদিকানি ব্যঞ্জনানি যস্সাতি নিরুত্তো ইত্থিউভতোব্যঞ্জনো ¶ , পুরিসউভতোব্যঞ্জনোতি দুৰিধো উভতোব্যঞ্জনো চ. ৰত্থুৰিপন্নাতি তব্ভাৰভাৰিতায ভিক্খুভাৰো ৰসতি এত্থাতি ৰত্থু, পুগ্গলানং ভিক্খুভাৰারহতা, সা পন পব্বজ্জাক্খন্ধকাগতসব্বদোসৰিরহিতগুণসম্পযুত্ততা, তং ৰিপন্নং পণ্ডকভাৰাদিযোগেন যেসং তে ‘‘ৰত্থুৰিপন্না’’তি গহেতব্বা. হি-সদ্দো হেতুম্হি. যস্মা ৰত্থুৰিপন্না, তস্মা ইধ অত্তভাৰে পব্বজ্জায অভব্বাতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘অহেতুপটিসন্ধিকা’’তি ৰচনেন ¶ ইমেসং ৰিপাকাৰরণযুত্তভাৰমাহ, ইমিনা এতেসং মগ্গাধিগমস্স ৰারিতভাৰো দস্সিতোতি ৰেদিতব্বং.
৩২২. পঞ্চানন্তরিকাতি কম্মাৰরণেন যুত্ততায সগ্গমোক্খসম্পত্তিতো পরিহাযিত্ৰা মরণানন্তরং অপাযপটিসন্ধিযং নিযতা মাতুঘাতকাদযো পঞ্চানন্তরিকা চ. থেয্যসংৰাসোপি চাতি লিঙ্গত্থেনকো, সংৰাসত্থেনকো, উভযত্থেনকোতি তিৰিধো থেয্যসংৰাসকো চ. দূসকোতি পকতত্তায ভিক্খুনিযা মেথুনং পটিসেৰিত্ৰা তস্সা দূসিতত্তা ভিক্খুনিং দূসেতীতি ‘‘ভিক্খুনিদূসকো’’তি ৰুত্তো চ. তিত্থিপক্কন্তকো চাতি তিত্থিযানং লদ্ধিং, ৰেসঞ্চ রোচেত্ৰা তং গহেত্ৰা তেসমন্তরং পৰিট্ঠো চ. ইতি অট্ঠ পন কিরিযানট্ঠাতি যোজনা. ইতীতি ইদমত্থত্তা ইমেতি ৰুত্তং হোতি. তে ইমেতি সম্বন্ধো. তে ইমে অট্ঠ পন মাতুৰধাদিকিরিযায ইহত্তভাৰে ভিক্খুভাৰায অনরহা হুত্ৰা নট্ঠাতি অত্থো. এত্তাৰতা একাদসঅভব্বানং অভব্বতায কারণং দস্সিতং হোতি.
৩২৩. মযা পারাজিকানং সারভূতো যো অযং ৰিনিচ্ছযো ৰুত্তো, তস্স ৰিনিচ্ছযস্স অনুসারেন অনুগমনেন সেসোপি ৰিনিচ্ছযো বুধেন পণ্ডিতেন অসেসতোৰ ৰিঞ্ঞাতুং সক্কাতি যোজনা.
৩২৪. পটুভাৰকরে ¶ পরমে ৰিৰিধেহি নযেহি যুত্তে ৰিনযপিটকে পরমত্থনযং অভিপত্থযতা অযং সততং পরিযাপুণিতব্বোতি যোজনা. তত্থ ৰিৰিধেহি নানপ্পকারেহি. নযেহীতি নীযন্তি ৰুত্তানুসারেন উদীরিযন্তীতি ‘‘নযা’’তি ৰুত্তেহি চক্কপেয্যালাদীহি নযেহি. পরমত্থনযন্তি পরমো চ সো অত্থো চাতি পরমত্থো, পরমো ৰা ৰিসেসেন নিচ্ছিতব্বো অত্থো পরমত্থো, সোযেৰ ৰিনিচ্ছযত্থিকানং বুদ্ধিযা নেতব্বোতি পরমত্থনযো, ৰিনিচ্ছযূপাযো নীযতি এতেনাতি কত্ৰা ‘‘পরমত্থনযো’’তি ৰুচ্চতি, তং পরমত্থনযং. অভিপত্থযতাতি ৰিনযপিটকে ৰিনিচ্ছযং ৰা তদুপাযং ৰা পত্থযতা, ইচ্ছন্তেনাতি অত্থো. ‘‘পরিযাপুণিতব্বো অয’’ন্তি পদচ্ছেদো. ম-কারো আগমসন্ধিজো, ও-কারস্স অ-কারাদেসো. পরিযাপুণিতব্বোতি পঠিতব্বো, সোতব্বো চিন্তেতব্বো ধারেতব্বোতি ৰুত্তং হোতি. অযন্তি ৰিনযৰিনিচ্ছযো.
ইতি ৰিনযত্থসারসন্দীপনিযা
ৰিনযৰিনিচ্ছযৰণ্ণনায
চতুত্থপারাজিককথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
সঙ্ঘাদিসেসকথাৰণ্ণনা
৩২৫. এৰং ¶ নানানযপটিমণ্ডিতস্স পারাজিককণ্ডস্স ৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা ইদানি তদনন্তরমুদ্দিট্ঠস্স তেরসকণ্ডস্স ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘মোচেতুকামতা’’তিআদি. মোচেতুং কামেতীতি মোচেতুকামো, তস্স ভাৰো মোচেতুকামতা, তায সম্পযুত্তং চিত্তং মোচেতুকামতাচিত্তং. এত্থ ‘‘মোচেতুকামতা’’তি ইমিনা একাদসসু রাগেসু ‘‘মোচনস্সাদো’’তি ৰুত্তং ইমস্স সঙ্ঘাদিসেসস্স মূলকারণং সুক্কমোচনৰিসযং রাগমাহ.
একাদস ¶ রাগা নাম ‘‘মোচনস্সাদো, মুচ্চনস্সাদো, মুত্তস্সাদো, মেথুনস্সাদো, ফস্সস্সাদো, কণ্ডুৰনস্সাদো, দস্সনস্সাদো, নিসজ্জস্সাদো, ৰাচস্সাদো, গেহস্সিতপেমং, ৰনভঙ্গিয’’ন্তি এৰমাগতা. ইধ মোচনং নাম সম্ভৰধাতুমোচনং, তদত্থায তব্বিসযরাগসম্পযুত্তৰেদনা মোচনস্সাদো নাম. তেনাহ অট্ঠকথাযং ‘‘মোচেতুং অস্সাদো মোচনস্সাদো’’তি. মুচ্চমানে অস্সাদো মুচ্চনস্সাদো, সম্ভৰধাতুম্হি মুচ্চমানে তংরাগসম্পযুত্তা ৰেদনা মুচ্চনস্সাদো নাম. এতেনেৰ নযেন মুত্তস্সাদাদিৰাচস্সাদাৰসানেসু পদেসু অত্থক্কমো ৰেদিতব্বো. ইমেহি নৰহি পদেহি অস্সাদসীসেন কুন্তযট্ঠিঞাযেন তংসহচরিতো রাগো দস্সিতো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘নৰহি পদেহি সম্পযুত্তঅস্সাদসীসেন রাগো ৰুত্তো’’তি.
গেহস্সিতপেমন্তি এত্থ গেহট্ঠা মাতুআদযো আধেয্যআধারৰোহারেন ‘‘গেহা’’তি ৰুচ্চন্তি. ‘‘মঞ্চা উক্কুট্ঠিং করোন্তী’’তিআদীসু ৰিয তন্নিস্সিতো সিনেহপরিযাযো রাগো ‘‘গেহস্সিতপেম’’ন্তি ৰুত্তো. ইমিনা পদেন রাগস্স সভাৰো সন্দস্সিতো. ৰনতো ভঞ্জিত্ৰা আভতং যং কিঞ্চি ফলপুপ্ফাদি ৰনভঙ্গিযং নাম. ইধ পন রাগৰসেন পটিবদ্ধচিত্তং মাতুগামেহি ৰিরহদুক্খাপনযনত্থং (পারা. অট্ঠ. ২.২৪০) তেসং ঠানে ঠপেত্ৰা দস্সনফুসনৰসেন ৰিন্দিতুং রাগীহি গহেতব্বতো তেহি পিল়ন্ধিতমালসহিতং তম্বূলন্তি এৰমাদি ‘‘ৰনভঙ্গিয’’ন্তি অধিপ্পেতং. ইমিনা পত্থিতৰিসযগোচরো রাগো তদাযত্তৰত্থুৰসেন সন্দস্সিতো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘একেন পদেন সরূপেনেৰ রাগো, একেন ¶ পদেন ৰত্থুনা ৰুত্তো. ৰনভঙ্গো হি রাগস্স ৰত্থু, ন রাগোযেৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৪০).
‘‘মোচেতুকামতা’’তি ¶ ইদমেৰ অৰত্ৰা ‘‘চিত্ত’’ন্তি ৰচনেন ৰীতিক্কমসাধিকায কাযৰিঞ্ঞত্তিযা সমুট্ঠাপকং রাগসম্পযুত্তং চিত্তৰিসেসং দস্সেতি. তেন চিত্তেন সমুট্ঠাপিযমানং ৰিঞ্ঞত্তিসঙ্খাতং ৰীতিক্কমং ‘‘ৰাযামো’’তি ইমিনা দস্সেতি. ৰাযামো নাম তংচিত্তসম্পযুত্তৰীরিযং. এত্থ পন ‘‘সেম্হো গুল়ো’’তিআদীসু ৰিয ফলে হেতূপচারঞাযেন ৰীতিক্কমস্স ৰিসেসহেতুভূতৰীরিযৰাচকেন চ পদেন ৰীতিক্কমোৰ ৰুত্তোতি দট্ঠব্বং. অজ্ঝত্তবাহিরৰত্থুঘট্টনং, আকাসে কটিকম্পনন্তি সুক্কমোচনত্থো ৰাযামোতি অত্থো. সুক্কস্স মোচনং সুক্কমোচনং.
এত্থ চ সুক্কস্সাতি ‘‘সুক্কন্তি দস সুক্কানি নীলং পীতকং লোহিতকং ওদাতং তক্কৰণ্ণং দকৰণ্ণং তেলৰণ্ণং খীরৰণ্ণং দধিৰণ্ণং সপ্পিৰণ্ণ’’ন্তি (পারা. ২৩৭) পদভাজনে ৰুত্তানি সত্তানং পিত্তাদিআসযভেদেন, পথৰিধাতুআদীনং চতুন্নং ৰা রসসোণিতমংসমেদঅট্ঠিঅট্ঠিমিঞ্জানং ছন্নং দেহধাতূনং ৰা ভেদেন অনেকধা ভিন্নে দসৰিধে সুক্কে অঞ্ঞতরস্স সুক্কস্সাতি অত্থো. মোচনং ৰিস্সট্ঠীতি পরিযাযং, পকতিযা ঠিতসকট্ঠানতো মোচনন্তি অত্থো. যথাহ পদভাজনে ‘‘ৰিস্সট্ঠীতি ঠানতো চাৰনা ৰুচ্চতী’’তি (পারা. ২৩৭). ইহ ‘‘ঠানং নাম ৰত্থিসীসসঙ্খাতং মুত্তকরণমূল’’ন্তি কেচি. ‘‘কটী’’তি অপরে. ‘‘সকলকাযো’’তি অঞ্ঞে. ইমেসং তিণ্ণং ৰচনেসু ‘‘ততিযস্স ভাসিতং সুভাসিত’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৩৭) অট্ঠকথাযং ততিযৰাদস্স কতপাসংসত্তা কেসলোমনখদন্তানং মংসৰিনিমুত্তট্ঠানঞ্চ মুত্তকরীসখেল়সিঙ্ঘাণিকাথদ্ধসুক্খচম্মঞ্চ ৰজ্জেত্ৰা অৰসেসং সকলসরীরং কাযপ্পসাদভাৰজীৰিতিন্দ্রিযঅবদ্ধপিত্তানং ¶ ৰিয সম্ভৰধাতুযা চ ঠানন্তি ৰেদিতব্বং.
‘‘সুক্কমোচন’’ন্তি ইমিনাকিং ৰুত্তং হোতীতি? ‘‘আরোগ্যত্থায, সুখত্থায, ভেসজ্জত্থায, দানত্থায, পুঞ্ঞত্থায, যঞ্ঞত্থায, সগ্গত্থায, বীজত্থায, ৰীমংসত্থায, দৰত্থায মোচেতী’’তি (পারা. ২৩৭) ৰুত্তদসৰিধঅধিপ্পাযন্তোগধঅঞ্ঞতরঅধিপ্পাযো হুত্ৰা ‘‘রাগূপত্থম্ভে, ৰচ্চূপত্থম্ভে, পস্সাৰূপত্থম্ভে, ৰাতূপত্থম্ভে, উচ্চালিঙ্গপাণকদট্ঠূপত্থম্ভে মোচেতী’’তি (পারা. ২৩৭) ৰুত্তপঞ্চৰিধকালানমঞ্ঞতরকালে ‘‘অজ্ঝত্তরূপে, বহিদ্ধারূপে, অজ্ঝত্তবহিদ্ধারূপে, আকাসে কটিং কম্পেন্তো মোচেতী’’তি (পারা. ২৩৭) ৰুত্তচতুরুপাযানমঞ্ঞতরেন উপাযেন যথাৰুত্তরাগপিসাচৰসেন ৰিৰসো হুত্ৰা যথাৰুত্তনীলাদিদসৰিধসম্ভৰধাতূনমঞ্ঞতরং যথাৰুত্তট্ঠানতো খুদ্দকমক্খিকায পিৰনমত্তম্পি সচে মোচেতীতি সঙ্খেপতো ¶ গহেতব্বং. এত্থ চ উচ্চালিঙ্গপাণকা নাম লোমসপাণা, যেসং লোমে অল্লিনে অঙ্গজাতং কম্মনিযং হোতি.
অঞ্ঞত্র সুপিনন্তেনাতি সুপিনো এৰ সুপিনন্তো, নিস্সক্কৰচনপ্পসঙ্গে করণৰচনতো সুপিনন্তাতি অত্থো. সুপিনা নাম ‘‘ৰাতাদিধাতুক্খোভৰসেন ৰা পুব্বানুভূতইত্থিরূপাদিৰিসযৰসেন ৰা ইট্ঠানিট্ঠদেৰতানুভাৰেন ৰা পুঞ্ঞেন পটিলভিতব্বঅত্থস্স, অপুঞ্ঞেন পত্তব্বানত্থস্স চ পুব্বনিমিত্তৰসেন ৰা হোতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৩৭) ৰুত্তেসু চতূসু কারণেসু একেন কারণেন কপিনিদ্দায সুপিনে দিস্সমানারম্মণতো যং সুক্কমোচনং হোতি, তং অৰিসযং সুক্কমোচনং ৰিনাতি ৰুত্তং হোতি.
সঙ্ঘাদিসেসোৰ সঙ্ঘাদিসেসতা. সঙ্ঘাদিসেসং আপজ্জিত্ৰা ততো ৰুট্ঠাতুকামস্স কুলপুত্তস্স আদিম্হি পরিৰাসদানত্থং ¶ , মজ্ঝে চ মূলাযপটিকস্সনেন ৰিনা ৰা সহ ৰা মানত্তদানত্থং, অৰসানে অব্ভানত্থঞ্চ সঙ্ঘো এসিতব্বোতি ‘‘সঙ্ঘো আদিম্হি চেৰ সেসে চ ইচ্ছিতব্বো অস্সাতি সঙ্ঘাদিসেসো’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৩৭; কঙ্খা. অট্ঠ. সুক্কৰিস্সট্ঠিসিক্খাপদৰণ্ণনা) ৰুত্তত্তা সঙ্ঘাদিসেসা নাম, সুক্কৰিস্সট্ঠিসঙ্ঘাদিসেসাপত্তি হোতীতি অত্থো. যথাহ পদভাজনে ‘‘সঙ্ঘোৰ তস্সা আপত্তিযা পরিৰাসং দেতি, মূলায পটিকস্সতি, মানত্তং দেতি, অব্ভেতি, ন সম্বহুলা, ন একপুগ্গলো, তেন ৰুচ্চতি ‘সঙ্ঘাদিসেসো’তি. তস্সেৰ আপত্তিনিকাযস্স নামং নামকম্মং অধিৰচনং, তেনপি ৰুচ্চতি ‘সঙ্ঘাদিসেসো’’তি (পারা. ২৩৭). এত্থ চ পরিৰাসাদিকথা সঙ্ঘাদিসেসাৰসানে আগতট্ঠানেযেৰ আৰি ভৰিস্সতি.
৩২৬. এত্তাৰতা মূলসিক্খাপদাগতং অত্তূপক্কমমূলকং আপত্তিং দস্সেত্ৰা ইদানি ইমিস্সা সঙ্ঘাদিসেসাপত্তিযা পরূপক্কমেনপি আপজ্জনং দস্সেতুমাহ ‘‘পরেনা’’তিআদি. উপক্কমাপেত্ৰাতি অঙ্গজাতস্স গহণং ৰা ঘট্টনং ৰা কারেত্ৰা.
৩২৭. সঞ্চিচ্চাতি ‘‘উপক্কমামি মোচেস্সামী’’তি চেতেত্ৰা পকপ্পেত্ৰা. উপক্কমন্তস্সাতি অজ্ঝত্তরূপাদীসু তীসু যত্থ কত্থচি ঘট্টেন্তস্স. সমুদ্দিট্ঠন্তি ‘‘চেতেতি উপক্কমতি ন মুচ্চতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি (পারা. ২৬২) পদভাজনে ভগৰতা ৰুত্তন্তি অধিপ্পাযো.
৩২৮. ইমিস্সং ¶ গাথাযং ‘‘অত্তনো অঙ্গজাতং উপক্কমন্তস্সা’’তি ইমিনা অজ্ঝত্তরূপে ৰা বহিদ্ধারূপে ৰা অজ্ঝত্তবহিদ্ধারূপে ৰা অত্তনো অঙ্গজাতং ঘট্টেন্তস্সাতি ইমস্স অত্থস্স ৰুত্তত্তা ¶ অঙ্গজাতঘট্টনেন ৰিনাভাৰতো ইমিনা অসঙ্গয্হমানস্সাপি আকাসে কটিকম্পনেন সুক্কমোচনে সঙ্ঘাদিসেসস্স পঠমগাথাযং ‘‘ৰাযামো’’তি সামঞ্ঞৰচনেন সঙ্গহিতত্তা তং ঠপেত্ৰা ‘‘তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরস্স ভিক্খুনো মোচনাধিপ্পাযস্স আকাসে কটিং কম্পেন্তস্স অসুচি মুচ্চি…পে… অসুচি ন মুচ্চি. তস্স কুক্কুচ্চং অহোসি…পে… অনাপত্তি ভিক্খু সঙ্ঘাদিসেসস্স, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি আকাসেকটিকম্পনৰত্থুম্হি ৰুত্তত্তা অমুত্তে থুল্লচ্চযং সঙ্গহেতুমাহ ‘‘সঞ্চিচ্চা’’তিআদি.
তত্থ সঞ্চিচ্চাতি ‘‘উপক্কমামি মোচেস্সামী’’তি জানিত্ৰা সঞ্জানিত্ৰাতি অত্থো. ‘‘উপক্কমন্তস্সা’’তি সামঞ্ঞতো তং ৰিসেসেতুং ‘‘আকাসে কম্পনেনপী’’তি আহ, কটিকম্পনেনাতি গহেতব্বং. কথমিদং লব্ভতীতি চে? ইমায কথায সঙ্গহেতব্বৰত্থুম্হি ‘‘আকাসে কটিং কম্পেন্তস্সা’’তি (পারা. ২৬৬) পাঠে ‘‘কটিং কম্পেন্তস্সা’’তি ৰচনসহচরস্স ‘‘আকাসে’’তি ৰচনস্স সন্নিধানবলেন লব্ভতি অত্থপ্পকরণসদ্দন্তরসন্নিধানা সদ্দানং ৰিসেসত্থদীপনতো.
৩২৯. ৰত্থিন্তি মুত্তৰত্থিং, মুত্তকরণস্স ৰত্থিন্তি অত্থো. কীল়ায পূরেত্ৰাতি গামদারকো ৰিয কীল়িতুকামতায মুত্তৰত্থিং দল়্হং গহেত্ৰা পূরেত্ৰাতি অত্থো. যথাহ ৰত্থিৰত্থুম্হি অট্ঠকথাযং ‘‘তে ভিক্খূ ৰত্থিং দল়্হং গহেত্ৰা পূরেত্ৰা পূরেত্ৰা ৰিস্সজ্জেন্তা গামদারকাৰিয পস্সাৰমকংসূ’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৬৪). ‘‘ন ৰট্টতী’’তি সামঞ্ঞেন কস্মা ৰুত্তন্তি? তস্মিং ৰত্থুস্মিং ৰুত্তনযেন মোচনাধিপ্পাযেন দল়্হং গহেত্ৰা পূরেত্ৰা পূরেত্ৰা ৰিস্সজ্জেন্তস্স সুক্কে মুত্তে মোচনাধিপ্পাযো চেতেতি, উপক্কমতি, মুচ্চতীতি অঙ্গানং সম্পন্নত্তা সঙ্ঘাদিসেসস্স ¶ , অমুত্তে থুল্লচ্চযস্স সম্ভৰতো উভযসঙ্গহত্থমাহ.
৩৩০. উপনিজ্ঝাযনৰত্থুম্হি ‘‘ন চ ভিক্খৰে সারত্তেন মাতুগামস্স অঙ্গজাতং উপনিজ্ঝাযিতব্বং, যো উপনিজ্ঝাযেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পারা. ২৬৬) পাল়িযং ‘‘মাতুগামস্সা’’তি সামঞ্ঞেন ৰুত্তত্তা ‘‘তিস্সন্ন’’ন্তি ৰদতি. তিস্সন্নং পন ইত্থীনন্তি মনুস্সামনুস্সতিরচ্ছানগতৰসেন তিস্সন্নং ইত্থীনং. ‘‘অঙ্গজাত’’ন্তি ৰিসেসেত্ৰা ৰুত্তত্তা ‘‘নিমিত্ত’’ন্তি ¶ মুত্তকরণমেৰ ৰুচ্চতি, পটসতেনাপি পটিচ্ছাদিতং ৰা অপ্পটিচ্ছাদিতং ৰা যোনিমগ্গন্তি অত্থো. তেনাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সচেপি পটসতং নিৰত্থা হোতি, পুরতো ৰা পচ্ছতো ৰা ঠত্ৰা ‘ইমস্মিং নাম ওকাসে নিমিত্ত’ন্তি উপনিজ্ঝাযন্তস্স দুক্কটমেৰ. অনিৰত্থানং গামদারিকানং নিমিত্তং উপনিজ্ঝাযন্তস্স পন কিমেৰ ৰত্তব্ব’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৬৬). পুরতো ৰাতি এত্থ ‘‘ঠত্ৰা’’তি পাঠসেসো.
৩৩১. একেন…পে… পস্সতো একং দুক্কটন্তি সম্বন্ধো. ‘‘একেন পযোগেন একং দুক্কট’’ন্তি ৰচনতো অনেকেহি পযোগেহি অনেকানি দুক্কটানীতি ব্যতিরেকতো লব্ভতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘ইতো চিতো চ ৰিলোকেত্ৰা পুনপ্পুনং উপনিজ্ঝাযন্তস্স পযোগে পযোগে দুক্কট’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৬৬). ইমিস্সা অট্ঠকথায ‘‘ইতো চিতো চা’’তি ৰুত্তত্তা উম্মীলননিমীলনন্তি এত্থ ‘‘ৰিৰিধা তং অনোলোকেত্ৰা তমেৰ ওলোকেন্তস্সা’’তি লব্ভতি.
৩৩২. অমোচনাধিপ্পাযস্স মুত্তস্মিং অনাপত্তি পকাসিতাতি যোজনা. মোচনাধিপ্পাযং ৰিনা ভেসজ্জকরণত্থং সুদ্ধচিত্তেন অঙ্গজাতে ভেসজ্জলেপং করোন্তস্স ৰা সুদ্ধচিত্তেনেৰ উচ্চারপস্সাৰাদিং করোন্তস্স ৰা মুত্তেপি অনাপত্তীতি ¶ ইদং ‘‘অনাপত্তি সুপিনন্তেন নমোচনাধিপ্পাযস্সা’’তিআদিনা (পারা. ২৬৩) নযেন অনাপত্তিৰারে ৰুত্তমেৰাতি অত্থো.
ইমস্মিং পাঠে ‘‘অনুপক্কমন্তস্সা’’তি অৰুত্তেপি ইমস্স পাঠস্স পুরতো ‘‘চেতেতি ন উপক্কমতি মুচ্চতি, অনাপত্তী’’তি (পারা. ২৬২) চ ‘‘ন চেতেতি ন উপক্কমতি মুচ্চতি, অনাপত্তী’’তি (পারা. ২৬২) চ ৰচনতো তং সঙ্গহেতুমাহ ‘‘অনুপক্কমতোপি চ মুত্তস্মিং অনাপত্তি পকাসিতা’’তি. মোচনস্সাদরাগেন পীল়িতো হুত্ৰা ‘‘অহো ৰত মে মুচ্চেয্যা’’তি চিন্তেত্ৰা ৰা এৰরূপমোচনস্সাদরাগপীল়াপুব্বঙ্গমচিত্তে অসতিপি কেৰলং কামৰিতক্কমত্তেন উপহতো হুত্ৰা তাদিসঅজ্ঝত্তিকবাহিরৰত্থূসু ঘট্টনৰসেন ৰা আকাসে কটিকম্পনৰসেন ৰা উপক্কমং অকরোন্তস্স তাদিসচিন্তাবলেন ৰা কামৰিতক্কবলেন ৰা সুক্কে মুত্তেপি অনাপত্তীতি ইদং যথাৰুত্তপাঠৰসেন পকাসিতন্তি অত্থো.
সুপিনন্তেন মুত্তস্মিং, অনাপত্তি পকাসিতাতি এত্থ অন্তসদ্দত্থাভাৰতো সুপিনেতি অত্থো. সুপিনে মেথুনং ধম্মং পটিসেৰন্তস্স ৰা মাতুগামেহি কাযসংসগ্গং আপজ্জন্তস্স ৰা সুক্কে মুত্তেপি ¶ অৰিসযত্তা অনাপত্তি পাল়িযং ‘‘অনাপত্তি ভিক্খু সুপিনন্তেনা’’তি (পারা. ২৬৩) ইমিনা পকাসিতাতি অত্থো.
এত্থ ঠত্ৰা অট্ঠকথাযং ‘‘সুপিনে পন উপ্পন্নায অস্সাদচেতনায সচস্স ৰিসযো হোতি, নিচ্চলেন ভৰিতব্বং. ন হত্থেন নিমিত্তং কীল়াপেতব্বং. কাসাৰপচ্চত্থরণরক্খনত্থং পন হত্থপুটেন গহেত্ৰা জগ্গনত্থায উদকট্ঠানং গন্তুং ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৬২) ৰুত্তত্তা অণ্ডপালিকা কিকীসকুণা ৰিয, ৰালপালিকা চমরী ৰিয, একনেত্তপালকো পুরিসো ৰিয চ কাযজীৰিতেপি অপেক্খং পহায সীলং ¶ রক্খিতুকামেন সিক্খাকামেন নিব্বানগামিনিপটিপত্তিং পূরেতুকামেন কুলপুত্তেন ‘‘অঞ্ঞত্র সুপিনন্তা’’তি (পারা. ২৩৭) ৰদতো তথাগতস্স অধিপ্পাযানুকূলং অট্ঠকথাতো ঞত্ৰা অপ্পমত্তেন পটিপজ্জিতব্বন্তি অযমত্রানুসাসনী.
সুক্কৰিস্সট্ঠিকথাৰণ্ণনা.
৩৩৩. মনুস্সিত্থিন্তি মনুস্সজাতিকং ইত্থিং, ‘‘মাতুগামো নাম মনুস্সিত্থী, ন যক্খী, ন পেতী, ন তিরচ্ছানগতা, অন্তমসো তদহুজাতাপি দারিকা, পগেৰ মহত্তরী’’তি (পারা. ২৭১) পদভাজনে ৰুত্তত্তা তদহুজাতকুমারিকাভাৰেনপি ঠিতং জীৰমানকমনুস্সমাতুগামন্তি ৰুত্তং হোতি. ‘‘মনুস্সিত্থি’’ন্তি সামঞ্ঞৰচনেন জীৰমানকমনুস্সিত্থিন্তি অযং ৰিসেসো কুতো লব্ভতীতি? ৰিনীতৰত্থুম্হি (পারা. ২৮১ আদযো) মতিত্থিযা কাযং ফুসন্তস্স থুল্লচ্চযৰচনতো পারিসেসতো লব্ভতি. আমসন্তোতি ‘‘হত্থগ্গাহং ৰা ৰেণিগ্গাহং ৰা অঞ্ঞতরস্স ৰা অঞ্ঞতরস্স ৰা অঙ্গস্স পরামসন’’ন্তি (পারা. ২৭০) ৰুত্তত্তা হত্থাদিঅঙ্গপচ্চঙ্গফুসনাদিনানপ্পকারানং অঞ্ঞতরেন পকারেন আমসন্তোতি অত্থো. অত্তনো কাযেন ইত্থিযা কাযস্স সংসগ্গে মিস্সীভাৰে রাগো কাযসংসগ্গরাগো. সঙ্ঘাদিসেসো এতস্স অত্থীতি সঙ্ঘাদিসেসিকো, কাযসংসগ্গসঙ্ঘাদিসেসো আপন্নো হোতীতি ৰুত্তং হোতি.
৩৩৪. কাযসংসগ্গরাগেন ইত্থিযা অন্তমসো লোমম্পি অত্তনো সরীরে লোমেন ফুসন্তস্স ভিক্খুনো সঙ্ঘাদিসেসাপত্তি হোতীতি যোজনা. এত্থ (পারা. অট্ঠ. ২.২৭৪) ‘‘লোমগণনায সঙ্ঘাদিসেসা হোন্তী’’তি কুরুন্দট্ঠকথামতস্স অট্ঠিতত্তা ¶ , ‘‘কোট্ঠাসগণনায ন হোতি, ইত্থিগণনায হোতী’’তি মহাঅট্ঠকথামতস্স ঠিতত্তা সঙ্ঘসন্তকে মঞ্চপীঠে পচ্চত্থরণাদিনা কেনচি ¶ অপ্পটিচ্ছাদিতে ফুসন্তস্স ৰিয লোমগণনায অহুত্ৰা ফুট্ঠলোমানং বহুত্তেপি একস্মিং পযোগে একা এৰ আপত্তি, বহূসু পযোগেসু পযোগগণনায আপত্তিযো হোন্তীতি সন্নিট্ঠানং.
৩৩৫. ইত্থিযাতি মনুস্সিত্থিযা. সম্ফুট্ঠোতি হত্থাদিসরীরাৰযৰে সংসগ্গং সমাপন্নো. সেৰনচেতনো ৰাযমিত্ৰা কাযসংসগ্গরাগেন অত্তনো কাযং চালেত্ৰাতি অত্থো. সঙ্ঘাদিসেসতাতি এত্থ সকত্থে তদ্ধিতপ্পচ্চযো. ‘‘সঙ্ঘাদিসেসিতা’’তি পন পাঠো সুন্দরো, সঙ্ঘাদিসেসস্স অত্থিতা ৰিজ্জমানভাৰোতি অত্থো. সঙ্ঘাদিসেসাপত্তিযা সব্ভাৰসঙ্খাতা অত্থিতা ঈপচ্চযত্থে পুগ্গলে সঙ্ঘাদিসেসীসদ্দপৰত্তিনিমিত্তং হোতীতি ভাৰপচ্চযো তংঅত্থৰসেন লব্ভতি. যথাহু ‘‘যস্স গুণস্স হি ভাৰা দব্বে সদ্দসন্নিৰেসো, তদভিধানে ত্ততাদযো’’তি.
৩৩৬. একেন হত্থেন গহেত্ৰাতি (কঙ্খা. অট্ঠ. কাযসংসগ্গসিক্খাপদৰণ্ণনা) এত্থ ‘‘কাযসংসগ্গরাগেনা’’তি আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং. ‘‘মনুস্সিত্থি’’ন্তি অজ্ঝাহারো. তং মনুস্সিত্থিং. তত্থ তত্থাতি ইত্থিযা তস্মিং তস্মিং সরীরাৰযৰে. ‘‘একাৰাপত্তী’’তি পঠমং গহিতহত্থস্স অনপনীতত্তা ৰুত্তং. গহিতহত্থং পন মোচেত্ৰা পুনপ্পুনং ফুসন্তস্স পযোগগণনায আপত্তি হোতীতি ব্যতিরেকতো লব্ভতি.
৩৩৭. একেন হত্থেন অগ্গহেত্ৰা সীসতো যাৰ পাদং, পাদতো যাৰ সীসঞ্চ কাযা হত্থং অমোচেত্ৰা দিৰসম্পি তং ইত্থিং ফুসন্তস্স একাৰাপত্তীতি যোজনা. এত্থাপি ‘‘অমোচেত্ৰা’’তি ¶ ব্যতিরেকতো মোচেত্ৰা ফুসন্তস্স পযোগগণনায অনেকাপত্তিযোতি লব্ভতি.
৩৩৮. একতো গহিতপঞ্চঙ্গুলীনং গণনায সচে আপত্তি সিযা, একস্স মাতুগামস্স সরীরং রাগচিত্তেন ফুসন্তস্স দ্ৰত্তিংসকলাপকোট্ঠাসতো ব্যতিরেকস্স সরীরস্সাভাৰা দ্ৰত্তিংসকলাপকোট্ঠাসগণনায আপত্তিযা ভৰিতব্বং, তথা অভাৰতো ইদম্পি ন হোতীতি দস্সনত্থং ‘‘ন হি কোট্ঠাসতো সিযা’’তি আহ.
৩৪০-১. ইত্থিযা ৰিমতিস্সাপি অত্তনো কাযেন ইত্থিযা কাযং ফুসতো তস্স থুল্লচ্চযং সিযা, ইত্থিযা পণ্ডকাদিসঞ্ঞিনোপি অত্তনোপি কাযেন ¶ ইত্থিযা কাযং ফুসতো তস্স থুল্লচ্চযং সিযা. আদি-সদ্দেন পুরিসতিরচ্ছানগতানং সঙ্গহো. ইত্থিযা ইত্থিসঞ্ঞিনো অত্তনো কাযেন ইত্থিযা কাযসম্বদ্ধং ফুসতো তস্স থুল্লচ্চযং সিযা. পণ্ডকে পণ্ডকসঞ্ঞিনো অত্তনো কাযেন পণ্ডকস্স কাযং ফুসতো তস্স থুল্লচ্চযং সিযা. যক্খিপেতীসু যক্খিপেতিসঞ্ঞিনো অত্তনো কাযেন তাসং কাযং ফুসতো তস্স থুল্লচ্চযং সিযাতি যোজনা. এত্থ ‘‘পণ্ডকগ্গহণেন উভতোব্যঞ্জনকোপি গয্হতী’’তি ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং ৰুত্তং. ‘‘ইত্থিযা ৰেমতিকস্সাপি পণ্ডকাদিসঞ্ঞিনোপি অত্তনো কাযেন ইত্থিযা কাযসম্বদ্ধং ফুসতো তস্স থুল্লচ্চযং সিযা’’তি ন যোজেতব্বং. কস্মা? তথা যোজনাযং পাল়িযং দুক্কটং ৰুত্তং, ন থুল্লচ্চযন্তি অনিট্ঠপ্পসঙ্গতো.
‘‘দুক্কটং কাযসংসগ্গে, তিরচ্ছানগতিত্থিযা’’তি ইমিনা ৰিনীতৰত্থুম্হি আগতনযে সঙ্গহিতেপি তেনেৰ নযেন পণ্ডকে ¶ ৰিমতিইত্থিসঞ্ঞিতাদিঅঞ্ঞমতিপক্খে চ পুরিসতিরচ্ছানগতেসু পুরিসতিরচ্ছানগতসঞ্ঞিৰিমতিপণ্ডকাদিঅঞ্ঞমতিপক্খে চ ইতি ইমেসং তিণ্ণং কাযপটিবদ্ধামসনাদীসু চ পদভাজনে ৰুত্তসব্বদুক্কটাপত্তিযো উপলক্খিতাতি দট্ঠব্বং.
৩৪২. অত্তনো কাযেন পটিবদ্ধেন ইত্থিযা কাযেন পটিবদ্ধং ফুসন্তস্স ভিক্খুনো পন দুক্কটন্তি যোজনা. এত্থ পি-সদ্দো ৰুত্তদুক্কটানং সমুচ্চযত্থো. চ-সদ্দেন পন অৰুত্তসমুচ্চযত্থেন ‘‘নিস্সগ্গিযেন কাযং আমসতি. নিস্সগ্গিযেন কাযপটিবদ্ধং আমসতি. নিস্সগ্গিযেন নিস্সগ্গিযং আমসতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পারা. ২৭৬) পাল়িযং আগতদুক্কটানং সঙ্গহো ৰেদিতব্বো.
৩৪৩-৪. ন কেৰলং পদভাজনাগতইত্থিসরীরাদিকমেৰ অনামাসং, ৰিনীতৰত্থূসু দারুধীতলিকৰত্থুঅনুলোমতো পোত্থলিকাদিইত্থিরূপকঞ্চ নিস্সগ্গিযৰারানুলোমতো অসরীরট্ঠং মাতুগামেহি পরিভুত্তৰত্থাভরণাদিঞ্চ ৰিভঙ্গক্খন্ধকাদীসু ৰুত্তনযানুসারেন অট্ঠকথাগতং অৰসেসং অনামাসৰত্থুঞ্চ আমসন্তস্স আপত্তিং সঙ্গহেতুমাহ ‘‘ইত্থীন’’ন্তিআদি.
‘‘ইত্থীনং ইত্থিরূপঞ্চা’’তি ইদং ‘‘ইত্থিকায ইত্থিধনং (পারা. ৩৪), সদ্ধানং সদ্ধাপরাযন’’ন্তিআদীসু ৰিয লোকৰোহারৰসেন ৰুত্তং. ইত্থীনং দারুলোহমযাদিকং ইত্থিরূপঞ্চাতি যোজনা. আদি-সদ্দেন হেট্ঠিমপরিচ্ছেদতো মত্তিকায, পিট্ঠেন ৰা কতং মাতুগামরূপং সঙ্গণ্হাতি. মাতুগামরূপং যেন কেনচি দিন্নং সব্বরতনমযং ৰিনা অৰসেসং সাদিযিত্ৰা ¶ ভিন্দিত্ৰা ¶ সমণসারুপ্পপরিক্খারং কারাপেতুং, অফুসিত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বে ৰা যোজেতুং ৰট্টতি.
‘‘ৰত্থ’’ন্তি ইমিনা নিৰাসনপারুপনদ্ৰযম্পি সামঞ্ঞেন গহিতং. ইদঞ্চ মাতুগামেন পরিভুঞ্জিতুং ঠপিতম্পি অনামাসমেৰ, চীৰরত্থায দিন্নং সম্পটিচ্ছিত্ৰা গণ্হিতুং ৰট্টতি. হেট্ঠিমপরিচ্ছেদেন তিণচুম্বটকং, অঙ্গুলিযা পণ্ণমুদ্দিকং উপাদায অলঙ্কারমেৰ. এত্থ চ ৰালকেসৰট্টকেসেসু পৰেসনকদন্তসূচিআদি কপ্পিযভণ্ডং দিয্যমানং সমণসারুপ্পপরিক্খারত্থায গহেতব্বং.
তত্থজাতফলং খজ্জন্তি রুক্খে ঠিতং খাদিতব্বং পনসনাল়িকেরাদিফলঞ্চ মনুস্সেহি রাসিকতং পরিভুঞ্জিতব্বফলঞ্চ ‘‘মনুস্সেহি রাসিকতেসুপি এসেৰ নযো’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৮১) অট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা অনামাসন্তি উপলক্খণতো ইমিনাৰ গহেতব্বং. অরঞ্ঞে রুক্খতো পতিতং ফলং ‘‘অনুপসম্পন্নস্স দস্সামী’’তি গহেতুং ৰট্টতি. ‘‘মুগ্গাদিং তত্থজাতক’’ন্তি উপলক্খণপদত্তা গচ্ছতো ৰিযুত্তম্পি গহেতব্বং. মুগ্গাদিন্তি এত্থ ‘‘অপরণ্ণ’’ন্তি পাঠসেসো.
