📜

নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স

ৰিনযপিটকে

পাচিত্যাদিযোজনা

পাচিত্তিযযোজনা

মহাকারুণিকং নাথং, অভিনত্ৰা সমাসতো;

পাচিত্যাদিৰণ্ণনায, করিস্সামত্থযোজনং.

৫. পাচিত্তিযকণ্ডং

১. মুসাৰাদসিক্খাপদ-অত্থযোজনা

খুদ্দকানন্তি সুখুমাপত্তিপকাসকত্তা অপ্পকানং, গণনতো ৰা পচুরত্তা বহুকানং. যেসং সিক্খাপদানন্তি সম্বন্ধো. ‘‘যেস’’ন্তি পদং ‘‘সঙ্গহো’’তি পদে সাম্যত্থছট্ঠী. সঙ্গহীযতে সঙ্গহো. ‘‘নৰহি ৰগ্গেহী’’তিপদং ‘‘সঙ্গহো, সুপ্পতিট্ঠিতো’’তি পদদ্ৰযে করণং. দানীতি কালৰাচকো সত্তম্যন্তনিপাতো ইদানি-পরিযাযো, ইমস্মিং কালেতি অত্থো. তেসন্তি খুদ্দকানং, অযং ৰণ্ণনাতি সম্বন্ধো. ভৰতীতি এত্থ তি-সদ্দো একংসত্থে অনাগতকালিকো হোতি ‘‘নিরযং নূন গচ্ছামি, এত্থ মে নত্থি সংসযো’’তিআদীসু (জা. ২.২২.৩৩১) ৰিয. কিঞ্চাপেত্থ হি যথা একংসৰাচকো নূনসদ্দো অত্থি, ন এৰং ‘‘ভৰতী’’তি পদে, অত্থতো পন অযং ৰণ্ণনা নূন ভৰিস্সতীতি অত্থো গহেতব্বো. অথ ৰা অৰস্সম্ভাৰিযত্থে অনাগতকালৰাচকো হোতি ‘‘ধুৰং বুদ্ধো ভৰামহ’’ন্তিআদীসু (বু. ৰং. ২.১০৯-১১৪) ৰিয. কামঞ্হেত্থ যথা অৰস্সম্ভাৰিযত্থৰাচকো ধুৰসদ্দো অত্থি, ন এৰং ‘‘ভৰতী’’তি পদে, অত্থতো পন ধুৰং ভৰিস্সতি অযং ৰণ্ণনাতি অত্থো গহেতব্বোতি দট্ঠব্বং.

. ‘‘তত্থা’’তি পদং ‘‘মুসাৰাদৰগ্গস্সা’’তি পদে নিদ্ধারণসমুদাযো, তেসু নৰসু ৰগ্গেসূতি অত্থো. পঠমসিক্খাপদেতি ৰা, তেসু খুদ্দকেসু সিক্খাপদেসূতি অত্থো. সক্যানং পুত্তোতি ভগিনীহি সংৰাসকরণতো লোকমরিযাদং ছিন্দিতুং, জাতিসম্ভেদতো ৰা রক্খিতুং সক্কুণন্তীতি সক্যা. সাকৰনসণ্ডে নগরং মাপেন্তীতি ৰা সক্যা, পুব্বরাজানো. তেসং ৰংসে ভূতত্তা এতরহিপি রাজানো সক্যা নাম, তেসং পুত্তোতি অত্থো. ‘‘বুদ্ধকালে’’তি পদং ‘‘পব্বজিংসূ’’তি পদে আধারো. সক্যকুলতো নিক্খমিত্ৰাতি সম্বন্ধো. ‘‘ৰাদক্খিত্তো’’ত্যাদিনা ৰাদেন খিত্তো, ৰাদম্হি ৰাতি অত্থং দস্সেতি. যত্র যত্রাতি যস্সং যস্সং দিট্ঠিযং পৰত্ততীতি সম্বন্ধো. অৰজানিত্ৰাতি পটিস্সৰেন ৰিযোগং কত্ৰা. অৰসদ্দো হি ৰিযোগত্থৰাচকো. ‘‘অপজানিত্ৰা’’তিপি পাঠো, পটিঞ্ঞাতং অপনীতং কত্ৰাতি অত্থো. দোসন্তি অযুত্তিদোসং, সল্লক্খেন্তো হুত্ৰাতি সম্বন্ধো. কথেন্তো কথেন্তোতি অন্তসদ্দো মানসদ্দকারিযো. কথিযমানো কথিযমানোতি হি অত্থো. পটিজানিত্ৰাতি পটিঞ্ঞাতং কত্ৰা. আনিসংসন্তি নিদ্দোসং গুণং. পটিপুব্বো চরসদ্দো পটিচ্ছাদনত্থোতি আহ ‘‘পটিচরতি পটিচ্ছাদেতী’’তি. ‘‘কিং পন রূপং নিচ্চং ৰা অনিচ্চং ৰা’’তি ৰুত্তে ‘‘অনিচ্চ’’ন্তি ৰদতি. কস্মাতি ৰুত্তে ‘‘জানিতব্বতো’’তি ৰদতি. যদি এৰং নিব্বানম্পি জানিতব্বত্তা অনিচ্চং নাম সিযাতি ৰুত্তে অত্তনো হেতুম্হি দোসং দিস্ৰা অহং ‘‘জানিতব্বতো’’তি হেতুং ন ৰদামি, ‘‘জাতিধম্মতো’’তি পন ৰদামি. তযা পন দুস্সুতত্তা এৰং ৰুত্তন্তি ৰত্ৰা অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরতি. ‘‘কুরুন্দিয’’ন্তি পদং ‘‘ৰুত্ত’’ন্তি পদে আধারো. এতস্সাতি ‘‘রূপং অনিচ্চং জানিতব্বতো’’তি ৰচনস্স. তত্রাতি কুরুন্দিযং. তস্সাতি পটিজাননাৰজাননস্স. ‘‘পটিচ্ছাদনত্থ’’ন্তি পদং ‘‘ভাসতী’’তিপদে সম্পদানং. ‘‘মহাঅট্ঠকথায’’ন্তিপদং ‘‘ৰুত্ত’’ন্তি পদে আধারো. ‘‘দিৰাট্ঠানাদীসূ’’তি পদং উপনেতব্বং. ইদং ‘‘অসুকস্মিং নামপদেসে’’তি পদে নিদ্ধারণসমুদাযো.

. সম্মা ৰদতি অনেনাতি সংৰাদনং, উজুজাতিকচিত্তং, ন সংৰাদনং ৰিসংৰাদনং, ৰঞ্চনাধিপ্পাযৰসপ্পৰত্তং চিত্তন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰিসংৰাদনচিত্ত’’ন্তি. ‘‘ৰাচা’’ত্যাদিনা ৰচতি এতাযাতি ৰাচাতি অত্থং দস্সেতি. হীতি দল়্হীকরণজোতকং, তদমিনা সচ্চন্তি অত্থো. ‘‘ৰাচাযেৰা’’তি পদং ‘‘ব্যপ্পথো’’তি পদে তুল্যত্থং, ‘‘ৰুচ্চতী’’তি পদে কম্মং. পথসদ্দপরত্তা ৰাচাসদ্দস্স ব্যাদেসো কতো. সুদ্ধচেতনা কথিতাতি সম্বন্ধো. তংসমুট্ঠিতসদ্দসহিতাতি তায চেতনায সমুট্ঠিতেন সদ্দেন সহ পৰত্তা চেতনা কথিতাতি যোজনা.

‘‘এৰ’’ন্তি পদং ‘‘দস্সেত্ৰা’’তি পদে নিদস্সনং, করণং ৰা. ‘‘দস্সেত্ৰা’’তি পদং ‘‘দস্সেন্তো আহা’’তি পদদ্ৰযে পুব্বকালকিরিযা. অন্তেতি ‘‘ৰাচা’’তিআদীনং পঞ্চন্নং পদানং অৰসানে. ‘‘আহা’’তি এত্থ ৰত্তমান-তিৰচনস্স অকারো পচ্চুপ্পন্নকালৰাচকেন ‘‘ইদানী’’তি পদেন যোজিতত্তা. ‘‘তত্থা’’তি পদং ‘‘অত্থো ৰেদিতব্বো’’তি পদে আধারো. এত্থাতি ‘‘অদিট্ঠং দিট্ঠং মে’’তিআদীসু. ‘‘পাল়িয’’ন্তি পদং ‘‘দেসনা কতা’’তি পদে আধারো. নিস্সিতৰিঞ্ঞাণৰসেন অৰত্ৰা নিস্সযপসাদৰসেন ‘‘চক্খুনা দিট্ঠ’’ন্তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ওল়ারিকেনেৰা’’তি.

. তস্সাতি ‘‘তীহাকারেহী’’তিআদিৰচনস্স. ‘‘অত্থো’’তি পদং ‘‘ৰেদিতব্বো’’তি পদে কম্মং. হীতি ৰিসেসজোতকং, ৰিসেসং কথযিস্সামীতি অত্থো. তত্থাতি চতুত্থপারাজিকে. ইধাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে.

. আদীনম্পীতি পিসদ্দো সম্পিণ্ডনত্থো.

১১. মন্দসদ্দো জল়ত্থৰাচকোতি আহ ‘‘মন্দত্তা জল়ত্তা’’তি. যো পন অঞ্ঞং ভণতীতি সম্বন্ধো. ‘‘সামণেরেনা’’তি পদং ‘‘ৰুত্তো’’তি পদে কত্তা. অপিসদ্দো পুচ্ছাৰাচকো, ‘‘পস্সিত্থা’’তি পদেন যোজেতব্বো, অপি পস্সিত্থাতি অত্থো. ‘‘অদিট্ঠং দিট্ঠং মে’’তিআদিৰচনতো অঞ্ঞা পূরণকথাপি তাৰ অত্থীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘অঞ্ঞা পূরণকথা নাম হোতী’’তি. অপ্পতায ঊনস্স অত্থস্স পূরণৰসেন পৰত্তা কথা পূরণকথা. এসা পূরণকথা নাম কাতি আহ ‘‘একো’’তিআদি. এসা হি গামে অপ্পকম্পি তেলং ৰা পূৰখণ্ডং ৰা পস্সিত্ৰা ৰা লভিত্ৰা ৰা বহুকং কত্ৰা পূরণৰসেন কথিতত্তা পূরণকথা নাম. বহুকানি তেলানি ৰা পূৰে ৰা পস্সন্তোপি লভন্তোপি অপ্পকং কত্ৰা ঊনৰসেন কথিতত্তা ঊনকথাপি অত্থীতি সক্কা ৰত্তুং. অট্ঠকথাসু পন অৰুত্তত্তা ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বং. বহুকায পূরণস্স অত্থস্স ঊনৰসেন পৰত্তা কথা ঊনকথাতি ৰিগ্গহো কাতব্বোতি. পঠমং.

২. ওমসৰাদ সিক্খাপদং

১২. দুতিযে মসধাতু ৰিজ্ঝনত্থে পৰত্ততি ‘‘ওমট্ঠং উম্মট্ঠ’’ন্তিআদীসু (সং. নি. অট্ঠ. ১.১.২১) ৰিযাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘ওমসন্তীতি ওৰিজ্ঝন্তী’’তি.

১৩. ‘‘ইদং ৰত্থু’’ন্তি পদং ‘‘আহরী’’তি পদে কম্মং. নন্দিতব্বোতি নন্দো ৰণ্ণবলাদি, সো এতস্সত্থীতি নন্দী. ৰিসালানি মহন্তানি ৰিসাণানি এতস্সত্থীতি ৰিসালো, নন্দী চ সো ৰিসালো চেতি নন্দিৰিসালোতি ৰচনত্থং দস্সেতি ‘‘নন্দিৰিসালো নামা’’তিআদিনা. সোতি নন্দিৰিসালো, ‘‘আহা’’তি পদে কত্তা. তত্থেৰাতি যুঞ্জিতট্ঠানেযেৰ. অহেতুকপটিসন্ধিকালেপীতি পি-সদ্দো অনুগ্গহত্থৰাচকো, পগেৰ দ্ৰিহেতুক তিহেতুক পটিসন্ধিকালেতি অত্থো. ‘‘তেন চা’’তি চকারস্স অৰুত্তসম্পিণ্ডনত্থত্তা ‘‘অত্তনো কম্মেন চা’’তি অত্থং সম্পিণ্ডেতীতি আহ ‘‘অত্তনো কম্মেন চা’’তি. অত্তনোতি নন্দিৰিসালস্স.

১৫. এত্থাতি এতিস্সং পদভাজনিযং, ‘‘আহা’’তি পদে আধারো. ‘‘যস্মা’’তি পদং ৰিভজিতুকামো’’তি পদে হেতু. অট্ঠুপ্পত্তিযংযেৰ ‘‘হীনেনাপী’’তি ৰত্ৰা পদভাজনিযং অৰুত্তত্তা ইদং ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. ৰেণুকারজাতীতি ৰিলীৰকারজাতি. নেসাদজাতীতি এত্থ কেৰট্টজাতিপি সঙ্গহিতা.

পু ৰুচ্চতি করীসং, তং কুসতি অপনেতীতি পুক্কুসো. পুপ্ফং ৰুচ্চতি করীসং, কুসুমং ৰা, তং ছড্ডেতীতি পুপ্ফছড্ডকো.

কুটতি ছিন্দতীতি কোট্ঠো, সোযেৰ কোট্ঠকো. যকারভকারে একতো যোজেত্ৰা ‘‘যভা’’তি যো অক্কোসো অত্থি, এসো হীনো নাম অক্কোসোতি যোজনা.

১৬. সব্বপদেসূতি নামাদীসু সব্বপদেসু. এত্থাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে. অলিকন্তি অসচ্চং, মিচ্ছাৰাচন্তি সম্বন্ধো. যোপি ৰদতীতি যোজনা.

২৬. পরিহরিত্ৰাতি পরিমুখং কথনং অপনেত্ৰা. দৰং পরিহাসং কামেতীতি দৰকামো, তস্স ভাৰো দৰকম্যং, তংযেৰ দৰকম্যতা. অনুপসম্পন্নন্তি এত্থ অকারস্স সদিসত্থমগ্গহেত্ৰা অঞ্ঞত্থোৰ গহেতব্বোতি আহ ‘‘ঠপেত্ৰা ভিক্খু’’ন্তিআদি. যদি হি সদিসত্থো ভৰেয্য, সামণেরোৰ অনুপসম্পন্নো নাম সিযা সণ্ঠানেন চ পুরিসভাৰেন চ সদিসত্তা, তস্মা অঞ্ঞত্থোৰ গহেতব্বোতি দট্ঠব্বং. সব্বসত্তাতি এত্থ সব্বসদ্দো অনৰসেসত্থো মনুস্সে উপাদায ৰচনত্থজাননাজাননপকতিকানং সব্বসত্তানম্পি গহিতত্তা.

৩৫. অত্থপুরেক্খারো নামাতি ৰেদিতব্বোতি সম্বন্ধো. সিক্খাপদমপেক্খিয নপুংসকলিঙ্গৰসেন ‘‘কিরিয’’ন্তিআদি ৰুত্তং. আপত্তিমপেক্খিয ইত্থিলিঙ্গৰসেন ‘‘কিরিযা’’তিআদি ৰুত্তং. ৰজ্জকম্মসদ্দা সিক্খাপদমপেক্খন্তাপি আপত্তি, মপেক্খন্তাপি নিযতনপুংসকলিঙ্গত্তা নপুংসকাযেৰ, তস্মা তে দ্ৰে আপত্তিট্ঠানে ন ৰুত্তাতি দট্ঠব্বন্তি. দুতিযং.

৩. পেসুঞ্ঞসিক্খাপদং

৩৬. ততিযে ‘‘জাতভণ্ডনান’’ন্তি ৰত্তব্বে অগ্যাহিতোতিআদীসু ৰিয ৰিসেসনপরনিপাতৰসেন ‘‘ভণ্ডনজাতান’’ন্তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘সঞ্জাতভণ্ডনান’’ন্তি. ‘‘পুব্বভাগো’’তি ৰত্ৰা তস্স সরূপং দস্সেতি ‘‘ইমিনা চ ইমিনা চা’’তিআদিনা. ৰিরুদ্ধং ৰদতি এতেনাতি ৰিৰাদো, ৰিগ্গাহিককথা, তং আপন্নাতি ৰিৰাদাপন্না, তেসং. পিসতি সঞ্চুণ্ণেতীতি পিসুণো, পুগ্গলো, তস্স ইদন্তি পেসুঞ্ঞং, ৰচনন্তি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘পেসুঞ্ঞন্তি পিসুণৰাচ’’ন্তি.

৩৭. ভিক্খুপেসুঞ্ঞেতি ভিক্খূনং সন্তিকং উপসংহটে পেসুঞ্ঞৰচনেতি ছট্ঠীসমাসো.

৩৮. ‘‘দিস্ৰা’’তি পদং ‘‘ভণন্তস্সা’’তি পদে পুব্বকালকিরিযা, দস্সনং হুত্ৰাতি অত্থো. ততিযং.

৪. পদসোধম্মসিক্খাপদং

৪৪. চতুত্থে পটিমুখং আদরেন সুণন্তীতি পতিস্সা, ন পতিস্সা অপ্পতিস্সাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘অপ্পতিস্সৰা’’তি.

৪৫. ‘‘পদসো’’তি এত্থ সো-পচ্চযো ৰিচ্ছত্থৰাচকোতি আহ ‘‘পদং পদ’’ন্তি. তত্থাতি তেসু চতুব্বিধেসু. পদং নাম ইধ অত্থজোতকং ৰা ৰিভত্যন্তং ৰা ন হোতি, অথ খো লোকিযেহি লক্খিতো গাথায চতুত্থংসো পাদোৰ অধিপ্পেতোতি আহ ‘‘পদন্তি একো গাথাপাদো’’তি. অনু পচ্ছা ৰুত্তপদত্তা দুতিযপাদো অনুপদং নাম. অনু সদিসং ব্যঞ্জনং অনুব্যঞ্জনন্তি অত্থং দস্সেতি ‘‘অনুব্যঞ্জন’’ন্তিআদিনা. ব্যঞ্জনসদ্দো পদ-পরিযাযো. যংকিঞ্চি পদং অনুব্যঞ্জনং নাম ন হোতি, পুরিমপদেন পন সদিসং পচ্ছিমপদমেৰ অনুব্যঞ্জনং নাম.

ৰাচেন্তো হুত্ৰা নিট্ঠাপেতীতি যোজনা. ‘‘একমেকং পদ’’ন্তি পদং ‘‘নিট্ঠাপেতী’’তি পদে কারিতকম্মং. ‘‘থেরেনা’’তি পদং ‘‘ৰুত্তে’’তি পদে কত্তা, ‘‘একতো’’তি পদে সহত্থো. সামণেরো অপাপুণিত্ৰা ভণতীতি সম্বন্ধো. মত্তমেৰাতি এত্থ এৰসদ্দো মত্তসদ্দস্স অৰধারণত্থং দস্সেতি, তেন পকারং পটিক্খিপতি. ‘‘অনিচ্চ’’ন্তি চ ‘‘অনিচ্চা’’তি চ দ্ৰিন্নং পদানং সতিপি লিঙ্গৰিসেসত্তে অনুব্যঞ্জনত্তা আপত্তিমোক্খো নত্থীতি আহ ‘‘অনুব্যঞ্জনগণনায পাচিত্তিযা’’তি.

ব্রহ্মজালাদীনীতি এত্থ আদিসদ্দেন সামঞ্ঞফলসুত্তাদীনি দীঘসুত্তানি (দী. নি. ১.১৫০ আদযো) সঙ্গহিতানি. চসদ্দেন ওঘতরণসুত্তাদীনি সংযুত্তসুত্তানি (সং. নি. ১.১) চ চিত্তপরিযাদানসুত্তাদীনি অঙ্গুত্তরসুত্তানি (অ. নি. ১.২ আদযো) চ সঙ্গহিতানি. সোতি দেৰতাভাসিতো ৰেদিতব্বোতি যোজনা.

কিঞ্চাপি ৰদতীতি সম্বন্ধো. এত্থ চ কিঞ্চাপিসদ্দো গরহত্থৰাচকো, পনসদ্দো অনুগ্গহত্থৰাচকো. মেণ্ডকমিলিন্দপঞ্হেসূতি মেণ্ডকপঞ্হে চ মিলিন্দপঞ্হে চ. ন্তি সুত্তং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. আরম্মণকথা বুদ্ধিককথা দণ্ডককথা ঞাণৰত্থুকথাতি যোজেতব্বং পেয্যালৰসেন ৰুত্তত্তা. ইমাযো পকরণানি নামাতি ৰদন্তি. মহাপচ্চরিযাদীসু ৰত্ৰা পরিগ্গহিতোতি যোজনা. ন্তি সুত্তং.

৪৮. তত্রাতি ‘‘একতো উদ্দিসাপেন্তো’’তি ৰচনে. উদ্দিসাপেন্তীতি আচরিযং দেসাপেন্তি বহুকত্তারমপেক্খিয বহুৰচনৰসেন ৰুত্তং. তেহীতি উপসম্পন্নানুপসম্পন্নেহি. দ্ৰেপীতি উপসম্পন্নো চ অনুপসম্পন্নো চ.

উপচারন্তি দ্ৰাদসহত্থূপচারং. যেসন্তি ভিক্খূনং. পলাযনকগন্থন্তি পরিৰজ্জেত্ৰা গচ্ছন্তং পকরণং. সামণেরো গণ্হাতীতি যোজনা.

ওপাতেতীতি অৰপাতেতি, গল়িতাপেতীতি অত্থো. সুত্তেপীতি ৰেয্যাকরণসুত্তেপি. ন্তি যেভুয্যেন পগুণগন্থং. পরিসঙ্কমানন্তি সারজ্জমানং. যং পন ৰচনং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. কিরিযসমুট্ঠানত্তাতি ইমস্স সিক্খাপদস্স কিরিযসমুট্ঠানত্তাতি. চতুত্থং.

৫. সহসেয্যসিক্খাপদং

৪৯. পঞ্চমে মুট্ঠা সতি এতেসন্তি মুট্ঠস্সতী. নত্থি সম্পজানং এতেসন্তি অসম্পজানা. ভৰঙ্গোতিণ্ণকালেতি নিদ্দোক্কমনকালে.

৫০. ‘‘পকতিযা’’তি পদং ‘‘দেন্তী’’তি পদে ৰিসেসনং. তে ভিক্খূ দেন্তীতি সম্বন্ধো. ‘‘গারৰেনা’’তি পদঞ্চ ‘‘সিক্খাকামতাযা’’তি পদঞ্চ ‘‘দেন্তী’’তি পদে হেতু. সীসস্স উপধানং উস্সীসং, তস্স করীযতে উস্সীসকরণং, তংযেৰ অত্থো পযোজনং উস্সীসকরণত্থো, তদত্থায. তত্রাতি পুরিমৰচনাপেক্খং, ‘‘সিক্খাকামতাযা’’তি ৰচনেতি অত্থো. নিদস্সনন্তি সেসো. অথ ৰা সিক্খাকামতাযাতি পচ্চত্তে ভুম্মৰচনং. ‘‘ইদম্পিস্স হোতি সীলস্মি’’ন্তিআদীসু (দী. নি. ১.১৯৫ আদযো) ৰিয. ইদম্পি সিক্খাকামতায অযং সিক্খাকামতা সিক্খাকামভাৰো হোতীতি যোজনা. এস নযো ‘‘তত্রিদং সমন্তপাসাদিকায সমন্তপাসাদিকত্তস্মি’’ন্তিআদীসুপি. ভিক্খূ খিপন্তীতি যোজনা. ন্তি আযস্মন্তং রাহুলং. অথাতি খিপনতো পচ্ছা. ইদন্তি ৰত্থু. সম্মুঞ্চনিকচৰরছড্ডনকানি সন্ধায ৰুত্তং. তেনাযস্মতা রাহুলেন পাতিতং নু খোতি যোজনা. সো পনাযস্মা গচ্ছতীতি সম্বন্ধো. অপরিভোগা অঞ্ঞেসন্তি অঞ্ঞেহি ন পরিভুঞ্জিতব্বা.

৫১. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. সযনং সেয্যা, কাযপসারণকিরিযা, সযন্তি এত্থাতি সেয্যা, মঞ্চপীঠাদি. তদুভযম্পি একসেসেন ৰা সামঞ্ঞনিদ্দেসেন ৰা একতো কত্ৰা ‘‘সহসেয্য’’ন্তি ৰুত্তন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘সেয্যা’’তিআদি. তত্থাতি দ্ৰীসু সেয্যাসু. তস্মাতি যস্মা দ্ৰে সেয্যা দস্সিতা, তস্মা. ‘‘সব্বচ্ছন্না’’তিআদিনা লক্খণং ৰুত্তন্তি যোজনা. পাকটৰোহারন্তি লোকে ৰিদিতং ৰচনং. দুস্সকুটিযন্তি দুস্সেন ছাদিতকুটিযং. অট্ঠকথাসু যথাৰুত্তে পঞ্চৰিধচ্ছদনেযেৰ গয্হমানে কো দোসোতি আহ ‘‘পঞ্চৰিধচ্ছদনেযেৰা’’তিআদি. যং পন সেনাসনং পরিক্খিত্তন্তি সম্বন্ধো. পাকারেন ৰাতি ইট্ঠকসিলাদারুনা ৰা. অঞ্ঞেন ৰাতি কিলঞ্জাদিনা ৰা. ৰত্থেনপীতি পিসদ্দো পগেৰ ইট্ঠকাদিনাতি দস্সেতি. যস্সাতি সেনাসনসঙ্খাতায সেয্যায. উপরীতি ৰা সমন্ততোতি ৰা যোজনা. একেন দ্ৰারেন পৰিসিত্ৰা সব্বপাসাদস্স ৰল়ঞ্জিতব্বতং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘একূপচারো’’তি. সতগব্ভং ৰা চতুস্সালং একূপচারং হোতীতি সম্বন্ধো. ন্তি সেনাসনসঙ্খাতং সেয্যং.

তত্থাতি সেনাসনসঙ্খাতাযং সেয্যাযং. সম্বহুলা সামণেরা সচে হোন্তি, একো ভিক্খু সচে হোতীতি যোজনা. ‘‘সামণেরা’’তি ইদং পচ্চাসন্নৰসেন ৰুত্তং, উপলক্খণৰসেন ৰা অঞ্ঞেহিপি সহসেয্যানং আপত্তিসম্ভৰতো. তেতি সামণেরা. সব্বেসন্তি ভিক্খূনং. তস্সাতি সামণেরস্স. এসেৰ নযোতি এসো এৰ নযো, ন অঞ্ঞো নযোতি অত্থো. অথ ৰা এসেৰ নযোতি এসো ইৰ নযো, এসো এতাদিসো নযো ইৰ অযং নযো দট্ঠব্বোতি অত্থো.

অপি চাতি একংসেন. এত্থাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে. চতুক্কন্তি একাৰাসএকানুপসম্পন্নং, একাৰাসনানুপসম্পন্নং, নানাৰাসএকানুপসম্পন্নং, নানাৰাসনানুপসম্পন্নন্তি চতুসমূহং, চতুপরিমাণং ৰা. যোতি ভিক্খু. হিসদ্দো ৰিত্থারজোতকো, তং ৰচনং ৰিত্থারযিস্সামীতি অত্থো, ৰিত্থারো মযা ৰুচ্চতেতি ৰা. দেৰসিকন্তি দিৰসে দিৰসে. ণিকপচ্চযো হি ৰিচ্ছত্থৰাচকো. যোপি সহসেয্যং কপ্পেতি, তস্সাপি আপত্তীতি যোজেতব্বো. তত্রাতি ‘‘তিরচ্ছানগতেনাপী’’তি ৰচনে.

‘‘অপদানং অহিমচ্ছা, দ্ৰিপদানঞ্চ কুক্কুটী;

চতুপ্পদানং মজ্জারী, ৰত্থু পারাজিকস্সিমা’’তি. (পারা. অট্ঠ. ১.৫৫);

ইমং গাথং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘ৰুত্তনযেনেৰা’’তি. তস্মাতি যস্মা ৰেদিতব্বো, তস্মা. গোধাতি কুণ্ডো. বিল়ালোতি আখুভুজো. মঙ্গুসোতি নকুলো.

অসম্বদ্ধভিত্তিকস্স কতপাসাদস্সাতি যোজনা. তুলাতি এত্থ তুলা নাম থম্ভান, মুপরি দক্খিণুত্তরৰিত্থারৰসেন ঠপিতো দারুৰিসেসো থলতি থম্ভেসু পতিট্ঠাতীতি কত্ৰা. তা পন হেট্ঠিমপরিচ্ছেদতো তিস্সো, উক্কট্ঠপরিচ্ছেদেন পন পঞ্চসত্তনৰাদযো. নানূপচারে পাসাদেতি সম্বন্ধো.

ৰাল়সঙ্ঘাটাদীসূতি ৰাল়রূপং দস্সেত্ৰা কতেসু সঙ্ঘাটাদীসু. আদিসদ্দেন তুলং সঙ্গণ্হাতি. এত্থ চ সঙ্ঘাটো নাম তুলান, মুপরি পুব্বপচ্ছিমাযামৰসেন ঠপিতো কট্ঠৰিসেসো সম্মা ঘটেন্তি এত্থ গোপানস্যাদযোতি কত্ৰা. তে পন তযো হোন্তি. নিব্বকোসব্ভন্তরেতি ছদনকোটিঅব্ভন্তরে. পরিমণ্ডলং ৰা চতুরস্সং ৰা সেনাসনং হোতীতি সম্বন্ধো. তত্রাতি তস্মিং সেনাসনে. অপরিচ্ছিন্নো গব্ভস্স উপচারো এতেসন্তি অপরিচ্ছিন্নগব্ভূপচারা সব্বগব্ভা, তে পৰিসন্তীতি অত্থো. নিপন্নানং ভিক্খূনন্তি যোজনা. তত্রাতি তস্মিং পমুখে. পমুখস্স সব্বচ্ছন্নত্তা, সব্বপরিচ্ছন্নত্তা চ আপত্তিং করোতীতি যোজনা. ননু পমুখে ছন্নমেৰ অত্থি, নো পরিচ্ছন্নন্তি আহ ‘‘গব্ভপরিক্খেপো’’তিআদি. হীতি সচ্চং.

যং পন অন্ধকট্ঠকথাযং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. জগতীতি পথৰিযা চ মন্দিরালিন্দৰত্থুস্স চ নামমেতং. ইধ পন মন্দিরালিন্দৰত্থুসঙ্খাতা ভূভেদা গহিতা. তত্থাতি অন্ধকট্ঠকথাযং. কস্মা পাল়িযা ন সমেতীতি আহ ‘‘দসহত্থুব্বেধাপী’’তিআদি. হীতি যস্মা. তত্থাতি অন্ধকট্ঠকথাযং. যেপি মহাপাসাদা হোন্তীতি যোজনা. তেসুপীতি মহাপাসাদেসুপি.

সুধাছদনমণ্ডপস্সাতি এত্থ ‘‘সুধা’’তি ইদং উপলক্খণৰসেন ৰুত্তং যেন কেনচি ছদনমণ্ডপস্সাপি অধিপ্পেতত্তা. মণ্ডং ৰুচ্চতি সূরিযরস্মি, তং পাতি রক্খতি, ততো ৰা জনন্তি মণ্ডপং. ননু একূপচারং হোতি পাকারস্স ছিদ্দত্তাতি আহ ‘‘ন হী’’তিআদি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. ৰল়ঞ্জনত্থায এৰাতি এৰকারো যোজেতব্বো. তেনাহ ‘‘ন ৰল়ঞ্জনূপচ্ছেদনত্থাযা’’তি. অথ ৰা ‘‘সদ্দন্তরত্থাপোহনেন সদ্দো অত্থং ৰদতী’’তি (উদা. অট্ঠ. ১; দী. নি. টি. ১.১; ম. নি. টী. ১.মূলপরিযাযসুত্তৰণ্ণনা; সং. নি. টী. ১.১.ওঘতরণসুত্তৰণ্ণনা; অ. নি. টী. ১.১.রুপাদিৰগ্গৰণ্ণনা) ৰুত্তত্তা ‘‘ন ৰল়ঞ্জনূপচ্ছেদনত্থাযা’’তি ৰুত্তং. কৰাটন্তি এত্থ দ্ৰারমেৰ অধিপ্পেতং পরিযাযেন ৰুত্তত্তা, অসতি চ দ্ৰারে কৰাটস্সাভাৰতো. সংৰরণৰিৰরণকালে কৰতি সদ্দং করোতীতি কৰাটং.

তত্রাতি ‘‘একূপচারত্তা’’তি ৰচনে. যস্সাতি পরৰাদিনো. অনুযোগো সিযাতি যোজনা. ইধাতি ইমস্মিং সহসেয্যসিক্খাপদে, ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. তত্থাতি পিহিতদ্ৰারে গব্ভে. সোতি পরৰাদী. সব্বচ্ছন্নত্তা আপত্তি ইতি ৰুত্তেতি যোজনা. এসেৰ নযো ‘‘সব্বপরিচ্ছন্নতা ন হোতী’’তি এত্থাপি. পচ্চাগমিস্সতীতি পতি আগমিস্সতি, পুন আগমিস্সতীতি অত্থো.

ব্যঞ্জনমত্তেনেৰাতি ‘‘সব্বচ্ছন্না’’তিআদিঅক্খরপদমত্তেনেৰ, ন অত্থৰসেন. ‘‘এৰঞ্চ সতী’’তি ইমিনা অব্যাপিতদোসং দস্সেতি. ততোতি অনাপত্তিতো, পরিহাযেয্যাতি সম্বন্ধো. তস্মাতি যস্মা অনিযতেসু ৰুত্তং, তস্মা. তত্থাতি অনিযতেসু. ইধাপীতি ইমস্মিং সিক্খাপদেপি. যং যন্তি সেনাসনং. সব্বত্থাতি সব্বেসু সেনাসনেসু, সহসেয্যাপত্তি হোতীতি সম্বন্ধো.

৫৩. দ্ৰীসু অট্ঠকথাৰাদেসু মহাঅট্ঠকথাৰাদোৰ যুত্তোতি সো পচ্ছা ৰুত্তো.

ইমিনাপীতি সেনম্বমণ্ডপেনাপি. এতন্তি জগতিযা অপরিক্খিত্ততং. যথাতি যংসদ্দত্থো ততিযন্তনিপাতো, যেন সেনম্বমণ্ডপেনাতি অত্থোতি. পঞ্চমং.

৬. দুতিযসহসেয্যসিক্খাপদং

৫৫. ছট্ঠে আগন্তুকা ৰসন্তি এত্থাতি আৰসথো, আৰসথো চ সো অগারঞ্চেতি আৰসথাগারন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘আগন্তুকানং ৰসনাগার’’ন্তি. মনুস্সানং সন্তিকা ৰচনং সুত্ৰাতি ৰচনসেসো যোজেতব্বো. সাটকন্তি উত্তরসাটকং, নিৰত্থৰত্থন্তিপি ৰদন্তি. অচ্চাগম্মাতি ত্ৰাপচ্চযন্তপদস্স সম্বন্ধং দস্সেতুমাহ ‘‘পৰত্তো’’তি. যথা ওমসৰাদসিক্খাপদে অক্কোসেতুকামতায খত্তিযং ‘‘চণ্ডালো’’তি ৰদতো অলিকং ভণতোপি মুসাৰাদসিক্খাপদেন অনাপত্তি, ওমসৰাদসিক্খাপদেনেৰ আপত্তি, এৰমিধাপি মাতুগামেন সহ সযতো পঠমসহসেয্যসিক্খাপদেন অনাপত্তি, ইমিনাৰ আপত্তীতি দট্ঠব্বন্তি. ছট্ঠং.

৭. ধম্মদেসনাসিক্খাপদং

৬০. সত্তমে মহাদ্ৰারেতি বহি ঠিতে মহাদ্ৰারে. আগম্ম, পৰিসিত্ৰা ৰা ৰসনট্ঠানত্তা ওৰরকো আৰসথো নামাতি আহ ‘‘ওৰরকদ্ৰারে’’তি. সুনিগ্গতেনাতি সুট্ঠু বহি নিক্খমিত্ৰা গতেন সদ্দেন. ‘‘অঞ্ঞাতু’’ন্তি পদস্স ‘‘ন ঞাতু’’ন্তি অত্থং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘আজানিতু’’ন্তি. ইমিনা নকারৰিকারো অইতি নিপাতো ন হোতি, আইতি উপসগ্গোতি পন দস্সেতি. ‘‘ৰিঞ্ঞুনা পুরিসেনা’’তি এত্তকমেৰ অৰত্ৰা ‘‘পুরিসৰিগ্গহেনা’’তি ৰদন্তো মনুস্সপুরিসৰিগ্গহং গহেত্ৰা ঠিতেন যক্খেন পেতেন তিরচ্ছানগতেন সদ্ধিং ঠিতায মাতুগামস্স দেসেতুং ন ৰট্টতীতি দস্সেতি. ন যক্খেনাতি যক্খেন সদ্ধিং ঠিতায মাতুগামস্স দেসেতুং ন ৰট্টতীতি যোজনা. এস নযো ‘‘ন পেতেন, ন তিরচ্ছানগতেনা’’তি এত্থাপি.

৬৬. ছপ্পঞ্চৰাচাহীতি এত্থ ‘‘পঞ্চা’’তি ৰাচাসিলিট্ঠৰসেন ৰুত্তং কস্সচি পযোজনস্সাভাৰা. তত্থাতি ‘‘ছপ্পঞ্চৰাচাহী’’তি পদে. একো গাথাপাদো একা ৰাচাতি ৰদন্তো চুণ্ণিযে ৰিভত্যন্তং একং পদং একা ৰাচা নামাতি দস্সেতি, অত্থজোতকপদং ৰা ৰাক্যপদং ৰা ন গহেতব্বং. ‘‘একং পদং পাল়িতো, পঞ্চ অট্ঠকথাতো’’তি ইমিনা ‘‘দ্ৰে পদানি পাল়িতো, চত্তারি অট্ঠকথাতো’’তিআদিনযোপি গহেতব্বো. ছপদানতিক্কমোযেৰ হি পমাণং. তস্মিন্তি এত্থ সতি ৰিভত্তিৰিপল্লাসে লিঙ্গস্সাপি ৰিপল্লাসো হোতি ‘‘তস্মি’’ন্তি পুল্লিঙ্গেন ৰুত্তত্তা. সতি চ ৰিভত্তিৰিপল্লাসে ‘‘তস্সা’’তি ইত্থিলিঙ্গভাৰেন পৰত্তা. ‘‘মাতুগামস্সা’’তি নিযতপুল্লিঙ্গাপেক্খনস্স অসম্ভৰতো অত্থৰসেন ‘‘একিস্সা’’তি ইত্থিলিঙ্গভাৰেন ৰুত্তং. ইমিনা ভেদলিঙ্গনিস্সিতো ৰিসেসনৰিসেস্যোপি অত্থীতি দস্সেতি. তুম্হাকন্তি নিদ্ধারণসমুদাযো. ‘‘সুণাথা’’তি অৰত্ৰা আভোগোপি ৰট্টতীতি আহ ‘‘পঠম’’ন্তিআদি. পঠমন্তি চ পঠমমেৰ. তেন ৰুত্তং ‘‘ন পচ্ছা’’তি. পুট্ঠো হুত্ৰা ভিক্খু কথেতীতি যোজনাতি. সত্তমং.

৮. ভূতারোচনসিক্খাপদং

৬৭. অট্ঠমে তত্থাতি চতুত্থপারাজিকসিক্খাপদে. ইধাতি ভূতারোচনসিক্খাপদে. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. পযুত্তৰাচাতি পচ্চযেহি যুত্তা ৰাচা. তথাতি ততো গুণারোচনকারণা, অরিযা সাদিযিংসূতি যোজনা.

যতসদ্দানং নিচ্চসম্বন্ধত্তা ৰুত্তং ‘‘যে’’তিআদি. সব্বেপীতি পুথুজ্জনারিযাপি. ভূতন্তি ৰিজ্জমানং. কস্মা সব্বেপি পটিজানিংসু, ননু অরিযেহি অত্তনো গুণানং অনারোচিতত্তা ন পটিজানিতব্বন্তি আহ ‘‘অরিযানম্পী’’তিআদি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. অরিযানম্পি অব্ভন্তরে উত্তরিমনুস্সধম্মো যস্মা ভূতো হোতি, তস্মা সব্বেপি ‘‘ভূতং ভগৰা’’তি পটিজানিংসূতি যোজনা. যস্মা ভাসিতো ৰিয হোতি, তস্মাতি যোজনা. অরিযা পটিজানিংসূতি সম্বন্ধো. অনাদীনৰদস্সিনোতি দোসস্স অদস্সনধম্মা. তেহীতি অরিযেহি, ভাসিতোতি সম্বন্ধো. যং পিণ্ডপাতং উপ্পাদেসুন্তি যোজনা. অঞ্ঞেতি পুথুজ্জনা. সব্বসঙ্গাহিকেনেৰাতি সব্বেসং পুথুজ্জনারিযানং সঙ্গহণে পৰত্তেনেৰ. সিক্খাপদৰিভঙ্গেপীতি সিক্খাপদস্স পদভাজনিযেপি. তত্থাতি চতুত্থপারাজিকে. ইধাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে.

৭৭. উত্তরিমনুস্সধম্মমেৰ সন্ধায ৰুত্তং, ন সুতাদিগুণন্তি অত্থো. অন্তরা ৰাতি পরিনিব্বানকালতো অঞ্ঞস্মিং কালে ৰা. অতিকড্ঢিযমানেনাতি অতিনিপ্পীল়িযমানেন. উম্মত্তকস্সাতি ইদং পনাতি এত্থ ইতি-সদ্দো আদ্যত্থো. তেন ‘‘খিত্তচিত্তস্সা’’তিআদিং সঙ্গণ্হাতি. দিট্ঠিসম্পন্নানন্তি মগ্গপঞ্ঞায, ফলপঞ্ঞায চ সম্পন্নানং. অনাপত্তীতি পাচিত্তিযাপত্তিযা অনাপত্তি ন ৰত্তব্বা, আপত্তিযেৰ হোতি, তস্মা ‘‘উম্মত্তকস্স অনাপত্তী’’তি ন ৰত্তব্বন্তি অধিপ্পাযোতি. অট্ঠমং.

৯. দুট্ঠুল্লারোচনসিক্খাপদং

৭৮. নৰমে তত্রাতি তস্সং ‘‘দুট্ঠুল্লা নামা’’তিআদিপাল়িযং, তাসু ৰা পাল়িঅট্ঠকথাসু. ৰিচারণাতি ৰীমংসনা. উপসম্পন্নসদ্দেতি উপসম্পন্নসদ্দত্থভাৰে. এত্থ হি সদ্দে ৰুচ্চমানে অৰিনাভাৰতো সদ্দেন অত্থোপি ৰুত্তো, ৰিনাপি ভাৰপচ্চযেন ভাৰত্থস্স ঞাতব্বত্তা ভাৰোপি গহেতব্বো, তস্মা ৰুত্তং ‘‘উপসম্পন্নসদ্দত্থভাৰে’’তি. এসেৰ নযো ‘‘দুট্ঠুল্লসদ্দে’’তি এত্থাপি. এতং পরিমাণং যস্সাতি এতং, ‘‘তেরস সঙ্ঘাদিসেসা’’তি ৰচনং. এতং এৰ ৰত্তব্বং, ন ‘‘চত্তারি চ পারাজিকানী’’তি ইদন্তি অত্থো. তত্থাতি পাল়িযং. কস্সচি ৰিমতি ভৰেয্য, কিং ভৰেয্যাতি যোজনা. আপত্তিং আরোচেন্তেন অক্কোসন্তস্স সমানত্তা ৰুত্তং ‘‘এৰং সতী’’তিআদি. পাচিত্তিযমেৰ চাতি চসদ্দো ব্যতিরেকত্থো, ন দুক্কটং আপজ্জতীতি অত্থো. হীতি সচ্চং. এতন্তি পাচিত্তিযাপজ্জনতং, ‘‘অসুদ্ধো হোতি…পে… ওমসৰাদস্সা’’তি ৰচনং ৰা, ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. এত্থাতি পাল়িযং. অট্ঠকথাচরিযাৰেতি এত্থ এৰকারো অট্ঠানযোগো, পমাণন্তি এত্থ যোজেতব্বো, কারণমেৰাতি অত্থো. তেন ৰুত্তং ‘‘ন অঞ্ঞা ৰিচারণা’’তি. অথ ৰা অঞ্ঞাতি সাম্যত্থে পচ্চত্তৰচনমেতং, ন অঞ্ঞেসং ৰিচারণা পমাণন্তি অত্থো. এৰঞ্হি সতি এৰকারো ঠানযোগোৰ. পুব্বেপি চাতি গন্থারম্ভকালেপি চ.

এতন্তি অট্ঠকথাচরিযানং পমাণতং. সংৰরত্থায এৰ, অনাপজ্জনত্থায এৰ চ অনুঞ্ঞাতন্তি যোজনা. তেনাহ ‘‘ন তস্স’’ত্যাদি. তস্মাতি যস্মা ভিক্খুভাৰো নাম ন অত্থি, তস্মা সুৰুত্তমেৰাতি সম্বন্ধো.

৮০. সাতি ভিক্খুসম্মুতি, সঙ্ঘেন কাতব্বাতি যোজনা. কত্থচীতি কিস্মিঞ্চি ঠানে. ইধাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে. ‘‘ৰুত্তত্তা’’তি পদং ‘‘কাতব্বা’’তি পদে হেতু. এসাতি এসো ভিক্খু. হিতেসিতাযাতি হিতস্স এসিতায, অত্থস্স ইচ্ছতাযাতি অত্থো.

৮২. সেসানীতি আদিম্হি পঞ্চসিক্খাপদতো সেসানি উপরি পঞ্চ সিক্খাপদানি. অস্সাতি অনুপসম্পন্নস্স. ঘটেত্ৰাতি সম্বন্ধং কত্ৰাতি. নৰমং.

১০. পথৰীখণনসিক্খাপদং

৮৬. দসমে ভগৰা দস্সেতীতি যোজনা. এত্থাতি পথৰিযং. তত্থাতি তেসু পাসাণাদীসু. মুট্ঠিপ্পমাণতোতি খটকপমাণতো. সাতি অদড্ঢপথৰী. হত্থিকুচ্ছিযন্তি এৰংনামকে ঠানে. একপচ্ছিপূরং পথৰিন্তি সম্বন্ধো. তেসংযেৰাতি অপ্পপংসুঅপ্পমত্তিকাপদানং এৰ. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. এতন্তি যেভুয্যেনপাসাণাদিপঞ্চকং. ন্তি কুসীতং. আণাপেত্ৰাতি এত্থ ‘‘আণ পেসনে’’তি ধাতুপাঠেসু ৰুত্তত্তা আণধাতুযেৰ পেসনসঙ্খাতং হেত্ৰত্থং ৰদতি, ন ণাপেপচ্চযো, সো পন ধাত্ৰত্থেযেৰ ৰত্ততি. ন হি তস্স ৰিসুং ৰুত্তো অভিধেয্যো অত্থি ধাত্ৰত্থতো অঞ্ঞস্স অভিধেয্যস্সাভাৰা. তাৰাতি পঠমং পাল়িমুত্তকৰিনিচ্ছযস্স, ততো ৰা.

পোক্খরং পদুমং নেতীতি পোক্খরণী. ‘‘সোধেন্তেহী’’তি পদং ‘‘উস্সিঞ্চিতুং অপনেতু’’ন্তি পদেসু ভাৰকত্তা. যোতি ‘‘তনুকদ্দমো’’তি পদেন যোজেতব্বো. যো তনুকদ্দমোতি হি অত্থো. কুটেহীতি ঘটেহি. উস্সিঞ্চিতুন্তি উক্খিপিত্ৰা, উদ্ধরিত্ৰা ৰা সিঞ্চিতুং. তত্রাতি সুক্খকদ্দমে, ‘‘যো’’তি পদে অৰযৰীআধারো. যোতি সুক্খকদ্দমো.

তটন্তি কূলং. উদকসামন্তাতি উদকস্স সমীপে. ওমকচতুমাসন্তি চতুমাসতো ঊনকং. ওৰট্ঠন্তি দেৰেন ওৰস্সিতং হোতি সচেতি যোজনা. পততীতি তটং পততি. উদকেযেৰাতি পকতিউদকেযেৰ. উদকস্সাতি ৰস্সোদকস্স. তত্থাতি পাসাণপিট্ঠিযং. পঠমমেৰাতি সোণ্ডিখণনতো পঠমং এৰ. উদকে পরিযাদিণ্ণেতি উদকে সুক্খে. পচ্ছাতি উদকপূরতো পচ্ছা. তত্থাতি সোণ্ডিযং. উদকেযেৰাতি মূলউদকেযেৰ. উদকন্তি আগন্তুকউদকং. অল্লীযতীতি পিট্ঠিপাসাণে লগ্গতি. তম্পীতি সুখুমরজম্পি. অকতপব্ভারেতি ৰল়ঞ্জেন অকতে পব্ভারে. উপচিকাহি ৰমীযতি, ঘরগোল়িকাদযো ৰা সত্তে ৰমতীতি ৰম্মিকো.

গাৰীনং খুরো কণ্টকসদিসত্তা গোকণ্টকো নাম, তেন ছিন্নো কদ্দমো ‘‘গোকণ্টকো’’তি ৰুচ্চতি. অচ্ছদনং ৰা ৰিনট্ঠচ্ছদনং ৰা পুরাণসেনাসনং হোতীতি যোজনা. ততোতি পুরাণসেনাসনতো, গণ্হিতুং ৰট্টতীতি সম্বন্ধো. অৰসেসন্তি ৰিনট্ঠচ্ছদনতো. অৰসেসং ইট্ঠকং গণ্হামি ইতি সঞ্ঞাযাতি যোজেতব্বো. তেনাতি ইট্ঠকাদিনা. যা যাতি মত্তিকা. অতিন্তাতি অনল্লা, অকিলিন্নাতি অত্থো.

তস্মিন্তি মত্তিকাপুঞ্জে. সব্বোতি সকলো মত্তিকাপুঞ্জো. অস্সাতি মত্তিকাপুঞ্জস্স. ‘‘কপ্পিযকারকেহী’’তি পদং ‘‘অপনামেত্ৰা’’তি পদে কারিতকম্মং. কস্মা ৰট্টতীতি আহ ‘‘উদকেনা’’তিআদি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা.

তত্থাতি মত্তিকাপাকারে. অঞ্ঞম্পীতি মণ্ডপথম্ভতো অঞ্ঞম্পি. তেন অপদেসেনাতি তেন পাসাণাদিপৰট্টনলেসেন.

পস্সাৰধারাযাতি মুত্তসোতায. কত্তরযট্ঠিযাতি কত্তরদণ্ডেন. এত্থ হি কত্তরযতি অঙ্গপচ্চঙ্গানং সিথিলভাৰেন সিথিলো হুত্ৰা ভৰতীতি কত্ৰা কত্তরো ৰুচ্চতি জিণ্ণমনুস্সো, তেন একন্ততো গহেতব্বত্তা কত্তরেন গহিতা যট্ঠি, কত্তরস্স যট্ঠীতি ৰা কত্ৰা কত্তরযট্ঠি ৰুচ্চতি কত্তরদণ্ডো. দন্তজপঠমক্খরেন সজ্ঝাযিতব্বো. ৰীরিযসম্পগ্গহণত্থন্তি ৰীরিযস্স সুট্ঠু পগ্গণ্হনত্থং, ৰীরিযস্স উক্খিপনত্থন্তি অত্থো. কেচি ভিক্খূতি যোজনা.

৮৭. তত্রাপীতি ইট্ঠককপালাদীসুপি. হীতি সচ্চং. তেসং অনুপাদানত্তাতি তেসং ইট্ঠকাদীনং অগ্গিস্স অনিন্ধনত্তা. হীতি সচ্চং, যস্মাৰা. তানীতি ইট্ঠকাদীনি. অৰিসযত্তাতি আপত্তিযা অনোকাসত্তা. তিণুক্কন্তি তিণমযং উক্কং. তত্থেৰাতি মহাপচ্চরিযং এৰ. অরীযতি অগ্গিনিপ্ফাদনত্থং ঘংসীযতি এত্থাতি অরণী, হেট্ঠা নিমন্থনীযদারু. সহ ধনুনা এতি পৰত্ততীতি সহিতো, উপরি নিমন্থনদারু. অরণী চ সহিতো চ অরণীসহিতো, তেন অগ্গিং নিব্বত্তেত্ৰাতি যোজনা. যথা করিযমানে ন ডয্হতি, তথা করোহীতি সম্বন্ধো.

৮৮. আৰাটং জানাতি আৰাটং কাতুং, খণিতুং ৰা জানাহীতি অত্থো. ‘‘এৰং মহামত্তিকং জান, থুসমত্তিকং জানা’’তি এত্থাপি যথালাভং সম্পদানৰাচকপদং অজ্ঝাহরিত্ৰা যোজনা কাতব্বা. সাতি পথৰী. তেনাতি পৰট্টনাদিনাতি. দসমং.

মুসাৰাদৰগ্গো পঠমো.

২. ভূতগামৰগ্গো

১. ভূতগামসিক্খাপদ-অত্থযোজনা

৮৯. দুতিযৰগ্গস্স পঠমে তস্সাতি দেৰতায. উক্খিত্তং ফরসুন্তি উদ্ধং খিত্তং কুঠারিং. নিগ্গহেতুন্তি সণ্ঠাতুং, নিৰত্তেতুং ৰা. চক্খুৰিসযাতীতেতি পসাদচক্খুস্স গোচরাতিক্কন্তে. মহারাজসন্তিকাতি ৰেস্সৰণমহারাজস্স সন্তিকা. থনমূলেযেৰাতি থনসমীপেযেৰ. হিমৰন্তেতি হিমউগ্গিরণে ৰনে, হিমযুত্তে ৰা. তত্থাতি হিমৰন্তে, দেৰতাসন্নিপাতে ৰা. রুক্খধম্মোতি রুক্খসভাৰো. রুক্খধম্মো চ নাম ছেদনভেদনাদীসু রুক্খানং অচেতনত্তা কোপস্স অকরণং, তস্মিং রুক্খধম্মে ঠিতা দেৰতা রুক্খধম্মে ঠিতা নাম, ছেদনভেদনাদীসু রুক্খস্স ৰিয রুক্খট্ঠকদেৰতায অকোপনং রুক্খধম্মে ঠিতা নামাতি অধিপ্পাযো. তত্থাতি তাসু সন্নিপাতদেৰতাসু. ইতীতি ইমস্স অলভনস্স, ইমস্মিং অলভনে ৰা, আদীনৰন্তি সম্বন্ধো. ভগৰতো চাতি চ-সদ্দো ‘‘পুব্বচরিত’’ন্তি এত্থ যোজেতব্বো. ইমঞ্চ আদীনৰং অদ্দস, ভগৰতো পুব্বচরিতঞ্চ অনুস্সরীতি ৰাক্যসম্পিণ্ডনৰসেন যোজনা কাতব্বা. তেনাতি দস্সনানুস্সরণকারণেন. অস্সাতি দেৰতায. সংৰিজ্জতি পিতা অস্সাতি সপিতিকো, পুত্তো. (তাৰাতি অতিৰিয, পটিসঞ্চিক্খন্তিযাতি সম্বন্ধো) ‘‘মরিযাদং বন্ধিস্সতী’’তি ৰত্ৰা তস্স অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘সিক্খাপদং পঞ্ঞপেস্সতী’’তি. ইতি পটিসঞ্চিক্খন্তিযা অস্সা দেৰতায এতদহোসীতি যোজনা.

যোতি যো কোচি জনো. ৰেতি একন্তেন. উপ্পতিতন্তি উপ্পজ্জনৰসেন অত্তনো উপরি পতিতং. ভন্তন্তি ভমন্তং ধাৰন্তং, ৰারযেতি নিৰারেয্য নিগ্গণ্হেয্যাতি অত্থো. ন্তি জনং. অযং পনেত্থ যোজনা – সারথি ভন্তং রথং ৰারযে ইৰ, তথা যো ৰে উপ্পতিতং কোধং ৰারযে, তং অহং সারথিং ইতি ব্রূমি. ইতরো কোধনিৰারকতো অঞ্ঞো রাজউপরাজাদীনং সারথিভূতো জনো রস্মিগ্গাহো রজ্জুগ্গাহো নামাতি.

দুতিযগাথায ৰেজ্জো ৰিসটং ৰিত্থতং সপ্পৰিসং সপ্পস্স আসীৰিসস্স ৰিসং গরল়ং ওসধেহি ভেসজ্জেন, মন্তেন চ ৰিনেতি ইৰ, তথা যো ভিক্খৰে উপ্পতিতং কোধং মেত্তায ৰিনেতি, সো ভিক্খু উরগো ভুজগো পুরাণং পুরে ভৰং জিণ্ণং পুরাণত্তা জিণ্ণং তচং জহাতি ইৰ, তথা ওরপারং অপারসঙ্খাতং পঞ্চোরম্ভাগিযসংযোজনং জহাতীতি যোজনা কাতব্বা.

তত্রাতি দ্ৰীসু গাথাসু. ৰত্থু পন ৰিনযে আরূল়্হন্তি যোজনা. অথাতি পচ্ছা. যস্স দেৰপুত্তস্সাতি যেন দেৰপুত্তেন. পরিগ্গহোতি পরিচ্ছিন্দিত্ৰা গহিতো. সোতি দেৰপুত্তো. ততোতি উপগমনতো. যদা হোতি, তদাতি যোজনা. মহেসক্খদেৰতাসূতি মহাপরিৰারাসু দেৰতাসু, মহাতেজাসু ৰা. পটিক্কমন্তীতি অপেন্তি. দেৰতা যম্পি পঞ্হং পুচ্ছন্তীতি যোজনা. তত্থেৰাতি অত্তনো ৰসনট্ঠানেযেৰ. উপট্ঠানন্তি উপট্ঠানত্থায, সম্পদানত্থে চেতং উপযোগৰচনং. অথ ৰা উপগন্ত্ৰা তিট্ঠতি এত্থাতি উপট্ঠানং, ভগৰতো সমীপট্ঠানং, তং আগন্ত্ৰাতি অত্থো. নন্তি তং, অযমেৰ ৰা পাঠো.

৯০. ‘‘ভৰন্তী’’তি ইমিনা ৰিরূল়্হে মূলে নীলভাৰং আপজ্জিত্ৰা ৰড্ঢমানকে তরুণরুক্খগচ্ছাদিকে দস্সেতি. ‘‘অহুৰত্থু’’ন্তি ইমিনা পন ৰড্ঢিত্ৰা ঠিতে মহন্তরুক্খগচ্ছাদিকে দস্সেতি. ‘‘অহুৰত্থু’’ন্তি চ হিয্যত্তনিসঙ্খাতায ত্থুং-ৰিভত্তিযা হূ-ধাতুস্স ঊকারস্স উৰাদেসো হোতি. পোত্থকেসু পন ‘‘অহুৰতী’’তি পাঠো দিস্সতি, সো অপাঠোতি দট্ঠব্বো. ‘‘জাযন্তী’’তি ইমিনা ভূ-ধাতুস্স সত্তত্থভাৰং দস্সেতি, ‘‘ৰড্ঢন্তী’’তি ইমিনা ৰড্ঢনত্থভাৰং. এতন্তি ‘‘ভূতগামো’’তি নামং. পীযতে যথাকামং পরিভুঞ্জীযতে, পাতব্বং পরিভুঞ্জিতব্বন্তি ৰা পাতব্যং, পাসদ্দো যথাকামপরিভুঞ্জনত্থো. তেনাহ – ‘‘ছেদনভেদনাদীহি যথারুচি পরিভুঞ্জিতব্বতাতি অত্থো’’তি.

৯১. ‘‘ইদানী’’তি পদং ‘‘আহা’’তি পদে কালসত্তমী. যস্মিন্তি বীজে. ন্তি বীজং. পঞ্চ বীজজাতানীতি এত্থ জাতসদ্দস্স তব্ভাৰত্থতং সন্ধায অট্ঠকথাসু এৰং ৰুত্তং. তব্ভাৰত্থস্স ‘‘মূলে জাযন্তী’’তি ইমায পাল়িযা অসংসন্দনতং সন্ধায ৰুত্তং সঙ্গহকারেন ‘‘ন সমেন্তী’’তি. অট্ঠকথাচরিযানং মতেন সতি জাতসদ্দস্স তব্ভাৰত্থভাৰে ‘‘মূলে জাযন্তী’’তিআদীসু মূলে মূলানি জাযন্তীতি দোসো ভৰেয্যাতি মনসি কত্ৰা আহ ‘‘ন হী’’তিআদি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. তানীতি রুক্খাদীনি. তস্সাতি ‘‘ভূতগামো নাম পঞ্চ বীজজাতানী’’তি পদস্স. এতন্তি ‘‘বীজজাতানী’’তি নামং. বীজেসু জাতানি বীজজাতানীতি ৰুত্তে ‘‘মূলে জাযন্তী’’তিআদিনা সমেতি. এতেনাতি ‘‘বীজতো’’তিআদিনা সঙ্গহোতি সম্বন্ধো.

‘‘যেহী’’তি পদং ‘‘জাতত্তা’’তি পদে অপাদানং, হেতু ৰা ‘‘ৰুত্তানী’’তি পদে করণং, কত্তা ৰা. তেসন্তি বীজানং. রুক্খাদীনং ৰিরুহনং জনেতীতি বীজং. ‘‘বীজতো’’তিআদিনা কারিযোপচারেন কারণস্স দস্সিতত্তা কারণূপচারং পদীপেতি. অঞ্ঞানিপি যানি ৰা পন গচ্ছৰল্লিরুক্খাদীনি অত্থি সংৰিজ্জন্তি, তানি গচ্ছৰল্লিরুক্খাদীনি জাযন্তি সঞ্জাযন্তীতি যোজনা. তানীতি গচ্ছৰল্লিরুক্খাদীনি. তঞ্চ মূলং, পাল়িযং ৰুত্তহলিদ্দাদি চ অত্থি, সব্বম্পি এতং মূলবীজং নামাতি সম্বন্ধো. এত্থাতি বীজেসু, খন্ধবীজেসু ৰা.

৯২. সঞ্ঞাৰসেনাতি ‘‘বীজ’’ন্তি সঞ্ঞাৰসেন. ‘‘তত্থা’’তি পদং ‘‘ৰেদিতব্বো’’তি পদে আধারো. ‘‘যথা’’তিআদিনা কারণোপচারেন কারিযস্স ৰুত্তত্তা ফলূপচারং দস্সেতি. যং বীজং ৰুত্তং, তং দুক্কটৰত্থূতি যোজনা. যদেতং আদিপদন্তি যোজেতব্বং. তেনাতি আদিপদেন. রৰীযতি ভগৰতা কথীযতীতি রুতং, পাল়ি, তস্স অনুরূপং যথারুতং, পাল়িঅনতিক্কন্তন্তি অত্থো.

এত্থাতি ‘‘বীজে বীজসঞ্ঞী’’তিআদিপদে, ইমস্মিং সিক্খাপদে ৰা. উদকে ঠাতি পৰত্ততীতি উদকট্ঠো, এৰং থলট্ঠোপি. তত্থাতি উদকট্ঠথলট্ঠেসু. সাসপস্স মত্তং পমাণং অস্স সেৰালস্সাতি সাসপমত্তিকো. তিলস্স বীজপমাণং অস্স সেৰালস্সাতি তিলবীজকো. পমাণত্থে কো. আদিসদ্দেন সঙ্খপণকাদযো সেৰালে সঙ্গণ্হাতি. তত্থ তিলবীজপমাণো জলসণ্ঠিতো নীলাদিৰণ্ণযুত্তো সেৰালো তিলবীজং নাম, সপত্তো অপ্পকণ্ডো উক্খলিপিধানাদিপমাণো সমূলো একো সেৰালৰিসেসো সঙ্খো নাম, ভমরসণ্ঠানো নীলৰণ্ণো একো সেৰালৰিসেসো পণকো নাম. উদকং সেৰতীতি সেৰালো. তত্থাতি সেৰালেসু. যোতি সেৰালো. পতিট্ঠিতং সেৰালন্তি সম্বন্ধো. যত্থ কত্থচীতি মূলে ৰা নল়ে ৰা পত্তে ৰা. উদ্ধরিত্ৰাতি উপ্পাটেত্ৰা. ‘‘হত্থেহী’’তি পদং ‘‘ৰিযূহিত্ৰা’’তি পদে করণং. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. তস্সাতি সেৰালস্স. এত্তাৰতাতি ইতো চিতো চ ৰিযূহনমত্তেন. যো সেৰালো নিক্খমতি, তং সেৰালন্তি যোজনা. পরিস্সাৰনন্তরেনাতি পরিস্সাৰনছিদ্দেন. উপ্পলানি অস্মিং গচ্ছেতি উপ্পলিনী. পদুমানি অস্মিং গচ্ছেতি পদুমিনী, ইনো, ইত্থিলিঙ্গজোতকো ঈ. তত্থেৰাতি উদকেযেৰ. তানীতি ৰল্লীতিণানি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. অনন্তকোতি সাসপমত্তিকো সেৰালো. সো হি নত্থি অত্ততো অন্তো লামকো সেৰালো এতস্সাতি কত্ৰা ‘‘অনন্তকো’’তি ৰুচ্চতি. অত্তনাযেৰ হি সুখুমো, ততো সুখুমো সেৰালো নত্থীতি অধিপ্পাযো. তত্থাতি দুক্কটৰত্থুভাৰে. তম্পীতি ‘‘সম্পুণ্ণভূতগামং ন হোতী’’তি ৰচনম্পি. পিসদ্দো মহাপচ্চরিআদিঅট্ঠকথাচরিযানং ৰচনাপেক্খো. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. ন আগতো, তস্মা ন সমেতীতি যোজনা. অথাতি তস্মিং অনাগতে. এতন্তি অনন্তকসেৰালাদিং. গচ্ছিস্সতীতি ৰদেয্যাতি সম্বন্ধো. তম্পীতি ‘‘গচ্ছিস্সতী’’তি ৰচনম্পি. পিসদ্দো পুরিমট্ঠকথাচরিযানং ৰচনাপেক্খো.

অভূতগামমূলত্তা তাদিসস্স বীজগামস্সাতি এত্থ বীজগামো তিৰিধো হোতি – যো সযং ভূতগামতো হুত্ৰা অঞ্ঞম্পি ভূতগামং জনেতি, অম্বট্ঠিআদিকো. যো পন সযং ভূতগামতো হুত্ৰা অঞ্ঞং পন ভূতগামং ন জনেতি, তালনাল়িকেরাদিখাণু. যো পন সযম্পি ভূতগামতো অহুত্ৰা অঞ্ঞম্পি ভূতগামং ন জনেতি. পানীযঘটাদীনং বহি সেৰালোতি. ভূতগামো পন চতুব্বিধো হোতি – যো সযং বীজগামতো হুত্ৰা অঞ্ঞম্পি বীজগামং জনেতি, এতরহি অম্বরুক্খাদিকো. যো পন সযং বীজগামতো অহুত্ৰাৰ অঞ্ঞং বীজগামং জনেতি, আদিকপ্পকালে অম্বরুক্খাদিকো. যো পন সযং বীজগামতো হুত্ৰা অঞ্ঞং পন বীজগামং ন জনেতি, নীলৰণ্ণো ফলিতকদলীরুক্খাদিকো. যো পন সযম্পি বীজগামতো অহুত্ৰা অঞ্ঞম্পি বীজগামং ন জনেতি, ইধ ৰুত্তো অনন্তকসেৰালাদিকোতি. তত্থ চতুত্থং ভূতগামং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘অভূতগামমূলকত্তা তাদিসস্স বীজস্সা’’তি. অযং পন ততিযবীজগামস্স চ চতুত্থভূতগামস্স চ ৰিসেসো – ততিযবীজগামে মূলপণ্ণানি ন পঞ্ঞাযন্তি, চতুত্থভূতগামে তানি পঞ্ঞাযন্তীতি. মূলপণ্ণানং অপঞ্ঞাযনত্তা বীজগামোতি ৰুত্তো, তেসং পঞ্ঞাযনত্তা ভূতগামোতি ৰুত্তো. ইতরথা হি ৰিরোধো ভৰেয্যাতি. অত্তনো ৰাদে পাচিত্তিযভাৰতো গরুকং, মহাপচ্চরিআদীনং ৰাদে দুক্কটমত্তভাৰতো লহুকং. এতন্তি ঠানং.

এৰং উদকট্ঠং দস্সেত্ৰা থলট্ঠং দস্সেন্তো আহ ‘‘থলট্ঠে’’তিআদি. থলট্ঠে ৰিনিচ্ছযো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. তত্থাতি হরিতখাণূসু. উদ্ধং ৰড্ঢতীতি নৰসাখানিগ্গমনেন ছিন্নতো উপরি ৰড্ঢতি. সোতি খাণু. ফলিতায কদলিযা খাণু বীজগামেন সঙ্গহিতোতি যোজনা. ফলং সঞ্জাতং এতিস্সাতি ফলিতা. তথাতি ‘‘ভূতগামেনেৰ সঙ্গহিতা’’তি পদানি আকড্ঢতি. যদাতি যস্মিং কালে. রতনপ্পমাণাপীতি হত্থপ্পমাণাপি. অথাতি অপাদানত্থো, ততো রাসিকরণতো অঞ্ঞন্তি অত্থো. ভূমিযং নিখণন্তীতি সম্বন্ধো. ‘‘মূলেসু চেৰ পণ্ণেসু চা’’তি এত্থ চসদ্দো সমুচ্চযত্থোৰ, ন ৰিকপ্পত্থোতি আহ ‘‘মূলমত্তেসু পনা’’তিআদি.

বীজানীতি মূলাদিবীজানি. ঠপিতানি হোন্তীতি সম্বন্ধো. ‘‘উপরী’’তি পদেন হেট্ঠা মূলানি চাতি অত্থং নযেন ঞাপেতি. ন অঙ্কুরে নিগ্গতমত্তেযেৰ, অথ খো হরিতে নীলপণ্ণৰণ্ণে জাতেযেৰ ভূতগামসঙ্গহো কাতব্বোতি আহ ‘‘হরিতে’’তিআদি. তালট্ঠীনং মূলন্তি সম্বন্ধো. দন্তসূচি ৰিযাতি হত্থিদন্তসূচি ৰিয. যথা অসম্পুণ্ণভূতগামো ততিযো কোট্ঠাসো ন আগতো, ন এৰং অমূলকভূতগামো. সো পন আগতোযেৰাতি আহ ‘‘অমূলকভূতগামে’’তি. অমূলিকলতা ৰিয অমূলকভূতগামে সঙ্গহং গচ্ছতীতি অত্থো.

ৰন্দাকাতি রুক্খাদনী. সা হি সযং রুক্খং নিস্সায জাযন্তীপি অত্তনো নিস্সযানং রুক্খানং অদনত্তা ভক্খনত্তা ৰদীযতি থুতীযতীতি ‘‘ৰন্দাকা’’তি ৰুচ্চতি. অঞ্ঞা ৰাতি ৰন্দাকায অঞ্ঞা ৰা. ন্তি ৰন্দাকাদিং. ততোতি রুক্খতো. ৰনন্তি খুদ্দকো গচ্ছো. পগুম্বোতি মহাগচ্ছো. দণ্ডকোতি রুক্খো দণ্ডযোগতো. তস্সাপীতি অমূলিকলতাযপি. অযমেৰ ৰিনিচ্ছযোতি ৰন্দাকাদিকস্স ৰিনিচ্ছযো ৰিয অযং ৰিনিচ্ছযো দট্ঠব্বোতি যোজনা. ‘‘দ্ৰে তীণি পত্তানী’’তি ৰুত্তত্তা একপত্তো সঞ্জাযন্তোপি অগ্গবীজসঙ্গহং গচ্ছতীতি অত্থো. ‘‘অনুপসম্পন্নেনা’’তি পদং ‘‘লিত্তস্সা’’তি পদে কত্তা. নিদাঘসমযেতি গিম্হকালে. অব্বোহারিকোতি আপত্তিযা অঙ্গন্তি ন ৰোহরিতব্বো. ৰোহরিতুং ন অরহতীতি অত্থো. এতন্তি অব্বোহারিকতং, ‘‘সচে…পে… পমজ্জিতব্বা’’তি ৰচনং ৰা.

অহিং সপ্পং ছাদেতীতি অহিচ্ছত্তং, তংযেৰ অহিচ্ছত্তকং. যথাকথঞ্চি হি ব্যুপ্পত্তি, রুল়্হিযা অত্থৰিনিচ্ছযো. তস্মাতি ততো ৰিকোপনতো. তত্থাতি অহিচ্ছত্তকে. হেট্ঠা ‘‘উদকপপ্পটকো’’তি ৰত্ৰা ইধ ‘‘রুক্খপপ্পটিকাযপী’’তি ৰুত্তত্তা পপ্পটকসদ্দো দ্ৰিলিঙ্গোতি দট্ঠব্বো. ন্তি পপ্পটিকং. ঠিতং নিয্যাসন্তি সম্বন্ধো. এৰং ‘‘লগ্গ’’ন্তি এত্থাপি. হত্থকুক্কুচ্চেনাতি হত্থলোলেন. ‘‘ছিন্দন্তস্সাপী’’তি পদে হেতু.

ৰাসত্থিকেনাতি ৰাসং ইচ্ছন্তেন. ‘‘ওচিনাপেতব্বা’’তি পদে কত্তা. উপ্পাটেন্তেহীতি উদ্ধরন্তেহি. তেসন্তি সামণেরানং. সাখং গহিতন্তি সম্বন্ধো. ঠপিতস্স সিঙ্গীৰেরস্সাতি যোজনা.

ছিজ্জনকন্তি ছিজ্জনযুত্তং, ছিজ্জনারহন্তি অত্থো. ‘‘চঙ্কমিতট্ঠানং দস্সেস্সামী’’তি ইমিনা ৰত্তসীসেন চঙ্কমনং ৰট্টতীতি দস্সেতি. ‘‘ভিজ্জতী’’তি ইমিনা অভিজ্জমানে গণ্ঠিপি কাতব্বোতি দস্সেতি. দারুমক্কটকন্তি মক্কটস্স হত্থো মক্কটো উপচারেন, মক্কটো ৰিযাতি মক্কটকো, সদিসত্থে কো. দারুসঙ্খাতো মক্কটকো দারুমক্কটকো. তং আকোটেন্তীতি সম্বন্ধো. অনিযামিতত্তাতি ইমন্তি অনিযামিতত্তা ৰচনস্স. ইদং মহাসামঞ্ঞং, ৰিসেসসামঞ্ঞম্পি ৰট্টতীতি আহ ‘‘নামং গহেত্ৰাপী’’তিআদি. সব্বন্তি সব্বং ৰচনং.

‘‘ইমং জানাতিআদীসূ’’তি পদং ‘‘এৰমত্থো দট্ঠব্বো’’তি পদে আধারো. ইমং মূলভেসজ্জং জানাতি ইমং মূলভেসজ্জং যোজিতুং জানাতি যোজনা. এত্তাৰতাতি ‘‘ইমং জানা’’তিআদিৰচনমত্তেন. কপ্পিযন্তি সমণৰোহারেন, ৰোহারস্স ৰা যুত্তং অনুরূপং. এত্থাতি ‘‘কপ্পিযং কাতব্ব’’ন্তি ৰচনে. নিব্বট্টবীজমেৰাতি ফলতো নিব্বট্টেত্ৰা ৰিসুং কতং বীজং এৰ. তত্থাতি সুত্তে. করোন্তেন ভিক্খুনা কাতব্বন্তি যোজনা. ‘‘কপ্পিযন্তি ৰত্ৰাৰা’’তি ইমিনা পঠমং কত্ৰা অগ্গিসত্থনখানি উদ্ধরিত্ৰা পচ্ছা ৰত্তুং ন ৰট্টতীতি দস্সেতি. লোহমযসত্থস্সাতি অযতম্বাদিলোহমযস্স সত্থস্স. তেহীতি মনুস্সাদীনং নখেহি. তেহীতি অস্সাদীনং খুরেহি. তেহীতি হত্থিনখেহি. যেহীতি নখেহি. তত্থজাতকেহিপীতি তস্মিং সত্থে জাতকেহিপি, নখেহীতি সম্বন্ধো.

তত্থাতি পুরিমৰচনাপেক্খং. ‘‘কপ্পিযং করোন্তেনা’’তিআদিৰচনমপেক্খতি. ‘‘উচ্ছুং কপ্পিযং করিস্সামী’’তি উচ্ছুমেৰ ৰিজ্ঝতি, পগেৰ. ‘‘দারুং কপ্পিযং করিস্সামী’’তি উচ্ছুং ৰিজ্ঝতি, ‘‘দারুং কপ্পিযং করিস্সামী’’তি দারুমেৰ ৰা ৰিজ্ঝতি, ৰট্টতি একাবদ্ধত্তাতি ৰদন্তি. ন্তি রজ্জুং ৰা ৰল্লিং ৰা. সব্বং খণ্ডন্তি সম্বন্ধো. তত্থাতি মরিচপক্কেসু. কটাহন্তি একায ভাজনৰিকতিযা নামমেতং. ইধ পন বীজানং ভাজনভাৰেন তংসদিসত্তা ফলফেগ্গুপি ‘‘কটাহ’’ন্তি ৰুচ্চতি. একাবদ্ধন্তি কটাহেন একতো আবদ্ধং.

তানীতি তিণানি. তেনাতি রুক্খপৰট্টনাদিনা. তত্রাতি তস্মিং ঠপনপাতনট্ঠানে. ‘‘মনুস্সৰিগ্গহপারাজিকৰণ্ণনায’’ন্তি পদং ‘‘ৰুত্ত’’ন্তি পদে সামঞ্ঞাধারো. ভিক্খু অজ্ঝোত্থটো হোতীতি সম্বন্ধো. ওপাতেতি আৰাটে. সো হি অৰপতনট্ঠানত্তা ‘‘ওপাতো’’তি ৰুচ্চতি. রুক্খন্তি অজ্ঝোত্থটরুক্খং. ভূমিন্তি ওপাতথিরভূমিং. জীৰিতহেতূতি নিমিত্তত্থে পচ্চত্তৰচনং, জীৰিতকারণাতি অত্থো. ‘‘ভিক্খুনা’’তি পদং ‘‘নিক্খামেতু’’ন্তি পদে ভাৰকত্তা, কারিতকত্তা ৰা. ‘‘অজ্ঝোত্থটভিক্খু’’ন্তি ৰা ‘‘ওপাতভিক্খু’’ন্তি ৰা কারিতকম্মং অজ্ঝাহরিতব্বং. তত্থাতি অনাপত্তিভাৰে, অনাপত্তিভাৰস্স ৰা. এতস্সাতি সুত্তস্স. পরো পন কারুঞ্ঞেন করোতীতি সম্বন্ধো. এতম্পীতি কারুঞ্ঞম্পি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰাতি. পঠমং.

২. অঞ্ঞৰাদকসিক্খাপদং

৯৪. দুতিযে অনাচারন্তি অচরিতব্বং কাযৰচীদ্ৰারৰীতিক্কমং. সব্বনামস্স অনিযমত্থত্তা ইধ ৰচনন্তি আহ ‘‘অঞ্ঞেন ৰচনেন অঞ্ঞং ৰচন’’ন্তি. সোতি ভিক্খু, ৰদতীতি সম্বন্ধো. কোতি কো পুগ্গলো. কিন্তি কিং আপত্তিং. কিস্মিন্তি কিস্মিং ৰত্থুস্মিং. কিন্তি কিং কম্মং. ন্তি কং পুগ্গলং. কিন্তি কিং ৰচনং.

এত্থাতি ‘‘কো আপন্নো’’তিআদিপাল়িযং. ‘‘ভিক্খূহী’’তি পদং ‘‘ৰুত্তো’’তি পদে কত্তা. অসারুপ্পন্তি ভিক্খূনং অসারুপ্পং. এসোতি এসো অত্থো, ৰিভৰোতি অত্থো. এতন্তি ৰত্থু. ভণন্তো ৰা হুত্ৰা অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরতীতি সম্বন্ধো. এত্থাতি পটিচ্ছন্নাসনে. সোতন্তি সোতদ্ৰারং. চক্খুন্তি চক্খুদ্ৰারং.

৯৮. অঞ্ঞন্তি পুচ্ছিতত্থতো অঞ্ঞং অপুচ্ছিতমত্থং. ভাৰপ্পধানোযং কত্তুনিদ্দেসোতি আহ ‘‘অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরণস্সেতং নাম’’ন্তি. তুণ্হীভাৰস্সাতি অভাসনস্স. আত্যূপসগ্গো লুত্তনিদ্দিট্ঠোতি আহ ‘‘আরোপেতূ’’তি. এৰং ‘‘অরোপিতে’’তি এত্থপি. তেনাহ ‘‘অনারোপিতে’’তি.

১০১. ন্তি অঞ্ঞৰাদকৰিহেসকরোপনকম্মং. অস্সাতি ভৰেয্য, হোতি ৰা.

১০২. কিন্তি কিং ৰচনং. যেনাতি যেন ব্যাধিনা কথেতুং ন সক্কোতি, তাদিসো ব্যাধি মুখে হোতীতি যোজনা. তপ্পচ্চযাতি ততো কথিতকারণাতি. দুতিযং.

৩. উজ্ঝাপনকসিক্খাপদং

১০৩. ততিযে ভিক্খূ উজ্ঝাপেন্তীতি এত্থ ‘‘ভিক্খূ’’তি কারিতকম্মত্তা করণত্থে উপযোগৰচনন্তি আহ ‘‘তেহি ভিক্খূহী’’তি. ওকারৰিপরীতো উকারোতি চ ঝেসদ্দো ঞাণত্থোতি চ দস্সেন্তো আহ ‘‘অৰজানাপেন্তী’’তি. ‘‘তং আযস্মন্ত’’ন্তি পদং ‘‘অৰজানাপেন্তী’’তি পদে ধাতুকম্মং. অনেকত্থত্তা ধাতূনং ঝেসদ্দো ওলোকনত্থো চ চিন্তনত্থো চ হোতি, তেনাহ ‘‘ওলোকাপেন্তী’’তিআদি. এত্থাতি ‘‘ভিক্খূ উজ্ঝাপেন্তী’’তি পদে. ছন্দাযাতি ছন্দত্থং. যেসং সেনাসনানি চ পঞ্ঞপেতি, ভত্তানি চ উদ্দিসতি, তেসং অত্তনি পেমত্থন্তি অত্থো. অট্ঠকথাযং পন ‘‘ছন্দাযাতি ছন্দেনা’’তি ৰুত্তং. ইমিনা লিঙ্গৰিপল্লাসনযো ৰুত্তো. পরেসং অত্তনো পেমেনাতি অত্থো. পক্খপাতেনাতি অত্তনো পক্খে পাতাপনেন.

১০৫. উজ্ঝাপেন্তি অনেনাতি উজ্ঝাপনকং. খিয্যন্তি অনেনাতি খিয্যনকন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘যেন ৰচনেনা’’তিআদি.

১০৬. উপসম্পন্নং সঙ্ঘেন সম্মতং মঙ্কুকত্তুকামোতি সম্বন্ধং দস্সেন্তো আহ ‘‘উপসম্পন্নং সঙ্ঘেন সম্মত’’ন্তিআদি. সম্বজ্ঝনং সম্বন্ধো, কাতব্বোতি যোজনা. উপসম্পন্নস্স সঙ্ঘেন সম্মতস্স অৰণ্ণং কত্তুকামো অযসং কত্তুকামোতি ৰিভত্তিৰিপরিণামেন সম্বন্ধং দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰিভত্তিৰিপরিণামো কাতব্বো’’তি. ‘‘ৰসেনা’’তি পদং ৰিভত্তিৰিপরিণামো কাতব্বো’’তি পদে ৰিসেসনং. যস্মা ৰিসেসো নত্থি, তস্মা কতন্তি যোজনা. ন্তি ‘‘খিয্যনক’’ন্তি পদং. সো চ ভিক্খূতি উজ্ঝাপনকো চ খিয্যনকো চ সো চ ভিক্খু. অথাতি তস্মা উজ্ঝাপনকখিয্যনককরত্তা. অস্সাতি ভিক্খুনো. অস্সাতি ভৰেয্য.

‘‘উপসম্পন্ন’’ন্তি পদং ‘‘উজ্ঝাপেতী’’তি পদে ধাতুকম্মং ‘‘অনুপসম্পন্ন’’ন্তি পদং কারিতকম্মং, ‘‘অনুপসম্পন্ন’’ন্তি পদং ‘‘উজ্ঝাপেতী’’তি কারিতকিরিযং অপেক্খিত্ৰা কম্মং হোতি. ‘‘খিয্যতী’’তি সুদ্ধকিরিযায অপেক্খায ৰিভত্তিৰিপল্লাসো হোতীতি আহ ‘‘তস্স ৰা’’তিআদি. তস্সাতি অনুপসম্পন্নস্স সন্তিকেতি সম্বন্ধো. ন্তি সঙ্ঘেন সম্মতং উপসম্পন্নং. ‘‘সঙ্ঘেন অসম্মত’’ন্তি এত্থ ন অপলোকনকম্মেন অসম্মতং, কম্মৰাচায পন অসম্মতন্তি আহ ‘‘কম্মৰাচাযা’’তিআদি. দ্ৰে তযো হুত্ৰা কম্মৰাচায সম্মনিতুমসক্কুণেয্যত্তা অসম্মতন্তি চ দস্সেন্তো আহ ‘‘যত্রা’’তিআদি. যত্রাতি যস্মিং ৰিহারে. ‘‘অনুপসম্পন্নং সঙ্ঘেন সম্মত’’ন্তি এত্থ অনুপসম্পন্নস্স সম্মুতিযো দাতুমসক্কুণেয্যত্তা পুব্বৰোহারৰসেন সম্মতন্তি ৰুত্তন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘কিঞ্চাপী’’তিআদি. ন্তি অনুপসম্পন্নভাৰে ঠিতং. ব্যত্তস্সাতি ৰিযত্তস্স. সঙ্ঘেন ৰা কতোতি যোজনাতি. ততিযং.

৪. পঠমসেনাসনসিক্খাপদং

১০৮. চতুত্থে হিমমেৰ হিমন্তো, হিমন্তে নিযুত্তো হেমন্তিকো, কালোতি আহ ‘‘হেমন্তকালে’’তি. ওতাপেন্তা পক্কমিংসূতি সম্বন্ধো. কালসদ্দস্স সম্বন্ধিসদ্দত্তা সম্বন্ধাপেক্খোতি আহ ‘‘যস্স কস্সচী’’তি. হিমৰস্সেনাতি হিমেন চ ৰস্সেন চ.

১১০. ‘‘ৰস্সিকো’’তি ন সঙ্কেতাতি অৰস্সিকসঙ্কেতা. ‘‘অট্ঠ মাসে’’তি সামঞ্ঞতো ৰুত্তেপি ‘‘অৰস্সিকসঙ্কেতে’’তি ৰিসেসিতত্তা হেমন্তিকগিম্হিকমাসাযেৰ গহেতব্বাতি আহ ‘‘চত্তারো হেমন্তিকে’’তিআদি. যত্থাতি যস্মিং রুক্খে. ন ঊহদন্তীতি সম্বন্ধো. ‘‘কাকা ৰা’’তি এত্থ ৰাসদ্দো সম্পিণ্ডনত্থো. তেনাহ ‘‘অঞ্ঞে ৰা সকুন্তা’’তি. তস্মাতি যস্মা অনুজানাতি, তস্মা. যত্থাতি যস্মিং রুক্খে, ৰিস্সমিত্ৰা গচ্ছন্তীতি যোজনা. যস্মিন্তি রুক্খে, কত্ৰা ৰসন্তীতি যোজনা. অট্ঠ মাসে এৰাতি সম্ভৰতো আহ ‘‘যেসু জনপদেসূ’’তিআদি. তেসুপীতি জনপদেসুপি. অৰস্সিকসঙ্কেতে এৰাতি সম্ভৰতো আহ ‘‘যত্থা’’তিআদি. যত্থাতি যেসু জনপদেসু. ‘‘ৰিগতৰলাহকং ৰিসুদ্ধং নভং হোতী’’তি ইমিনা সচে অৰিগতৰলাহকং অৰিসুদ্ধং নভং হোতি, নিক্খিপিতুং ন ৰট্টতীতি দীপেতি. ‘‘এৰরূপে কালে’’তি পদং ‘‘নিক্খিপিতুং ৰট্টতী’’তি পদে আধারো.

অব্ভোকাসিকেনাপীতি অব্ভোকাসধুতঙ্গযুত্তেনাপি. পিসদ্দো রুক্খমূলিকস্স অপেক্খকো. ৰত্তং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘তস্স হী’’তিআদি. তস্সাতি অব্ভোকাসিকস্স. হিসদ্দো ৰিত্থারজোতকো. তত্থেৰাতি পুগ্গলিকমঞ্চকেযেৰ. সঙ্ঘিকং মঞ্চন্তি সম্বন্ধো. ৰীতমঞ্চকোতি ৰাযিতমঞ্চকো. তস্মিন্তি ৰীতমঞ্চকে. পুরাণমঞ্চকো নস্সন্তোপি অনগ্ঘোতি আহ ‘‘পুরাণমঞ্চকো গহেতব্বো’’তি. চম্মেন অৰনহিতব্বোতি ওনদ্ধো, সো এৰ ওনদ্ধকো. গহেত্ৰা চ পন পঞ্ঞপেত্ৰা নিপজ্জিতুং ন ৰট্টতীতি যোজনা. অসমযেতি ৰস্সিকসঙ্খাতে অকালে. চতুগ্গুণেনাপীতি চতুপটলেনপি. ৰট্টন্তি ৰলাহকা আৰট্টন্তি অস্মিং সমযেতি ৰট্টুলো, সো এৰ ৰট্টলিকো, সত্তাহং ৰট্টলিকো, সত্তাহো ৰা ৰট্টলিকো সত্তাহৰট্টলিকো, সো আদি যেসং তানীতি সত্তাহৰট্টলিকাদীনি. আদিসদ্দেন সত্তাহতো ঊনাধিকানি গহেতব্বানি. কাযানুগতিকত্তাতি কাযং অনুগমকত্তা কাযসদিসত্তাতি অত্থো.

পণ্ণকুটীসূতি পণ্ণেন ছাদিতকুটীসু. সভাগভিক্খূনন্তি অত্তনা সভাগভিক্খূনং, সন্তিকন্তি সম্বন্ধো. অনোৰস্সকে ঠানেতি যোজনা. লগ্গেত্ৰাতি লম্বেত্ৰা, অযমেৰ ৰা পাঠো. ‘‘সম্মজ্জনি’’ন্তি পদং ‘‘গহেত্ৰা’’তি পদে অৰুত্তকম্মং, ‘‘ঠপেতব্বা’’তি পদে ৰুত্তকম্মং. ধোৰিত্ৰাতি সম্মজ্জনিং সুদ্ধং কত্ৰা. উপোসথাগারাদীসূতিআদিসদ্দেন পরিৰেণাদীনি গহেতব্বানি.

যো পন ভিক্খু গন্তুকামো হোতি, তেনাতি যোজনা. তত্থাতি সালাযং. যত্থ কত্থচীতি যস্মিং কিস্মিঞ্চি ঠানে. পাকতিকট্ঠানেতি পকতিযা গহিতট্ঠানে. তত্র তত্রেৰাতি তেসু তেসু চেতিযঙ্গণাদীসুযেৰ. অসনসালন্তি অসন্তি ভক্খন্তি অস্সং সালাযন্তি অসনা, অসনা চ সা সালা চেতি অসনসালা, ভোজনসালাতি অত্থো. তত্রাতি তস্স সম্মজ্জন্তস্স, তস্মিং ‘‘ৰত্তং জানিতব্ব’’ন্তি পাঠে ৰা. মজ্ঝতোতি পৰিত্ততো, সুদ্ধট্ঠানতোতি অত্থো. পাদট্ঠানাভিমুখাতি সম্মজ্জন্তস্স পাদট্ঠানং অভিমুখা. ৰালিকা হরিতব্বাতি পংসু চ ৰালিকা চ অপনেতব্বা. সম্মুঞ্চনীসলাকায পরং পেল্লেতব্বাতি অধিপ্পাযো. বহীতি সম্মজ্জিতব্বতলতো বহি.

১১১. মসারকোতীতি এত্থ ইতিসদ্দো নামপরিযাযো, মসারকো নামাতি অত্থো. এৰং বুন্দিকাবদ্ধোতীতিআদীসুপি. পাদে মসিত্ৰা ৰিজ্ঝিত্ৰা তত্থ অটনিযো পৰেসেতব্বা এত্থাতি মসারকো. বুন্দো এৰ বুন্দিকো, পাদো, তস্মিং আবদ্ধা বন্ধিতা অটনী যস্সাতি বুন্দিকাবদ্ধো. কুল়ীরস্স পাদো ৰিয পাদো যস্সাতি কুল়ীরপাদকো, যথা কুল়ীরো ৰঙ্কপাদো হোতি, এৰং ৰঙ্কপাদোতি ৰুত্তং হোতি. আহচ্চ অঙ্গে ৰিজ্ঝিত্ৰা তত্থ পৰেসিতো পাদো যস্সাতি আহচ্চপাদকো. আণিন্তি অগ্গখিলং. মঞ্চতি পুগ্গলং ধারেতীতি মঞ্চো. পীঠতি ৰিসমদুক্খং হিংসতীতি পীঠং. পণৰোতি একো তূরিযৰিসেসো, তস্স সণ্ঠানং কত্ৰাতি অত্থো. তঞ্হি এতরহি বুদ্ধপটিমস্স পল্লঙ্কসণ্ঠানং হোতি. ন্তি কোচ্ছং. করোন্তি কিরাতি সম্বন্ধো. এত্থাতি সেনাসনপরিভোগে. হীতি সচ্চং. ন্তি কোচ্ছং মহগ্ঘং হোতি, মহগ্ঘত্তা ভদ্দপীঠন্তিপি ৰুচ্চতি. যেনাতি যেন ভিক্খুনা. ‘‘থামমজ্ঝিমস্সা’’তি পদেন পমাণমজ্ঝিমং নিৰত্তেতি.

এত্থাতি ‘‘অনাপুচ্ছং ৰা গচ্ছেয্যা’’তি পদে. থেরো আণাপেতীতি যোজনা. আণাপেতীতি চ আণ-ধাতুযা এৰ পেসনসঙ্খাতস্স হেত্ৰত্থস্স ৰাচকত্তা ণাপেসদ্দো স্ৰত্থোৰ. সোতি দহরো. তথাতি যথা থেরেন ৰুত্তো, তথা কত্ৰাতি অত্থো. তত্থাতি দিৰাট্ঠানে, মঞ্চপীঠে ৰা. ততোতি ঠপনকালতো. পরিবুন্ধেতি হিং সেতীতি পলিবোধো, পরিসদ্দো উপসগ্গো, সো ৰিকারৰসেন অঞ্ঞথা জাতো. সো পলিবোধো অঞ্ঞত্থ আৰাসাদিকো, ইধ পন সন্থরাপিতমঞ্চাদিকো. সাযন্তি সাযন্হে, ভুম্মত্থে চেতং উপযোগৰচনং. থেরো ভণতীতি সম্বন্ধো. তত্থাতি মঞ্চপীঠে. ‘‘বালো হোতী’’তি ৰত্ৰা তস্স অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অনুগ্গহিতৰত্তো’’তি. অনুগ্গহিতং ৰত্তং যেনাতি অনুগ্গহিতৰত্তো, থেরো. তজ্জেতীতি উব্বেজেতি. তস্মিন্তি দহরে. অস্সাতি থেরস্স.

আণত্তিক্খণেযেৰাতি থেরস্স পেসনক্খণেযেৰ. দহরো ৰদতীতি যোজনা. ‘‘থেরো’’তি পদং ‘‘ৰত্ৰা গচ্ছতী’’তি পদদ্ৰযে কত্তা, ‘‘কারেতব্বো’’তি পদে কম্মং. নন্তি মঞ্চপীঠং, ‘‘পঞ্ঞপেত্ৰা’’তিপদমপেক্খিয এৰং ৰুত্তং. নন্তি দহরং ৰা. ‘‘ৰত্ৰা’’তি পদমপেক্খিয এৰং ৰুত্তং. তত্থেৰাতি মঞ্চপীঠেযেৰ. অস্সাতি থেরস্স. তত্থাতি দিৰাট্ঠানে. ভোজনসালতো অঞ্ঞত্থ গচ্ছন্তোতি ভোজনসালতো নিক্খমিত্ৰা মঞ্চপীঠপঞ্ঞাপনট্ঠানতো অঞ্ঞং ঠানং গচ্ছন্তো, থেরোতি যোজনা. তত্থেৰাতি দিৰাট্ঠানেযেৰ. যত্রিচ্ছতীতি যং ঠানং গন্তুমিচ্ছতীতি অত্থো. অন্তরসন্নিপাতেতি সকলং অহোরত্তং অসন্নিপাতেত্ৰা অন্তরে সন্নিপাতে সতীতি যোজনা.

তত্থাতি তস্মিং ঠানে. আগন্তুকা গণ্হন্তীতি সম্বন্ধো. ততোতি গণ্হনতো. তেসন্তি আগন্তুকানং. যেহীতি আৰাসিকো ৰা হোতু, আগন্তুকো ৰা, যেহি ভিক্খূহি. তেতি নিসিন্নকভিক্খূ. উদ্ধং পাল়িপাঠং সারেতি পৰত্তেতীতি উস্সারকো. ধম্মকথাযং সাধূতি ধম্মকথিকো. তস্মিন্তি উস্সারকে ৰা ধম্মকথিকে ৰা. অহোরত্তন্তি অহো চ রত্তি চ অহোরত্তং, অচ্চন্তসংযোগপদং. ইতরস্মিন্তি পঠমং নিসিন্নভিক্খুতো অঞ্ঞস্মিং ভিক্খুম্হীতি যোজনা. অন্তোউপচারট্ঠেযেৰাতি লেড্ডুপাতসঙ্খাতস্স উপচারস্স অন্তো ঠিতেযেৰ, অনাদরে চেতং ভুম্মং. সব্বত্থাতি আপত্তিৰারঅনাপত্তিৰারেসু.

১১২. চিমিলিকং ৰাতিআদীসু ৰিনিচ্ছযো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. ন্তি চিমিলিকত্থরণং. উত্তরি অত্থরিতব্বন্তি উত্তরত্থরণন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘উত্তরত্থরণং নামা’’তিআদি. ভূমিযন্তি সুধাদিপরিকম্মেন অকতাযং পকতিভূমিযং. চম্মখণ্ডোতি এত্থ চম্মংযেৰ অন্তে খণ্ডত্তা ছিন্নত্তা চম্মখণ্ডোতি ৰুচ্চতি. ননু সীহচম্মাদীনি ন কপ্পন্তীতি আহ ‘‘অট্ঠকথাসু হী’’তিআদি. হীতি সচ্চং. তস্মাতি যস্মা ন দিস্সতি, তস্মা. পরিহরণেযেৰাতি অত্তনো সন্তকন্তি পরিচ্ছিন্দিত্ৰা, পুগ্গলিকন্তি ৰা পরিগ্গহেত্ৰা তং তং ঠানং হরণেযেৰ. পাদো পুঞ্ছীযতি সোধীযতি এতাযাতি পাদপুঞ্ছনীতি কত্ৰা রজ্জুপিলোতিকাযো পাদপুঞ্ছনীতি ৰুচ্চতীতি আহ ‘‘পাদপুঞ্ছনী নামা’’তিআদি. মযসদ্দলোপং কত্ৰা ফলকপীঠন্তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ফলকপীঠং নাম ফলকমযং পীঠ’’ন্তি. ফলকঞ্চ পীঠঞ্চ ফলকপীঠন্তি ৰা দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘অথ ৰা’’তি. এতেনাতি ‘‘ফলকপীঠ’’ন্তি পদেন. ‘‘সঙ্গহিত’’ন্তি পদে করণং, কত্তা ৰা. বীজনিপত্তকন্তি চতুরস্সবীজনীযেৰ সকুণপত্তসদিসত্তা বীজনিপত্তকং, সদিসত্থে কো. ‘‘অজ্ঝোকাসে’’তি পদং ‘‘পচিত্ৰা’’তি পদে আধারো. অগ্গিসালাযন্তি অগ্গিনা পচনসালাযং. পব্ভারেতি লেণসদিসে পব্ভারে. যত্থাতি যস্মিং ঠানে.

যস্মিন্তি পুগ্গলে. ‘‘অত্তনো পুগ্গলিকমিৰ হোতী’’তি ইমিনা অনাপত্তীতি দস্সেতি.

১১৩. যো ভিক্খু ৰা লজ্জী হোতি, তথারূপং ভিক্খুং ৰা তি যোজনা. ‘‘লজ্জী হোতী’’তি ৰত্ৰা তস্স অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অত্তনো পলিবোধং ৰিয মঞ্ঞতী’’তি. যোতি আপুচ্ছকো ভিক্খু. ‘‘কেনচি উপদ্দুতং হোতী’’তি সঙ্খেপেন ৰুত্তমত্থং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘সচেপি হী’’তিআদি. হিসদ্দো ৰিত্থারজোতকো. ৰুড্ঢতরো ভিক্খু গণ্হাতীতি সম্বন্ধো. তং পদেসন্তি সেনাসনট্ঠপিতট্ঠানং. আপদাসূতি ৰিপত্তীসূতি. চতুত্থং.

৫. দুতিযসেনাসনসিক্খাপদং

১১৬. পঞ্চমে মঞ্চকভিসীতি মঞ্চে অত্থরিতব্বো মঞ্চকো, সোযেৰ ভিসীতি মঞ্চকভিসি. এৰং পীঠকভিসিপি. পাৰারো কোজৰোতি দ্ৰেযেৰ পচ্চত্থরণন্তি ৰুত্তাতি আহ ‘‘পাৰারো’’তিআদি. ৰুত্তন্তি অট্ঠকথাসু ৰুত্তং. দুতিযাতিক্কমেতি দুতিযপাদাতিক্কমে. সেনাসনতোতি সচে একং সেনাসনং হোতি, ততো. অথ বহূনি সেনাসনানি হোন্তি, সব্বপচ্ছিমসেনাসনতো. একো লেড্ডুপাতো সেনাসনস্স উপচারো হোতি, একো পরিক্খেপারহোতি আহ ‘‘দ্ৰে লেড্ডুপাতা’’তি.

সচে ভিক্খু, সামণেরো, আরামিকো চাতি তযো হোন্তি, ভিক্খুং অনাপুচ্ছিত্ৰা সামণেরো ৰা আরামিকো ৰা ন আপুচ্ছিতব্বো. অথ সামণেরো, আরামিকো চাতি দ্ৰে হোন্তি, সামণেরং অনাপুচ্ছিত্ৰা আরামিকোৰ ন আপুচ্ছিতব্বোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘ভিক্খুম্হি সতী’’তিআদি. তীসুপি অসন্তেসু আপুচ্ছিতব্বৰিধিং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘তস্মিম্পি অসতী’’তিআদি. যেনাতি উপাসকেন, ‘‘কারিতো’’তি পদে কত্তা. তস্সাতি ৰিহারসামিকস্স. তস্মিম্পি অসতি গন্তব্বন্তি যোজনা. পাসাণেসূতি পাসাণফলকেসু. সচে উস্সহতীতি সচে সক্কোতি. উস্সহন্তেন ভিক্খুনা ঠপেতব্বন্তি যোজনা. তেপীতি উপাসকাপি, ন সম্পটিচ্ছন্তীতি সম্বন্ধো. তত্থাতি দারুভণ্ডাদীসু.

পরিচ্ছেদাকারেন ৰেণীযতি দিস্সতীতি পরিৰেণং. ‘‘অথ খো’’তি পদং ‘‘ৰেদিতব্ব’’ন্তি পদে অরুচিলক্খণং. ‘‘আসন্নে’’তি ইমিনা উপচারসদ্দস্স উপট্ঠানত্থঅঞ্ঞরোপনত্থে নিৰত্তেতি. যস্মা ৰম্মিকরাসিযেৰ হোতি, তস্মাতি যোজনা. উপচিনন্তীতি উপচিকা, তাহি নিমিত্তভূতাহি পলুজ্জতি নস্সতীতি অত্থো. সেনাসনন্তি ৰিহারং. খাযিতুন্তি খাদিতুং, অযমেৰ ৰা পাঠো. ন্তি মঞ্চপীঠং. মঞ্চপীঠং ৰিহারে অপঞ্ঞপেত্ৰা ৰিহারূপচারে পঞ্ঞাপনস্স ৰিসেসফলং দস্সেতুং আহ ‘‘ৰিহারূপচারে পনা’’তিআদি. ৰিহারূপচারে পঞ্ঞপিতন্তি সম্বন্ধো.

১১৮. ‘‘গচ্ছন্তেনা’’তি পদং ‘‘গন্তব্ব’’ন্তি পদে কত্তা. তথেৰাতি যথা পুরিমভিক্খু করোতি, তথেৰ. ৰসন্তেন ভিক্খুনা পটিসামেতব্বন্তি যোজনা. রত্তিট্ঠানন্তি রত্তিং ৰসনট্ঠানং.

যা দীঘসালা ৰা যা পণ্ণসালা ৰা উপচিকানং উট্ঠানট্ঠানং হোতি, ততোতি যোজনা. তস্মিন্তি দীঘসালাদিকে. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা, সন্তিট্ঠন্তীতি সম্বন্ধো. সিলুচ্চযোতি পব্বতো, তস্মিং লেণং সিলুচ্চযলেণং, পব্বতগুহাতি অত্থো. উপচিকাসঙ্কাতি উপচিকানং উট্ঠানট্ঠানন্তি আসঙ্কা. ততোতি পাসাণপিট্ঠিযং ৰা পাসাণথম্ভেসু ৰা কতসেনাসনাদিতো. আগন্তুকো যো ভিক্খু অনুৰত্তন্তো ৰসতীতি সম্বন্ধো. সোতি আগন্তুকো ভিক্খু. পুন সোতি আগন্তুকো ভিক্খুযেৰ. ততোতি গহেত্ৰা ইস্সরিযেন ৰসনতো. উভোপীতি আৰাসিকোপি আগন্তুকোপি দ্ৰে ভিক্খূ. তেসূতি দ্ৰীসু তীসু. পচ্ছিমস্সাতি সব্বপচ্ছিমস্স. আভোগেনাতি আভোগমত্তেন মুত্তি নত্থি, আপুচ্ছিতব্বমেৰাতি অধিপ্পাযো. অঞ্ঞতোতি অঞ্ঞাৰাসতো. অঞ্ঞত্রাতি অঞ্ঞস্মিং আৰাসে. তত্থেৰাতি আনীতাৰাসেযেৰ. তেনাতি ৰুড্ঢতরেন, ‘‘সম্পটিচ্ছিতে’’তি পদে কত্তা. সম্পটিচ্ছিতেতি ৰুড্ঢতরেন সম্পটিচ্ছিতেপি ইতরস্স গন্তুং ৰট্টতি আপুচ্ছিতত্তাতি ৰদন্তি. নট্ঠং ৰাতি নট্ঠে ৰা সেনাসনে সতি গীৰা ন হোতীতি যোজনা. অঞ্ঞস্সাতি অৰিস্সাসিকপুগ্গলস্স. নট্ঠানীতি নট্ঠেসু মঞ্চপীঠেসু সন্তেসু.

ৰুড্ঢতরো ভিক্খু চ ইস্সরিযো চ যক্খো চ সীহো চ ৰাল়মিগো চ কণ্হসপ্পো চ ৰুড্ঢ…পে… কণ্হসপ্পা, তে আদযো যেসং তেতি ৰুড্ঢ…পে… কণ্হসপ্পাদযো, তেসু. আদিসদ্দেন পেতাদযো সঙ্গণ্হাতি. যত্থাতি যস্মিং ঠানে. অস্সাতি ভিক্খুনো. ‘‘পলিবুদ্ধো’’তি পদস্স অত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘উপদ্দুতো’’তি. পঞ্চমং.

৬. অনুপখজ্জসিক্খাপদং

১১৯. ছট্ঠে রূম্ভিত্ৰাতি নিৰারেত্ৰা, আৰরণং কত্ৰাতি অত্থো. ৰস্সগ্গেনাতি ৰস্সগণনায. অনুপখজ্জাতি এত্থ খদ হিংসাযন্তি ধাতুপাঠেসু (সদ্দনীতিধাতুমালাযং ১৫ দকারন্তধাতু) ৰুত্তত্তা খদসদ্দো হিংসত্থো হোতি. অনুসমীপং উপগন্ত্ৰা খদনং হিং সনং নাম অনুসমীপং পৰিসনমেৰাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘অনুপৰিসিত্ৰা’’তি.

১২০. ‘‘জান’’ন্তি এত্থ জাননাকারং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘অনুট্ঠাপনীযো অয’’ন্তি. তেনেৰাতি জাননহেতুনা এৰ. অস্সাতি ‘‘জান’’ন্তিপদস্স. হীতি ৰিত্থারজোতকো. সঙ্ঘো পন দেতীতি সম্বন্ধো. যস্সাতি ৰুড্ঢাদীসু অঞ্ঞতরস্স. এত্থাতি ৰুড্ঢগিলানাদীসু. গিলানস্সপি দেতীতি যোজনা. ‘‘গিলানো’’তি পদং ‘‘ন পীল়েতব্বো, অনুকম্পিতব্বো’’তিপদদ্ৰযে ৰুত্তকম্মং. ‘‘কামঞ্চা’’তি পদস্স অনুগ্গহত্থজোতকত্তা পনসদ্দো গরহত্থজোতকো.

১২১. মঞ্চপীঠানং উপচারো নামাতি সম্বন্ধো. যতোতি যতো কুতোচি ঠানতো. যাৰ মঞ্চপীঠং অত্থি, তাৰ উপচারো নামাতি যোজনা. তস্মিং উপচারে ঠিতস্স ভিক্খুনো উপচারেতি সম্বন্ধো.

‘‘অভিনিসীদতি ৰা অভিনিপজ্জতি ৰা’’তি এত্থ ৰাসদ্দস্স অনিযমৰিকপ্পত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘অভিনিসীদনমত্তেনা’’তিআদি.

১২২. ইতোতি ৰারতো. ইধাতি ইমস্মিং পাচিত্তিযৰারে. যথা ৰুত্তো, এৰন্তি সম্বন্ধো. সব্বত্থেৰাতি সব্বেসু এৰ ৰিহারপরিৰেণেসু. অস্সাতি ৰিসভাগপুগ্গলস্স. ইধাপীতি ইমস্মিম্পি সিক্খাপদে. তত্থাতি ৰিস্সাসিকপুগ্গলে.

১২৩. পাল়িযং ‘‘আপদাসূ’’তিপদং ‘‘পৰিসতী’’তি অজ্ঝাহারপদেন সম্বন্ধিতব্বন্তি আহ ‘‘আপদাসূতিআদী’’তি. ছট্ঠং.

৭. নিক্কড্ঢনসিক্খাপদং

১২৬. সত্তমে যে পাসাদা ৰা যানি ৰা চতুস্সালানীতি যোজনা. চতস্সো ভূমিযো এতেসন্তি চতুভূমকা. এৰং পঞ্চভূমকা. কোট্ঠকানীতি দ্ৰারকোট্ঠকানি. ‘‘পাসাদা’’তিপদমপেক্খিয ৰুত্তং ‘‘যে’’তিপদং, ‘‘চতুস্সালানী’’তিপদে অপেক্খিতে ‘‘যানী’’তি লিঙ্গৰিপল্লাসো হোতি. সেনাসনেসু একেন পযোগেন বহুকে দ্ৰারে ভিক্খুং অতিক্কামেতীতি সম্বন্ধো. নানাপযোগেহি নানাদ্ৰারে ভিক্খুং অতিক্কামেন্তস্সাতি যোজনা. ‘‘দ্ৰারগণনাযা’’তিইমিনা পযোগগণনাযাতিপি অত্থং ঞাপেতি অত্থতো পাকটত্তা. অনামসিত্ৰাতি অছুপিত্ৰা.

এত্তকানীতি এতপমাণানি. তস্সাতি নিক্কড্ঢিযমানস্স ভিক্খুস্স. গাল়্হন্তি দল়্হং.

১২৭. ইধাপীতি ইমস্মিম্পি সিক্খাপদে. পিসদ্দো পুরিমসিক্খাপদাপেক্খো. সব্বত্থাতি সব্বেসু সিক্খাপদেসু. যত্রাতি যস্মিং সিক্খাপদে.

১২৮. সোতি ভণ্ডনকারককলহকারকো ভিক্খু. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. পক্খন্তি অত্তনো পক্খং. নিক্কড্ঢিযমানপুগ্গলপক্খে উম্মত্তকস্স নিক্কড্ঢতি ৰা নিক্কড্ঢাপেতি ৰাতি সম্বন্ধিতব্বং. নিক্কড্ঢকপুগ্গলপক্খে উম্মত্তকস্স অনাপত্তীতি সম্বন্ধিতব্বন্তি. সত্তমং.

৮. ৰেহাসকুটিসিক্খাপদং

১২৯. অট্ঠমে অচ্ছন্নতলত্তা উপরি ৰেহাসো এতিস্সাতি উপরিৰেহাসা, সা চ সা কুটি চেতি উপরিৰেহাসকুটীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘উপরিঅচ্ছন্নতলাযা’’তি. তস্সা কুটিযা সরূপং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘দ্ৰিভূমিককুটিযা ৰা’’তিআদি. ‘‘মঞ্চ’’ন্তি পদং ‘‘অভী’’তিউপসগ্গেন সম্বন্ধিতব্বন্তি আহ ‘‘অভিভৰিত্ৰা’’তি. ‘‘নিসীদতী’’তি কিরিযাপদেন ৰা যোজেতব্বোতি আহ ‘‘ভুম্মত্থে ৰা’’তিআদি. এতন্তি ‘‘মঞ্চ’’ন্তিপদে এতং ৰচনং উপযোগৰচনং. অথ ৰা এতন্তি ‘‘মঞ্চ’’ন্তিপদং উপযোগৰচনৰন্তং. এত্থ চ পচ্ছিমসম্বন্ধে অভীত্যূপসগ্গো পদালঙ্কারমত্তো পদৰিভূসনমত্তোতি আহ ‘‘অভীতি ইদং পনা’’তিআদি. পদসোভণত্থন্তি পদস্স অলঙ্কারত্থং ৰিভূসনত্থং পদস্স ফুল্লিতত্থন্তি অধিপ্পাযো. নিপতিত্ৰাতি এত্থ নীত্যূপসগ্গো ধাত্ৰত্থানুৰত্তকোতি আহ ‘‘পতিত্ৰা’’তি. অথ ৰা নিক্খন্তত্থৰাচকোতি আহ ‘‘নিক্খমিত্ৰা ৰা’’তি. ইমিনা নীত্যূপসগ্গস্স ধাত্ৰত্থৰিসেসকতং দীপেতি, নিক্খন্তো হুত্ৰা পতিত্ৰাতি অত্থো. হীতি যস্মা. আণীতি অগ্গখীলা.

১৩১. যা কুটি সীসং ন ঘট্টেতি, সা অসীসঘট্টা নামাতি যোজনা. ‘‘পমাণমজ্ঝিমস্সা’’তিইমিনা থামমজ্ঝিমং নিৰত্তেতি. সব্বহেট্ঠিমাহীতি সব্বেসং দব্বসম্ভারানং হেট্ঠা ঠিতাহি. তুলাহীতি গেহথম্ভানমুপরি ৰিত্থারৰসেন ঠিতেহি কট্ঠৰিসেসেহি. ইমিনা অট্ঠকথাৰচনেন চ তুলায সরূপং পাকটং. কেচি পন তুলায সরূপং অঞ্ঞথা ৰদন্তি. এতেনাতি ‘‘মজ্ঝিমস্স পুরিসস্স অসীসঘট্টা’’তিৰচনেন দস্সিতা হোতীতি সম্বন্ধো. হীতি সচ্চং. যা কাচি কুটি ৰুচ্চতীতি যোজনা. উপরীতি দ্ৰিভূমিককুটিযং ভূমিতো উপরি ভূমিযং. অচ্ছন্নতলাতি অনুল্লোচতলা, অৰিতানতলাতি অত্থো. ইধ পনাতি ইমস্মিং পন সিক্খাপদে.

১৩৩. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. যাযন্তি যা অযং কুটি. তত্থাতি তস্সং সীসঘট্টকুটিযং. অনোণতেন ভিক্খুনাতি যোজনা. যস্সাতি কুটিযা. অপরিভোগন্তি ন পরিভুঞ্জিতব্বং, ন পরিভুঞ্জনারহন্তি অত্থো. পতাণীতি পতনস্স নিৰারণা আণি অগ্গখীলা. সা হি আবন্ধং নযতি পৰত্তেতীতি আণীতি ৰুচ্চতি. যত্থাতি যস্মিং মঞ্চপীঠে. ন নিপ্পতন্তীতি নিক্খন্তো হুত্ৰা ন পতন্তি. আহচ্চপাদকেতি অঙ্গে আহনিত্ৰা ৰিজ্ঝিত্ৰা তত্থ পৰেসিতপাদকে. নাগদন্তকাদীসূতি নাগস্স দন্তো ৰিযাতি নাগদন্তকো, সদিসত্থে কো, সো আদি যেসং তেতি নাগদন্তকাদযো, তেসু. আদিসদ্দেন ভিত্তিখীলাদযো সঙ্গণ্হাতীতি. অট্ঠমং.

