📜
নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স
ৰিনযৰিনিচ্ছযটীকা
(পঠমো ভাগো)
গন্থারম্ভকথা
(ক)
ব্যামপ্পভামণ্ডলদেৰচাপং;
ধম্মম্বুনিজ্ঝাপিতপাপঘম্মং;
ৰন্দামহং বুদ্ধ মহম্বুৰন্তং.
(খ)
পসন্নগম্ভীরপদাল়িসোতং;
নানানযানন্ততরঙ্গমালং;
সীলাদিখন্ধামিতমচ্ছগুম্বং ¶ ;
ৰন্দামহং ধম্ম মহাসৰন্তিং.
(গ)
সীলোরুৰেলং ধুতসঙ্খমালং;
সন্তোসতোযং সমথূমিচিত্তং;
পধানকিচ্চং অধিচিত্তসারং;
ৰন্দামহং সঙ্ঘ মহাসমুদ্দং.
(ঘ)
যে তন্তিধম্মং মুনিরাজপুত্তা;
যাৰজ্জকালং পরিপালযন্তা;
সংৰণ্ণনং নিম্মলমানযিংসু;
তে পুব্বকে চাচরিযে নমামি.
(ঙ)
যো ¶ ধম্মসেনাপতিতুল্যনামো;
তথূপমো সীহল়দীপদীপো;
মমং মহাসামিমহাযতিন্দো;
পাপেসি ৰুড্ঢিং জিনসাসনম্হি.
(চ)
টীকা কতা অট্ঠকথায যেন;
সমন্তপাসাদিকনামিকায;
অঙ্গুত্তরাযট্ঠকথায চেৰ;
সত্থন্তরস্সাপি চ জোতিসত্থং.
(ছ)
নিকাযসামগ্গিৰিধাযকেন;
রঞ্ঞা পরক্কন্তিভুজেন সম্মা;
লঙ্কিস্সরেনাপি কতোপহারং;
ৰন্দে গরুং গারৰভাজনং তং.
(জ)
নমস্সমানোহমলত্থমেৰং ¶ ;
ৰত্থুত্তযং ৰন্দিতৰন্দনেয্যং;
যং পুঞ্ঞসন্দোহমমন্দভূতং;
তস্সানুভাৰেন হতন্তরাযো.
(ঝ)
যো বুদ্ধঘোসাচরিযাসভেন;
ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থেনপি সুপ্পসত্থো;
সো বুদ্ধদত্তাচরিযাভিধানো;
মহাকৰী থেরিযৰংসদীপো.
(ঞ)
অকাসি যং ৰিনযৰিনিচ্ছযৰ্হযং;
সউত্তরং পকরণমুত্তমং হিতং;
অপেক্খতং ৰিনযনযেসু পাটৰং;
পুরাসি যং ৰিৰরণমস্স সীহল়ং.
(ট)
যস্মা ¶ ন দীপন্তরিকানমত্থং;
সাধেতি ভিক্খূনমসেসতো তং;
তস্মা হি সব্বত্থ যতীনমত্থং;
আসীসমানেন দযালযেন.
(ঠ)
সুমঙ্গলত্থেরৰরেন যস্মা;
সক্কচ্চ কল্যাণমনোরথেন;
নযঞ্ঞুনারঞ্ঞনিৰাসিকেন;
অজ্ঝেসিতো সাধুগুণাকরেন.
(ড)
আকঙ্খমানেন চিরপ্পৰত্তিং;
ধম্মস্স ধম্মিস্সরদেসিতস্স;
চোল়প্পদীপেন ¶ চ বুদ্ধমিত্ত-
ত্থেরেন সদ্ধাদিগুণোদিতেন.
(ঢ)
তথা মহাকস্সপঅৰ্হযেন;
থেরেন সিক্খাসু সগারৰেন;
কুদিট্ঠিমত্তেভৰিদারকেন;
সীহেন চোল়াৰনিপূজিতেন.
(ণ)
যো ধম্মকিত্তীতি পসত্থনামো;
তেনাপি সদ্ধেন উপাসকেন;
সীলাদিনানাগুণমণ্ডিতেন;
সদ্ধম্মকামেনিধ পণ্ডিতেন.
(ত)
সদ্ধেন পঞ্ঞাণৰতা ৰল়ত্তা-;
মঙ্গল্যৰংসেন মহাযসেন;
আযাচিতো ৰাণিজভাণুনাপি;
ৰরঞ্ঞুনা সাধুগুণোদযেন.
(থ)
তস্মা ¶ তমারোপিয পাল়িভাসং;
নিস্সায পুব্বাচরিযোপদেসং;
হিত্ৰা নিকাযন্তরলদ্ধিদোসং;
কত্ৰাতিৰিত্থারনযং সমাসং.
(দ)
অৰুত্তমত্থঞ্চ পকাসযন্তো;
পাঠক্কমঞ্চাপি অৰোক্কমন্তো;
সংৰণ্ণযিস্সামি তদত্থসারং;
আদায গন্থন্তরতোপি সারং.
(ধ)
চিরট্ঠিতিং ¶ পত্থযতা জনানং;
হিতাৰহস্সামলসাসনস্স;
মযা সমাসেন ৰিধীযমানং;
সংৰণ্ণনং সাধু সুণন্তু সন্তোতি.
গন্থারম্ভকথাৰণ্ণনা
. সুৰিপুলামলসদ্ধাপঞ্ঞাদিগুণসমুদযাৰহং সকলজনহিতেকহেতুজিনসাসনট্ঠিতিমূলভূতং ৰিনযপ্পকরণমিদমারভন্তোযমাচরিযো পকরণারম্ভে রতনত্তযপ্পণামপকরণাভিধানাভিধেয্যকরণপ্পকারপযোজননিমিত্তকত্তুপরিমাণাদীনি দস্সেতুমাহ ‘‘ৰন্দিত্ৰা’’তিআদি. তত্থ রতনত্তযং নাম.
‘‘চিত্তীকতং মহগ্ঘঞ্চ, অতুলং দুল্লভদস্সনং;
অনোমসত্তপরিভোগং, রতনং তেন ৰুচ্চতী’’তি. (দী. নি. অট্ঠ. ২.৩৩; সং. নি. অট্ঠ. ৩.৫.২২৩; খু. পা. অট্ঠ. ৬.৩; সু. নি. অট্ঠ. ১.২২৬; মহানি. অট্ঠ. ৫০) –
নিদ্দিট্ঠসভাৰং
‘‘বুদ্ধো ¶ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং, ধম্মো লোকুত্তরো নৰ;
সঙ্ঘো মগ্গফলট্ঠো চ, ইচ্চেতং রতনত্তয’’ন্তি. –
ৰিভাৰিতপ্পভেদং সকলভৰদুক্খৰিনিৰারণং তিভৰেনেকপটিসরণং ৰত্থুত্তযং.
তস্স পণামো নাম পণামকিরিযানিপ্ফাদিকা চেতনা. সা তিৰিধা কাযপণামো ৰচীপণামো মনোপণামোতি. তত্থ কাযপণামো নাম রতনত্তযগুণানুস্সরণপুব্বিকা অঞ্জলিকম্মাদিকাযকিরিযাৰসপ্পৰত্তিকা কাযৰিঞ্ঞত্তিসমুট্ঠাপিকা চেতনা. ৰচীপণামো নাম তথেৰ পৰত্তা নানাৰিধগুণৰিসেসৰিভাৰনসভাৰথোমনাকিরিযাৰসপ্পৰত্তিকা ৰচীৰিঞ্ঞত্তিসমুট্ঠাপিকা ¶ চেতনা. মনোপণামো নাম উভযৰিঞ্ঞত্তিযো অসমুট্ঠাপেত্ৰা কেৰলং গুণানুস্সরণেন চিত্তসন্তানস্স তন্নিন্নতপ্পোণতপ্পব্ভারতায গারৰবহুমাননৰসপ্পৰত্তিসাধিকা চেতনা.
ইমস্স তাৰ রতনত্তযপণামস্স দস্সনং যথাধিপ্পেতত্থসাধনত্থং. গুণাতিসযযোগেন হি পণামারহে রতনত্তযে কতো পণামো পুঞ্ঞৰিসেসভাৰতো ইচ্ছিতত্থাভিনিপ্ফত্তিৰিবন্ধকেন উপঘাতকেন, উপপীল়কেন চ অপুঞ্ঞকম্মেন উপনীযমানস্স উপদ্দৰজালস্স ৰিনিৰারণেন যথালদ্ধসম্পত্তিনিমিত্তকস্স পুঞ্ঞকম্মস্স অনুবলপ্পদানেন চ তব্বিপাকসন্ততিযা আযুসুখবলাদিৰড্ঢনেন চ চিরকালপ্পৰত্তিহেতুকোতি যথাধিপ্পেতপকরণনিপ্ফত্তিনিবন্ধনকো হোতি. অথাপি সোতূনঞ্চ ৰন্দনীযৰন্দনাপুব্বকেনারম্ভেন অনন্তরাযেন উগ্গহণধারণাদিক্কমেন পকরণাৰবোধপ্পযোজনসাধনত্থং. অপিচ সোতূনমেৰ ৰিঞ্ঞাতসত্থুকানং ভগৰতো যথাভূতগুণৰিসেসানুস্সৰনেন সমুপজাতপ্পসাদানং পকরণে গারৰুপ্পাদনত্থং, অৰিঞ্ঞাতসত্থুকানং ¶ পন পকরণস্স স্ৰাখ্যাততায তপ্পভৰে সত্থরি গারৰুপ্পাদনত্থঞ্চ সোতুজনানুগ্গহমেৰ পধানং কত্ৰা আচরিযেহি গন্থারম্ভে থুতিপ্পণামপরিদীপকানং গাথাৰাক্যানং নিক্খেপো ৰিধীযতি. ইতরথা ৰিনাপি তন্নিক্খেপং কাযমনোপণামেনাপি যথাধিপ্পেতপ্পযোজনসিদ্ধিতো কিমেতেন গন্থগারৰকরেনাতি অযমেত্থ সঙ্খেপো. ৰিত্থারতো পন পণামপ্পযোজনং সারত্থদীপনিযাদীসু (সারত্থ. টী. ১.গন্থারম্ভকথাৰণ্ণনা; ৰি. ৰি. টী. ২.গন্থারম্ভকথাৰণ্ণনা) দস্সিতনযেনেৰ ঞাতব্বং.
অভিধানকথনং পন ৰোহারসুখত্থং. অভিধেয্যস্স সমুদিতেন পকরণেন পটিপাদেতব্বস্স কথনং পকরণস্স আরভিতব্বসভাৰদস্সনত্থং. ৰিদিতানিন্দিতসাত্থকসুকরানুট্ঠানাভি ধেয্যমেৰ হি পকরণং পরিক্খকজনা আরভিতব্বং মঞ্ঞন্তীতি. করণপ্পকারসন্দস্সনং সোতুজনসমুস্সাহনত্থং. অনাকুলমসংকিণ্ণতাদিপ্পকারেন হি ৰিরচিতং পকরণং সোতারো সোতুমুস্সহন্তীতি. পযোজনকথনং পন পকরণজ্ঝাযনে সোতুজনসমুত্তেজনত্থং. অসতি হি পযোজনকথনে অৰিঞ্ঞাতপ্পযোজনা অজ্ঝাযনে ব্যাৰটা ন হোন্তীতি. নিমিত্তকথনং সরিক্খকজনানং পকরণে গারৰুপ্পাদনত্থং. পসত্থকারণুপ্পন্নেযেৰ হি পকরণে সরিক্খকা গারৰং জনেন্তীতি.
কত্তুকথনং পুগ্গলগরুকস্স পকরণে গারৰো পুগ্গলগারৰেনপি হোতূতি. পরিমাণকথনং অসজ্ঝাযনাদিপসুতানং ¶ সম্পহংসনত্থং. পকরণপরিমাণস্সৰনেন হি তে সম্পহট্ঠা ‘‘কিত্তকমিদমপ্পকং ন চিরেনেৰ পরিসমাপেস্সামা’’তি সজ্ঝাযনাদীসু ৰত্তন্তীতি. আদি-সদ্দেন সক্কচ্চসৰননিযোজনং সঙ্গহিতং, তং সব্বসম্পত্তিনিদানসুতমযঞাণনিপ্ফাদনত্থং. অসক্কচ্চং সুণমানস্স চ সৰনাভাৰতো তংহেতুকস্স ¶ সুতমযঞাণস্সাপি অভাৰোতি. তথা হি ৰিক্খিত্তচিত্তো পুগ্গলো সব্বসম্পত্তিযা ৰুচ্চমানোপি ‘‘ন মযা সুতং, পুন ভণিতব্ব’’ন্তি ভণতি.
তত্থ পঠমগাথাযং তাৰ ‘‘ৰন্দিত্ৰা’’তি ইমিনা তিৰিধোপি পণামো অৰিসেসতো দস্সিতো. ৰিসেসতো পন ‘‘সেট্ঠং, অপ্পটিপুগ্গলং, ভৰাভাৰকরং, নিরঙ্গণ’’ন্তি ইমেহি চতূহি পদেহি ৰচীপণামো, ‘‘সিরসা’’তি ইমিনা কাযপ্পণামো, ‘‘বুদ্ধং, ধম্মং, গণঞ্চা’’তি ইমেহি পন তীহি পদেহি পণামকিরিযায কম্মভূতং রতনত্তযং দস্সিতন্তি দট্ঠব্বং.
‘‘ৰিনযস্সৰিনিচ্ছয’’ন্তি ইমিনা অভিধানং দস্সিতং অলুত্তসমাসেন ৰিনযৰিনিচ্ছযনামস্স দস্সনতো. তস্স অন্ৰত্থভাৰেন সদ্দপ্পৰত্তিনিমিত্তভূতং সকলেনানেন পকরণেন পটিপাদেতব্বমভিধেয্যম্পি তেনেৰ দস্সিতং. ‘‘সমাসেনা’’তি চ ‘‘অনাকুলমসংকিণ্ণং, মধুরত্থপদক্কম’’ন্তি চ এতেহি করণপ্পকারো দস্সিতো. ‘‘হিতত্থাযা’’তি চ ‘‘পটুভাৰকরং ৰিনযক্কমে’’তি চ ‘‘অপারং ওতরন্তান’’ন্তিআদিনা চ পযোজনং. ‘‘ভিক্খূনং ভিক্খুনীন’’ন্তি ইমিনা বাহিরনিমিত্তং দস্সিতং. অব্ভন্তরনিমিত্তং পন বাহিরনিমিত্তভূতভিক্খুভিক্খুনিৰিসযা করুণা, সা আচরিযস্স পকরণারম্ভেনেৰ ৰিঞ্ঞাযতীতি ৰিসুং ন ৰুত্তা. ‘‘পৰক্খামী’’তি ইমিনা সমানাধিকরণভাৰেন লব্ভমানো ‘‘অহ’’ন্তি সুদ্ধকত্তা সামঞ্ঞেন দস্সিতো. ৰিসেসতো পন পকরণাৰসানে –
‘‘রচিতো বুদ্ধদত্তেন, সুদ্ধচিত্তেন ধীমতা;
সুচিরট্ঠিতিকামেন, সাসনস্স মহেসিনো’’তি. (উ. ৰি. ৯৬১) –
ইমায ¶ গাথায চেৰ ‘‘ইতি তম্বপণ্ণিযেন পরমৰেয্যাকরণেন তিপিটকনযৰিধিকুসলেন পরমকৰিৰরজন হদযপদুমৰনৰিকসনকরেন কৰিৰরাসভেন পরমরতিকরৰরমধুরৰচনুগ্গারেন উরগপুরেন বুদ্ধদত্তেন রচিতোযং ৰিনযৰিনিচ্ছযো’’তি (ৰি. ৰি. ৩১৮৩) ইমিনা ৰাক্যেন চ ¶ দস্সিতো – ‘‘মাদিসাপি কৰী হোন্তি, বুদ্ধদত্তে দিৰঙ্গতে’’তিআদিনা পচ্ছিমকেহি চ পসত্থতরেহি কৰিৰরেহি অভিত্থুতগুণো ভদন্তবুদ্ধদত্তাচরিযো ৰেদিতব্বো. হেতুকত্তা চ তত্থেৰ ৰক্খমানো পকরণজ্ঝেসনে কতাধীনো বুদ্ধসীহমহাথেরো, সো –
‘‘ৰুত্তস্স বুদ্ধসীহেন;
ৰিনযস্স ৰিনিচ্ছযো;
বুদ্ধসীহং সমুদ্দিস্স;
মম সদ্ধিৰিহারিকং;
কতোযং পন ভিক্খূনং;
হিতত্থায সমাসতো’’তি. (ৰি. ৰি. ৩১৭৭-৩১৭৮) –
এৰং দস্সিতো.
উত্তরপ্পকরণস্স হেতুকত্তা পন সঙ্ঘপালমহাথেরো, সোপি –
‘‘খন্তিসোরচ্চসোসিল্য-বুদ্ধিসদ্ধাদযাদযো;
পতিট্ঠিতা গুণা যস্মিং, রতনানীৰ সাগরে.
‘‘ৰিনযাচারযুত্তেন, তেন সক্কচ্চ সাদরং;
যাচিতো সঙ্ঘপালেন, থেরেন থিরচেতসা.
‘‘সুচিরট্ঠিতিকামেন ¶ , ৰিনযস্স মহেসিনো;
ভিক্খূনং পাটৰত্থায, ৰিনযস্সৰিনিচ্ছযে;
অকাসিং পরমং এতং, উত্তরং নাম নামতো’’তি. (উ. ৰি. ৯৬৫-৯৬৮) –
এৰং দস্সিতো. ন কেৰলমেতে দ্ৰেযেৰ মহাথেরা হেতুকত্তারো, অথ খো মহাৰংসাদীসু –
‘‘বুদ্ধস্স ¶ ৰিয গম্ভীর-
ঘোসত্তা তং ৰিযাকরুং;
‘বুদ্ধঘোসো’তি যো সো হি;
বুদ্ধো ৰিয মহীতলে’’তি. –
আদিনা নযেন অভিত্থুতগুণো তিপিটকপরিযত্তিযা অট্ঠকথাকারো ভদন্তবুদ্ধঘোসাচরিযো চ অনুস্সুতিৰসেন ‘‘হেতুকত্তা’’তি ৰেদিতব্বো.
কথং? অযং কির ভদন্তবুদ্ধদত্তাচরিযো লঙ্কাদীপতো সজাতিভূমিং জম্বুদীপমাগচ্ছন্তো ভদন্তবুদ্ধঘোসাচরিযং জম্বুদীপৰাসিকেহি পটিপত্তিপরাযনেহি যুত্তব্যত্তগুণোপেতেহি মহাথেরৰরেহি কতারাধনং সীহল়ট্ঠকথং পরিৰত্তেত্ৰা সকলজনসাধারণায মূলভাসায তিপিটকপরিযত্তিযা অট্ঠকথং লিখিতুং লঙ্কাদীপং গচ্ছন্তং অন্তরামগ্গে দিস্ৰা সাকচ্ছায সমুপপরিক্খিত্ৰা সব্বলোকাতীতেন অসদিসেন পণ্ডিচ্চগুণেন রতননিধিদস্সনে পরমদলিদ্দো ৰিয বলৰপরিতোসং পত্ৰা অট্ঠকথমস্স কাতুকামতং ঞত্ৰা ‘‘তুম্হে যথাধিপ্পেতপরিযন্তলিখিতমট্ঠকথং অম্হাকং পেসেথ, মযমস্সা পকরণং লিখামা’’তি তস্স সম্মুখা পটিজানিত্ৰা তেন চ ‘‘সাধু তথা কাতব্ব’’ন্তি অজ্ঝেসিতো অভিধম্মট্ঠকথায অভিধম্মাৰতারং, ৰিনযট্ঠকথায সউত্তরং ৰিনযৰিনিচ্ছযপকরণঞ্চ অকাসীতি অনুস্সুয্যতেতি.
‘‘সমাসেনা’’তি ¶ ইমিনা চ পরিমাণম্পি সামঞ্ঞেন দস্সিতং ৰিত্থারপরিমাণে তস্স পরিমাণসামঞ্ঞস্স ৰিঞ্ঞাযমানত্তা. ৰিসেসতো পন পরিচ্ছেদপরিমাণং গন্থপরিমাণন্তি দুৰিধং. তত্থ পরিচ্ছেদপরিমাণং ইমস্মিং পকরণে কথাৰোহারেন ৰুচ্চতি.
সেয্যথিদং? – পারাজিককথা সঙ্ঘাদিসেসকথা অনিযতকথা নিস্সগ্গিযকথা পাচিত্তিযকথা পাটিদেসনীযকথা সেখিযকথাতি ভিক্খুৰিভঙ্গকথা সত্তৰিধা, ততো অনিযতকথং ৰজ্জেত্ৰা তথেৰ ভিক্খুনিৰিভঙ্গকথা ছব্বিধা, মহাখন্ধককথাদিকা ভিক্খুনিক্খন্ধককথাৰসানা ৰীসতিৰিধা খন্ধককথা, কম্মকথা, কম্মৰিপত্তিকথা, পকিণ্ণকৰিনিচ্ছযো, কম্মট্ঠানভাৰনাৰিধানন্তি ৰিনযৰিনিচ্ছযে কথাপরিচ্ছেদো সত্ততিংস.
উত্তরপ্পকরণে ¶ চ ৰুত্তনযেন ভিক্খুৰিভঙ্গে সত্তৰিধা কথা, ভিক্খুনিৰিভঙ্গে ছব্বিধা, তদনন্তরা ৰিপত্তিকথা, অধিকরণপচ্চযকথা, খন্ধকপঞ্হাকথা, সমুট্ঠানসীসকথা, আপত্তিসমুট্ঠানকথা, একুত্তরনযকথা, সেদমোচনকথা, ৰিভঙ্গদ্ৰযনিদানাদিকথা, সব্বঙ্গলক্খণকথা, পরিৰারসঙ্কলনকথাতি ছত্তিংস কথাপরিচ্ছেদা.
নিস্সন্দেহে পন ‘‘অট্ঠতিংস কথাপরিচ্ছেদা’’তি ৰুত্তং, তং একুত্তরনযে অদস্সিতেহিপি দ্ৰাদসকপন্নরসকনযেহি সহ সোল়সপরিচ্ছেদে গহেত্ৰা অপ্পকং ঊনমধিকং গণনূপগং ন হোতীতি কত্ৰা ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. উভযত্থ কথাপরিচ্ছেদপরিমাণং তেসত্ততিৰিধং হোতি. নিস্সন্দেহে ‘‘পঞ্চসত্ততিৰিধা’’তি ৰচনে পরিহারো ৰুত্তনযোৰ. গন্থপরিমাণং পন ৰিনযৰিনিচ্ছযে অসীতিগন্থাধিকানি চত্তারি গন্থসহস্সানি ¶ , উত্তরে পঞ্ঞাসগন্থাধিকানি নৰ গন্থসতানি হোন্তি. তেন ৰুত্তং উত্তরাৰসানে –
‘‘গাথা চতুসহস্সানি, সতঞ্চ ঊনৰীসতি;
পরিমাণতোতি ৰিঞ্ঞেয্যো, ৰিনযস্সৰিনিচ্ছযো.
পঞ্ঞাসাধিকসঙ্খানি, নৰ গাথাসতানি হি;
গণনা উত্তরস্সাযং, ছন্দসানুট্ঠুভেন তূ’’তি. (উ. ৰি. ৯৬৯-৯৭০);
ইচ্চেৰং ৰিনযৰিনিচ্ছযো উত্তরো চাতি দ্ৰে পকরণানি তিংসাধিকানি পঞ্চগাথাসহস্সানি. এত্থ চ ৰিনযৰিনিচ্ছযো নাম উভতোৰিভঙ্গখন্ধকাগতৰিনিচ্ছযসঙ্গাহকপকরণং. ততো পরং পরিৰারত্থসঙ্গাহকপকরণং উত্তরো নাম. তেনেৰ ৰক্খতি –
‘‘যো মযা রচিতো সারো, ৰিনযস্সৰিনিচ্ছযো;
তস্স দানি করিস্সামি, সব্বানুত্তরমুত্তর’’ন্তি. (উ. ৰি. ২)
তং কস্মা উত্তরনামেন ৰোহরিযতীতি? পঞ্হুত্তরৰসেন ঠিতে পরিৰারে তথেৰ সঙ্গহেতব্বেপি তেন পকারেন পারাজিককথামত্তং দস্সেত্ৰা –
‘‘ইতো ¶ পট্ঠায মুঞ্চিত্ৰা, পঞ্হাপুচ্ছনমত্তকং;
ৰিস্সজ্জনৰসেনেৰ, হোতি অত্থৰিনিচ্ছযো’’তি. (উ. ৰি. ১৪) –
ৰত্ৰা পঞ্হং পহায ততো পট্ঠায উত্তরমত্তস্সেৰ দস্সিতত্তা তথা ৰোহরীযন্তি.
‘‘তস্মা ৰিনযনূপায’’ন্তিআদিনা পন সোতুজনং সক্কচ্চসৰনে নিযোজেতি. সক্কচ্চসৰনপটিবদ্ধা হি সব্বাপি লোকিযলোকুত্তরসম্পত্তীতি অযমেত্থ সমুদাযত্থো. অযং পন অৰযৰত্থো – সো যস্মা অত্থযোজনক্কমেন পদযোজনং ¶ কত্ৰা ৰণ্ণিতে সুৰিঞ্ঞেয্যো হোতি, তস্মা তথা পদযোজনং কত্ৰা অত্থৰণ্ণনং করিস্সাম –
সেট্ঠং অপ্পটিপুগ্গলং বুদ্ধঞ্চেৰ ভৰাভাৰকরং ধম্মঞ্চেৰ নিরঙ্গণং গণঞ্চেৰ সিরসা ৰন্দিত্ৰা ভিক্খূনং ভিক্খুনীনঞ্চ হিতত্থায সমাসেন সমাহিতো ৰিনযস্সৰিনিচ্ছযং ৰক্খামীতি যোজনা.
তত্থ সেট্ঠন্তি সব্বে ইমে পসত্থা অযমেতেসং অতিসযেন পসত্থোতি সেট্ঠো. তথা হি সো ভগৰা ‘‘অহঞ্হি ব্রাহ্মণ জেট্ঠো সেট্ঠো লোকস্সা’’তি (পারা. ১১) ৰেরঞ্জব্রাহ্মণস্স অত্তনো জেট্ঠসেট্ঠভাৰস্স পরিজাননৰিনিচ্ছযহেতুভূতাহি ঝানাদীহি নিরতিসযগুণসম্পত্তীহি সমন্নাগতত্তা –
‘‘ত্ৰমেৰ অসি সম্বুদ্ধো, তুৰং সত্থা অনুত্তরো;
সদেৰকস্মিং লোকস্মিং, নত্থি তে পটিপুগ্গলো. (দী. নি. ২.৩৭০);
তুৰং বুদ্ধো তুৰং সত্থা, তুৰং মারাভিভূ মুনি;
তুৰং অনুসযে ছেত্ৰা, তিণ্ণো তারেসিমং পজং.
উপধী তে সমতিক্কন্তা, আসৰা তে পদালিতা;
সীহোসি অনুপাদানো, পহীনভযভেরৰো. (ম. নি. ২.৪০০; সু. নি. ৫৫০-৫৫১; থেরগা. ৮৩৯-৯৪০);
মহাৰীর ¶ মহাপঞ্ঞ, ইদ্ধিযা যসসা জল;
সব্বৰেরভযাতীত, পাদে ৰন্দামি চক্খুমা’’তি. (সং. নি. ১.১৫৯; ধ. প. অট্ঠ. ১.৫৬); –
আদীহী নানানযেহি সদেৰকেন লোকেন অভিত্থৰিযতায পসত্থতমো, তমেৰ সেট্ঠং পসত্থতমন্তি অত্থো.
অপ্পটিপুগ্গলন্তি ¶ নত্থি এতস্স পটিপুগ্গলো অধিকো, সদিসো ৰাতি অপ্পটিপুগ্গলো. তথা হি গুণৰসেন অনন্তাপরিমাণাসু লোকধাতূসু অত্তনা অধিকস্স, সদিসস্স ৰা পুগ্গলস্স অভাৰতো –
‘‘ন মে আচরিযো অত্থি, সদিসো মে ন ৰিজ্জতি;
সদেৰকস্মিং লোকস্মিং, নত্থি মে পটিপুগ্গলো’’তি. (মহাৰ. ১১) –
অত্তনাৰ অত্তনো অৰিপরীতো অপ্পটিপুগ্গলভাৰো পটিঞ্ঞাতো, তস্মা তং অপ্পটিপুগ্গলং সব্বলোকুত্তমন্তি অত্থো.
বুদ্ধন্তি অনন্তমপরিমেয্যং ঞেয্যমণ্ডলমনৰসেসং বুদ্ধৰাতি বুদ্ধো, এতেন অনেককপ্পকোটিসতসহস্সং সম্ভতপুঞ্ঞঞাণসম্ভারানুভাৰসিদ্ধিধম্মরূপকাযসিরিৰিলাসপটিমণ্ডিতো সদ্ধম্মৰরচক্কৰত্তী সম্মাসম্বুদ্ধো দস্সিতো. অথ ৰা চত্তারি সচ্চানি সযং ৰিচিতোপচিতপারমিতাপরিপাচিতেন সৰাসনানৰসেসকিলেসপ্পহাযকেন সযম্ভুঞাণেন বুজ্ঝীতি বুদ্ধো. যথাহ –
‘‘অভিঞ্ঞেয্যং অভিঞ্ঞাতং, ভাৰেতব্বঞ্চ ভাৰিতং;
পহাতব্বং পহীনং মে, তস্মা বুদ্ধোস্মি ব্রাহ্মণা’’তি. (ম. নি. ২.৩৯২, ৩৯৯; সু. নি. ৫৬৩; থেরগা. ৮২৮);
ৰিত্থারো পনস্স ‘‘বুজ্ঝিতা সচ্চানীতি বুদ্ধো, বোধেতা পজাযাতি বুদ্ধো’’তিআদিনা (মহানি. ১৯২; চূল়নি. পারাযনত্থুতিগাথানিদ্দেস ৯৭; পটি. ম. ১.১৬২) নিদ্দেসাদীসু ¶ ৰুত্তনযেন ৰেদিতব্বো. সদ্দসিদ্ধি সাসনিকানং অৰগমনত্থে ৰত্তমানা বুধ-ধাতুতো ‘‘ভাৰকম্মেসু ত’’ ইতি ইতো তাতিৰত্তমানে ‘‘বুধগমাদিত্থে কত্তরী’’তি ইমিনা কচ্চাযনসুত্তেন কত্তরি তপ্পচ্চযৰিধানতো ৰেদিতব্বা. লোকিযানং পন বোধনত্থধাতূনম্পি গমনত্থতায ৰুত্তত্তা গত্যত্থাকম্মকাদি ¶ সুত্ততো কত্তরি ত-প্পচ্চযকরণেন ৰেদিতব্বা.
অথ ৰা ধাতূনং অনেকত্থতায বুধ-ইচ্চযং ধাতু জাগরণৰিকসনত্থেসু ৰত্তমানো অকম্মকোতি ‘‘পবুদ্ধো পুরিসো, পবুদ্ধং পদুম’’ন্তিআদীসু ৰিয বুদ্ধৰা অঞ্ঞাণনিদ্দাৰিগমেন ঞাণচক্খূনি উম্মীলন্তো পবুদ্ধো, গুণেহি ৰা ৰিকসিতোতি কত্তরি সিদ্ধেন বুদ্ধ-সদ্দেন ‘‘বুদ্ধো’’তি তিভৰনেকচূল়ামণিপাদপঙ্কজরাগরতনো ভগৰা লোকনাথো ৰুচ্চতি, ইমস্মিং পক্খেপি গত্যত্থাদিসুত্তে অকম্মকগ্গহণেন পচ্চযৰিধানং দট্ঠব্বং.
অথ ৰা সকম্মকানং ধাতূনং কম্মৰচনিচ্ছায অভাৰে অকম্মকভাৰতো ‘‘ফলং সযমেৰ পক্ক’’ন্তিআদীসু ৰিয বোধনত্থেযেৰ বুধ-ধাতুতো কত্তরি ৰিধানং সিজ্ঝতি. অথ ৰা নীলগুণযোগেন পটাদীসু নীলৰোহারো ৰিয ভাৰসাধনং বুদ্ধ-সদ্দং গহেত্ৰা বুদ্ধগুণযোগতো ‘‘বুদ্ধো’’তি ৰোহরীযতি. এৰমনেকধা সিদ্ধেন বুদ্ধ-সদ্দেন ৰুচ্চমানং তং ভগৰন্তং তং ধম্মরাজন্তি অত্থো.
‘‘সেট্ঠং অপ্পটিপুগ্গল’’ন্তি পদদ্ৰযং ‘‘বুদ্ধ’’ন্তি এতস্স ৰিসেসনং. এত্থ চ ‘‘বুদ্ধং, সেট্ঠং, অপ্পটিপুগ্গল’’ন্তি ইমেহি তীহি পদেহি নযতো ‘‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো’’তিআদিনা (দী. নি. ১.১৫৭; ৩.৬; ম. নি. ১.১৪৭, ১৪৪; ৩.৪৩৪; সং. নি. ১.২৪৯; ৫.৪৭৯; অ. নি. ৫.১৪, ৩০; ৬.২৫, ২৬; নেত্তি. ৯৩), ‘‘যো ৰদতং পৰরো মনুজেসু, সক্যমুনী ভগৰা কতকিচ্চো’’তিআদীহি (ৰি. ৰ. ৮৮৬) চ অনেকেহি সুত্তপদেহি দস্সিতদূরাৰিদূরসন্তিকনিদানহেতুফলসত্তোপকারাৰত্থাধম্মত্থ- লোকুদ্ধারত্তিকত্তযসঙ্গহিতং সুপরিসুদ্ধং বুদ্ধগুণসমুদযং ¶ নিরৰসেসং দস্সেতি. অযমেৰ হি বুদ্ধগুণানং নিরৰসেসতো দস্সনূপাযো, যদিদং নযদস্সনং. ইতরথা পটিপদৰণ্ণনায অপরিমিতানং বুদ্ধগুণানং কো হি নাম সমত্থো পরিযন্তং গন্তুং. যথাহ –
‘‘বুদ্ধোপি ¶ বুদ্ধস্স ভণেয্য ৰণ্ণং;
কপ্পম্পি চে অঞ্ঞমভাসমানো;
খীযেথ কপ্পো চিরদীঘমন্তরে;
ৰণ্ণো ন খীযেথ তথাগতস্সা’’তি. (দী. নি. অট্ঠ. ৩.১৪১; ম. নি. অট্ঠ. ২.৪২৫; উদা. অট্ঠ. ৫৩; অপ. অট্ঠ. ২.৭.২০; বু. ৰং. অট্ঠ. ৪.৪; চরিযা. অট্ঠ. নিদানকথা, পকিণ্ণককথা; দী. নি. টী. ১.গন্থারম্ভকথাৰণ্ণনা; ম. নি. টী. ১.গন্থারম্ভকথাৰণ্ণনা; সং. নি. টী. ১.১.গন্থারম্ভকথাৰণ্ণনা; অ. নি. টী. ১.১.গন্থারম্ভকথাৰণ্ণনা; ৰজির. টী. গন্থারম্ভকথাৰণ্ণনা; সারত্থ. টী. ১.গন্থারম্ভকথাৰণ্ণনা; নেত্তি. টী. গন্থারম্ভকথাৰণ্ণনা);
এৰমেতেহি তীহি পদেহি নিরৰসেসগুণসংকিত্তনথুতিযা ৰসেন ‘‘ৰন্দিত্ৰা’’তি ইমিনা পণামস্স চ ৰুত্তত্তা ইমায অড্ঢগাথায বুদ্ধরতনসঙ্খাতপঠমৰন্দনীযৰত্থুৰিসযা থুতিপণামসভাৰা ৰন্দনা দস্সিতাতি দট্ঠব্বং.
তদনন্তরং ধম্মরতনস্স পণামং দস্সেতুমাহ ‘‘ভৰাভাৰকরং ধম্ম’’ন্তি. এত্থ ভৰ-সদ্দেন দ্ৰে ভৰা ৰুত্তা কম্মভৰো, উপপত্তিভৰোতি. তত্থ কম্মভৰো ভৰতি এতস্মা ফলন্তি ‘‘ভৰো’’তি ৰুচ্চতি. ৰিপাকক্খন্ধকটত্তারূপসঙ্খাতো পন উপপত্তিভৰো অৰিজ্জাতণ্হুপাদানসঙ্খারাদিসহকারিকারণযুত্তেন কুসলাকুসলচেতনাসঙ্খাতকম্মভৰপচ্চযেন যথারহং ভৰতীতি ‘‘ভৰো’’তি ৰুচ্চতি. সো পন কামভৰরূপভৰঅরূপভৰসঞ্ঞীভৰঅসঞ্ঞীভৰনেৰসঞ্ঞীনাসঞ্ঞীভৰ- একৰোকারভৰচতুৰোকারভৰপঞ্চৰোকারভৰৰসেন নৰৰিধো. এৰমেতেসু নৰসু ভৰেসু দসৰিধোপি ধম্মো অত্তানং ধারেন্তস্স পুগ্গলসন্তানস্স অনুপাদিসেসনিব্বানধাতুযা পরং অপ্পটিসন্ধিকতাসাধনেন ভৰেসু ¶ , ভৰস্স ৰা অভাৰং করোতীতি ভৰাভাৰকরো, তং, অপরাপরজাতিপ্পবন্ধস্স হেতুসমুগ্ঘাতেন অপ্পৰত্তিধম্মতাপাদকন্তি অত্থো.
ধম্মন্তি অত্তানং ধারেন্তে চতূসু অপাযেসু, সংসারে চ অপতমানে ধারেতীতি ধম্মো, সো চতুমগ্গফলনিব্বানসঙ্খাতনৰলোকুত্তরধম্মো চ তপ্পটিপাদকো নৰঙ্গসাসনাপরনামধেয্যচতুরাসীতিসহস্সধম্মক্খন্ধপ্পভেদভিন্নো পরিযত্তিধম্মো চাতি দসৰিধো. সোপি নিপ্পরিযাযধম্মো, পরিযাযধম্মো ¶ চাতি দুৰিধো. তত্থ নিপ্পরিযাযধম্মো নাম অপাযে, সংসারে ৰা পধানহেতুভূতানং উদ্ধম্ভাগিযানং, ওরম্ভাগিযানঞ্চ দসন্নং সংযোজনানং সমুচ্ছিন্দনেন মগ্গধম্মো, তস্স তংকিচ্চনিপ্ফত্তিনিমিত্তভাৰেন নিব্বানধম্মো চাতি পঞ্চৰিধোপি নিপ্পরিযাযেন পুগ্গলসন্তানং ধারেতীতি কত্ৰা ‘‘নিপ্পরিযাযধম্মো’’তি ৰুচ্চতি. চত্তারি পন সামঞ্ঞফলানি পটিপ্পস্সদ্ধিপহানেন মগ্গানুগুণপ্পৰত্তিযা, পরিযত্তি চ মগ্গনিব্বানাধিগমস্স মূলকারণভাৰতোতি পঞ্চৰিধোপি পরিযাযধম্মো নাম.
এত্তাৰতা ‘‘স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মো’’তিআদিনা (সং. নি. ১.২৪৯; অ. নি. ৩.৭৬; দী. নি. ৩.৬; অ. নি. ৬.১০, ২৫, ২৬), ‘‘রাগৰিরাগমনেজমসোক’’ন্তিআদীহি (ৰি. ৰ. ৮৮৭) চ সুত্তন্তেহি ৰুত্তস্স, তদট্ঠকথাদীসু চ ৰণ্ণিতস্স সরণানুস্সরণৰসেনাপি সগ্গমোক্খসম্পত্তিপটিলাভকারণস্স অনৰসেসস্স ধম্মরতনগুণস্স নযতো উদ্দিট্ঠত্তা চ ‘‘ৰন্দিত্ৰা’’তি ইমিনা পণামস্স দস্সিতত্তা চ ধম্মরতনসঙ্খাতস্স দুতিযস্স ৰন্দনীযস্স থুতিপণামসভাৰা ৰন্দনা দস্সিতাতি দট্ঠব্বং.
তদনন্তরং ¶ সঙ্ঘরতনস্স ৰন্দনাসন্দস্সনত্থং ৰুত্তং ‘‘গণঞ্চেৰ নিরঙ্গণ’’ন্তি. এত্থ ‘‘রাগো অঙ্গণং দোসো অঙ্গণং মোহো অঙ্গণ’’ন্তি (ৰিভ. ৯২৪) ৰুত্তেহি রাগাদিঅঙ্গণেহি তদঙ্গৰিক্খম্ভনসমুচ্ছেদপটিপ্পস্সদ্ধিনিস্সরণৰিমুত্তিৰসেন নিগ্গতো ৰিমুত্তোতি নিরঙ্গণো, তং নিরঙ্গণং. অরিযৰংসে সীলসমাধিপঞ্ঞাৰিমুত্তিৰিমুত্তিঞাণদস্সনসঙ্খাতেহি গুণগণেহি গণীযতীতি গণো, তং.
এত্তাৰতা ‘‘সুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো’’তিআদিনা (সং. নি. ১.২৪৯; অ. নি. ৩.৭৬; দী. নি. ৩.৬; অ. নি. ৬.১০, ২৫, ২৬;), ‘‘যত্থ চ দিন্নং মহপ্ফলমাহু, চতূসু সুচীসু পুরিসযুগেসূ’’তিআদীহি (ৰি. ৰ. ৮৮৮) চ তেহি তেহি সুত্তপদেহি ৰুত্তানং, তদট্ঠকথাদীসু চ ৰণ্ণিতানং ৰিমলাতুলনিখিলৰিসালপেসলসীলাদিনানপ্পকারানগ্ঘসঙ্ঘরতনগুণানং সংকিত্তনসভাৰায থুতিযা চ ‘‘ৰন্দিত্ৰা’’তি এতেন যথাৰুত্তসরূপপভেদপণামস্স ৰুত্তত্তা চ সঙ্ঘরতনসঙ্খাতততিযৰন্দনীযৰত্থুৰিসযা থুতিপ্পণামসঙ্খাতা ৰন্দনা দস্সিতাতি ৰেদিতব্বা. সিরসাতি অত্তপ্পসাদগারৰাৰহন্তেন মুদ্ধনা. ৰন্দিত্ৰাতি পণমিত্ৰা থোমিত্ৰা ৰা.
এৰং ¶ পঠমগাথায ৰন্দনীযস্স রতনত্তযস্স থুতিপ্পণামসঙ্খাতং ৰন্দনং দস্সেত্ৰা তদনন্তরায সন্দস্সেতব্বপযোজনাদিপটিপাদিকায গাথায ‘‘ভিক্খূন’’ন্তি ইমিনা কিঞ্চাপি সংসারে ভযং ইক্খতীতি ‘‘ভিক্খূ’’তি কল্যাণপুথুজ্জনেন সদ্ধিং অট্ঠ অরিযপুগ্গলা ৰুচ্চন্তি, পাল়িযং (পারা. ৪৪-৪৫; ৰিভ. ৫১০) পন ‘‘ভিন্নপটং ধারেতীতি ভিক্খু, ভিক্খনসীলোতি ভিক্খূ’’তিআদিনা ভিক্খুসদ্দস্স অত্থুদ্ধারৰসেন নিব্বচনন্তরানি দস্সেত্ৰা ¶ পাতিমোক্খসংৰরসংৰরণারহস্সেৰ অধিপ্পেতভাৰং দস্সেতুং ‘‘সমগ্গেন সঙ্ঘেন ঞত্তিচতুত্থেন কম্মেন অকুপ্পেন ঠানারহেন উপসম্পন্নো, অযং ইমস্মিং অত্থে অধিপ্পেতো ভিক্খূ’’তি দস্সিতা সিক্খাকামা সাসনাৰচারা কুলপুত্তা ইধাধিপ্পেতা, তেসং ভিক্খূনঞ্চ. ভিক্খুনীনঞ্চাতি অট্ঠৰাচিকউপসম্পদাকম্মেন উভতোসঙ্ঘে উপসম্পন্নাতাদিসাযেৰ কুলধীতরো দস্সিতা. একতোপসম্পন্নাপি সামঞ্ঞেন গয্হন্তি. একতোপসম্পন্নাতি চ ভিক্খুনিসঙ্ঘে উপসম্পজ্জিত্ৰা যাৰ ভিক্খুসঙ্ঘে ন উপসম্পজ্জন্তি, তাৰ, ভিক্খুনী চ লিঙ্গপরিৰত্তনেন ভিক্খুনিভাৰপ্পত্তা অধিপ্পেতা, তাসং ভিক্খুনীনঞ্চ.
হিতত্থাযাতি সব্বসম্পত্তিনিপ্ফাদকরণত্থায হিনোতি গচ্ছতি যথাধিপ্পেতফলসাধনে পৰত্ততীতি হিতন্তি অরোগতাদিকারণং অমতোসধাদি ৰুচ্চতি. ইধ পন সগ্গমোক্খসম্পত্তিসিদ্ধিকারণং পাতিমোক্খসংৰরসীলরক্খনং ৰুচ্চতি, তদত্থায.
সমাহিতো সম্মা আহিতো পৰত্তিতো ৰিনিচ্ছযমগ্গো এতেনাতি ‘‘সমাহিতো’’তি পকরণকারকো দস্সিতো. অথ ৰা সম্মা আহিতং ৰিনযৰিনিচ্ছযে ঠপিতং পৰত্তিতং চিত্তমেতস্সাতি ‘‘সমাহিতচিত্তো’’তি ৰত্তব্বে উত্তরপদলোপেন ‘‘সমাহিতো’’তি ৰুত্তো. পরমগম্ভীরসুদুত্তরৰিনযপিটকত্থৰিনিচ্ছযে পৰত্তনারহস্স ইমিনা ৰিসেসনেন অত্তনি সমাহিতচিত্তপ্পৰত্তিনিমিত্তভূতো অত্তনো ঞাণস্স পদট্ঠানভূতো সমাধি দস্সিতো তেন সমাধিনা সমাহিতো হুত্ৰাতি অত্থো.
পৰক্খামীতি পকারেন ৰক্খামি, যেন পকারেন ৰিনযৰিনিচ্ছযে ৰুত্তে অজ্জতনা মন্দসতিমতিৰীরিযা পটিপজ্জনকা গম্ভীরতরং ¶ ৰিনযপিটকত্থৰিনিচ্ছযং সুখেন উগ্গণ্হিতুং, ধারেতুঞ্চ সক্কোন্তি, তাদিসেন পকারৰিসেসেন ৰক্খামীতি অত্থো. সমাসেনাতি সমসনং সংখিপনং সমাসো, তেন, সংখিত্তরুচিকানমুগ্ঘাটিতঞ্ঞূনং কতাধিকারানং ঞাণুত্তরানং পুগ্গলানঞ্চ ¶ পপঞ্চভীরুকানং গহণধারণে মন্দযন্তানং মন্দবুদ্ধীনঞ্চ উপকারকেন নাতিৰিত্থারক্কমেনাতি অত্থো. ৰিনযস্সাতি ৰিনযপিটকস্স. তঞ্হি –
‘‘ৰিৰিধৰিসেসনযত্তা;
ৰিনযনতো চেৰ কাযৰাচানং;
ৰিনযত্থৰিদূহি অযং;
ৰিনযো ‘ৰিনযো’তি অক্খাতো’’তি. (দী. নি. অট্ঠ. ১.পঠমসঙ্গীতিকথা; পারা. অট্ঠ. ১.পঠমমহাসঙ্গীতিকথা; ধ. স. অট্ঠ. নিদানকথা) –
ৰুত্তেহি অত্থৰিসেসেহি ‘‘ৰিনযো’’তি ৰুচ্চতি. তস্স এৰং সন্দস্সিতসভাৰস্স ‘‘ৰিনযো নাম সাসনস্স আযূ’’তি (দী. নি. অট্ঠ. ১.পঠমসঙ্গীতিকথা; পারা. অট্ঠ. ১.পঠমসঙ্গীতিকথা; খু. পা. অট্ঠ. ৫.পঠমমহাসঙ্গীতিকথা) সঙ্গীতিকারকেহি মহাকস্সপাদীহি অভিত্থুতগুণস্স ৰিনযপিটকুত্তমস্স. ৰিনিচ্ছযন্তি ৰিসেসেন, ৰিৰিধেন ৰা আকারেন ৰিপ্পটিপত্তিনীহরণৰসেন চীযতি ৰিভজীযতীতি ‘‘ৰিনিচ্ছযো’’তি লদ্ধনামং ৰিভজনং, ৰিনযৰিনিচ্ছযং নাম পকরণন্তি ৰুত্তং হোতি. ‘‘ৰিনযস্সৰিনিচ্ছয’’ন্তি চ অলুত্তসমাসোযং ‘‘দেৰানংপিযতিস্সো, কণ্ঠেকাল়ো’’তিআদীসু ৰিয.
এৰং দুতিযগাথায কত্তুনিমিত্তপযোজনাভিধানাভিধেয্যপকরণপ্পকারেকদেসং দস্সেত্ৰা সক্কচ্চসৰনকারণনিদস্সনমুখেনাপি পকরণপ্পকারাদিং দস্সেতুমাহ ‘‘অনাকুল’’মিচ্চাদি. তত্থ অনাকুলন্তি নত্থি এত্থ সদ্দতো, অত্থতো, ৰিনিচ্ছযতো ৰা আকুলং পুব্বাপরৰিরোধো, মিস্সতা ¶ ৰাতি অনাকুলো, ৰিনযৰিনিচ্ছযো, তং ৰদতো মে নিবোধথাতি সম্বন্ধো. অসংকিণ্ণন্তি নিকাযন্তরলদ্ধীহি অসম্মিস্সং.
মধুরত্থপদক্কমন্তি পদানং কমো পদক্কমো, পদগতি, সদ্দানমুচ্চারণন্তি অত্থো. মধুরো অত্থো চ পদক্কমো চ যস্স সো মধুরত্থপদক্কমো, তং –
‘‘পদাসত্তং ¶ পদত্থানং, মধুরত্থমুদীরিতং;
যেন মজ্জন্তি ধীমন্তো, মধুনেৰ মধুব্বতা’’তি. –
ইমিনা লক্খণেন সদ্দানমত্থানঞ্চ ৰসেন পদাসত্তাপরনামধেয্যমাধুরিযালঙ্কারেন সমলঙ্কতত্তা মধুরত্থপদক্কমং.
পটুভাৰকরন্তি পটতি গচ্ছতি পজানাতীতি পটু, পঞ্ঞৰা, পটুনো ভাৰো, সদ্দপ্পৰত্তিনিমিত্তভূতা পঞ্ঞা, তং পটুভাৰং পঞ্ঞাৰিসেসং করোতি জনেতীতি পটুভাৰকরো, তং, পঞ্ঞাৰিসেসজনকন্তি অত্থো. এতং ৰিনযস্স ৰিনিচ্ছযন্তি যোজনা. পরমন্তি উত্তমং. ৰিনযক্কমেতি ৰিনযপিটকে, তদত্থে চ, পৰত্তিক্কমে পটুভাৰকরন্তি অত্থো.
এৰং ততিযগাথায পকরণগুণাপদেসেন সোতুজনং সমুস্সাহেত্ৰা ইদানি ‘‘অপার’’ন্তিআদিচতুত্থগাথায পকরণঞ্চ তন্নিস্সযং ৰিনযপিটকঞ্চ নাৰাসাগরভাৰেন দস্সেত্ৰা তিরোভূতোপমেয্যোপমানভেদেন রূপকালঙ্কারেন পকরণগুণং পকাসেন্তো সোতুজনং সমুত্তেজেতি. তত্থ অপারন্তি নত্থি পারং এতস্সাতি অপারো, ৰিনযসাগরো. সো হি পুরিমবুদ্ধুপ্পাদেসু সাসনং পসীদিত্ৰা ৰিনযপিটকে উগ্গহণধারণপটিপাদনপটিপত্তিৰসেন অকতাধিকারেহি পুগ্গলেহি দুরধিগমনীযধম্মত্থনিরুত্তিপটিভানপরিযন্ততায ‘‘অপারো’’তি ৰুচ্চতি.
ওতরন্তানন্তি ¶ সজ্ঝাযনসৰনধারণাদিৰসেন অজ্ঝোগাহন্তানং. সারন্তি নিব্বানসম্পাপকভাৰেন সারভূতায অরিযমগ্গসম্ভারায পুব্বভাগপটিপত্তিযা মূলভূতপাতিমোক্খসংৰরসঙ্খাতসীলসারপ্পকাসকতায সারং. ৰিনযসাগরন্তি ৰিনযপিটকসঙ্খাতং সাগরং. ৰিনযো হি সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা কালপ্পত্তজাননস্সাপি ধম্মসেনাপতিআদীনম্পি অৰিসযত্তা অতিগম্ভীরাতিৰিত্থিণ্ণভাৰেন সাগরো ৰিযাতি সাগরো, ৰিনযো চ সো সাগরো চাতি ৰিনযসাগরো, তং, অগাধাপারগুণযোগতো সাগরোপমং ৰিনযপিটকন্তি অত্থো.
দুতিযগাথায ‘‘ভিক্খূনং ভিক্খুনীন’’ন্তি ৰত্ৰাপি ‘‘হিতত্থাযা’’তি ইমিনা সম্বন্ধত্তা চ ৰাক্যন্তরেহি অন্তরিতভাৰেন দূরত্তা চ তং অনাদিযিত্ৰা এত্থ ৰিনযসাগরজ্ঝোগাহনতদত্থপটিপজ্জনারহকত্তুৰিসেসসন্দস্সনত্থায ¶ ‘‘ভিক্খূনং ভিক্খুনীন’’ন্তি পুন ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. নাৰা ৰিয ভূতো নাৰাভূতো, তং, নাৰাট্ঠানিযং মহানাৰাসদিসন্তি অত্থো. মনোরমন্তি মনো রমতি এত্থ, এতেনাতি ৰা মনোরমো, তং, অজ্ঝাযনৰোহারপসুতানং পটিপত্তিপরাযনানঞ্চ সাধূনং মনোরমন্তি অত্থো.
এত্তাৰতা পকরণগুণসংকিত্তনেন সোতুজনং সমুত্তেজেত্ৰা ইদানি সক্কচ্চসৰনে নিযোজেন্তো ‘‘তস্মা ৰিনযনূপায’’ন্তিআদিমাহ. তত্থ তস্মাতি যস্মা যথাৰুত্তং অনাকুলতাদিৰিৰিধানগ্ঘগুণালঙ্কারপটিমণ্ডিতং, তেন হেতুনাতি অত্থো. ৰিনযনূপাযন্তি ৰিৰিধাকারেন, ৰিসেসনযতো ৰা কাযৰাচানং নযনং দমনং অকত্তব্বতো নিৰত্তেত্ৰা কত্তব্বেসু নিযোজনং ৰিনযনং, উপেচ্চ তং ফলং আযতি উপ্পজ্জতীতি উপাযো, হেতু, ৰিনযনস্স উপাযো ৰিনযনূপাযো, তং, কাযজীৰিতানপেক্খানং সিক্খাকামানং পেসলানং ভিক্খূনং ভিক্খুনীনং কাযৰাচানং অননুলোমিকৰিপ্ফন্দিতাপনযনসঙ্খাতদমনস্স ¶ কারণভূতন্তি ৰুত্তং হোতি.
এত্তাৰতা অত্তনা কত্তুমিচ্ছিতে পকরণে পণ্ডিতানং পৰত্তিহেতুভূতানং অনাকুলতাদিগুণানং ৰিভাৰনৰসেন ‘‘অনাকুল’’ন্তিআদিৰিসেসনানি ৰত্ৰা ইদানি সক্কচ্চসৰনাৰবোধে ৰিসযং ৰিসেসিতব্বং দস্সেতুমাহ ‘‘ৰিনযস্সৰিনিচ্ছয’’ন্তি. এত্থ চ দুতিযগাথায ‘‘ৰিনযস্সৰিনিচ্ছয’’ন্তি ‘‘পৰক্খামী’’তি কিরিযায কম্মদস্সনৰসেন ৰুত্তং, তং ইধ আনেত্ৰা সম্বন্ধিযমানম্পি দূরসম্বন্ধং হোতীতি তমনানেত্ৰা ‘‘নিবোধথা’’তি ইমিস্সা কিরিযায কম্মসন্দস্সনত্থং ‘‘ৰিনযস্সৰিনিচ্ছয’’ন্তি ৰুত্তত্তা পুনরুত্তিদোসাভাৰোতি দট্ঠব্বং.
অৰিক্খিত্তেন চিত্তেনাতি এত্থ ৰিৰিধে আরম্মণে খিত্তং পেসিতং ৰিক্খিত্তং, উদ্ধচ্চৰিচিকিচ্ছাদিপরেতং অসমাহিতং চিত্তং, ন ৰিক্খিত্তং অৰিক্খিত্তং, তপ্পটিপক্খং সমাহিতং কুসলচিত্তং, তেন, এতস্স পকরণুত্তমস্স সৰনাদিব্যাপারং ৰিনা নানারম্মণেসু পৰত্তিৰসেন ৰিক্খেপমনাপন্নেন সমাহিতেন চিত্তেনাতি অত্থো. ‘‘অৰিক্খিত্তেন…পে… নিবোধথা’’তি ৰদন্তেন চ ‘‘অৰিক্খিত্তস্সাযং ধম্মো, নাযং ধম্মো ৰিক্খিত্তস্সা’’তি ৰচনতো ৰিক্খিত্তস্স ধম্মেসু দাযাদাভাৰতো অত্তনো পকরণত্থভূতায অধিসীলসিক্খায সম্মাপটিপজ্জনাপদেসো কতো হোতি.
ৰদতো ¶ মেতি এত্থ ‘‘গারৰেন চা’’তি পাঠসেসো. তত্থাযমত্থো – ভাসমানে মযি গারৰেন, যথাৰুত্তেন কারণেন চাতি সামিভুম্মানমৰিসেসতায ‘‘মে’’তি সামিৰচনস্স ‘‘মযী’’তি অত্থসম্ভৰতো অযমত্থো ৰুত্তো. পকরণস্স অনাকুলতাদিগুণসমন্নাগতত্তা চ ৰত্তরি মযি গারৰেন চ সমাহিতেন চেতসাতি অধিপ্পাযো. নিবোধথাতি ৰাক্যত্থপদত্থং সন্ধাযভাসিতত্থভাৰত্থাদিৰসেন ¶ নিসেসতো বোধথ, সক্কচ্চং সুত্ৰা ৰিনযৰিনিচ্ছযং বুজ্ঝথ ৰিজানাথাতি অত্থো, চিন্তাভাৰনামযঞাণানং মূলভূতপকরণৰিসযং সুতমযঞাণং নিপ্ফাদেথাতি অধিপ্পাযো.
গন্থারম্ভকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ভিক্খুৰিভঙ্গো
পারাজিককথা
পঠমপারাজিককথাৰণ্ণনা
৬. এৰং ¶ পঞ্চহি গাথাহি রতনত্তযপণামাদিং দস্সেত্ৰা ইদানি যথাপটিঞ্ঞাতৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘তিৰিধে’’তিআদি. তত্থ ‘‘তিৰিধে’’তিআদিনা পঠমপারাজিকসিক্খাপদৰিনিচ্ছযং দস্সেতি. তিৰিধেতি ৰচ্চপস্সাৰমুখমগ্গানং ৰসেন তিপ্পকারে মগ্গেতি ইমিনা সম্বন্ধো. তিলমত্তম্পীতি তিলবীজমত্তম্পি অঙ্গজাতন্তি সম্বন্ধো. মগ্গেতি ৰচ্চপস্সাৰানং নিক্খমনদ্ৰারতায, অন্নপানপিত্তসেম্হাদীনং পৰেসননিক্খমনদ্ৰারতায চ মগ্গৰোহারগতে সরীরপ্পদেসে, অল্লোকাসেতি সম্বন্ধো. ‘‘মগ্গেসু তিলমত্তম্পি, তীসু সেৰনচেতনো’’তি ৰত্তব্বেপি ‘‘তিৰিধে’’তি পকারৰাচিৰিধসদ্দোপাদানেন সজাতিসঙ্গহৰসেন তীহি রাসীহি সঙ্গহেত্ৰা পভেদৰসেন তিংসৰিধো মগ্গো দস্সিতো হোতি.
সেয্যথিদং? পারাজিকৰত্থুভূতমুখাদিমগ্গানং নিস্সযভূতে সত্তে দস্সেতুং ‘‘তিস্সো ইত্থিযো মনুস্সিত্থী ¶ অমনুস্সিত্থী তিরচ্ছানগতিত্থী’’তিআদিনা (পারা. ৫৬) নযেন পাল়িযং দস্সিতমনুস্সামনুস্সতিরচ্ছানগতিত্থীনং পচ্চেকং তিণ্ণং মগ্গানং ৰসেন নৰ মগ্গা, তথেৰ দস্সিতানং তিণ্ণং উভতোব্যঞ্জনকানং ৰসেন নৰ মগ্গা, তিণ্ণং পন পণ্ডকানং মুখমগ্গৰচ্চমগ্গানং ৰসেন পচ্চেকং দ্ৰে দ্ৰে মগ্গাতি ছ মগ্গা, তথা তিণ্ণং পন পুরিসানন্তি এৰং তিংসৰিধো হোতি.
সেৰনচেতনোতি সেৰনে মেথুনপযোগে চেতনা অস্সাতি ৰিগ্গহো, মেথুনরাগূপসংহিতায চেতনায সমন্নাগতোতি ¶ অত্থো. অল্লোকাসেতি তিংসমগ্গানমঞ্ঞতরে মগ্গে পকতিৰাতেন অসংফুট্ঠে অল্লপদেসে, ইমিনা বাহিরং পারাজিকক্খেত্তং ন হোতীতি দীপেতি. ৰিসেসনস্স ৰিসেসাপেক্খত্তা দুতিযগাথায ‘‘সসিক্খো সো’’তি পদদ্ৰযং আহরিত্ৰা ‘‘সেৰনচেতনো সসিক্খো সো ভিক্খূ’’তি যোজেতব্বং.
অঙ্গে সরীরে জাতন্তি অঙ্গজাতং, পুরিসনিমিত্তং. সতিপি অৰসেসসরীরাৰযৰানং তথাভাৰে রুল়্হিৰসেন তদেৰ তথা ৰুত্তং. পৰেসেন্তোতি দ্ৰযংদ্ৰযসমাপত্তিসঙ্খাতকাযিককিরিযং নিপ্ফাদেন্তো. পরাজিতোতি দুল্লভায খণসম্পত্তিযা লদ্ধব্বতো দুল্লভা লোকিযলোকুত্তরগুণসম্পত্তিসুখতো পরিহাপেত্ৰা কিলেসসপত্তেহি পরাজযমাপাদিতোতি অত্থো.
অযমেত্থ যোজনা – সসিক্খো সেৰনচেতনো তিৰিধে মগ্গে অল্লোকাসে অঙ্গজাতং তিলমত্তম্পি পৰেসেন্তো সো ভিক্খু পরাজিতো হোতীতি. এত্তাৰতা –
‘‘যো পন ভিক্খু ভিক্খূনং সিক্খাসাজীৰসমাপন্নো সিক্খং অপচ্চক্খায দুব্বল্যং অনাৰিকত্ৰা মেথুনং ধম্মং পটিসেৰেয্য, অন্তমসো তিরচ্ছানগতাযপি, পারাজিকো হোতি অসংৰাসো’’তি (পারা. ৪৪) –
ভগৰতা পঞ্ঞত্তসিক্খাপদং সঙ্গহিতন্তি দট্ঠব্বং.
৭. এৰং ইমিস্সা গাথায অত্তূপক্কমমূলকং পারাজিকং দস্সেত্ৰা ইদানি ‘‘ভিক্খুপচ্চত্থিকা মনুস্সিত্থিং ভিক্খুস্স সন্তিকে আনেত্ৰা ৰচ্চমগ্গেন (পারা. ৫৮) অঙ্গজাতে ¶ অভিনিসীদেন্তী’’তিআদিনযপ্পৰত্তং পরোপক্কমমূলকং পারাজিকঞ্চ দস্সেতুমাহ ‘‘পৰেসন’’ন্তিআদি. তত্থ পৰেসনন্তি ভিক্খুপচ্চত্থিকেহি সুত্তপমত্তাদিমনুস্সিত্থিআদীনমঞ্ঞতরং আনেত্ৰা যথাৰুত্তমগ্গানমঞ্ঞতরং ¶ মগ্গং যথা পৰিসতি, তথা ভিক্খুনো অঙ্গজাতে অভিনিসীদাপনে সম্ভৰন্তং মগ্গপ্পৰেসনমাহ. পৰেসনং সাদিযন্তো সসিক্খো সোতি যোজনা. এত্থ ‘‘পৰেসনং সাদিযতি অধিৰাসেতি, তস্মিং খণে সেৰনচিত্তং উপট্ঠাপেতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.৫৮) অট্ঠকথাৰচনতো অগ্গতো যাৰ মূলং পৰেসেন্তেসু অস্সাদচিত্তং উপট্ঠাপেন্তো তঙ্খণেযেৰ সাসনতো চুতোতি অত্থো. পৰিট্ঠন্তিআদীসু পদেসুপি এৰমেৰ যোজনা.
পৰিট্ঠন্তি পৰিট্ঠক্খণো. ‘‘পৰিট্ঠ’’ন্তিআদিনা তায তায কিরিযায উপলক্খিতো খণো গহেতব্বো. তেনেৰেত্থ অচ্চন্তসংযোগে উপযোগৰচনং কতং. ঠিতন্তি এত্থ ‘‘সুক্কৰিস্সট্ঠিসমযে’’তি অট্ঠকথাৰচনস্স সব্বথা ব্যাপাররহিতং কালং সন্ধায ৰুত্তত্তা সুক্কৰিস্সট্ঠিসমযোপি গহেতব্বো. তেনেৰ গণ্ঠিপদে ৰুত্তনযেন পৰিট্ঠস্স চ যাৰ উদ্ধরণারম্ভো, তাৰ সম্ভৰন্তো ঠিতকালোপি গহেতব্বো. উদ্ধরণন্তি নীহরণকালো.
ৰাতি ৰিকপ্পে, অপীতি সমুচ্চযে, সো ৰা-সদ্দেন ৰিকপ্পিতানং পক্খানং তুল্যবলতং জোতেতি. ইতি ইমেহি দ্ৰীহিপি ‘‘সো চে পৰেসনং সাদিযতি, পৰিট্ঠং সাদিযতী’’তিআদিনা (পারা. ৫৮) পাল়িযং আগতনযেন লব্ভমানং পৰেসনাদিএকক্খণম্পি সাদিযনপচ্চযা আপজ্জমানং পারাজিকং দস্সেতি. সসিক্খোতি সিক্খায সহ ৰত্ততীতি সসিক্খো, অপচ্চক্খাতসিক্খোতি অত্থো. সাদিযন্তোতি সেৰনচিত্তং উপট্ঠাপেন্তো. সো ভিক্খু. ঠপেত্ৰা কিরিযন্তি অত্তূপক্কমনং ৰিনা. চুতোতি ‘‘ভিক্খুপচ্চত্থিকেহি কতমিদং, ন মযা’’তি লেসেন ন মুচ্চতি, সাদিযনচিত্তে সতি সাসনতো চুতোযেৰ হোতীতি অধিপ্পাযো.
এত্থ ¶ চ সসিক্খোতি ইদং ‘‘সিক্খং অপচ্চক্খায দুব্বল্যং অনাৰিকত্ৰা’’তি (পারা. ৪৪) সিক্খাপদপাঠস্স অত্থদস্সনৰসেন নিদ্দিট্ঠং. তস্স পদভাজনে (পারা. ৪৫), তদট্ঠকথায চ ৰিভত্তং সিক্খাপচ্চক্খানং সঙ্খেপতো এৰং ৰেদিতব্বং – চিত্তখেত্তকালপযোগপুগ্গলৰিজাননৰসেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি, ন তদভাৰেন. উপসম্পন্নভাৰতো চৰিতুকামতাচিত্তেনেৰ হি সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি, ন দৰা ৰা রৰা ৰা ৰদন্তস্স. এৰং চিত্তৰসেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি, ন তদভাৰেন.
তথা ¶ ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামি, ধম্মং পচ্চক্খামি, সঙ্ঘং পচ্চক্খামি, সিক্খং, ৰিনযং, পাতিমোক্খং, উদ্দেসং, উপজ্ঝাযং, আচরিযং, সদ্ধিৰিহারিকং, অন্তেৰাসিকং, সমানুপজ্ঝাযকং, সমানাচরিযকং, সব্রহ্মচারিং পচ্চক্খামী’’তি এৰং ৰুত্তানং বুদ্ধাদীনং চতুদ্দসন্নং, ‘‘গিহীতি মং ধারেহি, উপাসকো, আরামিকো, সামণেরো, তিত্থিযো, তিত্থিযসাৰকো, অস্সমণো, অসক্যপুত্তিযোতি মং ধারেহী’’তি এৰং ৰুত্তানং গিহিআদীনং অট্ঠন্নঞ্চাতি ইমেসং বাৰীসতিযা খেত্তপদানং যস্স কস্সচি সৰেৰচনস্স ৰসেন তেসু যং কিঞ্চি ৰত্তুকামস্স যং কিঞ্চি ৰদতো সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি, ন রুক্খাদীনং অঞ্ঞতরস্স নামং গহেত্ৰা সিক্খং পচ্চক্খন্তস্স. এৰং খেত্তৰসেন সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি, ন তদভাৰেন.
তত্থ যদেতং ‘‘পচ্চক্খামী’’তি চ ‘‘মং ধারেহী’’তি চাতি ৰুত্তং ৰত্তমানকালৰচনং, যানি চ ‘‘অলং মে বুদ্ধেন, কিং নু মে বুদ্ধেন, ন মমত্থো বুদ্ধেন, সুমুত্তাহং বুদ্ধেনা’’তিআদিনা নযেন আখ্যাতৰসেন কালং অনামসিত্ৰা পুরিমেহি চুদ্দসহি পদেহি সদ্ধিং যোজেত্ৰা ৰুত্তানি ‘‘অলং মে’’তিআদীনি চত্তারি পদানি, তেসংযেৰ সৰেৰচনানং ৰসেন পচ্চক্খানং হোতি, ন ‘‘পচ্চক্খাসি’’ন্তি ৰা ‘‘পচ্চক্খিস্স’’ন্তি ৰা ¶ ‘‘মং ধারেসী’’তি ৰা ‘‘মং ধারেস্সতী’’তি ৰা ‘‘যং নূনাহং পচ্চক্খেয্য’’ন্তি ৰাতিআদীনি অতীতানাগতপরিকপ্পৰচনানি ভণন্তস্স. এৰং ৰত্তমানকালৰসেন চেৰ অনামট্ঠকালৰসেন চ পচ্চক্খানং হোতি, ন তদভাৰেন.
পযোগো পন দুৰিধো কাযিকো চ ৰাচসিকো চ. তত্থ ‘‘বুদ্ধং পচ্চক্খামী’’তিআদিনা নযেন যায কাযচি ভাসায ৰচীভেদং কত্ৰা ৰাচসিকপযোগেনেৰ পচ্চক্খানং হোতি, ন অক্খরলিখনং ৰা হত্থমুদ্দাদিদস্সনং ৰা কাযপযোগং করোন্তস্স. এৰং ৰাচসিকপযোগেনেৰ পচ্চক্খানং হোতি, ন তদভাৰেন.
পুগ্গলো পন দুৰিধো যো চ পচ্চক্খাতি, যস্স চ পচ্চক্খাতি. তত্থ যো পচ্চক্খাতি, সো সচে উম্মত্তকখিত্তচিত্তৰেদনট্টানং অঞ্ঞতরো ন হোতি. যস্স পন পচ্চক্খাতি, সো সচে মনুস্সজাতিকো হোতি, ন চ উম্মত্তকাদীনং অঞ্ঞতরো, সম্মুখীভূতো চ সিক্খাপচ্চক্খানং হোতি. ন হি অসম্মুখীভূতস্স দূতেন ৰা পণ্ণেন ৰা আরোচনং রুহতি. এৰং যথাৰুত্তস্স পুগ্গলস্স ৰসেন পচ্চক্খানং হোতি, ন তদভাৰেন.
ৰিজাননম্পি ¶ নিযমিতানিযমিতৰসেন দুৰিধং. তত্থ যস্স, যেসং ৰা নিযমেত্ৰা ‘‘ইমস্স, ইমেসং ৰা আরোচেমী’’তি ৰদতি. সচে তে যথা পকতিযা লোকে মনুস্সা ৰচনং সুত্ৰা আৰজ্জনসমযে জানন্তি, এৰং তস্স ৰচনানন্তরমেৰ তস্স ‘‘অযং উক্কণ্ঠিতো’’তি ৰা ‘‘গিহিভাৰং পত্থযতী’’তি ৰা যেন কেনচি আকারেন সিক্খাপচ্চক্খানভাৰং জানন্তি, পচ্চক্খাতাৰ হোতি সিক্খা. অথ অপরভাগে ‘‘কিং ইমিনা ৰুত্ত’’ন্তি চিন্তেত্ৰা জানন্তি, অঞ্ঞে ৰা জানন্তি, অপচ্চক্খাতাৰ হোতি সিক্খা. অনিযমেত্ৰা আরোচেন্তস্স পন সচে ৰুত্তনযেন যো কোচি মনুস্সজাতিকো ৰচনত্থং জানাতি, পচ্চক্খাতাৰ হোতি সিক্খা. এৰং ৰিজাননৰসেন পচ্চক্খানং ¶ হোতি, ন তদভাৰেন. যো পন অন্তমসো দৰাযপি পচ্চক্খাতি, তেন অপচ্চক্খাতাৰ হোতি সিক্খা.
ইতি ইমেসং ৰুত্তপ্পকারানং চিত্তাদীনং ৰসেন অপচ্চক্খাতসিক্খো ‘‘সসিক্খো’’তি ৰুত্তো.
৮-১০. ‘‘ইদানি সন্থতেন সন্থতস্স ঘট্টনে উপাদিন্নকঘট্টনাভাৰতো দোসো নত্থী’’তি পাপভিক্খূনং লেসকপ্পনং পটিক্খিপিতুং ‘‘ভিক্খুপচ্চত্থিকা মনুস্সিত্থিং ভিক্খুস্স সন্তিকে আনেত্ৰা ৰচ্চমগ্গেন, পস্সাৰমগ্গেন, মুখেন অঙ্গজাতং অভিনিসীদেন্তি সন্থতায অসন্থতস্সা’’তিআদিনা (পারা. ৬১) নযেন পাল়িযং ৰুত্তসন্থতৰারানমত্থং সঙ্গণ্হন্তো আহ ‘‘সন্থতেনা’’তিআদি. তত্থ সন্থতেনাতি চম্মচোল়তিপুপট্টাদীহি পটিচ্ছাদিতেন. ‘‘পৰেসেন্তো’’তি ইমিনা সন্থতৰারস্স পরোপক্কমং নিস্সায দস্সনমুপলক্খণন্তি অত্তূপক্কমেপি যোজেতব্বতং দস্সেতি, তস্স ৰক্খমানেন ‘‘পরাজিতো’’তি ইমিনা সম্বন্ধো. ‘‘তথেৰা’’তি ইমিনা পৰেসেন্তোতিআদিপ্পকারং পরামসতি.
এৰং পৰেসেন্তো কদা পরাজিতো হোতীতি আহ ‘‘উপাদিন্নেনা’’তিআদি. এত্থ উপাদিন্নেনাতি তণ্হাদিট্ঠীহি উপেতেন কম্মুনা অত্তনো ফলভাৰেনেৰ আদিন্নং গহিতন্তি উপাদিন্নং, এতেন অত্তনো অঙ্গজাতস্স, ৰত্থুপুগ্গলানং মগ্গস্স চ ঘট্টনট্ঠানগতং কাযপ্পসাদং দস্সেতি. ইমিনাৰ অঙ্গজাতগতং অনট্ঠকাযপ্পসাদং চম্মখিলং, পিল়কাদি চ গহেতব্বং. ‘‘উপাদিন্নকং নাম কাযিন্দ্রিয’’ন্তি গণ্ঠিপদে ৰুত্তং. তব্বিপরিযাযেন ‘‘অনুপাদিন্নক’’ন্তি তপ্পটিচ্ছাদকং চোল়াদি ৰুত্তং. উপাদিন্নেন উপাদিন্নে, অনুপাদিন্নে ৰা পারাজিকক্খেত্তে ঘট্টিতে, অনুপাদিন্নকেন ¶ ৰা উপাদিন্নে অনুপাদিন্নে ৰা পারাজিকক্খেত্তে ¶ ঘট্টিতেতি যোজনা. এত্থ চ করণৰচনন্তানি পদানি ‘‘অঙ্গজাতেনা’’তি ইমস্স ৰিসেসনানি.
এত্তাৰতা সন্থতচতুক্কৰসেন অত্তূপক্কমে সতি পারাজিকক্খেত্তে পারাজিকং দস্সেত্ৰা ইদানি পরূপক্কমেপি দস্সেতুমাহ ‘‘সচে’’তিআদি. এত্থাতি এতেসু চতূসু ৰিকপ্পেসু. পারাজিকক্খেত্তে পৰিট্ঠে তূতি এত্থ তু-সদ্দেন পৰেসনট্ঠিতুদ্ধারক্খণত্তযং সমুচ্চিনোতি. যংতং-সদ্দানং নিচ্চসম্বন্ধত্তা হি ‘‘সো’’তি তং-সদ্দোপাদানে ‘‘যো’’তি যং-সদ্দোপি অজ্ঝাহরিতব্বো, সামত্থিযেন সম্পিণ্ডনত্থো অপিসদ্দো চ. অযমেত্থ অত্থযোজনা – ভিক্খুপচ্চত্থিকেহি আনেত্ৰা ভিক্খুনো অঙ্গজাতে অভিনিসীদাপিতমনুস্সিত্থিআদীনং তীসু মগ্গেসু অঞ্ঞতরমগ্গসঙ্খাতং পারাজিকক্খেত্তং পৰিট্ঠে ৰা তু-সদ্দেন সম্পিণ্ডিতপৰেসনট্ঠিতুদ্ধারানমঞ্ঞতরক্খণে ৰা সচে যো সাদিযতি, সপ্পমুখাদিপ্পৰেসনকালে ৰিয অনুত্তসিত্ৰা কামরাগপিপাসাভিভূতো যদি সাদিযতি, সোপি ভিক্খু পরাজিতো হোতীতি যোজনা. ‘‘সচে সাদিযতী’’তি ইমিনা সাসঙ্কৰচনেন ন সাদিযতি, অনাপত্তীতি সূচিতং হোতি.
‘‘পারাজিকক্খেত্তে’’তি ইমিনা ব্যৰচ্ছিন্নে অঞ্ঞস্মিং ঠানে ৰীতিক্কমন্তস্স ইমস্মিংযেৰ ৰিকপ্পে সম্ভৰন্তিযো ইতরাপত্তিযো দস্সেতুমাহ ‘‘খেত্তে’’তিআদি. ‘‘এত্থা’’তি আনেত্ৰা সম্বন্ধনীযং. ‘‘খেত্তে’’তি সামঞ্ঞনিদ্দেসেপি হেট্ঠা ‘‘পারাজিকক্খেত্তে’’তি ৰিসেসিতত্তা, উপরিথুল্লচ্চযাদীনঞ্চ ৰিধীযমানত্তা অঞ্ঞথানুপপত্তিলক্খণায সামত্থিযা থুল্লচ্চযদুক্কটানং খেত্তেতি অযমত্থো লব্ভতি. ‘‘কণ্ণচ্ছিদ্দক্খিনাসাসূ’’তিআদিনা নযেন ৰক্খমানেসু জীৰমানকসরীরগতথুল্লচ্চযদুক্কটক্খেত্তেসূতি ৰুত্তং হোতি.
ইমেসু ¶ দ্ৰীসু খেত্তেসু ‘‘সন্থতাদিনা সন্থতাদিং পৰেসেন্তস্স উপাদিন্নাদীহি উপাদিন্নাদীনং ঘট্টনে অধিৰাসেন্তস্স অনাপত্তী’’তি ৰত্তুমসক্কুণেয্যতায পারাজিকক্খেত্তে ৰুত্তসব্বৰিকপ্পে এত্থ যোজেন্তেহি এৰং যোজেতব্বং – থুল্লচ্চযক্খেত্তে সন্থতে ৰা অসন্থতে ৰা সন্থতেন ৰা অসন্থতেন ৰা অঙ্গজাতেন সেৰন্তস্স উপাদিন্নে ৰা অনুপাদিন্নে ৰা উপাদিন্নেন, তথা অনুপাদিন্নেন ৰা ঘট্টিতে থুল্লচ্চযং তস্স ৰিনিদ্দিসেতি. এৰং দুক্কটক্খেত্তে সন্থতে ৰা…পে… ঘট্টিতে দুক্কটঞ্চ তস্স ৰিনিদ্দিসেতি যোজেতব্বং.
ইহ ¶ সব্বত্থ তীসুপি খেত্তেসু উপাদিন্ন-সদ্দেন অনট্ঠকাযপ্পসাদং অঙ্গজাতঞ্চ তত্থজাতচম্মখিলপিল়কা চ গয্হন্তি, দুক্কটক্খেত্তে পন অঙ্গুলিআদিইতরাৰযৰাপি. তীসুপি খেত্তেসু অনুপাদিন্ন-সদ্দেন অঙ্গজাতাদিপটিচ্ছাদিতৰত্থাদযো চ গয্হন্তি, দুক্কটক্খেত্তে পন নিমিত্তে নট্ঠকাযপ্পসাদচম্মখিলপিল়করোমাদীনি. ইমানি চ অনুপাদিন্নানি. অঙ্গজাতেতরোপাদিন্নাৰযৰে চ তীসুপি খেত্তেসু পৰেসেন্তস্স দুক্কটমেৰ.
১১. এত্তাৰতা জীৰমানসরীরে সন্থতাসন্থতৰসেন পচ্চেকং তিৰিধেসুপি পারাজিকথুল্লচ্চযদুক্কটক্খেত্তেসু সন্থতাসন্থতৰসেনেৰ দুৰিধেন নিমিত্তেন সেৰন্তস্স পরোপক্কমে সতি সাদিযন্তস্স লব্ভমানপারাজিকথুল্লচ্চযদুক্কটাপত্তিযো যথাসম্ভৰং দস্সেত্ৰা ইদানি ‘‘মতসরীরে পন তথা তথা সেৰন্তানং দোসো নত্থী’’তি পাপভিক্খূনং লেসোকাসপটিবাহনত্থং পাল়িযং দস্সিতেসু যথাৰুত্তেসু তীসু খেত্তেসু লব্ভমানা তিস্সো আপত্তিযো দস্সেতুমাহ ‘‘মতে’’তিআদি.
তত্থ ¶ ‘‘মতে’’তি এতস্স ‘‘মনুস্সিত্থিআদীনং সরীরে’’তি অজ্ঝাহরিত্ৰা অত্থযোজনা কাতব্বা. ইমিনা ‘‘অক্খাযিতে’’তিআদিনা দস্সিতানং নিমিত্তানং নিস্সযং দস্সিতং হোতি. ‘‘নিমিত্তমত্তং সেসেত্ৰা’’তিআদিনা নযেন ৰক্খমানগাথাযং ৰিয সকলসরীরে খাদিতেপি নিমিত্তস্স ৰিজ্জমানাৰিজ্জমানভাৰোযেৰ আপত্তিযাভাৰাভাৰস্স পমাণন্তি ‘‘অক্খাযিতে’’তি এতেন ‘‘মতে’’তি এতং অৰিসেসেত্ৰা ‘‘নিমিত্তে’’তি অজ্ঝাহরিত্ৰা তং তেন ৰিসেসিতব্বং. অথ ৰা ‘‘নিমিত্তমত্ত’’ন্তিআদিনা ৰক্খমানগাথায ‘‘নিমিত্তে’’তি পদং আনেত্ৰা যোজেতব্বং.
অক্খাযিতেতি সব্বথা অক্খাযিতে পারাজিকৰত্থুভূতে নিমিত্তে. যেভুয্যক্খাযিতেপি চাতি কিঞ্চি কিঞ্চি খাদিত্ৰা বহুকাৰসিট্ঠে নিমিত্তে. ‘‘যস্স চতূসু ভাগেসু তিভাগমত্তং খাদিতং, তং নিমিত্তং যেভুয্যক্খাযিতং নামা’’তি ৰদন্তি. মেথুনন্তি রাগপরিযুট্ঠানেন সদিসভাৰাপত্তিযা মিথুনানং ইদং মেথুনং, মতিত্থিআদীনং রাগপরিযুট্ঠানেন সদিসত্তাভাৰেপি তত্থ ৰীতিক্কমো রুল়্হিযা ‘‘মেথুন’’ন্তি ৰুচ্চতি.
পারাজিকোতিপরাজিতো, পরাজযমাপন্নোতি অত্থো. অযঞ্হি পারাজিক-সদ্দো সিক্খাপদাপত্তিপুগ্গলেসু ৰত্ততি. তত্থ ‘‘অট্ঠানমেতং আনন্দ অনৰকাসো, যং তথাগতো ৰজ্জীনং ¶ ৰা ৰজ্জিপুত্তকানং ৰা কারণা সাৰকানং পারাজিকং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তং সমূহনেয্যা’’তি (পারা. ৪৩) এৰং সিক্খাপদে ৰত্তমানো ৰেদিতব্বো. ‘‘আপত্তি ত্ৰং ভিক্খু আপন্নো পারাজিক’’ন্তি (পারা. ৬৭) আপত্তিযা. ‘‘ন মযং পারাজিকা, যো অৰহটো, সো পারাজিকো’’তি (পারা. ১৫৫) এৰং পুগ্গলে. ‘‘পারাজিকেন ধম্মেন অনুদ্ধংসেয্যা’’তিআদীসু (পারা. ৩৮৪) পন ধম্মে ৰত্ততীতি ৰদন্তি. যস্মা পন ¶ তত্থ ধম্মোতি কত্থচি আপত্তি, কত্থচি সিক্খাপদমেৰ অধিপ্পেতং, তস্মা সো ৰিসুং ন ৰত্তব্বো.
তত্থ সিক্খাপদং যো তং অতিক্কমতি তং পরাজেতি, তস্মা ‘‘পারাজিক’’ন্তি ৰুচ্চতি. আপত্তি পন যো নং অজ্ঝাপজ্জতি তং পরাজেতি, তস্মা ‘‘পারাজিকা’’তি ৰুচ্চতি. পুগ্গলো যস্মা পরাজিতো পরাজযমাপন্নো, তস্মা ‘‘পারাজিকো’’তি ৰুচ্চতি. সিক্খাপদাপত্তীসু পারাজিক-সদ্দো পরাজেতীতি ‘‘পারাজিকো’’তি কত্তুসাধনো, পুগ্গলে পন পরাজীযতীতি কম্মসাধনোতি ৰেদিতব্বো. ‘‘নরো’’তি ইমিনা পুব্বে ৰুত্তভিক্খুযেৰ অধিপ্পেতো. সামঞ্ঞজোতনা ৰিসেসে অৰতিট্ঠতীতি.
১২. যেভুয্যক্খাযিতেতি চতূসু কোট্ঠাসেসু এককোট্ঠাসাৰসেসং কত্ৰা খাদিতে. উপড্ঢক্খাযিতেতি সমভাগাৰসেসং খাদিতে. থূলো অচ্চযো থুল্লচ্চযো, সোযেৰ আপজ্জীযতীতি আপত্তীতি থুল্লচ্চযাপত্তি. পাচিত্তিযাদযো সন্ধাযেত্থ থুল্লচ্চযৰোহারো, ন পারাজিকসঙ্ঘাদিসেসেতি দট্ঠব্বং. সেসেতি অৰসেসে উপকচ্ছকাদীসু. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং ‘‘অৰসেসসরীরে উপকচ্ছকাদীসু দুক্কট’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ১.৫৯-৬০). দুট্ঠু কতন্তি দুক্কটং, দুক্কট-সদ্দো নিযতনপুংসকত্তা ইত্থিলিঙ্গস্সাপি আপত্তি-সদ্দস্স সলিঙ্গেন ৰিসেসনং হোতি.
১৩. নিমিত্তমত্তং সেসেত্ৰা খাযিতেপীতি এত্থ তিণ্ণমঞ্ঞতরং নিমিত্তং সেসেত্ৰা সকলসরীরে খাদিতেপি. পি-সদ্দো ব্যতিরেকে, পগেৰ ইতরেতি দীপেতি. তস্মিং নিমিত্তে অক্খাযিতে ৰা যেভুয্যক্খাযিতে ৰাতি দ্ৰিধা ৰুত্তেসু তীসু নিমিত্তেসু অঞ্ঞতরস্মিং নিমিত্তে মেথুনং সেৰতোপি পরাজযো পারাজিকাপত্তি হোতীতি অধিপ্পাযো ¶ . সেৰতোপীতি এত্থ পি-সদ্দো অপেক্খাযং. তস্মা ন কেৰলং হেট্ঠা ৰুত্তানমেৰাতি অপেক্খতি. সন্থতাদযো ৰিকপ্পা যথাৰুত্তনযেন এত্থাপি যোজেতব্বা.
১৪. ‘‘উদ্ধুমাতাদিসম্পত্তে’’তি ¶ এত্থ ‘‘যদা পন সরীরং উদ্ধুমাতকং হোতি কুথিতং নীলমক্খিকাসমাকিণ্ণং কিমিকুলসমাকুলং নৰহি ৰণমুখেহি পগ্ঘরিতপুব্বকুণপভাৰেন উপগন্তুম্পি অসক্কুণেয্যং, তদা পারাজিকৰত্থুঞ্চ থুল্লচ্চযৰত্থুঞ্চ জহতি, তাদিসে সরীরে যত্থ কত্থচি উপক্কমতো দুক্কটমেৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.৫৯-৬০) অট্ঠকথাৰচনতো সব্বত্থাপি চাতি অক্খাযিতাদিসব্বৰিকপ্পোপগতানি পারাজিকথুল্লচ্চযদুক্কটক্খেত্তানি গহিতানীতি দট্ঠব্বং. তত্থাপি ৰীতিক্কমো অনাপত্তি ন হোতীতি দস্সেতুমাহ ‘‘দুক্কট’’ন্তি. ‘‘খাযিতক্খাযিত’’ন্তিআদীসু খাযিতক্খাযিতঞ্চ নামেতং সব্বং মতসরীরকেযেৰ ৰেদিতব্বং, ন জীৰমানেতি যোজেতব্বং.
১৫. জীৰমানে কথন্তি আহ ‘‘ছিন্দিত্ৰা পনা’’তিআদি. তত্থ ৰণসঙ্খেপতোতি ৰণসঙ্গহতো. তস্মিন্তি যত্থ ঠিতং নিমিত্তং উপ্পাটিতং, তস্মিং পদেসে. এত্থ দুতিযো পন-সদ্দো ইধ অদস্সিতং অট্ঠকথাযং আগতনযেন ৰিঞ্ঞাযমানং অত্থৰিসেসং জোতেতি. অট্ঠকথাযহি ‘‘যদিপি নিমিত্তং সব্বসো খাযিতং, ছৰিচম্মম্পি নত্থি, নিমিত্তসণ্ঠানং পঞ্ঞাযতি, পৰেসনং জাযতি, পারাজিকমেৰা’’তি এৰং অজীৰমানে ৰুত্তৰিনিচ্ছযানুসারেন জীৰমানেপি ছৰিচম্মমত্তং চে সব্বসো উপ্পাটিতং, নিমিত্তসণ্ঠানং পঞ্ঞাযতি, পৰেসনক্খমং হোতি, তত্থ সেৰন্তস্স পারাজিকমেৰাতি ৰিঞ্ঞাযমানমত্থং জোতেতীতি ৰুত্তং হোতি.
১৬. ততো ¶ নিমিত্ততোতি সম্বন্ধো. পতিতাযাতি পতিতাযং, অযমেৰ ৰা পাঠো. নিমিত্ততোতি নিমিত্তপ্পদেসতো পতিতাযং মংসপেসিযন্তি সম্বন্ধো. ছিন্দিত্ৰা ৰা তচ্ছেত্ৰা ৰা পতিতাযং তস্সং নিমিত্তমংসপেসিযন্তি অত্থো. মেথুনরাগেন উপক্কমন্তস্স দুক্কটং ৰিনিদ্দিসেতি যোজনা.
১৭. ‘‘নখপিট্ঠিপ্পমাণেপী’’তিআদিগাথায ‘‘ছিন্দিত্ৰা’’তিআদিকা অট্ঠকথা আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বা. সতীতি এত্থ ‘‘অৰসিট্ঠে’’তি পাঠসেসো. জীৰমানেতি এত্থ ‘‘সরীরে’’তি পাঠসেসো. জীৰমানসরীরে পন ছিন্দিত্ৰা তচ্ছেত্ৰা নিমিত্তে উপ্পাটিতে নখপিট্ঠিপ্পমাণেপি মংসে, ন্হারুম্হি ৰা অৰসিট্ঠে সতি মেথুনং পটিসেৰন্তো পরাজিতোতি যোজনা.
১৮. ‘‘কণ্ণচ্ছিদ্দক্খী’’তি গাথায ‘‘জীৰমানে’’তি আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং, ‘‘সরীরে’’তি ¶ পাঠসেসো. ‘‘অস্সগোমহিসাদীন’’ন্তিআদিনা অস্সাদীনং ৰক্খমানত্তা পারিসেসতো ‘‘মনুস্সান’’ন্তি লব্ভতি. মনুস্সানং জীৰমানসরীরে কণ্ণ…পে… ৰণেসু ৰাতি যোজনা. ৰত্থিকোসেতি মুত্তপথব্ভন্তরে. ৰণেসু ৰাতি সত্থকাদীহি কতৰণেসু. অঙ্গজাতন্তি তিলমত্তম্পি অঙ্গজাতেকদেসং. রাগাতি মেথুনরাগেন.
১৯. অৰসেসসরীরস্মিন্তি কণ্ণচ্ছিদ্দাদিযথাৰুত্তসরীরাৰযৰৰজ্জিতসরীরপ্পদেসে. তেনাহ ‘‘উপকচ্ছূরুকাদিসূ’’তি উপকচ্ছং নাম বাহুমূলন্তরং. ঊরুকাদিসূতি ঊরুৰেমজ্ঝাদীসু. আদি-সদ্দেন ৰুত্তাৰসেসং সরীরপ্পদেসং সঙ্গণ্হাতি. ‘‘অঙ্গজাত’’ন্তি আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং. ‘‘পৰেসেত্ৰা’’তি সামত্থিযা লব্ভতি, অঙ্গজাতং তিলবীজমত্তং পৰেসেত্ৰাতি ¶ ৰুত্তং হোতি. ৰসা মেথুনরাগস্স সেৰমানস্সাতি মেথুনরাগেন ৰীতিক্কমন্তস্সাতি অত্থো. ‘‘সন্থতেনা’’তিআদিনা ৰুত্তপ্পকারো এত্থাপি যোজেতব্বো.
২০. অস্সগোমহিসাদীনন্তি আদি-সদ্দেন গোকণ্ণগৰজাদযো সঙ্গহিতা. অস্সাদযো পাকটাযেৰ. ‘‘মতান’’ন্তি ৰক্খমানত্তা ‘‘জীৰমানান’’ন্তি সামত্থিযা লব্ভতি. সেৰন্তি ‘‘ৰসা মেথুনরাগস্সা’’তি অনুৰত্তমানত্তা মেথুনরাগৰসেন তিলবীজমত্তম্পি অঙ্গজাতপ্পদেসং পৰেসেন্তো থুল্লচ্চযং ফুসেতি যোজনা. এত্থ চ ‘‘ওট্ঠগদ্রভদন্তীনং, অস্সগোমহিসাদিন’’ন্তি পাঠেন ভৰিতব্বং. এৰঞ্হি সতি অট্ঠকথাৰসানে নিদ্দিট্ঠেন পকারত্থৰাচিনা আদি-সদ্দেন থুল্লচ্চযৰীতিক্কমারহনাসাৰত্থিকোসৰন্তো অৰুত্তা সব্বেপি সত্তা গয্হন্তি. ‘‘অস্সগোমহিসাদীন’’ন্তি পঠমপাদাৰসানে নিদ্দিট্ঠেন আদি-সদ্দেন ওট্ঠগদ্রভদন্তীনম্পি সঙ্গহো হোতীতি তেসং পুনৰচনং নিরত্থকং সিযাতি.
২১. তথা সেৰমানস্স দুক্কটন্তি সম্বন্ধো. সব্বতিরচ্ছানন্তি তিরিযং অঞ্চন্তি ৰড্ঢন্তীতি তিরচ্ছা, সব্বে চ তে তিরচ্ছাচাতি সব্বতিরচ্ছা, তেসং সব্বতিরচ্ছানং. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘ৰসা মেথুনরাগস্সা’’তিআদীনং পরামট্ঠত্তা সব্বতিরচ্ছানানং অক্খিআদীসু তিলবীজমত্তম্পি অঙ্গজাতপ্পদেসং মেথুনরাগেন পৰেসেন্তস্স দুক্কটন্তি ৰুত্তং হোতি. এত্থাপি সন্থতাদিৰিকপ্পে নিদ্দোসভাৰো ন সক্কা ৰত্তুন্তি তম্পি যোজেতব্বং.
২২. এৰং তিরচ্ছানানং জীৰমানকসরীরে লব্ভমানা আপত্তিযো দস্সেত্ৰা তেসংযেৰ মতসরীরেপি ¶ সম্ভৰনকআপত্তিযো দস্সেতুমাহ ‘‘তেস’’ন্তিআদি. ‘‘তেস’’ন্তি ¶ ইমিনা মনুস্সতিরচ্ছানগতানং গহণন্তি ৰদন্তি. মনুস্সানং মতামতসরীরে পারাজিকথুল্লচ্চযদুক্কটক্খেত্তেসু তিস্সন্নং আপত্তীনং দস্সিতত্তা, পুন গহণে পযোজনাভাৰা তে ৰজ্জেত্ৰা অনুৰত্তমানসব্বতিরচ্ছানন্তি ইমিনা যোজেতব্বং, তেসং সব্বতিরচ্ছানগতানন্তি অত্থো. অল্লসরীরেসূতি উদ্ধুমাতকাদিভাৰমসম্পত্তেসু অল্লমতসরীরেসু তিৰিধে খেত্তস্মিং অসন্থতে, সন্থতে ৰা সতি মেথুনরাগস্স ৰসা সেৰতো তিৰিধাপি আপত্তি সিযাতি অনুৰত্তমানপদেহি সহ যোজনা.
তিৰিধে খেত্তস্মিন্তি মতমনুস্সসরীরে ৰুত্তনযেন অক্খাযিতযেভুয্যক্খাযিতভেদে মগ্গত্তযসঙ্খাতে পারাজিকক্খেত্তে চ যেভুয্যক্খাযিতউপড্ঢক্খাযিতভেদে তস্মিংযেৰ মগ্গত্তযসঙ্খাতে চ, অক্খাযিতযেভুয্যক্খাযিতভেদে কণ্ণচ্ছিদ্দক্খিনাসাৰত্থিকোসৰণসঙ্খাতে চ থুল্লচ্চযক্খেত্তে উপড্ঢক্খাযিতযেভুয্যক্খাযিতভেদে তস্মিংযেৰ কণ্ণচ্ছিদ্দক্খিনাসাৰত্থিকোসৰণসঙ্খাতে চ, অক্খাযিতযেভুয্যক্খাযিতউপড্ঢক্খাযিত যেভুয্যক্খাযিতভেদে অৰসেসসরীরসঙ্খাতে দুক্কটক্খেত্তে চাতি তিৰিধেপি খেত্তে. সতীতি ৰিজ্জমানে. সন্থতে ৰা অসন্থতে ৰা মেথুনরাগস্স ৰসা সেৰতো যথারহং পারাজিকথুল্লচ্চযদুক্কটসঙ্খাতা তিৰিধা আপত্তি ভৰেয্যাতি অত্থো.
এতেসমেৰ চ উদ্ধুমাতাদিভাৰং সম্পত্তে সরীরে সন্থতাদিৰুত্তৰিকপ্পযুত্তেসু তীসু মগ্গেসু যত্থ কত্থচি মেথুনরাগেন সেৰতো আপজ্জিতব্বদুক্কটঞ্চ উদ্ধুমাতাদিসম্পত্তে সব্বত্থাপি চ দুক্কটন্তি মনুস্সসরীরে ৰুত্তনযেন ৰিঞ্ঞাতুং সক্কাতি ইমস্মিং তিরচ্ছানগতসরীরে ৰিসেসমত্তং দস্সেতুং ‘‘তেসং অল্লসরীরেসূ’’তিআদীনং ৰুত্তত্তা দুক্কটং পুব্বে ¶ ৰুত্তনযেন ৰেদিতব্বং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘কুথিতকুণপে পন পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ সব্বত্থ দুক্কট’’ন্তি.
২৩. বহি ছুপন্তস্সাতি যোজনা. নিমিত্তং মুত্তকরণং. ‘‘ইত্থিযা’’তি সামঞ্ঞেন ৰুত্তেপি চতুত্থগাথায ‘‘তিরচ্ছানগতিত্থিযা’’তি ৰক্খমানত্তা পারিসেসতো ইমিনা মনুস্সামনুস্সিত্থীনমেৰ গহণং, ইমিনা অমনুস্সিত্থিযাপি গহণস্স. ইমিস্সানন্তরগাথায ইতো ‘‘ইত্থিযা’’তি অনুৰত্তিতে তত্রাপি অমনুস্সিত্থিযাপি গহণং সিযাতি তম্পি ৰজ্জেত্ৰা কাযসংসগ্গসঙ্ঘাদিসেসস্স ৰত্থুভূতং মনুস্সিত্থিমেৰ দস্সেতুং তত্থ ৰুত্তং ‘‘ইত্থিযা’’তিঅধিকৰচনমেৰ ঞাপকন্তি ৰেদিতব্বং.
মহাঅট্ঠকথাযং ¶ (পারা. অট্ঠ. ১.৫৯-৬০) ‘‘ইত্থিনিমিত্তং মেথুনরাগেন মুখেন ছুপতি, থুল্লচ্চয’’ন্তি সামঞ্ঞেন ৰুত্তত্তা চ ধম্মক্খন্ধকে ‘‘ন চ ভিক্খৰে রত্তচিত্তেন অঙ্গজাতং ছুপিতব্বং, যো ছুপেয্য, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি (মহাৰ. ২৫২) সামঞ্ঞৰচনতো চ উদ্ধুমাতাদিভাৰমসম্পত্তায অল্লমতমনুস্সিত্থিযা চ অক্খাযিতে ৰা যেভুয্যক্খাযিতে ৰা নিমিত্তে সতি পারাজিকৰত্থুভাৰতো তত্থাপি বহি ছুপন্তস্স থুল্লচ্চযন্তি অযমত্থোপি মতামতৰিসেসং অকত্ৰা ‘‘ইত্থিযা’’তি ইমিনাৰ সামঞ্ঞৰচনেন গহেতব্বো.
২৪. নিমিত্তেনাতি অত্তনো অঙ্গজাতেন. মুখেনাতি পকতিমুখেন. নিমিত্তং ইত্থিযাতি জীৰমানকমনুস্সিত্থিযা অঙ্গজাতং. যস্মা পন কাযসংসগ্গসিক্খাপদৰিনীতৰত্থূসু মতিত্থিৰত্থুম্হি মতিত্থিযা সরীরে কাযসংসগ্গরাগেন যো ছুপতি, তস্স ‘‘অনাপত্তি ভিক্খু সঙ্ঘাদিসেসস্স, আপত্তি ¶ থুল্লচ্চযস্সা’’তি (পারা. ২৮১) ৰুত্তত্তা মতমনুস্সিত্থী ন গহেতব্বা. তথেৰ যক্খিৰত্থুম্হি কাযসংসগ্গরাগেন যক্খিনিযা সরীরং যেন ফুট্ঠং, তস্স ‘‘অনাপত্তি ভিক্খু সঙ্ঘাদিসেসস্স, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি ৰুত্তত্তা, ইধেৰ উপরি দুতিযসঙ্ঘাদিসেসে ‘‘পণ্ডকে যক্খিপেতীসু, তস্স থুল্লচ্চযং সিযা’’তি (ৰি. ৰি. ৩৪১) ৰক্খমানত্তা চ অমনুস্সিত্থীপি ন গহেতব্বা. তেন ৰুত্তং ‘‘জীৰমানকমনুস্সিত্থিযা অঙ্গজাত’’ন্তি. অন্তো পৰেসেতুকামতায সতি কাযসংসগ্গরাগাসম্ভৰতো ‘‘কাযসংসগ্গরাগেনা’’তি ইমিনা চ বহি ছুপিতুকামতা ৰিঞ্ঞাযতীতি ‘‘বহী’’তি অনুৰত্তনং ৰিনাপি তদত্থো লব্ভতি. গরুকন্তি সঙ্ঘাদিসেসো.
২৫. তথেৰ বহি ছুপন্তস্সাতি যোজনা, অন্তো অপ্পৰেসেত্ৰা বহিযেৰ ছুপন্তস্সাতি ৰুত্তং হোতি. উভযরাগেনাতি কাযসংসগ্গরাগেন, মেথুনরাগেন ৰা. পুরিসস্সাপীতি জীৰমানকপুরিসস্সপি. পি-সদ্দো ন কেৰলং ৰুত্তনযেন ইত্থিযা নিমিত্তং ফুসন্তস্সেৰ আপত্তি, অথ খো পুরিসস্সাপীতি দীপেতি. ‘‘নিমিত্ত’’ন্তি মুত্তকরণমেৰ ৰুচ্চতি. ‘‘জীৰমানকপুরিসস্সা’’তি অযং ৰিসেসো কুতো লব্ভতীতি চে? ‘‘কাযসংসগ্গরাগেন ৰা মেথুনরাগেন ৰা জীৰমানকপুরিসস্স ৰত্থিকোসং অপ্পৰেসেন্তো নিমিত্তেন নিমিত্তং ছুপতি, দুক্কট’’ন্তি ইতো অট্ঠকথাৰচনতো (পারা. অট্ঠ. ১.৫৯-৬০) লব্ভতি.
২৬. অচিরৰতিতরন্তানং গুন্নং পিট্ঠিং অভিরুহন্তা ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ মেথুনরাগেন অঙ্গজাতেন ¶ অঙ্গজাতং ছুপিংসূতি ইমস্মিং ৰত্থুম্হি ‘‘ন চ ভিক্খৰে রত্তচিত্তেন অঙ্গজাতং ছুপিতব্বং, যো ছুপেয্য, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি (মহাৰ. ২৫২) আগতনযং দস্সেতুমাহ ¶ ‘‘নিমিত্তেনা’’তিআদি. এত্থাপি ‘‘তথা’’তি ইমস্সানুৰত্তনতো ‘‘বহী’’তি লব্ভতি. অত্তনো নিমিত্তেন তিরচ্ছানগতিত্থিযা নিমিত্তং মেথুনরাগতো বহি ছুপন্তস্স থুল্লচ্চযং হোতীতি যোজনা.
২৭. ‘‘মেথুনরাগতো’’তি ইমিনা ব্যৰচ্ছিন্নমত্থং দস্সেতুমাহ ‘‘কাযসংসগ্গরাগেনা’’তিআদি. এত্থাপি ‘‘কাযসংসগ্গরাগেনা’’তিৰচনসামত্থিযা বহি ছুপনং ৰেদিতব্বং. নিমিত্তস্সাতি পস্সাৰমগ্গস্স. ছুপনেতি ফুসনে.
২৮. তমাৰট্টকতেতি এত্থ ‘‘তং আৰট্টকতে’’তি পদচ্ছেদো. আৰট্টকতেতি ৰিৰটে. ‘‘মুখে’’তি সম্বন্ধিসদ্দত্তা, অঞ্ঞস্স সম্বন্ধিনো চ অনিদ্দিট্ঠত্তা সুতানুলোমিকানং সুতসম্বন্ধস্সেৰ বলৰত্তা চ পুরিমানন্তরগাথায ‘‘তিরচ্ছানগতিত্থিযা মুখে’’তি কিঞ্চাপি সুতস্সেৰ সম্বন্ধো ৰিঞ্ঞাযতি, তথাপি ইমায গাথায ৰিনীতৰত্থুম্হি (পারা. ৭৩) ‘‘অঞ্ঞতরো ভিক্খু সিৰথিকং গন্ত্ৰা ছিন্নসীসং পস্সিত্ৰা ৰট্টকতে মুখে অচ্ছুপন্তং অঙ্গজাতং পৰেসেসী’’তি দস্সিতছিন্নসীসৰত্থুস্স সঙ্গহিতত্তা মনুস্সমুখমেৰ গহেতব্বং সিযা. তিরচ্ছানগতানং, পন অমনুস্সানঞ্চ মুখে তথা পৰেসো নিদ্দোসোতি ৰত্তুমসক্কুণেয্যত্তা তত্থাপি ইদমেৰ উপলক্খণন্তি পারাজিকপ্পহোনকানং সব্বেসং মুখেতি দট্ঠব্বং. তং অঙ্গজাতং. তত্থ আৰট্টকতে পারাজিকপ্পহোনকানং মুখে আকাসগতং কত্ৰা কত্থচি অফুসাপেত্ৰা নীহরন্তস্স উক্খিপন্তস্স দুক্কটন্তি যোজনা. অথ ৰা তিরচ্ছানানং আৰট্টকতে মুখেতি যোজেত্ৰা তদঞ্ঞসঙ্গহো উপলক্খণৰসেন কাতব্বো.
২৯. তথাতি ¶ ‘‘আকাসগতং কত্ৰা’’তি যথাৰুত্তপ্পকারং পরামসতি. চতূহি পস্সেহীতি সহত্থে করণৰচনং. ‘‘পস্সেহী’’তি সম্বন্ধিসদ্দত্তা ‘‘নিমিত্তস্সা’’তি সামত্থিযা লব্ভতি. ‘‘ইত্থিযা’’তি সামঞ্ঞসদ্দত্তা ‘‘সব্বস্সা’’তি পাঠসেসো. জাতিৰাচকত্তা একৰচনং. ‘‘চতূহি পস্সেহি, হেট্ঠিমত্তল’’ন্তি চ ইমেসং সম্বন্ধিপদস্স অনিদ্দেসেপি মেথুনপারাজিকাধিকারত্তা চ সন্থতচতুক্কস্স অট্ঠকথাৰসানে ইমায গাথায সঙ্গহিতস্স ইমস্স ৰিনিচ্ছযস্স পরিযোসানে ‘‘যথা চ ইত্থিনিমিত্তে ৰুত্তং, এৰং সব্বত্থ লক্খণং ৰেদিতব্ব’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ১.৬১-৬২) নিমিত্তৰিনিচ্ছযস্সাতিদেসস্স ¶ কতত্তা চ সামত্থিযেন ‘‘নিমিত্তস্সা’’তি লব্ভতি. ইদমেৰ ‘‘পৰেসেত্ৰা’’তি এতস্স আধারৰসেন গহেতব্বং. ‘‘অঙ্গজাত’’ন্তি অনুৰত্ততি.
এৰং ৰাক্যং পূরেত্ৰা ‘‘যথা আৰট্টকতে মুখে অঙ্গজাতং পৰেসেত্ৰা তমাকাসগতং কত্ৰা নীহরন্তস্স দুক্কটং, তথা সব্বস্সা ইত্থিযা নিমিত্তে পস্সাৰমগ্গসঙ্খাতে অঙ্গজাতং পৰেসেত্ৰা তস্স চতূহি পস্সেহি সহ হেট্ঠিমত্তলং চত্তারো পস্সে, হেট্ঠিমত্তলঞ্চ অচ্ছুপন্তং আকাসগতং কত্ৰা নীহরন্তস্স দুক্কট’’ন্তি যোজেত্ৰা অত্থো ৰত্তব্বো.
৩০. উপ্পাটিতোট্ঠমংসেসূতি উপ্পাটিতং ওট্ঠমংসং যেসন্তি ৰিগ্গহো. তেসু দন্তেসু. বহিনিক্খন্তকেসু ৰাতি পকতিযা ওট্ঠমংসতো বহি নিক্খমিত্ৰা ঠিতেসু ৰা দন্তেসু. ৰাযমন্তস্সাতি অঙ্গজাতেন ছুপন্তস্স.
৩১. অট্ঠিসঙ্ঘট্টনং কত্ৰাতি নিমিত্তমংসসন্নিস্সযানি অট্ঠীনি সঙ্ঘট্টেত্ৰা. মগ্গেতি অট্ঠিসঙ্ঘাতমযে মগ্গে. দুৰিধরাগতোতি ¶ মেথুনরাগেন ৰা কাযসংসগ্গরাগেন ৰা. ৰাযমন্তস্সাতি অঙ্গজাতং পৰেসেত্ৰা চারেন্তস্স.
৩২. আলিঙ্গন্তস্সাতি পরিস্সজন্তস্স. হত্থগাহাদীসু হত্থো নাম কপ্পরতো পট্ঠায যাৰ অগ্গনখা. হত্থস্স, তপ্পটিবন্ধস্স চ গহণং হত্থগ্গাহো. অৰসেসসরীরস্স, তপ্পটিবন্ধস্স চ পরামসনং পরামাসো. নিস্সন্দেহে পন ‘‘মাতুগামস্স সরীরস্স ৰা তপ্পটিবন্ধস্স ৰা হত্থেন গহণং হত্থগ্গাহো’’তি ৰুত্তং, তং অট্ঠকথায ন সমেতি. তস্মা যথাৰুত্তনযস্সেৰ অট্ঠকথাসু আগতত্তা সোযেৰ সারতো পচ্চেতব্বো. পরামসেপি ‘‘হত্থেন সরীরস্স, তপ্পটিবন্ধস্স চ পরামসন’’ন্তি যং তত্থ ৰুত্তং, তম্পি ন যুজ্জতি. অৰসেসসরীরাৰযৰেনাপি পরামসতো দুক্কটমেৰ হোতীতি. চুম্বনাদীসূতি আদি-সদ্দেন ৰেণিগ্গাহাদিং সঙ্গণ্হাতি. ‘‘অযং নযো’’তি এতেন ‘‘ইত্থিযা মেথুনরাগেন হত্থগ্গাহাদীসু দুক্কট’’ন্তি ইমমত্থং অতিদিসতি.
৩৩. মনুস্সামনুস্সেহি অঞ্ঞেসু তিরচ্ছানগতেসু হেট্ঠিমপরিচ্ছেদেন মেথুনধম্মপারাজিকৰত্থুভূতে ¶ সত্তে দস্সেতুমাহ ‘‘অপদে’’তিআদি. ‘‘অপদে, দ্ৰিপদে, চতুপ্পদে’’তি ইমেহি ৰিসেসনেহি ৰিসেসিতব্বং ‘‘সত্তনিকাযে’’তি ইদং ৰত্তব্বং. অপদে সত্তনিকাযে. অহযোতি থলচরেসু উক্কট্ঠপরিচ্ছেদতো হত্থিগিলনকে অজগরে উপাদায হেট্ঠিমপরিচ্ছেদেন নাগা চ. মচ্ছাতি জলজেসু উপরিমকোটিযা পঞ্চসতযোজনিকানি তিমিরপিঙ্গলাদিমচ্ছে উপাদায হেট্ঠিমন্ততো পাঠীনপাৰুসাদযো মচ্ছা চ. দ্ৰিপদে সত্তনিকাযে. কপোতাতি উপরিমকোটিযা গরুল়ে উপাদায হেট্ঠিমন্ততো কপোতাকপোতপক্খী চ. পারাৰতাতি কেচি. চতুপ্পদে সত্তনিকাযে. গোধাতি উপরিমকোটিযা হত্থিং ¶ উপাদায হেট্ঠিমন্ততো গোধা চাতি ইমে সত্তা. হেট্ঠাতি হেট্ঠিমপরিচ্ছেদতো. পারাজিকস্সৰত্থূতি মেথুনধম্মপারাজিকস্স ৰত্থূনীতি পাঠসেসো.
৩৪. সেৰেতুকামতা মেথুনসেৰায তণ্হা, তায মেথুনরাগসঙ্খাতায সম্পযুত্তং চিত্তং সেৰেতুকামতাচিত্তং. মগ্গেতি ৰচ্চমগ্গাদীনং অঞ্ঞতরে মগ্গে. মগ্গস্স অত্তনো মুত্তকরণস্স পৰেসনং. পব্বজ্জায, পাতিমোক্খসংৰরসীলস্স ৰা অন্তে ৰিনাসে ভৰোতি অন্তিমো, পারাজিকাপন্নো পুগ্গলো, তস্স ৰত্থু অন্তিমভাৰস্স কারণত্তা পারাজিকাপত্তি অন্তিমৰত্থূতি ৰুচ্চতি, তদেৰ পঠমং চতুন্নং পারাজিকানং আদিম্হি দেসিতত্তা পঠমন্তিমৰত্থু, তস্স পঠমন্তিমৰত্থুনো, পঠমপারাজিকস্সাতি ৰুত্তং হোতি.
৩৫. সামন্তা আপত্তিসমীপে ভৰং সামন্তং, পারাজিকাপত্তিযা সমীপে পুব্বভাগে ভৰন্তি অত্থো. সেসানং পন তিণ্ণম্পীতি অৰসেসানং অদিন্নাদানাদীনং তিণ্ণং পারাজিকধম্মানং. থুল্লচ্চযং সামন্তমিতি উদীরিতন্তি সম্বন্ধো. কথমুদীরিতং? ‘‘ফন্দাপেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি (পারা. ৯৪) দুতিযে, ‘‘মনুস্সং উদ্দিস্স ওপাতং খণতি, পতিত্ৰা দুক্খৰেদনং উপ্পাদেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি, ততিযে, ‘‘পটিৰিজানন্তস্স আপত্তি পারাজিকস্স, অপ্পটিৰিজানন্তস্স আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি (পারা. ২১৫) চতুত্থে সমুদীরিতং.
এত্থ চ চতুত্থপারাজিকস্স থুল্লচ্চযাপত্তিযা সামন্তাপত্তিভাৰো যস্স উত্তরিমনুস্সধম্মং সমুল্লপতি, সো যাৰ ন পটিৰিজানাতি, তাৰ সমুল্লপনপচ্চযা থুল্লচ্চযাপত্তিসম্ভাৰে, সমুল্লপিতে তস্মিং সমুল্লপিতমত্থে পটিৰিজানন্তে পারাজিকাপত্তিসম্ভাৰে চ যুজ্জতি. সো ¶ চ ‘‘অপ্পটিৰিজানন্তস্স ৰুত্তে থুল্লচ্চয’’ন্তি ইমিনাৰ সঙ্গহিতোতি দট্ঠব্বং.
৩৬. অজানন্তস্স ¶ ৰাতূপত্থদ্ধং অঙ্গজাতং দিস্ৰা অত্তনো রুচিযা ৰীতিক্কমং কত্ৰা মাতুগামেসু গচ্ছন্তেসু অজানমানস্স, মহাৰনে দিৰা নিদ্দুপগতভিক্খুনো ৰিয পরেহি কিরিযমানং অজানন্তস্সাতি ৰুত্তং হোতি. তথেৰাতি ইমিনা ‘‘অনাপত্তীতি ঞাতব্ব’’ন্তি ইদমাকড্ঢতি. অস্সাদিযন্তস্সাতি ভিক্খুপচ্চত্থিকেসু অভিভৰিত্ৰা ৰীতিক্কমং করোন্তেসু চ কারাপেন্তেসু চ, সপ্পমুখং পৰিট্ঠকালে ৰিয উত্তসিত্ৰা অনধিৰাসেন্তস্স চ, মহাৰনে দিৰাৰিহারোপগতভিক্খুনো ৰিয পরোপক্কমং ঞত্ৰাপি কাযে আদিত্তঅগ্গিনা ৰিয উত্তসিত্ৰা অনধিৰাসেন্তস্সাতি অত্থো. ‘‘অজানন্তস্সা’’তি এত্থ অপি-সদ্দো যোজেতব্বো. বুদ্ধসাসনে খীরসাগরসলিলনিম্মলে সব্বপঠমং পাতুভূতত্তা আদি চ তং ৰীতিক্কমসঙ্খাতং কম্মঞ্চাতি আদিকম্মং, তং এতস্স অত্থীতি আদিকম্মী, এত্থ সুদিন্নো ভিক্খু, তস্স আদিকম্মিনোতি গহেতব্বো. উপরিপি ইমেসং পদানং আগতাগতট্ঠানে ইমিনাৰ নযেন অত্থো ৰেদিতব্বো. ইধ চ উপরি সব্বসিক্খাপদেসু চ নিদানাদিৰসেন সত্তরসৰিধো সাধারণৰিনিচ্ছযো পকিণ্ণকে সঙ্খেপতো, উত্তরে ৰিত্থারতো চ আৰি ভৰিস্সতি. তস্মা এত্থ ন দস্সিতোতি ৰেদিতব্বং.
৩৭-৩৮. ৰিনযেতি ৰিনযপিটকে. অনযূপরমেতি নেতি পাপেতি সীলসম্পদং সমাধিসম্পদং পঞ্ঞাসম্পদঞ্চাতি নযো, কাযৰচীদ্ৰারেহি অৰীতিক্কমসঙ্খাতো সংৰরো, তপ্পটিপক্খো অসংৰরো অনযো নাম, তস্স উপরমো নিৰত্তি এত্থাতি অনযূপরমো, ৰিনযো, তত্থ অনযূপরমে ৰিনযে.
ততো ¶ এৰ পরমে উক্কট্ঠে. অনযস্স ৰা উপরমে নিৰত্তনে পরমে উক্কট্ঠেতি গহেতব্বং. পরা উত্তমা মা সাসনসিরী এত্থাতি পরমো, ৰিনযোতি এৰম্পি গহেতব্বং. ‘‘ৰিনযো নাম সাসনস্স আযূ’’তি (দী. নি. অট্ঠ. ১.পঠমসঙ্গীতিকথা; পারা. অট্ঠ. ১.পঠমসঙ্গীতিকথা; খু. পা. অট্ঠ. ৫.মহাসঙ্গীতিকথা; থেরগা. অট্ঠ. ১.২৫১) ৰচনতো উত্তমসাসনসম্পত্তিযুত্তেতি অত্থো.
সুজনস্সাতি সোভণো জনো সুজনো, সিক্খাকামো অধিসীলসিক্খায সোভমানো পিযসীলো কুলপুত্তো, তস্স নযনে নযনূপমে ৰিনযেতি সম্বন্ধো. অনযূপরমত্তা, পরমত্তা চ সুজনস্স কুলপুত্তস্স নযনে নযনূপমে. সুখানযনেতি লোকিযলোকুত্তরভেদং সুখং আনেতীতি সুখানযনং, তস্মিং. ইদঞ্চ ‘‘নযনে’’তি এতস্স ৰিসেসনং.
এতং ¶ ৰিসেসনং কিমত্থন্তি চে? উপমাভাৰেন গহিতপকতিনযনতো ইধ সম্ভৰন্তং ৰিসেসং দস্সেতুন্তি ৰেদিতব্বং. কতরো সো ৰিসেসোতি চে? পকতিনযনং রাগদোসাদিকিলেসূপনিস্সযো হুত্ৰা দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকদুক্খস্স চ পচ্চযো হোতি. ইদং পন ৰিনযনযনং ইমস্স কুলপুত্তস্স এৰং অহুত্ৰা একংসেন মোক্খাৰহনসুখস্সেৰ পচ্চযো হোতীতি ইমস্স ৰিসেসস্স দস্সনত্থং. যথা ৰিনযমৰিরাধেত্ৰা পটিপজ্জনেন সিজ্ঝনকসীলসংৰরমূলকঅৰিপ্পটিসারাদিঅনুপাদিসেসপরিনিব্বানাৰসা- নফলসম্পত্তিৰসেন উপ্পজ্জনকলোকিযলোকুত্তরসুখাৰহনে ৰিনযেতি ৰুত্তং হোতি.
পধানরতোতি এত্থ ‘‘অপী’’তি পাঠসেসো. পধানে ৰিনযাভিযোগে রতোপি, ৰিনযে অজ্ঝাযনসৰনচিন্তনাদিৰসেন ৰাযমন্তোপীতি অত্থো. অথ ৰা ‘‘ৰিরাগো সেট্ঠো ধম্মান’’ন্তি (ধ. প. ২৭৩; নেত্তি. ১৭০; কথা. ৮৭২) ৰচনতো পধানং নিব্বানং, তস্মিং রতোতি অত্থো ¶ . সারমতেতি ‘‘সার’’ন্তি অধিমতে. অথ ৰা সারং অফেগ্গুমতং মহাৰিহারৰাসীনং আচরিযমতং এত্থাতি ‘‘সারমতো’’তি ৰিনযৰিনিচ্ছযো ৰুত্তো, তস্মিং. ইধাতি ইমস্মিং ৰিনযৰিনিচ্ছযে. রতোতি অচ্চন্তাভিরতো. ‘‘ন রতো’’তি এত্থ ন-কারং ‘‘রমতে’’তি ওসানপদেন যোজেত্ৰা যো পন ন রমতেতি সম্বন্ধো.
থেরনৰমজ্ঝিমভিক্খুভিক্খুনীনং অন্তরে যো পন পুগ্গলো নিচ্চপরিৰত্তনসৰনানুস্সরণচিন্তনৰসেন ন রমতে ন কীল়তি, সো পুগ্গলো ৰিনযে পধানরতোপি ৰিনযপিটকে অজ্ঝযনসৰনাদিৰসেন যুত্তপযুত্তোপি পটু হোতি কিং, ন হোতেৰাতি দস্সেতি. ৰিনযপিটকে পাটৰমাকঙ্খন্তেহি পঠমং তাৰেত্থ সক্কচ্চং অভিযোগো কাতব্বোতি অধিপ্পাযো.
ইমমেৰত্থং আনিসংসপারংপরিযপযোজনেন সহ দস্সেতুমাহ ‘‘ইম’’ন্তিআদি. ইমন্তি ৰুচ্চমানং ৰিনযৰিনিচ্ছযং, ‘‘অৰেদী’’তি ইমিনা সম্বন্ধো. ‘‘যো’’তি পাঠসেসো. যো কুলপুত্তো সতিসম্পজঞ্ঞসদ্ধাসম্পন্নো ইমং ৰিনযৰিনিচ্ছযং সম্মা অৰেদি অঞ্ঞাসি. কিং ভূতন্তি আহ ‘‘হিতৰিভাৰন’’ন্তি. লোকিযলোকুত্তরসম্পত্তিযা মূলসাধনত্তা সীলমিধ হিতং নাম, তং ৰিভাৰেতি পকাসেতীতি হিতৰিভাৰনোতি ৰিগ্গহো. ‘‘সীলে পতিট্ঠায…পে… ৰিজটযে জট’’ন্তি (সং. নি. ১.২৩, ১৯২; মি. প. ২.১.৯) ৰুত্তত্তা সব্বকিলেসজটাৰিজটনলোকুত্তরঞাণস্স পদট্ঠানসোপচারসাভিঞ্ঞারূপারূপঅট্ঠসমাধীনং পদট্ঠানতায সব্বলোকিযলোকুত্তরগুণসম্পদানং ¶ মূলভূতেসু চতুপারিসুদ্ধিসীলেসু পধানং পাতিমোক্খসংৰরসীলং, তপ্পকাসকত্তা অযং ৰিনযৰিনিচ্ছযো ‘‘হিতৰিভাৰনো’’তি ৰুত্তো.
ভাৰনন্তি ¶ ভাৰীযতি পুনপ্পুনং চেতসি নিৰেসীযতীতি ভাৰনো, ভাৰনীযোতি ৰুত্তং হোতি. হিতৰিভাৰকত্তাযেৰ হিতত্থীহি পুনপ্পুনং চিত্তে ৰাসেতব্বোতি ৰুত্তং হোতি, তং এৰংৰিধং ৰিনযৰিনিচ্ছযং. সুরসম্ভৰন্তি রসীযতি অস্সাদীযতীতি রসো, সদ্দরসো অত্থরসো করুণাদিরসো ৰিমুত্তিরসো চ, সোভণো রসো এতস্সাতি সুরসো, ৰিনযৰিনিচ্ছযো, তং সুরসং. ভৰং ভৰন্তং, সন্তন্তি ৰুত্তং হোতি, সুরসং সমানং, সুরসং ভূতন্তি অত্থো. কিং ৰুত্তং হোতি? ‘‘সিলেসো পসাদো সমতা মধুরতা সুখুমালতা অত্থব্যত্তি উদারতা ওজো কন্তি সমাধী’’তি এৰং ৰুত্তেহি কৰিজনেহি অস্সাদেতব্বসিলেসাদিদসৰিধসদ্দজীৰিতগুণসঙ্খাতসদ্দরসসম্পত্তীহি চ সভাৰাখ্যানং উপমা রূপকং দীপকং আৰুত্তীতি এৰমাদিক্কমনিদ্দিট্ঠপঞ্চতিংসঅত্থালঙ্কারেসু অনুরূপসভাৰাখ্যানাদিপ্পধানঅত্থালঙ্কারসঙ্খাতঅত্থরসসম্পত্তীহি চ যথাসম্ভৰং পকাসিতব্বকরুণারসঅব্ভুতরসসন্তরসাদীহি চ যুত্তত্তা সুরসং ইমং ৰিনযৰিনিচ্ছযন্তি ৰুত্তং হোতি.
অথ ৰা ইমিনা পকরণেন পধানতো ৰিধীযমানপাতিমোক্খসংৰরসীলস্স একন্তেন সমাধিসংৰত্তনিকত্তা সমাধিস্স চ পঞ্ঞায পদট্ঠানত্তা পঞ্ঞায চ নিব্বানপাপনতো মূলকারণং হুত্ৰা কমেন নিব্বানামতফলরসসম্পদাযকং ইমং ৰিনযৰিনিচ্ছযং পরমস্সাদনীযরূপেন ধিতিৰিমুত্তিরসেন সুরসভূতন্তি ৰুত্তং হোতীতি চ ৰেদিতব্বং. সম্ভৰন্তি এত্থ সং ৰুচ্চতি সুখং কাযিকং চেতসিকঞ্চ, তং ভৰতি এতস্মাতি সম্ভৰো, ৰিনযৰিনিচ্ছযো, তং, কাযচিত্তসুখানং মূলকারণভূতং, ৰুত্তনযেন সুরসত্তা চ যথাৰুত্তরসসম্পদসারমহুস্সৰেন সম্ভূতমানসিকসুখস্স, তংসমুট্ঠানরূপনিস্সযকাযিকসুখস্স চ পভৰভূতন্তি অত্থো. এত্তাৰতা ¶ ইমস্স ৰিনযৰিনিচ্ছযস্স সম্মা ৰিঞ্ঞাতব্বতায কারণং দস্সিতং হোতি.
এৰং নানাগুণরতনাকরং ইমং ৰিনযৰিনিচ্ছযং সম্পজানন্তো সো কুলপুত্তো কিং হোতীতি চে? পালিনা উপালিনা সমো ভৰতি. পালিনাতি সাসনং পালেতীতি ‘‘পালো’’তি ৰিনযো ৰুচ্চতি, ৰুত্তঞ্হি ‘‘ৰিনযো নাম সাসনস্স আযূ’’তি (দী. নি. অট্ঠ. ১.পঠমসঙ্গীতিকথা; পারা. অট্ঠ. ১.পঠমসঙ্গীতিকথা; খু. পা. অট্ঠ. ৫.মহাসঙ্গীতিকথা; থেরগা. অট্ঠ. ১.২৫১) সো ¶ অস্স অত্থীতি পালী, পরিযত্তিপটিপত্তিপটিৰেধৰসেন তিৰিধসাসনস্স জীৰিতভূতৰিনযপঞ্ঞত্তিসঙ্খাতসাসনধরত্তা ‘‘পালী’’তি লদ্ধনামেন উপালিনা, ‘‘এতদগ্গং ভিক্খৰে মম সাৰকানং ভিক্খূনং ৰিনযধরানং যদিদং উপালী’’তি (অ. নি. ১.২১৯, ২২৮) চতুপরিসমজ্ঝে নিসিন্নেন সদ্ধম্মৰরচক্কৰত্তিনা সম্মাসম্বুদ্ধেন মুখপদুমং ৰিকাসেত্ৰা পকাসিতএতদগ্গট্ঠানেন ৰিসেসতো সাযনরক্খনকভাৰেন পটিলদ্ধপালীতিনামধেয্যেন উপালিমহাথেরেন সমো হোতীতি ৰুত্তং হোতি.
কস্মিং ৰিসযে সমো ভৰতীতি চে? সাসনে. সাসনেতি যথাৰুত্তে তিৰিধে সাসনে, তত্রাপি থাৰরজঙ্গমসকলৰত্থুৰিত্থারাধরমণ্ডলসদিসে পটিপত্তিপটিৰেধদ্ৰযধারে পরিযত্তিসাসনে, তত্থাপি ৰিনযকথাধিকারত্তা লব্ভমানে ৰিনযপিটকসঙ্খাতপরিযত্তিসাসনেকদেসে সমো ভৰতীতি অত্থো.
কিংভূতে সাসনে? মারবলিসাসনে. মারস্স বলি মারবলি, মারগোচরো, তস্স সাসনং হিংসকং মারবলিসাসনং, তস্মিং. খন্ধাদীসু পঞ্চসু মারেসু পধানভূতকামরাগাদিপভৰকিলেসমারস্স গোচরভাৰেন বলিসঙ্খাতইত্থিসরীরাদিনিস্সযফোট্ঠব্বাদিৰিসযস্স পরিচ্চজাপনত্থং ‘‘যো পন ভিক্খু…পে… অসংৰাসো’’তিআদিনা (পারা. ৪৪) নযেন ৰুত্তত্তা তস্স ¶ মারবলিস্স হিংসকং হোতীতি মারবলিসাসননামধেয্যৰিনযপঞ্ঞত্তিসঙ্খাতসাসনেতি অত্থো.
অথ ৰা ‘‘বল়িসেনপি জালেন, হত্থেন কুমিনেন ৰা’’তি উদকট্ঠকথায ৰক্খমানত্তা বল়িস-সদ্দেন মচ্ছমারণকণ্টকমাহ, তং মারস্স বল়িসং অসতি খিপতি ৰজ্জেতীতি মারবল়িসাসনং, তস্মিং, ‘‘সমন্তপাসো মারস্সা’’তি ৰুত্তত্তা সংসারসাগরে পরিৰত্তমানকসংকিলেসদাসপুথুজ্জনসঙ্খাতমচ্ছে গণ্হিতুং মারমহাকেৰট্টেন পক্খিত্তবল়িসসঙ্খাতইত্থিরূপসদ্দাদিপঞ্চকামগুণা- মিসাৰুতকামরাগাদিকিলেসমহাবল়িসং তদঙ্গপ্পহানৰীতিক্কমপ্পহানাদিৰসেন পজহন্তে ৰিনযপঞ্ঞত্তিসঙ্খাতে সাসনেতি অধিপ্পাযো.
এত্থ চ সারমতে ইধ ইমস্মিং ৰিনযৰিনিচ্ছযে যো পন ন রমতে, সো পুগ্গলো অনযূপরমে ¶ ততো এৰ পরমে উত্তমে সুজনস্স সুখানযনে নযনে নযনুপমে ৰিনযে রতো অভিরতো পধানরতোপি ৰিনযে অজ্ঝাযনাদীসু যোগমাপজ্জন্তোপি পটু হোতি পটুতরো হোতি কিং, ন হোতেৰ. তস্মা ৰিনযে পাটৰত্থিনা এত্থেৰ সক্কচ্চাভিযোগো কাতব্বোতি সঙ্খেপতো সাধিপ্পাযা অত্থযোজনা ৰেদিতব্বা. অথ ৰা পধানে চতুব্বিধে সম্মপ্পধানে ৰীরিযে রতো অভিরতো যো পন নরো সারমতে ইধ ইমস্মিং ৰিনযৰিনিচ্ছযে যতো রমতে, অতো তস্মা সো অনযূপরমে সুজনস্স সুখানযনে ৰিনযে পটু হোতি কুসলো হোতীতি যোজনাতি নো খন্তি.
হিতৰিভাৰনং হিতপ্পকাসকং ভাৰনং ভাৰনীযং আসেৰিতব্বং সুরসম্ভৰং সুরসং সমানং সুরসং ভূতং সম্ভৰং সুখহেতুকং ইমং ৰিনযৰিনিচ্ছযং যো অৰেদি অঞ্ঞাসি, সো পুগ্গলো মারবল়িসাসনে মারৰিসযপ্পহানকরে, অথ ৰা মারবল়িসস্স ¶ মারস্স ৰত্থুকামামিসাৰুতকিলেসকামবল়িসস্স অসনে ৰজ্জমানে সাসনে তিৰিধেপি জিনসাসনে, তত্থাপি পটিপত্তিপটিৰেধানং পতিট্ঠানভূতে পরিযত্তিসাসনে, তত্রাপি সকলসাসনস্স জীৰিতসমানে ৰিনযপঞ্ঞত্তিসঙ্খাতপরিযত্তিসাসনেকদেসে পালিনা ৰিনযপরিযত্তিযং এতদগ্গে ঠপনেন সাসনপালনে তংমূলভাৰতো পালসঙ্খাতৰিনযপরিযত্তিযা পসত্থতরেন উপালিনা উপালিমহাথেরেন সমো ভৰতীতি যোজনা.
ইতি ৰিনযত্থসারসন্দীপনিযা
ৰিনযৰিনিচ্ছযৰণ্ণনায
পঠমপারাজিককথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
দুতিযপারাজিককথাৰণ্ণনা
৩৯. ইদানি দুতিযং পারাজিকৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘আদিযন্তো’’তিআদি. তত্থ ‘‘থেয্যচিত্তেনা’’তি পাঠসেসো. সো চ পচ্চত্তেকৰচনন্তেহি সব্বপদেহি যোজেতব্বো, থেয্যচিত্তেন আদিযন্তো পরাজিতোতি সম্বন্ধো. পরসন্তকং আরামাদিং অভিযুঞ্জিত্ৰা সামিকং পরাজেত্ৰা থেয্যচিত্তেন গণ্হন্তো তদত্থায কতে পুব্বপযোগে দুক্কটং, সামিকস্স ৰিমতুপ্পাদনে থুল্লচ্চযঞ্চ ¶ আপজ্জিত্ৰা তস্স চ অত্তনো চ ধুরনিক্খেপেন পাতিমোক্খসংৰরসীলসম্পত্তিযা অদাযাদো হুত্ৰা পরাজিতো হোতীতি ৰুত্তং হোতি.
‘‘তথা’’তি চ ‘‘অপী’’তি চ ‘‘পরাজিতো’’তি চ ‘‘থেয্যচিত্তেনা’’তি ইমিনা সহ একতো কত্ৰা ‘‘হরন্তো’’তিআদীহি চতূহিপি পদেহি যোজেতব্বং. থেয্যচিত্তেন হরন্তোপি তথা পরাজিতোতি যোজনা সীসাদীহি পরসন্তকং ভণ্ডং হরন্তো থেয্যচিত্তেন ভণ্ডস্স আমসনে ¶ দুক্কটঞ্চ ফন্দাপনে থুল্লচ্চযঞ্চ আপজ্জিত্ৰা সীসতো খন্ধোহরণাদিপযোগং করোন্তোপি তথা পরাজিতো হোতীতি অত্থো.
থেয্যচিত্তেন অৰহরন্তোপি তথা পরাজিতোতি যোজনা. অযং পনেত্থ অত্থো – অঞ্ঞেহি সঙ্গোপনাদিং সন্ধায অত্তনি উপনিক্খিত্তভণ্ডং ‘‘দেহি মে ভণ্ড’’ন্তি চোদিযমানো ‘‘ন মযা গহিত’’ন্তিআদিনা মুসা ৰত্ৰা থেয্যচিত্তেন গণ্হন্তোপি তস্স ৰিমতুপ্পাদনে থুল্লচ্চযমাপজ্জিত্ৰা তথেৰ ধুরনিক্খেপেন পরাজিতো হোতীতি. ‘‘নাহং অগ্গহেসি’’ন্তিআদিনা অৰজানিত্ৰা পটিক্খিপিত্ৰা হরন্তো ‘‘অৰহরন্তো’’তি ৰুত্তো.
থেয্যচিত্তেন ইরিযাপথং ৰিকোপেন্তোপি তথা পরাজিতোতি যোজনা. যং পন অঞ্ঞেসং ভণ্ডহরণকমনুস্সাদীনমঞ্ঞতরং ‘‘তেন ভণ্ডেন সহ গণ্হামী’’তি ভণ্ডং হরন্তং থেয্যচিত্তেন নিৰারেত্ৰা অত্তনা ইচ্ছিতদিসাভিমুখং কত্ৰা তস্স পকতিইরিযাপথং ৰিকোপেন্তোপি পঠমপাদুদ্ধারেন থুল্লচ্চযমাপজ্জিত্ৰা দুতিযপদৰারাতিক্কমেন তথেৰ পরাজিতো হোতীতি অত্থো.
থেয্যচিত্তেন ঠানা চাৰেন্তোপি তথা পরাজিতোতি যোজনা. থলাদীসু ঠিতং ভণ্ডং থেয্যচিত্তেন অৰহরিতুকামতায ঠিতট্ঠানতো অপনেন্তোপি দুতিযপরিযেসনাদীসু আমসনাৰসানেসু সব্বেসুপি পযোগেসু দুক্কটানি চ ফন্দাপনে থুল্লচ্চযঞ্চ আপজ্জিত্ৰা উপরি ৰক্খমানপ্পকারেসু ৰিয ঠিতট্ঠানতো কেসগ্গমত্তম্পি অপনেন্তো তথেৰ পরাজিতো হোতীতি অত্থো.
এৰমেতায গাথায ‘‘আদিযেয্য হরেয্য অৰহরেয্য ইরিযাপথং ৰিকোপেয্য ঠানাচাৰেয্য সঙ্কেতং ৰীতিনামেয্যা’’তি ¶ (পারা. ৯২) পদভাজনাগতেসু ছসু পদেসু আদো পঞ্চ পদানি সঙ্গহেত্ৰা ¶ ছট্ঠং পদং কস্মা ন সঙ্গহিতন্তি চে? অযং গাথা ন তংপদভাজনং দস্সেতুং ৰুত্তা, অথ খো তেসং পদানং ৰিনিচ্ছযং সন্ধায অট্ঠকথাসু (পারা. অট্ঠ. ১.৯২) ৰুত্তপঞ্চৰীসতিঅৰহারে দস্সেতুং তদৰযৰভূতপঞ্চপঞ্চকানি দস্সেতুকামেন ৰুত্তা, তস্মা এত্থ ছট্ঠং পদং ন ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. অথ ৰা ৰক্খমানে ততিযপঞ্চকে নিস্সগ্গিযাৰহারপদেন, পঞ্চমপঞ্চকে পরিকপ্পাৰহারপদেন চ সঙ্গয্হমানত্তা এত্থ নানেকভণ্ডপঞ্চকদ্ৰযং অসঙ্করতো দস্সেতুং ছট্ঠং পদং ন গহিতন্তি ৰেদিতব্বং.
৪০. ইমস্মিং অদিন্নাদানপারাজিকে ৰত্থুম্হি ওতিণ্ণে কত্তব্বৰিনিচ্ছযস্স পঞ্চৰীসতিঅৰহারানং অঙ্গানি হোন্তি, তে চ নানাভণ্ডপঞ্চকং একভণ্ডপঞ্চকং সাহত্থিকপঞ্চকং পুব্বপযোগপঞ্চকং থেয্যাৰহারপঞ্চকন্তি নিদ্দিট্ঠা পঞ্চপঞ্চকভেদা, তত্থ ইমায গাথায নানেকভণ্ডপঞ্চকদ্ৰযপ্পভেদে দস অৰহারে সঙ্গহেত্ৰা অৰসেসপঞ্চকত্তযং দস্সেতুং ‘‘তত্থা’’তি আরদ্ধং. তত্থ তত্থাতি তিস্সং গাথাযং. নানেকভণ্ডানন্তি নানা, একো চ ভণ্ডো যেসন্তি ৰিগ্গহো. সৰিঞ্ঞাণকঅৰিঞ্ঞাণকভণ্ডৰসেন নানাভণ্ডপঞ্চকঞ্চ সৰিঞ্ঞাণকভণ্ডৰসেনেৰ একভণ্ডপঞ্চকঞ্চ ৰেদিতব্বং. পঞ্চ পরিমাণা যেসন্তে পঞ্চকা, তেসং. অৰহারাতি অৰহরণানি, চোরকম্মানীতি ৰুত্তং হোতি. এতেতি অনন্তরগাথায ‘‘আদিযন্তো’’তিআদিনা নিদ্দিট্ঠা আদিযন্তাদযো. পটিপত্তিসন্তানে ৰিসেসং ৰিনিচ্ছযং ভাৰেতি উপ্পাদেতীতি ৰিভাৰী, ৰিনযধরো, তেন ৰিভাৰিনা. ৰিঞ্ঞাতব্বাতি পরেসং আরামাদিসৰিঞ্ঞাণকৰত্থূনি ৰা দাসমযূরাদিং কেৰলং সৰিঞ্ঞাণকৰত্থুমত্তং ৰা অৰহরিতুং কতা যথাৰুত্তসরূপা আদিযনাদযো ঠানাচাৰনপরিযোসানা ¶ পঞ্চ অৰহারা যথাৰুত্তনানাভণ্ডএকভণ্ডৰিসযা হুত্ৰা পৰত্তন্তীতি নানাভণ্ডপঞ্চকং একভণ্ডপঞ্চকন্তি দস অৰহারা ভৰন্তীতি ৰিনযধরেন ওতিণ্ণস্স ৰত্থুনো ৰিনিচ্ছযোপকারকত্তা তথতো ঞাতব্বাতি অত্থো.
৪১. এৰং পঞ্চৰীসতি অৰহারে দস্সেতুং ৰত্তব্বেসু পঞ্চসু পঞ্চকেসু নানেকভণ্ডপঞ্চকানি দ্ৰে দস্সেত্ৰা ইদানি অৰসেসপঞ্চকত্তযং দস্সেতুমাহ ‘‘সাহত্থা’’তিআদি. তত্থ সাহত্থোতি সকো হত্থো, তেন নিব্বত্তো, তস্স ৰা সম্বন্ধীতি সাহত্থো, অৰহারো, চোরেন সহত্থা কতো অৰহারোতি অত্থো. আণত্তিকো চেৰাতি আণত্তিযা নিব্বত্তো আণত্তিকো, অৰহারো, চোরস্স ‘‘ইমং নাম ভণ্ডং গণ্হা’’তি যস্স কস্সচি আণাপনেন ¶ সিদ্ধো অৰহারো চ. নিস্সগ্গোতি নিস্সজ্জনং নিস্সগ্গো, অৰহারো, সুঙ্কঘাতট্ঠানে, পরিকপ্পিতোকাসে ৰা ঠত্ৰা ভণ্ডস্স বহি পাতনন্তি ৰুত্তং হোতি.
অত্থসাধকোতি পারাজিকাপত্তিসঙ্খাতং অত্থং সাধেতীতি অত্থসাধকো, সো অৰহারো চ যথাণত্তিকং অৰিরাধেত্ৰা একংসেন অৰহরন্তস্স ‘‘অসুকস্স ভণ্ডং অৰহরা’’তি অৰিসেসেন ৰা অৰহরিতব্বৰত্থুৰিসেসো গহণকালো গহণদেসো গহণাকারো চাতি এৰমাদিৰিসেসানমঞ্ঞতরেন ৰিসেসেত্ৰা ৰা আণাপনঞ্চ একংসেন পাদগ্ঘনকতেলপিৰনকং উপাহনাদিকিঞ্চিৰত্থুং তেলভাজনাদীসু পাতনাদিপ্পযোগো চাতি এৰমাদিপ্পযোগো চ কিরিযাসিদ্ধিযা পুরেতরমেৰ পারাজিকসঙ্খাতস্স অত্থস্স সাধনতো অত্থসাধকো অৰহারো চাতি ৰুত্তং হোতি.
ধুরনিক্খেপনঞ্চাতি ¶ ধুরস্স নিক্খেপনং ধুরনিক্খেপনং, তঞ্চ অৰহারো, পরসন্তকানং আরামাদীনং অভিযোগৰিসযে চ উপনিক্খিত্তস্স ভণ্ডাদিনো ৰিসযে চ চোরস্স সামিনো ৰিস্সজ্জনে চ সামিনো চ, যদা কদাচি যথাকথঞ্চি গণ্হিস্সামীতি গহণে নিরুস্সাহভাৰসঙ্খাতো ধুরনিক্খেপাৰহারো চাতি ৰুত্তং হোতি. ইতি ইদং ধুরনিক্খেপনঞ্চ যথাৰুত্তপ্পকারং সাহত্থাদিচতুক্কঞ্চ পঞ্চন্নং অৰহারানং সমূহো পঞ্চকং, সাহত্থাদিপঞ্চকং ‘‘সাহত্থপঞ্চক’’ন্তি ৰুচ্চতি. আদি-সদ্দো লুত্তনিদ্দিট্ঠোতি ৰেদিতব্বং.
৪২. পুব্বসহপযোগা চাতি এত্থ ‘‘পুব্বপযোগো সহপযোগো’’তি পযোগ-সদ্দো পচ্চেকং যোজেতব্বো. ‘‘আণত্তিৰসেন পুব্বপযোগো ৰেদিতব্বো’’তি অট্ঠকথাৰচনতো (পারা. অট্ঠ. ১.৯২) যথাণত্তিকমৰিরাধেত্ৰা গণ্হতো ‘‘অসুকস্স ইত্থন্নামং ভণ্ডং অৰহরা’’তি আণাপনং পুব্বপযোগো নাম অৰহারো. কাযেন, ৰাচায ৰা পযুজ্জনং আণাপনং পযোগো, আণত্তস্স ভণ্ডগ্গহণতো পুব্বত্তা পুব্বো চ সো পযোগো চাতি পুব্বপযোগো অৰহারোতি দট্ঠব্বং. ‘‘ঠানাচাৰনৰসেন সহপযোগো ৰেদিতব্বো’’তি অট্ঠকথাৰচনস্স উপলক্খণপদত্তা ঠানাচাৰনঞ্চ পরাযত্তভূমিগহণে খীলসঙ্কমনাদিকঞ্চ সহপযোগো অৰহারোতি ৰেদিতব্বো.
সংৰিদাহরণন্তি বহূহি একতো হুত্ৰা ‘‘ইদং নাম ভণ্ডং অৰহরিস্সামা’’তি সংৰিদহিত্ৰা সব্বেহি, একতো ৰা সব্বেসং অনুমতিযা একেন ৰা গন্ত্ৰা পরসন্তকস্স থেয্যচিত্তেন হরণসঙ্খাতো সংৰিদাৰহারো চ. সমং একী হুত্ৰা ৰিসুং একেনাপি থেয্যচিত্তেন পাদে ৰা পাদারহে ¶ ৰা গহিতে কতমন্তনানং সব্বেসম্পি পারাজিকং হোতীতি দট্ঠব্বং ¶ . সংৰিদহিত্ৰা মন্তেত্ৰা অৰহরণং সংৰিদাহরণং. নিরুত্তিনযেন সদ্দসিদ্ধি ৰেদিতব্বা. ‘‘সংৰিদাহরণ’’ন্তি ‘‘সংৰিদাৰহারো’’তি ইমস্স ৰেৰচনং. ‘‘সম্বহুলা সংৰিদহিত্ৰা একো ভণ্ডং অৰহরতি, আপত্তি সব্বেসং পারাজিকস্সা’’তি (পারা. ১১৮) ৰচনতো এৰং সহকতমন্তনেসু একেনাপি থেয্যচিত্তেন পাদে ৰা পাদারহে ৰা গহিতে কতমন্তনানং সব্বেসং পারাজিকং হোতীতি দট্ঠব্বং.
সঙ্কেতকম্মন্তি পুব্বণ্হাদিকালপরিচ্ছেদেন সঞ্জাননং সঙ্কেতো, তেন কতং কম্মং অৰহরণং সঙ্কেতকম্মং নাম. তং পন পুরেভত্তাদীসু কঞ্চি কালং পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ‘‘ইমস্মিং কালে ইত্থন্নামং ভণ্ডং অৰহরা’’তি ৰুত্তে তস্মিংযেৰ কালে তংযেৰ যথাৰুত্তং ভণ্ডং অৰহরতি চে, সঙ্কেতকারকস্স সঙ্কেতক্খণেযেৰ পারাজিকন্তি সঙ্খেপতো ৰেদিতব্বং.
নেমিত্তন্তি পরভণ্ডাৰহারস্স হেতুত্তা অক্খিনিখণনাদি নিমিত্তং নাম, তেন নিব্বত্তং নেমিত্তং, অৰহরণসঙ্খাতকম্মং অৰহারো. ‘‘মযা অক্খিম্হি নিখণিতে ৰা ভমুম্হি উক্খিত্তে ৰা ইত্থন্নামং ভণ্ডং অৰহরা’’তি আণত্তেন তং নিমিত্তং দিস্ৰা ৰুত্তমেৰ ভণ্ডং ৰুত্তনিযামমৰিরাধেত্ৰা গহিতং চে, নিমিত্তকারকস্স নিমিত্তকরণক্খণেযেৰ পারাজিকং হোতি. ৰুত্তনিযামং ৰিরাধেত্ৰা গহিতং চে, নিমিত্তকারকো মুচ্চতি, অৰহারকস্সেৰ পারাজিকং. পুব্বপযোগো আদি যস্স তং পুব্বপযোগাদি, পুব্বপযোগাদি চ তং পঞ্চকঞ্চাতি ৰিগ্গহো.
৪৩. থেয্যঞ্চ পসয্হঞ্চ পরিকপ্পো চ পটিচ্ছন্নো চ কুসো চ থেয্যপসয্হপরিকপ্পপটিচ্ছন্নকুসা, তে আদী উপপদভূতা যেসং অৰহারানং তে থেয্য…পে… কুসাদিকা ¶ , অৰহারা, ইমিনা থেয্যাৰহারো চ…পে… কুসাৰহারো চাতি ৰুত্তং হোতি. তত্থ থেয্যাৰহারোতি থেনো ৰুচ্চতি চোরো, তস্স ভাৰো থেয্যং, এত্থ ন-কারলোপো নিরুত্তিনযেন দট্ঠব্বো, তেন অৰহরণং থেয্যাৰহারো, সন্ধিচ্ছেদাদিৰসেন অদিস্সমানেন গহণঞ্চ কূটমানকূটকহাপণাদীহি ৰঞ্চেত্ৰা গহণঞ্চ থেয্যাৰহারো.
পসয্হ অভিভৰিত্ৰা অৰহরণং পসয্হাৰহারো, গামৰিলোপকা ৰিয সামিকে অভিভৰিত্ৰা গহণঞ্চ রাজভটাদযো ৰিয অভিভৰিত্ৰা নিবদ্ধকরগ্গহণে অধিকগ্গহণঞ্চ পসয্হাৰহারো.
ৰত্থসুত্তাদিকং ¶ পরিচ্ছিজ্জ কপ্পেত্ৰা অৰহরণং পরিকপ্পাৰহারো, সো চ ভণ্ডোকাসপরিকপ্পৰসেন দুৰিধো হোতি. তত্থ নিক্খিত্তভণ্ডং অন্ধকারপ্পদেসং পৰিসিত্ৰা সুত্তাদিভণ্ডানি তত্থ নিক্খিত্তানি, তে পেল়াদযো গণ্হন্তস্স ‘‘ৰত্থানি চে গণ্হিস্সামি, সুত্তানি চে ন গণ্হিস্সামী’’তিআদিনা নযেন পরিকপ্পেত্ৰা উক্খিপনং ভণ্ডপরিকপ্পপুব্বকত্তা ভণ্ডপরিকপ্পাৰহারো নাম. আরামপরিৰেণাদীনি পৰিসিত্ৰা লোভনীযং ভণ্ডং দিস্ৰা গব্ভপাসাদতলপমুখমাল়কপাকারদ্ৰারকোট্ঠকাদিং যং কিঞ্চি ঠানং পরিকপ্পেত্ৰা ‘‘এত্থন্তরে দিট্ঠো চে, ওলোকেতুং গহিতং ৰিয দস্সামি, নো চে, হরিস্সামী’’তি পরিকপ্পেত্ৰা আদায গন্ত্ৰা পরিকপ্পিতট্ঠানাতিক্কমো ওকাসপরিকপ্পপুব্বকত্তা ওকাসপরিকপ্পাৰহারো নামাতি সঙ্খেপতো ৰেদিতব্বো.
তিণপণ্ণাদীহি ¶ পটিচ্ছন্নস্স ভণ্ডস্স অৰহরণং পটিচ্ছন্নাৰহারো, উয্যানাদীসু কীল়মানেহি ৰা সঙ্ঘপরিৰিসন্তেহি ৰা মনুস্সেহি ওমুঞ্চিত্ৰা ঠপিতং অলঙ্কারাদিকং যং কিঞ্চি ভণ্ডং দিস্ৰা ‘‘ওণমিত্ৰা গণ্হন্তে আসঙ্কন্তী’’তি ঠত্ৰা তিণপণ্ণপংসুৰালুকাদীহি পটিচ্ছাদেত্ৰা সামিকেসু পরিযেসিত্ৰা অদিস্ৰা সালযেসু গতেসু পচ্ছা থেয্যচিত্তেন গহণঞ্চ তদেৰ ভণ্ডং কদ্দমাদীসু থেয্যচিত্তেন অঙ্গুট্ঠাদীহি পীল়েত্ৰা ওসীদাপেত্ৰা হেট্ঠাভাগেন ফুট্ঠট্ঠানং উপরিভাগেন অতিক্কমনঞ্চ পটিচ্ছন্নাৰহারোতি ৰুত্তং হোতি.
কুসেন অৰহারো কুসাৰহারো, থেয্যচিত্তেন কুসং সঙ্কামেত্ৰা পরকোট্ঠাসস্স অগ্ঘেন মহন্তস্স ৰা সমসমস্স ৰা গহণন্তি অত্থো. যো পন ভিক্খু কুসপাতনেন সঙ্ঘস্স চীৰরেসু ভাজিযমানেসু অত্তনো কোট্ঠাসেন সমং ৰা অধিকং ৰা ঊনকং ৰা অগ্ঘেন পঞ্চমাসকং ৰা অতিরেকপঞ্চমাসকং ৰা অগ্ঘনকং অঞ্ঞস্স কোট্ঠাসং অৰহরিতুকামো অত্তনো কোট্ঠাসে পতিতং কুসং পরকোট্ঠাসে পাতেতুকামো উদ্ধরতি, তঙ্খণে চ পরস্স কোট্ঠাসে পাতিতক্খণে চ ন পারাজিকং অনাপজ্জিত্ৰা পরকোট্ঠাসতো পরনামলিখিতং কুসং উক্খিপেন্তো ততো কেসগ্গমত্তম্পি অপনামেতি, পারাজিকো হোতি. যদি পঠমং পরকোট্ঠাসতো কুসং উদ্ধরতি, উদ্ধটক্খণে চ অত্তনো কোট্ঠাসে পাতিতক্খণে চ সকনামলিখিতং কুসং উদ্ধরণক্খণে চ পারাজিকং অনাপজ্জিত্ৰা পরকোট্ঠাসে পাতনক্খণে হত্থতো কেসগ্গমত্তম্পি মুত্তে পারাজিকো হোতি.
যদি ¶ দ্ৰেপি কুসে পটিচ্ছাদেত্ৰা সব্বেসু ভিক্খূসু সকসককোট্ঠাসং আদায গতেসু যস্মিং কুসং পটিচ্ছাদেসি, তস্স সামিকেন আগন্ত্ৰা ‘‘ময্হং কুসো কস্মা ন ¶ দিস্সতী’’তি ৰুত্তে চোরো ‘‘ময্হম্পি কুসো ন দিস্সতী’’তি ৰত্ৰা অত্তনো কোট্ঠাসং তস্স সন্তকং ৰিয দস্সেত্ৰা তস্মিং ৰিৰদিত্ৰা ৰা অৰিৰদিত্ৰা ৰা গহেত্ৰা গতে ইতরং কোট্ঠাসং উদ্ধরতি চে, উদ্ধটক্খণেযেৰ পারাজিকো হোতি. যদি পরো ‘‘ময্হং কোট্ঠাসং তুয্হং ন দেমি, ত্ৰং তুয্হং কোট্ঠাসং ৰিচিনিত্ৰা গণ্হাহী’’তি ৰদতি, এৰং ৰুত্তে সো অত্তনো অস্সামিকভাৰং জানন্তোপি পরস্স কোট্ঠাসং উদ্ধরতি, উদ্ধটক্খণে পারাজিকো হোতি. যদি পরো ৰিৰাদভীরুকত্তা ‘‘কিং ৰিৰাদেনা’’তি চিন্তেত্ৰা ‘‘ময্হং ৰা পত্তং হোতু তুয্হং ৰা, ৰরকোট্ঠাসং ত্ৰং গণ্হাহী’’তি ৰদেয্য, দিন্নকং নাম গহিতং হোতীতি পারাজিকং ন হোতীতি. যদি ‘‘তৰ রুচ্চনকং গণ্হাহী’’তি ৰুত্তো ৰিৰাদভযেন অত্তনো পত্তং ৰরভাগং ঠপেত্ৰা লামকভাগং গহেত্ৰা গতো, চোরো পচ্ছা গণ্হন্তো ৰিচিতাৰসেসং নাম অগ্গহেসীতি পারাজিকো ন হোতি. এৰং কুসাৰহারৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. অযমেত্থ পঞ্চৰীসতিযা অৰহারেসু সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.
৪৪. এত্তাৰতা অদিন্নাদানপারাজিকস্স ৰিনিচ্ছযাৰযৰরূপেন উগ্গহেতব্বে পঞ্চৰীসতি অৰহারে দস্সেত্ৰা ইদানি অদিন্নাদানৰিনিচ্ছযে সম্পত্তে সহসা আপত্তিং অনারোপেত্ৰা পঠমং ওলোকেতব্বানি পঞ্চ ঠানানি দস্সেতুং ‘‘ৰত্থুকালগ্ঘদেসে চা’’তিআদি আরদ্ধং.
তত্থ ৰত্থু নাম অৰহটভণ্ডং. কিং ৰুত্তং হোতি? অৰহারকেন ‘‘মযা ইত্থন্নামং ভণ্ডং অৰহট’’ন্তি ৰুত্তেপি তস্স ভণ্ডস্স সস্সামিকঅস্সামিকভাৰং উপপরিক্খিত্ৰা সস্সামিকং ¶ চে, অৰহারকালে তেসং সালযভাৰং ৰা নিরালযভাৰং ৰা নিযমেত্ৰা সালযকালে চে গহিতং, ভণ্ডং অগ্ঘাপেত্ৰা মাসকং ৰা ঊনমাসকং ৰা হোতি, দুক্কটেন, অতিরেকমাসকং ৰা ঊনপঞ্চমাসকং ৰা হোতি, থুল্লচ্চযেন, পঞ্চমাসকং ৰা অতিরেকপঞ্চমাসকং ৰা হোতি, পারাজিকেন কাতব্বো. সামিকানং নিরালযকালে চে গহিতং, নত্থি পারাজিকং. ভণ্ডসামিকে পন ভণ্ডং আহরাপেন্তে তং ৰা ভণ্ডং তদগ্ঘনকং ৰা দাতব্বন্তি.
কালো নাম অৰহারকালো. ভণ্ডং নামেতং কদাচি মহগ্ঘং হোতি, কদাচি সমগ্ঘং. তস্মা ¶ অৰহটভণ্ডস্স অগ্ঘং পরিচ্ছিন্দন্তেহি অৰহটকালানুরূপং কত্ৰা পরিচ্ছিন্দনত্থং কালৰিনিচ্ছযো কাতব্বোতি ৰুত্তং হোতি.
অগ্ঘো নাম অৰহটভণ্ডস্স অগ্ঘো. এত্থ চ সব্বদা ভণ্ডানং অগ্ঘো সমানরূপো ন হোতি, নৰভণ্ডং মহগ্ঘং হোতি, পুরাণং চে সমগ্ঘং. তস্মা অৰহারকালে ভণ্ডস্স নৰভাৰং ৰা পুরাণভাৰং ৰা নিযমেত্ৰা অগ্ঘো পরিচ্ছিন্দিতব্বোতি অধিপ্পাযো.
দেসো চাতি ভণ্ডাৰহারদেসো. এত্থ চ সব্বস্সাপি ভণ্ডস্স উট্ঠানদেসে সমগ্ঘং হুত্ৰা অঞ্ঞত্থ মহগ্ঘত্তা অৰহটভণ্ডে অগ্ঘং পরিচ্ছিন্দিত্ৰা তদনুরূপা আপত্তিযো নিযমন্তেহি অগ্ঘং পরিচ্ছিন্দনত্থায অৰহারদেসং নিযমেত্ৰা তস্মিং দেসে অগ্ঘৰসেন তদনুরূপা আপত্তিযো কারেতব্বাতি অধিপ্পাযো.
পরিভোগো নাম অৰহটভণ্ডে অৰহারতো পুব্বে পরেহি কতপরিভোগো. এত্থ চ যস্স কস্সচি ভণ্ডস্স পরিভোগেন অগ্ঘো পরিহাযতীতি ভণ্ডসামিকং পুচ্ছিত্ৰা তস্মিং ¶ ভণ্ডে নৰেপি একৰারম্পি যেন কেনচি পকারেন পরিভুত্তে পরিহাপেত্ৰা অগ্ঘো পরিচ্ছিন্দিতব্বোতি ৰুত্তং হোতি.
এৰমাদিনা নযেন এতানি পঞ্চ ঠানানি উপপরিক্খিত্ৰাৰ ৰিনিচ্ছযো কাতব্বোতি দস্সেতুমাহ ‘‘পঞ্চপি ঞত্ৰা এতানি কত্তব্বো পণ্ডিতেন ৰিনিচ্ছযো’’তি.
৪৫. এত্তাৰতা অদিন্নাদানৰিনিচ্ছযাৰযৰভূতে পঞ্চৰীসতি অৰহারে চ পঞ্চট্ঠানাৰলোকনঞ্চ দস্সেত্ৰা ইদানি অনাগতে পাপভিক্খূনং লেসোকাসপিদহনত্থং পরসন্তকং যং কিঞ্চি ৰত্থুং যত্থ কত্থচি ঠিতং যেন কেনচি পকারেন গণ্হতো মোক্খাভাৰং দস্সেতুকামেন তথাগতেন যা পনেতা –
ভূমট্ঠঞ্চ থলট্ঠঞ্চ;
আকাসট্ঠ মথাপরং;
ৰেহাসট্ঠো ¶ দকট্ঠঞ্চ;
নাৰা যানট্ঠমেৰ চ.
ভারা রাম ৰিহারট্ঠং;
খেত্ত ৰত্থুট্ঠমেৰ চ;
গামা রঞ্ঞট্ঠ মুদকং;
দন্তপোনো ৰনপ্পতি.
হরণকো পনিধি চেৰ;
সুঙ্কঘাতকং পাণকা;
অপদং দ্ৰিপদঞ্চেৰ;
চতুপ্পদং বহুপ্পদং.
ওচরকোণিরক্খো চ;
সংৰিদাহরণম্পি চ;
সঙ্কেতকম্মং নিমিত্ত-
মিতি তিং সেত্থ মাতিকা. –
নিক্খিত্তা ¶ , তাসং যথাক্কমং পদভাজনে, তদট্ঠকথায চ আগতনযেন ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুকামো পঠমং তাৰ ভূমট্ঠে ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘দুতিযং ৰাপী’’তিআদি.
তত্থ দুতিযং থেয্যচিত্তেন পরিযেসতো দুক্কটন্তি সম্বন্ধো. এৰং সব্বপদেসু. উপরি সঞ্জাতাহি রুক্খলতাহি, ইট্ঠকপাসাণাদীহি চ সঞ্ছন্নং মহানিধিং উদ্ধরিতুকামেন ‘‘মযা একেনেৰ ন সক্কা’’তি অত্তনো অঞ্ঞং সহাযং পরিযেসিতুং থেয্যচিত্তেন সযিতট্ঠানা উট্ঠানাদীসু সব্বপযোগেসু দুক্কটং হোতীতি অত্থো. কুদালং ভূমিখণনত্থায পিটকং ৰাপি পংসুউদ্ধরণত্থায যং কিঞ্চি ভাজনং. ইমেসু দ্ৰীসু কুদালস্স চে দণ্ডো নত্থি, দণ্ডত্থায রুক্খতো দণ্ডং ছিন্দতো চ কুদালো চে ন হোতি, কুদালকরণত্থায অযোবীজং উদ্ধরণত্থায অকপ্পিযপথৰিং খণন্তস্সপি পচ্ছিকরণত্থায পণ্ণানি ছিন্দতোপি পিটকৰাযনত্থায ৰল্লিং ছিন্দতোপি ¶ উভযত্থাপি পরিযেসনে মুসা ভণতোপি দুক্কটঞ্চেৰ পাচিত্তিযঞ্চ, ইতরপযোগেসু দুক্কটমেৰাতি ৰেদিতব্বং.
গচ্ছতোতি দুতিযাদিং পরিযেসিত্ৰা লদ্ধা ৰা অলদ্ধা ৰা নিধিট্ঠানং গচ্ছন্তস্স পদে পদে দুক্কটন্তি অত্থো. এত্থ চ ‘‘থেয্যচিত্তো দুতিযং ৰা পরিযেসতী’’তিআদি পাল়িযং (পারা. ৯৪) ‘‘থেয্যচিত্তো’’তি ৰুত্তত্তা, ইধ ‘‘থেয্যচিত্তেনা’’তি ৰচনতো ‘‘ইমং নিধিং লভিত্ৰা বুদ্ধপূজং ৰা করিস্সামি, সঙ্ঘভত্তং ৰা করিস্সামী’’তি এৰমাদিনা নযেন কুসলচিত্তপ্পৰত্তিযা সতি অনাপত্তীতি দট্ঠব্বং. পুব্বযোগতোতি অদিন্নাদানস্স পুব্বপযোগভাৰতো, দুতিযপরিযেসনাদীসু পুব্বপযোগেসু দুক্কটন্তি অত্থো.
দুক্কটঞ্চ ¶ অট্ঠৰিধং হোতি পুব্বপযোগদুক্কটং সহপযোগদুক্কটং অনামাসদুক্কটং দুরুপচিণ্ণদুক্কটং ৰিনযদুক্কটং ঞাতদুক্কটং ঞত্তিদুক্কটং পটিস্সৰদুক্কটন্তি. তত্থ ‘‘থেয্যচিত্তো দুতিযং ৰা কুদালং ৰা পিটকং ৰা পরিযেসতি গচ্ছতি ৰা, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ৰুত্তং পুব্বপযোগদুক্কটং নাম. ইধ পাচিত্তিযট্ঠানে পাচিত্তিযং, ইতরেসু পুব্বপযোগেসু দুক্কটং. ‘‘তত্থজাতকং কট্ঠং ৰা লতং ৰা ছিন্দতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ৰুত্তং সহপযোগদুক্কটং. ইধ অদিন্নাদানসহিতপযোগত্তা পাচিত্তিযৰত্থুম্হি, ইতরত্র চ দুক্কটমেৰাতি অযমেত্থ ৰিসেসো. মুত্তামণিআদীসু দসসু রতনেসু, সালিআদীসু সত্তসু ধঞ্ঞেসু, সব্বেসু চ আৰুধভণ্ডাদীসু আমসনপচ্চযা দুক্কটং অনামাসদুক্কটং. কদলিনাল়িকেরপনসাদিরুক্খট্ঠমেৰ ফলং আমসন্তস্স ৰুত্তং দুক্কটং দুরুপচিণ্ণদুক্কটং. উপচরণং উপচিণ্ণং, পরামসনন্তি অত্থো. দুট্ঠু উপচিণ্ণং দুরুপচিণ্ণং, দুরুপচিণ্ণে দুক্কটং দুরুপচিণ্ণদুক্কটং. ভিক্খাচারকালে পত্তে রজস্মিং পতিতে পত্তং অপ্পটিগ্গহেত্ৰা ৰা অধোৰিত্ৰা ৰা ভিক্খাপটিগ্গহণেন দুক্কটং ৰিনযদুক্কটং, ৰিনযে পঞ্ঞত্তং দুক্কটং ৰিনযদুক্কটং. কিঞ্চাপি অৰসেসদুক্কটানিপি ৰিনযে পঞ্ঞত্তানেৰ, তথাপি রুল়্হিযা মযূরাদিসদ্দেহি মোরাদযো ৰিয ইদমেৰ তথা ৰুচ্চতি. ‘‘সুত্ৰা ন ৰদন্তি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ৰুত্তং ঞাতদুক্কটং নাম. একাদসসু সমনুভাসনাসু ‘‘ঞত্তিযা দুক্কট’’ন্তি ৰুত্তং ঞত্তিদুক্কটং. ‘‘তস্স ভিক্খৰে ভিক্খুনো পুরিমিকা চ ন পঞ্ঞাযতি, পটিস্সৰে চ আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (মহাৰ. ২০৭) ৰুত্তং পটিস্সৰদুক্কটং নাম. ইমেসু অট্ঠসু দুক্কটেসু ইধ আপজ্জিতব্বং দুক্কটং পুব্বপযোগদুক্কটং নাম. তেনাহ ‘‘পুব্বযোগতো’’তি. গাথাবন্ধসুখত্থং ¶ উপসগ্গং অনাদিযিত্ৰা ‘‘পুব্বপযোগতো’’তি ৰত্তব্বে ‘‘পুব্বযোগতো’’তি ৰুত্তন্তি গহেতব্বং.
এত্থ ¶ চ কিঞ্চাপি ইমেসু দুক্কটেসু অসঙ্গহিতানি উভতোৰিভঙ্গাগতানি দিৰাসেয্যাদিদুক্কটানি চেৰ খন্ধকাগতানি চ বহূনি দুক্কটানি সন্তি, তানি পনেত্থ ৰিনযদুক্কটেযেৰ সঙ্গহিতব্বানি. ‘‘ৰিনযে পঞ্ঞত্তং দুক্কটং ৰিনযদুক্কট’’ন্তি হি সারত্থদীপনিযং (সারত্থ. টী. ২.৯৪) ৰুত্তন্তি. অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ১.৯৪) পন রজোকিণ্ণদুক্কটস্সেৰ ‘‘ৰিনযদুক্কট’’ন্তি গহণং উপলক্খণমত্তং. ইতরথা অট্ঠ দুক্কটানীতি গণনাপরিচ্ছেদোযেৰ নিরত্থকো সিযাতি পুব্বপযোগে দুক্কটাদীনম্পি ৰিনযদুক্কটেযেৰ সঙ্গহেতব্বভাৰেপি কতিপযানি দস্সেত্ৰা ইতরেসমেকতো দস্সনত্থং তেসং ৰিসুং গহণং সুত্তঙ্গসঙ্গহিতত্তেপি গেয্যগাথাদীনং অট্ঠন্নং ৰিসুং দস্সনং ৰিযাতি ৰেদিতব্বং.
৪৬. তত্থজাতকং কট্ঠং ৰাতি তস্মিং চিরনিহিতনিধূপরি জাতং অল্লং সুক্খং কট্ঠং ৰা. লতং ৰাতি তাদিসং ৰল্লিং ৰা. ইদং উপলক্খণং তিণাদীনং খুদ্দকগচ্ছানঞ্চ গহেতব্বত্তা. উভযত্থাপীতি অল্লে চ সুক্খে চাতি ৰুত্তং হোতি. অল্লরুক্খাদীনি ছিন্দতো পাচিত্তিযং অহুত্ৰা দুক্কটমত্তস্স ভৰনে কারণং দস্সেতি ‘‘সহপযোগতো’’তি. অৰহারেন সহিতপযোগত্তা পাচিত্তিযট্ঠানেপি দুক্কটমেৰাতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘সহপযোগতো উভযত্থাপি দুক্কট’’ন্তি ৰদন্তো পঠমগাথায দস্সিতপুব্বপযোগতো ইমায দস্সিতসহপযোগস্স ৰিসেসং দস্সেতি.
৪৭. পথৰিন্তি কপ্পিযং ৰা অকপ্পিযং ৰা পথৰিং. অকপ্পিযপথৰিং খণতো সহপযোগত্তা দুক্কটমেৰ. ব্যূহতোতি পংসুং একতো রাসিং করোন্তস্স. ‘‘ৰিযূহতি একপস্সে রাসিং করোতী’’তি অট্ঠকথাৰচনতো ঊহ-ইচ্চেতস্স ধাতুনো ৰিতক্কে উপ্পন্নত্তেপি ধাতূনমনেকত্থত্তা ৰি-উপসগ্গৰসেন ¶ ইধ রাসিকরণে ৰত্ততীতি গহেতব্বং. রাসিভূতং পংসুং কুদালেন ৰা হত্থেন ৰা পচ্ছিযা ৰা উদ্ধরন্তস্স চ অপনেন্তস্স চ পযোগগণনায দুক্কটং পংসুমেৰ ৰাতি এত্থ অৰুত্তসমুচ্চযত্থেন ৰা-সদ্দেন সঙ্গহিতন্তি দট্ঠব্বং. আমসন্তস্সাতি নিধিকুম্ভিং হত্থেন পরামসন্তস্স. ৰাতি সমুচ্চযে. দুক্কটন্তি দুট্ঠু কতং কিরিযং সত্থারা ৰুত্তং ৰিরাধেত্ৰা খলিত্ৰা কতত্তাতি দুক্কটং. ৰুত্তঞ্চেতং পরিৰারে (পরি. ৩৩৯) –
‘‘দুক্কটন্তি ¶ হি যং ৰুত্তং, তং সুণোহি যথাতথং;
অপরদ্ধং ৰিরদ্ধঞ্চ, খলিতং যঞ্চ দুক্কট’’ন্তি.
দুট্ঠু ৰা ৰিরূপং কতং কিরিযাতি দুক্কটং. ৰুত্তম্পি চেতং পরিৰারে (পরি. ৩৩৯) –
‘‘যং মনুস্সো করে পাপং, আৰি ৰা যদি ৰা রহো;
‘দুক্কট’ন্তি পৰেদেন্তি, তেনেতং ইতি ৰুচ্চতী’’তি.
এৰং ‘‘তত্থজাতক’’ন্তিআদিগাথাদ্ৰযাগতং ছেদনদুক্কটং খণনদুক্কটং ব্যূহনদুক্কটং উদ্ধরণদুক্কটং আমসনদুক্কটন্তি পঞ্চসু সহপযোগদুক্কটেসু পুরিমপুরিমপযোগেহি আপন্না দুক্কটাপত্তিযো পচ্ছিমং পচ্ছিমং দুক্কটং পত্ৰা পটিপস্সম্ভন্তি, তংতংপযোগাৰসানে লজ্জিধম্মং ওক্কমিত্ৰা ওরমতি চে, তংতংদুক্কটমত্তং দেসেত্ৰা পরিসুদ্ধো হোতি. ধুরনিক্খেপমকত্ৰা ফন্দাপেন্তস্স থুল্লচ্চযং পত্ৰা আমসনদুক্কটং পটিপস্সম্ভতীতি মহাঅট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ১.৯৪) ৰুত্তং. যথাপাল়িযা গয্হমানে পুরিমপুরিমাপত্তীনং পটিপস্সদ্ধি ‘‘ঞত্তিযা দুক্কটং, দ্ৰীহি ¶ কম্মৰাচাহি থুল্লচ্চযা পটিপস্সম্ভন্তী’’তি পাল়িযং (পারা. ৪১৪, ৪২১, ৪২৮, ৪৩৯) আগতত্তা অনুস্সাৰনায এৰ লব্ভতীতি দট্ঠব্বং. ইমস্স পন সুত্তস্স অনুলোমৰসেন মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তা ইমস্মিং অদিন্নাদানসিক্খাপদেপি আপত্তিপটিপস্সদ্ধি পমাণন্তি নিট্ঠমেত্থ গন্তব্বং.
৪৮. ‘‘ফন্দাপেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. ঠানা চাৰেতি, আপত্তি পারাজিকস্সা’’তি (পারা. ৯৪) ৰুত্তং ঠানাচাৰনে পারাজিকঞ্চ তস্স সামন্তাপত্তিভূতং থুল্লচ্চযঞ্চ ঠানভেদৰিঞ্ঞাপনমুখেন ৰত্তব্বন্তি ইদানি তং দস্সেতুমাহ ‘‘মুখেপাস’’ন্তিআদি. তত্থ মুখে কুম্ভিমুখৰট্টিযং. পাসং পৰেসেত্ৰাতি বন্ধনং পাসং পক্খিপিত্ৰা. খাণুকেতি অযোখাণুম্হি, খদিরখাণুকে ৰা. বদ্ধকুম্ভিযা ঠানভেদো বন্ধনানং ৰসা ঞেয্যোতি সম্বন্ধো.
৪৯. ইদানি ঠানভেদং দস্সেতি ‘‘দ্ৰে’’তিআদিনা. ‘‘একস্মিং খাণুকে’’তি ইমিনা দ্ৰীসু দিসাসু ৰা তীসু চতূসু ৰা দিসাসু খাণুকে খণিত্ৰা বদ্ধখাণুগণনায সম্ভৰন্তো ঠানভেদো ¶ উপলক্খিতো হোতি. ৰলযং…পে… কতায ৰা দ্ৰে ঠানানীতি যোজনা. ৰাতি সমুচ্চযে উপলক্খিতো হোতি.
৫০. এৰং ঠানভেদং দস্সেত্ৰা ইদানি ঠানৰসেন আপজ্জিতব্বা আপত্তিযো দস্সেতুমাহ ‘‘উদ্ধরন্তস্সা’’তিআদি. সঙ্খলিন্তি দামং. থুল্লচ্চযন্তি একস্স সন্তিকে দেসেতব্বাসু আপত্তীসু থূলত্তা, অচ্চযত্তা চ থুল্লচ্চযং নাম. ৰুত্তঞ্হেতং পরিৰারে –
‘‘থুল্লচ্চযন্তি ¶ যং ৰুত্তং;
তং সুণোহি যথাতথং;
একস্স মূলে যো দেসেতি;
যো চ তং পটিগণ্হতি;
অচ্চযো তেন সমো নত্থি;
তেনেতং ইতি ৰুচ্চতী’’তি. (পরি. ৩৩৯);
এত্থ চ থূলচ্চযন্তি ৰত্তব্বে ‘‘সম্পরাযে চ (সং. নি. ১.৪৯) সুগ্গতি, তং হোতি কটুকপ্ফল’’ন্তিআদীসু (ধ. প. ৬৬) ৰিয লকারস্স দ্ৰিত্তং, সংযোগে ঊকারস্স রস্সো চ ৰেদিতব্বো. ততো সঙ্খলিকভেদতো পরং. ঠানা চাৰেতীতি ঠিতট্ঠানতো কেসগ্গমত্তম্পি অপনেতি. এত্থ চ নাৰট্ঠকথাযং ‘‘উদ্ধং ৰা অধো ৰা তিরিযং ৰা অন্তমসো কেসগ্গমত্তম্পি সঙ্কামেতি, আপত্তি পারাজিকস্সা’’তি (পারা. ৯৯) ৰুত্তনযেন ‘‘তিরিয’’ন্তি ৰুত্তা চতস্সো দিসা, উদ্ধমধো চাতি ছট্ঠানানি. তাসু একং দিসং অপনীযমানায কুম্ভিযা তংদিসাভিমুখং ইতরদিসাযং ঠিতপস্সে ওরিমদিসায ঠিতপস্সেন ফুট্ঠোকাসস্স কেসগ্গমত্তম্পি অনতিক্কন্তে ফন্দাপনৰসেন থুল্লচ্চযং হোতি, অতিক্কন্তে ঠানা চাৰিতত্তা পারাজিকং হোতীতি ৰেদিতব্বো. ইমমেৰ সন্ধাযাহ ‘‘ঠানা চাৰেতি চে চুতো’’তি. এসেৰ নযো ফন্দনরহিতায নিধিকুম্ভিযা ঠানাচাৰনেপি.
৫১. এৰং পঠমং বন্ধনং ছিন্দিত্ৰা পচ্ছা কুম্ভিগ্গহণে নযং দস্সেত্ৰা ইদানি পঠমং কুম্ভিং অপনেত্ৰা পচ্ছা বন্ধনাপনযনে নযং দস্সেতুমাহ ‘‘পঠম’’ন্তিআদি. সো নযোতি ‘‘পঠমুদ্ধারে থুল্লচ্চযং, দুতিযুদ্ধারে পারাজিক’’ন্তি তমেৰত্থমতিদিসতি.
৫২. ৰলযন্তি ¶ ¶ কুম্ভিযা বদ্ধসঙ্খলিকায মূলে পৰেসিতং ৰলযং. মূলে ঘংসন্তো ইতো চিতো চ সারেতীতি যোজনা. ঘংসন্তোতি ফুসাপেন্তো. ইতো চিতো চ সারেতীতি ওরতো চ পারতো চ সঞ্চালেতি. রক্খতীতি এত্থ ‘‘সীলং ভিক্খু’’ন্তি পাঠসেসো, পারাজিকং নাপজ্জতীতি ৰুত্তং হোতি. তত্থাতি তস্মিং মূলে. খেগতং করোন্তোৰাতি সব্বপস্সতো মূলং অফুসাপেত্ৰা আকাসগতং করোন্তোৰ. পরাজিতোতি ঠানাচাৰনস্স কতত্তা পরাজযমাপন্নো হোতি.
৫৩. কুম্ভিমত্থকে জাতন্তি যোজনা. চিরকালং নিহিতত্তা মূলেহি কুম্ভিং ৰিনন্ধিত্ৰা ঠিতন্তি অত্থো. সমীপে জাতং রুক্খং ছিন্দতোতি যোজনা. এত্থ চ ‘‘তত্থজাতকং কট্ঠং ৰা’’তিআদিকায গাথায নিধিমত্থকে ভূমিযং ঠিতরুক্খলতাদিং ছিন্দন্তস্স আপত্তি ৰুত্তা, ইমায পন গাথায ভূমিং নিখণিত্ৰা ওতিণ্ণকালে নিধিং ৰিনন্ধিত্ৰা ঠিতমূলং অল্লরুক্খং, খাণুকং ৰা গহেত্ৰা আহাতি পুনরুত্তিদোসাভাৰো ৰেদিতব্বো. ‘‘অতত্থজ’’ন্তি ইমিনা সহপযোগাভাৰমাহ. ইমিনাৰ পুরিমগাথায ৰুত্তং কট্ঠলতাদীনি নিধিসম্বন্ধানি চে, যথাৰুত্তদুক্কটস্স ৰত্থূনি, সমীপানি চে, পাচিত্তিযস্সেৰ ৰত্থূনীতি দীপেতি.
৫৪. ইদানি এৰং পরিযেসিত্ৰা দিট্ঠনিধিভাজনং ঠিতট্ঠানতো অচালেত্ৰা অন্তোঠিতং ভণ্ডমত্তং গণ্হতো ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘অন্তোকুম্ভিগত’’ন্তিআদি. তত্থ ফন্দাপেতীতি অন্তোচাটিযা পক্খিত্তে অত্তনো ভাজনে পক্খিপিতুং রাসিকরণাদিৰসেন ফন্দাপেতি. অপব্যূহতি ৰাতি হেট্ঠা ঠিতং গণ্হিতুং উপরি ঠিতানি অপনেন্তো ৰিযূহতি ৰা. অথ ৰা অপব্যূহন্তোতি (পারা. অট্ঠ. ১.৯৪) অট্ঠকথাৰচনস্স দ্ৰিধা করোন্তোতি ¶ গণ্ঠিপদে অত্থো ৰুত্তোতি অত্তনো ভাজনে পক্খিপিতুং ইতো চিতো চ রাসিং করোন্তোতি অত্থো ৰেদিতব্বো. তত্থেৰাতি অন্তোকুম্ভিযমেৰ.
৫৫. হরন্তোতি অৰহরন্তো. মুট্ঠিং ছিন্দতীতি অত্তনো ভাজনং পক্খিপিত্ৰা গণ্হিতুং অসক্কুণেয্যো অন্তোকুম্ভিম্হি হত্থং ওতারেত্ৰা কুম্ভিগতভণ্ডেন যথা অবদ্ধং হোতি, তথা মুট্ঠিযা পরিচ্ছিন্দতি, কুম্ভিগতং মুট্ঠিযা গণ্হন্তো কুম্ভিগতেন মুট্ঠিগতং যথা অসম্মিস্সং হোতি, তথা পরিচ্ছিন্দিত্ৰা পাদগ্ঘনকং ৰা অতিরেকপাদগ্ঘনকং ৰা গণ্হাতীতি ৰুত্তং হোতি. অত্তনো ভাজনে গতং কত্ৰা ৰা ছিন্দতীতি যোজনা. অত্তনো ভাজনগতং কত্ৰা কুম্ভিগতেন যথা ¶ অসম্মিস্সং হোতি, তথা পরিচ্ছিন্দতীতি অত্থো, সচে অত্তনো ভাজনগতং হুত্ৰা কুম্ভিগতেন অসম্মিস্সং ভণ্ডং পঞ্চমাসকং ৰা অতিরেকপঞ্চমাসকং ৰা অগ্ঘতি, পারাজিকোতি ৰুত্তং হোতি.
৫৬. হারং ৰাতি মুত্তাহারং ৰা. পামঙ্গং ৰাতি সুৰণ্ণমযং, রজতমযং ৰা পামঙ্গং দামং. সুত্তারুল়্হন্তি সুত্তে আরুল়্হং সুত্তারুল়্হং, সুত্তঞ্চ সুত্তারুল়্হঞ্চ সুত্তারুল়্হন্তি একদেসসরূপেকসেসো দট্ঠব্বো. ‘‘সুত্তেন আৰুতস্সাপি সুত্তমযস্সাপি এতং অধিৰচন’’ন্তি অট্ঠকথাৰচনতো (পারা. অট্ঠ. ১.৯৪) পঠমমুত্তাহারং ৰিনা সুৰণ্ণরজতপৰাল়াদিমণিকং ৰা সুত্তেসু আৰুণিত্ৰা কতা নানাৰলিযো চেৰ সুত্তমযানি চ ভণ্ডানি গহেতব্বানি. কুম্ভিযা ঠিতন্তি পাঠসেসো. ফন্দাপেতীতি থেয্যচিত্তেন গণ্হিতুকামতায চালেতি. যথাৰত্থুন্তি ৰীতিক্কমানুরূপং থুল্লচ্চযং হোতীতি অধিপ্পাযো. ঠানা চাৰেতীতি ঠিতট্ঠানতো কেসগ্গমত্তম্পি অতিক্কামেতি ¶ . চুতোতি পাতিমোক্খসংৰরসীলা পরিহীনোতি অত্থো.
অপরিপুণ্ণায কুম্ভিযাএকদেসট্ঠং ভণ্ডং ততো ততো কেসগ্গমত্তম্পি ঠানং অপনেত্ৰা তত্থেৰ অন্তোকুম্ভিযা অঞ্ঞং ঠানং নেন্তস্স চ তত্থেৰ আকাসগতং করোন্তস্স চ ‘‘অত্তনো ভাজনগতং ৰা করোতি, মুট্ঠিং ৰা ছিন্দতী’’তি (পারা. ৯৪) এতেহি সদিসত্তা ৰত্থুম্হি পাদং অগ্ঘন্তে পারাজিকা হোতীতি মহাঅট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ১.৯৪) ইদং সন্নিট্ঠানং. ভাজনতলে কোটিং ঠপেত্ৰা কমেন সকলভাজনকুচ্ছিং তেনেৰ পূরেত্ৰা মুখৰট্টিযা একা কোটি নিক্খিত্তা চে, তথাঠপিতস্স হারাদিনো সকলভাজনং অট্ঠানন্তি কোটিং গহেত্ৰা উজুকং উক্খিপন্তস্স ওসানকোটি ভাজনতলতো কেসগ্গমত্তম্পি আকাসগতং করোতো চ মুখৰট্টিযং ঘংসিত্ৰা আকড্ঢন্তস্স সকলভাজনোদরং খেপেত্ৰা মুখৰট্টিযা ঠপিতকোটিযা ফুট্ঠট্ঠানং অপরায কোটিযা কেসগ্গমত্তম্পি অতিক্কামযতো চ ভাজনকুচ্ছিযা উপড্ঢং ৰত্থাদিনা কেনচি পূরেত্ৰা তস্সোপরি ঠপিতহারাদিসুত্তারুল়্হস্স ঠিতোকাসমেৰ ঠানন্তি ততো কেসগ্গমত্তং অপনেন্তস্সপি পারাজিকং হোতীতি ৰুত্তং হোতি.
৫৭. সপ্পিআদীসূতি ভাজনগতেসু সপ্পিআদিদ্রৰৰত্থূসু যং কিঞ্চি. পাদপূরণন্তি পাদং পূরেতীতি পাদপূরণং, পাদগ্ঘনকন্তি অত্থো. পিৰতো পরাজযোতি সম্বন্ধো. কদাতি চে? একেনেৰ ¶ পযোগেন পীতমত্তে পাদপূরণেতি যোজনা. ‘‘মুখগতং ৰিনা’’তি পাঠসেসো. তত্থ একেনেৰ পযোগেনাতি ধুরনিক্খেপমকত্ৰা একাবদ্ধং কত্ৰা আকড্ঢেত্ৰা ¶ পিৰনপযোগেন. ‘‘মুখগতং ৰিনা’’তি ইমিনা সচে গলগতেনেৰ পাদো পূরতি, অন্তোগলং পৰিট্ঠেতি ৰুত্তং হোতি. মুখগতেন পূরতি, মুখগতং ভাজনগতেন ৰিযোজেত্ৰা ওট্ঠেসু পিহিতেসূতি ৰুত্তং হোতি. ৰেল়ুনল়াদীহি আকড্ঢেত্ৰা পিৰন্তস্স নাল়গতেন পূরতি, নাল়গতং ভাজনগতেন ৰিযোজেত্ৰা নাল়িকোটিযং অঙ্গুলিযা পিহিতাযন্তি ৰুত্তং হোতি. ইদং ‘‘অত্তনো ভাজনগতং ৰা করোতি, মুট্ঠিং ৰা ছিন্দতী’’তি (পারা. ৯৪) ৰুত্তনযস্স অনুলোমৰসেন মহাপচ্চরিযাদীসু (পারা. অট্ঠ. ১.৯৪) অট্ঠকথাসু ৰুত্তনযেন গহেতব্বন্তি অধিপ্পাযো.
‘‘একেনেৰ পযোগেন পীতমত্তে পরাজযো’’তি ইমিনা সপ্পিআদীসু মহগ্ঘেসু তত্তকেনেৰ পাদপূরণঞ্চে হোতি, একৰারমেৰ মুখেন ৰা সপ্পিআদিনা ৰা ভাজনগতেন একাবদ্ধভাৰে ছিন্নমত্তেপি অত্তনো ভাজনে কুম্ভিং পণামেত্ৰা পক্খিত্তেন কুম্ভিগতে ছিন্নমত্তেপি পারাজিকো হোতীতি গহেতব্বং.
৫৮. ‘‘ধুরনিক্খেপং কত্ৰা পুনপ্পুনং পিৰন্তস্স ন পরাজযো’’তি ইমিনা ধুরনিক্খেপমকত্ৰা পুনপ্পুনং পিৰতো পরাজযোতি সামত্থিযা ৰুত্তং হোতি. ধুরনিক্খেপং অকত্ৰা পুনপ্পুনং মুখেন গহেত্ৰা ৰা পুটাদীহি ৰা গহেত্ৰা পাদপূরণমত্তং পিৰন্তস্স পরাজযো হোতীতি গহেতব্বং.
৫৯-৬০. সচে খিপতি থেয্যচিত্তোতি সম্বন্ধো. যং কিঞ্চি ভণ্ডকন্তি তেলপিৰনারহং দুকূলসাটকচম্মখণ্ডাদিকং ভণ্ডং. তেলকুম্ভিযং পরস্সাতি লব্ভতি. তং নিক্খিত্তভণ্ডং. ধুৰন্তি একংসেন. তাৰদে ৰিনস্সতীতি সম্বন্ধো. তাৰদেতি তস্মিং খণেযেৰ. কতরস্মিং খণেতি আহ ‘‘হত্থতো মুত্তমত্তে’’তি, তেলস্স পীতকালং অনাগম্ম পুব্বপযোগত্তা ¶ পঠমমেৰ হোতীতি অধিপ্পাযো. ৰিনস্সতীতি সীলৰিনাসং পাপুণাতি. আৰিঞ্জেত্ৰাতি পণামেত্ৰা. গাল়েতীতি পগ্ঘরাপেতি. ‘‘সাল়েতী’’তিপি পঠন্তি, সোযেৰ অত্থো. সাল় সৰনেতি ধাতু. তথাতি ‘‘থেয্যচিত্তো ৰিনস্সতী’’তি আকড্ঢতি, থেয্যচিত্তেন এৰং করোন্তস্স পারাজিকো হোতীতি ৰুত্তং হোতি.
৬১. তন্তি তেলস্স ওকিরণভাৰং ঞত্ৰা পঠমমেৰ তুচ্ছভাজনে থেয্যচিত্তেন নিক্খিত্তং পাদগ্ঘনকতেলপিৰনকং ¶ তং ৰত্থাদিভণ্ডং. ‘‘উদ্ধরন্তোৰা’’তি সাৰধারণৰচনেন ‘‘পীতমত্তে পরাজযো’’তি দস্সিতং মহাঅট্ঠকথামতং পটিক্খিত্তং হোতি. ধংসিতোতি ‘‘সাসনকপ্পরুক্খা পাতিতো, পারাজিকাপন্নোতি অধিপ্পাযো. ‘‘থেয্যচিত্তো’’তি আকড্ঢনত্থং ‘‘তথা’’তি আনেত্ৰা সম্বন্ধনীযং. ইমিনা সুদ্ধচিত্তেন গোপনত্থায তুচ্ছভাজনে ৰত্থাদিং নিক্খিপিত্ৰা অঞ্ঞেন তং অনোলোকেত্ৰা তেলে আসিত্তে পচ্ছা সুদ্ধচিত্তেনেৰ উদ্ধরতো ন দোসোতি দীপিতং হোতি.
৬২. তত্থেৰাতি ঠিতট্ঠানেযেৰ. ভিন্দতোতি ঠানা অচাৰেত্ৰা তিণজ্ঝাপকস্স ৰিয ভিক্খুনো ঠানাচাৰনাধিপ্পাযং ৰিনা পাসাণাদিনা কেনচি পহরিত্ৰা ভিন্দতো. ‘‘মন্তোসধানুভাৰেন ভিন্দতো’’তি চ ৰদন্তি. ছড্ডেন্তস্সাতি অছড্ডেতুকামস্সাপি সতো পরিপুণ্ণতেলঘটাদীসু চাপল্লেন ৰালুকং ৰা উদকং ৰা ওকিরিত্ৰা উত্তরাপেন্তস্সাতি অত্থো. ‘‘উদকমাতিকং ঘটাভিমুখং কত্ৰা ওপিলাপেন্তস্সা’’তি ৰদন্তি. ঠানাচাৰনাধিপ্পাযে সতিপি থেয্যচিত্তাভাৰেন পারাজিকা ন ৰিজ্জতি, ভণ্ডদেয্যং ¶ পন হোতীতি সন্নিট্ঠানং. ঝাপেন্তস্সাতি কট্ঠানি পক্খিপিত্ৰা ঝাপেন্তস্স. অপরিভোগং করোন্তস্সাতি উচ্চারপস্সাৰাদিমোকিরিত্ৰা অপরিভোগং করোন্তস্স. দুক্কটন্তি এতেসু ভিন্দনাদীসু চতূসুপি ঠানেসু পদভাজনিযং দুক্কটমেৰ আগতত্তা ৰুত্তং.
ভূমট্ঠকথাৰণ্ণনা.
৬৩. ইদানি থলট্ঠে ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘ঠপিত’’ন্তিআদি. তত্থ পত্থরিত্ৰাতি অত্থরিত্ৰা. এত্থ চ-সদ্দো অৰুত্তসম্পিণ্ডনত্থো, তেন থলে রাসিকতধঞ্ঞাদীসু ৰিনিচ্ছযো নিমিকুম্ভিযা ৰুত্তৰিনিচ্ছযানুসারেন ৰিঞ্ঞাতুং সক্কাতি তং সরূপতো অৰুত্তং সমুচ্চিনোতি. অত্থরণাদিকন্তি পচ্চত্থরণাদিকং. ৰেঠেত্ৰা উদ্ধরন্তস্সাতি কিলঞ্জসংহরণনিযামেন ৰট্টেত্ৰা সংহরিত্ৰা উদ্ধরন্তস্স. মুত্তে ঠানাতি কমেন সংহরিত্ৰা ঠিতট্ঠানতো কেসগ্গমত্তম্পি মুত্তে সতি. পরাভৰোতি সাসনতো পরিহীনো.
৬৪. এৰং অত্থরিত্ৰা ঠপিতৰত্থাদীনং সংহরিত্ৰা গহণে ৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা তিরিযতো আকড্ঢনে ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘ওরিমন্তেনা’’তিআদি. পি, ৰাতি পকারন্তরমেৰ সমুচ্চিনোতি. উজুকং কড্ঢতোপি ৰাতি অত্থরিত্ৰা ঠপিতৰত্থাদিকং চতূসু দিসাসু একং দিসং উজুকমাকড্ঢতো ¶ চ পারাজিকং হোতি. কদাতি চে? এত্থাপি ওরিমন্তেন ফুট্ঠমোকাসং পারিমন্ততো অতিক্কন্তে পারাজিকন্তি যোজনা. ওরিমন্তেন ফুট্ঠমোকাসন্তি গহেত্ৰা আকড্ঢন্তস্স অত্তনো ঠিতদিসাগতপরিযন্তেন ফুসিত্ৰা ঠিতট্ঠানং. পারিমন্ততোতি পারিমন্তেন, করণত্থে তো-পচ্চযো.