সব্বানি ধঞ্ঞানীতি ‘‘সালি ৰীহি যৰো কঙ্গু, কুদ্রূসৰরকগোধুমা’’তি ৰুত্তানি সত্ত ধঞ্ঞানি. খেত্তমগ্গেন গচ্ছতা সালিসীসে হত্থেন অফুসন্তেন গন্তব্বং. সচে মগ্গো সম্বাধো হোতি, সরীরে ধঞ্ঞং ফুসন্তেপি মগ্গত্তা ন দোসো. ৰীথিযং, গেহঙ্গণে ৰা ধঞ্ঞেসু পসারিতেসু অপসক্কিত্ৰা চে গন্তুং ন সক্কা, ‘‘মগ্গং অধিট্ঠায গন্তব্ব’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৮১) অট্ঠকথাৰচনতো ‘‘ইমং মগ্গং গমিস্সামী’’তি গন্তুং ৰট্টতি. ‘‘কুলগেহে ধঞ্ঞমত্থকে চে আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা দিন্নং হোতি, নিসীদিতুং ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৮১ অত্থতো সমানং) অট্ঠকথাযং ৰুত্তং. ‘‘আসনসালাযং ধঞ্ঞে ৰিপ্পকিণ্ণে অনুক্কমিত্ৰা একমন্তে পীঠকং পঞ্ঞাপেত্ৰা ¶ নিসীদিতব্বং. সচে মনুস্সা তস্মিং ধঞ্ঞমত্থকে আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা দেন্তি, নিসীদিতুং ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৮১ অত্থতো সমানং) অট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা অত্তনা তত্থ আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা নিসীদিতুং ন ৰট্টতি.
৩৪৫. ধমনসঙ্খাদিং সব্বং পঞ্চঙ্গতুরিযম্পি চাতি সম্বন্ধো. ধমনসঙ্খো নাম সদ্দকরণসঙ্খো ¶ . আদি-সদ্দেন ৰংসসিঙ্গতাল়াদীনং সঙ্গহো. পঞ্চঙ্গতুরিযন্তি আততং, ৰিততং, আততৰিততং, ঘনং, সুসিরন্তি পঞ্চঙ্গসঙ্খাতং তুরিযং. তত্থ আততং নাম চম্মপরিযোনদ্ধেসু ভেরিআদীসু একতো আকড্ঢিত্ৰা ওনদ্ধং একতলতুরিযং. ৰিততং নাম উভতো আকড্ঢিত্ৰা ওনদ্ধং উভযতলতুরিযং. আততৰিততং নাম উভযতো চ মজ্ঝতো চ সব্বতো পরিযোনন্ধিতং. ঘনং সম্মাদি. সম্মন্তি তাল়ং, ঘণ্টাকিঙ্কণিআদীনম্পি এত্থেৰ সঙ্গহো. সুসিরন্তি ৰংসাদি.
ইধ (পারা. অট্ঠ. ২.২৮১) কুরুন্দট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেন ভেরিপোক্খরঞ্চ ভেরিতলচম্মঞ্চ ৰীণা চ ৰীণাপোক্খরচম্মঞ্চ দণ্ডো চ অনামাসং. ‘‘পূজং কত্ৰা চেতিযঙ্গণাদীসু ঠপিতভেরিযো অচালেন্তেন অৰসেসট্ঠানং সম্মজ্জিতব্বং. কচৰরছড্ডনকালে কচৰরং ৰিয গহেত্ৰা একস্মিং ঠানে ঠপেতব্ব’’ন্তি মহাপচ্চরিযং ৰুত্তং. তুরিযভণ্ডেসু যং কিঞ্চি অত্তনো দীযমানং তং পরিৰত্তেত্ৰা কপ্পিযপরিক্খারং গহেতুং অধিৰাসেতব্বং. দোণি ৰা পোক্খরং ৰা দন্তকট্ঠনিক্খিপনত্থায, চম্মঞ্চ সত্থকোসকরণত্থায গহেতব্বং.
রতনানি চ সব্বানীতি মুত্তা মণি ৰেল়ুরিযো সঙ্খো সিলা পৰাল়ং রজতং জাতরূপং লোহিতঙ্কো মসারগল্লন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৮১) ৰুত্তানি সব্বানি রতনানি চ. এত্থ চ ৰিদ্ধা, অৰিদ্ধা ৰা সামুদ্দিকাদী সব্বাপি মুত্তা অনামাসা. ভণ্ডমূলত্থঞ্চ গণ্হিতুং ¶ ন ৰট্টতি. অন্তমসো জাতিফলিকং উপাদায নীলপীতাদিভেদো সব্বোপি মণি ধোতৰিদ্ধো অনামাসো. আহতাকারেনেৰ ঠিতো অৰিদ্ধাধোতো মণি পত্তাদি ভণ্ডমূলত্থং অধিৰাসেতুং ৰট্টতীতি ৰুত্তং. মহাপচ্চরিযং পন পটিক্খিত্তং. পচিত্ৰা কতো কাচমণিযেৰেকো ৰট্টতি. ৰেল়ুরিযে চ মণিসদিসোযেৰ ৰিনিচ্ছযো.
ধমনসঙ্খো ‘‘সব্বং ধমনসঙ্খাদি’’ন্তিআদিগাথায তুরিযেসু গহিতো. রতনখচিতো সঙ্খো অনামাসো. পানীযসঙ্খো ধোতোপি অধোতোপি আমাসো. অৰসেসসঙ্খো পন অঞ্জনাদিভেসজ্জত্থং, পত্তাদিভণ্ডমূলভাৰেন চ অধিৰাসেতুং ৰট্টতি. সুৰণ্ণেন একতো ৰিলিযাপেত্ৰা কতা মুগ্গৰণ্ণা সিলা অনামাসা. সেসা সিলা খুদ্দকনিসানাদিকম্মত্থং অধিৰাসেতুং ৰট্টতি. ‘‘পৰাল়ং ধোতমধোতঞ্চ ৰিদ্ধমৰিদ্ধঞ্চ সব্বথা অনামাসং, নাপি অধিৰাসেতব্ব’’ন্তি মহাপচ্চরিযং ৰুত্তত্তা পৰাল়পটিমাচেতিযানি চেৰ পোত্থকেসু পৰেসেতব্বআণিযা ¶ মূলে, অগ্গেচ পৰেসেতব্বং পদুমাদিআকারেন কতং ৰট্টঞ্চ ন গহেতব্বং ন ফুসিতব্বং.
বীজতো পট্ঠায রজতং, জাতরূপঞ্চ কতং ৰা হোতু অকতং ৰা, সব্বসো অনামাসং, ন চ সাদিতব্বং. ইমিনা কতং পটিমাদিকঞ্চ আরকূটলোহঞ্চ অনামাসন্তি ৰক্খতি. কতাকতসুৰণ্ণরজতানং অসাদিযিতব্বতায ইধ অট্ঠকথায আগতত্তা উত্তরেন রাজপুত্তেন কারেত্ৰা আহটং সুৰণ্ণচেতিযং ন ৰট্টতীতি মহাপদুমত্থেরেন পটিক্খিত্তন্তি সুৰণ্ণপটিমাচেতিযপোত্থকাৰচ্ছাদকমণিপদুমৰট্টাদি যং কিঞ্চি ন সাদিতব্বমেৰ, ন চ আমসিতব্বং. এতেন কতং সেনাসনোপকরণং পন পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি. ধম্মমণ্ডপে কতম্পি ¶ পটিজগ্গিতুং ৰট্টতি. লোহিতৰণ্ণো মণি, মসারগল্লমণি চ সব্বথা অনামাসো, ন চ অধিৰাসেতব্বোতি মহাপচ্চরিযং ৰুত্তং.
৩৪৬. সব্বমাৰুধভণ্ডন্তি খগ্গাদি সব্বং আৰুধোপকরণং পত্তাদিকপ্পিযপরিক্খারমূলত্থায দীযমানং সত্থৰাণিজায অকাতব্বত্তা ন গহেতব্বং, ‘‘ইমং গণ্হথা’’তি দিন্নং ভিন্দিত্ৰা খণ্ডাখণ্ডিকং কত্ৰা ‘‘খুরাদিকপ্পিযপরিক্খারং কারেস্সামী’’তি সাদিতুং ৰট্টতি. সঙ্গামভূমিযং মগ্গে পতিতখগ্গাদিং দিস্ৰা পাসাণেন ভিন্দিত্ৰা ‘‘খুরাদিকপ্পিযভণ্ডানি কারেস্সামী’’তি গণ্হিতুং ৰট্টতি. উসুসত্তিআদিকং ফলতো দণ্ডং অপনেত্ৰা কপ্পিযপরিক্খারকারাপনত্থায গহেতব্বং.
জিযাতি ধনুগুণো. চ-কারেন ইমিস্সা গাথায অৰুত্তং অঙ্কুসতোমরাদিং পরহিং সোপকরণং সঙ্গণ্হাতি. ধনুদণ্ডকোতি জিযাৰিরহিতো ধনুদণ্ডকো. ইদং পরহিংসোপকরণভণ্ডাদিকং ৰিহারে সম্মজ্জিতব্বট্ঠানে ঠপিতং চে, সামিকানং ৰত্ৰা তেহি অগ্গহিতং চে, অচালেন্তেন সম্মজ্জিতব্বং.
জালঞ্চাতি মচ্ছজালপক্খিজালাদিজালঞ্চ. জালং দীযমানং ছত্তৰেঠনত্থং, আসনচেতিযাদিমত্থকে বন্ধনাদিপযোজনে সতি তদত্থঞ্চ গহেতব্বং. সরৰারণং নাম ফলকাদিকং অঞ্ঞেহি অত্তনো ৰিজ্ঝনত্থায ৰিস্সট্ঠসরনিৰারণং ৰিনাসনোপরোধকারণং হোতীতি ভণ্ডমূলত্থং সাদিতুং ¶ ৰট্টতি. ‘‘দন্তকট্ঠাধারফলকাদি যদিচ্ছিতং করোমী’’তি মুট্ঠিং অপনেত্ৰা গহেতুং ৰট্টতি.
৩৪৭. চেতিযন্তি এত্থ ‘‘সুৰণ্ণচেতিয’’ন্তি ইদং ‘‘সুৰণ্ণপটিবিম্বাদী’’তি অনন্তরং ৰুত্তত্তা লব্ভতি. সুৰণ্ণগ্গহণঞ্চুপলক্খণন্তি রজতমযঞ্চ গহেতব্বং. আরকূটকন্তি সুৰণ্ণৰণ্ণং লোহৰিসেসমাহ ¶ . ‘‘অনামাস’’ন্তি ইদং ‘‘অসম্পটিচ্ছিযং ৰা’’তি এতস্স উপলক্খণং.
৩৪৮. সব্বং ৰাদিতমিতি সম্বন্ধো. ওনহিতুন্তি চম্মৰরত্ততন্তীহি বন্ধিতুং. ওনহাপেতুন্তি তথেৰ অঞ্ঞেহি কারাপেতুং. ৰাদাপেতুন্তি অঞ্ঞেহি ৰাদাপেতুং. ৰাদেতুন্তি অত্তনা ৰাদেতুং. ৰাদিতন্তি ৰাদনীযং যথা ‘‘করণীযং কারিত’’ন্তি, ৰাদনারহং তুরিযভণ্ডন্তি অত্থো. ইদঞ্চ ওনহনাদিকিরিযায কম্মং.
৩৪৯. উপহারং করিস্সামাতি পূজং করিস্সাম. ইতি অনুমতিগ্গহণত্থায. ৰত্তব্বাতি তে ৰত্তারো ৰত্তব্বাতি যোজনা.
৩৫০-১. ধুত্তিযা ইত্থিযাতি ৰিপন্নাচারায লোল়িত্থিযা. সযং ফুসিযমানস্সাতি ভিক্খুনো পযোগং ৰিনা ইত্থিযা অত্তনাৰ ফুসিযমানস্স. কাযেন অৰাযমিত্ৰাতি তস্সা সরীরসম্ফস্সানুভৰনত্থং অত্তনো কাযং অচালেত্ৰা. ফস্সং পটিৰিজানতোতি ফস্সং অনুভৰন্তস্স.
অসঞ্চিচ্চাতি এত্থ ‘‘ফুসনে’’তি পাঠসেসো, ‘‘ইমিনা উপাযেন ইমং ফুসামী’’তি অচেতেত্ৰা. কিং ৰুত্তং হোতি? ‘‘ইমিনা পত্তপটিগ্গহণাদিনা উপাযেন এতিস্সা সরীরসম্ফস্সং অনুভৰিস্সামী’’তি অচিন্তেত্ৰা পত্তথালকতট্টকপণ্ণপুটভেসজ্জাদিং পটিগ্গণ্হাপেন্তিযা হত্থে অত্তনো হত্থেন ফুসনাদীসু অনাপত্তীতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘অস্সতিযা’’তি ইদং পন ইমিনাৰ সঙ্গহিতত্তা ইধ ৰিসুং ন ৰুত্তং, মাতুগামস্স সরীরে ফুসনভাৰং অজানিত্ৰা অঞ্ঞৰিহিতো হুত্ৰা সতিং অনুপট্ঠপেত্ৰা হত্থপাদপসারণাদীসু ফুসন্তস্সাতি অত্থো.
অজানন্তস্সাতি ¶ দারকাকারং দারিকং ‘‘মাতুগামো’’তি অজানিত্ৰা কেনচি করণীযেন ফুসন্তস্স ¶ . মোক্খাধিপ্পাযিনো চাতি ‘‘মোক্খাধিপ্পাযো কাযেন ৰাযমতি, ফস্সং পটিৰিজানাতি, অনাপত্তি. মোক্খাধিপ্পাযো কাযেন ৰাযমতি, ন চ ফস্সং পটিৰিজানাতি, অনাপত্তি. মোক্খাধিপ্পাযো ন চ কাযেন ৰাযমতি, ফস্সং পটিৰিজানাতি, অনাপত্তি. মোক্খাধিপ্পাযো ন চ কাযেন ৰাযমতি, ন চ ফস্সং পটিৰিজানাতি, অনাপত্তী’’তি (পারা. ২৭৯) ৰুত্তমোক্খাধিপ্পাযৰতো চতুব্বিধস্স পুগ্গলস্সাতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘অনাপত্তী’’তি ইমিনা সম্বন্ধো.
ইমেসু যো মাতুগামেন আলিঙ্গনাদিপযোগেন অজ্ঝোত্থরযমানো তং অত্তনো সরীরতো অপনেত্ৰা মুঞ্চিতুকামো হত্থচালেন, মুট্ঠিআদীহি ৰা পটিপণামনং, পহরণাদিকঞ্চ পযোগং করোতি, অযং পঠমো পুগ্গলো. অত্তানমজ্ঝোত্থরিতুং আগচ্ছন্তিং ইত্থিং দিস্ৰা পহরণাকারাদিসব্বপযোগং দস্সেত্ৰা তাসেত্ৰা অত্তনো সরীরং ফুসিতুং অদেন্তো দুতিযো. ইত্থিযা অজ্ঝোত্থরিত্ৰা আলিঙ্গিতো চোপনরহিতং মং ‘‘অনত্থিকো’’তি মন্ত্ৰা ‘‘সযমেৰ পলাযিস্সতী’’তি, ‘‘অচোপনমেৰ মোক্খোপাযো’’তি ঞত্ৰা নিচ্চলোৰ হুত্ৰা ফস্সং পটিৰিজানন্তো ততিযো. অত্তানং অজ্ঝোত্থরিতুমাগচ্ছন্তিং ইত্থিং দিস্ৰা দুতিযো ৰিয তাসেতুং কাযপ্পযোগং অকত্ৰা ‘‘অগতে পাতেস্সামি, পহরিত্ৰা তাসেস্সামী’’তি ৰা চিন্তেত্ৰা নিচ্চলোৰ হুত্ৰা তিট্ঠন্তো চতুত্থোতি ৰেদিতব্বো.
৩৫২. পঠমেনাতি এত্থ ‘‘পারাজিকেনা’’তি পাঠসেসো, কাযচিত্তসমুট্ঠানন্তি ৰুত্তং হোতি. ইধ চিত্তং নাম ¶ কাযসংসগ্গরাগসম্পযুত্তং চিত্তং, সুক্কৰিস্সট্ঠিম্হি মোচেতুকামতায সম্পযুত্তং চিত্তং.
কাযসংসগ্গকথাৰণ্ণনা.
৩৫৩-৪. দুট্ঠুল্লৰাচস্সাদেনাতি দুট্ঠু কুচ্ছিতভাৰং উলতি গচ্ছতীতি দুট্ঠুল্লা, দুট্ঠুল্লা চ সা ৰাচা চাতি দুট্ঠুল্লৰাচা, ৰচ্চমগ্গপস্সাৰমগ্গে মেথুনধম্মপটিসংযুত্তা ৰাচা, যথাহ ‘‘দুট্ঠুল্লা নাম ৰাচা ৰচ্চমগ্গপস্সাৰমগ্গমেথুনধম্মপটিসংযুত্তা ৰাচা’’তি (পারা. ২৮৫), দুট্ঠুল্লৰাচায অস্সাদো দুট্ঠুল্লৰাচস্সাদো, তথাপৰত্তৰচীৰিঞ্ঞত্তিসমুট্ঠাপকচিত্তসম্পযুত্তা চেতনা, তেন সম্পযুত্তো রাগো ইধ সহচরিযেন ‘‘দুট্ঠুল্লৰাচস্সাদো’’তি ৰুত্তো, তেন, দুট্ঠুল্লৰাচস্সাদসম্পযুত্তেন ¶ রাগেনাতি অত্থো. ইমিনা ‘‘ওভাসন্তস্সা’’তি ৰক্খমানওভাসনস্স হেতু দস্সিতো.
ইত্থিযা ইত্থিসঞ্ঞিনো ভিক্খুনোতি যোজনা. ইত্থিযা ইত্থিসঞ্ঞিনোতি ‘‘মাতুগামো নাম মনুস্সিত্থী, ন যক্খী, ন পেতী, ন তিরচ্ছানগতা, ৰিঞ্ঞূ পটিবলা সুভাসিতদুব্ভাসিতং দুট্ঠুল্লাদুট্ঠুল্লং আজানিতু’’ন্তি পদভাজনে নিদ্দিট্ঠসরূপায সুভাসিতদুব্ভাসিতং জানন্তিযা মনুস্সিত্থিযা ইত্থিসঞ্ঞিনো ভিক্খুনোতি অত্থো. ‘‘দ্ৰিন্নং মগ্গান’’ন্তি এতস্স সম্বন্ধীৰসেন ‘‘ইত্থিযা’’তি ইদং সামিৰসেন যোজেতব্বং, যথাৰুত্তসরূপস্স মাতুগামস্স ৰচ্চমগ্গপস্সাৰমগ্গন্তি অত্থো. ৰণ্ণাৰণ্ণৰসেন চাতি ‘‘ৰণ্ণং ভণতি নাম দ্ৰে মগ্গে থোমেতি ৰণ্ণেতি পসংসতি. অৰণ্ণং ভণতি নাম দ্ৰে মগ্গে খুংসেতি ৰম্ভেতি গরহতী’’তি নিদ্দেসে ৰুত্তনযেন উভো মগ্গে উদ্দিস্স থোমনগরহণৰসেনাতি ৰুত্তং হোতি.
মেথুনস্স ¶ যাচনাদযো মেথুনযাচনাদযো, তেহি মেথুনযাচনাদীহি, ‘‘যাচতিপি আযাচতিপি পুচ্ছতিপি পটিপুচ্ছতিপি আচিক্খতিপি অনুসাসতিপি অক্কোসতিপী’’তি (পারা. ২৮৫) উদ্দেসে ৰুত্তমেথুনযাচনাদিৰসেনাতি ৰুত্তং হোতি. ইমেহি দ্ৰীহি ‘‘ওভাসন্তস্সা’’তি ৰুত্তওভাসনা দস্সিতা. ওভাসন্তস্সাতি উদ্দেসযন্তস্স, পকাসেন্তস্সাতি অত্থো. ‘‘ৰিঞ্ঞু’’ন্তি ইমিনা ওভাসনকিরিযায কম্মমাহ, ইমিনা ৰিসেসিতব্বং ‘‘মনুস্সিত্থি’’ন্তি ইদং পকরণতো লব্ভতি, যথাদস্সিতপদভাজনাগতসরূপং ৰিঞ্ঞুং পটিবলং মনুস্সিত্থিন্তি ৰুত্তং হোতি. অন্তমসো হত্থমুদ্দাযপীতি ওভাসনে অন্তিমপরিচ্ছেদদস্সনং. দুট্ঠুল্লৰচনস্সাদভাৰে সতি যো ৰচ্চমগ্গপস্সাৰমগ্গপটিবদ্ধং গুণদোসং ৰা মেথুনধম্মযাচনাদিৰসেন ৰা দুট্ঠুল্লাদুট্ঠুল্লং জানন্তিং মনুস্সিত্থিং হেট্ঠিমপরিচ্ছেদেন হত্থমুদ্দাযপি ৰদেয্যাতি অত্থো.
ইমস্মিং গাথাদ্ৰযে দুট্ঠুল্লৰাচস্সাদেন ইত্থিযা ইত্থিসঞ্ঞিনো ৰিঞ্ঞুং তং ইত্থিং দ্ৰিন্নং মগ্গানং ৰণ্ণৰসেন অন্তমসো হত্থমুদ্দাযপি ওভাসন্তস্স ভিক্খুনো গরুকং সিযাতি একং ৰাক্যং, তথা ‘‘দ্ৰিন্নং মগ্গানং অৰণ্ণৰসেনা’’তি ইমিনা চ ‘‘মেথুনযাচনাদীহী’’তি ইমিনা চ যোজনায ৰাক্যদ্ৰযন্তি এৰং যোজনাৰসেন তীণি ৰাক্যানি হোন্তি.
তত্থ ¶ পঠমৰাক্যে ৰণ্ণৰচনেন সঙ্গহিতং থোমনাদিকথং কথেন্তস্স সঙ্ঘাদিসেসো হোতি. ‘‘ইত্থিলক্খণেন সুভলক্খণেন সমন্নাগতাসী’’তি এত্তকমেৰ থোমনত্থং ৰদতো সঙ্ঘাদিসেসো ন হোতি, ‘‘তৰ ৰচ্চমগ্গো চ পস্সাৰমগ্গো চ ঈদিসো সুভো সুসণ্ঠানো, তেন নাম ¶ ঈদিসেন ইত্থিলক্খণেন সুভলক্খণেন সমন্নাগতাসী’’তি ৰদন্তস্স হোতি. ‘‘ৰণ্ণেতি, পসংসতী’’তি পদদ্ৰযঞ্চ ‘‘থোমেতী’’তি পদস্স পরিযাযো.
দুতিযৰাক্যে অৰণ্ণপদসঙ্গহিতং খুংসনাদিত্তযে খুংসনং নাম পতোদোপমেহি ফরুসৰচনেহি তুদনং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘খুংসেতীতি ৰাচাপতোদেন ঘট্টেতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৮৫). পতুজ্জতেনেনাতি ‘‘পতোদো’’তিঅগচ্ছন্তে অস্সাদযো পৰত্তেতুং ৰিজ্ঝনকপাচনদণ্ডো ৰুচ্চতি. ৰম্ভনং নাম অপসাদনং. অপসাদনং নাম গুণতো পরিহাপনং. যথাহ ‘‘ৰম্ভেতীতি অপসাদেতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৮৫). গরহা নাম দোসারোপনং. যথাহ ‘‘গরহতীতি দোসং দেতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৮৫). ইমং খুংসনাদিপটিসংযুত্তৰচনং ৰক্খমানেসু ‘‘সিখরণীসি, সম্ভিন্নাসি, উভতোব্যঞ্জনাসী’’তি ইমেসু তীসু পদেসু অঞ্ঞতরেন যোজেত্ৰা কথেন্তস্সেৰ সঙ্ঘাদিসেসো, ন ইতরস্স.
ততিযৰাক্যে মেথুনযাচনাদিৰচনেহি সঙ্গহিতং আযাচনাদিং করোন্তস্সাপি সঙ্ঘাদিসেসো. ‘‘যাচতি নাম দেহি মে অরহসি মে দাতু’’ন্তিআদিনা (পারা. ২৮৫) নযেন একেকং পদং ‘‘দেহি মে মেথুনং ধম্ম’’ন্তিআদিৰসেন মেথুনধম্মপদেন সহ ঘটেত্ৰা মেথুনধম্মং যাচন্তস্সেৰ হোতি.
‘‘কদা তে মাতা পসীদিস্সতি, কদা তে পিতা পসীদিস্সতি, কদা তে দেৰতাযো পসীদিস্সন্তি, কদা তে সুখণো সুলযো সুমুহুত্তো ভৰিস্সতী’’তিআদিআযাচনপদনিদ্দেসে একেকং পদং তত্থেৰ ওসানে ৰুত্তেন ‘‘কদা তে মেথুনং ধম্মং লভিস্সামী’’তি পদেন ঘটেত্ৰা মেথুনং যাচন্তস্সেৰ হোতি.
‘‘কথং ¶ ত্ৰং সামিকস্স দেসি, কথং জারস্স দেসী’’তি (পারা. ২৮৫) পুচ্ছানিদ্দেসৰচনেসু চ অঞ্ঞতরং মেথুনধম্মপদেন ঘটেত্ৰা পুচ্ছন্তস্সেৰ হোতি.
‘‘এৰং ¶ কির ত্ৰং সামিকস্স দেসি, এৰং জারস্স দেসী’’তি (পারা. ২৮৫) পটিপুচ্ছানিদ্দেসৰচনেসু অঞ্ঞতরং মেথুনধম্মপদেন ঘটেত্ৰা ৰিসেসেত্ৰা পটিপুচ্ছন্তস্সেৰ হোতি.
‘‘কথং দদমানা সামিকস্স পিযা হোতী’’তি পুচ্ছতো মাতুগামস্স ‘‘এৰং দেহি, এৰং দেন্তী সামিকস্স পিযা ভৰিস্সতি মনাপা চা’’তি আণত্তিৰচনে, অনুসাসনিৰচনে চ এসেৰ নযো.
৩৫৫. অক্কোসনিদ্দেসাগতেসু ‘‘অনিমিত্তাসি নিমিত্তমত্তাসি অলোহিতাসি ধুৰলোহিতাসি ধুৰচোল়াসি পগ্ঘরন্তীসি সিখরণীসি ইত্থিপণ্ডকাসি ৰেপুরিসিকাসি সম্ভিন্নাসি উভতোব্যঞ্জনাসী’’তি একাদসসু পদেসু ‘‘সিখরণীসি সম্ভিন্নাসি উভতোব্যঞ্জনাসী’’তি পদত্তযং পচ্চেকং আপত্তিকরং, ইমিনা পদত্তযেন সহ পুব্বে ৰুত্তানি ৰচ্চমগ্গপস্সাৰমগ্গমেথুনধম্মপদানি তীণি চাতি ছপ্পদানং পচ্চেকং আপত্তিকরত্তা ইতো পরানি অনিমিত্তাদীনি অট্ঠ পদানি ‘‘অনিমিত্তাসি মেথুনধম্মং দেহী’’তিআদিনা নযেন মেথুনধম্মপদেন সহ ঘটেত্ৰা ৰুত্তানেৰ আপত্তিকরানীতি ৰেদিতব্বানি, ‘‘মেথুনযাচনাদীহী’’তি এত্থ আদি-সদ্দসঙ্গহিতেসু ‘‘অনিমিত্তাসী’’তিআদীসু একাদসসু অক্কোসপদেসু অন্তোগধত্তেপি কেৰলং আপত্তিকরত্তা গরুতরং পদত্তযং ৰিসুং সঙ্গহেতব্বন্তি ঞাপেতুমাহ ‘‘সিখরণীসী’’তিআদি.
সিখরণীসীতি এত্থ ‘‘সিখরণী অসী’’তি পদচ্ছেদো. ‘‘অসী’’তি পচ্চেকং যোজেতব্বং. তু-সদ্দো কেৰলযুত্তম্পি আপত্তিকরং ¶ হোতীতি ৰিসেসং জোতেতি. কেৰলেনাপি অক্কোসৰচনেনাতি যোজনা. সিখরণীসীতি বহি নিক্খন্তআণিমংসা ভৰসি. সম্ভিন্নাসীতি মিস্সীভূতৰচ্চমগ্গপস্সাৰমগ্গা. উভতোব্যঞ্জনাসীতি ইত্থিনিমিত্তেন, পুরিসনিমিত্তেন চাতি উভতোব্যঞ্জনেহি সমন্নাগতা. ‘‘অযং ইত্থী, অযং পুরিসো’’তি ব্যঞ্জযতীতি ব্যঞ্জনং, মুত্তকরণানি. সুণন্তিযাতি এত্থ ‘‘ৰিঞ্ঞুমনুস্সিত্থিযা’’তি অধিকারতো লব্ভতি, ইমিনা অক্কোসিতব্বৰত্থু দস্সিতং হোতি. ভাসিতং সুণন্তিযা সুভাসিতদুব্ভাসিতং জানন্তিযা মনুস্সিত্থিযা ৰিসযে পৰত্তঅক্কোসৰচনেন সঙ্ঘাদিসেসো হোতীতি অত্থো.
৩৫৬. পুনপ্পুনং ওভাসন্তস্স ৰাচানং গণনায গরুকা সিযুন্তি যোজনা. এত্থ ‘‘একং ¶ ইত্থি’’ন্তি অজ্ঝাহরিতব্বং. একৰাচায বহূ ওভাসন্তস্স চ ইত্থীনং গণনায গরুকা সিযুন্তি যোজনা. এত্থাপি ‘‘ইত্থিযোপী’’তি লব্ভতি.
৩৫৭. সা চে নপ্পটিজানাতীতি এত্থ ‘‘যং সুণন্তিং মনুস্সিত্থিং দ্ৰিন্নং মগ্গানং ৰণ্ণাৰণ্ণৰসেন ওভাসতি, সা চে ন পটিজানাতী’’তি সামত্থিযা লব্ভমানং আদায যোজেতব্বং. অত্তনো ভাসিতং দুট্ঠুল্লং ৰুত্তসমনন্তরমেৰ অত্থৰসেন সচে ন জানাতীতি অত্থো. তস্সাতি তস্স দুট্ঠুল্লভাসিতভিক্খুস্স. উব্ভজাণুং, অধক্খকং ৰা আদিস্স ভণনে চাপি তস্স থুল্লচ্চযং সিযাতি যোজনা. ভণনেতি দ্ৰিন্নং মগ্গানং ৰণ্ণাদিকথনে, ‘‘ভণতো’’তিপি লিখন্তি, ভণন্তস্স, ভণনহেতূতি অত্থো. হেতুম্হি অযমন্তপচ্চযো ‘‘অসম্বুধ’’ন্তিআদীসু (পারা. অট্ঠ. ১.গন্থারম্ভকথা) ৰিয. উব্ভজাণুন্তি জাণুতো উদ্ধং. অক্খেকন্তি অক্খকতো হেট্ঠা.
৩৫৮. উব্ভক্খকন্তি ¶ অক্খকতো উদ্ধং. অধোজাণুমণ্ডলন্তি জাণুমণ্ডলতো অধো. উদ্দিসন্তি উদ্দিস্স. ‘‘উদ্দিস্সুব্ভক্খং ৰা তথা, অধোজাণুমণ্ডল’’ন্তি চ লিখন্তি, সো পাঠো সুন্দরো. ৰণ্ণাদিভণনে দুক্কটন্তি সম্বন্ধো. ‘‘ৰিঞ্ঞুমনুস্সিত্থিযা’’তি অধিকারতো লব্ভতি. কাযপটিবদ্ধে ৰণ্ণাদিভণনে দুক্কটন্তি এত্থাপি এসেৰ নযো. ৰচ্চমগ্গপস্সাৰমগ্গা সঙ্ঘাদিসেসক্খেত্তং, অধক্খকং উব্ভজাণুমণ্ডলং থুল্লচ্চযক্খেত্তং, উদ্ধক্খকং অধোজাণুমণ্ডলং দুক্কটক্খেত্তন্তি ইমেসু তীসু খেত্তেসু অক্খকঞ্চেৰ জাণুমণ্ডলঞ্চ থুল্লচ্চযদুক্কটানং দ্ৰিন্নং অৰধিভূতং কত্থ সঙ্গয্হতীতি? দুক্কটক্খেত্তেযেৰ সঙ্গয্হতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘অক্খকং, পন জাণুমণ্ডলঞ্চ এত্থেৰ দুক্কটক্খেত্তে সঙ্গহং গচ্ছতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৮৬).
৩৫৯. পণ্ডকে যক্খিপেতীসু দ্ৰিন্নং মগ্গানং ৰণ্ণাদিভণনে তস্স ভণন্তস্স থুল্লচ্চযং ভৰেতি অধিকারৰসেন আগতপদেহি সহ যোজেতব্বং. পণ্ডকাদীসূতি আদি-সদ্দেন যক্খিপেতীনং গহণং.
৩৬০. উব্ভক্খক…পে… অযং নযোতি ‘‘পণ্ডকাদীসূ’’তি ইমিনা যোজেতব্বং. অযং নযোতি ‘‘দুক্কটমেৰ হোতী’’তি ৰুত্তো নযো. সব্বত্থাতি সঙ্ঘাদিসেসথুল্লচ্চযদুক্কটক্খেত্তৰসেন সব্বেসু খেত্তেসু.
৩৬১. অত্থপুরেক্খারো ¶ হুত্ৰা ওভাসতোপি অনাপত্তীতি যোজনা. মাতুগামানং ‘‘অনিমিত্তাসী’’তিআদীসু পদেসু অত্থকথনং পুরেক্খত্ৰা ‘‘অনিমিত্তাসী’’তিআদিপদং ভণন্তস্স ৰা মাতুগামেহি সহ অট্ঠকথং সজ্ঝাযন্তানং ৰা অনাপত্তীতি অত্থো. ধম্মপুরেক্খারো হুত্ৰা ওভাসতো অনাপত্তীতি যোজনা. পাল়িধম্মং ৰাচেন্তস্স ৰা তাসং ¶ সুণন্তীনং সজ্ঝাযনং ৰা পুরেক্খত্ৰা ‘‘অনিমিত্তাসী’’তিআদীসু পদেসু যং কিঞ্চি পব্বজিতস্স ৰা ইতরস্স ৰা মাতুগামস্স কথেন্তস্স অনাপত্তীতি. পুরেক্খত্ৰানুসাসনিন্তি ‘‘ইদানি অনিমিত্তাসি…পে… উভতোব্যঞ্জনাসি, অপ্পমাদং দানি করেয্যাসি, যথা আযতিম্পি এৰরূপা নাহোসী’’তি অনুসাসনিং পুরেক্খত্ৰা.
৩৬২. উম্মত্তকাদীনন্তি পিত্তুম্মত্তকযক্খুম্মত্তকৰসেন দ্ৰিন্নং উম্মত্তকানঞ্চ আদি-সদ্দসঙ্গহিতস্স ইমস্মিং আদিকম্মিকস্স উদাযিত্থেরস্স চ অনাপত্তীতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘ইদং সিক্খাপদং তিসমুট্ঠানং কাযচিত্ততো চ ৰাচাচিত্ততো চ কাযৰাচাচিত্ততো চ সমুট্ঠাতি. কিরিযং, সঞ্ঞাৰিমোক্খং, সচিত্তকং, লোকৰজ্জং, কাযকম্মং, ৰচীকম্মং, অকুসলচিত্ত’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৮৭) অট্ঠকথাযং ৰুত্তপকিণ্ণকৰিনিচ্ছযং দস্সেতি ‘‘সমুট্ঠানাদযো…পে… তুল্যাৰা’’তি. ৰেদনায অদিন্নাদানেন অসমত্তা ‘‘ৰেদনেত্থ দ্ৰিধা মতা’’তি আহ, সুখোপেক্খাৰেদনাৰসেন দ্ৰিধা মতাতি অত্থো.
দুট্ঠুল্লৰাচাকথাৰণ্ণনা.
৩৬৩. কামপারিচরিযাযাতি মেথুনধম্মসঙ্খাতেন কামেন পারিচরিযায, মেথুনধম্মেন পারিচরিযাযাতি অত্থো. অথ ৰা কামিতা পত্থিতাতি কামা, মেথুনরাগৰসেন পত্থিতাতি অত্থো, কামা চ সা পারিচরিযা চাতি কামপারিচরিযা, তস্সা কামপারিচরিযাযাতিপি গহেতব্বং, মেথুনরাগচিত্তেন অভিপত্থিতপারিচরিযাযাতিঅত্থো. ‘‘ৰণ্ণং ভাসতো’’তি ইমিনা সম্বন্ধো, ‘‘এতদগ্গং ভগিনি পারিচরিযানং যা মাদিসং সীলৰন্তং কল্যাণধম্মং ব্রহ্মচারিং এতেন ধম্মেন পরিচরেয্যা’’তি অত্তনো মেথুনধম্মেন পারিচরিযায ¶ গুণং আনিসংসং কথেন্তস্সাতি ৰুত্তং হোতি. তস্মিংযেৰ খণেতি তস্মিং ভণিতক্খণেযেৰ. সা চে জানাতীতি যং উদ্দিস্স অভাসি, সচে সা ৰচনসমনন্তরমেৰ জানাতি.
৩৬৪. সা ¶ মনুস্সিত্থী নো জানাতি চে, তস্স থুল্লচ্চযন্তি সম্বন্ধো. যক্খিপেতিদেৰীসু জানন্তীসু, পণ্ডকে চ জানন্তে অত্তকামপারিচরিযায ৰণ্ণং ভাসতো তস্স ভিক্খুনো থুল্লচ্চযং হোতীতি যোজনা. সেসেতি পুরিসতিরচ্ছানগতৰিসযে, যক্খিআদীনং অজাননৰিসযে চ অত্তকামপারিচরিযায ৰণ্ণং ভাসতো তস্স আপত্তি দুক্কটং হোতীতি যোজনা.
৩৬৫. চীৰরাদীহীতি চীৰরপিণ্ডপাতাদীহি. ৰত্থুকামেহীতি তণ্হায ৰত্থুভাৰেন ৰত্থূ চ কামিতত্তা কামাতি চ সঙ্খাতেহি পচ্চযেহি.
৩৬৬. রাগো এৰ রাগতা. ‘‘রাগিতা’’তি ৰা পাঠো, রাগো অস্স অত্থীতি রাগী, তস্স ভাৰো রাগিতা, অত্তকামপারিচরিযায রাগোতি অত্থো. ওভাসোতি অত্তকামপারিচরিযায গুণভণনং. তেন রাগেনাতি কামপারিচরিযায রাগেন. খণে তস্মিন্তি ভণিতক্খণে. ৰিজাননন্তি যং মনুস্সিত্থিং উদ্দিস্স অত্তকামপারিচরিযায ৰণ্ণং ভণতি, তায তস্স ৰচনত্থস্স ৰিজাননন্তি ৰুত্তং হোতি.
৩৬৭. পঞ্চঙ্গানীতি মনুস্সিত্থিতা, তংসঞ্ঞিতা, পারিচরিযায রাগিতা, তেন রাগেন ওভাসনং, খণে তস্মিং ৰিজাননন্তি ইমানি এত্থ অত্তকামপারিচরিযসিক্খাপদে পঞ্চ অঙ্গানি ¶ , পঞ্চ আপত্তিকারণানীতি অত্থো. অস্সাতি অত্তকামপারিচরিযসিক্খাপদস্স.
অত্তকামপারিচরিযকথাৰণ্ণনা.
৩৬৮. ‘‘পটিগ্গণ্হাতী’’তিআদিকিরিযাত্তযোপাদানসামত্থিযেন তিক্খত্তুং পটিপাদনকং ‘‘যো ভিক্খূ’’তি চ ‘‘গরু হোতী’’তি পদসামত্থিযেন ‘‘তস্সা’’তি চ লব্ভমানত্তা তিৰিধেহি সহ ‘‘যো ভিক্খু পুরিসস্স সন্দেসং পটিগ্গণ্হাতি, ৰীমংসতি পচ্চাহরতি চে, তস্স গরু হোতী’’তি একং ৰাক্যং হোতি. এৰং ‘‘ইত্থিযাপি ৰা’’তি ইমিনা যোজনাযপি একং ৰাক্যং হোতীতি ইমিস্সা গাথায ৰাক্যদ্ৰযং যুজ্জতি.