৯. মহল্লকৰিহারসিক্খাপদং

১৩৫. নৰমে পিট্ঠসঙ্ঘাটস্সাতি দ্ৰারবাহায. সা হি পিট্ঠে দ্ৰিন্নং কৰাটানং সং একতো ঘাটো ঘটনং সমাগমো এতস্সত্থীতি পিট্ঠসঙ্ঘাটোতি ৰুচ্চতি. কুরুন্দিযং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. মহাঅট্ঠকথাযং ৰুত্তন্তি যোজনা. ন্তি মহাঅট্ঠকথায ৰুত্তৰচনং. এৰং ‘‘তদেৰা’’তি এত্থাপি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. ভগৰতাপীতি ন মহাঅট্ঠকথাচরিযেহি এৰ ৰুত্তং, অথ খো ভগৰতাপি কতোতি যোজনা. দ্ৰারবন্ধেন অগ্গল়স্স অৰিনাভাৰতো ‘‘অগ্গল়ট্ঠপনাযা’’তি ৰুত্তেপি অগ্গল়েন সহ দ্ৰারবন্ধট্ঠপনাযাতি অত্থোৰ গহেতব্বোতি আহ ‘‘সকৰাটকদ্ৰারবন্ধট্ঠপনাযা’’তি. অগ্গল়োতি কৰাটফলকো. ইমমেৰত্থন্তি মযা ৰুত্তং ইমং এৰ অত্থং সন্ধাযাতি সম্বন্ধো. এত্থাতি ‘‘অগ্গল়ট্ঠপনাযা’’তিৰচনে. অধিপ্পাযোতি ভগৰতো অভিসন্ধি. হি-সদ্দো ৰিত্থারজোতকো. কম্পতীতি ভুসং কম্পতি. চলতীতি ঈসং চলতি. তেনাতি তেন সিথিলপতনহেতুনা. মাতিকাযং, পদভাজনীযঞ্চ ‘‘অগ্গল়ট্ঠপনাযা’’তিপদস্স সম্বন্ধাভাৰতো তস্স সম্বন্ধং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘তত্থা’’তিআদি. তত্থ তত্থাতি ‘‘অগ্গল়ট্ঠপনাযা’’তিৰচনে ন ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. অত্থস্স কারণস্স উপ্পত্তি অত্থুপ্পত্তি, সাযেৰ অট্ঠুপ্পত্তীতি ৰুচ্চতি ত্থকারস্স ট্ঠকারং কত্ৰা. অধিকারতো দট্ঠব্বোতি যোজনা.

যং পন ৰচনং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. যস্সাতি মহাৰিহারস্স. উপরীতি দ্ৰারতো উপরি. তীসু দিসাসূতি উভোসু পস্সেসু, উপরীতি তীসু দিসাসু. তত্রাপীতি খুদ্দকে ৰিহারেপি. সাতি ভিত্তি. অপরিপূরউপচারাপীতি সমন্তা কৰাটপমাণেন অপরিপূরউপচারাপি. উক্কট্ঠপরিচ্ছেদেনাতি উক্কংসপমাণেন. হত্থপাসতো অতিরেকং ন লিম্পিতব্বোতি অধিপ্পাযো. তীসু দিসাসু এৰ লিম্পিতব্বো ন হোতি, লেপোকাসে সতি অধোভাগেপি লিম্পিতব্বোতি আহ ‘‘সচে পনস্সা’’তিআদি. অস্সাতি ৰিহারস্স. আলোকং সন্ধেন্তি পিদহন্তীতি ‘‘আলোকসন্ধী’’তি ৰুত্তে ৰাতপানকৰাটকাযেৰাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰাতপানকৰাটকা ৰুচ্চন্তী’’তি. ৰাতং পিৰতীতি ৰাতপানং, দ্ৰারং, তস্মিং ঠিতা কৰাটকা ৰাতপানকৰাটকা. তেতি ৰাতপানকৰাটকা পহরন্তীতি সম্বন্ধো. এত্থাতি আলোকসন্ধিম্হি. সব্বদিসাসূতি উভোসু পস্সেসু, হেট্ঠা, উপরীতি চতূসু দিসাসু. ‘‘তস্মা’’তিপদং ‘‘লিম্পিতব্বো ৰা লেপাপেতব্বো ৰা’’তিপদদ্ৰযে হেতু. এত্থাতি ‘‘আলোকসন্ধিপরিকম্মাযা’’তিপদে.

ইমিনাতি সেতৰণ্ণাদিনা. সব্বমেতন্তি এতং সব্বং সেতৰণ্ণাদিকং.

ন্তি কিচ্চং. কত্তব্বং কিচ্চন্তি সম্বন্ধো. সদ্দন্তরব্যৰহিতোপি দ্ৰত্তিসদ্দো পরিযাযসদ্দেন সমাসো হোতীতি আহ ‘‘ছদনস্স দ্ৰত্তিপরিযায’’ন্তি. দ্ৰে ৰা তযো ৰা পরিযাযা সমাহটাতি দ্ৰত্তিপরিযাযং, সমাহারে দিগু, তিসদ্দে পরে দ্ৰিস্স অকারো হোতি. পরিক্খেপোতি অনুক্কমেন পরিক্খেপো. অপত্যূপসগ্গস্স পটিসেধৰাচকত্তা ‘‘অহরিতে’’তি ৰুত্তং. এত্থাতি ‘‘অপহরিতে’’তি পদে. ‘‘হরিত’’ন্তি ইমিনা অধিপ্পেতন্তি সম্বন্ধো. আদিকপ্পকালে অপরণ্ণতো পুব্বে পৰত্তং অন্নং পুব্বণ্ণং, অপরস্মিং পুব্বণ্ণতো পচ্ছা পৰত্তং অন্নং অপরণ্ণং, নকারদ্ৰযস্স ণকারদ্ৰযং কত্ৰা. তেনেৰাতি অধিপ্পেতত্তা এৰ.

ৰুত্তন্তি ৰপিতং, যথা ‘‘সুমেধভূতো ভগৰা’’তিএত্থ বোধিং অসম্পত্তোপি বোধিসত্তো সুমেধভূতো ‘‘ভগৰা’’তি ৰুচ্চতি অৰস্সম্ভাৰিযত্তা, এৰং হরিতং অসম্পত্তম্পি খেত্তং ‘‘হরিত’’ন্তি ৰুচ্চতি অৰস্সম্ভাৰিযত্তাতি অত্থং দস্সেতি ‘‘যস্মিম্পি খেত্তে’’তিআদিনা.

অহরিতেযেৰাতি হরিতৰিরহে এৰ খেত্তেতি যোজনা. তত্রাপীতি অহরিতখেত্তেপি. ‘‘পিট্ঠিৰংসস্সা’’তিপদং ‘‘পস্সে’’তিপদে সাম্যত্থছট্ঠী, ইমিনা পকতিগেহং দস্সেতি. ‘‘কূটাগারকণ্ণিকাযা’’তিপদং ‘‘উপরি, থূপিকাযা’’তিপদে সাম্যত্থছট্ঠী, ইমিনা এককূটযুত্তে মাল়াদিকে দস্সেতি. ঠিতং ভিক্খুন্তি সম্বন্ধো. নিসিন্নকং যংকঞ্চি জনন্তি যোজনা. তস্সাতি ঠিতট্ঠানস্স. অন্তোতি অব্ভন্তরে, হি যস্মা অযং ওকাসো পতনোকাসোতি যোজনা.

১৩৬. ছাদিতং নামাতি এত্থ ছাদিতসদ্দো ভাৰত্থো হোতি, তেনাহ ‘‘ছাদন’’ন্তি. উজুকমেৰাতি ছদনুট্ঠাপনতো উদ্ধং উজুকং এৰ. ন্তি ছাদনং. অপনেত্ৰাপীতি নাসেত্ৰাপি. তস্মাতি যস্মা লব্ভতি, তস্মা, পক্কমিতব্বন্তি সম্বন্ধো. পরিক্খেপেনাতি পরিৰারেন ছাদেন্তস্সাতি যোজনা. ইধাপীতি পরিযাযছাদনেপি অধিট্ঠহিত্ৰাতি সম্বন্ধো. তুণ্হীভূতেনাতি তুণ্হীভূতো হুত্ৰা. ছদনুপরীতি ছদনস্স উপরি. হীতি সচ্চং. ‘‘ততো চে উত্তরি’’ন্তি এত্থ ততো দ্ৰত্তিপরিযাযতো উপরীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘তিণ্ণং মগ্গানং ৰা’’তিআদি.

১৩৭. করেন হত্থেন লুনিতব্বো, ছিন্দিতব্বো, লাতব্বো গহেতব্বোতি ৰা করল়োতি কতে অত্থপকরণাদিতো তিণমুট্ঠি এৰাতি আহ ‘‘তিণমুট্ঠিয’’ন্তি. নৰমং.

১০. সপ্পাণকসিক্খাপদং

১৪০. দসমে ‘‘জান’’ন্তি গচ্ছন্তাদিগণোতি আহ ‘‘জানন্তো’’তি. সং ৰিজ্জতি পাণো এত্থাতি সপাণকং. এতন্তি উদকং. সযং জানন্তোপি পরেন জানাপেন্তোপি জানাতিযেৰ নামাতি আহ ‘‘যথা তথা ৰা’’তি. সপাণকং উদকন্তি করণত্থে চেতং উপযোগৰচনং, তেনাহ ‘‘তেন উদকেনা’’তি. পুব্বেতি পথৰিখণনসিক্খাপদাদিকে.

তত্থাতি ‘‘সিঞ্চেয্য ৰা সিঞ্চাপেয্য ৰা’’তিপদে. ধারন্তি সোতং. মাতিকং পমুখন্তি মাতিকং অভিমুখং. তত্থ তত্থাতি তস্মিং তস্মিং ঠানে. অঞ্ঞতো ঠানতো অঞ্ঞং ঠানং নেতীতি যোজনা. ‘‘সপাণকং উদক’’ন্তি সামঞ্ঞৰচনস্সপি ৰিসেসে অৰট্ঠানতো, ৰিসেসত্থিনা চ ৰিসেসস্স অনুপযোজিতব্বতো ইধ ৰিসেসউদকন্তি সন্ধাযভাসিতত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ইদং পনা’’তিআদি. ইদং পন ন ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. ন্তি উদকং ‘‘গচ্ছতী’’তিপদে কত্তা. যত্থাতি যস্মিং উদকেতি. দসমং.

ভূতগামৰগ্গো দুতিযো.

৩. ওৰাদৰগ্গো

১. ওৰাদসিক্খাপদ-অত্থযোজনা

১৪৪. ভিক্খুনিৰগ্গস্স পঠমে তেসন্তি থেরানং. মহাকুলেহি নিক্খমিত্ৰা পব্বজিতাতি যোজনা. কুলধীতরো ৰিজ্জমানগুণং কথযন্তীতি সম্বন্ধো. ‘‘ঞাতিমনুস্সান’’ন্তিপদং ‘‘কথযন্তী’’তিপদে সম্পদানং. কুতোতি কস্স থেরস্স সন্তিকাতি অত্থো. তেসন্তি থেরানং গুণন্তি সম্বন্ধো. ‘‘কথেতু’’ন্তিপদমপেক্খিত্ৰা ‘‘ৰিজ্জমানগুণে’’তি ৰত্তব্বে অৰত্ৰা ‘‘ৰট্টন্তী’’তিপদমপেক্খিয ‘‘ৰিজ্জমানগুণা’’তি ৰুত্তং. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. ততোতি কথনকারণা অভিহরিংসূতি সম্বন্ধো. তেনাতি অভিহরণহেতুনা.

তেসন্তি ছব্বগ্গিযানং. তাসূতি ভিক্খুনীসু. ‘‘ভিক্খুনিযো’’তিপদং ‘‘উপসঙ্কমিত্ৰা’’তিপদে কম্মং. ছব্বগ্গিযানং ভিক্খুনীসু উপসঙ্কমনং লাভতণ্হায হোতি, ভিক্খুনীনং ছব্বগ্গীসু উপসঙ্কমনং চলচিত্ততায হোতীতি অঞ্ঞমঞ্ঞূপসঙ্কমন্তানং ৰিসেসো. তিরচ্ছানভূতা কথা তিরচ্ছানকথা নিরত্থককথাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘তিরচ্ছানকথন্তী’’তি. সগ্গমগ্গগমনেপীতি পিসদ্দো মোক্খগমনে পন কা নাম কথাতি দস্সেতি. রাজানো আরব্ভ পৰত্তা কথা রাজকথা. আদিসদ্দেন চোরকথাদযো সঙ্গণ্হাতি.

১৪৭. তে ভিক্খূতি ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ ভৰেয্যুন্তি সম্বন্ধো. অদিট্ঠং সচ্চং যেহীতি অদিট্ঠসচ্চা, তেসং ভাৰো অদিট্ঠসচ্চত্তং, তস্মা অদিট্ঠসচ্চত্তা বন্ধিত্ৰাতি যোজনা. নেসন্তি ছব্বগ্গিযানং. অঞ্ঞেনেৰ উপাযেনাতি অলদ্ধসম্মুতিতো অঞ্ঞেনেৰ লদ্ধসম্মুতিসঙ্খাতেন কারণেন কত্তুকামোতি সম্বন্ধো. পরতোতি পরস্মিং পচ্ছা, উপরীতি অত্থো. করোন্তো ৰাতি পরিবাহিরে করোন্তো এৰ হুত্ৰা আহাতি যোজনা. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. যস্মা ন ভূতপুব্বানি, ইতি তস্মা পরিবাহিরং করোন্তো ৰাতি অত্থো.

তত্থাতি ‘‘অনুজানামী’’তিআদিৰচনে. সীলৰাতি এত্থ ৰন্তুসদ্দো পসংসত্থে চ অতিসযত্থে চ নিচ্চযোগত্থে চ হোতি. তস্সাতি লদ্ধসম্মুতিকস্স. ন্তি সীলং. পাতিমোক্খসংৰরসদ্দানং কম্মধারযভাৰং, তেহি চ সংৰুতসদ্দস্স তপ্পুরিসভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘পাতিমোক্খোৰা’’তিআদি. তত্থ এৰসদ্দেন কম্মধারযভাৰং, এনসদ্দেন চ তপ্পুরিসভাৰং দস্সেতীতি দট্ঠব্বং.

ৰত্ততীতি অত্তভাৰং পৰত্তেতি. কারিতপচ্চযো হি অদস্সনং গতো. ইমিনা ইরিযাপথৰিহার দিব্বৰিহার ব্রহ্মৰিহার অরিযৰিহারেসু চতূসু ৰিহারেসু অত্তভাৰৰত্তনং ইরিযাপথৰিহারং দস্সেতি. হীতি সচ্চং. এতন্তি ‘‘পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতী’’তিৰচনং. ৰিভঙ্গেতি ঝানৰিভঙ্গে.

‘‘সীল’’ন্তিআদীনি অট্ঠ পদানি তুল্যাধিকরণানি. অযং পনেত্থ সম্বন্ধো – সীলং কুসলানং ধম্মানং সমাপত্তিযা পতিট্ঠা আদি চরণং সংযমো সংৰরো মোক্খং পমোক্খন্তি. সমাপত্তিযাতি সমাপত্তত্থায. ‘‘উপেতো’’তিআদীনি সত্ত পদানি অঞ্ঞমঞ্ঞৰেৰচনানি. তত্থ উপপন্নোতি যুত্তো অনুযুত্তো. সমন্নাগতোতি সমন্ততো অনু পুনপ্পুনং আগতোতি সমন্নাগতো, সমঙ্গীভূতোতি অত্থো. এত্থ হি সংসদ্দো সমন্তত্থৰাচকো, অনুসদ্দো নউপচ্ছিন্নত্থৰাচকো. তেনাতি তেন কারণেন. পালেতীতি অত্তভাৰং বাধনতো রক্খতি. যপেতীতি অত্তভাৰো পৰত্ততি. যাপেতীতি অত্তভাৰং পৰত্তাপেতি. যপ যাপনে. যাপনং পৰত্তনন্তি হি ধাতুপাঠেসু ৰুত্তং (সদ্দনীতিধাতুমালাযং ১৮ পকারন্তধাতু). ৰিহরতীতি এত্থ একো আকারত্থৰাচকো ইতিসদ্দো লুত্তনিদ্দিট্ঠো, ইতি ৰুচ্চতি, ইতি ৰুত্তন্তি ৰা যোজনা.

আচারগোচরসদ্দানং দ্ৰন্দভাৰং, তেহি চ সম্পন্নসদ্দস্স তপ্পুরিসভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘আচারগোচরসম্পন্নো’’তিআদি. তত্থ চসদ্দেন দ্ৰন্দভাৰং, এনসদ্দেন চ তপ্পুরিসভাৰং দস্সেতি. অণুসদ্দো অপ্পত্থো, মত্তসদ্দো পমাণত্থোতি আহ ‘‘অপ্পমত্তকেসূ’’তি. ‘‘দস্সনসীলো’’তিইমিনা ‘‘দস্সাৰী’’তিএত্থ আৰীসদ্দস্স তস্সীলত্থভাৰং দস্সেতি. ‘‘সমাদাযা’’তি এত্থ সংপুব্বআপুব্বস্স দাসদ্দস্স কম্মাপেক্খত্তা তস্স কম্মং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘তং তং সিক্খাপদ’’ন্তি. ইমিনা ‘‘সিক্খাপদেসূ’’তি উপযোগত্থে ভুম্মৰচনন্তি দস্সেতি. অথ ৰা সিক্খাপদেসূতি নিদ্ধারণত্থে ভুম্মৰচনমেতং. ‘‘তং তং সিক্খাপদ’’ন্তি কম্মং পন অজ্ঝাহরিতব্বন্তি দস্সেতি. ‘‘সমাদাযা’’তি এত্থ সংসদ্দস্স চ আপুব্বস্স দাসদ্দস্স চ যকারস্স চ অত্থং দস্সেতুং ‘‘সাধুকং গহেত্ৰা’’তি ৰুত্তং. এত্থাতি ইমিস্সং অট্ঠকথাযং. ৰিত্থারো পন গহেতব্বোতি যোজনা. যোতি কুলপুত্তো.

অস্সাতি লদ্ধসম্মুতিকস্স. যং তং বহু সুতং নাম অত্থি, তং ন সুতমত্তমেৰাতি যোজনা. মঞ্জূসাযন্তি পেল়াযং. সা হি সামিকস্স সধনত্তং মঞ্ঞতে ইমাযাতি ‘‘মঞ্জূসা’’তি ৰুচ্চতি. মঞ্জূসাযং রতনং সন্নিচিতং ৰিয সুতং সন্নিচিতং অস্মিং পুগ্গলেতি যোজনা, এতেনাতি ‘‘সন্নিচিত’’ন্তিপদেন, দস্সেতীতি সম্বন্ধো. সোতি লদ্ধসম্মুতিকো ভিক্খু. সন্নিচিতরতনস্সেৰাতি সন্নিচিতরতনস্স ইৰ. ন্তি ‘‘যে তে ধম্মা’’তিআদিৰচনং. এত্থাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে. অস্সাতি লদ্ধসম্মুতিকস্স ভিক্খুনো. তত্থাতি ‘‘ৰচসা পরিচিতা’’তিআদিৰচনে. এৰমত্থো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. পগুণাতি উজুকা. উজুকো হি অজিম্হত্তা পকট্ঠো উত্তমো গুণোতি অত্থেন ‘‘পগুণো’’তি ৰুচ্চতি. অনুপেক্খিতাতি পুনপ্পুনং উপগন্ত্ৰা ইক্খিতা, পস্সিতা দস্সিতাতি অত্থো. অত্থতোতি অভিধেয্যত্থতো, অট্ঠকথাতোতি অত্থো. কারণতোতি ধম্মতো, পাল়িতোতি অত্থো. দিট্ঠিসদ্দস্স পঞ্ঞাসদ্দৰেৰচনত্তা ‘‘পঞ্ঞাযা’’তি ৰুত্তং. সুপচ্চক্খকতাতি সুট্ঠু অক্খানং ইন্দ্রিযানং পটিমুখং কতা.

‘‘বহুস্সুতো’’তি এত্থ বহুস্সুতস্স তিৰিধভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘অযং পনা’’তিআদি. নিস্সযতো মুচ্চতীতি নিস্সযমুচ্চনকো. পরিসং উপট্ঠাপেতীতি পরিসুপট্ঠাকো. ভিক্খুনিযো ওৰদতীতি ভিক্খুনোৰাদকো. তত্থাতি তিৰিধেসু বহুস্সুতেসু. নিস্সযমুচ্চনকেন এত্তকং উগ্গহেতব্বন্তি সম্বন্ধো. উপসম্পদাযাতি উপসম্পাদেত্ৰা. পঞ্চ ৰস্সানি এতস্সাতি পঞ্চৰস্সো. তেন উগ্গহেতব্বন্তি যোজনা. সব্বন্তিমেনাতি সব্বেসং পরিচ্ছেদানং অন্তে লামকে পৰত্তেন. পগুণাতি অজিম্হা উজুকা. ৰাচুগ্গতাতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. যস্স হি পাল়িপাঠা সজ্ঝাযনকালে পগুণা হোন্তি, তস্স ৰাচুগ্গতা. যস্স ৰা পন ৰাচুগ্গতা হোন্তি, তস্স পগুণা. তস্মা তানি পদানি অঞ্ঞমঞ্ঞকারণৰেৰচনানি. পক্খদিৰসেসূতি জুণ্হপক্খকাল়পক্খপরিযাপন্নেসু দিৰসেসু. ধম্মসাৰনত্থাযাতি সম্পত্তানং পরিসানং ধম্মস্স সাৰনত্থায সুণাপনত্থাযাতি অধিপ্পাযো. সাৰনত্থাযাতি এত্থ যুপচ্চযপরত্তা কারিতপচ্চযো লোপো হোতীতি দট্ঠব্বং. তস্মা সাৰীযতে সুণাপীযতে সাৰনন্তি ৰচনত্থো কাতব্বো. ভাণৰারা উগ্গহেতব্বাতি সম্বন্ধো. সম্পত্তানন্তি অত্তনো সন্তিকং সম্পত্তানং. পরিকথনত্থাযাতি পরিস্সঙ্গেন আলিঙ্গনেন কথনত্থং, অপ্পসদ্দসঙ্খাতায ৰাচায কথনত্থন্তি অত্থো. ‘‘কথামগ্গো’’তি ৰুত্তত্তা ৰত্থুকথাযেৰ অধিপ্পেতা, ন সুত্তসঙ্খাতো পাল়িপাঠো. অনু পচ্ছা, পুনপ্পুনং ৰা দাযকা মোদন্তি এতাযাতি অনুমোদনা. ঝানং ৰা মগ্গো ৰা ফলং ৰা সমণধম্মো নাম. তস্স করণত্থং উগ্গহেতব্বন্তি যোজনা. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. চতূসু দিসাসু অপটিহতোতি চাতুদ্দিসো, অপটিহতত্থে ণপচ্চযো.

পরিসুপট্ঠাপকেন কাতব্বাতি যোজনা. অভিৰিনযেতি অঞ্ঞমঞ্ঞপরিচ্ছিন্নে ৰিনযপিটকে. দ্ৰে ৰিভঙ্গাতি ভিক্খুৰিভঙ্গো চ ভিক্খুনিৰিভঙ্গো চ. অসক্কোন্তেন পরিসুপট্ঠাপকেন ভিক্খুনাতি সম্বন্ধো. এৰং অত্তনো অত্থায উগ্গহেতব্বং দস্সেত্ৰা ইদানি পরিসায অত্থায উগ্গহেতব্বং দস্সেন্তো আহ ‘‘পরিসায পনা’’তিআদি. অভিধম্মেতি অঞ্ঞমঞ্ঞপরিচ্ছিন্নে সুত্তন্তপিটকে এৰ, ন অভিধম্মপিটকে. তযো ৰগ্গাতি সগাথাৰগ্গো নিদানৰগ্গো খন্ধৰগ্গোতি তযো ৰগ্গা. ৰাসদ্দো অনিযমৰিকপ্পত্থো. একন্তি একং নিপাতং. ততো ততোতি নিকাযতো. সমুচ্চযং কত্ৰাতি রাসিং কত্ৰা. ন ৰুত্তন্তি অট্ঠকথাসু ন কথিতং. যস্স পন নত্থি, সো ন লভতীতি যোজনা. সুত্তন্তে চাতি সুত্তন্তপিটকে পন. উগ্গহিতোতি সরূপকথনেন গহিতো, উচ্চারিতোতি অত্থো. দিসাপামোক্খোতি দিসাসু ঠিতানং ভিক্খুআদীনং পামোক্খো. যেন কামং গমোতি যথাকামং গমো.

চতূসু নিকাযেসূতি খুদ্দকনিকাযতো অঞ্ঞেসু দীঘনিকাযাদীসু. একস্সাতি অঞ্ঞতরস্স একস্স. একনিকাযেনাতি একস্মিং নিকাযে লদ্ধনযেন. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. তত্থাতি চতুপ্পকরণস্স অট্ঠকথাযং. নানত্থন্তি নানাপযোজনং. ন্তি ৰিনযপিটকং. এত্তাৰতাতি এত্তকপমাণেন পগুণেন. হোতীতি ইতিসদ্দো পরিসমাপনত্থো. ইতি পরিসমাপনং ৰেদিতব্বন্তি যোজনা.

উভযানি খো পনস্সাতি আদি পন ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. অঞ্ঞস্মিন্তি ৰিনযপিটকতো ইতরস্মিং. তত্থাতি ‘‘উভযানি খো পনস্সা’’তিআদিৰচনে. যথা যেনাকারেন আগতানি, তং আকারং দস্সেতুন্তি যোজনা. পদপচ্চাভট্ঠসঙ্করদোসৰিরহিতানীতি পদানং পচ্চাভট্ঠসঙ্করভূতেহি দোসেহি ৰিরহিতানি. এত্থ চ পদপচ্চাভট্ঠন্তি পদানং পটিনিৰত্তিত্ৰা আভস্সনং গল়নং, চুতন্তি অত্থো. পদসঙ্করন্তি পদানং ৰিপত্তি, ৰিনাসোতি অত্থো. ‘‘সুত্তসো’’তি সামঞ্ঞতো ৰুত্তেপি খন্ধকপরিৰারসুত্তং এৰ গহেতব্বন্তি আহ ‘‘খন্ধকপরিৰারতো’’তি. অনুব্যঞ্জনসোতি এত্থ ব্যঞ্জনসদ্দো অক্খরস্স চ পদস্স চ ৰাচকোতি আহ ‘‘অক্খরপদপারিপূরিযা চা’’তি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা.

‘‘সিথিলধনিতাদীন’’ন্তিপদং ‘‘ৰচনেনা’’তিপদে কম্মং, ‘‘ৰচনেনা’’তিপদং ‘‘সম্পন্নাগতো’’তিপদে হেতু, ‘‘ৰিস্সট্ঠায অনেলগল়ায অত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনিযা’’তিপদানি ‘‘ৰাচাযা’’তিপদে ৰিসেসনানি. সিথিলধনিতাদীনন্তি আদিসদ্দেন নিগ্গহিতৰিমুত্তসম্বন্ধৰৰত্থিতদীঘ রস্স গরু লহু সঙ্খাতা অট্ঠ ব্যঞ্জনবুদ্ধিযো সঙ্গণ্হাতি. যথাৰিধানৰচনেনাতি অক্খরচিন্তকানং যথা সংৰিদহনৰচনেন. ৰাচাযেৰ করীযতি কথীযতি উচ্চারীযতি ৰাক্করণং চকারস্স ককারং কত্ৰা. হীতি তদেৰ যুত্তং. মাতুগামো যস্মা সরসম্পত্তিরতো, তস্মা হীল়েতীতি যোজনা. ‘‘সরসম্পত্তিরহিত’’ন্তিপদং ‘‘ৰচন’’ন্তিপদে ৰিসেসনভাৰেন ৰিসেসং কত্ৰা ‘‘হীল়েতী’’তিপদে হেতুভাৰেন সম্পজ্জনতো হেতুঅন্তোগধৰিসেসনন্তি দট্ঠব্বং. সব্বাসন্তি ভিক্খুনীনং. ‘‘সীলাচারসম্পত্তিযা’’তিইমিনা জাতি গোত্ত রূপ ভোগাদিনাতিঅত্থং নিৰত্তেতি. কারণঞ্চাতি অট্ঠকথঞ্চ. তজ্জেত্ৰাতি উব্বেজেত্ৰা. তাসন্তি ভিক্খুনীনং. গিহিকালেতি ভিক্খুনোৰাদকস্স গিহিকালে অনজ্ঝাপন্নপুব্বো হোতীতি সম্বন্ধো. হি তদেৰ যুত্তং. ‘‘মাতুগামো’’তিপদং ‘‘ন করোতী’’তিপদে সুদ্ধকত্তা, ‘‘উপ্পাদেতী’’তিপদে হেতুকত্তা. ঠিতস্স ভিক্খুনো ধম্মদেসনাযাপীতি যোজনা. অপিসদ্দো গরহত্থো. ৰিসভাগেহীতি ৰিরুদ্ধেহি ৰত্থারম্মণেহি. অযুত্তট্ঠানেতি পব্বজিতানং অননুরূপট্ঠানে. ছন্দরাগন্তি বলৰতণ্হং. তেনাতি তেন হেতুনা.

‘‘এত্থ চা’’তিআদিম্হি অযং পন সঙ্গহো –

‘‘সীলৰা বহুস্সুতো চ, স্ৰাগতো চ সুৰাচকো;

পিযো পটিবলো চাপি, নজ্ঝাপন্নো চ ৰীসতী’’তি.

১৪৮. ৰত্থুস্মিন্তি অট্ঠুপ্পত্তিযং. ককারলোপং কত্ৰা গরুধম্মাতি ৰুচ্চন্তীতি আহ ‘‘গরুকেহি ধম্মেহী’’তি. তেতি গরুধম্মা. হীতি যস্মা. ‘‘একতো’’তি সামঞ্ঞেন ৰুত্তৰচনস্স ৰিসেসেন গহেতব্বতং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘ভিক্খুনীনং সন্তিকে’’তি. যথাৰত্থুকমেৰাতি পাচিত্তিযমেৰ. তঞ্হি ৰত্থুস্স আপত্তিকারণস্স অনুরূপং পৰত্তত্তা ‘‘যথাৰত্থুক’’ন্তি ৰুচ্চতি.

১৪৯. পাতোতি পগেৰ, পঠমন্তি অত্থো. অসম্মট্ঠং সম্মজ্জীতব্বন্তি সম্বন্ধো. অসম্মজ্জনে দোসং পাকটং করোন্তো আহ ‘‘অসম্মট্ঠং হী’’তিআদি. হীতি তপ্পাকটীকরণজোতকো. ন্তি পরিৰেণং. দিস্ৰা ভৰেয্যুন্তি সম্বন্ধো. তেনাতি অসোতুকামানং ৰিয ভৰনহেতুনা. পরিৰেণসম্মজ্জনস্স আনিসংসং দস্সেত্ৰা পানীযপরিভোজনীযউপট্ঠানস্স তমেৰ দস্সেন্তো আহ ‘‘অন্তো গামতো পনা’’তি আদি. তস্মিন্তি পানীযপরিভোজনীযে.

সাখাভঙ্গম্পীতি ভঞ্জিতব্বসাখম্পি. দুতিযোতি ৰিঞ্ঞূ পুরিসো দুতিযো. নিসীদিতব্বট্ঠানং দস্সেন্তো আহ ‘‘নিসীদিতব্ব’’ন্তিআদি. ‘‘ৰিহারমজ্ঝে’’তি সামঞ্ঞতো ৰত্ৰা ৰিসেসতো দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘দ্ৰারে’’তি. ওসরন্তি অৰসরন্তি এত্থাতি ওসরণং, তঞ্চ তং ঠানঞ্চেতি ওসরণট্ঠানং, তস্মিং. সমগ্গত্থাতি এত্থ সংপুব্বো চ আপুব্বো চ গমুসদ্দো হোতি, ততো হিয্যত্তনীসঙ্খাতং ত্থৰচনং ৰা হোতি, পঞ্চমীসঙ্খাতস্স থৰচনস্স ত্থত্তং ৰা হোতি, সংযোগপরত্তা আ উপসগ্গো রস্সো চ হোতি, ইতি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘সম্মা আগতত্থা’’তি. তত্থ ‘‘সম্মা’’তিপদেন সংসদ্দস্স অত্থং দস্সেতি, ‘‘আ’’ইতিপদেন আত্যূপসগ্গং, ‘‘গত’’ইতিপদেন গমুধাতুং, ‘‘ত্থ’’ইতিপদেন হিয্যত্তনীসঙ্খাতং ত্থৰচনং ৰা, পঞ্চমীসঙ্খাতস্স থৰচনস্স ত্থত্তং ৰা দস্সেতি. অযং পনেত্থত্থো – সমং তুম্হে আগতত্থাতি. পঞ্চমীসঙ্খাতস্স থৰচনস্স ত্থত্তকালে সমং তুম্হে আগা অত্থ ভৰথাতি. ‘‘আগচ্ছন্তী’’তিপদেন ‘‘ৰত্তন্তী’’তি এত্থ ৰতুধাতুযা অত্থং দস্সেতি, ‘‘পগুণা ৰাচুগ্গতা’’তিপদেহি অধিপ্পাযং দস্সেতি. পাল়ীতি গরুধম্মপাল়ি.

তত্থাতি তস্সং পাল়িযং, তেসু ৰা অভিৰাদনাদীসু চতূসু. মগ্গসম্পদানন্তি মগ্গং পরিহরিত্ৰা ভিক্খুস্স ওকাসদানং. বীজনন্তি বীজনিযা ৰিধূপনং. পানীযাপুচ্ছনন্তি পানীযস্স আপুচ্ছনং. আদিসদ্দেন পরিভোজনীযাপুচ্ছনাদিকং সঙ্গণ্হাতি. এত্থ চাতি এতেসু চতূসু অভিৰাদনাদীসু. ‘‘অন্তো গামে ৰা’’তিআদীনি ছ পদানি ‘‘কাতব্বমেৰা’’তিপদে আধারো. রাজুস্সারণাযাতি রঞ্ঞো আনুভাৰেন জনানং উস্সারণায. মহাভিক্খুসঙ্ঘো সন্নিপততি এত্থাতি মহাসন্নিপাতং, তস্মিং মহাসন্নিপাতে ঠানে নিসিন্নে সতীতি যোজনা. পচ্চুট্ঠানন্তি পটিকচ্চেৰ উট্ঠানং. তং তন্তি সামীচিকম্মং.

সক্কত্ৰাতি চিত্তিং কত্ৰা, সং আদরং কত্ৰাতি অত্থো. তেনাহ ‘‘যথা কতো’’তিআদি. তিণ্ণং কিচ্চানন্তি ‘‘সক্কত্ৰা গরুংকত্ৰা মানেত্ৰা’’তিসঙ্খাতানং তিণ্ণং কিচ্চানং. অনীযসদ্দো কম্মত্থোতি আহ ‘‘ন অতিক্কমিতব্বো’’তি.

নত্থি ভিক্খু এত্থাতি অভিক্খুকো আৰাসো, সো কিত্তকে ঠানে অভিক্খুকো, যো আৰাসো অভিক্খুকো নাম হোতীতি আহ ‘‘সচে’’তি আদি. ‘‘উপস্সযতো’’তিপদং ‘‘অব্ভন্তরে’’তিপদে অপাদানং. এত্থাতি অভিক্খুকে আৰাসে. হীতি সচ্চং. ততোতি অড্ঢযোজনব্ভন্তরে ঠিতআৰাসতো. পরন্তি অঞ্ঞস্মিং আৰাসে, ভুম্মত্থে চেতং উপযোগৰচনং. পচ্ছাভত্তন্তি ভত্ততো পচ্ছা. তত্থাতি অভিক্খুকে আৰাসে. ‘‘ভিক্খুনিযো’’তিপদং ‘‘ৰদন্তী’’তিপদে কম্মং. ৰুত্তপ্পমাণেতি অড্ঢযোজনব্ভন্তরসঙ্খাতে ৰুত্তপ্পমাণে. সাখামণ্ডপেপীতি সাখায ছাদিতমণ্ডপেপি. পিসদ্দেন আৰাসে পন কা নাম কথাতি দস্সেতি. ৰুত্তাতি ৰসিতা. এত্তাৰতাতি একরত্তং ৰসিতমত্তেন. এত্থাতি সভিক্খুকে আৰাসে. উপগচ্ছন্তীহি ভিক্খুনীহি যাচিতব্বাতি যোজনা. পক্খস্সাতি আসল়্হীমাসস্স জুণ্হপক্খস্স. ‘‘তেরসিয’’ন্তিপদেন অৰযৰিঅৰযৰভাৰেন যোজেতব্বং. মযন্তি অম্হে. যতোতি যেন উজুনা মগ্গেনাতি সম্বন্ধো. তেনাহ ‘‘তেন মগ্গেনা’’তি. অঞ্ঞেন মগ্গেনাতি উজুমগ্গতো অঞ্ঞেন জিম্হমগ্গেন. অযন্তি অযং আৰাসো. ততোতি ভিক্খূনং আৰাসতো, ভিক্খুনিউপস্সযতো ৰা, ইদমেৰ যুত্ততরং. ৰক্খতি হি ‘‘অম্হাকং উপস্সযতো গাৰুতমত্তে’’তি. খেমট্ঠানেতি অভযট্ঠানে. তঞ্হি খীযন্তি ভযা এত্থাতি খেমং, খেমঞ্চ তং ঠানঞ্চেতি খেমট্ঠানন্তি কত্ৰা ‘‘খেমট্ঠান’’ন্তি ৰুচ্চতি. তাহি ভিক্খুনীহীতি অড্ঢযোজনমত্তে ঠানে ৰসন্তীহি. তা ভিক্খুনিযোতি গাৰুতমত্তে ঠানে ৰসন্তিযো. অন্তরাতি তুম্হাকং, অম্হাকঞ্চ নিৰাসনট্ঠানস্স, নিৰাসনট্ঠানতো ৰা অন্তরে ৰেমজ্ঝে. ভুম্মত্থে চেতং নিস্সক্কৰচনং. ঠিতে মগ্গেতি সম্বন্ধো ‘‘সন্তিকা’’তিপদং ‘‘আগত’’ইতিপদে অপাদানং. তত্থাতি অঞ্ঞাসং ভিক্খুনীনং উপস্সযে. ইতি যাচিতব্বাতি যোজনা. ততোতি ভিক্খূনং যাচিতব্বতো, পরন্তি সম্বন্ধো.

চাতুদ্দসেতি আসল়্হীমাসস্স জুণ্হপক্খস্স চতুদ্দসন্নং দিৰসানং পূরণে দিৰসে. ইধাতি ইমস্মিং ৰিহারে. ‘‘ওৰাদ’’ন্তিপদং ‘‘অনু’’ইতিপদে কম্মং. অনুজীৰন্তিযোতি অনুগন্ত্ৰা জীৰনং ৰুত্তিং করোন্তিযো. ৰুত্তা ভিক্খূতি সম্বন্ধো. দুতিযদিৰসেতি আসল়্হীপুণ্ণমিযং. অথাতি পক্কমনানন্তরং. এত্থাতি ভিক্খূনং পক্কন্তত্তা অপস্সনে. ‘‘আভোগং কত্ৰা’’তিইমিনা আভোগং অকত্ৰা ৰসিতুং ন ৰট্টতীতি দীপেতি. সভিক্খুকাৰাসং গন্তব্বমেৰাতি অধিপ্পাযো. সাতি ৰস্সচ্ছেদাপত্তি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. কেনচি কারণেনাতি ভিক্খাচারস্স অসম্পদাদিনা কেনচি নিমিত্তেন. হীতি সচ্চং. ভিক্খূনং পক্কন্তাদিকারণা অভিক্খুকাৰাসে ৰসন্তিযা কিং অভিক্খুকাৰাসেৰ পৰারেতব্বন্তি আহ ‘‘পৰারেন্তিযা পনা’’তিআদি.

অন্ৰদ্ধমাসন্তি এত্থ অনুসদ্দো ৰিচ্ছত্থৰাচকো কম্মপ্পৰচনীযো, তেন পযোগত্তা ভুম্মত্থে উপযোগৰচনন্তি আহ ‘‘অদ্ধমাসে অদ্ধমাসে’’তি. পচ্চাসীসিতব্বাতি এত্থ পতিপুব্বো চ আপুব্বো চ সিধাতু ইচ্ছত্থেতি আহ ‘‘ইচ্ছিতব্বা’’তি. সিধাতুযা দ্ৰেভাৰো হোতি. আপুব্বো সিসি ইচ্ছাযন্তিপি ধাতুপাঠেসু ৰুত্তং. তত্থাতি ‘‘উপোসথপুচ্ছক’’ন্তিৰচনে. পক্খস্সাতি যস্স কস্সচি পক্খস্স. মহাপচ্চরিযং পন ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. ওৰাদস্স যাচনং ওৰাদো উত্তরপদলোপেন, সোযেৰ অত্থো পযোজনং ওৰাদত্থো, তদত্থায. পাটিপদদিৰসতোতি দুতিযদিৰসতো. সো হি চন্দো ৰুদ্ধিঞ্চ হানিঞ্চ পটিমুখং পজ্জতি এত্থ, এতেনাতি ৰা পাটিপদোতি ৰুচ্চতি. ইতীতি এৰং ৰুত্তনযেন. ভগৰা পঞ্ঞপেতীতি যোজনা. অঞ্ঞস্সাতি ধম্মস্সৰনকম্মতো অঞ্ঞস্স. নিরন্তরন্তি অভিক্খণং, ‘‘পঞ্ঞপেতী’’তিপদে ভাৰনপুংসকং. হীতি ৰিত্থারো. এৰঞ্চ সতীতি এৰং বহূপকারে সতি চ. ন্তি যং ধম্মং. সাত্থিকন্তি সপযোজনং. যথানুসিট্ঠন্তি অনুসিট্ঠিযা অনুরূপং. সব্বাযেৰ ভিক্খুনিযোপীতি যোজনা. হীতি সচ্চং.

ওৰাদং গচ্ছতীতি ওৰাদং যাচিতুং ভিক্খুসঙ্ঘস্স আরামং গচ্ছতি. ন ওৰাদো গন্তব্বোতি ওৰাদং যাচিতুং ভিক্খুসঙ্ঘস্স আরামো ন গন্তব্বো. ওৰাদোতি চ উপযোগত্থে পচ্চত্তৰচনন্তি দট্ঠব্বং. ইতরথা হি সদ্দপযোগো ৰিরুজ্ঝেয্য. ওৰাদং গন্তুন্তি ওৰাদং যাচনত্থায ভিক্খুসঙ্ঘস্স আরামং গন্তুং.

‘‘দ্ৰে তিস্সো ভিক্খুনিযো’’তিপদং ‘‘যাচিত্ৰা’’তিপদে দুতিযাকম্মং. ‘‘পেসেতব্বা’’তিপদে পঠমাকম্মং. ওৰাদূপসঙ্কমনন্তি ওৰাদস্স গহণত্থায উপসঙ্কমনং. আরামন্তি ভিক্খুসঙ্ঘস্স আরামং. ততোতি গমনতো পরন্তি সম্বন্ধো. তেন ভিক্খুনাতি ওৰাদপটিগ্গাহকেন ভিক্খুনা. ন্তি সম্মতং ভিক্খুং.

উস্সহতীতি সক্কোতি. পাসাদিকেনাতি পসাদং আৰহেন পসাদজনকেন কাযৰচীমনোকম্মেনাতি অত্থো. সম্পাদেতূতি তিৰিধং সিক্খং সম্পাদেতু. এত্তাৰতাতি এত্তকেন ‘‘পাসাদিকেন সম্পাদেতূ’’তি ৰচনমত্তেন. হীতি ফলজোতকো. এতন্তি ‘‘তাহী’’তিৰচনং.

এত্থ চ ভিক্খূনং সঙ্ঘগণপুগ্গলৰসেন ৰচনৰারো তিৰিধো হোতি, তং তিৰিধং ৰচনৰারং ভিক্খুনীনং সঙ্ঘগণপুগ্গলৰসেন তীহি ৰচনৰারেহি গুণিতং কত্ৰা নৰ ৰচনৰারা হোন্তি, তং আকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘তত্রাযং ৰচনক্কমো’’তি. তত্রাতি পুরিমৰচনাপেক্খং. ৰচনাকারো পাকটোৰ.

একা ভিক্খুনী ৰা বহূহি ভিক্খুনীউপস্সযেহি ওৰাদত্থায পেসিতে ৰচনাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘ভিক্খুনিসঙ্ঘো চ অয্যা’’তিআদি.

তেনাপীতি ওৰাদপটিগ্গাহকেনাপি ‘‘ওৰাদ’’ন্তিপদং ‘‘পটিগ্গাহকেনা’’তি পদে কম্মং. পুন ‘‘ওৰাদ’’ন্তিপদং ‘‘অপটিগ্গহেতু’’ন্তিপদে কম্মং. বলতি অস্সাসপস্সাসমত্তেন জীৰতি, ন পঞ্ঞাজীৰিতেনাতি বালো. গিলাযতি রুজতীতি গিলানো. গমিস্সতি গন্তুং ভব্বোতি গমিকো. অযং পনেত্থ যোজনা – গন্তুং ভব্বো যো ভিক্খু গমিস্সতি গমনং করিস্সতি, ইতি তস্মা সো ভিক্খু গমিকো নাম. অথ ৰা যো ভিক্খু গন্তুং ভব্বত্তা গমিস্সতি গমনং করিস্সতি, ইতি তস্মা সো ভিক্খু গমিকো নামাতি. ‘‘ভব্বো’’তি চ হেতুঅন্তোগধৰিসেসনং.

তত্থাতি বালাদীসু তীসু পুগ্গলেসু. দুতিযপক্খদিৰসেতি পাটিপদতো দুতিযপক্খদিৰসে. উপোসথগ্গেতি উপোসথগেহে. তঞ্হি উপোসথং গণ্হন্তি, উপোসথো ৰা গয্হতি অস্মিন্তি ‘‘উপোসথগ্গ’’ন্তি ৰুচ্চতি. তস্মিং উপোসথগ্গে. ‘‘অনারোচেতু’’ন্তি ৰচনস্স ঞাপকং দস্সেত্ৰা ‘‘অপচ্চাহরিতু’’ন্তি ৰচনস্স তমেৰ দস্সেন্তো আহ ‘‘অপরম্পি ৰুত্ত’’ন্তিআদি.

তত্থাতি ওৰাদপটিগ্গাহকেসু ভিক্খূসু. নো চস্সাতি নো চে অস্স. সভং ৰাতি সমজ্জং ৰা. সা হি সহ ভাসন্তি এত্থ, সন্তেহি ৰা ভাতি দিব্বতীতি ‘‘সভা’’তি ৰুচ্চতি, তং সভং ৰা উপসঙ্কমিস্সামীতি যোজনা. তত্রাতি তস্মিং সভাদিকে. এৰং ‘‘তত্থা’’তিপদেপি.

চতুদ্দসন্নং পূরণো চাতুদ্দসো, তস্মিং পৰারেত্ৰাতি সম্বন্ধো. ভিক্খুসঙ্ঘেতি ভিক্খুসঙ্ঘস্স সন্তিকে, সমীপত্থে চেতং ভুম্মৰচনং. অজ্জতনাতি এত্থ অস্মিং অহনি অজ্জ, ইমসদ্দতো অহনীতি অত্থে জ্জপচ্চযো, ইমসদ্দস্স চ অকারো, অজ্জ এৰ অজ্জতনা, স্ৰত্থো হি তনপচ্চযো. অপরস্মিং অহনি অপরজ্জ, অপরসদ্দতো অহনীতি অত্থে জ্জপচ্চযো সত্তম্যন্তোযেৰ. এত্থাতি পৰারণে, ‘‘অনুজানামী’’তিআদিৰচনে ৰা. হীতি সচ্চং.

কোলাহলন্তি কোতূহলং. পঠমং ভিক্খুনী যাচিতব্বাতি সঙ্ঘেন পঠমং ভিক্খুনী যাচিতব্বা.

তায ভিক্খুনিযা ৰচনীযো অস্সাতি যোজনা. পস্সন্তো পটিকরিস্সতীতি ৰজ্জাৰজ্জং পস্সন্তো হুত্ৰা পটিকরিস্সতি.

উভিন্নন্তি ভিক্খুভিক্খুনীনং. যথাঠানেযেৰাতি যং যং ঠানং যথাঠানং, তস্মিং যথাঠানেযেৰ. কেনচি পরিযাযেনাতি কেনচি কারণেন. অৰপুব্বো ৰরসদ্দো পিহিতত্থোতি আহ ‘‘পিহিতো’’তি. ৰচনংযেৰাতি ওৰাদৰচনংযেৰ. পথোতি জেট্ঠকট্ঠানে ঠানস্স কারণত্তা পথো. দোসং পনাতি অভিক্কমনাদীসু আদীনৰং পন. অঞ্জেন্তীতি মক্খেন্তি. ভিক্খূহি পন ওৰদিতুং অনুসাসিতুং ৰট্টতীতি যোজনা.

অঞ্ঞন্তি ওৰাদতো অঞ্ঞং. এসোতি গরুধম্মো.

১৫০. ‘‘অধম্মকম্মে’’তি এত্থ কতমং কম্মং নামাতি আহ ‘‘অধম্মকম্মেতিআদীসূ’’তিআদি. তত্থাতি অধম্মকম্মধম্মকম্মেসু.

১৫২. উদ্দেসং দেন্তো ভণতি, অনাপত্তীতি যোজনা. ওসারেতীতি কথেতি. চতুপরিসতীতি চতুপরিসস্মিং. তত্রাপীতি তেন ভিক্খুনীনং সুণনকারণেনাতি. পঠমং.

২. অত্থঙ্গতসিক্খাপদং

১৫৩. দুতিযে পরিযাযসদ্দো ৰারত্থোতি আহ ‘‘ৰারেনা’’তি. ৰারোতি চ অনুক্কমোযেৰাতি আহ ‘‘পটিপাটিযাতি অত্থো’’তি. অধিকং চিত্তং ইমস্সাতি অধিচেতোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘অধিচিত্তৰতো’’তিআদি. অধিচিত্তং নাম ইধ অরহত্তফলচিত্তমেৰ, ন ৰিপস্সনাপাদকভূতং অট্ঠসমাপত্তিচিত্তন্তি আহ ‘‘অরহত্তফলচিত্তেনা’’তি. ‘‘অধিচিত্তসিক্খা’’তিআদীসু (পারা. ৪৫; দী. নি. ৩.৩০৫; ম. নি. ১.৪৯৭; অ. নি. ৬.১০৫; মহানি. ১০) হি ৰিপস্সনাপাদকভূতং অট্ঠসমাপত্তিচিত্তং ‘‘অধিচিত্ত’’ন্তি ৰুচ্চতি. ন পমজ্জতোতি ন পমজ্জন্তস্স. সাতচ্চকিরিযাযাতি সততকরণেন. উভো লোকে মুনতি জানাতীতি মুনীতি চ, মোনং ৰুচ্চতি ঞাণং মুননট্ঠেন জাননত্থেন, তমস্সত্থীতি মুনীতি চ দস্সেন্তো আহ ‘‘মুনিনোতী’’তিআদি. তত্থ ‘‘যো মুনতি…পে… মুননেন ৰা’’তিইমিনা পঠমত্থং দস্সেতি, ‘‘মোনং ৰুচ্চতি…পে… ৰুচ্চতী’’তিইমিনা দুতিযত্থং দস্সেতি. মুন গতিযন্তি ধাতুপাঠেসু (সদ্দনীতিধাতুমালাযং ১৫ পকারন্তধাতু) ৰুত্তত্তা ‘‘যো মুনতী’’তি এত্থ ভূৰাদিগণিকো মুনধাতুযেৰ, ন কীযাদিগণিকো মুধাতূতি দট্ঠব্বং. অথ ৰা মুন ঞাণেতি ধাতুপাঠেসু (সদ্দনীতিধাতুমালাযং ১৭ কিযাদিগণিক) ৰুত্তত্তা ‘‘মুনাতী’’তি কীযাদিগণিকোৰ. ধাত্ৰন্তনকারলোপোতি দট্ঠব্বং. ‘‘মোনং ৰুচ্চতি ঞাণ’’ন্তি চেত্থ ঞাণং নাম অরহত্তঞাণমেৰ. মোনস্স পথো মোনপথোতি ৰুত্তে সত্ততিংস বোধিপক্খিযধম্মাৰ অধিপ্পেতাতি আহ ‘‘সত্ততিংসবোধিপক্খিযধম্মেসূ’’তি. অথ ৰা অধিসীলসিক্খাদযো অধিপ্পেতাতি আহ ‘‘তীসু ৰা সিক্খাসূ’’তি. পুব্বভাগপটিপদন্তি অরহত্তঞাণস্স পুব্বভাগে পৰত্তং সীলসমথৰিপস্সনাসঙ্খাতং পটিপদং. পুব্বভাগেতি অরহত্তঞাণস্স পুব্বভাগে. এত্থাতি ‘‘অধিচেতসো…পে… সিক্খতো’’তি ৰচনে. ‘‘তাদিনো’’তিপদং ‘‘মুনিনো’’তিপদেন যোজেতব্বন্তি আহ ‘‘তাদিসস্স খীণাসৰমুনিনো’’তি. এত্থাতি ‘‘সোকা ন ভৰন্তি তাদিনো’’তি ৰচনে. রাগাদযো উপসমেতীতি উপসন্তোতি দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘রাগাদীন’’ন্তি. সতি অস্সত্থীতি সতিমাতি কত্ৰা মন্তুসদ্দো নিচ্চযোগত্থোতি আহ ‘‘সতিযা অৰিরহিতস্সা’’তি.

ন কসীযতি ন ৰিলেখীযতীতি অকাসো, সোযেৰ আকাসো. অন্তরেন ছিদ্দেন ইক্খিতব্বোতি অন্তলিক্খো. আকাসো হি চতুব্বিধো অজটাকাসো, কসিণুগ্ঘাটিমাকাসো, পরিচ্ছিন্নাকাসো, রূপপরিচ্ছেদাকাসোতি. তত্থ অজটাকাসোৰ ইধাধিপ্পেতো ‘‘অন্তলিক্খে’’তি ৰিসেসিতত্তা. তেনাহ ‘‘ন কসিণুগ্ঘাটিমে, ন পন রূপপরিচ্ছেদে’’তি. পরিচ্ছিন্নাকাসোপি রূপপরিচ্ছেদাকাসেন সঙ্গহিতো. ‘‘ম’’ন্তি পদং ‘‘অৰমঞ্ঞন্তী’’তি পদে কম্মং. এত্তকমেৰাতি এতপ্পমাণং ‘‘অধিচেতসো’’তিআদিসঙ্খাতং ৰচনমেৰ, ন অঞ্ঞং বুদ্ধৰচনন্তি অত্থো. অযন্তি চূল়পন্থকো থেরো. হন্দাতি ৰস্সগ্গত্থে নিপাতো. মম আনুভাৰং দস্সেমি, তুম্হে পস্সথ গণ্হথাতি অধিপ্পাযো. ৰুট্ঠাযাতি ততো চতুত্থজ্ঝানতো ৰুট্ঠহিত্ৰা. অন্তরাপি ধাযতীতি এত্থ পিসদ্দস্স অট্ঠানত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অন্তরধাযতিপী’’তি. এসেৰ নযো ‘‘সেয্যম্পি কপ্পেতী’’তি এত্থপি. থেরোতি চূল়পন্থকো থেরো. ইদং পদং অন্তরন্তরা যুত্তট্ঠানেসু সম্বন্ধিত্ৰা ‘‘তঞ্চেৰ ভণতী’’তিইমিনা সম্বন্ধিতব্বং. ভাতুথেরস্সাতি জেট্ঠকভাতুভূতস্স মহাপন্থকথেরস্স.

পদ্মন্তি গাথাযং তযো পাদা ইন্দৰজিরা, চতুত্থপাদো উপেন্দৰজিরো. তস্মা পদ্মন্তি এত্থ মকারে পরে দুকারুকারস্স লোপং কত্ৰা পরক্খরং নেত্ৰা ‘‘পদ্ম’’ন্তি দ্ৰিভাৰেন লিখিতব্বং. অৰীতগন্ধন্তি এত্থ ৰীতি দীঘুচ্চারণমেৰ যুত্তং. পঙ্কে দৰতি গচ্ছতীতি পদুমং. কোকং দুগ্গন্ধস্স আদানং নুদতি অপনেতীতি কোকনুদং. সুন্দরো গন্ধো ইমস্সাতি সুগন্ধং. অযং পনেত্থ যোজনা – যথা কোকনুদসঙ্খাতং সুগন্ধং পাতো পগেৰ বালাতপেন ফুল্লং ৰিকসিতং অৰীতগন্ধং হুত্ৰা ৰিরোচমানং পদুমং সিযা, তথা অঙ্গীরসং অঙ্গিতো সরীরতো নিচ্ছরণপভস্সররসং হুত্ৰা ৰিরোচমানভূতং অন্তলিক্খে তপন্তং আদিচ্চং ইৰ তেধাতুকে তপন্তং সম্মাসম্বুদ্ধং পস্সাতি.

পগুণন্তি ৰাচুগ্গতং. ততোতি অসক্কুণেয্যতো. ন্তি চূল়পন্থকং. থেরোতি মহাপন্থকো থেরো নিক্কড্ঢাপেসীতি সম্বন্ধো. সোতি চূল়পন্থকো. অথাতি তস্মিং কালে. ভগৰা আহাতি যোজনা. বুদ্ধচক্খুনাতি আসযানুসযইন্দ্রিযপরোপরিযত্তঞাণসঙ্খাতেন সব্বঞ্ঞুবুদ্ধানং চক্খুনা. ন্তি চূল়পন্থকং. তস্সাতি চূল়পন্থকস্স. অথাতি তস্মিং আরোচনকালে. অস্সাতি চূল়পন্থকস্স, দত্ৰাতি সম্বন্ধো. রজং মলং হরতি অপনেতীতি রজোহরণং, পিলোতিকখণ্ডং. সোতি চূল়পন্থকো. তস্সাতি পিলোতিকখণ্ডস্স, ‘‘অন্ত’’ন্তিপদে অৰযৰিসম্বন্ধো. পরিসুদ্ধম্পীতি পিসদ্দো অপরিসুদ্ধে পিলোতিকখণ্ডে কা নাম কথাতি দস্সেতি. সংৰেগন্তি সন্তাসং ভযন্তি অত্থো. অথাতি তস্মিং আরম্ভকালে. অস্সাতি চূল়পন্থকস্স. ‘‘ত’’ন্তিপদং ‘‘মমাযনভাৰ’’ন্তিপদেন সম্বন্ধং কত্ৰা যোজনা কাতব্বাতি. দুতিযং.

৩. ভিক্খুনুপস্সযসিক্খাপদং

১৬২. ততিযে ‘‘ওৰদতি পাচিত্তিযস্সা’’তি সামঞ্ঞতো ৰুত্তেপি ৰিসেসতো অত্থো গহেতব্বোতি আহ ‘‘অট্ঠহি গরুধম্মেহি ওৰদন্তস্সেৰ পাচিত্তিয’’ন্তি. ইতোতি ইমস্মা সিক্খাপদম্হা. যত্থ যত্থাতি যস্মিং যস্মিং সিক্খাপদে. সব্বত্থ তত্থ তত্থাতি যোজনাতি. ততিযং.

পকিণ্ণককথা

এত্থাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে. ইদং পকিণ্ণকং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. তীণি পাচিত্তিযানীতি ভিক্খুনো অসম্মতত্তা একং পাচিত্তিযং, সূরিযস্স অত্থঙ্গতত্তা একং, ভিক্খুনুপস্সযং উপসঙ্কমিতত্তা একন্তি তীণি পাচিত্তিযানি. কথন্তি কেন কারণেন হোতীতি যোজনা. তত্থাতি ভিক্খুনুপস্সযং. তস্সেৰাতি সম্মতস্সেৰ ভিক্খুনো. অঞ্ঞেন ধম্মেনাতি গরুধম্মেহি অঞ্ঞেন ধম্মেন. দিৰা পনাতি সূরিযুগ্গমনতো তস্স অনত্থঙ্গতেযেৰাতি.

৪. আমিসসিক্খাপদং

১৬৪. চতুত্থে বহুং মানং কতং যেহীতি বহুকতা. বহুকতা হুত্ৰা ন ওৰদন্তীতি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ন বহুকতা’’তিআদি. ধম্মেতি সীলাদিধম্মে. অধিপ্পাযোতি ‘‘ন বহুকতা’’তিপদস্স, ছব্বগ্গিযানং ৰা অধিপ্পাযোতি যোজনা. ‘‘কত্তুকামোতি আদীন’’ন্তিপদং ‘‘অত্থো’’তিপদে ৰাচকসম্বন্ধো.

অসম্মতো নাম ঠপিতো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. সম্মুতিন্তি ভিক্খুনোৰাদকসম্মুতিং. পচ্ছা সামণেরভূমিযং ঠিতোতি যোজনাতি. চতুত্থং.

৫. চীৰরদানসিক্খাপদং

১৬৯. পঞ্চমে রথিকাযাতি রচ্ছায. সা হি রথস্স হিতত্তা রথিকাতি ৰুচ্চতি. সন্দিট্ঠাতি সমোধানৰসেন দস্সীযিত্থাতি সন্দিট্ঠা. দিট্ঠমত্তকা মিত্তাতি আহ ‘‘মিত্তা’’তি. সেসন্তি ৰুত্তৰচনতো সেসং ৰচনং. তত্রাতি চীৰরপটিগ্গহণসিক্খাপদে. হীতি ৰিসেসজোতকং. ইধাতি ইমস্মিং চীৰরদানসিক্খাপদেতি. পঞ্চমং.

৬. চীৰরসিব্বনসিক্খাপদং

১৭৫. ছট্ঠে উদাযীতি এত্থ মহাউদাযী, কাল়ুদাযী, লাল়ুদাযীতি তযো উদাযী হোন্তি. তেসু ততিযোৰাধিপ্পেতোতি আহ ‘‘লাল়ুদাযী’’তি. পভাৰেন ঠাতি পৰত্ততীতি পট্ঠোতি কতে পটিবলোৰ লব্ভতি. তেনাহ ‘‘পটিবলো’’তি. নিপুণোতি কুসলো. ‘‘পটিভানেন কতচিত্ত’’ন্তিইমিনা ‘‘পটিভানচিত্ত’’ন্তি পদস্স মজ্ঝে পদলোপং দস্সেতি. সোতি লাল়ুদাযী অকাসীতি সম্বন্ধো. তস্সাতি চীৰরস্স. ‘‘যথাসংহট’’ন্তি এত্থ এৰসদ্দো অজ্ঝাহরিতব্বোতি আহ ‘‘যথাসংহটমেৰা’’তি.

১৭৬. যং চীৰরং নিৰাসিতুং ৰা পারুপিতুং ৰা সক্কা হোতি, তং চীৰরং নামাতি যোজনা. এৰং হীতি এৰমেৰ. ‘‘দুক্কট’’ন্তিইমিনা ‘‘সযং সিব্বতি, আপত্তি পাচিত্তিযস্সা’’তি এত্থ অন্তরাপত্তিং দস্সেতি. আরাতি সূচি. সা হি অরতি নিস্সঙ্গৰসেন গচ্ছতি পৰিসতীতি ‘‘আরা’’তি ৰুচ্চতি, তস্সা পথো গমনং আরাপথো, তস্মিং, আরাপথস্স নীহরণাৰসানত্তা ‘‘নীহরণে’’তি ৰুত্তং. সতক্খত্তুম্পীতি অনেকক্খত্তুম্পি. আণত্তোতি আণাপীযতীতি আণত্তো. ‘‘আণাপিতো’’তি ৰত্তব্বে ণাপেসদ্দস্স লোপং, ইকারস্স চ অকারং কত্ৰা, ‘‘আদত্তে’’তি আখ্যাতপদে তেৰিভত্তিযা ৰিয তপচ্চযস্স চ দ্ৰিভাৰং কত্ৰা এৰং ৰুত্তং. তেনাহ ‘‘সকিং চীৰরং সিব্বাতি ৰুত্তো’’তি. অথ পনাতি ততো অঞ্ঞথা পন. আণত্তস্সাতি আণাপিতস্স. সম্বহুলানিপি পাচিত্তিযানি হোন্তীতি সম্বন্ধো.

যেপি নিস্সিতকা সিব্বন্তীতি যোজনা, আচরিযুপজ্ঝাযেসু সিব্বন্তেসূতি সম্বন্ধো. তেসন্তি আচরিযুপজ্ঝাযানং. তেসম্পীতি নিস্সিতকানম্পি. ঞাতিকানং ভিক্খুনীনং চীৰরন্তি সম্বন্ধো. ‘‘অন্তেৰাসিকেহী’’তিপদং ‘‘সিব্বাপেন্তী’’তিপদে কারিতকম্মং. তত্রাপীতি আচরিযুপজ্ঝাযেহি সিব্বাপনেপি. ‘‘অন্তেৰাসিকে’’তিপদং ‘‘ৰঞ্চেত্ৰা’’তিপদে সুদ্ধকম্মং, ‘‘সিব্বাপেন্তী’’তিপদে কারিতকম্মং. ইতরেসন্তি আচরিযুপজ্ঝাযানন্তি. ছট্ঠং.

৭. সংৰিধানসিক্খাপদং

১৮১. সত্তমে ‘‘তাসং ভিক্খুনীনং পচ্ছা গচ্ছন্তীন’’ন্তি পদানি ‘‘পত্তচীৰর’’ন্তি পাঠসেসেন যোজেতব্বানীতি আহ ‘‘পচ্ছা গচ্ছন্তীনং পত্তচীৰর’’ন্তি. তা ভিক্খুনিযো পচ্ছা গচ্ছন্তিযোতি ৰিভত্তিৰিপল্লাসং কত্ৰা ‘‘দূসেসু’’ন্তিপদেন যোজেতব্বানীতি আহ ‘‘তা ভিক্খুনিযো চোরা দূসযিংসূ’’তি. অথ ৰা ৰিভত্তিৰিপল্লাসমকত্ৰা ‘‘অচ্ছিন্দিংসূ’’তি পদে ‘‘পত্তচীৰর’’ন্তিপদং অজ্ঝাহরিত্ৰা ‘‘দূসেসু’’ন্তিপদে ‘‘সীল’’ন্তি পাঠং অজ্ঝাহরিত্ৰা যোজেতব্বন্তি দট্ঠব্বং.

১৮২-৩. সংপুব্বো, ৰিপুব্বো চ ধাধাতু ত্ৰাপচ্চযো হোতীতি আহ ‘‘সংৰিদহিত্ৰা’’তি. কুক্কুটোতি তম্বচূল়ো. সো হি কুকতি আহারত্থং পাণকাদযো আদদাতীতি কুক্কুটো. অযন্তি গামো. অধিকরণে ণোতি আহ ‘‘সম্পদন্তি এত্থা’’তি. এত্থাতি চ এতস্মিং গামে. উত্তরপদস্স অধিকরণত্থত্তা পুব্বপদেন ছট্ঠীসমাসোতি আহ ‘‘কুক্কুটান’’ন্তিআদি. এৰং ণসদ্দস্স অধিকরণত্থং, পুব্বপদেন ছট্ঠীসমাসঞ্চ দস্সেত্ৰা ইদানি ণসদ্দস্স ভাৰত্থং, পুব্বপদেন বাহিরত্থসমাসঞ্চ দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘অথ ৰা’’তি. তত্থাতি পচ্ছিমপাঠে. উপ্পতিত্ৰাতি উড্ডিত্ৰা উদ্ধং আকাসং লঙ্গিত্ৰাতি অত্থো. এত্থাতি পচ্ছিমপাঠে. দ্ৰিধাতি পদগমনপক্খগমনৰসেন দ্ৰিপকারেন. ‘‘উপচারো ন লব্ভতী’’তিইমিনা গামন্তরো ন হোতি, একগামোযেৰ পন হোতি, তস্মা আপত্তিপি একাযেৰ হোতীতি দস্সেতি. পচ্চূসেতি পভাতে. সো হি পটিৰিরুদ্ধং তিমিরং উসেতি নাসেতীতি পচ্চূসোতি ৰুচ্চতি. ৰস্সন্তস্সাতি রৰন্তস্স. ‘‘ৰচনতো’’তিপদং ‘‘আপত্তিযেৰা’’তিপদে ঞাপকহেতু. রতনমত্তন্তরোতি কুক্কুপমাণেন ব্যৰধানো.

তত্রাতি ‘‘গামন্তরে গামন্তরে’’তি ৰচনে. হীতি ৰিত্থারো. উভোপীতি ভিক্খুভিক্খুনিযোপি সংৰিদহন্তীতি সম্বন্ধো. ন ৰদন্তীতি অট্ঠকথাচরিযা ন কথযন্তি. চতুন্নং মগ্গানং সমাগমট্ঠানং চতুক্কং, দ্ৰিন্নং, তিণ্ণং, চতুক্কতো অতিরেকানং ৰা মগ্গানং সম্বদ্ধট্ঠানং সিঙ্ঘাটকং. তত্রাপীতি উপচারোক্কমনেপি. গামতোতি অত্তনো গামতো. যাৰ ন ওক্কমন্তি, তাৰাতি যোজনা. সন্ধাযাতি আরব্ভ. অথাতি তস্মিং নিক্খমনকালে. দ্ৰেপীতি ভিক্খুভিক্খুনিযোপি গচ্ছন্তীতি সম্বন্ধো. ন্তি ৰচনং.

হীতি ৰিসেসো. ‘‘গামন্তরে গামন্তরে’’তি পুরিমস্মিং নযে অতিক্কমে অনাপত্তি, ওক্কমনে আপত্তীতি অযং ৰিসেসো.

১৮৪. গতপুব্বত্থাতি গতপুব্বা অত্থ ভৰথাতি অত্থো. এহি গচ্ছামাতি ৰা আগচ্ছেয্যাসীতি ৰা ৰদতীতি যোজনা. চেতিযৰন্দনত্থন্তি থূপস্স ৰন্দিতুং.

১৮৫. ৰিসঙ্কেতেনাতি এত্থ কালৰিসঙ্কেতো, দ্ৰারৰিসঙ্কেতো, মগ্গৰিসঙ্কেতোতি তিৰিধো. তত্থ কালৰিসঙ্কেতেনেৰ অনাপত্তিং সন্ধায ‘‘ৰিসঙ্কেতেন গচ্ছন্তি, অনাপত্তী’’তি আহ. দ্ৰারৰিসঙ্কেতেন ৰা মগ্গৰিসঙ্কেতেন ৰা আপত্তিমোক্খো নত্থি. তমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘পুরেভত্ত’’ন্তিআদি. চক্কসমারুল়্হাতি ইরিযাপথচক্কং ৰা সকটচক্কং ৰা সম্মা আরুল়্হা. জনপদাতি জনকোট্ঠাসা. পরিযাযন্তীতি পরি পুনপ্পুনং যন্তি চ আযন্তি চাতি. সত্তমং.

৮. নাৰাভিরুহনসিক্খাপদং

১৮৮. অট্ঠমে সহ অঞ্ঞমঞ্ঞং থৰনং অভিত্থৰনং সন্থৰো, সঙ্গমোতি ৰুত্তং হোতি. মিত্তভাৰেন সন্থৰো মিত্তসন্থৰো, লোকেহি অস্সাদেতব্বো চ সো মিত্তসন্থৰো চেতি লোকস্সাদমিত্তসন্থৰো, তস্স ৰসো পভূ, তেন ৰা আযত্তোতি লোকস্সাদমিত্তসন্থৰৰসো, তেন. উদ্ধং গচ্ছতীতি উদ্ধংগামিনীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘উদ্ধ’’ন্তিআদি. উদ্ধন্তি চ ইধ পটিসোতো. তেনাহ ‘‘নদিযা পটিসোত’’ন্তি. ‘‘উদ্ধংগামিনি’’ন্তিমাতিকাপদং ‘‘উজ্জৰনিকাযা’’তিপদভাজনিযা সংসন্দেন্তো আহ ‘‘যস্মা পনা’’তিআদি. যোতি ভিক্খু. উদ্ধং জৰনতোতি পটিসোতং গমনতো. তেনাতি তেন হেতুনা. অস্সাতি ‘‘উদ্ধংগামিনি’’ন্তিপদস্স. অনুসোতং ইধ অধো নামাতি আহ ‘‘অনুসোত’’ন্তি. অস্সপীতি পিসদ্দো পুরিমাপেক্খো. তত্থাতি ‘‘উদ্ধংগামিনিং ৰা অধোগামিনিং ৰা’’তিৰচনে. ন্তি নাৰং হরন্তীতি সম্বন্ধো. সম্পটিপাদনত্থন্তি সম্মা পটিমুখং পাদনত্থং, উজুপজ্জাপনত্থন্তি অত্থো. এত্থাতি নাৰাযং. ‘‘ঠপেত্ৰা’’তিপদভাজনিমপেক্খিত্ৰা ‘‘উপযোগত্থে নিস্সক্কৰচন’’ন্তি আহ. ‘‘অঞ্ঞত্রা’’তি মাতিকাপদে অপেক্খিতে নিস্সক্কত্থে নিস্সক্কৰচনম্পি যুজ্জতেৰ.

১৮৯. একং তীরং অগামকং অরঞ্ঞং হোতীতি যোজনা. অদ্ধযোজনগণনায পাচিত্তিযানি হোন্তীতি সম্বন্ধো. মজ্ঝেন গমনেপীতি পিসদ্দো অগামকঅরঞ্ঞতীরপস্সেন গমনে কা নাম কথাতি দস্সেতি. ন কেৰলং নদিযাতি কেৰলং নদিযা এৰ অনাপত্তি নাতি যোজনা, অঞ্ঞেসুপি সমুদ্দাদীসু অনাপত্তীতি অধিপ্পাযো. যোপি ভিক্খু গচ্ছতীতি সম্বন্ধো. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা.

১৯১. কালৰিসঙ্কেতো, তিত্থৰিসঙ্কেতো, নাৰাৰিসঙ্কেতোতি তিৰিধো ৰিসঙ্কেতো. তত্থ কালৰিসঙ্কেতেন অনাপত্তিং সন্ধায ‘‘ৰিসঙ্কেতেন অভিরুহন্তী’’তি ৰুত্তং. অঞ্ঞেন ৰিসঙ্কেতেন আপত্তিযেৰ, তমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ইধাপী’’তিআদীতি. অট্ঠমং.

৯. পরিপাচিতসিক্খাপদং

১৯২. নৰমে মহানাগেসূতি মহাঅরহন্তেসু তিট্ঠমানেসু সন্তেসু, চেতকে পেস্সভূতে নৰকে ভিক্খূ নিমন্তেতীতি অধিপ্পাযো. ইতরথাতি ৰিভত্তিৰিপল্লাসতো ৰা পাঠসেসতো ৰা অঞ্ঞেন পকারেন. অন্তরং মজ্ঝং পত্তা কথা অন্তরকথাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘অৰসান’’ন্তিআদি. পকিরীযিত্থাতি পকতা, পকতা ৰিপ্পকতাতি ৰুত্তে করিযমানকথাৰাতি আহ ‘‘করিযমানা হোতী’’তি. অদ্ধচ্ছিকেনাতি উপড্ঢচক্খুনা. তেহীতি থেরেহি.

১৯৪. লদ্ধব্বন্তি লদ্ধারহং. অস্সাতি ‘‘ভিক্খুনিপরিপাচিত’’ন্তিপদস্স. সম্মা আরভিতব্বোতি সমারম্ভোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘সমারদ্ধং ৰুচ্চতী’’তি. পটিযাদিতস্সাতি পরিপাচিতস্স ভত্তস্স. গিহীনং সমারম্ভোতি গিহিসমারম্ভো, কত্ৰত্থে চেতং সামিৰচনং. ততোতি ততো ভত্ততো. অঞ্ঞত্রাতি ৰিনা. তমত্থং ৰিৰরন্তো আহ ‘‘তং পিণ্ডপাতং ঠপেত্ৰা’’তি. পদভাজনে পন ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. ‘‘ঞাতকপৰারিতেহী’’তিপদং ‘‘অসমারদ্ধো’’তিপদে কত্তা. অত্থতোতি ভিক্খুনিঅপরিপাচিতঅত্থতো. তস্মাতি যস্মা অত্থতো সমারদ্ধোৰ হোতি, তস্মা.

১৯৫. পটিযাদিতন্তি পটিযত্তং. পকতিযা পটিযত্তং পকতিপটিযত্তন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘পকতিযা’’তিআদি. মহাপচ্চরিযং পন ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. তস্সাতি তস্সেৰ ভিক্খুনো. অঞ্ঞস্সাতি ততো অঞ্ঞস্স ভিক্খুনো.

১৯৭. ভিক্খুনিপরিপাচিতেপীতি পিসদ্দো ভিক্খুনিঅপরিপাচিতে কা নাম কথাতি দস্সেতীতি. নৰমং.

১০. রহোনিসজ্জসিক্খাপদং

১৯৮. দসমে পাল়িঅত্থো চাতি এত্থ পাল়িসদ্দো ৰিনিচ্ছিযসদ্দে চ যোজেতব্বো ‘‘পাল়িৰিনিচ্ছযো’’তি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. ‘‘ইদং সিক্খাপদ’’ন্তিপদং ‘‘একপরিচ্ছেদ’’ন্তিপদে তুল্যত্থকত্তা, ‘‘পঞ্ঞত্ত’’ন্তিপদে কম্মং. উপরীতি অচেলকৰগ্গেতি. দসমং.

ওৰাদৰগ্গো ততিযো.

৪. ভোজনৰগ্গো

১. আৰসথপিণ্ডসিক্খাপদ-অত্থযোজনা

২০৩. ভোজনৰগ্গস্স পঠমে আৰসথে পঞ্ঞত্তো পিণ্ডো আৰসথপিণ্ডোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘সমন্তা’’তিআদি. পরিক্খিত্তন্তি পরিৰুতং আৰসথন্তি সম্বন্ধো. অদ্ধং পথং গচ্ছন্তীতি অদ্ধিকা. গিলাযন্তি রুজন্তীতি গিলানা. গব্ভো কুচ্ছিট্ঠসত্তো এতাসন্তি গব্ভিনিযো. মলং পব্বাজেন্তীতি পব্বজিতা, তেসং যথানুরূপন্তি সম্বন্ধো. পঞ্ঞত্তানি মঞ্চপীঠানি এত্থাতি পঞ্ঞত্তমঞ্চপীঠো, তং. অনেকগব্ভপরিচ্ছেদং অনেকপমুখপরিচ্ছেদং আৰসথং কত্ৰাতি যোজনা. তত্থাতি আৰসথে. তেসং তেসন্তি অদ্ধিকাদীনং. হিয্যোসদ্দস্স অতীতানন্তরাহস্স চ অনাগতানন্তরাহস্স চ ৰাচকত্তা ইধ অনাগতানন্তরাহৰাচকোতি আহ ‘‘স্ৰেপী’’তি. কুহিং গতা ইতি ৰুত্তেতি যোজনা. ‘‘কুক্কুচ্চাযন্তো’’তিপদস্স নামধাতুং দস্সেন্তো আহ ‘‘কুক্কুচ্চং করোন্তো’’তি.

২০৬. ‘‘অদ্ধযোজনং ৰা যোজনং ৰা’’তিইমিনা ‘‘পক্কমিতু’’ন্তিপদস্স কম্মং দস্সেতি. ‘‘গন্তু’’ন্তিইমিনা কমুসদ্দস্স পদৰিক্খেপত্থং দস্সেতি. ‘‘অনোদিস্সা’’তিপদস্স ত্ৰাপচ্চযন্তভাৰং দস্সেতুং ‘‘অনুদ্দিসিত্ৰা’’তি ৰুত্তং. পাসং ডেতীতি পাসণ্ডো, সত্তানং চিত্তেসু দিট্ঠিপাসং খিপতীতি অত্থো. অথ ৰা তণ্হাপাসং, দিট্ঠিপাসঞ্চ ডেতি উড্ডেতীতি পাসণ্ডো, তং পাসণ্ডং. যাৰতত্থো পঞ্ঞত্তো হোতীতি যাৰতা অত্থো হোতি, তাৰতা পঞ্ঞত্তো হোতীতি যোজনা. ‘‘যাৰদত্থো’’তিপি পাঠো, অযমেৰত্থো. দকারো পদসন্ধিকরো. সকিং ভুঞ্জিতব্বন্তি একদিৰসং সকিং ভুঞ্জিতব্বন্তি অত্থো. তেনাহ ‘‘একদিৰসং ভুঞ্জিতব্ব’’ন্তি.

এত্থাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে. এককুলেন ৰা পঞ্ঞত্তন্তি সম্বন্ধো. ভুঞ্জিতুং ন ৰট্টতি একতো হুত্ৰা পঞ্ঞত্তত্তাতি অধিপ্পাযো. নানাকুলেহি পঞ্ঞত্তং পিণ্ডন্তি যোজনা. ভুঞ্জিতুং ৰট্টতি নানাকুলানি একতো অহুত্ৰা ৰিসুং ৰিসুং পঞ্ঞত্তত্তাতি অধিপ্পাযো. যোপি পিণ্ডো ছিজ্জতীতি সম্বন্ধো. উপচ্ছিন্দিত্ৰাতি অসদ্ধিযাদিপাপচিত্তত্তা উপচ্ছিন্দিত্ৰা.

২০৮. অনুৰসিত্ৰাতি পুনপ্পুনং ৰসিত্ৰা. অন্তরামগ্গে গচ্ছন্তত্তা ‘‘গচ্ছন্তো ভুঞ্জতী’’তি ইদং তাৰ যুত্তং হোতু, গতট্ঠানে পন গমিতত্তা কথং? পচ্চুপ্পন্নসমীপোপি অতীতো তেন সঙ্গহিতত্তা যুত্তং. ‘‘কুতো নু ত্ৰং ভিক্খু আগচ্ছসী’’তিআদীসু (সং. নি. ১.১৩০) ৰিয. তংসমীপোপি হি তাদিসো. নানাট্ঠানেসু নানাকুলানং সন্তকে পকতিযা অনাপত্তিভাৰতো নানাট্ঠানেসু এককুলস্সেৰ সন্তকং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘অনাপত্তী’’তি. আরদ্ধস্স ৰিচ্ছেদত্তা ‘‘পুন একদিৰসং ভুঞ্জিতুং লভতী’’তি ৰুত্তং. ‘‘ওদিস্সা’’তি সামঞ্ঞতো ৰুত্তেপি ভিক্খূযেৰ গহেতব্বাতি আহ ‘‘ভিক্খূনংযেৰা’’তি. পঠমং.

২. গণভোজনসিক্খাপদং

২০৯. দুতিযে পহীনলাভসক্কারস্স হেতুং দস্সেন্তো আহ ‘‘সো কিরা’’তিআদি. সোতি দেৰদত্তো. ‘‘অহোসী’’তি চ ‘‘পাকটো জাতো’’তি চ যোজেতব্বো. অজাতসত্তুনাতি অজাতস্সেযেৰ পিতুরাজস্স সত্তুভাৰতো অজাতসত্তুনা, ‘‘মারাপেত্ৰা’’তিপদে কারিতকম্মং. রাজানন্তি বিম্বিসাররাজং, ‘‘মারাপেত্ৰা’’তিপদে ধাতুকম্মং. অভিমারেতি অভিনিলীযিত্ৰা ভগৰতো মারণত্থায পেসিতে ধনুধরে. গূল়্হপটিচ্ছন্নোতি গুহিতো হুত্ৰা পটিচ্ছন্নো. পরিকথাযাতি পরিগুহনায কথায. ‘‘রাজানম্পী’’তিপদং ‘‘মারাপেসী’’তিপদে ধাতুকম্মং. পৰিজ্ঝীতি পৰট্টেসি. ততোতি ততো ৰুত্ততো পরং উট্ঠহিংসূতি সম্বন্ধো. নগরে নিৰসন্তীতি নাগরা. রাজাতি অজাতসত্তুরাজা. সাসনকণ্টকন্তিসাসনস্স কণ্টকসদিসত্তা সাসনকণ্টকং. ততোতি নীহরতো. উপট্ঠানম্পীতি উপট্ঠানম্পি, উপট্ঠানত্থাযপি ৰা. অঞ্ঞেপীতি রাজতো অঞ্ঞেপি. অস্সাতি দেৰদত্তস্স. কিঞ্চি খাদনীযভোজনীযং ‘‘দাতব্ব’’ন্তি ইমিনা যোজেতব্বং. কিঞ্চি ৰা অভিৰাদনাদি ‘‘কাতব্ব’’ন্তি ইমিনা সম্বন্ধো. কুলেসু ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা ভুঞ্জনস্স হেতুং দস্সেন্তো আহ ‘‘মা মে’’তিআদি. পোসেন্তো হুত্ৰা ভুঞ্জতীতি সম্বন্ধো.

২১১. ভত্তং অনধিৰাসেন্তানং কস্মা চীৰরং পরিত্তং উপ্পজ্জতীতি আহ ‘‘ভত্তং অগণ্হন্তান’’ন্তিআদি.

২১২. চীৰরকারকে ভিক্খূ ভত্তেন কস্মা নিমন্তেন্তীতি আহ ‘‘গামে’’তিআদি.

২১৫. নানাৰেরজ্জকেতি এত্থ রঞ্ঞো ইদং রজ্জং, ৰিসদিসং রজ্জং ৰিরজ্জং, নানপ্পকারং ৰিরজ্জং নানাৰিরজ্জং. নানাৰিরজ্জেহি আগতা নানাৰেরজ্জকা. মজ্ঝে ৰুদ্ধি হোতীতি আহ ‘‘নানাৰিধেহি অঞ্ঞরজ্জেহি আগতে’’তি. অঞ্ঞরজ্জেহীতি রাজগহতো অঞ্ঞেহি রজ্জেহি. রঞ্জিতব্বন্তি রঞ্জন্তি ৰুত্তে নিগ্গহিতস্স অনাসনং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘নানাৰেরঞ্জকেইতিপি পাঠো’’তি.

২১৮. গণভোজনেতি গণস্স ভোজনং গণভোজনং, গণভোজনস্স ভোজনং গণভোজনং, তস্মিং গণভোজনে পাচিত্তিযন্তি অত্থো. ‘‘রত্তূপরতো’’তিআদীসু (দী. নি. ১.১০; ম. নি. ১.২৯৩) ৰিয একস্স ভোজনসদ্দস্স লোপো দট্ঠব্বো. ননু উপোসথে ৰিয দ্ৰে তযো গণো নামাতি আহ ‘‘ইধ গণো নাম চত্তারো’’তিআদি. তেন দ্ৰে তযো গণো নাম ন হোন্তি, চত্তারো পন আদিং কত্ৰা তদুত্তরি গণো নামাতি দস্সেতি. তং পনেতন্তি এত্থ এতসদ্দো ৰচনালঙ্কারো দ্ৰীসু সব্বনামেসু পুব্বস্সেৰ যেভুয্যেন পধানত্তা. পসৰতীতি ৰড্ঢতি, জাযতীতি অত্থো. ৰেৰচনেন ৰাতি ‘‘ভত্তেন নিমন্তেমি, ভোজনেন নিমন্তেমী’’তি পরিযাযেন ৰা. ভাসন্তরেন ৰাতি মূলভাসাতো অঞ্ঞায ভাসায ৰা. একতো নিমন্তিতা ভিক্খূতি সম্বন্ধো. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. পমাণন্তি কারণং. ‘‘চত্তারো’’তি লিঙ্গৰিপল্লাসং কত্ৰা ‘‘ৰিহারে’’তিপদেন যোজেতব্বং. ঠিতেসুযেৰাতি পদং নিদ্ধারণসমুদাযো. একো নিমন্তিতোতি সম্বন্ধো.

চত্তারো ভিক্খূ ৰিঞ্ঞাপেয্যুন্তি সম্বন্ধো. পাটেক্কন্তি পতিএকস্স ভাৰো পাটেক্কং, ৰিসুন্তি অত্থো. একতো ৰা নানাতো ৰা ৰিঞ্ঞাপেয্যুন্তি সম্বন্ধো.

ছৰিসঙ্খাততো বাহিরচম্মতো অব্ভন্তরচম্মস্স থূলত্তা ‘‘মহাচম্মস্সা’’তি ৰুত্তং. ফালং এতেসং পাদানং সঞ্জাতন্তি ফালিতা, উপ্পাদেন্তীতি সম্বন্ধো. পহটমত্তে সতীতি যোজনা. লেসেন কপ্পন্তি পৰত্তং চিত্তং লেসকপ্পিযং.

সুত্তঞ্চাতি সূচিপাসপৰেসনসুত্তঞ্চ. ননু ৰিসুং চীৰরদানসমযো ৰিয চীৰরকারসমযোপি অত্থি, কস্মা ‘‘যদা তদা’’তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ৰিসুং হী’’তিআদি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. ৰিসুং চীৰরদানসমযো ৰিয চীৰরকারসমযো নাম যস্মা নত্থি, তস্মা ‘‘যদা তদা’’তি মযা ৰুত্তন্তি অধিপ্পাযো. তস্মা যো ভিক্খু করোতি, তেন ভুঞ্জিতব্বন্তি যোজনা. সূচিৰেঠনকোতি সিব্বনত্থায দ্ৰে পিলোতিকখণ্ডে সম্বন্ধিত্ৰা সূচিযা ৰিজ্ঝনকো. ৰিচারেতীতি পঞ্চখণ্ডসত্তখণ্ডাদিৰসেন সংৰিদহতি. ছিন্দতীতি সত্থকেন ৰা হত্থেন ৰা ছিন্দতি. মোঘসুত্তন্তি মুয্হনং মোঘো, অত্থতো গহেতব্বছট্টেতব্বট্ঠানে মুয্হনচিত্তং, তস্স ছিন্দনং সুত্তন্তি মোঘসুত্তং. আগন্তুকপট্টন্তি দুপট্টচীৰরে মূলপট্টস্স উপরি ঠপিতপট্টং. পচ্চাগতন্তি পট্টচীৰরাদীসু লব্ভতি. বন্ধতীতি মূলপট্টেন আগন্তুকপট্টং. বন্ধতি. অনুৰাতন্তি চীৰরং অনুপরিযাযিত্ৰা ৰীযতি বন্ধীযতীতি অনুৰাতং, তং ছিন্দতি. ঘট্টেতীতি দ্ৰে অনুৰাতন্তে অঞ্ঞমঞ্ঞং সম্বজ্ঝতি. আরোপেতীতি চীৰরস্স উপরি আরোপেতি. তত্থাতি চীৰরে. সুত্তং করোতীতি সূচিপাসপৰেসনসুত্তং ৰট্টেতি. ৰলেতীতি ৰট্টিত্ৰা সুত্তৰেঠনদণ্ডকে আৰট্টেতি. পিপ্ফলিকন্তি সত্থকং. তঞ্হি পিযম্পি ফালেতীতি পিপ্ফলি, সাযেৰ পিপ্ফলিকন্তি কত্ৰা পিপ্ফলিকন্তি ৰুচ্চতি, তং নিসেতি নিসানং করোতীতি অত্থো. যো পন কথেতি, এতং ঠপেত্ৰাতি যোজনা.

অদ্ধানমগ্গস্স দ্ৰিগাৰুতত্তা ‘‘অদ্ধযোজনব্ভন্তরে গাৰুতে’’তি ৰুত্তং. অভিরূল়্হেন ভুঞ্জিতব্বন্তি সম্বন্ধো. যত্থাতি যস্মিং কালে. ‘‘সন্নিপতন্তী’’তি বহুকত্তুৰসেন ৰুত্তং. অকুসলং পরিৰজ্জেতীতি পরিব্বাজকো, পব্বজ্জৰেসং ৰা পরিগ্গহেত্ৰা ৰজতি গচ্ছতি পৰত্ততীতি পরিব্বাজকো. ৰিনা ভাৰপচ্চযেন ভাৰত্থস্স ঞাতব্বতো পরিব্বাজকভাৰো পরিব্বাজকো, তং সমাপন্নোতি পরিব্বাজকসমাপন্নো. অথ ৰা পরিব্বাজকেসু সমাপন্নো পরিযাপন্নোতি পরিব্বাজকসমাপন্নো. ‘‘এতেস’’ন্তিপদং ‘‘যেন কেনচী’’তিপদে নিদ্ধারণসমুদাযো.

২২০. যেপি ভিক্খূ ভুঞ্জন্তীতি সম্বন্ধো. তত্থাতি ‘‘দ্ৰে তযো একতো’’তিৰচনে. অনিমন্তিতো চতুত্থো যস্স চতুক্কস্সাতি অনিমন্তিতচতুত্থং, অনিমন্তিতেন ৰা চতুত্থং অনিমন্তিতচতুত্থং. এসেৰ নযো অঞ্ঞেসুপি চতুত্থেসু. ইধাতি ইমস্মিং সাসনে. নিমন্তেতীতি অকপ্পিযনিমন্তনেন নিমন্তেতি. তেসূতি চতূসু ভিক্খূসু. সোতি উপাসকো. অঞ্ঞন্তি নাগতভিক্খুতো অঞ্ঞং, নিমন্তিতভিক্খুতো ৰা. তঙ্খণপ্পত্তন্তি তস্মিং পুচ্ছনকথনক্খণে পত্তং. হীতি ৰিত্থারো. তত্থাতি তস্মিং ঠানে, গেহে ৰা. তেহীতি করণভূতেহি ভিক্খূহি.

সোতি পিণ্ডপাতিকো. অনাগচ্ছন্তম্পীতি সযং ন আগচ্ছন্তম্পি. লচ্ছথাতি লভিস্সথ.

সোপীতি সামণেরোপি, ন পিণ্ডপাতিকোযেৰাতি অত্থো.

তত্থাতি গিলানচতুত্থে, তেসু চতূসু ৰা. গিলানো ইতরেসং পন গণপূরকো হোতীতি যোজনা.

গণপূরকত্তাতি সমযলদ্ধস্স গণপূরকত্তা. চতুক্কানীতি চীৰরদানচতুত্থং চীৰরকারচতুত্থং অদ্ধানগমনচতুত্থং নাৰাভিরুহনচতুত্থং মহাসমযচতুত্থং, সমণভত্তচতুত্থন্তি ছ চতুক্কানি. পুরিমেহি মিস্সেত্ৰা একাদস চতুক্কানি ৰেদিতব্বানি. একো পণ্ডিতো ভিক্খু নিসিন্নো হোতীতি সম্বন্ধো. তেসূতি তীসু ভিক্খূসু, গতেসু গচ্ছতীতি যোজনা. ভুত্ৰা আগন্ত্ৰা ঠিতেসুপি অনাপত্তিযেৰ. কস্মা সব্বেসং অনাপত্তি, ননু চত্তারো ভিক্খূ একতো গণ্হন্তীতি আহ ‘‘পঞ্চন্নং হী’’তিআদি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. ভোজনানংযেৰাতি ন যাগুখজ্জকফলাফলাদীনং. তানি চাতি যেহি ভোজনেহি ৰিসঙ্কেতং নত্থি, তানি চ ভোজনানি. তেহীতি চতূহি ভিক্খূহি. তানীতি যাগুআদীনি. ইতীতি তস্মা অনাপত্তিন্তি যোজনা.

কোচি পেসিতো অপণ্ডিতমনুস্সো ৰদতীতি যোজনা. কত্তুকামেন পেসিতোতি সম্বন্ধো. ভত্তং গণ্হথাতি ৰাতি ৰাসদ্দো ‘‘ওদনং গণ্হথ, ভোজনং গণ্হথ, অন্নং গণ্হথ, কুরং গণ্হথা’’তি ৰচনানিপি সঙ্গণ্হাতি. নিমন্তনং সাদিযন্তীতি নেমন্তনিকা. পিণ্ডপাতে ধুতঙ্গে নিযুত্তাতি পিণ্ডপাতিকা. পুনদিৰসে ভন্তেতি ৰুত্তেতি যোজনা. হরিত্ৰাতি অপনেত্ৰা. ততোতি ততো ৰদনতো পরন্তি সম্বন্ধো. ৰিক্খেপন্তি ৰিৰিধং খেপং. তেতি অসুকা চ অসুকা চ গামিকা. ভন্তেতি ৰুত্তেতি যোজনা. সোপীতি অপণ্ডিতমনুস্সোপি, ন গামিকাযেৰাতি অত্থো. কস্মা ন লভামি ভন্তেতি ৰুত্তেতি যোজনা. এৰং ‘‘কথং নিমন্তেসুং ভন্তে’’তি এত্থাপি. ততোতি তস্মা কারণা. এসাতি এসো গামো. ন্তি ভূমত্থে চেতং উপযোগৰচনং, তস্মিং গামে চরথাতি হি অত্থো. কিং এতেনাতি এতেন পুচ্ছনেন কিং পযোজনং. এত্থাতি পুচ্ছনে. মা পমজ্জিত্থাতি ৰদতীতি সম্বন্ধো. দুতিযদিৰসেতি নিমন্তনদিৰসতো দুতিযদিৰসে. ধুরগামেতি পধানগামে, অন্তিকগামে ৰা. ভাৰো নাম কিরিযত্তা একোযেৰ হোতি, তস্মা কত্তারং ৰা কম্মং ৰা সম্বন্ধং ৰা অপেক্খিত্ৰা বহুৰচনেন ন ভৰিতব্বং, তেন ৰুত্তং ‘‘ন দুব্বচেহি ভৰিতব্ব’’ন্তি. তেসূতি গামিকেসু ভোজেন্তেসূতি সম্বন্ধো. অসনসালাযন্তি ভোজনসালাযং. সা হি অসতি ভুঞ্জতি এত্থাতি অসনা, সলন্তি পৰিসন্তি অস্সন্তি সালা, অসনা চ সা সালাচেতি অসনসালাতি অত্থেন ‘‘অসনসালা’’তি ৰুচ্চতি.

অথ পনাতি ততো অঞ্ঞথা পন. অপাদানত্থো হি অথসদ্দো. তত্থ তত্থাতি তস্মিং তস্মিং ঠানে অন্তরৰীথিআদীসূতি অত্থো. পটিকচ্চেৰাতি পঠমং কত্ৰা এৰ. ভিক্খূসু গামতো অনিক্খন্তেসু পগেৰাতি ৰুত্তং হোতি. ন ৰট্টতীতি ‘‘ভত্তং গণ্হথা’’তি পহিণত্তা ন ৰট্টতি. যে পন মনুস্সা ভোজেন্তীতি সম্বন্ধো. নিৰত্তথাতি ৰুত্তপদেতি ‘‘নিৰত্তথা’’তি ৰুত্তে কিরিযাপদে. যস্স কস্সচি হোতীতি যস্স কস্সচি অত্থায হোতীতি যোজনা. নিৰত্তিতুং ৰট্টতীতি ‘‘ভত্তং গণ্হথা’’তি অৰুত্তত্তা নিৰত্তিতুং ৰট্টতি. সম্বন্ধং কত্ৰাতি ‘‘নিৰত্তথ ভন্তে’’তি ভন্তেসদ্দেন অব্যৰহিতং কত্ৰা. নিসীদথ ভন্তে, ভত্তং গণ্হথাতি ভন্তেসদ্দেন ব্যৰহিতং কত্ৰা ৰুত্তে ‘‘নিসীদথা’’তিপদে নিসীদিতুং ৰট্টতি. অথ ভন্তেসদ্দেন ব্যৰহিতং অকত্ৰা ‘‘নিসীদথ, ভত্তং গণ্হথা’’তি সম্বন্ধং কত্ৰা ৰুত্তে নিসীদিতুং ৰট্টতি. ইচ্চেতং নযং অতিদিসতি ‘‘এসেৰ নযো’’তিইমিনাতি. দুতিযং.

৩. পরম্পরভোজনসিক্খাপদং

২২১. ততিযে ‘‘ন খো…পে… করোন্তী’’তিপাঠস্স অত্থসম্বন্ধং দস্সেন্তো আহ ‘‘যেন নিযামেনা’’তিআদি. তত্থ ‘‘যেন নিযামেনা’’তিইমিনা ‘‘যথযিমে মনুস্সা’’তি এত্থ যথাসদ্দস্স যংসদ্দত্থভাৰং দস্সেতি. তেনাতি তেন নিযামেন. ইমিনা যথাসদ্দস্স নিযমনিদ্দিট্ঠভাৰং দস্সেতি. ‘‘ঞাযতী’’তিইমিনা কিরিযাপাঠসেসং দস্সেতি. ‘‘সাসনং ৰা দানং ৰা’’তিপদেহি ইদংসদ্দস্স অত্থং দস্সেতি. বুদ্ধপ্পমুখে সঙ্ঘেতি সম্পদানত্থে চেতানি ভুম্মৰচনানি, বুদ্ধপ্পমুখস্স সঙ্ঘস্স দানং ৰাতি অত্থো. ‘‘পরিত্ত’’ন্তিইমিনা ওরকসদ্দস্স অত্থং দস্সেতি. ‘‘লামক’’ন্তিইমিনা পরিত্তসদ্দস্স পরিৰারত্থং নিৰত্তেতি. কিরো এৰ পতিভাৰে নিযুত্তো কিরপতিকোতি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘কিরপতিকোতি এত্থা’’তি আদি. সোতি কিরপতিকো. কম্মং কারেতীতি সম্বন্ধো. উপচারৰসেনাতি ৰোহারৰসেন, উপলক্খণৰসেন, পধানৰসেন ৰাতি অত্থো. ন কেৰলং বদরাযেৰ, অঞ্ঞেপি পন বহূ খাদনীযভোজনীযা পটিযত্তাতি অধিপ্পাযো. বদরেন মিস্সো বদরমিস্সো, বদরসাল়ৰোতি আহ ‘‘বদরসাল়ৰেনা’’তি. বদরচুণ্ণেন মিস্সো মধুসক্খরাদি ‘‘বদরসাল়ৰো’’তি ৰুচ্চতি.

২২২. উদ্ধং সূরো উগ্গতো অস্মিং কালেতি উস্সূরোতি ৰুত্তে অতিদিৰাকালোতি আহ ‘‘অতিদিৰা’’তি.

২২৬. অযং ভত্তৰিকপ্পনা নাম ৰট্টতীতি যোজনা. পঞ্চসু সহধম্মিকেসূতি নিদ্ধারণসমুদাযো, ইত্থন্নামস্সাতি সম্বন্ধো. যদি পন সম্মুখাপি ৰিকপ্পিতুং ৰট্টতি, তদা অত্তনা সহ ঠিতস্স ভগৰতো কস্মা ন ৰিকপ্পেতীতি আহ ‘‘সা চায’’ন্তিআদি. সা অযং ৰিকপ্পনা সঙ্গহিতাতি সম্বন্ধো. কস্মা ভগৰতো ৰিকপ্পেতুং ন ৰট্টতীতি আহ ‘‘ভগৰতি হী’’তিআদি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. সঙ্ঘেন কতন্তি সম্বন্ধো.

২২৯. ‘‘দ্ৰে তযো নিমন্তনে’’তিপদানি লিঙ্গৰিপল্লাসানীতি আহ ‘‘দ্ৰে তীণি নিমন্তনানী’’তি. নিমন্তিতব্বো এতেহীতি নিমন্তনানি ভোজনানি ভুঞ্জতীতি সম্বন্ধো. দ্ৰে তীণি কুলানি আকিরন্তীতি যোজনা. সূপব্যঞ্জনন্তি সূপো চ ব্যঞ্জনঞ্চ সূপব্যঞ্জনং. অনাপত্তি একতো মিস্সিতত্তাতি অধিপ্পাযো. মূলনিমন্তনন্তি পঠমনিমন্তনং ভোজনং. অন্তোতি হেট্ঠা. একম্পি কবল়ন্তি একম্পি আলোপং. যথা তথা ৰাতি যেন ৰা তেন ৰা আকারেন. তত্থাতি তস্মিং ভোজনে. রসং ৰাতি খীরতো অঞ্ঞং রসং ৰা. যেন খীররসেন অজ্ঝোত্থতং ভত্তং একরসং হোতি, তং খীরং ৰা তং রসং ৰা আকিরন্তীতি যোজনা. যংসদ্দো হি উত্তরৰাক্যে ঠিতো পুব্বৰাক্যে তংসদ্দং অৰগমযতি. খীরেন সংসট্ঠং ভত্তং খীরভত্তং. এৰং রসভত্তং. অঞ্ঞেপীতি খীরভত্তরসভত্তদাযকতো অঞ্ঞেপি. অনাপত্তি ভত্তেন অমিস্সিতত্তাতি অধিপ্পাযো. ‘‘ভুঞ্জন্তেনা’’তিপদং ‘‘ভুঞ্জিতু’’ন্তিপদে ভাৰকত্তা. সপ্পিপাযাসেপীতি সপ্পিনা চ পাযাসেন চ কতে ভত্তেপি.

তস্সাতি মহাউপাসকস্স. আপত্তীতি চ ৰট্টতীতি চ দ্ৰিন্নং অট্ঠকথাৰাদানং যুত্তভাৰং মহাপচ্চরিৰাদেন দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘মহাপচ্চরিয’’ন্তিআদি. দ্ৰে অট্ঠকথাৰাদা হি সন্ধাযভাসিতমত্তমেৰ ৰিসেসা, অত্থতো পন একা. মহাপচ্চরিযং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. একোৰাতি কুম্ভিযা একোৰ. পরম্পরভোজনন্তি পরস্স পরস্স ভোজনং. নিমন্তিতম্হাতি অহং নিমন্তিতো অম্হি ননূতি অত্থো. আপুচ্ছিত্ৰাপীতি মহাউপাসকং আপুচ্ছিত্ৰাপি.

সোতি অনুমোদকো ভিক্খু. ন্তি ভিক্খুং. অঞ্ঞোতি অঞ্ঞতরো. কিন্তি কস্মা. নিমন্তিতত্তাতি নিমন্তিতভাৰতো.

সকলেন গামেন নিমন্তিতোপি একতো হুত্ৰাৰ নিমন্তিতস্স কপ্পতি, ন ৰিসুং ৰিসুন্তি আহ ‘‘একতো হুত্ৰা’’তি. পূগেপীতি সমাদপেত্ৰা পুঞ্ঞং করোন্তানং সমূহেপি. ‘‘নিমন্তিযমানো’’তিপদস্স নিমন্তনাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘ভত্তং গণ্হা’’তি. যদগ্গেনাতি যং অগ্গেন যেন কোট্ঠাসেনাতি অত্থো. দ্ৰীসু থেরৰাদেসু মহাসুমত্থেরৰাদোৰ যুত্তোতি সো পচ্ছা ৰুত্তোতি. ততিযং.

৪. কাণমাতাসিক্খাপদং

২৩০. চতুত্থে ‘‘নকুলমাতাতি’’আদীসু (অ. নি. ১.২৬৬; অ. নি. অট্ঠ. ১.১.২৬৬) নকুলস্স ভগৰতো মাতা নকুলমাতাতি চ নকুলঞ্চ ভগৰতো তং মাতা চাতি নকুলমাতাতি চ অত্থো সম্ভৰতি, ‘‘উত্তরমাতাতি’’আদীসু উত্তরায মাতা উত্তরমাতাতি অত্থোযেৰ সম্ভৰতি. তেসু ‘‘উত্তরমাতা’’তিপদস্সেৰ ‘‘কাণমাতা’’তিপদস্স কাণায মাতা কাণমাতাতি অত্থোযেৰ সম্ভৰতীতি আহ ‘‘কাণায মাতা’’তি. তস্সা ধীতুযা ‘‘কাণা’’তিনামেন ৰিস্সুতভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘সা কিরা’’তিআদি. সাতি দারিকা ৰিস্সুতা অহোসীতি সম্বন্ধো. অস্সাতি মহাউপাসিকায. যে যেতি পুরিসা. ‘‘রাগেন কাণা হোন্তী’’তিইমিনা কণন্তি নিমিলন্তি রাগেন পুরিসা এতাযাতি কাণাতি অত্থং দস্সেতি. তস্সাতি কাণায. আগতন্তি এত্থ ভাৰত্থে তোতি আহ ‘‘আগমন’’ন্তি. অধিপ্পাযোতি ‘‘কিস্মিং ৰিযা’’তিপদস্স, কাণমাতায ৰা অধিপ্পাযো. রিত্তাতি তুচ্ছা, সুঞ্ঞাতি অত্থো. ‘‘অস্মিং গমনে’’তিইমিনা বাহিরত্থসমাসং দস্সেতি. ‘‘অরিযসাৰিকা’’তিআদিনা অরিযানং ভিক্খূহি অপটিৰিভত্তভোগং দস্সেতি. ন কেৰলং কিঞ্চি পরিক্খযং অগমাসি, অথ খো সব্বন্তি আহ ‘‘সব্বং পরিক্খযং অগমাসী’’তি. কাণাপীতি পিসদ্দো ন কেৰলং মাতাযেৰ মগ্গফলভাগিনী অহোসি, অথ খো কাণাপি সোতাপন্না অহোসীতি দস্সেতি. সোপি পুরিসোতি কাণায পতিভূতো সোপি পুরিসো. পকতিট্ঠানেযেৰাতি জেট্ঠকপজাপতিট্ঠানেযেৰ.

২৩১. ইমস্মিং পন ৰত্থুস্মিন্তি ইমস্মিং পূৰৰত্থুস্মিং. এতন্তি পাথেয্যৰত্থুং. অরিযসাৰকত্তাতি অরিযভূতস্স সাৰকস্স ভাৰতো, অরিযস্স ৰা সম্মাসম্বুদ্ধস্স সাৰকভাৰতো.

২৩৩. পহেণকপণ্ণাকারসদ্দানং অঞ্ঞমঞ্ঞৰেৰচনত্তা ৰুত্তং ‘‘পহেণকত্থাযাতি পণ্ণাকারত্থাযা’’তি. ইধাতি ‘‘পূৰেহি ৰা’’তিপদে, সিক্খাপদে ৰা. বদ্ধসত্তূতি মধুসক্খরাদীহি মিস্সেত্ৰা বদ্ধসত্তু. থূপীকতন্তি থূপীকতং কত্ৰা.

‘‘দ্ৰত্তিপত্তপূরে’’তিপদস্স ৰিসেসনুত্তরভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘পূরে পত্তে’’তি. দ্ৰে ৰা তযো ৰা পত্তাতি দ্ৰত্তিপত্তা, ৰাসদ্দত্থে সঙ্খ্যোভযবাহিরত্থসমাসো, তিসদ্দপরত্তা দ্ৰিস্স চ অকারো হোতি, দ্ৰত্তিপত্তা চ তে পূরা চাতি দ্ৰত্তিপত্তপূরা, তে দ্ৰত্তিপত্তপূরে গহেত্ৰাতি যোজনা. ‘‘আচিক্খিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তৰচনস্স আচিক্খনাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘অত্র মযা’’তিআদি. তেনাপীতি দুতিযেনাপি. পঠমভিক্খু একং গহেত্ৰা দুতিযভিক্খুস্স আরোচনঞ্চ দুতিযভিক্খু একং গহেত্ৰা ততিযভিক্খুস্স আরোচনঞ্চ অতিদিসন্তো আহ ‘‘যেনা’’তিআদি. তত্থ যেনাতি পঠমভিক্খুনা. পটিক্কমন্তি ভুঞ্জীত্ৰা এত্থাতি পটিক্কমনন্তি ৰুত্তে অসনসালাৰ গহেতব্বাতি আহ ‘‘অসনসাল’’ন্তি. যত্থাতি যস্সং অসনসালাযং. মুখোলোকনং ন ৰট্টতীতি আহ ‘‘অত্তনো’’তিআদি. অঞ্ঞত্থাতি পটিক্কমনতো অঞ্ঞত্থ. অস্সাতি ভিক্খুস্স.

‘‘সংৰিভজিতব্ব’’ন্তি ৰুত্তৰচনস্স সংৰিভজনাকারং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘সচে তযো’’তিআদি. যথামিত্তন্তি যস্স যস্স মিত্তস্স. অকামাতি ন কামেন. কারণত্থে চেতং নিস্সক্কৰচনং.

২৩৫. অন্তরামগ্গেতি মগ্গস্স অন্তরো অন্তরামগ্গো, সুখুচ্চারণত্থং মজ্ঝে দীঘো, তস্মিং. বহুম্পি দেন্তানং এতেসং ঞাতকপৰারিতানং বহুম্পি পটিগ্গণ্হন্তস্সাতি যোজনা. অট্ঠকথাসু পন ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. অট্ঠকথানং ৰচনং পাল়িযা ন সমেতীতি. চতুত্থং.

৫. পঠমপৰারণসিক্খাপদং

২৩৬. পঞ্চমে পৰারিতাতি এত্থ ৰস্সংৰুত্থপৰারণা, পচ্চযপৰারণা, পটিক্খেপপৰারণা, যাৰদত্থপৰারণা চাতি চতুব্বিধাসু পৰারণাসু যাৰদত্থপৰারণা চ পটিক্খেপপৰারণা চাতি দ্ৰে পৰারণা অধিপ্পেতাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘ব্রাহ্মণেনা’’তিআদি. ব্রাহ্মণেন পৰারিতাতি সম্বন্ধো. সযন্তি ততিযন্তনিপাতো ‘‘পৰারিতা’’তিপদেন সম্বন্ধো. চসদ্দো অঞ্ঞত্থ যোজেতব্বো যাৰদত্থপৰারণায চ পটিক্খেপপৰারণায চাতি. পটিমুখং অত্তনো গেহং ৰিসন্তি পৰিসন্তীতি পটিৰিস্সকাতি ৰুত্তে আসন্নগেহৰাসিকা গহেতব্বাতি আহ ‘‘সামন্তঘরৰাসিকে’’তি.

২৩৭. উদ্ধঙ্গমো রৰো ওরৰো, সোযেৰ সদ্দো ওরৰসদ্দো, কাকানং ওরৰসদ্দো ককোরৰসদ্দোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘কাকান’’ন্তিআদি.

২৩৯. তৰন্তুপচ্চযস্স অতীতত্থভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘তত্থ চা’’তিআদি. তত্থাতি ‘‘ভুত্তৰা’’তিপদে. যস্মা যেন ভিক্খুনা অজ্ঝোহরিতং হোতি, তস্মা সো ‘‘ভুত্তাৰী’’তি সঙ্খ্যং গচ্ছতীতি যোজনা. সঙ্খাদিত্ৰাতি দন্তেহি চুণ্ণং কত্ৰা. তেনাতি তেন হেতুনা. অস্সাতি ‘‘ভুত্তাৰী’’তিপদস্স. পৰারেতি পটিক্খিপতীতি পৰারিতো ভিক্খূতি দস্সেন্তো আহ ‘‘কতপৰারণো’’তি. সোপি চাতি সো পটিক্খেপো চ হোতীতি সম্বন্ধো. অস্সাতি ‘‘পৰারিতো’’তিপদস্স. তত্থাতি ‘‘অসনং পঞ্ঞাযতী’’তিআদিৰচনে. যস্মা ভুত্তাৰীতিপি সঙ্খ্যং গচ্ছতি, তস্মা ন পস্সামাতি যোজনা. ‘‘অসনং পঞ্ঞাযতী’’তি পদভাজনিযা ‘‘ভুত্তাৰী’’তি মাতিকাপদস্স অসংসন্দনভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘অসনং পঞ্ঞাযতীতি ইমিনা’’তিআদি. যঞ্চাতি যঞ্চ ভোজনং. দিরত্তাদীতি এত্থ আদিসদ্দেন পঞ্চাদিৰচনং সঙ্গণ্হাতি. এতন্তি ‘‘ভুত্তাৰী’’তিপদং.

‘‘অসনং পঞ্ঞাযতী’’তিআদীসু ৰিনিচ্ছযো এৰং ৰেদিতব্বোতি সম্বন্ধো. ‘‘পঞ্ঞাযতী’’তি এত্থ ঞাধাতুযা খাযনত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘দিস্সতী’’তি. ‘‘হত্থপাসে’’তিপদস্স দ্ৰাদসহত্থপ্পমাণো হত্থপাসো নাধিপ্পেতোতি আহ ‘‘অড্ঢতেয্যহত্থপ্পমাণে’’তি. ৰাচায অভিহরণং নাধিপ্পেতং. তেনাহ ‘‘কাযেনা’’তি. অভিহরতীতি অভিমুখং হরতি. ন্তি ভোজনং. এতন্তি পঞ্চঙ্গভাৰং, ‘‘পঞ্চহি…পে… পঞ্ঞাযতী’’তি ৰচনং ৰা.

তত্রাতি ‘‘অসনং পঞ্ঞাযতী’’তিআদিৰচনে. অস্নাতীতি কীযাদিগণত্তা, তস্স চ একক্খরধাতুত্তা সকারনকারানং সংযোগো দট্ঠব্বো. ন্তি ভোজনং. উন্দতি পসৰতি ভুঞ্জন্তানং আযুবলং জনেতীতি ওদনো. যৰাদযো পূতিং কত্ৰা কতত্তা কুচ্ছিতেন মসীযতি আমসীযতীতি কুমাসো. সচতি সমৰাযো হুত্ৰা ভৰতীতি সত্তু. ব্যঞ্জনত্থায মারেতব্বোতি মচ্ছো. মানীযতি ভুঞ্জন্তেহীতি মংসং. তত্থাতি ওদনাদীসু পঞ্চসু ভোজনেসু. সারো অস্সত্থি অঞ্ঞেসং ধঞ্ঞানন্তি সালী. ৰহতি ভুঞ্জন্তানং জীৰিতন্তি ৰীহি. যৰতি অমিস্সিতোপি মিস্সিতো ৰিয ভৰতীতি যৰো. গুধতি পরিৰেঠতি মিলক্খভোজনত্তাতি গোধুমো. সোভনসীসত্তা কমনীযভাৰং গচ্ছতীতি কঙ্গু. মহন্তসীসত্তা, মধুররসনাল়ত্তা চ ৰরীযতি পত্থীযতি জনেহীতি ৰরকো. কোরং রুধিরং দূসতি ভুঞ্জন্তানন্তি কুদ্রূসকো. নিব্বত্তো ওদনো নামাতি সম্বন্ধো. তত্থাতি সত্তসু ধঞ্ঞেসু. সালীতীতি এত্থ ইতিসদ্দো নামপরিযাযো. সালী নামাতি অত্থো. এসেৰ নযো ‘‘ৰীহীতী’’তিআদীসুপি.

এত্থাতি তিণধঞ্ঞজাতীসু. নীৰারো সালিযা অনুলোমো, ৰরকচোরকো ৰরকস্স অনুলোমো. অম্বিলপাযাসাদীসূতি এত্থ আদিসদ্দেন খীরভত্তাদযো সঙ্গণ্হন্তি. ওধীতি অৰধি, মরিযাদোতি অত্থো. সো হি অৰহীযতি চজীযতি অস্মাতি ওধীতি ৰুচ্চতি.