থলং ¶ নাম পটিচ্ছন্নাপটিচ্ছন্নভূমিপাসাদপব্বততলাদীনি, তত্রট্ঠং ধঞ্ঞাদিভণ্ডং থলট্ঠং নাম হোতি. তত্থ সব্বত্থ ৰিনিচ্ছযো ৰুত্তনযেন ৰেদিতব্বো.
থলট্ঠকথাৰণ্ণনা.
৬৫-৬. পরিচ্ছেদাতি ঠানপরিচ্ছেদা. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.
৬৭-৮. খেগতন্তি আকাসগতং. অস্সাতি মোরস্স. তন্তি মোরং.
৬৯. ঠানাতি যথাপরিচ্ছিন্না ছব্বিধা ঠানা. তস্সাতি মোরস্স ফন্দাপনেতি যোজনা. তস্সাতি ৰা ভিক্খুস্স থুল্লচ্চযমুদীরিতং.
৭০. অগ্গহেত্ৰা হত্থেন লেড্ডুখিপনাদিপযোগেন মোরং তাসেত্ৰা ঠিতট্ঠানতো অপনেতি. অত্তনো ঠানাতি মোরস্স অত্তনো ছপ্পকারট্ঠানা. সযং ঠানাতি ভিক্খু সকট্ঠানা, সমণভাৰতোতি ৰুত্তং হোতি.
৭১-২. ইদানি ‘‘ঠানা চাৰেতি চে মোর’’ন্তি দস্সিতং ঠানাচাৰনং ৰিভাৰেতুমাহ ‘‘ফুট্ঠোকাস’’ন্তিআদি.
৭৩. করে নিলীযতীতি পসারিতহত্থতলে নিসীদতি.
৭৫. উড্ডেত্ৰাতি আকাসং উপ্পতিত্ৰা.
৭৬. অঙ্গে ¶ নিলীনন্তি অংসকূটাদিসরীরাৰযৰে নিলীনং. পাদেতি অত্তনো পঠমুদ্ধারপাদে. দুতিযে পাদে.
৭৭. পাদানন্তি ¶ দ্ৰিন্নং পাদানং. কলাপস্সাতি ভূমিযং ফুসিযমানস্স কলাপগ্গস্স.
৭৮. ততো পথৰিতোতি তীহি অৰযৰেহি পতিট্ঠিতপথৰিপ্পদেসতো, ন পঠমতো তত্থ দুক্কটত্তা, ন দুতিযতো তত্থ থুল্লচ্চযত্তা, ততিযা পন ঠানা কেসগ্গমত্তম্পি চাৰযতো পারাজিকন্তি ৰুত্তং হোতি.
এত্তাৰতা –
‘‘পঞ্জরে ঠিতং মোরং সহ পঞ্জরেন উদ্ধরতি, পারাজিকং. যদি পন পাদং নগ্ঘতি, সব্বত্থ অগ্ঘৰসেন কত্তব্বং. অন্তোৰত্থুম্হি চরন্তং মোরং থেয্যচিত্তো পদসা বহিৰত্থুং নীহরন্তো দ্ৰারপরিচ্ছেদং অতিক্কামেতি, পারাজিকং. ৰজে ঠিতবলিবদ্দস্স হি ৰজো ৰিয অন্তোৰত্থু তস্স ঠানং. হত্থেন পন গহেত্ৰা অন্তোৰত্থুস্মিম্পি আকাসগতং করোন্তস্স পারাজিকমেৰ. অন্তোগামে চরন্তম্পি গামপরিচ্ছেদং অতিক্কামেন্তস্স পারাজিকং. সযমেৰ নিক্খমিত্ৰা গামূপচারে ৰা ৰত্থূপচারে ৰা চরন্তং পন থেয্যচিত্তো কট্ঠেন ৰা কথলায ৰা উত্রাসেত্ৰা অটৰীভিমুখং করোতি, মোরো উড্ডেত্ৰা অন্তোগামে ৰা অন্তোৰত্থুম্হি ৰা ছদনপিট্ঠে ৰা নিলীযতি, রক্খতি. সচে পন অটৰীভিমুখো উড্ডেতি ৰা গচ্ছতি ৰা, ‘অটৰিং পৰেসেত্ৰা গহেস্সামী’তি পরিকপ্পে অসতি পথৰিতো কেসগ্গমত্তম্পি উপ্পতিতমত্তে ৰা দুতিযপদৰারে ৰা পারাজিকং. কস্মা? যস্মা গামতো নিক্খমন্তস্স ঠিতট্ঠানমেৰ ঠানং হোতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.৯৬) –
অট্ঠকথাগতো ¶ ৰিনিচ্ছযো উপলক্খিতোতি ৰেদিতব্বং. কপিঞ্জরাদিপরসন্তকসকুণেসু চ এসেৰ ৰিনিচ্ছযো দট্ঠব্বো.
৭৯. পত্তেতি দ্ৰারে ভিক্খায ঠিতং ভিক্খুনো হত্থগতে পত্তে. তস্স থেয্যচিত্তস্স.
৮০. অনুদ্ধরিত্ৰাৰাতি ¶ পত্তে পতিতং সুৰণ্ণাদিং হত্থেন অনুক্খিপিত্ৰাৰ পঠমপদৰারে থুল্লচ্চযং গম্মমানত্তা ন ৰুত্তং.
৮১. হত্থেতি হত্থতলে. ৰত্থেতি চীৰরে. মত্থকেতি সিরসি. গাথাছন্দৰসেন ৰা-সদ্দে আকারস্স রস্সত্তং. পতিট্ঠিতন্তি পতিতং. তন্তি ছিজ্জমানং তং সুৰণ্ণখণ্ডাদি. যদি আকাসে গচ্ছন্তং, পতন্তং ৰা হত্থেন গণ্হাতি. গহিতহত্থে ঠিতট্ঠানমেৰ ঠানং, ততো কেসগ্গমত্তম্পি অপনেন্তস্স পারাজিকং. তথা গহেত্ৰা থেয্যচিত্তেন গচ্ছতো দুতিযপাদুদ্ধারে. ৰত্থাদীসু পতিতেপি এসেৰ নযো.
আকাসট্ঠকথাৰণ্ণনা.
৮২. মঞ্চপীঠাদীসূতি এত্থ আদি-সদ্দেন মঞ্চপীঠসদিসে ৰেহাসভূতে অট্টৰিতানাদযো সঙ্গণ্হাতি. আমাসম্পীতি হত্থেন ৰা কাযেন ৰা আমসিতব্বং ৰত্থাদিঞ্চ. অনামাসম্পীতি তথা অপরামসিতব্বং সুৰণ্ণাদিং. আমসন্তস্সাতি হত্থাদীহি পরামসন্তস্স. ‘‘দুক্কট’’ন্তি ইমিনা ফন্দাপনে থুল্লচ্চযঞ্চ ঠানাচাৰনে পারাজিকঞ্চ হেট্ঠা থলট্ঠে ৰুত্তনযেন ৰিঞ্ঞাতুং সক্কাতি অতিদিসতি. ঠানপরিচ্ছেদো পন মঞ্চাদীহি এৰ উক্খিপন্তস্স চতুন্নং পাদানং ৰসেন, তত্রট্ঠমেৰ গণ্হন্তস্স মঞ্চস্স চতূসু পাদসীসেসু ফুসিত্ৰা ¶ মজ্ঝে অফুসিত্ৰা ঠিতস্স খলিমক্খিতথদ্ধসাটকস্স চতুন্নং পাদসীসানং ৰসেন, অটনীসু ফুসিত্ৰা ঠিতস্স অটনীনং ৰসেন ৰা ৰেদিতব্বো.
৮৩. ৰংসেতি চীৰরৰংসে, ইমিনা চীৰরনিক্খেপনত্থায ঠপিতরুক্খদণ্ডসলাকারজ্জুআদযো উপলক্খিতা. ওরতোতি অত্তনো ঠিতদিসাভিমুখতো. ভোগন্তি সংহরিত্ৰা চীৰরং তস্স নামেত্ৰা ঠপিতমজ্ঝট্ঠানং. অন্তন্তি নামেত্ৰা একতো কতং, উভযানং ৰা অন্তং. পারতো কত্ৰাতি ৰংসতো পরভাগে কত্ৰা.
৮৪. চীৰরেন ফুট্ঠোকাসোতি চীৰরেন ফুট্ঠট্ঠানং. তস্সাতি তথা ঠপিতস্স চীৰরস্স. সো সকলো চীৰরৰংসো ঠানং ন তু হোতীতি মতোতি সম্বন্ধো.
৮৫-৬. ওরিমন্তেন ¶ ফুট্ঠং ৰা তং ওকাসন্তি সম্বন্ধো. চীৰরভোগং গহেত্ৰা থেয্যচিত্তেন অত্তনো অভিমুখং আকড্ঢতো অত্তনো ঠিতদিসায চীৰরৰংসে চীৰরেন ফুসিত্ৰা ঠিতট্ঠানপরিযন্তং ইতরেন অতিক্কামযতো চুতীতি সম্বন্ধো. ইতরেন পারিমন্তেন ভিত্তিদিসায চীৰরস্স ফুট্ঠোকাসপরিযন্তং ইতরেন ফুট্ঠং তং ওকাসং ওরিমন্তেন অতিক্কামযতো ৰা চুতীতি যোজনা. ইতরেনাতি পারিমন্তেন ভিত্তিপস্সে চীৰরৰংসে ফুসিত্ৰা ঠিতচীৰরপরিযন্তেন. ফুট্ঠং চীৰরৰংসোকাসং. ওরিমন্তেনাতি অত্তনো ঠিতদিসায চীৰরৰংসে ফুসিত্ৰা ঠপিতচীৰরপ্পদেসেন. অতিক্কামযতোতি কেসগ্গমত্তম্পি অতিক্কামেন্তস্স.
এৰং দীঘন্তাকড্ঢনে সম্ভৰন্তং ৰিকপ্পং দস্সেত্ৰা ইদানি তিরিযন্তেন অতিক্কমনৰিধিং দস্সেতুমাহ ‘‘দক্খিণন্তেনা’’তিআদি. পুনাতি অথ ৰা. দক্খিণন্তেন ফুট্ঠট্ঠানং ৰামন্তেন ¶ অতিক্কামযতো চুতীতি যোজনা. চীৰরং হরিতুং চীৰরাভিমুখং ঠিতস্স অত্তনো দক্খিণপস্সে চীৰরকোটিযা ফুট্ঠং চীৰরট্ঠিতপ্পদেসং ৰামপস্সে চীৰরন্তেন অতিক্কামযতো পারাজিকমেৰাতি অত্থো. ৰামন্তেন ফুট্ঠট্ঠানং ইতরেন অতিক্কামযতো ৰা চুতীতি যোজনা. ৰামন্তেন ফুট্ঠট্ঠানন্তি চীৰরাভিমুখং ঠিতস্স ৰামপস্সে চীৰরন্তেন ফুট্ঠং চীৰরট্ঠিতপ্পদেসং. ইতরেন দক্খিণপস্সে চীৰরন্তেন অতিক্কামযতো ৰা চুতি পারাজিকা হোতীতি অত্থো.
৮৭. ৰংসতোতি চীৰরেন ফুসিত্ৰা ঠিতচীৰরৰংসপ্পদেসতো. ‘‘কেসগ্গমত্ত’’ন্তি কত্থচি পোত্থকে লিখন্তি, তং ন গহেতব্বং. ‘‘উক্খিত্তে’’তি ভুম্মেকৰচনন্তেন সমানাধিকরণত্তা পচ্চত্তেকৰচনন্ততা ন যুজ্জতীতি. ‘‘কেসগ্গমত্তে উক্খিত্তে’’তি কত্থচি পাঠো দিস্সতি, সো চ পমাণং.
৮৮. ৰিমোচেন্তো থুল্লচ্চযং ফুসেতি যোজনা. চীৰরৰংসে ফুসাপেত্ৰা, অফুসাপেত্ৰা ৰা রজ্জুযা বন্ধিত্ৰা ঠপিতচীৰরং গণ্হিতুকামো থেয্যচিত্তেন বন্ধনং মোচেন্তো থুল্লচ্চযং আপজ্জতীতি অত্থো. মুত্তেতি মুত্তমত্তে. পারাজিকো হোতি ঠানা চুতভাৰতোতি অধিপ্পাযো.
৮৯. ৰেঠেত্ৰাতি এত্থ ‘‘ৰংসমেৰা’’তি সামত্থিযতো লব্ভতি. চীৰরৰংসং পলিৰেঠেত্ৰা তত্থেৰ ঠপিতচীৰরং নিব্বেঠেন্তস্স ভিক্খুনোপি অযং নযোতি সম্বন্ধো. নিব্বেঠেন্তস্সাতি ৰিনিৰেঠেন্তস্স. অযং নযোতি ‘‘নিব্বেঠেন্তস্স থুল্লচ্চযং, নিব্বেঠিতে পারাজিক’’ন্তি যথাৰুত্তনযমতিদিসতি ¶ . ৰলযং ছিন্দতো ৰাপি অযং নযোতি সম্বন্ধো. ‘‘ভিক্খুনো, ৰংসে, ঠপিতং, চীৰর’’ন্তি চ আনেত্ৰা যোজেতব্বং. চীৰরৰংসে পৰেসেত্ৰা ¶ ঠপিতং চীৰরৰলযং যথা ছিন্নমত্তে ঠানা চৰতি, তথা ছিন্দন্তস্স ভিক্খুনো ছেদনে থুল্লচ্চযং, ছিন্নে পারাজিকন্তি অত্থো. মোচেন্তস্সাপ্যযং নযোতি এত্থাপি ‘‘ৰলয’’ন্তি ইমিনা সদ্ধিং ‘‘ভিক্খুনো’’তিআদিপদানি যোজেতব্বানি. চীৰরৰংসে ঠপিতং চীৰরং ৰলযং মোচেন্তস্সাপি থুল্লচ্চযপারাজিকানি পুব্বে ৰুত্তনযানেৰ.
ইহ পুরিমেন অপি-সদ্দেন যথাৰুত্তপকারদ্ৰযে সম্পিণ্ডিতে ইতরেন অপি-সদ্দেন অৰুত্তসম্পিণ্ডনমন্তরেন অত্থৰিসেসাভাৰতো অৰুত্তমত্থং সম্পিণ্ডেতি, তেন ‘‘আকাসগতং ৰা করোতি, নীহরতি ৰা’’তি পকারদ্ৰযং সঙ্গণ্হাতি. তেন রুক্খমূলে পৰেসেত্ৰা ঠপিতনিধিসঙ্খলিকৰলযমিৰ চীৰরৰংসে সব্বট্ঠানেহিপি অফুসাপেত্ৰা চীৰরৰলযং আকাসগতং করোন্তস্সাপি চীৰরৰংসকোটিযা বহি নীহরন্তস্সাপি থুল্লচ্চযপারাজিকানি ৰুত্তনযেনেৰ ঞাতব্বানীতি এতেযেৰ সঙ্গণ্হাতি. ‘‘ৰলযং ছিন্দতো ৰাপি, মোচেন্তস্স ৰাপি, ৰলযং আকাসগতং ৰা করোতি, নীহরতি ৰা’’তি ইমেসু চতূসু ৰিকপ্পেসু একম্পি তথা অকত্ৰা চীৰরৰলযং চীৰরৰংসে ঘংসেত্ৰা ইতো চিতো চ সঞ্চারেন্তস্স চীৰরৰলযস্স সব্বোপি চীৰরৰংসো ঠানন্তি ‘‘ঠানাচাৰনং নত্থী’’তি ৰুত্তব্যতিরেকৰসেন দস্সিতব্বন্তি গহেতব্বং.
৯০. ঠপিতস্স হীতি এত্থ পসিদ্ধিসূচকং হি-সদ্দং আনেত্ৰা ‘‘চীৰরে ৰিয হী’’তি যোজেত্ৰা ৰিসেসত্থজোতকং তু-সদ্দং আনেত্ৰা ‘‘ঠপিতস্স তূ’’তি যোজেতব্বং. অথ ৰা নিপাতানমনেকত্থত্তা যথাঠানে ঠিতানমেৰ ৰিসেসত্থে হি-সদ্দো, পসিদ্ধিযং তু-সদ্দো চ যোজেতব্বো. ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. দীঘতো ৰা তিরিযতো ৰা পসারেত্ৰা ¶ চীৰরৰংসে নিক্খিত্তস্স চীৰরস্স ৰিনিচ্ছযো পন সংহরিত্ৰা চীৰরৰংসে ঠপিতচীৰরৰিনিচ্ছযো ৰিয ৰুত্তো, ‘‘ওরিমন্তেন…পে… পারাজিকং ভৰে’’তি গাথাত্তযে ৰুত্তনযেন ৰেদিতব্বোতি অত্থো.
৯১. সিক্কাযাতি ওলম্বিকাধারে. যং ভণ্ডকন্তি সম্বন্ধো. পক্খিপিত্ৰাতি নিৰেসেত্ৰা. লগ্গিতং হোতীতি ওলম্বিতং হোতি. ‘‘সিক্কাতো তং হরন্তো ৰা চুতো’’তি এতস্মিং ৰিকপ্পে ¶ সিক্কায ফুট্ঠট্ঠানৰসেন ঠানাচাৰনং ৰেদিতব্বং. দুতিযৰিকপ্পে সিক্কায, বন্ধনট্ঠানস্স চ ভিত্তিপস্সে ফুট্ঠট্ঠানং যদি সিযা, তস্স চ ৰসেন ঠানাচাৰনং ৰেদিতব্বং.
৯২-৩. কুন্তাদীতি আদি-সদ্দেন ভিন্দিৰালাদি দীঘৰত্থু গহেতব্বং. তট্টিকাখাণুকা ৰিয ভিত্তিযং পটিপাটিযা নিৰেসিতানি মিগসিঙ্গানি ৰা সূলানি ৰা নাগদন্তা নাম. অগ্গে ৰাতি কুন্তফলকোটিযং ৰা. বুন্দে ৰাতি কুন্তদন্তমূলে ৰা. পরিকড্ঢতোতি উজুকং আকড্ঢতো.
ফুট্ঠোকাসন্তি তস্মিং তস্মিং নাগদন্তে ফুট্ঠট্ঠানং অতিক্কামযতো কেসগ্গমত্তেন পরাজযো সিযাতি সম্বন্ধো, ঠপিতট্ঠপিতট্ঠানং ৰিহায কেসগ্গমত্তম্পি অতিক্কামযতো পারাজিকন্তি অত্থো. কেসগ্গেন অন্তরেন হেতুনা পরাজযোতি গহেতব্বং, কেসগ্গমত্তম্পি অপনযনহেতু পারাজিকং হোতীতি অত্থো.
৯৪-৫. এৰং দীঘতো আকড্ঢনে, উক্খিপনে চ ৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা তিরিযং আকড্ঢনে, পরতো নযনে চ ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘পাকারাভিমুখো’’তিআদি. আকড্ঢতীতি অত্তনো ¶ ঠিতট্ঠানাভিমুখং আৰিঞ্ছতি. ওরিমন্তফুট্ঠোকাসন্তি ওরিমন্তেন ফুট্ঠোকাসং, অত্তনো দিসায কুন্তদণ্ডেন ফুট্ঠোকাসন্তি অত্থো. এত্থ অচ্চযনকিরিযাসম্বন্ধে সামিৰচনপ্পসঙ্গে উপযোগৰচনং. ‘‘সকম্মকধাতুপ্পযোগে উপযোগৰচনস্স মাগধিকৰোহারে দস্সনতো কম্মত্থেযেৰ উপযোগৰচন’’ন্তি একে ৰদন্তি, এতং কচ্চাযনলক্খণেন সমানং. ইতরন্তচ্চযেতি ইতরন্তেন কতো অচ্চযোতি ইতরন্তচ্চযো, মজ্ঝেপদলোপসমাসো, পারিমন্তেন কত্তব্বাতিক্কমে কতেতি অত্থো. কেসগ্গেন চুতোতি যোজনা. যথাৰুত্তোযেৰ অত্থো.
পরতো পেল্লন্তস্সাতি পরতো কত্ৰা পেল্লন্তস্স, ভিত্তিপস্সাভিমুখং কত্ৰা নিপ্পীল়েন্তস্সাতি অত্থো. তথেৰাতি ‘‘কেসগ্গেন চুতো’’তি আকড্ঢতি. ঠপিতেপি চ কুন্তাদিম্হি অযং নযোতি যোজনা. ‘‘কেসগ্গেনা’’তিআদিনা অযমেৰ ৰিনিচ্ছযনযো ৰত্তব্বোতি অত্থো.
৯৬. তালস্স ফলং চালেন্তস্স অস্স ভিক্খুনো যেন ফলেন ৰত্থু পঞ্চমাসকং পূরতি, তস্মিং ফলে বন্ধনা মুত্তে পারাজিকং ভৰেতি যোজনা.
৯৭. তালস্স ¶ পিণ্ডিং ছিন্দতীতি তালফলকণ্ণিকং ছিন্দতি. যায ৰত্থু পূরতি, তস্সা ছিন্নমত্তায ‘‘অস্স পারাজিকং সিযা’’তি হেট্ঠা ৰুত্তনযো ইধাপি যোজেতব্বো. তালপিণ্ডি সচে আকাসগতা হোতি, পিণ্ডিমূলমেৰ ঠানং. পণ্ণদণ্ডে ৰা পণ্ণে ৰা অপস্সায ঠিতা চে, ঠিতট্ঠানেহি সহ পিণ্ডিমূলং গহেত্ৰা ঠানভেদং ঞত্ৰা ঠানাচাৰনেন পারাজিকম্পি দট্ঠব্বং. এসেৰ নযোতি ‘‘যেন ৰত্থু পূরতি, তস্মিং বন্ধনা মুত্তে অস্স পারাজিকং সিযা’’তি যথাৰুত্তো এৰ নযো. এতেসু সব্বেসু ¶ ঠানেসু পারাজিকৰীতিক্কমতো পুব্বভাগানন্তরপ্পযোগে থুল্লচ্চযঞ্চ সহপযোগে পাচিত্তিযট্ঠানে দুক্কটঞ্চ ততোপি পুব্বপযোগে পাচিত্তিযট্ঠানে পাচিত্তিযঞ্চ দুক্কটঞ্চ গমনদুতিযপরিযেসনাদিঅৰসেসপযোগেসু অদিন্নাদানপুব্বকত্তা দুক্কটঞ্চ অসম্মুয্হন্তেহি ৰেদিতব্বং.
ৰেহাসট্ঠকথাৰণ্ণনা.
৯৮. উদকে নিধিট্ঠানং গচ্ছতোতি সম্বন্ধো. অগম্ভীরোদকে নিধিট্ঠানং পদৰারেন গচ্ছতো পদে পদে পুব্বপযোগে দুক্কটং হোতীতি যোজনা. গম্ভীরে পন তথাতি ‘‘পদৰারেন গচ্ছতো দুক্কট’’ন্তি যথাৰুত্তমতিদিসতি. গচ্ছতোতি তরতো, হত্থং অচালেত্ৰা তরন্তস্স পদৰারগণনায, হত্থেন চ ৰাযমন্তস্স ‘‘পদৰারেনা’’তি ইদং উপলক্খণন্তি কত্ৰা হত্থৰারগণনায পদৰারগণনায দুক্কটানি ৰেদিতব্বানি. তেন ৰুত্তং অট্ঠকথাযং ‘‘গম্ভীরে হত্থেহি ৰা পাদেহি ৰা পযোগং করোন্তস্স হত্থৰারেহি ৰা পদৰারেহি ৰা পযোগে পযোগে দুক্কট’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ১.৯৮).
উম্মুজ্জনাদিসূতি এত্থ আদি-সদ্দেন নিমুজ্জনং সঙ্গণ্হাতি. এত্থাপি ‘‘তথা’’তি অনুৰত্তমানত্তা পযোগে পযোগে দুক্কটন্তি অযমত্থো ৰেদিতব্বো. নিহিতকুম্ভিযা গহণত্থং নিমুজ্জনুম্মুজ্জনেসুপি হত্থৰারেন, পদৰারেন, হত্থপদৰারেহি চ দুক্কটমেৰাতি ৰুত্তং হোতি. তেনাহ অট্ঠকথাযং ‘‘এসেৰ নযো কুম্ভিগহণত্থং নিমুজ্জনুম্মুজ্জনেসূ’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.৯৮).
ইমিস্সা গাথায ‘‘নিধিট্ঠানং গচ্ছতো দুক্কট’’ন্তি ৰচনতো তথা গচ্ছন্তস্স উদকসপ্পচণ্ডমচ্ছদস্সনেন ভাযিত্ৰা পলাযন্তস্স গমনস্স অতদত্থত্তা অনাপত্তীতি ব্যতিরেকেন ¶ ৰিঞ্ঞাযতি. এত্থ দুতিযপরিযেসনাদিসব্বপযোগেসু পাচিত্তিযট্ঠানে ¶ পাচিত্তিযঞ্চ পাচিত্তিযেন সহ দুক্কটঞ্চ অৰসেসপযোগেসু সুদ্ধদুক্কটঞ্চ সহপযোগে ভাজনামসনে অনামাসদুক্কটঞ্চ ফন্দাপনে থুল্লচ্চযঞ্চ ঠানাচাৰনে পারাজিকঞ্চ নিধিকুম্ভিযা ৰুত্তনযেন ৰিঞ্ঞাতুং সক্কাতি ন ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. তত্থ ঠানভেদো পঞ্চধা হোতি, ইধ পীল়েত্ৰা ওসারেতুং সক্কুণেয্যত্তা অধোদিসায সহ ছব্বিধং হোতীতি অযমেতেসং ৰিসেসো.
৯৯. তত্থ জাতকপুপ্ফেসূতি তস্মিং জলে রুল়্হেসু উপ্পলাদিকুসুমেসু, নিদ্ধারণে ভুম্মং. যেন পুপ্ফেনাতি নিদ্ধারিতব্বং. ছিন্দতোতি এত্থ ৰত্তমানকালৰসেন অত্থং অগ্গহেত্ৰা ‘‘ছিন্নৰতো’’তি ভূতৰসেন অত্থো গহেতব্বো. এৰং অগ্গহিতে অন্তিমস্স পযোগস্স যাৰ অনুপরমো, থুল্লচ্চযারহত্তা পারাজিকৰচনস্স ৰত্থুৰিরোধিতায চ ইমস্সেৰ পচ্ছিমকুসুমস্স কন্তনকালে পুপ্ফনাল়পস্সে তচমত্তেপি অচ্ছিন্নে পারাজিকং নত্থীতি দস্সেতুং ‘‘একনাল়…পে… পরিরক্খতী’’তি এত্থেৰ অনন্তরে ৰুচ্চমাননযস্স ৰিরুদ্ধত্তা চ ইমং ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুং লিখিতস্স ‘‘যস্মিং পুপ্ফে ৰত্থু পূরতি, তস্মিং ছিন্নমত্তে পারাজিক’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ১.৯৮) অট্ঠকথাৰচনস্স ৰিরুদ্ধত্তা চ ৰত্তমানকালমগহেত্ৰা ভূতকালস্সেৰ গহেতব্বত্তা ‘‘কদা দেৰদত্ত আগতোসী’’তি পঞ্হস্স ‘‘এসোহমাগচ্ছামি, আগচ্ছন্তং মা মং ৰিজ্ঝা’’তি উত্তরে ৰিয ৰত্তমানসমীপে ৰত্তমানেৰাতি ভূতে ৰত্তমানব্যপদেসতো ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং.
১০০. ‘‘উপ্পলজাতিযা’’তি ইমিনা ‘‘পদুমজাতিযা’’তি ব্যতিরেকতো ৰুত্তত্তা ‘‘পদুমজাতিকানং পন দণ্ডে ছিন্নে অব্ভন্তরে সুত্তং অচ্ছিন্নম্পি রক্খতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.৯৮) অট্ঠকথানযো সঙ্গহিতোতি ¶ দট্ঠব্বং. একনাল়স্স ৰা পস্সেতি ‘‘নাল়স্স একপস্সে’’তি ৰত্তব্বে গাথাবন্ধসুখত্থং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. ততোতি নাল়তো.
১০১. ভারবদ্ধকুসুমেসু ৰিনিচ্ছযস্স ৰক্খমানত্তা ছিন্দিত্ৰা ঠপিতেসূতি অবদ্ধকুসুমৰসেন গহেতব্বং. পুব্বে ৰুত্তনযেনাতি তত্রজাতককুসুমেসু ৰুত্তৰিনিচ্ছযানুসারেন. ‘‘যেন পুপ্ফেন পূরতি, তস্মিং ছিন্নমত্তে’’তি অৰত্ৰা গহিতমত্তে পারাজিকন্তি যোজনা চেত্থ ৰিসেসো.
১০২. ভারং কত্ৰা বদ্ধানি ভারবদ্ধানীতি মজ্ঝপদলোপীসমাসো. পুপ্ফানীতি পাদগ্ঘনকানি ¶ উপ্পলাদিকুসুমানি. ছস্ৰাকারেসূতি উদকে ওসীদাপেতুং সক্কুণেয্যত্তা অধোদিসায সহ চতস্সো দিসা, উদ্ধন্তি ইমাসু ছসু দিসাসু, নিদ্ধারণে ভুম্মং. কেনচি আকারেনাতি নিদ্ধারেতব্বদস্সনং. ঠানাচাৰনস্স সাধকতমত্তা করণেযেৰ করণৰচনং. নস্সতীতি পাদগ্ঘনকপুপ্ফানং ঠানাচাৰনেন পারাজিকমাপজ্জিত্ৰা লোকিযলোকুত্তরানং অনৰসেসগুণানং পতিট্ঠানভূতং পাতিমোক্খসংৰরসীলং নাসেত্ৰা সযং গুণমরণেন মীযতীতি অত্থো.
১০৩. পুপ্ফানং কলাপন্তি পাদগ্ঘনকউপ্পলাদিকুসুমকলাপং. উদকং চালেত্ৰাতি যথা ৰীচি উট্ঠাতি, তথা চালেত্ৰা. পুপ্ফট্ঠানাতি পুপ্ফানং ঠিতট্ঠানা. চাৰেতীতি কলাপং কেসগ্গমত্তম্পি অপনেতি. ‘‘পুপ্ফং ঠানা চাৰেতী’’তি কত্থচি পোত্থকেসু পাঠো দিস্সতি. পুপ্ফকলাপস্সেৰ গহিতত্তা পুরিমোযেৰ গহেতব্বো.
১০৪. ‘‘এত্থ গতং গহেস্সামী’’তি সহ পাঠসেসেন যোজনা. পরিকপ্পেতীতি ‘‘এত্থ গতং গহেস্সামী’’তি ঠানং পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ¶ তক্কেতি. রক্খতীতি ঠানাচাৰনেপি সতি সো পরিকপ্পো পারাজিকাপত্তিতো তং ভিক্খুং রক্খতি. গতট্ঠানাতি পুপ্ফকলাপেন গতং সম্পত্তঞ্চ তং ঠানঞ্চাতি ৰিগ্গহো. ‘‘উদ্ধরন্তো’’তি এতেন ‘‘পুপ্ফানং কলাপ’’ন্তি আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং. ‘‘কতট্ঠানা’’তিপি পাঠো, কতা পুপ্ফানং ঠানা উদ্ধরন্তোতি সম্বন্ধো. উদকং চালেত্ৰা ৰীচিযো উট্ঠাপেত্ৰা ৰীচিপ্পহারেন উদকপিট্ঠেন পরিকপ্পিতট্ঠানং সম্পত্তং পুপ্ফকলাপং ঠিতট্ঠানা উদ্ধরন্তো কেসগ্গমত্তম্পি ঠানা চাৰেন্তোতি অত্থো. ‘‘ঠানা’’তি ইদং ‘‘ভট্ঠো’’তি ইমিনা সম্বন্ধনীযং. ভট্ঠো নাম পৰুচ্চতীতি অত্তনা সমাদায রক্খিযমানা পাতিমোক্খসংৰরসীলসঙ্খাতসব্বগুণরতনঙ্কুরাভিনিব্বত্তট্ঠানা পতিতো নাম হোতীতি পৰুচ্চতি.
১০৫. জলতো অচ্চুগ্গতস্সাতি এত্থ ‘‘পুপ্ফস্সা’’তি সামত্থিযা লব্ভতি. জলপিট্ঠিতো অচ্চুগ্গতস্স পুপ্ফস্স সকলজলং ঠানং, কদ্দমপিট্ঠিতো পট্ঠায উদকপিট্ঠিপরিযন্তং পুপ্ফদণ্ডেন ফরিত্ৰা ঠিতং সব্বমুদকং ঠানন্তি ৰুত্তং হোতি. উপ্পাটেত্ৰাতি পুপ্ফগ্গং আকড্ঢিত্ৰা উপ্পীল়েত্ৰা. ততোতি তস্মা পুপ্ফট্ঠানভূতসকলজলরাসিতো. উজুন্তি উজুং কত্ৰা. উদ্ধরতোতি উপ্পাটেন্তস্স.
১০৬. নাল়ন্তেতি উপ্পাটিতপুপ্ফনাল়স্স মূলকোটিযা. জলতোতি উদকপিট্ঠিতো. মুত্তমত্তে ¶ কেসগ্গমত্তং দূরং কত্ৰাতি পাঠসেসযোজনা কাতব্বা. ‘‘জলতো’’তি পঠমততিযপাদেসু দ্ৰিক্খত্তুং ৰচনং অত্থাৰিসেসেপি পদাৰুত্তিঅলঙ্কারে অড্ঢযমকৰসেন ৰুত্তত্তা পুনরুত্তিদোসো ন হোতীতি ৰেদিতব্বং. ‘‘মুত্তমত্তে, অমুত্তে’’তি চ সম্বন্ধিতব্বং, অত্থানং ৰা ৰিসেসতো উভযত্থ ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. তস্মিং নাল়ন্তেতি সম্বন্ধো.
১০৭. তস্স ¶ নামেত্ৰা উপ্পাটিতস্স. সহ গচ্ছেন উপ্পাটিতস্সাপি অযমেৰ ৰিনিচ্ছযো. ইধ পন সব্বপুপ্ফপণ্ণনাল়ানি মূলতো পভুতি পঠমং ঠিতট্ঠানতো অপনামনৰসেন ঠানাচাৰনং ৰেদিতব্বং. এৰং পুপ্ফাদীনি উপ্পাটেন্তস্স ভূতগামৰিকোপনাপত্তিযা ঠানে সহপযোগদুক্কটং হোতীতি ৰেদিতব্বং.
১০৮-৯. বল়িসাদিমচ্ছগ্গহণোপকরণানং ৰচনতো, জলে ঠিতমতমচ্ছানং ৰিনিচ্ছযস্স চ ৰক্খমানত্তা মচ্ছেতি জীৰমানকমচ্ছানং গহণং. উপলক্খণৰসেন ৰা অৰুত্তসমুচ্চযত্থ ৰা-সদ্দেন ৰা খিপকাদীনি মচ্ছৰধোপকরণানি ৰুত্তানেৰাতি দট্ঠব্বং. ৰত্থূতি পাদো. তস্মিং মচ্ছে. উদ্ধটোযেৰ উদ্ধটমত্তো, মচ্ছো, তস্মিং. জলাতি উদকতো কেসগ্গমত্তম্পি অপনেত্ৰা উক্খিত্তমত্তেতি ৰুত্তং হোতি.
১১০. পুপ্ফানং ৰিয মচ্ছানম্পি ঠিতট্ঠানমেৰ ঠানন্তি অগ্গহেত্ৰা সকলজলং ঠানং কত্ৰা কস্মা ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ঠানং সলিলজানং হী’’তিআদি. সলিলে জাতা সলিলজা, ইতি পকরণতো মচ্ছাযেৰ ৰুচ্চন্তি. অত্থপ্পকরণসদ্দন্তরসন্নিধানাদীহি সদ্দা ৰিসেসত্থং ৰদন্তীতি. হীতি পসিদ্ধিযং. কেৰলন্তি অৰধারণে, জলমেৰাতি ৰুত্তং হোতি. ইমিনা বহিউদকং নিৰত্তিতং হোতি. সকলং জলমেৰ ঠানং যস্মা, তস্মা সলিলট্ঠং জলা ৰিমোচেন্তো পারাজিকো হোতীতি হেতুহেতুমন্তভাৰেন যোজনা ৰেদিতব্বা. আপন্নং পরাজেতীতি পারাজিকা, আপত্তি, সা এতস্স অত্থীতি পারাজিকো, পুগ্গলো.
১১১. নীরং উদকং. ৰারিম্হি জলে জাতো ৰারিজো, ইতি পকরণতো মচ্ছোৰ গয্হতি. এতেনেৰ আকাসে উপ্পতিতমচ্ছো ¶ , গোচরত্থায চ থলমুগ্গতকুম্মাদযো উপলক্খিতাতি ৰেদিতব্বং. তেসং গহণে ৰিনিচ্ছযো আকাসট্ঠথলট্ঠকথায ৰুত্তনযেন ৰেদিতব্বো. ভণ্ডগ্ঘেন ৰিনিদ্দিসেতি দুক্কটাদিৰত্থুনো ¶ ভণ্ডস্স অগ্ঘৰসেন দুক্কটথুল্লচ্চযপারাজিকাপত্তিযো ৰদেয্যাতি অত্থো.
১১২. তল়াকেতি সরস্মিং, ইমিনা চ ৰাপিপোক্খরণিসোব্ভাদিজলাসযা সঙ্গয্হন্তি. নদিযাতি নিন্নগায, ইমিনা চ কন্দরাদযো সঙ্গয্হন্তি. নিন্নেতি আৰাটে. মচ্ছৰিসং নামাতি এত্থ নাম-সদ্দো সঞ্ঞাযং. মচ্ছৰিসনামকং মদনফলাদিকং দট্ঠব্বং. গতেতি ৰিসপক্খিপকে মচ্ছঘাতকে গতে.
১১৪. সামিকেসূতি ৰিসং যোজেত্ৰা গতেসু মচ্ছসামিকেসু. আহরন্তেসূতি আহরাপেন্তেসু. ভণ্ডদেয্যন্তি ভণ্ডঞ্চ তং দেয্যঞ্চাতি ৰিগ্গহো, অত্তনা গহিতৰত্থুং ৰা তদগ্ঘনকং ৰা ভণ্ডং দাতব্বন্তি অত্থো.
১১৫. মচ্ছেতি মতমচ্ছে. সেসেতি নমতমচ্ছে.
১১৬. অমতেসু গহিতেসূতি পকরণতো লব্ভতি, নিমিত্তত্থে চেতং ভুম্মং. অনাপত্তিং ৰদন্তীতি অদিন্নাদানাপত্তিযা অনাপত্তিং ৰদন্তি, মারণপ্পত্তিযা পাচিত্তিযং হোতেৰ. অযঞ্চ ৰিনিচ্ছযো অরক্খিতঅগোপিতেসু অস্সামিকতল়াকাদীসু ৰেদিতব্বো.
উদকট্ঠকথাৰণ্ণনা.
১১৭. নাৰন্তি এত্থ ‘‘নাৰা নাম যায তরতী’’তি (পারা. ৯৯) ৰচনতো জলতারণারহং অন্তমসো একম্পি ৰহন্তং রজনদোণিৰেণুকলাপাদিকং ¶ ৰেদিতব্বং. নাৰট্ঠং নাম ভণ্ডং যং কিঞ্চি ইন্দ্রিযবদ্ধং ৰা অনিন্দ্রিযবদ্ধং ৰা. ‘‘থেনেত্ৰা গণ্হিস্সামী’’তি ইমিনা ‘‘থেয্যচিত্তস্সা’’তি ইমমত্থং ৰিঞ্ঞাপেতি. পাদুদ্ধারেতি দুতিযপরিযেসনাদিঅত্থং গচ্ছন্তস্স পদে পদে. দোসাতি দুক্কটাপত্তিযো. ৰুত্তাতি ‘‘নাৰট্ঠং ভণ্ডং অৰহরিস্সামী’তি থেয্যচিত্তো দুতিযং ৰা পরিযেসতি গচ্ছতি ৰা, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পারা. ৯৯) পদভাজনিযং ভগৰতা ৰুত্তা, ইমিনা পুব্বপযোগসহপযোগদুক্কটানি, ফন্দাপনে থুল্লচ্চযং, ঠানাচাৰনে পারাজিকঞ্চ উপলক্খণৰসেন দস্সিতন্তি ৰেদিতব্বং.
১১৮. চণ্ডসোতেতি ¶ ৰেগেন গচ্ছন্তে উদকপ্পৰাহে, ‘‘চণ্ডসোতে’’তি ইমিনা বন্ধনং ৰিনা সভাৰেন অট্ঠিতভাৰস্স সূচনতো ‘‘বন্ধনমেৰ ঠান’’ন্তি ৰুত্তট্ঠানপরিচ্ছেদস্স কারণং দস্সিতন্তি ৰেদিতব্বং. যস্মা চণ্ডসোতে বদ্ধা, তস্মা বন্ধনমেকমেৰ ঠানং মতন্তি ৰুত্তং হোতি. তস্মিন্তি বন্ধনে. ধীরা ৰিনযধরা.
১১৯-১২০. ‘‘নিচ্চলে উদকে নাৰ-মবন্ধনমৰট্ঠিত’’ন্তি ইমিনা ছধা ঠানপরিচ্ছেদস্স লব্ভমানত্তে কারণং দস্সেতি. নাৰং কড্ঢতো তস্স পারাজিকন্তি সম্বন্ধো. পুনপি কিং করোন্তোতি আহ ‘‘একেনন্তেন সম্ফুট্ঠ’’ন্তিআদি. তং নাৰং অতিক্কামযতোতি সম্বন্ধো. এত্থাপি ‘‘কড্ঢিতৰতো অতিক্কমিতৰতো’’তি ভূতৰসেন অত্থো যোজেতব্বো. যমেত্থ ৰত্তব্বং, তং হেট্ঠা ৰুত্তনযমেৰ.
১২১. এৰং চতুপস্সাকড্ঢনে ৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা ইদানি উদ্ধং, অধো চ উক্খিপনওসীদাপনেসু ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘তথা’’তিআদি. তথাতি ‘‘তস্স পারাজিক’’ন্তি আকড্ঢতি. কস্মিং ¶ কালেতি আহ ‘‘উদ্ধং কেসগ্গমত্তম্পী’’তিআদি. অধোনাৰাতলন্তি নাৰাতলস্স অধো অধোনাৰাতলং, তস্মিং উদ্ধং কেসগ্গমত্তম্পি উদকম্হা ৰিমোচিতেতি ইমিনা সম্বন্ধো. তেন ফুট্ঠং কেসগ্গমত্তম্পি মুখৰট্টিযা ৰিমোচিতেতি যোজনা. তেনাতি অধোনাৰাতলেন ফুট্ঠে উদকে মুখৰট্টিযা করণভূতায কেসগ্গমত্তম্পি ৰিমোচিতেতি গহেতব্বং.
১২২. তীরে বন্ধিত্ৰা পন নিচ্চলে জলে ঠপিতা যা নাৰা, তস্সা নাৰায ঠানং বন্ধনঞ্চ ঠিতোকাসো চাতি দ্ৰিধা মতন্তি যোজনা.
১২৩. পুব্বং পঠমং বন্ধনস্স ৰিমোচনে থুল্লচ্চযং হোতীতি যোজনা. কেনচুপাযেনাতি ‘‘পুরতো পচ্ছতো ৰাপী’’তিআদিক্কমেন যথাৰুত্তোপাযছক্কেসু যেন কেনচি উপাযেনাতি অত্থো. ঠানা চাৰেতি নাৰং.
১২৪. পঠমং ঠানা চাৰেত্ৰাতি ‘‘পুরতো পচ্ছতো ৰা’’তিআদিনা যথাৰুত্তেসু ছসু আকারেসু অঞ্ঞতরেন আকারেন নাৰং ঠপিতট্ঠানতো পঠমং চাৰেত্ৰা. এসেৰ চ নযোতি নাৰায ¶ পঠমং ঠিতট্ঠানতো চাৰনে থুল্লচ্চযং, পচ্ছা বন্ধনমোচনে পারাজিকন্তি এসেৰ নযো নেতব্বোতি অত্থো. এত্থ চ ‘‘তীরে বন্ধিত্ৰা নিচ্চলে উদকে ঠপিতনাৰায বন্ধনঞ্চ ঠিতোকাসো চাতি দ্ৰে ঠানানি, তং পঠমং বন্ধনা মোচেতি, থুল্লচ্চযং. পচ্ছা ছন্নং আকারানং অঞ্ঞতরেন ঠানা চাৰেতি, পারাজিকং. পঠমং ঠানা চাৰেত্ৰা পচ্ছা বন্ধনমোচনেপি এসেৰ নযো’’তি (পারা. ৯৯) অট্ঠকথাযং ৰুত্তৰিনিচ্ছযো সঙ্গহিতো. আমসনফন্দাপনেসু দুক্কটথুল্লচ্চযানি হেট্ঠা কুম্ভিযং ৰুত্তনযেনেৰ ঞাতুং সক্কুণেয্যত্তা ন ৰুত্তানীতি ৰেদিতব্বং. এৰমুপরিপি.
১২৫. উস্সারেত্ৰাতি ¶ উদকতো থলং আরোপেত্ৰা. নিকুজ্জিত্ৰাতি অধোমুখং কত্ৰা. থলে ঠপিতায নাৰায মুখৰট্টিযা ফুট্ঠোকাসো এৰ ঠানন্তি যোজনা. হীতি ৰিসেসো, তেন জলট্ঠতো থলট্ঠায নাৰায ৰুত্তং ৰিসেসং জোতেতি.
১২৬. এত্থ অধো ওসীদাপনস্স অলব্ভমানতায তং ৰিনা ইতরেসং পঞ্চন্নং আকারানং ৰসেন ঠানাচাৰনং দস্সেতুমাহ ‘‘ঞেয্যো’’তিআদি. যতো কুতোচীতি তিরিযং চতস্সন্নং, উপরিদিসায চ ৰসেন যং কিঞ্চি দিসাভিমুখং কেসগ্গমত্তম্পি অতিক্কমেন্তো.
১২৭. উক্কুজ্জিতাযপীতি উদ্ধংমুখং ঠপিতাযপি. ঘটিকানন্তি দারুখণ্ডানং. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘ঞেয্যো ঠানপরিচ্ছেদো’’তিআদিনা ৰুত্তনযং অতিদিসতি. সো পন উক্কুজ্জিত্ৰা ভূমিযং ঠপিতনাৰায যুজ্জতি. ঘটিকানং উপরি ঠপিতায পন নাগদন্তেসু ঠপিতকুন্তে ৰুত্তৰিনিচ্ছযো যুজ্জতি.
১২৮. ‘‘থেয্যা’’তি ইদং ‘‘পাজেন্তস্সা’’তি ৰিসেসনং. তিত্থেতি তিত্থাসন্নজলে. অরিত্তেনাতি কেনিপাতেন. ফিযেনাতি পাজনফলকেন. পাজেন্তস্সাতি পেসেন্তস্স. ‘‘তং পাজেতী’’তিপি পাঠো দিস্সতি, তং নাৰং যো পাজেতি, তস্স পরাজযোতি অত্থো.
১২৯-৩০. ছত্তন্তি আতপৰারণং. পণামেত্ৰাতি যথা ৰাতং গণ্হাতি, তথা পণামেত্ৰা. উস্সাপেত্ৰাৰ চীৰরন্তি চীৰরং উদ্ধং উচ্চারেত্ৰা ৰা. গাথাছন্দৰসেন ‘ৰ’ইতি রস্সত্তং. লঙ্কারসদিসন্তি পসারিতপটসরিক্খকং. সমীরণন্তি মালুতং. ন দোসো তস্স ৰিজ্জতীতি ইদং ৰাতস্স ¶ ¶ অৰিজ্জমানক্খণে এৰং করোতো পচ্ছা আগতেন ৰাতেন নীতনাৰায ৰসেন ৰুত্তং. ৰাযমানে পন ৰাতে এৰং করোন্তস্স আপত্তিযেৰাতি দট্ঠব্বং.
১৩১-২. সযমেৰ উপাগতন্তি সম্বন্ধো. গামসমীপে তিত্থং গামতিত্থং. তন্তি নাৰং. ঠানাতি ছত্তেন ৰা চীৰরেন ৰা গহিতৰাতেন গন্ত্ৰা গামতিত্থে ঠিতট্ঠানা. অচালেন্তোতি ফন্দাপনম্পি অকরোন্তো, ইমিনা থুল্লচ্চযস্সাপি অভাৰং দস্সেতি. ‘‘অচাৰেন্তো’’তিপি পাঠো, ঠিতট্ঠানতো কেসগ্গমত্তম্পি অনপনেন্তোতি অত্থো, ইমিনা পারাজিকাভাৰং দস্সেতি. কিণিত্ৰাতি মূলেন ৰিক্কিণিত্ৰা. সযমেৰ চ গচ্ছন্তিন্তি এত্থ চ-কারো ৰত্তব্বন্তরসমুচ্চযে. তথা পণামিতছত্তেন ৰা উস্সাপিতচীৰরেন ৰা গহিতৰাতেন অত্তনা গচ্ছন্তিং. ঠানা চাৰেতীতি অত্তনা ইচ্ছিতদিসাভিমুখং কত্ৰা পাজনৰসেন গমনট্ঠানা চাৰেতি.
নাৰট্ঠকথাৰণ্ণনা.
১৩৩-৪. যন্তি এতেনাতি যানং. রমযতীতি রথো. ৰহতি, ৰুয্হতি, ৰহন্তি এতেনাতি ৰা ৰয্হং. ‘‘উপরি মণ্ডপসদিসং পদরচ্ছন্নং, সব্বপালিগুণ্ঠিমং ৰা ছাদেত্ৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০০) অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেন কতং সকটং ৰয্হং নাম. সন্দমানিকাতি ‘‘উভোসু পস্সেসু সুৰণ্ণরজতাদিমযা গোপানসিযো দত্ৰা গরুল়পক্খকনযেন কতা সন্দমানিকা’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০০) অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেন কতযানৰিসেসো. ঠানা চাৰনযোগস্মিন্তি ঠানা চাৰনপ্পযোগে.
১৩৫-৬. দসট্ঠানাচাৰনৰসেন পারাজিকং ৰদন্তেহি পঠমং ঠানভেদস্স ঞাতব্বত্তা তং দস্সেত্ৰা আপত্তিভেদং দস্সেতুমাহ ¶ ‘‘যানস্স দুকযুত্তস্সা’’তিআদি. দুকযুত্তস্সাতি দুকং গোযুগং যুত্তস্স যস্সাতি, যুত্তে যস্মিন্তি ৰা ৰিগ্গহো. দস ঠানানীতি দ্ৰিন্নং গোণানং অট্ঠ পাদা, দ্ৰে চ চক্কানীতি এতেসং দসন্নং পতিট্ঠিতট্ঠানানং ৰসেন দস ঠানানি ৰদেয্যাতি অত্থো. এতেনেৰ নযেন চতুযুত্তাদিযানে অট্ঠারসাতি ঠানভেদস্স নযো দস্সিতো হোতি. যানং পাজযতোতি সকটাদিযানং পেসযতো. ‘‘ধুরেতি যুগাসন্নে’’তি অট্ঠকথায গণ্ঠিপদে ৰুত্তং. রথীসায যুগেন সদ্ধিং বন্ধনট্ঠানাসন্নেতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘ধুর’’ন্তি চ যুগস্সেৰ নামং. ‘‘ধুরং ছড্ডেত্ৰা, ধুরং আরোপেত্ৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০০) অট্ঠকথাৰচনতো তংসহচরিযায সম্বন্ধনট্ঠানম্পি ¶ ধুরং নাম. ইধ পন গঙ্গা-সদ্দো ৰিয গঙ্গাসমীপে ধুরসমীপে পাজকস্স নিসজ্জারহট্ঠানে ধুরস্স ৰত্তমানতা লব্ভতি.
গোণানং পাদুদ্ধারে তস্স থুল্লচ্চযং ৰিনিদ্দিসেতি যোজনা. ইদঞ্চ গোণানং অৰিলোমকালং সন্ধায ৰুত্তং. ৰিলোমকালে সম্ভৰন্তং ৰিসেসং জোতেতুং ‘‘থুল্লচ্চযং তু’’ ইচ্চত্র তু-সদ্দেন অট্ঠকথাযং ‘‘সচে পন গোণা ‘নাযং অম্হাকং সামিকো’তি ঞত্ৰা ধুরং ছড্ডেত্ৰা আকড্ঢন্তা তিট্ঠন্তি ৰা ফন্দন্তি ৰা, রক্খতি তাৰ. গোণে পুন উজুকং পটিপাদেত্ৰা ধুরং আরোপেত্ৰা দল়্হং যোজেত্ৰা পাচনেন ৰিজ্ঝিত্ৰা পাজেন্তস্স ৰুত্তনযেনেৰ তেসং পাদুদ্ধারেন থুল্লচ্চয’’ন্তি ৰুত্তৰিসেসো সঙ্গহিতোতি দট্ঠব্বো. চক্কানং হীতি এত্থ অধিকেন হি-সদ্দেন ‘‘সচেপি সকদ্দমে মগ্গে একং চক্কং কদ্দমে লগ্গং হোতি, দুতিযং চক্কং গোণা পরিৰত্তেন্তা পৰত্তেন্তি, একস্স পন ঠিতত্তা ন তাৰ অৰহারো হোতি. গোণে পন পুন উজুকং পটিপাদেত্ৰা পাজেন্তস্স ¶ ঠিতচক্কে কেসগ্গমত্তং ফুট্ঠোকাসং অতিক্কন্তে পারাজিক’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০০) অট্ঠকথাযং ৰুত্তৰিসেসো দস্সিতো হোতীতি দট্ঠব্বং.
১৩৭-৯. এত্তাৰতা যুত্তযানৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা ইদানি অযুত্তযানৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘অযুত্তকস্সা’’তিআদি. ধুরেন উপত্থম্ভনিযং ঠিতস্স তস্স অযুত্তকস্সাপি চ যানকস্স উপত্থম্ভনিচক্ককানং ৰসেন তীণেৰ ঠানানি ভৰন্তীতি যোজনা. তত্থ অযুত্তকস্সাতি গোণেহি অযুত্তকস্স. ধুরেনাতি যথাৰুত্তনযেন ধুরযুত্তট্ঠানসমীপদেসেন, সকটসীসেনাতি ৰুত্তং হোতি. উপত্থম্ভনিযন্তি সকটসীসোপত্থম্ভনিযা উপরি ঠিতস্স. উপত্থম্ভযতি ধুরন্তি উপত্থম্ভনী. সকটস্স পচ্ছিমভাগোপত্থম্ভনত্থং দীযমানং দণ্ডদ্ৰযং পচ্ছিমোপত্থম্ভনী নাম, পুরিমভাগস্স দীযমানস্স উপত্থম্ভনী পুরিমোপত্থম্ভনী নামাতি অযমুপত্থম্ভনীনং ৰিসেসো. ইধ পুরিমোপত্থম্ভনী অধিপ্পেতা. ‘‘উপত্থম্ভনিচক্ককানং ৰসেন তীণেৰ ঠানানী’’তি ইদং হেট্ঠা অকপ্পকতায উপত্থম্ভনিযা ৰসেন ৰুত্তং, কপ্পকতায পন ৰসেন ‘‘চত্তারী’’তি ৰত্তব্বং.
‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘ঠানানি তীণেৰা’’তি আকড্ঢতি, দারুচক্কদ্ৰযৰসেন তীণি ঠানানীতি অত্থো. ‘‘দারূন’’ন্তি ইমিনা বহুৰচননিদ্দেসেন রাসিকতদারূনং দারুকস্স একস্সাপি ফলকস্সাপি গহণং ৰেদিতব্বং. ‘‘ভূমিযম্পি ধুরেনেৰ, তথেৰ ঠপিতস্স চা’’তি ইমিনা ¶ তীণিযেৰ ঠানানীতি অতিদিসতি. এত্থ ধুরচক্কানং পতিট্ঠিতোকাসৰসেন তীণি ঠানানি. এত্থ চ উপরিট্ঠপিতস্স চাতি চ-কারং ‘‘ভূমিযং ঠপিতস্সা’’তি এত্থাপি যোজেত্ৰা সমুচ্চযং কাতুং সক্কাতি. তত্থ অধিকৰচনেন চ-কারেন অট্ঠকথাযং ‘‘যং পন অযুত্তকং ধুরে একায, পচ্ছতো ¶ চ দ্ৰীহি উপত্থম্ভনীহি উপত্থম্ভেত্ৰা ঠপিতং, তস্স তিণ্ণং উপত্থম্ভনীনং, চক্কানঞ্চ ৰসেন পঞ্চ ঠানানি. সচে ধুরে উপত্থম্ভনী হেট্ঠাভাগে কপ্পকতা হোতি, ছ ঠানানী’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০০) ৰুত্তৰিনিচ্ছযং সঙ্গণ্হাতি.
পুরতো পচ্ছতো ৰাপীতি এত্থ ‘‘কড্ঢিত্ৰা’’তি পাঠসেসো. অপি-সদ্দেন ‘‘উক্খিপিত্ৰাপী’’তি অৰুত্তং সমুচ্চিনোতি. যো পন পুরতো কড্ঢিত্ৰা ঠানা চাৰেতি, যো ৰা পন পচ্ছতো কড্ঢিত্ৰা ঠানা চাৰেতি, যো ৰা পন উক্খিপিত্ৰা ঠানা চাৰেতীতি যোজনা. তিণ্ণন্তি ইমে তযো গহিতা, ‘‘তেস’’ন্তি সামত্থিযা লব্ভতি, তেসং তিণ্ণং পুগ্গলানন্তি ৰুত্তং হোতি. কদা কিং হোতীতি আহ ‘‘থুল্লচ্চযং তু…পে… পরাজযো’’তি. ‘‘ঠানা চাৰে’’তি ইদং ‘‘থুল্লচ্চয’’ন্তি ইমিনাপি সম্বন্ধনীযং. তু-সদ্দস্স ৰিসেসজোতনত্থং উপাত্তত্তা সাৰসেসট্ঠানাচাৰনে ফন্দাপনথুল্লচ্চযং, নিরৰসেসট্ঠানাচাৰনে পন কতে ঠানাচাৰনপারাজিকা ৰুত্তা হোতীতি দট্ঠব্বং.
১৪০. অক্খানং সীসকেহীতি অক্খস্স উভযকোটীহি. ‘‘জাত্যাখ্যাযমেকস্মিং বহুৰচনমঞ্ঞতরায’’মিতি ৰচনতো একস্মিং অত্থে বহুৰচনং যুজ্জতি. ‘‘ঠিতস্সা’’তি এতস্স ৰিসেসনস্স ‘‘যানস্সা’’তি ৰিসেসিতব্বং সামত্থিযা লব্ভতি. ‘‘ঠানানি দ্ৰে’’তি ৰুত্তত্তা যথা সকটধুরং ভূমিং ন ফুসতি, এৰং উচ্চতরেসু দ্ৰীসু তুলাদিদারূসু দ্ৰে অক্খসীসে আরোপেত্ৰা ঠপিতং যানমেৰ গয্হতি.
১৪১. কড্ঢন্তোতি দ্ৰিন্নং অক্খসীসানং আধারভূতেসু দারূসু ঘংসিত্ৰা ইতো চিতো চ কড্ঢন্তো. উক্খিপন্তোতি উজুং ঠিতট্ঠানতো উচ্চারেন্তো. ফুট্ঠোকাসচ্চযেতি ফুট্ঠোকাসতো ¶ কেসগ্গমত্তাতিক্কমে. অঞ্ঞস্সাতি যথাৰুত্তপ্পকারতো ইতরস্স. যস্স কস্সচি রথাদিকস্স যানস্স.
১৪২. অক্খুদ্ধীনন্তি চতুন্নং অক্খরুদ্ধনকআণীনং. অক্খস্স উভযকোটীসু চক্কাৰুণনট্ঠানতো ¶ অন্তো দ্ৰীসু সকটবাহাসু অক্খরুদ্ধনত্থায দ্ৰে অঙ্গুলিযো ৰিয আকোটিতা চতস্সো আণিযো অক্খুদ্ধি নাম. ধুরস্সাতি ধুরবন্ধনট্ঠানাসন্নস্স রথসীসগ্গস্স. তং যানং. ৰা-সদ্দেন পস্সে ৰা গহেত্ৰা কড্ঢন্তো, মজ্ঝে ৰা গহেত্ৰা উক্খিপেন্তোতি কিরিযন্তরং ৰিকপ্পেতি. গহেত্ৰাতি এত্থ ‘‘কড্ঢন্তো’’তি পাঠসেসো. ঠানা চাৰেতীতি উদ্ধীসু গহেত্ৰা কড্ঢন্তো অত্তনো দিসায উদ্ধিঅন্তেন ফুট্ঠট্ঠানং ইতরেন উদ্ধিপরিযন্তেন কেসগ্গমত্তম্পি অতিক্কামেতি.
‘‘উদ্ধীসু ৰা’’তি সাসঙ্কৰচনেন অনুদ্ধিকযানস্সাপি ৰিজ্জমানত্তং সূচিতং হোতি. অট্ঠকথাযং ‘‘অথ উদ্ধিখাণুকা ন হোন্তি, সমমেৰ বাহং কত্ৰা মজ্ঝে ৰিজ্ঝিত্ৰা অক্খসীসানি পৰেসিতানি হোন্তি, তং হেট্ঠিমতলস্স সমন্তা সব্বং পথৰিং ফুসিত্ৰা তিট্ঠতি, তত্থ চতূসু দিসাসু, উদ্ধঞ্চ ফুট্ঠট্ঠানাতিক্কমৰসেন পারাজিকং ৰেদিতব্ব’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০০) ৰুত্তৰিনিচ্ছযঞ্চ ব্যতিরেকৰসেন সঙ্গণ্হাতি.
১৪৩. নাভিযাতি নাভিমুখেন. একমেৰ সিযা ঠানন্তি একং নাভিযা ফুট্ঠট্ঠানমেৰ ঠানং ভৰতীতি অত্থো. ‘‘একমস্স সিযা ঠান’’ন্তি পোত্থকেসু দিস্সতি, ততো পুরিমপাঠোৰ সুন্দরতরো. পরিচ্ছেদোপীতি এত্থ পি-সদ্দো ৰিসেসত্থজোতকো, পরিচ্ছেদো পনাতি অত্থো. পঞ্চধাতি নাভিযা চতুপস্সপরিযন্তং, উদ্ধঞ্চ পঞ্চধা, ঠানাচাৰনাকারো হোতীতি অত্থো.
১৪৪. ঠানানি ¶ দ্ৰেতি নেমিযা, নাভিযা চ ফুট্ঠট্ঠানৰসেন দ্ৰে ঠানানি. অস্সাতি চক্কস্স. তেসং দ্ৰিন্নং ঠানানং. ভিত্তিআদিং অপস্সায ঠপিতচক্কস্সাপি হি অট্ঠকথাযং ৰুত্তো অযম্পি ৰিনিচ্ছযো ৰুত্তো, যোপি ইমিনা চ পাঠেন দস্সিতো হোতি.
১৪৫. অনারক্খন্তি সামিকেন অসংৰিহিতারক্খং. অধোদেত্ৰাতি গোণে অপেসেত্ৰা. ৰট্টতি, পারাজিকং ন হোতীতি অধিপ্পাযো. সামিকে আহরাপেন্তে পন ভণ্ডদেয্যং হোতি.
যানট্ঠকথাৰণ্ণনা.
১৪৬. ভারট্ঠকথায সীসক্খন্ধকটোলম্বৰসাতি এৰংনামকানং সরীরাৰযৰানং ৰসেন ভারো ¶ চতুব্বিধো হোতি. তত্থ সীসভারাদীসু অসম্মোহত্থং সীসাদীনং পরিচ্ছেদো ৰেদিতব্বো – সীসস্স তাৰ পুরিমগলে গলৰাটকো পিট্ঠিগলে কেসঞ্চি কেসন্তে আৰট্টো হোতি, গলস্সেৰ উভোসু পস্সেসু কেসঞ্চি কেসাৰট্টা ওরুয্হ জাযন্তি, যে ‘‘কণ্ণচূল়িকা’’তি ৰুচ্চন্তি, তেসং অধোভাগো চাতি অযং হেট্ঠিমপরিচ্ছেদো, ততো উপরি সীসং, এত্থন্তরে ঠিতভারো সীসভারো নাম.
উভোসু পস্সেসু কণ্ণচূল়িকাহি পট্ঠায হেট্ঠা, কপ্পরেহি পট্ঠায উপরি, পিট্ঠিগলাৰট্টতো চ গলৰাটকতো চ পট্ঠায হেট্ঠা, পিট্ঠিৰেমজ্ঝাৰট্টতো চ উরপরিচ্ছেদমজ্ঝে হদযআৰাটতো চ পট্ঠায উপরি খন্ধো, এত্থন্তরে ঠিতভারো খন্ধভারো নাম.
পিট্ঠিৰেমজ্ঝাৰট্টতো ¶ , পন হদযআৰাটতো চ পট্ঠায হেট্ঠা যাৰ পাদনখসিখা, অযং কটিপরিচ্ছেদো, এত্থন্তরে সমন্ততো সরীরে ঠিতভারো কটিভারো নাম.
কপ্পরতো পট্ঠায পন হেট্ঠা যাৰ হত্থনখসিখা, অযং ওলম্বকপরিচ্ছেদো, এত্থন্তরে ঠিতভারো ওলম্বকো নাম.
ভরতীতি ভারো, ভরতি এতেন, এতস্মিন্তি ৰা ভারো, ইতি যথাৰুত্তসীসাদযো অৰযৰা ৰুচ্চন্তি. ভারে তিট্ঠতীতি ভারট্ঠং. ইতি সীসাদীসু ঠিতং ভণ্ডং ৰুচ্চতি. ‘‘ভারোযেৰ ভারট্ঠ’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০১) অট্ঠকথাৰচনতো ভরীযতীতি ভারো, কম্মনি সিদ্ধেন ভার-সদ্দেন ভণ্ডমেৰ ৰুচ্চতি.
১৪৭. সিরস্মিংযেৰাতি যথাপরিচ্ছিন্নে সিরসি এৰ. সারেতীতি অনুক্খিপন্তো ইতো চিতো চ সারেতি. থুল্লচ্চযং সিযাতি ফন্দাপনথুল্লচ্চযং ভৰেয্য.
১৪৮. খন্ধন্তি যথাপরিচ্ছিন্নমেৰ খন্ধং. ওরোপিতেতি ওহারিতে. সীসতোতি এত্থ ‘‘উদ্ধ’’ন্তি পাঠসেসো, যথাপরিচ্ছিন্নসীসতো উপরীতি অত্থো. কেসগ্গমত্তম্পীতি কেসগ্গমত্তং দূরং কত্ৰা. পি-সদ্দো পগেৰ ততো অধিকন্তি দীপেতি. মোচেন্তোপীতি কেসগ্গেন অফুসন্তং অপনেন্তো. এত্থাপি পি-সদ্দেন ন কেৰলং খন্ধং ওরোপেন্তস্সেৰ পারাজিকং, অপিচ খো মোচেন্তোপি ¶ পরাজিতোতি হেট্ঠা ৰুত্তমপেক্খতি. পসিব্বকাদিযমকভারং পন সীসে চ পিট্ঠিযঞ্চাতি দ্ৰীসু ঠানেসু ঠিতত্তা দ্ৰীহি ঠানেহি অপনযনেন পারাজিকং হোতি, তঞ্চ ‘‘সীসতো মোচেন্তো’’তি ইমিনাৰ একদেসৰসেন সঙ্গহিতন্তি দট্ঠব্বং.
১৪৯-৫০. এৰং ¶ সীসভারে ৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা তদনন্তরং উদ্দেসক্কমেসু খন্ধভারাদীসু ৰিনিচ্ছযে দস্সেতব্বেপি অৰসানে ৰুত্তওলম্বকভারে ৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা আদ্যন্তভারানং ৰুত্তনযানুসারেন সেসেসুপি ৰিনিচ্ছযং অতিদিসিতুমাহ ‘‘ভার’’ন্তিআদি. সুদ্ধমানসোতি পাতরাসাদিকারণেন অথেয্যচিত্তো, হত্থগতভারং থেয্যচিত্তেন ভূমিযং ঠপননিস্সজ্জনাদিং করোন্তস্স হত্থতো মুত্তমত্তে পারাজিকন্তি ইদমেতেন উপলক্খিতন্তি দট্ঠব্বং.
এত্থ ৰুত্তনযেনেৰাতি সীসভারওলম্বকভারেসু ৰুত্তানুসারেন. সেসেসুপি ভারেসূতি খন্ধভারাদিকেসুপি. মতিসারেন সারমতিনা. ৰেদিতব্বো ৰিনিচ্ছযোতি যথাপরিচ্ছিন্নেসু ঠানেসু ঠিতং পাদগ্ঘনকং যং কিঞ্চি ৰত্থুং থেয্যচিত্তেন ‘‘গণ্হিস্সামী’’তি আমসন্তস্স দুক্কটং, ঠানা অচাৰেত্ৰা ফন্দাপেন্তস্স থুল্লচ্চযং, যথাপরিচ্ছিন্নট্ঠানাতিক্কমনৰসেন ৰা উদ্ধংউক্খিপনৰসেন ৰা ঠানা চাৰেন্তস্স পারাজিকং হোতীতি অযং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি অত্থো.
ভারট্ঠকথাৰণ্ণনা.
১৫১-৩. ইদানি আরামট্ঠৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘দুক্কট’’ন্তিআদি. আরামন্তি চম্পকাদিপুপ্ফারামঞ্চ অম্বাদিফলারামঞ্চাতি দ্ৰীসু আরামেসু যং কঞ্চি আরামং. আরমন্তি এত্থ পুপ্ফাদিকামিনোতি ৰিগ্গহো, তং আরামং, অভি-সদ্দযোগে উপযোগৰচনং. অভিযুঞ্জতোতি পরাযত্তভাৰং জানন্তো ‘‘মম সন্তক’’ন্তি অট্টং কত্ৰা গণ্হিতুং থেয্যচিত্তেন সহাযাদিভাৰত্থং দুতিযকপরিযেসনাদিৰসেন অভিযুঞ্জন্তস্স দুক্কটং মুনিনা ৰুত্তন্তি ইমিনা সম্বন্ধনীযং, অদিন্নাদানস্স পুব্বপযোগত্তা সহপযোগগণনায দুক্কটন্তি ভগৰতা ¶ ৰুত্তন্তি অত্থো. ধম্মং চরন্তোতি অট্টং করোন্তো. পরং সামিকং পরাজেতি চে, সযং সাসনতো পরাজিতোতি যোজনা.
তস্সাতি ভণ্ডসামিনো. ৰিমতিং জনযন্তস্সাতি ‘‘ইমিনা সহ অট্টং কত্ৰা মম সন্তকং লভিস্সামি ¶ ৰা, ন ৰা’’তি সংসযং উপ্পাদেন্তস্স চোরস্স. যোপি ধম্মং চরন্তো সযং পরজ্জতি, তস্স চ থুল্লচ্চযন্তি যোজনা.
সামিনো ধুরনিক্খেপেতি ‘‘অযং থদ্ধো কক্খল়ো জীৰিতব্রহ্মচরিযন্তরাযম্পি মে করেয্য, অলং দানি ময্হং ইমিনা আরামেনা’’তি সামিনো ধুরনিক্খেপে সতি, অত্তনো ‘‘ন দস্সামী’’তি ধুরনিক্খেপে চাতি যোজনা. এৰং উভিন্নং ধুরনিক্খেপে পারাজিকং. তস্সাতি অভিযুঞ্জন্তস্স. সব্বেসং কূটসক্খীনঞ্চাতি চ-কারো লুত্তনিদ্দিট্ঠোতি ৰেদিতব্বো. চোরস্স অস্সামিকভাৰং ঞত্ৰাপি তদাযত্তকরণত্থং যং কিঞ্চি ৰদন্তা কূটসক্খিনো, তেসং সব্বেসম্পি ভিক্খূনং পারাজিকং হোতীতি অত্থো.
আরামট্ঠকথাৰণ্ণনা.
১৫৪. ৰিহারট্ঠকথাযং ৰিহারন্তি উপলক্খণত্তা ‘‘পরিৰেণং ৰা, আৰাসং ৰা’’তি চ গহেতব্বং. সঙ্ঘিকন্তি চাতুদ্দিসং সঙ্ঘং উদ্দিস্স ভিক্খূনং দিন্নত্তা সঙ্ঘসন্তকং. কঞ্চীতি খুদ্দকং, মহন্তং ৰাতি অত্থো. অচ্ছিন্দিত্ৰান গণ্হিতুং অভিযুঞ্জন্তস্স পারাজিকা ন সিজ্ঝতীতিপি পাঠসেসযোজনা. হেতুং দস্সেতি ‘‘সব্বেসং ধুরনিক্খেপাভাৰতো’’তি, সব্বস্সেৰ চাতুদ্দিসিকসঙ্ঘস্স ধুরনিক্খেপস্স অসম্ভৰতোতি অত্থো. ‘‘ৰিহার’’ন্তি এত্তকমেৰ অৰত্ৰা ‘‘সঙ্ঘিক’’ন্তি ৰিসেসনেন দীঘভাণকাদিভেদস্স গণস্স, একপুগ্গলস্স ৰা দিন্নৰিহারাদিং অচ্ছিন্দিত্ৰা গণ্হন্তে ধুরনিক্খেপসম্ভৰা পারাজিকন্তি ৰুত্তং হোতি. এত্থ ৰিনিচ্ছযো আরামে ৰিয ¶ ৰেদিতব্বো. ইমেসু তত্রট্ঠভণ্ডে ৰিনিচ্ছযো ভূমট্ঠথলট্ঠআকাসট্ঠৰেহাসট্ঠেসু ৰুত্তনযেন ঞাতুং সক্কাতি ন ৰুত্তোতি ৰেদিতব্বো.
ৰিহারট্ঠকথাৰণ্ণনা.
১৫৫-৬. খেত্তট্ঠে সীসানীতি ৰল্লিযো. নিদম্পিত্ৰানাতি যথা ধঞ্ঞমত্তং হত্থগতং হোতি, তথা কত্ৰা. অসিতেনাতি দাত্তেন. লাযিত্ৰাতি দাযিত্ৰা. সব্বকিরিযাপদেসু ‘‘সালিআদীনং সীসানী’’তি সম্বন্ধনীযং. সালিআদীনং সীসানি নিদম্পিত্ৰা গণ্হতো যস্মিং বীজে গহিতে ৰত্থু পূরতি, তস্মিং বন্ধনা মোচিতে তস্স পারাজিকং ভৰেতি যোজনা. অসিতেন লাযিত্ৰা গণ্হতো ¶ যস্মিং সীসে গহিতে…পে… ভৰে, করেন ছিন্দিত্ৰা গণ্হতো যস্সং মুট্ঠিযং গহিতাযং…পে… ভৰেতি যোজনা. বীজেতি ৰীহাদিফলে. ৰত্থু পূরতীতি পাদগ্ঘনকং হোতীতি. মুট্ঠিযন্তি সীসমুট্ঠিযং, বীজমুট্ঠিযং ৰা. বন্ধনা মোচিতেতি বন্ধনট্ঠানতো মোচিতে.
১৫৭. দণ্ডো ৰাতি ৰত্থুপূরকৰীহিদণ্ডো ৰা. অচ্ছিন্নো রক্খতীতি সম্বন্ধো. তচো ৰাতি তস্স দণ্ডস্স একপস্সে ছল্লি ৰা অচ্ছিন্নো রক্খতিচ্চেৰ সম্বন্ধো. ৰা-গ্গহণেন ইধাৰুত্তং অট্ঠকথাগতং (পারা. অট্ঠ. ১.১০৪) ‘‘ৰাকো’’তি ইদং সঙ্গণ্হাতি. ৰাকো নাম দণ্ডে ৰা তচে ৰা বাহিরং. ইধাপি তচো ৰা অচ্ছিন্নো রক্খতীতি যোজনা. ৰীহিনাল়ম্পি ৰাতি গহিতধঞ্ঞসালিসীসেন পতিট্ঠিতং ৰীহিকুদ্রূসাদিগচ্ছানং নাল়ং, তচগব্ভোতি ৰুত্তং হোতি. দীঘন্তি দীঘং চে হোতি. ‘‘অনিক্খন্তোৰা’’তি ইমিনা ‘‘দণ্ডো’’তি সম্বন্ধো. ‘‘ততো’’তি পাঠসেসো. ততো ¶ দীঘৰীহিনাল়তো সবীজৰীহিসীসদণ্ডো সব্বসো ছিন্নো ছিন্নকোটিযা কেসগ্গমত্তম্পি বহি অনিক্খন্তোতি অত্থো. রক্খতীতি তং ভিক্খুং দুক্কটথুল্লচ্চযপারাজিকৰত্থূনং অনুরূপাপত্তিতো পালেতি. মুত্তো চে, ন রক্খতীতি অত্থো.
ৰুত্তঞ্চেতং অট্ঠকথাযং ‘‘ৰীহিনাল়ং দীঘম্পি হোতি, যাৰ অন্তোনাল়তো ৰীহিসীসদণ্ডকো ন নিক্খমতি, তাৰ রক্খতি. কেসগ্গমত্তম্পি নাল়তো দণ্ডকস্স হেট্ঠিমতলে নিক্খন্তমত্তে ভণ্ডগ্ঘৰসেন কারেতব্বো’’তি (পারা. ১.১০৪). তথা ইমিনাৰ ৰিনিচ্ছযেন অট্ঠকথাযং ‘‘লাযিতব্বৰত্থুপূরকৰীহিসীসমুট্ঠিযা মূলে ছিন্নেপি সীসেসু অচ্ছিন্নৰীহিসীসগ্গেহি সদ্ধিং জটেত্ৰা ঠিতেসু রক্খতি, জটং ৰিজটেত্ৰা ৰিযোজিতেসু যথাৰুত্তপারাজিকাদিআপত্তিযো হোন্তী’’তি এৰমাদিকো ৰিনিচ্ছযো চ সূচিতোতি গহেতব্বো.
১৫৮. মদ্দিত্ৰাতি ৰীহিসীসানি মদ্দিত্ৰা. পপ্ফোটেত্ৰাতি ভুসাদীনি ওফুনিত্ৰা. ইতো সারং গণ্হিস্সামীতি পরিকপ্পেতীতি যোজনা. ইতোতি ৰীহিসীসতো. সারং গণ্হিস্সামীতি সারভাগং আদিযিস্সামি. সচে পরিকপ্পেতীতি যোজনা. রক্খতীতি ৰত্থুপহোনকপ্পমাণং দাত্তেন লাযিত্ৰা ৰা হত্থেন ছিন্দিত্ৰা ৰা ঠানা চাৰেত্ৰা গহিতম্পি যাৰ পরিকপ্পো ন নিট্ঠাতি, তাৰ আপত্তিতো রক্খতীতি অত্থো.
১৫৯. মদ্দনেপীতি ৰীহিসীসমদ্দনেপি. উদ্ধরণেপীতি পলালাপনযনেপি. পপ্ফোটনেপীতি ভুসাদিকচৰরাপনযনেপি ¶ . দোসো নত্থীতি অগ্ঘৰসেন পারাজিকাদিআপত্তিযো ন ভৰন্তি, সহপযোগদুক্কটং পন হোতেৰ. অত্তনো…পে… পরাজযোতি ¶ অত্তনো পঠমং পরিকপ্পিতাকারেন সব্বং কত্ৰা সারভাগং গণ্হিতুং অত্তনো ভাজনে পক্খিত্তমত্তে যথাৰুত্তপারাজিকাদযো হোন্তীতি অত্থো.
১৬০. এত্তাৰতা ‘‘খেত্তট্ঠং নাম ভণ্ডং খেত্তে চতূহি ঠানেহি নিক্খিত্তং হোতি ভূমট্ঠং থলট্ঠং আকাসট্ঠং ৰেহাসট্ঠ’’ন্তি (পারা. ১০৪) ৰুত্তানি খেত্তট্ঠানি চত্তারি যথাৰুত্তসদিসানীতি তানি পহায ‘‘তত্থজাতক’’ন্তিআদি পাল়িযং আগতে তত্রজাতে ৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা ইদানি ‘‘খেত্তং নাম যত্থ পুব্বণ্ণং ৰা অপরণ্ণং ৰা জাযতী’’তি (পারা. ১০৪) এৰমাগতে খেত্তেপি ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘জান’’ন্তিআদি. জানন্তি পরসন্তকভাৰং জানন্তো. খীলন্তি অপ্পিতক্খরং ৰা ইতরং ৰা পাসাণাদিখীলং. সঙ্কামেতীতি পরাযত্তভূমিং সামিকা যথা পস্সন্তি, তথা ৰা অঞ্ঞথা ৰা অত্তনো সন্তকং কাতুকামতায কেসগ্গমত্তম্পি ঠানং যথা সসন্তকং হোতি, তথা থেয্যচিত্তেন নিখণতীতি অত্থো.
১৬১. তং পারাজিকত্তং তস্স কদা হোতীতি আহ ‘‘সামিকানং তু ধুরনিক্খেপনে সতী’’তি. ‘‘হোতী’’তি পাঠসেসো. তু-সদ্দেন ‘‘অত্তনো ৰা’’তি ৰিসেসস্স সঙ্গহিতত্তা সামিনো নিরালযভাৰসঙ্খাতধুরনিক্খেপে চ ‘‘সামিকস্স ন দস্সামী’’তি অত্তনো ধুরনিক্খেপে চ তস্স পারাজিকত্তং হোতীতি অত্থো. এৰমুদীরিতন্তি ‘‘কেসগ্গমত্তম্পী’’তি এৰং নিযমিতং কথিতং.
১৬২. যা পনাতি যা ভূমি পন. তেসু দ্ৰীসু খীলেসু. আদো থুল্লচ্চযন্তি পঠমে খীলে সঙ্কামিতে সো ভিক্খু থুল্লচ্চযং আপজ্জতি. দুতিযেতি দুতিযে খীলে সঙ্কামিতে পরাজযো ¶ হোতীতি যোজনা. বহূহি খীলেহি গহেতব্বট্ঠানে পরিযন্তখীলেসু দ্ৰীসু ৰিনিচ্ছযো চ এতেনেৰ ৰুত্তো হোতি. এত্থ পন অন্তে খীলদ্ৰযং ৰিনা অৰসেসখীলনিখণনে চ ইতরেসু তদত্থেসু সব্বপযোগেসু চ দুক্কটং হোতীতি ৰিসেসো.
১৬৩-৪. ‘‘মমেদং সন্তক’’ন্তি ঞাপেতুকামোতি সম্বন্ধো. পরসন্তকায ভূমিযা পরাযত্তভাৰং ঞত্ৰাৰ থেয্যচিত্তেন কেসগ্গমত্তম্পি ঠানং গণ্হিতুকামতায ‘‘এত্তকং ঠানং মম সন্তক’’ন্তি ¶ রজ্জুযা ৰা যট্ঠিযা ৰা মিনিত্ৰা পরস্স ঞাপেতুকামোতি অত্থো. যেহি দ্ৰীহি পযোগেহীতি সব্বপচ্ছিমকেহি রজ্জুপসারণযট্ঠিপাতনানমঞ্ঞতরেহি দ্ৰীহি পযোগেহি. তেসূতি নিদ্ধারণে ভুম্মং.
ইধ রজ্জুং ৰাপীতি ৰিকপ্পত্থৰা-সদ্দেন ‘‘যট্ঠিং ৰা’’তি যোজেতব্বেপি অৰুত্তসমুচ্চযত্থং অধিকৰচনভাৰেন ৰুত্তপি-সদ্দেন ইধাৰুত্তমরিযাদৰতীনং ৰিনিচ্ছযস্স ঞাপিতত্তা যথাৰুত্তরজ্জুযট্ঠিৰিনিচ্ছযেসু ৰিয পরসন্তকায ভূমিযা কেসগ্গমত্তম্পি ঠানং থেয্যচিত্তেন গণ্হিতুকামতায ৰতিপাদে নিখণিত্ৰা ৰা সাখামত্তেন ৰা ৰতিং করোন্তস্স মরিযাদং ৰা বন্ধন্তস্স পাকারং ৰা চিনন্তস্স পংসুমত্তিকা ৰা ৰড্ঢেন্তস্স পুব্বপযোগে পাচিত্তিযট্ঠানে পাচিত্তিযঞ্চ দুক্কটঞ্চ সহপযোগে কেৰলদুক্কটঞ্চ পচ্ছিমপযোগেসু দ্ৰীসু পঠমপযোগে থুল্লচ্চযঞ্চ অৰসানপযোগে পারাজিকঞ্চ হোতীতি ৰিনিচ্ছযোপি সঙ্গহিতোতি দট্ঠব্বং.
খেত্তট্ঠকথাৰণ্ণনা.
১৬৫. ৰত্থট্ঠাদীসু ৰত্থট্ঠস্সাতি এত্থ ‘‘ৰত্থু নাম আরামৰত্থু ৰিহারৰত্থূ’’তি (পারা. ১০৫) পদভাজনে ৰুত্তত্তা পুপ্ফাদিআরামে ¶ কাতুং সঙ্খরিত্ৰা ঠপিতভূমি চ পুব্বকতারামানং ৰিনাসে তুচ্ছভূমি চ ৰিহারং কাতুং অভিসঙ্খতা ভূমি চ নট্ঠৰিহারভূমি চাতি এৰং ৰিভাগৰতি ৰসতি এত্থ উপরোপো ৰা ৰিহারো ৰাতি ‘‘ৰত্থূ’’তি ৰুচ্চতি ইচ্চেৰং দুৰিধং ৰত্থুঞ্চ ‘‘ৰত্থুট্ঠং নাম ভণ্ডং ৰত্থুস্মিং চতূহি ঠানেহি নিক্খিত্তং হোতি ভূমট্ঠং থলট্ঠং আকাসট্ঠং ৰেহাসট্ঠ’’ন্তি (পারা. ১০৫) ৰচনতো এৰং চতুব্বিধং ভণ্ডঞ্চাতি ইদং দ্ৰযং ৰত্থু চ ৰত্থুট্ঠঞ্চ ৰত্থুৰত্থুট্ঠন্তি ৰত্তব্বে একদেসসরূপেকসেসৰসেন সমাসেত্ৰা, উ-কারস্স চ অকারং কত্ৰা ‘‘ৰত্থট্ঠস্সা’’তি দস্সিতন্তি গহেতব্বং. যথাৰুত্তদুৰিধৰত্থুনো, ৰত্থট্ঠস্স চ ভণ্ডস্সাতি অত্থো. খেত্তট্ঠেতি এত্থাপি অযমেৰ সমাসোতি খেত্তে চ খেত্তট্ঠে চাতি গহেতব্বং. নাৰট্ঠাদিৰোহারেপি এসেৰ নযো. গামট্ঠেপি চাতি ‘‘গামট্ঠং নাম ভণ্ডং গামে চতূহি ঠানেহি নিক্খিত্তং হোতি ভূমট্ঠং…পে… ৰেহাসট্ঠ’’ন্তি (পারা. ১০৬) ৰুত্তে চতুব্বিধে গামট্ঠভণ্ডেপীতি অত্থো.
ৰত্থট্ঠগামট্ঠকথাৰণ্ণনা.
১৬৬. অরঞ্ঞট্ঠকথাযং ¶ ‘‘তিণং ৰা’’তিআদিপদানং ‘‘তত্থজাতক’’ন্তি পদেন সম্বন্ধো. তত্থজাতকন্তি ‘‘অরঞ্ঞং নাম যং মনুস্সানং পরিগ্গহিতং হোতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০৭) ৰচনতো তত্থজাতং যং কিঞ্চি মনুস্সসন্তকং সামিকানং অকামা অগহেতব্বতো সারক্খে অরঞ্ঞে উপ্পন্নন্তি অত্থো. তিণং ৰাতি পরেহি লাযিত্ৰা ঠপিতং ৰা অত্তনা লাযিতব্বং ৰা গেহচ্ছাদনারহং তিণং ৰা. পণ্ণং ৰাতি এৰরূপমেৰ গেহচ্ছাদনারহং তালপণ্ণাদিপণ্ণং ৰা. লতং ৰাতি তথারূপমেৰ ৰেত্তলতাদিকং ৰল্লিং ৰা. যা পন দীঘা হোতি ¶ , মহারুক্খে চ গচ্ছে চ ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা ৰা ৰেঠেত্ৰা ৰা গতা, সা মূলে ছিন্নাপি অৰহারং ন জনেতি, অগ্গে ছিন্নাপি. যদা পন অগ্গেপি মূলেপি ছিন্না হোতি, তদা অৰহারং জনেতি. সচে পন ৰেঠেত্ৰা ঠিতা হোতি, ৰেঠেত্ৰা ঠিতা পন রুক্খতো মোচিতমত্তা অৰহারং জনেতীতি অযমেত্থ ৰিসেসো. সামিকেন অৰিস্সজ্জিতালযং ছল্লিৰাকাদিঅৰসেসভণ্ডঞ্চ ইমিনাৰ উপলক্খিত্ৰা সঙ্গহিতন্তি ৰেদিতব্বং. কট্ঠমেৰ ৰাতি দারুং ৰা. ভণ্ডগ্ঘেনেৰ কাতব্বোতি এত্থ অন্তোভূতহেতুত্থৰসেন কারেতব্বোতি অত্থো গহেতব্বো. তেনাহ অট্ঠকথাযং ‘‘ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বো’’তি. অৰহটতিণাদিভণ্ডেসু অগ্ঘৰসেন মাসকং ৰা ঊনমাসকং ৰা হোতি, দুক্কটং. অতিরেকমাসকং ৰা ঊনপঞ্চমাসকং ৰা হোতি, থুল্লচ্চযং. পঞ্চমাসকং ৰা অতিরেকপঞ্চমাসকং ৰা হোতি, পারাজিকং. পারাজিকং চে অনাপন্নো, আমসনদুক্কটং, ফন্দাপনথুল্লচ্চযঞ্চ কারেতব্বোতি অত্থো. গণ্হন্তোতি অৰহরন্তো.
১৬৭-৭৪. ইদানি ‘‘কট্ঠমেৰ ৰা’’তি ৰুত্তরুক্খদারূসু ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘মহগ্ঘে’’তিআদি. মহগ্ঘেতি পঞ্চমাসকং ৰা অতিরেকপঞ্চমাসকং ৰা অগ্ঘকং হুত্ৰা মহগ্ঘে. নস্সতীতি থেয্যচিত্তসমঙ্গী হুত্ৰা ছিন্নমত্তেপি পারাজিকং আপজ্জতি. পি-সদ্দো অৰধারণে. ‘‘কোচিপী’’তি ইমিনা অদ্ধগতোপি অল্লং ৰা হোতু পুরাণং ৰা, তচ্ছেত্ৰা ঠপিতং ন গহেতব্বমেৰাতি অত্থো.
মূলেতি উপলক্খণমত্তং. ‘‘অগ্গে চ মূলে চ ছিন্নো হোতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০৭) অট্ঠকথাৰচনতো মূলঞ্চ অগ্গঞ্চ ছিন্দিত্ৰাতি গহেতব্বো. অদ্ধগতন্তি জিণ্ণগল়িতপতিততচং, চিরকালং ঠিতন্তি ৰুত্তং হোতি.
লক্খণেতি ¶ অত্তনো সন্তকং ঞাপেতুং রুক্খক্খন্ধে তচং ছিন্দিত্ৰা কতসল্লক্খণে. ছল্লিযোনদ্ধেতি ¶ সমন্ততো অভিনৰুপ্পন্নাহি ছল্লীহি পরিযোনন্ধিত্ৰা অদস্সনং গমিতে. অজ্ঝাৰুত্থঞ্চাতি এত্থ ‘‘গেহ’’ন্তি পাঠসেসো. গেহং কতঞ্চ অজ্ঝাৰুত্থঞ্চাতি যোজনা. গেহং কাতুং অরঞ্ঞসামিকানং মূলং দত্ৰা রুক্খে কিণিত্ৰা ছিন্নদারূহি তং গেহং কতঞ্চ পরিভুত্তঞ্চাতি অত্থো. ৰিনস্সন্তঞ্চাতি এত্থাপি ‘‘অৰসিট্ঠং দারু’’ন্তি পাঠসেসো. তং গেহং কত্ৰা অৰসিট্ঠং ৰস্সাতপাদীহি ৰিৰিধা জীরিত্ৰা ৰিনস্সমানং, ৰিপন্নদারুন্তি ৰুত্তং হোতি. গণ্হতো ন দোসো কোচীতি সম্বন্ধো. ‘‘সামিকা নিরালযা’’তি গণ্হতো কাচিপি আপত্তি নত্থীতি অত্থো. কিংকারণন্তি চে? অরঞ্ঞসামিকেহি মূলং গহেত্ৰা অঞ্ঞেসং দিন্নত্তা, তেসঞ্চ নিরালযং ছড্ডিতত্তাতি ইদমেত্থ কারণং.
ৰুত্তঞ্হেতং অট্ঠকথাযং ‘‘গেহাদীনং অত্থায রুক্খে ছিন্দিত্ৰা যদা তানি কতানি, অজ্ঝাৰুত্থানি চ হোন্তি, দারূনিপি অরঞ্ঞে ৰস্সেন চ আতপেন চ ৰিনস্সন্তি, ঈদিসানিপি দিস্ৰা ‘ছড্ডিতানী’তি গহেতুং ৰট্টতি. কস্মা? যস্মা অরঞ্ঞসামিকা এতেসং অনিস্সরা. যেহি অরঞ্ঞসামিকানং দেয্যধম্মং দত্ৰা ছিন্নানি, তে এৰ ইস্সরা, তেহি চ তানি ছড্ডিতানি, নিরালযা তত্থ জাতা’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০৭). এৰম্পি সতি পচ্ছা সামিকেসু আহরাপেন্তেসু ভণ্ডদেয্যং হোতীতি দট্ঠব্বং.
যো চাতি অরঞ্ঞসামিকানং দেয্যধম্মং পৰিসন্তো অদত্ৰা ‘‘নিক্খমন্তো দস্সামী’’তি রুক্খে গাহাপেত্ৰা নিক্খমন্তো যো চ ভিক্খু. আরক্খট্ঠানং পত্ৰাতি অরঞ্ঞপালকা যত্থ নিসিন্না অরঞ্ঞং রক্খন্তি, তং ঠানং পত্ৰা. ‘‘চিন্তেন্তো’’তি কিরিযন্তরসাপেক্খত্তা ‘‘অতিক্কমেয্যা’’তি সামত্থিযতো ¶ লব্ভতি. তস্মা চিত্তে কম্মট্ঠানাদীনি কত্ৰাতি এত্থ আদি-সদ্দেন পকারত্থেন কুসলপক্খিযা ৰিতক্কা সঙ্গয্হন্তি. অঞ্ঞং চিন্তেন্তো ৰা আরক্খনট্ঠানং পত্ৰাযেৰ অতিক্কামেয্যাতি যোজেত্ৰা অত্থো ৰত্তব্বো. তত্থ অঞ্ঞং চিন্তেন্তো ৰাতি অঞ্ঞং ৰিহিতো ৰা, ইমিনা যথাৰুত্তৰিতক্কানং সঙ্গহো. অস্সাতি এত্থ ‘‘দেয্য’’ন্তি কিতযোগে কত্তরি সামিৰচনত্তা অনেনাতি অত্থো.
‘‘যোচা’’তি এত্থ অৰুত্তসমুচ্চযত্থেন চ-সদ্দেন অরঞ্ঞপৰিসনকালে যথাৰুত্তনযেন মূলং অদত্ৰা অরঞ্ঞং পৰিসিত্ৰা দারূনি গহেত্ৰা গমনকালে ‘‘অরঞ্ঞপালকা সচে যাচন্তি, দস্সামী’’তি পরিকপ্পেত্ৰা গন্ত্ৰা তেহি অযাচিতত্তা অদত্ৰা গচ্ছন্তোপি তথেৰ আগন্ত্ৰা আরক্খকেসু ¶ কীল়াপসুতেসু ৰা নিদ্দাযন্তেসু ৰা বহি নিক্খন্তেসু ৰা তত্থ ঠত্ৰা আরক্খকে পরিযেসিত্ৰা অদিস্ৰা গচ্ছন্তোপি তথেৰ আগন্ত্ৰা তত্থ নিযুত্তইস্সরজনেহি অত্তনো হত্থতো দাতব্বং দত্ৰা ৰা অত্তানং সম্মানং কত্ৰা ৰা পালকে সঞ্ঞাপেত্ৰা ৰা পালকে ওকাসং যাচিত্ৰা তেহি দিন্নোকাসো ৰা গচ্ছন্তোপীতি এত্তকা ৰুত্তেন সদিসত্তা সঙ্গহিতাতি দট্ঠব্বা.
ৰরাহাতি সূকরা. ৰগ্ঘাতি ব্যগ্ঘা. অচ্ছাতি ইস্সা. তরচ্ছাতি কাল়সীহা. আদি-সদ্দেন দীপিমত্তহত্থিসীহাদযো ৰাল়মিগা সঙ্গয্হন্তি. এতেযেৰ ৰরাহাদযো সমাগমৰসেন মরণাদিঅনিট্ঠসমীপচারিতায উপ অনিট্ঠসমীপে দৰন্তি পৰত্তন্তীতি ‘‘উপদ্দৰা’’তি ৰুচ্চন্তি. আরক্খট্ঠানং আগতকালে দিট্ঠৰরাহাদিউপদ্দৰতোতি ৰুত্তং হোতি. মুচ্চিতুকামতাযাতি মোক্খাধিপ্পাযেন. ‘‘তথেৰা’’তি ইমিনা পৰিসনকালে দেয্যধম্মং অদত্ৰা ‘‘নিক্খমনকালে দস্সামী’’তি ¶ পৰিসিত্ৰা দারুং গহেত্ৰা আরক্খট্ঠানং পত্তোতি পুরিমগাথায সামত্থিযতো লব্ভমানোযেৰত্থো দস্সিতো. তং ঠানন্তি তং আরক্খট্ঠানং. অতিক্কামেতীতি ‘‘ইদং তং ঠান’’ন্তিপি অসল্লক্খণমত্তভযুপদ্দৰো হুত্ৰা পলাযন্তো অতিক্কমতি, ভণ্ডদেয্যং পন হোতীতি যোজনা.
সুঙ্কঘাততোতি এত্থাপি পি-সদ্দো লুত্তনিদ্দিট্ঠোতি ৰেদিতব্বো, সুঙ্কগহণট্ঠানতোপীতি অত্থো. সুঙ্কস্স রঞ্ঞো দাতব্বভাগস্স ঘাতো মুসিত্ৰা গহণমত্তো, সুঙ্কো হঞ্ঞতি এত্থাতি ৰা সুঙ্কঘাতোতি ৰিগ্গহো. সুঙ্কঘাতসরূপং পরতো আৰি ভৰিস্সতি. তস্মাতি সুঙ্কঘাততো তস্স গরুকত্তা এৰ. তন্তি তং সুঙ্কঘাতট্ঠানং. অনোক্কম্ম গচ্ছতোতি অপৰিসিত্ৰা গচ্ছন্তস্স. দুক্কটং উদ্দিট্ঠং ‘‘সুঙ্কং পরিহরতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পারা. ১১৩).
এতন্তি যথাৰুত্তআরক্খট্ঠানং. থেয্যচিত্তেন পরিহরন্তস্সাতি থেয্যচিত্তেন পরিহরিত্ৰা দূরতো গচ্ছন্তস্স. আকাসেনপি গচ্ছতো পারাজিকমনুদ্দিট্ঠং সত্থুনাতি সম্বন্ধো.
ননু চ ‘‘ইদং পন থেয্যচিত্তেন পরিহরন্তস্স আকাসেন গচ্ছতোপি পারাজিকমেৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০৭) অট্ঠকথাযং ৰুত্তৰচনং ৰিনা পাল়িযং ‘‘অরঞ্ঞট্ঠ’’ন্তি মাতিকাপদস্স ৰিভঙ্গে ‘‘তত্থজাতকং কট্ঠং ৰা লতং ৰা তিণং ৰা পঞ্চমাসকং ৰা অতিরেকপঞ্চমাসকং ৰা অগ্ঘনকং থেয্যচিত্তো আমসতি, আপত্তি দুক্কটস্স. ফন্দাপেতি, আপত্তি ¶ থুল্লচ্চযস্স. ঠানা চাৰেতি, আপত্তি পারাজিকস্সা’’তি (পারা. ১০৬) সামঞ্ঞৰচনতো সুঙ্কঘাতে ‘‘সুঙ্কং পরিহরতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ৰচনং ৰিয এত্থ আরক্খট্ঠানং ¶ পরিহরন্তস্স ৰিসুং ৰুত্তপারাজিকাপত্তিৰচনে অসতিপি ‘‘অট্ঠকথায’’ন্তি অৰত্ৰা ‘‘সত্থুনা’’তি কস্মা আহাতি? ৰুচ্চতে – অট্ঠকথাচরিযেন তথেৰ ৰুত্তত্তা আহ. কস্মা পন অট্ঠকথাচরিযেন ‘‘অপঞ্ঞত্তং ন পঞ্ঞপেস্সাম, পঞ্ঞত্তং ন সমুচ্ছিন্দিস্সামা’’তি (পারা. ৫৬৫) পাল়িপাঠং জানন্তেনপি পাল়িযং অৰুত্তপারাজিকং নিদ্দিট্ঠন্তি? এত্থ ৰিনিচ্ছযং ভিক্খূহি পুট্ঠেন ভগৰতা ৰুত্তনযস্স মহাঅট্ঠকথায আগতত্তা তস্সেৰ নযস্স সমন্তপাসাদিকাযং নিদ্দিট্ঠভাৰং জানন্তেন ইমিনাপি আচরিযেন ইধ ‘‘সত্থুনা’’তি ৰুত্তন্তি গহেতব্বং.
অথ ৰা ‘‘সুঙ্কং পরিহরতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ৰত্ৰা আরক্খট্ঠানৰিনিচ্ছযে অৰচনং যথাৰুত্তৰিসযস্স অদিট্ঠভাৰেন ৰা সিযা, ইমস্স তথা অনৰজ্জতা ৰা সিযা, ৰুত্তানুসারেন সুৰিঞ্ঞেয্যতা ৰা সিযাতি তযো ৰিকপ্পা. তেসু পঠমৰিকপ্পো সব্বঞ্ঞুভাৰবাধনতো দুব্বিকপ্পমত্তং হোতি. দুতিযৰিকপ্পো লোকৰজ্জস্স ইমস্স অনৰজ্জভাৰো নাম অনুপপন্নোতি অনাদাতব্বো. পারিসেসতো ততিযৰিকপ্পো যুজ্জতি.
তত্থ ‘‘ৰুত্তানুসারেনা’’তি কিমেত্থ ৰুত্তং নাম, তদনুসারেন ইমস্সাপি সুৰিঞ্ঞেয্যতা কথন্তি চে? পঠমনিদ্দিট্ঠে অরঞ্ঞট্ঠনিদ্দেসে সামঞ্ঞেন ‘‘ঠানা চাৰেতি, আপত্তি পারাজিকস্সা’’তি (পারা. ১০৬) ইদং ৰুত্তং, ন পন থেয্যচিত্তেন আরক্খট্ঠানপরিহরণঞ্চ. ‘‘গমনকালে ‘মূলং দত্ৰা গমিস্সামী’তি পুব্বপরিকপ্পিতনিযামেন অদত্ৰা গচ্ছতো পরিকপ্পাৰহারোৰ হোতী’’তি চ ‘‘তং পন যেন কেনচি আকারেন পরিকপ্পিতট্ঠানং পহায গমনং ঠানাচাৰনং নাম হোতেৰাতি তেন ৰত্থুনা পারাজিকমেৰ হোতী’’তি ¶ চ ‘‘ঠানা চাৰেতি, আপত্তি পারাজিকস্সা’তি ইমিনা চ ৰিঞ্ঞাতত্থমেৰ হোতী’’তি চ ৰিসুং ন ৰুত্তং. সুঙ্কট্ঠানপরিহরণং পন ঠানপরিহরণসভাৰত্তা সভাৰতো ঈদিসংৰ সন্তম্পি ইদং ৰিয পরিকপ্পিতট্ঠানং ন হোতীতি ৰক্খমানরাজসম্মতট্ঠানতো অঞ্ঞং পরিকপ্পিতট্ঠানং সমানম্পি থেয্যচিত্তুপ্পত্তিমত্তেন তং পরিহরিত্ৰা গচ্ছন্তস্স থেয্যচিত্তেন অত্তনো পত্তং গণ্হন্তস্স ৰিয পারাজিকায অৰত্থুতঞ্চ দুক্কটস্সেৰ ৰত্থুভাৰঞ্চ ৰিঞ্ঞাপেতুং ‘‘সুঙ্কং পরিহরতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ৰুত্তন্তি ভগৰতো অধিপ্পাযঞ্ঞুনা অট্ঠকথাচরিযেন ‘‘পারাজিকমেৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০৭) ৰুত্তত্তা ¶ তেন অট্ঠকথাযং ৰুত্তনীহারমেৰ দস্সেতুং অযমাচরিযোপি ‘‘সত্থুনা পারাজিকমনুদ্দিট্ঠ’’ন্তি আহাতি নিট্ঠমেত্থ গন্তব্বং.
তস্মাতি যস্মা এৰং পরিহরিত্ৰা থেয্যচিত্তেন দূরতো ৰজ্জেত্ৰা গচ্ছন্তস্সাপি পারাজিকপ্পহোনকতায অচ্চন্তভারিযং হোতি, তস্মা. এত্থাতি ইমস্মিং অরঞ্ঞারক্খট্ঠানে. ‘‘ৰিসেসেনা’’তি ইদং ‘‘অপ্পমত্তেন হোতব্ব’’ন্তি ইমিনা হেতুভাৰেন সম্বন্ধনীযং. সতিসম্পন্নচেতসাতি চ পিযসীলেনাতি চ ‘‘ভিক্খুনা’’তি এতস্স ৰিসেসনং. অসিক্খাকামস্স ভিক্খুনো ইমস্স ওৰাদস্স অভাজনতায তং পরিৰজ্জেতুমাহ ‘‘পিযসীলেনা’’তি. পিযসীলস্সাপি সতিৰিরহিতস্স পমত্তট্ঠানে সরণাসম্ভৰা ইমস্স অভাজনতায তং ৰজ্জেতুমাহ ‘‘সতিসম্পন্নচেতসা’’তি.
অরঞ্ঞট্ঠকথাৰণ্ণনা.
১৭৫-৬. তোযদুল্লভকালস্মিন্তি তোযং দুল্লভং যস্মিং সো তোযদুল্লভো, তোযদুল্লভো চ সো কালো চাতি তোযদুল্লভকালো, তস্মিং. আৰজ্জেত্ৰা ৰাতি উদকভাজনং নামেত্ৰা ৰা. পৰেসেত্ৰা ৰাতি অত্তনো ¶ ভাজনং তস্মিং পক্খিপিত্ৰা ৰা. ছিদ্দং কত্ৰাপি ৰাতি উদকভাজনে ওমট্ঠাদিভেদং ছিদ্দং কত্ৰা ৰা গণ্হন্তস্স ভণ্ডগ্ঘেন ৰিনিদ্দিসেতি ৰক্খমানেন সম্বন্ধনীযং.
তথাতি যথা তোযদুল্লভকালস্মিং ভাজনে রক্খিতগোপিতং উদকং অৰহরন্তস্স পারাজিকং ৰুত্তং, তেনেৰ নীহারেন. ৰাপিযং ৰাতি পরসন্তকায সারক্খায ৰাপিযং ৰা. তল়াকে ৰাতি তাদিসে জাতস্সরে ৰা. এৰং সারক্খানং পোক্খরণিআদীনং এতেহি ৰা অৰুত্তসমুচ্চযেন ৰা-সদ্দেন ৰা গহণং ৰেদিতব্বং. অত্তনো ভাজনং পৰেসেত্ৰা গণ্হন্তস্সাতি উপলক্খণপদন্তি ভাজনগতজলে চ ইধ চ তেলভাজনে ৰিয মুখেন ৰা ৰংসাদীহি ৰা আকড্ঢিত্ৰা থেয্যচিত্তেন পিৰন্তস্স যথাৰত্থুকমাপত্তিৰিধানং ৰেদিতব্বং.
১৭৭. মরিযাদন্তি ৰাপিআদীনং পাল়িৰট্টবন্ধং. ছিন্দতোতি কুদালাদীহি পংসুআদীনি উদ্ধরিত্ৰা দ্ৰিধা করোন্তস্স. ৰিসেসত্থাৰজোতকেন তু-সদ্দেন ‘‘মরিযাদং ছিন্দিত্ৰা দুব্বলং কত্ৰা তস্স ¶ ছিন্দনত্থায ৰীচিযো উট্ঠাপেতুং উদকং সযং ওতরিত্ৰা ৰা গোমহিংসে ৰা অঞ্ঞে মনুস্সে ৰা কীল়ন্তে দারকে ৰা ওতারেত্ৰা ৰা অত্তনো ধম্মতায ওতিণ্ণে তাসেত্ৰা ৰা উদকে ঠিতং রুক্খং ছিন্দিত্ৰা ৰা ছেদাপেত্ৰা ৰা পাতেত্ৰা ৰা পাতাপেত্ৰা ৰা জলং খোভেতি, ততো উট্ঠিতাহি ৰীচীহি মরিযাদে ছিন্নেপি তেনেৰ ছিন্নো হোতি. এৰমেৰ গোমহিংসাদযো মরিযাদং আরোহন্তেনাপি অঞ্ঞেহি আরোহাপেন্তেনাপি তেসং খুরেহি মরিযাদে ছিন্নেপি, উদকনিদ্ধমনাদিং পিদহিত্ৰা ৰা পিদহাপেত্ৰা ৰা ৰাপিমরিযাদায নীচট্ঠানং বন্ধিত্ৰা ৰা বন্ধাপেত্ৰা ৰা অতিরেকজলাপগমনমগ্গতো নীহরিতব্বোদকং ৰারেত্ৰা ৰা বাহিরতো উদকং পৰেসেত্ৰা ৰা পূরেতি, ওঘেন মরিযাদে ¶ ছিন্নেপি তেনেৰ ছিন্নং হোতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১০৮ অত্থতো সমানং) এৰমাদিকং অট্ঠকথাগতৰিসেসং সঙ্গণ্হাতি. অদিন্নাদানপুব্বতোতি অদিন্নাদানস্স পুব্বপযোগত্তা. ভূতগামেন সদ্ধিম্পীতি ভূতগামেনপি সদ্ধিং. অপি-সদ্দেন পথৰিখণনং সম্পিণ্ডেতি. মরিযাদং ছিন্দন্তো তত্থজাতং তিণাদিং ছিন্দতি, ভূতগামপাচিত্তিযেন সদ্ধিং দুক্কটং. জাতপথৰিং ছিন্দতি, পথৰিখণনপাচিত্তিযেন সদ্ধিং দুক্কটং আপজ্জতীতি অধিপ্পাযো.
১৭৮. কাতব্বোতি এত্থ ‘‘ভণ্ডগ্ঘেন আপত্তিযা’’তি পাঠসেসো. অন্তোভূতহেত্ৰত্থৰসেন কারেতব্বোতি গহেতব্বো. অন্তো ঠত্ৰা ছিন্দন্তো বহিঅন্তেন, বহি ঠত্ৰা ছিন্দন্তো অন্তোঅন্তেন, উভযত্থাপি ঠত্ৰা ছিন্দন্তো মজ্ঝতো ভণ্ডগ্ঘেন আপত্তিযা কারেতব্বোতি যোজনা. অযং পনেত্থ অত্থো – অন্তোৰাপিযং ঠত্ৰা মরিযাদং ছিন্দিত্ৰা উদকে বহি নিক্খমিতে নিক্খন্তউদকগ্ঘেন দুক্কটথুল্লচ্চযপারাজিকাসু যথাপন্নায আপত্তিযা কারেতব্বো. বহি ঠত্ৰা মরিযাদং ছিন্দিত্ৰা অন্তোৰাপিযং পৰিসন্তোদকস্স ঠিতট্ঠানতো চাৰিতক্খণে নিক্খন্তউদকগ্ঘেন আপত্তিযা কারেতব্বো. কদাচি অন্তো কদাচি বহি ঠত্ৰা মরিযাদং মজ্ঝে ঠপেত্ৰা ছিন্দন্তো মজ্ঝে ঠিতট্ঠানং ছিন্দিত্ৰা উদকস্স নীহটক্খণে নীহটউদকস্স অগ্ঘেন আপত্তিযা কারেতব্বোতি.
উদকট্ঠকথাৰণ্ণনা.
১৭৯-৮০. ৰারেনাতি ৰারেন ৰারেন সামণেরা অরঞ্ঞতো যং দন্তকট্ঠং সঙ্ঘস্সত্থায আনেত্ৰা সচে আচরিযানম্পি আহরন্তি, যাৰ তে দন্তকট্ঠং পমাণেন ছিন্দিত্ৰা সঙ্ঘস্স চ আচরিযানঞ্চ ¶ ন নিয্যাদেন্তি, তাৰ অরঞ্ঞতো ¶ আভতত্তা তং সব্বং সঙ্ঘস্স চ সকসকআচরিযানঞ্চ আভতং দন্তকট্ঠং তেসমেৰ চ দন্তকট্ঠহারকানং সামণেরানং সন্তকং হোতীতি অত্থযোজনা.
১৮১. তস্মাতি যস্মা তেসমেৰ সামণেরানং সন্তকং হোতি, তস্মা. তং অরঞ্ঞতো আভতং দন্তকট্ঠঞ্চ সঙ্ঘস্স গরুভণ্ডঞ্চ দন্তকট্ঠন্তি সম্বন্ধো. সঙ্ঘিকায ভূমিযং উপ্পন্নং সঙ্ঘেন রক্খিতগোপিতত্তা গরুভণ্ডভূতং দন্তকট্ঠঞ্চাতি ৰুত্তং হোতি. গণ্হন্তস্স চাতি অধিকচ-কারেন ইহাৰুত্তস্স অট্ঠকথাগতস্স গণপুগ্গলগিহিপরিবদ্ধ আরামুয্যানসঞ্জাতছিন্নাছিন্নরক্খিতগোপিতদন্তকট্ঠস্স সমুচ্চিতত্তা তঞ্চ থেয্যচিত্তেন গণ্হন্তস্স অৰহটদন্তকট্ঠস্স অগ্ঘৰসেন আপত্তিযো ৰত্তব্বাতি অযমত্থো দীপিতো হোতি.
১৮২. তেহি দন্তকট্ঠহারকেহি সামণেরেহি. নিয্যাদিতন্তি মহাসঙ্ঘস্স পটিপাদিতং.
১৮৩. সঙ্ঘিককালতো পট্ঠায থেয্যচিত্তেন গণ্হতোপি অৰহারাভাৰে কারণং দস্সেতুমাহ ‘‘অরক্খত্তা’’তিআদি. তত্থ অরক্খত্তাতি সঙ্ঘিকভাৰেন লদ্ধেপি রক্খিতগোপিতদন্তকট্ঠে ৰিয সঙ্ঘেন কতারক্খাযাভাৰা. যথাৰুড্ঢমভাজেতব্বতোতি সঙ্ঘিকত্তস্সাপি সতো যথাৰুড্ঢং পটিপাটিমনতিক্কম্ম ভাজেতব্বফলপুপ্ফাদীনং ৰিয ভাজেতব্বতাভাৰতো. সব্বসাধারণত্তা চাতি সঙ্ঘপরিযাপন্নানং সব্বেসমেৰ সাধারণত্তা.
ইদন্তি সঙ্ঘস্স নিয্যাদিতদন্তকট্ঠং. অঞ্ঞং ৰিযাতি অঞ্ঞং গণপুগ্গলাদিসন্তকং রক্খিতগোপিতদন্তকট্ঠং ৰিয. এৰং চোরিকায গণ্হতো অৰহারাভাৰে কারণেন সাধিতেপি থেয্যচিত্তেন ¶ সকপরিক্খারম্পি গণ্হতো দুক্কটস্স ৰুত্তত্তা তথা গণ্হন্তো দুক্কটা ন মুচ্চতীতি দট্ঠব্বং. ৰত্তং পন জানিতব্বং – সঙ্ঘিকদন্তকট্ঠং গণ্হন্তেন পধানঘরাদীসু পৰিসিত্ৰা চিরেন ওসরন্তেন বহি ৰীতিনামেতব্বদিৰসে গণেত্ৰা তংপমাণেন গহেতব্বং, মগ্গং গচ্ছন্তেন একং দ্ৰে দন্তকট্ঠানি থৰিকায পক্খিপিত্ৰা গন্তব্বং, তত্থেৰ ৰসন্তেন দিৰসে খাদিতব্বদন্তকট্ঠং গহেতব্বন্তি.
দন্তকট্ঠকথাৰণ্ণনা.
১৮৪. ‘‘অগ্গিং ¶ ৰা দেতী’’তিআদীসু ‘‘রুক্খে’’তি পকরণতো লব্ভতি ‘‘রুক্খো ৰিনস্সতী’’তি ৰক্খমানত্তা, রুক্খো চ ‘‘ৰনপ্পতি নাম যো মনুস্সানং পরিগ্গহিতো হোতি রুক্খো পরিভোগো’’তি (পারা. ১১০) পাল়িযং আগতত্তা চ অট্ঠকথায (পারা. অট্ঠ. ১.১১০) চ ৰুত্তনযেন অম্বলবুজপনসাদিকো মনুস্সানং পরিভোগারহো মনুস্সাযত্তো রক্খিতগোপিতোযেৰ গহেতব্বো. অগ্গিং ৰা দেতীতি চোরিকায অগ্গিং আলিম্পেতি ৰা. সত্থেন রুক্খে সমন্ততো আকোটেতীতি ৰাসিফরসুআদিসত্থেন রুক্খতচং ছিন্দন্তো সমন্ততো আৰাটং দস্সেতি. মণ্ডূককণ্টকনামকং ৰিসং ৰা রুক্খে আকোটেতীতি চোরিকায রুক্খং নাসেতুকামো রুক্খে মণ্ডূককণ্টকনামকং ৰিসং পৰেসেতি.
১৮৫. যেন ৰা তেন ৰাতি যথাৰুত্তেন ৰা অৰুত্তেন ৰা যেন কেনচি উপাযেন. রুক্খো ৰিনস্সতীতি অগ্গিং দত্ৰা ঝাপিতো ধঞ্ঞকলাপো ৰিয, তেলকুম্ভী ৰিয চ ৰিনাৰ ঠানাচাৰনেন যথাট্ঠিতমেৰনস্সতি. ‘‘ডয্হতী’’তি ইদং ‘‘অগ্গিং দেতী’’তি ইদং সন্ধায ৰুত্তং. ৰিনস্সতীতি মণ্ডূককণ্টকাকোটনাদিঅৰসেসপযোগং সন্ধায ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং ‘‘থেয্যচিত্তো ছিন্দতি, পহারে পহারে আপত্তি দুক্কটস্স, একং পহারং ¶ অনাগতে আপত্তি থুল্লচ্চযস্স, তস্মিং পহারে আগতে আপত্তি পারাজিকস্সা’’তি (পারা. ১১০) ঠানাচাৰনেন পারাজিকস্স আগতত্তা. পকাসিতন্তি এত্থ ‘‘অট্ঠকথায’’ন্তি লব্ভতি. পাঠাগতং পারাজিকং পন পারিসেসতো চ সূচীযতীতি তব্বাচকস্স ৰা সঙ্গাহকস্স ৰা ৰচনস্স ইহাৰিজ্জমানত্তা তত্থ ৰিনিচ্ছযো পাসংসিকোপি ইহাৰুত্তো.
ৰনপ্পতিকথাৰণ্ণনা.
১৮৬-৭. ‘‘হরণকং নাম অঞ্ঞস্স হরণকং ভণ্ডং. থেয্যচিত্তো আমসতি, আপত্তি দুক্কটস্স. ফন্দাপেতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. ঠানা চাৰেতি, আপত্তি পারাজিকস্সা’’তি (পারা. ১১১) ৰুত্তহরণকনিদ্দেসে ‘‘ঠানা চাৰেতি, আপত্তি পারাজিকস্সা’’তি (পারা. ১১১) পাঠে ‘‘ঠান’’ন্তি গহিতসীসাদিট্ঠানপ্পভেদৰসেন অট্ঠকথায (পারা. অট্ঠ. ১.১১০) আগতৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘ছিন্দিত্ৰা মোচেত্ৰা গণ্হতো’’তি. কিরিযানং সকম্মকত্তা ‘‘অলঙ্কার’’ন্তি পাঠসেসো. ছিন্দিত্ৰাতি গীৰেয্যকাদিং. মোচেত্ৰাতি কণ্ণপিল়ন্ধনাদিং.
সীসাদীহি ¶ মোচিতমত্তস্মিন্তি এত্থাপি ৰিসেসিতব্বদস্সনত্থং ‘‘অলঙ্কারস্মি’’ন্তি তমেৰ ভুম্মেকৰচনন্তৰসেন গহেতব্বং. আকড্ঢনৰিকড্ঢনন্তি এত্থ অভিমুখং কড্ঢনং আকড্ঢনন্তি কত্ৰা অত্তনো সমীপমাৰিঞ্ছনং আকড্ঢনং, ৰিপরীতং কড্ঢনং ৰিকড্ঢনন্তি কত্ৰা তব্বিপরীতং ৰিকড্ঢনং.
১৮৮-৯. ৰলযন্তি অৰঙ্কং মট্ঠহত্থূপগং. কটকম্পি ৰাতি অনেকৰঙ্কে যোজেত্ৰা বুব্বুল়াদীনি দস্সেত্ৰা ৰা অদস্সেত্ৰা ¶ ৰা কতং হত্থূপগং. অগ্গবাহুন্তি কপ্পরতো পট্ঠায অগ্গহত্থং. অপরাপরং চারেতীতি ইতো চিতো চ সঞ্চারেতি. ‘‘সারেতী’’তি ৰা পাঠো, সোযেৰ অত্থো. তং ৰলযং ৰা কটকং ৰা. আকাসগতং করোতীতি সব্বদিসাহি যথা হত্থং ন ফুসতি, তথা আকাসগতং করোতি. নিধিৰলযস্স পৰেসিতরুক্খমূলে সব্বদিসাহি অফুসন্তং আকাসগতকরণে পারাজিকং হোতি, ইধ ‘‘রক্খতী’’তি কস্মা ৰুত্তন্তি আহ ‘‘সৰিঞ্ঞাণকতো’’তিআদি. ইদন্তি ৰলযং কটকঞ্চ.
১৯০. ‘‘নিৰত্থং ৰত্থ’’ন্তি ইমিনা চীৰরম্পি গয্হতি. পরস্স ৰত্থসামিকস্স. পরোপীতি ৰত্থসামিকোপি. তন্তি চোরেন অচ্ছিজ্জমানং অত্তনা নিৰত্থৰত্থং. লজ্জায সহসা ন মুঞ্চতীতি লজ্জায সীঘতরং ন পরিচ্চজতি.
১৯১. চোরোপি আকড্ঢতি, সো পরোপি আকড্ঢতীতি যোজনা. সো পরো চোরতো অঞ্ঞো, ৰত্থসামিকোতি অত্থো. পরস্সাতি ৰত্থসামিকস্স.
১৯২. ‘‘ঠানা চাৰেয্যা’’তি পাঠে ঠান-সদ্দেন সঙ্গহিতসীসাদিট্ঠানতো হরীযতেতি হরণকন্তি ৰুত্তালঙ্কারাদিভণ্ডস্স চাৰনেন পারাজিকং দস্সেত্ৰা ইদানি তদেৰ হরণকং হারকেন সহ হরন্তস্স হারকস্স ঠিতট্ঠানতো অপনযনেন ঠানাচাৰনঞ্চ ‘‘ঠানা চাৰেয্যা’’তি ইমিনাৰ সঙ্গয্হতীতি তত্থাপি ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘সভণ্ডহারক’’ন্তিআদি. ভণ্ডং হরতি নেতীতি ভণ্ডহারকো, পুরিসাদিকো, তেন সহাতি সভণ্ডহারকং, অলঙ্কারৰত্থাদীনি আদায গচ্ছন্তেহি ইত্থিপুরিসাদিপাণেহি সহেৰ. ভণ্ডন্তি তেহি হরিযমানত্তা হরণকসঙ্খাতৰত্থাভরণাদিভণ্ডং ¶ . নেন্তস্সাতি ‘‘নেন্তো অস্সা’’তি পদচ্ছেদো. নেন্তোতি ঠিতট্ঠানতো চাৰেত্ৰা অত্তনা ইচ্ছিতদিসাভিমুখং পাপেন্তো. অস্স পঠমে পাদে অতিক্কন্তে থুল্লচ্চযং আপজ্জিত্ৰাতি ¶ পাঠসেসযোজনা. অস্সাতি ইমস্স ভণ্ডহারকস্স. পঠমপাদে অতিক্কন্তে অত্তনা পঠমং গন্তব্বদিসতো চোরস্সাভিমতদিসং গতে থুল্লচ্চযং আপজ্জিত্ৰা দুতিযে অতিক্কন্তে চুতো সিযাতি যোজনা.
১৯৩. থেয্যচেতনো সচে তজ্জেত্ৰা পরস্স হত্থতো ভণ্ডং পাতাপেতি, পরস্স হত্থতো ভণ্ডে মুত্তমত্তে তজ্জেত্ৰা পাতাপকস্স পরাজযোতি যোজনা. ভণ্ডে মুত্তমত্তেতি ভণ্ডে হত্থতো কেসগ্গমত্তম্পি মুত্তক্খণে.
১৯৪. অথাপীতি অথ ৰা. পরিকপ্পেত্ৰা পাতাপেতি ৰাতি এত্থ ‘‘যং ময্হং রুচ্চতি, তং গণ্হিস্সামী’’তি ৰা ‘‘এৰরূপং চে হোতি, গণ্হিস্সামী’’তি ৰিসেসেত্ৰা ৰা পরিকপ্পেত্ৰা তজ্জেত্ৰা পাতেতি, দুক্কটং. এৰং পাতিতং ভণ্ডং তস্স চোরস্স আমসনে দুক্কটং ৰুত্তন্তি যোজনা.
১৯৫. যথাৰত্থুন্তি ভণ্ডস্স অগ্ঘানুরূপং, থুল্লচ্চযং হোতীতি অধিপ্পাযো. ছড্ডিতেপীতি তস্স চোরভাৰং জানিত্ৰা ভীততসিতেন অত্তনা নীযমানে ভণ্ডে ছড্ডিতেপি সতি. তেনেৰ ঠানাচাৰনং কারাপিতন্তি পারাজিকন্তি ন গহেতব্বন্তি আহ ‘‘ন দোসো’’তি. ‘‘তিট্ঠ তিট্ঠা’’তি ৰুত্তে পন উত্তসিত্ৰা ছড্ডনং তস্স আণত্তিযা ৰিনা হোতীতি তত্থ তস্স অনাপত্তীতি অধিপ্পাযো. তথা ৰদতো পন অদিন্নাদানপুব্বপযোগত্তা দুক্কটমেৰ.
১৯৬. তন্তি তং ছড্ডিতং ভণ্ডং. তদুদ্ধারেতি তস্স ছড্ডিতস্স ভণ্ডস্স উদ্ধারে পারাজিকং. পারাজিকং কদা সিযাতি ¶ আহ ‘‘সামিকে সালযে গতে’’তি. নিরালযং ছড্ডিতং পন গণ্হতো অসতি থেয্যচিত্তে ন দোসোতি ব্যতিরেকতো দস্সেতি.
১৯৭. সামিকস্স সালযকালে গণ্হন্তস্সাপি পারাজিকাভাৰপ্পকারং দস্সেতুমাহ ‘‘গণ্হতো’’তি. পুব্বগাথায ‘‘ত’’ন্তি ইধানুৰত্ততে. সকসঞ্ঞাযগণ্হতোতি ‘‘তিট্ঠ তিট্ঠা’’তি ৰচনতো উত্তসিত্ৰা সালযং ছড্ডিতং তং ৰত্থুং সকসঞ্ঞায গণ্হন্তস্স. গহণেতি সকসঞ্ঞায গহণহেতু, সকসঞ্ঞায গহিতভণ্ডং অত্তনো গহণকারণা ভিক্খুং অৰহারাপত্তিতো রক্খতীতি অধিপ্পাযো ¶ . তেনাহ ‘‘গহণে পন রক্খতী’’তি. ভণ্ডদেয্যং পন হোতীতি যোজনা. ‘‘তথা’’তি ইমিনা গহণে রক্খতীতি অতিদিসতি.
১৯৮-৯. ধুরনিক্খেপং কত্ৰাতি ‘‘ময্হং কিমেতেন ভণ্ডেন, জীৰিতরক্খনমেৰ ৰরতর’’ন্তি নিরালযো হুত্ৰা. তেনাহ ‘‘ভীতো চোরা পলাযতী’’তি. চোরাতি এত্থ চ হেতুম্হি নিস্সক্কং. গণ্হতোতি এত্থ ‘‘ত’’ন্তি পাঠসেসো, তথা ছড্ডিতং তং ভণ্ডন্তি অত্থো. উদ্ধারে দুক্কটন্তি ৰত্থুম্হি অনৰজ্জেপি থেয্যচিত্তৰসেন দুক্কটং হোতি, অসতি থেয্যচিত্তে দুক্কটম্পি ন হোতীতি ৰুত্তং হোতি. আহরাপেন্তেতি এত্থ ভাৰলক্খণে ভুম্মং, তস্মিং ভণ্ডসামিনি আহরাপেন্তে সতীতি অত্থো.
২০০. নিরালযেন ছড্ডিতৰত্থুনো গহণে ভণ্ডদেয্যঞ্চ অদেন্তস্স পরাজযো চ কস্মাতি আহ ‘‘তস্সা’’তিআদি. অঞ্ঞাসূতি মহাপচ্চরিযাদীসু ইতরাসু অট্ঠকথাসু.
হরণককথাৰণ্ণনা.
২০১. উপনিধিকথায ¶ ‘‘ন গণ্হামী’’তি সম্পজানমুসাৰাদং ভাসতোতি যোজনা. যেন কেনচি রহসি ‘‘ইদং ময্হং ভণ্ডং পটিসামেত্ৰা দেহী’’তি নিয্যাদিতং ভণ্ডং পচ্ছা সামিকেন ‘‘দেহি মে তং ভণ্ড’’ন্তি ৰুত্তে অচ্চন্তমুপগন্তুং ‘‘নাহং গণ্হামী’’তি সম্পজানমুসাৰাদং ভাসতোতি অত্থো. গণ্হামীতি অগ্গহেসিং. অচ্চন্তা হেসো অতীতে ৰত্তমানপ্পযোগোযং. ‘‘সম্পজানমুসাৰাদে পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ২) ইমস্স সিক্খাপদস্স ৰিসযে কস্মা দুক্কটং ৰুত্তন্তি আহ ‘‘অদিন্নাদানপুব্বকত্তা’’তিআদি. তত্থ অদিন্নাদানপুব্বকত্তাতি অদিন্নাদানস্স সহপযোগৰসেন পুব্বঙ্গমত্তা, ন পুব্বপযোগত্তা. ন হি অদিন্নাদানস্স পুব্বপযোগে পাচিত্তিযট্ঠানে দুক্কটমত্থীতি. তেনেৰাহ অট্ঠকথাযং ‘‘অদিন্নাদানস্স পযোগত্তা’’তি.
২০২. এতস্সাতি এতস্স সমীপে. কিং নু দস্সতীতি দস্সতি কিং নু. ৰিমতুপ্পাদেতি হেতুম্হি ভুম্মং. তস্সাতি যস্স ভিক্খুনো সন্তিকে উপনিক্খিত্তং, তস্স.
২০৩. তস্মিন্তি ¶ যস্মিং উপনিক্খিত্তং, তস্মিং ভিক্খুম্হি. দানে নিরুস্সাহেতি অত্তনি নিক্খিত্তস্স ভণ্ডস্স সামিকস্স দানৰিসযে উস্সাহরহিতে সতি, ‘‘ন দানি তং দস্সামী’’তি ধুরনিক্খেপে কতেতি অধিপ্পাযো. তেনেৰাহ ‘‘উভিন্নং ধুরনিক্খেপে’’তি. পরোতি ভণ্ডসামিকো. ধুরন্তি ‘‘যেন কেনচি আকারেন গণ্হিস্সামী’’তি উস্সাহং. নিক্খিপেতি নিক্খিপেয্য.
২০৪. চিত্তেনাদাতুকামোৰাতি এত্থ ‘‘যো তস্সা’’তি পাঠসেসো. চেতি অপি-সদ্দত্থে. যো চোরো চিত্তেন অদাতুকামোৰ, তস্স চোরস্স ‘‘দস্সামী’’তি মুখেন ¶ ৰদতোপীতি যোজনা. অথ ৰা অদাতুকামোতি এত্থ ‘‘হুত্ৰা’’তি পাঠসেসো. চেতি ৰুত্তত্থো. এৰাতি ‘‘পরাজযো’’তি ইমিনা যুজ্জতি. চিত্তেন অদাতুকামো হুত্ৰা মুখেন ‘‘দস্সামী’’তি ৰদতোপি সামিনো ধুরনিক্খেপে সতি পরাজযো হোতেৰাতি যোজনা.
উপনিধিকথাৰণ্ণনা.
২০৫. সুঙ্কঘাতস্সাতি ‘‘সুঙ্কঘাতং নাম রঞ্ঞা ঠপিতং হোতি পব্বতখণ্ডে ৰা নদীতিত্থে ৰা গামদ্ৰারে ৰা’’তি (পারা. ১১৩) পাল়িযং আগতস্স ‘‘সুঙ্কং ততো হনন্তি…পে… ৰিনাসেন্তী’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১১৩) অট্ঠকথাযং নিরুত্তস্স ‘‘ইতো পট্ঠায নীযমানে ভণ্ডে এত্তকতো এত্তকং রাজভাগং গহেতব্ব’’ন্তি রাজাদীহি তংতংপদেসসামিকেহি নিযমিতস্স পব্বতখণ্ডাদিট্ঠানস্স. বহীতি সুঙ্কগহণত্থায পরিকপ্পিতসীমতো বহি. পাতেতীতি এত্থ ‘‘থেয্যচিত্তো’’তি পকরণতো লব্ভতি. ‘‘রাজারহং ভণ্ড’’ন্তি পাঠসেসো. যতো কুতোচি ভণ্ডতো পঞ্চমাসকং ৰা অতিরেকপঞ্চমাসকং ৰা অগ্ঘনকো ভাগো রাজাদিদেসসামিকস্স দাতব্বো হোতি, তাদিসং ভণ্ডং থেয্যচিত্তো যথা বহি পততি, এৰং খিপতীতি অত্থো. ধুৰং পততীতি এত্থাপি ‘‘ত’’ন্তি পাঠসেসো, ‘‘ভণ্ড’’ন্তি পকরণতো লব্ভতি. যথা খিত্তং তং ভণ্ডং একন্তেন বহি পততীতি. হত্থতো মুত্তমত্তে তস্মিং ভণ্ডে.
২০৬. ‘‘ধুৰং পততী’’তি এত্থ ব্যতিরেকং দস্সেতুমাহ ‘‘তং রুক্খে’’তিআদি. তন্তি থেয্যায বহি পাতেতুং খিত্তং ভণ্ডং পটিহতং হুত্ৰাতি যোজনা. ৰাতক্খিত্তম্পি ৰাতি পাঠো ¶ গহেতব্বো. ‘‘ৰাতক্খিত্তো’’তি লিঙ্গৰিপল্লাসো ৰা দট্ঠব্বো.
২০৭. পচ্ছাতি ¶ পতিতট্ঠানে থোকং চিরাযিত্ৰা, ইমিনা থোকম্পি চিরাযিতমত্তে পযোগসাধিযং কারিযং সিদ্ধমেৰাতি পারাজিকস্স কারণং সম্পন্নমেৰাতি দস্সেতি. তেনাহ ‘‘পারাজিকং সিযা’’তি.
২০৮. ‘‘ঠত্ৰা’’তিআদিনা পতিতট্ঠানে অচিরাযিত্ৰা গতেপি তস্মিং বহি পতিতট্ঠানতো ইতরত্রাপি চিরাযিতেন বহি পাতনপ্পযোগেন সাধিযং কারিযং সিদ্ধমেৰাতি পারাজিককারণস্স সিদ্ধতং দস্সেতি. তেনেৰাহ ‘‘পরাজযো’’তি. ‘‘অতিট্ঠমান’’ন্তিআদিনা যত্থ কত্থচি অচিরাযনেন পযোগস্স নিরত্থকতং দস্সেতি. তেনেৰাহ ‘‘রক্খতী’’তি.
২১০. সযং ৰা ৰট্টেতীতি অন্তো ঠিতো সযং ৰা হত্থেন ৰা পাদেন ৰা যট্ঠিযা ৰা বহিসীমায নিন্নট্ঠানং পরিৰট্টেতি. অট্ঠত্ৰাতি পৰট্টিতমত্তে অন্তো কত্থচিপি অট্ঠত্ৰা. ৰট্টমানন্তি পৰট্টন্তং. গতন্তি বহিসীমং কেসগ্গমত্তট্ঠানম্পি অন্তোসীমমতিক্কমমত্তং.
২১১. তং ভণ্ডং সচে অন্তো ঠত্ৰা ঠত্ৰা বহি গচ্ছতীতি যোজনা. যদি অন্তোসীমায ঠত্ৰা ঠত্ৰা বহিসীমং গচ্ছতীতি অত্থো. রক্খতীতি অন্তোসীমায পঠমগতিনিৰত্তনেনেৰ এতস্স ভিক্খুনো পযোগৰেগস্স নিৰত্তত্তা, ততো উপরি নিৰত্তনারহকারণস্স অলদ্ধভাৰেন অত্তনা চ গতত্তা তথা বহিসীমপ্পত্তং তং ভণ্ডং তংমূলকপযোজকং ¶ ভিক্খুং আপত্তিযা রক্খতীতি অধিপ্পাযো. সুদ্ধচিত্তেন ঠপিতেতি ‘‘এৰং ঠপিতে ৰট্টিত্ৰা গমিস্সতী’’তি থেয্যচিত্তেন ৰিনা ‘‘কেৰলং ঠপেস্সামী’’তি চিত্তেন বহিসীমাভিমুখং নিন্নট্ঠানং ওতারেত্ৰা ঠপিতে. সযং ৰট্টতীতি ভণ্ডং সযমেৰ নিন্নট্ঠানং নিন্নং হুত্ৰা বহিসীমং চে পৰট্টন্তং গচ্ছতি. ৰট্টতীতি আপত্তিযা অকরণতো ৰট্টতি.
২১২. গচ্ছন্তেতি চোরস্স পযোগং ৰিনা অত্তনাৰ গচ্ছন্তে. তন্তি রাজদেয্যপঞ্চমাসকঅতিরেকপঞ্চমাসকমত্তং সুঙ্কৰন্তং ভণ্ডং. নীহটেপি নাৰহারোতি যোজনা. কেৰলং থেয্যচিত্তস্স আপত্তিযা অনঙ্গভাৰতো, যানাদিপযোজককাযৰচীপযোগস্স অভাৰতো, ভণ্ডট্ঠপিতযানাদিনো ¶ অত্তনাৰ বহিসীমপ্পত্তত্তা, তেনেৰ ভণ্ডস্সাপি গতত্তা চ ভিক্খুনো অৰহারো নত্থীতি অত্থো.
২১৩. পযোগেন ৰিনাতি চোরস্স সকপযোগমন্তরেন. অৰহারো ন ৰিজ্জতীতি এত্থ যুত্তি ৰুত্তনযাৰ.
২১৪. মণিন্তি পাদারহং সুঙ্কদাতব্বমণিরতনং, এতেনেৰ উপলক্খণপদত্তা যংকিঞ্চি ভণ্ডং সঙ্গহিতমেৰ. পারাজিকং সিযাতি যানস্স অত্তনা পাজিতত্তাতি অধিপ্পাযো. সীমাতিক্কমনেতি সুঙ্কগ্গহণস্স নিযমিতট্ঠানাতিক্কমনে.
২১৫. মতন্তি ‘‘এত্তকভণ্ডতো এত্তকং গহেতব্ব’’ন্তি রাজূহি অনুমতং. সেসো কথামগ্গোতি ‘‘সুঙ্কট্ঠানং পত্ৰা সুঙ্কিকেসু নিদ্দাযমানেসু, কীল়ন্তেসু, বহিগতেসু ৰা পরিযেসিত্ৰা অদিস্ৰা গচ্ছতো ন দোসো, ভণ্ডদেয্যং ¶ হোতী’’তি এৰমাদিকো ৰিনিচ্ছযকথামগ্গো. অরঞ্ঞট্ঠকথাসমোতি ‘‘যো চারক্খট্ঠানং পত্ৰা’’তিআদিনা (ৰি. ৰি. ১৭০) যথাৰুত্তঅরঞ্ঞট্ঠকথায সদিসো,
‘‘কম্মট্ঠানং চিত্তে কত্ৰা;
চিন্তেন্তো অঞ্ঞৰিহিতো;
সুঙ্কট্ঠানং পত্ৰা গচ্ছে;
ভণ্ডদেয্যং হোতেৰস্সা’’তি. –
আদিনা নযেন ৰুচ্চমানসদিসোযেৰ. তেনেৰ গতত্থতায ইদানি ন ৰিচারীযতীতি অধিপ্পাযো.
সুঙ্কঘাতকথাৰণ্ণনা.
২১৬. ‘‘পাণো ¶ নাম মনুস্সপাণো ৰুচ্চতী’’তি (পারা. ১১৪) পাল়িতো চ ‘‘তম্পি ভুজিস্সং হরন্তস্স অৰহারো নত্থী’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১১৪) অট্ঠকথাৰচনতো চ পরদাসমনুস্সোযেৰ অধিপ্পেতোতি তমেৰ দস্সেতুমাহ ‘‘অন্তোজাত’’ন্তিআদি. গেহদাসিযা কুচ্ছিম্হি দাসস্স জাতো অন্তোজাতো নাম, তং ৰা. ধনেন কীতো ধনক্কীতো, তং ৰা. দিন্নং ৰা পন কেনচীতি মাতুলঅয্যকাদীসু যেন কেনচি দাসং কত্ৰা দিন্নং ৰা. দাসন্তি পচ্চেকং সম্বন্ধনীযং. করমরানীতং ৰা দাসন্তি পরৰিসযং ৰিলুম্পিত্ৰা আনেত্ৰা দাসভাৰায গহিতসঙ্খাতং করমরানীতদাসং ৰা. হরন্তস্স পরাজযোতি এত্থ ‘‘চোরিকায হরিস্সামী’’তি আমসনে দুক্কটং, ফন্দাপনে থুল্লচ্চযং আপজ্জিত্ৰা ঠিতট্ঠানতো কেসগ্গমত্তম্পি অতিক্কামযতো পারাজিকং হোতীতি অধিপ্পাযো.
২১৭. ভুজিস্সং ৰাতি যস্স কস্সচি মনুস্সস্স অদাসভূতং. মানুসন্তি মনুস্সজাতিকং সত্তং. আঠপিতন্তি উপনিক্খিত্তং.
২১৮. তন্তি ¶ অন্তোজাতাদীসু দাসেসু যং কঞ্চি দাসং. পলাযিতুকামোৰাতি পলাপেতুকামো নীহরিতুকামো. অথ ৰা তং দাসং ভুজেহি উক্খিপিত্ৰা অযং পলাযিতুকামোতিপি অত্থো গহেতব্বো. ভুজেহীতি উভোহি হত্থেহি. তং ঠিতট্ঠানতোতি তস্স ঠিতট্ঠানং তংঠিতট্ঠানং, ততো তংঠিতট্ঠানতো, চোরেন অত্তনা ঠিতট্ঠানতোতি অত্থো ন গহেতব্বোতি দস্সেতুমেৰং ৰুত্তং. কিঞ্চি সঙ্কামেতীতি কেসগ্গমত্তম্পি ততো অঞ্ঞং ঠানং পাপেতি. ভুজেহি ৰাতি এত্থ ৰা-সদ্দো ৰক্খমানপকারন্তরাপেক্খো, ‘‘সঙ্কামেতি ৰা’’তি যোজেতব্বং.
২১৯. তজ্জেত্ৰাতি ভযকরেন ৰচনেন লেসেন, ইঙ্গিতেন ৰা তাসেত্ৰা নেন্তস্স তস্সাতি সম্বন্ধো. পদৰারতোতি পদৰারেন যুত্তা থুল্লচ্চযাদযো আপত্তিযো হোন্তীতি যোজনা. পঠমপদৰারযুত্তা থুল্লচ্চযাপত্তি, দুতিযপদৰারযুত্তা পারাজিকাপত্তি হোতীতি অত্থো.
২২০. হত্থাদীসূতি আদি-সদ্দেন কেসৰত্থাদিং সঙ্গণ্হাতি. তন্তি দাসং. কড্ঢতোপীতি আকড্ঢতোপি. পরাজযোতি ‘‘পদৰারতো’’তি অনুৰত্তমানত্তা পঠমপদৰারে থুল্লচ্চযং, দুতিযপদৰারে অতিক্কন্তে পারাজিকন্তি অত্থো. অযং নযোতি ‘‘পদৰারতো যুত্তা থুল্লচ্চযাদযো আপত্তিযো হোন্তী’’তি ৰুত্তনযো.
২২১. ৰেগসাৰাতি ¶ ৰেগেনেৰ, চোরস্স ৰচনেন কাতব্বৰিসেসরহিতেন বলৰগমনৰেগেনাতি ৰুত্তং হোতি. ইমিনা অনাপত্তিভাৰস্স কারণং দস্সেতি.
২২২. সণিকন্তি ¶ মন্দগতিযা. ৰদতীতি ‘‘গচ্ছ, যাহি, পলাযা’’তিআদিকং ৰচনং কথেতি. সোপি চাতি যো মন্দগতিযা গচ্ছন্তো এৰং ৰুত্তো, সোপি চ.
২২৩. পলাযিত্ৰাতি সামিকং পহায গন্ত্ৰা. অঞ্ঞন্তি সামিকাযত্তট্ঠানতো অঞ্ঞং ঠানং. সাপণং ৰীথিসন্নিৰেসযুত্তং নিগমম্পি ৰা. ততোতি পলাযিত্ৰা পৰিট্ঠগামাদিতো. তন্তি পলাযিত্ৰা পৰিট্ঠং তং দাসং.
পাণকথাৰণ্ণনা.
২২৪. থেয্যাতি থেয্যচিত্তেন. সপ্পকরণ্ডন্তি সপ্পসযনপেল়ং. যথাৰত্থুন্তি থুল্লচ্চযমাহ. ঠানতোতি সপ্পপেল়ায ঠিতট্ঠানতো. চাৰনেতি কেসগ্গমত্তাতিক্কমে.
২২৫. করণ্ডন্তি সপ্পপেল়ং. উগ্ঘাটেত্ৰাতি ৰিৰরিত্ৰা. করণ্ডতলতোতি অন্তোপেল়ায তলতো. নঙ্গুট্ঠেতি নঙ্গুট্ঠপরিযন্তে.
২২৬. ঘংসিত্ৰাতি পেল়াপস্সে ফুসাপেত্ৰা. সপ্পকরণ্ডস্স মুখৰট্টিতোতি করণ্ডপুটমুখৰট্টিতো. তস্স নঙ্গুট্ঠে মুত্তমত্তেতি যোজনা.
২২৭. নামতোতি নামেন, নামং ৰত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. পক্কোসন্তস্সাতি অৰ্হাযন্তস্স. তস্সাতি পক্কোসকস্স.
২২৮. তথাতি করণ্ডং ৰিৰরিত্ৰা. মণ্ডূকমূসিকানং রৰং কত্ৰা নামেন পক্কোসন্তস্সাতি যোজনা. ৰা-সদ্দেন লাজাৰিকিরণঅচ্ছরপহারাদিকং সঙ্গণ্হাতি.
২২৯. মুখন্তি ¶ সপ্পকরণ্ডস্স মুখং. এৰমেৰ চ করোন্তস্সাতি মণ্ডূকসঞ্ঞং, মূসিকসঞ্ঞং কত্ৰা ৰা লাজা ৰিকিরিত্ৰা ¶ ৰা অচ্ছরং পহরিত্ৰা ৰা নামং ৰত্ৰা পক্কোসন্তস্স. যেন কেনচীতি ৰুত্তনীহারতো যেন ৰা তেন ৰা.
২৩০. ন পক্কোসতি চেতি যথাৰুত্তনযেন যোজেত্ৰা নামং ৰত্ৰা ন পক্কোসতি. তস্সাতি করণ্ডমুখৰিৰরকস্স ভিক্খুস্স.
অপদকথাৰণ্ণনা.
২৩১. হত্থিন্তি হত্থিম্হি, ভুম্মত্থে এৰ উপযোগৰচনং.
২৩২. সালাযন্তি হত্থিসালাযং. ৰসতি এত্থাতি ৰত্থু, রাজাগারং, তস্স অন্তো অন্তোৰত্থু, অন্তোরাজগেহন্তি অত্থো. অঙ্গণেতি অন্তোরাজঙ্গণে. পি-সদ্দো ‘‘অন্তোনগরে’’তি অৰুত্তম্পি সম্পিণ্ডেতি. ৰত্থু চাতি চ-সদ্দেন অঙ্গণং সমুচ্চিনোতি. সকলং অঙ্গণং ঠানন্তি হত্থিনো ৰিচরণযোগ্গং অঙ্গণট্ঠানং সন্ধাযাহ, সকলসালাতি গহেতব্বং.
২৩৩. অবদ্ধস্সাতি যথাৰুত্তসালারাজৰত্থঙ্গণাপেক্খায ৰুত্তং. অবদ্ধস্স হি হত্থিনো সকলসালাদযো ঠানং, তদতিক্কমে ঠানাচাৰনং হোতীতি অত্থো. হীতি অৰধারণে ৰা. ‘‘বদ্ধস্স হী’’তি যোজনায ৰিসেসত্থোৰ দট্ঠব্বো, বদ্ধস্স পনাতি ৰুত্তং হোতি. বদ্ধস্স পনাতি সালাদীসু সন্নিহিতস্স পন. ঠিতট্ঠানঞ্চাতি সালাদীসু ঠিতট্ঠানঞ্চ, চতূহি পাদেহি অক্কন্তট্ঠানন্তি ৰুত্তং হোতি. বন্ধনঞ্চাতি গীৰায ৰা পচ্ছা পাদদ্ৰযবন্ধনৰলযে ৰা উভযত্থ ৰা বন্ধনট্ঠানঞ্চ. তস্মাতি যস্মা ঠিতট্ঠানঞ্চ বন্ধনঞ্চ ঠানন্তি ছ ৰা পঞ্চ ৰা ঠানানি লব্ভন্তি, তস্মা. তেসং ঠানানং. কারযেতি এত্থ ‘‘আপত্তি’’ন্তি সামত্থিযা লব্ভতীতি. হরতোতি হত্থিসালাদিতো চোরিকায হরন্তস্স ¶ . কারযেতি আমসনে দুক্কটং, ঠানভেদগণনায যাৰ পচ্ছিমট্ঠানা পুরিমেসু থুল্লচ্চযানি, অন্তিমট্ঠানা কেসগ্গমত্তম্পি চাৰনে পারাজিকং কারেয্যাতি অত্থো.
২৩৪. ঠিতট্ঠানন্তি ¶ চতূহি পাদেহি অক্কন্তট্ঠানং, ইদঞ্চ অবদ্ধহত্থিং সন্ধায ৰুত্তং. বদ্ধস্স ৰিনিচ্ছযো সালাদীসু বদ্ধস্স ৰুত্তৰিনিচ্ছযসদিসোতি গতত্থতায ন ৰুত্তো.
২৩৫. একং ঠানন্তি সযিতট্ঠানমত্তং. তস্মিন্তি গজে. তস্সাতি ভিক্খুস্স. তুরঙ্গমহিসাদীসু দ্ৰিপদে চ বহুপ্পদে চ.
২৩৬. এসেৰ নযো ঞেয্যো, ৰত্তব্বং কিঞ্চিপি নত্থীতি যোজনা. তত্থ তুরঙ্গা অস্সা. মহিসা লুলাযা. আদি-সদ্দেন গোগদ্রভওট্ঠাদিচতুপ্পদানং সঙ্গহো. নত্থি কিঞ্চিপি ৰত্তব্বন্তি অস্সসালারাজাগারঙ্গণবহিনগরাদীসু অবন্ধিতসযনঅস্সাদীনং ঠানভেদো যথাৰুত্তসদিসত্তা ন ৰুত্তো.
বন্ধিত্ৰা ঠপিতঅস্সস্স পন সচে সো চতূসু পাদেসু বদ্ধো হোতি, বন্ধনানং, খুরানঞ্চ গণনায অট্ঠ ঠানানি, সচে মুখে চ বদ্ধো হোতি, নৰ ঠানানি, মুখেযেৰ বদ্ধো, পঞ্চ ঠানানীতি ঠানভেদো চ তথেৰ সসমিগসূকরাদিচতুপ্পদেসু বন্ধিত্ৰা ঠপিতেসু বদ্ধবদ্ধট্ঠানেহি সহ চতূহি পাদেহি অক্কন্তট্ঠানৰসেন লব্ভমানো ঠানভেদো চ গোমহিসেসু বদ্ধেসু এৰমেৰ লব্ভমানো ঠানভেদো চ ৰজাদীসু পদেসেসু পৰেসিতেসু দ্ৰারেসু রুক্খসূচিযো অপনেত্ৰা ৰা অনপনেত্ৰা ৰা নামং ৰত্ৰা ৰা অৰত্ৰা ৰা পক্কোসন্তস্স, সাখাভঙ্গতিণাদীনি দস্সেত্ৰা পক্কোসিত্ৰা ৰা অপক্কোসিত্ৰা ৰা পলোভেন্তস্স তাসেত্ৰা নিক্খমন্তস্স ¶ সপ্পকরণ্ডকে সপ্পস্স ৰুত্তনযেন লব্ভমানো ৰিসেসো চ নেতব্বো. ইহ সব্বত্থ ঠানভেদেসু বহুকেসুপি উপন্তট্ঠানেসু থুল্লচ্চযং, অন্তট্ঠানে পারাজিকং ৰুত্তসদিসন্তি ইমস্স সব্বস্স ৰিনিচ্ছযস্স ‘‘এসেৰ নযো’’তি ইমিনাৰ গতত্তা, আহটতো অৰিঞ্ঞাযমানস্স কস্সচি ৰিসেসস্সাভাৰা চ ৰুত্তং ‘‘নত্থি কিঞ্চিপি ৰত্তব্ব’’ন্তি.
দ্ৰিপদেপীতি ‘‘দ্ৰিপদং নাম মনুস্সা পক্খজাতা’’তি (পারা. ১১৫) পাল়িযং ৰুত্তা মনুস্সা চ মযূরাদিলোমপক্খা চ ৰগ্গুলিআদিচম্মপক্খা চ ভমরাদিঅট্ঠিপক্খা চাতি এৰমাদিকে সত্তে চ. বহুপ্পদেতি ‘‘বহুপ্পদং নাম ৰিচ্ছিকা সতপদী উচ্চালিঙ্গপাণকা’’তি (পারা. ১১৭) পাল়িযং ৰুত্তবহুপ্পদসত্তে চাতি অত্থো.
এত্তাৰতা ¶ পাপভিক্খূনং লেসোকাসপিদহনত্থং পদভাজনে ৰুত্তভূমট্ঠাদিতিংসৰিনিচ্ছযমাতিকাকথাসু পঞ্চৰীসতি মাতিকাকথা দস্সেত্ৰা অৰসিট্ঠাসু পঞ্চমাতিকাকথাসু সংৰিদাৰহারো, সঙ্কেতকম্মং, নিমিত্তকম্মন্তি মাতিকত্তযকথা পঠমমেৰ অদিন্নাদানৰিনিচ্ছযসম্ভারভূতানং পঞ্চৰীসতিযা অৰহারানং দস্সনট্ঠানে ঠত্ৰা –
‘‘পুব্বসহপযোগো চ, সংৰিদাহরণম্পি চ;
সঙ্কেতকম্মং নেমিত্তং, পুব্বযোগাদিপঞ্চক’’ন্তি. (ৰি. ৰি. ৪২) –
ইমিনা সঙ্গহিতাতি তং পহায অৰসেসে ওচরকো, ওণিরক্খকোতি কথাদ্ৰযে ওচরণককথায আণত্তিকপ্পযোগত্তা, তঞ্চ ওণিরক্খকেন করিযমানং ঠানাচাৰনং সাহত্থিকেন ৰা আণত্তিকেন ৰা পযোগেন হোতীতি তস্সাপি ‘‘সাহত্থাণত্তিকো চেৰা’’তি সাহত্থিকপঞ্চকে পঠমমেৰ সঙ্গহিতত্তা চ থলট্ঠৰেহাসট্ঠকথাদীসু ¶ সঙ্গহিতত্তা চ তঞ্চ দ্ৰযং ন ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং.
তত্থ ‘‘ওচরকো নাম ভণ্ডং ওচরিত্ৰা আচিক্খতী’’তি (পারা. ১১৮) পাল়িযং ৰুত্তো চোরাপনপুরিসো ‘‘ওচরকো’’তি ৰেদিতব্বো. ওচরতীতি ওচরকো, তত্থ তত্থ গন্ত্ৰা অন্তো অনুপৰিসতীতি ৰুত্তং হোতীতি. ‘‘ওণিরক্খো নাম আহটং ভণ্ডং গোপেন্তো’’তি (পারা. ১১৮) পাল়িযং ৰুত্তো মুহুত্তং অত্তনি ঠপিতস্স পরভণ্ডস্স রক্খকো ‘‘ওণিরক্খো’’তি ৰেদিতব্বো. ওণিতং রক্খতীতি ওণিরক্খো, যো পরেন অত্তনো ৰসনট্ঠানে আভতং ভণ্ডং ‘‘ইদং তাৰ ভন্তে মুহুত্তং ওলোকেথ, যাৰাহং ইদং নাম কিচ্চং কত্ৰা আগচ্ছামী’’তি ৰুত্তো রক্খতি, তস্সেতং অধিৰচনং.
দ্ৰিচতুবহুপ্পদকথাৰণ্ণনা.
২৩৭. ‘‘পঞ্চহি আকারেহি অদিন্নং আদিযন্তস্স আপত্তি পারাজিকস্সা’’তিআদিনা (পারা. ১২২) নযেন পাল়িযং আগতানি পঞ্চঙ্গানি সঙ্গহেতুমাহ ‘‘পরেস’’ন্তিআদি. তত্থ ‘‘পরেসং সন্তকং ধন’’ন্তি ইমিনা পরমনুস্সসন্তকতা, ‘‘পরেসন্তি ৰিজানিত্ৰা’’তি ইমিনা পরাযত্তভাৰস্স জাননং, ‘‘গরুক’’ন্তি ইমিনা পাদং ৰা অতিরেকপাদং ৰা অগ্ঘনকতা, ‘‘থেয্যচিত্তেনা’’তি ¶ ইমিনা থেয্যচিত্ততা, ‘‘ঠানা চাৰেতী’’তি ইমিনা পঞ্চৰীসতিযা অৰহারানং অঞ্ঞতরস্স সমঙ্গিতাতি এৰমেত্থ পঞ্চঙ্গসঙ্গহো ৰেদিতব্বো.
২৩৮. এত্তাৰতা তিংসমাতিকাকথাৰিনিচ্ছযং সঙ্গহেত্ৰা ইদানি ‘‘অনাপত্তি সসঞ্ঞিস্স ৰিস্সাসগ্গাহে তাৰকালিকে পেতপরিগ্গহে তিরচ্ছানগতপরিগ্গহে পংসুকূলসঞ্ঞিস্সা’’তিআদিনা ¶ (পারা. ১৩১) নযেন পাল়িযং আগতং অনাপত্তিৰারং সঙ্গহেতুমাহ ‘‘অনাপত্তী’’তিআদি. তত্থ সসঞ্ঞিস্সাতি পরসন্তকম্পি ‘‘সসন্তক’’ন্তি সুদ্ধসঞ্ঞায গণ্হন্তস্স অনাপত্তীতি সব্বত্থ যোজেতব্বং. এৰং গহিতং সামিকেহি দিস্ৰা যাচিতে অদেন্তস্স উভিন্নং ধুরনিক্খেপেন পারাজিকং.
তিরচ্ছানপরিগ্গহেতি তিরচ্ছানেহি পরিগ্গহিতৰত্থুম্হি. সচেপি হি নাগগরুল়মাণৰকমাণৰিকাপি মনুস্সৰেসেন আপণং পসারেত্ৰা নিসিন্না হোন্তি, ভিক্খু চ থেয্যচিত্তেন তেসং সন্তকং গণ্হাতি, অনাপত্তীতি ৰুত্তং হোতি. সীহব্যগ্ঘদীপিপভুতীহি ৰাল়মিগেহি গহিতগোচরং পঠমং মোচাপেন্তস্স তং মুঞ্চিত্ৰা অত্তনোপি হিংসনতো থোকং খাযিতে ৰারেন্তস্স দোসো নত্থি. সেনাদীসু তিরচ্ছানেসু যেন কেনচি গহিতং গোচরং মোচাপেতুং ৰট্টতি. ৰুত্তঞ্হেতং অট্ঠকথাযং ‘‘সেনাদযোপি আমিসং গহেত্ৰা গচ্ছন্তে পাতাপেত্ৰা গণ্হিতুং ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ১.১৩১). এৰমেৰ ধম্মনিদেড্ডুভাদীহি গহিতমণ্ডূকাদযো জীৰিতরক্খনত্থায মোচাপেতুং ৰট্টতীতি ৰেদিতব্বং.
তাৰকালিকগ্গাহেতি ‘‘পটিকরিস্সামী’’তি তাৰকালিকং গণ্হন্তস্স এৰং গহিতং সচে ভণ্ডসামিকো পুগ্গলো ৰা গণো ৰা ‘‘তুম্হেৰ গণ্হথা’’তি অনুজানেয্য, ৰট্টতি. নানুজানেয্য, ন গণ্হেয্য, দাতব্বং. অদেন্তস্স উভিন্নং ধুরনিক্খেপেন পারাজিকং. ‘‘সঙ্ঘসন্তকং পন পটিদাতুমেৰ ৰট্টতী’’তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তং.
ৰিস্সাসগ্গাহেতি ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে পঞ্চহঙ্গেহি সমন্নাগতস্স ৰিস্সাসং গহেতুং, সন্দিট্ঠো চ হোতি, সম্ভত্তো চ, আলপিতো চ, জীৰতি চ, গহিতে চ অত্তমনো ¶ হোতী’’তি (মহাৰ. ৩৫৬) পাল়িযং আগতং পঞ্চহঙ্গেহি সমন্নাগতস্স সন্তকং ৰিস্সাসেন গণ্হন্তস্স গহণে ৰিনিচ্ছযো যথাৰুত্তসুত্তৰণ্ণনাযং ৰেদিতব্বো. যথাহ সমন্তপাসাদিকাযং –
তত্থ ¶ সন্দিট্ঠোতি দিট্ঠমত্তকমিত্তো. সম্ভত্তোতি দল়্হমিত্তো. আলপিতোতি ‘‘মম সন্তকং যং ইচ্ছসি, তং গণ্হেয্যাসি, আপুচ্ছিত্ৰা গহণে কারণং নত্থী’’তি ৰুত্তো. জীৰতীতি অনুট্ঠানসেয্যায সযিতোপি যাৰ জীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদং ন পাপুণাতি. গহিতে চ অত্তমনোতি গহিতে তুট্ঠচিত্তো হোতি, এৰরূপস্স সন্তকং ‘‘গহিতে মে অত্তমনো ভৰিস্সতী’’তি জানন্তেন গহেতুং ৰট্টতি. অনৰসেসপরিযাদানৰসেন চেতানি পঞ্চঙ্গানি ৰুত্তানি, ৰিস্সাসগ্গাহো পন তীহঙ্গেহি রুহতি – সন্দিট্ঠো, জীৰতি, গহিতে অত্তমনো, সম্ভত্তো, জীৰতি, গহিতে অত্তমনো, আলপিতো, জীৰতি, গহিতে অত্তমনোতি.
যো পন জীৰতি, ন চ গহিতে অত্তমনো হোতি, তস্স সন্তকং ৰিস্সাসগ্গাহেন গহিতম্পি পুন দাতব্বং. দদমানেন চ মতকধনং তাৰ যে তস্স ধনে ইস্সরা গহট্ঠা ৰা পব্বজিতা ৰা, তেসং দাতব্বং. অনত্তমনস্স সন্তকং তস্সেৰ দাতব্বং. যো পন পঠমংযেৰ ‘‘সুট্ঠু কতং তযা মম সন্তকং গণ্হন্তেনা’’তি ৰচীভেদেন ৰা চিত্তুপ্পাদমত্তেন ৰা অনুমোদিত্ৰা পচ্ছা কেনচি কারণেন কুপিতো পচ্চাহরাপেতুং ন লভতি. যোপি অদাতুকামোৰ, চিত্তেন পন অধিৰাসেতি, ন কিঞ্চি ৰদতি, সোপি পুন পচ্চাহরাপেতুং ন লভতি. যো পন ‘‘মযা তুম্হাকং ¶ সন্তকং গহিতং ৰা পরিভুত্তং ৰা’’তি ৰুত্তে ‘‘গহিতং ৰা হোতু পরিভুত্তং ৰা, মযা পন তং কেনচিদেৰ করণীযেন ঠপিতং, তং পাকতিকং কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰদতি, অযং পচ্চাহরাপেতুং লভতীতি (পারা. অট্ঠ. ১.১৩১).
পেতপরিগ্গহেতি পেত্তিৰিসযুপ্পন্না চ মরিত্ৰা তস্মিংযেৰ অত্তভাৰে নিব্বত্তা চ চাতুমহারাজিকাদযো দেৰা চ ইমস্মিং অত্থে পেতা নাম, তেসং সন্তকং গণ্হন্তস্স চ অনাপত্তীতি অত্থো. সচেপি হি সক্কো দেৰরাজা আপণং পসারেত্ৰা নিসিন্নো হোতি, দিব্বচক্খুকো চ ভিক্খু তং ঞত্ৰা সতসহস্সগ্ঘনকম্পি ৰত্থং তস্স ৰিরৰন্তস্সেৰ অচ্ছিন্দিত্ৰা গণ্হিতুং ৰট্টতি. দেৰপূজত্থং রুক্খাদীসু মট্ঠৰত্থাদীনি গণ্হতো নিদ্দোসতায কিমেৰ ৰত্তব্বং. পংসুকূলসঞ্ঞায গণ্হতোপি অনাপত্তি. তথা গহিতম্পি সচে সস্সামিকং হোতি, সামিকে আহরাপেন্তে দাতব্বন্তি উপলক্খণতো ৰেদিতব্বং.
২৩৯. এত্থাতি ¶ দুতিযপারাজিকৰিনিচ্ছযে. চ-সদ্দেন অৰুত্তসমুচ্চযত্থেন অৰসেসসিক্খাপদৰিনিচ্ছযে সঙ্গণ্হাতি. ৰত্তব্বোতি মাতিকট্ঠকথাদীসু ৰিয অৰসানে কথেতব্বো. পাল়িমুত্তৰিনিচ্ছযোতি সমুট্ঠানাদিকো তংতংসিক্খাপদপাল়িযং অনাগতো উপালিত্থেরাদীহি ঠপিতো ৰিনিচ্ছযো.
২৪০. পরাজিতানেকমলেনাতি অপরিমেয্যকপ্পকোটিসতসহস্সোপচিতপারমিতাসম্ভূতেন সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণপদট্ঠানেন আসৰক্খযঞাণেন সহ ৰাসনায সমুচ্ছেদপ্পহানেন পরাজিতা রাগাদযো অনেককিলেসমলা যেন সো পরাজিতানেকমলো, তেন পরাজিতানেকমলেন ¶ . জিনেন যং দুতিযং পারাজিকং ৰুত্তং, অস্স দুতিযপারাজিকস্স চ অত্থো মযা সমাসেন ৰুত্তো. অসেসেন অতিৰিত্থারনযেন ৰত্তুং তস্স অত্থং কথেতুং কো হি সমত্থোতি যোজনা. এত্থ চ-সদ্দো পঠমপারাজিকসমুচ্চযত্থো. হি-সদ্দো অৰধারণে, তেন অসেসেন তদত্থং ৰত্তুং সমত্থো নত্থেৰ অঞ্ঞত্র তথাগতাতি দীপেতি.
ইতি ৰিনযত্থসারসন্দীপনিযা
ৰিনযৰিনিচ্ছযৰণ্ণনায
দুতিযপারাজিককথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
ততিযপারাজিককথাৰণ্ণনা
২৪১-২. এৰমতিসুখুমনযসমাকুলং দুতিযপারাজিকং দস্সেত্ৰা ইদানি ততিযপারাজিকং দস্সেতুমাহ ‘‘মনুস্সজাতি’’ন্তিআদি. তত্থ মনুস্সজাতিন্তি জাযতীতি জাতি, রূপারূপপটিসন্ধি, মনুস্সেসু জাতি যস্স সো মনুস্সজাতি, মনুস্সজাতিকো মনুস্সৰিগ্গহোতি ৰুত্তং হোতি, তং মনুস্সজাতিং.
এত্থ চ মনুস্সেসূতি কুসলাকুসলমনস্স উস্সন্নত্তা মনুস্সসঙ্খাতেসু নরেসু. ‘‘যং মাতুকুচ্ছিস্মিং পঠমং ¶ চিত্তং উপ্পন্ন’’ন্তি (পারা. ১৭২) পদভাজনে ৰুত্তনযেন মাতুকুচ্ছিম্হি পঠমং উপ্পজ্জমানপটিসন্ধিচিত্তঞ্চ তংসম্পযুত্তৰেদনাসঞ্ঞাসঙ্খারসঙ্খাতখন্ধত্তযঞ্চ তংসহজাতানি –
‘‘তিলতেলস্স যথা বিন্দু, সপ্পিমণ্ডো অনাৰিলো;
এৰং ৰণ্ণপ্পটিভাগং, ‘কলল’ন্তি পৰুচ্চতী’’তি. (পারা. অট্ঠ. ২.১৭২; ৰিভ. অট্ঠ. ২৬) –
ৰুত্তানি ¶ জাতিউণ্ণংসুম্হি পসন্নতিলতেলে ৰা সপ্পিমণ্ডে ৰা ওতারেত্ৰা উক্খিপিত্ৰা ৰিধুনিতে অগ্গে লম্বমানবিন্দুপ্পমাণকললসঙ্খাতানি সভাৰকানং কাযভাৰৰত্থুদসকৰসেন তিংস রূপানি চ অভাৰকানং কাযৰত্থুদসকৰসেন ৰীসতি রূপানি চাতি অযং নামরূপপটিসন্ধি ইধ ‘‘জাতী’’তি গহিতা. ‘‘যস্সা’’তি ইমিনা অঞ্ঞপদেন ‘‘যাৰ মরণকালা এত্থন্তরে এসো মনুস্সৰিগ্গহো নামা’’তি (পারা. ১৭২) পদভাজনে ৰুত্তনযেন পঠমভৰঙ্গতো পট্ঠায চুতিচিত্তাসন্নভৰঙ্গপরিযন্তসন্তানসঙ্খাতসত্তো গহিতো. ইমিনা মনুস্সৰিগ্গহস্স পটিসন্ধিতো পট্ঠায পারাজিকৰত্থুভাৰং দস্সেতি.
জানন্তোতি ‘‘সত্তো অয’’ন্তি জানন্তো. জীৰিতা যো ৰিযোজযেতি যো ভিক্খু জীৰিতিন্দ্রিযা ৰিযোজেয্য ৰোরোপেয্য, তস্স জীৰিতিন্দ্রিযং উপচ্ছিন্দেয্য উপরোধেয্যাতি ৰুত্তং হোতি. তেনাহ পদভাজনে ‘‘জীৰিতা ৰোরোপেয্যাতি জীৰিতিন্দ্রিযং উপচ্ছিন্দতি উপরোধেতী’’তি (পারা. ১৭২).
তঞ্চ জীৰিতিন্দ্রিযং রূপারূপৰসেন দুৰিধং হোতি. তত্থ অরূপজীৰিতিন্দ্রিযং অৰিগ্গহত্তা উপক্কমৰিসযং ন হোতি. রূপজীৰিতিন্দ্রিযুপচ্ছেদেন পন তদাযত্তৰুত্তিতায তংসমকালমেৰ ওচ্ছিজ্জমানতায এত্থ সামঞ্ঞেন উভযম্পি গহেতব্বং. ইদঞ্চ অতীতানাগতং ন গহেতব্বং তস্স অৰিজ্জমানত্তা. উপক্কমৰিসযারহং পন পচ্চুপ্পন্নমেৰ গহেতব্বং. তঞ্চ খণসন্ততিঅদ্ধাৰসেন তিৰিধং হোতি.
তত্থ উপ্পাদট্ঠিতিভঙ্গৰসেন খণত্তযপরিযাপন্নো ভাৰো খণপচ্চুপ্পন্নং নাম. তং সরসভঙ্গভূতত্তা সযং ভিজ্জমানং উপক্কমসাধিযং ৰিনাসৰন্তং ন হোতি. আতপে ঠত্ৰা গব্ভং পৰিট্ঠস্স ¶ অন্ধকারৰিগমন্তরঞ্চ সীতেন ওৰরকং পৰিট্ঠস্স ৰিসভাগউতুসমুট্ঠানেন ¶ সীতপনূদন্তরঞ্চ রূপসন্ততি সন্ততিপচ্চুপ্পন্নং নাম. পটিসন্ধিচুতীনমন্তরাল়প্পৰত্তি খন্ধসন্ততি অদ্ধাপচ্চুপ্পন্নং নাম. ইমস্মিং দ্ৰযে উপক্কমসম্ভৰো, তংৰসেন উপচ্ছিজ্জমানং জীৰিতং সন্তানপরিহানিপচ্চযভাৰতো সন্ততিঅদ্ধাপচ্চুপ্পন্নদ্ৰযং যথাপরিচ্ছিন্নকালমপ্পত্ৰা উপক্কমৰসেন অন্তরাযেৰ নিরুজ্ঝতি, তস্মা সন্ততিঅদ্ধাপচ্চুপ্পন্নরূপজীৰিতিন্দ্রিযঞ্চ তংনিরোধেন নিরুজ্ঝমানঅরূপজীৰিতিন্দ্রিযঞ্চাতি উভযং এত্থ ‘‘জীৰিতা’’তি গহিতন্তি ৰেদিতব্বং. ইদমেৰ সন্ধাযাহ পদভাজনে ‘‘সন্ততিং ৰিকোপেতী’’তি (পারা. ১৭২).
ইমিস্সাৰ পাণাতিপাতভাৰে আপত্তিভাৰতো এত্থ ঠত্ৰা অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.১৭২) পাণপাণাতিপাতপাণাতিপাতীপাণাতিপাতপ্পযোগানং ৰিভাগো দস্সিতো. তত্থ পাণোতি ৰোহারতো সত্তো, পরমত্থতো উপচ্ছিজ্জমানং জীৰিতিন্দ্রিযং, তং ‘‘জীৰিতা’’তি ইমিনা ৰুত্তং. পাণাতিপাতো নাম ৰধকচেতনা, সো চ ‘‘ৰিযোজযে’’তি ইমিনা সন্দস্সিতো. পাণাতিপাতী নাম পুগ্গলো, সো চ ‘‘যো’’তি ইমিনা সন্দস্সিতো. পাণাতিপাতপ্পযোগো পন –
‘‘ৰুত্তা পাণাতিপাতস্স;
পযোগা ছ মহেসিনা’’তি –
আদিনা নযেন ইধেৰ ৰক্খমানৰিভাগত্তা ৰক্খমাননযেনেৰ দট্ঠব্বো.
অস্স সত্থং নিক্খিপেয্য ৰাতি যোজনা. অস্সাতি মনুস্সজাতিকস্স. ‘‘হত্থপাসে’’তি পাঠসেসো. হত্থপাসো নাম সমীপোতি. অস্সাতি সমীপসম্বন্ধে সামিৰচনং. সত্থন্তি এত্থ জীৰিতৰিহিং সনুপকরণভাৰেন সম্মতা ধারাৰন্তঅসিআদি চ ধারারহিতযট্ঠিভিন্দিৰাললগুল়াদি চ ¶ উপলক্খণৰসেন গহেতব্বা. সসতি হিংসতীতি সত্থং. তেনেৰাহ পদভাজনে ‘‘অসিং ৰা সত্তিং ৰা ভিন্দিৰালং ৰা লগুল়ং ৰা পাসাণং ৰা সত্থং ৰা ৰিসং ৰা রজ্জুং ৰা’’তি. ইধাৰুত্তং করপালিকাছুরিকাদি সমুখং ‘‘সত্থং ৰা’’তি ইমিনা সঙ্গহিতং. নিক্খিপেয্যাতি যথা ভোগহেতুং লভতি, তথা উপনিক্খিপেয্য, অত্তৰধায ইচ্ছিতক্খণে যথা গণ্হাতি, তথা সমীপে তেনেৰ চিত্তেন ঠপেয্যাতি ৰুত্তং হোতি. ইমিনা থাৰরপ্পযোগো সন্দস্সিতো.
মরণে ¶ গুণং ৰা ৰদেয্যাতি যোজনা, মরণত্থায মরণে গুণং ৰণ্ণেতীতি অত্থো. ‘‘জীৰিতে আদীনৰং দস্সেতি, মরণে গুণং ভণতী’’তি (পারা. ১৭২) পদভাজনে ৰুত্তত্তা ‘‘কিং তুয্হিমিনা পাপকেন দুজ্জীৰিতেন, যো ত্ৰং ন লভসি পণীতভোজনানি ভুঞ্জিতু’’মিচ্চাদিনা নযেন মরণত্থায জীৰিতে অৰণ্ণং ৰদন্তো চ ‘‘ত্ৰং খোসি উপাসক কতকল্যাণো অকতপাপো, মতং তে জীৰিতা সেয্যো, ইতো ত্ৰং কালকতো ৰিৰিধৰিহঙ্গমৰিকূজিতে পরমসুরভিকুসুমভূসিততরুৰরনিচিতে পরমরতিকরলল়িতগতিভাসিতৰিলপিতসুরযুৰতিগণৰিচরিতে ৰরনন্দনে অচ্ছরাসঙ্ঘপরিৰারিতো ৰিচরিস্সসী’’তিআদিনা নযেন মরণত্থায মরণানিসংসং দস্সেন্তো চ ‘‘মরণে গুণং ৰদেয্য’’ইচ্চেৰ ৰুচ্চতি.
মরণূপাযং দেসেয্যাতি যোজনা. মরণাধিপ্পাযেনেৰ ‘‘সত্থং ৰা আহর, ৰিসং ৰা খাদ, রজ্জুযা ৰা উব্বন্ধিত্ৰা কালঙ্করোহী’’তি পদভাজনে ৰুত্তসত্থহরণানি চ অৰুত্তম্পি সোব্ভনরকপপাতাদীসু পপতনঞ্চাতি এৰমাদিকং মরণূপাযং আচিক্খেয্য. ‘‘হোতি অযম্পী’’তি পদচ্ছেদো, অপীতি পুব্বে ৰুত্তদ্ৰযং সমুচ্চিনোতি. দ্ৰেধা ভিন্নসিলা ৰিয অসন্ধেয্যোৰ ¶ সো ঞেয্যোতি দ্ৰিধা ভিন্নপাসাণো ৰিয ভগৰতো পটিপত্তিপটিৰেধসাসনদ্ৰযেন সো পচ্চুপ্পন্নে অত্তভাৰে সন্ধাতুমসক্কুণেয্যোৰাতি ঞাতব্বোতি অত্থো.
২৪৩. থাৰরাদযোতি আদি-সদ্দেন ৰিজ্জামযইদ্ধিমযপযোগদ্ৰযং সঙ্গহিতং.
২৪৪. তত্থাতি তেসু ছসু পযোগেসু. সকো হত্থো সহত্থো, তেন নিব্বত্তো সাহত্থিকো, পযোগো. ইধ হত্থগ্গহণং উপলক্খণং, তস্মা হত্থাদিনা অত্তনো অঙ্গপচ্চঙ্গেন নিপ্ফাদিতো ৰধপ্পযোগো সাহত্থিকোতি ৰেদিতব্বো.
২৪৫. ‘‘ত্ৰং তং এৰং পহরিত্ৰা মারেহী’’তি ভিক্খুনো পরস্স যং আণাপনং, অযমাণত্তিকো নযোতি যোজনা. আণত্তিকো নযোতি আণত্তিযেৰ আণত্তিকো. নেতি পৰত্তেতীতি নযো, পযোগস্সেতং নামং.
২৪৬. দূরন্তি দূরট্ঠং. কাযেন পটিবদ্ধেনাতি এত্থ কাযেকদেসো হত্থাদি কাযো অৰযৰে সমুদাযোপচারতো ‘‘গামো দড্ঢো’’তি যথা. কাযপটিবদ্ধং চাপাদিকং পটিবদ্ধং নাম পুব্বপদলোপেন ¶ ‘‘দেৰদত্তো দত্তো’’তি যথা. ৰা-সদ্দো লুত্তনিদ্দিট্ঠো, কাযেন ৰা কাযপটিবদ্ধেন ৰাতি ৰুত্তং হোতি, ‘‘উসুআদিনিপাতন’’ন্তি ইমিনা সম্বন্ধো. ৰিধানং ৰিধি, পযোগোতি অত্থো.
২৪৭. অসঞ্চারিমুপাযেনাতি অসঞ্চারিমেন নিচ্চলেন উপাযেন. ওপতন্তি এত্থাতি ওপাতো, সো আদি যেসং অপস্সেনৰিসভেসজ্জসংৰিধানাদীনং তে ওপাতাদযো, তেসং ¶ ৰিধানং ওপাতাদিৰিধানং, ওপাতক্খণনাদিকিরিযা.
২৪৮. ৰিজ্জাযাতি আথব্বনৰেদাগতমরণমন্তসঙ্খাতৰিজ্জায. জপ্পনন্তি যথা পরো ন সুণাতি, তথা পুনপ্পুনং ৰচনং.
২৪৯. মারণে সমত্থা যা কম্মৰিপাকজা ইদ্ধি, অযং ইদ্ধিমযো পযোগো নামাতি সমুদীরিতোতি যোজনা. কম্মৰিপাকে জাতা কম্মৰিপাকজা, ইদ্ধি, যা ‘‘নাগানং নাগিদ্ধি সুপণ্ণানং সুপণ্ণিদ্ধি যক্খানং যক্খিদ্ধী’’তিআদিনা (পারা. অট্ঠ. ২.১৭২) বহুধা অট্ঠকথাযং ৰুত্তা. তত্থ দিট্ঠদট্ঠফুট্ঠৰিসানং নাগানং দিস্ৰা, ডংসিত্ৰা, ফুসিত্ৰা চ পরূপঘাতকরণে নাগিদ্ধি ৰেদিতব্বা. এৰং সেসানম্পি. ইদ্ধিযেৰ ইদ্ধিমযো, ভাৰনামযো ইদ্ধিপ্পযোগো পনেত্থ ন গহেতব্বো. ৰুত্তঞ্হেতং অট্ঠকথাযং –
‘‘কেচি পন ভাৰনামযিদ্ধিযাপি পরূপঘাতকরণং ৰদন্তি. সহ পরূপঘাতকরণেন চ আদিত্তঘরূপরি খিত্তস্স উদকঘটস্স ভেদনং ৰিয ইদ্ধিৰিনাসঞ্চ ইচ্ছন্তি, তং তেসং ইচ্ছামত্তমেৰ. কস্মা? যস্মা তং কুসলৰেদনাৰিতক্কপরিত্তত্তিকাদীহি ন সমেতি. কথং? অযঞ্হি ভাৰনামযিদ্ধি নাম চতুত্থজ্ঝানমযা কুসলত্তিকে কুসলা চেৰ অব্যাকতা চ, পাণাতিপাতো অকুসলো. ৰেদনাত্তিকে অদুক্খমসুখসম্পযুত্তা, পাণাতিপাতো দুক্খসম্পযুত্তো. ৰিতক্কত্তিকে অৰিতক্কঅৰিচারা, পাণাতিপাতো সৰিতক্কসৰিচারো. পরিত্তত্তিকে ¶ মহগ্গতা, পাণাতিপাতো পরিত্তোযেৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.১৭২).
২৫০. তত্থাতি তেসু ছব্বিধেসু পযোগেসু. উদ্দেসোপীতি উদ্দিসনং উদ্দেসো, তংসহিতো পযোগোপি ¶ উদ্দেসোতি ৰুত্তং হোতি ‘‘কুন্তে পৰেসেহী’’তি যথা. এৰং ৰত্তব্বতায চ অনুদ্দেসোতি তব্বিপরীতৰচনমেৰ ঞাপকন্তি ৰেদিতব্বং. এত্থ একেকো উদ্দেসোপি অনুদ্দেসোপি হোতীতি তেসমযং ভেদো পন দুৰিধো হোতীতি পরিদীপিতোতি যোজনা. ইমেসু ছসু পযোগেস্ৰেৰ একেকস্সেৰ উদ্দিস্সানুদ্দিস্সকিরিযমানতায দুৰিধভাৰতো তেসং দ্ৰাদসৰিধো ভেদো পদভাজনে চ অট্ঠকথায চ দীপিতো, তত্থ ৰিনিচ্ছযমিদানি দস্সযিস্সামীতি অধিপ্পাযো.
২৫১. বহূসুপীতি মনুস্সেসু বহূসুপি. তেন কম্মেনাতি পহারদানসঙ্খাতেন কম্মেন. বজ্ঝতীতি অপাযং নেতুং কম্মপাসেন কম্মন্তরং নিৰারেত্ৰা বজ্ঝতীতি অত্থো.
২৫২. পহারেপীতি পহরণেপি. দেহিনোতি মনুস্সৰিগ্গহস্স. তস্সাতি পহটস্স.
২৫৩. পহটমত্তে ৰাতি পহটক্খণে ৰা. পচ্ছাতি তপ্পচ্চযা কালন্তরে ৰা. উভযথাপি চ মতেতি দ্ৰিন্নং আকারানমঞ্ঞতরেন মতেপি. হন্তা ৰধকো. পহটমত্তস্মিন্তি তস্মিং মরণারহপহারস্স লদ্ধক্খণেযেৰ, মরণতো পুব্বভাগেযেৰাতি মত্তসদ্দেন দীপেতি. মরণত্থায চ অঞ্ঞত্থায চ দিন্নেসু অনেকেসু পহারেসু মরণত্থায ¶ দিন্নপ্পহারেনেৰ যদা কদাচি মরিস্সতি, পহারদানক্খণেযেৰ পারাজিকং হোতি. অমরণাধিপ্পাযেন দিন্নপ্পহারবলেন চে মরেয্য, ন হোতীতি ৰুত্তং হোতীতি.
২৫৪. দ্ৰে পযোগাতি উদ্দিস্সানুদ্দিস্সকিরিযাভেদভিন্না সাহত্থিকাণত্তিকা দ্ৰে পযোগা.
২৫৫. করণস্সাতি কিরিযায. ৰিসেসোতি নানত্তং. আণত্তিনিযামকাতি আণত্তিং নিযামেন্তি ৰৰত্থাপেন্তীতি আণত্তিনিযামকা.
২৫৬. তত্থাতি তেসু আণত্তিনিযামকেসু ছসু আকারেসু. যোব্বনাদি চাতি আদি-সদ্দেন থাৰরিযমন্দখিড্ডৰুদ্ধাদিঅৰত্থাৰিসেসো সঙ্গহিতো.
২৫৭. যং মাতিকায নিদ্দিট্ঠং সত্থং, তং কতমং?. সত্তমারণন্তি সত্তে মারেন্তি এতেনাতি সত্তমারণং, অসিআদিৰধোপকরণং.
২৫৮. ৰিজ্ঝনন্তি ¶ উসুআদীহি ৰিজ্ঝনং. ভেদনন্তি ককচাদীহি দ্ৰিধাকরণং. ছেদনন্তি খগ্গাদীহি দ্ৰিধাকরণং. তাল়নন্তি মুগ্গরাদীহি আঘাতনং. এৰমাদিৰিধোতি এৰমাদিপ্পকারো. অনেকোতি বহুকো ভেদো. করণস্স ৰিসেসো কিরিযাৰিসেসোতি অত্থো.
২৫৯-৬০. ‘‘পুরতো পহরিত্ৰান মারেহী’’তি যো ভাসিতো আণাপকেন, তেন আণত্তেন পচ্ছতো…পে… মারিতেতি যোজনা. ৰত্থাণত্তি ৰিসঙ্কেতাতি এত্থ ‘‘যং ‘মারেহী’তি…পে… ততো’’তি ৰত্থুৰিসঙ্কেতো দস্সিতো. ‘‘পুরতো…পে… মারিতে’’তি আণত্তিৰিসঙ্কেতো দস্সিতো. মূলট্ঠোতি আণাপকো. মূলন্তি হি পুব্বকিরিযানুরূপং আণাপনং, তত্থ ঠিতোতি মূলট্ঠো.
২৬১. ইমিনা ¶ ৰিসঙ্কেতে আণাপকস্স অনাপত্তিং দস্সেত্ৰা সঙ্কেতে অৰিরাধিতে উভিন্নম্পি পারাজিকং দস্সেতুমাহ ‘‘ৰত্থু’’ন্তিআদি. তং ৰত্থুং অৰিরজ্ঝিত্ৰা মারিতে উভযেসং…পে… উদীরিতো, যথাণত্তি চ মারিতে…পে… উদীরিতোতি যোজনা. মারিতে ৰত্থুস্মিন্তি সামত্থিযা লব্ভতি. উভযেসন্তি আণাপকআণত্তানং. যথাকালন্তি আণাপকস্স আণত্তিক্খণং, আণত্তস্স মারণক্খণঞ্চ অনতিক্কমিত্ৰা. বন্ধনং বন্ধো, কম্মুনা বন্ধো কম্মবন্ধো. অথ ৰা বজ্ঝতি এতেনাতি বন্ধো, কম্মমেৰ বন্ধো কম্মবন্ধো.
২৬৪. ৰিসঙ্কেতো নাতি ৰিসঙ্কেতো নত্থি, দ্ৰিন্নম্পি যথাকালপরিচ্ছেদং কম্মবন্ধোযেৰাতি অত্থো.
২৬৫. সব্বসোতি সব্বেসু কালভেদেসু, সব্বসো ৰেদিতব্বোতি ৰা সম্বন্ধো. সব্বসোতি সব্বপ্পকারেন. ৰিভাৰিনাতি পণ্ডিতেন. সো হি অত্থং ৰিভাৰেতীতি তথা ৰুত্তো.
২৬৬-৭-৮. ‘‘ইমং গামে ঠিত’’ন্তি ইদং তং সঞ্জানিতুং ৰুত্তং, ন মারণক্খণট্ঠাননিযমত্থাযাতি ‘‘যত্থ কত্থচি ঠিত’’ন্তি ৰত্ৰাপি ‘‘নত্থি তস্স ৰিসঙ্কেতো’’তি আহ. তস্সাতি আণাপকস্স. ‘‘তত্থা’’তি ৰা পাঠো, তস্সং আণত্তিযন্তি অত্থো. ‘‘গামেযেৰ ঠিতং ৰেরিং মারেহী’’তি সাৰধারণং আণত্তো ৰনে চে ঠিতং মারেতি ৰা ‘‘ৰনেযেৰ ঠিতং ৰেরিং মারেহী’’তি সাৰধারণং ৰুত্তো গামে ঠিতং চে মারেতি ৰাতি যোজনা. ‘‘ভিক্খুনা সাৰধারণ’’ন্তি ¶ চ পোত্থকেসু লিখন্তি, তং অগ্গহেত্ৰা ‘‘ৰনে ৰা ¶ সাৰধারণ’’ন্তি পাঠোযেৰ গহেতব্বো. ৰিগতো সঙ্কেতো আণত্তিনিযামো এত্থাতি ৰিসঙ্কেতো.
২৬৯. সব্বদেসেসূতি গামৰনঅঙ্গণগেহাদীসু সব্বেসু ঠানেসু. ভেদতোতি নানত্ততো.
২৭০. ‘‘সত্থেন পন মারেহী’’তি যেন কেনচি যো আণত্তো, তেন যেন কেনচি সত্থেন মারিতে ৰিসঙ্কেতো নত্থীতি যোজনা.
২৭১-২. ইমিনা ৰাসিনা হীতি এত্থ হীতি পদপূরণে. ‘‘ইমিনা অসিনা মারেয্যা’’তি ৰুত্তো অঞ্ঞেন অসিনা মারেতি ৰা ‘‘ত্ৰং ইমস্স অসিস্স এতায ধারায মারয’’ ইতি ৰুত্তো তং ৰেরিং সচে ইতরায ধারায মারেতি ৰা থরুনা মারেতি ৰা তুণ্ডেন মারেতি ৰা, তথা মারিতে ৰিসঙ্কেতোযেৰ হোতীতি যোজনা. থরুনাতি খগ্গমুট্ঠিনা. তুণ্ডেনাতি খগ্গতুণ্ডেন. ‘‘ৰিসঙ্কেতোৰা’’তি সঙ্কেতৰিরাধেনেৰ পারাজিকং ন হোতীতি দস্সনপদমেতং.
২৭৩. সব্বাৰুধকজাতিসূতি ইধাৰুত্তকরপালিকাছুরিকাদিসব্বপহরণসামঞ্ঞেসু. ৰিসেসতোতি ভেদতো.
২৭৪. পরেনাতি ভিক্খুনা. সোতি আণত্তো. নিসিন্নং নং মারেতি, ৰিসঙ্কেতো ন ৰিজ্জতীতি ‘‘গচ্ছন্তমেৰ মারেহী’’তি সাৰধারণং অৰুত্তত্তা ‘‘নিসিন্নোপি সোযেৰা’’তি তং মারেন্তস্স ৰিসঙ্কেতো ন হোতি, অৰধারণং অন্তরেন কথনং তং সঞ্জানাপেতুং ৰুচ্চতীতি ইরিযাপথনিযামকং ন হোতীতি অধিপ্পাযো.
২৭৫-৬. অসতি ¶ সাৰধারণে ৰিসঙ্কেতাভাৰং দস্সেত্ৰা ইদানি সাৰধারণে ইরিযাপথন্তরেসু ৰিসঙ্কেতং দস্সেতুমাহ ‘‘নিসিন্নংযেৰা’’তিআদি. ‘‘নিসিন্নংযেৰ মারেহী’’তি ৰুত্তো গচ্ছন্তং মারেতি, ৰিসঙ্কেতন্তি ঞাতব্বং. ‘‘গচ্ছন্তংযেৰ মারেহী’’তি ৰুত্তো নিসিন্নং মারেতি, ৰিসঙ্কেতন্তি ঞাতব্বন্তি যোজনা. ইমমেৰ যোজনাক্কমং সন্ধাযাহ ‘‘যথাক্কম’’ন্তি.
২৭৭. ৰিজ্ঝিত্ৰাতি সরাদীহি ৰিজ্ঝিত্ৰা.
২৭৮. ছিন্দিত্ৰাতি ¶ অসিআদীহি ছিন্দিত্ৰা. পুন সোতি পযোগো.
২৭৯. করণেসূতি ৰিজ্ঝনাদিকিরিযাৰিসেসেসু.
২৮০-১. এত্তাৰতা আণত্তিনিযামকনিদ্দেসং দস্সেত্ৰা ইদানি দীঘাদিলিঙ্গৰসেনাপি সম্ভৰন্তং ৰিসঙ্কেতং দস্সেতুমাহ ‘‘দীঘ’’ন্তিআদি. ‘‘দীঘং…পে… থূলং মারেহীতি অনিযমেত্ৰা আণাপেতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.১৭৪) অট্ঠকথাৰচনতো এৰ-কারং ৰিনা ‘‘দীঘং মারেহী’’তি অনিযমেত্ৰা কেনচি যো আণত্তো হোতি, সোপি আণত্তো যং কিঞ্চি তাদিসং সচে মারেতি, নত্থি তত্থ ৰিসঙ্কেতো, উভিন্নম্পি পরাজযোতি যোজনা. এৰং ‘‘রস্স’’ন্তিআদিসব্বপদেহিপি পচ্চেকং যোজনা কাতব্বা. অনিযমেত্ৰাতি ৰিসঙ্কেতাভাৰস্স হেতুদস্সনং. এৰকারো ৰাক্যালঙ্কারো. তত্থাতি আণত্তিকপ্পযোগে. ‘‘উভিন্নম্পি পরাজযো’’তি ৰুত্তত্তা আণাপকং ৰিনা অঞ্ঞং যথাৰুত্তক্খণং মনুস্সৰিগ্গহং ‘‘যং কিঞ্চি তাদিস’’ন্তি ইমিনা দস্সেতি.
সচে আণাপকো আণাপেত্ৰা অত্তানমেৰ মারেতি, আণাপকো দুক্কটং আপজ্জিত্ৰা মরতি, আণত্তস্স ¶ পারাজিকং. আণাপকেন অত্তানমুদ্দিস্স আণত্তিযা কতায আণত্তো অজানিত্ৰা তাদিসং অঞ্ঞং মারেতি, ওকাসস্স অনিযমিতত্তা আণাপকো মুচ্চতি, ইতরো কম্মুনা বজ্ঝতি. যদি ‘‘অমুকস্মিং রত্তিট্ঠানে ৰা দিৰাট্ঠানে ৰা নিসিন্নং ঈদিসং মারেহী’’তি ওকাসং নিযমেত্ৰা আণাপেতি, তত্থ আণাপকতো অঞ্ঞস্মিং মারিতে উভিন্নম্পি পারাজিকং. ততো বহি মারিতে ৰধকস্সেৰ কম্মবন্ধো. আণাপকো অত্তানমেৰ উদ্দিস্স আণাপেতি, ইতরো চ তমেৰ তত্থ মারেতি, আণাপকস্স দুক্কটং, আণত্তস্স পারাজিকং. সচে অঞ্ঞত্থ মারেতি, মূলট্ঠো মুচ্চতি. অজানিত্ৰা অঞ্ঞং তত্থ ৰা অঞ্ঞত্থ ৰা মারেতি, ৰধকো পারাজিকং আপজ্জতি, মূলট্ঠো মুচ্চতি. আনন্তরিযৰত্থুম্হি আনন্তরিযেন সদ্ধিং যোজেতব্বং.
২৮২. যো মনুস্সং কঞ্চি উদ্দিস্স সচে ওপাতং খণতি, তথা ওপাতং খণন্তস্স তস্স দুক্কটং নাম আপত্তি হোতীতি অজ্ঝাহারযোজনা. যোজনা চ নামেসা যথারুতযোজনা, অজ্ঝাহারযোজনাতি দুৰিধা. তত্থ পাঠাগতপদানমেৰ যোজনা যথারুতযোজনা, ঊনপূরণত্থমজ্ঝাহারপদেহি সহ পাঠাগতপদানং যোজনা অজ্ঝাহারযোজনাতি ৰেদিতব্বা. ‘‘খণন্তস্স ¶ চ ওপাত’’ন্তি পোত্থকেসু পাঠো দিস্সতি. ‘‘খণন্তস্স তথোপাত’ন্তি পাঠো সুন্দরো’’তি নিস্সন্দেহে ৰুত্তং. ‘‘আৰাটন্তি এতস্স ‘ওপাত’ন্তি পরিযাযো’’তি চ ৰুত্তং. ততোপি –
‘‘মনুস্সং কঞ্চি উদ্দিস্স;
যো চে খণতিৰাটকং;
খণতো তং তথা তস্স;
হোতি আপত্তি দুক্কট’’ন্তি. –
পাঠো ¶ সুন্দরতরো. জাতপথৰিং খণন্তস্স পারাজিকপযোগত্তা পযোগগণনায দুক্কটং.
২৮৩. তত্থাতি তস্মিং আৰাটে. তস্সাতি পতিতস্স মনুস্সৰিগ্গহস্স. দুক্খস্সুপ্পত্তিযাতি দুক্খুপ্পত্তিহেতু. তস্সাতি যেন আৰাটো খতো, তস্স ভিক্খুনো. পতিত্ৰা সো চে মরতি, তস্মিং মতে তস্স ভিক্খুনো পারাজিকং ভৰেতি যোজনা.
২৮৪. অঞ্ঞস্মিন্তি যং সমুদ্দিস্স আৰাটো খতো, ততো অঞ্ঞস্মিং. অনুদ্দিস্সকন্তি কিরিযাৰিসেসনং, অনুদ্দিস্সকং কত্ৰাতি অত্থো. ওপাতৰিসেসনং চে, ‘‘অনুদ্দিস্সকো ওপাতো’’তি পদচ্ছেদো. ‘‘অগ্গমক্খাযতী’’তিআদীসু (সং. নি. ৫.১৩৯; অ. নি. ৪.৩৪; ১০.১৫; ইতিৰু. ৯০; নেত্তি. ১৭০) ৰিয ও-কারট্ঠানে অ-কারো, ম-কারাগমো চ দট্ঠব্বো, অনোদিস্সকো ওপাতো খতো হোতীতি অত্থো.
২৮৫. ‘‘এত্থ পতিত্ৰা যো কোচি মরতূ’’তি অনোদিস্সকো ওপাতো সচে খতো হোতি, যত্তকা নিপতিত্ৰা মরন্তি চে, অস্স তত্তকা দোসা হোন্তীতি যোজনা. ‘‘যো কোচী’’তি ইমিনা অত্তনো মাতাপিতরো চ সঙ্গহিতা. দোসাতি কম্মবন্ধদোসা, পারাজিকং পন একমেৰ. অস্সাতি যেন অনোদিস্স ওপাতো খতো, তস্স.