ইধ সন্দেসক্কমঞ্চ যোজনাক্কমঞ্চ জাননত্থং পঠমং তাৰ ইত্থীনঞ্চ ভরিযানঞ্চ পভেদো চ সরূপঞ্চ ৰিভাৰীযতি – তেসু ইত্থিযো দসৰিধা হোন্তি. যথাহ পদভাজনে ‘‘দস ইত্থিযো ¶ মাতুরক্খিতা পিতুরক্খিতা মাতাপিতুরক্খিতা ভাতুরক্খিতা ভগিনিরক্খিতা ঞাতিরক্খিতা গোত্তরক্খিতা ধম্মরক্খিতা সারক্খা সপরিদণ্ডা’’তি. ভরিযা চ দসৰিধা হোন্তি. যথাহ পদভাজনে ‘‘দস ভরিযাযো ধনক্কীতা ছন্দৰাসিনী ভোগৰাসিনী ওদপত্তকিনী ওভটচুম্বটা দাসী চ ভরিযা চ কম্মকারী চ ভরিযা চ ধজাহটা মুহুত্তিকা’’তি (পারা. ৩০৩). ইমাসং পভেদো চ সরূপানি চ সঙ্খেপতো এৰং ৰেদিতব্বানি –
পুরিসেহি সহ যথা সংৰাসং ন করোতি, এৰং মাতরা রক্খিতা মাতুরক্খিতা. যথাহ ‘‘মাতুরক্খিতা নাম মাতা রক্খতি গোপেতি ইস্সরিযং কারেতি ৰসং ৰত্তেতী’’তি. পিতুরক্খিতাদীসুপি এসেৰ নযো. তত্থ যস্মিং কোণ্ডঞ্ঞাদিগোত্তে জাতা, তস্মিংযেৰ গোত্তে জাতেহি ¶ রক্খিতা গোত্তরক্খিতা. যথাহ ‘‘গোত্তরক্খিতা নাম সগোত্তা রক্খন্তী’’তিআদি. একং সত্থারং উদ্দিস্স পব্বজিতেহি ৰা একগণপরিযাপন্নেহি ৰা রক্খিতা ধম্মরক্খিতা নাম. যথাহ ‘‘ধম্মরক্খিতা নাম সহধম্মিকা রক্খন্তী’’তিআদি (পারা. ৩০৪). সারক্খা নাম ‘‘গব্ভেপি পরিগ্গহিতা হোতি ‘ময্হং এসা’তি অন্তমসো মালাগুল়পরিক্খিত্তাপী’’তি পাল়িযং ৰুত্তসরূপা. সপরিদণ্ডা নাম ‘‘কেহিচি দণ্ডো ঠপিতো হোতি ‘যো ইত্থন্নামং ইত্থিং গচ্ছতি, তস্স এত্তকো দণ্ডো’’তি ৰুত্তসরূপাতি অযং দসন্নং ইত্থীনং সরূপসঙ্খেপো. ইমাসু দসসু সারক্খসপরিদণ্ডানং দ্ৰিন্নং পরপুরিসসেৰাযং মিচ্ছাচারো হোতি, ইতরাসং ন হোতি. ইমা দসপি পঞ্চসীলং রক্খন্তেহি অগমনীযা.
দসসু ভরিযাসু ‘‘ধনক্কীতা নাম ধনেন কিণিত্ৰা ৰাসেতী’’তি ৰুত্তত্তা ভরিযভাৰায অপ্পকং ৰা বহুং ৰা ধনং দত্ৰা গহিতা ধনক্কীতা নাম. ‘‘ছন্দৰাসিনী নাম পিযো পিযং ৰাসেতী’’তি ৰুত্তত্তা অত্তরুচিযা সংৰসিতেন পুরিসেন সম্পটিচ্ছিতা ছন্দৰাসিনী নাম. ‘‘ভোগৰাসিনী নাম ভোগং দত্ৰা ৰাসেতী’’তি ৰুত্তত্তা উদুক্খলমুসলাদিগেহোপকরণং লভিত্ৰা ভরিযভাৰং গচ্ছন্তী জনপদিত্থী ভোগৰাসিনী নাম. ‘‘পটৰাসিনী নাম পটং দত্ৰা ৰাসেতী’’তি ৰুত্তত্তা নিৰাসনমত্তং ৰা পারুপনমত্তং ৰা লদ্ধা ভরিযভাৰং গচ্ছন্তী দলিদ্দিত্থী পটৰাসিনী নাম. ওদপত্তকিনী নাম ‘‘উদকপত্তং আমসিত্ৰা ৰাসেতী’’তি (পারা. ৩০৪) ৰুত্তত্তা ‘‘ইদং উদকং ৰিয সংসট্ঠা অভেজ্জা হোথা’’তি ৰত্ৰা একস্মিং উদকপত্তে পুরিসেন সদ্ধিং হত্থং ওতারেত্ৰা ভরিযভাৰং নীতো মাতুগামো ৰুচ্চতি. ‘‘ওভটচুম্বটা নাম চুম্বটং ওরোপেত্ৰা ¶ ৰাসেতী’’তি (পারা. ৩০৪) ৰুত্তত্তা সীসতো চুম্বটং ওরোপেত্ৰা ভরিযভাৰমুপনীতা কট্ঠহারিকাদিইত্থী ওভটচুম্বটা নাম. দাসী ¶ চ ভরিযা চ নাম ‘‘দাসী চেৰ হোতি ভরিযা চা’’তি (পারা. ৩০৪) ৰুত্তত্তা ভরিযং কত্ৰা ৰাসিতা ‘‘তস্সেৰ দাসী চ ভরিযা চা’’তি ৰুত্তা. কম্মকারী চ ভরিযা চ নাম ‘‘কম্মকারী চেৰ হোতি ভরিযা চা’’তি (পারা. ৩০৪) ৰুত্তত্তা পধানিত্থিনিরপেক্খেন কুটুম্বকিচ্চং কারেত্ৰা ভরিযভাৰং নীতা ভরিযা কতকম্মা ‘‘কম্মকারী চ ভরিযা চা’’তি ৰুত্তা. ‘‘ধজাহটা নাম করমরানীতা ৰুচ্চতী’’তি (পারা. ৩০৪) ৰুত্তত্তা ধজং উস্সাপেত্ৰা গচ্ছন্তিযা মহাসেনায সদ্ধিং গন্ত্ৰা পরৰিসযং ৰিলুম্পন্তেন পচ্ছিন্দিত্ৰা আনেত্ৰা ভরিযভাৰমুপনীতা ইত্থী ধজাহটা নাম. ‘‘মুহুত্তিকা নাম তঙ্খণিকা ৰুচ্চতী’’তি (পারা. ৩০৪) ৰুত্তত্তা অচিরকালং সংৰাসত্থায গহিতা ইত্থী মুহুত্তিকা নামাতি অযং দসন্নং ভরিযানং সরূপসঙ্খেপো. যথাৰুত্তাসু দসসু ইত্থীসু অঞ্ঞতরং দসন্নং ভরিযানং অঞ্ঞতরট্ঠানে ঠপনত্থমধিপ্পেতভাৰং ৰত্তুং পুরিসেন ‘‘গচ্ছ ভন্তে ইত্থন্নামং মাতুরক্খিতং ব্রূহি ‘হোহি কির ইত্থন্নামস্স ভরিযা ধনক্কীতা’তি’’আদিনা নযেন দিন্নসন্দেসং ‘‘সাধু উপাসকা’’তিআদিনা নযেন ৰচীভেদং কত্ৰা ৰা সীসকম্পনাদিৰসেন ৰা পটিগ্গণ্হাতীতি আহ ‘‘পটিগ্গণ্হাতি সন্দেসং পুরিসস্সা’’তি.
এত্থ পুরিসস্সাতি উপলক্খণত্তা ‘‘পুরিসস্স মাতা ভিক্খুং পহিণতী’’তিআদিনা (পারা. ৩২১) নযেন পাল়িযং ৰুত্তপুরিসস্স মাতাপিতুআদযো চ গহেতব্বা. ৰীমংসতীতি এৰং পটিগ্গহিতসাসনং তস্সাযেৰ একংসেন অৰিরাধেত্ৰা ৰদন্তস্স মাতাপিতুআদীনমঞ্ঞতরস্স ৰা আরোচেতীতি অত্থো. এত্থাপি ৰীমংসতীতি উপলক্খণত্তা ‘‘পটিগ্গণ্হাতি অন্তেৰাসিং ৰীমংসাপেত্ৰা অত্তনা পচ্চাহরতি, আপত্তি সঙ্ঘাদিসেসস্সা’’তি (পারা. ৩৩৮) ৰুত্তত্তা ৰীমংসাপেতীতিপি গহেতব্বং. পচ্চাহরতীতি তথা আহটং সাসনং সুত্ৰা তস্সা ইত্থিযা ¶ সম্পটিচ্ছিতে চ অসম্পটিচ্ছিতে চ লজ্জায তুণ্হীভূতায চ তং পৰত্তিং পচ্চাহরিত্ৰা আচিক্খতীতি ৰুত্তং হোতি. ইধাপি পচ্চাহরতীতি উপলক্খণত্তা ‘‘পটিগ্গণ্হাতি ৰীমংসতি অন্তেৰাসিং পচ্চাহরাপেতি, আপত্তি সঙ্ঘাদিসেসস্সা’’তি (পারা. ৩৩৮) ৰুত্তত্তা পচ্চাহরাপেতীতি চ গহেতব্বং.
‘‘ইত্থিযাপি ৰা’’তি ইমিনা যোজেত্ৰা গহিতদুতিযৰাক্যে চ এৰমেৰ অত্থো ৰত্তব্বো. তত্থ সন্দেসক্কমো পন ‘‘মাতুরক্খিতা ভিক্খুং পহিণতি ‘গচ্ছ ভন্তে ইত্থন্নামং ব্রূহি ‘হোমি ইত্থন্নামস্স ¶ ভরিযা ধনক্কীতা’তি’’আদিপাল়িনযেন (পারা. ৩৩০) দট্ঠব্বো. এত্থাপি ‘‘ৰীমংসাপেতি পচ্চাহরাপেতী’’তি ইদঞ্চ ৰুত্তনযেনেৰ গহেতব্বং. ইমিনা নিযামেন দসন্নং ইত্থীনং নামং ৰিসুং ৰিসুং ৰত্ৰা দসন্নং ভরিযানং অঞ্ঞতরত্থায দীযমানসন্দেসক্কমো যোজেতব্বো. ইধাপি ইত্থিযাপি ৰাতি উপলক্খণত্তা ‘‘মাতুরক্খিতায মাতা ভিক্খুং পহিণতি ‘গচ্ছ ভন্তে ইত্থন্নামং ব্রূহি ‘হোতু ইত্থন্নামস্স ভরিযা ধনক্কীতা’’তিআদিপাল়িৰসেন (পারা. ৩২৪) ইত্থিযা মাতুপিতুআদীনঞ্চ সন্দেসক্কমো যোজেতব্বো.
৩৭০. তং পৰত্তিং. সঞ্চরিত্তা সঞ্চরণহেতু. ন মুচ্চতীতি ইত্থিপুরিসানং অন্তরে সাসনং পটিগ্গহেত্ৰা সঞ্চরণহেতু আপজ্জিতব্বসঙ্ঘাদিসেসতো ন মুচ্চতীতি অত্থো.
৩৭১. অঞ্ঞং ৰাতি মাতাপিতুরক্খিতাদীসু অঞ্ঞতরং ৰা. ‘‘ভাসতো’’তি লিখন্তি. ‘‘পেসিতো’’তি ইমিনা ৰিরুদ্ধত্তা তং পহায ‘‘ভাসতী’’তি পাঠো গহেতব্বো. পাঠসেসো ৰা কাতব্বো. ‘‘যো অঞ্ঞং ভাসতি চে, তস্স ভাসতোতি যোজনা’’তি নিস্সন্দেহে ৰুত্তং. ‘‘মাতরা রক্খিতং ইত্থিং ‘গচ্ছ ব্রূহী’তি যো পেসিতো হোতি, তস্স পিতুরক্খিতং ¶ ৰা অঞ্ঞং ৰা ভাসতো ৰিসঙ্কেতোৰা’’তি, ‘‘মাতরা…পে… ব্রূহী’তি পেসিতো হুত্ৰা পিতুরক্খিতং ৰা অঞ্ঞং ৰা ভাসতো ৰিসঙ্কেতোৰা’’তি যোজনা যুত্ততরাতি অম্হাকং খন্তি.
৩৭২. পটিগ্গণ্হনতাদীহীতি পটিগ্গণ্হনমেৰ পটিগ্গণ্হনতা. আদি-সদ্দেন ৰীমংসনপচ্চাহরণানি গহিতানি. সঞ্চরিত্তেতি সঞ্চরণে. সমাপন্নেতি গতে সতি. গরুকাপত্তিমাদিসেতি এত্থ ‘‘তস্সা’’তি সেসো. আদিসেতি কথেয্য.
৩৭৩. দ্ৰীহি থুল্লচ্চযং ৰুত্তন্তি এত্থ দ্ৰীহি দ্ৰীহি অঙ্গেহি সঞ্চরিত্তে সমাপন্নে থুল্লচ্চযং ৰুত্তন্তি গহেতব্বং. ‘‘পটিগ্গণ্হাতি ৰীমংসতি ন পচ্চাহরতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. পটিগ্গণ্হাতি ন ৰীমংসতি পচ্চাহরতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. ন পটিগ্গণ্হাতি ৰীমংসতি পচ্চাহরতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি (পারা. ৩৩৮) দ্ৰীহি দ্ৰীহি অঙ্গেহি থুল্লচ্চযং ৰুত্তন্তি অত্থো. পণ্ডকাদীসূতি পণ্ডকযক্খিপেতীসু. তীহিপি অঙ্গেহি সঞ্চরিত্তে সমাপন্নে থুল্লচ্চযং ৰুত্তন্তি যোজনা.
একেনেৰাতি ¶ একেনেৰ অঙ্গেন. সব্বত্থাতি মাতুরক্খিতাদীসু সব্বমাতুগামেসু চ ৰিনীতৰত্থুম্হি ‘‘তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো পুরিসো অঞ্ঞতরং ভিক্খুং আণাপেসি ‘গচ্ছ ভন্তে ইত্থন্নামং ইত্থিং ৰীমংসা’তি. সো গন্ত্ৰা মনুস্সে পুচ্ছি ‘কহং ইত্থন্নামা’তি. সুত্তা ভন্তেতি…পে… মতা ভন্তেতি. নিক্খন্তা ভন্তেতি. অনিত্থী ভন্তেতি. ইত্থিপণ্ডকা ভন্তেতি. তস্স কুক্কুচ্চং অহোসি. অনাপত্তি ভিক্খু সঙ্ঘাদিসেসস্স, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পারা. ৩৪১) আগতাসু সুত্তাদীসু পঞ্চসু চ.
৩৭৪. অনাপত্তি পকাসিতাতি চেতিযাদীসু কত্তব্বং নিস্সায ইত্থিযা পুরিসস্স, পুরিসেন চ ইত্থিযা দিন্নসাসনং পটিগ্গহেত্ৰা ¶ ৰীমংসিত্ৰা পচ্চাহরিত্ৰা আরোচেন্তস্স অনাপত্তিভাৰো ‘‘অনাপত্তি সঙ্ঘস্স ৰা চেতিযস্স ৰা গিলানস্স ৰা করণীযেন গচ্ছতি, উম্মত্তকস্স আদিকম্মিকস্সা’’তি (পারা. ৩৪০) পাল়িযং ৰুত্তাতি অত্থো.
৩৭৫. তথা তস্সাতি মনুস্সজাতিকায তস্সা. ননালংৰচনীযতাতি ‘‘মমায’’ন্তি ৰা নিগ্গহপগ্গহে ৰা নিরাসঙ্কং ৰত্তুং নাহরতীতি অলংৰচনীযা, অস্সামিকা, সা হি কেনচি ‘‘ময্হং এসা’’তি ৰত্তুং ৰা নিরাসঙ্কেন নিগ্গহপগ্গহৰচনং ৰা ৰত্তুং অসক্কুণেয্যা, অলংৰচনীযা ন ভৰতীতি নালংৰচনীযা, সস্সামিকা, সা হি সামিকেন তথা কাতুং সক্কুণেয্যাতি নালংৰচনীযা, নালংৰচনীযা ন ভৰতীতি ননালংৰচনীযা, অলংৰচনীযপদেন ৰুত্তা অস্সামিকা এৰ, পটিসেধা দ্ৰে পকতিমত্থং গমযন্তীতি, ননালংৰচনীযায ভাৰো ননালংৰচনীযতা, নিরাসঙ্কেন অৰচনীযতা অস্সামিকভাৰোতি ৰুত্তং হোতি. সঞ্চরিত্তৰসেন ভিক্খুনা ৰচনীযা ন হোতীতি ৰা ‘‘অলংৰচনীযা’’তিপি গহেতব্বমেৰ. পটিগ্গণ্হনতাদীনং ৰসাতি এত্থ চকারো লুত্তনিদ্দিট্ঠো. ততো পটিগ্গণ্হনৰীমংসনপচ্চাহরণসঙ্খাতানং তিণ্ণং অঙ্গানং ৰসেন চ পুব্বে ৰুত্তমনুস্সিত্থিতা ননালংৰচনীযতাতি ৰুত্তানং দ্ৰিন্নং অঙ্গানং ৰসেন চ ইদং সিক্খাপদং আপত্তিকারণেহি পঞ্চহি অঙ্গেহি যুত্তন্তি অত্থো.
৩৭৬. ইদং সঞ্চরিত্তসিক্খাপদং. অথ ৰা লিঙ্গৰিপল্লাসেন চ অযং সঙ্ঘাদিসেসোতি গহেতব্বো. কাযতো, ৰাচতো, কাযৰাচতো, কাযচিত্ততো, ৰাচাচিত্ততো, কাযৰাচাচিত্ততো ৰা উপ্পজ্জনতো ছসমুট্ঠানং. ততো এৰ অচিত্তকমুদীরিতং. মিস্সকসমুট্ঠানঞ্হি অচিত্তকং. অৰসেসচিত্তেসুপি ¶ যস্মিং চিত্তে অসতি অচিত্তকং নাম হোতি, তং দস্সেতুমাহ ‘‘অলংৰচনিযত্তং ¶ ৰা’’তিআদি. গাথাবন্ধৰসেন রস্সো, ‘‘অলংৰচনীযত্ত’’ন্তি গহেতব্বং. যো সন্দেসং পেসেতি, তস্মিং পটিবদ্ধভাৰন্তি অত্থো. পণ্ণত্তিং ৰাতি সঞ্চরিত্তসিক্খাপদসঙ্খাতং পণ্ণত্তিং ৰা অজানতো অচিত্তকমুদীরিতন্তি সম্বন্ধো.
৩৭৭. সাসনন্তি মাতুগামস্স, পুরিসস্স ৰা সাসনং. কাযৰিকারেনাতি সীসকম্পনাদিনা কাযৰিকারেন. গহেত্ৰাতি পটিগ্গহেত্ৰা. তং উপগম্মাতি পটিগ্গহিতসাসনং যস্স ৰত্তব্বং হোতি, তং মাতুগামং, পুরিসং ৰা উপগম্ম. ৰীমংসিত্ৰাতি তং কিচ্চং তীরেত্ৰা. হরন্তস্সাতি পচ্চাহরন্তস্স. কাযতো সিযাতি ৰচীভেদং ৰিনা পটিগ্গহণাদীনং কাযেনেৰ কতত্তা কাযসমুট্ঠানতোৰ সঙ্ঘাদিসেসো হোতীতি অত্থো.
৩৭৮. ইত্থিযা ৰচনং সুত্ৰাতি যোজনা. যথা নিসিন্নোৰাতি পকতিযা নিসিন্নট্ঠানেযেৰ নিসিন্নো. তং ৰচনং. তত্থেৰাগতস্সেৰাতি যত্থ নিসিন্নো ইত্থিযা সাসনং পটিগ্গণ্হি, তমেৰ আসনং অৰিজহিত্ৰা অত্তনা নিসিন্নট্ঠানমেৰ আগতস্স সন্নিসিতব্বপুরিসস্সেৰ, এত্থ ‘‘আরোচেত্ৰা’’তি পাঠসেসো. পুন ‘‘আরোচেন্তস্সা’’তি ইদং তত্থেৰাগতায তস্সা এৰ ইত্থিযা এৰং যোজেতব্বং. সাসনং দত্ৰা গন্ত্ৰা পুন তত্থেৰ আগতস্স মাতুগামস্সেৰ ঞাতমনন্তরং কাযিককিরিযং ৰিনা ৰচনেনেৰ আরোচেন্তস্সাতি অত্থো. ইদং ইত্থিযা সাসনং পটিগ্গহণাদিৰসেন ৰুত্তং.
অথ ৰা পুরিসস্স ৰচনং সুত্ৰা যথানিসিন্নোৰ তং ৰচনং ইত্থিযা আরোচেত্ৰা পুন তত্থেৰাগতস্সেৰ পুরিসস্স ¶ আরোচেন্তস্সাতি এৰং পুরিসসন্দেসং পটিগ্গহণাদিৰসেনাপি যোজনা কাতব্বা. এত্থ চ তত্থেৰাগতস্সাতি উপলক্খণং. সাসনৰচনমত্তেনেৰ পটিগ্গহেত্ৰা, কিচ্চন্তরেন গন্ত্ৰা ৰা যদিচ্ছাৰসেন দিট্ঠট্ঠানে ৰা ৰত্ৰা পুনপি তত্থেৰ দিট্ঠট্ঠানে পুন আরোচেন্তস্স চ ৰচনেনেৰ সমুট্ঠানভাৰো ৰেদিতব্বো.
৩৭৯. ‘‘অলং…পে… অজানতো’’তি অচিত্তকত্তকারণং ৰুত্তমেৰ, কস্মা পুন ‘‘অজানন্তস্স পণ্ণত্তি’’ন্তি ৰুত্তন্তি চে? তদুভযস্সাপি ৰিসুং কারণাভাৰং ৰিঞ্ঞাপেতুং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. নং ৰিধিন্তি সাসনং পটিগ্গহেত্ৰা আহরিত্ৰা আরোচেত্ৰা পচ্চাহরিত্ৰা আরোচনসঙ্খাতং ¶ ৰিধানং. অরহতোপীতি খীণাসৰস্সপি, সেখপুথুজ্জনানং পগেৰাতি অযমত্থো সম্ভাৰনত্থেন অপি-সদ্দেন জোতিতো.
৩৮০. জানিত্ৰাতি অলংৰচনীযভাৰং ৰা পণ্ণত্তিং ৰা উভযমেৰ ৰা জানিত্ৰা. তথাতি কাযৰাচতো করোন্তস্সাতি ইমিনা যোজেতব্বং. সচিত্তকেহীতি যথাৰুত্তচিত্তেন সচিত্তকেহি. তেহেৰাতি কাযাদীহি তেহি এৰ, ‘‘তীহেৰা’’তিপি পাঠো.
সঞ্চরিত্তকথাৰণ্ণনা.
৩৮১-২. সযংযাচিতকেহেৰাতি এত্থ ‘‘উপকরণেহী’’তি পাঠসেসো, ‘‘পুরিসং দেথা’’তিআদিনা নযেন অত্তনাৰ যাচিত্ৰা গহিতেহি উপকরণেহেৰাতি অত্থো. যথাহ ‘‘সঞ্ঞাচিকা নাম সযং যাচিত্ৰা পুরিসম্পি পুরিসত্তকরম্পি গোণম্পি সকটম্পি ৰাসিম্পি পরসুম্পি কুঠারিম্পি কুদালম্পি নিখাদনম্পী’’তি ¶ . এত্থ এৰ-কারেন অযাচিতং নিৰত্তেতি. তেন অস্সামিকন্তি দীপিতং হোতি. ‘‘কুটিক’’ন্তি ইমিনা ‘‘কুটি নাম উল্লিত্তা ৰা হোতি অৰলিত্তা ৰা উল্লিত্তাৰলিত্তা ৰা’’তি (পারা. ৩৪৯) ৰুত্তত্তা ভূমিতো পট্ঠায ভিত্তিচ্ছদনানি পটিচ্ছাদেত্ৰা মত্তিকায ৰা সুধায ৰা দ্ৰারৰাতপানাদিঅলেপোকাসং ঠপেত্ৰা অন্তো লিত্তভাৰেন উল্লিত্তানামকং ৰা তথা বহি লিত্তভাৰেন অৰলিত্তানামকং ৰা অন্তো চ বহি চ লিত্তভাৰেন উল্লিত্তাৰলিত্তানামকং ৰা কুটিন্তি ৰুত্তং হোতি.
অপ্পমাণিকন্তি ‘‘তত্রিদং পমাণং, দীঘসো দ্ৰাদসৰিদত্থিযো সুগতৰিদত্থিযা, তিরিযং সত্তন্তরা’’তি (পারা. ৩৪৮) দীঘপুথুলানং ৰুত্তপ্পমাণেন অতিরেকত্তা অপ্পমাণিকন্তি অত্থো.
এত্থ চ তিলক্খণং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা তীণি কিলেসমূলানি উপ্পাটেত্ৰা কালত্তযৰত্ত সব্বধম্মে পটিৰিজ্ঝিত্ৰা তিভুৰনেকপটিসরণভূতস্স ভগৰতো ধম্মরাজস্স অঙ্গুলং পমাণমজ্ঝিমপুরিসস্স অঙ্গুলতো তিৰঙ্গুলং হোতি, একা ৰিদত্থি তিস্সো ৰিদত্থিযো হোন্তি, একং রতনং তীণি রতনানি হোন্তীতি এৰং নিযমিতা সুগতৰিদত্থি চ ৰড্ঢকিরতনেন দিযড্ঢরতনপ্পমাণা হোতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সুগতৰিদত্থি নাম ইদানি মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স তিস্সো ৰিদত্থিযো ৰড্ঢকিহত্থেন দিযড্ঢো হত্থো হোতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৩৪৮-৩৪৯). তস্মা ¶ সুগতৰিদত্থিযা দ্ৰাদস ৰড্ঢকিহত্থেন অট্ঠারস হত্থা হোন্তি. ‘‘দীঘসো দ্ৰাদস ৰিদত্থিযো সুগতৰিদত্থিযাতি বাহিরিমেন মানেনা’’তি (পারা. ৩৪৯) পদভাজনে ৰুত্তত্তা অন্তিমং সুধালেপং অগ্গহেত্ৰা থুসমত্তিকপরিযন্তেন ৰা মহামত্তিকপরিযন্তেন ৰা বাহিরন্ততো অট্ঠারসহত্থপ্পমাণং, ‘‘তিরিযং সত্তন্তরাতি অব্ভন্তরিমেন মানেনা’’তি (পারা. ৩৪৯) ¶ পদভাজনে ৰুত্তত্তা অব্ভন্তরিমেন পুথুলতো দ্ৰাদসঙ্গুলাধিকদসহত্থপ্পমাণঞ্চ কুটিযা পমাণন্তি গহেতব্বং. এৰং ঠিতপমাণতো দীঘতো পুথুলতো ৰা উভতো ৰা কেসগ্গমত্তাধিকাপি কুটি আপত্তিযা অঙ্গং হোতীতি দস্সেতুং ‘‘অপ্পমাণিক’’ন্তি আহাতি সঙ্খেপতো ৰেদিতব্বং.
অত্তুদ্দেসন্তি উদ্দিসিতব্বোতি উদ্দেসো, অত্তা উদ্দেসো এতিস্সাতি অত্তুদ্দেসা, কুটি, তং অত্তুদ্দেসং. ‘‘অত্তুদ্দেসন্তি অত্তনো অত্থাযা’’তি পদভাজনে ৰুত্তত্তা ‘‘ময্হং এসা ৰাসত্থায ভৰিস্সতী’’তি অত্তানং উদ্দিসিত্ৰাতি অত্থো. ‘‘করোন্তস্সা’’তি ইদং ‘‘কারযমানেনাতি করোন্তো ৰা কারাপেন্তো ৰা’’তি পদভাজনে ৰুত্তনযেন পযোজককত্তুনো চ গহেতব্বত্তা উপলক্খণন্তি গহেতব্বং. তথাতি তেনেৰ পকারেন, যেহি অস্সামিকতাদীহি পকারেহি যুত্তং পমাণাতিক্কন্তং কুটিং করোন্তস্স আপত্তি, তেহেৰ পকারেহি যুত্তং অদেসিতৰত্থুকম্পি কুটিং করোন্তস্সাতি. ইমিনা অপ্পমাণিকং ৰিয অদেসিতৰত্থুকম্পি ৰিসুংযেৰ আপত্তিযা পধানঙ্গন্তি. ৰসতি এত্থাতি ৰত্থু, ভূমি, সা অদেসিতা এতিস্সাতি অদেসিতৰত্থুকা, কুটি, তং অদেসিতৰত্থুকং.
কিং ৰুত্তং হোতি? তেন কুটিকারেন ভিক্খুনা কুটিৰত্থুং সোধেত্ৰা সমতলং কারেত্ৰা সঙ্ঘং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰুড্ঢানং ভিক্খূনং পাদে ৰন্দিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ‘‘অহং ভন্তে সঞ্ঞাচিকায কুটিং কত্তুকামো অস্সামিকং অত্তুদ্দেসং, সোহং ভন্তে সঙ্ঘং কুটিৰত্থুওলোকনং যাচামী’’তি তিক্খত্তুং ৰত্ৰা যাচিতেন সঙ্ঘেন ৰা সঙ্ঘেন ঞত্তিদুতিযায কম্মৰাচায সম্মতেহি ব্যত্তেহি ¶ পটিবলেহি দ্ৰীহি ভিক্খূহি ৰা তেন সদ্ধিং গন্ত্ৰা কুটিৰত্থুং ওলোকেত্ৰা সারম্ভভাৰং ৰা অপরিক্কমনভাৰং ৰা উভযমেৰ ৰা পস্সন্তেহি ‘‘মাযিধ করী’’তি নিৰারেত্ৰা অনারম্ভং চে হোতি সপরিক্কমনং, আগন্ত্ৰা সঙ্ঘস্স আরোচিতে কুটিকারকেনেৰ ভিক্খুনা পুব্বে ৰুত্তনযেন সঙ্ঘং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰুড্ঢানং ভিক্খূনং পাদে ৰন্দিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ‘‘অহং ভন্তে সঞ্ঞাচিকায কুটিং কত্তুকামো অস্সামিকং অত্তুদ্দেসং, সোহং ভন্তে সঙ্ঘং কুটিৰত্থুদেসনং যাচামী’’তি তিক্খত্তুং ৰত্ৰা যাচিতে ৰুড্ঢানুমতেন ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন ঞত্তিদুতিযায কম্মৰাচায দেসেত্ৰা নিয্যাদিতকুটিৰত্থুস্স ¶ অভাৰা অদেসিতৰত্থুকং, তেনেৰ অস্সামিকতাদিপকারেন যুত্তং যথাৰুত্তপ্পকারং কুটিকং অত্তনা যাচিতেহি উপকরণেহি করোন্তস্স, কারাপেন্তস্স চাতি ৰুত্তং হোতি.
দ্ৰে সঙ্ঘাদিসেসা হোন্তীতি ‘‘ভিক্খূ ৰা অনভিনেয্য ৰত্থুদেসনায, পমাণং ৰা অতিক্কামেয্য, সঙ্ঘাদিসেসো’’তি (পারা. ৩৪৮) তুল্যবলতাসূচকেন ৰা-সদ্দেন সম্পিণ্ডিত্ৰা ৰুত্তঅঙ্গদ্ৰযসহিতত্তা দ্ৰে সঙ্ঘাদিসেসা হোন্তীতি অত্থো. যথাহ ‘‘ভিক্খু কুটিং করোতি অদেসিতৰত্থুকং পমাণাতিক্কন্তং অনারম্ভং সপরিক্কমনং, আপত্তি দ্ৰিন্নং সঙ্ঘাদিসেসান’’ন্তি (পারা. ৩৫৫) চ ‘‘ভিক্খুকুটিং করোতি অদেসিতৰত্থুকং অনারম্ভং সপরিক্কমনং, আপত্তি সঙ্ঘাদিসেসস্সা’’তি (পারা. ৩৫৪) চ ‘‘ভিক্খু কুটিং করোতি পমাণাতিক্কন্তং অনারম্ভং সপরিক্কমনং, আপত্তি সঙ্ঘাদিসেসস্সা’’তি (পারা. ৩৫৫) চ ৰুত্তত্তা দ্ৰীসু অঙ্গেসু একং চে, একোৰ সঙ্ঘাদিসেসো ¶ হোতীতি. তং পন ‘‘সচে একৰিপন্না সা, গরুকং এককং সিযা’’তি ৰক্খতি.
সারম্ভাদীসূতি এত্থ সারম্ভ-সদ্দো সোপদ্দৰপরিযাযো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সারম্ভং অনারম্ভন্তি সউপদ্দৰং অনুপদ্দৰ’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৩৪৮-৩৪৯). এত্থ ‘‘সেতং ছাগমারভেথ যজমানো’’তি পযোগে ৰিয আ-পুব্বস্স রভস্স হিংসত্থেপি দিস্সমানত্তা কত্তুসাধনো আরম্ভ-সদ্দো হিংসকানং কিপিল্লিকাদিসত্তানং ৰাচকো ভৰতীতি তংসহিতট্ঠানং সারম্ভং নাম হোতি. তেনেৰ পদভাজনেপি ৰুত্তং ‘‘সারম্ভং নাম কিপিল্লিকানং ৰা আসযো হোতি, উপচিকানং ৰা, উন্দূরানং ৰা, অহীনং ৰা, ৰিচ্ছিকানং ৰা, সতপদীনং ৰা, হত্থীনং ৰা, অস্সানং ৰা, সীহানং ৰা, ব্যগ্ঘানং ৰা…পে… আসযো হোতী’’তি (পারা. ৩৫৩).
আদি-সদ্দেন অপরিক্কমনং সঙ্গণ্হাতি. ‘‘সপরিক্কমনং নাম সক্কা হোতি যথাযুত্তেন সকটেন অনুপরিগন্তুং, সমন্তা নিস্সেণিযা অনুপরিগন্তুং, এতং সপরিক্কমনং নামা’’তি (পারা. ৩৫৩) ৰুত্তলক্খণৰিপরিযাযতো নিব্বকোসস্স উদকপাতট্ঠানে একং চক্কং ঠপেত্ৰা ইতরং চক্কং বহি ঠপেত্ৰা কুটিং পরিক্খিপিত্ৰা আৰজ্জিযমানস্স গোযুত্তসকটস্স ৰা নিস্সেণিযং ঠত্ৰা কুটিং ছাদযমানানং নিস্সেণিযা ৰা পরতো গমিতুমসক্কুণেয্যত্তা অপরিক্কমনন্তি ৰেদিতব্বং.
এৰং ¶ ৰুত্তসারম্ভঅপরিক্কমনসঙ্খাতঅঙ্গদ্ৰযেন যুত্তং চে, দ্ৰে দুক্কটানি হোন্তি. যথাহ ‘‘ভিক্খু কুটিং করোতি দেসিতৰত্থুকং পমাণিকং সারম্ভং অপরিক্কমনং, আপত্তি দ্ৰিন্নং দুক্কটান’’ন্তি (পারা. ৩৫৫). একং চে, একমেৰ হোতি. যথাহ ‘‘ভিক্খু কুটিং করোতি দেসিতৰত্থুকং পমাণিকং সারম্ভং সপরিক্কমনং, আপত্তি ¶ দুক্কটস্স. ভিক্খু কুটিং করোতি দেসিতৰত্থুকং পমাণিকং অনারম্ভং অপরিক্কমনং, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পারা. ৩৫৫) এতং তযম্পি ‘‘সারম্ভাদীসু দুক্কট’’ন্তি সামঞ্ঞেন সঙ্গহিতন্তি দট্ঠব্বং.
একং অঙ্গং পমাণিকত্তং ৰা দেসিতৰত্থুকত্তং ৰা ৰিপন্নং এতিস্সাতি একৰিপন্না. পুব্বে ৰুত্তত্থানং সঙ্ঘাদিসেসাদিপদানমত্থো ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. সাতি যথাৰুত্তলক্খণকুটি.
৩৮৩. ইদানি ইমস্মিং সিক্খাপদে অট্ঠুপ্পত্তিযং ‘‘তে যাচনবহুলা ৰিঞ্ঞত্তিবহুলা ৰিহরন্তি ‘পুরিসং দেথ পুরিসত্তকরং দেথা’’তিআদিপাল়িযা (পারা. ৩৪২) অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৩৪২) আগতং কপ্পিযাকপ্পিযৰিনিচ্ছযং সঙ্খেপতো দস্সেতুমাহ ‘‘পুরিস’’ন্তিআদি. কম্মসহাযত্থাযাতি কিস্মিঞ্চি কম্মে সহাযভাৰায, কম্মকরণত্থাযাতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘ইত্থন্নামং কম্মং কাতুং পুরিসং লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি যাচিতুং ৰট্টতীতি অত্থো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘কম্মকরণত্থায ‘পুরিসং দেথা’তি যাচিতুং ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৩৪২). মূলচ্ছেজ্জৰসেনাতি সামিকানং আযত্তভাৰসঙ্খাতমূলস্স ছিন্দনৰসেন, অত্তনো আযত্তভাৰকরণৰসেনাতি ৰুত্তং হোতি.
৩৮৪. অৰজ্জন্তি ৰজ্জরহিতং, নিদ্দোসন্তি অত্থো. মিগলুদ্দকমচ্ছবন্ধকাদীনং সককম্মং ৰজ্জকম্মং নাম. তস্মা মিগলুদ্দকাদযো হত্থকম্মং যাচন্তেন পন ‘‘তুম্হাকং হত্থকম্মং দেথা’’তি, ‘‘হত্থকম্মং দাতব্ব’’ন্তি সামঞ্ঞেন অৰত্ৰা ‘‘ইত্থন্নামং কম্মং দাতব্ব’’ন্তি ৰিসেসেত্ৰাযেৰ যাচিতব্বং. লুদ্দকে ৰা ইতরে ৰা নিক্কম্মে অযাচিত্ৰাপি যথারুচি কম্মং কারাপেতুং ৰট্টতি. হত্থকম্মযাচনায সব্বথাপি কপ্পিযভাৰং দীপেতুং তংতংসিপ্পিকে যাচিত্ৰা মহন্তম্পি পাসাদং কারাপেন্তেন ¶ হত্থকম্মে যাচিতে অত্তনো অনোকাসভাৰং ঞত্ৰা অঞ্ঞেসং করোন্তানং দাতব্বং মূলং দিয্যমানং অধিৰাসেতুং ৰট্টতীতি ৰিত্থারতো অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৩৪২ অত্থতোসমানং) ৰুত্তত্তা কুসলানং অত্থং অপরিহাপেন্তেন কপ্পিযেন সারুপ্পেন পযোগেন যাচিতব্বং. যাচিতকম্মং কাতুং অসমত্থেহি করোন্তানং দিয্যমানং হত্থকম্মমূলং কম্মং কারাপেত্ৰা ¶ কম্মকারকে দস্সেত্ৰা দাপেতব্বং. এৰং যাচনায অনৰজ্জভাৰে অট্ঠকথাগতং কারণং দস্সেতুমাহ ‘‘হত্থকম্মম্পী’’তিআদি. পি-সদ্দো অৰধারণে, পদপূরণে ৰা. হি-সদ্দো হেতুম্হি. যস্মা ইদং হত্থকম্মং কিঞ্চি ৰত্থু ন হোতি, তস্মা অনৰজ্জমেৰ হত্থকম্মং যাচিতুং পন ৰট্টতীতি.
৩৮৫. ঞাতকাদিকেতি ঞাতকপৰারিতে. ঠপেত্ৰাতি ৰজ্জেত্ৰা. গোণমাযাচমানস্সাতি অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতে তাৰকালিকং ৰিনা কেৰলং কম্মকরণত্থায গোণং যাচন্তস্স. তেসুপীতি ঞাতকাদীসুপি মূলচ্ছেজ্জেন গোণমাযাচনস্স দুক্কটন্তি যোজনা. ‘‘তাৰকালিকনযেন সব্বত্থ ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৩৪২) অট্ঠকথাৰচনতো যাৰ কম্মকরণকালং, তাৰ নিযমেত্ৰা ঞাতকঅঞ্ঞাতকপৰারিতঅপ্পৰারিতে সব্বেপি যাচিতুং ৰট্টতি. তথা যাচিত্ৰা ৰা অযাচিত্ৰা ৰা গহিতো চে, রক্খিত্ৰা পটিজগ্গিত্ৰা সামিকানং নিয্যাদেতব্বো, গোণে ৰা নট্ঠে ৰিসাণে ৰা ভিন্নে সামিকেসু অসম্পটিচ্ছন্তেসু ভণ্ডদেয্যং.
৩৮৬. দেমাতি এত্থ ‘‘তুম্হাক’’ন্তি পাঠসেসো. ‘‘ৰিহারস্স দেমা’তি ৰুত্তে পন ‘আরামিকানং আচিক্খথ পটিজগ্গনত্থাযা’তি ৰত্তব্ব’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৩৪২) অট্ঠকথাযং ৰুত্তং. সকটৰিনিচ্ছযস্সাপি ¶ গোণৰিনিচ্ছযেন সমানত্তা তং অৰত্ৰা ৰিসেসমত্তমেৰ দস্সেতুমাহ ‘‘সকটং…পে… ৰট্টতী’’তি. ‘‘তুম্হাকং দেমাতি ৰুত্তে’’তি আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘তুম্হাকমেৰ দেমাতি ৰুত্তে দারুভণ্ডং নাম সম্পটিচ্ছিতুং ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৩৪২).
৩৮৭. কুঠারাদীসূতি এত্থ আদি-সদ্দেন নিখাদনং সঙ্গণ্হাতি. অযং নযো ৰেদিতব্বোতি পাঠসেসো. ‘‘সকটং গোণো ৰিয তাৰকালিকং অকত্ৰা অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতে ন যাচিতব্বং, মূলচ্ছেজ্জৰসেন অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতে ন যাচিতব্বং, তাৰকালিকং যাচিতব্ব’’ন্তি ৰিনিচ্ছযো চ ‘‘সকটং…পে… ৰট্টতী’’তি ৰিসেসৰিনিচ্ছযো চাতি অযং নযো ৰাসিআদীসু চ ৰেদিতব্বোতি অত্থো. অনজ্ঝাৰুত্থকন্তি কেনচি ‘‘মমেত’’ন্তি অপরিগ্গহিতং, ‘‘রক্খিতগোপিতট্ঠানেযেৰ হি ৰিঞ্ঞত্তি নাম ৰুচ্চতী’’তি অট্ঠকথাৰচনতো অরক্খিতাগোপিতকন্তি ৰুত্তং হোতি. অট্ঠকথায ৰল্লিআদিৰিনিচ্ছযম্পি ৰত্ৰা ‘‘অনজ্ঝাৰুত্থকং পন যং কিঞ্চি আহরাপেতুং ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৩৪২) ৰুত্তত্তা সব্বন্তি ¶ ইধ ৰুত্তগোণাদিকঞ্চ ৰক্খমানৰল্লিআদিকঞ্চ গহেতব্বং. ইমিনা পুব্বে ৰুত্তৰিনিচ্ছযস্স রক্খিতগোপিতৰিসযত্তং দীপিতং হোতি. হরাপেতুম্পি ৰট্টতীতি এত্থ অপি-সদ্দেন পগেৰ কেনচি হরিত্ৰা দিন্নন্তি দীপেতি.