যোপি পাযাসো ৰা যাপি অম্বিলযাগু ৰা ওধিং ন দস্সেতি, সো পৰারণং ন জনেতীতি যোজনা. পযেন খীরেন কতত্তা পাযাসো. পাতব্বস্স, অসিতব্বস্স চাতি দ্ৰিন্নং ব্যুপ্পত্তিনিমিত্তানং সম্ভৰতো ৰা পাযাসোতি ৰুচ্চতি. উদ্ধনতোতি চুল্লিতো. সা হি উপরি ধীযন্তি ঠপিযন্তি থাল্যাদযো এত্থাতি উদ্ধনন্তি ৰুচ্চতি. আৰজ্জিত্ৰাতি পরিণামেত্ৰা. ঘনভাৰন্তি কথিনভাৰং. এত্থাপি ৰাক্যে ‘‘যো সো’’তি পদানি যোজেতব্বানি. পুব্বেতি অব্ভুণ্হকালে. নিমন্তনেতি নিমন্তনট্ঠানে. ভত্তে আকিরিত্ৰা দেন্তীতি সম্বন্ধো. যাপনং গচ্ছতি ইমাযাতি যাগু. কিঞ্চাপি তনুকা হোতি, তথাপীতি যোজনা. উদকাদীসূতিআদিসদ্দেন কিঞ্জিকখীরাদযো সঙ্গয্হন্তি. যাগুসঙ্গহমেৰ গচ্ছতি, কস্মা? উদকাদীনং পক্কুথিতত্তাতি অধিপ্পাযো. তস্মিং ৰাতি সভত্তে, পক্কুথিতউদকাদিকে ৰা. অঞ্ঞস্মিং ৰাতি পক্কুথিতউদকাদিতো অঞ্ঞস্মিং উদকাদিকে ৰা. যত্থ যস্মিং উদকাদিকে পক্খিপন্তি, তং পৰারণং জনেতীতি যোজনা.

সুদ্ধরসকোতি মচ্ছমংসখণ্ডন্হারূহি অমিস্সো সুদ্ধো মচ্ছাদিরসকো. রসকযাগূতি রসকভূতা দ্রৰভূতা যাগু. ঘনযাগূতি কথিনযাগু. এত্থাতি ঘনযাগুযং. পুপ্ফিঅত্থাযাতি পুপ্ফং ফুল্লং ইমস্স খজ্জকস্সাতি পুপ্ফী, পুপ্ফিনো অত্থো পযোজনং পুপ্ফিঅত্থো, তদত্থায কতন্তি সম্বন্ধো. তে তণ্ডুলেতি তে সেদিততণ্ডুলে. অচুণ্ণত্তা নেৰ সত্তুসঙ্খ্যং, অপক্কত্তা ন ভত্তসঙ্খ্যং গচ্ছন্তি. তেহীতি সেদিততণ্ডুলেহি. তে তণ্ডুলে পচন্তি, করোন্তীতি সম্বন্ধো.

‘‘যৰেহী’’তি বহুৰচনেন সত্ত ধঞ্ঞানিপি গহিতানি. এস নযো সালিৰীহিযৰেহীতি এত্থাপি. থুসেতি ধঞ্ঞতচে. পলাপেত্ৰাতি পটিক্কমাপেত্ৰা. ন্তি চুণ্ণং গচ্ছতীতি সম্বন্ধো. খরপাকভজ্জিতানন্তি খরো পাকো খরপাকো, খরপাকেন ভজ্জিতা খরপাকভজ্জিতা, তেসং. ন পৰারেন্তি অসত্তুসঙ্গহত্তাতি অধিপ্পাযো. কুণ্ডকম্পীতি কণম্পি. পৰারেতি সত্তুসঙ্গহত্তাতি অধিপ্পাযো. তেহীতি লাজেহি. সুদ্ধখজ্জকন্তি পিট্ঠেহি অমিস্সিতং সুদ্ধং ফলাফলাদিখজ্জকং. যাগুং পিৰন্তস্স দেন্তীতি যোজনা. তানীতি দ্ৰে মচ্ছমংসখণ্ডানি. ন পৰারেতি দ্ৰিন্নং মচ্ছমংসখণ্ডানং অখাদিতত্তাতি অধিপ্পাযো. ততোতি দ্ৰেমচ্ছমংসখণ্ডতো নীহরিত্ৰা একন্তি সম্বন্ধো, তেসু ৰা. সোতি খাদকো ভিক্খু. অঞ্ঞন্তি দ্ৰীহি মচ্ছমংসখণ্ডেহি অঞ্ঞং পৰারণপহোনকং ভোজনং.

অৰত্থুতাযাতি পৰারণায অৰত্থুভাৰতো. তং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘যং হী’’তি. হিসদ্দো ৰিত্থারজোতকো. ন্তি মংসং. ইদং পনাতি ইদং মংসং পন. পটিক্খিত্তমংসং কপ্পিযভাৰতো অপটিক্খিপিতব্বট্ঠানে ঠিতত্তা পটিক্খিত্তম্পি মংসভাৰং ন জহাতি. ননু খাদিতমংসং পন অকপ্পিযভাৰতো পটিক্খিপিতব্বট্ঠানে ঠিতত্তা খাদিযমানম্পি মংসভাৰং জহাতীতি আহ ‘‘যং পনা’’তিআদি. কুলদূসককম্মঞ্চ ৰেজ্জকম্মঞ্চ উত্তরিমনুস্সধম্মারোচনঞ্চ সাদিতরূপিযঞ্চ কুল…পে… রূপিযানি, তানি আদীনি যেসং কুহনাদীনন্তি কুল…পে… রূপিযাদযো, তেহি. সব্বত্থাতি সব্বেসু ৰারেসু.

এৰন্তিআদি নিগমননিদস্সনং. ন্তি ভোজনং. যথাতি যেনাকারেন. যেন অজ্ঝোহটং হোতি, সো পটিক্খিপতি পৰারেতীতি যোজনা. কত্থচীতি কিস্মিঞ্চি পত্তাদিকে. তস্মিং চে অন্তরেতি তস্মিং খণে চে. অঞ্ঞত্রাতি অঞ্ঞস্মিং ঠানে. পত্তে ৰিজ্জমানভোজনং অনজ্ঝোহরিতুকামো হোতি যথা, এৰন্তি যোজনা. হীতি সচ্চং. সব্বত্থাতি সব্বেসু পদেসু. তত্থাতি কুরুন্দীযং. আনিসদস্সাতি আগম্ম নিসীদতি এতেনাতি আনিসদো, তস্স পচ্ছিমন্ততোতি সম্বন্ধো. পণ্হিঅন্ততোতি পসতি ঠিতকালে ৰা গমনকালে ৰা ভূমিং ফুসতীতি পণ্হী, তস্স অন্ততো. ‘‘দাযকস্সা’’তিপদং ‘‘পসারিতহত্থ’’ন্তি পদেন চ ‘‘অঙ্গ’’ন্তি পদেন চ অৰযৰীসম্বন্ধো. হত্থপাসোতি হত্থস্স পাসো সমীপো হত্থপাসো, হত্থো পসতি ফুসতি অস্মিং ঠানেতি ৰা হত্থপাসো, অড্ঢতেয্যহত্থো পদেসো. তস্মিন্তি হত্থপাসে.

উপনামেতীতি সমীপং নামেতি. অনন্তরনিসিন্নোপীতি হত্থপাসং অৰিজহিত্ৰা অনন্তরে ঠানে নিসিন্নোপি ভিক্খু ৰদতীতি যোজনা. ভত্তপচ্ছিন্তি ভত্তেন পক্খিত্তং পচ্ছিং. ঈসকন্তি ভাৰনপুংসকং. উদ্ধরিত্ৰা ৰা অপনামেত্ৰা ৰাতি সম্বন্ধিতব্বং. দূরেতি নৰাসনে. ইতোতি পত্ততো. গতো দূতোতি সম্বন্ধো.

পরিৰেসনাযাতি পরিৰেসনত্থায, ভত্তগ্গে ৰা. তত্রাতি অস্মিং পরিৰেসনে. ন্তি ভত্তপচ্ছিং. ফুট্ঠমত্তাৰাতি ফুসিযমত্তাৰ. কটচ্ছুনা উদ্ধটভত্তে পন পৰারণা হোতীতি যোজনা. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. তস্সাতি পরিৰেসকস্স. অভিহটে পটিক্খিত্তত্তাতি অভিহটস্স ভত্তস্স পটিক্খিত্তভাৰতো.

‘‘কাযেন ৰাচায ৰা পটিক্খিপন্তস্স পৰারণা হোতী’’তি সঙ্খেপেন ৰুত্তমত্থং ৰিত্থারেন দস্সেন্তো আহ ‘‘তত্থা’’তিআদি. তত্থাতি তেসু কাযৰাচাপটিক্খেপেসু. মচ্ছিকবীজনিন্তি মক্খিকানং উত্তাসনিং বীজনিং. খকারস্স হি ছকারং কত্ৰা ‘‘মচ্ছিকা’’তি ৰুচ্চতি ‘‘সচ্ছিকত্ৰা’’তিআদীসু ৰিয (অ. নি. ৩.১০৩). এত্থ হি ‘‘সক্খিকত্ৰা’’তি ৰত্তব্বে খকারস্স ছকারো হোতি.

একো ৰদতীতি সম্বন্ধো. অপনেত্ৰাতি পত্ততো অপনেত্ৰা. এত্থাতি ৰচনে. কথন্তি কেনাকারেন হোতীতি যোজনা. ৰদন্তস্স নামাতি এত্থ নামসদ্দো গরহত্থো ‘‘অত্থী’’তিপদেন যোজেতব্বো. অত্থি নামাতি অত্থো. ইতোপীতি পত্ততোপি. তত্রাপীতি তস্মিং ৰচনেপি.

সমংসকন্তি মংসেন সহ পৰত্তং. রসন্তি দ্রৰং. ন্তি ৰচনং. পটিক্খিপতো হোতি. কস্মা? মচ্ছো চ রসো চ মচ্ছেন মিস্সো রসো চাতি অত্থস্স সম্ভৰতো. ইদন্তি ৰত্থুং. মংসং ৰিসুং কত্ৰাতি ‘‘মংসস্স রসং মংসরস’’ন্তি মংসপদত্থস্স পধানভাৰং অকত্ৰা, রসপদত্থস্সেৰ পধানভাৰং কত্ৰাতি অত্থো.

আপুচ্ছন্তন্তি ‘‘মংসরসং গণ্হথা’’তি আপুচ্ছন্তং. ন্তি মংসং. করম্বকোতি মিস্সকাধিৰচনমেতং. যঞ্হি অঞ্ঞেন অঞ্ঞেন মিস্সেত্ৰা করোন্তি, সো ‘‘করম্বকো’’তি ৰুচ্চতি. অযং পনেত্থ ৰচনত্থো – করোতি সমূহং অৰযৰিন্তি করো, করীযতি ৰা সমূহেন অৰযৰিনাতি করো, অৰযৰো, তং ৰকতি আদদাতীতি করম্বকো, সমূহো. ‘‘কদম্বকো’’তিপি পাঠো, সোপি যুত্তোযেৰ অনুমতত্তা পণ্ডিতেহি. অভিধানেপি এৰমেৰ অত্থী. অত্থো পন অঞ্ঞথা চিন্তেতব্বো. ইমস্মিং ৰা অত্থে রকারস্স দকারো কাতব্বো. মংসেন মিস্সো, লক্খিতো ৰা করম্বকো মংসকরম্বকো. ন পৰারেতীতি যেসং কেসঞ্চি মিস্সকত্তা ন পৰারেতি. পৰারেতীতি মংসেন মিস্সিতত্তা পৰারেতি.

যো পন পটিক্খিপতি, সো পৰারিতোৰ হোতীতি যোজনা. নিমন্তনেতি নিমন্তনট্ঠানে. হীতি সচ্চং. তত্থাতি কুরুন্দিযং. যেনাতি যেন ভত্তেন. এত্থাতি ‘‘যাগুং গণ্হথা’’তিআদিৰচনে. অধিপ্পাযোতি অট্ঠকথাচরিযানং অধিপ্পাযো. এত্থাতি ‘‘যাগুমিস্সকং গণ্হথা’’তিআদিৰচনে. দুদ্দসন্তি দুক্করং দস্সনং. ইদঞ্চাতি ‘‘মিস্সকং গণ্হথা’’তিৰচনঞ্চ. ন সমানেতব্বন্তি সমং ন আনেতব্বং, সমানং ৰা ন কাতব্বং. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. ইদং পনাতি মিস্সকং পন. এত্থাতি মিস্সকে. ৰিসুং কত্ৰাতি রসখীরসপ্পীনি আৰেণিং কত্ৰা. ন্তি রসাদিং.

কদ্দীযতি মদ্দীযতীতি কদ্দমো. উন্দতি পসৰতি ৰড্ঢতীতি উদকং. উন্দতি ৰা ক্লেদনং করোতীতি উদকং, নিলীনে সত্তে গুপতি রক্খতীতি গুম্বো, গুহতি সংৰরতীতি ৰা গুম্বো. অনুপরিযাযন্তেনাতি অনুক্কমেন পরিৰত্তিত্ৰা আযন্তেন. ন্তি নাৰং ৰা সেতুং ৰা. মজ্ঝন্হিকন্তি অহস্স মজ্ঝং মজ্ঝন্হং, অহসদ্দস্স ন্হাদেসো, মজ্ঝন্হং এৰ মজ্ঝন্হিকং. পোত্থকেসু পন মজ্ঝন্তিকন্তি পাঠো অত্থি, সো অপাঠোযেৰ. যো ঠিতো পৰারেতি, তেন ঠিতেনেৰ ভুঞ্জিতব্বন্তি যোজনা. আনিসদন্তি পীঠে ফুট্ঠআনিসদমংসং. অচালেত্ৰাতি অচাৰেত্ৰা. অযমেৰ ৰা পাঠো. উপরি চ পস্সেসু চ অমোচেত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. অদিন্নাদানে ৰিয ঠানাচাৰনং ন ৰেদিতব্বং. সংসরিতুন্তি সংসব্বিতুং. ন্তি ভিক্খুং.

অতিরেকং রিচতি গচ্ছতীতি অতিরিত্তং, ন অতিরিত্তং অনতিরিত্তন্তি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ন অতিরিত্ত’’ন্তি. ‘‘অধিক’’ন্তিইমিনা অতিরিত্তসদ্দস্স অতিসুঞ্ঞত্থং নিৰত্তেতি. অধি হুত্ৰা এতি পৰত্ততীতি অধিকং. তং পনাতি অনতিরিত্তং পন হোতীতি সম্বন্ধো. তত্থাতি ‘‘অকপ্পিযকত’’ন্তিআদিৰচনে. ৰিত্থারো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. তত্থাতি অতিরিত্তং কাতব্বেসু ৰত্থূসু. যং ফলং ৰা যং কন্দমূলাদি ৰা অকতন্তি যোজনা. অকপ্পিযভোজনং ৰাতি কুলদূসককম্মাদীহি নিব্বত্তং অকপ্পিযভোজনং ৰা অত্থীতি সম্বন্ধো. যোতি ৰিনযধরো ভিক্খু. তেন কতন্তি যোজনা. ‘‘ভুত্তাৰিনা পৰারিতেন আসনা ৰুট্ঠিতেন কত’’ন্তিৰচনতো ভুত্তাৰিনা অপৰারিতেন আসনা ৰুট্ঠিতেন কত্তব্বন্তি সিদ্ধং. তস্মা পাতো অদ্ধানং গচ্ছন্তেসু দ্ৰীসু একো পৰারিতো, তস্স ইতরো পিণ্ডায চরিত্ৰা লদ্ধং ভিক্খং অত্তনা অভুত্ৰাপি ‘‘অলমেতং সব্ব’’ন্তি কাতুং লভতি এৰ. ন্তি খাদনীযভোজনীযং. ‘‘তদুভযম্পী’’তিইমিনা অতিরিত্তঞ্চ অতিরিত্তঞ্চ অতিরিত্তং, ন অতিরিত্তং অনতিরিত্তন্তি অত্থং দস্সেতি.

তস্সেৰাতি অনতিরিত্তস্সেৰ. এত্থাতি অনতিরিত্তে, ‘‘কপ্পিযকত’’ন্তি আদীসু সত্তসু ৰিনযকম্মাকারেসু ৰা. অনন্তরেতি ৰিনযধরস্স অনন্তরে আসনে. পত্ততো নীহরিত্ৰাতি সম্বন্ধো. তত্থেৰাতি ভুঞ্জনট্ঠানেযেৰ. তস্সাতি নিসিন্নস্স. তেনাতি ভত্তং আনেন্তেন ভিক্খুনা ভুঞ্জিতব্বন্তি যোজনা. ‘‘নিসিন্নেন ভিক্খুনা’’তি কারিতকম্মং আনেতব্বং. কস্মা ‘‘হত্থং ধোৰিত্ৰা’’তি ৰুত্তন্তি পুচ্ছন্তো আহ ‘‘কস্মা’’তি. হীতি কারণং. যস্মা অকপ্পিযং হোতি, তস্মা হত্থং ধোৰিত্ৰাতি মযা ৰুত্তন্তি অধিপ্পাযো. তস্সাতি ভত্তং আনেন্তস্স. যেনাতি ৰিনযধরেন. পুন যেনাতি এৰমেৰ. যঞ্চাতি খাদনীযভোজনীযঞ্চ. যেন ৰিনযধরেন পঠমং অকতং, তেনেৰ কত্তব্বং. যঞ্চ খাদনীযভোজনীযং পঠমং অকতং, তঞ্ঞেৰ কত্তব্বন্তি ৰুত্তং হোতি. তত্থাতি পঠমভাজনে. হীতি সচ্চং. পঠমভাজনং সুদ্ধং ধোৰিত্ৰা কতম্পি নিদ্দোসমেৰ. তেন ভিক্খুনাতি পৰারিতেন ভিক্খুনা.

কুণ্ডেপীতি উক্খলিযম্পি. সা হি কুডতি ওদনাদিং দাহং করোতীতি কুণ্ডোতি ৰুচ্চতি. ন্তি অতিরিত্তকতং খাদনীযভোজনীযং. যেন পনাতি ৰিনযধরেন পন. ভিক্খুং নিসীদাপেন্তীতি সম্বন্ধো. মঙ্গলনিমন্তনেতি মঙ্গলত্থায নিমন্তনট্ঠানে. তত্থাতি মঙ্গলনিমন্তনে. করোন্তেনাতি করোন্তেন ৰিনযধরেন.

গিলানেন ভুঞ্জিতাৰসেসমেৰ ন কেৰলং গিলানাতিরিত্তং নাম, গিলানং পন উদ্দিস্স আভতং গিলানাতিরিত্তমেৰ নামাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘ন কেৰল’’ন্তিআদি. যংকিঞ্চি গিলানন্তি উপসম্পন্নং ৰা অনুপসম্পন্নং ৰা যংকিঞ্চি গিলানং. যং দুক্কটং ৰুত্তং, তং অসংসট্ঠৰসেন ৰুত্তন্তি যোজনা. অনাহারত্থাযাতি পিপাসচ্ছেদনআবাধৰূপসমত্থায.

২৪১. সতি পচ্চযেতি এত্থ পচ্চযস্স সরূপং দস্সেতুং ‘‘পিপাসায সতী’’তি চ ‘‘আবাধে সতী’’তি চ ৰুত্তং. তেন তেনাতি সত্তাহকালিকেন চ যাৰজীৰিকেন চ. তস্সাতি আবাধস্স. ইদং পদং ‘‘উপসমনত্থ’’ন্তি এত্থ সমুধাতুযা সম্বন্ধে সম্বন্ধো, যুপচ্চযেন সম্বন্ধে কম্মন্তি দট্ঠব্বন্তি. পঞ্চমং.

৬. দুতিযপৰারণসিক্খাপদং

২৪২. ছট্ঠে ন আচরিতব্বোতি অনাচারোতি ৰুত্তে পণ্ণত্তিৰীতিক্কমোতি আহ ‘‘পণ্ণত্তিৰীতিক্কম’’ন্তি. ‘‘করোতী’’তিইমিনা ‘‘অত্তানমাচরতী’’তিআদীসু ৰিয চরসদ্দো করসদ্দত্থোতি দস্সেতি. উপনন্ধীতি এত্থ উপসদ্দো উপনাহত্থো, নহধাতু বন্ধনত্থোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘উপনাহ’’ন্তিআদি. জনিতো উপনাহো যেনাতি জনিতউপনাহো. ইমিনা ‘‘উপনন্ধো’’তি পদস্স উপনহতীতি উপনন্ধোতি কত্থুত্থং দস্সেতি.

২৪৩. অভিহট্ঠুন্তি এত্থ তুংপচ্চযো ত্ৰাপচ্চযত্থোতি আহ ‘‘অভিহরিত্ৰা’’তি. পদভাজনে পন ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. সাধারণমেৰ অত্থন্তি যোজনা. অস্সাতি ভিক্খুস্স. তীহাকারেহীতি সামং জাননেন চ অঞ্ঞেসমারোচনেন চ তস্সারোচনেন চাতি তীহি কারণেহি. আসাদীযতে মঙ্কুং করীযতে আসাদনং, তং অপেক্খো আসাদনাপেক্খোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘আসাদন’’ন্তিআদি.

যস্স অত্থায অভিহটন্তি সম্বন্ধো. ইতরস্সাতি অভিহারকতো অঞ্ঞস্স ভুত্তস্সাতি. ছট্ঠং.

৭. ৰিকালভোজনসিক্খাপদং

২৪৭. সত্তমে গিরিম্হীতি পব্বতম্হি. সো হি হিমৰমনাদিৰসেন জলং, সারভূতানি চ ভেসজ্জাদিৰত্থূনি গিরতি নিগ্গিরতীতি গিরীতি ৰুচ্চতি. অগ্গসমজ্জোতি উত্তমসমজ্জো. ইমেহি পদেহি অগ্গো সমজ্জো অগ্গসমজ্জো, গিরিম্হি পৰত্তো অগ্গসমজ্জো গিরগ্গসমজ্জোতি অত্থং দস্সেতি. সমজ্জোতি চ সভা. সা হি সমাগমং অজন্তি গচ্ছন্তি জনা এত্থাতি সমজ্জোতি ৰুচ্চতি. ‘‘গিরিস্স ৰা’’তিআদিনা গিরিস্স অগ্গো কোটি গিরগ্গো, তস্মিং পৰত্তো সমজ্জো গিরগ্গসমজ্জোতি অত্থো দস্সিতো. সোতি গিরগ্গসমজ্জো. ভৰিস্সতি কিরাতি যোজনা. ভূমিভাগেতি অৰযৰিআধারো, সন্নিপততীতি সম্বন্ধো. নটঞ্চ নাটকঞ্চ নটনাটকানি. ‘‘নচ্চং গীতং ৰাদিতঞ্চা’’তি ইদং তযং ‘‘নাটক’’ন্তি ৰুচ্চতি. তেসন্তি নটনাটকানং. দস্সনত্থন্তি দস্সনায চ সৰনায চ. সৰনম্পি হি দস্সনেনেৰ সঙ্গহিতং. অপঞ্ঞত্তে সিক্খাপদেতি ঊনৰীসতিৰস্সসিক্খাপদস্স তাৰ অপঞ্ঞত্তত্তা. তেতি সত্তরসৰগ্গিযা. তত্থাতি গিরগ্গসমজ্জং. অথাতি তস্মিং কালে. নেসন্তি সত্তরসৰগ্গিযানং অদংসূতি সম্বন্ধো. ৰিলিম্পেত্ৰাতি ৰিলেপনেহি ৰিৰিধাকারেন লিম্পেত্ৰা.

২৪৯. ‘‘ৰিকালে’’তি সামঞ্ঞেন ৰুত্তেপি ৰিসেসকালোৰ গহেতব্বোতি আহ ‘‘কালো’’তিআদি. সো চাতি ভোজনকালো চ. মজ্ঝন্হিকো হোতীতি যোজনা. তেনেৰাতি ভোজনকালস্স অধিপ্পেতত্তা এৰ. অস্সাতি ‘‘ৰিকালে’’তিপদস্স. ‘‘ৰিকালো নাম…পে… অরুণুগ্গমনা’’তি পদভাজনেন অরুণুগ্গমনতো যাৰ মজ্ঝন্হিকা কালো নামাতি অত্থো নযেন দস্সিতো হোতি. ততোতি ঠিতমজ্ঝন্হিকতো. সূরিযস্স অতিসীঘত্তা ৰেগেন ঠিতমজ্ঝন্হিকং ৰীতিৰত্তেয্যাতি আহ ‘‘কুক্কুচ্চকেন পন ন কত্তব্ব’’ন্তি. কালত্থম্ভোতি কালস্স জাননত্থায থূণো. কালন্তরেতি কালস্স অব্ভন্তরে.

অৰসেসং খাদনীযং নামাতি এত্থ ৰিনিচ্ছযো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. ন্তি খাদনীযং অত্থীতি সম্বন্ধো. ৰনমূলাদিপভেদং যম্পি খাদনীযং অত্থি, তম্পি আমিসগতিকং হোতীতি যোজনা. সেয্যথিদন্তি পুচ্ছাৰাচকনিপাতসমুদাযো. ইদং খাদনীযং সেয্যথা কতমন্তি অত্থো. ইদম্পীতি ইদং দ্ৰাদসৰিধম্পি. পিসদ্দেন ন পূৰাদিযেৰাতি দস্সেতি.

তত্থাতি দ্ৰাদসসু খাদনীযেসু, আধারে ভুম্মং. মূলতি পতিট্ঠাতি এত্থ, এতেনাতি ৰা মূলং. খাদিতব্বন্তি খাদনীযং. মূলমেৰ খাদনীযং মূলখাদনীযং, তস্মিং ৰিনিচ্ছযো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. মূলকমূলাদীনি লোকসঙ্কেতো পদেসতোযেৰ ৰেদিতব্বানি. তং তঞ্হি নামং অজানন্তানং অতিসম্মূল়্হকারণত্তা সহ পরিযাযন্তরেন ৰচনত্থং ৰক্খাম. সূপস্স হিতং সূপেয্যং, সূপেয্যং পণ্ণং এতেসন্তি সূপেয্যপণ্ণা, তেসং মূলানি সূপেয্যপণ্ণমূলানি. আমীযতি অন্তো পৰেসীযতীতি আমিসো, আকারো অন্তোকরণত্থো, আমিসস্স গতি ৰিয গতি এতেসন্তি আমিসগতিকানি . এত্থাতি মূলেসু. জরড্ঢন্তি জরভূতং উপড্ঢং. অঞ্ঞম্পীতি ৰজকলিমূলতো অঞ্ঞম্পি.

যানি পন মূলানি ৰুত্তানি, তানি যাৰজীৰিকানীতি যোজনা. পাল়িযং ৰুত্তানীতি সম্বন্ধো. খাদনীযত্থন্তি খাদনীযস্স, খাদনীযে ৰা ৰিজ্জমানং, খাদনীযেন ৰা কাতব্বং কিচ্চং, পযোজনং ৰাতি খাদনীযত্থং. ‘‘খাদনীযে’’তিইমিনা ‘‘তত্থ ৰুত্তাভিধম্মত্থা’’তিআদীসু ৰিয খাদনীযত্থপদস্স উত্তরপদত্থপধানভাৰং দস্সেতি. তত্থ খাদনীযস্স, খাদনীযে ৰা ৰিজ্জমানং, খাদনীযেন ৰা কাতব্বং কিচ্চং নাম জিঘচ্ছাহরণমেৰ. যঞ্হি পূৰাদিখাদনীযং খাদিত্ৰা জিঘচ্ছাহরণং হোতি, তস্স কিচ্চং কিচ্চং নামাতি ৰুত্তং হোতি. তং কিচ্চং, পযোজনং ৰা নেৰ ফরন্তি, নেৰ নিপ্ফাদেন্তি. এসেৰ নযো ‘‘ন ভোজনীযে ভোজনীযত্থং ফরন্তী’’তিএত্থাপি.

তেসন্তি মূলানং অন্তো, লক্খণন্তি ৰা সম্বন্ধো. একস্মিং জনপদে খাদনীযত্থভোজনীযত্থেসু ফরমানেসু অঞ্ঞেসুপি জনপদেসু ফরন্তিযেৰাতি দস্সনত্থং ‘‘তেসু তেসু জনপদেসূ’’তি ৰিচ্ছাপদং ৰুত্তং. কিঞ্চাপি হি বহূসু জনপদেসু পথৰীরসআপোরসসম্পত্তিৰসেন খাদনীযত্থভোজনীযত্থং ফরমানম্পি একস্মিং জনপদে পথৰীরসআপোরসৰিপত্তিৰসেন অফরমানং ভৰেয্য, ৰিকারৰসেন পন তত্থ পৰত্তত্তা তং জনপদং পমাণং ন কাতব্বং, গহেতব্বমেৰাতি ৰুত্তং হোতি. পকতিআহারৰসেনাতি অঞ্ঞেহি যাৰকালিক, সত্তাহকালিকেহি অমিস্সিতং অত্তনো পকতিযাৰ আহারকিচ্চকরণৰসেন. ‘‘মনুস্সান’’ন্তিইমিনা অঞ্ঞেসং তিরচ্ছানাদীনং খাদনীযত্থভোজনীযত্থং ফরমানম্পি ন পমাণন্তি দস্সেতি. ন্তি মূলং. হীতি সচ্চং. নামসঞ্ঞাসূতি নামসঙ্খাতাসু সঞ্ঞাসু.

যথা মূলে লক্খণং দস্সিতং, এৰং কন্দাদীসুপি যং লক্খণং দস্সিতন্তি যোজনা. ন কেৰলং পাল়িযং আগতানং হলিদ্দাদীনং মূলংযেৰ যাৰজীৰিকং হোতি, অথ খো তচাদযোপীতি আহ ‘‘যঞ্চেত’’ন্তিআদি. যং এতং অট্ঠৰিধন্তি সম্বন্ধো.

এৰং মূলখাদনীযে ৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা ইদানি কন্দখাদনীযে তং দস্সেন্তো আহ ‘‘কন্দখাদনীযে’’তিআদি. তত্থ কন্দখাদনীযেতি কং সুখং দদাতীতি কন্দো, পদুমাদিকন্দো, সুখস্স অদাযকা পন কন্দা রুল়্হীৰসেন কন্দাতি ৰুচ্চন্তি, কন্দো এৰ খাদনীযং কন্দখাদনীযং, তস্মিং ৰিনিচ্ছযো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. এসেৰ নযো উপরিপি. ন্তি কন্দং. ইমিনা তংসদ্দানপেক্খো যংসদ্দোপি অত্থীতি ঞাপেতি. তত্থাতি কন্দখাদনীযে. তরুণো, সুখখাদনীযোতি ৰিসেসনপদানি যথাৰচনং উপরিপি যোজেতব্বানি. এৰমাদযো ফরণককন্দা যাৰকালিকাতি সম্বন্ধো.

অধোতোতি ৰিসরসো উদকেন অধূনিতো. তেতি কন্দা সঙ্গহিতাতি সম্বন্ধো.

মূলে অলতি পৰত্ততীতি মুল়ালো, উদকতো ৰা উদ্ধটমত্তে মিলতি নিমিলতীতি মুল়ালং. এৰমাদি ফরণকমুল়ালং যাৰকালিকন্তি যোজনা. তং সব্বম্পীতি সব্বম্পি তং মুল়ালং সঙ্গহিতন্তি সম্বন্ধো.

মসতি ৰিজ্ঝতীতি মত্থকো. এৰমাদি মত্থকো যাৰকালিকোতি যোজনা. জরড্ঢবুন্দোতি জরভূতঅড্ঢসঙ্খাতো পাদো.

খনীযতি অৰদারীযতীতি খন্ধো, খাযতীতি ৰা খন্ধো. ‘‘অন্তোপথৰীগতো’’তিপদং ‘‘সালকল্যাণিখন্ধো’’তিপদেনেৰ যোজেতব্বং, ন অঞ্ঞেহি. এৰমাদি খন্ধো যাৰকালিকোতি যোজনা. অৰসেসাতি তীহি দণ্ডকাদীহি অৰসেসা.

তচতি সংৰরতি পটিচ্ছাদেতীতি তচো. সরসোতি এত্থ এৰকারো যোজেতব্বো, সরসো এৰাতি অত্থো. তেসং সঙ্গহোতি সম্বন্ধো. হীতি সচ্চং. এতন্তি কসাৰভেসজ্জং, ‘‘অনুজানামি …পে… ভোজনীযত্থ’’ন্তি ৰচনং ৰা. এত্থাতি কসাৰভেসজ্জে. এতেসম্পীতি মত্থকখন্ধত্তচানম্পি.

পততীতি পত্তং. এতেসন্তি মূলকাদীনং. এৰরূপানি পত্তানি চ একংসেন যাৰকালিকানীতি যোজনা. যা লোণী আরোহতি, তস্সা লোণিযা পত্তং যাৰজীৰিকন্তি যোজনা. দীপৰাসিনোতি তম্বপণ্ণিদীপৰাসিনো, জম্বুদীপৰাসিনো ৰা. যানি ৰা ফরন্তীতি ৰুত্তানীতি সম্বন্ধো. তেসন্তি নিম্বাদীনং. ইদং পদং পুব্বপরাপেক্খকং, তস্মা দ্ৰিন্নং মজ্ঝে ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. পণ্ণানং অন্তো নত্থীতি সম্বন্ধো.

পুপ্ফতি ৰিকসতীতি পুপ্ফং. এৰমাদি পুপ্ফং যাৰকালিকন্তি যোজনা. তস্সাতি পুপ্ফস্স. অস্সাতি এৰমেৰ.

ফলতীতি ফলং. যানীতি ফলানি. ফরন্তীতি সম্বন্ধো. নেসন্তি ফলানং পরিযন্তন্তি সম্বন্ধো. যানি ৰুত্তানি, তানি যাৰজীৰিকানীতি যোজনা. তেসম্পীতি ফলানম্পি পরিযন্তন্তি সম্বন্ধো.

অসীযতি খিপীযতি, ছড্ডীযতীতি ৰা অট্ঠি. এৰমাদীনি ফরণকানি অট্ঠীনি যাৰকালিকানীতি যোজনা. তেসন্তি অট্ঠীনং.

পিসীযতি চুণ্ণং করীযতীতি পিট্ঠং. এৰমাদীনি ফরণকানি পিট্ঠানি যাৰকালিকানীতি যোজনা. অধোতকন্তি উদকেন অধূনিতং. তেসন্তি পিট্ঠানং.

নিরন্তরং অসতি সম্বজ্ঝতীতি নিয্যাসো. সেসাতি উচ্ছুনিয্যাসতো সেসা. পাল়িযং ৰুত্তনিয্যাসাতি সম্বন্ধো. তত্থাতি নিয্যাসখাদনীযে. সঙ্গহিতানং নিয্যাসানং পরিযন্তন্তি যোজনা. এৰন্তিআদি নিগমনং.

ৰুত্তমেৰাতি হেট্ঠা পঠমপৰারণসিক্খাপদে ৰুত্তমেৰাতি. সত্তমং.

৮. সন্নিধিকারকসিক্খাপদং

২৫২. অট্ঠমে অব্ভন্তরে জাতো অব্ভন্তরো. মহাথেরোতি মহন্তেহি থিরগুণেহি যুত্তো. ইমিনা ‘‘বেলট্ঠো’’তি সঞ্ঞানামস্স সঞ্ঞিনামিং দস্সেতি. পধানঘরেতি সমথৰিপস্সনানং পদহনট্ঠানঘরসঙ্খাতে একস্মিং আৰাসে. সুক্খকুরন্তি এত্থ সোসনকুরত্তা ন সুক্খকুরং হোতি, কেৰলং পন অসূপব্যঞ্জনত্তাতি আহ ‘‘অসূপব্যঞ্জনং ওদন’’ন্তি. সোসনকুরম্পি যুত্তমেৰ. ৰক্খতি হি ‘‘তং পিণ্ডপাতং উদকেন তেমেত্ৰা’’তি. ‘‘ওদন’’ন্তিইমিনা কুরসদ্দস্স ওদনপরিযাযতং দস্সেতি. ওদনঞ্হি করোতি আযুৰণ্ণাদযোতি ‘‘কুর’’ন্তি ৰুচ্চতি. সোতি বেলট্ঠসীসো. তঞ্চ খোতি তঞ্চ সুক্খকুরং আহরতীতি সম্বন্ধো. পচ্চযগিদ্ধতাযাতি পিণ্ডপাতপচ্চযে লুদ্ধতায. থেরো ভুঞ্জতীতি সম্বন্ধো. মনুস্সানং একাহারস্স সত্তাহমত্তট্ঠিতত্তা ‘‘সত্তাহ’’ন্তি ৰুত্তং. ততোতি ভুঞ্জনতো পরন্তি সম্বন্ধো. চত্তারিপীতি এত্থ পিসদ্দেন অধিকানিপি সত্তাহানি গহেতব্বানি.

২৫৩. ইতীতি ইদং তযং. ‘‘সন্নিধি কারো অস্সা’’তি সমাসো ৰিসেসনপরনিপাতৰসেন গহেতব্বো. ‘‘সন্নিধিকিরিযন্তি অত্থো’’তি ইমিনা করীযতীতি কারোতি কম্মত্থং দস্সেতি. একরত্তন্তি অন্তিমপরিচ্ছেদৰসেন ৰুত্তং তদধিকানম্পি অধিপ্পেতত্তা. অস্সাতি ‘‘সন্নিধিকারক’’ন্তি পদস্স.

সন্নিধিকারকস্স সত্তাহকালিকস্স নিস্সগ্গিযপাচিত্তিযাপত্তিযা পচ্চযত্তা সন্নিধিকারকং যামকালিকং খাদনীযভোজনীযং অসমানম্পি সুদ্ধপাচিত্তিযাপত্তিযা পচ্চযো হোতীতি আহ ‘‘যামকালিকং ৰা’’তি. পটিগ্গহণেতি পটিগ্গহণে চ গহণে চ. অজ্ঝোহরিতুকামতায হি পটিগ্গহণে চ পটিগ্গহেত্ৰা গহণে চাতি ৰুত্তং হোতি. যং পত্তং অঙ্গুলিযা ঘংসন্তস্স লেখা পঞ্ঞাযতি, সো পত্তো দুদ্ধোতো হোতি সচেতি যোজনা উত্তরৰাক্যে যংসদ্দং দিস্ৰা পুব্বৰাক্যে তংসদ্দস্স গমনীযত্তা. গণ্ঠিকপত্তস্সাতি বন্ধনপত্তস্স. সোতি স্নেহো. পগ্ঘরতি সন্দিস্সতীতি সম্বন্ধো. তাদিসেতি দুদ্ধোতে, গণ্ঠিকে ৰা. তত্থাতি ধোৰিতপত্তে আসিঞ্চিত্ৰাতি সম্বন্ধো. হীতি সচ্চং. অব্বোহারিকাতি ন ৰোহরিতব্বা, ৰোহরিতুং ন যুত্তাতি অত্থো. ন্তি খাদনীযভোজনীযং পরিচ্চজন্তীতি সম্বন্ধো. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. ততোতি অপরিচ্চত্তখাদনীযভোজনীযতো নীহরিত্ৰাতি সম্বন্ধো.

অকপ্পিযমংসেসূতি নিদ্ধারণসমুদাযো. সতি পচ্চযেতি পিপাসসঙ্খাতে পচ্চযে সতি. অনতিরিত্তকতন্তি অতিরিত্তেন অকতং সন্নিধিকারকং খাদনীযভোজনীযন্তি যোজনা. একমেৰ পাচিত্তিযন্তি সম্বন্ধো. ৰিকপ্পদ্ৰযেতি সামিসনিরামিসসঙ্খাতে ৰিকপ্পদ্ৰযে. সব্বৰিকপ্পেসূতি ৰিকালসন্নিধিঅকপ্পিযমংসযামকালিকপচ্চযসঙ্খাতেসু সব্বেসু ৰিকপ্পেসু.

২৫৫. আমিসসংসট্ঠন্তি আমিসেন সংসট্ঠং সত্তাহকালিকং যাৰজীৰিকং.

২৫৬. চতুব্বিধকালিকস্স সরূপঞ্চ ৰচনত্থঞ্চ দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰিকালভোজনসিক্খাপদে’’তিআদি. তত্থ নিদ্দিট্ঠং খাদনীযভোজনীয’’ন্তিইমিনা যাৰকালিকস্স সরূপং দস্সেতি. ‘‘যাৰ…পে… কালিক’’ন্তিইমিনা ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘সদ্ধিং…পে… পান’’ন্তিইমিনা যামকালিকস্স সরূপং দস্সেতি. ‘‘যাৰ…পে… কালিক’’ন্তিইমিনা ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘সব্বিআদি পঞ্চৰিধং ভেসজ্জ’’ন্তিইমিনা সত্তাহকালিকস্স সরূপং দস্সেতি. ‘‘সত্তাহং…পে… কালিক’’ন্তিইমিনা ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘ঠপেত্ৰা…পে… সব্বম্পী’’তিইমিনা যাৰজীৰিকস্স সরূপং দস্সেতি. ‘‘যাৰ…পে… জীৰিক’’ন্তিইমিনা ৰচনত্থং দস্সেতি. সব্বৰচনত্থো লহুকমত্তমেৰ, গরুকো পনেৰং ৰেদিতব্বো – যাৰ যত্তকো মজ্ঝন্হিকো কালো যাৰকালো, সো অস্সত্থী, তং ৰা কালং ভুঞ্জিতব্বন্তি যাৰকালিকং. যামো কালো যামকালো, সো অস্সত্থি, তং ৰা কালং পরিভুঞ্জীতব্বন্তি যামকালিকং. সত্তাহো কালো সত্তাহকালো, সো অস্সত্থি, তং ৰা কালং নিদহিত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বন্তি সত্তাহকালিকং. যাৰ যত্তকো জীৰো যাৰজীৰো, সো অস্সত্থি, যাৰজীৰং ৰা পরিহরিত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বন্তি যাৰজীৰিকন্তি.

তত্থাতি চতুব্বিধেসু কালিকেসু. সতক্খত্তুন্তি অনেকৰারং. যাৰ কালো নাতিক্কমতি, তাৰ ভুঞ্জন্তস্সাতি যোজনা. অহোরত্তং ভুঞ্জন্তস্সাতি সম্বন্ধোতি. অট্ঠমং.

৯. পণীতভোজনসিক্খাপদং

২৫৭. নৰমে পকট্ঠভাৰং নীতন্তি পণীতন্তি ৰুত্তে পণীতসদ্দো উত্তমত্থোতি আহ ‘‘উত্তমভোজনানী’’তি. সম্পন্নো নাম ন মধুরগুণো, অথ খো মধুরগুণযুত্তং ভোজনমেৰাতি আহ ‘‘সম্পত্তিযুত্ত’’ন্তি. কস্সাতি করণত্থে চেতং সামিৰচনং, কেনাতি হি অত্থো. ‘‘সুরস’’ন্তিইমিনা সাদীযতি অস্সাদীযতীতি সাদূতি ৰচনত্থস্স সরূপং দস্সেতি.

২৫৯. ‘‘যো পন…পে… ভুঞ্জেয্যা’’তি এত্থ ৰিনিচ্ছযো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. সুদ্ধানীতি ওদনেন অসংসট্ঠানি. ওদনসংসট্ঠানি সব্বিআদীনীতি সম্বন্ধো. এত্থাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে. হীতি সচ্চং. ‘‘পণীতসংসট্ঠানী’’তিইমিনা পণীতেহি সব্বিআদীহি সংসট্ঠানি ভোজনানি পণীতভোজনানীতি অত্থং দস্সেতি. ‘‘সত্তধঞ্ঞনিব্বত্তানী’’তি ইমিনা ভোজনানং সরূপং দস্সেতি.

‘‘সব্বিনা ভত্ত’’ন্তিআদীনং পঞ্চন্নং ৰিকপ্পানং মজ্ঝে তীসুপি ৰিকপ্পেসু ‘‘ভত্ত’’ন্তি যোজেতব্বং. এৰং ৰাক্যং কত্ৰা ৰিঞ্ঞাপনে আপত্তিং দস্সেত্ৰা সমাসং কত্ৰা ৰিঞ্ঞাপনে তং দস্সেন্তো আহ ‘‘সব্বিভত্তং দেহী’’তিআদি.

ইতোতি গাৰিতো লদ্ধেনাতি সম্বন্ধো. ৰিসঙ্কেতন্তি সঙ্কেততো ঞাপিততো ৰিগতং ৰিরহিতন্তি অত্থো. হীতি সচ্চং. ইমিনা ৰিসঙ্কেতস্স গুণদোসং দস্সেতি.

কপ্পিযসব্বিনা দেহীতি কপ্পিযসব্বিনা সংসট্ঠং ভত্তং দেহীতি যোজনা. এসেৰ নযো সেসেসুপি. যেন যেনাতি যেন যেন সব্বিআদিনা. তস্মিং তস্সাতি এত্থাপি ৰিচ্ছাৰসেন অত্থো দট্ঠব্বো. পাল়িযং আগতসব্বি নাম গোসব্বি, অজিকাসব্বি, মহিংসসব্বি, যেসং মংসং কপ্পতি, তেসং সব্বি চ. নৰনীতং নাম এৰমেৰ. তেলং নাম তিলতেলং, সাসপতেলং, মধুকতেলং, এরণ্ডতেলং, ৰসাতেলঞ্চ. মধু নাম মক্খিকামধু. ফাণিতং নাম উচ্ছুম্হা নিব্বত্তং. মচ্ছো নাম উদকচরো. পাল়িঅনাগতো মচ্ছো নাম নত্থি. মংসং নাম যেসং মংসং কপ্পতি, তেসং মংসং. খীরদধীনি সব্বিসদিসানেৰ. ৰুত্তং যথা এৰং ‘‘নৰনীতভত্তং দেহী’’তিআদীসুপি সূপোদনৰিঞ্ঞত্তিদুক্কটমেৰ হোতীতি যোজনা. হীতি সচ্চং. সো চাতি সো চত্থো. তত্থাতি তস্মিং অত্থে. কিং পযোজনং. নত্থেৰ পযোজনন্তি অধিপ্পাযো.

পটিলদ্ধং ভোজনন্তি সম্বন্ধো. একরসন্তি এককিচ্চং. ততোতি নৰপণীতভোজনতো নীহরিত্ৰাতি সম্বন্ধো.

সব্বানীতি নৰ পাচিত্তিযানি সন্ধায ৰুত্তং.

২৬১. উভযেসম্পীতি ভিক্খুভিক্খুনীনম্পি. সব্বীতি চেত্থ যো নং পরিভুঞ্জতি, তস্স বলাযুৰড্ঢনত্থং সব্বতি গচ্ছতি পৰত্ততীতি সব্বি, ঘতং. ততিযক্খরেনেৰ সজ্ঝাযিতব্বং লিখিতব্বঞ্চ. কস্মা? ততিযক্খরট্ঠানেযেৰ সব্ব গতিযন্তি গতিঅত্থস্স সব্বধাতুস্স ধাতুপাঠেসু আগতত্তাতি. নৰমং.

১০. দন্তপোনসিক্খাপদং

২৬৩. দসমে দন্তকট্ঠন্তি দন্তপোনং. তঞ্হি দন্তো কসীযতি ৰিলেখীযতি অনেনাতি ‘‘দন্তকট্ঠ’’ন্তি ৰুচ্চতি. ‘‘সব্ব’’ন্তি আদিনা সব্বমেৰ পংসুকূলং সব্বপংসুকূলং, তমস্সত্থীতি ‘‘সব্বপংসুকূলিকো’’তি অত্থং দস্সেতি. সোতি ভিক্খু পরিভুঞ্জতি কিরাতি সম্বন্ধো. সুসানেতি আল়হনে. তঞ্হি ছৰানং সযনট্ঠানত্তা ‘‘সুসান’’ন্তি ৰুচ্চতি নিরুত্তিনযেন. তত্থাতি সুসানে. পুন তত্থাতি এৰমেৰ. অয্যসরূপঞ্চ ৰোসাটিতকসরূপঞ্চ দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘অয্যৰোসাটিতকানীতি এত্থা’’তি. তত্থ ‘‘অয্যা…পে… পিতামহা’’তিইমিনা অয্যসরূপং দস্সেতি. ‘‘ৰো…পে… ভোজনীযানী’’তিইমিনা ৰোসাটিতকসরূপং. অয্যসঙ্খাতানং পিতিপিতামহানং অত্থায, তে ৰা উদ্দিস্স ছড্ডিতানি ৰোসাটিতকসঙ্খতানি খাদনীযভোজনীযানি অয্যৰোসাটিতকানীতি ৰিগ্গহো কাতব্বো. মনুস্সা ঠপেন্তি কিরাতি সম্বন্ধো. ন্তি খাদনীযভোজনীযং. তেসন্তি ঞাতকানং. পিণ্ডং পিণ্ডং কত্ৰাতি সঙ্ঘাটং সঙ্ঘাটং কত্ৰা. অঞ্ঞন্তি ৰুত্তখাদনীযভোজনীযতো অঞ্ঞং. উম্মারেপীতি সুসানস্স ইন্দখীলেপি. সো হি উদ্ধটো কিলেসমারো এত্থাতি ‘‘উম্মারো’’তি ৰুচ্চতি. বোধিসত্তো হি অভিনিক্খমনকালে পুত্তং চুম্বিস্সামীতি ওৰরকস্স ইন্দখীলে ঠত্ৰা পস্সন্তো মাতরং পুত্তস্স নলাটে হত্থং ঠপেত্ৰা সযন্তিং দিস্ৰা ‘‘সচে মে পুত্তং গণ্হেয্যং, মাতা তস্স পবুজ্ঝেয্য, পবুজ্ঝমানায অন্তরাযো ভৰেয্যা’’তি অভিনিক্খমনন্তরাযভযেন পুত্তদারে পরিচ্চজিত্ৰা ইন্দখীলতো নিৰত্তিত্ৰা মহাভিনিক্খমনং নিক্খমি. তস্মা বোধিসত্তস্স ঠত্ৰা পুত্তদারেসু অপেক্খাসঙ্খাতস্স মারস্স উদ্ধটট্ঠানত্তা সো ইন্দখীলো নিপ্পরিযাযেন ‘‘উম্মারো’’তি ৰুচ্চতি, অঞ্ঞে পন রূল়্হীৰসেন. থিরোতি থদ্ধো. ঘনবদ্ধোতি ঘনেন বদ্ধো. কথিনেন মংসেন আবদ্ধোতি অত্থো. ৰঠতি থূলো ভৰতীতি ৰঠো, মুদ্ধজদুতিযোযং, সো অস্সত্থীতি ৰঠরোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰঠরোতি থূলো’’তি. ‘‘সল্লক্খেমা’’তিইমিনা ‘‘মঞ্ঞে’’তি এত্থ মনধাতু সল্লক্খণত্থো, মকারস্সেকারোতি দস্সেতি. হীতি সচ্চং. তেসন্তি মনুস্সানং.

২৬৪. সম্মাতি অৰিপরীতং. অসল্লক্খেত্ৰাতি আহারসদ্দস্স খাদনীযভোজনীযাদীসু নিরূল়্হভাৰং অমঞ্ঞিত্ৰা. ভগৰা পন ঠপেসীতি সম্বন্ধো. যথাউপ্পন্নস্সাতি যেনাকারেন উপ্পন্নস্স. পিতা পুত্তসঙ্খাতে দারকে সঞ্ঞাপেন্তো ৰিয ভগৰা তে ভিক্খূ সঞ্ঞাপেন্তোতি যোজনা.

২৬৫. এতদেৰাতি তিণ্ণমাকারানমঞ্ঞতরৰসেন অদিন্নমেৰ সন্ধাযাতি সম্বন্ধো. হীতি সচ্চং. মাতিকাযং ‘‘দিন্ন’’ন্তি ৰুত্তট্ঠানং নত্থি, অথ কস্মা পদভাজনেযেৰ ৰুত্তন্তি আহ ‘‘দিন্নন্তি ইদ’’ন্তিআদি. ‘‘দিন্ন’’ন্তি ইদং উদ্ধটন্তি সম্বন্ধো. অস্সাতি ‘‘দিন্ন’’ন্তি পদস্স. নিদ্দেসে চ ‘‘কাযেন…পে… দেন্তে’’তি উদ্ধটন্তি যোজনা. এৰন্তি ইমেহি তীহাকারেহি দদমানেতি সম্বন্ধো. এৰন্তি ইমেহি দ্ৰীহাকারেহি. আদীযমানন্তি সম্বন্ধো. রথরেণুম্পীতি রথিকৰীথিযং উট্ঠিতপংসুম্পি. পুব্বেতি পঠমপৰারণসিক্খাপদে. এৰং পটিগ্গহিতং এতং আহারং দিন্নং নাম ৰুচ্চতীতি যোজনা. ‘‘এতমেৰা’’তি এৰস্স সম্ভৰতো তস্স ফলং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘ন ইদ’’ন্তিআদি. নিস্সট্ঠং ন ৰুচ্চতীতি যোজনা.

তত্থাতি ‘‘কাযেনা’’তিআদিৰচনে. হীতি সচ্চং. নত্থু করীযতি ইমাযাতি নত্থুকরণী, তায. নাসাপুটেন পটিগ্গণ্হাতীতি সম্বন্ধো. অকল্লকোতি গিলানো. হীতি সচ্চং. কাযেন পটিবদ্ধো কাযপটিবদ্ধো কটচ্ছুআদীতি আহ ‘‘কটচ্ছুআদীসূ’’তিআদি. হীতি সচ্চং. পাতিযমানন্তি পাতাপিযমানং.

এত্থাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে. ‘‘পঞ্চহঙ্গেহী’’তি পদস্স ৰিত্থারং দস্সেন্তো আহ ‘‘থামমজ্ঝিমস্সা’’তিআদি. ন্তি দাতব্বৰত্থুং.

তত্থাতি ‘‘হত্থপাসো পঞ্ঞাযতী’’তিৰচনে. গচ্ছন্তোপি ঠিতেনেৰ সঙ্গহিতো. ভূমট্ঠস্সাতি ভূমিযং ঠিতস্স. আকাসট্ঠস্সাতি আকাসে ঠিতস্স. ‘‘হত্থং অঙ্গ’’ন্তি পদেহি অৰযৰিসম্বন্ধো কাতব্বো. ৰুত্তনযেনেৰাতি ‘‘ভূমট্ঠস্স চ সীসেনা’’তিআদিনা ৰুত্তনযেনেৰ. পক্খীতি সকুণো. সো হি পক্খযুত্তত্তা পক্খীতি ৰুচ্চতি. হত্থীতি কুঞ্জরো. সো হি সোণ্ডসঙ্খাতহত্থযুত্তত্তা হত্থীতি ৰুচ্চতি. অদ্ধেন অট্ঠমং রতনমস্সাতি অদ্ধট্ঠমরতনো, হত্থী, তস্স. তেনাতি হত্থিনা.

একো দাযকো ৰদতীতি সম্বন্ধো. ওণমতীতি হেট্ঠা নমতি. এত্তাৰতাতি একদেসসম্পটিচ্ছনমত্তেন. ততোতি সম্পটিচ্ছনতো. উগ্ঘাটেত্ৰাতি ৰিৰরিত্ৰা. কাজেনাতি ব্যাভঙ্গিযা. সা হি কচতি বন্ধতি ৰিৰিধং ভারং অস্মিন্তি কাচোতি ৰুচ্চতি, চকারস্স জকারে কতে কাজোপি যুত্তোযেৰ. তিংস হত্থা রতনানি ইমস্সাতি তিংসহত্থো, ৰেণু. গুল়কুম্ভোতি ফাণিতেন পূরিতো ঘটো. পটিগ্গহিতমেৰাতি কুম্ভেসু হত্থপাসতো বহি ঠিতেসুপি অভিহারকস্স হত্থপাসে ঠিতত্তা পটিগ্গহিতমেৰাতি ৰুত্তং হোতি. উচ্ছুযন্তদোণিতোতি উচ্ছুং পীল়নযন্তস্স অম্বণতো.

বহূ পত্তা ঠপিতা হোন্তীতি সম্বন্ধো. যত্থাতি যস্মিং ঠানে. ঠিতস্স ভিক্খুনো হত্থপাসেতি যোজনা. ঠত্ৰা ফুসিত্ৰা ‘‘নিসিন্নস্স ভিক্খুনো’’তি পাঠসেসেন যোজেতব্বং. ঠিতেন ৰা নিসিন্নেন ৰা নিপন্নেন ৰা দাযকেন দিয্যতীতি সম্বন্ধো.

পথৰিযং ঠিতা হোন্তীতি সম্বন্ধো. যং যন্তি যং যং পত্তং. যত্থ কত্থচীতি যেসু কেসুচীতি সম্বন্ধো. ন্তি তং ৰচনং.

তত্থ তস্মিং ঠানে জাতো তত্থজাতো, অলুত্তসমাসোযং, সোযেৰ তত্থজাতকো, তস্মিং. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. তত্থজাতকে ন রুহতি যথা, এৰং ন রুহতিযেৰাতি যোজনা. থামমজ্ঝিমেন পুরিসেন সুট্ঠু হরিতব্বন্তি সংহারিযং, তংযেৰ সংহারিমং যকারস্স মকারং কত্ৰা, ন সংহারিমং অসংহারিমং, তস্মিং. তেপীতি তে অসংহারিমাপি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. তত্থজাতকসঙ্খেপূপগাতি তত্থজাতকে সমোধানেত্ৰা খেপং পক্খেপং উপগতা. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. ইদঞ্হি ৰাক্যন্তরত্তা পুনপ্পুনং ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. তানীতি তিন্তিণিকাদিপণ্ণানি. সন্ধারেতুন্তি সম্মা ধারেতুং. ঠিতো দাযকোতি সম্বন্ধো.

লদ্ধস্স লদ্ধস্স ৰত্থুস্স সন্নিধিট্ঠানত্তা, পক্খিত্তট্ঠানত্তা ৰা থৰীযতি পসংসীযতীতি থৰিকা, ততো. পুঞ্ছিত্ৰা পটিগ্গহেত্ৰাতি ‘‘পুঞ্ছিত্ৰা ৰা পটিগ্গহেত্ৰা ৰা’’তি অনিযমৰিকপ্পত্থো ৰাসদ্দো অজ্ঝাহরিতব্বো. তেসু তেসু ৰত্থূসু রঞ্জতি লগ্গতীতি রজো, তং. ৰিনযে পঞ্ঞত্তং দুক্কটং ৰিনযদুক্কটং. তং পনাতি ভিক্খং পন. পটিগ্গহেত্ৰা দেথাতি মং পটিগ্গহাপেত্ৰা মম দেথাতি অধিপ্পাযো.

ততো ততোতি তস্মা তস্মা ঠানা উট্ঠাপেত্ৰাতি সম্বন্ধো. ন্তি ভিক্খং. তস্সাতি অনুপসম্পন্নস্স.

সো ৰত্তব্বোতি সো দিয্যমানো ভিক্খু দাযকেন ভিক্খুনা ৰত্তব্বোতি যোজনা. ইমন্তি সরজপত্তং. তেনাতি দিয্যমানভিক্খুনা. তথা কাতব্বন্তি যথা দাযকেন ভিক্খুনা ৰুত্তং, তথা কাতব্বন্তি অত্থো. উপ্লৰতীতি উপরি গচ্ছতি, প্লু গতিযন্তি হি ধাতুপাঠেসু (সদ্দনীতিধাতুমালাযং ১৬ ল়কারন্তধাতু) ৰুত্তং. এত্থ উইতি উপসগ্গস্স অত্থদস্সনত্থং ‘‘উপরী’’তি ৰুত্তং, পকারলকারসংযোগো দট্ঠব্বো. পোত্থকেসু পন ‘‘উপ্পিলৰতী’’তি লিখন্তি, সো অপাঠো. কঞ্জিকন্তি বিলঙ্গং. তঞ্হি কেন জলেন অঞ্জিযং অভিব্যত্তং অস্সাতি ‘‘কঞ্জিয’’ন্তি ৰুচ্চতি, তমেৰ কঞ্জিকং যকারস্স ককারং কত্ৰা. তং পৰাহেত্ৰা, অপনেত্ৰাতি অত্থো. যত্থাতি যস্মিং ঠানে. সুক্খমেৰ ভত্তং ভজিতব্বট্ঠেন সেৰিতব্বট্ঠেনাতি সুক্খভত্তং, তস্মিং. পুরতোতি ভিক্খুস্স পুরতো, পুব্বে ৰা. ফুসিতানীতি বিন্দূনি. তানি হি সম্বাধট্ঠানেসুপি ফুসন্তীতি ফুসিতানীতি ৰুচ্চন্তি.

উল়ুঙ্কোতি কোসিযসকুণনামো দীঘদণ্ডকো একো ভাজনৰিসেসো, তেন. থেৰাতি ফুসিতানি. তানি হি সম্বাধট্ঠানেসুপি ফুসিতত্তা থৰীযন্তি পসংসীযন্তীতি ‘‘থেৰা’’তি ৰুচ্চন্তি. চরুকেনাতি চরীযতি ভক্খীযতীতি চরু, হব্যপাকো, তং করোতি অনেনাতি চরুকং, থাল্যাদিকং খুদ্দকভাজনং, তেন আকিরিযমানেতি সম্বন্ধো. কাল়ৰণ্ণকামেহি মানীযতীতি মসি. খাদতীতি ছারো খকারস্স ছকারং, দকারস্স চ রকারং কত্ৰা, খাররসো, সো ইমিস্সত্থীতি ছারিকা. উপ্পতিত্ৰাতি উদ্ধং গন্ত্ৰা. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা.

ফালেত্ৰাতি ছিন্দিত্ৰা. দেন্তানং অনুপসম্পন্নানন্তি সম্বন্ধো. পাযাসস্সাতি পাযাসেন. তথাপীতি তেন মুখৰট্টিযা গহণাকারেনপি.

আভোগং কত্ৰাতি ‘‘পটিগ্গহেস্সামী’’তি মনসিকারং কত্ৰা. সোতি নিদ্দং ওক্কন্তো ভিক্খু. ৰট্টতিযেৰাতি আভোগস্স কতত্তা ৰট্টতিযেৰ. অনাদরন্তি অনাদরেন, করণত্থে চেতং উপযোগৰচনং, অনাদরং হুত্ৰাতি ৰা যোজেতব্বং. কেচীতি অভযগিরিৰাসিনো. কাযেন পটিবদ্ধো কাযপটিবদ্ধো, তেন পটিবদ্ধো কাযপটিবদ্ধপটিবদ্ধো, তেন. ৰচনমত্তমেৰাতি ‘‘পটিবদ্ধপটিবদ্ধ’’ন্তি একং অতিরেকং পটিবদ্ধৰচনমত্তমেৰ নানং, অত্থতো পন কাযপটিবদ্ধমেৰাতি অধিপ্পাযো. যম্পীতি যম্পি ৰত্থু. তত্রাতি তস্মিং ৰট্টনে. ন্তি অনুজাননং.

নেয্যো অধিপ্পাযং নেত্ৰা ঞাতো অত্থো ইমস্সাতি নেয্যত্থং. এত্থাতি সুত্তে, সুত্তস্স ৰা. ন্তি ৰত্থু পততীতি সম্বন্ধো. পরিগল়িত্ৰাতি ভস্সিত্ৰা. সুদ্ধাযাতি নিরজায. সামন্তি সযং. পুঞ্ছিত্ৰা ৰাতিআদীসু তযো ৰাসদ্দা অনিযমৰিকপ্পত্থা. পুঞ্ছিতাদীসু হি একস্মিং কিচ্চে কতে ইতরকিচ্চং কাতব্বং নত্থীতি অধিপ্পাযো. তেনাতি তেন ভিক্খুনা, ‘‘আহরাপেতুম্পী’’তিপদে কারিতকম্মং. ‘‘কস্মা ন ৰট্টতী’’তি পুচ্ছা. হীতি ৰিত্থারো. ৰদন্তেন ভগৰতাতি সম্বন্ধো. এত্থাতি সুত্তৰচনেসু. ‘‘পরিচ্চত্তং তং ভিক্খৰে দাযকেহী’’তি ৰচনেনাতি যোজনা. অধিপ্পাযোতি নীতত্থো অধিপ্পাযো, নিপ্পরিযাযেন ইতত্থো ঞাতত্থো অধিপ্পাযোতি ৰুত্তং হোতি.

এৰং নীতত্থমধিপ্পাযং দস্সেত্ৰা নেয্যত্থ, মধিপ্পাযং দস্সেন্তো আহ ‘‘যস্মা চা’’তি আদি. ন্তি পরিভুঞ্জনং অনুঞ্ঞাতন্তি সম্বন্ধো. দুতিযদিৰসেপীতি পিসদ্দো সম্পিণ্ডনত্থো, অপরদিৰসেপীতি অত্থো. অধিপ্পাযোতি নেয্যত্থো অধিপ্পাযো নেত্ৰা ইয্যত্থো ঞাতত্থো অধিপ্পাযোতি ৰুত্তং হোতি.

ভুঞ্জন্তানং ভিক্খূনন্তি সম্বন্ধো. হীতি ৰিত্থারো. দন্তাতি দসনা. তে হি দংসীযন্তি ভক্খীযন্তি এতেহীতি ‘‘দন্তা’’তি ৰুচ্চন্তি. সত্থংযেৰ সত্থকং খুদ্দকট্ঠেন, তেন পটিগ্গহিতেন সত্থকেন. এতন্তি মলং. ন্তি লোহগন্ধমত্তং. পরিহরন্তীতি পটিগ্গহেত্ৰা হরন্তি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. তং সত্থকং পরিভোগত্থায যস্মা ন পরিহরন্তি, তস্মা এসেৰ নযোতি অত্থো. উগ্গহিতপচ্চযা, সন্নিধিপচ্চযা ৰা দোসো নত্থীতি ৰুত্তং হোতি. তত্থাতি তেসু তক্কখীরেসু. নীলিকাতি নীলৰণ্ণা স্নেহা. আমকতক্কাদীসূতি অপক্কেসু তক্কখীরেসু.

কিলিট্ঠউদকন্তি সমলং উদকং. তস্সাতি সামণেরস্স. পত্তগতং ওদনন্তি সম্বন্ধো. অস্সাতি সামণেরস্স. উগ্গহিতকোতি অৰগহিতকো. ‘‘উঞ্ঞাতো’’তিআদীসু (সং. নি. ১.১১২) ৰিয উকারো ওকারৰিপরীতো হোতি, অপটিগ্গহেত্ৰা গহিতত্তা দুগ্গহিতকোতি ৰুত্তং হোতি.

এতেনাতি ওদনেন. পটিগ্গহিতমেৰ হোতি হত্থতো অমুত্তত্তাতি অধিপ্পাযো.

পুন পটিগ্গহেতব্বং সাপেক্খে সতীতি অধিপ্পাযো. এত্তোতি ইতো পত্ততো. সামণেরো পক্খিপতীতি সম্বন্ধো. ততোতি পত্ততো. কেচীতি অভযগিরিৰাসিনো. ন্তি ‘‘পুন পটিগ্গহেতব্ব’’ন্তি ৰদন্তানং কেসঞ্চি আচরিযানং ৰচনং ৰেদিতব্বন্তি সম্বন্ধো. ন্তি পূৰভত্তাদি.

অত্তনো ৰাতি সামণেরস্স ৰা. সামণেরাতি আমন্তনং. তস্সাতি সামণেরস্স. ভাজনেতি যাগুপচনকভাজনে. যাগুকুটন্তি যাগুযা পূরিতং কুটং. ন্তি যাগুকুটং. ‘‘ভিক্খুনা পটিগ্গণ্হাপেতু’’ন্তি কারিতকম্মং উপনেতব্বং. গীৰং ঠপেত্ৰা আৰজ্জেতীতি সম্বন্ধো. আৰজ্জেতীতি পরিণামেতি.

পটিগ্গহণূপগং ভারন্তি থামমজ্ঝিমেন পুরিসেন সংহারিমং ভারং. বলৰতা সামণেরেনাতি সম্বন্ধো. তেলঘটং ৰাতি তেলেন পক্খিত্তং ঘটং ৰা. লগ্গেন্তীতি লম্বেন্তি. অযমেৰ ৰা পাঠো.

নাগস্স দন্তো ৰিযাতি নাগদন্তকো, সদিসত্থে কো. অঙ্কীযতে লক্খীযতে অনেনাতি অঙ্কুসো, গজমত্থকম্হি ৰিজ্ঝনকণ্ডকো. অঙ্কুসো ৰিযাতি অঙ্কুসকো, তস্মিং অঙ্কুসকে ৰা লগ্গিতা হোন্তীতি সম্বন্ধো. গণ্হতোতি গণ্হন্তস্স. মঞ্চস্স হেট্ঠা হেট্ঠামঞ্চো, তস্মিং. ন্তি তেলথালকং.

আরোহন্তেহি চ ওরোহন্তেহি চ নিচ্চং সেৰীযতীতি নিস্সেণী, তস্সা মজ্ঝং নিস্সেণিমজ্ঝং, তস্মিং. কণ্ণে উট্ঠিতং কণ্ণিকং, কণ্ণমলং, কণ্ণিকং ৰিয কণ্ণিকং, যথা হি কণ্ণমলং কণ্ণতো উট্ঠহিত্ৰা সযং পৰত্ততি, এৰং তেলাদিতো উট্ঠহিত্ৰা সযং পৰত্ততীতি ৰুত্তং হোতি. ঘনচুণ্ণন্তি কথিনচুণ্ণং. তংসমুট্ঠানমেৰ নামাতি ততো তেলাদিতো সমুট্ঠানমেৰ নাম হোতীতি অত্থো. এতন্তি কণ্ণিকাদি. ইদং পদং পুব্বাপরাপেক্খং.

যোত্তেনাতি রজ্জুনা. অঞ্ঞো দেতীতি সম্বন্ধো.

পৰিসন্তে চ নিক্খমন্তে চ ৰরতি আৰরতি ইমাযাতি ৰতি, তং. উচ্ছূতি রসালো. সো হি উসতি ৰিসং দাহেতীতি উচ্ছূতি ৰুচ্চতি, তং. তিম্বরুসকন্তি তিন্দুকং. তঞ্হি তেমেতি ভুঞ্জন্তং পুগ্গলং অদ্দেতি রসেনাতি তিম্বো, রুসতি খুদ্দিতং নাসেতীতি রুসকো, তিম্বো চ সো রুসকো চাতি ‘‘তিম্বরুসকো’’তি ৰুচ্চতি, তং. ৰতিদণ্ডকেসূতি ৰতিযা অত্থায নিক্খণিতেসু দণ্ডকেসু. মযং পনাতি সঙ্গহকারাচরিযভূতা বুদ্ধঘোসনামকা মযং পন, অত্তানং সন্ধায বহুৰচনৰসেন ৰুত্তং. ন পুথুলো পাকারোতি অড্ঢতেয্যহত্থপাসানতিক্কমং সন্ধায ৰুত্তং. হত্থসতম্পীতি রতনসতম্পি.

সোতি সামণেরো. ভিক্খুস্স দেতীতি যোজনা. অপরোতি সামণেরো.

ফলং ইমিস্সত্থীতি ফলিনী, ইনপচ্চযো ইত্থিলিঙ্গজোতকো ঈ, তং সাখন্তি যোজনা. ফলিনিসাখন্তি সমাসতোপি পাঠো অত্থি. মচ্ছিকৰারণত্থন্তি মধুফাণিতাদীহি মক্খনট্ঠানে নিলীযন্তীতি মক্খিকা, তাযেৰ মচ্ছিকা খকারস্স ছকারং কত্ৰা, তাসং নিৰারণায. মূলপটিগ্গহমেৰাতি মূলে পটিগ্গহণমেৰ, পঠমপটিগ্গহমেৰাতি ৰুত্তং হোতি.

ভিক্খু গচ্ছতীতি সম্বন্ধো. অরিত্তেনাতি কেনিপাতেন. তঞ্হি অরতি নাৰা গচ্ছতি অনেনাতি অরিত্তং, তেন. ন্তি পটিগ্গহণারহং ভণ্ডং. অনুপসম্পন্নেনাতি কারিতকম্মং. তস্মিম্পীতি চাটিকুণ্ডকেপি. ন্তি অনুপসম্পন্নং.

পাথেয্যতণ্ডুলেতি পথস্স হিতে তণ্ডুলে. তেসন্তি সামণেরানং. ইতরেহীতি ভিক্খূহি গহিততণ্ডুলেহি. সব্বেহি ভিক্খূহি ভুত্তন্তি সম্বন্ধো. এত্থাতি ভিক্খূহি গহিতেহি সামণেরস্স তণ্ডুলেহি যাগুপচনে ন দিস্সতীতি সম্বন্ধো. কারণন্তি পরিৰত্তেত্ৰা ভুত্তস্স চ অপরিৰত্তেত্ৰা ভুত্তস্স চ কারণং.

ভত্তং পচিতুকামো সামণেরোতি যোজনা. ভিক্খুনা আরোপেতব্বং, অগ্গি ন কাতব্বোতি সম্বন্ধো. পুন পটিগ্গহণকিচ্চং নত্থি মূলে পটিগ্গহিতত্তাতি অধিপ্পাযো.

অস্সাতি সামণেরস্স. ততোতি অগ্গিজালনতো.

তত্তে উদকেতি উদকে তাপে. ততোতি তণ্ডুলপক্খিপনতো.

পিধানন্তি উক্খলিপিধানং. তস্সেৰাতি হত্থকুক্কুচ্চকস্স ভিক্খুনো এৰ. দব্বিং ৰাতি কটচ্ছুং ৰা. সো হি দরীযতি ৰিলোল়ীযতি ইমাযাতি দব্বীতি ৰুচ্চতি.

তত্রাতি তস্মিং ঠপনে. তস্সেৰাতি লোলভিক্খুস্সেৰ. ততোতি পত্ততো. পুন ততোতি সাখাদিতো. তত্থাতি ফলরুক্খে.

ৰিতক্কং সোধেতুন্তি ‘‘ময্হম্পি দস্সতী’’তি ৰিতক্কং সোধেতুং. ততোতি অম্বফলাদিতো.

পুন ততোতি মাতাপিতূনমত্থায গহিততেলাদিতো. তেতি মাতাপিতরো. ততোযেৰাতি তেহিযেৰ তণ্ডুলেহি সম্পাদেত্ৰাতি সম্বন্ধো.

এত্থাতি তাপিতউদকে. অমুঞ্চন্তেনেৰ হত্থেনাতি যোজনা. অঙ্গন্তি ৰিনাসং গচ্ছন্তীতি অঙ্গারা. দরীযন্তি ফলীযন্তীতি দারূনি.

ৰুত্তো সামণেরোতি যোজনা.

গৰতি পরিভুঞ্জন্তানং ৰিস্সট্ঠং সদ্দং করোতীতি গুল়ো, গুল়তি ৰিসতো জীৰিতং রক্খতীতি ৰা গুল়ো, তং ভাজেন্তো ভিক্খূতি সম্বন্ধো. তস্সাতি লোলসামণেরস্স.

ধূমস্সত্থায ৰট্টীযতি ৰট্টিত্ৰা করীযতীতি ধূমৰট্টি, তং. মুখীযতি ৰিপরীযতীতি মুখং. কং ৰুচ্চতি সীসং, তং তিট্ঠতি এত্থাতি কণ্ঠো.

ভত্তুগ্গারোতি উদ্ধং গিরতি নিগ্গিরতীতি উগ্গারো, ভত্তমেৰ উগ্গারো ভত্তুগ্গারো, উগ্গারভত্তন্তি অত্থো. দন্তন্তরেতি দন্তৰিৰরে.

উপকট্ঠে কালেতি আসন্নে মজ্ঝন্হিকে কালে. কক্খারেত্ৰাতি সঞ্চিত্ৰা. তস্স অত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘দ্ৰে তযো খেল়পিণ্ডে পাতেত্ৰা’’তি. ফল়ুসঙ্খাতং সিঙ্গং ৰিসাণং অস্মিং অত্থীতি সিঙ্গী, সোযেৰ কটুকভযেহি ৰিরমিতব্বত্তা সিঙ্গীৰেরোতি ৰুচ্চতি. অঙ্কীযতি রুক্খো নৰং উগ্গতোতি লক্খীযতি এতেহীতি অঙ্কুরা, সমং লোণেন উদকং, সমং ৰা উদকেন লোণং অস্মিন্তি সমুদ্দো, তস্স উদকং অৰযৰীঅৰযৰভাৰেনাতি সমুদ্দোদকং, তেন অপটিগ্গহিতেনাতি সম্বন্ধো. ফাণতি গুল়তো থদ্ধভাৰং গচ্ছতীতি ফাণিতং. করেন হত্থেন গহিতব্বাতি করকা, ৰস্সোপলং, করেন গণ্হিতুমরহাতি অত্থো. কতকট্ঠিনাতি কতকনামকস্স একস্স রুক্খৰিসেসস্স অট্ঠিনা. ন্তি উদকং. কপিত্থোতি একস্স অম্বিলফলস্স রুক্খৰিসেসস্স নামং.

বহলন্তি আৰিলং. সন্দিত্ৰাতি ৰিসন্দিত্ৰা. ককুধসোব্ভাদযোতি ককুধরুক্খসমীপে ঠিতা সোব্ভাদযো. রুক্খতোতি ককুধরুক্খতো. পরিত্তন্তি অপ্পকং.

পানীযঘটে পক্খিত্তানি হোন্তীতি সম্বন্ধো. ন্তি ৰাসমত্তং উদকং. তত্থেৰাতি ঠপিতপুপ্ফৰাসিতপানীযেযেৰ. ঠপিতং দন্তকট্ঠন্তি সম্বন্ধো. অজানন্তস্স ভিক্খুস্সাতি যোজনা. অনাদরে চেতং সামিৰচনং. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা.

কিং মহাভূতং ৰট্টতি, কিং ন ৰট্টতীতি যোজনা. যং পনাতি মহাভূতং পন. অঙ্গলগ্গন্তি অঙ্গেসু লগ্গং, মহাভূতন্তি সম্বন্ধো. এত্থাতি সেদে. সুঝাপিতন্তি অঙ্গারসদিসং কত্ৰা সুট্ঠু ঝাপিতং.

চত্তারীতি পথৰী ছারিকা গূথং মুত্তন্তি চত্তারি. মহাৰিকটানীতি মহন্তানি সপ্পদট্ঠক্খণসঙ্খাতে ৰিকারকালে কত্তব্বানি ওসধানি. এত্থাতি ‘‘অসতি কপ্পিযকারকে’’তি ৰচনে. কালোদিস্সং নামাতি ব্যাধোদিস্স, পুগ্গলোদিস্স, কালোদিস্স, সমযোদিস্স, দেসোদিস্স, ৰসোদিস্স, ভেসজ্জোদিস্সসঙ্খাতেসু সত্তসু ওদিস্সেসু কালোদিস্সং নামাতি অত্থো. দসমং.

ভোজনৰগ্গো চতুত্থো.

৫. অচেলকৰগ্গো

১. অচেলকসিক্খাপদ-অত্থযোজনা

২৬৯. অচেলকৰগ্গস্স পঠমে পরিৰিসতি এত্থাতি পরিৰেসনন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘পরিৰেসনট্ঠান’’ন্তি. পরিব্বাজকপব্বজসদ্দা সমানাতি আহ ‘‘পরিব্বাজকসমাপন্নোতি পব্বজ্জং সমাপন্নো’’তি. তিত্থেন সমং পূরতীতি সমতিত্থীকং, নদীআদীসু উদকং, সমতিত্থিকং ৰিযাতি সমতিত্থিকং, পত্তভাজনেসু যাগুভত্তং. তেসন্তি মাতাপিতূনং দেন্তস্সাতি সম্বন্ধো. ‘‘দাপেতী’’তি এত্থ দাধাতুযা সম্পদানস্স সুৰিজানিতত্তা তং অদস্সেত্ৰা কারিতকম্মমেৰ দস্সেন্তো আহ ‘‘অনুপসম্পন্নেনা’’তি.

২৭৩. ‘‘সন্তিকে’’তিইমিনা ‘‘উপনিক্খিপিত্ৰা’’তি এত্থ উপসদ্দস্স সমীপত্থং দস্সেতি. তেসন্তি তিত্থিযানং. তত্থাতি ভাজনে. ইতোতি পত্ততো. ইধাতি ময্হং ভাজনে. ন্তি খাদনীযভোজনীযং. তস্সাতি তিত্থিযস্সাতি. পঠমং.

২. উয্যোজনসিক্খাপদং

২৭৪. দুতিযে পটিক্কমনঅসনসালসদ্দানং পরিযাযত্তা ৰুত্তং ‘‘অসনসালাযপী’’তি. ভত্তস্স ৰিস্সজ্জনং ভত্তৰিস্সগ্গোতি কতে ভত্তকিচ্চন্তি আহ ‘‘ভত্তকিচ্চ’’ন্তি. সম্ভূধাতুস্স পপুব্বঅপধাত্ৰত্থত্তা ৰুত্তং ‘‘ন পাপুণী’’তি.

২৭৬. ৰুত্তাৰসেসন্তি ৰুত্তেহি মাতুগামেন সদ্ধিং হসিতুকামতাদীহি অৰসেসং. তস্মিন্তি উয্যোজিতভিক্খুম্হি. অত্থতোতি ৰিজহন্তৰিজহিতভিক্খূনং অৰিনাভাৰসঙ্খাতঅত্থতো. ইতরেনাতি উয্যোজকভিক্খুনা. তত্থাতি ‘‘দস্সনূপচারং ৰা সৰনূপচারং ৰা’’তিৰচনে. এত্থাতি নিদ্ধারণসমুদাযো, দস্সনূপচারসৰনূপচারেসূতি অত্থো. ‘‘তথাতিইমিনা দ্ৰাদসহত্থপমাণং অতিদিসতি. তেহীতি কুট্টাদীহি. তস্সাতি দস্সনূপচারাতিক্কমস্স. ‘‘ৰুত্তপকারমনাচার’’ন্তি ইমিনা ‘‘ন অঞ্ঞো কোচি পচ্চযো’’তি এত্থ অঞ্ঞসদ্দস্স অপাদানং দস্সেতি, ‘‘কারণ’’ন্তিইমিনা পচ্চযসদ্দস্সত্থং.

২৭৭. কলিসদ্দস্স পাপপরাজযসঙ্খাতেসু দ্ৰীসু অত্থেসু পাপসঙ্খাতো কোধোতি আহ ‘‘কলীতি কোধো’’তি. ‘‘আণ’’ন্তিইমিনা সাসনসদ্দস্সত্থং দস্সেতি. ৰুত্তঞ্হি ‘‘আণা চ সাসনং ঞেয্য’’ন্তি. কোধৰসেন ৰদতীতি সম্বন্ধো. দস্সেত্ৰা ৰদতীতি যোজনা. ইমস্স ঠানং নিসজ্জং আলোকিতং ৰিলোকিতং পস্সথ ভোতি যোজনা. ইমিনাপীতি অমনাপৰচনং ৰচনেনাপীতি. দুতিযং.

৩. সভোজনসিক্খাপদং

২৭৯. ততিযে ‘‘সযনিযঘরে’’তি ৰত্তব্বে যকারলোপং কত্ৰা ‘‘সযনিঘরে’’তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘সযনিঘরে’’তি. যতোতি এত্থ তোসদ্দো পঠমাদীসু অত্থেসু দিস্সতি. ‘‘যতোনিদান’’ন্তিআদীসু (সু. নি. ২৭৫) পঠমত্থে. ‘‘অন্তরাযে অসেসতো’’তিআদীসু (ধ. স. অট্ঠ. গন্থারম্ভকথা ৭) দুতিযত্থে. ‘‘অনিচ্চতো’’তিআদীসু (পট্ঠা. ১.১.৪০৯) ততিযত্থে. ‘‘মাতিতো পিতিতো’’তিআদীসু (দী. নি. ১.৩১১) পঞ্চম্যত্থে. ‘‘যং পরতো দানপচ্চযা’’তিআদীসু (জা. ২.২২.৫৮৫) ছট্ঠ্যত্থে. ‘‘পুরতো পচ্ছতো’’তিআদীসু (পাচি. ৫৭৬) সত্তম্যত্থে. ‘‘পদমতো’’তিআদীসু কারণত্থে দিস্সতি. ইধাপি কারণত্থেযেৰাতি আহ ‘‘যস্মা’’তি. যস্মা কারণা অয্যস্স ভিক্খা দিন্না, তস্মা গচ্ছথ ভন্তে তুম্হেতি অত্থো. ন্তি ভিক্খং. ৰোতি তুম্হেহি. অধিপ্পাযোতি পুরিসস্স অজ্ঝাসযো. ‘‘পরিযুট্ঠিতো’’তি সামঞ্ঞতো ৰুত্তেপি অত্থপকরণাদিতো রাগপরিযুট্ঠিতোৰাধিপ্পেতোতি আহ ‘‘রাগপরিযুট্ঠিতো’’তি, রাগেন পরিভৰিত্ৰা উট্ঠিতোতি অত্থো.

২৮০. সভোজনন্তি এত্থ সকারো সহসদ্দকারিযো চ অকারুকারানং অসরূপত্তা অকারতো উকারস্স লোপো চ তীসু পদেসু পচ্ছিমানং দ্ৰিন্নং পদানং তুল্যত্থনিস্সিতসমাসো চ পুব্বপদেন সহ ভেদনিস্সিতবাহিরত্থসমাসো চ হোতি, ইতি ইমমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘সহ উভোহি জনেহী’’তি. অথ ৰা ভুঞ্জিতব্বন্তি ভোজনং, সং ৰিজ্জতি ভোজনং অস্মিং কুলেতি সভোজনন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘অথ ৰা’’তিআদি. হীতি সচ্চং. তেনেৰাতি তেনেৰ অঞ্ঞমঞ্ঞং ভুঞ্জিতব্বত্তা. অস্সাতি ‘‘সভোজনে’’তিপদস্স. ঘরেতি এত্থ পুব্বো সযনিসদ্দো লোপোতি আহ ‘‘সযনিঘরে’’তি. ইমিনা ‘‘দত্তো’’তিআদীসু ৰিয পুব্বপদলোপসমাসং দস্সেতি. পিট্ঠসঙ্ঘাটস্সাতি এত্থ পিট্ঠসঙ্ঘাটো নাম ন অঞ্ঞস্স যস্স কস্সচি, অথ খো সযনিঘরগব্ভস্সেৰাতি আহ ‘‘তস্স সযনিঘরগব্ভস্সা’’তি. যথা ৰা তথা ৰাতি যেন ৰা তে ন ৰা আকারেন. কতস্সাতি পিট্ঠিৰংসং আরোপেত্ৰা ৰা অনারোপেত্ৰা ৰা কতস্সাতি. ততিযং.

২৮৪. চতুত্থপঞ্চমেসু যথা চ সভোজনসিক্খাপদং পঠমপারাজিকসমুট্ঠানং, এৰমেৰ তানিপীতি যোজনাতি. চতুত্থপঞ্চমানি.

৬. চারিত্তসিক্খাপদং

২৯৪. ছট্ঠে কস্মা তেহি ‘‘দেথাৰুসো ভত্ত’’ন্তি ৰুত্তং, ননু ভিক্খূনং এৰং ৰত্তুং ন ৰট্টতীতি আহ ‘‘এত্থ তং কিরা’’তিআদি. তস্মাতি যস্মা অভিহটং অহোসি, তস্মা.

২৯৫. ইদং পন ৰচনং আহাতি সম্বন্ধো. পসাদঞ্ঞথত্তন্তি পসাদস্স অঞ্ঞেনাকারেন ভাৰো. ন্তি খাদনীযং. ‘‘গহেত্ৰা আগমংসূ’’তিইমিনা ‘‘উস্সারিযিত্থা’’তি এত্থ উকারস্স উগ্গহত্থতঞ্চ সরধাতুস্স গত্যত্থতঞ্চ অজ্জতনিঞুংৰিভত্তিযা ত্থত্তঞ্চ দস্সেতি, উগ্গহেত্ৰা সারিংসু অগমংসূতি অত্থো.

২৯৮. যত্থাতি যস্মিং ঠানে. ঠিতস্স ভিক্খুনো চিত্তং উপ্পন্নন্তি যোজনা. ততোতি চিত্তুপ্পন্নতো. ন্তি ভিক্খুং. পকতিৰচনেনাতি উচ্চাসদ্দমকত্ৰা পৰত্তেন সভাৰৰচনেন. অন্তোৰিহারেতি ৰচনস্স অতিসম্বাধত্তা অযুত্তভাৰং মঞ্ঞমানো আহ ‘‘অপি চ অন্তোউপচারসীমাযা’’তি.

৩০২. গামস্স অন্তরে আরামো তিট্ঠতীতি অন্তরারামো ৰিহারো, তং গচ্ছতীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘অন্তোগামে’’তিআদীতি. ছট্ঠং.

৭. মহানামসিক্খাপদং

৩০৩. সত্তমে ‘‘ভগৰতো’’তিপদং ‘‘চূল়পিতুপুত্তো’’তিপদে সম্বন্ধো, ‘‘মহল্লকতরো’’তিপদে অপাদানং. চূল়পিতুপুত্তোতি সুদ্ধোদনো, সক্কোদনো, সুক্কোদনো, ধোতোদনো, অমিতোদনোতি পঞ্চ জনা ভাতরো, অমিতা, পালিতাতি দ্ৰে ভগিনিযো. তেসু ভগৰা চ নন্দো চ জেট্ঠভাতুভূতস্স সুদ্ধোদনস্স পুত্তা, আনন্দো কনিট্ঠভাতুভূতস্স অমিতোদনস্স পুত্তো, মহানামো চ অনুরুদ্ধো চ ততিযস্স সুক্কোদনস্স পুত্তা. সক্কোদনধোতোদনানং পুত্তা অপাকটা. তিস্সত্থেরো অমিতায নাম ভগিনিযা পুত্তো, পালিতায পুত্তধীতরা অপাকটা. তস্মা চূল়পিতুনো সুক্কোদনস্স পুত্তো চূল়পিতুপুত্তোতি অত্থো দট্ঠব্বো. দ্ৰীসু ফলেসূতি হেট্ঠিমেসু দ্ৰীসু ফলেসু. উস্সন্নসদ্দো বহুপরিযাযোতি আহ ‘‘বহূ’’তি. ৰজতোতি গোট্ঠতো. তঞ্হি গাৰো গোচরট্ঠানতো পটিক্কমিত্ৰা নিৰাসত্থায ৰজন্তি গচ্ছন্তি অস্মিন্তি ৰজোতি ৰুচ্চতি.

৩০৬. তস্মিং সমযেতি তস্মিং পৰারণসমযে. ‘‘এত্তকেহী’’তিপদস্স নামৰসেন ৰা পরিমাণৰসেন ৰা দুৰিধস্স অত্থস্স অধিপ্পেতত্তা ৰুত্তং ‘‘নামৰসেন পরিমাণৰসেনা’’তি. তেসু নামং সন্ধায এতং নামং এতেসং ভেসজ্জানন্তি এত্তকানীতি ৰচনত্থো কাতব্বো, পরিমাণং সন্ধায এতং পরিমাণং এতেসন্তি এত্তকানীতি ৰচনত্থো কাতব্বো. ‘‘অঞ্ঞং ভেসজ্জ’’ন্তি এত্থ অঞ্ঞসদ্দস্স অপাদানং নামং ৰা পরিমাণং ৰা ভৰেয্যাতি আহ ‘‘সব্বিনা পৰারিতো’’তিআদি.

৩১০. যেতি দাযকা, পৰারিতা হোন্তীতি সম্বন্ধোতি. সত্তমং.

৮. উয্যুত্তসেনাসিক্খাপদং

৩১১. অট্ঠমে ‘‘অভিমুখ’’ন্তিইমিনা অভিসদ্দস্সত্থং দস্সেতি. ‘‘উয্যাতো’’তিপদস্স উট্ঠহিত্ৰা যাতোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘নগরতো নিগ্গতো’’তি. ‘‘কতউয্যোগ’’ন্তি ইমিনা উট্ঠহিত্ৰা যুঞ্জতি গচ্ছতীতি উয্যুত্তাতি দস্সেতি. ধাতূন, মনেকত্থত্তা ৰুত্তং ‘‘গামতো নিক্খন্ত’’ন্তি.

৩১৪. দ্ৰাদস পুরিসা ইমস্স হত্থিনোতি দ্ৰাদসপুরিসো, আৰুধো হত্থেসু এতেসন্তি আৰুধহত্থা. নিন্নন্তি নিন্নট্ঠানং, পস্সতো ভিক্খুনোতি সম্বন্ধোতি. অট্ঠমং.

৯. সেনাৰাসসিক্খাপদং

৩১৯. নৰমে ‘‘তিট্ঠতু ৰা’’তিআদিনা ৰসনাকারং দস্সেতি. ৰাসদ্দো ‘‘চঙ্কমতু ৰা’’তিঅত্থং সম্পিণ্ডেতি. কিঞ্চি ইরিযাপথন্তি চতূসু ইরিযাপথেসু কিঞ্চি ইরিযাপথং. যথা রুদ্ধমানে সঞ্চারো ছিজ্জতি, এৰং রুদ্ধা সংৰুতা হোতীতি যোজনা. ‘‘রুদ্ধো’’তি ইমিনা ‘‘পলিবুদ্ধো’’তি এত্থ পরিপুব্বস্স বুধিধাতুস্স অধিপ্পাযত্থং দস্সেতীতি. নৰমং.

১০. উয্যোধিকসিক্খাপদং

৩২২. দসমে যুজ্ঝন্তীতি সংপহরন্তি. ‘‘বলস্স অগ্গং এত্থা’’তিইমিনা ভিন্নাধিকরণবাহিরত্থসমাসং দস্সেতি. ‘‘জানন্তী’’তিপদং অত্থসম্পুণ্ণত্থায পক্খিত্তং. অগ্গন্তি কোট্ঠাসং. বলং গণীযতি এত্থাতি বলগ্গন্তি ৰচনত্থোপি যুজ্জতি. তেনাহ ‘‘বলগণনট্ঠান’’ন্তি. ইদঞ্হি ৰচনং অম্বসেচনগরুসিননযেন ৰুত্তং. কথং? ‘‘বলগণনট্ঠান’’ন্তি ৰদন্তেন অট্ঠকথাচরিযেন ‘‘বলস্স অগ্গং জানন্তি এত্থাতি বলগ্গ’’ন্তি ৰচনত্থস্স পিণ্ডত্থো চ ঞাপীযতি, ‘‘বলং গণীযতি এত্থাতি বলগ্গ’’ন্তি ৰচনত্থো চ দস্সীযতি. ৰিযূহীযতে সম্পিণ্ডীযতে ব্যূহো, সেনায ব্যূহো সেনাব্যূহোতি অত্থং দস্সেতি ‘‘সেনায ৰিযূহ’’ন্তিআদিনা. অণতি ভেরৰসদ্দং করোতীতি অণীকং, মুদ্ধজণকারো, হত্থীযেৰ অণীকং হত্থাণীকং. এসেৰ নযো সেসেসুপি. যো হত্থী পুব্বে ৰুত্তো, তেন হত্থিনাতি যোজনাতি. দসমং.

অচেলকৰগ্গো পঞ্চমো.

৬. সুরাপানৰগ্গো

১. সুরাপানসিক্খাপদ-অত্থযোজনা

৩২৬. সুরাপানৰগ্গস্স পঠমে ভদ্দা ৰতি এত্থাতি ভদ্দৰতিকাতি চ, ভদ্দা ৰতি ভদ্দৰতি, সা এত্থ অত্থীতি ভদ্দৰতিকাতি চ অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘সো’’তিআদি. সোতি গামো লভীতি সম্বন্ধো. পথং গচ্ছন্তীতি পথাৰিনোতি কতে অদ্ধিকাযেৰাতি আহ ‘‘অদ্ধিকা’’তি. অদ্ধং গচ্ছন্তীতি অদ্ধিকা. ‘‘পথিকা’’তিপি পাঠো, অযমেৰত্থো. ‘‘তেজসা তেজ’’ন্তিপদানি সম্বন্ধাপেক্খানি চ হোন্তি, পদানং সমানত্তা সম্বন্ধো চ সমানোতি মঞ্ঞিতুং সক্কুণেয্যা চ হোন্তি, তস্মা তেসং সম্বন্ধঞ্চ তস্স অসমানতঞ্চ দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘অত্তনো তেজসা নাগস্স তেজ’’ন্তি. ‘‘আনুভাৰেনা’’তিইমিনা পন তেজসদ্দস্স অত্থং দস্সেতি. কপোতস্স পাদো কপোতো উপচারেন, তস্স এসো কাপোতো, ৰণ্ণো. কাপোতো ৰিয ৰণ্ণো অস্সাতি কাপোতিকাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘কপোতপাদসমৰণ্ণরত্তোভাসা’’তি. পসন্নসদ্দস্স পসাদসদ্ধাদযো নিৰত্তেতুং ‘‘সুরামণ্ডস্সেতং অধিৰচন’’ন্তি ৰুত্তং. পঞ্চাভিঞ্ঞস্স সতোতি পঞ্চাভিঞ্ঞস্স সমানস্স সাগতস্সাতি যোজনা.

৩২৮. ‘‘মধুকপুপ্ফাদীনং রসেন কতো’’তিইমিনা পুপ্ফানং রসেন কতো আসৰো পুপ্ফাসৰোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. এস নযো ‘‘ফলাসৰো’’তিআদীসুপি. সুরামেরযানং ৰিসেসং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘সুরা নামা’’তিআদি. পিট্ঠকিণ্ণপক্খিত্তাতি পিট্ঠেন চ কিণ্ণেন চ পক্খিত্তা কতা ৰারুণীতি সম্বন্ধো. কিণ্ণাতি চ সুরায বীজং. তঞ্হি কিরন্তি নানাসম্ভারানি মিস্সীভৰন্তি এত্থাতি কিণ্ণাতি ৰুচ্চতি. তস্সাযেৰ মণ্ডেতি যোজনা. সুরনামকেন একেন ৰনচরকেন কতাতি সুরা. মদং জনেতীতি মেরযং.

৩২৯. লোণসোৰীরকন্তি এৰংনামকং পানং. সুত্তন্তিপি এৰমেৰ. তস্মিন্তি সূপসংপাকে. তেলং পন পচন্তীতি সম্বন্ধো. নত্থি তিখিণং মজ্জং এত্থাতি অতিখিণমজ্জং, অতিখিণমজ্জে তস্মিংযেৰ তেলেতি অত্থো. যং পনাতি তেলং পন. তিখিণং মজ্জং ইমস্স তেলস্সাতি তিখিণমজ্জং. যত্থাতি তেলে. অরিট্ঠোতি এৰংনামকং ভেসজ্জং. ন্তি অরিট্ঠং, ‘‘সন্ধাযা’’তিপদে অৰুত্তকম্মং. এতন্তি ‘‘অমজ্জং অরিট্ঠ’’ন্তিৰচনং, ‘‘ৰুত্ত’’ন্তিপদে ৰুত্তকম্মন্তি. পঠমং.

২. অঙ্গুলিপতোদকসিক্খাপদং

৩৩০. দুতিযে অঙ্গুলীহি পতুজ্জনং অঙ্গুলিপতোদো, সোযেৰ অঙ্গুলিপতোদকোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘অঙ্গুলীহী’’তিআদি. উত্তন্তোতি অৰতপন্তো. অৰতপন্তোতি চ অত্থতো কিলমন্তোযেৰাতি আহ ‘‘কিলমন্তো’’তি. কিলমন্তো হুত্ৰাতি যোজনা. অস্সাসগহণেন পস্সাসোপি গহেতব্বোতি আহ ‘‘অস্সাসপস্সাসসঞ্চারো’’তি. তম্পীতি ভিক্খুনিম্পীতি. দুতিযং.

৩. হসধম্মসিক্খাপদং

৩৩৫. ততিযে পকারেন করীযতি ঠপীযতীতি পকতং পঞ্ঞত্তন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘যং ভগৰতা’’তিআদি. ন্তি সিক্খাপদং.

৩৩৬. হসসঙ্খাতো ধম্মো সভাৰো হসধম্মোতি ৰুত্তে অত্থতো কীল়িকাযেৰাতি আহ ‘‘কীল়িকা ৰুচ্চতী’’তি.

৩৩৭. গোপ্ফকানন্তি চরণগণ্ঠিকানং. তে হি পাদে পাদং ঠপনকালে অঞ্ঞমঞ্ঞূপরি ঠপনতো গোপীযন্তীতি গোপ্ফা, তে এৰ গোপ্ফকাতি ৰুচ্চন্তি. পাদস্স হি উপরি পাদং ঠপনকালে একস্স উপরি একো ন ঠপেতব্বো. তেনাহ ভগৰা ‘‘পাদে পাদং অচ্চাধাযা’’তি (দী. নি. ২.১৯৬; ম. নি. ১.৪২৩; অ. নি. ৩.১৬). ওট্ঠজো দুতিযো. ওরোহন্তস্স ভিক্খুনোতি সম্বন্ধো.

৩৩৮. ফিযারিত্তাদীহীতি আদিসদ্দেন লঙ্কারাদযো সঙ্গণ্হাতি. কেচি ৰদন্তীতি সম্বন্ধো. পতনুপ্পতনৰারেসূতি পতনৰার উপ্পতনৰারেসু. তত্থাতি তস্সং খিত্তকথলাযং. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. ঠপেত্ৰা কীল়ন্তস্সাতি সম্বন্ধো. লিখিতুং ৰট্টতি কীল়াধিপ্পাযস্স ৰিরহিতত্তাতি অধিপ্পাযো. কীল়াধিপ্পাযেন অত্থজোতকং অক্খরং লিখন্তস্সাপি আপত্তিযেৰাতি ৰদন্তি. এত্থাতি ইমস্মিং সিক্খাপদেতি. ততিযং.

৪. অনাদরিযসিক্খাপদং

৩৪২. চতুত্থে ধম্মো নাম তন্তিযেৰাতি আহ ‘‘তন্তী’’তি. পৰেণীতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. ‘‘তং ৰা ন সিক্খিতুকামো’’তি এত্থ তংসদ্দস্স অত্থমাৰিকাতুং ৰুত্তং ‘‘যেন পঞ্ঞত্তেনা’’তি. ৰিনযে অপঞ্ঞত্তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘অপঞ্ঞত্তেনা’’তি আহ ‘‘সুত্তে ৰা অভিধম্মে ৰা আগতেনা’’তি.

৩৪৪. পৰেণিযাতি উপালিআদিকায আচরিযপরম্পরসঙ্খাতায তন্তিযা. কুরুন্দিযং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. মহাপচ্চরিযং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. তং সব্বন্তি কুরুন্দিৰাদমহাপচ্চরিৰাদসঙ্খাতং সব্বং তং ৰচনং. পৰেণিযা আগতেতি পৰেণিযা আগতসঙ্খাতে মহাঅট্ঠকথাৰাদেতি. চতুত্থং.

৩৪৫. পঞ্চমে মনুস্সৰিগ্গহেতি মনুস্সৰিগ্গহপারাজিকেতি. পঞ্চমং.

৬. জোতিসিক্খাপদং

৩৫০. ছট্ঠে জনপদস্স নামত্তা বহুৰচনৰসেন ‘‘ভগ্গেসূ’’তি পাল়িযং ৰুত্তং. সুসুমারসণ্ঠানো পব্বতসঙ্খাতো গিরি এত্থাতি সুসুমারগিরি, এতস্স ৰা মাপিতকালে সুসুমারো গিরতি সদ্দং নিগ্গিরতি এত্থাতি সুসুমারগিরীতি অত্থমনপেক্খিত্ৰা ৰুত্তং ‘‘নগরস্স নাম’’ন্তি. তং পনাতি ৰনং পন. ‘‘মিগান’’ন্তিআদিনা মিগানং অভযো দীযতি এত্থাতি মিগদাযোতি অত্থং দস্সেতি.

৩৫২. ‘‘জোতিকে’’তিপদস্স জোতিস্স অগ্গিস্স করণং জোতিকন্তি দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘জোতিকরণে’’তি.

৩৫৪. ‘‘সমাদহিতুকামতাযা’’তিপদং ‘‘অরণিসণ্ঠাপনতো’’তিপদে হেতু. জালাতি সিখা. সা হি জলতি দিব্বতীতি জালাতি ৰুচ্চতি.

পতিলাতং উক্খিপতীতি এত্থ ‘‘পতিতালাত’’ন্তি ৰত্তব্বে তকারলোপং কত্ৰা সন্ধিৰসেন পতিলাতন্তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘অলাতং পতিতং উক্খিপতী’’তি. অলাতন্তি উম্মুক্কং. তঞ্হি আদিত্তং হুত্ৰা অতিউণ্হত্তা ন লাতব্বং ন গণ্হিতব্বন্তি অলাতন্তি ৰুচ্চতি. অৰিজ্ঝাতন্তি ঝাযনতো ডয্হনতো অৰিগতং অলাতন্তি সম্বন্ধো. ঝাযনং ডয্হনং ঝাতং, ৰিগতং ঝাতং ইমস্সালাতস্সাতি ৰিজ্ঝাতং.

৩৫৬. পদীপাদীনীতি পদীপজোতিকাদীনি. তত্থাতি তাসু দুট্ঠৰাল়মিগঅমনুস্সসঙ্খাতাসু আপদাসু নিমিত্তভূতাসু. নিমিত্তত্থে চেতং ভুম্মৰচনন্তি. ছট্ঠং.

৭. নহানসিক্খাপদং

৩৬৬. সত্তমে পারং গচ্ছন্তো ন কেৰলং সউদকায নদিযা এৰ ন্হাযিতুং ৰট্টতি, সুক্খায নদিযাপি ৰট্টতীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘সুক্খাযা’’তিআদি. উক্কিরিত্ৰাতি ৰিযূহিত্ৰা. আৰাটাযেৰ খুদ্দকট্ঠেন আৰাটকা, তেসূতি. সত্তমং.

৮. দুব্বণ্ণকরণসিক্খাপদং

৩৬৮. অট্ঠমে অলভীতি লভোতি ৰচনত্থে অপচ্চযং কত্ৰা ণপচ্চযস্স স্ৰত্থভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘লভোযেৰ লাভো’’তি. অপচ্চযমকত্ৰা পকতিযা ণপচ্চযোপি যুত্তোযেৰাতি দট্ঠব্বং. সদ্দন্তরোপি অত্থন্তরাভাৰা সমাসো হোতীতি আহ ‘‘নৰচীৰরলাভেনাতি ৰত্তব্বে’’তি. অনুনাসিকলোপন্তি ‘‘নৰ’’ন্তি এত্থ নিগ্গহীতস্স ৰিনাসং. নিগ্গহীতঞ্হি নাসং অনুগতত্তা ‘‘অনুনাসিক’’ন্তি ৰুচ্চতি, তস্স অদস্সন, মকত্ৰাতি অত্থো. মজ্ঝে ঠিতপদদ্ৰযেতি ‘‘নৰ’’ন্তি চ ‘‘চীৰরলাভেনা’’তি চ দ্ৰিন্নং পদানমন্তরে ‘‘ঠিতে পনা’’তি চ ‘‘ভিক্খুনা’’তি চ পদদ্ৰযে. নিদ্ধারণে চেতং ভুম্মৰচনং. নিপাতোতি নিপাতমত্তং. অলভীতি লভোতি ৰচনত্থস্স অভিধেয্যত্থং দস্সেতুং ‘‘ভিক্খুনা’’তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ভিক্খুনা’’তিআদি. পদভাজনে পন ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. ন্তি যং চীৰরং. ‘‘চীৰর’’ন্তি এত্থ চীৰরসরূপং দস্সেন্তো আহ ‘‘যং নিৰাসেতুং ৰা’’তিআদি. চম্মকারনীলন্তি চম্মকারানং তিফলে পক্খিত্তস্স অযগূথস্স নীলং. মহাপচ্চরিযং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. দুব্বণ্ণো করীযতি অনেনাতি দুব্বণ্ণকরণং, কপ্পবিন্দুন্তি আহ ‘‘কপ্পবিন্দুং সন্ধাযা’’তি. আদিযন্তেন ভিক্খুনা আদাতব্বন্তি সম্বন্ধো. কোণেসূতি অন্তেসু. ৰাসদ্দো অনিযমৰিকপ্পত্থো. অক্খিমণ্ডলমত্তং ৰাতি অক্খিমণ্ডলস্স পমাণং ৰা কপ্পবিন্দূতি সম্বন্ধো. পট্টে ৰাতি অনুৰাতপট্টে ৰা. গণ্ঠিযং ৰাতি গণ্ঠিকপট্টে ৰা. পাল়িকপ্পোতি দ্ৰে ৰা তিস্সো ৰা ততো অধিকা ৰা বিন্দুআৰলী কত্ৰা কতো কপ্পো. কণ্ণিককপ্পোতি কণ্ণিকং ৰিয বিন্দুগোচ্ছকং কত্ৰা কতো কপ্পো. আদিসদ্দেন অগ্ঘিযকপ্পাদযো সঙ্গণ্হাতি. সব্বত্থাতি সব্বাসু অট্ঠকথাসু. একোপি বিন্দু ৰট্টোযেৰ ৰট্টতীতি আহ ‘‘একং ৰট্টবিন্দু’’ন্তি.

৩৭১. অগ্গল়াদীনীতি আদিসদ্দেন অনুৰাতপরিভণ্ডে সঙ্গণ্হাতীতি. অট্ঠমং.

৯. ৰিকপ্পনসিক্খাপদং

৩৭৪. নৰমে তস্সাতি এত্থ তসদ্দস্স ৰিসযো চীৰরসামিকোযেৰাতি আহ ‘‘চীৰরসামিকস্সা’’তি. দুতিযস্স তসদ্দস্স ৰিসযো ৰিনযধরোযেৰাতি আহ ‘‘যেনা’’তিআদি. ‘‘অৰিস্সাসন্তো’’তিপদস্স কিরিযাৰিসেসনভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘অৰিস্সাসেনা’’তি. তেনাতি ৰিনযধরেনাতি. নৰমং.

১০. চীৰরাপনিধানসিক্খাপদং

৩৭৭. দসমে ‘‘অপনেত্ৰা’’তিইমিনা অপইত্যূপসগ্গস্স অত্থং দস্সেতি. নিধেন্তীতি নিগূহিত্ৰা ঠপেন্তি. হসাধিপ্পাযোতি হসং, হসনত্থায ৰা অধিপ্পাযো. পরিক্খারস্স সরূপং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘পত্তত্থৰিকাদি’’ন্তি. পত্তস্স পাল়িযমাগতত্তা পত্তস্স থৰিকাতি অত্থোযেৰ গহেতব্বো, ন পত্তো চ থৰিকা চাতি. ‘‘সমণেন নামা’’তিপদং ‘‘ভৰিতু’’ন্তিপদে ভাৰকত্তাতি. দসমং.

সুরাপানৰগ্গো ছট্ঠো.

৭. সপ্পাণকৰগ্গো

১. সঞ্চিচ্চপাণসিক্খাপদ-অত্থযোজনা

৩৮২. সপ্পাণকৰগ্গস্স পঠমে উসুং অসতি খিপতি অনেনাতি ইস্সাসোতি কতে ধনুযেৰ মুখ্যতো ইস্সাসো নাম, ধনুগ্গহা- চরিযো পন উপচারেন. উসুং অসতি খিপতীতি ইস্সাসোতি কতে ধনুগ্গহাচরিযো ইস্সাসো নাম, ইধ পন উপচারত্থো ৰা কত্তুত্থো ৰা গহেতব্বোতি আহ ‘‘ধনুগ্গহাচরিযো হোতী’’তি. পব্বজিতকালে ইস্সাসস্স অযুত্তত্তা ৰুত্তং ‘‘গিহিকালে’’তি. ৰোরোপিতাতি এত্থ ৰি অৰ পুব্বস্স রুহধাতুস্স অধিপ্পাযত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘ৰিযোজিতা’’তি.

যস্মা গচ্ছতীতি সম্বন্ধো. এতন্তি ‘‘জীৰিতা ৰোরোপিতা’’তিৰচনং. কস্মা ৰোহারমত্তমেৰ হোতি, ননু যতো কুতোচি যস্মিং কিস্মিংচি ৰিযোজিতে দ্ৰে ৰত্থূনি ৰিয ৰিসুং তিট্ঠন্তি পাণতো জীৰিতে ৰিযোজিতে পাণজীৰিতাপীতি আহ ‘‘ন হেত্থা’’তিআদি. হীতি সচ্চং. এত্থাতি ‘‘জীৰিতা ৰোরোপিতা’’তিৰচনে দস্সেতুন্তি সম্বন্ধো. কিঞ্চি জীৰিতং নামাতি যোজনা. অযং পনেত্থ অত্থসম্বন্ধো – সীসালঙ্কারে সীসতো ৰিযোজিতে সীসং অলঙ্কারতো ৰিসুং তিট্ঠতি যথা, এৰং জীৰিতে পাণতো ৰিযোজিতে জীৰিতং পাণতো ৰিসুং ন তিট্ঠতি নামাতি. অঞ্ঞদত্থূতি একংসেন. ‘‘পাণ’’ন্তি সামঞ্ঞতো ৰুত্তোপি মনুস্সপাণস্স পারাজিকট্ঠানে গহিতত্তা ইধ পারিসেসঞাযেন তিরচ্ছানপাণোৰ গহেতব্বোতি আহ ‘‘তিরচ্ছানগতোযেৰ পাণো’’তি. ন্তি পাণং. মহন্তে পন পাণেতি সম্বন্ধো.

৩৮৫. সোধেন্তো অপনেতীতি যোজনা. মঙ্গুলোতি মনুস্সরত্তপো একো কিমিৰিসেসো. সো হি রত্তপিৰনত্থায মঙ্গতি ইতো চিতো চ ইমং চিমঞ্চ ঠানং গচ্ছতীতি ‘‘মঙ্গুলো’’তি ৰুচ্চতি. পদক্খরানঞ্হি অৰিপরিতত্থং, সোতূনঞ্চ সজ্ঝাযোপদেসলভনত্থং কত্থচি ঠানে ৰচনত্থো ৰুত্তোতি দট্ঠব্বং. তস্স বীজমেৰ খুদ্দকট্ঠেন মঙ্গুলবীজকং, তস্মিং. ন্তি মঙ্গুলবীজকং. ভিন্দন্তো হুত্ৰাতি যোজনাতি. পঠমং.

২. সপ্পাণকসিক্খাপদং

৩৮৭. দুতিযে সহ পাণেহীতি সপ্পাণকং উদকন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘যে পাণকা’’তিআদি. হীতি সচ্চং. পত্তপূরম্পি উদকন্তি সম্বন্ধো. তাদিসেনাতি সপ্পাণকেন. ধোৰতোপি পাচিত্তিযন্তি যোজনা. উদকসোণ্ডিন্তি সিলামযং উদকসোণ্ডিং. পোক্খরণিন্তি সিলামযং পোক্খরণিং. উট্ঠাপযতোপি পাচিত্তিযন্তি সম্বন্ধো. ততোতি সোণ্ডিপোক্খরণীহি. উদকস্সাতি উদকেন, পূরে ঘটে আসিঞ্চিত্ৰাতি সম্বন্ধো. তত্থাতি উদকে. উদকেতি উদকসণ্ঠানকপদেসে আসিঞ্চিতউদকে. পতিস্সতীতি সোণ্ডিপোক্খরণীহি গহিতউদকং পতিস্সতীতি. দুতিযং.

৩. উক্কোটনসিক্খাপদং

৩৯২. ততিযে ‘‘উচ্চালেন্তী’’তিইমিনা উক্কোটেন্তীতি এত্থ উপুব্বস্স কুটধাতুস্স উচ্চালনত্থং দস্সেতি ধাতূন, মনেকত্থত্তা. যং যং পতিট্ঠিতং যথাপতিট্ঠিতং, তস্স ভাৰো যথাপতিট্ঠিতভাৰো, তেন.

৩৯৩. যো ধম্মোতি যো সমথধম্মো. ধম্মেনাতি এত্থ এনসদ্দেন ‘‘যথাধম্ম’’ন্তি এত্থ অংইতিকারিযস্স কারিং দস্সেতি. ইমিনা ‘‘যথাধম্ম’’ন্তি পদস্স ‘‘নিহতাধিকরণ’’ন্তি এত্থ নিহতসদ্দেন সম্বন্ধিতব্বভাৰং দস্সেতি. ‘‘সত্থারা’’তিপদং ‘‘ৰুত্তং’’ ইতিপদে কত্তা. নত্থি হতং হননং ইমস্সাতি নিহতন্তি ৰুত্তে অত্থতো ৰূপসমনমেৰাতি আহ ‘‘ৰূপসমিত’’ন্তি.

৩৯৫. যং ৰা তং ৰা কম্মং ধম্মকম্মং নাম ন হোতি, অথ খো অধিকরণৰূপসমকম্মমেৰ ধম্মকম্মং নামাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘যেন কম্মেনা’’তিআদি. অযম্পীতি অযম্পি ভিক্খু. সেসপদানিপীতি ‘‘ধম্মকম্মে ৰেমতিকো’’তিআদীনি সেসপদানিপি. এত্থাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে. ৰিত্থারো পন ৰুত্তোতি সম্বন্ধো. তত্থেৰাতি পরিৰারে এৰ. ইধাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে, ৰিভঙ্গে ৰাতি. ততিযং.

৪. দুট্ঠুল্লসিক্খাপদং

৩৯৯. চতুত্থে অত্থুদ্ধারৰসেন দস্সিতানি দুট্ঠুল্লসদ্দত্থভাৰেন সদিসত্তাতি অধিপ্পাযো. ‘‘ধুর’’ন্তি এত্থ লক্খণৰন্তত্তা ভুম্মত্থে উপযোগৰচনন্তি আহ ‘‘ধুরে’’তি. ধুরে নিক্খিত্তমত্তে সতীতি যোজনা.