২৮৬. আনন্তরিযৰত্থুস্মিং মতেতি পাঠসেসো, ‘‘তত্থ পতিত্ৰা’’তি অধিকারো, অরহন্তে, মাতরি, পিতরি চ তস্মিং পতিত্ৰা মতে কালকতেতি অত্থো. আনন্তরিযকন্তি এত্থ সকত্থে, কুচ্ছিতে ¶ , সঞ্ঞাযং ৰা ক-পচ্চযো দট্ঠব্বো. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘আনন্তরিযৰত্থুস্মি’’ন্তি ইমস্মিং সমাসপদে ¶ অৰযৰভূতম্পি ‘‘ৰত্থুস্মি’’ন্তি ইদঞ্চ ‘‘তত্থ পতিত্ৰা মতে’’তি ইদঞ্চ আকড্ঢতি. থুল্লচ্চযাদীনং ৰত্থুস্মিং তত্থ পতিত্ৰা মতে থুল্লচ্চযাদযো হোন্তীতি যোজনা. তস্মিং আৰাটে পতিত্ৰা যক্খাদীসু মতেসু, পারাজিকৰত্থুনো দুক্খুপ্পত্তিযঞ্চ থুল্লচ্চযং, মনুস্সৰিগ্গহে মতে পারাজিকং, তিরচ্ছানে মতে পাচিত্তিযন্তি ৰুত্তং হোতি.
২৮৭. পাণাতিপাতা দ্ৰেতি দ্ৰিন্নং মতত্তা দ্ৰে পাণাতিপাতা, একেন পারাজিকং, ইতরেন কম্মবন্ধোযেৰ. একোৰেকেকধংসনেতি মাতু ৰা দারকস্স ৰা মরণে একো পাণাতিপাতোৰ.
২৮৮. চোরেহি অনুবদ্ধো এত্থ আৰাটে পতিত্ৰা মরিস্সতি চে, ওপাতখণকস্সেৰ পারাজিকং হোতি কিরাতি যোজনা. কিরাতি অনুস্সৰনে অরুচিসূচকং.
২৮৯-৯০. ৰেরিনো ভিক্খুতো অঞ্ঞে ৰেরিপুগ্গলা. তত্থ তস্মিং ওপাতে সচে মনুস্সং পাতেত্ৰা মারেন্তি, তথা ৰেরিনো তত্থ সযমেৰ পতিতং মনুস্সং বহি নীহরিত্ৰা সচে মারেন্তি, তত্থ ওপপাতিকা মনুস্সা ওপাতে নিব্বত্তিত্ৰা ততো নিক্খন্তুং অসক্কোন্তা মতা চে সিযুং, সব্বত্থ চ যথাৰুত্তসব্বৰারেসু ওপাতখণকস্সেৰ পরাজযোতি যোজনা. নিব্বত্তিত্ৰা হীতি এত্থ হীতি পদপূরণে. যত্থ যত্থ নিপাতসদ্দানং অত্থো ন দস্সিতো, তত্থ তত্থ পদপূরণমত্ততা ৰেদিতব্বা.
২৯১. যক্খাদযোতি আদি-সদ্দেন তিরচ্ছানানং সঙ্গহো. ৰত্থুৰসাতি থুল্লচ্চযপাচিত্তিযানং ৰত্থুভূতযক্খতিরচ্ছানানং ৰসা. থুল্লচ্চযাদযোতি আদি-সদ্দেন পাচিত্তিযসঙ্গহো.
২৯৩. অযং ¶ নযোতি ‘‘অনাপত্তী’’তি যথাৰুত্তো নযো.
২৯৪-৫. বজ্ঝন্তীতি সচে অৰস্সং বজ্ঝন্তি. তত্থাতি তস্মিং পাসে. ‘‘হত্থতো মুত্তমত্তস্মি’’ন্তি ইমিনা পযোগস্স অত্থসাধকতং দীপেতি.
২৯৬. যং ¶ পন উদ্দিস্স পাসো ওড্ডিতো, ততো অঞ্ঞস্স বন্ধনে তু অনাপত্তি পকাসিতাতি যোজনা.
২৯৭. মুধা ৰাপীতি অমূলেন ৰাপি. মূলট্ঠস্সেৰাতি পাসকারকস্সেৰ. কম্মবন্ধোতি পাণাতিপাতো. বজ্ঝতি এতেনাতি বন্ধো, কম্মমেৰ বন্ধো কম্মবন্ধো. পারাজিকমত্তে ৰত্তব্বেপি যাৰ সো ৰত্ততি, তাৰ তত্থ বজ্ঝিত্ৰা মতসত্তেসু পঠমমতস্স ৰসেন পারাজিকং, অৰসেসানং পাণাতিপাতসঙ্খাতস্স অকুসলরাসিনো সম্ভৰতো তং সব্বং সঙ্গহেত্ৰা সামঞ্ঞেন দ্ৰযম্পি দস্সেতুমাহ ‘‘কম্মবন্ধো’’তি.
২৯৮. ‘‘সচে যেন লদ্ধো, সো উগ্গল়িতং ৰা পাসং সণ্ঠপেতি, তস্স পস্সেন ৰা গচ্ছন্তে দিস্ৰা ৰতিং কত্ৰা সম্মুখে পৰেসেতি, থদ্ধতরং ৰা পাসযট্ঠিং ঠপেতি, দল়্হতরং ৰা পাসরজ্জুং বন্ধতি, থিরতরং ৰা খাণুকং আকোটেতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.১৭৬) অট্ঠকথাগতং ৰিনিচ্ছযং সঙ্গহিতুমাহ ‘‘পাসমুগ্গল়িতম্পি ৰা’’তি. এত্থ অৰুত্তসমুচ্চযত্থেন পি-সদ্দেন ‘‘সণ্ঠপেতী’’তিআদিকা ‘‘বন্ধতী’’তি দস্সিতকিরিযাৰসানা পযোগা দস্সিতা. থিরং ৰাপীতি এত্থ অপি-সদ্দো অট্ঠকথায অৰসিট্ঠং ‘‘খাণুকং আকোটেতী’’তি কিরিযং সমুচ্চিনোতি উভযত্থপি পকারন্তরৰিকপ্পত্থত্তাতি গহেতব্বা. এৰন্তি ¶ এৰং সতি. যেন পাসো লদ্ধো, তেনাপি এৰং পাসে কতৰিসেসে সতীতি ৰুত্তং হোতি. উভিন্নন্তি পাসকারকস্স চ ইদানি লভিত্ৰা পটিজগ্গন্তস্স চাতি উভযেসং.
২৯৯-৩০০. যোতি পাসকারকো, লদ্ধপাসকোতি ইমেসং যো কোচি. উগ্গল়াপেত্ৰাতি ৰিঘাটেত্ৰা, যথা তত্থ পাণিনো ন বজ্ঝন্তি, এৰং কত্ৰাতি অত্থো. তত্থ চাতি পুন সণ্ঠপিতে পাসে চ. কো ৰিমুচ্চতি? যেন লদ্ধো, সো.
৩০১-২. গোপেত্ৰাতি গোপনহেতু মোক্খো ন হোতীতি যোজনা. ‘‘সীহং দিস্ৰা ভযং হোতী’’তিআদীসু ৰিয হেতুম্হি ত্ৰা-পচ্চযো দট্ঠব্বো. তমঞ্ঞো…পে… ন চ মুচ্চতীতি এত্থ ন চাতি নেৰ. নাসেত্ৰা সব্বসো ৰাতি সো যথা যস্স কস্সচি সত্তস্স ৰিনাসোপকরণং ন হোতি, তথা ছিন্দনাদীহি নাসেত্ৰা. তং পাসযট্ঠিং. কো ৰিমুচ্চতি? পাসকারকো.
৩০৩. সূলং ¶ রোপেন্তস্সাতি সূলং নিখণন্তস্স. সজ্জেন্তস্সাতি সণ্ঠপেন্তস্স.
৩০৪. অসঞ্চিচ্চাতি এত্থ ‘‘কতেন পযোগেনা’’তি পাঠসেসো, ‘‘মতেপি অনাপত্তী’’তি এতেহি সম্বন্ধো. ‘‘ইমিনাহং উপক্কমেন ইমং মারেস্সামী’’তি অচেতেত্ৰা অপকপ্পেত্ৰা অৰধকচেতনো হুত্ৰা কতেন অঞ্ঞত্থিকেনপি উপক্কমেন পরে মতেপি আপত্তি নত্থীতি অত্থো, মুসলুস্সাপনাদিৰত্থূসু (পারা. ১৮০) ৰিয অযং সত্তোতিসঞ্ঞী হুত্ৰা ‘‘ইমিনা উপক্কমেন ইমং মারেস্সামী’’তি ৰীতিক্কমসমুট্ঠাপকচেতনাসম্পযুত্তৰিকপ্পরহিতো হুত্ৰা অঞ্ঞত্থিকেন পযোগেন মনুস্সে মতেপি পারাজিকং নত্থীতি ৰুত্তং হোতি.
অজানন্তস্সাতি ¶ ‘‘ইমিনা অযং মরিস্সতী’’তি অজানন্তস্স উপক্কমেন পরে মতেপি অনাপত্তি, ৰিসগতপিণ্ডপাতৰত্থুম্হি (পারা. ১৮১) ৰিয ‘‘ইদং কারণ’’ন্তি অজানিত্ৰা কতেন মনুস্সে মতেপি অনাপত্তীতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘অনাপত্তী’’তি আকড্ঢতি. অমরণচিত্তস্স অমরণিচ্ছাসহিতচিত্তস্স উপক্কমেন পরে মতেপি অনাপত্তি ৰুদ্ধপব্বজিতাদিৰত্থূসু (পারা. ১৮০) ৰিযাতি অত্থো. উম্মত্তকাদযো ৰুত্তসরূপাযেৰ.
৩০৫. ‘‘মনুস্সপাণিম্হী’’তি ইমিনা মনুস্সভাৰো অঙ্গভাৰেন দস্সিতো. ‘‘সচস্স চিত্তং মরণূপসংহিত’’ন্তি ইমিনা মরণূপসংহিতচিত্ততা দস্সিতা.
ইতি ৰিনযত্থসারসন্দীপনিযা
ৰিনযৰিনিচ্ছযৰণ্ণনায
ততিযপারাজিককথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
চতুত্থপারাজিককথাৰণ্ণনা
৩০৬-৭. এৰং নাতিসঙ্খেপৰিত্থারনযেন ততিযপারাজিকৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা ইদানি চতুত্থপারাজিকৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘অসন্ত’’ন্তিআদি. তত্থ ‘‘অসন্ত’’ন্তি অপেক্খিত্ৰা ‘‘অত্তনী’’তি চ ‘‘ঝানাদিভেদ’’ন্তি অপেক্খিত্ৰা ‘‘উত্তরিমনুস্সধম্ম’’ন্তি চ ‘‘সমুদাচরেয্যা’’তি অপেক্খিত্ৰা ‘‘যো ভিক্খূ’’তি চ সামত্থিযা লব্ভতীতি অজ্ঝাহরিত্ৰা ‘‘অত্তনি অসন্ত’’ন্তিআদিনা নযেন যোজেতব্বং.
অত্তনি ¶ অসন্তন্তি তস্মিং অত্তভাৰে অত্তনো সন্তানে অনুপ্পাদিততায অৰিজ্জমানং. অত্তস্সিতমেৰ কত্ৰাতি অত্তুপনাযিকং কত্ৰা অত্তনি ৰিজ্জমানং ৰিয কত্ৰা তং উপনেত্ৰা ¶ . ভৰং অধিট্ঠায চ ৰত্তমানন্তি পটিসন্ধিতো পট্ঠায চ ৰত্তন্তং ভৰং চিত্তেন অধিট্ঠহিত্ৰা তক্কেত্ৰা, চিত্তে ঠপেত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. অঞ্ঞাপদেসঞ্চ ৰিনাতি ‘‘যো তে ৰিহারে ৰসতীধ ভিক্খূ’’তিআদিনা নযেন ৰক্খমানং পরিযাযকথং ঠপেত্ৰা. অধিমানঞ্চ ৰিনাতি অদিট্ঠে দিট্ঠসঞ্ঞিতাদিসভাৰং অধিগতমানসঙ্খাতং ‘‘অধিগতউত্তরিমনুস্সধম্মো অহম্হী’’তি অধিমানঞ্চ ঠপেত্ৰা. ঝানাদিভেদন্তি ঝানাদযো ভেদা ৰিসেসা যস্স তং ঝানাদিভেদং, ‘‘উত্তরিমনুস্সধম্মো নাম ঝানং ৰিমোক্খো সমাধি সমাপত্তি ঞাণদস্সনং মগ্গভাৰনা ফলসচ্ছি কিরিযা কিলেসপ্পহানং ৰিনীৰরণতা চিত্তস্স সুঞ্ঞাগারে অভিরতী’’তি (পারা. ১৯৮, ১৯৯) পদভাজনে ৰুত্তং ঝানাদিধম্মৰিসেসন্তি অত্থো. ‘‘উত্তরিমনুস্সধম্মন্তি উত্তরিমনুস্সানং ঝাযীনঞ্চেৰ অরিযানঞ্চ ধম্ম’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.১৯৭) অট্ঠকথায ৰুত্তং ঝানলাভীহি চেৰ অট্ঠহি অরিযপুগ্গলেহি চ অধিগতত্তা তেসং সন্তকন্তি সঙ্খ্যং গতং উত্তরিমনুস্সধম্মং.
ৰিঞ্ঞত্তিপথে ঠিতস্স কাযেন ৰা ৰাচায ৰা যো ভিক্খু সমুদাচরেয্যাতি অজ্ঝাহরিত্ৰা যোজেতব্বং. ৰিঞ্ঞত্তিপথে ঠিতস্সাতি দ্ৰাদসহত্থব্ভন্তরে পদেসে ঠিতস্স ‘‘ইত্থিযা ৰা পুরিসস্স ৰা গহট্ঠস্স ৰা পব্বজিতস্স ৰা’’তি (পারা. ১৯৮) পদভাজনে ৰুত্তস্স যস্স কস্সচি. কাযেন ৰাতি হত্থমুদ্দাদিৰসেন কাযেন ৰা. ‘‘সিক্খাপচ্চক্খানং হত্থমুদ্দায সীসং ন ওতরতি, ইদং অভূতারোচনং হত্থমুদ্দাযপি ওতরতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২১৫) অট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা ইধ হত্থমুদ্দাদিহত্থৰিকারো চ অঙ্গপচ্চঙ্গচোপনঞ্চ ‘‘কাযেনা’’তি ইমিনা গহেতব্বং. ৰাচায ৰাতি যো সৰনূপচারে ঠিতো তেন ৰিঞ্ঞাতুং সক্কুণেয্যেন যেন কেনচি ৰোহারেন ৰা. যো ভিক্খূতি যো উপসম্পন্নো থেরো ৰা নৰো ¶ ৰা মজ্ঝিমো ৰা. সমুদাচরেয্যাতি ‘‘পঠমং ঝানং সমাপজ্জামী’’তিআদিৰচনপ্পকারেসু যং কঞ্চি পকারং ৰদেয্য. তদত্থেতি তেন ৰুত্তৰাক্যস্স অত্থে. ঞাতেৰাতি ঞাতে এৰ. মাতুগামং ৰা পুরিসং ৰা যং কিঞ্চি উদ্দিস্স ৰুত্তে, তেনেৰ ৰা অনুদ্দিস্স ৰুত্তে সৰনূপচারে ঠিতেন যেন কেনচি মনুস্সভূতেন ৰচনসমনন্তরমেৰ ‘‘অযং পঠমজ্ঝানলাভী’’তিআদিকে যথাৰুত্তে অত্থপ্পকারে ঞাতেযেৰ. ‘‘সো’’তি অজ্ঝাহরিত্ৰা ‘‘সো পুন রুল়্হিভাৰে অভব্বো’’তি যোজেতব্বং, অত্তনি অৰিজ্জমানগুণং সন্তং ৰিয কত্ৰা ইচ্ছাচারে ঠত্ৰা এৰং কথিতপুগ্গলো সীলে পতিট্ঠায উপরূপরি লব্ভমানলোকিযলোকুত্তরগুণেহি বুদ্ধিসঙ্খাতং সাসনে বুদ্ধিমধিগন্তুং অনরহোতি অত্থো ¶ . কিং ৰিযাতি আহ ‘‘যথেৰ…পে… রুল়িভাৰে’’তি. ‘‘যথা’’তি এতেন সম্বন্ধো ‘‘তথা’’তি, যথা তালো মত্থকচ্ছিন্নো অভব্বো পুন ৰিরুল়্হিযা, সোপি পারাজিকং আপন্নো তথেৰ দট্ঠব্বোতি অত্থো.
৩০৮-৯. ইদানি ‘‘ঞাতেৰ অভব্বো’’তি চ ‘‘অঞ্ঞাপদেসঞ্চ ৰিনা’’তি চ এতস্মিং ৰাক্যদ্ৰযে ব্যতিরেকত্থৰসেন সম্ভৰন্তং আপত্তিভেদং দস্সেতুমাহ ‘‘অসন্তমেৰা’’তিআদি.
অনন্তরন্তি ‘‘পঠমং ঝানং সমাপজ্জামী’’তিআদিৰচনসমনন্তরমেৰ. সোতি দ্ৰাদসহত্থব্ভন্তরে ঠত্ৰা যেন তং ৰচনং সুতং, সো পরো পুগ্গলো. জানাতি চেতি ‘‘অযং পঠমজ্ঝানলাভী’’তিআদিৰসেন তেন ৰুত্তৰচনপ্পকারেন অত্থং অৰিরাধেত্ৰা অচিরেনেৰ সচে জানাতীতি অত্থো. যো পন ঝানাদীনং অত্তনা অলদ্ধভাৰেন ৰা আগমে উগ্গহপরিপুচ্ছাদিৰসেন অপরিচিতত্তা ৰা ঝানাদিসরূপং অজানন্তোপি ¶ কেৰলং ‘‘ঝানং ৰিমোক্খো সমাধি সমাপত্তী’’তিআদিৰচনানং সুতপুব্বত্তা তেন ‘‘পঠমং ঝানং সমাপজ্জামী’’তিআদিৰচনে ৰুত্তে ‘‘ঝানং কির এস সমাপজ্জতী’’তি যদি এত্তকমত্থম্পি জানাতি, সোপি ‘‘জানাতি’’চ্চেৰ অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.২১৫) ৰুত্তোতি গহেতব্বো. চুতো হীতি হি-সদ্দো অৰধারণে, অত্তনা ৰুত্তে তেন তত্তকেযেৰ ঞাতে সো অসন্তগুণদীপকো পাপপুগ্গলো ফলসম্পত্তিসম্পন্নং ইমং সাসনামতমহাপাদপং আরুয্হাপি ফলং অপরিভুঞ্জিত্ৰা ৰিরাধেত্ৰা পতিত্ৰা মতো নাম হোতীতি ৰুত্তং হোতি. ইমস্সেৰত্থস্স ‘‘অসন্ত’’মিচ্চাদিনা পঠমং ৰুত্তস্সপি ব্যতিরেকত্থং দস্সেতুং অনুৰাদৰসেন ৰুত্তত্তা পুনরুত্তিদোসো ন হোতীতি দট্ঠব্বং.
ইদানি তং ব্যতিরেকত্থং দস্সেতুমাহ ‘‘নো চে…পে… হোতী’’তি. যস্স সো আরোচেতি, সো চে ন জানাতি, অস্স অসন্তগুণদীপকস্স মুসাৰাদিনো.
‘‘অঞ্ঞাপদেসঞ্চ ৰিনা’’তি ইমিনা দস্সিতব্যতিরেকত্থস্স ভাৰাভাৰে সম্ভৰন্তং আপত্তিভেদং দস্সেতুমাহ ‘‘যো তে’’তিআদি. যো ভিক্খু তে তৰ ইধ ইমস্মিং ৰিহারে ৰসতীতি যোজনা. দীপিতেতি অত্তনো অধিপ্পাযে পকাসিতে. জানাতি চেতি যো তথা ৰুত্তৰচনং অস্সোসি, সো ‘‘এস অঞ্ঞাপদেসেন অত্তনো ঝানলাভিতং দীপেতী’’তি ৰা ‘‘এসো ঝানলাভী’’তি ¶ ৰা ৰচনসমনন্তরমেৰ সচে জানাতি. অস্সাতি এৰং কথিতৰচনৰতো তস্স ভিক্খুনো. তং তেন ৰুত্তৰচনং. দুক্কটমেৰ হোতি, ন থুল্লচ্চযন্তি অত্থো. অত্তনো আৰাসকারানং দাযকানং অঞ্ঞস্স পৰত্তিং কথেন্তস্স ৰিয অত্তনোযেৰ অসন্তগুণং সন্তমিৰ ¶ কত্ৰা কথনাকারো ইমায গাথায অত্থতো ৰুত্তোতি দট্ঠব্বো.
এত্থ চ ঝানলাভীতি চাতি অৰুত্তসমুচ্চযত্থেন চ-সদ্দেন পাল়িযং (পারা. ২২০) আগতা অৰসেসপরিযাযৰারা চ সঙ্গহিতাতি দট্ঠব্বং. তথা ঝানলাভীতি এত্থ ঝানগ্গহণেন ৰিমোক্খাদীনঞ্চ উপলক্খিতত্তা ঝানাদিদসৰিধউত্তরিমনুস্সধম্মৰিসযপরিযাযকথং সুতৰতা তঙ্খণে তদত্থে ঞাতে পরিযাযসমুল্লাপকেন আপজ্জিতব্বং থুল্লচ্চযঞ্চ অৰিঞ্ঞাতে ৰা চিরেন ৰিঞ্ঞাতে ৰা আপজ্জিতব্বং দুক্কটঞ্চ ইমায গাথায অত্থতো দস্সিতমেৰাতি দট্ঠব্বং.
৩১০. এতন্তি যথাৰুত্তপ্পকারং ঝানাদিভেদং উত্তরিমনুস্সধম্মং. অধিমানাতি ‘‘অধিগতোহ’’ন্তি এৰং উপ্পন্নমানা, অধিকমানাতি অত্থো, ‘‘অযং ধম্মো মযা অধিগতো’’তি দল়্হমুপ্পন্নেন মানেন কথেন্তস্সাতি ৰুত্তং হোতি. ৰুত্তো অনাপত্তিনযোতি আপত্তিযা অভাৰো অনাপত্তি, সা এৰ নযো নেতব্বো বুজ্ঝিতব্বোতি কত্ৰা, অনাপত্তীতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘অধিমানেনা’’তি এৰং ৰুত্তো ভগৰতাতি অত্থো, ‘‘অধিগতধম্মোহ’’ন্তি অধিমানেন ‘‘অহং পঠমজ্ঝানলাভী’’তিআদীনি ৰদন্তস্স অনাপত্তীতি ৰুত্তং হোতি.
অযমধিমানো কস্স হোতি, কস্স ন হোতীতি চে? অরিযানং ন হোতি মগ্গপচ্চৰেক্খণাদীহি পঞ্চহি পচ্চৰেক্খণাহি সঞ্জাতসোমনস্সানং ৰিতিণ্ণকঙ্খত্তা. দুস্সীলস্সাপি ন হোতি তস্স অরিযগুণাধিগমে নিরুস্সাহত্তা. সুসীলস্সাপি কম্মট্ঠানানুযোগরহিতস্স নিদ্দারামতাদিমনুযুত্তস্স ন হোতি ৰিস্সট্ঠভাৰনাভিযোগত্তা. সুপরিসুদ্ধায সীলসম্পত্তিযা পতিট্ঠায সমথভাৰনামনুযুত্তস্স রূপারূপসমাপত্তিযং পত্তাসিনো ৰা ৰিপস্সনাভিযুত্তস্স ¶ সোপক্কিলেসোদযব্বযঞাণলাভিনো ৰা উপ্পজ্জতি. সো সমথৰিপস্সনাভাৰনাহি কিলেসসমুদাচারস্স অভাৰে উপ্পন্নে তে ৰিসেসভাগিনো ভৰিতুং অদত্ৰা ঠিতিভাগিনো কত্ৰা ঠপেতীতি ৰেদিতব্বো.
পনাতি অপি-সদ্দত্থো. ‘‘এৰ’’ন্তি ইমিনা ‘‘অনাপত্তিনযো ৰুত্তো’’তি পচ্চামসতি. ‘‘অৰত্তুকামস্সা’’তি ইদঞ্চ পাল়িযং আগতং ‘‘অনুল্লপনাধিপ্পাযস্সা’’তি ¶ (পারা. ২২২, ২২৫) ইদঞ্চ অনত্থন্তরং. অৰত্তুকামস্সাতি এৰং ৰুত্তোতি যোজনা. কোহঞ্ঞেন পাপিচ্ছাপকতস্স ‘‘ঝানাদীনং লাভিম্হী’’তি ৰদন্তস্স অজ্ঝাসযো উল্লপনাধিপ্পাযো নাম, তথা অহুত্ৰা সব্রহ্মচারীসু অঞ্ঞং ব্যাকরোন্তস্স এৰমেৰ অনাপত্তিভাৰো ৰুত্তো ভগৰতাতি অত্থো. আদিকস্সাপি এৰং ৰুত্তোতি যোজনা. ‘‘অনাপত্তি আদিকম্মিকস্সা’’তি (পারা. ২২২) আদিকম্মিকস্সাপি অনাপত্তিভাৰো ৰুত্তো ভগৰতাতি অত্থো. ইমস্মিং সিক্খাপদে ৰগ্গুমুদাতীরিযা ভিক্খূ আদিকম্মিকা. অৰুত্তসমুচ্চযত্থেন তথা-সদ্দেন ইধ অৰুত্তউম্মত্তকখিত্তচিত্তৰেদনট্টা গহিতা.
৩১১. পাপিচ্ছতাতি ‘‘এৰং মং জনো সম্ভাৰেস্সতী’’তি ঝানলাভিতাদিহেতুকায সম্ভাৰনায সম্ভাৰনানিমিত্তস্স পচ্চযপটিলাভস্স পত্থনাসঙ্খাতায পাপিকায লামিকায ইচ্ছায সমন্নাগতভাৰো চ. তস্সাতি যং ঝানাদিভেদভিন্নং উত্তরিমনুস্সধম্মং সমুল্লপি, তস্স ধম্মস্স. অসন্তভাৰোতি অত্তসন্তানে পচ্চুপ্পন্নজাতিযং অনুপ্পাদিতভাৰেন অৰিজ্জমানভাৰো. মনুস্সকস্স আরোচনঞ্চেৰাতি ৰুত্তৰচনস্স অত্থং তঙ্খণে জাননকস্স মনুস্সজাতিকস্স ‘‘পঠমং ঝানং সমাপজ্জি’’ন্তিআদিনা নযেন সৰনূপচারে ¶ ঠত্ৰা আরোচনঞ্চ. নঞ্ঞাপদেসেন আরোচনঞ্চাতি সম্বন্ধো. ‘‘যো তে ৰিহারে ৰসতি, সো ভিক্খু পঠমং ঝানং সমাপজ্জী’’তিআদিনা (পারা. ২২০) নযেন পৰত্তঅঞ্ঞাপদেসং ৰিনা উজুকমেৰ আরোচনঞ্চ. তদেৰ ঞাণন্তি তদা এৰ ঞাণং, অচিরাযিত্ৰা ৰুত্তক্খণেযেৰ জাননন্তি অত্থো. এত্থাতি ইমস্মিং চতুত্থপারাজিকাপত্তিযং. ধীরা ৰিনযধরা.
৩১২. পঠমে দুতিযে চন্তেতি মনুস্সৰিগ্গহপারাজিকৰজ্জিতে যথাৰুত্তপারাজিকত্তযে. পরিযাযো ন ৰিজ্জতীতি পারাজিকাপত্তিপথং পরিযাযৰচনং ন লভতি. ‘‘ন পনেতরে’’তি ইদং এত্থাপি যোজেতব্বং, ইতরে পন ততিযপারাজিকে পরিযাযো ন ৰিজ্জতীতি অত্থো. ‘‘মরণৰণ্ণং ৰা সংৰণ্ণেয্যা’’তি (পারা. ১৭২) চ ‘‘অম্ভো পুরিস কিং তুয্হিমিনা’’তিআদিনা (পারা. ১৭১) চ ‘‘যো এৰং মরতি, সো ধনং ৰা লভতী’’তিআদিনা (পারা. ১৭৫) চ পরিযাযেন ৰদন্তস্স পারাজিকমেৰাতি ৰুত্তং হোতি. আণত্তি পারাজিকহেতুআণত্তিকপ্পযোগো. ন পনেতরেতি পঠমচতুত্থপারাজিকদ্ৰযে পন পারাজিকহেতুভূতা আণত্তি ন লভতীতি অত্থো.
৩১৩. আদীতি ¶ পঠমপারাজিকং. একসমুট্ঠানন্তি এককারণং. সমুট্ঠাতি আপত্তি এতস্মাতি সমুট্ঠানং, কারণং কাযাদি. তং পন ছব্বিধং কাযো, ৰাচা, কাযৰাচা, কাযচিত্তং, ৰাচাচিত্তং, কাযৰাচাচিত্তন্তি. তেসং ৰিনিচ্ছযং উত্তরে (উ. ৰি. ৩২৫ আদযো) যথাগতট্ঠানেযেৰ চ ৰণ্ণযিস্সাম. তত্রিদং একসমুট্ঠানং একং কাযচিত্তং সমুট্ঠানং এতস্সাতি কত্ৰা. তেনাহ ‘‘দুৰঙ্গং কাযচিত্ততো’’তি. ‘‘তং সমুট্ঠান’’ন্তি অজ্ঝাহারো. যেন সমুট্ঠানেন পঠমপারাজিকাপত্তি উপ্পজ্জতি, তংসমুট্ঠানসঙ্খাতং ¶ কারণং. অঙ্গজাতসঙ্খাতং কাযঞ্চ সেৰনচিত্তঞ্চাতি দ্ৰযং অঙ্গং অৰযৰং এতস্সাতি দুৰঙ্গং, তদুভযসভাৰন্তি অত্থো যথা ‘‘দুৰঙ্গং চতুত্থজ্ঝান’’ন্তি. সেসাতি অৰসিট্ঠানি তীণি পারাজিকানি. তিসমুট্ঠানাতি কাযচিত্তং, ৰাচাচিত্তং, কাযৰাচাচিত্তন্তি তিসমুট্ঠানা তীণি সমুট্ঠানানি এতেসন্তি কত্ৰা. তেসন্তি তেসং তিণ্ণং সমুট্ঠানানং. অঙ্গানীতি অৰযৰানি. সত্ত কাযো, চিত্তং, ৰাচা, চিত্তং, কাযো, ৰাচা, চিত্তন্তি, তংসভাৰাতি ৰুত্তং হোতি.
৩১৪. আদীতি মেথুনধম্মপটিসেৰনচিত্তসম্পযুত্তচেতনাসভাৰং পঠমপারাজিকং. সুখোপেক্খাযুতং উদীরিতন্তি যোজনা. ইট্ঠালম্বণপটিলাভাদিসোমনস্সহেতুম্হি সতি সুখৰেদনাসম্পযুত্তং হোতি, তস্মিং অসতি উপেক্খাৰেদনায সম্পযুত্তং হোতীতি ৰুত্তন্তি অত্থো.
ততিযং দুক্খৰেদনন্তি ততিযং মনুস্সৰিগ্গহপারাজিকং দোসচিত্তসম্পযুত্তচেতনাসভাৰত্তা দুক্খৰেদনায সম্পযুত্তন্তি অত্থো.
দুতিযন্তি অদিন্নাদানচেতনালক্খণং দুতিযপারাজিকং. লোভেন পরসন্তকং চোরিকায গণ্হন্তস্স সোমনস্সসম্পযুত্তং হোতি, কোধেন অভিভূতস্স ৰিলুম্পিত্ৰা ৰা ৰিলুম্পাপেত্ৰা ৰা গণ্হতো দোমনস্সসম্পযুত্তং হোতি, সোমনস্সং, দোমনস্সঞ্চ ৰিনা অগ্গহেতুকামো ৰিয হুত্ৰা উদাসীনস্স গণ্হতো উপেক্খাসম্পযুত্তং হোতীতি ‘‘তিৰেদনমুদীরিত’’ন্তি আহ.
চতুত্থঞ্চাতি উত্তরিমনুস্সধম্মসমুল্লপনচেতনালক্খণং চতুত্থপারাজিকঞ্চ. সম্ভাৰনিচ্ছায পচ্চযাসায ৰা তুট্ঠতুট্ঠস্সেৰ ‘‘অহং পঠমং ঝানং সমাপজ্জামী’’তিআদিনা নযেন ¶ অত্তনো উত্তরিমনুস্সধম্মলাভিতং ৰদন্তস্স সোমনস্সসম্পযুত্তং হোতি, অঞ্ঞপুগ্গলেসু পটিহতচিত্তস্স কলহপুরেক্খারতায ৰদতো দোমনস্সসম্পযুত্তং হোতি, পচ্চযালাভেন জিঘচ্ছাদিদুক্খং ¶ সহিতুমসক্কুণেয্যতায উদাসীনস্স ৰদতো উপেক্খাসম্পযুত্তং হোতীতি ‘‘তিৰেদনমুদীরিত’’ন্তি আহ.
৩১৫. অট্ঠ চিত্তানীতি লোভসহগতানি অট্ঠ চিত্তানি লব্ভরেতি যোজনা, লব্ভন্তীতি অত্থো, চেতনাসভাৰেন পঠমপারাজিকেন সম্পযুত্তানীতি ৰুত্তং হোতি. এৰমুপরিপি. দুৰেতি পটিঘসম্পযুত্তানি দ্ৰে চিত্তানি. দস চিত্তানীতি লোভসহগতানি অট্ঠ, দ্ৰে পটিঘসম্পযুত্তানীতি. লব্ভরেতি সম্পযুত্তভাৰেন লব্ভন্তি.
৩১৬. তস্মাতি যস্মা যথাৰুত্তচিত্তেহি সম্পযুত্তং, তেন হেতুনা. ক্রিযাতি করণেন আপজ্জিতব্বত্তা কিরিযা. ৰীতিক্কমসঞ্ঞায অভাৰেন মুচ্চনতো সঞ্ঞায ৰিমোক্খো এতস্সাতি সঞ্ঞাৰিমোক্খং. লোকৰজ্জন্তি লোকেন অকুসলভাৰতো ৰজ্জনীযন্তি দীপিতং পকাসিতং.
৩১৭. আপত্তিযংযেৰাতি এৰকারেন ন সিক্খাপদেতি দস্সেতি. ইদং ৰিধানন্তি সমুট্ঠানাদিকং ইদং যথাৰুত্তং ৰিধানং. ৰিভাৰিনাতি পঞ্ঞৰতা ৰিনযধরেন.
৩১৮-৯. মুদুপিট্ঠি চাতি লতা ৰিয নমিত্ৰা করণং দস্সেত্ৰা নচ্চিতুং সমৰাহিত্ৰা মুদুকতপিট্ঠিকো চ. লম্বী চাতি পলম্বমানেন দীঘেন অঙ্গজাতেন যুত্তো. লম্বতীতি লম্বং, অঙ্গজাতং, তং যস্স অত্থি সো লম্বী. ইমে দ্ৰেপি কামপরিল়াহাতুরভাৰে সতি অত্তনো অঙ্গজাতং অত্তনো ¶ মুখং, ৰচ্চমগ্গঞ্চ পৰেসেত্ৰা ৰীতিক্কমিতুমরহত্তা পারাজিকাপন্নসদিসত্তা পরিৰজ্জিতা. মুখগ্গাহীতি মুখেন গহণং মুখগ্গাহো, সো এতস্স অত্থীতি মুখগ্গাহী, পরস্স অঙ্গজাতং মুখেন গণ্হন্তোতি অত্থো. নিসীদকোতি পরস্স অঙ্গজাতে অত্তনো ৰচ্চমগ্গেন নিসীদন্তো. ইমে দ্ৰে সহৰাসিকানং সীলৰিনাসনতো অঞ্ঞেহি সংৰসিতুং অনরহাতি পারাজিকাপন্নসদিসত্তা ৰিৰজ্জিতা. তেসন্তি অসংৰাসতাসামঞ্ঞেন চত্তারো পারাজিকাপন্নে সঙ্গণ্হাতি. ‘‘তেসঞ্চ মগ্গেনমগ্গপটিপত্তিসামঞ্ঞেন পঠমপারাজিকাপন্নস্সেৰ অনুলোমিকাতি গহেতব্বা’’ ইচ্চেৰং নিস্সন্দেহে ৰুত্তং. ইমিনা চ অকতৰীতিক্কমানম্পি মুদুপিট্ঠিআদীনং চতুন্নং অনুলোমপারাজিকভাৰো ৰুত্তোতি ৰিঞ্ঞাযতি.
সমন্তপাসাদিকাযং ¶ পন –
‘‘অপরানিপি লম্বী, মুদুপিট্ঠিকো, পরস্স অঙ্গজাতং মুখেন গণ্হাতি, পরস্স অঙ্গজাতে অভিনিসীদতীতি ইমেসং চতুন্নং ৰসেন চত্তারি অনুলোমপারাজিকানীতি ৰদন্তি. এতানি হি যস্মা উভিন্নং রাগৰসেন সদিসভাৰূপগতানং ধম্মো ‘মেথুনধম্মো’তি ৰুচ্চতি, তস্মা এতেন পরিযাযেন মেথুনং ধম্মং অপ্পটিসেৰিত্ৰাযেৰ কেৰলং মগ্গেন মগ্গপ্পৰেসনৰসেন আপজ্জিতব্বত্তা মেথুনধম্মপারাজিকস্স অনুলোমেন্তীতি ‘অনুলোমপারাজিকানী’তি ৰুচ্চন্তী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৩৩) –
ৰুত্তত্তা চ তব্বণ্ণনায চ সারত্থদীপনিযং –
‘‘লম্বংদীঘতায পলম্বমানং অঙ্গজাতমেতস্সাতি লম্বী. সো এত্তাৰতা ন পারাজিকো, অথ খো যদা অনভিরতিযা পীল়িতো অত্তনো অঙ্গজাতং মুখে ¶ ৰা ৰচ্চমগ্গে ৰা পৰেসেতি, তদা পারাজিকো হোতি. মুদুকা পিট্ঠি এতস্সাতি মুদুপিট্ঠিকো, কতপরিকম্মায মুদুকায পিট্ঠিযা সমন্নাগতো. সোপি যদা অনভিরতিযা পীল়িতো অত্তনো অঙ্গজাতং অত্তনো মুখে পৰেসেতি তদা পারাজিকো হোতি. পরস্স অঙ্গজাতং মুখেন গণ্হাতীতি যো অনভিরতিযা পীল়িতো পরস্স সুত্তস্স ৰা পমত্তস্স ৰা অঙ্গজাতং অত্তনো মুখেন গণ্হাতি. পরস্স অঙ্গজাতে অভিনিসীদতীতি যো অনভিরতিযা পীল়িতো পরস্স অঙ্গজাতং কম্মনিযং দিস্ৰা অত্তনো ৰচ্চমগ্গেন তস্সূপরি অভিনিসীদতি, তং অত্তনো ৰচ্চমগ্গং পৰেসেতীতি অত্থো. লম্বীআদযো চত্তারো কিঞ্চাপি পঠমপারাজিকেন সঙ্গহিতা, যস্মা পন উভিন্নং রাগপরিযুট্ঠানসঙ্খাতেন পরিযাযেন মেথুনং ধম্মং অপ্পটিসেৰিনো হোন্তি, তস্মা ৰিসুং ৰুত্তা’’তি (সারত্থ. টী. ২.২৩৩) –
ৰুত্তত্তা চ কতৰীতিক্কমাযেৰেতে ‘‘পারাজিকা’’তি গহেতব্বা.
ভিক্খুনীনঞ্চ চত্তারীতি এত্থ ‘‘অসাধারণানী’’তি পাঠসেসো, ভিক্খূহি অসাধারণানি ভিক্খুনীনমেৰ নিযতানি উব্ভজাণুমণ্ডলিকা, ৰজ্জপটিচ্ছাদিকা, উক্খিত্তানুৰত্তিকা, অট্ঠৰত্থুকাতি ¶ চত্তারি পারাজিকানি চ. ৰিব্ভন্তা ভিক্খুনী সযন্তি এত্থ ‘‘তেসং অনুলোমিকা’’তি আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং. তেসং চতুন্নং পারাজিকানং অনুলোমিকা সযং ৰিব্ভন্তা ভিক্খুনী চাতি যোজনা. চিত্তৰসিকা হুত্ৰা অত্তনা ¶ নিৰত্থচীৰরম্পি হি মাতুগামানং নিৰাসননীহারেন সযমেৰ নিৰাসেত্ৰা গিহিৰেসং রোচেত্ৰা গহিতমত্তে সাসনতো চুতা ভিক্খুনী চাতি ৰুত্তং হোতি. এৰংকরণেন গিহিভাৰাপন্নতাসামঞ্ঞেন সংৰাসারহা ন হোন্তীতি ইমেসং চতুন্নং পারাজিকানং অনুলোমিকা জাতা.
তথাতি যথা ইমে দস্সিতা তেন অসংৰাসারহতায, ভিক্খুভাৰায অভব্বতায চ পারাজিকাৰ, তথা একাদস অভব্বপুগ্গলাপি হোন্তীতি অত্থো. একাদসাভব্বাতি মাতুঘাতকো, পিতুঘাতকো, অরহন্তঘাতকো, সঙ্ঘভেদকো, লোহিতুপ্পাদকো, পণ্ডকো, তিরচ্ছানগতো, উভতোব্যঞ্জনকো, থেয্যসংৰাসকো, ভিক্খুনিদূসকো, তিত্থিযপক্কন্তকোতি একাদস. সব্বেতে চতুৰীসতি এতে সব্বে চতুৰীসতি পুগ্গলা সমোধানতো ৰেদিতব্বাতি অধিপ্পাযো.
৩২০. ইমে চতুৰীসতি পারাজিকা পুগ্গলা সীসচ্ছিন্নোৰ জীৰিতুং ইধ ভিক্খুভাৰায অভব্বাতি ৰুত্তাতি যোজনা.
৩২১. ইমেসং একাদসন্নং অভব্বতায হেতুদস্সনত্থমাহ ‘‘পণ্ডকো চা’’তিআদি. পণ্ডকো চাতি আসিত্তপণ্ডকো, উসূযপণ্ডকো, পক্খপণ্ডকো, ওপক্কমিকপণ্ডকো, নপুংসকপণ্ডকোতি ৰুত্তো পঞ্চৰিধো পণ্ডকো চ. তিরচ্ছানোতি তিরিযং অঞ্ছতি গচ্ছতীতি ‘‘তিরচ্ছানো’’তি গহিতো নাগসুপণ্ণাদিকো সব্বতিরচ্ছানযোনিকো চ. যক্খাদযো সব্বে অমনুস্সাপি ইধ তিরচ্ছানেযেৰ সঙ্গহিতাতি ৰেদিতব্বা. উভতোব্যঞ্জনোপি চাতি ইত্থিপুরিসব্যঞ্জনসাধকেহি উভতো কম্মতো জাতানি থনাদিকানি ব্যঞ্জনানি যস্সাতি নিরুত্তো ইত্থিউভতোব্যঞ্জনো ¶ , পুরিসউভতোব্যঞ্জনোতি দুৰিধো উভতোব্যঞ্জনো চ. ৰত্থুৰিপন্নাতি তব্ভাৰভাৰিতায ভিক্খুভাৰো ৰসতি এত্থাতি ৰত্থু, পুগ্গলানং ভিক্খুভাৰারহতা, সা পন পব্বজ্জাক্খন্ধকাগতসব্বদোসৰিরহিতগুণসম্পযুত্ততা, তং ৰিপন্নং পণ্ডকভাৰাদিযোগেন যেসং তে ‘‘ৰত্থুৰিপন্না’’তি গহেতব্বা. হি-সদ্দো হেতুম্হি. যস্মা ৰত্থুৰিপন্না, তস্মা ইধ অত্তভাৰে পব্বজ্জায অভব্বাতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘অহেতুপটিসন্ধিকা’’তি ৰচনেন ¶ ইমেসং ৰিপাকাৰরণযুত্তভাৰমাহ, ইমিনা এতেসং মগ্গাধিগমস্স ৰারিতভাৰো দস্সিতোতি ৰেদিতব্বং.
৩২২. পঞ্চানন্তরিকাতি কম্মাৰরণেন যুত্ততায সগ্গমোক্খসম্পত্তিতো পরিহাযিত্ৰা মরণানন্তরং অপাযপটিসন্ধিযং নিযতা মাতুঘাতকাদযো পঞ্চানন্তরিকা চ. থেয্যসংৰাসোপি চাতি লিঙ্গত্থেনকো, সংৰাসত্থেনকো, উভযত্থেনকোতি তিৰিধো থেয্যসংৰাসকো চ. দূসকোতি পকতত্তায ভিক্খুনিযা মেথুনং পটিসেৰিত্ৰা তস্সা দূসিতত্তা ভিক্খুনিং দূসেতীতি ‘‘ভিক্খুনিদূসকো’’তি ৰুত্তো চ. তিত্থিপক্কন্তকো চাতি তিত্থিযানং লদ্ধিং, ৰেসঞ্চ রোচেত্ৰা তং গহেত্ৰা তেসমন্তরং পৰিট্ঠো চ. ইতি অট্ঠ পন কিরিযানট্ঠাতি যোজনা. ইতীতি ইদমত্থত্তা ইমেতি ৰুত্তং হোতি. তে ইমেতি সম্বন্ধো. তে ইমে অট্ঠ পন মাতুৰধাদিকিরিযায ইহত্তভাৰে ভিক্খুভাৰায অনরহা হুত্ৰা নট্ঠাতি অত্থো. এত্তাৰতা একাদসঅভব্বানং অভব্বতায কারণং দস্সিতং হোতি.
৩২৩. মযা পারাজিকানং সারভূতো যো অযং ৰিনিচ্ছযো ৰুত্তো, তস্স ৰিনিচ্ছযস্স অনুসারেন অনুগমনেন সেসোপি ৰিনিচ্ছযো বুধেন পণ্ডিতেন অসেসতোৰ ৰিঞ্ঞাতুং সক্কাতি যোজনা.
৩২৪. পটুভাৰকরে ¶ পরমে ৰিৰিধেহি নযেহি যুত্তে ৰিনযপিটকে পরমত্থনযং অভিপত্থযতা অযং সততং পরিযাপুণিতব্বোতি যোজনা. তত্থ ৰিৰিধেহি নানপ্পকারেহি. নযেহীতি নীযন্তি ৰুত্তানুসারেন উদীরিযন্তীতি ‘‘নযা’’তি ৰুত্তেহি চক্কপেয্যালাদীহি নযেহি. পরমত্থনযন্তি পরমো চ সো অত্থো চাতি পরমত্থো, পরমো ৰা ৰিসেসেন নিচ্ছিতব্বো অত্থো পরমত্থো, সোযেৰ ৰিনিচ্ছযত্থিকানং বুদ্ধিযা নেতব্বোতি পরমত্থনযো, ৰিনিচ্ছযূপাযো নীযতি এতেনাতি কত্ৰা ‘‘পরমত্থনযো’’তি ৰুচ্চতি, তং পরমত্থনযং. অভিপত্থযতাতি ৰিনযপিটকে ৰিনিচ্ছযং ৰা তদুপাযং ৰা পত্থযতা, ইচ্ছন্তেনাতি অত্থো. ‘‘পরিযাপুণিতব্বো অয’’ন্তি পদচ্ছেদো. ম-কারো আগমসন্ধিজো, ও-কারস্স অ-কারাদেসো. পরিযাপুণিতব্বোতি পঠিতব্বো, সোতব্বো চিন্তেতব্বো ধারেতব্বোতি ৰুত্তং হোতি. অযন্তি ৰিনযৰিনিচ্ছযো.
ইতি ৰিনযত্থসারসন্দীপনিযা
ৰিনযৰিনিচ্ছযৰণ্ণনায
চতুত্থপারাজিককথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
সঙ্ঘাদিসেসকথাৰণ্ণনা
৩২৫. এৰং ¶ নানানযপটিমণ্ডিতস্স পারাজিককণ্ডস্স ৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা ইদানি তদনন্তরমুদ্দিট্ঠস্স তেরসকণ্ডস্স ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘মোচেতুকামতা’’তিআদি. মোচেতুং কামেতীতি মোচেতুকামো, তস্স ভাৰো মোচেতুকামতা, তায সম্পযুত্তং চিত্তং মোচেতুকামতাচিত্তং. এত্থ ‘‘মোচেতুকামতা’’তি ইমিনা একাদসসু রাগেসু ‘‘মোচনস্সাদো’’তি ৰুত্তং ইমস্স সঙ্ঘাদিসেসস্স মূলকারণং সুক্কমোচনৰিসযং রাগমাহ.
একাদস ¶ রাগা নাম ‘‘মোচনস্সাদো, মুচ্চনস্সাদো, মুত্তস্সাদো, মেথুনস্সাদো, ফস্সস্সাদো, কণ্ডুৰনস্সাদো, দস্সনস্সাদো, নিসজ্জস্সাদো, ৰাচস্সাদো, গেহস্সিতপেমং, ৰনভঙ্গিয’’ন্তি এৰমাগতা. ইধ মোচনং নাম সম্ভৰধাতুমোচনং, তদত্থায তব্বিসযরাগসম্পযুত্তৰেদনা মোচনস্সাদো নাম. তেনাহ অট্ঠকথাযং ‘‘মোচেতুং অস্সাদো মোচনস্সাদো’’তি. মুচ্চমানে অস্সাদো মুচ্চনস্সাদো, সম্ভৰধাতুম্হি মুচ্চমানে তংরাগসম্পযুত্তা ৰেদনা মুচ্চনস্সাদো নাম. এতেনেৰ নযেন মুত্তস্সাদাদিৰাচস্সাদাৰসানেসু পদেসু অত্থক্কমো ৰেদিতব্বো. ইমেহি নৰহি পদেহি অস্সাদসীসেন কুন্তযট্ঠিঞাযেন তংসহচরিতো রাগো দস্সিতো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘নৰহি পদেহি সম্পযুত্তঅস্সাদসীসেন রাগো ৰুত্তো’’তি.
গেহস্সিতপেমন্তি এত্থ গেহট্ঠা মাতুআদযো আধেয্যআধারৰোহারেন ‘‘গেহা’’তি ৰুচ্চন্তি. ‘‘মঞ্চা উক্কুট্ঠিং করোন্তী’’তিআদীসু ৰিয তন্নিস্সিতো সিনেহপরিযাযো রাগো ‘‘গেহস্সিতপেম’’ন্তি ৰুত্তো. ইমিনা পদেন রাগস্স সভাৰো সন্দস্সিতো. ৰনতো ভঞ্জিত্ৰা আভতং যং কিঞ্চি ফলপুপ্ফাদি ৰনভঙ্গিযং নাম. ইধ পন রাগৰসেন পটিবদ্ধচিত্তং মাতুগামেহি ৰিরহদুক্খাপনযনত্থং (পারা. অট্ঠ. ২.২৪০) তেসং ঠানে ঠপেত্ৰা দস্সনফুসনৰসেন ৰিন্দিতুং রাগীহি গহেতব্বতো তেহি পিল়ন্ধিতমালসহিতং তম্বূলন্তি এৰমাদি ‘‘ৰনভঙ্গিয’’ন্তি অধিপ্পেতং. ইমিনা পত্থিতৰিসযগোচরো রাগো তদাযত্তৰত্থুৰসেন সন্দস্সিতো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘একেন পদেন সরূপেনেৰ রাগো, একেন ¶ পদেন ৰত্থুনা ৰুত্তো. ৰনভঙ্গো হি রাগস্স ৰত্থু, ন রাগোযেৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৪০).
‘‘মোচেতুকামতা’’তি ¶ ইদমেৰ অৰত্ৰা ‘‘চিত্ত’’ন্তি ৰচনেন ৰীতিক্কমসাধিকায কাযৰিঞ্ঞত্তিযা সমুট্ঠাপকং রাগসম্পযুত্তং চিত্তৰিসেসং দস্সেতি. তেন চিত্তেন সমুট্ঠাপিযমানং ৰিঞ্ঞত্তিসঙ্খাতং ৰীতিক্কমং ‘‘ৰাযামো’’তি ইমিনা দস্সেতি. ৰাযামো নাম তংচিত্তসম্পযুত্তৰীরিযং. এত্থ পন ‘‘সেম্হো গুল়ো’’তিআদীসু ৰিয ফলে হেতূপচারঞাযেন ৰীতিক্কমস্স ৰিসেসহেতুভূতৰীরিযৰাচকেন চ পদেন ৰীতিক্কমোৰ ৰুত্তোতি দট্ঠব্বং. অজ্ঝত্তবাহিরৰত্থুঘট্টনং, আকাসে কটিকম্পনন্তি সুক্কমোচনত্থো ৰাযামোতি অত্থো. সুক্কস্স মোচনং সুক্কমোচনং.
এত্থ চ সুক্কস্সাতি ‘‘সুক্কন্তি দস সুক্কানি নীলং পীতকং লোহিতকং ওদাতং তক্কৰণ্ণং দকৰণ্ণং তেলৰণ্ণং খীরৰণ্ণং দধিৰণ্ণং সপ্পিৰণ্ণ’’ন্তি (পারা. ২৩৭) পদভাজনে ৰুত্তানি সত্তানং পিত্তাদিআসযভেদেন, পথৰিধাতুআদীনং চতুন্নং ৰা রসসোণিতমংসমেদঅট্ঠিঅট্ঠিমিঞ্জানং ছন্নং দেহধাতূনং ৰা ভেদেন অনেকধা ভিন্নে দসৰিধে সুক্কে অঞ্ঞতরস্স সুক্কস্সাতি অত্থো. মোচনং ৰিস্সট্ঠীতি পরিযাযং, পকতিযা ঠিতসকট্ঠানতো মোচনন্তি অত্থো. যথাহ পদভাজনে ‘‘ৰিস্সট্ঠীতি ঠানতো চাৰনা ৰুচ্চতী’’তি (পারা. ২৩৭). ইহ ‘‘ঠানং নাম ৰত্থিসীসসঙ্খাতং মুত্তকরণমূল’’ন্তি কেচি. ‘‘কটী’’তি অপরে. ‘‘সকলকাযো’’তি অঞ্ঞে. ইমেসং তিণ্ণং ৰচনেসু ‘‘ততিযস্স ভাসিতং সুভাসিত’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৩৭) অট্ঠকথাযং ততিযৰাদস্স কতপাসংসত্তা কেসলোমনখদন্তানং মংসৰিনিমুত্তট্ঠানঞ্চ মুত্তকরীসখেল়সিঙ্ঘাণিকাথদ্ধসুক্খচম্মঞ্চ ৰজ্জেত্ৰা অৰসেসং সকলসরীরং কাযপ্পসাদভাৰজীৰিতিন্দ্রিযঅবদ্ধপিত্তানং ¶ ৰিয সম্ভৰধাতুযা চ ঠানন্তি ৰেদিতব্বং.
‘‘সুক্কমোচন’’ন্তি ইমিনাকিং ৰুত্তং হোতীতি? ‘‘আরোগ্যত্থায, সুখত্থায, ভেসজ্জত্থায, দানত্থায, পুঞ্ঞত্থায, যঞ্ঞত্থায, সগ্গত্থায, বীজত্থায, ৰীমংসত্থায, দৰত্থায মোচেতী’’তি (পারা. ২৩৭) ৰুত্তদসৰিধঅধিপ্পাযন্তোগধঅঞ্ঞতরঅধিপ্পাযো হুত্ৰা ‘‘রাগূপত্থম্ভে, ৰচ্চূপত্থম্ভে, পস্সাৰূপত্থম্ভে, ৰাতূপত্থম্ভে, উচ্চালিঙ্গপাণকদট্ঠূপত্থম্ভে মোচেতী’’তি (পারা. ২৩৭) ৰুত্তপঞ্চৰিধকালানমঞ্ঞতরকালে ‘‘অজ্ঝত্তরূপে, বহিদ্ধারূপে, অজ্ঝত্তবহিদ্ধারূপে, আকাসে কটিং কম্পেন্তো মোচেতী’’তি (পারা. ২৩৭) ৰুত্তচতুরুপাযানমঞ্ঞতরেন উপাযেন যথাৰুত্তরাগপিসাচৰসেন ৰিৰসো হুত্ৰা যথাৰুত্তনীলাদিদসৰিধসম্ভৰধাতূনমঞ্ঞতরং যথাৰুত্তট্ঠানতো খুদ্দকমক্খিকায পিৰনমত্তম্পি সচে মোচেতীতি সঙ্খেপতো ¶ গহেতব্বং. এত্থ চ উচ্চালিঙ্গপাণকা নাম লোমসপাণা, যেসং লোমে অল্লিনে অঙ্গজাতং কম্মনিযং হোতি.
অঞ্ঞত্র সুপিনন্তেনাতি সুপিনো এৰ সুপিনন্তো, নিস্সক্কৰচনপ্পসঙ্গে করণৰচনতো সুপিনন্তাতি অত্থো. সুপিনা নাম ‘‘ৰাতাদিধাতুক্খোভৰসেন ৰা পুব্বানুভূতইত্থিরূপাদিৰিসযৰসেন ৰা ইট্ঠানিট্ঠদেৰতানুভাৰেন ৰা পুঞ্ঞেন পটিলভিতব্বঅত্থস্স, অপুঞ্ঞেন পত্তব্বানত্থস্স চ পুব্বনিমিত্তৰসেন ৰা হোতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৩৭) ৰুত্তেসু চতূসু কারণেসু একেন কারণেন কপিনিদ্দায সুপিনে দিস্সমানারম্মণতো যং সুক্কমোচনং হোতি, তং অৰিসযং সুক্কমোচনং ৰিনাতি ৰুত্তং হোতি.
সঙ্ঘাদিসেসোৰ সঙ্ঘাদিসেসতা. সঙ্ঘাদিসেসং আপজ্জিত্ৰা ততো ৰুট্ঠাতুকামস্স কুলপুত্তস্স আদিম্হি পরিৰাসদানত্থং ¶ , মজ্ঝে চ মূলাযপটিকস্সনেন ৰিনা ৰা সহ ৰা মানত্তদানত্থং, অৰসানে অব্ভানত্থঞ্চ সঙ্ঘো এসিতব্বোতি ‘‘সঙ্ঘো আদিম্হি চেৰ সেসে চ ইচ্ছিতব্বো অস্সাতি সঙ্ঘাদিসেসো’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৩৭; কঙ্খা. অট্ঠ. সুক্কৰিস্সট্ঠিসিক্খাপদৰণ্ণনা) ৰুত্তত্তা সঙ্ঘাদিসেসা নাম, সুক্কৰিস্সট্ঠিসঙ্ঘাদিসেসাপত্তি হোতীতি অত্থো. যথাহ পদভাজনে ‘‘সঙ্ঘোৰ তস্সা আপত্তিযা পরিৰাসং দেতি, মূলায পটিকস্সতি, মানত্তং দেতি, অব্ভেতি, ন সম্বহুলা, ন একপুগ্গলো, তেন ৰুচ্চতি ‘সঙ্ঘাদিসেসো’তি. তস্সেৰ আপত্তিনিকাযস্স নামং নামকম্মং অধিৰচনং, তেনপি ৰুচ্চতি ‘সঙ্ঘাদিসেসো’’তি (পারা. ২৩৭). এত্থ চ পরিৰাসাদিকথা সঙ্ঘাদিসেসাৰসানে আগতট্ঠানেযেৰ আৰি ভৰিস্সতি.
৩২৬. এত্তাৰতা মূলসিক্খাপদাগতং অত্তূপক্কমমূলকং আপত্তিং দস্সেত্ৰা ইদানি ইমিস্সা সঙ্ঘাদিসেসাপত্তিযা পরূপক্কমেনপি আপজ্জনং দস্সেতুমাহ ‘‘পরেনা’’তিআদি. উপক্কমাপেত্ৰাতি অঙ্গজাতস্স গহণং ৰা ঘট্টনং ৰা কারেত্ৰা.
৩২৭. সঞ্চিচ্চাতি ‘‘উপক্কমামি মোচেস্সামী’’তি চেতেত্ৰা পকপ্পেত্ৰা. উপক্কমন্তস্সাতি অজ্ঝত্তরূপাদীসু তীসু যত্থ কত্থচি ঘট্টেন্তস্স. সমুদ্দিট্ঠন্তি ‘‘চেতেতি উপক্কমতি ন মুচ্চতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি (পারা. ২৬২) পদভাজনে ভগৰতা ৰুত্তন্তি অধিপ্পাযো.
৩২৮. ইমিস্সং ¶ গাথাযং ‘‘অত্তনো অঙ্গজাতং উপক্কমন্তস্সা’’তি ইমিনা অজ্ঝত্তরূপে ৰা বহিদ্ধারূপে ৰা অজ্ঝত্তবহিদ্ধারূপে ৰা অত্তনো অঙ্গজাতং ঘট্টেন্তস্সাতি ইমস্স অত্থস্স ৰুত্তত্তা ¶ অঙ্গজাতঘট্টনেন ৰিনাভাৰতো ইমিনা অসঙ্গয্হমানস্সাপি আকাসে কটিকম্পনেন সুক্কমোচনে সঙ্ঘাদিসেসস্স পঠমগাথাযং ‘‘ৰাযামো’’তি সামঞ্ঞৰচনেন সঙ্গহিতত্তা তং ঠপেত্ৰা ‘‘তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরস্স ভিক্খুনো মোচনাধিপ্পাযস্স আকাসে কটিং কম্পেন্তস্স অসুচি মুচ্চি…পে… অসুচি ন মুচ্চি. তস্স কুক্কুচ্চং অহোসি…পে… অনাপত্তি ভিক্খু সঙ্ঘাদিসেসস্স, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি আকাসেকটিকম্পনৰত্থুম্হি ৰুত্তত্তা অমুত্তে থুল্লচ্চযং সঙ্গহেতুমাহ ‘‘সঞ্চিচ্চা’’তিআদি.
তত্থ সঞ্চিচ্চাতি ‘‘উপক্কমামি মোচেস্সামী’’তি জানিত্ৰা সঞ্জানিত্ৰাতি অত্থো. ‘‘উপক্কমন্তস্সা’’তি সামঞ্ঞতো তং ৰিসেসেতুং ‘‘আকাসে কম্পনেনপী’’তি আহ, কটিকম্পনেনাতি গহেতব্বং. কথমিদং লব্ভতীতি চে? ইমায কথায সঙ্গহেতব্বৰত্থুম্হি ‘‘আকাসে কটিং কম্পেন্তস্সা’’তি (পারা. ২৬৬) পাঠে ‘‘কটিং কম্পেন্তস্সা’’তি ৰচনসহচরস্স ‘‘আকাসে’’তি ৰচনস্স সন্নিধানবলেন লব্ভতি অত্থপ্পকরণসদ্দন্তরসন্নিধানা সদ্দানং ৰিসেসত্থদীপনতো.
৩২৯. ৰত্থিন্তি মুত্তৰত্থিং, মুত্তকরণস্স ৰত্থিন্তি অত্থো. কীল়ায পূরেত্ৰাতি গামদারকো ৰিয কীল়িতুকামতায মুত্তৰত্থিং দল়্হং গহেত্ৰা পূরেত্ৰাতি অত্থো. যথাহ ৰত্থিৰত্থুম্হি অট্ঠকথাযং ‘‘তে ভিক্খূ ৰত্থিং দল়্হং গহেত্ৰা পূরেত্ৰা পূরেত্ৰা ৰিস্সজ্জেন্তা গামদারকাৰিয পস্সাৰমকংসূ’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৬৪). ‘‘ন ৰট্টতী’’তি সামঞ্ঞেন কস্মা ৰুত্তন্তি? তস্মিং ৰত্থুস্মিং ৰুত্তনযেন মোচনাধিপ্পাযেন দল়্হং গহেত্ৰা পূরেত্ৰা পূরেত্ৰা ৰিস্সজ্জেন্তস্স সুক্কে মুত্তে মোচনাধিপ্পাযো চেতেতি, উপক্কমতি, মুচ্চতীতি অঙ্গানং সম্পন্নত্তা সঙ্ঘাদিসেসস্স ¶ , অমুত্তে থুল্লচ্চযস্স সম্ভৰতো উভযসঙ্গহত্থমাহ.
৩৩০. উপনিজ্ঝাযনৰত্থুম্হি ‘‘ন চ ভিক্খৰে সারত্তেন মাতুগামস্স অঙ্গজাতং উপনিজ্ঝাযিতব্বং, যো উপনিজ্ঝাযেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পারা. ২৬৬) পাল়িযং ‘‘মাতুগামস্সা’’তি সামঞ্ঞেন ৰুত্তত্তা ‘‘তিস্সন্ন’’ন্তি ৰদতি. তিস্সন্নং পন ইত্থীনন্তি মনুস্সামনুস্সতিরচ্ছানগতৰসেন তিস্সন্নং ইত্থীনং. ‘‘অঙ্গজাত’’ন্তি ৰিসেসেত্ৰা ৰুত্তত্তা ‘‘নিমিত্ত’’ন্তি ¶ মুত্তকরণমেৰ ৰুচ্চতি, পটসতেনাপি পটিচ্ছাদিতং ৰা অপ্পটিচ্ছাদিতং ৰা যোনিমগ্গন্তি অত্থো. তেনাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সচেপি পটসতং নিৰত্থা হোতি, পুরতো ৰা পচ্ছতো ৰা ঠত্ৰা ‘ইমস্মিং নাম ওকাসে নিমিত্ত’ন্তি উপনিজ্ঝাযন্তস্স দুক্কটমেৰ. অনিৰত্থানং গামদারিকানং নিমিত্তং উপনিজ্ঝাযন্তস্স পন কিমেৰ ৰত্তব্ব’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৬৬). পুরতো ৰাতি এত্থ ‘‘ঠত্ৰা’’তি পাঠসেসো.
৩৩১. একেন…পে… পস্সতো একং দুক্কটন্তি সম্বন্ধো. ‘‘একেন পযোগেন একং দুক্কট’’ন্তি ৰচনতো অনেকেহি পযোগেহি অনেকানি দুক্কটানীতি ব্যতিরেকতো লব্ভতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘ইতো চিতো চ ৰিলোকেত্ৰা পুনপ্পুনং উপনিজ্ঝাযন্তস্স পযোগে পযোগে দুক্কট’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৬৬). ইমিস্সা অট্ঠকথায ‘‘ইতো চিতো চা’’তি ৰুত্তত্তা উম্মীলননিমীলনন্তি এত্থ ‘‘ৰিৰিধা তং অনোলোকেত্ৰা তমেৰ ওলোকেন্তস্সা’’তি লব্ভতি.
৩৩২. অমোচনাধিপ্পাযস্স মুত্তস্মিং অনাপত্তি পকাসিতাতি যোজনা. মোচনাধিপ্পাযং ৰিনা ভেসজ্জকরণত্থং সুদ্ধচিত্তেন অঙ্গজাতে ভেসজ্জলেপং করোন্তস্স ৰা সুদ্ধচিত্তেনেৰ উচ্চারপস্সাৰাদিং করোন্তস্স ৰা মুত্তেপি অনাপত্তীতি ¶ ইদং ‘‘অনাপত্তি সুপিনন্তেন নমোচনাধিপ্পাযস্সা’’তিআদিনা (পারা. ২৬৩) নযেন অনাপত্তিৰারে ৰুত্তমেৰাতি অত্থো.
ইমস্মিং পাঠে ‘‘অনুপক্কমন্তস্সা’’তি অৰুত্তেপি ইমস্স পাঠস্স পুরতো ‘‘চেতেতি ন উপক্কমতি মুচ্চতি, অনাপত্তী’’তি (পারা. ২৬২) চ ‘‘ন চেতেতি ন উপক্কমতি মুচ্চতি, অনাপত্তী’’তি (পারা. ২৬২) চ ৰচনতো তং সঙ্গহেতুমাহ ‘‘অনুপক্কমতোপি চ মুত্তস্মিং অনাপত্তি পকাসিতা’’তি. মোচনস্সাদরাগেন পীল়িতো হুত্ৰা ‘‘অহো ৰত মে মুচ্চেয্যা’’তি চিন্তেত্ৰা ৰা এৰরূপমোচনস্সাদরাগপীল়াপুব্বঙ্গমচিত্তে অসতিপি কেৰলং কামৰিতক্কমত্তেন উপহতো হুত্ৰা তাদিসঅজ্ঝত্তিকবাহিরৰত্থূসু ঘট্টনৰসেন ৰা আকাসে কটিকম্পনৰসেন ৰা উপক্কমং অকরোন্তস্স তাদিসচিন্তাবলেন ৰা কামৰিতক্কবলেন ৰা সুক্কে মুত্তেপি অনাপত্তীতি ইদং যথাৰুত্তপাঠৰসেন পকাসিতন্তি অত্থো.
সুপিনন্তেন মুত্তস্মিং, অনাপত্তি পকাসিতাতি এত্থ অন্তসদ্দত্থাভাৰতো সুপিনেতি অত্থো. সুপিনে মেথুনং ধম্মং পটিসেৰন্তস্স ৰা মাতুগামেহি কাযসংসগ্গং আপজ্জন্তস্স ৰা সুক্কে মুত্তেপি ¶ অৰিসযত্তা অনাপত্তি পাল়িযং ‘‘অনাপত্তি ভিক্খু সুপিনন্তেনা’’তি (পারা. ২৬৩) ইমিনা পকাসিতাতি অত্থো.
এত্থ ঠত্ৰা অট্ঠকথাযং ‘‘সুপিনে পন উপ্পন্নায অস্সাদচেতনায সচস্স ৰিসযো হোতি, নিচ্চলেন ভৰিতব্বং. ন হত্থেন নিমিত্তং কীল়াপেতব্বং. কাসাৰপচ্চত্থরণরক্খনত্থং পন হত্থপুটেন গহেত্ৰা জগ্গনত্থায উদকট্ঠানং গন্তুং ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৬২) ৰুত্তত্তা অণ্ডপালিকা কিকীসকুণা ৰিয, ৰালপালিকা চমরী ৰিয, একনেত্তপালকো পুরিসো ৰিয চ কাযজীৰিতেপি অপেক্খং পহায সীলং ¶ রক্খিতুকামেন সিক্খাকামেন নিব্বানগামিনিপটিপত্তিং পূরেতুকামেন কুলপুত্তেন ‘‘অঞ্ঞত্র সুপিনন্তা’’তি (পারা. ২৩৭) ৰদতো তথাগতস্স অধিপ্পাযানুকূলং অট্ঠকথাতো ঞত্ৰা অপ্পমত্তেন পটিপজ্জিতব্বন্তি অযমত্রানুসাসনী.
সুক্কৰিস্সট্ঠিকথাৰণ্ণনা.
৩৩৩. মনুস্সিত্থিন্তি মনুস্সজাতিকং ইত্থিং, ‘‘মাতুগামো নাম মনুস্সিত্থী, ন যক্খী, ন পেতী, ন তিরচ্ছানগতা, অন্তমসো তদহুজাতাপি দারিকা, পগেৰ মহত্তরী’’তি (পারা. ২৭১) পদভাজনে ৰুত্তত্তা তদহুজাতকুমারিকাভাৰেনপি ঠিতং জীৰমানকমনুস্সমাতুগামন্তি ৰুত্তং হোতি. ‘‘মনুস্সিত্থি’’ন্তি সামঞ্ঞৰচনেন জীৰমানকমনুস্সিত্থিন্তি অযং ৰিসেসো কুতো লব্ভতীতি? ৰিনীতৰত্থুম্হি (পারা. ২৮১ আদযো) মতিত্থিযা কাযং ফুসন্তস্স থুল্লচ্চযৰচনতো পারিসেসতো লব্ভতি. আমসন্তোতি ‘‘হত্থগ্গাহং ৰা ৰেণিগ্গাহং ৰা অঞ্ঞতরস্স ৰা অঞ্ঞতরস্স ৰা অঙ্গস্স পরামসন’’ন্তি (পারা. ২৭০) ৰুত্তত্তা হত্থাদিঅঙ্গপচ্চঙ্গফুসনাদিনানপ্পকারানং অঞ্ঞতরেন পকারেন আমসন্তোতি অত্থো. অত্তনো কাযেন ইত্থিযা কাযস্স সংসগ্গে মিস্সীভাৰে রাগো কাযসংসগ্গরাগো. সঙ্ঘাদিসেসো এতস্স অত্থীতি সঙ্ঘাদিসেসিকো, কাযসংসগ্গসঙ্ঘাদিসেসো আপন্নো হোতীতি ৰুত্তং হোতি.
৩৩৪. কাযসংসগ্গরাগেন ইত্থিযা অন্তমসো লোমম্পি অত্তনো সরীরে লোমেন ফুসন্তস্স ভিক্খুনো সঙ্ঘাদিসেসাপত্তি হোতীতি যোজনা. এত্থ (পারা. অট্ঠ. ২.২৭৪) ‘‘লোমগণনায সঙ্ঘাদিসেসা হোন্তী’’তি কুরুন্দট্ঠকথামতস্স অট্ঠিতত্তা ¶ , ‘‘কোট্ঠাসগণনায ন হোতি, ইত্থিগণনায হোতী’’তি মহাঅট্ঠকথামতস্স ঠিতত্তা সঙ্ঘসন্তকে মঞ্চপীঠে পচ্চত্থরণাদিনা কেনচি ¶ অপ্পটিচ্ছাদিতে ফুসন্তস্স ৰিয লোমগণনায অহুত্ৰা ফুট্ঠলোমানং বহুত্তেপি একস্মিং পযোগে একা এৰ আপত্তি, বহূসু পযোগেসু পযোগগণনায আপত্তিযো হোন্তীতি সন্নিট্ঠানং.
৩৩৫. ইত্থিযাতি মনুস্সিত্থিযা. সম্ফুট্ঠোতি হত্থাদিসরীরাৰযৰে সংসগ্গং সমাপন্নো. সেৰনচেতনো ৰাযমিত্ৰা কাযসংসগ্গরাগেন অত্তনো কাযং চালেত্ৰাতি অত্থো. সঙ্ঘাদিসেসতাতি এত্থ সকত্থে তদ্ধিতপ্পচ্চযো. ‘‘সঙ্ঘাদিসেসিতা’’তি পন পাঠো সুন্দরো, সঙ্ঘাদিসেসস্স অত্থিতা ৰিজ্জমানভাৰোতি অত্থো. সঙ্ঘাদিসেসাপত্তিযা সব্ভাৰসঙ্খাতা অত্থিতা ঈপচ্চযত্থে পুগ্গলে সঙ্ঘাদিসেসীসদ্দপৰত্তিনিমিত্তং হোতীতি ভাৰপচ্চযো তংঅত্থৰসেন লব্ভতি. যথাহু ‘‘যস্স গুণস্স হি ভাৰা দব্বে সদ্দসন্নিৰেসো, তদভিধানে ত্ততাদযো’’তি.
৩৩৬. একেন হত্থেন গহেত্ৰাতি (কঙ্খা. অট্ঠ. কাযসংসগ্গসিক্খাপদৰণ্ণনা) এত্থ ‘‘কাযসংসগ্গরাগেনা’’তি আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং. ‘‘মনুস্সিত্থি’’ন্তি অজ্ঝাহারো. তং মনুস্সিত্থিং. তত্থ তত্থাতি ইত্থিযা তস্মিং তস্মিং সরীরাৰযৰে. ‘‘একাৰাপত্তী’’তি পঠমং গহিতহত্থস্স অনপনীতত্তা ৰুত্তং. গহিতহত্থং পন মোচেত্ৰা পুনপ্পুনং ফুসন্তস্স পযোগগণনায আপত্তি হোতীতি ব্যতিরেকতো লব্ভতি.
৩৩৭. একেন হত্থেন অগ্গহেত্ৰা সীসতো যাৰ পাদং, পাদতো যাৰ সীসঞ্চ কাযা হত্থং অমোচেত্ৰা দিৰসম্পি তং ইত্থিং ফুসন্তস্স একাৰাপত্তীতি যোজনা. এত্থাপি ‘‘অমোচেত্ৰা’’তি ¶ ব্যতিরেকতো মোচেত্ৰা ফুসন্তস্স পযোগগণনায অনেকাপত্তিযোতি লব্ভতি.
৩৩৮. একতো গহিতপঞ্চঙ্গুলীনং গণনায সচে আপত্তি সিযা, একস্স মাতুগামস্স সরীরং রাগচিত্তেন ফুসন্তস্স দ্ৰত্তিংসকলাপকোট্ঠাসতো ব্যতিরেকস্স সরীরস্সাভাৰা দ্ৰত্তিংসকলাপকোট্ঠাসগণনায আপত্তিযা ভৰিতব্বং, তথা অভাৰতো ইদম্পি ন হোতীতি দস্সনত্থং ‘‘ন হি কোট্ঠাসতো সিযা’’তি আহ.
৩৪০-১. ইত্থিযা ৰিমতিস্সাপি অত্তনো কাযেন ইত্থিযা কাযং ফুসতো তস্স থুল্লচ্চযং সিযা, ইত্থিযা পণ্ডকাদিসঞ্ঞিনোপি অত্তনোপি কাযেন ¶ ইত্থিযা কাযং ফুসতো তস্স থুল্লচ্চযং সিযা. আদি-সদ্দেন পুরিসতিরচ্ছানগতানং সঙ্গহো. ইত্থিযা ইত্থিসঞ্ঞিনো অত্তনো কাযেন ইত্থিযা কাযসম্বদ্ধং ফুসতো তস্স থুল্লচ্চযং সিযা. পণ্ডকে পণ্ডকসঞ্ঞিনো অত্তনো কাযেন পণ্ডকস্স কাযং ফুসতো তস্স থুল্লচ্চযং সিযা. যক্খিপেতীসু যক্খিপেতিসঞ্ঞিনো অত্তনো কাযেন তাসং কাযং ফুসতো তস্স থুল্লচ্চযং সিযাতি যোজনা. এত্থ ‘‘পণ্ডকগ্গহণেন উভতোব্যঞ্জনকোপি গয্হতী’’তি ৰজিরবুদ্ধিটীকাযং ৰুত্তং. ‘‘ইত্থিযা ৰেমতিকস্সাপি পণ্ডকাদিসঞ্ঞিনোপি অত্তনো কাযেন ইত্থিযা কাযসম্বদ্ধং ফুসতো তস্স থুল্লচ্চযং সিযা’’তি ন যোজেতব্বং. কস্মা? তথা যোজনাযং পাল়িযং দুক্কটং ৰুত্তং, ন থুল্লচ্চযন্তি অনিট্ঠপ্পসঙ্গতো.
‘‘দুক্কটং কাযসংসগ্গে, তিরচ্ছানগতিত্থিযা’’তি ইমিনা ৰিনীতৰত্থুম্হি আগতনযে সঙ্গহিতেপি তেনেৰ নযেন পণ্ডকে ¶ ৰিমতিইত্থিসঞ্ঞিতাদিঅঞ্ঞমতিপক্খে চ পুরিসতিরচ্ছানগতেসু পুরিসতিরচ্ছানগতসঞ্ঞিৰিমতিপণ্ডকাদিঅঞ্ঞমতিপক্খে চ ইতি ইমেসং তিণ্ণং কাযপটিবদ্ধামসনাদীসু চ পদভাজনে ৰুত্তসব্বদুক্কটাপত্তিযো উপলক্খিতাতি দট্ঠব্বং.
৩৪২. অত্তনো কাযেন পটিবদ্ধেন ইত্থিযা কাযেন পটিবদ্ধং ফুসন্তস্স ভিক্খুনো পন দুক্কটন্তি যোজনা. এত্থ পি-সদ্দো ৰুত্তদুক্কটানং সমুচ্চযত্থো. চ-সদ্দেন পন অৰুত্তসমুচ্চযত্থেন ‘‘নিস্সগ্গিযেন কাযং আমসতি. নিস্সগ্গিযেন কাযপটিবদ্ধং আমসতি. নিস্সগ্গিযেন নিস্সগ্গিযং আমসতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পারা. ২৭৬) পাল়িযং আগতদুক্কটানং সঙ্গহো ৰেদিতব্বো.
৩৪৩-৪. ন কেৰলং পদভাজনাগতইত্থিসরীরাদিকমেৰ অনামাসং, ৰিনীতৰত্থূসু দারুধীতলিকৰত্থুঅনুলোমতো পোত্থলিকাদিইত্থিরূপকঞ্চ নিস্সগ্গিযৰারানুলোমতো অসরীরট্ঠং মাতুগামেহি পরিভুত্তৰত্থাভরণাদিঞ্চ ৰিভঙ্গক্খন্ধকাদীসু ৰুত্তনযানুসারেন অট্ঠকথাগতং অৰসেসং অনামাসৰত্থুঞ্চ আমসন্তস্স আপত্তিং সঙ্গহেতুমাহ ‘‘ইত্থীন’’ন্তিআদি.
‘‘ইত্থীনং ইত্থিরূপঞ্চা’’তি ইদং ‘‘ইত্থিকায ইত্থিধনং (পারা. ৩৪), সদ্ধানং সদ্ধাপরাযন’’ন্তিআদীসু ৰিয লোকৰোহারৰসেন ৰুত্তং. ইত্থীনং দারুলোহমযাদিকং ইত্থিরূপঞ্চাতি যোজনা. আদি-সদ্দেন হেট্ঠিমপরিচ্ছেদতো মত্তিকায, পিট্ঠেন ৰা কতং মাতুগামরূপং সঙ্গণ্হাতি. মাতুগামরূপং যেন কেনচি দিন্নং সব্বরতনমযং ৰিনা অৰসেসং সাদিযিত্ৰা ¶ ভিন্দিত্ৰা ¶ সমণসারুপ্পপরিক্খারং কারাপেতুং, অফুসিত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বে ৰা যোজেতুং ৰট্টতি.
‘‘ৰত্থ’’ন্তি ইমিনা নিৰাসনপারুপনদ্ৰযম্পি সামঞ্ঞেন গহিতং. ইদঞ্চ মাতুগামেন পরিভুঞ্জিতুং ঠপিতম্পি অনামাসমেৰ, চীৰরত্থায দিন্নং সম্পটিচ্ছিত্ৰা গণ্হিতুং ৰট্টতি. হেট্ঠিমপরিচ্ছেদেন তিণচুম্বটকং, অঙ্গুলিযা পণ্ণমুদ্দিকং উপাদায অলঙ্কারমেৰ. এত্থ চ ৰালকেসৰট্টকেসেসু পৰেসনকদন্তসূচিআদি কপ্পিযভণ্ডং দিয্যমানং সমণসারুপ্পপরিক্খারত্থায গহেতব্বং.
তত্থজাতফলং খজ্জন্তি রুক্খে ঠিতং খাদিতব্বং পনসনাল়িকেরাদিফলঞ্চ মনুস্সেহি রাসিকতং পরিভুঞ্জিতব্বফলঞ্চ ‘‘মনুস্সেহি রাসিকতেসুপি এসেৰ নযো’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৮১) অট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা অনামাসন্তি উপলক্খণতো ইমিনাৰ গহেতব্বং. অরঞ্ঞে রুক্খতো পতিতং ফলং ‘‘অনুপসম্পন্নস্স দস্সামী’’তি গহেতুং ৰট্টতি. ‘‘মুগ্গাদিং তত্থজাতক’’ন্তি উপলক্খণপদত্তা গচ্ছতো ৰিযুত্তম্পি গহেতব্বং. মুগ্গাদিন্তি এত্থ ‘‘অপরণ্ণ’’ন্তি পাঠসেসো.
সব্বানি ধঞ্ঞানীতি ‘‘সালি ৰীহি যৰো কঙ্গু, কুদ্রূসৰরকগোধুমা’’তি ৰুত্তানি সত্ত ধঞ্ঞানি. খেত্তমগ্গেন গচ্ছতা সালিসীসে হত্থেন অফুসন্তেন গন্তব্বং. সচে মগ্গো সম্বাধো হোতি, সরীরে ধঞ্ঞং ফুসন্তেপি মগ্গত্তা ন দোসো. ৰীথিযং, গেহঙ্গণে ৰা ধঞ্ঞেসু পসারিতেসু অপসক্কিত্ৰা চে গন্তুং ন সক্কা, ‘‘মগ্গং অধিট্ঠায গন্তব্ব’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৮১) অট্ঠকথাৰচনতো ‘‘ইমং মগ্গং গমিস্সামী’’তি গন্তুং ৰট্টতি. ‘‘কুলগেহে ধঞ্ঞমত্থকে চে আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা দিন্নং হোতি, নিসীদিতুং ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৮১ অত্থতো সমানং) অট্ঠকথাযং ৰুত্তং. ‘‘আসনসালাযং ধঞ্ঞে ৰিপ্পকিণ্ণে অনুক্কমিত্ৰা একমন্তে পীঠকং পঞ্ঞাপেত্ৰা ¶ নিসীদিতব্বং. সচে মনুস্সা তস্মিং ধঞ্ঞমত্থকে আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা দেন্তি, নিসীদিতুং ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৮১ অত্থতো সমানং) অট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা অত্তনা তত্থ আসনং পঞ্ঞাপেত্ৰা নিসীদিতুং ন ৰট্টতি.
৩৪৫. ধমনসঙ্খাদিং সব্বং পঞ্চঙ্গতুরিযম্পি চাতি সম্বন্ধো. ধমনসঙ্খো নাম সদ্দকরণসঙ্খো ¶ . আদি-সদ্দেন ৰংসসিঙ্গতাল়াদীনং সঙ্গহো. পঞ্চঙ্গতুরিযন্তি আততং, ৰিততং, আততৰিততং, ঘনং, সুসিরন্তি পঞ্চঙ্গসঙ্খাতং তুরিযং. তত্থ আততং নাম চম্মপরিযোনদ্ধেসু ভেরিআদীসু একতো আকড্ঢিত্ৰা ওনদ্ধং একতলতুরিযং. ৰিততং নাম উভতো আকড্ঢিত্ৰা ওনদ্ধং উভযতলতুরিযং. আততৰিততং নাম উভযতো চ মজ্ঝতো চ সব্বতো পরিযোনন্ধিতং. ঘনং সম্মাদি. সম্মন্তি তাল়ং, ঘণ্টাকিঙ্কণিআদীনম্পি এত্থেৰ সঙ্গহো. সুসিরন্তি ৰংসাদি.
ইধ (পারা. অট্ঠ. ২.২৮১) কুরুন্দট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেন ভেরিপোক্খরঞ্চ ভেরিতলচম্মঞ্চ ৰীণা চ ৰীণাপোক্খরচম্মঞ্চ দণ্ডো চ অনামাসং. ‘‘পূজং কত্ৰা চেতিযঙ্গণাদীসু ঠপিতভেরিযো অচালেন্তেন অৰসেসট্ঠানং সম্মজ্জিতব্বং. কচৰরছড্ডনকালে কচৰরং ৰিয গহেত্ৰা একস্মিং ঠানে ঠপেতব্ব’’ন্তি মহাপচ্চরিযং ৰুত্তং. তুরিযভণ্ডেসু যং কিঞ্চি অত্তনো দীযমানং তং পরিৰত্তেত্ৰা কপ্পিযপরিক্খারং গহেতুং অধিৰাসেতব্বং. দোণি ৰা পোক্খরং ৰা দন্তকট্ঠনিক্খিপনত্থায, চম্মঞ্চ সত্থকোসকরণত্থায গহেতব্বং.
রতনানি চ সব্বানীতি মুত্তা মণি ৰেল়ুরিযো সঙ্খো সিলা পৰাল়ং রজতং জাতরূপং লোহিতঙ্কো মসারগল্লন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৮১) ৰুত্তানি সব্বানি রতনানি চ. এত্থ চ ৰিদ্ধা, অৰিদ্ধা ৰা সামুদ্দিকাদী সব্বাপি মুত্তা অনামাসা. ভণ্ডমূলত্থঞ্চ গণ্হিতুং ¶ ন ৰট্টতি. অন্তমসো জাতিফলিকং উপাদায নীলপীতাদিভেদো সব্বোপি মণি ধোতৰিদ্ধো অনামাসো. আহতাকারেনেৰ ঠিতো অৰিদ্ধাধোতো মণি পত্তাদি ভণ্ডমূলত্থং অধিৰাসেতুং ৰট্টতীতি ৰুত্তং. মহাপচ্চরিযং পন পটিক্খিত্তং. পচিত্ৰা কতো কাচমণিযেৰেকো ৰট্টতি. ৰেল়ুরিযে চ মণিসদিসোযেৰ ৰিনিচ্ছযো.
ধমনসঙ্খো ‘‘সব্বং ধমনসঙ্খাদি’’ন্তিআদিগাথায তুরিযেসু গহিতো. রতনখচিতো সঙ্খো অনামাসো. পানীযসঙ্খো ধোতোপি অধোতোপি আমাসো. অৰসেসসঙ্খো পন অঞ্জনাদিভেসজ্জত্থং, পত্তাদিভণ্ডমূলভাৰেন চ অধিৰাসেতুং ৰট্টতি. সুৰণ্ণেন একতো ৰিলিযাপেত্ৰা কতা মুগ্গৰণ্ণা সিলা অনামাসা. সেসা সিলা খুদ্দকনিসানাদিকম্মত্থং অধিৰাসেতুং ৰট্টতি. ‘‘পৰাল়ং ধোতমধোতঞ্চ ৰিদ্ধমৰিদ্ধঞ্চ সব্বথা অনামাসং, নাপি অধিৰাসেতব্ব’’ন্তি মহাপচ্চরিযং ৰুত্তত্তা পৰাল়পটিমাচেতিযানি চেৰ পোত্থকেসু পৰেসেতব্বআণিযা ¶ মূলে, অগ্গেচ পৰেসেতব্বং পদুমাদিআকারেন কতং ৰট্টঞ্চ ন গহেতব্বং ন ফুসিতব্বং.
বীজতো পট্ঠায রজতং, জাতরূপঞ্চ কতং ৰা হোতু অকতং ৰা, সব্বসো অনামাসং, ন চ সাদিতব্বং. ইমিনা কতং পটিমাদিকঞ্চ আরকূটলোহঞ্চ অনামাসন্তি ৰক্খতি. কতাকতসুৰণ্ণরজতানং অসাদিযিতব্বতায ইধ অট্ঠকথায আগতত্তা উত্তরেন রাজপুত্তেন কারেত্ৰা আহটং সুৰণ্ণচেতিযং ন ৰট্টতীতি মহাপদুমত্থেরেন পটিক্খিত্তন্তি সুৰণ্ণপটিমাচেতিযপোত্থকাৰচ্ছাদকমণিপদুমৰট্টাদি যং কিঞ্চি ন সাদিতব্বমেৰ, ন চ আমসিতব্বং. এতেন কতং সেনাসনোপকরণং পন পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি. ধম্মমণ্ডপে কতম্পি ¶ পটিজগ্গিতুং ৰট্টতি. লোহিতৰণ্ণো মণি, মসারগল্লমণি চ সব্বথা অনামাসো, ন চ অধিৰাসেতব্বোতি মহাপচ্চরিযং ৰুত্তং.
৩৪৬. সব্বমাৰুধভণ্ডন্তি খগ্গাদি সব্বং আৰুধোপকরণং পত্তাদিকপ্পিযপরিক্খারমূলত্থায দীযমানং সত্থৰাণিজায অকাতব্বত্তা ন গহেতব্বং, ‘‘ইমং গণ্হথা’’তি দিন্নং ভিন্দিত্ৰা খণ্ডাখণ্ডিকং কত্ৰা ‘‘খুরাদিকপ্পিযপরিক্খারং কারেস্সামী’’তি সাদিতুং ৰট্টতি. সঙ্গামভূমিযং মগ্গে পতিতখগ্গাদিং দিস্ৰা পাসাণেন ভিন্দিত্ৰা ‘‘খুরাদিকপ্পিযভণ্ডানি কারেস্সামী’’তি গণ্হিতুং ৰট্টতি. উসুসত্তিআদিকং ফলতো দণ্ডং অপনেত্ৰা কপ্পিযপরিক্খারকারাপনত্থায গহেতব্বং.
জিযাতি ধনুগুণো. চ-কারেন ইমিস্সা গাথায অৰুত্তং অঙ্কুসতোমরাদিং পরহিং সোপকরণং সঙ্গণ্হাতি. ধনুদণ্ডকোতি জিযাৰিরহিতো ধনুদণ্ডকো. ইদং পরহিংসোপকরণভণ্ডাদিকং ৰিহারে সম্মজ্জিতব্বট্ঠানে ঠপিতং চে, সামিকানং ৰত্ৰা তেহি অগ্গহিতং চে, অচালেন্তেন সম্মজ্জিতব্বং.
জালঞ্চাতি মচ্ছজালপক্খিজালাদিজালঞ্চ. জালং দীযমানং ছত্তৰেঠনত্থং, আসনচেতিযাদিমত্থকে বন্ধনাদিপযোজনে সতি তদত্থঞ্চ গহেতব্বং. সরৰারণং নাম ফলকাদিকং অঞ্ঞেহি অত্তনো ৰিজ্ঝনত্থায ৰিস্সট্ঠসরনিৰারণং ৰিনাসনোপরোধকারণং হোতীতি ভণ্ডমূলত্থং সাদিতুং ¶ ৰট্টতি. ‘‘দন্তকট্ঠাধারফলকাদি যদিচ্ছিতং করোমী’’তি মুট্ঠিং অপনেত্ৰা গহেতুং ৰট্টতি.
৩৪৭. চেতিযন্তি এত্থ ‘‘সুৰণ্ণচেতিয’’ন্তি ইদং ‘‘সুৰণ্ণপটিবিম্বাদী’’তি অনন্তরং ৰুত্তত্তা লব্ভতি. সুৰণ্ণগ্গহণঞ্চুপলক্খণন্তি রজতমযঞ্চ গহেতব্বং. আরকূটকন্তি সুৰণ্ণৰণ্ণং লোহৰিসেসমাহ ¶ . ‘‘অনামাস’’ন্তি ইদং ‘‘অসম্পটিচ্ছিযং ৰা’’তি এতস্স উপলক্খণং.
৩৪৮. সব্বং ৰাদিতমিতি সম্বন্ধো. ওনহিতুন্তি চম্মৰরত্ততন্তীহি বন্ধিতুং. ওনহাপেতুন্তি তথেৰ অঞ্ঞেহি কারাপেতুং. ৰাদাপেতুন্তি অঞ্ঞেহি ৰাদাপেতুং. ৰাদেতুন্তি অত্তনা ৰাদেতুং. ৰাদিতন্তি ৰাদনীযং যথা ‘‘করণীযং কারিত’’ন্তি, ৰাদনারহং তুরিযভণ্ডন্তি অত্থো. ইদঞ্চ ওনহনাদিকিরিযায কম্মং.
৩৪৯. উপহারং করিস্সামাতি পূজং করিস্সাম. ইতি অনুমতিগ্গহণত্থায. ৰত্তব্বাতি তে ৰত্তারো ৰত্তব্বাতি যোজনা.
৩৫০-১. ধুত্তিযা ইত্থিযাতি ৰিপন্নাচারায লোল়িত্থিযা. সযং ফুসিযমানস্সাতি ভিক্খুনো পযোগং ৰিনা ইত্থিযা অত্তনাৰ ফুসিযমানস্স. কাযেন অৰাযমিত্ৰাতি তস্সা সরীরসম্ফস্সানুভৰনত্থং অত্তনো কাযং অচালেত্ৰা. ফস্সং পটিৰিজানতোতি ফস্সং অনুভৰন্তস্স.
অসঞ্চিচ্চাতি এত্থ ‘‘ফুসনে’’তি পাঠসেসো, ‘‘ইমিনা উপাযেন ইমং ফুসামী’’তি অচেতেত্ৰা. কিং ৰুত্তং হোতি? ‘‘ইমিনা পত্তপটিগ্গহণাদিনা উপাযেন এতিস্সা সরীরসম্ফস্সং অনুভৰিস্সামী’’তি অচিন্তেত্ৰা পত্তথালকতট্টকপণ্ণপুটভেসজ্জাদিং পটিগ্গণ্হাপেন্তিযা হত্থে অত্তনো হত্থেন ফুসনাদীসু অনাপত্তীতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘অস্সতিযা’’তি ইদং পন ইমিনাৰ সঙ্গহিতত্তা ইধ ৰিসুং ন ৰুত্তং, মাতুগামস্স সরীরে ফুসনভাৰং অজানিত্ৰা অঞ্ঞৰিহিতো হুত্ৰা সতিং অনুপট্ঠপেত্ৰা হত্থপাদপসারণাদীসু ফুসন্তস্সাতি অত্থো.
অজানন্তস্সাতি ¶ দারকাকারং দারিকং ‘‘মাতুগামো’’তি অজানিত্ৰা কেনচি করণীযেন ফুসন্তস্স ¶ . মোক্খাধিপ্পাযিনো চাতি ‘‘মোক্খাধিপ্পাযো কাযেন ৰাযমতি, ফস্সং পটিৰিজানাতি, অনাপত্তি. মোক্খাধিপ্পাযো কাযেন ৰাযমতি, ন চ ফস্সং পটিৰিজানাতি, অনাপত্তি. মোক্খাধিপ্পাযো ন চ কাযেন ৰাযমতি, ফস্সং পটিৰিজানাতি, অনাপত্তি. মোক্খাধিপ্পাযো ন চ কাযেন ৰাযমতি, ন চ ফস্সং পটিৰিজানাতি, অনাপত্তী’’তি (পারা. ২৭৯) ৰুত্তমোক্খাধিপ্পাযৰতো চতুব্বিধস্স পুগ্গলস্সাতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘অনাপত্তী’’তি ইমিনা সম্বন্ধো.
ইমেসু যো মাতুগামেন আলিঙ্গনাদিপযোগেন অজ্ঝোত্থরযমানো তং অত্তনো সরীরতো অপনেত্ৰা মুঞ্চিতুকামো হত্থচালেন, মুট্ঠিআদীহি ৰা পটিপণামনং, পহরণাদিকঞ্চ পযোগং করোতি, অযং পঠমো পুগ্গলো. অত্তানমজ্ঝোত্থরিতুং আগচ্ছন্তিং ইত্থিং দিস্ৰা পহরণাকারাদিসব্বপযোগং দস্সেত্ৰা তাসেত্ৰা অত্তনো সরীরং ফুসিতুং অদেন্তো দুতিযো. ইত্থিযা অজ্ঝোত্থরিত্ৰা আলিঙ্গিতো চোপনরহিতং মং ‘‘অনত্থিকো’’তি মন্ত্ৰা ‘‘সযমেৰ পলাযিস্সতী’’তি, ‘‘অচোপনমেৰ মোক্খোপাযো’’তি ঞত্ৰা নিচ্চলোৰ হুত্ৰা ফস্সং পটিৰিজানন্তো ততিযো. অত্তানং অজ্ঝোত্থরিতুমাগচ্ছন্তিং ইত্থিং দিস্ৰা দুতিযো ৰিয তাসেতুং কাযপ্পযোগং অকত্ৰা ‘‘অগতে পাতেস্সামি, পহরিত্ৰা তাসেস্সামী’’তি ৰা চিন্তেত্ৰা নিচ্চলোৰ হুত্ৰা তিট্ঠন্তো চতুত্থোতি ৰেদিতব্বো.
৩৫২. পঠমেনাতি এত্থ ‘‘পারাজিকেনা’’তি পাঠসেসো, কাযচিত্তসমুট্ঠানন্তি ৰুত্তং হোতি. ইধ চিত্তং নাম ¶ কাযসংসগ্গরাগসম্পযুত্তং চিত্তং, সুক্কৰিস্সট্ঠিম্হি মোচেতুকামতায সম্পযুত্তং চিত্তং.
কাযসংসগ্গকথাৰণ্ণনা.
৩৫৩-৪. দুট্ঠুল্লৰাচস্সাদেনাতি দুট্ঠু কুচ্ছিতভাৰং উলতি গচ্ছতীতি দুট্ঠুল্লা, দুট্ঠুল্লা চ সা ৰাচা চাতি দুট্ঠুল্লৰাচা, ৰচ্চমগ্গপস্সাৰমগ্গে মেথুনধম্মপটিসংযুত্তা ৰাচা, যথাহ ‘‘দুট্ঠুল্লা নাম ৰাচা ৰচ্চমগ্গপস্সাৰমগ্গমেথুনধম্মপটিসংযুত্তা ৰাচা’’তি (পারা. ২৮৫), দুট্ঠুল্লৰাচায অস্সাদো দুট্ঠুল্লৰাচস্সাদো, তথাপৰত্তৰচীৰিঞ্ঞত্তিসমুট্ঠাপকচিত্তসম্পযুত্তা চেতনা, তেন সম্পযুত্তো রাগো ইধ সহচরিযেন ‘‘দুট্ঠুল্লৰাচস্সাদো’’তি ৰুত্তো, তেন, দুট্ঠুল্লৰাচস্সাদসম্পযুত্তেন ¶ রাগেনাতি অত্থো. ইমিনা ‘‘ওভাসন্তস্সা’’তি ৰক্খমানওভাসনস্স হেতু দস্সিতো.
ইত্থিযা ইত্থিসঞ্ঞিনো ভিক্খুনোতি যোজনা. ইত্থিযা ইত্থিসঞ্ঞিনোতি ‘‘মাতুগামো নাম মনুস্সিত্থী, ন যক্খী, ন পেতী, ন তিরচ্ছানগতা, ৰিঞ্ঞূ পটিবলা সুভাসিতদুব্ভাসিতং দুট্ঠুল্লাদুট্ঠুল্লং আজানিতু’’ন্তি পদভাজনে নিদ্দিট্ঠসরূপায সুভাসিতদুব্ভাসিতং জানন্তিযা মনুস্সিত্থিযা ইত্থিসঞ্ঞিনো ভিক্খুনোতি অত্থো. ‘‘দ্ৰিন্নং মগ্গান’’ন্তি এতস্স সম্বন্ধীৰসেন ‘‘ইত্থিযা’’তি ইদং সামিৰসেন যোজেতব্বং, যথাৰুত্তসরূপস্স মাতুগামস্স ৰচ্চমগ্গপস্সাৰমগ্গন্তি অত্থো. ৰণ্ণাৰণ্ণৰসেন চাতি ‘‘ৰণ্ণং ভণতি নাম দ্ৰে মগ্গে থোমেতি ৰণ্ণেতি পসংসতি. অৰণ্ণং ভণতি নাম দ্ৰে মগ্গে খুংসেতি ৰম্ভেতি গরহতী’’তি নিদ্দেসে ৰুত্তনযেন উভো মগ্গে উদ্দিস্স থোমনগরহণৰসেনাতি ৰুত্তং হোতি.
মেথুনস্স ¶ যাচনাদযো মেথুনযাচনাদযো, তেহি মেথুনযাচনাদীহি, ‘‘যাচতিপি আযাচতিপি পুচ্ছতিপি পটিপুচ্ছতিপি আচিক্খতিপি অনুসাসতিপি অক্কোসতিপী’’তি (পারা. ২৮৫) উদ্দেসে ৰুত্তমেথুনযাচনাদিৰসেনাতি ৰুত্তং হোতি. ইমেহি দ্ৰীহি ‘‘ওভাসন্তস্সা’’তি ৰুত্তওভাসনা দস্সিতা. ওভাসন্তস্সাতি উদ্দেসযন্তস্স, পকাসেন্তস্সাতি অত্থো. ‘‘ৰিঞ্ঞু’’ন্তি ইমিনা ওভাসনকিরিযায কম্মমাহ, ইমিনা ৰিসেসিতব্বং ‘‘মনুস্সিত্থি’’ন্তি ইদং পকরণতো লব্ভতি, যথাদস্সিতপদভাজনাগতসরূপং ৰিঞ্ঞুং পটিবলং মনুস্সিত্থিন্তি ৰুত্তং হোতি. অন্তমসো হত্থমুদ্দাযপীতি ওভাসনে অন্তিমপরিচ্ছেদদস্সনং. দুট্ঠুল্লৰচনস্সাদভাৰে সতি যো ৰচ্চমগ্গপস্সাৰমগ্গপটিবদ্ধং গুণদোসং ৰা মেথুনধম্মযাচনাদিৰসেন ৰা দুট্ঠুল্লাদুট্ঠুল্লং জানন্তিং মনুস্সিত্থিং হেট্ঠিমপরিচ্ছেদেন হত্থমুদ্দাযপি ৰদেয্যাতি অত্থো.
ইমস্মিং গাথাদ্ৰযে দুট্ঠুল্লৰাচস্সাদেন ইত্থিযা ইত্থিসঞ্ঞিনো ৰিঞ্ঞুং তং ইত্থিং দ্ৰিন্নং মগ্গানং ৰণ্ণৰসেন অন্তমসো হত্থমুদ্দাযপি ওভাসন্তস্স ভিক্খুনো গরুকং সিযাতি একং ৰাক্যং, তথা ‘‘দ্ৰিন্নং মগ্গানং অৰণ্ণৰসেনা’’তি ইমিনা চ ‘‘মেথুনযাচনাদীহী’’তি ইমিনা চ যোজনায ৰাক্যদ্ৰযন্তি এৰং যোজনাৰসেন তীণি ৰাক্যানি হোন্তি.
তত্থ ¶ পঠমৰাক্যে ৰণ্ণৰচনেন সঙ্গহিতং থোমনাদিকথং কথেন্তস্স সঙ্ঘাদিসেসো হোতি. ‘‘ইত্থিলক্খণেন সুভলক্খণেন সমন্নাগতাসী’’তি এত্তকমেৰ থোমনত্থং ৰদতো সঙ্ঘাদিসেসো ন হোতি, ‘‘তৰ ৰচ্চমগ্গো চ পস্সাৰমগ্গো চ ঈদিসো সুভো সুসণ্ঠানো, তেন নাম ¶ ঈদিসেন ইত্থিলক্খণেন সুভলক্খণেন সমন্নাগতাসী’’তি ৰদন্তস্স হোতি. ‘‘ৰণ্ণেতি, পসংসতী’’তি পদদ্ৰযঞ্চ ‘‘থোমেতী’’তি পদস্স পরিযাযো.
দুতিযৰাক্যে অৰণ্ণপদসঙ্গহিতং খুংসনাদিত্তযে খুংসনং নাম পতোদোপমেহি ফরুসৰচনেহি তুদনং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘খুংসেতীতি ৰাচাপতোদেন ঘট্টেতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৮৫). পতুজ্জতেনেনাতি ‘‘পতোদো’’তিঅগচ্ছন্তে অস্সাদযো পৰত্তেতুং ৰিজ্ঝনকপাচনদণ্ডো ৰুচ্চতি. ৰম্ভনং নাম অপসাদনং. অপসাদনং নাম গুণতো পরিহাপনং. যথাহ ‘‘ৰম্ভেতীতি অপসাদেতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৮৫). গরহা নাম দোসারোপনং. যথাহ ‘‘গরহতীতি দোসং দেতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৮৫). ইমং খুংসনাদিপটিসংযুত্তৰচনং ৰক্খমানেসু ‘‘সিখরণীসি, সম্ভিন্নাসি, উভতোব্যঞ্জনাসী’’তি ইমেসু তীসু পদেসু অঞ্ঞতরেন যোজেত্ৰা কথেন্তস্সেৰ সঙ্ঘাদিসেসো, ন ইতরস্স.
ততিযৰাক্যে মেথুনযাচনাদিৰচনেহি সঙ্গহিতং আযাচনাদিং করোন্তস্সাপি সঙ্ঘাদিসেসো. ‘‘যাচতি নাম দেহি মে অরহসি মে দাতু’’ন্তিআদিনা (পারা. ২৮৫) নযেন একেকং পদং ‘‘দেহি মে মেথুনং ধম্ম’’ন্তিআদিৰসেন মেথুনধম্মপদেন সহ ঘটেত্ৰা মেথুনধম্মং যাচন্তস্সেৰ হোতি.
‘‘কদা তে মাতা পসীদিস্সতি, কদা তে পিতা পসীদিস্সতি, কদা তে দেৰতাযো পসীদিস্সন্তি, কদা তে সুখণো সুলযো সুমুহুত্তো ভৰিস্সতী’’তিআদিআযাচনপদনিদ্দেসে একেকং পদং তত্থেৰ ওসানে ৰুত্তেন ‘‘কদা তে মেথুনং ধম্মং লভিস্সামী’’তি পদেন ঘটেত্ৰা মেথুনং যাচন্তস্সেৰ হোতি.
‘‘কথং ¶ ত্ৰং সামিকস্স দেসি, কথং জারস্স দেসী’’তি (পারা. ২৮৫) পুচ্ছানিদ্দেসৰচনেসু চ অঞ্ঞতরং মেথুনধম্মপদেন ঘটেত্ৰা পুচ্ছন্তস্সেৰ হোতি.
‘‘এৰং ¶ কির ত্ৰং সামিকস্স দেসি, এৰং জারস্স দেসী’’তি (পারা. ২৮৫) পটিপুচ্ছানিদ্দেসৰচনেসু অঞ্ঞতরং মেথুনধম্মপদেন ঘটেত্ৰা ৰিসেসেত্ৰা পটিপুচ্ছন্তস্সেৰ হোতি.
‘‘কথং দদমানা সামিকস্স পিযা হোতী’’তি পুচ্ছতো মাতুগামস্স ‘‘এৰং দেহি, এৰং দেন্তী সামিকস্স পিযা ভৰিস্সতি মনাপা চা’’তি আণত্তিৰচনে, অনুসাসনিৰচনে চ এসেৰ নযো.
৩৫৫. অক্কোসনিদ্দেসাগতেসু ‘‘অনিমিত্তাসি নিমিত্তমত্তাসি অলোহিতাসি ধুৰলোহিতাসি ধুৰচোল়াসি পগ্ঘরন্তীসি সিখরণীসি ইত্থিপণ্ডকাসি ৰেপুরিসিকাসি সম্ভিন্নাসি উভতোব্যঞ্জনাসী’’তি একাদসসু পদেসু ‘‘সিখরণীসি সম্ভিন্নাসি উভতোব্যঞ্জনাসী’’তি পদত্তযং পচ্চেকং আপত্তিকরং, ইমিনা পদত্তযেন সহ পুব্বে ৰুত্তানি ৰচ্চমগ্গপস্সাৰমগ্গমেথুনধম্মপদানি তীণি চাতি ছপ্পদানং পচ্চেকং আপত্তিকরত্তা ইতো পরানি অনিমিত্তাদীনি অট্ঠ পদানি ‘‘অনিমিত্তাসি মেথুনধম্মং দেহী’’তিআদিনা নযেন মেথুনধম্মপদেন সহ ঘটেত্ৰা ৰুত্তানেৰ আপত্তিকরানীতি ৰেদিতব্বানি, ‘‘মেথুনযাচনাদীহী’’তি এত্থ আদি-সদ্দসঙ্গহিতেসু ‘‘অনিমিত্তাসী’’তিআদীসু একাদসসু অক্কোসপদেসু অন্তোগধত্তেপি কেৰলং আপত্তিকরত্তা গরুতরং পদত্তযং ৰিসুং সঙ্গহেতব্বন্তি ঞাপেতুমাহ ‘‘সিখরণীসী’’তিআদি.
সিখরণীসীতি এত্থ ‘‘সিখরণী অসী’’তি পদচ্ছেদো. ‘‘অসী’’তি পচ্চেকং যোজেতব্বং. তু-সদ্দো কেৰলযুত্তম্পি আপত্তিকরং ¶ হোতীতি ৰিসেসং জোতেতি. কেৰলেনাপি অক্কোসৰচনেনাতি যোজনা. সিখরণীসীতি বহি নিক্খন্তআণিমংসা ভৰসি. সম্ভিন্নাসীতি মিস্সীভূতৰচ্চমগ্গপস্সাৰমগ্গা. উভতোব্যঞ্জনাসীতি ইত্থিনিমিত্তেন, পুরিসনিমিত্তেন চাতি উভতোব্যঞ্জনেহি সমন্নাগতা. ‘‘অযং ইত্থী, অযং পুরিসো’’তি ব্যঞ্জযতীতি ব্যঞ্জনং, মুত্তকরণানি. সুণন্তিযাতি এত্থ ‘‘ৰিঞ্ঞুমনুস্সিত্থিযা’’তি অধিকারতো লব্ভতি, ইমিনা অক্কোসিতব্বৰত্থু দস্সিতং হোতি. ভাসিতং সুণন্তিযা সুভাসিতদুব্ভাসিতং জানন্তিযা মনুস্সিত্থিযা ৰিসযে পৰত্তঅক্কোসৰচনেন সঙ্ঘাদিসেসো হোতীতি অত্থো.
৩৫৬. পুনপ্পুনং ওভাসন্তস্স ৰাচানং গণনায গরুকা সিযুন্তি যোজনা. এত্থ ‘‘একং ¶ ইত্থি’’ন্তি অজ্ঝাহরিতব্বং. একৰাচায বহূ ওভাসন্তস্স চ ইত্থীনং গণনায গরুকা সিযুন্তি যোজনা. এত্থাপি ‘‘ইত্থিযোপী’’তি লব্ভতি.
৩৫৭. সা চে নপ্পটিজানাতীতি এত্থ ‘‘যং সুণন্তিং মনুস্সিত্থিং দ্ৰিন্নং মগ্গানং ৰণ্ণাৰণ্ণৰসেন ওভাসতি, সা চে ন পটিজানাতী’’তি সামত্থিযা লব্ভমানং আদায যোজেতব্বং. অত্তনো ভাসিতং দুট্ঠুল্লং ৰুত্তসমনন্তরমেৰ অত্থৰসেন সচে ন জানাতীতি অত্থো. তস্সাতি তস্স দুট্ঠুল্লভাসিতভিক্খুস্স. উব্ভজাণুং, অধক্খকং ৰা আদিস্স ভণনে চাপি তস্স থুল্লচ্চযং সিযাতি যোজনা. ভণনেতি দ্ৰিন্নং মগ্গানং ৰণ্ণাদিকথনে, ‘‘ভণতো’’তিপি লিখন্তি, ভণন্তস্স, ভণনহেতূতি অত্থো. হেতুম্হি অযমন্তপচ্চযো ‘‘অসম্বুধ’’ন্তিআদীসু (পারা. অট্ঠ. ১.গন্থারম্ভকথা) ৰিয. উব্ভজাণুন্তি জাণুতো উদ্ধং. অক্খেকন্তি অক্খকতো হেট্ঠা.
৩৫৮. উব্ভক্খকন্তি ¶ অক্খকতো উদ্ধং. অধোজাণুমণ্ডলন্তি জাণুমণ্ডলতো অধো. উদ্দিসন্তি উদ্দিস্স. ‘‘উদ্দিস্সুব্ভক্খং ৰা তথা, অধোজাণুমণ্ডল’’ন্তি চ লিখন্তি, সো পাঠো সুন্দরো. ৰণ্ণাদিভণনে দুক্কটন্তি সম্বন্ধো. ‘‘ৰিঞ্ঞুমনুস্সিত্থিযা’’তি অধিকারতো লব্ভতি. কাযপটিবদ্ধে ৰণ্ণাদিভণনে দুক্কটন্তি এত্থাপি এসেৰ নযো. ৰচ্চমগ্গপস্সাৰমগ্গা সঙ্ঘাদিসেসক্খেত্তং, অধক্খকং উব্ভজাণুমণ্ডলং থুল্লচ্চযক্খেত্তং, উদ্ধক্খকং অধোজাণুমণ্ডলং দুক্কটক্খেত্তন্তি ইমেসু তীসু খেত্তেসু অক্খকঞ্চেৰ জাণুমণ্ডলঞ্চ থুল্লচ্চযদুক্কটানং দ্ৰিন্নং অৰধিভূতং কত্থ সঙ্গয্হতীতি? দুক্কটক্খেত্তেযেৰ সঙ্গয্হতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘অক্খকং, পন জাণুমণ্ডলঞ্চ এত্থেৰ দুক্কটক্খেত্তে সঙ্গহং গচ্ছতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৮৬).
৩৫৯. পণ্ডকে যক্খিপেতীসু দ্ৰিন্নং মগ্গানং ৰণ্ণাদিভণনে তস্স ভণন্তস্স থুল্লচ্চযং ভৰেতি অধিকারৰসেন আগতপদেহি সহ যোজেতব্বং. পণ্ডকাদীসূতি আদি-সদ্দেন যক্খিপেতীনং গহণং.
৩৬০. উব্ভক্খক…পে… অযং নযোতি ‘‘পণ্ডকাদীসূ’’তি ইমিনা যোজেতব্বং. অযং নযোতি ‘‘দুক্কটমেৰ হোতী’’তি ৰুত্তো নযো. সব্বত্থাতি সঙ্ঘাদিসেসথুল্লচ্চযদুক্কটক্খেত্তৰসেন সব্বেসু খেত্তেসু.
৩৬১. অত্থপুরেক্খারো ¶ হুত্ৰা ওভাসতোপি অনাপত্তীতি যোজনা. মাতুগামানং ‘‘অনিমিত্তাসী’’তিআদীসু পদেসু অত্থকথনং পুরেক্খত্ৰা ‘‘অনিমিত্তাসী’’তিআদিপদং ভণন্তস্স ৰা মাতুগামেহি সহ অট্ঠকথং সজ্ঝাযন্তানং ৰা অনাপত্তীতি অত্থো. ধম্মপুরেক্খারো হুত্ৰা ওভাসতো অনাপত্তীতি যোজনা. পাল়িধম্মং ৰাচেন্তস্স ৰা তাসং ¶ সুণন্তীনং সজ্ঝাযনং ৰা পুরেক্খত্ৰা ‘‘অনিমিত্তাসী’’তিআদীসু পদেসু যং কিঞ্চি পব্বজিতস্স ৰা ইতরস্স ৰা মাতুগামস্স কথেন্তস্স অনাপত্তীতি. পুরেক্খত্ৰানুসাসনিন্তি ‘‘ইদানি অনিমিত্তাসি…পে… উভতোব্যঞ্জনাসি, অপ্পমাদং দানি করেয্যাসি, যথা আযতিম্পি এৰরূপা নাহোসী’’তি অনুসাসনিং পুরেক্খত্ৰা.
৩৬২. উম্মত্তকাদীনন্তি পিত্তুম্মত্তকযক্খুম্মত্তকৰসেন দ্ৰিন্নং উম্মত্তকানঞ্চ আদি-সদ্দসঙ্গহিতস্স ইমস্মিং আদিকম্মিকস্স উদাযিত্থেরস্স চ অনাপত্তীতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘ইদং সিক্খাপদং তিসমুট্ঠানং কাযচিত্ততো চ ৰাচাচিত্ততো চ কাযৰাচাচিত্ততো চ সমুট্ঠাতি. কিরিযং, সঞ্ঞাৰিমোক্খং, সচিত্তকং, লোকৰজ্জং, কাযকম্মং, ৰচীকম্মং, অকুসলচিত্ত’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.২৮৭) অট্ঠকথাযং ৰুত্তপকিণ্ণকৰিনিচ্ছযং দস্সেতি ‘‘সমুট্ঠানাদযো…পে… তুল্যাৰা’’তি. ৰেদনায অদিন্নাদানেন অসমত্তা ‘‘ৰেদনেত্থ দ্ৰিধা মতা’’তি আহ, সুখোপেক্খাৰেদনাৰসেন দ্ৰিধা মতাতি অত্থো.
দুট্ঠুল্লৰাচাকথাৰণ্ণনা.
৩৬৩. কামপারিচরিযাযাতি মেথুনধম্মসঙ্খাতেন কামেন পারিচরিযায, মেথুনধম্মেন পারিচরিযাযাতি অত্থো. অথ ৰা কামিতা পত্থিতাতি কামা, মেথুনরাগৰসেন পত্থিতাতি অত্থো, কামা চ সা পারিচরিযা চাতি কামপারিচরিযা, তস্সা কামপারিচরিযাযাতিপি গহেতব্বং, মেথুনরাগচিত্তেন অভিপত্থিতপারিচরিযাযাতিঅত্থো. ‘‘ৰণ্ণং ভাসতো’’তি ইমিনা সম্বন্ধো, ‘‘এতদগ্গং ভগিনি পারিচরিযানং যা মাদিসং সীলৰন্তং কল্যাণধম্মং ব্রহ্মচারিং এতেন ধম্মেন পরিচরেয্যা’’তি অত্তনো মেথুনধম্মেন পারিচরিযায ¶ গুণং আনিসংসং কথেন্তস্সাতি ৰুত্তং হোতি. তস্মিংযেৰ খণেতি তস্মিং ভণিতক্খণেযেৰ. সা চে জানাতীতি যং উদ্দিস্স অভাসি, সচে সা ৰচনসমনন্তরমেৰ জানাতি.
৩৬৪. সা ¶ মনুস্সিত্থী নো জানাতি চে, তস্স থুল্লচ্চযন্তি সম্বন্ধো. যক্খিপেতিদেৰীসু জানন্তীসু, পণ্ডকে চ জানন্তে অত্তকামপারিচরিযায ৰণ্ণং ভাসতো তস্স ভিক্খুনো থুল্লচ্চযং হোতীতি যোজনা. সেসেতি পুরিসতিরচ্ছানগতৰিসযে, যক্খিআদীনং অজাননৰিসযে চ অত্তকামপারিচরিযায ৰণ্ণং ভাসতো তস্স আপত্তি দুক্কটং হোতীতি যোজনা.
৩৬৫. চীৰরাদীহীতি চীৰরপিণ্ডপাতাদীহি. ৰত্থুকামেহীতি তণ্হায ৰত্থুভাৰেন ৰত্থূ চ কামিতত্তা কামাতি চ সঙ্খাতেহি পচ্চযেহি.
৩৬৬. রাগো এৰ রাগতা. ‘‘রাগিতা’’তি ৰা পাঠো, রাগো অস্স অত্থীতি রাগী, তস্স ভাৰো রাগিতা, অত্তকামপারিচরিযায রাগোতি অত্থো. ওভাসোতি অত্তকামপারিচরিযায গুণভণনং. তেন রাগেনাতি কামপারিচরিযায রাগেন. খণে তস্মিন্তি ভণিতক্খণে. ৰিজাননন্তি যং মনুস্সিত্থিং উদ্দিস্স অত্তকামপারিচরিযায ৰণ্ণং ভণতি, তায তস্স ৰচনত্থস্স ৰিজাননন্তি ৰুত্তং হোতি.
৩৬৭. পঞ্চঙ্গানীতি মনুস্সিত্থিতা, তংসঞ্ঞিতা, পারিচরিযায রাগিতা, তেন রাগেন ওভাসনং, খণে তস্মিং ৰিজাননন্তি ইমানি এত্থ অত্তকামপারিচরিযসিক্খাপদে পঞ্চ অঙ্গানি ¶ , পঞ্চ আপত্তিকারণানীতি অত্থো. অস্সাতি অত্তকামপারিচরিযসিক্খাপদস্স.
অত্তকামপারিচরিযকথাৰণ্ণনা.
৩৬৮. ‘‘পটিগ্গণ্হাতী’’তিআদিকিরিযাত্তযোপাদানসামত্থিযেন তিক্খত্তুং পটিপাদনকং ‘‘যো ভিক্খূ’’তি চ ‘‘গরু হোতী’’তি পদসামত্থিযেন ‘‘তস্সা’’তি চ লব্ভমানত্তা তিৰিধেহি সহ ‘‘যো ভিক্খু পুরিসস্স সন্দেসং পটিগ্গণ্হাতি, ৰীমংসতি পচ্চাহরতি চে, তস্স গরু হোতী’’তি একং ৰাক্যং হোতি. এৰং ‘‘ইত্থিযাপি ৰা’’তি ইমিনা যোজনাযপি একং ৰাক্যং হোতীতি ইমিস্সা গাথায ৰাক্যদ্ৰযং যুজ্জতি.
ইধ সন্দেসক্কমঞ্চ যোজনাক্কমঞ্চ জাননত্থং পঠমং তাৰ ইত্থীনঞ্চ ভরিযানঞ্চ পভেদো চ সরূপঞ্চ ৰিভাৰীযতি – তেসু ইত্থিযো দসৰিধা হোন্তি. যথাহ পদভাজনে ‘‘দস ইত্থিযো ¶ মাতুরক্খিতা পিতুরক্খিতা মাতাপিতুরক্খিতা ভাতুরক্খিতা ভগিনিরক্খিতা ঞাতিরক্খিতা গোত্তরক্খিতা ধম্মরক্খিতা সারক্খা সপরিদণ্ডা’’তি. ভরিযা চ দসৰিধা হোন্তি. যথাহ পদভাজনে ‘‘দস ভরিযাযো ধনক্কীতা ছন্দৰাসিনী ভোগৰাসিনী ওদপত্তকিনী ওভটচুম্বটা দাসী চ ভরিযা চ কম্মকারী চ ভরিযা চ ধজাহটা মুহুত্তিকা’’তি (পারা. ৩০৩). ইমাসং পভেদো চ সরূপানি চ সঙ্খেপতো এৰং ৰেদিতব্বানি –
পুরিসেহি সহ যথা সংৰাসং ন করোতি, এৰং মাতরা রক্খিতা মাতুরক্খিতা. যথাহ ‘‘মাতুরক্খিতা নাম মাতা রক্খতি গোপেতি ইস্সরিযং কারেতি ৰসং ৰত্তেতী’’তি. পিতুরক্খিতাদীসুপি এসেৰ নযো. তত্থ যস্মিং কোণ্ডঞ্ঞাদিগোত্তে জাতা, তস্মিংযেৰ গোত্তে জাতেহি ¶ রক্খিতা গোত্তরক্খিতা. যথাহ ‘‘গোত্তরক্খিতা নাম সগোত্তা রক্খন্তী’’তিআদি. একং সত্থারং উদ্দিস্স পব্বজিতেহি ৰা একগণপরিযাপন্নেহি ৰা রক্খিতা ধম্মরক্খিতা নাম. যথাহ ‘‘ধম্মরক্খিতা নাম সহধম্মিকা রক্খন্তী’’তিআদি (পারা. ৩০৪). সারক্খা নাম ‘‘গব্ভেপি পরিগ্গহিতা হোতি ‘ময্হং এসা’তি অন্তমসো মালাগুল়পরিক্খিত্তাপী’’তি পাল়িযং ৰুত্তসরূপা. সপরিদণ্ডা নাম ‘‘কেহিচি দণ্ডো ঠপিতো হোতি ‘যো ইত্থন্নামং ইত্থিং গচ্ছতি, তস্স এত্তকো দণ্ডো’’তি ৰুত্তসরূপাতি অযং দসন্নং ইত্থীনং সরূপসঙ্খেপো. ইমাসু দসসু সারক্খসপরিদণ্ডানং দ্ৰিন্নং পরপুরিসসেৰাযং মিচ্ছাচারো হোতি, ইতরাসং ন হোতি. ইমা দসপি পঞ্চসীলং রক্খন্তেহি অগমনীযা.
দসসু ভরিযাসু ‘‘ধনক্কীতা নাম ধনেন কিণিত্ৰা ৰাসেতী’’তি ৰুত্তত্তা ভরিযভাৰায অপ্পকং ৰা বহুং ৰা ধনং দত্ৰা গহিতা ধনক্কীতা নাম. ‘‘ছন্দৰাসিনী নাম পিযো পিযং ৰাসেতী’’তি ৰুত্তত্তা অত্তরুচিযা সংৰসিতেন পুরিসেন সম্পটিচ্ছিতা ছন্দৰাসিনী নাম. ‘‘ভোগৰাসিনী নাম ভোগং দত্ৰা ৰাসেতী’’তি ৰুত্তত্তা উদুক্খলমুসলাদিগেহোপকরণং লভিত্ৰা ভরিযভাৰং গচ্ছন্তী জনপদিত্থী ভোগৰাসিনী নাম. ‘‘পটৰাসিনী নাম পটং দত্ৰা ৰাসেতী’’তি ৰুত্তত্তা নিৰাসনমত্তং ৰা পারুপনমত্তং ৰা লদ্ধা ভরিযভাৰং গচ্ছন্তী দলিদ্দিত্থী পটৰাসিনী নাম. ওদপত্তকিনী নাম ‘‘উদকপত্তং আমসিত্ৰা ৰাসেতী’’তি (পারা. ৩০৪) ৰুত্তত্তা ‘‘ইদং উদকং ৰিয সংসট্ঠা অভেজ্জা হোথা’’তি ৰত্ৰা একস্মিং উদকপত্তে পুরিসেন সদ্ধিং হত্থং ওতারেত্ৰা ভরিযভাৰং নীতো মাতুগামো ৰুচ্চতি. ‘‘ওভটচুম্বটা নাম চুম্বটং ওরোপেত্ৰা ¶ ৰাসেতী’’তি (পারা. ৩০৪) ৰুত্তত্তা সীসতো চুম্বটং ওরোপেত্ৰা ভরিযভাৰমুপনীতা কট্ঠহারিকাদিইত্থী ওভটচুম্বটা নাম. দাসী ¶ চ ভরিযা চ নাম ‘‘দাসী চেৰ হোতি ভরিযা চা’’তি (পারা. ৩০৪) ৰুত্তত্তা ভরিযং কত্ৰা ৰাসিতা ‘‘তস্সেৰ দাসী চ ভরিযা চা’’তি ৰুত্তা. কম্মকারী চ ভরিযা চ নাম ‘‘কম্মকারী চেৰ হোতি ভরিযা চা’’তি (পারা. ৩০৪) ৰুত্তত্তা পধানিত্থিনিরপেক্খেন কুটুম্বকিচ্চং কারেত্ৰা ভরিযভাৰং নীতা ভরিযা কতকম্মা ‘‘কম্মকারী চ ভরিযা চা’’তি ৰুত্তা. ‘‘ধজাহটা নাম করমরানীতা ৰুচ্চতী’’তি (পারা. ৩০৪) ৰুত্তত্তা ধজং উস্সাপেত্ৰা গচ্ছন্তিযা মহাসেনায সদ্ধিং গন্ত্ৰা পরৰিসযং ৰিলুম্পন্তেন পচ্ছিন্দিত্ৰা আনেত্ৰা ভরিযভাৰমুপনীতা ইত্থী ধজাহটা নাম. ‘‘মুহুত্তিকা নাম তঙ্খণিকা ৰুচ্চতী’’তি (পারা. ৩০৪) ৰুত্তত্তা অচিরকালং সংৰাসত্থায গহিতা ইত্থী মুহুত্তিকা নামাতি অযং দসন্নং ভরিযানং সরূপসঙ্খেপো. যথাৰুত্তাসু দসসু ইত্থীসু অঞ্ঞতরং দসন্নং ভরিযানং অঞ্ঞতরট্ঠানে ঠপনত্থমধিপ্পেতভাৰং ৰত্তুং পুরিসেন ‘‘গচ্ছ ভন্তে ইত্থন্নামং মাতুরক্খিতং ব্রূহি ‘হোহি কির ইত্থন্নামস্স ভরিযা ধনক্কীতা’তি’’আদিনা নযেন দিন্নসন্দেসং ‘‘সাধু উপাসকা’’তিআদিনা নযেন ৰচীভেদং কত্ৰা ৰা সীসকম্পনাদিৰসেন ৰা পটিগ্গণ্হাতীতি আহ ‘‘পটিগ্গণ্হাতি সন্দেসং পুরিসস্সা’’তি.
এত্থ পুরিসস্সাতি উপলক্খণত্তা ‘‘পুরিসস্স মাতা ভিক্খুং পহিণতী’’তিআদিনা (পারা. ৩২১) নযেন পাল়িযং ৰুত্তপুরিসস্স মাতাপিতুআদযো চ গহেতব্বা. ৰীমংসতীতি এৰং পটিগ্গহিতসাসনং তস্সাযেৰ একংসেন অৰিরাধেত্ৰা ৰদন্তস্স মাতাপিতুআদীনমঞ্ঞতরস্স ৰা আরোচেতীতি অত্থো. এত্থাপি ৰীমংসতীতি উপলক্খণত্তা ‘‘পটিগ্গণ্হাতি অন্তেৰাসিং ৰীমংসাপেত্ৰা অত্তনা পচ্চাহরতি, আপত্তি সঙ্ঘাদিসেসস্সা’’তি (পারা. ৩৩৮) ৰুত্তত্তা ৰীমংসাপেতীতিপি গহেতব্বং. পচ্চাহরতীতি তথা আহটং সাসনং সুত্ৰা তস্সা ইত্থিযা ¶ সম্পটিচ্ছিতে চ অসম্পটিচ্ছিতে চ লজ্জায তুণ্হীভূতায চ তং পৰত্তিং পচ্চাহরিত্ৰা আচিক্খতীতি ৰুত্তং হোতি. ইধাপি পচ্চাহরতীতি উপলক্খণত্তা ‘‘পটিগ্গণ্হাতি ৰীমংসতি অন্তেৰাসিং পচ্চাহরাপেতি, আপত্তি সঙ্ঘাদিসেসস্সা’’তি (পারা. ৩৩৮) ৰুত্তত্তা পচ্চাহরাপেতীতি চ গহেতব্বং.
‘‘ইত্থিযাপি ৰা’’তি ইমিনা যোজেত্ৰা গহিতদুতিযৰাক্যে চ এৰমেৰ অত্থো ৰত্তব্বো. তত্থ সন্দেসক্কমো পন ‘‘মাতুরক্খিতা ভিক্খুং পহিণতি ‘গচ্ছ ভন্তে ইত্থন্নামং ব্রূহি ‘হোমি ইত্থন্নামস্স ¶ ভরিযা ধনক্কীতা’তি’’আদিপাল়িনযেন (পারা. ৩৩০) দট্ঠব্বো. এত্থাপি ‘‘ৰীমংসাপেতি পচ্চাহরাপেতী’’তি ইদঞ্চ ৰুত্তনযেনেৰ গহেতব্বং. ইমিনা নিযামেন দসন্নং ইত্থীনং নামং ৰিসুং ৰিসুং ৰত্ৰা দসন্নং ভরিযানং অঞ্ঞতরত্থায দীযমানসন্দেসক্কমো যোজেতব্বো. ইধাপি ইত্থিযাপি ৰাতি উপলক্খণত্তা ‘‘মাতুরক্খিতায মাতা ভিক্খুং পহিণতি ‘গচ্ছ ভন্তে ইত্থন্নামং ব্রূহি ‘হোতু ইত্থন্নামস্স ভরিযা ধনক্কীতা’’তিআদিপাল়িৰসেন (পারা. ৩২৪) ইত্থিযা মাতুপিতুআদীনঞ্চ সন্দেসক্কমো যোজেতব্বো.
৩৭০. তং পৰত্তিং. সঞ্চরিত্তা সঞ্চরণহেতু. ন মুচ্চতীতি ইত্থিপুরিসানং অন্তরে সাসনং পটিগ্গহেত্ৰা সঞ্চরণহেতু আপজ্জিতব্বসঙ্ঘাদিসেসতো ন মুচ্চতীতি অত্থো.
৩৭১. অঞ্ঞং ৰাতি মাতাপিতুরক্খিতাদীসু অঞ্ঞতরং ৰা. ‘‘ভাসতো’’তি লিখন্তি. ‘‘পেসিতো’’তি ইমিনা ৰিরুদ্ধত্তা তং পহায ‘‘ভাসতী’’তি পাঠো গহেতব্বো. পাঠসেসো ৰা কাতব্বো. ‘‘যো অঞ্ঞং ভাসতি চে, তস্স ভাসতোতি যোজনা’’তি নিস্সন্দেহে ৰুত্তং. ‘‘মাতরা রক্খিতং ইত্থিং ‘গচ্ছ ব্রূহী’তি যো পেসিতো হোতি, তস্স পিতুরক্খিতং ¶ ৰা অঞ্ঞং ৰা ভাসতো ৰিসঙ্কেতোৰা’’তি, ‘‘মাতরা…পে… ব্রূহী’তি পেসিতো হুত্ৰা পিতুরক্খিতং ৰা অঞ্ঞং ৰা ভাসতো ৰিসঙ্কেতোৰা’’তি যোজনা যুত্ততরাতি অম্হাকং খন্তি.
৩৭২. পটিগ্গণ্হনতাদীহীতি পটিগ্গণ্হনমেৰ পটিগ্গণ্হনতা. আদি-সদ্দেন ৰীমংসনপচ্চাহরণানি গহিতানি. সঞ্চরিত্তেতি সঞ্চরণে. সমাপন্নেতি গতে সতি. গরুকাপত্তিমাদিসেতি এত্থ ‘‘তস্সা’’তি সেসো. আদিসেতি কথেয্য.
৩৭৩. দ্ৰীহি থুল্লচ্চযং ৰুত্তন্তি এত্থ দ্ৰীহি দ্ৰীহি অঙ্গেহি সঞ্চরিত্তে সমাপন্নে থুল্লচ্চযং ৰুত্তন্তি গহেতব্বং. ‘‘পটিগ্গণ্হাতি ৰীমংসতি ন পচ্চাহরতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. পটিগ্গণ্হাতি ন ৰীমংসতি পচ্চাহরতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স. ন পটিগ্গণ্হাতি ৰীমংসতি পচ্চাহরতি, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি (পারা. ৩৩৮) দ্ৰীহি দ্ৰীহি অঙ্গেহি থুল্লচ্চযং ৰুত্তন্তি অত্থো. পণ্ডকাদীসূতি পণ্ডকযক্খিপেতীসু. তীহিপি অঙ্গেহি সঞ্চরিত্তে সমাপন্নে থুল্লচ্চযং ৰুত্তন্তি যোজনা.
একেনেৰাতি ¶ একেনেৰ অঙ্গেন. সব্বত্থাতি মাতুরক্খিতাদীসু সব্বমাতুগামেসু চ ৰিনীতৰত্থুম্হি ‘‘তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো পুরিসো অঞ্ঞতরং ভিক্খুং আণাপেসি ‘গচ্ছ ভন্তে ইত্থন্নামং ইত্থিং ৰীমংসা’তি. সো গন্ত্ৰা মনুস্সে পুচ্ছি ‘কহং ইত্থন্নামা’তি. সুত্তা ভন্তেতি…পে… মতা ভন্তেতি. নিক্খন্তা ভন্তেতি. অনিত্থী ভন্তেতি. ইত্থিপণ্ডকা ভন্তেতি. তস্স কুক্কুচ্চং অহোসি. অনাপত্তি ভিক্খু সঙ্ঘাদিসেসস্স, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পারা. ৩৪১) আগতাসু সুত্তাদীসু পঞ্চসু চ.
৩৭৪. অনাপত্তি পকাসিতাতি চেতিযাদীসু কত্তব্বং নিস্সায ইত্থিযা পুরিসস্স, পুরিসেন চ ইত্থিযা দিন্নসাসনং পটিগ্গহেত্ৰা ¶ ৰীমংসিত্ৰা পচ্চাহরিত্ৰা আরোচেন্তস্স অনাপত্তিভাৰো ‘‘অনাপত্তি সঙ্ঘস্স ৰা চেতিযস্স ৰা গিলানস্স ৰা করণীযেন গচ্ছতি, উম্মত্তকস্স আদিকম্মিকস্সা’’তি (পারা. ৩৪০) পাল়িযং ৰুত্তাতি অত্থো.
৩৭৫. তথা তস্সাতি মনুস্সজাতিকায তস্সা. ননালংৰচনীযতাতি ‘‘মমায’’ন্তি ৰা নিগ্গহপগ্গহে ৰা নিরাসঙ্কং ৰত্তুং নাহরতীতি অলংৰচনীযা, অস্সামিকা, সা হি কেনচি ‘‘ময্হং এসা’’তি ৰত্তুং ৰা নিরাসঙ্কেন নিগ্গহপগ্গহৰচনং ৰা ৰত্তুং অসক্কুণেয্যা, অলংৰচনীযা ন ভৰতীতি নালংৰচনীযা, সস্সামিকা, সা হি সামিকেন তথা কাতুং সক্কুণেয্যাতি নালংৰচনীযা, নালংৰচনীযা ন ভৰতীতি ননালংৰচনীযা, অলংৰচনীযপদেন ৰুত্তা অস্সামিকা এৰ, পটিসেধা দ্ৰে পকতিমত্থং গমযন্তীতি, ননালংৰচনীযায ভাৰো ননালংৰচনীযতা, নিরাসঙ্কেন অৰচনীযতা অস্সামিকভাৰোতি ৰুত্তং হোতি. সঞ্চরিত্তৰসেন ভিক্খুনা ৰচনীযা ন হোতীতি ৰা ‘‘অলংৰচনীযা’’তিপি গহেতব্বমেৰ. পটিগ্গণ্হনতাদীনং ৰসাতি এত্থ চকারো লুত্তনিদ্দিট্ঠো. ততো পটিগ্গণ্হনৰীমংসনপচ্চাহরণসঙ্খাতানং তিণ্ণং অঙ্গানং ৰসেন চ পুব্বে ৰুত্তমনুস্সিত্থিতা ননালংৰচনীযতাতি ৰুত্তানং দ্ৰিন্নং অঙ্গানং ৰসেন চ ইদং সিক্খাপদং আপত্তিকারণেহি পঞ্চহি অঙ্গেহি যুত্তন্তি অত্থো.
৩৭৬. ইদং সঞ্চরিত্তসিক্খাপদং. অথ ৰা লিঙ্গৰিপল্লাসেন চ অযং সঙ্ঘাদিসেসোতি গহেতব্বো. কাযতো, ৰাচতো, কাযৰাচতো, কাযচিত্ততো, ৰাচাচিত্ততো, কাযৰাচাচিত্ততো ৰা উপ্পজ্জনতো ছসমুট্ঠানং. ততো এৰ অচিত্তকমুদীরিতং. মিস্সকসমুট্ঠানঞ্হি অচিত্তকং. অৰসেসচিত্তেসুপি ¶ যস্মিং চিত্তে অসতি অচিত্তকং নাম হোতি, তং দস্সেতুমাহ ‘‘অলংৰচনিযত্তং ¶ ৰা’’তিআদি. গাথাবন্ধৰসেন রস্সো, ‘‘অলংৰচনীযত্ত’’ন্তি গহেতব্বং. যো সন্দেসং পেসেতি, তস্মিং পটিবদ্ধভাৰন্তি অত্থো. পণ্ণত্তিং ৰাতি সঞ্চরিত্তসিক্খাপদসঙ্খাতং পণ্ণত্তিং ৰা অজানতো অচিত্তকমুদীরিতন্তি সম্বন্ধো.
৩৭৭. সাসনন্তি মাতুগামস্স, পুরিসস্স ৰা সাসনং. কাযৰিকারেনাতি সীসকম্পনাদিনা কাযৰিকারেন. গহেত্ৰাতি পটিগ্গহেত্ৰা. তং উপগম্মাতি পটিগ্গহিতসাসনং যস্স ৰত্তব্বং হোতি, তং মাতুগামং, পুরিসং ৰা উপগম্ম. ৰীমংসিত্ৰাতি তং কিচ্চং তীরেত্ৰা. হরন্তস্সাতি পচ্চাহরন্তস্স. কাযতো সিযাতি ৰচীভেদং ৰিনা পটিগ্গহণাদীনং কাযেনেৰ কতত্তা কাযসমুট্ঠানতোৰ সঙ্ঘাদিসেসো হোতীতি অত্থো.
৩৭৮. ইত্থিযা ৰচনং সুত্ৰাতি যোজনা. যথা নিসিন্নোৰাতি পকতিযা নিসিন্নট্ঠানেযেৰ নিসিন্নো. তং ৰচনং. তত্থেৰাগতস্সেৰাতি যত্থ নিসিন্নো ইত্থিযা সাসনং পটিগ্গণ্হি, তমেৰ আসনং অৰিজহিত্ৰা অত্তনা নিসিন্নট্ঠানমেৰ আগতস্স সন্নিসিতব্বপুরিসস্সেৰ, এত্থ ‘‘আরোচেত্ৰা’’তি পাঠসেসো. পুন ‘‘আরোচেন্তস্সা’’তি ইদং তত্থেৰাগতায তস্সা এৰ ইত্থিযা এৰং যোজেতব্বং. সাসনং দত্ৰা গন্ত্ৰা পুন তত্থেৰ আগতস্স মাতুগামস্সেৰ ঞাতমনন্তরং কাযিককিরিযং ৰিনা ৰচনেনেৰ আরোচেন্তস্সাতি অত্থো. ইদং ইত্থিযা সাসনং পটিগ্গহণাদিৰসেন ৰুত্তং.
অথ ৰা পুরিসস্স ৰচনং সুত্ৰা যথানিসিন্নোৰ তং ৰচনং ইত্থিযা আরোচেত্ৰা পুন তত্থেৰাগতস্সেৰ পুরিসস্স ¶ আরোচেন্তস্সাতি এৰং পুরিসসন্দেসং পটিগ্গহণাদিৰসেনাপি যোজনা কাতব্বা. এত্থ চ তত্থেৰাগতস্সাতি উপলক্খণং. সাসনৰচনমত্তেনেৰ পটিগ্গহেত্ৰা, কিচ্চন্তরেন গন্ত্ৰা ৰা যদিচ্ছাৰসেন দিট্ঠট্ঠানে ৰা ৰত্ৰা পুনপি তত্থেৰ দিট্ঠট্ঠানে পুন আরোচেন্তস্স চ ৰচনেনেৰ সমুট্ঠানভাৰো ৰেদিতব্বো.
৩৭৯. ‘‘অলং…পে… অজানতো’’তি অচিত্তকত্তকারণং ৰুত্তমেৰ, কস্মা পুন ‘‘অজানন্তস্স পণ্ণত্তি’’ন্তি ৰুত্তন্তি চে? তদুভযস্সাপি ৰিসুং কারণাভাৰং ৰিঞ্ঞাপেতুং ৰুত্তন্তি ৰেদিতব্বং. নং ৰিধিন্তি সাসনং পটিগ্গহেত্ৰা আহরিত্ৰা আরোচেত্ৰা পচ্চাহরিত্ৰা আরোচনসঙ্খাতং ¶ ৰিধানং. অরহতোপীতি খীণাসৰস্সপি, সেখপুথুজ্জনানং পগেৰাতি অযমত্থো সম্ভাৰনত্থেন অপি-সদ্দেন জোতিতো.
৩৮০. জানিত্ৰাতি অলংৰচনীযভাৰং ৰা পণ্ণত্তিং ৰা উভযমেৰ ৰা জানিত্ৰা. তথাতি কাযৰাচতো করোন্তস্সাতি ইমিনা যোজেতব্বং. সচিত্তকেহীতি যথাৰুত্তচিত্তেন সচিত্তকেহি. তেহেৰাতি কাযাদীহি তেহি এৰ, ‘‘তীহেৰা’’তিপি পাঠো.
সঞ্চরিত্তকথাৰণ্ণনা.
৩৮১-২. সযংযাচিতকেহেৰাতি এত্থ ‘‘উপকরণেহী’’তি পাঠসেসো, ‘‘পুরিসং দেথা’’তিআদিনা নযেন অত্তনাৰ যাচিত্ৰা গহিতেহি উপকরণেহেৰাতি অত্থো. যথাহ ‘‘সঞ্ঞাচিকা নাম সযং যাচিত্ৰা পুরিসম্পি পুরিসত্তকরম্পি গোণম্পি সকটম্পি ৰাসিম্পি পরসুম্পি কুঠারিম্পি কুদালম্পি নিখাদনম্পী’’তি ¶ . এত্থ এৰ-কারেন অযাচিতং নিৰত্তেতি. তেন অস্সামিকন্তি দীপিতং হোতি. ‘‘কুটিক’’ন্তি ইমিনা ‘‘কুটি নাম উল্লিত্তা ৰা হোতি অৰলিত্তা ৰা উল্লিত্তাৰলিত্তা ৰা’’তি (পারা. ৩৪৯) ৰুত্তত্তা ভূমিতো পট্ঠায ভিত্তিচ্ছদনানি পটিচ্ছাদেত্ৰা মত্তিকায ৰা সুধায ৰা দ্ৰারৰাতপানাদিঅলেপোকাসং ঠপেত্ৰা অন্তো লিত্তভাৰেন উল্লিত্তানামকং ৰা তথা বহি লিত্তভাৰেন অৰলিত্তানামকং ৰা অন্তো চ বহি চ লিত্তভাৰেন উল্লিত্তাৰলিত্তানামকং ৰা কুটিন্তি ৰুত্তং হোতি.
অপ্পমাণিকন্তি ‘‘তত্রিদং পমাণং, দীঘসো দ্ৰাদসৰিদত্থিযো সুগতৰিদত্থিযা, তিরিযং সত্তন্তরা’’তি (পারা. ৩৪৮) দীঘপুথুলানং ৰুত্তপ্পমাণেন অতিরেকত্তা অপ্পমাণিকন্তি অত্থো.
এত্থ চ তিলক্খণং পটিৰিজ্ঝিত্ৰা তীণি কিলেসমূলানি উপ্পাটেত্ৰা কালত্তযৰত্ত সব্বধম্মে পটিৰিজ্ঝিত্ৰা তিভুৰনেকপটিসরণভূতস্স ভগৰতো ধম্মরাজস্স অঙ্গুলং পমাণমজ্ঝিমপুরিসস্স অঙ্গুলতো তিৰঙ্গুলং হোতি, একা ৰিদত্থি তিস্সো ৰিদত্থিযো হোন্তি, একং রতনং তীণি রতনানি হোন্তীতি এৰং নিযমিতা সুগতৰিদত্থি চ ৰড্ঢকিরতনেন দিযড্ঢরতনপ্পমাণা হোতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সুগতৰিদত্থি নাম ইদানি মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স তিস্সো ৰিদত্থিযো ৰড্ঢকিহত্থেন দিযড্ঢো হত্থো হোতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৩৪৮-৩৪৯). তস্মা ¶ সুগতৰিদত্থিযা দ্ৰাদস ৰড্ঢকিহত্থেন অট্ঠারস হত্থা হোন্তি. ‘‘দীঘসো দ্ৰাদস ৰিদত্থিযো সুগতৰিদত্থিযাতি বাহিরিমেন মানেনা’’তি (পারা. ৩৪৯) পদভাজনে ৰুত্তত্তা অন্তিমং সুধালেপং অগ্গহেত্ৰা থুসমত্তিকপরিযন্তেন ৰা মহামত্তিকপরিযন্তেন ৰা বাহিরন্ততো অট্ঠারসহত্থপ্পমাণং, ‘‘তিরিযং সত্তন্তরাতি অব্ভন্তরিমেন মানেনা’’তি (পারা. ৩৪৯) ¶ পদভাজনে ৰুত্তত্তা অব্ভন্তরিমেন পুথুলতো দ্ৰাদসঙ্গুলাধিকদসহত্থপ্পমাণঞ্চ কুটিযা পমাণন্তি গহেতব্বং. এৰং ঠিতপমাণতো দীঘতো পুথুলতো ৰা উভতো ৰা কেসগ্গমত্তাধিকাপি কুটি আপত্তিযা অঙ্গং হোতীতি দস্সেতুং ‘‘অপ্পমাণিক’’ন্তি আহাতি সঙ্খেপতো ৰেদিতব্বং.
অত্তুদ্দেসন্তি উদ্দিসিতব্বোতি উদ্দেসো, অত্তা উদ্দেসো এতিস্সাতি অত্তুদ্দেসা, কুটি, তং অত্তুদ্দেসং. ‘‘অত্তুদ্দেসন্তি অত্তনো অত্থাযা’’তি পদভাজনে ৰুত্তত্তা ‘‘ময্হং এসা ৰাসত্থায ভৰিস্সতী’’তি অত্তানং উদ্দিসিত্ৰাতি অত্থো. ‘‘করোন্তস্সা’’তি ইদং ‘‘কারযমানেনাতি করোন্তো ৰা কারাপেন্তো ৰা’’তি পদভাজনে ৰুত্তনযেন পযোজককত্তুনো চ গহেতব্বত্তা উপলক্খণন্তি গহেতব্বং. তথাতি তেনেৰ পকারেন, যেহি অস্সামিকতাদীহি পকারেহি যুত্তং পমাণাতিক্কন্তং কুটিং করোন্তস্স আপত্তি, তেহেৰ পকারেহি যুত্তং অদেসিতৰত্থুকম্পি কুটিং করোন্তস্সাতি. ইমিনা অপ্পমাণিকং ৰিয অদেসিতৰত্থুকম্পি ৰিসুংযেৰ আপত্তিযা পধানঙ্গন্তি. ৰসতি এত্থাতি ৰত্থু, ভূমি, সা অদেসিতা এতিস্সাতি অদেসিতৰত্থুকা, কুটি, তং অদেসিতৰত্থুকং.
কিং ৰুত্তং হোতি? তেন কুটিকারেন ভিক্খুনা কুটিৰত্থুং সোধেত্ৰা সমতলং কারেত্ৰা সঙ্ঘং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰুড্ঢানং ভিক্খূনং পাদে ৰন্দিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ‘‘অহং ভন্তে সঞ্ঞাচিকায কুটিং কত্তুকামো অস্সামিকং অত্তুদ্দেসং, সোহং ভন্তে সঙ্ঘং কুটিৰত্থুওলোকনং যাচামী’’তি তিক্খত্তুং ৰত্ৰা যাচিতেন সঙ্ঘেন ৰা সঙ্ঘেন ঞত্তিদুতিযায কম্মৰাচায সম্মতেহি ব্যত্তেহি ¶ পটিবলেহি দ্ৰীহি ভিক্খূহি ৰা তেন সদ্ধিং গন্ত্ৰা কুটিৰত্থুং ওলোকেত্ৰা সারম্ভভাৰং ৰা অপরিক্কমনভাৰং ৰা উভযমেৰ ৰা পস্সন্তেহি ‘‘মাযিধ করী’’তি নিৰারেত্ৰা অনারম্ভং চে হোতি সপরিক্কমনং, আগন্ত্ৰা সঙ্ঘস্স আরোচিতে কুটিকারকেনেৰ ভিক্খুনা পুব্বে ৰুত্তনযেন সঙ্ঘং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰুড্ঢানং ভিক্খূনং পাদে ৰন্দিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ‘‘অহং ভন্তে সঞ্ঞাচিকায কুটিং কত্তুকামো অস্সামিকং অত্তুদ্দেসং, সোহং ভন্তে সঙ্ঘং কুটিৰত্থুদেসনং যাচামী’’তি তিক্খত্তুং ৰত্ৰা যাচিতে ৰুড্ঢানুমতেন ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন ঞত্তিদুতিযায কম্মৰাচায দেসেত্ৰা নিয্যাদিতকুটিৰত্থুস্স ¶ অভাৰা অদেসিতৰত্থুকং, তেনেৰ অস্সামিকতাদিপকারেন যুত্তং যথাৰুত্তপ্পকারং কুটিকং অত্তনা যাচিতেহি উপকরণেহি করোন্তস্স, কারাপেন্তস্স চাতি ৰুত্তং হোতি.
দ্ৰে সঙ্ঘাদিসেসা হোন্তীতি ‘‘ভিক্খূ ৰা অনভিনেয্য ৰত্থুদেসনায, পমাণং ৰা অতিক্কামেয্য, সঙ্ঘাদিসেসো’’তি (পারা. ৩৪৮) তুল্যবলতাসূচকেন ৰা-সদ্দেন সম্পিণ্ডিত্ৰা ৰুত্তঅঙ্গদ্ৰযসহিতত্তা দ্ৰে সঙ্ঘাদিসেসা হোন্তীতি অত্থো. যথাহ ‘‘ভিক্খু কুটিং করোতি অদেসিতৰত্থুকং পমাণাতিক্কন্তং অনারম্ভং সপরিক্কমনং, আপত্তি দ্ৰিন্নং সঙ্ঘাদিসেসান’’ন্তি (পারা. ৩৫৫) চ ‘‘ভিক্খুকুটিং করোতি অদেসিতৰত্থুকং অনারম্ভং সপরিক্কমনং, আপত্তি সঙ্ঘাদিসেসস্সা’’তি (পারা. ৩৫৪) চ ‘‘ভিক্খু কুটিং করোতি পমাণাতিক্কন্তং অনারম্ভং সপরিক্কমনং, আপত্তি সঙ্ঘাদিসেসস্সা’’তি (পারা. ৩৫৫) চ ৰুত্তত্তা দ্ৰীসু অঙ্গেসু একং চে, একোৰ সঙ্ঘাদিসেসো ¶ হোতীতি. তং পন ‘‘সচে একৰিপন্না সা, গরুকং এককং সিযা’’তি ৰক্খতি.
সারম্ভাদীসূতি এত্থ সারম্ভ-সদ্দো সোপদ্দৰপরিযাযো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সারম্ভং অনারম্ভন্তি সউপদ্দৰং অনুপদ্দৰ’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৩৪৮-৩৪৯). এত্থ ‘‘সেতং ছাগমারভেথ যজমানো’’তি পযোগে ৰিয আ-পুব্বস্স রভস্স হিংসত্থেপি দিস্সমানত্তা কত্তুসাধনো আরম্ভ-সদ্দো হিংসকানং কিপিল্লিকাদিসত্তানং ৰাচকো ভৰতীতি তংসহিতট্ঠানং সারম্ভং নাম হোতি. তেনেৰ পদভাজনেপি ৰুত্তং ‘‘সারম্ভং নাম কিপিল্লিকানং ৰা আসযো হোতি, উপচিকানং ৰা, উন্দূরানং ৰা, অহীনং ৰা, ৰিচ্ছিকানং ৰা, সতপদীনং ৰা, হত্থীনং ৰা, অস্সানং ৰা, সীহানং ৰা, ব্যগ্ঘানং ৰা…পে… আসযো হোতী’’তি (পারা. ৩৫৩).
আদি-সদ্দেন অপরিক্কমনং সঙ্গণ্হাতি. ‘‘সপরিক্কমনং নাম সক্কা হোতি যথাযুত্তেন সকটেন অনুপরিগন্তুং, সমন্তা নিস্সেণিযা অনুপরিগন্তুং, এতং সপরিক্কমনং নামা’’তি (পারা. ৩৫৩) ৰুত্তলক্খণৰিপরিযাযতো নিব্বকোসস্স উদকপাতট্ঠানে একং চক্কং ঠপেত্ৰা ইতরং চক্কং বহি ঠপেত্ৰা কুটিং পরিক্খিপিত্ৰা আৰজ্জিযমানস্স গোযুত্তসকটস্স ৰা নিস্সেণিযং ঠত্ৰা কুটিং ছাদযমানানং নিস্সেণিযা ৰা পরতো গমিতুমসক্কুণেয্যত্তা অপরিক্কমনন্তি ৰেদিতব্বং.
এৰং ¶ ৰুত্তসারম্ভঅপরিক্কমনসঙ্খাতঅঙ্গদ্ৰযেন যুত্তং চে, দ্ৰে দুক্কটানি হোন্তি. যথাহ ‘‘ভিক্খু কুটিং করোতি দেসিতৰত্থুকং পমাণিকং সারম্ভং অপরিক্কমনং, আপত্তি দ্ৰিন্নং দুক্কটান’’ন্তি (পারা. ৩৫৫). একং চে, একমেৰ হোতি. যথাহ ‘‘ভিক্খু কুটিং করোতি দেসিতৰত্থুকং পমাণিকং সারম্ভং সপরিক্কমনং, আপত্তি ¶ দুক্কটস্স. ভিক্খু কুটিং করোতি দেসিতৰত্থুকং পমাণিকং অনারম্ভং অপরিক্কমনং, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পারা. ৩৫৫) এতং তযম্পি ‘‘সারম্ভাদীসু দুক্কট’’ন্তি সামঞ্ঞেন সঙ্গহিতন্তি দট্ঠব্বং.
একং অঙ্গং পমাণিকত্তং ৰা দেসিতৰত্থুকত্তং ৰা ৰিপন্নং এতিস্সাতি একৰিপন্না. পুব্বে ৰুত্তত্থানং সঙ্ঘাদিসেসাদিপদানমত্থো ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো. সাতি যথাৰুত্তলক্খণকুটি.
৩৮৩. ইদানি ইমস্মিং সিক্খাপদে অট্ঠুপ্পত্তিযং ‘‘তে যাচনবহুলা ৰিঞ্ঞত্তিবহুলা ৰিহরন্তি ‘পুরিসং দেথ পুরিসত্তকরং দেথা’’তিআদিপাল়িযা (পারা. ৩৪২) অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৩৪২) আগতং কপ্পিযাকপ্পিযৰিনিচ্ছযং সঙ্খেপতো দস্সেতুমাহ ‘‘পুরিস’’ন্তিআদি. কম্মসহাযত্থাযাতি কিস্মিঞ্চি কম্মে সহাযভাৰায, কম্মকরণত্থাযাতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘ইত্থন্নামং কম্মং কাতুং পুরিসং লদ্ধুং ৰট্টতী’’তি যাচিতুং ৰট্টতীতি অত্থো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘কম্মকরণত্থায ‘পুরিসং দেথা’তি যাচিতুং ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৩৪২). মূলচ্ছেজ্জৰসেনাতি সামিকানং আযত্তভাৰসঙ্খাতমূলস্স ছিন্দনৰসেন, অত্তনো আযত্তভাৰকরণৰসেনাতি ৰুত্তং হোতি.
৩৮৪. অৰজ্জন্তি ৰজ্জরহিতং, নিদ্দোসন্তি অত্থো. মিগলুদ্দকমচ্ছবন্ধকাদীনং সককম্মং ৰজ্জকম্মং নাম. তস্মা মিগলুদ্দকাদযো হত্থকম্মং যাচন্তেন পন ‘‘তুম্হাকং হত্থকম্মং দেথা’’তি, ‘‘হত্থকম্মং দাতব্ব’’ন্তি সামঞ্ঞেন অৰত্ৰা ‘‘ইত্থন্নামং কম্মং দাতব্ব’’ন্তি ৰিসেসেত্ৰাযেৰ যাচিতব্বং. লুদ্দকে ৰা ইতরে ৰা নিক্কম্মে অযাচিত্ৰাপি যথারুচি কম্মং কারাপেতুং ৰট্টতি. হত্থকম্মযাচনায সব্বথাপি কপ্পিযভাৰং দীপেতুং তংতংসিপ্পিকে যাচিত্ৰা মহন্তম্পি পাসাদং কারাপেন্তেন ¶ হত্থকম্মে যাচিতে অত্তনো অনোকাসভাৰং ঞত্ৰা অঞ্ঞেসং করোন্তানং দাতব্বং মূলং দিয্যমানং অধিৰাসেতুং ৰট্টতীতি ৰিত্থারতো অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৩৪২ অত্থতোসমানং) ৰুত্তত্তা কুসলানং অত্থং অপরিহাপেন্তেন কপ্পিযেন সারুপ্পেন পযোগেন যাচিতব্বং. যাচিতকম্মং কাতুং অসমত্থেহি করোন্তানং দিয্যমানং হত্থকম্মমূলং কম্মং কারাপেত্ৰা ¶ কম্মকারকে দস্সেত্ৰা দাপেতব্বং. এৰং যাচনায অনৰজ্জভাৰে অট্ঠকথাগতং কারণং দস্সেতুমাহ ‘‘হত্থকম্মম্পী’’তিআদি. পি-সদ্দো অৰধারণে, পদপূরণে ৰা. হি-সদ্দো হেতুম্হি. যস্মা ইদং হত্থকম্মং কিঞ্চি ৰত্থু ন হোতি, তস্মা অনৰজ্জমেৰ হত্থকম্মং যাচিতুং পন ৰট্টতীতি.
৩৮৫. ঞাতকাদিকেতি ঞাতকপৰারিতে. ঠপেত্ৰাতি ৰজ্জেত্ৰা. গোণমাযাচমানস্সাতি অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতে তাৰকালিকং ৰিনা কেৰলং কম্মকরণত্থায গোণং যাচন্তস্স. তেসুপীতি ঞাতকাদীসুপি মূলচ্ছেজ্জেন গোণমাযাচনস্স দুক্কটন্তি যোজনা. ‘‘তাৰকালিকনযেন সব্বত্থ ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৩৪২) অট্ঠকথাৰচনতো যাৰ কম্মকরণকালং, তাৰ নিযমেত্ৰা ঞাতকঅঞ্ঞাতকপৰারিতঅপ্পৰারিতে সব্বেপি যাচিতুং ৰট্টতি. তথা যাচিত্ৰা ৰা অযাচিত্ৰা ৰা গহিতো চে, রক্খিত্ৰা পটিজগ্গিত্ৰা সামিকানং নিয্যাদেতব্বো, গোণে ৰা নট্ঠে ৰিসাণে ৰা ভিন্নে সামিকেসু অসম্পটিচ্ছন্তেসু ভণ্ডদেয্যং.
৩৮৬. দেমাতি এত্থ ‘‘তুম্হাক’’ন্তি পাঠসেসো. ‘‘ৰিহারস্স দেমা’তি ৰুত্তে পন ‘আরামিকানং আচিক্খথ পটিজগ্গনত্থাযা’তি ৰত্তব্ব’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৩৪২) অট্ঠকথাযং ৰুত্তং. সকটৰিনিচ্ছযস্সাপি ¶ গোণৰিনিচ্ছযেন সমানত্তা তং অৰত্ৰা ৰিসেসমত্তমেৰ দস্সেতুমাহ ‘‘সকটং…পে… ৰট্টতী’’তি. ‘‘তুম্হাকং দেমাতি ৰুত্তে’’তি আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘তুম্হাকমেৰ দেমাতি ৰুত্তে দারুভণ্ডং নাম সম্পটিচ্ছিতুং ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৩৪২).
৩৮৭. কুঠারাদীসূতি এত্থ আদি-সদ্দেন নিখাদনং সঙ্গণ্হাতি. অযং নযো ৰেদিতব্বোতি পাঠসেসো. ‘‘সকটং গোণো ৰিয তাৰকালিকং অকত্ৰা অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতে ন যাচিতব্বং, মূলচ্ছেজ্জৰসেন অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতে ন যাচিতব্বং, তাৰকালিকং যাচিতব্ব’’ন্তি ৰিনিচ্ছযো চ ‘‘সকটং…পে… ৰট্টতী’’তি ৰিসেসৰিনিচ্ছযো চাতি অযং নযো ৰাসিআদীসু চ ৰেদিতব্বোতি অত্থো. অনজ্ঝাৰুত্থকন্তি কেনচি ‘‘মমেত’’ন্তি অপরিগ্গহিতং, ‘‘রক্খিতগোপিতট্ঠানেযেৰ হি ৰিঞ্ঞত্তি নাম ৰুচ্চতী’’তি অট্ঠকথাৰচনতো অরক্খিতাগোপিতকন্তি ৰুত্তং হোতি. অট্ঠকথায ৰল্লিআদিৰিনিচ্ছযম্পি ৰত্ৰা ‘‘অনজ্ঝাৰুত্থকং পন যং কিঞ্চি আহরাপেতুং ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৩৪২) ৰুত্তত্তা সব্বন্তি ¶ ইধ ৰুত্তগোণাদিকঞ্চ ৰক্খমানৰল্লিআদিকঞ্চ গহেতব্বং. ইমিনা পুব্বে ৰুত্তৰিনিচ্ছযস্স রক্খিতগোপিতৰিসযত্তং দীপিতং হোতি. হরাপেতুম্পি ৰট্টতীতি এত্থ অপি-সদ্দেন পগেৰ কেনচি হরিত্ৰা দিন্নন্তি দীপেতি.
৩৮৮. ৰল্লিআদিম্হীতি আদি-সদ্দেন ৰেত্তমুঞ্জতিণমত্তিকা সঙ্গণ্হাতি. এত্থ মুঞ্জপব্বজতিণং ৰিনা গেহচ্ছাদনতিণং তিণং নাম. গরুভণ্ডপ্পহোনকেতি ‘‘ৰল্লি অড্ঢবাহুমত্তাপী’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তলক্খণে গরুভণ্ডপ্পহোনকে. পরেসং সন্তকেযেৰাতি অৰধারণেন ন অনজ্ঝাৰুত্থকে দুক্কটন্তি ব্যতিরেকতো দীপেতি.
৩৮৯. পচ্চযেসূতি ¶ চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনসঙ্খাতেসু তীসু পচ্চযেসু. এৰ-কারেন গিলানপচ্চযসঙ্খাতে চতুত্থপচ্চযে ৰিঞ্ঞত্তি ৰট্টতীতি দীপেতি. ৰিঞ্ঞত্তি নাম ‘‘আহর, দেহী’’তি ইচ্ছিতপচ্চযে নামং ৰত্ৰা যাচনা. অট্ঠকথাযং ৰুত্তং ‘‘সব্বেন সব্বং ন ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৩৪২) সাৰধারণত্থং দস্সেতুং ‘‘ন চ ৰট্টতী’’তি ৰুত্তত্তা নেৰ ৰট্টতীতি অত্থো গহেতব্বো.
ৰিঞ্ঞত্তিযা অলব্ভমানভাৰেন সমত্তা পচ্চযেসু তীসু অনন্তরং সহনিদ্দিট্ঠপচ্চযত্তযতো ততিযপচ্চযেযেৰ লব্ভমানৰিসেসং দস্সেতুং ‘‘ততিযে পরিকথোভাসনিমিত্তানি চ লব্ভরে’’তি ৰুত্তত্তা অৰসিট্ঠদ্ৰযে পন পরিকথাদযো ন লব্ভন্তীতি ৰুত্তং হোতি. অৰুত্তে চতুত্থপচ্চযেপি সমুচ্চযত্থেন চ-কারেন পরিকথাদিত্তযং লব্ভতীতি সিদ্ধত্তা ‘‘তীস্ৰেৰা’’তি এৰ-কারেন ব্যতিরেকমুখেন ৰিঞ্ঞত্তিযা চ অনুঞ্ঞাতত্তা চতুত্থে গিলানপচ্চযে পরিকথোভাসনিমিত্তকম্মৰিঞ্ঞত্তিযো ৰট্টন্তীতি সিদ্ধং. এত্তাৰতা চতুত্থে পচ্চযে পরিকথাদযো চত্তারোপি ৰট্টন্তি, ততিযপচ্চযে ৰিঞ্ঞত্তিং ৰিনা সেসত্তযং ৰট্টতি, পুরিমপচ্চযদ্ৰযে সব্বম্পি ন ৰট্টতীতি ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং.
সেনাসনপচ্চযে পরিকথাদিকন্তি উপোসথাগারাদিকরণারহট্ঠানং ওলোকেত্ৰা উপাসকানং সুণন্তানং ‘‘ইমস্মিং ৰত ওকাসে এৰরূপং সেনাসনং কাতুং ৰট্টতী’’তি ৰা ‘‘যুত্ত’’ন্তি ৰা ‘‘অনুরূপ’’ন্তি ৰা পৰত্তা কথা পরিকথা নাম. ‘‘উপাসকা তুম্হে কত্থ ৰসথা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘পাসাদে ভন্তে’’তি ৰুত্তে ‘‘ভিক্খূনং পন উপাসকা পাসাদো ন ৰট্টতী’’তিআদিনা নযেন পৰত্তা ¶ কথা ওভাসো নাম. উপাসকেসু পস্সমানেসু ভূমিযং রজ্জুং পসারেত্ৰা ভূমিং ভাজেত্ৰা খাণুকে আকোটেত্ৰা ‘‘কিমিদং ভন্তে’’তি ৰুত্তে ¶ ‘‘এত্থ আৰাসং করোম উপাসকা’’তিআদিকা কথা নিমিত্তকথা নাম. গিলানপচ্চযে চ ইমিনা নযেন যথারহং ৰেদিতব্বং. সব্বমেতং অট্ঠকথায (পারা. অট্ঠ. ২.৩৪২) ৰুত্তং.
৩৯০-৩. ইদানি কুটিকারস্স ভিক্খুনো আপত্তিদস্সনত্থমাহ ‘‘অদেসিতে’’তিআদি. তং উত্তানত্থমেৰ. নিসেন্তস্সাতি পাসাণে ঘংসিত্ৰা তিখিণং করোন্তস্স. পাচিত্তিযা সহাতি ‘‘ভূতগামপাতব্যতায পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ৯০) ৰুত্তপাচিত্তিযেন সদ্ধিং.
আপত্তিন্তি পাচিত্তিযট্ঠানে পাচিত্তিযঞ্চেৰ দুক্কটঞ্চ ইতরত্র সুদ্ধপযোগদুক্কটঞ্চাতি আপত্তিং.
যা পনাতি যা কুটি. পঠমে দুতিযেতি এত্থ ‘‘পিণ্ডেহী’’তি করণবহুৰচনং ৰিভত্তিৰচনৰিপরিণামৰসেন ‘‘পিণ্ডে’’তি ভুম্মেকৰচনন্তং কত্ৰা যোজেতব্বং, ‘‘নিক্খিত্তে’’তি অজ্ঝাহরিতব্বং, ভাৰলক্খণে ভুম্মং, নিক্খিত্তে সতীতি অত্থো.
৩৯৪. ‘‘সচে অঞ্ঞস্সা’’তি পদচ্ছেদো. ৰিপ্পকতন্তি আরদ্ধমনিট্ঠিতং. ‘‘অনাপত্তী’’তি ইদং নিট্ঠিতে আপজ্জিতব্বসঙ্ঘাদিসেসাভাৰং সন্ধাযাহ. পুব্বপযোগমত্তেন হি পাচিত্তিযদুক্কটানিপি হোন্তি, তানি পন দেসেতব্বানি. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘অনাপত্তী’’তি আকড্ঢতি, তেন সঙ্ঘাদিসেসাপত্তিযা অভাৰতো পুব্বভাগে আপন্নানং পাচিত্তিযদুক্কটানং দেসেতব্বতা চ দীপিতা হোতি. তং কুটিন্তি তং ৰিপ্পকতকুটিং.
৩৯৫. অঞ্ঞং ভোজনসালাদিং. তথাতি অনাপত্তিমাহ.
৩৯৬. ‘‘করোতো’’তি ¶ ইমিনা ‘‘কারাপযতো’’তিপি লব্ভতি. উভযেনাপি ‘‘ক্রিযতো’’তি ইমস্স কারণং দস্সেতি. ‘‘অপ্পমাণিক’’ন্তি ইমিনা সঙ্ঘাদিসেসস্স অঙ্গং দস্সেতি.
৩৯৭. তন্তি ¶ ‘‘অপ্পমাণিক’’ন্তি এৰং পচ্চামসতি. ‘‘ক্রিযাক্রিযতো’’তি ইদং কুটিযা করণঞ্চ ৰত্থুদেসনায অকরণঞ্চ উপাদায ৰুত্তং.
কুটিকারসিক্খাপদৰণ্ণনা.
৩৯৮. ৰত্থুং অদেসেত্ৰাতি সম্বন্ধো, ‘‘তেন ৰিহারকারকেন ভিক্খুনা ৰিহারৰত্থুং সোধেত্ৰা সঙ্ঘং উপসঙ্কমিত্ৰা’’তিআদিনা (পারা. ৩৬৭) পদভাজনে আগতনযেন ৰিহারং কারাপেন্তেন ভিক্খুনা ৰিহারৰত্থুং সোধেত্ৰা সমতলং কারেত্ৰা সঙ্ঘং উপসঙ্কম্ম ৰুড্ঢানং ভিক্খূনং পাদে ৰন্দিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ‘‘অহং ভন্তে মহল্লকং ৰিহারং কত্তুকামো সস্সামিকং অত্তুদ্দেসং, সোহং ভন্তে সঙ্ঘং ৰিহারৰত্থুওলোকনং যাচামী’’তি তিক্খত্তুং যাচিত্ৰা লদ্ধে ৰুড্ঢে ৰা ভিক্খূ ঞত্তিদুতিযায কম্মৰাচায সঙ্ঘেন সম্মতে ৰা ভিক্খূ নেত্ৰা কতপরিকম্মং ৰিহারৰত্থুং দস্সেত্ৰা কুটিৰত্থুওলোকনে ৰিয গতভিক্খূহি ওলোকেত্ৰা সারম্ভাদিভাৰং উপপরিক্খিত্ৰা অনারম্ভসপরিক্কমনভাৰং ঞত্ৰা আগন্ত্ৰা সঙ্ঘস্স আরোচিতে পুন তেন সঙ্ঘং উপসঙ্কমিত্ৰা ৰুড্ঢানং ভিক্খূনং পাদে ৰন্দিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা ‘‘অহং ভন্তে মহল্লকং ৰিহারং কত্তুকামো সস্সামিকং অত্তুদ্দেসং, সোহং ভন্তে সঙ্ঘং ৰিহারৰত্থুদেসনং যাচামী’’তি তিক্খত্তুং যাচিত্ৰা সঙ্ঘেন ঞত্তিদুতিযায কম্মৰাচায ৰিহারৰত্থু দেসেতব্বং ¶ , তথা অকত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. ইহ সারম্ভাদি পঠমসিক্খাপদে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
মহল্লকন্তি ‘‘সস্সামিকভাৰেন সঞ্ঞাচিককুটিতো মহন্তভাৰো এতস্স অত্থীতি মহল্লকো. যস্মা ৰা ৰত্থুং দেসাপেত্ৰা পমাণাতিক্কমেনাপি কাতুং ৰট্টতি, তস্মা পমাণমহন্ততাযপি মহল্লকো’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৩৬৬) অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেন মহন্তভাৰেন যুত্তন্তি অত্থো. ৰিহারন্তি ‘‘ৰিহারো নাম উল্লিত্তো ৰা হোতি অৰলিত্তো ৰা উল্লিত্তাৰলিত্তো ৰা’’তি (পারা. ৩৭১) পদভাজনে ৰুত্তপ্পকারং সেনাসনন্তি অত্থো. ৰিহরন্তি অস্মিন্তি ৰিগ্গহো. উল্লিত্তাদিসরূপং পুরিমসিক্খাপদে ৰুত্তনযমেৰ. তং ৰিহারং যো করেয্যাতি যোজনা. করেয্য ৰা কারাপেয্য ৰাতি পুব্বে ৰুত্তনযমেৰ. অত্তৰাসত্থন্তি অত্তনো ৰাসং পটিচ্চ, ইমিনা পরস্স ৰাসত্থায করোতি, অনাপত্তীতি ব্যতিরেকতো ৰিঞ্ঞাযতি. ‘‘গরুক’’ন্তি এত্থ ৰত্থুদেসনায অকারাপনেন ‘‘একোৰ সঙ্ঘাদিসেসো হোতী’’তি পুব্বে ৰুত্তৰিকপ্পত্তযং ¶ ন গহেতব্বং. ইদঞ্চ ৰক্খতি ‘‘পমাণা…পে… সঙ্ঘাদিসেসতা’’তি (ৰি. ৰি. ৩৯৯ আদযো).
৩৯৯. ক্রিযাসমুট্ঠানাভাৰন্তি পমাণাতিক্কমেপি আপত্তিযা অসম্ভৰতো কিরিযাসমুট্ঠানস্স ইধ অভাৰো ঞাতব্বো. ক্রিয…পে… লক্খযেতি এত্থ ব্যতিরেকতো অদেসিতৰত্থুকতায অকিরিযাসমুট্ঠানতা অনুঞ্ঞাতা.
মহল্লকৰিহারকথাৰণ্ণনা.
৪০১-৩. তেসূতি চতুৰীসতিযা পারাজিকেসু. ভিক্খুনো অনুরূপানি একূনৰীসতীতি ভিক্খুনীনং পটিনিযতা উব্ভজাণুমণ্ডলিকাদযো ¶ চত্তারো তদনুলোমায ৰিব্ভন্তভিক্খুনিযা সহ পঞ্চ পারাজিকে ৰিনা ভিক্খুনো অনুরূপা সেসা একূনৰীসতি পারাজিকা.
ইমস্মিং সিক্খাপদে পদভাজনে ‘‘পারাজিকেন ধম্মেনাতি চতুন্নং অঞ্ঞতরেনা’’তি (পারা. ৩৮৬) ৰুত্তনযস্স ইধ ‘‘একূনৰীসতী’’তি ৰচনং ৰিরুজ্ঝতীতি চে? ন ৰিরুজ্ঝতি. কস্মা? যস্মা পদভাজনং পাতিমোক্খুদ্দেসাগতমত্তং গহেত্ৰা পৰত্তং, ইদং পন বুদ্ধানুমতিং গহেত্ৰা ৰিনযপরিযত্তিপৰত্তকানং আচরিযানং মতং গহেত্ৰা পৰত্তং, তস্মা ন ৰিরুজ্ঝতীতি গহেতব্বং. আচরিযো সব্বপারাজিকানং ‘‘ব্রহ্মচরিযা চাৰেয্য’’ন্তি (পারা. ৩৮৫) ৰুত্তঅনুদ্ধংসনস্স একন্তসাধনত্তা ভিক্খুনীনং পটিনিযতসানুলোমপারাজিকপঞ্চকং ৰিনা অৰসেসং সব্বং সঙ্গণ্হি, তেনেৰ ৰিনযট্ঠকথায গণ্ঠিপদৰিৰরণে ‘‘চতুন্নং অঞ্ঞতরেনাতি পাতিমোক্খুদ্দেসে এৰ আগতে গহেত্ৰা ৰুত্তং, ইতরেসং অঞ্ঞতরেনাপি অনুদ্ধংসেন্তস্স সঙ্ঘাদিসেসোৰা’’তি ৰুত্তং. তস্মা ‘‘অনুদ্ধংসেয্যা’’তি (পারা. ৩৮৪) পাঠে অধিপ্পাযং গহেত্ৰা পৰত্তত্তা ইমেসং আচরিযানং মতং পমাণন্তি গহেতব্বং. ‘‘তেসু অঞ্ঞতরেনা’’তি ৰক্খমানত্তা ‘‘একূনৰীসতী’’তি এত্থ ‘‘যানী’’তি সামত্থিযা লব্ভতি.
অঞ্ঞতরেন অমূলকেনাতি যোজনা. অমূলকেনাতি চোদকস্স দস্সনাদীহি চোদনামূলেহি ৰিরহিতত্তা অমূলকং, পারাজিকং, তেন. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘যং পারাজিকং চোদকেন চুদিতকম্হি পুগ্গলে নেৰ দিট্ঠং ন সুতং ন পরিসঙ্কিতং, ইদং এতেসং দস্সনসৰনপরিসঙ্কাসঙ্খাতানং ¶ মূলানং অভাৰেন অমূলকং নামা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৩৮৫-৩৮৬). এত্থ চ মংসচক্খুনা ৰা দিব্বচক্খুনা ৰা দিট্ঠং দিট্ঠং নাম ¶ . পকতিসোতেন ৰা দিব্বসোতেন ৰা সুতং সুতং নাম. চিত্তেন পরিসঙ্কিতং পরিসঙ্কিতং নাম. তং তিৰিধং দিট্ঠসুতমুতপরিসঙ্কিতৰসেন.
তত্থ তাদিসে কম্মনিযে ওকাসে মাতুগামেন সদ্ধিং ভিক্খুনো অঞ্ঞথিযং পযোগং দিস্ৰা অঞ্ঞথা গহেত্ৰা ‘‘ৰীতিক্কমনং নু খোযমকাসী’’তি গহণং দিট্ঠপরিসঙ্কিতং নাম. কুট্টতিরোহিতে ভিক্খুম্হি মাতুগামস্স সদ্দং সুত্ৰা তত্থ অঞ্ঞস্স ৰিঞ্ঞুপুরিসস্স সব্ভাৰং অজানিত্ৰা ‘‘ৰীতিক্কমনং নু খোযমকাসী’’তি এৰং গহণং সুতপরিসঙ্কিতং নাম. ৰিহারপরিযন্তে তরুণমাতুগামপুরিসানং দিৰসং ৰীতিনামেত্ৰা গতট্ঠানে ৰিপ্পকিণ্ণপুপ্ফানি ওলোকেত্ৰা, মংসসুরগন্ধঞ্চ ঘাযিত্ৰা ‘‘ইদং কস্স কম্ম’’ন্তি উপপরিক্খন্তেন ভিক্খুনো চেতিযপূজিতমালাগন্ধস্স পীতারিট্ঠস্স ভিক্খুনো সরীরগন্ধং ঘাযিত্ৰা ‘‘তং এতস্স কম্মং নু খো’’তি কিরিযমানসংসযো মুতপরিসঙ্কিতং নাম. এৰরূপস্স দিট্ঠসুতপরিসঙ্কিতমূলকস্স অভাৰতো অমূলকেন পারাজিকেনাতি অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন সমন্তপাসাদিকায (পারা. অট্ঠ. ২.৩৮৫-৩৮৬) ৰুত্তনযেন দট্ঠব্বো.
চোদেতীতি ‘‘পারাজিকং ধম্মং আপন্নোসী’’তিআদিৰচনেন সযং চোদেতি. চোদাপনং পন ৰক্খতি. চাৰনচেতনো হুত্ৰাতি ‘‘অপ্পেৰ নাম নং ইমম্হা ব্রহ্মচরিযা চাৰেয্য’’ন্তি উপ্পন্নেন পরং সাসনা চাৰেতুকামেন চিত্তেন সমন্নাগতো হুত্ৰা. ‘‘সুদ্ধং ৰা অসুদ্ধং ৰা’’তি ইদং ‘‘চোদেতী’’তি ইমিনা ৰুত্তচোদনাকিরিযায কম্মনিদ্দেসো, ‘‘অঞ্ঞং ভিক্খু’’ন্তি সেসো, পারাজিকমনাপন্নং ৰা আপন্নং ৰা অঞ্ঞং ভিক্খুন্তি অত্থো. যোতি মাতিকাগতভিক্খু, ‘‘দুট্ঠো দোসো অপ্পতীতো’’তি ইদং অজ্ঝাহরিতব্বং, উপ্পন্নেন দোসলেসেন ¶ সযং দূসিতো, পরঞ্চ দূসেন্তো পীতিসুখাদীহি অপগতো যো ভিক্খূতি অত্থো. ৰক্খমানেন ‘‘তস্সা’’তি ইমিনা সম্বন্ধো.
‘‘কতে ওকাসম্হী’’তি পদচ্ছেদো, ওকাসং ‘‘কারাপেত্ৰা’’তি (পারা. ৩৮৯) পাঠতো অন্তোনীতহেত্ৰত্থতায ‘‘কতে’’তি ‘‘কারিতে’’তি এতস্স পরিযাযো হোতি, ‘‘ওকাসং মে করোহি, অহং তং ৰত্তুকামো’’তি ওকাসে কারাপিতেতি অত্থো. ‘‘অকতে ওকাসে’’তি পদচ্ছেদো ¶ , পুব্বে ৰুত্তোযেৰত্থো. দুক্কটাপত্তিযা সহাতি ওকাসস্স অকারাপিতত্তা দুক্কটাপত্তিযা সদ্ধিং.
৪০৪-৫. কোণ্ঠোসীতি ধুত্তোসি. জেট্ঠব্বতিকোসীতি কালীদেৰীৰতনিযুত্তোসি. কালীদেৰী কির সিরিদেৰিযা জেট্ঠা, তস্মা তস্সা ৰতধরো জেট্ঠব্বতিকো ৰুচ্চতি. তং পন ৰতং সমাদিযিত্ৰা পূরেন্তো সকলসরীরে মসিং মক্খেত্ৰা কাকপত্তানি মুট্ঠিযং কত্ৰা কালীদেৰিং ফলকে লিখাপেত্ৰা তং কাজকোটিযং বন্ধিত্ৰা উচ্ছিট্ঠোদকাদিঅসুচিসন্নিচিতওলিগল্লং পৰিসিত্ৰা ‘‘দুস্সীলোসি নিস্সীলোসি সীলৰিরহিতোসী’’তি থোমেন্তো ৰিচরতীতি.
দুস্সীলত্তা এৰ হীনজ্ঝাসযতায পাপধম্মো লামকসভাৰোসি. পূতিনা কম্মেন সীলৰিপত্তিযা অন্তো পৰিট্ঠত্তা অন্তোপূতি. ছহি দ্ৰারেহি রাগাদিকিলেসানুস্সৰনেন তিন্তত্তা অৰস্সুতো. সেসমেত্থ উত্তানত্থমেৰ. গরুকং নিদ্দিসেতি এত্থ ‘‘কতোকাসম্হী’’তি চ ‘‘তথেৰ অকতোকাসে, দুক্কটাপত্তিযা সহা’’তি চ আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং. এৰমুত্তরত্রাপি.
৪০৬. সম্মুখাতি ¶ চুদিতকস্স সম্মুখা, অৰিদূরেতি অত্থো. হত্থমুদ্দাযাতি মুত্তপাণাদিৰসেন. তং হত্থমুদ্দায কথিতং. পরোতি যং চোদেসি, সো চুদিতকো পরো. ভিক্খুনোতি চোদকস্স ভিক্খুনো.
৪০৭. সম্মুখে ঠত্ৰাতি চুদিতকস্স আসন্নে ঠত্ৰা. ‘‘চোদাপেন্তস্সা’’তি এতস্স কম্মভাৰতো পরোতি ইদং উপযোগন্তৰসেন সম্বন্ধিতব্বং. এৰমুত্তরত্র. কেনচীতি অঞ্ঞেন কেনচি পুগ্গলেন. তস্স চোদকস্স. ‘‘চোদাপেন্তস্সা’’তি পুন ৰচনং নিযমত্থং.
৪০৮. সোপীতি উগ্গহাপিতত্তা চোদনং করোন্তো ইতরো পযোজ্জকপুগ্গলোপি. তেসং দ্ৰিন্নম্পীতি পযোজকপযোজ্জকানং দ্ৰিন্নম্পি.
৪০৯. ৰুত্তট্ঠানং পণ্ণং ৰা সন্দেসং ৰা হরন্তো দূতো নাম, সো ‘‘পণ্ণং ৰা সাসনং ৰা পেসেত্ৰা’’তি ইমিনা সঙ্গয্হতীতি তস্মিং ৰিসুং অৰত্তব্বেপি ‘‘দুত’’ন্তি ৰচনেন নিস্সট্ঠদূতমাহ ¶ . পণ্ণং ৰা অদত্ৰা ‘‘এৰঞ্চ এৰঞ্চ ৰদা’’তি সাসনঞ্চ অদত্ৰা ‘‘তং চোদেহী’’তি অত্থমত্তমেৰ দত্ৰা নিস্সট্ঠো ভিক্খু ইধ ‘‘নিস্সট্ঠদূতো’’তি গহেতব্বো.
অথ ৰা ‘‘দূত’’ন্তি ইমিনা চোদেতুং উগ্গহাপেত্ৰা, তমনুগ্গহাপেত্ৰা ৰা নিস্সট্ঠো ভিক্খু দূতোযেৰ গহেতব্বো. ‘‘পণ্ণ’’ন্তি ইমিনা পব্বজিতস্স ৰা অপব্বজিতস্স ৰা কস্সচি হত্থে চোদনং লিখিত্ৰা দিন্নপণ্ণং গহেতব্বং. সাসনন্তি ‘‘পারাজিকং আপন্নো’’তিআদিনা নযেন ৰত্ৰা পেসিযমানং সাসনং গহেতব্বং. ইদং তযম্পি দূরে নিসীদিত্ৰা অঞ্ঞেহি কারাপনতো ‘‘চোদাপেন্তস্সা’’তি আহ. ‘‘পর’’ন্তি আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং. এত্থ ওকাসকারাপনং নত্থি.
৪১০. তথাতি ¶ যথা অমূলকেন পারাজিকেন সম্মুখা ওকাসে কারিতে, অকারিতে চ, তথা অমূলকেহি সঙ্ঘাদিসেসেহীতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘ৰুত্তে সম্মুখা পরে’’তি ভুম্মৰসেন অধিকতেন যোজেতব্বং, চোদেতি চোদাপেতীতি ৰুত্তং হোতীতি. পাচিত্তিযাপত্তীতি ওকাসে কারিতে কেৰলা, অকারিতে দুক্কটেন সহাতি গহেতব্বং. সম্মুখা সেসাপত্তীহি পরে ৰুত্তে চাৰনসঞ্ঞিনো দুক্কটং হোতীতি যোজনা. ওকাসাকারাপনেনপি দুক্কটমেৰ হোতি.
৪১১. অক্কোসনাধিপ্পাযস্সাতি খুংসনাধিপ্পাযস্স. অকতোকাসন্তি অকারিতোকাসং, ‘‘পর’’ন্তি ইমিনা যোজেতব্বং. অত্তনাতি চোদকেন, ‘‘সযং অকারিতোকাস’’ন্তি ইমিনা যোজেতব্বং. সহ পাচিত্তিযেনাতি ‘‘ওমসৰাদে পাচিত্তিয’’ন্তি (পারা. ১৪) ৰুত্তপাচিত্তিযেন সহ. ৰদন্তস্সাতি চোদেন্তস্স ৰা চোদাপেন্তস্স ৰা, এত্থ ‘‘সম্মুখা’’তি ইদং ৰক্খমানস্স ‘‘অসম্মুখা’’তি এতস্স ৰিপরিযাযতো লব্ভতি, চ-কারেন কারিতোকাসপক্খে দুক্কটেন পাচিত্তিযসম্বন্ধী.
৪১২. অসম্মুখা ৰদন্তস্সাতি এত্থ ‘‘অক্কোসনাধিপ্পাযস্সা’’তি আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং. ‘‘অকতোকাসমত্তনা’’তি নানুৰত্ততি. সত্তহি আপত্তীহীতি পারাজিকসঙ্ঘাদিসেসথুল্লচ্চযপাচিত্তিযপাটিদেসনীযদুক্কটদুব্ভাসিতসঙ্খাতেসু সত্তসু আপত্তিক্খন্ধেসু যেন কেনচীতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘অসম্মুখা’’তি ইদং সঙ্গণ্হাতি. কম্মন্তি তজ্জনীযাদিসত্তৰিধং কম্মং.
৪১৩. উম্মত্তকাদীনন্তি ¶ আদি-সদ্দেন ‘‘অনাপত্তি সুদ্ধে অসুদ্ধদিট্ঠিস্স অসুদ্ধে অসুদ্ধদিট্ঠিস্স উম্মত্তকস্স আদিকম্মিকস্সা’’তি ¶ (পারা. ৩৯০) ৰুত্তে সঙ্গণ্হাতি. পঞ্চঙ্গসংযুতন্তি যং চোদেতি, তস্স ‘‘উপসম্পন্নো’’তি সঙ্খ্যূপগমনং, তস্মিং সুদ্ধসঞ্ঞিতা, যেন পারাজিকেন চোদেতি, তস্স দিট্ঠাদিৰসেন অমূলকতা, চাৰনাধিপ্পাযেন সম্মুখা চোদনা, তস্স তঙ্খণৰিজাননন্তি ইমেহি পঞ্চহি অঙ্গেহি যুত্তং হোতি.
৪১৫. ইদন্তি ‘‘সিক্খাপদ’’ন্তি সেসো, ‘‘সিক্খাপদ’’ন্তি চ ইমিনা তপ্পটিপাদনীযা আপত্তিযেৰ গয্হতি. তিসমুট্ঠানন্তি কাযচিত্ততো, ৰাচাচিত্ততো, কাযৰাচাচিত্ততোতি সচিত্তকেহি তীহি সমুট্ঠানতো তিসমুট্ঠানং. তেনেৰাহ ‘‘সচিত্ত’’ন্তি. পটিঘচিত্তানং দ্ৰিন্নং অঞ্ঞতরেন সহিতত্তা সচিত্তকং. তংসম্পযুত্তায দোমনস্সৰেদনায ৰসেন দুক্খৰেদনং.
দুট্ঠদোসকথাৰণ্ণনা.
৪১৬. লেসমত্তন্তি ‘‘অঞ্ঞম্পি ৰত্থুং লিস্সতি সিলিস্সতি ৰোহারমত্তেনেৰ ঈসকং অল্লীযতীতি লেসো, জাতিআদীনংযেৰ অঞ্ঞতরকোট্ঠাসস্সেতং অধিৰচন’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৩৯১) অট্ঠকথায দস্সিতনিব্বচনেসু ‘‘লেসো নাম দস লেসা জাতিলেসো নামলেসো’’তিআদিনা (পারা. অট্ঠ. ৩৯৪) নযেন পদভাজনে ৰুত্তেসু জাতিনামগোত্তাদীসু দসসু লেসেসু অঞ্ঞতরলেসমত্তন্তি ৰুত্তং হোতি.
তত্থ জাতি নাম খত্তিযব্রাহ্মণাদিজাতি. নামং নাম ইমস্মিং সিক্খাপদে ‘‘ছগলকো দব্বো মল্লপুত্তো নাম, ছগলিকা মেত্তিযা ভিক্খুনী নামা’’তি ঠপিতং নামং ৰিয চোদকেহি ঠপিতনামঞ্চ বুদ্ধরক্খিতাদিসকনামঞ্চাতি দুৰিধং নামং. গোত্তং নাম গোতমমোগ্গল্লানাদিগোত্তং. লিঙ্গং নাম ¶ দীঘতাদিসণ্ঠাননানত্তঞ্চ কণ্হতাদিৰণ্ণনানত্তঞ্চাতি ইদং দুৰিধলিঙ্গং. আপত্তিলেসো নাম লহুকাদিরূপেন ঠিতপাচিত্তিযাদিআপত্তি. পত্তো নাম লোহপত্তাদি. চীৰরং নাম পংসুকূলাদি. উপজ্ঝাযো নাম চুদিতকস্স উপজ্ঝাযো. আচরিযো নাম চুদিতকস্স পব্বজ্জাচরিযাদিকো. সেনাসনং নাম চুদিতকস্সেৰ নিৰাসপাসাদাদিকং.
চোদেয্যাতি অঞ্ঞখত্তিযজাতিকং পুগ্গলং পারাজিকং অজ্ঝাপজ্জন্তং দিস্ৰা অত্তনো ৰেরিখত্তিযজাতিকং ¶ পুগ্গলং ‘‘খত্তিযো মযা দিট্ঠো, পারাজিকং ধম্মং অজ্ঝাপন্নোসী’’তিআদিনা নযেন চোদেতি. গরুকাপত্তি নাম সঙ্ঘাদিসেসো. সচে চাৰনচেতনোতি ‘‘অপ্পেৰ নাম নং ইমম্হা ব্রহ্মচরিযা চাৰেয্য’’ন্তি (পারা. ৩৯২) ৰুত্তত্তা সচে ইমং সাসনা চাৰেয্যামীতি অধিপ্পাযো হুত্ৰা চোদেতীতি ৰুত্তং হোতি, ইমিনা ব্যতিরেকৰসেন ন অঞ্ঞাধিপ্পাযোতি ৰুত্তমেৰ হোতীতি পুরিমসিক্খাপদট্ঠকথাযং দস্সিতেসু ‘‘চাৰনাধিপ্পাযো অক্কোসাধিপ্পাযো’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৩৮৯) এৰমাদিনানপ্পকারাধিপ্পাযেসু আপত্তিযা অঙ্গভূতং চাৰনাধিপ্পাযং দস্সেত্ৰা সেসাধিপ্পাযে পটিক্খিপতি.
৪১৭. তথাসঞ্ঞীতি অযং পারাজিকমজ্ঝাপন্নোযেৰাতি তথাসঞ্ঞী. ‘‘চোদেতি ৰা চোদাপেতি ৰা’’তি ৰুত্তত্তা ‘‘তথাসঞ্ঞী’’তি ইদং ‘‘চোদাপেতী’’তি ইমিনাপি যোজেতব্বং. সেসোতি এত্থ ‘‘পারাজিকানি ৰুত্তানী’’তিআদিং কত্ৰা ‘‘সচিত্তং দুক্খৰেদন’’ন্তি পরিযন্তং কত্ৰা দস্সিতপঠমসিক্খাপদৰিনিচ্ছযসঙ্গাহককথাপবন্ধেন ৰুত্তসব্বৰিনিচ্ছযেসু তংসিক্খাপদনিযতং ‘‘অমূলকেনা’’তি ইদঞ্চ ইমস্মিং সিক্খাপদে ‘‘ভিক্খুমন্তিমৰত্থুনা…পে… অনাপত্তি সিযা’’তি ৰুত্তমত্থঞ্চ ¶ ঠপেত্ৰা অৰসিট্ঠসব্বৰিনিচ্ছযোতি অত্থো. অনন্তরসমো মতো হেট্ঠা অনন্তরং ৰুত্তসিক্খাপদেনেৰ সদিসোতি ৰেদিতব্বো.
দুতিযদুট্ঠদোসকথাৰণ্ণনা.
৪১৮. সমগ্গস্স সঙ্ঘস্সাতি ‘‘সমগ্গো নাম সঙ্ঘো সমানসংৰাসকো সমানসীমাযং ঠিতো’’তি পদভাজনে ৰুত্তত্তা চিত্তেন চ কাযেন চ একীভূতস্স সঙ্ঘস্সাতি ৰুত্তং হোতি. চ-কারো পদপূরণো, এৰ-কারত্থো ৰা, নসমগ্গস্সাতি ব্যতিরেকত্থো ৰেদিতব্বো. ভেদত্থং ৰাযমেয্যাতি ‘‘ইমে কথং কদা ভিজ্জিস্সন্তী’’তি রত্তিন্দিৰং চিন্তেত্ৰা উপাযং গৰেসিত্ৰা পক্খপরিযেসনাদিং করেয্যাতি অত্থো. ৰুত্তঞ্হি পাল়িযং ‘‘ভেদায পরক্কমেয্যাতি কথং ইমে নানা অস্সু ৰিনা অস্সু ৰগ্গা অস্সূতি পক্খং পরিযেসতি গণং বন্ধতী’’তি (পারা. ৪১২).
ভেদহেতুন্তি ‘‘ইধুপালি ভিক্খু অধম্মং ‘ধম্মো’তি দীপেতি, ধম্মং ‘অধম্মো’তি দীপেতী’’তিআদিনা (পরি. ৪৫৯) নযেন খন্ধকে ৰুত্তং অট্ঠারসভেদকরৰত্থুসঙ্খাতং সঙ্ঘভেদকারণমাহ ¶ . ইদমেৰ হি পদভাজনে ৰুত্তং ‘‘ভেদনসংৰত্তনিকং ৰা অধিকরণন্তি অট্ঠারসভেদকরৰত্থূনী’’তি. গহেত্ৰাতি পগ্গয্হ. তিট্ঠেয্যাতি নপ্পটিনিস্সজ্জেয্য. পরিদীপযন্তি এত্থ পরিদীপেন্তো, ন পটিনিস্সজ্জন্তোতি অত্থো. যথাহ ‘‘তিট্ঠেয্যাতি ন পটিনিস্সজ্জেয্যা’’তি.