৩৮৮. ৰল্লিআদিম্হীতি আদি-সদ্দেন ৰেত্তমুঞ্জতিণমত্তিকা সঙ্গণ্হাতি. এত্থ মুঞ্জপব্বজতিণং ৰিনা গেহচ্ছাদনতিণং তিণং নাম. গরুভণ্ডপ্পহোনকেতি ‘‘ৰল্লি অড্ঢবাহুমত্তাপী’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তলক্খণে গরুভণ্ডপ্পহোনকে. পরেসং সন্তকেযেৰাতি অৰধারণেন ন অনজ্ঝাৰুত্থকে দুক্কটন্তি ব্যতিরেকতো দীপেতি.
৩৮৯. পচ্চযেসূতি ¶ চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনসঙ্খাতেসু তীসু পচ্চযেসু. এৰ-কারেন গিলানপচ্চযসঙ্খাতে চতুত্থপচ্চযে ৰিঞ্ঞত্তি ৰট্টতীতি দীপেতি. ৰিঞ্ঞত্তি নাম ‘‘আহর, দেহী’’তি ইচ্ছিতপচ্চযে নামং ৰত্ৰা যাচনা. অট্ঠকথাযং ৰুত্তং ‘‘সব্বেন সব্বং ন ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৩৪২) সাৰধারণত্থং দস্সেতুং ‘‘ন চ ৰট্টতী’’তি ৰুত্তত্তা নেৰ ৰট্টতীতি অত্থো গহেতব্বো.
ৰিঞ্ঞত্তিযা অলব্ভমানভাৰেন সমত্তা পচ্চযেসু তীসু অনন্তরং সহনিদ্দিট্ঠপচ্চযত্তযতো ততিযপচ্চযেযেৰ লব্ভমানৰিসেসং দস্সেতুং ‘‘ততিযে পরিকথোভাসনিমিত্তানি চ লব্ভরে’’তি ৰুত্তত্তা অৰসিট্ঠদ্ৰযে পন পরিকথাদযো ন লব্ভন্তীতি ৰুত্তং হোতি. অৰুত্তে চতুত্থপচ্চযেপি সমুচ্চযত্থেন চ-কারেন পরিকথাদিত্তযং লব্ভতীতি সিদ্ধত্তা ‘‘তীস্ৰেৰা’’তি এৰ-কারেন ব্যতিরেকমুখেন ৰিঞ্ঞত্তিযা চ অনুঞ্ঞাতত্তা চতুত্থে গিলানপচ্চযে পরিকথোভাসনিমিত্তকম্মৰিঞ্ঞত্তিযো ৰট্টন্তীতি সিদ্ধং. এত্তাৰতা চতুত্থে পচ্চযে পরিকথাদযো চত্তারোপি ৰট্টন্তি, ততিযপচ্চযে ৰিঞ্ঞত্তিং ৰিনা সেসত্তযং ৰট্টতি, পুরিমপচ্চযদ্ৰযে সব্বম্পি ন ৰট্টতীতি ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং.
সেনাসনপচ্চযে পরিকথাদিকন্তি উপোসথাগারাদিকরণারহট্ঠানং ওলোকেত্ৰা উপাসকানং সুণন্তানং ‘‘ইমস্মিং ৰত ওকাসে এৰরূপং সেনাসনং কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰা ‘‘যুত্ত’’ন্তি ৰা ‘‘অনুরূপ’’ন্তি ৰা পৰত্তা কথা পরিকথা নাম. ‘‘উপাসকা তুম্হে কত্থ ৰসথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘পাসাদে ভন্তে’’তি ৰুত্তে ‘‘ভিক্খূনং পন উপাসকা পাসাদো ন ৰট্টতী’’তিআদিনা নযেন পৰত্তা ¶ কথা ওভাসো নাম. উপাসকেসু পস্সমানেসু ভূমিযং রজ্জুং পসারেত্ৰা ভূমিং ভাজেত্ৰা খাণুকে আকোটেত্ৰা ‘‘কিমিদং ভন্তে’’তি ৰুত্তে ¶ ‘‘এত্থ আৰাসং করোম উপাসকা’’তিআদিকা কথা নিমিত্তকথা নাম. গিলানপচ্চযে চ ইমিনা নযেন যথারহং ৰেদিতব্বং. সব্বমেতং অট্ঠকথায (পারা. অট্ঠ. ২.৩৪২) ৰুত্তং.
৩৯০-৩. ইদানি কুটিকারস্স ভিক্খুনো আপত্তিদস্সনত্থমাহ ‘‘অদেসিতে’’তিআদি. তং উত্তানত্থমেৰ. নিসেন্তস্সাতি পাসাণে ঘংসিত্ৰা তিখিণং করোন্তস্স. পাচিত্তিযা সহাতি ‘‘ভূতগামপাতব্যতায পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ৯০) ৰুত্তপাচিত্তিযেন সদ্ধিং.
আপত্তিন্তি পাচিত্তিযট্ঠানে পাচিত্তিযঞ্চেৰ দুক্কটঞ্চ ইতরত্র সুদ্ধপযোগদুক্কটঞ্চাতি আপত্তিং.
যা পনাতি যা কুটি. পঠমে দুতিযেতি এত্থ ‘‘পিণ্ডেহী’’তি করণবহুৰচনং ৰিভত্তিৰচনৰিপরিণামৰসেন ‘‘পিণ্ডে’’তি ভুম্মেকৰচনন্তং কত্ৰা যোজেতব্বং, ‘‘নিক্খিত্তে’’তি অজ্ঝাহরিতব্বং, ভাৰলক্খণে ভুম্মং, নিক্খিত্তে সতীতি অত্থো.
৩৯৪. ‘‘সচে অঞ্ঞস্সা’’তি পদচ্ছেদো. ৰিপ্পকতন্তি আরদ্ধমনিট্ঠিতং. ‘‘অনাপত্তী’’তি ইদং নিট্ঠিতে আপজ্জিতব্বসঙ্ঘাদিসেসাভাৰং সন্ধাযাহ. পুব্বপযোগমত্তেন হি পাচিত্তিযদুক্কটানিপি হোন্তি, তানি পন দেসেতব্বানি. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘অনাপত্তী’’তি আকড্ঢতি, তেন সঙ্ঘাদিসেসাপত্তিযা অভাৰতো পুব্বভাগে আপন্নানং পাচিত্তিযদুক্কটানং দেসেতব্বতা চ দীপিতা হোতি. তং কুটিন্তি তং ৰিপ্পকতকুটিং.
৩৯৫. অঞ্ঞং ভোজনসালাদিং. তথাতি অনাপত্তিমাহ.
৩৯৬. ‘‘করোতো’’তি ¶ ইমিনা ‘‘কারাপযতো’’তিপি লব্ভতি. উভযেনাপি ‘‘ক্রিযতো’’তি ইমস্স কারণং দস্সেতি. ‘‘অপ্পমাণিক’’ন্তি ইমিনা সঙ্ঘাদিসেসস্স অঙ্গং দস্সেতি.
৩৯৭. তন্তি ¶ ‘‘অপ্পমাণিক’’ন্তি এৰং পচ্চামসতি. ‘‘ক্রিযাক্রিযতো’’তি ইদং কুটিযা করণঞ্চ ৰত্থুদেসনায অকরণঞ্চ উপাদায ৰুত্তং.
কুটিকারসিক্খাপদৰণ্ণনা.
৩৯৮. ৰত্থুং অদেসেত্ৰাতি সম্বন্ধো, ‘‘তেন ৰিহারকারকেন ভিক্খুনা ৰিহারৰত্থুং সোধেত্ৰা সঙ্ঘং উপসঙ্কমিত্ৰা’’তিআদিনা (পারা. ৩৬৭) পদভাজনে আগতনযেন ৰিহারং কারাপেন্তেন ভিক্খুনা ৰিহারৰত্থুং সোধেত্ৰা সমতলং কারেত্ৰা সঙ্ঘং উপসঙ্কম্ম ৰুড্ঢানং ভিক্খূনং পাদে ৰন্দিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ‘‘অহং ভন্তে মহল্লকং ৰিহারং কত্তুকামো সস্সামিকং অত্তুদ্দেসং, সোহং ভন্তে সঙ্ঘং ৰিহারৰত্থুওলোকনং যাচামী’’তি তিক্খত্তুং যাচিত্ৰা লদ্ধে ৰুড্ঢে ৰা ভিক্খূ ঞত্তিদুতিযায কম্মৰাচায সঙ্ঘেন সম্মতে ৰা ভিক্খূ নেত্ৰা কতপরিকম্মং ৰিহারৰত্থুং দস্সেত্ৰা কুটিৰত্থুওলোকনে ৰিয গতভিক্খূহি ওলোকেত্ৰা সারম্ভাদিভাৰং উপপরিক্খিত্ৰা অনারম্ভসপরিক্কমনভাৰং ঞত্ৰা আগন্ত্ৰা সঙ্ঘস্স আরোচিতে পুন তেন সঙ্ঘং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰুড্ঢানং ভিক্খূনং পাদে ৰন্দিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ‘‘অহং ভন্তে মহল্লকং ৰিহারং কত্তুকামো সস্সামিকং অত্তুদ্দেসং, সোহং ভন্তে সঙ্ঘং ৰিহারৰত্থুদেসনং যাচামী’’তি তিক্খত্তুং যাচিত্ৰা সঙ্ঘেন ঞত্তিদুতিযায কম্মৰাচায ৰিহারৰত্থু দেসেতব্বং ¶ , তথা অকত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. ইহ সারম্ভাদি পঠমসিক্খাপদে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
মহল্লকন্তি ‘‘সস্সামিকভাৰেন সঞ্ঞাচিককুটিতো মহন্তভাৰো এতস্স অত্থীতি মহল্লকো. যস্মা ৰা ৰত্থুং দেসাপেত্ৰা পমাণাতিক্কমেনাপি কাতুং ৰট্টতি, তস্মা পমাণমহন্ততাযপি মহল্লকো’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৩৬৬) অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেন মহন্তভাৰেন যুত্তন্তি অত্থো. ৰিহারন্তি ‘‘ৰিহারো নাম উল্লিত্তো ৰা হোতি অৰলিত্তো ৰা উল্লিত্তাৰলিত্তো ৰা’’তি (পারা. ৩৭১) পদভাজনে ৰুত্তপ্পকারং সেনাসনন্তি অত্থো. ৰিহরন্তি অস্মিন্তি ৰিগ্গহো. উল্লিত্তাদিসরূপং পুরিমসিক্খাপদে ৰুত্তনযমেৰ. তং ৰিহারং যো করেয্যাতি যোজনা. করেয্য ৰা কারাপেয্য ৰাতি পুব্বে ৰুত্তনযমেৰ. অত্তৰাসত্থন্তি অত্তনো ৰাসং পটিচ্চ, ইমিনা পরস্স ৰাসত্থায করোতি, অনাপত্তীতি ব্যতিরেকতো ৰিঞ্ঞাযতি. ‘‘গরুক’’ন্তি এত্থ ৰত্থুদেসনায অকারাপনেন ‘‘একোৰ সঙ্ঘাদিসেসো হোতী’’তি পুব্বে ৰুত্তৰিকপ্পত্তযং ¶ ন গহেতব্বং. ইদঞ্চ ৰক্খতি ‘‘পমাণা…পে… সঙ্ঘাদিসেসতা’’তি (ৰি. ৰি. ৩৯৯ আদযো).
৩৯৯. ক্রিযাসমুট্ঠানাভাৰন্তি পমাণাতিক্কমেপি আপত্তিযা অসম্ভৰতো কিরিযাসমুট্ঠানস্স ইধ অভাৰো ঞাতব্বো. ক্রিয…পে… লক্খযেতি এত্থ ব্যতিরেকতো অদেসিতৰত্থুকতায অকিরিযাসমুট্ঠানতা অনুঞ্ঞাতা.
মহল্লকৰিহারকথাৰণ্ণনা.
৪০১-৩. তেসূতি চতুৰীসতিযা পারাজিকেসু. ভিক্খুনো অনুরূপানি একূনৰীসতীতি ভিক্খুনীনং পটিনিযতা উব্ভজাণুমণ্ডলিকাদযো ¶ চত্তারো তদনুলোমায ৰিব্ভন্তভিক্খুনিযা সহ পঞ্চ পারাজিকে ৰিনা ভিক্খুনো অনুরূপা সেসা একূনৰীসতি পারাজিকা.
ইমস্মিং সিক্খাপদে পদভাজনে ‘‘পারাজিকেন ধম্মেনাতি চতুন্নং অঞ্ঞতরেনা’’তি (পারা. ৩৮৬) ৰুত্তনযস্স ইধ ‘‘একূনৰীসতী’’তি ৰচনং ৰিরুজ্ঝতীতি চে? ন ৰিরুজ্ঝতি. কস্মা? যস্মা পদভাজনং পাতিমোক্খুদ্দেসাগতমত্তং গহেত্ৰা পৰত্তং, ইদং পন বুদ্ধানুমতিং গহেত্ৰা ৰিনযপরিযত্তিপৰত্তকানং আচরিযানং মতং গহেত্ৰা পৰত্তং, তস্মা ন ৰিরুজ্ঝতীতি গহেতব্বং. আচরিযো সব্বপারাজিকানং ‘‘ব্রহ্মচরিযা চাৰেয্য’’ন্তি (পারা. ৩৮৫) ৰুত্তঅনুদ্ধংসনস্স একন্তসাধনত্তা ভিক্খুনীনং পটিনিযতসানুলোমপারাজিকপঞ্চকং ৰিনা অৰসেসং সব্বং সঙ্গণ্হি, তেনেৰ ৰিনযট্ঠকথায গণ্ঠিপদৰিৰরণে ‘‘চতুন্নং অঞ্ঞতরেনাতি পাতিমোক্খুদ্দেসে এৰ আগতে গহেত্ৰা ৰুত্তং, ইতরেসং অঞ্ঞতরেনাপি অনুদ্ধংসেন্তস্স সঙ্ঘাদিসেসোৰা’’তি ৰুত্তং. তস্মা ‘‘অনুদ্ধংসেয্যা’’তি (পারা. ৩৮৪) পাঠে অধিপ্পাযং গহেত্ৰা পৰত্তত্তা ইমেসং আচরিযানং মতং পমাণন্তি গহেতব্বং. ‘‘তেসু অঞ্ঞতরেনা’’তি ৰক্খমানত্তা ‘‘একূনৰীসতী’’তি এত্থ ‘‘যানী’’তি সামত্থিযা লব্ভতি.
অঞ্ঞতরেন অমূলকেনাতি যোজনা. অমূলকেনাতি চোদকস্স দস্সনাদীহি চোদনামূলেহি ৰিরহিতত্তা অমূলকং, পারাজিকং, তেন. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘যং পারাজিকং চোদকেন চুদিতকম্হি পুগ্গলে নেৰ দিট্ঠং ন সুতং ন পরিসঙ্কিতং, ইদং এতেসং দস্সনসৰনপরিসঙ্কাসঙ্খাতানং ¶ মূলানং অভাৰেন অমূলকং নামা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৩৮৫-৩৮৬). এত্থ চ মংসচক্খুনা ৰা দিব্বচক্খুনা ৰা দিট্ঠং দিট্ঠং নাম ¶ . পকতিসোতেন ৰা দিব্বসোতেন ৰা সুতং সুতং নাম. চিত্তেন পরিসঙ্কিতং পরিসঙ্কিতং নাম. তং তিৰিধং দিট্ঠসুতমুতপরিসঙ্কিতৰসেন.
তত্থ তাদিসে কম্মনিযে ওকাসে মাতুগামেন সদ্ধিং ভিক্খুনো অঞ্ঞথিযং পযোগং দিস্ৰা অঞ্ঞথা গহেত্ৰা ‘‘ৰীতিক্কমনং নু খোযমকাসী’’তি গহণং দিট্ঠপরিসঙ্কিতং নাম. কুট্টতিরোহিতে ভিক্খুম্হি মাতুগামস্স সদ্দং সুত্ৰা তত্থ অঞ্ঞস্স ৰিঞ্ঞুপুরিসস্স সব্ভাৰং অজানিত্ৰা ‘‘ৰীতিক্কমনং নু খোযমকাসী’’তি এৰং গহণং সুতপরিসঙ্কিতং নাম. ৰিহারপরিযন্তে তরুণমাতুগামপুরিসানং দিৰসং ৰীতিনামেত্ৰা গতট্ঠানে ৰিপ্পকিণ্ণপুপ্ফানি ওলোকেত্ৰা, মংসসুরগন্ধঞ্চ ঘাযিত্ৰা ‘‘ইদং কস্স কম্ম’’ন্তি উপপরিক্খন্তেন ভিক্খুনো চেতিযপূজিতমালাগন্ধস্স পীতারিট্ঠস্স ভিক্খুনো সরীরগন্ধং ঘাযিত্ৰা ‘‘তং এতস্স কম্মং নু খো’’তি কিরিযমানসংসযো মুতপরিসঙ্কিতং নাম. এৰরূপস্স দিট্ঠসুতপরিসঙ্কিতমূলকস্স অভাৰতো অমূলকেন পারাজিকেনাতি অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন সমন্তপাসাদিকায (পারা. অট্ঠ. ২.৩৮৫-৩৮৬) ৰুত্তনযেন দট্ঠব্বো.
চোদেতীতি ‘‘পারাজিকং ধম্মং আপন্নোসী’’তিআদিৰচনেন সযং চোদেতি. চোদাপনং পন ৰক্খতি. চাৰনচেতনো হুত্ৰাতি ‘‘অপ্পেৰ নাম নং ইমম্হা ব্রহ্মচরিযা চাৰেয্য’’ন্তি উপ্পন্নেন পরং সাসনা চাৰেতুকামেন চিত্তেন সমন্নাগতো হুত্ৰা. ‘‘সুদ্ধং ৰা অসুদ্ধং ৰা’’তি ইদং ‘‘চোদেতী’’তি ইমিনা ৰুত্তচোদনাকিরিযায কম্মনিদ্দেসো, ‘‘অঞ্ঞং ভিক্খু’’ন্তি সেসো, পারাজিকমনাপন্নং ৰা আপন্নং ৰা অঞ্ঞং ভিক্খুন্তি অত্থো. যোতি মাতিকাগতভিক্খু, ‘‘দুট্ঠো দোসো অপ্পতীতো’’তি ইদং অজ্ঝাহরিতব্বং, উপ্পন্নেন দোসলেসেন ¶ সযং দূসিতো, পরঞ্চ দূসেন্তো পীতিসুখাদীহি অপগতো যো ভিক্খূতি অত্থো. ৰক্খমানেন ‘‘তস্সা’’তি ইমিনা সম্বন্ধো.
‘‘কতে ওকাসম্হী’’তি পদচ্ছেদো, ওকাসং ‘‘কারাপেত্ৰা’’তি (পারা. ৩৮৯) পাঠতো অন্তোনীতহেত্ৰত্থতায ‘‘কতে’’তি ‘‘কারিতে’’তি এতস্স পরিযাযো হোতি, ‘‘ওকাসং মে করোহি, অহং তং ৰত্তুকামো’’তি ওকাসে কারাপিতেতি অত্থো. ‘‘অকতে ওকাসে’’তি পদচ্ছেদো ¶ , পুব্বে ৰুত্তোযেৰত্থো. দুক্কটাপত্তিযা সহাতি ওকাসস্স অকারাপিতত্তা দুক্কটাপত্তিযা সদ্ধিং.
৪০৪-৫. কোণ্ঠোসীতি ধুত্তোসি. জেট্ঠব্বতিকোসীতি কালীদেৰীৰতনিযুত্তোসি. কালীদেৰী কির সিরিদেৰিযা জেট্ঠা, তস্মা তস্সা ৰতধরো জেট্ঠব্বতিকো ৰুচ্চতি. তং পন ৰতং সমাদিযিত্ৰা পূরেন্তো সকলসরীরে মসিং মক্খেত্ৰা কাকপত্তানি মুট্ঠিযং কত্ৰা কালীদেৰিং ফলকে লিখাপেত্ৰা তং কাজকোটিযং বন্ধিত্ৰা উচ্ছিট্ঠোদকাদিঅসুচিসন্নিচিতওলিগল্লং পৰিসিত্ৰা ‘‘দুস্সীলোসি নিস্সীলোসি সীলৰিরহিতোসী’’তি থোমেন্তো ৰিচরতীতি.
দুস্সীলত্তা এৰ হীনজ্ঝাসযতায পাপধম্মো লামকসভাৰোসি. পূতিনা কম্মেন সীলৰিপত্তিযা অন্তো পৰিট্ঠত্তা অন্তোপূতি. ছহি দ্ৰারেহি রাগাদিকিলেসানুস্সৰনেন তিন্তত্তা অৰস্সুতো. সেসমেত্থ উত্তানত্থমেৰ. গরুকং নিদ্দিসেতি এত্থ ‘‘কতোকাসম্হী’’তি চ ‘‘তথেৰ অকতোকাসে, দুক্কটাপত্তিযা সহা’’তি চ আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং. এৰমুত্তরত্রাপি.
৪০৬. সম্মুখাতি ¶ চুদিতকস্স সম্মুখা, অৰিদূরেতি অত্থো. হত্থমুদ্দাযাতি মুত্তপাণাদিৰসেন. তং হত্থমুদ্দায কথিতং. পরোতি যং চোদেসি, সো চুদিতকো পরো. ভিক্খুনোতি চোদকস্স ভিক্খুনো.
৪০৭. সম্মুখে ঠত্ৰাতি চুদিতকস্স আসন্নে ঠত্ৰা. ‘‘চোদাপেন্তস্সা’’তি এতস্স কম্মভাৰতো পরোতি ইদং উপযোগন্তৰসেন সম্বন্ধিতব্বং. এৰমুত্তরত্র. কেনচীতি অঞ্ঞেন কেনচি পুগ্গলেন. তস্স চোদকস্স. ‘‘চোদাপেন্তস্সা’’তি পুন ৰচনং নিযমত্থং.
৪০৮. সোপীতি উগ্গহাপিতত্তা চোদনং করোন্তো ইতরো পযোজ্জকপুগ্গলোপি. তেসং দ্ৰিন্নম্পীতি পযোজকপযোজ্জকানং দ্ৰিন্নম্পি.
৪০৯. ৰুত্তট্ঠানং পণ্ণং ৰা সন্দেসং ৰা হরন্তো দূতো নাম, সো ‘‘পণ্ণং ৰা সাসনং ৰা পেসেত্ৰা’’তি ইমিনা সঙ্গয্হতীতি তস্মিং ৰিসুং অৰত্তব্বেপি ‘‘দুত’’ন্তি ৰচনেন নিস্সট্ঠদূতমাহ ¶ . পণ্ণং ৰা অদত্ৰা ‘‘এৰঞ্চ এৰঞ্চ ৰদা’’তি সাসনঞ্চ অদত্ৰা ‘‘তং চোদেহী’’তি অত্থমত্তমেৰ দত্ৰা নিস্সট্ঠো ভিক্খু ইধ ‘‘নিস্সট্ঠদূতো’’তি গহেতব্বো.
অথ ৰা ‘‘দূত’’ন্তি ইমিনা চোদেতুং উগ্গহাপেত্ৰা, তমনুগ্গহাপেত্ৰা ৰা নিস্সট্ঠো ভিক্খু দূতোযেৰ গহেতব্বো. ‘‘পণ্ণ’’ন্তি ইমিনা পব্বজিতস্স ৰা অপব্বজিতস্স ৰা কস্সচি হত্থে চোদনং লিখিত্ৰা দিন্নপণ্ণং গহেতব্বং. সাসনন্তি ‘‘পারাজিকং আপন্নো’’তিআদিনা নযেন ৰত্ৰা পেসিযমানং সাসনং গহেতব্বং. ইদং তযম্পি দূরে নিসীদিত্ৰা অঞ্ঞেহি কারাপনতো ‘‘চোদাপেন্তস্সা’’তি আহ. ‘‘পর’’ন্তি আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং. এত্থ ওকাসকারাপনং নত্থি.
৪১০. তথাতি ¶ যথা অমূলকেন পারাজিকেন সম্মুখা ওকাসে কারিতে, অকারিতে চ, তথা অমূলকেহি সঙ্ঘাদিসেসেহীতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘ৰুত্তে সম্মুখা পরে’’তি ভুম্মৰসেন অধিকতেন যোজেতব্বং, চোদেতি চোদাপেতীতি ৰুত্তং হোতীতি. পাচিত্তিযাপত্তীতি ওকাসে কারিতে কেৰলা, অকারিতে দুক্কটেন সহাতি গহেতব্বং. সম্মুখা সেসাপত্তীহি পরে ৰুত্তে চাৰনসঞ্ঞিনো দুক্কটং হোতীতি যোজনা. ওকাসাকারাপনেনপি দুক্কটমেৰ হোতি.
৪১১. অক্কোসনাধিপ্পাযস্সাতি খুংসনাধিপ্পাযস্স. অকতোকাসন্তি অকারিতোকাসং, ‘‘পর’’ন্তি ইমিনা যোজেতব্বং. অত্তনাতি চোদকেন, ‘‘সযং অকারিতোকাস’’ন্তি ইমিনা যোজেতব্বং. সহ পাচিত্তিযেনাতি ‘‘ওমসৰাদে পাচিত্তিয’’ন্তি (পারা. ১৪) ৰুত্তপাচিত্তিযেন সহ. ৰদন্তস্সাতি চোদেন্তস্স ৰা চোদাপেন্তস্স ৰা, এত্থ ‘‘সম্মুখা’’তি ইদং ৰক্খমানস্স ‘‘অসম্মুখা’’তি এতস্স ৰিপরিযাযতো লব্ভতি, চ-কারেন কারিতোকাসপক্খে দুক্কটেন পাচিত্তিযসম্বন্ধী.
৪১২. অসম্মুখা ৰদন্তস্সাতি এত্থ ‘‘অক্কোসনাধিপ্পাযস্সা’’তি আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং. ‘‘অকতোকাসমত্তনা’’তি নানুৰত্ততি. সত্তহি আপত্তীহীতি পারাজিকসঙ্ঘাদিসেসথুল্লচ্চযপাচিত্তিযপাটিদেসনীযদুক্কটদুব্ভাসিতসঙ্খাতেসু সত্তসু আপত্তিক্খন্ধেসু যেন কেনচীতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘অসম্মুখা’’তি ইদং সঙ্গণ্হাতি. কম্মন্তি তজ্জনীযাদিসত্তৰিধং কম্মং.
৪১৩. উম্মত্তকাদীনন্তি ¶ আদি-সদ্দেন ‘‘অনাপত্তি সুদ্ধে অসুদ্ধদিট্ঠিস্স অসুদ্ধে অসুদ্ধদিট্ঠিস্স উম্মত্তকস্স আদিকম্মিকস্সা’’তি ¶ (পারা. ৩৯০) ৰুত্তে সঙ্গণ্হাতি. পঞ্চঙ্গসংযুতন্তি যং চোদেতি, তস্স ‘‘উপসম্পন্নো’’তি সঙ্খ্যূপগমনং, তস্মিং সুদ্ধসঞ্ঞিতা, যেন পারাজিকেন চোদেতি, তস্স দিট্ঠাদিৰসেন অমূলকতা, চাৰনাধিপ্পাযেন সম্মুখা চোদনা, তস্স তঙ্খণৰিজাননন্তি ইমেহি পঞ্চহি অঙ্গেহি যুত্তং হোতি.
৪১৫. ইদন্তি ‘‘সিক্খাপদ’’ন্তি সেসো, ‘‘সিক্খাপদ’’ন্তি চ ইমিনা তপ্পটিপাদনীযা আপত্তিযেৰ গয্হতি. তিসমুট্ঠানন্তি কাযচিত্ততো, ৰাচাচিত্ততো, কাযৰাচাচিত্ততোতি সচিত্তকেহি তীহি সমুট্ঠানতো তিসমুট্ঠানং. তেনেৰাহ ‘‘সচিত্ত’’ন্তি. পটিঘচিত্তানং দ্ৰিন্নং অঞ্ঞতরেন সহিতত্তা সচিত্তকং. তংসম্পযুত্তায দোমনস্সৰেদনায ৰসেন দুক্খৰেদনং.
দুট্ঠদোসকথাৰণ্ণনা.
৪১৬. লেসমত্তন্তি ‘‘অঞ্ঞম্পি ৰত্থুং লিস্সতি সিলিস্সতি ৰোহারমত্তেনেৰ ঈসকং অল্লীযতীতি লেসো, জাতিআদীনংযেৰ অঞ্ঞতরকোট্ঠাসস্সেতং অধিৰচন’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৩৯১) অট্ঠকথায দস্সিতনিব্বচনেসু ‘‘লেসো নাম দস লেসা জাতিলেসো নামলেসো’’তিআদিনা (পারা. অট্ঠ. ৩৯৪) নযেন পদভাজনে ৰুত্তেসু জাতিনামগোত্তাদীসু দসসু লেসেসু অঞ্ঞতরলেসমত্তন্তি ৰুত্তং হোতি.
তত্থ জাতি নাম খত্তিযব্রাহ্মণাদিজাতি. নামং নাম ইমস্মিং সিক্খাপদে ‘‘ছগলকো দব্বো মল্লপুত্তো নাম, ছগলিকা মেত্তিযা ভিক্খুনী নামা’’তি ঠপিতং নামং ৰিয চোদকেহি ঠপিতনামঞ্চ বুদ্ধরক্খিতাদিসকনামঞ্চাতি দুৰিধং নামং. গোত্তং নাম গোতমমোগ্গল্লানাদিগোত্তং. লিঙ্গং নাম ¶ দীঘতাদিসণ্ঠাননানত্তঞ্চ কণ্হতাদিৰণ্ণনানত্তঞ্চাতি ইদং দুৰিধলিঙ্গং. আপত্তিলেসো নাম লহুকাদিরূপেন ঠিতপাচিত্তিযাদিআপত্তি. পত্তো নাম লোহপত্তাদি. চীৰরং নাম পংসুকূলাদি. উপজ্ঝাযো নাম চুদিতকস্স উপজ্ঝাযো. আচরিযো নাম চুদিতকস্স পব্বজ্জাচরিযাদিকো. সেনাসনং নাম চুদিতকস্সেৰ নিৰাসপাসাদাদিকং.
চোদেয্যাতি অঞ্ঞখত্তিযজাতিকং পুগ্গলং পারাজিকং অজ্ঝাপজ্জন্তং দিস্ৰা অত্তনো ৰেরিখত্তিযজাতিকং ¶ পুগ্গলং ‘‘খত্তিযো মযা দিট্ঠো, পারাজিকং ধম্মং অজ্ঝাপন্নোসী’’তিআদিনা নযেন চোদেতি. গরুকাপত্তি নাম সঙ্ঘাদিসেসো. সচে চাৰনচেতনোতি ‘‘অপ্পেৰ নাম নং ইমম্হা ব্রহ্মচরিযা চাৰেয্য’’ন্তি (পারা. ৩৯২) ৰুত্তত্তা সচে ইমং সাসনা চাৰেয্যামীতি অধিপ্পাযো হুত্ৰা চোদেতীতি ৰুত্তং হোতি, ইমিনা ব্যতিরেকৰসেন ন অঞ্ঞাধিপ্পাযোতি ৰুত্তমেৰ হোতীতি পুরিমসিক্খাপদট্ঠকথাযং দস্সিতেসু ‘‘চাৰনাধিপ্পাযো অক্কোসাধিপ্পাযো’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৩৮৯) এৰমাদিনানপ্পকারাধিপ্পাযেসু আপত্তিযা অঙ্গভূতং চাৰনাধিপ্পাযং দস্সেত্ৰা সেসাধিপ্পাযে পটিক্খিপতি.
৪১৭. তথাসঞ্ঞীতি অযং পারাজিকমজ্ঝাপন্নোযেৰাতি তথাসঞ্ঞী. ‘‘চোদেতি ৰা চোদাপেতি ৰা’’তি ৰুত্তত্তা ‘‘তথাসঞ্ঞী’’তি ইদং ‘‘চোদাপেতী’’তি ইমিনাপি যোজেতব্বং. সেসোতি এত্থ ‘‘পারাজিকানি ৰুত্তানী’’তিআদিং কত্ৰা ‘‘সচিত্তং দুক্খৰেদন’’ন্তি পরিযন্তং কত্ৰা দস্সিতপঠমসিক্খাপদৰিনিচ্ছযসঙ্গাহককথাপবন্ধেন ৰুত্তসব্বৰিনিচ্ছযেসু তংসিক্খাপদনিযতং ‘‘অমূলকেনা’’তি ইদঞ্চ ইমস্মিং সিক্খাপদে ‘‘ভিক্খুমন্তিমৰত্থুনা…পে… অনাপত্তি সিযা’’তি ৰুত্তমত্থঞ্চ ¶ ঠপেত্ৰা অৰসিট্ঠসব্বৰিনিচ্ছযোতি অত্থো. অনন্তরসমো মতো হেট্ঠা অনন্তরং ৰুত্তসিক্খাপদেনেৰ সদিসোতি ৰেদিতব্বো.
দুতিযদুট্ঠদোসকথাৰণ্ণনা.
৪১৮. সমগ্গস্স সঙ্ঘস্সাতি ‘‘সমগ্গো নাম সঙ্ঘো সমানসংৰাসকো সমানসীমাযং ঠিতো’’তি পদভাজনে ৰুত্তত্তা চিত্তেন চ কাযেন চ একীভূতস্স সঙ্ঘস্সাতি ৰুত্তং হোতি. চ-কারো পদপূরণো, এৰ-কারত্থো ৰা, নসমগ্গস্সাতি ব্যতিরেকত্থো ৰেদিতব্বো. ভেদত্থং ৰাযমেয্যাতি ‘‘ইমে কথং কদা ভিজ্জিস্সন্তী’’তি রত্তিন্দিৰং চিন্তেত্ৰা উপাযং গৰেসিত্ৰা পক্খপরিযেসনাদিং করেয্যাতি অত্থো. ৰুত্তঞ্হি পাল়িযং ‘‘ভেদায পরক্কমেয্যাতি কথং ইমে নানা অস্সু ৰিনা অস্সু ৰগ্গা অস্সূতি পক্খং পরিযেসতি গণং বন্ধতী’’তি (পারা. ৪১২).
ভেদহেতুন্তি ‘‘ইধুপালি ভিক্খু অধম্মং ‘ধম্মো’তি দীপেতি, ধম্মং ‘অধম্মো’তি দীপেতী’’তিআদিনা (পরি. ৪৫৯) নযেন খন্ধকে ৰুত্তং অট্ঠারসভেদকরৰত্থুসঙ্খাতং সঙ্ঘভেদকারণমাহ ¶ . ইদমেৰ হি পদভাজনে ৰুত্তং ‘‘ভেদনসংৰত্তনিকং ৰা অধিকরণন্তি অট্ঠারসভেদকরৰত্থূনী’’তি. গহেত্ৰাতি পগ্গয্হ. তিট্ঠেয্যাতি নপ্পটিনিস্সজ্জেয্য. পরিদীপযন্তি এত্থ পরিদীপেন্তো, ন পটিনিস্সজ্জন্তোতি অত্থো. যথাহ ‘‘তিট্ঠেয্যাতি ন পটিনিস্সজ্জেয্যা’’তি.
৪১৯. ভিক্খূহীতি তস্স সঙ্ঘভেদকস্স পরক্কমনং পস্সন্তেহি ৰা দূরে চে, ঠিতং পৰত্তিং সুণন্তেহি ৰা লজ্জীহি সুপেসলেহি সেসভিক্খূহি. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘ভিক্খূহীতি অঞ্ঞেহি ভিক্খূহি. যে পস্সন্তি যে সুণন্তি, তেহি ৰত্তব্বো’’তি ¶ (পারা. ৪১২). তস্স ৰদন্তেহি এৰং ৰত্তব্বন্তি ৰচনাকারদস্সনত্থমাহ ‘‘মাযস্মা সমগ্গস্স সঙ্ঘস্স ভেদায পরক্কমি, ভেদনসংৰত্তনিকং ৰা অধিকরণং সমাদায পগ্গয্হ অট্ঠাসি, সমেতাযস্মা সঙ্ঘেন, সমগ্গো হি সঙ্ঘো সম্মোদমানো অৰিৰদমানো একুদ্দেসো ফাসু ৰিহরতী’’তি (পারা. ৪১১) পাঠং, তং একদেসসঙ্গহৰসেন উপলক্খেতুমাহ ‘‘ভেদত্থং…পে… ভেদকারণ’’ন্তি. ইতি ৰত্তব্বোতি যোজনা.
৪২০. ৰুচ্চমানো হীতি এত্থ হি-সদ্দো অপি-সদ্দত্থো. ‘‘পী’’তি ৰা পাঠো, তেহি লজ্জিভিক্খূহি ‘‘মাযস্মা’’তিআদিনা নযেন ৰিসুং তিক্খত্তুং ৰুত্তোপীতি অত্থো. নিস্সজ্জেয্য ন চেৰ নন্তি তং ভেদায পরক্কমনং অপ্পটিনিস্সজ্জনপচ্চযা দুক্কটাপত্তিং আপজ্জিত্ৰাপি ন ৰিস্সজ্জেয্যাতি অত্থো. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘নো চে পটিনিস্সজ্জতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পারা. ৪১২). তথা হি অপ্পটিনিস্সজ্জন্তো হত্থেসু, পাদেসু চ গহেত্ৰা সঙ্ঘমজ্ঝে আনেত্ৰা তথেৰ তিক্খত্তুং ৰুত্তোপি তং অৰিস্সজ্জেত্ৰা দুক্কটাপত্তিং আপন্নোতি ইমিনা চ সঙ্গহিতো. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা ‘‘সো ভিক্খু সঙ্ঘমজ্ঝম্পি আকড্ঢিত্ৰা ৰত্তব্বো ‘মাযস্মা…পে… ফাসু ৰিহরতী’তি. দুতিযম্পি ৰত্তব্বো. ততিযম্পি ৰত্তব্বো. সচে পটিনিস্সজ্জতি, ইচ্চেতংকুসলং. নো চে পটিনিস্সজ্জতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি. ইদং উভযত্থ দুক্কটং সামঞ্ঞেন ৰক্খতি ‘‘তিক্খত্তুং পন ৰুত্তস্স, অপরিচ্চজতোপি ত’’ন্তি.
সমনুভাসিতব্বোতি এত্থ ‘‘সো ভিক্খূ’’তি আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং, ‘‘যাৰততিয’’ন্তি সেসো, যথাহ ‘‘সো ভিক্খু ¶ ভিক্খূহি যাৰততিযং সমনুভাসিতব্বো’’তি (পারা. ৪১১), তথা সঙ্ঘমজ্ঝেপি তিক্খত্তুং ৰুচ্চমানোপি নো ৰিস্সজ্জেত্ৰা দুক্কটং আপন্নো সো আধানগ্গাহী ভিক্খু ¶ সঙ্ঘেন তিক্খত্তুং ৰুত্তং কম্মৰাচং ৰত্ৰা সমনুভাসিতব্বোতি অত্থো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘যাৰততিযং সমনুভাসিতব্বোতি যাৰ ততিযং সমনুভাসনং, তাৰ সমনুভাসিতব্বো, তীহি সমনুভাসনকম্মৰাচাহি কম্মং কাতব্ব’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪১১). তন্তি ভেদায পরক্কমনং, ভেদনসংৰত্তনিকং অধিকরণং পগ্গহেত্ৰা ঠানঞ্চ. অচ্চজন্তি, ঞত্তিচতুত্থায কম্মৰাচায ৰুচ্চমানাযপি অচ্চজন্তো. গরুকং ফুসেতি ততিযায কম্মৰাচায ‘‘সো ভাসেয্যা’’তি য্যকারপ্পত্তায সঙ্ঘাদিসেসং আপজ্জতি.
৪২১. সঙ্ঘস্স ভেদায পরক্কমন্তং ভিক্খুং দিস্ৰা, সুত্ৰা, ঞত্ৰা চ অৰদন্তস্স ভিক্খুনো দুক্কটন্তি যোজনা.
৪২২. কীৰদূরে ৰসন্তেহি সুত্ৰা গন্ত্ৰা ৰত্তব্বন্তি আহ ‘‘গন্ত্ৰা’’তিআদি. অদ্ধযোজনমেৰ অদ্ধযোজনতা, ততো অধিকং ৰা. গিলানং পটিচ্চ অদ্ধযোজনং ৰুত্তং, ইতরং পটিচ্চ ‘‘অধিকং দূরম্পি পন গন্তব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. তেনেৰাহ ‘‘সচে সক্কোতী’’তি. তাৰদেতি তদা এৰ, অচিরাযিত্ৰাতি অত্থো.