এৰং ধুরং নিক্খিপিত্ৰাতি ‘‘অঞ্ঞস্স নারোচেস্সামী’’তি এৰং ধুরং নিক্খিপিত্ৰা. অঞ্ঞস্সাতি ৰত্থু, পুগ্গলতো অঞ্ঞস্স দুতিযস্স. সোপীতি দুতিযোপি. অঞ্ঞস্সাতি ততিযস্স. যাৰ কোটি ন ছিজ্জতি, তাৰ আপজ্জতিযেৰাতি যোজনা. তস্সেৰাতি আপত্তিং আপন্নপুগ্গলস্স. ৰত্থুপুগ্গলোযেৰাতি আপত্তিং আপন্নপুগ্গলোযেৰ. অযন্তি পঠমভিক্খু. অঞ্ঞস্সাতি দুতিযস্স. সোতি দুতিযো আরোচেতীতি সম্বন্ধো. যেনাতি পঠমভিক্খুনা. অস্সাতি দুতিযস্স. তস্সেৰাতি পঠমভিক্খুস্সেৰ. ৰত্থুপুগ্গলং উপনিধায ‘‘ততিযেন পুগ্গলেন দুতিযস্সা’’তি ৰুত্তং.

৪০০. পঞ্চাপত্তিক্খন্ধেতি থুল্লচ্চযাদিকে পঞ্চ আপত্তিক্খন্ধে. অজ্ঝাচারো নামাতি অধিভৰিত্ৰা ৰীতিক্কমিত্ৰা আচরিতব্বত্তা অজ্ঝাচারো নামাতি. চতুত্থং.

৫. ঊনৰীসতিৰস্সসিক্খাপদং

৪০২. পঞ্চমে অঙ্গুলিযোতি করসাখাযো. তা হি অঙ্গন্তি হত্থতো পঞ্চধা ভিজ্জিত্ৰা উগ্গচ্ছন্তীতি অঙ্গুলিযোতি ৰুচ্চন্তি. লিখন্তস্স উপালিস্সাতি সম্বন্ধো. তেনাতি বহুচিন্তেতব্বকারণেন. অস্সাতি উপালিস্স. উরোতি হদযং. তঞ্হি উসতি চিত্ততাপো দহতি এত্থাতি উরোতি ৰুচ্চতি. রূপসুত্তন্তি হেরঞ্ঞিকানং রূপসুত্তং, যথা হত্থাচরিযানং হত্থিসুত্তন্তি. অক্খীনীতি চক্খূনি. তানি হি অক্খন্তি ৰিসযেসু ব্যাপীভৰন্তি, রূপং ৰা পস্সতি ইমেহীতি অক্খীনীতি ৰুচ্চন্তি. মকসেন সূচিমুখানং গহিতত্তা ডংসেন পিঙ্গলমক্খিকাযোৰ গহেতব্বাতি আহ ‘‘ডংসাতি পিঙ্গলমক্খিকাযো’’তি. পিঙ্গলমক্খিকাযো হি ডংসনট্ঠেন খাদনট্ঠেন ডংসাতি ৰুচ্চন্তি. দুক্করো খমো এতাসন্তি দুক্খাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘দুক্খমান’’ন্তি. ৰেদনানন্তি সম্বন্ধো. অসাতস্স কারণং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘অমধুরান’’ন্তি. ইমিনা অমধুরত্তা ন সাদিতব্বাতি অসাতাতি অত্থং দস্সেতি. পাণসদ্দজীৰিতসদ্দানং পরিযাযভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘জীৰিতহরান’’ন্তি. পাণং হরন্তি অপনেন্তীতি পাণহরা, তাসং ৰেদনানন্তি সম্বন্ধো.

৪০৪. ৰিজাযনকালতো পট্ঠায পরিপুণ্ণৰীসতিৰস্সো ন গহেতব্বো, গব্ভগহণকালতো পন পট্ঠাযাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘পটিসন্ধিগ্গহণতো পট্ঠাযা’’তি. গব্ভে সযিতকালেন সদ্ধিং ৰীসতিমং ৰস্সং পরিপুণ্ণমস্সাতি গব্ভৰীসো পুগ্গলো. হীতি সচ্চং. যথাহাতি যেনাকারেন সঙ্খ্যং গচ্ছতি, তেনাকারেন ভগৰা আহাতি যোজনা. অথ ৰা যথা কিং ৰচনং ভগৰা আহাতি যোজনা.

গব্ভৰীসো হুত্ৰা উপসম্পন্নোতি সম্বন্ধো. অম্হীতি অস্মি. নুসদ্দো পরিৰিতক্কত্থে নিপাতো. ন্তি যাদিসং পঠমং চিত্তন্তি সম্বন্ধো. ইমিনা পটিসন্ধিচিত্তং দস্সেতি. ‘‘পঠমং ৰিঞ্ঞাণ’’ন্তি তস্সেৰ ৰেৰচনং. ন্তি পঠমং চিত্তং পঠমং ৰিঞ্ঞাণং. অস্সাতি সত্তস্স. সাৰ জাতীতি সা এৰ পটিসন্ধি, গব্ভো নাম হোতীতি সম্বন্ধো.

তত্থাতি পাল়িযং, ৰিনিচ্ছযো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. যোতি পুগ্গলো. মহাপৰারণাযাতি অস্সযুজপুণ্ণমিযং. সা হি পূজিতপৰারণত্তা মহাপৰারণাতি ৰুচ্চতি. ততোতি পৰারণায জাতকালতো. ন্তি মহাপৰারণং. পাটিপদে চাতি এত্থ চসদ্দো অনিযমৰিকপ্পত্থো, পৰারণদিৰসপাটিপদদিৰসেসু অঞ্ঞতরস্মিং দিৰসে উপসম্পাদেতব্বোতি অত্থো. হাযনৰড্ঢনন্তি কুচ্ছিম্হি ৰসিতমাসেসু অধিকেসু হাযনঞ্চ ঊনেসু ৰড্ঢুনঞ্চ ৰেদিতব্বং.

পোরাণকত্থেরা পন উপসম্পাদেন্তীতি সম্বন্ধো. একূনৰীসতিৰস্সন্তি অনন্তরে ৰুত্তং একূনৰীসতিৰস্সং. নিক্খমনীযোতি সাৰণমাসো. সো হি অন্তোৰীথিতো বাহিরৰীথিং নিক্খমতি সূরিযো অস্মিন্তি ‘‘নিক্খমনীযো’’তি ৰুচ্চতি. পাটিপদদিৰসেতি পচ্ছিমিকায ৰস্সূপগমনদিৰসে. তং উপসম্পাদনং. কস্মাতি পুচ্ছা. এত্থ ঠত্ৰা পরিহারো ৰুচ্চতে মযাতি যোজনা. ৰীসতিযা ৰস্সেসূতি উপসম্পন্নপুগ্গলস্স ৰীসতিযা ৰস্সেসু. তিংসরত্তিদিৰস্স একমাসত্তা ‘‘চত্তারো মাসা পরিহাযন্তী’’তি ৰুত্তং. উক্কড্ঢন্তীতি একস্স অধিকমাসস্স নাসনত্থায ৰস্সং উপরি কড্ঢন্তি. ততোতি ছমাসতো অপনেত্ৰাতি সম্বন্ধো. এত্থাতি ‘‘একূনৰীসতিৰস্স’’ন্তিআদিৰচনে. পন-সদ্দো হিসদ্দত্থো, সচ্চন্তি অত্থো. যোতি পুগ্গলো. তস্মাতি যস্মা গব্ভমাসানম্পি গণনূপগত্তা গহেত্ৰা উপসম্পাদেন্তি, তস্মা ছ মাসে ৰসিত্ৰাতি সম্বন্ধো. অট্ঠ মাসে ৰসিত্ৰা জাতোপি ন জীৰতীতি সুত্তন্তঅট্ঠকথাসু (দী. নি. অট্ঠ. ২.২৪-২৫; ম. নি. অট্ঠ. ৩.২০৫) ৰুত্তং.

৪০৬. দসৰস্সচ্চযেনাতি উপসম্পদতো দসৰস্সাতিক্কমেন. উপসম্পাদেতীতি উপজ্ঝাযো ৰা কম্মৰাচাচরিযো ৰা হুত্ৰা উপসম্পাদেতি. ন্তি উপজ্ঝাচরিযভূতং অনুপসম্পন্নপুগ্গলং. কম্মৰাচাচরিযো হুত্ৰা উপসম্পাদেন্তো তং মুঞ্চিত্ৰা সচে অঞ্ঞোপি কম্মৰাচাচরিযো অত্থি, সূপসম্পন্নো. সোৰ সচে কম্মৰাচং সাৰেতি, নুপসম্পন্নো. ঞত্ৰা পন পুন অনুপসম্পাদেন্তে সগ্গন্তরাযোপি মগ্গন্তরাযোপি হোতিযেৰাতি দট্ঠব্বন্তি. পঞ্চমং.

৬. থেয্যসত্থসিক্খাপদং

৪০৭. ছট্ঠে ‘‘পটিযালোক’’ন্তি এত্থ আলোকসদ্দেন সূরিযো ৰুত্তো উপচারেন. সূরিযো হি পুরত্থিমদিসতো উগ্গন্ত্ৰা পচ্ছিমদিসং গতো, তস্মা সূরিযসঙ্খাতস্স আলোকস্স পটিমুখং ‘‘পটিযালোক’’ন্তি ৰুত্তে পচ্ছিমদিসাযেৰ গহেতব্বাতি আহ ‘‘পচ্ছিমং দিসন্তি অত্থো’’তি. কম্মিকাতি কম্মে যুত্তা পযুত্তা.

৪০৯. রাজানন্তি এত্থ রঞ্ঞো সন্তকং ‘‘রাজা’’তি ৰুচ্চতি উপচারেন, অথ ৰা রঞ্ঞো এসো ‘‘রাজা’’তি কত্ৰা রঞ্ঞো সন্তকং ‘‘রাজা’’তি ৰুচ্চতি. থেয্যন্তি থেনেত্ৰা ‘‘সক্কচ্চ’’ন্তিআদীসু (পাচি. ৬০৬) ৰিয নিগ্গহীতাগমো হোতি. রাজানং, রঞ্ঞো সন্তকং ৰা থেয্যং থেনেত্ৰা গচ্ছন্তীতি অত্থো. ইতি ইমমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘রাজানং ৰা থেনেত্ৰা’’তিআদি.

৪১১. চতূসু ৰিসঙ্কেতেসু দ্ৰীহি অনাপত্তি, দ্ৰীহি আপত্তিযেৰাতি. ছট্ঠং.

৭. সংৰিধানসিক্খাপদং

৪১২. সত্তমে ‘‘পধূপেন্তো’’তি এত্থ পপুব্ব ধূপধাতু পরিভাসনত্থে ৰত্ততীতি আহ ‘‘পরিভাসন্তো’’তি. ত্ৰং সমণোপি মাতুগামেন সদ্ধিং গচ্ছসি, তুয্হেৰেসো দোসো, নেতস্স পুরিসস্সাতি অত্তানংযেৰ পরিভাসন্তোতি অত্থো. ‘‘নিক্খামেসী’’তিইমিনা ‘‘নিপ্পাতেসী’’তিএত্থ নিপুব্ব পতধাতু গত্যত্থোতি দস্সেতীতি. সত্তমং.

৮. অরিট্ঠসিক্খাপদং

৪১৭. অট্ঠমে গন্ধেতি গিজ্ঝে. তে হি গিধন্তি কুণপং অভিকঙ্খন্তীতি ‘‘গন্ধা’’তি ৰুচ্চন্তি. গদ্ধেতিপি পাঠো, সোপি যুজ্জতি যথা ‘‘যুগনন্ধো, যুগনদ্ধো’’তি চ ‘‘পটিবন্ধো পটিবদ্ধো’’তি চ. বাধযিংসূতি হনিংসু. অস্সাতি অরিট্ঠস্স.

তদ্ধিতেন ৰুত্তস্স অত্থস্স দস্সেতুমাহ ‘‘তে’’তিআদি. তেতি অন্তরাযিকা. তত্থাতি পঞ্চৰিধেসু অন্তরাযিকেসু. ‘‘তথা’’তিপদেন ‘‘কম্মন্তরাযিকং নামা’’তি পদং অতিদিসতি. তং পনাতি ভিক্খুনিদূসককম্মং পন. মোক্খস্সেৰাতি মগ্গনিব্বানস্সেৰ. মগ্গো হি কিলেসেহি মুচ্চতীতি অত্থেন মোক্খো নাম. ঝানম্পেত্থ সঙ্গহিতং নীৰরণেহি ৰিমুচ্চনত্তা. নিব্বানং ৰিমুচ্চীতি অত্থেন মোক্খো নাম. ফলম্পেত্থ সঙ্গহিতং ৰিমুচ্চিতত্তা. নিযতমিচ্ছাদিট্ঠিধম্মাতি নিযতভাৰং পত্তা, নিযতৰসেন ৰা পৰত্তা মিচ্ছাদিট্ঠিসঙ্খাতা ধম্মা. তে পন নত্থিকঅহেতুক অকিরিযৰসেন তিৰিধা. পণ্ডকাদিগহণস্স নিদস্সনমত্তত্তা ‘পটিসন্ধিধম্মা’’তিপদেন অহেতুকদ্ৰিহেতুকপটিসন্ধিধম্মা গহেতব্বা সব্বেসম্পি ৰিপাকন্তরাযিকভাৰতো. তেপি মোক্খস্সেৰ অন্তরাযং করোন্তি, ন সগ্গস্স. তে পনাতি অরিযূপৰাদা পন. তাৰদেৰ উপৰাদন্তরাযিকা নামাতি যোজনা. তাপীতি সঞ্চিচ্চ আপন্না আপত্তিযোপি. পারাজিকাপত্তিং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘ভিক্খুভাৰং ৰা পটিজানাতী’’তি. সঙ্ঘাদিসেসাপত্তিং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘ন ৰুট্ঠাতি ৰা’’তি. লহুকাপত্তিং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘ন দেসেতি ৰা’’তি.

তত্রাতি পঞ্চৰিধেসু অন্তরাযিকেসু. অযং ভিক্খূতি অরিট্ঠো গন্ধবাধিপুব্বো ভিক্খু. সেসন্তরাযিকেতি আণাৰীতিক্কমন্তরাযিকতো সেসে চতুব্বিধে অন্তরাযিকে. ইমে আগারিকাতি অগারে ৰসনসীলা ইমে মনুস্সা. ভিক্খূপি পস্সন্তি ফুসন্তি পরিভুঞ্জন্তীতি সম্বন্ধো. কস্মা ন ৰট্টন্তি, ৰট্টন্তিযেৰাতি অধিপ্পাযো. রসেন রসং সংসন্দিত্ৰাতি উপাদিণ্ণকরসেন অনুপাদিণ্ণকরসং, অনুপাদিণ্ণকরসেন ৰা উপাদিণ্ণকরসং সমানেত্ৰা. যোনিসো পচ্চৰেক্খণস্স অভাৰতো সংৰিজ্জতি ছন্দরাগো এত্থাতি সচ্ছন্দরাগো, সোযেৰ পরিভোগো সচ্ছন্দরাগপরিভোগো, তং. একং কত্ৰাতি সমানং কত্ৰা. ঘটেন্তো ৰিয পাপকং দিট্ঠিগতং উপ্পাদেত্ৰাতি যোজনা. কিংসদ্দো গরহত্থো, কস্মা ভগৰতা পঠমপারাজিকং পঞ্ঞত্তং, ন পঞ্ঞাপেতব্বন্তি অত্থো. মহাসমুদ্দং বন্ধন্তো যথা অকত্তব্বং করোতি, তথা পঠমপারাজিকং পঞ্ঞপেন্তো ভগৰা অপঞ্ঞত্তং পঞ্ঞপেতীতি অধিপ্পাযো. এত্থাতি পঠমপারাজিকে. আসন্তি ভব্বাসং. আণাচক্কেতি আণাসঙ্খাতে চক্কে.

অট্ঠিযেৰ অট্ঠিকং কুচ্ছিতত্থেন, কুচ্ছিতত্থে হি কো. অট্ঠিকমেৰ খলো নীচট্ঠেন লামকট্ঠেনাতি অট্ঠিকঙ্খলো নিগ্গহীতাগমং কত্ৰা. তেন উপমা সদিসাতি অট্ঠিকঙ্খলূপমা. ‘‘অট্ঠী’’তি চ ‘‘কঙ্খল’’ন্তি চ পদং গহেত্ৰা ৰণ্ণেন্তি আচরিযা (সারত্থ. টী. পাচিত্তিয ৩.৪১৭; ৰি. ৰি. টী. পাচিত্তিয ২.৪১৭; ম. নি. অট্ঠ. ২.৪২; ম. নি. টী. ৩.৪২). অঙ্গারকাসূপমাতি অঙ্গাররাসিসদিসা, অঙ্গারেহি ৰা পরিপুণ্ণা আৰাটসদিসা. অসিসূনূপমাতি এত্থ অসীতি খগ্গো. সো হি অসতে খিপতে অনেনাতি ‘‘অসী’’তি ৰুচ্চতি. সূনাতি অধিকোট্টনং. তঞ্হি সুনতি সঞ্চুণ্ণভাৰং গচ্ছতি এত্থাতি ‘‘সূনা’’তি ৰুচ্চতি. অসিনা সূনাতি অসিসূনা, তায উপমা সদিসাতি অসিসূনূপমা. সত্তিসূলূপমাতি সত্তিযা চ সূলেন চ সদিসা. এত্থাতি ইমিস্সং অট্ঠকথাযং. মজ্ঝিমট্ঠকথাযং অলগদ্দূপমসুত্তে (ম. নি. অট্ঠ. ১.২৩৪ আদযো) গহেতব্বো. এৰংসদ্দখোসদ্দানমন্তরে ৰিযসদ্দস্স ব্যাদেসভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘এৰং ৰিয খো’’তি. অট্ঠমং.

৯. উক্খিত্তসম্ভোগসিক্খাপদং

৪২৪. নৰমে অনুধম্মস্স সরূপং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘অনুলোমৰত্তং দিস্ৰা কতা ওসারণা’’তি. ইমিনা অনুলোমৰত্তং দিস্ৰা কতো ওসারণসঙ্খাতো ধম্মো অনুধম্মোতি দস্সেতি. ওসারণাতি পৰেসনা. তেনেৰাতি উক্খিত্তকস্স অকটানুধম্মত্তা এৰ. অস্সাতি ‘‘অকটানুধম্মেনা’’তি পদস্স.

দদতো ৰা গণ্হতো ৰাতি ৰাসদ্দো অনিযমৰিকপ্পত্থোতি. নৰমং.

১০. কণ্টকসিক্খাপদং

৪২৮. দসমে অরিট্ঠস্স উপ্পন্নং ৰিয এতস্সাপি উপ্পন্নন্তি যোজনা. উম্মজ্জন্তস্সাতি মনসিকরোন্তস্স. সংৰাসস্স নাসনা সংৰাসনাসনা. লিঙ্গস্স নাসনা লিঙ্গনাসনা. দণ্ডকম্মেন নাসনা দণ্ডকম্মনাসনা. তত্থাতি তিৰিধাসু নাসনাসু. দূসকো…পে… নাসেথাতি এত্থ অযং নাসনা লিঙ্গনাসনা নামাতি যোজনা. অযন্তি দণ্ডকম্মনাসনা. ইধাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে, ‘‘নাসেতূ’’তি পদে ৰা. তত্থাতি পুরিমৰচনাপেক্খং, ‘‘এৰঞ্চ পন ভিক্খৰে’’তি আদিৰচনেতি অত্থো. পিরেতি আমন্তনপদং পরসদ্দেন সমানত্থন্তি আহ ‘‘পরা’’তি. ‘‘অম্হাকং অনজ্ঝত্তিকভূত’’ইতি ৰা ‘‘অম্হাকং পচ্চনীকভূত’’ ইতি ৰা অত্থো দট্ঠব্বো. ‘‘অমামক’’ইতিপদেন ‘‘পর’’ইতিপদস্স অধিপ্পাযত্থং দস্সেতি. অম্হে নমমাযক, অম্হেহি ৰা নমমাযিতব্ব ইতি অত্থো. ‘‘অম্হামক’’ইতিপি হকারযুত্তো পাঠো. অম্হেহি আমকইতি অত্থো. যত্থাতি যস্মিং ঠানে. তেতি উপযোগত্থে সামিৰচনং, তন্তি অত্থো. তৰ রূপসদ্দে ৰাতি সম্বন্ধো. ন পস্সামাতি ন পস্সাম, ন সুণাম.

৪২৯. তেনাতি সামণেরেন. ‘‘কারাপেয্যা’’তি পদে কারিতকম্মন্তি. দসমং.

সপ্পাণকৰগ্গো সত্তমো.

৮. সহধম্মিকৰগ্গো

১. সহধম্মিকসিক্খাপদ-অত্থযোজনা

৪৩৪. সহধম্মিকৰগ্গস্স পঠমে ন্তি যং পঞ্ঞত্তং. ‘‘সিক্খমানেনা’’তি এত্থ মানপচ্চযস্স অনাগতত্থভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘সিক্খিতুকামেনা’’তি. ‘‘সিক্খমানেনা’’তিপদং ‘‘ভিক্খুনা’’তিপদে এৰ ন কেৰলং কারকৰিসেসনং হোতি, অথ খো ‘‘অঞ্ঞাতব্ব’’ন্তিআদিপদেসুপি কিরিযাৰিসেসনং হোতীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘হুত্ৰা’’তি. পদত্থতোতি পদতো চ অত্থতো চ, পদানং অত্থতো ৰাতি. পঠমং.

২. ৰিলেখনসিক্খাপদং

৪৩৮. দুতিযে ৰিনযে পটিসংযুত্তা কথা ৰিনযকথাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰিনযকথা নামা’’তিআদি. ন্তি ৰিনযকথং. পদভাজনেন ৰণ্ণনা ৰিনযস্স ৰণ্ণো নামাতি যোজনা. ন্তি ৰিনযস্স ৰণ্ণং. পরিযাপুণনং পরিযত্তি, ৰিনযস্স পরিযত্তি ৰিনযপরিযত্তি, ৰিনযপরিযত্তিসঙ্খাতং মূলমস্স ৰণ্ণস্সাতি ৰিনযপরিযত্তিমূলকো, তং. ৰিনযধরো লভতীতি সম্বন্ধো. হীতি ৰিত্থারো. তে সব্বে ভগৰা ভাসতীতি সম্বন্ধো. হীতি সচ্চং.

অস্সাতি ৰিনযধরস্স. ইধাতি ইমস্মিং সাসনে. অলজ্জিতাতিআদীসু করণত্থে পচ্চত্তৰচনং. অলজ্জিতাযাতি হি অত্থো. তেন ৰুত্তং ‘‘কথং অলজ্জিতাযা’’তিআদি. চাতি সচ্চং. ‘‘সঞ্চিচ্চা’’তি পদং তীসু ৰাক্যেসু যোজেতব্বং. সঞ্চিচ্চ আপত্তিং আপজ্জতি, সঞ্চিচ্চ আপত্তিং পরিগূহতি, সঞ্চিচ্চ অগতিগমনঞ্চ গচ্ছতীতি অত্থো. মন্দোতি বালো. মোমূহোতি অতিসম্মূল়্হো. ৰিরাধেতীতি ৰিরজ্ঝাপেতি. কুক্কুচ্চে উপ্পন্নেতি ‘‘কপ্পতি নু খো, নো’’তি ৰিনযকুক্কুচ্চে উপ্পন্নে. অযং পনাতি অযং পুগ্গলো পন ৰীতিক্কমতিযেৰাতি সম্বন্ধো. অচ্ছমংসেন সূকরমংসস্স ৰণ্ণসণ্ঠানেন সদিসত্তা, দীপিমংসেন চ মিগমংসস্স সদিসত্তা ৰুত্তং ‘‘অচ্ছমংসং সূকরমংস’’ন্তিআদি.

আপত্তিংচ সতিসম্মোসাযাতি এত্থ চসদ্দো অৰুত্তৰাক্যসম্পিণ্ডনত্থো, কত্তব্বঞ্চ ন হি করোতীতি অত্থো. এৰন্তিআদি নিগমনং.

এৰং অৰিনযধরস্স দোসং দস্সেত্ৰা ৰিনযধরস্স গুণং দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰিনযধরো পনা’’তিআদি. সোতি ৰিনযধরো. হীতি ৰিত্থারো. পরূপৰাদন্তি পরেসং উপৰাদং. সুদ্ধন্তেতি সুদ্ধস্স কোট্ঠাসে. ততোতি পতিট্ঠানতো পরন্তি সম্বন্ধো. অস্সাতি ৰিনযধরস্স. এৰন্তিআদি নিগমনং. অস্সাতি ৰিনযধরস্স. কুক্কুচ্চপকতানন্তি কুক্কুচ্চেন অভিভূতানং. সোতি ৰিনযধরো. তেহীতি কুক্কুচ্চপকতেহি. সঙ্ঘমজ্ঝে কথেন্তস্স অৰিনযধরস্সাতি যোজনা. ন্তি ভযং সারজ্জং.

পটিপক্খং, পটিৰিরুদ্ধং ৰা অত্থযন্তি ইচ্ছন্তীতি পচ্চত্থীকা, ণ্যসদ্দো বহুলং কত্তাভিধাযকো, অত্তনো পচ্চত্থিকা অত্তপচ্চত্থিকা. তত্থাতি দুৰিধেসু পচ্চত্থিকেসু. ইমেতি মেত্তিযভুম্মজকৰড্ঢলিচ্ছৰিনো. অঞ্ঞেপি যে ৰা পন ভিক্খূতি সম্বন্ধো. অরিট্ঠভিক্খু চ কণ্টকসামণেরো চ ৰেসালিকৰজ্জিপুত্তকা চ অরিট্ঠ…পে… ৰজ্জীপুত্তকা. তে চ সাসনপচ্চত্থিকা নামাতি সম্বন্ধো. পরূপহারো চ অঞ্ঞাণো চ কঙ্খাপরৰিতরণো চ পরূ…পে… ৰিতরণা. তে আদযো যেসং ৰাদানন্তি পরূ…পে… ৰিতরণাদযো. তে এৰ ৰাদা এতেসন্তি পরূ…পে… ৰিতরণাদিৰাদা. তে চ সাসনপচ্চত্থিকা নামাতি সম্বন্ধো. অবুদ্ধসাসনং বুদ্ধসাসনন্তি ৰত্ৰা কতপগ্গহা মহাসঙ্ঘিকাদযো চ সাসনপচ্চত্থিকা নামাতি যোজনা. কঙ্খাপরৰিতরণাদীতি এত্থ আদিসদ্দেন কথাৰত্থুপকরণে আগতা ৰাদা সঙ্গয্হন্তি. মহাসঙ্ঘিকাদযোতি এত্থ আদিসদ্দেন দীপৰংসে আগতা গণা সঙ্গয্হন্তি. আদিম্হি ‘‘ৰিপরীতদস্সনা’’তি পদং সব্বপদেহি যোজেতব্বং. ‘‘সহধম্মেনা’’তি পদস্সত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘সহ কারণেনা’’তি. যথাতি যেনাকারেন নিগ্গয্হমানেতি সম্বন্ধো.

তত্থাতি তিৰিধেসু সদ্ধম্মেসু. মহাৰত্তানি সন্তি, অযং সব্বোতি যোজনা. চত্তারি ফলানি চাতি লিঙ্গৰিপল্লাসেন যোজেতব্বং. এত্থ চকারেন অভিঞ্ঞাপটিসম্ভিদা সঙ্গহিতা তাসম্পি অধিগমসাসনভাৰতো.

তত্থাতি তিৰিধেসু সদ্ধম্মেসু. কেচি থেরাতি ধম্মকথিকা কেচি থেরা. ‘‘যো খো’’তি কণ্ঠজদুতিযক্খরেন পঠিতব্বো. পোত্থকেসু পন ‘‘যো ৰো’’তি ৰকারেন পাঠো অত্থি, সো অযুত্তো. কস্মা? ‘‘সো ৰো’’তি পরতো ৰুত্তত্তা, একস্মিং ৰাক্যে দ্ৰিন্নং সমানসুতিসদ্দানং অযুত্তত্তা চ. কেচি থেরাতি পংসুকূলিকা কেচি থেরা আহংসূতি সম্বন্ধো. ইতরে পন থেরাতি ধম্মকথিকথেরেহি চ পংসুকূলিকথেরেহি চ অঞ্ঞে থেরা. তেতি পঞ্চ ভিক্খূ করিস্সন্তীতি সম্বন্ধো. জম্বুদীপস্স পচ্চন্তে তিট্ঠতীতি পচ্চন্তিমো, তস্মিং. জম্বুদীপস্স মজ্ঝে ৰেমজ্ঝে তিট্ঠতীতি মজ্ঝিমো. অথ ৰা মজ্ঝানং সুদ্ধানং বুদ্ধাদীনং নিৰাসো মজ্ঝিমো, তস্মিং. ৰীসতি ৰগ্গা ইমস্সাতি ৰীসতিৰগ্গো, সোযেৰ গণো ৰীসতিৰগ্গগণো, তং. এৰন্তিআদি নিগমনং.

তস্সাধেয্যোতি তস্সাযত্তো, তস্স সন্তকোতি ৰুত্তং হোতি. পৰারণা আধেয্যা, সঙ্ঘকম্মং আধেয্যং, পব্বজ্জা আধেয্যা, উপসম্পদা আধেয্যাতি যোজনা.

যেপি ইমে নৰ উপোসথাতি সম্বন্ধো. যাপি চ ইমা নৰ পৰারণাযোতি যোজনা. তস্সাতি ৰিনযধরস্স. তাসন্তি নৰপৰারণানং.

যানিপি ইমানি চত্তারি সঙ্ঘকম্মানীতি যোজেতব্বং. এত্থ চ তানি ৰিনযধরাযত্তানেৰাতি পাঠসেসো অজ্ঝাহরিতব্বো.

যাপি চ অযং পব্বজ্জা চ উপসম্পদা চ কাতব্বাতি যোজনা. হীতি সচ্চং. অঞ্ঞোতি ৰিনযধরতো পরো. সো এৰাতি ৰিনযধরো এৰ. ‘‘উপজ্ঝ’’ন্তি ধাতুকম্মং, ‘‘সামণেরেনা’’তি কারিতকম্মং উপনেতব্বং. এত্থ চাতি উপোসথাদীসু চ. নিস্সযদানঞ্চ সামণেরূপট্ঠানঞ্চ ৰিসুং কত্ৰা দ্ৰাদসানিসংসে লভতীতিপি সক্কা ৰত্তুং.

ৰিসুং ৰিসুং কত্ৰাতি ‘‘পঞ্চাতি চ…পে… একাদসা’’তি চ কোট্ঠাসং কোট্ঠাসং কত্ৰা, সত্ত কোট্ঠাসে কত্ৰা ভাসতীতি অধিপ্পাযো. থোমেতীতি সম্মুখা থোমেতি. পসংসতীতি পরম্মুখা পসংসতি. ‘‘উগ্গহেতব্ব’’ন্তিপদস্সত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘পরিযাপুণিতব্ব’’ন্তি. অদ্ধনি দীঘে সাধূতি অদ্ধনিযং অদ্ধক্খমং অদ্ধযোগ্যন্তি অত্থো সাধুঅত্থে নিযপচ্চযো (মোগ্গল্লানে ৪.৩৩.৭৩).

থেরা চ নৰা চ মজ্ঝিমা চ বহূ তে ভিক্খূ পরিযাপুণন্তীতি যোজনা.

৪৩৯. ‘‘উদ্দিস্সমানে’’তি পদস্স কম্মরূপত্তং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘উদ্দিসিযমানে’’তি. সো পনাতি পাতিমোক্খো পন. যস্মা উদ্দিস্সমানো নাম হোতি, তস্মাতি যোজনা. উদ্দিসন্তে ৰাতি উদ্দিসিযমানে ৰা. উদ্দিসাপেন্তে ৰাতি উদ্দিসাপিযমানে ৰা. অন্তসদ্দো হি মানসদ্দকারিযো. যোতি ভিক্খু. ন্তি তং পাতিমোক্খং. চসদ্দো খুদ্দানুখুদ্দকপদস্স দ্ৰন্নৰাক্যং দস্সেতি, পুব্বপদে ককারলোপো দট্ঠব্বো. তেসন্তি খুদ্দানুখুদ্দাকানং. হীতি সচ্চং. এতানীতি খুদ্দানুখুদ্দকানি. যেতি ভিক্খূ. ‘‘যাৰ উপ্পজ্জতিযেৰ, তাৰ সংৰত্তন্তি ইতি ৰুত্তং হোতীতি যোজনা ইমস্স নযস্স পাঠসেসেহি যোজেতব্বত্তা. গরুকভাৰং সল্লক্খেন্তো লহুকভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘অথ ৰা’’তিআদি. অতিৰিযাতি অতি ই এৰ. ইকারো হি সন্ধিৰসেন অদস্সনং গতো. ৰিযসদ্দো এৰকারত্থৰাচকো ‘‘ৰরম্হাকং ভুসামিৰা’’তি এত্থ (জা. ১.৩.১০৮) ইৰসদ্দো ৰিয, অতি হুত্ৰা এৰাতি অত্থো দট্ঠব্বো. ‘‘উপসম্পন্নস্সা’’তি এত্থ সমীপে সামিৰচনন্তি (রুপসিদ্ধিযং ৩১৬ সুত্তে) আহ ‘‘উপসম্পন্নস্স সন্তিকে’’তি. তস্সাতি উপসম্পন্নস্স. তস্মিন্তি ৰিনযে. ৰিৰণ্ণেতীতি ন কেৰলং তস্সেৰ ৰিৰণ্ণমত্তমেৰ, অথ খো নিন্দতিযেৰাতি আহ ‘‘নিন্দতী’’তি. গরহতীতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. অথ ৰা নিন্দতীতি উপসম্পন্নস্স সম্মুখা নিন্দতি. গরহতীতি পরম্মুখা গরহতীতি. দুতিযং.

৩. মোহনসিক্খাপদং

৪৪৪. ততিযে অনুসদ্দো পটিপাটিঅত্থং অন্তোকত্ৰা ৰিচ্ছত্থৰাচকোতি আহ ‘‘অনুপটিপাটিযা অদ্ধমাসে অদ্ধমাসে’’তি. সোতি পাতিমোক্খো. উপোসথে উপোসথে উদ্দিসিতব্বন্তি অনুপোসথিকং. এত্থাপি হি অনুসদ্দো ৰিচ্ছত্থৰাচকো. সোতি পাতিমোক্খো. উদ্দিসিযমানো নাম হোতীতি যোজনা. ‘‘তস্মিং অনাচারে’’তি পদেন ‘‘তত্থা’’তি পদস্সত্থং দস্সেতি. ‘‘যং আপত্তি’’ন্তি পদেন যংসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেতি. যথাধম্মোতি এত্থ ধম্মসদ্দেন ধম্মো চ ৰিনযো চ অধিপ্পেতোতি আহ ‘‘ধম্মো চ ৰিনযো চা’’তি. যথাতি যেনাকারেন. সাধুসদ্দো সুন্দরত্থো, সদ্দো পদপূরণোতি আহ ‘‘সুট্ঠূ’’তি. অট্ঠিন্তি চ ‘‘কত্ৰা’’তি চ দ্ৰে পদানি দট্ঠব্বানি. ‘‘অট্ঠিকত্ৰা’’তি ৰা একং পদং. তত্থ পুব্বনযে অত্থো যস্সত্থীতি অট্ঠি ত্থকারস্স ট্ঠকারং কত্ৰা, তং অট্ঠিং. কত্ৰাতি ত্ৰাপচ্চযন্তউত্তরপদেন সমাসো ন হোতি. অট্ঠিকভাৰন্তি এত্থ ইকসদ্দেন ‘‘অট্ঠী’’তি এত্থ ঈপচ্চযং দস্সেতি. ‘‘ভাৰ’’ন্তিপদেন ভাৰপচ্চযেন ৰিনা ভাৰত্থস্স ঞাপেতব্বতং দস্সেতি. অত্থো পনেৰং দট্ঠব্বো – অট্ঠিভাৰং কত্ৰাতি. পচ্ছিমনযে অত্থো যস্সত্থীতি অট্ঠিকো পুরিমনযেনেৰ ত্থকারস্স ট্ঠকারং কত্ৰা. অত্থযিতব্বো ইচ্ছিতব্বোতি ৰা অট্ঠিকো, অট্ঠিকইতি নামসদ্দতো ত্ৰাপচ্চযো কাতব্বো. ‘‘অট্ঠিকত্ৰা’’তি ইদং পদং কিরিযাৰিসেসনং. কিরিযাৰিসেসনে ৰত্তমানে করধাতু ৰা ভূধাতু ৰা যোজেতব্বাতি দস্সেভুং ৰুত্তং ‘‘কত্ৰা হুত্ৰা’’তি. তং সব্বং দস্সেন্তো আহ ‘‘অট্ঠিকত্ৰাতি অট্ঠিকভাৰং কত্ৰা, অট্ঠিকো হুত্ৰা’’তি. ততিযং.

৪. পহারসিক্খাপদং

৪৪৯. চতুত্থে কস্মা ছব্বগ্গিযা সত্তরসৰগ্গিযানং পহারং দেন্তি, ননু অকারণেন পহারং দেন্তীতি আহ ‘‘আৰুসো’’তিআদি. ইমিনা যথা ৰদন্তি, তথা অকতত্তা পহারং দেন্তীতি দস্সেতি.

৪৫১. সচেপীতি এত্থ পিসদ্দেন সচে অমরতি, কা নাম কথা, পাচিত্তিযমেৰাতি দস্সেতি. পহারেনাতি পহারহেতুনা. যথাতি যেনাকারেন. অযন্তি ভিক্খু. ন ৰিরোচতীতি ন সোভতি.

৪৫২. ‘‘অনুপসম্পন্নস্সা’’তি এত্থ অকারস্স অঞ্ঞত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘গহট্ঠস্স ৰা’’তিআদি. পব্বজিতস্স ৰাতি পরিব্বাজকস্স ৰা সামণেরস্স ৰা.

৪৫৩. ‘‘কেনচী’’তি পদস্স অত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘মনুস্সেন ৰা’’তিআদি. ততোতি ৰিহেঠনতো, ইমিনা মোক্খস্স অপাদানং দস্সেতি, ‘‘অত্তনো’’তি ইমিনা সম্বন্ধং দস্সেতি. ‘‘পত্থযমানো’’তি ইমিনা ‘‘অধিপ্পাযো’’তি পদস্সত্থং দস্সেতি. মুগ্গরেন ৰাতি চতুহত্থদণ্ডস্স অদ্ধেন দণ্ডেন ৰা. সোতি চোরাদিকোতি. চতুত্থং.

৫. তলসত্তিকসিক্খাপদং

৪৫৪. পঞ্চমে তলন্তি হত্থতলং. তঞ্হি তলতি যংকিঞ্চি গহিতৰত্থু পতিট্ঠাতি এত্থাতি ‘‘তল’’ন্তি ৰুচ্চতি. সত্তীতি কুন্তো. সো হি সকতি ৰিজ্ঝিতুং সমত্থেতীতি ‘‘সত্তী’’তি ৰুচ্চতি. তলমেৰ সত্তিসদিসত্তা তলসত্তিকং, সদিসত্থে কো, তং তলসত্তিকং উপচারেন গহেত্ৰা ‘‘কাযম্পী’’তি ৰুত্তং. কাযতো অঞ্ঞং ৰত্থুম্পি তলসত্তিকসঙ্খাতেন কাযেন গহেত্ৰা উগ্গিরত্তা ৰুত্তং ‘‘কাযপটিবদ্ধম্পী’’তি. ‘‘পহারসমুচ্চিতা’’তি এত্থ সংপুব্বো চ উপুব্বো চ চিসদ্দো পগুণনসঙ্খাতে পরিচিতে ৰত্ততীতি আহ ‘‘পহারপরিচিতা’’তি. পহারেন সং পুনপ্পুনং উচ্চিতা পরিচিতাতি অত্থো. ইমমেৰত্থং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘পুব্বেপি…পে… অত্থো’’তি. অঞ্ঞম্পি সজ্ঝাযননযং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘পহারস্স উব্বিগা’’তি. তস্সাতি তস্স পাঠস্স. পহারস্সাতি পহারতো. নিস্সক্কত্থে চেতং সামিৰচনং. ‘‘ভীতা’’তি ইমিনা ‘‘উব্বিগা’’তি এত্থ উপুব্ব ৰিজধাতুস্সত্থং দস্সেতি.

৪৫৭-৮. ৰিরদ্ধোতি পণ্ণকো হুত্ৰা. পুব্বেতি পুরিমসিক্খাপদে. ৰুত্তেসু ৰত্থূসূতি ‘‘চোরং ৰা পচ্চত্থীকং ৰা’’তিআদিনা ৰুত্তেসু ৰত্থূসূতি. পঞ্চমং.

৬. অমূলকসিক্খাপদং

৪৫৯. ছট্ঠে তেতি ছব্বগ্গিযা. চোদেন্তি কিরাতি সম্বন্ধো. আকিণ্ণদোসত্তাতি তেসং আকুলআদীনৰত্তা. এৰন্তি চোদিযমানে. অত্তপরিত্তাণন্তি অত্তনো পরিসমন্ততো তাণং রক্খনং করোন্তা চোদেন্তীতি যোজনাতি. ছট্ঠং.

৭. সঞ্চিচ্চসিক্খাপদং

৪৬৪. সত্তমে উপপুব্বদহধাতুস্স সকম্মিকত্তা কারিতন্তোগধভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘উপ্পাদেন্তী’’তি. ‘‘অনুপসম্পন্নস্সা’’তি এত্থ অকারস্স সদিসত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘সামণেরস্সা’’তি. সামণেরোপি হি উপসম্পন্নেন সদিসো হোতি সণ্ঠানেন চ পুরিসভাৰেন চ. সামণেরস্স কুক্কুচ্চং উপদহতীতি সম্বন্ধো. নিসিন্নং মঞ্ঞে, নিপন্নং মঞ্ঞে, ভুত্তং মঞ্ঞে, পীতং মঞ্ঞে, কতং মঞ্ঞেতি যোজনা. নিসিন্নন্তি নিসীদিতং. নিপন্নন্তি নিপজ্জিতন্তি. সত্তমং.

৮. উপস্সুতিসিক্খাপদং

৪৭১. অট্ঠমে ‘‘অধিকরণজাতান’’ন্তি এত্থ অধিকরণস্স পকরণতো ৰিৰাদাধিকরণভাৰঞ্চ ৰিসেসনপরপদভাৰঞ্চ দস্সেন্তো আহ ‘‘উপ্পন্নৰিৰাদাধিকরণান’’ন্তি. তত্থ উপ্পন্নসদ্দেন জাতসদ্দস্সত্থং দস্সেতি. ৰিৰাদসদ্দেন অধিকরণস্স সরূপং দস্সেতি. সুয্যতীতি সুতি ৰচনং, সুতিযা সমীপং উপস্সুতি ঠানন্তি অত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘সুতিসমীপ’’ন্তি. ‘‘সমীপ’’ন্তি ইমিনা উপসদ্দস্সত্থং দস্সেতি. ‘‘যত্থা’’তিআদিনা ‘‘উপস্সুতী’’তি এত্থ উপসদ্দস্স পধানত্তা তস্স সরূপং দস্সেতি. যত্থাতি যস্মিং ঠানে. মন্তেন্তন্তি এত্থ উপযোগৰচনস্স ভুম্মত্থে অধিপ্পেতত্তা ৰুত্তং ‘‘মন্তযমানে’’তি.

৪৭৩. ‘‘ৰূপসমিস্সামী’’তি এত্থ ইধাতুযা গত্যত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘ৰূপসমং গমিস্সামী’’তি. অকারকভাৰন্তি নিদ্দোসভাৰং. সোতুকামতায গমনৰসেন সিযা কিরিযন্তি যোজনা. পরতোপি এসেৰ নযোতি. অট্ঠমং.

৯. কম্মপটিবাহনসিক্খাপদং

৪৭৪. নৰমে মযন্তি ছব্বগ্গিযনামকা অম্হে. কতত্তাতি কম্মানং কতত্তা. ধম্মোতি ভূতো সভাৰো. এতেসূতি চতূসু সঙ্ঘকম্মেসূতি. নৰমং.

১০. ছন্দং অদত্ৰাগমনসিক্খাপদং

৪৮১. দসমে চোদেতি পরস্স দোসং আরোপেতীতি চোদকো. তেন চ চোদকেন চোদেতব্বো দোসং আরোপেতব্বোতি চুদিতো, সোযেৰ চুদিতকো, তেন চ. ‘‘অনুৰিজ্জকোতি চ ৰিনযধরো. সো হি চোদকচুদিতকানং মতং অনুমিনেত্ৰা ৰিদতি জানাতীতি অনুৰিজ্জকো. এত্তাৰতাপীতি এত্তকেনপি পমাণেনাতি. দসমং.

১১. দুব্বলসিক্খাপদং

৪৮৪. একাদসমে ‘‘অলজ্জীতা’’তিআদীসু (পরি. ২৯৫) ৰিয যকারলোপেন নিদ্দেসোতি আহ ‘‘যথামিত্ততাযা’’তি. ‘‘যো যো’’তি ইমিনা যথাসদ্দস্স ৰিচ্ছত্থং দস্সেতি. যথাৰুড্ঢন্তিআদীসু (চূল়ৰ. ৩১১ আদযো) ৰিয যো যো মিত্তো ‘‘যথামিত্ত’’ন্তি ৰচনত্থো কাতব্বো. সব্বপদেসূতি ‘‘যথাসন্দিট্ঠতা’’তিআদীসু সব্বেসু পদেসূতি. একাদসমং.

১২. পরিণামনসিক্খাপদং

৪৮৯. দ্ৰাদসমে ন্তি পদত্থৰিনিচ্ছযত্থসঙ্খাতং যং ৰচনং. তত্থাতি তিংসককণ্ডে. ইধাতি দ্ৰেনৰুতিকণ্ডে, সিক্খাপদে ৰা. পুগ্গলস্সাতি পরপুগ্গলস্সাতি. দ্ৰাদসমং.

সহধম্মিকৰগ্গো অট্ঠমো.

৯. রতনৰগ্গো

১. অন্তেপুরসিক্খাপদ-অত্থযোজনা

৪৯৪. রাজৰগ্গস্স পঠমে পরিত্তকোতি গুণেন খুদ্দকো. পাসাদৰরসদ্দস্স উপরিসদ্দেন সম্বন্ধিতব্বভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘পাসাদৰরস্স উপরি গতো’’তি. ইমিনা পাসাদৰরস্স উপরি উপরিপাসাদৰরং, তং গতো উপগতোতি উপরিপাসাদৰরগতোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. অয্যানন্তি ভিক্খূনং. ‘‘কারণা’’তি ইমিনা ‘‘ৰাহসা’’তি পদস্সত্থং দস্সেতি. তেহীতি অয্যেহি.

৪৯৭. অন্তরন্তি খণং, ওকাসং ৰা ৰিৰরং ৰা. ঘাতেতুন্তি হনিতুং. ইচ্ছতীতি ইমিনা পত্থধাতুযা যাচনত্থং দস্সেতি. ‘‘রাজন্তেপুরং হত্থিসম্মদ্দ’’ন্তিআদীসু ৰচনত্থো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. হত্থিসম্মদ্দন্তি হত্থিসম্বাধট্ঠানং. অস্সেহি সম্মদ্দো এত্থাতি অস্সসম্মদ্দো. রথেহি সম্মদ্দো এত্থাতি রথসম্মদ্দোতি ৰচনত্থং অতিদিসন্তো আহ ‘‘এসেৰ নযো’’তি. ‘‘সম্মত্ত’’ন্তি পঠমক্খরেন পাঠস্স সম্বাধস্স অৰাচকত্তা ৰুত্তং ‘‘তং ন গহেতব্ব’’ন্তি. তত্থাতি পাঠে. ‘‘হত্থীনং সম্মদ্দ’’ন্তি ইমিনা উত্তরপদস্স সম্মদ্দনং সম্মদ্দন্তি ভাৰত্থং দস্সেতি, পুরিমপদেন ছট্ঠীসমাসঞ্চ. পুরিমপাঠে পন উত্তরপদস্স অধিকরণত্থঞ্চ পুব্বপদেন ততিযাসমাসঞ্চ দস্সেতি. বাহিরত্থসমাসোতিপি ৰুচ্চতি. পচ্ছিমপাঠে ‘‘হত্থিসম্মদ্দ’’ন্তিআদিপদস্স লিঙ্গৰিপল্লাসঞ্চ ‘‘অত্থী’’তি পাঠসেসেন যোজেতব্বতঞ্চ দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘হত্থিসম্মদ্দো অত্থী’’তি. রজিতব্বানীতি রজনীযানি, রজিতুং অরহানীতি অত্থো. ইমিনা সম্বন্ধকালে পুরিমপাঠে রঞ্ঞো অন্তেপুরেতি ৰিভত্তিৰিপল্লাসো কাতব্বোতি. পচ্ছিমপাঠে পন মুখ্যতোৰ যুজ্জতি. তেন ৰুত্তং ‘‘তস্মিং অন্তেপুরে’’তি.

৪৯৮. অৰসিত্তস্সাতি খত্তিযাভিসেকেন অভিসিত্তস্স. ইতোতি সযনিঘরতো. ইমিনা পঞ্চমীবাহিরসমাসং দস্সেতি. রঞ্ঞো রতিজননট্ঠেন রতনং ৰুচ্চতি মহেসী. মহেসীতি চ সাভিসেকা দেৰী. নিপুব্ব গমুধাতুস্স নিপুব্বকমুধাতুযা পরিযাযভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘নিগ্গতন্তি নিক্খন্ত’’ন্তি. পঠমং.

২. রতনসিক্খাপদং

৫০২. দুতিযে পমুস্সিত্ৰাতি সতিৰিপ্পৰাসেন পমুস্সিত্ৰা. পুণ্ণপত্তন্তি তুট্ঠিদাযং. তঞ্হি মনোরথপুণ্ণেন পত্তব্বভাগত্তা ‘‘পুণ্ণপত্ত’’ন্তি ৰুচ্চতি. তস্স সরূপং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘সততো পঞ্চ কহাপণা’’তি. ইধ পন কহাপণানং পঞ্চসতত্তা পঞ্চৰীসকহাপণা অধিপ্পেতা. আভরণসদ্দস্স অলঙ্কারসদ্দেন পরিযাযভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘অলঙ্কার’’ন্তি. ‘‘মহালতং নামা’’তি ইমিনা ন যো ৰা সো ৰা অলঙ্কারো, অথ খো ৰিসেসালঙ্কারোতি দস্সেতি. মহন্তানি মালাকম্মলতাকম্মানি এত্থাতি মহালতা. লতাগহণেন হি মালাপি গহিতা. নৰহি কোটীহি অগ্ঘং ইমস্সাতি নৰকোটিঅগ্ঘনকং, নৰকোটিসঙ্খাতং অগ্ঘং অরহতীতি ৰা নৰকোটিঅগ্ঘনকং.

৫০৪. অন্তে সমীপে ৰসনসীলত্তা পরিচারিকো ‘‘অন্তেৰাসী’’তি ৰুচ্চতীতি আহ ‘‘পরিচারিকো’’তি.

৫০৬. দ্ৰে লেড্ডুপাতাতি থামমজ্ঝিমস্স পুরিসস্স দ্ৰে লেড্ডুপাতা. সঙ্ঘ…পে… নৰকম্মানং অত্থায উগ্গণ্হন্তস্স ৰা উগ্গণ্হাপেন্তস্স ৰা দুক্কটন্তি যোজনা. অৰসেসন্তি জাতরূপরজততো অৰসেসং. মাতুকণ্ণপিল়ন্ধনতালপণ্ণম্পীতি মাতুযা কণ্ণে পিল়ন্ধিততালপণ্ণম্পি, পটিসামেন্তস্সাতি সম্বন্ধো.

‘‘কপ্পিযভণ্ডং হোতী’’তি ইমিনা অকপ্পিযভণ্ডং ন ৰট্টতীতি দস্সেতি. ইদন্তি ভণ্ডং. পলিবোধো নামাতি অত্তনো পলিবোধো নাম. ছন্দেনপীতি ৰড্ঢকীআদীনং ছন্দহেতুনাপি. ভযেনপীতি রাজৰল্লভানং ভযহেতুনাপি. বলক্কারেনাতি করণং কারো, বলেন কারো বলক্কারো, তেন, বলক্কারো হুত্ৰা পাতেত্ৰাতি অত্থো.

তত্থাতি মহারামে. যত্থাতি যস্মিং ঠানে, সঙ্কা উপ্পজ্জতীতি সম্বন্ধো. মহাজনসঞ্চরণট্ঠানেসূতি বহূনং জনানং সঞ্চরণসঙ্খাতেসু ঠানেসু. নগহেতব্বস্স হেতুং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘পলিবোধো ন হোতী’’তি. যস্মা পলিবোধো ন হোতি, তস্মা ন গহেতব্বন্তি অধিপ্পাযো. একোতি একো ভিক্খু পস্সতীতি সম্বন্ধো. ওক্কম্মাতি ওক্কমিত্ৰা.

রূপসদ্দো ভণ্ডপরিযাযোতি আহ ‘‘ভণ্ড’’ন্তি. ভণ্ডং রূপং নামাতি যোজনা. ভণ্ডিকন্তি ভণ্ডেন নিযুত্তং পুটকং. গণেত্ৰাতি গণনং কত্ৰা. নিমিত্তন্তীতি এত্থ ইতিসদ্দো নামপরিযাযো. লঞ্ছনাদি নিমিত্তং নামাতি হি যোজনা. লঞ্ছনাদীতি আদিসদ্দেন নীলপিলোতিকাদযো সঙ্গণ্হাতি. লাখাযাতি জতুনা.

পতিরূপা নাম ইধ লজ্জিকুক্কুচ্চকাতি আহ ‘‘লজ্জিনো কুক্কুচ্চকা’’তি. থাৰরন্তি জঙ্গমা অঞ্ঞং থাৰরং. অদ্ধুনোতি কালস্স. সমাদপেত্ৰাতি অঞ্ঞে সমাদপেত্ৰা. উদ্দিস্স অরিযা তিট্ঠন্তি, এসা অরিযান যাচনা’’তি (জা. ১.৭.৫৯) ৰুত্তনযেন যাচিত্ৰাতি অত্থো.

৫০৭. রতনসম্মতন্তি মনুস্সানং উপভোগপরিভোগন্তি. দুতিযং.

৩. ৰিকালগামপ্পৰিসনসিক্খাপদং

৫০৮. ততিযে ‘‘তিরচ্ছানভূতং কথ’’ন্তি ইমিনা ‘‘তিরচ্ছানকথ’’ন্তি পদস্স তুল্যনিস্সিতসমাসং দস্সেতি. রাজপটিসংযুত্তন্তি রাজূহি পটিসংযুত্তং.

৫১২. সম্বহুলা ভিক্খূতি সম্বন্ধো. তস্মিং গামেতি তস্মিং পঠমপৰিসনগামে. তং কম্মন্তি তং ইচ্ছিতকম্মং. অন্তরাতি গামৰিহারানমন্তরে. ভুম্মত্থে চেতং নিস্সক্কৰচনং.

কুলঘরে ৰাতি ঞাতিকুলউপট্ঠাককুলঘরে ৰা. তেলভিক্খায ৰাতি তেলযাচনত্থায ৰা. পস্সেতি অত্তনো পস্সে সমীপেতি ৰুত্তং হোতি. তেনাতি গামমজ্ঝমগ্গেন. অনোক্কম্মাতি অনোক্কমিত্ৰা, অপক্কমিত্ৰাতি অত্থোতি. ততিযং.

৪. সূচিঘরসিক্খাপদং

৫১৭. চতুত্থে ককারস্স পদপূরণভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘ভেদনমেৰ ভেদনক’’ন্তি. অস্সত্থিঅত্থে অপচ্চযোতি আহ ‘‘তং অস্স অত্থী’’তি. অস্সাতি পাচিত্তিযস্স. পঠমং সূচিঘরং ভিন্দিত্ৰা পচ্ছা পাচিত্তিযং দেসেতব্বন্তি অত্থো. অরণিধনুকেতি অরণিযা ধনুকে. ৰেধকেতি কাযবন্ধনৰেধকেতি. চতুত্থং.

৫. মঞ্চসিক্খাপদং

৫২২. পঞ্চমে ছেদনমেৰ ছেদনকং, তমস্সত্থীতি ছেদনকন্তি অত্থং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘ৰুত্তনযমেৰা’’তি.

নিখণিত্ৰাতি পমাণাতিরেকং নিখণিত্ৰা. উত্তানং ৰা কত্ৰাতি হেট্ঠুপরি পরিৰত্তনং ৰা কত্ৰা. ঠপেত্ৰাতি লম্বণৰসেন ঠপেত্ৰাতি. পঞ্চমং.

৬. তূলোনদ্ধসিক্খাপদং

৫২৬. ছট্ঠে এত্থাতি মঞ্চপীঠে. অৰনহিতব্বন্তি ওনদ্ধং, তূলেন ওনদ্ধং তূলোনদ্ধন্তি অত্থোপি যুজ্জতি. তূলং পক্খিপিত্ৰাতি মঞ্চপীঠে চিমিলিকং পত্থরিত্ৰা তস্সুপরি তূলং পক্খিপিত্ৰাতি অত্থোতি. ছট্ঠং.

৭. নিসীদনসিক্খাপদং

৫৩১. সত্তমে কত্থাতি কিস্মিং খন্ধকে, কিস্মিং ৰত্থুস্মিং ৰা. হীতি সচ্চং. তত্থাতি চীৰরক্খন্ধকে, পণীতভোজনৰত্থুস্মিং ৰা. ‘‘যথা নামা’’তি ইমিনা ‘‘সেয্যথাপী’’তি পদস্স অত্থং দস্সেতি, ‘‘পুরাণো চম্মকারো’’তি ইমিনা ‘‘পুরাণাসিকোট্ঠো’’তি পদস্স. চম্মকারো হি অসিনা চম্মং কুটতি ছিন্দতীতি ‘‘অসিকোট্ঠো’’তি ৰুচ্চতি. ৰত্থুপ্পন্নকালমুপনিধায ৰুত্তং ‘‘পুরাণো’’তি. তমেৰূপমং পাকটং করোন্তো আহ ‘‘যথা হী’’তি. হীতি তপ্পাকটীকরণং, তং পাকটং করিস্সামীতি হি অত্থো. চম্মকারো কড্ঢতীতি সম্বন্ধো. ৰিত্থতন্তি ৰিসালং. সোপীতি উদাযীপি. তং নিসীদনং কড্ঢতীতি যোজনা. তেনাতি কড্ঢনহেতুনা. ন্তি উদাযিং. সন্থতসদিসন্তি সন্থতেন সদিসং. একস্মিং অন্তেতি একস্মিং কোট্ঠাসে, ফালেত্ৰাতি সম্বন্ধোতি. সত্তমং.

৮. কণ্ডুপটিচ্ছাদিসিক্খাপদং

৫৩৭. অট্ঠমে ‘‘কত্থা’’তিআদীনি ৰুত্তনযানেৰ.

৫৩৯. ‘‘যস্সা’’তি পদস্স ৰিসযং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘ভিক্খুনো’’তি. ‘‘নাভিযা হেট্ঠা’’তি ইমিনা নাভিযা অধো অধোনাভীতি ৰচনত্থং দস্সেতি, ‘‘জাণুমণ্ডলানং উপরী’’তি ইমিনা জাণুমণ্ডলানং উব্ভ উব্ভজাণুমণ্ডলন্তি. উব্ভসদ্দো হি উপরিপরিযাযো সত্তম্যন্তনিপাতো. কণ্ডুখজ্জুসদ্দানং ৰেৰচনত্তা ৰুত্তং ‘‘কণ্ডূতি খজ্জূ’’তি. কণ্ডতি ভেদনং করোতীতি কণ্ডু. খজ্জতি ব্যধনং করোতীতি খজ্জু. কেসুচি পোত্থকেসু ‘‘কচ্ছূ’’তি পাঠো অত্থি, সো অযুত্তো.

লোহিতং তুণ্ডং এতিস্সাতি লোহিততুণ্ডিকা. পিল়যতি ৰিবাধযতীতি পিল়কা. আ ভুসো অসুচিং সৰতি পগ্ঘরাপেতীতি অস্সাৰোতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অসুচিপগ্ঘরণ’’ন্তি. অরিসঞ্চ ভগন্দরা চ মধুমেহো চ. আদিসদ্দেন দুন্নামকাদযো সঙ্গণ্হাতি. তত্থ অরি ৰিয ঈসতি অভিভৰতীতি অরিসং. ভগং ৰুচ্চতি ৰচ্চমগ্গং, তং দরতি ফালেতীতি ভগন্দরা, গূথসমীপে জাতো ৰণৰিসেসো. মধু ৰিয মুত্তাদিং মিহতি সেচতীতি মধুমেহো, সো আবাধো মুত্তমেহো সুক্কমেহো রত্তমেহোতি অনেকৰিধো. থুল্লসদ্দো মহন্তপরিযাযোতি আহ ‘‘মহা’’তি. অট্ঠমং.

৯. ৰস্সিকসাটিকসিক্খাপদং

৫৪২. নৰমে ৰস্সে ৰস্সকালে অধিট্ঠাতব্বাতি ৰস্সিকা, ৰস্সিকা চ সা সাটিকা চেতি ৰস্সিকসাটিকাতি. নৰমং.

১০. নন্দত্থেরসিক্খাপদং

৫৪৭. দসমে ‘‘চতূহি অঙ্গুলেহী’’তি ইমিনা চতুরো অঙ্গুলা চতুরঙ্গুলাতি অসমাহারদিগুং দস্সেতি. ঊনকপ্পমাণোতি ভগৰতো লামকপমাণো. ইমিনা ওমকসদ্দস্স লামকত্থং দস্সেতীতি দট্ঠব্বন্তি. দসমং.

রতনৰগ্গো নৰমো.

ইতি সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায

খুদ্দকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

৬. পাটিদেসনীযকণ্ডং

১. পঠমপাটিদেসনীযসিক্খাপদ-অত্থযোজনা

খুদ্দকানং অনন্তরা পাটিদেসনীযা যে ধম্মা সঙ্গীতিকারেহি ঠপিতা, ইদানি তেসং ধম্মানং অযং ৰণ্ণনা ভৰতীতি যোজনা.

৫৫২. পঠমপাটিদেসনীযে তাৰ অত্থো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. পটিআগমনকালেতি পিণ্ডায চরণট্ঠানতো পক্কমিত্ৰা, পটিনিৰত্তিত্ৰা ৰা আগমনকালে. সব্বেৰাতি এত্থ নিগ্গহীতলোপৰসেন সন্ধি হোতীতি আহ ‘‘সব্বমেৰা’’তি. ‘‘কম্পমানা’’তি ইমিনা পপুব্বৰিধধাতুযা কম্পনত্থং দস্সেতি. অপেহীতি এত্থ অপপুব্বইধাতু গত্যত্থোতি আহ ‘‘অপগচ্ছা’’তি.

৫৫৩. পটিদেসেতব্বাকারং দস্সেতি অনেনাতি পটিদেসেতব্বাকারদস্সনং. দ্ৰিন্নং সদ্দানং পরিযাযভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘রথিকাতি রচ্ছা’’তি. রথস্স হিতা রথিকা. ণ্যপচ্চযে কতে ‘‘রচ্ছা’’তি (মোগ্গল্লানে ৪.৭২ সুত্তে) ৰুচ্চতি. রচ্ছন্তরেন অনিব্বিদ্ধা রচ্ছা ব্যূহো নামাতি আহ ‘‘অনিব্বিজ্ঝিত্ৰা’’তিআদি. ব্যূহেতি সম্পিণ্ডেতি জনে অঞ্ঞত্থ গন্তুমপদানৰসেনাতি ব্যূহো. সিঙ্ঘাটকং নাম মগ্গসন্ধীতি আহ ‘‘মগ্গসমোধানট্ঠান’’ন্তি. সিঙ্ঘতি মগ্গসমোধানং করোতি এত্থাতি সিঙ্ঘাটকং. এতেসূতি রথিকাদীসু. এসেৰ নযোতি দুক্কটপাটিদেসনীযে অতিদিসতি. হীতি সচ্চং. ‘‘ৰচনতো’’তি পদং ‘‘ৰেদিতব্বো’’তি পদে ঞাপকহেতু. দদমানায ভিক্খুনিযা ৰসেনাতি যোজনা. এত্থাতি সিক্খাপদে. তস্মাতি যস্মা অপমাণং, তস্মা.

ইদন্তি ৰচনং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. সম্ভিন্নে একরসে কালিকত্তযেতি যোজনা.

৫৫৬. ‘‘দাপেতী’’তি হেতুত্থকিরিযায কারিতকত্তুকারিতকম্মানি দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘অঞ্ঞাতিকায অঞ্ঞেন কেনচী’’তি. অঞ্ঞেনাতি অত্তনা অঞ্ঞেন. ‘‘তায এৰ ৰা ভিক্খুনিযা অঞ্ঞেন ৰা কেনচী’’তি পদানি ‘‘পটিগ্গহাপেত্ৰা’’তিপদে কারিতকম্মানীতি. পঠমং.

২. দুতিযপাটিদেসনীযসিক্খাপদং

৫৫৮. দুতিযে পুরিমসিক্খাপদেন আপত্তি অন্তরঘরত্তাতি অধিপ্পাযো. ইমিনা সিক্খাপদেন আপত্তি ভৰেয্য ৰোসাসমানত্তাতি অধিপ্পাযো. দেন্তিযা পন নেৰ ইমিনা, ন পুরিমেন আপত্তি অঞ্ঞস্স ভত্তত্তাতি অধিপ্পাযোতি. দুতিযং.

৩. ততিযপাটিদেসনীযসিক্খাপদং

৫৬২. ততিযে ‘‘উভতো’’তি এত্থ করণত্থে তোতি আহ ‘‘দ্ৰীহী’’তি. ‘‘উভতোপসন্ন’’ন্তি ব্যাসোপি সমাসোপি যুত্তোযেৰ, সমাসে তোপচ্চযস্স অলোপো হোতি. ‘‘উভতো’’তিপদস্স সরূপং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘উপাসকেনপি উপাসিকাযপী’’তি. কস্মা উভতো পসন্নং হোতীতি আহ ‘‘তস্মিং কিরা’’তিআদি. যস্মা তস্মিং কুলে…পে… সোতাপন্নাযেৰ হোন্তি কির, তস্মা ‘‘উভতোপসন্ন’’ন্তি ৰুত্তং হোতি. ‘‘সচেপী’’তি এত্থ পিসদ্দেন অসীতিকোটিধনতো অধিকম্পি সম্পিণ্ডেতি. হাযনস্স কারণং দস্সেতি ‘‘যস্মা’’তিআদিনা.

৫৬৯. ‘‘ঘরতো নীহরিত্ৰা’’তি এত্থ ‘‘নীহরিত্ৰা’’তি পদস্স কম্মং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘আসনসালং ৰা ৰিহারং ৰা’’তি. ‘‘আনেত্ৰা’’তিইমিনা নীপুব্বহরধাতুযা অত্থং দস্সেতি. দ্ৰারেতি অত্তনো গেহদ্ৰারেতি. ততিযং.

৪. চতুত্থপাটিদেসনীযসিক্খাপদং

৫৭০. চতুত্থে অৰরুদ্ধসদ্দো পরিরুদ্ধসদ্দস্স পরিযাযোতি আহ ‘‘পরিরুদ্ধা হোন্তী’’তি. আরঞ্ঞকস্স সেনাসনস্স পরিসমন্ততো রুদ্ধা আৰুতা হোন্তীতি অত্থো.

৫৭৩. ‘‘পঞ্চন্ন’’ন্তি নিদ্ধারণে সামিৰচনভাৰঞ্চ ‘‘যংকিঞ্চী’’তি নিদ্ধারণীযেন সম্বন্ধিতব্বভাৰঞ্চ দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘পঞ্চসু সহধম্মিকেসু যং কিঞ্চী’’তি. ‘‘পেসেত্ৰা খাদনীযং ভোজনীযং আহরিস্সামী’’তিইমিনা পটিসংৰিদিতাকারদস্সনং. ‘‘আরাম’’ন্তি সামঞ্ঞতো ৰুত্তেপি আরঞ্ঞকসেনাসনস্স আরামো এৰ অধিপ্পেতোতি আহ ‘‘আরঞ্ঞকসেনাসনারামঞ্চা’’তি. তস্সাতি আরঞ্ঞকসেনাসনারামস্স. ‘‘কস্মা’’তি পুচ্ছায ‘‘পটিমোচনত্থ’’ন্তি ৰিসজ্জনায সমেতুং সম্পদানত্থে নিস্সক্কৰচনং কাতব্বং. কিমত্থন্তি হি অত্থো. পটিমোচনত্থন্তি তদত্থে পচ্চত্তৰচনং. পটিমোচনসঙ্খাতায অত্থাযাতি হি অত্থো. অত্থসদ্দো চ পযোজনৰাচকো. পযোজনাযাতি হি অত্থো. অথ ৰা ‘‘পটিমোচনত্থ’’ন্তি ৰিসজ্জনাযং. ‘‘কস্মা’’তি পুচ্ছায সমেতুং নিস্সক্কত্থে পচ্চত্তৰচনং কাতব্বং. পটিমোচনসঙ্খাতা অত্থাতি হি অত্থো. অত্থসদ্দো চ কারণৰাচকো. কারণাতি হি অত্থো. এৰঞ্হি পুচ্ছাৰিসজ্জনানং পুব্বাপরসমসঙ্খাতো ৰিচযো হারো পরিপুণ্ণো হোতীতি দট্ঠব্বং. অম্হাকন্তি খাদনীযভোজনীযপটিহরন্তানং অম্হাকং. অম্হেতি চোরসঙ্খাতে অম্হে.

‘‘তস্সা’’তি পদস্সত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘এতিস্সা যাগুযা’’তি. অঞ্ঞানিপীতি পটিসংৰিদিতকুলতো অঞ্ঞানিপি কুলানি. তেনাতি পটিসংৰিদিতকুলেন. কুরুন্দিৰাদে যাগুযা পটিসংৰিদিতং কত্ৰা যাগুং অগ্গহেত্ৰা পূৰাদীনি আহরন্তি, ৰট্টতীতি অধিপ্পাযো.

৫৭৫. একস্সাতি ভিক্খুস্স. তস্সাতি পটিসংৰিদিতভিক্খুস্স, চতুন্নং ৰা পঞ্চন্নং ৰা ভিক্খূনং অত্থাযাতি যোজনা. অঞ্ঞেসম্পীতি চতুপঞ্চভিক্খুতো অঞ্ঞেসম্পি. অধিকমেৰাতি পরিভুত্ততো অতিরেকমেৰ. যং পনাতি খাদনীযভোজনীযং পন, যম্পি খাদনীযভোজনীযং ৰনতো আহরিত্ৰা দেন্তীতি যোজনা. ‘‘তত্থজাতক’’ন্তি এত্থ তসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘আরামে’’তি. অঞ্ঞেন দিন্নন্তি সম্বন্ধো. ন্তি মূলখাদনীযাদিং. পটিসংৰিদিতন্তি পটিকচ্চেৰ সুট্ঠু জানাপিতন্তি অত্থোতি. চতুত্থং.

ইতি সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায

পাটিদেসনীযৰণ্ণনায

যোজনা সমত্তা.

৭. সেখিযকণ্ডং

১. পরিমণ্ডলৰগ্গ-অত্থযোজনা

সিক্খিতসিক্খেন তীসু সিক্খাসু চতূহি মগ্গেহি সিক্খিতসিক্খেন তাদিনা অট্ঠহি লোকধম্মেহি অকম্পিযট্ঠেন তাদিনা, ইট্ঠানিট্ঠেসু ৰা অৰিকারট্ঠেন তাদিনা ভগৰতা যানি সিক্খাপদানি ‘‘সেখিযানী’’তি ভাসিতানি, দানি তেসম্পি সিক্খাপদানং অযম্পি ৰণ্ণনাক্কমো ভৰতীতি যোজনা.

৫৭৬. তত্থাতি সেখিযসিক্খাপদেসু, অত্থো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. ‘‘সমন্ততো’’তিইমিনা পরিত্যূপসগ্গস্সত্থং দস্সেতি. ‘‘নাভিমণ্ডলং জাণুমণ্ডল’’ন্তি এত্থ উদ্ধংসদ্দো চ অধোসদ্দো চ অজ্ঝাহরিতব্বোতি আহ ‘‘উদ্ধ’’ন্তিআদি. অট্ঠঙ্গুলমত্তন্তি ভাৰনপুংসকং, নিৰাসেতব্বন্তি সম্বন্ধো. ততোতি অট্ঠঙ্গুলমত্ততো. যথা পটিচ্ছন্নং হোতি, এৰং নিৰাসেন্তস্সাতি যোজনা. তত্রিদং পমাণন্তি তস্স নিৰাসনস্স ইদং পমাণং. তাদিসস্সাতি দীঘতো মুট্ঠিপঞ্চকস্স তিরিযং অড্ঢতেয্যহত্থস্স নিৰাসনস্স. জাণুমণ্ডলং পটিচ্ছাদনত্থং ৰট্টতীতি যোজনা. তত্থাতি চীৰরেসু. ন তিট্ঠতীতি ৰিরল়ত্তা ন তিট্ঠতি. তিট্ঠতীতি ঘনত্তা তিট্ঠতি.

নিৰাসেন্তস্স চাতিএত্থ চসদ্দো অৰধারণত্থো, নিৰাসেন্তস্সেৰাতি অত্থো. কেৰলং এৰং নিৰাসেন্তস্সেৰ দুক্কটং ন হোতি, অথ খো তথা নিৰাসেন্তস্সাপি দুক্কটমেৰাতি যোজনা. যে পন নিৰাসনদোসাতি সম্বন্ধো. অঞ্ঞেতি পুরতো চ পচ্ছতো চ ওলম্বেত্ৰা নিৰসনতো অঞ্ঞে. তে সব্বেতি সব্বে তে নিৰাসনদোসা. এত্থাতি ইমস্মিং ৰিভঙ্গে. তত্থেৰাতি খন্ধকেযেৰ.

অসঞ্চিচ্চ নিৰাসেন্তস্স অনাপত্তীতি সম্বন্ধো. এসেৰ নযো ‘‘অসতিযা’’তি এত্থাপি. অজানন্তস্সাতি এত্থ অজাননং দুৰিধং নিৰাসনৰত্তস্স অজাননং, আরূল়্হোরূল়্হভাৰস্স অজাননন্তি. তত্থ আরূল়্হোরূল়্হভাৰস্স অজাননং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘অজানন্তস্সা’’তি দস্সেন্তো আহ ‘‘অজানন্তস্সাতি এত্থা’’তিআদি. হীতি সচ্চং. তস্সাতি নিৰাসনৰত্তস্স. অস্সাতি ভিক্খুনো. তং পনাতি আপত্তিতো অমোক্খনং পন. তস্মাতি যস্মা যুজ্জতি, তস্মা. যোতি ভিক্খু. কুরুন্দিযং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. সুক্খা জঙ্ঘা ইমস্সাতি সুক্খজঙ্ঘো. মহন্তং পিণ্ডিকমংসং ইমস্সাতি মহাপিণ্ডিকমংসো. তস্সাতি ভিক্খুস্স.

ৰণোতি অরু. তঞ্হি ৰণতি গত্তৰিচুণ্ণনং করোতীতি ৰণোতি ৰুচ্চতি. ৰাল়মিগা ৰা চোরা ৰাতি এত্থ ৰাসদ্দো অৰুত্তসম্পিণ্ডনত্থো, তেন অঞ্ঞাপি উদকচিক্খল্লাদযো আপদা সঙ্গয্হন্তি.

৫৭৭. ইধাতি ইমস্মিং ৰিভঙ্গে, সিক্খাপদে ৰা. উভো কণ্ণেতি পুরতো চ পচ্ছতো চ নিগ্গতে দ্ৰে কণ্ণে. অৰিসেসেনাতি ‘‘অন্তরঘরে’’তি চ ‘‘আরামে’’তি চ ৰিসেসং অকত্ৰা সামঞ্ঞেন. ৰিহারেপীতি সঙ্ঘসন্নিপাতবুদ্ধুপট্ঠানথেরুপট্ঠানাদিকালং সন্ধায ৰুত্তং.

৫৭৮. কাযেকদেসে কাযসদ্দো ৰত্ততীতি আহ ‘‘জাণুম্পি উরম্পী’’তি. ‘‘ন সীসং পারুতেনা’’তিইমিনা ‘‘সুপ্পটিচ্ছন্নেনা’’তিপদস্স অতিব্যাপিতদোসং পটিক্খিপতি. গণ্ঠিকন্তি পাসো. সো হি গন্থেতি বন্ধতীতি ৰা, গন্থেতি বন্ধতি এত্থাতি ৰা কত্ৰা গন্থিকোতি ৰুচ্চতি. ন্থকারস্স ৰাণ্ঠকারে কতে গণ্ঠিকো, তং গণ্ঠিকং পটিমুঞ্চিত্ৰা. উভো কণ্ণেতি চীৰরস্স দ্ৰে কোণে. গলৰাটকতোতি এত্থ গলোতি কণ্ঠো. সো হি খজ্জভোজ্জলেয্যপেয্যসঙ্খাতং চতুব্বিধং অসনং গলতি পন্নো হুত্ৰা কুচ্ছিযং পততি ইতোতি গলোতি ৰুচ্চতি. আৰাটোযেৰ খুদ্দকট্ঠেন আৰাটকো, খুদ্দকত্থে কো. গলে ঠিতো আৰাটকো গলৰাটকো. অকারতো হি আকারস্স লোপো ‘‘পপ’’ন্তিআদীসু (জা. ১.১.২) ৰিয. এত্থ হি পআপন্তি পদচ্ছেদো, অকারতো আকারস্স চ লোপো. পৰদ্ধং আপং পপং, মহন্তং উদকন্তি অত্থো. সীসং ৰিৰরিত্ৰাতি সম্বন্ধো.

৫৭৯. ৰাসং উপগতোতি ৰা ৰাসেন উপগতোতি ৰা অত্থং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘ৰাসত্থায উপগতস্সা’’তি.

৫৮০. হত্থপাদে অকীল়ন্তো সুসংৰুতো নামাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘হত্থং ৰা পাদং ৰা অকীল়াপেন্তো’’তি.

৫৮২. ওক্খিত্তচক্খূতি এত্থ ওসদ্দো হেট্ঠাপরিযাযোতি আহ ‘‘হেট্ঠা খিত্তচক্খূ’’তি. ‘‘হুত্ৰা’’তিইমিনা কিরিযাৰিসেসনভাৰং দস্সেতি. যুগযুত্তকোতি যুগে যুত্তকো. দমিযিত্থাতি দন্তো. আভুসো জানাতি কারণাকারণন্তি আজানেয্যো. এত্তকন্তি চতুহত্থপমাণং. যো গচ্ছতি, অস্স ভিক্খুনো দুক্কটা আপত্তি হোতীতি যোজনা. ‘‘পরিস্সযভাৰ’’ন্তি চ ‘‘পরিস্সযাভাৰ’’ন্তি চ দ্ৰে পাঠা যুজ্জন্তিযেৰ.

৫৮৪. ইত্থম্ভূতলক্খণেতি ইমং পকারং ইত্থং চীৰরুক্খিপনং, ভৰতি গচ্ছতীতি ভূতো, ভিক্খু. লক্খীযতি অনেনাতি লক্খণং, চীৰরং. ইত্থং ভূতো ইত্থম্ভূতো, তস্স লক্খণং ইত্থম্ভূতলক্খণং, তস্মিং. করণৰচনং দট্ঠব্বন্তি যোজনা. ইত্থম্ভূতলক্খণং নাম কিরিযাৰিসেসনস্স সভাৰোতি আহ ‘‘একতো ৰা…পে… হুত্ৰাতি অত্থো’’তি. অন্তোইন্দখীলতোতি গামস্স অন্তোইন্দখীলতোতি. পঠমো ৰগ্গো.

২. উজ্জগ্ঘিকৰগ্গ-অত্থযোজনা

৫৮৬. উচ্চাসদ্দং কত্ৰা জগ্ঘনং হসনং উজ্জগ্ঘো, সোযেৰ উজ্জগ্ঘিকা, তায. ইতি ইমমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘মহাহসিতং হসন্তো’’তি. এত্থাতি ‘‘উজ্জগ্ঘিকাযা’’তিপদে.

৫৮৮. কিত্তাৰতাতি কিত্তকেন পমাণেন, এৰং নিসিন্নেসু থেরেসূতি সম্বন্ধো, নিদ্ধারণে চেতং ভুম্মৰচনং. ৰৰত্থপেতীতি ইদঞ্চীদঞ্চ কথেতীতি ৰৰত্থপেতি. এত্তাৰতাতি এত্তকেন পমাণেন.

৫৯০. নিচ্চলং কত্ৰা কাযস্স উজুট্ঠপনং কাযপগ্গহো নামাতি আহ ‘‘নিচ্চলং কত্ৰা’’তিআদি. এসেৰ নযো বাহুপগ্গহসীসপগ্গহেসুপীতি. দুতিযো ৰগ্গো.

৩. খম্ভকতৰগ্গ-অত্থযোজনা

৫৯৬. খম্ভো কতো যেনাতি খম্ভকতো. খম্ভোতি চ পটিবদ্ধো. কত্থ পটিবদ্ধোতি আহ ‘‘কটিযং হত্থং ঠপেত্ৰা’’তি. সসীসং অৰগুণ্ঠযতি পরিৰেঠতীতি ওগুণ্ঠিতোতি আহ ‘‘সসীসং পারুতো’’তি.

৬০০. উদ্ধং একা কোটি ইমিস্সা গমনাযাতি উক্কুটিকাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘উক্কুটিকা ৰুচ্চতী’’তিআদি. এত্থাতি ‘‘উক্কুটিকাযা’’তিপদে.

৬০১. হত্থপল্লত্থীকদুস্সপল্লত্থীকেসু দ্ৰীসু দুস্সপল্লত্থিকে আযোগপল্লত্থীকাপি সঙ্গহং গচ্ছতীতি আহ ‘‘আযোগপল্লত্থিকাপি দুস্সপল্লত্থিকা এৰা’’তি.

৬০২. সতিযা উপট্ঠানং সক্কচ্চন্তি আহ ‘‘সতিংউপট্ঠপেত্ৰা’’তি.

৬০৩. পিণ্ডপাতং দেন্তেপীতি পিণ্ডপাতং পত্তে পক্খিপন্তেপি. পত্তে সঞ্ঞা পত্তসঞ্ঞা, সা অস্সত্থীতি পত্তসঞ্ঞী. ‘‘কত্ৰা’’ তিইমিনা কিরিযাৰিসেসনভাৰং দস্সেতি.

৬০৪. সমসূপকং পিণ্ডপাতন্তি এত্থ সূপপিণ্ডপাতানং সমউপড্ঢভাৰং আসঙ্কা ভৰেয্যাতি আহ ‘‘সমসূপকো নামা’’তিআদি. যত্থাতি পিণ্ডপাতে. ভত্তস্স চতুত্থভাগপমাণো সূপো হোতি, সো পিণ্ডপাতো সমসূপকো নামাতি যোজনা. ওলোণী চ সাকসূপেয্যঞ্চ মচ্ছরসো চ মংসরসো চাতি দ্ৰন্দো. তত্থ ওলোণীতি একা ব্যঞ্জনৰিকতি. সাকসূপেয্যন্তি সূপস্স হিতং সূপেয্যং, সাকমেৰ সূপেয্যং সাকসূপেয্যং. ইমিনা সব্বাপি সাকসূপেয্যব্যঞ্জনৰিকতি গহিতা. মচ্ছরসমংসরসাদীনীতি এত্থ আদিসদ্দেন অৰসেসা সব্বাপি ব্যঞ্জনৰিকতি সঙ্গহিতা. তং সব্বং রসানং রসো রসরসোতি কত্ৰা ‘‘রসরসো’’তি ৰুচ্চতি.

৬০৫. সমপুণ্ণং সমভরিতন্তি ৰেৰচনমেৰ. থূপং কতো থূপীকতোতি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘থূপীকতো নামা’’তিআদি.

তত্থাতি ‘‘থূপীকত’’ন্তিআদিৰচনে. তেসন্তি অভযত্থেরতিপিটকচূল়নাগত্থেরানং. ইতি পুচ্ছিংসু, তেসঞ্চ থেরানং ৰাদং আরোচেসুন্তি যোজনা. থেরোতি চূল়সুমনত্থেরো. এতস্সাতি তিপিটকচূল়নাগত্থেরস্স. সত্তক্খত্তুন্তি সত্ত ৰারে. কুতোতি কস্সাচরিযস্স সন্তিকা. তস্মাতি যস্মা যাৰকালিকেন পরিচ্ছিন্নো, তস্মা. আমিসজাতিকং যাগুভত্তং ৰা ফলাফলং ৰাতি যোজনা. তঞ্চ খোতি তঞ্চ সমতিত্থিকং. ইতরেন পনাতি নাধিট্ঠানুপগেন পত্তেন পন. যং পূৰউচ্ছুখণ্ডফলাফলাদি হেট্ঠা ওরোহতি, তং পূৰউচ্ছুখণ্ডফলাফলাদীতি যোজনা. পূৰৰটংসকোতি এত্থ ৰটংসকোতি উত্তংসো. সো হি উদ্ধং তসীযতে অলঙ্করীযতেতি ৰটংসোতি ৰুচ্চতি উকারস্স ৰকারং, তকারস্স চ টকারং কত্ৰা, সোযেৰ ৰটংসকো, মুদ্ধনি পিলন্ধিতো একো অলঙ্কারৰিসেসো. পূৰমেৰ তংসদিসত্তা পূৰৰটংসকো, তং. পুপ্ফৰটংসকো চ তক্কোলকটুকফলাদিৰটংসকো চাতি দ্ৰন্দো, তে.

ইধাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে. ননু সব্বথূপীকতেসু পটিগ্গহণস্স অকপ্পিযত্তা পরিভুঞ্জনম্পি ন ৰট্টতীতি আহ ‘‘সব্বত্থ পনা’’তিআদি. তত্থ সব্বত্থাতি সব্বেসু থূপীকতেসূতি. ততিযো ৰগ্গো.

৪. সক্কচ্চৰগ্গ-অত্থযোজনা

৬০৮. তত্থ তত্থাতি তস্মিং তস্মিং ঠানে. ওধিন্তি অৰধিং মরিযাদং.

৬১০. থূপকতোতি থূপমেৰ থূপকং, ততো থূপকতোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘মত্থকতো’’তি.

৬১১. মাঘাতসমযাদীসূতি ‘‘পাণে মা ঘাতেথা’’তি রাজানো ভেরিং চরাপেন্তি এত্থাতি মাঘাতো, সোযেৰ সমযো মাঘাতসমযো. আদিসদ্দেন অঞ্ঞং পটিচ্ছন্নকারণং গহেতব্বং.

৬১৫. তেসন্তি মযূরণ্ডকুক্কুটণ্ডানন্তি. চতুত্থো ৰগ্গো.

৫. কবল়ৰগ্গ-অত্থযোজনা

৬১৭. ‘‘মুখদ্ৰার’’ন্তি কম্মস্স ‘‘অনাহটে’’তি চ ‘‘ৰিৰরিস্সামী’’তি চ দ্ৰীসু কিরিযাসু সম্বন্ধভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘অনাহরিতে মুখদ্ৰার’’ন্তি.

৬১৮. সকলং হত্থন্তি পঞ্চঙ্গুলিং সন্ধায ৰুত্তং.

৬১৯. সকবল়েনাতি এত্থ কবল়সদ্দেন ৰচনস্স অপরিপুণ্ণকারণং সব্বম্পি গহেতব্বং.

৬২০. পিণ্ডুক্খেপকন্তিআদীসু ৰিচ্ছত্থে কপচ্চযোতি আহ ‘‘পিণ্ডং উক্খিপিত্ৰা উক্খিপিত্ৰা’’তি. ত্ৰাসদ্দেন কিরিযাৰিসেসনভাৰং দস্সেতি.

৬২৪. ‘‘অৰকিরিত্ৰা’’তি ইমিনা সিত্থাৰকারকন্তি এত্থ অৰপুব্বো কিরধাতুযেৰ, ন করধাতূতি দস্সেতি.

৬২৬. ‘‘চপুচপূ’’তি এৰং সদ্দন্তি ‘‘চপুচপূ’’তি এৰং অনুকরণরৰন্তি. পঞ্চমো ৰগ্গো.

৬. সুরুসুরুৰগ্গ-অত্থযোজনা

৬২৭. ‘‘সুরুসুরূ’’তি এৰং সদ্দন্তি ‘‘সুরুসুরূ’’তি এৰং অনুকরণরৰং. দৰনং কীল়নন্তি ইমিনা ৰচনত্থেন পরিহাসো দৰো নামাতি আহ ‘‘দৰোতি পরিহাসৰচন’’ন্তি. ন্তি সো দৰো. লিঙ্গৰিপল্লাসো হেস. ন কাতব্বং ন কাতব্বোতি সম্বন্ধো. সিলকবুদ্ধোতি সিলায কতো, সিলেন নিযুত্তো ৰা বুদ্ধো. অপটিবুদ্ধোতি অপটিৰিদ্ধো বুদ্ধো, পরিহাসৰচনমেতং. গোধম্মোতি গুন্নং ধম্মো. অজধম্মোতি অজানং ধম্মো. মিগসঙ্ঘোতি মিগানং সঙ্ঘো. পসুসঙ্ঘোতি পসূনং সঙ্ঘো.

৬২৮. ‘‘ভুঞ্জন্তেনা’’তি পদং ‘‘নিল্লেহিতু’’ন্তি পদে ভাৰকত্তা.

৬৩১. এৰংনামকেতি ‘‘কোকনুদ’’ন্তি এৰং নামং অস্স পাসাদস্সাতি এৰংনামকো, পাসাদো, তস্মিং. ‘‘পদুমসণ্ঠানো’’তি ইমিনা পাসাদস্স সদিসূপচারেন ‘‘কোকনুদো’’তি নামলভনং দস্সেতি. তেনাতি পদুমসণ্ঠানত্তা. অস্সাতি পাসাদস্স. পুগ্গলিকম্পীতি পরপুগ্গলসন্তকং গহেতব্বং ‘‘অত্তনো সন্তকম্পী’’তি অত্তপুগ্গলসন্তকস্স ৰিসুং গয্হমানত্তা. সঙ্খম্পীতি পানীযসঙ্খম্পি. সরাৰম্পীতি পানীযসরাৰম্পি. থালকম্পীতি পানীযথালকম্পি.

৬৩২. ‘‘উদ্ধরিত্ৰা’’তি সামঞ্ঞতো ৰুত্তৰচনস্স কম্মাপাদানানি দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘সিত্থানি উদকতো’’তি. ভিন্দিত্ৰাতি চুণ্ণৰিচুণ্ণানি কত্ৰা. বহীতি অন্তরঘরতো বহি.

৬৩৪. সেতচ্ছত্তন্তি এত্থ সেতসদ্দো পণ্ডরপরিযাযোতি আহ ‘‘পণ্ডরচ্ছত্ত’’ন্তি. ৰত্থপলিগুণ্ঠিতন্তি ৰত্থেহি সমন্ততো ৰেঠিতং. সেতং ছত্তং সেতচ্ছত্তং. কিল়ঞ্জেহি কতং ছত্তং কিল়ঞ্জচ্ছত্তং. পণ্ণেহি কতং ছত্তং পণ্ণচ্ছত্তং. মণ্ডলেন বদ্ধং মণ্ডলবদ্ধং. সলাকাহি বদ্ধং সলাকবদ্ধং. তানীতি তীণি ছত্তানি. হীতি সচ্চং. যম্পি একপণ্ণচ্ছত্তন্তি যোজনা. এতেসূতি তীসু ছত্তেসু. অস্সাতি যস্স কস্সচি গহট্ঠস্স ৰা পব্বজিতস্স ৰা. সোতি যো কোচি গহট্ঠো ৰা পব্বজিতো ৰা. ছত্তপাদুকায ৰাতি ছত্তদণ্ডনিক্খেপনায পাদুকায ৰা. এত্থাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে.

৬৩৫. মজ্ঝিমস্সাতি পমাণমজ্ঝিমস্স. ‘‘চতুহত্থপ্পমাণো’’তিইমিনা চতুহত্থতো ঊনাতিরেকো দণ্ডো ন দণ্ডো নামাতি দস্সেতি. দণ্ডো পাণিম্হি অস্সাতি ৰচনত্থং অতিদিসন্তো আহ ‘‘ৰুত্তনযেনেৰা’’তি.

৬৩৬. ‘‘সত্থপাণিম্হী’’তি এত্থ অসি এৰ অধিপ্পেতোতি আহ ‘‘অসি’’ন্তি. অসিন্তি খগ্গং.

৬৩৭. ‘‘আৰুধং নাম চাপো কোদণ্ডো’’তি পাল়িযং ৰুত্তৰচনং উপলক্খণমেৰাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘আৰুধপাণিস্সাতি এত্থা’’তিআদি. সব্বাপি ধনুৰিকতি আৰুধন্তি ৰেদিতব্বাতি যোজনা. যথা অসিং সন্নহিত্ৰা ঠিতো সত্থপাণীতি সঙ্খ্যং ন গচ্ছতি, এৰং ধনুং কণ্ঠে পটিমুক্কো আৰুধপাণীতি আহ ‘‘সচে পনা’’তিআদি, ইমিনা আৰুধো পাণিনা গহিতোযেৰ আৰুধপাণি নামাতি দস্সেতীতি. ছট্ঠো ৰগ্গো.

৭. পাদুকৰগ্গ-অত্থযোজনা

৬৩৮. অঙ্গুলন্তরন্তি পাদঙ্গুলৰিৰরং. পাদুকন্তি উপাহনৰিসেসো. সো হি পজ্জতে ইমাযাতি পাদুকাতি ৰুচ্চতি, সা বহুপটলা চম্মমযা ৰা হোতি কট্ঠমযা ৰা. পটিমুঞ্চিত্ৰাতি পাদুকং পটিমুঞ্চীত্ৰা.

৬৪০. দ্ৰীহি জনেহি গহিতোতি সম্বন্ধো. ৰংসেনাতি ৰেণুনা, যানে নিসিন্নোতি সম্বন্ধো. ৰিসঙ্খরিত্ৰাতি ৰিপত্তিং করিত্ৰা. দ্ৰেপীতি ধম্মকথিকধম্মপটিগ্গাহকসঙ্খাতা উভোপি জনা. ৰট্টতীতি দেসেতুং ৰট্টতি.

৬৪১. সযনগতস্সাতি সযনং গতস্স, সযনে নিপন্নস্সাতি অত্থো. নিপন্নস্স দেসেতুং ন ৰট্টতীতি সম্বন্ধো.

৬৪২. তীসু পল্লত্থিকাসু যায কাযচি পল্লত্থিকায নিসিন্নস্স ধম্মং দেসেতুং ন ৰট্টতীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘পল্লত্থিকাযা’’তিআদি.

৬৪৩. যথা ৰেঠিযমানে কেসন্তো ন দিস্সতি, এৰং ৰেঠিতসীসস্সাতি যোজনা.

৬৪৭. ছপকসদ্দস্স চ চণ্ডালসদ্দস্স চ ৰেৰচনত্তা ৰুত্তং ‘‘চণ্ডালস্সা’’তি. চণ্ডালো হি সং সুনখং পচতীতি ছপকোতি ৰুচ্চতি সকারস্স ছকারং কত্ৰা. ছপকস্স এসা ছপকী, চণ্ডালভরিযা. যত্রাতি এত্থ ত্রপচ্চযো পচ্চত্তে হোতীতি আহ ‘‘যো হি নামা’’তি. যো রাজা উচ্চে আসনে নিসীদিত্ৰা মন্তং পরিযাপুণিস্সতি নাম, অযং রাজা যাৰ অতিৰিয অধম্মিকোতি ৰুত্তং হোতি. ‘‘সব্বমিদ’’ন্তি অযং সদ্দো লিঙ্গৰিপল্লাসোতি আহ ‘‘সব্বো অয’’ন্তি. ‘‘লোকো’’তি ইমিনা ইধসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেতি. চরিমসদ্দো অন্তিমপরিযাযো. অন্তিমোতি চ লামকো. লামকোতি চ নাম ইধ ৰিপত্তীতি আহ ‘‘সঙ্কর’’ন্তি. সঙ্করন্তি ৰিপত্তিং. ‘‘নিম্মরিযাদো’’তি ইমিনা ‘‘সঙ্করং গতো’’তি পদানং অধিপ্পাযত্থং দস্সেতি. চরিমং গতং চরিমগতং, সব্বো অযং লোকো চরিমগতোতি অত্থো. ইধ চ জাতকে (জা. ১.৪.৩৩) চ কেসুচি পোত্থকেসু ‘‘চমরিকত’’ন্তি পাঠো অত্থি, সো অযুত্তোযেৰ. তত্থেৰাতি অম্বরুক্খমূলেযেৰ. তেসন্তি রাজব্রাহ্মণানং.

তত্থাতি তিস্সং গাথাযং. পাল়িযাতি অত্তনো আচারপকাসকগন্থসঙ্খাতায পাল়িযা. ন পস্সরেতি এত্থ রেসদ্দো অন্তিস্স কারিযোতি আহ ‘‘ন পস্সন্তী’’তি. যো চাযন্তি যো চ অযং. অযংসদ্দো পদালঙ্কারমত্তো, ব্রাহ্মণোতি অত্থো. অধীযতীতি অজ্ঝাযতি, সিক্খতীতি অত্থো.

ততোতি বোধিসত্তেন ৰুত্তগাথাতো পরন্তি সম্বন্ধো. তস্সাতি গাথায. ভোতি বোধিসত্তং আমন্তেতি. ‘‘ভুত্তো’’তি পদস্স কম্মৰাচকভাৰমাৰিকাতুং ৰুত্তং ‘‘মযা’’তি. অস্সাতি ওদনস্স. ইমিনা সুচি পরিসুদ্ধং মংসং সুচিমংসং, তেন উপসেচনমস্সাতি সুচিমংসূপসেচনোতি বাহিরত্থসমাসং দস্সেতি. ধম্মেতি আচারধম্মে. বদ্ধো হুত্ৰাতি থদ্ধো হুত্ৰা, অযমেৰ ৰা পাঠো. ৰণ্ণসদ্দস্স সণ্ঠানাদিকে অঞ্ঞে অত্থে পটিক্খিপিতুং ৰুত্তং ‘‘পসত্থো’’তি. থোমিতোতি তস্সেৰ ৰেৰচনং.

অথাতি অনন্তরে. ন্তি ব্রাহ্মণং. তস্সাতি গাথাদ্ৰযস্স. ব্রাহ্মণাতি পুরোহিতং আলপতি. সম্পতীতি সন্দীট্ঠিকে. ‘‘যা ৰুত্তি ৰিনিপাতেন, অধম্মচরণেন ৰা’’তি পদানং সম্বন্ধং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘নিপ্পজ্জতী’’তি.

মহাব্রহ্মেতি এত্থ ব্রহ্মসদ্দো ব্রাহ্মণৰাচকোতি আহ ‘‘মহাব্রাহ্মণা’’তি. অঞ্ঞেপীতি রাজব্রাহ্মণেহি অপরেপি. ‘‘পচন্তী’’তি ৰুত্তে অৰিনাভাৰতো ‘‘ভুঞ্জন্তী’’তি অত্থোপি গহেতব্বোতি আহ ‘‘পচন্তি চেৰ ভুঞ্জন্তি চা’’তি. ‘‘ন কেৰল’’ন্তিআদিনা অঞ্ঞেপীতি এত্থ পিসদ্দস্স সম্পিণ্ডনত্থং দস্সেতি, ত্ৰং আচরিস্সসীতি সম্বন্ধো. পুন ত্ৰন্তি তং, উপযোগত্থে চেতং পচ্চত্তৰচনং, ‘‘মা ভিদা’’তিইমিনা সম্বন্ধিতব্বং. ‘‘পাসাণো’’তিইমিনা অস্মসদ্দো পাসাণপরিযাযোতি দস্সেতি. তেনাতি ভিন্দনহেতুনা.

৬৪৮. অত্তনো কঙ্খাঠানস্স পুচ্ছনং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘ন কথেতব্ব’’ন্তি.

৬৪৯. সমধুরেনাতি সমং ধুরেন, সমং মুখেনাতি অত্থো.

৬৫২. যং মূলং ৰা যা সাখা ৰা গচ্ছতীতি যোজনা. খন্ধেতি রুক্খস্স খন্ধে. নিক্খমতীতি উচ্চারপস্সাৰো নিক্খমতি. তিণণ্ডুপকন্তি তিণেন কতং, তিণমযং ৰা অণ্ডুপকং. এত্থাতি উচ্চারপস্সাৰখেল়েসু.

৬৫৩. অধিপ্পেতউদকং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘পরিভোগউদকমেৰা’’তি. সত্তমো ৰগ্গো.

এত্থাতি সেখিযেসু. সূপব্যঞ্জনপটিচ্ছাদনেতি সূপব্যঞ্জনে ওদনেন পটিচ্ছাদেতি. সমত্তা সেখিযা.

৮. সত্তাধিকরণসমথ-অত্থযোজনা

৬৫৫. সঙ্খ্যং পরিচ্ছিজ্জতীতি সঙ্খ্যাপরিচ্ছেদো. তেসন্তি চতুব্বিধানমধিকরণানং. তস্সাতি তেসং খন্ধকপরিৰারানং. তত্থেৰাতি তেসু এৰ খন্ধকপরিৰারেসু. সব্বত্থাতি সব্বেসু সিক্খাপদেসূতি.

ইতি সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায

ভিক্খুৰিভঙ্গৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

জাদিলঞ্ছিতনামেন নেকানং ৰাচিতো মযা.

সাধুং মহাৰিভঙ্গস্স, সমত্তো যোজনানযোতি.

ভিক্খুনীৰিভঙ্গো

১. পারাজিককণ্ডঅত্থযোজনা

এৰং ভিক্খুৰিভঙ্গস্স, কত্ৰান যোজনানযং;

ভিক্খুনীনং ৰিভঙ্গস্স, করিস্সং যোজনানযং.

যোতি ৰিভঙ্গো. ৰিভঙ্গস্সাতি ৰিভঙ্গো অস্স. অস্সাতি হোতি. তস্সাতি ভিক্খুনীনং ৰিভঙ্গস্স. যতোতি যস্মা. অযং পনেত্থ যোজনা – ভিক্খূনং ৰিভঙ্গস্স অনন্তরং ভিক্খুনীনং যো ৰিভঙ্গো সঙ্গহিতো অস্স, তস্স ভিক্খুনীনং ৰিভঙ্গস্স সংৰণ্ণনাক্কমো পত্তো যতো, ততো তস্স ভিক্খুনীনং ৰিভঙ্গস্স অপুব্বপদৰণ্ণনং কাতুং তাৰ পারাজিকে অযং সংৰণ্ণনা হোতীতি. অপুব্বানং পদানং ৰণ্ণনা অপুব্বপদৰণ্ণনা, তং.

১. পঠমপারাজিকসিক্খাপদং

৬৫৬. ‘‘তেন…পে… সাল়্হো’’তি এত্থ ‘‘এত্থা’’তি পাঠসেসো যোজেতব্বো. দব্বগুণকিরিযাজাতিনামসঙ্খাতেসু পঞ্চসু সদ্দেসু সাল়্হসদ্দস্স নামসদ্দভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘সাল়্হোতি তস্স নাম’’ন্তি. মিগারমাতুযাতি ৰিসাখায. সা হি মিগারসেট্ঠিনা মাতুট্ঠানে ঠপিতত্তা মিগারমাতা নাম. নৰকম্মং অধিট্ঠাতীতি নৰকম্মিকন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘নৰকম্মাধিট্ঠাযিক’’ন্তি. ‘‘পণ্ডিচ্চেন সমন্নাগতা’’তিইমিনা পণ্ডা ৰুচ্চতি পঞ্ঞা, সা সঞ্জাতা ইমিস্সাতি পণ্ডিতাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. ৰেয্যত্তিকেনাতি ৰিসেসেন অঞ্জতি পাকটং গচ্ছতীতি ৰিযত্তো, পুগ্গলো, তস্স ইদং ৰেয্যত্তিকং, ঞাণং, তেন. ‘‘পণ্ডা’’তি ৰুত্তপঞ্ঞায ‘‘মেধা’’তি ৰুত্তপঞ্ঞায ৰিসেসভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘পাল়িগহণে’’তিআদি. ‘‘মেধা’’তি হি ৰুত্তপঞ্ঞা ‘‘পণ্ডা’’তি ৰুত্তপঞ্ঞায ৰিসেসো হোতি সতিসহাযত্তা. তত্রুপাযাযাতি অলুত্তসমাসো ‘‘তত্রমজ্ঝত্ততা’’তিআদীসু (ধ. স. অট্ঠ. যেৰাপনকৰণ্ণনা) ৰিয. ‘‘কম্মেসূ’’তি ইমিনা তসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেতি. কত্তব্বকম্মুপপরিক্খাযাতি কত্তব্বকম্মেসু ৰিচারণায. চসদ্দেন ‘‘কতাকত’’ন্তি পদস্স দ্ৰন্দৰাক্যং দস্সেতি. পরিৰেসনট্ঠানেতি পরিভুঞ্জিতুং ৰিসন্তি পৰিসন্তি এত্থাতি পরিৰেসনং, তমেৰ ঠানং পরিৰেসনট্ঠানং, তস্মিং. নিকূটেতি এত্থ কূটসঙ্খাতসিখরৰিরহিতে ওকাসেতি দস্সেন্তো আহ ‘‘কোণসদিসং কত্ৰা দস্সিতে গম্ভীরে’’তি. ৰিত্যূপসগ্গো ৰিকারৰাচকো, সরসদ্দো সদ্দৰাচকোতি আহ ‘‘ৰিপ্পকারসদ্দো’’তি. চরতি অনেনাতি চরণং পাদো, তস্মিং উট্ঠিতো গিলানো এতিস্সাতি চরণগিলানাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘পাদরোগেন সমন্নাগতা’’তি.

৬৫৭. ‘‘তিন্তা’’তি ইমিনা অৰস্সুতসদ্দো ইধ কিলিন্নত্থে এৰ ৰত্ততি, ন অঞ্ঞত্থেতি দস্সেতি. অস্সাতি ‘‘অৰস্সুতা’’তিপদস্স. পদভাজনে ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. তত্থাতি পদভাজনে. ৰত্থং রঙ্গজাতেন রত্তং ৰিয, তথা কাযসংসগ্গরাগেন সুট্ঠু রত্তাতি যোজনা. ‘‘অপেক্খায সমন্নাগতা’’তি ইমিনা অপেক্খা এতিস্সমত্থীতি অপেক্খৰতীতি অত্থং দস্সেতি. পটিবদ্ধং চিত্তং ইমিস্সন্তি পটিবদ্ধচিত্তাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘পটিবন্ধিত্ৰা ঠপিতচিত্তা ৰিযা’’তি. দুতিযপদৰিভঙ্গেপীতি ‘‘অৰস্সুতো’’তি দুতিযপদভাজনেপি. পুগ্গলসদ্দস্স সত্তসামঞ্ঞৰাচকত্তা পুরিসসদ্দেন ৰিসেসেতি. অধোউব্ভইতি নিপাতানং ছট্ঠিযা সমসিতব্বভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘অক্খকানং অধো’’তিআদি. ননু যথা ইধ ‘‘অক্খকানং অধো’’তি ৰুত্তং, এৰং পদভাজনেপি ৰত্তব্বং, কস্মা ন ৰুত্তন্তি আহ ‘‘পদভাজনে’’তিআদি. পদপটিপাটিযাতি ‘‘অধো’’তি চ ‘‘অক্খক’’ন্তি চ পদানং অনুক্কমেন. এত্থাতি অধক্খকউব্ভজাণুমণ্ডলেসু. সাধারণপারাজিকেহীতি ভিক্খুভিক্খুনীনং সাধারণেহি পারাজিকেহি. নামমত্তন্তি নামমেৰ.

৬৫৯. এৰন্তি ইমায পাল়িযা ৰিভজিত্ৰাতি সম্বন্ধো. তত্থাতি ‘‘উভতোঅৰস্সুতে’’তিআদিৰচনে. ‘‘উভতোঅৰস্সুতে’’তি পাঠো মূলপাঠোযেৰ, নাঞ্ঞোতি দস্সেন্তেন ৰিসেসমকত্ৰা ‘‘উভতোঅৰস্সুতেতি উভতো অৰস্সুতে’’তি ৰুত্তং. উভতোতি এত্থ উভসরূপঞ্চ তোসদ্দস্স ছট্ঠ্যত্থে পৰত্তিঞ্চ দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘ভিক্খুনিযা চেৰ পুরিসস্স চা’’তি. তত্থ ভিক্খুনীপুরিসসদ্দেহি উভসরূপং দস্সেতি. ‘‘যা’’তি চ ‘‘স’’ইতি চ দ্ৰীহি সদ্দেহি তোপচ্চযস্স ছট্ঠ্যত্থং, উভিন্নং অৰস্সুতভাৰে সতীতি অত্থো. ভাৰপচ্চযেন ৰিনা ভাৰত্থো ঞাতব্বোতি আহ ‘‘অৰস্সুতভাৰে’’তি. যথাপরিচ্ছিন্নেনাতি ‘‘অধক্খকং, উব্ভজাণুমণ্ডল’’ন্তি যেন যেন পরিচ্ছিন্নেন. অত্তনোতি ভিক্খুনিযা. তস্স ৰাতি পুরিসস্স ৰা. ইধাপীতি কাযপটিবদ্ধেন কাযামসনেপি.

তত্রাতি তেসু ভিক্খুভিক্খুনীসু. ন কারেতব্বো ‘‘কাযসংসগ্গং সাদিযেয্যা’’তি অৰুত্তত্তাতি অধিপ্পাযো. অচোপযমানাপীতি অচালযমানাপি, পিসদ্দো সম্ভাৰনত্থো, তেন চোপযমানা পগেৰাতি দস্সেতি. এৰং পন সতীতি চিত্তেনেৰ অধিৰাসযমানায সতি পন. কিরিযসমুট্ঠানতাতি ইমস্স সিক্খাপদস্স কিরিযসমুট্ঠানভাৰো. তব্বহুলনযেনাতি ‘‘ৰনচরকো (ম. নি. অট্ঠ. ২.২০১; ৩.১৩৩), সঙ্গামাৰচরো’’তিআদীসু (ম. নি. ২.১০৮) ৰিয তস্সং কিরিযাযং বহুলতো সমুট্ঠাননযেন. সাতি কিরিযসমুট্ঠানতা.

৬৬০. এত্থাতি উব্ভক্খকঅধোজাণুমণ্ডলেসু.

৬৬২. ‘‘একতো অৰস্সুতে’’তি এত্থাপি তোপচ্চযো ছট্ঠ্যত্থে হোতি. সামঞ্ঞৰচনস্সাপি ৰিসেসে অৰট্ঠানতো, ৰিসেসত্থিনা চ ৰিসেসস্স অনুপযোজিতব্বতো আহ ‘‘ভিক্খুনিযা এৰা’’তি. তত্রাতি ‘‘একতো অৰস্সুতে’’তিআদিৰচনে. ‘‘তথেৰা’’তিইমিনা কাযসংসগ্গরাগেন অৰস্সুতোতি অত্থং অতিদিসতি. চতূসূতি মেথুনরাগ কাযসংসগ্গরাগগেহসিতপেম সুদ্ধচিত্তসঙ্খাতেসু চতূসু. যত্থাতি যস্মিং ঠানে.

৬৬৩. অযং পুরিসো ইতি ৰা ইত্থী ইতি ৰা অজানন্তিযা ৰাতি যোজনাতি. পঠমং.

২. দুতিযপারাজিকসিক্খাপদং

৬৬৪. দুতিযে কচ্চি নো সাতি এত্থ নোসদ্দো নুসদ্দত্থোতি আহ ‘‘কচ্চি নু সা’’তি. পরিৰারৰিপত্তীতি পরিজনস্স ৰিনাসনং. ‘‘অকিত্তী’’তি এত্থ সম্মুখা নিন্দং গহেত্ৰা ‘‘অযসো’’তিইমিনা পরম্মুখা নিন্দা গহেতব্বাতি দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘পরম্মুখগরহা ৰা’’তি.

৬৬৬. ‘‘যা পারাজিকং আপন্না’’তিইমিনা ‘‘সা ৰা’’তি এত্থ তসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেতি. চতুন্নন্তি নিদ্ধারণত্থে চেতং সামিৰচনং, চতূসূতি অত্থো. পচ্ছাতি সব্বপারাজিকানং পচ্ছা. ইমস্মিং ওকাসেতি পঠমততিযপারাজিকানমন্তরে ঠানে. ঠপিতন্তি সঙ্গীতিকারেহি নিক্খিত্তং. এত্থাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে. তত্রাতি দুট্ঠুল্লসিক্খাপদেতি. দুতিযং.

৩. ততিযপারাজিকসিক্খাপদং

৬৬৯. ততিযে অস্সাতি ‘‘ধম্মেন ৰিনযেনা’’তি পদস্স. পদভাজনং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. ঞত্তিসম্পদা চেৰ অনুসাৰনসম্পদা চ সত্থুসাসনং নামাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘ঞত্তি…পে… সম্পদায চা’’তি. সত্থুসাসনেনাতি চ সত্থু আণায. কম্মন্তি উক্খেপনীযকম্মং. তত্থাতি সঙ্ঘে. ‘‘ৰচনং নাদিযতী’’তিআদীসু ৰিয সঙ্ঘং ৰা নাদিযতীতি এত্থ নাদিযনং নাম নানুৰত্তনমেৰাতি আহ ‘‘নানুৰত্ততী’’তি. তত্থাতি সঙ্ঘাদীসু. অযং তাৰ সংৰাসোতি সহ ভিক্খূ ৰসন্তি এত্থাতি সংৰাসোতি অত্থেন অযং এককম্মাদি সংৰাসো নাম. ‘‘সহ অযনভাৰেনা’’তিইমিনা সহ অযন্তি পৰত্তন্তীতি সহাযাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. তেতি ভিক্খূ. যেহি চাতি ভিক্খূহি চ. তস্সাতি উক্খিত্তকস্স. তেনাতি উক্খিত্তকেন. অত্তনোতি উক্খিত্তকস্সাতি. ততিযং.

৪. চতুত্থপারাজিকসিক্খাপদং

৬৭৫. চতুত্থে মেথুনরাগেন অৰস্সুতা নাধিপ্পেতা, কাযসংসগ্গরাগেন অৰস্সুতাৰাধিপ্পেতাতি আহ ‘‘কাযসংসগ্গরাগেন অৰস্সুতা’’তি. ‘‘পুরিসপুগ্গলস্সা’’তিপদং ন হত্থসদ্দেন সম্বন্ধিতব্বং, গহণসদ্দেনেৰ সম্বন্ধিতব্বন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘যং পুরিসপুগ্গলেনা’’তিআদি. ন্তি গহণং, ‘‘হত্থগ্গহণ’’ন্তি ৰুত্তৰচনং উপলক্খণমত্তমেৰাতি আহ ‘‘অঞ্ঞম্পী’’তিআদি. তত্থ ‘‘অঞ্ঞম্পী’’তি হত্থগহণতো ইতরম্পি. অপারাজিকক্খেত্তেতি উব্ভক্খকে অধোজাণুমণ্ডলে. অস্সাতি ‘‘হত্থগ্গহণ’’ন্তিপদস্স. এত্থাতি ‘‘অসদ্ধম্মস্স পটিসেৰনত্থাযা’’তিপদে. কাযসংসগ্গোতি কাযসংসগ্গো এৰ. তেন ৰুত্তং ‘‘ন মেথুনধম্মো’’তি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. এত্থাতি কাযসংসগ্গগহণে. সাধকন্তি ঞাপকং.

তিস্সিত্থিযোতি ভুম্মত্থে চেতং উপযোগৰচনং. তীসু ইত্থীসূতি হি অত্থো, তিস্সো ইত্থিযো উপগন্ত্ৰাতি ৰা যোজেতব্বো. এসেৰ নযো পরতোপি. যং মেথুনং অত্থি, তং ন সেৰেতি যোজনা. ন সেৰেতি চ ন সেৰতি. তিকারস্স হি একারো. তযো পুরিসেতি তীসু পুরিসেসু, তে ৰা উপগন্ত্ৰা. তযো চ অনরিযপণ্ডকেতি তীসু অনরিযসঙ্খাতেসু উভতোব্যঞ্জনকেসু চ পণ্ডকেসু চ, তে ৰা উপগন্ত্ৰাতি যোজনা. ন চাচরে মেথুনং ব্যঞ্জনস্মিন্তি অত্তনো নিমিত্তস্মিং মেথুনং ন চ আচরতি. ইদং অনুলোমপারাজিকং সন্ধায ৰুত্তং. ছেজ্জং সিযা মেথুনধম্মপচ্চযাতি মেথুনধম্মকারণা ছেজ্জং সিযা, পারাজিকং ভৰেয্যাতি অত্থো. কুসলেহীতি পঞ্হাৰিসজ্জনে ছেকেহি, ছেককামেহি ৰা. অযং পঞ্হো অট্ঠৰত্থুকং সন্ধায ৰুত্তো.

পঞ্হাৰিসজ্জনত্থায চিন্তেন্তানং সেদমোচনকারণত্তা ‘‘সেদমোচনগাথা’’তি ৰুত্তা. ৰিরুজ্ঝতীতি ‘‘ন মেথুনধম্মো’’তি ৰচনেন ‘‘ছেজ্জং সিযা মেথুনধম্মপচ্চযা’’তি ৰচনং ৰিরুজ্ঝতি, ন সমেতীতি অত্থো. ইতি চে ৰদেয্য, ন ৰিরুজ্ঝতি. কস্মা? মেথুনধম্মস্স পুব্বভাগত্তাতি যোজনা. ইমিনা মেথুনধম্মস্স পুব্বভাগভূতো কাযসংসগ্গোৰ উপচারেন তত্থ মেথুনধম্মসদ্দেন ৰুত্তো, ন দ্ৰযংদ্ৰযসমাপত্তীতি দীপেতি. হিসদ্দো ৰিত্থারজোতকো. পরিৰারেযেৰ ৰুত্তানীতি সম্বন্ধো. ৰণ্ণাৰণ্ণোতি সুক্কৰিসট্ঠি. ধনমনুপ্পাদানন্তি সঞ্চরিত্তং. ‘‘ইমিনা পরিযাযেনা’’তি ইমিনা লেসেন সমীপূপচারেনাতি অত্থো. এতেনুপাযেনাতি ‘‘হত্থগ্গহণং সাদিযেয্যা’’তিপদে ৰুত্তউপাযেন. সব্বপদেসূতি সব্বেসু ‘‘সঙ্ঘাটিকণ্ণগ্গহণং সাদিযেয্যা’’তিআদীসু পদেসু. অপি চাতি একংসেন, ৰিসেসং ৰক্খামীতি অধিপ্পাযো. ‘‘এৰংনামকং ঠান’’ন্তি ইমিনা ‘‘ইত্থংনামং ইমস্স ঠানস্সা’’তি ৰচনত্থং দীপেতি.