৪১৯. ভিক্খূহীতি তস্স সঙ্ঘভেদকস্স পরক্কমনং পস্সন্তেহি ৰা দূরে চে, ঠিতং পৰত্তিং সুণন্তেহি ৰা লজ্জীহি সুপেসলেহি সেসভিক্খূহি. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘ভিক্খূহীতি অঞ্ঞেহি ভিক্খূহি. যে পস্সন্তি যে সুণন্তি, তেহি ৰত্তব্বো’’তি ¶ (পারা. ৪১২). তস্স ৰদন্তেহি এৰং ৰত্তব্বন্তি ৰচনাকারদস্সনত্থমাহ ‘‘মাযস্মা সমগ্গস্স সঙ্ঘস্স ভেদায পরক্কমি, ভেদনসংৰত্তনিকং ৰা অধিকরণং সমাদায পগ্গয্হ অট্ঠাসি, সমেতাযস্মা সঙ্ঘেন, সমগ্গো হি সঙ্ঘো সম্মোদমানো অৰিৰদমানো একুদ্দেসো ফাসু ৰিহরতী’’তি (পারা. ৪১১) পাঠং, তং একদেসসঙ্গহৰসেন উপলক্খেতুমাহ ‘‘ভেদত্থং…পে… ভেদকারণ’’ন্তি. ইতি ৰত্তব্বোতি যোজনা.
৪২০. ৰুচ্চমানো হীতি এত্থ হি-সদ্দো অপি-সদ্দত্থো. ‘‘পী’’তি ৰা পাঠো, তেহি লজ্জিভিক্খূহি ‘‘মাযস্মা’’তিআদিনা নযেন ৰিসুং তিক্খত্তুং ৰুত্তোপীতি অত্থো. নিস্সজ্জেয্য ন চেৰ নন্তি তং ভেদায পরক্কমনং অপ্পটিনিস্সজ্জনপচ্চযা দুক্কটাপত্তিং আপজ্জিত্ৰাপি ন ৰিস্সজ্জেয্যাতি অত্থো. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘নো চে পটিনিস্সজ্জতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পারা. ৪১২). তথা হি অপ্পটিনিস্সজ্জন্তো হত্থেসু, পাদেসু চ গহেত্ৰা সঙ্ঘমজ্ঝে আনেত্ৰা তথেৰ তিক্খত্তুং ৰুত্তোপি তং অৰিস্সজ্জেত্ৰা দুক্কটাপত্তিং আপন্নোতি ইমিনা চ সঙ্গহিতো. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা ‘‘সো ভিক্খু সঙ্ঘমজ্ঝম্পি আকড্ঢিত্ৰা ৰত্তব্বো ‘মাযস্মা…পে… ফাসু ৰিহরতী’তি. দুতিযম্পি ৰত্তব্বো. ততিযম্পি ৰত্তব্বো. সচে পটিনিস্সজ্জতি, ইচ্চেতংকুসলং. নো চে পটিনিস্সজ্জতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি. ইদং উভযত্থ দুক্কটং সামঞ্ঞেন ৰক্খতি ‘‘তিক্খত্তুং পন ৰুত্তস্স, অপরিচ্চজতোপি ত’’ন্তি.
সমনুভাসিতব্বোতি এত্থ ‘‘সো ভিক্খূ’’তি আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং, ‘‘যাৰততিয’’ন্তি সেসো, যথাহ ‘‘সো ভিক্খু ¶ ভিক্খূহি যাৰততিযং সমনুভাসিতব্বো’’তি (পারা. ৪১১), তথা সঙ্ঘমজ্ঝেপি তিক্খত্তুং ৰুচ্চমানোপি নো ৰিস্সজ্জেত্ৰা দুক্কটং আপন্নো সো আধানগ্গাহী ভিক্খু ¶ সঙ্ঘেন তিক্খত্তুং ৰুত্তং কম্মৰাচং ৰত্ৰা সমনুভাসিতব্বোতি অত্থো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘যাৰততিযং সমনুভাসিতব্বোতি যাৰ ততিযং সমনুভাসনং, তাৰ সমনুভাসিতব্বো, তীহি সমনুভাসনকম্মৰাচাহি কম্মং কাতব্ব’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪১১). তন্তি ভেদায পরক্কমনং, ভেদনসংৰত্তনিকং অধিকরণং পগ্গহেত্ৰা ঠানঞ্চ. অচ্চজন্তি, ঞত্তিচতুত্থায কম্মৰাচায ৰুচ্চমানাযপি অচ্চজন্তো. গরুকং ফুসেতি ততিযায কম্মৰাচায ‘‘সো ভাসেয্যা’’তি য্যকারপ্পত্তায সঙ্ঘাদিসেসং আপজ্জতি.
৪২১. সঙ্ঘস্স ভেদায পরক্কমন্তং ভিক্খুং দিস্ৰা, সুত্ৰা, ঞত্ৰা চ অৰদন্তস্স ভিক্খুনো দুক্কটন্তি যোজনা.
৪২২. কীৰদূরে ৰসন্তেহি সুত্ৰা গন্ত্ৰা ৰত্তব্বন্তি আহ ‘‘গন্ত্ৰা’’তিআদি. অদ্ধযোজনমেৰ অদ্ধযোজনতা, ততো অধিকং ৰা. গিলানং পটিচ্চ অদ্ধযোজনং ৰুত্তং, ইতরং পটিচ্চ ‘‘অধিকং দূরম্পি পন গন্তব্ব’’ন্তি ৰুত্তং. তেনেৰাহ ‘‘সচে সক্কোতী’’তি. তাৰদেতি তদা এৰ, অচিরাযিত্ৰাতি অত্থো.
৪২৩. তিক্খত্তুং পন ৰুত্তস্সাতি ‘‘মাযস্মা’’তিআদিনা নযেন ৰিসুঞ্চ সঙ্ঘমজ্ঝে চ তিক্খত্তুং ৰুত্তস্সাপি অপরিচ্চজন্তস্স. তং ভেদায পরক্কমাদিকং. ভেদপ্পৰত্তিযা সুতক্খণে সযং অগন্ত্ৰা পণ্ণং ৰা সাসনং ৰা পেসেন্তস্স আপত্তিং দস্সেতুমাহ ‘‘দূতং ৰা’’তিআদি. যথাহ অট্ঠকথাযং ¶ (পারা. অট্ঠ. ২.৪১১) ‘‘দূতং ৰা পণ্ণং ৰা পেসেত্ৰা ৰদতোপি আপত্তিমোক্খো নত্থী’’তিআদি.
৪২৫. য্যকারে পন সম্পত্তেতি ‘‘যস্স নক্খমতি, সো ভাসেয্যা’’তি (পারা. ৪১৩) ততিযকম্মৰাচায অন্তে য্যকারে উচ্চারিতে. পস্সম্ভন্তীতি পটিপ্পস্সম্ভন্তি, ৰূপসমন্তীতি অত্থো. দুক্কটাদযোতি ঞত্তিযা দুক্কটং, দ্ৰীহি কম্মৰাচাহি দ্ৰে চ থুল্লচ্চযা. যথাহ ‘‘সঙ্ঘাদিসেসং অজ্ঝাপজ্জন্তস্স ঞত্তিযা দুক্কটং, দ্ৰীহি কম্মৰাচাহি থুল্লচ্চযা পটিপ্পস্সম্ভন্তী’’তি (পারা. ৪১৪). তস্মা ঞত্তিযা পুব্বে বহি চ সঙ্ঘমজ্ঝে চ তিক্খত্তুং ৰুত্তেপি অপ্পটিনিস্সজ্জনেন আপন্নানি দ্ৰে দুক্কটানি দেসেতব্বানীতি ৰিঞ্ঞাযতি.
ইমিস্সা ¶ কম্মৰাচায কিং আপন্নাপত্তিযো পটিপ্পস্সম্ভন্তি, উদাহু অনাপন্নাতি ৰিচারণায ‘‘যো অৰসানে পটিনিস্সজ্জিস্সতি, সো তা আপত্তিযো ন আপজ্জতি, তস্মা অনাপন্না পটিপ্পস্সম্ভন্তী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪১৪) মহাসুমত্থেরস্স ৰাদং ‘‘কিমনাপন্নানং পটিপ্পস্সদ্ধিযা’’তি পটিবাহিত্ৰা ‘‘লিঙ্গপরিৰত্তনে অসাধারণাপত্তিযো ৰিয আপন্না পটিপ্পস্সম্ভন্তী’’তি মহাপদুমত্থেরস্স ৰাদো ঠিতো.
৪২৬. অকতে পন কম্মস্মিন্তি যথাৰুত্তসমনুভাসনকম্মে অকতে. অপরিচ্চজতোপি চাতি তং সঙ্ঘভেদায পরক্কমনং অপরিচ্চজন্তস্সাপি. ‘‘সঙ্ঘাদিসেসেনা’’তি ইমিনা কম্মং অকত্ৰা সঙ্ঘমজ্ঝে চ বহি চ তিক্খত্তুং ৰুচ্চমানস্স অপ্পটিনিস্সজ্জনেন দুক্কটং পন হোতীতি ব্যতিরেকতোৰ দস্সেতি.
৪২৭. পুব্বে ৰাতি ঞত্তিযা পুব্বে ৰিসুং, সঙ্ঘমজ্ঝে ৰা তিক্খত্তুং ৰুচ্চমানেপি. তঙ্খণেপীতি ঞত্তিক্খণে ৰা. ঞত্তিযা ¶ অনিট্ঠিতাযপি পচ্ছাপি, ইমস্স অৰধিং দস্সেতি ‘‘অসম্পত্তে য্যকারস্মি’’ন্তি. পটিনিস্সজ্জতোপি চ তস্স সঙ্ঘাদিসেসেন অনাপত্তি পকাসিতাতি পঠমগাথায পচ্ছিমড্ঢং ইধানেত্ৰা যোজেতব্বং.
৪২৮. এত্তাৰতা ‘‘অনাপত্তি অসমনুভাসন্তস্স পটিনিস্সজ্জন্তস্স উম্মত্তকস্স খিত্তচিত্তস্স ৰেদনাট্টস্স আদিকম্মিকস্সা’’তি (পারা. ৪১৬) পাঠে ‘‘পটিনিস্সজ্জন্তস্সা’’তি পদেন গহিতেসু ‘‘ঞত্তিতো’’তিআদীসু ৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা তং নিগমেতুং ‘‘পটিনিস্সজ্জতো ৰাপি ত’’ন্তি আহ. নিগমনত্থজোতকো এৰং-সদ্দো সামত্থিযা লব্ভতি, এৰং ‘‘ঞত্তিতো’’তিআদিনা যথাৰুত্তনযেন পটিনিস্সজ্জন্তস্স ৰাতি অত্থো. তন্তি সঙ্ঘভেদপ্পযোগং. অসমনুভাসতো ৰাতি অসমনুভাসিযমানস্স. ‘‘অসমনুভাসিযতো’’তি ৰত্তব্বে ৰিকরণপচ্চযলোপেন ‘‘অসমনুভাসতো’’তি ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘অসমনুভাসন্তস্সাতি অসমনুভাসিযমানস্সা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪১৬). ‘‘সঙ্ঘাদিসেসেন অনাপত্তি পকাসিতা’’তি অনুৰত্তমানত্তা ইচ্ছিতত্থে সিদ্ধেপি পুন ‘‘অনাপত্তি পকাসিতা’’তি ৰচনে পুনরুত্ততা আপজ্জতীতি? নাপজ্জতি, পদাৰুত্তি নাম অলংকারো হোতীতি.
৪২৯. ইমস্স ¶ সিক্খাপদস্স অত্থুপ্পত্তিযং সঙ্ঘভেদত্থং পঞ্চ ৰত্থূনি যাচন্তেন দেৰদত্তেন ‘‘সাধু ভন্তে ভিক্খূ যাৰজীৰং মচ্ছমংসং ন খাদেয্যুং, যো মচ্ছমংসং খাদেয্য, ৰজ্জং নং ফুসেয্যা’’তি (পারা. ৪০৯) ৰুত্তে ‘‘অলং দেৰদত্ত মযা তিকোটিপরিসুদ্ধং মচ্ছমংসং অনুঞ্ঞাতং অদিট্ঠং অসুতং অপরিসঙ্কিত’’ন্তি (পারা. ৪০৯) অনুঞ্ঞাতেসু মচ্ছমংসেসু কপ্পিযাকপ্পিযৰিনিচ্ছযং পুব্বে অনোকাসাভাৰেন অৰত্ৰা পকতং সিক্খাপদৰিনিচ্ছযং নিট্ঠাপেত্ৰা ইদানি পত্তাৰসেসং তং দস্সেতুং ‘‘যঞ্হী’’তিআদি আরদ্ধং ¶ . ‘‘তং তস্সা’’তি ৰক্খমানত্তা ‘‘য’’ন্তি ইদং ‘‘ভিক্খু’’ন্তি ইমিনা চ ‘‘মচ্ছমংস’’ন্তি এতেন চ যোজেতব্বং. মচ্ছন্তি ওদকং. মংসন্তি থলজানং মংসং. নিব্বেমতিকোতি ‘‘মং উদ্দিস্স কত’’ন্তি ৰা ‘‘সঙ্ঘং উদ্দিস্স কত’’ন্তি ৰা উপ্পন্নায ৰিমতিযা ৰিরহিতো.
৪৩০. সমুদ্দিস্স কতন্তি সঙ্ঘং ৰা অত্তানং ৰা উদ্দিস্স কতং. ‘‘ঞত্ৰা’’তি ইমিনা অজানিত্ৰা ভুঞ্জন্তস্স অনাপত্তিভাৰমাহ.
৪৩১. হত্থীনং অস্সানং অচ্ছানং মনুস্সানং অহীনং কুক্কুরানং দীপীনং সীহানং ব্যগ্ঘানং তরচ্ছানং মংসং অকপ্পিযং হোতীতি যোজনা.
৪৩২. সচিত্তকতা আপত্তিযাযেৰ যুজ্জতি, ইধ পন তংহেতুকং মংসমেৰ হেতুম্হি ফলূপচারেন সচিত্তকন্তি গহিতং. এত্থ চিত্তং নাম অত্তানং ৰা সঙ্ঘং ৰা উদ্দিস্স কতভাৰজাননচিত্তং. সেসন্তি অনুদ্দিস্সকতং অকপ্পিযমংসং. অচিত্তকন্তি ৰুত্তনযমেৰ.
৪৩৩. পুচ্ছিত্ৰাযেৰাতি অকপ্পিযমংসপরিহারত্থং দসসু মংসেসু নামঞ্চ উদ্দিস্সকতস্স পরিহারত্থং উভযস্সাপি পটিলদ্ধাকারঞ্চ পুচ্ছিত্ৰাযেৰাতি অত্থো. ওদকেসু মচ্ছেসু অকপ্পিযাভাৰতো লদ্ধাকারোৰ ঞাতব্বো. মংসে দিট্ঠমত্তেযেৰ ‘‘ইদং অসুকমংস’’ন্তি জানন্তি চে, অপুচ্ছিতেপি দোসো নত্থি. দাযকেসু মংসস্সাভাৰে লদ্ধনিযামে অপুচ্ছিতেপি দোসো নত্থি. যথা ৰা তথা ৰা ৰিমতিযা উপ্পন্নায অপ্পটিগ্গাহেত্ৰা নিসিন্নে ‘‘কস্মা ন পটিগ্গণ্হথা’’তি পুচ্ছিতে ৰিমতিযা উপ্পন্নাকারং ৰত্ৰা ‘‘মযং তুম্হে ৰা ইতরে ভিক্খূ ৰা উদ্দিস্স ন করিম্হা’’তি ¶ ৰত্ৰা ‘‘অম্হাকমেৰ সন্ধায কতং, পণ্ণাকারত্থায কতং, অতিথীনং ৰা অত্থায কত’’ন্তিআদিনা ¶ অত্তনা লদ্ধপ্পকারং ৰত্ৰা ‘‘সংসযং অকত্ৰা পটিগ্গহেতব্ব’’ন্তি ৰদেয্যুং চে, পটিগ্গহেতুং ৰট্টতীতি সব্বমিদং অট্ঠকথায ৰুত্তং.
ভিক্খূনং এতং ৰত্তন্তি যোজনা. ৰত্তট্ঠাতি সম্মাসম্বুদ্ধেন মহাকরুণায দেসিতং পাতিমোক্খসংৰরসীলং ৰিসোধেত্ৰা পটিপজ্জনে পতিট্ঠিতা. ‘‘ৰিনযঞ্ঞুনো’’তি ইমিনা ৰিনযং অজানিত্ৰা উপদেসপ্পমাণেনেৰ ৰত্তং পূরেন্তেহি ৰত্তস্স ৰিরোধোপি সিযাতি তে নিৰত্তেতি. ‘‘ৰত্তট্ঠা’’তি ৰিসেসনেন ৰিনযং ঞত্ৰাপি অপূরণে নিৰত্তেতি. উভযেনপি অত্তনা ৰুত্তৰিনিচ্ছযস্স পরিসুদ্ধভাৰং দীপেতি.
৪৩৪. ইদং সমনুভাসনন্তি যথাৰুত্তসিক্খাপদমাহ. সমনুভাসনেন সাধেতব্বা আপত্তি সমনুভাসনা কারণূপচারেন. অঞ্ঞথা একসমুট্ঠানাদিভাৰো ন যুজ্জতি. একসমুট্ঠানং কাযৰাচাচিত্তসঙ্খাতং একং সমুট্ঠানং এতস্সাতি কত্ৰা. কাযকম্মন্তি হত্থমুদ্দাৰসেন কাযেন কাতব্বস্স পটিনিস্সজ্জনস্স অকতত্তা কাযকম্মং. ৰচীকম্মন্তি ৰচসা কাতব্বস্স অকতত্তা ৰচীকম্মং. অক্রিযন্তি যথাৰুত্তনযেন ‘‘সঙ্ঘভেদোপক্কমনিৰারণায পরক্কমনং পটিনিস্সজ্জামী’’তি কাযৰিকারেন ৰা ৰচীভেদেন ৰা অৰিঞ্ঞাপনতো অকিরিযং নাম হোতীতি ৰুত্তং হোতি.
সঙ্ঘভেদকথাৰণ্ণনা.
৪৩৫. কিঞ্চিপি ৰত্তব্বন্তি ‘‘একো ৰা দ্ৰে ৰা তযো ৰা’তি ৰুত্তসঙ্ঘভেদানুৰত্তকভিক্খুং পস্সন্তেহি সুণন্তেহি লজ্জিভিক্খূহি ¶ ৰিসুঞ্চ সঙ্ঘমজ্ঝে চ নেত্ৰা তিক্খত্তুংযেৰ সঙ্ঘভেদানুৰত্তনস্স অকত্তব্বতং ৰত্ৰা ততো অনোরমন্তানং ঞত্তিচতুত্থায কম্মৰাচায সমনুভাসনকম্মং কাতব্ব’’ন্তি ইদঞ্চ ‘‘ততিযানুস্সাৰনায য্য-কারপ্পত্তায আপজ্জনকসঙ্ঘাদিসেসতো পুব্বে আপন্না দুক্কটথুল্লচ্চযা পটিপ্পস্সম্ভন্তী’’তি ইদঞ্চ অনাপত্তিপকারো চাতি ইমং সাধারণৰিনিচ্ছযং সন্ধাযাহ. ৰচনপ্পকারভেদো পন অত্থেৰ, সো সঙ্খেপতো মাতিকায (পারা. ৪১৮-৪১৯) ৰিত্থারতো পদভাজনে (পারা. ৪১৮-৪১৯) আগতনযেন ৰত্তব্বো. অস্সাতি দুতিযসঙ্ঘভেদসিক্খাপদস্স. ‘‘সমুট্ঠানা…পে… মতা’’তি ইমিনা সাধারণৰিনিচ্ছযো অতিদিট্ঠোতি দট্ঠব্বং.
দুতিযসঙ্ঘভেদকথাৰণ্ণনা.
৪৩৬. উদ্দেসপরিযাপন্নেতি ¶ এত্থ ‘‘সিক্খাপদে’’তি সেসো, নিদানপারাজিকসঙ্ঘাদিসেসঅনিযতৰিত্থারসঙ্খাতে পঞ্চৰিধউদ্দেসলক্খণপাতিমোক্খে অন্তোগধসিক্খাপদৰিসযেতি অত্থো. ‘‘উদ্দেসপরিযাপন্নে সিক্খাপদে’’তি ইমিনা ‘‘অৰচনীযমত্তানং করোতী’’তি ইমস্স ৰিসযং দস্সেতি. ভিক্খু দুব্বচজাতিকোতি এত্থ ‘‘যো’’তি অজ্ঝাহারো. ‘‘দুব্বচজাতিকোতি দুব্বচসভাৰো, ৰত্তুং অসক্কুণেয্যোতি অত্থো’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪২৫-৪২৬) অট্ঠকথায ৰুত্তদোৰচস্সতায হেতুভূতপাপিচ্ছতাদীহি একূনৰীসতিযা ধম্মেহি সমন্নাগতো হুত্ৰা অত্তনি ৰুত্তং অনুসিট্ঠিং সাদরমগ্গহণেন নাসনতা দোৰচস্সসভাৰোতি অত্থো. ৰুত্তঞ্হেতং পদভাজনে ‘‘দুব্বচজাতিকো হোতীতি দুব্বচো হোতি দোৰচস্সকরণেহি ধম্মেহি সমন্নাগতো অক্খমো অপ্পদক্খিণগ্গাহী অনুসাসনি’’ন্তি (পারা. ৪২৬).
অৰচনীযমত্তানং ¶ করোতীতি ‘‘মা মং আযস্মন্তো কিঞ্চি অৰচুত্থ কল্যাণং ৰা পাপকং ৰা, অহম্পাযস্মন্তে ন কিঞ্চি ৰক্খামি কল্যাণং ৰা পাপকং ৰা, ৰিরমথাযস্মন্তো মম ৰচনাযা’’তি (পারা. ৪২৫) ৰুত্তনযেন অত্তানং অৰচনীযং করোতি. গরুকং সিযাতি এত্থ ‘‘তস্সা’’তি ইদং অজ্ঝাহারনযসম্বন্ধেন লব্ভতি. তত্রাযং যোজনা – দুব্বচজাতিকো যো ভিক্খু উদ্দেসপরিযাপন্নে সিক্খাপদে অত্তানং অৰচনীযং করোতি, তস্স গরুকং সিযাতি.
কিং ৰুত্তং হোতি? যো ভিক্খু অত্তনো দোৰচস্সতং পস্সন্তেহি, সুণন্তেহি চ লজ্জিভিক্খূহি ‘‘মা আযস্মা অত্তানং অৰচনীযং অকাসি…পে… অঞ্ঞমঞ্ঞৰুট্ঠাপনেনা’’তি (পারা. ৪২৫) ৰুত্তনযেন তিক্খত্তুং ৰুত্তোপি দুক্কটং আপজ্জিত্ৰাপি ন ৰিস্সজ্জেতি, ‘‘সো ভিক্খু সঙ্ঘমজ্ঝম্পি আকড্ঢিত্ৰা ৰত্তব্বো’’তি (পারা. ৪২৬) ৰুত্তত্তা হত্থে গহেত্ৰা আকড্ঢিত্ৰাপি সঙ্ঘমজ্ঝং নেত্ৰা তথেৰ তিক্খত্তুং ৰুত্তে দুক্কটং আপজ্জিত্ৰাপি ন ৰিস্সজ্জেতি, তস্স দুব্বচজাতিকস্স ঞত্তিচতুত্থায কম্মৰাচায করিযমানে সমনুভাসনকম্মে ততিযায কম্মৰাচায য্যকারপ্পত্তায পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ঞত্তিযা দুক্কটং, দ্ৰীহি কম্মৰাচাহি থুল্লচ্চযে চ পটিপ্পস্সম্ভযমানো সঙ্ঘাদিসেসো হোতীতি ৰুত্তং হোতি.
৪৩৭. দুব্বচেতি এত্থ ‘‘সিক্খাপদে’’তি সেসো, তথা সঙ্ঘভেদকৰণ্ণনেতি এত্থাপি. সঙ্ঘভেদো এৰ সঙ্ঘভেদকো, তং ৰণ্ণেতি কথেতীতি সঙ্ঘভেদকৰণ্ণনং, কিং তং? সিক্খাপদং, তঞ্চ ¶ পঠমমেৰ সঙ্ঘভেদকসিক্খাপদং গহেতব্বং, তস্মিং ৰুত্তনযেনাতি যোজনা. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সমুট্ঠানাদীনি পঠমসঙ্ঘভেদসদিসানেৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪২৫-৪২৬). ‘‘সব্বো ৰিনিচ্ছযো’’তি এতেন ইধ দস্সিতেন ¶ ‘‘গরুকং সিযা’’তি এতেন সঙ্গহিতং সঙ্ঘাদিসেসাৰসানৰিনিচ্ছযং ৰজ্জেত্ৰা ‘‘অকতে পনা’’তিআদিগাথাত্তযেন ৰুত্তঅনাপত্তিপ্পকারে চ ‘‘ইদমেকসমুট্ঠান’’ন্তিআদিগাথায ৰুত্তসমুট্ঠানাদিকে চ অতিদিসতি.
দুব্বচকথাৰণ্ণনা.
৪৩৮. যো কুলদূসকো ভিক্খু, সো ছন্দগামিতাদীহি পাপেন্তো ভিক্খুহি কম্মে করিযমানে তং ছন্দগামিতাদীহি পাপনং অচ্চজন্তো গরুকং ফুসে সঙ্ঘাদিসেসং আপজ্জতীতি যোজনা. ‘‘কুলদূসকোতি কুলানি দূসেতি পুপ্ফেন ৰা ফলেন ৰা চুণ্ণেন ৰা মত্তিকায ৰা দন্তকট্ঠেন ৰা ৰেল়ুযা ৰা ৰেজ্জিকায ৰা জঙ্ঘপেসনিকেন ৰা’’তি (পারা. ৪৩৭) ৰচনতো সদ্ধাসম্পন্নকুলানি লাভং নিস্সায পুপ্ফদানাদীহি সঙ্গণ্হিত্ৰা তথা অকরোন্তেসু লজ্জিভিক্খূসু কুলানং সদ্ধাদূসনতো কুলদূসকো, ভিক্খু.
ছন্দগামিতাদীহি পাপেন্তোতি কুলদূসনকম্মং করোন্তং দিস্ৰা ৰা সুত্ৰা ৰা অৰচনতো আপজ্জিতব্বদুক্কটতো মুচ্চনত্থায ‘‘আযস্মা খো…পে… অলন্তে ইধ ৰাসেনা’’তি ৰদন্তে লজ্জী পেসলে ভিক্খূ ‘‘ছন্দগামিনো চ ভিক্খূ…পে… একচ্চং ন পব্বাজেন্তী’’তি ছন্দগামিতাদীহি চতূহি অগতিগমনেহি যোজেন্তোতি অত্থো. কম্মে করিযমানেতি যথাৰুত্তনযেন অত্তানং গরহন্তানং ভিক্খূনং করিযমানং অক্কোসনঞ্চ পরিভাসনঞ্চ যে পস্সন্তি, যে চ সুণন্তি, তেহি ‘‘মাযস্মা এৰং অৰচ, ন চ ভিক্খূ ছন্দগামিনো…পে… অলন্তে ইধ ৰাসেনা’’তি তিক্খত্তুং ৰুচ্চমানোপি দুক্কটং আপজ্জিত্ৰাপি অপ্পটিনিস্সজ্জন্তং হত্থে গহেত্ৰা আকড্ঢিত্ৰা সঙ্ঘমজ্ঝং আনেত্ৰা ‘‘মাযস্মা এৰং অৰচা’’তিআদিনা নযেনেৰ ¶ পুনপি তিক্খত্তুং ৰুত্তে দুক্কটং আপজ্জিত্ৰাপি অপ্পটিনিস্সজ্জন্তস্স ঞত্তিচতুত্থায কম্মৰাচায সমনুভাসনকম্মে করিযমানেতি ৰুত্তং হোতি. গরুকং ফুসেতি ঞত্তিযা দুক্কটং, দ্ৰীহি কম্মৰাচাহি থুল্লচ্চযে চ পটিপ্পস্সম্ভেন্তো ততিযকম্মৰাচায অন্তে য্যকারে সম্পত্তে সঙ্ঘাদিসেসং আপজ্জতীতি ৰুত্তং হোতি.
৪৩৯-৪০. ‘‘কুলানি ¶ দূসেতি পুপ্ফেন ৰা’’তিআদিনা (পারা. ৪৩৭) নযেন ৰুত্তকুলদূসনোপকরণভূতচুণ্ণপণ্ণাদীসু ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘চুণ্ণ’’ন্তিআদি. চুণ্ণন্তি সিরীসপণ্ণাদিচুণ্ণং. পণ্ণন্তি তম্বূলপণ্ণতালপণ্ণাদিখাদিতব্বাখাদিতব্বপণ্ণং. ফলন্তি তালপনসাদিফলং. পুপ্ফন্তি চম্পকাদিপুপ্ফং. ৰেল়ুন্তি অন্দোল়িকাপাটং কিরণ্ডাদিকং ৰেল়ুং. কট্ঠন্তি গেহদারুং, ইন্ধনঞ্চ. মত্তিকন্তি পাকতিকং, পঞ্চৰণ্ণং ৰা মত্তিকং.
অত্তনো সন্তকং, তাৰকালিকাদিৰসেন গহিতং ৰা চুণ্ণং…পে… মত্তিকং কুলসঙ্গহণত্থায দদতো কুলদূসনদুক্কটং হোতীতি সম্বন্ধো. থেয্যাতি চোরিকা. ‘‘দদতো’’তি ইদং সামিৰচনং ‘‘কাতব্বো’’তি পচ্চত্তৰচনন্তং ৰিসেসিতব্বমপেক্খিত্ৰা ‘‘দদন্তো’’তি ৰিভত্তিৰিপরিণামেন পচ্চত্তৰচনন্তং অনুৰত্তেতব্বং. কাতব্বোতি এত্থ কারেতব্বোতি অত্থো. ইমিনা সঙ্ঘসন্তকং, গণসন্তকং, অঞ্ঞপুগ্গলসন্তকঞ্চ চুণ্ণাদিং কুলসঙ্গহত্থং চোরিকায দেন্তো ভণ্ডগ্ঘেন কারেতব্বোতি ইমং ৰিনিচ্ছযং দস্সেতি. সঙ্ঘঞ্ঞসন্তকেতি সঙ্ঘঞ্ঞসন্তকচুণ্ণাদিকেতি অত্থো. এত্থ অঞ্ঞ-সদ্দেন গণপুগ্গলানং গহণং.
৪৪১. সঙ্ঘিকং গরুভণ্ডং ৰাতি সঙ্ঘসন্তকং গরুভণ্ডপহোনকং ৰা পণ্ণাদিকং. সেনাসননিযামিতন্তি ‘‘এত্তকা ফলরুক্খাদযো সেনাসনে নৰকম্মত্থাযা’’তি এৰং নিযমিতং ¶ ৰা. ইস্সরৰতাযে ৰাতি এৰকারেন ‘‘থেয্যা’’তি ইদং নিৰত্তিতং.
৪৪২. হরিত্ৰা ৰাতি অত্তনাযেৰ হরিত্ৰা ৰা. ‘‘পুপ্ফং দেন্তস্সা’’তি ইমিনা সম্বন্ধো. এস নযো উপরিপি. হরাপেত্ৰা ৰাতি অঞ্ঞস্স হত্থে পেসেত্ৰা ৰা. পক্কোসিত্ৰা ৰাতি আমন্তেত্ৰা ৰা পক্কোসাপেত্ৰা ৰাতি উপলক্খণতো লব্ভতি. আগতস্স ৰাতি অত্তনা এৰ আগতস্স ৰা. ‘‘কুলসঙ্গহণত্থাযা’’তি ৰচনেন ‘‘এৰরূপে অধিপ্পাযে অসতি ৰট্টতী’’তি ৰুত্তত্তা ‘‘চেতিযং পূজং করোন্তাপি ‘পূজেস্সামা’তি পুপ্ফানি গহেত্ৰা গচ্ছন্তাপি তত্থ তত্থ সম্পত্তানং চেতিযপূজনত্থায দেন্তি, এতম্পি পুপ্ফদানং নাম ন হোতী’’তিআদিকং (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩৬-৪৩৭) অট্ঠকথাগতং সব্বং ৰিনিচ্ছযং দস্সিতং হোতি.
৪৪৩. এৰং উস্সগ্গং দস্সেত্ৰা অপৰাদং দস্সেতুমাহ ‘‘হরিত্ৰা ৰা’’তিআদি. ‘‘হরাপেত্ৰা’’তি ইমিনা যোজেতব্বস্স ৰা-সদ্দস্স অৰুত্তসম্পিণ্ডনত্থতায ‘‘পক্কোসিত্ৰা ৰা পক্কোসাপেত্ৰা ¶ ৰা, আগতানং ৰা’’তি চ সঙ্গয্হতি. আগতস্সেৰাতি এৰকারেন হরিত্ৰা দানাদিং নিৰত্তেতি.
৪৪৪. তঞ্চাতি মাতাপিতুআদীনং তং পুপ্ফদানঞ্চ. ৰত্থুপূজত্থন্তি রতনত্তযপূজনত্থং. ন পনঞ্ঞথাতি অঞ্ঞেন পকারেন দাতুং ন ৰট্টতি. যেন পকারেন দাতুং ন ৰট্টতি, কোযং পকারোতি আহ ‘‘সিৰাদী’’তিআদি. সিৰাদিপূজনত্থন্তি মহিস্সরাদিদেৰতাপূজনত্থঞ্চ. মণ্ডনত্থন্তি পিল়ন্ধনত্থং. এৰং অদাতব্বপ্পকারনিযমনেন ‘‘ইমং ৰিক্কিণিত্ৰা জীৰিকং কপ্পেস্সন্তী’’তি মাতাপিতুআদীনং দাতুং ৰট্টতীতি ৰদন্তি.
৪৪৫. ‘‘ফলাদীসু ¶ …পে… ৰিনিচ্ছযো’’তি ইমিনা ‘‘হরিত্ৰা ৰা হরাপেত্ৰা ৰা’’তিআদিনা পুব্বে ৰুত্তৰিনিচ্ছযো ফলপণ্ণাদীসু সব্বত্থ সমানোতি দস্সেতি.
৪৪৬. ‘‘পুপ্ফাদিভাজনে’’তি পুপ্ফফলাদীনং ভাজনকালে. সম্মতেনাতি পুপ্ফাদিভাজনত্থং খন্ধকে ৰুত্তনযেন সঙ্ঘেন সম্মতেন ভিক্খুনা. অস্সাতি ভাজনট্ঠানং আগতস্স. ইতরেনাতি সঙ্ঘসম্মুতিং ৰিনা পুপ্ফাদীনি ভাজাপেন্তেন. ঞাপেত্ৰা দাতব্বন্তি সব্বং সঙ্ঘং জানাপেত্ৰা দাতব্বং.
৪৪৭. উপড্ঢভাৰন্তি একেন ভিক্খুনা লদ্ধব্বভাগতো উপড্ঢং. ‘‘থোকং থোক’’ন্তি ইমিনা উপড্ঢতোপি অপ্পতরং গহিতং.
৪৪৮. পরিব্বযৰিহীনস্সাতি তণ্ডুলাদিজীৰিতৰুত্তিৰযমূলরহিতস্স. সম্পত্তিস্সরিযস্সাপীতি অত্তনো সমীপমুপগতস্স ইস্সরস্স চ. ‘‘দাতব্বং তু সকং ফল’’ন্তি ইমিনা সম্বন্ধো. ‘‘পরিব্বযৰিহীনানং, দাতুং সপরসন্তক’’ন্তি খুদ্দসিক্খায আগতং, ইধ ‘‘সকং ফল’’ন্তি ৰুত্তং. তত্থ পরৰচনেন ৰিস্সাসিকানং গহণং, ইধ পন ৰিস্সাসগ্গাহেন গহেত্ৰা দীযমানম্পি সসন্তকমেৰাতি ‘‘সক’’ন্তি ৰুত্তন্তি গহেতব্বং.
৪৪৯-৫০. যত্র সঙ্ঘারামে সঙ্ঘেন ফলরুক্খপরিচ্ছেদং কত্ৰা কতিকা কতাতি যোজনা, ‘‘আগন্তুকানং এত্তকং ফলং দাতব্ব’’ন্তি ফলপরিচ্ছেদং কত্ৰা ৰা ‘‘এত্তকেসু রুক্খেসু ফলং দাতব্ব’’ন্তি ¶ রুক্খপরিচ্ছেদং কত্ৰা ৰা সঙ্ঘেন কতিকা যেন পকারেন কতাতি অত্থো. তত্রাগতস্সপীতি এৰং ঠপিতকতিকৰত্তং তং সঙ্ঘারামং ফলত্থায আগতস্সাপি.
যথাপরিচ্ছেদন্তি ¶ সঙ্ঘেন তথাকতফলরুক্খপরিচ্ছেদমনতিক্কম্ম. দদতোতি ওচিনিত্ৰা ঠপিতফলং, কপ্পিযকারকেহি ওচিনাপেত্ৰা ৰা দেন্তস্স. ওচিতফলে চ কপ্পিযকারকে চ অসতি ফলত্থায আগতেসু ৰত্তিতব্বৰিধিং দস্সেতুমাহ ‘‘দস্সেতব্বাপি ৰা’’তিআদি. ‘‘ৰত্ৰা’’তি সেসো. চ-কারং অপি-সদ্দেন একতো কত্ৰা ‘‘অপিচা’’তি যোজনা. এৰং ৰত্ৰা সঙ্ঘেন পরিচ্ছিন্নরুক্খা দস্সেতব্বাতি ইমিনা ‘‘ইধ ফলানি সুন্দরানি, ইতো গণ্হথা’তি এৰং পন ন ৰত্তব্ব’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩৬-৪৩৭) অট্ঠকথা ব্যতিরেকতো দস্সিতা হোতি.
৪৫১. ‘‘খণিত্ৰা’’তি এতেন ‘‘খণাপেত্ৰা’’তি ইদম্পি সঙ্গহিতং, ‘‘কপ্পিযভূমি’’ন্তি ৰক্খমানত্তা পথৰিন্তি এত্থ ‘‘অকপ্পিয’’ন্তি লব্ভতি. তেনেৰাহ ‘‘পাচিত্তিযেনা’’তি. ‘‘মালাগচ্ছ’’ন্তি ইমিনা পুপ্ফূপগে তরুণগচ্ছে চ মল্লিকাসুমনাদিগুম্বগাগচ্ছে চ সঙ্গণ্হাতি. যথাহ অট্ঠকথায ‘‘তরুণকা হি পুপ্ফরুক্খাপি পুপ্ফগচ্ছাপি ‘মালাৰচ্ছা’ত্ৰেৰ ৰুচ্চন্তী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১). আদি-সদ্দেন ফলূপগরুক্খে চ ভেসজ্জরসে ওসধগচ্ছে চ সঙ্গণ্হাতি. ‘‘রোপাপনে’’তি ৰক্খমানত্তা ‘‘সয’’ন্তি ইদং ‘‘রোপনে’’তি ইমিনা যুজ্জতি.
‘‘সযং খণিত্ৰা’’তি কস্মা ন যুজ্জতীতি? ‘‘খণাপেত্ৰা’’তি ৰক্খমানস্স অভাৰা চ ‘‘যো পন ভিক্খু পথৰিং খণেয্য ৰা খণাপেয্য ৰা, পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ৮৫) ৰচনতো খণাপনে পাচিত্তিযেন ভৰিতব্বত্তা চ ‘‘খণিত্ৰা’’তি ইমিনা চ খণনখণাপনানং দ্ৰিন্নমেৰ গহেতব্বত্তা ন যুজ্জতি. কুলদূসনেতি কুলদূসননিমিত্তং. অকপ্পিযপথৰিং খণিত্ৰা, খণাপেত্ৰা চ সযং মালাগচ্ছাদিরোপনে কতে অস্স মালাগচ্ছাদিরোপকস্স ¶ ভিক্খুনো অকপ্পিযপথৰীখণনপচ্চযেন পাচিত্তিযেন সদ্ধিং কুলদূসনে কুলদূসননিমিত্তং দুক্কটং হোতীতি যোজনা.
৪৫২. ‘‘তথা’’তি ¶ ইমিনা ‘‘সযং রোপনে’’তি ইদং ৰিনা অৰসেসপ্পকারং সঙ্গণ্হাতি. ‘‘অকপ্পিযেন ৰাক্যেনা’’তি ইদং ‘‘অকপ্পিযপথৰিং খণাপেত্ৰা’’তি ইমিনা চ ‘‘রোপাপনে’’তি ইমিনা চ যুজ্জতি. ‘‘ইমং ভূমিং খণ, ইমং গচ্ছং রোপেহী’’তিআদিকং অকপ্পিযং ৰোহারং ৰত্ৰা অকপ্পিযপথৰিং খণাপেত্ৰা মালাগচ্ছাদিরোপনং কারাপেন্তস্সাপি তথেৰ পাচিত্তিযঞ্চ দুক্কটঞ্চ হোতীতি অত্থো.
খণনরোপনেহি দ্ৰীহি পাচিত্তিযদুক্কটানি অৰসিট্ঠেহি তদত্থিকেহি সব্বৰোহারপযোগভেদেহি কিং হোতীতি আহ ‘‘সব্বত্থা’’তিআদি. কুলদূসনেতি নিমিত্তে, ৰিসযে ৰা ভুম্মং. অকপ্পিযেন ৰাক্যেন পন পথৰিং খণাপেত্ৰা অকপ্পিযেন ৰাক্যেন রোপাপনেপি তথা পাচিত্তিযেন সহ কুলদূসনে ভিক্খুনো দুক্কটং ৰুত্তং. সব্বত্থ ইতো পরেসুপি তদত্থিকেন সব্বৰোহারব্যাপারেসু কুলদূসননিমিত্তং ভিক্খুনো দুক্কটং ৰুত্তন্তি যোজনা.
৪৫৩. কপ্পিযভূমিযা অত্তনা খণনে, অকপ্পিযৰোহারেন খণাপনে চ পাচিত্তিযাভাৰতো দুক্কটংযেৰ ৰুত্তন্তি আহ ‘‘উভযত্থ চা’’তিআদি. এত্থ ‘‘এৰ’’ন্তি সেসো, সো যথাৰুত্তমত্থং নিগমেতি. এৰং যথাৰুত্তনযেন কপ্পিযভূমিযম্পি মালাগচ্ছাদিরোপনরোপাপনসঙ্খাতেসু দ্ৰীসু ঠানেসু চ ভিক্খুনো দুক্কটং ৰুত্তন্তি যোজনা.
৪৫৪. সদুক্কটা ¶ পাচিত্তীতি ‘‘আৰাটং খণ, গচ্ছং রোপেহী’’তি একৰারং আণত্তে বহূ আৰাটে খণিত্ৰা বহূসু গচ্ছেসু রোপিতেসুপি আণত্তিযা একত্তা দুক্কটেন সহ পাচিত্তিযং হোতীতি অযমত্থো অকপ্পিযভূমিং সন্ধায ৰুত্তো. ‘‘সুদ্ধং ৰা দুক্কট’’ন্তি ইদং অকপ্পিযভূমিযং কপ্পিযেন ৰোহারেন আৰাটং খণাপকস্স চ কপ্পিযভূমিযং অকপ্পিযৰোহারেন আৰাটং খণাপকস্স চ ‘‘ইমং গচ্ছং রোপেহী’’তি একৰারাণত্তপচ্চযা আপজ্জিতব্বং কুলদূসনদুক্কটং সন্ধায ৰুত্তং.
৪৫৫. কপ্পিযেনেৰ ৰাক্যেনাতি এত্থ কপ্পিযৰাক্যং নাম ‘‘এত্থ আৰাটং জান, এত্থ আৰাটং জানিতব্বং, এত্থ আৰাটেন ভৰিতব্ব’’ন্তি এৰরূপং ৰাক্যঞ্চ ‘‘ইমং গচ্ছং এত্থ জান, অযং গচ্ছো এত্থ জানিতব্বো’’তিআদিৰাক্যঞ্চ. এৰকারেন অকপ্পিযৰোহারঞ্চ কপ্পিযাকপ্পিযমিস্সকৰোহারঞ্চ নিৰত্তেতি. পরিযাযোভাসনিমিত্তকম্মং পন ‘‘ইতরত্তযং ৰট্টতী’’তি ¶ (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১) অট্ঠকথাৰচনতো ৰট্টতি. উভযত্থ চ ভূমিযাতি কপ্পিযাকপ্পিযভূমীসু দ্ৰীসু. রোপনেতি এত্থ সম্বন্ধতো, পকরণতো চ ‘‘মালাগচ্ছাদীন’’ন্তি লব্ভতি.
‘‘ৰাক্যেনা’’তি ৰুত্তত্তা ‘‘রোপাপনে’’তি ৰত্তব্বো, ‘‘রোপনে’’তি কিমত্থমাহাতি চে? সুদ্ধকত্তুনিদ্দেসেন পযোজকস্সাপি সঙ্গহেতব্বতো গাথাবন্ধৰসেন ৰুত্তং. ইমিনা উপরিগাথায ‘‘সযং রোপেতু’’ন্তি এত্থ ‘‘সয’’ন্তি ইমিনা ৰিসেসেত্ৰা ‘‘রোপাপেতু’’ন্তি ইদং নিৰত্তেতি. ‘‘পরিভোগত্থায হি কপ্পিযভূমিযং ৰা অকপ্পিযভূমিযং ৰা কপ্পিযৰোহারেন রোপাপনে অনাপত্তী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১) অট্ঠকথাৰিনিচ্ছযো ইমায গাথায সঙ্গহিতোতি ৰেদিতব্বো. কোচি দোসোতি পাচিত্তিযঞ্চ দুক্কটঞ্চাতি ৰুত্তদোসেসু একোপি দোসো ন ৰিজ্জতীতি অত্থো.
৪৫৬-৭. ‘‘সযং ¶ রোপেতু’’ন্তি ইদং ‘‘আরামাদীনমত্থাযা’’তি ইমিনা সম্বন্ধিতব্বং.
আদি-সদ্দেন ৰনাদিং সঙ্গণ্হাতি. সযং রোপিতস্স ৰাতি এত্থ ৰা-সদ্দেন ‘‘রোপাপিতস্সা’’তি ইদং সঙ্গণ্হাতি, এতস্স ৰিসেসনত্থং ‘‘কপ্পিযেন ৰোহারেনা’’তি পাঠসেসো. অযং পন ৰিনিচ্ছযো ‘‘আরামত্থায পন ৰনত্থায চ ছাযত্থায চ অকপ্পিযৰোহারমত্তমেৰ ন ৰট্টতি, সেসং ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১) অট্ঠকথাগতনযেন ৰেদিতব্বো. অন্তো আরামভূসনত্থায, বহি অরঞ্ঞত্থায ৰিয ছাযত্থায সুদ্ধচিত্তেন ‘‘ইমং জানা’’তিআদিকপ্পিযৰোহারেন রোপাপিতরুক্খে চ কপ্পিযভূমিযঞ্চ অত্তনা কতে ৰা অকপ্পিযৰোহারেন কারাপিতে ৰা অকপ্পিযভূমিযঞ্চ কপ্পিযৰোহারেন অত্তনা কারাপিতে ৰা অঞ্ঞেহি কতে ৰা আৰাটে অত্তনা রোপিতে রুক্খে চ ফলং পরিভুঞ্জিতুং ইচ্ছতি চে, পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতীতি অত্থো.
আরামাদীনমত্থায কপ্পিযভূমিযং সযং রোপিতস্স ৰা কপ্পিযভূমিযং ৰা অকপ্পিযভূমিযং ৰা কপ্পিযৰোহারেন রোপাপিতস্স ৰা রুক্খস্স যঞ্চ ফলং, তং ফলং পরিভুঞ্জিতুং ভিক্খূনং ৰট্টতীতি যোজনা. কত্থচি পোত্থকেসু ‘‘আরামাদীনমত্থাযা’’তি গাথায লিখিতট্ঠানে ¶ ‘‘কুলসঙ্গহণত্থাযা’’তিআদিগাথা দিস্সতি. সা পাল়িক্কমৰিরুদ্ধত্তা অট্ঠানপ্পযুত্তা, ‘‘পুপ্ফান’’ন্তিআদিগাথায পুরতো ৰুচ্চমানা পন ঠানপ্পযুত্তা হোতি.
৪৫৮. সব্বত্থাতি আরামাদিঅত্থায পুব্বে ৰিয অত্তনা রোপিতেসু, রোপাপিতেসু চ সব্বেসু মালাগচ্ছাদীসু. অকপ্পিযোদকেনেৰ পাচিত্তীতি ‘‘যো পন ভিক্খু জানং সপ্পাণকং ¶ উদকং তিণং ৰা মত্তিকং ৰা সিঞ্চেয্য ৰা সিঞ্চাপেয্য ৰা, পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ১৪০) ৰুত্তা পাচিত্তি এৰ, ন দুক্কটন্তি অত্থো.
৪৫৯. ইদানি দুক্কটেন সদ্ধিং পাচিত্তিযৰিসযং দস্সেতি ‘‘কুল…পে… দুক্কট’’ন্তি. সিঞ্চতোতি কপ্পিযোদকেনেৰ সিঞ্চতো, সিঞ্চাপযতো চ.
৪৬০. তেসংযেৰ দ্ৰিন্নং পন অত্থাযাতি কুলদূসনপরিভোগানং দ্ৰিন্নমত্থায. সিঞ্চনে সিঞ্চাপনেতি এত্থ ‘‘মালাগচ্ছাদীন’’ন্তি পকরণতো লব্ভতি. দুক্কটন্তি এত্থ ‘‘কেৰল’’ন্তি সেসো.
৪৬১. ওচিনাপনেতি অঞ্ঞেহি পুপ্ফানং ওচিনাপনে. সযমোচিননে চাপীতি অত্তনাৰ ওচিননে চ. সপাচিত্তিযদুক্কটন্তি ‘‘ভূতগামপাতব্যতায পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ৯০) ৰুত্তত্তা পুপ্ফোচিননহেতু পাচিত্তিযঞ্চ কুলদূসনদুক্কটঞ্চ হোতীতি ৰুত্তং হোতি.
৪৬২. পূজাদিঅত্থায, কুলসঙ্গহত্থায চ পুপ্ফানং ওচিননওচিনাপনানি কারাপেন্তস্স আপত্তিযা আপজ্জনপ্পকারং দস্সেতুমাহ ‘‘পুপ্ফান’’ন্তি. ‘‘পুপ্ফানং গণনায পাচিত্তিযং হোতী’’তি ৰুত্তত্তা পুপ্ফমোচিনতোতি এত্থ ‘‘ৰিসুং ৰিসু’’ন্তি সেসো. একেকপুপ্ফং ওচিনন্তস্স পুপ্ফগণনায পাচিত্তিযং হোতীতি অত্থো. ‘‘একেন পযোগেন বহূনি পুপ্ফানি ওচিনন্তস্স পন পযোগগণনায হোতী’’তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তং ইধ ব্যতিরেকতো লব্ভতি. ‘‘ওচিনতো’’তি ইমিনা ‘‘ওচিনাপযতো’’তি ইদঞ্চ কিরিযাসামঞ্ঞে ৰিসেসস্স অন্তোগধভাৰতো ৰা উপলক্খণতো ৰা দস্সিতন্তি.
তত্থ ¶ চ পুপ্ফানি ৰিসুং ৰিসুং ৰত্ৰা ওচিনাপেন্তস্স পুপ্ফানং গণনায হোতীতি ইদমেৰ ¶ আপজ্জতি. একৰারমাণত্তেন বহূনি পুপ্ফানি বহূসু চ ৰারেসু ওচিতেসু আণত্তিগণনায হোতীতি ৰিনিচ্ছযো দট্ঠব্বো. ইদং সব্বপ্পকারং অনন্তরৰুত্তগাথায দস্সিতৰিধিম্হি চ দট্ঠব্বন্তি ঞাপেতুমাহ ‘‘কুলত্থং চে সদুক্কটা’’তি. কুলত্থন্তি কুলসঙ্গহত্থং. ‘‘সদুক্কটা’’তি ৰুত্তত্তা পাচিত্তিযঞ্চ দুক্কটঞ্চ পুপ্ফগণনায হোতীতি সিদ্ধং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘পুপ্ফগণনায দুক্কটপাচিত্তিযানী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১).
৪৬৩. গন্থনং গন্থো, তেন নিব্বত্তং গন্থিমং. এস নযো সব্বত্থ. গন্থিমাদিসরূপং সযমেৰ ৰক্খতি. সঙ্গহণং সঙ্গহো, পুপ্ফানং সঙ্গহোতি ৰিগ্গহো.
৪৬৪. ইমানি গন্থিমাদীনি সরূপতো দস্সেতুমাহ ‘‘তত্থ দণ্ডেন দণ্ডং ৰা’’তিআদি. তত্থ তত্থাতি তেসু ছসু পুপ্ফসঙ্গহেসু. ‘‘দণ্ডেন দণ্ডং ৰা’’তি ইদং সদণ্ডউপ্পলাদিকুসুমং সন্ধাযাহ. ‘‘ৰণ্টেনপি চ ৰণ্টক’’ন্তি ইদং সৰণ্টকরত্তকুসুমাদিং সন্ধাযাহ. করণং সব্বন্তি কতং সব্বং. ইধ সব্বত্থ কপ্পিযৰিধিৰিভাগং ‘‘সব্বমেত’’মিচ্চাদিগাথাযং ৰক্খতি.
৪৬৫. সুত্তাদীহি গোপ্ফেত্ৰাতি এত্থ ‘‘ৰস্সিকপুপ্ফাদীনী’’তি সেসো. সুত্তেন ৰা কদলিৰাকাদীহি ৰা ৰস্সিকাদিপুপ্ফে গন্থিত্ৰা কতপুপ্ফৰিকারো গোপ্ফিমং নাম. একতো ৰণ্টানি যস্সাতি ৰিগ্গহো. উভতোৰণ্টিকাতি এত্থাপি এসেৰ নযো. অপ্পত্থে ৰা সকত্থে ৰা ক-কারো দট্ঠব্বো. ইত্থিলিঙ্গৰিসযে ক-কারতো পুব্বাকারস্স ই-কারাদেসো.
সব্বপুপ্ফানং ৰণ্টানি একদিসায কত্ৰা গন্থিতপুপ্ফাৰলি একতোৰণ্টিকা নাম, ৰণ্টানি উভযদিসায কত্ৰা গন্থিতপুপ্ফাৰলি ¶ উভতোৰণ্টিকা নামাতি তং গোপ্ফিমং এৰং দুৰিধং হোতীতি অত্থো. ‘‘ৰাকং ৰা ৰল্লিং ৰা রজ্জুং ৰা দিগুণং কত্ৰা তত্থ নীপকদম্বাদিৰণ্টরহিতানি পুপ্ফানি ৰেঠেত্ৰা গহণং গোপ্ফিমং নামা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১ অত্থতো সমানং) অট্ঠকথায ৰুত্তং.
৪৬৬. বুন্দেসূতি মূলেসু. মকুলাদিকন্তি এত্থ আদি-সদ্দেন ৰণ্টরহিতমধুকাদিপুপ্ফঞ্চ ৰণ্টসহিতমল্লিকাদিপুপ্ফঞ্চ সঙ্গহিতং. সূচিআদীহীতি এত্থ আদি-সদ্দেন তালহীরাদিং সঙ্গণ্হাতি ¶ . মালাৰিকতীতি পুপ্ফমালাৰিকতি. সূচিআদীহি মকুলাদিকং পুপ্ফং বুন্দেসু ৰিজ্ঝিত্ৰা আৰুতা মালাৰিকতি ৰেধিমং নামাতি ৰুচ্চতীতি যোজনা.
৪৬৭. ‘‘ৰেঠিমং নাম পুপ্ফদামপুপ্ফহত্থকেসু দট্ঠব্ব’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১) অট্ঠকথায দস্সিতপ্পকারেসু পঠমপ্পকারং দস্সেতি ‘‘ৰেঠেত্ৰা কতং মালাগুণেহি ৰা’’তি. ধম্মদেসনায ৰা পটিমায ৰা ধাতুযা ৰা পূজং কত্তুকামা মুদ্ধনি উজুকং কত্ৰা মালাদামকলাপং ওলম্বিত্ৰা অগ্গে ঘটিকাকারদস্সনত্থং মালাৰলিযো অনেকক্খত্তুং পরিক্খিপন্তা ৰেঠেন্তি, ইদং এৰরূপং মালাগুণকরণম্পি ৰেঠিমং নামাতি ৰুত্তং হোতি.
অঞ্ঞপ্পকারং দস্সেতি ‘‘ৰাকাদীহি চ বদ্ধং ৰা’’তি, ‘‘বন্ধিত্ৰা’’তিপি পাঠো, ‘‘কত’’ন্তি ইমিনা সম্বন্ধো. একচ্চে উপ্পলাদিদীঘদণ্ডকুসুমানি অট্ঠ ৰা নৰ ৰা দস ৰা কলাপং কত্ৰা তেসমেৰ দণ্ডানং ৰাকেহি ৰা অঞ্ঞেন যেন কেনচি দণ্ডকগ্গে ঠপেত্ৰা ৰা ৰিসুং ৰা বন্ধিত্ৰা উপ্পলহত্থাদিং করোন্তি, তঞ্চ ৰেঠিমং নামাতি ৰুত্তং হোতি. এতং দ্ৰযম্পি ন ৰট্টতি.
কপ্পিযকারকেহি ¶ ওচিনিত্ৰা ঠপিতপুপ্ফানি সাটকে পক্খিপিত্ৰা ভণ্ডিকং কত্ৰা বন্ধিতুং ন ৰট্টতি. তেসুযেৰ পুপ্ফেসু অচ্ছিন্নেন দণ্ডেন ৰা তস্মিংযেৰ দণ্ডে অচ্ছিন্নৰাকেন ৰা কলাপং কত্ৰা বন্ধিতুং, অংসভণ্ডিকায পক্খিপিত্ৰা গহেতুঞ্চ ৰট্টতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘তেসংযেৰ পন ৰাকেন ৰা দণ্ডেন বন্ধিতুং অংসভণ্ডিকং ৰা কাতুং ৰট্টতী’’তি. ‘‘ৰাকেন ৰা দণ্ডেন ৰা’তি চ ইদং অচ্ছিন্দিত্ৰা পরিক্খিপিত্ৰা বন্ধনং সন্ধায ৰদন্তী’’তি সীহল়গণ্ঠিপদে ৰুত্তং. পদুমাদিপুপ্ফানি পদুমাদিপণ্ণেসু নাল়েহি পৰেসেত্ৰা নাল়েহি বহি কত্ৰা পণ্ণেন পুপ্ফানি পটিচ্ছাদেত্ৰা পণ্ণগ্গে বন্ধিতুং ৰট্টতি. ‘‘দণ্ডে পন বন্ধিতুং ন ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১) চ অট্ঠকথাযমেৰ ৰুত্তং.
৪৬৮. পুপ্ফমালাহি পূরণেতি পুপ্ফাৰলীহি পূরণে. ইদং কত্থ লব্ভতীতি আহ ‘‘বোধি’’ন্তিআদি. পুপ্ফপটং নাম মালাৰলিযো তন্তং ৰিয পসারেত্ৰা ৰত্থং ৰাযন্তেহি ৰিয তিরিযঞ্চ মালাৰলীহি ৰাযিতপটং ৰুচ্চতি. ইদং পুপ্ফপটং মালাৰলীহি দীঘসো পূরণং সন্ধায ¶ পুরিমে গহিতং, তিরিযতো ৰাযনং সন্ধায ৰক্খমানে ৰাযিমেপি গহিতন্তি পুনরুত্তাভাৰো ৰেদিতব্বো. পটাদীনন্তি আদি-সদ্দেন চেতিযধাতুকরণ্ডকৰেদিকাদীনং গহণং.
পরিক্খেপেসু লব্ভতীতি বোধিক্খন্ধাদীনং পুনপ্পুনং পরিক্খিপনেসু লব্ভতি. বোধিক্খন্ধাদযো পুপ্ফাৰলীহি পরিক্খিপন্তেহি পঠমৰদ্ধট্ঠানে পুপ্ফাৰলিযা অনতিক্কামিতে পুরিমং নাম ঠানং যাৰ পাপুণাতি, তাৰ অঞ্ঞেন গহেত্ৰা পরিক্খিপন্তেন আহরিত্ৰা পুনপি তস্মিং ঠানে পত্তে অঞ্ঞস্স দানৰসেন বোধিক্খন্ধং, চেতিযং, ধাতুকরণ্ডকং ৰা পুপ্ফকঞ্চুকেন ছাদেতুং ¶ ৰট্টতীতি অট্ঠকথায ৰুত্তং. সচেপি দ্ৰেযেৰ ভিক্খূ উভোসু পস্সেসু ঠত্ৰা পরিযাযেন হরন্তি, ৰট্টতিযেৰাতি ৰদন্তি. পুপ্ফপটৰাযনত্থং পসারিযমানপুপ্ফাৰলীসু চ এসেৰ ৰিনিচ্ছযো.
দীঘপুপ্ফাৰলিং নাগদন্তেসু পক্খিপিত্ৰা পুন পক্খিপিতুং ন ৰট্টতি. ‘‘নাগদন্তেসু পন পুপ্ফৰলযং পৰেসেতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তত্তা অঞ্ঞেহি ৰলযং কত্ৰা দিন্নপুপ্ফাৰলিৰলযং ধাতুকরণ্ডথুপিকায পৰেসেতুং ৰট্টতি. ‘‘মালাগুণেহি পন বহূহিপি কতং পুপ্ফদামং লভিত্ৰা আসনমত্থকাদীসু বন্ধিতুং ৰট্টতী’’তি ৰুত্তত্তা পুপ্ফদামপুপ্ফাৰলীনং পুপ্ফরহিতায সুত্তকোটিযা রজ্জুদণ্ডাদীসু বন্ধিতুং ৰট্টতি.
৪৬৯. পুপ্ফরূপং নাম ‘‘গোপ্ফিমপুপ্ফেহেৰ হত্থিঅস্সাদিরূপকানি করোন্তি, তানিপি ৰাযিমট্ঠানে তিট্ঠন্তী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১) ৰুত্তত্তা তংতংরূপসণ্ঠানং কত্ৰা পুপ্ফাৰলিযো নিৰেসেত্ৰা করিযমানং হত্থিঅস্সাদিরূপং. ইমস্মিং অট্ঠকথাপাঠে ‘‘তানিপি ৰাযিমট্ঠানে তিট্ঠন্তী’’তি ৰুত্তত্তা চ ‘‘অঞ্ঞেহি কতপরিচ্ছেদে পন পুপ্ফানি ঠপেন্তেন হত্থিঅস্সাদিরূপকম্পি কাতুং ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১) অট্ঠকথাপাঠস্স সারত্থদীপনিযং ‘‘পুপ্ফানি ঠপেন্তেনাতি অগন্থিতানি পাকতিকপুপ্ফানি ঠপেন্তেন. পুপ্ফদামং পন পূজনত্থায ভূমিযং ঠপেন্তেন ফুসাপেত্ৰা ৰা অফুসাপেত্ৰা ৰা দিগুণং কত্ৰা ঠপেতুং ন ৰট্টতী’’তি (সারত্থ. টী. ২.৪৩১) ৰুত্তত্তা চ ইমং হত্থিআদিরূপং পূরেন্তেন মালাৰলিং অঞ্ঞেহি কতপরিচ্ছেদে সম্বন্ধিত্ৰা পাসাণআসনমঞ্চপীঠহত্থিরূপাদিমত্থকে ঠপেত্ৰা পূজনপ্পকারো ৰাযিমন্তি ৰিঞ্ঞাযতি.
পুপ্ফপটন্তি ¶ ¶ পুব্বে ৰুত্তপ্পকারং পুপ্ফপটং পূরেন্তেন একাপি পুপ্ফাৰলি পরিৰত্তেত্ৰা ন ঠপেতব্বা, ৰাযন্তেন অঞ্ঞেহি পূরিতেপি একাপি পুপ্ফাৰলি ন পাতেতব্বা, ইদং পূরিমৰাযিমানং নানাকরণং. আদিগ্গহণেন পুপ্ফজালং সঙ্গণ্হাতি, তং করোন্তস্স জালচ্ছিদ্দগণনায দুক্কটং হোতি. ‘‘ভিত্তিচ্ছত্তবোধিত্থম্ভাদীসুপি এসেৰ নযো’’তি ৰুত্তত্তা ছত্তাদীসু চ পুপ্ফজালং ন দাতব্বং.
৪৭০. ইমস্স সিক্খাপদস্স সাধারণত্তা ‘‘ভিক্খূনং ভিক্খুনীনঞ্চা’’তি আহ. বুদ্ধস্সপীতি এত্থ পি-সদ্দো সম্ভাৰনে, ‘‘পূজত্থ’’ন্তি ৰত্তব্বং, বুদ্ধস্স পূজত্থাযপি কাতুং ৰা কারাপেতুং ৰা ন ৰট্টতীতি অত্থো. ধম্মসঙ্ঘরতনানিপি উপলক্খণতো সঙ্গয্হন্তি. সেসে কিমেৰ ৰত্তব্বন্তি ব্যতিরেকত্থো.
৪৭১. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘সযং পরেহি ৰা কারাপেতুং ভিক্খূনঞ্চ ভিক্খুনীনঞ্চ বুদ্ধস্সপী’’তি অনন্তরগাথায ৰুত্তমতিদিসতি. কলম্বকন্তি দ্ৰিন্নং ধনুকানমন্তরে ওলম্বকদামং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘কলম্বকোতি অড্ঢচন্দনাগদন্তন্তরে ঘটিকাদামওলম্বকো ৰুত্তো’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১). এত্থ চ ঘটিকাদামওলম্বকো নাম অন্তে ঘটিকাকারযুত্তো যমকদামওলম্বকো. কাতুন্তি বন্ধিতুং ন ৰট্টতীতি যোজনা. একেকপুপ্ফদামং পন নিক্খন্তসুত্তকোটিযা পবন্ধিত্ৰা ওলম্বিতুং ৰট্টতি. পুপ্ফদামদ্ৰযং সঙ্ঘটিতুকামেনপি নিক্খন্তসুত্তকোটিযাৰ সুত্তকোটি সঙ্ঘটিতুং ৰট্টতি. অড্ঢচন্দকমেৰ ৰাতি ‘‘অড্ঢচন্দাকারেন মালাগুণপরিক্খেপো’’তি অট্ঠকথায ৰুত্তসরূপং ৰা.
এত্থ চ অড্ঢচন্দাকারেন মালাগুণপরিক্খেপো নাম অড্ঢচন্দাকারেন মালাগুণস্স পুনপ্পুনং হরণপচ্চাহরণৰসেন পূরেত্ৰা পরিক্খিপনং. তেনেৰ তং পূরিমে পৰিট্ঠং. তস্মা এতম্পি ¶ অড্ঢচন্দাকারং পুনপ্পুনং হরণপচ্চাহরণৰসেন পূরিতং ন ৰট্টতি, একৰারং পন অড্ঢচন্দাকারেন মালাগুণং হরিতুং ৰট্টতীতি ৰদন্তি. কাতুং ন ৰট্টতীতি সম্বন্ধো. ‘‘তদুভযম্পি পূরিমেযেৰ পৰিট্ঠ’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১) অট্ঠকথাযং ৰুত্তং. অঞ্ঞেহি পূরিতন্তি অঞ্ঞেহি আযতং পসারেত্ৰা পূরিতং পুপ্ফপটং. ৰাযিতুম্পি চাতি তিরিযং একপুপ্ফাৰলিম্পি ৰাযিতুং ‘‘ন ৰট্টতী’’তি ইমিনাৰ সম্বন্ধো.
৪৭২. পিট্ঠকাচমযন্তি ¶ তণ্ডুলপিট্ঠাদীহি কতঞ্চেৰ কাচমত্তিকায চ কতং পুপ্ফদামং. ভেণ্ডুপুপ্ফমযম্পি চাতি ভেণ্ডুদণ্ডকেহি মল্লিকাসুমনচম্পকাদিসদিসং কত্ৰা ছিদ্দেহি কতদামঞ্চ. ‘‘গেণ্ডুপুপ্ফময’’ন্তিপি লিখন্তি. খরপত্তমযন্তি এত্থ খরপত্তং নাম কুঙ্কুট্ঠখচিতং পুপ্ফপটন্তি ৰদন্তি. কাতুন্তি গন্থনগন্থাপনাদীনি কাতুং. ভেণ্ডুখরপত্তদামানং পটিক্খিত্তত্তা চেলাদীহি কতদামম্পি ন ৰট্টতি অকপ্পিযানুলোমত্তাতি ৰদন্তি.
৪৭৩. হীরাদীহীতি তালনাল়িকেরহীরাদীহি. আদি-সদ্দেন তিণসলাকাদিং সঙ্গণ্হাতি. পটাকত্থন্তি পটাকাকারেন পূজনত্থং. ‘‘ৰিজ্ঝন্তস্সা’’তি ইমিনা কণ্টকেহি ৰিজ্ঝনং, হীরাদীহি আৰুণনঞ্চ সঙ্গহিতং.
৪৭৫. অসোকপিণ্ডিআদীনন্তি অসোকপুপ্ফমঞ্জরিকাদীনং. আদি-সদ্দেন অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১) এতেহেৰ সদ্ধিং দস্সিতং জালৰিতানং, ছিদ্দানি দস্সেত্ৰা কতৰেদিকা, নাগদন্তকং, পুপ্ফচঙ্কোটকাপিধানং, তালপণ্ণৰলযাদিঞ্চ সঙ্গণ্হাতি. ধম্মরজ্জুযাতি এত্থ সারত্থদীপনিযং ‘‘ধম্মরজ্জু নাম চেতিযং ৰা বোধিং ৰা পুপ্ফপৰেসনত্থ আৰজ্জিত্ৰা বদ্ধরজ্জূ’তি মহাগণ্ঠিপদে, মজ্ঝিমগণ্ঠিপদে চ ৰুত্তং, তস্মা তথা বদ্ধায রজ্জুযা চেতিযস্স চ অন্তরে পুপ্ফানি পৰেসেতুং ৰট্টতীতি ¶ ৰিঞ্ঞাযতি. গণ্ঠিপদে পন ‘ধম্মরজ্জুন্তি সিথিলৰট্টিতং রজ্জুং কত্ৰা বোধিং ৰা চেতিযং ৰা পরিক্খিপিত্ৰা ধম্মাসনে ৰা লম্বিত্ৰা তত্থ পুপ্ফানি পৰেসেন্তী’তি ৰুত্তং, তস্মা সিথিলৰট্টিতায রজ্জুযা অন্তরেপি পুপ্ফানি পৰেসেতুং ৰট্টতীতি ৰিঞ্ঞাযতি, ৰীমংসিত্ৰা যুত্ততরং গহেতব্বং. উভযত্থাপি পনেত্থ নেৰত্থি ৰিরোধোতি অম্হাকং খন্তী’’তি (সারত্থ. টী. ২.৪৩১) লিখিতং.
৪৭৬. ৰিজ্ঝন্তস্সপীতি পি-সদ্দেন ধম্মাসনৰিতানাদীসু পুপ্ফপূজনত্থং সযং কণ্টকহীরাদিপ্পৰেসনং সঙ্গণ্হাতি. ‘‘ৰিতানাদীসু পুপ্ফপূজনত্থং কণ্টকহীরাদিপ্পৰেসনং ন ৰট্টতী’তি ইদং অট্ঠকথাচরিযপ্পমাণতো গহেতব্ব’’ন্তি সারত্থদীপনিযং ৰুত্তং.
৪৭৭. কপ্পিযৰচনং নাম ‘‘এৰং জান, এৰং কতে সোভেয্য, যথা এতানি পুপ্ফানি ন ৰিকিরিযন্তি, তথা করোহী’’তিআদি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩১) অট্ঠকথাগতং কপ্পিযৰচনং. ৰত্থুপূজনেতি রতনত্তযপূজনে. নিমিত্তাদীসু নিমিত্তং নাম পুপ্ফানি চ গন্থনৰাকে ¶ চ গহেত্ৰা গন্থিতুং জানন্তানং সমীপে ঠপনং. ওভাসো নাম ‘‘তুম্হেহি পিল়ন্ধিতকুসুমানি কস্মা ন ৰিকিরন্তী’’তি ৰুত্তে ‘‘গন্থিতত্তা’’তি চে ৰদতি, ননু পূজনকপুপ্ফানি গন্থিতুং ন ৰট্টতীতিআদিৰচনানি. পরিযাযো নাম পণ্ডিতেহি পুপ্ফানি যথা ন ৰিকিরিযন্তি, তথা গন্থিত্ৰা পূজেতুং মনাপন্তিআদিৰচনং. পকাসিতা অট্ঠকথাযং.
৪৭৮. ‘‘কুলানি দূসেতি পুপ্ফেন ৰা’’তিআদিপাঠে (পারা. ৪৩৭) ‘‘ৰেজ্জিকায ৰা জঙ্ঘপেসনিকেন ৰা’’তি (পারা. ৪৩৭) ৰুত্তং ৰেজ্জকম্মাদিং কুলদূসনতো ৰিসুং কত্ৰা ‘‘ন কেৰলং…পে… কুদাচন’’ন্তি কস্মা ৰুত্তন্তি? ৰিসুং কাতুং ন ৰুত্তং. যোজনা পনেত্থ এৰং ৰেদিতব্বা ¶ ‘‘ন কেৰলমিদমেৰ ৰুত্তপ্পকারং পুপ্ফদানাদিকুলদূসনং কুদাচনং অকত্তব্বং, অথ খো ৰেজ্জকম্মাদি কুলদূসনম্পি কুদাচনং ন কত্তব্ব’’ন্তি. ৰেজ্জকম্মাদীতি এত্থ আদি-সদ্দেন ৰক্খমানপরিত্তোদকসুত্তদানঅনামট্ঠপিণ্ডদানদূতেয্যজঙ্ঘপেসনিকে সঙ্গণ্হাতি.
৪৭৯. ‘‘কুদাচনং ন কত্তব্ব’’ন্তি সামঞ্ঞেন নিসেধেত্ৰা ইদানি ‘‘কত্তব্ব’’মিচ্চাদিনা অপৰাদৰিধিং দস্সেতি. পঞ্চন্নং সহধম্মিনন্তি ভিক্খুভিক্খুনিসিক্খমানসামণেরসামণেরীনং পঞ্চন্নং সহ সদ্ধিং চরিতব্বো পব্বজ্জাসাসনধম্মো এতেসং অত্থীতি ‘‘সহধম্মিকা’’তি সঙ্খং গতানং. অকতৰিঞ্ঞত্তিং কত্ৰাপীতি অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতে ভেসজ্জং যাচিত্ৰাপি ‘‘ৰদেয্যাথ ভন্তে যেনত্থো’’তি এৰং অকতট্ঠানে ৰিঞ্ঞত্তি অকতৰিঞ্ঞত্তি. অত্তনো ধনেতি সসন্তকৰিসযে.
৪৮০. ‘‘তথা’’তি সহধম্মিকানং ৰুত্তমতিদিসতি. তদুপট্ঠাকজন্তুনোতি তেসং দ্ৰিন্নং মাতাপিতূনং ৰেয্যাৰচ্চকরস্স. ভণ্ডুকস্সাতি গিহিলিঙ্গে ঠিতস্সাপি পব্বজ্জাপেক্খস্স. অত্তনো ৰেয্যাৰচ্চকরস্সপীতি অত্তনো কম্মকরস্সপি. এত্তকানঞ্চ জনানং পঞ্চসহধম্মিকানং ৰিয অকতৰিঞ্ঞত্তিযাপি ভেসজ্জং কাতব্বন্তি ৰুত্তং হোতি.
৪৮১. জেট্ঠভাতাতি অত্তনো পুব্বজো ভাতা. কনিট্ঠোতি অনুজো ভাতা. তথা ভগিনিযো দুৰেতি জেট্ঠকনিট্ঠা দ্ৰে ভগিনিযো. চূল়মাতাতি মাতু কনিট্ঠা. চূল়পিতাতি পিতু কনিট্ঠো. মহামাতাতি মাতু জেট্ঠা. মহাপিতা পিতু জেট্ঠভাতা.
৪৮২. পিতুচ্ছাতি পিতুভগিনী জেট্ঠকনিট্ঠা. মাতুলোতি মাতু ভাতা. জেট্ঠকনিট্ঠে দ্ৰে পিতুচ্ছা ¶ , দ্ৰে মাতুলে ¶ চ একতো কত্ৰা ‘‘দসা’’তি ৰুত্তং. ভেসজ্জং কাতুং ৰট্টতীতি সম্বন্ধো.
৪৮৪. ‘‘দস্সন্তি মে ইমে’’তি আভোগং কত্ৰা ৰা দাতব্বন্তি যোজনা.
৪৮৫. এতেসং দসন্নং ঞাতীনং. যাৰ সত্তমা কুলাতি এত্থ কুলপরিচ্ছেদো কথং গহেতব্বোতি? ‘‘সপুত্তদারং ভাতু কুটুম্বং একং কুলং, এৰং তস্স পুত্তস্স ৰা ধীতু ৰা কুটুম্বং একং কুল’’ন্তি এৰমাদিনা নযেন যাৰ সত্তমা কুলপরিৰট্টা গহেতব্বা. ‘‘সপুত্তপতিভগিনিযা কুটুম্বং একং কুলং, তথা তস্স পুত্তস্স ৰা ধীতু ৰা কুটুম্বং একং কুল’’ন্তিআদিনা নযেন যাৰ সত্তমা কুলপরিৰট্টা গহেতব্বা. চূল়মাতাদীনম্পি কুলপরম্পরা ইমিনা নিযামেন গহেতব্বাতি ৰদন্তি. কুলদূসনং ন রূহতীতি ‘‘দাতুং পুপ্ফং পনঞ্ঞস্স, আগতস্সেৰ ঞাতিনো’’তিআদিনা (ৰি. ৰি. ৪৪৩) নযেন কথিতৰিধিনা এতেসু পৰত্তন্তস্স কুলদূসনং ন রুহতীতি ৰুত্তং হোতি.
৪৮৬. ভাতুজাযাতি অত্তনো জেট্ঠস্স ৰা কনিট্ঠস্স ৰা ভাতু ভরিযা. ভগিনিসামিকোতি অত্তনো জেট্ঠায ৰা কনিট্ঠায ৰা ভগিনিযা সামিকো.
৪৮৭. ভাতুনোতি জেট্ঠস্স, কনিট্ঠস্স চ ভাতুনো. অনু পচ্ছা জাতাতি অনুজা, কনিট্ঠভগিনী. ‘‘অনুজা’’তি উপলক্খণন্তি জেট্ঠাযপি সঙ্গহো. জেট্ঠকনিট্ঠভাতূনং ভরিযা চ জেট্ঠকনিট্ঠভগিনীনং সামিকা চ সচে অঞ্ঞাতকা হোন্তীতি যোজনা. দেথাতি এত্থ ‘‘ইমং ভেসজ্জ’’ন্তি পাঠসেসো.
৪৮৮. তেসম্পি ¶ ভাতুভগিনীনং. ‘‘পুত্তান’’ন্তি ইমিনা ধীতূনম্পি সঙ্গহো. কত্ৰাতি ৰত্ৰা. তুম্হাকং মাতাপিতূনং দেথাতি এত্থাপি ‘‘ইমং ভেসজ্জ’’ন্তি পকরণতো লব্ভতি. মাতাপিতূনন্তি উভযসঙ্গাহকৰচনতো ‘‘তুয্হং মাতু ৰা, তুয্হং পিতু ৰা’’তি যথাসম্ভৰং ৰিসুং ৰিসুঞ্চ ৰত্তব্বং. তেসন্তি চ তুম্হাকন্তি চ সামিৰচনং. পুত্তানন্তি চ মাতাপিতূনন্তি চ সম্পদানৰচনং.
৪৮৯. ভেসজ্জকরণারহানং ¶ ৰত্তব্বতায ‘‘অকল্লকো’’তি ইদং ইস্সরাদিপদেহি পচ্চেকং যোজেতব্বং. অকল্লকোতি আতুরো. কল্লং ৰুচ্চতি সুখং, তং এতস্স অত্থীতি কল্লকো, ন কল্লকো অকল্লকো. ঞাতিজনুজ্ঝিতো ৰাতি ঞাতিজনেন পরিচ্চত্তো ৰা.
৪৯০. এতেসং সব্বেসন্তি ইস্সরাদিআতুরানং সব্বেসমেতেসং জনানং. ‘‘সাধুনা’’তি ৰক্খমানত্তা অপচ্চাসীসতা সতাতি এত্থ সতাতি কিরিযাপদং. ‘‘ইমস্মিং কতে ইমে ময্হং এৰরূপং দস্সন্তী’’তি অত্তনো অত্থায পচ্চাসীসনং অকরোন্তেনাতি অত্থো. ভিক্খুসঙ্ঘস্স উপকারতং পচ্চাসীসন্তেন কাতুং ৰট্টতি. পটিসন্থারোতি আমিসপটিসন্থারো, ধম্মপটিসন্থারোতি দুৰিধো পটিসন্থারো. এত্থ আমিসপটিসন্থারো গয্হতি. ভেসজ্জং আমিসেনপি হোতীতি ধম্মকথায সঙ্গহোপি যুজ্জতেৰ. পটিসন্থরণং পটিসন্থারো. পটিলদ্ধামিসস্স চ ধম্মস্স চ তেসু চ অত্তনি চ পতিরূপেনাকারেন সমং অত্থরণং পৰত্তনন্তি অত্থো.
অপরো নযো – আমিসস্স চ ধম্মস্স চ অলাভেন অত্তনো, পরস্স চ অন্তরে সম্ভৰন্তস্স ছিদ্দস্স ৰিৰরস্স ভেদস্স পটিসন্থরণং পিদহনং সঙ্গহণং পটিসন্থারো. অযঞ্হি লোকসন্নিৰাসো অলব্ভমানেন আমিসেন চ ধম্মেন ¶ চাতি দ্ৰীহি ছিদ্দো, তস্স তং ছিদ্দং যথা ন পঞ্ঞাযতি, এৰং পীঠস্স ৰিয পচ্চত্থরণেন আমিসেন, ধম্মেন চ পটিসন্থরণং ‘‘আমিসপটিসন্থারো, ধম্মপটিসন্থারো’’তি ৰুচ্চতীতি. সাধুনাতি সামীচিপ্পটিপন্নতাদিঅরিযধম্মে পতিট্ঠিতুকামেন অরিযাচারেন ভিক্খুনাতি অত্থো. ‘‘অধুনা’’তি ইদং ইমিস্সা পটিপত্তিযা সব্বকালং পটিপজ্জিতব্বতাযপি পাপজনকণ্হকসংগামে ইমস্মিং ৰিপন্নকালে ৰিসেসেন অপ্পমত্তেন পৰত্তেতব্বন্তি অধিপ্পাযেন ৰুত্তং.
৪৯১-২. কেনচীতি উপলক্খণত্তা উপাসকেন ৰা উপাসিকায ৰাতি অত্থো. হত্থেনাতি হত্থাৰযৰা অঙ্গুলিযো ৰুত্তা সমুদাযে পৰত্তস্স ৰোহারস্স অৰযৰে পৰত্তনতো. কত্ৰাতি এত্থ ‘‘পরিত্ত’’ন্তি পাঠসেসো, করোতিস্স কিরিযাসামঞ্ঞে ৰত্তনতো ভণিত্ৰাতি অত্থো. তেসমেৰ চ সন্তকন্তি পরিত্তং ভণাপেন্তানমেৰ সন্তকং সুত্তোদকং. এৰং ৰুত্তত্তা ‘‘অত্তনো সুত্তোদকং আহরিত্ৰা পুঞ্ঞত্থায ইদং হত্থেন চালেত্ৰা, আমসিত্ৰা ৰা পরিত্তং ভণথা’’তি ৰুত্তে কেনচি পরিত্তোদকং সুত্তং কাতব্বং. কেনচি ‘‘পরিত্তোদকসুত্তানি দেথা’’তি ৰুত্তে ¶ ভিক্খুনা তেসমেৰ সন্তকং জলং হত্থেন চালেত্ৰা সুত্তকং মদ্দিত্ৰা পরিত্তং কত্ৰা দাতব্বন্তি যোজনা.
৪৯৩. অনামট্ঠোপীতি হত্থেন অনামসিতোপি, অপব্বজিতস্স হত্থতো লদ্ধা অত্তনা ৰা অঞ্ঞেন ৰা ভিক্খুনা অগহিতগ্গোতি ৰুত্তং হোতি.
৪৯৪. চোরদামরিকস্স চাতি গামৰিলোপকস্স চোরস্স চ.
৪৯৫. পণ্ডুপলাসস্সাতি ¶ পব্বজ্জাপেক্খস্স ভণ্ডুকস্স, পণ্ডুৰণ্ণো পলাসো পণ্ডুপলাসো, সো ৰিযাতি পণ্ডুপলাসো, তংসদিসে তব্বোহারো ‘‘সীহোযং মাণৰকো’’তিআদীসু ৰিয. যথা পণ্ডুপলাসো রুক্খা পতনাভিমুখো তিট্ঠতি নিযতপাতো, এৰমযম্পি গিহিলিঙ্গতো অপগমাভিমুখো পব্বজ্জূপগমনে নিযতোৰ তিট্ঠতীতি ‘‘পণ্ডুপলাসসদিসো’’তি ৰেদিতব্বো.
থালকেপি চাতি অত্তনো পরিভোগথালকেপি. ইদঞ্চ নিদস্সনমত্তং, পত্তোপি গহিতোযেৰাতি দট্ঠব্বং. ঠপেত্ৰাতি এত্থ ‘‘পিণ্ডপাত’’ন্তি উপযোগৰসেন সম্বন্ধনীযং. তং পনাতি অত্তনো পরিভোগথালকে ঠপেত্ৰা দিয্যমানং পিণ্ডপাতং. ‘‘মাতাপিতূন’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৩৬-৪৩৭) অট্ঠকথাৰচনতো এত্থ ‘‘পিতুনো’’তি উপলক্খণন্তি মাতাপিতূনম্পীতি অত্থো. সচে একসেসো ইচ্ছিতো, ‘‘পিতূনম্পী’’তি পাঠো যুজ্জতি.
৪৯৬. জঙ্ঘপেসনিযন্তি গিহীনং দূতেয্যসাসনহরণকম্মং ‘‘জঙ্ঘপেসনিয’’ন্তি ৰুচ্চতি. অপি চাতি ৰুত্তসমুচ্চযো.
৪৯৭. এত্তাৰতা সামঞ্ঞৰিধিং দস্সেত্ৰা ইদানি অপৰাদৰিধিং দস্সেতুং ‘‘ভণ্ডূ’’তিআদি ৰুত্তং. সাসনন্তি সন্দেসং. হরিতুন্তি ৰুত্তট্ঠানং নেতুং.
৪৯৮. অট্ঠৰিধেনপীতি পুপ্ফদানাদিজঙ্ঘপেসনিযাৰসানেন অট্ঠপ্পকারেনপি. কুলদূসনকম্মেনাতি কুলানং সদ্ধাৰিনাসকেন অনাচারকম্মেন. লদ্ধন্তি এত্থ ‘‘ভোজন’’ন্তি ইদং ‘‘ভুঞ্জিতু’’ন্তি চ ‘‘অজ্ঝোহারেসূ’’তি চ ৰুত্তত্তা, ‘‘সেসেসুপি অযং নযো’’তি ৰক্খমানত্তা ¶ চ লব্ভতি. পঞ্চসু সহধম্মিকেসু একেনাপি কুলদূসনেন কম্মেন উপ্পাদিতপচ্চযো ¶ সব্বেসম্পি ন ৰট্টতীতি ‘‘পঞ্চন্নং সহধম্মীনং ন চ ৰট্টতী’’তি সব্বপটিসেধো কতো.
৪৯৯. সব্বত্থাতি ‘‘অজ্ঝোহারেসূ’’তি এতস্স ৰিসেসনং, সব্বেসূতি অত্থো. ‘‘অজ্ঝোহারে অজ্ঝোহারে’’তি অট্ঠকথাগতং সঙ্গণ্হাতি. ‘‘অজ্ঝোহারেসূ’’তি ইদং পরগলং কাতব্বং আমিসং সন্ধাযাহ. সেসপচ্চযে পটিচ্চ পরিভোগৰসেনেৰ ‘‘সেসেসূ’’তি আহ, অনজ্ঝোহরণীযেসু সেসপচ্চযেসূতি অত্থো. কিং ৰুত্তং হোতি? চীৰরপচ্চযে সরীরতো মোচেত্ৰা পরিভোগগণনায, সেনাসনপচ্চযে নিব্বকোসে উদকপতনট্ঠানতো অব্ভন্তরং পৰিট্ঠৰারগণনায, মঞ্চপীঠাদিসেনাসনে নিসীদনসযনাদিপরিভোগগণনায, অনজ্ঝোহরিত্ৰা অব্ভঞ্জনালেপনাদিৰসেন কাতব্বভেসজ্জে সরীরতো মোচেত্ৰা ৰারগণনাযাতি ৰুত্তং হোতি. অযং নযোতি ‘‘দুক্কটং পরিদীপিত’’ন্তি ৰুত্তো নযো.
৫০০. ‘‘উপ্পন্নপচ্চযা’’তি ইদং ‘‘অভূতারোচনেনা’’তি ইদমপেক্খিত্ৰা ৰুত্তং. ‘‘কত্ৰা রূপিযৰোহার’’ন্তি ইদমপেক্খিত্ৰা ‘‘উপ্পাদিতপচ্চযা’’তি যোজনা কাতব্বা. রূপিযৰোহারৰিনিচ্ছযো নিস্সগ্গিযে আৰি ভৰিস্সতি. অভূতারোচনৰিনিচ্ছযো চতুত্থপারাজিকে ৰুত্তো. সমানাতি পকাসিতাতি কুলদূসনকম্মেন উপ্পাদিতপচ্চযেহি সদিসাতি অট্ঠকথাযং ৰুত্তাতি অত্থো. ইমিনা তত্থাপি ৰিনিচ্ছযো এত্তকোযেৰাতি অতিদিসতি.
৫০১. ‘‘সংসারৰাসো দুক্খ’’ন্তি ঞত্ৰা নিব্বানাধিগমে মানসং বন্ধিত্ৰা নিব্বানগামিনিং পটিপদং সন্ধায সাসনাৰতিণ্ণেন সিক্খাকামেন কুলপুত্তেন সেৰিতক্খণেযেৰ জীৰিতহরণসমত্থৰিসমিস্সপূতিমুত্তং ¶ ৰিয ৰজ্জনীযং অকপ্পিযপচ্চযং উপ্পাদেতুং করিযমানং অকপ্পিযোপাযপ্পকারং একতো দস্সেতুমাহ ‘‘ৰিঞ্ঞত্তী’’তিআদি. তত্থ ৰিঞ্ঞত্তি যাচনা. অনুপ্পদানন্তি পিণ্ডপটিপিণ্ডদানং. ৰেজ্জকম্মং ৰুত্তনযমেৰ. অনেসনং নাম অপ্পিচ্ছতায অননুরূপেন পযোগেন পচ্চযপরিযেসনং.
পারিভট্যতা নাম ইস্সরে সেৰিতুং পরিৰারেত্ৰা তেসং চিত্তরুচিতং ৰিলপন্তানং পরিভটানং সেৰকজনানং ৰিয লাভত্থিকস্স ভিক্খুনো পচ্চযদাযকেসু পৰত্তীতি ৰেদিতব্বো. পরি সমন্ততো ভটতি সেৰতীতি পরিভটো, ইস্সরজনানং সমীপাৰচরো সেৰকজনো, পরিভটো ৰিযাতি ¶ পরিভটো, ভিক্খু, পরিভটস্স কম্মং পারিভট্যং, তস্স ভাৰো পারিভট্যতা. অথ ৰা পরিভটতি ধাতি ৰিয কুলদারকে অঙ্কে করণাদিৰসেন ধারেতীতি পরিভটো, পরিভটস্স কম্মং পারিভট্যং, তস্স ভাৰো পারিভট্যতাতি লাভাসায ভিক্খুনো কুলদারকেসু অননুলোমিকা পৰত্তি ৰুচ্চতি.
মুগ্গসূপতা নাম পক্কমুগ্গা ৰিয পক্কাপক্কবীজমিস্সা লাভাসায দাযকানং চিত্তারাধনত্থায সচ্চালীকমিস্সকতা. যথা মুগ্গেসু পচ্চমানেসু কোচিদেৰ ন পচ্চতি, বহৰো পচ্চন্তি, এৰমেৰ যস্স দাযকেহি সদ্ধিং কথেন্তস্স কিঞ্চিদেৰ সচ্চং হোতি, অসচ্চমেৰ বহুকং হোতি, অযং ৰুচ্চতি মুগ্গসূপসদিসত্তা ‘‘মুগ্গসূপো’’তি, তস্স কম্মং মুগ্গসূপং, তস্স ভাৰো মুগ্গসূপতা. ৰত্থুৰিজ্জকং নাম কূপৰত্থুগেহৰত্থুআদীনং আচিক্খনং. ৰত্থুৰিজ্জাযকানং কতং ৰত্থুৰিজ্জকং.
৫০২. জঙ্ঘপেসনিযং, দূতকম্মঞ্চ ৰুত্তনযমেৰ. কুলদূসনন্তি ৰুত্তাৰসেসং. অভূতারোচনঞ্চ ৰুত্তনযমেৰ. বুদ্ধপটিকুট্ঠন্তি ¶ বুদ্ধেহি পটিক্কোসিতং গরহিতং যথাৰুত্তং মিচ্ছাজীৰঞ্চ অৰুত্তঞ্চ অঙ্গৰিজ্জানক্খত্তৰিজ্জাউক্কাপাতদিসাডাহভূমিচালাদিভেদং মিচ্ছাজীৰনূপাযং সব্বং. ৰিৰজ্জযেতি ৰিসমিৰ, গূথমুত্তং ৰিয চ আরকা পরিৰজ্জেয্যাতি অত্থো. ‘‘সিক্খাকামো কুলপুত্তো’’তি সামত্থিযা লব্ভতি.
৫০৩. পটিনিস্সজ্জতোপি তন্তি সমনুভাসনকম্মতো পুব্বে ৰা ঞত্তিচতুত্থাসু কম্মৰাচাসু অন্তকম্মৰাচায য্য-কারং অপ্পত্তায ৰা কুলদূসনকম্মং পজহন্তস্সাতি ৰুত্তং হোতি. সঙ্ঘভেদসমন্তি পঠমসঙ্ঘভেদেন সমন্তি.
কুলদূসনকথাৰণ্ণনা.
৫০৪. ‘‘জান’’ন্তি ইমস্স ‘‘ভিক্খুনা’’তি এতস্স ৰিসেসনত্তা জানতাতি গহেতব্বং. পাল়িযা লিখিতে সীহল়গণ্ঠিপদে পন এৰরূপং আপত্তিং আপন্নোস্মীতি ঞত্ৰাতি অত্থো ৰুত্তো. যাৰতীহন্তি যত্তকানি অহানি, ‘‘ছাদিতা’’তি ইমিনা সম্বন্ধো, ছাদনকিরিযাঅচ্চন্তসংযোগে উপযোগৰচনং. ছাদিতাতি ‘‘অহং ইত্থন্নামং আপত্তিং আপন্নো’’তি সব্রহ্মচারীনং অনারোচনদিৰসেন ¶ পটিচ্ছাদিতা. আপত্তীতি সঙ্ঘাদিসেসাপত্তি. অকামাতি অরুচিযাৰ সঙ্ঘাদিসেসং আপজ্জিত্ৰা অকতপটিকম্মস্স সগ্গমোক্খানং অন্তরাযকরত্তাতি অধিপ্পাযো. পরিৰত্থব্বন্তি পরিৰাসং সমাদায ৰত্থব্বং. কিত্তকং কালন্তি আহ ‘‘তাৰতীহ’’ন্তি, তত্তকানি অহানীতি ৰুত্তং হোতি. আপজ্জিত্ৰা যত্তকানি অহানি পটিচ্ছাদেতি, তত্তকানেৰ অহানীতি অত্থো.
৫০৫-৬. আপত্তি কিত্তকেন পটিচ্ছন্না হোতীতি আহ ‘‘আপত্তি চা’’তিআদি. তত্থ আপত্তি চাতি সঙ্ঘাদিসেসাপত্তি চ. অনুক্খিত্তো চাতি উক্খেপনীযকম্মেন সযং অনিস্সারিতো ¶ চ. পহূ চাতি সযং সব্রহ্মচারীনং সন্তিকং গন্ত্ৰা আরোচেতুং পহোতি চ. অনন্তরাযিকো চাতি গমনৰিবন্ধকেন রাজচোরাদিঅন্তরাযেন ৰিরহিতো চ. চতুস্ৰ পীতি এত্থ ‘‘এতেসূ’’তি সেসো, এতেসু চতূসূতি অত্থো. তংসঞ্ঞীতি আপত্তিসঞ্ঞী অনুক্খিত্তসঞ্ঞী পহুসঞ্ঞী অনন্তরাযিকসঞ্ঞীতি ৰুত্তং হোতি. তস্স এৰংসঞ্ঞিনো ইমেসু চতূসু তথাসঞ্ঞিনো পুগ্গলস্স. ছাদেতুকামতাতি আচরিযাদীসু গারৰেন ৰা গরহাদিভযা ৰা ‘‘ন আরোচেস্সামী’’তি পটিচ্ছাদেতুকামতা চ. ছাদনন্তি তথা চিন্তেত্ৰা ‘‘অহং ইত্থন্নামং আপন্নো’’তি অৰত্ৰা পটিচ্ছাদনঞ্চাতি ইমেহি দসহি অঙ্গেহি. ‘‘ভিক্খুনা’’তি কত্তুনিদ্দেসত্তা ছন্নাতি এত্থ ছাদিতাতি অত্থো. কালৰিধিং দস্সেতি ‘‘অরুণুগ্গমনেনা’’তি, আপত্তিআপন্নদিৰসং খেপেত্ৰা অরুণুট্ঠানেন সদ্ধিং ছন্না হোতীতি অত্থো.
দ্ৰেভাণৰারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৫০৭. এৰং পটিচ্ছন্নসঙ্ঘাদিসেসপটিকম্মত্থং ‘‘অকামা পরিৰত্থব্ব’’ন্তি ৰিহিতস্স পরিৰাসস্স কো ভেদো, কো পৰত্তিক্কমোতি আহ ‘‘তিৰিধো’’তিআদি. সো পরিৰাসো তিৰিধো দীপিতোতি সম্বন্ধো. কেনাতি আহ ‘‘তিৰিধাপেতচেতসা’’তি. ‘‘তিস্সো ৰিধা, সেয্যোহমস্মীতি ৰিধা, সদিসোহমস্মীতি ৰিধা, হীনোহমস্মীতি ৰিধা’’তি (দী. নি. ৩.৩০৫) ৰুত্তৰিধায মাননামধেয্যতো তিৰিধমানতো অপগতচিত্তেন সম্মাসম্বুদ্ধেনাতি অত্থো.
পটিচ্ছন্না আপত্তি এতস্সাতি পটিচ্ছন্নো. অরিসাদীনং আগতিগণত্তা তত্থ পক্খিপনেন অ-কারপচ্চযো দট্ঠব্বো. তেনেৰ ৰক্খতি ‘‘পটিচ্ছন্নায দাতব্বো’’তিআদি.
সুদ্ধন্তোতি ¶ ¶ ‘‘উভো কোটিযো সোধেত্ৰা দাতব্বপরিৰাসো সুদ্ধন্তো নামা’’তি পাল়িগণ্ঠিপদে ৰুত্তত্তা উপসম্পদাকালসঙ্খাতো সুদ্ধো পুব্বন্তো, আরোচিতকালসঙ্খাতো সুদ্ধো অপরন্তো চ পরিৰাসসমাদানকালে ৰা পরিৰসনকালে ৰা উপপরিক্খিত্ৰা দিট্ঠা সুদ্ধা অন্তা অনাপত্তিকালসঙ্খাতা উভো কোটিযো অস্সাতি কত্ৰা সুদ্ধন্তনামকো পরিৰাসো চ. এত্থ চ ভেদাদিং ৰক্খতি.
সম্মা দিৰসাদীনং ওধানং পক্খেপো যত্থ সো সমোধানো, পরিৰাসো. দিৰসেসু দিৰসে ৰা আপত্তীসু আপত্তিযো ৰা সব্বা নানাৰত্থুকা আপত্তিযো একতো কত্ৰা ওধায দাতব্বপরিৰাসোতি অত্থো. এত্থাপি ভেদাদিং ৰক্খতি.
৫০৮. তত্রাতি তেসু তীসু পরিৰাসেসু. ‘‘যো’’তি সেসো. ইতীতি এৰমত্থো দট্ঠব্বো. যো পটিচ্ছন্নপরিৰাসো, অযন্তি এৰং পকাসিতোতি যোজনা.
৫০৯-১০. পরিৰাসদানকালে ৰুচ্চমানায কম্মৰাচায পধানলক্খণং দস্সেতুমাহ ‘‘ৰত্থুগোত্তৰসেনা’’তিআদি. তত্থ ‘‘ৰত্থূ’’তি সুক্কমোচনাদিকো ৰীতিক্কমো ৰুচ্চতি. অযমেৰ সুক্কৰিস্সট্ঠিআদিকং গং ৰাচং সঞ্ঞঞ্চ তাযতি রক্খতীতি কত্ৰা ‘‘গোত্ত’’ন্তি ৰুচ্চতি. তঞ্হি সজাতিযসাধারণৰিজাতিযৰিনিৰত্তনৰসেন অঞ্ঞত্থ গন্তুং অদত্ৰা ৰাচং সদ্দং, তব্বিসযং সঞ্ঞঞ্চ রক্খতি. ইদং ৰত্থুগোত্তদ্ৰযৰাচকং সুক্কৰিস্সট্ঠিকাযসংসগ্গৰিসেসৰচনঞ্চ ‘‘নানাৰত্থুকা’’তি সামঞ্ঞৰচনঞ্চাতি ইমিনা ৰচনদ্ৰযেনাতি ৰুত্তং হোতি. ৰুত্তঞ্হেতং অট্ঠকথাযং ‘‘সুক্কৰিস্সট্ঠিং কাযসংসগ্গ’ন্তিআদিৰচনেনাপি ‘নানাৰত্থুকাযো’তিআদিৰচনেনাপি ৰত্থুচেৰ ¶ গোত্তঞ্চ সঙ্গহিত’’ন্তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২). নামাপত্তিৰসেন ৰাতি এত্থ সঙ্ঘাদিসেসোতি সজাতিসাধারণনামং, আপত্তীতি সব্বসাধারণনামন্তি দ্ৰীহি নামেহি তংতংৰীতিক্কমৰসেন আপজ্জিতব্বতো তদেৰ আপত্তীতি এৰমুভিন্নং নামাপত্তীনং ৰসেন ৰাতি অত্থো.
কম্মৰাচা হি কাতব্বাতি ‘‘ৰত্থুগোত্তৰসেনাপী’’তি এত্থ অপি-সদ্দো ‘‘নামাপত্তিৰসেন ৰা’’তি এত্থ সঙ্ঘাদিসেসোতি সজাতিসাধারণনামং, আপত্তীতি সব্বসাধারণনামন্তি দ্ৰীহি নামেহীতি ইদং সমুচ্চিনোতীতি উভযং একতো যোজেত্ৰা কম্মৰাচা কাতব্বাতি. ‘‘নামাপত্তিৰসেন ¶ ৰা’’তি এত্থ ৰিকপ্পত্থেন ৰা-সদ্দেন, ‘‘অহং ভন্তে সম্বহুলা সঙ্ঘাদিসেসা আপত্তিযো আপজ্জিং একাহপটিচ্ছন্নাযো’তি এৰং নামমত্তৰসেন ৰা যোজনা কাতব্বা’’তি অট্ঠকথায ৰুত্তৰিসেসনিৰত্তনত্থমত্তসদ্দৰসেন চ ৰত্থুগোত্তৰিরহিতেন কেৰলেন নামাপত্তিমত্তেন পযোজেত্ৰা কাতব্বাযেৰাতি ৰুত্তং হোতি. কম্মৰাচায করণপ্পকারো পন সমুচ্চযক্খন্ধকে আগতনযেন আপন্নপুগ্গলনামেন চ একাহপটিচ্ছন্নাদিৰচনেন চ যোজেত্ৰা দট্ঠব্বো. তস্স দাতব্বোতি যোজনা. ‘‘পরিৰাসো’’তি পকরণতো লব্ভতি, পটিচ্ছন্নাপত্তিকস্স পুগ্গলস্স পরিৰাসো দাতব্বোতি অত্থো.
তেন চাতি লদ্ধপরিৰাসেন অন্তোসীমায উক্কুটিকং নিসিন্নেন পগ্গহিতঞ্জলিনা ভিক্খুনা চ. সমাদিযিত্ৰাতি এত্থাপি ‘‘ৰত্ত’’ন্তি সামত্থিযা লব্ভতি. ‘‘সমাদানেপ্যযং নযো’’তি (ৰি. ৰি. ৫১৪) ৰক্খমানত্তা ‘‘ৰত্তং সমাদিযামি, পরিৰাসং সমাদিযামী’’তি ইমেসং দ্ৰিন্নং অঞ্ঞতরং ৰা দ্ৰযমেৰ ৰা তিক্খত্তুং ৰত্ৰা পারিৰাসিকক্খন্ধকে ৰুত্তৰত্তপূরণত্থং সমাদিযিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. আদিতো সঙ্ঘস্স আরোচেতব্বন্তি যোজনা. তথা ¶ ৰত্তং সমাদিযিত্ৰা নিসিন্নেন পঠমং সঙ্ঘস্স ‘‘অহং ভন্তে একং আপত্তিং আপজ্জিং সঞ্চেতনিকং সুক্কৰিস্সট্ঠিং একাহপটিচ্ছন্নং, সোহং সঙ্ঘং একিস্সা আপত্তিযা সঞ্চেতনিকায সুক্কৰিস্সট্ঠিযা একাহপটিচ্ছন্নায একাহপরিৰাসং যাচিং, তস্স মে সঙ্ঘো একিস্সা আপত্তিযা সঞ্চেতনিকায সুক্কৰিস্সট্ঠিযা একাহপটিচ্ছন্নায একাহপরিৰাসং অদাসি, সোহং পরিৰসামি, ৰেদযামাহং ভন্তে, ৰেদযতীতি মং সঙ্ঘো ধারেতূ’’তি এৰং আরোচেতব্বং.
‘‘ইমঞ্চ পনত্থং গহেত্ৰা যায কাযচি ৰাচায আরোচেতুং ৰট্টতিযেৰা’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) অট্ঠকথাৰচনতো যায কাযচি ভাসাযপি আরোচেতুং ৰট্টতি.
৫১১. পুনপ্পুনাগতানন্তি এত্থ ‘‘ভিক্খূন’’ন্তি সেসো. পুব্বে আরোচনট্ঠানং অসম্পত্তানং আগন্তুকানং ভিক্খূনম্পি. আরোচেন্তোৰাতি একস্স আরোচনে সো চে ৰুড্ঢতরো হোতি, ‘‘ভন্তে’’তি ৰত্ৰা পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ ৰত্ৰা, নৰকো চে, ‘‘আৰুসো’’তি ৰত্ৰা অৰসানে ‘‘মং আযস্মা ধারেতূ’’তি, দ্ৰে চে হোন্তি, ‘‘মং আযস্মন্তা ধারেন্তূ’’তি, তযো চে, ‘‘মং আযস্মন্তো ধারেন্তূ’’তি ৰত্ৰা আরোচেন্তোৰ. রত্তিযা ছেদং অকত্ৰাতি ‘‘পকতত্তেন ভিক্খুনা সদ্ধিং একচ্ছন্নে’’তিআদিনা (চূল়ৰ. ৮১) নযেন ৰুত্তএকসেনাসনে পকতত্তেন ভিক্খুনা সদ্ধিং অরুণুট্ঠাপনৰসেন ¶ করিযমানেন সহৰাসেন ৰা ‘‘পকতত্তভিক্খূহি ৰিনা এককেন ৰাসো’’তি ৰুত্তৰিপ্পৰাসেন ৰা ‘‘আগন্তুকানং আরোচনায অকরণ’’ন্তি ৰুত্তঅনারোচনেন ৰা সম্ভৰন্তং রত্তিচ্ছেদমকত্ৰা. ৰত্তভেদং অকত্ৰা ৰা পারিৰাসিকক্খন্ধকে পারিৰাসিকস্স পঞ্ঞত্তৰত্ততো একম্পি অহাপেত্ৰা চ. সদা ৰসেতি পরিৰাসং ৰসিতুং ¶ পরিকপ্পিতা সব্বদিৰসা যাৰ খিণন্তি, তাৰ ৰসেয্যাতি অত্থো.
৫১২. তত্থ পরিৰাসো ৰিসোধেতুং ন সক্কা চেতি তস্স ৰিহারস্স মহন্তত্তা আগতে আগন্তুকভিক্খূ পরিযেসিত্ৰা আরোচেন্তেন রত্তিচ্ছেদং অকত্ৰা পরিৰাসং সোধেতুং ন সক্কা চে হোতি. তং ৰত্তং নিক্খিপিত্ৰানাতি তথা সমাদিন্নং ৰত্তং উপরি ৰক্খমাননযেন নিক্খিপিত্ৰা.
৫১৩. কত্থ নিক্খিপেয্যাতি আহ ‘‘তত্থা’’তিআদি. তত্থেৰ সঙ্ঘমজ্ঝে ৰাতি অত্তনো যস্মিং ৰত্তং সমাদিন্নং, তস্মিংযেৰ সঙ্ঘমজ্ঝে ৰা. পুগ্গলে ৰাতি ভিক্খূসু উট্ঠায তত্থ তত্থ গতেসু অন্তোসীমাযযেৰ ওহীনে একভিক্খুম্হি ৰা অসতিযা বহিসীমং গতেন সরিতক্খণে অত্তনা সদ্ধিং গচ্ছন্তে তস্সাযেৰ পরিসায পরিৰাসদানে সম্মুখীভূতে পুগ্গলে ৰা আগন্তুকভিক্খু চে, তস্স ৰা সন্তিকে আরোচেত্ৰা ৰত্তং নিক্খিপিতব্বন্তি ৰুত্তং হোতি. কথং নিক্খিপে’তি আহ ‘‘নিক্খিপামী’’তিআদি. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘নিক্খিপামী’’তি এতং পচ্চামসতি. তং ৰত্তন্তি অত্তনা সমাদিন্নং তং ৰত্তং.
৫১৪. অযং নযোতি ‘‘একপদেনাপি দ্ৰীহি পদেহি ৰা পনা’’তি এৰং অনন্তরোদিতনযো.
৫১৫-২০. পকতত্তোতি ৰুচ্চতীতি সগ্গমোক্খাৰরণাভাৰেন পকতো পুব্বসরূপেনেৰ ঠিতো অত্তা এতস্সাতি ‘‘পকতত্তো’’তি কথীযতি. পচ্চূসকালস্মিন্তি অরুণতো পুরিমকালে.
পরিক্খিত্তৰিহারস্সাতি এত্থ পাকারাদীহি পরিক্খিত্তং একম্পি সেনাসনং ৰিহরন্তি অস্মিন্তি কত্ৰা তথা ৰুচ্চতি. দ্ৰে ¶ লেড্ডুপাতে অতিক্কম্মাতি যোজনা. লেড্ডুপাতদ্ৰযস্স অৰধিং দস্সেতি ‘‘পরিক্খেপতো বহী’’তি, ‘‘অপরিক্খিত্ততো পরিক্খেপারহট্ঠানা বহী’’তি চ.
পরিক্খেপারহট্ঠানং ¶ নাম কতমন্তি? ৰিসুদ্ধিমগ্গে (ৰিসুদ্ধি. ১.৩১) ধুতঙ্গনিদ্দেসে ‘‘মজ্ঝিমট্ঠকথাযং পন ৰিহারস্সাপি গামস্সেৰ উপচারং নীহরিত্ৰা উভিন্নং লেড্ডুপাতানং অব্ভন্তরা মিনিতব্ব’ন্তি ৰুত্তং. ইদমেত্থপমাণ’’ন্তি ৰুত্তত্তা অপরিক্খিত্তস্স পঠমলেড্ডুপাতং হোতি, গামে ৰুত্তেন ৰিধিনা ৰিহারপরিযন্তে ঠিতভত্তসালগিলানসালাদিসেনাসনে চে পরিক্খেপো অত্থি, তত্থ ৰা, নত্থি চে, নিব্বকোসস্স উদকপাতট্ঠানে ঠিতেন মাতুগামেন ছড্ডিতভাজনধোৰনোদকপতনট্ঠানে ৰা সেনাসনতো দূরে চেতিযঙ্গণে, বোধিযঙ্গণে ৰা ঠত্ৰা বলমজ্ঝিমস্স পুরিসস্স হত্থং পসারেত্ৰা অত্তনো বলপ্পমাণেন খিত্তস্স মুট্ঠিযা গহিতপাসাণস্স পতনট্ঠানং ৰিহারূপচারো নাম, তদেৰ পাকারাদীহি পরিক্খেপারহট্ঠানং নাম. তত্থ ঠত্ৰা তথেৰ খিত্তস্স পাসাণস্স পতনট্ঠানং একো লেড্ডুপাতো, তত্থাপি ঠত্ৰা তথেৰ খিত্তস্স পাসাণস্স পতনট্ঠানং একো লেড্ডুপাতোতি এৰং দ্ৰে লেড্ডুপাতা গহেতব্বা.
মগ্গতো ওক্কমিত্ৰাতি মগ্গতো অপসক্কিত্ৰা. গুম্বেনাতি রুক্খগহনেন ৰা লতাগহনেন ৰা. ৰতিযাতি কণ্টকসাখাদীহি কতায ৰতিযা.
ৰত্তমাদাযাতি পুব্বে ৰুত্তনযেন ৰত্তং সমাদিযিত্ৰা. আরোচেত্ৰাতি যথাৰুত্তনযেন আরোচেত্ৰা.
নিক্খিপিত্ৰাতি পুব্বে ৰুত্তনযেন ৰত্তং নিক্খিপিত্ৰা. ভিক্খূতি অত্তনা সদ্ধিং হত্থপাসদানত্থায আগতো ভিক্খু. যস্স কস্সচীতি এত্থ ‘‘সন্তিকে’’তি সেসো.
আরোচেত্ৰা ¶ ৰাতি অত্তনো নৰকতরো চে, ‘‘আৰুসো’’তি, ৰুড্ঢো চে, ‘‘ভন্তে’’তি ৰত্ৰা যথাৰুত্তনযেনেৰ আরোচেত্ৰা. সেসন্তি অৰসেসৰিনিচ্ছযং. সমুচ্চযস্সাতি চূল়ৰগ্গাগতস্স ততিযসমুচ্চযক্খন্ধকস্স. অট্ঠকথাযচাতি ‘‘সচে অঞ্ঞো কোচি ভিক্খু কেনচিদেৰ করণীযেনা’’তিআদিনা (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) অট্ঠকথাগতৰিনিচ্ছযেনাপি.
ৰিভাৰযেতি ‘‘সচে যং ভিক্খুং তত্থ আগতং পস্সতি, ভাসমানস্স সদ্দং সুণাতি, তস্স আরোচেতব্বং. তথা অকরোন্তস্স রত্তিচ্ছেদো চ ৰত্তভেদো চ হোতি দুক্কটং আপজ্জতি. সচে সো দ্ৰাদসরতনব্ভন্তরং পত্ৰা তস্স অজানন্তস্সেৰ পক্কন্তো হোতি, রত্তিচ্ছেদোৰ হোতি, ন ৰত্তভেদো ¶ . সচে অত্তনা সদ্ধিং আগতো কেনচিদেৰ করণীযেন গতো হোতি, ৰিহারং গন্ত্ৰা যং পঠমং পস্সতি, তস্স সন্তিকে আরোচেত্ৰা ৰত্তং নিক্খিপিতব্বং. এৰং পরিকপ্পিতদিৰসে পুণ্ণে কুক্কুচ্চৰিনোদনত্থং অতিরেকে চ দিৰসে ৰত্তং পূরেত্ৰা পরিযোসানে ৰত্তে অসমাদিন্নে মানত্তারহো ন হোতীতি সঙ্ঘং উপসঙ্কম্ম ৰত্তং সমাদিযিত্ৰা খন্ধকে আগতনযেনেৰ মানত্তং যাচিতব্বং. অনিক্খিত্তৰত্তেন চরিতুকামস্স পুন ৰত্তসমাদানং কাতব্বং ন হোতী’’তি এত্তকো ৰিসেসো, ইমং অট্ঠকথাগতং ৰিনিচ্ছযং পকাসেয্যাতি ৰুত্তং হোতীতি.
পটিচ্ছন্নপরিৰাসকথাৰণ্ণনা.
৫২১. ন জানতীতি এত্থ ছন্দৰসেন রস্সো কতো. আপত্তীনঞ্চ রত্তীনং, পরিচ্ছেদং ন জানতীতি বহূ সঙ্ঘাদিসেসে আপজ্জিত্ৰাপি ‘‘এত্তকাহং আপত্তিযো আপন্নো’’তি অত্তনো আপন্নসঙ্ঘাদিসেসাপত্তীনং পরিচ্ছেদং ¶ ন জানাতি, ‘‘মযা আপন্নাপত্তি এত্তকে দিৰসে পটিচ্ছন্না’’তি দিৰসপরিচ্ছেদং ন জানাতি.
৫২২. ইদানি তস্স পভেদং দস্সেতুমাহ ‘‘এসেৰা’’তিআদি. পরিসুদ্ধেহীতি সকলসংকিলেসপ্পহানেন পরিসুদ্ধসন্তানেহি উপালিত্থেরাদিপুব্বাচরিযেহি. এসোৰ সুদ্ধন্তোতি এসো যথাৰুত্তসরূপো সুদ্ধন্তপরিৰাসো. চূল়সুদ্ধন্তনামো চাতি ‘‘যো উপসম্পদতো পট্ঠায অনুলোমক্কমেন ৰা’’তিআদিনা (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেন উপসম্পদমাল়কতো পট্ঠায অনুলোমৰসেন ৰা আরোচিতদিৰসতো পট্ঠায পটিলোমৰসেন ৰা সরন্তে ‘‘কিত্তকানি দিৰসানি পরিসুদ্ধোতি সরসী’’তি ৰিনযধরেহি পুচ্ছিতে ‘‘এত্তকং কালং পরিসুদ্ধোস্মী’’তি ৰুত্তৰতো তেন ৰুত্তসুদ্ধদিনানি পরিযন্তং কত্ৰা দিন্নো যাৰ উপসম্পন্নদিৰসো, তাৰ বহুদিৰসেসু নেতব্বং মহাসুদ্ধন্তং সন্ধায ইতরদিনানং পূরেতব্বত্তা চূল়সুদ্ধন্তো নামাতি ৰুত্তং হোতি.
‘‘অযঞ্হি সুদ্ধন্তপরিৰাসো নাম উদ্ধম্পি আরোহতি, হেট্ঠাপি ওরোহতি, ইদমস্স লক্খণ’’ন্তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) ৰুত্তত্তা ইমং পরিৰাসং পরিৰসনতো পচ্ছা দিৰসং সরন্তো পরিকপ্পেত্ৰা যোজেত্ৰা গহিতদিৰসতো ৰড্ঢেতি ৰা হাপেতি ৰা, উভযত্থাপি ‘‘পুন পরিৰাসদানকিচ্চং নত্থী’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) ৰচনতো পুব্বে দিন্নপরিৰাসোযেৰ পমাণং ¶ . ‘‘এতস্স অপ্পটিচ্ছন্নং ‘পটিচ্ছন্না’তি ৰা অচিরপটিচ্ছন্নং ‘চিরপটিচ্ছন্না’তি ৰা অসম্বহুলম্পি ‘সম্বহুলা’তি ৰা ৰিপরীততো গহেত্ৰা ৰিনযকম্মং করোন্তস্স আপত্তিতো ৰুট্ঠানং হোতি, পটিচ্ছন্নং ‘অপ্পটিচ্ছন্না’তিআদিৰিপরিযাযেন ন হোতী’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২ অত্থতো সমানং) অট্ঠকথাগতনযো ৰেদিতব্বো.
মহাসুদ্ধন্তনামকোতি ¶ ‘‘যো পন যথাৰুত্তেন অনুলোমপটিলোমনযেন পুচ্ছিযমানোপি রত্তিপরিযন্তং ন জানাতি, নেৰ সরতি, ৰেমতিকো ৰা হোতি, তস্স দিন্নো সুদ্ধন্তপরিৰাসো মহাসুদ্ধন্তোতি ৰুচ্চতী’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) অট্ঠকথাযং নিদ্দিট্ঠসরূপো মহাসুদ্ধন্তো নাম. ‘‘অযং উদ্ধং নারোহতি, হেট্ঠা পন ওরোহতী’’তি ৰুত্তত্তা অযং পরিৰাসো যাৰ উপসম্পন্নদিৰসো, তাৰ পূরেতব্বতো ততো উদ্ধং নারোহতি. অন্তরাল়ে অত্তনো সুদ্ধকালং পরিকপ্পেত্ৰা সরতি চে, ততো পট্ঠায নিৰত্তনতো দিৰসহানং পন হোতেৰ.
৫২৩. ‘‘অঞ্ঞতরো ভিক্খু সম্বহুলা সঙ্ঘাদিসেসা আপত্তিযো আপন্নো হোতি, সো আপত্তিপরিযন্তং ন জানাতি, রত্তিপরিযন্তং ন জানাতী’’তি (চূল়ৰ. ১৫৬) আগতৰত্থুম্হি ইমস্স পরিৰাসস্স অনুঞ্ঞাতত্তা তং ৰত্থুং সঙ্গহেতুং ‘‘আপত্তীনং চা’’তিআদিং ৰত্ৰাপি ‘‘আপত্তিপরিযন্তং পন ‘এত্তকা অহং আপত্তিযো আপন্নো’তি জানাতু ৰা মা ৰা, অকারণমেত’’ন্তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) পটিসেধেত্ৰা অট্ঠকথাযং পধানভাৰেন ৰুত্তরত্তিপরিযন্তস্স অপরিজাননমত্তমেৰ পমাণন্তি দস্সেতুমাহ ‘‘দুৰিধোপী’’তিআদি. দুৰিধোপি অযং সুদ্ধন্তপরিৰাসো একচ্চং রত্তিপরিচ্ছেদং, সকলং ৰা রত্তিপরিচ্ছেদং অজানতো ৰা ৰিমতিস্স ৰা দাতব্বোতি যোজনা.
সুদ্ধন্তপরিৰাসকথাৰণ্ণনা.
৫২৪. ইতরোপি সো সমোধানপরিৰাসো তিধা মতোতি যোজনা. ধাতুসদ্দানং অনেকত্থত্তা ‘‘ওধান’’ন্তি মক্খনং ৰুচ্চতি. তেনাহ অট্ঠকথাযং ‘‘ওধুনিত্ৰা ¶ মক্খেত্ৰা’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২). ‘‘সমোধান’’ন্তি পক্খেপো ৰুচ্চতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সমোদহিত্ৰা’’তি. ওধানঞ্চ সমোধানঞ্চ ওধানসমোধানং, তং যত্থ সো পরিৰাসো ‘‘ওধানসমোধানো’’তি ৰেদিতব্বো. অরিসাদিগণে অন্তোগধত্তা হেত্থ, উপরি চ এৰরূপে ঠানে অ-কারপচ্চযো দট্ঠব্বো ¶ . পরিৰুত্থদিৰসানং মক্খনঞ্চ মূলাপত্তিযং অন্তরাপত্তীনং পক্খিপনঞ্চ যস্মিং সো পরিৰাসোতি ৰুত্তং হোতি. তেনেৰেত্থ ‘‘দিৰসে পরিৰুত্থে তু, ওধুনিত্ৰা পদীযতে’’তি ৰক্খতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘পরিৰুত্থদিৰসে ওধুনিত্ৰা মক্খেত্ৰা পুরিমায আপত্তিযা মূলদিৰসপরিচ্ছেদে পচ্ছা আপন্নং আপত্তিং সমোদহিত্ৰা’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২).
অগ্ঘপুব্বকো মিস্সকপুব্বকো সমোধানপরিৰাসোতি যোজনা, অগ্ঘসমোধানপরিৰাসো মিস্সকসমোধানপরিৰাসোতি ৰুত্তং হোতি. অগ্ঘো চ মিস্সকো চ অগ্ঘমিস্সকা, তে পুব্বকা এতস্সাতি অগ্ঘমিস্সকপুব্বকো, সমোধানো. অগ্ঘেন সমোধানং অগ্ঘসমোধানং, তং যত্থ সো অগ্ঘসমোধানো, আপন্নাসু বহূসু সব্বচিরপটিচ্ছন্নাপত্তীনং দিৰসগণনগ্ঘেনেৰ পচ্ছা আপন্নআপত্তীনং পক্খেপযুত্তপরিৰাসোতি অত্থো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘অগ্ঘসমোধানো নাম সম্বহুলাসু আপত্তীসু যা একা ৰা দ্ৰে ৰা তিস্সো ৰা সম্বহুলা ৰা আপত্তিযো সব্বচিরপটিচ্ছন্নাযো, তাসং অগ্ঘেন সমোধায তাসং রত্তিপরিচ্ছেদৰসেন অৰসেসানং ঊনতরপটিচ্ছন্নানং আপত্তীনং পরিৰাসো দিয্যতি, অযং ৰুচ্চতি অগ্ঘসমোধানো’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২). মিস্সকানং নানাৰত্থুকানং আপত্তীনং সমোধানং মিস্সকসমোধানং, তং যত্থ সো পরিৰাসো মিস্সকসমোধানো. মিস্সকানং নানাৰত্থুকানং আপত্তীনং একতো পক্খেপযুত্তো পরিৰাসোতি অত্থো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘মিস্সকসমোধানো ¶ নাম যো নানাৰত্থুকা আপত্তিযো একতো কত্ৰা দিয্যতী’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২).
৫২৫-৭. এৰং তিৰিধে সমোধানপরিৰাসে পঠমপরিৰাসস্স ৰিসেসনভূততায অৰযৰানং দ্ৰিন্নং ওধানসমোধানসদ্দানং অত্থানুৰাদেন তদুভযওধানসমোধানসরূপং ৰিধাতুমাহ ‘‘আপজ্জিত্ৰা…পে… পকাসিতো’’তি. তত্থ পঠমস্স ওধান-সদ্দসঙ্খাতস্স অৰযৰস্স অত্থসরূপানুৰাদমাহ ‘‘আপজ্জিত্ৰা…পে… পদীযতে’’তি. দুতিযাৰযৰসঙ্খাতসমোধান-সদ্দস্স অত্থসরূপানুৰাদমাহ ‘‘পুরিমাপত্তিযা…পে… ভিক্খুনো’’তি. তেনেৰ উভযত্থানুৰাদে ‘‘ভিক্খুনো’’তি পদদ্ৰযস্স, ‘‘পদীযতে দাতব্বো’’তি কিরিযাপদদ্ৰযস্স চ ৰিসুং ৰিসুং গহিতত্তা পুনরুত্তিদোসাভাৰো ৰেদিতব্বো. এৰং অৰযৰত্থানুৰাদেন ৰিধাতব্বসমুদাযং দস্সেতুমাহ ‘‘এসোধানসমোধানপরিৰাসো পকাসিতো’’তি. এত্থ ছাদেন্তস্স হীতি হি-সদ্দো হেতুম্হি. এসোধানসমোধানোতি এত্থ এত-সদ্দসম্বন্ধেন ‘‘যো’’তি লব্ভতি.
তত্রাযং ¶ যোজনা – আপজ্জিত্ৰা…পে… ওধুনিত্ৰা যো যস্মা পদীযতে, পুরিমাপত্তিযা…পে… যো যস্মা দাতব্বো, তস্মা এসোধানসমোধানপরিৰাসো পকাসিতোতি.
তত্থ অন্তরাপত্তিং আপজ্জিত্ৰাতি পটিচ্ছন্নাপত্তিযা পরিৰসন্তো ৰা মানত্তারহো ৰা মানত্তং চরন্তো ৰা অব্ভানারহো ৰা হুত্ৰা কদাচি অঞ্ঞং সঙ্ঘাদিসেসাপত্তিং আপজ্জিত্ৰা. ছাদেন্তস্সাতি পঠমং আপন্নাপত্তিযাপটিচ্ছাদিতকালেন সমং ৰা ঊনং ৰা কালং পটিচ্ছাদেন্তস্স. ‘‘মূলাযপটিকস্সনেন তে পরিৰুত্থদিৰসে চ মানত্তচিণ্ণদিৰসে ¶ চ সব্বে ওধুনিত্ৰা’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) অট্ঠকথাৰচনতো এত্থ ‘‘পরিৰুত্থে’’তি উপলক্খণত্তা ‘‘মানত্তচিণ্ণে চা’’তি গহেতব্বং. ওধুনিত্ৰাতি চ মূলাযপটিকস্সনৰসেন মক্খেত্ৰা, অদিৰসে কত্ৰাতি অধিপ্পাযো.
যো যস্মা পদীযতে, সো পরিৰাসো সট্ঠিৰস্সানি পরিৰসিত্ৰা মানত্তারহো হুত্ৰাপি অন্তরাপত্তিং আপজ্জিত্ৰা একাহম্পি পটিচ্ছাদিতে মূলাযপটিকস্সনেন তে দিৰসে সব্বে মক্খেত্ৰা তানেৰ সট্ঠিৰস্সানি পুনপি যস্মা পদীযতেতি অত্থো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সট্ঠিৰস্সানি পরিৰসিত্ৰা মানত্তারহো হুত্ৰাপি হি একদিৰসং অন্তরাপত্তিং পটিচ্ছাদেত্ৰা পুনপি সট্ঠিৰস্সানি পরিৰাসারহো হোতী’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২).
পুরিমাপত্তিযাতি তেন আপন্নাসু সম্বহুলাসু আপত্তীসু সব্বাপত্তীনং পুরেতরমেৰ পটিচ্ছন্নায আপত্তিযা. মূলদিৰসেতি পঠমং ৰীতিক্কমদিৰসে. ৰিনিচ্ছিতেতি ‘‘অসুকসংৰচ্ছরে অসুকমাসে অসুকদিৰসে’’তি নিযমিতে. সমোধায পক্খিপিত্ৰা দাতব্বোতি সম্বন্ধো. ৰিধানতো যাচমানস্সাতি ৰিধানতো সঙ্ঘেন দাতব্বোতি যোজেতব্বং, সমুচ্চযক্খন্ধকে ৰুত্তেন ৰিধিনা যাচমানস্স তত্থেৰ ৰুত্তৰিধিনা সঙ্ঘেন দাতব্বোতি অত্থো. ‘‘এসো ওধানসমোধানপরিৰাসো’’তি পদচ্ছেদো.
৫২৮-৯. তথা ৰুচ্চতীতি সম্বন্ধো. তাসং অগ্ঘৰসেন হীতি হি-সদ্দো হেতুম্হি. ‘‘সোতি তংসদ্দসম্বন্ধেন ‘‘যো’’তি লব্ভতি. তত্রাযং যোজনা – সম্বহুলা…পে… তাসং অগ্ঘৰসেন ততো ঊনপটিচ্ছন্নানং আপত্তীনং ¶ সমোধায যো যস্মা পদাতব্বো পরিৰাসো, তস্মা সো যথা অৰযৰত্থৰসেন ¶ ‘‘ওধানসমোধানো’’তি পরিৰাসো ৰুত্তো, তথা ‘‘অগ্ঘসমোধানো’’তি ৰুচ্চতীতি.
তত্থ সম্বহুলাসূতি যাসং আপত্তীনং পরিৰসিতুকামো, তাসু সম্বহুলাসু আপত্তীসু, নিদ্ধারণে ভুম্মং. ‘‘একা ৰা’’তিআদি নিদ্ধারিযনিদ্দেসো. তাসং আপত্তীনং. অগ্ঘৰসেনাতি গণনৰসেন, রত্তিপরিচ্ছেদৰসেনাতি ৰুত্তং হোতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘তাসং রত্তিপরিচ্ছেদৰসেনা’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২). ‘‘পদাতব্বো’’তি ইমিনা সম্বন্ধো. ততোতি চিরপটিচ্ছন্নাপত্তিতো. ঊনপটিচ্ছন্নানং আপত্তীনন্তি এত্থ উপযোগত্থে সামিৰচনং, ঊনপটিচ্ছন্নাযো আপত্তিযো সমোধাযাতি ৰুত্তং হোতি.
৫৩০. নানা সুক্কৰিস্সট্ঠিআদীনি ৰত্থূনি যাসং তা নানাৰত্থুকা, নানাৰত্থুকা সঞ্ঞা যাসং আপত্তীনং তা নানাৰত্থুকসঞ্ঞাযো. সব্বাতি এত্থ ‘‘যা’’তি সেসো, সুক্কৰিস্সট্ঠিআদিকুলদূসনাৰসানা যা সব্বা তেরস সঙ্ঘাদিসেসা আপত্তিযোতি অত্থো. তা সব্বাতি এত্থ পি-সদ্দো ৰত্তব্বো. দাতব্বোতি এত্থ ‘‘পরিৰাসো’’তি আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং. তা সব্বাপি একতো কত্ৰা দাতব্বো পরিৰাসোতি যোজনা. তস্স তেরস সঙ্ঘাদিসেসাপত্তিযোপি একতো কত্ৰাতি অত্থো. ‘‘অহং ভন্তে সম্বহুলা সঙ্ঘাদিসেসা আপত্তিযো আপজ্জিং একং সুক্কৰিস্সট্ঠিং…পে… একং কুলদূসকং, সোহং ভন্তে সঙ্ঘং তাসং আপত্তীনং সমোধানপরিৰাসং যাচামী’’তি তিক্খত্তুং যাচনায চ তদনুরূপায ঞত্তিযা চ কম্মৰাচাসু চ নামং ¶ ৰত্ৰা দাতব্বপরিৰাসো মিস্সকো মতো ‘‘মিস্সকসমোধানপরিৰাসো’’তি ঞাতো. দ্ৰে, তিস্সো, চতস্সো, অতিরেকা চ আপন্নস্সাপি পরিৰাসং দেন্তেন ইমিনা নিযামেন ৰত্থুং, নামং ৰিসেসেত্ৰা গহেতব্বং.
সমোধানপরিৰাসকথাৰণ্ণনা.
৫৩১. পরিৰুত্থপরিৰাসস্সাতি তিৰিধে পরিৰাসে অঞ্ঞতরস্স ৰসেন পরিৰুত্থপরিৰাসস্স. উত্তরি ছ রত্তিযোতি পরিৰাসতো উত্তরি ছ রত্তিযো, ছ দিৰসেতি ৰুত্তং হোতি, ‘‘চরিতু’’ন্তি সেসো, চরণকিরিযায অচ্চন্তসংযোগে উপযোগৰচনং. মানত্তং দেয্যন্তি যোজনা, ‘‘সঙ্ঘেনা’’তি সামত্থিযা ¶ লব্ভতি. সমুচ্চযক্খন্ধকে ৰুত্তনযেন যোজেত্ৰা ছারত্তঞ্চ দাতব্বো, ভিক্খুমাননৰিধি ভিক্খুস্স দাতব্বোতি অত্থো.
‘‘পরিৰুত্থপরিৰাসস্সা’’তি ইমিনা পটিচ্ছন্নমানত্তং পকতং, তত্থ পভেদে অসতি কস্মা ‘‘পটিচ্ছন্নাপটিচ্ছন্নৰসা দুৰে’’তি ৰুত্তন্তি? পকতভেদমনপেক্খিত্ৰা ছারত্তমানত্তে লব্ভমানৰিসযভেদং দস্সেতুং ৰুত্তং. এৰঞ্হি সতি সমোধানমানত্তে চ ‘‘ছারত্তং মানত্তং দেতূ’’তি (চূল়ৰ. ১২৮) পাল়িযং ৰুত্তত্তা তম্পি গহেত্ৰা ‘‘তিধা’’তি কস্মা ন ৰুত্তন্তি? তম্পি পটিচ্ছন্নাপত্তিযা পরিৰুত্থপরিৰাসস্সেৰ দাতব্বমানত্তন্তি পটিচ্ছন্নমানত্তৰচনেনেৰ সঙ্গহিতত্তা ৰিসুং ন ৰুত্তং. তেনেৰ চতুব্বিধে মানত্তে ইমেহি দ্ৰীহি ৰিনা দস্সেতব্বেসু দ্ৰীসু মানত্তেসু পক্খমানত্তমত্তং ‘‘ছাদেন্তিযা’’তিআদিগাথায দস্সেত্ৰা সমোধানমানত্তং ৰিসুং ন দস্সিতন্তি দট্ঠব্বং.
৫৩৪-৬. ৰিনিদ্দিট্ঠপ্পকারন্তি ‘‘পরিক্খিত্তৰিহারস্সা’’তিআদিনা যথাৰুত্তগাথাদ্ৰযেন নিদ্দিট্ঠপ্পকারং. আদিযিত্ৰান তং ¶ তেসন্তি এত্থ ‘‘সন্তিকে’’তি ৰক্খমানতো লব্ভতি. তেসং চতুন্নং সম্মুখা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা তং ৰত্তং সমাদিযিত্ৰাতি অত্থো. ‘‘তং তেসং সন্তিকে’’তি ইদং ‘‘আরোচেত্ৰা’’তি ইমিনাপি যুজ্জতি. তেসমেৰ সম্মুখা নিসিন্নেন ‘‘অহং ভন্তে একং আপত্তিং আপজ্জিং সঞ্চেতনিকং সুক্কৰিস্সট্ঠি’’ন্তিআদিনা নযেন সমুচ্চযক্খন্ধকাগতং আরোচনং কত্ৰা. ইমিনা অন্তোঅরুণে দিট্ঠানং অঞ্ঞেসম্পি আরোচনং উপলক্খিতং.
নিক্খিপে সন্তিকে তেসং ৰত্তন্তি এত্থ ‘‘অরুণে উট্ঠিতে’’তি অজ্ঝাহরিতব্বং. অরুণে উগ্গতে তেসং ভিক্খূনং সম্মুখা যথাৰুত্তনযেনেৰ নিসীদিত্ৰা ‘‘ৰত্তং নিক্খিপামি, মানত্তং নিক্খিপামী’’তি ইমেসু দ্ৰীসু একং ৰা দ্ৰযমেৰ ৰা ৰত্ৰা ৰত্তং নিক্খিপে.
৫৩৭. তস্স মানত্তস্স. রত্তিচ্ছেদাদিকোতি এত্থ আদি-সদ্দেন ৰত্তভেদো গহিতো. অট্ঠকথাৰসেন পাল়িৰসেনাতি যোজনা.
৫৩৮. ৰীসতিযা ¶ ভিক্খূনং ৰগ্গো সমূহো ৰীসতিৰগ্গো, সো এৰ ৰীসতিৰগ্গিকো. অব্ভেয্যাতি ওসারেয্য, অব্ভন্তরং করেয্যাতি অত্থো. ৰিধিনাতি সমুচ্চযক্খন্ধকাগতক্কমেন. অব্ভিতোতি সংৰাসেন অন্তো কতো, পকতত্তোতি পকতিসভাৰো, আপত্তিং অনাপন্নকালসদিসো হোতীতি অত্থো.
৫৩৯. আপত্তিং ছাদেন্তিযা ভিক্খুনিযাতি যোজনা, ‘‘আপজ্জিত্ৰা’’তি সেসো, আপত্তিং আপজ্জিত্ৰা ‘‘আপত্তি চা’’তিআদিনা (ৰি. ৰি. ৫০৫) নযেন পুব্বে দস্সিতেহি দসহি অঙ্গেহি পটিচ্ছাদেন্তিযা ভিক্খুনিযা অত্তনো আপত্তিং ছাদেন্তিযা ভিক্খুনিযা. ন চ আপত্তীতি এত্থ ‘‘অত্তনো’’তি ইমিনা অঞ্ঞিস্সা ¶ আপত্তিং পটিচ্ছাদেন্তিযা ৰজ্জপটিচ্ছাদিকাসঙ্খাতপারাজিকাপত্তীতি দীপিতং হোতি. ‘‘ভিক্খুনিযা’’তি ইমিনা ভিক্খুস্স দুক্কটাপত্তিভাৰং দীপেতি.
৫৪১. ৰিরুদ্ধমত্থং নযতি পজহতীতি ৰিনযো, ৰিনিচ্ছযো, তং ৰিনযপিটকত্থৰিনিচ্ছযৰিসেসৰিসযং সম্মোহসঙ্খাতং ৰিরুদ্ধং পচ্চত্থিকং তদঙ্গৰসেন পজহনতো ৰিনযনযসঙ্খাতং ততো এৰ অতিবুদ্ধিদীপনং, অতিসযেন বুদ্ধিং দীপেতীতি অতিবুদ্ধিদীপনং, তং ৰিনযত্থৰিনিচ্ছযকং ঞাণপদীপং ৰিসেসেন জালেন্তং. ৰিৰিধেহি নযেহি যুত্ততায ৰিৰিধনযযুতং. ৰিনযনযেতি ৰিনযপিটকস্স পরসন্তানপাপনে, ৰিনযৰণ্ণনাযন্তি ৰুত্তং হোতি.
ইতি ৰিনযত্থসারসন্দীপনিযা
ৰিনযৰিনিচ্ছযৰণ্ণনায
সঙ্ঘাদিসেসকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
অনিযতকথাৰণ্ণনা
৫৪২-৩. ইদানি ¶ সঙ্ঘাদিসেসকথানন্তরং অনিযতকথং দস্সেতুমাহ ‘‘রহোনিসজ্জস্সাদেনা’’তিআদি. রহসি নিসজ্জা রহোনিসজ্জা, তস্সা অস্সাদো রহোনিসজ্জস্সাদো, তেন রহোনিসজ্জস্সাদেন, মেথুনধম্মসন্নিস্সিতেন কিলেসেনাতি অত্থো. ৰুত্তঞ্হি অট্ঠকথাযং ‘‘রহোনিসজ্জস্সাদোতি মেথুনধম্মসন্নিস্সিতকিলেসো ৰুচ্চতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৫১). ‘‘রহো নাম চক্খুস্স রহো সোতস্স রহো. চক্খুস্স রহো নাম ন সক্কা হোতি অক্খিং ৰা নিখণিযমানে ভমুকং ৰা উক্খিপিযমানে সীসং ৰা উক্খিপিযমানে পস্সিতুং. সোতস্স রহো নাম ন সক্কা হোতি পকতিকথা সোতু’’ন্তি (পারা. ৪৪৫) পদভাজনে ৰুত্তরহেসু ¶ চক্খুস্স রহো এৰ ইধাধিপ্পেতো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘কিঞ্চাপি পাল়িযং ‘সোতস্স রহো’তি আগতং, চক্খুস্স রহেনেৰ পন পরিচ্ছেদো ৰেদিতব্বো’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৪৪-৪৪৫).
চক্খুস্স রহত্তা ‘‘পটিচ্ছন্ন’’ন্তি ইমম্পি পটিচ্ছন্নত্তা এৰ ‘‘অলংকম্মনিয’’ন্তি ইমম্পি সঙ্গণ্হাতি. নিসজ্জসদ্দোপাদানেন ‘‘আসনে’’তি ইদম্পি গহিতমেৰ. ‘‘মাতুগামস্স সন্তিকং গন্তুকামো’’তি ইমিনা ‘‘মাতুগামেন সদ্ধি’’ন্তি ইদম্পি গহিতমেৰ. এৰং সামত্থিযা লব্ভমানপদোপাদানেন যো পন ভিক্খু মাতুগামেন সদ্ধিং একো একায রহো পটিচ্ছন্নে আসনে অলংকম্মনিযে নিসজ্জস্সাদেনাতি ৰুত্তং হোতি. চক্খুস্স রহভাৰেন কুট্টাদিপটিচ্ছন্নে তেনেৰ মেথুনসেৰনকম্মস্স অনুরূপে আসনে তদহুজাতাযপি মনুস্সিত্থিযা সহ নিসজ্জস্সাদরাগেন সমন্নাগতো হুত্ৰাতি অত্থো. এত্থ ‘‘মাতুগামস্সা’’তি তদহুজাতম্পি ইত্থিং গণ্হাতীতি কুতো লব্ভতীতি? ‘‘মাতুগামো নাম মনুস্সিত্থী, ন যক্খী, ন পেতী, ন তিরচ্ছানগতা, অন্তমসো তদহুজাতাপি দারিকা, পগেৰ মহত্তরী’’তি (পারা. ৪৪৫) পদভাজনতো লব্ভতি.
‘‘নিৰাসেতী’’তি ইমিনা ‘‘কাযবন্ধনং বন্ধতি, চীৰরং পারুপতী’’তি ইদং লক্খীযতি. সব্বত্থাতি যথাৰুত্তং পযোগতো পুব্বাপরপযোগে সঙ্গণ্হাতি. তেনেৰ ‘‘পযোগে চ পযোগে চা’’তি ৰিচ্ছাপযোগো কতো. নিসীদতো চস্স দুক্কটন্তি যোজনা. ‘‘উভিন্নম্পি নিসজ্জায পাচিত্তিয’’ন্তি ৰক্খমানত্তা দুক্কটং সন্ধায এককস্স নিসীদতোতি গহেতব্বং.
৫৪৪. নিসজ্জায ¶ উভিন্নম্পীতি এত্থ ‘‘সকি’’ন্তি সেসো, উভিন্নং নিসজ্জাপূরণৰসেন অঞ্ঞমঞ্ঞস্স পুরে ৰা পচ্ছা ৰা একক্খণে ¶ ৰা মাতুগামস্স ৰা ভিক্খুস্স ৰা একৰারং নিসজ্জাযাতি ৰুত্তং হোতি. ৰুত্তঞ্হেতং পাল়িযং ‘‘মাতুগামে নিসিন্নে ভিক্খু উপনিসিন্নো ৰা হোতী’’তিআদি (পারা. ৪৪৫). হোতি পাচিত্তিযন্তি যোজনা. পযোগগণনায চ হোন্তি পাচিত্তিযানীতি গহেতব্বং, মাতুগামস্স ৰা ভিক্খুনো ৰা উভিন্নং ৰা উট্ঠাযুট্ঠায পুনপ্পুনং উপনিসীদনপযোগগণনায চাতি অত্থো. ‘‘আপত্তীহিপি তীহিপী’’তি ৰক্খমানত্তা পাচিত্তিযগ্গহণং পারাজিকসঙ্ঘাদিসেসানং উপলক্খণং হোতি, তীসু একং হোতীতি ৰুত্তং হোতি. এত্থ ‘‘পযোগগণনাযা’’তি ইদং পারাজিকায ন লব্ভতি একপযোগেনেৰ সিজ্ঝনতো. কাযসংসগ্গসঙ্ঘাদিসেসো, পন সরীরতো পুনপ্পুনং ৰিযুজ্জিত্ৰা ফুসনেন পাচিত্তিযঞ্চ যথাৰুত্তনযেনেৰ লব্ভতি.
বহূসুপি মাতুগামেসু বহুকানি পাচিত্তিযানি হোন্তীতি যোজনা. বহূসু মাতুগামেসু নিসিন্নেসু নিসিন্নানং গণনায একেনেৰ পযোগেন বহূনি পাচিত্তিযানি চ সঙ্ঘাদিসেসা চ হোন্তি. ‘‘পযোগগণনায চা’’তি ইমস্স এত্থাপি যুজ্জমানত্তা তাসু ৰিসুং ৰিসুং উট্ঠাযুট্ঠায পুনপ্পুনং নিসীদন্তীসু, সযঞ্চ উট্ঠাযুট্ঠায পুনপ্পুনং নিসীদতো তাসং গণনায আপজ্জিতব্বাপত্তিযো পযোগগণনায চ বহূ হোন্তীতি ইদং লব্ভতি. এত্থাপি পন পারাজিকং ন লব্ভতি, সঙ্ঘাদিসেসো, পাচিত্তিযঞ্চ লব্ভতি.
৫৪৫. সমীপে ঠিতোপি অন্ধো অনাপত্তিং ন করোতীতি সোতস্স রহভাৰে অসতিপি পধানভূতস্স ‘‘চক্খুস্স রহো’’তি ইমস্স অঙ্গস্স ৰিজ্জমানত্তা ৰুত্তং ‘‘অন্তোদ্ৰাদসহত্থকে’’তি, ইমিনা সৰনূপচারে ৰিজ্জমানেপীতি ৰুত্তং হোতি. ইত্থীনং তু সতম্পি চ ন করোতি অনাপত্তিন্তি ¶ যোজনা, ৰিঞ্ঞুনো পুরিসস্স অসন্নিহিতভাৰেনাতি অধিপ্পাযো. ‘‘ইত্থীনম্পি সতম্পি চা’’তি লিখন্তি, ততোপি অযমেৰ পাঠো সুন্দরো. পি-সদ্দো ৰা তু-সদ্দত্থে দট্ঠব্বো.
৫৪৬. নিপজ্জিত্ৰাতি এত্থ ‘‘সমীপে’’তি সেসো, ‘‘নিদ্দাযন্তোপী’’তি এতস্স ৰিসেসকেন ‘‘নিপজ্জিত্ৰা’’তি ইমিনা নিসীদিত্ৰা নিদ্দাযন্তোতি ইমস্স নিৰত্তিতত্তা সমীপে নিসীদিত্ৰা নিদ্দাযন্তোপি অনন্ধো মনুস্সপুরিসো অনাপত্তিং করোতীতি লব্ভতি. ‘‘কেৰল’’ন্তি ৰিসেসনেন বলৰনিদ্দূপগতো ¶ গহিতোতি তথা অহুত্ৰা অন্তরন্তরা আপন্নাপন্নে ৰিনিচ্ছিনিত্ৰা পৰত্তমানায কপিনিদ্দায নিদ্দাযন্তোপি অনাপত্তিং করোতীতি অযমত্থো লব্ভতি. ‘‘পিহিতদ্ৰারগব্ভস্সা’’তি ৰত্তব্বে মজ্ঝপদলোপীসমাসৰসেন ‘‘পিহিতগব্ভস্সা’’তি ৰুত্তং. ‘‘দ্ৰারে’’তি ইমিনা দ্ৰারেকদেসভূতং উম্মারং ৰা তংসমীপং ৰা উপচারেন ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. সচে গব্ভো পিহিতদ্ৰারো ন হোতি, অনাপত্তীতি ব্যতিরেকতো দস্সিতং.
৫৪৭. ইমস্মিং অনিযতসিক্খাপদে পাল়িযং অনাপত্তিৰারে অসতিপি ‘‘যো পন ভিক্খু মাতুগামেন সদ্ধিং রহো পটিচ্ছন্নে আসনে নিসজ্জং কপ্পেয্য, পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ২৮৫) পঞ্চমস্স অচেলকৰগ্গস্স চতুত্থসিক্খাপদে অনাপত্তিৰারে ‘‘অনাপত্তি যো কোচি ৰিঞ্ঞূ পুরিসো দুতিযো হোতি, তিট্ঠতি ন নিসীদতি, অরহোপেক্খো, অঞ্ঞৰিহিতো নিসীদতি, উম্মত্তকস্স আদিকম্মিকস্সা’’তি (পাচি. ২৮৮) ৰুত্তে অনাপত্তিৰারে সঙ্গহেতুমাহ ‘‘অনন্ধে সতী’’তিআদি. ‘‘এতস্স সমীপে’’তি পকরণতো লব্ভতি. ইধ পুল্লিঙ্গনিদ্দেসেন পুরিসো লব্ভতি, ‘‘তেনাপি অবালেন ভৰিতব্বং, মনুস্সজাতিকেন ভৰিতব্ব’’ন্তি ইদঞ্চ ¶ ‘‘ৰিঞ্ঞুস্মি’’ন্তি ইমিনা লব্ভতি. অন্ধসদিসনিদ্দূপগতপটিপক্খৰাচিঅনন্ধপদেন ‘‘অনিদ্দাযন্তে’’তি লব্ভতি, মনাপামনাপং জানন্তে অনিদ্দাযন্তে মনুস্সপুরিসে দস্সনূপচারস্স অন্তো ৰিজ্জমানেতি অত্থো.
‘‘নিসজ্জপচ্চযা দোসো নত্থী’’তি ইমিনা সম্বন্ধো, এৰরূপে রহো আসনে মাতুগামেন সদ্ধিং নিসিন্নপচ্চযা আপত্তি নত্থীতি অত্থো. ‘‘ঠিতস্সা’’তি ইমিনাপি তদেৰ পদং যোজেতব্বং. ৰিঞ্ঞুম্হি পটিবলে মনুস্সপুরিসে অসন্নিহিতেপি তথাৰিধে রহো আসনে মাতুগামে আসনে নিসিন্নেপি সযানেপি ঠিতেপি সযং ঠিতস্স নিসজ্জায অভাৰা তপ্পচ্চযা আপত্তি ন হোতীতি অত্থো. অরহসঞ্ঞিনো নিসজ্জপচ্চযা দোসো নত্থীতি রহো আসনে মাতুগামেন সদ্ধিং নিসজ্জন্তস্সাপি ‘‘রহো’’তি সঞ্ঞারহিতস্স নিসীদতো নিসজ্জপচ্চযা অনাপত্তীতি অত্থো. ৰিক্খিত্তচেতসো নিসজ্জপচ্চযা দোসো নত্থীতি যোজনা.
৫৪৮. এত্তাৰতা পাচিত্তিযাপত্তিমত্ততো অনাপত্তিপ্পকারং দস্সেত্ৰা ইদানি ইমস্স সিক্খাপদস্স অনিযতৰোহারহেতুভূতাহি তীহি আপত্তীহি অনাপত্তিপকারং দস্সেতুমাহ ‘‘ন দোসো’’তিআদি. আপত্তীহিপি তীহিপীতি ‘‘নিসজ্জং ভিক্খু পটিজানমানো তিণ্ণং ধম্মানং অঞ্ঞতরেন ¶ কারেতব্বো পারাজিকেন ৰা সঙ্ঘাদিসেসেন ৰা পাচিত্তিযেন ৰা’’তি (পারা. ৪৪৪) পাল়িযং ৰুত্তাহি ‘‘পঠমপারাজিকাপত্তিকাযসংসগ্গসঙ্ঘাদিসেসাপত্তিপাচিত্তিযাপত্তী’’তি ইমাহি তীহিপি আপত্তীহীতি ৰুত্তং হোতীতি.
পঠমানিযতকথাৰণ্ণনা.
৫৪৯. ৰত্তব্বভাৰেনাধিকতদুতিযানিযতৰিনিচ্ছযতো পঠমানিযতে ৰুত্তৰিনিচ্ছযেহি সমং ৰিনিচ্ছযং পহায তত্থ ¶ অৰুত্তং ইমস্সেৰ ৰিনিচ্ছযৰিসেসং দস্সেতুমাহ ‘‘অনন্ধা’’তিআদি. ইধ দুট্ঠুল্লৰাচাসঙ্ঘাদিসেসস্সাপি গহিতত্তা ততো অনাপত্তিকরং দস্সেতুং ‘‘অবধিরো’’তি ৰুত্তং. অনন্ধো অবধিরোতি ‘‘পুরিসো’’তি ইদং সন্ধায ৰুত্তং. ‘‘ইত্থী’’তি ইদং সন্ধায ‘‘অনন্ধাবধিরা’’তি গহেতব্বং. এৰমুপরিপি. তেনাপি সৰনূপচারন্তোগধেন ভৰিতব্বন্তি দস্সেতুং ‘‘অন্তোদ্ৰাদসহত্থট্ঠো’’তি ৰুত্তং.
৫৫০. ‘‘অন্ধো অবধিরো অনাপত্তিং ন করোতী’’তি ইদং কাযসংসগ্গসঙ্ঘাদিসেসং সন্ধায ৰুত্তং. ‘‘বধিরো ৰাপি চক্খুমা, ন করোতি অনাপত্তি’’ন্তি ইদং পন দুট্ঠুল্লৰাচাসঙ্ঘাদিসেসং সন্ধায ৰুত্তন্তি এৰমেত্থ সন্ধায ভাসিতত্থো ৰেদিতব্বো.
পুরিমানিযতকথায অৰুত্তৰিসেসস্স দুতিযানিযতকথায ৰত্তুমিচ্ছিতত্তা অযম্পি ৰিসেসো ইধ ৰত্তব্বো. কোযং ৰিসেসো, যো ইধ ৰত্তব্বোতি চে? তত্থ ‘‘পটিচ্ছন্নে আসনে অলংকম্মনিযে’’তি (পারা. ৪৪৪) ৰুত্তং আসনঙ্গদ্ৰযং ইধ ‘‘ন হেৰ খো পন পটিচ্ছন্নং আসনং হোতি নালংকম্মনিয’’ন্তি (পারা. ৪৫৩) নিসেধেত্ৰা ‘‘অলঞ্চ খো হোতি মাতুগামং দুট্ঠুল্লাহি ৰাচাহি ওভাসিতু’’ন্তি (পারা. ৪৫৩) ইদং অপুব্বঙ্গং ৰুত্তং. তত্র মাতুগামোতি অন্তমসো তদহুজাতাপি দারিকা গহিতা, ইধ ‘‘মাতুগামো নাম মনুস্সিত্থী, ন যক্খী, ন পেতী, ন তিরচ্ছানগতা, ৰিঞ্ঞূ পটিবলা সুভাসিতদুব্ভাসিতং দুট্ঠুল্লাদুট্ঠুল্লং আজানিতু’’ন্তি (পারা. ৪৫৪) ৰিঞ্ঞূ পটিবলো মাতুগামোৰ ৰুত্তো. তত্থ ‘‘পারাজিকেন ৰা সঙ্ঘাদিসেসেন ৰা পাচিত্তিযেন ৰা’’তি (পারা. ৪৪৪) তিস্সো আপত্তিযো ৰুত্তা, ইধ ‘‘নিসজ্জং ভিক্খু পটিজানমানো দ্ৰিন্নং ধম্মানং অঞ্ঞতরেন ¶ কারেতব্বো সঙ্ঘাদিসেসেন ৰা পাচিত্তিযেন ৰা’’তি (পারা. ৪৫৩) দ্ৰেযেৰ আপত্তিযো ৰুত্তা. সঙ্ঘাদিসেসেসু চ তত্থ ‘‘সা চে এৰং ৰদেয্য ‘অয্যো ¶ মযা দিট্ঠো নিসিন্নো মাতুগামেন সদ্ধিং কাযসংসগ্গং সমাপজ্জন্তো’তি, সো চ তং পটিজানাতি, আপত্তিযা কারেতব্বো’’তি (পারা. ৪৪৮) কাযসংসগ্গসঙ্ঘাদিসেসোৰ ৰুত্তো, ইধ সো চ ৰুত্তো, ‘‘সা চে এৰং ৰদেয্য ‘অয্যস্স মযা সুতং নিসিন্নস্স মাতুগামং দুট্ঠুল্লাহি ৰাচাহি ওভাসেন্তস্সা’তি, সো চ তং পটিজানাতি, আপত্তিযা কারেতব্বো’’তি (পারা. ৪৫৫) দুট্ঠুল্লৰাচাসঙ্ঘাদিসেসো চ ৰুত্তো. এত্তকো উভিন্নমনিযতানং ৰিসেসো.
অযং কস্মা ন ৰুত্তোতি? অযং সম্বোধৰত্থুৰিসেসো ৰত্তুমিচ্ছিতো পন অট্ঠকথাগতৰিনিচ্ছযৰিসেসতোতি তস্মা ন ৰুত্তোতি দট্ঠব্বো. তিসমুট্ঠানমেৰিদং কাযচিত্তৰাচাচিত্তকাযৰাচাচিত্তৰসেন তীণি সমুট্ঠানানি এতস্সাতি কত্ৰা.
ইমেহিপি দ্ৰীহি অনিযতসিক্খাপদেহি সিক্খাপদন্তরেসু পঞ্ঞত্তাযেৰ আপত্তিযো, অনাপত্তিযো চ দস্সিতা, ন কোচি আপত্তিৰিসেসো ৰুত্তো, তস্মা কিমেতেসং ৰচনেনাতি? ৰুচ্চতে – ৰিনযৰিনিচ্ছযলক্খণং ঠপেতুং ভগৰতা উপ্পন্নে ৰত্থুম্হি দ্ৰে অনিযতা পঞ্ঞত্তা. কথং? এৰরূপাযপি সদ্ধেয্যৰচনায উপাসিকায ৰুচ্চমানো পটিজানমানোৰ আপত্তিযা কারেতব্বো, ন অপ্পটিজানমানো, তস্মা ‘‘যায কাযচি আপত্তিযা যেন কেনচি চোদিতে পটিঞ্ঞাতকরণংযেৰঙ্গং কাতব্ব’’ন্তি ইমেহি সিক্খাপদেহি ৰিনিচ্ছযলক্খণং ঠপিতন্তি ৰেদিতব্বং. অথ কস্মা ভিক্খুনীনং অনিযতং ¶ ন ৰুত্তন্তি? ইদমেৰ লক্খণং সব্বত্থ অনুগতন্তি ন ৰুত্তং.
দুতিযানিযতকথাৰণ্ণনা.
ইতি ৰিনযত্থসারসন্দীপনিযা
ৰিনযৰিনিচ্ছযৰণ্ণনায
অনিযতকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
নিস্সগ্গিযকথাৰণ্ণনা
৫৫১. এৰং অনিযতকথং দস্সেত্ৰা ইদানি নিস্সগ্গিযকথং দস্সেতুমাহ ‘‘খোম’’ন্তিআদি ¶ . খোমন্তি এৰংনামকং চীৰরং. খোমন্তি গচ্ছৰিসেসস্স নামং, তস্স ৰাকেহি কতচীৰরং কারণোপচারৰোহারৰসেন ‘‘খোম’’ন্তি ৰুত্তং. কপ্পাসন্তি কপ্পাসসুত্তমযং চীৰরং, ইদম্পি ৰুত্তনযেনেৰ ‘‘কপ্পাস’’ন্তি ৰুচ্চতি. কোসেয্যং নাম কোসকারকিমিকোসং, কোসেন নিব্বত্তং সুত্তং কোসেয্যং. ইধ পন তেন কোসেয্যসুত্তেন নিব্বত্তং চীৰরং ‘‘কোসেয্য’’ন্তি ৰুত্তং. সাণন্তি সাণৰাকসুত্তেহি ৰাযিত্ৰা কতচীৰরং. ইদঞ্চ খোমং ৰিয দট্ঠব্বং. ভঙ্গন্তি খোমসুত্তাদীনি সব্বানি, একচ্চানি ৰা মিস্সেত্ৰা কতচীৰরং. ইদম্পি করণপ্পকারেন লদ্ধনামকং. ‘‘ভঙ্গং নাম একা গচ্ছজাতি, তস্সা ৰাকমযসুত্তেহি ৰাযিত্ৰা কতচীৰর’’ন্তি কেচি. ইমস্মিং পক্খে খোমং ৰিয গহেতব্বং. কম্বলন্তি মনুস্সলোমৰাল়লোমং ৰিনা সেসলোমেহি ৰাযিত্ৰা কতচীৰরং ৰুত্তন্তি. ইদং ‘‘চীৰরং নাম ছন্নং চীৰরানং অঞ্ঞতরং চীৰর’’ন্তি (পারা. ৪৬৩) পদভাজনে চ ‘‘খোমং কপ্পাসিকং কোসেয্যং কম্বলং সাণং ভঙ্গ’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৬২-৪৬৩) অট্ঠকথায চ ৰুত্তং সন্ধাযাহ. ‘‘জাতিতো’’তি ¶ ইদং পমাণাদিভেদস্স ৰক্খমানত্তা ৰুত্তং. জাতিতোতি খোমাদিসামঞ্ঞতো. সামঞ্ঞঞ্হি ‘‘জাতী’’তি ৰুচ্চতি. দীঘরস্সথূলসুখুমনীলপীতাদিভেদভিন্নানং সব্বেসং ৰত্থাৰযৰানং সঙ্গাহিকখোমসুত্তমযতাসামঞ্ঞং জাতীতি ৰুত্তং হোতি. এৰং সেসেসুপি.
৫৫২. দুকূলন্তি এৰংনামকং রুক্খৰাকমযচীৰরং. পত্তুণ্ণন্তি পত্তুণ্ণদেসে সঞ্জাতৰত্থং. ‘‘পত্তুণ্ণং কোসেয্যৰিসেসো’’তি অভিধানকোসে ৰুত্তং. চিনন্তি চিনদেসে উপ্পন্নৰত্থং. সোমারপট্টকন্তি সোমারদেসে উপ্পন্নৰত্থং. ‘‘সোমারচিনপটক’’ন্তিপি লিখন্তি, সোযেৰত্থো. ইদ্ধিজন্তি এহিভিক্খূনং পুঞ্ঞিদ্ধিযা নিব্বত্তং চীৰরং. দেৰদিন্নন্তি দেৰতাহি দিন্নং চীৰরং. তঞ্হি কপ্পরুক্খে নিব্বত্তং, জালিনিযা দেৰকঞ্ঞায অনুরুদ্ধত্থেরস্স দিন্নৰত্থসদিসং. তস্সাতি জাতিতো ছব্বিধস্স কপ্পিযচীৰরস্স. ইদং ছব্বিধচীৰরং যথারহং অনুলোমিকং ৰুত্তন্তি অত্থো. দুকূলঞ্হি সাণস্স অনুলোমং ৰাকমযত্তা, পত্তুণ্ণাদীনি কোসেয্যস্স অনুলোমানি পাণকেহি কতসুত্তমযত্তা, ইদ্ধিজম্পি খোমাদীনংযেৰ অঞ্ঞতরং হোতীতি তেসং অনুলোমং, দেৰদিন্নম্পি খোমাদীনংযেৰ অনুলোমং হোতি তেসং অঞ্ঞতরভাৰতো. যথাহ –
‘‘সাণস্স তু দুকূলঞ্হি, ইদ্ধিজং দেৰদিন্নকং;
খোমাদীনংৰসিট্ঠংতু, কোসেয্যস্সানুলোমিক’’ন্তি.
৫৫৩. তিণ্ণং ¶ চীৰরানং সমাহারো তিচীৰরন্তি পমাণযুত্তং সঙ্ঘাটিআদিনামেন অধিট্ঠিতচীৰরস্সেৰ নামত্তা তদেৰ ৰুচ্চতি. গণনৰসেন যং কিঞ্চি চীৰরত্তযং ন ৰত্তব্বং. সমুদ্দেকদেসোপি যথা ‘‘সমুদ্দো’’তি ৰুচ্চতি, এৰং অধিট্ঠিতেসু তীসু চীৰরেসু অঞ্ঞতরং ‘‘তিচীৰর’’ন্তি ৰুচ্চতি. পরিক্খারচোল়ন্তি ¶ সঙ্ঘাটিআদিৰিসিট্ঠনামেহি অনধিট্ঠিতং ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে আযামেন অট্ঠঙ্গুলং সুগতঙ্গুলেন চতুরঙ্গুলৰিত্থতং পচ্ছিমং চীৰর’’ন্তি (পারা. ৩৫৮) অনুঞ্ঞাতং পচ্ছিমচীৰরপরিযন্তং কত্ৰা কতাকতস্স যস্স কস্সচি চীৰরস্স রুল়্হিসঞ্ঞা.
মুখং সন্দমানলালং পুঞ্ছতি এতেনাতি মুখপুঞ্ছনন্তি কপোলতো নিচ্চং সন্দমানলালানং পুঞ্ছনত্থায অনুঞ্ঞাতস্স চীৰরৰিসেসস্স নামং. নিসীদন্তি এত্থাতি নিসীদনন্তি চ ভিক্খূনং অত্থরিত্ৰা নিসীদিতুং অনুঞ্ঞাতস্স চীৰরস্স নামং. অধিট্ঠেয্যাতি ‘‘ইমং কণ্ডুপ্পটিচ্ছাদি’’ন্তিআদিনা (ৰি. ৰি. ৫৮৫) ৰক্খমাননযেন নামং গহেত্ৰা অধিট্ঠেয্যাতি অত্থো. পচ্চত্থরণমেৰ চাতি সঙ্ঘিকে মঞ্চপীঠে সরীরসম্ফুসনেন আপজ্জিতব্বায আপত্তিযা মোচনত্থায তত্থ অত্থরিত্ৰা পরিভোগত্থায অনুঞ্ঞাতং পচ্চত্থরণচীৰরঞ্চ.
৫৫৪. একাহন্তি ৰসনকিরিযায অচ্চন্তসংযোগে উপযোগৰচনং. তিচীৰরন্তি তিচীৰরেন. ৰিপ্পৰসেয্যাতি ‘‘সঙ্ঘাটিযা ৰা উত্তরাসঙ্গেন ৰা অন্তরৰাসকেন ৰা’’তি (পারা. ৪৭৬) ৰুত্তত্তা একদেসে সমুদাযোপচারৰসেন অৰযৰস্স ৰচনতো তিণ্ণং চীৰরানং অঞ্ঞতরেনাতিপি ৰুত্তং হোতি. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘ৰিনা’’তি ইদং পচ্চামসতি. অধিট্ঠাতি অধিট্ঠাযাতি গহেতব্বং ‘‘পটিসঙ্খা যোনিসো’’তি (ম. নি. ১.২২, ২৩; অ. নি. ৬.৫৮) যথা, এত্থ ‘‘ৰল়ঞ্জিযমান’’ন্তি সেসো, অধিট্ঠায ৰল়ঞ্জিযমানং নিসীদনং তথা ৰিনা চতুমাসং ন ৰসেয্যাতি যোজনা.
৫৫৫. কপ্পিযন্তি কপ্পিযকারণং নীলাদিৰণ্ণভেদকরণং. কপ্পিযন্তি চ কারণে কারিযূপচারেন গহেতব্বং. বিন্দুং দত্ৰাতি ‘‘নীলং ৰা কদ্দমং ৰা কাল়সামং ৰা’’তি (পাচি. ৩৬৮) ৰুত্তলোহমলাদিনা ¶ যেন কেনচিপি মঙ্গুলপিট্ঠিপ্পমাণাদিকং বিন্দুং দত্ৰা. তত্থাতি তেসু অধিট্ঠাতব্বেসু তিচীৰরাদীসু, নিদ্ধারণে ভুম্মং. তিচীৰরন্তি নিদ্ধারিতব্বং. উপপন্নন্তি যুত্তং. পমাণেনাতি অনন্তরং ৰক্খমানেন পমাণেন. অধিট্ঠাতব্বন্তি ‘‘ইমং সঙ্ঘাটিং অধিট্ঠামী’’তিআদিনা ¶ ৰক্খমাননযেন নামং ৰত্ৰা অধিট্ঠাতব্বং. এৰকারেন পন নামং ৰত্ৰা ন ৰিকপ্পেতব্বন্তি দস্সেতি. এস নযো সেসচীৰরেসুপি. ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে তিচীৰরং অধিট্ঠাতুং, ন ৰিকপ্পেতু’’ন্তিআদি (মহাৰ. ৩৫৮). তস্মা তিচীৰরাদীনি অধিট্ঠহন্তেন ‘‘ইমং সঙ্ঘাটিং অধিট্ঠামী’’তিআদিনা নামং ৰত্ৰা অধিট্ঠাতব্বং. ৰিকপ্পেন্তেন পন ‘‘ইমং সঙ্ঘাটি’’ন্তিআদিনা তস্স চীৰরস্স নামং অগ্গহেত্ৰা ‘‘ইমং চীৰরং তুয্হং ৰিকপ্পেমী’’তি ৰিকপ্পেতব্বং. তিচীৰরং ৰা হোতু অঞ্ঞং ৰা, যদি তং তং নামং গহেত্ৰা ৰিকপ্পেতি, অৰিকপ্পিতং হোতি অতিরেকচীৰরট্ঠানে তিট্ঠতি. তং চীৰরন্তি সম্বন্ধো.
৫৫৬-৭. ‘‘উপপন্নং পমাণেনা’’তি এত্থ ৰুত্তপ্পমাণং দস্সেতুমাহ ‘‘পচ্ছিমন্তেনা’’তিআদি. সঙ্ঘটিতট্ঠেন সঙ্ঘাটি. ৰত্থখণ্ডানি সিব্বনকম্মেন সঙ্ঘটেত্ৰা কতত্তা ‘‘সঙ্ঘাটী’’তি চীৰরানং সামঞ্ঞনামং. ইধ পন রুল়্হিযা অন্তরৰাসকাদিৰিসেসনামব্যতিরিত্তে চীৰরৰিসেসে ৰত্ততি. মুট্ঠিপঞ্চকাতি এত্থ একাদীনমট্ঠারসন্তানং সঙ্খ্যাসদ্দানং সঙ্খ্যেয্যে ৰত্তমানত্তা পঞ্চসদ্দো চীৰরপ্পমাণপ্পকরণতো লব্ভমানহত্থসঙ্খাতরতনেযেৰ পৰত্ততি, তেনেৰ মুট্ঠিসদ্দোপি উত্তরপদলোপেন মুট্ঠিরতনে ৰত্ততি. পঞ্চন্নং পূরণো পঞ্চমো, মুট্ঠিযা পঞ্চমো মুট্ঠিপঞ্চমো. মুট্ঠিপঞ্চমো পরিমাণমেতিস্সাতি ‘‘মুট্ঠিপঞ্চমকা’’তি ৰত্তব্বে ম-কারলোপেন ‘‘মুট্ঠিপঞ্চকা’’তি সঙ্ঘাটি ৰুত্তা.
মুট্ঠিত্তিকাতি ¶ এত্থ ৰুত্তনযেন সঙ্খ্যেয্যে ৰত্তমানো তি-সদ্দো চীৰরপ্পমাণপ্পকরণতো লব্ভমানহত্থসঙ্খাতরতনেযেৰ ৰত্ততি, তেনেৰ মুট্ঠিসদ্দোপি উত্তরপদলোপেন মুট্ঠিরতনে ৰত্ততি. তিণ্ণং পূরণো ততিযো, মুট্ঠিযা ততিযো মুট্ঠিততিযো, মুট্ঠিততিযো পরিমাণমেতিস্সাতি ‘‘মুট্ঠিততিযকা’’তি ৰত্তব্বে তিয-পচ্চযলোপেন ‘‘মুট্ঠিত্তিকা’’তি সঙ্ঘাটিযেৰ ৰুচ্চতি. এৰমুপরিপি. তিরিযন্তি তিরিযতো.
উত্তমন্তেনাতি উক্কট্ঠপরিমাণন্তেন. সত্থুনো চীৰরূনাপীতি ‘‘তত্রিদং সুগতস্স সুগতচীৰরপ্পমাণং, দীঘসো নৰ ৰিদত্থিযো সুগতৰিদত্থিযা, তিরিযং ছ ৰিদত্থিযো’’তি (পাচি. ৫৪৮) ৰুত্তপ্পমাণসুগতচীৰরতো ঊনাপি. পি-সদ্দো সম্ভাৰনে, উক্কট্ঠপরিচ্ছেদেন তত্তকম্পি ৰট্টতি, ততো চে ঊনং ৰত্তব্বমেৰ নত্থীতি অত্থো. অন্তদ্ৰযসন্দস্সনেন উভযমজ্ঝে যং পহোনকরুচ্চনকপ্পমাণং, তং গহেতব্বন্তি দস্সেতি.
৫৫৮. মুট্ঠিপঞ্চকসদ্দো ¶ পুব্বে ৰুত্তনযেনিধ দীঘন্তে ৰত্ততি. মুট্ঠিপঞ্চকো দীঘন্তো যস্স, যস্মিং ৰা পমাণেতি ৰিগ্গহো, দীঘন্ততো মুট্ঠিপঞ্চকপ্পমাণেনাতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘মুট্ঠিপঞ্চম’’ন্তিপি লিখন্তি. তিরিযন্ততোতি ৰিত্থারন্ততো. অড্ঢহত্থো অড্ঢো উত্তরপদলোপেন, সো তেয্যো ততিযো যস্স পমাণস্সাতি গহেতব্বং, তং, অড্ঢতেয্যরতনপ্পমাণং হোতীতি অত্থো. দ্ৰিহত্থং ৰাতি দ্ৰে হত্থা যস্স পমাণস্সাতি ৰিগ্গহো, দ্ৰিরতনপ্পমাণং ৰা হোতীতি অত্থো. ইদঞ্চ ‘‘তিরিযং দ্ৰিহত্থোপি ৰট্টতি. পারুপনেনপি হি সক্কা নাভিং পটিচ্ছাদেতু’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৬৯) অট্ঠকথাগতত্তা ৰুত্তং. ‘‘সেসে অন্তরৰাসকে’’তি ইদং যথাৰুত্তপরিমাণেন পরিমিতচীৰরনিদস্সনং.
৫৫৯. অহতাহতকপ্পানন্তি ¶ এত্থ ‘‘ৰত্থান’’ন্তি সেসো. অহতানং ৰত্থানন্তি নৰৰত্থানং. অহততো কিঞ্চি ঊনানি অহতকপ্পানি, তেসং নৰৰোহারূপগানং কতিপযধোতানং ৰত্থানন্তি ৰুত্তং হোতি. সঙ্ঘাটীতি সঙ্ঘাটিনামকচীৰরং. দিগুণাতি দুপট্টকতা.
৫৬০. উতুদ্ধটানন্তি অতিক্কন্তদিৰসানং, বহুকালং নিৰাসেত্ৰা পরিচ্চত্তানন্তি ৰুত্তং হোতি. অথ ৰা যানি উতুতো উদ্ধটানি, তেসং ৰত্থানন্তি গহেতব্বং, তিণ্ণং উতূনমঞ্ঞতরং অতিক্কমিত্ৰা ঠিতানং পুরাণৰত্থানন্তি ৰুত্তং হোতি. চীৰরানন্তি চীৰরত্থানি ৰত্থানেৰ গহিতানি. চতুগ্গুণাতি চতুপট্টা. সেসা দুৰেতি অন্তরৰাসকউত্তরাসঙ্গা দ্ৰে. যথাসুখন্তি যথারুচি. পংসুকূলন্তি সুসানাদীসু পতিতপিলোতিকচীৰরং.
৫৬১. ‘‘তীণিপী’’তিআদীসু ‘‘তিচীৰরে কযিরমানে সব্বং ছিন্নকং নপ্পহোতী’’তি পাল়িযং আগতৰত্থুম্হি ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে দ্ৰে ছিন্নকানি একং অছিন্নক’’ন্তি (মহাৰ. ৩৬০) আদিৰচনতো ‘‘চীৰর’’ন্তি সেসো. ছিন্দিতব্বন্তি ৰত্থানি ছিন্দিত্ৰা সিব্বেত্ৰা কাতব্বং. পহোতি চেতি ৰত্থানি ছিন্দিত্ৰা করণে যদি চীৰরস্স পহোতি. সব্বেসূতি তীসু চীৰরেসু. অপ্পহোন্তেসূতি ৰত্থানং ছিন্দিত্ৰা সিব্বনেন অপ্পহোন্তেসু. অন্ৰাধিকন্তি ৰত্থে ঊনাতিরেকং অপনেত্ৰা আগন্তুকপত্তসঙ্খাতং অনুৰাতং চীৰরস্স পরিযন্তে, মজ্ঝে চ যথারহং দীঘরস্সপরিমাণযুত্তং অল্লিযাপেতব্বন্তি ৰুত্তং হোতি.
৫৬২. অচ্ছিন্নং ৰাতি যথাৰুত্তনযেন অচ্ছিন্নং ৰা. অনাদিন্নন্তি অনাদিন্নআগন্তুকপত্তং ¶ . তিচীৰরন্তি তীসু চীৰরেসু একেকন্তি ৰুত্তং হোতি. দুব্ভোগেনাতি দুট্ঠু পরিভোগেন ¶ . যথা পরিভুত্তং নস্সতি, তথা কিলিট্ঠানং ধোৰনাদিমকত্ৰা নিৰাসনাদিনা পরিভোগেন.
৫৬৩-৪. কুসিন্তি আযামতো চ ৰিত্থারতো চ অনুৰাতং চীৰরমজ্ঝে তাদিসমেৰ দীঘপত্তঞ্চ. ৰুত্তঞ্হেতং চীৰরক্খন্ধঅট্ঠকথাযং ‘‘কুসীতি আযামতো চ ৰিত্থারতো চ অনুৰাতাদীনং দীঘপত্তানমেতং অধিৰচন’’ন্তি (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৪৫). অড্ঢকুসিন্তি অনুৰাতসদিসং চীৰরমজ্ঝে তত্থ তত্থ রস্সপত্তং. ৰুত্তম্পি চেতং ‘‘অড্ঢকুসীতি অন্তরন্তরা রস্সপত্তানং নাম’’ন্তি (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৪৫). মণ্ডলন্তি একেকস্মিং খণ্ডে মহামণ্ডলং. ৰুত্তম্পি চেতং ‘‘মণ্ডলন্তি পঞ্চখণ্ডিকচীৰরস্স একেকস্মিং খণ্ডে মহামণ্ডল’’ন্তি (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৪৫). অড্ঢমণ্ডলন্তি মণ্ডলস্স অন্তো নিৰেসিযমানং খুদ্দকমণ্ডলং. ৰুত্তম্পি চেতং ‘‘অড্ঢমণ্ডলন্তি খুদ্দকমণ্ডল’’ন্তি (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৪৫). ৰিৰট্টন্তি মণ্ডলং, অড্ঢমণ্ডলঞ্চাতি দ্ৰে একতো কত্ৰা সিব্বিতং ৰেমজ্ঝে খণ্ডং. ৰুত্তম্পি চেতং ‘‘ৰিৰট্টন্তি মণ্ডলঞ্চ অড্ঢমণ্ডলঞ্চ একতো কত্ৰা সিব্বিতং মজ্ঝিমখণ্ড’’ন্তি (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৪৫). অনুৰিৰট্টন্তি মজ্ঝিমখণ্ডস্স উভোসু পস্সেসু সিব্বিতং তথেৰ দ্ৰিমণ্ডলপত্তং খণ্ডদ্ৰযং. ৰুত্তম্পি চেতং ‘‘অনুৰিৰট্টন্তি তস্স উভোসু পস্সেসু দ্ৰে খণ্ডানী’’তি (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৪৫). বাহন্তন্তি তেসং অনুৰিৰট্টানং বাহিরপস্সে সিব্বিতং বাহিরখণ্ডদ্ৰযং. ৰুত্তম্পি চেতং ‘‘বাহন্তন্তি তেসং অনুৰিৰট্টানং বহি একেকং খণ্ড’’ন্তি (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৪৫).
পঞ্চন্নং সমাহারো পঞ্চকং, দস্সিতপ্পকারপঞ্চখণ্ডেহি সিব্বিতচীৰরং পঞ্চকং নাম. আদি-সদ্দেন সত্তখণ্ডাদীহি সিব্বিতচীৰরানং গহণং. তেনেৰেত্থাহ ‘‘কত্তব্বং তু তিচীৰর’’ন্তি. সত্তখণ্ডস্স চীৰরস্স একং মজ্ঝিমখণ্ডং ৰিৰট্টনামমেৰ হোতি, তস্স উভোসু পস্সেসু দ্ৰে দ্ৰে খণ্ডানি ¶ চূল়ানুৰিৰট্টমহানুৰিৰট্টসঙ্খাতানি অনুৰিৰট্টনামানেৰ হোন্তি. ৰুত্তঞ্চেতং অট্ঠকথাযং ‘‘অথ ৰা অনুৰিৰট্টন্তি ৰিৰট্টস্স একপস্সতো দ্ৰিন্নং, একপস্সতো দ্ৰিন্নন্তি চতুন্নম্পি খণ্ডানমেতং নাম’’ন্তি (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৪৫). বাহন্তন্তি দ্ৰীসু পরিযন্তেসু সিব্বনীযং বাহিরখণ্ডদ্ৰযং, তঞ্চ সঙ্ঘটেত্ৰা বাহমত্থকে ঠপিযমানত্তা ‘‘মঞ্চা উক্কুট্ঠিং করোন্তী’’তিআদীসু ৰিয আধেয্যে আধারোপচারৰসেন বাহাতি চ চীৰরস্স পরিযন্তাৰযৰত্তা ‘‘অন্ত’’ন্তি চ ৰুচ্চতি. ৰুত্তম্পি চেতং ‘‘বাহন্তন্তি সুপ্পমাণং চীৰরং পারুপন্তেন সংহরিত্ৰা বাহায ¶ উপরি ঠপিতা উভো অন্তা বহিমুখা তিট্ঠন্তি, তেসং এতং নাম’’ন্তি (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৪৫). ইদং সত্তখণ্ডচীৰরমেৰ মহাঅট্ঠকথাযং ৰিহিতন্তি ইদানিপি তদেৰ ৰট্টতি. ৰুত্তম্পি চেতং ‘‘অযমেৰ হি নযো মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তো’’তি. ভিক্খুনা কুসিং…পে… বাহন্তম্পিচাতি সব্বং ৰিধিং দস্সেত্ৰাৰ ছিন্নং পঞ্চকাদিপ্পভেদকং সমণসারুপ্পং তিচীৰরং কত্তব্বন্তি যোজনা.
৫৬৫-৬. যথাৰুত্তৰিধিং অৰিরাধেত্ৰা চীৰরং কপ্পবিন্দুং দত্ৰা সঙ্ঘাটিআদিনামেন অধিট্ঠায পরিভুঞ্জন্তস্স অধিট্ঠানং কথং ভিজ্জতীতি আহ ‘‘দানেনা’’তিআদি. দানেনাতি অঞ্ঞস্স দানেন. অচ্ছিজ্জগাহেনাতি অঞ্ঞেন অচ্ছিন্দিত্ৰা গহণেন. ৰিস্সাসগ্গহণেন চাতি অত্তনি ৰিস্সাসেন অঞ্ঞস্স গহণেন. হীনাযাৰত্তনেনাতি সিক্খং অপ্পচ্চক্খায গিহিভাৰূপগমনেন অঞ্ঞস্স দানে ৰিয চীৰরে নিরালযভাৰেনেৰ পরিচ্চত্তা.
কেচি পন ‘‘হীনাযাৰত্তনেনাতি ভিক্খুনিযা গিহিভাৰূপগমনেনাতি এৰমত্থং গহেত্ৰা ভিক্খু পন ৰিব্ভন্তোপি যাৰ সিক্খং ন পচ্চক্খাতি, তাৰ ভিক্খুযেৰাতি অধিট্ঠানং ন ৰিজহতী’’তি ¶ ৰদন্তি, তং ন গহেতব্বং ‘‘ভিক্খুনিযা হীনাযাৰত্তনেনা’’তি ৰিসেসেত্ৰা অৰুত্তত্তা, ভিক্খুনিযা চ গিহিভাৰূপগমনে অধিট্ঠানৰিজহনং ৰিসুং ৰত্তব্বন্তি নত্থি তস্সা ৰিব্ভমনেনেৰ অস্সমণিভাৰতো.
সিক্খাযাতি ভিক্খুসিক্খায. পহানেনাতি পচ্চক্খানেন. সিক্খাপচ্চক্খানং পনেত্থ সচে ভিক্খুলিঙ্গে ঠিতো সিক্খং পচ্চক্খাতি, তস্স কাযলগ্গম্পিচীৰরং অধিট্ঠানং ৰিজহতীতি দস্সনত্থং গহিতং. ‘‘সিক্খায চ পহানতো’’তি চ লিখন্তি, তং ‘‘হীনাযাৰত্তনেনাপি, সিক্খায চ পহানতো’’তি পাঠক্কমে সতি যুজ্জতি. যথাৰুত্তো পন পাঠো ‘‘সিক্খায চ পহানেন, হীনাযাৰত্তনেনপী’’তি পাঠক্কমে যুজ্জতি. যথা তথা ৰা হোতু, ন কোচি ৰিরোধো.
পচ্চুদ্ধারেনাতি চীৰরস্স পচ্চুদ্ধরণেন. ‘‘কালকিরিযাযা’’তি অট্ঠকথাৰচনতো ৰিনাসেনাতি চীৰরসামিকস্স জীৰিতৰিনাসোৰ ৰুচ্চতীতি. লিঙ্গস্স পরিৰত্তনাতি ভিক্খুস্স ইত্থিলিঙ্গপরিৰত্তনা, ভিক্খুনিযা পুরিসলিঙ্গপরিৰত্তনাতি এৰং উভযথা লিঙ্গস্স পরিৰত্তনেন. সব্বং ¶ নৰৰিধম্পি চীৰরং. অধিট্ঠানন্তি এত্থ ‘‘ইমেহি অট্ঠহী’’তি সেসো. ৰুত্তোৰাযমত্থো অট্ঠকথাযং ‘‘তত্থ পুরিমেহি অট্ঠহি সব্বচীৰরানি অধিট্ঠানং ৰিজহন্তী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৬৯). ভিজ্জতীতি পজহতি. ছিদ্দস্স ভাৰো ছিদ্দভাৰো, তস্মিং, ছিদ্দে সতি ছিদ্দে জাতেতি ৰুত্তং হোতি. তিচীৰরন্তি তীসু চীৰরেসু অঞ্ঞতরন্তি ৰুত্তং হোতি. তিচীৰরমেৰ ৰাতি গহেতব্বং. ৰুত্তঞ্চ ‘‘ছিদ্দভাৰেন পন তিচীৰরস্সেৰা’’তি.
৫৬৭. কীৰপ্পমাণে ছিদ্দে জাতেতি আহ ‘‘কনিট্ঠস্সা’’তিআদি. ‘‘কনিট্ঠ…পে… মাণক’’ন্তি ইমিনা হেট্ঠিমপরিচ্ছেদং দস্সেতি.
৫৬৮. একো ¶ তন্তুপীতি দীঘতো ৰা তিরিযতো ৰা একম্পি সুত্তং.
৫৬৯. জিণ্ণট্ঠানে অগ্গল়ং দেন্তেন তেচীৰরিকেন ৰত্তিতব্বৰিধিং দস্সেতুমাহ ‘‘পঠম’’ন্তিআদি. পঠমন্তি ছিন্নট্ঠানস্স ছিন্দনতো পুব্বেযেৰ. অগ্গল়ং দত্ৰাতি ৰত্থখণ্ডং অল্লিযাপেত্ৰা. রক্খতীতি এত্থ ‘‘অধিট্ঠান’’ন্তি অনুৰত্ততে, ‘‘তেচীৰরিকো ভিক্খূ’’তি লব্ভতি, এৰং ৰত্থখণ্ডং অল্লিযাপেন্তো তেচীৰরিকো ভিক্খু অধিট্ঠানং রক্খতীতি ৰুত্তং হোতি. ৰিপরিযাযেন অধিট্ঠানং ভিন্দতীতি লব্ভতি. পঠমং দ্ৰে কোটিযো ঘটেত্ৰাতি যোজনা. মজ্ঝে জিণ্ণং অধিট্ঠিতচীৰরং মজ্ঝে ছিন্দন্তো ততো পুব্বেযেৰ দ্ৰে কোটিযো একতো ঘটেত্ৰা সিব্বিত্ৰা. পচ্ছাতি কোটিঘটনতো পচ্ছা. ছিন্দতীতি মজ্ঝং উভযকোটিং কাতুং ছিন্দতি. রক্খতীতি ৰুত্তপ্পকারমেৰ.
৫৭০. তিচীৰরে কত্থ জাতং ছিদ্দমধিট্ঠানং ভিন্দতীতি আহ ‘‘চতুরঙ্গুলা’’তিআদি. চত্তারি চ অট্ঠ চ চতুরট্ঠং, চতুন্নং অট্ঠন্নং ৰা অঙ্গুলানং সমাহারো চতুরট্ঠঙ্গুলং, তস্মাতি গহেতব্বং. চতুরঙ্গুলা অট্ঠঙ্গুলাতি যোজনা. ওরন্তি অব্ভন্তরং. একঞ্চ দ্ৰে চ একদ্ৰে, তেসং একদ্ৰিন্নং, ‘‘চীৰরান’’ন্তি পকরণতো লব্ভতি, একস্স চীৰরস্স, দ্ৰিন্নঞ্চ চীৰরানন্তি যোজনা. যথাসঙ্খ্যানুদ্দেসৰসেন একস্স তিরিযতো চতুরঙ্গুলতো ওরং, দ্ৰিন্নং তিরিযতো অট্ঠঙ্গুলতো ওরন্তি যোজনা. ৰাক্যদ্ৰযেপি ‘‘ছিদ্দং ভিন্দতেৰা’’তি যোজেতব্বং.
একস্স চীৰরস্সাতি অন্তরৰাসকচীৰরস্স. তিরিযতোতি ৰিত্থারতো. চতুরঙ্গুলং ওরন্তি চতুরঙ্গুলতো ¶ অব্ভন্তরে ছিদ্দং অধিট্ঠানং ভিন্দতি. দ্ৰিন্নন্তি উত্তরাসঙ্গসঙ্ঘাটীনং. তিরিযতোতি ¶ ৰিত্থারতো. অট্ঠঙ্গুলতো ওরন্তি অট্ঠঙ্গুলতো অব্ভন্তরে. তিণ্ণম্পি দীঘতো ৰিদত্থিযা ওরং ছিদ্দং অধিট্ঠানং ভিন্দতেৰাতি যোজনা. এত্থ ৰিদত্থি ৰড্ঢকিৰিদত্থি গহেতব্বা. এৰং ৰুত্তপরিচ্ছেদব্ভন্তরে ছিদ্দে জাতে তস্স চীৰরস্স অতিরেকচীৰরত্তা দসাহমনতিক্কমিত্ৰা সূচিকম্মং কত্ৰা অধিট্ঠাতব্বং. তথা অকরোন্তেন পন পরিক্খারচোল়ং অধিট্ঠাতব্বং.
৫৭১. ‘‘নিসীদনস্সা’’তি ‘‘নিসীদনচীৰরস্সা’’তি ৰত্তব্বে উত্তরপদলোপেন ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. দিযড্ঢাতি এত্থ ৰিসেসিতব্বা ৰিদত্থি ‘‘দ্ৰে ৰিদত্থিযো’’তি চ ‘‘সুগতস্স ৰিদত্থিযা’’তি চ ৰুত্তসামত্থিযা লব্ভতি. অড্ঢেন দুতিযা দিযড্ঢা, দুতিযং অড্ঢমেতস্সাতি ‘‘দুতিযড্ঢা’’তি ৰত্তব্বে তিয-পচ্চযলোপেন ‘‘দিযড্ঢা’’তি ৰুত্তং, অড্ঢদুতিযাতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘সুগতস্স ৰিদত্থিযা’’তি পমাণনিযমস্স কতত্তা ৰড্ঢকিৰিদত্থিযা তিস্সো ৰিদত্থিযো একা সুগতৰিদত্থি হোতি. ইদং নিসীদনচীৰরং দীঘতো ৰড্ঢকিহত্থেন তিহত্থং, ৰিত্থারতো ছল়ঙ্গুলাধিকদ্ৰিহত্থপ্পমাণং হোতি. ‘‘দসা ৰিদত্থী’’তি (পাচি. ৫৩৩) ৰুত্তত্তা দিযড্ঢহত্থা দসাতি ৰেদিতব্বা.
৫৭২. চতস্সোতি এত্থাপি ‘‘ৰিদত্থিযো’’তি সামত্থিযাৰ লব্ভতি. ‘‘কণ্ডুপ্পটিচ্ছাদিযা’’তি ৰিভত্তিপরিণামেন দীঘতোতি যোজনা.
৫৭৩. অড্ঢং তেয্যং ততিযং যস্সা সা অড্ঢতেয্যা, অড্ঢততিযাতি ৰুত্তং হোতি.
৫৭৪. ততো উত্তরিং তদুত্তরিং, তস্স তস্স ৰুত্তপ্পমাণতো অতিরেকং. অধিকচ্ছেদনন্তি অধিকস্স পমাণাতিরিত্তট্ঠানস্স ছেদনং অস্স পাচিত্তিযস্স দেসনাযাতি ¶ অধিকচ্ছেদনং, ৰুত্তপ্পমাণতো অধিকট্ঠানং ছিন্দিত্ৰা দেসেতব্বং পাচিত্তিযং. উদীরিতং ৰুত্তং পাল়িযাতি অত্থো.
৫৭৫. অপ্পমাণেনাতি গুণৰসেন অপ্পমাণেন সম্মাসম্বুদ্ধেন.
৫৭৬. সব্বং ৰট্টতীতি সম্বন্ধো. ‘‘সব্ব’’ন্তি ইমিনা অট্ঠকথায আগতং নীলাদিং সঙ্গণ্হাতি. মহন্তাদিভেদং সব্বং পচ্চত্থরণচীৰরং ৰট্টতি.
৫৭৭. ‘‘মুখপুঞ্ছনচোল়ং ¶ এক’’ন্তি পদচ্ছেদো. একং ধোৰিত্ৰা যাৰ সুক্খাপীযতি, তাৰ অঞ্ঞেন মুখপুঞ্ছনেন ভৰিতব্বত্তা আহ ‘‘দ্ৰেপি ৰট্টন্তি সব্বথা’’তি.
৫৭৯. পমাণতো, গণনতো চ অতীতাতি পমাণগণনাতীতা. ‘‘পমাণাতীতা’’তি ৰচনেন ৰিনযধরানং অপ্পমাণগুণতং দস্সেতি, ‘‘গণনাতীতা’’তি ইমিনা অতিক্কন্তগণনতং. পকতং ৰিনযে পঠমং কতং বুদ্ধেন ভগৰতা পঞ্ঞত্তং জানন্তীতি পকতঞ্ঞূ, ৰিনযধরা, তে পকতঞ্ঞুনো. অপরিমাণগুণমণিগণভূসিতউপালিদাসকাদিমহাথেরাচরিযপরম্পরাগতা সঙ্খ্যাপথাতীতা ৰিনযধরাতি ৰুত্তং হোতি.
৫৮০. সুগতট্ঠঙ্গুলাযামন্তি ৰড্ঢকিরতনপ্পমাণদীঘং. চতুরঙ্গুলৰিত্থতন্তি ৰড্ঢকিৰিদত্থিপ্পমাণৰিত্থারং. ৰিকপ্পনুপগং পচ্ছিমং চীৰরং নাম হোতি. পচ্ছিমং চীৰরন্তি পরিস্সাৰনপটাদীনং ৰিসেসনং, পচ্ছিমচীৰরপ্পমাণন্তি ৰুত্তং হোতি.
৫৮১. পরিস্সাৰপটন্তি উদকপরিস্সাৰনত্থং পটং. পত্তত্থৰিকন্তি পত্তকঞ্চুকং. পোত্থকত্থৰিকন্তি পোত্থককঞ্চুকং ¶ . আদিগ্গহণেন পচ্ছিমপ্পমাণাদিং যং কিঞ্চি পটং, দণ্ডপটঞ্চ সঙ্গণ্হাতি.
৫৮২. অধিট্ঠাতুন্তি পরিক্খারচোল়ং অধিট্ঠাতুং. ঠপিতেতি অনধিট্ঠায ঠপিতে. মহাপচ্চরিযং পন ‘‘অনাপত্তী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৬৯) আহ. নত্থি দোসতাতি দোসো এৰ দোসতা. ‘‘অত্তনো সন্তকভাৰতো মোচেত্ৰা ঠপিতং সন্ধায মহাপচ্চরিযং অনাপত্তি ৰুত্তা’’তি ৰদন্তি. ‘‘ইমিনা ভেসজ্জং চেতাপেস্সামি, ইদং মাতুযা দস্সামী’’তি ঠপেন্তেন অধিট্ঠাতব্বং. ‘‘ইদং ভেসজ্জস্স, মাতুযা’’তি ৰিভজিত্ৰা সসন্তকভাৰতো মোচিতে অধিট্ঠানকিচ্চং নত্থীতি অধিপ্পাযো. হোতি চেত্থ –
‘‘যং ৰত্থং ভিক্খুনা লদ্ধং, কতং মাতাদিসন্তকং;
নিস্সগ্গিযং ন হোতীতি, তমাহু ৰিনযঞ্ঞুনো’’তি.
৫৮৩. ৰস্সমাসে চতুরোতি ৰস্সানে চতুরো মাসে, অধিট্ঠানকিরিযায চত্তারো মাসে অৰিচ্ছেদোতি ¶ অচ্চন্তসংযোগে উপযোগৰচনং. ৰস্সিকে চত্তারো মাসে নিৰাসেতব্বা সাটিকা ৰস্সিকসাটিকা.
৫৮৪. কণ্ডুং পটিচ্ছাদেতীতি কণ্ডুপ্পটিচ্ছাদি, কণ্ডুরোগাতুরস্স ভিক্খুনো তপ্পটিচ্ছাদনত্থমনুঞ্ঞাতচীৰরস্সেতমধিৰচনং. হোন্তি চেত্থ –
‘‘মাতিকট্ঠকথাযস্সা, কণ্ডুচ্ছাদিকসাটিযা;
ন কালাতিক্কমে ৰুত্তং, অধিট্ঠানৰিৰট্টনং.
অধিট্ঠানপহানঙ্গে-সু ৰুত্তত্তা ৰিসেসতো;
ৰীমংসিতব্বং ৰিঞ্ঞূহি, তত্থ যং কারণং সিযা’’তি.
৫৮৬. ‘‘অসম্মুখে ¶ এতন্তি চা’’তি ৰচনেনেৰ সম্মুখে ‘‘ইম’’ন্তি ৰিঞ্ঞাযতি. ৰিচক্খণো পচ্চুদ্ধরেয্যাতি যোজনা.
৫৮৮. ইতি সব্বমিদন্তি এৰং ৰুত্তং ইদং তিচীৰরাদীনং পমাণাদিসব্বৰিধানং. তেচীৰরিকভিক্খুনোতি তিচীৰরাধিট্ঠানেন অধিট্ঠিততেচীৰরিকস্স ৰিনযতেচীৰরিকস্স. তিণ্ণং চীৰরানং সমাহারো তিচীৰরং, তিণ্ণং তিচীৰরানং সমাহারোতি ‘‘তিতিচীৰর’’ন্তি ৰত্তব্বে একদেসসরূপেকসেসনযেন ‘‘তিচীৰর’’ন্তি নৰচীৰরানি সঙ্গহিতানি, তিচীৰরে নিযুত্তো তেচীৰরিকোতি ৰিনযতেচীৰরিকো ৰুচ্চতি. ধুতঙ্গতেচীৰরিকস্সাপি তিচীৰরে ইদমেৰ ৰিধানন্তি সোপি সঙ্গয্হতি. অঞ্ঞেসু ৰা পন ছসু চীৰরেসু পরিক্খারচোল়ং একং অংসকাসাৰমেৰ ৰট্টতি. তথা ৰত্ৰাৰাতি ‘‘ইমং পরিক্খারচোল়ং অধিট্ঠামী’’তিআদিনা নযেন ৰত্ৰা. তং পরিক্খারচোল়ং. পরিক্খারচোল়মস্স অত্থি, তত্থ ৰা নিযুত্তোতি পরিক্খারচোল়িকো.