৪২৩. তিক্খত্তুং পন ৰুত্তস্সাতি ‘‘মাযস্মা’’তিআদিনা নযেন ৰিসুঞ্চ সঙ্ঘমজ্ঝে চ তিক্খত্তুং ৰুত্তস্সাপি অপরিচ্চজন্তস্স. তং ভেদায পরক্কমাদিকং. ভেদপ্পৰত্তিযা সুতক্খণে সযং অগন্ত্ৰা পণ্ণং ৰা সাসনং ৰা পেসেন্তস্স আপত্তিং দস্সেতুমাহ ‘‘দূতং ৰা’’তিআদি. যথাহ অট্ঠকথাযং ¶ (পারা. অট্ঠ. ২.৪১১) ‘‘দূতং ৰা পণ্ণং ৰা পেসেত্ৰা ৰদতোপি আপত্তিমোক্খো নত্থী’’তিআদি.
৪২৫. য্যকারে পন সম্পত্তেতি ‘‘যস্স নক্খমতি, সো ভাসেয্যা’’তি (পারা. ৪১৩) ততিযকম্মৰাচায অন্তে য্যকারে উচ্চারিতে. পস্সম্ভন্তীতি পটিপ্পস্সম্ভন্তি, ৰূপসমন্তীতি অত্থো. দুক্কটাদযোতি ঞত্তিযা দুক্কটং, দ্ৰীহি কম্মৰাচাহি দ্ৰে চ থুল্লচ্চযা. যথাহ ‘‘সঙ্ঘাদিসেসং অজ্ঝাপজ্জন্তস্স ঞত্তিযা দুক্কটং, দ্ৰীহি কম্মৰাচাহি থুল্লচ্চযা পটিপ্পস্সম্ভন্তী’’তি (পারা. ৪১৪). তস্মা ঞত্তিযা পুব্বে বহি চ সঙ্ঘমজ্ঝে চ তিক্খত্তুং ৰুত্তেপি অপ্পটিনিস্সজ্জনেন আপন্নানি দ্ৰে দুক্কটানি দেসেতব্বানীতি ৰিঞ্ঞাযতি.
ইমিস্সা ¶ কম্মৰাচায কিং আপন্নাপত্তিযো পটিপ্পস্সম্ভন্তি, উদাহু অনাপন্নাতি ৰিচারণায ‘‘যো অৰসানে পটিনিস্সজ্জিস্সতি, সো তা আপত্তিযো ন আপজ্জতি, তস্মা অনাপন্না পটিপ্পস্সম্ভন্তী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪১৪) মহাসুমত্থেরস্স ৰাদং ‘‘কিমনাপন্নানং পটিপ্পস্সদ্ধিযা’’তি পটিবাহিত্ৰা ‘‘লিঙ্গপরিৰত্তনে অসাধারণাপত্তিযো ৰিয আপন্না পটিপ্পস্সম্ভন্তী’’তি মহাপদুমত্থেরস্স ৰাদো ঠিতো.
৪২৬. অকতে পন কম্মস্মিন্তি যথাৰুত্তসমনুভাসনকম্মে অকতে. অপরিচ্চজতোপি চাতি তং সঙ্ঘভেদায পরক্কমনং অপরিচ্চজন্তস্সাপি. ‘‘সঙ্ঘাদিসেসেনা’’তি ইমিনা কম্মং অকত্ৰা সঙ্ঘমজ্ঝে চ বহি চ তিক্খত্তুং ৰুচ্চমানস্স অপ্পটিনিস্সজ্জনেন দুক্কটং পন হোতীতি ব্যতিরেকতোৰ দস্সেতি.
৪২৭. পুব্বে ৰাতি ঞত্তিযা পুব্বে ৰিসুং, সঙ্ঘমজ্ঝে ৰা তিক্খত্তুং ৰুচ্চমানেপি. তঙ্খণেপীতি ঞত্তিক্খণে ৰা. ঞত্তিযা ¶ অনিট্ঠিতাযপি পচ্ছাপি, ইমস্স অৰধিং দস্সেতি ‘‘অসম্পত্তে য্যকারস্মি’’ন্তি. পটিনিস্সজ্জতোপি চ তস্স সঙ্ঘাদিসেসেন অনাপত্তি পকাসিতাতি পঠমগাথায পচ্ছিমড্ঢং ইধানেত্ৰা যোজেতব্বং.
৪২৮. এত্তাৰতা ‘‘অনাপত্তি অসমনুভাসন্তস্স পটিনিস্সজ্জন্তস্স উম্মত্তকস্স খিত্তচিত্তস্স ৰেদনাট্টস্স আদিকম্মিকস্সা’’তি (পারা. ৪১৬) পাঠে ‘‘পটিনিস্সজ্জন্তস্সা’’তি পদেন গহিতেসু ‘‘ঞত্তিতো’’তিআদীসু ৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা তং নিগমেতুং ‘‘পটিনিস্সজ্জতো ৰাপি ত’’ন্তি আহ. নিগমনত্থজোতকো এৰং-সদ্দো সামত্থিযা লব্ভতি, এৰং ‘‘ঞত্তিতো’’তিআদিনা যথাৰুত্তনযেন পটিনিস্সজ্জন্তস্স ৰাতি অত্থো. তন্তি সঙ্ঘভেদপ্পযোগং. অসমনুভাসতো ৰাতি অসমনুভাসিযমানস্স. ‘‘অসমনুভাসিযতো’’তি ৰত্তব্বে ৰিকরণপচ্চযলোপেন ‘‘অসমনুভাসতো’’তি ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘অসমনুভাসন্তস্সাতি অসমনুভাসিযমানস্সা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪১৬). ‘‘সঙ্ঘাদিসেসেন অনাপত্তি পকাসিতা’’তি অনুৰত্তমানত্তা ইচ্ছিতত্থে সিদ্ধেপি পুন ‘‘অনাপত্তি পকাসিতা’’তি ৰচনে পুনরুত্ততা আপজ্জতীতি? নাপজ্জতি, পদাৰুত্তি নাম অলংকারো হোতীতি.
৪২৯. ইমস্স ¶ সিক্খাপদস্স অত্থুপ্পত্তিযং সঙ্ঘভেদত্থং পঞ্চ ৰত্থূনি যাচন্তেন দেৰদত্তেন ‘‘সাধু ভন্তে ভিক্খূ যাৰজীৰং মচ্ছমংসং ন খাদেয্যুং, যো মচ্ছমংসং খাদেয্য, ৰজ্জং নং ফুসেয্যা’’তি (পারা. ৪০৯) ৰুত্তে ‘‘অলং দেৰদত্ত মযা তিকোটিপরিসুদ্ধং মচ্ছমংসং অনুঞ্ঞাতং অদিট্ঠং অসুতং অপরিসঙ্কিত’’ন্তি (পারা. ৪০৯) অনুঞ্ঞাতেসু মচ্ছমংসেসু কপ্পিযাকপ্পিযৰিনিচ্ছযং পুব্বে অনোকাসাভাৰেন অৰত্ৰা পকতং সিক্খাপদৰিনিচ্ছযং নিট্ঠাপেত্ৰা ইদানি পত্তাৰসেসং তং দস্সেতুং ‘‘যঞ্হী’’তিআদি আরদ্ধং ¶ . ‘‘তং তস্সা’’তি ৰক্খমানত্তা ‘‘য’’ন্তি ইদং ‘‘ভিক্খু’’ন্তি ইমিনা চ ‘‘মচ্ছমংস’’ন্তি এতেন চ যোজেতব্বং. মচ্ছন্তি ওদকং. মংসন্তি থলজানং মংসং. নিব্বেমতিকোতি ‘‘মং উদ্দিস্স কত’’ন্তি ৰা ‘‘সঙ্ঘং উদ্দিস্স কত’’ন্তি ৰা উপ্পন্নায ৰিমতিযা ৰিরহিতো.
৪৩০. সমুদ্দিস্স কতন্তি সঙ্ঘং ৰা অত্তানং ৰা উদ্দিস্স কতং. ‘‘ঞত্ৰা’’তি ইমিনা অজানিত্ৰা ভুঞ্জন্তস্স অনাপত্তিভাৰমাহ.
৪৩১. হত্থীনং অস্সানং অচ্ছানং মনুস্সানং অহীনং কুক্কুরানং দীপীনং সীহানং ব্যগ্ঘানং তরচ্ছানং মংসং অকপ্পিযং হোতীতি যোজনা.
৪৩২. সচিত্তকতা আপত্তিযাযেৰ যুজ্জতি, ইধ পন তংহেতুকং মংসমেৰ হেতুম্হি ফলূপচারেন সচিত্তকন্তি গহিতং. এত্থ চিত্তং নাম অত্তানং ৰা সঙ্ঘং ৰা উদ্দিস্স কতভাৰজাননচিত্তং. সেসন্তি অনুদ্দিস্সকতং অকপ্পিযমংসং. অচিত্তকন্তি ৰুত্তনযমেৰ.
৪৩৩. পুচ্ছিত্ৰাযেৰাতি অকপ্পিযমংসপরিহারত্থং দসসু মংসেসু নামঞ্চ উদ্দিস্সকতস্স পরিহারত্থং উভযস্সাপি পটিলদ্ধাকারঞ্চ পুচ্ছিত্ৰাযেৰাতি অত্থো. ওদকেসু মচ্ছেসু অকপ্পিযাভাৰতো লদ্ধাকারোৰ ঞাতব্বো. মংসে দিট্ঠমত্তেযেৰ ‘‘ইদং অসুকমংস’’ন্তি জানন্তি চে, অপুচ্ছিতেপি দোসো নত্থি. দাযকেসু মংসস্সাভাৰে লদ্ধনিযামে অপুচ্ছিতেপি দোসো নত্থি. যথা ৰা তথা ৰা ৰিমতিযা উপ্পন্নায অপ্পটিগ্গাহেত্ৰা নিসিন্নে ‘‘কস্মা ন পটিগ্গণ্হথা’’তি পুচ্ছিতে ৰিমতিযা উপ্পন্নাকারং ৰত্ৰা ‘‘মযং তুম্হে ৰা ইতরে ভিক্খূ ৰা উদ্দিস্স ন করিম্হা’’তি ¶ ৰত্ৰা ‘‘অম্হাকমেৰ সন্ধায কতং, পণ্ণাকারত্থায কতং, অতিথীনং ৰা অত্থায কত’’ন্তিআদিনা ¶ অত্তনা লদ্ধপ্পকারং ৰত্ৰা ‘‘সংসযং অকত্ৰা পটিগ্গহেতব্ব’’ন্তি ৰদেয্যুং চে, পটিগ্গহেতুং ৰট্টতীতি সব্বমিদং অট্ঠকথায ৰুত্তং.
ভিক্খূনং এতং ৰত্তন্তি যোজনা. ৰত্তট্ঠাতি সম্মাসম্বুদ্ধেন মহাকরুণায দেসিতং পাতিমোক্খসংৰরসীলং ৰিসোধেত্ৰা পটিপজ্জনে পতিট্ঠিতা. ‘‘ৰিনযঞ্ঞুনো’’তি ইমিনা ৰিনযং অজানিত্ৰা উপদেসপ্পমাণেনেৰ ৰত্তং পূরেন্তেহি ৰত্তস্স ৰিরোধোপি সিযাতি তে নিৰত্তেতি. ‘‘ৰত্তট্ঠা’’তি ৰিসেসনেন ৰিনযং ঞত্ৰাপি অপূরণে নিৰত্তেতি. উভযেনপি অত্তনা ৰুত্তৰিনিচ্ছযস্স পরিসুদ্ধভাৰং দীপেতি.
৪৩৪. ইদং সমনুভাসনন্তি যথাৰুত্তসিক্খাপদমাহ. সমনুভাসনেন সাধেতব্বা আপত্তি সমনুভাসনা কারণূপচারেন. অঞ্ঞথা একসমুট্ঠানাদিভাৰো ন যুজ্জতি. একসমুট্ঠানং কাযৰাচাচিত্তসঙ্খাতং একং সমুট্ঠানং এতস্সাতি কত্ৰা. কাযকম্মন্তি হত্থমুদ্দাৰসেন কাযেন কাতব্বস্স পটিনিস্সজ্জনস্স অকতত্তা কাযকম্মং. ৰচীকম্মন্তি ৰচসা কাতব্বস্স অকতত্তা ৰচীকম্মং. অক্রিযন্তি যথাৰুত্তনযেন ‘‘সঙ্ঘভেদোপক্কমনিৰারণায পরক্কমনং পটিনিস্সজ্জামী’’তি কাযৰিকারেন ৰা ৰচীভেদেন ৰা অৰিঞ্ঞাপনতো অকিরিযং নাম হোতীতি ৰুত্তং হোতি.
সঙ্ঘভেদকথাৰণ্ণনা.
৪৩৫. কিঞ্চিপি ৰত্তব্বন্তি ‘‘একো ৰা দ্ৰে ৰা তযো ৰা’তি ৰুত্তসঙ্ঘভেদানুৰত্তকভিক্খুং পস্সন্তেহি সুণন্তেহি লজ্জিভিক্খূহি ¶ ৰিসুঞ্চ সঙ্ঘমজ্ঝে চ নেত্ৰা তিক্খত্তুংযেৰ সঙ্ঘভেদানুৰত্তনস্স অকত্তব্বতং ৰত্ৰা ততো অনোরমন্তানং ঞত্তিচতুত্থায কম্মৰাচায সমনুভাসনকম্মং কাতব্ব’’ন্তি ইদঞ্চ ‘‘ততিযানুস্সাৰনায য্য-কারপ্পত্তায আপজ্জনকসঙ্ঘাদিসেসতো পুব্বে আপন্না দুক্কটথুল্লচ্চযা পটিপ্পস্সম্ভন্তী’’তি ইদঞ্চ অনাপত্তিপকারো চাতি ইমং সাধারণৰিনিচ্ছযং সন্ধাযাহ. ৰচনপ্পকারভেদো পন অত্থেৰ, সো সঙ্খেপতো মাতিকায (পারা. ৪১৮-৪১৯) ৰিত্থারতো পদভাজনে (পারা. ৪১৮-৪১৯) আগতনযেন ৰত্তব্বো. অস্সাতি দুতিযসঙ্ঘভেদসিক্খাপদস্স. ‘‘সমুট্ঠানা…পে… মতা’’তি ইমিনা সাধারণৰিনিচ্ছযো অতিদিট্ঠোতি দট্ঠব্বং.
দুতিযসঙ্ঘভেদকথাৰণ্ণনা.
৪৩৬. উদ্দেসপরিযাপন্নেতি ¶ এত্থ ‘‘সিক্খাপদে’’তি সেসো, নিদানপারাজিকসঙ্ঘাদিসেসঅনিযতৰিত্থারসঙ্খাতে পঞ্চৰিধউদ্দেসলক্খণপাতিমোক্খে অন্তোগধসিক্খাপদৰিসযেতি অত্থো. ‘‘উদ্দেসপরিযাপন্নে সিক্খাপদে’’তি ইমিনা ‘‘অৰচনীযমত্তানং করোতী’’তি ইমস্স ৰিসযং দস্সেতি. ভিক্খু দুব্বচজাতিকোতি এত্থ ‘‘যো’’তি অজ্ঝাহারো. ‘‘দুব্বচজাতিকোতি দুব্বচসভাৰো, ৰত্তুং অসক্কুণেয্যোতি অত্থো’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪২৫-৪২৬) অট্ঠকথায ৰুত্তদোৰচস্সতায হেতুভূতপাপিচ্ছতাদীহি একূনৰীসতিযা ধম্মেহি সমন্নাগতো হুত্ৰা অত্তনি ৰুত্তং অনুসিট্ঠিং সাদরমগ্গহণেন নাসনতা দোৰচস্সসভাৰোতি অত্থো. ৰুত্তঞ্হেতং পদভাজনে ‘‘দুব্বচজাতিকো হোতীতি দুব্বচো হোতি দোৰচস্সকরণেহি ধম্মেহি সমন্নাগতো অক্খমো অপ্পদক্খিণগ্গাহী অনুসাসনি’’ন্তি (পারা. ৪২৬).
অৰচনীযমত্তানং ¶ করোতীতি ‘‘মা মং আযস্মন্তো কিঞ্চি অৰচুত্থ কল্যাণং ৰা পাপকং ৰা, অহম্পাযস্মন্তে ন কিঞ্চি ৰক্খামি কল্যাণং ৰা পাপকং ৰা, ৰিরমথাযস্মন্তো মম ৰচনাযা’’তি (পারা. ৪২৫) ৰুত্তনযেন অত্তানং অৰচনীযং করোতি. গরুকং সিযাতি এত্থ ‘‘তস্সা’’তি ইদং অজ্ঝাহারনযসম্বন্ধেন লব্ভতি. তত্রাযং যোজনা – দুব্বচজাতিকো যো ভিক্খু উদ্দেসপরিযাপন্নে সিক্খাপদে অত্তানং অৰচনীযং করোতি, তস্স গরুকং সিযাতি.
কিং ৰুত্তং হোতি? যো ভিক্খু অত্তনো দোৰচস্সতং পস্সন্তেহি, সুণন্তেহি চ লজ্জিভিক্খূহি ‘‘মা আযস্মা অত্তানং অৰচনীযং অকাসি…পে… অঞ্ঞমঞ্ঞৰুট্ঠাপনেনা’’তি (পারা. ৪২৫) ৰুত্তনযেন তিক্খত্তুং ৰুত্তোপি দুক্কটং আপজ্জিত্ৰাপি ন ৰিস্সজ্জেতি, ‘‘সো ভিক্খু সঙ্ঘমজ্ঝম্পি আকড্ঢিত্ৰা ৰত্তব্বো’’তি (পারা. ৪২৬) ৰুত্তত্তা হত্থে গহেত্ৰা আকড্ঢিত্ৰাপি সঙ্ঘমজ্ঝং নেত্ৰা তথেৰ তিক্খত্তুং ৰুত্তে দুক্কটং আপজ্জিত্ৰাপি ন ৰিস্সজ্জেতি, তস্স দুব্বচজাতিকস্স ঞত্তিচতুত্থায কম্মৰাচায করিযমানে সমনুভাসনকম্মে ততিযায কম্মৰাচায য্যকারপ্পত্তায পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ঞত্তিযা দুক্কটং, দ্ৰীহি কম্মৰাচাহি থুল্লচ্চযে চ পটিপ্পস্সম্ভযমানো সঙ্ঘাদিসেসো হোতীতি ৰুত্তং হোতি.
৪৩৭. দুব্বচেতি এত্থ ‘‘সিক্খাপদে’’তি সেসো, তথা সঙ্ঘভেদকৰণ্ণনেতি এত্থাপি. সঙ্ঘভেদো এৰ সঙ্ঘভেদকো, তং ৰণ্ণেতি কথেতীতি সঙ্ঘভেদকৰণ্ণনং, কিং তং? সিক্খাপদং, তঞ্চ ¶ পঠমমেৰ সঙ্ঘভেদকসিক্খাপদং গহেতব্বং, তস্মিং ৰুত্তনযেনাতি যোজনা. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সমুট্ঠানাদীনি পঠমসঙ্ঘভেদসদিসানেৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪২৫-৪২৬). ‘‘সব্বো ৰিনিচ্ছযো’’তি এতেন ইধ দস্সিতেন ¶ ‘‘গরুকং সিযা’’তি এতেন সঙ্গহিতং সঙ্ঘাদিসেসাৰসানৰিনিচ্ছযং ৰজ্জেত্ৰা ‘‘অকতে পনা’’তিআদিগাথাত্তযেন ৰুত্তঅনাপত্তিপ্পকারে চ ‘‘ইদমেকসমুট্ঠান’’ন্তিআদিগাথায ৰুত্তসমুট্ঠানাদিকে চ অতিদিসতি.
দুব্বচকথাৰণ্ণনা.
৪৩৮. যো কুলদূসকো ভিক্খু, সো ছন্দগামিতাদীহি পাপেন্তো ভিক্খুহি কম্মে করিযমানে তং ছন্দগামিতাদীহি পাপনং অচ্চজন্তো গরুকং ফুসে সঙ্ঘাদিসেসং আপজ্জতীতি যোজনা. ‘‘কুলদূসকোতি কুলানি দূসেতি পুপ্ফেন ৰা ফলেন ৰা চুণ্ণেন ৰা মত্তিকায ৰা দন্তকট্ঠেন ৰা ৰেল়ুযা ৰা ৰেজ্জিকায ৰা জঙ্ঘপেসনিকেন ৰা’’তি (পারা. ৪৩৭) ৰচনতো সদ্ধাসম্পন্নকুলানি লাভং নিস্সায পুপ্ফদানাদীহি সঙ্গণ্হিত্ৰা তথা অকরোন্তেসু লজ্জিভিক্খূসু কুলানং সদ্ধাদূসনতো কুলদূসকো, ভিক্খু.
ছন্দগামিতাদীহি পাপেন্তোতি কুলদূসনকম্মং করোন্তং দিস্ৰা ৰা সুত্ৰা ৰা অৰচনতো আপজ্জিতব্বদুক্কটতো মুচ্চনত্থায ‘‘আযস্মা খো…পে… অলন্তে ইধ ৰাসেনা’’তি ৰদন্তে লজ্জী পেসলে ভিক্খূ ‘‘ছন্দগামিনো চ ভিক্খূ…পে… একচ্চং ন পব্বাজেন্তী’’তি ছন্দগামিতাদীহি চতূহি অগতিগমনেহি যোজেন্তোতি অত্থো. কম্মে করিযমানেতি যথাৰুত্তনযেন অত্তানং গরহন্তানং ভিক্খূনং করিযমানং অক্কোসনঞ্চ পরিভাসনঞ্চ যে পস্সন্তি, যে চ সুণন্তি, তেহি ‘‘মাযস্মা এৰং অৰচ, ন চ ভিক্খূ ছন্দগামিনো…পে… অলন্তে ইধ ৰাসেনা’’তি তিক্খত্তুং ৰুচ্চমানোপি দুক্কটং আপজ্জিত্ৰাপি অপ্পটিনিস্সজ্জন্তং হত্থে গহেত্ৰা আকড্ঢিত্ৰা সঙ্ঘমজ্ঝং আনেত্ৰা ‘‘মাযস্মা এৰং অৰচা’’তিআদিনা নযেনেৰ ¶ পুনপি তিক্খত্তুং ৰুত্তে দুক্কটং আপজ্জিত্ৰাপি অপ্পটিনিস্সজ্জন্তস্স ঞত্তিচতুত্থায কম্মৰাচায সমনুভাসনকম্মে করিযমানেতি ৰুত্তং হোতি. গরুকং ফুসেতি ঞত্তিযা দুক্কটং, দ্ৰীহি কম্মৰাচাহি থুল্লচ্চযে চ পটিপ্পস্সম্ভেন্তো ততিযকম্মৰাচায অন্তে য্যকারে সম্পত্তে সঙ্ঘাদিসেসং আপজ্জতীতি ৰুত্তং হোতি.
৪৩৯-৪০. ‘‘কুলানি ¶ দূসেতি পুপ্ফেন ৰা’’তিআদিনা (পারা. ৪৩৭) নযেন ৰুত্তকুলদূসনোপকরণভূতচুণ্ণপণ্ণাদীসু ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘চুণ্ণ’’ন্তিআদি. চুণ্ণন্তি সিরীসপণ্ণাদিচুণ্ণং. পণ্ণন্তি তম্বূলপণ্ণতালপণ্ণাদিখাদিতব্বাখাদিতব্বপণ্ণং. ফলন্তি তালপনসাদিফলং. পুপ্ফন্তি চম্পকাদিপুপ্ফং. ৰেল়ুন্তি অন্দোল়িকাপাটং কিরণ্ডাদিকং ৰেল়ুং. কট্ঠন্তি গেহদারুং, ইন্ধনঞ্চ. মত্তিকন্তি পাকতিকং, পঞ্চৰণ্ণং ৰা মত্তিকং.
অত্তনো সন্তকং, তাৰকালিকাদিৰসেন গহিতং ৰা চুণ্ণং…পে… মত্তিকং কুলসঙ্গহণত্থায দদতো কুলদূসনদুক্কটং হোতীতি সম্বন্ধো. থেয্যাতি চোরিকা. ‘‘দদতো’’তি ইদং সামিৰচনং ‘‘কাতব্বো’’তি পচ্চত্তৰচনন্তং ৰিসেসিতব্বমপেক্খিত্ৰা ‘‘দদন্তো’’তি ৰিভত্তিৰিপরিণামেন পচ্চত্তৰচনন্তং অনুৰত্তেতব্বং. কাতব্বোতি এত্থ কারেতব্বোতি অত্থো. ইমিনা সঙ্ঘসন্তকং, গণসন্তকং, অঞ্ঞপুগ্গলসন্তকঞ্চ চুণ্ণাদিং কুলসঙ্গহত্থং চোরিকায দেন্তো ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বোতি ইমং ৰিনিচ্ছযং দস্সেতি. সঙ্ঘঞ্ঞসন্তকেতি সঙ্ঘঞ্ঞসন্তকচুণ্ণাদিকেতি অত্থো. এত্থ অঞ্ঞ-সদ্দেন গণপুগ্গলানং গহণং.
৪৪১. সঙ্ঘিকং গরুভণ্ডং ৰাতি সঙ্ঘসন্তকং গরুভণ্ডপহোনকং ৰা পণ্ণাদিকং. সেনাসননিযামিতন্তি ‘‘এত্তকা ফলরুক্খাদযো সেনাসনে নৰকম্মত্থাযা’’তি এৰং নিযমিতং ¶ ৰা. ইস্সরৰতাযে ৰাতি এৰকারেন ‘‘থেয্যা’’তি ইদং নিৰত্তিতং.
৪৪২. হরিত্ৰা ৰাতি অত্তনাযেৰ হরিত্ৰা ৰা. ‘‘পুপ্ফং দেন্তস্সা’’তি ইমিনা সম্বন্ধো. এস নযো উপরিপি. হরাপেত্ৰা ৰাতি অঞ্ঞস্স হত্থে পেসেত্ৰা ৰা. পক্কোসিত্ৰা ৰাতি আমন্তেত্ৰা ৰা পক্কোসাপেত্ৰা ৰাতি উপলক্খণতো লব্ভতি. আগতস্স ৰাতি অত্তনা এৰ আগতস্স ৰা. ‘‘কুলসঙ্গহণত্থাযা’’তি ৰচনেন ‘‘এৰরূপে অধিপ্পাযে অসতি ৰট্টতী’’তি ৰুত্তত্তা ‘‘চেতিযং পূজং করোন্তাপি ‘পূজেস্সামা’তি পুপ্ফানি গহেত্ৰা গচ্ছন্তাপি তত্থ তত্থ সম্পত্তানং চেতিযপূজনত্থায দেন্তি, এতম্পি পুপ্ফদানং নাম ন হোতী’’তিআদিকং (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩৬-৪৩৭) অট্ঠকথাগতং সব্বং ৰিনিচ্ছযং দস্সিতং হোতি.
৪৪৩. এৰং উস্সগ্গং দস্সেত্ৰা অপৰাদং দস্সেতুমাহ ‘‘হরিত্ৰা ৰা’’তিআদি. ‘‘হরাপেত্ৰা’’তি ইমিনা যোজেতব্বস্স ৰা-সদ্দস্স অৰুত্তসম্পিণ্ডনত্থতায ‘‘পক্কোসিত্ৰা ৰা পক্কোসাপেত্ৰা ¶ ৰা, আগতানং ৰা’’তি চ সঙ্গয্হতি. আগতস্সেৰাতি এৰকারেন হরিত্ৰা দানাদিং নিৰত্তেতি.
৪৪৪. তঞ্চাতি মাতাপিতুআদীনং তং পুপ্ফদানঞ্চ. ৰত্থুপূজত্থন্তি রতনত্তযপূজনত্থং. ন পনঞ্ঞথাতি অঞ্ঞেন পকারেন দাতুং ন ৰট্টতি. যেন পকারেন দাতুং ন ৰট্টতি, কোযং পকারোতি আহ ‘‘সিৰাদী’’তিআদি. সিৰাদিপূজনত্থন্তি মহিস্সরাদিদেৰতাপূজনত্থঞ্চ. মণ্ডনত্থন্তি পিল়ন্ধনত্থং. এৰং অদাতব্বপ্পকারনিযমনেন ‘‘ইমং ৰিক্কিণিত্ৰা জীৰিকং কপ্পেস্সন্তী’’তি মাতাপিতুআদীনং দাতুং ৰট্টতীতি ৰদন্তি.
৪৪৫. ‘‘ফলাদীসু ¶ …পে… ৰিনিচ্ছযো’’তি ইমিনা ‘‘হরিত্ৰা ৰা হরাপেত্ৰা ৰা’’তিআদিনা পুব্বে ৰুত্তৰিনিচ্ছযো ফলপণ্ণাদীসু সব্বত্থ সমানোতি দস্সেতি.
৪৪৬. ‘‘পুপ্ফাদিভাজনে’’তি পুপ্ফফলাদীনং ভাজনকালে. সম্মতেনাতি পুপ্ফাদিভাজনত্থং খন্ধকে ৰুত্তনযেন সঙ্ঘেন সম্মতেন ভিক্খুনা. অস্সাতি ভাজনট্ঠানং আগতস্স. ইতরেনাতি সঙ্ঘসম্মুতিং ৰিনা পুপ্ফাদীনি ভাজাপেন্তেন. ঞাপেত্ৰা দাতব্বন্তি সব্বং সঙ্ঘং জানাপেত্ৰা দাতব্বং.
৪৪৭. উপড্ঢভাৰন্তি একেন ভিক্খুনা লদ্ধব্বভাগতো উপড্ঢং. ‘‘থোকং থোক’’ন্তি ইমিনা উপড্ঢতোপি অপ্পতরং গহিতং.
৪৪৮. পরিব্বযৰিহীনস্সাতি তণ্ডুলাদিজীৰিতৰুত্তিৰযমূলরহিতস্স. সম্পত্তিস্সরিযস্সাপীতি অত্তনো সমীপমুপগতস্স ইস্সরস্স চ. ‘‘দাতব্বং তু সকং ফল’’ন্তি ইমিনা সম্বন্ধো. ‘‘পরিব্বযৰিহীনানং, দাতুং সপরসন্তক’’ন্তি খুদ্দসিক্খায আগতং, ইধ ‘‘সকং ফল’’ন্তি ৰুত্তং. তত্থ পরৰচনেন ৰিস্সাসিকানং গহণং, ইধ পন ৰিস্সাসগ্গাহেন গহেত্ৰা দীযমানম্পি সসন্তকমেৰাতি ‘‘সক’’ন্তি ৰুত্তন্তি গহেতব্বং.
৪৪৯-৫০. যত্র সঙ্ঘারামে সঙ্ঘেন ফলরুক্খপরিচ্ছেদং কত্ৰা কতিকা কতাতি যোজনা, ‘‘আগন্তুকানং এত্তকং ফলং দাতব্ব’’ন্তি ফলপরিচ্ছেদং কত্ৰা ৰা ‘‘এত্তকেসু রুক্খেসু ফলং দাতব্ব’’ন্তি ¶ রুক্খপরিচ্ছেদং কত্ৰা ৰা সঙ্ঘেন কতিকা যেন পকারেন কতাতি অত্থো. তত্রাগতস্সপীতি এৰং ঠপিতকতিকৰত্তং তং সঙ্ঘারামং ফলত্থায আগতস্সাপি.
যথাপরিচ্ছেদন্তি ¶ সঙ্ঘেন তথাকতফলরুক্খপরিচ্ছেদমনতিক্কম্ম. দদতোতি ওচিনিত্ৰা ঠপিতফলং, কপ্পিযকারকেহি ওচিনাপেত্ৰা ৰা দেন্তস্স. ওচিতফলে চ কপ্পিযকারকে চ অসতি ফলত্থায আগতেসু ৰত্তিতব্বৰিধিং দস্সেতুমাহ ‘‘দস্সেতব্বাপি ৰা’’তিআদি. ‘‘ৰত্ৰা’’তি সেসো. চ-কারং অপি-সদ্দেন একতো কত্ৰা ‘‘অপিচা’’তি যোজনা. এৰং ৰত্ৰা সঙ্ঘেন পরিচ্ছিন্নরুক্খা দস্সেতব্বাতি ইমিনা ‘‘ইধ ফলানি সুন্দরানি, ইতো গণ্হথা’তি এৰং পন ন ৰত্তব্ব’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩৬-৪৩৭) অট্ঠকথা ব্যতিরেকতো দস্সিতা হোতি.
৪৫১. ‘‘খণিত্ৰা’’তি এতেন ‘‘খণাপেত্ৰা’’তি ইদম্পি সঙ্গহিতং, ‘‘কপ্পিযভূমি’’ন্তি ৰক্খমানত্তা পথৰিন্তি এত্থ ‘‘অকপ্পিয’’ন্তি লব্ভতি. তেনেৰাহ ‘‘পাচিত্তিযেনা’’তি. ‘‘মালাগচ্ছ’’ন্তি ইমিনা পুপ্ফূপগে তরুণগচ্ছে চ মল্লিকাসুমনাদিগুম্বগাগচ্ছে চ সঙ্গণ্হাতি. যথাহ অট্ঠকথায ‘‘তরুণকা হি পুপ্ফরুক্খাপি পুপ্ফগচ্ছাপি ‘মালাৰচ্ছা’ত্ৰেৰ ৰুচ্চন্তী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১). আদি-সদ্দেন ফলূপগরুক্খে চ ভেসজ্জরসে ওসধগচ্ছে চ সঙ্গণ্হাতি. ‘‘রোপাপনে’’তি ৰক্খমানত্তা ‘‘সয’’ন্তি ইদং ‘‘রোপনে’’তি ইমিনা যুজ্জতি.
‘‘সযং খণিত্ৰা’’তি কস্মা ন যুজ্জতীতি? ‘‘খণাপেত্ৰা’’তি ৰক্খমানস্স অভাৰা চ ‘‘যো পন ভিক্খু পথৰিং খণেয্য ৰা খণাপেয্য ৰা, পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ৮৫) ৰচনতো খণাপনে পাচিত্তিযেন ভৰিতব্বত্তা চ ‘‘খণিত্ৰা’’তি ইমিনা চ খণনখণাপনানং দ্ৰিন্নমেৰ গহেতব্বত্তা ন যুজ্জতি. কুলদূসনেতি কুলদূসননিমিত্তং. অকপ্পিযপথৰিং খণিত্ৰা, খণাপেত্ৰা চ সযং মালাগচ্ছাদিরোপনে কতে অস্স মালাগচ্ছাদিরোপকস্স ¶ ভিক্খুনো অকপ্পিযপথৰীখণনপচ্চযেন পাচিত্তিযেন সদ্ধিং কুলদূসনে কুলদূসননিমিত্তং দুক্কটং হোতীতি যোজনা.
৪৫২. ‘‘তথা’’তি ¶ ইমিনা ‘‘সযং রোপনে’’তি ইদং ৰিনা অৰসেসপ্পকারং সঙ্গণ্হাতি. ‘‘অকপ্পিযেন ৰাক্যেনা’’তি ইদং ‘‘অকপ্পিযপথৰিং খণাপেত্ৰা’’তি ইমিনা চ ‘‘রোপাপনে’’তি ইমিনা চ যুজ্জতি. ‘‘ইমং ভূমিং খণ, ইমং গচ্ছং রোপেহী’’তিআদিকং অকপ্পিযং ৰোহারং ৰত্ৰা অকপ্পিযপথৰিং খণাপেত্ৰা মালাগচ্ছাদিরোপনং কারাপেন্তস্সাপি তথেৰ পাচিত্তিযঞ্চ দুক্কটঞ্চ হোতীতি অত্থো.
খণনরোপনেহি দ্ৰীহি পাচিত্তিযদুক্কটানি অৰসিট্ঠেহি তদত্থিকেহি সব্বৰোহারপযোগভেদেহি কিং হোতীতি আহ ‘‘সব্বত্থা’’তিআদি. কুলদূসনেতি নিমিত্তে, ৰিসযে ৰা ভুম্মং. অকপ্পিযেন ৰাক্যেন পন পথৰিং খণাপেত্ৰা অকপ্পিযেন ৰাক্যেন রোপাপনেপি তথা পাচিত্তিযেন সহ কুলদূসনে ভিক্খুনো দুক্কটং ৰুত্তং. সব্বত্থ ইতো পরেসুপি তদত্থিকেন সব্বৰোহারব্যাপারেসু কুলদূসননিমিত্তং ভিক্খুনো দুক্কটং ৰুত্তন্তি যোজনা.
৪৫৩. কপ্পিযভূমিযা অত্তনা খণনে, অকপ্পিযৰোহারেন খণাপনে চ পাচিত্তিযাভাৰতো দুক্কটংযেৰ ৰুত্তন্তি আহ ‘‘উভযত্থ চা’’তিআদি. এত্থ ‘‘এৰ’’ন্তি সেসো, সো যথাৰুত্তমত্থং নিগমেতি. এৰং যথাৰুত্তনযেন কপ্পিযভূমিযম্পি মালাগচ্ছাদিরোপনরোপাপনসঙ্খাতেসু দ্ৰীসু ঠানেসু চ ভিক্খুনো দুক্কটং ৰুত্তন্তি যোজনা.
৪৫৪. সদুক্কটা ¶ পাচিত্তীতি ‘‘আৰাটং খণ, গচ্ছং রোপেহী’’তি একৰারং আণত্তে বহূ আৰাটে খণিত্ৰা বহূসু গচ্ছেসু রোপিতেসুপি আণত্তিযা একত্তা দুক্কটেন সহ পাচিত্তিযং হোতীতি অযমত্থো অকপ্পিযভূমিং সন্ধায ৰুত্তো. ‘‘সুদ্ধং ৰা দুক্কট’’ন্তি ইদং অকপ্পিযভূমিযং কপ্পিযেন ৰোহারেন আৰাটং খণাপকস্স চ কপ্পিযভূমিযং অকপ্পিযৰোহারেন আৰাটং খণাপকস্স চ ‘‘ইমং গচ্ছং রোপেহী’’তি একৰারাণত্তপচ্চযা আপজ্জিতব্বং কুলদূসনদুক্কটং সন্ধায ৰুত্তং.
৪৫৫. কপ্পিযেনেৰ ৰাক্যেনাতি এত্থ কপ্পিযৰাক্যং নাম ‘‘এত্থ আৰাটং জান, এত্থ আৰাটং জানিতব্বং, এত্থ আৰাটেন ভৰিতব্ব’’ন্তি এৰরূপং ৰাক্যঞ্চ ‘‘ইমং গচ্ছং এত্থ জান, অযং গচ্ছো এত্থ জানিতব্বো’’তিআদিৰাক্যঞ্চ. এৰকারেন অকপ্পিযৰোহারঞ্চ কপ্পিযাকপ্পিযমিস্সকৰোহারঞ্চ নিৰত্তেতি. পরিযাযোভাসনিমিত্তকম্মং পন ‘‘ইতরত্তযং ৰট্টতী’’তি ¶ (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১) অট্ঠকথাৰচনতো ৰট্টতি. উভযত্থ চ ভূমিযাতি কপ্পিযাকপ্পিযভূমীসু দ্ৰীসু. রোপনেতি এত্থ সম্বন্ধতো, পকরণতো চ ‘‘মালাগচ্ছাদীন’’ন্তি লব্ভতি.
‘‘ৰাক্যেনা’’তি ৰুত্তত্তা ‘‘রোপাপনে’’তি ৰত্তব্বো, ‘‘রোপনে’’তি কিমত্থমাহাতি চে? সুদ্ধকত্তুনিদ্দেসেন পযোজকস্সাপি সঙ্গহেতব্বতো গাথাবন্ধৰসেন ৰুত্তং. ইমিনা উপরিগাথায ‘‘সযং রোপেতু’’ন্তি এত্থ ‘‘সয’’ন্তি ইমিনা ৰিসেসেত্ৰা ‘‘রোপাপেতু’’ন্তি ইদং নিৰত্তেতি. ‘‘পরিভোগত্থায হি কপ্পিযভূমিযং ৰা অকপ্পিযভূমিযং ৰা কপ্পিযৰোহারেন রোপাপনে অনাপত্তী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১) অট্ঠকথাৰিনিচ্ছযো ইমায গাথায সঙ্গহিতোতি ৰেদিতব্বো. কোচি দোসোতি পাচিত্তিযঞ্চ দুক্কটঞ্চাতি ৰুত্তদোসেসু একোপি দোসো ন ৰিজ্জতীতি অত্থো.
৪৫৬-৭. ‘‘সযং ¶ রোপেতু’’ন্তি ইদং ‘‘আরামাদীনমত্থাযা’’তি ইমিনা সম্বন্ধিতব্বং.