৬৭৬. একন্তরিকায ৰাতি এত্থ ৰাসদ্দেন দ্ৰন্তরিকাদীনিপি সঙ্গয্হন্তি. যেন তেনাতি যেন ৰা তেন ৰা. দ্ৰিতিচতুপ্পঞ্চছৰত্থূনি পেয্যালৰসেন ৰা ৰাসদ্দেন ৰা গহেতব্বানি. অপি চাতি কিঞ্চ ভিয্যো, ৰত্তব্বৰিসেসং ৰক্খামীতি অধিপ্পাযো. এত্থাতি ‘‘আপত্তিযো দেসেত্ৰা’’তি ৰচনে. হীতি সচ্চং. ৰুত্তন্তি পরিৰারে ৰুত্তং. তত্রাতি পুরিমৰচনাপেক্খং. দেসিতা আপত্তি গণনূপিকাতি যোজনা. একং ৰত্থুং আপন্না যা ভিক্খুনীতি যোজনা. ধুরনিক্খেপং কত্ৰাতি ‘‘ইমঞ্চ ৰত্থুং, অঞ্ঞম্পি চ ৰত্থুং নাপজ্জিস্সামী’’তি ধুরনিক্খেপং কত্ৰা. যা পন সউস্সাহাৰ দেসেতীতি যোজনাতি. চতুত্থং.

সাধারণাতি ভিক্খুনীহি সাধারণা. এত্থাতি ‘‘উদ্দিট্ঠা খো অয্যাযো’’তিআদিৰচনে.

ইতি সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায

ভিক্খুনিৰিভঙ্গে পারাজিককণ্ডৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

২. সঙ্ঘাদিসেসকণ্ডং

১. পঠমসঙ্ঘাদিসেসসিক্খাপদ-অত্থযোজনা

পারাজিকানন্তরস্সাতি পারাজিকানং অনন্তরে ঠপিতস্স, সঙ্গীতস্স ৰা, সঙ্ঘাদিসেসকণ্ডস্সাতি সম্বন্ধো. অযং ঈদিসা অনুত্তানত্থৰণ্ণনা অনুত্তানানং পদানং অত্থস্স ৰণ্ণনা দানি ইমস্মিংকালে ভৰিস্সতীতি যোজনা.

৬৭৮. পঠমে উদকং ৰসিতং অচ্ছাদনং অনেন কতন্তি উদোসিতোতি ৰচনত্থেন ভণ্ডসালা উদোসিতং নামাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘উদোসিতন্তি ভণ্ডসালা’’তি. এত্থ হি উদসদ্দো উদকপরিযাযো. সংযোগো ন যুত্তোযেৰ. ভণ্ডসালাতি যানাদীনং ভণ্ডানং ঠপনসালা. অচ্চাৰদথাতি এত্থ অতীত্যূপসগ্গো অতিক্কমনত্থো, আত্যূপসগ্গো ধাত্ৰত্থানুৰত্তকোতি আহ ‘‘অতিক্কমিত্ৰা ৰদথা’’তি.

৬৭৯. উস্সযৰসেন ৰদনং উস্সযৰাদো, সোযেৰ উস্সযৰাদিকাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘উস্সযৰাদিকা’’তিআদি. ‘‘মানুস্সযৰসেন কোধুস্সযৰসেনা’’তি ইমিনা উস্সযভেদং দস্সেতি. সাতি উস্সযৰাদিকা. অত্থতোতি সরূপতো. এত্থাতি পদভাজনে. অড্ডনং অভিযুঞ্জনং অড্ডোতি কত্ৰা দ্ৰিন্নং জনানং অড্ডো ৰোহারিকানং ৰিনিচ্ছযকারণং হোতি, তস্মা ৰুত্তং ‘‘অড্ডোতি ৰোহারিকৰিনিচ্ছযো ৰুচ্চতী’’তি, মুদ্ধজততিযক্খরোযেৰ. ন্তি অড্ডং. যত্থাতি যস্মিং কিস্মিংচি ঠানে. দ্ৰিন্নং অড্ডকারকানং ৰোহারং জানন্তীতি ৰোহারিকা, অক্খদস্সা, তেসং. দ্ৰীসু জনেসূতি অড্ডকারকেসু জনেসু দ্ৰীসু. যো কোচীতি অড্ডকারকো ৰা অঞ্ঞো ৰা যো কোচি.

এত্থাতি ‘‘একস্স আরোচেতী’’তিআদিৰচনে. যত্থ কত্থচীতি যংকিঞ্চি ঠানং আগতেপীতি সম্বন্ধো. অথাতি পচ্ছা. সাতি ভিক্খুনী. সোতি উপাসকো.

‘‘কপ্পিযকারকেনা’’তিপদং ‘‘কথাপেতী’’তিপদে কারিতকম্মং. তত্থাতি কপ্পিযকারকইতরেসু. ৰোহারিকেহি কতেতি সম্বন্ধো. গতিগতন্তি চিরকালপত্তং. সুতপুব্বন্তি পুব্বে সুতং. অথাতি সুতপুব্বত্তা এৰ. তেতি ৰোহারিকা, দেন্তীতি সম্বন্ধো.

পঠমন্তি সমনুভাসনতো পুব্বং. আপত্তীতি আপজ্জনং. এতস্সাতি সঙ্ঘাদিসেসস্স. অযং হীতি অযং এৰ, ৰক্খমানো এৰাতি অত্থো. এত্থাতি পদভাজনে. সহ ৰত্থুজ্ঝাচারাতি ৰত্থুজ্ঝাচারেন সহ, ৰাক্যমেৰ, ন সমাসো. ৰত্থুজ্ঝাচারাতি করণত্থে নিস্সক্কৰচনং দট্ঠব্বং. তেন ৰুত্তং ‘‘সহ ৰত্থুজ্ঝাচারেনা’’তি. ভিক্খুনিন্তি আপত্তিমাপন্নং ভিক্খুনিং. সঙ্ঘতোতি ভিক্খুনিসঙ্ঘম্হা. অনীযসদ্দো হেতুকত্তাভিধাযকোতি আহ ‘‘নিস্সারেতীতি নিস্সারণীযো’’তি. ভিক্খুনিসঙ্ঘতো নিস্সরতি, নিস্সারিযতি ৰা অনেনাতি নিস্সারণীযোতি করণত্থোপি যুত্তোযেৰ. তত্থাতি পদভাজনে. ন্তি সঙ্ঘাদিসেসং. সোতি সঙ্ঘাদিসেসো. পদভাজনস্স অত্থো কারণোপচারেন দট্ঠব্বো. হীতি সচ্চং. কেনচীতি পুগ্গলেন, ন নিস্সারীযতীতি সম্বন্ধো. তেন ধম্মেন করণভূতেন, হেতুভূতেন ৰা. সোতি ধম্মো.

অড্ডকারকমনুস্সেহি ৰুচ্চমানাতি যোজনা. সযন্তি সামং. ততোতি গমনতো, পরন্তি সম্বন্ধো. ভিক্খুনিযা ৰা কতং আরোচেতূতি যোজনা.

ধম্মিকন্তি ধম্মেন সভাৰেন যুত্তং. যথাতি যেনাকারেন. ন্তি আকারং. তত্থাতি ‘‘অনোদিস্স আচিক্খতী’’তি ৰচনে.

ধুত্তাদযোতি আদিসদ্দেন চোরাদযো সঙ্গণ্হাতি. সাতি আচিক্খনা. ন্তি আচিক্খনং. তেসন্তি গামদারকাদীনং. দণ্ডন্তি ধনদণ্ডং. গীৰা হোতীতি ইণং হোতি. অধিপ্পাযে সতিপীতি যোজনা. তস্সাতি অনাচারং চরন্তস্স.

কেৰলং হীতি কেৰলমেৰ. ন্তি রক্খং. কারকেতি অনাচারস্স কারকে. তেস+?ন্তি কারকানং.

তেসন্তি হরন্তানং. ‘‘অনত্থকামতাযা’’তি ইমিনা ভযাদিনা ৰুত্তে নত্থি দোসোতি দস্সেতি. হীতি লদ্ধদোসজোতকো. অত্তনো ৰচনকরং…পে… ৰত্তুং ৰট্টতীতি অত্তনো ৰচনং আদিযিস্সতীতি ৰুত্তে ৰচনং অনাদিযিত্ৰা দণ্ডে গহিতেপি নত্থি দোসো দণ্ডগহণস্স পটিক্খিত্তত্তা. দাসদাসীৰাপিআদীনন্তি আদিসদ্দেন খেত্তাদযো সঙ্গয্হন্তি.

ৰুত্তনযেনেৰাতি অতীতং আরব্ভ আচিক্খনে ৰুত্তনযেন এৰ. ‘‘আযতিং অকরণত্থাযা’’তি ইমিনা অনাগতং আরব্ভ ওদিস্স আচিক্খনং দস্সেতি. ‘‘কেন এৰং কত’’ন্তি পুচ্ছায অতীতে কতপুব্বং পুচ্ছতি. সাপীতি পিসদ্দো ৰুত্তসম্পিণ্ডনত্থো. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা.

ৰোহারিকা দণ্ডেন্তীতি সম্বন্ধো. দণ্ডেন্তীতি ৰধদণ্ডেন চ ধনদণ্ডেন চ আণং করোন্তি.

যো চাযন্তি যো চ অযং. ভিক্খুনীনং যো অযং নযো ৰুত্তো, এসেৰ নযো ভিক্খূনম্পি নযোতি যোজনা. ‘‘এসেৰ নযো’’তি ৰুত্তৰচনমেৰ ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘ভিক্খুনোপি হী’’তিআদি. ‘‘তথা’’তিইমিনা ‘‘ওদিস্সা’’তিপদং অতিদিসতি. তে চাতি তে চ ৰোহারিকা. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰাতি. পঠমং.

২. দুতিযসঙ্ঘাদিসেসসিক্খাপদং

৬৮২. দুতিযে ৰরিতব্বং ইচ্ছিতব্বন্তি ৰরং, তমেৰ ভণ্ডন্তি ৰরভণ্ডন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘মহগ্ঘভণ্ড’’ন্তি. ‘‘মুত্তা’’তিআদিনা তস্স সরূপং দস্সেতি.

৬৮৩. আপুব্বো লোকসদ্দো অভিমুখং লোকনত্থো হোতি, উপুব্বো উদ্ধং লোকনত্থো, ওপুব্বো অধো লোকনত্থো, ৰিপুব্বো ইতো চিতো চ ৰীতিহরণলোকনত্থো, অপপুব্বো আপুচ্ছনত্থো. ইধ পন অপপুব্বত্তা আপুচ্ছনত্থোতি আহ ‘‘অনাপুচ্ছিত্ৰা’’তি. মল্লগণ ভটিপুত্ত গণাদিকন্তিআদীসু মল্লগণো নাম নারাযনভত্তিকো গণো. ভটিপুত্তগণো নাম কুমারভত্তিকো গণো. আদিসদ্দেন অঞ্ঞম্পি গামনিগমে অনুসাসিতুং সমত্থং গণং সঙ্গণ্হাতি. অথ ৰা মল্লগণোতি মল্লরাজূনং গণো. তে হি গণং কত্ৰা কুসিনারাযং রজ্জং অনুসাসন্তি, তে সন্ধায ৰুত্তং ‘‘মল্লগণো’’তি. ভটিপুত্তগণোতি লিচ্ছৰিগণো পরিযাযন্তরেন ৰুত্তো. লিচ্ছৰিরাজূনঞ্হি পুব্বরাজানো ভটিনামকস্স জটিলস্স পুত্তা হোন্তি, তেসং ৰংসে পৰত্তা এতরহি লিচ্ছৰিরাজানোপি ভটিপুত্তাতি ৰুচ্চন্তি. জটিলো পন বারাণসিরঞ্ঞো পুত্তে নদিসোতেন ৰুয্হমানে নদিতো উদ্ধরিত্ৰা অত্তনো অস্সমে পুত্তং কত্ৰা ভরণত্তা পোসনত্তা ভটীতি ৰুচ্চতি, তস্স পুত্তত্তা লিচ্ছৰিগণো ভটিপুত্তোতি ৰুচ্চতি. তেপি গণং কত্ৰা ৰেসালিযং রজ্জং অনুসাসন্তি, তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘ভটিপুত্তগণো’’তি. ধম্মগণো নাম সাসনধম্মভত্তিকো গণো. গন্ধিকসেণীতি গন্ধকারানং সমজাতিকানং সিপ্পিকানং গণো. দুস্সিকসেণীতি দুস্সকারানং সমজাতিকানং পেসকারানং গণো. আদিসদ্দেন তচ্ছকসেণিরজকসেণিআদযো সঙ্গয্হন্তি. যত্থ যত্থাতি যস্মিং যস্মিং ঠানে. হীতি সচ্চং. তে এৰাতি গণাদযো এৰ. পুন তেতি গণাদযো. ইদন্তি ‘‘গণং ৰা’’তিআদিৰচনং. এত্থাতি রাজাদীসু. সঙ্ঘাপুচ্ছনমেৰ পধানকারণন্তি আহ ‘‘ভিক্খুনিসঙ্ঘো আপুচ্ছিতব্বোৰা’’তি. কপ্পগতিকন্তি কপ্পং গচ্ছতীতি কপ্পগতা, সা এৰ কপ্পগতিকা, তং.

কেনচি করণীযেন খণ্ডসীমং অগন্ত্ৰা কেনচি করণীযেন ভিক্খুনীসু পক্কন্তাসূতি যোজনা. নিস্সিতকপরিসাযাতি অন্তেৰাসিকপরিসায. ৰুট্ঠাপেন্তিযাতি উপসম্পাদেন্তিযাতি. দুতিযং.

৩. ততিযসঙ্ঘাদিসেসসিক্খাপদং

৬৯২. ততিযে দুতিযেন পাদেন অতিক্কন্তমত্তেতি সম্বন্ধো. পরিক্খেপারহট্ঠানং নাম ঘরূপচারতো পঠমলেড্ডুপাতো. সঙ্খেপতো ৰুত্তমত্থং ৰিত্থারতো দস্সেন্তো আহ ‘‘অপি চেত্থা’’তিআদি. এত্থাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে. উপচারে ৰাতি অপরিক্খিত্তস্স গামস্স পরিক্খেপারহট্ঠানে ৰা. ততোতি গামন্তরতো, খণ্ডপাকারেন ৰা ৰতিছিদ্দেন ৰা পৰিসিতুন্তি সম্বন্ধো.

সম্বদ্ধা ৰতি এতেসন্তি সম্বদ্ধৰতিকা, দ্ৰে গামা. ৰিহারন্তি ভিক্খুনিৰিহারং. ততো পন গামতোতি ততো ইতরগামতো পন, নিক্খন্তায ভিক্খুনিযা ঠাতব্বন্তি সম্বন্ধো. উস্সারণা ৰাতি মনুস্সানং উস্সারণা ৰা.

জনাতি গামভোজকা জনা. একং গামন্তি যংকিঞ্চি ইচ্ছিতং একং গামং. ততোতি গামতো. ‘‘কস্মা’’তি ইমায পুচ্ছায ‘‘ৰিহরতো একং গামং গন্তুং ৰট্টতী’’তি ৰচনস্স কারণং পুচ্ছতি. ‘‘ৰিহারস্স চতুগামসাধারণত্তা’’তিইমিনা ৰিসজ্জনেন তং পুচ্ছং ৰিসজ্জেতি.

যত্থাতি যস্সং নদিযং. উত্তরন্তিযা একদ্ৰঙ্গুলমত্তম্পি অন্তরৰাসকো তেমিযতি, সা নদী নামাতি যোজনা. যথা নিৰসিযমানায তিমণ্ডলপটিচ্ছাদনং হোতি, এৰং নিৰত্থাযাতি যোজনা. ভিক্খুনিযা উত্তরন্তিযা অন্তরৰাসকোতি সম্বন্ধো. যত্থ কত্থচীতি যস্মিং কিস্মিংচি ঠানে. ‘‘সেতুনা গচ্ছতি, অনাপত্তী’’তিইমিনা পদসা উত্তরন্তিযা এৰ আপত্তীতি দস্সেতি. উত্তরণকালেতি নদিতো উত্তরণকালে. আকাসগমনন্তি ইদ্ধিযা গমনং. আদিসদ্দেন হত্থিপিট্ঠিআদযো সঙ্গণ্হাতি. অক্কমন্তিযাতি অতিক্কমন্তিযা. এত্থাতি দ্ৰীসু তীসু ভিক্খুনীসু. ওরিমতীরমেৰাতি অপারতীরমেৰ. তমেৰ তীরন্তি ওরিমতীরমেৰ. পচ্চুত্তরতীতি পটিনিৰত্তিত্ৰা উত্তরতি.

কুরুমানা ভিক্খুনী করোতীতি যোজনা. অস্সাতি ভিক্খুনিযা অজানন্তিযা এৰ চাতি সম্বন্ধো, অনাদরে চেতং সামিৰচনং. অথ পনাতি অথসদ্দো যদিপরিযাযো, কিরিযাপদেন যোজেতব্বো. অথ অচ্ছতি, অথ ন ওতরতীতি অত্থো. অচ্ছতীতি ৰসতি. হীতি সচ্চং. ইধাতি ‘‘একা ৰা রত্তিং ৰিপ্পৰসেয্যা’’তিপদে.

এৰং ৰুত্তলক্খণমেৰাতি এৰং অভিধম্মপরিযাযেন ৰুত্তলক্খণমেৰ. তং পনেতন্তি তং পন অরঞ্ঞং. তেনেৰাতি আপন্নহেতুনা এৰ. অট্ঠকথাযন্তি মহাঅট্ঠকথাযং. ভিক্খুনীসু পৰিসন্তীসূতি সম্বন্ধো, নিদ্ধারণত্থে চেতং ভুম্মৰচনং. এত্থাতি দস্সনূপচারসৰনূপচারেসু. যত্থ ওকাসে ঠিতং দুতিযিকা পস্সতি, সো ওকাসো দস্সনূপচারো নামাতি যোজনা. সাণিপাকারন্তরিকাপীতি সাণিপাকারেন ব্যৰহিকাপি. যত্থ ওকাসে ঠিতা…পে… সদ্দং সুণাতি, সো ওকাসো সৰনূপচারো নামাতি যোজনা. মগ্গমূল়্হসদ্দেনাতি মগ্গে মূল়্হানং সদ্দেন. ধম্মস্সৰনারোচনসদ্দেনাতি ধম্মস্সৰনত্থায আরোচনানং সদ্দেন. মগ্গমূল়্হসদ্দেন সদ্দাযন্তিযা সদ্দং সুণাতি ৰিয চ ধম্মস্সৰনারোচনসদ্দেন সদ্দাযন্তিযা সদ্দং সুণাতি ৰিয চ ‘‘অয্যে’’তি সদ্দাযন্তিযা সদ্দং সুণাতীতি যোজনা. সদ্দাযন্তিযাতি সদ্দং করোন্তিযা. নামধাতু হেসা. এৰরূপেতি ‘‘মগ্গমূল়্হসদ্দেন ৰিযা’’তিআদিনা ৰুত্তে এৰরূপে.

তিত্থাযতনং সঙ্কন্তা ৰাতি তিত্থীনং ৰাসট্ঠানং সঙ্কন্তা ৰা. ইমিনা ‘‘পক্খসঙ্কন্তা’’তি এত্থ পক্খসদ্দস্স পটিপক্খৰাচকত্তা তেন সাসনপটিপক্খা তিত্থিযা এৰ গহেতব্বাতি দস্সেতি. তিত্থিযা হি সাসনস্স পটিপক্খা হোন্তীতি. ততিযং.

৪. চতুত্থসঙ্ঘাদিসেসসিক্খাপদং

৬৯৪. চতুত্থে পাদস্স ঠপনকং পীঠং পাদপীঠং. পাদস্স ঠপনকা কথলিকা পাদকথলিকাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘পাদপীঠং নামা’’তিআদি. অনঞ্ঞাযাতি এত্থ যকারো ত্ৰাপচ্চযস্স কারিযোতি আহ ‘‘অজানিত্ৰা’’তি. নেত্থারৰত্তেতি উক্খেপনীযকম্মতো নিত্থরণকারণে ৰত্তে. ‘‘ৰত্তমান’’ন্তিইমিনা ‘‘ৰত্তন্তি’’ন্তি এত্থ অন্তপচ্চযং নযেন দস্সেতীতি. চতুত্থং.

৫. পঞ্চমসঙ্ঘাদিসেসসিক্খাপদং

৭০১. পঞ্চমে ‘‘একতো অৰস্সুতে’’তি এত্থ হেট্ঠা ৰুত্তনযেন ‘‘একতো’’তি সামঞ্ঞতো ৰুত্তেপি ভিক্খুনিযা এৰ গহেতব্বভাৰঞ্চ তোপচ্চযস্স ছট্ঠুত্থে পৰত্তভাৰঞ্চ অৰস্সুভপদে ভাৰত্থঞ্চ দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘ভিক্খুনিযা অৰস্সুতভাৰো দট্ঠব্বো’’তি. এতন্তি ‘‘ভিক্খুনিযা অৰস্সুতভাৰো’’তি ৰচনং. ন্তি অৰচনং. পাল়িযাতি ইমায সিক্খাপদপাল়িযাতি. পঞ্চমং.

৬. ছট্ঠসঙ্ঘাদিসেসসিক্খাপদং

৭০৫. ছট্ঠে যতো ত্ৰন্তি এত্থ কারণত্থে তোপচ্চযোতি আহ ‘‘যস্মা’’তি. কস্সা হোন্তীতি উয্যোজিকাউয্যোজিতাসু কস্সা ভিক্খুনিযা হোন্তীতি যোজনা. দেতীতি উয্যোজিকা উয্যোজিতায ন দেতি. ন পটিগ্গণ্হাতীতি উয্যোজিতা উয্যোজিকায হত্থতো ন পটিগ্গণ্হাতি. পটিগ্গহো তেন ন ৰিজ্জতীতি তেনেৰ কারণেন উয্যোজিকায হত্থতো উয্যোজিতায পটিগ্গহো ন ৰিজ্জতি. আপজ্জতি গরুকং, ন লহুকন্তি এৰং সন্তেপি উয্যোজিকা গরুকমেৰ সঙ্ঘাদিসেসাপত্তিং আপজ্জতি, ন লহুকং. তঞ্চাতি তং আপজ্জনঞ্চ. পরিভোগপচ্চযাতি উয্যোজিকায পরিভোগসঙ্খাতা কারণাতি অযং গাথাযত্থো.

ইতরিস্সা পনাতি উয্যোজিতায পন ভিক্খুনিযা. পঠমসিক্খাপদেতি পঞ্চমসিক্খাপদে. পঞ্চমসিক্খাপদঞ্হি ইমিনা সিক্খাপদেন যুগল়ভাৰেন সদিসত্তা ইমং উপাদায পঠমন্তি ৰুত্তন্তি. ছট্ঠং.

৭. সত্তমসঙ্ঘাদিসেসসিক্খাপদং

৭০৯. সত্তমে যাৰততিযকপদত্থোতি ‘‘যাৰততিযক’’ন্তি উচ্চারিতস্স পদস্স অত্থো ৰেদিতব্বোতি সম্বন্ধোতি. সত্তমং.

৮. অট্ঠমসঙ্ঘাদিসেসসিক্খাপদং

৭১৫. অট্ঠমে কিস্মিংচিদেৰ অধিকরণেতি নিদ্ধারণীযস্স নিদ্ধারণসমুদাযেন অৰিনাভাৰতো আহ ‘‘চতুন্ন’’ন্তি. কস্মা পন নিদ্ধারণসমুদাযনিদ্ধারণীযভাৰেন ৰুত্তং, ননু পদভাজনে চত্তারিপি অধিকরণানি ৰুত্তানীতি আহ ‘‘পদভাজনে পনা’’তিআদীতি. অট্ঠমং.

৯. নৰমসঙ্ঘাদিসেসসিক্খাপদং

৭২৩. নৰমে সংসট্ঠসদ্দো মিস্সপরিযাযোতি আহ ‘‘মিস্সীভূতা’’তি. ‘‘অননুলোমেনা’’তিইমিনা ‘‘অননুলোমিকেনা’’তি এত্থ ইকসদ্দো স্ৰত্থোতি দস্সেতি. কোট্টনঞ্চ পচনঞ্চ গন্ধপিসনঞ্চ মালাগন্থনঞ্চ. আদিসদ্দেন অঞ্ঞেপি অননুলোমিকে কাযিকে সঙ্গণ্হাতি. সাসনাহরণঞ্চ পটিসাসনহরণঞ্চ সঞ্চরিত্তঞ্চ. আদিসদ্দেন অঞ্ঞেপি অননুলোমিকে ৰাচসিকে সঙ্গণ্হাতি. এতাসন্তি ভিক্খুনীনং. সিলোকোতি যসোতি. নৰমং.

১০. দসমসঙ্ঘাদিসেসসিক্খাপদং

৭২৭. দসমে এৰাচারাতি এত্থ নিগ্গহিতলোপৰসেন সন্ধীতি আহ ‘‘এৰংআচারা’’তি. ‘‘যাদিসো’’তিআদিনা এৰংসদ্দস্স নিদস্সনাদীসু (অভিধানপ্পদীপিকাযং ১১৮৬ গাথাযং) একাদসসু অত্থেসু উপমত্থং দস্সেতি. সব্বত্থাতি ‘‘এৰংসদ্দা এৰংসিলোকা’’তি সব্বেসু পদেসু. উঞ্ঞাযাতি এত্থ ওকারৰিপরীতো উকারোতি আহ ‘‘অৰঞ্ঞাযা’’তি. ‘‘নীচং কত্ৰা জাননাযা’’তি ইমিনা অৰসদ্দো নীচত্থো, ঞাধাতু অৰবোধনত্থোতি দস্সেতি. ‘‘পরিভৰঞ্ঞাযা’’তি ৰত্তব্বে উত্তরপদলোপৰসেন ‘‘পরিভৰেনা’’তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘পরিভৰিত্ৰা জাননেনা’’তি. অক্খন্তিযাতি এত্থ সহনখন্তিযেৰাধিপ্পেতা, নেৰ অনুলোমখন্তি, ন দিট্ঠিনিজ্ঝানক্খন্তীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘অসহনতাযা’’তি. ৰেভস্সিযাতি এত্থ ৰিসেসেন ভাসেতি ওভাসেতীতি ৰিভাসো আনুভাৰো, ৰিভাসো ইমস্স সঙ্ঘস্স অত্থীতি ৰিভস্সো সঙ্ঘো, বহ্ৰত্থে চ অতিসযত্থে চ সপচ্চযো হোতি. কস্মা? মন্তুপচ্চযত্থত্তা ‘‘লোমসো’’তিআদীসু (জা. ১.১৪.৫৭) ৰিয, বহুআনুভাৰো অতিসযআনুভাৰো সঙ্ঘোতি ৰুত্তং হোতি, সংযোগপরত্তা আকারস্স রস্সো. ৰিভস্সস্স ভাৰো ৰেভস্সিযং, বহুআনুভাৰো অতিসযআনুভাৰোযেৰ. ইতি ইমমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘বলৰভস্সভাৰেনা’’তি. তত্থ বলৰইতি পদেন মন্তুঅত্থে পৰত্তস্স সপ্পচ্চযস্স বহ্ৰত্থঞ্চ অতিসযত্থঞ্চ দস্সেতি, ভাৰইতি পদেন ণিযপচ্চযস্স ভাৰত্থং, এনইতি পদেন নিস্সক্কৰচনস্স করণত্থে পৰত্তভাৰং দস্সেতি. তমেৰত্থমাৰিকরোন্তো আহ ‘‘অত্তনো বলৰপ্পকাসনেনা’’তি. তত্থ অত্তনোতি অত্তসঙ্খাতস্স সঙ্ঘস্স. বলৰপ্পকাসনেনাতি বহুআনুভাৰপ্পকাসনেন, অতিসযআনুভাৰপ্পকাসনেন ৰা. বলৰপ্পকাসনং নাম অত্থতো পরেসং সমুত্রাসনমেৰাতি আহ ‘‘সমুত্রাসনেনাতি অত্থো’’তি. দুব্বলভাৰেনাতি এত্থ ভাৰইতিপদেন ণ্যপচ্চযস্স ভাৰত্থং, এনইতিপদেন নিস্সক্কৰচনস্স করণত্থং দস্সেতীতি দট্ঠব্বং. সব্বত্থাতি ‘‘উঞ্ঞাযা’’তিআদীসু সব্বেসু পদেসু. চসদ্দো লুত্তনিদ্দিট্ঠোতি আহ ‘‘এৰং সমুচ্চযত্থো দট্ঠব্বো’’তি. ৰিৰিচ্চথাতি এত্থ ৰীত্যূপসগ্গো ৰিনাসদ্দত্থো, ৰিচধাতু সত্তত্থোতি আহ ‘‘ৰিনা হোথা’’তি. দসমং.

অনন্তরা পক্খিপিত্ৰাতি সম্বন্ধো. মহাৰিভঙ্গতো আহরিতানি ইমানি তীণি সিক্খাপদানীতি যোজনা. নৰ পঠমাপত্তিকা ৰেদিতব্বাতি সম্বন্ধো. সব্বেপি ধম্মাতি যোজনা. এত্থাতি ‘‘উদ্দিট্ঠা খো’’তিআদিপাঠে. তং পনাতি পক্খমানত্তং পনাতি.

ইতি সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায

ভিক্খুনিৰিভঙ্গে

সত্তরসকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

৩. নিস্সগ্গিযকণ্ডং

১. পঠমনিস্সগ্গিযপাচিত্তিযসিক্খাপদ-অত্থযোজনা

তিংস নিস্সগ্গিযা যে ধম্মা ভিক্খুনীনং ভগৰতা পকাসিতা, তেসং ধম্মানং দানি ইমস্মিং কালে অযং সংৰণ্ণনাক্কমো ভৰতীতি যোজনা.

৭৩৩. পঠমে আমত্তিকাপণন্তি এত্থ আমত্তসদ্দো ভাজনপরিযাযোতি আহ ‘‘ভাজনানী’’তি. ভাজনানি হি অমন্তি পরিভুঞ্জিতব্বভাৰং গচ্ছন্তীতি ‘‘অমত্তানী’’তি ৰুচ্চন্তি. অমত্তানি ৰিক্কিণন্তীতি ‘‘আমত্তিকা’’তি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘তানী’’তিআদি. তেসন্তি আমত্তিকানং. তং ৰাতি আমত্তিকাপণং ৰা.

৭৩৪. ‘‘সন্নিধি’’ন্তি ইমিনা সংনিপুব্বো চিসদ্দো উচিননত্থোতি দস্সেতি. হিসদ্দো ৰিসেসজোতকো. তত্থাতি মহাৰিভঙ্গে. ইধাতি ভিক্খুনিৰিভঙ্গে.

ইদম্পীতি ইদং সিক্খাপদম্পি. পিসদ্দো মহাৰিভঙ্গসিক্খাপদং অপেক্খতীতি. পঠমং.

২. দুতিযনিস্সগ্গিযপাচিত্তিযসিক্খাপদং

৭৩৮. দুতিযে অহতচোল়ানম্পি সেদমলাদিকিলিন্নে ৰিরূপত্তা ‘‘জিণ্ণচোল়া’’তি ৰুত্তং. ‘‘অপি অয্যাহী’’তিইমিনা ‘‘অপ অয্যাহী’’তিপদৰিভাগং নিৰত্তেতি.

৭৪০. সব্বম্পি এতং চীৰরন্তি যোজনা. এৰং পটিলদ্ধন্তি এৰং নিস্সজ্জিত্ৰা লদ্ধং. যথাদানেযেৰাতি যথা দাযকেহি দিন্নং, তস্মিং দানেযেৰ উপনেতব্বং, অকালচীৰরেযেৰ পক্খিপিতব্বন্তি অত্থোতি. দুতিযং.

৩. ততিযনিস্সগ্গিযপাচিত্তিযসিক্খাপদং

৭৪৩. ততিযে হন্দসদ্দো ৰৰস্সগ্গত্থে নিপাতোতি আহ ‘‘হন্দাতি গণ্হা’’তি. বহূনি নিস্সগ্গিযানীতি সম্বন্ধো. সংহরিত্ৰাতি ৰিসুং ৰিসুং সঙ্ঘরিত্ৰাতি. ততিযং.

৪. চতুত্থনিস্সগ্গিযপাচিত্তিযসিক্খাপদং

৭৪৮. চতুত্থে কিণাতি অনেনাতি কযন্তি ৰচনত্থেন মূলং কযং নামাতি আহ ‘‘মূলেনা’’তি. সাতি থুল্লনন্দা, আহ কিরাতি সম্বন্ধো. ঞাধাতুযা অৰবোধনত্থতো অঞ্ঞম্পি ঞাধাতুযা যাচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘যাচিত্ৰা ৰা’’তি.

৭৫২. ন্তি সব্বিতেলাদি. তঞ্ঞেৰাতি সব্বিতেলাদিমেৰ. যমকন্তি সব্বিং সহ তেলেন যুগল়ং কত্ৰা. ৰেজ্জেনাতি ভিসক্কেন. সো হি আযুব্বেদসঙ্খাতং ৰিজ্জং জানাতীতি ৰেজ্জোতি চ রোগঞ্চ তস্স নিদানঞ্চ ভেসজ্জঞ্চ ৰিদতি জানাতীতিপি ৰেজ্জোতি চ ৰুচ্চতি. ততোতি ৰেজ্জেন ৰুত্তকারণা. কহাপণস্সাতি কহাপণেন, আভতন্তি সম্বন্ধোতি. চতুত্থং.

৫. পঞ্চমনিস্সগ্গিযপাচিত্তিযসিক্খাপদং

৭৫৩. পঞ্চমে সাতি সিক্খমানা. অযন্তি সিক্খমানা. অদ্ধাতি একংসেন. ‘‘চেতাপেত্ৰা’’তি এত্থ চিতিসদ্দো জাননত্থোতি আহ ‘‘জানাপেত্ৰা’’তি. পঞ্চমং.

৬. ছট্ঠনিস্সগ্গিযপাচিত্তিযসিক্খাপদং

৭৫৮. ছট্ঠে ছন্দং উপ্পাদেত্ৰা গহিতং ছন্দকন্তি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ছন্দক’’ন্তিআদি. ধম্মকিচ্চন্তি পুঞ্ঞকরণীযং. ধম্মসদ্দো হেত্থ পুঞ্ঞৰাচকো. ন্তি ৰত্থুং. পরেসন্তি অত্তনা অঞ্ঞেসং. ‘‘এত’’ন্তি ‘‘ছন্দক’’ন্তি এতং নামং. ‘‘অঞ্ঞস্সত্থায দিন্নেনা’’তিইমিনা অঞ্ঞস্স অত্থো অঞ্ঞদত্থো, দকারো পদসন্ধিকরো, তদত্থায দিন্নো অঞ্ঞদত্থিকোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘অঞ্ঞং উদ্দিসিত্ৰা দিন্নেনা’’তিইমিনা অঞ্ঞং উদ্দিসিত্ৰা দিন্নং অঞ্ঞুদ্দিসিকন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘সঙ্ঘস্স পরিচ্চত্তেনা’’তি ইমিনা সঙ্ঘস্স পরিচ্চত্তো সঙ্ঘিকোতি ৰচনত্থং দস্সেতি.

৭৬২. যদত্থাযাতি যেসং চীৰরাদীনং অত্থায. যসদ্দেন সমাসভাৰতো পুব্বে নিগ্গহিতাগমো হোতি. ন্তি চীৰরাদিকং. তুম্হেহীতি দাযকে সন্ধায ৰুত্তং. উপদ্দৰেসূতি দুব্ভিক্খাদিউপসগ্গেসু. যং ৰা তং ৰাতি চীৰরং ৰা অঞ্ঞে ৰা পিণ্ডপাতাদিকেতি যং ৰা তং ৰাতি. ছট্ঠং.

৭. সত্তমনিস্সগ্গিযপাচিত্তিযসিক্খাপদং

৭৬৪. সত্তমে সঞ্ঞাচিকেনাতি এত্থ সংসদ্দস্স সযমত্থে পৰত্তিভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘সযং যাচিতকেনা’’তি. এতদেৰাতি ‘‘সঞ্ঞাচিকেনা’’তি পদমেৰ. এত্থাতি ইমস্মিং সিক্খাপদেতি. সত্তমং.

৮. অট্ঠমনিস্সগ্গিযপাচিত্তিযসিক্খাপদং

৭৬৯. অট্ঠমে গণস্সাতি ভিক্খুনিগণস্স. ইমিনা ‘‘মহাজনিকেনা’’তি এত্থ ভিক্খুনিগণোৰ মহাজনোতি অধিপ্পেতোতি দীপেতীতি. অট্ঠমং.

৯. নৰমনিস্সগ্গিযপাচিত্তিযসিক্খাপদং

৭৭৪. নৰমে ইতোতি ইমস্মা অট্ঠমসিক্খাপদতো. অধিকতরন্তি অতিরেকতরন্তি. নৰমং.

১০. দসমনিস্সগ্গিযপাচিত্তিযসিক্খাপদং

৭৭৮. দসমে ‘‘ৰিনস্সতী’’তিইমিনা ‘‘উন্দ্রিযতী’’তি এত্থ উদিধাতুযা নস্সনত্থং দস্সেতি ধাতূনমনেকত্থত্তা. পরিপততীতি পরিগলিত্ৰা পততি. ইমিনা নস্সনাকারং দস্সেতি. এত্তকমেৰাতি এতং পরিমাণং দ্ৰিপদমেৰাতি. দসমং.

১১. একাদসমনিস্সগ্গিযপাচিত্তিযসিক্খাপদং

৭৮৪. একাদসমে গরুপাৰুরণং নাম সীতকালে পাৰুরণৰত্থন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘সীতকালে পাৰুরণ’’ন্তি. সীতকালে হি মনুস্সা থূলপাৰুরণং পারুপন্তি. ‘‘চতুক্কংসপরম’’ন্তি এত্থ কংসসদ্দো ভুঞ্জনপত্তে চ সুৰণ্ণাদিলোহৰিসেসে চ চতুকহাপণে চাতি তীসু অত্থেসু দিস্সতি, ইধ পন চতুকহাপণে ৰত্ততীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘কংসো নাম চতুক্কহাপণিকো হোতী’’তি. চতুক্কংসসঙ্খাতং পরমং ইমস্সাতি চতুক্কংসপরমং, সোল়সকহাপণগ্ঘনকং পাৰুরণন্তি অত্থোতি. একাদসমং.

১২. দ্ৰাদসমনিস্সগ্গিযপাচিত্তিযসিক্খাপদং

৭৮৯. দ্ৰাদসমে লহুপাৰুরণং নাম উণ্হকালে পাৰুরণৰত্থন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘উণ্হকালে পাৰুরণ’’ন্তি. উণ্হকালে হি মনুস্সা সুখুমপাৰুরণং পারুপন্তীতি. দ্ৰাদসমং.

নিস্সগ্গিযানং তিংসভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘মহাৰিভঙ্গে’’তিআদি. চীৰরৰগ্গতো অপনেত্ৰাতি সম্বন্ধো. অঞ্ঞদত্থিকানীতি অঞ্ঞদত্থিকপদেন ৰুত্তানি সিক্খাপদানি. ইতীতি এৰং. একতোপঞ্ঞত্তানীতি একস্সেৰ পঞ্ঞত্তানি, উভতোপঞ্ঞত্তানীতি উভযেসং পঞ্ঞত্তানি. এত্থাতি ‘‘উদ্দিট্ঠা খো’’তিআদিৰচনেতি.

ইতি সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায

ভিক্খুনিৰিভঙ্গে

তিংসকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

৪. পাচিত্তিযকণ্ডং

১. লসুণৰগ্গো

১. পঠমসিক্খাপদ-অত্থযোজনা

তিংসকানন্তরং তিংসকানং অনন্তরে কালে ছসট্ঠিসতসঙ্গহা ছউত্তরসট্ঠিঅধিকসতেহি সিক্খাপদেহি সঙ্গহিতা যে ধম্মা সঙ্গীতিকারেহি সঙ্গীতা, দানি ইমস্মিং কালে তেসম্পি ধম্মানং অযং ৰণ্ণনা হোতীতি যোজনা.

৭৯৩. তত্থাতি তেসু ছসট্ঠিসতসঙ্গহেসু সিক্খাপদেসু, পঠমসিক্খাপদেতি সম্বন্ধো. ‘‘দ্ৰে তযো’’তি এত্থ ৰাসদ্দো লুত্তনিদ্দিট্ঠোতি আহ ‘‘দ্ৰে ৰা তযো ৰা’’তি. ফোটলকেতি কন্দে, মিঞ্জে ৰা. এতন্তি ‘‘গণ্ডিকে’’তি এতং নামং. ‘‘পমাণ’’ন্তিইমিনা মত্তসদ্দো পমাণত্থোৰ, ন অপ্পত্থো, নাপি অৰধারণত্থোতি দস্সেতি. লসুণন্তি সেতৰণ্ণমূলং মহাকন্দং. মহাকন্দো হি ব্যঞ্জনসম্পাকাদীসু আমগন্ধানং অভিভৰনত্তা লসীযতি কন্তীযতীতি লসুণন্তি ৰুচ্চতি.

সুৰণ্ণহংসযোনিন্তি সুৰণ্ণমযেন পত্তেন যুত্তং হংসযোনিং. জাতিস্সরোতি জাতিং ভৰং সরতি জানাতীতি জাতিস্সরো. অথাতি জাতিস্সরস্স নিপ্ফন্নত্তা. নিপ্ফন্নত্থো হি অথসদ্দো. পুব্বসিনেহেনাতি পুব্বে মনুস্সভৰে ভাৰিতেন সিনেহেন. তাসন্তি পজাপতিযা চ তিস্সন্নং ধীতরানঞ্চ. তং পনাতি পত্তং পন.

৭৯৫. মগধেসূতি মগধরট্ঠে ঠিতেসু জনপদেসু. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. ইধাতি ‘‘লসুণং খাদেয্যা’’তিপদে. তম্পীতি মাগধকম্পি. গণ্ডিকলসুণমেৰাতি গণ্ডো ফোটো এতস্সত্থীতি গণ্ডিকং. গণ্ডসদ্দো হি ফোটপরিযাযো, বহুত্থে ইকপচ্চযো. বহুগণ্ডিকলসুণন্তি হি ৰুত্তং হোতি. গণ্ডসদ্দো হি ফোটে চ কপোলে চাতি দ্ৰীসু অত্থেসু ৰত্ততি, ইধ পন ফোটে ৰত্ততীতি দট্ঠব্বং. পোত্থকেসু পন ওট্ঠজেন চতুত্থক্খরেন পাঠো অত্থি, সো ৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বো. বহূসু হি পুব্বপোত্থকেসু কণ্ঠজো ততিযক্খরো চ ওট্ঠজো চতুত্থক্খরো চাতি দ্ৰে অক্খরা অঞ্ঞমঞ্ঞং পরিৰত্তিত্ৰা তিট্ঠন্তি. ন একদ্ৰিতিমিঞ্জকন্তি একমিঞ্জো পলণ্ডুকো ন হোতি, দ্ৰিমিঞ্জো ভঞ্জনকো ন হোতি, তিমিঞ্জো হরিতকো ন হোতীতি অত্থো. কুরুন্দিযং পন ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. সঙ্খাদিত্ৰাতি দন্তেহি চুণ্ণৰিচুণ্ণং কত্ৰা.

৭৯৭. পলণ্ডুকোতি সুকন্দকো একো লসুণৰিসেসো. ভঞ্জনকাদীনি লোকসঙ্কেতোপদেসতো দট্ঠব্বানি. হীতি সচ্চং. তস্সাতি চাপলসুণস্স. সভাৰেনেৰাতি সূপসম্পাকাদিং ৰিনা অত্তনো সভাৰতো এৰ. ন্তি মাগধকং, পক্খিপিতুন্তি সম্বন্ধো. হীতি সচ্চং. যত্থ কত্থচীতি যেসু কেসুচীতি. পঠমং.

২. দুতিযসিক্খাপদং

৭৯৯. দুতিযে সংদস্সনং বাধতি নিসেধেতি অস্মিং ঠানেতি সম্বাধন্তি ৰচনত্থেন পটিচ্ছন্নোকাসো সম্বাধো নামাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘পটিচ্ছন্নোকাসে’’তি. উভো উপকচ্ছকাতি দ্ৰে বাহুমূলা. তে হি উপরি যংকিঞ্চি ৰত্থুং কচতি বন্ধতি এত্থাতি উপকচ্ছকাতি ৰুচ্চন্তি. মুত্তকরণন্তি পস্সাৰমগ্গো. সো হি মুত্তং করোতি অনেনাতি মুত্তকরণন্তি ৰুচ্চতি. লোমো কত্তীযতি ছিন্দীযতি ইমাযাতি কত্তরি, তায ৰা, সুট্ঠু দল়্হং লোমং ডংসতীতি সণ্ডাসো, সোযেৰ সণ্ডাসকো, তেন ৰা, খুরতি লোমং ছিন্দতীতি খুরো, তেন ৰা সংহরাপেন্তিযাতি সম্বন্ধো. সংহরাপেন্তিযাতি অপনেন্তিযাতি. দুতিযং.

৩. ততিযসিক্খাপদং

৮০৩. ততিযে মুত্তকরণতলঘাতনেতি মুত্তকরণস্স তলং হননং পহরণং মুত্তকরণতলঘাতনং, তস্মিং মুত্তকরণতলঘাতনে নিমিত্তভূতে. তাৰ মহন্তন্তি অতিৰিয মহন্তং. কেসরেনাপীতি কিঞ্জক্খেনাপি. সো হি কে জলে সরতি পৰত্ততীতি কেসরোতি ৰুচ্চতি.

৮০৫. গণ্ডং ৰাতি পীল়কং ৰা. ৰণং ৰাতি অরুং ৰাতি. ততিযং.

৪. চতুত্থসিক্খাপদং

৮০৬. চতুত্থে রঞ্ঞো ওরোধা রাজোরোধা, পুরাণে রাজোরোধা পুরাণরাজোরোধাতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘পুরাণে’’তিআদি. ‘‘গিহিভাৰে’’তি ইমিনা পুরাণেতি এত্থ ণপচ্চযস্স সরূপং দস্সেতি. চিরাচিরন্তি নিপাতপটিরূপকং. তেন ৰুত্তং ‘‘চিরেন চিরেনা’’তি. ‘‘সক্কোথা’’তি ইমিনা কথং তুম্হে রাগচিত্তং পটিহনিত্ৰা অত্তানং ধারেথ ধারেতুং সক্কোথাতি অত্থং দস্সেতি. অনারোচিতেপীতি ভূততো অনারোচিতেপি.

৮০৭. জতুনাতি লাখায. পট্ঠদণ্ডকেতি পটুভাৰেন ঠাতি পৰত্ততীতি পট্ঠো, সোযেৰ দণ্ডো পট্ঠদণ্ডো, তস্স পৰেসনং পট্ঠদণ্ডকং, তস্মিং নিমিত্তভূতে. এতন্তি ‘‘জতুমট্ঠকে’’তি এতং ৰচনন্তি. চতুত্থং.

৫. পঞ্চমসিক্খাপদং

৮১০. পঞ্চমে ‘‘অতিগম্ভীর’’ন্তিপদং কিরিযাৰিসেসনন্তি আহ ‘‘অতিঅন্তো পৰেসেত্ৰা’’তি. ‘‘উদকেন ধোৰনং কুরুমানা’’তি ইমিনা ‘‘উদকসুদ্ধিক’’ন্তিপদস্স উদকেন সুদ্ধিযা করণন্তি অত্থং দস্সেতি.

৮১২. দ্ৰঙ্গুলপব্বপরমন্তি এত্থ দ্ৰে অঙ্গুলানি চ দ্ৰে পব্বানি চ দ্ৰঙ্গুলপব্বং, উত্তরপদে পুব্বপদলোপো. দ্ৰঙ্গুলপব্বং পরমং পমাণং এতস্স উদকসুদ্ধিকস্সাতি দ্ৰঙ্গুলপব্বপরমং. ৰিত্থারতো দ্ৰঙ্গুলপরমং, গম্ভীরতো দ্ৰিপব্বপরমন্তি ৰুত্তং হোতি. তেনাহ ‘‘ৰিত্থারতো’’তিআদি. অঙ্গুলং পৰেসেন্তিযাতি সম্বন্ধো. হীতি সচ্চং. ‘‘চতুন্নং ৰা’’তি ইদং উক্কট্ঠৰসেন ৰুত্তং, তিণ্ণম্পি পব্বং ন ৰট্টতি, চতুন্নং পন পগেৰাতি অত্থোতি. পঞ্চমং.

৬. ছট্ঠসিক্খাপদং

৮১৫. ছট্ঠে ভত্তস্স ৰিস্সজ্জনং ভত্তৰিস্সগ্গোতি ৰুত্তে ভত্তকিচ্চন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘ভত্তকিচ্চ’’ন্তি. পানীযসদ্দেন পানীযথালকং গহেতব্বং, ৰিধূপনসদ্দেন বীজনী গহেতব্বা, উপসদ্দো সমীপত্থোতি সব্বং দস্সেন্তো আহ ‘‘একেন হত্থেনা’’তিআদি. ‘‘অচ্চাৰদতী’’তিপদস্স অতিক্কমিত্ৰা ৰদনাকারং দস্সেতি ‘‘পুব্বেপী’’তিআদিনা.

৮১৭. ‘‘সুদ্ধউদকং ৰা হোতূ’’তিআদিনা ‘‘পানীযেনা’’তি ৰচনং উপলক্খণং নামাতি দস্সেতি. দধিমত্থূতি দধিমণ্ডং দধিনো সারো, দধিম্হি পসন্নোদকন্তি ৰুত্তং হোতি. রসোতি মচ্ছরসো মংসরসো. ‘‘অন্তমসো চীৰরকণ্ণোপী’’তি ইমিনা ‘‘ৰিধূপনেনা’’তি ৰচনং নিদস্সনং নামাতি দস্সেতি.

৮১৯. দেতীতি সযং দেতি. দাপেতীতি অঞ্ঞেন দাপেতি. উভযম্পীতি পানীযৰিধূপনদ্ৰযম্পীতি. ছট্ঠং.

৭. সত্তমসিক্খাপদং

৮২২. সত্তমে ‘‘পযোগদুক্কটং নামা’’তি ইমিনা হেট্ঠা ৰুত্তেসু অট্ঠসু দুক্কটেসু পুব্বপযোগদুক্কটং দস্সেতি. ন কেৰলং পুব্বপযোগদুক্কটং এত্তকমেৰ, অথ খো অঞ্ঞম্পি বহু হোতীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘তস্মা’’তিআদি. সঙ্ঘট্টনেসুপীতি ৰিলোল়নেসুপি. দন্তেহি সঙ্খাদতীতি দন্তেহি চুণ্ণৰিচুণ্ণং করোতি. এত্থাতি ইমস্মিং সিক্খাপদে, অঞ্ঞায ভিক্খুনিযা কারাপেত্ৰাতি সম্বন্ধো. ‘‘অঞ্ঞাযা’’তিপদং ‘‘ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা’’তি পদে কারিতকম্মং. মাতরম্পীতি এত্থ পিসদ্দো অঞ্ঞং ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা ভুঞ্জন্তিযা পগেৰাতি দস্সেতি. তায ৰাতি ৰিঞ্ঞাপিতভিক্খুনিযা ৰা. ন্তি আমকধঞ্ঞং. ন্তি মহাপচ্চরিযং ৰুত্তৰচনং. পুব্বাপরৰিরুদ্ধন্তি পুব্বাপরতো ৰিরুদ্ধং. ‘‘অঞ্ঞায…পে… দুক্কটমেৰা’’তি পুব্বৰচনে দুক্কটমেৰ ৰুত্তং, পুন ‘‘অঞ্ঞায…পে… দুক্কট’’ন্তি চ পচ্ছিমৰচনে পাচিত্তিযঞ্চ দুক্কটঞ্চ ৰুত্তং, তস্মা পুব্বাপরৰিরুদ্ধন্তি ৰুত্তং হোতি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা.

৮২৩. লব্ভমানং আমকধঞ্ঞন্তি সম্বন্ধো. অঞ্ঞং ৰা যংকিঞ্চীতি মুগ্গমাসাদীহি ৰা লাবুকুম্ভণ্ডাদীহি ৰা অঞ্ঞং যংকিঞ্চি তিলাদিং ৰাতি. সত্তমং.

৮. অট্ঠমসিক্খাপদং

৮২৪. অট্ঠমে নিব্বিট্ঠরাজভটোতি এত্থ উত্তরপদস্স ছট্ঠীসমাসঞ্চ পুব্বপদেন বাহিরত্থসমাসঞ্চ দস্সেন্তো আহ ‘‘নিব্বিট্ঠো’’তিআদি. তত্থ ‘‘রঞ্ঞো ভতী’’তি ইমিনা রঞ্ঞো ভটো রাজভটোতি ছট্ঠীসমাসং দস্সেতি, ‘‘এতেনা’’তি ইমিনা বাহিরত্থসমাসং. নিব্বিট্ঠোতি নিৰিট্ঠো পতিট্ঠাপিতোতি অত্থো. কেণীতি রঞ্ঞো দাতব্বস্স আযস্সেতমধিৰচনং. এতেনাতি ব্রাহ্মণেন. ততোতি ঠানন্তরতো. ভটসঙ্খাতায কেণিযা পথত্তা কারণত্তা ঠানন্তরং ভটপথন্তি আহ ‘‘তংযেৰ ঠানন্তর’’ন্তি.

৮২৬. চত্তারিপি ৰত্থূনীতি উচ্চারাদীনি. পাটেক্কন্তি পটিৰিসুং একেকমেৰ. উচ্চারং ৰাতিআদীসু ৰাসদ্দেন দন্তকট্ঠাদযোপি গহেতব্বাতি আহ ‘‘দন্তকট্ঠ…পে… পাচিত্তিযমেৰা’’তি. সব্বত্থাতি সব্বেসু উচ্চারাদীসূতি. অট্ঠমং.

৯. নৰমসিক্খাপদং

৮৩০. নৰমে রোপিমহরিতট্ঠানেতি রোপিমট্ঠানে চ হরিতট্ঠানে চ. রোপিযতি অস্মিন্তি রোপিযং, তংযেৰ রোপিমং যকারস্স মকারং কত্ৰা. এতানীতি উচ্চারাদীনি. সব্বেসন্তি ভিক্খুভিক্খুনীনং. যত্থ পনাতি যস্মিং খেত্তেতি. নৰমং.

১০. দসমসিক্খাপদং

৮৩৫. দসমে সোণ্ডা ৰাতি সুরাসোণ্ডা ৰা. মোরোতি মযূরো. সুৰোতি সুকো. মক্কটোতি ৰানরো. আদিসদ্দেন সপ্পাদযো সঙ্গণ্হাতি, মক্কটাদযোপি নচ্চন্তূতি সম্বন্ধো. অসংযতভিক্খূনন্তি ৰাচসিককম্মে অসংযতানং ভিক্খূনং, ধম্মভাণকগীতং ৰা হোতূতি যোজনা. তন্তিযা গুণেন বদ্ধা তন্তিবদ্ধা. ‘‘ভি’’ন্তিসঙ্খাতো রাসদ্দো এতিস্সাতি ভেরি. কুটেন কতা ভেরি কুটভেরি, তায ৰাদিতং কুটভেরিৰাদিতং, তং ৰা. উদকভেরীতি উদকেন পক্খিত্তা ভেরি, তায ৰাদিতম্পি হোতূতি সম্বন্ধো.

৮৩৬. তেসংযেৰাতি যেসং নচ্চং পস্সতি, তেসংযেৰ. যদি পন নচ্চগীতৰাদিতে ৰিসুং ৰিসুং পস্সতি সুণাতি, পাটেক্কা আপত্তিযোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘সচে পনা’’তিআদি. অঞ্ঞতোতি অঞ্ঞতো দেসতো, পস্সতীতি সম্বন্ধো. ‘‘ওলোকেত্ৰা’’তি পদে অপেক্খিতে উপযোগত্থে তোপচ্চযো হোতি. অঞ্ঞং ওলোকেত্ৰাতি হি অত্থো. অঞ্ঞতো ৰাদেন্তে পস্সতীতি যোজনা. ভিক্খুনী ন লভতীতি সম্বন্ধো. অঞ্ঞে ৰত্তুম্পীতি সম্বন্ধো. উপহারন্তি পূজং. উপট্ঠানন্তি পারিচরিযং. সব্বত্থাতি সব্বেসু সযং নচ্চাদীসু.

৮৩৭. অন্তরারামে ৰাতি আরামস্স অন্তরে ৰা. বহিআরামে ৰাতি আরামস্স বহি ৰা. অঞ্ঞেন ৰাতি সলাকভত্তাদীহি অঞ্ঞেন ৰা. তাদিসেনাতি যাদিসো চোরাদিউপদ্দৰো, তাদিসেনাতি. দসমং.

লসুণৰগ্গো পঠমো.

২. অন্ধকারৰগ্গো

১. পঠমসিক্খাপদ-অত্থযোজনা

৮৩৯. অন্ধকারৰগ্গস্স পঠমে অপ্পদীপেতি উপলক্খণৰসেন ৰুত্তত্তা অঞ্ঞেপি আলোকা গহেতব্বাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘পদীপচন্দসূরিযঅগ্গীসূ’’তিআদি. অস্সাতি ‘‘অপ্পদীপে’’তিপদস্স.

৮৪১. নরহোঅস্সাদাপেক্খা হুত্ৰা চ রস্সাদতো অঞ্ঞৰিহিতাৰ হুত্ৰা চাতি যোজনা. ইমিনা ‘‘সন্তিট্ঠতি ৰা সল্লপতি ৰা’’তি পদে কিরিযাৰিসেসনভাৰং দস্সেতি. দানেন ৰা নিমিত্তভূতেন, পূজায ৰা নিমিত্তভূতায মন্তেতীতি যোজনাতি. পঠমং.

২. দুতিযসিক্খাপদং

৮৪২. দুতিযে ইদমেৰ পদং নানন্তি সম্বন্ধোতি. দুতিযং.

৩. ততিযসিক্খাপদং

৮৪৬. ততিযে ‘‘ইদমেৰা’’তি পদং অনুৰত্তেতব্বং. তাদিসমেৰাতি পঠমসদিসমেৰাতি অত্থোতি. ততিযং.

৪. চতুত্থসিক্খাপদং

৮৫০. চতুত্থে কণ্ণস্স সমীপং নিকণ্ণং, তমেৰ নিকণ্ণিকন্তি ৰুত্তে কণ্ণমূলন্তি আহ ‘‘কণ্ণমূলং ৰুচ্চতী’’তি. ‘‘কণ্ণমূলে’’তি ইমিনা ‘‘নিকণ্ণিক’’ন্তি এত্থ ভুম্মত্থে উপযোগৰচনন্তি দস্সেতি. আহরণত্থাযাতি আহরাপনত্থাযাতি. চতুত্থং.

৫. পঞ্চমসিক্খাপদং

৮৫৪. পঞ্চমে তেসন্তি ঘরসামিকানং. ঘরম্পীতি ন কেৰলং আসনমেৰ, ঘরম্পি সোধেমাতি অত্থো. ততোতি পরিৰিতক্কনতো, পরন্তি সম্বন্ধো.

৮৫৮. চোরা ৰা উট্ঠিতা হোন্তীতি যোজনাতি. পঞ্চমং.

৬. ছট্ঠসিক্খাপদং

৮৬০. ছট্ঠে অভিনিসীদেয্যাতি এত্থ অভিসদ্দো উপসগ্গমত্তোৰাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘নিসীদেয্যা’’তি. এসেৰ নযো অভিনিপজ্জেয্যাতি এত্থাপি. দ্ৰে আপত্তিযোতি সম্বন্ধোতি. ছট্ঠং.

৭. সত্তমসিক্খাপদং

৮৬৪. সত্তমে সব্বন্তি সকলং ৰত্তব্বৰচনন্তি. সত্তমং.

৮. অট্ঠমসিক্খাপদং

৮৬৯. অট্ঠমে অনুত্তানৰচনং নত্থীতি. অট্ঠমং.

৯. নৰমসিক্খাপদং

৮৭৫. নৰমে অভিসপেয্যাতি এত্থ সপধাতুস্স অক্কোসনত্থং অন্তোকত্ৰা করধাতুযা অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘সপথং করেয্যা’’তি. নিরযে নিব্বত্তাম্হীতি অহং নিরযে নিব্বত্তা অম্হীতি যোজনা. নিরযে নিব্বত্ততূতি এসা ভিক্খুনী নিরযে নিব্বত্ততূতি যোজনা. ঈদিসা হোতূতি মম সদিসা হোতূতি অত্থো. কাণাতি একক্খিকাণা, দ্ৰক্খিকাণা ৰা. কুণীতি হত্থপাদাদিৰঙ্কা.

৮৭৮. এদিসাতি ৰিরূপাদিজাতিকা. ৰিরমস্সূতি ৰিরমাহি. অদ্ধাতি ধুৰন্তি. নৰমং.

১০. দসমসিক্খাপদং

৮৭৯. দসমে অনুত্তানট্ঠানং নত্থীতি. দসমং.

অন্ধকারৰগ্গো দুতিযো.

৩. নগ্গৰগ্গো

১. পঠমসিক্খাপদ-অত্থযোজনা

৮৮৩. নগ্গৰগ্গস্স পঠমে ব্রহ্মচরিযেন চিণ্ণেনাতি চিণ্ণেন ব্রহ্মচরিযেন কিং নু খো নামাতি অত্থো. ‘‘ব্রহ্মচরিযস্স চরণেনা’’তি ইমিনা চিণ্ণসদ্দস্স চরণং চিণ্ণন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘ন অঞ্ঞং চীৰর’’ন্তি ইমিনা এৰত্থং দস্সেতি, অঞ্ঞত্থাপোহনং ৰাতি. পঠমং.

২. দুতিযসিক্খাপদং

৮৮৭. দুতিযে অনুত্তানট্ঠানং নত্থীতি. দুতিযং.

৩. ততিযসিক্খাপদং

৮৯৩. ততিযে অনন্তরাযিকিনীতি এত্থ নত্থি অন্তরাযো এতিস্সাতি অনন্তরাযা, সা এৰ অনন্তরাযিকিনীতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অনন্তরাযা’’তি. ততিযং.

৪. চতুত্থসিক্খাপদং

৮৯৮. চতুত্থে পঞ্চাহন্তি সমাহারদিগু, ণিকপচ্চযো স্ৰত্থো. সঙ্ঘাটিচারোতিএত্থ কেনট্ঠেন সঙ্ঘাটি নাম, চারসদ্দো কিমত্থোতি আহ ‘‘পরিভোগৰসেন ৰা’’তিআদি. তত্থ সঙ্ঘটিতট্ঠেনাতি সংহরিতট্ঠেন. ইমিনা ‘‘কেনট্ঠেন সঙ্ঘাটি নামা’’তি পুচ্ছং ৰিসজ্জেতি. ‘‘পরিৰত্তন’’ন্তি ইমিনা ‘‘চারসদ্দো কিমত্থো’’তি চোদনং পরিহরতি. পঞ্চসূতি তিচীৰরং উদকসাটিকা সংকচ্চিকাতি পঞ্চসূতি. চতুত্থং.

৫. পঞ্চমসিক্খাপদং

৯০৩. পঞ্চমে ‘‘চীৰরসঙ্কমনীয’’ন্তিএত্থ সঙ্কমেতব্বং পটিদাতব্বন্তি সঙ্কমনীযন্তি কমুধাতুস্স পটিদানত্থঞ্চ অনীযসদ্দস্স কম্মত্থঞ্চ, ‘চীৰরঞ্চ তং সঙ্কমনীযঞ্চে’তি চীৰরসঙ্কমনীযন্তি ৰিসেসনপরপদভাৰঞ্চ দস্সেন্তো আহ ‘‘সঙ্কমেতব্বং চীৰর’’ন্তি. তত্থ ‘‘সঙ্কমেতব্বং চীৰর’’ন্তি ইমিনা কম্মত্থঞ্চ ৰিসেসনপরপদভাৰঞ্চ দস্সেতি. ‘‘পটিদাতব্বচীৰর’’ন্তি ইমিনা কমুধাতুযা অত্থং দস্সেতি অধিপ্পাযৰসেনাতি. পঞ্চমং.

৬. ছট্ঠসিক্খাপদং

৯০৯. ছট্ঠে ‘‘অঞ্ঞং পরিক্খার’’ন্তিএত্থ পরিক্খারস্স সরূপং দস্সেন্তো আহ ‘‘যংকিঞ্চী’’তিআদি. যংকিঞ্চি অঞ্ঞতরন্তি সম্বন্ধো. কিত্তকংঅগ্ঘনকন্তি কিং পমাণেন অগ্ঘেন অরহং চীৰরং. দাতুকামত্থাতি তুম্হে দাতুকামা ভৰথাতি অত্থো. কতিপাহেনাতি কতিপযানি অহানি কতিপাহং, যকারলোপো. কতিপযসদ্দোহি দ্ৰিতিৰাচকো রূল়্হীসদ্দো, তেন কতিপাহেন. সমগ্ঘন্তি অপ্পগ্ঘং. সংসদ্দো হি অপ্পত্থৰাচকোতি. ছট্ঠং.

৭. সত্তমসিক্খাপদং

৯১১. সত্তমে ‘‘ৰিপক্কমিংসূ’’তি এত্থ ৰিৰিধং ঠানং পক্কমিংসূতি দস্সেন্তো আহ ‘‘তত্থ তত্থ অগমংসূ’’তি. অম্হাকম্পি আগমনন্তি সম্বন্ধো.

৯১৫. কতিপাহেন উপ্পজ্জিস্সতীতি কতিপাহেন চীৰরং উপ্পজ্জিস্সতি. ততোতি তস্মিং চীৰরুপ্পজ্জনকালেতি. সত্তমং.

৮. অট্ঠমসিক্খাপদং

৯১৬. অট্ঠমে যে নাটকং নাটেন্তি, তে নটা নামাতি যোজনা. ইমিনা নটকং নাটেন্তীতি নটাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. যে নচ্চন্তি, তে নাটকা নামাতি যোজনা. ইমিনা সযং নটন্তীতি নাটকাতি ৰচনত্থং দীপেতি. ৰংসৰরত্তাদীসূতি এত্থ ৰংসো নাম ৰেণু. ৰরত্তা নাম নদ্ধিকা. আদিসদ্দেন রজ্জুআদযো সঙ্গণ্হাতি. যে লঙ্ঘনকম্মং করোন্তি, তে লঙ্ঘকা নামাতি যোজনা. মাযাকারাতি এত্থ মাযা নাম মযনামকেন অসুরেন সুরে চলযিতুং কতত্তা মযস্স এসাতি মাযা, তং করোতীতি মাযাকারো, মযনামকো অসুরোযেৰ. অঞ্ঞে পন রূল়্হীৰসেন ‘‘মাযাকারা’’তি ৰুচ্চন্তি. সোকেন ঝাযনং ডয্হনং সোকজ্ঝাযং, সুরানং সোকজ্ঝাযং করোতীতি সোকজ্ঝাযিকো, মযনামকো অসুরোযেৰ. অঞ্ঞে পন রূল়্হীৰসেন ‘‘সোকজ্ঝাযিকা’’তি ৰুচ্চন্তি. ইতি ইমমত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘সোকজ্ঝাযিকা নাম মাযাকারা’’তি. কুম্ভথুণিকা নামাতি এত্থ ৰিস্সট্ঠত্তা থৰীযতীতি থুণো, সদ্দো. কুম্ভস্স থুণো কুম্ভথুণো. তেন কীল়ন্তীতি কুম্ভথুণিকা, ইতি ইমমত্থং দস্সেতি ‘‘ঘটকেন কীল়নকা’’তি ইমিনা. বিম্বিসকন্তি চতুরস্সঅম্বণতাল়নং, তং ৰাদেন্তীতি বিম্বিসকৰাদকাতি. অট্ঠমং.

৯. নৰমসিক্খাপদং

৯২১. নৰমে তেসন্তি যে ‘‘ন মযং অয্যে সক্কোমা’’তি ৰদন্তি, তেসং. দস্সতীতি অচ্ছাদেস্সতীতি. নৰমং.

১০. দসমসিক্খাপদং

৯২৭. দসমে যস্সাতি কথিনস্স. উব্ভারমূলকোতি উদ্ধারমূলকো. সদ্ধাপরিপালনত্থন্তি কথিনুদ্ধারং যাচন্তস্স সদ্ধায পরিপালনত্থন্তি. দসমং.

নগ্গৰগ্গো ততিযো.

৪. তুৰট্টৰগ্গো

১. পঠমসিক্খাপদ-অত্থযোজনা

৯৩৩. তুৰট্টৰগ্গস্স পঠমে ‘‘তুৰট্ট নিপজ্জায’’ন্তি ধাতুপাঠেসু (সদ্দনীতিধাতুমালাযং ১৮ টকারন্তধাতু) ৰুত্তত্তা ‘‘তুৰট্টেয্যুন্তি নিপজ্জেয্যু’’ন্তি ৰুত্তন্তি. পঠমং.

২. দুতিযসিক্খাপদং

৯৩৭. দুতিযে একত্থরণপাৰুরণন্তিএত্থ উত্তরপদানং দ্ৰন্দভাৰং, পুব্বপদেন চ বাহিরত্থসমাসভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘এক’’ন্তিআদি. তত্থ চেৰ, চসদ্দেহি দ্ৰন্দভাৰং দীপেতি, ‘‘এতাস’’ন্তিইমিনা বাহিরত্থসমাসভাৰং. এতন্তি ‘‘একত্থরণপাৰুরণা’’তি এতং নামন্তি. দুতিযং.

৩. ততিযসিক্খাপদং

৯৪১. ততিযে উল়ারকুলাতি জাতিসেট্ঠকুলা, ইস্সরিযভোগাদীহি ৰা ৰিপুলকুলা. গুণেহীতি সীলাদিগুণেহি. ‘‘উল়ারাতি সম্ভাৰিতা’’তি ইমিনা ইতিলোপতুল্যাধিকরণসমাসং দস্সেতি.

‘‘অভিভূতা’’তি ইমিনা ‘‘অপকতা’’তি এত্থ করধাতু সব্বধাত্ৰত্থৰাচীপি ইধ অপপুব্বত্তা ৰিসেসতো অভিভৰনত্থে ৰত্ততীতি দস্সেতি. এতাসন্তি ভিক্খুনীনং. ‘‘সঞ্ঞাপযমানা’’তি ইমিনা সঞ্ঞাপনং সঞ্ঞত্তীতি ৰচনত্থং দস্সেতি. হেতূদাহরণাদীহীতি এত্থ আদিসদ্দেন উপমাদযো সঙ্গণ্হাতি. ‘‘ৰিৰিধেহি নযেহি ঞাপনা’’তি ইমিনা ৰিৰিধেহি ঞাপনং ৰিঞ্ঞত্তীতি ৰচনত্থং দস্সেতি.

৯৪৩. চঙ্কমনে পদৰারগণনায আপত্তিযা ন কারেতব্বোতি আহ ‘‘নিৰত্তনগণনাযা’’তি. পদাদিগণনাযাতি পদঅনুপদাদিগণনাযাতি. ততিযং.

৪. চতুত্থসিক্খাপদং

৯৪৯. চতুত্থে অনুত্তানট্ঠানং নত্থীতি. চতুত্থং.

৫. পঞ্চমসিক্খাপদং

৯৫২. পঞ্চমে আণত্তা ভিক্খুনীতি যোজনা. ইদঞ্চ পচ্চাসন্নৰসেন ৰুত্তং যংকিঞ্চিপি আণাপেতুং সক্কুণেয্যত্তাতি. পঞ্চমং.

৬-৯. ছট্ঠাদিসিক্খাপদং

৯৫৫. ছট্ঠ-সত্তম-অট্ঠম-নৰমেসু অনুত্তানৰচনং নত্থীতি. ছট্ঠ সত্তম অট্ঠম নৰমানি.

১০. দসমসিক্খাপদং

৯৭৩. দসমে অহুন্দরিকাতি তস্মিং কালে, দেসে ৰা সম্বাধস্স নামমেতন্তি আহ ‘‘অহুন্দরিকাতি সম্বাধা’’তি.

৯৭৫. যথা ‘‘উত্তরিছপ্পঞ্চৰাচাহী’’তি (পাচি. ৬২-৬৫) এত্থ পঞ্চসদ্দো ন কোচি অত্থো, ৰাচাসিলিট্ঠত্থং লোকৰোহারৰসেন ৰুত্তো, ন এৰমিধ, ইধ পন অত্থো অত্থি, পঞ্চ যোজনানি গচ্ছন্তিযাপি অনাপত্তিযেৰাতি আহ ‘‘পৰারেত্ৰা…পে… অনাপত্তী’’তি. পচ্চাগচ্ছতীতি পটিনিৰত্তেত্ৰা আগচ্ছতীতি. দসমং.

তুৰট্টৰগ্গো চতুত্থো.

৫. চিত্তাগারৰগ্গো

১. পঠমসিক্খাপদ-অত্থযোজনা

৯৭৮. চিত্তাগারৰগ্গস্স পঠমে রঞ্ঞো কীল়নট্ঠানং অগারং রাজাগারন্তি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘রঞ্ঞো কীল়নঘর’’ন্তি. চিত্তং অগারং চিত্তাগারং. আরামন্তি নগরতো নাতিদূরআরামোতি আহ ‘‘উপৰন’’ন্তি. উয্যানন্তি সম্পন্নপুপ্ফফলতায উদ্ধং উল্লোকেত্ৰা মনুস্সা যন্তি গচ্ছন্তি এত্থাতি উয্যানং. পোক্খরণিন্তি পোক্খরং পদুমং নেতীতি পোক্খরণী. পঞ্চপীতি রাজাগারাদীনি পঞ্চপি. সব্বত্থাতি দস্সনত্থায গমনে চ গন্ত্ৰা পস্সনে চাতি সব্বেসু.

৯৮১. ‘‘অজ্ঝারামে’’তিআদিনা আরামে ঠিতায আরামতো বহি কতে রাজাগারাদিকে পস্সন্তিযাপি অনাপত্তীতি দস্সেতি. তানীতি রাজাগারাদীনীতি. পঠমং.

২. দুতিযসিক্খাপদং

৯৮২. দুতিযে অনুত্তানট্ঠানং নত্থীতি. দুতিযং.

৩. ততিযসিক্খাপদং

৯৮৮. ততিযে যত্তকন্তি যত্তকং সুত্তন্তি সম্বন্ধো. অঞ্ছিতন্তি কড্ঢিতং. তস্মিন্তি তত্তকে সুত্তেতি সম্বন্ধো. তক্কম্হীতি এত্থ তক্কোতি একো অযোমযো সুত্তকন্তনস্স উপকরণৰিসেসো. সো হি তকীযতি সুত্তং বন্ধীযতি এত্থ, এতেনাতি ৰা তক্কোতি ৰুচ্চতি, তস্মিং. কন্তনতোতি কন্তীযতে কপ্পাসাদিভাৰস্স ছিন্দীযতে কন্তনং, ততো.

৯৮৯. দসিকসুত্তাদিন্তি এত্থ দসাতি ৰত্থস্সাৰযৰো. সো হি দিয্যতি অৰখণ্ডীযতীতি দসাতি ৰুচ্চতি, তস্সং দসাযং পৰত্তং দসিকং, তমেৰ সুত্তং দসিকসুত্তং. আদিসদ্দেন ৰক্খমানং দুক্কন্তিতসুত্তাদিং সঙ্গণ্হাতীতি. ততিযং.

৪. চতুত্থসিক্খাপদং

৯৯২. চতুত্থে আদিং কত্ৰাতি ধোৰনাদীনি আদিং কত্ৰা. খাদনীযাদীসূতি পূৰখাদনীযাদীসু. রূপগণনাযাতি পূৰাদীনং সণ্ঠানগণনায.

৯৯৩. যাগুপানেত্ত যাগুসঙ্খাতে পানে. তেসন্তি মনুস্সানং. ৰেয্যাৰচ্চকরট্ঠানে ঠপেত্ৰাতি মাতাপিতরো অত্তনো ৰেয্যাৰচ্চকরট্ঠানে ঠপেত্ৰাতি. চতুত্থং.

৫. পঞ্চমসিক্খাপদং

৯৯৬. পঞ্চমে ৰিনিচ্ছিনন্তীতি অধিকরণং ৰিনিচ্ছিনন্তী ভিক্খুনীতি যোজনাতি. পঞ্চমং.

৬. ছট্ঠসিক্খাপদং

৯৯৯. ছট্ঠে অনুত্তানৰচনং নত্থীতি.

৭. সত্তমসিক্খাপদং

১০০৭. সত্তমে ‘‘পুন পরিযাযে’’তি এত্থ পরিযাযসদ্দো ৰারৰেৰচনোতি আহ ‘‘পুন ৰারে’’তি. মহগ্ঘচীৰরন্তি মহগ্ঘং আৰসথচীৰরন্তি. সত্তমং.

৮. অট্ঠমসিক্খাপদং

১০০৮. অট্ঠমে অনিস্সজ্জিত্ৰাতি এত্থ ব্রহ্মদেয্যেন ন অনিস্সজ্জনং, অথ খো তাৰকালিকমেৰাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘রক্খনত্থাযা’’তিআদি.

১০১২. পটিজগ্গিকন্তি রক্খণকং. ৰচীভেদন্তি ‘‘পটিজগ্গাহী’’তি ৰচীভেদং. রট্ঠেতি ৰিজিতে. তঞ্হি রঠন্তি গামনিগমাদযো তিট্ঠন্তি এত্থাতি রট্ঠন্তি ৰুচ্চতীতি. অট্ঠমং.

৯. নৰমসিক্খাপদং

১০১৫. নৰমে সিপ্পসদ্দো পচ্চেকং যোজেতব্বো ‘‘হত্থিসিপ্পঞ্চ অস্সসিপ্পঞ্চ রথসিপ্পঞ্চ ধনুসিপ্পঞ্চ থরুসিপ্পঞ্চা’’তি. তত্থ থরুসিপ্পন্তি অসিকীল়নসিপ্পং. মন্তসদ্দোপি পচ্চেকং যোজেতব্বো ‘‘আথব্বণমন্তো চ খীলনমন্তো চ ৰসীকরণমন্তো চ সোসাপনমন্তো চা’’তি. তত্থ আথব্বণমন্তোতি আথব্বণৰেদেন ৰিহিতো পরূপঘাতকরো মন্তো. খীলনমন্তোতি সারদারুখীলং মন্তেন জপ্পিত্ৰা পথৰিযং নিখণিত্ৰা ধারণমন্তো. ৰসীকরণমন্তোতি মন্তেন জপ্পিত্ৰা পরস্স উম্মত্তভাৰমাপন্নকরণো মন্তো. সোসাপনমন্তোতি পরস্স মংসলোহিতাদিসোসাপনমন্তো. অগদপযোগোতি ভুসৰিসস্স পযোজনং. আদিসদ্দেন অঞ্ঞেপি পরূপঘাতকরণে সিপ্পে সঙ্গণ্হাতি. যক্খপরিত্তন্তি যক্খেহি সমন্ততো তাণং. নাগমণ্ডলন্তি সপ্পানং পৰেসননিৰারণত্থং মণ্ডলবন্ধমন্তো. আদিসদ্দেন ৰিসপটিহননমন্তাদযো সঙ্গণ্হাতীতি. নৰমং.

১০. দসমসিক্খাপদং

১০১৮. দসমে অনুত্তানৰচনং নত্থীতি. দসমং.

চিত্তাগারৰগ্গো পঞ্চমো.

৬. আরামৰগ্গো

১. পঠমসিক্খাপদ-অত্থযোজনা

১০২৫. আরামৰগ্গস্স পঠমে উপচারন্তি অপরিক্খিত্তস্স আরামস্স পরিক্খেপারহট্ঠানং উপচারং.

১০২৭. ‘‘সীসানুলোকিকা’’তি সামঞ্ঞতো ৰুত্তেপি ভিক্খুনীনমেৰ সীসন্তি আহ ‘‘ভিক্খুনীন’’ন্তি. যত্থাতি যস্মিং ঠানেতি. পঠমং.

২. দুতিযসিক্খাপদং

১০২৮. দুতিযে অব্ভন্তরোতি অব্ভন্তরে পরিযাপন্নো, জাতো ৰা. ‘‘সঙ্কামেসী’’তি ইমিনা সংহরীতি এত্থ হরধাতুযা সঙ্কমনত্থং দস্সেতি. ন্হাপিতাতি কপ্পকা. তে হি নহাপেন্তি সোচাপেন্তীতি ন্হাপিতাতি ৰুচ্চন্তি. ন্তি কাসাৰনিৰাসনন্তি. দুতিযং.

৩-৪. ততিয-চতুত্থসিক্খাপদং

১০৩৬. ততিযচতুত্থেসু অনুত্তানট্ঠানং নত্থীতি. ততিযচতুত্থানি.

৫. পঞ্চমসিক্খাপদং

১০৪৩. পঞ্চমে ‘‘কুলে মচ্ছরো’’তি এত্থ মচ্ছরনং মচ্ছরোতি ৰচনত্থো কাতব্বো. ‘‘তং কুলং অস্সদ্ধং অপ্পসন্ন’’ন্তি কুলস্স অৰণ্ণং ভাসতীতি যোজনা. ‘‘ভিক্খুনিযো দুস্সীলা পাপধম্মা’’তি ভিক্খুনীনং অৰণ্ণং ভাসতীতি যোজনা.

১০৪৫. ‘‘সন্তংযেৰ আদীনৰ’’ন্তি সম্বন্ধিযা সম্বন্ধং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘কুলস্স ৰা ভিক্খুনীনং ৰা’’তি ইমিনা দ্ৰীসু অঞ্ঞতরমেৰ ন সম্বন্ধো হোতি, অথ খো দ্ৰযম্পীতি দস্সেতীতি. পঞ্চমং.

৬. ছট্ঠসিক্খাপদং

১০৪৮. ছট্ঠে ওৰাদাযাতি এত্থ ন যো ৰা সো ৰা ওৰাদো হোতি, অথ খো গরুধম্মোযেৰাতি আহ ‘‘গরুধম্মত্থাযা’’তি. সহ ৰসতি এত্থ, এতেনাতি ৰা সংৰাসোতি ৰচনত্থেন উপোসথপৰারণা সংৰাসো নামাতি আহ ‘‘উপোসথপৰারণাপুচ্ছনত্থাযা’’তি. ‘‘পুচ্ছনত্থাযা’’তি ইমিনা ‘‘সংৰাসাযা’’তি এত্থ উত্তরপদলোপভাৰং দস্সেতি. এত্থাতি ভিক্খুনিৰিভঙ্গে, সিক্খাপদে ৰা পাল়িযং ৰাতি. ছট্ঠং.

৭-৯. সত্তম-অট্ঠম-নৰমসিক্খাপদং

১০৫৩. সত্তমট্ঠমনৰমেসু অনুত্তানৰচনং নত্থি. কেৰলং পন ‘‘ইমিস্সাপী’’তি পদং ৰিসেসো, ইমিস্সাপি পাল়িযাতি অত্থোতি. সত্তমট্ঠমনৰমানি.

১০. দসমসিক্খাপদং

১০৬২. দসমে দ্ৰে কাযা উপরিমকাযো হেট্ঠিমকাযোতি. তত্থ কটিতো উদ্ধং উপরিমকাযো, হেট্ঠা হেট্ঠিমকাযো. তত্থ ‘‘পসাখে’’তি ইদং হেট্ঠিমকাযস্স নামন্তি আহ ‘‘অধোকাযে’’তি. হীতি সচ্চং. ততোতি অধোকাযতো. ইমিনা পঞ্চমীবাহিরত্থসমাসং দস্সেতি. রুক্খস্স সাখা পভিজ্জিত্ৰা গতা ৰিয উভো ঊরূ পভিজ্জিত্ৰা গতাতি যোজনা.

১০৬৫. ফালেহীতি এত্থ ইতিসদ্দো আদ্যত্থো. তেন ‘‘ধোৰা’’তিআদীনি চত্তারি পদানি সঙ্গণ্হাতি. আণত্তিদুক্কটানীতি হেট্ঠা ৰুত্তেসু অট্ঠসু দুক্কটেসু ৰিনযদুক্কটমেৰ. সেসেসূতি ভিন্দনতো সেসেসু ফালনাদীসূতি. দসমং.

আরামৰগ্গো ছট্ঠো.

৭. গব্ভিনিৰগ্গো

১. পঠমসিক্খাপদ-অত্থযোজনা

১০৬৯. গব্ভিনিৰগ্গস্স পঠমে কুচ্ছিং পৰিট্ঠো সত্তো এতিস্সা অত্থীতি কুচ্ছিপৰিট্ঠসত্তা. ‘‘কুচ্ছি’’ন্তিপি পাঠো. ইমিনা গব্ভিনীতি এত্থ গব্ভসদ্দো কুচ্ছিট্ঠসত্তৰাচকোতি দস্সেতি. গব্ভসদ্দো (অভিধানপ্পদীপিকাযং ৯৪৪ গাথাযং) হি কুচ্ছিট্ঠসত্তে চ কুচ্ছিম্হি চ ওৰরকে চ ৰত্ততীতি. পঠমং.

২. দুতিযসিক্খাপদং

১০৭৩. দুতিযে থঞ্ঞং পিৰতীতি পাযন্তো, দারকো, সো এতিস্সা অত্থীতি পাযন্তীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘থঞ্ঞং পাযমানি’’ন্তি. দুতিযং.

৩. ততিযসিক্খাপদং

১০৭৭. ততিযে নিত্থরিস্সতীতি ৰট্টদুক্খতো নিত্থরিস্সতি.

১০৭৯. পাণাতিপাতা ৰেরমণিন্তি এত্থ পাণাতিপাতা ৰিরমতি ইমাযাতি ৰেরমণীতি অত্থেন সিক্খাপদং ৰেরমণি নামাতি আহ ‘‘পাণাতিপাতা ৰেরমণিসিক্খাপদ’’ন্তি. যং তং সিক্খাপদন্তি সম্বন্ধো. সব্বত্থাতি ‘‘অদিন্নাদানা ৰেরমণি’’ন্তিআদীসু সব্বেসু ৰাক্যেসু. পব্বজিতায সামণেরিযাতি সম্বন্ধো. এতাসূতি ছসু সিক্খাসূতি. ততিযং.

৪. চতুত্থসিক্খাপদং

১০৮৪. চতুত্থে ‘‘ৰুট্ঠানসম্মুতী’’তি পদং ‘‘হোতী’’তি পদে কত্তা, ‘‘দাতব্বাযেৰা’’তি পদে কম্মন্তি. চতুত্থং.

৫-৯. পঞ্চমাদিসিক্খাপদং

১০৯৫. পঞ্চমাদীসু নৰমপরিযোসানেসু সিক্খাপদেসু অনুত্তানট্ঠানং নত্থীতি. পঞ্চমছট্ঠসত্তমট্ঠমনৰমানি.

১০. দসমসিক্খাপদং

১১১৬. দসমে ৰূপকাসেয্যাতি এত্থ কাসধাতুযা গত্যত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘গচ্ছেয্যা’’তি. দসমং.

গব্ভিনিৰগ্গো সত্তমো.

৮. কুমারিভূতৰগ্গো

১-২-৩. পঠম-দুতিয-ততিযসিক্খাপদ-অত্থযোজনা

১১১৯. কুমারিভূতৰগ্গস্স পঠমদুতিযততিযেসু যা পন তা মহাসিক্খমানাতি সম্বন্ধো. সব্বপঠমা দ্ৰে মহাসিক্খমানাতি গব্ভিনিৰগ্গে সব্বাসং সিক্খমানানং পঠমং ৰুত্তা দ্ৰে মহাসিক্খমানা. তা পনাতি মহাসিক্খমানা পন. সিক্খমানাইচ্চেৰ ৰত্তব্বাতি সম্মুতিকম্মেসু সামঞ্ঞতো ৰত্তব্বা. ‘‘গিহিগতা’’তি ৰা ‘‘কুমারিভূতা’’তি ৰা ন ৰত্তব্বা, ৰদন্তি চে, সম্মুতিকম্মং কুপ্পতীতি অধিপ্পাযো. গিহিগতাযাতি এত্থ গিহিগতা নাম পুরিসন্তরগতা ৰুচ্চতি. সা হি যস্মা পুরিসসঙ্খাতেন গিহিনা গমিযিত্থ, অজ্ঝাচারৰসেন, গিহিং ৰা গমিত্থ, তস্মা গিহিগতাতি ৰুচ্চতি. অযং সিক্খমানাতি সম্বন্ধো. কুমারিভূতা নাম সামণেরা ৰুচ্চতি. সা হি যস্মা অগিহিগতত্তা কুমারী হুত্ৰা ভূতা, কুমারিভাৰং ৰা ভূতা গতা, তস্মা কুমারিভূতাতি ৰুচ্চতি. তিস্সোপীতি গিহিগতা কুমারিভূতা মহাসিক্খমানাতি তিস্সোপি. সিক্খমানাতি সিক্খং মানেতীতি সিক্খমানাতি. পঠম দুতিয ততিযানি.

৪. চতুত্থসিক্খাপদং

১১৩৬. চতুত্থে অনুত্তানৰচনং নত্থীতি. চতুত্থং.

৫. পঞ্চমসিক্খাপদং

পঞ্চমে এত্থ সিক্খাপদে ‘‘সঙ্ঘেন পরিচ্ছিন্দিতব্বা’’তি যং ৰচনং ৰুত্তং, তস্সাতি যোজনাতি. পঞ্চমং.

৬-৭-৮. ছট্ঠ-সত্তম-অট্ঠমসিক্খাপদং

ছট্ঠসত্তমট্ঠমেসু অনুত্তানট্ঠানং নত্থীতি. ছট্ঠসত্তমট্ঠমানি.

৯. নৰমসিক্খাপদং

১১৫৮. নৰমে অন্তোতি অব্ভন্তরে. ইমিনা আত্যূপসগ্গস্সত্থং দস্সেতি. ‘‘সোক’’ন্তিআদিনা অন্তো ৰাসেতি পৰেসেতীতি আৰাসা. সোকং আৰাসা সোকাৰাসাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. ঘরং ঘরসামিকা আৰিসন্তি ৰিয, এৰং অযম্পি সোকং আৰিসতীতি যোজনা. ইতীতি এৰং. ন্তি সোকং. স্ৰাস্সাতি সো অস্সা. সোতি সোকো. অস্সাতি সিক্খমানায. আৰাসোতি আৰাসোকাসো. ‘‘এদিসা অয’’ন্তি ইমিনা ‘‘অজানন্তী’’তি এত্থ অজাননাকারং দস্সেতীতি. নৰমং.

১০. দসমসিক্খাপদং

১১৬২. দসমে অনাপুচ্ছাতি এত্থ ত্ৰাপচ্চযো লোপোতি আহ ‘‘অনাপুচ্ছিত্ৰা’’তি. দ্ৰিক্খত্তুন্তি দ্ৰে ৰারে. সকিন্তি একৰারং.

১১৬৩. অপুব্বং সমুট্ঠানসীসং ইমস্সাতি অপুব্বসমুট্ঠানসীসং. দ্ৰীসুপি ঠানেসূতি ৰাচাতো চ কাযৰাচাতো চাতি দ্ৰীসু ঠানেসুপি. অননুজানাপেত্ৰাতি মাতাপিতূহি চ সামিকেন চ ন অনুজানাপেত্ৰাতি. দসমং.

১১. একাদসমসিক্খাপদং

১১৬৭. একাদসমে তত্থাতি ‘‘পারিৰাসিযছন্দদানেনা’’তি ৰচনে. অঞ্ঞত্রাতি অঞ্ঞং ঠানং.

একং অজ্ঝেসন্তীতি একং ভিক্খুং ধম্মকথনত্থায নিয্যোজেন্তি. অঞ্ঞং পনাতি উপোসথিকতো অঞ্ঞং পন.

তত্রাতি তেসু ভিক্খূসু. সুভাসুভং নক্খত্তং পঠতীতি নক্খত্তপাঠকো. দারুণন্তি কক্খল়ং. তেতি ভিক্খূ. তস্সাতি নক্খত্তপাঠকস্স ভিক্খুস্স. ‘‘নক্খত্তং পটিমানেন্তং, অত্থো বালং উপচ্চগা’’তিজাতকপাল়ি (জা. ১.১.৪৯). অযং পনেত্থ যোজনা – নক্খত্তং পটিমানেন্তং বালং অত্থো হিতং উপচ্চগা উপসমীপে অতিক্কমিত্ৰা অগাতি. একাদসমং.

১২. দ্ৰাদসমসিক্খাপদং

১১৭০. দ্ৰাদসমে নপ্পহোতীতি ভিক্খুনিযো নিৰাসাপেতুং ন সক্কোতীতি. দ্ৰাদসমং.

১৩. তেরসমসিক্খাপদং

১১৭৫. তেরসমে একং ৰস্সন্তি এত্থ ৰস্সসদ্দো সংৰচ্ছরপরিযাযো, উপযোগৰচনঞ্চ ভুম্মত্থে হোতীতি আহ ‘‘একস্মিং সংৰচ্ছরে’’তি. তেরসমং.

কুমারিভূতৰগ্গো অট্ঠমো.

৯. ছত্তুপাহনৰগ্গো

১. পঠমসিক্খাপদ-অত্থযোজনা

১১৮১. ছত্তৰগ্গস্স পঠমে কদ্দমাদীনীতি চিক্খল্লাদীনি. আদিসদ্দেন উদকাদীনি সঙ্গণ্হাতি. গচ্ছাদীনীতি খুদ্দপাদপাদীনি. আদিসদ্দেন অঞ্ঞানিপি ছত্তং ধারেতুং অসক্কুণেয্যানি সম্বাধট্ঠানানি সঙ্গণ্হাতীতি. পঠমং.

২. দুতিযসিক্খাপদং

১১৮৪. দুতিযে যানেনাতি যন্তি ইচ্ছিতট্ঠানং সুখেন গচ্ছন্তি অনেনাতি যানন্তি. দুতিযং.

৩. ততিযসিক্খাপদং

১১৯১. ততিযে ‘‘ৰিপ্পকিরিযিংসূ’’তি কিরিযাপদস্স কত্তুনা অৰিনাভাৰতো কত্তারং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘মণযো’’তি. মণযোতি চ রতনানীতি. ততিযং.

৪. চতুত্থসিক্খাপদং

১১৯৪. চতুত্থে সীসূপগাদীসূতি আদিসদ্দেন গীৰূপগাদযো সঙ্গণ্হাতি. যং যন্তি অলঙ্কারন্তি. চতুত্থং.

৫. পঞ্চমসিক্খাপদং

১১৯৯. পঞ্চমে গন্ধেন চাতি গন্ধেতি অত্তনো ৰত্থুং সূচেতি পকাসেতীতি গন্ধো. ৰণ্ণকেন চাতি ৰিলেপনেন চ. তঞ্হি ৰণ্ণযতি ছৰিসোভং পকাসেতীতি ৰণ্ণকন্তি ৰুচ্চতি. চসদ্দেন সমাহারদ্ৰন্দৰাক্যং দীপেতীতি. পঞ্চমং.

৬. ছট্ঠসিক্খাপদং

১২০২. ছট্ঠে অনুত্তানৰচনং নত্থীতি. ছট্ঠং.

৭. সত্তমসিক্খাপদং

১২০৮. সত্তমে উম্মদ্দনেতি উপ্পীল়িত্ৰা মদ্দনে. সংবাহনেপীতি পুনপ্পুনং বাহনেপীতি. সত্তমং.

৮-১০. অট্ঠমাদিসিক্খাপদং

১২১০. অট্ঠমাদীসু তীসু অনুত্তানৰচনং নত্থীতি. অট্ঠমনৰমদসমানি.

১১. একাদসমসিক্খাপদং

১২১৪. একাদসমে অভিমুখমেৰাতি অভিমুখে এৰ. মুখস্স হি অভি অভিমুখন্তি ৰচনত্থো কাতব্বো, সত্তমিযা অংকারো. ইমিনা পুরতোতি এত্থ তোপচ্চযো ভুম্মত্থে হোতীতি দস্সেতি. উপচারন্তি দ্ৰাদসহত্থূপচারন্তি. একাদসমং.

১২. দ্ৰাদসমসিক্খাপদং

১২১৯. দ্ৰাদসমে ‘‘অনোকাসকত’’ন্তিপদস্স অযুত্তসমাসভাৰঞ্চ ৰিসেসনপরপদবাহিরসমাসভাৰঞ্চ দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘অকতওকাস’’ন্তি. ওকাসো ন কতো যেনাতি অনোকাসকতো, ভিক্খু, তং. ‘‘অনিযমেত্ৰা’’তি ইমিনা ‘‘অনোদিস্সা’’তি পদস্স ত্ৰাপচ্চযন্তভাৰং দস্সেতীতি. দ্ৰাদসমং.

১৩. তেরসমসিক্খাপদং

১২২৬. তেরসমে উপচারেপীতি অপরিক্খিত্তস্স গামস্স পরিক্খেপারহট্ঠানসঙ্খাতে উপচারেপি.

১২২৭. ‘‘অচ্ছিন্নচীৰরিকাযা’’তি সামঞ্ঞতো ৰুত্তেপি ৰিসেসোযেৰাধিপ্পেতোতি আহ ‘‘সঙ্কচ্চিকচীৰরমেৰা’’তি. সমন্ততো পুরিসানং দস্সনং কন্তীযতি ছিন্দীযতি এত্থাতি সঙ্কচ্চি, অধক্খকউব্ভনাভিট্ঠানং, সঙ্কচ্চে নিৰসিতব্বন্তি সংকচ্চিকং, তমেৰ চীৰরন্তি সঙ্কচ্চিকচীৰরন্তি. তেরসমং.

ছত্তুপাহনৰগ্গো নৰমো.

সব্বানেৰ সিক্খাপদানীতি সম্বন্ধো. ততোতি তেহি অট্ঠাসীতিসতসিক্খাপদেহি, অপনেত্ৰাতি সম্বন্ধো.

তত্রাতি তেসু খুদ্দকেসু. এত্থাতি দসসু সিক্খাপদেসূতি.

ভিক্খুনিৰিভঙ্গে খুদ্দকৰণ্ণনায

যোজনা সমত্তা.

৫. পাটিদেসনীযসিক্খাপদ-অত্থযোজনা

খুদ্দকানং অনন্তরা পাটিদেসনীযা নাম অট্ঠ যে ধম্মা সঙ্খেপেনেৰ সঙ্গহং আরূল়্হা সঙ্গীতিকারেহি, তেসং অট্ঠন্নং পাটিদেসনীযনামকানং ধম্মানং সঙ্খেপেনেৰ এসা ৰণ্ণনা পৰত্ততেতি যোজনা.

১২২৮. যানি সব্বিতেলাদীনীতি সম্বন্ধো. হীতি ৰিত্থারো. এত্থাতি অট্ঠসু পাটিদেসনীযেসু. পাল়িৰিনিমুত্তকেসূতি পাল়িতো ৰিনিমুত্তকেসু. সব্বেসূতি অখিলেসু সব্বিতেলাদীসূতি.

ভিক্খুনিৰিভঙ্গে পাটিদেসনীযৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

পনাতি পক্খন্তরজোতকো. যে ধম্মা উদ্দিট্ঠাতি সম্বন্ধো. তেসন্তি পাটিদেসনীযানং. পুন তেসন্তি সেখিযঅধিকরণসমথধম্মানং.

ন্তি অত্থৰিনিচ্ছযং, ৰিদূ ৰদন্তীতি সম্বন্ধো. যকারো পদসন্ধিকরো. অযং পনেত্থ যোজনা – তেসং পাটিদেসনীযানং অনন্তরা যে চ সেখিযা পঞ্চসত্ততি যে চ ধম্মা, চসদ্দো লুত্তনিদ্দিট্ঠো, অধিকরণৰ্হযা অধিকরণসমথনামকা সত্ত যে চ ধম্মা ভগৰতা উদ্দিট্ঠা, তেসং সেখিযঅধিকরণসমথধম্মানং যো অত্থৰিনিচ্ছযো ৰিভঙ্গে মযা ৰুত্তো, তাদিসমেৰ তং অত্থৰিনিচ্ছযং ভিক্খুনীনং ৰিভঙ্গেপি ৰিদূ ৰদন্তি যস্মা, তস্মা তেসং ধম্মানং সেখিযঅধিকরণসমথধম্মানং যা অত্থৰণ্ণনা তত্থ মহাৰিভঙ্গে ৰিসুং মযা ন ৰুত্তা. ইমা অত্থৰণ্ণনা ইধাপি ভিক্খুনীনং ৰিভঙ্গেপি, পিসদ্দো লুত্তনিদ্দিট্ঠো, মযা ন ৰুত্তাযেৰাতি. নকারো দ্ৰীসু কিরিযাসু যোজেতব্বো.

‘‘সব্বাসৰপহং মগ্গং, পুঞ্ঞকম্মেন চিমিনা;

উপ্পাদেত্ৰা সসন্তানে, সত্তা পস্সন্তু নিব্বুতি’’ন্তি.

অযং গাথা এতরহি পোত্থকেসু নত্থি, টীকাসু পন অত্থি. তস্মা এৰমেত্থ যোজনা ৰেদিতব্বা – ইমিনা পুঞ্ঞকম্মেন চ ৰিভঙ্গৰণ্ণনায কতেন ইমিনা পুঞ্ঞকম্মেন চ অঞ্ঞেন পুঞ্ঞকম্মেন চ. চসদ্দো হি অৰুত্তসম্পিণ্ডনত্থো. সত্তা সব্বে সত্তা সব্বাসৰপহং সব্বেসং আসৰানং ৰিঘাতকং মগ্গং অরহত্তমগ্গং সসন্তানে অত্তনো নিযকজ্ঝত্তে উপ্পাদেত্ৰা জনেত্ৰা নিব্বুতিং খন্ধপরিনিব্বানং ঞাণালোচনেন পস্সন্তূতি.

ইতি সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায

ভিক্খুনিৰিভঙ্গৰণ্ণনায

যোজনা সমত্তা.

জাদিলঞ্ছিতনামেন, নেকানং ৰাচিতো মযা;

ভিক্খুনীনং ৰিভঙ্গস্স, সমত্তো যোজনানযোতি.

নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স

মহাৰগ্গযোজনা

১. মহাখন্ধকং

১. বোধিকথা

এৰূভতোৰিভঙ্গস্স, কত্ৰান যোজনানযং;

মহাৰগ্গখন্ধকস্স, করিস্সং যোজনানযং.

উভিন্নন্তি উভযেসং. পাতিমোক্খানন্তি পাতিমোক্খৰিভঙ্গানং. পাতিমোক্খগহণেন হেত্থ তেসং ৰিভঙ্গোপি গহিতো অভেদেন ৰা উত্তরপদলোপৰসেন ৰা. খন্ধকন্তি পঞ্ঞত্তিসমূহং. খন্ধসদ্দো হেত্থ পঞ্ঞত্তিৰাচকো. ৰিনযপঞ্ঞত্তিযো ৰুচ্চন্তি ‘‘খন্ধো’’তি. তেসং সমূহো খন্ধকো. অথৰা খন্ধোতি রাসি. খন্ধসদ্দো হি রাসত্থৰাচকো. ৰিনযপঞ্ঞত্তিরাসি ৰুচ্চতি ‘‘খন্ধো’’তি. ককারো পকাসকৰাচকো. খন্ধানং ৰিনযপঞ্ঞত্তিরাসীনং কো পকাসকোতি খন্ধকো, তং খন্ধকং. অযং পনেত্থ যোজনা – উভিন্নং পাতিমোক্খানং সঙ্গীতিসমনন্তরং খন্ধকোৰিদা খন্ধকেসু কুসলা মহাথেরা যং খন্ধকং সঙ্গাযিংসু, তস্স খন্ধকস্স দানি সংৰণ্ণনাক্কমো যস্মা সম্পত্তো, তস্মা তস্স খন্ধকস্স অযং অনুত্তানত্থৰণ্ণনা হোতীতি.

যে অত্থাতি সম্বন্ধো. হিসদ্দো পদালঙ্কারো. যেসন্তি পদানং. তেতি তে অত্থে. ভৰেতি ভৰেয্য, ভৰিতুং সক্কুণেয্যাতি অত্থো. তেসন্তি অত্থানং. কিন্তি কিং পযোজনং. তেতি অত্থে, ঞাতুন্তি সম্বন্ধো. অথৰা তেতি অত্থা, অৰণ্ণিতাতি সম্বন্ধো. তেসংযেৰাতি অত্থানমেৰ. অযং পনেত্থ যোজনা – পদভাজনীযে যেসং পদানং যে অত্থা ভগৰতা পকাসিতা, তেসং পদানন্তি পাঠসেসো, তে অত্থে পুন ৰদেয্যাম চে, কদা পরিযোসানং সংৰণ্ণনায পরিনিট্ঠানং ভৰে, ন ভৰেয্যাতি অধিপ্পাযো. যে চেৰ অত্থা উত্তানা, তেসং সংৰণ্ণনায কিং পযোজনং, ন পযোজনন্তি অধিপ্পাযো. অধিপ্পাযানুসন্ধীহি চ অধিপ্পাযেন চ অনুসন্ধিনা চ ব্যঞ্জনেন চ যে পন অত্থা অনুত্তানা, তে অত্থে, অত্থা ৰা অৰণ্ণিতা যস্মা ঞাতুং ন সক্কা, তস্মা তেসংযেৰ অত্থানং অযং সংৰণ্ণনানযো হোতীতি. ইতিসদ্দো পরিসমাপনত্থো.

. ‘‘তেন…পে… ৰেরঞ্জায’’ন্তিআদীসু (পারা. ১) করণৰচনে ৰিসেসকারণমত্থি ৰিয, ‘‘তেন…পে… পঠমাভিসম্বুদ্ধো’’তি এত্থ কিঞ্চাপি নত্থীতি যোজনা. অসদিসোপমাযং. কিঞ্চাপিসদ্দো গরহত্থজোতকো, পন-সদ্দো সম্ভাৰনত্থজোতকো. ‘‘করণৰচনেনেৰা’’তি এত্থ এৰকারেন উপযোগৰচনং ৰা ভুম্মৰচনং ৰা নিৰারেতি. অভিলাপোতি অভিমুখং অত্থং লপতীতি অভিলাপো, সদ্দো. আদিতোতি ৰেরঞ্জকণ্ডতো. এতন্তি ‘‘তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা উরুৰেলায’’ন্তিআদিৰচনং. ‘‘অঞ্ঞেসুপী’’তি ৰত্ৰা তমেৰত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘ইতো পরেসূ’’তি.

যদি ৰিসেসকারণং নত্থি, কিং পনেতস্স ৰচনে পযোজনন্তি চোদেন্তো আহ ‘‘কিং পনেতস্সা’’তিআদি. এতস্সাতি ‘‘তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা উরুৰেলায’’ন্তিআদিৰচনস্স. নিদানদস্সনং পযোজনং নামাতি যোজনা. তমেৰত্থং ৰিভাৰেতুমাহ ‘‘যা হী’’তিআদি. যা পব্বজ্জা চেৰ যা উপসম্পদা চ ভগৰতো অনুঞ্ঞাতাতি যোজনা. যানি চ অনুঞ্ঞাতানীতি সম্বন্ধো. তানীতি পব্বজ্জাদীনি. অভিসম্বোধিন্তি অরহত্তমগ্গঞাণপদট্ঠানং সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণঞ্চ সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণপদট্ঠানং অরহত্তমগ্গঞাণঞ্চ. বোধিমহামণ্ডেতি মহন্তানং মগ্গঞাণসব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণানং পসন্নট্ঠানে বোধিরুক্খমূলেতি অত্থো. এৰন্তিআদি নিগমনং.

তত্থাতি যং ‘‘তেন সমযেন উরুৰেলায’’ন্তিআদিৰচনং ৰুত্তং, তত্থ. উরুৰেলাযন্তি এত্থ উরুসদ্দো মহন্তপরিযাযোতি আহ ‘‘মহাৰেলায’’ন্তি. ‘‘ৰালিকরাসিম্হী’’তি ইমিনা ৰেলাসদ্দস্স রাসত্থং দস্সেতি, কালসীমাদযো নিৰত্তেতি. যদি পন ‘‘উরূ’’তি ৰালিকায নামং, ‘‘ৰেলা’’তি মরিযাদায, এৰঞ্হি সতি ননু উরুযা ৰেলাতি অত্থো দট্ঠব্বোতি আহ ‘‘ৰেলাতিক্কমনহেতু আহটা উরু উরুৰেলা’’তি. ইমিনা ৰেলায অতিক্কমো ৰেলা উত্তরপদলোপৰসেন, ৰেলায আহটা উরু উরুৰেলা পদৰিপরিযাযৰসেনাতি দস্সেতি. এত্থাতি ‘‘উরুৰেলায’’ন্তিপদে. তমেৰত্থং ৰিভাৰেন্তো আহ ‘‘অতীতে কিরা’’তিআদি. অনুপ্পন্নে বুদ্ধে পব্বজিত্ৰাতি সম্বন্ধো. তাপসপব্বজ্জন্তি ইসিপব্বজ্জং, ন সমণপব্বজ্জং. কতিকৰত্তন্তি করণং কতং, কতেন পৰত্তং কতিকং, তমেৰ ৰত্তং কতিকৰত্তং. অকংসু কিরাতি সম্বন্ধো. যোতি যো কোচি. অঞ্ঞোতি অত্তনা অপরো. সো আকিরতূতি সম্বন্ধো. পত্তপুটেনাতি পণ্ণেন কতেন পুটেন. ততোতি কতিকৰত্তকরণতো. তত্থাতি তস্মিং পদেসে. ততোতি মহাৰালিকরাসিজননতো, পরন্তি সম্বন্ধো. নন্তি তং পদেসং. ন্তি মহাৰালিকরাসিং.

‘‘বোধিরুক্খমূলে’’তি এত্থ অস্সত্থরুক্খস্স উপচারৰসেন বোধীতি নামলভনং দস্সেন্তো আহ ‘‘বোধি ৰুচ্চতি চতূসু মগ্গেসু ঞাণ’’ন্তিআদি. ইমিনা চত্তারি সচ্চানি বুজ্ঝতীতি বোধীতি ৰচনত্থেন চতূসু মগ্গেসু ঞাণং বোধি নামাতি দস্সেতি. এত্থাতি বোধিম্হি, বোধিযং ৰা. সমীপত্থে চেতং ভুম্মৰচনং. রুক্খোপীতি পিসদ্দেন ন মগ্গঞাণমেৰাতি দস্সেতি. মূলেতি আসন্নে. পঠমাভিসম্বুদ্ধোতি অনুনাসিকলোপৰসেন সন্ধীতি আহ ‘‘পঠমং অভিসম্বুদ্ধো’’তি. ‘‘হুত্ৰা’’তি ইমিনা ‘‘পঠম’’ন্তিপদস্স ভাৰনপুংসকং দস্সেতি. সব্বপঠমংযেৰাতি সব্বেসং জনানং পঠমমেৰ অভিসম্বুদ্ধো হুত্ৰাতি সম্বন্ধো. একো এৰ পল্লঙ্কো একপল্লঙ্কোতি অৰধারণসমাসং দস্সেন্তো আহ ‘‘একেনেৰ পল্লঙ্কেনা’’তি. ‘‘সকিং…পে… আভুজিতেনা’’তি ইমিনা অৰধারণফলং দস্সেতি. পল্লঙ্কোতি চ ঊরুবদ্ধাসনং. ৰিমুত্তিসুখং পটিসংৰেদীতি এত্থ তদঙ্গাদীসু (পটি. ম. অট্ঠ. ১.১.১০৪) পঞ্চসু ৰিমুত্তীসু পটিপ্পস্সদ্ধিসঙ্খাতা ফলসমাপত্তি এৰাধিপ্পেতাতি আহ ‘‘ফলসমাপত্তিসুখ’’ন্তি. ফলসমাপত্তীতি অরহত্তফলসমাপত্তি. সা হি ৰিরুদ্ধেহি উপক্কিলেসেহি মুচ্চিতট্ঠেন ৰিমুত্তীতি ৰুচ্চতি, তায সম্পযুত্তং সুখং ৰিমুত্তিসুখং, চতুত্থজ্ঝানিকং অরহত্তফলসমাপত্তিসুখং. অথৰা তায জাতং সুখং ৰিমুত্তিসুখং, সকলকিলেসদুক্খূপসমসুখং. ‘‘পটিসংৰেদযমানো’’তিইমিনা ‘‘পটিসংৰেদী’’তি এত্থ ণীপচ্চযস্স কত্তুত্থং দস্সেতি. পুনপ্পুনং সুট্ঠু ৰদতি অনুভৰতীতি পটিসংৰেদী. পটিসংৰেদী হুত্ৰা নিসীদীতি সম্বন্ধো.

পচ্চযাকারন্তি অৰিজ্জাদিপচ্চযানং উপ্পাদাকারং. কস্মা পচ্চযাকারো পটিচ্চসমুপ্পাদো নামাতি আহ ‘‘পচ্চযাকারো হী’’তিআদি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. ‘‘অঞ্ঞমঞ্ঞ’’ন্তিইমিনা ‘‘পটিচ্চা’’তিপদস্স কম্মং দস্সেতি, ‘‘সহিতে’’তিইমিনা সংসদ্দস্সত্থং. ‘‘ধম্মে’’তিইমিনা তস্স সরূপং. এত্থাতি ইমিস্সং ৰিনযট্ঠকথাযং. তত্থাতি ‘‘অনুলোমপটিলোম’’ন্তিপদে, অনুলোমপটিলোমেসু ৰা. স্ৰেৰ পচ্চযাকারো ৰুচ্চতীতি যোজনা. ‘‘অত্তনা কত্তব্বকিচ্চকরণতো’’তিইমিনা অনুলোমসদ্দস্স সভাৰত্থং দস্সেতি. স্ৰেৰাতি পচ্চযাকারো এৰ. তং কিচ্চন্তি অত্তনা কত্তব্বং তং কিচ্চং. তস্স অকরণতোতি অত্তনা কত্তব্বকিচ্চস্স অকরণতো. ইমিনা পটিলোমসদ্দস্স সভাৰত্থং দস্সেতি. পুরিমনযেনেৰাতি ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা’’তিআদিনা পুরিমনযেনেৰ. ৰাতি অথৰা. পৰত্তিযাতি সংসারপৰত্তিযা. অনুলোমোতি অনুকূলো, অনুরূপো ৰা. ইতরোতি ‘‘অৰিজ্জাযত্ৰেৰা’’তিআদিনা ৰুত্তো পচ্চযাকারো. তস্সাতি পৰত্তিযা. পটিলোমোতি পটিৰিরুদ্ধো, এত্থাতি ‘‘অনুলোমপটিলোম’’ন্তিপদে. অত্থো দট্ঠব্বোতি এত্থ অত্থো এৰাতি সম্ভৰতো তস্স ফলং ৰা ‘‘সদ্দন্তরত্থাপোহনেন সদ্দো অত্থং ৰদতী’’তি ৰচনতো (উদা. অট্ঠ. ১; দী. নি. টী. ১.১; ম. নি. টী. ১.মুলপরিযাযসুত্তৰণ্ণনা; সং. নি. টী. ১.১.ওঘতরযসুত্তৰণ্ণনা; অ. নি. টী. ১.১.রুপাদিৰগ্গৰণ্ণনা) সদ্দন্তরত্থাপোহনং ৰা দস্সেন্তো আহ ‘‘আদিতো পনা’’তিআদি. যাৰসদ্দো অৰধিৰচনো. যাৰ অন্তং পাপেত্ৰাতি সম্বন্ধো. ইতোতি ইমেহি ৰুত্তেহি দ্ৰীহি অত্থেহি. ‘‘মনসাকাসী’’তি এত্থ ইকারলোপৰসেন সন্ধীতি আহ ‘‘মনসি অকাসী’’তি. তত্থাতি ‘‘মনসাকাসী’’তিপদে. যথাতি যেনাকারেন. ইদন্তি ইমং আকারং. তত্থাতি ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা’’তিআদিপাঠে অৰযৰত্থো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. সমাসমজ্ঝে তসদ্দেন পুব্বপদস্সেৰ লিঙ্গৰচনানি গহেতব্বানীতি আহ ‘‘অৰিজ্জা চ সা পচ্চযো চা’’তি. ৰাক্যে পন তসদ্দেন পরপদস্সেৰ লিঙ্গৰচনানি গহেতব্বানি. ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা’’তিপদং ‘‘সম্ভৰন্তী’’তিপদেন সম্বন্ধিতব্বন্তি আহ ‘‘তস্মা অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা সম্ভৰন্তী’’তি. সব্বপদেসূতি ‘‘সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণ’’ন্তিআদীসু সব্বেসু পদেসু.