৫৮৯. ‘‘তিচীৰরং পন পরিক্খারচোল়ং অধিট্ঠাতুং ৰট্টতি, ন ৰট্টতী’’তি অনুযোগং কত্ৰা ‘‘ৰট্টতী’’তি ¶ (পারা. অট্ঠ. ২.৪৬৯) অট্ঠকথায ৰুত্তত্তা ইধ ‘‘তিচীৰর’’ন্তি চীৰরত্তযমেৰ ৰুত্তং. ‘‘সুখপরিহারত্থং একম্পি ৰিকপ্পেতব্ব’’ন্তি ৰচনতো একদেসে সমুদাযোপচারৰসেন একম্পি ৰিকপ্পেতব্বমেৰ হোতি.
পরিক্খারচোল়ং কাতুম্পি ৰট্টতীতি বদ্ধসীমতো বহি ৰসন্তেন এককেন তেচীৰরিকেন অন্তোঅরুণে অসতিযা তীসু চীৰরেসু হত্থপাসে অকতেসু নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং হোতীতি, ৰিনযকম্মং কাতুং সভাগপুগ্গলানং দুল্লভত্তা ¶ চ সুখপরিহারত্থং তীসু একং ৰা সব্বানি এৰ ৰা তিচীৰরনামেন কতাধিট্ঠানানি পচ্চুদ্ধরিত্ৰা পরিক্খারচোল়নামেন অধিট্ঠাতুম্পি ৰট্টতীতি ৰুত্তং হোতি.
এৰং অগ্গহেত্ৰা ‘‘সচে তিচীৰরং পরিক্খারচোল়াধিট্ঠানং লভেয্য, উদোসিতসিক্খাপদে পরিহারো নিরত্থকো ভৰেয্যা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৬৯) ৰুত্তং মহাপদুমত্থেরস্স মতং দস্সেতুমাহ ‘‘এৰং চুদোসিতে’’তিআদি. এৰং চেতি এৰং তিচীৰরং পরিক্খারচোল়ং অধিট্ঠহিত্ৰা পরিহরিতুং ৰট্টতি চে. উদোসিতেতি ইমস্স সিক্খাপদস্স অনন্তরে দুতিযকথিনসিক্খাপদে. ৰুত্তো পরিহারোতি ‘‘এককুলস্স গামো হোতি পরিক্খিত্তো চ. অন্তোগামে চীৰরং নিক্খিপিত্ৰা অন্তোগামে ৰত্থব্ব’’ন্তিআদিনা (পারা. ৪৭৮) নযেন পদভাজনাৰসানে ৰুত্তো, ইধ চ ‘‘গামাদীসু পদেসেসূ’’তিআদিনা নযেন অনন্তরং ৰক্খমানো তিচীৰরস্স পরিহরণৰিধি. নিরত্থকোতি পরিক্খারচোল়নামেন অধিট্ঠিতচীৰরস্স তেন ৰিধিনা তিচীৰরং অপরিহরন্তস্সাপি ভিক্খুনো অনাপত্তিভাৰতো নিপ্পযোজনোতি অত্থো.
৫৯০. তপ্পরিহরিতুমাহ ‘‘ন’’ইচ্চাদি. ন নিরত্থকোতি যোজনা. হেতুং দস্সেতুমাহ ‘‘তেচীৰরিকস্সেৰা’’তিআদি. যো তিচীৰরনামেন অধিট্ঠানং অপচ্চুদ্ধরিত্ৰা সতিং উপট্ঠপেত্ৰা অন্তোঅরুণে চীৰরং হত্থপাসতো অমোচেত্ৰা অরুণং উট্ঠাপেতি, তাদিসস্স তেচীৰরিকস্সেৰ তস্মিং সিক্খাপদে উদোসিতপরিহারস্স ভগৰতা দেসিতত্তাতি অত্থো. যস্মা তাদিসস্সেৰ তেচীৰরিকস্স উদোসিতসিক্খাপদে পরিহারো ৰুত্তো, তস্মা. তং সব্বম্পীতি তং নৰৰিধং সব্বম্পি চীৰরং. পরিক্খারচোল়স্সাতি পরিক্খারচোল়নামেন অধিট্ঠহিত্ৰা চীৰরং পরিভুঞ্জিতুকামস্স পরিক্খারচোল়নামেন অধিট্ঠাতুং ৰট্টতি.
৫৯১. ইমিনা ¶ উদোসিতপরিহারস্স অনিরত্থকভাৰং সাধেত্ৰা ইদানি ‘‘তিচীৰরং পরিক্খারচোল়নামেনাপি ¶ অধিট্ঠাতুং ৰট্টতী’’তি ইমস্স অধিকত্থস্স মহাকারুণিকেন অনুঞ্ঞাতভাৰে কিরিযন্তরানুজাননসঙ্খাতঅধিকৰচনস্স ঞাপকহেতুভাৰং দস্সেতুমাহ ‘‘অধিট্ঠেতী’’তিআদি. ইমস্মিংযেৰ সিক্খাপদে অনাপত্তিৰারে ‘‘অনাপত্তি অন্তোদসাহং অধিট্ঠেতি, ৰিকপ্পেতী’’তি পাঠে অনাপত্তিভাৰে ‘‘অধিট্ঠেতী’’তি এত্তকেনেৰ পরিযত্তে (পারা. ৪৬৯) ‘‘ৰিকপ্পেতী’’তি কিরিযন্তরানুজাননেন পকারন্তরেনাপি দোসো নত্থীতি অধিপ্পাযস্স ৰিঞ্ঞাপিতত্তাতি অত্থো.
৫৯২. এৰং করোন্তস্সাতি তিচীৰরনামেন অধিট্ঠানং পচ্চুদ্ধরিত্ৰা পরিক্খারচোল়নামেন অধিট্ঠহন্তস্স. ইদানি অতিপ্পসঙ্গং দস্সেতুকামস্স চোদকস্স অধিপ্পাযং দস্সেতুমাহ ‘‘এৰ’’ন্তিআদি. মূলাধিট্ঠানং পহায কাতব্বপ্পকারন্তরস্সাপি ৰিজ্জমানত্তা তিচীৰরং পচ্চুদ্ধরিত্ৰা মুখপুঞ্ছনাদিকং কত্ৰা অধিট্ঠহতোপি দোসো ন সিযাতি কস্মা নাপজ্জতীতি অত্থো. নইতি অতিপ্পসঙ্গনিৰারণে.
৫৯৩. কিচ্চৰিধানতোতি তেসং মুখপুঞ্ছনাদীনং অত্তনো অত্তনো কিচ্চস্স সাধনতো, তাদিসং কিচ্চৰিসেসাপেক্খং ৰিনা তংতংনামেন অধিট্ঠাতুং ন যুজ্জতীতি অধিপ্পাযো. অকিচ্চস্সাতি মুখপুঞ্ছনাদিকিচ্চরহিতস্স. অধিকস্সাতি পচ্চুদ্ধরিত্ৰা পঠমং অধিট্ঠানস্স ৰিজহিতত্তা অতিরেকস্স. অস্সাতি তিচীৰরস্স. অধিট্ঠানং তু যুজ্জতীতি দসাহং অনতিক্কমিত্ৰা পরিক্খারচোল়নামেন অধিট্ঠানং পন যুজ্জতি.
৫৯৪. নিধানস্স ¶ মুখং উপাযোতি নিধানমুখং, অন্তরৰাসকাদিতংতংচীৰরনামেন অধিট্ঠানতো অতিরেকং যং কিঞ্চি চীৰরং যথা ঠপিতং আপত্তিং ন করোতি, তথা নিধানস্স উপাযোতি অত্থো. এতং পরিক্খারচোল়াধিট্ঠানং. মহাপচ্চরিযন্তি ব্রাহ্মণতিস্সভযে ভিক্খুসঙ্ঘং জম্বুদীপং নেতুং সক্কস্স দেৰানমিন্দস্স আণত্তিযা ৰিসুকম্মেন নিম্মিতমহাপচ্চরিযং নিসীদিত্ৰা লিখিতত্তা তংনামকাযং ৰিনযট্ঠকথাযং, ‘‘মহাপচ্চরিযাদিসূ’’তিপি লিখন্তি.
৫৯৫. পরিক্খারচোল়নামেন অধিট্ঠানৰিধানস্স ৰুত্তপ্পমাণং কতমন্তি আহ ‘‘চীৰর’’ন্তিআদি. ‘‘নিদানে উপ্পত্তিতো’’তি পদচ্ছেদো. ‘‘চীৰরং পরিপুণ্ণ’’ন্তি নিদানে ‘‘তিচীৰরং সম্পুণ্ণং ৰিজ্জতি, ইদমতিরেকচীৰরং কিং কাতব্ব’’ন্তি ভিক্খূহি ভগৰতো আরোচিতৰত্থুম্হি ¶ . উপ্পত্তিতোতি পরিক্খারচোল়াধিট্ঠানস্স উপ্পন্নত্তা, অনুঞ্ঞাতত্তাতি অত্থো. ‘‘তেন খো পন সমযেন ভিক্খূনং পরিপুণ্ণং হোতি তিচীৰরং, অত্থো চ হোতি পরিস্সাৰনেহিপি থৰিকাহিপি. ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং. অনুজানামি ভিক্খৰে পরিক্খারচোল়ক’’ন্তি (মহাৰ. ৩৫৭) এত্থ পাল়িযং এৰং ৰিপ্পৰাসসুখত্থং নামেনাধিট্ঠিততিচীৰরং অধিট্ঠানং পচ্চুদ্ধরিত্ৰা পরিক্খারচোল়নামেন অধিট্ঠাতুং ৰট্টতীতি সাধনেন তদেকসাধনত্তা এৰ একম্পি চীৰরং ৰিকপ্পেতুং ৰট্টতীতি ৰুত্তমেৰ হোতি. তেনেৰাহ অট্ঠকথাযং ‘‘এৰঞ্চ সতি যো তিচীৰরে একেন চীৰরেন ৰিপ্পৰসিতুকামো হোতি, তস্স তিচীৰরাধিট্ঠানং পচ্চুদ্ধরিত্ৰা ৰিপ্পৰাসসুখত্থং ৰিকপ্পনায ওকাসো দিন্নো হোতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৬৯).
৫৯৬-৮. এত্তাৰতা কপ্পিযচীৰরঞ্চ তত্থ কত্তব্বঞ্চ দস্সেত্ৰা ইদানি অকপ্পিযচীৰরং দস্সেতুমাহ ‘‘কুসৰাকাদী’’তিআদি. কুসন্তি দব্বতিণং. ৰাকন্তি রুক্খাদীনং ৰাকং. আদি-সদ্দেন ¶ ফলকং গহিতং, চীর-সদ্দো চীৰরপরিযাযো, ইমস্মিং কুসাদযো গন্থেত্ৰা কতে চীৰরেযেৰ ৰত্ততি. কেসজং কম্বলন্তি মনুস্সকেসেহি ৰীতকম্বলঞ্চ. ৰালজং কম্বলন্তি অস্সৰালচমরৰালেহি ৰীতকম্বলঞ্চ. উলূকপক্খন্তি কোসিযসকুণপত্তং. ইধ পন তং গন্থেত্ৰা কতচীৰরমেৰ গহেতব্বং. অজিনক্খিপেতি অজিনদীপিচম্মে. ‘‘ধারযতো থুল্লচ্চয’’ন্তি পচ্চেকং সম্বন্ধো.
কদলিদুস্সেতি কদলিৰাকমযৰত্থে. এরকদুস্সেতি এরকমযৰত্থে. অক্কদুস্সেতি অক্কদণ্ডে ৰা তেসং সুত্তানি ৰা গহেত্ৰা কতৰত্থে. পোত্থকেতি মকচিৰাকমযৰত্থে. তিরীটে ৰাতি এৰংনামকে রুক্খতচে. ৰেঠনেতি সীসৰেঠনে. কঞ্চুকেতি কৰচে.
সব্বনীলকেতি কেৰলনীলকে. এস নযো মঞ্জেট্ঠাদীসু. মহানামরত্তেতি তনুপদুমদলৰণ্ণরত্তে. মহারঙ্গরত্তেতি সতপদিৰণ্ণরত্তে.
৫৯৯. অচ্ছিন্নদসকেতি অচ্ছিন্না দসা যস্স, তস্মিং চীৰরে. এস নযো দীঘদসেপি. ফলদসেতি ফলসদিসগন্থিতা দসা যস্স, তস্মিং. পুপ্ফদসেতি কণ্ণিকং বন্ধিত্ৰা ৰিকাসেত্ৰা কতা দসা যস্স, তস্মিং চীৰরেতি অত্থো. অচ্ছিন্নচীৰরস্সাতি নগ্গং কত্ৰা চোরেহি ৰিলুত্তচীৰরস্স ¶ . এত্থাতি কুসৰাকাদীসু, সব্বনীলাদীসু চ. কিঞ্চীতি একম্পি অকপ্পিযং নত্থি অননুলোমিকং নত্থি. ‘‘নগ্গেন এতেসু অকপ্পিযচীৰরেসু যংকিঞ্চি লদ্ধং, তেন হিরিকোপিনং পটিচ্ছাদেত্ৰা পচ্ছা কপ্পিযচীৰরে লদ্ধে তং অধিৰাসেত্ৰা ইদং অকপ্পিযচীৰরং পরিচ্চজিতব্বং. সব্বনীলকাদিৰত্থেসু লদ্ধেসু কপ্পিযরজনেন রজিত্ৰা, তং ৰণ্ণং নাসেত্ৰা ৰা কপ্পিযৰত্থানি উভযপস্সেসু ¶ অল্লিযাপেত্ৰা, পটিচ্ছাদেত্ৰা ৰা নিৰাসেতুং ৰট্টতী’’তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তং.
৬০০. ‘‘অন্তোদসাহ’’ন্তি ইদং ‘‘অধিট্ঠেতী’’তিআদীহি সব্বপদেহিপি যোজেতব্বং. ৰিস্সজ্জেতীতি অঞ্ঞস্স দেতি. ইধ দানং দুৰিধং সম্মুখাদানং, পরম্মুখাদানন্তি. পটিগ্গাহকং দিস্ৰা ‘‘ইদং তুয্হং দম্মী’’তি দানং সম্মুখাদানং নাম. পরম্মুখা ‘‘ইদং ইত্থন্নামস্স দম্মী’’তি দিন্নং পরম্মুখাদানং. ‘‘ইদং ত্ৰং গণ্হাহী’’তি ৰা ‘‘তুয্হং গণ্হাহী’’তি ৰা ৰুত্তে ‘‘ময্হং গণ্হামী’’তি সচে ৰদতি, দানগহণদ্ৰযম্পি সুদ্ধং. ‘‘ইদং তৰ সন্তকং করোহি, তৰ সন্তকং হোতু, তৰ সন্তকং হোতী’’তি দাযকেন ৰুত্তে গণ্হন্তোপি ‘‘মম সন্তকং করোমি, মম সন্তকং হোতু, মম সন্তকং হোতী’’তি ৰদতি চে, দানং, গহণঞ্চ অসুদ্ধং হোতি. ‘‘তৰ সন্তকং করোহী’’তি ৰুত্তে পন ‘‘সাধু ভন্তে ময্হং গণ্হামী’’তি ৰত্ৰা গণ্হাতি, গহণং সুদ্ধং. ‘‘ইদং তুয্হং গণ্হাহী’’তি ৰুত্তে ‘‘অহং ন গণ্হামী’’তি ৰদতি, পুন ‘‘দিন্নং মযা, তুয্হং গণ্হাহী’’তি ৰুত্তে ইতরোপি পুন পটিক্খিপতি, তং চীৰরং কস্সচি অসন্তকত্তা দসাহাতিক্কমেনাপি নিস্সগ্গিযং ন হোতীতি পচ্ছা তেসু দ্ৰীসু যো ইচ্ছতি, তেন অধিট্ঠায পরিভুঞ্জিতব্বন্তি সব্বমিদং অট্ঠকথায (পারা. অট্ঠ. ২.৪৬৯ অত্থতো সমানং) ৰুত্তং.
অধিট্ঠিতচীৰরে অধিট্ঠানে ৰেমতিকেন অত্তনো ৰিমতিং পঠমং আৰি কত্ৰা ‘‘সচে অনধিট্ঠিতং, এৰং কতে কপ্পিযং হোতী’’তি চিন্তেত্ৰা নিস্সজ্জেত্ৰা ৰিনযকম্মং করোন্তস্স মুসাৰাদদোসো নাপজ্জতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘ন হি এৰং জানাপেত্ৰা ৰিনযকম্মং করোন্তস্স মুসাৰাদো হোতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৬৯). ‘‘কেচি ‘তথা ৰেমতিকচীৰরং অঞ্ঞেন ¶ ৰিস্সাসেন গহেত্ৰা পুন দাতব্ব’ন্তি ৰদন্তি, তং ন সুন্দর’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৬৯ থোকং ৰিসদিসং) তত্থেৰ ৰুত্তং.
ৰিনস্সতীতি চোরাদীহি ৰিনস্সতি. ‘‘নস্সতি, ডয্হতি, অচ্ছিন্দিত্ৰা গণ্হন্তী’’তি ইমানিপি ¶ ৰিনাসপ্পকারত্তা ‘‘ৰিনস্সতী’’তি ইমিনাৰ সঙ্গয্হন্তি. তত্থ ‘‘নস্সতী’’তি ইদং চোরাদীহি হটং সন্ধায ৰুত্তং, ‘‘ৰিনস্সতী’’তি ইদং উন্দূরখাযিতাদিং সন্ধায ৰুত্তং, ‘‘ডয্হতী’’তি অগ্গিনা দড্ঢং সন্ধায. ৰিস্সাসেতি এত্থ সন্দিট্ঠো চ সম্ভত্তো চ আলপিতো চ জীৰতি চ গহিতে চত্তমনো হোতীতি পঞ্চঙ্গসমন্নাগতেন অত্তনি ৰিস্সাসেন অঞ্ঞেন গহিতেতি অত্থো. পকাসিতাতি ‘‘অনাপত্তি অন্তোদসাহং অধিট্ঠেতী’’তিআদিনা (পারা. ৪৬৯) নযেন ৰুত্তা.
৬০১. ইদং পন সমুট্ঠানং নামেন কথিনসমুট্ঠানং নামাতি অত্থো. ইদং কথিনসমুট্ঠানং নাম কাযৰাচতো চ কাযৰাচাচিত্ততো চ সমুট্ঠাতি. অতিরেকচীৰরভাৰস্স জাননচিত্তেন পণ্ণত্তিজাননচিত্তে অসতিপি আপত্তিসম্ভৰতো অচিত্তং. অনধিট্ঠানতো, অৰিকপ্পনতো চ অক্রিযং. কম্মট্ঠানমনুযুঞ্জন্তো ৰা চেতিযাদিং ৰন্দন্তো ৰা একাদসমং অরুণং উট্ঠাপেতি, কুসলচিত্তো আপজ্জতি, কলহাদিপসুতো ৰা ৰীতিক্কমং জানন্তো ৰা উট্ঠাপেতি, অকুসলচিত্তো আপজ্জতি, খীণাসৰো পন অসতিযা ৰা পণ্ণত্তিং অজানন্তো ৰা তথা করোন্তো অব্যাকতচিত্তো আপজ্জতীতি তিচিত্তং. ৰুত্তনযেন কম্মট্ঠানাদিমনুযুঞ্জন্তস্স সোমনস্সচিত্তসমঙ্গিনো সুখৰেদনা, উপেক্খাচিত্তসমঙ্গিনো উপেক্খাৰেদনা, কলহাদিপসুতস্স দোমনস্সচিত্তসমঙ্গিনো দুক্খৰেদনা হোতীতি তিৰেদনং. এস নযো উপরিপি এৰরূপে ঠানে যোজেতব্বো.
পঠমকথিনকথাৰণ্ণনা.
৬০২. গামাদীসু ¶ পদেসেসু তিপঞ্চসূতি তিচীৰরানি নিক্খিপিত্ৰা ৰিপ্পৰাসেন দোসং, উপ্পজ্জনট্ঠানঞ্চ দস্সেতুং ‘‘গামো একূপচারো’’তিআদিনা (পারা. ৪৭৭) নযেন পাল়িযং ৰুত্তগামনিৰেসনউদোসিতঅট্টমাল়পাসাদহম্মিযনাৰাসত্থখেত্তধঞ্ঞকর- ণআরামৰিহাররুক্খমূলঅজ্ঝোকাসসঙ্খাতেসু পন্নরসসু চীৰরনিক্খেপট্ঠানেসূতি ৰুত্তং হোতি. এত্থ গামো নাম এককুটিকাদিগামো.
নিৰেসনং নাম গামতো বহি চতুসালাদিকো গেহো. তেনাহ গণ্ঠিপদে ‘‘গামনিৰেসনানং ৰিসেসং ৰদন্তা ‘পুন একপরিচ্ছেদং কত্ৰা নিৰেসিতা বহুগেহা নিৰেসনং নাম হোন্তী’তি ৰদন্তি, তস্মা ইদং নিৰেসনাদি সব্বং ‘গামতো বহী’তি গহেতব্ব’’ন্তি. ইদঞ্চ তত্থেৰ ৰুত্তং ‘‘নিৰেসনাদিকং ¶ অন্তোগামে চে হোতি, গামে ৰুত্তপরিহারস্সেৰ লব্ভনতো অন্তোগামতো বহী’তি গহেতব্ব’’ন্তি.
অট্ঠকথাযং ‘‘উদোসিতোতি যানাদীনং ভণ্ডানং সালা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৮২-৪৮৭) ৰুত্তসরূপং উদোসিতং নাম. ‘‘অট্টোতি পটিরাজাদিপটিবাহনত্থং ইট্ঠকাহি কতো বহলভিত্তিকো চতুপঞ্চভূমিকো পতিস্সযৰিসেসো’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৮২-৪৮৭) ৰুত্তসরূপো অট্টো নাম. ‘‘মাল়োতি এককূটসঙ্গহিতো চতুরস্সপাসাদো’’তি (পারা. অট্ঠ. ৪৮২-৪৮৭) ৰুত্তো এককণ্ণিকসঙ্গহিতো চতুরস্সগেহো মাল়ো নাম. পাসাদোতি দীঘপাসাদো. হম্মিযন্তি মুণ্ডচ্ছদনপাসাদো. নাৰাতি যানপ্পত্তি. সত্থন্তি জঙ্ঘসত্থসকটসত্থৰসেন দুৰিধো জনসমূহো, সো চ নিৰিট্ঠানিৰিট্ঠৰসেন পচ্চেকং দুৰিধো. তত্থ নিৰিট্ঠে ৰতিআদিপরিক্খেপোপি হোতেৰ.
খেত্তন্তি ¶ যৰখেত্তাদিখেত্তং. ধঞ্ঞকরণং খলং. আরামো পুপ্ফারামো, ফলারামো চ. ৰিহারোতি একম্পি সেনাসনং ৰুচ্চতি. ‘‘রুক্খো নাম যং মজ্ঝন্তিকে কালে সমন্তা ছাযা ফরতী’’তি (পারা. ৪৯৪) ৰুত্তপ্পমাণপরিচ্ছন্নো রুক্খো. অজ্ঝোকাসো নাম সত্তব্ভন্তরো, সো ৰিঞ্চাটৰিআদিঅগামকারঞ্ঞে চ মচ্ছবন্ধানং অগমনপথে সমুদ্দদীপে চ লব্ভতি. মচ্ছবন্ধানং অগমনপথো নাম উদকপিট্ঠিযা গন্ত্ৰা পুন তদহেৰ গেহং আগন্তুং অসক্কুণেয্যতায দূরো সমুদ্দপ্পদেসো ৰুচ্চতি.
অযং গামাদিকো পচ্চেকং একূপচারো, নানূপচারোতি দুৰিধো. তত্থ অজ্ঝোকাসং ৰিনা গামাদিকো তংতংরাজাদিসামিককুলানং একত্থনানত্থৰসেন এককুলসন্তকো চে হোতি, একূপচারো. নানাকুলসন্তকো চে, নানূপচারো হোতি. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘গামো একূপচারো নাম এককুলস্স গামো হোতী’’তিআদি (পারা. ৪৭৮). অট্ঠকথাযম্পি ৰুত্তং ‘‘এককুলস্স গামোতি একস্স রঞ্ঞো ৰা ভোজকস্স ৰা গামো’’তি চ ‘‘নানাকুলস্স গামোতি নানারাজূনং ৰা ভোজকানং ৰা গামো ৰেসালীকুসিনারাদিসদিসো’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৭৯) চ.
এককুলেন কারাপিতো ৰিহারো একূপচারো, নানাকুলেহি কারাপিতো নানূপচারো হোতি. যথাহ গণ্ঠিপদে ‘‘ৰিহারে এককুলনানাকুলৰোহারো কারাপকানং ৰসেন ৰুত্তো’’তি. অজ্ঝোকাসে পন ¶ উপচারভেদো অব্ভন্তরৰসেন ৰেদিতব্বো. ৰুত্তঞ্চেতং পাল়িযং ‘‘অজ্ঝোকাসো একূপচারো নাম অগামকে অরঞ্ঞে সমন্তা সত্তব্ভন্তরা একূপচারো. ততো পরং নানূপচারো’’তি. ইধ একং অব্ভন্তরং অট্ঠৰীসতিরতনং হোতি. যথাহ ¶ অট্ঠকথাযং ‘‘একং অব্ভন্তরং অট্ঠৰীসতিহত্থ’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৮৯). এৰং সঙ্খেপতো ৰুত্তসরূপপ্পভেদানি পন্নরস ঠানানি দস্সেতুমাহ ‘‘গামাদীসু পদেসেসু তিপঞ্চসূ’’তি. অযমেত্থ সঙ্খেপো, ৰিত্থারো পন পাল়িঅট্ঠকথাৰণ্ণনতো ৰেদিতব্বো.
‘‘তিচীৰরেন ৰিপ্পৰাসেয্যাতি সঙ্ঘাটিযা ৰা উত্তরাসঙ্গেন ৰা অন্তরৰাসকেন ৰা. অন্তোগামে চীৰরং নিক্খিপিত্ৰা’’তি (পারা. ৪৭৬, ৪৭৮) ৰচনতো এত্থ তিচীৰরন্তি তিণ্ণং চীৰরানমঞ্ঞতরমেৰ চীৰরং ৰত্তব্বং. একরত্তন্তি ৰিপ্পৰাসকিরিযায অচ্চন্তসংযোগে উপযোগৰচনং. অপি-সদ্দেন কিং পন দিরত্তাদিকন্তি দস্সেতি.
সঙ্ঘসম্মুতিযা ৰিনাতি তিচীৰরং পরিহরিতুং অসমত্থেন গিলানেন ভিক্খুনা সঙ্ঘং ৰন্দিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গয্হ ‘‘অহং ভন্তে গিলানো, ন সক্কোমি তিচীৰরং আদায পক্কমিতুং, সোহং ভন্তে সঙ্ঘং তিচীৰরেন অৰিপ্পৰাসসম্মুতিং যাচামী’’তি তিক্খত্তুং যাচিতেন সঙ্ঘেন তস্স ঞত্তিদুতিযায কম্মৰাচায দিন্নং অৰিপ্পৰাসসম্মুতিং ৰিনাতি ৰুত্তং হোতি. তথা লদ্ধসম্মুতিকস্স গিলানস্স ভিক্খুনো তস্মিং গেলঞ্ঞে অৰূপসন্তে ৰা ৰূপসন্তেপি চীৰরনিক্খেপট্ঠানং আগমনকালে ৰা উপ্পন্নে অঞ্ঞেপি রোগে অৰূপসন্তে তাযযেৰ সম্মুতিযা ন দোসো.
৬০৩. ভিক্খুনোতি অলদ্ধসম্মুতিকস্স ভিক্খুনো. তেন চীৰরেন. ৰিপ্পৰত্থুং ন ৰট্টতীতি ৰিনা ৰসিতুং ন ৰট্টতি. কিং ৰুত্তং হোতি? ‘‘এককুলস্স গামো হোতি পরিক্খিত্তো চ, অন্তোগামে চীৰরং নিক্খিপিত্ৰা অন্তোগামে ৰত্থব্বং. অপরিক্খিত্তো হোতি, যস্মিং ঘরে চীৰরং নিক্খিত্তং হোতি, তস্মিং ঘরে ৰত্থব্বং, হত্থপাসা ৰা ন ৰিজহিতব্বং. নানাকুলস্স ¶ গামো হোতি পরিক্খিত্তো চ, যস্মিং ঘরে চীৰরং নিক্খিত্তং হোতি, তস্মিং ঘরে ৰত্থব্বং সভাযে ৰা দ্ৰারমূলে ৰা, হত্থপাসা ৰা ন ৰিজহিতব্ব’’ন্তিআদিনা (পারা. ৪৭৮) নযেন পাল়িযা ৰুত্তট্ঠানতো বহি অরুণং উট্ঠাপেতুং ন ৰট্টতীতি ৰুত্তং হোতি.
ইমস্মিং ¶ পাঠে ‘‘পরিক্খিত্তো’’তি ইদং পাকারেন ৰা ৰতিযা ৰা পরিখায ৰা পরিক্খিত্তং সন্ধায ৰুত্তং. হত্থপাসা ৰাতি এত্থ হত্থপাসা নাম অড্ঢতিযরতনং হোতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘তং ঘরং সমন্ততো হত্থপাসা ন ৰিজহিতব্বং, অড্ঢতেয্যরতনপ্পমাণা পদেসা উদ্ধং ন ৰিজহিতব্বন্তি ৰুত্তং হোতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৭৭-৪৭৮).
ৰিপ্পৰসন্তস্স কো দোসোতি আহ ‘‘হোতি…পে… অরুণুগ্গমে’’তি. অনুঞ্ঞাতট্ঠানতো হি বহি চীৰরেন ৰিনা অরুণং উট্ঠাপেন্তস্স তং চীৰরং নিস্সজ্জিতব্বং হোতি, তংহেতুকা পাচিত্তিযাপত্তিপি হোতীতি অত্থো. তেনেৰ ৰক্খতি ‘‘নিস্সজ্জিত্ৰা…পে… ৰিঞ্ঞুনা’’তি.
৬০৪. ন্হাযন্তস্সেৰাতি চীৰরস্স হত্থপাসতো দূরে নহাযন্তস্সেৰ, অনাদরে সামিৰচনং.
৬০৬. অচ্ছিন্নং ৰিলুত্তং চীৰরং যস্স সো অচ্ছিন্নচীৰরো, ভিক্খু, তস্স ঠানং অচ্ছিন্নচীৰরট্ঠানং, তস্মিং.
৬০৭. নিৰাসেত্ৰাতি এত্থ ‘‘অন্তরৰাসক’’ন্তি চ গহেত্ৰাতি এত্থ ‘‘ইতরানী’’তি চ সেসো. ইদঞ্চ গন্তব্বট্ঠানে, আসন্নে মগ্গে চ মনুস্সসম্বাধে অসতি কত্তব্বদস্সনং. ইতরত্থ নিৰাসেত্ৰা, পারুপিত্ৰা চ সঙ্ঘাটিং অংসে কত্ৰাৰ গন্তব্বং হোতি. ৰিহারে সভাগেসু অলব্ভমানেসু আসনসালম্পি গন্ত্ৰা সভাগস্স সন্তিকে ৰিনযকম্মং কত্তব্বন্তি ¶ অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৪৯৫ অত্থতো সমানং) ৰুত্তং. ‘‘নিস্সজ্জিত্ৰা’’তি ইমিনা ‘‘ইদং মে ভন্তে চীৰরং রত্তিৰিপ্পৰুত্থং অঞ্ঞত্র ভিক্খুসম্মুতিযা নিস্সগ্গিযং, ইমাহং সঙ্ঘস্স নিস্সজ্জামী’’তি সঙ্ঘে ৰা ‘‘ইদং মে ভন্তে চীৰরং…পে… অহং আযস্মন্তানং নিস্সজ্জামী’’তি তিণ্ণং, দ্ৰিন্নং ৰা সন্তিকে ৰা ‘‘ইদং মে আৰুসো…পে… ইমাহং আযস্মতো নিস্সজ্জামী’’তি একস্স সন্তিকে ৰা ৰত্ৰা নিস্সজ্জিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. ৰিঞ্ঞুনাতি এৰং নিস্সগ্গিযৰত্থুনিস্সজ্জনাদিনানপ্পকারৰিধিজাননকেন ঞাণৰতাতি অত্থো.
৬০৯. ‘‘অদেন্তস্স চ নিস্সট্ঠং দুক্কট’’ন্তি ইমিনা ‘‘ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন আপত্তি ¶ পটিগ্গহেতব্বা, নিস্সট্ঠচীৰরং দাতব্ব’’ন্তি ৰুত্তত্তা ইমং ৰিধিং জাননতায ব্যত্তেন যথাৰিধিং কাতুং সমত্থতায পটিবলেন খন্ধকে (চূল়ৰ. ২৩৯) আগতনযেন আপত্তিং পটিগ্গহেত্ৰা নিস্সট্ঠচীৰরং হত্থেন গহেত্ৰা নিসীদাপেত্ৰা সচে সঙ্ঘো হোতি, ‘‘সুণাতু মে ভন্তে সঙ্ঘো, ইদং চীৰরং ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো নিস্সগ্গিযং সঙ্ঘস্স নিস্সট্ঠং, যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, সঙ্ঘো ইমং চীৰরং ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো দদেয্যা’’তি, সচে তযো হোন্তি, ‘‘সুণন্তু মে আযস্মন্তা, ইদং চীৰরং ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো নিস্সগ্গিযং আযস্মন্তানং নিস্সট্ঠং, যদাযস্মন্তানং পত্তকল্লং, আযস্মন্তা ইমং চীৰরং ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো দদেয্যু’’ন্তি, সচে এককো হোতি, ‘‘ইমং চীৰরং আযস্মতো দম্মী’’তি দাতব্বং, নিস্সট্ঠচীৰরং ‘‘অত্তনোযেৰ দিন্ন’’ন্তি সুদ্ধসঞ্ঞায গহেত্ৰা অদেন্তস্স দুক্কটং হোতীতি ৰুত্তং হোতি.
তস্স সন্তকভাৰং ঞত্ৰা লেসেন ৰিলুম্পন্তস্স পন ভণ্ডগ্ঘৰসেন দুক্কটথুল্লচ্চযপারাজিকাপত্তিযো হোন্তি. যথাহ ¶ অট্ঠকথাযং ‘‘তস্স সন্তকভাৰং পন ঞত্ৰা লেসেন অচ্ছিন্দন্তো ভণ্ডং অগ্ঘাপেত্ৰা কারেতব্বো’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৬৯). পরিযাপুতন্তি ‘‘ন ভিক্খৰে নিস্সট্ঠচীৰরং ন দাতব্বং, যো ন দদেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পারা. ৪৭০) পাল়িযং ৰুত্তন্তি অত্থো.
৬১০-১. থেরে দহরে চাতি এতেসু উভোসুপি মগ্গং গচ্ছন্তেসূতি যোজনা. ‘‘থেরে’’তি ইমিনা অনিস্সিতভাৰমাহ, ‘‘দহরে চা’’তি ইমিনা নিস্সিতভাৰং. ওহীনেতি ওসক্কিতে. সচে সো থেরো নিস্সযাচরিযো ভৰেয্যাতি অধিপ্পাযেনাহ ‘‘গরু’’ন্তি. তস্মিং দহরে. ৰত্থন্তি তস্স হত্থে ঠিতচীৰরং. ন পস্সম্ভতীতি ধুরনিক্খেপং অকত্ৰা গমনে সউস্সাহত্তা নিস্সযপটিপ্পস্সদ্ধি ন হোতীতি অধিপ্পাযো. তেনেৰ ‘‘মুহুত্ত’’ন্তিআদিমাহ.
৬১৪. পচ্চুদ্ধারে অন্তোযেৰারুণেতি ইমিনা সম্বন্ধো, দহরভিক্খুনো দূরভাৰঞ্চ অরুণুগ্গমনঞ্চ ঞত্ৰা চীৰরস্স অনিস্সগ্গিযত্থং তস্স হত্থে ঠিতভাৰং সল্লক্খেত্ৰা পুরারুণা পচ্চুদ্ধরেতি অত্থো. ৰিস্সজ্জেতীতি অঞ্ঞস্স দেতি. ৰিনস্সতীতি চোরাদীহি নস্সতি.
দুতিযকথিনকথাৰণ্ণনা.
৬১৬. অকালচীৰরন্তি ¶ ‘‘অকালচীৰরং নাম অনত্থতে কথিনে একাদসমাসে উপ্পন্নং, অত্থতে কথিনে সত্তমাসে উপ্পন্নং, কালেপি আদিস্স দিন্ন’’ন্তি (পারা. ৫০০) ৰচনতো অনত্থতকথিনে ৰিহারে ‘‘চীৰরমাসো’’তি যো পুব্বকত্তিককাল়পক্খপাটিপদতো পট্ঠায যাৰ অপরকত্তিকপুণ্ণমী, তাৰ মাসো ৰুচ্চতি, ততো পরেসু একাদসসু মাসেসু ¶ উপ্পন্নঞ্চ অত্থতকথিনে ৰিহারে যো চীৰরমাসো, হেমন্তা চ চত্তারো মাসাতি পঞ্চমাসতো বহি সত্তসু মাসেসু উপ্পন্নঞ্চ অত্থতকথিনে পঞ্চ মাসা যথাপরিচ্ছিন্নকালে সঙ্ঘস্স চ ‘‘ইদং অকালচীৰরং দম্মী’’তি পুগ্গলস্স চ ‘‘ইদং তুয্হং দম্মী’’তি দিন্নঞ্চেতি ইদং অকালচীৰরন্তি অত্থো. ‘‘উপ্পন্ন’’ন্তি সেসো, ‘‘উপ্পজ্জেয্য সঙ্ঘতো ৰা গণতো ৰা ঞাতিতো ৰা মিত্ততো ৰা পংসুকূলতো ৰা অত্তনো ৰা ধনেনা’’তি (পারা. ৫০০) ৰচনতো সঙ্ঘস্স ৰা ‘‘ইদং সুত্তন্তিকগণস্স দেম, ইদং আভিধম্মিকগণস্স দেমা’’তিআদিনা নযেন গণস্স ৰা দিন্নতো অত্তনো ৰস্সগ্গেন ৰা ঞাতিআদিতো ৰা সুসানাদিপংসুকূলখেত্ততো ৰা অত্তনো সন্তকেন সুত্তকপ্পাসাদিকপ্পিযৰত্থুতো ৰা উপ্পন্নচীৰরন্তি অত্থো.
মাসপরমং নিক্খিপেতি মাসো পরমং পমাণং এতস্স নিক্খিপনস্সাতি মাসপরমং, নিক্খিপনন্তি কিরিযাৰিসেসনং কাতব্বং, মাসপরমং নিক্খিপনং করেয্যাতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘আকঙ্খমানেন ভিক্খুনা পটিগ্গহেতব্বং, পটিগ্গহেত্ৰা খিপ্পমেৰ কারেতব্বং, নো চস্স পারিপূরী, মাসপরমং তেন ভিক্খুনা তং চীৰরং নিক্খিপিতব্বং ঊনস্স পারিপূরিযা’’তি (পারা. ৫০০) ৰচনতো এৰং উপ্পন্নং চীৰরং ইচ্ছন্তেন পটিগ্গহেত্ৰা সচে পহোতি, দসাহমনতিক্কামেত্ৰা কারেতব্বং. সচে নপ্পহোতি, ঊনস্স পরিপূরণত্থং মাসপরমং ঠপেতব্বন্তি অত্থো.
কদা এৰং নিক্খিপিতব্বন্তি আহ ‘‘সতি পচ্চাসাযা’’তি, ‘‘পচ্চাসা হোতি সঙ্ঘতো ৰা গণতো ৰা ঞাতিতো ৰা মিত্ততো ৰা পংসুকূলতো ৰা অত্তনো ৰা ধনেনা’’তি (পারা. ৫০০) ৰুত্তসঙ্ঘাদিতো অত্তনো ৰস্সগ্গাদিতো লভেয্য, তেন ‘‘ইমস্স ঊনে পরিপুণ্ণে কারেস্সামী’’তি পচ্চাসায সতি এৰং নিক্খিপিতব্বন্তি অত্থো. ততো উদ্ধং ঠপেতুং ¶ ন ৰট্টতীতি মাসতো অতিরেককালং নিক্খিপিতুং ন ৰট্টতি, নিস্সগ্গিযপাচিত্তিযং হোতীতি অত্থো.
যদি এৰং ‘‘তদহুপ্পন্নে মূলচীৰরে পচ্চাসাচীৰরং উপ্পজ্জতি, দসাহা কারেতব্বং…পে… ৰীসে ¶ উপ্পন্নে মূলচীৰরে পচ্চাসাচীৰরং উপ্পজ্জতি, দসাহা কারেতব্ব’’ন্তি (পারা. ৫০০) কস্মা আহাতি? পচ্চাসাচীৰরস্স দসদিৰসে অতিক্কম্ম ঠপেতুং অযুত্তত্তা, মূলচীৰরস্স তগ্গতিকত্তা এৰং ৰুত্তং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘মূলচীৰরস্স উপ্পন্নদিৰসতো যাৰ ৰীসতিমো দিৰসো, তাৰ উপ্পন্নং পচ্চাসাচীৰরং মূলচীৰরং অত্তনো গতিকং করোতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫০০).
ততিযকথিনকথাৰণ্ণনা.
৬১৮-৯. ভিক্খুনিযা যো ধোৰাপেতীতি সম্বন্ধো. ‘‘ভিক্খুনী নাম উভতোসঙ্ঘে উপসম্পন্না’’তি (পারা. ৫০০) ৰচনতো ভিক্খুনিসঙ্ঘে ঞত্তিচতুত্থায কম্মৰাচায, ভিক্খুসঙ্ঘে ঞত্তিচতুত্থায কম্মৰাচাযাতি অট্ঠৰাচিকায উপসম্পন্না ভিক্খুনী নাম. ভুত্তন্তি ভিক্খুনা অত্তনা পরিভুত্তং রজিতং আদিন্নকপ্পং, ‘‘পরিভোগং করিস্সামী’’তি অন্তমসো সীসং ঠপেত্ৰা সযনমত্তেনাপি পুরাণভূতং চীৰরন্তি অত্থো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘রজিত্ৰা কপ্পং কত্ৰা একৰারম্পি নিৰত্থং ৰা পারুতং ৰা অন্তমসো পরিভোগসীসেন অংসে ৰা মত্থকে ৰা কত্ৰা মগ্গং গতো হোতি, উস্সীসকং ৰা কত্ৰা নিপন্নো হোতি, এতম্পি পুরাণচীৰরমেৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫০৩-৫০৫). ৰত্থন্তি কারিযে কারণোপচারৰসেন চীৰরমেৰ আহ.
অঞ্ঞাতিকাযাতি ‘‘অঞ্ঞাতিকা নাম মাতিতো ৰা পিতিতো ৰা যাৰ সত্তমা পিতামহযুগা অসম্বদ্ধা’’তি ৰচনতো ¶ অত্তনো ৰা তস্সা ৰা মাতু ৰা পিতু ৰা পরম্পরায যাৰ সত্তমা যুগা, এত্থন্তরে যেন কেনচি ঞাতকেন অসম্বদ্ধভাৰেন অঞ্ঞাতিকাযাতি অত্থো. যথা চাহ অট্ঠকথাযং ‘‘পিতামহোযেৰ পিতামহযুগং. ততো উদ্ধং সব্বেপি পুব্বপুরিসা পিতামহগ্গহণেনেৰ গহিতা. এৰং যাৰ সত্তমো পুরিসো, তাৰ যা অসম্বদ্ধা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫০৩-৫০৫). আকোটাপেতীতি পহরাপেতি.
ততো ধোৰাপনাদিতো. নিস্সগ্গিযাপত্তীতি নিস্সগ্গিযস্স আপত্তি নিস্সগ্গিযাপত্তি, নিস্সগ্গিযস্স চীৰরস্স নামেন ৰিসিট্ঠা পাচিত্তিযাপত্তি হোতীতি অত্থো. ইদঞ্চ তিণ্ণং পযোগানং অন্তে আপজ্জিতব্বায আপত্তিযা দস্সনং. তস্স নিযোগেন ধোৰনাদিং করোন্তিযা ভিক্খুনিযা তদত্থং সব্বপুব্বপযোগগণনায ভিক্খুনো দুক্কটং হোতীতি গহেতব্বো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘যাৰ নং ধোৰিত্ৰা উক্খিপতি, তাৰ ভিক্খুনিযা পযোগে পযোগে ভিক্খুস্স দুক্কট’’ন্তি ¶ (পারা. অট্ঠ. ২.৫০৩-৫০৫). পঠমেনাতি তীণিপি কারাপেন্তস্স যং পঠমং কারাপেতি, তেনাতি অত্থো. দীপিতন্তি ‘‘অঞ্ঞাতিকায অঞ্ঞাতিকসঞ্ঞী পুরাণচীৰরং ধোৰাপেতি রজাপেতি আকোটাপেতি, নিস্সগ্গিযেন আপত্তি দ্ৰিন্নং দুক্কটান’’ন্তিআদিনা (পারা. ৫০৬) দেসিতং. ইমিনা নযেন দ্ৰে কারাপেন্তস্স পঠমেন নিস্সগ্গিযাপত্তি, দুতিযেন দুক্কটন্তি অযমত্থো সঙ্গয্হতি.
৬২০. ‘‘ধোৰনত্থায দেতী’’তি ইমিনা ‘‘ভুত্তং ৰত্থ’’ন্তি অধিকারতো লব্ভতি.
৬২১. সামণেরনিদ্দেসেপীতি ‘‘সামণেরা’’তি নিদ্দেসো নাম যস্স, তস্মিম্পি, অত্তনা পরিভুত্তং ৰত্থং ধোৰনত্থায দেতীতি যোজনা, অত্তনো পরিভুত্তং চীৰরং ধোৰনত্থায ¶ সামণেরস্স দেতীতি অত্থো. পি-সদ্দো সমুচ্চযত্থো. উপসম্পজ্জাতি পুব্বকিরিযায ‘‘ধোৰতী’’তি অপরকিরিযা সামত্থিযা লব্ভতি.
৬২২. দহরানঞ্চ ভিক্খূনন্তি অত্তনো নৰকতরানং ভিক্খূনং. নিয্যাদিতে দিন্নে. এস নযোতি ‘‘একেন পাচিত্তিযং, অৰসিট্ঠেহি দ্ৰীহি ৰা একেন ৰা সব্বপযোগেসু দুক্কটং হোতী’’তি নযো.
৬২৪. ‘‘ধোৰনপ্পচ্চযাযেৰা’’তি ইমিনা ইতরদ্ৰযস্স তস্স অনাণত্তিযা কতত্তা ততো অনাপত্তিভাৰমাহ.
৬২৬. ঞাতিকাতি এত্থ ‘‘পটিসঙ্খা যোনিসো’’তিআদীসু (ম. নি. ১.২২-২৩, ৪২২; অ. নি. ৬.৫৮; ৮.৯; মহানি. ২০৬; ধ. স. ১৩৫৫; ৰিভ. ৫১৮) ৰিয গাথাবন্ধৰসেন য-কারলোপো, ঞাতিকায ভিক্খুনিযাতি অত্থো. ‘‘ঞাতিকা অঞ্ঞাতিসঞ্ঞিস্সা’’তি পদচ্ছেদো. পচ্চত্থরণন্তি মঞ্চপীঠে অত্থরিতব্বং পচ্চত্থরণচীৰরঞ্চ.
৬২৭. ‘‘ভিক্খুনীনং ৰসেনা’’তি ইদং ভিক্খুসঙ্ঘেপি উপসম্পন্না চে, পাচিত্তিযসম্ভৰা ৰুত্তং ¶ . যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘ভিক্খূনং সন্তিকে উপসম্পন্নায পন যথাৰত্থুকমেৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫০৬). ভিক্খুনিসঙ্ঘে পঠমং উপসম্পজ্জিত্ৰা পচ্ছা ভিক্খুসঙ্ঘে চে উপসম্পজ্জতি, কেৰলং ভিক্খুসঙ্ঘে উপসম্পন্নাতি ন ৰুচ্চতীতি তা ভগৰতি ধরমানে পঠমং পব্বজিতা পঞ্চসতা সাকিযানিযো ৰুচ্চন্তি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘ভিক্খূনং সন্তিকে উপসম্পন্না নাম পঞ্চসতা সাকিযানিযো’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫০৬). ভিক্খুনো ¶ লিঙ্গে পরিৰত্তে তস্সেৰ উপসম্পন্নকম্মস্স অনুঞ্ঞাতত্তা সোপি গহেতব্বোযেৰ.
৬২৮. অৰুত্তা ধোৰতীতি ‘‘ইমং চীৰরং ধোৰা’’তি অৰুত্তা চীৰরং কিলিট্ঠং দিস্ৰা অৰত্ৰা ঠপিতট্ঠানতো চীৰরং গহেত্ৰা ৰা সযমেৰ ৰত্ৰা যাচনাদিনযেন ৰা অনাণত্তিযা চ গহেত্ৰা চীৰরধোৰনাদিং করেয্য চে. অপরিভুত্তং ৰাতি হেট্ঠা ৰুত্তনযেন অপরিভুত্তং চীৰরং. অঞ্ঞং ৰাতি উপাহনত্থৰিকপত্তত্থৰিকপোত্থকত্থৰিকমঞ্চপীঠাদিং যং কিঞ্চি পরিক্খারং.
পুরাণচীৰরধোৰাপনকথাৰণ্ণনা.
৬২৯. ৰিকপ্পনুপগং পচ্ছিমং উপাদায কিঞ্চি চীৰরং গণ্হতোতি যোজনা, এত্থ ‘‘অঞ্ঞাতিকায ভিক্খুনিযা হত্থতো’’তি চ ‘‘ঞাতিকায অঞ্ঞাতিকসঞ্ঞিস্সা’’তি চ ‘‘একতোউপসম্পন্নায হত্থতো গণ্হাতী’’তি চ ৰক্খমানৰচনসামত্থিযা লব্ভমানতো পুব্বে ৰুত্তনযেন অঞ্ঞাতিকায উভতোসঙ্ঘে উপসম্পন্নায ভিক্খুনিযা হত্থতো ৰিকপ্পনুপগরতনৰিদত্থিপ্পমাণৰত্থতো পট্ঠায যং কিঞ্চি চীৰরং গণ্হন্তস্সাতি অত্থো. ‘‘আপত্তী’’তি সামঞ্ঞেন ৰুত্তেপি ‘‘নিস্সগ্গিযা পাচিত্তিযাপত্তী’’তি পকরণতো চ ‘‘নিস্সগ্গিযাপত্তী’’তি ৰক্খমানতো চ লব্ভতি. ঠপেত্ৰা পারিৰত্তকন্তি ‘‘পারিৰত্তকং পরিত্তেন ৰা ৰিপুলং, ৰিপুলেন ৰা পরিত্ত’’ন্তি (পারা. ৫১৪) ৰচনতো মহাপচ্চরিযং ‘‘অন্তমসো হরীতকখণ্ডেনাপী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫১৪) ৰুত্তত্তা চ হেট্ঠিমন্ততো হরীতকখণ্ডম্পি দত্ৰা গহেতব্বং তিচীৰরঞ্চ পারিৰত্তকং নাম হোতি, তং ঠপেত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. পরিৰত্তনং পরিৰত্তং, তং এতস্স অত্থীতি পারিৰত্তকং, কযৰিক্কযেন গহেতব্বং চীৰরন্তি অত্থো.
৬৩০. গহণত্থায ¶ পযোগেতি গণ্হিতুং হত্থপসারণাদিপ্পযোগে. পরিযাপুতন্তি ‘‘পটিগ্গণ্হাতি পযোগে দুক্কট’’ন্তি (পারা. ৫১২) দেসিতং.
৬৩১. অনুপসম্পন্নহত্থেতি ¶ ভিক্খুভিক্খুনিতো অঞ্ঞে সব্বে অনুপসম্পন্না গহিতা. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সচে পন সিক্খমানাসামণেরসামণেরিউপাসকউপাসিকানং হত্থে পেসিতং পটিগ্গণ্হাতি, অনাপত্তী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫১২).
৬৩২. একতোতি এত্থ ভিক্খুনিসঙ্ঘতোতি গহেতব্বং. অঞ্ঞস্মিং পক্খে পাচিত্তিযমেৰ. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘ভিক্খূনং সন্তিকে উপসম্পন্নায পন পাচিত্তিযমেৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫১৩).
৬৩৩. ‘‘পারিৰত্তকং দস্সামী’’তি আভোগং কত্ৰা গণ্হাতি, দোসো ন ৰিজ্জতীতি যোজনা.
৬৩৪. অঞ্ঞং পরিক্খারন্তি থৰিককাযবন্ধনাদি অৰিকপ্পিযং ৰা অৰিকপ্পনুপগং ৰা পরিক্খারমেৰ গহেতব্বং. ৰিকপ্পনুপগং পন ন ৰট্টতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘ৰিকপ্পনুপগং পচ্ছিমচীৰরপ্পমাণং পন পটপরিস্সাৰনম্পি ন ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫১৪). চীৰরপটিগ্গণ্হনং কিরিযা, পারিৰত্তকস্স অদানং অকিরিযাতি কিরিযায চ অকিরিযায চ আপজ্জিতব্বতো ক্রিযাক্রিযং.
চীৰরপটিগ্গহণকথাৰণ্ণনা.
৬৩৫. ‘‘অঞ্ঞাতকং অপ্পৰারিত’’ন্তি পদচ্ছেদো. ‘‘গহপতিং ৰা গহপতানিং ৰা’’তি পাঠসেসো. ৰুত্তঞ্হি ভগৰতা ‘‘অঞ্ঞাতকং গহপতিং ৰা গহপতানিং ৰা’’তি (পারা. ৫১৬, ৫১৮). পুব্বে ৰুত্তনযেন যাৰ সত্তমা পিতামহযুগা সম্বদ্ধঞ্ঞাতিকতায অভাৰতো অঞ্ঞাতকং. ‘‘যং ময্হং গেহে ¶ অত্থি, তং পৰারেমী’’তিআদিনা নযেন অপ্পৰারিতং. ‘‘গহপতি নাম যো কোচি অগারং অজ্ঝাৰসতী’’তি (পারা. ৫১৯) পাল়িযং ৰুত্তং গহপতিং ৰা. ‘‘গহপতানী নাম যা কাচি অগারং অজ্ঝাৰসতী’’তি (পারা. ৫১৯) পাল়িযং ৰুত্তং ঘরণিং ৰাতি অত্থো.
হোতি নিস্সগ্গিযাপত্তীতি ‘‘অঞ্ঞত্র সমযা ৰিঞ্ঞাপেতি, পযোগে দুক্কটং, পটিলাভেন নিস্সগ্গিযং হোতী’’তি (পারা. ৫১৯) পাল়িযং ৰুত্তেসু সব্বেসু পুব্বপযোগেসু দুক্কটেন সদ্ধিং নিস্সগ্গিযপাচিত্তিযং ¶ হোতীতি ৰুত্তং হোতি. অঞ্ঞত্র সমযাতি ‘‘তত্থাযং সমযো, অচ্ছিন্নচীৰরো ৰা হোতি ভিক্খু নট্ঠচীৰরো ৰা’’তি (পারা. ৫১৮) মাতিকায, ‘‘অচ্ছিন্নচীৰরো নাম ভিক্খুস্স চীৰরং অচ্ছিন্নং হোতি রাজূহি ৰা চোরেহি ৰা ধুত্তেহি ৰা যেহি কেহিচি ৰা অচ্ছিন্নং হোতি. নট্ঠচীৰরো নাম ভিক্খুস্স চীৰরং অগ্গিনা ৰা দড্ঢং হোতি, উদকেন ৰা ৰূল়্হং হোতি, উন্দূরেহি ৰা উপচিকাহি ৰা খাযিতং হোতী’’তি (পারা. ৫১৯) পদভাজনে চ নিদ্দিট্ঠসরূপকালতো অঞ্ঞত্রাতি অত্থো.
৬৩৬. তিকপাচিত্তিযং ৰুত্তন্তি ‘‘অঞ্ঞাতকে অঞ্ঞাতকসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, ঞাতকসঞ্ঞী অঞ্ঞত্র সমযা চীৰরং ৰিঞ্ঞাপেতি, নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিয’’ন্তি (পারা. ৫২০) পাচিত্তিযত্তযং ভগৰতা ৰুত্তং. ‘‘ঞাতকে অঞ্ঞাতিসঞ্ঞিস্সা’’তি পদচ্ছেদো. তত্থাতি তস্মিং ঞাতকে. ৰেমতিকস্সাতি ‘‘ঞাতকো নু খো, অঞ্ঞাতকো’’তি ৰেমতিকস্স. দ্ৰিকদুক্কটং তথেৰাতি যোজনা. ‘‘তথেৰা’’তি ‘‘ৰুত্ত’’ন্তি ইদং আকড্ঢতি, ‘‘ঞাতকে অঞ্ঞাতকসঞ্ঞী, ৰেমতিকো অঞ্ঞত্র সমযা চীৰরং ৰিঞ্ঞাপেতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পারা. ৫২০) দেসিতন্তি অত্থো.
৬৩৭-৮. সমযে ¶ ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স অনাপত্তীতি যোজনা. এত্থ ‘‘চীৰরং অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিত’’ন্তি আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং, যথাপরিচ্ছিন্নকালদ্ৰযতো অঞ্ঞতরস্মিং কালে অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতং চীৰরং ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স অনাপত্তীতি অত্থো. ঞাতকে ৰা পৰারিতেতি এত্থাপি ‘‘অত্তনো’’তি অজ্ঝাহারো, ‘‘সমযে’’তি ইমিনা যোজেতব্বং, অত্তনো ঞাতকপৰারিতে অসমযেপি চীৰরং ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স অনাপত্তীতি অত্থো. অঞ্ঞস্সত্থাযাতি এত্থ ‘‘অত্তনো’’তি সেসো, অত্তনো ঞাতকে, পৰারিতে ৰা ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স অনাপত্তীতি যোজনা, অঞ্ঞং ভিক্খুং নিস্সায অত্তনো ঞাতকে ৰা পৰারিতে ৰা চীৰরং ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স অনাপত্তীতি ৰুত্তং হোতি. ইতরং পক্খং দস্সেতি ‘‘তস্স ঞাতকে ৰা পৰারিতে ৰা’’তি. তস্সাতি ‘‘অঞ্ঞস্সা’’তি ৰুত্তস্স, ‘‘ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স অনাপত্তী’’তি ইমিনা যোজেতব্বং. ৰাতি পুরিমৰিকপ্পাপেক্খং. যং সন্ধায চীৰরং ৰিঞ্ঞাপেতি, তস্স ঞাতকে ৰা পৰারিতে ৰা তংযেৰ সন্ধায চীৰরং ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স অনাপত্তীতি ৰুত্তং হোতি.
‘‘অত্তনো ৰা ধনেনা’’তি ৰুত্তং অনাপত্তিঅঙ্গং উম্মত্তকাদিনোতি এত্থ আদি-সদ্দেন সঙ্গয্হতি ¶ , অত্তনো সন্তকং সুত্তকপ্পাসাদিকং কপ্পিযৰত্থুং দত্ৰা গণ্হিতুকামতায অকপ্পিযৰোহারেন যাচন্তস্স চ অনাপত্তীতি অত্থো.
অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিকথাৰণ্ণনা.
৬৩৯. অপ্পৰারিতমঞ্ঞাতিন্তি এত্থ ‘‘গহপতিং ৰা গহপতানিং ৰা’’তি ইদং সামত্থিযা লব্ভতি. ততুত্তরিন্তি ততো সন্তরুত্তরপরমতো উত্তরিন্তি গহেতব্বং, ‘‘সন্তরুত্তরপরমং তেন ভিক্খুনা ততো চীৰরং সাদিতব্ব’’ন্তি (পারা. ৫২৩) ৰুত্তত্তা ¶ অচ্ছিন্নচীৰরেন সাদিতব্বঅন্তরৰাসকউত্তরাসঙ্গমত্তেন অধিকন্তি অত্থো.
‘‘ততো চে উত্তরি সাদিযেয্যা’’তি (পারা. ৫২৩) ৰচনতো ‘‘সাদিযন্তস্সা’’তি ৰত্তব্বং, এৰং ৰত্তব্বে ‘‘ৰিঞ্ঞাপেন্তস্সা’’তি কস্মা ৰুত্তন্তি? অচ্ছিন্নচীৰরানং ভিক্খূনং ছব্বগ্গিযেহি ভিক্খূহি চীৰরৰিঞ্ঞাপনৰত্থুস্মিং ‘‘কথঞ্হি নাম তুম্হে মোঘপুরিসা ন মত্তং জানিত্ৰা বহুং চীৰরং ৰিঞ্ঞাপেস্সথা’’তি (পারা. ৫২২) ছব্বগ্গিযে ভিক্খূ গরহিত্ৰা ইমস্স সিক্খাপদস্স পঞ্ঞত্তত্তা ‘‘সাদিতব্ব’’ন্তি এত্থ ৰিঞ্ঞাপেতব্বন্তি অত্থো হোতি, তেনেৰ ইমস্মিং পদভাজনে ‘‘ততো চে উত্তরি সাদিযেয্যাতি ততুত্তরি ৰিঞ্ঞাপেতী’’তি (পারা. ৫২৪) চ আপত্তিভেদসন্দস্সনট্ঠানে ‘‘অঞ্ঞাতকে অঞ্ঞাতকসঞ্ঞী ততুত্তরি চীৰরং ৰিঞ্ঞাপেতি, নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিয’’ন্তিআদিৰচনতো (পারা. ৫২৫) চ ৰুত্তং. যদি এৰং সিক্খাপদেযেৰ ‘‘সাদিতব্বং, সাদিযেয্যা’’তি চ উভযত্থ ‘‘ৰিঞ্ঞাপেতব্বং, ৰিঞ্ঞাপেয্যা’’তি চ কস্মা ন ৰুত্তন্তি? অচ্ছিন্নচীৰরভাৰং ঞত্ৰা অৰিঞ্ঞাপিতেপি অভিহরিত্ৰা দিয্যমানম্পি অধিৰাসেন্তেন এৰমেৰ সাদিতব্বন্তি ন ৰুত্তং. ইমস্সেৰ চ অধিকৰিঞ্ঞাপননিসেধনত্থং ৰদন্তেনাপি ‘‘তঞ্চে অঞ্ঞাতকো গহপতি ৰা গহপতানী ৰা বহূহি চীৰরেহি অভিহট্ঠুং পৰারেয্য, সন্তরুত্তরপরমং তেন ভিক্খুনা ততো চীৰরং সাদিতব্ব’’ন্তি সাদিতব্বনিযমপ্পধানং ৰুত্তং. তস্মা অচ্ছিন্নচীৰরেন অত্তনা ৰা তং সন্ধায অঞ্ঞেন ৰা ৰিঞ্ঞাপেন্তেনপি অৰিঞ্ঞাপেন্তেপি দিয্যমানং সাদিযন্তেনাপি সন্তরুত্তরপরমতং নাতিক্কমিতব্বন্তি ইমস্মিং সিক্খাপদে সন্ধায ভাসিতত্থোতি সল্লক্খেতব্বন্তি এত্তকং ঞাপেতুং ‘‘সাদিযন্তস্সা’’তি অৰত্ৰা ‘‘ৰিঞ্ঞাপেন্তস্সা’’তি ৰুত্তন্তি আচরিযাভিসন্ধি ৰেদিতব্বা.
৬৪০. ইদানি ¶ ¶ ৰিঞ্ঞাপনে চ অধিৰাসনে চ উভযত্থেৰ নিযমং দস্সেতুং ‘‘সচে তীণি নট্ঠানি হোন্তি, দ্ৰে সাদিতব্বানি. দ্ৰে নট্ঠানি, একং সাদিতব্বং. একং নট্ঠং, ন কিঞ্চি সাদিতব্ব’’ন্তি (পারা. ৫২৪) পদভাজনে ৰুত্তৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘যস্সা’’তিআদি. ‘‘যস্স তীণিপি নট্ঠানি, দ্ৰে ৰা নট্ঠানি, একং ৰা নট্ঠ’’ন্তি সম্বন্ধিত্ৰা যথাক্কমং ‘‘তেন দ্ৰে সাদিতব্বানি, একং সাদিতব্বং, ন কিঞ্চিপি সাদিতব্ব’’ন্তি যোজনা কাতব্বা. যস্স তীণিপি চীৰরানি নট্ঠানি, বহু চ দিয্যতি, তেন দ্ৰেযেৰ চীৰরানি সাদিতব্বানি. দ্ৰে চীৰরানি নট্ঠানি, একং সাদিতব্বং. একঞ্চে নট্ঠং, ন সাদিতব্বং, অৰসিট্ঠং পচ্ছা ধম্মেন সমেন লদ্ধনীহারেন গহেতব্বন্তি অত্থো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সেসং সভাগট্ঠানতো পরিযেসিস্সতী’’তি. ‘‘ভিক্খুনিযা পন পঞ্চসুপি নট্ঠেসু দ্ৰে সাদিতব্বানি, চতূসু নট্ঠেসু একং সাদিতব্বং, তীসু নট্ঠেসু কিঞ্চি ন সাদিতব্ব’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫২২-৫২৪) অট্ঠকথাযং ৰুত্তং.
৬৪১-২. সেসকং আহরন্তস্স অনাপত্তীতি ঞাতব্বন্তি যোজনা. এৰমুপরিপি যোজেতব্বং. চীৰরং যোজেত্ৰা অতিরেকং ৰত্থং পচ্চাহরিত্ৰা ‘‘দস্সামী’’তি বহুম্পি গহেত্ৰা গচ্ছন্তস্স অনাপত্তীতি অত্থো. অতিরেকম্পি তুম্হেযেৰ গণ্হথাতি দিন্নং গণ্হতোপি অনাপত্তি. ন অচ্ছিন্নকারণা দিন্নেতি যোজনা, অচ্ছিন্নচীৰরভাৰং অনুদ্দিস্স বহূনং চীৰরানং গহণনিমিত্তেনাপি অনাপত্তীতি অত্থো. এৰমেৰ ‘‘ন নট্ঠকারণা দেন্তী’’তি ইদম্পি দস্সিতমেৰ. অচ্ছিন্নচীৰরে নিস্সায ততুত্তরিচীৰরৰিঞ্ঞাপনৰত্থুম্হি ইমস্স সিক্খাপদস্স পঞ্ঞত্তত্তা অনাপত্তিৰারে ‘‘অঞ্ঞস্সত্থাযা’’তি ন গহিতং.
ততুত্তরিকথাৰণ্ণনা.
৬৪৩. কল্যাণকম্যতাহেতূতি ¶ সুন্দরস্স মহগ্ঘস্স কামতং পটিচ্চ চীৰরে ৰিকপ্পনং আপজ্জেয্যাতি যোজনা, ‘‘কীদিসেন তে ভন্তে চীৰরেন অত্থো’’তি পুব্বে অপ্পৰারিতো ‘‘আযতং ৰা হোতু ৰিত্থতং ৰা অপ্পিতং ৰা সণ্হং ৰা’’তি (পারা. ৫২৯) পদভাজনে ৰুত্তৰিসিট্ঠকপ্পং অধিকৰিধানং করোতীতি অত্থো. তস্স লাভা নিস্সগ্গিযং ভৰেতি তথা অপ্পৰারিতেন হুত্ৰা কতেন অধিকৰিধানেন নিপ্ফন্নচীৰরস্স লাভপ্পযোগেন দুক্কটনিস্সগ্গিযপাচিত্তিযা হোন্তি.
৬৪৪. মহগ্ঘং ¶ …পে… ৰিঞ্ঞাপেতীতি ৰীসতিঅগ্ঘনকং চীৰরং দাতুকামম্হি উপাসকে, ‘‘অলং ময্হং এতেন, দসগ্ঘনকং ৰা অপ্পগ্ঘনকং ৰা দেহী’’তি ৰদতি.
৬৪৫. ‘‘ঞাতকে অঞ্ঞাতিসঞ্ঞিস্সা’’তি পদচ্ছেদো.
পঠমোপক্খটকথাৰণ্ণনা.
৬৪৬. পঠমসিক্খাপদে একেন উপাসকেন পীল়া লদ্ধা, ইধ দ্ৰীহীতি এত্তকং নানাকরণং. সেসং পঠমসিক্খাপদসদিসমেৰাতি আহ ‘‘দুতিযো…পে… ৰিনিচ্ছযো’’তি. উপক্খটপদেন লক্খিতং সিক্খাপদং উপক্খটং, দুতিযঞ্চ তং উপক্খটঞ্চাতি দুতিযোপক্খটং, তস্মিং দুতিযোপক্খটে. অস্সাতি দুতিযোপক্খটস্স.
দুতিযোপক্খটকথাৰণ্ণনা.
৬৪৭. রঞ্ঞা ৰাতি রাজতো ৰা. রাজতো ভোগ্গং ভুঞ্জিতব্বং অস্স অত্থীতি ‘‘রাজভোগ্গো’’তি ৰুত্তো, রাজতো ভত্তৰেত্তনলাভিতো যতো কুতোচি দাযকা আভতন্তি সম্বন্ধো. ন চ ৰট্টতীতি এত্থ ‘‘নিস্সগ্গিযপাচিত্তিযভাৰতো’’তি ¶ অজ্ঝাহরিতব্বং. ইধ উত্তরিকরণীযং ‘‘তিক্খত্তু’’ন্তিআদিগাথায (ৰি. ৰি. ৬৭১) ৰক্খতি.
৬৪৮. চীৰরচেতাপন্নৰসেন অধিগতরজতাদি যেন কেনচি পরিযাযেনাপি ন সাদিতব্বন্তি দস্সেতুমাহ ‘‘রজতং ৰা’’তিআদি. ধৰলসভাৰতায রাজতীতি রজতং, সজ্ঝু. জাতং রূপং ৰণ্ণাযতনমেতস্সাতি জাতরূপং, সুৰণ্ণং. কিঞ্চীতি অপ্পমত্তকম্পি. অত্তনো ৰা অত্থায পরস্স ৰা অত্থায দিয্যমানং কিঞ্চি গণ্হিতুং ন ৰট্টতীতি যোজনা.
৬৪৯. অত্তনো পটিগ্গহণে আপত্তিযা রূপিযগহণসিক্খাপদে ৰক্খমানত্তা অঞ্ঞস্স অত্থায গহণে আপত্তিদস্সনত্থমাহ ‘‘অঞ্ঞস্সত্থাযা’’তিআদি. তত্থ অঞ্ঞস্সত্থাযাতি অঞ্ঞস্স পুগ্গলস্স, গণস্স, সঙ্ঘস্স, চেতিযস্স, নৰকম্মস্স ৰা অত্থায. নিদ্দিট্ঠন্তি আহরিত্ৰা ‘‘ইমং গণ্হথা’’তি ৰুত্তং রজতং, জাতরূপং ৰা অঞ্ঞং ৰা যং কিঞ্চি নিস্সগ্গিযদুক্কটৰত্থুং ¶ পটিগ্গণ্হতো তস্স ভিক্খুনো দুক্কটং হোতীতি মহাপচ্চরিযং ৰুত্তন্তি যোজনা.
৬৫০-১. ৰুত্তমেৰত্থং সরূপতো ৰিভাৰেতুমাহ ‘‘নেত্ৰা’’তিআদি. নেত্ৰাতি আনেত্ৰা. অকপ্পিযং ভণ্ডন্তি ‘‘রজতং জাতরূপং ৰা’’তি যথাৰুত্তমেৰ অকপ্পিযভণ্ডং. ইত্থন্তি ৰক্খমানপ্পকারেন. ন চ ৰট্টতীতি এত্থ চ-কারেন ৰট্টতি চাতি অনুঞ্ঞাতং কতন্তি. যথাহ অট্ঠকথাযং –
‘‘সচে পন ‘নযিদং ভিক্খূনং সম্পটিচ্ছিতুং ৰট্টতী’তি পটিক্খিত্তে ‘ৰড্ঢকীনং ৰা কম্মকরানং ৰা হত্থে ভৰিস্সতি, কেৰলং তুম্হে সুকতদুক্কটং জানাথা’তি ৰত্ৰা তেসং হত্থে দত্ৰা পক্কমতি, ৰট্টতি. অথাপি ‘মম মনুস্সানং হত্থে ভৰিস্সতি, ময্হমেৰ ¶ ৰা হত্থে ভৰিস্সতি, কেৰলং তুম্হে যং যস্স দাতব্বং, তদত্থায পেসেয্যাথা’তি ৰদতি, এৰম্পি ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৩৮-৫৩৯).
৬৫২. ৰিহারস্সাতি এত্থ ‘‘নৰকম্মস্সা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৩৮-৫৩৯) অট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা ৰত্তব্বং গাথাবন্ধৰসেন ন ৰুত্তং.
৬৫৪. রজতং জাতরূপং ৰা সঙ্ঘস্সাতি এত্থ ‘‘চত্তারো পচ্চযে পরিভুঞ্জথাতি দিন্ন’’ন্তি সেসো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সচে পন কোচি বহুম্পি হিরঞ্ঞসুৰণ্ণং আনেত্ৰা ‘ইদং সঙ্ঘস্স দম্মি, চত্তারো পচ্চযে পরিভুঞ্জথা’তি ৰদতি, তং চে সঙ্ঘো সম্পটিচ্ছতি, পটিগ্গহণেপি পরিভোগেপি আপত্তী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৩৮-৫৩৯). এৰং আভতং তস্মিং সঙ্ঘে যো কোচি ভিক্খু ‘‘নযিদং কপ্পতী’’তি সচে পটিক্খিপতি, ‘‘অযং সঙ্ঘস্স লাভন্তরাযং করোতী’’তি ৰদন্তস্সেৰ আপত্তি হোতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘যো হি তং চোদেতি, স্ৰেৰ সাপত্তিকো হোতি, তেন পন একেন বহূ অনাপত্তিকা কতা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৩৮-৫৩৯). ইধ স্ৰেৰ সাপত্তিকোতি এত্থ ‘‘দুক্কটাপত্তিকোতি ৰুত্তং হোতী’’তি গণ্ঠিপদে ৰুত্তং. ইমিস্সা গাথায ‘‘সঙ্ঘস্সা’’তি অলিখিত্ৰা ‘‘ভিক্খুনো’’তি চ লিখন্তি, তং ন সুন্দরং. ইদানি দস্সিতঅট্ঠকথাপাঠে ‘‘সঙ্ঘো সম্পটিচ্ছতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৩৮-৫৩৯) ৰুত্তত্তা ‘‘সঙ্ঘস্সা’’তি পাঠো সুন্দরো.
৬৫৫. তল়াকস্সাতি ¶ ৰাপিযা. সস্সুপ্পত্তিনিদানতো তল়াকং খেত্তং, ততো তস্স গহণং ৰা পরিভোগো ৰা ন চ ৰট্টতীতি যোজনা. তল়াকস্স চাতি এত্থ চ-কারেন খেত্তৰত্থু সঙ্গহিতং. ন চ ৰট্টতীতি এত্থ চকারেন ৰট্টতি চাতি দস্সিতং হোতি.
৬৫৬. তং ¶ কতমন্তি আহ ‘‘চত্তারো’’তিআদি. সব্বম্পীতি তল়াকপোক্খরণিখেত্তাদি সব্বম্পি.
৬৫৮-৯. অপরিচ্ছিন্নভাগস্মিন্তি ‘‘ইমস্মিং ভূমিভাগে কতস্স কম্মেহি এত্তকো ভাগো দেয্যো’’তি এৰং পুব্বে অনিযমিতআযে ভূমিভাগে. অকতপুব্বং নৰসস্সং নাম. এত্তকং ভাগং দেথাতি এত্তকং কহাপণভাগং দেথ. উট্ঠাপেতীতি উপ্পাদেতি.
‘‘কসথ ৰপথা’’তি অকপ্পিযং ৰাচং ৰত্ৰাতি যোজনা. ৰপথাতি চাতি এত্থ চ-সদ্দো ইধ অৰুত্তং তংকত্তুযোগকালে ৰুচ্চমানং অকপ্পিযৰচনন্তরং সমুচ্চিনোতি. উপ্পাদিতঞ্চাতি এত্থ চ-সদ্দো কহাপণং সমুচ্চিনোতি. সব্বন্তি তথা উপ্পাদিতকহাপণঞ্চ এৰং অকপ্পিযৰোহারেন উপ্পাদিতঞ্চাতি সব্বং.
৬৬০. কসথাদিকং ৰচনং অৰত্ৰা ‘‘এত্তিকায ভূমিযা এত্তকো নাম ভাগো’’তি ভূমিং যো চ পতিট্ঠাপেতি, তস্সেৰেতমকপ্পিযন্তি ৰক্খমানেন যোজেতব্বং. চ-সদ্দো ‘‘যো পনা’’তি ৰক্খমানপুগ্গলন্তরাপেক্খো.
৬৬১-২. ভূমিযা সযমেৰ পমাণস্স জাননত্থং তূতি যোজনা, ‘‘এত্তকে ভূমিভাগে অম্হেহি সস্সং কতং, এত্তকং নাম ভাগং গণ্হথা’’তি কসকেহি ৰুত্তে তেসং ৰচনং অসদ্দহিত্ৰা সযমেৰ খেত্তভূমিযা পমাণং ঞাতুকামতাযাতি অত্থো. তু-সদ্দো ইমমেৰ ৰিসেসং জোতেতি. যো পন মিনাতি, তস্সেৰেতমকপ্পিযন্তি ৰক্খমানেন যোজেতব্বং. রজ্জুযাপি চ দণ্ডেনাতি এত্থ পাদেনাপি মিনিতুং ন ৰট্টতীতি ৰদন্তি. ‘‘রক্খতী’’তিআদিকিরিযাপদেহিপি এৰমেৰ যোজেতব্বং.
খলে ¶ ঠত্ৰা রক্খতীতি ধঞ্ঞকরণে ঠত্ৰা অঞ্ঞে গণ্হিতুং অদত্ৰা পালেতি. কথং রক্খিতুং ¶ ৰট্টতি, কথং রক্খিতুং ন ৰট্টতীতি? তং পন ৰীহিং ‘‘ইদং ৰা এত্তকং ৰা মা গণ্হ, ইদং গহেতুং ন লব্ভতী’’তি ৰা ‘‘ইতো অপনেহি, ইধ পুঞ্জং করোহী’’তি ৰা এৰমাদিনা পযোগেন চে রক্খতি, তং অকপ্পিযং. সচে ‘‘মযি ঠিতে রক্খিতং হোতী’’তি রক্খতি, গণ্হন্তে ৰা পস্সিত্ৰা ‘‘কিং করোথা’’তি ভণতি, ৰট্টতি. রূপিযপটিগ্গহণসিক্খাপদে দ্ৰারং পিদহিত্ৰা রক্খন্তেন ৰসিতব্বন্তি হি ৰুত্তন্তি গণ্ঠিপদে ৰুত্তনযেন ৰেদিতব্বো. অঞ্ঞস্মিম্পি গণ্ঠিপদে ৰুত্তং ‘‘থেনেত্ৰা গণ্হন্তে সতি এতং ভো পৰত্তিং ভিক্খুসঙ্ঘস্স কিং আরোচেস্সামীতি পটিপুচ্ছিতুং ৰট্টতীতি ৰদন্তী’’তি. নীহরাপেতীতি এত্থাপি সচে পরিযাযেন ৰদতি, ৰট্টতীতি ৰদন্তি. তস্সেৰেতমকপ্পিযন্তি ইদং খেত্তমিননাদিং করোন্তেন লদ্ধব্বতো অঞ্ঞস্স অভিনৰুপ্পাদিতস্স অভাৰা অঞ্ঞেসং ৰট্টতীতি দ্ৰীসু গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং.
৬৬৩. ‘‘এত্তকেহি ৰীহীহি ইদং আহরথা’’তি ৰুত্তা সচে আহরন্তীতি যোজনা. এত্থ ‘‘তস্সেৰেতমকপ্পিয’’ন্তি ইদং ধঞ্ঞস্স ৰিচারিতত্তা ৰুত্তং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘তস্সেৰ অকপ্পিযং. কস্মা? ধঞ্ঞস্স ৰিচারিতত্তা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৩৮-৫৩৯).
৬৬৪. হিরঞ্ঞেনাতি কহাপণেন. ‘‘তমকপ্পিয’’ন্তি ইদং কহাপণানং ৰিচারিতত্তা ৰুত্তং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সব্বেসং অকপ্পিযং. কস্মা? কহাপণানং ৰিচারিতত্তা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৩৮-৫৩৯).
৬৬৫. পেসকারকদাসং ৰাতি পেসকারকসঙ্খাতং দাসং ৰা, পেসকারো তন্তৰাযো. আরামিকানং নামেন দেন্তেতি ‘‘আরামিকং দম্মি, ৰেয্যাৰচ্চকরং দম্মী’’তিআদিনা নযেন দেন্তে.
৬৬৬. খীরং ¶ দধি তক্কং সপ্পি নৰনীতন্তি পঞ্চগোরসা.
৬৬৭. অজিকাদীসূতি আদি-সদ্দেন মহিসং সঙ্গণ্হাতি.
৬৬৯. পটিসিদ্ধেপীতি পটিক্খিত্তেপি. মূলং দত্ৰাতি কপ্পিযভণ্ডমূলং দত্ৰা. কুক্কুটাদযো পন ‘‘সুখেন ৰসন্তূ’’তি অরঞ্ঞেযেৰ ৰিস্সজ্জেতব্বং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘কুক্কুটসূকরে ¶ ‘সুখং জীৰন্তূ’তি অরঞ্ঞে ৰিস্সজ্জেতুং ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৩৮-৫৩৯). সূকরমযূরাদীসুপি লদ্ধেসু তেসং অনুরূপেযেৰ ৰিসযে ৰিস্সজ্জেতব্বা.
৬৭১. ‘‘তিক্খত্তু’’ন্তিআদিগাথায কো সম্বন্ধো? ‘‘রঞ্ঞা ৰা রাজভোগ্গেনা’’তিআদিগাথায সঙ্গহিতনযেন রাজরাজামচ্চব্রাহ্মণগহপতাদীসু যেন কেনচি অত্তনা ৰা চীৰরচেতাপন্নেন চীৰরং চেতাপেত্ৰা ‘‘ইত্থন্নামং ভিক্খুং চীৰরেন অচ্ছাদেহী’’তি ৰত্ৰা তং চীৰরচেতাপন্নসঙ্খাতং চীৰরমূলং দত্ৰা পহিতদূতেন ৰা ভিক্খুং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘ইদং খো ভন্তে আযস্মন্তং উদ্দিস্স চীৰরচেতাপন্নং আভতং, পটিগ্গণ্হাতু আযস্মা চীৰরচেতাপন্ন’’ন্তি যদি ৰুচ্চেয্য, ভিক্খুনা ‘‘ন খো মযং আৰুসো চীৰরচেতাপন্নং পটিগ্গণ্হাম, চীৰরঞ্চ খো মযং পটিগ্গণ্হাম কালেন কপ্পিয’’ন্তি ৰুত্তে সচে তেন ‘‘অত্থি পনাযস্মতো কোচি ৰেয্যাৰচ্চকরো’’তি ৰুত্তে চীৰরত্থিকেন ভিক্খুনা ‘‘এসো খো আৰুসো ভিক্খূনং ৰেয্যাৰচ্চকরো’’তি আরামিকে ৰা উপাসকে ৰা দস্সিতে যদি সো তস্স অত্তনা আহরিত্ৰা ‘‘ইমস্স ভিক্খুনো চীৰরেন অত্থে সতি ইমিনা চীৰরং চেতাপেত্ৰা অচ্ছাদেহী’’তি ৰত্ৰা তং ভিক্খুং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘যং খো ভন্তে আযস্মা ৰেয্যাৰচ্চকরং নিদ্দিসি, সঞ্ঞত্তো সো মযা, উপসঙ্কমতু আযস্মা কালেন, চীৰরেন ¶ তং অচ্ছাদেস্সতী’’তি যদি ৰদেয্য, তেন চীৰরত্থিকেন ভিক্খুনা কিং কাতব্বন্তি ভগৰতা ৰুত্তন্তি আহাতি অযমিমিস্সা গাথায সম্বন্ধো.
তিক্খত্তুং চোদনা ৰুত্তাতি ‘‘চীৰরত্থিকেন ভিক্খৰে ভিক্খুনা ৰেয্যাৰচ্চকরো উপসঙ্কমিত্ৰা দ্ৰত্তিক্খত্তুং চোদেতব্বো সারেতব্বো ‘অত্থো মে আৰুসো চীৰরেনা’’তি তিক্খত্তুং চোদনা কাতব্বাতি ৰুত্তা.
ছক্খত্তুং ঠানমব্রৰীতি ‘‘দ্ৰত্তিক্খত্তুং চোদযমানো সারযমানো তং চীৰরং অভিনিপ্ফাদেয্য, ইচ্চেতং কুসলং, নো চে অভিনিপ্ফাদেয্য, চতুক্খত্তুং পঞ্চক্খত্তুং ছক্খত্তুপরমং তুণ্হীভূতেন উদ্দিস্স ঠাতব্ব’’ন্তি (পারা. ৫৩৮) ৰুত্তত্তা তিক্খত্তুং উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘অত্থো মে আৰুসো চীৰরেনা’’তি কতায চোদনায ন নিপ্পজ্জেয্য, তেন পুন গন্ত্ৰা যং কিঞ্চি অৰত্ৰা ‘‘ন আসনে নিসীদিতব্বং, ন আমিসং পটিগ্গহেতব্বং, ন ধম্মো ভাসিতব্বো’’তি (পারা. ৫৩৯) ৰচনতো ঠানভঞ্জনকং নিসজ্জাদিং কিঞ্চি অকত্ৰা ‘‘কিং কারণং আগতোসী’’তি পুচ্ছিতে ‘‘জানাহি ¶ , আৰুসো’’তি এত্তকমত্তং ৰত্ৰা উক্কট্ঠপরিচ্ছেদেন ছক্খত্তুং ঠানং সদ্ধম্মৰরচক্কৰত্তিনা ভগৰতা দেসিতন্তি ৰুত্তং হোতি.
যদি চোদেতিযেৰাতি সচে ঠানং অকত্ৰা চোদনামত্তং করোতি, ছ অব্রৰীতি যোজনা, ‘‘চোদনা’’তি সামত্থিযতো লব্ভতি, ছক্খত্তুং চোদেত্ৰা সকিম্পি ন ঠাতব্বন্তি ৰুত্তং হোতি.
ছচোদনং অকত্ৰা যো ঠানমেৰ করোতি, তেন কতি ঠানানি কাতব্বানীতি আহ ‘‘চোদনাদিগুণা ঠিতী’’তি, ‘‘কাতব্বা’’তি সেসো, ‘‘অব্রৰী’’তি ইমিনা যোজেতব্বং, ‘‘চতুক্খত্তুং চোদেত্ৰা চতুক্খত্তুং ঠাতব্বং, পঞ্চক্খত্তুং চোদেত্ৰা দ্ৰিক্খত্তুং ঠাতব্বং, ছক্খত্তুং চোদেত্ৰা ন ¶ ঠাতব্ব’’ন্তি (পারা. ৫৩৯) ৰচনতো, ‘‘ছক্খত্তুপরম’’ন্তি (পারা. ৫৩৯) ৰচনতো চ ছক্খত্তুং চোদনায দিগুণা দ্ৰাদসক্খত্তুকা ঠিতি হোতীতি সিদ্ধত্তা চোদনমেৰ অকত্ৰা ঠানমত্তমেৰ করোন্তস্স দ্ৰাদসক্খত্তুং ৰুত্তনযেন ঠাতব্বমেৰাতি ৰুত্তং হোতি. ততো পরং কাতব্বং অদস্সেত্ৰা এত্তকেনেৰ নিৰত্তেতব্বন্তি ঞাপেন্তো ‘‘ততো চে উত্তরি ৰাযমমানো তং চীৰরং অভিনিপ্ফাদেতি, পযোগে দুক্কটং, পটিলাভেন নিস্সগ্গিয’’ন্তি (পারা. ৫৩৯) ৰুত্তনযা আপত্তি হোতীতি দস্সেতি.
৬৭২. ‘‘অচোদেত্ৰা লদ্ধে’’তি ইদং উপলক্খণং ‘‘অট্ঠত্ৰা লদ্ধে’’তি চ গয্হমানত্তা.
রাজসিক্খাপদকথাৰণ্ণনা.
চীৰরৰগ্গো পঠমো.
৬৭৩. ‘‘একেনাপী’’তি ইমিনা কিং পন দ্ৰীহি, বহূহি ৰাতি ৰুত্তং হোতি. মিস্সেত্ৰাতি অন্তমসো ৰাতেন আহটেনাপি কোসিযংসুনা মিস্সেত্ৰা. সন্থতন্তি ‘‘সন্থতং নাম সন্থরিত্ৰা কতং হোতি অৰাযিম’’ন্তি (পারা. ৫৪৪) পদভাজনে চ ‘‘সমে ভূমিভাগে কোসিযংসূনি উপরূপরি সন্থরিত্ৰা কঞ্জিকাদীহি সিঞ্চিত্ৰা কতং হোতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৪২) অট্ঠকথায চ ৰুত্তসরূপং কঞ্জিকং সিঞ্চিত্ৰা কোসিযংসূনি অত্থরিত্ৰা যাৰ বহলমিচ্ছতি, তাৰ ৰড্ঢেত্ৰা নিসীদননিপজ্জনাদিঅত্থং কাতব্বং সন্থতন্তি অত্থো. কোসিযংসুনাতি কোসিযকিমিকোসিযস্স ইদন্তি কোসিযং, সুত্তং, তস্স সুত্তস্স অংসু, তেন কোসিযংসুনাতি অত্থো ¶ . কারাপেন্তস্সাতি উপলক্খণত্তা ¶ ‘‘করোন্তস্সা’’তিপি গহেতব্বং. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘কারাপেয্যাতি একেনাপি কোসিযংসুনা মিস্সেত্ৰা করোতি ৰা কারাপেতি ৰা’’তি (পারা. ৫৪৪). তেনেৰাহ ‘‘পরত্থায করোন্তস্স কারাপেন্তস্সা’’তি.
৬৭৫. ভূমত্থরণন্তি পরিকম্মকতায ভূমিযা ছৰিরক্খনত্থায অত্থরিতব্বং অত্থরণং. ভিসি নাম মঞ্চভিসি, পীঠভিসীতি দ্ৰযং. বিব্বোহনং উপধানং.
কোসিযকথাৰণ্ণনা.
৬৭৬. কাল়কেল়কলোমানন্তি ‘‘কাল়কং নাম দ্ৰে কাল়কানি জাতিযা কাল়কং ৰা রজনকাল়কং ৰা’’তি (পারা. ৫৪৯) ৰচনতো এৰং কাল়কানং এল়কলোমানং. সুদ্ধানন্তি ইতরৰণ্ণেহি এল়কলোমেহি অমিস্সানং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সুদ্ধকাল়কানন্তি সুদ্ধানং কাল়কানং, অঞ্ঞেহি অমিস্সিতকাল়কানন্তি অত্থো’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৪৭). করেয্যাতি করোন্তস্স চ কারাপেন্তস্স চাতি ৰুত্তং হোতি. যথাহ ‘‘কারাপেয্যাতি করোতি ৰা কারাপেতি ৰা’’তি. আপত্তি হোতীতি ‘‘পযোগে দুক্কটং, পটিলাভেন নিস্সগ্গিয’’ন্তি পাল়িযং ৰুত্তং পুব্বপযোগদুক্কটঞ্চ নিস্সগ্গিযপাচিত্তিযঞ্চ আহ.
সুদ্ধকাল়ককথাৰণ্ণনা.
৬৭৭. ওদাতং তুলং ৰা বহুং ৰা সব্বমেৰ ৰা গহেত্ৰানাতি যোজনা. কপিলম্পি ৰাতি এত্থাপি এৰমেৰ যোজেতব্বং. এত্থ সব্বমেৰ ৰাতি সন্থতস্স গহেতব্বং সব্বমেৰ ৰা লোমং. করোন্তস্সাতি এত্থ ‘‘সন্থত’’ন্তি অধিকারতো ¶ লব্ভতি. ‘‘নৰ’’ন্তি ইদং ‘‘করোন্তস্সা’’তি পদসামত্থিযেন লব্ভতি, নৰং সন্থতং করোন্তস্সাতি অত্থো, ‘‘অনাপত্তী’’তি ইমিনা সম্বন্ধো. কপিলম্পি ৰাতি ৰাকারেন পকারন্তরেনাপি করোন্তস্স অনাপত্তিং সঙ্গণ্হাতি. সেয্যথিদং? ‘‘নৰং পন ভিক্খুনা সন্থতং কারযমানেন দ্ৰে ভাগা সুদ্ধকাল়কানং এল়কলোমানং আদাতব্বা ততিযং ওদাতানং চতুত্থং গোচরিযান’’ন্তি (পারা. ৫৫৩) মাতিকায অনুঞ্ঞাতপ্পকারো ৰেদিতব্বো.
এত্থ ¶ ‘‘ওদাতং কপিলম্পি ৰা’’তি এতস্স ‘‘বহুং ৰা’’তি ৰিসেসনেন কাল়কানং এল়কলোমানং যথাৰুত্তভাগদ্ৰযতো অধিকং এল়কলোমম্পি ন গহেতব্বন্তি দীপেতি কেৰলানং কাল়কানং এল়কলোমানং অগ্গহেতব্বতায পঠমসিক্খাপদেনেৰ ৰুত্তত্তা. ‘‘সব্বমেৰ ৰা’’তি ইমিনাপি পুরিমসিক্খাপদে ৰিয ইমে ওদাতাদযো সব্বে কেৰলা ন গহেতব্বা ন হোন্তীতি দস্সিতং হোতি. ‘‘অনাপত্তী’’তি ইমিনা এৰং অকত্ৰা অঞ্ঞেন পকারেন করোন্তস্স আপত্তি হোতীতি ব্যতিরেকতো দীপিতং হোতি.
সেয্যথিদং? ৰুত্তঞ্হেতং ভগৰতা ‘‘অনাদা চে ভিক্খু দ্ৰে ভাগে সুদ্ধকাল়কানং এল়কলোমানং ততিযং ওদাতানং চতুত্থং গোচরিযানং নৰং সন্থতং কারাপেয্য, নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিয’’ন্তি. যত্তকপ্পমাণেহি এল়কলোমেহি নৰং সন্থতং কাতুকামো হোতি, তে লোমে চতুভাগং তুলযিত্ৰা দ্ৰে তুলে ৰা ঊনে ৰা কাল়কলোমে গহেত্ৰা একং তুলং ওদাতেহি ৰা একং তুলং গোচরিযেহি ৰা কাল়কেহি ৰা ঊনে কত্ৰা দ্ৰীহিপি অধিকে ৰা কত্ৰা কাল়কলোমে ৰজ্জেত্ৰা দ্ৰীসু একং ৰা দ্ৰে এৰ ৰা গহেত্ৰা কাতুঞ্চ কারাপেতুঞ্চ ৰট্টতীতি ৰুত্তং হোতি ¶ . এৰং অনাপত্তিদস্সনেন সব্বোপি সিক্খাপদত্থো সঙ্গহিতোতি দট্ঠব্বো.
৬৭৮. ‘‘অনুক্কমেনা’’তি ইমিনা ইমমেৰ অগ্গহেত্ৰা পুরিমানন্তরং ৰুত্তসিক্খাপদদ্ৰযঞ্চ গহেতব্বন্তি দীপেতি. নিস্সজ্জিত্ৰা লদ্ধানিপীতি যোজনা. ‘‘অপী’’তি ইমিনা ‘‘অঞ্ঞেন কতং পটিলভিত্ৰা পরিভুঞ্জতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পারা. ৫৫৫) ৰুত্তদুক্কটঞ্চ ‘‘নিস্সগ্গিযং চীৰরং অনিস্সজ্জিত্ৰা পরিভুঞ্জতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পারা. ৪৬৮) পঠমনিস্সগ্গিযসিক্খাপদে ৰুত্তনযেন ইহাপি ‘‘নিস্সগ্গিযং সন্থতং অনিস্সজ্জিত্ৰা পরিভুঞ্জতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ৰুত্তম্পি ধম্মসঙ্গহকারকেহি পেয্যালৰসেন সংখিত্তং তং দুক্কটঞ্চাতি ইদং দ্ৰযং সঙ্গহিতন্তি দট্ঠব্বং.
৬৭৯. ততিযং তু ক্রিযাক্রিযন্তি ইদং ততিযসিক্খাপদং পন ‘‘দ্ৰে ভাগা সুদ্ধকাল়কান’’ন্তিআদিনা (পারা. ৫৫৪) ৰুত্তনযেন অগ্গহেত্ৰা কাল়কানং অতিরেকগ্গহণৰসেন অননুঞ্ঞাতপ্পকারেন করণতো কিরিযাকিরিযং নাম. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘আদায চ অনাদায চ করণতো কিরিযাকিরিয’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৫২).
দ্ৰেভাগকথাৰণ্ণনা.
৬৮০. ছন্নং ¶ ৰস্সানং ওরেনাতি পুব্বে সন্থতস্স কতদিৰসতো পট্ঠায উপরি ছন্নং ৰস্সানং অব্ভন্তরেতি অত্থো. হোতি নিস্সগ্গিযাপত্তীতি ছব্বস্সন্তরে কতসন্থতং নিস্সগ্গিযং হোতি, কারকস্স চ পাচিত্তিযং হোতীতি অত্থো. ভিক্খুসম্মুতিং ঠপেত্ৰাতি সন্থতং গহেত্ৰা অদ্ধানমগ্গং পটিপজ্জিতুং অসমত্থস্স গিলানস্স ‘‘অহং ভন্তে গিলানো ¶ ন সক্কোমি সন্থতং আদায পক্কমিতুং, সোহং ভন্তে সঙ্ঘং সন্থতসম্মুতিং যাচামী’’তি (পারা. ৫৫৯) সঙ্ঘমজ্ঝে নিসজ্জ অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা তিক্খত্তুং যাচিতে ঞত্তিদুতিযায কম্মৰাচায গতট্ঠানে ছব্বস্সানং অন্তোপি সন্থতং কাতুং সঙ্ঘেন দিন্নসম্মুতিং ৰিনাতি অত্থো.
৬৮২. ছব্বস্সানি করোন্তস্সাতি এত্থ ‘‘যদা পরিপুণ্ণানি, তদা’’তি সেসো, ছব্বস্সেসু পরিপুণ্ণেসু সন্থতং করোন্তস্সাতি অত্থো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘যদা ছব্বস্সানি পরিপুণ্ণানি হোন্তি, তদা সন্থতং করোতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৫৭). তদুদ্ধম্পীতি ছব্বস্সতো উপরিপি. ৰিতানেতি ৰিতাননিমিত্তং করোন্তস্স. সাণিপাকারেতি পাকারসদিসতিরোকরণীযনিমিত্তং করোন্তস্স. নিস্সজ্জিত্ৰা কতেপি চাতি পুরাণসন্থতে অঞ্ঞস্স দত্ৰা অঞ্ঞস্মিং সন্থতে ওরতো ছন্নং ৰস্সানং কতেপি চ অনাপত্তীতি যোজনা. অযমনাপত্তিৰারো নেৰ পাল়িযং, ন অট্ঠকথাসু দিস্সতি, তস্মা সো আচরিযপরম্পরাভতো আচরিযেন দস্সিতোতি ৰিঞ্ঞাযতি. সাধারণৰিনিচ্ছযং পন ‘‘অনন্তরস্সিমস্সাপি, ৰিসেসো নুপলব্ভতী’’তি ৰক্খতি.
ছব্বস্সকথাৰণ্ণনা.
৬৮৩. অনাদাযাতি নৰং নিসীদনসন্থতং করোন্তেন ভিক্খুনা তস্স ৰিৰণ্ণকরণত্থায পাল়িযং ‘‘পুরাণসন্থতস্স সামন্তা সুগতৰিদত্থি আদাতব্বা দুব্বণ্ণকরণাযা’’তি (পারা. ৫৬৭) যা আদাতুং ৰুত্তা, তং পুরাণসন্থতস্স ছিন্নমুখাৰত্ততো সুগতৰিদত্থিং অদত্ৰা. এৰমেতং ৰুত্তন্তি কথং ৰিঞ্ঞাযতীতি? ‘‘অনাদানৰসেনস্স, সুগতস্স ৰিদত্থিযা’’তি ৰক্খমানেন ৰিঞ্ঞাযতি. সন্থতেতি এত্থ ‘‘পুরাণে’’ইতি চ কারেতুং কতঞ্চাতি এত্থ ‘‘নৰং নিসীদনং সন্থত’’ন্তি চ সেসো ¶ , পুরাণে সন্থতে অসন্তে সামন্তা সুগতৰিদত্থিং অনাদায নৰং নিসীদনসন্থতং করোন্তস্স অনাপত্তি. অঞ্ঞস্সত্থায নৰং নিসীদনসন্থতং কারেতুং, নৰং নিসীদনসন্থতং অঞ্ঞেন কতং পটিলভিত্ৰা পরিভুঞ্জিতুঞ্চ অনাপত্তীতি যোজনা.
‘‘অঞ্ঞস্সত্থায ¶ কারেতু’’ন্তি ইদমেত্থ পাচিত্তিযেনেৰ অনাপত্তিদস্সনন্তি গহেতব্বং. তস্মা ‘‘অঞ্ঞস্সত্থায করোতি ৰা কারাপেতি ৰা, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পারা. ৫৬৯) ৰুত্তত্তা চ অট্ঠকথায, তব্বণ্ণনাসু চ অদিস্সমানত্তা ৰা তং ন ৰত্তব্বং. ‘‘অনাপত্তি ছব্বস্সানি করোতি…পে… অঞ্ঞস্সত্থায করোতি ৰা কারাপেতি ৰা’’তি (পারা. ৫৬৪) অনন্তরসিক্খাপদে ৰুত্তমোলোকেত্ৰা ৰা দুক্কটস্স চ ৰিহিতত্তা পাচিত্তিযেন অনাপত্তিভাৰং সন্ধায লিখিতন্তি ৰিঞ্ঞাযতি. কতঞ্চ পরিভুঞ্জিতুন্তি এত্থ ‘‘অঞ্ঞেনা’’তি ৰত্তব্বং, ইমিনা ‘‘অঞ্ঞেন কতং পটিলভিত্ৰা পরিভুঞ্জতি, অনাপত্তী’’তি পাঠোৰ দস্সিতো.
৬৮৪. সুগতস্স ৰিদত্থিযা অনাদানৰসেন চ অস্স সন্থতস্স করণেন চ সত্থারা এতং সিক্খাপদং কিরিযাকিরিযং ৰুত্তন্তি যোজনা.
৬৮৫. ননু চ ইমস্স সিক্খাপদস্স অট্ঠকথায ‘‘সমুট্ঠানাদীনি কিরিযাকিরিযত্তা ইমস্স সিক্খাপদস্স দ্ৰেভাগসিক্খাপদসদিসানী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৬৭) ৰুত্তানি, ইহ ‘‘সঞ্চরিত্তসমা’’তি কস্মা ৰুত্তানীতি? ৰুচ্চতে – দ্ৰেভাগসিক্খাপদে ‘‘সমুট্ঠানাদীনিপি কোসিযসিক্খাপদসদিসানেৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৫২) অট্ঠকথায ৰুত্তানি, কোসিযসিক্খাপদে সমুট্ঠানাদীনং সঞ্চরিত্তেন সমভাৰস্স ৰুত্তত্তা, মূলমেৰ সরিত্ৰা কিরিযাকিরিযসঙ্খাতৰিসেসস্স ¶ ৰিসুং দস্সিতত্তা অৰসিট্ঠৰিনিচ্ছযমত্তং সন্ধায এৰং ৰুত্তন্তি গহেতব্বং. ইমং ৰিসেসং মুঞ্চিত্ৰা অৰসিট্ঠৰিনিচ্ছযেন দ্ৰীসু সিক্খাপদেসু সাধারণৰিনিচ্ছযস্স অৰিসেসতং দস্সেতুমাহ ‘‘অনন্তরস্সা’’তিআদি.
নিসীদনসন্থতকথাৰণ্ণনা.
৬৮৬-৭. গচ্ছন্তেতি তিযোজনপূরণট্ঠানং অতিক্কম্ম গচ্ছন্তে. যানেতি সকটাদিকে. লোমানীতি এল়কলোমানি. সামিকস্সাতি যানাদিসামিনো. অজানতোতি অনাদরে সামিৰচনং. অদ্ধানমগ্গপটিপন্নো যো পন ভিক্খু এল়কলোমং লভিত্ৰা ‘‘তিযোজনপরমং সহত্থা হারেতব্বানী’’তি (পারা. ৫৭৩) অনুঞ্ঞাতত্তা তিযোজনব্ভন্তরে সহত্থেনাপি হরিত্ৰা তিযোজনাতিক্কমে পরেসং যানাদীসু সামিকেসু অজানন্তেসু ‘‘এতে হরিস্সন্তী’’তি চিন্তেত্ৰা যদি ঠপেয্যাতি অত্থো. তেসূতি যেসু এল়কলোমানি ঠপিতানি, তেসু যানাদীসু তিযোজনমতীতেসু ¶ ভিক্খুস্স পযোগং ৰিনাপি তিযোজনং অতিক্কন্তেসু তস্স ভিক্খুনো আপত্তি হোতীতি যোজনা, তস্স ভিক্খুনো ‘‘পঠমং পাদং তিযোজনং অতিক্কামেতি, আপত্তি দুক্কটস্স. দুতিযং পাদং অতিক্কামেতি, নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিয’’ন্তি (পারা. ৫৭৩) ৰুত্তত্তা দুক্কটপাচিত্তিযা হোন্তীতি অত্থো.
অযং নযোতি ভিক্খুনো পযোগং ৰিনা যত্থ এল়কলোমানি ঠপিতানি, তেসু যানাদীসু তিযোজনং অতিক্কমন্তেসু আপত্তি হোতীতি অযমত্থো দট্ঠব্বোতি অত্থো.
৬৮৮. অগচ্ছন্তেতি তিযোজনব্ভন্তরে ঠিতে. ‘‘অভিরূহিত্ৰা’’তি ইদং অনাপত্তিকারণেসু একং দস্সেতুমাহ. ‘‘ভূমিযঞ্হি ¶ ঠত্ৰা দেন্তো, অৰ্হাযন্তো ৰা পুরতো গচ্ছতি, এসেৰনযো’’তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তং. অনাপত্তিৰারে ‘‘অঞ্ঞং হরাপেতী’’তি ৰচনতো অত্তনা পেসিতে অঞ্ঞস্মিং হরন্তে ৰট্টতীতি দস্সেতুমাহ ‘‘সচে সারেতি ৰট্টতী’’তি. তেনেৰাহ ‘‘তং পনঞ্ঞং হরাপেতি, ৰচনেন ৰিরুজ্ঝতী’’তি.
৬৯০. কণ্ণচ্ছিদ্দেসূতি অত্তনো কণ্ণবিলেসু.
৬৯১. অনাপত্তিৰারে ‘‘কতভণ্ড’’ন্তি ৰুত্তত্তা তত্থ অন্তমসো সুত্তকেন বদ্ধমত্তম্পি কতভণ্ডমেৰাতি আহ ‘‘সুত্তকেন চ বন্ধিত্ৰা’’তি. ৰেণিং কত্ৰাতি কুদ্রূসসীসপলালৰেণিসদিসং ৰেণিং কত্ৰা. আপত্তি পরিদীপিতাতি ‘‘ৰেণিং কত্ৰা হরতি, ইদং নিধানমুখং নাম, আপত্তিযেৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৭৫) অট্ঠকথাযং ৰুত্তং.
৬৯২. সুঙ্কঘাতন্তি এত্থ ‘‘তং ঠান’’ন্তি সেসো, যদি তং ঠানং সুঙ্কঘাতন্তি যোজনা, তিযোজনোসানট্ঠানং যদি সুঙ্কঘাতট্ঠানং ভৰেয্যাতি অত্থো. অনুপ্পত্ৰাতি তং ঠানং পত্ৰা. চোরাদীহি উপদ্দুতো ৰা গচ্ছতি, যো অঞ্ঞৰিহিতো ৰা গচ্ছতীতি যোজনা. আপত্তীতি এত্থ আপত্তি তস্স গচ্ছতোতি লব্ভতি. এত্থ ‘‘আপত্তী’’তি ইমিনা সিক্খাপদেন আপত্তিমাহ. ইমিস্সা অচিত্তকতায তেসং দ্ৰিন্নম্পি হোতি. অদিন্নাদানপারাজিকং পন সচিত্তকতায এতেসং ন হোতি. তেনাহ অট্ঠকথাযং ‘‘যা হি তত্থ আপত্তি, সা ইধ অনাপত্তি. যা ইধ আপত্তি, সা তত্থ অনাপত্তী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৭২). থেয্যচিত্তেন হরতো ভণ্ডগ্ঘৰসেন পারাজিকথুল্লচ্চযদুক্কটেসু ¶ একং হোতি. তেনাহ অট্ঠকথাযং ¶ ‘‘অদিন্নাদানে পন সুঙ্কঘাতে আপত্তি হোতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৭২).
৬৯৩. তিযোজনন্তি এত্থ হরণকিরিযায অচ্চন্তসংযোগে উপযোগৰচনং. ‘‘হরন্তস্সা’’তি ইমস্স কম্মদীপকং ‘‘লোমানী’’তি ইদং পকরণতো লব্ভতি. ‘‘অনাপত্তি পকাসিতা’’তি ইদং সব্বত্থ ৰক্খমানেন সম্বন্ধনীযং. তানিযেৰ পচ্চাহরন্তস্সাতি যোজনা. তিযোজনন্তি এত্থ তংযেৰ তিযোজনন্তি লব্ভতি. অত্তনা গতং তিযোজনং পুন তানেৰ লোমানি গহেত্ৰা পচ্চাগচ্ছন্তস্সাতি অত্থো.
৬৯৪. নিৰাসত্থায ৰা গন্ত্ৰাতি তিযোজনব্ভন্তরে ৰা সীমায ৰা আৰাসে ৰসিতুকামতায গন্ত্ৰা. ততো পরং হরন্তস্সাতি তস্মিং আৰাসে উদ্দেসাদিং অলভিত্ৰা ততো পরং অঞ্ঞস্মিং আৰাসে ৰসিতুকামতায পুনপি তিযোজনং হরন্তস্সাতি অত্থো. ইমিনাৰ নযেন ততোপি অঞ্ঞং ঠানং, ততোপি অঞ্ঞন্তি সুদ্ধচিত্তেন গতগতট্ঠানতো পুনপি পরম্পরং ঠানং গমনৰসেন যোজনসতম্পি হরতো দোসো নত্থীতি ইদম্পি ৰুত্তং হোতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘এৰং যোজনসতম্পি হরন্তস্স অনাপত্তী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৭৫). অচ্ছিন্নং ৰাপি লভিত্ৰা হরতোপীতি ‘‘চোরাৰহটপরিচ্চত্তং লভিত্ৰা হরন্তস্স. ইধ সব্বত্থেৰ ‘‘নিৰাসত্থায ৰা গন্ত্ৰা’’তিআদিকে অনাপত্তিৰারে পঠমলদ্ধট্ঠানতো পভুতি অতিরেকতিযোজনম্পি হরন্তস্স অনাপত্তীতি অত্থো ৰিঞ্ঞাযতি. নিস্সট্ঠং লভিত্ৰাতি নিস্সজ্জিত্ৰা ৰিনযকম্মং কত্ৰা দিন্নং লভিত্ৰা.
৬৯৫. অঞ্ঞেনাতি তানি হারিনা অঞ্ঞেন. কতভণ্ডকন্তি ‘‘কম্বলকোজৰসন্থতাদিং যং কিঞ্চি অন্তমসো সুত্তকেন ¶ বদ্ধমত্তম্পী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৭৫) অট্ঠকথাযং ৰুত্তএল়কলোমেহি কতভণ্ডকং.
৬৯৬. ইদং সমুট্ঠানন্তি ইদং এল়কলোমসমুট্ঠানং. পণ্ণত্তিং অজাননতায ৰা ঞত্ৰাপি চীৰরাদিপরিক্খারেসু লোমস্স অল্লিনভাৰং অজানিত্ৰাপি ৰা তিযোজনং অতিক্কামেন্তস্স অরহতোপি ইমায আপত্তিযা সম্ভৰতো ‘‘অচিত্ত’’ন্তি আহ.
এল়কলোমকথাৰণ্ণনা.
৬৯৭. এল়কলোমধোৰাপনকথা ¶ উত্তানাযেৰ.
এল়কলোমধোৰাপনকথাৰণ্ণনা.
৬৯৮. গণ্হেয্য ৰাতি এত্থ ‘‘যো’’তি সেসো. ‘‘গণ্হেয্য ৰা গণ্হাপেয্য ৰা’’তি ইমিনা ‘‘তত্থত্তনো পনত্থাযা’’তি ৰক্খমানত্তা চ ‘‘নিস্সজ্জিত্ৰা’’তিআদিৰচনতো চ অত্তনো অত্থায উগ্গণ্হেয্য ৰা উগ্গণ্হাপেয্য ৰাতি ৰুত্তং হোতি. ৰাকারেন ‘‘উপনিক্খিত্তং ৰা সাদিযেয্যা’’তি ইদং সঙ্গণ্হাতি, ‘‘ইদং অয্যস্স হোতূ’’তি উপনিক্খিত্তং চে সাদিযতীতি অত্থো.
রজতন্তি অঞ্ঞত্থ সজ্ঝু ৰুচ্চতি, ইধ পন ৰোহারূপগকহাপণাদি ৰুচ্চতি. ৰুত্তঞ্হেতং পাল়িযং ‘‘রজতং নাম কহাপণো লোহমাসকো দারুমাসকো জতুমাসকো, যে ৰোহারং গচ্ছন্তী’’তি (পারা. ৫৮৪). ইধ কহাপণাদীনং সরূপং অট্ঠকথাযং –
‘‘তত্থ কহাপণোতি সোৰণ্ণমযো ৰা রূপিযমযো ৰা পাকতিকো ৰা. লোহমাসকোতি তম্বলোহাদীহি কতমাসকো. দারুমাসকোতি ¶ সারদারুনা ৰা ৰেল়ুপেসিকায ৰা অন্তমসো তালপণ্ণেপি রূপং ছিন্দিত্ৰা কতমাসকো. জতুমাসকোতি লাখায ৰা নিয্যাসেন ৰা রূপং সমুট্ঠাপেত্ৰা কতমাসকো. ‘যে ৰোহারং গচ্ছন্তী’তি ইমিনা পন পদেন যো যো যত্থ যত্থ জনপদে যদা যদা ৰোহারং গচ্ছতি, অন্তমসো অট্ঠিমযোপি চম্মমযোপি রুক্খফলবীজমযোপি সমুট্ঠাপিতরূপোপি অসমুট্ঠাপিতরূপোপি সব্বো সঙ্গহিতো’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৮৩-৫৮৪) –
ৰুত্তনযেন ৰেদিতব্বং.
এত্থ চ পাকতিকো নাম এতরহি পকতিকহাপণো. রুক্খফলবীজমযোতি তিন্তিণিকাদিরুক্খানং ফলবীজেন কতো.
জাতরূপকং সুৰণ্ণং. যথাহ পাল়িযং ‘‘জাতরূপং নাম সত্থুৰণ্ণো ৰুচ্চতী’’তি (পারা. ৫৮৪). নিস্সজ্জিত্ৰাতি ¶ এত্থ ‘‘তেনা’’তি লব্ভতি, ‘‘ভিক্খুনা’’তি ইমিনা যুজ্জতি, এৰং সাদিতভিক্খুনাতি অত্থো. নিস্সজ্জিত্ৰাতি অত্তনা উগ্গহিতং ৰা পরেন উগ্গহাপিতং ৰা উপনিক্খিপিতস্স সাদিযনৰসেন সাদিতং ৰা রজতং ৰা জাতরূপং ৰা ‘‘তেন ভিক্খুনা সঙ্ঘং উপসঙ্কমিত্ৰা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা ৰুড্ঢানং ভিক্খূনং পাদে ৰন্দিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা’’তি (পারা. ৫৮৪) ৰচনতো সঙ্ঘমজ্ঝে উপসঙ্কমিত্ৰা ৰুড্ঢানং ভিক্খূনং পাদে ৰন্দিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গয্হ ‘‘অহং ভন্তে রূপিযং পটিগ্গহেসিং, ইদং মে নিস্সগ্গিযং, ইমাহং নিস্সজ্জামী’’তি নিস্সজ্জিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি.
আপত্তি ¶ দেসেতব্বাৰাতি অত্তনা এৰ আপন্নং নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিযং তস্মিং সঙ্ঘমজ্ঝে এৰমেৰ নিসীদিত্ৰা দেসেতব্বা. এৰং দেসিতা আপত্তি সঙ্ঘানুমতেন ব্যত্তেন পটিবলেন ভিক্খুনা পটিগ্গহেতব্বা. ৰুত্তঞ্হেতং ‘‘ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন আপত্তি পটিগ্গহেতব্বা’’তি (পারা. ৫৮৪).
৬৯৯. রজতন্তি রূপিযং. জাতরূপন্তি সুৰণ্ণং. ইমিনা পদদ্ৰযেন কতাকতং সব্বং সঙ্গণ্হাতি. উভিন্নং মাসকোতি জাতরূপমাসকো, রজতমাসকোপি চাতি ৰুত্তং হোতি. ইধ রজতমাসকোতি ‘‘রজত’’ন্তি পদভাজনে (পারা. ৫৮৪) ৰুত্তকহাপণাদি পঞ্চপ্পকারো মাসকো গহিতো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘ৰুত্তপ্পকারো সব্বোপি রজতমাসকো’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৮৩-৫৮৪). ইধ ‘‘জাতরূপমাসকো’’তি ৰিসুং গহিতত্তা কহাপণপদেন সুৰণ্ণকহাপণং ৰজ্জেত্ৰা ইতরদ্ৰযমেৰ ৰত্তব্বং. ‘‘নিস্সগ্গিযাৰহ’’ন্তি ইদং অত্তনো অত্থায উগ্গণ্হনউগ্গণ্হাপনসাদিযনানি করোন্তং সন্ধাযাহ. ‘‘তত্থা’’তিআদিনা ৰক্খমাননযেন দুক্কটাৰহঞ্চ হোতেৰ.
৭০০-১. মুত্তাদীনং ইমস্মিং সিক্খাপদৰিভঙ্গে অৰুত্তত্তেপি পাচিত্তিযকণ্ডে নৰমৰগ্গে দুতিযস্স রতনসিক্খাপদস্স পদভাজনে ‘‘রতনং নাম মুত্তা মণি ৰেল়ুরিযো সঙ্খো সিলা পৰালং রজতং জাতরূপং লোহিতঙ্কো মসারগল্ল’’ন্তি (পাচি. ৫০৬) ৰুত্তানং দসন্নং রতনানং ইমস্মিং সিক্খাপদে নিস্সগ্গিযৰত্থুং কত্ৰা ৰুত্তং রজতং, জাতরূপঞ্চ ৰজ্জেত্ৰা অৰসিট্ঠানং অট্ঠন্নং রতনানং দুক্কটৰত্থুভাৰো ইমস্স অট্ঠকথাযং ৰৰত্থাপিতোতি দস্সনত্থমাহ ‘‘মুত্তা…পে… মসারগল্ল’’ন্তি. এত্থ ৰেল়ুরিযো গাথাবন্ধৰসেন ন ৰুত্তো ¶ , সো একযোগনিদ্দিট্ঠানং ¶ সত্তন্নং রতনানং গহণেনেৰ গয্হতি. মুত্তাদযো যথাদস্সিতসরূপাযেৰ. ব্রহ্মজালাদিসুত্তন্তৰসেনাপি ‘‘অকপ্পিযা’’তি সিদ্ধানং সত্তধঞ্ঞাদীনং পটিগ্গহণে আপত্তিং দস্সেতুমাহ ‘‘ধঞ্ঞানী’’তিআদি.
৭০২. রতনসিক্খাপদেযেৰ ‘‘রতনসম্মত’’ন্তি আগতং কপ্পিযৰত্থুং পটিগ্গণ্হতো অনাপত্তিভাৰং দস্সেতুমাহ ‘‘মুগ্গমাসাদিক’’ন্তিআদি.
৭০৩-৪. এৰং তিপ্পকারেন ঠিতং ৰত্থুং গণ্হতো অধিপ্পাযনানত্তেন সম্ভৰন্তং আপত্তিপ্পভেদং দস্সেতুমাহ ‘‘তত্থা’’তিআদি. তত্থাতি তেসু তীসু নিস্সগ্গিযাদিৰত্থূসু. সঙ্ঘাদীনন্তি সঙ্ঘগণপুগ্গলচেতিযাদীনং. তন্তি নিস্সগ্গিযৰত্থুং. সব্বত্থাযাতি সব্বেসং অত্থাযাতি ৰিগ্গহো. অত্তনো অত্থায চ সঙ্ঘাদীনমত্থায চ দুক্কটৰত্থুং গণ্হন্তস্সাপি দুক্কটমেৰ হোতীতি অত্থো. অৰুত্তসমুচ্চযেনেত্থ চ-সদ্দেন ‘‘সব্বম্পি নিক্খিপনত্থায ভণ্ডাগারিকসীসেন সম্পটিচ্ছতো উপরি রতনসিক্খাপদে আগতৰসেন পাচিত্তিয’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৮৩-৫৮৪) অট্ঠকথায ৰুত্তৰিনিচ্ছযৰিসেসস্স সঙ্গহো কতো.
৭০৫. কহাপণাদীনন্তি আদি-সদ্দেন সুৰণ্ণাদীনং সঙ্গহো. ‘‘সহস্স’’ন্তি ইদং উপলক্খণং, সহস্সম্পীতি ৰুত্তং হোতি.
৭০৬. থৰিকাদীসূতি আদি-সদ্দেন সিথিলপূরিতানি ভাজনানি গহিতানি. ‘‘সিথিলবদ্ধেসূ’’তি ৰিসেসনেন ব্যতিরেকৰসেন ‘‘ঘনবদ্ধে, পন ঘনপূরিতে ৰা একাৰ আপত্তী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৮৩-৫৮৪) অট্ঠকথাসেসং দীপেতি.
৭০৭. উপনিক্খিত্তসাদিযনকম্মং ¶ দস্সেতুমাহ ‘‘ইদ’’ন্তিআদি. গণ্হিতুকামোপীতি এত্থ ‘‘হোতূ’’তি সেসো. নিসেধেতব্বমেৰাতি কাযেন ৰা ৰাচায ৰা ‘‘ইদং ন কপ্পতী’’তি পটিক্খিপিতব্বমেৰ, এৰং সতি অনাপত্তিযেৰাতি অত্থো. অযমত্থো অট্ঠকথাযং ‘‘কাযৰাচাহি ৰা অপ্পটিক্খিপিত্ৰাপি সুদ্ধচিত্তো হুত্ৰা ‘নযিদং অম্হাকং কপ্পতী’তি ন সাদিযতি, অনাপত্তিযেৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৮৩-৫৮৪) আগতোযেৰ.
৭০৮. তং ¶ ৰত্থুন্তি তথা পটিক্খিত্তং ৰত্থুং. ঠপেত্ৰা যদি গচ্ছতীতি ‘‘তুম্হে গণ্হথ ৰা, মা ৰা, দিন্নং দিন্নমেৰা’’তি সচে সো ঠপেত্ৰাৰ গচ্ছতি. যথা তং ন ৰিনস্সতি, তথা তং গোপযিতব্বন্তি যোজনা. ‘‘অঞ্ঞো তত্থ আগন্ত্ৰা পুচ্ছতী’’তিআদিনা অট্ঠকথায ৰুত্তনযেন তত্থাগতেন কপ্পিযকারকেন ‘‘কিমিদ’’ন্তি পুচ্ছিতে সরূপং আৰি কত্ৰা ‘‘গোপযিস্সামহং ভন্তে, গুত্তট্ঠানং দস্সেথা’’তি ৰুত্তে ‘‘ইমং গহেত্ৰা এহী’’তি অৰত্ৰা সত্তভূমিকম্পি পাসাদং অভিরুহিত্ৰা ‘‘ইধ ঠপেহী’’তি অৰত্ৰা ‘‘ইদং গুত্তট্ঠান’’ন্তি সুরক্খিতট্ঠানং দস্সেত্ৰা তত্থ ঠপিতে অগ্গল়ং দত্ৰা রক্খিতব্বন্তি ৰুত্তং হোতি.
৭০৯. গুত্তট্ঠানং গহেত্ৰা গচ্ছন্তস্স কপ্পিযকারকস্স অৰত্তব্বৰোহারং দস্সেতুমাহ ‘‘আহরেদমিদ’’ন্তিআদি. অকপ্পিযন্তি এত্থ ‘‘ৰচন’’ন্তি লব্ভতি. এৰং অকপ্পিযৰচনং অৰত্ৰা সুরক্খিতট্ঠানে আহরিত্ৰা ঠপিতে কিং কাতব্বন্তি? ৰিক্কাযিকে পত্তচীৰরাদিকপ্পিযভণ্ডে আহটে ‘‘অম্হাকং ইমিনা অত্থো, ইমস্স এৰরূপং মূলম্পি অত্থি, কপ্পিযকারকো এৰ নত্থী’’তি ৰত্ৰা তেন ‘‘অহং কপ্পিযকারকো, ময্হং দস্সেথা’’তি ৰুত্তে সচে রুচ্চতি, দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা ‘‘ইদং গণ্হা’’তি অৰত্ৰা ‘‘এত্থ ঠপিত’’ন্তি দস্সেত্ৰা তস্মিং তস্স অগ্ঘপ্পমাণং ¶ গহেত্ৰা দেন্তে অধিৰাসেতব্বং. অতিরেকং গণ্হন্তে ‘‘মযং তুম্হাকং ভণ্ডং ন গণ্হাম, গচ্ছথা’’তি নীহরিত্ৰা অগ্গল়ং দত্ৰা কপ্পিযকারকে লদ্ধে ‘‘অম্হাকং এৰরূপেন অত্থো, ইদং নাম মূলং অত্থী’’তি ৰত্ৰা তেন কিণিত্ৰা দিন্নে অধিৰাসেতব্বন্তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেন পটিপজ্জিতব্বং.
৭১০. ঠপেত্ৰা রূপিযগ্গাহন্তি অনন্তরসিক্খাপদে ৰক্খমানসরূপং সুৰণ্ণাদিরূপিযং পটিগ্গহেত্ৰা নিস্সজ্জিত্ৰা দেসিতাপত্তিকং পুগ্গলং ঠপেত্ৰা. নিস্সট্ঠপরিৰত্তিতন্তি এত্থ নিস্সজ্জিত্ৰা আপত্তিযা দেসিতায ‘‘সচে তত্থ আগচ্ছতি আরামিকো ৰা উপাসকো ৰা’’তিআদিনা (পারা. ৫৮৪) পদভাজনে ৰুত্তনযেন তত্থাগতং কপ্পিযকারকং ‘‘আৰুসো ইমং জানা’’তি ৰত্ৰা ‘‘ইমিনা কিং আহরিয্যতূ’’তি তেন ৰুত্তে ‘‘ইমং ৰা ইমং ৰা আহরা’’তি অৰত্ৰা ‘‘কপ্পিযং আচিক্খিতব্বং সপ্পি ৰা তেলং ৰা মধু ৰা ফাণিতং ৰা’’তি (পারা. ৫৮৪) ৰুত্তত্তা ভিক্খূনং কপ্পিযৰত্থুমত্তে আচিক্খিতে তেন নিস্সট্ঠৰত্থুং পরিৰত্তেত্ৰা আহটং কপ্পিযভণ্ডন্তি অত্থো.
৭১১. অত্তনো ¶ পত্তভাগম্পীতি তথা আহটে কপ্পিযভণ্ডে সঙ্ঘস্স ভাজিযমানে অত্তনো ৰস্সগ্গেন অত্তনো পত্তকোট্ঠাসম্পি. পটিগ্গাহকভিক্খুনোতি রূপিযং পটিগ্গহেত্ৰা আপজ্জিত্ৰা নিস্সজ্জিত্ৰা দেসিতাপত্তিকস্স ভিক্খুনো ন ৰট্টতীতি সম্বন্ধো. অঞ্ঞতোতি অত্ততো অঞ্ঞস্মা পব্বজিতমনুস্সামনুস্সতিরচ্ছানগতিত্থিপুরিসানং অঞ্ঞতরতো. লদ্ধন্তি তেহি অত্তনা লদ্ধকোট্ঠাসতো দিন্নৰসেনপি লদ্ধং তং ৰত্থুং.
৭১২. যং কিঞ্চি পচ্চযন্তি তং ৰত্থুং পরিৰত্তেত্ৰা গহিতেসু চতূসু পচ্চযেসু অঞ্ঞতরম্পি পচ্চযং. অন্তমসো পথৰিং খণিত্ৰা ¶ উপ্পাদিতোদকম্পি দারূহি আদিত্তঅগ্গিম্পি তেলেন জলিতপদীপম্পি রুক্খে ৰা গেহে ৰা পকতিছাযম্পি তালপণ্ণম্পি উপভোগপরিভোগারহং অঞ্ঞম্পি যং কিঞ্চীতি অট্ঠকথায ৰুত্তনযং ইমিনাৰ সঙ্গহিতন্তি গহেতব্বং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘অন্তমসো মক্কটাদীহি ততো হরিত্ৰা অরঞ্ঞে ঠপিতং ৰা তেসং হত্থতো গল়িত্ৰা তিরচ্ছানপরিগ্গহিতম্পি পংসুকূলম্পি ন ৰট্টতিযেৰা’’তিআদি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৮৩-৫৮৪), ‘‘রূপিযপটিগ্গাহকস্স পন কেনচি পরিযাযেন ততো উপ্পন্নপচ্চযপরিভোগো ন ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৮৫) চাতি. ভিক্খুনোতি রূপিযপটিগ্গাহকস্স ভিক্খুস্স.
৭১৩. অজ্ঝারামে ৰাতি উপরি ৰক্খমানলক্খণেন পরিচ্ছিন্নে অজ্ঝারামে ৰা. তং রূপিযং, ‘‘পতিতং দিস্ৰা’’তি সেসো. অজ্ঝাৰসথেপি ৰাতি ৰক্খমানলক্খণে অন্তোআৰাসে চ. নিক্খিপন্তস্সাতি ‘‘যস্স ভৰিস্সতি, সো হরিস্সতী’’তি ৰুত্তে ঠানে তস্মিং ৰত্থুস্মিং গণনঞ্চ উপলক্খণঞ্চ সল্লক্খেত্ৰা ঠপেন্তস্স.
৭১৪. তিকপাচিত্তিযং ৰুত্তন্তি ‘‘রূপিযে রূপিযসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, অরূপিযসঞ্ঞী রূপিযং পটিগ্গণ্হাতি, নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিয’’ন্তি (পারা. ৫৮৬) ভগৰতা পাচিত্তিযং ৰুত্তং. দুক্কটন্তি এত্থ ‘‘দ্ৰিকদুক্কট’’ন্তি সামত্থিযা লব্ভতি.
৭১৫. ক্রিযাক্রিযন্তি গহণেন আপজ্জনতো কিরিযং. পটিক্খেপস্স অকরণতো অকিরিযন্তি.
রূপিযপটিগ্গহণকথাৰণ্ণনা.
৭১৬-৭. নিস্সগ্গিযস্সাপি ¶ ৰত্থুন্তি ‘‘নিস্সগ্গিযপাচিত্তিযস্স ৰত্থূ’’তি পঠমসিক্খাপদে নিদ্দিট্ঠেসু রজতাদীসু চতূসু অঞ্ঞতরং ¶ ৰত্থুং. দুক্কটস্স চ ৰত্থুং ৰাতি পঠমং দস্সিতমুত্তাদিদুক্কটৰত্থূসু অঞ্ঞতরং ৰা, ইহোভযত্থ হেতুফলসম্বন্ধে সামিৰচনং. কপ্পিযস্স চ ৰত্থুং ৰাতি যথাদস্সিতেসু এৰ মুগ্গমাসাদিকপ্পিযৰত্থূসু অঞ্ঞতরং ৰা, ইহ অৰযৰাৰযৰিসম্বন্ধে সামিৰচনং. অৰযৰাৰযৰীনং অভেদেপি ভেদূপচারৰসেন যথা ‘‘সিলাপুত্তকস্স সরীর’’ন্তি কপ্পিযৰত্থুন্তি ৰুত্তং হোতি ‘‘কপ্পিযেন ৰত্থুনা’’তি ৰক্খমানত্তা. ইদানেত্থ দুক্কটৰত্থুনো, কপ্পিযৰত্থুনো চ নিস্সগ্গিযৰত্থুনা পরিৰত্তিতত্তা আপত্তি হোতীতি গহেতব্বং. নিস্সগ্গিযৰত্থুনা যো পরিৰত্তেতি, তস্স আপত্তীতি যোজনা.
দুক্কটস্স ৰত্থুনা, কপ্পিযেন চ ৰত্থুনা ৰত্থুং নিস্সগ্গিযস্স পরিৰত্তেতি, আপত্তীতি যোজনা. ইধ উভযত্থাপি পরিৰত্তিতস্স নিস্সগ্গিযৰত্থুত্তা আপত্তি হোতি. এৰং তীসুপি ঠানেসু ‘‘আপত্তী’’তি সামঞ্ঞৰচনেন নিস্সগ্গিযপাচিত্তিযমেৰ ৰুত্তন্তি পকরণতো লব্ভতি.
৭১৮. দুক্কটস্সেৰ ৰত্থুনা দুক্কটস্স চ ৰত্থুং ৰা পরিৰত্তেতি, দুক্কটন্তি যোজনা. ‘‘ৰত্থুং ৰা কপ্পিযস্সা’’তি ইদং ৰুত্তনযমেৰ, কপ্পিযৰত্থুন্তি ৰুত্তং হোতি. ইমস্স কপ্পিযৰত্থুনোপি দুক্কটৰত্থুনা পরিৰত্তিতত্তা দুক্কটং হোতীতি গহেতব্বং.
৭১৯. ‘‘ৰত্থুনা কপ্পিযস্সা’’তি ইদম্পি ৰুত্তনযমেৰ. কপ্পিযৰত্থুনাপি পরিৰত্তিতে দুক্কটৰত্থুৰসেন দুক্কটং হোতীতি আহ ‘‘তথা’’তি.
৭২০. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘ৰত্থুনো’’তি ইদং আকড্ঢতি. ‘‘নিস্সগ্গিযস্সা’’তি ইমিনা পাচিত্তিযমাহ. পুব্বন্তি পঠমং, পুব্বে ¶ ৰুত্তরূপিযপটিগ্গহণসিক্খাপদেতি ৰুত্তং হোতি. ইমিনাতি রূপিযসংৰোহারসিক্খাপদেন. পরিৰত্তনং ৰারিতন্তি সম্বন্ধো.
৭২১. রূপিযন্তি চ সঞ্ঞিস্সাতি ‘‘রূপিযং নাম সত্থুৰণ্ণো কহাপণো লোহমাসকো দারুমাসকো জতুমাসকো, যে ৰোহারং গচ্ছন্তী’’তি (পারা. ৫৮৯) পদভাজনে ৰুত্তেসু রূপিযসঞ্ঞিতেসু ৰত্থূসু ‘‘অঞ্ঞতর’’ন্তি সঞ্ঞিস্স. অরূপিযেতি খরপত্তাদিম্হি. তেন অরূপিযেন. ‘‘চেতাপেন্তস্স অরূপিয’’ন্তি পদচ্ছেদো. ‘‘অরূপিযে রূপিযসঞ্ঞী রূপিযং চেতাপেতি ¶ , নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিয’’ন্তি (পারা. ৫৯১) ৰুত্তত্তা রূপিযপরিৰত্তনে দুক্কটস্স অভাৰতো, পাচিত্তিযস্স চ সম্ভৰতো রূপিযং ন গহেতব্বং. অরূপিযে রূপিযং ইতি সঞ্ঞিস্স চ ৰিমতিস্স চ অরূপিযং চেতাপেন্তস্স তেন দ্ৰে দুক্কটানি হোন্তীতি যোজনা.
৭২২. অরূপিযে অরূপিযন্তি সঞ্ঞিস্সাতি এত্থ ‘‘অরূপিযং পরিৰত্তেন্তস্সা’’তি সেসো. পঞ্চহীতি সহত্থে করণৰচনং, ‘‘সহধম্মিকেহী’’তি সেসো, পঞ্চহি সহধম্মিকেহি সদ্ধিন্তি অত্থো. ৰদতোতি ৰোহরতো, কযৰিক্কযং করোন্তস্সাতি অত্থো. ভিক্খুভিক্খুনিসামণেরসামণেরিসিক্খমানাসঙ্খাতেহি পঞ্চহি সহধম্মিকেহি অরূপিযং পরিৰত্তেন্তস্স অনাপত্তীতি অত্থো.
৭২৩. সংৰোহারেন সমুট্ঠানতো ক্রিযসমুট্ঠানং.
রূপিযসংৰোহারকথাৰণ্ণনা.
৭২৪. কপ্পিযং নাম ‘‘চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা, অন্তমসো চুণ্ণপিণ্ডোপি দন্তকট্ঠম্পি দসিকসুত্তম্পী’’তি ¶ পদভাজনে ৰুত্তানি কপ্পিযৰত্থূনি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘চীৰরাদীনং কপ্পিযভণ্ডানং ৰসেন অনেকৰিধ’’ন্তি. কপ্পিযেনেৰাতি তেনেৰ কপ্পিযেন ৰত্থুনা. ‘‘কযৰিক্কযং সমাপজ্জেয্যাতি ‘ইমিনা ইমং দেহি, ইমিনা ইমং আহর, ইমিনা ইমং পরিৰত্তেহি, ইমিনা ইমং চেতাপেহী’তি অজ্ঝাচরতী’’তি (পারা. ৫৯৫) ৰচনতো ‘‘পরিৰত্তযতো’’তি ইমস্স ‘‘কযৰিক্কযং সমাপজ্জতো’’তি পরিযাযো.
তত্থ অঞ্ঞস্স হত্থতো কপ্পিযৰত্থুনা পরিৰত্তেত্ৰা গহণং কযো নাম. অত্তনো হত্থতো কপ্পিযৰত্থুং পরিৰত্তেত্ৰা দানং ৰিক্কযো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘ইমিনা ইমং দেহী’তিআদিনা হি নযেন পরস্স কপ্পিযভণ্ডং গণ্হন্তো কযং সমাপজ্জতি, অত্তনো কপ্পিযং দেন্তো ৰিক্কয’’ন্তি. ‘‘ঠপেত্ৰা সহধম্মিকে’’তি ৰুত্তত্তা পরিৰত্তযতোতি এত্থ অঞ্ঞেহি সদ্ধিন্তি লব্ভতি. এত্থ অঞ্ঞে নাম গিহিনো ইত্থিপুরিসা, সাসনতো বাহিরা পব্বজিতা চ. তস্মা অযং কযৰিক্কযো অন্তমসো মাতাপিতূহিপি ন কাতব্বোযেৰ. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘অযঞ্হি কযৰিক্কযো ¶ ঠপেত্ৰা পঞ্চ সহধম্মিকে অৰসেসেহি গিহিপব্বজিতেহি অন্তমসো মাতাপিতূহিপি সদ্ধিং ন ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৯৫).
৭২৫. অকপ্পিযস্স ৰত্থুস্সাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে ৰুত্তচীৰরাদিকপ্পিযৰত্থুতো অঞ্ঞস্স নিস্সগ্গিযদুক্কটৰত্থুস্স. তেনেৰাতি অকপ্পিযৰত্থুনাযেৰ. ‘‘কপ্পিযস্স চা’’তি পাঠসেসো, তেনেৰ অকপ্পিযেন ৰত্থুনা কপ্পিযস্স ৰত্থুস্স পরিৰত্তনঞ্চাতি যোজনা. এৰঞ্হি পাঠসেসে অকতে অকপ্পিযেন ৰত্থুনা কপ্পিযস্স পরিৰত্তনং কযৰিক্কযে সঙ্গহেতব্বং সিযা, তং ন যুজ্জতি তস্স রূপিযসংৰোহারেযেৰ সঙ্গহিতত্তা, ইধ চ ‘‘কপ্পিযৰত্থুস্সেৰ কপ্পিযৰত্থুনা ¶ পরিৰত্তনং কযৰিক্কযো’’তি নিযমিতত্তা. নিদ্দিট্ঠন্তি ‘‘অকপ্পিযভণ্ডপরিৰত্তনঞ্হি কযৰিক্কযসঙ্গহং ন গচ্ছতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৫৯৪) অট্ঠকথাযং নিদ্দিট্ঠন্তি অত্থো.
৭২৬. তস্মাতি যস্মা অঞ্ঞত্র সহধম্মিকেহি কপ্পিযৰত্থুস্সাপি কযৰিক্কযো ন ৰট্টতি, অকপ্পিযস্স, কপ্পিযস্স চ ৰত্থুনো অকপ্পিযেনেৰ ৰত্থুনা পরিৰত্তনঞ্চ রূপিযসংৰোহারে সঙ্গহিতত্তা কযৰিক্কযসঙ্গহং ন গচ্ছতি, তস্মা.
৭২৯. ইদং নামাতি ওদনাদিকপ্পিযৰত্থুমেৰ আহ.
৭৩০-১. ‘‘গহেত্ৰা’’তিআদিগাথায ৰত্থুলক্খণস্স উদাহরণং দস্সেত্ৰাৰ আপত্তিভেদং দস্সেতুমাহ ‘‘ৰিঘাসাদ’’ন্তিআদি. ছল্লিন্তি রুক্খতচং. ৰল্লিন্তি লতং. কট্ঠন্তি ইন্ধনদারুং. দারুন্তি গেহসম্ভারাদিদারুং. ৰিপল্লাসেনাপি ৰত্তব্বং ‘‘ৰল্লিং ৰা পন ছল্লিং ৰা, দারুং ৰা কট্ঠমেৰ ৰা’’তি. ৰত্থূনন্তি তথা ৰত্ৰা আহরাপিতানং ছল্লিআদিৰত্থূনং. কযৰিক্কযে আপত্তিযো হোন্তীতি যোজনা, নিস্সগ্গিযপাচিত্তিযাপত্তিযো হোন্তীতি ৰুত্তং হোতি.
৭৩২. ‘‘ইতি এৰা’’তি পদচ্ছেদো, ‘‘পিৰিত্ৰা’’তিআদিনা নযেন পুব্বকালে ৰিহিতপচ্চযন্তং অকত্ৰা ৰুত্তনযেনেৰাতি অত্থো.
৭৩৩. ভূমিযা লিম্পনেতি যোজনাযং পন সেনাসনভূমিযং পরিভণ্ডকরণকাল়কাদিৰণ্ণকরণৰসেন ¶ লেপনে. ৰত্থুধোৰনেতি চীৰরাদিৰত্থূনং ধোৰনে. এত্থাতি তেসু ৰুত্তপ্পকারেসু. এতেসং গহণস্স উপলক্খণত্তা এৰরূপেসু অঞ্ঞেসু ঠানেসু.
৭৩৪. অযন্তি ¶ ভূমিসোধনাদিৰসেন আপন্না পাচিত্তিযাপত্তি.
৭৩৫. ঠপেত্ৰা ভণ্ডসামিকন্তি এত্থ ব্যতিরেকৰসেন অঞ্ঞস্স কপ্পিযকারস্সাতি লব্ভতি.
৭৩৬. ভাসতো অনাপত্তীতি যোজনা. সেসমেত্থ উত্তানমেৰ.
কযৰিক্কযকথাৰণ্ণনা.
কোসিযৰগ্গো দুতিযো.
৭৩৭. কপ্পিযা পত্তা মত্তিকাযোমযা জাতিতো দুৰেতি যোজনা. ৰণ্ণাতি পমাণানি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘তযো পত্তস্স ৰণ্ণাতি তীণি পত্তস্স পমাণানী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬০২). তেনাহ ‘‘উক্কট্ঠো মজ্ঝিমোমকো’’তি.
৭৩৮. দ্ৰিন্নং তণ্ডুলনাল়ীনন্তি সুকোট্টিতানং অখণ্ডানং পুরাণসালিতণ্ডুলানং দ্ৰে নাল়িযো গহেতব্বা. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘অনুপহতপুরাণসালিতণ্ডুলানং সুকোট্টিতপরিসুদ্ধান’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬০২). ভত্তন্তি অৰস্সাৰিতং অনুত্তণ্ডুলং অকিলিন্নং অপিণ্ডিতং সুৰিসদং কুন্দমকুলরাসিসদিসং সুপক্কোদনমেৰ গহেতব্বং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘অনুত্তণ্ডুলং অকিলিন্নং অপিণ্ডিতং সুৰিসদং কুন্দমকুলরাসিসদিসং অৰস্সাৰিতোদন’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬০২). মগধনাল়িযাতি মগধরট্ঠে নাল়িযা, সা নাল়ি তিলানং অট্ঠপসতানি গণ্হাতি. তেনাহু পোরাণা –
‘‘খারিদসদ্ৰযং ¶ ৰাহো, খারী দোণট্ঠকদ্ৰযং;
দ্ৰিঅট্ঠনাল়িযো দোণো, নাল়েকা পসতট্ঠকং;
লক্খং তিলানং পসতং, এতং ৰুত্তং পমাণতো’’তি.
‘‘মগধনাল়ি ¶ নাম অড্ঢতেরসপলা হোতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬০২) অন্ধকট্ঠকথাযং ৰুত্তং. তব্বণ্ণনায ‘‘অড্ঢতেরসপলানি মাসেহি গহেতব্বানী’’তি ৰুত্তং. কেচি পনাহু –
‘‘চতুপ্পসতিকা মুট্ঠি, পলঞ্চেতং চতুগ্গুণং;
কুডুৰপ্পসতঞ্চেৰ, চত্তারি চেৰ নাল়ি তু.
‘‘সোযেৰ পত্থো চত্তারো, পত্থা অল়্হকমুচ্চতে;
অল়্হকানম্পি চত্তারি, ‘দোণো’তি পরিকিত্তিতো’’তি.
আচরিযা পন ‘‘অট্ঠপসতা মাগধনাল়ী’’তি পুব্বপক্খমেৰ রোচযন্তি.
খাদনঞ্চ চতুব্ভাগন্তি তস্মিং ভত্তে চতুধা ৰিভত্তে একভাগমত্তং হত্থহারিযঘনমুগ্গসূপন্তি অত্থো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘তস্স ওদনস্স চতুত্থভাগপ্পমাণো নাতিঘনো নাতিতনুকো হত্থহারিযো সব্বসম্ভারসঙ্খতো মুগ্গসূপো পক্খিপিতব্বো’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬০২).
ব্যঞ্জনঞ্চ তদূপিযন্তি যাৰ চরিমালোপং, তাৰ সব্বালোপানুরূপং মচ্ছমংসাদিব্যঞ্জনঞ্চ. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘আলোপস্স আলোপস্স অনুরূপং যাৰচরিমালোপপ্পহোনকং মচ্ছমংসাদিব্যঞ্জনং পক্খিপিতব্ব’’ন্তি. এত্থ চ আলোপস্স আলোপস্স অনুরূপন্তি ‘‘ব্যঞ্জনস্স মত্তা নাম ওদনচতুত্থভাগো’’তি (ম. নি. অট্ঠ. ২.৩৮৭) ব্রহ্মাযুসুত্তস্স অট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা আলোপস্স চতুত্থভাগপ্পমাণং ব্যঞ্জনং আলোপস্স অনুরূপন্তি গহেতব্বং. ইধ পন সূপস্সেৰ ওদনচতুত্থভাগপ্পমাণং ¶ দস্সেত্ৰা এতস্স লক্খণে দস্সিতে ইতরস্সাপি দস্সিতমেৰ হোতীতি ব্যঞ্জনস্স তথা ৰিসেসেত্ৰা পমাণং ন দস্সিতং. ওদনে পক্খিপিতব্বানি সপ্পিতেলতক্করসকঞ্জিকাদীনি গণনূপগানি ন হোন্তি.
৭৩৯. তং সব্বন্তি যথাৰুত্তভত্তাদিনিরৰসেসং. গণ্হতীতি ৰক্খমানেহি তীহি পকারেহি গণ্হাতি. তস্সাতি উক্কট্ঠস্স পত্তস্স. উপড্ঢোতি তস্মিং পত্তে গণ্হনকদব্বসম্ভারগাহী পত্তো তংসহচরিযেন ¶ ‘‘উপড্ঢো’’তি ৰুত্তো. তদুপড্ঢো চাতি এত্থাপি এসেৰ নযো. তস্স মজ্ঝিমস্স পত্তস্স উপড্ঢো তদুপড্ঢোতি গহেতব্বং.
৭৪০. ইমেসু তীসু পত্তেসু উক্কট্ঠস্স ৰুত্তং ওদনাদি সব্বং যস্মিং পত্তে পক্খিত্তং, তস্স মুখৰট্টিমত্থকে পুঞ্জিযমানং হীরকং হেট্ঠাভাগে ফুসতি, সো উক্কট্ঠমজ্ঝিমো নাম, হীরতো অতিরেকং তিট্ঠতি, সো উক্কট্ঠোমকো নাম, অন্তোপত্তে মুখৰট্টিযা হেট্ঠিমন্তং অপ্পত্ৰা তিট্ঠতি, সো উক্কট্ঠুক্কট্ঠো নাম, এৰং মজ্ঝিমো চ ওমকো চ পচ্চেকং তিৰিধো হোতীতি সব্বে নৰ পত্তা হোন্তীতি দস্সেতুমাহ ‘‘উক্কট্ঠস্সা’’তিআদি. তস্সেৰাতি উক্কট্ঠস্সেৰ. ওমকো চ মজ্ঝিমো চাতি ওমকমজ্ঝিমা. ইধ মজ্ঝিমো চ ওমকো চ উক্কট্ঠস্সেৰ ভেদো. এস নযো ইতরদ্ৰযেপি. ‘‘এৰ’’ন্তি ইমিনা যথা ‘‘উক্কট্ঠুক্কট্ঠো উক্কট্ঠোমকো উক্কট্ঠমজ্ঝিমো’’তি যোজেতব্বো, এৰং মজ্ঝিমোমকানম্পি যথাক্কমযোজনং দস্সেতি ‘‘মজ্ঝিমো মজ্ঝিমুক্কট্ঠো মজ্ঝিমোমকো, ওমকুক্কট্ঠো ওমকমজ্ঝিমো ওমকোমকো চা’’তি.
৭৪১. তেসূতি ¶ নৰসু পত্তেসু. তস্মাতি অপত্তভাৰতো. ন গচ্ছন্তীতি উক্কট্ঠুক্কট্ঠঞ্চ ওমকোমকঞ্চাতি দ্ৰে অপেক্খিত্ৰা বহুৰচনং কতং. এতে ভাজনসঙ্খেপেন পরিভুঞ্জিতব্বাতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘তস্মা এতে ভাজনপরিভোগেন পরিভুঞ্জিতব্বা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬০২).
৭৪২. পত্তলক্খণসংযুতন্তি এত্থ পত্তলক্খণং নাম যথাৰুত্তপমাণযুত্ততা, ‘‘অযোপত্তো পঞ্চহি পাকেহি পক্কো মত্তিকাপত্তো দ্ৰীহি পাকেহি পক্কো’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬০৮) ৰুত্তা পাকসম্পত্তি, কিণিত্ৰা গণ্হাতি চে, তস্স দাতব্বমূলস্স অসেসেত্ৰা দিন্নভাৰো, ছিদ্দাভাৰো, ছিন্নরাজীনং অভাৰোতি পঞ্চৰিধং. হোতি চেত্থ –
‘‘পমাণযুত্ততা পাক-সম্পত্তি দিন্নমূলতা;
অচ্ছিদ্দারাজিতা চেতি, পত্তলক্খণপঞ্চক’’ন্তি.
‘‘অধিট্ঠায ৰা ৰিকপ্পেত্ৰা ৰা’’তি ৰা-সদ্দো যোজেতব্বো. অধিট্ঠাযাতি পঠমং পরিভুত্তে পত্তে সতি তং পচ্চুদ্ধরিত্ৰা অধিট্ঠাতব্বপত্তো হত্থপাসে চে হোতি, ৰক্খমাননযেন ‘‘ইমং পত্তং অধিট্ঠামী’’তি ¶ ৰচীভেদকরণৰসেন ৰাচায ৰা ৰচীভেদং অকত্ৰা এৰমেৰ চিন্তেত্ৰা হত্থেন গহেত্ৰা ফন্দাপেন্তেন কাযেন ৰা দূরে চে হত্থপাসা হোতি, ঠপিতট্ঠানং সল্লক্খেত্ৰা ‘‘এতং পত্তং অধিট্ঠামী’’তি ৰাচা ভিন্দিতব্বাতি অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৬০৮ অত্থতো সমানং) ৰুত্তনযেন এককেন ৰা পচ্ছা সতিসম্মোসে সরাপেত্ৰা কুক্কুচ্চং ৰূপসমেতুং সমত্থস্স পুগ্গলস্স সন্নিধানে ৰা অধিট্ঠাযাতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘অঞ্ঞস্স সন্তিকে অধিট্ঠানে অযমানিসংসো – সচস্স ‘অধিট্ঠিতো নু খো মে, নো’তি ৰিমতি উপ্পজ্জতি, ইতরো সারেত্ৰা ৰিমতিং ছিন্দিস্সতী’’তি ¶ (পারা. অট্ঠ. ২.৬০৮) অযমত্থো অট্ঠকথাযং ৰুত্তো. ‘‘দ্ৰে পত্তে অধিট্ঠাতুং ন লভতী’’তি গণ্ঠিপদে ৰুত্তং.
ৰিকপ্পেত্ৰাতি (পাচি. ৩৭৩; পারা. অট্ঠ. ২.৬০৮; কঙ্কা. অট্ঠ. ৰিকপ্পনসিক্খাপদৰণ্ণনা) ত্থ ৰিকপ্পেতব্বস্স পত্তস্স একত্তবহুত্তং, সন্নিহিতাসন্নিহিতত্তঞ্চ সল্লক্খেত্ৰা একং চে সন্নিহিতং, ‘‘ইমং পত্তং তুয্হং ৰিকপ্পেমী’’তি ৰা ‘‘ইমং পত্তং তিস্সস্স ভিক্খুনো ৰিকপ্পেমী’’তি ৰা আদিনা নযেন একং ৰিকপ্পেত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. এত্থ ‘‘পরিভুঞ্জেয্যা’’তি ৰুত্তত্তা, ‘‘ময্হং সন্তকং পরিভুঞ্জেহি ৰা ৰিস্সজ্জেহি ৰা যথাপচ্চযং ৰা করোহী’’তি তেন অপচ্চুদ্ধটে পরিভুঞ্জিতুং অযুত্তত্তা ‘‘ৰিকপ্পেত্ৰা’’তি পচ্চুদ্ধটৰিসেসো গহেতব্বো.
৭৪৩. ধারেয্যাতি অনধিট্ঠহিত্ৰা, অৰিকপ্পেত্ৰা চ পরিভুঞ্জিতব্বো. তং কালং পত্তং অতিক্কামযতোতি যোজনা. ‘‘নিস্সগ্গিয’’ন্তি ইমিনাপি ‘‘পত্ত’’ন্তি ইদং যুজ্জতি. পত্ত-সদ্দো মাগধিকানং দ্ৰিলিঙ্গকো, তস্মা এৰং ৰুত্তো.
৭৪৪. অধিট্ঠিতৰিকপ্পিতেসু অনন্তোগধত্তা অতিরেকভাৰং দস্সেতুমাহ ‘‘যং পত্ত’’ন্তিআদি.
৭৪৫. সম্মুখেতি অড্ঢতেয্যহত্থপ্পদেসতো অন্তো ঠিতং পত্তং. দূরস্মিন্তি অড্ঢতেয্যরতনতো পরভাগে ‘‘অন্তোগব্ভে ৰা উপরিপাসাদে ৰা সামন্তৰিহারে ৰা’’তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তপ্পকারে দূরেপি. যত্থ কত্থচি ৰিকপ্পনকালেপি সন্তিকদূরৰচনভেদা এৰমেৰ যোজেত্ৰা ৰত্তব্বা. ‘‘ৰিকপ্পেতুং ¶ পন বহূনিপি লব্ভতী’’তি গণ্ঠিপদে ৰুত্তং. অযং নযোতি ‘‘ইমং পত্তং পচ্চুদ্ধরামী’’তিআদিনযো.
৭৪৬. ৰাচাকাযৰসেন ¶ দুৰিধে অধিট্ঠানে ৰাচাধিট্ঠানং দস্সেত্ৰা কাযাধিট্ঠানং দস্সেতুমাহ ‘‘আভোগ’’ন্তিআদি. আভোগন্তি ‘‘ইমং পত্তং অধিট্ঠামী’’তি আভোগং. ‘‘মনসা’’তি ইমিনা ন ৰচসাতি ৰুত্তং হোতি. কাযৰিকারোৰ কাযৰিকারকং, হত্থেন ফন্দাপনাদিকাযকিরিযাতি অত্থো. এতেনেৰ কাযাধিট্ঠানং হত্থেন অপত্তব্বে দূরে ন কাতব্বন্তি দস্সেতি.
৭৪৭-৮. ‘‘জহতি অধিট্ঠান’’ন্তি পদচ্ছেদো. দানতোতি অঞ্ঞস্স দানেন. ভেদকতোতি ভিজ্জনেন. নাসতোতি পত্তসামিকস্স কালকিরিযায. ৰিব্ভমতোতি সিক্খং অপচ্চক্খায গিহিভাৰূপগমনেন. উদ্ধারতোতি পচ্চুদ্ধরণেন. পচ্চক্খতোতি সিক্খাপচ্চক্খানেন. পরিৰত্তনতোতি লিঙ্গপরিৰত্তনেন. গাহতোতি ৰিস্সাসগ্গহণেন, অচ্ছিন্দিত্ৰা গহণেন চ.
কঙ্গুসিত্থপ্পমাণেনাতি সত্তন্নং ধঞ্ঞানং খুদ্দকতরস্স কঙ্গুনো সিত্থপ্পমাণেন. খেনাতি মুখৰট্টিযা দ্ৰঙ্গুলতো হেট্ঠা আকাসপরিযাযেন ছিদ্দেন. আণিযা ৰাতি অযোমযায আণিযা ৰা.
৭৫০-১. মণিপত্তোতি মণিনা কতো. ৰেল়ুরিযুব্ভৰোতি মরকতমণিমযো. ফলিকুব্ভৰোতি ফলিকপাসাণেন কতো. কাচমযোতি কাচমত্তিকামযো. কংসমযোতি কংসলোহেন কতো. তিপুমযোতি কাল়তিপুমযো. সীসমযোতি সেততিপুমযো. ৰিপল্লাসেন চ ৰদন্তি. সজ্ঝুমযোতি রজতমযো.
৭৫২. ঘটকটাহোতি ঘটকপালং. সীসকটাহোতি ছৰসীসকপালং. তুম্বন্তি অলাবু. অস্সাতি একাদসৰিধস্স ¶ পত্তস্স. অনুলোমিকন্তি অকপ্পিযৰসেন অনুলোমং. তত্থাতি তস্মিং একাদসৰিধে. তম্বমযং লোহমযং থালকং পন ৰট্টতীতি যোজনা, পত্তোযেৰ ন ৰট্টতি, তম্বলোহমযা থালকা পন ৰট্টন্তীতি অত্থো.
৭৫৩. তট্টিকাদীনীতি ¶ আদি-সদ্দেন ৰট্টকাদীনং সঙ্গহো. ৰট্টকন্তি চ অড্ঢচন্দাকারো লোহাদিমযো ভাজনিযৰিসেসো. পুগ্গলস্সাতি ভিক্খুস্স. গিহী চ সঙ্ঘো চ গিহিসঙ্ঘা, তেসং সন্তকা গিহিসঙ্ঘিকা.
৭৫৪. যং কিঞ্চি পত্তন্তি সত্তসু পত্তেসু যং কিঞ্চি পত্তং. ৰোদকং কত্ৰাতি ৰিগতোদকং কত্ৰা. পটিসামেয্যাতি নিক্খেপারহট্ঠানে নিক্খিপনৰসেন, থৰিকায পক্খিপিত্ৰা বন্ধনৰসেন ৰা সঙ্গোপেয্য.
৭৫৫. ওতাপেতুন্তি আতপে, অগ্গিম্হি ৰা তাপেতুং. উণ্হেতি তস্মিংযেৰ উণ্হে. ন নিদহেতব্বোতি ন ঝাপেতব্বো. সীসাপনযনমেৰ ন ৰট্টতীতি ন নিদহেতব্বোতি অত্থো অধিকনিৰারণেনেৰ ৰিঞ্ঞাযতি.
৭৫৬. মিড্ঢন্তেতি মিড্ঢিযা অন্তে. পরিভণ্ডন্তেতি পমুখে মহামিড্ঢিযা অন্তে. ‘‘ৰিত্থিণ্ণেতি অন্তমসো দ্ৰিপত্তমত্তোকাসৰিত্থারে’’তি কেচি. ঠপেতুং পন ৰট্টতীতি যোজনা, ৰলযাদিআধারেন ৰিনাপি ঠপেতুং ৰট্টতীতি অত্থো. ‘‘মিড্ঢিযা পমুখে মিড্ঢিযা চ খরভূমিপদেসাদীসু চ ৰলযমত্থকে ঠপেতুং ৰট্টতী’’তি ৰদন্তি.
৭৫৭. দারুআধারকেতি উদুক্খলসদিসে দারুমযে আধারে. দ্ৰে পত্তে ঠপেতুম্পি ৰট্টতীতি পত্তমত্থকে অপরস্সাপি পত্তস্স ঠপনৰসেন দ্ৰে পত্তে ঠপেতুম্পি ৰট্টতি. অপি-সদ্দেন ¶ একস্মিং ৰত্তব্বমেৰ নত্থীতি দস্সেতি. অযমেৰ নযোতি ‘‘দ্ৰেপি পত্তে ঠপেতুং ৰট্টতী’’তি অযং নযো. দণ্ডভূমিআধারকেসূতি এত্থ দণ্ডাধারো নাম বহূহি দণ্ডেহি কতো. ভূমিআধারকো নাম ভূমিযং কতো আলৰালৰলযাকারো সিলিট্ঠাধারো. ‘‘দন্তৰেত্তলতাদিমযো ভূমিআধারকো’’তি কেচি.
৭৫৮-৯. তট্টিকাযাতি তালপণ্ণাদীহি কততট্টিকায. পোত্থকেতি মকচিৰাকমযে ৰা রুক্খৰাকমযে ৰা অত্থরণে. কটসারকেতি তালপণ্ণাদীহি ৰীতে অত্থরণে. পরিভণ্ডকতাযাতি কতগোমযপরিভণ্ডায. অপি-সদ্দেন সুধাকম্মং কত্ৰা পাসাণেন ঘংসিত্ৰা মট্ঠকতায ভূমিযা ৰত্তব্বমেৰ নত্থীতি দস্সেতি. ৰালুকাসু ৰাতি লেড্ডুপাসাণসক্খরকপালাদিঅমিস্সাসু সণ্হসুখুমৰালুকাসূতি ¶ ৰুত্তং হোতি. তেনেৰাহ ‘‘তথারূপাসূ’’তিআদি. রজম্হি সন্তেপি অসন্তেপি ৰিসুংযেৰ ‘‘খরভূমিযা ন ঠপেতব্ব’’ন্তি ৰুত্তত্তা ‘‘সরজাযা’’তি ইমিনা রজোকিণ্ণং সণ্হভূমিমাহ. খরভূমিযাতি ফরুসভূমিযা.
৭৬০. লগ্গেতুন্তি ওলম্বেতুং. দণ্ডকোটিযা, নাগদন্তকোটিযা চ পত্তমুখেন পক্খিপিত্ৰা ঠপনম্পি লগ্গনং নাম. ছত্তঙ্কমঞ্চপীঠেসূতি ছত্তে, অঙ্কে, মঞ্চপীঠে চ.
৭৬১. অটনীসূতি অঙ্গেসু. বন্ধিত্ৰাতি থৰিকায অংসৰদ্ধনকাদিনা যেন কেনচি বন্ধিত্ৰা. ওলম্বেতুম্পীতি লগ্গেতুম্পি. ‘‘ঠপেতুং উপরী’’তি পদচ্ছেদো.
৭৬২. মঞ্চপীঠট্টকেতি মঞ্চপীঠেসু ঠপিতপত্তা যথা ন পতন্তি, তথা অটনিমত্থকে দারুনা পরিক্খেপে কতে মঞ্চপীঠট্টকা ¶ নাম হোন্তি, তাদিসে মঞ্চপীঠট্টকে ঠপেতুং ৰট্টতীতি অত্থো. ভত্তপূরোপীতি ভত্তস্স পূরোপি. অপি-সদ্দেন যাগুতেলপরিপূরিতস্সাপি সঙ্গহো. তুচ্ছপত্তে ৰিনিচ্ছযো যথাৰুত্তোযেৰ. পূরণং পূরো, ভত্তস্স পূরো ভত্তপূরো.
তিভাণৰারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
৭৬৩. কৰাটন্তি দ্ৰারকৰাটফলকং. ‘‘সেনাসনে দ্ৰারকৰাটৰাতপানকৰাটাদী’’তিআদীসু দ্ৰারফলকং ‘‘কৰাট’’ন্তি হি ৰুত্তং. ন পণামেয্যাতি ন নামেয্য ন চালেয্য, ন চ পিদহেয্যাতি অত্থো. পত্তং হত্থে যস্স সো পত্তহত্থোতি ভিন্নাধিকরণোযং বাহিরত্থসমাসো ‘‘ৰজিরপাণী’’তিআদীসু ৰিয. ‘‘পণামেয্য অস্সা’’তি পদচ্ছেদো.
৭৬৪. ন নীহরেয্য পত্তেন চলকানীতি রসং পিৰিত্ৰা পাতিতমধুকফলট্ঠিকাদি ছড্ডিতানি বহি ছড্ডেতুং পত্তেন ন নীহরেয্য. অট্ঠিকানি ৰাতি পনসট্ঠিকোলট্ঠিআদিঅট্ঠিকানি ৰা. উচ্ছিট্ঠমুদকন্তি মুখধোৰনাদিকং উচ্ছিট্ঠমুদকং. পত্তেন নীহরন্তস্সাতি যোজনা, বহি ছড্ডেতুং তং পত্তে আসিঞ্চিত্ৰা হরন্তস্সাতি ৰুত্তং হোতি. ইতরথা উচ্ছিট্ঠপত্তধোৰনোদকম্পি তেনেৰ পত্তেন বহি ন নীহরিতব্বং সিযা.
৭৬৫. পটিগ্গহেতি ¶ মুখধোৰনোদকন্তি পটিগ্গহো, খেল়মল্লকোৰ. মুখতো নীহটন্তি মুখেন ছড্ডিতং মংসখণ্ডাদি যং কিঞ্চি.
৭৬৬. ৰিনস্সতীতি ৰিব্ভমেন ৰা সিক্খাপচ্চক্খানেন ৰা কালকিরিযায ৰা ৰিনস্সতি. অথ ৰা যোতি পচ্চত্তৰচনং ‘‘যস্সা’’তি সামিৰসেন পরিণামেত্ৰা যস্স ভিক্খুনো ¶ পত্তো ভেদেন ৰা অচ্ছেদেন ৰা চোরিকায হরণেন ৰা নস্সতি, তস্স অনাপত্তীতি যোজনা.
৭৬৭. পঠমস্সাতি পত্তৰগ্গস্স পঠমং সঙ্গহিতত্তা পঠমস্স. পত্তস্সাতি পত্তসিক্খাপদস্স. পঠমেনাতি চীৰরৰগ্গস্স পঠমং সঙ্গহিতত্তা পঠমেন কথিনেনাতি সম্বন্ধো. মহেসিনাতি মহন্তে সীলক্খন্ধাদযো গুণে এসি গৰেসীতি মহেসি. পঠমস্স পত্তস্স সমুট্ঠানাদযো সব্বে ইধ অনিদ্দিট্ঠৰিনিচ্ছযা পঠমেন কথিনেন সমা সদিসা ইতি মহেসিনা মতা অনুমতা অনুঞ্ঞাতাতি যোজনা.
পঠমপত্তকথাৰণ্ণনা.
৭৬৮. পঞ্চ বন্ধনানি ঊনানি যস্স সো পঞ্চবন্ধনঊনো, পত্তো, তস্মিং, অবন্ধনঞ্চ একদ্ৰিতিচতুবন্ধনঞ্চ ‘‘পঞ্চবন্ধনঊন’’ন্তি গহিতং. যথাহ পাল়িযং ‘‘ঊনপঞ্চবন্ধনো নাম পত্তো অবন্ধনো ৰা একবন্ধনো ৰা দ্ৰিবন্ধনো ৰা তিবন্ধনো ৰা চতুবন্ধনো ৰা’’তি (পারা. ৬১৩). বন্ধনে অকতেপি বন্ধনারহো ৰক্খমানলক্খণরাজিযুত্তোপি ‘‘ঊনপঞ্চবন্ধনোযেৰা’’তি গহেতব্বো. এত্থ অবন্ধনো নাম যস্স বন্ধনমেৰ নত্থি, সো. তেনেৰাহ অট্ঠকথাযং ‘‘যস্মা অবন্ধনস্সপি পত্তস্স পঞ্চ বন্ধনানি ন পূরেন্তি সব্বসো নত্থিতাযা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬১২-৬১৩). দ্ৰঙ্গুলপ্পমাণতো ঊনরাজিযুত্তো অবন্ধনোকাসোপি ‘‘অবন্ধনোযেৰা’’তি গহেতব্বো. যথাহ পাল়িযং ‘‘অবন্ধনোকাসো নাম পত্তো যস্স দ্ৰঙ্গুলা রাজি ন হোতী’’তি (পারা. ৬১৩).
৭৬৯. উদ্দিট্ঠন্তি ‘‘বন্ধনোকাসো নাম পত্তো যস্স দ্ৰঙ্গুলা রাজি হোতী’’তি (পারা. ৬১৩) পদভাজনে ৰুত্তং. দ্ৰঙ্গুলায রাজিযা একঞ্চ বন্ধনন্তি যোজনা. ‘‘মুখৰট্টিতো হেট্ঠা ভট্ঠা’’তি ¶ অট্ঠকথাৰচনতো (পারা. অট্ঠ. ২.৬১২-৬১৩) ‘‘সব্বাপি রাজিযো মুখৰট্টিতো পট্ঠায ¶ হেট্ঠা ভট্ঠাযেৰ গহেতব্বা’’তি নিস্সন্দেহে ৰুত্তং. মুখৰট্টিং ৰিনা অঞ্ঞত্থাপি ঊনপঞ্চবন্ধনে ৰা ঊনপঞ্চবন্ধনোকাসে ৰা সতি সোপি পত্তো ঊনপঞ্চবন্ধনো ন হোতীতি ন সক্কা ৰত্তুং, তস্মা ‘‘মুখৰট্টিতো পট্ঠাযা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬১২-৬১৩) অট্ঠকথাযং নিযমেত্ৰা ৰচনং ৰীমংসিতব্বং. ইধ পন তথা নিযমো ন দস্সিতো, তস্মা অযমেৰ ৰিনিচ্ছযো সামঞ্ঞেন ৰুত্তায পাল়িযা অঞ্ঞদত্থু সংসন্দতি সমেতি. চ-কারস্স অৰুত্তসমুচ্চযত্থত্তা দ্ৰঙ্গুলদ্ৰঙ্গুলাহি দ্ৰীহি দ্ৰে বন্ধনানি চ তীণি বন্ধনানি চাতি ইদম্পি ৰুত্তমেৰ হোতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘যস্স পন দ্ৰে রাজিযো, একাযেৰ ৰা চতুরঙ্গুলা, তস্স দ্ৰে বন্ধনানি দাতব্বানি. যস্স তিস্সো, একাযেৰ ৰা ছল়ঙ্গুলা, তস্স তীণি বন্ধনানি দাতব্বানী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬১২-৬১৩).
ঊনপঞ্চবন্ধনপত্তেসু অন্তিমপত্তস্স ৰিভাগং দস্সেতুমাহ ‘‘বন্ধনানি চা’’তিআদি. মুখৰট্টিযা অট্ঠঙ্গুলপ্পমাণানং চতুন্নং রাজীনং চত্তারি বন্ধনানি চাতি ৰুত্তং হোতি. চকারো পুব্বে ৰুত্তস্সেৰ সমুচ্চযং করোতি. অট্ঠঙ্গুলরাজিযা তথাতি মুখৰট্টিতো পট্ঠায অট্ঠঙ্গুলাযামং ভট্ঠায রাজিযা দ্ৰঙ্গুলদ্ৰঙ্গুলমত্তে ঠানে তেনেৰ নীহারেন বদ্ধানি চত্তারি বন্ধনানি চাতি অত্থো.
৭৭০. এৰং ঊনপঞ্চবন্ধনপত্তং দস্সেত্ৰা ইদানি পরিপুণ্ণপঞ্চবন্ধনপত্তং দস্সেতুমাহ ‘‘পঞ্চ ৰা’’তিআদি. মুখৰট্টিযা দ্ৰঙ্গুলদ্ৰঙ্গুলাযামং ওতিণ্ণা পঞ্চ রাজিযো চ. ৰা-সদ্দেন পঞ্চবন্ধনৰিকপ্পা দস্সিতা. একা ৰাপি দসঙ্গুলাতি মুখৰট্টিতো দসঙ্গুলাযামা একা ৰা রাজি হোতি. অপি-সদ্দেন তস্সা রাজিযা বন্ধনো পঞ্চবন্ধনপক্খো দস্সিতো. অযং পত্তোতি ¶ যস্স পঞ্চ রাজিযো ৰা তত্থ বন্ধনানি পঞ্চবন্ধনানি ৰা, দসঙ্গুলা একা রাজি ৰা তত্থ বন্ধনানি পঞ্চবন্ধনানি ৰা সন্তি, অযং পত্তো পঞ্চবন্ধনো নাম.
৭৭১. এত্তাৰতা মত্তিকাপত্তে ৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা ইদানি অযোপত্তে দস্সেতুমাহ ‘‘অযোপত্তো’’তিআদি. ছিদ্দানি পটিচ্ছাদেতুং বন্ধিতব্বানি অযোপট্টানি লোহমণ্ডলকানি নাম. ‘‘ভণ্ডী’’তিপি তস্সেৰ পরিযাযো. ভণ্ডিতব্বং বন্ধিত্ৰা ছিদ্দে পটিচ্ছাদিতেপি যত্থ অসণ্হতায আমিসং তিট্ঠতি, তাদিসোপি অপত্তোযেৰাতি আহ ‘‘মট্ঠো ৰট্টতী’’তি. অযোচুণ্ণেন ৰাণিযাতি এত্থাপি ‘‘মট্ঠো ৰট্টতী’’তি সম্বন্ধনীযং.
৭৭২. তস্স ¶ নিস্সগ্গিযং সঙ্ঘস্স নিস্সট্ঠং তং পত্তং তস্মিং অনুকম্পায অগণ্হন্তস্সাতি যোজনা, ‘‘সঙ্ঘমজ্ঝে নিস্সজ্জিতব্বো’’তি (পারা. ৬১৩) ৰচনতো সঙ্ঘমজ্ঝে নিস্সট্ঠং তস্স তং পত্তং তস্মিং পত্তনিস্সজ্জকে পুগ্গলে অনুকম্পায অগণ্হন্তস্স.
৭৭৩. দীযমানে তু পত্তস্মিন্তি ঊনপঞ্চবন্ধনেন পত্তেন ৰিঞ্ঞাপিতনৰপত্তে ভিক্খুম্হি তং পত্তং সঙ্ঘমজ্ঝে নিস্সজ্জিত্ৰা আপত্তিং দেসেত্ৰা নিসিন্নে চতস্সো অগতিযো অগমনং, গহিতাগহিতজাননন্তি ইমেহি পঞ্চহি অঙ্গেহি সমন্নাগতেন ভিক্খুনা পঠমং সঙ্ঘং যাচিত্ৰা ঞত্তিদুতিযায কম্মৰাচায সঙ্ঘেন পত্তগাহকং কত্ৰা সম্মতেন নিস্সট্ঠপত্তং হত্থেন গহেত্ৰা তস্মিং সঙ্ঘে সঙ্ঘত্থেরতো পট্ঠায অনুক্কমেন উপসঙ্কম্ম ৰিঞ্ঞাযমানং গুণং ৰত্ৰা পণামিতে. যস্সাতি তস্মিং সঙ্ঘমজ্ঝে নিসিন্নস্স যস্স ¶ ভিক্খুনো, রোচনত্থযোগে সম্পদানৰচনং. সো দীযমানো পত্তো. তং দীযমানং পত্তং.
৭৭৪. দীপিতোতি ‘‘অপত্তকস্স ন গাহেতব্বো’’তি (পারা. ৬১৫) ৰুত্তো. তত্থাতি তস্সং ভিক্খুপরিসাযং. পত্তপরিযন্তোতি এত্থ ‘‘এৰং পরিৰত্তেত্ৰা পরিযন্তে ঠিতপত্তো’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬১৫) অট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা তেন পত্তপরিৰত্তনেন আগতো ৰা সব্বেহি অগ্গহিতত্তা আগতো সো এৰ ৰা পত্তো পরিযন্তো নাম হোতীতি অত্থো. তস্স ভিক্খুনোতি পত্তং নিস্সজ্জিত্ৰা নিসিন্নস্স তস্স ভিক্খুনো.
৭৭৫. তন্তি অত্তনো দিন্নং তং পরিযন্তপত্তং. অপ্পদেসেতি মঞ্চপীঠাদিঅট্ঠানে. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘মঞ্চপীঠছত্তনাগদন্তাদিকে অদেসে’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬১৫). ৰিস্সজ্জেতীতি অঞ্ঞস্স দেতি. অত্তনা অদাপেত্ৰা অঞ্ঞেন তং পত্তং সযমেৰ অত্তনো গহেত্ৰা অঞ্ঞং অনুরূপং পত্তং দিয্যমানং গণ্হিতুং ৰট্টতীতি অট্ঠকথাযং ৰুত্তং. অভোগেন পরিভুঞ্জতীতি যাগুরন্ধনাদিৰসেন পরিভুঞ্জতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘অভোগেনাতি যাগুরন্ধনরজনপচনাদিনা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬১৫). ‘‘অন্তরামগ্গে পন ব্যাধিম্হি উপ্পন্নে অঞ্ঞস্মিং ভাজনে অসতি মত্তিকায লিম্পিত্ৰা যাগুং ৰা পচিতুং উদকং ৰা তাপেতুং ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬১৫) অট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা তাদিসে ঠানে তথাপি পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতীতি এত্থ ৰিসেসো.
৭৭৬. নট্ঠেতি ¶ অত্তনো পরিভুঞ্জিযমানে পত্তে চোরগ্গহণাদিনা নট্ঠে. ভিন্নেতি ভেদমুপগতে. অনাপত্তীতি অঞ্ঞং পত্তং ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স অনাপত্তি. পকাসিতাতি ‘‘অনাপত্তি নট্ঠপত্তস্স ভিন্নপত্তস্স ঞাতকানং পৰারিতানং অঞ্ঞস্সত্থায ¶ অত্তনো ধনেনা’’তিআদিনা (পারা. ৬১৭) নযেন পাল়িযং দেসিতা. ইধ ‘‘অঞ্ঞস্সত্থাযা’’তি ৰুত্তত্তা অত্তনো ৰল়ঞ্জিযমানে পত্তে সতিপি অঞ্ঞস্সত্থায পত্তং ৰিঞ্ঞাপেতুং ৰট্টতি. ঞাতকাদীনং গণ্হতোতি এত্থ ‘‘সন্তক’’ন্তি লব্ভতি. অত্তনো ধনেনাতি যোজনা. এত্থ ধনং নাম সুত্তৰত্থাদি কপ্পিযৰত্থু.
দুতিযপত্তকথাৰণ্ণনা.
৭৭৮. সপ্পিআদিং ভেসজ্জন্তি এত্থ পাল়িযং ‘‘সেয্যথিদং? সপ্পি নৰনীতং তেলং মধু ফাণিত’’ন্তি (পারা. ৬২২) উদ্দিসিত্ৰা ‘‘সপ্পি নাম গোসপ্পি ৰা অজিকাসপ্পি ৰা মহিংসসপ্পি ৰা, যেসং মংসং কপ্পতি, তেসং সপ্পী’’তি (পারা. ৬২৩) নিদ্দিট্ঠং ঘতঞ্চ ‘‘তেসংযেৰ নৰনীত’’ন্তি (পারা. ৬২৩) নিদ্দিট্ঠং নৰনীতঞ্চ ‘‘তিলতেলং সাসপতেলং মধুকতেলং এরণ্ডকতেলং ৰসাতেল’’ন্তি (পারা. ৬২৩) নিদ্দিট্ঠং তেলঞ্চ ‘‘মধু নাম মক্খিকামধূ’’তি (পারা. ৬২৩) নিদ্দিট্ঠং মধুঞ্চ ‘‘ফাণিতং নাম উচ্ছুম্হা নিব্বত্ত’’ন্তি (পারা. ৬২৩) নিদ্দিট্ঠং গুল়াদিফাণিতঞ্চাতি এতস্মিং পঞ্চভেসজ্জরাসিম্হি যং যং ভেসজ্জন্তি অত্থো. পুরেভত্তন্তি পুরেভত্তে. পটিগয্হাতি পটিগ্গহেত্ৰা.
৭৭৯. তং পুরেভত্তং পটিগ্গহিতং ভেসজ্জং. সত্তাহন্তি এত্থ ‘‘ৰট্টতী’’তি কিরিযায অচ্চন্তসংযোগে উপযোগৰচনং. ‘‘সত্তাহং অতিক্কমন্তস্সা’’তি পদচ্ছেদো. ‘‘সত্তাহাতিক্কমে তস্সা’’তি ৰা পাঠো. সত্তাহস্স অতিক্কমো সত্তাহাতিক্কমো, তস্মিং সত্তাহাতিক্কমে. তস্সাতি ভেসজ্জপটিগ্গাহকস্স ভিক্খুনো. ‘‘নিস্সগ্গিয’’ন্তি ইমিনা পাচিত্তিযমেৰ দস্সিতং. নিস্সগ্গিযৰত্থু ভাজনগণনায আপত্তিং করোতি. একস্মিং ভাজনেপি ৰিসুং ৰিসুং ঠপিতানি নৰনীতপিণ্ডগুল়পিণ্ডসক্করমধুপটলানিপি ¶ অত্তনো গণনায আপত্তিং করোন্তি.
৭৮০. গণ্হিত্ৰাতি পটিগ্গহেত্ৰা. সন্নিধীযতীতি সন্নিধি, সন্নিহিতৰত্থু, তস্স কারকং করণং ¶ অপরাপরদিৰসত্থায ঠপনং, তং কত্ৰা, পচ্ছাভত্তং পটিগ্গহিতং যথা অপরং দিৰসং গচ্ছতি, তথা কত্ৰা নিক্খিপিত্ৰাতি অত্থো. নিরামিসং সাযতোতি আমিসেন অমিস্সেত্ৰা ভুঞ্জন্তস্স.
৭৮১. উগ্গহিতন্তি অপ্পটিগ্গহাপেত্ৰা হত্থেন গহিতং. সরীরভোগেতি বহি সরীরপরিভোগেনেৰ.
৭৮২. গহিতং পটিগ্গহিতং. তাপেত্ৰাতি ৰিলীযাপেত্ৰা.
৭৮৩. ‘‘সযং তাপেতি…পে… ন হোতি সো’’তি ইদং সুধোতনৰনীতং সন্ধায ৰুত্তং, দুদ্ধোতেন পন দধিগুল়িকাদিসহিতেন সামংপাকো হোতেৰ. নৰনীতস্স যং সযং তাপনং, সো সামংপাকো ন হোতীতি যোজনা.
৭৮৪. যেন কেনচীতি উপসম্পন্নেন, অনুপসম্পন্নেন ৰা.
৭৮৫. ‘‘সযং করোতী’’তি ইমিনা অনুপসম্পন্নং নিৰত্তেতি. তেন কতং পন তদহু পুরেভত্তং সামিসম্পি ৰট্টতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘পুরেভত্তং পটিগ্গহিতখীরেন ৰা দধিনা ৰা কতসপ্পি অনুপসম্পন্নেন কতং সামিসম্পি তদহু পুরেভত্তং ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬২২).
৭৮৬. সৰত্থুকস্সাতি এত্থ ৰত্থু নাম খীরদধি.
৭৮৭. অস্সাতি পটিগ্গহিতখীরদধীহি কতসপ্পিমাহ. ‘‘পটিগ্গহেত্ৰা তানী’’তি ৰুত্তত্তাতি ইদং ‘‘যানি খো পন তানি ¶ গিলানানং ভিক্খূনং পটিসাযনীযানি ভেসজ্জানি, সেয্যথিদং? সপ্পি নৰনীতং তেলং মধু ফাণিতং, তানি পটিগ্গহেত্ৰা’’তি (পারা. ৬২২) ইমস্মিং মাতিকাপাঠে ‘‘যানী’’তি ৰুত্তসপ্পিআদীনমেৰ ‘‘তানি পটিগ্গহেত্ৰা’’তি ৰুত্তত্তাতি ৰুত্তং হোতি, তত্থ খীরদধীনং অৰুত্তত্তাতি অধিপ্পাযো.
৭৮৮. কপ্পিযসপ্পিম্হীতি ¶ কপ্পিযমংসানং সত্তানং ঘতে. অকপ্পিযসপ্পিম্হীতি অকপ্পিযমংসানং সত্তানং ঘতে, পটিগ্গহেত্ৰা সত্তাহে অতিক্কন্তেতি ৰুত্তং হোতি.
৭৮৯. তেন সপ্পিনা অকপ্পিযেন ভৰিতব্বন্তি ইদং দুক্কটং কথং হোতীতি আহ ‘‘সব্বা’’তিআদি. অকপ্পিযং মংসং যেসং তে অকপ্পিযমংসা, মনুস্সাদযো, সব্বে চ তে অকপ্পিযমংসা চাতি সব্বাকপ্পিযমংসা, তেসং.
৭৯০-১. এৰং চে ৰট্টতি, ‘‘যেসং মংসং কপ্পতি, তেসং সপ্পী’’তি কস্মা পাল়িযং ৰুত্তন্তি চোদনং সমুট্ঠাপেত্ৰা তং পরিহরিতুমাহ ‘‘যেস’’ন্তিআদি. তত্থ ‘‘যেসঞ্হি কপ্পতি মংসং, তেসং সপ্পী’’তি ইদং ৰচনং কিং পযোজনং সাধেতীতি ৰুত্তং হোতি. ইদানি পরিচ্ছেদনিযমনসঙ্খাতং তংপযোজনঞ্চ তব্বিসযঞ্চ দস্সেতুমাহ ‘‘পণীতভোজনস্সা’’তিআদি. পণীতভোজনস্স পরিচ্ছেদনিযামনন্তি যোজনা. সত্তাহকালিকে পঞ্চৰিধে ভেসজ্জেতি ৰুত্তং হোতি, নিদ্ধারণে ভুম্মং. নিস্সগ্গিযস্স ৰত্থূনন্তি নিদ্ধারিতব্বদস্সনং. নিস্সগ্গিযস্সাতি এত্থ তংহেতুকস্স পাচিত্তিযস্সাতি অত্থো. ৰত্থূনন্তি সপ্পিনৰনীতদ্ৰযমেৰ ৰুত্তং. সত্তাহকালিকে নিস্সগ্গিযপাচিত্তিযস্স ৰত্থু নাম এতেসমেৰ সপ্পিনৰনীতানি, পণীতভোজনঞ্চ তেসমেৰ খীরদধিসপ্পিনৰনীতানীতি দস্সেতুং তথা ৰুত্তং, ন অকপ্পিযমংসসত্তানং সপ্পিআদিনিৰারণত্থং ¶ ৰুত্তন্তি অযং পাল়িযং তথাগতা ধিপ্পেতো অত্থোতি ৰুত্তং হোতি.
৭৯২. গহিতুগ্গহিতাদিকে উগ্গহিতপটিগ্গহিতাদিকে নৰনীতেপি সব্বো ৰিনিচ্ছযো সপ্পিম্হি ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বোতি যোজনা. আদি-সদ্দেন পুরেভত্তং, পচ্ছাভত্তং পটিগ্গহিতখীরদধীহি, উগ্গহিতখীরদধীহি চ কতং নৰনীতং, তাদিসমেৰ অকপ্পিযমংসনৰনীতঞ্চ সঙ্গহিতং. সব্বো ৰিনিচ্ছযোতি আপত্তিআদিকং সব্বৰিনিচ্ছযং সঙ্গণ্হাতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সব্বো আপত্তানাপত্তিপরিভোগাপরিভোগনযো’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬২২).
৭৯৩-৪. ভিক্খূনং আকিরন্তীতি এত্থ ‘‘পত্তে’’তি সামত্থিযা লব্ভতি. আদিচ্চপক্কন্তি আতপে ৰিলীনং. সংসট্ঠং পরিস্সাৰিতং.
৭৯৫-৬. তিলতেলং সাসপতেলং মধুকতেলং এরণ্ডকতেলং. গহিতন্তি পটিগ্গহিতং. পুরেভত্তং সামিসম্পি ¶ নিরামিসম্পি সাযিতব্বন্তি যোজনা. তেসং ৰসাতি সত্তাহাতিক্কন্তানং তেসং তেলানং ৰসেন, তেলভাজনগণনাযাতি ৰুত্তং হোতি.
৭৯৮. তেসং তিণ্ণম্পীতি এরণ্ডমধুকসাসপবীজানং তিণ্ণং.
৮০০. সাসপাদীনন্তি এত্থ আদি-সদ্দেন পটিলোমেন মধুকেরণ্ডকানং গহণং. গহেত্ৰাতি পটিগ্গহেত্ৰা. ভিক্খুনা তেলত্থাযেৰ গহেত্ৰা ঠপিতানং সাসপাদীনং সত্তাহাতিক্কমে দুক্কটং সিযাতি যোজনা.
৮০১-২. নাল়িকেরঞ্চ ¶ করঞ্জঞ্চ নাল়িকেরকরঞ্জানি, তেসং, নাল়িকেরফলানং, নত্তমালট্ঠীনঞ্চ তেলন্তি সম্বন্ধো. কুরুৰকস্সাতি অতসিবীজস্স. নিম্বঞ্চ কোসম্বকঞ্চ নিম্বকোসম্বকানি, তেসং, পুচিমন্দবীজস্স চ ফন্দনবীজস্স চ তেলন্তি সম্বন্ধো. ভল্লাতকস্সাতি এৰংনামকস্স রুক্খবীজস্স. সমযচ্চযেতি সত্তাহাতিক্কমে.
৮০৩. যাৰকালিকভেদঞ্চাতি এত্থ ‘‘যাৰকালিক’’ন্তি ভেদো ৰিসেসনং যস্সাতি ৰিগ্গহো, ‘‘ইদং ৰত্থু’’ন্তি এতস্স অজ্ঝোহরণীযৰিসেসিতব্বস্স ৰিসেসনং. যাৰজীৰিকন্তিপি তস্সেৰ ৰিসেসনং. সেসন্তি ‘‘সামংপাকসৰত্থুক পুরেভত্তপচ্ছাভত্তপটিগ্গহিতউগ্গহিতকৰত্থুৰিধানং সব্ব’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬২২) অট্ঠকথাযং দস্সিতং সেসং ৰিসেসপ্পকারজাতমাহ. এত্থাপীতি ইমস্মিং তেলৰিনিচ্ছযেপি.
৮০৪. অচ্ছস্স ইসস্স. মচ্ছস্স জলজস্স. ৰরাহস্স সূকরস্স. সুসুকাসঙ্খাতস্স মকরস্স. মচ্ছৰচনেনেৰ মকরস্স সঙ্গহিতত্তেপি ৰাল়মচ্ছভাৰেন ৰিসুং গহণন্তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তং. গদ্রভস্স খরস্স. ইমেসং পঞ্চন্নং সত্তানং ৰসেন পঞ্চৰিধানং ৰসানং তেলঞ্চ পঞ্চপ্পকারং হোতীতি অত্থো.
৮০৫. কপ্পিযাকপ্পিযস্স চাতি কপ্পিযাকপ্পিযমংসস্স সত্তস্সাতি ৰুত্তং হোতি, সব্বমেৰ ¶ ৰসাতেলং ৰট্টতীতি ইমিনা সম্বন্ধো. এত্থ ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে ৰসানি ভেসজ্জানি অচ্ছৰসং মচ্ছৰসং সুসুকাৰসং সূকরৰসং গদ্রভৰস’’ন্তি (মহাৰ. ২৬২) অনুঞ্ঞাতপাঠে অচ্ছৰসাগ্গহণেন মনুস্সেহি অঞ্ঞেসং সব্বাকপ্পিযমংসসত্তানং ৰসায অনুঞ্ঞাতত্তা ¶ তং সঙ্গহেতুং অকপ্পিযগ্গহণং কতন্তি দট্ঠব্বং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘অচ্ছৰস’ন্তি ৰচনেন ঠপেত্ৰা মনুস্সৰসং সব্বেসং অকপ্পিযমংসানং ৰসা অনুঞ্ঞাতা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬২৩). এত্থ অকপ্পিযমংসসত্তানং মংসানং অকপ্পিযভাৰো ‘‘মংসেসু হি দস মনুস্সহত্থিঅস্সসুনখঅহিসীহব্যগ্ঘদীপিঅচ্ছতরচ্ছানং মংসানি অকপ্পিযানি. ৰসাসু একা মনুস্সৰসাৰ. খীরাদীসু অকপ্পিযং নাম নত্থী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬২৩) অট্ঠকথাৰচনতো ৰেদিতব্বো. অকপ্পিযৰচনেন মনুস্সৰসাযপি গয্হমানত্তা তস্মিং নীহরিতুমাহ ‘‘ঠপেত্ৰা’’তি.
৮০৬. পুরেভত্তন্তি পুরেভত্তে. সংসট্ঠং পরিস্সাৰিতং. ‘‘পুরেভত্ত’’ন্তি ইদং ‘‘পটিগ্গহেত্ৰান, পক্কং, সংসট্ঠ’’ন্তি ইমেহি পদেহি পচ্চেকং যোজেতব্বং. যথাহ পাল়িযং ‘‘কালে পটিগ্গহিতং কালে নিপ্পক্কং কালে সংসট্ঠং তেলপরিভোগেন পরিভুঞ্জিতু’’ন্তি (মহাৰ. ২৬২).
৮০৭. তং কত্ৰা দেতীতি অপটিগ্গহিতৰসং গহেত্ৰা পচিত্ৰা তেলং দেতীতি অত্থো. তেনাহ অট্ঠকথাযং ‘‘অনুপসম্পন্নেহি কতং নিব্বট্টিতৰসাতেলং পুরেভত্তং পটিগ্গহিতং পুরেভত্তং সামিসম্পি ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬২৩). ততো উদ্ধং সত্তাহমনতিক্কম্মাতি গহেতব্বং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘পচ্ছাভত্ততো পট্ঠায সত্তাহং নিরামিসমেৰ ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬২৩). ইধ উভযত্থাপি কালে, ৰিকালে চ কপ্পিযাকপ্পিযমংসৰসানং তেলং দিয্যমানং সুখুমমংসচুণ্ণাদিকং অব্বোহারিকং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘যং পন তত্থ সুখুমরজসদিসং মংসং ৰা ন্হারু ৰা অট্ঠি ৰা লোহিতং ৰা হোতি, তং অব্বোহারিক’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬২৩).
৮০৮. পটিগ্গহেতুন্তি এত্থ ‘‘ৰস’’ন্তি চ কাতুন্তি এত্থ ‘‘তেল’’ন্তি চ পকরণতো লব্ভতি. কাতুন্তি এত্থ পচিতুং পরিস্সাৰিতুন্তি ¶ উভযমেৰাতি অত্থো. ‘‘ন ৰট্টতী’’তি ইদং পটিগ্গহণাদিপযোগত্তযে ৰিসুং ৰিসুং দুক্কটত্তা ৰুত্তং. যথাহ পাল়িযং ‘‘ৰিকালে চে ভিক্খৰে পটিগ্গহিতং ৰিকালে নিপ্পক্কং ৰিকালে সংসট্ঠং, তং চে পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি তিণ্ণং দুক্কটান’’ন্তি ¶ (মহাৰ. ২৬২). ইমানি হি তীহি পযোগেহি তীণি দুক্কটানি হোন্তি. সেসোতি উগ্গহিতকপটিগ্গহিতকসৰত্থুকৰিসযো ৰিনিচ্ছযো চ ভাজনগণনায আপত্তিভেদো চাতি এৰংপকারো ৰত্তব্বৰিসেসো.
৮০৯. গহিতন্তি পটিগ্গহিতং. মধুকরীকতন্তি মধুমক্খিকাখুদ্দকমক্খিকাভমরমক্খিকাসঙ্খাতাহি তীহি মধুকরীহি কতং.
৮১০. ৰত্থূনং গণনাতি মধুপটলেন ঠিতং চে, পটলগণনায, পীল়েত্ৰা ভাজনে পক্খিপিত্ৰা ঠপিতং চে, ভাজনগণনায, সিলেসমিৰ পত্থিন্নং চে, মহাভমরমধুখণ্ডপিণ্ডৰসেন, ৰিসুং ৰিসুং কতে তেসং গণনাযাতি অত্থো.
৮১১. ঘনাঘনন্তি এত্থ গুল়ঞ্চ নানপ্পকারা সক্করা চ ঘনপক্কং নাম. পক্কতনুকং ফাণিতং অঘনপক্কং নাম. উচ্ছুসিলেসো অপক্কঘনং নাম. উচ্ছুদণ্ডতো পীল়িতরসো অপক্কাঘনং নাম. ‘‘ফাণিতং নাম উচ্ছুম্হা নিব্বত্ত’’ন্তি (পারা. ৬২৩) সাধারণপাল়িৰচনতো, ‘‘ফাণিতং নাম উচ্ছুরসং উপাদাযা’’তি (কঙ্খা. অট্ঠ. ভেসজ্জসিক্খাপদৰণ্ণনা; ৰি. সঙ্গ অট্ঠ. ৯৮) অট্ঠকথাৰচনতো চ ইহ রসাদীহি উচ্ছুপানম্পি সঙ্গহিতং. কেচি উচ্ছুনো চতুকালিকত্তং ৰণ্ণযন্তি, তং ন সারতো পচ্চেতব্বং.
৮১২. ফাণিতন্তি ৰুত্তপ্পকারে তস্মিং ফাণিতে অঞ্ঞতরং. গহিতং পটিগ্গহিতং.
৮১৩. অসংসট্ঠেনাতি ¶ অপরিস্সাৰিতেন. কতফাণিতন্তি পরিস্সাৰেত্ৰা অত্তনা কতফাণিতং. পুরেভত্তং গহিতেনাতি পুরেভত্তং পটিগ্গহিতেন. ‘‘সযং কত’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬২৩) ৰুত্তত্তা কতন্তি উচ্ছুরসো গহেতব্বো.
৮১৬. কত্ৰাতি পচিত্ৰা ফাণিতং কত্ৰা.
৮১৭. পচ্ছাভত্তং কতঞ্চাপীতি পচ্ছাভত্তং অত্তনা চ কতং অনুপসম্পন্নেন চ কতং ফাণিতম্পি.
৮১৮. কতং ¶ …পে… সীতৰারিনাতি সীতুদকে মধুকপুপ্ফানি পক্খিপিত্ৰা ঠপেত্ৰা মদ্দিত্ৰা পরিস্সাৰিতরসেন কতং মধুকফাণিতং.
৮১৯. অস্সাতি মধুকফাণিতস্স. দুক্কটন্তি তদাধারভাজনগণনায দুক্কটং. খীরং পক্খিপিত্ৰা কতং মধুকফাণিতং যাৰকালিকং চে হোতি, কথং খণ্ডসক্করাকতং সত্তাহকালিকং হোতীতি ৰিচারণাযং খীরজল্লিকং ধোৰিত্ৰা ধোৰিত্ৰা গয্হমানত্তা ৰট্টতীতি পরিহরন্তি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘খণ্ডসক্করং পন খীরজল্লিকং অপনেত্ৰা অপনেত্ৰা সোধেন্তি, তস্মা ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬২৩). ‘‘বীজতো পট্ঠায ন ৰট্টতী’’তি পটিক্খিত্তমধুকপুপ্ফমেরযং ৰিনা আমকঞ্চ পক্কঞ্চ মধুকপুপ্ফং পুরেভত্তং ৰট্টতীতি অট্ঠকথাযং ৰুত্তং.
৮২০. সব্বেসং পন ফলানন্তি কদলিখজ্জূরিআদিফলানং.
৮২১. সামঞ্ঞজোতনায ৰিসেসেপি অৰট্ঠানতো ‘‘কালিকা’’তি ইমিনা ‘‘পচ্ছাভত্তং সতি পচ্চযে’’তি ৰচনসামত্থিযা যাৰকালিকৰজ্জা তযো কালিকা গহেতব্বা ¶ , ‘‘পুরেভত্তং যথাসুখ’’ন্তি ৰচনসামত্থিযা চত্তারোপি গহেতব্বা. যাৰকালিকৰজ্জা তযো কালিকা পচ্ছাভত্তং ৰিকালে পচ্চযে পিপাসাদিকারণে সতি কেৰলম্পি পচ্চেকম্পি মিস্সেত্ৰাপি পরিভুঞ্জিতুং ভিক্খুস্স ৰট্টন্তি. কালিকা চত্তারোপি পুরেভত্তং কালে যাৰমজ্ঝন্হা কেৰলম্পি মিস্সেত্ৰাপি যথাসুখং অসতিপি পচ্চযে পরিভুঞ্জিতুং ভিক্খুস্স ৰট্টন্তীতি যোজনা.