আদি-সদ্দেন ৰনাদিং সঙ্গণ্হাতি. সযং রোপিতস্স ৰাতি এত্থ ৰা-সদ্দেন ‘‘রোপাপিতস্সা’’তি ইদং সঙ্গণ্হাতি, এতস্স ৰিসেসনত্থং ‘‘কপ্পিযেন ৰোহারেনা’’তি পাঠসেসো. অযং পন ৰিনিচ্ছযো ‘‘আরামত্থায পন ৰনত্থায চ ছাযত্থায চ অকপ্পিযৰোহারমত্তমেৰ ন ৰট্টতি, সেসং ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১) অট্ঠকথাগতনযেন ৰেদিতব্বো. অন্তো আরামভূসনত্থায, বহি অরঞ্ঞত্থায ৰিয ছাযত্থায সুদ্ধচিত্তেন ‘‘ইমং জানা’’তিআদিকপ্পিযৰোহারেন রোপাপিতরুক্খে চ কপ্পিযভূমিযঞ্চ অত্তনা কতে ৰা অকপ্পিযৰোহারেন কারাপিতে ৰা অকপ্পিযভূমিযঞ্চ কপ্পিযৰোহারেন অত্তনা কারাপিতে ৰা অঞ্ঞেহি কতে ৰা আৰাটে অত্তনা রোপিতে রুক্খে চ ফলং পরিভুঞ্জিতুং ইচ্ছতি চে, পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতীতি অত্থো.
আরামাদীনমত্থায কপ্পিযভূমিযং সযং রোপিতস্স ৰা কপ্পিযভূমিযং ৰা অকপ্পিযভূমিযং ৰা কপ্পিযৰোহারেন রোপাপিতস্স ৰা রুক্খস্স যঞ্চ ফলং, তং ফলং পরিভুঞ্জিতুং ভিক্খূনং ৰট্টতীতি যোজনা. কত্থচি পোত্থকেসু ‘‘আরামাদীনমত্থাযা’’তি গাথায লিখিতট্ঠানে ¶ ‘‘কুলসঙ্গহণত্থাযা’’তিআদিগাথা দিস্সতি. সা পাল়িক্কমৰিরুদ্ধত্তা অট্ঠানপ্পযুত্তা, ‘‘পুপ্ফান’’ন্তিআদিগাথায পুরতো ৰুচ্চমানা পন ঠানপ্পযুত্তা হোতি.
৪৫৮. সব্বত্থাতি আরামাদিঅত্থায পুব্বে ৰিয অত্তনা রোপিতেসু, রোপাপিতেসু চ সব্বেসু মালাগচ্ছাদীসু. অকপ্পিযোদকেনেৰ পাচিত্তীতি ‘‘যো পন ভিক্খু জানং সপ্পাণকং ¶ উদকং তিণং ৰা মত্তিকং ৰা সিঞ্চেয্য ৰা সিঞ্চাপেয্য ৰা, পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ১৪০) ৰুত্তা পাচিত্তি এৰ, ন দুক্কটন্তি অত্থো.
৪৫৯. ইদানি দুক্কটেন সদ্ধিং পাচিত্তিযৰিসযং দস্সেতি ‘‘কুল…পে… দুক্কট’’ন্তি. সিঞ্চতোতি কপ্পিযোদকেনেৰ সিঞ্চতো, সিঞ্চাপযতো চ.
৪৬০. তেসংযেৰ দ্ৰিন্নং পন অত্থাযাতি কুলদূসনপরিভোগানং দ্ৰিন্নমত্থায. সিঞ্চনে সিঞ্চাপনেতি এত্থ ‘‘মালাগচ্ছাদীন’’ন্তি পকরণতো লব্ভতি. দুক্কটন্তি এত্থ ‘‘কেৰল’’ন্তি সেসো.
৪৬১. ওচিনাপনেতি অঞ্ঞেহি পুপ্ফানং ওচিনাপনে. সযমোচিননে চাপীতি অত্তনাৰ ওচিননে চ. সপাচিত্তিযদুক্কটন্তি ‘‘ভূতগামপাতব্যতায পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ৯০) ৰুত্তত্তা পুপ্ফোচিননহেতু পাচিত্তিযঞ্চ কুলদূসনদুক্কটঞ্চ হোতীতি ৰুত্তং হোতি.
৪৬২. পূজাদিঅত্থায, কুলসঙ্গহত্থায চ পুপ্ফানং ওচিননওচিনাপনানি কারাপেন্তস্স আপত্তিযা আপজ্জনপ্পকারং দস্সেতুমাহ ‘‘পুপ্ফান’’ন্তি. ‘‘পুপ্ফানং গণনায পাচিত্তিযং হোতী’’তি ৰুত্তত্তা পুপ্ফমোচিনতোতি এত্থ ‘‘ৰিসুং ৰিসু’’ন্তি সেসো. একেকপুপ্ফং ওচিনন্তস্স পুপ্ফগণনায পাচিত্তিযং হোতীতি অত্থো. ‘‘একেন পযোগেন বহূনি পুপ্ফানি ওচিনন্তস্স পন পযোগগণনায হোতী’’তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তং ইধ ব্যতিরেকতো লব্ভতি. ‘‘ওচিনতো’’তি ইমিনা ‘‘ওচিনাপযতো’’তি ইদঞ্চ কিরিযাসামঞ্ঞে ৰিসেসস্স অন্তোগধভাৰতো ৰা উপলক্খণতো ৰা দস্সিতন্তি.
তত্থ ¶ চ পুপ্ফানি ৰিসুং ৰিসুং ৰত্ৰা ওচিনাপেন্তস্স পুপ্ফানং গণনায হোতীতি ইদমেৰ ¶ আপজ্জতি. একৰারমাণত্তেন বহূনি পুপ্ফানি বহূসু চ ৰারেসু ওচিতেসু আণত্তিগণনায হোতীতি ৰিনিচ্ছযো দট্ঠব্বো. ইদং সব্বপ্পকারং অনন্তরৰুত্তগাথায দস্সিতৰিধিম্হি চ দট্ঠব্বন্তি ঞাপেতুমাহ ‘‘কুলত্থং চে সদুক্কটা’’তি. কুলত্থন্তি কুলসঙ্গহত্থং. ‘‘সদুক্কটা’’তি ৰুত্তত্তা পাচিত্তিযঞ্চ দুক্কটঞ্চ পুপ্ফগণনায হোতীতি সিদ্ধং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘পুপ্ফগণনায দুক্কটপাচিত্তিযানী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১).
৪৬৩. গন্থনং গন্থো, তেন নিব্বত্তং গন্থিমং. এস নযো সব্বত্থ. গন্থিমাদিসরূপং সযমেৰ ৰক্খতি. সঙ্গহণং সঙ্গহো, পুপ্ফানং সঙ্গহোতি ৰিগ্গহো.
৪৬৪. ইমানি গন্থিমাদীনি সরূপতো দস্সেতুমাহ ‘‘তত্থ দণ্ডেন দণ্ডং ৰা’’তিআদি. তত্থ তত্থাতি তেসু ছসু পুপ্ফসঙ্গহেসু. ‘‘দণ্ডেন দণ্ডং ৰা’’তি ইদং সদণ্ডউপ্পলাদিকুসুমং সন্ধাযাহ. ‘‘ৰণ্টেনপি চ ৰণ্টক’’ন্তি ইদং সৰণ্টকরত্তকুসুমাদিং সন্ধাযাহ. করণং সব্বন্তি কতং সব্বং. ইধ সব্বত্থ কপ্পিযৰিধিৰিভাগং ‘‘সব্বমেত’’মিচ্চাদিগাথাযং ৰক্খতি.
৪৬৫. সুত্তাদীহি গোপ্ফেত্ৰাতি এত্থ ‘‘ৰস্সিকপুপ্ফাদীনী’’তি সেসো. সুত্তেন ৰা কদলিৰাকাদীহি ৰা ৰস্সিকাদিপুপ্ফে গন্থিত্ৰা কতপুপ্ফৰিকারো গোপ্ফিমং নাম. একতো ৰণ্টানি যস্সাতি ৰিগ্গহো. উভতোৰণ্টিকাতি এত্থাপি এসেৰ নযো. অপ্পত্থে ৰা সকত্থে ৰা ক-কারো দট্ঠব্বো. ইত্থিলিঙ্গৰিসযে ক-কারতো পুব্বাকারস্স ই-কারাদেসো.
সব্বপুপ্ফানং ৰণ্টানি একদিসায কত্ৰা গন্থিতপুপ্ফাৰলি একতোৰণ্টিকা নাম, ৰণ্টানি উভযদিসায কত্ৰা গন্থিতপুপ্ফাৰলি ¶ উভতোৰণ্টিকা নামাতি তং গোপ্ফিমং এৰং দুৰিধং হোতীতি অত্থো. ‘‘ৰাকং ৰা ৰল্লিং ৰা রজ্জুং ৰা দিগুণং কত্ৰা তত্থ নীপকদম্বাদিৰণ্টরহিতানি পুপ্ফানি ৰেঠেত্ৰা গহণং গোপ্ফিমং নামা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১ অত্থতো সমানং) অট্ঠকথায ৰুত্তং.
৪৬৬. বুন্দেসূতি মূলেসু. মকুলাদিকন্তি এত্থ আদি-সদ্দেন ৰণ্টরহিতমধুকাদিপুপ্ফঞ্চ ৰণ্টসহিতমল্লিকাদিপুপ্ফঞ্চ সঙ্গহিতং. সূচিআদীহীতি এত্থ আদি-সদ্দেন তালহীরাদিং সঙ্গণ্হাতি ¶ . মালাৰিকতীতি পুপ্ফমালাৰিকতি. সূচিআদীহি মকুলাদিকং পুপ্ফং বুন্দেসু ৰিজ্ঝিত্ৰা আৰুতা মালাৰিকতি ৰেধিমং নামাতি ৰুচ্চতীতি যোজনা.
৪৬৭. ‘‘ৰেঠিমং নাম পুপ্ফদামপুপ্ফহত্থকেসু দট্ঠব্ব’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১) অট্ঠকথায দস্সিতপ্পকারেসু পঠমপ্পকারং দস্সেতি ‘‘ৰেঠেত্ৰা কতং মালাগুণেহি ৰা’’তি. ধম্মদেসনায ৰা পটিমায ৰা ধাতুযা ৰা পূজং কত্তুকামা মুদ্ধনি উজুকং কত্ৰা মালাদামকলাপং ওলম্বিত্ৰা অগ্গে ঘটিকাকারদস্সনত্থং মালাৰলিযো অনেকক্খত্তুং পরিক্খিপন্তা ৰেঠেন্তি, ইদং এৰরূপং মালাগুণকরণম্পি ৰেঠিমং নামাতি ৰুত্তং হোতি.
অঞ্ঞপ্পকারং দস্সেতি ‘‘ৰাকাদীহি চ বদ্ধং ৰা’’তি, ‘‘বন্ধিত্ৰা’’তিপি পাঠো, ‘‘কত’’ন্তি ইমিনা সম্বন্ধো. একচ্চে উপ্পলাদিদীঘদণ্ডকুসুমানি অট্ঠ ৰা নৰ ৰা দস ৰা কলাপং কত্ৰা তেসমেৰ দণ্ডানং ৰাকেহি ৰা অঞ্ঞেন যেন কেনচি দণ্ডকগ্গে ঠপেত্ৰা ৰা ৰিসুং ৰা বন্ধিত্ৰা উপ্পলহত্থাদিং করোন্তি, তঞ্চ ৰেঠিমং নামাতি ৰুত্তং হোতি. এতং দ্ৰযম্পি ন ৰট্টতি.
কপ্পিযকারকেহি ¶ ওচিনিত্ৰা ঠপিতপুপ্ফানি সাটকে পক্খিপিত্ৰা ভণ্ডিকং কত্ৰা বন্ধিতুং ন ৰট্টতি. তেসুযেৰ পুপ্ফেসু অচ্ছিন্নেন দণ্ডেন ৰা তস্মিংযেৰ দণ্ডে অচ্ছিন্নৰাকেন ৰা কলাপং কত্ৰা বন্ধিতুং, অংসভণ্ডিকায পক্খিপিত্ৰা গহেতুঞ্চ ৰট্টতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘তেসংযেৰ পন ৰাকেন ৰা দণ্ডেন বন্ধিতুং অংসভণ্ডিকং ৰা কাতুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘ৰাকেন ৰা দণ্ডেন ৰা’তি চ ইদং অচ্ছিন্দিত্ৰা পরিক্খিপিত্ৰা বন্ধনং সন্ধায ৰদন্তী’’তি সীহল়গণ্ঠিপদে ৰুত্তং. পদুমাদিপুপ্ফানি পদুমাদিপণ্ণেসু নাল়েহি পৰেসেত্ৰা নাল়েহি বহি কত্ৰা পণ্ণেন পুপ্ফানি পটিচ্ছাদেত্ৰা পণ্ণগ্গে বন্ধিতুং ৰট্টতি. ‘‘দণ্ডে পন বন্ধিতুং ন ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১) চ অট্ঠকথাযমেৰ ৰুত্তং.
৪৬৮. পুপ্ফমালাহি পূরণেতি পুপ্ফাৰলীহি পূরণে. ইদং কত্থ লব্ভতীতি আহ ‘‘বোধি’’ন্তিআদি. পুপ্ফপটং নাম মালাৰলিযো তন্তং ৰিয পসারেত্ৰা ৰত্থং ৰাযন্তেহি ৰিয তিরিযঞ্চ মালাৰলীহি ৰাযিতপটং ৰুচ্চতি. ইদং পুপ্ফপটং মালাৰলীহি দীঘসো পূরণং সন্ধায ¶ পুরিমে গহিতং, তিরিযতো ৰাযনং সন্ধায ৰক্খমানে ৰাযিমেপি গহিতন্তি পুনরুত্তাভাৰো ৰেদিতব্বো. পটাদীনন্তি আদি-সদ্দেন চেতিযধাতুকরণ্ডকৰেদিকাদীনং গহণং.
পরিক্খেপেসু লব্ভতীতি বোধিক্খন্ধাদীনং পুনপ্পুনং পরিক্খিপনেসু লব্ভতি. বোধিক্খন্ধাদযো পুপ্ফাৰলীহি পরিক্খিপন্তেহি পঠমৰদ্ধট্ঠানে পুপ্ফাৰলিযা অনতিক্কামিতে পুরিমং নাম ঠানং যাৰ পাপুণাতি, তাৰ অঞ্ঞেন গহেত্ৰা পরিক্খিপন্তেন আহরিত্ৰা পুনপি তস্মিং ঠানে পত্তে অঞ্ঞস্স দানৰসেন বোধিক্খন্ধং, চেতিযং, ধাতুকরণ্ডকং ৰা পুপ্ফকঞ্চুকেন ছাদেতুং ¶ ৰট্টতীতি অট্ঠকথায ৰুত্তং. সচেপি দ্ৰেযেৰ ভিক্খূ উভোসু পস্সেসু ঠত্ৰা পরিযাযেন হরন্তি, ৰট্টতিযেৰাতি ৰদন্তি. পুপ্ফপটৰাযনত্থং পসারিযমানপুপ্ফাৰলীসু চ এসেৰ ৰিনিচ্ছযো.
দীঘপুপ্ফাৰলিং নাগদন্তেসু পক্খিপিত্ৰা পুন পক্খিপিতুং ন ৰট্টতি. ‘‘নাগদন্তেসু পন পুপ্ফৰলযং পৰেসেতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তত্তা অঞ্ঞেহি ৰলযং কত্ৰা দিন্নপুপ্ফাৰলিৰলযং ধাতুকরণ্ডথুপিকায পৰেসেতুং ৰট্টতি. ‘‘মালাগুণেহি পন বহূহিপি কতং পুপ্ফদামং লভিত্ৰা আসনমত্থকাদীসু বন্ধিতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তত্তা পুপ্ফদামপুপ্ফাৰলীনং পুপ্ফরহিতায সুত্তকোটিযা রজ্জুদণ্ডাদীসু বন্ধিতুং ৰট্টতি.
৪৬৯. পুপ্ফরূপং নাম ‘‘গোপ্ফিমপুপ্ফেহেৰ হত্থিঅস্সাদিরূপকানি করোন্তি, তানিপি ৰাযিমট্ঠানে তিট্ঠন্তী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১) ৰুত্তত্তা তংতংরূপসণ্ঠানং কত্ৰা পুপ্ফাৰলিযো নিৰেসেত্ৰা করিযমানং হত্থিঅস্সাদিরূপং. ইমস্মিং অট্ঠকথাপাঠে ‘‘তানিপি ৰাযিমট্ঠানে তিট্ঠন্তী’’তি ৰুত্তত্তা চ ‘‘অঞ্ঞেহি কতপরিচ্ছেদে পন পুপ্ফানি ঠপেন্তেন হত্থিঅস্সাদিরূপকম্পি কাতুং ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১) অট্ঠকথাপাঠস্স সারত্থদীপনিযং ‘‘পুপ্ফানি ঠপেন্তেনাতি অগন্থিতানি পাকতিকপুপ্ফানি ঠপেন্তেন. পুপ্ফদামং পন পূজনত্থায ভূমিযং ঠপেন্তেন ফুসাপেত্ৰা ৰা অফুসাপেত্ৰা ৰা দিগুণং কত্ৰা ঠপেতুং ন ৰট্টতী’’তি (সারত্থ. টী. ২.৪৩১) ৰুত্তত্তা চ ইমং হত্থিআদিরূপং পূরেন্তেন মালাৰলিং অঞ্ঞেহি কতপরিচ্ছেদে সম্বন্ধিত্ৰা পাসাণআসনমঞ্চপীঠহত্থিরূপাদিমত্থকে ঠপেত্ৰা পূজনপ্পকারো ৰাযিমন্তি ৰিঞ্ঞাযতি.
পুপ্ফপটন্তি ¶ ¶ পুব্বে ৰুত্তপ্পকারং পুপ্ফপটং পূরেন্তেন একাপি পুপ্ফাৰলি পরিৰত্তেত্ৰা ন ঠপেতব্বা, ৰাযন্তেন অঞ্ঞেহি পূরিতেপি একাপি পুপ্ফাৰলি ন পাতেতব্বা, ইদং পূরিমৰাযিমানং নানাকরণং. আদিগ্গহণেন পুপ্ফজালং সঙ্গণ্হাতি, তং করোন্তস্স জালচ্ছিদ্দগণনায দুক্কটং হোতি. ‘‘ভিত্তিচ্ছত্তবোধিত্থম্ভাদীসুপি এসেৰ নযো’’তি ৰুত্তত্তা ছত্তাদীসু চ পুপ্ফজালং ন দাতব্বং.
৪৭০. ইমস্স সিক্খাপদস্স সাধারণত্তা ‘‘ভিক্খূনং ভিক্খুনীনঞ্চা’’তি আহ. বুদ্ধস্সপীতি এত্থ পি-সদ্দো সম্ভাৰনে, ‘‘পূজত্থ’’ন্তি ৰত্তব্বং, বুদ্ধস্স পূজত্থাযপি কাতুং ৰা কারাপেতুং ৰা ন ৰট্টতীতি অত্থো. ধম্মসঙ্ঘরতনানিপি উপলক্খণতো সঙ্গয্হন্তি. সেসে কিমেৰ ৰত্তব্বন্তি ব্যতিরেকত্থো.
৪৭১. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘সযং পরেহি ৰা কারাপেতুং ভিক্খূনঞ্চ ভিক্খুনীনঞ্চ বুদ্ধস্সপী’’তি অনন্তরগাথায ৰুত্তমতিদিসতি. কলম্বকন্তি দ্ৰিন্নং ধনুকানমন্তরে ওলম্বকদামং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘কলম্বকোতি অড্ঢচন্দনাগদন্তন্তরে ঘটিকাদামওলম্বকো ৰুত্তো’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১). এত্থ চ ঘটিকাদামওলম্বকো নাম অন্তে ঘটিকাকারযুত্তো যমকদামওলম্বকো. কাতুন্তি বন্ধিতুং ন ৰট্টতীতি যোজনা. একেকপুপ্ফদামং পন নিক্খন্তসুত্তকোটিযা পবন্ধিত্ৰা ওলম্বিতুং ৰট্টতি. পুপ্ফদামদ্ৰযং সঙ্ঘটিতুকামেনপি নিক্খন্তসুত্তকোটিযাৰ সুত্তকোটি সঙ্ঘটিতুং ৰট্টতি. অড্ঢচন্দকমেৰ ৰাতি ‘‘অড্ঢচন্দাকারেন মালাগুণপরিক্খেপো’’তি অট্ঠকথায ৰুত্তসরূপং ৰা.
এত্থ চ অড্ঢচন্দাকারেন মালাগুণপরিক্খেপো নাম অড্ঢচন্দাকারেন মালাগুণস্স পুনপ্পুনং হরণপচ্চাহরণৰসেন পূরেত্ৰা পরিক্খিপনং. তেনেৰ তং পূরিমে পৰিট্ঠং. তস্মা এতম্পি ¶ অড্ঢচন্দাকারং পুনপ্পুনং হরণপচ্চাহরণৰসেন পূরিতং ন ৰট্টতি, একৰারং পন অড্ঢচন্দাকারেন মালাগুণং হরিতুং ৰট্টতীতি ৰদন্তি. কাতুং ন ৰট্টতীতি সম্বন্ধো. ‘‘তদুভযম্পি পূরিমেযেৰ পৰিট্ঠ’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১) অট্ঠকথাযং ৰুত্তং. অঞ্ঞেহি পূরিতন্তি অঞ্ঞেহি আযতং পসারেত্ৰা পূরিতং পুপ্ফপটং. ৰাযিতুম্পি চাতি তিরিযং একপুপ্ফাৰলিম্পি ৰাযিতুং ‘‘ন ৰট্টতী’’তি ইমিনাৰ সম্বন্ধো.
৪৭২. পিট্ঠকাচমযন্তি ¶ তণ্ডুলপিট্ঠাদীহি কতঞ্চেৰ কাচমত্তিকায চ কতং পুপ্ফদামং. ভেণ্ডুপুপ্ফমযম্পি চাতি ভেণ্ডুদণ্ডকেহি মল্লিকাসুমনচম্পকাদিসদিসং কত্ৰা ছিদ্দেহি কতদামঞ্চ. ‘‘গেণ্ডুপুপ্ফময’’ন্তিপি লিখন্তি. খরপত্তমযন্তি এত্থ খরপত্তং নাম কুঙ্কুট্ঠখচিতং পুপ্ফপটন্তি ৰদন্তি. কাতুন্তি গন্থনগন্থাপনাদীনি কাতুং. ভেণ্ডুখরপত্তদামানং পটিক্খিত্তত্তা চেলাদীহি কতদামম্পি ন ৰট্টতি অকপ্পিযানুলোমত্তাতি ৰদন্তি.
৪৭৩. হীরাদীহীতি তালনাল়িকেরহীরাদীহি. আদি-সদ্দেন তিণসলাকাদিং সঙ্গণ্হাতি. পটাকত্থন্তি পটাকাকারেন পূজনত্থং. ‘‘ৰিজ্ঝন্তস্সা’’তি ইমিনা কণ্টকেহি ৰিজ্ঝনং, হীরাদীহি আৰুণনঞ্চ সঙ্গহিতং.
৪৭৫. অসোকপিণ্ডিআদীনন্তি অসোকপুপ্ফমঞ্জরিকাদীনং. আদি-সদ্দেন অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১) এতেহেৰ সদ্ধিং দস্সিতং জালৰিতানং, ছিদ্দানি দস্সেত্ৰা কতৰেদিকা, নাগদন্তকং, পুপ্ফচঙ্কোটকাপিধানং, তালপণ্ণৰলযাদিঞ্চ সঙ্গণ্হাতি. ধম্মরজ্জুযাতি এত্থ সারত্থদীপনিযং ‘‘ধম্মরজ্জু নাম চেতিযং ৰা বোধিং ৰা পুপ্ফপৰেসনত্থ আৰজ্জিত্ৰা বদ্ধরজ্জূ’তি মহাগণ্ঠিপদে, মজ্ঝিমগণ্ঠিপদে চ ৰুত্তং, তস্মা তথা বদ্ধায রজ্জুযা চেতিযস্স চ অন্তরে পুপ্ফানি পৰেসেতুং ৰট্টতীতি ¶ ৰিঞ্ঞাযতি. গণ্ঠিপদে পন ‘ধম্মরজ্জুন্তি সিথিলৰট্টিতং রজ্জুং কত্ৰা বোধিং ৰা চেতিযং ৰা পরিক্খিপিত্ৰা ধম্মাসনে ৰা লম্বিত্ৰা তত্থ পুপ্ফানি পৰেসেন্তী’তি ৰুত্তং, তস্মা সিথিলৰট্টিতায রজ্জুযা অন্তরেপি পুপ্ফানি পৰেসেতুং ৰট্টতীতি ৰিঞ্ঞাযতি, ৰীমংসিত্ৰা যুত্ততরং গহেতব্বং. উভযত্থাপি পনেত্থ নেৰত্থি ৰিরোধোতি অম্হাকং খন্তী’’তি (সারত্থ. টী. ২.৪৩১) লিখিতং.
৪৭৬. ৰিজ্ঝন্তস্সপীতি পি-সদ্দেন ধম্মাসনৰিতানাদীসু পুপ্ফপূজনত্থং সযং কণ্টকহীরাদিপ্পৰেসনং সঙ্গণ্হাতি. ‘‘ৰিতানাদীসু পুপ্ফপূজনত্থং কণ্টকহীরাদিপ্পৰেসনং ন ৰট্টতী’তি ইদং অট্ঠকথাচরিযপ্পমাণতো গহেতব্ব’’ন্তি সারত্থদীপনিযং ৰুত্তং.
৪৭৭. কপ্পিযৰচনং নাম ‘‘এৰং জান, এৰং কতে সোভেয্য, যথা এতানি পুপ্ফানি ন ৰিকিরিযন্তি, তথা করোহী’’তিআদি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১) অট্ঠকথাগতং কপ্পিযৰচনং. ৰত্থুপূজনেতি রতনত্তযপূজনে. নিমিত্তাদীসু নিমিত্তং নাম পুপ্ফানি চ গন্থনৰাকে ¶ চ গহেত্ৰা গন্থিতুং জানন্তানং সমীপে ঠপনং. ওভাসো নাম ‘‘তুম্হেহি পিল়ন্ধিতকুসুমানি কস্মা ন ৰিকিরন্তী’’তি ৰুত্তে ‘‘গন্থিতত্তা’’তি চে ৰদতি, ননু পূজনকপুপ্ফানি গন্থিতুং ন ৰট্টতীতিআদিৰচনানি. পরিযাযো নাম পণ্ডিতেহি পুপ্ফানি যথা ন ৰিকিরিযন্তি, তথা গন্থিত্ৰা পূজেতুং মনাপন্তিআদিৰচনং. পকাসিতা অট্ঠকথাযং.
৪৭৮. ‘‘কুলানি দূসেতি পুপ্ফেন ৰা’’তিআদিপাঠে (পারা. ৪৩৭) ‘‘ৰেজ্জিকায ৰা জঙ্ঘপেসনিকেন ৰা’’তি (পারা. ৪৩৭) ৰুত্তং ৰেজ্জকম্মাদিং কুলদূসনতো ৰিসুং কত্ৰা ‘‘ন কেৰলং…পে… কুদাচন’’ন্তি কস্মা ৰুত্তন্তি? ৰিসুং কাতুং ন ৰুত্তং. যোজনা পনেত্থ এৰং ৰেদিতব্বা ¶ ‘‘ন কেৰলমিদমেৰ ৰুত্তপ্পকারং পুপ্ফদানাদিকুলদূসনং কুদাচনং অকত্তব্বং, অথ খো ৰেজ্জকম্মাদি কুলদূসনম্পি কুদাচনং ন কত্তব্ব’’ন্তি. ৰেজ্জকম্মাদীতি এত্থ আদি-সদ্দেন ৰক্খমানপরিত্তোদকসুত্তদানঅনামট্ঠপিণ্ডদানদূতেয্যজঙ্ঘপেসনিকে সঙ্গণ্হাতি.
৪৭৯. ‘‘কুদাচনং ন কত্তব্ব’’ন্তি সামঞ্ঞেন নিসেধেত্ৰা ইদানি ‘‘কত্তব্ব’’মিচ্চাদিনা অপৰাদৰিধিং দস্সেতি. পঞ্চন্নং সহধম্মিনন্তি ভিক্খুভিক্খুনিসিক্খমানসামণেরসামণেরীনং পঞ্চন্নং সহ সদ্ধিং চরিতব্বো পব্বজ্জাসাসনধম্মো এতেসং অত্থীতি ‘‘সহধম্মিকা’’তি সঙ্খং গতানং. অকতৰিঞ্ঞত্তিং কত্ৰাপীতি অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতে ভেসজ্জং যাচিত্ৰাপি ‘‘ৰদেয্যাথ ভন্তে যেনত্থো’’তি এৰং অকতট্ঠানে ৰিঞ্ঞত্তি অকতৰিঞ্ঞত্তি. অত্তনো ধনেতি সসন্তকৰিসযে.
৪৮০. ‘‘তথা’’তি সহধম্মিকানং ৰুত্তমতিদিসতি. তদুপট্ঠাকজন্তুনোতি তেসং দ্ৰিন্নং মাতাপিতূনং ৰেয্যাৰচ্চকরস্স. ভণ্ডুকস্সাতি গিহিলিঙ্গে ঠিতস্সাপি পব্বজ্জাপেক্খস্স. অত্তনো ৰেয্যাৰচ্চকরস্সপীতি অত্তনো কম্মকরস্সপি. এত্তকানঞ্চ জনানং পঞ্চসহধম্মিকানং ৰিয অকতৰিঞ্ঞত্তিযাপি ভেসজ্জং কাতব্বন্তি ৰুত্তং হোতি.
৪৮১. জেট্ঠভাতাতি অত্তনো পুব্বজো ভাতা. কনিট্ঠোতি অনুজো ভাতা. তথা ভগিনিযো দুৰেতি জেট্ঠকনিট্ঠা দ্ৰে ভগিনিযো. চূল়মাতাতি মাতু কনিট্ঠা. চূল়পিতাতি পিতু কনিট্ঠো. মহামাতাতি মাতু জেট্ঠা. মহাপিতা পিতু জেট্ঠভাতা.
৪৮২. পিতুচ্ছাতি পিতুভগিনী জেট্ঠকনিট্ঠা. মাতুলোতি মাতু ভাতা. জেট্ঠকনিট্ঠে দ্ৰে পিতুচ্ছা ¶ , দ্ৰে মাতুলে ¶ চ একতো কত্ৰা ‘‘দসা’’তি ৰুত্তং. ভেসজ্জং কাতুং ৰট্টতীতি সম্বন্ধো.
৪৮৪. ‘‘দস্সন্তি মে ইমে’’তি আভোগং কত্ৰা ৰা দাতব্বন্তি যোজনা.
৪৮৫. এতেসং দসন্নং ঞাতীনং. যাৰ সত্তমা কুলাতি এত্থ কুলপরিচ্ছেদো কথং গহেতব্বোতি? ‘‘সপুত্তদারং ভাতু কুটুম্বং একং কুলং, এৰং তস্স পুত্তস্স ৰা ধীতু ৰা কুটুম্বং একং কুল’’ন্তি এৰমাদিনা নযেন যাৰ সত্তমা কুলপরিৰট্টা গহেতব্বা. ‘‘সপুত্তপতিভগিনিযা কুটুম্বং একং কুলং, তথা তস্স পুত্তস্স ৰা ধীতু ৰা কুটুম্বং একং কুল’’ন্তিআদিনা নযেন যাৰ সত্তমা কুলপরিৰট্টা গহেতব্বা. চূল়মাতাদীনম্পি কুলপরম্পরা ইমিনা নিযামেন গহেতব্বাতি ৰদন্তি. কুলদূসনং ন রূহতীতি ‘‘দাতুং পুপ্ফং পনঞ্ঞস্স, আগতস্সেৰ ঞাতিনো’’তিআদিনা (ৰি. ৰি. ৪৪৩) নযেন কথিতৰিধিনা এতেসু পৰত্তন্তস্স কুলদূসনং ন রুহতীতি ৰুত্তং হোতি.
৪৮৬. ভাতুজাযাতি অত্তনো জেট্ঠস্স ৰা কনিট্ঠস্স ৰা ভাতু ভরিযা. ভগিনিসামিকোতি অত্তনো জেট্ঠায ৰা কনিট্ঠায ৰা ভগিনিযা সামিকো.
৪৮৭. ভাতুনোতি জেট্ঠস্স, কনিট্ঠস্স চ ভাতুনো. অনু পচ্ছা জাতাতি অনুজা, কনিট্ঠভগিনী. ‘‘অনুজা’’তি উপলক্খণন্তি জেট্ঠাযপি সঙ্গহো. জেট্ঠকনিট্ঠভাতূনং ভরিযা চ জেট্ঠকনিট্ঠভগিনীনং সামিকা চ সচে অঞ্ঞাতকা হোন্তীতি যোজনা. দেথাতি এত্থ ‘‘ইমং ভেসজ্জ’’ন্তি পাঠসেসো.
৪৮৮. তেসম্পি ¶ ভাতুভগিনীনং. ‘‘পুত্তান’’ন্তি ইমিনা ধীতূনম্পি সঙ্গহো. কত্ৰাতি ৰত্ৰা. তুম্হাকং মাতাপিতূনং দেথাতি এত্থাপি ‘‘ইমং ভেসজ্জ’’ন্তি পকরণতো লব্ভতি. মাতাপিতূনন্তি উভযসঙ্গাহকৰচনতো ‘‘তুয্হং মাতু ৰা, তুয্হং পিতু ৰা’’তি যথাসম্ভৰং ৰিসুং ৰিসুঞ্চ ৰত্তব্বং. তেসন্তি চ তুম্হাকন্তি চ সামিৰচনং. পুত্তানন্তি চ মাতাপিতূনন্তি চ সম্পদানৰচনং.
৪৮৯. ভেসজ্জকরণারহানং ¶ ৰত্তব্বতায ‘‘অকল্লকো’’তি ইদং ইস্সরাদিপদেহি পচ্চেকং যোজেতব্বং. অকল্লকোতি আতুরো. কল্লং ৰুচ্চতি সুখং, তং এতস্স অত্থীতি কল্লকো, ন কল্লকো অকল্লকো. ঞাতিজনুজ্ঝিতো ৰাতি ঞাতিজনেন পরিচ্চত্তো ৰা.
৪৯০. এতেসং সব্বেসন্তি ইস্সরাদিআতুরানং সব্বেসমেতেসং জনানং. ‘‘সাধুনা’’তি ৰক্খমানত্তা অপচ্চাসীসতা সতাতি এত্থ সতাতি কিরিযাপদং. ‘‘ইমস্মিং কতে ইমে ময্হং এৰরূপং দস্সন্তী’’তি অত্তনো অত্থায পচ্চাসীসনং অকরোন্তেনাতি অত্থো. ভিক্খুসঙ্ঘস্স উপকারতং পচ্চাসীসন্তেন কাতুং ৰট্টতি. পটিসন্থারোতি আমিসপটিসন্থারো, ধম্মপটিসন্থারোতি দুৰিধো পটিসন্থারো. এত্থ আমিসপটিসন্থারো গয্হতি. ভেসজ্জং আমিসেনপি হোতীতি ধম্মকথায সঙ্গহোপি যুজ্জতেৰ. পটিসন্থরণং পটিসন্থারো. পটিলদ্ধামিসস্স চ ধম্মস্স চ তেসু চ অত্তনি চ পতিরূপেনাকারেন সমং অত্থরণং পৰত্তনন্তি অত্থো.
অপরো নযো – আমিসস্স চ ধম্মস্স চ অলাভেন অত্তনো, পরস্স চ অন্তরে সম্ভৰন্তস্স ছিদ্দস্স ৰিৰরস্স ভেদস্স পটিসন্থরণং পিদহনং সঙ্গহণং পটিসন্থারো. অযঞ্হি লোকসন্নিৰাসো অলব্ভমানেন আমিসেন চ ধম্মেন ¶ চাতি দ্ৰীহি ছিদ্দো, তস্স তং ছিদ্দং যথা ন পঞ্ঞাযতি, এৰং পীঠস্স ৰিয পচ্চত্থরণেন আমিসেন, ধম্মেন চ পটিসন্থরণং ‘‘আমিসপটিসন্থারো, ধম্মপটিসন্থারো’’তি ৰুচ্চতীতি. সাধুনাতি সামীচিপ্পটিপন্নতাদিঅরিযধম্মে পতিট্ঠিতুকামেন অরিযাচারেন ভিক্খুনাতি অত্থো. ‘‘অধুনা’’তি ইদং ইমিস্সা পটিপত্তিযা সব্বকালং পটিপজ্জিতব্বতাযপি পাপজনকণ্হকসংগামে ইমস্মিং ৰিপন্নকালে ৰিসেসেন অপ্পমত্তেন পৰত্তেতব্বন্তি অধিপ্পাযেন ৰুত্তং.
৪৯১-২. কেনচীতি উপলক্খণত্তা উপাসকেন ৰা উপাসিকায ৰাতি অত্থো. হত্থেনাতি হত্থাৰযৰা অঙ্গুলিযো ৰুত্তা সমুদাযে পৰত্তস্স ৰোহারস্স অৰযৰে পৰত্তনতো. কত্ৰাতি এত্থ ‘‘পরিত্ত’’ন্তি পাঠসেসো, করোতিস্স কিরিযাসামঞ্ঞে ৰত্তনতো ভণিত্ৰাতি অত্থো. তেসমেৰ চ সন্তকন্তি পরিত্তং ভণাপেন্তানমেৰ সন্তকং সুত্তোদকং. এৰং ৰুত্তত্তা ‘‘অত্তনো সুত্তোদকং আহরিত্ৰা পুঞ্ঞত্থায ইদং হত্থেন চালেত্ৰা, আমসিত্ৰা ৰা পরিত্তং ভণথা’’তি ৰুত্তে কেনচি পরিত্তোদকং সুত্তং কাতব্বং. কেনচি ‘‘পরিত্তোদকসুত্তানি দেথা’’তি ৰুত্তে ¶ ভিক্খুনা তেসমেৰ সন্তকং জলং হত্থেন চালেত্ৰা সুত্তকং মদ্দিত্ৰা পরিত্তং কত্ৰা দাতব্বন্তি যোজনা.
৪৯৩. অনামট্ঠোপীতি হত্থেন অনামসিতোপি, অপব্বজিতস্স হত্থতো লদ্ধা অত্তনা ৰা অঞ্ঞেন ৰা ভিক্খুনা অগহিতগ্গোতি ৰুত্তং হোতি.
৪৯৪. চোরদামরিকস্স চাতি গামৰিলোপকস্স চোরস্স চ.
৪৯৫. পণ্ডুপলাসস্সাতি ¶ পব্বজ্জাপেক্খস্স ভণ্ডুকস্স, পণ্ডুৰণ্ণো পলাসো পণ্ডুপলাসো, সো ৰিযাতি পণ্ডুপলাসো, তংসদিসে তব্বোহারো ‘‘সীহোযং মাণৰকো’’তিআদীসু ৰিয. যথা পণ্ডুপলাসো রুক্খা পতনাভিমুখো তিট্ঠতি নিযতপাতো, এৰমযম্পি গিহিলিঙ্গতো অপগমাভিমুখো পব্বজ্জূপগমনে নিযতোৰ তিট্ঠতীতি ‘‘পণ্ডুপলাসসদিসো’’তি ৰেদিতব্বো.
থালকেপি চাতি অত্তনো পরিভোগথালকেপি. ইদঞ্চ নিদস্সনমত্তং, পত্তোপি গহিতোযেৰাতি দট্ঠব্বং. ঠপেত্ৰাতি এত্থ ‘‘পিণ্ডপাত’’ন্তি উপযোগৰসেন সম্বন্ধনীযং. তং পনাতি অত্তনো পরিভোগথালকে ঠপেত্ৰা দিয্যমানং পিণ্ডপাতং. ‘‘মাতাপিতূন’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩৬-৪৩৭) অট্ঠকথাৰচনতো এত্থ ‘‘পিতুনো’’তি উপলক্খণন্তি মাতাপিতূনম্পীতি অত্থো. সচে একসেসো ইচ্ছিতো, ‘‘পিতূনম্পী’’তি পাঠো যুজ্জতি.
৪৯৬. জঙ্ঘপেসনিযন্তি গিহীনং দূতেয্যসাসনহরণকম্মং ‘‘জঙ্ঘপেসনিয’’ন্তি ৰুচ্চতি. অপি চাতি ৰুত্তসমুচ্চযো.
৪৯৭. এত্তাৰতা সামঞ্ঞৰিধিং দস্সেত্ৰা ইদানি অপৰাদৰিধিং দস্সেতুং ‘‘ভণ্ডূ’’তিআদি ৰুত্তং. সাসনন্তি সন্দেসং. হরিতুন্তি ৰুত্তট্ঠানং নেতুং.
৪৯৮. অট্ঠৰিধেনপীতি পুপ্ফদানাদিজঙ্ঘপেসনিযাৰসানেন অট্ঠপ্পকারেনপি. কুলদূসনকম্মেনাতি কুলানং সদ্ধাৰিনাসকেন অনাচারকম্মেন. লদ্ধন্তি এত্থ ‘‘ভোজন’’ন্তি ইদং ‘‘ভুঞ্জিতু’’ন্তি চ ‘‘অজ্ঝোহারেসূ’’তি চ ৰুত্তত্তা, ‘‘সেসেসুপি অযং নযো’’তি ৰক্খমানত্তা ¶ চ লব্ভতি. পঞ্চসু সহধম্মিকেসু একেনাপি কুলদূসনেন কম্মেন উপ্পাদিতপচ্চযো ¶ সব্বেসম্পি ন ৰট্টতীতি ‘‘পঞ্চন্নং সহধম্মীনং ন চ ৰট্টতী’’তি সব্বপটিসেধো কতো.