যথা পনাতি যেনাকারেন পন. ইদন্তি ইমং আকারং. তত্থাতি ‘‘অৰিজ্জায…পে… নিরোধো’’তিআদিৰাক্যে. অৰিজ্জাযত্ৰেৰাতি এত্থ ‘‘ভদ্দিযোত্ৰেৰা’’তিআদীসু ৰিয ‘‘ভদ্দিযো ইতি এৰা’’তি পদচ্ছেদো কত্তব্বো, ন এৰং ‘‘অৰিজ্জায ইতি এৰা’’তি, অথ খো ‘‘অৰিজ্জায তু এৰা’’তি কাতব্বোতি আহ ‘‘অৰিজ্জায তু এৰা’’তি. ‘‘প অতিমোক্খং অতিপমোক্খ’’ন্তিআদীসু (কঙ্খা. অট্ঠ. নিদানৰণ্ণনা) ৰিয উপসগ্গব্যত্তযেন ৰুত্তং, এৰমিধ নিপাতব্যত্তযেন ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. তত্থ এৰসদ্দেন সত্তজীৰাদযো নিৰত্তেতি. তুসদ্দো পক্খন্তরত্থজোতকো. অনুলোমপক্খতো পটিলোমসঙ্খাতং পক্খন্তরং মনসাকাসীতি অত্থো. অসেসৰিরাগনিরোধসদ্দো অযুত্তসমাসো, উত্তরপদেন চ ততিযাসমাসোতি আহ ‘‘ৰিরাগসঙ্খাতেন মগ্গেন অসেসনিরোধা’’তি. তত্থ অসেসসদ্দং ৰিরাগসদ্দেন সম্বন্ধমকত্ৰা নিরোধসদ্দেন সম্বন্ধং কত্ৰা অত্থস্স গহণং অযুত্তসমাসো নাম. ‘‘মগ্গেনা’’তিইমিনা ৰিরাগসদ্দস্সত্থং দস্সেতি. মগ্গো হি ৰিরজ্জনট্ঠেন ৰিরাগোতি ৰুচ্চতি. সঙ্খারনিরোধোতি এত্থ মগ্গেন নিরোধত্তা অনুপ্পাদনিরোধো হোতীতি আহ ‘‘সঙ্খারানং অনুপ্পাদনিরোধো হোতী’’তি. অনুপ্পাদনিরোধোতি চ অনুপ্পাদেন নিরোধো সমুচ্ছেদৰসেন নিরুদ্ধত্তা. এৰন্তি যথা অৰিজ্জাযত্ৰেৰ অসেসৰিরাগনিরোধা সঙ্খারনিরোধো, এৰং তথাতি অত্থো. তত্থাতি ‘‘এৰমেতস্সা’’তিআদিৰচনে. কেৰলসদ্দো সকলপরিযাযোতি আহ ‘‘সকলস্সা’’তি, অনৰসেসস্সাতি অত্থো. অথৰা সত্তজীৰাদীহি অমিস্সিতত্তা অমিস্সত্থোতি আহ ‘‘সুদ্ধস্স ৰা’’তি. ‘‘সত্তৰিরহিতস্সা’’তি ইমিনা সুদ্ধভাৰং দস্সেতি. দুক্খক্খন্ধস্সাতি এত্থ খন্ধসদ্দো রাসত্থৰাচকোতি আহ ‘‘দুক্খরাসিস্সা’’তি.

এতমত্থং ৰিদিত্ৰাতি এত্থ এতসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘য্ৰায’’ন্তিআদি. তত্থ ‘‘অৰিজ্জাদিৰসেন…পে… নিরোধো হোতী’’তি য্ৰাযং অত্থো ৰুত্তোতি যোজনা. সমুদযো চ হোতীতি সম্বন্ধো. ৰিদিতৰেলাযন্তি পাকটৰেলাযং পসিদ্ধকালেতি অত্থো. ইমং উদানন্তি এত্থ ইমসদ্দো ৰুচ্চমানাপেক্খো. তস্মিং অত্থে ৰিদিতে সতীতি যোজনা. পজাননতাযাতি পকারেন জাননভাৰস্স. সোমনস্সযুত্তঞাণসমুট্ঠানন্তি সোমনস্সেন একুপ্পাদাদিৰসেন যুত্তেন ঞাণেন সমুট্ঠানং, যুত্তং ৰা ঞাণসঙ্খাতং সমুট্ঠানং উদানন্তি সম্বন্ধো. তত্থ উদানন্তি কেনট্ঠেন উদানং? উদানট্ঠেন, মোদনট্ঠেন, কীল়নট্ঠেন চাতি অত্থো. কিমিদং উদানং নাম? পীতিৰেগসমুট্ঠাপিতো উদাহারো. যথা (উদা. অট্ঠ. গন্থারম্ভকথা) হি যং তেলাদিমিনিতব্বৰত্থু মানং গহেতুং ন সক্কোতি ৰিসন্দিত্ৰা গচ্ছতি, তং ‘‘অৰসেকো’’তি ৰুচ্চতি. যঞ্চ জলং তল়াকং গহেতুং ন সক্কোতি, অজ্ঝোত্থরিত্ৰা গচ্ছতি, তং ‘‘ওঘো’’তি ৰুচ্চতি. এৰমেৰং যং পীতিৰেগসমুট্ঠাপিতং ৰিতক্কৰিপ্ফারং হদযং সন্ধারেতুং ন সক্কোতি, সো অধিকো হুত্ৰা অন্তো অসণ্ঠহিত্ৰা ৰচীদ্ৰারেন নিক্খমন্তো পটিগ্গাহকনিরপেক্খো উদাহারৰিসেসো ‘‘উদান’’ন্তি ৰুচ্চতি. ‘‘অত্তমনৰাচং নিচ্ছারেসী’’তি ইমিনা উদধাতুস্স উদাহারত্থং দস্সেতি.

তস্সাতি উদানস্স অত্থো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. যদাতি এত্থ দাপচ্চযস্স অত্থৰাক্যং দস্সেন্তো আহ ‘‘যস্মিং কালে’’তি. হৰেতি ‘‘ব্যত্ত’’ন্তি ইমস্মিং অত্থে নিপাতো. ব্যত্তং পাকটন্তি হি অত্থো. পাতুভৰন্তীতি এত্থ পাতুনিপাতস্স অত্থস্স ‘‘হৰে’’তি নিপাতেন ৰুত্তত্তা ভূধাতুস্সেৰ অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘উপ্পজ্জন্তী’’তি. অনুলোম পটিলোম পচ্চযাকার পটিৰেধসাধকাতি অনুলোমতো চ পটিলোমতো চ পচ্চযাকারস্স পটিৰিজ্ঝনস্স সাধকা. বোধিপক্খিযধম্মাতি বোধিযা মগ্গঞাণস্স পক্খে ভৰা সত্ততিংস ধম্মা. অথৰা পাতুনিপাতেন সহ ‘‘ভৰন্তী’’তিপদস্স অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘পকাসন্তী’’তি. ইমস্মিং নযে হৰেসদ্দো একংসত্থৰাচকো. হৰে একংসেনাতি হি অত্থো. অভিসমযৰসেনাতি মগ্গঞাণৰসেন. মগ্গঞাণঞ্হি যস্মা অভিমুখং চত্তারি সচ্চানি সমেচ্চ অযতি জানাতি, তস্মা অভিসমযোতি ৰুচ্চতি.

‘‘কিলেসসন্তাপনট্ঠেনা’’তি ইমিনা আভুসো কিলেসে তাপেতীতি আতাপোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. ন ৰীরিযসামঞ্ঞং হোতি, অথ খো সম্মপ্পধানৰীরিযমেৰাতি আহ ‘‘সম্মপ্পধানৰীরিযৰতো’’তি. ইমিনা আতাপীতি এত্থ ঈপচ্চযস্স ৰন্তুঅত্থং দস্সেতি. আরম্মণূপনিজ্ঝানলক্খণেন চাতি কসিণাদিআরম্মণং উপগন্ত্ৰা নিজ্ঝানসভাৰেন অট্ঠসমাপত্তিসঙ্খাতেন ঝানেন চ. লক্খণূপনিজ্ঝানলক্খণেন চাতি অনিচ্চাদিলক্খণং উপগন্ত্ৰা নিজ্ঝানসভাৰেন ৰিপস্সনামগ্গফলসঙ্খাতেন ঝানেন চ. ‘‘বাহিতপাপস্সা’’তি ইমিনা বাহিতো অণো পাপো অনেনাতি ব্রাহ্মণোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. অণসদ্দো হি পাপপরিযাযো. ‘‘খীণাসৰস্সা’’তি ইমিনা তস্স সরূপং দস্সেতি. অথস্সাতি অথ অস্স, তস্মিং কালে ব্রাহ্মণস্সাতি অত্থো. যা এতা কঙ্খা ৰুত্তাতি সম্বন্ধো. ‘‘কো নু খো…পে… অৰোচা’’তিআদিনা (সং. নি. ২.১২) নযেন চ তথা ‘‘কতমং নু খো…পে… অৰোচা’’তিআদিনা (সং. নি. ২.৩৫) নযেন চ পচ্চযাকারে ৰুত্তাতি যোজনা. নো কল্লো পঞ্হোতি অযুত্তো পঞ্হো, দুপ্পঞ্হো এসোতি অত্থো. তথাতি এৰং, ততো অঞ্ঞথা ৰা. যা চ সোল়স কঙ্খা (ম. নি. ১.১৮; সং. নি. ২.২০) আগতাতি সম্বন্ধো. অপটিৰিদ্ধত্তা কঙ্খাতি যোজনা. সোল়স কঙ্খাতি অতীতৰিসযা পঞ্চ, অনাগতৰিসযা পঞ্চ, পচ্চুপ্পন্নৰিসযা ছাতি সোল়সৰিধা কঙ্খা. ৰপযন্তীতি ৰি অপযন্তি, ইকারলোপেনাযং সন্ধি. ৰিত্যূপসগ্গো ধাত্ৰত্থানুৰত্তকো, অপযন্তি – সদ্দো অপগমনত্থোতি আহ ‘‘অপগচ্ছন্তী’’তি. ‘‘নিরুজ্ঝন্তী’’তিইমিনা অপগমনত্থমেৰ পরিযাযন্তরেন দীপেতি. ‘‘কস্মা’’তি ইমিনা ‘‘যতো পজানাতি সহেতুধম্ম’’ন্তি ৰাক্যস্স পুব্বৰাক্যকারণভাৰং দস্সেতি. সহেতুধম্মন্তি এত্থ সহ অৰিজ্জাদিহেতুনাতি সহেতু, সঙ্খারাদিকো পচ্চযুপ্পন্নধম্মো. সহেতু চ সো ধম্মো চাতি সহেতুধম্মোতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অৰিজ্জাদিকেনা’’তিআদি. ‘‘পটিৰিজ্ঝতী’’তি ইমিনা পজানা তীতি এত্থ ঞাধাতুযা অৰবোধনত্থং দস্সেতি, মারণতোসনাদিকে অত্থে নিৰত্তেতি. ইতীতি তস্মা, ৰপযন্তীতি যোজনা.

. পচ্চযক্খযস্সাতি পচ্চযানং খযট্ঠানস্স অসঙ্খতস্সাতি যোজনা. তত্রাতি দুতিযউদানে. খীযন্তি পচ্চযা এত্থাতি খযং, নিব্বানন্তি আহ ‘‘পচ্চযানং খযসঙ্খাতং নিব্বান’’ন্তি. ‘‘অঞ্ঞাসী’’তি ইমিনা অৰেদীতি এত্থ ৰিদধাতুযা ঞাণত্থং দস্সেতি, অনুভৰনলাভাদিকে নিৰত্তেতি. তস্মা ৰপযন্তীতি সম্বন্ধো. ৰুত্তপ্পকারাতি পঠমউদানে ৰুত্তসদিসা. ধম্মাতি বোধিপক্খিযধম্মা, চতুঅরিযসচ্চধম্মা ৰা.

. ইমং উদানং উদানেসীতি সম্বন্ধো. যেন মগ্গেন ৰিদিতোতি যোজনা. তত্রাতি ততিযউদানে. সো ব্রাহ্মণো তিট্ঠতীতি সম্বন্ধো. তেহি উপ্পন্নেহি বোধিপক্খিযধম্মেহি ৰা যস্স অরিযমগ্গস্স চতুসচ্চধম্মা পাতুভূতা, তেন অরিযমগ্গেন ৰা ৰিধূপযন্তি যোজনা. ৰুত্তপ্পকারন্তি সুত্তনিপাতে ৰুত্তপ্পকারং. মারসেনন্তি কামাদিকং দসৰিধং মারসেনং. ‘‘ৰিধমেন্তো’’তিইমিনা ৰিধূপযন্তি এত্থ ধূপধাতুযা ৰিধমনত্থং দস্সেতি, লিম্পনত্থাদযো নিৰত্তেতি. ‘‘ৰিদ্ধং সেন্তো’’তিইমিনা ৰিধমেন্তোতি এত্থ ধমুধাতুযা ধংসনত্থং দস্সেতি, সদ্দত্থাদযো নিৰত্তেতি. ‘‘সূরিযোৰ ওভাসয’’ন্তিপদস্স ‘‘সূরিযো ইৰা’’তি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘যথা’’তিআদি. সূরিযোতি আদিচ্চো. সো হি যস্মা পঠমকপ্পিকানং সূরং জনেতি, তস্মা সূরিযোতি ৰুচ্চতি. অব্ভুগ্গতোতি অভিমুখং উদ্ধং আকাসং গতো, অব্ভং ৰা আকাসং উগ্গতো. অব্ভসদ্দো হি আকাসপরিযাযো. আকাসো হি যস্মা আভুসো ভাতি দিপ্পতি, তস্মা ‘‘অব্ভ’’ন্তি ৰুচ্চতি. অযং পনেত্থ ওপম্মসংসন্দনং – যথা সূরিযো ওভাসযন্তো তিট্ঠতি, এৰং ব্রাহ্মণো সচ্চানি পটিৰিজ্ঝন্তো. যথা সূরিযো অন্ধকারং ৰিধমেন্তো তিট্ঠতি, এৰং ব্রাহ্মণো মারসেনম্পি ৰিধূপযন্তোতি.

এত্থাতি এতেসু তীসু উদানেসু. পঠমং উদানং উপ্পন্নন্তি সম্বন্ধো. ইমিস্সা খন্ধকপাল়িযা উদানপাল়িং সংসন্দন্তো আহ ‘‘উদানে পনা’’তিআদি. উদানে পন ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. ন্তি উদানে ৰুত্তৰচনং, ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. অচ্চযেনাতি অতিক্কমেন, তমেৰত্থং ৰিভাৰেন্তো আহ ‘‘তদা হী’’তিআদি. তদাতি ‘‘স্ৰে আসনা ৰুট্ঠহিস্সামী’’তি রত্তিং উপ্পাদিতমনসিকারকালে. ভগৰা মনসাকাসীতি সম্বন্ধো. পুরিমা দ্ৰে উদানগাথা আনুভাৰদীপিকা হোন্তীতি যোজনা. তস্সাতি পচ্চযাকারপজাননপচ্চযক্খযাধিগমস্স. একেকমেৰাতি অনুলোমপটিলোমেসু একেকমেৰ. পঠমযামঞ্চাতি অচ্চন্তসংযোগে উপযোগৰচনং, নিরন্তরং পঠমযামকালন্তি অত্থো. ইধ পনাতি ইমস্মিং খন্ধকে পন. তমেৰত্থং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘ভগৰা হী’’তিআদি. তত্থ ভগৰা উদানেসীতি সম্বন্ধো. ৰিসাখপুণ্ণমাযাতি ৰিসাখায যুত্তায পুণ্ণমায. ‘‘অরুণো উগ্গমিস্সতী’’তি ৰত্তব্বসমযেতি সম্বন্ধো. সব্বঞ্ঞুতন্তি সব্বঞ্ঞুভাৰং, অনাৰরণঞাণন্তি অত্থো. ততোতি অরুণুগ্গমনতো. তং দিৰসন্তি ভুম্মত্থে উপযোগৰচনং, তস্মিং দিৰসেতি হি অত্থো. অচ্চন্তসংযোগে ৰা, তং দিৰসং কালন্তি হি অত্থো. এৰং মনসি কত্ৰাতি যথা তং দিৰসং অনুলোমপটিলোমং মনসাকাসি, এৰং মনসি কত্ৰাতি অত্থো. ইতীতি এৰং. ‘‘বোধিরুক্খমূলে…পে… নিসীদী’’তি এৰং ৰুত্তং তং সত্তাহন্তি যোজনা. তত্থেৰাতি বোধিরুক্খমূলেযেৰ.

২. অজপালকথা

. ন ভগৰাতি এত্থ নকারো ‘‘উপসঙ্কমী’’তি পদেন যোজেতব্বো, ন উপসঙ্খমীতি হি অত্থো. তম্হা সমাধিম্হাতি ততো অরহত্তফলসমাপত্তিসমাধিতো. অনন্তরমেৰ অনুপসঙ্কমনং উপমায আৰিকরোন্তো আহ ‘‘যথা পনা’’তিআদি. ইচ্চেৰং ৰুত্তং ন হোতীতি যোজনা. ইদন্তি ইদং অত্থজাতং. এত্থাতি ‘‘ভুত্ৰা সযতী’’তি ৰাক্যে. এৰন্তি উপমেয্যজোতকো. ইধাপীতি ইমিস্সং ‘‘অথ খো ভগৰা’’তিআদিপাল়িযম্পি. ইদন্তি অযমত্থো দীপিতো হোতীতি যোজনা. এত্থাতি ‘‘অথ খো ভগৰা’’তিআদিপাঠে.

অপরানিপীতি পল্লঙ্কসত্তাহতো অঞ্ঞানিপি. তত্রাতি ‘‘অপরানিপী’’তিআদিৰচনে. ভগৰতি নিসিন্নে সতীতি যোজনা. কিরসদ্দো ৰিত্থারজোতকো. কিং নু খোতি পরিৰিতক্কনত্থে নিপাতো. একচ্চানন্তি অপ্পেসক্খানং একচ্চানং. তাসন্তি দেৰতানং. বলাধিগমট্ঠানন্তি বলেন তেজসা অধিগমট্ঠানং. অনিমিসেহীতি উম্মিসেহি. সত্তাহন্তি কম্মত্থে চেতং উপযোগৰচনং, অচ্চন্তসংযোগে ৰা. এৰঞ্হি সতি ‘‘কাল’’ন্তি কম্মং ৰেদিতব্বং. তং ঠানন্তি অনিমিসেহি অক্খীহি ওলোকিযমানট্ঠানং. অথাতি অনিমিসসত্তাহস্স অনন্তরে. রতনচঙ্কমেতি রতনমযে চঙ্কমে. তং ঠানন্তি চঙ্কমট্ঠানং. ততোতি চঙ্কমসত্তাহতো. রতনঘরন্তি রতনমযং গেহং. তত্থাতি রতনঘরে অভিধম্মপিটকং ৰিচিনন্তোতি সম্বন্ধো. এত্থাতি রতনঘরে, অভিধম্মপিটকে ৰা, নিদ্ধারণে চেতং ভুম্মৰচনং. তং ঠানন্তি অভিধম্মপিটকৰিচিননট্ঠানং.

এৰন্তিআদি পুব্বৰচনস্স নিগমৰসেন পচ্ছিমৰচনস্স অনুসন্ধিনিদস্সনং. তেনাতি অজপালানং নিসীদনকারণেন. অস্সাতি নিগ্রোধস্স. ‘‘অজপালনিগ্রোধোত্ৰেৰ নাম’’ন্তি ইমিনা উপচারৰসেন নামলভনং দস্সেতি. অজপা ব্রাহ্মণা লন্তি নিৰাসং গণ্হন্তি এত্থাতি অজপালো, উণ্হকালে ৰা অন্তোপৰিট্ঠে অজে অত্তনো ছাযায পালেতীতি অজপালো, অজপালো চ সো নিগ্রোধো চেতি অজপালনিগ্রোধোতি ৰচনত্থানিপি পকরণন্তরেসু (উদা. অট্ঠ. ৪) দস্সিতানি. তত্রাপীতি অজপালনিগ্রোধেপি. বোধিতোতি বোধিরুক্খতো. এত্থাতি অজপালনিগ্রোধে. ভগৰতি নিসিন্নেতি যোজনা. তত্থাতি ‘‘অথ খো অঞ্ঞতরো’’তিআদিৰচনে. সোতি ব্রাহ্মণো. দিট্ঠমঙ্গলিকো নামাতি দিট্ঠসুতমুতসঙ্খাতেসু তীসু মঙ্গলিকেসু দিট্ঠমঙ্গলিকো নাম কিরাতি অত্থো. ‘‘মানৰসেন…পে… ৰুচ্চতী’’তি ইমিনা ‘‘হুংহু’’ন্তি করোতীতি হুংহুঙ্কো, হুংহুঙ্কো জাতি সভাৰো ইমস্সাতি হুংহুঙ্কজাতিকোতি ৰচনত্থং দস্সেতি.

তেনাতি ব্রাহ্মণেন. সিখাপ্পত্তন্তি অগ্গপ্পত্তং. তস্সাতি উদানস্স. যোতি পুগ্গলো, পটিজানাতীতি সম্বন্ধো. ‘‘ন দিট্ঠমঙ্গলিকতাযা’’তি ইমিনা অৰধারণফলং দস্সেতি. ‘‘বাহিতপাপধম্মত্তা’’তি ইমিনা বাহিতো পাপো ধম্মো অনেনাতি বাহিতপাপধম্মোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘হুংহুঙ্কারপহানেনা’’তি ইমিনা নত্থি হুংহুঙ্কারো ইমস্সাতি নিহুংহুঙ্কোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. রাগাদিকসাৰাভাৰেনাতি ইমিনা নত্থি রাগাদিকসাৰো ইমস্সাতি নিক্কসাৰোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘ভাৰনানুযোগযুত্তচিত্ততাযা’’তি ইমিনা যতং অনুযুত্তং অত্তং চিত্তং ইমস্সাতি যতত্তোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. এত্থ হি যতসদ্দো ৰীরিযৰাচকো, যতধাতুযা নিপ্ফন্নো, অত্তসদ্দো চিত্তপরিযাযো. যতসদ্দস্স যমুধাতুযা চ নিপ্ফন্নভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘সীলসংৰরেন ৰা’’তিআদি. ‘‘সঞ্ঞতচিত্ততাযা’’তি ইমিনা যমতি সংযমতীতি যতং, যতং অত্তং চিত্তং ইমস্সাতি যতত্তোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. সচ্চানি ৰিদন্তি জানন্তীতি ৰেদানীতি ৰচনত্থেন মগ্গঞাণানি ৰেদানি নামাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘চতুমগ্গঞাণসঙ্খাতেহি ৰেদেহী’’তি. ‘‘চতুমগ্গঞাণসঙ্খাতান’’ন্তি ৰিভত্তিপরিণামং কত্ৰা ‘‘ৰেদান’’ন্তিপদেন যোজেতব্বো. অন্তন্তি নিব্বানং. তঞ্হি যস্মা সঙ্খারানং অৰসানে জাতং, তস্মা অন্তন্তি ৰুচ্চতি. পুন অন্তন্তি অরহত্তফলং. তঞ্হি যস্মা মগ্গস্স পরিযোসানে পৰত্তং, তস্মা অন্তন্তি ৰুচ্চতি. ‘‘মগ্গব্রহ্মচরিযস্স ৰুসিতত্তা’’তি ইমিনা ৰুসিতং মগ্গসঙ্খাতং ব্রহ্মচরিযং অনেনাতি ৰুসিতব্রহ্মচরিযোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. ধম্মেন ব্রহ্মৰাদং ৰদেয্যাতি ৰুত্তৰচনস্স অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ব্রাহ্মণো অহন্তি এতং ৰাদং ধম্মেন ৰদেয্যা’’তি. ধম্মেনাতি ভূতেন সভাৰেন. লোকেতি এত্থ সত্তলোকোৰাধিপ্পেতোতি আহ ‘‘সকলে লোকসন্নিৰাসে’’তি.

৩. মুচলিন্দকথা

. অকালমেঘোতি এত্থ ৰপ্পাদিকালস্স অভাৰা ন অকালো হোতি, অথ খো ৰস্সকালে অসম্পত্তত্তা অকালোতি আহ ‘‘অসম্পত্তে ৰস্সকালে’’তি. ‘‘উপ্পন্নমেঘো’’তি ইমিনা অকালে উপ্পন্নো মেঘো অকালমেঘোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. গিম্হানং পচ্ছিমে মাসেতি জেট্ঠমূলমাসে. তস্মিন্তি মেঘে. সীতৰাতদুদ্দিনীতি এত্থ সীতেন ৰাতেন দূসিতং দিনং ইমিস্সা ৰট্টলিকাযাতি সীতৰাতদুদ্দিনীতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘সা চ পনা’’তিআদি. সা চ পন সত্তাহৰট্টলিকা সীতৰাতদুদ্দিনী নাম অহোসীতি সম্বন্ধো. ‘‘সমীপে পোক্খরণিযা নিব্বত্তো’’তি ইমিনা মুচলিন্দস্স সমীপে নিব্বত্তো মুচলিন্দোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. মুচলিন্দোতি চ নিচুলো. সো নীপোতি চ পিযকোতি চ ৰুচ্চতি. নাগস্স ভোগো একোপি সত্তাভুজত্তা ‘‘ভোগেহী’’তি বহুৰচনৰসেন ৰুত্তং. তস্মিন্তি নাগরাজে ঠিতে সতীতি যোজনা. তস্সাতি নাগরাজস্স. তস্মাতি যস্মা ভণ্ডাগারগব্ভপমাণং অহোসি, তস্মা. ঠানস্স কারণং পরিদীপেতি অনেনাতি ঠানকারণপরিদীপনং ‘‘মা ভগৰন্তং সীত’’ন্তিআদিৰচনং. সোতি নাগরাজা. হীতি সচ্চং. পাল়িযং ‘‘বাধযিত্থা’’তি কিরিযাপদং অজ্ঝাহরিতব্বন্তি আহ ‘‘মা সীতং ভগৰন্তং বাধযিত্থা’’তি. তত্থাতি ‘‘মা ভগৰন্তং সীত’’ন্তিআদিৰচনে. সত্তাহৰট্টলিকায সতীতি সম্বন্ধো. তম্পীতি উণ্হম্পি. ন্তি ভগৰন্তং. তস্সাতি নাগরাজস্স. উব্বিদ্ধন্তি উদ্ধং ছিদ্দং. ৰিদ্ধছিদ্দসদ্দা হি পরিযাযা. আকাসং মেঘপটলপটিচ্ছন্নং আসন্নং ৰিয হোতি, মেঘপটলৰিগমে দূরং ৰিয উপট্ঠাতি, তস্মা ৰুত্তং ‘‘মেঘৰিগমেন দূরীভূত’’ন্তি. ৰিগতৰলাহকন্তি এত্থ ৰিগতসদ্দো অপগতত্থৰাচকো, ৰলাহকসদ্দো মেঘপরিযাযোতি আহ ‘‘অপগতমেঘ’’ন্তি. ইন্দনীলমণি ৰিয দিব্বতীতি দেৰোতি ৰচনত্থেন আকাসো দেৰো নামাতি আহ ‘‘দেৰন্তি আকাস’’ন্তি. অত্তনো রূপন্তি অত্তনো নাগসণ্ঠানং. ইমিনা সকৰণ্ণন্তি এত্থ সকসদ্দো অত্তৰাচকো, ৰণ্ণসদ্দো সণ্ঠানৰেৰচনোতি দস্সেতি.

সুখো ৰিৰেকোতি এত্থ তদঙ্গ ৰিক্খম্ভন সমুচ্ছেদ পটিপ্পস্সদ্ধিনিস্সরণৰিৰেকসঙ্খাতেসু পঞ্চসু ৰিৰেকেসু নিব্বানসঙ্খাতো নিস্সরণৰিৰেকো চ কাযচিত্তউপধিৰিৰেকসঙ্খাতেসু তীসু ৰিৰেকেসু নিব্বানসঙ্খাতো উপধিৰিৰেকো চ গহেতব্বোতি আহ ‘‘নিব্বানসঙ্খাতো উপধিৰিৰেকো’’তি. ‘‘চতুমগ্গঞাণসন্তোসেনা’’তি ইমিনা তুট্ঠস্সাতি এত্থ পিণ্ডপাতসন্তোসাদিকে নিৰত্তেতি. সুতধম্মস্সাতি এত্থ সুতসদ্দো ৰিস্সুতপরিযাযোতি আহ ‘‘পকাসিতধম্মস্সা’’তি, পাকটসচ্চধম্মস্সাতি অত্থো. পস্সতোতি এত্থ মংসচক্খুস্স করণভাৰেন আসঙ্কা ভৰেয্যাতি আহ ‘‘ঞাণচক্খুনা’’তি. ‘‘অকুপ্পনভাৰো’’তি ইমিনা অব্যাপজ্জন্তি এত্থ ব্যাপাদসদ্দস্স দোসৰাচকভাৰো চ ণ্যপচ্চযস্স ভাৰত্থো চ দস্সিতো. এতেনাতি ‘‘অব্যাপজ্জ’’ন্তিপদেন. মেত্তাপুব্বভাগোতি অব্যাপজ্জস্স পুব্বভাগে মেত্তায উপ্পন্নভাৰো. পাণভূতেসু সংযমোতি এত্থ পাণভূতসদ্দা ৰেৰচনভাৰেন সত্তেসু এৰ ৰত্তন্তীতি আহ ‘‘সত্তেসু চা’’তি. করুণাপুব্বভাগোতি সংযমস্স পুব্বভাগে করুণায উপ্পন্নভাৰো. যাতি যা ৰিরাগতা. অনাগামিমগ্গস্স কামরাগস্স অনৰসেসপহানত্তা ৰুত্তং ‘‘এতেন অনাগামিমগ্গো কথিতো’’তি. যাথাৰমানস্স অরহত্তমগ্গেন নিরুদ্ধত্তা ৰুত্তং ‘‘অস্মি…পে… কথিত’’ন্তি. ইতোতি অরহত্ততো.

৪. রাজাযতনকথা

. পাচীনকোণেতি পুরত্থিমঅস্সে, পুব্বদক্খিণদিসাভাগেতি অত্থো. রাজাযতনরুক্খন্তি খীরিকারুক্খং. তেন খো পন সমযেনাতি এত্থ তসদ্দস্স ৰিসযং পুচ্ছিত্ৰা দস্সেন্তো আহ ‘‘কতরেন সমযেনা’’তি. নিসিন্নস্স ভগৰতোতি যোজনা. দেৰরাজসদ্দস্স অঞ্ঞে পজাপতিআদযো দেৰরাজানো নিৰত্তেতুং ‘‘সক্কো’’তি ৰুত্তং. ন্তি হরীতকং. পরিভুত্তমত্তস্সেৰ ভগৰতোতি সম্বন্ধো. নিসিন্নে ভগৰতি.

‘‘তেন খো পন সমযেনা’’তি ইমিনা যেন সমযেন ভগৰা রাজাযতনমূলে নিসীদি, তেন খো পন সমযেনাতি অত্থং দস্সেতি. উক্কলজনপদতোতি উক্কলনামকা জনপদম্হা. যস্মিং দেসে ভগৰা ৰিহরতি, তং দেসন্তি যোজনা. এত্থাতি ‘‘তং দেসং অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্না’’তিপদে. তেসন্তি ৰাণিজানং. ঞাতিসালোহিতসদ্দানং অঞ্ঞমঞ্ঞৰেৰচনত্তা ‘‘ঞাতী’’তি ৰুত্তে সালোহিতসদ্দস্স অত্থো সিদ্ধোতি দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘ঞাতিভূতপুব্বা দেৰতা’’তি. সাতি দেৰতা. নেসন্তি ৰাণিজানং. ততোতি অপৰত্তনকারণা. তেতি ৰাণিজা. ইদন্তি অপৰত্তনং. বলিন্তি উপহারং. তেসন্তি ৰাণিজানং. ‘‘সব্বিমধুফাণিতাদীহি যোজেত্ৰা’’তি পদং পুব্বাপরাপেক্খং, তস্মা মজ্ঝে ৰুত্তং. পতিমানেথাতি এত্থ মান পূজাযং পেমনেতি ধাতুপাঠেসু (সদ্দনীতিধাতুমালাযং ১৮ নকারন্তধাতু) ৰুত্তত্তা পূজনপেমনং নাম অত্থতো উপট্ঠহনন্তি আহ ‘‘উপট্ঠহথা’’তি. তং ৰোতি এত্থ তংসদ্দো পতিমাননৰিসযো, ৰোসদ্দো তীসু ৰোসদ্দেসু তুম্হসদ্দস্স কারিযো ৰোসদ্দো, সো চ চতুত্থ্যত্থোতি আহ ‘‘তং পতিমানং তুম্হাক’’ন্তি. ৰোকারো হি তিৰিধো তুম্হসদ্দস্স কারিযো, যোৰচনস্স কারিযো, পদপূরণোতি. তত্থ তুম্হসদ্দস্স কারিযো পঞ্চৰিধো পচ্চত্তউপযোগকরণসম্পদানসামিৰচনৰসেনাতি. তত্থ তুম্হসদ্দকারিযো সম্পদানৰচনো ইধাধিপ্পেতো. তেনাহ ‘‘তুম্হাক’’ন্তি. ‘‘য’’ন্তিসদ্দস্স ৰিসযো পটিগ্গহণত্থোতি আহ ‘‘যং পটিগ্গহণ’’ন্তি. অস্সাতি ভৰেয্য. যো পত্তো অহোসীতি যোজনা. অস্সাতি ভগৰতো. সোতি পত্তো. সুজাতায আগচ্ছন্তিযা এৰাতি সম্বন্ধো. অনাদরে চেতং সামিৰচনং. তেনাতি অন্তরধাযহেতুনা. অস্সাতি ভগৰতো. হত্থেসূতি করণত্থে চেতং ভুম্মৰচনং. হত্থেহীতি হি অত্থো. কিম্হীতি কেন.

ইতোতি আসল়্হীমাসজুণ্হপক্খপঞ্চমিতো. এত্তকং কালন্তি এতং পমাণং একূনপঞ্ঞাসদিৰসকালং. জিঘচ্ছাতি ঘসিতুমিচ্ছা. পিপাসাতি পাতুমিচ্ছা. অস্সাতি ভগৰতো. চেতসা-চেতোসদ্দানং সম্বন্ধাপেক্খত্তা তেসং সম্বন্ধং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘অত্তনো’’তি চ ‘‘ভগৰতো’’তি চ. ইমেহি সম্বন্ধিসদ্দানমসদিসত্তা সম্বন্ধোপি অসদিসোতি দস্সেতি. অত্তনোতি চতুন্নং মহারাজানং. সমাসোযেৰ অৰযৰীপধানো হোতি, ৰাক্যং পন অৰযৰপধানোযেৰাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘চতূহি দিসাহী’’তি. পাল়িযং ‘‘আগন্ত্ৰা’’তি পাঠসেসো যোজেতব্বো. ‘‘সিলামযে’’তি ইমিনা সিলামযমেৰ সেলামযন্তি অত্থং দস্সেতি. ইদন্তি ‘‘সেলামযে পত্তে’’তি ৰচনং. যেতি মুগ্গৰণ্ণসিলামযে পত্তে. ততোতি ইন্দনীলমণিমযপত্তউপনামনতো, পরন্তি সম্বন্ধো. তেসন্তি চতুন্নং মহারাজানং. চত্তারোপি অধিট্ঠহীতি সম্বন্ধো. যথাতি যেনাকারেন, অধিট্ঠিযমানেতি যোজনা. একসদিসোতি একংসেন সদিসো. অধিট্ঠিতে পত্তেতি সম্বন্ধো. পত্তেতি চ করণত্থে ভুম্মৰচনং. পত্তেন পটিগ্গহেসীতি হি অত্থো. পচ্চগ্ঘেতি এত্থ একারো স্মিংৰচনস্স কারিযোতি আহ ‘‘পচ্চগ্ঘস্মি’’ন্তি. পটি অগ্ঘন্তি পদৰিভাগং কত্ৰা পটিসদ্দো পাটেক্কত্থো, ‘‘অগ্ঘ’’ন্তি সামঞ্ঞতো ৰুত্তেপি মহগ্ঘত্থোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘পাটেক্কং মহগ্ঘস্মি’’ন্তি. ইমিনা চত্তারো একতো হুত্ৰা ন মহগ্ঘা হোন্তি, পাটেক্কং পন মহগ্ঘা হোন্তীতি দস্সেতি. অথ ৰা সউপসগ্গো পচ্চগ্ঘসদ্দো অভিনৰপরিযাযোতি আহ ‘‘অভিনৰে’’তি. অভিনৰোতি চ অচিরতনৰত্থুস্স নামং. অচিরতনৰত্থু অচিরতনত্তা অব্ভুণ্হং ৰিয হোতি, তস্মা ৰুত্তং ‘‘অব্ভুণ্হে’’তি. ‘‘তঙ্খণে নিব্বত্তস্মি’’ন্তি ইমিনা তমেৰত্থং ৰিভাৰেতি. দ্ৰেৰাচিকাতিপদস্স সমাসৰসেন চ তদ্ধিতৰসেন চ নিপ্ফন্নভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘দ্ৰে ৰাচা’’তিআদি. পত্তাতি এত্থ একো ইতিসদ্দো লুত্তনিদ্দিট্ঠো. ইতি তস্মা দ্ৰেৰাচিকাইতি অত্থোতি যোজনা. তেতি ৰাণিজা. অথাতি তস্মিং কালে. তেতি কেসে. তেসন্তি ৰাণিজানং. পরিহরথাতি অত্তনো অভিৰাদনপচ্চুট্ঠানট্ঠানন্তি পটিগ্গহেত্ৰা, পরিচ্ছিন্দিত্ৰা ৰা হরথাতি অত্থো. তেতি ৰাণিজা. অমতেনেৰাতি অমতেন ইৰ, অভিসিত্তা ইৰাতি যোজনা.

৫. ব্রহ্মযাচনকথা

. ভগৰা উপসঙ্কমীতি সম্বন্ধো. তস্মিন্তি অজপালনিগ্রোধে. আচিণ্ণসমাচিণ্ণোতি আচরিতো সম্মাচরিতো, ন একস্স বুদ্ধস্স আচিণ্ণো, অথ খো সব্ববুদ্ধানং আচিণ্ণসমাচিণ্ণো, অতিআচিণ্ণো নিচ্চাচিণ্ণোতি অত্থো. সঙ্খেপেন ৰুত্তমত্থং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘জানন্তি হী’’তিআদি. ধম্মদেসনন্তি ভগৰতো ধম্মদেসনং, ধম্মদেসনত্থায ৰা ভগৰন্তং, ভগৰন্তং ৰা ধম্মদেসনং. ততোতি যাচনকারণা. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. লোকসন্নিৰাসো ব্রহ্মগরুকো যস্মা, ইতি তস্মা উপ্পাদেস্সন্তীতি যোজনা. ইতীতিআদি নিগমনং.

তত্থাতি পরিৰিতক্কনাকারপাঠে. ‘‘পঞ্চকামগুণেসু অল্লীয’’ন্তীতি ইমিনা অল্লীযন্তি অভিরমিতব্বট্ঠেন লগ্গন্তি এত্থাতি আলযা পঞ্চ কামগুণাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. অল্লীযন্তীতি লগ্গন্তি. ‘‘পঞ্চ কামগুণে অল্লীযন্তী’’তিপি পাঠো, এৰং সতি অল্লীযন্তি অভিরমিতব্বট্ঠেন সেৰিযন্তীতি আলযা পঞ্চ কামগুণাতি ৰচনত্থো কাতব্বো. অল্লীযন্তীতি সেৰন্তি. তেতি পঞ্চ কামগুণা. ‘‘যদিদ’’ন্তিপদস্স যং ইদন্তি পদৰিভাগং কত্ৰা ‘‘য’’ন্তি চ ‘‘ইদ’’ন্তি চ সব্বনামপদন্তি আসঙ্কা ভৰেয্যাতি আহ ‘‘যদিদন্তি নিপাতো’’তি. ইমিনা তীসু লিঙ্গেসু দ্ৰীসু চ ৰচনেসু ৰিনাসং, ৰিকারং ৰা ৰিসদিসং ৰা নঅযনত্তা নগমনত্তা অব্যযং নামাতি দস্সেতি, অত্থো পন সব্বনামত্থোযেৰাতি দট্ঠব্বং. তস্সাতি ‘‘যদিদ’’ন্তিনিপাতস্স, অত্থোতি সম্বন্ধো. ঠানন্তি ‘‘ঠানং’’ইতিপদং. পটিচ্চসমুপ্পাদন্তি ‘‘পটিচ্চসমুপ্পাদো’’ইতিপদং. অত্থোপি যুত্তোযেৰাতি দট্ঠব্বং. ইমেসন্তি সঙ্খারাদীনং পচ্চযুপ্পন্নানং. পচ্চযাতি অৰিজ্জাদিকারণা. ‘‘ইদপ্পচ্চযা এৰা’’তি ইমিনা ইদপ্পচ্চযতাতি এত্থ তাপচ্চযস্স স্ৰত্থং দীপেতি ‘‘দেৰতা’’তিআদীসু (খু. পা. অট্ঠ. এৰমিচ্চাদিপাঠৰণ্ণনা) ৰিয.

সো মমস্স কিলমথোতি এত্থ তংসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেন্তো আহ ‘‘যা অজানন্তানং দেসনা নামা’’তি, ইমিনা ‘‘দেসেয্যং, ন আজানেয্যু’’ন্তি দ্ৰিন্নমেৰ কিরিযাপদানং তসদ্দস্স ৰিসযভাৰং দস্সেতি, ন একস্স কিরিযাপদস্স. সোতি দেসনাসঙ্খাতো কাযৰচীপযোগো, ইমিনা ৰাক্যৰিসযে তসদ্দো উত্তরপদস্সেৰ লিঙ্গৰচনানি গণ্হাতীতি দস্সেতি, সমাসমজ্ঝে পন তসদ্দো পুব্বপদস্সেৰ লিঙ্গৰচনানি গণ্হাতি. তেন ৰুত্তং ‘‘অৰিজ্জা চ সা পচ্চযো চা’’তি (উদা. অট্ঠ. পঠমবোধিসুত্তৰণ্ণনা) চ ‘‘অভিধম্মো চ সো পিটকঞ্চা’’তি চ (পারা. অট্ঠ. ১.পঠমমহাসঙ্গীতিকথা; ধ. স. অট্ঠ. নিদানকথা) আদি. কিলমথোতি কাযকিলমনহেতু. কিলমতি অনেনাতি কিলমথো. অস্সাতি ভৰেয্য. সাতি কাযৰচীপযোগসঙ্খাতা দেসনা. ৰিহেসাতি কাযৰিহিংসাহেতু. ৰিহিংসতি ইমাযাতি ৰিহেসা. চিত্তেন পন বুদ্ধানং কিলমথো ৰা ৰিহেসা ৰা নত্থি অরহত্তমগ্গেন সমুচ্ছিন্নত্তা. ‘‘পটিভংসূ’’তি এত্থ পটীতি কম্মপ্পৰচনীযযোগত্তা ‘‘ভগৰন্ত’’ন্তি এত্থ সাম্যত্থে উপযোগৰচনন্তি আহ ‘‘ভগৰতো’’তি. ‘‘অনু অচ্ছরিযা’’তি ইমিনা ‘‘ন অচ্ছরিযা’’তি পদৰিভাগং নিৰত্তেতি, পুনপ্পুনং অচ্ছরিযাতি অত্থো. পটিভংসূতি এত্থ পটিসদ্দো পটিভানত্থো, ভাধাতু খাযনত্থোতি আহ ‘‘পটিভানসঙ্খাতস্স ঞাণস্স গোচরা অহেসু’’ন্তি. ‘‘গোচরা অহেসু’’ন্তি ইমিনা খাযনং নাম অত্থতো গোচরভাৰেন ভৰনন্তি দস্সেতি.

মেতি মম, মযা ৰা, অধিগতং ধম্মং পকাসিতুন্তি সম্বন্ধো. অরিযমগ্গসোতস্স পটি পটিসোতন্তি ৰুত্তে নিব্বানমেৰাতি আহ ‘‘পটিসোতং ৰুচ্চতি নিব্বান’’ন্তি. নিব্বানগামিন্তি অরিযমগ্গং. অরিযমগ্গো হি যস্মা নিব্বানং গমযতি, তস্মা নিব্বানগামীতি ৰুচ্চতি. তমোখন্ধেনাতি এত্থ তমসদ্দো অৰিজ্জাপরিযাযো, খন্ধসদ্দো রাসত্থোতি আহ ‘‘অৰিজ্জারাসিনা’’তি. ‘‘অজ্ঝোত্থটা’’তি ইমিনা আৰুটাতি এত্থ ৰুধাতু আৰরণত্থোতি দস্সেতি. অপ্পোস্সুক্কতাযাতি এত্থ অপত্যূপসগ্গো অভাৰত্থো, তাপচ্চযো ভাৰত্থোতি আহ ‘‘নিরুস্সুক্কভাৰেনা’’তি.

. লোকেতি সত্তলোকে. মহাব্রহ্মেতি মহাব্রহ্মানো. অপ্পরজক্খজাতিকাতি এত্থ অপ্পং রজং অক্খিম্হি এতেসন্তি অপ্পরজক্খা, অপ্পরজক্খা জাতি সভাৰো এতেসন্তি অপ্পরজক্খজাতিকাতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘পঞ্ঞামযে’’তিআদি. ‘‘পঞ্ঞামযে’’তি ইমিনা মংসমযেতি অত্থং নিৰত্তেতি. এতেসন্তি সত্তানং. ধম্মস্সাতি তুপচ্চযযোগে ছট্ঠীকম্মং. আপুব্বো ঞাধাতু পটিৰিজ্ঝনত্থোতি আহ ‘‘পটিৰিজ্ঝিতারো’’তি.

সংৰিজ্জতি মলং এতেসন্তি সমলা, পূরণকস্সপাদিকা ছ সত্থারো, তেহি. ‘‘রাগাদীহী’’তি ইমিনা মলসরূপং দস্সেতি. অৰাপুরেতন্তি এত্থ অৰপুব্বো চ আপুব্বো চ পুরধাতু ৰিৰরণত্থোতি আহ ‘‘ৰিৰর এত’’ন্তি. ৰকারস্স পকারং কত্ৰা ‘‘অপাপুরেত’’ন্তিপি পাঠো. অমতসদ্দস্স সলিলাদযো নিৰত্তেতুং ৰুত্তং ‘‘নিব্বানস্সা’’তি. ইমে সত্তা সুণন্তূতি সম্বন্ধো. ৰিমলেনাতি এত্থ ৰিসদ্দো অভাৰত্থোতি আহ ‘‘অভাৰতো’’তি. ইমিনা নত্থি মলং এতস্সাতি ৰিমলোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধেনা’’তি ইমিনা অঞ্ঞপদত্থসরূপং দস্সেতি. অনুক্কমেন মগ্গেন বুজ্ঝিতব্বন্তি অনুবুদ্ধন্তি ৰুত্তে চতুসচ্চধম্মো গহেতব্বোতি আহ ‘‘চতুসচ্চধম্ম’’ন্তি.

‘‘সেলমযে’’তি ইমিনা সিলায নিব্বত্তো সেলোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণেনা’’তি ইমিনা সমন্তচক্খুসরূপং দস্সেতি. ভগৰা ত্ৰম্পীতি যোজনা. ধম্মসদ্দো পঞ্ঞাপরিযাযোতি আহ ‘‘ধম্মমযং পঞ্ঞাময’’ন্তি. অপেতো সোকো ইমস্সাতি অপেতসোকো, ভগৰা. সোকং অৰতরতীতি সোকাৰতিণ্ণা, জনতা. সোকাৰতিণ্ণঞ্চ জাতিজরাভিভূতঞ্চাতি চসদ্দো যোজেতব্বো. ইমিনা চসদ্দো লুত্তনিদ্দিট্ঠোতি দস্সেতি.

‘‘ভগৰা’’তিপদং ‘‘ৰীরো’’তিআদীসু যোজেতব্বং. ‘‘ৰীরিযৰন্ততাযা’’তি ইমিনা ৰীরং যস্সত্থীতি ৰীরোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. সদ্দসত্থেসু আলপনপদেসু ৰিগ্গহো ন কাতব্বোতি ইদং আলপনাৰত্থং সন্ধায ৰুত্তং, ইধ পন তেসমত্থদস্সনত্থায ৰিগ্গহো ৰুত্তোতি দট্ঠব্বং. ‘‘দেৰপুত্ত…পে… ৰিজিতত্তা’’তি ইমিনা ৰিজিতো মারেহি সংগামো অনেনাতি ৰিজিতসঙ্গামোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. এত্থ চ খন্ধমারো মচ্চুমারেন সঙ্গহিতো দ্ৰিন্নং মারানং একতো ৰিজিতত্তা. ‘‘সত্তৰাহো’’তি পঠমক্খরেন চ ‘‘সত্থৰাহো’’তি দুতিযক্খরেন চ যুত্তো. তত্থ সত্থৰাহো ৰিযাতি ‘‘সত্থৰাহো’’তি উপচারেন ৰুত্তে দুতিযক্খরেন যুত্তো, সত্তে ৰহহীতি সত্তৰাহোতি মুখ্যতো ৰুত্তে পঠমক্খরেন যুত্তো. ইধ পন পঠমক্খরেন যুত্তোতি আহ ‘‘সত্তে ৰহতীতি সত্তৰাহো’’তি. নত্থি ইণং ইমস্সাতি অণণো ভগৰা.

. বুদ্ধচক্খুনাতি এত্থ চক্খু দুৰিধং মংসচক্খুঞাণচক্খুৰসেন. তত্থাপি মংসচক্খু দুৰিধং পসাদচক্খুসসম্ভারচক্খুৰসেন. তত্থ পসাদরূপং পসাদচক্খু নাম, ভমুকট্ঠিপরিচ্ছিন্নো মংসপিণ্ডো সসম্ভারচক্খু নাম. ঞাণচক্খু পন পঞ্চৰিধং (পটি. ম. অট্ঠ. ১.১.৩) দিব্বধম্মপঞ্ঞাবুদ্ধসমন্তচক্খুৰসেন. তত্থ দিব্বচক্খুঅভিঞ্ঞাঞাণং দিব্বচক্খু নাম, হেট্ঠিমমগ্গত্তযং ধম্মচক্খু নাম, অরহত্তমগ্গঞাণং পঞ্ঞাচক্খু নাম, ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তঞাণঞ্চ আসযানুসযঞাণঞ্চ বুদ্ধচক্খু নাম, সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণং সমন্তচক্খু নাম. ইধ পন ‘‘বুদ্ধচক্খুনা’’তি ৰুত্তত্তা যথাৰুত্তদ্ৰেঞাণানিযেৰাতি আহ ‘‘ইন্দ্রিয…পে… ঞাণেন চা’’তি. হীতি সচ্চং. যেসন্তি সত্তানং. সদ্ধাদীনীতি আদিসদ্দেন ৰীরিযসতিসমাধিপঞ্ঞিন্দ্রিযানি সঙ্গণ্হাতি. তিক্খানীতি তিখিণানি. মুদূনীতি সুখুমতরানি. আকারাতি কারণা. ইমানি তীণি দুকানি বাহিরত্থসমাসৰসেন ৰুত্তানি. সুখেন ৰিঞ্ঞাপেতব্বাতি সুৰিঞ্ঞাপযা, তথা দুৰিঞ্ঞাপযাতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘যে কথিতকারণ’’ন্তিআদি. পরলোকো চ ৰজ্জঞ্চ পরলোকৰজ্জানি, তানি ভযতো পস্সন্তীতি পরলোকৰজ্জভযদস্সাৰিনোতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘যে’’তিআদি. ইমানি দ্ৰে দুকানি কিতৰসেন ৰুত্তানি, ইধ পচ্ছিমদুকে ‘‘ন অপ্পেকচ্চে পরলোকৰজ্জভযদস্সাৰিনো’’তি দুতিযপদং ন ৰুত্তং, পটিসম্ভিদামগ্গপাল়িযং (পটি. ম. ১.১১১) পন যুগল়ৰসেন ৰুত্তং. উপ্পলানি এত্থ সন্তীতি উপ্পলিনীতি ৰচনত্থেন গচ্ছো ৰা লতা ৰা পোক্খরণী ৰা ৰনং ৰা ‘‘উপ্পলিনী’’তি ৰুচ্চতি, ইধ পন ‘‘ৰন’’ন্তি আহ ‘‘উপ্পলৰনে’’তি. নিমুগ্গানেৰ হুত্ৰাতি সম্বন্ধো. পোসযন্তীতি ৰড্ঢন্তি, ইমিনা অন্তোনিমুগ্গানেৰ হুত্ৰা পোসযন্তীতি অন্তোনিমুগ্গপোসীনীতি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘উদকেন সম’’ন্তি ইমিনা উদকেন সমং সমোদকং, সমোদকং হুত্ৰা ঠিতানীতি অত্থং দস্সেতি. ‘‘অতিক্কমিত্ৰা’’তি ইমিনা অচ্চুগ্গম্মাতিপদস্স অতিউগ্গন্ত্ৰাতি অত্থং দস্সেতি.

পটিচ্ছন্নেন আরোপিতাতি পারুতা, ন পারুতা অপারুতা. অপারুতা নাম অত্থতো ৰিৰরণাতি আহ ‘‘ৰিৰটা’’তি সোতি অরিযমগ্গো. হীতি সচ্চং. পচ্ছিমপদদ্ৰযেতি গাথায উত্তমপদদ্ৰযে. অযমেৰত্থোতি অযং ৰক্খমানো এৰং অত্থো দট্ঠব্বোতি যোজনা. হীতি ৰিত্থারো. ন ভাসিন্তি এত্থ উত্তমপুরিসত্তা ‘‘অহ’’ন্তি ৰুত্তং. ‘‘দেৰমনুজেসু’’তি ৰত্তব্বে একসেসৰসেন ‘‘মনুজেসূ’’তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘দেৰমনুস্সেসূ’’তি.

৬. পঞ্চৰগ্গিযকথা

১০. ঠানুপ্পত্তিযাতি কারণেন উপ্পত্তিযা. নিক্কিলেসো জাতি সভাৰো ইমস্সাতি নিক্কিলেসজাতিকো. ‘‘ঞাণ’’ন্তি অৰিসেসেন ৰুত্তেপি অত্থতো অনাৰরণঞাণমেৰাতি আহ ‘‘সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণ’’ন্তি. ইতোতি ‘‘ধম্মং দেসেস্সামী’’তি পরিৰিতক্কদিৰসতো, হেট্ঠাতি সম্বন্ধো. দেৰতা পন আল়ারস্স কালঙ্করণমেৰ জানাতি, ন আকিঞ্চঞ্ঞাযতনে নিব্বত্তভাৰং. ভগৰা পন সব্বং জানাতি, তেন ৰুত্তং ‘‘আকিঞ্চঞ্ঞাযতনে নিব্বত্তো’’তি. ‘‘পরিহীনত্তা’’তি ইমিনা মহাজানিযোতি এত্থ হাধাতুযা অত্থং দস্সেতি. অস্সাতি আল়ারস্স. মহতী জানিঅস্সাতি ‘‘মহাজানিকো’’তি ৰত্তব্বে ককারস্স যকারং কত্ৰা ‘‘মহাজানিযো’’তি ৰুত্তং. অক্খণেতি ব্রহ্মচরিযৰাসায অনোকাসে, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনেতি অত্থো. হিয্যোতি অনন্তরাতীতাহে. সোপীতি উদকো রামপুত্তোপি. পিসদ্দো আল়ারাপেক্খো. তত্থ আল়ারো কালামো যাৰআকিঞ্চঞ্ঞাযতনঝানলাভী হোতি, তস্মা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনে নিব্বত্তো. উদকো রামপুত্তো যাৰনেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনঝানলাভী হোতি, তস্মা নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনে নিব্বত্তোতি দট্ঠব্বং. ‘‘বহুকারা’’তি চ ‘‘বহূপকারা’’তি চ পাঠস্স দ্ৰিধা যুত্তভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘বহুকারাতি বহূপকারা’’তি. পেসিতত্তভাৰং মন্তি যোজনা. ইমিনা পহিতত্তন্তি এত্থ অত্তসদ্দো কাযৰাচকোতি দস্সেতি.

১১. অন্তরাসদ্দেন যুত্তত্তা ‘‘গযং, বোধি’’ন্তি এত্থ সাম্যত্থে উপযোগৰচনন্তি আহ ‘‘গযায চ বোধিমণ্ডস্স চা’’তি.

গাথায চতূসু সব্বসদ্দেসু দুতিযো সব্বসদ্দো অনৰসেসত্থো, সেসা সাৰসেসত্থাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘সব্বং তেভূমকধম্ম’’ন্তিআদি. ৰচনত্থো সুৰিঞ্ঞেয্যোৰ. অরহত্তফলস্সাপি তণ্হাক্খযত্তা ৰুত্তং ‘‘তণ্হাক্খযে নিব্বানে’’তি. সযংসদ্দো অত্তপরিযাযো, অভিঞ্ঞাযসদ্দো তু ত্ৰাপচ্চযন্তোতি আহ ‘‘অত্তনাৰ জানিত্ৰা’’তি. ‘‘সব্বং চতুভূমকধম্ম’’ন্তি ইমিনা ঞাধাতুযা কম্মং দস্সেতি. ‘‘অযং মে আচরিযো’’তি উদ্দিসনাকারদস্সনং.

‘‘লোকুত্তরধম্মে’’তি ইমিনা লোকিযধম্মে পন আচরিযো (মি. প. ৪.৫.১১) অত্থীতি দস্সেতি. পটিপুগ্গলোতি এত্থ পটিসদ্দো পটিভাগত্থোতি আহ ‘‘পটিভাগপুগ্গলো’’তি. সদিসপুগ্গলো নাম নত্থীতি অত্থো. সীতিভূতোতি সীতি হুত্ৰা ভূতো, সীতিভাৰং ৰা পত্তো.

কাসীনন্তি বহুৰচনৰসেন ৰুত্তত্তা জনপদানং নামং. জনপদসমূহস্স রট্ঠনামত্তা ৰুত্তং ‘‘কাসিরট্ঠে’’তি. ‘‘নগর’’ন্তি ইমিনা পুরসদ্দো নগরপরিযাযোতি দস্সেতি. পটিলাভাযাতি পটিলাভাপনত্থায. ‘‘ভেরি’’ন্তি ইমিনা দুন্দুভিসদ্দো ভেরিৰাচকোতি দস্সেতি. ভেরি হি ‘‘দুংদু’’ন্তিসদ্দেন উভি পূরণমেত্থাতি দুন্দুভীতি ৰুচ্চতি. দকাররকারানং সংযোগং কত্ৰা দুন্দ্রুভীতিপি পাঠো অত্থি, সো অপাঠোযেৰ. ‘‘পহরিস্সামী’’তি এত্থ পহারসদ্দেন আহঞ্ঞিন্তি এত্থ আপুব্বহনধাতুযা অত্থং দস্সেতি, স্সামিসদ্দেন অজ্জতনিইংৰিভত্তিযা অনাগতকালে পৰত্তভাৰং, ইতিসদ্দেন গমনাকারৰাচকস্স ইতিসদ্দস্স লোপভাৰং দস্সেতি.

অনন্তজিনোতি অনন্তসঙ্খাতস্স সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণস্স পদট্ঠানভূতেন অরহত্তমগ্গঞাণেন সব্বকিলেসারীনং জিতৰা, এতেন ফলূপচারেন অনন্তজিনভাৰং দস্সেতি. হুৰেয্য পাৰুসোতি এত্থ ‘‘হুৰেয্য অপি আৰুসো’’তি পদৰিভাগং কত্ৰা হুধাতু সত্তত্থৰাচকো, অপিসদ্দো এৰংনামৰাচকোতি দস্সেন্তো আহ আৰুসো ‘‘এৰং নাম ভৰেয্যা’’তি. ৰকারস্স পকারং কত্ৰা ‘‘হুপেয্যা’’তি পাঠোপি যুজ্জতিযেৰ.

১২. ‘‘অত্থায পটিপন্নো’’তি ইমিনা বাহুল্লস্স অত্থায পটিপন্নো বাহুল্লিকোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. পধানতোতি দুক্করচরিযায পদহনতো. ‘‘ভট্ঠো’’তি ইমিনা ৰিব্ভন্তোতি এত্থ ৰিপুব্বভমুধাতুযা অনৰট্ঠানত্থো নাম অত্থতো ভট্ঠোতি দস্সেতি. সোতন্তি এত্থ সোতসদ্দস্স সোতৰিঞ্ঞাণাদিৰাচকত্তা ‘‘সোতিন্দ্রিয’’ন্তি ৰুত্তং. ইরিযাযাতি এত্থ ইরিযনং চরণং ইরিযাতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘দুক্করচরিযাযা’’তি. অভিজানাথ নোতি এত্থ নোসদ্দো নুসদ্দত্থোতি আহ ‘‘অভিজানাথ নূ’’তি. ৰাক্যন্তি ৰাচকং. সঞ্ঞাপেতুন্তিপদস্স সঞ্ঞাপনাকারং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘অহং বুদ্ধো’’তি.

১৩. ইতোতি ‘‘চক্খুকরণী’’তিআদিতো. পদত্থতোতি পদতো চ অত্থতো চ, পদানং অত্থতো ৰা. ইতোতি যথাৰুত্ততো. হীতি সচ্চং. সুত্তন্তকথন্তি সুত্তন্তৰসেন ৰুত্তৰচনং.

১৮. দেৰতাকোটীহীতি ব্রহ্মসঙ্খাতাহি দেৰতাকোটীহি. পতিট্ঠিতস্স তস্স আযস্মতোতি সম্বন্ধো. সাৰ এহিভিক্খুউপসম্পদাতি যোজনা.

১৯. দুতিযদিৰসে ধম্মচক্খুং উদপাদীতি সম্বন্ধো. ‘‘দুতিযদিৰসে’’তিআদি পাটিপদদিৰসং উপনিধায ৰুত্তং. পক্খস্সাতি আসল়্হীমাসকাল়পক্খস্স. সব্বেৰ তে ভিক্খূতি যোজনা. অনত্তসুত্তেনাতি অনত্তলক্খণসুত্তন্তেন (মহাৰ. ২০; সং. নি. ৩.৫৯).

পঞ্চমিযা পক্খস্সাতি পক্খস্স পঞ্চমিযা. লোকস্মিন্তি সত্তলোকে. ‘‘মনুস্সঅরহন্তোতি ইমিনা দেৰঅরহন্তো বহূতি দস্সেতি.

৭. পব্বজ্জাকথা

৩১. পোরাণানুপোরাণানন্তি পুরাণে চ অনুপুরাণে চ ভৰানং. একসট্ঠীতি একো চ সট্ঠি চ, একেন ৰা অধিকা সট্ঠি একসট্ঠি.

তত্রাতি তেসু একসট্ঠিমনুস্সঅরহন্তেসু. পুব্বযোগোতি পুব্বে কতো উপাযো, পুব্বূপনিস্সযোতি অত্থো. ৰগ্গবন্ধেনাতি সমূহং কত্ৰা বন্ধেন. তেতি পঞ্চপঞ্ঞাস জনা. ঝাপেস্সামাতি ডয্হিস্সাম. নীহরিংসূতি গামতো নীহরিংসু. তেসূতি পঞ্চপঞ্ঞাসজনেসু. পঞ্চ জনে ঠপেত্ৰাতি সম্বন্ধো. সেসাতি পঞ্চহি জনেহি অৰসেসা. সোতি যসো দারকো. তেপীতি চত্তারোপি জনা. তত্থাতি সরীরে. তে সব্বেপীতি যসস্স মাতাপিতুভরিযাহি সদ্ধিং সব্বেপি তে সহাযকা. তেনাতি পুব্বযোগেন.

আমন্তেসীতি কথেসি.

৩২. দিব্বেসু ৰিসযেসু ভৰা দিব্বা লোভপাসাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘দিব্বা নামা’’তিআদি. লোভপাসাতি লোভসঙ্খাতা বন্ধনা. অসৰনতাতি এত্থ করণত্থে পচ্চত্তৰচনন্তি আহ ‘‘অসৰনতাযা’’তি. পরিহাযন্তীতি এত্থ কেন পরিহাযন্তীতি আহ ‘‘ৰিসেসাধিগমতো’’তি. ৰিসেসাধিগমতোতি মগ্গফলসঙ্খাতস্স ৰিসেসস্স অধিগমতো.

৩৩. অন্তং লামকং করোতীতি অন্তকোতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘লামকা’’তি. ‘‘হীনসত্তা’’তি ইমিনা অন্তকস্স সরূপং দস্সেতি. আমন্তনপদমেতং. ন্তি রাগপাসং. হীতি সচ্চং. সোতি মারো পাপিমা. অন্তলিক্খে চরন্তানং পঞ্চাভিঞ্ঞানম্পি বন্ধনত্তা অন্তলিক্খে চরতি পৰত্ততীতি অন্তলিক্খচরোতি ৰচনত্থেন রাগপাসো ‘‘অন্তলিক্খচরো’’তি মারেন পাপিমতা ৰুত্তো.

৩৪. নানাজনপদতোতি একিস্সাপি দিসায নানাজনপদতো. ‘‘অনুজানামি…পে… পব্বাজেথা’’তিআদিম্হি ৰিনিচ্ছযো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. পব্বাজেন্তেন ভিক্খুনা পব্বাজেতব্বোতি সম্বন্ধো. যে পটিক্খিত্তা পুগ্গলাতি যোজনা. পরতোতি পরস্মিং. ‘‘ন ভিক্খৰে…পে… পব্বাজেতব্বো’’তি পাল়িং (মহাৰ. ৮৯) আদিং কত্ৰাতি যোজনা. তেতি পটিক্খিত্তপুগ্গলে. সোপি চাতি সোপি চ পুগ্গলো. অনুঞ্ঞাতোযেৰ পব্বাজেতব্বোতি সম্বন্ধো. তস্স চাতি পুগ্গলস্স চ, অথ ৰা তেসঞ্চ মাতাপিতূনং. ৰচনৰিপল্লাসো হেস. অনুজাননলক্খণং ৰণ্ণযিস্সামাতি সম্বন্ধো.

এৰন্তি ইমিনা ৰুত্তনযেন. চসদ্দো ৰাক্যসম্পিণ্ডনত্থো. সচে অচ্ছিন্নকেসো হোতি চ, সচে একসীমায অঞ্ঞেপি ভিক্খূ অত্থি চাতি অত্থো. অঞ্ঞেপীতি অত্তনা অপরেপি. ভণ্ডূতি মুণ্ডো, সোযেৰ কম্মং ভণ্ডুকম্মং. তস্সাতি ভণ্ডুকম্মস্স. ওকাসোতি পব্বজ্জায খণো. ‘‘ওকাসং ন লভতী’’তি ৰত্ৰা তস্স কারণং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘সচে’’তিআদি.

অৰুত্তোপীতি এত্থ পিসদ্দো ৰুত্তো পন কা নাম কথাতি দস্সেতি. উপজ্ঝাযং উদ্দিস্স পব্বাজেতীতি এত্থ পব্বজ্জা চতুব্বিধা তাপসপব্বজ্জা পরিব্বাজকপব্বজ্জা সামণেরপব্বজ্জা উপসম্পদপব্বজ্জাতি. তত্থ কেসমস্সুহরণং তাপসপব্বজ্জা নাম ৰক্কলাদিগহণতো পঠমমেৰ ৰজিতব্বত্তা. ইসিপব্বজ্জাতিপি তস্সাযেৰ নামং. কেসমস্সুহরণমেৰ পরিব্বাজকপব্বজ্জা নাম কাসাযাদিগহণতো পঠমমেৰ ৰজিতব্বত্তা. কেসমস্সুহরণঞ্চ কাসাযচ্ছাদনঞ্চ সামণেরপব্বজ্জা নাম সরণগহণতো পঠমমেৰ ৰজিতব্বত্তা. উপসম্পদপব্বজ্জা তিৰিধা এহিভিক্খুউপসম্পদপব্বজ্জা সরণগহণূপসম্পদপব্বজ্জা ঞত্তিচতুত্থৰাচিকূপসম্পদপব্বজ্জাতি. তত্থ এহিভিক্খূপসম্পদপব্বজ্জাযং কেসমস্সুহরণাদি সব্বং একতোৰ সম্পজ্জতি ‘‘এহি ভিক্খূ’’তি ভগৰতো ৰচনেন অভিনিপ্ফন্নত্তা. সরণগহণূপসম্পদপব্বজ্জা সামণেরপব্বজ্জসদিসাযেৰ. কেসমস্সুহরণঞ্চ কাসাযচ্ছাদনঞ্চ সরণগহণঞ্চ ঞত্তিচতুত্থৰাচিকূপসম্পদপব্বজ্জা নাম কম্মৰাচাগহণতো পঠমমেৰ ৰজিতব্বত্তা. তত্থ সামণেরপব্বজ্জং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘উপজ্ঝাযং উদ্দিস্স পব্বাজেতী’’তি. উপজ্ঝাযং উদ্দিস্সাতি উপজ্ঝাযস্স ৰেয্যাৰচ্চকরট্ঠাননিযমং কত্ৰা. পব্বজ্জাকম্মে অত্তনো ইস্সরিযমকত্ৰাতি অত্থো. দহরেন ভিক্খুনা কেসচ্ছেদনং কাসাযচ্ছাদনং সরণদানন্তি তীণি কিচ্চানি কাতব্বানিযেৰ. কেচি ‘‘সরণানি পন সযং দাতব্বানী’’তি পাঠং ইধানেত্ৰা দহরেন ভিক্খুনা সরণানি ন দাতব্বানীতি ৰদন্তি, তং ন গহেতব্বং দহরস্স ভিক্খুত্তা, ভিক্খূনং পব্বাজেতুং লভনত্তা চ. উপজ্ঝাযো চে কেসচ্ছেদনঞ্চ কাসাযচ্ছাদনঞ্চ অকত্ৰা পব্বজ্জত্থং সরণানিযেৰ দেতি, ন রুহতি পব্বজ্জা পব্বজ্জায অকত্তব্বত্তা. কম্মৰাচং সাৰেত্ৰা উপসম্পাদেতি, রুহতি উপসম্পদা অপত্তচীৰরানং উপসম্পদসিদ্ধিতো, কম্মৰিপত্তিযা অভাৰতো চ. খণ্ডসীমন্তি উপচারসীমট্ঠং বদ্ধসীমং. পব্বাজেত্ৰাতি কেসচ্ছেদনং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘কাসাযানি অচ্ছাদেত্ৰা’’তি কাসাযচ্ছাদনস্স ৰিসুং ৰুত্তত্তা. সামণেরস্স সরণদানস্স অরুহত্তা ‘‘সরণানি পন সযং দাতব্বানী’’তি ৰুত্তং. পুরিসং পব্বাজেতুন্তি সম্বন্ধো. হীতি সচ্চং. আণত্তিযাতি ভিক্খূনং আণত্তিযা. যেন কেনচীতি গহট্ঠপব্বজিতেসু যেন কেনচি.

‘‘ভব্বরূপো’’তি ৰত্ৰা তস্স অত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘সহেতুকো’’তি. সহেতুকোতি মগ্গফলানং উপনিস্সযেহি সহ পৰত্তো. যসস্সীতি পরিৰারযসেন চ কিত্তিযসেন চ সমন্নাগতো. ওকাসং কত্ৰাপীতি ওকাসং কত্ৰা এৰ. সযমেৰাতি ন অঞ্ঞো আণাপেতব্বো. এত্তোযেৰাতি দস্সনট্ঠানতোযেৰ. অস্সাতি পব্বজ্জাপেক্খস্স. খজ্জু ৰাতি কণ্ডুৰনং ৰা. ‘‘কচ্ছু ৰা’’তিপি পাঠো, পামং ৰাতি অত্থো. পিল়কা ৰাতি ফোটা ৰা. এত্তকেনাতি এতপমাণেন ঘংসিত্ৰা ন্হাপনমত্তেন. অনিৰত্তিধম্মাতি গিহিভাৰং অনিৰত্তনসভাৰা. কতঞ্ঞূতি কতস্সূপকারস্স জাননসীলা. কতৰেদিনোতি কতঞ্ঞূপকারস্স ৰেদং পাকটং করোন্তো.

অনিয্যানিককথাতি যাৰদত্থং সুপিত্ৰা যাৰদত্থং ভুঞ্জীত্ৰা চিত্তকেল়িং করোন্তো অনুক্কণ্ঠিতো ৰিহরাহীতিআদিকা কথা. নকথেতব্বং দস্সেত্ৰা কথেতব্বং দস্সেন্তো আহ ‘‘অথখ্ৰস্সা’’তি. অস্সাতি পব্বজ্জাপেক্খস্স. আচিক্খনাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘আচিক্খন্তেন চা’’তিআদি. ৰণ্ণ…পে… ৰসেনাতি ৰণ্ণো চ সণ্ঠানঞ্চ গন্ধো চ আসযো চ ওকাসো চ, তেসং ৰসেন, আচিক্খিতব্বন্তি সম্বন্ধো. হীতি ফলজোতকো, আচিক্খনস্স ফলং ৰক্খামীতি অত্থো. সোতি পব্বজ্জাপেক্খো. পুব্বেতি পুব্বভৰে, পব্বজনতো পুব্বে ৰা. কণ্টকৰেধাপেক্খো পরিপক্কগণ্ডো ৰিয ঞাণং পৰত্ততীতি যোজনা. অস্সাতি পব্বজ্জাপেক্খস্স. ইন্দাসনীতি সক্কস্স ৰজিরাৰুধো. সো হি ইন্দেন অসীযতি খিপীযতীতি ইন্দাসনীতি ৰুচ্চতি. ইন্দাসনি পব্বতে চুণ্ণযমানা ৰিয সব্বে কিলেসে চুণ্ণযমানংযেৰাতি যোজনা. খুরগ্গেযেৰাতি খুরস্স কোটিযমেৰ. খুরকম্মপরিযোসানেযেৰাতি অত্থো. হীতি সচ্চং. তস্মাতি যস্মা পত্তা, তস্মা. অস্সাতি পব্বজ্জাপেক্খস্স.

গিহিগন্ধন্তি গেহে ঠিতস্স জনস্স গন্ধং. অথাপীতি যদিপি অচ্ছাদেতীতি সম্বন্ধো. অস্সাতি পব্বজ্জাপেক্খস্স. আচরিযো ৰাতি সরণদানাচরিযো ৰা কম্মৰাচাচরিযো ৰা ওৰাদাচরিযো ৰা. তংযেৰ ৰাতি পব্বজ্জাপেক্খমেৰ ৰা. তেন ভিক্খুনাৰাতি আচরিযুপজ্ঝাযভিক্খুনা এৰ.

অনাণত্তিযাতি আচরিযুপজ্ঝাযেহি অনাণত্তিযা. ইমিনা আচরিযুপজ্ঝাযেহি অনাণত্তেন যেন কেনচি নিৰাসনাদীনি ন কাতব্বানীতি দস্সেতি. ভিক্খুনাতি আচরিযুপজ্ঝাযভিক্খুনা. তস্সেৰাতি পব্বজ্জাপেক্খস্সেৰ. উপজ্ঝাযমূলকেতি উপজ্ঝাযমূলকে নিৰাসনপারুপনে. অযন্তি ৰিনিচ্ছযো.

তত্থাতি পব্বজ্জূপসম্পদট্ঠানে. তেসন্তি ভিক্খূনং. অথাতি ৰন্দাপনতো পচ্ছা, ৰন্দাপনস্স অনন্তরা ৰা. ‘‘এৰং ৰদেহী’’তি পাল়িনযনিদস্সনমুখেন ‘‘যমহং ৰদামি, তং ৰদেহী’’তি অট্ঠকথানযং নিদস্সেতি. অথাতি তদনন্তরং. অস্সাতি পব্বজ্জাপেক্খস্স, দাতব্বানীতি সম্বন্ধো. একপদম্পীতি তীসু ৰাক্যপদেসু একং ৰাক্যপদম্পি, নৰসু ৰা ৰিভত্যন্তপদেসু একপদম্পি. একক্খরম্পীতি চতুৰীসতক্খরেসু একক্খরম্পি.

একতো সুদ্ধিযাতি একস্সেৰ কম্মৰাচাচরিযস্স ঠানকরণসম্পত্তিযা সুজ্ঝনেন. উভতো সুদ্ধিযাৰাতি উভযেসং সরণদানাচরিযসামণেরানং সুজ্ঝনেন এৰ. ঠানকরণসম্পদন্তি উরআদিট্ঠানানঞ্চ সংৰুতাদিকরণানঞ্চ সম্পদং. ৰত্তুন্তি ঠানকরণসম্পদং ৰত্তুং. ন সক্কোতীতি ৰত্তুং ন সক্কোতীতি যোজনা.

ইমানীতি সরণানি. চসদ্দো উপন্যাসো, পনসদ্দো পদালঙ্কারো. একসম্বন্ধানীতি একতো সম্বন্ধানি. অনুনাসিকন্তং কত্ৰা দানকালে ‘‘বুদ্ধং’’ইতি ‘‘সরণং’’ইতি পদানঞ্চ ‘‘সরণং’’ইতি ‘‘গচ্ছামি’’ইতি পদানঞ্চ অন্তরা ৰিচ্ছেদমকত্ৰা একসম্বন্ধমেৰ কত্ৰা দাতব্বানীতি ৰুত্তং হোতি. কস্মা তিণ্ণং পদানমন্তরা ব্যৰধানস্স কস্সচি অক্খরস্স অভাৰতো. ৰিচ্ছিন্দিত্ৰাতি ৰিচ্ছেদং কত্ৰা. মকারন্তং কত্ৰা দানকালে তিণ্ণং পদানমন্তরা একসম্বন্ধমকত্ৰা ৰিচ্ছিন্দিত্ৰা এৰ কত্ৰা দাতব্বানীতি ৰুত্তং হোতি. কস্মা? তিণ্ণং পদানমন্তরা ব্যৰধানস্স নিস্সরস্স মকারস্স অত্থিভাৰতো. অন্ধকট্ঠকথাযং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. ন্তি ৰচনং, ‘‘নত্থী’’তিপদে কত্তা, ‘‘ন ৰুত্ত’’ন্তিপদে কম্মং. তথাতি ‘‘অহং ভন্তে বুদ্ধরক্খিতো’’তিআদিনা আকারেন, অৰদন্তস্স সরণং ন কুপ্পতি, বুকারদকারাদীনং ব্যঞ্জনানং ঠানকরণসম্পদং হাপেন্তস্সেৰ সরণং কুপ্পতীতি অধিপ্পাযো.

‘‘তিক্খত্তু’’ন্তি ইমিনা সকিং ৰা দ্ৰিক্খত্তুং ৰা ন ৰট্টতীতি দীপেতি. তিক্খত্তুতো অধিকং পন সহস্সক্খত্তুম্পি ৰট্টতিযেৰ. তত্থাতি তাসু পব্বজ্জাউপসম্পদাসু. পরতোতি পরস্মিং. সাতি উপসম্পদা. পব্বজ্জা পন অনুঞ্ঞাতা এৰাতি সম্বন্ধো. পরতোপীতি পিসদ্দো পুব্বাপেক্খো. সাতি পব্বজ্জা. এত্তাৰতাতি এত্তকেন কেসচ্ছেদনকাসাযচ্ছাদনসরণদানেন. হীতি ফলজোতকো.

এসাতি এসো সামণেরোতি অত্থো. ‘‘গতিমা’’তি ৰত্ৰা তস্সত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘পণ্ডিতজাতিকো’’তি. অথাতি এৰং সতি. অস্সাতি সামণেরস্স. তস্মিংযেৰ ঠানেতি সামণেরভূমিযং ঠিতট্ঠানেযেৰ. যথা ভগৰতা উদ্দিট্ঠানি, তথা উদ্দিসিতব্বানীতি যোজনা. এতন্তি ‘‘অনুজানামি…পে… জাতরূপ রজতপটিগ্গহণা ৰেরমণী’’তি ৰচনং.

ন্তি অন্ধকট্ঠকথাযং ৰুত্তৰচনং. যথাপাল়িযাৰাতি এৰসদ্দো সন্নিট্ঠানত্থো, তেন যথাপাল়িযাৰ উদ্দিসিতব্বানি. যথাপাল়িং ৰিসজ্জেত্ৰা অঞ্ঞথা এৰ উদ্দিসিতব্বানীতি ৰাদং নিৰারেতি. যথাপাল়িং ৰিসজ্জেত্ৰা অঞ্ঞথা ‘‘পাণাতিপাতা ৰেরমণিং সিক্খাপদং সমাদিযামী’’তি উদ্দিসন্তোপি নিদ্দোসোযেৰ. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. তানীতি সিক্খাপদানি. যাৰাতি যত্তকং কালং ন জানাতি, ন কুসলো হোতীতি সম্বন্ধো. সন্তিকাৰচরোযেৰাতি আচরিযুপজ্ঝাযানং সমীপে অৰচারোৰ. অস্সাতি সামণেরস্স. কপ্পিযাকপ্পিযন্তি দসসিক্খাপদৰিনিমুত্তং কপ্পিযং পরামাসাদিঞ্চ অকপ্পিযং অপরামাসাদিঞ্চ. তেনাপীতি সামণেরেনাপি. নাসনঙ্গানীতি লিঙ্গনাসনঅঙ্গানি. সাধুকং সিক্খিতব্বন্তি সাধুকং অসিক্খন্তস্স লিঙ্গনাসনঞ্চ দণ্ডকম্মনাসনঞ্চ হোতীতি অধিপ্পাযো.

১০. দুতিযমারকথা

৩৫. ময্হন্তিপদস্স ‘‘অনুপ্পত্তা সচ্ছিকতা’’তিপদেসু ছট্ঠীকত্তুভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘মযা খোতি অত্থো’’তি. ‘‘অথ ৰা’’তিআদিনা ‘‘ময্হ’’ন্তিপদস্স ‘‘যোনিসো মনসিকারা, যোনিসো সম্মপ্পধানা’’তিপদেসু সম্বন্ধভাৰং দস্সেতি. ‘‘যোনিসো মনসিকারা, যোনিসো সম্মপ্পধানা’’তি এত্থ কারণত্থে নিস্সক্কৰচনন্তি আহ ‘‘তেন হেতুনা’’তি. ‘‘পুনা’’তিআদিনা ‘‘ময্হ’’ন্তিপদং ‘‘যোনিসো মনসিকারা, যোনিসো সম্মপ্পধানা’’তিপদেসু সাম্যত্থে সামিভাৰেন যোজেত্ৰা পুন ‘‘অনুপ্পত্তা, সচ্ছিকতা’’তি পদেসু কত্তুত্থে সামিভাৰেন ৰিভত্তিৰিপল্লাসো কাতব্বোতি দস্সেতি.

১১. ভদ্দৰগ্গিযকথা

৩৬. ভদ্দং রূপঞ্চ চিত্তঞ্চ এতেসমত্থীতি ভদ্দকা. ৰগ্গবন্ধনং ৰগ্গো উত্তরপদলোপেন, ৰগ্গেন চরন্তীতি ৰগ্গিযা. ভদ্দকা চ তে ৰগ্গিযা চাতি ভদ্দৰগ্গিযা ককারলোপেনাতি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ভদ্দৰগ্গিযা’’তিআদি. ‘‘ৰোকারো নিপাতমত্তো’’তি ইমিনা তুম্হসদ্দস্স চ যোৰচনস্স চ কারিযভাৰং নিৰত্তেতি. হীতি সচ্চং. তেতি ভদ্দৰগ্গিযা. ইদন্তি পঞ্চসীলরক্খনং. পুব্বকম্মন্তি পুব্বে উপচিতং কুসলকম্মং.

১২. উরুৰেলপাটিহারিযকথা

৩৮. পরিযাদিযেয্যন্তি এত্থ দাধাতুস্স পরীতি চ আতি চ উপসগ্গৰসেন অভিভৰনত্থোতি আহ ‘‘অভিভৰেয্য’’ন্তি.

৩৯. পচ্ছা পক্খিত্তাতি সঙ্গীতিতো পরং পোত্থকারূল়্হেহি ঠপিতাতি অত্থো.

৪৪. ‘‘এৰং ৰদন্তো ৰিয ওণতো’’তি ইমিনা ‘‘আহরহত্থো’’তিপদস্স তদ্ধিতভাৰং দস্সেতি. ৰিত্থিণ্ণমুখত্তা মন্দং হীনং অতিমুখমেতাসন্তি ৰচনত্থেন অগ্গিকপালা মন্দামুখিযোতি ৰুচ্চন্তীতি আহ ‘‘অগ্গিভাজনানি ৰুচ্চন্তী’’তি.

৫১. যস্মা যো নাগদমনকালো চিরং পততি পৰত্ততি, তস্মা সো চিরপতিকোতি ৰুচ্চতি, তস্মা চিরপতিকা পট্ঠায অভিপ্পসন্নাতি যোজনা. ইতি ইমমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘চিরকালতো পট্ঠাযা’’তি.

৫২. সব্বত্থাতি সব্বেসু ‘‘জটামিস্স’’ন্তিআদিপদেসু. খারিকাজন্তি এত্থ কমণ্ডলুআদিকা তাপসপরিক্খারা খারীতি ৰুচ্চন্তি, খারিসঙ্খাতেন ভারেন পূরিতো কাজো খারিকাজোতি অত্থং একদেসেন দস্সেন্তো আহ ‘‘খারিভারো’’তি.

১৩. বিম্বিসারসমাগমকথা

৫৫. লট্ঠিসদ্দো তরুণরুক্খৰাচকো ‘‘অম্বলট্ঠিকায’’ন্তিআদীসু (দী. নি. ১.২), ইধাপি তরুণতালরুক্খো লট্ঠি নামাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘তালুয্যানে’’তি. ৰটরুক্খেতি নিগ্রোধরুক্খে. এত্থ ‘‘ৰট’’ইতি ইমিনা ৰটরুক্খো বহুমূলত্তা সুট্ঠুং পতিট্ঠাতীতি অত্থেন সুপ্পতিট্ঠো নামাতি দস্সেতি. ‘‘রুক্খে’’ইতি ইমিনা চেতিযসদ্দো চেতিযরুক্খে ৰত্ততীতি দস্সেতি, দেৰালযঞ্চ থূপঞ্চ নিৰত্তেতি. তস্সাতি ৰটরুক্খস্স. এতন্তি ‘‘সুপ্পতিট্ঠে চেতিযে’’তি এতং নামং. লোকৰোহারৰসেন দসসহস্সসঙ্খাতে সঙ্খ্যাৰিসেসে নীহরিত্ৰা যুজ্জিতব্বন্তি নিযুতন্তি ৰচনত্থেন দসসহস্সং নিযুতং নামাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘একনিযুতং দসসহস্সানী’’তি. ‘‘নহুত’’ন্তিপি পাঠো, সো অযুত্তো নহুতসঙ্খাতেন সঙ্খ্যাৰিসেসেন মিস্সীভাৰেন পসঙ্গত্তা. তেসন্তি দ্ৰাদসনিযুতানং ব্রাহ্মণগহপতিকানং.

‘‘কিসসরীরত্তা’’তি ইমিনা কিসো কো অত্তা এতেসন্তি কিসকাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. ককারো হেত্থ অত্তৰাচকো. ‘‘ওৰাদকো’’তি ইমিনা ওৰদানোতি এত্থ যুপচ্চযো কত্তুত্থোতি দস্সেতি. গাথাবন্ধত্তা অকারস্স দীঘো. ‘‘অথ ৰা’’তিআদিনা কিসকো হুত্ৰা অঞ্ঞে ওৰদানো কিসকোৰদানোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. ইদন্তি ইদং অত্থজাতং, অযমত্থো ৰা. ত্ৰং পহাসীতি সম্বন্ধো. ন্তি তুৰং. ইতি ৰুত্তং হোতীতি যোজনা.

কামিত্থিযোতি একারলোপৰসেন সন্ধীতি আহ ‘‘কামে ইত্থিযো চা’’তি. উপচীসূতি এত্থ কামখন্ধকিলেসঅভিসঙ্খারসঙ্খাতেসু চতূসু উপধীসু খন্ধুপধি অধিপ্পেতোতি আহ ‘‘খন্ধুপধীসূ’’তি.

কোচরহীতি এত্থ কোসদ্দো ‘‘কো তে বলং মহারাজা’’তিআদীসু (জা. ২.২২.১৮৮০) ৰিয ক্ৰসদ্দত্থোতি আহ ‘‘ক্ৰচরহী’’তি. নিপাতোযেৰেস.

পদসদ্দস্স চরণপদাদযো নিৰত্তেতুং ৰুত্তং ‘‘নিব্বানপদ’’ন্তি. ‘‘সন্তসভাৰতাযা’’তিআদিনা সন্তো সভাৰো ইমস্স পদস্সাতি সন্তং. নত্থি উপধযো এত্থাতি অনুপধিকং. নত্থি কিঞ্চনমেত্থাতি অকিঞ্চনং. তীসু ভৰেসু ন সঞ্জতীতি অসত্তং. অঞ্ঞথা ন ভৰতীতি অনঞ্ঞথাভাৰি. অঞ্ঞেন কেনচি ন নেতব্বন্তি অনঞ্ঞনেয্যন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. তেনাতি ‘‘সন্ত’’ন্তিআদিপদেন. মেতি মম, মনোতি সম্বন্ধো. এত্থ দেৰমনুস্সলোকে মে মনো রতো নামাতি কিং ৰক্খামি. ইতি ইমমত্থং দস্সেতীতি যোজনা.

৫৬. তঞ্চাতি সাৰকভাৰঞ্চ.

৫৭. অস্সাসকাতি এত্থ আপুব্বো সাসধাতু আপুব্ব সিসধাতুনা সদিসো, ‘‘মে’’তি ছট্ঠীযোগত্তা ণ্ৰুপচ্চযো চ ভাৰত্থোতি আহ ‘‘আসিসনা’’তি. ‘‘পত্থনা’’তি ইমিনা আপুব্বসিসধাতুযা অত্থং দস্সেতি. অস্সাতি বিম্বিসাররঞ্ঞো. তত্থাতি রতনত্তযে. নিচ্ছযগমনমেৰাতি ‘‘সরণ’’ইতিনিচ্ছযেন জাননমেৰ গতো. অত্তসন্নিয্যাতনন্তি অত্তনো অত্তানং রতনত্তযে সন্নিয্যাতনং. ইমিনা অত্তসন্নিয্যাতন, পণিপাত, তপ্পরাযন, সিস্সভাৰূপগমনসঙ্খাতেসু চতূসু সরণগমনেসু (দী. নি. অট্ঠ. ১.২৫০; ম. নি. অট্ঠ. ১.৫৬; খু. পা. অট্ঠ. ১.সরণগমনগমকৰিভাৰনা) অত্তসন্নিয্যাতনসরণগমনং দীপেতি. অযন্তি বিম্বিসারো রাজা. ন্তি নিযতসরণতং. পণিপাতগমনঞ্চাতি এত্থ পণীতি করো. যথা হি পাদপদসদ্দা দীঘরস্সৰসেন হুত্ৰা চরণং ৰদন্তি, এৰং পাণিপণিসদ্দা করং ৰদন্তি. তস্মা ৰুত্তং ‘‘পণীতি করো’’তি. পতনং পাতো, পণিনো পাতো পণিপাতো. অত্থতো অঞ্জলিপণমনন্তি ৰুত্তং হোতি. তস্স গমনঞ্চ গচ্ছন্তোতি অত্থো. ইমিনা পণিপাতসরণগমনং দীপেতি. চসদ্দো ‘‘পাকট’’ন্তি এত্থাপি যোজেতব্বো. পাকটঞ্চ করোন্তোতি হি অত্থো.

৫৮. সিঙ্গীনিক্খসৰণ্ণোতি এত্থ সিঙ্গীসঙ্খাতো নিক্খো সিঙ্গীনিক্খো, তেন সমানো ৰণ্ণো এতস্সাতি সিঙ্গীনিক্খসৰণ্ণোতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘সিঙ্গীসুৰণ্ণনিক্খেন সমানৰণ্ণো’’তি. তত্থ ‘‘সুৰণ্ণ’’ইতিপদেন নিক্খসদ্দস্স সুৰণ্ণত্থং দস্সেতি, পঞ্চসুৰণ্ণাদযো অত্থে নিৰত্তেতি. ‘‘সমান’’ইতিপদেন সৰণ্ণোতি এত্থ সকারো সমানসদ্দস্সেৰ কারিযোতি দস্সেতি. সব্বেসূতি অখিলেসু চক্খাদিইন্দ্রিযেসু. দন্তোতি দমিতো. ইন্দ্রিযসংৰরোতি ৰুত্তং হোতি. তমেৰত্থং পাকটং করোন্তো আহ ‘‘ভগৰতো হী’’তিআদি.

৫৯. ওণীতো পত্ততো পাণি যেনাতি ওণীতপত্তপাণীতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘পত্ততো চা’’তিআদি. ‘‘অপনীতপাণি’’ন্তি ইমিনা ওণীতসদ্দো অপনীতত্থো, পাণিসদ্দেন চ সম্বন্ধিতব্বোতি দস্সেতি. ‘‘সল্লক্খেত্ৰা’’তি ইমিনা ‘‘ভগৰন্ত’’ন্তি ইমং কম্মং ‘‘সল্লক্খেত্ৰা’’তি পাঠসেসেন যোজেতব্বন্তি দস্সেতি. একমন্তন্তি এত্থ অন্তসদ্দো সমীপদেসত্থো, কোটিদেসত্থো ৰা হোতি, উপযোগৰচনঞ্চ ভুম্মত্থে হোতীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘একস্মিং পদেসে’’তি. অত্থিকপযোগে করণস্স সম্ভৰতো আহ ‘‘বুদ্ধাভিৰাদনগমনেন ৰা ধম্মস্সৰনগমনেন ৰা’’তি. অপ্পাকিণ্ণন্তি এত্থ অপ্পসদ্দো পটিসেধত্থোতি আহ ‘‘অনাকিণ্ণ’’ন্তি. ‘‘অব্বোকিণ্ণ’’ন্তিপি পাঠো. অপ্পনিগ্ঘোসন্তি এত্থ ‘‘অপ্পসদ্দ’’ন্তিপদেন ৰচনসদ্দস্স গহিতত্তা ইমিনা পারিসেসনযেন নগরনিগ্ঘোসসদ্দোযেৰ গহেতব্বোতি আহ ‘‘নগরনিগ্ঘোসসদ্দেন অপ্পনিগ্ঘোস’’ন্তি. তীসু পাঠেসু পঠমেন পাঠেন জনস্স ৰাতো জনৰাতো, তেন ৰিরহিতং ৰিজনৰাতন্তি ৰিকপ্পং দস্সেতি. দুতিযেন জনস্স ৰাদো জনৰাদো, তেন ৰিরহিতং ৰিজনৰাদন্তি ৰিকপ্পং দস্সেতি. ততিযেন জনস্স পাতো সঞ্চরণং জনপাতো, তেন ৰিরহিতং ৰিজনপাতন্তি ৰিকপ্পং দস্সেতি. রহস্সং করীযতি এত্থাতি রাহস্সেয্যকং. মনুস্সানং রাহস্সেয্যকং মনুস্সরাহস্সেয্যকন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি ‘‘মনুস্সান’’ন্তিআদিনা.

১৪. সারিপুত্তমোগ্গল্লান পব্বজ্জাকথা

৬০. ‘‘তেতি সারিপুত্তমোগ্গল্লানা. অগমংসু কিরাতি যোজনা. তত্রাতি গিরগ্গসমজ্জে. অথাতি পরিৰিতক্কনানন্তরং. তস্সাতি সঞ্চযস্স. পারন্তি পরতীরং. এত্থাতি তুম্হাকং ৰাদে. ইদন্তি অযং ৰাদো এত্তকোযেৰাতি অত্থো. যোতি যো কোচি. ত্ৰঞ্চ অহঞ্চ অম্হে, তেসু. নামতুম্হসঙ্খাতেসু হি তীসু সদ্দেসু একসেসেন কত্তব্বেসু পচ্ছিমস্সেৰ একসেসো কাতব্বো. তেনাতি কতিককরণহেতুনা.

সংখেপেন ৰুত্তং ৰিত্থারেন দস্সেন্তো আহ ‘‘ইদং হী’’তিআদি. অত্থীকেহীতি অমতেন অত্থিকেহি. উপঞ্ঞাতং মগ্গন্তি অমতস্স মগ্গো উপগন্ত্ৰা ঞাতো. ঞাতো চেৰ উপগতো চাতি সহ উপসগ্গেন পদং পরিৰত্তিত্ৰা অত্থং কথেন্তো উপসগ্গত্থো চ ধাতুত্থো চ ৰিসুংযেৰ হোতীতি ঞাপেতি. অত্থিকেহি অম্হেহি উপঞ্ঞাতং নিব্বানং মগ্গং মগ্গন্তো অনুবন্ধেয্যন্তি ৰা দস্সেন্তো আহ ‘‘অথ ৰা’’তিআদি. মগ্গফলপচ্চৰেক্খণঞাণেহি উপগন্ত্ৰা ঞাতব্বন্তি উপঞ্ঞাতং নিব্বানং. মগ্গধাথুযা অন্ৰেসনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘পরিযেসন্তো’’তি.

সারিপুত্তোপি পঞ্হং পুচ্ছীতি সম্বন্ধো. কমণ্ডলুতোতি কুণ্ডিকতো. অত্তনো চ পরেসঞ্চ অকথনেন অন্তরে ৰিৰরং পটিসন্দহতীতি পটিসন্ধারো, তং. এত্থাতি ‘‘ন ত্যাহং সক্কোমী’’তিপদে. অধিপ্পাযো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. এত্তকন্তি এত্তকং পঞ্হং. ইমস্সাতি পরিব্বাজকস্স. অৰিসযভাৰন্তি অত্তনো অৰিসযভাৰং.

হেতুং পটিচ্চ ভৰন্তীতি হেতুপ্পভৰাতি ৰচনত্থেন পঞ্চক্খন্ধা হেতুপ্পভৰা নামাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘হেতুপ্পভৰা নাম পঞ্চক্খন্ধা’’তি. তেনাতি ‘‘যে ধম্মা হেতুপ্পভৰা’’তি পদেন. অস্সাতি সারিপুত্তপরিব্বাজকস্স. ‘‘তেসং হেতু নাম সমুদযসচ্চ’’ন্তি ইমিনা হিনোতি এতস্মা ফলন্তি হেতূতি ৰচনত্থেন সমুদযসচ্চং হেতু নামাতি দস্সেতি. তঞ্চাতি সমুদযসচ্চঞ্চ. তেসন্তি এত্থ তসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘উভিন্নম্পি সচ্চান’’ন্তি. অপৰত্তিৰসেন নিরুজ্ঝতি এত্থাতি নিরোধো. তঞ্চাতি নিরোধঞ্চ. তেনাতি ‘‘তেসঞ্চ যো নিরোধো’’তিপদেন. অস্সাতি সারিপুত্তপরিব্বাজকস্স. এত্থাতি ইমিস্সং গাথাযং, চতূসু সচ্চেসু ৰা. নযতোতি নানন্তরিকনযতো, অৰিনাভাৰনযতো ৰা, নেত্তিদেসনাহারনযতো ৰা. তমেৰত্থং পাকটং করোন্তো আহ ‘‘নিরোধে হী’’তিআদি. একদেসসরূপেকসেসনযেন ৰা মগ্গসচ্চং গহেতব্বন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘অথ ৰা’’তিআদি. নিরোধো চ নিরোধূপাযো চ নিরোধোতি একদেসসরূপেকসেসো কাতব্বো. তেসঞ্চাতি এত্থ অৰুত্তসম্পিণ্ডনত্থেন চসদ্দেন মগ্গসচ্চং গহেতব্বন্তিপি ৰদন্তি. অযং নযো অট্ঠকথাযং ন ৰুত্তো. তমেৰত্থন্তি চতুসচ্চসঙ্খাতং তমেৰত্থং. পটিপাদেন্তোতি নিগমেন্তো.

‘‘সচেপী’’তি ইমিনা যদীতি পদস্সত্থং ৰণ্ণেতি. ‘‘এত্তকমেৰা’’তি ইমিনা তাৰদেৰাতি পদস্সত্থং ৰণ্ণেতি. ‘‘ইতো উত্তরি নত্থী’’তি ইমিনা এৰকারস্স ফলং দস্সেতি. ইতোতি সোতাপত্তিফলতো. ‘‘ইদং…পে… পত্তব্ব’’ন্তি ইমিনা ‘‘এত্তকমেৰা’’তি পদস্স অত্থসরূপং দস্সেতি. ‘‘এসো এৰ ধম্মো’’তি ইমিনা ‘‘এসেৰ ধম্মো’’তিপদস্স অত্থং ৰণ্ণেতি. পচ্চব্যত্থাতি পতিঅৰপুব্বো ইধাতু পটিৰিদ্ধত্থোতি আহ ‘‘পটিৰিদ্ধত্থা’’তি. তুম্হেহীতি অস্সজিত্থেরং সন্ধাযাহ. ইমিনা ‘‘পচ্চব্যত্থা’’তি এত্থ হিয্যত্তনীপরস্সপদমজ্ঝিমপুরিসবহুৰচনত্থৰিভত্তিং দীপেতি. কপ্পনহুতেহীতি কপ্পানং নহুতেহি, কোটিপকোটিসতসহস্সানং সতেহি নহুতেহীতি অত্থো. অব্ভতীতন্তি অভিঅতীতং. অম্হেহি অদিট্ঠমেৰ হুত্ৰা অতিক্কমাপিতন্তি অত্থো.

৬২. আরম্মণভূতস্স নিব্বানস্স গম্ভীরত্তা আরম্মণিকভূতং ঞাণম্পি গম্ভীরমেৰাধিপ্পেতন্তি আহ ‘‘গম্ভীরস্স চ ঞাণস্সা’’তি. যথা হি সণ্হৰত্থস্স সিব্বনত্থায সণ্হসূচি অধিপ্পেতাতি. উপধীনং সম্মা খযট্ঠেন নিব্বানং উপধিসঙ্খযং নামাতি আহ ‘‘উপধিসঙ্খযেতি নিব্বানে’’তি. তদারম্মণাযাতি তংনিব্বানারম্মণায. ৰিমুত্তিযাতি ফলৰিমুত্তিযা. সাৰকপারমীঞাণেতি অগ্গসাৰকপারমীঞাণে. তেসূতি সারিপুত্তমোগ্গল্লানেসু. অড্ঢমাসেন অরহত্তে পতিট্ঠিতোতি সম্বন্ধো.

অতীতেতি কপ্পসতসহস্সাধিকে অসঙ্খ্যেয্যমত্থকে. তস্সাতি বুদ্ধস্স সন্তিকে অগ্গসাৰকভাৰং পত্থেসীতি যোজনা. অস্সমেতি মুনীনং ঠানে. তঞ্হি আ কোধং, আ ভুসো ৰা রাগাদযো সমেন্তি এত্থাতি অস্সমোতি ৰুচ্চতি, তস্মিং. পত্থযিত্ৰা চ পেসেসীতি সম্বন্ধো. তত্থাতি নীলুপ্পলমণ্ডপে. তেসূতি তাপসসেট্ঠীসু.

৬৩. যেসন্তি কুলানং. ‘‘ৰিধৰভাৰাযা’’তি ইমিনা ৰিধৰায ভাৰো ৰেধব্যন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. ৰিধৰাতি চ পতিসুঞ্ঞা. সা হি ধৰেন ৰিগতাতি ‘‘ৰিধৰা’’তি চ, ৰিগতো ধৰো ইমিস্সাতি ‘‘ৰিধৰা’’তি চ ৰুচ্চতি. উভযেনাপীতি পুত্তপব্বজ্জপতিপব্বজ্জসঙ্খাতেন দুৰিধেনপি.

সঞ্চযানীতি এত্থ নিস্সযূপচারেন নিস্সযে নিস্সিতূপচারো হোতীতি আহ ‘‘সঞ্চযস্স অন্তেৰাসিকানী’’তি. অথ ৰা ণপচ্চযো তস্সেদমত্থে হোতীতি আহ ‘‘সঞ্চযস্স অন্তেৰাসিকানী’’তি. ‘‘মগধান’’ন্তি বহুৰচনৰসেন ৰুত্তত্তা জনপদস্স নামন্তি আহ ‘‘মগধানং জনপদস্সা’’তি. গিরিব্বজন্তি এত্থ ৰজো ৰিযাতি ৰজো, গিরি. ৰজসদিসো গিরি এত্থাতি গিরিব্বজং পদহেট্ঠুপরিযৰসেন, নগরং. ‘‘মহাৰীরিযৰন্তো’’তি ইমিনা মহন্তো ৰীরো এতেসং তথাগতানন্তি মহাৰীরাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. ধম্মেন নযমানানং কা উসূযা ৰিজানতন্তি এত্থ কচ্চাযননযেন (কচ্চাযনে ২৭৭ সুত্তে) উসূযপযোগে সম্পদানং হোতীতি আসঙ্কা ভৰেয্যাতি আহ ‘‘ভুম্মত্থে সামিৰচনং, উপযোগত্থে ৰা’’তি. ৰিজানন্তানন্তি ৰিজানন্তেসু তথাগতেসু, ৰিজানন্তে ৰা.

১৫. উপজ্ঝাযৰত্তকথা

৬৪. অনুপজ্ঝাযকাতি এত্থ ৰজ্জাৰজ্জং উপগন্ত্ৰা ঝাযতীতি উপজ্ঝাযো, সো নত্থি এতেসন্তি অনুপজ্ঝাযকাতি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰজ্জাৰজ্জ’’ন্তিআদি. ‘‘পিণ্ডায চরণকপত্ত’’ন্তি ইমিনা পিণ্ডায উদ্দিস্স, উট্ঠহিত্ৰা ৰা তিট্ঠতি অনেনাতি উত্তিট্ঠো, সোযেৰ পত্তো উত্তিট্ঠপত্তোতি অত্থং দস্সেতি. ‘‘উত্তিট্ঠে ন পমজ্জেয্যা’’তিআদীসু (ধ. প. ১৬৮) পন পিণ্ডায চরণং ‘‘উত্তিট্ঠ’’ন্তি ৰুচ্চতি. তস্মা তত্থ পিণ্ডায উদ্দিস্স, উট্ঠহিত্ৰা ৰা তিট্ঠনং উত্তিট্ঠন্তি ৰচনত্থো কাতব্বো. ‘‘পিণ্ডায চরণপত্ত’’ন্তি ইদং ৰচনং ‘‘তস্মিঞ্হি মনুস্সা উচ্ছিট্ঠসঞ্ঞিনো’’তিপদং লঙ্ঘিত্ৰা ‘‘তস্মা উত্তিট্ঠপত্তন্তি ৰুত্ত’’ন্তিপদেন যোজেতব্বং, তস্মা পিণ্ডায চরণকপত্তত্তা উত্তিট্ঠপত্তন্তি ৰুত্তন্তি ৰুত্তং হোতি. তস্মিং মনুস্সা কিংসঞ্ঞিনোতি আহ ‘‘তস্মিঞ্হি মনুস্সা উচ্ছিট্ঠসঞ্ঞিনো’’তি. তস্মিঞ্হি তস্মিং এৰ উত্তিট্ঠপত্তে পব্বজিতানং পরিভোগভাৰেন মনুস্সেহি অৰসজ্জিতব্বত্তা, অৰছড্ডেতব্বত্তা ৰা মনুস্সা উচ্ছিট্ঠসঞ্ঞিনো হোন্তীতি যোজনা. পব্বজিতানং পিণ্ডায চরণকপত্তত্তা উত্তিট্ঠপত্তন্তি ৰুত্তং, মনুস্সানং পন অৰসজ্জিতপত্তত্তা উচ্ছিট্ঠপত্তন্তি ৰুত্তন্তি অধিপ্পাযো. উত্তিট্ঠ পত্তন্তিপদং ৰাক্যমেৰ, ন সমাসোতিপি দস্সেন্তো আহ ‘‘অথ ৰা’’তিআদি. ‘‘উট্ঠহিত্ৰা’’তি ইমিনা উত্তিট্ঠাতি এত্থ ত্ৰালোপোতি দস্সেতি. ‘‘গহেতু’’ন্তি ইমিনা পাঠসেসং দস্সেতি. গেহসিতপেমৰসেনাতি গেহে নিস্সিতপেমৰসেন, মেত্তাপুব্বঙ্গমপেমৰসেনাতি অত্থো. সগারৰা হুত্ৰা সপ্পতিস্সা হুত্ৰা ৰিহরন্তাতি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘উপট্ঠপেত্ৰা’’তি. ‘‘সভাগজীৰিকা’’তি ইমিনা সভাগৰুত্তিকাতি এত্থ ৰুত্তিসদ্দো জীৰিকত্থোযেৰ, ন ৰিৰরণাদ্যত্থোতি দস্সেতি. উপজ্ঝাযভাৰং সম্পটিচ্ছতি এতেহীতি উপজ্ঝাযভাৰসম্পটিচ্ছনানি, তানিযেৰ ৰেৰচনানি উপজ্ঝাযভাৰসম্পটিচ্ছনৰেৰচনানি. তিক্খত্তুন্তি উক্কট্ঠৰসেন ৰুত্তং, সকিম্পি ৰট্টতিযেৰ. পদস্স ৰসেন ৰিঞ্ঞাপেতীতি সম্বন্ধো. হীতি সচ্চং. এত্থাতি উপজ্ঝাযগহণট্ঠানে. যদিদং ৰাচায ৰা সাৰনং, যদিদং কাযেন ৰা অত্থৰিঞ্ঞাপনং অত্থি, ইদমেৰ সাৰনঅত্থৰিঞ্ঞাপনমেৰ উপজ্ঝাযগহণন্তি যোজনা. সাধূতি সম্পটিচ্ছনন্তি উপজ্ঝাযেন পঞ্চসু পদেসু যস্মিং কিস্মিংচি ৰুত্তে সদ্ধিৰিহারিকস্স ‘‘সাধূ’’তি সম্পটিচ্ছনং. ন্তি কেসঞ্চি ৰচনং. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. এত্থাতি উপজ্ঝাযগহণে. ‘‘ন সম্পটিচ্ছনং অঙ্গ’’ন্তি ইমিনা আযাচনদানানিযেৰ অঙ্গানি নামাতি দস্সেতি. সদ্ধিৰিহারিকেনাপি ঞাতুন্তি সম্বন্ধো. ইমিনা পদেনাতি ‘‘সাধূ’’তি ইমিনা পদেন.

তত্রাযং সম্মাৰত্তনাতি এত্থ তসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘যং ৰুত্তং সম্মা ৰত্তিতব্ব’’ন্তি. ইমিনা কিরিযাৰিসযভাৰমেৰ দীপেতি, ন দব্বৰিসযভাৰং. অযন্তি ৰুচ্চমানা. অস্সাতি সদ্ধিৰিহারিকস্স. ধোতপাদপরিহরণত্থাযাতি ধোতস্স পাদস্স পংসুমক্খনাদীনং পরিহরণত্থায. তাতি উপাহনাযো. কালস্সেৰাতি পচ্চূসকালতোযেৰ, নিস্সক্কত্থে চেতং সামিৰচনং. ততোতি তেহি তীহি দন্তকট্ঠেহি, ৰিভত্তঅপাদানমেতং. তেসু ৰা তীসু দন্তকট্ঠেসু. ন্তি যং দন্তকট্ঠং. অথাতি তস্মিং গহণে.

ততোতি সীতুণ্হোদকেহি, সীতুণ্হোদকেসু ৰা. ৰল়ঞ্জেতীতি পরিভুঞ্জতি. উদকন্তি মুখধোৰনোদকং. ‘‘ৰচ্চকুটিতো’’তি ইমিনা পস্সাৰকুটীপি গহেতব্বা. এৰন্তি সম্মজ্জিযমানে. অসুঞ্ঞন্তি জনসদ্দতো অতুচ্ছং. আসনন্তি থেরস্স আসনং. তস্মিন্তি আসনে. নিসিন্নস্স থেরস্স ৰত্তং কাতব্বন্তি সম্বন্ধো. উক্লাপো অস্মিং দেসে অত্থীতি উক্লাপোতি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘কেনচি কচৰরেন সংকিণ্ণো’’তি. এত্থ চ সঙ্কারো উচ্ছিট্ঠো কলাপো সমূহো উক্লাপোতি ৰচনত্থেন উক্লাপোতি ৰুচ্চতি. কচীযতি বন্ধীযতি অস্মিং দেসেতি কচো, সো ৰরীযতি ইচ্ছীযতি অনেনাতি কচৰরোতি ৰচনত্থেন কচৰরোতি ৰুচ্চতি. হত্থেনপীতি এত্থ পিসদ্দো পিলোতিকেনপীতিআদিং সঙ্গণ্হাতি.

একতো কত্ৰাতি একতো সমানপটলং কত্ৰা. কস্মা সঙ্ঘাটীতি আহ ‘‘সব্বং হী’’তিআদি. ‘‘সঙ্ঘটিতত্তা’’তি ইমিনা সংহরিতব্বাতি সঙ্ঘাটীতি ৰচনত্থং দস্সেতি. নিৰত্তিত্ৰা ওলোকেন্তং উপজ্ঝাযং সংপাপুণাতীতি যোজনা. একেন ৰা পদৰীতিহারেনাতি সম্বন্ধো. পত্তোযেৰ উণ্হভারিকেসু পরিযাপন্নোতি পত্তপরিযাপন্নো, পত্তে পরিযাপন্নো যাগুআদিকো পত্তপরিযাপন্নোতিপি যুজ্জতিযেৰ. ভিক্খাচারেতি ভিক্খাচারট্ঠানে. যাগুযা ৰা লদ্ধাযাতি সম্বন্ধো. তস্সাতি উপজ্ঝাযস্স. সো পত্তোতি উণ্হাদীসু পরিযাপন্নো সো পত্তো. অঞ্ঞত্র ৰাতি আরামাদীসু ৰা. তস্সাতি উপজ্ঝাযস্স. ৰচনে অনিট্ঠিতেতি সম্বন্ধো. ইতো পট্ঠাযাতি ‘‘ন উপজ্ঝাযস্স ভণমানস্সা’’তি এত্থ ৰুত্তনকারতো পট্ঠায. ইমিনা হেট্ঠা ৰুত্তেসু ‘‘নাতিদূরে গন্তব্ব’’ন্তিআদীসু নকারপটিসিদ্ধেসু আপত্তি নত্থীতি দস্সেতি. যত্থ কত্থচীতি ‘‘ন চ উণ্হে চীৰরং নিদহিতব্ব’’ন্তিআদীসু যেসু কেসুচি. অযন্তি দুক্কটাপত্তি. হীতি সচ্চং. আপত্তিসামন্তাতি এত্থ আপত্তিযা সামন্তা আপত্তিসামন্তাতি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘আপত্তিযা আসন্ন’’ন্তি. ‘‘আসন্ন’’ন্তি ইমিনা সামন্তাসদ্দস্স আসন্নৰেৰচনতঞ্চ উপযোগত্থে নিস্সক্কৰচনতঞ্চ দস্সেতি. ঈদিসং ৰচনং ভন্তে ৰত্তুং ৰট্টতি নামাতি যোজনা.

গামতো পঠমতরন্তি গামতো উপজ্ঝাযস্স পঠমতরং. তেনেৰাতি উপজ্ঝাযেনেৰ. নিৰত্তন্তেন সদ্ধিৰিহারিকেনাতি সম্বন্ধো. ‘‘তিন্ত’’ন্তি ৰত্ৰা তমেৰত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘সেদগ্গহিত’’ন্তি. ইমিনা সেদেন সীদতীতি সিন্নন্তি অত্থং দস্সেতি. ‘‘অতিরেকং কত্ৰা’’তি ইমিনা উস্সারেত্ৰাতিপদস্স অধিপ্পাযত্থং দস্সেতি, উদ্ধং উদ্ধং সারেত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. পচ্ছিমৰাক্যস্স পুব্বৰাক্যকারণভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘কিং কারণা’’তি. মজ্ঝে ভঙ্গস্স দোসং আৰিকরোন্তো আহ ‘‘সমং কত্ৰা’’তিআদি. ততোতি সমং কত্ৰা সংহরণতো, নিচ্চং ভিজ্জমানন্তি সম্বন্ধো. মজ্ঝে ভঙ্গতো ৰা, দুব্বলন্তি সম্বন্ধো. এতন্তি ‘‘চতুরঙ্গুলং কণ্ণং উস্সারেত্ৰা’’তি এতং ৰচনং. যথাতি যেনাকারেন সংহরিযমানেতি সম্বন্ধো. চীৰরভোগস্স ওরো অন্তো ওভোগোতি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘কাযবন্ধন’’ন্তিআদি.

যোতি উপজ্ঝাযো. ‘‘গামেযেৰা’’তি ৰত্ৰা তমেৰত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘অন্তরঘরে ৰা পটিক্কমনে ৰা’’তি. পটিক্কমনে ৰাতি ভোজনসালাযং ৰা. তস্সাতি উপজ্ঝাযস্স. লদ্ধা ভিক্খা যেনাতি লদ্ধভিক্খো, তস্স ৰা. পিণ্ডপাতো হোতীতি যোজনা. তস্সাতি উপজ্ঝাযস্স. পিণ্ডপাতো ন হোতীতি সম্বন্ধো. অত্তনা লদ্ধোপীতি পিসদ্দো উপজ্ঝাযেন লদ্ধোপীতি অত্থং সম্পিণ্ডেতি. আহরিযতূতি এত্থ তুৰিভত্তি পুচ্ছাযং হোতি, আহরিযতু কিন্তি অত্থো. কালোতি ভোজনকালো. ভুঞ্জিত্থাতি ভুত্তো, তস্মিং সতীতি সম্বন্ধো. উপকট্ঠোতি মজ্ঝন্হিকস্স আসন্নো.

অনন্তরহিতাযাতি এত্থ অন্তরধাযতীতি অন্তরহিতো, তট্টিকচম্মখণ্ডাদি, নত্থি অন্তরহিতো এতস্মিং পত্তভূমীনমন্তরেতি অনন্তরহিতোতি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অনত্থতাযা’’তি. কাল়ৰণ্ণকতা ৰা সুধাবদ্ধা ৰা নিরজমত্তিকা হোতীতি যোজনা. ন্তি পত্তং. ধোতৰালিকাযপীতি সুদ্ধৰালিকাযপি. তত্থাতি পংসুরজসক্খরাদীসু. পুন তত্থাতি পণ্ণাধারকেসু. ইদং ৰচনং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. অভিমুখেনাতি অত্তনো অভিমুখেন. সণিকন্তি সিন্নং. অন্তে পনাতি চীৰরস্স কোটিযং পন. নিক্খিপন্তস্স সদ্ধিৰিহারিকস্স চীৰরস্স ভোগোতি যোজনা.