৮২২. অরুআদীনীতি ৰণাদীনি. ‘‘মক্খেতুং ন ৰট্টতী’’তি ইমিনা বাহিরপরিভোগোপি নিৰারিতো.
৮২৩. অনাপত্তিৰারে ‘‘অন্তোসত্তাহ’’ন্তি অধিকারে ‘‘অনুপসম্পন্নস্স চত্তেন ৰন্তেন মুত্তেন অনপেক্খো দত্ৰা পটিলভিত্ৰা পরিভুঞ্জতী’’তি (পারা. ৬২৫) ৰুত্তত্তা চজিত্ৰাতি এত্থ ‘‘অন্তোসত্তাহং অনুপসম্পন্নস্সা’’তি ৰত্তব্বং. লভিত্ৰাতি এত্থ ‘‘সত্তাহাতিক্কমেপী’’তি সামত্থিযা লব্ভতি. তেনাহ মহাপদুমত্থেরো ‘‘অন্তোসত্তাহে দিন্নস্স হি পুন পরিভোগে আপত্তিযেৰ নত্থি, সত্তাহাতিক্কন্তস্স পন পরিভোগে অনাপত্তীতি দস্সনত্থমিদং ৰুত্ত’’ন্তি. লভিত্ৰাতি ¶ গহিততেলেন অনুপসম্পন্নেন সক্কচ্চং, অসক্কচ্চং ৰা দিন্নং লভিত্ৰা. সাযিতুন্তি এত্থ ‘‘লভতী’’তি সেসো.
৮২৪. ‘‘অনাপত্তি অধিট্ঠেতী’’তি দ্ৰিন্নং পদানং অন্তরে ‘‘অন্তোসত্তাহ’’ন্তি সেসো, সব্বপদেহিপি যুজ্জতি. অধিট্ঠেতীতি সত্তাহব্ভন্তরে সপ্পিঞ্চ তেলঞ্চ ৰসঞ্চ মুদ্ধনি তেলং ৰা অব্ভঞ্জনং ৰা, মধুং অরুমক্খনং, ফাণিতং ঘরধূপনং ভৰিস্সতীতি অধিট্ঠেতি. অধিট্ঠিতেন অনধিট্ঠিতং চে মিস্সং হোতি, পুনপি অধিট্ঠাতব্বং. ৰিস্সজ্জেতীতি অন্তোসত্তাহে অঞ্ঞস্স উপসম্পন্নস্স দেতি. সচে তথা দিন্নং অঞ্ঞেন অপ্পটিগ্গহিতত্তা ¶ , তেন পটিগ্গহিতম্পি ইতরস্স দিন্নত্তা তেসং অনাপত্তীতি অট্ঠকথাযং (পারা. অট্ঠ. ২.৬২৫ অত্থতো সমানং) ৰুত্তং.
ৰিনস্সতীতি সত্তাহব্ভন্তরে যেন কেনচি আকারেন যথা অপরিভোগং হোতি, তথা চোরিকায হরণাদিৰসেন নস্সতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘ৰিনস্সতীতি অপরিভোগং হোতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬২৫). অচ্ছিন্দিত্ৰা গণ্হতীতি অঞ্ঞো তস্মিং সত্তাহব্ভন্তরে ৰিলুম্পিত্ৰা গণ্হাতি. ৰিস্সাসং গণ্হতীতি তস্মিংযেৰ সত্তাহব্ভন্তরে অঞ্ঞো ৰিস্সাসং গণ্হাতি.
৮২৫. অকথিনচিত্তেন সত্থুনা সমুট্ঠানাদযো সব্বেৰ পঠমেন কথিনেন সমা পকাসিতাতি যোজনা. অকথিনচিত্তেনাতি মহাকরুণারসেন তিন্ততায অকক্কসচিত্তেন, অৰিহিংসাভিরতচিত্তেনাতি ৰুত্তং হোতি. সত্থুনাতি দিট্ঠধম্মিকসম্পরাযিকাদীহি অত্থেহি সদেৰকং লোকং অনুসাসতীতি সত্থা, তেন সব্বঞ্ঞুনা দসবলেন সম্মাসম্বুদ্ধেন.
ভেসজ্জসিক্খাপদকথাৰণ্ণনা.
৮২৬. গিম্হানন্তি এত্থ ‘‘মাসান’’ন্তি সামত্থিযা লব্ভতি, নিদ্ধারণে সামিৰচনং, গিম্হেসু চতূসু মাসেসূতি অত্থো. নিদ্ধারিতব্বং দস্সেতি ‘‘মাসো সেসো’’তি, এত্থ ‘‘ৰত্তব্বে কালে’’তি সেসো. ফগ্গুনমাসকণ্হপক্খপাটিপদতো পট্ঠায জেট্ঠমাসপুণ্ণমিপরিযোসানেসু তীসু মাসেসু অতিক্কন্তেসূতি অত্থো. সেসমাসো নাম জেট্ঠমাসস্স কণ্হপক্খপাটিপদতো পট্ঠায আসাল়্হিমাসপুণ্ণমিপরিযোসানো. গিম্হানং মাসো সেসোতি ৰত্তব্বে কালেতি অত্থো.
ইমস্মিং ¶ ¶ পচ্ছিমে গিম্হমাসে জেট্ঠমাসস্স কণ্হপক্খো ৰস্সিকসাটিকা চে ন লদ্ধা, পরিযেসিতুং লদ্ধং কাতুং খেত্তং, অধিট্ঠাননিৰাসনানং অখেত্তং. আসাল়্হিপুরিমপক্খো পরিযেসনকরণনিৰাসনানং খেত্তং, অধিট্ঠাতুং অখেত্তং. আসাল়্হিকণ্হপক্খপাটিপদতো যাৰ পচ্ছিমকত্তিকপুণ্ণমী, ইদং চতুন্নম্পি খেত্তন্তি অযমেত্থ সঙ্খেপো.
পরিযেসেয্যাতি ‘‘যে মনুস্সা পুব্বে ৰস্সিকসাটিকং দেন্তী’’তিআদিনা (পারা. ৬২৮) পদভাজনে ৰুত্তনযেন পুব্বে ৰস্সিকসাটিকদাযকং উপসঙ্কম্ম ‘‘দেথ মে ৰস্সিকসাটিকচীৰর’’ন্তিআদিনা ৰচনেন অৰিঞ্ঞাপেত্ৰা ‘‘কালো ৰস্সিকসাটিকায সমযো ৰস্সিকসাটিকায, অঞ্ঞেপি মনুস্সা ৰস্সিকসাটিকং দেন্তী’’তি এৰং সতুপ্পাদমত্তকরণেন পরিযেসেয্য.
সাটিকন্তি ৰস্সিকসাটিকং. ‘‘অদ্ধমাসো সেসো’’তি ইদং ‘‘গিম্হান’’ন্তি ইমিনাৰ যুজ্জতি. তত্থ ‘‘ৰত্তব্বে কালে’’তি অজ্ঝাহরিতব্বং, আসাল়্হিমাসস্স পুরিমপক্খেতি অত্থো. কত্ৰাতি এত্থ ‘‘লদ্ধ’’ন্তি সামত্থিযা লব্ভতি. যথাৰুত্তনযেন সতুপ্পাদেন ৰা অৰসেসানং সদ্ধাসম্পন্নকুলানং ৰা সন্তিকা লদ্ধং সিব্বনরজনকপ্পবিন্দুদানৰসেন নিট্ঠাপেত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. পরিদহেতি নিৰাসেয্য.
৮২৭-৮. পিট্ঠিসম্মতে সমযেতি ‘‘কত্তিকপুণ্ণমাসিযা পন পচ্ছিমপাটিপদদিৰসতো পট্ঠায যাৰ জেট্ঠমূলপুণ্ণমা ইমে সত্ত মাসা পিট্ঠিসমযো নামা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬২৮) এৰং দস্সিতেসু সত্তসু মাসেসু. ঞাতকাঞ্ঞাতকাদিনো সতুপ্পাদং কত্ৰাতি যোজনা. আদি-সদ্দেন পৰারিতাপৰারিতানং সঙ্গহো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতট্ঠানতো’’তি.
তেসুযেৰাতি ¶ ঞাতকঅঞ্ঞাতকপৰারিতঅপ্পৰারিতেসু. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘হোতি নিস্সগ্গিযাপত্তী’’তি ইদং দস্সিতং. সা আপত্তি অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতেসু অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদেন হোতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘দেথ মে ৰস্সিকসাটিকচীৰর’ন্তিআদিনা নযেন ৰিঞ্ঞত্তিং কত্ৰা নিপ্ফাদেন্তস্স অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদেন নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিয’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬২৮). ঞাতকপৰারিতেসু তেন সিক্খাপদেন অনাপত্তি, পিট্ঠিসমযত্তা ইমিনা ¶ আপত্তি হোতি. অঞ্ঞাতকঅপ্পৰারিতেসু চ ৰক্খমাননযেন ৰত্তভেদদুক্কটেন সদ্ধিং হোতীতি দট্ঠব্বং.
৮২৯-৩০. অঞ্ঞাতকাদিনো কত্ৰা পন সতুপ্পাদন্তি যোজনা. আদি-সদ্দেন অপ্পৰারিতানং সঙ্গহো. কুচ্ছিসঞ্ঞিতে সমযেতি যথাৰুত্তপিট্ঠিসমযে সত্তমাসে ৰিনা ইতরে পঞ্চ মাসা ৰুত্তা. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘জেট্ঠমূলপুণ্ণমাসিযা পন পচ্ছিমপাটিপদদিৰসতো পট্ঠায যাৰ কত্তিকপুণ্ণমা ইমে পঞ্চ মাসা কুচ্ছিসমযো নামা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬২৮). ৰত্থন্তি ৰস্সিকসাটিকং. অদিন্নপুব্বেসূতি যেহি ৰস্সিকসাটিকা ন দিন্নপুব্বা, তেসু, ইমিনা ৰত্তভেদস্স কারণমাহ. ইহ ৰত্তভেদো নাম ‘‘যে মনুস্সা পুব্বে ৰস্সিকসাটিকচীৰরং দেন্তী’’তিআদিৰচনতো (পারা. ৬২৮) দিন্নপুব্বেসু কাতব্বস্স সতুপ্পাদস্স অদিন্নপুব্বেসু করণং. ব্যতিরেকতো দিন্নপুব্বেসু নত্থীতি দীপিতং হোতি.
তত্রাতি অঞ্ঞাতকাদিম্হি. ‘‘নিস্সগ্গিয’’ন্তি ইমিনা অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদেন আপত্তিং আহ. যথাহ কুচ্ছিসমযচতুক্কে ‘‘ৰিঞ্ঞত্তিম্পি কত্ৰা নিপ্ফাদেন্তস্স অঞ্ঞাতকৰিঞ্ঞত্তিসিক্খাপদেন নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিয’’ন্তি. অযং পাচিত্তিযাপত্তি পকতিযা ৰস্সিকসাটিকদাযকেসুপি হোতীতি ইদং ¶ অট্ঠকথাযং ‘‘ইদং পন পকতিযা ৰস্সিকসাটিকদাযকেসুপি হোতিযেৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬২৮) ৰচনতো ৰিঞ্ঞাযতি.
৮৩১. ওৰস্সাপেতীতি আকাসতো পতিতউদকেনেৰ কাযং তেমেতি, ইমিনা ‘‘ঘটাদীহি ওসিঞ্চিতুং ৰট্টতী’’তি দীপিতং হোতি. ‘‘নিব্বকোসম্বুনা নহাযিতুং ৰট্টতী’’তি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. সতিপি চীৰরেতি ৰস্সিকসাটিকায সতিযাপি. ‘‘পরিযোসানে দুক্কট’’ন্তি ইমিনা বিন্দুগণনাযাতি দীপেতি. ৰিৰটঙ্গণেতি রুক্খাদিনা কেনচি অনাৰটট্ঠানে.
৮৩২. মাসস্মিন্তি গিম্হানং পচ্ছিমমাসস্মিং.
৮৩৩. ‘‘অচ্ছিন্নচীৰরস্সাতি এতং ৰস্সিকসাটিকমেৰ সন্ধায ৰুত্ত’’ন্তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬৩০) অট্ঠকথাযং ৰুত্তং. ৰস্সিকসাটিকং নিৰাসেত্ৰা নহাযন্তস্স চোরুপদ্দৰো আপদা নাম. ন্হানকোট্ঠকন্তি নহানত্থায কতকোট্ঠকং. ‘‘ৰাপী’’তি ইমিনা পোক্খরণিজাতস্সরাদযো ¶ উপলক্খিতা. ন্হাযন্তস্সাতি নগ্গো হুত্ৰা নহাযন্তস্সাতি পকরণতো লব্ভতি. ‘‘আকাসতো পতিতউদকেনেৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬২৯) অট্ঠকথাযমেৰ ৰুত্তং.
৮৩৪. ক্রিযন্তি অকালে পরিযেসনকরণঅধিট্ঠাননিৰাসনেহি আপজ্জিতব্বতো কিরিযং. কাযেন চ ৰাচায চ ৰিঞ্ঞাপনাদিং করোন্তস্স কাযকম্মং ৰচীকম্মং হোতি.
ৰস্সিকসাটিককথাৰণ্ণনা.
৮৩৫. ‘‘যো ¶ পন ভিক্খু ভিক্খুস্স সামং চীৰরং দত্ৰা’’তি (পারা. ৬৩২) ৰচনতো সামন্তি এত্থ ‘‘ভিক্খূ’’তি চ দত্ৰাতি এত্থ ‘‘ভিক্খুস্স’’ইতি চ লব্ভতি. চীৰরন্তি ছন্নং চীৰরানং অঞ্ঞতরং চীৰরং ৰিকপ্পনুপগং পচ্ছিমং. ‘‘কুপিতো অনত্তমনো অচ্ছিন্দেয্যা’’তি (পারা. ৬৩২) ৰচনতো অচ্ছিন্দন্তস্সাতি এত্থ ‘‘কুপিতস্স অনত্তমনস্সা’’তি সেসো, কুপিতস্স অনত্তমনস্স অচ্ছিন্দন্তস্স ৰা অচ্ছিন্দাপেন্তস্স ৰাতি অত্থো. তন্তি অত্তনা দিন্নচীৰরং. ‘‘সকসঞ্ঞাযা’’তি ইমিনা পারাজিকায অৰত্থুভাৰং দীপেতি.
৮৩৬. তথাতি একাযেৰ আপত্তীতি দীপেতি.
৮৩৭. ৰত্থানন্তি চীৰরানং. অস্সাতি ভিক্খুস্স.
৮৪১. সঙ্ঘাটিং গণ্হ, উত্তরাসঙ্গং গণ্হাতি যোজনা.
৮৪২. ৰিকপ্পনুপগং পচ্ছিমন্তি এত্থ ‘‘চীৰর’’ন্তি লব্ভতি. আযামতো ৰড্ঢকিহত্থং তিরিযং তথা ৰিদত্থিপ্পমাণং ৰত্থখণ্ডং হেট্ঠিমপরিচ্ছেদতো ৰিকপ্পনুপগং নাম. অঞ্ঞং কিঞ্চি পরিক্খারন্তি যোজনা, অন্তমসো সুচিম্পীতি ৰুত্তং হোতি. পরং পুগ্গলং. ছিন্দাপেন্তস্সাতি অচ্ছিন্দাপেন্তস্স. কারিতন্তস্স দ্ৰিকম্মকত্তা ‘‘পর’’ন্তি চ ‘‘পরিক্খার’’ন্তি চ কম্মদ্ৰযগহণং. অঞ্ঞন্তি পরিক্খারৰিসেসনং. দুক্কটং ৰত্থুগণনায, ৰচনগণনায চ.
৮৪৪. এৰন্তি ¶ যথা অনুপসম্পন্নে অনুপসম্পন্নসঞ্ঞিনো দুক্কটং, এৰং অনুপসম্পন্নে…পে… ৰেমতিকস্সাপি দুক্কটন্তি যোজনা. অচ্ছিন্দন্তস্সাতি এত্থ যথাৰুত্তং ‘‘অনুপসম্পন্নে’’তি ইদং ৰিভত্তিৰিপরিণামেন সামিৰচনং কত্ৰা ‘‘দিন্ন’’ন্তি অজ্ঝাহারেন সহ যোজেতব্বং, ‘‘চীৰর’’ন্তি পকরণতো ¶ লব্ভতি, অনুপসম্পন্নস্স দিন্নং চীৰরং অচ্ছিন্দন্তস্সাতি ৰুত্তং হোতি.
৮৪৫. সো ৰাতি যস্স চীৰরং দিন্নং, সো এৰ ৰা ভিক্খু. তুট্ঠো ৰা দুট্ঠো ৰা সো দেতীতি যোজনা. ৰিস্সাসমেৰ ৰাতি ৰিস্সাসং কত্ৰা গণ্হতোতি যোজনা.
৮৪৬. এত্থাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে.
চীৰরচ্ছিন্দনকথাৰণ্ণনা.
৮৪৭. ৰিঞ্ঞাপেত্ৰাতি ৰত্থৰাযাপনং সন্ধায যাচিত্ৰা. ছব্বিধং সুত্তন্তি পদভাজনে ‘‘খোমং কপ্পাসিকং কোসেয্যং কম্বলং সাণং ভঙ্গ’’ন্তি (পারা. ৬৩৮) আগতং ছপ্পকারং সুত্তং. কম্বলন্তি এল়কলোমসুত্তং. সানুলোমানি ছপ্পকারসুত্তানি হেট্ঠা চীৰরৰিনিচ্ছযে ৰুত্তানুসারেন ৰেদিতব্বানি. চীৰরত্থং ৰত্থং ‘‘চীৰর’’ন্তি ৰুত্তং. তন্তৰাযেহীতি কপ্পিযাকপ্পিযেহি পেসকারেহি. পোত্থকেসু ‘‘ৰাযাপেতুং ন ৰট্টতী’’তি পাঠো দিস্সতি, ‘‘সচে’’তি ইমিনা অযুজ্জমানত্তা সো অপাঠো. ‘‘ৰাযাপেতি ন ৰট্টতী’’তি পাঠো যুজ্জতীতি সচে ৰাযাপেতীতি যোজনা, অত্তনো অত্থায যদি ৰাযাপেয্যাতি অত্থো.
৮৪৮. তথা অকপ্পিযো. কীদিসোতি আহ ‘‘অঞ্ঞাতকাদিকো’’তি. অঞ্ঞাতকাদিকোতি অঞ্ঞাতকো আদি যস্স সো অঞ্ঞাতকাদিকো. আদি-সদ্দেন অপ্পৰারিতো গহিতো. যো ভিক্খু তন্তৰাযস্স অঞ্ঞাতকো, তেন অপ্পৰারিতো চ, তস্স অঞ্ঞাতকাদিকো ভিক্খুনা ৰিঞ্ঞত্তো সো তন্তৰাযো অকপ্পিযোতি অত্থো.
৮৪৯. অকপ্পিযেনাতি ¶ ৰিঞ্ঞাপিতেন. ৰাযাপেন্তস্সাতি এত্থ ‘‘পযোগে পযোগে দুক্কটং, পটিলাভেনা’’তি সেসো. যথাহ ‘‘ৰাযাপেতি, পযোগে পযোগে দুক্কটং. পটিলাভেন নিস্সগ্গিয’’ন্তি (পারা. ৬৩৮).
৮৫০. কিত্তকে ¶ ৰীতে নিস্সগ্গিযং হোতীতি আহ ‘‘ৰিদত্থিমত্তে’’তিআদি. হত্থমত্তেতি রতনমত্তে. পদভাজনে ‘‘পটিলাভেন নিস্সগ্গিয’’ন্তি ৰুত্তং, ইধ ‘‘ৰীতে নিস্সগ্গিয’’ন্তি কস্মা আহাতি? অট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা. তত্থাপি তথা কস্মা ৰুত্তন্তি? তদনন্তরং অত্তনো সন্তকত্তা ৰীতৰীতট্ঠানং পটিলদ্ধমেৰ হোতি, পদভাজনেপি ইমিনা অধিপ্পাযেন পটিলাভেন নিস্সগ্গিযং ৰুত্তং, তস্মা যাৰ চীৰরং ৰড্ঢতি, তাৰ ইমিনা পমাণেন আপত্তিযো ৰড্ঢন্তি. ফলকেপি চাতি এত্থ ফলকং নাম তুরিৰীতট্ঠানং, যত্থ সংহরিত্ৰা ঠপেন্তি. ফলকে ফলকেপি চ নিস্সগ্গিযং ৰুত্তন্তি যোজনা.
৮৫১. তেনেৰাতি ৰিঞ্ঞত্ততন্তৰাযেনেৰ. কপ্পিযং সুত্তন্তি অৰিঞ্ঞত্তিযা লদ্ধসুত্তং. কপ্পিযেন তন্তৰাযেন অকপ্পিযসুত্তং ৰাযাপেন্তস্স তথেৰ দুক্কটন্তি যোজনা.
৮৫২. একন্তরিকতো ৰা কপ্পিযাকপ্পিযেহেৰ সুত্তেহি ৰীতে দুক্কটন্তি যোজনা, অন্তরন্তরা অকপ্পিযসুত্তানং পসারণেন, ৰাযনেন চ দুক্কটং হোতীতি অত্থো. দীঘতো ৰা তিরিযতো ৰা কপ্পিযাকপ্পিযেহেৰ সুত্তেহি ৰীতে দুক্কটন্তি যোজনা, দীঘতো কপ্পিযসুত্তং পসারেত্ৰা তিরিযং অকপ্পিযসুত্তেন ৰীতে দুক্কটং হোতীতি অত্থো. ৰাগ্গহণেন ৰুত্তৰিপরিযাযতোপি যোজেতব্বং. দীঘতো অকপ্পিযসুত্তং পসারেত্ৰা তিরিযতো কপ্পিযসুত্তেন ¶ ৰীতেতি অযমেত্থ ৰিপরিযাযো. ৰীতেতি এত্থ ‘‘ফলকে ফলকে’’তি অনুৰত্তেতব্বং.
৮৫৩. কপ্পিযাকপ্পিযেহি তন্তৰাযেহি কপ্পিযাকপ্পিযসুত্তং মিস্সেত্ৰা কতে ৰীতে ফলকে ফলকে তস্স ভিক্খুস্স দুক্কটন্তি যোজনা. ৰেতি নিপাতমত্তং, অথ ৰা ৰে তস্মিং কতে ৰীতেতি অত্থো.
৮৫৪-৫. তে কপ্পিযাকপ্পিযতন্তৰাযা পরিচ্ছেদং দস্সেত্ৰা ৰারেনেৰ অকপ্পিযসুত্তং সচে ৰিনন্তীতি যোজনা. অকপ্পিযেন তন্তৰাযেন ৰীতে. ছন্দানুরক্খনত্থং ‘‘ৰিতে’’তি ৰুত্তং. পমাণস্মিন্তি ৰিকপ্পনুপগপচ্ছিমপ্পমাণস্মিং. তদূনেতি ততো ৰিকপ্পনুপগপচ্ছিমপ্পমাণতো ঊনে. ইতরেনাতি কপ্পিযতন্তৰাযেন. উভযত্থাতি পমাণস্মিং, তদূনে চ দুক্কটং এৰাতি যোজনা.
৮৫৬. সচে ¶ কপ্পিযাকপ্পিযতন্তৰাযা দ্ৰেপি ৰেমং উভযকোটিযা গহেত্ৰা একতোৰ ৰিনন্তি ৰাতি যোজনা. তিরিযং সুত্তং পৰেসেত্ৰা যেন আকোটেন্তো ঘনভাৰং সম্পাদেন্তি, তং ৰেমং ৰুচ্চতি.
৮৫৭. সব্বত্থ ভেদেতি কপ্পিযাকপ্পিযসুত্ততন্তৰাযেহি কতে পমাণতদূনএকন্তরিকদীঘতিরিযপ্পকারে সব্বত্থ ৰারভেদে. আপত্তিভেদোতি অকপ্পিযসুত্তেহি আযামৰিত্থারতো অকপ্পিযতন্তৰাযেন ৰীতপ্পদেসে পমাণযুত্তে পাচিত্তিযং, ইতরত্র দুক্কটন্তি ভেদো.
৮৫৮. কপ্পিযো তন্তৰাযো নাম ঞাতকো ৰা পৰারিতো ৰা কপ্পিযমূলেন পযোজিতো ৰা.
৮৫৯. ‘‘অনাপত্তি ¶ চীৰরং সিব্বেতুং, আযোগে, কাযবন্ধনে, অংসবদ্ধকে, পত্তত্থৰিকায, পরিস্সাৰনে, ঞাতকানং, পৰারিতানং, অঞ্ঞস্সত্থায, অত্তনো ধনেনা’’তিআদিকং (পারা. ৬৪০) অনাপত্তিৰারং দস্সেতুমাহ ‘‘অনাপত্তী’’তিআদি. ইধ নিদ্দিট্ঠোৰ লক্খণেন অনিদ্দিট্ঠম্পি ৰেদিতব্বং. এত্থ চীৰরং সিব্বেতুং সুত্তং ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স অনাপত্তীতি যোজনা. ধনং নাম তণ্ডুলাদি কপ্পিযৰত্থু. ‘‘পরিস্সাৰনে’’তিআদীসু নিমিত্তত্থে ভুম্মং, পরিস্সাৰনাদিনিমিত্তং সুত্তঞ্চ তন্তৰাযে চ ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স অনাপত্তীতি ৰুত্তং হোতি.
সুত্তৰিঞ্ঞত্তিকথাৰণ্ণনা.
৮৬০. অপ্পৰারিতঞ্ঞাতীনন্তি অপ্পৰারিতানং অঞ্ঞাতীনং, ‘‘কীদিসেন তে ভন্তে চীৰরেন অত্থো, কীদিসং তে চীৰরং ৰাযাপেমী’’তি (পারা. ৬৪৩) পদভাজনে ৰুত্তনযেন অপ্পৰারিতানং অঞ্ঞাতীনন্তি অত্থো. সমেচ্চাতি উপগন্ত্ৰা. ৰিকপ্পন্তি ৰিসিট্ঠং কপ্পং অধিকৰিধানং. আপজ্জতীতি করোতি, ‘‘ইদং খো আৰুসো চীৰরং মং উদ্দিস্স ৰিয্যতি, আযতঞ্চ করোথ, ৰিত্থতঞ্চ অপ্পিতঞ্চ সুৰীতঞ্চ সুপ্পৰাযিতঞ্চ সুৰিলেখিতঞ্চ সুৰিতচ্ছিতঞ্চ করোথা’’তিআদিনা (পারা. ৬৪২) নযেন দাযকানং অধিপ্পাযতো অধিকতরআযতাদিকরণত্থং ৰিধানং করোতীতি ৰুত্তং হোতি.
তত্থ ¶ আযতন্তি দীঘং. ৰিত্থতন্তি পুথুলং. অপ্পিতন্তি ঘনং. সুৰীতন্তি সুট্ঠু ৰীতং সব্বট্ঠানেসু সমং কত্ৰা ৰীতং. সুপ্পৰাযিতন্তি সুট্ঠু পৰাযিতং সব্বট্ঠানে সমং কত্ৰা তন্তে পসারিতং. সুৰিলেখিতন্তি লেখনিযা সুট্ঠু ৰিলিখিতং. সুৰিতচ্ছিতন্তি কোচ্ছেন সুট্ঠু ৰিতচ্ছিতং, সুৰিনিদ্ধোতন্তি অত্থো.
৮৬১. সুত্তৰড্ঢনপ্পকারং ¶ দস্সেতুমাহ ‘‘দীঘাযতপ্পিতত্থাযা’’তি. তেন চ পদভাজনে ‘‘তস্স ৰচনেন আযতং ৰা ৰিত্থতং ৰা অপ্পিতং ৰা করোতি, পযোগে দুক্কটং, পটিলাভেন নিস্সগ্গিযং হোতী’’তি (পারা. ৬৪৩) এতং আযতাদিত্তযমেৰ ৰুত্তং. সুত্তৰড্ঢনকে কতেতি এত্থ অনন্তরং ৰত্তব্বেন ‘‘পযোগে দুক্কটং পটিলাভেনা’’তি পাঠসেসেন সহ যোজনা কাতব্বা, দাযকেহি তুলযিত্ৰা দিন্নপ্পমাণতো সুত্তং ৰড্ঢিতুং তেন কতেন সব্বেনাপি পযোগেন ভিক্খুনো দুক্কটঞ্চ পটিলাভেন নিস্সগ্গিযপাচিত্তিযঞ্চ হোতীতি অত্থো.
৮৬২. ঞাতকাদীনং তন্তৰাযেসু চীৰরে ৰিকপ্পং আপজ্জন্তস্স অনাপত্তিং ৰিনিদ্দিসেতি যোজনা. অত্তনো ধনেনাতি এত্থ ‘‘পযোজিতেসূ’’তি সেসো, তন্তৰাযেসূতি এতস্স ৰিসেসনং. অত্তনো ধনেন পযোজিতেসু তন্তৰাযেসু চীৰরে ৰিকপ্পং আপজ্জন্তস্স অনাপত্তিং ৰিনিদ্দিসেতি যোজনা, অত্তনো সন্তকং কপ্পিযৰত্থুং গহেত্ৰা ৰিনন্তেসু ৰিকপ্পং আপজ্জন্তস্সাতি অত্থো. অঞ্ঞস্সত্থায ৰিনন্তেসু ৰিকপ্পং আপজ্জন্তস্সাতি সহ পাঠসেসেন যোজনা দট্ঠব্বা.
৮৬৩. মহগ্ঘং কত্তুকামিনো তন্তৰাযেহি অপ্পগ্ঘং ৰাযাপেন্তস্স অনাপত্তিং ৰিনিদ্দিসেতি যোজনা.
পেসকারকথাৰণ্ণনা.
৮৬৪. ৰস্সংৰুত্থে ভিক্খূ উদ্দিস্সাতি পুরিমিকায ৰস্সূপগতে ভিক্খূ উদ্দিসিত্ৰা. পৰারণায পুব্বেৰ যং চীৰরং দীযতীতি সম্বন্ধো. ইদং ৰুত্তং হোতি – ‘‘দসাহানাগতং কত্তিকতেমাসিকপুণ্ণম’’ন্তি ¶ (পারা. ৬৪৮) পাল়িযং ৰুত্তং মহাপৰারণাউপোসথদিৰসস্স পুরেতরমেৰ পুব্বকত্তিকমাসস্স জুণ্হপক্খপঞ্চমিযং যং চীৰরং ‘‘অচ্চেকচীৰরং নাম সেনায ৰা গন্তুকামো হোতী’’তিআদিনা (পারা. ৬৪৯) পদভাজনাগতেসু গমিকগিলানগব্ভিনিঅভিনৰুপ্পন্নসদ্ধাদীসু ¶ অঞ্ঞতরেন দূতং পেসেত্ৰা ৰা অত্তনা ৰা আগন্ত্ৰা ‘‘ৰস্সাৰাসিকং দম্মী’’তি ৰত্ৰা দিয্যতীতি. তং হোতচ্চেকচীৰরন্তি তং অচ্চাযিকচীৰরং নাম হোতি.
৮৬৫. পুরে পৰারণাযেৰাতি মহাপৰারণায পুরেতরমেৰ পঞ্চমিতো পট্ঠায যস্মিং কিস্মিঞ্চি দিৰসে. ভাজেত্ৰা যদি গয্হতীতি এত্থ ‘‘যেনা’’তি চ ন কাতব্বোতি এত্থ ‘‘তেনা’’তি চ করোতি চেতি এত্থ ‘‘সো ৰস্সচ্ছেদ’’ন্তি চ সামত্থিযা লব্ভতি. ভাজেত্ৰা যদি যেন গয্হতি, তেন ৰস্সচ্ছেদো ন কাতব্বো. সো ৰস্সচ্ছেদং করোতি চে, তং ভাজেত্ৰা গহিতচীৰরং সঙ্ঘিকং হোতীতি যোজনা, ছিন্নৰস্সেন তং চীৰরং সঙ্ঘস্সেৰ দাতব্বন্তি ৰুত্তং হোতি.
৮৬৬. ‘‘অন্তোসমযমেৰা’’তি ইদং ‘‘অধিট্ঠেতী’’তিআদীহি পদেহি পচ্চেকং যোজেতব্বং. পদভাজনে ‘‘চীৰরকালসমযো নাম অনত্থতে কথিনে ৰস্সানস্স পচ্ছিমো মাসো, অত্থতে কথিনে পঞ্চমাসা’’তি ৰুত্তসমযব্ভন্তরেযেৰ তং অচ্চেকচীৰরং.
৮৬৭. কথিনে তু অনত্থতেতি যস্মিং কথিনং অনত্থতং, তস্মিং ৰিহারেতি ৰুত্তং হোতি. তু-সদ্দো ৰিসেসত্থজোতকো. অনধিট্ঠায অৰিকপ্পেত্ৰা পরিহরীযতি এত্থ অচ্চেকচীৰরন্তি পরিহারো, মাসো, একো চ সো মাসো ¶ চাতি একমাসো, পুব্বকত্তিকমাসস্স পাটিপদদিৰসতো পট্ঠায যাৰ অপরকত্তিকমাসস্স পুণ্ণমী, অযং চীৰরকালসমযোতি ৰুত্তো মাসো. দসন্নং অহানং সমাহারো দসাহং, তং পরমং অধিকং এতস্সাতি দসাহপরমো, মাসো. ‘‘দসাহানাগতং কত্তিকতেমাসিকপুণ্ণম’’ন্তি (পারা. ৬৪৮) পাল়িযং ৰুত্তপুব্বকত্তিকপুণ্ণমিপরিযন্তদসাহাধিকোতি অত্থো. কথিনে অনত্থতে তু দসাহপরমো একমাসোৰ তস্স অচ্চাযিকৰত্থস্স পরিহারো মতোতি যোজনা.
৮৬৮. অত্থতে কথিনেতি কথিনত্থতৰিহারেতি ৰুত্তং হোতি. তস্স অচ্চাযিকৰত্থস্সাতি সম্বন্ধো. দসাহপরমা পঞ্চ মাসাতি সম্বন্ধো. অনত্থতকথিনে ৰিহারে যথাৰুত্তচীৰরকালসমযসঙ্খাতৰস্সানাৰসানমাসো চ কথিনুদ্ধারদিৰসসঙ্খাতপচ্ছিমকত্তিককাল়পক্খপাটিপদতো যাৰ ফগ্গুনমাসপুণ্ণমী, তাৰ হেমন্তা চত্তারো মাসা চাতি পঞ্চ মাসা. পকাসিতাতি ‘‘অনত্থতে কথিনে ৰস্সানস্স পচ্ছিমো মাসো, অত্থতে কথিনে পঞ্চ মাসা’’তি ¶ (পারা. ৬৪৯) দীপিতা. দসাহপরমাতি ৰুত্তত্থোযেৰ. অত্থতে কথিনে দসাহপরমা পঞ্চ মাসা তস্স অচ্চাযিকৰত্থস্স পরিহারো কালোতি মুনিন্দেন পকাসিতাতি যোজনা.
অযমুভযত্থ ৰুত্তা দসাহপরমতা অট্ঠকথাযং ‘‘অনত্থতে কথিনে একাদসদিৰসাধিকো মাসো, অত্থতে কথিনে একাদসদিৰসাধিকা পঞ্চ মাসা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬৫০) ৰুত্তপাঠেন যথা ন ৰিরুজ্ঝতি, তথা ৰিচারেত্ৰা গহেতব্বা. এৰঞ্হি পাঠে সতি ন ৰিরুজ্ঝতি –
‘‘তস্সচ্চাযিকৰত্থস্স ¶ , কথিনে তু অনত্থতে;
পরিহারেকমাসেকা-দসাহপরমো মতো.
অত্থতে কথিনে তস্স, পঞ্চ মাসা পকাসিতা;
পরিহারো দিনেনেকা-দসাহপরমা পনা’’তি.
৮৬৯. পঠমেন কথিনেনাতি যোজনা. ‘‘অক্রিযং অচিত্ত’’ন্তি পদচ্ছেদো. অক্রিযন্তি অন্তোসমযে অধিট্ঠানাদিঅকরণং.
অচ্চেকচীৰরকথাৰণ্ণনা.
৮৭০-১. ভিক্খূতি সাসঙ্কসম্মতে সপ্পটিভযে আরঞ্ঞকসেনাসনে ৰসন্তং ভিক্খুমাহ. যথাহ ‘‘যানি খো পন তানি আরঞ্ঞকানি সেনাসনানি সাসঙ্কসম্মতানি সপ্পটিভযানি, তথারূপেসু ভিক্খু সেনাসনেসু ৰিহরন্তো’’তি (পারা. ৬৫৩). পুব্বকত্তিকপুণ্ণমং ৰসিত্ৰাতি সম্বন্ধো. পুব্বকত্তিকপুণ্ণমা নাম অস্সযুজমাসস্স জুণ্হপক্খপন্নরসী, এত্থ পন সহচরিযনযেন তদুপলক্খিতা পুরিমিকা তযো ৰস্সানমাসা ৰুচ্চন্তি. পুণ্ণমন্তি এত্থ ৰাসকিরিযায অচ্চন্তসংযোগে উপযোগৰচনং. পুরিমিকায ৰস্সং উপগন্ত্ৰা অচ্ছিন্নৰস্সো হুত্ৰা তযো মাসে ৰসিত্ৰাতি অত্থো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘যস্মা পন যো ৰস্সং উপগন্ত্ৰা যাৰ পঠমকত্তিকপুণ্ণমং ৰসতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬৫৩-৬৫৪).
‘‘চীৰর’’ন্তি তিণ্ণং চীৰরানং অঞ্ঞতরং ৰুচ্চতি. গামে ঠপেত্ৰাতি সম্বন্ধো, এত্থ ‘‘কত্তিকপুণ্ণম’’ন্তি ¶ চ ‘‘আকঙ্খমানো’’তি চ সেসো, অপরকত্তিকমাসে কত্তিকচোরভযেন চীৰরং পটিসামেতুকামো ভিক্খু আরঞ্ঞকসেনাসনস্স সামন্তা গোচরগামে নিক্খিপিত্ৰাতি অত্থো. যথাহ ‘‘উপৰস্সং ¶ খো পন কত্তিকপুণ্ণমং…পে… আকঙ্খমানো তিণ্ণং চীৰরানং অঞ্ঞতরং চীৰরং অন্তরঘরে নিক্খিপেয্যা’’তি (পারা. ৬৫৩).
‘‘সমন্তা গোচরগামে’’তি ইদং ‘‘অন্তরঘরে নিক্খিপেয্যাতি সমন্তা গোচরগামে নিক্খিপেয্যা’’তি (পারা. ৬৫৪) পদভাজনে ৰুত্তত্তা ৰুত্তং. ‘‘অপরকত্তিকমাসে’’তি চ ‘‘কত্তিকপুণ্ণমন্তি কত্তিকচাতুমাসিনী ৰুচ্চতী’’তি (পারা. ৬৫৪) পদভাজনিযৰসেন ৰুত্তং. ইধাপি হি ‘‘কত্তিকপুণ্ণম’’ন্তি অপরকত্তিকজুণ্হপক্খপন্নরসিযা ৰুচ্চমানাযাপি সহচরিযনযেন তংসহচরিতো চতুত্থো মাসো ৰুত্তো.
এত্তাৰতা পুরিমিকায ৰস্সং উপগন্ত্ৰা মহাপৰারণায পৰারেত্ৰা ৰুত্তলক্খণে আরঞ্ঞকসেনাসনে ৰসন্তস্স আরঞ্ঞকস্স ভিক্খুনো পচ্ছিমকত্তিকমাসে কত্তিকচোরভযে সতি তিণ্ণং চীৰরানং অঞ্ঞতরং গোচরগামে ঠপেত্ৰা আরঞ্ঞকঙ্গং পূরযতো চীৰরেন ৰিপ্পৰাসো তস্মিং মাসে ন হোতীতি অনুঞ্ঞাতভাৰো দীপিতো. তদেৰ পকাসেতুং নিক্খেপোপাযসন্দস্সনমুখেন ৰক্খতি ‘‘কত্তিকেযেৰ মাসস্মিং…পে… ৰট্টতী’’তি.
ইদানি অস্মিংযেৰ মাসে ততো অঞ্ঞত্থ তস্স ভিক্খুনো কেনচি করণীযেন গচ্ছতো গামে ঠপিতেন তেন চীৰরেন ৰিপ্পৰসতো নিদ্দোসভাৰং অনুজানন্তেন ভগৰতা ‘‘সিযা চ তস্স ভিক্খুনো…পে… তেন চীৰরেন ৰিপ্পৰসিতব্ব’’ন্তি (পারা. ৬৫৩) ৰুত্তমত্থং দস্সেতুমাহ ‘‘পচ্চযে…পে… সম্মুতি’’ন্তি. পচ্চযে সতি তাদিসেতি ‘‘সিযা পচ্চযো, সিযা করণীয’’ন্তি (পারা. ৬৫৪) ৰচনতো তাদিসে কিচ্চে সতীতি অত্থো. ছারত্তপরমন্তি ছ রত্তিযো পরমা যস্স ৰাসকম্মস্স তং ছারত্তপরমং, কিরিযাৰিসেসনং, ছারত্তপরমং ৰাসকম্মং কাতব্বন্তি অত্থো. তেন ৰিনা ৰসিতব্বন্তি গামে নিক্খিত্তেন তেন চীৰরেন ৰিনা তম্হা আৰাসা অঞ্ঞত্থ ৰসিতব্বং. তদেৰ ¶ পাকটং কাতুং ৰক্খতি ‘‘অঞ্ঞত্থেৰ ৰসন্তস্স, ছারত্তপরমং মত’’ন্তি.
ততোতি ছারত্ততো. উত্তরি ৰসতোতি সত্তমং অরুণং উট্ঠাপেত্ৰা ৰসন্তস্সাতি অত্থো. যথাহ ¶ ‘‘ততো চে উত্তরি ৰিপ্পৰসেয্যাতি সত্তমে অরুণুগ্গমনে নিস্সগ্গিয’’ন্তি (পারা. ৬৫৪). দোসোতি নিস্সগ্গিযপাচিত্তিযং. ‘‘ৰিনা সঙ্ঘস্স সম্মুতি’’ন্তি ইমিনা কিং ৰুত্তং হোতি? উদোসিতসিক্খাপদে অনুপঞ্ঞত্তিং কত্ৰা কোসম্বিযং গিলানভিক্খুনো ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে গিলানস্স ভিক্খুনো তিচীৰরেন অৰিপ্পৰাসসম্মুতিং দাতু’’ন্তি (পারা. ৪৭৩) অনুঞ্ঞাতত্তা গিলানস্স ভিক্খুনো সঙ্ঘেন ঞত্তিদুতিযায কম্মৰাচায পুরিমমেৰ যা অৰিপ্পৰাসসম্মুতি দিন্না, তং ৰিনাতি ৰুত্তং হোতি. তেন লদ্ধসম্মুতিকেন যাৰ রোগো ৰূপসম্মতি, তাৰ চিরম্পি তেন চীৰরেন ৰিনা ৰসিতুং ৰট্টতীতি অধিপ্পাযো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘অঞ্ঞত্র ভিক্খুসম্মুতিযাতি যা উদোসিতসিক্খাপদে কোসম্বকসম্মুতি অনুঞ্ঞাতা, তস্সা সম্মুতিযা অঞ্ঞত্র. সচে সা লদ্ধা হোতি, ছারত্তাতিরেকম্পি ৰিপ্পৰসিতুং ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬৫৩-৬৫৪).
৮৭২-৩. চীৰরনিক্খেপং দস্সেতুমাহ ‘‘কত্তিকেযেৰ…পে… পকাসিতো’’তি. কত্তিকেযেৰ মাসস্মিন্তি চতুন্নং ৰস্সানানং মাসানং পচ্ছিমে কত্তিকমাসেযেৰ ইদমেকঙ্গং. পঠমায পৰারিতোতি দুতিযমঙ্গং, ইধ পঠমায ৰস্সূপনাযিকায ৰস্সং উপগন্ত্ৰা পৰারিতোতি যোজনা, মহাপৰারণায পৰারিতোতি ৰুত্তং হোতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘পুরিমিকায উপগন্ত্ৰা মহাপৰারণায পৰারিতো হোতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬৫৩-৬৫৪). পচ্ছিমেন পমাণেন যুত্তেতি ততিযমঙ্গং. সেনাসনেতি এতস্স ৰিসেসনং. ইহ আরঞ্ঞকসেনাসনস্স পচ্ছিমপ্পমাণং ¶ নাম পাকারেন ৰা ৰতিযা ৰা পরিখায ৰা পরিক্খিত্তস্স গামস্স ইন্দখীলসঙ্খাতগামদ্ৰারকোট্ঠকুম্মারতো ৰা অপরিক্খিত্তস্স গামস্স পরিক্খেপারহট্ঠানসঙ্খাতে পরিযন্তগেহস্স উপচারে ঠিতস্স থামমজ্ঝিমস্স পুরিসস্স বলপ্পমাণেন ৰিস্সট্ঠলেড্ডুপাতদ্ৰযতো ৰা পট্ঠায পরিক্খিত্তস্স ৰিহারস্স সপরিক্খেপং ৰা অপরিক্খিত্তস্স ৰিহারস্স যস্সং দিসাযং গামো হোতি, তত্থ গামপরিযন্তসেনাসনং ৰা চেতিযং ৰা বোধিং ৰা অৰধিং কত্ৰা ৰিহারগমনীযেন পকতিমগ্গেন ৰিদত্থিগম্ভীরং আরোপিতেন আচরিযধনুনা পমিতপঞ্চধনুসতপমাণদূরন্তি সঙ্খেপতো গহেতব্বং.
সাসঙ্কসম্মতেতি চতুত্থমঙ্গং, ‘‘ইহ সপ্পটিভযে’’তি সেসো. ‘‘সাসঙ্কসম্মতানি সপ্পটিভযানী’’তি (পারা. ৬৫৩) হি পাল়ি. ইদং দ্ৰযম্পি ‘‘সেনাসনে’’তি এতস্স ৰিসেসনং. আরামআরামূপচারেসু চোরানং নিসিন্নসযিতট্ঠিতভুত্তপীতট্ঠানাদীনং দিস্সমানতায আসঙ্কাসহিতে তত্থেৰ আরামাদীসু পহটমারিতৰিলুত্তমনুস্সানং দিস্সমানতায ৰিসেসেন সহভযতায ¶ সপ্পটিভযে আরঞ্ঞকে সেনাসনেতি অত্থো. ৰসন্তো ভিক্খু. ৰসন্তোৰাতি এত্থ এৰকারো অট্ঠানপ্পযুত্তো. তস্মা ততো আনেত্ৰা চতুরঙ্গসমাযোগে এৰাতি যোজেতব্বো. চতুরঙ্গসমাযোগে এৰাতি যথাৰুত্তানং চতুন্নং অঙ্গানং সমাযোগে সন্নিপাতে সতি এৰ. এত্থ এৰকারেন তস্স অঙ্গস্স অভাৰে অলব্ভমানতং দীপেতি. পকাসিতোতি ‘‘তত্রাযং অঙ্গসম্পত্তী’’তিআদিকায (পারা. অট্ঠ. ২.৬৫৩-৬৫৪) অট্ঠকথায ৰুত্তো.
৮৭৪. তং চীৰরং. মাসমেকন্তি ৰস্সানস্স পচ্ছিমমাসসঙ্খাতং একং মাসং. যো গামো সচে পুরিমবদ্ধায অৰিপ্পৰাসসীমায ¶ অন্তো হোতি, তত্থ মাসতো অতিরেকম্পি ঠপেতুং ৰট্টতীতি (ৰজির. টী. পারাজিক ৬৫৩ অত্থতো সমানং) ৰজিরবুদ্ধিত্থেরেন ৰুত্তং.
৮৭৫. অঞ্ঞত্থেৰাতি যস্স আরঞ্ঞকসেনাসনস্স গোচরগামে চীৰরং নিক্খিত্তং, ততো আরঞ্ঞকসেনাসনতো বহি এৰ. অযং অধিপ্পাযোতি ‘‘যং গাম’’ন্তিআদিকায দিযড্ঢগাথায পটিপাদিতত্থদ্ৰযসঙ্খাতো অধিপ্পাযো. অস্সাতি সাসঙ্কসিক্খাপদস্স. এৰং ইমিনা সিক্খাপদেন ‘‘চীৰরেন ৰিনা কত্তিকমাসে অরঞ্ঞে ৰসেয্যা’’তি অনুঞ্ঞাতত্তা ‘‘ছারত্তপরমং তেন ভিক্খুনা তেন চীৰরেন ৰিপ্পৰসিতব্ব’’ন্তি (পারা. ৬৫৩) ইমিনা গোচরগামে তং ঠপেত্ৰা তস্মিং আরঞ্ঞকাৰাসে ৰসিত্ৰা কেনচি করণীযেন ততো আৰাসতো গন্ত্ৰা বহি ৰসতো দিৰসপরিচ্ছেদস্স ৰিঞ্ঞাযমানত্তাযেৰাহ ‘‘পটিচ্ছন্নো পকাসিতো’’তি.
৮৭৬. ‘‘সচে গোচরগামতো পুরত্থিমায দিসায সেনাসনং, অযঞ্চ পচ্ছিমং দিসং গতো হোতী’’তিআদিনা (পারা. অট্ঠ. ২.৬৫৬) অট্ঠকথাযং কথিতনিযামেন ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘সেনাসনমথাগন্ত্ৰা’’তিআদি. সেনাসনন্তি অত্তনা নিৰুত্থং আরঞ্ঞকসেনাসনং. আগন্ত্ৰাতি বহি গতট্ঠানতো আগন্ত্ৰা. গোচরগামে চীৰরং নিক্খিপিত্ৰা ততো পুরত্থিমায দিসায আরঞ্ঞকসেনাসনে ৰিহরতো ৰিহারা নিক্খম্ম ততো গোচরগামতো পচ্ছিমদিসায দূরট্ঠানং গতস্স আগতট্ঠানতো তং সেনাসনং আগন্ত্ৰা ৰিদূরত্তা সত্তমং অরুণং উট্ঠাপেতুং অসক্কোন্তস্স ভিক্খুনো কিং ৰিহিতন্তি অযমেত্থ যোজনা.
৮৭৭. গামসীমম্পি ¶ ৰাগন্ত্ৰাতি যত্থ চীৰরং নিক্খিত্তং, তং গামসীমম্পি পুরারুণাযেৰ আগন্ত্ৰা. যত্থ কত্থচীতি (পারা. অট্ঠ. ২.৬৫৬) সভাদেৰালযদ্ৰারকোট্ঠকাদীসু যত্থ কত্থচি কপ্পিযট্ঠানে ¶ . ‘‘যত্থ কত্থচী’’তি সামঞ্ঞেন ৰুত্তত্তা তস্সা গামসীমায অন্তো আরঞ্ঞকঙ্গারক্খনারহং দূরট্ঠানং লদ্ধং চে, অঙ্গভেদং অকত্ৰা তত্থ অরুণং উট্ঠাপেতব্বং. ধুতঙ্গে ৰিজ্জমানেপি আপত্তিং অনাপজ্জিতুং অন্তোগামেপি অরুণং উট্ঠাপেত্ৰা চীৰরপৰত্তিযেৰ ঞাতব্বা. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘গামসীমম্পি ওক্কমিত্ৰা সভাযং ৰা যত্থ কত্থচি ৰা ৰসিত্ৰা চীৰরপ্পৰত্তিং ঞত্ৰা পক্কমিতুং ৰট্টতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬৫৬).
৮৭৮. এৰঞ্চাপি অসক্কোন্তোতি অঙ্গভেদং অকত্ৰা, কত্ৰা ৰা অন্তোগামসীমায অরুণং উট্ঠাপেতুম্পি গন্তুং অসক্কোন্তো. ঞত্ৰাতি অত্তনো চীৰরস্স ঠপিতট্ঠানং সল্লক্খেত্ৰা. তত্থেৰাতি এত্থ ‘‘ঠিতো’’তি লব্ভতি. খিপ্পন্তি সীঘং, পুরারুণাতি ৰুত্তং হোতি. অতিরেকে ঠানেতি যোজনা, যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘অতিরেকচীৰরট্ঠানে ঠস্সতী’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৬৫৬), ‘‘অতিরেকচীৰরট্ঠানে তিট্ঠতী’’তি চিন্তেত্ৰাতি অত্থো.
৮৭৯. ৰিস্সজ্জেতীতি সত্তমঅরুণুট্ঠানতো পুরেতরমেৰ অঞ্ঞস্স দেতি. উপরিপি এৰমেৰ ৰত্তব্বং.
৮৮০. সাসঙ্কসম্মতে এৰংনামকে সিক্খাপদে সমুট্ঠানাদযো সব্বে তেন দুতিযেন কথিনেন সমা ইতি মুনিন্দেন মতা অনুমতা অনুঞ্ঞাতাতি যোজনা.
সাসঙ্ককথাৰণ্ণনা.
৮৮১. জানন্তি ‘‘সঙ্ঘস্স দেমা’’তি ৰচনেন পরিণামিতভাৰং যেন কেনচি আকারেন জানন্তো. যথাহ পদভাজনে ¶ ‘‘সামং ৰা জানাতী’’তিআদি (পারা. ৬৫৯). পরিণতন্তি এত্থ পদভাজনে ‘‘পরিণতং নাম ‘দস্সাম করিস্সামা’তি ৰাচা ভিন্না হোতী’’তি ৰুত্তনিযামেন সঙ্ঘস্স পরিণতন্তি অত্থো. লাভন্তি লভিতব্বং চীৰরাদি যং কিঞ্চি. যথাহ ‘‘লাভো নাম চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা, অন্তমসো চুণ্ণপিণ্ডোপি দন্তকট্ঠম্পি দসিকসুত্তম্পী’’তি. অত্তনো পরিণামেয্যাতি ‘‘বহূ আৰুসো সঙ্ঘস্স দাযকা, বহূ সঙ্ঘস্স ভত্তা, মযং তুম্হে নিস্সায তুম্হে সম্পস্সন্তা ইধ ৰিহরাম. তুম্হে চে অম্হাকং ন দস্সথ, অথ কো চরহি অম্হাকং দস্সতি. দেথাৰুসো অম্হাকং ইমানি চীৰরানী’’তি (পারা. ৬৫৭) পাল়িযা ¶ আগতনযেন অত্তনো পরিণামেয্যাতি ৰুত্তং হোতি. তস্স নিস্সগ্গিযন্তি এত্থ ‘‘পযোগে দুক্কটং, পটিলাভেনা’’তি সেসো. নিস্সগ্গিযন্তি ইদং পরিণতে পরিণতসঞ্ঞিং সন্ধায ৰুত্তং. ৰেমতিকস্স পন দুক্কটং হোতি. যথাহ ‘‘পরিণতে ৰেমতিকো অত্তনো পরিণামেতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি. অপরিণতসঞ্ঞিনো অনাপত্তি. যথাহ ‘‘পরিণতে অপরিণতসঞ্ঞী অত্তনো পরিণামেতি, অনাপত্তী’’তি.
৮৮২. ‘‘অঞ্ঞস্স দেহী’’তি সচে পরিণামেতীতি তথা সঙ্ঘস্স পরিণতভাৰং জানন্তো ‘‘অঞ্ঞস্স দেহী’’তি যদি পরিণামেতি. সুদ্ধিকং পাচিত্তিযন্তি নিস্সজ্জিতব্বৰত্থুরহিতং কেৰলং পাচিত্তিযমত্তন্তি অত্থো. সুদ্ধচিত্তেনাতি সৰাসনানৰসেসকিলেসপ্পহানেন পরিসুদ্ধচিত্তেন ভগৰতা. পাচিত্তিযমুদীরিতন্তি পাচিত্তিযেসু অট্ঠমস্স সহধম্মিকৰগ্গস্স অৰসানে ‘‘যো পন ভিক্খু জানং সঙ্ঘিকং লাভং পরিণতং পুগ্গলস্স পরিণামেয্য, পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ৪৯০) দেসিতং.
৮৮৩. একং ¶ চীৰরন্তি সঙ্ঘস্স পরিণতচীৰরতো একং চীৰরং. চীৰরং ৰাতি এত্থ ৰা-সদ্দো পচ্চযন্তরৰিকপ্পত্থো. ৰা পনাতি এত্থ ৰা-সদ্দো অত্থৰিকপ্পত্থো. একং চীৰরং ৰা অঞ্ঞং ৰা পচ্চযং পরস্স, একং পন অত্তনো ৰা পরিণামেয্য চেতি যোজনা. সদ্ধিন্তি একতো, একক্খণেতি ৰুত্তং হোতি. দ্ৰে পাচিত্তিযো সদ্ধিং সিযুন্তি যোজনা, অঞ্ঞস্স পরিণামনেন সুদ্ধপাচিত্তিযঞ্চ অত্তনো পরিণামনেন নিস্সগ্গিযপাচিত্তিযঞ্চাতি দ্ৰে পাচিত্তিযো একক্খণে হোন্তীতি অত্থো.
৮৮৪. পরিণামেত্ৰা ঠপিতে ৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা পরিচ্চজিত্ৰা দিন্নে ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘সঙ্ঘস্সা’’তিআদি. ‘‘পরাজযো’’তি ইদং পাদপ্পহোনকং ৰত্থুং সন্ধায ৰুত্তং. যথাৰত্থুৰসেন পন দুক্কটথুল্লচ্চযাপি ৰত্তব্বা.
৮৮৫. অঞ্ঞস্স চেতিযস্স পোণং পরিণতং অঞ্ঞস্স চেতিযস্স ৰা সঙ্ঘস্স ৰা পুগ্গলস্স ৰাপি পন পরিণামেয্যাতি যোজনা. সঙ্ঘস্স পুগ্গলস্সাতি পদদ্ৰযেপি এৰমেৰ যোজেতব্বং. যথাহ ‘‘সঙ্ঘস্স পরিণতং অঞ্ঞসঙ্ঘস্স ৰা চেতিযস্স ৰা পুগ্গলস্স ৰা পরিণামেতি ¶ , আপত্তি দুক্কটস্সা’’তিআদি (পাচি. ৪৯২). অঞ্ঞস্স পুগ্গলস্স পোণং অঞ্ঞস্স পুগ্গলস্স পরিণামেয্যাতি.
৮৮৬. ইমস্স সব্বসত্তৰিসযতং দস্সেতুমাহ ‘‘যো পনা’’তিআদি.
৮৮৭. ইদং পরিণতসিক্খাপদং. তিসমুট্ঠানন্তি কাযচিত্তৰাচাচিত্তকাযৰাচাচিত্তসঙ্খাতেহি তীহি সচিত্তকসমুট্ঠানেহি সমুট্ঠানতো তিসমুট্ঠানং. পরিণামনপচ্চযা আপজ্জিতব্বতো ক্রিযং. সঙ্ঘাদীনং পরিণতন্তিসঞ্ঞায অভাৰেন ¶ ৰিমুচ্চনতো সঞ্ঞাৰিমোক্খং. কাযৰিঞ্ঞত্তিৰচীৰিঞ্ঞত্তীহি পরিণামেতব্বতো কাযকম্মং ৰচীকম্মং.
পরিণতকথাৰণ্ণনা.
পত্তৰগ্গো ততিযো.
৮৮৮. যে ইমং ৰিনিচ্ছযং তরন্তি, তে পঞ্ঞত্তিমহাসমুদ্দং তরন্তীতি যোজনা. পঞ্ঞত্তিসঙ্খাতং ৰিনযপিটকমেৰ মহাসমুদ্দো ৰিযাতি পঞ্ঞত্তিমহাসমুদ্দো, তং. এৰং সমুদাযং দস্সেত্ৰা তদৰযৰে দস্সেতুমাহ ‘‘নেকা’’তিআদি. নেকানি নানপ্পকারানি ৰত্তানি সেনাসনৰত্তাদীনি খন্ধকাগতানি উগ্গা উত্তুঙ্গা তরঙ্গমালা মহাৰীচিপরম্পরা যস্সাতি ৰিগ্গহো, নানপ্পকারখন্ধকৰত্তসঙ্খাতমহাতরঙ্গপরম্পরায সজ্জিতন্তি অত্থো. সীলং পাতিমোক্খসংৰরাদিকমেৰ অন্তো ৰেলাৰলযো যস্স সো সীলন্তো, তং, পাতিমোক্খসংৰরসীলাদিচতুপারিসুদ্ধিসীলমেৰ পটিপাদেতব্বতায অন্তং ৰেলাৰলযভূতন্তি অত্থো. আপত্তিযো সত্তাপত্তিক্খন্ধা, সীলাচারদিট্ঠিআজীৰৰিপত্তিযো চ গাহকা মকরাদযো যস্সাতি ৰিগ্গহো, সীলাচারাজীৰদিট্ঠিসম্পত্তিসঙ্খাতমুদুসত্তনাসকআপত্তিৰিপত্তিসঙ্খা- তমাতঙ্গমকরাদিচণ্ডসত্তৰন্তন্তি অত্থো. এৰং অযং গাথা সমুদাযাৰযৰানং সব্বেসমেৰ রূপকালঙ্কারেন ৰিরচিতাতি দট্ঠব্বা.
ইতি ৰিনযত্থসারসন্দীপনিযা
ৰিনযৰিনিচ্ছযৰণ্ণনায
নিস্সগ্গিযকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পাচিত্তিযকথাৰণ্ণনা
৮৮৯. এৰং ¶ নাতিৰিত্থারসঙ্খেপতো নিস্সগ্গিযৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা ইদানি তদনন্তরং নিদ্দিট্ঠস্স পাচিত্তিযকণ্ডস্স ৰিনিচ্ছযং ¶ দস্সেতুং ‘‘সম্পজানমুসাৰাদে’’তিআদি আরদ্ধং. সম্পজানমুসাৰাদেতি অত্তনো ৰচনস্স মুসাভাৰং ঞত্ৰা, অদিট্ঠং ‘‘দিট্ঠ’’ন্তিআদিনা নযেন মুসাৰাদে সম্পজানন্তস্স মুসাভণনেতিপি অত্থো গহেতব্বো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘জানিত্ৰা জানন্তস্স চ মুসাভণনে’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২). ‘‘মুসাৰাদে’’তি হি নিমিত্তত্থে ভুম্মং, মুসাৰাদনিমিত্তন্তি অত্থো.
দৰা ভণন্তস্সাতি যোজনা. অনুপপরিক্খিত্ৰা ৰেগেন দিট্ঠম্পি ‘‘অদিট্ঠং মে’’তি ৰদন্তস্সাতি অত্থো. যথাহ ‘‘দৰা ভণতি নাম সহসা ভণতী’’তি পদভাজনীঅট্ঠকথাযং ‘‘সহসা ভণতীতি অৰীমংসিত্ৰা অনুপধারেত্ৰা ৰেগেন দিট্ঠম্পি ‘অদিট্ঠং মে’তি ভণতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১১). রৰা ভণন্তস্সাতি ‘‘চীৰর’’ন্তি ৰত্তুকামস্স ‘‘চীর’’ন্তি ৰচনং ৰিয মন্দত্তা মোমূহত্তা ‘‘অঞ্ঞং ভণিস্সামী’’তি অঞ্ঞং ভণন্তস্স. যথাহ ‘‘রৰা ভণতি নাম ‘অঞ্ঞং ভণিস্সামী’তি অঞ্ঞং ভণতী’’তি.
৮৯০. অঞ্ঞত্থাতি চতুত্থপারাজিকাদীসু. অত্তনা অলদ্ধং উত্তরিমনুস্সধম্মং ‘‘লদ্ধং মযা’’তি মুসা যস্স ভণতি, তেন তঙ্খণমেৰ সুত্ৰা তদত্থে ঞাতে পারাজিকস্স, অঞ্ঞাতে কালন্তরেন ঞাতে চ পরিযাযৰচনে চ ঞাতে থুল্লচ্চযস্স, পরিযাযৰচনে অৰিঞ্ঞাতে দুক্কটস্স, দুট্ঠদোসসিক্খাপদে পারাজিকং অনাপন্নস্স ‘‘আপন্নো’’তি মুসাভণনে সঙ্ঘাদিসেসস্স, ওমসৰাদসিক্খাপদে দুব্ভাসিতস্স চ ৰুত্তত্তা আহ ‘‘মুসাৰাদস্স কারণা পঞ্চ আপত্তিযো’’তি. ইমায পাচিত্তিযা সদ্ধিং ছ আপত্তিক্খন্ধা হোন্তি.
সম্পজানমুসাৰাদকথাৰণ্ণনা.
৮৯১-৩. ৰুত্তেসু ¶ জাতিআদীসু দসসু অক্কোসৰত্থূসূতি যোজনা, পদভাজনে ৰুত্তেসু জাতিনামগোত্তকম্মসিপ্পআবাধলিঙ্গকিলেসআপত্তিঅক্কোসানং ৰসেন দসসু অক্কোসৰত্থূসূতি অত্থো ¶ . তেসু কিলেসং ৰিনা সব্বেতে হীনুক্কট্ঠৰসেন দ্ৰিপ্পকারা হোন্তি. যথাহ পদভাজনে ‘‘জাতি নাম দ্ৰে জাতিযো হীনা চ জাতি উক্কট্ঠা চ জাতী’’তিআদি.
তত্থ চণ্ডালাদিজাতি হীনা, খত্তিযব্রাহ্মণজাতিযো উক্কট্ঠা. নামেসু অৰকণ্ণকজৰকণ্ণকাদিনামানি দাসনামত্তা হীনানি, বুদ্ধরক্খিতাদিনামানি উক্কট্ঠানি. কোসিযাদিগোত্তং হীনং, গোতমাদিগোত্তং উক্কট্ঠং. কম্মেসু ৰড্ঢকিমণিকারাদিকম্মানি হীনানি, কসিৰাণিজ্জাগোরক্খকম্মানি উক্কট্ঠানি. সিপ্পেসু নল়কারকুম্ভকারাদিসিপ্পং হীনং, মুদ্দাগণনাদিসিপ্পং উক্কট্ঠং. আবাধেসু সব্বেপি আবাধা হীনা, অপিচ মধুমেহো পীল়াজনকত্তাভাৰা উক্কট্ঠো. লিঙ্গেসু অতিদীঘতাদযো হীনা, নাতিদীঘতাদযো উক্কট্ঠা. সব্বেপি কিলেসা হীনা. সব্বাপত্তিযোপি হীনা, অপিচ সোতাপত্তিসমাপত্তি উক্কট্ঠা. অক্কোসেসু ‘‘ওট্ঠোসি মেণ্ডোসি গোণোসী’’তিআদিকো হীনো, ‘‘পণ্ডিতোসি ব্যত্তোসী’’তিআদিকো উক্কট্ঠো.
অঞ্ঞত্রঞ্ঞাপদেসেনাতি পরিযাযকথনেন ৰিনা. ওমসন্তস্সাতি ৰচনপতোদেন ওৰিজ্ঝন্তস্স. সম্বুদ্ধেন পকাসিতাতি ‘‘চণ্ডালোসি ৰেনোসি নেসাদোসি রথকারোসি পুক্কুসোসী’তি ভণতি, আপত্তি ৰাচায ৰাচায পাচিত্তিযস্সা’’তি সামং সব্বধম্মাৰবোধতো ‘‘সম্বুদ্ধো’’তি পঞ্ঞাতেন ভগৰতা দেসিতা.
৮৯৪. তেহেৰাতি ¶ জাতিআদীহি অক্কোসৰত্থূহেৰ. অঞ্ঞাপদেসেন ভূতেন ৰা…পে… আপন্নমেৰ ৰা অনুপসম্পন্নং অক্কোসন্তস্স দুক্কটং সম্বুদ্ধেন পকাসিতন্তি সম্বন্ধো. ইধ ভূতাভূতপদানি তেহীতি অপেক্খিত্ৰা বহুৰচনন্তানি যোজেতব্বানি. এতেন ‘‘সন্তি ইধেকচ্চে’’তিআদিদুতিযৰারত্থং (পাচি. ২৬) দস্সেন্তেন দুক্কটসাধনত্থেন তদেককারিযং ততিযং যেনূনৰারঞ্চ চতুত্থং ন মযন্তিআদিৰারঞ্চ সঙ্গহিতন্তি দট্ঠব্বং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সন্তি ইধেকচ্চে’তি ৰারে পন পরিহরিত্ৰা ৰুত্তভাৰেন দুক্কটং. এসেৰ নযো ‘যেনূন…পে… ন ময’ন্তি ৰারেসুপী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৬).
পাল়িমুত্তপদেহিপীতি এত্থাপি তথেৰ ‘‘ভূতেন ৰা’’তিআদীনি পদানি সম্বন্ধিতব্বানি. ‘‘চোরোসি, গণ্ঠিভেদকোসী’’তিআদি পাল়িমুত্তপদং নাম. সব্বত্থাতি সব্বেসু চতূসু ৰারেসু, পাল়িমুত্তপদেসু ¶ চ. ৰুত্তঞ্হি ‘‘অনুপসম্পন্নে পন চতূসুপি ৰারেসু দুক্কটমেৰ. ‘চোরোসি, গণ্ঠিভেদকোসী’তিআদিৰচনেহি পন উপসম্পন্নেপি অনুপসম্পন্নেপি সব্বৰারেসু দুক্কটমেৰা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৬). ‘‘অনুপসম্পন্ন’’ন্তি ইমিনা ‘‘ইমস্মিঞ্চ সিক্খাপদে ঠপেত্ৰা ভিক্খুং ভিক্খুনিআদযো সব্বে সত্তা অনুপসম্পন্নট্ঠানে ঠিতা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৬) অট্ঠকথাযং ৰুত্তা অনুপসম্পন্না সঙ্গহিতা. তেনেৰেত্থাপি ৰক্খতি ‘‘পৰিট্ঠানুপসম্পন্নট্ঠানে ইধ চ ভিক্খুনী’’তি.
৮৯৫. দৰকম্যতাতি এত্থ ‘‘পটিসঙ্খা যোনিসো’’তিআদীসু (ম. নি. ১.২২, ২৩, ৪২২; অ. নি. ৬.৫৮; ৯.৯; মহানি. ২০৬; ৰিভ. ৫১৮) ৰিয য-কারলোপো. সব্বত্থাতি সব্বেসু ৰুত্তপাচিত্তিযৰত্থূসু চ দুক্কটৰত্থূসু চাতি সব্বত্থেৰ. দুব্ভাসিতমুদীরিতন্তি ‘‘চণ্ডালোসি…পে… পুক্কুসোসী’তি ভণতি, আপত্তি ¶ ৰাচায ৰাচায দুব্ভাসিতস্সা’’তি (পাচি. ৩২) ৰুত্তন্তি অত্থো. পরম্মুখা পন পাচিত্তিযৰত্থূহি চ দুক্কটৰত্থূহি চ অক্কোসনে দুক্কটমেৰ. তথা দৰকম্যতায পরম্মুখা ৰদন্তস্সাপি দুব্ভাসিতমেৰাতি আচরিযা ৰদন্তি.
৮৯৬-৭. অত্থং পুরক্খত্ৰা ৰদতো ভিক্খুস্স অনাপত্তীতি যোজনা. ধম্মো নাম ‘‘চণ্ডালোসী’’তিআদিপাল়িযেৰ. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘পাল়িং ৰাচেন্তো ধম্মপুরেক্খারো’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩৫). অনুসাসনী নাম ‘‘ইদানিপি চণ্ডালোসি, মা পাপধম্মং অকাসি, মা তমো তমপরাযনো অহোসী’’তিআদিনা (পাচি. অট্ঠ. ৩৫) নযেন অট্ঠকথাযং ৰুত্তসরূপাযেৰ অনুসাসনীপুরেক্খতায ঠত্ৰা ৰদন্তস্স চিত্তস্স লহুপরিৰত্তিতভাৰতো অন্তরা কোধে উপ্পন্নেপি অনাপত্তি.
এত্থাতি ইমস্মিং ওমসৰাদসিক্খাপদে. পটিঘসম্পযুত্তচিত্তেনেৰ আপজ্জিতব্বত্তা মানসিকদুক্খৰেদনাৰ হোতি.
ওমসৰাদকথাৰণ্ণনা.
৮৯৮. দুৰিধাকারতো ভিক্খুপেসুঞ্ঞে আপত্তি সিযাতি যোজনা. পিসতীতি পিসুণা, ৰাচা ¶ , সমগ্গে সত্তে অৰযৰভূতে ৰগ্গে ভিন্নে করোতীতি অত্থো. পিসুণা এৰ পেসুঞ্ঞং, তায ৰাচায সমন্নাগতো পুগ্গলো সহচরিযনযেন পিসুণো, তস্স কম্মং পেসুঞ্ঞং, ভিক্খূনং পেসুঞ্ঞং ভিক্খুপেসুঞ্ঞং, তস্মিং ভিক্খুপেসুঞ্ঞে. পদভাজনে ‘‘উপসম্পন্নো উপসম্পন্নস্স সুত্ৰা উপসম্পন্নস্স পেসুঞ্ঞং উপসংহরতি ‘ইত্থন্নামো তং ‘চণ্ডালো…পে… পুক্কুসো’তি ভণতী’তি আপত্তি…পে… পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ৩৯) ৰুত্তত্তা সযং উপসম্পন্নো হুত্ৰা উপসম্পন্নস্স জাতিআদীসু দসসু অক্কোসৰত্থূসু অঞ্ঞতরেন অঞ্ঞং উপসম্পন্নং ¶ পরম্মুখা অক্কোসন্তস্স সুত্ৰা তস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰক্খমানসরূপেসু অত্তনো পিযকামতাভেদাধিপ্পাযসঙ্খাতেসু দ্ৰীসু কারণেসু অঞ্ঞতরকারণং পটিচ্চ ‘‘অসুকো তুয্হং এৰং ৰদতী’’তি পেসুঞ্ঞং হরতি, তস্স পেসুঞ্ঞকথননিমিত্তং পাচিত্তিযং হোতীতি অত্থো.
দুৰিধাকারতোতি এত্থ আকার-সদ্দো কারণপরিযাযো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘দ্ৰীহাকারেহীতি দ্ৰীহি কারণেহী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩৮). এত্থ কারণং নাম অধিপ্পাযৰিসেসো. তং কারণং অধিপ্পাযমুখেন দস্সেতুমাহ ‘‘অত্তনো’’তিআদি. অত্তনো পিযকামস্সাতি অত্তনো পিযভাৰকামস্স পেসুঞ্ঞং ভণন্তস্স, অত্তনো পিযভাৰং কামযন্তস্সাতি অত্থো, তাদিসেন অধিপ্পাযেনাতি ৰুত্তং হোতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘এৰং অহং এতস্স পিযো ভৰিস্সামী’’তি অত্তনো পিযভাৰং পত্থযমানস্সা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩৮). পরভেদত্থিনোপি ৰাতি অক্কোসকস্স চ অত্তনো পেসুঞ্ঞৰচনং সুণন্তস্স চাতি উভিন্নং ভেদং ইচ্ছন্তস্সাতি অত্থো, ভেদাধিপ্পাযেনাতি ৰুত্তং হোতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘পরস্স পরেন ভেদং ইচ্ছন্তস্সা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩৮).
৮৯৯. পরিযাযনযেন অক্কোসন্তস্স ৰচনস্স…পে… দুক্কটন্তি যোজনা, পরিযাযঅক্কোসৰচনং সুত্ৰা পরস্স সন্তিকং গন্ত্ৰা ৰদন্তস্স ভিক্খুনো দুক্কটং হোতীতি অত্থো. যথাহ ‘‘ইত্থন্নামো সন্তি ইধেকচ্চে চণ্ডালা…পে… ভণতি, ন সো অঞ্ঞং ভণতি, তংযেৰ ভণতীতি আপত্তি ৰাচায ৰাচায দুক্কটস্সা’’তিআদি (পাচি. ৪১). পাল়িমুত্তনযেন অক্কোসন্তস্স ৰচনস্স…পে… দুক্কটন্তি যোজনা. এত্থ ‘‘চোরোসি, গণ্ঠিভেদকোসী’’তিআদিনা দস্সিতো পাল়িমুত্তনযো নাম.
৯০০. অনুপসম্পন্নস্স ¶ অক্কোসং উপসম্পন্নং হরতোপি চ তথা দুক্কটন্তি যোজনা. চ-সদ্দেন ¶ উপসম্পন্নস্স অক্কোসং অনুপসম্পন্নং হরতোপি চ, অনুপসম্পন্নস্স অক্কোসং অনুপসম্পন্নং হরতোপি চ তথা দুক্কটন্তি ৰিকপ্পদ্ৰযঞ্চ সমুচ্চিনোতি. ‘‘ইধাপি ভিক্খুনিং আদিং কত্ৰা সব্বে অনুপসম্পন্না নামা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩৮) অট্ঠকথাৰচনতো ‘‘ভিক্খুনী’’তি উপলক্খণং.
৯০১. ন চেৰ পিযকামস্সাতি পিযভাৰং অকামযন্তস্স চ. ন ভেদত্থিনোপি চাতি ভেদং অনিচ্ছন্তস্স চ. পাপানং গরহত্থাযাতি এত্থ ‘‘কেৰল’’ন্তি সেসো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘একং অক্কোসন্তং, একঞ্চ খমন্তং দিস্ৰা ‘অহো নিল্লজ্জো, ঈদিসম্পি নাম আযস্মন্তং পুন ৰত্তব্বং মঞ্ঞিস্সতী’তি এৰং কেৰলং পাপগরহিতায ভণন্তস্স অনাপত্তী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩৮).
পেসুঞ্ঞকথাৰণ্ণনা.
৯০৩. অঞ্ঞেনাতি সামণেরাদিনা. ‘‘যঞ্চ পদং যঞ্চ অনুপদং যঞ্চ অন্ৰক্খরং যঞ্চ অনুব্যঞ্জনং, সব্বমেতং পদসো নামা’’তি (পাচি. ৪৬) পদভাজনে ৰুত্তত্তা অৰযৰে সমুদাযোপচারৰসেন ‘‘পিটকত্তয’’ন্তি তদেকদেসপদাদি এৰ ৰুত্তোতি গহেতব্বো. এত্থ পদাদিসরূপং অট্ঠকথায ৰেদিতব্বং. ৰুত্তঞ্হি তত্থ ‘‘পদন্তি একো গাথাপাদো অধিপ্পেতো. অনুপদন্তি দুতিযো পাদো. অন্ৰক্খরন্তি একেকমক্খরং. অনুব্যঞ্জনন্তি পুরিমব্যঞ্জনেন সদিসং পচ্ছাব্যঞ্জন’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ৪৫). ইদং গাথামযদেসনং সন্ধায ৰুত্তং. ‘‘যং কিঞ্চি ৰা একমক্খরং ¶ অন্ৰক্খরং, অক্খরসমূহো অনুব্যঞ্জনং, অক্খরানুব্যঞ্জনসমূহো পদং, পঠমপদং পদমেৰ, দুতিযং অনুপদন্তি এৰমেত্থ নানাকরণং ৰেদিতব্ব’’ন্তিপি (পাচি. অট্ঠ. ৪৫) ৰুত্তং. ইদং চুণ্ণিযদেসনং সন্ধায ৰুত্তং.
ধম্মন্তি বুদ্ধভাসিতাদিপাল়িধম্মং. পটিসম্ভিদাযঞ্হি ধম্মপঞ্চকে পাল়িপি ধম্মোতি ৰুত্তা. ধম্মপঞ্চকং নাম ফলনিব্বত্তকো হেতু, অরিযমগ্গো, ভাসিতং, কুসলাকুসলং চেতি এতে ধম্মসঞ্ঞিতাতি নিদ্দিট্ঠং. এত্থ হি ভাসিতন্তি পাল়ি ৰুত্তা. অট্ঠকথানিস্সিতোপি এত্থেৰ সঙ্গহং গচ্ছতি. সো চ পুব্বে মগধভাসায ঠিতো সঙ্গীতিত্তযারুল়্হো গহেতব্বো.
‘‘সহ ভণন্তস্স পাচিত্তিযং সিযা’’তি ইমিনা ‘‘একতো পট্ঠপেত্ৰা একতো ওসাপেন্তী’’তিআদিনা ¶ (পাচি. ৪৬) পদভাজনাগতনযেন অনুপসম্পন্নেন সদ্ধিং আরভিত্ৰা একতো উচ্চারণৰসেন পদং ৰা অনুপদং ৰা অন্ৰক্খরং ৰা অনুব্যঞ্জনং ৰা ৰদতো পদাদিগণনাৰসেন পাচিত্তিযন্তি ৰুত্তং হোতি.
৯০৪. সঙ্গীতিং অনারুল়্হেসু ধম্মেসু রাজোৰাদাদযো সুত্তন্তা আপত্তিজনকাযেৰাতি মহাপচ্চরিযাদিসু ৰুত্তাতি যোজনা. রাজোৰাদো নাম একো সুত্তন্তো. আদি-সদ্দেন তিক্খিন্দ্রিযাদিসুত্তন্তা গহিতা.
৯০৫. ভিক্খুস্মিম্পি ভিক্খুনিযাপি চ অনুপসম্পন্নসঞ্ঞিনো, ৰিমতিস্স ৰা ভিক্খুস্স তথা পদসোধম্মে দুক্কটং হোতীতি যোজনা.
৯০৬-৭. একতো উদ্দিসাপেতীতি একতো উদ্দেসং গণ্হন্তেহি অনুপসম্পন্নেহি সদ্ধিং উচ্চারণৰসেন উদ্দিসাপেতি. সজ্ঝাযং ৰা করোতীতি তথা একতো সজ্ঝাযতি.
‘‘সচে ¶ একগাথায একো পাদো ন আগচ্ছতি, সেসং আগচ্ছতি, অযং যেভুয্যেন পগুণগন্থো নাম. এস নযো সুত্তেপি ৰেদিতব্বোতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৪৮) অট্ঠকথাৰচনতো পগুণগন্থন্তি এত্থ ‘‘যেভুয্যেনা’’তি সেসো. ওপাতেতীতি ‘‘এৰং ভণাহী’’তি একতো ভণতি. উদ্দেসন্তি উদ্দিসিতব্বং. তেনাতি অনুপসম্পন্নেন.
৯০৮. যস্মা ইদং পদসোধম্মসিক্খাপদং ৰাচতো চ সমুট্ঠাতি, ৰাচাচিত্তদ্ৰযাপি চ সমুট্ঠাতি, তস্মা ইদং সমুট্ঠানং পদসোধম্মসঞ্ঞিতন্তি ৰুত্তন্তি যোজনা.
পদসোধম্মকথাৰণ্ণনা.
৯০৯-১০. সব্বচ্ছন্নসব্বপরিচ্ছন্নে সেনাসনে তিস্সন্নং পন রত্তীনং যো পন ভিক্খু রত্তিযং ঠপেত্ৰা ভিক্খুং অঞ্ঞেন সচে নিপজ্জেয্য, তস্স পাচিত্তিযং সিযাতি যোজনা. ‘‘যং কিঞ্চি পটিচ্ছাদনসমত্থং ইধ ছদনঞ্চ পরিচ্ছন্নঞ্চ ৰেদিতব্ব’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ৫১) অট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা ছদনারহং ইট্ঠকাসিলাসুধাতিণপণ্ণাদীনং যেন কেনচি সব্বসো ছাদিতং সেনাসনং ¶ সব্বচ্ছন্নং. ‘‘ভূমিতো পট্ঠায যাৰ ছদনং আহচ্চ পাকারেন ৰা অঞ্ঞেন ৰা কেনচি অন্তমসো ৰত্থেনপি পরিক্খিত্ত’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ৫১) অট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা যেন কেনচি পরিক্খিপিত্ৰা পটিচ্ছাদিতসেনাসনং সব্বপরিচ্ছন্নং. ‘‘ছদনং অনাহচ্চ সব্বন্তিমেন পরিযাযেন দিযড্ঢহত্থুব্বেধেন পাকারাদিনা পরিক্খিত্তাপি সব্বপরিচ্ছন্নাযেৰা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৫১) কুরুন্দট্ঠকথাযং ৰুত্তং, তং ‘‘দিযড্ঢা’’তিআদিনা ৰক্খতি.
এৰং সব্বচ্ছন্নসব্বপরিচ্ছন্নে একস্মিং সেনাসনে যো ভিক্খু উপসম্পন্নতো অঞ্ঞেন একেন ৰা অনেকেহি ৰা তিরত্তং ¶ সহসেয্যং কপ্পেত্ৰা চতুত্থরত্তিং আদিং কত্ৰা সব্বরত্তীসু সূরিযত্থঙ্গমতো পট্ঠায সকলরত্তিযং পঠমং ৰা পচ্ছা ৰা অপুব্বাচরিমং ৰা পিট্ঠিং পসারেত্ৰা সচে একসেনাসনে সেয্যং কপ্পেতি, তস্স দেৰসিকং পাচিত্তিযং হোতীতি ইদং ৰিধানং ‘‘অপিচেত্থ একাৰাসাদিকম্পি চতুক্কং ৰেদিতব্ব’’ন্তিআদিনা (পাচি. অট্ঠ. ৫১) অট্ঠকথাযং ৰুত্তং.
‘‘যেভুয্যেন পরিচ্ছন্নে ছন্নে’’তি ইমিনাপি এৰমেৰ যোজেত্ৰা অত্থো ৰেদিতব্বো. ‘‘যস্সা পন উপরি বহুতরং ঠানং ছন্নং, অপ্পং অচ্ছন্নং, সমন্ততো চ বহুতরং পরিক্খিত্তং, অপ্পং অপরিক্খিত্তং, অযং যেভুয্যেনছন্না যেভুয্যেনপরিচ্ছন্না নামা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৫১) অট্ঠকথাযং ৰুত্তনযেন যেভুয্যেন ছন্নপরিচ্ছন্নং ৰেদিতব্বং. অত্থো ৰুত্তনযোযেৰ. ‘‘যেভুয্যেন পংসুকা’’তি এতস্স অট্ঠকথাযং (পাচি. অট্ঠ. ৮৬) তীসু দ্ৰে যেভুয্যং নাম, ইধ পন পদসোধম্মে ‘‘যেভুয্যেন পগুণং গন্থ’’ন্তি এতস্স অট্ঠকথাযং (পাচি. অট্ঠ. ৪৮) ‘‘একগাথাযা’’তিআদিৰিৰরণে ৰিয চতূসু তযোপি ভাগা যেভুয্যং নামাতি ৰেদিতব্বং.
৯১১. মেথুনস্স পহোনকং যং পন ৰত্থু পঠমপারাজিকায নিদ্দিট্ঠং অন্তমসো তিরচ্ছানগতেনপি, তেন পঠমপারাজিকৰত্থুনা পুগ্গলেন সহ নিপজ্জিত্ৰা আপত্তি সহসেয্যাপত্তি হোতীতি যোজনা.
৯১২-৩. ‘‘উভো ৰা নিপজ্জন্তী’’তি ৰিকপ্পস্স পঠমগাথাদ্ৰযেনেৰ অত্থতো দস্সিতত্তা পুব্বাপরিযৰসেনপি সম্ভৰন্তং দস্সেতুং ‘‘অনুপসম্পন্নে’’তিআদিনা (পাচি. ৫২-৫৪) নযেন দস্সিতপক্খদ্ৰযং নিদস্সেতুমাহ ‘‘নিপন্নে’’তিআদি. ‘‘উট্ঠহিত্ৰা’’তি ইদং ৰিচ্ছাৰসেন গহেতব্বং. অনুপসম্পন্নগণনাযপি ৰাতি বহূসু ¶ অনুপসম্পন্নেসু তেসং গণনায চ. অনুপসম্পন্নেসু ¶ বহূসু তেসং গণনায একস্স ভিক্খুনো বহূ আপত্তিযো হোন্তীতি এৰং দস্সনেন উপসম্পন্নেসু বহূসু একস্মিং অনুপসম্পন্নে সতি তেসঞ্চ তস্স পযোগগণনায আপজ্জিতব্বা বহূ আপত্তিযো চ উভোসুপি বহূসু একেকস্সেৰ উপসম্পন্নস্স অনুপসম্পন্নগণনায বহূ আপত্তিযো চ হোন্তীতিপি দস্সিতং হোতি.
৯১৪. একেনেৰ দ্ৰারেন ৰল়ঞ্জিতব্বতো একূপচারে সতগব্ভেপি সেনাসনে উপসম্পন্নো একস্মিং গব্ভে ৰসন্তো অত্তনা সযনগব্ভে দ্ৰারং পিদহিত্ৰা ৰা অপিদহিত্ৰা ৰা চতুত্থরত্তিযং সযতি চে, উপরিমতলে, অৰসেসগব্ভেসু চ সযন্তেহি অনুপসম্পন্নেহি পুব্বে ৰুত্তআপত্তিনিযমোযেৰাতি দস্সনত্থমাহ ‘‘সচে পিধাযা’’তিআদি. গব্ভদ্ৰারং উত্তরপদলোপেন ‘‘গব্ভ’’ন্তি ৰুত্তং. চতুত্থদিৰসে অত্থঙ্গতে সূরিযে নিপজ্জতি, আপত্তি সিযাতি যোজনা. ‘‘অনুপসম্পন্নেন সহা’’তি পকরণতো লব্ভতি. আপত্তি পাচিত্তিযং.
৯১৫. দিযড্ঢহত্থুব্বেধেনাতি ৰড্ঢকিরতনেন দিযড্ঢরতনুব্বেধেন. পাকারো নাম নিট্ঠিতো. চযনং নাম ৰিপ্পকতপাকারোতিপি ৰদন্তি. ইমিনা চ আল়িন্দস্স অগ্গহণত্থং ‘‘দসহত্থুব্বেধাপি জগতি পরিক্খেপসঙ্খ্যং ন গচ্ছতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৫১) অট্ঠকথা পমাণন্তি ৰদন্তি. জগতীতি আল়িন্দং. আদি-সদ্দেন ভিত্তিপণ্ণাৰরণাদিগহণং.
৯১৬. দুস্সকুটিযন্তি ৰত্থকুটিযং.
৯১৭. ‘‘সব্বচ্ছন্নপরিচ্ছন্নাদিপ্পভেদতো যেভুয্যাদিপ্পভেদতো’’তি আদি-সদ্দো পচ্চেকং যোজেতব্বো. পঠমেন ¶ আদি-সদ্দেন সব্বচ্ছন্নযেভুয্যপরিচ্ছন্নসব্বচ্ছন্নউপড্ঢপরিচ্ছন্নসব্বপরিচ্ছন্নযেভুয্যচ্ছন্ন- সব্বপরিচ্ছন্নউপড্ঢচ্ছন্নসঙ্খাতানি চত্তারি সেনাসনানি গহিতানি. গাথায সরূপেন ৰুত্তসব্বচ্ছন্নসব্বপরিচ্ছন্নেন সদ্ধিং পঞ্চ সেনাসনানি দস্সিতানি হোন্তি. দুতিযেন আদি-সদ্দেন যেভুয্যচ্ছন্নযেভুয্যপরিচ্ছন্ন যেভুয্যচ্ছন্নউপড্ঢপরিচ্ছন্ন যেভুয্যপরিচ্ছন্নউপড্ঢচ্ছন্নসঙ্খাতানি তীণি সেনাসনানি গহিতানি. ইমে অট্ঠ ৰিকপ্পা লব্ভন্তি. কস্মা ৰুত্তং ‘‘সত্ত পাচিত্তিযানী’’তি? মহাঅট্ঠকথায ৰুত্তত্তা. যথাহ ‘‘মহাঅট্ঠকথাযং পন ‘সব্বচ্ছন্নে যেভুয্যেনপরিচ্ছন্নে পাচিত্তিযং, সব্বচ্ছন্নে উপড্ঢপরিচ্ছন্নে পাচিত্তিযং, যেভুয্যেনচ্ছন্নে উপড্ঢপরিচ্ছন্নে পাচিত্তিযং, সব্বপরিচ্ছন্নে যেভুয্যেনচ্ছন্নে পাচিত্তিযং, সব্বপরিচ্ছন্নে উপড্ঢচ্ছন্নে পাচিত্তিযং ¶ , যেভুয্যেনপরিচ্ছন্নে উপড্ঢচ্ছন্নে পাচিত্তিযং, পাল়িযং ৰুত্তপাচিত্তিযেন সদ্ধিং সত্ত পাচিত্তিযানী’তি ৰুত্ত’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ৫৩).
কস্মা পন অট্ঠকথাযং ‘‘অট্ঠ পাচিত্তিযানী’’তি ৰত্ৰা ‘‘সত্তা’’তি গণনপরিচ্ছেদো কতোতি? নিস্সন্দেহে তাৰ ‘‘সেয্যা নাম সব্বচ্ছন্না সব্বপরিচ্ছন্না, যেভুয্যেনচ্ছন্না যেভুয্যেনপরিচ্ছন্না’তি (পাচি. ৫২) পাল়িযং আগতেসু দ্ৰীসু ৰিকপ্পেসু একস্মিং ৰুত্তপাচিত্তিযং গহেত্ৰা পাল়িযং ৰুত্তেন পাচিত্তিযেন ‘সত্তা’তি ৰুত্ত’’ন্তি পরিহারো দস্সিতো. সারত্থদীপনিযঞ্চ ‘‘সত্ত পাচিত্তিযানী’তি পাল়িযং ৰুত্তপাচিত্তিযদ্ৰযং সামঞ্ঞতো একত্তেন গহেত্ৰা ৰুত্তং. ৰিসুং পন গয্হমানে সব্বচ্ছন্নে সব্বপরিচ্ছন্নে পাচিত্তিযং, যেভুয্যেনচ্ছন্নে যেভুয্যেনপরিচ্ছন্নে পাচিত্তিযন্তি অট্ঠেৰ পাচিত্তিযানি হোন্তী’’তি (সারত্থ. টী. পাচিত্তিয ৩.৫৩) পরিহারো ৰুত্তো.
সব্বযেভুয্যউপড্ঢপদেসু ছন্নপরিচ্ছন্নপদেহি যোজিতেসু নৰ ৰিকপ্পা সম্ভৰন্তি, তেসু নৰমে উপড্ঢচ্ছন্নউপড্ঢপরিচ্ছন্নৰিকপ্পে দুক্কটস্স দস্সিতত্তা পারিসেসতো ইতরেসু ¶ অট্ঠসু অট্ঠ পাচিত্তিযানেৰ সম্ভৰন্তি. অট্ঠকথাযং পন অপ্পকং ঊনমধিকং ৰা গুণনূপগং ন হোতীতি কত্ৰা ‘‘সত্তা‘‘তি ৰুত্তন্তি গহেতব্বং. এত্থাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে.
৯১৮. ‘‘অড্ঢচ্ছন্নে অড্ঢপরিচ্ছন্নে’’তি যোজনা. ‘‘সব্বপরিচ্ছন্নে চূল়চ্ছন্নে’’তি যথাক্কমেন যোজনা. ইমিনা অট্ঠকথাগতেসু পঞ্চসু ৰিকপ্পেসু ততিযৰিকপ্পং দস্সেত্ৰা আদি-সদ্দেন সব্বচ্ছন্নাদযো সেসৰিকপ্পা গহিতা. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সব্বচ্ছন্নে চূল়কপরিচ্ছন্নে দুক্কটং, যেভুয্যেনচ্ছন্নে চূল়কপরিচ্ছন্নে দুক্কটং, সব্বপরিচ্ছন্নে চূল়কচ্ছন্নে দুক্কটং, যেভুয্যেনপরিচ্ছন্নে চূল়কচ্ছন্নে দুক্কটং, পাল়িযং আগতদুক্কটেন সহ পঞ্চ দুক্কটানীহি ৰুত্ত’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ৫৩). পাল়িযং আগতদুক্কটং নাম ইমিস্সাযেৰ গাথায আদিম্হিযেৰ ৰুত্তদুক্কটং. যথাহ ‘‘উপড্ঢচ্ছন্নে উপড্ঢপরিচ্ছন্নে আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পাচি. ৫৩).
চূল়চ্ছন্নাদীনি চেত্থ এৰং ৰেদিতব্বানি – যস্স চতূসু ভাগেসু একো ছন্নো, সেসা অচ্ছন্না, ইদং চূল়কচ্ছন্নং. যস্স তীসু ভাগেসু দ্ৰে ছন্না, একো অচ্ছন্নো, ইদং যেভুয্যেনচ্ছন্নং. যস্স ¶ দ্ৰীসু ভাগেসু একো ছন্নো, একো অচ্ছন্নো, ইদং উপড্ঢচ্ছন্নং নাম সেনাসনং. চূল়পরিচ্ছন্নাদীনি ইমিনা নযেন ৰেদিতব্বানি. ছন্নাদীহিপীতি সহত্থে করণৰচনং. পি-সদ্দো সমুচ্চযত্থো. সব্বচূল়পরিচ্ছন্নছন্নাদীহি চতূহিপি সহ অড্ঢচ্ছন্নপরিচ্ছন্নে পঞ্চধা দুক্কটং পরিদীপিতন্তি যোজনা.
৯২০. সব্বচ্ছন্নাদিকেতি এত্থ আদি-সদ্দেন ‘‘সব্বপরিচ্ছন্নে সব্বঅচ্ছন্নে যেভুয্যেনঅচ্ছন্নে যেভুয্যেনঅপরিচ্ছন্নে’’তি (পাচি. ৫৪) পাল়িযং ৰুত্তা অনাপত্তিৰারসেসা চ অট্ঠকথাযং ৰুত্তা ‘‘উপড্ঢচ্ছন্নে চূল়কপরিচ্ছন্নে, উপড্ঢপরিচ্ছন্নে চূল়কচ্ছন্নে ¶ , চূল়কচ্ছন্নে চূল়কপরিচ্ছন্নে’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৫৩) তযো অনাপত্তিৰারা চ গহিতা.
৯২১. নিপন্নেপীতি এত্থ পি-সদ্দেন ‘‘ভিক্খু নিপন্নে অনুপসম্পন্নো নিসীদতি, উভো ৰা নিসীদন্তী’’তি (পাচি. ৫৪) পাল়িযং ৰুত্তপকারন্তরে সমুচ্চিনোতি.
সহসেয্যকথাৰণ্ণনা.
৯২২. অপি-সদ্দেন পগেৰ মহত্তরিযাতি দস্সেতি. সহসেয্যং পকপ্পেয্যাতি যথাৰুত্তলক্খণং সব্বচ্ছন্নসব্বপরিচ্ছন্নাদিসেনাসনং পৰিসিত্ৰা সূরিযত্থঙ্গমতো পট্ঠায পুব্বে ৰুত্তপ্পকারেনেৰ পিট্ঠিপ্পসারণলক্খণং সেয্যং কপ্পেয্য.
৯২৩-৪. দেৰিযাতি দেৰিত্থিযা. তিরচ্ছানগতিত্থিযাতি গোধাদিকায. ‘‘মেথুনৰত্থুভূতাযা’’তি ইমিনা মেথুনধম্মস্স অৰত্থুভূতায সহসেয্যায দোসাভাৰং দস্সেতি. ৰত্থূনং গণনাযাতি মাতুগামস্স গণনায চ তাসঞ্চ অত্তনো চ পযোগগণনায চ. অস্সাতি ভিক্খুস্স. মাতুগামেন তযো দিৰসে সহসেয্যায ইমিনা সিক্খাপদেন আপত্তিং আপজ্জিত্ৰা চতুত্থদিৰসে সহসেয্যায দ্ৰীহিপি সিক্খাপদেহি আপত্তিং আপজ্জতীতি এত্থ দুক্কটৰত্থুভূতায ইত্থিযা তত্থেৰ সহসেয্যায ইমিনা সিক্খাপদেন দুক্কটং আপজ্জিত্ৰা চতুত্থদিৰসে রত্তিযং সহসেয্যায ইমিনা সিক্খাপদেন আপজ্জিতব্বদুক্কটেন সহ পুরিমসিক্খাপদেন পাচিত্তিযং আপজ্জতীতি ৰেদিতব্বং.
দুতিযসহসেয্যকথাৰণ্ণনা.
৯২৬. ছপ্পঞ্চৰাচাহি ¶ ¶ উদ্ধং ইত্থিযা ধম্মং ভণন্তস্সাতি সম্বন্ধো. ইত্থিযাতি ‘‘মাতুগামো নাম মনুস্সিত্থী, ন যক্খী, ন পেতী, ন তিরচ্ছানগতা, ৰিঞ্ঞূ পটিবলা হোতি সুভাসিতদুব্ভাসিতং দুট্ঠুল্লাদুট্ঠুল্লং আজানিতু’’ন্তি পাল়িযং ৰুত্তমনুস্সিত্থিযা. ভণন্তস্সাতি ৰক্খমানলক্খণং ধম্মং ছহি পদেহি উত্তরি ভণন্তস্স. ৰিঞ্ঞুং পুরিসৰিগ্গহং ৰিনাতি ‘‘ৰিঞ্ঞূ নাম পুরিসৰিগ্গহো পটিবলো হোতি সুভাসিতদুব্ভাসিতং দুট্ঠুল্লাদুট্ঠুল্লং আজানিতু’’ন্তি (পাচি. ৬৪) পাল়িযং ৰুত্তসৰনূপচারগতমনুস্সপুরিসং ৰিনা. ধম্মন্তি ৰক্খমানপ্পকারসরূপং দেসনাধম্মং.
৯২৭. গাথামযা, চুণ্ণিযগন্থমযাতি দুৰিধা দেসনা, তত্থ গাথামযদেসনায ৰাচা নাম গাথাপাদলক্খণাতি দস্সেতুমাহ ‘‘গাথাপাদো’’তিআদি. চুণ্ণিযদেসনাযং পন ৰাচাপরিচ্ছেদো ৰিভত্যন্তৰসেন ৰেদিতব্বো. তেনাহ গণ্ঠিপদে ‘‘একো গাথাপাদো’তি ইদং গাথাবন্ধমেৰ সন্ধায ৰুত্তং, অঞ্ঞত্থ পন ৰিভত্তিঅন্তপদমেৰ গহেতব্ব’’ন্তি. পদসোধম্মং নিদ্দিট্ঠং ধম্মন্তি পিটকত্তযং. ‘‘অট্ঠকথ’’ন্তি ইমিনা সঙ্গীতিত্তযারুল়্হং পোরাণট্ঠকথং গহেতব্বং. তেনেৰ গণ্ঠিপদে ৰুত্তং ‘‘অট্ঠকথং ধম্মপদজাতকাদিৰত্থুঞ্চা’’তি. ইমিনাপি পোরাণকং সঙ্গীতিআরুল়্হমেৰ অট্ঠকথং ৰুত্তন্তি ৰদন্তি. অট্ঠকথাদিপাঠং ঠপেত্ৰা দমিল়াদিভাসন্তরেন যথারুচি কথেতুং ৰট্টতীতি.
৯২৮. পদাদীনং ৰসা ছন্নং ৰাচানং উপরি ধম্মং দেসেন্তস্সাতি যোজনা. দেসেন্তস্সাতি পদসোধম্মে ৰুত্তলক্খণপদাদিসরূপাহি ছহি ৰাচাহি উত্তরি ধম্মং দেসেন্তস্স. পদাদিগণনাযাতি যথাৰুত্তলক্খণপদঅনুপদঅন্ৰক্খরঅনুব্যঞ্জনগণনায.
৯২৯. পুরিসৰিগ্গহন্তি ¶ মনুস্সপুরিসৰেসং. এত্থ তিরচ্ছানগতা নাম ৰেসনিম্মানারহা ইদ্ধিমন্তা নাগসুপণ্ণা.
৯৩১. ৰদতোতি অধিকং ধম্মং ভাসতো.
৯৩২. ইত্থিরূপন্তি মনুস্সিত্থিৰেসং. তিরচ্ছানগতিত্থিযাতি ৰুত্তসরূপায তিরচ্ছানগতিত্থিযা.
৯৩৩. সযং ¶ উট্ঠায নিসীদিত্ৰা পুন ধম্মং দেসেন্তস্স অনাপত্তি পকাসিতাতি সম্বন্ধো. মাতুগামস্স ৰা তথাতি এত্থ ‘‘তথা’’তি ইমিনা ৰুত্তপ্পকারস্স গহিতত্তা উট্ঠায নিসিন্নস্স মাতুগামস্স পুন ধম্মং দেসেন্তস্স অনাপত্তি পকাসিতাতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘উট্ঠাযা’’তিআদিনা ইরিযাপথপরিৰত্তনদস্সনেন নানাইরিযাপথেপি অনাপত্তিং দীপেতি.
৯৩৪. অঞ্ঞিস্সা পুন অঞ্ঞিস্সাতি এত্থ ‘‘আগতাগতাযা’’তি সেসো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘অঞ্ঞস্স মাতুগামস্সাতি একিস্সা দেসেত্ৰা পুন আগতাগতায অঞ্ঞিস্সাপি দেসেতীতি এৰং একাসনে নিসিন্নো মাতুগামসতসহস্সন্নম্পি দেসেতীতি অত্থো’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৬৬). অৰুত্তসমুচ্চযত্থেন চ-সদ্দেন ‘‘পঞ্হং পুট্ঠো কথেতী’’তি (পাচি. ৬৬) ইদং সমুচ্চিনোতি. ‘‘দীঘনিকাযো কিমত্থিযো ভন্তে’’তি পঞ্হং পুচ্ছতো মাতুগামস্স সব্বং দীঘনিকাযং ৰদতোপি অনাপত্তি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘পঞ্হং পুচ্ছতি, পঞ্হং পুট্ঠো কথেতীতি মাতুগামো ‘দীঘনিকাযো নাম ভন্তে কিমত্থং দীপেতী’তি পুচ্ছতি, এৰং পঞ্হং পুট্ঠো ভিক্খু সব্বং চেপি দীঘনিকাযং কথেতি, অনাপত্তী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৬৬). এত্থ চ সব্বং চেপি দীঘনিকাযং কথেতীতি যাৰ ন নিট্ঠাতি, তাৰ পুনদিৰসেপি কথেতি.
৯৩৫. ধম্মস্স ¶ দেসনায, ৰিঞ্ঞুমনুস্সপুরিসস্স অসন্নিহিতকরণেন চ আপজ্জিতব্বতো ক্রিযাক্রিযং.
ধম্মদেসনাকথাৰণ্ণনা.
৯৩৬. মহগ্গতং রূপারূপজ্ঝানং. পণীতং লোকুত্তরধম্মং. পধানভাৰং নীতন্তি পণীতং. আরোচেন্তস্সাতি ‘‘পঠমং ঝানং সমাপজ্জামী’’তিআদিনা (পারা. ২০১) নযেন চতুত্থপারাজিকে ৰুত্তনযেন ৰদন্তস্স. পরিনিব্বানকালে চ পুট্ঠকালে চ ভিক্খুভিক্খুনীনং অত্তনা লদ্ধস্স উত্তরিমনুস্সধম্মস্স আরোচেতব্বত্তা ‘‘ঠপেত্ৰা ভিক্খুনিং ভিক্খু’’ন্তি ৰুত্তং. ‘‘অঞ্ঞস্সা’’তি সেসো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘উপসম্পন্নস্স ভূতং আরোচেতীতি উত্তরিমনুস্সধম্মমেৰ সন্ধায ৰুত্তং. পরিনিব্বানকালে, হি অন্তরা ৰা অতিকড্ঢিযমানেন উপসম্পন্নস্স ভূতং আরোচেতুং ৰট্টতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৭৭). ভূতেতি এত্থ ‘‘উত্তরিমনুস্সধম্মে আরোচিতে’’তি ৰত্তব্বং, নিমিত্তত্থে ভুম্মং, অত্তনো সন্তানে ইমস্মিং অত্তভাৰে সিদ্ধউত্তরিমনুস্সধম্মস্স আরোচননিমিত্তন্তি অত্থো.
৯৩৭. নো ¶ চে জানাতি সো ৰুত্তন্তি যস্স আরোচেতি, সো সচে সুতক্খণেযেৰ ৰুত্তনযেনেৰ ‘‘এস পঠমজ্ঝানস্স লাভী’’তিআদিনা নযেন ৰুত্তং নো জানাতি. পরিযাযৰচনেতি ‘‘যো তে ৰিহারে ৰসতি, সো পঠমস্স ঝানস্স লাভী’’তি এৰমাদিপরিযাযৰচনে. যস্স উত্তরিমনুস্সধম্মং আরোচেতি, সো সচে সুতসমনন্তরং ‘‘এস এৰং ৰদতী’’তি ৰুত্তং নো জানাতি, তাদিসস্স আরোচেন্তস্স ভিক্খুনো হোতি আপত্তি দুক্কটন্তি সম্বন্ধো. অস্স ভূতস্স পরিযাযৰচনে চ ভিক্খুনো আপত্তি দুক্কটং হোতীতি যোজনা.
৯৩৮. তথারূপে ¶ কারণে সতীতি পরস্স কারণভাৰং ঞত্ৰাপি পটিপত্তিযা অমোঘভাৰদস্সনসমুত্তেজনসম্পহংসনাদিকরসঙ্খাতে কারণে সতি. সব্বস্সাপীতি উপসম্পন্নানুপসম্পন্নস্স সব্বস্স. সীলাদিন্তি সীলসুতপরিযত্তিগুণং. ৰদতোতি এত্থ ‘‘ভিক্খুনো’’তি পকরণতো লব্ভতি.
৯৩৯. তদসম্ভৰাতি দিট্ঠিসম্পন্নস্স উম্মাদাদীনং অসম্ভৰা. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘দিট্ঠিসম্পন্নানং উম্মাদস্স ৰা চিত্তক্খেপস্স ৰা অভাৰাতি. মহাপচ্চরিযম্পি হি ৰিচারিত’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ৭৭). উম্মত্তকপদস্স অৰচনে কারণং ৰদন্তেনেৰ খিত্তচিত্তাদিপদানং অৰচনে কারণঞ্চ উপলক্খণতো দস্সিতমেৰাতি দট্ঠব্বং. এত্থ চ মগ্গফলদিট্ঠিযা সমন্নাগতানং অরিযানমেৰ হি উম্মত্তকাদিভাৰো নত্থি. ঝানলাভিনো পন তস্মিং সতি ঝানা পরিহাযন্তি, তস্মা তেসং অভূতারোচনপচ্চযা অনাপত্তি ৰত্তব্বা, ন ভূতারোচনপচ্চযা.
৯৪০. ইমিস্সাপত্তিযা অঞ্ঞত্র ঝানমগ্গাদিলাভীনং অঞ্ঞস্স অসম্ভৰা ‘‘কুসলাব্যাকতেহেৰ দ্ৰিচিত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. ইদঞ্চ উক্কট্ঠপরিচ্ছেদেন অরিযপুগ্গলেযেৰ সন্ধায ৰুত্তং. পণ্ণত্তিং অজানন্তা পন ঝানলাভী পুথুজ্জনা নানাৰত্থুম্হি লোভৰসেন অকুসলচিত্তেনাপি ন আরোচেন্তীতি নত্থি, তস্মা ‘‘তিচিত্ত’’ন্তি ৰত্তব্বং সিযা, তথাপি বহুলেন কুসলাব্যাকতানমেৰ সম্ভৰোতি এৰং ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. দ্ৰিৰেদনং সুখোপেক্খাৰসেন. ইদঞ্চ সিক্খাপদং পণ্ণত্তিঅজাননৰসেন অচিত্তকসমুট্ঠানং হোতি. অরিযা চেত্থ পণ্ণত্তিং জানন্তা ¶ ৰীতিক্কমং ন করোন্তি, পুথুজ্জনা পন পণ্ণত্তিং জানিত্ৰাপি ৰীতিক্কমং করোন্তি. তে চ সত্থুনো আণাৰীতিক্কমচেতনায ¶ বলৰঅকুসলভাৰতো ঝানা পরিহাযন্তীতি দট্ঠব্বং.
ভূতারোচনকথাৰণ্ণনা.
৯৪১. ভিক্খুনো দুট্ঠুল্লং আপত্তিং ভিক্খুসম্মুতিং ঠপেত্ৰা অনুপসম্পন্নে আরোচেন্তস্স ভিক্খুনো আপত্তীতি যোজনা. দুট্ঠুল্লং আপত্তিন্তি সঙ্ঘাদিসেসো. ননু চ ‘‘দুট্ঠুল্লা নাম আপত্তি চত্তারি চ পারাজিকানি তেরস চ সঙ্ঘাদিসেসা’’তি (পাচি. ৭৯) পদভাজনে পারাজিকসঙ্ঘাদিসেসা দস্সিতা, কস্মা ইধ সঙ্ঘাদিসেসোৰ গহিতোতি? ৰুচ্চতে – পারাজিকং দুট্ঠুল্লসদ্দত্থদস্সনত্থং ৰুত্তং, ইধ পন সঙ্ঘাদিসেসোযেৰ ভগৰতা অধিপ্পেতোতি অট্ঠকথাযং ৰিচারিতমেতং. ৰুত্তঞ্হি তত্থ ‘‘পারাজিকানি দুট্ঠুল্লসদ্দত্থদস্সনত্থং ৰুত্তানি, সঙ্ঘাদিসেসং পন ইধ অধিপ্পেত’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ৭৮). ৰক্খতি চ ‘‘ইধ সঙ্ঘাদিসেসাৰ, দুট্ঠুল্লাপত্তিযো মতা’’তি. অনুপসম্পন্নেতি ‘‘ভিক্খুঞ্চ ভিক্খুনিঞ্চ ঠপেত্ৰা অৰসেসো অনুপসম্পন্নো’’তি (পাচি. ৮০) পদভাজনে নিদ্দিট্ঠঅনুপসম্পন্নস্স আরোচেন্তস্সাতি ৰুত্তং হোতি.
ঠপেত্ৰা ভিক্খুসম্মুতিন্তি ‘‘অত্থি ভিক্খুসম্মুতি আপত্তিপরিযন্তা ন কুলপরিযন্তা’’তিআদিনা (পাচি. ৮০) পদভাজনে দস্সিতং অভিণ্হাপত্তিকস্স ভিক্খুনো আযতিং সংৰরত্থং হিরোত্তপ্পজননত্থং আপত্তিযো ৰা উপাসককুলানি ৰা উভযমেৰ ৰা পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ৰা অপরিচ্ছিন্দিত্ৰা ৰা আপত্তিযো আরোচেতুং সঙ্ঘেন সঙ্ঘমজ্ঝে তিক্খত্তুং সাৰেত্ৰা কতসম্মুতিং ঠপেত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘অভিণ্হাপত্তিকং ভিক্খুং দিস্ৰা ‘এৰমেস পরেসু হিরোত্তপ্পেনাপি আযতিং সংৰরং আপজ্জিস্সতী’তি তস্স ভিক্খুনো ¶ হিতেসিতায তিক্খত্তুং অপলোকেত্ৰা সঙ্ঘেন কাতব্বা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৮০).
৯৪২. ঘটেত্ৰা ৰদন্তস্সেৰাতি এৰকারো যথাঠানে যোজেতব্বো. এৰকারেন ব্যৰচ্ছিন্নমত্থং ৰক্খতি ‘‘ৰত্থু’’ন্তিআদিনা. ‘‘অসুচিং মোচেত্ৰা’’তি ইমিনা ৰত্থুমাহ, ‘‘সঙ্ঘাদিসেস’’ন্তি ইমিনা আপত্তিং. ৰজ্জমেৰ ৰজ্জতা. ‘‘পাচিত্তিযাপত্তী’’তি ইমস্সাযং পরিযাযো. ‘‘অযং অসুচিং মোচেত্ৰা সঙ্ঘাদিসেসং আপন্নো’’তি ৰত্থুনা সদ্ধিং ঘটেত্ৰা আপত্তিং ৰদন্তস্স ৰজ্জতা পাচিত্তিযাপত্তি হোতীতি যোজনা.
৯৪৩. সুদ্ধস্সাতি ¶ পারাজিকমনাপন্নস্স. ৰদন্তি ৰদনহেতু, ৰত্থুনা সদ্ধিং সঙ্ঘাদিসেসস্স কথনতোতি অত্থো.
৯৪৪. অদুট্ঠুল্লাযাতি সঙ্ঘাদিসেসতো অঞ্ঞায আপত্তিযা. দুট্ঠুল্লসঞ্ঞিনোতি সঙ্ঘাদিসেসসঞ্ঞিনো. সেসা আপত্তিযোপি ৰাতি সঙ্ঘাদিসেসং ৰিনা সেসে ছল়াপত্তিক্খন্ধে.
৯৪৫. তথাতি দুক্কটং অতিদিসতি. পঞ্চধা মতং অনুপসম্পন্নস্স দুট্ঠুল্লং অজ্ঝাচারং আরোচেন্তস্স তথা দুক্কটন্তি যোজনা. অনুপসম্পন্নস্স পঞ্চধা মতং দুট্ঠুল্লং অজ্ঝাচারন্তি চ পাণাতিপাতাদিপঞ্চসিক্খাপদৰীতিক্কমা গহিতা. কেচি পন ‘‘সুক্কৰিস্সট্ঠিআদযো পঞ্চা’’তি ৰদন্তি, তং ন গহেতব্বং. পাণাতিপাতাদীনি হি দসেৰ সিক্খাপদানি সামণেরানং পঞ্ঞত্তানি. তেসং পঞ্ঞত্তেসুযেৰ চ সিক্খাপদেসু দুট্ঠুল্লাদুট্ঠুল্লৰিচারণা কাতব্বা, ন চ সুক্কৰিস্সট্ঠিআদীনি ৰিসুং তেসং পঞ্ঞত্তানি অত্থীতি.
অথ ¶ ভিক্খুনো দুট্ঠুল্লসঙ্খাতানি সুক্কৰিস্সট্ঠিআদীনি অনুপসম্পন্নস্স কিং নাম হোন্তীতি? অজ্ঝাচারো নাম হোন্তীতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সুক্কৰিস্সট্ঠি…পে… অজ্ঝাচারো নামাতি ৰুত্ত’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ৮২). ইমিনাপি চেতং সিদ্ধং ‘‘অনুপসম্পন্নস্স সুক্কৰিস্সট্ঠিআদি দুট্ঠুল্লং নাম ন হোতী’’তি. ‘‘অজ্ঝাচারো নামা’’তি হি ৰদন্তো অনুপসম্পন্নস্স সুক্কৰিস্সট্ঠিআদি কেৰলং অজ্ঝাচারো নাম হোতি, ন পন দুট্ঠুল্লো নাম অজ্ঝাচারোতি দীপেতি. ‘‘অজ্ঝাচারো নামা’’তি চ অট্ঠকথাযং ৰুত্তত্তা, অকত্তব্বরূপত্তা চ অনুপসম্পন্নস্স সুক্কৰিস্সট্ঠিআদীনি দণ্ডকম্মৰত্থুপক্খং ভজন্তি. তানি চ অঞ্ঞস্স অনুপসম্পন্নস্স অৰণ্ণকামতায আরোচেন্তো ভিক্খু দুক্কটং আপজ্জতীতি ৰদন্তি. ইধ পন অনুপসম্পন্নগ্গহণেন সামণেরসামণেরিসিক্খমানানং গহণং ৰেদিতব্বং.
অদুট্ঠুল্লং অজ্ঝাচারন্তি যোজনা. ‘‘অনুপসম্পন্নস্সা’’তি চ অজ্ঝাহরিতব্বানি. অনুপসম্পন্নস্স যথাৰুত্তেহি পঞ্চসিক্খাপদেহি অঞ্ঞং ৰিকালভোজনাদিং অদুট্ঠুল্লং অজ্ঝাচারং ৰা. যথাহ ‘‘অনুপসম্পন্নস্স দুট্ঠুল্লং ৰা অদুট্ঠুল্লং ৰা অজ্ঝাচার’’ন্তিআদি (পাচি. ৮২).
৯৪৬. কেৰলং ¶ ৰত্থুং ৰা আরোচেন্তস্সাতি ‘‘অযং সুক্কৰিস্সট্ঠিং আপন্নো’’তিআদিনা নযেন ৰত্থুমত্তং আরোচেন্তস্স. কেৰলং আপত্তিং ৰা আরোচেন্তস্সাতি ‘‘অযং পারাজিকং আপন্নো, অযং সঙ্ঘাদিসেসং আপন্নো’’তিআদিনা নযেন আপত্তিমত্তং আরোচেন্তস্স চ. ভিক্খুসম্মুতিযাতি এত্থ ৰত্থুনা ঘটেত্ৰা আপত্তিং আরোচেন্তস্সাতি ¶ গহেতব্বং. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘অনাপত্তী’’তি এতং পরামসতি.
দুট্ঠুল্লারোচনকথাৰণ্ণনা.
৯৪৮. অকপ্পিযং পথৰিন্তি পদভাজনে ‘‘দ্ৰে পথৰিযো জাতা চ পথৰী অজাতা চ পথৰী’’তি (পাচি. ৮৬) উদ্দিসিত্ৰা –
‘‘জাতা নাম পথৰী সুদ্ধপংসু সুদ্ধমত্তিকা অপ্পপাসাণা অপ্পসক্খরা অপ্পকথলা অপ্পমরুম্বা অপ্পৰালিকা যেভুয্যেনপংসুকা যেভুয্যেনমত্তিকা, অদড্ঢাপি ৰুচ্চতি জাতা পথৰী. যোপি পংসুপুঞ্জো ৰা মত্তিকাপুঞ্জো ৰা অতিরেকচাতুমাসং ওৰট্ঠো, অযম্পি ৰুচ্চতি জাতা পথৰী’’তি (পাচি. ৮৬) চ,
‘‘অজাতা নাম পথৰী সুদ্ধপাসাণা সুদ্ধসক্খরা সুদ্ধকথলা সুদ্ধমরুম্বা সুদ্ধৰালিকা অপ্পপংসু অপ্পমত্তিকা যেভুয্যেনপাসাণা যেভুয্যেনসক্খরা যেভুয্যেনকথলা যেভুয্যেনমরুম্বা যেভুয্যেনৰালিকা, দড্ঢাপি ৰুচ্চতি অজাতা পথৰী. যোপি পংসুপুঞ্জো ৰা মত্তিকাপুঞ্জো ৰা ঊনচাতুমাসং ওৰট্ঠো, অযম্পি ৰুচ্চতি অজাতা পথৰী’’তি (পাচি. ৮৬) চ –
নিদ্দিট্ঠাসু দ্ৰীসু পথৰীসু জাতপথৰিসঙ্খাতং অকপ্পিযপথৰিং.
এত্থ পাসাণাদীনং লক্খণং অট্ঠকথাযং ‘‘মুট্ঠিপ্পমাণতো উপরি পাসাণাতি ৰেদিতব্বা, মুট্ঠিপ্পমাণা সক্খরা. কথলাতি কপালখণ্ডানি. মরুম্বাতি কটসক্খরা. ৰালিকাতি ৰালুকাযেৰা’’তি ¶ ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. যেভুয্যেনপংসুকাদীনং লক্খণং ‘‘যেভুয্যেনপংসুকাতি তীসু কোট্ঠাসেসু দ্ৰে কোট্ঠাসা পংসু, একো পাসাণাদীসু অঞ্ঞতরো কোট্ঠাসো’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৮৬) চ ¶ ‘‘অদড্ঢাপীতি উদ্ধনপত্তপচনকুম্ভকারাৰাপাদিৰসেন তথা তথা অদড্ঢা’’তিআদি অট্ঠকথাতো চ ৰেদিতব্বং. ‘‘অপ্পপংসুঅপ্পমত্তিকা’’তি দ্ৰীসুপি পদেসু নিদ্দেসরূপেন যেভুয্যেনপাসাণাদিপদপঞ্চকং ৰুত্তং, তত্থাপি অত্থো যেভুয্যেনপংসুপদাদীসু ৰুত্তৰিপল্লাসেন ৰেদিতব্বো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘তেসংযেৰ হি দ্ৰিন্নং পভেদদস্সনমেত’’ন্তি (পাচি. ৮৬).
খণেয্য ৰাতি এৰরূপং অকপ্পিযপথৰিপদেসং অন্তমসো পাদঙ্গুট্ঠেনাপি সম্মুঞ্জনিসলাকাযপি সযং ৰা খণতি. খণাপেয্য ৰাতি অঞ্ঞেন ৰা ‘‘ইদং খণাহী’’তিআদিনা অকপ্পিযৰোহারেন খণাপেয্য. ভেদাপেয্যাতি তথেৰ ভেদাপেয্য. ভিন্দেয্য ৰাতি পস্সাৰধারাদীহিপি ভিন্দেয্য. অধিকারৰসেন ৰা-সদ্দস্স সব্বকিরিযাপদেহি সম্বন্ধো লব্ভতীতি ভেদাপেয্য চাতি এত্থ চ-সদ্দো ইধ অৰুত্তস্স ‘‘দহতি ৰা, দহাপেতি ৰা’’তি পদদ্ৰযস্স সমুচ্চযকোতি ৰেদিতব্বো. অন্তমসো পত্তম্পি পচন্তো সযং ৰা দহতি, অঞ্ঞেন ৰা দহাপেতীতিআদি ইমেসং পদানং অট্ঠকথাৰসেন (পাচি. অট্ঠ. ৮৭) ৰেদিতব্বং. পাচিত্তিযং সিযাতি খণন্তস্স, ভিন্দন্তস্স চ পহারে পহারে পাচিত্তিযং.
৯৪৯. আণাপেন্তস্স আণত্তিগণনায, দহন্তস্স অগ্গিপাতগণনায হোতীতি ইদং ‘‘পহারে পহারে পাচিত্তিয’’ন্তিআদিঅট্ঠকথাৰচনৰসেন ৰেদিতব্বং, ইমমেৰ দস্সেতুমাহ ‘‘সযমেৰা’’তিআদি.
৯৫০. আণাপেন্তস্সাতি ¶ সকিং আণাপেন্তস্স.
৯৫১. ‘‘খণাপেয্যা’’তি সামঞ্ঞৰচনস্স অপৰাদদস্সনত্থং ‘‘খণ পোক্খরণি’’ন্তিআদিমাহ. কোচি দোসো ন ৰিজ্জতীতি এত্থ পোক্খরণিআৰাটাদিসদ্দানং পথৰিপরিযাযত্তাভাৰতো এৰংৰচনেন অনাপত্তীতি অধিপ্পাযো.
৯৫২. ‘‘ইমং ইধা’’তিআদীনং পদানং পচ্চক্খভূতাধিপ্পেতভূমিৰাচকত্তা তেহি যোজেত্ৰা ৰুত্তস্স তস্সেৰ পযোগস্স আপত্তিকরভাৰং দস্সেতুমাহ ‘‘ইম’’ন্তিআদি.
৯৫৩. কন্দন্তি ¶ তালাদিকন্দং. কুরুন্দন্তি কুলচোচরুক্খং. থূণন্তি থম্ভং. খাণুকন্তি সাখাৰিটপরহিতং রুক্খাৰযৰং. মূলন্তি পথৰিযা সুপ্পতিট্ঠিতভাৰকরং রুক্খাৰযৰং. ৰট্টতীতি অনিযমেত্ৰা ৰচনেন অনাপত্তিভাৰতো ৰট্টতি.
৯৫৪. ইমন্তি পচ্চক্খপরামাসপদেন নিযমেত্ৰা ৰচনতো আপত্তি হোতীতি আহ ‘‘নিযমেত্ৰান ৰত্তুং পন ন ৰট্টতী’’তি.
৯৫৫. ঘটেহি উস্সিঞ্চিতুন্তি ঘটেহি গহেত্ৰা অৰসিঞ্চিতুং. তনুকদ্দমোতি জম্বালো. বহলং কদ্দমং ভিক্খুনা অপনেতুং ন চ ৰট্টতীতি যোজেতব্বং.
৯৫৬. নদিযাদীনন্তি এত্থ আদি-সদ্দেন গঙ্গাকন্দরাদীনং গহণং. ‘‘তট’’ন্তি ইমিনা সম্বন্ধো. ৰট্ঠন্তি ৰুট্ঠীহি ওৰট্ঠঞ্চ. চাতুমাসন্তি ৰিকোপনকিরিযায অচ্চন্তসংযোগে উপযোগৰচনং, চাতুমাসব্ভন্তরে ৰিকোপেতুং ৰট্টতীতি অত্থো.
৯৫৭. সচে তোযস্মিং পততি তটন্তি যোজনা, সচে কূলং ভিজ্জিত্ৰা অন্তোউদকে পততীতি. দেৰে ৰুট্ঠেপীতি ¶ পজ্জুন্নদেৰে ৰুট্ঠেপি. ৰুট্ঠ-সদ্দো কত্তুসাধনো. চাতুমাসমতিক্কন্তেপীতি যোজনা. তত্থ হেতুদস্সনত্থমাহ ‘‘তোযে দেৰো হি ৰস্সতী’’তি.
৯৫৮. সোণ্ডিন্তি পাসাণপোক্খরণিং. তত্থ তূতি উদকরহিতে তস্মিং সোণ্ডিআৰাটে.
৯৫৯. অন্তোচাতুমাসং সোধেতুং ভিন্দিতুন্তি যোজনা. ‘‘সোধেতুং ভিন্দিতুং ৰিকোপেতু’’ন্তি কিরিযাপদেহি ‘‘রজ’’ন্তি কম্মপদং আনেত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং. তং রজোরাসিং দেৰে ৰুট্ঠে পচ্ছা উদকস্স ছিন্নত্তা বহলভূমিসুক্খম্পি ৰুট্ঠিপাতদিৰসতো পট্ঠায অন্তোচাতুমাসে কোপেতুং ভিন্দিতুং ৰট্টতীতি অত্থো.
৯৬০. পুণ্ণে সোণ্ডিম্হি তং রজং ৰিকোপেতুং ৰট্টতি চাতুমাসতো উদ্ধন্তি যোজনা.
৯৬১. ‘‘ফুসাযন্তে’’তি এতেন ‘‘দেৰো’’তি ইদং ভুম্মৰসেন ৰিপরিণামেত্ৰা ‘‘দেৰে ফুসাযন্তে’’তি ¶ যোজেতব্বং, পজ্জুন্নদেৰে ৰুট্ঠিপাতং করোন্তেতি অত্থো. পিট্ঠিপাসাণকেতি পাসাণপিট্ঠে. তম্পীতি তথা পাসাণপিট্ঠে লগ্গং তম্পি রজং.
৯৬২. অকতপব্ভারো নাম যথা হেট্ঠাভাগো ৰুট্ঠিফুসিতেহি ন তেমীযতি, তথা নমিত্ৰা ঠিতপব্বতপ্পদেসো. ইদং অনোৰস্সকট্ঠানে উট্ঠিতৰম্মিকানং উপলক্খণং.
৯৬৩. অব্ভোকাসে ৰুট্ঠিতো ৰম্মিকো সচে ওৰট্ঠো, কং চাতুমাসং ৰিকোপেতুং ৰট্টতীতি সম্বন্ধো. চাতুমাসন্তি ৰিকোপনকিরিযায ¶ অচ্চন্তসংযোগে উপযোগৰচনং. রুক্খেতি চ থম্ভপাসাণাদীনং উপলক্খণং. উপচিকাদীনন্তি আদি-সদ্দেন কাল়কিপিল্লিকাদীনং গহণং. সো নযোতি ‘‘ওৰট্ঠদিৰসতো উত্তরি চাতুমাসব্ভন্তরে কোপেতুং ৰট্টতী’’তি যথাৰুত্তো নযো.
৯৬৪. মূসিকুক্কিরং নাম মূসিকাহি উদ্ধটপংসু. মূসিকানং উক্কিরো মূসিকুক্কিরোতি ৰিগ্গহো. গোকণ্টকং নাম গুন্নং খুরানং উট্ঠিতমত্তিকা. গণ্ডুপ্পাদমলং নাম ভূলতায মলমত্তিকা. সম্বন্ধং পন পকতিভূমিং অকোপেন্তেন মত্থকতো গণ্হিতুং ৰট্টতি.
৯৬৫. কসীতি কসিতট্ঠানং, তত্থ নঙ্গলেন উদ্ধটমত্তিকা কসিনঙ্গলমত্তিকা. ‘‘অচ্ছিন্না’’তিইমিনা খণ্ডাখণ্ডিকং কত্ৰা আযতং হুত্ৰা ঠিতমত্তিকাপটলম্পি অজাতপথৰী সিযাতি আসঙ্কানিৰত্তনত্থমাহ ‘‘ভূমিসম্বন্ধা’’তি. সাতি কসিনঙ্গলমত্তিকা.
৯৬৬. সেনাসনন্তি এত্থ ‘‘পুরাণ’’ন্তি পাঠসেসো গহেতব্বো. ওৰট্ঠং চাতুমাসতো উদ্ধং ন ৰিকোপযেতি যোজনা.
৯৬৭. ততোতি ওৰট্ঠদিৰসতো পট্ঠায চাতুমাসাতিক্কন্তগেহতো. ‘‘গোপানসি’’ন্তি ইমিনা গোপানসিমত্থকে ঠিতউপচিকাপংসুম্হি ভিজ্জন্তেপি অনাপত্তিভাৰং দীপেতি. ‘‘ভিত্তি’’ন্তি ইমিনা তদেকদেসং ভিত্তিপাদাদিদারুমাহ. ইদম্পি ভিত্তিমত্তিকং উপচিকামত্তিকং সন্ধায ৰুত্তং. ‘‘থম্ভ’’ন্তি ইদম্পি তংসম্বন্ধপাকারভূমিমত্তিকাউপচিকাদিপংসুং সন্ধায ৰুত্তং. পদরত্থরন্তি অত্থতপদরং. ইদম্পি পদরানং উপরি মত্তিকাউপচিকাপংসুং ¶ সন্ধায ৰুত্তং. ‘‘গোপানসি’’ন্তিআদীহি ¶ পদেহি ‘‘গণ্হিস্সামী’’তি পচ্চেকং যোজনীযং. ‘‘গণ্হিস্সামী’’তি ইমিনা ৰিকোপনাধিপ্পাযাভাৰং দীপেতি.
৯৬৮. গণ্হন্তস্সাতি এত্থ অনাদরে সামিৰচনং, ‘‘সুদ্ধচিত্তেনা’’তি পাঠসেসো. ইট্ঠকাতি ছদনিট্ঠকা. আদি-সদ্দেন পাসাণসমুদ্দফেণাদীনং গহণং. পততীতি সুদ্ধচিত্তেন গণ্হন্তে সচে মত্তিকা ছিজ্জিত্ৰা পততি, অনাপত্তীতি অত্থো. মত্তিকন্তি ভিত্তিযং, ছদনে চ চাতুমাসাধিকোৰট্ঠমত্তিকং, অনোৰট্ঠং চে, গণ্হিতুং ৰট্টতীতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সচে যা যা অতিন্তা, তং তং গণ্হাতি, অনাপত্তী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৮৬). যদি গণ্হতি, আপত্তি সিযাতি যোজনা.
৯৬৯. অতিন্তোতি ৰস্সোদকেন অতিন্তো, ইমিনা ৰিনিচ্ছিতব্বৰত্থুং দস্সেতি. তস্স অন্তোগেহে চ বহি চ সম্ভৰতো অন্তোগেহে ঠিতস্স তাৰ ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘অন্তোগেহে সচে সিযা’’তি. ৰস্সোদকেন তিন্তাতিন্তেসু দ্ৰীসু মত্তিকাপুঞ্জেসু অতিন্তং তাৰ দস্সেতুমাহ ‘‘অনোৰট্ঠো চা’’তি.
৯৭০. ৰস্সোদকেন তিন্তে ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘ৰুট্ঠে পুন চা’’তিআদি. ‘‘ৰুট্ঠে’’তি ইমিনা ‘‘মত্তিকাপুঞ্জো’’তি পদং ভুম্মৰসেন ৰিপরিণামেত্ৰা ৰুট্ঠে মত্তিকাপুঞ্জেতি যোজেতব্বং, ‘‘একদিৰসম্পী’’তি সেসো, গেহস্মিন্তি এত্থ ‘‘ঠিতে’’তি ৰত্তব্বং, গেহস্মিং ঠিতে মত্তিকাপুঞ্জে ৰস্সোদকেন একদিৰসম্পি তিন্তেতি ৰুত্তং হোতি. ৰক্খমাননযেন অঞ্ঞত্থ পহরিত্ৰা উট্ঠিতেন তেন অতেমিত্ৰা উজুকং পতিতেহি ৰস্সফুসিতেহি তিন্তেতি গহেতব্বং. সচে সব্বো তিন্তো হোতীতি যোজনা. ‘‘মত্তিকাপুঞ্জো’’তি ইমিনা সম্বন্ধো.
৯৭১. ‘‘সব্বো’’তি ¶ ইমিনা ৰিসেসনেন ব্যৰচ্ছিন্নং একদেসতিন্তে ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘যত্তক’’ন্তিআদি. তু-সদ্দো ইমমেৰ ৰিসেসং জোতেতি. যত্তকন্তি হেট্ঠা অনোতরিত্ৰা মত্থকতো, পরিযন্তকতো চ যত্তকপ্পমাণং. তত্থাতি মত্তিকাপুঞ্জে. ‘‘অকপ্পিয’’ন্তি এতস্স ‘‘চাতুমাসচ্চযেনা’’তি অনুৰত্ততি. ‘‘অতিন্তং…পে… কপ্পিয’’ন্তি ইমিনা অকপ্পিযট্ঠানং পরিহরিত্ৰা ৰা কপ্পিযকারকেহি কপ্পিযৰচনেন হরাপেত্ৰা ৰা অতিন্তং ঠানং ¶ যথাকামং ৰল়ঞ্জেতব্বন্তি অযমত্থো দস্সিতো হোতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘কপ্পিযকারকেহী’’তিআদি (পাচি. অট্ঠ. ৮৬).
৯৭২. ৰারিনাতি উজুকং আকাসতো পতিতৰস্সোদকেন. অঞ্ঞত্থ পহরিত্ৰা তত্থ পতিত্ৰা তেমিতে ৰট্টতি. সো মত্তিকাপুঞ্জো. ততো পরন্তি একাবদ্ধকালতো উত্তরিং সো মত্তিকাপুঞ্জো ৰারিনা তেমিতো ভূমিযা একাবদ্ধো চে হোতি, ততো পরং সা জাতা পথৰী এৰ, কোপেতুং ন ৰট্টতীতি যোজনা.
৯৭৩. ‘‘ওৰট্ঠো’’তি ইমিনা অনোৰট্ঠপাকারো কপ্পিযোতি ব্যতিরেকৰসেন দস্সেতি. ‘‘মত্তিকামযো’’তি ৰিসেসনেন ইট্ঠকপাকারাদিং ব্যৰচ্ছিন্দতি. তস্স পন কপ্পিযভাৰং ৰক্খতি ‘‘সচে ইট্ঠকপাকারো’’তিআদিনা. ‘‘চাতুমাসচ্চযে’’তি ইমিনা ততো অন্তো ৰিকোপনীযভাৰং দস্সেতি.
৯৭৪. তত্থাতি ওৰট্ঠে মত্তিকপাকারে. অঘংসন্তোৰাতি পাকারমত্তিকং অকোপেন্তো. মত্তসো ছুপিত্ৰাতি পমাণতো মুদুকং কত্ৰা হত্থতলং ঠপেত্ৰা. অল্লহত্থেনাতি উদকতিন্তেন হত্থতলেন. হত্থেকদেসো হত্থো নাম.
৯৭৫. যেভুয্যকথলে ¶ ঠানেতি পুব্বে ৰুত্তনযেন যস্সা তীসু ভাগেসু দ্ৰে ভাগা কথলা হোন্তি, তাদিসে কপ্পিযপথৰিট্ঠানে.
৯৭৬. অব্ভোকাসেতি উপলক্খণত্তা অন্তোগেহেপি থম্ভং চালেত্ৰা জাতপথৰিং ৰিকোপেতুং ন ৰট্টতীতি দট্ঠব্বং. দ্ৰীসুপি ঠানেসু সুদ্ধচিত্তেন নিদ্দোসভাৰং যথাৰুত্তেন ‘‘থম্ভং ৰা পদরত্থরং. গণ্হিস্সামী’তি সঞ্ঞায, গহেতুং পন ৰট্টতী’’তি ইমিনা নযেনাহ. পথৰিন্তি অকপ্পিযপথৰিং.
৯৭৭. উজুমুদ্ধরতো ন দোসোতি যোজনা.
৯৭৮. উচ্চালেত্ৰাতি উক্খিপিত্ৰা চালেত্ৰা পরিৰত্তেত্ৰা. পৰট্টতীতি পৰট্টেত্ৰা পৰট্টেত্ৰা নেতীতি ¶ অত্থো. সুদ্ধচিত্তস্সাতি ‘‘ভূমি ভিজ্জতী’’তি অসল্লক্খেত্ৰা ‘‘পাসাণং পৰট্টেত্ৰা পৰট্টেত্ৰা হরিস্সামী’’তি সুদ্ধচিত্তৰতো.
৯৭৯. ভূমিযং দারূনি ফালেন্তানম্পি ভূমিযং সাখাদীনি কড্ঢতো চাতি যোজনা.
৯৮০. কণ্টকন্তি রুক্খকণ্টকং, মচ্ছকণ্টকঞ্চ. সূচি নাম অযোমযদন্তমযতম্বমযকট্ঠমযাদিসূচীনং অঞ্ঞতরা. অট্ঠিং ৰাতি গোমহিংসাদীনং অট্ঠিং ৰা. হীরং ৰাতি নাল়িকেরাদিহীরং ৰা. আকোটেতুন্তি যথা এককোটি ভূমিং পৰিসতি, তথা তাল়েতুং. পৰেসেতুন্তি ভূমিং গমযিতুং.
৯৮১. পস্সাৰং মুত্তং. মেদনিন্তি এত্থ অকপ্পিযপথৰিমাহ. ভিন্দিস্সামীতি এত্থ ‘‘এৰং চিন্তেত্ৰা’’তি সেসো.
৯৮২. করোন্তস্সাতি সুদ্ধচিত্তেন পস্সাৰং করোন্তস্সাতিযোজেতব্বং. ‘‘সম্মজ্জতো’’তি ইদং ‘‘সম্মজ্জন্তেনা’’তি গহেতব্বং ¶ , ‘‘সম্মজ্জনিযা’’তি সেসো, অনন্তরং মেদনীপদং উপযোগৰসেন ‘‘মেদনি’’ন্তি গহেতব্বং, ‘‘ৰিসম’’ন্তি সেসো, ‘‘সমং কাতু’’ন্তি ইমিনা যোজেতব্বং, সম্মজ্জন্তেন উচ্চট্ঠানং মদ্দিত্ৰা, আৰাটট্ঠানং পৰেসেত্ৰা সমং কাতুং সম্মজ্জনিযা ঘংসেতুং ন ৰট্টতীতি অত্থো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘ৰিসমং ভূমিং সমং করিস্সামীতি সম্মজ্জনিযা ঘংসিতুম্পি ন ৰট্টতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৮৬).
৯৮৩. পাদঙ্গুট্ঠেন ৰাতি এত্থ সমুচ্চযত্থেন ৰা-সদ্দেন অট্ঠকথাযং ৰুত্তং ‘‘কত্তরযট্ঠিযা ভূমিং কোট্টেন্তী’’তি ইদং সঙ্গণ্হাতি. লিখিতুম্পীতি রাজিং কাতুম্পি ভূমিং ভিন্দন্তেনাতি যোজনা. পাদেহীতি পাদতলেহি.
৯৮৫. ভূমিন্তি অকপ্পিযভূমিং. দহতি দহাপেতীতি এত্থ ‘‘যো’’তি চ ‘‘তস্সা’’তি চ সম্বন্ধৰসেন লব্ভতি. পত্তং দহন্তস্সাতি ছৰিযা থিরভাৰত্থং ধূমং গাহাপেত্ৰা তিণুক্কাদীহি পত্তং গণ্হন্তস্স.
৯৮৬. তত্তকানেৰাতি ¶ ঠানপ্পমাণানেৰ. ইধাপি ‘‘যো’’তি চ ‘‘তস্সা’’তি চ সামত্থিযা লব্ভতি.
৯৮৭. ভূমিযন্তি অকপ্পিযভূমিযং. পত্তং পচীযতি এত্থাতি পত্তপচনং, কপালং, তস্মিং কপালে.
৯৮৮. সো অগ্গি তানি দারূনি দহন্তো গন্ত্ৰা চে একংসেন ভূমিং দহতি, তস্মা দারূনং উপরি অগ্গিং ঠপেতুং ন ৰট্টতীতি যোজনা.
৯৮৯. ইট্ঠকা আৰপীযন্তি পচ্চন্তি এত্থাতি ইট্ঠকাৰাপো, সো এৰ ইট্ঠকাৰাপকো, ইট্ঠকাপচনট্ঠানং. আদি-সদ্দেন কুম্ভকারাৰাপাদিং সঙ্গণ্হাতি.
৯৯০. উপাদীযতীতি ¶ উপাদানং, ইন্ধনং, ন উপাদানং অনুপাদানং, ইন্ধনতো অঞ্ঞং, ততো অনুপাদানতোতি অত্থো. খাণুকেতি মতখাণুকে চ সুক্খরুক্খে চ ভূমিগতং অদত্ৰা ‘‘নিব্বাপেস্সামী’’তি অগ্গিদানং ৰট্টতি. পচ্ছা উস্সাহে কতেপি ন নিব্বাযতি, ন দোসোতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সচে পন ভূমিং অপ্পত্তমেৰা’’তিআদি (পাচি. অট্ঠ. ৮৭).
৯৯১. তিণুক্কন্তি তিণেন বদ্ধউক্কং. তিণুক্কন্তি উপলক্খণং. নাল়িকেরপণ্ণাদীহি বদ্ধাপি সঙ্গয্হন্তি.
৯৯২. তস্স অগ্গিস্স পতিতট্ঠানে ইন্ধনং দত্ৰা পুন তং অগ্গিং কাতুং ৰট্টতীতি মহাপচ্চরিযং রুতং কথিতন্তি যোজনা.
৯৯৩. ‘‘তস্স অপথৰিয’’ন্তি পদচ্ছেদো. ৰিমতিস্সুভযত্থাপীতি পথৰিঅপথৰিদ্ৰযেপি ৰেমতিকস্স. তত্থ জাতা পথৰী, ইতরা অপথৰী.
৯৯৪. ইমন্তি ¶ আৰাটং, মত্তিকং, পংসুং ৰা.
পথৰীখণনকথাৰণ্ণনা.
মুসাৰাদৰগ্গো পঠমো.
৯৯৫. ভৰন্তস্সাতি জাযন্তস্স, ৰড্ঢমানস্স চ. ভূতস্সাতি জাতস্স, ৰড্ঢিতস্স চাতি অত্থো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘ভৰন্তি অহুৰুঞ্চাতি ভূতা, জাযন্তি ৰড্ঢন্তি, জাতা ৰড্ঢিতা চা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৯০). এত্থ চ ‘‘ভৰন্তী’’তি ইমিনা ৰিরুল়্হমূলে নীলভাৰং আপজ্জিত্ৰা ৰড্ঢমানকে তরুণগচ্ছে দস্সেতি. ‘‘অহুৰু’’ন্তি ইমিনা পন ৰড্ঢিত্ৰা ঠিতে মহন্তে রুক্খগচ্ছাদিকে ¶ দস্সেতি. ‘‘ভৰন্তী’’তি ইমস্স ৰিৰরণং ‘‘জযন্তি ৰড্ঢন্তী’’তি, ‘‘অহুৰু’’ন্তি ইমস্স ‘‘জাতা ৰড্ঢিতা’’তি. এৰং ভূত-সদ্দো পচ্চুপ্পন্নাতীতৰিসযোতি দস্সেতি. ‘‘ভৰন্তস্স ভূতস্সা’’তি ইমিনা পদদ্ৰযেন ‘‘ভূতগামস্সা’’তি পদস্স তুল্যাধিকরণতাদস্সনেন গাম-সদ্দস্স দিট্ঠিগতৰনন্তাদিসদ্দানং দিট্ঠিৰনাদিসদ্দত্থে ৰিয ভূতসদ্দত্থে ৰুত্তিপক্খমাহ. যথাহ অট্ঠকথাযং (পাচি. অট্ঠ. ৯০) ‘‘ভূতা এৰ ৰা গামো ভূতগামো, পতিট্ঠিতহরিততিণরুক্খাদীনমেতং অধিৰচন’’ন্তি. ভূতানং দেৰতানং গামো নিৰাসোতি ৰা ভূতগামো. ভূমিযং পতিট্ঠহিত্ৰা হি হরিতভাৰমাপন্না তিণরুক্খগচ্ছাদযো দেৰতাহি পরিগয্হন্তীতি. জাযন্তস্স ৰড্ঢন্তস্স ৰা সম্পত্তৰুদ্ধিমরিযাদস্স ৰা রুক্খাদিনোতি অত্থো.
পাতব্যতানিমিত্তন্তি এত্থ পাতব্যভাৰো পাতব্যতা, ‘‘ছেদনভেদনাদীহি যথারুচি পরিভুঞ্জিতব্বতাতি অত্থো’’তি অট্ঠকথাৰচনতো পাতব্যতা-সদ্দস্স পরিভুঞ্জিতব্বতাতি অত্থো ৰেদিতব্বো, সা নিমিত্তং হেতু যস্স পাচিত্তিযস্স তং পাতব্যতানিমিত্তং. রুক্খাদীনং ছেদনফালনাদিৰসেন ৰিকোপনীযতাসঙ্খাতপাতব্যতানিমিত্তং পরিভুঞ্জিতব্বতাহেতু পাচিত্তিযং উদীরিতং ৰুত্তন্তি অত্থো.
৯৯৬-৭. সোতি ভূতগামো. তিলবীজাদিকোতি তিলবীজমেত্থ সুখুমপণ্ণসেৰালাদিকো. আদি-সদ্দেন চ তাদিসা ইতরা সেৰালজাতি গহিতা. ‘‘উপরি খুদ্দানুখুদ্দকপণ্ণঙ্কুরো, হেট্ঠা খুদ্দানুখুদ্দকমূলঙ্কুরো সেৰালো তিলবীজং নামা’’তি গণ্ঠিপদে ৰুত্তন্তি. ৰিকোপেন্তস্স তং সব্বন্তি ভূমিযং পতিট্ঠায উদকে জাযমানকসেৰালাদিং ভূমিযা উপ্পাটনচ্ছেদনৰসেন জলে এৰ পতিট্ঠিতং ¶ সুখুমপণ্ণনীলিকাদিং উদকতো উদ্ধরণচ্ছেদনৰসেন তং সব্বং সেৰালং ৰিকোপেন্তস্সাতি অত্থো.
৯৯৮. হত্থেন ¶ ৰিযূহিত্ৰাতি জলতো অমোচেত্ৰা হত্থেন দূরতো অপনেত্ৰা. ‘‘হোতী’’তিআদি তস্স হেতুসন্দস্সনত্থং. সকলং অনৰসেসং সব্বং জলং তস্স যস্মা ঠানং হোতি, তস্মাতি অত্থো.
৯৯৯. চেচ্চাতি জানন্তো. তং সেৰালজাতিকং জলা উদ্ধরিতুং উদকেন ৰিনা ভিক্খুস্স ন ৰট্টতীতি যোজনা. ঠানসঙ্কমনঞ্হি তন্তি হেতুদস্সনং. তং তথাকরণং যস্মা ঠানসঙ্কমনং ঠানতো চাৰনং, তস্মা তং ন ৰট্টতীতি যোজনা.
১০০০. যথাৰুত্তস্স ব্যতিরেকং দস্সেতুমাহ ‘‘উদকেনা’’তিআদি. তত্থ উদকেনাতি সহত্থে করণৰচনং. তং সেৰালজাতিকং. ৰারিসূতি এত্থ ৰাসং ৰারযন্তীতি ৰারী, তেসু.
১০০১. জলে ৰল্লিতিণাদীনীতি জলমত্থকে ৰল্লিঞ্চ জাযমানকরৰল্লিতিণাদীনি চ. উদ্ধরন্তস্সাতি ভূমিযং পতিট্ঠিতং ভূমিতো, উদকে পতিট্ঠিতং উদকতো চ উদ্ধরন্তস্স. তত্থ অন্তপক্খং দস্সেতুমাহ ‘‘তোযতো’’তি. ৰিকোপেন্তস্সাতি খণ্ডনাদিৰসেন কোপেন্তস্স. তত্থাতি তস্মিং উদকে, এৰ-কারো লুত্তনিদ্দিট্ঠো ‘‘তত্থেৰা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৯২) অট্ঠকথাৰচনতো.
১০০২. এত্থাতি উদকে এৰ. ৰিকোপেন্তস্সাতি কপ্পিযং অকারাপেত্ৰা ছেদনাদিং করোন্তস্স. তানীতি তথা পরেহি উপ্পাটিতত্তা ভূতগামভাৰতো মুত্তানি ৰল্লিতিণাদীনি. বীজগামেনাতি মূলবীজগামাদিৰসেন.
১০০৩. এৰং ¶ উদকট্ঠে সঙ্খেপতো ৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা ইদানি ইতরত্রাপি ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘থলট্ঠে’’তিআদি. হরিতখাণুকোতি এত্থ ‘‘যো’’তি সেসো. ‘‘তস্সা’’তি ইমিনা সম্বন্ধো, ককুধকরঞ্জাদীনং ছিন্নাৰসিট্ঠখাণুকোতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘ভূতগামেন সঙ্গহো’’তি ইমিনা তংৰিকোপনে পাচিত্তিযভাৰং দীপেতি. এৰমুপরিপি.
১০০৪. নাল়িকেরাদিকানং ¶ খাণূতি এত্থাপি ‘‘উপরিহরিতো’’তি সামত্থিযা লব্ভতি. ‘‘বীজগামেন সঙ্গহো’’তি ইমিনা দুক্কটৰত্থুতমাহ. এৰমুপরিপি. কিঞ্চাপি হি তালনাল়িকেরাদীনং খাণু উদ্ধং অৰড্ঢনকো ভূতগামস্স কারণং ন হোতি, তথাপি ভূতগামসঙ্খাতনিব্বত্তপণ্ণমূলবীজতো সম্ভূতত্তা ভূতগামতো উপ্পন্নো নাম হোতীতি বীজগামেন সঙ্গহং গচ্ছতি.
১০০৫. তথাপকাসিতোতি ‘‘বীজগামো’’তি ৰুত্তো.
১০০৬. ফলিতা কদলী যাৰ নীলপণ্ণা, তাৰ সা চ ভূতগামোতি পকাসিতাতি যোজনা. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘কদলী পন ফলিতা যাৰ নীলপণ্ণা, তাৰ ভূতগামেনেৰ সঙ্গহিতা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৯২). নল়ন্তি খুদ্দকৰেল়ু. ৰেল়ূতি মহাৰেল়ু. তিণাদীনন্তি আদি-সদ্দেন সস্সাদযো গহিতা.
১০০৭. যো অযং পন ৰেল়ু অগ্গতো পট্ঠায যদা সুস্সতি, তদা সো বীজগামেন সঙ্গহিতো নাম হোতীতি যোজনা. বীজগামেনাতি ফল়ুবীজগামেন. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘কতরবীজগামেন? ফল়ুবীজগামেনা’’তি.
১০০৮. ইন্দসালো ¶ সল্লকী. আদি-সদ্দেন সোভঞ্জনাদীনং সঙ্গহো. তু-সদ্দেন অট্ঠকথাযং ‘‘কিঞ্চাপি রাসিকতদণ্ডকেহি রতনপ্পমাণাপি সাখা নিক্খমন্তী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৯২) ৰুত্তৰিসেসং জোতেতি. ছিন্দিত্ৰা ঠপিতদণ্ডকেসু রতনমত্তাসুপি সাখাসু উট্ঠিতাসু ভূতগামং অহুত্ৰা বীজগামমেৰ হোতি অৰিরুল়্হমূলকত্তাতি অযং ৰিনিচ্ছযো ৰিনযঞ্ঞুনা ঞাতো কুক্কুচ্চকানমুপকারায হোতীতি আহ ‘‘ৰিঞ্ঞেয্যো ৰিনযঞ্ঞুনা’’তি. ইমমেৰত্থং ‘‘মূলমত্তেপি ৰা’’তিআদিনা ৰক্খতি.
১০০৯. মণ্ডপাদীনমত্থাযাতি মণ্ডপৰতিপাকারাদীনমত্থায. সচে তে নিক্খণন্তীতি যদি তে ইন্দসালাদিদণ্ডকে ভূমিযং নিখণন্তি. নিগ্গতে মূলপণ্ণস্মিন্তি তথা নিখাতদণ্ডতো মূলে চ পণ্ণে চ জাতে. ভূতগামেন সঙ্গহোতি এত্থ ‘‘তেস’’ন্তি সামত্থিযা লব্ভতি, ‘‘ৰিঞ্ঞেয্যো’’তি অধিকারো.
১০১০. নিগ্গতেপীতি ¶ ততিযেন পি-সদ্দেন অতিখুদ্দকতং সূচেতি.
১০১১. সকন্দা তালট্ঠীতি সকন্দতালবীজং. পত্তৰট্টীতি সূচিসণ্ঠানা অঙ্কুরপত্তৰট্টি. ন চ বীজগামোতি ৰুচ্চতীতি যোজনা. ‘‘ভূতগামো’’তি ইদং যথাৰুত্তস্স ব্যতিরেকৰসেন দস্সেতি.
১০১২. নাল়িকেরতচন্তি নাল়িকেরফলছল্লিং. দন্তসূচীৰাতি দন্তমযসূচি ইৰ. সোপীতি নাল়িকেরোপি. রুক্খতচসদ্দানং ফলেসু ৰত্তমানকালেসুপি তংলিঙ্গতা ন ৰিরুজ্ঝতীতি ‘‘সো’’তি আহাতি ৰিঞ্ঞাযতি.
১০১৩. মিগসিঙ্গসমানাযাতি ¶ হরিতৰিসাণসদিসায. পত্তৰট্টিযাতি অঙ্কুরপত্তৰট্টিযা. সতিযাতি ৰিজ্জমানায. ভূতগামোতি ৰুচ্চতীতি অমূলকভূতগামোতি ৰুচ্চতি. ইদং নাল়িকেরস্স আৰেণিকং কত্ৰা ৰুত্তং.
চতুভাণৰারৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
১০১৫-৬. অম্বট্ঠীতি অম্ববীজং. জম্বুট্ঠীতি জম্বুবীজং. আদি-সদ্দেন মধুকপনসাদিবীজানং গহণং. ৰন্দাকাতি রুক্খাদনী. অঞ্ঞং ৰাতি ভণ্ডকদলিমনোরহং ৰা. অস্সাতি ৰন্দাকাদিনো. অমূলৰল্লীতি এৰংনামিকা ৰল্লি.
১০১৮. ঘংসিত্ৰাতি যেন কেনচি ঘংসিত্ৰা. তং সেৰালং. তস্মাতি তস্মা পাকারা.
১০১৯. সেৰালে অপনীতে. অন্তোতি পানীযঘটাদীনং অন্তোকুচ্ছিম্হি. কণ্ণকং অব্বোহারন্তি যোজনা. পানীযঘটাদীনং বহি সেৰালো উদকে অট্ঠিতত্তা, বীজগামানুলোমত্তা চ দুক্কটৰত্থূতি ৰদন্তি. কণ্ণকং নীলৰণ্ণম্পি অব্বোহারিকমেৰ.
১০২০. পাসাণদদ্দূতি ¶ মনুস্সসরীরে রোগাকারেন পাসাণে জাযমানস্সেতং অধিৰচনং. সেৰালন্তি পাসাণসেৰালং. সেলেয্যকা নাম সিলায সম্ভূতা একা সুগন্ধজাতি. অপত্তানীতি পণ্ণরহিতানি.
১০২১. পুপ্ফিতন্তি ৰিকসিতং. তং অহিচ্ছত্তং. মকুলন্তি অৰিকসিতং.
১০২২. অল্লস্মিং ¶ রুক্খে তচং ৰিকোপেত্ৰা যথা গহেতুং ন ৰট্টতি, তথা পপ্পটিকম্পি নিয্যাসম্পি ৰিকোপেত্ৰা গহেতুং ন ৰট্টতীতি যোজনা, পাচিত্তিযমেৰাতি অধিপ্পাযো. পপ্পটিকম্পীতি অল্লতচমত্থকে সুক্খতচপটলম্পি. ‘‘অল্লস্মি’’ন্তি ইমিনা ব্যতিরেকেন মতরুক্খে দোসাভাৰং দীপেতি. ‘‘তচং ৰিকোপেত্ৰা’’তি ৰচনতো রুক্খতচম্পি পপ্পটিকম্পি সালকপিত্থাদিনিয্যাসম্পি রুক্খে অল্লতচং অৰিকোপেত্ৰা মত্থকতো ছিন্দিত্ৰা গহেতুং ৰট্টতি.
১০২৩. অক্খরচ্ছিন্দনারহেসু নুহিকদলিআদীসু রুক্খেসু, তত্থজাতেসু তালপণ্ণাদিকেসু ৰা অক্খরং লিখতো পাচিত্তিযমুদীরযেতি যোজনা. ‘‘তত্থজাতেসূ’’তি ইমিনা রুক্খতো অপনীতপণ্ণেসু লিখিতুং ৰট্টতীতি ব্যতিরেকতো দীপেতি.
১০২৪. ‘‘পক্কমেৰ ৰা’’তি ৰিসুং ৰচনতো ‘‘ফলং ৰা’’তি ইমিনা অপক্কং ফলং গহিতং.
১০২৫. ফলিনিংসাখন্তি খাদনারহফলৰতিং জম্বুসাখাদিকং সাখং. গণ্হতো অনুপসম্পন্নস্সাতি গহেতব্বং. সযং খাদিতুকামো চেতি তথা ওনমিত্ৰা সাখতো ওচিনিত্ৰা দিন্নফলং সচে সযং খাদিতুকামো হোতি. এৰং দাতুন্তি যথাৰুত্তপ্পকারং নামেত্ৰা দাতুং.
১০২৬. পরং কঞ্চি উক্খিপিত্ৰাতি অঞ্ঞং কঞ্চি অনুপসম্পন্নং উক্খিপিত্ৰা. পুপ্ফানি ওচিনন্তেসূতি কুসুমানি লুনন্তেসু. অযমেৰ ৰিনিচ্ছযোতি সামঞ্ঞনিদ্দেসেপি এত্থ অত্তনো নামেত্ৰা দিন্নসাখায পুপ্ফানি পানীযৰাসত্থায ন গহেতব্বানি. অনুপসম্পন্নং উক্খিপিত্ৰা পুপ্ফানি ওচিনাপেত্ৰা গহিতপুপ্ফানি গহেতব্বানীতি অযমেত্থ ৰিসেসো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘তেহি ¶ পন পুপ্ফেহি পানীযং ন ৰাসেতব্বং. পানীযৰাসত্থিকেন ¶ সামণেরং উক্খিপিত্ৰা ওচিনাপেতব্বানী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৯২).
১০২৭. ‘‘সাখা’’তি ভিন্দিত্ৰা ৰা ছিন্দিত্ৰা ৰা মোচিতা ৰুচ্চতি. সাখীনন্তি রুক্খানং. তন্তি যথাৰুত্তরুক্খতো মোচিতসাখং. যেসং রুক্খানং সাখা রুহতি, তেসং সাখীনং তং সাখং কপ্পিযং অকারাপেত্ৰা ৰিকোপেন্তস্স দুক্কটন্তি যোজনা. ‘‘যেসং রুক্খানং সাখা রুহতী’’তি ৰুত্তত্তা যেসং সাখা ন রুহতি, তেসং তস্সা কপ্পিযকরণকিচ্চং নত্থীতি ৰদন্তি.
১০২৮. অল্লসিঙ্গিৰেরাদিকেসুপীতি আদি-সদ্দেন ৰচলসুণাদীনং গহণং.
১০২৯. অনিযামতো ৰট্টতেৰাতি যোজনা. নিযামসরূপং দস্সেতুং ‘‘ইমং রুক্খ’’ন্তিআদিৰক্খমানত্তা অনিযামতোতি সামঞ্ঞনিদ্দেসে ‘‘ইম’’ন্তি নিযামৰচনাভাৰতোতি গহেতব্বং.
১০৩২. উচ্ছুখণ্ডানন্তি পূরণযোগে সামিৰচনং, উচ্ছুখণ্ডেহীতি ৰুত্তং হোতি. সব্বমেৰাতি পচ্ছিযং ঠিতং সব্বং খণ্ডং. কতং হোতীতি কতং কপ্পিযং হোতি. একস্মিং কপ্পিযে কতেতি পচ্ছিযং সব্বখণ্ডেসু ফুসিত্ৰা ঠিতেসু একস্মিং খণ্ডে কপ্পিযে কতে. ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে পঞ্চহি সমণকপ্পেহি ফলং পরিভুঞ্জিতুং অগ্গিপরিজিতং সত্থপরিজিতং নখপরিজিতং অবীজং নিব্বট্টবীজংযেৰ পঞ্চম’’ন্তি (চূল়ৰ. ২৫০) ইতি ৰুত্তেসু অগ্গিসত্থনখেসু অঞ্ঞতরেন তত্ত অযোখণ্ডেন ৰা জলিতগ্গিনা ৰা সূচিমুখেন ৰা নখচ্ছেদনেন ৰা সত্থকধারায ৰা মনুস্সসীহাদীনং উপ্পাটিতানুপ্পাটিতঅপূতিনখেন ৰা ৰিজ্ঝিত্ৰা ৰা ছিন্দিত্ৰা ৰা কপ্পিযং কাতব্বং. করোন্তেন চ অনুপসম্পন্নেন ¶ ভিক্খুনা ‘‘কপ্পিযং করোহী’’তি ৰুত্তেযেৰ ‘‘কপ্পিয’’ন্তি পঠমং ৰত্ৰা পচ্ছা অগ্গিপরিজিতাদি কাকব্বন্তি গহেতব্বং. ৰক্খতি চ ‘‘কপ্পিযন্তি…পে… ৰট্টতী’’তি. ‘‘কপ্পিয’’ন্তি ৰচনং পন যায কাযচি ৰাচায ৰত্তুং ৰট্টতীতি ৰদন্তি. পঠমং অগ্গিং নিক্খিপিত্ৰা নখাদীহি ৰা ৰিজ্ঝিত্ৰা ৰা ছিন্দিত্ৰা ৰা কপ্পিযং কাতব্বং. করোন্তেন চ তং অনুদ্ধরিত্ৰাৰ ‘‘কপ্পিয’’ন্তি ৰত্ৰা পচ্ছা উদ্ধরিতুং ৰট্টতীতি ৰদন্তি, ‘‘কপ্পিয’’ন্তি ৰত্তুকামো ‘‘কপ্প’’ন্তি চে ৰদতি, ৰট্টতীতি কেচি.
১০৩৩. দারুন্তি ¶ উচ্ছূহি সদ্ধিং একতোবদ্ধদারুং. দারুং ৰিজ্ঝতীতি এত্থ জানিত্ৰাপি ৰিজ্ঝতি ৰা ৰিজ্ঝাপেতি ৰা, ৰট্টতিযেৰ. ‘‘একসিত্থেপী’’তি এত্থাপি এসেৰ নযো.
১০৩৪. তানি উচ্ছুদারূনি. তন্তি ৰল্লিং, রজ্জুং ৰা.
১০৩৫. মরিচপক্কেহীতি পরিণতেহি মরিচপক্কেহি. অপরিণতানং পন অবীজত্তা কপ্পিযে অকতেপি ৰট্টতি. ইদঞ্চ সেতলসুণতচলসুণাদীহি মিস্সভত্তস্স উপলক্খণং. এত্থ চ ভত্তসিত্থসম্বন্ধৰসেন একাবদ্ধতা ৰেদিতব্বা, ন ফলাদীনমেৰ অঞ্ঞমঞ্ঞসম্বন্ধৰসেন.
১০৩৬. তিলতণ্ডুলকাদিসূতি কপ্পিযং কাতব্বতিলেহি মিস্সতণ্ডুলাদীসু. আদি-সদ্দেন কপ্পিযং কাতব্বৰত্থূহি মিস্সিতানি ইতরৰত্থূনি গহিতানি. একাবদ্ধে কপিত্থেপীতি কটাহেন বদ্ধবীজে পরিণতকপিত্থফলেপি. কটাহেতি বদ্ধমিঞ্জে কপালে.
১০৩৭. কটাহং মুঞ্চিত্ৰাতি সুক্খত্তা সমন্ততো কটাহং মুঞ্চিত্ৰা. মিঞ্জকন্তি পরিণতকপিত্থফলমিঞ্জং. তং কপিত্থং ভিন্দাপেত্ৰাতি কপিত্থকটাহং ভিন্দাপেত্ৰা, ইদং বীজতো মুত্তস্স কটাহস্স ভাজনগতিকত্তা ৰুত্তং.
১০৩৮. ‘‘অভূতগামঅবীজেসূ’’তি ¶ পদচ্ছেদো, অভূতগামে চ অবীজে চাতি অত্থো. ননু চ ‘‘অবীজে বীজসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পাচি. ৯২) পাঠং ৰিনা ‘‘অভূতগামে ভূতগামসঞ্ঞী’’তি পাঠো নত্থীতি অভূতগামগ্গহণং কস্মা কতন্তি? ৰুচ্চতে – তস্মিং পাঠে বীজং ভূতগামঞ্চ বীজগামং বীজঞ্চ বীজবীজন্তি ৰত্তব্বে একসেসনযেন ‘‘বীজ’’ন্তি গহেত্ৰা ৰিনিচ্ছিতন্তি উভযং ৰিভজিত্ৰা দস্সনত্থং ৰুত্তং. তত্থ তস্মিং অভূতগামঅবীজগামদ্ৰযে. ইমিস্সা গাথায ‘‘অভূতগামে ভূতগামসঞ্ঞিনো দুক্কটং, ৰেমতিকস্স দুক্কটং, অবীজগামে বীজগামসঞ্ঞিনো দুক্কটং, ৰেমতিকস্স দুক্কট’’ন্তি চত্তারি দুক্কটানি দস্সিতানি. তত্থ অভূতগামন্তি বীজগামং গহেতব্বং. অবীজগামন্তি নো বীজং.
১০৩৯. তত্থ তস্মিং ভূতগামবীজগামদ্ৰযে. ‘‘অতথাসঞ্ঞিনো’’তিআদীসু ‘‘ভূতগামং ৰিকোপেন্তস্সা’’তি ¶ সেসো, অনাপত্তি পকাসিতাতি সম্বন্ধো, অভূতগামং, অবীজন্তি ৰা সঞ্ঞিনো ভূতগামং বীজম্পি ৰিকোপেন্তস্স অনাপত্তি পকাসিতাতি অত্থো গহেতব্বো. যথাহ পাল়িযং ‘‘বীজে অবীজসঞ্ঞী ছিন্দতি ৰা…পে… অনাপত্তী’’তি.
অসঞ্চিচ্চ ভূতগামং ৰিকোপেন্তস্স অনাপত্তীতি যোজনা. এৰমুপরিপি যোজেতব্বং. গচ্ছন্তস্স পাদেসু গহেত্ৰা ৰা আলম্বণকত্তরযট্ঠিযা ঘংসিত্ৰা ৰা তিণাদীসু ছিজ্জেসুপি ‘‘ইমং ছিন্দিস্সামী’’তি অমনসিকতত্তা অনাপত্তীতি অত্থো. অসতিস্সাতি অঞ্ঞৰিহিতসতিস্স ৰা অঞ্ঞেন কথযতো ৰা পাদঙ্গুট্ঠাদীহি তিণাদীনি ছিন্দন্তস্স. চ-কারেন ইধ অৰুত্তং ‘‘অজানন্তস্সা’’তি ইদং সমুচ্চিতং. ‘‘ইমং ভূতগাম’’ন্তি ৰা ‘‘ইমস্মিং অগ্গিম্হি পতিতে ইমং ডয্হতী’’তি ৰা ‘‘ইমিনা ইদং ভিজ্জতি ছিজ্জতী’’তিআদিং ৰা অজানন্তস্স অনাপত্তীতি অত্থো.
১০৪০. ইদং ¶ চাতি ইদং ভূতগামসিক্খাপদঞ্চ. তিসমুট্ঠানন্তি কাযচিত্তৰাচাচিত্তকাযৰাচাচিত্তৰসেন তিসমুট্ঠানং. ছেদনাদিকিরিযায আপজ্জনতো ক্রিযং. তিচিত্তন্তি পণ্ণত্তিং অজানিত্ৰা চেতিযাদীসু তিণগহনাদিকং করোন্তস্স অখীণাসৰস্স কুসলং, খীণাসৰস্স কিরিযং, ফলপুপ্ফাদিলোভেন ৰিকোপেন্তানং সেখপুথুজ্জনানং অকুসলন্তি তিচিত্তং.
ভূতগামকথাৰণ্ণনা.
১০৪১. অঞ্ঞৰাদৰিহেসকে কম্মস্মিং সঙ্ঘেন কতেতি যোজনা, অঞ্ঞৰাদকৰিহেসকারোপনকম্মে ঞত্তিদুতিযায কম্মৰাচায পচ্চেকং সঙ্ঘেন কতেতি অত্থো. ‘‘অঞ্ঞং ৰদতীতি অঞ্ঞৰাদকং, অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরণস্সেতং নামং. ৰিহেসেতীতি ৰিহেসকং, তুণ্হীভূতস্সেতং নাম’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ৯৮) ৰচনতো সঙ্ঘমজ্ঝে ৰত্থুনা, আপত্তিযা ৰা চোদনায কতায তং অৰত্তুকামো হুত্ৰা ‘‘কো আপন্নো, কিং আপন্নো, কিস্মিং আপন্নো’’তিআদিনা (পাচি. ৯৪) পদভাজনানুক্কমেন পুচ্ছিতং ঠপেত্ৰা অঞ্ঞস্স অৰচনং অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরণং, তং করোন্তো অঞ্ঞৰাদকো. ইধ পন ভাৰপ্পধানৰসেন কিরিযা গহিতা.
তথেৰ ¶ চোদিযমানো হুত্ৰা পুচ্ছিতং অৰত্তুকামো হুত্ৰা আপত্তিভীরুকতায অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরণং অকত্ৰা সঙ্ঘং ৰিহেসেতুং তুণ্হীভূতো ৰিহেসকো নাম. এত্থাপি ভাৰপ্পধানৰসেন কিরিযাৰ গহেতব্বা. ইধ পন তব্ভাৰারোপনকম্মং ৰুচ্চতীতি সংখেপো. পুন তথা করোন্তস্সাতি পুনপি তেনেৰ পকারেন অঞ্ঞৰাদকৰিহেসকানি ৰিসুং ৰিসুং করোন্তস্স. পাচিত্তিযদ্ৰযং হোতীতি পদভাজনে ‘‘রোপিতে অঞ্ঞৰাদকে’’তিআদিনা (পাচি. ১০০) নযেন চ ¶ ‘‘রোপিতে ৰিহেসকে’’তিআদিনা (পাচি. ১০০) নযেন চ ৰিসুং ৰিসুং পাচিত্তিযস্স ৰুত্তত্তা একেকস্মিং ৰত্থুম্হি একেকায আপত্তিযা সম্ভৰতো পাচিত্তিযদ্ৰযং হোতীতি গহেতব্বং.
১০৪২. ধম্মেতি এত্থ ‘‘কম্মে’’তি সেসো. ধম্মকম্মে ধম্মকম্মসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, অধম্মকম্মসঞ্ঞীতি তীসু ৰিকপ্পেসু. অধম্মেতি এত্থাপি এসেৰ নযো. কম্মে অরোপিতেতি অঞ্ঞৰাদককম্মারোপনে অকতে. এৰং ৰদন্তস্সাতি ‘‘কো আপন্নো’’তিআদীনি ৰদন্তস্স. ৰদন্তস্স চাতি এত্থ চকারেন কম্মে অরোপিতে এৰং ৰিহেসন্তস্স চ দুক্কটন্তি সমুচ্চিনোতি. ইমস্মিং পক্খে কম্মে অরোপিতেতি ৰিহেসককালমাহ.
১০৪৩. আপন্নন্তি অত্তনা আপন্নং. ভণ্ডনং ভৰিস্সতীতি সঞ্ঞিস্সাতি মযা ইমস্মিং ৰুত্তে সঙ্ঘস্স ভণ্ডনকলহাদযো হোন্তীতি সঞ্ঞায তুণ্হী ভৰন্তস্স. গিলানস্সাতি ৰত্তুং অসক্কুণেয্যমুখরোগাদিযুত্তস্স.
১০৪৪. ক্রিযাক্রিযন্তি অঞ্ঞেনঞ্ঞপটিচরণং ক্রিযং. তুণ্হীভাৰো অক্রিযং.
অঞ্ঞৰাদককথাৰণ্ণনা.
১০৪৫-৬. সম্মতস্সাতি খন্ধকাগতসেনাসনপঞ্ঞাপকসম্মুতিআদীসু তেরসসু সম্মুতীসু একং ৰা কতিপযা ৰা সব্বা ৰা দাতুং সঙ্ঘেন ঞত্তিং ঠপেত্ৰা কম্মৰাচং ৰত্ৰা দিন্নসম্মুতিকস্স. ‘‘উপসম্পন্নং সঙ্ঘেন সম্মত’’ন্তি (পাচি. ১০৬) ৰচনতো ভিক্খুনোতি উপসম্পন্নমাহ, অযসং কত্তুকামোতি সম্বন্ধো. ৰদন্তোতি ‘‘ছন্দেন ইত্থন্নামো সেনাসনং পঞ্ঞাপেতি, ছন্দেন ভত্তানি উদ্দিসতী’’তিআদিং ভণন্তো. ‘‘উপসম্পন্নে’’তি ¶ ইদং ‘‘উজ্ঝাপেতী’’তি কিরিযমপেক্খিত্ৰা কম্মনি উপযোগবহুৰচনং. অযঞ্হেত্থ অত্থো – উজ্ঝাপেতি অৰঞ্ঞায ¶ ওলোকাপেতি, লামকতো ৰা চিন্তাপেতি, খীযতীতি ‘‘ছন্দেন ইত্থন্নামো সেনাসনং পঞ্ঞপেতী’’তিআদিং কথেন্তো পকাসেতীতি. ইমস্মিং পক্খে ‘‘উপসম্পন্নান’’ন্তি ৰত্তব্বে সামিঅত্থে উপযোগৰসেন ‘‘উপসম্পন্নে’’তি ৰুত্তং, উপসম্পন্নানং সন্তিকে পকাসেতীতি অত্থো.
‘‘পাচিত্তিযদ্ৰযং হোতী’’তি ইদং ‘‘উজ্ঝাপনকে খিয্যনকে পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ১০৫) দ্ৰিন্নং ৰত্থূনং একতো ৰুত্তত্তা ইধাপি একতো ৰুত্তং, ৰিসুং ৰিসুং পন গহেতব্বং. ধম্মেতি এত্থ ‘‘কম্মে’’তি সেসো, উপসম্পন্নস্স সম্মতস্স সঙ্ঘেন দিন্নসম্মুতিকম্মং সচে ধম্মকম্মং হোতীতি অত্থো. অধম্মেতি এত্থাপি এসেৰ নযো.
১০৪৭-৮. ভিক্খুনোতি সম্মতস্স ভিক্খুনো. অসম্মতস্স ভিক্খুস্স অৰণ্ণং ভাসতোতি যোজনা. যস্স কস্সচীতি এত্থ ‘‘সন্তিকে’’তি সেসো, উপসম্পন্নস্স চ অনুপসম্পন্নস্স চ যস্স কস্সচি সন্তিকেতি অত্থো. উপসম্পন্নকালে সম্মতং পচ্ছা সামণেরভাৰং উপগতং সন্ধায ‘‘সম্মতস্স সামণেরস্সা’’তি ৰুত্তং. অৰণ্ণং ৰদতোতি যোজনা.
১০৪৯. করোন্তং সম্মতং. ভণতোতি উজ্ঝাপযতো, খীযতো. অত্থো পন ৰুত্তনযোৰ. উজ্ঝাপনখীযনকিরিযাহি আপজ্জনতো ক্রিযং. যস্মা উজ্ঝাপনং, খীযনঞ্চ মুসাৰাদৰসেনেৰ পৰত্তং, তস্মা ‘‘আদিকম্মিকস্স অনাপত্তী’’তি পাচিত্তিযট্ঠানে, দুক্কটট্ঠানে চ ইমিনা চ অনাপত্তিদস্সনত্থং ৰুত্তন্তি গহেতব্বং. এৰঞ্চ কত্ৰা উজ্ঝাপেন্তস্স, খীযন্তস্স ¶ চ একক্খণে দ্ৰে দ্ৰে আপত্তিযো হোন্তীতি আপন্নং.
উজ্ঝাপনককথাৰণ্ণনা.
১০৫০. সঙ্ঘস্স মঞ্চাদিন্তি সম্বন্ধো. ‘‘সঙ্ঘিকং মঞ্চং ৰা পীঠং ৰা ভিসিং ৰা কোচ্ছং ৰা’’তি পাল়িযং দস্সিতং সঙ্ঘসন্তকং মঞ্চাদিং. এত্থ চ মঞ্চো নাম পাল়িযং ‘‘চত্তারো মঞ্চা মসারকো বুন্দিকাবদ্ধো কুল়ীরপাদকো আহচ্চপাদকো’’তি (পাচি. ১১১) চ দস্সিতো চতুব্বিধো মঞ্চো. তত্থ মসারকো নাম মঞ্চপাদে ৰিজ্ঝিত্ৰা তত্থ অটনিসিখাহি আৰুণিত্ৰা কতমঞ্চো. সো ইদানি ৰত্তমানো ৰেত্তমঞ্চো. বুন্দিকাবদ্ধো নাম অটনিসীসেসু বুন্দিকরন্তরতো মঞ্চপাদে ডংসাপেত্ৰা কতো ৰেত্তমঞ্চপদরমঞ্চো দট্ঠব্বো. কুল়ীরপাদকো নাম পাদবুন্দে ¶ অস্সখুরাদিআকারং দস্সেত্ৰা কক্কটপাদেহি ৰিয ৰঙ্কপাদেহি যোজিতমঞ্চো. আহচ্চপাদকো নাম অটনিযো ৰিজ্ঝিত্ৰা অটনিছিদ্দে পাদসীসে সিখং কত্ৰা তং পৰেসেত্ৰা অটনিযা উপরি নিক্খন্তে পাদসিখামত্থকে তিরিযং ৰিজ্ঝিত্ৰা আণিং পৰেসেত্ৰা কতমঞ্চো.
পীঠং নাম এৰমেৰ কতং তন্নামকমেৰ চতুব্বিধং;
ভিসি নাম ‘‘পঞ্চ ভিসিযো উণ্ণভিসি চোল়ভিসি ৰাকভিসি তিণভিসি পণ্ণভিসী’’তি গব্ভৰসেন দস্সিতা পঞ্চ ভিসিযো. তত্থ উণ্ণা নাম মনুস্সলোমং ঠপেত্ৰা অৰসেসলোমানি. চোল়া নাম পিলোতিকা. ৰাকং নাম মকচিৰাকাদিকং. তিণং নাম দব্বতিণাদি. পণ্ণং নাম তমালপণ্ণং ঠপেত্ৰা অৰসেসপণ্ণং.
কোচ্ছন্তি ¶ পাল়িযং ‘‘কোচ্ছং নাম ৰাকমযং ৰা উসীরমযং ৰা মুঞ্জমযং ৰা পব্বজমযং ৰা অন্তো সংৰেঠেত্ৰা বদ্ধং হোতী’’তি (পাচি. ১১১) দস্সিতং ৰাকং ৰা উসীরং ৰা মুঞ্জতিণং ৰা এল়কলোমানি ৰা পব্বজতিণং ৰা আদায উভোহি কোটীহি ৰিত্থতং কত্ৰা মজ্ঝে পীল়েত্ৰা সঙ্কুচিত্ৰা তং বন্ধিত্ৰা সীহচম্মাদীহি ৰেঠনবন্ধনানি পটিচ্ছাদেত্ৰা পাদপুঞ্ছনী ৰিয নিসজ্জত্থায কতং আসনন্তি ৰদন্তি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘হেট্ঠা চ উপরি চ ৰিত্থতং, মজ্ঝে সংখিত্তং, পণৰসণ্ঠানং কত্ৰা বদ্ধং হোতি, তং কির মজ্ঝে সীহব্যগ্ঘচম্মপরিক্খিত্তম্পি করোন্তি. অকপ্পিযচম্মং নামেত্থ নত্থী’’তিআদি (পাচি. অট্ঠ. ১১১). সন্থরাপেত্ৰাতি উপসম্পন্নেন ৰা অনুপসম্পন্নেন ৰা সন্থরাপেত্ৰা. এত্থ ৰিনিচ্ছযং ৰক্খতি. সন্থরিত্ৰাতি সযং সন্থরিত্ৰা ৰা.
১০৫১. নেৰুদ্ধরেয্যাতি পঞ্ঞত্তট্ঠানতো উদ্ধরিত্ৰা ন পটিসামেয্য. ন উদ্ধরাপেয্য ৰাতি অঞ্ঞেন ৰা তথা ন কারাপেয্য. তন্তি মঞ্চাদিং. পক্কমন্তোতি এত্থ ‘‘যো ভিক্খূ’’তি লব্ভতি, মঞ্চাদীনং অত্থতট্ঠানতো থামমজ্ঝিমস্স পুরিসস্স থামপ্পমাণেন হত্থং পসারেত্ৰা খিত্তপাসাণস্স পতনট্ঠানং অতিক্কম্ম গচ্ছন্তোতি অত্থো. যথাহ পাল়িযং ‘‘মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স লেড্ডুপাতং অতিক্কমন্তস্সা’’তি.
১০৫২. ৰস্সিকে চতুরো মাসেতি অন্তোৰস্সং চাতুমাসে. সচে দেৰো ন ৰস্সতীতি এত্থ ‘‘কত্থচি ¶ জনপদে’’তি সেসো. তেনেৰ ‘‘সচে’’তি সাসঙ্কমাহ. ‘‘যেসু জনপদেসু ৰস্সকালে ন ৰস্সতি, তেসুপি চত্তারো মাসে নিক্খিপিতুং ন ৰট্টতিযেৰা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১১০) অট্ঠকথাযং ৰুত্তং. তথা চাপীতি তে চত্তারো মাসে অৰস্সন্তেপি.
১০৫৩. যত্থাতি ¶ যস্মিং লঙ্কাদীপসদিসে দেসে. যত্থ অপরেপি হেমন্তে চত্তারো মাসে দেৰো ৰস্সতি, তত্থ অট্ঠ মাসে অজ্ঝোকাসে মঞ্চাদিং ঠপেতুং ন ৰট্টতীতি যোজনা. গিম্হানে পন চত্তারো মাসে বহি ঠপেতুং ৰট্টতীতি ব্যতিরেকতো দস্সেতি.
১০৫৪. নিৰাসস্মিন্তি রুক্খে কুলাৰকং কত্ৰা নিরন্তরৰাসে সতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘যস্মিং পন ধুৰনিৰাসেন কুলাৰকে কত্ৰা ৰসন্তী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১১০). কদাচিপীতি অনোৰস্সকালেপি.
১০৫৫-৬. সঙ্ঘিকং যং কিঞ্চি মঞ্চাদীতি যোজনা. সন্থতং যদীতি অনাণত্তেন যদি অত্থতং, পঞ্ঞত্তন্তি ৰুত্তং হোতি. যত্থ কত্থচি ঠানেতি রুক্খমূলমণ্ডপঅব্ভোকাসাদিম্হি যত্থ কত্থচি ঠানে. যেন কেনচীতি সদ্ধিৰিহারিকেন ৰা অন্তেৰাসিকেন ৰা অঞ্ঞেন ৰা. ভিক্খুনাতি উপসম্পন্নেন. সোতি যস্সত্থায পঞ্ঞত্তং, সো ভিক্খু.
১০৫৭. তন্তি তং সঙ্ঘিকং ৰেত্তমঞ্চাদিং. সন্থরাপিত-সদ্দো কত্তুসাধনো, সন্থরিতুং নিযোজকস্সেৰ ভিক্খুনোতি অত্থো.
১০৫৮. ভিক্খুনাতি এত্থ ‘‘আণাপকো’’তি ৰক্খমানত্তা আণত্তেন ভিক্খুনা উপসম্পন্নেনাতি লব্ভতি. তস্সেৰাতি আণত্তিযা আসনপঞ্ঞাপকস্স তস্সেৰ ভিক্খুনো. ‘‘নিসীদতী’’তি ৰচনস্স উপলক্খণত্তা আগন্ত্ৰা থৰিকং ৰা চীৰরং ৰা যং কিঞ্চিদেৰ ঠপেতি, ‘‘ময্হমেৰ ভারো’’তি ৰা ৰদতি, পঞ্ঞাপকো মুচ্চতীতি গহেতব্বো.
১০৫৯-৬০. অনাপুচ্ছাতি এত্থ ‘‘যো ভিক্খু ৰা সামণেরো ৰা আরামিকো ৰা লজ্জী হোতি, অত্তনো পলিবোধং ¶ ৰিয মঞ্ঞতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১১৩) অট্ঠকথায ৰুত্তসরূপং যং কঞ্চি অনাপুচ্ছাতি অত্থো. ‘‘ভিক্খু ৰা সামণেরো ৰা আরামিকো ৰা লজ্জী ¶ হোতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১১৩) ৰুত্তত্তা অলজ্জিং আপুচ্ছিত্ৰা গন্তুং ন ৰট্টতীতি ৰদন্তি. ‘‘মযং গমিস্সামা’’তি ৰত্ৰা অনুমতিগহণং আপুচ্ছনং নাম, তং অনাপত্তিযা কথং অঙ্গং হোতীতি চে? গমনস্স অনুমতিযা লদ্ধত্তা. ‘‘কপ্পং লভিত্ৰা গন্তব্ব’’ন্তি ৰচনতো অনুমতিদাযকেন ৰত্তাৰত্তং সম্পটিচ্ছিতং ৰিয হোতীতি লদ্ধকপ্পত্তা এৰং গচ্ছতি চে, ৰট্টতি. অনিয্যাতেত্ৰাতি নিয্যাতনং অকত্ৰা ৰত্তাৰত্তং অপ্পটিযাদেত্ৰা, অসম্পটিচ্ছাপেত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. ৰারেতি পদৰারে.
১০৬২. তস্মা ঠানাতি অত্তনা ঠত্ৰা আণাপিতভোজনসালতো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘ভোজনসালতো নিক্খমিত্ৰা অঞ্ঞত্থ গচ্ছতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১১১).
১০৬৩. সঙ্ঘিকে সঙ্ঘিকসঞ্ঞিৰেমতিকপুগ্গলিকসঞ্ঞীনং ৰসেন তিকপাচিত্তিযং. তিকাতীতেনাতি অকুসলমূলত্তিকাদিতো সৰাসনসমুচ্ছেদপ্পহানৰসেন অতিক্কন্তেন. তিকদুক্কটন্তি ‘‘পুগ্গলিকে সঙ্ঘিকসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, পুগ্গলিকসঞ্ঞী অঞ্ঞস্স পুগ্গলিকে আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পাচি. ১১২) ৰচনতো দুক্কটত্তযং হোতি.
১০৬৪-৫. চিমিলিকং নাম পরিকম্মকতায ভূমিযা ছৰিরক্খনত্থং অত্থরিতব্বপিলোতিকং. তট্টিকা নাম তালপণ্ণাদীহি কততট্টিকা. চম্মং সীহচম্মাদি. সেনাসনপরিক্খারে অকপ্পিযচম্মং নাম নত্থি. যথাহ ‘‘অট্ঠকথাসু হি সেনাসনপরিভোগে পটিক্খিত্তচম্মং নাম ন দিস্সতি, তস্মা ¶ সীহচম্মাদীনং পরিহরণেযেৰ পটিক্খেপো ৰেদিতব্বো’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১১২). ইমস্স চ অট্ঠকথাপাঠস্স সারত্থদীপনিযা (সারত্থ. টী. পাচিত্তিয ৩.১১২) এৰং অত্থো ৰণ্ণিতো –
‘‘সীহচম্মাদীনং পরিহরণেযেৰ পটিক্খেপো ৰেদিতব্বো’’তি ইমিনা ‘‘ন ভিক্খৰে মহাচম্মানি ধারেতব্বানি সীহচম্মং ব্যগ্ঘচম্মং দীপিচম্মং, যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি এৰং ৰুত্তায খন্ধকপাল়িযা অধিপ্পাযং ৰিভাৰেতি. ইদং ৰুত্তং হোতি – ‘‘অন্তোপি মঞ্চে পঞ্ঞত্তানি হোন্তি, বহিপি মঞ্চে পঞ্ঞত্তানি হোন্তী’’তি (মহাৰ. ২৫৫) ইমস্মিং ৰত্থুস্মিং সিক্খাপদস্স পঞ্ঞত্তত্তা মঞ্চপীঠেসু অত্থরিত্ৰা পরিভোগোযেৰ পটিক্খিত্তো, ভূমত্থরণৰসেন পরিভোগো পন অপ্পটিক্খিত্তোতি. যদি এৰং ‘‘পরিহরণেযেৰ ¶ পটিক্খেপো’’তি ইদং কস্মা ৰুত্তন্তি? যথা ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে সব্বং পাসাদপরিভোগ’’ন্তি (চূল়ৰ. ৩২০) ৰচনতো পুগ্গলিকেপি সেনাসনে সেনাসনপরিভোগৰসেন নিযমিতং সুৰণ্ণঘটাদিকং পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টমানম্পি কেৰলং অত্তনো সন্তকং কত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ন ৰট্টতি, এৰমিদং ভূমত্থরণৰসেন পরিভুঞ্জিযমানম্পি অত্তনো সন্তকং কত্ৰা তং তং ৰিহারং হরিত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ন ৰট্টতীতি দস্সনত্থং ‘‘পরিহরণেযেৰ পটিক্খেপো ৰেদিতব্বো’’তি ৰুত্তন্তি.
‘‘ফলক’’ন্তি ইমিনা পাঠাগতং ফলকপীঠমেৰ দস্সিতং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘ফলকপীঠং নাম ফলকমযং পীঠ’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ১১২). পাদপুঞ্ছনিন্তি কদলিৰাকাদীহি কতং পাদপুঞ্ছনিকং. ভূমত্থরণং নাম চিমিলিকায সতি তস্সা উপরি, অসতি সুদ্ধভূমিযং অত্থরিতব্বা কটসারকাদিৰিকতি. উত্তরত্থরণং নাম সঙ্ঘিকমঞ্চপীঠাদীনং উপরি অত্থরিতব্বপচ্চত্থরণং.
পত্তাধারকন্তি ¶ পত্তৰলযাধারকং. তং যথাৰুত্তপরিক্খারং. গচ্ছতোতি লেড্ডুপাতং অতিক্কম্ম গচ্ছতো. সচে পন দাযকেহি দানকালেযেৰ সহস্সগ্ঘনকম্পি কম্বলং ‘‘পাদপুঞ্ছনিং কত্ৰা পরিভুঞ্জথা’’তি দিন্নং, তথেৰ পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি. তস্মা ইমং মঞ্চপীঠাদিসেনাসনম্পি ‘‘অব্ভোকাসেপি যথাসুখং পরিভুঞ্জথা’’তি দাযকেহি দিন্নং চে, সব্বস্মিম্পি কালে অব্ভোকাসে নিক্খিপিতুং ৰট্টতীতি ৰদন্তি.
১০৬৬. আরঞ্ঞকেনাপি সচে গন্তব্বং হোতি, অনোৰস্সকে নোসতি মঞ্চপীঠাদিং রুক্খস্মিং লগ্গেত্ৰা যথাসুখং গন্তব্বন্তি যোজনা.
১০৬৭. উপচিকাদীহীতি এত্থ আদি-সদ্দেন মূসিকা গহিতা. ন লুজ্জতীতি ন নস্সতি. তং সব্বন্তি মঞ্চাদিকং সকলং.
১০৬৮. অত্তনো সন্তকেতি অত্তনো পুগ্গলিকে মঞ্চাদিৰিসযে. রুদ্ধেতি ৰুড্ঢভিক্খুনা ৰা ইস্সরাদীহি ৰা যক্খসীহাদীহি ৰা মঞ্চাদিকে রুদ্ধে অজ্ঝাৰুত্থে, অভিভৰিত্ৰা গহিতেতি অত্থো ¶ . আপদাসুপীতি ব্রহ্মচরিযন্তরাযাদীসু চ সন্তেসু. গচ্ছতো ভিক্খুনো অনাপত্তীতি যোজনা.
১০৬৯. কাযৰাচতো, কাযৰাচাচিত্ততো চ সমুট্ঠানং কথিনসমুট্ঠানং নাম. পঞ্ঞত্তিং অজানিত্ৰা সযং অনুদ্ধরন্তস্স কাযেন হোতি, অনাপুচ্ছন্তস্স ৰাচায হোতি, পঞ্ঞত্তিং জানিত্ৰা এৰং অকরোন্তস্স সচিত্তকেন তেনেৰ দ্ৰযেন সমুট্ঠাতীতি ৰেদিতব্বং. লেড্ডুপাতাতিক্কমো ক্রিযং. মঞ্চাদীনং অনুদ্ধরণাদি অক্রিযং.
পঠমসেনাসনকথাৰণ্ণনা.
১০৭০-৩. ভিসীতি ¶ পঠমসিক্খাপদে ৰুত্তপঞ্চপ্পকারা ইমিস্সা অট্ঠকথায ‘‘মঞ্চকভিসি ৰা পীঠকভিসি ৰা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১১৬) এৰং দস্সিতভিসি চ. পচ্চত্থরণং নাম পাৰারো কোজৰো ৰা. ‘‘এত্তকমেৰ ৰুত্তন্তি অট্ঠকথাসু ৰুত্তং. ‘ইদঞ্চ অট্ঠকথাসু তথাৰুত্তভাৰদস্সনত্থং ৰুত্তং, অঞ্ঞম্পি তাদিসং মঞ্চপীঠেসু অত্থরিতব্বং পচ্চত্থরণমেৰা’তি তীসুপি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্ত’’ন্তি (সারত্থ. অট্ঠ. পাচিত্তিয ৩.১১৬) সারত্থদীপনিযা লিখিতং. নিসীদনন্তি নিসীদনচীৰরং.
তিণসন্থারো এরকাদীনি তিণানি দ্ৰীসু তীসু ঠানেসু গোপেত্ৰা কতসন্থারো. পণ্ণসন্থারো নাম নাল়িকেরাদিপণ্ণে তথেৰ গোপেত্ৰা কতসন্থারো. সযন্তি এত্থাতি সেয্যা. ‘‘সব্বচ্ছন্নপরিচ্ছন্নে’’তি ইদং সহসেয্যকথায ৰুত্তত্থমেৰ.
দসৰিধং সেয্যন্তি দসৰিধাসু সেয্যাসু অঞ্ঞতরন্তি ৰুত্তং হোতি. সন্থরিত্ৰাপি ৰাতি এত্থ পি-সদ্দো সম্পিণ্ডনত্থো, সো সন্থরাপেত্ৰাপীতি ইমং সম্পিণ্ডেতি. ৰা-সদ্দং ‘‘সযং অনুদ্ধরিত্ৰা’’তি এত্থ ‘‘অনুদ্ধরিত্ৰা ৰা’’তি যোজেত্ৰা ‘‘অনুদ্ধরাপেত্ৰা ৰা’’তি অযং ৰিকপ্পো সঙ্গয্হতি. তং সেয্যং.
আরামস্সূপচারন্তি ‘‘অপরিক্খিত্তস্স উপচারো নাম সেনাসনতো দ্ৰে লেড্ডুপাতা’’তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তং উপচারমাহ. অস্সাতি ৰিহারস্স পরিক্খিত্তস্স.
১০৭৪. উভযেসন্তি ¶ সেনাসনসেয্যানং. অন্তোগব্ভে সন্থরিত্ৰা গচ্ছতোতি সম্বন্ধো.
১০৭৫. উপচারে ৰিহারস্সাতি এত্থ ৰিহারো নাম অন্তোগব্ভাদিসব্বপরিচ্ছন্নগুত্তসেনাসনং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘ৰিহারোতি অন্তোগব্ভো ৰা অঞ্ঞং ৰা সব্বপরিচ্ছন্নং গুত্তসেনাসনং ৰেদিতব্ব’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ১১৭). তত্থ উপচারো নাম ¶ তংসমীপং ঠানং. যথাহ ‘‘উপচারেতি তস্স বহি আসন্নে ওকাসে’’তি. মণ্ডপো নাম পরিচ্ছন্নাপরিচ্ছন্নসন্নিপাতমণ্ডপো. যথাহ ‘‘মণ্ডপে ৰাতি অপরিচ্ছন্নে পরিচ্ছন্নে ৰাপি বহূনং সন্নিপাতমণ্ডপে’’তি. আদি-সদ্দেন উপট্ঠানসালারুক্খমূলানি সঙ্গহিতানি. উপট্ঠানসালা নাম অগুত্তা ভোজনসালা. যথাহ ‘‘উপট্ঠানসালাযং ৰাতি ভোজনসালাযং ৰা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১১৭). অগুত্ততা চ ‘‘ঠানস্স অগুত্ততাযা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১১৭) অট্ঠকথাৰচনতো ৰেদিতব্বাতি.
১০৭৬. তিকপাচিত্তিযং ৰুত্তন্তি ‘‘সঙ্ঘিকে সঙ্ঘিকসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, পুগ্গলিকসঞ্ঞী’’তি ৰারত্তযে পাচিত্তিযত্তযং ৰুত্তং. দসৰত্থূসু ভৰং তদন্তোগধত্তাতি দসৰত্থুকং, দসন্নং ৰা ৰত্থু দসৰত্থু, তংযেৰ দসৰত্থুকন্তি ভিসিআদিকং অঞ্ঞতরং সেয্যাভণ্ডং. তস্সাতি সন্থারকস্স. ‘‘পুগ্গলিকে সঙ্ঘিকসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, পুগ্গলিকসঞ্ঞী অঞ্ঞস্স পুগ্গলিকে আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পাচি. ১১৭) তিকদুক্কটং দীপিতং.
১০৭৭. উদ্ধরিত্ৰাতি অত্থতসেয্যং যথা উপচিকাহি ন খজ্জতি, তথা পটিসামেত্ৰা, ‘‘গচ্ছতো’’তি ইমিনা সম্বন্ধো. অঞ্ঞেন ৰুদ্ধভিক্খুইস্সরাদিনা. পলিবুদ্ধেতি সেনাসনে পরিবুদ্ধে নিৰারিতে.