৪৯৯. সব্বত্থাতি ‘‘অজ্ঝোহারেসূ’’তি এতস্স ৰিসেসনং, সব্বেসূতি অত্থো. ‘‘অজ্ঝোহারে অজ্ঝোহারে’’তি অট্ঠকথাগতং সঙ্গণ্হাতি. ‘‘অজ্ঝোহারেসূ’’তি ইদং পরগলং কাতব্বং আমিসং সন্ধাযাহ. সেসপচ্চযে পটিচ্চ পরিভোগৰসেনেৰ ‘‘সেসেসূ’’তি আহ, অনজ্ঝোহরণীযেসু সেসপচ্চযেসূতি অত্থো. কিং ৰুত্তং হোতি? চীৰরপচ্চযে সরীরতো মোচেত্ৰা পরিভোগগণনায, সেনাসনপচ্চযে নিব্বকোসে উদকপতনট্ঠানতো অব্ভন্তরং পৰিট্ঠৰারগণনায, মঞ্চপীঠাদিসেনাসনে নিসীদনসযনাদিপরিভোগগণনায, অনজ্ঝোহরিত্ৰা অব্ভঞ্জনালেপনাদিৰসেন কাতব্বভেসজ্জে সরীরতো মোচেত্ৰা ৰারগণনাযাতি ৰুত্তং হোতি. অযং নযোতি ‘‘দুক্কটং পরিদীপিত’’ন্তি ৰুত্তো নযো.
৫০০. ‘‘উপ্পন্নপচ্চযা’’তি ইদং ‘‘অভূতারোচনেনা’’তি ইদমপেক্খিত্ৰা ৰুত্তং. ‘‘কত্ৰা রূপিযৰোহার’’ন্তি ইদমপেক্খিত্ৰা ‘‘উপ্পাদিতপচ্চযা’’তি যোজনা কাতব্বা. রূপিযৰোহারৰিনিচ্ছযো নিস্সগ্গিযে আৰি ভৰিস্সতি. অভূতারোচনৰিনিচ্ছযো চতুত্থপারাজিকে ৰুত্তো. সমানাতি পকাসিতাতি কুলদূসনকম্মেন উপ্পাদিতপচ্চযেহি সদিসাতি অট্ঠকথাযং ৰুত্তাতি অত্থো. ইমিনা তত্থাপি ৰিনিচ্ছযো এত্তকোযেৰাতি অতিদিসতি.
৫০১. ‘‘সংসারৰাসো দুক্খ’’ন্তি ঞত্ৰা নিব্বানাধিগমে মানসং বন্ধিত্ৰা নিব্বানগামিনিং পটিপদং সন্ধায সাসনাৰতিণ্ণেন সিক্খাকামেন কুলপুত্তেন সেৰিতক্খণেযেৰ জীৰিতহরণসমত্থৰিসমিস্সপূতিমুত্তং ¶ ৰিয ৰজ্জনীযং অকপ্পিযপচ্চযং উপ্পাদেতুং করিযমানং অকপ্পিযোপাযপ্পকারং একতো দস্সেতুমাহ ‘‘ৰিঞ্ঞত্তী’’তিআদি. তত্থ ৰিঞ্ঞত্তি যাচনা. অনুপ্পদানন্তি পিণ্ডপটিপিণ্ডদানং. ৰেজ্জকম্মং ৰুত্তনযমেৰ. অনেসনং নাম অপ্পিচ্ছতায অননুরূপেন পযোগেন পচ্চযপরিযেসনং.
পারিভট্যতা নাম ইস্সরে সেৰিতুং পরিৰারেত্ৰা তেসং চিত্তরুচিতং ৰিলপন্তানং পরিভটানং সেৰকজনানং ৰিয লাভত্থিকস্স ভিক্খুনো পচ্চযদাযকেসু পৰত্তীতি ৰেদিতব্বো. পরি সমন্ততো ভটতি সেৰতীতি পরিভটো, ইস্সরজনানং সমীপাৰচরো সেৰকজনো, পরিভটো ৰিযাতি ¶ পরিভটো, ভিক্খু, পরিভটস্স কম্মং পারিভট্যং, তস্স ভাৰো পারিভট্যতা. অথ ৰা পরিভটতি ধাতি ৰিয কুলদারকে অঙ্কে করণাদিৰসেন ধারেতীতি পরিভটো, পরিভটস্স কম্মং পারিভট্যং, তস্স ভাৰো পারিভট্যতাতি লাভাসায ভিক্খুনো কুলদারকেসু অননুলোমিকা পৰত্তি ৰুচ্চতি.
মুগ্গসূপতা নাম পক্কমুগ্গা ৰিয পক্কাপক্কবীজমিস্সা লাভাসায দাযকানং চিত্তারাধনত্থায সচ্চালীকমিস্সকতা. যথা মুগ্গেসু পচ্চমানেসু কোচিদেৰ ন পচ্চতি, বহৰো পচ্চন্তি, এৰমেৰ যস্স দাযকেহি সদ্ধিং কথেন্তস্স কিঞ্চিদেৰ সচ্চং হোতি, অসচ্চমেৰ বহুকং হোতি, অযং ৰুচ্চতি মুগ্গসূপসদিসত্তা ‘‘মুগ্গসূপো’’তি, তস্স কম্মং মুগ্গসূপং, তস্স ভাৰো মুগ্গসূপতা. ৰত্থুৰিজ্জকং নাম কূপৰত্থুগেহৰত্থুআদীনং আচিক্খনং. ৰত্থুৰিজ্জাযকানং কতং ৰত্থুৰিজ্জকং.
৫০২. জঙ্ঘপেসনিযং, দূতকম্মঞ্চ ৰুত্তনযমেৰ. কুলদূসনন্তি ৰুত্তাৰসেসং. অভূতারোচনঞ্চ ৰুত্তনযমেৰ. বুদ্ধপটিকুট্ঠন্তি ¶ বুদ্ধেহি পটিক্কোসিতং গরহিতং যথাৰুত্তং মিচ্ছাজীৰঞ্চ অৰুত্তঞ্চ অঙ্গৰিজ্জানক্খত্তৰিজ্জাউক্কাপাতদিসাডাহভূমিচালাদিভেদং মিচ্ছাজীৰনূপাযং সব্বং. ৰিৰজ্জযেতি ৰিসমিৰ, গূথমুত্তং ৰিয চ আরকা পরিৰজ্জেয্যাতি অত্থো. ‘‘সিক্খাকামো কুলপুত্তো’’তি সামত্থিযা লব্ভতি.
৫০৩. পটিনিস্সজ্জতোপি তন্তি সমনুভাসনকম্মতো পুব্বে ৰা ঞত্তিচতুত্থাসু কম্মৰাচাসু অন্তকম্মৰাচায য্য-কারং অপ্পত্তায ৰা কুলদূসনকম্মং পজহন্তস্সাতি ৰুত্তং হোতি. সঙ্ঘভেদসমন্তি পঠমসঙ্ঘভেদেন সমন্তি.
কুলদূসনকথাৰণ্ণনা.
৫০৪. ‘‘জান’’ন্তি ইমস্স ‘‘ভিক্খুনা’’তি এতস্স ৰিসেসনত্তা জানতাতি গহেতব্বং. পাল়িযা লিখিতে সীহল়গণ্ঠিপদে পন এৰরূপং আপত্তিং আপন্নোস্মীতি ঞত্ৰাতি অত্থো ৰুত্তো. যাৰতীহন্তি যত্তকানি অহানি, ‘‘ছাদিতা’’তি ইমিনা সম্বন্ধো, ছাদনকিরিযাঅচ্চন্তসংযোগে উপযোগৰচনং. ছাদিতাতি ‘‘অহং ইত্থন্নামং আপত্তিং আপন্নো’’তি সব্রহ্মচারীনং অনারোচনদিৰসেন ¶ পটিচ্ছাদিতা. আপত্তীতি সঙ্ঘাদিসেসাপত্তি. অকামাতি অরুচিযাৰ সঙ্ঘাদিসেসং আপজ্জিত্ৰা অকতপটিকম্মস্স সগ্গমোক্খানং অন্তরাযকরত্তাতি অধিপ্পাযো. পরিৰত্থব্বন্তি পরিৰাসং সমাদায ৰত্থব্বং. কিত্তকং কালন্তি আহ ‘‘তাৰতীহ’’ন্তি, তত্তকানি অহানীতি ৰুত্তং হোতি. আপজ্জিত্ৰা যত্তকানি অহানি পটিচ্ছাদেতি, তত্তকানেৰ অহানীতি অত্থো.
৫০৫-৬. আপত্তি কিত্তকেন পটিচ্ছন্না হোতীতি আহ ‘‘আপত্তি চা’’তিআদি. তত্থ আপত্তি চাতি সঙ্ঘাদিসেসাপত্তি চ. অনুক্খিত্তো চাতি উক্খেপনীযকম্মেন সযং অনিস্সারিতো ¶ চ. পহূ চাতি সযং সব্রহ্মচারীনং সন্তিকং গন্ত্ৰা আরোচেতুং পহোতি চ. অনন্তরাযিকো চাতি গমনৰিবন্ধকেন রাজচোরাদিঅন্তরাযেন ৰিরহিতো চ. চতুস্ৰ পীতি এত্থ ‘‘এতেসূ’’তি সেসো, এতেসু চতূসূতি অত্থো. তংসঞ্ঞীতি আপত্তিসঞ্ঞী অনুক্খিত্তসঞ্ঞী পহুসঞ্ঞী অনন্তরাযিকসঞ্ঞীতি ৰুত্তং হোতি. তস্স এৰংসঞ্ঞিনো ইমেসু চতূসু তথাসঞ্ঞিনো পুগ্গলস্স. ছাদেতুকামতাতি আচরিযাদীসু গারৰেন ৰা গরহাদিভযা ৰা ‘‘ন আরোচেস্সামী’’তি পটিচ্ছাদেতুকামতা চ. ছাদনন্তি তথা চিন্তেত্ৰা ‘‘অহং ইত্থন্নামং আপন্নো’’তি অৰত্ৰা পটিচ্ছাদনঞ্চাতি ইমেহি দসহি অঙ্গেহি. ‘‘ভিক্খুনা’’তি কত্তুনিদ্দেসত্তা ছন্নাতি এত্থ ছাদিতাতি অত্থো. কালৰিধিং দস্সেতি ‘‘অরুণুগ্গমনেনা’’তি, আপত্তিআপন্নদিৰসং খেপেত্ৰা অরুণুট্ঠানেন সদ্ধিং ছন্না হোতীতি অত্থো.
দ্ৰেভাণৰারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৫০৭. এৰং পটিচ্ছন্নসঙ্ঘাদিসেসপটিকম্মত্থং ‘‘অকামা পরিৰত্থব্ব’’ন্তি ৰিহিতস্স পরিৰাসস্স কো ভেদো, কো পৰত্তিক্কমোতি আহ ‘‘তিৰিধো’’তিআদি. সো পরিৰাসো তিৰিধো দীপিতোতি সম্বন্ধো. কেনাতি আহ ‘‘তিৰিধাপেতচেতসা’’তি. ‘‘তিস্সো ৰিধা, সেয্যোহমস্মীতি ৰিধা, সদিসোহমস্মীতি ৰিধা, হীনোহমস্মীতি ৰিধা’’তি (দী. নি. ৩.৩০৫) ৰুত্তৰিধায মাননামধেয্যতো তিৰিধমানতো অপগতচিত্তেন সম্মাসম্বুদ্ধেনাতি অত্থো.
পটিচ্ছন্না আপত্তি এতস্সাতি পটিচ্ছন্নো. অরিসাদীনং আগতিগণত্তা তত্থ পক্খিপনেন অ-কারপচ্চযো দট্ঠব্বো. তেনেৰ ৰক্খতি ‘‘পটিচ্ছন্নায দাতব্বো’’তিআদি.
সুদ্ধন্তোতি ¶ ¶ ‘‘উভো কোটিযো সোধেত্ৰা দাতব্বপরিৰাসো সুদ্ধন্তো নামা’’তি পাল়িগণ্ঠিপদে ৰুত্তত্তা উপসম্পদাকালসঙ্খাতো সুদ্ধো পুব্বন্তো, আরোচিতকালসঙ্খাতো সুদ্ধো অপরন্তো চ পরিৰাসসমাদানকালে ৰা পরিৰসনকালে ৰা উপপরিক্খিত্ৰা দিট্ঠা সুদ্ধা অন্তা অনাপত্তিকালসঙ্খাতা উভো কোটিযো অস্সাতি কত্ৰা সুদ্ধন্তনামকো পরিৰাসো চ. এত্থ চ ভেদাদিং ৰক্খতি.
সম্মা দিৰসাদীনং ওধানং পক্খেপো যত্থ সো সমোধানো, পরিৰাসো. দিৰসেসু দিৰসে ৰা আপত্তীসু আপত্তিযো ৰা সব্বা নানাৰত্থুকা আপত্তিযো একতো কত্ৰা ওধায দাতব্বপরিৰাসোতি অত্থো. এত্থাপি ভেদাদিং ৰক্খতি.
৫০৮. তত্রাতি তেসু তীসু পরিৰাসেসু. ‘‘যো’’তি সেসো. ইতীতি এৰমত্থো দট্ঠব্বো. যো পটিচ্ছন্নপরিৰাসো, অযন্তি এৰং পকাসিতোতি যোজনা.
৫০৯-১০. পরিৰাসদানকালে ৰুচ্চমানায কম্মৰাচায পধানলক্খণং দস্সেতুমাহ ‘‘ৰত্থুগোত্তৰসেনা’’তিআদি. তত্থ ‘‘ৰত্থূ’’তি সুক্কমোচনাদিকো ৰীতিক্কমো ৰুচ্চতি. অযমেৰ সুক্কৰিস্সট্ঠিআদিকং গং ৰাচং সঞ্ঞঞ্চ তাযতি রক্খতীতি কত্ৰা ‘‘গোত্ত’’ন্তি ৰুচ্চতি. তঞ্হি সজাতিযসাধারণৰিজাতিযৰিনিৰত্তনৰসেন অঞ্ঞত্থ গন্তুং অদত্ৰা ৰাচং সদ্দং, তব্বিসযং সঞ্ঞঞ্চ রক্খতি. ইদং ৰত্থুগোত্তদ্ৰযৰাচকং সুক্কৰিস্সট্ঠিকাযসংসগ্গৰিসেসৰচনঞ্চ ‘‘নানাৰত্থুকা’’তি সামঞ্ঞৰচনঞ্চাতি ইমিনা ৰচনদ্ৰযেনাতি ৰুত্তং হোতি. ৰুত্তঞ্হেতং অট্ঠকথাযং ‘‘সুক্কৰিস্সট্ঠিং কাযসংসগ্গ’ন্তিআদিৰচনেনাপি ‘নানাৰত্থুকাযো’তিআদিৰচনেনাপি ৰত্থুচেৰ ¶ গোত্তঞ্চ সঙ্গহিত’’ন্তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২). নামাপত্তিৰসেন ৰাতি এত্থ সঙ্ঘাদিসেসোতি সজাতিসাধারণনামং, আপত্তীতি সব্বসাধারণনামন্তি দ্ৰীহি নামেহি তংতংৰীতিক্কমৰসেন আপজ্জিতব্বতো তদেৰ আপত্তীতি এৰমুভিন্নং নামাপত্তীনং ৰসেন ৰাতি অত্থো.
কম্মৰাচা হি কাতব্বাতি ‘‘ৰত্থুগোত্তৰসেনাপী’’তি এত্থ অপি-সদ্দো ‘‘নামাপত্তিৰসেন ৰা’’তি এত্থ সঙ্ঘাদিসেসোতি সজাতিসাধারণনামং, আপত্তীতি সব্বসাধারণনামন্তি দ্ৰীহি নামেহীতি ইদং সমুচ্চিনোতীতি উভযং একতো যোজেত্ৰা কম্মৰাচা কাতব্বাতি. ‘‘নামাপত্তিৰসেন ¶ ৰা’’তি এত্থ ৰিকপ্পত্থেন ৰা-সদ্দেন, ‘‘অহং ভন্তে সম্বহুলা সঙ্ঘাদিসেসা আপত্তিযো আপজ্জিং একাহপটিচ্ছন্নাযো’তি এৰং নামমত্তৰসেন ৰা যোজনা কাতব্বা’’তি অট্ঠকথায ৰুত্তৰিসেসনিৰত্তনত্থমত্তসদ্দৰসেন চ ৰত্থুগোত্তৰিরহিতেন কেৰলেন নামাপত্তিমত্তেন পযোজেত্ৰা কাতব্বাযেৰাতি ৰুত্তং হোতি. কম্মৰাচায করণপ্পকারো পন সমুচ্চযক্খন্ধকে আগতনযেন আপন্নপুগ্গলনামেন চ একাহপটিচ্ছন্নাদিৰচনেন চ যোজেত্ৰা দট্ঠব্বো. তস্স দাতব্বোতি যোজনা. ‘‘পরিৰাসো’’তি পকরণতো লব্ভতি, পটিচ্ছন্নাপত্তিকস্স পুগ্গলস্স পরিৰাসো দাতব্বোতি অত্থো.
তেন চাতি লদ্ধপরিৰাসেন অন্তোসীমায উক্কুটিকং নিসিন্নেন পগ্গহিতঞ্জলিনা ভিক্খুনা চ. সমাদিযিত্ৰাতি এত্থাপি ‘‘ৰত্ত’’ন্তি সামত্থিযা লব্ভতি. ‘‘সমাদানেপ্যযং নযো’’তি (ৰি. ৰি. ৫১৪) ৰক্খমানত্তা ‘‘ৰত্তং সমাদিযামি, পরিৰাসং সমাদিযামী’’তি ইমেসং দ্ৰিন্নং অঞ্ঞতরং ৰা দ্ৰযমেৰ ৰা তিক্খত্তুং ৰত্ৰা পারিৰাসিকক্খন্ধকে ৰুত্তৰত্তপূরণত্থং সমাদিযিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. আদিতো সঙ্ঘস্স আরোচেতব্বন্তি যোজনা. তথা ¶ ৰত্তং সমাদিযিত্ৰা নিসিন্নেন পঠমং সঙ্ঘস্স ‘‘অহং ভন্তে একং আপত্তিং আপজ্জিং সঞ্চেতনিকং সুক্কৰিস্সট্ঠিং একাহপটিচ্ছন্নং, সোহং সঙ্ঘং একিস্সা আপত্তিযা সঞ্চেতনিকায সুক্কৰিস্সট্ঠিযা একাহপটিচ্ছন্নায একাহপরিৰাসং যাচিং, তস্স মে সঙ্ঘো একিস্সা আপত্তিযা সঞ্চেতনিকায সুক্কৰিস্সট্ঠিযা একাহপটিচ্ছন্নায একাহপরিৰাসং অদাসি, সোহং পরিৰসামি, ৰেদযামাহং ভন্তে, ৰেদযতীতি মং সঙ্ঘো ধারেতূ’’তি এৰং আরোচেতব্বং.
‘‘ইমঞ্চ পনত্থং গহেত্ৰা যায কাযচি ৰাচায আরোচেতুং ৰট্টতিযেৰা’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) অট্ঠকথাৰচনতো যায কাযচি ভাসাযপি আরোচেতুং ৰট্টতি.
৫১১. পুনপ্পুনাগতানন্তি এত্থ ‘‘ভিক্খূন’’ন্তি সেসো. পুব্বে আরোচনট্ঠানং অসম্পত্তানং আগন্তুকানং ভিক্খূনম্পি. আরোচেন্তোৰাতি একস্স আরোচনে সো চে ৰুড্ঢতরো হোতি, ‘‘ভন্তে’’তি ৰত্ৰা পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ৰত্ৰা, নৰকো চে, ‘‘আৰুসো’’তি ৰত্ৰা অৰসানে ‘‘মং আযস্মা ধারেতূ’’তি, দ্ৰে চে হোন্তি, ‘‘মং আযস্মন্তা ধারেন্তূ’’তি, তযো চে, ‘‘মং আযস্মন্তো ধারেন্তূ’’তি ৰত্ৰা আরোচেন্তোৰ. রত্তিযা ছেদং অকত্ৰাতি ‘‘পকতত্তেন ভিক্খুনা সদ্ধিং একচ্ছন্নে’’তিআদিনা (চূল়ৰ. ৮১) নযেন ৰুত্তএকসেনাসনে পকতত্তেন ভিক্খুনা সদ্ধিং অরুণুট্ঠাপনৰসেন ¶ করিযমানেন সহৰাসেন ৰা ‘‘পকতত্তভিক্খূহি ৰিনা এককেন ৰাসো’’তি ৰুত্তৰিপ্পৰাসেন ৰা ‘‘আগন্তুকানং আরোচনায অকরণ’’ন্তি ৰুত্তঅনারোচনেন ৰা সম্ভৰন্তং রত্তিচ্ছেদমকত্ৰা. ৰত্তভেদং অকত্ৰা ৰা পারিৰাসিকক্খন্ধকে পারিৰাসিকস্স পঞ্ঞত্তৰত্ততো একম্পি অহাপেত্ৰা চ. সদা ৰসেতি পরিৰাসং ৰসিতুং ¶ পরিকপ্পিতা সব্বদিৰসা যাৰ খিণন্তি, তাৰ ৰসেয্যাতি অত্থো.
৫১২. তত্থ পরিৰাসো ৰিসোধেতুং ন সক্কা চেতি তস্স ৰিহারস্স মহন্তত্তা আগতে আগন্তুকভিক্খূ পরিযেসিত্ৰা আরোচেন্তেন রত্তিচ্ছেদং অকত্ৰা পরিৰাসং সোধেতুং ন সক্কা চে হোতি. তং ৰত্তং নিক্খিপিত্ৰানাতি তথা সমাদিন্নং ৰত্তং উপরি ৰক্খমাননযেন নিক্খিপিত্ৰা.
৫১৩. কত্থ নিক্খিপেয্যাতি আহ ‘‘তত্থা’’তিআদি. তত্থেৰ সঙ্ঘমজ্ঝে ৰাতি অত্তনো যস্মিং ৰত্তং সমাদিন্নং, তস্মিংযেৰ সঙ্ঘমজ্ঝে ৰা. পুগ্গলে ৰাতি ভিক্খূসু উট্ঠায তত্থ তত্থ গতেসু অন্তোসীমাযযেৰ ওহীনে একভিক্খুম্হি ৰা অসতিযা বহিসীমং গতেন সরিতক্খণে অত্তনা সদ্ধিং গচ্ছন্তে তস্সাযেৰ পরিসায পরিৰাসদানে সম্মুখীভূতে পুগ্গলে ৰা আগন্তুকভিক্খু চে, তস্স ৰা সন্তিকে আরোচেত্ৰা ৰত্তং নিক্খিপিতব্বন্তি ৰুত্তং হোতি. কথং নিক্খিপে’তি আহ ‘‘নিক্খিপামী’’তিআদি. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘নিক্খিপামী’’তি এতং পচ্চামসতি. তং ৰত্তন্তি অত্তনা সমাদিন্নং তং ৰত্তং.
৫১৪. অযং নযোতি ‘‘একপদেনাপি দ্ৰীহি পদেহি ৰা পনা’’তি এৰং অনন্তরোদিতনযো.
৫১৫-২০. পকতত্তোতি ৰুচ্চতীতি সগ্গমোক্খাৰরণাভাৰেন পকতো পুব্বসরূপেনেৰ ঠিতো অত্তা এতস্সাতি ‘‘পকতত্তো’’তি কথীযতি. পচ্চূসকালস্মিন্তি অরুণতো পুরিমকালে.
পরিক্খিত্তৰিহারস্সাতি এত্থ পাকারাদীহি পরিক্খিত্তং একম্পি সেনাসনং ৰিহরন্তি অস্মিন্তি কত্ৰা তথা ৰুচ্চতি. দ্ৰে ¶ লেড্ডুপাতে অতিক্কম্মাতি যোজনা. লেড্ডুপাতদ্ৰযস্স অৰধিং দস্সেতি ‘‘পরিক্খেপতো বহী’’তি, ‘‘অপরিক্খিত্ততো পরিক্খেপারহট্ঠানা বহী’’তি চ.
পরিক্খেপারহট্ঠানং ¶ নাম কতমন্তি? ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.৩১) ধুতঙ্গনিদ্দেসে ‘‘মজ্ঝিমট্ঠকথাযং পন ৰিহারস্সাপি গামস্সেৰ উপচারং নীহরিত্ৰা উভিন্নং লেড্ডুপাতানং অব্ভন্তরা মিনিতব্ব’ন্তি ৰুত্তং. ইদমেত্থপমাণ’’ন্তি ৰুত্তত্তা অপরিক্খিত্তস্স পঠমলেড্ডুপাতং হোতি, গামে ৰুত্তেন ৰিধিনা ৰিহারপরিযন্তে ঠিতভত্তসালগিলানসালাদিসেনাসনে চে পরিক্খেপো অত্থি, তত্থ ৰা, নত্থি চে, নিব্বকোসস্স উদকপাতট্ঠানে ঠিতেন মাতুগামেন ছড্ডিতভাজনধোৰনোদকপতনট্ঠানে ৰা সেনাসনতো দূরে চেতিযঙ্গণে, বোধিযঙ্গণে ৰা ঠত্ৰা বলমজ্ঝিমস্স পুরিসস্স হত্থং পসারেত্ৰা অত্তনো বলপ্পমাণেন খিত্তস্স মুট্ঠিযা গহিতপাসাণস্স পতনট্ঠানং ৰিহারূপচারো নাম, তদেৰ পাকারাদীহি পরিক্খেপারহট্ঠানং নাম. তত্থ ঠত্ৰা তথেৰ খিত্তস্স পাসাণস্স পতনট্ঠানং একো লেড্ডুপাতো, তত্থাপি ঠত্ৰা তথেৰ খিত্তস্স পাসাণস্স পতনট্ঠানং একো লেড্ডুপাতোতি এৰং দ্ৰে লেড্ডুপাতা গহেতব্বা.
মগ্গতো ওক্কমিত্ৰাতি মগ্গতো অপসক্কিত্ৰা. গুম্বেনাতি রুক্খগহনেন ৰা লতাগহনেন ৰা. ৰতিযাতি কণ্টকসাখাদীহি কতায ৰতিযা.
ৰত্তমাদাযাতি পুব্বে ৰুত্তনযেন ৰত্তং সমাদিযিত্ৰা. আরোচেত্ৰাতি যথাৰুত্তনযেন আরোচেত্ৰা.
নিক্খিপিত্ৰাতি পুব্বে ৰুত্তনযেন ৰত্তং নিক্খিপিত্ৰা. ভিক্খূতি অত্তনা সদ্ধিং হত্থপাসদানত্থায আগতো ভিক্খু. যস্স কস্সচীতি এত্থ ‘‘সন্তিকে’’তি সেসো.
আরোচেত্ৰা ¶ ৰাতি অত্তনো নৰকতরো চে, ‘‘আৰুসো’’তি, ৰুড্ঢো চে, ‘‘ভন্তে’’তি ৰত্ৰা যথাৰুত্তনযেনেৰ আরোচেত্ৰা. সেসন্তি অৰসেসৰিনিচ্ছযং. সমুচ্চযস্সাতি চূল়ৰগ্গাগতস্স ততিযসমুচ্চযক্খন্ধকস্স. অট্ঠকথাযচাতি ‘‘সচে অঞ্ঞো কোচি ভিক্খু কেনচিদেৰ করণীযেনা’’তিআদিনা (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) অট্ঠকথাগতৰিনিচ্ছযেনাপি.
ৰিভাৰযেতি ‘‘সচে যং ভিক্খুং তত্থ আগতং পস্সতি, ভাসমানস্স সদ্দং সুণাতি, তস্স আরোচেতব্বং. তথা অকরোন্তস্স রত্তিচ্ছেদো চ ৰত্তভেদো চ হোতি দুক্কটং আপজ্জতি. সচে সো দ্ৰাদসরতনব্ভন্তরং পত্ৰা তস্স অজানন্তস্সেৰ পক্কন্তো হোতি, রত্তিচ্ছেদোৰ হোতি, ন ৰত্তভেদো ¶ . সচে অত্তনা সদ্ধিং আগতো কেনচিদেৰ করণীযেন গতো হোতি, ৰিহারং গন্ত্ৰা যং পঠমং পস্সতি, তস্স সন্তিকে আরোচেত্ৰা ৰত্তং নিক্খিপিতব্বং. এৰং পরিকপ্পিতদিৰসে পুণ্ণে কুক্কুচ্চৰিনোদনত্থং অতিরেকে চ দিৰসে ৰত্তং পূরেত্ৰা পরিযোসানে ৰত্তে অসমাদিন্নে মানত্তারহো ন হোতীতি সঙ্ঘং উপসঙ্কম্ম ৰত্তং সমাদিযিত্ৰা খন্ধকে আগতনযেনেৰ মানত্তং যাচিতব্বং. অনিক্খিত্তৰত্তেন চরিতুকামস্স পুন ৰত্তসমাদানং কাতব্বং ন হোতী’’তি এত্তকো ৰিসেসো, ইমং অট্ঠকথাগতং ৰিনিচ্ছযং পকাসেয্যাতি ৰুত্তং হোতীতি.
পটিচ্ছন্নপরিৰাসকথাৰণ্ণনা.
৫২১. ন জানতীতি এত্থ ছন্দৰসেন রস্সো কতো. আপত্তীনঞ্চ রত্তীনং, পরিচ্ছেদং ন জানতীতি বহূ সঙ্ঘাদিসেসে আপজ্জিত্ৰাপি ‘‘এত্তকাহং আপত্তিযো আপন্নো’’তি অত্তনো আপন্নসঙ্ঘাদিসেসাপত্তীনং পরিচ্ছেদং ¶ ন জানাতি, ‘‘মযা আপন্নাপত্তি এত্তকে দিৰসে পটিচ্ছন্না’’তি দিৰসপরিচ্ছেদং ন জানাতি.
৫২২. ইদানি তস্স পভেদং দস্সেতুমাহ ‘‘এসেৰা’’তিআদি. পরিসুদ্ধেহীতি সকলসংকিলেসপ্পহানেন পরিসুদ্ধসন্তানেহি উপালিত্থেরাদিপুব্বাচরিযেহি. এসোৰ সুদ্ধন্তোতি এসো যথাৰুত্তসরূপো সুদ্ধন্তপরিৰাসো. চূল়সুদ্ধন্তনামো চাতি ‘‘যো উপসম্পদতো পট্ঠায অনুলোমক্কমেন ৰা’’তিআদিনা (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেন উপসম্পদমাল়কতো পট্ঠায অনুলোমৰসেন ৰা আরোচিতদিৰসতো পট্ঠায পটিলোমৰসেন ৰা সরন্তে ‘‘কিত্তকানি দিৰসানি পরিসুদ্ধোতি সরসী’’তি ৰিনযধরেহি পুচ্ছিতে ‘‘এত্তকং কালং পরিসুদ্ধোস্মী’’তি ৰুত্তৰতো তেন ৰুত্তসুদ্ধদিনানি পরিযন্তং কত্ৰা দিন্নো যাৰ উপসম্পন্নদিৰসো, তাৰ বহুদিৰসেসু নেতব্বং মহাসুদ্ধন্তং সন্ধায ইতরদিনানং পূরেতব্বত্তা চূল়সুদ্ধন্তো নামাতি ৰুত্তং হোতি.
‘‘অযঞ্হি সুদ্ধন্তপরিৰাসো নাম উদ্ধম্পি আরোহতি, হেট্ঠাপি ওরোহতি, ইদমস্স লক্খণ’’ন্তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) ৰুত্তত্তা ইমং পরিৰাসং পরিৰসনতো পচ্ছা দিৰসং সরন্তো পরিকপ্পেত্ৰা যোজেত্ৰা গহিতদিৰসতো ৰড্ঢেতি ৰা হাপেতি ৰা, উভযত্থাপি ‘‘পুন পরিৰাসদানকিচ্চং নত্থী’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) ৰচনতো পুব্বে দিন্নপরিৰাসোযেৰ পমাণং ¶ . ‘‘এতস্স অপ্পটিচ্ছন্নং ‘পটিচ্ছন্না’তি ৰা অচিরপটিচ্ছন্নং ‘চিরপটিচ্ছন্না’তি ৰা অসম্বহুলম্পি ‘সম্বহুলা’তি ৰা ৰিপরীততো গহেত্ৰা ৰিনযকম্মং করোন্তস্স আপত্তিতো ৰুট্ঠানং হোতি, পটিচ্ছন্নং ‘অপ্পটিচ্ছন্না’তিআদিৰিপরিযাযেন ন হোতী’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২ অত্থতো সমানং) অট্ঠকথাগতনযো ৰেদিতব্বো.
মহাসুদ্ধন্তনামকোতি ¶ ‘‘যো পন যথাৰুত্তেন অনুলোমপটিলোমনযেন পুচ্ছিযমানোপি রত্তিপরিযন্তং ন জানাতি, নেৰ সরতি, ৰেমতিকো ৰা হোতি, তস্স দিন্নো সুদ্ধন্তপরিৰাসো মহাসুদ্ধন্তোতি ৰুচ্চতী’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) অট্ঠকথাযং নিদ্দিট্ঠসরূপো মহাসুদ্ধন্তো নাম. ‘‘অযং উদ্ধং নারোহতি, হেট্ঠা পন ওরোহতী’’তি ৰুত্তত্তা অযং পরিৰাসো যাৰ উপসম্পন্নদিৰসো, তাৰ পূরেতব্বতো ততো উদ্ধং নারোহতি. অন্তরাল়ে অত্তনো সুদ্ধকালং পরিকপ্পেত্ৰা সরতি চে, ততো পট্ঠায নিৰত্তনতো দিৰসহানং পন হোতেৰ.
৫২৩. ‘‘অঞ্ঞতরো ভিক্খু সম্বহুলা সঙ্ঘাদিসেসা আপত্তিযো আপন্নো হোতি, সো আপত্তিপরিযন্তং ন জানাতি, রত্তিপরিযন্তং ন জানাতী’’তি (চূল়ৰ. ১৫৬) আগতৰত্থুম্হি ইমস্স পরিৰাসস্স অনুঞ্ঞাতত্তা তং ৰত্থুং সঙ্গহেতুং ‘‘আপত্তীনং চা’’তিআদিং ৰত্ৰাপি ‘‘আপত্তিপরিযন্তং পন ‘এত্তকা অহং আপত্তিযো আপন্নো’তি জানাতু ৰা মা ৰা, অকারণমেত’’ন্তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) পটিসেধেত্ৰা অট্ঠকথাযং পধানভাৰেন ৰুত্তরত্তিপরিযন্তস্স অপরিজাননমত্তমেৰ পমাণন্তি দস্সেতুমাহ ‘‘দুৰিধোপী’’তিআদি. দুৰিধোপি অযং সুদ্ধন্তপরিৰাসো একচ্চং রত্তিপরিচ্ছেদং, সকলং ৰা রত্তিপরিচ্ছেদং অজানতো ৰা ৰিমতিস্স ৰা দাতব্বোতি যোজনা.
সুদ্ধন্তপরিৰাসকথাৰণ্ণনা.
৫২৪. ইতরোপি সো সমোধানপরিৰাসো তিধা মতোতি যোজনা. ধাতুসদ্দানং অনেকত্থত্তা ‘‘ওধান’’ন্তি মক্খনং ৰুচ্চতি. তেনাহ অট্ঠকথাযং ‘‘ওধুনিত্ৰা ¶ মক্খেত্ৰা’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২). ‘‘সমোধান’’ন্তি পক্খেপো ৰুচ্চতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সমোদহিত্ৰা’’তি. ওধানঞ্চ সমোধানঞ্চ ওধানসমোধানং, তং যত্থ সো পরিৰাসো ‘‘ওধানসমোধানো’’তি ৰেদিতব্বো. অরিসাদিগণে অন্তোগধত্তা হেত্থ, উপরি চ এৰরূপে ঠানে অ-কারপচ্চযো দট্ঠব্বো ¶ . পরিৰুত্থদিৰসানং মক্খনঞ্চ মূলাপত্তিযং অন্তরাপত্তীনং পক্খিপনঞ্চ যস্মিং সো পরিৰাসোতি ৰুত্তং হোতি. তেনেৰেত্থ ‘‘দিৰসে পরিৰুত্থে তু, ওধুনিত্ৰা পদীযতে’’তি ৰক্খতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘পরিৰুত্থদিৰসে ওধুনিত্ৰা মক্খেত্ৰা পুরিমায আপত্তিযা মূলদিৰসপরিচ্ছেদে পচ্ছা আপন্নং আপত্তিং সমোদহিত্ৰা’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২).
অগ্ঘপুব্বকো মিস্সকপুব্বকো সমোধানপরিৰাসোতি যোজনা, অগ্ঘসমোধানপরিৰাসো মিস্সকসমোধানপরিৰাসোতি ৰুত্তং হোতি. অগ্ঘো চ মিস্সকো চ অগ্ঘমিস্সকা, তে পুব্বকা এতস্সাতি অগ্ঘমিস্সকপুব্বকো, সমোধানো. অগ্ঘেন সমোধানং অগ্ঘসমোধানং, তং যত্থ সো অগ্ঘসমোধানো, আপন্নাসু বহূসু সব্বচিরপটিচ্ছন্নাপত্তীনং দিৰসগণনগ্ঘেনেৰ পচ্ছা আপন্নআপত্তীনং পক্খেপযুত্তপরিৰাসোতি অত্থো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘অগ্ঘসমোধানো নাম সম্বহুলাসু আপত্তীসু যা একা ৰা দ্ৰে ৰা তিস্সো ৰা সম্বহুলা ৰা আপত্তিযো সব্বচিরপটিচ্ছন্নাযো, তাসং অগ্ঘেন সমোধায তাসং রত্তিপরিচ্ছেদৰসেন অৰসেসানং ঊনতরপটিচ্ছন্নানং আপত্তীনং পরিৰাসো দিয্যতি, অযং ৰুচ্চতি অগ্ঘসমোধানো’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২). মিস্সকানং নানাৰত্থুকানং আপত্তীনং সমোধানং মিস্সকসমোধানং, তং যত্থ সো পরিৰাসো মিস্সকসমোধানো. মিস্সকানং নানাৰত্থুকানং আপত্তীনং একতো পক্খেপযুত্তো পরিৰাসোতি অত্থো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘মিস্সকসমোধানো ¶ নাম যো নানাৰত্থুকা আপত্তিযো একতো কত্ৰা দিয্যতী’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২).
৫২৫-৭. এৰং তিৰিধে সমোধানপরিৰাসে পঠমপরিৰাসস্স ৰিসেসনভূততায অৰযৰানং দ্ৰিন্নং ওধানসমোধানসদ্দানং অত্থানুৰাদেন তদুভযওধানসমোধানসরূপং ৰিধাতুমাহ ‘‘আপজ্জিত্ৰা…পে… পকাসিতো’’তি. তত্থ পঠমস্স ওধান-সদ্দসঙ্খাতস্স অৰযৰস্স অত্থসরূপানুৰাদমাহ ‘‘আপজ্জিত্ৰা…পে… পদীযতে’’তি. দুতিযাৰযৰসঙ্খাতসমোধান-সদ্দস্স অত্থসরূপানুৰাদমাহ ‘‘পুরিমাপত্তিযা…পে… ভিক্খুনো’’তি. তেনেৰ উভযত্থানুৰাদে ‘‘ভিক্খুনো’’তি পদদ্ৰযস্স, ‘‘পদীযতে দাতব্বো’’তি কিরিযাপদদ্ৰযস্স চ ৰিসুং ৰিসুং গহিতত্তা পুনরুত্তিদোসাভাৰো ৰেদিতব্বো. এৰং অৰযৰত্থানুৰাদেন ৰিধাতব্বসমুদাযং দস্সেতুমাহ ‘‘এসোধানসমোধানপরিৰাসো পকাসিতো’’তি. এত্থ ছাদেন্তস্স হীতি হি-সদ্দো হেতুম্হি. এসোধানসমোধানোতি এত্থ এত-সদ্দসম্বন্ধেন ‘‘যো’’তি লব্ভতি.
তত্রাযং ¶ যোজনা – আপজ্জিত্ৰা…পে… ওধুনিত্ৰা যো যস্মা পদীযতে, পুরিমাপত্তিযা…পে… যো যস্মা দাতব্বো, তস্মা এসোধানসমোধানপরিৰাসো পকাসিতোতি.
তত্থ অন্তরাপত্তিং আপজ্জিত্ৰাতি পটিচ্ছন্নাপত্তিযা পরিৰসন্তো ৰা মানত্তারহো ৰা মানত্তং চরন্তো ৰা অব্ভানারহো ৰা হুত্ৰা কদাচি অঞ্ঞং সঙ্ঘাদিসেসাপত্তিং আপজ্জিত্ৰা. ছাদেন্তস্সাতি পঠমং আপন্নাপত্তিযাপটিচ্ছাদিতকালেন সমং ৰা ঊনং ৰা কালং পটিচ্ছাদেন্তস্স. ‘‘মূলাযপটিকস্সনেন তে পরিৰুত্থদিৰসে চ মানত্তচিণ্ণদিৰসে ¶ চ সব্বে ওধুনিত্ৰা’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) অট্ঠকথাৰচনতো এত্থ ‘‘পরিৰুত্থে’’তি উপলক্খণত্তা ‘‘মানত্তচিণ্ণে চা’’তি গহেতব্বং. ওধুনিত্ৰাতি চ মূলাযপটিকস্সনৰসেন মক্খেত্ৰা, অদিৰসে কত্ৰাতি অধিপ্পাযো.