চুণ্ণং সন্নেতব্বন্তি এত্থ চুণ্ণসমোধানেন নেতব্বন্তি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘পিণ্ডি কাতব্বা’’তি. ‘‘একস্মিং নিদ্ধূমে ঠানে’’তি ইমিনা একমন্তন্তি এত্থ একস্মিং অন্তে ঠানেতি অত্থং দস্সেতি. জন্তাঘরেতি অগ্গিসালাযং. সা হি জলতি দিব্বতি অগ্গি এত্থাতি জন্তা, জনেতি সরীরসেদমেত্থাতি ৰা জন্তা, সা এৰ ঘরং জন্তাঘরন্তি ৰুচ্চতি, তস্মিং. পরিপূজাৰসেন করীযতীতি পরিকম্মন্তি অত্থেন অঙ্গারদানাদিকং পরিকম্মং নামাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘পরিকম্মং নামা’’তিআদি.

‘‘ন কেনচি গেলঞ্ঞেনা’’তিআদিনা উস্সহনস্স কারণং দস্সেতি. হীতি সচ্চং. অগিলানেন সট্ঠিৰস্সেন সদ্ধিৰিহারিকেনাপি কাতব্বন্তি যোজনা. অনাদরেনাতি ৰত্তকরণস্স অনাদরেন. নকারপটিসংযুত্তেসূতি পটিসেধৰাচকেন নকারেন পটিসংযুত্তেসু. পদেসূতি ‘‘ন উপজ্ঝাযস্স ভণমানস্স অন্তরন্তরা কথা ওপাতেতব্বা’’তিআদীসু ৰাক্যেসু. ভূমিযন্তি উপলক্খণৰসেন ৰুত্তং ভিত্তিযম্পি অপটিঘংসিতব্বত্তা. ‘‘পিঠসঙ্ঘাটঞ্চা’’তি ইমিনা কৰাটপীল়ন্তি এত্থ পীঠসদ্দেন পিঠসঙ্ঘাটং ৰুচ্চতি উত্তরপদলোপৰসেন ৰা একদেসৰোহারৰসেন ৰাতি দস্সেতি. ‘‘অচ্ছুপন্তেনা’’তি ইমিনা অপ্পটিঘংসন্তেনাতি এত্থ ঘংসধাতুযা অত্থং দস্সেতি. সম্মা তাযতি অত্তানঞ্চ পরঞ্চ অনেনাতি সন্তানং, তমেৰ সন্তানকন্তি অত্থেন কীটকুলাৰকমক্কটকসুত্তাদি সন্তানকং নামাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘সন্তানক’’ন্তিআদি. উল্লোকতোতি ৰিতানতো. তঞ্হি উদ্ধং লুচীযতে বন্ধীযতেতি উল্লোকন্তি ৰুচ্চতি, চকারস্স ককারমকত্ৰা ‘‘উল্লোচ’’ন্তিপি ৰুচ্চতি. তোসদ্দেন আকারস্স স্মাৰচনস্স কারিযভাৰং দস্সেতি. অপহরিতব্বন্তি অপনেতব্বং. ‘‘অৰহরিতব্ব’’ন্তিপি পাঠো, হেট্ঠা হরিতব্বং পাতেতব্বন্তি অত্থো.

আলোকসন্ধিভাগাতি এত্থ ভাগসদ্দস্স দ্ৰন্দতো পরত্তা পুব্বপদেসুপি পচ্চেকং যোজেতব্বোতি আহ ‘‘আলোকসন্ধিভাগা চ কণ্ণভাগা চা’’তি. তস্স অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অন্তরবাহিরা’’তিআদি. ‘‘ৰাতপানকৰাটকানী’’তি ইমিনা আলোকসন্ধিসদ্দস্স ৰাতপানকৰাটকপরিযাযভাৰং দস্সেতি. ‘‘কোণা’’তি ইমিনা কণ্ণসদ্দস্স কোণৰেৰচনভাৰং দস্সেতি.

‘‘যথা পঠম’’ন্তিআদিনা পঠমপঞ্ঞত্তমেৰ পঞ্ঞপেতব্বং, ন অঞ্ঞথাতি দস্সেতি. ইদং পতিরূপং পঠমপঞ্ঞত্তং সন্ধায ৰুত্তং. পঠমপঞ্ঞত্তে অপতিরূপে অঞ্ঞথাপি পঞ্ঞপেতব্বং. এতদত্থমেৰাতি যথাপঞ্ঞত্তং পঞ্ঞপেতব্বস্স অত্থায এৰ. সচে পঞ্ঞত্তং অহোসি, এৰং সতীতি যোজনা. ইদন্তি ভিত্তিং মোচেত্ৰা পঞ্ঞাপনং. কটেসু কিল়ঞ্জেসু সারত্তা উত্তমত্তা কটসারকোতি ৰুচ্চতি. নিৰত্তেত্ৰাতি সংহরিত্ৰা. পুরত্থিমাতি এত্থ যকারলোপেন নিদ্দেসোতি আহ ‘‘পুরত্থিমাযা’’তি.

ৰূপকাসেতব্বোতি এত্থ কসধাতু গত্যত্থোতি আহ ‘‘অঞ্ঞত্থ নেতব্বো’’তি. উপজ্ঝাযং গহেত্ৰা অঞ্ঞত্থ গন্তব্বোতি অত্থো. অঞ্ঞত্থাতি অঞ্ঞং ঠানং. ৰিৰেচেতব্বন্তি এত্থ দিট্ঠিগততো উপজ্ঝাযং ৰিৰেচেতব্বন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰিস্সজ্জাপেতব্ব’’ন্তি. ‘‘অঞ্ঞো ৰত্তব্বো’’তি ৰত্ৰা তস্স আকারং দস্সেতি ‘‘থের’’ন্তিআদিনা. সো সো ভিক্খু যাচিতব্বোতি সম্বন্ধো. অঞ্ঞেন দাপেতব্বোতি অত্তনা অঞ্ঞেন ভিক্খুনা উপজ্ঝাযস্স পরিৰাসো দাপেতব্বোতি অত্থো. কিন্তি নু খোতি কেন এৰ উপাযেন দদেয্য নুখোতি অত্থো. ইতিসদ্দো হি অৰধারণত্থো. অট্ঠকথাযপি ইমমেৰ নযং দস্সেতি ‘‘কেন নু খো উপাযেনা’’তি ইমিনা. সব্বত্থাতি সব্বেসু ‘‘কিন্তি নু খো পটিকস্সেয্যা’’তিআদিৰাক্যেসু. সত্তসু কম্মেসু তিৰিধস্স উক্খেপনীযকম্মস্স গরুকত্তা ৰুত্তং ‘‘উক্খেপনীযং অকত্ৰা’’তি. তমেৰত্থং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘তেন হী’’তিআদি.

তেন সদ্ধিৰিহারিকেন যাচিতব্বাতি সম্বন্ধো. সচে করোন্তিযেৰাতি ভিক্খূ সচে কম্মং করোন্তিযেৰ. পুন সচে করোন্তিযেৰাতি ভিক্খূ সচে উক্খেপনীযকম্মং করোন্তিযেৰ. অথাতি তস্মিং কম্মে কতে. ইতীতি এৰং যাচনেন. নন্তি তং উপজ্ঝাযং.

সম্পরিৰত্তকন্তি এত্থ ‘‘পিণ্ডুক্খেপক’’ন্তিআদীসু (পাচি. ৬২০) ৰিয সম্পরিৰত্তকন্তিপদং কিরিযাৰিসেসনং, কপচ্চযো চ ৰিচ্ছত্থোতি আহ ‘‘সম্পরিৰত্তেত্ৰা সম্পরিৰত্তেত্ৰা’’তি. যদীতি যাৰ. যদিসদ্দো হি যাৰপরিযাযো, তেন ৰুত্তং ‘‘ন তাৰ পক্কমিতব্ব’’ন্তি. যাৰ অপ্পমত্তকম্পি রজনং গলতি, ন তাৰ পক্কমিতব্বন্তি যোজনা. ৰিসভাগপুগ্গলেনাতি ৰিসভাগেন পুগ্গলেন করণভূতেন. ন উপজ্ঝাযং অনাপুচ্ছা গামো পৰিসিতব্বোতি এত্থ ন অঞ্ঞেনেৰ করণীযেন পৰিসিতব্বো. পিণ্ডায পন পৰিসিতব্বোতি আসঙ্কা ভৰেয্যাতি আহ ‘‘পিণ্ডায ৰা’’তিআদি. ‘‘অনাপুচ্ছিত্ৰা’’তি ইমিনা অনাপুচ্ছাতি এত্থ আকারো ত্ৰাপচ্চযস্স কারিযোতি দস্সেতি. ভিক্খাচারন্তি ভিক্খায চরণট্ঠানং, উপজ্ঝাযেন গন্তব্বন্তি যোজনা. পরিৰেণন্তি উপজ্ঝাযস্স পরিৰেণং. পস্সতীতি উপজ্ঝাযং পস্সতি.

দস্সনত্থায ৰাতি অসুভদস্সনত্থায ৰা. ইমিনাপি ৰাসত্থায এৰ ন গন্তব্বন্তি আসঙ্কং নিৰত্তেতি. কম্মন্তি পক্কমনস্স কারণং কম্মং. অননুজাননং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘যাৰততিয’’ন্তি. ন্তি উপজ্ঝাযং. অস্সাতি সদ্ধিৰিহারিকস্স. ‘‘ন সম্পজ্জতী’’তি ইমিনা সচে সম্পজ্জতি, ন পক্কমিতব্বাতি দস্সেতি. কেৰলন্তি ৰিনা উদ্দেসাদিসম্পজ্জনেহি. এৰরূপে উপজ্ঝাযে নিৰারেন্তেপীতি যোজনা. ‘‘গেলঞ্ঞতো’’তি ইমিনা ৰুট্ঠানসদ্দস্স অৰধিঅপেক্খতং দস্সেতি. অস্সাতি উপজ্ঝাযস্স. অঞ্ঞোতি অত্তনা অঞ্ঞো. তস্সাতি অঞ্ঞস্স ভিক্খুস্স.

১৬. সদ্ধিৰিহারিকৰত্তকথা

৬৭. সম্মাৰত্তনাযং ৰিনিচ্ছযো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. উদ্দেসাদীহীতি আদিসদ্দেন পরিপুচ্ছাদযো সঙ্গণ্হাতি. সঙ্গহসদ্দস্স সঙ্খেপগহণেসুপি ৰুত্তিতো ‘‘অনুগ্গহো’’তি ৰুত্তং. অথ ৰা সম্মুখা সঙ্গহো চ পরম্মুখা অনুগ্গহো চ কাতব্বো. আমিসেন ৰা সঙ্গহো, ধম্মেন ৰা অনুগ্গহো. দিট্ঠধম্মিকত্থায ৰা সঙ্গহো, সম্পরাযিকত্থায ৰা অনুগ্গহো. লোকিযত্থায ৰা সঙ্গহো, লোকুত্তরত্থায ৰা অনুগ্গহো কাতব্বো. তত্থাতি যং ৰুত্তং ‘‘উদ্দেসেন পরিপুচ্ছায ওৰাদেন অনুসাসনীযা’’তি. তত্থ উদ্দিসনং উদ্দেসোতি ৰচনত্থেন পাল়িৰাচনা উদ্দেসো নামাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘উদ্দেসোতি পাল়িৰাচনা’’তি. ‘‘পাল়িযা অত্থৰণ্ণনা’’তি ইমিনা পুনপ্পুনং, সমন্ততো ৰা পাল়িযা অত্থস্স পুচ্ছনং পরিপুচ্ছাতি অত্থং দস্সেতি. ৰত্থুস্মিন্তি চারিত্তৰারিত্তৰত্থুস্মিং. ইদন্তি চারিত্তং. পুন ইদন্তি ৰারিত্তং. ‘‘ৰচন’’ন্তি ইমিনা ওৰদনং ওৰাদোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. ওতিণ্ণে ৰত্থুস্মিং ‘‘ইদং করোহি, ইদং মা করিত্থা’’তি ৰচনং অনুসাসনী নামাতি যোজনা. ‘‘পুনপ্পুনং ৰচন’’ন্তি ইমিনা অনুসাসনীতি এত্থ অনুসদ্দস্স নউপচ্ছিন্নত্থং দস্সেতি. ‘‘সচে উপজ্ঝাযস্স পত্তো হোতী’’তি সামঞ্ঞতো ৰুত্তেপি ন পকতিপত্তো হোতি, অথ খো অতিরিত্তপত্তো হোতীতি আহ ‘‘অতিরেকপত্তো’’তি. সব্বত্থাতি সব্বেসু ‘‘সচে উপজ্ঝাযস্স চীৰরং হোতী’’তিআদীসু পদেসু. অঞ্ঞোপীতি পত্তচীৰরেহি অঞ্ঞোপি. সমণপরিক্খারোতি ছত্তুপাহনাদি সমণপরিক্খারো. ইধাতি সদ্ধিৰিহারিকৰত্তে. নযেনাতি ঞাযেন. উপ্পজ্জমানউপাযপরিযেসনন্তি উপ্পজ্জমানস্স, উপ্পজ্জমানত্থায ৰা উপাযস্স পরিযেসনং. ইতোতি ‘‘কিন্তি নু খো সদ্ধিৰিহারিকস্স পরিক্খারো উপ্পজ্জিযেথা’’তি পাল়িতো. চীৰরং রজন্তেনাতি এত্থ রজন্তেন উপজ্ঝাযেনাতি অত্থো ন দট্ঠব্বো, সদ্ধিৰিহারিকেনাতি অত্থো এৰাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘উপজ্ঝাযতো উপাযং সুত্ৰা রজন্তেনা’’তি. উপজ্ঝাযতো উপাযন্তি উপজ্ঝাযতো লদ্ধং উপাযং.

নসম্মাৰত্তনাদিকথা

৬৮. উপজ্ঝাযৰত্তন্তি উপজ্ঝাযম্হি ৰত্তিতব্বং ৰত্তং. সোতি সদ্ধিৰিহারিকো. দুক্কটং আপজ্জতীতি অস্স, সো ৰা দুক্কটং আপজ্জতীতি যোজনা. পণামেতব্বোতি এত্থ পপুব্ব নমুধাতু অত্থপকরণাদিৰসেন ইধ অপসাদনত্থোতি আহ ‘‘অপসাদেতব্বো’’তি. অধিমত্তন্তি অধিকপ্পমাণং. গেহসিতপেমন্তি মেত্তাসিনেহং. ৰুত্তপটিপক্খনযেনাতি কণ্হপক্খে ৰুত্তেন পটিপক্খেন নযেন. অলং পণামেতুন্তি এত্থ অলংসদ্দস্স অরহত্থপটিক্খিত্তেসু দ্ৰীসু অত্থেসু অরহত্থোতি আহ ‘‘যুত্তো পণামেতু’’ন্তি.

সাতিসারো হোতীতি এত্থ পকতিভাৰং অতিক্কমিত্ৰা সরণং পৰত্তনং অতিসারো, দোসো. সংৰিজ্জতি সো এতস্সাতি সাতিসারোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘সদোসো হোতী’’তি. তস্সত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘আপত্তিং আপজ্জতী’’তি. আপত্তিন্তি দুক্কটাপত্তিং. ন্তি ৰত্তং.

তেসন্তি সদ্ধিৰিহারিকানং. ৰত্তন্তি বহুকানং সদ্ধিৰিহারিকানং ৰত্তং. সাদিযনং ৰা…পে… বালো হোতীতি এত্থ বালস্স কারণং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘সাদিযনং ৰা অসাদিযনং ৰা ন জানাতী’’তি. সাদিযনস্স ৰা অসাদিযনস্স ৰা অজাননত্তা বালো হোতীতি ৰুত্তং হোতি. অজাননস্স কারণং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘বালো হোতী’’তি. বালত্তা সাদিযনং ৰা অসাদিযনং ৰা ন জানাতীতি ৰুত্তং হোতি. তেসূতি বহুকেসু সদ্ধিৰিহারিকেসু. তস্সাতি ৰত্তসম্পন্নভিক্খুস্স. তেসন্তি ইতরেসং সদ্ধিৰিহারিকানং.

রাধব্রাহ্মণৰত্থুকথা

৬৯. কিঞ্চাপি আযস্মা সারিপুত্তো জানাতীতি যোজনা. ইমিনা ‘‘কিং নু খো অজানন্তো পুচ্ছী’’তি আসঙ্কং নিৰারেতি. ভগৰা অনুঞ্ঞাতুকামো হোতীতি সম্বন্ধো. পনসদ্দো গরহত্থো, তথা জানন্তোপীতি অত্থো. লহুকন্তি হেতুঅন্তোগধৰিসেসনং. লহুকত্তা পটিক্খিপিত্ৰাতি ৰুত্তং হোতি. অস্সাতি ভগৰতো, অজ্ঝাসযন্তি সম্বন্ধো. ‘‘অজ্ঝাসযং ৰিদিত্ৰা’’তিৰচনস্স যুত্তিং দস্সেন্তো আহ ‘‘বুদ্ধানং হী’’তিআদি. হীতি সচ্চং. অযঞ্চাতি সারিপুত্তত্থেরো চ. অগ্গোতি কোটিউক্কংসো. সেট্ঠোতি পৰরো উত্তমো.

‘‘ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেনা’’তি এত্থ ব্যত্তপটিবলানং ৰিসেসং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘ব্যত্তো নামা’’তিআদি. তত্থ যস্স সাট্ঠকথং ৰিনযপিটকৰাচুগ্গতং পৰত্ততি, অযং ব্যত্তো নামাতি যোজনা. তস্মিন্তি ৰিনযপিটকং ৰাচুগ্গতভিক্খুম্হি. যস্সাতি ভিক্খুনো. সুগ্গহিতন্তি সাট্ঠকথায সুট্ঠু গহিতং. অযম্পীতি পিসদ্দো পুরিমভিক্খুং অপেক্খতি. ইমস্মিং অত্থেতি ইমস্মিং ৰত্থুম্হি, ইমস্মিং ৰিসযেতি অত্থো. ব্যতিরেকান্ৰযৰসেন পটিবলং দস্সেন্তো আহ ‘‘যো পনা’’তিআদি. যো পন ন সক্কোতীতি সম্বন্ধো. কস্মাতি আহ ‘‘কাসসোসসেম্হাদিনা ৰা’’তিআদি. তত্থ কাসো চ সোসো চ সেম্হো চ, তে আদযো যস্স গেলঞ্ঞস্সাতি কাসসোসসেম্হাদি, আদিসদ্দেন এল়মূগাদযো সঙ্গণ্হাতি. ওট্ঠো চ দন্তো চ জিৰ্হা চ, তা আদযো যেসং তালুআদীনন্তি ওট্ঠদন্তজিৰ্হাদযো, তেসং. পদব্যঞ্জনেহীতি পদঅক্খরেহি. ব্যঞ্জনসদ্দো হেত্থ অক্খরৰাচকো. হাপেতীতি গলত্তা হাপেতি. অঞ্ঞথা ৰা ৰত্তব্বন্তি অঞ্ঞেন সিথিলাদিনা আকারেন ৰা ৰত্তব্বং. অঞ্ঞথা ৰদতীতি অঞ্ঞেন ধনিতাদিআকারেন ৰদতি. তব্বিপরীতোতি তস্স অপটিবলস্স ৰিপরীতো ভিক্খূতি সম্বন্ধো. ততোতি জানাপেতব্বতো. ন্তি যং আকারং ধাতুকম্মমেতং, সঙ্ঘোতি কারিতকম্মমেতং. ইধ কারিতকম্মং কিতো ৰদতি.

৭১. উপসম্পন্নসমনন্তরাতি এত্থ উপসম্পন্নস্স সমনন্তরাতি অত্থং নিৰারেন্তো আহ ‘‘উপসম্পন্নো হুত্ৰাৰ সমনন্তরা’’তি. এৰসদ্দেন চিরকালং নিৰত্তেতি. উল্লুম্পতূতি এত্থ উপুব্বলুপধাতুযা উপসগ্গৰসেন ৰা অত্থাতিসযৰসেন ৰা ধাতূনমনেকত্থত্তা ইধ উপুব্বধরধাতুযা অত্থে ৰত্ততীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘উদ্ধরতূ’’তি. উট্ঠাপেত্ৰা, উক্খিপিত্ৰা ৰা ধরতূতি অত্থো. তমেৰত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অকুসলা’’তিআদি. তত্থ ‘‘অকুসলা ৰুট্ঠাপেত্ৰা’’তি ইমিনা সহাৰধিনা উত্যূপসগ্গস্স অত্থং দস্সেতি. ‘‘কুসলে পতিট্ঠাপেতূ’’তি ইমিনা সহাধারেন ধরধাতুস্স অত্থং দস্সেতি. উত্যূপসগ্গস্স উক্খিপনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘সামণেরভাৰা ৰা উদ্ধরিত্ৰা’’তি. ‘‘পটিচ্চা’’তি ইমিনা উপাদাযাতি এত্থ সমীপে আদিযিত্ৰাতি সদ্দত্থমগহেত্ৰা সঙ্কেতত্থৰসেন পাকটত্তা তস্স সঙ্কেতত্থং দস্সেতি, অধিপ্পাযত্থং দস্সেতীতি অত্থো.

৭৩. অধিট্ঠিতাতি এত্থ অধি নিচ্চৰসেন ঠাতি পৰত্ততীতি অধিট্ঠিতাতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘নিচ্চপ্পৰত্তিনী’’তি. কস্মা চত্তারো পচ্চযা নিস্সযাতি ৰুত্তাতি আহ ‘‘যস্মা’’তিআদি. ‘‘চত্তারো’’তিআদিনা চত্তারো পচ্চযে নিস্সায অত্তভাৰো সেতি পৰত্ততীতি নিস্সাযাতি অৰুত্তকম্মত্থং দস্সেতি.

১৮. আচরিযৰত্তকথা

৭৫. কিন্তাযন্তি এত্থ একারলোপৰসেন সন্ধি হোতীতি আহ ‘‘কিংতে অয’’ন্তি. ‘‘ওৰদিতব্বোতি’’ইমিনা ওৰদিযোতি এত্থ ণ্যপচ্চযস্স কম্মত্থং দস্সেতি. ‘‘তদত্থাযা’’তি ইমিনা ‘‘যদিদং গণবন্ধিক’’ন্তি উত্তরৰাক্যে যংসদ্দং দিস্ৰা পুব্বৰাক্যে তংসদ্দং ঞাপেতি, তস্স বাহুল্লস্স অত্থাযাতি অত্থো.

৭৬. সোতি পসূরো পরিব্বাজকো. তেনাতি উদাযিত্থেরেন. সহধম্মিকন্তি সহ ধম্মেন কারণেন. ব্যত্তো তাৰ পুব্বে ৰুত্তলক্খণো হোতু, পটিবলো পন কথং ঞাতব্বোতি আহ ‘‘যো পনা’’তিআদি. যো পন সক্কোতীতি সম্বন্ধো. চাতি সচ্চং. এতন্তি পটিবলত্তং, ‘‘পঞ্চহি…পে… ৰিনেতু’’ন্তিৰচনং ৰা.

৭৭. তিত্থিযপক্খসঙ্কন্তেসূতি তিত্থিযসঙ্খাতং সাসনস্স পটিপক্খং সঙ্কমন্তেসু. আচারসমাচারসিক্খাপনকন্তি অতিৰিয চরিতব্বং আভিসমাচারিকসীলং সিক্খাপনকং. ইমিনা আচারং সিক্খাপেতীতি আচরিযোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. নামমত্তমেৰাতি ‘‘আচরিযো’’তি ৰা ‘‘অন্তেৰাসিকো’’তি ৰা নামমত্তমেৰ. নানন্তি উপজ্ঝাযতো ৰা সদ্ধিৰিহারিকতো ৰা নানং.

২০. পণামনাখমাপনাকথা

৮০. যং লক্খণং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. নিস্সযন্তেৰাসিকেন কাতব্বন্তি যোজনা. পব্বজ্জাউপসম্পদাধম্মন্তেৰাসিকেহীতি পব্বজ্জন্তেৰাসিকেন চ উপসম্পদন্তেৰাসিকেন চ ধম্মন্তেৰাসিকেন চ. এতেসন্তি পব্বজ্জাউপসম্পদাধম্মন্তেৰাসিকানং. এতেসূতি এতেসু তীসু অন্তেৰাসিকেসু. আচরিযস্সাতি পব্বজ্জন্তেৰাসিকো পব্বজ্জাচরিযস্স, উপসম্পদন্তেৰাসিকো উপসম্পদাচরিযস্সাতি অত্থো. সমীপেতি নিস্সযাচরিযস্স চ ধম্মাচরিযস্স চ আসন্নে. তস্মাতি যস্মা অন্তেৰাসিকেন আচরিযম্হি সম্মা ৰত্তিতব্বং, তস্মা. আচরিযেনাপীতি নিস্সযপব্বজ্জা উপসম্পদা ধম্মাচরিযেনাপি. ওৰাদাচরিযো তেসু সঙ্গহং গচ্ছতি. তেসূতি চতূসু অন্তেৰাসিকেসু.

২২. নিস্সযপটিপ্পস্সদ্ধিকথা

আণত্তিৰিনিচ্ছযো

৮৩. ‘‘নিস্সযপটিপস্সদ্ধীসূ’’তি সমূহাধারো. ‘‘উপজ্ঝাযো পক্কন্তো ৰাতিআদীসূ’’তি অৰযৰাধারো. ‘‘ৰিপ্পৰসিতুকামো’’তি ইমিনা নিরালযভাৰং দস্সেতি. এৰং গতেতি এৰং উপজ্ঝাযে গতেতি যোজনা. অঞ্ঞদাপীতি অঞ্ঞস্মিম্পি কালে. উপজ্ঝাযেন পৰাসিতকালেতি অত্থো. একসম্ভোগপরিভোগোতি অত্তনা ৰা উপজ্ঝাযেন ৰা একো পচ্চযসম্ভোগো চ ধম্মপরিভোগো চ. একদিৰসম্পীতি পিসদ্দো গরহত্থো, দ্ৰিহাদিকং পন পগেৰাতি অত্থো. পরিহারো নত্থীতি আপত্তিপরিহারো নত্থি, আপত্তিযা পরিহরণং অপনযনং নত্থীতি অধিপ্পাযো. লজ্জী পেসলোতি লজ্জী হুত্ৰা পিযসীলো ভিক্খূতি সম্বন্ধো. তদহেৰাতি তস্মিং উপজ্ঝাযস্স পক্কন্তঅহনি এৰ. তথাতি যথা ‘‘উপজ্ঝাযো লহুং আগমিস্সতী’’তি পুচ্ছতি, তথা ‘‘অহং লহুং আগমিস্সামী’’তি ৰুত্তন্তি অত্থো. সচে ৰদতীতি সচে আচরিযো ৰদতীতি যোজনা. অস্সাতি ভিক্খুস্স. সভাগতন্তি লজ্জিপেসলভাৰং.

যাৰ আগমনাতি উপজ্ঝাযস্স যাৰ আগমনা. ন্তি উপজ্ঝাযং. ‘‘ৰাসেন্তিযেৰা’’তিপদে কারিতকম্মং. তত্থাতি উপজ্ঝাযস্স গতট্ঠানে. তেনাতি উপজ্ঝাযেন. পৰত্তীতি পৰত্তনং. নদীপূরেন ৰা উপদ্দুতোতি সম্বন্ধো. নদীপূরত্তা উদকোসক্কনং আগমেতি, চোরাদীনং উপদ্দুতত্তা সহাযে পরিযেসতি. সোতি উপজ্ঝাযো.

‘‘নিস্সযপণামনা’’তি ইমিনা আণাপনং আণত্তীতি ৰচনত্থেন নিস্সযপণামনা আণত্তীতি ৰুচ্চতীতি দস্সেতি. নিস্সযপণামনাতি নিস্সযস্স উপজ্ঝাচরিযস্স পণামনা. তস্মা পণামিতো হোতীতি সম্বন্ধো. ‘‘আপুচ্ছীতিআদিনা’’তি এত্থ আদিসদ্দেন ‘‘মা মং সুসানগমনং আপুচ্ছী’’তিআদযো সঙ্গণ্হাতি. তেনাতি সদ্ধিৰিহারিকেন. খমাপেতব্বোতি তিতিক্খাপেতব্বো.

তাৰাতি মহাথেরেহি, মহাথেরানং ৰা পঠমং. অঞ্ঞত্থাতি উপজ্ঝাযস্স ৰিহারতো অঞ্ঞং ৰিহারং. অপ্পেৰাতি অপি এৰ নাম খমেয্যাতি যোজনা. তত্রেৰাতি অঞ্ঞত্থেৰ. দুব্ভিক্খাদিদোসেনাতি এত্থ আদিসদ্দেন ঞাতিৰিযোগাদিদোসো গহেতব্বো. তংযেৰাতি অত্তনা ৰসিতং তমেৰ ঠানং. অঞ্ঞস্সাতি উপজ্ঝাযতো অঞ্ঞস্স ভিক্খুস্সাতি সম্বন্ধো. ইমিনা উপজ্ঝাযেন পরিচ্চত্তত্তা উপজ্ঝাযসমোধানে নিস্সযপটিপ্পস্সদ্ধি নত্থীতি দীপেতি.

সমোধানৰিনিচ্ছযো

আপুচ্ছিত্ৰাতি =০০ অন্তেৰাসিকং আপুচ্ছিত্ৰা. তত্রাপীতি আচরিযন্তেৰাসিকেসুপি. কদাতি কস্মিং কালে. সাযন্হে ৰা রত্তিংৰাতি অজ্জ সাযন্হে ৰা রত্তিং ৰা. তংখণেযেৰাতি তস্মিং সম্পটিচ্ছনক্খণেযেৰ.

সো চাতি অন্তেৰাসিকো চ. ততোতি গামতো. সুগতোতি সুট্ঠু গতো, নিস্সযো পটিপ্পস্সম্ভতীতি অধিপ্পাযো. অথাপীতি পুন চ পরং. আপুচ্ছিত্ৰা পক্কমনে ৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা আপুচ্ছিত্ৰা পক্কমনে তং দস্সেন্তো আহ ‘‘আচরিযং অনাপুচ্ছা’’তিআদি. উপচারসীমাতিক্কমেতি উপচারসীমায অতিক্কমে সতি, অতিক্কমনহেতু ৰাতি যোজনা. এত্থ চ উপচারসীমা নাম পরিক্খিত্তস্স ৰিহারস্স পরিক্খেপোযেৰ, অপরিক্খিত্তস্স পরিক্খেপারহট্ঠানং.

সাযন্হে ৰা রত্তিভাগে ৰাতি অজ্জ সাযন্হে ৰা রত্তিভাগে ৰা. স্ৰেতি সুৰে.

বহিসীমন্তি উপচারসীমতো বহি. ততোতি বহিসীমতো. দ্ৰিন্নং লেড্ডুপাতানন্তি অন্তেৰাসিকতো দ্ৰিন্নং লেড্ডুপাতানং. অতিক্কমিত্ৰাতি উপচারসীমতো বহি অন্তেৰাসিকসদ্ধিৰিহারিকানং ৰসনট্ঠানতো অতিক্কমিত্ৰা.

মুচ্চিতুকামোতি অন্তেৰাসিকম্হা মুচ্চিতুকামো এৰ. পণামেতীতি কাযৰাচাহি পণামেতি. সালযোতি আচরিযে সাপেক্খো. ‘‘নিরালযো’’তি ৰত্ৰা তস্স অত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘ন দানী’’তিআদি. এৰম্পীতি ধুরে নিক্খিত্তেপি. উভিন্নং ধুরনিক্খেপে সতি, ধুরনিক্খেপহেতু ৰা পটিপ্পস্সম্ভতীতি যোজনা. পণামিতেন পটিপজ্জিতব্বন্তি সম্বন্ধো.

ৰুত্তমেৰত্থং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘সচে হী’’তিআদি. আচরিযন্তি নিস্সযাচরিযং. চেতিযং ৰা ৰন্দন্তং উপজ্ঝাযন্তি সম্বন্ধো, মগ্গপ্পটিপন্নং ৰা উপজ্ঝাযন্তি যোজনা. দূরত্তাতি দূরভাৰতো. উপরিপাসাদেতি পাসাদস্স উপরি. ন্তি উপজ্ঝাযং. নিসিন্নং উপজ্ঝাযন্তি সম্বন্ধো.

সৰনৰসেন সমোধানে ৰিনিচ্ছযো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. উপজ্ঝাযস্স সদ্দন্তি সম্বন্ধো.

২৩. উপসম্পাদেতব্বপঞ্চককথা

৮৪. ইদানি =০১ যং লক্খণং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. সঙ্খেপতোতি অঙ্গানি অনুদ্ধরিত্ৰা সমাসতো. তত্থাতি যং ‘‘পঞ্চহি ভিক্খৰে অঙ্গেহি সমন্নাগতেন ভিক্খুনা’’তিআদিমাহ, তত্থ. অগুণঙ্গেহীতি গুণৰিরহিতেহি অঙ্গেহি. সোতি ভিক্খু. ন উপসম্পাদেতব্বন্তি এত্থ কম্মৰাচাচরিযেন হুত্ৰা ন উপসম্পাদেতব্বন্তি আসঙ্কা ভৰেয্যাতি আহ ‘‘উপজ্ঝাযেন হুত্ৰা ন উপসম্পাদেতব্ব’’ন্তি. এত্থাতি এতেসু পঞ্চকেসু. আদীসূতি এত্থ পুব্বো নিদস্সনত্থো ইতিসদ্দো লোপো হোতি. ইতিআদীসূতি হি অত্থো. অযুত্তৰসেনাতি অননুরূপৰসেন. যোতি ভিক্খু. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. পরে চ সমাদপেতুন্তি সম্বন্ধো. তত্থাতি সীলক্খন্ধাদিকে. পরিহরতীতি পরিসং পরিস্সযতো হরতি অপনেতি. তস্সাতি ভিক্খুনো. ‘‘সীলাদীহী’’তিপদং ‘‘পরিহাযতিযেৰা’’তিপদে অপাদানং, ‘‘ন ৰড্ঢতী’’তিপদে করণং. তস্মাতিআদি লদ্ধগুণং. তেনাতি ভিক্খুনা. কস্মা আপত্তিঅঙ্গৰসেন ন ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ন হী’’তিআদি. হীতি যস্মা. তস্সেৰাতি খীণাসৰস্সেৰ. ন ৰদেয্যাতি খীণাসৰানং অনভিরতিযা অনুপ্পন্নত্তা ন ৰদেয্য. যদি ন খীণাসৰস্সেৰ উপজ্ঝাযাচরিযভাৰো অনুঞ্ঞাতো, অথ কস্মা খীণাসৰপঞ্চকো ৰুত্তোতি আহ ‘‘যস্মা পনা’’তিআদি. যস্মা ন পরিহাযতীতি সম্বন্ধো.

অন্তগ্গাহিকাযাতি সস্সতুচ্ছেদসঙ্খাতং অন্তং লামকং গণ্হাতি, গণ্হাপেতীতি ৰা অন্তগ্গাহিকা, তায. দিট্ঠিযাতি মিচ্ছাদিট্ঠিযা. যত্তকং সুতন্তি ভিক্খুনোৰাদকসিক্খাপদে (পাচি. অট্ঠ. ১৪৫-১৪৭) ৰুত্তং যত্তকং সুতং. তেনাতি সুতেন ऋ. যং আপত্তাদি তেন জানিতব্বন্তি যোজনা.

আপত্তিং ন জানাতীতি এত্থ আপত্তিং আপন্নোতি ন জানাতীতি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ইদং নামা’’তিআদি. তত্থ ‘‘আপন্নো’’তি ইমিনা ‘‘আপত্তি’’ন্তিপদং ‘‘আপন্নো’’তিপাঠসেসেন যোজেতব্বন্তি দস্সেতি.

আভিসমাচারিকাযাতি এত্থ উভতোৰিভঙ্গপরিযাপন্নসীলতো অভিৰিসেসেন সম্মা চরিতব্বন্তি আভিসমাচারং, খন্ধকপরিযাপন্নং ৰত্তপটিপত্তিসীলং, তং আরব্ভ পঞ্ঞত্তা আভিসমাচারিকা, খন্ধকপরিযাপন্না সিক্খা, তায. আদিব্রহ্মচারিযকাযাতি এত্থ মগ্গসঙ্খাতস্স ব্রহ্মচরিযস্স আদি মরিযাদো আদিব্রহ্মচরিযো, তস্মিং পৰত্তা আদিব্রহ্মচরিযকা =০২, উভতোৰিভঙ্গপরিযাপন্না সিক্খা, তায. সেক্খপণ্ণত্তিযন্তি সিক্খিতব্বট্ঠেন সিক্খা, সা এৰ ভগৰতা পঞ্ঞত্তত্তা সেক্খপণ্ণত্তি. অথ ৰা সিক্খনং সিক্খা, তায সিক্খনত্থায ভগৰতা পঞ্ঞপীযতীতি সেক্খপণ্ণত্তি উভতোৰিভঙ্গপরিযাপন্নসিক্খাযেৰ, তস্সং. অভিধম্মেতি এত্থ সুত্তন্তপাল়িতো অভি অতিরেকো, অভিৰিসিট্ঠো ৰা ধম্মো অভিধম্মোতি ৰুত্তে নামরূপপরিচ্ছেদকং অভিধম্মপিটকন্তি আহ ‘‘নামরূপপরিচ্ছেদে’’তি. অভিৰিনযেতি এত্থ অভিভৰিত্ৰা কাযৰাচং ৰিনেতীতি অভিৰিনযো, অভিভৰিত্ৰা কাযৰাচং ৰিনেতি এত্থ, এতেনাতি ৰা অভিৰিনযোতি ৰুত্তে ৰিনযপিটকন্তি আহ ‘‘সকলে ৰিনযপিটকে’’তি. সব্বত্থাতি সব্বেসু পদেসু, সব্বেসং ৰা পদানং. অত্থো দট্ঠব্বোতি যোজনা. ‘‘কারণেনা’’তি এত্থ কারণসদ্দেন ‘‘ধম্মতো’’তি এত্থ ধম্মসদ্দস্স সভাৰত্থাদযো নিৰারেত্ৰা কারণত্থতং দীপেতি, এনসদ্দেন তোপচ্চযস্স ৰিসেসনত্থং. ইতীতি এৰং যথাৰুত্তনযেনাতি অত্থো. চতুত্থেতি চতুত্থপঞ্চকে. চতুত্থপঞ্চকতো তীণি পদানি, পঞ্চমপঞ্চকতো দ্ৰে পদানি গহেত্ৰা পঞ্চকং কত্ৰা ৰুত্তং ‘‘চত্তারো পঞ্চকা’’তি. অট্ঠসু পঞ্চকেসূতি সম্বন্ধো.

ইতি সোল়সপঞ্চকৰিনিচ্ছযে যোজনা সমত্তা.

২৪. উপসম্পাদেতব্বছক্ককথা

৮৫. ন্তি ঊনদসৰস্সপদং. সব্বত্থাতি সব্বেসু ছক্কেসু. তত্থাতি ছক্কেসু. ‘‘পাতিমোক্খানি ৰিত্থারেনা’’তি ৰুত্তত্তা ৰিভঙ্গৰসেন গহেতব্বানীতি আহ ‘‘উভতোৰিভঙ্গৰসেন ৰুত্তানী’’তি. মাতিকাৰিভঙ্গৰসেন সুট্ঠু ৰিভজিতব্বানীতি সুৰিভত্তানি, ৰাচুগ্গতৰসেন সুন্দরা পৰত্তি এতেসন্তি সুপ্পৰত্তীনি, সুত্ততো অনুব্যঞ্জনতো সুট্ঠু ৰিনিচ্ছিতব্বানীতি সুৰিনিচ্ছিতব্বানীতি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘মাতিকাৰিভঙ্গৰসেনা’’তিআদি.

২৫. অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বৰত্থুকথা

৮৬. যো পনাতি যো পন অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বো. অঞ্ঞোপীতি পসূরতো অপরোপি. ইধাতি ইমস্মিং সাসনে. তস্মিন্তি অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বে. তত্থাতি ‘‘যো সো ভিক্খৰে অঞ্ঞোপী’’তিআদিৰচনে. অযন্তি পরিৰাসো. নগ্গপরিব্বাজকস্সেৰাতি ৰত্ৰা তস্স ভেদং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘আজীৰকস্স ৰা অচেলকস্স ৰা’’তি. তত্থ আজীৰকো উপরি একমেৰ ৰত্থং উপকচ্ছকে পৰেসেত্ৰা পরিদহতি, হেট্ঠা নগ্গো. অচেলকো পন সব্বেন সব্বং নগ্গোযেৰ. সোপীতি =০৩ নগ্গপরিব্বাজকোপি. ৰালকম্বলাদীনন্তি ৰালেন কতং কম্বলং, আদিসদ্দেন কেসকম্বলাদযো সঙ্গণ্হাতি. অস্সাতি পরিব্বাজকস্স. অঞ্ঞস্সাতি নগ্গপরিব্বাজকতো অপরস্স. পণ্ডরঙ্গাদিকস্সাতি পণ্ডরং সেতৰত্থং অঙ্গে সরীরে এতস্সত্থীতি পণ্ডরঙ্গো, আদিসদ্দেন নীলঙ্গাদযো সঙ্গণ্হাতি.

এৰন্তি ইমিনা কেসমস্সুওরোপনাদিনা. পব্বাজেন্তেহি ভিক্খূহীতি সম্বন্ধো. তস্মিন্তি অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বে, নিসিন্নেযেৰাতি যোজনা. অনাদরে চেতং ভুম্মৰচনং. তস্সাতি অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বস্স. নযিমেতি ন ইমে, ভিক্খূতি সম্বন্ধো. ন্তি অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বং.

৮৭. ‘‘এৰং খো…পে… অনারাধকো’’তি অযং কথা মাতিকাতি যোজনা. অস্সাতি অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বস্স. তস্সেৰাতি তস্সাযেৰ মাতিকায. তত্থাতি ৰিভঙ্গে. অতিকালেনাতি এত্থ ভত্তকিচ্চং কত্ৰা ৰত্তকরণৰেলাযেৰ অতিকালো নামাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰত্তকরণৰেলাযমেৰা’’তি. ইমিনা ভুম্মত্থে করণৰচনন্তিপি দস্সেতি. তত্থেৰাতি কুলঘরেসুযেৰ. অঞ্ঞদত্থূতি একংসেন, ‘‘করোন্তো’’তি ইমিনা পাঠসেসং দস্সেতি. এৰম্পি করোন্তো অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বোতি যোজনা. ‘‘সম্পাদকো’’তি ইমিনা অনারাধকোতি এত্থ আরাধসদ্দস্স সাধনত্থং দস্সেতি, তোসনত্থাদযো নিৰত্তেতি.

অজ্ঝাচারত্থিকা ৰিসন্তি পৰিসন্তি এত্থাতি ৰেসিযা, সোভণরূপসঙ্খাতং ৰেসং ধারেতীতি ৰা ৰেসিযা. তেন ৰুত্তং ‘‘সুলভজ্ঝাচারা’’তিআদি. আমিসোযেৰ কিঞ্জক্খো অপ্পমত্তকট্ঠেনাতি আমিসকিঞ্জক্খো, ৰিসেসনপরপদো. অথ ৰা আমিসো চ ততো অঞ্ঞো কিঞ্জক্খো চ আমিসকিঞ্জক্খং, তস্স সম্পদানং আমিসকিঞ্জক্খসম্পদানং. কিঞ্জক্খসদ্দো কেসরস্সেৰ মুখ্যতো ৰাচকো, অপ্পমত্তকস্স পন রূল়্হীৰসেন. ৰিধৰাতি এত্থ ধৰসদ্দো পতিনোযেৰ ৰাচকো, ন রুক্খৰিসেসস্সাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘মতপতিকা ৰা’’তিআদি. ইমেহি পদেহি মতৰসেন ৰা পৰুত্থৰসেন ৰা ৰিগতো ধৰো এতাসং, ধৰেন ৰা ৰিগতাতি ৰিধৰাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. তাতি ৰিধৰা. যোব্বনপত্তত্তা ৰা যোব্বনাতীতত্তা ৰা থুল্লা মহন্তা কুমারিকাতি থুল্লকুমারিকাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘যোব্বনপত্তা’’তিআদি. পণ্ডকাতি এত্থ আসিত্তপণ্ডকাদীসু পঞ্চসু পণ্ডকেসু নপুংসকপণ্ডকোৰাধিপ্পেতোতি আহ ‘‘নপুংসকা’’তি. সমানপব্বজ্জাতি ভিক্খূহি সমানপব্বজ্জা. ততোতি ৰিস্সাসতো.

তত্থাতি ৰেসিযাদীসু. তাসন্তি ৰেসিযানং. সোতি অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বো. সব্বত্থাতি সব্বেসু =০৪ ৰিধৰাদীসু. গন্তব্বতং দস্সেন্তো আহ ‘‘সচে পনা’’তিআদি. তথাতি যথা গন্তব্বত্তং ৰুত্তং, তথা.

উচ্চাৰচানীতি এত্থ উদ্ধং চযতি ৰড্ঢতীতি উচ্চং, চযতো অৰগতো ৰিযোগোতি অৰচং. উচ্চঞ্চ অৰচঞ্চ উচ্চাৰচানীতি ৰচনত্থেন মহন্তখুদ্দকত্থোতি আহ ‘‘মহন্তখুদ্দকানী’’তি. ‘‘কম্মানী’’তি ইমিনা ‘‘করণীযানী’’তিপদস্স সরূপং দস্সেতি. তংদস্সনেন চ কত্তব্বানীতি করণীযানীতি ৰচনত্থো কাতব্বো. তত্থাতি মহন্তখুদ্দকেসু কম্মেসু. তত্থ ন দক্খোতি এত্থ তসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘তেসু তেসু নৰকম্মেসূ’’তি. ‘‘উট্ঠানৰীরিযসম্পন্নো’’তি ইমিনা নত্থি অলসো কোসজ্জং এতস্সাতি অনলসোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. তত্রাতি এত্থ ত্রপচ্চযো সত্তম্যত্থে ৰিচ্ছাজোতকোতি আহ ‘‘তেসু তেসূ’’তি. ‘‘ঠানুপ্পত্তিকায ৰীমংসাযা’’তি ৰুত্তৰচনস্সত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ইদমেৰ’’ন্তিআদি. ‘‘তস্মিংযেৰ খণে উপ্পন্নপঞ্ঞাযা’’তি ইমিনা ‘‘ঠানুপ্পত্তিকাযা’’তি এত্থ ঠানসদ্দো তঙ্খণত্থোতি দস্সেতি. অলং কাতুন্তি এত্থ অলংসদ্দো ভূসনৰারণপরিযত্তসঙ্খাতেসু তীসু অত্থেসু পরিযত্তত্থোতি আহ ‘‘কাতুং সমত্থো’’তি.

তিব্বচ্ছন্দোতি তিখিণছন্দো. ‘‘বলৰচ্ছন্দো’’তি ইমিনা অধিপ্পাযত্থং দস্সেতি. লোকিযসমাধিভাৰনাযাতি লোকিযায অট্ঠসমাপত্তিসঙ্খাতায সমাধিভাৰনায.

ইধাগতোতি ইমস্মিং সাসনে আগতো. তিত্থাযতনসামিকস্সাতি তরন্তি উপ্লৰন্তি সত্তা উম্মুজ্জনিমুজ্জং করোন্তি এত্থাতি তিত্থং, দ্ৰাসট্ঠি দিট্ঠিযো. তমেৰ আযতনং দিট্ঠিগতিকানন্তি তিত্থাযতনং. অথ ৰা তিত্থমেতেসমত্থীতি তিত্থিনো, তেসমাযতনং তিত্থাযতনং, তস্স সামিকো তিত্থাযতনসামিকো, তস্স. তস্স দিট্ঠিযাতি এত্থ দিট্ঠিসদ্দো লদ্ধিপরিযাযোতি আহ ‘‘তস্স সন্তকায লদ্ধিযা’’তি. কস্মা সা লদ্ধি ‘‘খন্তী’’তি চ ‘‘রুচী’’তি চ ‘‘আদাযো’’তি চ ৰুচ্চতীতি আহ ‘‘ইদানী’’তিআদি. সাযেৰ লদ্ধি খমতি চেৰ রুচ্চতি চ গহিতা চাতি যোজনা. তস্স তিত্থকরস্সাতি কত্ৰত্থে সামিৰচনং. তস্সাতি তিত্থাযতনসামিকস্স. ভঞ্ঞমানাযাতি ভণিযমানায. অনভিরদ্ধোতি এত্থ অনভিরাধিতো অপরিতোসিতচিত্তোতি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অপরিপুণ্ণসঙ্কপ্পো, নো পগ্গহিতচিত্তো’’তি. যদিদন্তি যং ইদং ‘‘অনত্তমনত্ত’’ন্তি ৰা ‘‘অত্তমনত্ত’’ন্তি ৰা সম্বন্ধো. ইমিনা ‘‘ইদ’’ন্তিপদস্স অনিযমং দস্সেতি. ইমেতি ভিক্খূ. যঞ্চ অনত্তমনত্তন্তি যোজনা. তস্সেৰাতি অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বস্স এৰ অনত্তমনত্তন্তি সম্বন্ধো. ইদন্তি দ্ৰে অত্তমনত্তানি, দ্ৰে অনত্তমনত্তানীতি চতুব্বিধং ইদং ধম্মজাতং. সঙ্ঘাটনীযন্তি সঙ্ঘটিতব্বং, সন্নিচযং কাতব্বন্তি অত্থো. ‘‘অনারাধকে’’তিআদিনা অনারাধনীযস্মিন্তি =০৫ এত্থ ন আরাধেতি ৰত্তং অনেন কম্মেনাতি অনারাধনীযন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. ইদন্তি চতুব্বিধং. লিঙ্গন্তি কারণং. লক্খণন্তি চিহনং. ইতোতি অট্ঠঙ্গতো নীহটেনাতি সম্বন্ধো. ৰুত্তৰিপল্লাসেনাতি কণ্হপক্খে ৰুত্তৰিপরীতেন.

সুক্কপক্খে অট্ঠঙ্গানি সমোধানেত্ৰা দস্সেন্তো আহ ‘‘নাতিকালেন গামপৰেসনং নাতিদিৰা পটিক্কমন’’ন্তিআদি. কণ্হপক্খেপি ইমিনা নযেন অট্ঠঙ্গানি সমোধানেতব্বানি. ‘‘পরিতোসকো’’তি ইমিনা আরাধকসদ্দস্স তোসনত্থং দস্সেতি. হেট্ঠা পন ‘‘সম্পাদকো’’তি ৰুত্তত্তা সাধনত্থং দস্সেতীতি দট্ঠব্বং.

উপসম্পদমাল়কেপীতি উপসম্পাদট্ঠানে এককূটযুত্তে অনেককোণে পতিস্সযৰিসেসেপি. সো হি এককূটং কত্ৰা অনেকেহি কোণেহি মলীযতি ৰিভূসীযতীতি মাল়োতি ৰুচ্চতি. ‘‘চত্তারো মাসে পরিৰসিতব্ব’’ন্তিৰচনং অসদিসূপমায পাকটং করোন্তো ‘‘যথা পনা’’তিআদিমাহ. হীতি সচ্চং. অস্সাতি অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বস্স. পরিৰসন্তো অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বোতি সম্বন্ধো. অন্তরাতি চতুমাসস্স অব্ভন্তরে. কুপ্পনসভাৰোতি নস্সনসভাৰো. পরিগ্গণ্হাতীতি পরিচ্ছিন্দিত্ৰা গণ্হাতি. নামরূপং ৰৰত্থপেতীতি ‘‘ইদং নামং, ইদং রূপ’’ন্তি ৰৰত্থপেতি. লক্খণন্তি নমনরুপ্পনলক্খণং, অনিচ্চাদিলক্খণং ৰা. সোতাপত্তিমগ্গস্স দিট্ঠিৰিচিকিচ্ছাপহানং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘সমূহতানি…পে… সল্ল’’ন্তি. অব্বুল়্হন্তি আৰহিযিত্থাতি অব্বুল়্হং, উদ্ধং ৰহিযিত্থাতি অত্থো. আত্যূপসগ্গো হি উদ্ধঙ্গমত্থো. তংদিৰসমেৰাতি তস্মিং সোতাপত্তিমগ্গস্স পটিলভনদিৰসেযেৰ. ভুম্মত্থে চেতং উপযোগৰচনং. তদহেৰাতি তস্মিং সোতাপন্নভৰনঅহনি এৰ.

তস্সাতি অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বস্স. পাল়িযং পত্তস্স অনাগতত্তা ৰুত্তং ‘‘পত্তম্পি তথেৰা’’তি. যথা উপজ্ঝাযমূলকং চীৰরং পরিযেসিতব্বং, পত্তম্পি তথেৰাতি অত্থো. ইদন্তি পত্তচীৰরং. ইমস্সাতি অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বস্স. অঞ্ঞেতি উপজ্ঝাযতো অপরে. তেহিপীতি অঞ্ঞেহিপি. ৰিলোমাতি পটিলোমা. আযত্তন্তি অধীনং. আযত্তজীৰিকত্তাতি অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বস্স উপজ্ঝাযেন আযত্তজীৰিকত্তা. তস্সাতি উপজ্ঝাযস্স. ৰচনকরোতি ৰচনং করো. ৰাক্যেপি সমাসেপি ৰচনসদ্দস্স ‘‘তস্সা’’তি পদমেৰ অপেক্খত্তা ‘‘ৰচনকরো’’তি সমাসো হোতি. এসেৰ নযো ‘‘উপজ্ঝাযেন আযত্তজীৰকত্তা’’তি এত্থাপি. তেনাতি ৰচনকরহেতুনা.

অগ্গিপরিচরণকাতি =০৬ অগ্গিপূজকা. ইমিনা অগ্গিং পরিচরন্তীতি অগ্গিকাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. তাপসাতি জটাধরা. তে হি যস্মা জটা চ তপো চ এতেসমত্থি, তস্মা ‘‘জটিলা’’তি চ ‘‘তাপসা’’তি চ ৰুচ্চন্তি. এতেতি জটিলকা. ‘‘কিরিযং ন পটিবাহন্তী’’তি ৰুত্তৰচনস্স অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অত্থি কম্মং, অত্থি কম্মৰিপাকো’’তি. এতদেৰ পব্বজ্জন্তি এতং এৰ তাপসপব্বজ্জং. এতেসন্তি জটিলানং. সাসনেতি বুদ্ধস্স সাসনে. তেসন্তি ঞাতীনং, ইমং পরিহারন্তি সম্বন্ধো. তেতি ঞাতযো. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. ঞাতিসেট্ঠস্সাতি ঞাতিযেৰ সেট্ঠো, ঞাতীনং ৰাতি ঞাতিসেট্ঠো, তস্স, বুদ্ধস্সাতি সম্বন্ধো.

২৬. পঞ্চাবাধৰত্থুকথা

৮৮. মগধেসূতি এত্থ বহুৰচনপদেন ৰুত্তত্তা জনপদস্স নামন্তি আহ ‘‘মগধনামকে জনপদে’’তি. অমনুস্সানঞ্চাতি মনুস্সেহি অঞ্ঞসত্তানঞ্চ. উস্সন্নসদ্দো চ উস্সদসদ্দো চ ৰুড্ঢিপ্পত্তপরিযাযোতি আহ ‘‘উস্সন্না ৰুড্ঢিপ্পত্তা’’তি. ‘‘ফাতিপ্পত্তা’’তি ইমিনা তমেৰত্থং দস্সেতি. তেহীতি কুট্ঠাদীহি পঞ্চহি আবাধেহি.

তত্থাতি কুট্ঠাদীসু পঞ্চসু আবাধেসু. আবাধিকং আভুসো বাধতি পীল়েতীতি আবাধো, অঙ্গপচ্চঙ্গং কুটতি ছিন্দতীতি কুট্ঠং. ‘‘রত্তকুট্ঠং ৰা’’তিআদীসু ৰাসদ্দেন সেতকুট্ঠাদীনিপি সঙ্গণ্হাতি. কীটিভ দদ্দু খজ্জু আদিপ্পভেদম্পীতি কীটিভো চ দদ্দু চ খজ্জু চ কীটিভদদ্দুখজ্জুযো, তা আদযো যেসং কুট্ঠানন্তি কীটিভদদ্দুখজ্জুআদযো, তেসং পভেদো কীটিভদদ্দু খজ্জুআদিপ্পভেদো, তম্পি. তত্থ কীটিভোতি কীট ইভোতি পদৰিভাগো কাতব্বো. তত্থ কীটোতি কিমি. ইমিনা কীটকুলাৰকং ‘‘কীটো’’তি গহেতব্বং, কীটো ৰিযাতি কীটো, কুট্ঠৰিসেসো. ইভোতি গজো. ইমিনা গজস্স সবলং ‘‘ইভো’’তি গহেতব্বং. ইভো ৰিযাতি ইভো, কুট্ঠৰিসেসো. কীটোযেৰ ইভো কীটিভো, কুট্ঠাবাধৰিসেসো, যং লোকে ‘‘কুট্টাবাধ ৰিসেসো’’ইতি ৰোহরন্তি. দদ্দূতি কচ্ছু. সা হি সরীরং দংসতি ৰিদংসতি, হিংসতীতি ৰা দদ্দুতি ৰুচ্চতি. একস্স দকারস্স রকারং কত্ৰা ‘‘দদ্দু’’তিপি পাঠো. যং লোকে ‘‘প্ৰে:’’ইতি ৰোহরন্তি. খজ্জূতি কণ্ডুৰনং. তঞ্হি সরীরং খজ্জতি ব্যথতি খদতি, হিংসতীতি ৰা খজ্জূতি ৰুচ্চতি. যং লোকে ‘‘খজ্জ’’ইতি ৰোহরন্তি. ‘‘কচ্ছূ’’তিপি পাঠো, সো অপাঠো দদ্দুসদ্দেন তস্স গহিতত্তা. ন্তি কুট্ঠং. পকতিপটিচ্ছন্নট্ঠানেতি পকতিযা পটিচ্ছন্নট্ঠানে, যথানিৰত্থপারুতট্ঠানেতি অত্থো. ইমিনা ৰিসেসতো পটিচ্ছন্নং নিৰত্তেতি. অৰড্ঢনকপক্খে ঠিতং সচে হোতীতি যোজনা. পকতিৰণ্ণেতি =০৭ পকতিছৰিযং. যথা অৰণা ছৰি হোতি, তথাতি অত্থো. ইদং ৰণৰত্থুং সন্ধায ন ৰুত্তং.

মেদগণ্ডোতি মেদো অস্মিং অত্থীতি মেদো, গণ্ডতি ফোটো ভৰতীতি গণ্ডো, মেদোযেৰ গণ্ডো মেদগণ্ডো. যং লোকে ‘‘মেদগণ্ডোইতি ৰোহরন্তি. কোলট্ঠীতি কোলং ৰুচ্চতি বদরফলং, তস্স অট্ঠি কোলট্ঠি. অৰড্ঢনকপক্খে ঠিতে সতীতি যোজনা. সঞ্ছৰিন্তি সংৰিজ্জমানছৰিং, সঞ্জাতছৰিং ৰা. উণ্ণিগণ্ডাতি উদ্ধং নমন্তীতি উণ্ণিযো, তাযেৰ গণ্ডা উণ্ণিগণ্ডা. যে লোকে ‘‘উণ্ণিগণ্ডা’’ ইতি ৰোহরন্তি. তত্থ তত্থাতি তস্মিং তস্মিং সরীরপদেসে. খীরপীল়কাতি খীরং এত্থ অত্থীতি খীরা, তা এৰ পীল়কা খীরপীল়কা. যা লোকে ‘‘খীরপীল়কা’’ ইতি চ ইতি চ ৰোহরন্তি. তাসূতি পীল়কাসু. খীরপীল়কা নাম গণ্ডা হোন্তীতি সম্বন্ধো. খরপীল়কাতি খরসভাৰা পীল়কা. খরসভাৰত্তা তেন সত্তা মরণম্পি গচ্ছন্তি, মরণমত্তম্পি দুক্খং. যা লোকে ইতি ‘‘খীরপীল়কা’’ ৰোহরন্তি. পদুমকণ্ণিকা নাম গণ্ডা হোন্তীতি সম্বন্ধো. পদুমস্স কণ্ণিকা ৰিয পদুমকণ্ণিকা. যা লোকে ‘‘পদুমকণ্ণিকা’’ইতি ৰোহরন্তি. সাসপবীজকা নাম গণ্ডাতি সম্বন্ধো. সাসপস্স বীজং পমাণমেতাসন্তি সাসপবীজকা. যা লোকে ‘‘সাসপবীজকা’’ ইতি ৰোহরন্তি. তা সব্বাতি সব্বা তা পীল়কা, গণ্ডজাতিযো ৰা. তাসূতি পীল়কাসু, গণ্ডজাতীসু ৰা.

পদুমপুণ্ডরীকপত্তৰণ্ণন্তি পদুমং নাম রত্তং, পুণ্ডরীকং নাম সেতং, তেসং পুপ্ফপত্তস্স ৰণ্ণং ৰিয ৰণ্ণমেতস্সাতি পদুমপুণ্ডরীকপত্তৰণ্ণং, সঙ্খকুট্ঠং. যং লোকে ‘‘পদুমপুণ্ডরীকপত্তৰণ্ণং, সঙ্খকুট্ঠং’’ ইতি ৰোহরন্তি. যেনাতি কুট্ঠেন. গুন্নং সরীরং সবলং ৰিয মনুস্সানং সরীরং সবলং হোতীতি যোজনা. তস্মিন্তি কিলাসে. সোসব্যাধীতি খযরোগো. সো হি যস্মা মংসলোহিতাদীনি সোসাপেতি, তস্মা সোসোতি ৰুচ্চতি. যং লোকে ‘‘সাংস’’ ইতি চ ‘‘সোসব্যাধি’’ ইতি চ ৰোহরন্তি. তস্মিন্তি সোসব্যাধিম্হি. অপমারোতি অপস্মারো. সো হি সারতো অপগতত্তা ‘‘অপমারো’’তি ৰুচ্চতি সকারস্স মকারং কত্ৰা. যং লোকে ‘‘অপমার’’ ইতি চ ‘‘অরূ?’’ইতি চ ৰোহরন্তি. তত্থাতি দ্ৰীসু উম্মাদেসু. আধারে চেতং ভুম্মৰচনং. দুত্তিকিচ্ছো হোতীতি সম্বন্ধো.

২৭. রাজভটৰত্থুকথা

৯০. উচ্চিনথাতি এত্থ চিধাতুযা ৰড্ঢনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰড্ঢেথা’’তি. সোতাপন্নত্তাতি বিম্বিসাররঞ্ঞো =০৮ সোতাপন্নভাৰতো. ঘাতেথাতি জীৰিতা ৰোরোপেথ. হনথাতি পহরথ. ততোতি উপজ্ঝাযতো. আচরিযো সেট্ঠোতি সম্বন্ধো. ততোতি আচরিযতো. ইদন্তি ৰচনং, আগতন্তি সম্বন্ধো. আহংসু ৰোহারিকা মহামত্তা মুসাৰাদেনাতি যোজনা. অমচ্চোতি সব্বরাজকিচ্চেসু অমা সহ রঞ্ঞা ভৰতীতি অমচ্চো. অমাসদ্দো সহত্থে নিপাতো. ‘‘অমা’’তি নিপাততো ভৰত্থে অচ্চপচ্চযো (মোগ্গল্লানে ৪.২৩ সুত্তে). মহামত্তোতি মহন্তো মত্তা ইস্সরিযা এতস্সাতি মহামত্তো. মত্তাসদ্দো হেত্থ ইস্সরিযৰাচকো. সেৰকোতি রাজানং সেৰতি ভজতীতি সেৰকো. ভত্তৰেতনভটোতি ভত্তৰেতনানমত্থায ভটো. তস্সাতি রাজভটস্স. পুত্তনত্তভাতুকাদযোতিআদিসদ্দেন ভাগিনেয্যাদযো সঙ্গণ্হাতি. যো পনাতি রাজভটো পন. নিয্যাতেতীতি অপ্পেতি. তং ঠানন্তি তং রাজভটট্ঠানং. যেন ৰাতি কম্মকারেন ৰা. যংকম্মকারণাতি যস্স কম্মস্স কারণা. যো ৰাতি রাজভটো ৰা. পব্বজস্সূতি পব্বাজেহি.

২৮. চোরৰত্থুকথা

৯১. দিট্ঠপুব্বোতি অঙ্গুলিমালো পুব্বে দিট্ঠো. অযন্তি চোরো. সোতি অঙ্গুলিমালো. অঞ্ঞেসং সন্তিকা ৰচনং সুণন্তীতি যোজনা. তেতি মনুস্সা. উব্বিজ্জন্তিপীতি কাযেন উব্বিজ্জন্তিপি. উত্তসন্তিপীতি চিত্তেন উত্তসন্তিপি. অঙ্গুলিমালো ভিক্খূহি ন পব্বাজিতো, ননু ভগৰতা পন সযং পব্বাজিতো, অথ কস্মা ‘‘ন ভিক্খৰে’’তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ভগৰা সযং ধম্মস্সামী’’তি. ধম্মস্সামীতি চ ধম্মস্স ইস্সরো, ধম্মেন ৰা দেৰমনুস্সানং ইস্সরো, অধিপতীতি অত্থো. ভিক্খূনং অকরণত্থায ভিক্খূনং সিক্খাপদন্তি যোজনা. তত্থাতি ‘‘ন ভিক্খৰে’’তিআদিৰচনে. ‘‘ধজং বন্ধিত্ৰা’’তিআদিনা ধজস্স বন্ধনং ধজবন্ধো, ধজবন্ধো ৰিযাতি ধজবন্ধো, ধজবন্ধো হুত্ৰা চরতীতি ধজবন্ধোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. তস্মাতি যস্মা ধজবন্ধো, তস্মা. যোতি চোরো. পন্থদুহনং ৰাতি পন্থে দুহনং ৰা. পঞ্ঞাযতি চাতি এত্থ চসদ্দো ৰাক্যসম্পিণ্ডনত্থো. ন কেৰলঞ্হি ৰিচরতিযেৰ, অথ খো পঞ্ঞাযতি চাতি অত্থো. ইদন্তি চোরকম্মং. রজ্জন্তি রাজভাৰং. সোতি রাজপুত্তো. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. তস্মিন্তি রাজপুত্তে. পুব্বেতি পুব্বকালে. ন্তি চোরং. এৰন্তি ইমিনাকারেন, জানন্তি চেতি যোজনা. অদিস্সমানাতি অত্তানং অপঞ্ঞাযমানা. ইদং সন্ধিচ্ছেদাদিচোরে সন্ধায ৰুত্তং, ন অম্বলবুজাদিচোরে. পচ্ছাপীতি থেয্যকরণতো পচ্ছাপি. তেপীতি চোরেপি.

৯২. ভযেনাতি ভযতো. এতে পনাতি ভিক্খূ পন. লদ্ধাভযত্তাতি রাজতো লদ্ধো অভযো ইমেহীতি লদ্ধাভযা, তেসং ভাৰো লদ্ধাভযত্তং, তস্মা. কারভেদকোতি এত্থ কারসদ্দো রুক্খৰিসেসে =০৯ চ সক্কারে চ বন্ধনালযে চ পৰত্ততি, ইধ পন বন্ধনালযেতি দস্সেন্তো আহ ‘‘কারং ৰুচ্চতি বন্ধনাগার’’ন্তি. বন্ধনাগারঞ্হি করোন্তি তং পৰেসিতে জনে হিংসন্তি এত্থাতি ‘‘কারা’’তি ৰুচ্চতি. ইধাতি ‘‘কারভেদকো’’তিপদে. দীপবন্ধনং ৰা হোতূতি যোজনা. ইমেহি পদেহি ন কেৰলং বন্ধনাগারংযেৰ কারা নাম হোতি, অথ খো অন্দুবন্ধনাদীনিপি কারাযেৰ নামাতি দস্সেতি. যোতি চোরো. এতেসূতি বন্ধনেসু. মুঞ্চিত্ৰা ৰাতি রজ্জুবন্ধনং নিব্বেঠেত্ৰা ৰা. ইমেহি পদেহি ন কেৰলং কারায ভিন্দনতো এৰ কারভেদকো নাম হোতি, অথ খো ছিন্দনমুঞ্চনৰিৰরণেহিপি কারভেদকোযেৰ নামাতি দস্সেতি. দীপন্তরন্তি বন্ধনদীপতো অন্তরং অঞ্ঞং দীপন্তি অত্থো. চক্কৰাল়বন্ধনং ভিন্দিত্ৰা চক্কৰাল়ন্তরং গতো অট্ঠকথাযং ন ৰুত্তো. সোতি নচোরকো. গামনিগমপট্টনাদীনীতি এত্থ পট্টনন্তি নাৰাপট্টনং, সকটপট্টনঞ্চ. কেণিযাতি রঞ্ঞো দাতব্বআযেন. ন্তি কেণিং. নিধানন্তি নিক্খণিত্ৰা ঠপিতং ধনং. উপসংহরিত্ৰাতি রাজাদীনং সন্তিকং হরিত্ৰা. ন্তি কসিকম্মাদীহি সম্পাদেত্ৰা জীৰন্তং. তত্থেৰাতি বন্ধাপিতট্ঠানেযেৰ.

৯৩. যত্থাতি যস্মিং ঠানে. যো কোচি পলাতোতি সম্বন্ধো. নন্তি যং কিঞ্চি জনং, লিখাপেতীতি যোজনা. পণ্ণে ৰাতি কুসে ৰা. অস্সাতি জনস্স. দণ্ডন্তি ধনদণ্ডং. লিখিতকোতি লিখিতব্বোতি লিখিতো, সোযেৰ লিখিতকো.

৯৪. যো পন কসাহি হঞ্ঞতীতি সম্বন্ধো. ইমিনা অঞ্ঞেহি কসাহি হঞ্ঞতীতি কসাহতোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘অযমেৰ তে দণ্ডো হোতূ’’তি ইমিনা কতং দণ্ডকম্মং ইমস্সাতি কতদণ্ডকম্মোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. অল্লৰণোতি তিন্তৰণো. ঘাতেত্ৰাতি হনিত্ৰা পহরিত্ৰাতি অত্থো. গণ্ডিগণ্ডিযোতি ফোটফোটা. সন্নিসিন্নাসূতি গণ্ডীসু পকতিসরীরেন সমং নিসিন্নাসু.

৯৫. কতদণ্ডকম্মভাৰো তাৰ পুরিমনযেনেৰ ৰেদিতব্বো হোতু, কথং পন লক্খণাহতভাৰো ৰেদিতব্বোতি আহ ‘‘যস্স পনা’’তিআদি. তত্থ তত্তেনাতি তাপেন. লক্খণন্তি সঞ্ঞাণং. সোতি জনো. ভুজিস্সোতি ভুজো এতস্সত্থীতি ভুজিস্সো (ম. নি. টী. ২.৪২৬). পরেহি অপালিতো চ অনজ্ঝোহরাপিতো চ হুত্ৰা সযমেৰ অত্তানং পালনেন চ ভোজনং অজ্ঝোহরণেন চ সমন্নাগতোতি ৰুত্তং হোতি. অস্সাতি লক্খণাহতস্স. ৰণাতি অরূনি. তানি হি যস্মা ৰণন্তি গত্তানি ৰিচুণ্ণানি করোন্তি, তস্মা ৰণাতি ৰুচ্চন্তি. রূল়্হাতি তরুণমংসেন রুহা. তিমণ্ডলৰত্থস্স লক্খণাহতস্স জনস্সাতি সম্বন্ধো.

৩৩. ইণাযিকৰত্থুকথা

৯৬. ইণাযিকো নামাতি এত্থ ইণন্তি উদ্ধারো. সো হি যস্মা এতি ৰুদ্ধিং গচ্ছতি, তস্মা ইণন্তি ৰুচ্চতি. তং গণ্হাতি, ধারেতীতি ৰা ইণাযিকো. যং ৰাতি জনং ৰা আঠপেত্ৰাতি সম্বন্ধো. আঠপেত্ৰাতি চ পেসনত্থায ধনসামিকস্স সন্তিকে ঠপেত্ৰাতি অত্থো. কারো হি পেসনত্থৰাচকো. সোপীতি পিসদ্দো পুরিমজনে অপেক্খতি. ‘‘ধারেতী’’তি ইমিনা আযিকপচ্চযো ধারণত্থে হোতীতি দস্সেতি. অঞ্ঞেতি মাতাপিতূহি অঞ্ঞে. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. তেতি অঞ্ঞে ঞাতকা, তং আঠপেতুং যস্মা ন ইস্সরা, তস্মা ন ইণাযিকোতি যোজনা. ইতরন্তি নইণাযিকতো অঞ্ঞং. অস্সাতি জনস্স. ন্তি তং জনং. তেসূতি ঞাতিসালোহিতাদীসু. তথারূপস্সাতি অত্তনো ঞাতিসালোহিতস্সাতি অত্থো. আরোচেতব্বাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘সহেতুকো’’তিআদি. তত্থ সহেতুকোতি ভব্বো. সোতি উপট্ঠাকো. পটিপজ্জতীতি পটিদদাতি. এতন্তি কপ্পিযভণ্ডং. অজানিত্ৰাতি ইণাযিকভাৰমজানিত্ৰা. পস্সন্তেনাতি ইণাযিকং পস্সন্তেন. ‘‘অপস্সন্তস্স গীৰা ন হোতী’’তি ইমিনা পস্সিত্ৰা অদস্সেন্তস্স গীৰা হোতীতি দস্সেতি.

পুচ্ছিযমানোপীতি ‘‘কিং ত্ৰং ইণাযিকোসী’’তি পুচ্ছিযমানোপি. ন্তি ইণাযিকং. তত্থাতি অঞ্ঞস্মিং দেসে. ন্তি ইণসামিকং. সোতি ইণসামিকো. অযন্তি ইণাযিকো. অযন্তি ৰচনা. তত্থাতি ইণাযিকস্স পব্বাজনে. সামীচীতি অনুধম্মতা.

ন্তি ইণাযিকং. সোতি ইণসামিকো. অস্সাতি থেরস্স. গীৰা ন হোতীতি সম্বন্ধো. অচ্ছতূতি আসতু উপৰেসতূতি অত্থো. সোতি ইণাযিকো. ঈদিসোতি সহেতুকো ৰত্তসম্পন্নোতি অত্থো. অতিআরাধকোতি ৰত্তাচারেন থেরস্স অতিতোসকো.

৩৪. দাসৰত্থুকথা

৯৭. দাসাতি চেটকা. তে হি সামিকেহি দুক্খে ৰা দুট্ঠকম্মে ৰা অসীযন্তি খিপীযন্তীতি দাসাতি ৰুচ্চন্তি. তত্থাতি চতূসু দাসেসু. ‘‘ঘরদাসিযা পুত্তো’’তি ইমিনা অন্তোগেহে ঘরদাসিযা কুচ্ছিম্হি জাতো অন্তোজাতোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. ধনং দত্ৰা কীতো ধনক্কীতোতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ধনক্কীতো নামা’’তিআদি. ধনেন কীতো ধনক্কীতোতি ৰচনত্থোপি যুত্তোযেৰ. দাসচারিত্তন্তি দেসকালৰসেন দাসানং চারিত্তং. তত্থ তত্থাতি তস্মিং তস্মিং দেসে, কালে ৰা.

করমরানীতো নামাতি এত্থ করমরোতি ৰন্দি. সো হি সত্তূনং করেন হত্থেন মরিতব্বত্তা করমরোতি ৰুচ্চতি. করমরভাৰেন আনীতো করমরানীতো. তিরোরট্ঠা আহরন্তীতি সম্বন্ধো. উপলাপেত্ৰা ৰাতি পলোভেত্ৰা ৰা. ততোতি কস্মাচি গামতো. মনুস্সা এৰ মানুস্সকানি. ইত্থিপুরিসানং সাধারণভাৰেন সামঞ্ঞভাৰতো নপুংসকলিঙ্গৰসেন ৰুত্তং. পিসদ্দেন ন কেৰলং ধনানিযেৰ আহরন্তি, অথ খো মানুস্সকানিপীতি সম্পিণ্ডেতি. তত্থাতি মানুস্সকেসু. এৰরূপো করমরানীতো দাসো ন পব্বাজেতব্বোতি যোজনা. সব্বসাধারণেনাতি বন্ধনাগারসোধনকালে সব্বেসং সাধারণেন.

দাসব্যন্তি দাসস্স ভাৰো দাসব্যং, তং. তেন ৰুত্তং ‘‘দাসভাৰ’’ন্তি. ‘‘সযমেৰা’’তি ইমিনা সামংসদ্দো সযমত্থে নিপাতোতি দস্সেতি. ভুজিস্সিত্থিযোতি রঞ্ঞো ভুজিস্সিত্থিযো. ৰণ্ণদাসীহীতি নগরসোভিনীহি. তা হি ৰণ্ণসম্পন্নদাসিভাৰতো ৰণ্ণদাসীতি ৰুচ্চন্তি. তাসন্তি ভুজিস্সিত্থীনং. পণ্ণন্তি দাসিপণ্ণং. ভটিপুত্তকগণাদীনন্তি আদিসদ্দেন মল্লপুত্তগণাদযো সঙ্গণ্হাতি. ইমিনা বহুসামিকদাসং দস্সেতি. তেহীতি ভটিপুত্তকগণাদীহি. অদিন্না ন পব্বাজেতব্বাতি বহূসু সামিকেসু একেনপি অদিন্না ন পব্বাজেতব্বা. তেপীতি আরামিকদাসেপি. ইমস্মিং আরামিকদাসপব্বাজনে অট্ঠকথাৰাদং দস্সেন্তো আহ ‘‘মহাপচ্চরিয’’ন্তিআদি. ‘‘তক্ক’’ন্তি পদং ‘‘আসিত্তক’’ইতি পদে কম্মং. ‘‘সীসে’’তি পদং ‘‘আসিত্তক’’ইতি পদে আধারো. কেসুচি জনপদেসু দেসচারিত্তৰসেন সীসে তক্কস্স আসিঞ্চনং দাসানং ভুজিস্সকরণন্তি অধিপ্পাযো. ‘‘আরামিকং দেমা’’তি ৰচনং দাসানং ভুজিস্সৰচনন্তি ৰুত্তং হোতি. যেন কেনচি ৰোহারেনাতি ‘‘আরামিকং দেমা’’তি ৰা ‘‘আরামিকদাসং দেমা’’তি ৰা ‘‘কপ্পিযকারকং দেমা’’তি ৰা যেন কেনচি ৰোহারেন. দ্ৰীসু অট্ঠকথাৰাদেসু কুরুন্দিৰাদস্স পচ্ছা ৰুত্তত্তা সোযেৰ পমাণন্তি দট্ঠব্বং. দুগ্গতমনুস্সাতি দুক্খং গতমনুস্সা. এতেতি দুগ্গতমনুস্সে. তং পব্বাজেতুং ন ৰট্টতীতি মাতাপিতূনং দাসভাৰং উপগতকালে জাতং পুত্তং সন্ধায ৰুত্তং. অথ পন মাতাপিতরো দাসভাৰং উপগতা, ন পুত্তো, তং পব্বাজেতুং ৰট্টতি. ‘‘ভিক্খুস্সা’’তিপদং ‘‘ঞাতকা ৰা উপট্ঠাকা ৰা’’তিপদেসু সামিসম্বন্ধো, ‘‘দেন্তী’’তি পদে সম্পদানং. অস্সাতি ভিক্খুস্স. ইমন্তি দাসং. অভিরমিস্সতীতি ভিক্খুভাৰে অভিরমিস্সতি. ৰিব্ভমিস্সতীতি ৰিনিৰত্তেত্ৰা গিহিভাৰং ভমিস্সতি. ইতি ৰত্ৰা দেন্তীতি সম্বন্ধো. নিস্সামিকদাসোতি পরিগ্গাহকসামিকৰিরহিতো দাসো. নিস্সামিকস্স দাসস্স রাজা সামী, তস্মা রঞ্ঞা অপরিগ্গহিতে অত্তনাৰ অত্তানং ভুজিস্সং কাতুং ৰট্টতি. পরিগ্গহিতে রাজানং কারাপেতুং ৰট্টতি. অজানন্তোতি অত্তনো দাসভাৰমজানন্তো.

অনুরাধপুরাতি অনুরাধনগরতো নিক্খমিত্ৰাতি সম্বন্ধো. সোতি পুত্তো. ইধাতি রোহণে. মাতরং পুচ্ছিত্ৰাতি সম্বন্ধো. আগম্মাতি আগন্ত্ৰা. অতিচ্ছথাতি অতিক্কমিত্ৰা ইচ্ছথ, ইধ কিঞ্চি দেয্যধম্মং নত্থি, ইদং অতিক্কমিত্ৰা অঞ্ঞত্থ ঠাতুমিচ্ছথাতি ৰুত্তং হোতি. তেতি ঘরসামিকা. চতূহি পচ্চযেহি পটিজগ্গন্তা ৰসাপেসুন্তি যোজনা.

৩৫. কম্মারভণ্ডুৰত্থুআদিকথা

৯৮. তুলাধারমুণ্ডকোতি মানভণ্ডধারো মুণ্ডকো. ইমিনা কম্মারভণ্ডূতি এত্থ কম্মারসদ্দো তুলাধারপরিযাযো, ভণ্ডুসদ্দো মুণ্ডকপরিযাযোতি দস্সেতি. তুলাধারো হি অলঙ্কারৰিকতিকরণত্থায কম্মং অরতি জানাতীতি কম্মারোতি ৰুচ্চতি. মুণ্ডকো ভণ্ডীযতি ‘‘মুণ্ডো’’তি পরিভাসীযতীতি ভণ্ডূতি ৰুচ্চতি. ‘‘সুৰণ্ণকারপুত্তো’’তি ইমিনা তস্স সরূপং দস্সেতি. অপলোকেতুন্তি এত্থ অপপুব্বো লোকসদ্দো আপুচ্ছনত্থোতি আহ ‘‘আপুচ্ছিতু’’ন্তি. ‘‘ভণ্ডুকম্মত্থাযা’’তি ইমিনা ভণ্ডুকম্মাযাতি এত্থ তদত্থে চতুত্থীতি দস্সেতি. তত্রাতি ‘‘সঙ্ঘং অপলোকেতু’’ন্তিআদিৰচনে. সীমাপরিযাপন্নেতি ৰিহারসীমায ৰা উপচারসীমায ৰা পরিযাপন্নে. তত্থাতি ভিক্খূনং সন্নিপাতট্ঠানং. এত্থ চাতি আপুচ্ছনে চ. ৰত্তুং ৰট্টতিযেৰাতি পঞ্চসু ৰাক্যেসু যংকিঞ্চি ৰাক্যং কথেতুং ৰট্টতিযেৰ. পিসদ্দেন ‘‘ইমস্স মুণ্ডকম্মং আপুচ্ছামী’’তি ৰাক্যম্পি সঙ্গণ্হাতি.

তেসন্তি ৰীসতিআদীনং ভিক্খূনং. ‘‘দহরভিক্খূ ৰা সামণেরে ৰা’’তি ইদং আসন্নৰসেন ৰুত্তং. গিহিম্পি পেসেত্ৰা আপুচ্ছাপেতুং ৰট্টতি. কস্মা? ‘‘পব্বজ্জাপেক্খং ৰিনা ৰা’’তি ৰুত্তত্তা.

পব্বাজেন্তস্স অনাপত্তিযেৰ, সুপব্বজিতোতি আহ ‘‘পব্বাজেন্তস্সাপি অনাপত্তী’’তি.

আপুচ্ছিতং পগেৰাতি যোজনা. খণ্ডসীমাযন্তি ৰিহারসীমায ৰা উপচারসীমায ৰা অব্ভন্তরে ঠিতাযং খণ্ডসীমাযং. যো পনাতি পব্বজ্জাপেক্খো পন. ৰিব্ভন্তকো ৰাতি নৰৰিব্ভন্তকো ৰা. পব্বজিতানং দ্ৰঙ্গুলকেসো ৰট্টতীতি আহ ‘‘দ্ৰঙ্গুলকেসো ৰা’’তি. দ্ৰীহি অঙ্গুলীহি অতিরিত্তো কেসো ইমস্সাতি দ্ৰঙ্গুলাতিরিত্তকেসো. একসিখামত্তধরোপি হোতীতি যোজনা.

১০০. মারব্যাধিনাতি মারণাবাধো. সো হি সত্তানং মারণট্ঠেন, ৰিৰিধস্স চ দুক্খস্স আদহট্ঠেন মারব্যাধীতি ৰুচ্চতি. ইমিনা অহিৰাতকরোগেনাতি এত্থ অহিৰিসসদিসেন ৰাতেন পৰত্তো রোগো অহিৰাতকরোগোতি ৰুচ্চতীতি দস্সেতি. তমত্থং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘যত্র হী’’তিআদি. তত্থ যত্রাতি যস্মিং কুলে. সো রোগো তস্মিং কুলে দ্ৰিপদে চতুপ্পদে পঠমং গণ্হাতি, পচ্ছা গেহসামিকে গণ্হাতীতি ধম্মপদঅট্ঠকথাযং (ধ. প. অট্ঠ. ১.সামাৰতীৰত্থু) ৰুত্তং. তথাতি যথা অঞ্ঞো ভিত্তিং ৰা ছদনং ৰা ভিন্দিত্ৰা পলাযিত্ৰা তিরোগামাদিগতো ৰা হুত্ৰা মুচ্চতি, তথা. এত্থ চ কুলে পিতাপুত্তা মুচ্চিংসূতি অত্থো.

কাকুড্ডেপকন্তি এত্থ কাকে উড্ডাপেতীতি কাকুড্ডেপকো, কাকে ৰা উড্ডাপেত্ৰা ভত্তং ভুঞ্জিতুং সক্কোতীতি কাকুড্ডেপকোতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘যো ৰামহত্থেনা’’তিআদি. তত্থ উড্ডাপেত্ৰাতি উদ্ধং আকাসং গমনাপেত্ৰা. ন্তি কাকুড্ডেপকং.

১০২. ইত্তরসদ্দো অপ্পমত্তকৰাচকো অনিপ্ফন্নপাটিপদিকোতি আহ ‘‘অপ্পমত্তকো’’তি. ‘‘কতিপাহমেৰা’’তি ইমিনা তস্স অত্থং দস্সেতি.

৪০. নিস্সযমুচ্চনককথা

১০৩. ওগণেনাতি এত্থ ওত্যূপসগ্গো লামকত্থৰাচকোতি আহ ‘‘পরিহীনগণেনা’’তি. অত্তনো ৰুড্ঢতরস্সেৰ ভিক্খুস্স সন্তিকে নিস্সযো গহেতব্বোতি আহ ‘‘সচাযং ৰুড্ঢতর’’ন্তিআদি. তত্থ অযন্তি অব্যত্তো ভিক্খু. উপসম্পদাযাতি উপসম্পাদেত্ৰা. আযস্মতোতি আযস্মন্তং, উপযোগত্থে চেতং সামিৰচনং. আযস্মতো ৰা ওৰাদন্তি যোজনা. সব্বত্থাতি সব্বেসু. আপুচ্ছনেসূতি দিসাপক্কমনাদিঅত্থায আপুচ্ছনেসু. এত্থাতি ইমস্মিং নিস্সযৰসনট্ঠানে. ন্তি তত্তকং সুতং. তস্সাতি সুতস্স.

৪১. রাহুলৰত্থুকথা

১০৫. কপিলৰত্থূতি এত্থ কপিলোতি কল়ারৰণ্ণো ইসি ৰুচ্চতি, সো ৰসতি এত্থাতি কপিলৰত্থু, অস্সমো. তস্মিং ঠানে মাপিতত্তা নগরম্পি কপিলৰত্থূতি (দী. নি. অট্ঠ. ১.২৬৭; সু. নি. অট্ঠ. ২.৩৬২) ৰুচ্চতি. অযন্তি ৰক্খমানকথা. সুদ্ধোদনমহারাজাতি এত্থ সুদ্ধোদনোতি তস্স রঞ্ঞো নামং. অথ ৰা সুদ্ধং ওদনং ইমস্সাতি সুদ্ধোদনো, সোযেৰ মহারাজা সুদ্ধোদনমহারাজা. ৰিহরতি কিরাতি সম্বন্ধো. সোতি সুদ্ধোদনমহারাজা. রাজগহন্তি রাজগহনগরং. সাধূতি আযাচনত্থে নিপাতো. আযাচামীতি হি অত্থো. মেতি মম, পুত্তন্তি সম্বন্ধো, অনাদরে ৰা সামিৰচনং. সোতি অমচ্চো. সাধূতি সম্পটিচ্ছনত্থে নিপাতো. এৰন্তি হি অত্থো. অথাতি তস্মিং নিসীদনকালে. অস্সাতি পুরিসসহস্সপরিৰারস্স অমচ্চস্স. ততোতি যাচনকারণা. ন্তি পুরিসসহস্সপরিৰারং অমচ্চং. তত্থেৰাতি রাজগহেযেৰ. তেপীতি অট্ঠ দূতাপি. তেতি নৰ দূতা.

অথাতি ততো পচ্ছা. একদিৰসজাতকন্তি একস্মিং দিৰসে জাতকং. সোতি কাল়ুদাযীঅমচ্চো. পব্বজিত্ৰাপীতি পিসদ্দেন ‘‘অপব্বজিত্ৰাপী’’তি অত্থং সম্পিণ্ডেতি. তথেৰাতি যথা নৰ দূতা সপরিৰারা অরহত্তং পাপুণিংসু, তথেৰাতি অত্থো. সোতি কাল়ুদাযী. সম্ভতেসূতি সম্ভরিতেসু গহেত্ৰা নিট্ঠাপিতেসূতি অত্থো. ৰিস্সট্ঠকম্মেসূতি ৰিস্সট্ঠা কম্মন্তা এতেসন্তি ৰিস্সট্ঠকম্মন্তা, তেসু. সুপুপ্ফিতেসূতি সুন্দরপুপ্ফসঞ্জাতেসু. পটিপজ্জনক্খমেতি পটিপজ্জনত্থায খমে যোগ্যে. গমনৰণ্ণং সংৰণ্ণেসীতি সম্বন্ধো. সট্ঠিমত্তাহীতি (বু. ৰং. অট্ঠ. নিদানকথা ২) সট্ঠিপমাণাহি. এতন্তি এতং সংৰণ্ণস্স কারণং কিন্তি পুচ্ছি. চারিকং পক্কমিতুং কালোতি যোজনা. তেন হীতি উয্যোজনত্থে নিপাতো. ভগৰা পক্কামীতি সম্বন্ধো. পরিৰুতোতি পরিসমন্ততো ৰুতো আৰুতো নিৰুতো হুত্ৰাতি সম্বন্ধো. অতুরিতচারিকন্তি অজৰনচারিকং.

এৰন্তি ইমিনা নযেন. ভগৰতি পক্কন্তে চ সতীতি যোজনা. নিক্খন্তদিৰসতোতি ফগ্গুণপুণ্ণমিযা পাটিপদদিৰসতো. উত্তমভোজনরসস্সাতি উত্তমভোজনরসেন. দস্সথাতি দদেয্যাথ. তেনেৰাতি সদ্ধায উপ্পাদনকারণেনেৰ. ন্তি কাল়ুদাযিং. ভগৰা ঠপেসীতি সম্বন্ধো. এতদগ্গন্তি এসো অগ্গো. যদিদন্তি যো অযং. এতদগ্গেতি এতদগ্গট্ঠানে.

সাকিযাপি খো পহিণিংসূতি সম্বন্ধো. ঞাতিসেট্ঠন্তি ঞাতীনং সেট্ঠং, ঞাতিযেৰ ৰা সেট্ঠং, ভগৰন্তন্তি যোজনা. নিগ্রোধসক্কস্সাতি নিগ্রোধনামকস্স সক্কস্স. তত্থাতি নিগ্রোধসক্কস্স আরামে. পচ্চুগ্গমনন্তি পটিমুখং উট্ঠহিত্ৰা গমনং. ততোতি পহিণতো, পরন্তি সম্বন্ধো. রাজকুমারে চ রাজকুমারিকাযো চ পহিণিংসূতি যোজনা. তেসন্তি রাজকুমাররাজকুমারিকানং. তত্রাতি নিগ্রোধারামে. মানো জাতি সভাৰো এতেসন্তি মানজাতিকা, মানেন, মানো ৰা থদ্ধো এতেসন্তি মানথদ্ধা. তেতি সাকিযা, আহংসূতি সম্বন্ধো.

তেসূতি সাকিযেসু. নেতি ঞাতযো. ৰুট্ঠাযাতি চতুত্থজ্ঝানতো ৰুট্ঠহিত্ৰা. তেসন্তি ঞাতীনং. কণ্ডম্বরুক্খমূলেতি কণ্ডনামকেন উয্যানপালেন রোপিমস্স অম্বরুক্খস্স আসন্নে. রাজাতি সুদ্ধোদনমহারাজা. ৰোতি তুম্হাকং, পাদেতি সম্বন্ধো. অযন্তি ৰন্দনা. জম্বুচ্ছাযাযাতি জম্বুরুক্খস্স ছাযায. ইতি আহাতি যোজনা.

সিখাপ্পত্তোতি অগ্গপ্পত্তো, কোটিপ্পত্তোতি অত্থো. ততোতি নিসীদনতো, পরন্তি সম্বন্ধো. পোক্খরৰস্সন্তি পদুমৰনে ৰুট্ঠৰস্সসদিসং. তম্বৰণ্ণন্তি লোহিতৰণ্ণং. ন্তি অপতনং ভগৰা কথেসীতি সম্বন্ধো.

দুতিযদিৰসেতি কপিলৰত্থুং পত্তদিৰসতো দুতিযে দিৰসে. ইন্দখীলেতি নগরস্স উম্মারে. কথন্তি কেনাকারেন চরিংসু নু খোতি যোজনা. অগমংসু কিং চরিংসু কিন্তি যোজনা. সপদানচারন্তি ঘরপটিপাটিখণ্ডনৰিরহিতেন সহ পৰত্তং চারং. ততোতি আৰজ্জনতো, পরন্তি সম্বন্ধো. অযমেৰ ৰংসোতি পুব্ববুদ্ধানং অযমেৰ ৰংসো. অযং পৰেণীতি তস্সেৰ ৰেৰচনং. অনুসিক্খন্তাতি অনু পটিভাগং সিক্খন্তা. নিৰিট্ঠগেহতোতি নিৰাসনত্থায ৰিসিতগেহতো. অয্যোতি অধিপো সামীতি অত্থো. সিদ্ধত্থকুমারোতি সব্বলোকস্স সিদ্ধো অত্থো অস্মিং অত্থীতি সিদ্ধত্থো, সোযেৰ কুমারো সিদ্ধত্থকুমারো. সীহপঞ্জরন্তি ৰাতপানং. তঞ্হি সীহরূপং দস্সেত্ৰা কতপঞ্জরত্তা সীহপঞ্জরন্তি ৰুচ্চতি. দস্সনব্যাৰটোতি দস্সনে, দস্সনত্থায ৰা ব্যাৰটো. রাহুলমাতাপি দেৰী আরোচেসীতি সম্বন্ধো. কপালহত্থোতি কপালো হত্থেসু অস্স ভগৰতোতি কপালহত্থো, হুত্ৰাতি সম্বন্ধো. নানাৰিরাগসমুজ্জলাযাতি নানাঠানেসু ৰিরাগায সমুজ্জলায. ৰিরোচমানং ভগৰন্তন্তি সম্বন্ধো.

উণ্হীসতোতি সিরোৰেঠনতো. তঞ্হি উপরিসীসে নহতি বন্ধতি, নহীযতি বন্ধীযতীতি ৰা উণ্হীসোতি ৰুচ্চতি. নরসীহগাথাহি নামাতি নরসীহগাথানামকাহি. তা হি যস্মা নরোযেৰ সব্বসত্তানং সীহো সেট্ঠো, নরানং, নরেসু ৰা সীহো সেট্ঠোতি নরসীহো, তস্স পকাসকা গাথা হোন্তি, তস্মা নরসীহগাথাতি ৰুচ্চন্তি. রঞ্ঞোতি সস্সুররঞ্ঞো, মাতুলরঞ্ঞো ৰা. সংৰিগ্গহদযোতি চলনচিত্তো. সণ্ঠাপযমানোতি সুট্ঠু ঠাপযমানো. তুরিততুরিতন্তি তুরিততো তুরিতং, অতিসীঘন্তি অত্থো. কিং ভন্তেতি কিং কারণা ভন্তে. অহুৰত্থাতি হিয্যত্তনীমজ্ঝিমপুরিসসঙ্খাতায ত্থৰিভত্তিযা হূধাতুস্স ঊকারস্স উৰাদেসো হোতি, তস্মা তুম্হে এৰংসঞ্ঞিনো অহুৰত্থাতি যোজনা. ৰংসচারিত্তমেতন্তি এতং পিণ্ডায চরণং ৰংসতো পৰেণিতো চারিত্তং. তত্থ চাতি মহাসম্মতখত্তিযৰংসে চ. অযন্তি মহাসম্মতখত্তিযৰংসো. অন্তরৰীথিযন্তি ৰীথিযা মজ্ঝে. ঠিতোৰ আহাতি সম্বন্ধো.

উত্তিট্ঠেতি উদ্দিস্স, উট্ঠহিত্ৰা ৰা পিণ্ডায তিট্ঠনে. ধম্মং সুচরিতন্তি সুট্ঠু চরিতব্বং ভিক্খাচরিযসঙ্খাতং ধম্মং. চরেতি চরেয্য. ধম্মচারীতি ভিক্খাচরিযসঙ্খাতং ধম্মং চরণসীলো সমণো. সুখং সেতীতি উপলক্খণৰসেন ৰুত্তং. সেসইরিযাপথাপি লক্খণহারৰসেন গহেতব্বা সমানকিচ্চত্তা. অস্মিঞ্চ লোকে পরম্হি চ লোকেতি যোজনা.

ন তং দুচ্চরিতং চরেতি ৰেসিযাদিগোচরসঙ্খাতং দুট্ঠু চরিতব্বং তং ধম্মং ন চরেয্য.

এত্থ চ পঠমগাথং অন্তরৰীথিযং কথেত্ৰা রাজানং সোতাপত্তিফলে পতিট্ঠাপেসি, দুতিযগাথং পিতুনিৰেসনে কথেত্ৰা মহাপজাপতিং সোতাপত্তিফলে, রাজানং সকদাগামিফলে পতিট্ঠাপেসীতি দট্ঠব্বং. ধম্মপালজাতকং সুত্ৰাতি পুন অপরস্মিং দিৰসে (জা. অট্ঠ. ৪.৯৮ আদযো; ধ. প. অট্ঠ. ১.নন্দত্থেরৰত্থু) ধম্মপালজাতকং (জা. অট্ঠ. ৪.মহাধম্মপালজাতকৰণ্ণনা) সুত্ৰা. মরণসমযেতি মরণাসন্নকালে, মরণসমযসমীপে ৰা, সমীপত্থে চেতং ভুম্মৰচনং.

সোতাপত্তিফলং সচ্ছিকত্ৰা পরিৰিসীতি সম্বন্ধো. সব্বং ইত্থাগারন্তি সব্বো ওরোধো. সো হি ইত্থীনং অগারন্তি ইত্থাগারন্তি ৰুচ্চতি. ইমিনা ৰচনত্থেন অগারমেৰ মুখ্যতো লব্ভতি, রাজিত্থিযো পন উপচারেনাতি দট্ঠব্বং. সা পনাতি রাহুলমাতা পন. পরিজনেনাতি পরিৰারেন. ন্তি অয্যপুত্তং. ‘‘রাজান’’ন্তিপদং ‘‘গাহাপেত্ৰা’’তিপদে কারিতকম্মং, ‘‘পত্ত’’ন্তিপদং তত্থেৰ ধাতুকম্মং. রাজধীতাযাতি সুপ্পবুদ্ধরঞ্ঞো ধীতায. সাতি রাজধীতা. গোপ্ফকেসূতি চরণগণ্ঠীসু ভগৰন্তং গহেত্ৰাতি যোজনা. অথ ৰা ভগৰতো গোপ্ফকে গহেত্ৰাতি যোজনা. এৰঞ্হি সতি উপযোগত্থে ভুম্মৰচনন্তি দট্ঠব্বং.

রাজা কথেসীতি সম্বন্ধো. অনচ্ছরিযন্তি ন অচ্ছরিযং, অচ্ছরং পহরিতুং ন যোগ্যন্তি অত্থো. রাজধীতা যং অত্তানং রক্খি, ইদং অনচ্ছরিযন্তি যোজনা.

তংদিৰসমেৰাতি তস্মিং দুতিযদিৰসেযেৰ. কেসৰিসজ্জনন্তি রাজচূল়ামণিবন্ধনত্থং কুমারকালে বন্ধিতসিখাৰেণিসঙ্খাতস্স কেসস্স ৰিসজ্জনং, মোচনন্তি অত্থো. পট্টবন্ধোতি অসুকো নাম রাজাতি নলাটে সুৰণ্ণমযস্স পট্টস্স বন্ধনং. ঘরমঙ্গলন্তি অভিনৰঘরং পৰেসনমঙ্গলং. আৰাহমঙ্গলন্তি আৰাহে পৰত্তং মঙ্গলং. ছত্তমঙ্গলন্তি রাজছত্তুস্সাপনকালে পৰত্তং মঙ্গলং. মঙ্গলং ৰত্ৰাতি মঙ্গলসংযুত্তং ধম্মকথং কথেত্ৰা. জনপদকল্যাণীতি জনপদম্হি কল্যাণসমন্নাগতা. তুৰট্টং খোতি খিপ্পমেৰ. সোপীতি নন্দরাজকুমারোপি. ইতীতিআদি নিগমনং. দুতিযদিৰসেতি কপিলৰত্থুপত্তদিৰসতো দুতিযে দিৰসে. ধম্মপদঅট্ঠকথাযং (ধ. প. অট্ঠ. ১.নন্দত্থেরৰত্থু; থেরগা. অট্ঠ. ১.নন্দত্থেরগাথাৰণ্ণনা) পন ‘‘ততিযদিৰসে নন্দং পব্বাজেসী’’তি ৰুত্তং.

সত্তমে দিৰসেতি কপিলৰত্থুপত্তদিৰসতোযেৰ সত্তমে দিৰসে. এতং সমণং পস্সাতি যোজনা. ব্রহ্মরূপৰণ্ণন্তি ব্রহ্মুনো রূপসঙ্খাতো ৰণ্ণো ৰিয ৰণ্ণো ইমস্সাতি ব্রহ্মরূপৰণ্ণো, তং. অযন্তি অযং সমণো. ত্যস্সাতি তে অস্স. তেতি নিধযো. অস্সাতি সমণস্স. ন্তি সমণং. যাচাতি যাচাহি. অযং দ্ৰিকম্মিকধাতু. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. পুত্তো পিতুসন্তকস্স সামিকো, ইতি তস্মা মে দেহীতি যোজনা. অনুরূপং ৰচনন্তি সম্বন্ধো. ভগৰন্তং অনুবন্ধীতি ভগৰতো পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধি.

ন ৰিসহতীতি ন সমত্থেতি. অযং কুমারো পিতুসন্তকং যং ধনং ইচ্ছতি, তন্তি যোজনা. ৰট্টানুগতন্তি ৰট্টদুক্খং অনুগতং. সৰিঘাতকন্তি ৰিঘাতকেহি পঞ্চহি ৰেরেহি সহিতং. অস্সাতি কুমারস্স. ন্তি কুমারং. অযন্তি কুমারো. দাযজ্জন্তি দাযসঙ্খাতং মাতাপিতূনং ধনং আদদাতীতি দাযাদো, পুত্তো, তস্স ইদন্তি দাযজ্জং, মাতাপিতূনং ধনং.

‘‘কথাহং ভন্তে রাহুলকুমারং পব্বাজেমী’’তি কস্মা আহ, ননু আযস্মা সারিপুত্তো বারাণসিযং তীহি সরণগমনেহি অনুঞ্ঞাতং পব্বজ্জং ন জানাতীতি আহ ‘‘ইদানী’’তিআদি. যা সা পব্বজ্জা চ উপসম্পদা চ অনুঞ্ঞাতাতি যোজনা. ততোতি পব্বজ্জাউপসম্পদতো. উপসম্পদং পটিক্খিপিত্ৰাতি সম্বন্ধো. ৰিমতীতি ৰিৰিধা ইচ্ছা. ইমঞ্চ পনত্থন্তি ইমমেৰ ৰিমতিসঙ্খাতমত্থং. ধম্মসেনাপতি আহাতি সম্বন্ধো. ভগৰতো তং অজ্ঝাসযন্তি যোজনা.

‘‘অথ খো…পে… পব্বাজেসী’’তি এত্থ কিং কুমারস্স কেসচ্ছেদনাদীনি সব্বকিচ্চানি আযস্মা সারিপুত্তোযেৰ করোতীতি আহ ‘‘মহামোগ্গল্লানত্থেরো’’তিআদি. ওৰাদাচরিযোতি নিৰাসনপারুপনাদীসু সেখিযৰত্তেসু, আভিসমাচারিকেসু চ ওৰাদকো আচরিযো. অথ কস্মা ‘‘আযস্মা সারিপুত্তো রাহুলকুমারং পব্বাজেসী’’তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘যস্মা পনা’’তিআদি. তত্থাতি তস্সং পব্বজ্জাউপসম্পদাযং. ন আচরিযোতি পব্বজ্জাচরিযো চ ওৰাদাচরিযো চ ন ইস্সরো.

উপ্পন্নসংৰেগেন হদযেনাতি এত্থ ইত্থম্ভূতলক্খণে করণৰচনং. উপ্পন্নসংৰেগো হদযো হুত্ৰাতি হি যোজনা. সব্বন্তি সব্বং ৰচনং.

তত্থাতি পুরিমৰচনাপেক্খং. অৰিসেসেনাতি ‘‘ধন’’ন্তি ৰা ‘‘অঞ্ঞ’’ন্তি ৰা ‘‘সাৰজ্জ’’ন্তি ৰা ‘‘অনৰজ্জ’’ন্তি ৰা ৰিসেসমকত্ৰা সামঞ্ঞেন. ন চ বুদ্ধানন্তি এত্থ চসদ্দেন ন কেৰলং অপটিরূপমেৰ, অথ খো বুদ্ধানঞ্চ ন আচিণ্ণন্তি অত্থং দস্সেতি. ন্তি যং ৰরং. তথা নন্দেতি এত্থ তথাসদ্দস্স উপমেয্যত্থজোতকভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘যথেৰ কিরা’’তিআদি. যথেৰ বোধিসত্তং ব্যাকরিংসু, এৰং নন্দম্পি রাহুলম্পি ব্যাকরিংসু কিরাতি যোজনা. পাল়িযং পন যথা ভগৰতি মে ভন্তে পব্বজিতে অনপ্পকং দুক্খং অহোসি, তথা নন্দে পব্বজিতে অনপ্পকং দুক্খং অহোসি, তথা রাহুলে পব্বজিতে অধিমত্তং দুক্খং অহোসীতি যোজনা. নেমিত্তকাতি সুভাসুভনিমিত্তং কথেন্তীতি নেমিত্তকা. পুত্তস্সাতি জেট্ঠপুত্তস্স সিদ্ধত্থকুমারস্স. পব্বজ্জাযাতি পব্বজ্জাহেতু পব্বজ্জাকারণা, পব্বজ্জানিমিত্তং ৰা. ততোতি ভগৰতো পব্বজ্জতো. তম্পীতি নন্দম্পি. ইতীতি ঈদিসং. ভগৰতো পব্বজ্জায মহন্তং ইচ্ছাৰিঘাতসদিসন্তি অত্থো. তম্পীতি রাহুলম্পি. তেনাতি পব্বজ্জাহেতুনা. অস্সাতি রঞ্ঞো. উপ্পজ্জীতি সম্বন্ধো. ইতোতি সোকুপ্পত্তিতো ৰরযাচনতো ৰা.

সোতি রাজা. যত্র হি নামাতি যো নাম. অহম্পি নাম যো যাদিসো বুদ্ধমামকো ধম্মমামকো সঙ্ঘমামকো সমানো, সো তাদিসো অহম্পি ন সক্কোমীতি যোজনা. অঞ্ঞেতি মযা অপরে. দুক্খন্তি ঞাতিৰিযোগদুক্খং. নিয্যানিককারণন্তি মনুস্সানং গরহউপৰাদঅক্কোসতো নিয্যানিকং কারণং.

তত্থাতি ‘‘অননুঞ্ঞাতো’’তিআদিৰচনে. জনেতীতি জননী, মাতা. জনেতীতি জনকো, পিতা. ইমিনা পোসাৰনিকমাতাপিতরো নিৰত্তেতি. মাতা ৰা মতা হোতীতি যোজনা. সো এৰ ৰাতি পুত্তো এৰ ৰা. অনুঞ্ঞাতোম্হীতি ৰদতীতি সচ্চেন ৰা অলিকেন ৰা ‘‘অনুঞ্ঞাতোম্হী’’তি ৰদতি. মাতা ৰা সযং পব্বজিতাতি যোজনা. পিতস্সাতি পিতা অস্স. অস্সাতি পুত্তস্স. ৰিপ্পৰুত্থোতি মাতুযা কেনচি কারণেন পৰাসো.

চূল়মাতাদীনন্তিআদিসদ্দেন মহামাতাদীনি সঙ্গণ্হাতি. পোসনকাতি ৰড্ঢনকা. তেসুপীতি পোসনকমাতাপিতরেসুপি.

যং পন পুত্তং নানুজানন্তীতি সম্বন্ধো. জীৰস্সেৰাতি তস্স জীৰস্স এৰ, পব্বাজেন্তস্স ৰা ভিক্খুস্স, ন দেসন্তরগমনাদীনমত্থাযাতি অত্থো. তেসন্তি মাতাপিতূনং.

মহাকন্তারোতি কেন উদকেন তরিতব্বোতি কন্তারো, নিরুদককন্তারোৰ মুখ্যতো লব্ভতি, ৰাল়কন্তারো চোরকন্তারো অমনুস্সকন্তারো দুব্ভিক্খকন্তারো মরুকন্তারোতি ইমে পঞ্চ কন্তারা রূল়্হীৰসেন. মহন্তো কন্তারো মহাকন্তারো.

যাৰতকেতি এত্থ যাৰসদ্দো পমাণত্থোতি আহ ‘‘যত্তকে’’তি.

৪২. সিক্খাপদদণ্ডকম্মৰত্থুকথা

১০৬. নাসনৰত্থূতি লিঙ্গনাসনায অধিট্ঠানং, কারণন্তি ৰুত্তং হোতি. পচ্ছিমানং পঞ্চন্নন্তি যোজনা. দণ্ডকম্মৰত্থূতি দণ্ডকম্মস্স কারণং.

১০৭. অপ্পতিস্সাতি এত্থ ভিক্খূনং ৰচনস্স পটিমুখং আদরেন অসৰনং ভিক্খূ জেট্ঠকট্ঠানে ন ঠপেন্তি নামাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘ভিক্খূ জেট্ঠকট্ঠানে’’তিআদি. ‘‘সমানজীৰিকা’’তি ইমিনা অসভাগৰুত্তিকাতি এত্থ সভাগসদ্দো সমানসদ্দপরিযাযো, ৰুত্তিসদ্দো জীৰিকপরিযাযোতি দস্সেতি. পরিসক্কতীতি এত্থ সক্ক গতিযন্তিধাতুপাঠেসু (সদ্দনীতিধাতুমালাযং ১৬ ল়কারন্তধাতু) ৰুত্তত্তা পরিপুব্বো সক্কসদ্দো গত্যত্থোতি আহ ‘‘পরক্কমতী’’তি. কিন্তীতি কিমেৰ. ইতিসদ্দো হেত্থ এৰসদ্দত্থো, কেন এৰ উপাযেনাতি হি অত্থো. অক্কোসতি চেৰাতি জাতিআদীহি অক্কোসতি চেৰ. ভেদেতীতি ভেদাপেতি. আৰরণং কাতুন্তি এত্থ আৰরণসদ্দো নিৰারণসদ্দৰেৰচনোতি আহ ‘‘নিৰারণং কাতু’’ন্তি. যত্থাতি যস্মিং পরিৰেণে, সেনাসনে ৰা. ৰস্সগ্গেনাতি ৰস্সগণনায. (তস্সাতি পরিৰেণসেনাসনস্স. উপচারেতি আসন্নে). মুখদ্ৰারিকন্তি মুখসঙ্খাতেন দ্ৰারেন অজ্ঝোহরিতব্বং. ‘‘ৰদতোপী’’তি ইমিনা ৰচীপযোগেন দুক্কটাপত্তিং দস্সেতি, ‘‘নিক্খিপতোপী’’তি ইমিনা কাযপযোগেন. অনাচারস্সাতি দণ্ডকম্মে অনাচারস্স. এত্তকে নাম দণ্ডকম্মেতি এত্তকে নাম উদকাহরাপনাদিসঙ্খাতে দণ্ডকম্মে. ইদন্তি যাগুভত্তাদিং. লচ্ছসীতি লভিস্সসি. ‘‘এত্তকে নাম দণ্ডকম্মে’’তি ৰুত্তৰচনস্স যুত্তিং দস্সেন্তো আহ ‘‘ভগৰতা হী’’তিআদি. দণ্ডকম্মন্তি দণ্ডেন্তি দমেন্তি এতেনাতি দণ্ডো, সোযেৰ কত্তব্বত্তা কম্মন্তি দণ্ডকম্মং আৰরণাদি. অপরাধানুরূপন্তি ৰীতিক্কমস্স অপরাধস্স অনুরূপং. তম্পীতি উদকদারুৰালিকাদিআহরাপণম্পি. তঞ্চ খোতি তঞ্চ করণং. ওরমিস্সতীতি কাযেন ওরমিস্সতি. ৰিরমিস্সতীতি ৰাচায ৰিরমিস্সতি. উণ্হপাসাণে ৰাতিআদীসু ৰাসদ্দেন অঞ্ঞানিপি অত্ততাপনপরিতাপনাদীনি কম্মানি সঙ্গণ্হাতি.

৪৩. অনাপুচ্ছাৰরণৰত্থুআদিকথা

১০৮. উপজ্ঝাযং অনাপুচ্ছাতি এত্থ উপজ্ঝাযং অনাপুচ্ছিত্ৰা. সব্বথা কিং ন কাতব্বন্তি আহ ‘‘তুম্হাক’’ন্তিআদি. দণ্ডকম্মমস্সাতি দণ্ডকম্মং অস্স. অস্সাতি সামণেরস্স. সদ্ধিং উপজ্ঝাযেন ৰিহরন্তীতি সদ্ধিৰিহারিকা. নিস্সযাচরিযাদীনং অন্তে সমীপে ৰসন্তীতি অন্তেৰাসিকা, উপসম্পন্নাযেৰ.

অপলাল়েন্তীতি এত্থ লল় উপসেৰাযন্তি ধাতুপাঠেসু ৰুত্তত্তা (সদ্দনীতিধাতুমালাযং ১৮ ল়কারন্তধাতু) থেরে লল়তো উপসেৰতো অপগমেন্তীতি অত্থো দট্ঠব্বো. ইধ পন অধিপ্পাযত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘তুম্হাক’’ন্তিআদি. অপলাল়েতব্বাতি অঞ্ঞং লল়তো উপসেৰতো অপগমেতব্বা. পরিসভূতে সামণেরূপসম্পন্নেতি যোজনা. আদীনৰন্তি দুস্সীলং নিস্সায ৰসনস্স দোসং. ন্হাযিতুং আগতেন তযা গূথমক্খনং কতং ৰিয দুস্সীলং নিস্সায ৰিহরন্তেন দুস্সীলং কতন্তি যোজনা. ‘‘দুস্সীল’’ন্তি পদং পুরিমপচ্ছিমপদাপেক্খং, তস্মা দ্ৰিন্নং পদানং মজ্ঝে ৰুত্তং. তত্থ পুরিমপদাপেক্খকালে ৰুত্তকম্মং, পচ্ছিমপদাপেক্খকালে অৰুত্তকম্মং. সোতি সামণেরূপসম্পন্নো. উপজ্ঝাযং ৰাতি সামণেরং সন্ধায ৰুত্তং. নিস্সযং ৰাতি উপসম্পন্নং সন্ধায ৰুত্তং.

তীসু নাসনাসূতি সংৰাসলিঙ্গদণ্ডকম্মনাসনসঙ্খাতাসু তীসু নাসনাসু. যোতি সামণেরো. নানাআপত্তিযোতি পারাজিকথুল্লচ্চয পাচিত্তিযাপত্তিযো. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. কুন্থকিপিল্লিকম্পীতি এত্থ পাণখাদকেহি সত্তেহি কুথিযতি হিংসিযতীতি কুন্থো, কুং পথৰিং ৰা ধারেতীতি কুন্ধো.

কিমিযেৰ পিল্লিকং পোতকং কিপিল্লিকং মিকারস্স লোপং কত্ৰা. পিল্লিকসদ্দো হি পোতকপরিযাযো. কিমীনং, কিমীসু ৰা পিল্লিকং কিপিল্লিকং. নাসেতব্বতংযেৰাতি লিঙ্গেন নাসেতব্বভাৰমেৰ. তাৰদেৰাতি তস্মিং মারণভিন্দনক্খণেযেৰ. অস্সাতি সামণেরস্স. সেনাসনগ্গাহো চ পটিপ্পস্সম্ভতীতি ৰস্সচ্ছেদো হোতীতি অধিপ্পাযো. আকিণ্ণদোসোৰাতি লিঙ্গনাসনদোসেন চ দণ্ডকম্মনাসনদোসেন চ আকুলদোসোৰ. ৰিরজ্ঝিত্ৰাতি ৰিরাধেত্ৰা. যথানিৰত্থপারুতস্সেৰ সামণেরস্সাতি সম্বন্ধো. তস্মাতি সরণগমনউপসম্পদকম্মৰাচানং সদিসত্তা. ভিক্খুনা সমাদিন্নং ৰিয ইমিনাপি সমাদিন্নানেৰ হোন্তীতি যোজনা. এৰন্তি এৰমিজ্ঝনে, সমাদিন্নে ৰা. দল়্হীকরণত্থন্তি সিক্খাপদানং দল়্হীকরণত্থং. পতিট্ঠাপনত্থন্তি সামণেরস্স পতিট্ঠাপনত্থং. লচ্ছতীতি লভিস্সতি. সঙ্ঘেন দাতব্বোতি সম্বন্ধো. অপলোকেত্ৰাতি সঙ্ঘং আপুচ্ছিত্ৰা. ইমিনা ছিন্নৰস্সকং দস্সেতি.