১০৭৮. সাপেক্খোৰ চ গন্ত্ৰাতি ‘‘অজ্জেৰ গন্ত্ৰা ইদং পটিসামেস্সামী’’তি অপেক্খাসহিতোৰ গামন্তরাদিং গন্ত্ৰা. যথাহ ‘‘অজ্জেৰ আগন্ত্ৰা পটিজগ্গিস্সামী’তি এৰং সাপেক্খো নদীপারং ৰা গামন্তরং ৰা গন্ত্ৰা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১১৮). তত্থ ঠত্ৰাতি গতট্ঠানে ঠত্ৰা, ততো বহি গচ্ছামীতি চিত্তে উপ্পন্নেতি ৰুত্তং হোতি. যথাহ ‘‘যত্থস্স গমনচিত্তং উপ্পন্নং, তত্থেৰ ঠিতো’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১১৮). তং পুচ্ছতীতি সম্বন্ধো. তং সেয্যং ¶ কঞ্চি পেসেত্ৰা আপুচ্ছতীতি ৰুত্তং হোতি. যথাহ ‘‘কঞ্চি পেসেত্ৰা আপুচ্ছতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১১৮). এত্থ ¶ চ পুরিমসিক্খাপদে মঞ্চাদীনং পঞ্ঞত্তট্ঠানতো অন্তোৰিহারে ৰা হোতু বহি ৰা, লেড্ডুপাতাতিক্কমেন, ইধ উপচারাতিক্কমেন পাচিত্তিযন্তি অযং ৰিসেসো ৰেদিতব্বো.
অব্ভোকাসম্হি মঞ্চাদিং, ৰিহারে সেয্যমত্তকং;
হিত্ৰা ৰজন্তস্স দোসো, লেড্ডুপাতূপচারতোতি.
দুতিযসেনাসনকথাৰণ্ণনা.
১০৭৯. যো ভিক্খু সঙ্ঘিকাৰাসে পুব্বুপগতং ভিক্খুং জানং অনুপখজ্জ সেয্যং কপ্পেয্য চে, অস্স ভিক্খুনো পাচিত্তিযং সিযাতি যোজনা. পুব্বুপগতো নাম ৰস্সগ্গেন পাপেত্ৰা দিন্নং সেনাসনং গহেত্ৰা ৰসন্তো. জানন্তি ‘‘অনুট্ঠাপনীযো অয’’ন্তি জানন্তো. অনুট্ঠাপনীযা নাম ৰুদ্ধাদযো. যথাহ পদভাজনে ‘‘জানাতি নাম ৰুড্ঢোতি, গিলানোতি, সঙ্ঘেন দিন্নোতি জানাতী’’তি (পাচি. ১২১). অনুপখজ্জাতি অনুপৰিসিত্ৰা, তস্স পঠমং পঞ্ঞত্তং মঞ্চাদীনং আসন্নতরং ৰক্খমানলক্খণং উপচারং পৰিসিত্ৰাতি অত্থো. সেয্যং কপ্পেয্যাতি দসৰিধাসু সেয্যাসু অঞ্ঞতরং অত্থরিত্ৰা সযনং করেয্য, নিপজ্জেয্যাতি ৰুত্তং হোতি. ৰক্খতি চ ‘‘দসস্ৰঞ্ঞতরং সেয্য’’ন্তিআদি. ‘‘নিসজ্জং ৰা’’তি সেসো. যথাহ পদভাজনে ‘‘অভিনিসীদতি ৰা অভিনিপজ্জতি ৰা’’তি.
১০৮০-২. উদ্দিট্ঠমত্থং নিদ্দিসিতুকামো পঠমং ‘‘অনুপখজ্জসেয্যং কপ্পেয্যা’’তি এত্থ ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘পাদধোৰনপাসাণা…পে… দুক্কট’’ন্তি. সেনাসনং পৰিসন্তস্স ভিক্খুনো পাদধোৰনপাসাণা যাৰ তং মঞ্চং ৰা পীঠং ৰা নিক্খমন্তস্স ¶ পন মঞ্চপীঠতো যাৰ পস্সাৰট্ঠানং, এত্থন্তরে তু যং ঠানং, ইদমেৰ উপচারোতি ৰুচ্চতীতি যোজনা. তত্থ উপচারেতি যোজনা. বাধেতুকামস্সাতি ‘‘যস্স সম্বাধো ভৰিস্সতি, সো পক্কমিস্সতী’’তি এৰং উপ্পন্নচিত্তস্স. সযন্তি এত্থাতি ৰিগ্গহো.
১৯৮৩. ‘‘পাচিত্তিযস্সা’’তি উদ্দেসতো ৰুত্তং নিদ্দিসিতুমাহ ‘‘নিসীদন্তস্সা’’তিআদি. তত্থাতি তথা অনুপখজ্জ অত্থতায সেয্যায. ‘‘পাচিত্তিযদ্ৰয’’ন্তি ইদং ‘‘দ্ৰেপি করোন্তস্সা’’তি ¶ ইমং পচ্ছিমৰিকপ্পং সন্ধায ৰুত্তং. পুরিমৰিকপ্পদ্ৰযে পন ‘‘নিসীদন্তস্স ৰা পাচিত্তিযং, নিপজ্জন্তস্স ৰা পাচিত্তিয’’ন্তি ৰত্তব্বং. ইমস্মিং ৰিকপ্পত্তযে পচ্চেকং ‘‘তিকপাচিত্তিযং তিকদুক্কট’’ন্তি উভযস্সাপি ৰত্তব্বতা অট্ঠকথাযং ৰুত্তা. কথং? সঙ্ঘিকে সঙ্ঘিকসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, পুগ্গলিকসঞ্ঞী নিসজ্জং কপ্পেতি, পাচিত্তিযন্তি নিসজ্জায তিকপাচিত্তিযং, এৰং সেয্যায তিকপাচিত্তিযং, উভযত্থ তিকপাচিত্তিযদ্ৰযন্তি এৰং ৰিকপ্পদ্ৰযে দ্ৰাদস পাচিত্তিযানি. পুগ্গলিকে সঙ্ঘিকসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, পুগ্গলিকসঞ্ঞী অঞ্ঞস্স পুগ্গলিকে নিসজ্জং কপ্পেতি, দুক্কটন্তি নিসজ্জায তিকদুক্কটং, এৰং সেয্যায তিকদুক্কটং, উভযত্থ তিকদুক্কটদ্ৰযন্তি দ্ৰাদস দুক্কটানি চ ৰেদিতব্বানি.
১০৮৪. করোন্তস্সাতি এত্থ ‘‘নিসীদনাদি’’ন্তি পকরণতো লব্ভতি. তিকপাচিত্তিযং ৰুত্তন্তি ‘‘সঙ্ঘিকে সঙ্ঘিকসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, পুগ্গলিকসঞ্ঞী’’তি ৰিকপ্পত্তযে তিকপাচিত্তিযং পাল়িযং (পাচি. ১২২) ৰুত্তং. এৰং পুগ্গলিকেপি তিকদুক্কটং ৰুত্তং. তেনাহ ‘‘পুগ্গলে তিকদুক্কট’’ন্তি. ইমিনা যথাৰুত্তপাচিত্তিযদুক্কটানি সামঞ্ঞেন তিকে পক্খিপিত্ৰা এৰং ৰুত্তানীতি ৰেদিতব্বং.
১০৮৫-৬. ‘‘ৰুত্তূপচার’’ন্তিআদিগাথাদ্ৰযে ¶ ৰিহারস্স ৰুত্তূপচারং মুঞ্চিত্ৰা উপচারে ৰা অব্ভোকাসেপি ৰা সন্থরতোপি ৰা সন্থরাপযতোপি ৰা তত্থ নিসীদতো ৰা দুক্কটং ৰুত্তং. তত্থ সব্বত্থেৰ তস্স নিৰাসো ৰারিতোতি যোজনা. তত্থ ৰিহারস্সাতি যথাৰুত্তসেনাসনস্স. উপচারেতি অৰিদূরে. অব্ভোকাসেতি তস্স সেনাসনস্স নচ্চাসন্নে অঙ্গণপ্পদেসে.
নিসীদতো ৰাতি ৰাগ্গহণেন নিপজ্জতো ৰা দ্ৰেপি করোন্তস্স ৰাতি সঙ্গণ্হাতি. যথাহ পাল়িযং ‘‘অভিনিসীদতি ৰা অভিনিপজ্জতি ৰা, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পাচি. ১২২). তত্থাতি তস্মিং পুব্বূপগতস্স পত্তে সেনাসনে. সব্বত্থেৰাতি যথাৰুত্তূপচারতো অন্তো চ বহি চ অন্তমসো অজ্ঝোকাসেপীতি সব্বত্থেৰ. তস্সাতি অনত্তমনস্স অনুপখজ্জ সেয্যং কপ্পযতো তস্স ৰিসভাগপুগ্গলস্স. নিৰাসো ৰারিতো পরৰিহেঠকেন সহৰাসস্স মহানত্থকরত্তাতি অধিপ্পাযো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘এৰরূপেন হি ৰিসভাগপুগ্গলেন একৰিহারে ৰা একঙ্গণে ৰা ৰসন্তেন অত্থো নত্থি, তস্মা সব্বত্থেৰস্স নিৰাসো ৰারিতো’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১২২).
১০৮৭. ‘‘সীতাদিউপপীল়িতস্সা’’তি ¶ পদচ্ছেদো, সীতাদীহি উপপীল়িতস্স বাধিতস্সাতি অত্থো. আদি-সদ্দেন ‘‘উণ্হেন ৰা’’তিআদিকং সঙ্গণ্হাতি. যথাহ ‘‘সীতেন ৰা উণ্হেন ৰা পীল়িতো পৰিসতী’’তি. এত্থ আপদা নাম বহি সযন্তস্স জীৰিতব্রহ্মচরিযন্তরাযাপজ্জনং.
১০৮৮. ইদং সিক্খাপদং দুক্খৰেদনং হোতীতি যোজনা.
অনুপখজ্জকথাৰণ্ণনা.
১০৮৯. নিক্কড্ঢেয্যাতি ¶ নীহরেয্য. নিক্কড্ঢাপেয্য ৰাতি নীহরাপেয্য ৰা.
১৯৯০. বহূ ভূমিযো ৰালিকাতলসঙ্খাতা যস্স সো বহুভূমো, পাসাদো. সমাসন্তৰিধিৰসেন ‘‘বহুভূমো’’তি ৰুচ্চতি.
১০৯১. ঠপেত্ৰা ঠপেত্ৰাতি তস্মিং তস্মিং ঠানে গতিনিৰত্তিং কত্ৰা কত্ৰা.
১০৯২. অযং নযোতি ‘‘নিক্খমা’তি একৰচনেন গচ্ছন্তে অনেকেপি দ্ৰারকোট্ঠকে অতিক্কন্তে আণাপকস্স একাৰ আপত্তি হোতি, ঠিতট্ঠানতো ঠত্ৰা ঠত্ৰা নীহরন্তস্স দ্ৰারকোট্ঠগণনায হোতী’’তি অযং নযো. আণত্তিযা খণেযেৰাতি ‘‘ইমং নিক্কড্ঢাহী’’তি আণত্তিক্খণেযেৰ.
১০৯৩. একাৰাতি এত্থ ‘‘পাচিত্তি হোতী’’তি ৰত্তব্বো. বহুকানি চেতি এত্থ ‘‘দ্ৰারানী’’তি ৰত্তব্বং, অতিক্কামেতীতি সম্বন্ধো. ‘‘এত্তকে দ্ৰারকোট্ঠকে অতিক্কমাপেত্ৰা নিক্কড্ঢাহী’’তি চ ‘‘যাৰ পরিযন্তদ্ৰারকোট্ঠকা নিক্কড্ঢাহী’’তি চ ‘‘বহূ দ্ৰারকোট্ঠকে অতিক্কামেত্ৰা নিক্কড্ঢাহী’’তি চ আণত্তত্তা বহূ দ্ৰারকোট্ঠকে অতিক্কামেত্ৰা সচে নিক্কড্ঢতীতি অত্থো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সচে পন এত্তকানি দ্ৰারানি নিক্কড্ঢাহী’তি ৰা ‘যাৰ মহাদ্ৰারং, তাৰ নিক্কড্ঢাহী’তি ৰা এৰং নিযমেত্ৰা আণত্তো হোতি, দ্ৰারগণনায পাচিত্তিযানী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১২৬). বহূনি পাচিত্তিযানি হোন্তীতি যোজনা.
১০৯৪. উপট্ঠানসালাদীতি ¶ এত্থ নিস্সক্কত্থে পচ্চত্তৰচনতো উপট্ঠানসালাদিতোতি অত্থো গহেতব্বো. ‘‘উপচারতো’’তি ¶ ইমিনা সমানাধিকরণত্তা ৰিহারস্স উপট্ঠানসালাদিতো উপচারতোতি ৰুত্তং হোতি. যথাহ গণ্ঠিপদে ‘‘উপচারো নাম উপট্ঠানসালাদিমত্তমেৰা’’তি. কাযেনপি ৰাচাযপি তথা নিক্কড্ঢনে চ দুক্কটন্তি ৰক্খমানেন সহ যোজনা. তস্সাতি উপসম্পন্নস্স. আদি-সদ্দেন মণ্ডপাদযো গহিতা. যথাহ ‘‘ৰিহারস্স উপচারা ৰা উপট্ঠানসালায ৰা মণ্ডপা ৰা রুক্খমূলা ৰা অজ্ঝোকাসা ৰা নিক্কড্ঢতি ৰা নিক্কড্ঢাপেতি ৰা, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পাচি. ১২৭). ‘‘ৰাচাযা’’তি ইমিনা ‘‘নিক্খমা’’তি চ ‘‘ইমং নিক্কড্ঢাহী’’তি আণাপনঞ্চ গহিতং. ‘‘তথা’’তি ইমিনা একেন পযোগেন একাপত্তি, নানাপযোগেসু পযোগগণনায, দ্ৰারগণনায ৰা হোতীতি ৰুত্তমেৰ পকারং উপসংহরতি.
১০৯৫. ‘‘তথা’’তি ইদং ‘‘ইতরং নিক্কড্ঢন্তস্স দুক্কট’’ন্তি ইমিনাপি যোজেতব্বং. যথা ৰিহারূপচারতো উপট্ঠানসালাদিতো উপসম্পন্নং নিক্কড্ঢন্তস্স, নিক্কড্ঢাপেন্তস্স চ দুক্কটং হোতি, তথা অনুপসম্পন্নস্স ৰিহারতো চ ৰিহারূপচারতো চ নিক্কড্ঢনাদিং করোন্তস্স ভিক্খুনো দুক্কটং হোতীতি অত্থো. তথা ৰিহারস্সূপচারা ৰা ৰিহারা ৰা সব্বেসম্পি পরিক্খারং নিক্কড্ঢন্তস্স দুক্কটন্তি যোজনা. সব্বেসন্তি উপসম্পন্নানুপসম্পন্নানং. পরিক্খারন্তি অন্তমসো রজনছল্লিপি সঙ্গয্হতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘অন্তমসো রজনছল্লিম্পী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১২৬).
১০৯৬. ‘‘অসম্বদ্ধেসূ’’তি ইমিনা ব্যতিরেকতো অসিথিলবদ্ধেসু পরিক্খারেসু একিস্সাযেৰ আপত্তিযা সম্ভৰং দস্সেতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘গাল়্হং বন্ধিত্ৰা ঠপিতেসু পন একাৰ আপত্তী’তি মহাপচ্চরিযং ৰুত্ত’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ১২৬). সিথিলবন্ধনং ¶ পন সম্মা বন্ধনং ন হোতীতি অসম্বদ্ধৰচনেন গহিতন্তি দট্ঠব্বং. অস্স ভিক্খুস্স ৰত্থূনং গণনায দুক্কটং পরিদীপযেতি যোজনা, পরিক্খারং নীহরন্তস্স, নীহরাপেন্তস্স চ অস্স ভিক্খুনোতি ৰুত্তং হোতি.
১০৯৭-৮. অন্তেৰাসিন্তি চ সদ্ধিৰিহারিকন্তি চ এত্থ ‘‘অসম্মাৰত্তন্ত’’ন্তি সেসো. যথাহ অনাপত্তিৰারে ‘‘অন্তেৰাসিকং ৰা সদ্ধিৰিহারিকং ৰা ন সম্মা ৰত্তন্তং নিক্কড্ঢতী’’তিআদি ¶ (পাচি. ১২৮). নিক্কড্ঢন্তস্সাতি এত্থ ‘‘নিক্কড্ঢাপেন্তস্সা’’তি সেসো. অসম্মাৰত্তন্তং অন্তেৰাসিং ৰা অলজ্জিং ৰা তথা অসম্মাৰত্তন্তং সদ্ধিৰিহারিকং ৰা উম্মত্তকং ৰা তেসং অন্তেৰাসিআদীনং পরিক্খারং ৰা অত্তনো ৰসনট্ঠানা ৰা তথা ৰিস্সাসিকস্স ৰসনট্ঠানা ৰা নিক্কড্ঢন্তস্স, নিক্কড্ঢাপেন্তস্স ৰা উপসম্পন্নং ৰা অনুপসম্পন্নং ৰা সঙ্ঘিকৰিহারা নিক্কড্ঢন্তস্স সযং উম্মত্তকস্স ৰা অনাপত্তি পকাসিতাতি যোজনা.
অট্ঠকথাযং ‘‘অলজ্জীআদযো পন অত্তনো ৰসনট্ঠানতোযেৰ নিক্কড্ঢিতব্বা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১২৮) ৰুত্তং, পাল়িযঞ্চ ‘‘অত্তনো পুগ্গলিকে অনাপত্তী’’তি (পাচি. ১২৭) ৰুত্তং, ‘‘অত্তনো ৰিস্সাসিকস্স ৰসনট্ঠানা’’তি ইদং কস্মা ৰুত্তন্তি চে? ইমস্সেৰ পাঠস্স অনুলোমতো ৰুত্তং. অন্তেৰাসিকন্তিআদীসু পঠমং অসম্মাৰত্তনাদিভাৰেন ‘‘নিক্কড্ঢিস্সামী’’তি চিন্তেত্ৰা নিক্কড্ঢন্তস্স চিত্তলহুপরিৰত্তিতায কোপে উপ্পন্নেপি অনাপত্তি.
১০৯৯. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘নিক্কড্ঢন্তস্সা’’তি চ তত্থেৰ সেসং ‘‘নিক্কড্ঢাপেন্তস্সা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১২৬) চ ‘‘তস্স পরিক্খারং ৰা’’তি চ যথাৰুত্তং ¶ উপসংহরতি. ‘‘সঙ্ঘারামাপি সব্বস্মা’’তি ইদং কলহকারকেনেৰ যোজেতব্বং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘ভণ্ডনকারককলহকারকমেৰ সকলসঙ্ঘারামতো নিক্কড্ঢিতুং লভতি. সো হি পক্খং লভিত্ৰা সঙ্ঘম্পি ভিন্দেয্যা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১২৮). ইদং তূতি এত্থ ৰিসেসত্থজোতকেন তু-সদ্দেন ৰুত্তৰিসেসনং ৰিনা অৰসেসৰিনিচ্ছযো অনন্তরসদিসোযেৰাতি দীপেতি. তিসমুট্ঠানং কাযচিত্তৰাচাচিত্তকাযৰাচাচিত্ততো সমুট্ঠানতোতি.
নিক্কড্ঢনকথাৰণ্ণনা.
১১০০-১. মজ্ঝিমাসীসঘট্টাযাতি সীসং ন ঘট্টেতীতি অসীসঘট্টা, মজ্ঝিমস্স অসীসঘট্টা মজ্ঝিমাসীসঘট্টা, তায, পমাণমজ্ঝিমস্স পুরিসস্স সীসাঘট্টনপ্পমাণুব্বেধহেট্ঠিমতলাযাতি অত্থো. ৰেহাসকুটিযাতি পদরাদীহি উপরি অচ্ছন্নতলায দ্ৰিভূমিকাদিভেদায কুটিযা. উপরীতি মত্থকে, অকতপদরাদিঅত্থরণায তুলামত্তযুত্তায উপরিমতলেতি ৰুত্তং হোতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘যাহি কাহিচি উপরি অচ্ছন্নতলা দ্ৰিভূমিককুটি ৰা তিভূমিকাদিকুটি ৰা ‘ৰেহাসকুটী’তি ৰুচ্চতি, ইধ পন অসীসঘট্টা অধিপ্পেতা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১৩১). আহচ্চপাদকে ¶ মঞ্চেতি ‘‘আহচ্চপাদকো নাম মঞ্চো অঙ্গে ৰিজ্ঝিত্ৰা ঠিতো হোতী’’তি পাল়িযং দস্সিতে অটনিসীসানি ৰিজ্ঝিত্ৰা পাদসিখং আৰুণিত্ৰা উপরিসিখায অনাকোটিতআণিম্হি ঠিতমঞ্চেতি অত্থো. আহচ্চপাদকে পীঠেতি সম্বন্ধো. যথাহ পাল়িযং ‘‘আহচ্চপাদকং নাম পীঠং অঙ্গে ৰিজ্ঝিত্ৰা ঠিতং হোতী’’তি (পাচি. ১৩১). সোযেৰত্থো.
তস্মিং ¶ আহচ্চপাদকে মঞ্চে ৰা পীঠে ৰা নিসীদন্তস্স ৰা নিপজ্জন্তস্স ৰা তস্স ভিক্খুনো পযোগগণনায পাচিত্তিযো সিযুন্তি যোজনা.
১১০২-৩. সঙ্ঘিকে সঙ্ঘিকসঞ্ঞিৰেমতিকপুগ্গলিকসঞ্ঞীনং ৰসেন তিকপাচিত্তিযং. পুগ্গলেতি পুগ্গলিকে ৰিহারে. ৰেহাসকুটিযা…পে… গণনাযেৰ তস্স তিকদুক্কটন্তি যোজনা. পুগ্গলিকে সঙ্ঘিকসঞ্ঞিৰেমতিকঅঞ্ঞপুগ্গলিকসঞ্ঞীনং ৰসেন তিকদুক্কটং.
হেট্ঠা অপরিভোগে ৰাতি দারুসম্ভারাদীনং ৰসেন হেট্ঠিমতলে অৰলঞ্জে ৰা. সীসঘট্টায ৰাতি সীসঘট্টনপ্পমাণতলায কুটিযা ৰা. অৰেহাসৰিহারে ৰাতি অৰেহাসকুটিযা ভূমিযং কতপণ্ণসালাদীসু. এত্থাপি ‘‘ৰিস্সাসিকৰিহারে’’তি ইদং ‘‘অত্তনো পুগ্গলিকে অনাপত্তী’’তি (পাচি. ১৩২) ইমস্স অনুলোমনতো ৰুত্তং.
১১০৪. যত্থ পটাণি ৰা দিন্নাতি যস্মিং মঞ্চে পাদসীসানং উপরি অটনিমত্থকতো তিরিযং আণি পৰেসিতা হোতি, তত্থ অভিনিসীদতো, অভিনিপজ্জতো ৰা ন দোসোতি যোজনা. তত্থাতি পুব্বে ৰুত্তঅপৰেসিতপটাণিম্হি মঞ্চে ৰা পীঠে ৰা. ‘‘ঠত্ৰা’’তি ইমিনা নিপজ্জনং নিৰত্তেতি. লগেতীতি উপরিবদ্ধঅঙ্কুসসিক্কাদীসু যং কিঞ্চি পরিক্খারং লগেতি. ইদং সিক্খাপদং সমুট্ঠানতো এল়কলোমেন সিক্খাপদেন সমং মতন্তি যোজনা.
ৰেহাসকুটিকথাৰণ্ণনা.
১১০৫. যাৰ দ্ৰারস্স কোসম্হাতি এত্থ ‘‘মহল্লকস্স ৰিহারস্সা’’তি সেসো, ‘‘মহল্লকো নাম ৰিহারো সস্সামিকো ¶ ৰুচ্চতী’’তি (পাচি. ১৩৬) পাল়িযং ৰুত্তত্তা কারাপেতানং দাযকানং সম্ভৰতো মহল্লকস্স ‘‘ৰিহারো নাম উল্লিত্তো ৰা হোতি অৰলিত্তো ৰা ¶ উল্লিত্তাৰলিত্তো ৰা’’তি দস্সিতভেদস্স ৰিহারস্স দ্ৰারকোসসঙ্খাতপিট্ঠসঙ্ঘাটস্স ‘‘সমন্তা হত্থপাসা’’তি (পাচি. ১৩৬) পাল়িযং ৰুত্তদ্ৰারকৰাটপুথুলপ্পমাণদ্ৰারবাহসমীপং অৰধিং কত্ৰাতি অত্থো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘দ্ৰারকোসো নাম পিট্ঠসঙ্ঘাটস্স সমন্তা কৰাটৰিত্থারপ্পমাণো ওকাসো’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১৩৫).
অগ্গল়ট্ঠপনাযাতি এত্থ অগ্গল়সহচরিযেন তংসহিতদ্ৰারকৰাটেন যুত্তদ্ৰারবাহানমেৰ ৰুত্তত্তা দ্ৰারবাহানং নিচ্চলত্থাযাতি অত্থো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সকৰাটস্স দ্ৰারবন্ধস্স নিচ্চলভাৰত্থাযাতি অত্থো’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১৩৫). লিম্পিতব্বন্তি এত্থ ‘‘পুনপ্পুন’’ন্তি সেসো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘পুনপ্পুনং লিম্পিতব্বো ৰা লেপাপেতব্বো ৰা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১৩৫). তিণমত্তিকানং উপরি পুনপ্পুনং মত্তিকালেপো কাতব্বোতি অত্থো.
১১০৬-৭. যো ঞেয্যো, অযং নযোতি সম্বন্ধো, ‘‘পুনপ্পুনং লিম্পিতব্বং ৰা লেপাপেতব্বমেৰ ৰা’’তি যো ৰুত্তো, অযং নযো ৰেদিতব্বোতি অত্থো. আলোকং সন্ধেতি পিধেতীতি আলোকসন্ধি, ৰাতপানকৰাটানমেতং অধিৰচনং. যথাহ ‘‘আলোকসন্ধীতি ৰাতপানকৰাটকা ৰুচ্চন্তী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১৩৫). এত্থ কৰাটস্স সামন্তা কৰাটদ্ৰারফলকৰিত্থারপ্পমাণং লেপট্ঠানং. যথাহ ‘‘সব্বদিসাসু কৰাটৰিত্থারপ্পমাণো ওকাসো’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১৩৫).
এত্থাযমধিপ্পাযো ¶ – ৰাতপানকৰাটস্স সামন্তা দ্ৰারফলকৰিত্থারপ্পমাণে ঠানে তিণ্ণং মত্তিকানং উপরিপি যত্তকং বহলং ইচ্ছতি, তত্তকে ঠানে আলোকসন্ধি পরিকম্মত্থায লিম্পিতব্বো ৰা লেপাপেতব্বো ৰাতি. ‘‘পুনপ্পুনং ছাদাপেসি পুনপ্পুনং লেপাপেসী’’তি (পাচি. ১৩৪) ইমস্মিং ৰত্থুস্মিং উপ্পন্নদোসেন সিক্খাপদস্স পঞ্ঞত্তত্তা লেপং অনুজানন্তেন চ দ্ৰারবন্ধনস্স সামন্তা অড্ঢতেয্যহত্থপ্পমাণেযেৰ পদেসে পুনপ্পুনং লেপস্স অনুঞ্ঞাতত্তা ততো অঞ্ঞত্থ পুনপ্পুনং লিম্পেন্তস্স ৰা লিম্পাপেন্তস্স ৰা ভিত্তিযং মত্তিকাহি কত্তব্বকিচ্চং নিট্ঠাপেত্ৰা পুন চতুত্থলেপে দিন্নে পাচিত্তিযেন ভৰিতব্বন্তি ৰদন্তি. গণ্ঠিপদেসু পন তীসুপি পুনপ্পুনং লেপদানস্স ৰুত্তপ্পমাণতো অঞ্ঞত্থ পটিক্খিত্তমত্তং ঠপেত্ৰা পাচিত্তিযস্স অৰুত্তত্তা দুক্কটং অনুরূপন্তি ৰুত্তং.
ছদনস্সাতি ¶ পদভাজনে ৰুত্তানং ইট্ঠকাসিলাসুধাতিণপণ্ণচ্ছদনানং অঞ্ঞতরস্স. দ্ৰত্তিপরিযাযন্তি এত্থ অট্ঠকথাযং ‘‘পরিযাযেনাতি পরিক্খেপেন, এৰং ছদনং পন তিণপণ্ণেহি লব্ভতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১৩৬) ৰুত্তত্তা পরিযাযন্তি তিণেহি ৰা পণ্ণেহি ৰা পরিক্খিপিত্ৰা ছদনমেৰ গহেতব্বং. ইট্ঠকায ৰা সিলায ৰা সুধায ৰা ছদনে লব্ভমানং মগ্গেন ছদনং পন উপলক্খণৰসেন লব্ভতি. দ্ৰত্তিপরিযাযেন ছদনঞ্চ ‘‘সব্বম্পি চেতং ছদনং ছদনূপরি ৰেদিতব্ব’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ১৩৬) অট্ঠকথাৰচনতো উপরূপরি ছদনৰসেন ৰেদিতব্বং. হরিতং নাম পুব্বণ্ণাদি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘হরিতন্তি চেত্থ সত্তধঞ্ঞভেদং পুব্বণ্ণং, মুগ্গমাসতিলকুলত্থঅলাবুকুম্ভণ্ডাদিভেদঞ্চ অপরণ্ণং অধিপ্পেত’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ১৩৫). ইমেসু অঞ্ঞতরস্সাভাৰেন অহরিতং নাম.
অধিট্ঠেয্যন্তি ¶ ৰিধাতব্বং. ততো উদ্ধন্তি তীহি পরিযাযেহি ৰা তীহি মগ্গেহি ৰা উদ্ধং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘তিণ্ণং মগ্গানং ৰা পরিযাযানং ৰা উপরী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১৩৬). পাচিত্তিযং হোতীতি ৰক্খমানদূরতায যুত্তে অহরিতট্ঠানে ঠত্ৰা সংৰিদহিত্ৰা তিক্খত্তুং ছাদাপেত্ৰা ততিযৰারে ‘‘এৰং করোহী’’তি আণাপেত্ৰা পক্কমিতব্বং. অপক্কমন্তেন তুণ্হীভূতেন ঠাতব্বং, ততো উত্তরি চতুত্থৰারে ছদনত্থং ৰিদহন্তস্স ইট্ঠকাদিগণনায, তিণেসু তিণগণনায, পণ্ণেসু পণ্ণগণনায পাচিত্তিযন্তি ৰুত্তং হোতি. যথাহ পাল়িযং ‘‘মগ্গেন ছাদেন্তস্স দ্ৰে মগ্গে অধিট্ঠহিত্ৰা ততিযায মগ্গং আণাপেত্ৰা পক্কমিতব্ব’’ন্তিআদি (পাচি. ১৩৬). ততিযায মগ্গন্তি এত্থ ততিযাযাতি উপযোগত্থে সম্পদানৰচনং, ততিযং মগ্গন্তি অত্থো. তত্থাতি হরিতে, ‘‘সচে হরিতে ঠিতো অধিট্ঠাতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পাচি. ১৩৭) ৰচনতো অধিট্ঠানায তিট্ঠতোতি লব্ভতি. বীজরোপনতো পট্ঠায যাৰ সস্সং তিট্ঠতি, তাৰ হরিতং নাম. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘যস্মিম্পি খেত্তে ৰুত্তং বীজং ন তাৰ সম্পজ্জতি, ৰস্সে পন পতিতে সম্পজ্জিস্সতী’’তিআদি (পাচি. অট্ঠ. ১৩৫).
১১০৮-৯. অহরিতট্ঠানেপি তিট্ঠতো পরিচ্ছেদং দস্সেতুমাহ ‘‘পিট্ঠিৰংসে’’তিআদি. ‘‘পিট্ঠিৰংসে’’তি ইদং ৰংসযুত্তসেনাসনৰসেন ৰুত্তং. কণ্ণিকং গাহাপেত্ৰা কতসেনাসনস্সাপি উপলক্খণং হোতি. পিট্ঠিৰংসেতি চ ‘‘গঙ্গাযং ঘোসো’’তিআদীসু ৰিয সামীপিকাধারে ভুম্মং. কুতোযং ৰিসেসো লব্ভতীতি? অট্ঠকথাযং ‘‘পিট্ঠিৰংসস্স ৰা কূটাগারকণ্ণিকায ৰা উপরি, থুপিকায ৰা পস্সে নিসিন্নো হোতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১৩৫) ৰুত্তৰিধানতো লব্ভতি. ‘‘নিসিন্নো’’তি ¶ অট্ঠকথাৰচনতো ঠিতোতি এত্থ গতিনিৰত্তিসামঞ্ঞেন ¶ নিসিন্নো চ ৰুত্তোতি গহেতব্বো. যস্মিং ঠানেতি এত্থ ‘‘অহরিতে’’তি পকরণতো লব্ভতি. ‘‘ঠাতু’’ন্তি ইদং অধিট্ঠানকরণত্থায ঠানং গহেত্ৰা ৰুত্তন্তি ‘‘তস্স অন্তো অহরিতেপি ঠত্ৰা অধিট্ঠাতুং ন লব্ভতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১৩৬) অট্ঠকথাৰচনতো ৰিঞ্ঞাযতি.
পতনোকাসতোতি এত্থ পঠমত্থে তো-পচ্চযো. তঞ্হি ঠানং ৰিহারস্স পতনোকাসোতি যোজনা. হীতি হেতুঅত্থে ৰত্তমানতো যস্মা অহরিতে পতন্তস্স ৰিহারস্সেতং ঠানং পতনোকাসো, তস্মা তত্থ ঠাতুং ন ৰট্টতীতি গহেতব্বং.
১১১১. ইমস্মিং সিক্খাপদে আদো তাৰ ৰিহারপদস্স পদভাজনে ‘‘ৰিহারো নাম উল্লিত্তো ৰা’’তিআদিৰুত্তত্তা (পাচি. অট্ঠ. ১৩৬) তব্বিপরিযাযতো তিণেহেৰ কতছদনভিত্তিকা কুটি তিণকুটিকাতি ৰিঞ্ঞাযতীতি তিণছদনা কুটিকা তিণকুটিকা.
দ্ৰত্তিপরিযাযকথাৰণ্ণনা.
১১১২. জানন্তি তোযস্স সপ্পাণকভাৰং জানন্তো. সিঞ্চেয্য সিঞ্চাপেয্যাতি এত্থ ‘‘তেন উদকেনা’’তি ৰত্তব্বং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘তেন উদকেন সযং ৰা সিঞ্চেয্যা’’তিআদি (পাচি. অট্ঠ. ১৪০).
১১১৩. যো পন ধারং অচ্ছিন্দিত্ৰা সচে মত্তিকং সিঞ্চেয্য, এৰং সিঞ্চতো তস্সাতি যোজনা.
১১১৪-৫. সন্দমানকন্তি তোযৰাহিনিং. মাতিকং আল়িং. সম্মুখং করোন্তস্সাতি উদকং ন্হাযিতুমিচ্ছিতং যদি, সযং অভিমুখং করোন্তস্স. তত্থ তত্থ বন্ধতো অস্স ভিক্খুস্স ¶ পযোগগণনায আপত্তি সিযাতি যোজনা. পযোগগণনাতি পযোগগণনায, উদকং বন্ধিত্ৰা বন্ধিত্ৰা যথিচ্ছিতদিসাভিমুখকরণপযোগানং গণনাযাতি অত্থো.
১১১৬-৭. যং জলং তিণাদিম্হি পক্খিত্তে সচে খযং ৰা আৰিলত্তং ৰা গচ্ছতি, তাদিসে ¶ উদকে মত্তিকং, তিণমেৰ ৰা সচে সকটপুণ্ণম্পি একতো পক্খিপেয্য, এৰং পক্খিপন্তস্স একা পাচিত্তি. একেকং মত্তিকং, তিণমেৰ ৰা. ৰা-সদ্দেন কট্ঠগোমযাদিং ৰা পক্খিপন্তস্স পযোগগণনায পাচিত্তিযন্তি যোজনা. আৰিলত্তন্তি পাণকা যথা নস্সন্তি, তথা আলুল়িতভাৰং. ইমিনা এৰং অৰিনস্সমানপাণকে মহাউদকে তিণাদিং পক্খিপন্তস্স অনাপত্তিভাৰং দীপেতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘ইদং পন মহাউদকং…পে… সন্ধায ৰুত্ত’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ১৪০).
১১১৮. দুক্কটং হোতীতি আণাপনপচ্চযা দুক্কটং হোতি. একা পাচিত্তি.
১১১৯. সব্বত্থাতি সপ্পাণকে চ অপ্পাণকে চ. ৰিমতিস্সাতি সহচরিযেন ৰিমতিসহিতমাহ.
১১২০. ‘‘সব্বত্থাপাণসঞ্ঞিস্সা’’তিআদীসু অধিকারতো লব্ভমানং ‘‘সিঞ্চনাদীসু যং কিঞ্চি করোন্তস্সা’’তি ইদং পচ্চেকং সম্বন্ধনীযং. সব্বত্থাতি সপ্পাণকে, অপ্পাণকে চ. অপাণসঞ্ঞিস্সাতি এৰং কতেন পযোগেন নস্সমানা পাণকা ন সন্তীতিসঞ্ঞিস্স. অসঞ্চিচ্চাতি যথা পাণকা ন নস্সন্তি, এৰং ঘটাদীহি গহিতং সপ্পাণকউদকং উদকেযেৰ ওসিঞ্চন্তস্স ৰা ওসিঞ্চাপেন্তস্স ৰা ৰট্টিত্ৰা তস্মিং উদকে তিণাদিম্হি পতিতে অসঞ্চিচ্চ কতং নাম হোতি. অসতিস্সাতি ¶ অসতিযা করোন্তস্স. অজানতোতি পাণকানং অত্থিভাৰং অজানিত্ৰা করোন্তস্স.
১১২১-২. ৰধকচিত্তে সতি সত্তমে সপ্পাণকৰগ্গে পঠমসিক্খাপদস্স ৰিসযভাৰতো ততো ৰিসেসেতুমাহ ‘‘ৰিনা ৰধকচিত্তেনা’’তি. ইমস্মিং সিক্খাপদে পাল়িযং (পাচি. ১৪০) ‘‘সপ্পাণকং উদক’’ন্তি ইমিনা অট্ঠকথাগতং পঠমঙ্গঞ্চ ‘‘জান’’ন্তি ইমিনা দুতিযঙ্গঞ্চ ‘‘সিঞ্চেয্য ৰা সিঞ্চাপেয্য ৰা’’তি ইমিনা চতুত্থঙ্গঞ্চ ৰুত্তং, ন ৰুত্তং ততিযঙ্গং. তঞ্চ খো ৰধকচিত্তস্স সত্তমৰগ্গে পঠমসিক্খাপদেন পাচিত্তিযৰচনতো এত্থ তদভাৰলক্খণং ততিযঙ্গং ৰুত্তমেৰ হোতীতিঅধিপ্পাযেন অট্ঠকথাযং ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ৰিনা ৰধকচিত্তেনা’’তি. তেনেৰাহ ‘‘চত্তারেৰস্স অঙ্গানি, নিদ্দিট্ঠানি মহেসিনা’’তি. অস্সাতি ইমস্স সিক্খাপদস্স.
১১২৩. সপ্পাণকসঞ্ঞিস্স ¶ ‘‘পরিভোগেন পাণকা মরিস্সন্তী’’তি পুব্বভাগে জানন্তস্সাপি সিঞ্চনসিঞ্চাপনং ‘‘পদীপে নিপতিত্ৰা পটঙ্গাদিপাণকা মরিস্সন্তী’’তি জানন্তস্স পদীপুজ্জলনং ৰিয ৰিনাপি ৰধকচেতনায হোতীতি আহ ‘‘পণ্ণত্তিৰজ্জং তিচিত্ত’’ন্তি. এত্থ কিস্মিঞ্চি কুপিতস্স ৰা কীল়াপসুতস্স ৰা সিঞ্চতো অকুসলচিত্তং, মালাগচ্ছাদিং সিঞ্চতো কুসলচিত্তং, পণ্ণত্তিং অজানতো খীণাসৰস্স অব্যাকতচিত্তন্তি তিচিত্তং ৰেদিতব্বং. তস্সাতি সত্তমৰগ্গে পঠমসিক্খাপদস্স. অস্স চাতি ইমস্স সিঞ্চনসিক্খাপদস্স চ. ইদং ৰিসেসনন্তি ইদং নানাকরণং. এত্থ ইমস্মিং পকরণে নিদ্দিট্ঠং পকাসিতন্তি অত্থো. তং লোকৰজ্জং, ইদং পণ্ণত্তিৰজ্জং. তং অকুসলচিত্তং, ইদং তিচিত্তং. তং দুক্খৰেদনং, ইদং তিৰেদনন্তি ৰুত্তং হোতি.
সত্তমৰগ্গে ¶ দুতিযস্স ইমস্স চ কো ৰিসেসোতি চে? ইমস্স সিক্খাপদস্স ‘‘সিঞ্চেয্য ৰা সিঞ্চাপেয্য ৰা’’তি বাহিরপরিভোগৰসেন পঠমং পঞ্ঞত্তত্তা ‘‘সপ্পাণকং উদকং পরিভুঞ্জেয্যা’’তি (পাচি. ৩৮৮) সিক্খাপদং অত্তনো নহানপানাদিপরিভোগৰসেন পঞ্ঞত্তন্তি ৰেদিতব্বং. তস্মিং ৰা পঠমং পঞ্ঞত্তেপি অত্তনো পরিভোগৰসেনেৰ পঞ্ঞত্তত্তা পুন ইদং সিক্খাপদং বাহিরপরিভোগৰসেন পঞ্ঞত্তন্তি গহেতব্বং.
সপ্পাণককথাৰণ্ণনা.
সেনাসনৰগ্গো দুতিযো.
১১২৪-৬. অট্ঠঙ্গযুত্তস্সাতি এত্থ ‘‘সীলৰা’’তিআদি একমঙ্গং, ‘‘বহুস্সুতো’’তিআদি দুতিযং, ‘‘উভযানি খো পনস্সা’’তিআদি ততিযং, ‘‘কল্যাণৰাচো হোতী’’তিআদি চতুত্থং, ‘‘যেভুয্যেন ভিক্খুনীনং পিযো হোতি মনাপো’’তি পঞ্চমং, ‘‘পটিবলো হোতি ভিক্খুনিযো ওৰদিতু’’ন্তি ছট্ঠং, ‘‘ন খো পনেতং ভগৰন্তং উদ্দিস্সা’’তিআদি সত্তমং, ‘‘ৰীসতিৰস্সো ৰা হোতি অতিরেকৰীসতিৰস্সো ৰা’’তি অট্ঠমন্তি এতানি পাঠাগতানি অট্ঠ অঙ্গানি নাম. ভিক্খুনীনং ওৰাদো, তদত্থায সম্মুতীতি ৰিগ্গহো. ইধাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে. ঞত্তি চতুত্থী যস্স কম্মস্সাতি ৰিগ্গহো. ‘‘কম্মেনা’’তি সেসো.
অট্ঠঙ্গযুত্তস্স ¶ ভিক্খুস্স মহেসিনা ঞত্তিচতুত্থেন কম্মেন যা ভিক্খুনোৰাদকসম্মুতি ইধ অনুঞ্ঞাতা, তায অসম্মতো যো ভিক্খূতি যোজনা.
গরুধম্মেহি অট্ঠহীতি ‘‘ৰস্সসতূপসম্পন্নায ভিক্খুনিযা তদহুপসম্পন্নস্স ভিক্খুনো অভিৰাদনং পচ্চুপট্ঠানং অঞ্জলিকম্মং ¶ সামীচিকম্মং কাতব্ব’’ন্তিআদীহি (পাচি. ১৪৯) পাল়িযং আগতেহি অট্ঠহি গরুধম্মেহি. একং ভিক্খুনিং, সম্বহুলা ৰা ভিক্খুনিযোতি ইদং পকরণতো লব্ভতি. ওসারেন্তোৰাতি পাল়িং উচ্চারেন্তোৰ. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘ওসারেতব্বাতি পাল়ি ৰত্তব্বা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১৪৯). তে ধম্মেতি পুব্বে ৰুত্তে তে অট্ঠ গরুধম্মে. ওৰদেয্যাতি অট্ঠগরুধম্মপাল়িভাসনসঙ্খাতং ওৰাদং করেয্য.
কিং ৰুত্তং হোতি? পাটিপদে ওৰাদত্থায আগন্ত্ৰা ৰন্দিত্ৰা একমন্তং নিসিন্না ভিক্খুনিযো ‘‘তেন ভিক্খুনা’’তিআদিনা পাঠাগতনযেন ‘‘সমগ্গত্থ ভগিনিযো’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘সমগ্গম্হয্যা’’তি যদি ৰদেয্যুং, ‘‘ৰত্তন্তি ভগিনিযো অট্ঠ গরুধম্মা’’তি পুনপি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ৰত্তন্তয্যা’’তি যদি ৰদেয্যুং, ‘‘এসো ভগিনিযো ওৰাদো’’তি নিয্যাদেয্য. ‘‘ন ৰত্তন্তয্যা’’তি যদি ৰদেয্যুং, ‘‘ৰস্সসতূপসম্পন্নাযা’’তিআদিনা অট্ঠগরুধম্মপাল়িভাসনৰসেন ওৰাদং করেয্যাতি ৰুত্তং হোতি. যথাহ ‘‘ওসারেন্তোৰ তে ধম্মে ওৰদেয্যা’’তি.
১১২৭. অঞ্ঞেন ধম্মেনাতি সুত্তন্তেন ৰা অভিধম্মেন ৰা. একতোউপসম্পন্নন্তি ভিক্খুনিসঙ্ঘেযেৰ উপসম্পন্নং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘ভিক্খুনীনং সন্তিকে একতোউপসম্পন্নাযা’’তি. তথাতি ওৰদন্তস্স দুক্কটন্তি দস্সেতি.
১১২৮. ভিক্খূনং সন্তিকেযেৰ উপসম্পন্নন্তি মহাপজাপতিযা গোতমিযা সদ্ধিং পব্বজিতা পঞ্চসতা সাকিযানিযো সঙ্গণ্হাতি. লিঙ্গৰিপল্লাসে উপসম্পন্নভিক্খুনো লিঙ্গপরিৰত্তনে সতি তথা পাচিত্তি এৰ পকাসিতাতি অত্থো.
১১২৯. ওৰাদং ¶ অনিয্যাদেত্ৰাতি ‘‘ৰত্তন্তি ভগিনিযো অট্ঠ গরুধম্মা’’তি পুচ্ছিত্ৰা ‘‘ৰত্তন্তয্যা’’তি ৰুত্তেতি এত্থাপি সোযেৰত্থো.
১১৩০. গরুধম্মেহি ¶ ওৰদতো দুক্কটন্তি যোজনা.
১১৩১. অগণ্হন্তস্স ওৰাদন্তি এত্থ ওৰাদত্থং যাচনসন্দেসো তদত্থতায ওৰাদোতি গহিতোতি ওৰাদসাসনং অসম্পটিচ্ছন্তস্সাতি অত্থো. অপচ্চাহরতোপি তন্তি তং অত্তনা গহিতং ওৰাদসাসনং উপোসথগ্গে আরোচেত্ৰা পাতিমোক্খুদ্দেসকেন দিন্নং পটিসাসনং ভিক্খুনিসঙ্ঘস্স নেত্ৰা অৰদন্তস্সাপি. বালন্তি সাসনসম্পটিচ্ছনঞ্চ উপোসথগ্গং নেত্ৰা আরোচনঞ্চ পটিসাসনং হরিত্ৰা পাটিপদে ভিক্খুনিসঙ্ঘগণপুগ্গলানং যথানুরূপং পচ্চারোচনঞ্চ কাতুং অজাননতায বালং. গিলানন্তি উপোসথগ্গং গন্ত্ৰাপি আরোচনস্স বাধকেন গেলঞ্ঞেন সমন্নাগতং গিলানং. গমিকন্তি পাটিপদং অনিসীদিত্ৰা গন্তব্বং অচ্চাযিকগমনং গমিকঞ্চ ঠপেত্ৰা দুক্কটং সিযাতি সম্বন্ধো.
১১৩২. কম্মস্মিন্তি এত্থ কম্ম-সদ্দেন ভিক্খুনোৰাদকস্স ঞত্তিচতুত্থেন কম্মেন দিন্নং সম্মুতিকম্মং অধিপ্পেতন্তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তং. ঞত্তিং, কম্মৰাচঞ্চ পরিহাপেত্ৰা, পরিৰত্তেত্ৰা ৰা কতং চে, অধম্মকম্মং নাম. ৰগ্গেতি ছন্দারহানং ছন্দস্স অনাহরণেন ৰা সন্নিপতিতানং উক্কোটেন ৰা ৰগ্গে সতি. তিকপাচিত্তিযং সিযাতি ‘‘অধম্মকম্মে অধম্মকম্মসঞ্ঞী ৰগ্গং ভিক্খুনিসঙ্ঘং ৰগ্গসঞ্ঞী ওৰদতি, ৰেমতিকো ওৰদতি, সমগ্গসঞ্ঞী ওৰদতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ১৫০) অধম্মকম্মে অধম্মকম্মসঞ্ঞিপক্খে ৰুত্তপাচিত্তিযত্তযং হোতি.
১১৩৩. অধম্মে ¶ পন কম্মস্মিং ৰেমতিকস্সাপীতি যোজনা. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘ৰগ্গে ভিক্খুনিসঙ্ঘস্মিং, তিকপাচিত্তিযং সিযা’’তি ইদং সঙ্গণ্হাতি. কিং ৰুত্তং হোতি? অধম্মকম্মে ৰেমতিকপক্খে ‘‘ৰগ্গং ভিক্খুনিসঙ্ঘং ৰগ্গসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, সমগ্গসঞ্ঞী ওৰদতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ১৫০) অধম্মিককম্মেযেৰ ৰিমতিৰারে ৰুত্ততিকপাচিত্তিযং হোতীতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘ধম্মকম্মন্তি সঞ্ঞিনো’’তি ইমিনাপি ‘‘অধম্মে পন কম্মস্মি’’ন্তি ইদং যোজেতব্বং, ‘‘তথা’’তি সম্বন্ধো, তেন ‘‘ৰগ্গে’’তিআদিকং সঙ্গণ্হাতি. ‘‘অধম্মকম্মে ধম্মকম্মসঞ্ঞী ৰগ্গং ভিক্খুনিসঙ্ঘং ৰগ্গসঞ্ঞী ওৰদতি, ৰেমতিকো, সমগ্গসঞ্ঞী ওৰদতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ১৫০) ৰুত্তং তিকপাচিত্তিযং হোতি. এৰমেতা পাচিত্তিযো সন্ধাযাহ ‘‘নৰ পাচিত্তিযো ৰুত্তা’’তি.
ইমস্মিং ¶ ৰিয অধম্মকম্মৰারে ‘‘সমগ্গে ভিক্খুনিসঙ্ঘস্মি’’ন্তি ৰিকপ্পে চ এৰমেৰ নৰ পাচিত্তিযো হোন্তীতি অতিদিসন্তো ‘‘সমগ্গেপি চ তত্তকা’’তি আহ. যথাহ ‘‘অধম্মকম্মে অধম্মকম্মসঞ্ঞী সমগ্গং ভিক্খুনিসঙ্ঘং ৰগ্গসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, সমগ্গসঞ্ঞী ওৰদতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্স. অধম্মকম্মে ৰেমতিকো সমগ্গং ভিক্খুনিসঙ্ঘং ৰগ্গসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, সমগ্গসঞ্ঞী ওৰদতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্স. অধম্মকম্মে ধম্মকম্মসঞ্ঞী সমগ্গং ভিক্খুনিসঙ্ঘং ৰগ্গসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, সমগ্গসঞ্ঞী ওৰদতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ১৫০).
১১৩৪. দ্ৰিন্নং নৰকানং ৰসাতি যথাদস্সিতং ৰগ্গনৰকং, সমগ্গনৰকন্তি দ্ৰিন্নং নৰকানং ৰসেন. তাতি পাচিত্তিযো.
‘‘ধম্মকম্মে ¶ অধম্মকম্মসঞ্ঞী ৰগ্গং ভিক্খুনিসঙ্ঘং ৰগ্গসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, সমগ্গসঞ্ঞী ওৰদতি, আপত্তি দুক্কটস্স. ধম্মকম্মে ৰেমতিকো ৰগ্গং ভিক্খুনিসঙ্ঘং ৰগ্গসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, সমগ্গসঞ্ঞী ওৰদতি, আপত্তি দুক্কটস্স. ধম্মকম্মে ধম্মকম্মসঞ্ঞী ৰগ্গং ভিক্খুনিসঙ্ঘং ৰগ্গসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, সমগ্গসঞ্ঞী ওৰদতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি ৰগ্গপক্খে নৰ দুক্কটানি. ‘‘ধম্মকম্মে অধম্মকম্মসঞ্ঞী সমগ্গং ভিক্খুনিসঙ্ঘং ৰগ্গসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, সমগ্গসঞ্ঞী ওৰদতি, আপত্তি দুক্কটস্স. ধম্মকম্মে ৰেমতিকো সমগ্গং ভিক্খুনিসঙ্ঘং ৰগ্গসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, সমগ্গসঞ্ঞী ওৰদতি, আপত্তি দুক্কটস্স. ধম্মকম্মে ধম্মকম্মসঞ্ঞী সমগ্গং ভিক্খুনিসঙ্ঘং ৰগ্গসঞ্ঞী, ৰেমতিকো ওৰদতি, আপত্তি দুক্কটস্স. ধম্মকম্মে ধম্মকম্মসঞ্ঞী সমগ্গং ভিক্খুনিসঙ্ঘং সমগ্গসঞ্ঞী ওৰদতি, অনাপত্তী’’তি (পাচি. ১৫১) এত্থ অন্তে ৰুত্তং অনাপত্তিৰারং ৰিনা অৰসেসেসু অট্ঠসু ৰারেসু সমগ্গপক্খে অট্ঠ দুক্কটানি. এৰং পুরিমানি নৰ, ইমানি অট্ঠাতি ধম্মকম্মপক্খে সত্তরস দুক্কটানি হোন্তীতি আহ ‘‘দুক্কটং ধম্মকম্মেপি, সত্তরসৰিধং সিযা’’তি.
১১৩৫. ‘‘ওসারেহী’’তি ৰুত্তো কথেতি ৰাতি যোজনা. ‘‘অট্ঠগরুধম্মং কথেহী’’তি ৰুত্তো তং কথেতি ৰা. পঞ্হং পুট্ঠো কথেতি ৰাতি অট্ঠগরুধম্মৰিসযে পঞ্হং পুট্ঠো তমেৰ ৰদতি ৰা. সিক্খমানায কথেতি ৰাতি সম্বন্ধো. সিক্খমানায অট্ঠগরুধম্মে কথেতি ৰা, নেৰ দোসোতি অত্থো. উম্মত্তকাদিনো কথযতো নেৰ দোসোতি যোজনা.
১১৩৬. ইদানি ¶ তিণ্ণম্পি বহুস্সুতানং লক্খণে একত্থ দস্সিতে ভিক্খুনোৰাদকস্স ৰিসেসো সুৰিঞ্ঞেয্যো হোতীতি ¶ তং দস্সেতুমাহ ‘‘ৰাচুগ্গতাৰ কাতব্বা’’তিআদি. দ্ৰে মাতিকা পগুণা ৰাচুগ্গতা কাতব্বাতি যোজনা. ভিক্খুভিক্খুনিৰিভঙ্গে মাতিকা পগুণা ৰাচুগ্গতাৰ কাতব্বাতি যোজনা, ভিক্খুভিক্খুনিৰিভঙ্গমাতিকা পগুণা কত্ৰা তাসং অট্ঠকথং উগ্গহেত্ৰা পাল়িতো, অত্থতো চ ৰচনপথারুল়্হা ৰোহারক্খমাযেৰ কাতব্বাতি ৰুত্তং হোতি. চত্তারো ভাণৰারা পগুণা ৰাচুগ্গতাৰ কাতব্বাতি পকাসিতাতি যোজনা. ‘‘পগুণা’’তি ইমিনা পাল়িযং পগুণং কত্ৰা ধারেত্ৰা পরিপুচ্ছিতব্বন্তি দস্সেতি. ‘‘ৰাচুগ্গতাৰ কাতব্বা’’তি ইমিনা তদত্থং সুত্ৰা ধারেত্ৰা পরিপুচ্ছিতব্বমেৰাতি দস্সেতি.
১১৩৭. পরিকথত্থাযাতি সম্পত্তানং ধম্মকথনত্থায. কথামগ্গোতি মহাসুদস্সনকথামগ্গো. মঙ্গল…পে… অনুমোদনাতি অগ্গস্স দানাদিমঙ্গলেসু ভত্তানুমোদনাসঙ্খাতা দানকথা চ, কুমারমঙ্গলাদীসু মহামঙ্গলসুত্তাদিমঙ্গলানুমোদনা চ, অমঙ্গলং নাম কালকিরিযা, তত্থ মতকভত্তাদীসু তিরোকুট্টাদিকথা চাতি এৰং তিস্সোযেৰানুমোদনা.
১১৩৮. উপোসথাদিঅত্থাযাতি এত্থ আদি-সদ্দেন পৰারণাদীনং সঙ্গহো. কম্মাকম্মৰিনিচ্ছযোতি কম্মৰগ্গে ৰুত্তৰিনিচ্ছযো, পরিৰারে কম্মৰগ্গে আগতখুদ্দানুখুদ্দককম্মৰিনিচ্ছযোতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘কম্মট্ঠান’’ন্তি ইমিনা ‘‘উত্তমত্থস্স পাপক’’ন্তি ৰক্খমানত্তা ৰিপস্সনাকম্মট্ঠানমাহ. ৰিপস্সনাৰসেন উগ্গণ্হন্তেন চ ধাতুৰৰত্থানমুখেন উগ্গহেতব্বন্তি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. উত্তমত্থস্সাতি অরহত্তস্স.
১১৩৯. এত্তকং উগ্গহেত্ৰান বহুস্সুতোতি যথাৰুত্তধম্মানং উগ্গহিতত্তা বহুস্সুতো. পঞ্চৰস্সোতি উপসম্পদতো ¶ পট্ঠায পরিপুণ্ণপঞ্চসংৰচ্ছরো. ‘‘দসৰস্সো’’তি এত্থাপি এসেৰ নযো. সংৰচ্ছরৰসেন পঞ্চৰস্সেসু পরিপুণ্ণেসু ৰুত্থৰস্সৰসেন অপরিপুণ্ণেসুপি পঞ্চৰস্সোযেৰ. ইতরথা ঊনপঞ্চৰস্সোতি ৰেদিতব্বো. পরিপুণ্ণৰীসতিৰস্সূপসম্পদাদীসু ৰিয কেচি সংৰচ্ছরগণনং অৰিচারেত্ৰা ‘‘পঞ্চৰস্সো’’তিৰচনসামঞ্ঞেন ৰুত্থৰস্সগণনমেৰ গণ্হন্তি, তদযুত্তং. তথা গহণেসু যুত্তি ৰা মগ্গিতব্বা. মুঞ্চিত্ৰা নিস্সযন্তি নিস্সযৰাসং জহিত্ৰা. ইস্সরোতি নিস্সযাচরিযৰিরহেন ইস্সরো, ইমিনা নিস্সযমুত্তলক্খণং দস্সিতং.
১১৪০. দ্ৰে ¶ ৰিভঙ্গাতি ভিক্খুভিক্খুনিৰিভঙ্গদ্ৰযং. ইধ ‘‘ৰাচুগ্গতা’’তি ইদং পরিপুচ্ছম্পি সন্ধাযাহাতিপি ৰুত্তং. তেনাহ সারত্থদীপনিযং ‘‘দ্ৰে ৰিভঙ্গা পগুণা ৰাচুগ্গতা কাতব্বা’তিইদং পরিপুচ্ছাৰসেন উগ্গহণম্পি সন্ধায ৰুত্ত’ন্তি ৰদন্তী’’তি (সারত্থ. টী. পাচিত্তিয ৩.১৪৫-১৪৭). ব্যঞ্জনাদিতোতি এত্থ ব্যঞ্জনং নাম পদং, আদি-সদ্দেন সঙ্গহিতং অনুব্যঞ্জনং নাম অক্খরং, পদক্খরানি অপরিহাপেত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. চতূস্ৰপি নিকাযেসূতি দীঘমজ্ঝিমসংযুত্ত অঙ্গুত্তরনিকাযেসু, নিদ্ধারণে ভুম্মং. একো ৰা নিকাযো পোত্থকোপি চ একোতি যোজনা. অপি-সদ্দেন খুদ্দকনিকাযস্সাপি সঙ্গহো ৰেদিতব্বো. ‘‘পি ৰা’’তি ইমিনা খুদ্দকনিকাযে জাতকভাণকেন সাট্ঠকথং জাতকং উগ্গহেত্ৰাপি ধম্মপদং সহ ৰত্থুনা উগ্গহেতব্বমেৰাতি দস্সিতে দ্ৰে পোত্থকে সমুচ্চিনোতি, চত্তারি খন্ধকৰত্তানি ৰা.
১১৪২. দিসাপামোক্খো যত্থ যত্থ ৰসতি, তস্সা তস্সাদিসায পামোক্খো পধানো. যেনকামংগমোতি যত্থ কত্থচি দিসাভাগে যথাকামং ৰুত্তিকো হোতীতি অত্থো ¶ . পরিসং উপট্ঠাপেতুং কামং লভতে ইস্সরোতি যোজনা, ইস্সরো হুত্ৰা ভিক্খুপরিসায অত্তানং উপট্ঠাপেতুং যথারুচিযা লভতীতি অত্থো. এত্তাৰতা পরিসূপট্ঠাপকলক্খণং ৰুত্তং.
১১৪৩. ৰাচুগ্গন্তি ৰাচুগ্গতং. এত্থ চ ‘‘ইদানি অযং ভণ্ডপাথাৰিধি ন হোতীতি মিহকপরিপুচ্ছনকথানুরূপতো অত্থকরণং ন ৰাচুগ্গতকরণং নামাতি ৰিঞ্ঞাযতী’’তি নিস্সন্দেহে ৰুত্তং. ইমিনা যথাৰুত্তং দুতিযঙ্গমেৰ সঙ্গহিতং.
১১৪৪. অস্সাতি ইমস্স সিক্খাপদস্স. অসম্মততাদীনি তীণি অঙ্গানীতি অত্তনো অসম্মততা, ভিক্খুনিযা পরিপুণ্ণূপসম্পন্নতা, ওৰাদৰসেন অট্ঠগরুধম্মভণনন্তি ইমানি তীণি অঙ্গানি.
ওৰাদকথাৰণ্ণনা.
১১৪৬. তিকপাচিত্তিযন্তি ‘‘অত্থঙ্গতে সূরিযে অত্থঙ্গতসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, অনত্থঙ্গতসঞ্ঞী’’তি ৰিকপ্পত্তযে. একতোউপসম্পন্নন্তি ভিক্খুনিসঙ্ঘে উপসম্পন্নং. ‘‘ভিক্খুসঙ্ঘে উপসম্পন্নং পন ওৰদতো পাচিত্তিযমেৰা’’তি অট্ঠকথাযং ৰুত্তং.
১১৪৮. উদ্দেসাদিনযেনাতি ¶ ‘‘অনাপত্তি উদ্দেসং দেন্তো, পরিপুচ্ছং দেন্তো’’তিআদিনা অনাপত্তিৰারনযেন. অস্সাতি ভিক্খুস্স.
অত্থঙ্গতসূরিযকথাৰণ্ণনা.
১১৪৯. ‘‘সচে অসম্মতো’’তি ৰক্খমানত্তা ওৰদন্তস্সাতি এত্থ ‘‘সম্মতস্সা’’তি লব্ভতি. ভিক্খুনুপস্সযন্তি ভিক্খুনিৰিহারং. অঞ্ঞত্র কালাতি ‘‘তত্থাযং সমযো ¶ , গিলানা হোতি ভিক্খুনী’’তি ৰুত্তকালতো অঞ্ঞত্র. ‘‘গিলানা নাম ভিক্খুনী ন সক্কোতি ওৰাদায ৰা সংৰাসায ৰা গন্তু’’ন্তি (পাচি. ১৬১) দস্সিতে গিলানকালে অনাপত্তীতি ৰুত্তং হোতি.
১১৫০. পাচিত্তিযদ্ৰযং হোতীতি পঠমসিক্খাপদেন, ইমিনা চ সিক্খাপদেন দ্ৰে পাচিত্তিযানি হোন্তীতি. ‘‘তীণিপি পাচিত্তিযানী’’তি যোজেতব্বা, পঠমদুতিযততিযেহি সিক্খাপদেহি তীণি পাচিত্তিযানি হোন্তীতি অত্থো.
১১৫১. অঞ্ঞেন ধম্মেনাতি গরুধম্মতো অঞ্ঞেন বুদ্ধৰচনেন. দুক্কটদ্ৰযন্তি অসম্মতভিক্খুনুপস্সযগমনমূলকং দুক্কটদ্ৰযং. ভিক্খুনোতি অসম্মতস্স ‘‘সম্মতস্সাপী’’তি ৰক্খমানত্তা. ‘‘অট্ঠহি ৰা গরুধম্মেহি অঞ্ঞেন ৰা ধম্মেন ওৰদতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ১৫৫) অত্থঙ্গতসিক্খাপদে ৰুত্তত্তা ‘‘রত্তিহেতুক’’ন্তি আহ, রত্তিওৰাদনমূলন্তি অত্থো.
১১৫২. পাচিত্তিযদ্ৰযন্তি দুতিযততিযমূলকং. গরুধম্মেন ওৰাদো গরুধম্মো, সো নিদানং যস্স পাচিত্তিযস্সাতি ৰিগ্গহো. সম্মতত্তা গরুধম্মনিদানস্স পাচিত্তিযস্স অভাৰতোতি সম্বন্ধো. ইমিনা পঠমসিক্খাপদেন অনাপত্তিভাৰং দস্সেতি.
১১৫৩. তস্সেৰাতি সম্মতস্সেৰ. দুক্কটং ইমিনা ততিযসিক্খাপদেন. অনাপত্তি পঠমসিক্খাপদেন, তেনেৰাহ ‘‘সম্মতত্তা’’তি. পাচিত্তি দুতিযসিক্খাপদেন, তেনেৰাহ ‘‘রত্তিয’’ন্তি.
১১৫৪. তিকপাচিত্তিযং ¶ ৰুত্তন্তি ‘‘উপসম্পন্নায উপসম্পন্নসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, অনুপসম্পন্নসঞ্ঞী ভিক্খুনুপস্সযং উপসঙ্কমিত্ৰা ¶ অঞ্ঞত্র সমযা ওৰদতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ১৬২) তিকপাচিত্তিযং ৰুত্তং. ইতরদ্ৰযেতি ‘‘অনুপসম্পন্নায উপসম্পন্নসঞ্ঞী, আপত্তি দুক্কটস্স. অনুপসম্পন্নায ৰেমতিকো, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পাচি. ১৬২) দস্সিতে ইতরদ্ৰযে. ওৰদন্তস্সাতি যেন কেনচি ওৰদন্তস্স.
১১৫৫. তিকপাচিত্তিযং, দুক্কটট্ঠানে দুক্কটমেৰ হোতীতি দস্সেতুমাহ ‘‘তথা’’তি. ভিক্খুনুপস্সযং গন্ত্ৰা অঞ্ঞেন ধম্মেন ওৰদন্তস্স তথাতি যোজনা.
ভিক্খুনুপস্সযকথাৰণ্ণনা.
১১৫৬. চীৰরাদীনন্তি আদি-সদ্দেন পিণ্ডপাতাদিইতরপচ্চযত্তযঞ্চ সক্কারগরুকারমাননৰন্দনপূজনানি চ সঙ্গহিতানি. সম্মতেতি ভিক্খুনোৰাদকসম্মুতিযা সম্মতে.
১১৫৭. তিকপাচিত্তিযং ৰুত্তন্তি ‘‘ধম্মকম্মে ধম্মকম্মসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, অধম্মকম্মসঞ্ঞী এৰং ৰদতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ১৬৭) তিকপাচিত্তিযং পাল়িযং দস্সিতমেৰ. ইধ কম্মং নাম যথাৰুত্তং সম্মুতিকম্মং. অধম্মকম্মে ধম্মকম্মসঞ্ঞিৰেমতিকঅধম্মকম্মসঞ্ঞীনং ৰসেন তিকদুক্কটং. ৰীসতিৰস্সো ৰা অতিরেকৰীসতিৰস্সো ৰাতি সম্মুতিযা অঙ্গানি.
১১৫৮. ‘‘সম্মতং অনুপসম্পন্ন’’ন্তি কং সন্ধাযাহাতি চে? সম্মতেন হুত্ৰা সিক্খং পচ্চক্খায সামণেরভাৰমুপগতং সন্ধায ৰুত্তং. আমিসত্থাযাতি চীৰরাদীনমত্থায.
আমিসকথাৰণ্ণনা.
১১৬২. ভিক্খুনিযা দিন্নন্তি এত্থ ‘‘ভিক্খুস্সা’’তি ৰত্তব্বং. ভিক্খুনা দিন্নন্তি যোজনা. ‘‘ভিক্খুনিযা’’তি সেসো ¶ . তত্থাতি চীৰরপটিগ্গহণসিক্খাপদে. সূচিতাতি পকাসিতা.
চীৰরদানকথাৰণ্ণনা.
১১৬৩. অঞ্ঞাতিকায ¶ ভিক্খুনিযা চীৰরন্তি যোজনা.
১১৬৪. এত্থাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে.
১১৬৫. সূচিং চীৰরং পৰেসেত্ৰাতি সম্বন্ধো. সূচিনীহরণেতি চীৰরতো.
১১৬৬. পযোগস্স ৰসাতি একক্খণে বহূ আৰুণিত্ৰা সূচিযা নীহরণপযোগগণনায. বহূ পাচিত্তিযোতি যোজনা, পযোগপ্পমাণাপত্তিযো হোন্তীতি অত্থো.
১১৬৯. অনেকা পাচিত্তিযাপত্তী হোন্তীতি যোজনা. আরপথেতি সূচিমগ্গে. দুতিযে পথেতি এত্থ আর-সদ্দো গাথাবন্ধসুখত্থং লুত্তোতি ৰেদিতব্বো.
১১৭০. কা হি নাম কথাতি ‘‘অনেকাপত্তিযো হোন্তী’’তি এত্থ কিং ৰত্তব্বন্তি অত্থো. তিকপাচিত্তিযন্তি ‘‘অঞ্ঞাতিকায অঞ্ঞাতিকসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, ঞাতিকসঞ্ঞী চীৰরং সিব্বতি ৰা সিব্বাপেতি ৰা, আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ১৭৮) ৰুত্তং তিকপাচিত্তিযং.
১১৭২. অঞ্ঞং পরিক্খারন্তি উপাহনত্থৰিকাদিং. সিব্বতোতি এত্থ ‘‘সিব্বাপযতো’’তি অধিকারতো লব্ভতি. সিক্খমানসামণেরিযো সিক্খমানাদিকা নাম.
১১৭৩. সিব্বনকিরিযায আপজ্জিতব্বতো ক্রিযং.
চীৰরসিব্বনকথাৰণ্ণনা.
১১৭৪-৫. সংৰিধাযাতি ¶ ‘‘অজ্জ যাম, স্ৰে যামা’’তিআদিনা নযেন সংৰিদহিত্ৰা. যথাহ ‘‘অজ্জ ৰা হিয্যো ৰা পরে ৰা গচ্ছামাতি সংৰিদহতী’’তি (পাচি. ১৮৩). মগ্গন্তি একদ্ধানমগ্গং, অন্তমসো গামন্তরম্পি. অঞ্ঞত্র সমযাতি ‘‘তত্থাযং সমযো, সত্থগমনীযো হোতি মগ্গো সাসঙ্কসম্মতো সপ্পটিভযো’’তি (পাচি. ১৮২) ৰুত্তকালৰিসেসা অঞ্ঞত্রাতি ¶ ৰুত্তং হোতি. সত্থৰাহেহি ৰিনা অগমনীযো মগ্গো সত্থগমনীযো নাম. চোরানং সযিতনিসিন্নট্ঠিতখাদিতপীতট্ঠানানি যত্থ দিস্সন্তি, তাদিসো মগ্গো সাসঙ্কো নাম. চোরেহি হতমারিতঘাতৰিলুত্তমনুস্সা যত্থ পঞ্ঞাযন্তি, সো সপ্পটিভযো নাম. ইধাতি ইমস্মিং ভিক্খুনিযা সদ্ধিং কতসংৰিধানং অৰিরাধেত্ৰা তায একদ্ধানমগ্গং পটিপজ্জনকালেতি অত্থো.
অঞ্ঞো গামো গামন্তরং, তত্থ ওক্কমনং উপগমনং গামন্তরোক্কমো, তস্মিং কতেতি অত্থো. অগামকে অরঞ্ঞে অদ্ধযোজনাতিক্কমে ৰাতি যোজনা, গামরহিতং অরঞ্ঞমগ্গম্পি দ্ৰিগাৰুতং অতিক্কন্তে ৰাতি অত্থো.
১১৭৬. ‘‘আপত্তি হোতী’’তি সামঞ্ঞতো দস্সিতআপত্তিযা ভেদাভেদং দস্সেতুমাহ ‘‘এত্থা’’তিআদি. এত্থাতি ইমস্মিং সিক্খাপদৰিনিচ্ছযে, পকরণে ৰা. দুক্কটং দীপিতন্তি সম্বন্ধো. অকপ্পিযভূমট্ঠোতি এত্থ অকপ্পিযা ভূমি নাম অন্তোগামে ভিক্খুনুপস্সযদ্ৰারকোট্ঠকোতি এৰমাদি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘সচে পন অন্তোগামে ভিক্খুনুপস্সযদ্ৰারে রথিকায, অঞ্ঞেসু ৰা চতুক্কসিঙ্ঘাটকহত্থিসালাদীসু সংৰিদহন্তি, ভিক্খুনো আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১৮২-১৮৩). এত্থ চ চতুন্নং মগ্গানং সম্বন্ধট্ঠানং চতুক্কং. তিণ্ণং মগ্গানং সম্বন্ধট্ঠানং সিঙ্ঘাটকং.
১১৭৭. কপ্পিযভূমি ¶ নাম ভিক্খুনুপস্সযাদি. যথাহ ‘‘সচে উভোপি ভিক্খুনুপস্সযে ৰা অন্তরারামে ৰা আসনসালায ৰা তিত্থিযসেয্যায ৰা ঠত্ৰা সংৰিদহন্তি, অনাপত্তি. কপ্পিযভূমি কিরাযং. তস্মা এত্থ সংৰিদহনপচ্চযা দুক্কটাপত্তিং ন ৰদন্তী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১৮২-১৮৩). তেনেৰাহ ‘‘ন ৰদন্তস্স দুক্কট’’ন্তি. ‘‘ন ৰদন্তি অস্সা’’তি পদচ্ছেদো.
১১৭৮. উভযত্থাতি অকপ্পিযভূমিযং ঠত্ৰা সংৰিধায গমনে, কপ্পিযভূমিযং ঠত্ৰা সংৰিধায গমনে চাতি উভযৰিকপ্পে. গচ্ছন্তস্সেৰাতি এৰকারেন নিক্খন্তস্স জোতকং. যথাহ ‘‘নিক্খমনে অনাপত্তী’’তি. ‘‘ভিক্খুনো’’তি ইমিনা ভিক্খুনিযা অনাপত্তিভাৰং দীপেতি. আপত্তিখেত্তনিযমনত্থমাহ ‘‘অনন্তরস্সা’’তিআদি.
১১৭৯. তত্রাপীতি ¶ কপ্পিযভূমিউপচারোক্কমনেপি. উদীরিতন্তি মহাপচ্চরিযং. যথাহ ‘‘মহাপচ্চরিযং ৰুত্ত’’ন্তি.
১১৮০. অন্তরাতি অত্তনো নিক্খন্তগামস্স, অনন্তরগামস্স চ ৰেমজ্ঝে. যথাহ ‘‘গামতো নিক্খমিত্ৰা পন যাৰ অনন্তরগামস্স উপচারং ন ওক্কমতি, এত্থন্তরে সংৰিদহিতেপি ভিক্খুনো দুক্কট’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ১৮২-১৮৩). ইমস্মিং সিক্খাপদে কালদ্ৰারমগ্গানং ৰসেন তযো সঙ্কেতৰিসঙ্কেতাতি তেসু মগ্গদ্ৰারৰিসঙ্কেতেপি আপত্তি হোতেৰাতি দস্সেতুমাহ ‘‘দ্ৰার…পে… ৰুচ্চতী’’তি. কালৰিসঙ্কেতে পন অনাপত্তিং ৰক্খতি. আপত্তি পাচিত্তি.
১১৮১. অসংৰিদহিতে কালেতি ‘‘পুরেভত্তং গমিস্সামা’’তিআদিনা কতসংৰিধানানং পচ্ছাভত্তাদি অসংৰিদহিতকালং নাম, তস্মিং. ভিক্খুস্সেৰ ৰিধানস্মিন্তি ভিক্খুনিযা ¶ সংৰিধানং ৰিনা ভিক্খুস্সেৰ ৰিধানে সতি আপত্তি দুক্কটং.
১১৮২. সমযে ৰিদহিত্ৰা গচ্ছতো ৰা অসমযে ৰিদহিত্ৰা ৰিসঙ্কেতেন গচ্ছতো ৰা আপদাসু ৰিদহিত্ৰা গচ্ছতো ৰা অনাপত্তীতি যোজনা. তথাতি ‘‘ৰিদহিত্ৰা গচ্ছতো অনাপত্তী’’তি ইদং অতিদিসতি.
তত্থ সমযো নাম যথাৰুত্তকালৰিসেসো. ৰিসঙ্কেতো নাম কালৰিসঙ্কেতো, ‘‘অসুকস্মিং দিৰসে অসুকৰেলায গমিস্সামা’’তি সংৰিদহিত্ৰা গমনকালে তস্স কালসঙ্কেতস্স ৰিভৰনন্তি ৰুত্তং হোতি. যথাহ ‘‘কালৰিসঙ্কেতেযেৰ অনাপত্তী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১৮৫). আপদা নাম রট্ঠভেদে জনপদানং পলাযনকালো. যথাহ ‘‘রট্ঠভেদে চক্কসমারুল়্হা জনপদা পরিযাযন্তি, এৰরূপাসু আপদাসূ’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১৮৫). এত্থ চ রট্ঠভেদেতি রট্ঠৰিলোপে. চক্কসমারুল়্হাতি ইরিযাপথচক্কং, সকটচক্কং ৰা সমারুল়্হা. উম্মত্তকাদিনোতি আদি-সদ্দেন খিত্তচিত্তাদযো গহিতা.
১১৮৩. কাযৰাচাদিকত্তযাতি ¶ এত্থ আদি-সদ্দেন চিত্তং গহিতং, কাযৰাচাচিত্তাতি ৰুত্তং হোতি.
সংৰিধানকথাৰণ্ণনা.
১১৮৪. উদ্ধং জৰতীতি উজ্জৰনী, পটিসোতগামিনী নাৰা, তং. অধো জৰনতো ওজৰনী, অনুসোতগামিনী নাৰা, তং. অভিরুহেয্যাতি এত্থ ‘‘সংৰিধাযা’’তি সেসো. যথাহ ‘‘যো পন ভিক্খু ভিক্খুনিযা সদ্ধিং সংৰিধায একং নাৰং অভিরুহেয্যা’’তি (পাচি. ১৮৬). লোকস্সাদসঙ্খাতমিত্তসন্থৰেন তং নাৰং আরুয্হ কীল়নচিত্তং পুব্বঙ্গমং কত্ৰা অঞ্ঞমঞ্ঞং সংৰিধাযাতি ¶ অত্থো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘লোকস্সাদমিত্তসন্থৰৰসেন কীল়াপুরেক্খারো সংৰিদহিত্ৰা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১৮৮).
১১৮৫. সগামতীরপস্সেন গমনে গামন্তরৰসেন ৰা পাচিত্তি, অগামতীরপস্সেন গমনে অদ্ধযোজনে পাচিত্তি অদ্ধযোজনাতিরেকে ঠানে গামে ৰিজ্জমানেপি অৰিজ্জমানেপি.
১১৮৬. যোজনপুথুলায নদিযা মজ্ঝেন গচ্ছতো অদ্ধযোজনৰসেন আপত্তিদস্সনত্থমাহ ‘‘তথা’’তিআদি. ‘‘ঊনযোজনপুথুলায নদিযা মজ্ঝং উভযভাগং ভজতীতি তাদিসিকায নদিযা মজ্ঝেন গচ্ছন্তস্স গামন্তরগণনায, অদ্ধযোজনগণনায চ আপত্তী’’তি ৰদন্তি.
১১৮৭. যথাসুখং সমুদ্দস্মিন্তি এত্থ ‘‘গন্তব্ব’’ন্তি সেসো. ‘‘সব্বঅট্ঠকথাসূ’’তিআদিনা যথাসুখগমনানুঞ্ঞায হেতুং দস্সেতি. ইমিনাৰ অসন্দমানোদকেসু ৰাপিতল়াকাদীসু অনাপত্তীতি ৰিঞ্ঞাযতি.
১১৮৮. তিত্থসম্পাদনত্থাযাতি পরতিত্থং পাপেতুং. তং নাৰং. যুত্তাতি নাৰাপাজকা.
১১৮৯. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘অনাপত্তি পকাসিতা’’তি ইমং সঙ্গণ্হাতি. অসংৰিদহিত্ৰা ভিক্খুনিযা সদ্ধিং একং নাৰং অভিরুহেয্য ৰা, তিরিযং তরণায ভিক্খুনিযা সদ্ধিং সংৰিদহিত্ৰাপি একং নাৰং অভিরুহেয্য ৰা, আপদাসু ভিক্খুনিযা সদ্ধিং সংৰিদহিত্ৰাপি একং নাৰং অভিরুহেয্য ৰা, তথা অনাপত্তি পকাসিতাতি যোজনা.
‘‘অনন্তরসমো’’তি ¶ ¶ ইমিনা ‘‘অসংৰিদহিতে কালে’’তিআদিনা ৰুত্তৰিনিচ্ছযং সঙ্গণ্হাতি. ইধাপি কালৰিসঙ্কেতে অনাপত্তি, তিত্থনাৰাৰিসঙ্কেতে আপত্তিযেৰ. যথাহ ‘‘ইধাপি কালৰিসঙ্কেতেনেৰ অনাপত্তী’’তিআদি (পাচি. অট্ঠ. ১৯১). ‘‘লোকস্সাদমিত্তসন্থৰৰসেন কীল়াপুরেক্খারো সংৰিদহিত্ৰা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১৮৮) ৰচনতো কেচি ‘‘ইমং সিক্খাপদং অকুসলচিত্তং লোকৰজ্জ’’ন্তি ৰদন্তি, তং ন গহেতব্বং. কীল়াপুরেক্খারতায হি অভিরুহিত্ৰা গামন্তরোক্কমনে, অদ্ধযোজনাতিক্কমে ৰা কুসলাব্যাকতচিত্তসমঙ্গীপি হুত্ৰা আপত্তিং আপজ্জতি. যদি হি সো সংৰেগং পটিলভিত্ৰা অরহত্তং ৰা সচ্ছিকরেয্য, নিদ্দং ৰা ওক্কমেয্য, কম্মট্ঠানং ৰা মনসি করোন্তো গচ্ছেয্য, কুতো তস্স অকুসলচিত্তসমঙ্গিতা, যেনিদং সিক্খাপদং ‘‘অকুসলচিত্তং, লোকৰজ্জ’’ন্তি ৰুচ্চতি, তস্মা পণ্ণত্তিৰজ্জং, তিচিত্তন্তি সিদ্ধং.
নাৰাভিরুহনকথাৰণ্ণনা.
১১৯০. গিহিসমারম্ভং হিত্ৰা ভিক্খুনিযা পরিপাচিতং ভত্তং ঞত্ৰা ভুঞ্জতো ভিক্খুনো পাচিত্তি হোতীতি যোজনা. পরিপাচিতং নাম ভিক্খুনো সীলসুতাদিগুণং কুলানং ৰত্ৰা নিপ্ফাদিতং. যথাহ ‘‘ভিক্খুনিযা পরিপাচিতং, গুণপ্পকাসনেন নিপ্ফাদিতং লদ্ধব্বং কতন্তি অত্থো’’তি (পাচি. অট্ঠ. ১৯৪). গিহিসমারম্ভন্তি ভিক্খুনিযা পরিপাচনতো পুব্বেযেৰ গিহিপটিযত্তং. যথাহ ‘‘ভিক্খুনিযা পরিপাচনতো পঠমমেৰ যং গিহীনং পটিযাদিতং ভত্ত’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ১৯৪). ৰক্খতি হি ‘‘গিহিসম্পাদিতম্পি ৰা ৰিনা’’তি.
১১৯১. ‘‘তস্সা’’তি ৰক্খমানত্তা ‘‘যং ভোজন’’ন্তি যোজেতব্বং. তস্সাতি পঞ্চধা ৰুত্তস্স ভোজনস্স. সব্বেসু ¶ অজ্ঝোহারেসূতি সব্বেসু পরগলকরণপ্পযোগেসু.
১১৯২. ভিক্খুনিযা পরিপাচিতং ভুঞ্জতো দোসোতি যোজনা.
১১৯৩. উভোসূতি পরিপাচিতেপি অপরিপাচিতেপি. সব্বত্থাতি ইমেসু দ্ৰীসু পরিভুঞ্জতো অজ্ঝোহারৰসেনেৰ দুক্কটন্তি যোজনা.
১১৯৫. পঞ্চভোজনং ¶ ঠপেত্ৰা অঞ্ঞং পন যং কিঞ্চি যাগুখজ্জফলাদিকং ভুঞ্জন্তস্স অনাপত্তীতি যোজনা.
পরিপাচিতকথাৰণ্ণনা.
১১৯৭. ইদং সব্বং দসমং সিক্খাপদং সমুট্ঠাননযাদিনা দুতিযানিযতেনেৰ সদিসং মতন্তি যোজনা. ইদং সিক্খাপদন্তি ‘‘যো পন ভিক্খু ভিক্খুনিযা সদ্ধিং একো একায রহো নিসজ্জং কপ্পেয্য, পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ১৯৯) ৰুত্তং রহোনিসজ্জসিক্খাপদং.
রহোনিসজ্জকথাৰণ্ণনা.
ভিক্খুনিৰগ্গো ততিযো.
১১৯৮. একোতি একদিৰসিকো. আৰসথো পিণ্ডোতি পুঞ্ঞত্থিকেহি একং পাসণ্ডং অনুদ্দিস্স যাৰদত্থং দাতুং সালাদীসু পঞ্ঞত্তং পঞ্চসু ভোজনেসু অঞ্ঞতরং ভোজনং. যথাহ ‘‘আৰসথপিণ্ডো নাম পঞ্চন্নং ভোজনানং অঞ্ঞতরং ভোজনং সালায ৰা মণ্ডপে ৰা রুক্খমূলে ৰা অজ্ঝোকাসে ৰা অনোদিস্স যাৰদত্থো পঞ্ঞত্তো হোতী’’তি ¶ (পাচি. ২০৬). অগিলানেনাতি এত্থ ‘‘অগিলানো নাম সক্কোতি তম্হা আৰসথা পক্কমিতু’’ন্তি ৰুত্ত পদভাজনিযঅট্ঠকথাযং ‘‘অদ্ধযোজনং ৰা যোজনং ৰা গন্তুং সক্কোতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২০৬) ৰুত্তত্তা তম্হা আৰসথা অদ্ধযোজনং ৰা যোজনং ৰা গন্তুং সমত্থেন অগিলানেনাতি অত্থো. ততো উদ্ধন্তি দুতিযদিৰসতো উত্তরি.
১১৯৯. অনোদিস্সেৰ পঞ্ঞত্তে পিণ্ডেতি যোজনা, ‘‘ইমেসংযেৰ ৰা’’তি অঞ্ঞতরং পাসণ্ডং ৰা ‘‘এত্তকানংযেৰ ৰা’’তি তত্থ পুগ্গলপরিচ্ছেদং ৰা অকত্ৰা সব্বসাধারণং কত্ৰা পঞ্ঞত্তে আৰসথপিণ্ডেতি অত্থো. যাৰদত্থে এৰ পিণ্ডে পঞ্ঞত্তেতি যোজনা, যাৰতা অত্থো কুচ্ছিপূরণাদিকং পযোজনমেত্থ পিণ্ডেতি ৰিগ্গহো, ‘‘এত্তকং দাতব্ব’’ন্তি অপরিচ্ছিন্দিত্ৰা ‘‘ভুঞ্জন্তানং যাৰদত্থং দাতব্ব’’ন্তি পঞ্ঞত্তে পিণ্ডে এৰাতি অত্থো. ভুঞ্জিতব্বন্তি কম্মসাধনং ৰা ভাৰসাধনং ৰা. ‘‘ভোজন’’ন্তি অজ্ঝাহরণীযং. সকিন্তি একৰারং. তত্থাতি আৰসথে.
১২০০. তস্স ¶ পিণ্ডস্স. অজ্ঝোহারেসু সব্বেসূতি সব্বেসু অজ্ঝোহারপ্পযোগেসু কতেসু. তস্স অজ্ঝোহারকস্স. পাচিত্তিযো পযোগগণনায.
১২০১. ‘‘একেন কুলেন নানেকট্ঠানভেদেসু পঞ্ঞত্তে’’তি, ‘‘নানাকুলেহি ৰা নানেকট্ঠানভেদেসু পঞ্ঞত্তে’’তি চাতি যোজনা. ‘‘পিণ্ডে’’তি অধিকারো. নানা চ একো চ নানেকা, ঠানানং ভেদা ঠানভেদা, নানেকা চ তে ঠানভেদা চাতি ৰিগ্গহো, তেসু. একভোগোতি একপিণ্ডপরিভোগো. এৰকারেন দুতিযদিৰসাদিপরিভোগং নিৰত্তেতি.
১২০৪. গিলানস্সাতি ¶ ৰুত্তলক্খণেন গিলানো হুত্ৰা পুনপ্পুনং ভুঞ্জন্তস্স গচ্ছতো ৰা আগচ্ছন্তস্স ৰা অনাপত্তীতি যোজনা, অন্তমসো অদ্ধযোজনম্পি গচ্ছতো, গন্ত্ৰা আগচ্ছতো ৰা অন্তরামগ্গে চ গতট্ঠানে চ একস্মিং দিৰসে ভুঞ্জন্তস্স অনাপত্তীতি ৰুত্তং হোতি. যথাহ ‘‘যো গচ্ছন্তো অন্তরামগ্গে একদিৰসং, গতট্ঠানে চ একদিৰসং ভুঞ্জতি, তস্সাপি অনাপত্তি. আগচ্ছন্তেপি এসেৰ নযো’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২০৮). ওদিস্স পঞ্ঞত্তেতি এত্থ ‘‘ভিক্খূ’’তি সেসো. যথাহ ‘‘ভিক্খূনংযেৰ অত্থায উদ্দিসিত্ৰা পঞ্ঞত্তো হোতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২০৮). পরিত্তেতি উদরপূরণায অপ্পহোনকে থোকে ভোজনে. যথাহ ‘‘যাৰদত্থং পঞ্ঞত্তো ন হোতি, থোকং থোকং লব্ভতি, তাদিসং নিচ্চম্পি পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২০৮). সকিন্তি যাৰদত্থং পঞ্ঞত্তং ৰুত্তনযেন একৰারং ভুঞ্জতো অনাপত্তি.
১২০৫. যাগুআদীনীতি আদি-সদ্দেন পঞ্চভোজনতো অঞ্ঞেসং অজ্ঝোহরণীযানং গহণং.
আৰসথকথাৰণ্ণনা.
১২০৬. ৰুত্তা সমযা অঞ্ঞত্রাতি যোজনা, ‘‘তত্থাযং সমযো, গিলানসমযো চীৰরদানসমযো চীৰরকারসমযো অদ্ধানগমনসমযো নাৰাভিরুহনসমযো মহাসমযো সমণভত্তসমযো’’তি (পাচি. ২১৭) ৰুত্তা সত্তৰিধকালা অঞ্ঞত্র.
তত্থ যদা পাদানং ফলিতত্তা ন সক্কোতি পিণ্ডায চরিতুং, অযং গিলানসমযো. অত্থতকথিনানং পঞ্চ মাসা, ইতরেসং কত্তিকমাসোতি অযং চীৰরদানসমযো. যদা ¶ চীৰরে করিযমানে কিঞ্চিদেৰ চীৰরে কত্তব্বং করোতি, অযং চীৰরকারসমযো. যদা অদ্ধযোজনম্পি গন্তুকামো ¶ ৰা হোতি, গচ্ছতি ৰা, গতো ৰা, অযং অদ্ধানগমনসমযো. নাৰাভিরুহনসমযেপি এসেৰ নযো. যদা গোচরগামে চত্তারো ভিক্খূ পিণ্ডায চরিত্ৰা ন যাপেন্তি, অযং মহাসমযো. যদা যো কোচি পব্বজিতো ভত্তেন নিমন্তেতি, অযং সমণভত্তসমযো. গণো কতমোতি আহ ‘‘গণো’’তিআদি.
১২০৭. গণভোজনং নাম কিন্তি আহ ‘‘য’’ন্তিআদি. যং পঞ্চন্নং অঞ্ঞতরং নিমন্তনতো, ৰিঞ্ঞত্তিতো ৰা লদ্ধং, তং ইধ ভোজনন্তি অধিপ্পেতং হোতীতি যোজনা. নিমন্তনতোতি ‘‘ভোজনান’’ন্তিআদিনা ৰক্খমানপ্পকারেন কতং অকপ্পিযনিমন্তনমাহ. ৰিঞ্ঞত্তিতোপি ৰাতি ‘‘সচেপী’’তিআদিনা ৰক্খমাননযেন কতমকপ্পিযৰিঞ্ঞত্তিমাহ.
১২০৮-১১. ভোজনানন্তি নিদ্ধারণে সামিৰচনং, ‘‘অঞ্ঞতরস্সা’’তি সেসো, ‘‘ওদনো সত্তু কুম্মাসো, মচ্ছো মংসঞ্চ ভোজন’’ন্তি সঙ্গহিতানং পঞ্চন্নং ভোজনানং অঞ্ঞতরস্স. নামন্তি ৰক্খমানং ওদনাদিনামং. ভিক্খূ নিমন্তেতীতি এত্থ ‘‘একতো, নানতো ৰা’’তি সেসো. যথাহ ‘‘একতো নিমন্তিতা. নানতো নিমন্তিতা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২১৭-২১৮). একতো নিমন্তনং নাম সব্বেসং ভিক্খূনং একতো ঠিতানং নিমন্তনং. নানতো নিমন্তনং নাম ভিক্খূনং ৰিসুং ৰিসুং ৰসনট্ঠানং গন্ত্ৰা ৰা একতো ঠিতট্ঠানং গন্ত্ৰা ৰা অনেকেহি নিমন্তনং. যথাহ ‘‘চত্তারি পরিৰেণানি ৰা ৰিহারে ৰা গন্ত্ৰা নানতো নিমন্তিতা, একট্ঠানে ঠিতেসুযেৰ ৰা একো পুত্তেন, একো পিতরাতি এৰম্পি নানতো নিমন্তিতা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২১৭-২১৮).
ৰেৰচনং ¶ নাম ওদনাদিসব্বপদানং, সম্পটিচ্ছথাতিআদিকিরিযাপদানঞ্চ পরিযাযৰচনং. ভাসন্তরং নাম মাগধৰচনতো অঞ্ঞং সীহল়দমিল়াদিৰোহারন্তরং. ৰেৰচনেহি এৰ ৰা ভাসন্তরেন ৰা নিমন্তেতীতি সম্বন্ধো.
ততো নিমন্তনানন্তরং. নিমন্তনন্তি যথাৰুত্তং অকপ্পিযনিমন্তনং. একতো গণ্হন্তীতি অঞ্ঞমঞ্ঞস্স দ্ৰাদসহত্থং অমুঞ্চিত্ৰা ঠিতা ৰা নিসিন্না ৰা একতো গণ্হন্তি.
‘‘গণভোজনকারণ’’ন্তি ¶ ইদং ভোজনপচ্চযা পাচিত্তিযং এৰং গহণমন্তরেন ন হোতীতি ৰুত্তং.
১২১২. একতো, নানতো ৰাপি যং গমনং, ভোজনম্পি ৰা, তং গণভোজনে ন কারণন্তিপি ৰিঞ্ঞূ ভণন্তীতি যোজনা. একতো নানতো ৰাপীতি এত্থ ‘‘ঠিতা ৰা নিসিন্না ৰা’’তি সেসো.
১২১৩-৪. ৰিঞ্ঞাপেত্ৰাতি ‘‘অম্হাকং চতুন্নম্পি ভত্তং দেহী’’তিআদিনা একতো ৰা ‘‘ময্হং দেহি, ময্হং দেহী’’তি পাটেক্কং ৰা ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা. এৰম্পীতি ৰিঞ্ঞত্তিতোপি.
১২১৫. দুৰিধস্সাতি নিমন্তকস্স, ৰিঞ্ঞাপকস্স চ.
১২১৬. সত্তসুপি সমযেসু ভুঞ্জতং অনাপত্তীতি যোজনা, ‘‘গণভোজন’’ন্তি পকরণতো লব্ভতি, যথাৰুত্তেসু গিলানাদীসু সত্তসু কালেসু লেসং ৰিনা ভুঞ্জন্তানন্তি অত্থো. ‘‘একতো’’তি ইদং ‘‘গহেত্ৰা’’তি ইমিনা যোজেতব্বং. ভুঞ্জতন্তি ভুঞ্জন্তানং. তথাতি ‘‘অনাপত্তী’’তি ইদং পচ্চামসতি.
১২১৭. অনুপসম্পন্নো চ চারী চ পত্তো চ অনিমন্তিতো চ অনুপসম্পন্ন…পে… নিমন্তিতা, তে চতুত্থে কত্ৰাতি অত্থো ¶ , অনুপসম্পন্নং ৰা পিণ্ডচারিং ৰা চতুত্থস্স পত্তং ৰা অনিমন্তিতং ৰা চতুত্থং কত্ৰা একতো গহেত্ৰা ভুঞ্জন্তানং গণভেদো মুনিনা পকাসিতো, গণস্স অপরিপুণ্ণতা দীপিতাতি ৰুত্তং হোতি. পিণ্ডায চরতি সীলেনাতি পিণ্ডচারী, সো ইধ পুব্বপদলোপেন ‘‘চারী’’তি ৰুত্তো, পিণ্ডপাতিকো. সো হি নিমন্তনং অসাদিযন্তো গণভোজনকো গণখাদকো ন হোতীতি অধিপ্পাযো. পত্তো নাম ৰিহারে নিসীদিত্ৰা চতুত্থেন অত্তনা লদ্ধব্বভোজনত্থায পেসিতো পত্তো. অনিমন্তিতো নাম পঠমং অকপ্পিযনিমন্তনায নিমন্তিতে অনন্তোগধো উপসম্পন্নো. এত্থাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে. অপি-সদ্দো হেট্ঠা দস্সিতং দ্ৰিন্নং, তিণ্ণং ৰা ৰসেন ৰুত্তৰিনিচ্ছযং অপেক্খতি.
১২১৮. সমযলদ্ধানন্তি গিলানাদযো সত্তসমযা লদ্ধা যেহি তে সমযলদ্ধা, তেসং, নিদ্ধারণে ¶ সামিৰচনং. ‘‘অঞ্ঞতরস্সা’’তি সেসো, ‘‘ৰসেনা’’তি ইমিনা সম্বন্ধো. নেৰ গণভেদোতি যোজনা. সমযলদ্ধকস্স অত্তনো অনাপত্তিভাৰমন্তরেন তং চতুত্থং কত্ৰা গণভোজনং গণ্হন্তানং পন আপত্তিসম্ভৰতো আহ ‘‘আপত্তি পন ৰেদিতব্বা’’তি. যথাহ মহাপচ্চরিযং ‘‘সমযলদ্ধকো সযমেৰ মুচ্চতি, সেসানং গণপূরকত্তা আপত্তিকরো হোতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২২০).
১২১৯. পঞ্চভোজনেসু অঞ্ঞতরস্স নামং গহেত্ৰা নিমন্তেত্ৰা তেসুযেৰ অঞ্ঞং দিয্যমানং গণ্হন্তস্স ৰিসঙ্কেতাভাৰং দস্সেতুমাহ ‘‘ভোজনানঞ্চা’’তিআদি. ভোজনানন্তি নিদ্ধারণে সামিৰচনং, অঞ্ঞতরস্স ৰসেনাতি ৰুত্তং হোতি. তং ৰিসঙ্কেতং, ওদনাদীনং নামেন নিমন্তেত্ৰা ¶ দিয্যমানং যাগুআদিং গণ্হন্তস্স গণভোজনং ন হোতীতি ৰুত্তং হোতি.
১২২১. ‘‘নিচ্চভত্ত’’ন্তি ধুৰভত্তং ৰুচ্চতি. ‘‘নিচ্চভত্তং গণ্হথা’’তি ৰদন্তি, বহূনম্পি একতো গহেতুং ৰট্টতি. সলাকভত্তাদীসুপি এসেৰ নযো.
গণভোজনকথাৰণ্ণনা.
১২২৩-৪. বহূহি মনুস্সকেহীতি ৰিসুং ৰিসুং নিমন্তিতেহি অনেকেহি মনুস্সেহি. পঞ্চসু যস্স কস্সাতি এত্থ ‘‘সহধম্মিকেসূ’’তি সেসো, নিদ্ধারণে ভুম্মং, পঞ্চসু সহধম্মিকেসু যস্স কস্সচীতি অত্থো. ‘‘হিত্ৰা’’তিআদিনা কিমাহাতি? যস্স ৰিকপ্পেতি, তস্মিং সন্নিহিতে ‘‘ময্হং ভত্তপচ্চাসং তুয্হং দম্মী’’তি সম্মুখা ৰিকপ্পনৰসেন ৰা তস্মিং অসন্নিহিতে তস্স নামং গহেত্ৰা ‘‘ময্হং ভত্তপচ্চাসং ইত্থন্নামস্স দম্মী’’তি অসম্মুখা ৰিকপ্পনৰসেন ৰা পঠমনিমন্তনায ৰিকপ্পনং হিত্ৰা, তং অৰিকপ্পেত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি.
ভত্তন্তি এত্থ ‘‘যো ভুঞ্জতী’’তি সেসো. নিমন্তিতো যো পচ্ছা নিমন্তিতং ভত্তং ভুঞ্জতি, তস্স পাচিত্তিযন্তি যোজনা. উপ্পটিপাটিযা একসিত্থম্পি ভুঞ্জতো তস্স পাচিত্তিযং সিযাতি যোজনাতি. কিং ৰুত্তং হোতি? পচ্ছা নিমন্তিতানং ভোজনং পঠমং ভুঞ্জিত্ৰা পঠমং নিমন্তিতানং ভোজনং পচ্ছা ভুঞ্জন্তস্স চ একপত্তেযেৰ হেট্ঠা পঠমং নিমন্তিতানং ভোজনং পক্খিপিত্ৰা ইতরং উপরি পক্খিপিত্ৰা হেট্ঠা হত্থং ওতারেত্ৰা হেট্ঠা ঠিতভোজনে ¶ একসিত্থম্পি পঠমং অভুঞ্জিত্ৰা উপরি ঠিতং পঠমং ভুঞ্জন্তস্স চাতি ৰুত্তং হোতি. তেনেৰ যথা উপ্পটিপাটি ন হোতি, তথা মিস্সীকতং ভোজনং ভুঞ্জন্তস্স ন দোসোতি মহাপচ্চরিযং ৰিনিচ্ছযো ¶ ব্যতিরেকতো দস্সিতো হোতি. যথাহ ‘‘দ্ৰে তীণি কুলানি নিমন্তেত্ৰা একস্মিং ঠানে নিসীদাপেত্ৰা ইতো চিতো চ আহরিত্ৰা ভত্তং আকিরন্তি, সূপব্যঞ্জনং আকিরন্তি, একমিস্সকং হোতি, এত্থ অনাপত্তীতি মহাপচ্চরিযং ৰুত্ত’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ২২৯).
১২২৫-৬. পরম্পরভোজনস্স সরূপং পদভাজনে ৰুত্তনযেন দস্সেতুমাহ ‘‘ভোজনানম্পী’’তিআদি. তেসমেৰ পঞ্চন্নং ভোজনানং অঞ্ঞতরং ভোজনং পরিভুঞ্জতীতি যোজনা. মহেসিনা পরিদীপিতন্তি পদভাজনে ‘‘পরম্পরভোজনং নাম পঞ্চন্নং ভোজনান’’ন্তিআদিনা (পাচি. ২২৭) নযেন ৰুত্তং.
১২২৭. যত্থাতি অনেকেহি একভাজনে পক্খিত্তে যস্মিং ভোজনেতি ৰুত্তং হোতি একেনেৰ দিন্নে ৰিচারণাভাৰা. সব্বমেকরসং সিযাতি ৰিসুং ৰিসুং ৰিঞ্ঞাযমানরসং অহুত্ৰা একরসমেৰ হোতি.
১২৩০. ‘‘গামেনা’’তি ইমিনা গামট্ঠাযেৰ ৰুত্তা. ‘‘নিমন্তিতস্স দোসো ন ৰিজ্জতী’’তি ইদং গামপূগনিগমেহি পচ্চেকং যোজেতব্বং. গাম-সদ্দেন ‘‘গামা ৰা অরঞ্ঞা ৰা’’তি (পারা. ৯১) এত্থ ৰিয নগরম্পি সঙ্গহিতং. পূগো নাম ৰিসুং ৰিসুং সমূহা হুত্ৰা পুঞ্ঞকারিনো ধম্মিকমনুস্সা. নিগমো নাম সাপণো মহাগামো. সকলগামেন নিমন্তিতো হুত্ৰা সম্পত্তে যত্থ কত্থচি গেহে ভুঞ্জন্তস্স অনাপত্তীতি অত্থো. পূগাদীসুপি এসেৰ নযো. যথাহ ‘‘সকলেন গামেন একতো হুত্ৰা নিমন্তিতস্সেৰ যত্থ কত্থচি ভুঞ্জতো অনাপত্তি. পূগেপি এসেৰ নযো’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২২৯). নিচ্চভত্তে দোসো ন ৰিজ্জতীতি অনেকট্ঠানতো দিয্যমানং নিচ্চভত্তম্পি উপ্পটিপাটিযা ভুঞ্জন্তস্স ন দোসোতি ৰুত্তং হোতি.
১২৩১. কাযো ¶ ¶ ৰাচা কাযৰাচাচিত্তন্তি ইমেহি আপজ্জনং কথিনসমুট্ঠানং নাম. ইধ ক্রিযং নাম ভোজনং, অক্রিযং নাম পঠমনিমন্তনস্স অৰিকপ্পনং, ইদং দ্ৰযমেৰাহ ‘‘ভোজনঞ্চাৰিকপ্পন’’ন্তি.
পরম্পরভোজনকথাৰণ্ণনা.
১২৩২-৩. পূৰাতি অতিরসাদযো রসা. পহেণকত্থাযাতি পণ্ণাকারত্থায. পটিযত্তাতি সম্পাদিতা. পাথেয্যত্থাযাতি গমিকস্স সম্বলত্থায. পটিযত্তা মন্থা ৰাতি সম্বন্ধো. মন্থা নাম বদ্ধসত্তুঅবদ্ধসত্তুতিলতণ্ডুলাদযো. যথাহ ‘‘বদ্ধসত্তুঅবদ্ধসত্তুতিলতণ্ডুলাদি সব্বং ইধ মন্থোত্ৰেৰ সঙ্খং গচ্ছতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৩৩). যে পূৰা, মন্থা ৰাতি যোজনা. হীতি নিপাতমত্তং. তত্থ পটিযত্তেসু তেসু পূৰেসু ৰা মন্থেসু ৰা. ভিক্খুনাতি এত্থ ‘‘আকঙ্খমানেনা’’তি সেসো.
দ্ৰত্তিপত্তাতি দ্ৰে ৰা তযো ৰা পত্তাতি ৰিগ্গহো. পূরাতি মুখৰট্টিযা হেট্ঠিমরাজিসমং পুণ্ণা. যথাহ ‘‘মুখৰট্টিযা হেট্ঠিমলেখায সমপূরে পত্তে গহেত্ৰা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৩৩). ‘‘দ্ৰত্তিপত্তা পূরা’’তি চেত্থ পরিমাণং দস্সিতং, পরিমাণপরিমেয্যানং অভেদোপচারেন পূৰমন্থা গহেতব্বা যথা ‘‘দ্ৰে তিস্সো তণ্ডুলনাল়িযো’’তি. পূৰেহি ৰা সত্তূহি ৰাতি যোজনা. সত্তূতি বদ্ধসত্তুঅবদ্ধসত্তূনং গহণং, ইমিনাৰ তিলাদীনি উপলক্খিতানি. ততিযপত্তস্স মুখৰট্টিযা হেট্ঠারাজিযা উদ্ধং কত্ৰা পক্খিত্তঞ্চেতং ‘‘ততো উত্তরি’’ন্তি ইমিনা চ গয্হতি. যথাহ ‘‘সচে ততিযং পত্তং থূপীকতং গণ্হাতি, পূৰগণনায পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ২৩৩).
১২৩৭. তত্থ ¶ তেসু পূৰেসু ৰা মন্থেসু ৰা দ্ৰে চে পত্তপূরা লদ্ধাতি যোজনা. একো পত্তপূরো পদাতব্বোতি যোজনা. একতোতি একপত্তপূরতো ন পদাতব্বোতি যোজনা, কিঞ্চিপি অকামা ন দাতব্বন্তি অত্থো. যথাহ ‘‘যেন একো গহিতো, ন তেন কিঞ্চি অকামা দাতব্বং. যথারুচি কাতব্ব’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ২৩৩). এৰং দদন্তেন আসনসালায ৰা অত্তনো নিবদ্ধৰাসট্ঠানে ৰা দিট্ঠস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স সাধারণং কত্ৰা দানমন্তরেন ন মিত্তানমেৰ দাতব্বং. যথাহ ‘‘যথামিত্তং পন দাতুং ন লব্ভতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৩৩).
১২৩৮-৯. অপহেণকং ¶ অপাথেয্যং দেন্তানন্তি সম্বন্ধো. যথাহ ‘‘ন পহেণকত্থায ন পাথেয্যত্থায পটিযত্তং দেন্তী’’তি (পাচি. ২৩৫). ততোতি পহেণকপাথেয্যতো. ৰা-সদ্দেন ইধ অৰুত্তং ‘‘গমনে পটিপ্পস্সদ্ধে দেন্তী’’তি (পাচি. ২৩৫) অনাপত্তিৰারে ৰুত্তং সঙ্গণ্হাতি. তদূনকন্তি ততো দ্ৰত্তিপত্ততো ঊনকং. যথাহ ‘‘ঊনকদ্ৰত্তিপত্তপূরে পটিগ্গণ্হাতী’’তি (পাচি. ২৩৫). অপাথেয্যাদিঅত্থায পটিযাদিতন্তি সঞ্ঞায পাথেয্যাদিং গণ্হন্তস্সাপি আপত্তিযেৰ অচিত্তকত্তা সিক্খাপদস্স. অত্তনোযেৰ গহণত্থং ‘‘ইমস্স হত্থে দেহী’’তি ৰচনেনাপি আপজ্জনতো ৰচীকম্মং.
কাণমাতুকথাৰণ্ণনা.
১২৪০. অঞ্ঞেনাতি তদ্ধিতলোপেন নিদ্দেসো, অঞ্ঞতরেনাতি অত্থো, পৰারিতোতি সম্বন্ধো. ভোজনানন্তি নিদ্ধারণে ভুম্মং. পৰারিতোতি ‘‘গণ্হথ ভন্তে যাৰ ইচ্ছথা’তি এৰং যাৰদত্থপৰারণায, সযঞ্চ ‘অলং আৰুসো থোকং থোকং দেহী’তি এৰং পটিক্খেপপৰারণাযা’’তি অট্ঠকথায ৰুত্তপ্পকারদ্ৰযেন পৰারিতোতি অত্থো ¶ . ৰিকপ্পদ্ৰযে পকারদ্ৰযে পৰারিত-সদ্দে ৰর-ধাতুস্স পত্থনৰারণত্থৰসেনাযমত্থো ৰেদিতব্বো, ‘‘পাচিত্তি অনতিরিত্ত’’ন্তি পদচ্ছেদো. ‘‘অনতিরিত্তং ভোজন’’ন্তি ৰিসেসিতব্বমপেক্খিত্ৰা ‘‘অঞ্ঞেনা’’তি এত্থ ৰিভত্তিং ৰিপরিণামেত্ৰা ‘‘পঞ্চন্নং ভোজনানং অঞ্ঞতরং ভোজন’’ন্তি যোজেতব্বং, ৰক্খমানে অনতিরিত্তকতভোজননিদ্দেসে ৰুত্তেসু পঞ্চসু ভোজনেসু অঞ্ঞতরং ভোজনন্তি অত্থো. ‘‘খাদনীযং ৰা ভোজনীযং ৰা’’তি (পাচি. ২৩৬, ২৩৮) সহ দেসিতত্তা একযোগঞাযেন ‘‘খাদনীযং ৰা’’তি চ গহেতব্বং. পঞ্চ ভোজনানি, কালিকত্তযঞ্চ ঠপেত্ৰা সব্বং যাৰকালিকং খাদনীযন্তি ৰুত্তং.
১২৪১. অসনন্তি এত্থ ৰিপ্পকতভোজনং দিস্সতি, ভুঞ্জমানো চে পুগ্গলো হোতি, ভোজনকিরিযানুপচ্ছিন্না ৰত্ততীতি অত্থো. ভোজনন্তি পৰারণপহোনকওদনাদি হত্থাদীসু দিস্সতি. হত্থপাসোতি পৰারণপহোনকং ভোজনং দাতুং অভিহরিত্ৰা ঠিতোকাসো অড্ঢতেয্যহত্থপ্পমাণো হোতীতি ৰুত্তং হোতি. অভিহরণং অভিহারো, সো এৰ অভিহারতা, তথা দাতুং ঠিতস্স কাযেন কতো অভিহারো দিস্সতীতি ৰুত্তং হোতি. কাযৰাচাপটিক্খেপোতি তথা অভিহটে ভোজনে পটিগ্গাহকস্স হত্থৰিকারাদিকো কাযিকো ৰা ‘‘অল’’ন্তিআদিকো ৰাচসিকো ৰা পটিক্খেপো পঞ্ঞাযতীতি অত্থো.
১২৪২. নিপ্পপঞ্চেনাতি ¶ সহ ৰাসনায পহীনতণ্হাদিপপঞ্চত্তযরহিতেন তথাগতেন.
১২৪৩. তত্থাতি ওদনাদীসু. সত্তন্নন্তি ‘‘সালী’’তিআদিনা ৰক্খমানানুরূপানং.
১২৪৪. ওদকোতি ¶ উদকে ভৰো. এত্থাতি পঞ্চঙ্গপৰারণায. অযংনিচ্ছযোতি ৰক্খমানৰিধিপ্পকারং ৰিনিচ্ছযং দস্সেতি.
১২৪৫. সালীতি সব্বসালিজাতি. ৰীহীতি সব্বৰীহিজাতি. কঙ্গূতি সেতরত্তকাল়ভেদা সব্বা কঙ্গুজাতি. ৰরকো সেতৰরকো. ধঞ্ঞেন সম্ভতপুঞ্ঞসম্ভারেন ভগৰতা.
১২৪৬. তিণন্তি তিণবীজমেৰ ৰুত্তং. দীপিতং সঙ্গহিতং. ৰরকচোরকোতি সুখুমৰরকো.
১২৪৮. অঙ্গসম্পত্তিং দস্সেতুমাহ ‘‘হত্থেনা’’তিআদি.
১২৫১-২. ধঞ্ঞরসাদীনীতি আদি-সদ্দেন দধিআদযো গহিতা. আরোপেত্ৰাতি উদ্ধনং আরোপেত্ৰা. ফলন্তি এলাল়ুকাদিফলং. পণ্ণন্তি সূপসাকং. কল়ীরন্তি ৰেল়ুআদীনং কল়ীরং. বহূনীতি তেসমেৰ ৰিসেসনং. তত্থ চাতি পক্খিত্তপণ্ণাদিম্হি তক্কাদিকে. ওধিং দস্সেতীতি এত্থ ‘‘পরিভোগকালে’’তি সেসো. সঞ্জনেতীতি এত্থ ‘‘ফলাদিযাগূ’’তি লব্ভতি.
১২৫৩-৪. রসেতি মংসাদিরসে. ‘‘যাগুং গণ্হথা’’তি ৰা ‘‘যাগু’’ন্তি ৰা ৰত্ৰাতি যোজেতব্বা. যাগু সঙ্গহিতাতি এত্থ ওধিপঞ্ঞাযনঅপঞ্ঞাযনৰিকপ্পদ্ৰযে যাগুযা সমো ৰিনিচ্ছযোতি অধিপ্পাযো.
১২৫৫. ছুপন্তীতি ¶ সম্ফুসন্তি. ছুপ সম্ফস্সেতি ধাতু, পক্খিপন্তীতি ৰুত্তং হোতি. যথাহ ¶ ‘‘যত্থ মচ্ছমংসং পক্খিপন্তী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৩৮-২৩৯). সাসপমত্তম্পি মচ্ছমংসং ৰা সচে পঞ্ঞাযতীতি যোজনা. পৰারণন্তি এত্থ ‘‘জনেতী’’তি সেসো. যাগুযাতি পদং পচ্চত্তৰসেন ৰিপরিণামেত্ৰা যাগু জনেতীতি যোজেতব্বং.
১২৫৬. সংসট্ঠোতি পরিস্সাৰিতো ন সঞ্জনেতীতি যোজনা.
১২৫৭. সব্বসো ঠপেত্ৰাতি সম্বন্ধো. মংসাদিপক্খিত্তওদনাদিপ্পকরণাৰসেসতো অঙ্গং দস্সেতুমাহ ‘‘সব্বসো’’তি. সব্বসো ন পৰারেতীতি যোজনা. ৰেল়ুতণ্ডুলন্তি ৰেল়ুৰীহীনং তণ্ডুলং. আদি-সদ্দেন কন্দমূলং সঙ্গহিতং. যথাহ ‘‘ৰেণুতণ্ডুলাদীহি ৰা কন্দমূলফলেহি ৰা যেহি কেহিচি কতভত্ত’’ন্তি.
১২৫৮. ততোতি সালিআদিতো, ৰেল়ুআদিতো চ, ততো নিব্বত্তা পুথুকা ৰাতি অত্থো. তাহীতি পুথুকাহি. সুদ্ধাতি পুথুকাদীহি অমিস্সা ন পৰারেন্তীতি সম্বন্ধো.
১২৫৯. ভট্ঠানন্তি ভজ্জিতানং. সত্তূহি সঙ্গহিতং সত্তুসঙ্গহিতং.
১২৬১. সত্তূনং মোদকোতি সত্তুবদ্ধং, বদ্ধসত্তূতি অত্থো.
১২৬৩. তেহেৰাতি লাজেহি এৰ. সুদ্ধং খজ্জকং ৰাতি ৰক্খমাননযেন মচ্ছাদীহি অসম্মিস্সং খজ্জকং.
১২৬৪. ‘‘পূরিত’’ন্তিআদিনা ¶ তব্বিপরিযাযং দস্সেতি. তন্তি কুণ্ডকাদি.
১২৬৬. অকপ্পিযং মংসং. অৰত্থুত্তাতি অকপ্পিযমংসানং ৰারেতব্বত্তা পৰারণায অৰত্থুত্তা.
১২৬৭. ৰত্থুকত্তাতি কপ্পিযমংসস্স পৰারণায ৰত্থুভূতত্তা. পৰারেতীতি এত্থ ‘‘খাদিযমানস্স চ মংসত্তা’’তি সেসো দট্ঠব্বো. যথাহ ‘‘যং পন খাদতি, তং কিঞ্চাপি পটিক্খিপিতব্বট্ঠানে ¶ ঠিতং, খাদিযমানং পন মংসভাৰং ন জহতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৩৮-২৩৯).
১২৬৮. কিঞ্চি কপ্পিযভোজনন্তি পঞ্চসু ভোজনেসু যং কিঞ্চি কপ্পিযভোজনং.
১২৬৯. অকপ্পিযং মংসং অঞ্ঞন্তি অকপ্পিযমংসতো অৰসেসং কুলদূসনাদিৰসেন উপ্পন্নভোজনং গহিতং. যথাহ ‘‘কুলদূসনৰেজ্জকম্মউত্তরিমনুস্সধম্মারোচনসাদিতরূপিযাদীহি নিব্বত্তং বুদ্ধপটিকুট্ঠং অনেসনায উপ্পন্নং অকপ্পিযভোজনং পটিক্খিপতি, ন পৰারেতী’’তি.
১২৭০-১. অসনং ভোজনন্তি অঙ্গদ্ৰযে ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘সচে অজ্ঝোহট’’ন্তিআদি. অজ্ঝোহটন্তি পরগলগতং হোতি. ‘‘পত্তে’’তি ইমিনা থালকাদিভাজনঞ্চ গহিতং. কত্থচি ভোজনং নত্থীতি যোজনা. পত্তে, হত্থে, মুখে ৰা যত্থ কত্থচি পঞ্চন্নং ভোজনানং কিঞ্চি ন ৰিজ্জতি, গন্ধমত্তং পঞ্ঞাযতীতি ৰুত্তং হোতি.
১২৭২. আদাযাতি এত্থ ‘‘অঞ্ঞত্র ভুঞ্জিতু’’ন্তি সেসো. ‘‘যোপি অঞ্ঞত্র গন্ত্ৰা ভুঞ্জিতুকামো মুখে ভত্তং গিলিত্ৰা সেসং ¶ আদাযা’’তিআদিনা (পাচি. অট্ঠ. ২৩৮-২৩৯) মহাপচ্চরিযট্ঠকথাযং ৰুত্তৰচনস্স পমাণত্তা আহ ‘‘ন পৰারেতী’’তি.
১২৭৩. ‘‘মুখে ভত্তং গিলিতং, হত্থে ভত্তং ৰিঘাসাদস্স দাতুকামো, পত্তে ভত্তং ভিক্খুস্স দাতুকামো, সচে তস্মিং খণে পটিক্খিপতি, ন পৰারেতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৩৮-২৩৯) এৰমাগতং কুরুন্দট্ঠকথং সঙ্গহেতুং ‘‘মুখে চ ভত্ত’’ন্তিআদিৰচনতো চ ‘‘অসনস্স উপচ্ছেদা’’তিআদিনা ৰক্খমানায যুত্তিযা অসনাৰসানে যুজ্জমানত্তা চ ইমিস্সা গাথায ‘‘ভোত্তুকামো’’তি পাঠং অগ্গহেত্ৰা ‘‘দাতুকামো’’তি পাঠো গহেতব্বো.
১২৭৪. ‘‘অসনস্স উপচ্ছেদা’’তি ইমিনা তস্মিংযেৰ আসনে যথানিসিন্নেনেৰ কাতব্বে অসনে আসাৰচ্ছেদো দীপিতো. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘তস্মিং পন আসনে ন ভুঞ্জিতুকামো, ৰিহারং পৰিসিত্ৰা ভুঞ্জিতুকামো, অঞ্ঞস্স ৰা দাতুকামো’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৩৮-২৩৯). কুরুন্দট্ঠকথাযং তস্স ৰিনিচ্ছযস্স দস্সিতত্তা ‘‘মহাপঞ্ঞা’’তি কুরুন্দট্ঠকথাচরিযং ¶ সন্ধাযাহ. কারণাকারণঞ্ঞুনোতি ‘‘পৰারণস্স ইদং কারণং, ইদং অকারণ’’ন্তি জানন্তা. ‘‘কারণাকারণঞ্ঞুনা’’তি কত্থচি পোত্থকে লিখন্তি. তত্থ মহাপঞ্ঞা কারণাকারণঞ্ঞুনো আচরিযা অসনস্স…পে… সোতি হি কারণং কথযন্তীতি যোজনা.
১২৭৫. হত্থপাসঙ্গে ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘গণ্হতো…পে… পসারিত’’ন্তি. গণ্হতোতি যেন ইরিযাপথেন সমন্নাগতো হুত্ৰা গণ্হাতি, এৰং গণ্হতো. পচ্ছিমং অঙ্গন্তি দাযকেন দিন্নস্স পটিগ্গাহকস্স যো অৰযৰো পরভাগে হোতি ¶ , তং ঠানাদিইরিযাপথসমন্নাগতস্স পটিগ্গাহকস্স পণ্হিআদিং পচ্ছিমং অঙ্গং. দদতো পসারিতং হত্থং ৰিনা পুরিমং অঙ্গন্তি যোজনা. পসারিতং হত্থন্তি এত্থ ‘‘দাতু’’ন্তি সেসো. উভিন্নন্তি এত্থ ‘‘অন্তরে’’তি সেসো. পটিগ্গাহকদাযকানং পচ্ছিমপুরিমানং উভিন্নং অঙ্গানং অন্তরে ওকাসে. অড্ঢং উপড্ঢং হত্থং তেয্যং ততিযং যস্সাতি ৰিগ্গহো, অতিরেকৰিদত্থিদ্ৰিরতনপ্পমাণন্তি অত্থো.
১২৭৬. অভিহারঙ্গে ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘তস্মি’’ন্তিআদি. অড্ঢতেয্যে তস্মিং ঠানে ঠত্ৰাতি যোজনা, দ্ৰিরতনৰিদত্থিপমাণে তস্মিং ঠানে ঠত্ৰাতি অত্থো. অভিহটন্তি উপনীতং. তাদিসন্তি অভিহটসদিসং, পৰারণপহোনকানং পঞ্চন্নং ভোজনানং অঞ্ঞতরন্তি অত্থো.
১২৭৭-৮. আধারকে ৰাপীতি ৰলযাদিপত্তাধারকেপি. ঊরূসূতি দ্ৰিন্নং ঊরূনং মজ্ঝে, অঙ্কেতি অত্থো. আহরিত্ৰাতি অভিহরিত্ৰা. ভত্তং গণ্হাতীতি এত্থ ‘‘ইতো’’তি সেসো, ‘‘ইতো ভত্তং গণ্হা’’তি অনন্তরে নিসিন্নো চ ভাসতীতি যোজনা. ভত্তন্তি উপলক্খণং, পঞ্চসু ভোজনেসু যং কিঞ্চীতি অত্থো. তন্তি তথা গণ্হিতুং ৰুত্তভত্তাদিভোজনং. অভিহারস্স চাতি এত্থ চ-সদ্দো পদপূরণত্থো, এৰকারত্থো ৰা, অভাৰা এৰাতি যোজনা.
১২৭৯. ‘‘ভত্তপচ্ছি’’ন্তি ইদং উপলক্খণং.
১২৮০. দীযমানেতি এত্থ ‘‘ভোজনে’’তি সেসো. ইতরোতি হত্থপাসে নিসিন্নো. অভিহারঙ্গস্স অভাৰা সো ন পৰারিতোতি.
১২৮১. পটিক্খেপঙ্গে ¶ ¶ ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘কাযেনা’’তিআদি. ৰাচাভিহারস্স অনঙ্গত্তা আহ ‘‘কাযেনাভিহট’’ন্তি. যথাহ ‘‘ৰাচায অভিহটং পটিক্খিপতো পৰারণা নত্থী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৩৮-২৩৯). অভিহটভোজনং পটিক্খিপিতুং অঙ্গুলিযো ৰা হত্থং ৰা হত্থগতস্স কস্সচি চলনাদিং যং কঞ্চি কাযৰিকারং করোন্তো, ভমুং উক্খিপন্তো, কুজ্ঝিত্ৰা ওলোকেন্তো ৰা কাযেন পটিক্খিপতীতি ৰুচ্চতি. ‘‘অল’’ন্তি ৰা ‘‘ন গণ্হামী’’তি ৰা ‘‘আগমেহী’’তি ৰা ‘‘অধিৰাসেহী’’তি ৰা ‘‘মা আকিরা’’তি ৰা ‘‘অপগচ্ছাহী’’তি ৰা এৰমাদিকং ৰদন্তো ৰাচায পটিক্খিপতীতি ৰুচ্চতি.
১২৮২-৩. আকিরাতি এত্থাপি ‘‘ইতি চা’’তি যোজেতব্বং. এৰং ৰদন্তস্স নিৰারেতুকামতাচিত্তে সতিপি নিৰারণৰচনেন হোন্তং পৰারণং আকিরাতিআদিৰিধিৰচনে ন হোতীতি আহ ‘‘ন পন’ন্তি পৰারণা’’তি. পৰারণা পন ন অত্থীতি যোজনা.
১২৮৪. ‘‘রসং গণ্হথা’’তি ৰদেতি সম্বন্ধো. তং সুত্ৰাতি তং ৰচনং সুত্ৰা.
১২৮৫. ‘‘সার’’ন্তি ইদং ৰণ্ণভণনমত্তং. ‘‘ইদ’’ন্তি সামঞ্ঞেন মচ্ছমংসং ৰদতি, পৰারণঙ্গং হোতি. মচ্ছরসং মংসরসন্তি এত্থ দ্ৰন্দসমাসস্সপি সম্ভৰতো ‘‘মচ্ছং, মংসং গণ্হা’’তি চ ৰুত্তং হোতি, তঞ্চ অঙ্গং হোতি.
১২৮৬. ‘‘রসং গণ্হা’’তি ৰুত্তে পনস্স ৰিকপ্পস্স অভাৰা পৰারণস্স অঙ্গং ন হোতি. তেনেৰাহ ‘‘অত্থি চ মংসং চে’’তি.
১২৮৭. মুহুত্তং ¶ আগমেহীতি কঞ্চি কালং ওলোকেহি.
১২৮৮. পনসাদীহীতি আদি-সদ্দেন ৰেত্তঙ্গাদীনং গহণং.
১২৯০. মচ্ছসূপং মংসসূপন্তি এত্থ সমাসৰিকপ্পা ‘‘মচ্ছরসং মংসরস’’ন্তি এত্থ ৰিয দট্ঠব্বা.
১২৯১. করম্বকন্তি ¶ মচ্ছমংসেন ৰা অঞ্ঞেন ৰা মিস্সস্সেৰ সূপৰিসেসস্স নামং. তেনেৰ চ ‘‘মংসকরম্বকং গণ্হথ, মচ্ছকরম্বকং গণ্হথা’’তি ৰুত্তে নিসেধেন পৰারণা হোতি, ‘‘করম্বকং গণ্হথা’’তি ৰুত্তে অনিযতৰচনত্তা ন হোতি. কল়ীরসূপাদীহি সমানৰিনিচ্ছযভাৰং দস্সেতুমাহ ‘‘এসেৰ নযো ৰুত্তো’’তি.
১২৯৩. যেনাতি ভত্তেন. আপুচ্ছিতোতি ‘‘গণ্হথা’’তি ৰুত্তো. তস্স ভত্তস্স. অত্থিতায যাগুযা ৰিজ্জমানত্তা. ইতি কারণন্তি ইদং পৰারণকারণং.
১২৯৪. ‘‘যাগুমিস্সকং গণ্হা’’তি ৰুত্তে সা যাগু তত্থ তস্মিং অভিহটে ভাজনে পক্খিত্তভত্তেন সমা ৰা বহুতরা ৰা চে হোতি, সো এৰং ৰত্ৰা অভিহটং পটিক্খেপং ভিক্খু ন পৰারেতি কিরাতি যোজনা. কিরাতি অরুচিং সূচেতি. তেনেৰ ৰক্খতি ‘‘কারণং পন দুদ্দস’’ন্তি.
১২৯৫. সব্বত্থাতি সব্বঅট্ঠকথাসু.
১২৯৬. ৰিসুং কত্ৰাতি একসিত্থম্পি যথা ন হোতি, তথা রসং ৰা খীরং ৰা ভত্ততো ৰিযোজেত্ৰা.
১২৯৭. গচ্ছন্তেনেৰাতি যাৰ ভোজননিট্ঠানং, তাৰ গচ্ছন্তেনেৰ. যথাহ ‘‘গচ্ছন্তেন নদিপূরং পত্তেনপি অট্ঠত্ৰা নদিতীরে ¶ গুম্বং পরিক্খিপিত্ৰা ৰিচরন্তেন নাৰং ৰা সেতুং ৰা আরুল়্হেন অট্ঠত্ৰা ৰট্টেত্ৰা ৰিচরন্তেনা’’তি.
১২৯৮. সোতি গচ্ছন্তো. ততোতি ঠানতো, গমনইরিযাপথস্স ৰিকোপিতত্তাতি অধিপ্পাযো.
১২৯৯. আসনং ¶ অৰিচালেত্ৰাতি নিসজ্জাৰসেন ফুট্ঠট্ঠানং অচালেত্ৰা, অনুট্ঠহিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘অদিন্নাদানে ৰিয ঠানাচাৰনং গহেতব্ব’’ন্তি গণ্ঠিপদে ৰুত্তং.
১৩০০. ততোতি পৰারিতকালতো উদ্ধং, ততো নিসিন্নট্ঠানতো ৰা. ইতো, এত্তো ৰা. ঈসকম্পি সংসরিতুন্তি নিসিন্নট্ঠানতো ইতো চিতো চ থোকম্পি সংসরিতুং, অপগন্তুন্তি অত্থো.
১৩০১. সব্বত্থাতি পীঠকাদিসংহারিমে সব্বস্মিং আসনে. ‘‘ৰিনযঞ্ঞুনা’’তি ইমিনা ‘‘সচে পন নং সহ মঞ্চেন উক্খিপিত্ৰা অঞ্ঞত্র নেন্তি, ৰট্টতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৩৮-২৩৯) অট্ঠকথাযং ‘‘পীঠকাদীসুপি অযমেৰ ৰিনিচ্ছযো’’তি ৰুত্তভাৰং জানন্তেনাতি ৰুত্তং হোতি.
১৩০২. নিপজ্জিত্ৰাতি এত্থ ‘‘পরিৰত্তন্তেন যেন পস্সেন নিপন্নো, তস্স ঠানং নাতিক্কমেতব্ব’’ন্তি ৰচনতো পুব্বসযিতট্ঠানং অৰিজহিত্ৰা সযিত্ৰাযেৰাতি অত্থো. তথেৰাতি উক্কুটিকো হুত্ৰাৰাতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘তস্স পন হেট্ঠা পলালপীঠং ৰা কিঞ্চি ৰা নিসীদনকং দাতব্ব’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ২৩৮-২৩৯) অট্ঠকথাযং ৰুত্তং.
১৩০৩. অতিরিত্তং করোন্তেন সিক্খুনা ভাজনং ওনমেত্ৰান ভোজনে দস্সিতে অথ ‘‘অলমেতং সব্ব’’ন্তি ৰত্তব্বন্তি ¶ যোজনা. তত্থ অতিরিত্তং করোন্তেনাতি ‘‘অতিরিত্তং নাম কপ্পিযকতং হোতি, পটিগ্গহিতকতং হোতি, উচ্চারিতকতং হোতি, হত্থপাসে কতং হোতি, ভুত্তাৰিনা কতং হোতি, ভুত্তাৰিনা পৰারিতেন আসনা অৰুট্ঠিতেন কতং হোতি, ‘অলমেতং সব্ব’ন্তি ৰুত্তং হোতি, গিলানাতিরিত্তং হোতী’’তি (পাচি. ২৩৯) ৰুত্তেসু অট্ঠসু আকারেসু অন্তং ৰিনা পুরিমেহি সত্তহি ৰিনযকম্মাকারেহি অতিরিত্তং করোন্তেনাতি ৰুত্তং হোতি. যথাহ ‘‘ইমেহি সত্তহি ৰিনযকম্মাকারেহি যং অতিরিত্ত’’ন্তিআদি (পাচি. অট্ঠ. ২৩৮-২৩৯).
ইধ অতিরিত্তং কাতুং অভিহটভোজনং কপ্পিযঞ্চ নাম হোতি, কপ্পিযকতেন সিঙ্গিৰেরলসুণাদিৰত্থুনা যুত্ততায চ অকপ্পিযমংসাভাৰেন চ কুলদূসনাদীহি অনুপ্পন্নভাৰেন চ কতঞ্চ নাম হোতি. ‘‘অলমেতং সব্ব’’ন্তি অতিরিত্তকতভাৰতো এৰং কপ্পিযঞ্চ তং কতং চাতি কপ্পিযকতন্তি ৰুত্তং হোতি. এৰমুপরিপি কত-সদ্দস্স অত্থো চ সমাসৰিগ্গহো চ ৰেদিতব্বো ¶ . অৰসিট্ঠপদেসু ভিক্খুনা পটিগ্গহিতং পটিগ্গহিতং নাম. তং কারাপেত্ৰা আগতেন ভিক্খুনা থোকং উচ্চারেত্ৰা, ওতারেত্ৰা ৰা দস্সিতং উচ্চারিতকতং নাম. কপ্পিযং কারাপেতুমাগতস্স অড্ঢতেয্যহত্থপ্পমাণহত্থপাসব্ভন্তরগতেন অতিরিত্তকতং ‘‘হত্থপাসে কত’’ন্তি ৰুচ্চতি. অন্তমসো পৰারণজনকং যং কিঞ্চি ভোজনং কুসগ্গেনাপি গহেত্ৰা ভুত্তত্তা ভুত্তাৰিনা. যথাহ ‘‘পঞ্চন্নং ভোজনানং অঞ্ঞতরং ভোজনং অন্তমসো কুসগ্গেনাপি ভুত্তং হোতী’’তি. ভুঞ্জন্তো পৰারিতো হুত্ৰা যো আসনং ন কোপেতি, সো ভুত্তাৰী পৰারিতো ‘‘আসনা অৰুট্ঠিতো’’তি ৰুচ্চতি, তেন কতং ‘‘ভুত্তাৰিনা…পে… অৰুট্ঠিতেন কত’’ন্তি ৰুত্তং. ‘‘অলমেতং সব্ব’’ন্তি ৰচীভেদং কত্ৰা ¶ ৰুত্তং ‘‘অলমেতং সব্বন্তি ৰুত্তং হোতী’’তি দস্সিতং. অযং সত্তৰিধো ৰিনযকম্মাকারো নাম.
গিলানাতিরিত্তকং পন ইমিস্সা গাথায অৰুত্তম্পি অনতিরিত্তসন্দস্সনত্থং ৰক্খমানায ‘‘কত’’ন্তিআদিগাথায ‘‘ন গিলানাতিরিত্তঞ্চা’’তি ইমস্স ৰিপরিযাযতো ৰেদিতব্বং. গিলানতো অতিরিত্তং, তস্স অঞ্ঞদিনেসু ভুঞ্জনত্থায উপট্ঠাপিতম্পি গিলানাতিরিত্তং নাম.
‘‘তেন ভিক্খুনা’’তি ইমিনা ‘‘ভুত্তাৰিনা’’তি চ ‘‘ভুত্তাৰিনা পৰারিতেন আসনা ৰুট্ঠিতেনা’’তি চ ৰুত্তপ্পকারেন ৰিসিট্ঠং তেনেৰ পাকটং ভিক্খুং পরামসতি, পৰারণজনকানং পঞ্চন্নং ভোজনানং অঞ্ঞতরং অপ্পমত্তকম্পি ভুত্তাৰিনা, ভুত্তাৰী পৰারিতোপি হুত্ৰা আসনা অৰুট্ঠিতেন ৰা ভিক্খুনাতি ৰুত্তং হোতি. ওনমিত্ৰান ভাজনেতি এত্থ ‘‘দস্সিতে ভোজনে’’তি সেসো, ‘‘অথা’’তি ইমিনা সম্বন্ধো. কপ্পিযকরণারহানি সিঙ্গিৰেরাদীনি কপ্পিযং কারেত্ৰা পটিগ্গহাপেত্ৰা আগন্ত্ৰা হত্থপাসব্ভন্তরে পত্ৰা অতিরিত্তং কারাপেন্তেন ভিক্খুনা ভাজনং থোকং ওনামেত্ৰা উচ্চারেত্ৰা দস্সিতকালানন্তরাতি ৰুত্তং হোতি. উত্তরি কাতব্বং দস্সেতুমাহ ‘‘অল’’ন্তিআদি.
এত্তাৰতা ‘‘তেন ভিক্খুনা’’তি ইমিনা ‘‘ভুত্তাৰিনা কতং, ভুত্তাৰিনা পৰারিতেন আসনা অৰুট্ঠিতেন কত’’ন্তি অঙ্গদ্ৰযং সঙ্গহিতং. ‘‘ওনমেত্ৰান ভাজন’’ন্তি ইমিনা ‘‘উচ্চারিতকতং হোতী’’তি ইদং সঙ্গহিতং. ‘‘কপ্পিযকতং, পটিগ্গহিতকতং, হত্থপাসেকত’’ন্তি ইদং তযং অনন্তরিযৰাচিনা অথ-সদ্দেন সঙ্গহিতং. ‘‘অলমেতং সব্ব’’ন্তি ইদং পনেত্থ সরূপেনেৰ দস্সিতন্তি দট্ঠব্বং.
১৩০৪. পত্তে ¶ ¶ ঠিতভোজনমেৰ অতিরিত্তং কাতব্বন্তি নত্থি, পচ্ছিআদীসু যত্থ কত্থচি ভাজনে ঠিতম্পি কাতব্বন্তি দস্সেতুমাহ ‘‘কপ্পিযং পনা’’তি. কুণ্ডেতি ভণ্ডুক্খলিযং. ভাজনেতি যং কিঞ্চি ভাজনং গহিতং.
১৩০৫. এতন্তি অতিরিত্তকতং এতং ভোজনং. তং একমেৰ ঠপেত্ৰাতি যোজনা. ‘‘ৰট্টতেৰা’’তি ৰুত্তেপি অব্ভঙ্গাদীনমত্থাযাতি গণ্হেয্যুন্তি আহ ‘‘ভুঞ্জিতব্ব’’ন্তি, তমেকং ৰিনা পরেহি পরিভুঞ্জিতব্বন্তি অত্থো.
১৩০৬-৭. কপ্পিযং কারেত্ৰাতি অতিরিত্তং কারেত্ৰা. আকিরন্তি চেতি যদি পক্খিপন্তি. পুন তথা অতিরিত্তং কারেত্ৰা ভুঞ্জিতব্বন্তি যোজনা.
তং কেন অতিরিত্তং কাতব্বন্তি আহ ‘‘যেনা’’তিআদি. তন্তি অতিরিত্তকতং ভোজনং. যেন অকতন্তি যেন ভিক্খুনা পঠমং অতিরিত্তং ন কতং, তেন কাতব্বন্তি সম্বন্ধো. যথাহ ‘‘যেন অকতন্তি অঞ্ঞেন ভিক্খুনা যেন পঠমং ন কতং, তেন কাতব্ব’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ২৩৮-২৩৯). যং ৰা অকতং, তং ৰিসুং তেন ৰা কাতব্বন্তি যোজনা. যং ৰা অকতন্তি তস্মিং অতিরিত্তকতভোজনে অপক্খিত্তং যং ভোজনং অতিরিত্তং ন কতং. তং ৰিসুং তেন ৰা কাতব্বন্তি পচ্ছা পক্খিত্তং ভোজনং অতিরিত্তং কতেন যথা অমিস্সং হোতি, তথা অঞ্ঞস্স ভাজনস্স গহণৰসেন ৰিসুং কারেত্ৰা তেন পঠমং কতাতিরিত্তেনাপি অতিরিত্তং কাতব্বং. যথাহ – ‘‘যঞ্চ অকতন্তি যেন পঠমং কপ্পিযং কতং, তেনাপি যং অকতং, তং কাতব্বং. পঠমভাজনে পন কাতুং ন লব্ভতি. তত্থ হি করিযমানং পঠমং কতেন সদ্ধিং কতং হোতি, তস্মা অঞ্ঞস্মিং ভাজনে কাতুং ৰট্টতীতি অধিপ্পাযো’’তি.
১৩০৮. অকপ্পিযাদীহি ¶ সত্তহীতি ‘‘অনতিরিত্তং নাম অকপ্পিযকতং হোতি, অপ্পটিগ্গহিতকতং হোতি, অনুচ্চারিতকতং হোতি, অহত্থপাসে কতং হোতি, অভুত্তাৰিনা কতং হোতি, ভুত্তাৰিনা চ পৰারিতেন আসনা ৰুট্ঠিতেন কতং হোতি, ‘অলমেতং সব্ব’ন্তি অৰুত্তং হোতী’’তি (পাচি. ২৩৯) ৰুত্তেহি সত্তহি ৰিনযকম্মাকারেহি. অতিরিত্তং কতন্তি যোজনা. ‘‘হোতি অনতিরিত্তক’’ন্তি পদচ্ছেদো.
১৩০৯. উপকট্ঠৰেলাযপি ¶ অতিরিত্তং করোন্তেন ‘‘অহং পাতোৰ ভুঞ্জি’’ন্তি ৰা ‘‘থোকং পরিভুঞ্জি’’ন্তি ৰা অচিন্তেত্ৰা কাতব্বন্তি দস্সেতুমাহ ‘‘যোপী’’তিআদি. উপকট্ঠূপনীতম্পীতি উপকট্ঠৰেলায উপনীতম্পি ভোজনং.
১৩১০. যামাদিকালিকন্তি যামসত্তাহযাৰজীৰিককালিকং. অনামিস্সন্তি আমিসেন অমিস্সং. তং যামাদিকালিকং পরিভুঞ্জতোতি সম্বন্ধো.
১৩১২. গিলানস্স ভুত্তাতিরিত্তং ৰিয কদাচি ভুঞ্জিস্সতীতি উদ্দিস্স ঠপিতম্পি গিলানাতিরিত্তং নামাতি অট্ঠকথাযং (পাচি. অট্ঠ. ২৩৮-২৩৯ অত্থতো সমানং) ৰুত্তং. ‘‘ৰিহারাদীসু গিলানস্স পাপুণনকোট্ঠাসম্পি গিলানাতিরিত্তং নামা’’তি ৰদন্তি.
পঠমপৰারণকথাৰণ্ণনা.
১৩১৪. অনতিরিত্তেনাতি এত্থ ‘‘খাদনীযেন ৰা ভোজনীযেন ৰা’’তি সেসো. এত্থ ‘‘খাদনীযং নাম পঞ্চভোজনানি যামকালিকং সত্তাহকালিকং যাৰজীৰিকং ঠপেত্ৰা অৰসেস’’ন্তি ¶ (পাচি. ২৩৯) ৰুত্তং পঞ্চভোজনতো অঞ্ঞং সব্বং যাৰকালিকং খাদনীযং নাম. ‘‘ভোজনীযং নাম পঞ্চ ভোজনানি ওদনো কুম্মাসো সত্তু মচ্ছো মংস’’ন্তি (পাচি. ২৩৯) ৰুত্তং. এত্থ ৰিনিচ্ছযো অনন্তরসিক্খাপদে ৰুত্তো. পৰারেয্যাতি এত্থ ‘‘অভিহট্ঠু’’ন্তি সেসো. অভিহট্ঠুং পৰারেয্যাতি অভিহরিত্ৰা ‘‘হন্দ ভিক্খু যাৰতকং ইচ্ছসি, তাৰতকং গহেত্ৰা খাদ ৰা ভুঞ্জ ৰা’’তি এৰং পৰারেয্য. ‘‘পৰারিত’’ন্তিপদং ৰুত্তত্থমেৰ. জানন্তি সুত্ৰা ৰা দিস্ৰা ৰা তস্স পৰারিতভাৰং জানন্তো. আসাদনাপেক্খোতি আসাদনং চোদনং মঙ্কুকরণভাৰং অপেক্খমানো. ভুত্তেতি তস্স পযোগেন ইতরেন ভুঞ্জিত্ৰা পরিযোসাপিতে. তস্সাতি যো তস্স পৰারিতভাৰং ঞত্ৰা ‘‘ভুঞ্জা’’তি নিযোজেসি, তস্স.
১৩১৫-৬. একস্স ভুঞ্জনেন অঞ্ঞস্স পাচিত্তি হোতীতি কথমেতন্তি আসঙ্কায তথা ৰুত্তত্তা পরিহরিতুমাহ ‘‘দুক্কটং…পে… দস্সিত’’ন্তি. ইতরস্স গহণেতি পৰারিতভিক্খুনো ভুঞ্জনত্থায ¶ পটিগ্গহণে. অজ্ঝোহারপযোগেসু চাতি এত্থাপি ‘‘ইতরস্সা’’তি সম্বন্ধো. সব্বং দুক্কটং, পাচিত্তিযঞ্চ. দস্সিতন্তি ‘‘অভিহরতি, আপত্তি দুক্কটস্স. তস্স ৰচনেন ‘খাদিস্সামি ভুঞ্জিস্সামী’তি পটিগ্গণ্হাতি, আপত্তি দুক্কটস্স. অজ্ঝোহারে অজ্ঝোহারে আপত্তি দুক্কটস্স. ভোজনপরিযোসানে আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ২৪৪) দেসিতং ভগৰতাতি অত্থো.
১৩১৭. উভযত্থাপি ৰিমতিস্সাতি পৰারিতে চ অপৰারিতে চ ৰিমতিস্স. দুক্কটং পরিদীপিতন্তি ‘‘পৰারিতে ৰেমতিকো. অপ্পৰারিতে ৰেমতিকো, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পাচি. ২৪৫) দেসিতং.
১৩১৮. কারাপেত্ৰাতি ¶ এত্থ ‘‘ভুঞ্জাহী’’তি সেসো. অঞ্ঞস্সত্থাযাতি এত্থ ‘‘অভিহরন্তো গচ্ছাহী’’তি সেসো.
১৩১৯. ওমসৰাদতুল্যাৰাতি ইদং অদিন্নাদানসমুট্ঠানং সন্ধাযাহ.
দুতিযপৰারণকথাৰণ্ণনা.
১৩২০. খাদনীযং ৰাতি পঞ্চ ভোজনানি চ কালিকত্তযঞ্চ ৰিনা অৰসেসেসু যং কিঞ্চি ৰা. ভোজনীযং ৰাতি পঞ্চসু ভোজনেসু অঞ্ঞতরম্পি. ৰিকালেতি ৰিগতে কালে. কালো নাম অরুণুগ্গমনতো যাৰ মজ্ঝন্তিকা, তদঞ্ঞো ৰিকালো. যথাহ ‘‘ৰিকালো নাম মজ্ঝন্তিকে ৰীতিৰত্তে যাৰ অরুণুগ্গমনা’’তি (পাচি. ২৪৯). ঠিতমজ্ঝন্তিকোপি কালেযেৰ সঙ্গয্হতি. যথাহ ‘‘ঠিতমজ্ঝন্তিকোপি কালসঙ্গহং গচ্ছতি. ততো পট্ঠায পন খাদিতুং ৰা ভুঞ্জিতুং ৰা ন সক্কা, সহসা পিৰিতুং পন সক্কা ভৰেয্য. কুক্কুচ্চকেন পন ন কাতব্বং. কালপরিচ্ছেদজাননত্থঞ্চ কালত্থম্ভো যোজেতব্বো, কালব্ভন্তরেৰ ভত্তকিচ্চং কাতব্ব’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ২৪৮-২৪৯). দোসন্তি পাচিত্তিযং.
১৩২১. ‘‘খাদনীযং ৰা ভোজনীযং ৰা’’তি এত্থ ভোজনীযস্স পৰারণসিক্খাপদে দস্সিতসরূপত্তা খাদনীযং তাৰ সরূপতো দস্সেতুমাহ ‘‘যমামিসগত’’ন্তিআদি. এত্থাতি এতেসু ¶ খাদনীযভোজনীযেসু. যং পন ৰনমূলফলাদিকং আমিসগতং আমিসে যাৰকালিকে পরিযাপন্নং, তং খাদনীযন্তি যোজনা. কালিকেস্ৰসমোহত্থন্তি এত্থ ¶ গাথাবন্ধৰসেন ম-কারলোপো, অসম্মোহত্থন্তি ৰুত্তং হোতি. ইদন্তি ৰক্খমানং সন্ধাযাহ.
১৩২২. মূলন্তি যং কিঞ্চি রুক্খলতানং মূলং. কন্দন্তি রুক্খলতানমেৰ কন্দং. মুল়ালন্তি পদুমগচ্ছমূলকন্দং. মত্থকন্তি তালনাল়িকেরাদীনং মত্থকং, ৰেল়ুকল়ীরপল্লৰঙ্কুরানঞ্চ এত্থেৰ সঙ্গহো. খন্ধকন্তি উচ্ছুআদিখন্ধকং. তচন্তি ছল্লি. পত্তন্তি পণ্ণং. পুপ্ফন্তি কুসুমং. ফলন্তি রুক্খলতাদীনং ফলং. অট্ঠীতি রুক্খলতাদিবীজং. পিট্ঠন্তি ধঞ্ঞাদিপিট্ঠং. নিয্যাসন্তি সিলেসং. ‘‘খাদনীয’’ন্তি সব্বত্থ পকরণতো লব্ভতি.
১৩২৩. এৰং খাদনীযানং মাতিকং নিক্খিপিত্ৰা তে সরূপতো দস্সেতুমাহ ‘‘মূলখাদনীযাদীন’’ন্তিআদি. তত্থ রুক্খমূলমেৰ খাদনীযং, তং আদি যেসন্তি ৰিগ্গহো. মুখমত্তনিদস্সনং নিবোধথাতি এত্থ ‘‘মযা করিযমান’’ন্তি সেসো. মুখমত্তন্তি পৰেসদ্ৰারমত্তং, নিরৰসেসতো দস্সনে পপঞ্চভীরুকানং পুব্বে ভযং হোতীতি সঙ্খেপতো খাদনীযানি দস্সিস্সন্তি ৰুত্তং হোতি. তথা দস্সনে পযোজনমাহ ‘‘নামত্থেসু ভিক্খূনং পাটৰত্থাযা’’তি, মূলখাদনীযাদীনং নামেসু চ তদত্থেসু চ ভিক্খূনং পাটৰুপ্পাদনত্থন্তি অত্থো.
১৩২৪-৫. মূলকমূলাদীনি উপদেসতোযেৰ ৰেদিতব্বানি. ন হি তানি পরিযাযন্তরেন ৰুচ্চমানানিপি সক্কা ৰিঞ্ঞাতুং. পরিযাযন্তরেনপি হি ৰুচ্চমানে তং তং নামং অজানন্তানং সম্মোহোযেৰ সিযা, তস্মা তত্থ ন কিঞ্চি ৰক্খাম. সাকানন্তি সূপেয্যপণ্ণানং. ইধাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে. আহারত্থন্তি আহারেন কত্তব্বপযোজনং, আহারকিচ্চন্তি ৰুত্তং হোতি. ‘‘আমিসত্থ’’ন্তিপি লিখন্তি. ফরন্তীতি ৰিত্থারেন্তি.
১৩২৬. জরট্ঠন্তি ¶ পুরাণকন্দং. যং তং জরট্ঠন্তি সম্বন্ধো. সেসানং জরট্ঠং যাৰকালিকন্তি যোজনা. সেসানন্তি মূলকাদীনি ৰুত্তানি. যথাহ ‘‘মূলকখারকজজ্ঝরীমূলানং পন জরট্ঠানিপি আমিসগতিকানেৰা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৪৮-২৪৯).
১৩৩১. ধোতোতি নিব্বত্তিতপিট্ঠো.
১৩৩২. অধোতো ¶ খীরৰল্লিযা কন্দোতি যোজনা. ৰাক্যপথাতীতাতি ‘‘অসুকো ৰা অসুকো ৰা’’তি ৰত্ৰা পরিযন্তং পাপেতুং অসক্কুণেয্যত্তা ৰচনপথাতীতা.
১৩৩৩. পুণ্ডরীকং সেতং. পদুমং রত্তং.
১৩৩৮. জরট্ঠবুন্দোতি কন্দস্স হেট্ঠা অতীৰ পরিণতট্ঠানং.
১৩৩৯. পথৰিযং গতোতি অন্তোপথৰিযং গতো, পথৰিযং নিমুজ্জিত্ৰা গততরুণদণ্ডোতি ৰুত্তং হোতি.
১৩৪০. এৰং অন্তোভূমিযং গতো. ‘‘পণ্ণদণ্ডো উপ্পলাদীন’’ন্তি পদচ্ছেদো. সব্বোতি তরুণোপি পরিণতোপি. উপ্পলাদীনং, পদুমজাতিযা চ সব্বো পণ্ণদণ্ডো যাৰকালিকোতি যোজনা.
১৩৪৫. পত্তখাদনীযংনামাতি পত্তসঙ্খাতং খাদনীযং নাম.
১৩৪৮. মূলকাদীনন্তি ‘‘মূলকং খারকঞ্চেৰা’’তিআদিকায গাথায ৰুত্তমূলকাদীনং.
১৩৬০. কেতকাদীনন্তি ¶ এত্থ আদি-সদ্দেন তিম্বরুসকং গহিতং. তালফলট্ঠীতি তরুণফলানং অট্ঠি.
১৩৬১. ‘‘পুন্নাগমধুকট্ঠীনী’’তি চ ‘‘পুন্নাগমধুকট্ঠিচা’’তি চ পোত্থকেসু উভযথা পাঠো দিস্সতি, অত্থো পন একোযেৰ. ‘‘সেলু অট্ঠী’’তি পদচ্ছেদো. অনামিসেতি যাৰজীৰিকে.
১৩৬৩. ধোতং ¶ তালপিট্ঠন্তি তালফেগ্গুং কোট্টেত্ৰা উদকে মদ্দিত্ৰা পরিস্সাৰেত্ৰা কললে ভাজনতলং ওতিণ্ণে পসন্নোদকং অপনেত্ৰা গহিততালপিট্ঠন্তি ৰুত্তং হোতি. তথা খীরৰল্লিযা পিট্ঠন্তি যোজনা, তথেৰ কোট্টেত্ৰা পরিস্সাৰেত্ৰা গহিতখীরৰল্লিযা পিট্ঠন্তি অত্থো.
১৩৬৪. অধোতং ৰুত্তৰিপরিযাযতো গহেতব্বং. ‘‘আহারত্থমসাধেন্তং, সব্বং তং যাৰজীৰিক’’ন্তি ৰচনতো তেসু তেসু জনপদেসু মনুস্সানং আহারকিচ্চং অকরোন্তং মূলাদি যাৰজীৰিকং, তদঞ্ঞং যাৰকালিকন্তি সঙ্খেপলক্খণং কাতব্বন্তি.
ৰিকালভোজনকথাৰণ্ণনা.
১৩৬৯. ভোজনং সন্নিধিং কত্ৰা খাদনং ৰাতি এত্থ ভোজনখাদনীযানি যথাৰুত্তভেদসরূপানেৰ. সন্নিধিং কত্ৰাতি পটিগ্গহেত্ৰা একরত্তম্পি অতিক্কামেত্ৰা, সন্নিদহিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. যথাহ ‘‘পটিগ্গহেত্ৰা একরত্তম্পি ৰীতিনামিতস্সেতং অধিৰচন’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ২৫৩). তদেৰ ৰক্খতি ‘‘সয’’ন্তিআদিনা. খাদনন্তি কম্মসাধনোযং, ‘‘খজ্জ’’ন্তি ইমিনা সমানত্থো.
১৩৭১. ‘‘সন্নিধিং ¶ কত্ৰা’’তি এত্থ নিদ্দেসং দস্সেতুমাহ ‘‘সয’’ন্তিআদি.
১৩৭২. ‘‘তং ন ৰট্টতী’’তি এত্থ অত্থং দস্সেতুমাহ ‘‘ততো’’তিআদি. ততোতি সন্নিধিকতভোজনতো. সুদ্ধচিত্তেনাতি সৰাসনসকলকিলেসপ্পহানতো নিম্মলচিত্তেন. তাদিনাতি অট্ঠসু লোকধম্মেসু নিব্বিকারভাৰেন তাদিনা. অথ ৰা যাদিসা পুরিমকা সম্মাসম্বুদ্ধা রূপারূপগুণেহি অহেসুং, তাদিসেন ভগৰতা.
১৩৭৩. ওদনাদীসু পঞ্চসু ভোজনেসু তাৰ অকপ্পিযমংসেন সন্নিধিৰসেন পাচিত্তিযঞ্চ আপত্তিৰিসেসঞ্চ দস্সেতুমাহ ‘‘অকপ্পিযেসূ’’তিআদি. পাচিত্তীতি সন্নিধিপাচিত্তিযমাহ. ইতরেতি সীহাদিমংসম্হি. দুক্কটেন সহ পাচিত্তীতি যোজনা.
১৩৭৪. যামকালিকসঙ্খাতং পরিভুঞ্জতোতি এত্থ ‘‘সন্নিধিং কত্ৰা’’তি অধিকারতো লব্ভতি ¶ . ‘‘দুক্কটেন সহা’’তি অৰত্ৰা ‘‘পাচিত্তী’’তি ৰুত্তত্তা সতি পচ্চযে পরিভুঞ্জতোতি গহেতব্বং. যথাহ ‘‘যামকালিকং সতি পচ্চযে অজ্ঝোহারতো পাচিত্তিযং. আহারত্থায অজ্ঝোহারতো দুক্কটেন সদ্ধিং পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ২৫৩).
১৩৭৫. অন্নন্তি এত্থাপি ‘‘সন্নিধিকত’’ন্তি ইদং পুরে ৰিয লব্ভতি, ‘‘পকতি’’ন্তি ইদং ‘‘অন্ন’’ন্তি এতস্স ৰিসেসনং, মনুস্সমংসাদীহি অসম্মিস্সং নাতিরিত্তকতং অন্নমত্তন্তি অত্থো. পাচিত্তিযদ্ৰযন্তি অনতিরিত্তপচ্চযা চ সন্নিধিপচ্চযা চ দ্ৰে পাচিত্তিযানি.
১৩৭৬. ‘‘দ্ৰে ¶ , দ্ৰয’’ন্তি উভযত্থাপি অযমেৰত্থো.
১৩৭৭. সামিসেন মুখেন দ্ৰেতি এত্থ ‘‘পঞ্চ ভোজনানি যামকালিকং সত্তাহকালিকং যাৰজীৰিকং ঠপেত্ৰা অৰসেসং খাদনীযং নামা’’তি (পাচি. ২৫৪) ৰুত্তত্তা খাদনীযাসঙ্গহিতেন যামকালিকেন চ তেন সম্মিস্সত্তা সন্নিধিনামেন মুখগতআমিসমূলকেন চ সন্নিধিপাচিত্তিযানি দ্ৰে হোন্তীতি অত্থো. সামিসেন মুখেনাতি উপলক্খণত্তা যথাকথঞ্চি আমিসে মিস্সীভূতে এত্তকা আপত্তিযোতি দট্ঠব্বং. নিরামিসং যামকালিকং ভুঞ্জতো একমেৰ পাচিত্তিযন্তি যোজনা, যেন কেনচি আকারেন অসম্মিস্সং যামকালিকং পরিভুঞ্জতো একমেৰ পাচিত্তিযং হোতীতি অত্থো.
১৩৭৮. তমেৰাতি সন্নিহিতমেৰ কালিকং. তেসু দ্ৰীসু ৰিকপ্পেসূতি সামিসনিরামিসৰিকপ্পদ্ৰযে. কেৰলং দুক্কটং ৰড্ঢতীতি পঠমৰিকপ্পে দ্ৰীহি পাচিত্তিযেহি সদ্ধিং দুক্কটং, দুতিযৰিকপ্পে পাচিত্তিযেন সদ্ধিং দুক্কটং হোতীতি ৰুত্তং হোতি.
১৩৭৯. সুদ্ধন্তি এত্থ ‘‘সন্নিধিকতং ভোজন’’ন্তি সেসো. ইদং ‘‘পকতিভোজনে’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৫৩) অট্ঠকথাযং, ইধ চ ‘‘ন দোসো যামকালিকে’’তি যামকালিকস্স ৰিসুং ৰক্খমানত্তা ৰিঞ্ঞাযতি, অকপ্পিযমংসযামকালিকেহি অমিস্সং ভোজনন্তি ৰুত্তং হোতি.
১৩৮০. মংসেতি এত্থ ‘‘অকপ্পিযে’’তি ইদং থুল্লচ্চযাদিৰচনেনেৰ লব্ভতি. ৰড্ঢতীতি পুব্বে ৰুত্তেহি পাচিত্তিযদ্ৰযেহি সদ্ধিং মনুস্সমংসে থুল্লচ্চযঞ্চ সীহাদিমংসে দুক্কটঞ্চ ৰড্ঢতি. মনুস্সমংসে ¶ চ সেসে সীহমংসাদিকে অকপ্পিযমংসে চ যথানুক্কমতো ¶ থুল্লচ্চযঞ্চেৰ দুক্কটঞ্চাতি দ্ৰযং ৰড্ঢতীতি যোজনা.
১৩৮১. অনতিরিত্তম্পি ভোজনং ৰিকালে পরিভুঞ্জতো ভিক্খুনো তন্নিমিত্তকো দোসো যথাৰুত্তেসু সব্বৰিকপ্পেসু নত্থীতি যোজনা. ‘‘ৰিকাল…পে… কালিকে’’তি যামকালিকস্স ৰিসুং ৰক্খমানত্তা চ অতিরিত্তকারাপনঞ্চ ভোজনেযেৰ সম্ভৰতীতি অনতিরিত্তন্তি এত্থ ‘‘নিহিতভোজন’’ন্তি সেসো. ‘‘অনতিরিত্তপচ্চযা পন ৰিকালে সব্বৰিকপ্পেসু অনাপত্তী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৫৩) অট্ঠকথাৰচনতো দোসোতি অনতিরিত্তপচ্চযা পাচিত্তিযমাহ. তেনেৰ ৰক্খতি ‘‘তন্নিমিত্তকো’’তি, অনতিরিত্তনিমিত্তকোতি অত্থো. সব্বৰিকপ্পেসূতি ‘‘সুদ্ধং ৰা মনুস্সমংসমিস্সং ৰা সীহাদিমংসমিস্সং ৰা যামকালিকমিস্সং ৰা’’তি সব্বেসু ৰিকপ্পেসু. ‘‘তন্নিমিত্তকো’’তি ৰচনেনেৰ ৰারিতৰিকালাদিনিমিত্তস্স দোসস্স সম্ভৰং দস্সেতি.
১৩৮২-৩. ৰিকালপচ্চযা ৰাতি এত্থ ৰা-সদ্দেন ‘‘অনতিরিত্তপচ্চযা’’তি ইদং সমুচ্চিতং. অপি-সদ্দো ‘‘যামকালিকেপী’’তি যোজেতব্বো. সত্তাহকালিকং, যাৰজীৰিকং আহারস্সেৰ অত্থায পটিগ্গণ্হতো গহণে, যথাৰুত্তস্স সত্তাহকালিকযাৰজীৰিকভেদেন দুৰিধস্স তু অজ্ঝোহারপযোগেসু নিরামিসে ৰা দুক্কটন্তি যোজনা. তু-সদ্দো এৰ-কারত্থো.
১৩৮৪. অথাতি ৰাক্যারম্ভে নিপাতো. আমিসসংসট্ঠং সত্তাহকালিকং, যাৰজীৰিকং ৰাতি যোজনা. গহেত্ৰাতি পটিগ্গহেত্ৰা. ঠপিতন্তি অরুণং অতিক্কামেত্ৰা ঠপিতং. পাচিত্তীতি সন্নিধিপাচিত্তি.
১৩৮৫. কালোতি ¶ অরুণুগ্গমনাদিমজ্ঝন্তিকাৰসানো কালো. যামোতি মজ্ঝন্তিকাদিদুতিযঅরুণুগ্গমনাৰসানো. তং তং কালং কালিকং অতিক্কামযতো তু দোসোতি যোজনা. তু-সদ্দো এৰকারত্থো. তং ৰা কালিকন্তি যথাক্কমং যাৰকালিকং যামকালিকং সত্তাহকালিকন্তি ৰুত্তং হোতি.
১৩৮৬. যাৰকালিকং অত্তনা সম্ভিন্নানি ইতরানি তীণি কালিকানি অত্তনোযেৰ সভাৰং উপনেতীতি যোজনা. সকো ভাৰো সভাৰো, তং.
১৩৮৭-৮. এৰমেৰ ¶ ৰিনিদ্দিসেতি ‘‘পুরিমং পুরিমং কালিকং অত্তনা সম্মিস্সং পচ্ছিমং পচ্ছিমং অত্তনো সভাৰমেৰ গাহাপেতী’’তি কথেয্যাতি ৰুত্তং হোতি.
ইমেসূতিআদীসু নিদ্ধারণে ভুম্মং. অন্তোৰুত্থং হোতীতি অকপ্পিযকুটিযং ঠপেত্ৰা অরুণুট্ঠাপনেন অন্তোৰুত্থং নাম হোতি. সন্নিধি চ হোতীতি পটিগ্গহেত্ৰা পটিগ্গহণং অৰিজহিত্ৰা অরুণুট্ঠাপনেন সন্নিধি চ নাম হোতি. পোত্থকেসু ‘‘সন্নিধি’’ন্তি সানুনাসিকো পাঠো দিস্সতি, ‘‘হোতী’’তি কিরিযায সম্বন্ধত্তা সন্নিধি-সদ্দো পঠমেকৰচনন্তোতি অনুনাসিকো আগমসন্ধিজোতি ৰেদিতব্বো. উভযম্পীতি যথাৰুত্তং অন্তোৰুত্থং, সন্নিধি চাতি উভযম্পি. ন হোতেৰাতি পুরিমকালিকদ্ৰযেন অমিস্সং ন হোতেৰ.
১৩৮৯. কপ্পিযকুটিনামেন অকতং, অসম্মতং, অপরিগ্গহং, পাকারাদীহি পরিক্খিত্তং সেনাসনং অকপ্পিযকুটি নামাতি সঙ্খেপতো গহেতব্বং. অন্তদ্ৰযেনাতি সত্তাহকালিকযাৰজীৰিকেন, সহত্থে করণৰচনং. ‘‘মিস্সিত’’ন্তি সেসো. গহিতন্তি পটিগ্গহিতং. তং পুব্বং দ্ৰযন্তি যাৰকালিকযামকালিকদ্ৰযং. পুরিমকালিকদ্ৰযে যং কিঞ্চি তদহুপটিগ্গহিতম্পি ¶ অকপ্পিযকুটিযাযেৰ ঠপেত্ৰা অরুণং উট্ঠাপিতেন পচ্ছিমকালিকদ্ৰযে যেন কেনচি সম্মিস্সং অন্তোৰুত্থং নাম হোতীতি ৰুত্তং হোতি.
১৩৯০. অন্তোৰুত্থেন পচ্ছিমকালিকদ্ৰযেন সংসট্ঠং যদিদং পুরিমকালিকদ্ৰযং, অযং মুখসন্নিধি নাম হোতীতি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ২৯৫ অত্থতো সমানং) ৰুত্তং. মহাপচ্চরিযং পন অন্তোৰুত্থং হোতি, ন কপ্পতি ইতি দল়্হং কত্ৰা ৰুত্তন্তি যোজনা.
তত্থ ‘‘মুখসন্নিধী’’তি চ ‘‘অন্তোৰুত্থ’’ন্তি চ নামমত্তমেৰ নানাকরণং, সোযেৰত্থোতি উভিন্নং অট্ঠকথাৰচনানং অনত্থন্তরতা ৰেদিতব্বা. তথা হি মুখ-সদ্দো অন্তো-সদ্দপরিযাযো, সন্নিধি-সদ্দো পরিৰুত্থ-সদ্দপরিযাযো. মুখে সন্নিধি মুখসন্নিধীতি কম্মসাধনং. বহি সন্নিধিনিৰত্তনত্থং অট্ঠকথাসু মুখ-গ্গহণং, অন্তো-গহণঞ্চ কতং. বহীতি চ পটিগ্গহেত্ৰা অকপ্পিযকুটিযা বহি যত্থ কত্থচি পরিৰুত্থং পচ্ছিমকালিকদ্ৰযং পুরিমেন কালিকদ্ৰযেন সংসট্ঠং অধিপ্পেতং. মুখসন্নিধিঅন্তোৰুত্থপদানং অনত্থন্তরভাৰো সমন্তপাসাদিকাযং ৰুত্তো.
যথাহ ¶ ‘‘সামণেরো ভিক্খুস্স তণ্ডুলাদিকং আমিসং আহরিত্ৰা কপ্পিযকুটিযং নিক্খিপিত্ৰা পুনদিৰসে পচিত্ৰা দেতি, অন্তোৰুত্থং ন হোতি. তত্থ অকপ্পিযকুটিযং নিক্খিত্তসপ্পিআদীসু যং কিঞ্চি পক্খিপিত্ৰা দেতি, মুখসন্নিধি নাম হোতি. মহাপচ্চরিযং পন ‘অন্তোৰুত্থং হোতী’তি ৰুত্তং, তত্থ নামমত্তমেৰ নানাকরণ’’ন্তি (মহাৰ. অট্ঠ. ২৯৫). নিস্সন্দেহে পন অঞ্ঞথা ৰুত্তো ৰিয ৰিঞ্ঞাযতি, তত্থপি অযমেৰ নযো ৰেদিতব্বো.
১৩৯১. ন ¶ দোসোতি সন্নিধিদোসো ন হোতি. নিদহিত্ৰাতি পটিগ্গহেত্ৰা পটিগ্গহণং অৰিজহিত্ৰা সকসককালব্ভন্তরেযেৰ নিদহিত্ৰা. এত্থ চ হেট্ঠিমন্ততো সন্নিধিং দস্সেতুং ‘‘পত্তং ধোৰিত্ৰা পুন তত্থ অচ্ছোদকং ৰা আসিঞ্চিত্ৰা অঙ্গুলিযা ৰা ঘংসিত্ৰা নিস্নেহভাৰো জানিতব্বো’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৫৩) অট্ঠকথাযং ৰুত্তং. এতেন নিরপেক্খেন পটিগ্গহণং অৰিস্সজ্জেত্ৰাৰ সযং ৰা অঞ্ঞেন ৰা তুচ্ছং কত্ৰান সম্মা ধোৰিত্ৰা নিট্ঠাপিতে পত্তে লগ্গম্পি অৰিজহিতপটিগ্গহিতমেৰ হোতীতি তত্থ আপত্তি ৰুত্তাতি গণ্ঠিপদেসু ৰুত্তং. এতেন নিরপেক্খেন পটিগ্গহণে ৰিস্সট্ঠে তাদিসেপি পত্তে দোসো নত্থীতি সিদ্ধং.
সন্নিধিকথাৰণ্ণনা.
১৩৯৩. পণীতানি ভোজনানীতি পাল়িযং ‘‘সেয্যথিদং? সপ্পি নৰনীতং তেলং মধু ফাণিতং মচ্ছো মংসং খীরং দধী’’তি (পাচি. ২৫৯) উদ্দিসিত্ৰা –
‘‘সপ্পি নাম গোসপ্পি ৰা অজিকাসপ্পি ৰা মহিংসসপ্পি ৰা, যেসং মংসং কপ্পতি, তেসং সপ্পি. নৰনীতং নাম তেসঞ্ঞেৰ নৰনীতং. তেলং নাম তিলতেলং সাসপতেলং মধুকতেলং এরণ্ডকতেলং ৰসাতেলং. মধু নাম মক্খিকামধু. ফাণিতং নাম উচ্ছুম্হা নিব্বত্তং. মচ্ছো নাম ওদকো ৰুচ্চতি. মংসং নাম যেসং মংসং কপ্পতি, তেসং মংসং. খীরং নাম গোখীরং ৰা অজিকাখীরং ৰা মহিংসখীরং ৰা, যেসং মংসং কপ্পতি, তেসং খীরং. দধি নাম তেসঞ্ঞেৰ দধী’’তি (পাচি. ২৬০) –
নিদ্দিট্ঠানি নৰ পণীতভোজনানীতি অত্থো. অগিলানোতি ‘‘অগিলানো নাম যস্স ৰিনা পণীতভোজনানি ¶ ফাসু ¶ হোতী’’তি (পাচি. ২৬০) ৰুত্তো. অগিলানোতি এত্থ ‘‘হুত্ৰা’’তি সেসো.
১৩৯৪. সপ্পিনা দেহীতিআদি ৰিঞ্ঞাপনপ্পকারো. সপ্পিভত্তন্তি এত্থ কিঞ্চাপি সপ্পিসংসট্ঠং ভত্তং, সপ্পি চ ভত্তঞ্চ সপ্পিভত্তন্তি ৰিঞ্ঞাযতি, অট্ঠকথাসু পন ‘‘সালিভত্তং ৰিয সপ্পিভত্তং নাম নত্থী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৫৯) কারণং ৰত্ৰা দুক্কটস্সেৰ দল়্হতরং কত্ৰা ৰুত্তত্তা ন সক্কা অঞ্ঞং ৰত্তুং. অট্ঠকথাচরিযা এৰ হি ঈদিসেসু ঠানেসু পমাণং.
১৩৯৫. পাচিত্তি পরিযাপুতাতি ‘‘অজ্ঝোহারে অজ্ঝোহারে আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ২৬০) এৰং অজ্ঝোহারগণনায পাচিত্তি ৰুত্তা.
১৩৯৬. সুদ্ধানীতি অন্নেন অমিস্সানি. সেখিযেসূতি সিক্খাকরণীযে ৰুত্তন্তি অত্থো.
১৩৯৭. যস্মা সুদ্ধানং পণীতভোজনানং ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা পরিভুঞ্জনং দুক্কটৰিসযং, তস্মা. সত্তধঞ্ঞমযন্তি সালিআদীনং সত্তন্নং ধঞ্ঞানং অঞ্ঞতরস্স ৰিকারভূতং.
১৩৯৮. সচে দদাতীতি যোজনা. ৰিসঙ্কেতন্তি অনাপত্তি হোতীতি ৰুত্তং হোতি.
১৩৯৯. দেতি চেতি সম্বন্ধো. অঞ্ঞতরেনাতি সহত্থে করণৰচনং. ‘‘ভত্ত’’ন্তি অধিকারতো লব্ভতি. অস্স ভিক্খুস্স. ৰিসঙ্কেতন্তি অঞ্ঞং যাচিতস্স অঞ্ঞস্স দিন্নত্তা সঙ্কেতস্স ৰিরাধনেন অনাপত্তীতি ৰুত্তং হোতি.
১৪০০. যেন যেন হীতি এত্থাপি তথেৰ করণৰচনং. ‘‘ৰিঞ্ঞত্ত’’ন্তি ইদং অধিকতস্স ‘‘ভত্ত’’ন্তি এতস্স ৰিসেসনং. যেন ¶ যেনাতি অনিযমেন পণীতেন. তেন সপ্পিআদি ৰিসুং ৰিসুং গহিতমেৰ, সপ্পিআদীনং গোসপ্পিআদিভেদো চ সঙ্গহিতো. তস্মিং লদ্ধেপীতি যাচিতেযেৰ লদ্ধে সতি. তস্স তস্স মূলেপি লদ্ধেতি ৰিচ্ছাৰসেন যোজনা.
কিং ৰুত্তং হোতি? ‘‘সপ্পিনা ভত্তং দেহী’’তি সামঞ্ঞেন ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স তমেৰ ৰা ‘‘ইমিনা ¶ সপ্পিং কত্ৰা গণ্হথা’’তি নৰনীতাদীসু অঞ্ঞতরং ৰা ধেনুং ৰা মূলং ৰা দেতি চে, ‘‘গোসপ্পিনা ভত্তং দেহী’’তি ৰিসেসযুত্তং কত্ৰা ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স তমেৰ ৰা গোনৰনীতাদীনি ৰা গাৰিং ৰা ‘‘ইদং দত্ৰা সপ্পিং গণ্হথা’’তি মূলং ৰা সচে দেতি, ৰিসঙ্কেতং ন হোতি, যথাৰত্থুকমেৰ আপত্তিং আপজ্জতীতি ৰুত্তং হোতি.
ন অঞ্ঞথাতি সপ্পিং যাচিতৰতো ‘‘ইমং গহেত্ৰা সপ্পিং কত্ৰা গণ্হথা’’তি অৰত্ৰা ‘‘সপ্পি নত্থি, ইদং গণ্হথা’’তি ৰত্ৰা ৰা তুণ্হীভূতেন ৰা নৰনীতাদীসু কিস্মিঞ্চি দিন্নে ৰিসেসৰিঞ্ঞাপকস্স তদঞ্ঞদানেপি ৰিসঙ্কেতমেৰ হোতীতি অত্থো. পাল়িযা অনাগতেপি দিন্নে ৰিসঙ্কেতমেৰ হোতি. ‘‘সচে পন অঞ্ঞং পাল়িযা আগতং ৰা অনাগতং ৰা দেতি, ৰিসঙ্কেত’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ২৫৯) অট্ঠকথাযং ৰুত্তং.
১৪০১. পাল়িযন্তি পুব্বে দস্সিতং ‘‘সপ্পি নাম গোসপ্পী’’তিআদিং নিদ্দেসপাল়িমাহ. যথাহ ‘‘পাল়িযং আগতনৰনীতাদীনি ঠপেত্ৰা’’তিআদি (পাচি. অট্ঠ. ২৫৯). অঞ্ঞেহি নৰনীতাদীহি. সহত্থে করণৰচনং.
১৪০২. ‘‘ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা’’তি ইমস্স কম্মভূতং ‘‘ভত্ত’’ন্তি অধিকতং. গাথাবন্ধৰসেন ৰা-সদ্দস্স রস্সো কতো. একতো ৰাতি যোজনা, ‘‘নানতো’’তিপি গহিতমেৰ, একট্ঠানতো ৰা নানট্ঠানতো ৰাতি ৰুত্তং হোতি. যথাহ ¶ ‘‘সচে পন সব্বেহিপি সপ্পিআদীহি একট্ঠানে ৰা নানট্ঠানে ৰা ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা’’তিআদি (পাচি. অট্ঠ. ২৫৯). তেনেৰ ভুঞ্জতীতি এত্থ পরিকপ্পসূচকং ‘‘চে’’তি ইদঞ্চ অৰকংসসন্দস্সনত্থং ‘‘কুসগ্গেন একবিন্দুম্পী’’তি ইদঞ্চ অজ্ঝাহরিতব্বং. মতাতি অট্ঠকথাযং (পাচি. অট্ঠ. ২৫৯) ৰুত্তং সন্ধাযাহ. একতো ৰা নানতো ৰা ঠানা ভত্তং ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা একরসং কত্ৰা অন্তমসো কুসগ্গেন একবিন্দুম্পি ভুঞ্জতি চে, নৰ পাচিত্তিযো মতাতি যোজনা.
১৪০৩. অকপ্পিযেন সপ্পিনা দেহীতি ৰুত্তেপীতি যোজনা, সহত্থে করণৰচনং. ‘‘ভত্ত’’ন্তি অধিকতং. ‘‘যেসং মংসং কপ্পতি, তেসং সপ্পী’’তি (পাচি. ২৬০) ৰুত্তপ্পকারস্স ৰিপরিযাযতো অকপ্পিযং দট্ঠব্বং. তেন চে দেতীতি যদি তেন যাচিতেন তেনেৰ অকপ্পিযেন সদ্ধিং ওদনং দেতীতি.
১৪০৪. তথাসঞ্ঞিস্সাতি ¶ তথাসঞ্ঞিনো, গিলানোম্হীতিসঞ্ঞিনোতি অত্থো. যথাহ ‘‘গিলানো গিলানসঞ্ঞী, অনাপত্তী’’তি (পাচি. ২৬১).
১৪০৫. গিলানকালে ৰিঞ্ঞত্তং অগিলানস্স ভুঞ্জতো অনাপত্তি পকাসিতাতি যোজনা. এৰমিতরেহিপি দ্ৰীহি পদেহি যোজেতব্বং. যথাহ ‘‘অনাপত্তি গিলানো হুত্ৰা ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা অগিলানো ভুঞ্জতী’’তিআদি (পাচি. ২৬২). ঞাতকাদীনন্তি এত্থ ‘‘আযত্ত’’ন্তি সেসো. আদি-সদ্দেন ‘‘পৰারিতানং অঞ্ঞস্সত্থায অত্তনো ধনেন উম্মত্তকস্স আদিকম্মিকস্সা’’তি ইদং সঙ্গণ্হাতীতি.
১৪০৬. চত্তারি সমুট্ঠানানি দস্সেতুমাহ ‘‘কাযতো’’তিআদি.
পণীতভোজনকথাৰণ্ণনা.
১৪০৭. ‘‘অদিন্ন’’ন্তি ¶ ইমিনা অদিন্নাদানসিক্খাপদে (পারা. ৯১ আদযো) ৰিয পরপরিগ্গহিতং অৰত্ৰা অপ্পটিগ্গহিতমেৰ ৰত্তব্বং. যথাহ ‘‘অদিন্নং নাম অপ্পটিগ্গহিতকং ৰুচ্চতী’’তি (পাচি. ২৬৬). মুখদ্ৰারন্তি মুখে দ্ৰারং মুখদ্ৰারং, গলনাল়িকা, ইমিনা পন ৰচনেন যং কিঞ্চি অজ্ঝোহরণীযং, তং মুখেন ৰা পৰিসতু নাসিকায ৰা, গলবিলং পৰিট্ঠমেৰ আপত্তিকরন্তি দীপেতি. আহারন্তি উদকদন্তপোনেহি অঞ্ঞং অজ্ঝোহরিতব্বং যং কিঞ্চি যাৰকালিকাদিং. যথাহ ‘‘আহারো নাম উদকদন্তপোনং ঠপেত্ৰা যং কিঞ্চি অজ্ঝোহরণীয’’ন্তি (পাচি. ২৬৬).
আহরেয্যাতি মুখদ্ৰারং পৰেসেয্য, ইমিনা পরগলং অকত্ৰা মুখেন পটিগ্গহিতগ্গহণেপি নত্থি দোসোতি সূচিতং. তেনেৰাহ ‘‘দন্তপোনোদকং হিত্ৰা’’তি. তেনেৰ ৰুত্তং গণ্ঠিপদে ‘‘ভগৰতো দন্তকট্ঠস্স মুখদ্ৰারঠপনে অনাপত্তিৰচনেনেৰ যং কিঞ্চি ৰত্থুং পরগলং অকত্ৰা মুখে ঠপনে অনাপত্তিভাৰো ৰুত্তো’’তি. উদকঞ্হি যথাসুখং পাতুং, দন্তকট্ঠঞ্চ দন্তপোনপরিভোগেন পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি, তস্স পন রসং গিলিতুং ন ৰট্টতি. সচেপি দন্তকট্ঠরসো অজানন্তস্স অন্তো পৰিসতি, পাচিত্তিযমেৰ. দন্তে পুনন্তি নিম্মলে করোন্তি এতেনাতি দন্তপোনং.
১৪০৮-৯. ব্যতিরেকমুখেন ¶ অদিন্নলক্খণং, পদভাজনে চ ৰুত্তনযেন পঠমং দিন্নলক্খণং দস্সেন্তো আহ ‘‘হত্থপাসো’’তিআদি. হত্থপাসোতি পৰারণসিক্খাপদে –
‘‘গণ্হতো পচ্ছিমং অঙ্গং, দদতো পুরিমং পন;
উভিন্নং অড্ঢতেয্যং চে, ৰিনা হত্থং পসারিত’’ন্তি. (ৰি. ৰি. ১২৭৫) –
ৰুত্তলক্খণো ¶ হত্থপাসো. অভিনীহারোতি তত্থেৰ ৰুত্তনযেন অভিমুখং কত্ৰা হরণঞ্চ. মজ্ঝিমুচ্চারণক্খমোতি পটিগ্গহেতব্বভারস্স উক্কট্ঠপরিচ্ছেদেন থামমজ্ঝিমেন পুরিসেন উক্খিপনারহতা. ভাৰপ্পধানোযং নিদ্দেসো. অৰকংসো পন ‘‘অন্তমসো রথরেণুমত্তম্পী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৬৯) অট্ঠকথাৰচনতো ৰেদিতব্বো. উচ্চারণং উক্খিপনং. ‘‘অমনুস্সো’’তি ইমিনা তদঞ্ঞসত্তসামঞ্ঞেন তিরচ্ছানগতাপি ৰেদিতব্বা. ‘‘পক্খী ৰা’’তিআদিৰক্খমানেন ৰা ৰেদিতব্বা. কাযাদিনাতি কাযকাযপটিবদ্ধনিস্সগ্গিযানং অঞ্ঞতরেন. তেনেৰাহ ‘‘তিধা’’তি.
দ্ৰিধাতি কাযেন ৰা কাযপটিবদ্ধেন ৰা. পঞ্চঙ্গসংযোগেতি এত্থ ‘‘হত্থপাসো’’তি পঠমঙ্গং, ‘‘অভিনীহারো’’তি দুতিযং, ‘‘মজ্ঝিমুচ্চারণক্খমো’’তি ততিযং, ‘‘মনুস্সো…পে… তিধা’’তি চতুত্থং, ‘‘পটিগ্গণ্হাতি…পে… দ্ৰিধা’’তি পঞ্চমন্তি ইমানি পঞ্চ অঙ্গানি, পঞ্চন্নং অঙ্গানং সংযোগো সমাগমো সন্নিপাতো পঞ্চঙ্গসংযোগো, তস্মিং. গহণন্তি পটিগ্গহণং. তস্স ভিক্খুনো. রূহতি সম্পজ্জতি.
১৪১০-১২. ইতরোতি পটিগ্গাহকো. তস্স অঙ্গস্স. ন গচ্ছতীতি নগো, ‘‘নগো’’তি রুক্খোপি পব্বতোপি ৰুচ্চতি. এৰরূপেতি ঈদিসে উচ্চনীচট্ঠানে.
১৪১৫-৬. ঈসকং ওনত্ৰা থোকং নামেত্ৰা তেন ভিক্খুনা তং হেট্ঠিমং ভাজনং একদেসেনাপি পটিচ্ছিতব্বন্তি যোজনা.
১৪১৭. উগ্ঘাটেত্ৰা ¶ উচ্চারেত্ৰা, ভাজনানি ৰিসুং ৰিসুং ওরোপেত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি.
১৪১৮. কাজভত্তন্তি ¶ ভত্তকাজং, ভত্তভরিতং পিটকন্তি ৰুত্তং হোতি. ওনত্ৰা দেতীতি সযং ওনমিত্ৰা ব্যাভঙ্গিং দেতি.
১৪১৯. ‘‘তিংসহত্থো’’তি ইদং তিংসরতনমত্তো চে হোতি, ‘‘দূর’’ন্তি ন পরিসঙ্কিতব্বোতি দস্সনত্থমাহ. গহিতেকস্মিন্তি উভযকোটীসু ঠপিতে দ্ৰে ঘটে পটিগ্গহাপেতুং হত্থপাসে ঠিতেন দাযকেন দিয্যমানং তিংসহত্থৰেণুং পটিগ্গণ্হন্তেন যেন কেনচি কাযপ্পদেসেন ৰা কাযপটিবদ্ধেন ৰা ‘‘ইমং গণ্হামী’’তি আভোগং কত্ৰা মঞ্চাদীসু যত্থ কত্থচি ফুসিত্ৰা পটিগ্গহিতেতি ৰুত্তং হোতি. তং সব্বন্তি তেসু দ্ৰীসু ঘটেসু পক্খিত্তং সব্বমেৰ. গহিতমেৰাতি পটিগ্গহিতমেৰ হোতি, দাযকস্স হত্থপাসব্ভন্তরে গতত্তা ইদং তস্স কাযপটিবদ্ধন্তি ‘‘দূর’’ন্তি সঙ্কা ন কাতব্বাতি এৰকারেন দীপেতি. ‘‘দ্ৰীসু ঘটেসু ভূমিযং ঠপিতেসুপি তত্থ বন্ধনৰেল়ুযং পটিগ্গণ্হনমত্তেনেৰ পটিগ্গহিতং হোতী’’তি গণ্ঠিপদে ৰুত্তং.
১৪২০-২৪. ‘‘কটসারকে’’তি ইমিনা দোণিফলকাদযো উপলক্খিতা. ‘‘নিসীদতী’’তি ইদং ‘‘তিট্ঠতী’’তিআদীনং উপলক্খণং. মঞ্চাদীনি ফুসিত্ৰাতি এত্থ ‘‘অঙ্গুলিযাপী’’তি সেসো. যথাহ ‘‘পটিগ্গহণসঞ্ঞায মঞ্চাদীনি অঙ্গুলিযাপি ফুসিত্ৰা ঠিতেন ৰা নিসিন্নেন ৰা নিপন্নেন ৰা’’তিআদি (পাচি. অট্ঠ. ২৬৫). পত্তেসূতি তথা ঠপিতেসু সব্বেসু পত্তেসুযেৰ. যঞ্চ দীযতীতি এত্থ ‘‘তথা ঠিতেনা’’তি সামত্থিযা লব্ভতি.
মঞ্চাদীসু অঙ্গুলিআদিনা যেন কেনচি ফুট্ঠমত্তেপি পটিগ্গহণস্স রুহণভাৰং দস্সেত্ৰা ইদানি তদারোহণেনাপি সিজ্ঝতীতি দস্সেতুমাহ ‘‘পটিগ্গহেস্সামী’’তিআদি. সচে পন ¶ পটিগ্গহেস্সামিচ্চেৰ মঞ্চাদীনি আরুহিত্ৰা নিসীদতি, দাযকোপি হত্থপাসে ঠত্ৰান দেতি চে, তং সব্বং গহিতং হোতীতি যোজনা.
কুচ্ছিযা কুচ্ছিং আহচ্চ যে পত্তা ভূমিযং ঠিতা, তেসু যং যং পত্তং অঙ্গুলিযাপি ৰা সূচিযাপি ৰা ফুসিত্ৰা নিসিন্নো, তত্থ তত্থেৰ দীযমানম্পি পটিগ্গণ্হাতি, ৰট্টতীতি যোজনা.
১৪২৫. কটসারাদযো ¶ সচে মহন্তা, পটিগ্গহণং ন রুহেয্যাতি ৰিকপ্পো সিযাতি তন্নিৰত্তনত্থমাহ ‘‘কটসারকে’’তিআদি. ‘‘মহন্তস্মি’’ন্তি ইমিনা কটসারকস্স পুন ৰচনে হেতুমাহ. হত্থত্থরং নাম হত্থিপিট্ঠে অত্থরিতব্বং অত্থরণং. আদি-সদ্দেন অস্সত্থররথত্থরাদিং সঙ্গণ্হাতি. ঠিতপত্তেসু দিয্যমানং গণ্হতো পটিগ্গহণরুহণহেতুং দস্সেতি ‘‘হত্থপাসস্মিং ৰিজ্জমানে তূ’’তি. তু-সদ্দো ৰুত্তৰিসেসমেৰ জোতেতি.
১৪২৬. তত্থজাতকপণ্ণেসূতি রুক্খেযেৰ ঠিতেসু পণ্ণেসু. গহেতুন্তি পটিগ্গহেতুং. ‘‘ন পনেতানী’’তিআদি যেন হেতুনা ন ৰট্টতি, তস্স দস্সনং. হি-সদ্দো পসিদ্ধিং সূচেতি.
১৪২৭. থামমজ্ঝিমেন পুরিসেন উক্খিপিতুং অসক্কুণেয্যং অসংহারিযং. তাদিসেতি তথারূপে, অসংহারিযেতি ৰুত্তং হোতি. খাণুবদ্ধেতি ভূমিযং নিখাতখাণুকে বদ্ধে.
১৪২৮. তিন্তিণিকাতি চিঞ্চা. আদি-সদ্দেন তথা খুদ্দকানং কদম্বপুপ্ফপণ্ণাদীনং গহণং. ‘‘তিন্তিণিকাদিপণ্ণেসূ’’তি ৰচনতো সাখাসু পটিগ্গহণং রুহতীতি দট্ঠব্বং. ভূমিযং পত্থটেসূতি যোজেতব্বং. যথাহ ‘‘ভূমিযং অত্থতেসু সুখুমেসু তিন্তিণিকাদিপণ্ণেসুপি পটিগ্গহণং ন রুহতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৬৫).
১৪২৯. পরিৰেসকোতি ¶ দাযকো.
১৪৩০. অসেসতো পুঞ্ছিত্ৰাতি যোজনা.
১৪৩১. পটিগ্গহেত্ৰাৰাতি পত্তং পটিগ্গহেত্ৰাৰ. ভিক্খা গহেতব্বাতি সম্বন্ধো.
১৪৩২. অপটিগ্গহিতেতি এত্থ ‘‘পত্তে’’তি সেসো. তং পচ্ছা পটিগ্গহেত্ৰা পরিভুঞ্জতো অনাপত্তীতি যোজনা.
১৪৩৩. অনাদিযিত্ৰাতি অগ্গহেত্ৰা, তস্মিং ৰচনে আদরং অকত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি.
১৪৩৫. অঞ্ঞস্স ¶ অনুপসম্পন্নস্স.
১৪৩৬. পুব্বাভোগস্স অনুরূপৰসেন ‘‘সামণেরস্স তং দত্ৰা…পে… পন ৰট্টতী’’তি ৰুত্তং. যস্মা পন তং ‘‘অঞ্ঞস্স দস্সামী’’তি চিত্তুপ্পাদমত্তেন পরসন্তকং নাম ন হোতি, তস্মা তস্স অদত্ৰাপি পটিগ্গহেত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতি.
১৪৩৭-৯. ভিক্খুনোতি অঞ্ঞস্স ভিক্খুস্স. ভত্তস্সাতি কঞ্জিকাদিদ্রৰমিস্সভত্তমাহ. উপ্লৰতীতি উপরি প্লৰতি. কঞ্জিকন্তি আরনালং, ইমস্স উপলক্খণত্তা খীরতক্কাদিদ্রৰং সঙ্গহিতং. পৰাহেত্ৰাতি মত্থকতো পলাপেত্ৰা. অন্তো পৰিট্ঠং সচে তন্তি তং রজং যদি ভত্তস্স অন্তো পৰিট্ঠং হোতি. পটিগ্গহেতব্বন্তি অনুপসম্পন্নে অসতি হত্থতো অমোচেন্তেনেৰ যত্থ অনুপসম্পন্নো অত্থি, তং তত্থ নেত্ৰা পটিগ্গহেতব্বং.
১৪৪০. অপনীযাৰাতি এত্থ ‘‘থূল’’ন্তি ইদং ‘‘সুখুমং চে’’তি ৰক্খমানৰিপরিযাযতো লব্ভতি. সভত্তং অপনীযাতি ¶ সম্বন্ধো. যথাহ ‘‘উপরিভত্তেন সদ্ধিং অপনেতব্বং, পটিগ্গহেত্ৰা ৰা ভুঞ্জিতব্ব’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ২৬৫).
১৪৪১. থেৰোতি বিন্দু. থেৰো…পে… ৰট্টতীতি এত্থ যথা পঠমতরং পতিতথেৰে দোসো নত্থি, তথা আকিরিত্ৰা অপনেন্তানং পচ্ছা পতিতথেৰেপি অভিহটত্তা নেৰত্থি দোসো.
১৪৪২-৪. চরুকেনাতি খুদ্দকউক্খলিযা. ততো চরুকতো. মসীতি জল্লিকাআদিকা ভস্মা. ভাজনেতি ভাজনপত্তাদিভাজনে. তস্স চাতি তস্স মসিআদিনো চ.
অনন্তরস্স ভিক্খুস্স দীযমানং যং পত্ততো উপ্পতিত্ৰা ইতরস্স ভিক্খুনো পত্তে সচে পততি, তং পটিগ্গহিতমেৰ হোতি, তস্মা ৰট্টতেৰাতি যোজনা. ‘‘দীযমান’’ন্তি এত্থ ‘‘ভত্তাদিকং যং কিঞ্চী’’তি পকরণতো লব্ভতি. ৰট্টতেৰা যন্তি এত্থ ‘‘ৰট্টতেৰ অয’’ন্তি পদচ্ছেদো ন কাতব্বো ‘‘অয’’ন্তি ইমিনা সম্বন্ধনীযস্স অভাৰতো. তস্মা ৰ-কারো গাথাছন্দৰসেন দীঘং কত্ৰা ৰুত্তোতি ৰেদিতব্বো.
১৪৪৫-৬. পাযাসস্সাতি ¶ এত্থ পূরণযোগে সামিৰচনং, পাযাসেনাতি ৰুত্তং হোতি. উণ্হতোতি উণ্হত্তা. ন সক্কতীতি ন সক্কোতি. মুখৰট্টিযং ৰট্টতীতি মুখৰট্টিং উক্খিপিত্ৰা হত্থে ফুসাপিতে গণ্হিতুং ৰট্টতি. তথা মুখৰট্টিযা গহেতুং ন সক্কা চে, আধারকেনপি গহেতব্বোতি যোজনা.
১৪৪৭-৮. আহরিযমানং ৰা নেৰ জানাতি, দীযমানং ৰা ন জানাতীতি যোজনা. গাথাবন্ধৰসেন ‘‘জানতী’’তি রস্সো কতো. আভোগন্তি ‘‘গণ্হামী’’তি আভোগং. যথাহ ¶ মহাপচ্চরিযং ‘‘আভোগমত্তমেৰ হি এত্থ পমাণ’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ২৬৫). ‘‘কাযেন ৰা কাযপটিবদ্ধেন ৰা পটিগ্গণ্হাতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৬৫) ৰুত্তত্তা পত্তং গহেত্ৰা নিসিন্নত্তা ‘‘কাযপটিবদ্ধেন গণ্হিস্সামী’’তি আভোগং কত্ৰাতিপি যুজ্জতেৰ.
১৪৪৯. ‘‘হত্থেন মুঞ্চিত্ৰা’’তি ইদং ‘‘আধারকম্পি ৰা’’তি ইমিনাপি যোজেতব্বং. ‘‘পাদেন পেল্লেত্ৰা’’তি ইমিনা পন ‘‘আধারক’’ন্তি ইদমেৰ যোজেতব্বং. যথাহ ‘‘হত্থেন আধারকং মুঞ্চিত্ৰা পাদেন পেল্লেত্ৰা নিদ্দাযতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৬৫). পেল্লেত্ৰাতি পীল়েত্ৰা, অক্কমিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি.