যো যস্মা পদীযতে, সো পরিৰাসো সট্ঠিৰস্সানি পরিৰসিত্ৰা মানত্তারহো হুত্ৰাপি অন্তরাপত্তিং আপজ্জিত্ৰা একাহম্পি পটিচ্ছাদিতে মূলাযপটিকস্সনেন তে দিৰসে সব্বে মক্খেত্ৰা তানেৰ সট্ঠিৰস্সানি পুনপি যস্মা পদীযতেতি অত্থো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সট্ঠিৰস্সানি পরিৰসিত্ৰা মানত্তারহো হুত্ৰাপি হি একদিৰসং অন্তরাপত্তিং পটিচ্ছাদেত্ৰা পুনপি সট্ঠিৰস্সানি পরিৰাসারহো হোতী’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২).
পুরিমাপত্তিযাতি তেন আপন্নাসু সম্বহুলাসু আপত্তীসু সব্বাপত্তীনং পুরেতরমেৰ পটিচ্ছন্নায আপত্তিযা. মূলদিৰসেতি পঠমং ৰীতিক্কমদিৰসে. ৰিনিচ্ছিতেতি ‘‘অসুকসংৰচ্ছরে অসুকমাসে অসুকদিৰসে’’তি নিযমিতে. সমোধায পক্খিপিত্ৰা দাতব্বোতি সম্বন্ধো. ৰিধানতো যাচমানস্সাতি ৰিধানতো সঙ্ঘেন দাতব্বোতি যোজেতব্বং, সমুচ্চযক্খন্ধকে ৰুত্তেন ৰিধিনা যাচমানস্স তত্থেৰ ৰুত্তৰিধিনা সঙ্ঘেন দাতব্বোতি অত্থো. ‘‘এসো ওধানসমোধানপরিৰাসো’’তি পদচ্ছেদো.
৫২৮-৯. তথা ৰুচ্চতীতি সম্বন্ধো. তাসং অগ্ঘৰসেন হীতি হি-সদ্দো হেতুম্হি. ‘‘সোতি তংসদ্দসম্বন্ধেন ‘‘যো’’তি লব্ভতি. তত্রাযং যোজনা – সম্বহুলা…পে… তাসং অগ্ঘৰসেন ততো ঊনপটিচ্ছন্নানং আপত্তীনং ¶ সমোধায যো যস্মা পদাতব্বো পরিৰাসো, তস্মা সো যথা অৰযৰত্থৰসেন ¶ ‘‘ওধানসমোধানো’’তি পরিৰাসো ৰুত্তো, তথা ‘‘অগ্ঘসমোধানো’’তি ৰুচ্চতীতি.
তত্থ সম্বহুলাসূতি যাসং আপত্তীনং পরিৰসিতুকামো, তাসু সম্বহুলাসু আপত্তীসু, নিদ্ধারণে ভুম্মং. ‘‘একা ৰা’’তিআদি নিদ্ধারিযনিদ্দেসো. তাসং আপত্তীনং. অগ্ঘৰসেনাতি গণনৰসেন, রত্তিপরিচ্ছেদৰসেনাতি ৰুত্তং হোতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘তাসং রত্তিপরিচ্ছেদৰসেনা’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২). ‘‘পদাতব্বো’’তি ইমিনা সম্বন্ধো. ততোতি চিরপটিচ্ছন্নাপত্তিতো. ঊনপটিচ্ছন্নানং আপত্তীনন্তি এত্থ উপযোগত্থে সামিৰচনং, ঊনপটিচ্ছন্নাযো আপত্তিযো সমোধাযাতি ৰুত্তং হোতি.
৫৩০. নানা সুক্কৰিস্সট্ঠিআদীনি ৰত্থূনি যাসং তা নানাৰত্থুকা, নানাৰত্থুকা সঞ্ঞা যাসং আপত্তীনং তা নানাৰত্থুকসঞ্ঞাযো. সব্বাতি এত্থ ‘‘যা’’তি সেসো, সুক্কৰিস্সট্ঠিআদিকুলদূসনাৰসানা যা সব্বা তেরস সঙ্ঘাদিসেসা আপত্তিযোতি অত্থো. তা সব্বাতি এত্থ পি-সদ্দো ৰত্তব্বো. দাতব্বোতি এত্থ ‘‘পরিৰাসো’’তি আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং. তা সব্বাপি একতো কত্ৰা দাতব্বো পরিৰাসোতি যোজনা. তস্স তেরস সঙ্ঘাদিসেসাপত্তিযোপি একতো কত্ৰাতি অত্থো. ‘‘অহং ভন্তে সম্বহুলা সঙ্ঘাদিসেসা আপত্তিযো আপজ্জিং একং সুক্কৰিস্সট্ঠিং…পে… একং কুলদূসকং, সোহং ভন্তে সঙ্ঘং তাসং আপত্তীনং সমোধানপরিৰাসং যাচামী’’তি তিক্খত্তুং যাচনায চ তদনুরূপায ঞত্তিযা চ কম্মৰাচাসু চ নামং ¶ ৰত্ৰা দাতব্বপরিৰাসো মিস্সকো মতো ‘‘মিস্সকসমোধানপরিৰাসো’’তি ঞাতো. দ্ৰে, তিস্সো, চতস্সো, অতিরেকা চ আপন্নস্সাপি পরিৰাসং দেন্তেন ইমিনা নিযামেন ৰত্থুং, নামং ৰিসেসেত্ৰা গহেতব্বং.
সমোধানপরিৰাসকথাৰণ্ণনা.
৫৩১. পরিৰুত্থপরিৰাসস্সাতি তিৰিধে পরিৰাসে অঞ্ঞতরস্স ৰসেন পরিৰুত্থপরিৰাসস্স. উত্তরি ছ রত্তিযোতি পরিৰাসতো উত্তরি ছ রত্তিযো, ছ দিৰসেতি ৰুত্তং হোতি, ‘‘চরিতু’’ন্তি সেসো, চরণকিরিযায অচ্চন্তসংযোগে উপযোগৰচনং. মানত্তং দেয্যন্তি যোজনা, ‘‘সঙ্ঘেনা’’তি সামত্থিযা ¶ লব্ভতি. সমুচ্চযক্খন্ধকে ৰুত্তনযেন যোজেত্ৰা ছারত্তঞ্চ দাতব্বো, ভিক্খুমাননৰিধি ভিক্খুস্স দাতব্বোতি অত্থো.
‘‘পরিৰুত্থপরিৰাসস্সা’’তি ইমিনা পটিচ্ছন্নমানত্তং পকতং, তত্থ পভেদে অসতি কস্মা ‘‘পটিচ্ছন্নাপটিচ্ছন্নৰসা দুৰে’’তি ৰুত্তন্তি? পকতভেদমনপেক্খিত্ৰা ছারত্তমানত্তে লব্ভমানৰিসযভেদং দস্সেতুং ৰুত্তং. এৰঞ্হি সতি সমোধানমানত্তে চ ‘‘ছারত্তং মানত্তং দেতূ’’তি (চূল়ৰ. ১২৮) পাল়িযং ৰুত্তত্তা তম্পি গহেত্ৰা ‘‘তিধা’’তি কস্মা ন ৰুত্তন্তি? তম্পি পটিচ্ছন্নাপত্তিযা পরিৰুত্থপরিৰাসস্সেৰ দাতব্বমানত্তন্তি পটিচ্ছন্নমানত্তৰচনেনেৰ সঙ্গহিতত্তা ৰিসুং ন ৰুত্তং. তেনেৰ চতুব্বিধে মানত্তে ইমেহি দ্ৰীহি ৰিনা দস্সেতব্বেসু দ্ৰীসু মানত্তেসু পক্খমানত্তমত্তং ‘‘ছাদেন্তিযা’’তিআদিগাথায দস্সেত্ৰা সমোধানমানত্তং ৰিসুং ন দস্সিতন্তি দট্ঠব্বং.
৫৩৪-৬. ৰিনিদ্দিট্ঠপ্পকারন্তি ‘‘পরিক্খিত্তৰিহারস্সা’’তিআদিনা যথাৰুত্তগাথাদ্ৰযেন নিদ্দিট্ঠপ্পকারং. আদিযিত্ৰান তং ¶ তেসন্তি এত্থ ‘‘সন্তিকে’’তি ৰক্খমানতো লব্ভতি. তেসং চতুন্নং সম্মুখা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা তং ৰত্তং সমাদিযিত্ৰাতি অত্থো. ‘‘তং তেসং সন্তিকে’’তি ইদং ‘‘আরোচেত্ৰা’’তি ইমিনাপি যুজ্জতি. তেসমেৰ সম্মুখা নিসিন্নেন ‘‘অহং ভন্তে একং আপত্তিং আপজ্জিং সঞ্চেতনিকং সুক্কৰিস্সট্ঠি’’ন্তিআদিনা নযেন সমুচ্চযক্খন্ধকাগতং আরোচনং কত্ৰা. ইমিনা অন্তোঅরুণে দিট্ঠানং অঞ্ঞেসম্পি আরোচনং উপলক্খিতং.
নিক্খিপে সন্তিকে তেসং ৰত্তন্তি এত্থ ‘‘অরুণে উট্ঠিতে’’তি অজ্ঝাহরিতব্বং. অরুণে উগ্গতে তেসং ভিক্খূনং সম্মুখা যথাৰুত্তনযেনেৰ নিসীদিত্ৰা ‘‘ৰত্তং নিক্খিপামি, মানত্তং নিক্খিপামী’’তি ইমেসু দ্ৰীসু একং ৰা দ্ৰযমেৰ ৰা ৰত্ৰা ৰত্তং নিক্খিপে.
৫৩৭. তস্স মানত্তস্স. রত্তিচ্ছেদাদিকোতি এত্থ আদি-সদ্দেন ৰত্তভেদো গহিতো. অট্ঠকথাৰসেন পাল়িৰসেনাতি যোজনা.
৫৩৮. ৰীসতিযা ¶ ভিক্খূনং ৰগ্গো সমূহো ৰীসতিৰগ্গো, সো এৰ ৰীসতিৰগ্গিকো. অব্ভেয্যাতি ওসারেয্য, অব্ভন্তরং করেয্যাতি অত্থো. ৰিধিনাতি সমুচ্চযক্খন্ধকাগতক্কমেন. অব্ভিতোতি সংৰাসেন অন্তো কতো, পকতত্তোতি পকতিসভাৰো, আপত্তিং অনাপন্নকালসদিসো হোতীতি অত্থো.
৫৩৯. আপত্তিং ছাদেন্তিযা ভিক্খুনিযাতি যোজনা, ‘‘আপজ্জিত্ৰা’’তি সেসো, আপত্তিং আপজ্জিত্ৰা ‘‘আপত্তি চা’’তিআদিনা (ৰি. ৰি. ৫০৫) নযেন পুব্বে দস্সিতেহি দসহি অঙ্গেহি পটিচ্ছাদেন্তিযা ভিক্খুনিযা অত্তনো আপত্তিং ছাদেন্তিযা ভিক্খুনিযা. ন চ আপত্তীতি এত্থ ‘‘অত্তনো’’তি ইমিনা অঞ্ঞিস্সা ¶ আপত্তিং পটিচ্ছাদেন্তিযা ৰজ্জপটিচ্ছাদিকাসঙ্খাতপারাজিকাপত্তীতি দীপিতং হোতি. ‘‘ভিক্খুনিযা’’তি ইমিনা ভিক্খুস্স দুক্কটাপত্তিভাৰং দীপেতি.
৫৪১. ৰিরুদ্ধমত্থং নযতি পজহতীতি ৰিনযো, ৰিনিচ্ছযো, তং ৰিনযপিটকত্থৰিনিচ্ছযৰিসেসৰিসযং সম্মোহসঙ্খাতং ৰিরুদ্ধং পচ্চত্থিকং তদঙ্গৰসেন পজহনতো ৰিনযনযসঙ্খাতং ততো এৰ অতিবুদ্ধিদীপনং, অতিসযেন বুদ্ধিং দীপেতীতি অতিবুদ্ধিদীপনং, তং ৰিনযত্থৰিনিচ্ছযকং ঞাণপদীপং ৰিসেসেন জালেন্তং. ৰিৰিধেহি নযেহি যুত্ততায ৰিৰিধনযযুতং. ৰিনযনযেতি ৰিনযপিটকস্স পরসন্তানপাপনে, ৰিনযৰণ্ণনাযন্তি ৰুত্তং হোতি.
ইতি ৰিনযত্থসারসন্দীপনিযা
ৰিনযৰিনিচ্ছযৰণ্ণনায
সঙ্ঘাদিসেসকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
অনিযতকথাৰণ্ণনা
৫৪২-৩. ইদানি ¶ সঙ্ঘাদিসেসকথানন্তরং অনিযতকথং দস্সেতুমাহ ‘‘রহোনিসজ্জস্সাদেনা’’তিআদি. রহসি নিসজ্জা রহোনিসজ্জা, তস্সা অস্সাদো রহোনিসজ্জস্সাদো, তেন রহোনিসজ্জস্সাদেন, মেথুনধম্মসন্নিস্সিতেন কিলেসেনাতি অত্থো. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং ‘‘রহোনিসজ্জস্সাদোতি মেথুনধম্মসন্নিস্সিতকিলেসো ৰুচ্চতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৫১). ‘‘রহো নাম চক্খুস্স রহো সোতস্স রহো. চক্খুস্স রহো নাম ন সক্কা হোতি অক্খিং ৰা নিখণিযমানে ভমুকং ৰা উক্খিপিযমানে সীসং ৰা উক্খিপিযমানে পস্সিতুং. সোতস্স রহো নাম ন সক্কা হোতি পকতিকথা সোতু’’ন্তি (পারা. ৪৪৫) পদভাজনে ৰুত্তরহেসু ¶ চক্খুস্স রহো এৰ ইধাধিপ্পেতো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘কিঞ্চাপি পাল়িযং ‘সোতস্স রহো’তি আগতং, চক্খুস্স রহেনেৰ পন পরিচ্ছেদো ৰেদিতব্বো’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৪৪-৪৪৫).
চক্খুস্স রহত্তা ‘‘পটিচ্ছন্ন’’ন্তি ইমম্পি পটিচ্ছন্নত্তা এৰ ‘‘অলংকম্মনিয’’ন্তি ইমম্পি সঙ্গণ্হাতি. নিসজ্জসদ্দোপাদানেন ‘‘আসনে’’তি ইদম্পি গহিতমেৰ. ‘‘মাতুগামস্স সন্তিকং গন্তুকামো’’তি ইমিনা ‘‘মাতুগামেন সদ্ধি’’ন্তি ইদম্পি গহিতমেৰ. এৰং সামত্থিযা লব্ভমানপদোপাদানেন যো পন ভিক্খু মাতুগামেন সদ্ধিং একো একায রহো পটিচ্ছন্নে আসনে অলংকম্মনিযে নিসজ্জস্সাদেনাতি ৰুত্তং হোতি. চক্খুস্স রহভাৰেন কুট্টাদিপটিচ্ছন্নে তেনেৰ মেথুনসেৰনকম্মস্স অনুরূপে আসনে তদহুজাতাযপি মনুস্সিত্থিযা সহ নিসজ্জস্সাদরাগেন সমন্নাগতো হুত্ৰাতি অত্থো. এত্থ ‘‘মাতুগামস্সা’’তি তদহুজাতম্পি ইত্থিং গণ্হাতীতি কুতো লব্ভতীতি? ‘‘মাতুগামো নাম মনুস্সিত্থী, ন যক্খী, ন পেতী, ন তিরচ্ছানগতা, অন্তমসো তদহুজাতাপি দারিকা, পগেৰ মহত্তরী’’তি (পারা. ৪৪৫) পদভাজনতো লব্ভতি.
‘‘নিৰাসেতী’’তি ইমিনা ‘‘কাযবন্ধনং বন্ধতি, চীৰরং পারুপতী’’তি ইদং লক্খীযতি. সব্বত্থাতি যথাৰুত্তং পযোগতো পুব্বাপরপযোগে সঙ্গণ্হাতি. তেনেৰ ‘‘পযোগে চ পযোগে চা’’তি ৰিচ্ছাপযোগো কতো. নিসীদতো চস্স দুক্কটন্তি যোজনা. ‘‘উভিন্নম্পি নিসজ্জায পাচিত্তিয’’ন্তি ৰক্খমানত্তা দুক্কটং সন্ধায এককস্স নিসীদতোতি গহেতব্বং.
৫৪৪. নিসজ্জায ¶ উভিন্নম্পীতি এত্থ ‘‘সকি’’ন্তি সেসো, উভিন্নং নিসজ্জাপূরণৰসেন অঞ্ঞমঞ্ঞস্স পুরে ৰা পচ্ছা ৰা একক্খণে ¶ ৰা মাতুগামস্স ৰা ভিক্খুস্স ৰা একৰারং নিসজ্জাযাতি ৰুত্তং হোতি. ৰুত্তঞ্হেতং পাল়িযং ‘‘মাতুগামে নিসিন্নে ভিক্খু উপনিসিন্নো ৰা হোতী’’তিআদি (পারা. ৪৪৫). হোতি পাচিত্তিযন্তি যোজনা. পযোগগণনায চ হোন্তি পাচিত্তিযানীতি গহেতব্বং, মাতুগামস্স ৰা ভিক্খুনো ৰা উভিন্নং ৰা উট্ঠাযুট্ঠায পুনপ্পুনং উপনিসীদনপযোগগণনায চাতি অত্থো. ‘‘আপত্তীহিপি তীহিপী’’তি ৰক্খমানত্তা পাচিত্তিযগ্গহণং পারাজিকসঙ্ঘাদিসেসানং উপলক্খণং হোতি, তীসু একং হোতীতি ৰুত্তং হোতি. এত্থ ‘‘পযোগগণনাযা’’তি ইদং পারাজিকায ন লব্ভতি একপযোগেনেৰ সিজ্ঝনতো. কাযসংসগ্গসঙ্ঘাদিসেসো, পন সরীরতো পুনপ্পুনং ৰিযুজ্জিত্ৰা ফুসনেন পাচিত্তিযঞ্চ যথাৰুত্তনযেনেৰ লব্ভতি.
বহূসুপি মাতুগামেসু বহুকানি পাচিত্তিযানি হোন্তীতি যোজনা. বহূসু মাতুগামেসু নিসিন্নেসু নিসিন্নানং গণনায একেনেৰ পযোগেন বহূনি পাচিত্তিযানি চ সঙ্ঘাদিসেসা চ হোন্তি. ‘‘পযোগগণনায চা’’তি ইমস্স এত্থাপি যুজ্জমানত্তা তাসু ৰিসুং ৰিসুং উট্ঠাযুট্ঠায পুনপ্পুনং নিসীদন্তীসু, সযঞ্চ উট্ঠাযুট্ঠায পুনপ্পুনং নিসীদতো তাসং গণনায আপজ্জিতব্বাপত্তিযো পযোগগণনায চ বহূ হোন্তীতি ইদং লব্ভতি. এত্থাপি পন পারাজিকং ন লব্ভতি, সঙ্ঘাদিসেসো, পাচিত্তিযঞ্চ লব্ভতি.
৫৪৫. সমীপে ঠিতোপি অন্ধো অনাপত্তিং ন করোতীতি সোতস্স রহভাৰে অসতিপি পধানভূতস্স ‘‘চক্খুস্স রহো’’তি ইমস্স অঙ্গস্স ৰিজ্জমানত্তা ৰুত্তং ‘‘অন্তোদ্ৰাদসহত্থকে’’তি, ইমিনা সৰনূপচারে ৰিজ্জমানেপীতি ৰুত্তং হোতি. ইত্থীনং তু সতম্পি চ ন করোতি অনাপত্তিন্তি ¶ যোজনা, ৰিঞ্ঞুনো পুরিসস্স অসন্নিহিতভাৰেনাতি অধিপ্পাযো. ‘‘ইত্থীনম্পি সতম্পি চা’’তি লিখন্তি, ততোপি অযমেৰ পাঠো সুন্দরো. পি-সদ্দো ৰা তু-সদ্দত্থে দট্ঠব্বো.
৫৪৬. নিপজ্জিত্ৰাতি এত্থ ‘‘সমীপে’’তি সেসো, ‘‘নিদ্দাযন্তোপী’’তি এতস্স ৰিসেসকেন ‘‘নিপজ্জিত্ৰা’’তি ইমিনা নিসীদিত্ৰা নিদ্দাযন্তোতি ইমস্স নিৰত্তিতত্তা সমীপে নিসীদিত্ৰা নিদ্দাযন্তোপি অনন্ধো মনুস্সপুরিসো অনাপত্তিং করোতীতি লব্ভতি. ‘‘কেৰল’’ন্তি ৰিসেসনেন বলৰনিদ্দূপগতো ¶ গহিতোতি তথা অহুত্ৰা অন্তরন্তরা আপন্নাপন্নে ৰিনিচ্ছিনিত্ৰা পৰত্তমানায কপিনিদ্দায নিদ্দাযন্তোপি অনাপত্তিং করোতীতি অযমত্থো লব্ভতি. ‘‘পিহিতদ্ৰারগব্ভস্সা’’তি ৰত্তব্বে মজ্ঝপদলোপীসমাসৰসেন ‘‘পিহিতগব্ভস্সা’’তি ৰুত্তং. ‘‘দ্ৰারে’’তি ইমিনা দ্ৰারেকদেসভূতং উম্মারং ৰা তংসমীপং ৰা উপচারেন ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. সচে গব্ভো পিহিতদ্ৰারো ন হোতি, অনাপত্তীতি ব্যতিরেকতো দস্সিতং.
৫৪৭. ইমস্মিং অনিযতসিক্খাপদে পাল়িযং অনাপত্তিৰারে অসতিপি ‘‘যো পন ভিক্খু মাতুগামেন সদ্ধিং রহো পটিচ্ছন্নে আসনে নিসজ্জং কপ্পেয্য, পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ২৮৫) পঞ্চমস্স অচেলকৰগ্গস্স চতুত্থসিক্খাপদে অনাপত্তিৰারে ‘‘অনাপত্তি যো কোচি ৰিঞ্ঞূ পুরিসো দুতিযো হোতি, তিট্ঠতি ন নিসীদতি, অরহোপেক্খো, অঞ্ঞৰিহিতো নিসীদতি, উম্মত্তকস্স আদিকম্মিকস্সা’’তি (পাচি. ২৮৮) ৰুত্তে অনাপত্তিৰারে সঙ্গহেতুমাহ ‘‘অনন্ধে সতী’’তিআদি. ‘‘এতস্স সমীপে’’তি পকরণতো লব্ভতি. ইধ পুল্লিঙ্গনিদ্দেসেন পুরিসো লব্ভতি, ‘‘তেনাপি অবালেন ভৰিতব্বং, মনুস্সজাতিকেন ভৰিতব্ব’’ন্তি ইদঞ্চ ¶ ‘‘ৰিঞ্ঞুস্মি’’ন্তি ইমিনা লব্ভতি. অন্ধসদিসনিদ্দূপগতপটিপক্খৰাচিঅনন্ধপদেন ‘‘অনিদ্দাযন্তে’’তি লব্ভতি, মনাপামনাপং জানন্তে অনিদ্দাযন্তে মনুস্সপুরিসে দস্সনূপচারস্স অন্তো ৰিজ্জমানেতি অত্থো.
‘‘নিসজ্জপচ্চযা দোসো নত্থী’’তি ইমিনা সম্বন্ধো, এৰরূপে রহো আসনে মাতুগামেন সদ্ধিং নিসিন্নপচ্চযা আপত্তি নত্থীতি অত্থো. ‘‘ঠিতস্সা’’তি ইমিনাপি তদেৰ পদং যোজেতব্বং. ৰিঞ্ঞুম্হি পটিবলে মনুস্সপুরিসে অসন্নিহিতেপি তথাৰিধে রহো আসনে মাতুগামে আসনে নিসিন্নেপি সযানেপি ঠিতেপি সযং ঠিতস্স নিসজ্জায অভাৰা তপ্পচ্চযা আপত্তি ন হোতীতি অত্থো. অরহসঞ্ঞিনো নিসজ্জপচ্চযা দোসো নত্থীতি রহো আসনে মাতুগামেন সদ্ধিং নিসজ্জন্তস্সাপি ‘‘রহো’’তি সঞ্ঞারহিতস্স নিসীদতো নিসজ্জপচ্চযা অনাপত্তীতি অত্থো. ৰিক্খিত্তচেতসো নিসজ্জপচ্চযা দোসো নত্থীতি যোজনা.
৫৪৮. এত্তাৰতা পাচিত্তিযাপত্তিমত্ততো অনাপত্তিপ্পকারং দস্সেত্ৰা ইদানি ইমস্স সিক্খাপদস্স অনিযতৰোহারহেতুভূতাহি তীহি আপত্তীহি অনাপত্তিপকারং দস্সেতুমাহ ‘‘ন দোসো’’তিআদি. আপত্তীহিপি তীহিপীতি ‘‘নিসজ্জং ভিক্খু পটিজানমানো তিণ্ণং ধম্মানং অঞ্ঞতরেন ¶ কারেতব্বো পারাজিকেন ৰা সঙ্ঘাদিসেসেন ৰা পাচিত্তিযেন ৰা’’তি (পারা. ৪৪৪) পাল়িযং ৰুত্তাহি ‘‘পঠমপারাজিকাপত্তিকাযসংসগ্গসঙ্ঘাদিসেসাপত্তিপাচিত্তিযাপত্তী’’তি ইমাহি তীহিপি আপত্তীহীতি ৰুত্তং হোতীতি.
পঠমানিযতকথাৰণ্ণনা.
৫৪৯. ৰত্তব্বভাৰেনাধিকতদুতিযানিযতৰিনিচ্ছযতো পঠমানিযতে ৰুত্তৰিনিচ্ছযেহি সমং ৰিনিচ্ছযং পহায তত্থ ¶ অৰুত্তং ইমস্সেৰ ৰিনিচ্ছযৰিসেসং দস্সেতুমাহ ‘‘অনন্ধা’’তিআদি. ইধ দুট্ঠুল্লৰাচাসঙ্ঘাদিসেসস্সাপি গহিতত্তা ততো অনাপত্তিকরং দস্সেতুং ‘‘অবধিরো’’তি ৰুত্তং. অনন্ধো অবধিরোতি ‘‘পুরিসো’’তি ইদং সন্ধায ৰুত্তং. ‘‘ইত্থী’’তি ইদং সন্ধায ‘‘অনন্ধাবধিরা’’তি গহেতব্বং. এৰমুপরিপি. তেনাপি সৰনূপচারন্তোগধেন ভৰিতব্বন্তি দস্সেতুং ‘‘অন্তোদ্ৰাদসহত্থট্ঠো’’তি ৰুত্তং.
৫৫০. ‘‘অন্ধো অবধিরো অনাপত্তিং ন করোতী’’তি ইদং কাযসংসগ্গসঙ্ঘাদিসেসং সন্ধায ৰুত্তং. ‘‘বধিরো ৰাপি চক্খুমা, ন করোতি অনাপত্তি’’ন্তি ইদং পন দুট্ঠুল্লৰাচাসঙ্ঘাদিসেসং সন্ধায ৰুত্তন্তি এৰমেত্থ সন্ধায ভাসিতত্থো ৰেদিতব্বো.
পুরিমানিযতকথায অৰুত্তৰিসেসস্স দুতিযানিযতকথায ৰত্তুমিচ্ছিতত্তা অযম্পি ৰিসেসো ইধ ৰত্তব্বো. কোযং ৰিসেসো, যো ইধ ৰত্তব্বোতি চে? তত্থ ‘‘পটিচ্ছন্নে আসনে অলংকম্মনিযে’’তি (পারা. ৪৪৪) ৰুত্তং আসনঙ্গদ্ৰযং ইধ ‘‘ন হেৰ খো পন পটিচ্ছন্নং আসনং হোতি নালংকম্মনিয’’ন্তি (পারা. ৪৫৩) নিসেধেত্ৰা ‘‘অলঞ্চ খো হোতি মাতুগামং দুট্ঠুল্লাহি ৰাচাহি ওভাসিতু’’ন্তি (পারা. ৪৫৩) ইদং অপুব্বঙ্গং ৰুত্তং. তত্র মাতুগামোতি অন্তমসো তদহুজাতাপি দারিকা গহিতা, ইধ ‘‘মাতুগামো নাম মনুস্সিত্থী, ন যক্খী, ন পেতী, ন তিরচ্ছানগতা, ৰিঞ্ঞূ পটিবলা সুভাসিতদুব্ভাসিতং দুট্ঠুল্লাদুট্ঠুল্লং আজানিতু’’ন্তি (পারা. ৪৫৪) ৰিঞ্ঞূ পটিবলো মাতুগামোৰ ৰুত্তো. তত্থ ‘‘পারাজিকেন ৰা সঙ্ঘাদিসেসেন ৰা পাচিত্তিযেন ৰা’’তি (পারা. ৪৪৪) তিস্সো আপত্তিযো ৰুত্তা, ইধ ‘‘নিসজ্জং ভিক্খু পটিজানমানো দ্ৰিন্নং ধম্মানং অঞ্ঞতরেন ¶ কারেতব্বো সঙ্ঘাদিসেসেন ৰা পাচিত্তিযেন ৰা’’তি (পারা. ৪৫৩) দ্ৰেযেৰ আপত্তিযো ৰুত্তা. সঙ্ঘাদিসেসেসু চ তত্থ ‘‘সা চে এৰং ৰদেয্য ‘অয্যো ¶ মযা দিট্ঠো নিসিন্নো মাতুগামেন সদ্ধিং কাযসংসগ্গং সমাপজ্জন্তো’তি, সো চ তং পটিজানাতি, আপত্তিযা কারেতব্বো’’তি (পারা. ৪৪৮) কাযসংসগ্গসঙ্ঘাদিসেসোৰ ৰুত্তো, ইধ সো চ ৰুত্তো, ‘‘সা চে এৰং ৰদেয্য ‘অয্যস্স মযা সুতং নিসিন্নস্স মাতুগামং দুট্ঠুল্লাহি ৰাচাহি ওভাসেন্তস্সা’তি, সো চ তং পটিজানাতি, আপত্তিযা কারেতব্বো’’তি (পারা. ৪৫৫) দুট্ঠুল্লৰাচাসঙ্ঘাদিসেসো চ ৰুত্তো. এত্তকো উভিন্নমনিযতানং ৰিসেসো.
অযং কস্মা ন ৰুত্তোতি? অযং সম্বোধৰত্থুৰিসেসো ৰত্তুমিচ্ছিতো পন অট্ঠকথাগতৰিনিচ্ছযৰিসেসতোতি তস্মা ন ৰুত্তোতি দট্ঠব্বো. তিসমুট্ঠানমেৰিদং কাযচিত্তৰাচাচিত্তকাযৰাচাচিত্তৰসেন তীণি সমুট্ঠানানি এতস্সাতি কত্ৰা.
ইমেহিপি দ্ৰীহি অনিযতসিক্খাপদেহি সিক্খাপদন্তরেসু পঞ্ঞত্তাযেৰ আপত্তিযো, অনাপত্তিযো চ দস্সিতা, ন কোচি আপত্তিৰিসেসো ৰুত্তো, তস্মা কিমেতেসং ৰচনেনাতি? ৰুচ্চতে – ৰিনযৰিনিচ্ছযলক্খণং ঠপেতুং ভগৰতা উপ্পন্নে ৰত্থুম্হি দ্ৰে অনিযতা পঞ্ঞত্তা. কথং? এৰরূপাযপি সদ্ধেয্যৰচনায উপাসিকায ৰুচ্চমানো পটিজানমানোৰ আপত্তিযা কারেতব্বো, ন অপ্পটিজানমানো, তস্মা ‘‘যায কাযচি আপত্তিযা যেন কেনচি চোদিতে পটিঞ্ঞাতকরণংযেৰঙ্গং কাতব্ব’’ন্তি ইমেহি সিক্খাপদেহি ৰিনিচ্ছযলক্খণং ঠপিতন্তি ৰেদিতব্বং. অথ কস্মা ভিক্খুনীনং অনিযতং ¶ ন ৰুত্তন্তি? ইদমেৰ লক্খণং সব্বত্থ অনুগতন্তি ন ৰুত্তং.
দুতিযানিযতকথাৰণ্ণনা.
ইতি ৰিনযত্থসারসন্দীপনিযা
ৰিনযৰিনিচ্ছযৰণ্ণনায
অনিযতকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
নিস্সগ্গিযকথাৰণ্ণনা
৫৫১. এৰং অনিযতকথং দস্সেত্ৰা ইদানি নিস্সগ্গিযকথং দস্সেতুমাহ ‘‘খোম’’ন্তিআদি ¶ . খোমন্তি এৰংনামকং চীৰরং. খোমন্তি গচ্ছৰিসেসস্স নামং, তস্স ৰাকেহি কতচীৰরং কারণোপচারৰোহারৰসেন ‘‘খোম’’ন্তি ৰুত্তং. কপ্পাসন্তি কপ্পাসসুত্তমযং চীৰরং, ইদম্পি ৰুত্তনযেনেৰ ‘‘কপ্পাস’’ন্তি ৰুচ্চতি. কোসেয্যং নাম কোসকারকিমিকোসং, কোসেন নিব্বত্তং সুত্তং কোসেয্যং. ইধ পন তেন কোসেয্যসুত্তেন নিব্বত্তং চীৰরং ‘‘কোসেয্য’’ন্তি ৰুত্তং. সাণন্তি সাণৰাকসুত্তেহি ৰাযিত্ৰা কতচীৰরং. ইদঞ্চ খোমং ৰিয দট্ঠব্বং. ভঙ্গন্তি খোমসুত্তাদীনি সব্বানি, একচ্চানি ৰা মিস্সেত্ৰা কতচীৰরং. ইদম্পি করণপ্পকারেন লদ্ধনামকং. ‘‘ভঙ্গং নাম একা গচ্ছজাতি, তস্সা ৰাকমযসুত্তেহি ৰাযিত্ৰা কতচীৰর’’ন্তি কেচি. ইমস্মিং পক্খে খোমং ৰিয গহেতব্বং. কম্বলন্তি মনুস্সলোমৰাল়লোমং ৰিনা সেসলোমেহি ৰাযিত্ৰা কতচীৰরং ৰুত্তন্তি. ইদং ‘‘চীৰরং নাম ছন্নং চীৰরানং অঞ্ঞতরং চীৰর’’ন্তি (পারা. ৪৬৩) পদভাজনে চ ‘‘খোমং কপ্পাসিকং কোসেয্যং কম্বলং সাণং ভঙ্গ’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৬২-৪৬৩) অট্ঠকথায চ ৰুত্তং সন্ধাযাহ. ‘‘জাতিতো’’তি ¶ ইদং পমাণাদিভেদস্স ৰক্খমানত্তা ৰুত্তং. জাতিতোতি খোমাদিসামঞ্ঞতো. সামঞ্ঞঞ্হি ‘‘জাতী’’তি ৰুচ্চতি. দীঘরস্সথূলসুখুমনীলপীতাদিভেদভিন্নানং সব্বেসং ৰত্থাৰযৰানং সঙ্গাহিকখোমসুত্তমযতাসামঞ্ঞং জাতীতি ৰুত্তং হোতি. এৰং সেসেসুপি.
৫৫২. দুকূলন্তি এৰংনামকং রুক্খৰাকমযচীৰরং. পত্তুণ্ণন্তি পত্তুণ্ণদেসে সঞ্জাতৰত্থং. ‘‘পত্তুণ্ণং কোসেয্যৰিসেসো’’তি অভিধানকোসে ৰুত্তং. চিনন্তি চিনদেসে উপ্পন্নৰত্থং. সোমারপট্টকন্তি সোমারদেসে উপ্পন্নৰত্থং. ‘‘সোমারচিনপটক’’ন্তিপি লিখন্তি, সোযেৰত্থো. ইদ্ধিজন্তি এহিভিক্খূনং পুঞ্ঞিদ্ধিযা নিব্বত্তং চীৰরং. দেৰদিন্নন্তি দেৰতাহি দিন্নং চীৰরং. তঞ্হি কপ্পরুক্খে নিব্বত্তং, জালিনিযা দেৰকঞ্ঞায অনুরুদ্ধত্থেরস্স দিন্নৰত্থসদিসং. তস্সাতি জাতিতো ছব্বিধস্স কপ্পিযচীৰরস্স. ইদং ছব্বিধচীৰরং যথারহং অনুলোমিকং ৰুত্তন্তি অত্থো. দুকূলঞ্হি সাণস্স অনুলোমং ৰাকমযত্তা, পত্তুণ্ণাদীনি কোসেয্যস্স অনুলোমানি পাণকেহি কতসুত্তমযত্তা, ইদ্ধিজম্পি খোমাদীনংযেৰ অঞ্ঞতরং হোতীতি তেসং অনুলোমং, দেৰদিন্নম্পি খোমাদীনংযেৰ অনুলোমং হোতি তেসং অঞ্ঞতরভাৰতো. যথাহ –
‘‘সাণস্স তু দুকূলঞ্হি, ইদ্ধিজং দেৰদিন্নকং;
খোমাদীনংৰসিট্ঠংতু, কোসেয্যস্সানুলোমিক’’ন্তি.
৫৫৩. তিণ্ণং ¶ চীৰরানং সমাহারো তিচীৰরন্তি পমাণযুত্তং সঙ্ঘাটিআদিনামেন অধিট্ঠিতচীৰরস্সেৰ নামত্তা তদেৰ ৰুচ্চতি. গণনৰসেন যং কিঞ্চি চীৰরত্তযং ন ৰত্তব্বং. সমুদ্দেকদেসোপি যথা ‘‘সমুদ্দো’’তি ৰুচ্চতি, এৰং অধিট্ঠিতেসু তীসু চীৰরেসু অঞ্ঞতরং ‘‘তিচীৰর’’ন্তি ৰুচ্চতি. পরিক্খারচোল়ন্তি ¶ সঙ্ঘাটিআদিৰিসিট্ঠনামেহি অনধিট্ঠিতং ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে আযামেন অট্ঠঙ্গুলং সুগতঙ্গুলেন চতুরঙ্গুলৰিত্থতং পচ্ছিমং চীৰর’’ন্তি (পারা. ৩৫৮) অনুঞ্ঞাতং পচ্ছিমচীৰরপরিযন্তং কত্ৰা কতাকতস্স যস্স কস্সচি চীৰরস্স রুল়্হিসঞ্ঞা.
মুখং সন্দমানলালং পুঞ্ছতি এতেনাতি মুখপুঞ্ছনন্তি কপোলতো নিচ্চং সন্দমানলালানং পুঞ্ছনত্থায অনুঞ্ঞাতস্স চীৰরৰিসেসস্স নামং. নিসীদন্তি এত্থাতি নিসীদনন্তি চ ভিক্খূনং অত্থরিত্ৰা নিসীদিতুং অনুঞ্ঞাতস্স চীৰরস্স নামং. অধিট্ঠেয্যাতি ‘‘ইমং কণ্ডুপ্পটিচ্ছাদি’’ন্তিআদিনা (ৰি. ৰি. ৫৮৫) ৰক্খমাননযেন নামং গহেত্ৰা অধিট্ঠেয্যাতি অত্থো. পচ্চত্থরণমেৰ চাতি সঙ্ঘিকে মঞ্চপীঠে সরীরসম্ফুসনেন আপজ্জিতব্বায আপত্তিযা মোচনত্থায তত্থ অত্থরিত্ৰা পরিভোগত্থায অনুঞ্ঞাতং পচ্চত্থরণচীৰরঞ্চ.
৫৫৪. একাহন্তি ৰসনকিরিযায অচ্চন্তসংযোগে উপযোগৰচনং. তিচীৰরন্তি তিচীৰরেন. ৰিপ্পৰসেয্যাতি ‘‘সঙ্ঘাটিযা ৰা উত্তরাসঙ্গেন ৰা অন্তরৰাসকেন ৰা’’তি (পারা. ৪৭৬) ৰুত্তত্তা একদেসে সমুদাযোপচারৰসেন অৰযৰস্স ৰচনতো তিণ্ণং চীৰরানং অঞ্ঞতরেনাতিপি ৰুত্তং হোতি. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘ৰিনা’’তি ইদং পচ্চামসতি. অধিট্ঠাতি অধিট্ঠাযাতি গহেতব্বং ‘‘পটিসঙ্খা যোনিসো’’তি (ম. নি. ১.২২, ২৩; অ. নি. ৬.৫৮) যথা, এত্থ ‘‘ৰল়ঞ্জিযমান’’ন্তি সেসো, অধিট্ঠায ৰল়ঞ্জিযমানং নিসীদনং তথা ৰিনা চতুমাসং ন ৰসেয্যাতি যোজনা.
৫৫৫. কপ্পিযন্তি কপ্পিযকারণং নীলাদিৰণ্ণভেদকরণং. কপ্পিযন্তি চ কারণে কারিযূপচারেন গহেতব্বং.