১৪৫০. কমি-ধাতুস্স মজ্ঝে ‘‘অক্ক’’ইতি পদচ্ছেদো যতিহীনদোসোতি.
‘‘সিলোকে নিযতট্ঠানং, পদচ্ছেদং যতিং ৰিদূ;
তদপেতং যতিব্ভট্ঠং, সৰনুব্বেজনং যথা’’তি. –
দণ্ডিনা ৰুত্তলক্খণতো সিদ্ধতায দোসো যথা ন হোতি, তথা ৰিচারেত্ৰা গহেতব্বং. কেচি পনেত্থ ই-কারাগমস্স পচ্চযভাৰত্তা তংসহিতো ম-কারো তগ্গহণেন সঙ্গয্হতীতি উভযপক্খভাগীতি ধাতুপচ্চযানং মজ্ঝে যতিযা ইচ্ছিতত্তা ন দোসোতি পরিহরন্তি. জাগরস্সাপীতি অনিদ্দাযন্তস্সাপি. অনাদরোতি অনাদরভাৰো.
১৪৫১. তস্মাতি তথা গহণস্স অনাদরভাৰতো. তন্তি তং আধারকং পাদেন অক্কমিত্ৰা পটিগ্গহণঞ্চ. দীযমানন্তি দাযকেন পটিগ্গহাপিযমানং. পততীতি পটিগ্গাহকস্স ¶ হত্থং অফুসিত্ৰা রজোরহিতায সুদ্ধভূমিযা ৰা পদুমিনিপণ্ণাদীসু ৰা পততি. যথাহ ‘‘যং দিয্যমানং দাযকস্স হত্থতো ¶ পরিগল়িত্ৰা সুদ্ধায ভূমিযা ৰা পদুমিনিপণ্ণৰত্থকটসারকাদীসু ৰা পততি, তং সামং গহেত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং ৰট্টতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৬৫). সরজায ভূমিযা পতিতে রজং পুঞ্ছিত্ৰা ৰা ধোৰিত্ৰা ৰা পটিগ্গহাপেত্ৰা ৰা পরিভুঞ্জিতব্বন্তি ইদং অট্ঠকথাযং পন ‘‘সরজায ভূমিযং পততী’’তিআদিনা দস্সিতং. গহেতুন্তি এত্থ ‘‘ভুঞ্জিতু’’ন্তি চ ৰট্টতীতি এত্থ ‘‘পরিচ্চত্তং দাযকেহী’’তি চ সেসো. যথাহ ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে যং দিয্যমানং পততি, তং সামং গহেত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং. পরিচ্চত্তং তং ভিক্খৰে দাযকেহী’’তি (চূল়ৰ. ২৭৩). ‘‘যং দিয্যমানং পততী’’তি অৰিসেসেন ৰুত্তত্তা চতূসুপি কালিকেসু অযং নযো ৰেদিতব্বো.
১৪৫২. অব্বোহারিকনযং দস্সেতুমাহ ‘‘ভুঞ্জন্তান’’ন্তি.
১৪৫৩-৪. তং মলং. তেসূতি উচ্ছুআদীসু ৰত্থূসু. তন্তি মলমিস্সকং উচ্ছুআদিকং ৰত্থু. ন পঞ্ঞাযতীতি ন পন পঞ্ঞাযতি. তস্মিন্তি উচ্ছুআদিৰত্থুস্মিং.
১৪৫৫. নিসদোদুক্খলাদীনন্তি আদি-সদ্দেন নিসদপোতমুসলাদীনং গহণং.
১৪৫৬. ৰাসিযা উপলক্খণত্তা তজ্জাতিকং যং কিঞ্চি সত্থম্পি গহেতব্বং. খীরেতি অনুপসম্পন্নেন তাপিতখীরে, ইদং উপরি আমকস্স ৰিসুং গহণেন ৰিঞ্ঞাযতি. নীলিকাতি নীলৰণ্ণং. সত্থকে ৰিয নিচ্ছযোতি সত্থেন উট্ঠিতমলে উচ্ছুখণ্ডে ৰিয পটিগ্গহেত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বন্তি ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো.
১৪৫৭. তন্তি তং অগ্গিসন্তত্তৰাসিআদিং, তাপৰত্থুতো ৰাসি গহেতব্বা.
১৪৫৯. তন্তি ¶ তং হত্থাদিকাযাৰযৰং ৰা চীৰরং ৰা ধোৰিত্ৰা পতিতকিলিট্ঠজলমিস্সমোদনং. রুক্খমূলাদীসু নিসীদিত্ৰা ভুঞ্জন্তস্স পত্তাদীসু রুক্খপণ্ণাদিং ধোৰিত্ৰা পতিতকিলিট্ঠোদকেপি এসেৰ ৰিনিচ্ছযোতি দস্সেতুমাহ ‘‘এসেৰা’’তিআদি.
১৪৬০. জলং ¶ সচে সুদ্ধং পততি, ৰট্টতীতি যোজনা, ‘‘রুক্খতো’’তি লব্ভতি. অব্ভোকাসে চ সচে সুদ্ধং তোযং পততি, ৰট্টতীতি এত্থ ‘‘আকাসতো’’তি লব্ভতি. উভযত্থাপি রুক্খপণ্ণেসু, আকাসে চ রজস্স পঠমমেৰ ৰস্সোদকেন ধোৰিতত্তা আহ ‘‘সুদ্ধ’’ন্তি.
১৪৬১. অচ্ছুপন্তেনাতি অফুসন্তেন. তস্স সামণেরস্স.
১৪৬২. পত্তন্তি অনুপসম্পন্নস্স পত্তং. ছুপিত্ৰাতি অনুপসম্পন্নপত্তগতোদনং ফুসিত্ৰা. তং অত্তনো পত্তে ভত্তং. যথাহ ‘‘অপ্পটিগ্গহিতে ওদনং ছুপিত্ৰা পুন অত্তনো পত্তে ওদনং গণ্হন্তস্স উগ্গহিতকো হোতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৬৫).
১৪৬৪. পচ্ছাতি তস্মিং গহিতেপি অগহিতেপি পচ্ছা. তং পটিগ্গহিতভোজনং.
১৪৬৭. তস্স অত্তনো পত্তগতস্স ভত্তস্স.
১৪৬৮. পরেনাতি অপ্পটিগ্গহিতপত্তেন.
১৪৬৯-৭০. ‘‘যাগুআদীনং পচনে ভিক্খূনং ভাজনে’’তি সম্বন্ধো. পচন্তি এত্থাতি পচনং, ভাজনং. ভাজনূপরি হত্থেসু সামণেরস্সাতি ভাজনস্স উপরি কতেসু সামণেরস্স হত্থেসু. পতিতং হত্থতো তস্মিন্তি তস্স সামণেরস্স ¶ হত্থতো পরিগল়িত্ৰা তস্মিং ভাজনে পতিতং.
১৪৭১. ‘‘ন করোতি অকপ্পিয’’ন্তি এত্থ কারণমাহ ‘‘পরিচ্চত্তঞ্হি ত’’ন্তি. তঞ্হি যস্মা পরিচ্চত্তং, তস্মা অকপ্পিযং ন করোতীতি ৰুত্তং হোতি. এৰং অকত্ৰাতি যথাৰুত্তপকারেন অকত্ৰা. আকিরতেৰ চেতি সচে ভাজনে আকিরতি এৰ. তং তথা পক্খিত্তং ভত্তভাজনং. নিরামিসং কত্ৰাতি তত্থ পতিতং আমিসং যথা ন তিট্ঠতি, এৰং ধোৰিত্ৰা ভুঞ্জিতব্বন্তি সম্বন্ধো.
১৪৭২-৩. কুটন্তি ¶ ঘটং. আৰজ্জেতীতি কুটং নামেত্ৰা যাগুং আসিঞ্চতি.
১৪৭৪. হত্থেতি দ্ৰে হত্থে. তত্থাতি তত্থ ভূমিযং ঠপিতেসু দ্ৰীসু হত্থতলেসু.
১৪৭৫-৬. একস্স গহণূপগং চে ভারন্তি থামমজ্ঝিমেন একেন পুরিসেন উক্খিপনপ্পমাণং ভারং সচে ভৰেয্য. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘একস্স গহণূপগং ভার’’ন্তি ইদং পচ্চামসতি.
১৪৭৭. লগ্গেন্তীতি ওলম্বন্তি. তত্থাতি তস্মিং মঞ্চপীঠে. ৰট্টতেৰাতি উগ্গহিতকং ন হোতীতি দীপেতি.
১৪৭৮. সম্মুজ্জন্তোতি সম্মজ্জন্তো. ঘট্টেতীতি অসঞ্চিচ্চ সম্মজ্জনিযা ফুসতি.
১৪৭৯. তং ঞত্ৰাতি পটিগ্গহিতভাৰং ঞত্ৰা. ঠপেতুং ৰট্টতি উগ্গহিতকং ন হোতীতি অধিপ্পাযো.
১৪৮০. তন্তি পটিগ্গহিতসঞ্ঞায গহিতং তং অপ্পটিগ্গহিতং. অঞ্ঞথা পন ন কত্তব্বন্তি অপিহিতং পিধাতুঞ্চ পিহিতং ৰিৰরিতুঞ্চ ন ৰট্টতীতি অত্থো.
১৪৮১. বহি ¶ ঠপেতি চেতি যদি পুব্বে ঠপিতট্ঠানতো বহি ঠপেতি. তেনাতি বহি ঠপেত্ৰা মুত্তহত্থেন তেন ভিক্খুনা. তন্তি বহি ঠপিতং হত্থতো মুত্তং. ঞত্ৰাতি অপ্পটিগ্গহিতভাৰং ঞত্ৰা. তং তথা ঞত্ৰা ঠপিতং.
১৪৮২-৩. উট্ঠেতি যদি কণ্ণিকাতি সচে কণ্ণিকা সঞ্জাযতি. সিঙ্গিৰেরাদিকেতি এত্থ আদি-সদ্দেন পিপ্ফলিআদীনং গহণং. মূলেতি পঞ্চমূলাদিকে মূলে. ঘুণচুণ্ণন্তি ঘুণপাণকেহি উপ্পাদিতচুণ্ণং. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘উট্ঠেতী’’তি কিরিযং পচ্চামসতি. তংসমুট্ঠানতোতি পটিগ্গহিততেলাদীসু সমুপ্পন্নত্তা. তঞ্ঞেৰাতি পৰুচ্চতীতি পঠমপটিগ্গহিতং তমেৰ তেলাদিকন্তি ৰুচ্চতি. তেনাহ ‘‘পটিগ্গহণ…পে… ন ৰিজ্জতী’’তি.
১৪৮৪-৫. কোচি ¶ পুগ্গলোতি সামণেরগমিকাদীসুপি যো কোচি সত্তো. তালপিণ্ডিন্তি তালকণ্ণিকং ফলং. অঞ্ঞো ভূমট্ঠোতি ভূমিযং ঠিতো অঞ্ঞো কোচি পুগ্গলো ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা.
১৪৮৬. ছিন্দিত্ৰাতি ছিন্দং কত্ৰা. ৰতিন্তি হত্থপাসপ্পহোনকবহলৰতিং. যথাহ ‘‘হত্থপাসে সতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৬৫). দণ্ডকে অফুসিত্ৰাৰাতি যত্তকেন গমনৰেগো নিব্বাযতি, এত্তকং, পহরণতো ৰতিদণ্ডকে ৰা অপ্পহরিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. পহরিত্ৰা ঠত্ৰা গচ্ছতি চে, ন ৰট্টতি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘মযং পন ‘যং ঠানং পহটং, ততো সযং পতিতমিৰ হোতী’তি তক্কযাম. তস্মিম্পি অট্ঠত্ৰা গচ্ছন্তে যুজ্জতি সুঙ্কঘাতকতো পৰট্টেত্ৰা বহি পতিতভণ্ডং ৰিযা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৬৫).
১৪৮৭-৮. পাকারোতি ¶ এত্থ ‘‘ৰতিং ৰা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৬৫) অট্ঠকথাযং আগতত্তা ইদং অধিকারতো গহেতব্বং. ‘‘ন পুথুলো’’তি এত্থ অধিপ্পেতপ্পমাণং দস্সেতুমাহ ‘‘অন্তো…পে… পহোতি চে’’তি. ‘‘উদ্ধং হত্থসতং গন্ত্ৰা’’তি ইমিনা দাযকস্স দাতুমিচ্ছায আকাসং তং উক্খিপিত্ৰা ৰিস্সট্ঠভাৰং ঞাপেতি. সম্পত্তন্তি হত্থপ্পত্তং. গণ্হতোতি পটিগ্গহণসঞ্ঞায গণ্হতো.
১৪৮৯. ‘‘সামণের’’ন্তি ইদং উপলক্খণন্তি গিহিনোপি গহণং. তত্থেৰাতি খন্ধে এৰ. নিসিন্নো সামণেরো.
১৪৯১-২. ফলিনিং সাখন্তি ফলৰতিং সাখং. ‘‘খাদিতু’’ন্তি ইদং ‘‘চিত্তে সমুপ্পন্নে’’তি ইমিনা যোজেতব্বং. সচে ফলং খাদতি, এৰং খাদিতুং ৰট্টতীতি যোজনা. মক্খিকানং নিৰারত্থন্তি মক্খিকানং নিৰারেতুং.
১৪৯৩. ছাযত্থঞ্চ মক্খিকা নিৰারেতুঞ্চ গয্হমানা ফলসাখা সুখপরিভোগত্থায কপ্পিযং কারাপেত্ৰা পটিগ্গহিতা চে, খাদিতুমিচ্ছায সতি পুন অপ্পটিগ্গহিতাপি ৰট্টতীতি দস্সেতুমাহ ‘‘কপ্পিযং পন কারেত্ৰা’’তিআদি.
১৪৯৪-৫. ‘‘তং ¶ সো পটিগ্গহাপেত্ৰা’’তি ৰক্খমানত্তা ‘‘গহেত্ৰা’’তি ইদং অপ্পটিগ্গহাপেত্ৰা গহণং সন্ধায ৰুত্তন্তি গহেতব্বং. তং পটিগ্গহিতন্তি এত্থ ‘‘চে পুব্বমেৰা’’তি সেসো.
১৪৯৬-৯. ভিক্খুস্স পাথেয্যতণ্ডুলেতি সম্বন্ধো. সোতি সামণেরো. ইতরেহীতি ভিক্খুনা গহিতেহি অত্তনো তণ্ডুলেহি.
দ্ৰীসু পত্তেসূতি উপলক্খণং. বহূসুপি এসেৰ নযো. অত্তনা লদ্ধং ভিক্খূনং দত্ৰা তেহি লদ্ধং অত্তনা গহেত্ৰা অঞ্ঞেসং ¶ দানৰসেন বহুন্নম্পি দাতুং ৰট্টতীতি অট্ঠকথাযং (পাচি. অট্ঠ. ২৬৫ অত্থতো সমানং) ৰুত্তং তমেৰ দস্সেতুমাহ ‘‘যাগুং ভিক্খুস্সা’’তিআদি. ‘‘আৰুসো তুয্হং যাগুং ময্হং দেহী’তি এৰং থেরেহি পটিপাটিযা যাচিত্ৰাপি পিৰিতুং ৰট্টতি, সব্বেহি সামণেরস্স সন্তকমেৰ ভুত্তং হোতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৬৫) অট্ঠকথাযং ৰুত্তং. সামণেরস্স পীতত্তাতি এত্থ ‘‘যাগুযা’’তিইদং অধিকারতো লব্ভতি.
১৫০০. ইমস্সাতি পাথেয্যতণ্ডুলহারকস্স. ‘‘ন ৰিসেসতা’’তি ইমিনা ৰিসুং অৰত্তব্বতং দীপেতি.
১৫০১. অস্স ৰিসেসস্সাতি যথাৰুত্তৰিনিচ্ছযৰিসেসস্স ৰিসুং ৰত্তব্বভাৰেতি সেসো. তস্সাতি সামণেরতণ্ডুলহারকস্স ভিক্খুস্স. সালযভাৰন্তি অত্তনা হটতণ্ডুলেসু পরিক্খীণেসু ‘‘ইদং অম্হাকম্পি পদস্সতী’’তি সালযভাৰো. ছাযাদীনমত্থায গয্হমানায সাখায ইমিস্সা ফলং খাদিতুকামতায সতি খাদনারহন্তি আলযস্স কাতুং সক্কুণেয্যত্তা অযম্পি অৰিসেসোতি ৰিঞ্ঞাযতি, তত্থ সম্ভৰন্তং পন ৰিসেসং দস্সেতুমাহাতি ৰত্তুং যুজ্জতি.
১৫০২-৪. নিচ্চালেতুং ন সক্কোতীতি নিচ্চালেত্ৰা সক্খরা অপনেতুং ন সক্কোতি. চেলকোতি চূল়সামণেরো. পক্ককালস্মিং ৰিৰরিত্ৰা পক্কতা ঞাতব্বাতি যোজনা. পি-সদ্দো পন-সদ্দত্থে. ওরোপেত্ৰাতি উদ্ধনতো ওরোপেত্ৰা. পুব্বতণ্ডুলধোৰনত্থায কতপটিগ্গহণস্সেৰ পমাণত্তা আহ ‘‘ন পচ্ছস্স পটিগ্গহণকারণ’’ন্তি. অস্সাতি ভোজনস্স.
১৫০৫. কারিতন্তস্স ¶ ¶ দ্ৰিকম্মকত্তা আহ ‘‘উদ্ধনং সুদ্ধভাজন’’ন্তি, উদ্ধনেতি ৰুত্তং হোতি.
১৫০৬. কোচীতি অনুপসম্পন্নো. তেন ভিক্খুনাতি উদ্ধনং সুদ্ধভাজনং আরোপেত্ৰা যেন অগ্গি কতো, তেন ভিক্খুনা. ইদঞ্চ উপলক্খণং অঞ্ঞেনপি ন কাতব্বত্তা.
১৫০৭. পচ্ছাতি তণ্ডুলপক্খেপতো পচ্ছা. তং যাগুং. সচে পচতীতি অগ্গিং করোন্তো পচতি. সামপাকা ন মুচ্চতীতি তং যাগুং পিৰন্তো সামপাকদুক্কটতো ন মুচ্চতি.
১৫০৮. ৰল্লিযা সহ তত্থ ৰল্লিযং জাতং ফলং কিঞ্চি ঈসকম্পি চালেতি, ততো লদ্ধং কিঞ্চি ফলং তস্সেৰ ভিক্খুনো ন ৰট্টতীতি যোজনা, তং পরিভুঞ্জতো দুরুপচিণ্ণদুক্কটং হোতীতি অধিপ্পাযো. তস্সেৰাতি এৰকারেন অঞ্ঞেসং ৰট্টতীতি দীপেতি.
১৫০৯. পরামট্ঠুন্তি আমসিতুং. অপস্সযিতুন্তি অৰলম্বিতুং, অপস্সনং ৰা কাতুং. ‘‘কিরা’’তি ইমিনা কেৰলং মহাপচ্চরিযং (পাচি. অট্ঠ. ২৬৫) ৰুত্তভাৰং সূচেতি.
১৫১০-১. তত্থাতি তস্মিং তেলে. হত্থেন সণ্ডাসগ্গহণং অমুঞ্চন্তেন. তং তেলং.
১৫১৫-৬. লোণকিচ্চন্তি অলৰণট্ঠানে লোণেন কাতব্বকিচ্চং. সন্নিহিতসেসকালিকসম্মিস্সং যাৰজীৰিকং ৰিয সমুদ্দোদকস্স অসন্নিধিভাৰং দস্সেতুমাহ ‘‘যাৰজীৰিকসঙ্খাত’’ন্তিআদি. কালৰিনিম্মুত্তন্তি অকালিকং, চতূসু কালিকেসু অসঙ্গহিতন্তি অত্থো.
১৫১৭. হিমস্স করকাতি হিমোদকস্স মুত্তা ৰিয পত্থিনসক্খরা. বহলম্পি চাতি পক্খিত্তট্ঠানে মুখে ৰা কদ্দমৰণ্ণস্স ¶ অপঞ্ঞাযনপ্পমাণবহলং পানীযঞ্চ. অপ্পটিগ্গহিতং ৰট্টতি. সচে কদ্দমৰণ্ণং পঞ্ঞাযতি, ন ৰট্টতীতি. যথাহ ‘‘সচে পন মুখে চ হত্থে চ লগ্গতি, ন ৰট্টতি, পটিগ্গহেত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্ব’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ২৬৫).
১৫১৮. কসিতট্ঠানেতি ¶ কট্ঠট্ঠানে. ন ৰট্টতি অপ্পটিগ্গহিতং. এৰং সব্বত্থ.
১৫১৯. সোব্ভো দুক্খোগাহনজলাসযো. ‘‘আৰাটো’’তি কেচি. ককুধোতি অজ্জুনো.
১৫২০. পানীযস্স ঘটেতি পানীযঘটে. তং পানীযঘটং.
১৫২১. ৰাসত্থায পুপ্ফানি ৰাসপুপ্ফানি. তত্থাতি তস্মিং পানীযঘটে. কমল্লিকাসূতি পাটলিকুসুমাদীহিপি সহ কণ্টকমল্লিকাসু. দিন্নাসূতি পানীযে পক্খিত্তাসু.
১৫২২. ৰিসতীতি অন্তোগলং পৰিসতি. তেনেৰ অট্ঠকথাযং ‘‘অপ্পটিগ্গহেত্ৰা ঠপিতং পটিগ্গহেতব্ব’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ২৬৫) ৰুত্তং. ইদং অট্ঠকথাৰচনং ‘‘অঞ্ঞত্র উদকদন্তপোনা’’তি (পাচি. ২৬৬) পাল়িযা ৰিরুজ্ঝতীতি চে? ন ৰিরুজ্ঝতি. সা হি কেৰলং দন্তকিচ্চং সন্ধায ৰুত্তা, ইদং রসং সন্ধায ৰুত্তন্তি. তেনেৰ তদনন্তরং ‘‘অজানন্তস্স রসে পৰিট্ঠেপি আপত্তিযেৰ. অচিত্তকঞ্হি ইদং সিক্খাপদ’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ২৬৫) ৰুত্তং. তস্স সিক্খাপদস্স অচিত্তকতা ‘‘অপ্পটিগ্গহিতকে পটিগ্গহিতসঞ্ঞী’’তিআদিকায পাল়িযা কপ্পিযসঞ্ঞিনোপি পাচিত্তিযস্স ৰুত্তত্তা ৰিঞ্ঞাযতি. পসন্নোদকস্স পন অপ্পটিগ্গহেত্ৰাপি পাতব্বতায দন্তকট্ঠেন সদিসত্তা একযোগনিদ্দিট্ঠানং সহেৰ পৰত্তীতি ৰিঞ্ঞাযতি. উদকস্স চ দন্তপোনস্স চ তুল্যদোসেন ভৰিতব্বন্তি.
১৫২৩. মুত্তোদকসিঙ্ঘাণিকাদিদ্রৰঅস্সুখীরাদিদ্রৰস্স ¶ আপোধাতুপ্পকারত্তা, কণ্ণমলাদিনো ঘনদব্বস্স পথৰিধাতুপ্পকারত্তা ‘‘সরীরট্ঠেসু ভূতেসূ’’তি ইমিনা খীরাদিমাহ. ‘‘কি’’ন্তি ইদং ন ৰট্টতীতি পদেনপি যোজেতব্বং. কপ্পাকপ্পিযমংসানন্তি এত্থ ‘‘সত্তান’’ন্তি সামত্থিযা লব্ভতি.
১৫২৪. লোণন্তি এত্থ ‘‘এতং সব্বম্পী’’তি ইদং অধিকারতো লব্ভতি.
১৫২৫. এত্থাতি এতেসু যথাৰুত্তেসু কণ্ণমলাদীসু.
১৫২৮. চত্তারি ¶ ৰিকটানীতি মহাৰিকটং নাম গূথং, মত্তিকা, মুত্তং, ছারিকা চাতি ৰুত্তানি চত্তারি ৰিকটানি. তানি হি ৰিরুদ্ধানি সপ্পৰিসানি কতানি ৰিহতানীতি ‘‘ৰিকটানী’’তি ৰুচ্চন্তি. নত্থি দাযকো এত্থাতি নদাযকং, ঠানং, তস্মিং. ‘‘ন অ নো মা অলং পটিসেধে’’তি ৰুত্তত্তা পটিসেধৰাচিনা ন-সদ্দেন সমাসো, ‘‘অদাযকে’’তি ইমিনা অনত্থন্তরং. ইধ দুব্বচো চ অসমত্থো চ অসন্তো নামাতি অট্ঠকথাযং (পাচি. অট্ঠ. ২৬৫; কঙ্খা. অট্ঠ. দন্তপোনসিক্খাপদৰণ্ণনা, অত্থতো সমানং) ৰুত্তং. ইদং কালোদিস্সং নাম.
১৫২৯. পথৰিন্তি অকপ্পিযপথৰিং. তরুন্তি অল্লরুক্খং. ইমিনা সপ্পদট্ঠকালে অসতি কপ্পিযকারকে ৰিকটত্থায অত্তনা চ কত্তব্বন্তি দস্সেতি.
১৫৩০. অচ্ছেদগাহতোতি ৰিলুম্পিত্ৰা গণ্হনতো. ‘‘তস্সা’’তি ইদং সব্বেহি হেতুপদেহি যুজ্জতি. তস্সাতি অপ্পটিগ্গহিতস্সাতি অত্থো. অপরস্স অভিক্খুকস্স দানেন চাতি যোজনা. ‘‘অভিক্খুকস্সা’’তি পন ৰিসেসনেন উপসম্পন্নস্স ¶ দিন্নে পটিগ্গহণং ন ৰিজহতীতি দীপেতি. সব্বন্তি যথাৰুত্তং কাযেন গহণাদিপ্পকারস্স কল্যং গহিতং. এৰন্তি ইমিনা নিযামেন.
১৫৩১. দুরুপচিণ্ণেতি দুট্ঠু উপচিণ্ণে দুরামট্ঠে, অপ্পটিগ্গহিতস্স আমিসভত্তভাজনাদিনো কীল়াৰসেন হত্থেন পরামসনে চ তত্থজাতকফলিনিং সাখায ৰা ৰল্লিযা ৰা গহেত্ৰা চালনে চাতি অত্থো. উগ্গহিতস্স গহণেতি অপ্পটিগ্গহিতভাৰং ঞত্ৰাৰ গহিতস্স কস্সচি ৰত্থুনো পটিগ্গহণে চ. অন্তোৰুত্থে চাতি অকপ্পিযকুটিযা অন্তো ঠপেত্ৰা অরুণং উট্ঠাপিতে চ. সযংপক্কে চাতি যত্থ কত্থচি অত্তনা পক্কে চ. অন্তোপক্কে চাতি অকপ্পিযকুটিযা অন্তোযেৰ পক্কে চ. দুক্কটং নিদ্দিট্ঠন্তি সম্বন্ধো.
১৫৩২-৩. পটিগ্গহিতকে তস্মিং পটিগ্গহিতসঞ্ঞিস্সাতি সম্বন্ধো. দন্তপোনং দন্তকট্ঠং.
১৫৩৪. ভিক্খুনীনন্তি ভিক্খুনো চ ভিক্খুনিযা চ ভিক্খুনীনং, একদেসসরূপেকসেসো. এত্থ ইমস্মিং সিক্খাপদে. ৰিনিচ্ছযো নৰমজ্ঝিমথেরভিক্খুনীনং যতো অৰিসেসেন ¶ ইচ্ছিতব্বকো, ততো তস্মা হেতুনা সকলো অযং ৰিনিচ্ছযো অসমাসতো মযা কথিতোতি যোজনা. কুসলত্তিকাদীসু ৰিয অত্থসাকল্যস্স অত্থসঙ্খেপতোৰ ৰত্তুং সক্কুণেয্যত্তা ‘‘সকলো’’তি ৰত্ৰাপি কথায ৰিত্থারিতভাৰং দস্সেতুমাহ ‘‘অসমাসতো’’তি.
দন্তপোনকথাৰণ্ণনা.
ভোজনৰগ্গো চতুত্থো.
১৫৩৫. ‘‘অচেলকাদীন’’ন্তিআদীসু ¶ ‘‘অচেলকো নাম যো কোচি পরিব্বাজকসমাপন্নো নগ্গো’’তি (পাচি. ২৭১) পদভাজনে ৰুত্তং, তদট্ঠকথায ‘‘পরিব্বাজকসমাপন্নোতি পব্বজ্জং সমাপন্নো’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৬৯) ৰুত্তং, তস্মা অচেলকপব্বজ্জমুপগতোযেৰেত্থ অচেলকো নাম. আদি-সদ্দেন ‘‘পরিব্বাজকস্স ৰা পরিব্বাজিকায ৰা’’তি (পাচি. ২৭০) মাতিকা-গতে দ্ৰে সঙ্গণ্হাতি. ইমেসু চ দ্ৰীসু ‘‘পরিব্বাজকো নাম ভিক্খুঞ্চ সামণেরঞ্চ ঠপেত্ৰা যো কোচি পরিব্বাজকসমাপন্নো’’তি (পাচি. ২৭১) ৰুত্তো পরিব্বাজকো নাম. ‘‘ভিক্খুনিঞ্চ সিক্খমানঞ্চ সামণেরিঞ্চ ঠপেত্ৰা যা কাচি পরিব্বাজিকসমাপন্না’’তি (পাচি. ২৭১) ৰুত্তা পরিব্বাজিকা নামাতি গহেতব্বা. পরিব্বাজকা পনেত্থ ছন্নাযেৰ গহেতব্বা. দেন্তস্সাতি এত্থ ‘‘ভিক্খুস্সা’’তি পকরণতো লব্ভতি, এত্থ ‘‘কাযাদিনা’’তি সেসো. যথাহ ‘‘দদেয্যাতি কাযেন ৰা কাযপটিবদ্ধেন ৰা নিস্সগ্গিযেন ৰা দেতী’’তি (পাচি. ২৭১).
১৫৩৬. তিকপাচিত্তিযন্তি তিত্থিযে তিত্থিযসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, অতিত্থিযসঞ্ঞীতি তিকে পাচিত্তিযত্তযং.
১৫৩৭. অতিত্থিযে তিত্থিযসঞ্ঞিস্স, ৰেমতিকস্স চ তস্স ভিক্খুনো দুক্কটন্তি যোজনা.
১৫৩৮-৯. তেসন্তি তিত্থিযানং. বহিলেপনন্তি বহিসরীরে লিম্পিতব্বং কিঞ্চি দেন্তস্স. তেসং তিত্থিযানং সন্তিকে সমীপে অত্তনো ভত্তপত্তাদিকং ভোজনং ঠপেত্ৰা ‘‘ভোজনং গণ্হথা’’তি ৰদন্তস্স চ অনাপত্তীতি যোজনা. ‘‘সমুট্ঠানং এল়কূপম’’ন্তি পদচ্ছেদো.
অচেলককথাৰণ্ণনা.
১৫৪০-২. ভিক্খু ¶ ¶ ভিক্খুনো যং কিঞ্চি আমিসং দাপেত্ৰা ৰা অদাপেত্ৰা ৰাতি যোজনা. কিং ৰুত্তং হোতি? ‘‘এহাৰুসো, গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায পৰিসিস্সামা’’তি (পাচি. ২৭৫) সিক্খাপদে ৰুত্তনযেনেৰ ৰত্ৰা যেন সদ্ধিং গামং পিণ্ডায পৰিট্ঠো, তস্স ভিক্খুস্স খাদনীযাদিভেদং যং কিঞ্চি আমিসং দাপেত্ৰা ৰা অদাপেত্ৰা ৰাতি.
তং ভিক্খুং ‘‘গচ্ছা’’তি ৰত্ৰা উয্যোজেতীতি যোজনা. কিং ৰুত্তং হোতি? এৰং যো ভিক্খু তেন সদ্ধিং গামং পৰিট্ঠো, তং ‘‘গচ্ছাৰুসো, ন মে তযা সদ্ধিং কথা ৰা নিসজ্জা ৰা ফাসু হোতি, এককস্স মে কথা ৰা নিসজ্জা ৰা ফাসু হোতী’’তি (পাচি. ২৭৫) ৰত্ৰা তপ্পচ্চযা তেসং ইত্থিযাসদ্ধিং ৰচনাদীনং অনাচারানং পচ্চযা গন্তুং নিযোজেতীতি. তপ্পচ্চযাতি ‘‘উয্যোজনমত্তস্মি’’ন্তি ৰিসেসনং. পঠমেন চাতি এত্থ চ-সদ্দো অট্ঠানপ্পযুত্তো ‘‘উয্যোজনমত্তস্মিঞ্চা’’তি যোজেতব্বো. তস্সাতি উয্যোজকস্স.
অস্সাতি উয্যোজিতস্স, অৰযৰসম্বন্ধে সামিৰচনং. উপচারস্মিং অতিক্কন্তেতি ৰক্খমানলক্খণে দস্সনূপচারে ৰা সৰনূপচারে ৰা অতিক্কন্তেতি অত্থো, ভাৰলক্খণে ভুম্মং. পুন অস্সাতি উপচারস্স. দ্ৰাদসরতনপরিযোসানং, তদন্তোগধং পাকারাদি এৰ ৰা উপচারস্স সীমা নাম.
১৫৪৩. তং সরূপতো দস্সেতুমাহ ‘‘দস্সনে’’তিআদি. অজ্ঝোকাসে দস্সনে উপচারস্স দ্ৰাদস হত্থা পমাণং দেসিতাতি যোজনা. সৰনে চ অজ্ঝোকাসে এৰং সৰনূপচারস্স অজ্ঝোকাসে দ্ৰাদস হত্থা পমাণং দেসিতাতি যোজনা, সৰনে চ উপচারস্স অৰধি দ্ৰাদসহত্থপ্পমাণমেৰাতি ৰুত্তন্তি অত্থো. ন চেতরেতি ইতরস্মিং ¶ অনজ্ঝোকাসে এৰং উপচারস্স পমাণং দ্ৰাদসহত্থা ন চ দেসিতা, কিং নু ব্যাৰধাকরা কুট্টাদযো উপচারস্স পমাণন্তি দেসিতাতি ৰুত্তং হোতি. ৰুত্তঞ্চেতং অট্ঠকথাযং ‘‘সচে পন অন্তরা কুট্টদ্ৰারপাকারাদযো হোন্তি, তেহি অন্তরিতভাৰোযেৰ দস্সনূপচারাতিক্কমো, তস্স ৰসেন আপত্তি ৰেদিতব্বা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৭৬). ইধ উপচারদ্ৰযে সমানেপি উয্যোজিতমৰধিঅন্তং সন্ধায অসৰনূপচারং ৰুত্তন্তি ৰিঞ্ঞাযতি.
১৫৪৪. ‘‘তিকপাচিত্তীতি উপসম্পন্নে উপসম্পন্নসঞ্ঞিৰেমতিকঅনুপসম্পন্নসঞ্ঞীহি তিকপাচিত্তিযং ¶ . ইতরেতি অনুপসম্পন্নে. তিকদুক্কটন্তি অনুপসম্পন্নে উপসম্পন্নসঞ্ঞিৰেমতিকঅনুপসম্পন্নসঞ্ঞীনং ৰসেন তিকদুক্কটং. ‘‘ইতরেতি সামণেরেযেৰা’’তি নিস্সন্দেহে লিখিতং. এতস্সেৰত্থস্স ৰজিরবুদ্ধিনাপি ৰুত্তভাৰো দস্সিতো. তথাদস্সনং পঞ্চসহধম্মিকেসু ইধাধিপ্পেতমনুপসম্পন্নং সন্ধায ৰুত্তং চে, যুজ্জতি. অঞ্ঞথা পাল়িঅট্ঠকথাসু ‘‘অনুপসম্পন্নে’’তি সামঞ্ঞেন নিদ্দিট্ঠত্তা গহট্ঠানুপসম্পন্নম্পি তথা উয্যোজেন্তস্স অনাপত্তি ন ৰত্তব্বাতি অম্হাকং খন্তি.
উভিন্নন্তি উপসম্পন্নানুপসম্পন্নানং. নিস্সন্দেহে পন ‘‘ভিক্খুসামণেরান’’ন্তি লিখিতং. কলিসাসনারোপনেতি এত্থ কলীতি কোধো, তস্স সাসনং আণা কলিসাসনং, তস্স আরোপনং পৰত্তনং কলিসাসনারোপনং, তস্মিং, কোধৰসেন ঠাননিসজ্জাদীসু দোসং দস্সেত্ৰা ‘‘পস্সথ ভো ইমস্স ঠানং নিসজ্জং আলোকিতং ৰিলোকিতং, খাণুকো ৰিয তিট্ঠতি, সুনখো ৰিয নিসীদতি, মক্কটো ৰিয ইতো চিতো চ ৰিলোকেতী’’তি এৰং ‘‘অপ্পেৰ নাম ইমিনাপি উব্বাল়্হো পক্কমেয্যা’’তি অমনাপৰচনস্স ভণনেতি ৰুত্তং হোতি.
১৫৪৫. উয্যোজেন্তস্স ¶ কিচ্চেনাতি ৰিহারপালকাদীনং ভোজনহরণাদিকিচ্চেন পেসেন্তস্স, ইমস্স উপলক্খণত্তা ‘‘অনাপত্তি ‘উভো একতো ন যাপেস্সামা’তি উয্যোজেতী’’তিআদিনা (পাচি. ২৭৮) অনাপত্তিৰারাগতা সব্বেপি পকারা গহেতব্বা.
উয্যোজনকথাৰণ্ণনা.
১৫৪৬. খুদ্দকেতি এত্থ ‘‘সযনিঘরে’’তি সেসো উপরি ‘‘অসযনিঘরে তস্স, সযনিঘরসঞ্ঞিনো’’তি ৰক্খমানত্তা লব্ভতি. ‘‘মহল্লকে’’তি এত্থাপি এসেৰ নযো. পিট্ঠিসঙ্ঘাটতো অড্ঢতেয্যহত্থপ্পমাণং যস্স ৰেমজ্ঝে হোতি, ঈদিসে খুদ্দকে সযনিঘরেতি অত্থো. পিট্ঠিৰংসন্তি পিট্ঠিৰংসেন নিযমিতং গেহমজ্ঝং. তেনাহ অট্ঠকথাযং ‘‘পিট্ঠিৰংসং অতিক্কমিত্ৰা’তি ইমিনা মজ্ঝাতিক্কমং দস্সেতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৮০). সভোজনেতি সহ ভোজনেহীতি সভোজনং, তস্মিং সভোজনে. অথ ৰা সভোজনেতি সভোগে. রাগপরিযুট্ঠিতস্স পুরিসস্স হি ইত্থী ভোগো, ইত্থিযা চ পুরিসো, মেথুনরাগেন সারত্তপুরিসিত্থিসহিতেতি ৰুত্তং হোতি. যথাহ পদভাজনে ‘‘সভোজনং নাম কুলং ইত্থী চেৰ হোতি পুরিসো চ, ইত্থী চ পুরিসো চ উভো অনিক্খন্তা ¶ হোন্তি, উভো অৰীতরাগা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৮১). ইমিনা পরিযুট্ঠিতস্স মেথুনরাগগ্গিনো তঙ্খণে নিব্বত্তভাৰো দীপিতো. কুলেতি ঘরে.
১৫৪৭. হত্থপাসন্তি অড্ঢতেয্যরতনপ্পমাণদেসং. পিট্ঠিসঙ্ঘাটকস্স চাতি দ্ৰারসবন্ধস্স চ. সযনস্সাতি সযন্তি এত্থাতি সযনং, তস্স, আসন্নে ঠানে যো নিসীদতি সভোজনে কুলে, ‘‘তস্সা’’তি ইমিনা যোজেতব্বং, সযনস্স ¶ সমীপে ঠানে যো নিসীদতীতি অত্থো. মহল্লকেতি পুব্বে ৰুত্তপ্পমাণতো মহন্তে সযনিঘরে. ‘‘ঈদিসঞ্চ সযনিঘরং মহাচতুসালাদীসু হোতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৮০) অট্ঠকথাযং ৰুত্তং.
১৫৪৮. সযনমেতস্স অত্থীতি সযনী, সযনী চ তং ঘরঞ্চাতি ৰিগ্গহো. তত্থাতি সযনিঘরে.
১৫৪৯-৫০. দুতিযে সতীতি দুতিযে ভিক্খুম্হি সতি. যথাহ অনাপত্তিৰারে ‘‘ভিক্খু দুতিযো হোতী’’তি (পাচি. ২৮৩). ৰীতরাগেসূতি ৰীতরাগপরিযুট্ঠানেসু. ৰুত্তলক্খণং পদেসন্তি খুদ্দকমহন্তসেনাসনে ৰুত্তলক্খণপদেস. অনতিক্কম্ম নিসিন্নস্সাতি অনতিক্কমিত্ৰা নিসীদতো.
সভোজনকথাৰণ্ণনা.
১৫৫২. তেসন্তি দ্ৰিন্নং অনিযতসিক্খাপদানং. এসন্তি ইমেসং দ্ৰিন্নং রহোপটিচ্ছন্নরহোনিসজ্জসিক্খাপদানং, অযমেৰ ৰিসেসোতি অনন্তরসিক্খাপদেন সমুট্ঠানভাৰসঙ্খাতো অযং ৰিসেসো দীপিতোতি যোজনা.
রহোপটিচ্ছন্নরহোনিসজ্জকথাৰণ্ণনা.
১৫৫৩-৬. ৰুত্তোতি নিমন্তিতো. সন্তং ভিক্খুন্তি ‘‘কুলং উপসঙ্কমিস্সামী’’তি যস্মিং পদেসে চিত্তং উপ্পন্নং, তস্স সামন্তা দ্ৰাদসহত্থব্ভন্তরে ঠিতং ভিক্খুন্তি অত্থো. যথাহ ‘‘যত্থ ঠিতস্স কুলানি পযিরুপাসনচিত্তং উপ্পন্নং, ততো পট্ঠায যং পস্সে ৰা অভিমুখে ৰা পস্সতি, যস্স চ সক্কা হোতি পকতিৰচনেন আরোচেতুং, অযং সন্তো নামা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৯৮). এত্থ ¶ যং দ্ৰাদসহত্থব্ভন্তরে ঠিতেন সোতুং সক্কা ভৰেয্য, তং ¶ পকতিৰচনং নাম. অনাপুচ্ছাতি ‘‘অহং ইত্থন্নামস্স ঘরং গচ্ছামী’’তি ৰা ‘‘চারিত্তং আপুচ্ছামী’’তি ৰা ঈদিসেন ৰচনেন অনাপুচ্ছিত্ৰা. চারিত্তং আপজ্জেয্য চেতি যদি সঞ্চরেয্যাতি ৰুত্তং হোতি. অঞ্ঞত্র সমযাতি ‘‘তত্থাযং সমযো, চীৰরদানসমযো চীৰরকারসমযো’’তি (পাচি. ২৯৯) সিক্খাপদে অনুপঞ্ঞত্তিৰসেন ৰুত্তা দুৰিধা সমযা অঞ্ঞস্মিং কালে.
আপত্তিভেদং দস্সেতুমাহ ‘‘ঠপেত্ৰা’’তিআদি. ‘‘অৰীতিৰত্তে মজ্ঝন্হে’’তি ইমিনা পুরেভত্তং, পচ্ছাভত্তঞ্চ সঙ্গহিতং. এত্থ চ পুরেভত্তং পচ্ছাভত্তন্তি যেন ভত্তেন নিমন্তিতো, তস্মিং অভুত্তে ৰা ভুত্তে ৰাতি অত্থো. যথাহ ‘‘পুরেভত্তং নাম যেন নিমন্তিতো, তং অভুত্তাৰী. পচ্ছাভত্তং নাম যেন নিমন্তিতো, তং অন্তমসো কুসগ্গেনপি ভুত্তং হোতী’’তি (পাচি. ৩০০) পদভাজনে ৰুত্তং. অঞ্ঞস্স ঘরন্তি নিমন্তিততো অঞ্ঞস্স গেহং. ঘরূপচারোক্কমনে দুক্কটন্তি সম্বন্ধো, অত্তনা গতগেহস্স উপচারোক্কমনে দুক্কটন্তি অত্থো. পঠমেন পাদেনাতি সম্বন্ধো.
ঘরুম্মারেতি অঞ্ঞস্স গেহুম্মারে. ঘরূপচারে দুক্কটং সন্ধায ‘‘অপরম্পি চা’’তি ৰুত্তং. ‘‘সমতিক্কমে’’তি ইমিনা সহ ‘‘ঘরুম্মারে’’তি পদং ‘‘ঘরুম্মারস্সা’’তি ৰিভত্তিৰিপরিণামেন যোজেতব্বং.
১৫৫৭. ঠিতট্ঠানেতি যত্থ ঠিতস্স গমনচিত্তং উপ্পন্নং, তস্মিং ঠানে দ্ৰাদসহত্থব্ভন্তরেতি ইদং যথাৰুত্তনিযামেনেৰ গহেতব্বং. ওলোকেত্ৰাতি উভযপস্সং, অভিমুখঞ্চ ওলোকেত্ৰা. ‘‘যং পস্সে ৰা অভিমুখে ৰা পস্সতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ২৯৮) অট্ঠকথাযং ৰুত্তং.
১৫৫৮. দূরেতি ¶ দ্ৰাদসহত্থতো দূরমেৰাহ. ইতো চিতো চ গৰেসিত্ৰা আরোচনে কিচ্চং নত্থীতি যোজনা.
১৫৫৯. ন দোসোতি অনাপত্তি. সমযেতি এত্থ ‘‘অনাপুচ্ছতো’’তি সেসো. এত্থ চ উপরি চ ‘‘ন দোসো’’তি পচ্চেকং যুজ্জতি. সন্তং ভিক্খুন্তি সম্বন্ধো. ঘরেনাতি অঞ্ঞস্স ঘরেন, এত্থ ‘‘ঘরূপচারেন চা’’তি সেসো. আরামং গচ্ছতোতি এত্থ তেন মগ্গেনাতি ৰুত্তং হোতি.
১৫৬০. ‘‘তেন ¶ মগ্গেনা’’তি চ ‘‘গচ্ছতো’’তি চ পদদ্ৰযং ‘‘তিত্থিযানং পস্সয’’ন্তি চ ‘‘ভিক্খুনিপস্সয’’ন্তি চ উভযত্থ তথা-সদ্দেন লব্ভতি. তেন ঘরেন, ঘরূপচারেন ৰা গন্তব্বমগ্গেন তিত্থিযারামং ৰা ভিক্খুনিপস্সযং ৰা গচ্ছতো অনাপত্তীতি অত্থো. আপদায গচ্ছতীতি যোজনা. জীৰিতব্রহ্মচরিযন্তরাযা আপদা. আসনসালং ৰাতি সীহল়দীপে ৰিয ভিক্খূনং ভুঞ্জনত্থায যত্থ দানপতীহি আসনানি পঞ্ঞাপীযন্তি, তং আসনসালং ৰা, ভোজনসালন্তি অত্থো. ‘‘আপদাযাসনসাল’’ন্তি ৰত্তব্বে গাথাবন্ধৰসেন যকারলোপো. ভত্তিযস্স ঘরন্তি নিমন্তিতঘরং ৰা সলাকভত্তদাযকানং ৰা ঘরং.
১৫৬১. পৰেসনং ক্রিযং. অনাপুচ্ছনং অক্রিযং. অচিত্তকসমুট্ঠানমিস্সকত্তা ‘‘অচিত্ত’’ন্তি ৰুত্তং. কুসলাকুসলাব্যাকতানং অঞ্ঞতরচিত্তসমঙ্গিনা আপজ্জিতব্বং সন্ধায ‘‘তিচিত্তঞ্চা’’তি ৰুত্তং.
চারিত্তকথাৰণ্ণনা.
১৫৬২. ‘‘সব্বা’’তি ইদং ৰিৰরন্তো ‘‘চতুমাসপৰারণা পুনপৰারণা নিচ্চপৰারণা’’তি পৰারণত্তযং দস্সেতি. এত্থ চ ¶ ‘‘চতুমাসপচ্চযপৰারণা সাদিতব্বাতি গিলানপচ্চযপৰারণা সাদিতব্বা’’তি (পাচি. ৩০৭) পদভাজনে ৰুত্তং. পুনপৰারণা চ চত্তারোযেৰ মাসে ভেসজ্জেন পৰারণং. তেনাহ অট্ঠুপ্পত্তিযং ‘‘তেন হি ত্ৰং মহানাম সঙ্ঘং অপরম্পি চতুমাসং ভেসজ্জেন পৰারেহী’’তি. নিচ্চপৰারণা নাম যাৰজীৰং ভেসজ্জেহেৰ পৰারণা. ৰুত্তম্পি চেতং ভগৰতা অট্ঠুপ্পত্তিযং ‘‘তেন হি ত্ৰং মহানাম সঙ্ঘং যাৰজীৰং ভেসজ্জেন পৰারেহী’’তি (পাচি. ৩০৩).
সব্বা চেতা পৰারণা ভেসজ্জপরিযন্তরত্তিপরিযন্ততদুভযপরিযন্তঅপরিযন্তৰসেন চতুব্বিধা হোন্তি. যথাহ –
‘‘ভেসজ্জপরিযন্তা নাম ভেসজ্জানি পরিগ্গহিতানি হোন্তি ‘এত্তকেহি ভেসজ্জেহি পৰারেমী’তি. রত্তিপরিযন্তা নাম রত্তিযো পরিগ্গহিতাযো হোন্তি ‘এত্তকাসু রত্তীসু পৰারেমী’তি. ভেসজ্জপরিযন্তা চ রত্তিপরিযন্তা চ নাম ভেসজ্জানি চ পরিগ্গহিতানি হোন্তি রত্তিযো চ পরিগ্গহিতাযো হোন্তি ‘এত্তকেহি ভেসজ্জেহি এত্তকাসু রত্তীসু ¶ পৰারেমী’তি. নেৰভেসজ্জপরিযন্তা নরত্তিপরিযন্তা নাম ভেসজ্জানি চ অপরিগ্গহিতানি হোন্তি রত্তিযো চ অপরিগ্গহিতাযো হোন্তী’’তি (পাচি. ৩০৭).
১৫৬৩. ‘‘সাদিতব্বা’’তি ৰুত্তে সাদিযনপ্পকারে দস্সেতুমাহ ‘‘ৰিঞ্ঞাপেস্সামী’’তিআদি. ভেসজ্জম্পি সতি মে পচ্চযে ৰিঞ্ঞাপেস্সামীতি যোজনা, ‘‘সাদিতব্বা’’তি ইমিনা সম্বন্ধো. তদেৰ ব্যতিরেকতো দস্সেতুমাহ ‘‘ন পটিক্খিপিতব্বা’’তি. পটিক্খেপকারণং দস্সেতুমাহ ‘‘রোগোদানি ন মেতি চা’’তি. সা তিৰিধা পৰারণা.
১৫৬৪. তিকপাচিত্তিযং ¶ ৰুত্তন্তি ‘‘ততুত্তরি ততুত্তরিসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, নততুত্তরিসঞ্ঞী ভেসজ্জং ৰিঞ্ঞাপেতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ৩০৯) ৰুত্তং পাচিত্তিযত্তযং. ইধ ততুত্তরীতি এত্থ যেহি ভেসজ্জেহি পৰারিতো, যাসু চ রত্তীসু পৰারিতো, ততো চে উত্তরি অধিকন্তি অত্থো. যথাহ ‘‘ভেসজ্জপরিযন্তে যেহি ভেসজ্জেহি পৰারিতো হোতি, তানি ভেসজ্জানি ঠপেত্ৰা অঞ্ঞানি ভেসজ্জানি ৰিঞ্ঞাপেতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি চ ‘‘রত্তিপরিযন্তে যাসু রত্তীসু পৰারিতো হোতি, তা রত্তিযো ঠপেত্ৰা অঞ্ঞাসু রত্তীসু ৰিঞ্ঞাপেতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ৩০৮) চ. তত্থ ৰেমতিকস্স চ দুক্কটং ৰুত্তন্তি যোজনা.
১৫৬৫. ততো চতুমাসতো উত্তরি অতিরেকং ততুত্তরি, ততুত্তরি ন হোতীতি নততুত্তরি, নততুত্তরীতি সঞ্ঞা অস্স অত্থীতি নততুত্তরিসঞ্ঞী, ভিক্খু, তস্স অনাপত্তীতি যোজনা. যেহি ভেসজ্জেহি পৰারিতো, তানি ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স অনাপত্তীতি সহ সেসেন যোজেতব্বং. যথাহ ‘‘অনাপত্তি যেহি ভেসজ্জেহি পৰারিতো হোতি, তানি ভেসজ্জানি ৰিঞ্ঞাপেতী’’তি (পাচি. ৩১০). যেন ৰা যেহি ভেসজ্জেহি যাসু ৰা রত্তীসু পৰারিতো, ততো অঞ্ঞম্পি যথাতথং আচিক্খিত্ৰা ভিয্যো ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স অনাপত্তীতি সহ সেসেন যোজেতব্বং. যথাতথং আচিক্খিত্ৰা ভিয্যো ৰিঞ্ঞাপেন্তস্সাতি এত্থ ‘‘ইমেহি তযা ভেসজ্জেহি পৰারিতম্হ, অম্হাকঞ্চ ইমিনা চ ইমিনা চ ভেসজ্জেন অত্থো’তি আচিক্খিত্ৰা ৰিঞ্ঞাপেতি, ‘যাসু তযা রত্তীসু পৰারিতম্হ, তাযো চ রত্তিযো ৰীতিৰত্তা, অম্হাকঞ্চ ভেসজ্জেন অত্থো’তি আচিক্খিত্ৰা ৰিঞ্ঞাপেতী’’তি (পাচি. ৩১০) ৰচনতো যথাতথং ৰত্ৰা অধিকং ৰিঞ্ঞাপেন্তস্সাতি অত্থো.
১৫৬৬. অঞ্ঞস্স ¶ ¶ ভিক্খুস্স অত্থায ৰা ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স ভিক্খুস্স অনাপত্তীতি যোজনা. ঞাতকানং ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স অনাপত্তীতি এত্থ ঞাতকানং সন্তকং ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স অনাপত্তীতি অত্থো. অত্তনো ৰা ধনেন ৰিঞ্ঞাপেন্তস্স অনাপত্তীতি যোজনা. এত্থ ধনং নাম তণ্ডুলাদি কপ্পিযৰত্থু.
১৫৬৭. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘ৰিঞ্ঞাপেন্তস্সা’’তি ইদং পচ্চামসতি. উম্মত্তকাদীনন্তি ৰিসেসিতব্বমপেক্খিত্ৰা ‘‘ৰিঞ্ঞাপেন্তান’’ন্তি বহুৰচনং কাতব্বং.
ভেসজ্জকথাৰণ্ণনা.
১৫৬৮. উয্যুত্তন্তি সঙ্গামত্থায কতউয্যোগং, গামতো নিক্খম্ম গচ্ছন্তং ৰা একত্থ সন্নিৰিট্ঠং ৰা. যথাহ ‘‘উয্যুত্তা নাম সেনা গামতো নিক্খমিত্ৰা নিৰিট্ঠা ৰা হোতি পযাতা ৰা’’তি (পাচি. ৩১৪). অঞ্ঞত্র পচ্চযাতি ঠপেত্ৰা তথারূপপচ্চযং.
১৫৬৯. দস্সনস্সুপচারস্মিন্তি এত্থ দস্সনূপচারং নাম যস্মিং ঠানে ঠিতস্স সেনা পঞ্ঞাযতি, তং ঠানং. যথাহ ‘‘যত্থ ঠিতো পস্সতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ৩১৪). উপচারং ৰিমুঞ্চিত্ৰা পস্সন্তস্সাতি যথাৰুত্তদস্সনোপচারট্ঠানং এত্থ ঠত্ৰা ওলোকেতুং ন সুকরন্তিআদিনা কারণেন তং ঠানং পহায অঞ্ঞত্থ ৰিলোকেন্তস্সাতি ৰুত্তং হোতি. কেনচি পটিচ্ছন্নং হুত্ৰা অদিস্সমানম্পি নিন্নং ঠানং ওতিণ্ণং অপঞ্ঞাযমানম্পি পঞ্ঞাযন্তম্পি ওলোকেতুং ন সক্কা এৰমেৰ ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বো. যথাহ ‘‘কেনচি অন্তরিতা ৰা নিন্নং ওরুল়্হা ৰা ন দিস্সতী’’তিআদি (পাচি. অট্ঠ. ৩১৪). পযোগতোতি যথাৰুত্তদস্সনপযোগগণনায.
১৫৭০. ইদানি ¶ চতুরঙ্গসেনালক্খণং দস্সেতুমাহ ‘‘আরোহা পন চত্তারো’’তিআদি. আরোহাতি এত্থ হত্থারোহা দট্ঠব্বা. তপ্পাদরক্খকাতি তস্স পাদরক্খকাতি ৰিগ্গহো. দ্ৰে দ্ৰেতি একেকং পাদং রক্খন্তা দ্ৰে দ্ৰে. দ্ৰাদসপোসোতি দ্ৰাদস পোসা এতস্সাতি ৰিগ্গহো. দ্ৰাদসপুরিসযুত্তো একো হত্থী নাম.
১৫৭১. আরোহোতি ¶ এত্থ অস্সারোহো ৰুচ্চতি. তিপুরিসোতি তযো পুরিসা অস্সাতি ৰিগ্গহো. হযোতি অস্সো. একো সারথীতি রথচারিকো. ‘‘যোধো একো’’তি পদচ্ছেদো. আণিরক্খাতি রথচক্কদ্ৰযস্স অগল়নত্থং অক্খকস্স উভোসু কোটীসু আকোটিতা দ্ৰে আণিযো রক্খনকা.
১৫৭২. চতুপোসোতি চত্তারো পোসা যস্সাতি ৰিগ্গহো. চতুসচ্চৰিভাৰিনাতি চতুন্নং অরিযসচ্চানং দেসকেন ভগৰতা. পদহত্থাতি আৰুধহত্থা. পজ্জতে গম্যতে অনেন পরে হনিতুন্তি পদং, আৰুধং, পদানি হত্থেসু যেসং তে পদহত্থাতি ভিন্নাধিকরণো বাহিরত্থসমাসো যথা ‘‘ৰজিরপাণী’’তি. পত্তিপদাতি-সদ্দো অনত্থন্তরা, মনুস্সসেনায অধিৰচনং.
১৫৭৩. চতুরঙ্গসমাযুত্তাতি চতূহি অঙ্গেহি অৰযৰেহি সমাযুত্তাতি ৰিগ্গহো.
১৫৭৪. হত্থিআদীসূতি যথাৰুত্তলক্খণহত্থিঅস্সরথপদাতিনামকেসু চতূসু অঙ্গেসু, নিদ্ধারণে ভুম্মং. একেকন্তি একেকং অঙ্গং. এতেসু অৰকংসতো একং পুরিসারুল়্হমপি হত্থিঞ্চ তথা অস্সঞ্চ একং পদহত্থপুরিসঞ্চ একমেকং ¶ কত্ৰা আহ ‘‘একেকং দস্সনত্থায গচ্ছতো’’তি. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘অন্তমসো একপুরিসারুল়্হং একম্পি হত্থিম্পী’’তিআদি (পাচি. অট্ঠ. ৩১৫). অনুয্যুত্তেপীতি সঙ্গামং ৰিনা অঞ্ঞেন কারণেন নিক্খন্তে. যথাহ ‘‘অনুয্যুত্তা নাম রাজা উয্যানং ৰা নদিং ৰা গচ্ছতি, এৰং অনুয্যুত্তা হোতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩১৫).
১৫৭৫. সম্পত্তন্তি এত্থ ‘‘সেন’’ন্তি পকরণতো লব্ভতি. আপদাসূতি জীৰিতব্রহ্মচরিযন্তরাযে সতি ‘‘এত্থ গতো মুচ্চিস্সামী’’তি গচ্ছতো অনাপত্তি. তথারূপে পচ্চযে গিলানাৰলোকনাদিকে গমনানুরূপপচ্চযে সতি অনাপত্তীতি যোজনা.
উয্যুত্তকথাৰণ্ণনা.
১৫৭৬-৭. ‘‘সিযা চ তস্স ভিক্খুনো কোচিদেৰ পচ্চযো সেনং গমনায, দিরত্ততিরত্তং তেন ভিক্খুনা সেনায ৰসিতব্ব’’ন্তি (পাচি. ৩১৮) অনুঞ্ঞাতত্তা কেনচি করণীযেন ¶ সঙ্গামত্থং উয্যুত্তায সেনায দিরত্ততিরত্তং পটিপাটিযা ৰসিত্ৰা চতুত্থরত্তিযং ৰসন্তস্স পন ভিক্খুনো আপত্তিং দস্সেতুমাহ ‘‘চতুত্থে’’তিআদি. অনাপত্তিৰারে ‘‘গিলানো ৰসতী’’তি (পাচি. ৩২১) ৰুত্তত্তা আহ ‘‘অরোগৰা’’তি. সেনাযাতি এত্থ পরিক্খেপারহট্ঠানেন ৰা সঞ্চরণপরিযন্তেন ৰা সেনা পরিচ্ছিন্দিতব্বা, এৰং পরিচ্ছিন্নায সেনায অন্তোৰাতি অত্থো.
তিকপাচিত্তিযন্তি ‘‘অতিরেকতিরত্তে অতিরেকসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, ঊনকসঞ্ঞী সেনায ৰসতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ৩২০) পাচিত্তিযত্তযং ৰুত্তং.
সেনাৰাসকথাৰণ্ণনা.
১৫৮০. উয্যোধিকং ¶ নাম সঙ্গামট্ঠানং. যথাহ অট্ঠকথাযং ‘‘উগ্গন্ত্ৰা উগ্গন্ত্ৰা এত্থ যুজ্ঝন্তীতি উয্যোধিকং, সম্পহারট্ঠানস্সেতং অধিৰচন’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ৩২২). বলগ্গন্তি ‘‘এত্তকা হত্থী’’তিআদিনা (পাচি. ৩২৪) পদভাজনাগতনযেন বলস্স গণনট্ঠানং বলগ্গং. যথাহ ‘‘বলস্স অগ্গং জানন্তি এত্থাতি বলগ্গং, বলগণনট্ঠানন্তি অত্থো’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩২২). সেনাব্যূহন্তি ‘‘ইতো হত্থী হোন্তু, ইতো অস্সা, ইতো রথা, ইতো পত্তী হোন্তূ’’তি (পাচি. ৩২৪) পদভাজনে ৰুত্তসেনাসন্নিৰেসট্ঠানং সেনাব্যূহং. যথাহ ‘‘সেনায ৰিযূহং সেনাব্যূহং, সেনাসন্নিৰেসস্সেতং অধিৰচন’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ৩২২).
১৫৮১. পুরিমেতি অনন্তরসিক্খাপদে. ‘‘দ্ৰাদসপুরিসো হত্থী’’ইতি যো হত্থী ৰুত্তোতি যোজনা. তেনাতি তেন হত্থিনা হেতুভূতেন.
১৫৮২. ‘‘সেসেসূ’’তি ইমিনা অস্সানীকরথানীকপত্তানীকা গহিতা. পত্তানীকং নাম ‘‘চত্তারো পুরিসা পদহত্থা পত্তী পচ্ছিমং পত্তানীক’’ন্তি (পাচি. ৩২৪) সেনঙ্গেসু পটিনিদ্দেসেন নিব্বিসেসং কত্ৰা ৰুত্তং. তিণ্ণন্তি এতেসং উয্যুত্তাদীনং.
উয্যোধিককথাৰণ্ণনা.
অচেলকৰগ্গো পঞ্চমো.
১৫৮৩. পিট্ঠাদীহীতি ¶ এত্থ আদি-সদ্দেন পূৰাদিং সঙ্গণ্হাতি. যথাহ ‘‘সুরা নাম পিট্ঠসুরা পূৰসুরা ওদনসুরা কিণ্ণপক্খিত্তা সম্ভারসংযুত্তা’’তি (পাচি. ৩২৮). এত্থ চ পিট্ঠং ভাজনে পক্খিপিত্ৰা তজ্জং উদকং দত্ৰা পক্খিপিত্ৰা কতা পিট্ঠসুরা. এৰং ¶ পূৰে, ওদনে চ ভাজনে পক্খিপিত্ৰা তজ্জং উদকং দত্ৰা মদ্দিত্ৰা কতা ‘‘পূৰসুরা, ওদনসুরা’’তি ৰুচ্চতি. ‘‘কিণ্ণা’’তি পন তস্সা সুরায বীজং ৰুচ্চতি, যে ‘‘সুরামোদকা’’তিপি ৰুচ্চন্তি, তে পক্খিপিত্ৰা কতা কিণ্ণপক্খিত্তা. হরীতকিসাসপাদিনানাসম্ভারেহি সংযোজিতা সম্ভারসংযুত্তা.
পুপ্ফাদীহীতি এত্থ আদি-সদ্দেন ফলাদীনং গহণং. যথাহ ‘‘মেরযো নাম পুপ্ফাসৰো ফলাসৰো মধ্ৰাসৰো গুল়াসৰো সম্ভারসংযুত্তো’’তি (পাচি. ৩২৮). তত্থ চ পুপ্ফাসৰো নাম মধুকপুপ্ফাদীনং জাতিরসকতো চেৰ তালনাল়িকেরপুপ্ফানঞ্চ রসো চিরপরিৰাসিতো. ফলাসৰো পন মুদ্দিকাপনসফলাদীনি মদ্দিত্ৰা তেসং রসেন কতো. মধ্ৰাসৰো নাম মুদ্দিকানং জাতিরসেন কতো. মক্খিকামধুনাপি করীযতীতি ৰদন্তি. উচ্ছুরসো গুল়াসৰো. হরীতকামলককটুকভণ্ডাদিনানাসম্ভারানং রসো চিরপরিৰাসিতো সম্ভারসংযুত্তো. আসৰো মেরযং হোতীতি যোজনা.
১৫৮৪. বীজতো পট্ঠাযাতি সম্ভারে পটিযাদিত্ৰা চাটিযং পক্খিত্তকালতো পট্ঠায তালনাল়িকেরাদীনং পুপ্ফরসে পুপ্ফতো গল়িতাভিনৰকালতোযেৰ চ পট্ঠায. পিৰন্তস্সাতি এত্থ ‘‘কুসগ্গেনা’’তিপি সেসো. উভযম্পি চাতি সুরং, মেরযঞ্চাতি উভযম্পি. বীজতো পন পট্ঠায কুসগ্গেন পিৰন্তস্সপি ভিক্খুনো পাচিত্তিযং হোতীতি যোজেতব্বং. পযোগবাহুল্লেন আপত্তিবাহুল্লং দস্সেতুমাহ ‘‘পযোগে চ পযোগে চা’’তি. ইদঞ্চ ৰিচ্ছিন্দিত্ৰা ৰিচ্ছিন্দিত্ৰা পিৰন্তস্স ভিক্খুনো পযোগে চ পযোগে চ পাচিত্তিযং হোতীতি যোজেতব্বং. যথাহ ‘‘ৰিচ্ছিন্দিত্ৰা ৰিচ্ছিন্দিত্ৰা পিৰতো পযোগগণনায আপত্তিযো’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩২৮). একেনেৰ পযোগেন বহুম্পি পিৰন্তস্স একং এৰ ¶ আপত্তিং ব্যতিরেকতো দীপেতি. যথাহ ‘‘একেন পন পযোগেন বহুম্পি পিৰন্তস্স একা আপত্তী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩২৮).
১৫৮৫. তিকপাচিত্তিযং ৰুত্তন্তি ‘‘মজ্জে মজ্জসঞ্ঞী, মজ্জে ৰেমতিকো, মজ্জে অমজ্জসঞ্ঞী পিৰতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ৩২৮) তিকপাচিত্তিযং ৰুত্তং.
১৫৮৬. ‘‘অনাপত্তি ¶ নমজ্জং হোতি মজ্জৰণ্ণং মজ্জগন্ধং মজ্জরসং, তং পিৰতী’’তি (পাচি. ৩২৮) ৰুত্তত্তা আহ ‘‘অমজ্জং মজ্জৰণ্ণ’’ন্তিআদি. অরিট্ঠং নাম আমলকফলরসাদীহি কতো আসৰৰিসেসো. লোণসোৰীরকং নাম অট্ঠকথাযং –
‘‘হরীতকামলকৰিভীতককসাৰে, সব্বধঞ্ঞানি, সব্বঅপরণ্ণানি, সত্তন্নম্পি ধঞ্ঞানং ওদনং, কদলিফলাদীনি সব্বফলানি, ৰেত্তকেতকখজ্জূরিকল়ীরাদযো সব্বকল়ীরে, মচ্ছমংসখণ্ডানি, অনেকানি চ মধুফাণিতসিন্ধৰলোণতিকটুকাদীনি ভেসজ্জানি পক্খিপিত্ৰা কুম্ভিমুখং লিম্পিত্ৰা একং ৰা দ্ৰে ৰা তীণি ৰা সংৰচ্ছরানি ঠপেন্তি, তং পরিপচ্চিত্ৰা জম্বুরসৰণ্ণং হোতি. ৰাতকাসকুট্ঠপণ্ডুভগন্দলাদীনঞ্চ সিনিদ্ধভোজনভুত্তানঞ্চ উত্তরপানং ভত্তজীরণকভেসজ্জং তাদিসং নত্থি. তং পনেতং ভিক্খূনং পচ্ছাভত্তম্পি ৰট্টতি, গিলানানং পাকতিকমেৰ. অগিলানানং পন উদকসম্ভিন্নং পানপরিভোগেনা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.১৯২) –
ৰিভাৰিতো ভেসজ্জৰিসেসো. সুত্তং নাম অনেকেহি ভেসজ্জেহি অভিসঙ্খতো অমজ্জভূতো আসৰৰিসেসো.
১৫৮৭. ৰাসগাহাপনত্থাযাতি ¶ সুগন্ধিভাৰগাহাপনত্থং. ঈসকন্তি মজ্জৰণ্ণগন্ধরসা যথা ন পঞ্ঞাযন্তি, এৰং অপ্পমত্তকং. যথাহ ‘‘অনতিক্খিত্তমজ্জেযেৰ অনাপত্তি. যং পন অতিক্খিত্তমজ্জং হোতি, যত্থ মজ্জস্স ৰণ্ণগন্ধরসা পঞ্ঞাযন্তি, তস্মিং আপত্তিযেৰা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩২৯). সূপাদীনং তু পাকেতি এত্থ আদি-সদ্দেন মংসপাকাদযো সঙ্গহিতা. যথাহ ‘‘সূপসম্পাকে মংসসম্পাকে তেলসম্পাকে’’তি (পাচি. ৩২৮).
১৫৮৮. ৰত্থুঅজাননা অচিত্তন্তি সম্বন্ধো. যথাহ ‘‘ৰত্থুঅজাননতায চেত্থ অচিত্তকতা ৰেদিতব্বা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩২৯). ৰত্থুঅজাননতা চ নাম ‘‘মজ্জ’’ন্তি অজাননভাৰো. ইদন্তি ইদং সিক্খাপদং. চ-সদ্দেন অঞ্ঞানি চ গিরগ্গসমজ্জাদিসিক্খাপদানি সমুচ্চিনোতি. অকুসলেনেৰাতি অকুসলচিত্তেনেৰ. পানতোতি পাতব্বতো. লোকৰজ্জকন্তি সাধুলোকেন ৰজ্জেতব্বন্তি অত্থো. লোকৰজ্জমেৰ লোকৰজ্জকং.
ননু ¶ চেত্থ ৰত্থুঅজাননতায অচিত্তকত্তে তংৰত্থুঅজাননং কুসলাব্যাকতচিত্তসমঙ্গিনোপি সম্ভৰতি, কস্মা ‘‘অকুসলেনেৰ পানতো লোকৰজ্জক’’ন্তি ৰুত্তন্তি? ৰুচ্চতে – যস্মা অমজ্জসঞ্ঞায পিৰতো, মজ্জসঞ্ঞায চ পিৰতো মজ্জং ৰত্থুনিযামেন কিলেসুপ্পত্তিযাৰ পচ্চযো হোতি, যথা মজ্জং পীতং অজানন্তস্সাপি অকুসলানমেৰ পচ্চযো হোতি, ন কুসলানং, তথা অজ্ঝোহরণকালেপি ৰত্থুনিযামেন অকুসলস্সেৰ পচ্চযো হোতীতি কত্ৰা ৰুত্তং ‘‘অকুসলেনেৰ পানতো লোকৰজ্জক’’ন্তি. যথা তং নিল়িনিজাতকে (জা. ২.১৮.১ আদযো; জা. অট্ঠ. ৫.১৮.১ আদযো) ভেসজ্জসঞ্ঞায ইত্থিযা মগ্গে অঙ্গজাতং পৰেসেন্তস্স কুমারস্স ‘‘ইত্থী’’তি ৰা ‘‘তস্সা মগ্গে মেথুনং পটিসেৰামী’’তি ৰা সঞ্ঞায ¶ অভাৰেপি কামরাগুপ্পত্তিযা সীলাদিগুণপরিহানি ৰত্থুনিযামতো চ অহোসি, এৰমিধাপি দট্ঠব্বো.
কেচি পন ‘‘অকুসলেনেৰ পানতো’’তি ইদং ইমস্স সিক্খাপদস্স সচিত্তকপক্খং সন্ধায ৰুত্তং, অঞ্ঞথা পাণাতিপাতাদীসুপি অতিপ্পসঙ্গোতি মঞ্ঞমানা বহুকারণং, নিযমনঞ্চ দস্সেসুং. ৰিনযট্ঠকথাযং (পাচি. অট্ঠ. ৩২৯), পন খুদ্দকপাঠট্ঠকথাযং (খু. পা. অট্ঠ. সিক্খাপদৰণ্ণনা), ৰিভঙ্গট্ঠকথাদীসু চ ‘‘তিচিত্ত’’ন্তি অৰত্ৰা ‘‘অকুসলচিত্ত’’মিচ্চেৰ ৰুত্তত্তা, সিক্খাপদস্স সামঞ্ঞলক্খণং দস্সেন্তেন পক্খন্তরলক্খণদস্সনস্স অযুত্তত্তা চ অট্ঠকথাসু যথারুতৰসেনেৰ অত্থগ্গহণে চ কস্সচি ৰিরোধস্স অসম্ভৰতো সচিত্তকপক্খমেৰ সন্ধায অকুসলচিত্ততা, লোকৰজ্জতা চেত্থ ন ৰত্তব্বা. ‘‘ৰত্থুং জানিত্ৰাপি অজানিত্ৰাপি মজ্জং পিৰতো ভিক্খুস্স পাচিত্তিযং. সামণেরস্স পন জানিত্ৰাৰ পিৰতো সীলভেদো, ন অজানিত্ৰা’’তি (মাহাৰ. অট্ঠ. ১০৮ অত্থতো সমানং) যং ৰুত্তং, তত্থ কারণং মগ্গিতব্বং. সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা বুদ্ধানমেৰ ৰিসযত্তা ন তং মগ্গিতব্বং, যথাপঞ্ঞত্তেযেৰ ৰত্তিতব্বং. ইদং পন সিক্খাপদং অকুসলচিত্তং, সুখোপেক্খাৰেদনানং ৰসেন দুৰেদনঞ্চ হোতি. ৰিনযট্ঠকথাযং (পাচি. অট্ঠ. ৩২৯), পন মাতিকট্ঠকথাযঞ্চ (কঙ্খা. অট্ঠ. সুরাপানসিক্খাপদৰণ্ণনা) ‘‘তিৰেদন’’ন্তি পাঠো দিস্সতি, খুদ্দকপাঠৰণ্ণনায (খু. পা. অট্ঠ. সিক্খাপদৰণ্ণনা), ৰিভঙ্গট্ঠকথাদীসু (ৰিভ. অট্ঠ. ৭০৩ আদযো) চ ‘‘সুখমজ্ঝত্তৰেদনাৰসেন দুৰেদন’’ন্তি চ ‘‘লোভমোহমূলৰসেন দ্ৰিমূলক’’ন্তি চ ৰুত্তত্তা সো ‘‘পমাদপাঠো’’তি গহেতব্বো.
সুরাপানকথাৰণ্ণনা.
১৫৮৯. যেন ¶ ¶ কেনচি অঙ্গেনাতি অঙ্গুলিআদিনা যেন কেনচি সরীরাৰযৰেন. হসাধিপ্পাযিনোতি হসে অধিপ্পাযো হসাধিপ্পাযো, সো এতস্স অত্থীতি ৰিগ্গহো, তস্স, ইমিনা কীল়াধিপ্পাযরহিতস্স অনাপত্তিং ব্যতিরেকতো দীপেতি. ৰক্খতি চ ‘‘অনাপত্তি নহসাধিপ্পাযস্সা’’তি. ফুসতো ফুসন্তস্স.
১৫৯০. সব্বত্থাতি সব্বেসু উপসম্পন্নানুপসম্পন্নেসু. কাযপটিবদ্ধাদিকে নযেতি ‘‘কাযেন কাযপটিবদ্ধং আমসতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তিএৰমাদিনা (পাচি. ৩৩২) দস্সিতে নযে. অনুপসম্পন্নে উপসম্পন্নসঞ্ঞিৰেমতিকঅনুপসম্পন্নসঞ্ঞীনং ৰসেন তীণি দুক্কটানি ৰুত্তানীতি আহ ‘‘তথেৰানুপসম্পন্নে, দীপিতং তিকদুক্কট’’ন্তি. এত্থ চ ‘‘তথেৰা’’তি ইমিনা উপসম্পন্নে উপসম্পন্নসঞ্ঞিৰেমতিকঅনুপসম্পন্নসঞ্ঞীনং ৰসেন তিকপাচিত্তিযস্স ৰুত্তভাৰো দীপিতো হোতি. যথা উপসম্পন্নে তিকপাচিত্তিযং দীপিতং, তথেৰ অনুপসম্পন্নে তিকদুক্কটং দীপিতন্তি যোজনা.
১৫৯১. এত্থ…পে… ভিক্খুনীতি এত্থ ভিক্খুপি ভিক্খুনিযা অনুপসম্পন্নট্ঠানে ঠিতোতি ৰেদিতব্বো.
১৫৯২. নহসাধিপ্পাযস্স ফুসতোতি হসাধিপ্পাযং ৰিনা ৰন্দনাদীসু পাদাদিসরীরাৰযৰেন পরং ফুসন্তস্স. কিচ্চে সতীতি পিট্ঠিপরিকম্মাদিকিচ্চে সতি.
অঙ্গুলিপতোদককথাৰণ্ণনা.
১৫৯৩. জলেতি এত্থ ‘‘উপরিগোপ্ফকে’’তি সেসো. যথাহ ‘‘উপরিগোপ্ফকে উদকে’’তি (পাচি. ৩৩৭). নিমুজ্জনাদীনন্তি এত্থ আদি-সদ্দেন উম্মুজ্জনপ্লৰনানি গহিতানি. যথাহ ‘‘উপরিগোপ্ফকে উদকে হসাধিপ্পাযো নিমুজ্জতি ৰা উম্মুজ্জতি ৰা পলৰতি ¶ ৰা’’তি (পাচি. ৩৩৭). ‘‘কেৰল’’ন্তি ইমিনা নহানাদিকিচ্চেন ওতরন্তস্স অনাপত্তীতি দীপেতি.
১৫৯৪. উপরিগোপ্ফকে জলেতি গোপ্ফকানং উপরিভাগপ্পমাণে জলে. নিমুজ্জেয্যপি ৰাতি অন্তোজলং পৰিসন্তো নিমুজ্জেয্য ৰা. তরেয্য ৰাতি প্লৰেয্য ৰা.
১৫৯৫-৬. অন্তোযেৰোদকে ¶ নিমুজ্জিত্ৰান গচ্ছতো তস্স হত্থপাদপযোগেহি পাচিত্তিং পরিদীপযেতি যোজনা.
১৫৯৭. হত্থাদিসকলসরীরাৰযৰং সঙ্গণ্হিতুং ‘‘যেন যেনা’’তি অনিযমামেডিতমাহ. জলং তরতো ভিক্খুনো যেন যেন পন অঙ্গেন তরণং হোতীতি যোজনা.
১৫৯৮. তরুতো ৰাপীতি রুক্খতোপি ৰা. তিকপাচিত্তিযন্তি উদকে হসধম্মে হসধম্মসঞ্ঞিৰেমতিকঅহসধম্মসঞ্ঞীনং ৰসেন তিকপাচিত্তিযং. ‘‘তিকদুক্কট’’ন্তি পাঠো দিস্সতি, ‘‘উদকে অহসধম্মে হসধম্মসঞ্ঞী, আপত্তি দুক্কটস্স. উদকে অহসধম্মে ৰেমতিকো, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পাচি. ৩৩৮) ৰত্ৰা ‘‘উদকে অহসধম্মে অহসধম্মসঞ্ঞী, অনাপত্তী’’তি (পাচি. ৩৩৮) ততিযৰিকপ্পে পাল়িযং অনাপত্তি ৰুত্তাতি সো পমাদপাঠো, ‘‘দ্ৰিকদুক্কট’’ন্তি পাঠোযেৰ গহেতব্বো.
১৫৯৯. নাৰং তীরে উস্সারেন্তোপি ৰাতি সম্বন্ধো. উস্সারেন্তোতি তীরমারোপেন্তো. ‘‘কীল়তী’’তি ইদং ‘‘পাজেন্তো’’তি ইমিনাপি যোজেতব্বং.
১৬০০. কথলায ৰাতি খুদ্দককপালিকায ৰা. উদকন্তি এত্থ ‘‘ভাজনগতং ৰা’’তি সেসো. ‘‘ভাজনগতং উদকং ৰা’’তি (পাচি. ৩৩৮) হি পদভাজনে ৰুত্তং.
১৬০১. কঞ্চিকং ¶ ৰাতি ধঞ্ঞরসং ৰা. অপি-সদ্দো ‘‘খীরং ৰা তক্কং ৰা রজনং ৰা পস্সাৰং ৰা’’তি (পাচি. ৩৩৮) পাল়িযং আগতে সম্পিণ্ডেতি. চিক্খল্লং ৰাপীতি উদককদ্দমং ৰা. এত্থ ৰিসেসজোতকেন অপি-সদ্দেন ‘‘অপিচ উপরিগোপ্ফকে ৰুত্তানি উম্মুজ্জনাদীনি ঠপেত্ৰা অঞ্ঞেন যেন কেনচি আকারেন উদকং ওতরিত্ৰা ৰা অনোতরিত্ৰা ৰা যত্থ কত্থচি ঠিতং উদকং অন্তমসো বিন্দুং গহেত্ৰা খিপনকীল়াযপি কীল়ন্তস্স দুক্কটমেৰা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩৩৬) অট্ঠকথাগতং ৰিনিচ্ছযৰিসেসং সম্পিণ্ডেতি. ৰিক্খিপন্তি ৰিক্খিপিত্ৰা.
১৬০২. সতি ¶ কিচ্চে জলং ৰিগাহিত্ৰা নিমুজ্জনাদিকং করোন্তস্স অনাপত্তীতি যোজনা. কিচ্চং নাম নহানাদিকং.
১৬০৩. অনন্তরস্সাতি অঙ্গুলিপতোদকসিক্খাপদস্স. ৰিসেসোৰ ৰিসেসতা, কোচি ৰিসেসো নত্থীতি অত্থো.
হসধম্মকথাৰণ্ণনা.
১৬০৪-৫. যো ভিক্খু ভিক্খুনা পঞ্ঞত্তেন ৰুচ্চমানো অস্স ৰচনং অকত্তুকামতায আদরং পন সচে ন করোতি, তস্স তস্মিং অনাদরিযে পাচিত্তিযমুদীরযেতি যোজনা, ইমিনা ৰাক্যেন পুগ্গলানাদরমূলকং পাচিত্তিযং ৰুত্তং. যথাহ ‘‘অনাদরিযং নাম দ্ৰে অনাদরিযানি পুগ্গলানাদরিযঞ্চ ধম্মানাদরিযঞ্চা’’তি (পাচি. ৩৪২), ‘‘পুগ্গলানাদরিযং নাম উপসম্পন্নেন পঞ্ঞত্তেন ৰুচ্চমানো ‘অযং উক্খিত্তকো ৰা ৰম্ভিতো ৰা গরহিতো ৰা ইমস্স ৰচনং অকতং ভৰিস্সতী’তি অনাদরিযং করোতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ৩৪২) চ.
ধম্মমেৰ ৰা অসিক্খিতুকামো যো ভিক্খু ভিক্খুনা পঞ্ঞত্তেন ৰুচ্চমানো অস্স ৰচনং অকত্তুকামতায আদরং ¶ পন সচে ন করোতি, তস্স তস্মিং অনাদরিযে পাচিত্তিযমুদীরযেতি যোজনা, ইমিনা ধম্মানাদরিযমূলকং পাচিত্তিযং ৰুত্তং. যথাহ ‘‘ধম্মানাদরিযং নাম উপসম্পন্নেন পঞ্ঞত্তেন ৰুচ্চমানো কথাযং নস্সেয্য ৰা ৰিনস্সেয্য ৰা অন্তরধাযেয্য ৰা, তং নসিক্খিতুকামো অনাদরিযং করোতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ৩৪২). অনাদরিযেতি নিমিত্তত্থে ভুম্মং.
১৬০৬. তিকপাচিত্তিযং ৰুত্তন্তি ‘‘উপসম্পন্নে উপসম্পন্নসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, অনুপসম্পন্নসঞ্ঞী অনাদরিযং করোতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ৩৪৩) তিকপাচিত্তিযং ৰুত্তং. তিকাতীতেনাতি লোকত্তিকমতিক্কন্তেন. অনুপসম্পন্নানাদরে তিকদুক্কটন্তি অনুপসম্পন্নে উপসম্পন্নসঞ্ঞিৰেমতিকঅনুপসম্পন্নসঞ্ঞীনং ৰসেন তিকদুক্কটং.
১৬০৭. সুত্তেনেৰাভিধম্মেনাতি এত্থ এৰকারো ‘‘দুক্কট’’ন্তি ইমিনা যোজেতব্বো. ‘‘সুত্তেন ¶ অভিধম্মেনা’’তি পদদ্ৰযেন অভেদোপচারতো সুত্তাভিধম্মাগতো পরিযত্তিধম্মো ৰুত্তো. অপঞ্ঞত্তেনাতি পঞ্ঞত্তসঙ্খাতৰিনযতো অঞ্ঞত্তা অপঞ্ঞত্তেন. ‘‘অপঞ্ঞত্তেনা’’তি ইদং ‘‘সুত্তেন অভিধম্মেনা’’তি পদদ্ৰযৰিসেসনং. ভিক্খুনা ৰুত্তস্স তস্মিং ভিক্খুম্হি ৰা ধম্মে ৰা অনাদরং করোতো দুক্কটমেৰ. সামণেরেন উভযেনপি পঞ্ঞত্তেন ৰা অপঞ্ঞত্তেন ৰা ৰুত্তস্স তস্মিং সামণেরে ৰা পঞ্ঞত্তে ৰা অপঞ্ঞত্তে ৰা ধম্মে অনাদরং করোতো ভিক্খুস্স দুক্কটমেৰাতি যোজনা.
১৬০৮. দোসোতি পাচিত্তিযদুক্কটসঙ্খাতো কোচি দোসো.
১৬০৯. এত্থাতি ¶ ইমস্মিং আচরিযানং গাহে. গারয্হো আচরিযুগ্গহো নেৰ গহেতব্বোতি যোজনা. গারয্হো আচরিযুগ্গহোতি এত্থ ‘‘যস্মা উচ্ছুরসো সত্তাহকালিকো, তস্স কসটো যাৰজীৰিকো, দ্ৰিন্নংযেৰ সমৰাযো উচ্ছুযট্ঠি, তস্মা ৰিকালে উচ্ছুযট্ঠিং খাদিতুং ৰট্টতি গুল়হরীতকে ৰিযা’’তি এৰমাদিকো সম্পতি নিব্বত্তো গারয্হাচরিযৰাদো. কতরো পন গহেতব্বোতি? পৰেণিযা আগতো আচরিযুগ্গহোৰ গহেতব্বো.
কুরুন্দিযং পন ‘‘লোকৰজ্জে আচরিযুগ্গহো ন ৰট্টতি, পণ্ণত্তিৰজ্জে পন ৰট্টতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩৪৪) ৰুত্তং. মহাপচ্চরিযং ‘‘সুত্তং, সুত্তানুলোমঞ্চ উগ্গহিতকানংযেৰ আচরিযানং উগ্গহো পমাণং, অজানন্তানং কথা অপ্পমাণ’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ৩৪৪) ৰুত্তং. ‘‘তং সব্বং পৰেণিযা আগতে সমোধানং গচ্ছতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩৪৪) অট্ঠকথাযং ৰুত্তং. এত্থ লোকৰজ্জে আচরিযুগ্গহো ন ৰট্টতীতি লোকৰজ্জসিক্খাপদে আপত্তিট্ঠানে যো আচরিযৰাদো, সো ন গহেতব্বো, লোকৰজ্জমতিক্কমিত্ৰা ‘‘ইদং অম্হাকং আচরিযুগ্গহো’’তি ৰদন্তস্স উগ্গহো ন ৰট্টতীতি অধিপ্পাযো. সুত্তানুলোমং নাম অট্ঠকথা. পৰেণিযা আগতে সমোধানং গচ্ছতীতি ‘‘পৰেণিযা আগতো আচরিযুগ্গহোৰ গহেতব্বো’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩৪৪) এৰং ৰুত্তে মহাঅট্ঠকথাৰাদেযেৰ সঙ্গহং গচ্ছতীতি অধিপ্পাযো.
অনাদরিযকথাৰণ্ণনা.
১৬১০-১. ‘‘যো পন ভিক্খু ভিক্খুং ভিংসাপেয্য, পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ৩৪৬) মাতিকাৰচনতো ¶ ভযসঞ্জননত্থাযাতি এত্থ ‘‘ভিক্খুস্সা’’তি সেসো. তেনেৰ ৰক্খতি ‘‘ইতরস্স তু ভিক্খুস্সা’’তি. রূপাদিন্তি রূপসদ্দগন্ধাদিং. উপসংহরেতি উপট্ঠপেতি ¶ , দস্সেতীতি ৰুত্তং হোতি. ভযানকং কথন্তি চোরকন্তারাদিকথং. যথাহ ‘‘চোরকন্তারং ৰা ৰাল়কন্তারং ৰা পিসাচকন্তারং ৰা আচিক্খতী’’তি (পাচি. ৩৪৮). পরসন্তিকেতি এত্থ ‘‘পরো’’তি ৰুত্তনযেন লব্ভমানো উপসম্পন্নো গহেতব্বো.
দিস্ৰা ৰাতি উপট্ঠাপিতং তং রূপাদিং দিস্ৰা ৰা. সুত্ৰা ৰাতি তং ভযানকং কথং সুত্ৰা ৰা. যস্স ভযদস্সনত্থায তং উপট্ঠাপেসি, সো ভাযতু ৰা মা ৰা ভাযতু. ইতরস্সাতি তদুপট্ঠাপকস্স ভিক্খুস্স. তঙ্খণেতি উপট্ঠাপিতক্খণে.
১৬১২. তিকপাচিত্তিযং ৰুত্তন্তি ‘‘উপসম্পন্নে উপসম্পন্নসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, অনুপসম্পন্নসঞ্ঞী ভিংসাপেতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ৩৪৮) তিকপাচিত্তিযং ৰুত্তং. তিকদুক্কটন্তি অনুপসম্পন্নে উপসম্পন্নসঞ্ঞিৰেমতিকঅনুপসম্পন্নসঞ্ঞীনং ৰসেন তিকদুক্কটং. ‘‘অনুপসম্পন্নং ভিংসাপেতুকামো’’তিআদিকে দুক্কটৰারে অনুপসম্পন্নগ্গহণেন গিহিনোপি সঙ্গয্হমানত্তা ‘‘সামণেরং গহট্ঠং ৰা’’তি আহ. সামণেরং…পে… ভিক্খুনো তথেৰ ভিংসাপেন্তস্স তিকদুক্কটং ৰুত্তন্তি যোজনা.
ভিংসাপনকথাৰণ্ণনা.
১৬১৪. জোতিন্তি অগ্গিং. তপ্পেতুকামোতি ৰিসিব্বেতুকামো. ‘‘তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ পদীপেপি জোতিকেপি জন্তাঘরেপি কুক্কুচ্চাযন্তী’’তি (পাচি. ৩৫২) উপ্পন্নৰত্থুম্হি ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে তথারূপপচ্চযা জোতিং সমাদহিতুং সমাদহাপেতু’’ন্তি (পাচি. ৩৫২) ৰুত্তত্তা এত্থ ‘‘তথারূপং পচ্চয’’ন্তি ইমিনা ¶ পদীপুজ্জলনঞ্চ পত্তপচনসরীরসেদনাদিকম্মঞ্চ জন্তাঘরৰত্তঞ্চ গহেতব্বং. এত্থ চ জোতিকেপীতি পত্তপচনসেদনকম্মাদীসু জোতিকরণেতি অত্থো.
১৬১৫. সযংসমাদহন্তস্সাতি অত্তনা জালেন্তস্স.
১৬১৬. জালাপেন্তস্স ¶ …পে… দুক্কটন্তি আণত্তিযা আপজ্জিতব্বং দুক্কটং সন্ধাযাহ. আণত্তিযা জলিতে আপজ্জিতব্বাপত্তি ‘‘জালুট্ঠানে পনাপত্তি, পাচিত্তি পরিকিত্তিতা’’তি অনুৰত্তমানত্তা সিদ্ধাতি ৰিসুং ন ৰুত্তা.
১৬১৭. গিলানস্সাতি ‘‘গিলানো নাম যস্স ৰিনা অগ্গিনা ন ফাসু হোতী’’তি (পাচি. ৩৫৪) ৰুত্তস্স গিলানস্স. অৰিজ্ঝাতং অলাতং উক্খিপন্তস্সাতি গহণেন ভট্ঠং অনিব্বুতালাতং অগ্গিনো সমীপং করোন্তস্স, যথাঠানে ঠপেন্তস্সাতি ৰুত্তং হোতি.
১৬১৮-৯. ৰিজ্ঝাতং অলাতন্তি নিব্বুতালাতং. যথাৰত্থুকং পাচিত্তিযন্তি ৰুত্তং হোতি. অঞ্ঞেন ৰা কতং ৰিসিব্বেন্তস্স অনাপত্তীতি যোজনা. ৰিসিব্বেন্তস্সাতি তপ্পেন্তস্স. অঙ্গারন্তি ৰীতচ্চিকং অঙ্গারং. পদীপুজ্জলনাদিকেতি আদি-সদ্দেন ‘‘জোতিকে জন্তাঘরে তথারূপপচ্চযা’’তি (পাচি. ৩৫২) আগতং সঙ্গণ্হাতি. এত্থ চ তথারূপপচ্চযাতি ঠপেত্ৰা পদীপাদীনি অঞ্ঞেনপি তথারূপেন পচ্চযেন.
জোতিসমাদহনকথাৰণ্ণনা.
১৬২০-১. মজ্ঝিমে দেসেতি জম্বুদীপে যত্থ বোধিমণ্ডলং হোতি, তস্মিং নৰযোজনসতাৰট্টে মজ্ঝিমমণ্ডলে, ইমিনা ইদং ¶ সিক্খাপদং তত্থেৰ দেসোদিস্সকতায নিযতন্তি দস্সেতি. তেনেৰ ৰক্খতি অনাপত্তিৰারে ‘‘পচ্চন্তিমেপি ৰা দেসে’’তি. চুণ্ণন্তি সিরীসচুণ্ণাদিকং চুণ্ণং. অভিসঙ্খরতোতি পটিযাদেন্তস্স.
১৬২২-৩. ‘‘মাসে ঊনসঞ্ঞিনো’’তি পদচ্ছেদো. অতিরেকদ্ধমাসে ঊনসঞ্ঞিনো ৰা অতিরেকদ্ধমাসে ৰিমতিস্স ৰা দুক্কটন্তি যোজনা. অতিরেকদ্ধমাসে ন্হাযন্তস্স অনাপত্তীতি যোজনা. সমযেসু চ ন্হাযন্তস্স অনাপত্তীতি এত্থ ‘‘উণ্হসমযো পরিল়াহসমযো গিলানসমযো কম্মসমযো অদ্ধানগমনসমযো ৰাতৰুট্ঠিসমযো’’তি (পাচি. ৩৬৩) দস্সিতেসু ছসু সমযেসু অঞ্ঞতরে সম্পত্তে সমযে সতিং পচ্চুপট্ঠপেত্ৰা ঊনমাসেপি নহাযন্তস্স অনাপত্তীতি অত্থো.
তত্থ ¶ জেট্ঠমাসো চ আসাল়্হিমাসস্স পুরিমপক্খো চাতি দিযড্ঢমাসো উণ্হসমযো নাম. যথাহ ‘‘উণ্হসমযো নাম দিযড্ঢো মাসো সেসো গিম্হান’’ন্তি (পাচি. ৩৬৪), ৰস্সানস্স পঠমো মাসো পরিল়াহসমযো নাম. যথাহ ‘‘পরিল়াহসমযো নাম ৰস্সানস্স পঠমো মাসো’’তি (পাচি. ৩৬৪). ‘‘যস্স ৰিনা নহানা ন ফাসু হোতী’’তি (পাচি. ৩৬৪) ৰুত্তো সমযো গিলানসমযো নাম. ‘‘অন্তমসো পরিৰেণম্পি সম্মট্ঠং হোতী’’তি (পাচি. ৩৬৪) ৰুত্তো কম্মসমযো নাম. ‘‘অদ্ধযোজনং গচ্ছিস্সামী’তি নহাযিতব্ব’’ন্তি (পাচি. ৩৬৪) ৰুত্তো অদ্ধানগমনসমযো নাম. ‘‘ভিক্খূ সরজেন ৰাতেন ওকিণ্ণা হোন্তি, দ্ৰে ৰা তীণি ৰা উদকফুসিতানি কাযে পতিতানি হোন্তী’’তি (পাচি. ৩৬৪) ৰুত্তো ৰাতৰুট্ঠিসমযো নাম.
নদীপারং গচ্ছতোপি ঊনকদ্ধমাসে ন্হাযন্তস্স অনাপত্তীতি যোজনা. ৰালিকং উক্কিরিত্ৰানাতি এত্থ সুক্খায নদিযা ¶ ৰালিকং উক্কিরিত্ৰা. কতাৰাটেসুপি ঊনকদ্ধমাসে ন্হাযন্তস্সপি অনাপত্তীতি. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘ন্হাযন্তস্স অনাপত্তী’’তি ইদং পচ্চামসতি.
১৬২৪. পচ্চন্তিমেপি ৰা দেসেতি জম্বুদীপে যথাৰুত্তমজ্ঝিমদেসতো বহি পচ্চন্তিমেসু জনপদেসু, খুদ্দকেসু চ দীপেসু. সব্বেসন্তি লদ্ধসমযানং, অলদ্ধসমযানঞ্চ সব্বেসং ভিক্খূনং. আপদাসূতি ভমরঅনুবন্ধাদিআপদাসু. যথাহ ‘‘ভমরাদীহি অনুবদ্ধস্স উদকে নিমুজ্জিতুং ৰট্টতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩৬৬). কাযচিত্তসমুট্ঠানং এল়কলোমসমুট্ঠানং নাম.
ন্হানকথাৰণ্ণনা.
১৬২৫-৭. ‘‘নৰং নাম অকতকপ্পং ৰুচ্চতী’’তি (পাচি. ৩৬৯) পাল়িৰচনতো চ ‘‘পটিলদ্ধনৰচীৰরেনাতি অত্থো’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩৬৮) অট্ঠকথাৰচনতো চ চীৰরন্তি এত্থ ‘‘নৰ’’ন্তি সেসো. কপ্পিযং বিন্দুং অদত্ৰা নৰং চীৰরং ভিক্খু পরিভুঞ্জতি, তস্সেৰং পরিভুঞ্জতো পাচিত্তীতি সম্বন্ধো. ছন্নন্তি খোমাদীনং, নিদ্ধারণে সামিৰচনং. অঞ্ঞতরং নৰং চীৰরন্তি নিদ্ধারেতব্বং. যত্থ কত্থচীতি ‘‘চতূসু ৰা কোণেসু তীসু ৰা দ্ৰীসু ৰা একস্মিং ৰা কোণে’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩৬৮) অট্ঠকথাৰচনতো চীৰরকোণেসু যত্থ কত্থচি.
কংসনীলেনাতি ¶ চম্মকারনীলেন. চম্মকারনীলং নাম পকতিনীলং. গণ্ঠিপদে পন ‘‘চম্মকারা উদকে তিফলং, অযোগূথঞ্চ পক্খিপিত্ৰা চম্মং কাল়ং করোন্তি, তং চম্মকারনীল’’ন্তি ৰুত্তং. মহাপচ্চরিযং পন ‘‘অযোমলং লোহমলং, এতং কংসনীলং নামা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩৬৮) ৰুত্তং. পত্তনীলেন ৰাতি ‘‘যো কোচি নীলৰণ্ণো পণ্ণরসো’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩৬৮) অট্ঠকথায ৰুত্তেন নীলপণ্ণরসেন. যেন কেনচি কাল়েনাতি অঙ্গারজল্লিকাদীসু অঞ্ঞতরেন যেন কেনচি কাল়ৰণ্ণেন. ‘‘কদ্দমো নাম ¶ ওদকো ৰুচ্চতী’’তি (পাচি. ৩৬৯) ৰুত্তত্তা কদ্দমেনাতি উদকানুকদ্দমসুক্খকদ্দমাদিং সঙ্গণ্হাতি.
‘‘মঙ্গুলস্স পিট্ঠিপ্পমাণকং মযূরস্স অক্খিপ্পমাণক’’ন্তি যথাক্কমেন যোজনা.
১৬২৮. ‘‘পাল়িকপ্পো কণ্ণিকাকপ্পো’’তি যোজনা, মুত্তাৰলি ৰিয পাল়িং কত্ৰা অপ্পিতকপ্পো চ কণ্ণিকাকারেন অপ্পিতকপ্পো চাতি অত্থো. কত্থচীতি এত্থ ‘‘যথাৰুত্তপ্পদেসে’’তি সেসো. ‘‘চতূসু ৰা কোণেসু তীসু ৰা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩৬৮) ৰুত্তত্তা ‘‘অনেকং ৰা’’তি আহ. ৰট্টমেৰ ৰট্টকং, ইমিনা অঞ্ঞং ৰিকারং ন ৰট্টতীতি দস্সেতি. যথাহ ‘‘ঠপেত্ৰা একং ৰট্টবিন্দুং অঞ্ঞেন কেনচিপি ৰিকারেন কপ্পো ন কাতব্বো’’তি (পাচি. ৩৬৮).
১৬২৯. ‘‘অনাপত্তি পকাসিতা’’তি ইদং ‘‘ৰিমতিস্সচা’’তি এত্থ চ-সদ্দেন সমুচ্চিতং ‘‘আদিন্নে আদিন্নসঞ্ঞিনো’’তি ততিযৰিকপ্পং সন্ধায ৰুত্তং. যথাহ ‘‘আদিন্নে আদিন্নসঞ্ঞী, অনাপত্তী’’তি.
১৬৩০. ‘‘কপ্পে নট্ঠেপি ৰা’’তিআদীহি চ যোজেতব্বং. পি-সদ্দেন ‘‘কপ্পকতোকাসে জিণ্ণে’’তি ইদং সম্পিণ্ডেতি. যথাহ ‘‘কপ্পকতোকাসো জিণ্ণো হোতী’’তি. তেন কপ্পকতেনাতি সহত্থে করণৰচনং. সংসিব্বিতেসূতি এত্থ ‘‘অকপ্পকতেসূ’’তি সেসো. যথাহ ‘‘কপ্পকতেন অকপ্পকতং সংসিব্বিতং হোতী’’তি. নিৰাসনপারুপনং ক্রিযং. কপ্পবিন্দুঅনাদানং অক্রিযং.
দুব্বণ্ণকরণকথাৰণ্ণনা.
১৬৩১-৪. ‘‘ৰিকপ্পনা ¶ ¶ নাম দ্ৰে ৰিকপ্পনা সম্মুখাৰিকপ্পনা চ পরম্মুখাৰিকপ্পনা চা’’তি (পাচি. ৩৭৪) ৰুত্তত্তা ‘‘ৰিকপ্পনা দুৰে’’তিআদিমাহ. ইতীতি নিদস্সনে, এৰন্তি অত্থো. কথং সম্মুখাৰিকপ্পনা হোতীতি আহ ‘‘সম্মুখায…পে… নিদ্দিসে’’তি. একস্সাতি এত্থ ‘‘ব্যত্তস্সা’’তি সেসো. ইধ ব্যত্তো নাম ৰিকপ্পনপচ্চুদ্ধারণৰিধিং জানন্তো.
যথাৰচনযোগতোতি ‘‘ইমং চীৰর’ন্তি ৰা, ‘ইমানি চীৰরানী’তি ৰা, ‘এতং চীৰর’ন্তি ৰা, ‘এতানি চীৰরানী’তি ৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৬৯) অট্ঠকথায ৰুত্তং অনতিক্কম্ম, ৰচনসম্বন্ধক্কমেনাতি অত্থো. তদেকদেসসরূপং দস্সেতি ‘‘ইমং চীৰর’’ন্তি.
‘‘অপচ্চুদ্ধটতো’’তি ইমিনা ‘‘ন কপ্পতী’’তি এতস্স হেতুং দস্সেতি.
১৬৩৫. ‘‘সন্তক’’মিচ্চাদি পচ্চুদ্ধরণপ্পকারো. যথাপচ্চযং করোহীতি তুয্হং রুচ্চনকং করোহীতি অত্থো.
১৬৩৬. সম্মুখাৰিকপ্পন্তরং দস্সেতুমাহ ‘‘অপরা সম্মুখা ৰুত্তা’’তিআদি. অত্তনা অভিরুচিতস্স যস্স কস্সচি নামং গহেত্ৰাতি যোজনা. সহধম্মিনন্তি এত্থ ‘‘পঞ্চন্ন’’ন্তি সেসো, নিদ্ধারণে সামিৰচনং.
১৬৩৯. এৰন্তি ৰক্খমানাপেক্খং. অপি-সদ্দো পন সদ্দস্সত্থে.
১৬৪০. মিত্তোতি দল়্হমিত্তো, ‘‘তেন ৰত্তব্বং ‘কো তে মিত্তো ৰা সন্দিট্ঠো ৰা’’তি (পাচি. ৩৭৪) ৰচনতো ইদং উপলক্খণং. পুন তেনপি ভিক্খুনা ৰত্তব্বন্তি যোজনা.
১৬৪১-২. ‘‘অহং ¶ তিস্সস্স ভিক্খুনো দম্মী’তি ৰা…পে… ‘তিস্সায সামণেরিযা দম্মী’তি ৰা’’তি (পারা. অট্ঠ. ২.৪৬৯) সেসঅট্ঠকথাপাঠেন ‘‘ইদ’’মিচ্চাদিপাঠো যোজেতব্বো.
১৬৪৩. দ্ৰীসূতি নিদ্ধারণে ভুম্মং, এত্থ ‘‘ৰিকপ্পনাসূ’’তি পকরণতো লব্ভতি.
১৬৪৪-৫. ইধ ¶ পন ইমস্মিং সাসনে যেন পন ভিক্খুনা সহ চীৰরসামিকেন তং ৰিনযকম্মং কতং, তস্স অৰিস্সাসেন ৰিস্সাসভাৰং ৰিনা সো ৰিনযকম্মকতো ভিক্খু তং চীৰরং পরিভুঞ্জেয্য, তস্স ভিক্খুনো পাচিত্তীতি যোজনা. ছন্দানুরক্খনত্থং ‘‘ৰিনযংকম্ম’’ন্তি অনুস্সারাগমো ৰেদিতব্বো, ৰিনযকম্মন্তি অত্থো. তং চীৰরং অধিট্ঠহন্তস্স ৰা ৰিস্সজ্জন্তস্স ৰা দুক্কটন্তি যোজনা.
১৬৪৬. পচ্চুদ্ধারকৰত্থেসূতি পচ্চুদ্ধটৰত্থেসু. অপচ্চুদ্ধারসঞ্ঞিনোতি অপচ্চুদ্ধটসঞ্ঞিনো. তত্থাতি অপচ্চুদ্ধটৰত্থেসু. ৰেমতিকস্সাতি ‘‘পচ্চুদ্ধটানি নু খো মযা, অপচ্চুদ্ধটানী’’তি সংসযাপন্নস্স.
১৬৪৭. পচ্চুদ্ধারণসঞ্ঞিস্সাতি পচ্চুদ্ধটমিদন্তি সঞ্ঞিস্স. ৰিস্সাসাতি যস্স ৰা চীৰরং ৰিকপ্পেসি, তেন অপচ্চুদ্ধটম্পি তস্স ৰিস্সাসা পরিভুঞ্জতো চ. যথাহ ‘‘তস্স ৰা ৰিস্সসন্তো পরিভুঞ্জতী’’তি (পাচি. ৩৭৬).
ৰিকপ্পনকথাৰণ্ণনা.
১৬৪৮-৯. ‘‘পত্তো নাম দ্ৰে পত্তা অযোপত্তো মত্তিকাপত্তো’’তি (পাচি. ৩৭৯) জাতিযা কপ্পিযপত্তানং ৰুত্তত্তা আহ ¶ ‘‘অধিট্ঠানুপগং পত্ত’’ন্তি. তাদিসন্তি অধিট্ঠানুপগং. সূচিঘরং নাম সসূচিকং ৰা অসূচিকং ৰা. কাযবন্ধনং নাম পট্টিকা ৰা সূকরন্তকং ৰা. নিসীদনং নাম সদসং ৰুচ্চতি.
‘‘পত্তং ৰা’’তিআদীহি উপযোগন্তপদেহি ‘‘অপনেত্ৰা নিধেন্তস্সা’’তি পচ্চেকং যোজেতব্বং. নিধেন্তস্সাতি এতস্স ‘‘হসাপেক্খস্সা’’তি ৰিসেসনং. যথাহ ‘‘হসাপেক্খোপীতি কীল়াধিপ্পাযো’’তি (পাচি. ৩৭৯). ‘‘কেৰল’’ন্তি ইমিনা দুন্নিক্খিত্তস্স পটিসামনাধিপ্পাযাদিঅঞ্ঞাধিপ্পাযাভাৰং দীপেতি. ৰক্খতি চ ‘‘দুন্নিক্খিত্তমনাপত্তি, পটিসামযতো পনা’’তি.
১৬৫০. তেনাপীতি আণত্তেন. তস্সাতি আণাপকস্স. তিকদুক্কটং ৰুত্তন্তি অনুপসম্পন্নে ¶ উপসম্পন্নসঞ্ঞিৰেমতিকঅনুপসম্পন্নসঞ্ঞীনং ৰসেন তিকদুক্কটং ৰুত্তং, ইমিনা চ উপসম্পন্নসন্তকে তিকপাচিত্তিযন্তি ইদঞ্চ ৰুত্তমেৰ হোতি.
১৬৫১. অঞ্ঞন্তি পাল়িযং অনাগতং পত্তত্থৰিকাদিপরিক্খারং.
১৬৫২. সব্বেসূতি পাল়িযং আগতেসু চ অনাগতেসু চ সব্বেসু পরিক্খারেসু.
১৬৫৩. ধম্মকথং কত্ৰাতি ‘‘সমণেন নাম অনিহিতপরিক্খারেন ভৰিতুং ন ৰট্টতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩৭৭) অট্ঠকথাগতনযেন ধম্মকথং কত্ৰা. অনিহিতপরিক্খারেনাতি অপ্পটিসামিতপরিক্খারেন. নিধেতি চে, তথা অনাপত্তীতি যোজনা. অৰিহেসেতুকামস্সাতি ৰিহেসাধিপ্পাযরহিতস্স. অকীল়স্সাতি কীল়াধিপ্পাযরহিতস্স কেৰলং ৰত্তসীসেন ‘‘পটিসামেত্ৰা দস্সামী’’তি অপনিধেন্তস্স.
১৬৫৪. অদিন্নাদানসমুট্ঠানাপত্তীনং ¶ অকুসলাদিৰসেনপি সচিত্তকত্তা আহ ‘‘ইদং অকুসলেনেৰ সচিত্ত’’ন্তি.
চীৰরাপনিধানকথাৰণ্ণনা.
সুরাপানৰগ্গো ছট্ঠো.
১৬৫৫. ‘‘তিরচ্ছানগতং পাণ’’ন্তি ইমিনা ‘‘যো পন ভিক্খু সঞ্চিচ্চ পাণং জীৰিতা ৰোরোপেয্য, পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ৩৮৩) ইমস্মিং সিক্খাপদে অধিপ্পেতং পাণং দস্সেতি. আপত্তিনানত্তাভাৰা আহ ‘‘মহন্তং খুদ্দকম্পি ৰা’’তি. যথাহ ‘‘ইমস্মিঞ্চ সিক্খাপদে তিরচ্ছানগতোযেৰ ‘পাণো’তি ৰেদিতব্বো, তং খুদ্দকম্পি মহন্তম্পি মারেন্তস্স আপত্তিনানাকরণং নত্থি, মহন্তে পন উপক্কমমহন্তত্তা অকুসলং মহন্তং হোতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩৮২). ‘‘মারেন্তস্স অস্সা’’তি পদচ্ছেদো. ‘‘খুদ্দকম্পি ৰা মারেন্তস্সা’’তি ইমিনা অট্ঠকথাযং ‘‘অন্তমসো মঞ্চপীঠং সোধেন্তো মঙ্গুলবীজকেপি পাণসঞ্ঞী নিক্কারুণিকতায তং ভিন্দন্তো অপনেতি, পাচিত্তিযং. তস্মা এৰরূপেসু ঠানেসু কারুঞ্ঞং উপট্ঠপেত্ৰা অপ্পমত্তেন ৰত্তং কাতব্ব’’ন্তি ৰুত্তৰিনিচ্ছযোপি সঙ্গহিতো.
১৬৫৬. উভযত্থ ¶ চাতি পাণে ৰা অপাণে ৰাতি উভযত্থাপি. অৰসেসৰিনিচ্ছযো পনেত্থ মনুস্সৰিগ্গহে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.
সঞ্চিচ্চপাণকথাৰণ্ণনা.
১৬৫৮. সপ্পাণকন্তি সহ পাণকেহীতি সপ্পাণকং. যে পরিভোগেন মরন্তি, এৰরূপা ইধ ‘‘পাণকা’’তি অধিপ্পেতা. অস্সাতি ভিক্খুনো.
১৬৫৯. ‘‘অৰিচ্ছিজ্জা’’তি ¶ ইমিনা ৰিচ্ছেদেনেৰ পযোগনানত্তং হোতীতি দীপেতি. পত্তপূরম্পীতি এত্থ পি-সদ্দো ব্যতিরেকে.
১৬৬০-১. অস্স পাচিত্তি পরিদীপিতাতি সম্বন্ধো. তাদিসেনাতি সপ্পাণকেন. আৰিঞ্ছিত্ৰানাতি পরিব্ভমিত্ৰা. যাগুযোতি এত্থ ‘‘উণ্হা’’তি সামত্থিযা লব্ভতি. ইদঞ্চ পাণীনং মারণত্থং যং কিঞ্চি উণ্হৰত্থুং সপ্পাণকেন উদকেন অনিব্বাপেতুং উপলক্খণং. তং সপ্পাণকং উদকং. ন্হাযতোপি ৰাতি এত্থ পি-সদ্দেন অট্ঠকথাযং –
‘‘উদকসোণ্ডিং ৰা পোক্খরণিং ৰা পৰিসিত্ৰা বহি নিক্খমনত্থায ৰীচিং উট্ঠাপযতোপি. সোণ্ডিং ৰা পোক্খরণিং ৰা সোধেন্তেহি ততো গহিতউদকং উদকেযেৰ আসিঞ্চিতব্বং. সমীপম্হি উদকে অসতি কপ্পিযউদকস্স অট্ঠ ৰা দস ৰা ঘটে উদকসণ্ঠানকপ্পদেসে আসিঞ্চিত্ৰা তত্থ আসিঞ্চিতব্বং. ‘পৰট্টিত্ৰা উদকে পতিস্সতী’তি উণ্হপাসাণে উদকং নাসিঞ্চিতব্বং. কপ্পিযউদকেন পন পাসাণং নিব্বাপেত্ৰা আসিঞ্চিতুং ৰট্টতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩৮৭) –
ৰুত্তৰিনিচ্ছযং সম্পিণ্ডেতি.
১৬৬২. উভযত্থপীতি সপ্পাণকেপি অপ্পাণকেপীতি উভযত্থেৰ.
১৬৬৪-৬. পাণপটিবদ্ধতায কারণং দস্সেতুমাহ ‘‘পতন’’ন্তিআদি. সলভাদীনন্তি পটঙ্গাদীনং ¶ . ঞত্ৰাতি এত্থ পি-সদ্দো লুত্তনিদ্দিট্ঠো. এৰমুপরিপি. পদীপুজ্জলনন্তি এত্থ ‘‘ৰিযা’’তি সেসো. এত্থাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে. সপ্পাণভাৰোৰ সপ্পাণভাৰতা, তং. ভুঞ্জতোতি ভুঞ্জিতব্বতো.
সলভাদীনং ¶ পতনং ঞত্ৰাপি সুদ্ধেন চেতসা পদীপুজ্জলনং ৰিয সপাণভাৰং ঞত্ৰাপি জলসঞ্ঞায ভুঞ্জিতব্বতো এত্থ পণ্ণত্তিৰজ্জতা ঞেয্যাতি যোজনা.
এৰং সন্তে সিঞ্চনসপ্পাণকসিক্খাপদানং উভিন্নম্পি কো ৰিসেসোতি আহ ‘‘সিঞ্চনে’’তিআদি. সিঞ্চনং সিঞ্চনসিক্খাপদং সিঞ্চনে ৰুত্তং সিঞ্চনৰিসযে পঞ্ঞত্তং, ইদং পন সপ্পাণকসিক্খাপদং পরিভোগে ৰুত্তং অজ্ঝোহারৰিসযে পঞ্ঞত্তন্তি অযমেৰ তস্স চেৰ অস্স চ ৰিসেসোতি যোজনা.
সপ্পাণককথাৰণ্ণনা.
১৬৬৭. যথাধম্মন্তি যো যস্স অধিকরণস্স ৰূপসমনায ধম্মো ৰুত্তো, তেনেৰ ধম্মেনাতি অত্থো. ‘‘কিচ্চাধিকরণ’’ন্তি ইমিনা ইতরানি অধিকরণানি উপলক্খিতানি. যথাহ ‘‘অধিকরণং নাম চত্তারি অধিকরণানি ৰিৰাদাধিকরণং অনুৰাদাধিকরণং আপত্তাধিকরণং কিচ্চাধিকরণ’’ন্তি (পাচি. ৩৯৪). অপলোকনকম্মাদীনি চত্তারি সঙ্ঘকিচ্চং নাম, তদেৰ সমথেহি অধিকরণীযত্তা ৰূপসমেতব্বত্তা অধিকরণন্তি কিচ্চাধিকরণং. পুন নীহাতব্বন্তি পুন নীহরিতব্বং, ৰূপসমেতব্বন্তি অত্থো. ইমিনা ‘‘অকতং কম্ম’’ন্তিআদিনা পাল়িযং দস্সিতা দ্ৰাদস উক্কোটা উপলক্খিতাতি দট্ঠব্বা. উক্কোটেন্তস্সাতি তস্স তস্স ভিক্খুনো সন্তিকং গন্ত্ৰা ‘‘অকতং কম্ম’’ন্তিআদীনি ৰত্ৰা উচ্চালেন্তস্স যথাপতিট্ঠিতভাৰেন পতিট্ঠাতুং ন দেন্তস্স. এত্থ চ পতিট্ঠাতুং ন দেন্তস্সাতি তস্স পৰত্তিআকারদস্সনত্থং ৰুত্তং. যং পন ধম্মেন অধিকরণং নিহটং, তং সুনিহটমেৰ.
১৬৬৮. ‘‘অকতং কম্মং, দুক্কটং কম্মং, পুন কাতব্বং কম্ম’’ন্তি ৰদতা ৰদন্তেন ভিক্খুনা তং কম্মং উচ্চালেতুং ন ৰট্টতীতি যোজনা.
১৬৬৯. ৰিপ্পকতেতি ¶ ¶ আরদ্ধানিট্ঠিতে. তন্তি পটিক্কোসন্তং. সঞ্ঞাপেত্ৰাতি কতকম্মস্স অনৰজ্জভাৰং ঞাপেত্ৰা. ন পনঞ্ঞথাতি তথা অসঞ্ঞাপেত্ৰা.
১৬৭০. অধম্মে পন কম্মস্মিন্তি যথাপাল়িআগতে কম্মস্মিং. উভযত্থাপীতি ধম্মকম্মে, অধম্মকম্মে ৰাতি উভযত্থ.
১৬৭১. ন চ কম্মারহস্স ৰাতি এত্থ চ-সদ্দো ‘‘ৰগ্গেন চা’’তি যোজেতব্বো. চ-সদ্দো ৰা-সদ্দত্থে দট্ঠব্বো. ‘‘অধম্মেন, ৰগ্গেন ৰা ন কম্মারহস্স ৰা কত’’ন্তি জানতো উক্কোটনে দোসো নত্থীতি যোজনা.
উক্কোটনকথাৰণ্ণনা.
১৬৭৩. ‘‘দুট্ঠুল্লা নাম আপত্তি চত্তারি চ পারাজিকানি তেরস চ সঙ্ঘাদিসেসা’’তি (পাচি. ৩৯৯) ৰচনতো পারাজিকানম্পি দুট্ঠুল্লত্তা, ইধ চ পারাজিকস্স অনধিপ্পেতত্তা ইধাধিপ্পেতমেৰ দস্সেতুং ‘‘সঙ্ঘাদিসেস’’ন্তি ইমিনা দুট্ঠুল্ল-পদং ৰিসেসিতং. যথাহ ‘‘এত্থ চত্তারি পারাজিকানি অত্থুদ্ধারৰসেন দস্সিতানি, সঙ্ঘাদিসেসাপত্তি পন অধিপ্পেতা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৩৯৯). ঞত্ৰাতি সামং ৰা অঞ্ঞতো ৰা জানিত্ৰা. ছাদযতো তস্স পরিযাপুতাতি ‘‘ইমং জানিত্ৰা চোদেস্সন্তি, সারেস্সন্তি, নারোচেস্সামী’’তি পটিচ্ছাদেন্তস্স তস্স পরিযাপুতা দেসিতা.
১৬৭৪-৫. ধুরং নিক্খিপিত্ৰাতি ‘‘অঞ্ঞস্স ন আরোচেস্সামী’’তি ধুরনিক্খেপং কত্ৰা. তস্সাতি দুট্ঠুল্লস্স. পটিচ্ছাদনং হেতু কারণং যস্স আরোচনস্সাতি ৰিগ্গহো. পটিচ্ছাদনহেতুকন্তি আরোচনকিরিযায ৰিসেসনং, ‘‘ইত্থন্নামো ¶ ইত্থন্নামং সঙ্ঘাদিসেসং আপন্নো, অঞ্ঞস্স ন আরোচেহী’’তি ৰত্ৰা আরোচনং করোতীতি ৰুত্তং হোতি. ইতীতি ৰুত্তনিদস্সনে, হীতি এৰকারত্থে, এৰমেৰ ৰদতীতি অত্থো.
যাৰ কোটি ন ছিজ্জতি, তাৰ এৰং ভিক্খূনং সতম্পি সহস্সম্পি তং আপত্তিং আপজ্জতি এৰাতি যোজনা.
১৬৭৬. মূলেনাতি ¶ সঙ্ঘাদিসেসং আপন্নপুগ্গলেন. আরোচিতস্স দুতিযস্সাতি সমানাধিকরণং. মূলেন ‘‘মম আপত্তিং আপন্নভাৰং অঞ্ঞস্স ন আরোচেহী’’তি আরোচিতস্স দুতিযভিক্খুস্স সন্তিকা সুণন্তেন ততিযেন নিৰত্তিত্ৰা তস্সেৰ দুতিযস্স পকাসিতে আরোচনস্স কোটি ছিন্নাতি ৰুচ্চতীতি যোজনা. কোটীতি আরোচনকিরিযাৰসানং ৰুচ্চতি.
১৬৭৭. দুট্ঠুল্লায চ দুট্ঠুল্লসঞ্ঞীতি এত্থ ‘‘আরোচেন্তো’’তি পকরণতো লব্ভতি. ইতরেসু পন দ্ৰীসূতি দুট্ঠুল্লায ৰেমতিকো, অদুট্ঠুল্লসঞ্ঞীতি দ্ৰীসু.
১৬৭৮. অদুট্ঠুল্লাযাতি পঞ্চৰিধায লহুকাপত্তিযা. সব্বত্থাতি সব্বেসু ৰিকপ্পেসু. তিকদুক্কটং নিদ্দিট্ঠন্তি অদুট্ঠুল্লায দুট্ঠুল্লসঞ্ঞিৰেমতিকঅদুট্ঠুল্লসঞ্ঞীনং ৰসেন দুক্কটত্তযং পাল়িযং (পাচি. ৪০০) দস্সিতন্তি অত্থো. সব্বত্থাতি সব্বেসু. অনুপসম্পন্নৰারেসূতি তীসু অনুপসম্পন্নৰিকপ্পেসু. দুক্কটন্তি অনুপসম্পন্নে উপসম্পন্নসঞ্ঞিৰেমতিকঅনুপসম্পন্নসঞ্ঞীনং ৰসেন তিকদুক্কটন্তি অত্থো.
১৬৭৯-৮০. ‘‘সঙ্ঘস্স ভেদনাদীনি ভৰিস্সন্তী’’তিআদীহি সব্বেহি পদেহি ‘‘ন আরোচেতি চে, দোসো নত্থী’’তি ইদং পচ্চেকং যোজেতব্বং. সভাগং ৰা ন পস্সতীতি তথা ¶ অপস্সন্তো ন আরোচেতি চে, দোসো নত্থি. কক্খল়ো অযন্তি ন আরোচেতি চে, দোসো নত্থি.
১৬৮১. অঞ্ঞস্স অনারোচনেন আপজ্জিতব্বতো ‘‘অক্রিয’’ন্তি ৰুত্তং. ‘‘আরোচেতব্ব’’ন্তি অনুঞ্ঞাতস্স অনারোচনং অনাদরমন্তরেন ন হোতীতি আহ ‘‘দুক্খৰেদন’’ন্তি. এত্থ চ মাতিকট্ঠকথাযং ‘‘সমনুভাসনসদিসানেৰা’’তি (কঙ্খা. অট্ঠ. দুট্ঠল্লসিক্খাপদৰণ্ণনা) ৰুত্তং, ইধ ‘‘ধুরনিক্খেপতুল্যাৰা’’তি, উভযত্থ নামমত্তমেৰ ৰিসেসো, একমেৰ সমুট্ঠানন্তি ৰেদিতব্বং.
দুট্ঠুল্লকথাৰণ্ণনা.
১৬৮২. ঊনৰীসতিৰস্সন্তি এত্থ ‘‘জান’’ন্তি সেসো, ‘‘ঊনৰীসতিৰস্সো’’তি জানন্তোতি অত্থো. ঊনৰীসতিৰস্সো নাম পটিসন্ধিতো পট্ঠায অপরিপুণ্ণৰীসতিসংৰচ্ছরো. যোতি ¶ যো ভিক্খু উপজ্ঝাযো হুত্ৰা. করেয্যাতি কারাপেয্য. উপসম্পজ্জতীতি উপসম্পদো, তং. যো জানং ঊনৰীসতিৰস্সং পুগ্গলং উপসম্পদং উপসম্পন্নং করেয্য, তস্স এৰং উপসম্পাদেন্তস্স ভিক্খুনো পাচিত্তিযং হোতীতি যোজনা. সেসানন্তি ‘‘গণস্স চ আচরিযস্স চ আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পাচি. ৪০৪) পাল়িযং দস্সিতানং গহণং.
১৬৮৩. ঊনৰীসতিৰস্সভাৰং জানতা ৰা অজানতা ৰা ভিক্খুনা যো পুগ্গলো চে উপসম্পাদিতো, সো অনুপসম্পন্নোৰ হোতি, পুন সো পরিপুণ্ণৰীসতিৰস্সো সমানো উপসম্পন্নো কাতব্বো উপসম্পাদেতব্বোযেৰাতি যোজনা.
১৬৮৪. দসৰস্সচ্চযেন পরিপুণ্ণদসৰস্সো হুত্ৰা উপজ্ঝাযস্স সতো অস্স ভিক্খুপটিঞ্ঞস্স অঞ্ঞেসং উপসম্পাদনে ¶ কোচি দোসো চে একংসেন নত্থি ন ৰিজ্জতীতি যোজনা.
১৬৮৫. তং ভিক্খুন্তি ঊনৰীসতিৰস্সো হুত্ৰা উপসম্পজ্জিত্ৰা পরিপুণ্ণদসৰস্সো উপজ্ঝাযো হুত্ৰা উপসম্পাদেন্তং তং ভিক্খুপটিঞ্ঞং. গণো চে পরিপূরতীতি মজ্ঝিমদেসে দসৰগ্গো, পচ্চন্তিমেসু জনপদেসু পঞ্চৰগ্গো গণো সচে অনূনো হোতি. তেতি উপসম্পাদিতা. সূপসম্পন্নাতি সুট্ঠু উপসম্পন্না.
১৬৮৬-৭. যো ভিক্খু উপজ্ঝাযো হুত্ৰা ‘‘ঊনৰীসতিৰস্সপুগ্গলং উপসম্পাদযিস্সামি’’ইতি গণম্পি ৰা আচরিযম্পি ৰা পত্তম্পি ৰা পরিযেসতি, মাল়কঞ্চ সম্মন্নতি বদ্ধসীমং বন্ধতি, তস্স সব্বেসু পযোগেসু দুক্কটং. তথা ঞত্তিযা দুক্কটং. তথা দ্ৰীসু কম্মৰাচাসুপি দুক্কটন্তি যোজনা.
১৬৮৮-৯. ৰীসতি চ তানি ৰস্সানি চাতি ৰীসতিৰস্সানি, ঊনানি ৰীসতিৰস্সানি যস্স সো ঊনৰীসতিৰস্সো, ঊনৰীসতিৰস্সোতি সঞ্ঞা ঊনৰীসতিৰস্সসঞ্ঞা, সা এতস্স অত্থীতি ‘‘ঊনৰীসতিৰস্সসঞ্ঞী’’ইতি ৰত্তব্বে নিপাতনলক্খণেন ৰস্স-সদ্দলোপং কত্ৰা ‘‘ঊনৰীসতিসঞ্ঞী’’তি ৰুত্তং, তস্স ঊনৰীসতিসঞ্ঞিস্স. পরিপুণ্ণানি ৰীসতিৰস্সানি এতস্সাতি ‘‘পরিপুণ্ণৰীসতিৰস্সো’’তি ৰত্তব্বে নিপাতনলক্খণেন ৰীসতিৰস্স-সদ্দলোপং ¶ কত্ৰা ‘‘পরিপুণ্ণো’’তি পুগ্গলো ৰুচ্চতি, তস্মিং পরিপুণ্ণে, পরিপুণ্ণৰীসতিৰস্সে পুগ্গলেতি অত্থো. উভযত্থাতি ঊনৰীসতিপরিপুণ্ণৰীসতিৰস্সেসু উভোসু পুগ্গলেসু.
ঊনৰীসতিৰস্সকথাৰণ্ণনা.
১৬৯১. থেয্যসত্থেন ¶ সদ্ধিন্তি ‘‘থেয্যসত্থো নাম চোরা কতকম্মা ৰা হোন্তি অকতকম্মা ৰা’’তিআদিনা (পাচি. ৪০৯) পদভাজনে ৰুত্তসরূপেন সত্থসঙ্খাতেন জনসমূহেন সহাতি ৰুত্তং হোতি. সহাদিযোগে করণৰচনং. জানন্তোতি ‘‘থেয্যসত্থো’’তি জানন্তো. সংৰিধাযাতি ‘‘গচ্ছামাৰুসো, গচ্ছাম ভন্তে, গচ্ছামাৰুসো, অজ্জ ৰা হিয্যো ৰা পরে ৰা অপরে ৰা গচ্ছামা’’তি পদভাজনে ৰুত্তনযেন সংৰিদহিত্ৰাতি অত্থো. মগ্গন্তি একদ্ধানমগ্গং, এত্থ ‘‘অন্তমসো গামন্তরম্পী’’তি সেসো. যথাহ ‘‘একদ্ধানমগ্গং পটিপজ্জেয্য অন্তমসো গামন্তরম্পী’’তি. পাচিত্তিযং সিযাতি ‘‘গামে গামন্তরে গামন্তরে আপত্তি পাচিত্তিযস্স. অগামকে অরঞ্ঞে অদ্ধযোজনে অদ্ধযোজনে আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি ৰুত্তপ্পকারং পাচিত্তিযং ভৰেয্য.
১৬৯৩-৪. মগ্গাটৰিৰিসঙ্কেতেতি মগ্গৰিসঙ্কেতে, অটৰিৰিসঙ্কেতে চ. যথাৰত্থুকমেৰাতি পাচিত্তিযমেৰ. তেসূতি সত্থিকেসু. অসংৰিদহন্তেসূতি সংৰিধানং অকরোন্তেসু. সযং ৰিদহতোপি চাতি অত্তনা সংৰিদহন্তস্স চ. উভযত্থাতি থেয্যসত্থে ৰা অথেয্যসত্থে ৰাতি দ্ৰীসু.
১৬৯৫. অথেয্যসত্থসঞ্ঞিস্সাতি এত্থ ‘‘উভযত্থা’’তি অনুৰত্তেতব্বং. কালস্সাযন্তি কালিকো, ৰিসঙ্কেতো, তস্মিং, কালসম্বন্ধিনি ৰিসঙ্কেতে চ অনাপত্তীতি অত্থো. ‘‘কালিকে’’তি ইমিনা ৰিসঙ্কেতৰিসেসনেন মগ্গাটৰিৰিসঙ্কেতেপি আপত্তিযেৰাতি দীপেতি.
১৬৯৬. কাযচিত্ততো ¶ , কাযৰাচাচিত্ততো চ সমুট্ঠানতো ইদং সিক্খাপদং থেয্যসত্থসমুট্ঠানং কথিতন্তি যোজনা.
থেয্যসত্থকথাৰণ্ণনা.
১৬৯৭. সত্তমন্তি ¶ ‘‘যো পন ভিক্খু মাতুগামেন সদ্ধিং সংৰিধাযা’’তিআদিনা (পাচি. ৪১৩) উদ্দিট্ঠং সত্তমসিক্খাপদং. ভিক্খুনিযা সদ্ধিং সংৰিধানেনাতি ভিক্খুনিযা সদ্ধিং সংৰিধানসিক্খাপদেন. সমুট্ঠানাদিনাতি সমুট্ঠানাদিনা ৰিনিচ্ছযেন. তুল্যন্তি সদিসং. কোচিপীতি অপ্পমত্তকোপি.
সংৰিধানকথাৰণ্ণনা.
১৬৯৮. এতে পঞ্চ ধম্মা অন্তরাযকরাতি পকাসিতাতি যোজনা. ইধ অযং অন্তরাযকর-সদ্দো পাল়িযং আগতেন অন্তরাযিক-সদ্দেন সমানত্থো. তস্মা কম্মন্তরাযিকা, কিলেসন্তরাযিকা, ৰিপাকন্তরাযিকা, উপৰাদন্তরাযিকা, আণাৰীতিক্কমন্তরাযিকাতি ইমে পঞ্চ অন্তরাযিকা ধম্মা ভগৰতা পকাসিতাতি ৰুত্তং হোতি.
তত্থ তংতংসম্পত্তিযা ৰিবন্ধনৰসেন সত্তসন্তানস্স অন্তরে ৰেমজ্ঝে এতি আগচ্ছতীতি অন্তরাযো, দিট্ঠধম্মিকাদিঅনত্থো, অনতিক্কমনট্ঠেন তস্মিং অন্তরাযে নিযুত্তা, অন্তরাযং ৰা ফলং অরহন্তি, অন্তরাযস্স ৰা করণসীলাতি অন্তরাযিকা (সারত্থ. টী. পাচিত্তিয ৩.৪১৭; কঙ্খা. অভি. টী. অরিট্ঠসিক্খাপদৰণ্ণনা).
পঞ্চানন্তরিযকম্মানেৰ কম্মন্তরাযিকা, তথা ভিক্খুনিদূসককম্মং. তং পন মোক্খস্সেৰ অন্তরাযং করোতি, ন সগ্গস্স. ইদঞ্চ মিচ্ছাচারলক্খণস্স অভাৰতো ৰুত্তং. ন হি ¶ ভিক্খুনিযা ধম্মরক্খিতভাৰো অত্থি. পাকতিকভিক্খুনিৰসেন চেতং ৰুত্তং. অরিযায পন পৰত্তং অপাযসংৰত্তনিকমেৰ. নন্দমাণৰকো (ম. নি. অট্ঠ. ৩.৭; ধ. প. অট্ঠ. ১.৬৮ উপ্পলৰণ্ণত্থেরীৰত্থু; অ. নি. অট্ঠ. ২.৩.৩৪) চেত্থ নিদস্সনং. উভিন্নং সমানচ্ছন্দতাৰসেন ৰা ন সগ্গন্তরাযিকতা, মোক্খন্তরাযিকতা পন মোক্খত্থায পটিপত্তিযা ৰিদূসনতো. অভিভৰিত্ৰা পন পৰত্তিযা সগ্গন্তরাযিকতাপি ন সক্কা নিৰারেতুন্তি ৰদন্তি.
অহেতুকদিট্ঠিঅকিরিযদিট্ঠিনত্থিকদিট্ঠিসঙ্খাতা মিচ্ছাদিট্ঠিধম্মা নিযতভাৰপ্পত্তা কিলেসন্তরাযিকা নাম. পণ্ডকতিরচ্ছানগতউভতোব্যঞ্জনকানং পটিসন্ধিচিত্তুপ্পাদধম্মা ৰিপাকন্তরাযিকা নাম. পণ্ডকাদিগ্গহণঞ্চেত্থ নিদস্সনমত্তং সব্বাযপি অহেতুকপটিসন্ধিযা ৰিপাকন্তরাযিকভাৰতো ¶ . অরিযূপৰাদা উপৰাদন্তরাযিকা নাম. তে পন যাৰ অরিযে ন খমাপেন্তি, তাৰদেৰ, ন ততো পরং. সঞ্চিচ্চ আপন্না সত্তাপত্তিক্খন্ধা আণাৰীতিক্কমন্তরাযিকা নাম. তেপি যাৰ ভিক্খুভাৰং ৰা পটিজানাতি, ন ৰুট্ঠাতি ৰা ন দেসেতি ৰা, তাৰদেৰ, ন ততো পরং.
‘‘অনন্তরাযিকা এতে;
যথা হোন্তি তথা অহং;
দেসিতং মুনিনা ধম্মং;
আজানামীতি যো ৰদে’’তি. –
এৰং দুতিযগাথা ৰত্তব্বা. তথা অৰুত্তে ‘‘তিক্খত্তু’’ন্তিআদিগাথা পঠমগাথায সদ্ধিং ঘটনা এৰ ন সিযা. তস্মা এত্থাযং গাথা পরিহীনাতি ৰিঞ্ঞাযতি.
এতেতি ‘‘অন্তরাযিকা’’তি ভগৰতা পকাসিতা পঞ্চ ধম্মা ‘‘যথা অনন্তরাযিকা হোন্তি, তথা অহং মুনিনা দেসিতং ধম্মং আজানামী’’তি যো ভিক্খু ৰদেয্য, সো পন ¶ ভিক্খু তিক্খত্তুং ৰত্তব্বোতি সম্বন্ধো. কেহি কথং ৰত্তব্বোতি আহ ‘‘যে পস্সন্তী’’তিআদি. যে তথাৰাদিতং ভিক্খুং পস্সন্তি, ‘‘অসুকো আযস্মা এৰংৰাদী’’তি পরতো সুণন্তি চ, তেহি. সো পন ভিক্খু ‘‘মা আযস্মা এৰং অৰচা’’তি তিক্খত্তুং ৰত্তব্বোতি যোজনা.
১৭০১. অৰদন্তস্সাতি তং দিস্ৰা ৰা সুত্ৰা ৰা যথাৰুত্তনযেন অৰদন্তস্স. দুক্কটন্তি ঞাতদুক্কটং. তং দুলদ্ধিং. অনিস্সজতোতি ভিক্খূহি এৰং ৰুত্তেপি অনিস্সজন্তস্স. তথা দুক্কটন্তি অতিদিসতি.
১৭০২. কম্মৰাচাযাতি ততিযায কম্মৰাচায. ওসানেতি পরিযোসানে, য্যকারে পত্তেতি অধিপ্পাযো. তিকপাচিত্তিযং ৰুত্তন্তি ‘‘ধম্মকম্মে ধম্মকম্মসঞ্ঞী ন পটিনিস্সজ্জতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্স. ধম্মকম্মে ৰেমতিকো ন পটিনিস্সজ্জতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্স. ধম্মকম্মে অধম্মকম্মসঞ্ঞী ন পটিনিস্সজ্জতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ৪২১) তিকপাচিত্তিযং ¶ ৰুত্তং. অধম্মে তিকদুক্কটং ৰুত্তন্তি অধম্মকম্মে ধম্মকম্মসঞ্ঞিৰেমতিকঅধম্মকম্মসঞ্ঞীনং ৰসেন তিকদুক্কটং ৰুত্তং.
১৭০৩. ‘‘অনাপত্তি অকতকম্মস্সা’’তি পদচ্ছেদো. কম্মং নাম সমনুভাসনকম্মং. যথাহ ‘‘অনাপত্তি অসমনুভাসন্তস্সা’’তি (পাচি. ৪২২).
অরিট্ঠকথাৰণ্ণনা.
১৭০৪. ঞত্ৰাতি অনোসারিতভাৰং সযমেৰ ৰা পরতো ৰা তস্স ৰা সন্তিকা ঞত্ৰা. অকতানুধম্মেনাতি অকতো ওসারণসঙ্খাতো অনুধম্মো যস্স সো ¶ অকতানুধম্মো, তেন, সহযোগে করণৰচনং. তথাৰাদিকভিক্খুনাতি ‘‘তথাহং ভগৰতা ধম্মং দেসিতং আজানামী’’তিআদিং ৰদন্তেন ভিক্খুনা. ‘‘অকতানুধম্মেনা’’তি ইমিনা সমানাধিকরণং. সংৰসেয্যাতি উপোসথাদিকং সঙ্ঘকম্মং করেয্য. ভুঞ্জেয্য চাতি আমিসসম্ভোগং ৰা ধম্মসম্ভোগং ৰা করেয্য. সহ সেয্য ৰাতি নানূপচারেপি একচ্ছন্নে নিপজ্জেয্য.
১৭০৫. ইদানি যথাৰুত্তপাচিত্তিযস্স খেত্তনিযমং দস্সেতুমাহ ‘‘উপোসথাদিকং কম্ম’’ন্তিআদি. আদি-সদ্দেন পৰারণং গহিতং. যথাহ ‘‘উপোসথং ৰা পৰারণং ৰা’’তি (পাচি. ৪২৫). তেন সহাতি উক্খিত্তকেন সহ. ‘‘কম্মস্স পরিযোসানে’’তি ইদং সংৰাসেন আপত্তিখেত্তনিদস্সনং.
১৭০৬. একেনেৰ পযোগেন বহুং যামকালিকাদিআমিসং গণ্হতো একং পাচিত্তিযং. তথা একেনেৰ পযোগেন বহুং আমিসং দদতোপি একং পাচিত্তিযং. বহূসু পযোগেসু বহূনি পাচিত্তিযানীতি যোজনা. ইমিনা চ আমিসসম্ভোগেন তুল্যফলং ধম্মসম্ভোগম্পি সহচরিযেন আহাতি ৰেদিতব্বং. তত্থ পন পদাদীহি উদ্দিসন্তস্স ৰা উদ্দিসাপেন্তস্স ৰা পদসোধম্মে ৰুত্তনযেন আপত্তি ৰেদিতব্বা.
১৭০৭. ইতরোতি পকতত্তো. ইতরস্মিন্তি উক্খিত্তকে. পরোতি পকতত্তো. উভোপি ৰাতি ¶ পকতত্তউক্খিত্তা দ্ৰেপি ৰা. ‘‘একত্থ একতো নিপজ্জন্তী’’তি সেসো. ইমেসু তীসুপি ঠানেসু ‘‘পাচিত্তী’’তি পকরণতো লব্ভতি.
১৭০৮. উট্ঠহিত্ৰা পুনপ্পুনং নিপজ্জন্তস্স নিপজ্জনপযোগানং ৰসেন আপত্তিযো সিযুন্তি অজ্ঝাহারযোজনা কাতব্বা. ‘‘উক্খিত্তকে নিপন্নস্মি’’ন্তিআদিনা ৰুত্তাপত্তিৰিনিচ্ছযো কত্থ ¶ হোতীতি আহ ‘‘একনানূপচারেসু, একচ্ছন্নে ৰিনিচ্ছযো’’তি. নানূপচারেসূতি এত্থ পি-সদ্দো চ ‘‘ৰিনিচ্ছযো’’তি এত্থ অযন্তি চ যোজেতব্বো. একো উপচারো অস্সাতি একূপচারং, নানা উপচারো অস্সাতি নানূপচারং, একূপচারঞ্চ নানূপচারঞ্চ একনানূপচারানি একদেসসরূপেকসেসেন, তেসু. একতো ছন্নানি একচ্ছন্নানি, তেসু একচ্ছন্নেসূতি ৰত্তব্বে ৰণ্ণলোপেন ৰা ৰচনৰিপল্লাসেন ৰা ‘‘একচ্ছন্নে’’তি ৰুত্তং. একনানূপচারেসুপি সেনাসনেসু একচ্ছন্নেসু অযং যথাৰুত্তআপত্তিৰিনিচ্ছযো দট্ঠব্বোতি অত্থো.
১৭০৯. উভযত্থাপীতি উক্খিত্তানুক্খিত্তেসু দ্ৰীসুপি.
১৭১০. ‘‘সঞ্ঞিস্স ওসারিতোতি চা’’তি পদচ্ছেদো.
উক্খিত্তকথাৰণ্ণনা.
১৭১২. তথা ৰিনাসিতন্তি ‘‘অজ্জতগ্গে তে আৰুসো সমণুদ্দেস ন চেৰ সো ভগৰা সত্থা অপদিসিতব্বো, যম্পি চঞ্ঞে সমণুদ্দেসা লভন্তি ভিক্খূহি সদ্ধিং দিরত্ততিরত্তং সহসেয্যং, সাপি তে নত্থি, চর পিরে ৰিনস্সা’’তি (পাচি. ৪২৯) ৰুত্তনযেন নাসিতং. ‘‘তথা নাসিতং সমণুদ্দেস’’ন্তি (পাচি. ৪২৮) ৰচনতো ‘‘সমণুদ্দেস’’ন্তি সেসো. জানন্তি ৰুত্তনযেন ‘‘নাসিতো অয’’ন্তি জানন্তো. উপলাপেয্যাতি ‘‘উপলাপেয্য ৰাতি তস্স পত্তং ৰা চীৰরং ৰা উদ্দেসং ৰা পরিপুচ্ছং ৰা দস্সামী’’তি (পাচি. ৪৩০) পদভাজনে আগতনযেন সঙ্গণ্হেয্য. তেনাতি নাসিতেন. উপট্ঠাপেয্য ৰাতি তেন দিয্যমানানি চুণ্ণমত্তিকাদীনি সাদিযন্তো তেন অত্তনো উপট্ঠানং কারাপেয্য ৰা. ‘‘তেনা’’তি ইদং সহত্থে করণৰসেন ‘‘সম্ভুঞ্জেয্যা’’তিআদীহি চ যোজেতব্বং. ৰাতি এত্থ গাথাবন্ধৰসেন ¶ রস্সো. সম্ভোগসহসেয্যা ¶ অনন্তরসিক্খাপদে ৰুত্তনযা এৰ. তস্মা আপত্তিপরিচ্ছেদোপেত্থ তস্মিং ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বো.
১৭১৩. অত্থুদ্ধারৰসেন অট্ঠকথাযং (পাচি. অট্ঠ. ৪২৮) ৰুত্তা তিস্সো নাসনা দস্সেতুমাহ ‘‘সংৰাসেন…পে… তিস্সো’’তি. তত্থ তীসু কতমা অধিপ্পেতাতি আহ ‘‘এত্থা’’তিআদি. দণ্ডকম্মেন নাসনা এত্থ অধিপ্পেতাতি যোজনা. এতাসং ৰিভাগো চ ‘‘তত্থ আপত্তিযা অদস্সনাদীসু উক্খেপনা সংৰাসনাসনা নাম. ‘দূসকো নাসেতব্বো, মেত্তিযং ভিক্খুনিং নাসেথা’তি অযং লিঙ্গনাসনা নাম. ‘অজ্জতগ্গে তে আৰুসো সমণুদ্দেস ন চেৰ সো ভগৰা সত্থা অপদিসিতব্বো’তি অযং দণ্ডকম্মনাসনা নামা’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৪২৮) অট্ঠকথায ৰুত্তো.
১৭১৫. ‘‘ৰুত্তা সমনুভাসনে’’তি (ৰি. ৰি. ১৭০৩) তত্থ ৰুত্তত্তা আহ ‘‘অরিট্ঠেন সমা মতা’’তি.
কণ্টককথাৰণ্ণনা.
সপ্পাণকৰগ্গো সত্তমো.
১৭১৬-৭. যো ভিক্খু সিক্খাপদং ৰীতিক্কমন্তো তং ৰীতিক্কমং যে পস্সন্তি, সুণন্তি চ, তেহি ভিক্খূহি সিক্খাপদেন ৰুচ্চমানো ‘‘মাৰুসো এৰং অকাসি, ন কপ্পতি এতং ভিক্খুস্সা’’তি সিক্খাপদে ৰুত্তনযেন ৰুচ্চমানো ‘‘এতস্মিং সিক্খাপদে যেন মং তুম্হে ৰদেথ, এতস্মিং সিক্খাপদত্থে যাৰ অঞ্ঞং ৰিযত্তং বহুস্সুতং পকতঞ্ঞুং ৰিনযধরং ন পুচ্ছামি, তাৰ অহং ন সিক্খিস্সামী’’তি ভণতি, তস্স এৰং ভণন্তস্স পাচিত্তিযং সিযাতি সাধিপ্পাযযোজনা.
১৭১৮-৯. অনুপসম্পন্নে ¶ উপসম্পন্নসঞ্ঞিৰেমতিকঅনুপসম্পন্নসঞ্ঞীনং ৰসেন অনুপসম্পন্নে সত্থুনা তিকদুক্কটং দীপিতন্তি যোজনা, ইমিনা চ উপসম্পন্নে উপসম্পন্নসঞ্ঞিৰেমতিকঅনুপসম্পন্নসঞ্ঞীনং ৰসেন উপসম্পন্নে তিকপাচিত্তিযং দীপিতং হোতি. অপঞ্ঞত্তেন ওৰদনপ্পকারং দস্সেতুমাহ ‘‘ন সল্লেখাযিদং হোতী’’তি. উভোহিপি উপসম্পন্নানুপসম্পন্নেহি ¶ . ‘‘ইদং সল্লেখায ন হোতী’’তি অপঞ্ঞত্তেন ৰুচ্চমানস্স ‘‘ন তাৰাহ’’ন্তিআদীনি ৰদতো তস্স ভিক্খুনো দুক্কটং হোতীতি যোজনা. ‘‘ন দোসো উম্মত্তকাদীন’’ন্তি পদচ্ছেদো.
সহধম্মিককথাৰণ্ণনা.
১৭২০. ‘‘যো পন ভিক্খু পাতিমোক্খে উদ্দিস্সমানে এৰং ৰদেয্যা’’তিআদিসিক্খাপদপাঠতো (পাচি. ৪৩৯) উদ্দিট্ঠেহীতি এত্থ ‘‘খুদ্দানুখুদ্দকেহি সিক্খাপদেহী’’তি সেসো. পারাজিকং ঠপেত্ৰা অৰসেসা উপাদাযুপাদায খুদ্দানুখুদ্দকাতি নিদ্দিট্ঠা. এত্থ কিন্তি পটিক্খেপে, এতেহি কিং, পযোজনং নত্থীতি ৰুত্তং হোতি. এতেহীতি সমীপত্থে ৰচনসামঞ্ঞেন ‘‘ইমেহী’’তি এতস্স পরিযাযো. ‘‘কিং পনিমেহী’’তি (পাচি. ৪৩৯) সিক্খাপদপাঠে পটিক্খেপস্স কারণং দস্সেতি ‘‘কুক্কুচ্চাদিনিদানতো’’তি. এত্থ আদি-সদ্দেন ৰিহেসাৰিলেখা গহিতা. এত্থ কুক্কুচ্চং নাম ‘‘কপ্পতি নু খো, ন কপ্পতি নু খো’’তি কুক্কুচ্চকরণং. ৰিহেসা নাম ৰিপ্পটিসারো. ৰিলেখা নাম ৰিচিকিচ্ছাসঙ্খাতা মনোৰিলেখতা মনোৰিলেখা, ইমেহি সকলেহি পদেহি সিক্খাপদৰিৰণ্ণকপ্পকারো দস্সিতো. ‘‘ইতি সিক্খাপদৰিৰণ্ণনে’’তি ইতি-সদ্দো অজ্ঝাহরিত্ৰা যোজেতব্বো. ৰিৰণ্ণনেতি নিমিত্তত্থে ভুম্মং.
কুক্কুচ্চাদিনিদানতো ¶ এতেহি খুদ্দানুখুদ্দকেহি সিক্খাপদেহি উদ্দিট্ঠেহি কিং ইতি সিক্খাপদৰিৰণ্ণনে পাচিত্তিযাপত্তি হোতীতি যোজনা.
১৭২১. তিকপাচিত্তিযং ৰুত্তন্তি ‘‘উপসম্পন্নে উপসম্পন্নসঞ্ঞী ৰিনযং ৰিৰণ্ণেতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্স. উপসম্পন্নে ৰেমতিকো…পে… অনুপসম্পন্নসঞ্ঞী…পে… পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ৪৪১) তীণি পাচিত্তিযানি ৰুত্তানি. তং ৰিনযং সচে পন অনুপসম্পন্নস্স সন্তিকে ৰিৰণ্ণেতি, তিকদুক্কটন্তি যোজনা.
১৭২২-৪. উভিন্নম্পীতি উপসম্পন্নানং, অনুপসম্পন্নানং উভিন্নম্পি, ‘‘সন্তিকে’’তি সেসো. অঞ্ঞধম্মৰিৰণ্ণনেতি ৰিনযতো অঞ্ঞেসং সুত্তাভিধম্মানং ৰিৰণ্ণনে.
অনাপত্তিৰিসযং ¶ দস্সেতুমাহ ‘‘নৰিৰণ্ণেতুকামস্সা’’তিআদি. নৰিৰণ্ণেতুকামস্স ‘‘হন্দ সুত্তন্তং পরিযাপুণ, পচ্ছাপি ৰিনযং পরিযাপুণিস্সসি’’ ইতি এৰং ৰদন্তস্স অনাপত্তীতি যোজনা. সদিসা এৰ সাদিসা.
ৰিলেখনকথাৰণ্ণনা.
‘‘অন্ৰড্ঢমাসং যো ভিক্খু;
পাতিমোক্খে অসেসতো;
উদ্দিস্সমানে অঞ্ঞাণ-
তায পুচ্ছতি অত্তনো’’তি. –
পঠমগাথায ভৰিতব্বং. এৰঞ্হি সতি ‘‘অঞ্ঞাণেনা’’তিআদিগাথা পরিপুণ্ণসম্বন্ধা সিযাতি ৰিঞ্ঞাযতি.
অঞ্ঞাণেনাতি এত্থ ৰা ‘‘আপন্নত্তা’’তি সেসো. আপত্তিমোক্খোতি আপত্তিযা মোক্খো. অঞ্ঞাণেন আপন্নত্তা ¶ আপত্তিমোক্খো নেৰ ৰিজ্জতীতি যোজনা. কিং কাতব্বন্তি আহ ‘‘কারেতব্বো’’তিআদি. যথা ধম্মো ঠিতো, তথা ভিক্খু কারেতব্বোতি সম্বন্ধো. ধম্ম-সদ্দো পাল়িৰাচকো, পাল়িযং যথা ৰুত্তং, তথা কারেতব্বোতি অত্থো, দেসনাগামিনী আপত্তি চে, দেসাপেতব্বো, ৰুট্ঠানগামিনী চে, ৰুট্ঠাপেতব্বোতি ৰুত্তং হোতি. যথাহ ‘‘যথাধম্মো কারেতব্বো’’তি (পাচি. ৪৪৪). অঞ্ঞাণেন আপন্নত্তা তস্স আপত্তিযা মোক্খো নত্থি. যথা পন ধম্মো চ ৰিনযো চ ঠিতো, তথা ভিক্খু কারেতব্বো, দেসনাগামিনিং চে আপন্নো হোতি, দেসাপেতব্বো, ৰুট্ঠানগামিনিং চে, ৰুট্ঠাপেতব্বোতি অত্থো.
১৭২৬. উত্তরিন্তি যথাধম্মকরণতো উত্তরিং. দুতিযেনেৰাতি ঞত্তিদুতিযেনেৰ. নিন্দিত্ৰাতি ‘‘তস্স তে আৰুসো অলাভা’’তিআদিনা গরহিত্ৰা.
১৭২৭. এৰং ¶ আরোপিতে মোহেতি যথাধম্মকরণতো উপরি যথাৰুত্তনযেন তং পুগ্গলং গরহিত্ৰা ঞত্তিদুতিযায কম্মৰাচায তস্স এৰং মোহে আরোপিতে. পুন যদি মোহেতীতি যোজনা. তস্মিং মোহনকে পুগ্গলে পাচিত্তি ৰুত্তাতি যোজনা.
১৭২৮. দীপিতং তিকদুক্কটন্তি ‘‘অধম্মকম্মে ধম্মকম্মসঞ্ঞী মোহেতি, ৰেমতিকো, অধম্মকম্মসঞ্ঞী মোহেতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পাচি. ৪৪৭) তিকদুক্কটং দস্সিতং. এতস্স ৰিপরিযাযতো তিকপাচিত্তিযং ৰেদিতব্বং. যথাহ ‘‘ধম্মকম্মে ধম্মকম্মসঞ্ঞী মোহেতি, ৰেমতিকো, অধম্মকম্মসঞ্ঞী মোহেতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ৪৪৭). এত্থ কম্মন্তি মোহারোপনকম্মং ¶ অধিপ্পেতং. যথাহ ‘‘ধম্মকম্মেতিআদীসু মোহারোপনকম্মং অধিপ্পেত’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ৪৪৭).
১৭২৯-৩০. ‘‘ন চ মোহেতুকামস্সা’’তিআদীহি ‘‘অনাপত্তীতি ৰিঞ্ঞেয্য’’ন্তি ইদং পচ্চেকং যোজেতব্বং. ‘‘ৰিত্থারেন অসুতস্সা’’তি পদচ্ছেদো. এত্থ ‘‘পাতিমোক্খ’’ন্তি কম্মপদং অপেক্খিতব্বং. ৰিত্থারেন ঊনকদ্ৰত্তিক্খত্তুং সুতস্স চাতি যোজনা. তথাতি ইমিনা ‘‘অনাপত্তীতি ৰিঞ্ঞেয্য’’ন্তি ইদং পচ্চামসতি.
মোহনকথাৰণ্ণনা.
১৭৩১-২. কুদ্ধোতি কুপিতো. পহারং দেতীতি কাযেন ৰা কাযপটিবদ্ধেন ৰা নিস্সগ্গিযেন ৰা অন্তমসো উপ্পলপত্তেনাপি পহারং দেতি. যথাহ ‘‘পহারং দদেয্যাতি কাযেন ৰা কাযপটিবদ্ধেন ৰা নিস্সগ্গিযেন ৰা অন্তমসো উপ্পলপত্তেনাপি পহারং দেতী’’তি (পাচি. ৪৫১). এত্থ ‘‘অঞ্ঞস্স ভিক্খুস্সা’’তি সেসো. তস্সাতি অপেক্খিত্ৰা ‘‘যো’’তি লব্ভতি.
অট্ঠকথাগতং ৰিনিচ্ছযং দস্সেতুমাহ ‘‘সম্পহরিতুকামেনা’’তিআদি, ইমিনা মরণাধিপ্পাযেন পহটে পারাজিকন্তি ৰুত্তং হোতি.
১৭৩৩. ‘‘ইতি এৰং কতে অযং সঙ্ঘমজ্ঝেন ৰিরোচতী’’তি ৰিরূপকরণাপেক্খো ৰিরূপকরণে অপেক্খৰা তস্স চ অপেক্খিতস্স ভিক্খুস্স কণ্ণং ৰা নাসং ৰা যদি ছিন্দতি, দুক্কটন্তি যোজনা.
১৭৩৪. অনুপসম্পন্নেতি ¶ ¶ সামিৰচনত্থে ভুম্মং. ‘‘ইত্থিযা’’তিআদীহি পদেহি যথারহং যোজেতব্বং ‘‘অনুপসম্পন্নায ইত্থিযা অনুপসম্পন্নস্স পুরিসস্সা’’তি. তিরচ্ছানগতস্সপীতি এত্থ ‘‘অন্তমসো’’তি সেসো. যথাহ ‘‘অন্তমসো তিরচ্ছানগতস্সপী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৪৫২).
১৭৩৫. ‘‘সচে পহরতি ইত্থিঞ্চা’’তি পদচ্ছেদো. রত্তেন চেতসাতি কাযসংসগ্গরাগেন রত্তেন চিত্তেন. ৰিনিদ্দিট্ঠাতি ‘‘যো পন ভিক্খু ওতিণ্ণো ৰিপরিণতেন চিত্তেন মাতুগামেন সদ্ধিং কাযসংসগ্গং সমাপজ্জেয্যা’’তিআদিনা (পারা. ২৭০) দস্সিতা.
১৭৩৬. মোক্খাধিপ্পাযোতি ততো অত্তনো মোক্খং পত্থেন্তো. দোসো ন ৰিজ্জতীতি দুক্কটাদিকোপি দোসো নত্থি.
১৭৩৭-৯. হেঠেতুকামমাযন্তং চোরম্পি ৰা পচ্চত্থিকম্পি ৰা অন্তরামগ্গে পস্সিত্ৰাতি যোজনা. দিস্ৰা কথং পটিপজ্জিতব্বন্তি আহ ‘‘মা ইধাগচ্ছুপাসকা’’তিআদি, আগমনপটিক্খেপেন তত্থেৰ তিট্ঠাতি ৰুত্তং হোতি. আযন্তন্তি এৰং ৰুত্তে তং অনাদিযিত্ৰা আগচ্ছন্তং. যথাহ ‘‘ৰচনং অনাদিযিত্ৰা আগচ্ছন্ত’’ন্তি (পাচি. অট্ঠ. ৪৫৩).
এসেৰ নযোতি ‘‘মা আগচ্ছা’তি ৰুত্তেপি আগচ্ছন্তং পহটে মতেপি অনাপত্তী’’তি অযং নযো.
১৭৪০. তিকপাচিত্তিযং ৰুত্তন্তি ‘‘উপসম্পন্নে উপসম্পন্নসঞ্ঞী, ৰেমতিকো, অনুপসম্পন্নসঞ্ঞী পহারং দেতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ৪৫২) তিকপাচিত্তিযং ৰুত্তং. সেসেতি অনুপসম্পন্নে. তিকদুক্কটন্তি ‘‘অনুপসম্পন্নে উপসম্পন্নসঞ্ঞী, ৰেমতিকো ¶ , অনুপসম্পন্নসঞ্ঞী পহারং দেতি, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি (পাচি. ৪৫২) তিকদুক্কটং ৰুত্তং. অনাণত্তিকত্তা আহ ‘‘কাযচিত্তসমুট্ঠান’’ন্তি. কাযচিত্তানং সুখোপেক্খাপি সম্ভৰন্তীতি ততো ৰিসেসেতুমাহ ‘‘দুক্খৰেদন’’ন্তি.
পহারকথাৰণ্ণনা.
১৭৪১. কাযন্তি ¶ কাযেকদেসং হত্থাদিঅৰযৰমাহ. ৰাতি দুতিযত্থসম্পিণ্ডনে. কাযবদ্ধন্তি কাযপটিবদ্ধং পহরণযোগ্গাযোগ্গেসু কত্তরযট্ঠিসত্থাদীসু অঞ্ঞতরং. সচে উচ্চারেয্যাতি সচে পহরণাকারং দস্সেত্ৰা উক্খিপেয্য, ইদং ‘‘কাযং ৰা কাযপটিবদ্ধং ৰা’’তি ইমেহি পদেহি পচ্চেকং যোজেতব্বং. তস্সাতি উচ্চারিতকাযাদিকস্স. উগ্গিরণপচ্চযাতি উক্খিপনকারণা.
১৭৪২. অসম্পহরিতুকামেনাতি পহারদানং অনিচ্ছন্তেন. দিন্নত্তাতি পহারস্স দিন্নত্তা. অপ্পহরিতুকামত্তা পুরিমসিক্খাপদেন পাচিত্তিযং ন হোতি, উগ্গিরিতুকামতায কতপযোগস্স উগ্গিরণমত্তে অট্ঠত্ৰা পহারস্স দিন্নত্তা ইমিনাপি পাচিত্তিযং ন হোতি, অজ্ঝাসযস্স, পযোগস্স চ অসুদ্ধত্তা অনাপত্তিযাপি ন ভৰিতব্বন্তি দুক্কটং ৰুত্তং.
১৭৪৩. সচে তেন পহারেন ভিক্খুনো হত্থাদীসুপি যং কিঞ্চি অঙ্গং ভিজ্জতি, পহটস্স পহারদাযকস্স দুক্কটন্তি সম্বন্ধো.
১৭৪৪. সেসো ৰিনিচ্ছযো ‘‘মোক্খাধিপ্পাযো’’তিআদিকো ইধ অৰুত্তো ৰিনিচ্ছযো সমুট্ঠানাদিনা সদ্ধিং অনন্তরে ৰুত্তনযেন ৰিনযঞ্ঞুনা ৰেদিতব্বোতি যোজনা. ‘‘তিরচ্ছানাদীনং ¶ ৰচ্চকরণাদিং দিস্ৰান পলাপেতুকামতায কুজ্ঝিত্ৰাপি উগ্গিরন্তস্স মোক্খাধিপ্পাযো এৰা’’তি ৰদন্তি.
তলসত্তিকথাৰণ্ণনা.
১৭৪৫. অমূলকেনাতি দিট্ঠাদিমূলৰিরহিতেন, এত্থ ‘‘ভিক্খু’’ন্তি সেসো. সঙ্ঘাদিসেসেনাতি তেরসন্নং অঞ্ঞতরেন. তস্সাতি চোদকস্স, চোদাপকস্স ৰা পাপভিক্খুনো. সচে চুদিতকো তস্মিং খণে ‘‘এস মং চোদেতী’’তি জানাতি, পাচিত্তিযং সিযাতি যোজনা, ইমিনা ‘‘সচে এৰং ন জানাতি, চিরেন ৰা জানাতি, দুক্কটং হোতী’’তি সিদ্ধং.
১৭৪৬. তত্থাতি উপসম্পন্নে. তিকপাচিত্তিযন্তি ‘‘উপসম্পন্নে উপসম্পন্নসঞ্ঞী অমূলকেন সঙ্ঘাদিসেসেন অনুদ্ধংসেতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্স. ৰেমতিকো…পে… অনুপসম্পন্নসঞ্ঞী অমূলকেন সঙ্ঘাদিসেসেন অনুদ্ধংসেতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ৪৬২) তিকপাচিত্তিযং ¶ . দিট্ঠাচারৰিপত্তিযা চোদকো দুক্কটাপত্তীতি অমূলিকায দিট্ঠিৰিপত্তিযা ৰা আচারৰিপত্তিযা ৰা অনুদ্ধংসেন্তস্স দুক্কটাপত্তি হোতীতি অত্থো. সেসে চাতি অনুপসম্পন্নে. তিকদুক্কটন্তি অনুপসম্পন্নে উপসম্পন্নসঞ্ঞিৰেমতিকঅনুপসম্পন্নসঞ্ঞীনং ৰসেন তীণি দুক্কটানি হোন্তীতি অত্থো.
১৭৪৭. ‘‘তথাসঞ্ঞিস্স অনাপত্তী’’তি পদচ্ছেদো. তথাসঞ্ঞিস্সাতি সমূলকসঞ্ঞিস্স.
অমূলককথাৰণ্ণনা.
১৭৪৮-৯. সঞ্চিচ্চাতি তস্স পরিপুণ্ণৰীসতিৰস্সাদিভাৰং জানন্তোযেৰ. ভিক্খুনোতি এত্থ ‘‘অঞ্ঞস্সা’’তি সেসো ¶ . ঊনৰীসতিৰস্সো ত্ৰং মঞ্ঞেতি এত্থ ‘‘মঞ্ঞে’’তি ইমিনা পরিকপ্পত্থৰাচিনা নিপাতেন ‘‘উদকং মঞ্ঞে আদিত্ত’’ন্তিআদীসু (পারা. ৩৮৩) ৰিয মুসাৰাদাপত্তিযা অৰিসযতং দীপেতি. হিতেসিতায অনুসিট্ঠিদানাদিকে তথারূপে অঞ্ঞস্মিং পচ্চযে কারণে অসতি ‘‘ঊনৰীসতিৰস্সো ত্ৰং মঞ্ঞে’’ ইতি এৰমাদিনা অঞ্ঞস্স ভিক্খুনো যো ভিক্খু সচে সঞ্চিচ্চ কুক্কুচ্চং উপ্পাদেয্য, তস্স এৰং কুক্কুচ্চং উপ্পাদেন্তস্স ভিক্খুনো ৰাচায ৰাচায পাচিত্তি হোতীতি যোজনা.
১৭৫০. তিকপাচিত্তিযং ৰুত্তন্তি ‘‘উপসম্পন্নে উপসম্পন্নসঞ্ঞী সঞ্চিচ্চ কুক্কুচ্চং উপদহতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্স. ৰেমতিকো…পে… অনুপসম্পন্নসঞ্ঞী সঞ্চিচ্চ কুক্কুচ্চং উপদহতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি (পাচি. ৪৬৭) তিকপাচিত্তিযং ৰুত্তং. সেসে চাতি অনুপসম্পন্নে চ. তিকদুক্কটন্তি অনুপসম্পন্নে উপসম্পন্নসঞ্ঞিৰেমতিকঅনুপসম্পন্নসঞ্ঞীনং ৰসেন তিকদুক্কটং. ৰজ্জমেৰ ৰজ্জতা.
১৭৫১. হিতেসিতায ভাসতোতি সম্বন্ধো. মা এৰন্তি এত্থ ‘‘করোহী’’তি সেসো, পুনপি মা এৰং করোহীতি অত্থো. ‘‘অহং তং ইত্থিযা সহ নিসিন্নং মঞ্ঞে, তযা ৰিকালে ভুত্তং মঞ্ঞে, পুন মা এৰং করোহি’’ ইতি হিতেসিতায ভাসতো অনাপত্তি পকাসিতাতি যোজনা.
সঞ্চিচ্চকথাৰণ্ণনা.
১৭৫৩. ভণ্ডনং ¶ নাম কলহো, ভণ্ডনং জাতং যেসন্তি ৰিগ্গহো, জাতভণ্ডনানন্তি অত্থো, ‘‘ৰচন’’ন্তি সেসো. সোতুং উপস্সুতিং তিট্ঠেয্যাতি যোজনা. উপেচ্চ সুয্যতি এত্থাতি হি উপস্সুতি, ঠানং, যং ঠানং উপগতেন সক্কা হোতি কথেন্তানং সদ্দং সোতুং, তত্থাতি অত্থো. যো ¶ পন ভিক্খু ভণ্ডনজাতানং ভিক্খূনং ৰচনং সোতুং উপস্সুতিং সচে তিট্ঠেয্য, তস্স পাচিত্তিযং সিযাতি যোজনা.
১৭৫৪. চোদেতুকামতায গচ্ছতো অস্সাতি যোজনা.
১৭৫৫. সোতুন্তি পচ্ছতো গচ্ছন্তানং ভণ্ডনজাতানং ৰচনং সোতুং. ওহীযন্তস্সাতি পকতিগমনং হাপেত্ৰা ওসক্কন্তস্স. পুরতো গচ্ছতো ভিক্খুস্স দুক্কটন্তি যোজনা. গচ্ছতো তুরিতং ৰাপীতি পুরতো গচ্ছন্তানং ভণ্ডনজাতানং ৰচনং সোতুং পচ্ছতো সীঘং গচ্ছন্তস্সাপি. অযমেৰ ৰিনিচ্ছযোতি পদে পদে অযং এৰ ৰিনিচ্ছযো.
১৭৫৬. অত্তনো ঠিতোকাসন্তি সম্বন্ধো. উক্কাসিত্ৰাপি ৰাতি উক্কাসিতসদ্দং কত্ৰা ৰা. এত্থ অহন্তি ৰা ৰত্ৰা ঞাপেতব্বন্তি যোজনা.
১৭৫৭. তিকপাচিত্তিযং ৰুত্তং উপসম্পন্নে উপসম্পন্নসঞ্ঞিৰেমতিকঅনুপসম্পন্নসঞ্ঞীনং ৰসেন. সেসে চাতি অনুপসম্পন্নে. তিকদুক্কটং অনুপসম্পন্নে উপসম্পন্নসঞ্ঞিৰেমতিকঅনুপসম্পন্নসঞ্ঞীনং ৰসেন.
১৭৫৮. ওরমিস্সন্তি মযা গহিতদুগ্গাহতো ৰিরমিস্সামি.
১৭৫৯. কাযচিত্ততো চ কাযৰাচাচিত্ততো চ সমুট্ঠানতো থেয্যসত্থসমুট্ঠানং. সিযা কিরিযং সোতুকামতায গমনৰসেন, সিযা অকিরিযং ঠিতট্ঠানং আগন্ত্ৰা মন্তযমানং অজানাপনৰসেন, তেনাহ ‘‘ইদং হোতি ক্রিযাক্রিয’’ন্তি. গমনেন সিজ্ঝনতো কাযকম্মং ¶ . তুণ্হীভাৰেন সিজ্ঝনতো ৰচীকম্মং. সদোসন্তি সাৰজ্জং, অকুসলচিত্তন্তি ৰুত্তং হোতি.
উপস্সুতিকথাৰণ্ণনা.
১৭৬০. ধম্মিকানন্তি ¶ ধম্মেন ৰিনযেন সত্থুসাসনেন কতানং. কম্মানন্তি অপলোকনকম্মং, ঞত্তিকম্মং, ঞত্তিদুতিযকম্মং, ঞত্তিচতুত্থকম্মন্তি ইমেসং চতুন্নং কম্মানং. খীযতীতি অরুচিং পকাসেতি.
১৭৬১. উভযত্থাতি অধম্মে, ধম্মে চ.
১৭৬২. অধম্মেনাতি এত্থ ‘‘কম্মেনা’’তি সেসো, ধম্মৰিরুদ্ধেন কম্মেনাতি অত্থো. ‘‘কম্মস্মি’’ন্তি ইদং ৰিভত্তিং ৰিপরিণামেত্ৰা ‘‘কম্মেনা’’তি অনুৰত্তেতব্বং. ৰগ্গেনাতি ‘‘ছন্দারহানং ছন্দো আহটো হোতি, সম্মুখীভূতা ন পটিক্কোসন্তী’’তি (মহাৰ. ৩৮৭) ৰুত্তসামগ্গিলক্খণস্স ৰিরুদ্ধত্তা অসমগ্গেন, এত্থ ‘‘সঙ্ঘেনা’’তি সেসো. ‘‘তথা অকম্মারহস্সা’’তি পদচ্ছেদো. ‘‘অধম্মেন কম্মেন ইমে কম্মং করোন্তী’’তি চ ‘‘অসমগ্গেন সঙ্ঘেন ইমে কম্মং করোন্তী’’তি চ ‘‘অধম্মেন কম্মেন ৰগ্গেন সঙ্ঘেন ইমে কম্মং করোন্তী’’তি চ তথা ‘‘অকম্মারহস্স ইমে কম্মং করোন্তী’’তি চ ঞত্ৰা যো খীযতি, তস্স চ অনাপত্তি পকাসিতাতি যোজনা.
কম্মপটিবাহনকথাৰণ্ণনা.
১৭৬৪-৫. আরোচিতং ৰত্থু যাৰ ন ৰিনিচ্ছিতং ৰাতি যোজনা, ‘‘চোদকেন চ চুদিতকেন চ অত্তনো কথা কথিতা, অনুৰিজ্জকো সম্মতো, এত্তাৰতাপি ৰত্থুমেৰ আরোচিতং হোতী’’তি (পাচি. অট্ঠ. ৪৮১) অট্ঠকথায ৰুত্তত্তা আরোচিতং ৰত্থু যাৰ ন ৰিনিচ্ছিতং হোতীতি অত্থো. ঞত্তি ৰা ঠপিতা ¶ , কম্মৰাচা নিট্ঠং যাৰ ন গচ্ছতি, এতস্মিং…পে…হোতি আপত্তি দুক্কটন্তি যোজনা.
১৭৬৬. ছন্দং অদত্ৰা হত্থপাসে জহিতে তস্স পাচিত্তিযং সিযাতি যোজনা.
১৭৬৭-৯. অধম্মেপি কম্মস্মিং ধম্মকম্মন্তি সঞ্ঞিনো দুক্কটন্তি যোজনা. ধম্মকম্মে চ অধম্মকম্মসঞ্ঞিনো অনাপত্তি ইধ ন ৰুত্তা, পাল়িযং পন ৰুত্তত্তা ইধাপি যোজেতব্বা. ‘‘সঙ্ঘস্স ভণ্ডনাদীনি ভৰিস্সন্তী’’তি সঞ্ঞিনো গচ্ছতো চ যো ৰা গিলানো হোতি, তস্স গচ্ছতো ¶ চ গিলানস্স করণীযে সতি গচ্ছতো চ কম্মং নকোপেতুকামস্স গচ্ছতো চ পস্সাৰনাদিনা পীল়িতস্স গচ্ছতো চ ‘‘আগমিস্সামি’’ইতি এৰং গচ্ছতোপি ন দোসতাতি যোজনা. তত্থ দোসো এৰ দোসতা, আপত্তি, নদোসতা অনাপত্তি. হত্থপাসং ৰিজহিত্ৰা গমনেন, ছন্দস্স অদানেন চ আপজ্জনতো ক্রিযাক্রিযং.
ছন্দংঅদত্ৰাগমনকথাৰণ্ণনা.
১৭৭০-১. সমগ্গেন সঙ্ঘেন সদ্ধিন্তি সমানসংৰাসকেন সমানসীমাযং ঠিতেন সঙ্ঘেন সদ্ধিং. ৰুত্তঞ্হি ‘‘সমগ্গো নাম সঙ্ঘো সমানসংৰাসকো সমানসীমাযং ঠিতো’’তি (পাচি. ৪৮৬). চীৰরন্তি ৰিকপ্পনুপগমাহ. যথাহ ‘‘চীৰরং নাম ছন্নং চীৰরানং অঞ্ঞতরং চীৰরং ৰিকপ্পনুপগং পচ্ছিম’’ন্তি (পাচি. ৪৮৬). সম্মতস্সাতি সেনাসনপঞ্ঞাপকাদিসম্মুতিং পত্তেসু অঞ্ঞতরস্স. খীযতীতি ‘‘যো যো মিত্তো, তস্স তস্স দেন্তী’’তিআদিনা নযেন অৰণ্ণং ভণতি.
ধম্মকম্মে ধম্মকম্মসঞ্ঞিৰেমতিকঅধম্মকম্মসঞ্ঞীনং ৰসেন তিকপাচিত্তিযং ৰুত্তং.
১৭৭২-৪. সঙ্ঘেনাসম্মতস্সাপি ¶ চীৰরং, অঞ্ঞমেৰ ৰা তথেৰ সমগ্গেন সঙ্ঘেন দত্ৰা খীযতি, তস্স দুক্কটন্তি যোজনা. অনুপসম্পন্নে তথেৰ সমগ্গেন সঙ্ঘেন দিন্নে সব্বত্থ চীৰরে, অঞ্ঞপরিক্খারে চ দুক্কটন্তি যোজনা. অনুপসম্পন্নেতি সম্পদানত্থে ভুম্মং, অনুপসম্পন্নস্সাতি অত্থো.
সভাৰতো ছন্দাদীনং ৰসেনেৰ করোন্তং খীযন্তস্স চ অনাপত্তীতি যোজনা. নযা ৰিনিচ্ছযক্কমা.
দুব্বলকথাৰণ্ণনা.
১৭৭৫. ইদং দ্ৰাদসমন্তি সম্বন্ধো, ‘‘যো পন ভিক্খু জানং সঙ্ঘিকং লাভং পরিণতং পুগ্গলস্স পরিণামেয্য, পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ৪৯০) ইমং দ্ৰাদসমং সিক্খাপদন্তি অত্থো. তিংসককণ্ডস্মিং নিস্সগ্গিযকণ্ডে. অন্তিমেনাতি এত্থ ‘‘সিক্খাপদেনা’’তি পকরণতো লব্ভতি. চ-সদ্দো ¶ এৰকারত্থো. ‘‘যো পন ভিক্খু জানং সঙ্ঘিকং লাভং পরিণতং অত্তনো পরিণামেয্য, নিস্সগ্গিযং পাচিত্তিয’’ন্তি (পারা. ৬৫৮) ইমিনা অন্তিমেনেৰ সিক্খাপদেন সব্বথা সব্বং ৰত্তব্বং তুল্যন্তি যোজনা. অযমেৰ ৰিসেসতাতি এত্থ ৰিসেসোযেৰ ৰিসেসতা, অযমেৰ ৰিসেসোতি অত্থো.
১৭৭৬. তত্থাতি তস্মিং নিস্সগ্গিযাৰসানে সিক্খাপদে. অত্তনো পরিণামনাতি অত্তনো পরিণামনহেতু.
পরিণামনকথাৰণ্ণনা.
সহধম্মিকৰগ্গো অট্ঠমো.
১৭৭৭-৮. যো ¶ পন ভিক্খু দেৰিযা ৰাপি রঞ্ঞো ৰাপি অৰিদিতাগমনো অপ্পটিসংৰিদিতাগমনো সযনীযঘরা রাজস্মিং অনিক্খন্তে, দেৰিযা অনিক্খন্তায তস্স সযনীযঘরস্স উম্মারং ইন্দখীলং সচে অতিক্কমেয্য, তস্স ভিক্খুনো পঠমে পাদে দুক্কটং সিযা, দুতিযে পাদে পাচিত্তিযং সিযাতি যোজনা.
১৭৭৯. পটিসংৰিদিতেতি অত্তনো আগমনে নিৰেদিতে. নেৰপটিসংৰিদিতসঞ্ঞিনোতি অনিৰেদিতসঞ্ঞিনো. তত্থাতি তস্মিং পটিসংৰিদিতাগমনে. ৰেমতিকস্সাতি ‘‘পটিসংৰিদিতং নু খো, ন পটিসংৰিদিতং নু খো’’তি সংসযমাপন্নস্স.
১৭৮০-১. নেৰ খত্তিযস্স অপ্পটিসংৰিদিতেপি ৰা ন খত্তিযাভিসেকেন অভিসিত্তস্স অপ্পটিসংৰিদিতেপি ৰা পৰিসতো ন দোসোতি যোজনা, এৰরূপানং অনিৰেদিতেপি পৰিসন্তস্স অনাপত্তীতি অত্থো.
উভোসু রাজিনি চ দেৰিযা চ সযনিঘরতো বহি নিক্খন্তেসু পৰিসতোপি ৰা উভিন্নং অঞ্ঞতরস্মিং নিক্খন্তে পৰিসতোপি ৰা ন দোসোতি যোজনা. কথিনেনাতি এত্থ ‘‘সমুট্ঠানাদিনা সম’’ন্তি সেসো, ইদং সিক্খাপদং সমুট্ঠানাদিৰসেন কথিনসিক্খাপদেন সমানন্তি ৰুত্তং হোতি. সযনীযঘরপ্পৰেসো ক্রিযং. অপ্পটিসংৰেদনং অক্রিযং.
অন্তেপুরকথাৰণ্ণনা.
১৭৮২. রজতং ¶ , জাতরূপং ৰা অত্তনো অত্থায উগ্গণ্হন্তস্স, উগ্গণ্হাপযতোপি ৰা তস্স নিস্সগ্গিযাপত্তীতি যোজনা.
১৭৮৩. গণপুগ্গলসঙ্ঘানং অত্থায চেতিযে নৰকম্মস্স অত্থায উগ্গণ্হাপযতো, উগ্গণ্হতোপি ৰা দুক্কটং হোতীতি ¶ যোজনা. জাতরূপরজতানং সরূপং নিস্সগ্গিযে ৰুত্তনযেনেৰ ৰেদিতব্বং.
১৭৮৪. মুত্তাদিরতনম্পি ৰুত্তসরূপমেৰ. সঙ্ঘাদীনম্পীতি এত্থ আদি-সদ্দেন গণপুগ্গলচেতিযানং সঙ্গহো.
১৭৮৫-৬. যং কিঞ্চি গিহিসন্তকং সচে কপ্পিযৰত্থু ৰা হোতু, অকপ্পিযৰত্থু ৰাপি হোতু, মাতুকণ্ণপিল়ন্ধনং তালপণ্ণম্পি ৰা হোতু, ভণ্ডাগারিকসীসেন পটিসামযতো তস্স পাচিত্তিযাপত্তি হোতীতি যোজনা.
১৭৮৭. ন নিধেতব্বমেৰাতি ন পটিসামেতব্বমেৰ.
১৭৮৮. এসো হি যস্মা পলিবোধো নাম, তস্মা ঠপেতুং পন ৰট্টতীতি যোজনা.
১৭৮৯. অনুঞ্ঞাতে ঠানেতি এত্থ ‘‘পতিত’’ন্তি সেসো. এত্থ অনুঞ্ঞাতট্ঠানং নাম অজ্ঝারামো ৰা অজ্ঝাৰসথো ৰা. যথাহ ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে রতনং ৰা রতনসম্মতং ৰা অজ্ঝারামে ৰা অজ্ঝাৰসথে ৰা উগ্গহেত্ৰা ৰা উগ্গহাপেত্ৰা ৰা নিক্খিপিতুং ‘যস্স ভৰিস্সতি, সো হরিস্সতী’’তি (পাচি. ৫০৪). এত্থ চ অজ্ঝারামো নাম পরিক্খিত্তস্স অন্তোপরিক্খেপো, অপরিক্খিত্তস্স দ্ৰিন্নং লেড্ডুপাতানং অন্তো. অজ্ঝাৰসথো নাম পরিক্খিত্তস্স অন্তোপরিক্খেপো, অপরিক্খিত্তস্স মুসলপাতব্ভন্তরং. ‘‘উগ্গহেত্ৰা’’তি ইদং উপলক্খণং, উগ্গহাপেত্ৰাতিপি ৰুত্তং হোতি.
১৭৯০-১. অনুঞ্ঞাতে পন ঠানে যথাৰুত্তঅজ্ঝারামাদিকে ঠানে রতনং ৰা রতনসম্মতং ৰা মনুস্সানং উপভোগপরিভোগং ৰা সযনভণ্ডং ৰা গহেত্ৰা নিক্খিপন্তস্স, রতনসম্মতং ¶ ৰিস্সাসং ¶ গণ্হন্তস্স চ তাৰকালিকমেৰ ৰা গণ্হন্তস্স উভযত্থ উম্মত্তকাদীনঞ্চ ন দোসোতি যোজনা.
সঞ্চরিত্তসমোদযন্তি এত্থ ‘‘সমুট্ঠানাদিনা ইদং সিক্খাপদ’’ন্তি ৰত্তব্বং, ইদং সিক্খাপদং সমুট্ঠানাদিনা সঞ্চরিত্তসমজাতিকন্তি অত্থো.
রতনকথাৰণ্ণনা.
১৭৯৩-৪. সন্তন্তি চারিত্তসিক্খাপদে ৰুত্তসরূপং. অনাপুচ্ছাতি ‘‘ৰিকালে গামপ্পৰেসনং আপুচ্ছামী’’তি অনাপুচ্ছিত্ৰা. পচ্চযং ৰিনাতি তাদিসং অচ্চাযিকং করণীযং ৰিনা. পরিক্খেপোক্কমেতি পরিক্খেপস্স অন্তোপৰেসে. উপচারোক্কমেতি এত্থাপি এসেৰ নযো.
১৭৯৬. ততো অঞ্ঞন্তি পঠমং ৰিকালে গামপ্পৰেসনং আপুচ্ছিত্ৰা ততো পৰিট্ঠগামতো অঞ্ঞং গামং. পুন ততোতি দুতিযগামমাহ. কত্থচি পোত্থকে ‘‘আপুচ্ছনে কিচ্চ’’ন্তি পাঠো দিস্সতি, ‘‘আপুচ্ছনকিচ্চ’’ন্তি পাঠোযেৰ পন যুত্ততরো. যথাআকঙ্খিতপমাণং দস্সেতুমাহ ‘‘গামসতেপি ৰা’’তি.
১৭৯৭. পস্সম্ভেত্ৰানাতি পটিৰিনোদেত্ৰা. অন্তরা অঞ্ঞং গামং পৰিসন্তি চেতি যোজনা.
১৭৯৮-৯. কুলঘরে ৰা অঞ্ঞত্থ আসনসালায ৰা ভত্তকিচ্চং কত্ৰা যো ভিক্খু সপ্পিভিক্খায ৰা তেলভিক্খায ৰা সচে চরিতুকামো সিযাতি যোজনা.
পস্সেতি ¶ পকতিৰচনসৰনারহে অত্তনো সমীপে, এতেনেৰ এত্তকা ঠানা দূরীভূতো অসন্তো ¶ নাম হোতীতি ব্যতিরেকতো লব্ভতীতি দস্সেতি. অসন্তেতি অৰিজ্জমানে ৰা ৰুত্তপ্পমাণতো দূরীভূতে ৰা. নত্থীতি এত্থ ‘‘চিন্তেত্ৰা’’তি সেসো.
১৮০২. অনোক্কম্মাতি অনুপসক্কিত্ৰা. মগ্গাতি গন্তব্বমগ্গা.
১৮০৩. তিকপাচিত্তিযন্তি ৰিকালে ৰিকালসঞ্ঞিৰেমতিককালসঞ্ঞীনং ৰসেন তিকপাচিত্তিযং ৰুত্তং.
১৮০৪. অচ্চাযিকে কিচ্চে ৰাপীতি সপ্পদট্ঠাদীনং ভেসজ্জপরিযেসনাদিকে অচিরাযিতব্বকিচ্চে সতি গচ্ছতো.
১৮০৫. অন্তরারামন্তি গামব্ভন্তরে সঙ্ঘারামং. ভিক্খুনীনং উপস্সযন্তি ভিক্খুনিৰিহারং. তিত্থিযানং উপস্সযন্তি তিত্থিযারামং.
১৮০৬-৭. অন্তরারামাদিগমনে ন কেৰলং অনাপুচ্ছা গচ্ছতোযেৰ, কাযবন্ধনং অবন্ধিত্ৰা, সঙ্ঘাটিং অপারুপিত্ৰা গচ্ছন্তস্সাপি অনাপত্তি.
আপদাসুপীতি সীহো ৰা ব্যগ্ঘো ৰা আগচ্ছতি, মেঘো ৰা উট্ঠেতি, অঞ্ঞো ৰা কোচি উপদ্দৰো উপ্পজ্জতি, এৰরূপাসু আপদাসুপি বহিগামতো অন্তোগামং গচ্ছতো অনাপত্তীতি অত্থো.
ৰিকালগামপ্পৰেসনকথাৰণ্ণনা.
১৮০৮. অট্ঠিদন্তমযং ৰাপি ৰিসাণজং ৰাপি সূচিঘরন্তি যোজনা. অট্ঠি নাম যং কিঞ্চি অট্ঠি. দন্তোতি হত্থিদন্তো. ৰিসাণং নাম যং কিঞ্চি ৰিসাণং.
১৮০৯. লাভেতি ¶ পটিলাভে. ভেদনকন্তি ভেদনমেৰ ভেদনকং, তং অস্স অত্থীতি ভেদনকং, পঠমং ভিন্দিত্ৰা পচ্ছা দেসেতব্বত্তা তং ভেদনকং অস্স পাচিত্তিযস্স অত্থীতি ভেদনকং, পাচিত্তিযং, অস্সত্থিঅত্থে অ-কারপচ্চযো.
১৮১০-১. ‘‘অনাপত্তি ¶ অরণিকে’’তি পদচ্ছেদো. অরণিকেতি অরণিধনুকে. ৰিধেতি কাযবন্ধনস্স ৰিধকে. অঞ্জনিকাতি অঞ্জনিনাল়িকা. দকপুঞ্ছনিযাতি নহাতস্স গত্তে উদকপুঞ্ছনপেসিকায. ৰাসিজটেতি ৰাসিদণ্ডকে.
সূচিঘরকথাৰণ্ণনা.
১৮১২-৩. মঞ্চপীঠসরূপং দুতিযে ভূতগামৰগ্গে চতুত্থসিক্খাপদে ৰুত্তমেৰ. ‘‘সুগতঙ্গুলেন অট্ঠঙ্গুলপাদক’’ন্তি অট্ঠঙ্গুলপাদকস্স আগতত্তা ‘‘অট্ঠঙ্গুলপ্পমাণেনা’’তি এত্থ ‘‘পাদেনা’’তি সেসো.
হেট্ঠিমাটনিন্তি অটনিযা হেট্ঠিমতলং. অটনিযা হেট্ঠিমং হেট্ঠিমাটনী, তং ঠপেত্ৰা, অঞ্ঞত্র হেট্ঠিমায অটনিযাতি ৰুত্তং হোতি. দেসনাপুব্বভাগিযেন মঞ্চপাদচ্ছেদেন সহ ৰত্ততীতি সচ্ছেদা. তং পমাণং. অতিক্কমতোতি অতিক্কামযতো, গাথাবন্ধৰসেন য-কারলোপো.
১৮১৫. পমাণেন করোন্তস্সাতি অটনিযা হেট্ঠা ৰড্ঢকিরতনপ্পমাণেন পাদেন যোজেত্ৰা করোন্তস্স, এতেনেৰ ‘‘ঊনকং করোন্তস্সা’’তি ইদং উপলক্খিতং. তস্সাতি তস্স অপ্পমাণিকস্স. ছিন্দিত্ৰাতি অটনিতো হেট্ঠা ৰড্ঢকিরতনাতিরিত্তং ঠানং ছিন্দিত্ৰা.
১৮১৬. পমাণতো নিখণিত্ৰাতি এত্থ ‘‘অধিক’’ন্তি সামত্থিযা লব্ভতি, পমাণতো অধিকং ঠানং নিখণিত্ৰা, অন্তোভূমিং ¶ পৰেসেত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. উত্তানং ৰাপীতি উদ্ধং পাদং কত্ৰা ভূমিযং ৰা দারুঘটিকাসু ৰা ঠপেত্ৰা. অট্টং ৰা বন্ধিত্ৰা পরিভুঞ্জতোতি উক্খিপিত্ৰা তুলাসঙ্ঘাটে ঠপেত্ৰা অট্টং বন্ধিত্ৰা পরিভুঞ্জন্তস্স অনাপত্তি.
মঞ্চকথাৰণ্ণনা.
১৮১৭. তূলং ওনদ্ধমেত্থাতি তূলোনদ্ধং, তূলং পক্খিপিত্ৰা উপরি চিমিলিকায ওনদ্ধং, ‘‘তূলং নাম তীণি তূলানি রুক্খতূলং লতাতূলং পোটকিতূল’’ন্তি (পাচি. ৫২৮) ৰুত্ততূলানং ¶ অঞ্ঞতরং পক্খিপিত্ৰা উপরি পিলোতিকায সিব্বিত্ৰা কতন্তি ৰুত্তং হোতি. পোটকিতূলন্তি এরকতূলাদি যং কিঞ্চি তিণজাতীনং তূলং. উদ্দালনমেৰ উদ্দালনকং, তং অস্স অত্থীতি উদ্দালনকন্তি ৰুত্তনযমেৰ. অতিক্কন্তা ঈতি উপদ্দৰো যেন সো অনীতি, ভগৰা, তেন অনীতিনা.
১৮১৮. আযোগেতি আযোগপত্তে. বন্ধনেতি কাযবন্ধনে. অংসবদ্ধকেতি অংসবন্ধনকে. বিব্বোহনেতি উপধানে. থৰিকাতি পত্তথৰিকা. থৰিকাদীসূতি আদি-সদ্দেন সিপাটিকাদীনং সঙ্গহো. থৰিকাদীসু তূলোনদ্ধেসু পরিভুত্তেসু ভিক্খুনো অনাপত্তীতি যোজনা.
১৮১৯. অঞ্ঞেন চ কতন্তি এত্থ ‘‘মঞ্চং ৰা পীঠং ৰা’’তি পকরণতো লব্ভতি. উদ্দালেত্ৰাতি পিলোতিকং উপ্পাটেত্ৰা তূলং অপনেত্ৰা. নযাতি সমুট্ঠানাদযো.
তূলোনদ্ধকথাৰণ্ণনা.
১৮২০. নিসীদনন্তি নিসীদনচীৰরং. পমাণতোতি ‘‘তত্রিদং পমাণং, দীঘসো দ্ৰে ৰিদত্থিযো সুগতৰিদত্থিযা, তিরিযং দিযড্ঢং ¶ , দসা ৰিদত্থী’’তি (পাচি. ৫৩১) ৰুত্তপমাণতো. পমাণাতিক্কমে পযোগে তস্স দুক্কটং সিযাতি যোজনা.
১৮২১. সচ্ছেদন্তি পমাণতো অতিরিত্তপদেসস্স ছেদনকিরিযাসহিতপটিকম্মং পাচিত্তিযমুদীরিতন্তি অত্থো. তস্সাতি নিসীদনস্স. দ্ৰীসু ঠানেসু ফালেত্ৰা তিস্সো দসা কাতব্বা সিযুন্তি যোজনা.
১৮২২. তদূনকন্তি ততো পমাণতো ঊনকং. ৰিতানাদিং করোন্তস্সাতি এত্থ আদি-সদ্দেন অত্থরণসাণিপাকারভিসিবিব্বোহনানং সঙ্গহো. ‘‘সঞ্চরিত্তসমা নযা’’তি ইদং ৰুত্তত্থমেৰ.
নিসীদনকথাৰণ্ণনা.
১৮২৩. রোগেতি কণ্ডুপিল়কাদিরোগে সতি. যথাহ ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে যস্স কণ্ডু ¶ ৰা পিল়কাৰা অস্সাৰো ৰা থুল্লকচ্ছু ৰা আবাধো, তস্স কণ্ডুপটিচ্ছাদি’’ন্তি (মহাৰ. ৩৫৪). এত্থ কণ্ডূতি কচ্ছু. পিল়কাতি লোহিততুণ্ডিকা সুখুমপিল়কা. অস্সাৰোতি অরিসভগন্দলমধুমেহাদিৰসেন অসুচিপগ্ঘরণং. থুল্লকচ্ছু ৰা আবাধোতি মহাপিল়কাবাধো ৰুচ্চতি. পমাণতোতি ‘‘তত্রিদং পমাণং, দীঘসো চতস্সো ৰিদত্থিযো সুগতৰিদত্থিযা, তিরিযং দ্ৰে ৰিদত্থিযো’’তি (পাচি. ৫৩৮) ৰুত্তপ্পমাণতো.
কণ্ডুপটিচ্ছাদিকথাৰণ্ণনা.
১৮২৫. পমাণেনেৰাতি ‘‘তত্রিদং পমাণং, দীঘসো ছ ৰিদত্থিযো সুগতৰিদত্থিযা, তিরিযং অড্ঢতেয্যা’’তি (পাচি. ৫৪৩) ৰুত্তপ্পমাণেনেৰ. পমাণাতিক্কমেতি ৰস্সিকসাটিকায যথাৰুত্তপমাণতো ¶ অতিক্কমনে, নিমিত্তত্থে চেতং ভুম্মং. তস্স ভিক্খুস্স. নযোতি ছেদনপাচিত্তিযাদিকো ৰিনিচ্ছযনযো.
ৰস্সিকসাটিককথাৰণ্ণনা.
১৮২৬. সুগতস্স চীৰরেন তুল্যপ্পমাণং চীৰরং যো ভিক্খু সচে কারেয্য, তস্স চীৰরস্স করণে তস্স ভিক্খুস্স দুক্কটং সিযাতি যোজনা. তুল্যং পমাণং যস্সাতি ৰিগ্গহো.
১৮২৭. অত্তনো ৰত্থানং করণকারাপনং ৰিনা অঞ্ঞতো পটিলাভো নাম নত্থি, সূচিকম্মপরিযোসানে চীৰরসরূপস্স পটিলাভোযেৰেত্থ পটিলাভোতি ৰিঞ্ঞাযতি.
১৮২৮. তস্সাতি যং ‘‘সুগতস্স চীৰরেনা’’তি ৰুত্তং, তস্স সুগতচীৰরস্স. দীঘসো পমাণেন সুগতস্স ৰিদত্থিযা নৰ ৰিদত্থিযো, তিরিযং পমাণেন ছ ৰিদত্থিযো ৰিনিদ্দিট্ঠা সিক্খাপদেযেৰ কথিতাতি যোজনা.
নন্দকথাৰণ্ণনা.
রাজৰগ্গো নৰমো.
ইতি ৰিনযত্থসারসন্দীপনিযা ৰিনযৰিনিচ্ছযৰণ্ণনায
পাচিত্তিযকথাৰণ্ণনা নিট্ঠিতা.
পঠমো ভাগো নিট্ঠিতো.