অদিন্নাদানে তিণসলাকমত্তেনাপি ৰত্থুনা অসমণো হোতীতি যোজনা. ৰিপ্পটিপত্তিযাতি ৰিকারেন পটিপজ্জনতো. ভণিতেতি ভণনে. জানিত্ৰাতি জানিত্ৰা এৰ. এৰকারো হেত্থ অজ্ঝাহরিতব্বো, তেন ৰুত্তং ‘‘ন অজানিত্ৰা’’তি. যানি পঞ্চ সিক্খাপদানীতি যোজনা. অস্সাতি সামণেরস্স. ঠপনত্থাযাতি সিক্খাপদানং ঠপনত্থায. অযন্তি পারাজিকো. ৰিসেসোতি ভিক্খূনং পাচিত্তিযতো ৰিসেসো.

পটিপক্খৰসেনাতি ‘‘অনরহং অসম্মাসম্বুদ্ধো’’তিআদিনা চ ‘‘দ্ৰাক্খাতো’’তিআদিনা চ ‘‘দুপ্পটিপ্পন্নো’’তিআদিনা চ পটিৰিরুদ্ধৰসেন গরহন্তো সামণেরো নিৰারেতব্বোতি সম্বন্ধো. কণ্ডকনাসনাযাতি কণ্ডকনামকস্স সামণেরস্স দণ্ডকম্মনাসনায. তং লদ্ধিন্তি অৰণ্ণভাসনদিট্ঠিং. অচ্চযন্তি অতিক্কমং, দোসং ৰা. দেসাপেতব্বোতি ‘‘অচ্চযো মং ভন্তে অচ্চগমা’’তিআদিনা দেসাপেতব্বা. তং যুত্তন্তি ‘‘লিঙ্গনাসনায নাসেতব্বো’’তি তং ৰচনং পতিরূপং. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. ইধাতি খন্ধকে, ‘‘সামণেরং নাসেতু’’ন্তিৰচনে ৰা.

‘‘এসেৰ নযো’’তি ৰুত্তৰচনং পাকটং করোন্তো আহ ‘‘সস্সতুচ্ছেদানঞ্হী’’তিআদি. অঞ্ঞতরদিট্ঠিকো সামণেরোতি যোজনা. এত্থাতি দসসু নাসনঙ্গেসু. ‘‘কাম’’ন্তিপদেন পুনরুত্তিনিরত্থকদোসারোপনেন গরহং দস্সেতি. ‘‘পনা’’তিপদেন তেসং দোসানং পহানেন সম্ভাৰনং দস্সেতি. অব্রহ্মচারিং সামণেরন্তি সম্বন্ধো. উপসম্পাদেতুং ৰট্টতীতি উপসম্পাদনং ৰট্টতি. ভিক্খুনিদূসকো সামণেরোতি সম্বন্ধো. পব্বজ্জম্পীতি এত্থ পিসদ্দস্স গরহত্থভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘পগেৰ উপসম্পদ’’ন্তি. এতমত্থন্তি এতাদিসমত্থং.

৪৭. পণ্ডকৰত্থুকথা

১০৯. দহরতরুণসদ্দানং ৰেৰচনত্তা ৰুত্তং ‘‘দহরে…পে… তরুণে’’তি. মোল়িগল্লসদ্দো থূলসরীরৰাচকো অনিপ্ফন্নপাটিপদিকোতি আহ ‘‘মোল়িগল্লেতি থূলসরীরে’’তি. হত্থিভণ্ডেতি এত্থ হত্থিসঙ্খাতং ভণ্ডং এতেসন্তি হত্থিভণ্ডাতি ৰুত্তে হত্থিগোপকাতি আহ ‘‘হত্থিগোপকে’’তি. অভিধানে (অভিধানপ্পদীপিকাযং ৩৬৭ গাথাযং) পন ‘‘হত্থিমেণ্ডো’’তি পাঠো অত্থি.

পণ্ডকোতি পডতি ৰিকলভাৰং গচ্ছতীতি পণ্ডকো. সংখেপেন ৰুত্তমত্থং ৰিত্থারেন দস্সেন্তো আহ ‘‘তত্থা’’তিআদি. তত্থ যস্সাতি পণ্ডকস্স. অসুচিনাতি সম্ভৰেন. আসিত্তস্সাতি আসিঞ্চিতব্বস্স. ইমিনা অসুচিনা মুখে আসিঞ্চিতব্বোতি আসিত্তোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. অযন্তি পণ্ডকো. অজ্ঝাচারন্তি মেথুনজ্ঝাচারং. ‘‘উসূযায উপ্পন্নাযা’’তিইমিনা উসূযতীতি উসূযোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. উপক্কমেনাতি ৰাযামেন. বীজানীতি অণ্ডানি. ইমিনা উপক্কমেন এতস্মা বীজানি অপনীতানীতি ওপক্কমিকোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. পক্খে পৰত্তো পণ্ডকো পক্খপণ্ডকো, পক্খে পরিল়াহৰূপসমো পণ্ডকো পক্খপণ্ডকোতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘একচ্চো পনা’’তিআদি. তত্থ পুব্বৰচনত্থে পক্খেতি কালপক্খেতি অত্থো দট্ঠব্বো. পচ্ছিমৰচনত্থে পক্খেতি জুণ্হপক্খেতি অত্থো দট্ঠব্বো. ‘‘অকুসলৰিপাকানুভাৰেনা’’তি পদং ‘‘পণ্ডকো হোতী’’তিপদেযেৰ সম্বন্ধিতব্বং. অস্সাতি পণ্ডকস্স. নপুংসকপণ্ডকোতি পুরিসো ৰিয সাতিসযং পচ্চামিত্তে ন পুংসকেতি অভিমদ্দনং কাতুং ন সক্কোতীতি নপুংসকো. ন পুমা ন ইত্থীতি নপুংসকোতি কত্ৰা নপুমনইত্থিসদ্দস্স নিরুত্তিনযেন নপুংসককরণম্পি ৰদন্তি. নপুংসকোযেৰ পণ্ডকো নপুংসকপণ্ডকো. তেসূতি পঞ্চসু পণ্ডকেসু. তেসুপীতি ওপক্কমিকাদীসু তীসুপি. ‘‘যস্মিং পক্খে’’তি ইমিনা পক্খে পক্খে পণ্ডকভাৰং নিৰত্তেতি. অস্সাতি পণ্ডকস্স. এত্থাতি পঞ্চসু পণ্ডকেসু. সোপীতি পণ্ডকোপি. ইতোতি পণ্ডকৰারতো. ‘‘এসেৰ নযো’’তি ইমিনা লিঙ্গনাসনমেৰ অতিদিসতি.

৪৮. থেয্যসংৰাসকৰত্থুকথা

১১০. পারিজঞ্ঞপত্তস্সাতি পরিহাযতীতি পরিজানি, ইস্সরিযভোগাদি, তস্স ভাৰো পারিজঞ্ঞং, ইস্সরিযভোগাদিক্খযো, তং পত্তোতি পারিজঞ্ঞপত্তো, তস্স. ‘‘পারিজুঞ্ঞপত্তস্সা’’তিপি উকারেন সহ পাঠো অত্থি. খীণকোলঞ্ঞোতি এত্থ কুলে জাতা কোলঞ্ঞা, ণ্যপচ্চযো, নকারাগমো. খীণা কোলঞ্ঞা অস্সাতি খীণকোলঞ্ঞোতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘মাতিপক্খপিতিপক্খতো’’তিআদি. তত্থ মাতিপক্খপিতিপক্খতোতি মাতুযা পক্খো মাতিপক্খো, পিতুনো পক্খো পিতিপক্খো, মাতিপক্খো চ পিতিপক্খো চ মাতিপক্খপিতিপক্খা. ফাতিং কাতুন্তি এত্থ ফা-ধাতু ৰড্ঢনত্থোতি আহ ‘‘ৰড্ঢেতু’’ন্তি. ‘‘পুচ্ছিযমানো’’তি ইমিনা অনুযুঞ্জিযমানোতি এত্থ অনুত্যূপসগ্গৰসেন যুজসদ্দো পুচ্ছনত্থোতি দস্সেতি.

থেয্যসংৰাসকোতি থেননং থেয্যং নকারস্স যকারং কত্ৰা, থেয্যায সংৰাসকো ইমস্সাতি থেয্যসংৰাসকো. এত্থ চ ন কেৰলং ৰস্সগণনাদিকোযেৰ সংৰাসো নাম হোতি, অথ খো থেয্যায লিঙ্গগহণম্পি সংৰাসোযেৰ নাম. তস্মা তস্স তিৰিধভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘তযো’’তিআদি. তত্থ লিঙ্গং থেনেতীতি লিঙ্গথেনকো, এসেৰ নযো ইতরেসুপি. তমত্থং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘তত্থা’’তিআদি. তত্থ যোতি থেয্যসংৰাসকো. লিঙ্গমত্তস্সেৰাতি এত্থ মত্তসদ্দেন সংৰাসাদযো নিৰত্তেতি.

ৰিদেসন্তি অত্তনো দেসতো ৰিযোগং দেসং. ৰিসদ্দো হেত্থ ৰিযোগত্থৰাচকো. অথ ৰা ৰি দূরং দেসং. ৰিসদ্দো হেত্থ দূরত্থৰাচকো. মুসাতি অভূতত্থে দুতিযন্তনিপাতো, অভূতং ৰচনন্তি অত্থো. পটিবাহতীতি অঞ্ঞে নিৰারেতি. সংৰাসথেনকো নামাতি এত্থ কো সংৰাসো নাম, ননু এককম্মাদিকোতি আহ ‘‘ভিক্খুৰস্সগণনাদিকো’’তিআদি. ভিক্খুৰস্সগণনাদিকোতি আদিসদ্দেন যথাৰুড্ঢং ৰন্দনসাদিযনং আসনপটিবাহনং উপোসথপৰারণাদীসু সন্দিস্সনন্তি ইমানি সঙ্গণ্হাতি. ‘‘কিরিযভেদো’’তি ইমিনা সং একতো ৰসিযতি অনেনাতি সংৰাসোতি ৰচনত্থেন কিরিযভেদো সংৰাসো নামাতি দস্সেতি. ইমস্মিং অত্থেতি ইমস্মিং ৰত্থুম্হি, ইমস্মিং ঠানেতি অত্থো. ইমিনা পারাজিকাদিট্ঠানে পন এককম্মাদিকো সংৰাসো নামাতি দস্সেতি.

‘‘লিঙ্গস্স চেৰ সংৰাসস্স চা’’তি ইমিনা উভযথেনকোতি এত্থ উভযসরূপং দস্সেতি.

এত্থাতি থেয্যসংৰাসকট্ঠানে. রাজ…পে… ভযেহি ৰাতি এত্থ ভযসদ্দো পচ্চেকং যোজেতব্বো. রাজভযেন চ দুব্ভিক্খভযেন চ কন্তারভযেন চ রোগভযেন চ ৰেরিভযেন চাতি হি অত্থো. চীৰরগহণত্থন্তি চীৰরাহরণত্থং, অযমেৰ ৰা পাঠো. ৰাসদ্দো হেত্ৰত্থং ৰা সম্পদানত্থং ৰা সম্পিণ্ডেতি. অযং গাথা ৰিভত্তিযা উপ্পটিপাটিত্তা ভগ্গরীতিসঙ্খাতা অলঙ্কারদোসা ন মুত্তা. লিঙ্গন্তি সমণলিঙ্গং. ইধাতি ইমস্মিং সাসনে.

নাধিৰাসেতীতি ন সম্পটিচ্ছতি. যাৰাতি যত্তকং কালং, অযং পনেত্থ যোজনা – ইধ যো রাজ…পে… ভযেন ৰা চীৰরগহণত্থং ৰা লিঙ্গং আদিযতি, সো সুদ্ধমানসো হুত্ৰা যাৰ সংৰাসং নাধিৰাসেতি, তাৰ এসো ‘‘থেয্যসংৰাসকো নামা’’তি ন ৰুচ্চতীতি.

তত্রাতি তাসু গাথাসু. ইধাতি ইমস্মিং সাসনে. এৰন্তি লিঙ্গে গহিযমানে. তস্মিন্তি জনে. অনোসরিত্ৰাৰাতি অনোক্কমিত্ৰাৰ. লিঙ্গং অপনেত্ৰাতি সযং গহিতং সমণলিঙ্গং ৰিনাসেত্ৰা. পব্বজিতালযন্তি পব্বজিতছাযং. পুব্বেতি সংৰাসথেনকে.

সব্বপাসণ্ডিযভত্তানীতি সব্বানি পাসণ্ডং উদ্দিস্স দিন্নানি ভত্তানি.

সত্তে ৰহতীতি সত্তৰাহো. ৰিরমিতব্বন্তি ৰেরং, তং পৰত্তেতীতি ৰেরিকো. কাযেন পরিহরিতব্বানীতি কাযপরিহারিযানি. তন্তি তুৰং. হীনাযাৰত্তভাৰন্তি হীনায গিহিভাৰায আৰত্তভাৰং.

উপ্পব্বজিত্ৰাতি পব্বজৰিযোগং কত্ৰা. তমত্থন্তি উপ্পব্বজিতসঙ্খাতমত্থং. অস্সাতি মহাসামণেরস্স.

মহন্তো ৰাতি এত্থ ৰাসদ্দো গরহত্থো. পগেৰ দহরোতি দস্সেতি. অব্যত্তো হোতীতি যোজনা. সোতি সামণেরো.

ৰচ্ছগোরক্খাদীনীতি এত্থ ৰচ্ছোতি তরুণগোণো. সো হি মাতুসন্তিকে ৰসতীতি ৰচ্ছো. মাতুযা ৰিযোগকালে ৰা ৰস্সতীতি ৰচ্ছোতি ৰুচ্চতি. ইমিনা দম্মগৰজরগ্গৰাপি সামঞ্ঞতো গহিতা. গো ৰুচ্চতি খেত্তভূমি. ৰচ্ছো চ গো চ ৰচ্ছগৰা, তেসং রক্খনং ৰচ্ছগোরক্খো, সো আদি যেসং কসিকম্মাদীনন্তি ৰচ্ছগোরক্খাদীনি. ‘‘সূপসম্পন্নো’’তি ইমিনা গহট্ঠম্পি সচে উপসম্পাদেতি, সূপসম্পন্নোতি দস্সেতি. অনুপসম্পন্নকালেযেৰাতি সামণেরকালেযেৰ. ৰিনযৰিনিচ্ছযেতি ৰিনযে ৰুত্তস্স থেয্যসংৰাসকস্স ৰিনিচ্ছযে. থেয্যসংৰাসকো হোতি লিঙ্গস্স অপনীতত্তা.

থেয্যসংৰাসকো ন হোতি সলিঙ্গে ঠিতত্তা. অযম্পি থেয্যসংৰাসকো ন হোতি কাসাযে সউস্সাহত্তা. থেয্যসংৰাসকো হোতি কাসাযে ধুরস্স নিক্খিত্তত্তা.

থেয্যসংৰাসকো ন হোতি সলিঙ্গে ঠিতত্তা. নেৰ থেয্যসংৰাসকো হোতি কাসাযে সউস্সাহত্তা. মেথুনসেৰনাদীহীতিআদিসদ্দেন পাণাতিপাতাদযো সঙ্গণ্হাতি. থেয্যসংৰাসকো হোতি কাসাযে ধুরস্স নিক্খিত্তত্তা. ওৰট্টিকন্তি অধোৰট্টেন করণং. রক্খতি তাৰাতি তাৰ রক্খতি ৰীমংসনেন নিৰাসিতত্তা. লিঙ্গন্তি সমণলিঙ্গং. থেয্যসংৰাসকো হোতি গিহিলিঙ্গস্স সম্পটিচ্ছিতত্তা.

ৰীমংসতি ৰা সম্পটিচ্ছতি ৰা রক্খতিযেৰ ওদাতৰত্থস্স অন্তোকাসাযভাৰতো. ‘‘ভিক্খুনিযাপি এসেৰ নযো’’তি ৰুত্তমেৰত্থং ৰিভাৰেন্তো আহ ‘‘সাপী’’তিআদি.

ৰুড্ঢপব্বজিতো সামণেরোতি সম্বন্ধো. পাল়িযম্পীতি পন্তিযম্পি. সেনো মংসপেসিং গহেত্ৰা গচ্ছতি ৰিয ভত্তপিণ্ডে পত্তং উপনামেত্ৰা গহেত্ৰা গচ্ছতি. থেয্যসংৰাসকো ন হোতি ৰস্সানং অগণনত্তা.

৪৮. তিত্থিযপক্কন্তককথা

১১০. পক্কমতীতি পক্কন্তো, ‘‘পৰিট্ঠো’’তি ইমিনা কমুধাতুযা পদৰিক্খেপত্থং দস্সেতি, ইচ্ছাকন্তিঅত্থে নিৰত্তেতি. সোতি তিত্থিযপক্কন্তকো. তত্রাতি তিত্থিযপক্কন্তকে. উপসম্পন্নো ভিক্খু গচ্ছতীতি সম্বন্ধো. তেসন্তি তিত্থিযানং. ‘‘তিত্থিযো ভৰিস্সামী’’তি পুব্বেৰ লদ্ধিগহিতত্তা ৰুত্তং ‘‘লিঙ্গে আদিন্নমত্তে’’তি. কুসচীরাদীনীতি এত্থ কুসো ৰুচ্চতি সলাকা. চীরোতি পন্তি, আৰলীতি অত্থো. কুসে রজ্জুনা আৰুনিত্ৰা কতো চীরো কুসচীরো, সো আদি যেসং তানীতি কুসচীরাদীনি. আদিসদ্দেন ফলকচীরাদযো সঙ্গণ্হাতি. কুসতিণেহি কতো চীরো কুসচীরোতিপি ৰদন্তি. নগ্গোতি অচেলকো. আজীৰকোতি অচেলকৰতমাদায জীৰতীতি আজীৰকো. তেসন্তি আজীৰকানং. ওৰদিতো হুত্ৰাতি সম্বন্ধো.

কিন্তি কিং ৰতং. লুঞ্চাপেতীতি অপনযাপেতি. মোরপিঞ্ছাদীনীতি এত্থ পিঞ্ছং ৰুচ্চতি পক্খো. সো হি পিঞ্ছতি আকাসে গচ্ছতি অনেনাতি পিঞ্ছন্তি ৰুচ্চতি. পিছি গতিযন্তি ধাতুপাঠো. মোরস্স পিঞ্ছং মোরপিঞ্ছং, তং আদি যেসং তানীতি মোরপিঞ্ছাদীনি. আদিসদ্দেন উলূকপিঞ্ছাদযো সঙ্গণ্হাতি. যাৰ ন সম্পটিচ্ছতীতি যাৰ লদ্ধিং ন সম্পটিচ্ছতি. ন্তি ৰীমংসমানং ভিক্খুং. লদ্ধীতি তিত্থিযলদ্ধি. রক্খতীতি তিত্থিযপক্কন্তকতো রক্খতি. লদ্ধিযা অভাৰেন তিত্থিযপক্কন্তকো ন হোতীতি অধিপ্পাযো. অচ্ছিদ্দচীৰরোতি এত্থ আকারো কোধত্থো, অড্ডত্থো ৰা হোতি, ছিদ্দসদ্দো দূসনত্থো হোতি. তস্মা আকোধেন অড্ডেন ৰা ছিদ্দো দূসিতোতি অচ্ছিদ্দোতি অত্থো দট্ঠব্বো. ‘‘অচ্ছিন্নো’’তিপি পাঠো. অচ্ছিদ্দং চীৰরমেতস্সাতি অচ্ছিদ্দচীৰরো. তিত্থাযতনন্তি তিত্থীনং নিৰাসট্ঠানং, তিত্থিযানং উপস্সযন্তি অত্থো.

৪৯. তিরচ্ছানগতৰত্থু

১১১. দেৰসম্পত্তিসদিসং ইস্সরিযসম্পত্তিং অনুভৰন্তোপি সো নাগো কস্মা নাগযোনিযা অট্টীযতীতি আহ ‘‘কিঞ্চাপী’’তিআদি.

তত্থ কিঞ্চাপি অনুভোতীতি সম্বন্ধো. কিঞ্চাপিসদ্দো হেত্থ সম্ভাৰনাজোতকো, পনসদ্দো গরহত্থজোতকো. কুসলৰিপাকেনাতি অহেতুককুসলৰিপাকেন. তস্সাতি নাগস্স. সজাতিযাতি সমানজাতিযা নাগিযা. উদকসঞ্চারিমণ্ডূকভক্খন্তি উদকে সঞ্চরণসীলং মণ্ডূকসঙ্খাতং ভক্খং পাতুভৰতীতি যোজনা. সোতি নাগো. অট্টীযতীতি অরমণং পীল়িযতি. হরাযতীতি এত্থ হরেধাতু লজ্জনত্থোতি আহ ‘‘লজ্জতী’’তি. একারন্তো ধাতু ভূৰাদিগণিকো (সদ্দনীতিধাতুমালাযং ১৬ রকারন্তধাতু). জিগুচ্ছতীতি এত্থ গুপধাতুযা কম্মং দস্সেন্তো আহ ‘‘অত্তভাৰ’’ন্তি. ‘‘তস্স ভিক্খুনো’’তিপদস্স ‘‘নিক্খন্তে’’তিপদেন যোজিতব্বত্তা ভুম্মত্থে সামিৰচনন্তি আহ ‘‘তস্মিং ভিক্খুস্মি’’ন্তি. অথ ৰা তস্স ভিক্খুনোতি সামিযোগত্তা ‘‘নিক্খন্তে’’তি এত্থ ভাৰত্থে মানপচ্চযোতি আহ ‘‘নিক্খমনে’’তি. ইমিনা নিক্খন্তেতি এত্থ ন অন্তপচ্চযো, মানপচ্চযস্সেৰ অন্তভাৰং কত্ৰা ৰুত্তোতি দস্সেতি. ৰিস্সট্ঠোতি সতিৰিস্সজ্জিতো. তস্মিন্তি ভিক্খুম্হি. কপিমিদ্ধৰসেনেৰাতি কপিনো মিদ্ধৰসেন এৰ. অথ ৰা কপিমিদ্ধৰসেন নিদ্দাযন্তো ইৰ নিদ্দাযন্তোতি যোজনা. পটিনিপজ্জীতি পুন নিপজ্জি. ৰিস্সরমকাসীতি এত্থ ৰিসদ্দো ৰিরূপত্থজোতকো, সরসদ্দো সদ্দৰাচকোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰিরূপং মহাসদ্দমকাসী’’তি.

‘‘অকারস্স লোপং কত্ৰা’’তি ইমিনা তুম্হে খোত্থাতি এত্থ ‘‘তুম্হে খো অত্থা’’তি পদৰিভাগং কত্ৰা ওকারতো পরস্স অকারস্স লোপং দস্সেতি. ‘‘অকারস্সালোপ’’ন্তিপি পাঠো. এৰঞ্হি সতি অকারস্স অলোপং কত্ৰাতি অত্থো দট্ঠব্বো. ইমিনা ‘‘তুম্হে খো অত্থা’’তি পদচ্ছেদং কত্ৰা অকারে পরে ওকারস্স ৰকারং কত্ৰা তুম্হে খ্ৰত্থা’’তি পাঠো দস্সিতো. কস্মা ইমস্মিং ধম্মৰিনযে অৰিরূল়্হিধম্মাতি আহ ‘‘ঝান…পে… অভব্বত্তা’’তি. ‘‘ভৰথা’’তি ইমিনা অত্থাতি এত্থ অসধাতু সত্তত্থৰাচকো থৰিভত্তীতি দস্সেতি. সজাতিযাতি এত্থ সমানা জাতি এতিস্সাতি সজাতীতি ৰুত্তে নাগী এৰাতি আহ ‘‘নাগিযা এৰা’’তি. মনুস্সিত্থিআদীতি এত্থ আদিসদ্দেন তিরচ্ছানগতিত্থীপেতিত্থীদেৰিত্থিযো সঙ্গণ্হাতি. ‘‘দ্ৰেমে ভিক্খৰে পচ্চযা’’তি দেসনা সাৰসেসদেসনাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘এত্থ চা’’তি. এত্থাতি তিরচ্ছানগতৰত্থুম্হি. অভিণ্হন্তি অভিক্খণং পুনপ্পুনন্তি অত্থো.

তিরচ্ছানগতোতি এত্থ কিং অপাযপরিযাপন্নো দুগ্গতিঅহেতুকপটিসন্ধিকোৰাধিপ্পেতোতি আহ ‘‘নাগো ৰা হোতূ’’তিআদি.

৫০. মাতুঘাতকাদিৰত্থুকথা

১১২. নিক্খন্তিন্তি এত্থ ‘‘ইমস্স পাপকম্মস্সা’’তি ছট্ঠীযোগত্তা ভাৰত্থে তিপচ্চযোতি আহ ‘‘নিক্খমন’’ন্তি. অপৰাহনন্তি অপাযপটিসন্ধিৰহনতো অপগমনং. যেনাতি মনুস্সভূতেন যেন জীৰিতা ৰোরোপিতাতি সম্বন্ধো. মনুস্সিত্থিভূতাতি মনুস্সিত্থী হুত্ৰা ভূতা, মনুস্সিত্থীভাৰং ৰা ভূতা পত্তা. ইমিনা তিরচ্ছানগতিত্থিআদযো নিৰত্তেতি. ‘‘জনিকা’’তি ইমিনা পোসাৰনিকমাতাদযো নিৰত্তেতি. সযম্পীতি এত্থ পিসদ্দো ন কেৰলং মাতাযেৰ, অথ খো পুত্তেনাপীতি দস্সেতি. সতাতি সন্তেন. মনুস্সজাতিকেনেৰ সতা মনুস্সজাতিকো এৰ হুত্ৰা ৰোরোপিতাতি যোজনা. অনন্তরে ভৰে ফলং নিব্বত্তেতীতি আনন্তরিযং, মাতুঘাতককম্মং, তেন জাতিসামঞ্ঞম্পি অজনিকং ঘাতেন্তো চ জনিকম্পি জাতিভেদং ঘাতেন্তো চ ন অনন্তরিকো হোতি, তস্স পব্বজ্জা চ উপসম্পদা চ ন ৰারিতাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘যেন পনা’’তিআদি. তত্থ পোসেতি ৰদ্ধেতীতি পোসাপনিযা, সা এৰ পোসাৰনিকা পকারস্স ৰকারং, যকারস্স চ ককারং কত্ৰা, পোসাৰনিকা চ সা মাতা চেতি পোসাৰনিকমাতা. অস্সাতি পুত্তস্স. ইদং পদং পুব্বাপরাপেক্খং. তত্থ পুব্বপদে ভাৰসম্বন্ধো, পচ্ছিমপদে সামিসম্বন্ধো. সব্বথা এসেৰ নযো হোতীতি আহ ‘‘সচেপী’’তিআদি. ৰেসিযাতি উপলক্খণৰসেন ৰুত্তং. যায কাযচি ইত্থিযা পুত্তস্সাপি গহেতব্বত্তা. ‘‘অযং মে পিতা’’তি অজাননমেৰ হি পমাণং. অনেনাতি ইমিনা পুত্তেন. ‘‘পিতুঘাতকোত্ৰেৰ সঙ্খ্যং গচ্ছতী’’তি ইমিনা মাতুঘাতকেপি ‘‘অযং মে মাতা’’তি অজানিত্ৰা ঘাতেন্তোপি মাতুঘাতকোত্ৰেৰ সঙ্খ্যং গচ্ছতীতি দস্সেতি.

১১৪. সঙ্খেপেন ৰুত্তমত্থং ৰিত্থারেন দস্সেন্তো আহ ‘‘মনুস্সজাতিযং হী’’তিআদি. অপব্বজিতন্তি গিহিভূতং. পব্বজ্জা চস্সাতি এত্থ চসদ্দেন উপসম্পদাপি ৰারিতাতি দস্সেতি. অস্সাতি অরহন্তঘাতকস্স. অৰসেসন্তি অরহন্ততো অৰসেসং. অস্সাতি অরিযঘাতকস্স. আনন্তরিযো ন হোতি তিরচ্ছানগতত্তা পনস্স পব্বজ্জা ৰারিতাতি অত্থো নেতব্বো. এত্থাতি মাতুঘাতকাদিকম্মেসু. ৰধাযাতি তদত্থে চতুত্থীতি আহ ‘‘ৰধত্থাযা’’তি. ‘‘মারেতু’’ন্তি ইমিনা ‘‘ৰধত্থাযা’’তি এত্থ হনধাতু হিংসনত্থোতি দস্সেতি. ‘‘নীযন্তী’’তি ইমিনা ওনীযন্তীতি এত্থ ওত্যূপসগ্গো ধাত্ৰত্থানুৰত্তকোতি দস্সেতি. যং পন ৰচনং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. তস্স ৰচনস্স অত্থোতি যোজনা. ‘‘সচা চ ইতি অযং নিপাতো ৰুত্তো’’তি ইমিনা ভযপীল়িতত্তা চ নিরুত্তীসু অকুসলত্তা চ দৰাভণনেন রৰাভণনেন অযং নিপাতো চোরেহি ৰুত্তোতি দস্সেতি. ‘‘সচে চ ইচ্চেৰ ৰা পাঠো’’তি ইমিনা তেহি তথা ৰুত্তেপি সঙ্গীতিকালে ৰা পোত্থকারূল়্হকালে ৰা যথাভূতং সঙ্গীতত্তা, পোত্থকারূল়্হত্তা চ যথাভূতো পাঠো অত্থীতি দস্সেতি. তত্থাতি তেসু পদেসু. নিদ্ধারণে ভুম্মং. তস্সাতি ‘‘সচজ্জ ময’’ন্তি পাঠস্স. ‘‘সচে অজ্জ ময’’ন্তি ইমিনা একারলোপসন্ধিং দস্সেতি. ‘‘সচেজ্জ ময’’ন্তি অকারলোপসন্ধিনাপি পাঠো অত্থি.

১১৫. পকতত্তন্তি পকতিযা সীলসঙ্খাতো অত্তা সভাৰো এতিস্সাতি পকতত্তা, তং. কাযসংসগ্গেন ভিক্খুনীনং পারাজিকত্তা ৰুত্তং ‘‘সীলৰিনাসং পাপেতী’’তি. অনিচ্ছমানংযেৰ ভিক্খুনিন্তি সম্বন্ধো.

ইচ্ছমানন্তি ওদাতৰত্থৰসনং ইচ্ছমানং. যস্মা অভিক্খুনী হোতি, তস্মা ভিক্খুনীদূসকো ন হোতীতি যোজনা. সীলৰিপন্নং ভিক্খুনিন্তি সম্বন্ধো.

যো দেৰদত্তো সঙ্ঘং ভিন্দতি ৰিয, ভিন্দতীতি যোজনা. উদ্ধম্মন্তি ধম্মতো ৰিরহিতং. উব্বিনযন্তি ৰিনযতো ৰিরহিতং. চতুন্নং কম্মানন্তি অপলোকনাদীনং চতুন্নং কম্মানং.

যো দেৰদত্তো লোহিতং উপ্পাদেতি ৰিয, উপ্পাদেতীতি যোজনা. দুট্ঠচিত্তেনাতি এত্থ ন যংকিঞ্চি দুট্ঠচিত্তং দুট্ঠচিত্তং নাম, অথ খো ৰধকচিত্তন্তি আহ ‘‘ৰধকচিত্তেনা’’তি. সরীরেতি সরীরব্ভন্তরে. তথাগতস্স হি অভেজ্জকাযত্তা পরূপক্কমেন চম্মচ্ছেদং কত্ৰা লোহিতস্স উপ্পাদনং নাম নত্থি. যো পন জীৰকো ফাসুং করোতি ৰিয, ফাসুং করোতীতি যোজনা. লোহিতঞ্চাতি পূতিলোহিতঞ্চ.

৫৪. উভতোব্যঞ্জনকৰত্থুকথা

১১৬. উভতোব্যঞ্জনকোতি এত্থ বাহিরত্থসমাসং দস্সেন্তো আহ ‘‘ইত্থিনিমিত্তুপ্পাদনকম্মতো চা’’তিআদি. তত্থ ‘‘ইত্থি…পে… কম্মতো চা’’তি ইমিনা উভযসরূপং দস্সেতি. উভতো কম্মতো পৰত্তন্তি পাঠসেসো যোজেতব্বো. ব্যঞ্জনন্তি নিমিত্তং. অস্সাতি জনস্স. করোতিপি কারেতিপীতি এত্থ করধাতুযা সুদ্ধকম্মকারিতকম্মানি দস্সেন্তো আহ ‘‘পুরিসনিমিত্তেনা’’তিআদি. তত্থ ‘‘ৰীতিক্কম’’ন্তি ইমিনা সুদ্ধকম্মং দস্সেতি, ‘‘পর’’ন্তি ইমিনা কারিতকম্মং দস্সেতি. সমাদপেত্ৰাতি উয্যোজেত্ৰা. তস্স দুৰিধভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘দুৰিধো’’তিআদি. তত্থ ইত্থিভাৰেন লক্খিতো উভতোব্যঞ্জনকো ইত্থিউভতোব্যঞ্জনকো. এস নযো ইতরত্থাপি.

তত্থাতি দুৰিধেসু উভতোব্যঞ্জনকেসু. ইত্থিনিমিত্তন্তি ইত্থিযা অঙ্গজাতং. এসেৰ নযো ‘‘পুরিসনিমিত্ত’’ন্তি এত্থাপি. পাকটং পটিচ্ছন্নন্তি সভাৰতো পাকটং পটিচ্ছন্নং. পুন পটিচ্ছন্নং পাকটন্তি রাগৰসেন পটিচ্ছন্নং পাকটং. পরং গণ্হাপেতীতি পরমেৰ গণ্হাপেতীতি অত্থো. ইদন্তি কারণং. এতেসন্তি দ্ৰিন্নং উভতোব্যঞ্জনকানং. কুরুন্দিযং পন ৰুত্তং, কিং ৰুত্তন্তি যোজনা. তত্থাতি উভতোব্যঞ্জনকে. ৰিচারণক্কমোতি ৰীমংসনানুক্কমো. ‘‘তত্থ ৰিচারক্কমো’’তিপি পাঠো. ৰিচারণক্কমো ধম্মসঙ্গহট্ঠকথায ৰেদিতব্বো, ইধ পন কিং ৰেদিতব্বন্তি আহ ‘‘ইদমিধ ৰেদিতব্ব’’ন্তি. তত্থ ইদন্তি নপব্বজ্জূপসম্পদকারণং. ইধাতি ইমিস্সং ৰিনযট্ঠকথাযং.

৫৫. অনুপজ্ঝাযকাদিৰত্থুকথা

১১৭. তেন খো পন সমযেনাতি এত্থ তসদ্দস্স অনিযমনিদ্দেসভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘যেন সমযেনা’’তি. সিক্খাপদং অপঞ্ঞত্তং হোতীতি ‘‘ন ভিক্খৰে অনুপজ্ঝাযকো উপসম্পাদেতব্বো’’তি সিক্খাপদং অপঞ্ঞত্তং হোতি. ‘‘উপজ্ঝাযৰিরহিত’’ন্তি ইমিনা অনুপজ্ঝাযকন্তি এত্থ অকারস্স ৰিরহত্থং দস্সেতি. উপজ্ঝাযৰিরহিতং উপসম্পদাপেক্খন্তি সম্বন্ধো. ‘‘এৰ’’ন্তিআদিনা দোসং দস্সেতি. উপজ্ঝং অগাহাপেত্ৰাতি ‘‘উপজ্ঝাযো মে ভন্তে হোহী’’তি (মহাৰ. ৬৫; মহাৰ. অট্ঠ. ৬৪) উপজ্ঝং অগাহাপেত্ৰা. উপসম্পাদেন্তস্স কারকসঙ্ঘস্সাতি যোজনা. কম্মং পনাতি উপসম্পদকম্মং পন. ‘‘এসেৰ নযো’’তি ইমিনা উপসম্পাদেন্তস্স আপত্তি, কম্মং পন ন কুপ্পতীতি ৰচনং অতিদিসতি.

৫৬. অপত্তকাদিৰত্থুকথা

১১৮. যো পিণ্ডো হত্থেসু লব্ভতীতি যোজনা. তদত্থাযাতি তস্স পিণ্ডস্স অত্থায. সেয্যথাপি তিত্থিযাতি এত্থ সেয্যথাপিসদ্দো উপমত্থো, তিত্থিযসদ্দো আজীৰকনামকে তিত্থিযে হোতীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘যথাপি আজীৰকনামকা তিত্থিযা’’তি. তস্মা আজীৰকসঙ্খাতে তিত্থিযে উপমং কত্ৰা উজ্ঝাযন্তীতি আহ ‘‘সূপব্যঞ্জনেহী’’তিআদি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. তেতি আজীৰকা. কম্মং পন ন কুপ্পতীতি পত্তচীৰরেসু অসন্তেসুপি কম্মৰাচায ‘‘পরিপুণ্ণস্স পত্তচীৰর’’ন্তি পরিকিত্তিতত্তা কম্মং ন কুপ্পতীতি অধিপ্পাযো.

যাচিতকেনাতি এত্থ যাচিতো হুত্ৰা গহিতো যাচিতকোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘যাচিত্ৰা গহিতেনা’’তি. ‘‘ঈদিসেন হী’’তিআদিনা দোসং দস্সেতি. তস্মাতি যস্মা আপত্তি হোতি, তস্মা. তস্সাতি উপসম্পদাপেক্খস্স. নিরপেক্খেহি আচরিযুপজ্ঝাযাদীহীতি যোজনা. নিস্সজ্জিত্ৰাতি ব্রহ্মদেয্যেন নিস্সজ্জিত্ৰা. অনধিট্ঠানুপগানং পত্তচীৰরানং অপত্তচীৰরত্তা ৰুত্তং ‘‘অধিট্ঠানুপগং পত্তচীৰর’’ন্তি. পণ্ডুপলাসন্তি সমণুদ্দেসভাৰাপেক্খং. সো হি রূল়্হিৰসেন পণ্ডুপলাসোতি ৰুচ্চতি. অথ ৰা যথা পণ্ডুপলাসো ন হরিতো, নাপি সুক্খো হোতি, এৰং সোপি পব্বজাপেক্খো ন গিহী হোতি, নাপি সামণেরো, তস্মা সমণুদ্দেসভাৰাপেক্খো ‘‘পণ্ডুপলাসো’’তি ৰুচ্চতি.

ৰসন্তস্স পণ্ডুপলাসস্সাতি সম্বন্ধো. অনামট্ঠপিণ্ডপাতন্তি ভিক্খূহি অনামসিতব্বগ্গং পিণ্ডপাতং. সামণেরভাগসমকোতি সামণেরেহি লদ্ধেন ভাগেন সমং পৰত্তো. অস্সাতি পণ্ডুপলাসস্স. সামণেরস্স সব্বং পটিজগ্গনকম্মং কাতুং ৰট্টতি ৰিয, অস্স কাতুং ৰট্টতীতি যোজনা.

৫৭. হত্থচ্ছিন্নাদিৰত্থুকথা

১১৯. হত্থচ্ছিন্নাদিৰত্থূসু হত্থা ছিন্না যস্সাতি হত্থচ্ছিন্নোতিআদিৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘যস্সা’’তিআদি. মণিবন্ধেতি পকোট্ঠন্তে. সো হি যস্মা এত্থ মণিসঙ্খাতং অলঙ্কারৰিকতিং বন্ধতি, তস্মা মণিবন্ধোতি ৰুচ্চতি. কপ্পরেতি কপোণিযং. সা হি পরেসং পিট্ঠীসু কপতি হিংসতি অনেনাতি ‘‘কপ্পরো’’তি ৰুচ্চতি. যস্স হত্থা ছিন্না হোন্তি, অযং হত্থচ্ছিন্নো নামাতি যোজনা. এসেৰ নযো সেসেসুপি. একো ৰা পাদোতি যোজনা. হেট্ঠা ‘‘একো ৰা দ্ৰে ৰা হত্থা’’তি এত্থাপি এসেৰ নযো. চতূসু হত্থপাদেসু দ্ৰে ৰাতি একো হত্থো, একো পাদোতি দ্ৰে ৰা. কণ্ণাতি সদ্দগ্গহা. তে হি কণ্ণতি সৰতি এতেহীতি কণ্ণাতি ৰুচ্চন্তি. কণ্ণাবদ্ধেতি কণ্ণচ্ছিদ্দস্স আবদ্ধে. সঙ্ঘাটেতুন্তি সঙ্ঘটনং কাতুং, আবন্ধনং কাতুন্তি অত্থো. অজপদকেতি অজপদসণ্ঠানে ঠানে. নাসাতি ঘানানি. তানি হি নাসতি অব্যত্তসদ্দং করোতি এতাহীতি নাসাতি ৰুচ্চন্তি. নাসিকাতি নাসাযেৰ. সণ্ঠাপেতুন্তি সুট্ঠু ঠপেতুং, পকতিযা ঠপেতুন্তি অত্থো. নখসেসন্তি নখোযেৰ সেসো ছিন্নঙ্গুলিতোতি নখসেসো, তং. অগ্গে পুরে উট্ঠহতীতি অঙ্গুট্ঠো. ‘‘ৰুত্তনযেনেৰা’’তি ইমিনা ‘‘নখসেসং অদস্সেত্ৰা’’তি ৰচনং অতিদিসতি. কণ্ডরনামকাতি মহাসিরনামকা. তে হি কং সরীরং ধারেন্তীতি কণ্ডরাতি ৰুচ্চন্তি ধকারস্স ডকারং কত্ৰা. যেসূতি কণ্ডরেসু, নিদ্ধারণে ভুম্মং.

যস্স ৰগ্গুলিপক্খকা ৰিয অঙ্গুলিযো সম্বন্ধো হোন্তি, অযং ফণহত্থকো নামাতি যোজনা. এতন্তি ফণহত্থকং. ছল়ঙ্গুলাদযোপি ফণহত্থকেযেৰ সঙ্গহেতব্বাতি আহ ‘‘যস্সপি ছ অঙ্গুলিযো’’তিআদি. যস্সপি ছ অঙ্গুলিযো হোন্তি, অযম্পি ফণহত্থকো নাম উপচারেন.

খুজ্জোতি এত্থ খুজ্জো সরীরো যস্সত্থীতি খুজ্জোতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘খুজ্জসরীরো’’তি. কস্মা খুজ্জোতি আহ ‘‘উরস্স ৰা’’তিআদি. যস্স পন ৰঙ্কং, অযম্পি খুজ্জো নামাতি যোজনা. ৰঙ্কন্তি চ কুটিলং. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. ব্রহ্মুজুগত্তোতি উজুং গত্তং উজুগত্তং, ব্রহ্মুনো উজুগত্তং ৰিয উজুগত্তং ইমস্স মহাপুরিসস্সাতি ব্রহ্মুজুগত্তো, মহাপুরিসো.

সংখেপেন ৰুত্তমত্থং ৰিত্থারেন দস্সেন্তো আহ ‘‘জঙ্ঘৰামনস্স হী’’তিআদি. যেসন্তি উভিন্নং কাযানং. ভূতানন্তি অমনুস্সানং পিসাচকপেতানং. অত্তভাৰো হোতি ৰিযাতি যোজনা. পরিৰটুমোতি পরিসমন্ততো ৰট্টুলসরীরো.

গলগণ্ডীতি এত্থ গলে গণ্ডো যস্সত্থীতি গলগণ্ডীতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘যস্সা’’তিআদি. এতন্তি ‘‘গলগণ্ডী’’তি এতং ৰচনং. তত্থাতি গলগণ্ডিপব্বাজনে. ন্তি ৰচনং.

সিপদীতি এত্থ সিথিলং পদং ইমস্সাতি সিপদীতি ৰুত্তে ভারপাদোযেৰ গহেতব্বোতি আহ ‘‘ভারপাদো ৰুচ্চতী’’তি. ভারং পাদং যস্সাতি ভারপাদো. এতে দ্ৰে থূলপাদরোগীসু ৰত্তন্তীতি দট্ঠব্বং. সঞ্জাতপিল়কোতি সঞ্জাতফোটো. উপনাহন্তি ভুসং বন্ধনং. উদকআৰাটেতি উদকেন পুণ্ণাযং কাসুযং. উদকৰালিকাযাতি উদকতিন্তেন মরুনা. যথা সিরা পঞ্ঞাযন্তি, এৰং মিলাপেতুন্তি যোজনা. ঈদিসন্তি সিরাপঞ্ঞাযনজঙ্ঘতেলনাল়িকসভাৰং. তথাতি যথা পব্বজ্জাকালে করোতি, তথা কত্ৰাতি অত্থো.

পাপরোগীতি এত্থ পাপরোগস্স সরূপং দস্সেন্তো আহ ‘‘অরিস’’ইতিআদি. তত্থ অরিসো চ ভগন্দরো চ পিত্তঞ্চ সেম্হো চ কাসো চ সোসো চাতি দ্ৰন্দো, তে আদযো যেসং তেতি অরিস…পে… সোসাদযো. আদিসদ্দেন হেট্ঠা ৰুত্তে আবাধে সঙ্গণ্হাতি. তত্থ পিত্তসেম্হসদ্দেহি তংসমুট্ঠানো রোগো গহেতব্বো. ‘‘নিচ্চাতুরো’’তি ইমিনা পাপরোগীতি এত্থ মন্তুত্থে পৰত্তস্স ঈপচ্চযস্স নিচ্চযোগত্থং দস্সেতি.

পরিসদূসনোতি এত্থ ইতিসদ্দো নামপরিযাযো, পরিসদূসনো নামাতি হি অত্থো. যো অত্তনো ৰিরূপতায পরিসং দূসেতি, অযং পরিসদূসনো নামাতি যোজনা. ছসরীরদোসং আদিং কত্ৰা পরিসদূসনভাৰং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘অতিদীঘো ৰা’’তিআদি. অতিদীঘো ৰাতি এত্থ ন কেৰলং পরেসং দ্ৰঙ্গুলাদিমত্তদীঘো, অথ খো দিগুণাদিদীঘোৰাধিপ্পেতোতি আহ ‘‘অঞ্ঞেস’’ন্তিআদি. নাভিপদেসোতি অত্তনো নাভিপদেসো. যথা হি অতিদীঘে পরৰচনেন অতিদীঘস্স সরূপং ৰেদিতব্বং, তথা অতিরস্সাদীসুপি অতিরস্সসরূপন্তি দট্ঠব্বং. মহোদরোতি মহাউদরো. কপ্পসীসো ৰাতি হত্থিসীসো ৰিয যুগসীসো ৰা. কপ্পসদ্দো হেত্থ যুগত্থৰাচকো. কণ্ণিককেসো ৰাতি কণ্ণিকসদিসেহি কেসেহি সমন্নাগতো. ‘‘জাতিপলিতেহী’’তি ইমিনা জরাৰাতেন পহতং পলিতং নিৰত্তেতি. পকতিতম্বকেসোতি এত্থ পকতিসদ্দেন কেনচি পযোগেন তম্বকেসং নিৰত্তেতি. আৰট্টসীসোতি পুনপ্পুনং ৰট্টতীতি আৰট্টো, কেসাৰট্টো, সো এতস্স সীসে অত্থীতি আৰট্টসীসো. উদ্ধগ্গেহীতি উদ্ধং কোটীহি. জালবদ্ধেন ৰিযাতি জালেন বদ্ধেন ইৰ.

সম্বদ্ধভমুকো ৰাতি অঞ্ঞমঞ্ঞসম্বদ্ধভমুকো ৰা. মক্কটভমুকোতি মক্কটস্স ভমু ৰিয ভমু এতস্সাতি মক্কটভমুকো. ৰাসিকোণেনাতি তচ্ছনীকোটিযা. ৰিসমচক্কলোতি এত্থ চক্কাকারেন লাতি পৰত্ততি, চক্কাকারং ৰা লাতি গণ্হাতীতি চক্কলো. কেকরোতি ৰলিরো. সো হি কুচ্ছিতং করোতীতি কেকরোতি ৰুচ্চতি. কক্কটস্সেৰাতি কক্কটস্স ইৰ. মূসিককণ্ণোতি আখুকণ্ণো. জটুককণ্ণোতি ৰগ্গুলিকণ্ণো. অৰিদ্ধকণ্ণোতি অচ্ছিদ্দকণ্ণো. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. সোতি অৰিদ্ধকণ্ণো. কণ্ণে ভগন্দরো এতস্সাতি কণ্ণভগন্দরো, সোযেৰ কণ্ণভগন্দরিকো. গণ্ডো কণ্ণে এতস্সাতি গণ্ডকণ্ণো. পগ্ঘরিতপুব্বেনাতি পগ্ঘরিতপূযেন. টঙ্কিতো কণ্ণো যস্সাতি টঙ্কিতকণ্ণো. গোভত্তনাল়িকাযাতি গুন্নং ভত্তপানত্থং কতায নাল়িকায. বিল়ারক্খি ৰিয অতিপিঙ্গলং অক্খি এতস্সাতি অতিপিঙ্গলক্খি. মধুৰণ্ণো ৰিয পিঙ্গলং অক্খি এতস্সাতি মধুপিঙ্গলক্খি. নিপ্পখুমক্খীতি এত্থ পখুমং ৰুচ্চতি অক্খম্হি জাতং লোমং. তঞ্হি অক্খিনো পক্খদ্ৰযে জাতত্তা পখুমন্তি ৰুচ্চতি. নত্থি পখুমং অক্খিম্হি এতস্সাতি নিপ্পখুমক্খি. অস্সুপগ্ঘরণং অক্খিম্হা এতস্সাতি অস্সুপগ্ঘরণক্খি. পুপ্ফং সঞ্জাতং যস্স অক্খিনোতি পুপ্ফিতং. পুপ্ফিতং অক্খি যস্সাতি পুপ্ফিতক্খি. অক্খিপাকেনাতি অক্খিনো দলপরিযন্তেসু পচ্চনকেন রোগেন.

চিপিটনাসিকোতি অনুন্নতনাসিকো. সুকতুণ্ডসদিসাযাতি সুৰানং মুখেন সদিসায.

পটঙ্গমণ্ডূকস্সেৰাতি পটঙ্গনামকস্স মণ্ডূকস্স মুখনিমিত্তং ইৰ মুখনিমিত্তংযেৰাতি যোজনা. উক্খলিমুখৰট্টিসদিসেহীতি উক্খলিযা মুখৰট্টিনা সদিসেহি. ভেরিচম্মসদিসেহীতি ভেরিযা মুখে নহিতচম্মেন সদিসেহি. এল়মুখোতি এল়ায নিচ্চপগ্ঘরিতং মুখমেতস্সেতি এল়মুখো. উপ্পক্কমুখোতি উপ্পক্কং কুথিকং মুখমেতস্সাতি উপ্পক্কমুখো. সঙ্খতুণ্ডকোতি সঙ্খস্স তুণ্ডেন সদিসো ওট্ঠো এতস্সাতি সঙ্খতুণ্ডকো.

অট্ঠকদন্তসদিসেহীতি অট্ঠকনামকস্স নঙ্গলস্স দন্তেহি সদিসেহি. দন্তে পিদহিতুন্তি সম্বন্ধো. দন্তন্তরেতি দন্তৰিৰরে, দন্তমজ্ঝে ৰা. কলন্দকদন্তো ৰিযাতি কাল়কানং দন্তো ৰিয.

মহাহনুকোতি মহন্তো হনু এতস্সাতি মহাহনুকো. চিপিটহনুকোতি অনুন্নতহনুকো. নিম্মস্সুদাঠিকোতি নত্থি মস্সু চ দাঠি চ এতস্সাতি নিম্মস্সুদাঠিকো. ভট্ঠঅংসকূটোতি ভট্ঠো পতিতো অংসকূটো ইমস্সাতি ভট্ঠঅংসকূটো. গোধাগত্তোতি গোধায গত্তং ৰিয গত্তং ইমস্সাতি গোধাগত্তো. সব্বংপেতন্তি সব্বম্পি এতং ‘‘কচ্ছুগত্তো’’তিআদিৰচনং. এত্থাতি ‘‘কচ্ছুগত্তো’’তিআদিৰচনে. ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা.

ভট্ঠকটিকোতি ভট্ঠা পন্না কটি এতস্সাতি ভট্ঠকটিকো. অচ্চুগ্গতেহি আনিসদমংসেহীতি সম্বন্ধো. ৰাতণ্ডিকোতি ৰাতেন পূরিতো অণ্ডকোসো এতস্সাতি ৰাতণ্ডিকো. সঙ্ঘট্টনজাণুকোতি অন্তো নতত্তা অঞ্ঞমঞ্ঞং সঙ্ঘট্টনং জাণু এতস্সাতি সঙ্ঘট্টনজাণুকো. ৰিকটোতি তিরিযগমনপাদো. উপড্ঢপিণ্ডিকস্স অত্থং সহ ভেদেন দস্সেন্তো আহ ‘‘সো দুৰিধো’’তিআদি. তত্থ দুৰিধো সো উপড্ঢপিণ্ডিকো সমন্নাগতোতি যোজনা. অথ ৰা সো উপড্ঢপিণ্ডিকো হেট্ঠা ওরূল়্হাহি মহন্তীহি জঙ্ঘপিণ্ডিকাহি সমন্নাগতো ৰা উপরি আরূল়্হাহি মহন্তীহি জঙ্ঘপিণ্ডিকাহি সমন্নাগতো ৰাতি দুৰিধোতি যোজনা. পিট্ঠিকপাদোতি পিট্ঠিযং উট্ঠিতো পাদো এতস্সাতি পিট্ঠিকপাদো. গণ্ডিকঙ্গুলি ৰাতি গণ্ডেন উট্ঠিতো অঙ্গুলি এতস্সাতি গণ্ডিকঙ্গুলি. সব্বোপেসাতি এস সব্বোপি জনো. পরিসং দূসেতীতি পরিসদূসনো.

পুব্বাদীহীতিআদিসদ্দেন চক্খুপসাদস্স অন্তরাযকরানি অঞ্ঞানিপি ৰত্থূনি গহেতব্বানি. দ্ৰীহি ৰা অক্খীহি, একেন ৰা অক্খিনাতি যোজনা. উভযম্পীতি দ্ৰিন্নং অট্ঠকথাচরিযানং উভযম্পি ৰচনং. পাল়িযং ‘‘অন্ধং পব্বাজেন্তী’’তি অৰত্ৰা ‘‘কাণং পব্বাজেন্তী’’তি ৰুত্তত্তা ‘‘পরিযাযেনা’’তি ৰুত্তং. মহাঅট্ঠকথাযঞ্হি ‘‘জচ্চন্ধো’’তি ইমিনা দ্ৰেঅক্খিকাণং সন্ধায ৰুত্তং. কুণীতি কুণনং সংকোচনং কুণং, তমেতস্সত্থীতি কুণী. খঞ্জোতি খঞ্জতি গতিৰেকল্লভাৰেন পৰত্ততীতি খঞ্জো. কুণ্ডপাদকোতি এত্থ কুণ্ডোতি খঞ্জস্সেৰ নামং. খঞ্জো হি কুডতি গমনং পটিহনতীতি কুণ্ডোতি ৰুচ্চতি. কস্মা কুণ্ডপাদকো? কস্মা পিট্ঠিপাদমজ্ঝেন চঙ্কমন্তোতি আহ ‘‘মজ্ঝে সংকুটিতপাদত্তা’’তি. ইমিনা হি কুণ্ডপাদস্স চ পিট্ঠিপাদমজ্ঝেন চঙ্কমনস্স চ হেতুং দস্সেতি. এসেৰ নযো অনন্তরৰাক্যেপি. সব্বোপেসাতি এস সব্বোপি জনো.

পক্খহতোতি এত্থ একো পক্খো হতো ৰিনাসো এতস্সাতি পক্খহতোতি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘একো হত্থো ৰা’’তিআদি. ‘‘পক্খপাতো’’তিপি পাঠো, সো অপাঠোযেৰ. পক্খসদ্দো হি কোট্ঠাসৰাচকো, ন পঙ্গুলপরিযাযো, পীঠসব্বী ৰুচ্চতীতি পীঠেন সব্বতি গচ্ছতি সীলেনাতি পীঠসব্বী ৰুচ্চতি. ‘‘জিণ্ণভাৰেন দুব্বলো’’তি ইমিনা জীরণং জরা, তায দুব্বলো জরাদুব্বলোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. বলৰা হোতীতি আগন্তুকরোগানমভাৰেন বলৰা হোতি, ‘‘ৰচীভেদো নপ্পৰত্ততী’’তি ইমিনা মুখমত্তমেৰ গচ্ছতি পৰত্ততি, ন ৰচীভেদো এত্থ জনেতি মূগোতি দস্সেতি. যস্স ৰচীভেদো ন পৰত্ততি, অযং মূগো নামাতি যোজনা. মম্মনন্তি খলিতৰচনং. যো একমেৰ অক্খরং চতুপঞ্চক্খত্তুং ৰদতি, তস্সেতমধিৰচনং.

বধীরোতি সুতিহীনো. সো হি হননং সোতপসাদস্স নাসনং ৰধো, তং ঈরতি গচ্ছতীতি বধীরোতি ৰুচ্চতি. যো সব্বেন সব্বং ন সুণাতি, অযং বধীরো নামাতি যোজনা. ইমিনা নট্ঠপসাদতং দস্সেতি. উভযদোসৰসেনাতি উপলক্খণৰসেন ৰুত্তং অন্ধমূগবধিরপব্বাজনে তিদোসৰসেনপি ৰুত্তত্তা. তেতি হত্থচ্ছিন্নাদযো দ্ৰত্তিংসজনে. ওসারণং অপত্তো পুগ্গলো অত্থি, তং পুগ্গলং সঙ্ঘো ওসারেতি চেতি যোজনা. ওসারেতীতি সঙ্ঘে পৰেসেতি.

৫৮. অলজ্জীনিস্সযৰত্থুকথা

১২০. ‘‘অলজ্জীনং ওৰাদ’’ন্তি পাঠসেসেন যোজিতে সাম্যত্থে সামিৰচনম্পি যুজ্জতেৰ. তং নযং অদস্সেত্ৰা ‘‘উপযোগত্থে সামিৰচন’’ন্তি ৰুত্তং. ‘‘ভিক্খূহি সভাগত’’ন্তি ইমিনা ভিক্খূহি সমানো সীলাদিগুণসঙ্খাতো ভাগো ইমস্সাতি ভিক্খুসভাগো, তস্স ভাৰো ভিক্খুসভাগতন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘লজ্জিভাৰ’’ন্তি ইমিনা ভাৰপচ্চযস্স সরূপং দস্সেতি. নৰট্ঠানন্তি অভিনৰট্ঠানং. গতেন ভিক্খুনাতি সম্বন্ধো.

থেরোতি নিস্সযদাযকো থেরো. গহেতুকামোতি নিস্সযং গহেতুকামো. আচারন্তি নিস্সযপটিপন্নস্স আচারং. তদহেৰাতি তস্মিং গতঅহনি এৰ. আভোগস্স কতত্তা, অরুণুগ্গমনস্স চ অজাননত্তা ৰুত্তং ‘‘অনাপত্তী’’তি. অরুণুগ্গমনং অজানন্তোপি আভোগস্স অকতত্তা ৰুত্তং ‘‘অরুণুগ্গমনে দুক্কট’’ন্তি. ‘‘দ্ৰে তীণি দিৰসানী’’তি পদেন চতু পঞ্চ ছ দিৰসানিপি গহেতব্বানি লক্খণহারনযেন অনিস্সিতেন ৰসিতব্বভাৰেন সমানফলত্তা. তেনাহ ‘‘সত্তাহং ৰসিস্সামী’’তি. লদ্ধপরিহারোতি লদ্ধো পরিহারো আপত্তিঅপনযনং যেনাতি লদ্ধপরিহারো.

৫৯. গমিকাদিনিস্সযৰত্থুকথা

১২১. ‘‘করণীযনিস্সযো’’তি ইমিনা নিস্সযগহণং নিস্সযো উত্তরপদলোপৰসেন, সো করণীযো ইমস্সাতি নিস্সযকরণীযোতি ৰিসেসনপরনিপাতভাৰং দস্সেতি. নিস্সযং অলভমানেনাতি এত্থ কিং নিস্সযস্স অলভনং নামাতি আহ ‘‘অত্তনা’’তিআদি. ৰুত্থপুব্বন্তি ৰসিতপুব্বং. একরত্তং ৰসন্তেনাপীতি পিসদ্দো দ্ৰিরত্তাদিকে কা নাম কথাতি দস্সেতি. ৰিস্সমন্তো ৰা সত্থং পরিযেসন্তো ৰা হুত্ৰাতি যোজনা. নাৰায গচ্ছন্তস্সাতি নাৰায অদ্ধানমগ্গং পটিপন্নস্স.

যাচিযমানেনাতি এত্থ বহুকত্তুপসঙ্গত্তা ৰুত্তং ‘‘তেন গিলানেনা’’তি. ‘‘মানেনা’’তি ইমিনা যাচিতুমসক্কুণেয্যতাদীনি নিৰত্তেতি.

ফাসু হোতীতি এত্থ আৰাসসপ্পাযাদিৰসেন ফাসু হোতীতি আসঙ্কা ভৰেয্যাতি আহ ‘‘সমথৰিপস্সনানং পটিলাভৰসেনা’’তি. হীতি সচ্চং. ইমং পরিহারন্তি ইমং ফাসুৰিহারপরিহারং. থামগতায ৰিপস্সনাযাতি যোজনা. সমথো ৰা তরুণো হোতীতি যোজনা. এতস্সেৰাতি তরুণসমথৰিপস্সনিকস্সেৰ ভিক্খুনো. তস্স নিস্সাযাতি এত্থ তস্স ওৰাদং নিস্সাযাতি যোজনা. অথ ৰা উপযোগত্থে সামিৰচনং. তং নিস্সযদাযকং নিস্সাযাতি হি অত্থো. যত্তকো কালো আসল়্হীপুণ্ণমা অত্থি, তত্তকং কালন্তি যোজনা. ‘‘আসল়্হীপুণ্ণমা’’তি এত্থ ‘‘যাৰা’’তি নিপাতপযোগত্তা অভিৰিধিঅৰঝত্থে নিস্সক্কৰচনং দট্ঠব্বং. যত্থাতি যস্মিং ঠানে.

১২২. পাল়িযং গোত্তেনপীতি এত্থ পিসদ্দেন ন কেৰলং নামেনেৰ, অথ খো গোত্তেনপি সাৰেতুন্তি দস্সেতি. তস্মা ‘‘আযস্মতো পিপ্পলিস্সা’’তি নামং সাৰেত্ৰাতিপি ‘‘আযস্মতো মহাকস্সপস্সা’’তি গোত্তং সাৰেত্ৰাপি অনুসাৰেতব্বং. তেন ৰুত্তং ‘‘মহাকস্সপস্সা’’তিআদি. ইমিনা ‘‘কোনামো তে উপজ্ঝাযো? উপজ্ঝাযো মে ভন্তে আযস্মা মহাকস্সপো নামা’’তিআদীসু গোত্তম্পি নামেনেৰ সঙ্গহিতন্তি সিদ্ধং হোতি.

১২৩. একানুসাৰনেতি পদস্স সমানাধিকরণবাহিরত্থসমাসভাৰং নিৰত্তেন্তো আহ ‘‘একতো অনুসাৰনে’’তি. তত্থ একতোতি একক্খণে, একপহারেন ৰা. ৰক্খতি হি ‘‘একক্খণে’’তি চ ‘‘একপহারেনেৰা’’তি চ. ইমিনা একতো অনুসাৰনমেতেসন্তি একানুসাৰনাতি অসমানাধিকরণবাহিরত্থসমাসং দস্সেতি. একেনাতি একেন অনুসাৰনাচরিযেন. একস্সাতি একস্স উপসম্পদাপেক্খস্স. ‘‘একক্খণে’’তি ইমিনা ‘‘একতো’’তি পদস্স অত্থং দস্সেতি. ‘‘উপসম্পাদেতু’’ন্তি দ্ৰিন্নং উপসম্পদাপেক্খানং উপসম্পাদেতুং.

পুরিমনযেনেৰাতি ‘‘একেন একস্স, অঞ্ঞেন ইতরস্সা’’তিআদিনা পুব্বে ৰুত্তনযেনেৰ. একতো অনুসাৰনে কাতুন্তি ‘‘একেন একস্স, অঞ্ঞেন অঞ্ঞস্স, ইতরেন ইতরস্সা’’তি এৰং তীহি আচরিযেহি তিণ্ণং উপসম্পদাপেক্খানং একক্খণে অনুসাৰনে কাতুং. তঞ্চ খোতি এত্থ তসদ্দস্স ‘‘অনুসাৰনে কাতু’’ন্তি পদস্সেৰ অত্থৰিসযতং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘অনুসাৰনকিরিয’’ন্তি. দ্ৰে ৰা তযো ৰাতি এত্থ ৰাসদ্দো অনিযমৰিকপ্পত্থো. সচে একেনাচরিযেন দ্ৰে অনুসাৰেতি, ‘‘অযং বুদ্ধরক্খিতো চ অযং ধম্মরক্খিতো চা’’তি অনুসাৰেতব্বা. সচে তযো অনুসাৰেতি, ‘‘অযং বুদ্ধরক্খিতো চ অযং ধম্মরক্খিতো চ অযং সঙ্ঘরক্খিতো চা’’তি অনুসাৰেতব্বা. যথা একেনাচরিযেন দ্ৰে ৰা তযো ৰা একতো অনুসাৰেতব্বা, এৰং দ্ৰীহি ৰা তীহি ৰা আচরিযেহি একো অনুসাৰেতব্বোতিপি ৰদন্তি. একেন উপজ্ঝাযেন করণভূতেন, একো উপজ্ঝাযো হুত্ৰাতি ৰা অত্থো. ‘‘একপহারেনেৰা’’তি ইমিনা ‘‘একতো’’তি পদস্স অত্থং দস্সেতি. দ্ৰে তিস্সো কম্মৰাচাতি দ্ৰীহি আচরিযেহি দ্ৰে, তীহি আচরিযেহি তিস্সো কম্মৰাচা. একেন উপজ্ঝাযেন অনুসাৰনে একো ৰা দ্ৰে ৰা তযো ৰা আচরিযা ৰট্টন্তি, নানুপজ্ঝাযেন অনুসাৰনে পন নানাচরিযা এৰ ৰট্টন্তীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘সচে পনা’’তিআদি. তিস্সত্থেরোতি কম্মৰাচাচরিযভূতো তিস্সত্থেরো. সুমনত্থেরস্সাতি উপজ্ঝাযভূতস্স সুমনত্থেরস্স. ইদন্তি নানুপজ্ঝাযেন একস্সাচরিযস্সানুসাৰনং. এস পটিক্খেপোতি ‘‘ন ত্ৰেৰ নানুপজ্ঝাযেনা’’তি এসো পটিক্খেপো.

৬৩. উপসম্পদাৰিধিকথা

১২৬. তং উপজ্ঝন্তি তং উপজ্ঝাযং. ‘‘উপজ্ঝা’’তি চ ‘‘উপজ্ঝাযো’’তি চ হি অত্থতো একং, ব্যঞ্জনমেৰ নানং যথা ‘‘সভা সভায’’ন্তি. এত্থ উপজ্ঝাসদ্দো রাজাদিগণো (রুপসিদ্ধি ৫৯৯ সুত্তে; সদ্দনীতি ১১৪০ সুত্তে), উপজ্ঝাযসদ্দো পুরিসাদিগণো. সভাসদ্দো ইত্থিলিঙ্গো, সভাযসদ্দো পুল্লিঙ্গো ৰা নপুংসকলিঙ্গো ৰা. ‘‘ৰিত্থাযন্তী’’তি সদ্দো নামধাতূতি আহ ‘‘ৰিত্থদ্ধগত্তা হোন্তী’’তি. ৰিত্থসদ্দো হি দব্বৰাচকত্তা নামসদ্দো, ৰিকারেন থদ্ধো গত্তো এতেসন্তি ৰিত্থা, দ্ধকারস্স লোপং কত্ৰা, ততো আযপচ্চযো হোতি. ন্তি যং অন্তরাযজাতং. তৰ সরীরেতি তুয্হং কাযে. ‘‘নিব্বত্ত’’ন্তি ইমিনা ‘‘জাত’’ন্তি এত্থ জনধাতুযা জননত্থং দস্সেতি, ‘‘ৰিজ্জমান’’ন্তি ইমিনা জনীধাতুযা পাতুভাৰত্থং দস্সেতি. সন্তন্তি সংৰিজ্জমানং. ইতিআদি কথেতব্বন্তি যোজনা.

৬৪. চত্তারোনিস্সযাদিকথা

১২৮. উপসম্পন্নসমনন্তরমেৰাতি উপসম্পন্নো হুত্ৰা সমনন্তরমেৰ, ন কালন্তরেতি অত্থো. একপোরিসাতি এত্থ পোরিসসদ্দো উপরি ৰিত্থতে ভুজপমাণে চ পোসপমাণে চ ৰত্ততি. পুরিসস্স পমাণা পোরিসা, পমাণত্থে ণপচ্চযো. ছাযাতি আতপাভাৰো. মেতব্বাতি পমেতব্বা. ‘‘ৰস্সানো’’তিআদি ‘‘উতুপমাণং আচিক্খিতব্ব’’ন্তি এত্থ আচিক্খণাকারদস্সনং. উতুনো পমাণন্তি অত্থং নিৰারেন্তো আহ ‘‘এত্থ চা’’তিআদি. অরতি পুনপ্পুনং গচ্ছতীতি উতু, পমিযতি সংৰচ্ছরো পরিচ্ছিজ্জিযতি অনেনাতি পমাণং. যত্তকেহি দিৰসেহি অপরিপুণ্ণোতি সম্বন্ধো. যস্সাতি দিৰসভাগস্স. যো উতু অপরিপুণ্ণো, তস্স উতুনোতি পাঠসেসো যোজেতব্বো. ‘‘উতুপমাণং আচিক্খিতব্বং, দিৰসভাগো আচিক্খিতব্বো’’তি পদানং অপরম্পি অত্থৰিকপ্পং দস্সেন্তো আহ ‘‘অথ ৰা’’তিআদি. তত্থ অযং নাম উতূতি অযং উতু ৰস্সানো নামাতি ৰা হেমন্তো নামাতি ৰা গিম্হো নামাতি ৰা. পুব্বন্হোতি অহস্স পুব্বো পুব্বন্হো. তত্থ পচ্ছিমনযোৰ পাসংসতরো. কস্মা? পুরিমনযে উতুপরিপুণ্ণে দিৰসভাগাচিক্খণস্স অভাৰা, পচ্ছিমনযে পন পরিপুণ্ণং ৰা অপরিপুণ্ণং ৰা উতুপমাণং আচিক্খিতব্বং. উপসম্পন্নদিৰসভাগোৰ ‘‘পুব্বন্হো’’তি ৰা ‘‘সাযন্হো’’তি ৰা আচিক্খিতব্বো. সংগীতীতি এত্থ সং একতো কত্ৰা গাযিতব্বা কথেতব্বাতি সংগীতীতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ইদমেৰ সব্বং একতো কত্ৰা’’তিআদি. তত্থ কিন্তি কিং উতুং. ইদং নামাতি ইদং নাম উতুং. ৰদেয্যাসীতি আগন্তুকানং ৰুড্ঢনৰকভাৰাদিঞাপনত্থং কথেয্যাসি.

১২৯. দুতিযন্তি সহাযং ভিক্খুং ৰা সামণেরং ৰা পুরিসং ৰা. অকরণীযানীতি উপসম্পন্নেহি অকত্তব্বানি. পণ্ডুপলাসোতি এত্থ পণ্ডূতি সেতপীতমিস্সো ৰণ্ণো, পলাসসদ্দো পণ্ণৰাচকো, ন হরিতৰাচকো, নাপি কিংসুকদুমৰাচকোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘পণ্ডুৰণ্ণো পণ্ণো’’তি. পণ্ডুপলাসোতি সমাসোপি ব্যাসোপি যুত্তোযেৰ. সমাসকালে পণ্ডু যস্সত্থীতি পণ্ডু, সোযেৰ পলাসো পণ্ডুপলাসোতি কাতব্বো. পুপ্ফফলাদিং বন্ধতীতি বন্ধনন্তি ৰচনত্থেন বন্ধনসদ্দো ৰণ্টপরিযাযোতি আহ ‘‘ৰণ্টতো’’তি. পুথুসিলাতি (ম. নি. অট্ঠ. ৩.৬০) এত্থ পুথুসদ্দো মহন্তপরিযাযোতি আহ ‘‘মহাসিলা’’তি.

১৩০. তস্সাতি উক্খেপনীযকম্মারহস্স ভিক্খুনো. সামগ্গীতি সঙ্ঘসামগ্গী. তেনাতি উক্খেপনীযকম্মারহেন ভিক্খুনা. সম্ভোগেতি আমিসেন চ ধম্মেন চ সম্ভোগহেতু. এত্থ সহসেয্যাপি সঙ্গহিতা আপত্তিভাৰতো. অনাপত্তীতি অনুক্খিত্তকভাৰতো পাচিত্তিযাপত্তিযা অনাপত্তি, অলজ্জিলক্খণাভাৰতো দুক্কটেন অনাপত্তীতি দট্ঠব্বং.

ইতি সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায

দ্ৰাসত্ততিঅধিকৰত্থুসতপটিমণ্ডিতস্স মহাখন্ধকস্স

অত্থৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

২. উপোসথক্খন্ধকং

৬৮. সন্নিপাতানুজাননাদিকথা

১৩২. উপোসথক্খন্ধকে তরন্তি ওতরন্তি এত্থাতি তিত্থং, উদকতিত্থং, তিত্থং ৰিযাতি তিত্থং, লদ্ধীতি আহ ‘‘তিত্থং ৰুচ্চতি লদ্ধী’’তি. লদ্ধি হি বহূনং লদ্ধিকানং ওতরণট্ঠানত্তা তিত্থং নাম. অঞ্ঞন্তি সাসনিকলদ্ধিতো অঞ্ঞং. এতেসন্তি পরিব্বাজকানং. ইতোতি ইমস্মা সাসনিকলদ্ধিতো. ন্তি যং ধম্মজাতং. তেসন্তি অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং. তে লভন্তীতি এত্থ তসদ্দো মনুস্সৰিসযোতি আহ ‘‘তে মনুস্সা’’তি. মূগসূকরাতি এত্থ থূলসরীরস্স সূকরস্স সদ্দমত্তস্সাপি অভাৰতো মূগসূকরো নামাতি আহ ‘‘থূলসরীরসূকরা’’তি.

১৩৫. অস্সাতি ভিক্খুনো. সোতি সম্পজানমুসাৰাদো. কিন্তি কিং আপত্তি. দুক্কটন্তি পদস্স দুক্কটং কম্মন্তি আসঙ্কা ভৰেয্যাতি আহ ‘‘দুক্কটাপত্তী’’তি. সা চ খো দুক্কটাপত্তি মুসাৰাদলক্খণেন ন হোতীতি যোজনা. কেন হোতীতি আহ ‘‘ভগৰতো পন ৰচনেনা’’তি. ৰচনেনাতি চ ‘‘সম্পজানমুসাৰাদে কিং হোতি? দুক্কটং হোতী’’তি (মহাৰ. ১৩৫) ৰচনেন. অকিরিযসমুট্ঠানাতি আৰি কত্তব্বায আপত্তিযা অকরণেন অকিরিযসমুট্ঠানা.

মনুজেনাতি মনুস্সেন. ৰাচাতি ৰাচায. যকারস্স হি লোপো. গিরন্তি সদ্দং. পরেতি অঞ্ঞে পুগ্গলে. ৰাচসিকন্তি ৰাচাতো সমুট্ঠিতং. অযং পনেত্থ যোজনা – ভিক্খু কেনচি আসন্নে ঠিতেন মনুজেন ৰাচায অনালপন্তো হোতি, পরে দূরে ঠিতে পুগ্গলে সন্ধায গিরং মহাসদ্দং নো চ ভণেয্য, এৰম্পি ৰাচসিকমেৰ আপজ্জেয্যাতি.

অন্তরাযিকোতি এত্থ করোত্যত্থে ণিকপচ্চযোতি আহ ‘‘অন্তরাযকরো’’তি. ‘‘কিমত্থাযা’’তি ইমিনা কিস্সাতি এত্থ তদত্থে চতুত্থীতি দস্সেতি, হেত্ৰত্থোপি যুজ্জতেৰ. সব্বত্থাতি সব্বেসু ‘‘দুতিযস্স ঝানস্স অধিগমাযা’’তিআদীসু. ইতীতিআদি নিগমনং. উদ্দেসতো চাতি ‘‘সুণাতু মে ভন্তে সঙ্ঘো’’তিআদিউদ্দেসতো চ. নিদ্দেসতো চাতি ‘‘পাতিমোক্খন্তি আদিমেত’’ন্তিআদিনিদ্দেসতো চ.

১৩৬. দেৰসিকন্তি এত্থ ণিকপচ্চযো ৰিচ্ছত্থে হোতীতি আহ ‘‘দিৰসে দিৰসে’’তি. ততিযে চ সত্তমে চ পক্খেতি একস্স উতুনো অট্ঠসু পক্খেসু ততিযে চ সত্তমে চ পক্খে. ‘‘ৰচনতো’’তি পদং ‘‘ৰট্টতী’’তি পদে ঞাপকহেতু. তথারূপে পচ্চযেতি তথারূপে ৰিকতিচারিত্তসঙ্খাতে পচ্চযে. অনুৰত্তিতব্বন্তি অনুমতিং ৰত্তিতব্বং. ৰচনতোপীতি পিসদ্দো পুব্বে ঞাপকহেতুং সম্পিণ্ডেতি. এতন্তি ‘‘যস্মিং তস্মিং চাতুদ্দসে ৰা পন্নরসে ৰা উদ্দিসিতুং ৰট্টতী’’তি ৰচনং.

৭১. সীমানুজাননকথা

১৩৮. নিমিত্তা কিত্তেতব্বাতি নিমিত্তানি কিত্তেতব্বানি. নিকারস্স হি আকারো. নিমিত্তং কতোতি এসো পব্বতো নিমিত্তং কতোতি যোজনা. এসেৰ নযো পরতোপি. ‘‘এসেৰ নযো’’তি ইমিনা ‘‘পুরত্থিমায দিসায কিং নিমিত্তং? পাসাণো ভন্তে, এসো পাসাণো নিমিত্ত’’ন্তি অত্থং অতিদিসতি. এসেৰ নযো সেসেসুপি. কেৰলং পন ৰনউদকেসু ‘‘এতং ৰনং, এতং উদক’’ন্তি ৰত্তব্বং. নদিযং ‘‘এসা নদী’’তি ৰত্তব্বা. এত্থ পনাতি এতিস্সং উত্তরাযং অনুদিসাযং পন. হীতি ফলজোতকো. তত্থাতি ‘‘নিমিত্তা কিত্তেতব্বা’’তি ৰচনে. সীমমণ্ডলন্তি সীমবিম্বং. সম্বন্ধন্তেনাতি পুরিমনিমিত্তেন পচ্ছিমনিমিত্তং সম্বন্ধন্তেন. ইমিনা একন্তরিকাদিৰসেন নিমিত্তকিত্তনং ন ৰট্টতি নিমিত্তেনপি নিমিত্তানং সম্বন্ধাভাৰতোতি দস্সেতি. পুরিমনিমিত্তেন পচ্ছিমনিমিত্তস্স সম্বন্ধে সতি অজ্জ একং নিমিত্তং কিত্তেত্ৰা স্ৰে একং নিমিত্তং কিত্তেত্ৰাতি এৰং কালন্তরেপি নিমিত্তং কিত্তেত্ৰা সম্মনিতুং ৰট্টতীতি ৰদন্তি.

পব্বতোতি এত্থ পব্বং ৰুচ্চতি ফল়ু, তং এতস্মিং অত্থীতি পব্বতো. ৰালিকরাসিস্স সুদ্ধপংসুপব্বতপসঙ্গত্তা ৰুত্তং ‘‘ৰালিকরাসি পন ন ৰট্টতী’’তি. ইতরোপীতি ৰালিকরাসিতো অঞ্ঞোপি তিৰিধো পব্বতো. হত্থিপ্পমাণতোতি অড্ঢট্ঠমরতনহত্থিপমাণতো. চতূসু দিসাসূতি ৰিহারস্স চতূসু দিসাসু. চতূহি ৰা তীহি ৰাতি এত্থ ৰাসদ্দেন ততো অধিকানিপি গহেতব্বানি. একেন ৰা নিমিত্তেনাতি যোজনা. ইতোতি পব্বতনিমিত্ততো. তস্মাতি যস্মা একেন নিমিত্তেন ন ৰট্টতি, তস্মা. ন্তি পব্বতং. তস্মাতি একস্সেৰ নিমিত্তস্স কিত্তিতত্তা. যো পব্বতো অত্থি, তং পব্বতন্তি যোজনা. অন্তোতি পব্বতস্স অন্তো.

ততিযভাগং ৰাতি এত্থ ৰাসদ্দেন পঠমভাগোপি একদেসোপি গহেতব্বো. তস্সাতি তত্তকস্স পদেসস্স. ততিযভাগাদিতো অপরং সব্বপব্বতং অন্তোকত্ৰা সম্মতং দস্সেন্তো আহ ‘‘সচে’’তিআদি.

পাসাণনিমিত্তে এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. পসতি ঘনভাৰেন বন্ধতীতি পাসাণো. অযগুল়োপি পাসাণসঙ্খমেৰ গচ্ছতি তেন তস্স সদিসত্তা. অযগুল়োপীতি এত্থ পিসদ্দেন তম্বকংসৰট্টলোহসুৰণ্ণরজতাদযোপি সঙ্গণ্হাতি. যো কোচীতি সিলাপৰাল়মণিআদীসু যো কোচি. দ্ৰত্তিংসপলগুল়পিণ্ডপরিমাণতা সণ্ঠানতো গহেতব্বা, ন তুলিত্ৰা গণনৰসেন. খুদ্দকতরো পাসাণোতি যোজনা. যো পিট্ঠিপাসাণো ৰা যো উট্ঠিতপাসাণো ৰাতি যোজনা কাতব্বা – উত্তরৰাক্যে তসদ্দস্স অনিযমনিদ্দেসৰচনত্তা ‘‘পাসাণসঙ্খংযেৰা’’তি এত্থ এৰকারেন ‘‘ন পব্বতসঙ্খ’’ন্তি অত্থং দস্সেতি. মহতো পিট্ঠিপাসাণস্সাতি আযামৰিত্থারুব্বেধতো মহন্তস্স পিট্ঠিপাসাণস্স সক্কস্স পণ্ডুকম্বলপিট্ঠিপাসাণস্স ৰিয. ন্তি পিট্ঠিপাসাণং. ন ৰট্টতীতি কিত্তেতুং ন ৰট্টতি. হীতি লদ্ধদোসজোতকো. ন্তি পিট্ঠিপাসাণং. সীমাযাতি সীমতো. ৰিহারোপীতি ন কেৰলং নিমিত্তমেৰ, ৰিহারোপি. পিট্ঠিপাসাণো ন কিত্তেতব্বোতি সম্বন্ধো. কিত্তেত্ৰাতি এত্থ ‘‘পিট্ঠিপাসাণ’’ন্তি যোজেতব্বং.

ৰননিমিত্তে এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. ৰনিযতি মযূরকোকিলাদীহি সত্তেহি সম্ভজিযতীতি ৰনং, ৰনন্তি সম্ভজন্তি এত্থাতি ৰা ৰনং. তচো এৰ সারো এতেসন্তি তচসারো, তালনাল়িকেরাদযো. আদিসদ্দেন ৰেণুআদযো সঙ্গণ্হাতি. অন্তো সারো এতেসন্তি অন্তোসারা, সাকসালাদযো. আদিসদ্দেন খদিরাদযো সঙ্গণ্হাতি. অন্তোসারমিস্সকানন্তি অন্তোসারেহি রুক্খেহি মিস্সকানং. রুক্খানং ৰনন্তি এত্থ অৰযৰঅৰযৰিভাৰেন সম্বন্ধো ৰেদিতব্বো. ইমিনা তিণৰনং রুক্খৰনন্তি এত্থ ‘‘তিণানং ৰন’’ন্তি ৰা ‘‘রুক্খানং ৰন’’ন্তি ৰা অত্থং দস্সেতি. তিণমেৰ ৰনং, রুক্খোযেৰ ৰনন্তি অত্থোপি যুজ্জতেৰ. চত্তারো ৰা পঞ্চ ৰা রুক্খাতি চতুপঞ্চরুক্খা, তে মত্তং পমাণমেত্থাতি চতুপঞ্চরুক্খমত্তং ৰনং, ততোতি চতুপঞ্চরুক্খমত্ততো. একদেসন্তি ৰনস্স একদেসং. ৰনমজ্ঝেতি ৰনস্স ৰেমজ্ঝে, ৰনস্সূপরীতি অত্থো. রুক্খন্তরেসু এৰ হি ৰিহারং করোন্তি. একদেসন্তি ৰনস্স একদেসং. তত্থাতি ৰনে. ‘‘ঠিতৰন’’ন্তি পদং ‘‘কিত্তেত্ৰা’’তি পদে অৰুত্তকম্মং, ‘‘ন কিত্তেতব্ব’’ন্তি পদে ৰুত্তকম্মং.

রুক্খনিমিত্তে এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. রুক্খিযতি ফলাদিকামেহি সংৰরিযতি রক্খিযতীতি রুক্খো, মহিযং রুহতীতি ৰা রুক্খো. জীৰমানকোতি লোকৰোহারৰসেন মূলঙ্কুরাদিহরিতসঙ্খাতজীৰমানকো. পরিণাহতোতি ৰিসালভাৰতো. সূচিদণ্ডকপমাণোতি সূচিযা লেখনিযা দণ্ডভূতৰেল়ুপমাণো. সো ৰেল়ু কনিট্ঠঙ্গুলিপমাণোতি দট্ঠব্বো. ততোতি অট্ঠঙ্গুলুব্বেধসূচিদণ্ডকপমাণপরিণাহরুক্খতো. ৰংসনল়কসরাৰাদীসূতি ৰংসো চ নল়কো চ সরাৰো চ ৰংসনল়কসরাৰা, তে আদযো যেসং কপালাদীনন্তি ৰংসনল়কসরাৰাদযো, তেসু. ততোতি ৰংসাদিতো. তংখণম্পীতি তস্মিং নিমিত্তক্খণেপি. অকারণন্তি অপমাণং. এতন্তি নৰমূলসাখানিগ্গমনং. ৰত্তুং ৰট্টতীতি সামঞ্ঞনামেনপি ৰিসেসনামেনপি ৰত্তুং ৰট্টতি. ইমিনা পব্বতাদীসুপি ‘‘পব্বতো’’তি সামঞ্ঞনামেনপি ‘‘ৰঙ্কপব্বতো ৰেপুল্লপব্বতো’’তি ৰিসেসনামেনপি ৰত্তুং ৰট্টতীতি দস্সেতি.

মগ্গনিমিত্তে এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. মগ্গিযতি পথিকেহি, মগ্গমূল়্হেহি ৰা অন্ৰেসিযতীতি মগ্গো. যো যাদিসো জঙ্ঘমগ্গো ৰা সকটমগ্গো ৰা ৰিনিৰিজ্ঝিত্ৰা দ্ৰে তীণি গামন্তরানি গচ্ছতি, সো তাদিসো জঙ্ঘমগ্গো ৰা সকটমগ্গো ৰা ৰট্টতীতি যোজনা. উক্কমিত্ৰাতি পক্কমিত্ৰা. যো জঙ্ঘমগ্গো ওতরতি, সো ন ৰট্টতীতি যোজনা. অৰল়ঞ্জাতি অপরিভোগা. গমনং জনেতীতি জঙ্ঘো. জণ্ণুগোপ্ফকানং মজ্ঝপদেসো. সহ অত্থেন পণিযধনেনাতি সত্থো, জঙ্ঘেন ৰিচরন্তো সত্থো জঙ্ঘসত্থো. সকতি সমত্থেতি ভারং ৰহিতুন্তি সকটো, তেন ৰিচরন্তো সত্থো সকটসত্থো. জঙ্ঘসত্থো চ সকটসত্থো চ জঙ্ঘসকটসত্থা, তেহি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. এতন্তি নিমিত্তং.

কোণন্তি ৰিহারকোণং. গতং পন মগ্গন্তি যোজনা. পরভাগেতি ৰিহারং পরিক্খিপিত্ৰা গচ্ছন্তেহি চতূহি মগ্গেহি পরভাগে. দসসু নামেসূতি সতিপট্ঠানট্ঠকথাদীসু আগতেসু ‘‘মগ্গো পন্থো পথো পজ্জো’’তিআদীসু, অভিধানাদীসু (দী. নি. অট্ঠ. ২.৩৭৩; ম. নি. অট্ঠ. ১.১০৬) চ আগতেসু ‘‘মগ্গো পন্থো পথো অদ্ধা’’তিআদীসু দসসু মগ্গনামেসু. যেন কেনচি নামেনাতি ইমিনা পব্বতাদীসুপি ‘‘পব্বতো গিরি সেলো অদ্দি নগো অচলো সিলুচ্চযো সিখরী ভূধরো’’তিআদীসু অনেকেসু নামেসু যেন কেনচি নামেন কিত্তেতুং ৰট্টতীতি দস্সেতি.

ৰম্মিকনিমিত্তে এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. উপচিকাহি ৰমিযতি, সরবূঘরগোলিকাদযো সত্তে ৰমতীতি ৰা ৰম্মিকো. তংদিৰসজাতোতি তস্মিং নিমিত্তকিত্তিতদিৰসে জাতো. ততোতি অট্ঠঙ্গুলুব্বেধগোৰিসাণপমাণৰম্মীকতো.

নদীনিমিত্তে এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. নদতি সন্দতীতি নদী, নদন্তো এতি গচ্ছতীতি ৰা নদী. যস্সাতি নদিযা, সোতন্তি সম্বন্ধো. ‘‘অন্ৰদ্ধমাস’’ন্তিআদিনা একপক্খে তিক্খত্তুং একমাসে ছক্খত্তুং ৰস্সন্তভাৰং দীপেতি. ৰিগতমত্তে সতীতি সম্বন্ধো. ‘‘ঈদিসে’’তি ইমিনা ‘‘অন্ৰদ্ধমাস’’ন্তিআদিঅত্থং অতিদিসতি. তিমণ্ডলন্তি হেট্ঠা জাণুমণ্ডলং, উপরি নাভিমণ্ডলন্তি তিমণ্ডলং. যত্থ কত্থচীতি তিত্থে ৰা অতিত্থে ৰা. উদকেন তেমিযতীতি যোজনা, তিন্তিযতীতি অত্থো. ন কেৰলং নিমিত্তেযেৰ অযং নদী হোতি, অথ খো নদীপারগমনাদিকেপীতি আহ ‘‘ভিক্খুনিযা’’তিআদি. ইদং ‘‘নদীপারগমনেপী’’তি পদেনেৰ সম্বন্ধিতব্বং.

যা পনাতি নদী পন, গতাতি যোজনা. ন্তি নদিং. ৰতিন্তি পাল়িং. রুক্খপাদেতি রুক্খস্স মূলে. উদকঞ্চ আৰরণং অজ্ঝোত্থরিত্ৰা পৰত্ততিযেৰাতি যোজনা. যথাতি যেনাকারেন. অপৰত্তমানা হোতীতি সম্বন্ধো.

দুব্বুট্ঠিকালেতি গিম্হসদিসে দুব্বুট্ঠিকালে. ‘‘নিরুদকভাৰেনা’’তি ইমিনা ‘‘আৰরণভাৰেনা’’তি ৰিসেসনং নিৰত্তেতি. সাতি উদকমাতিকা. সম্পাদেন্তী হুত্ৰা নিচ্চং পৰত্ততীতি যোজনা. নিমিত্তং কাতুং ন ৰট্টতীতি মনুস্সেহি নীহটত্তা, সযঞ্চ অগমনত্তা ন ৰট্টতি. যা পনাতি উদকমাতিকা পন. মূলেতি পঠমকালে. কালন্তরেন নদী হোতীতি সম্বন্ধো. ন্তি উদকমাতিকং.

উদকনিমিত্তে এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. উদতি পসৰতীতি উদকং. ভূমিগতমেৰ উদকন্তি সম্বন্ধো. তঞ্চাতি ভূমিগতউদকঞ্চ. আৰাট…পে… সমুদ্দাদীসু ঠিতং অপৰত্তনকউদকন্তি যোজনা. উক্খেপিমন্তি উক্খিপিত্ৰা গহিতং. ন্তি ৰচনং. সূকরখতাযপীতি সূকরেহি খতায ৰাপিযাপি. তংখণঞ্ঞেৰাতি তস্মিং নিমিত্তে কিত্তনক্খণেযেৰ. আৰাটোযেৰ খুদ্দকট্ঠেন আৰাটকং. তন্তি নিমিত্তসঞ্ঞাকরণং. কাতুঞ্চাতি সযং কাতুঞ্চ. কারাপেতুঞ্চাতি পরেহি কারাপেতুঞ্চ. কস্মা লাভসীমাযং ন ৰট্টতি? লাভসীমা হি অঞ্ঞেসং পীল়নং করোতীতি. ইতি ইমমত্থং নযতো দস্সেন্তো আহ ‘‘সমানসংৰাসকসীমা’’তিআদি. এত্থাতি সমানসংৰাসকসীমাযং.

অট্ঠদিসং সন্ধায অট্ঠ নিমিত্তানি ৰুত্তানীতি দট্ঠব্বং. সাতি সীমা. একেন ৰা নিমিত্তেনাতি যোজনা. তিণ্ণং নিমিত্তানং কিত্তনে নিমিত্তানং ঠিতদিসং সল্লক্খেত্ৰা ‘‘পুরত্থিমায দিসাযা’’তিআদিনা কিত্তেতব্বং. নিমিত্তানং সতকিত্তনে সীমায অট্ঠদিসং সল্লক্খেত্ৰা একিস্সাযপি দিসায বহুনিমিত্তানি কিত্তেতব্বানি. সিঙ্ঘাটকসণ্ঠানাতি তিণ্ণং মগ্গানং সমাগমট্ঠানে সিঙ্ঘাটকসণ্ঠানা, তিকোণা নাম হোতীতি অধিপ্পাযো. চতুরস্সাতি সমচতুরস্সা. সিঙ্ঘাটকসণ্ঠানাতি চতুন্নং মগ্গানং সমোধানট্ঠানে সিঙ্ঘাটকসণ্ঠানা. অড্ঢচন্দমুদিঙ্গাদিসণ্ঠানা পন নিমিত্তানং ঠিতসণ্ঠানেন হোতীতি দট্ঠব্বা. ন্তি সীমং. বন্ধিতুকামেহি নিস্সঞ্চারসমযে বন্ধিতব্বাতি সম্বন্ধো. বদ্ধসীমৰিহারানন্তি বদ্ধা সীমা এতেসূতি বদ্ধসীমা, তে এৰ ৰিহারাতি বদ্ধসীমৰিহারা, তেসং. দিসাচারিকভিক্খূনন্তি দিসাসু চারিকভিক্খূনং. তত্থাতি তস্মিং একগামখেত্তে, ভিক্খূনং পেসেতব্বন্তি সম্বন্ধো. একজ্ঝন্তি একতো. অঞ্ঞানিপীতি সীমবন্ধগামখেত্ততো অঞ্ঞানিপি. মহাপদুমত্থেরো পন আহাতি যোজনা. ততোতি তেহি নানাগামখেত্তেহি. আগন্তব্বন্তি সামীচিদস্সনৰসেন ৰুত্তং. তেনাহ ‘‘আগমনম্পি অনাগমনম্পি ৰট্টতী’’তি. একসীমভাৰতো ৰুত্তং ‘‘অন্তোনিমিত্তগতেহি আগন্তব্ব’’ন্তি.

এৰং সন্নিপতিতেসু সন্তেসু সীমা বন্ধিতব্বাতি সম্বন্ধো. পরিযন্তং কত্ৰাতি হেট্ঠিমপরিযন্তং কত্ৰা.

পব্বজ্জূপসম্পদাদীনন্তি এত্থ ভণ্ডুকম্মাপুচ্ছনং (মহাৰ. অট্ঠ. ৯৮; ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. ১৪৪) সন্ধায পব্বজ্জাগহণং ৰুত্তং. খণ্ডসীমাতি ৰিহারপচ্চন্তং খণ্ডিতং ৰিয ছিন্দিতং ৰিয পৰত্তা সীমা খণ্ডসীমা. ন্তি খণ্ডসীমং. ৰত্তং জানিতব্বন্তি এত্থ ৰত্তং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘সচে হী’’তিআদি. সীমন্তি খণ্ডসীমং. যথাতি যেনাকারেন বন্ধিযমানেতি সম্বন্ধো. তস্সা পমাণং দস্সেন্তো আহ ‘‘সা’’তিআদি. সাতি খণ্ডসীমা. অব্ভানকম্মে সদ্ধিং কম্মারহেন ৰীসতি ভিক্খূ সন্ধায ৰুত্তং ‘‘একৰীসতি ভিক্খূ’’তি. ততোতি একৰীসতিভিক্খুতো. গণ্হন্তীপীতি এত্থ পিসদ্দো সহস্সতো ওরং পন পগেৰাতি দস্সেতি. সহস্সতো অধিকং গণ্হন্তীপি ৰিহারপচ্চন্তে খণ্ডিতে খণ্ডসীমাযেৰ নাম. ন্তি খণ্ডসীমং.

তত্রাতি খণ্ডসীমমহাসীমাসু আধারে ভুম্মং. অথাতি অনন্তরং. এৰন্তি ইমায অৰিপ্পৰাসকম্মৰাচায সম্মনিযমানে. হীতি ফলজোতকো. সীমন্তি সমানসংৰাসকসীমং. ন সক্খিস্সন্তীতি পঠমং অৰিপ্পৰাসং অসমূহনিত্ৰা সীমং সমূহনিতুং ন সক্খিস্সন্তি. সীমন্তরিকপাসাণাতি দ্ৰিন্নং সীমানং অন্তরে ৰেমজ্ঝে ঠপিতা পাসাণা. চতুরঙ্গুলপমাণাপীতি পিসদ্দো একঙ্গুলিপমাণাপি ৰট্টতীতি দস্সেতি.

সমন্তাতি খণ্ডসীমায সমন্তা. অনুপরিযাযন্তেহীতি অনুক্কমেন খণ্ডসীমপরিযাযন্তেহি ভিক্খূহীতি সম্বন্ধো. ততোতি তেহি সীমন্তরিকপাসাণেহি, দ্ৰিন্নং সীমানং নিমিত্তানি পঠমং কিত্তেত্ৰা পচ্ছা তাসু যং ইচ্ছন্তি, তং বন্ধিতব্বভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘সচে পনা’’তিআদি. যথিচ্ছিতং বন্ধিতুং ৰট্টন্তোপি পোরাণাচিণ্ণং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘এৰং সন্তেপী’’তিআদি. উভিন্নম্পীতি দ্ৰীসু সীমাসু ঠিতানং উভিন্নম্পি কম্মন্তি সম্বন্ধো. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা.

চসদ্দো ৰাক্যারম্ভজোতকো. এসা সীমা নামাতি যোজনা. তত্থাতি পিট্ঠিপাসাণাদীসু পঞ্চসু ঠানেসু. নিমিত্তপাসাণা যথাঠানে ন তিট্ঠন্তীতি পিট্ঠিপাসাণস্সুপরি নিমিত্তপাসাণং ঠপিতমত্তং সন্ধায ৰুত্তং. পিট্ঠিপাসাণং পন ৰিজ্ঝিত্ৰা নিমিত্তপাসাণং তত্থ নিখণিত্ৰা যথা ঠানা ন চাৰেন্তি, তথা ঠপেন্তি. এৰং সন্তে যথাঠানে তিট্ঠন্তিযেৰাতি দট্ঠব্বং. ন সীমাতি সীমায পথৰিসন্ধারকং উদকং পরিযন্তংকত্ৰা গতত্তা সীমা ন ঝাযতি.

কুটিগেহেপীতি এত্থ কুটীতি চ গেহন্তি চ অগারস্সেৰ নামং. অগারঞ্হি সীতাদিদুক্খস্স কুটনট্ঠেন ছিন্দনট্ঠেন চ নানাদব্বসম্ভারস্স গহণট্ঠেন চ কুটিগেহন্তি ৰুচ্চতি. কুটি এৰ গেহং কুটিগেহং, তস্মিম্পি. ভিত্তিং অকিত্তেত্ৰাতি ইদং ইট্ঠকদারুমযং ভিত্তিং সন্ধায ৰুত্তং. সচে সিলামযা ভিত্তি নিমিত্তূপগা ভৰেয্য, ভিত্তিপি কিত্তেতব্বা. অন্তো করিত্ৰাতি কুটিগেহস্স ভিত্তিযা ৰা অন্তো কত্ৰা. পমুখেতি কুটিগেহস্স আলিন্দে. নিব্বোদকপতনট্ঠানেতি নিগ্গলিত্ৰা উদকস্স পতনট্ঠানে. এৰং সম্মতায সীমাযাতি যোজনা.

‘‘কুট্টং অকিত্তেত্ৰা’’তি ইদং পুরিমনযেনেৰ ৰেদিতব্বং. অন্তোতি লেণস্স, কুট্টস্স ৰা অন্তো. ওকাসেতি একৰীসতিযা ভিক্খূনং ওকাসে. এৰন্তি ইমিনাকারেন সম্মনিযমানে. অন্তোতি ভিত্তিযা অন্তো.

হেট্ঠা ন ওতরতীতি হেট্ঠা আকাসতলত্তা ন ওতরতি. ননু থম্ভে অনুসারিত্ৰা ওতরণো ভৰেয্য, কস্মা ন ওতরতীতি? থম্ভানমুপরি একৰীসতিযা ভিক্খূনং ওকাসাভাৰতোতি দট্ঠব্বং. হেট্ঠা ওতরণাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘সচে পনা’’তিআদি. তুলানন্তি থম্ভানমুপরি তিরিযৰসেন ঠিতানং রুক্খৰিসেসানং. উট্ঠহিত্ৰাতি ভূমিতো উট্ঠহিত্ৰা. তুলারুক্খেহীতি তুলাসঙ্খাতেহি রুক্খেহি. ‘‘একসম্বন্ধো’’তি ইমিনা ন কেৰলং তুলারুক্খেহেৰ একসম্বন্ধো, চতূসু দিসাসু চতুন্নং ভিত্তীনং অঞ্ঞমঞ্ঞম্পি সম্বন্ধোতি দস্সেতি. হেট্ঠাপি ওতরতীতি ভিত্তীনমুপরি একৰীসতিযা ভিক্খূনং ওকাসপহোনকত্তা ৰুত্তং. সচে থম্ভমত্থকে…পে… হোতীতি ইমিনা বহূহি থম্ভেহি কতপাসাদস্স একেকস্মিং থম্ভমত্থকে একৰীসতিযা ভিক্খূনং ওকাসে সতি হেট্ঠা ওতরতীতি দস্সেতি. নিয্যূহকাদীসূতি নাগদন্তকাদীসু. আদিসদ্দেন ভিত্তিখিলাদযো সঙ্গণ্হাতি. ভিত্তি চাতি ইট্ঠকদারুমযা ভিত্তি চ. সচে সিলামযা ভিত্তি চ থম্ভা চ হোন্তি, কিত্তেতব্বা. ভিত্তিলগ্গেতি ভিত্তীসু লগ্গে, ভিত্তীনং ৰা লগ্গট্ঠানে. হেট্ঠাপাসাদস্সাতি হেট্ঠাপাসাদে ‘‘ঠিত’’ইতি পদে সম্বন্ধো. হেট্ঠাপাসাদস্স ৰা থম্ভানন্তি যোজনা. হেট্ঠা সম্মতায সীমায উপরি আরোহনাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘সচে পনা’’তিআদি. নিব্বোদকপতনট্ঠানেতি ছদনকোটিযং.

তত্থাতি তস্মিং তলে. পিট্ঠিপাসাণে সীমং বন্ধন্তি ৰিয বন্ধন্তীতি যোজনা. তেনেৰ পরিচ্ছেদেনাতি তেনেৰ তলপরিচ্ছেদেন. তালমূলপব্বতেপীতি এত্থ তালমূলং নাম হেট্ঠা মহন্তং হুত্ৰা অনুপুব্বেন তনুকং হোতি, তেন সদিসে পব্বতেপি. ৰিতানসণ্ঠানোতি উল্লোচস্স সণ্ঠানো. চতূসু দিসাসু নিগ্গতসাখরুক্খসণ্ঠানো ৰা খুজ্জরুক্খসণ্ঠানো ৰা হোতি. যথা পব্বতো ৰিতানসণ্ঠানো হোতি, এৰং মুদিঙ্গসণ্ঠানো ৰা হোতি পণৰসণ্ঠানো ৰাতি যোজনা. তত্থ মুদিঙ্গো মজ্ঝে থূলো হোতি, মূলে চ অন্তে চ তনুকো. পণৰো মজ্ঝে তনুকো হোতি, মূলে চ অগ্গে চ থূলো. তেসং সণ্ঠানো মুদিঙ্গসণ্ঠানো ৰা পণৰসণ্ঠানো ৰা. হেট্ঠা ৰাতি মুদিঙ্গসণ্ঠানস্স পব্বতস্স হেট্ঠা ৰা. মজ্ঝে ৰাতি পণৰসণ্ঠানস্স মজ্ঝে ৰা. দ্ৰে কূটানীতি দ্ৰে সিখরানি. কূটন্তরন্তি কূটানং মজ্ঝং. চিনিত্ৰা ৰাতি ইট্ঠকসিলাহি চিনিত্ৰা ৰা. পূরেত্ৰা ৰাতি পংসুৰালিকাহি পূরেত্ৰা ৰা.

সপ্পফণসদিসোতি সপ্পস্স ফণেন সদিসো, খুজ্জো পব্বতোতি অত্থো. আকাসপব্ভারন্তি ভিত্তিযা অপরিক্খিত্তং আকাসসঙ্খাতং পব্ভারং. সীমপ্পমাণোতি সদ্ধিং অন্তোসুসিরেন সীমপ্পমাণো. অগ্গকোটিন্তি অগ্গসঙ্খাতং কোটিং. সচে পন পব্বতস্স হেট্ঠা অন্তোলেণং হোতীতি সম্বন্ধো. উপরিমস্সাতি অন্তোলেণস্স উপরি ঠিতস্স. পারতোতি বাহিরতো. অস্সাতি পব্বতস্স বহীতি সম্বন্ধো. ওরতোতি অন্ততো. লেণং হোতীতি সম্বন্ধো. কিত্তকং মহন্তন্তি আহ ‘‘সীমাপরিচ্ছেদমতিক্কমিত্ৰা ঠিত’’ন্তি. কিত্তকং খুদ্দকন্তি আহ ‘‘সব্বপচ্ছিমসীমাপরিমাণ’’ন্তি. ন্তি খুদ্দকং লেণং. অতিখুদ্দকন্তি সব্বপচ্ছিমসীমাপরিমাণাভাৰতো অতিখুদ্দকং. ততোতি উপরিসীমতো. বহীতি সীমতো বহি. ‘‘যদি সীমপ্পমাণং, সীমা হোতিযেৰা’’তি ইমিনা যদি ন সীমপ্পমাণং, ন সীমা হোতিযেৰাতি দস্সেতি.

ন্তি খণ্ডসীমং. পূরেত্ৰাতি ইট্ঠকমত্তিকাদীহি পূরেত্ৰা. অট্টং বন্ধিত্ৰাতি অট্টালকং বন্ধিত্ৰা. উমঙ্গনদীতি এত্থ উকারো ওকারৰিপরীতো, তস্মা পথৰিযং ওতরিত্ৰা পৰিসিত্ৰা মঙ্গতি গচ্ছতীতি উমঙ্গাতি অত্থো দট্ঠব্বো. উমঙ্গাচ সা নদী চেতি উমঙ্গনদী. তত্থাতি উমঙ্গনদিযং. হেট্ঠাপথৰিতলে ঠিতোতি সীমায হেট্ঠাপথৰিতলে ইদ্ধিযা ঠিতো.

সীমামাল়কেতি খণ্ডসীমায মাল়কে. ৰটরুক্খোতি নিগ্রোধরুক্খো. ততোতি ৰটরুক্খতো. নিগ্গতপারোহোতি পৰদ্ধংৰ হুত্ৰা রুক্খো আরোহতি অনেনাতি পারোহো, একো মূলৰিসেসো. নিগ্গতো পারোহো নিগ্গতপারোহো. মহাসীমং সোধেত্ৰাতি এত্থ সোধনং নাম মহাসীমগতানং ভিক্খূনং হত্থপাসানযনং, সীমতো ৰা বহিকরণং. বহিদ্ধাতি দ্ৰীহি সীমাহি বহিদ্ধা. ‘‘বহিট্ঠা’’তিপি পাঠো. বহি ঠিতা কাতব্বাতি অত্থো. অনাহচ্চাতি মহাসীমায পথৰীতলং ৰা তত্থজাতরুক্খাদীনি ৰা ন আহনিত্ৰা. এৰন্তি যথা খণ্ডসীমায, এৰং তথাতি অত্থো. সীমামাল়কেতি খণ্ডসীমামাল়কে.

সীমামাল়কেতি দ্ৰিন্নং সীমানং অঙ্গণে. সীমামাল়কস্সাতি কম্মস্স কতট্ঠানস্স সীমামাল়কস্স. ৰেহাসট্ঠিতসাখাযাতি কম্মস্স অকতট্ঠানে সীমামাল়কে উট্ঠিতায ৰেহাসে ঠিতায সাখায. তস্সাতি ভিক্খুনো পাদা ৰা নিৰাসনপারুপনং ৰাতি সম্বন্ধো. পুরিমনযেপীতি ‘‘সীমামাল়কে ৰটরুক্খো হোতী’’তিআদিনা ৰুত্তে পুরিমনযেপি. তত্রাতি পুরিমনযে. উক্খিপাপেত্ৰা কাতুং ন ৰট্টতীতি দ্ৰীহি সীমাহি উট্ঠিতরুক্খস্স সাখা ৰা ততো নিগ্গতপারোহো ৰা দ্ৰীসু সীমাসু পথৰীতলং ৰা তত্থ জাতরুক্খাদীনি ৰা আহচ্চ ঠিতত্তা উক্খিপাপেত্ৰা কাতুং ন ৰট্টতি. আনেতব্বোতি এত্থ দ্ৰিকম্মিকায নীধাতুযা অপধানকম্মস্সেৰ ৰুত্তত্তা ‘‘ভিক্খূ’’তি পধানকম্মং অজ্ঝাহরিতব্বং. অব্ভুগ্গচ্ছতীতি অব্ভং আকাসং উগ্গচ্ছতি. তত্রাতি পব্বতে. কস্মা আনেতব্বোতি আহ ‘‘বজ্ঝমানাযেৰ হী’’তিআদি. তত্থ বজ্ঝমানাযেৰাতি কম্মৰাচায বজ্ঝমানাযেৰ. ইমিনা অবদ্ধসীমা পমাণরহিতং দেসং ওতরতীতি দস্সেতি. যংকিঞ্চীতি যংকিঞ্চি পব্বতাদি. যত্থ কত্থচীতি যস্মিং কস্মিংচি ঠানে. একসম্বন্ধেনাতি বদ্ধসীমায একসম্বন্ধেন. ইতীতি তস্মা আনেতব্বোতি যোজনা.

১৪০. তীণি যোজনানি তিযোজনং. ‘‘পমাণ’’ন্তি ইমিনা পরমসদ্দস্স অতিরেকউত্তমত্থে নিৰত্তেতি. এতিস্সাতি সীমায. সম্মনন্তেন ভিক্খুনাতি সম্বন্ধো. কোণতো মিনিতং কোণন্তি যোজনা. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. আপত্তিঞ্চাতি দুক্কটাপত্তিঞ্চ.

পারযতীতি অজ্ঝোত্থরতি. ‘‘কিতকাভিধেয্যলিঙ্গা’’তি (কচ্চাযনসারে ৪৫ গাথাযং) ৰচনতো অভিধেয্যভূতং সীমং সন্ধায ইত্থিলিঙ্গৰসেন পারাতি ৰুত্তং. নদিযাতি উপযোগত্থে সামিৰচনং. নদিন্তি হি অত্থো. নদিং অজ্ঝোত্থরমানং সীমন্তি সম্বন্ধো. এত্থাতি নদিপারসীমাযং. যত্থস্সাতি এত্থ যত্থ অস্সাতি পদৰিভাগং দস্সেন্তো আহ ‘‘যত্থ নদিযা’’তিআদি. ‘‘নদিযা’’তি ইমিনা যংসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেতি. ধুৰনাৰাতি এত্থ ধুৰসদ্দো নিচ্চত্থোতি আহ ‘‘নিচ্চসঞ্চরণনাৰা’’তি. ইমিনা ধুৰেন নিচ্চেন সঞ্চরণনাৰা ধুৰনাৰাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. অস্সাতি হোতি, ভৰেয্য ৰা. নাৰায পমাণং দস্সেন্তো আহ ‘‘যা’’তিআদি. তত্থ যাতি নাৰা. পাজনপুরিসেনাতি এত্থ পাজনং নাম একো নাৰায গমনূপকরণৰিসেসো. সো হি পজতি নাৰা গচ্ছতি অনেনাতি পাজনন্তি ৰুচ্চতি. জকারস্স চকারং কত্ৰা পাচনন্তিপি যুজ্জতেৰ. তস্স গাহকেন পুরিসেন সদ্ধিন্তি অত্থো. সা নাৰা নীতাতি সম্বন্ধো. উদ্ধং ৰা অধো ৰাতি নদিযা পটিসোতং ৰা হেট্ঠাসোতং ৰা. থেনেহি ৰাতি চোরেহি ৰা. কিঞ্চাপি হটা, পন তথাপি অৰস্সং লব্ভনেয্যা, ধুৰনাৰাৰ হোতীতি যোজনা. ৰাতেন ৰাতি মালুতেন ৰা ‘‘ছিন্ন’’ইতি সম্বন্ধো. ৰীচীহীতি তরঙ্গেহি. তরঙ্গো হি ৰিচিত্তাকারেন চিনোতি ৰড্ঢতীতি ৰীচীতি ৰুচ্চতি. কিঞ্চাপি নদীমজ্ঝং নীতা, পন তথাপি অৰস্সং আহরিতব্বা, ধুৰনাৰাৰ হোতীতি যোজনা. ওগতেতি ওতরিত্ৰা গতে. থলং উস্সারিতাতি থলং উক্খিপিত্ৰা সারিতা পাপিতা নাৰাপীতি সম্বন্ধো. ৰিসঙ্খতপদরাতি সঙ্খতৰিরহিতফলকা ৰা. ধুৰনাৰাৰ হোতীতি নিমিত্তকিত্তনকালে নিচ্চসঞ্চরণনাৰত্তা ধুৰনাৰাৰ হোতীতি অধিপ্পাযো. তত্রাতি ‘‘ধুৰনাৰা’’তিৰচনে. নিমিত্তং ৰা সীমা ৰা কম্মৰাচায গচ্ছতীতি এত্থ কিঞ্চাপি ন নিমিত্তং কম্মৰাচায গচ্ছতি, সীমায পন অৰিনাভাৰতো ৰুত্তং ‘‘কম্মৰাচায গচ্ছতী’’তি. তস্মাতি যস্মাৰ নাৰায আগচ্ছন্তাপি ভগৰতা অনুঞ্ঞাতা, তস্মা.

যত্থাতি নদিপারসীমসম্মননট্ঠানে. রুক্খসঙ্ঘাটমযোতি রুক্খসমূহেন কতো. পদরবদ্ধোতি ফলকেহি বদ্ধো. সঞ্চরণযোগ্গোতি সঞ্চরণক্খমো. পাল়িযং ‘‘অস্সা’’তি ঠানে অট্ঠকথাযং ‘‘অত্থী’’তি ৰুত্তত্তা ‘‘অস্সা’’তিপদস্স হোতীতি অত্থোযেৰ দট্ঠব্বো. তংখণঞ্ঞেৰাতি তস্মিং নিমিত্তকিত্তক্খণেযেৰ. রুক্খং ছিন্দিত্ৰা কতোতি সম্বন্ধো. একপদিকসেতূতি একেন পদেন গমনযোগ্গো একপদিকো, সোযেৰ সেতূতি একপদিকসেতু. অকপ্পিযসেতুং দস্সেন্তো আহ ‘‘সচে পনা’’তিআদি. তেনাতি সেতুনা. সঞ্চরিতুং ন সক্কা হোতীতি যোজনা.

যত্থাতি যস্মিং নদিপারসীমসম্মননট্ঠানে. অভিমুখতিত্থেযেৰাতি সীমায অভিমুখতিত্থে এৰ. ধুৰনাৰা ৰা ধুৰসেতু ৰা অভিমুখতিত্থতো ঈসকং উদ্ধং আরোহন্তোপি অধো ওরোহন্তোপি কপ্পতীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘সচে’’তিআদি. ঈসকন্তি একউসভ দ্ৰিউসভাদিৰসেন মনং অপ্পমত্তং. উদ্ধং ৰাতি অভিমুখতিত্থতো উপরি ৰা. অধো ৰাতি ততো হেট্ঠা ৰা. গাৰুতমত্তব্ভন্তরেতি গাৰুতপমাণস্স ঠানস্স অব্ভন্তরে.

সহনিমিত্তকিত্তনৰিধিনা সম্মনিতব্বৰিধিং দস্সেন্তো আহ ‘‘ইমঞ্চ পনা’’তিআদি. দ্ৰীসু তীরেসু ঠাতুমসক্কুণেয্যত্তা ৰুত্তং ‘‘একস্মিং তীরে ঠত্ৰা’’তি. ততোতি নিমিত্ততো. অত্তানন্তি নিমিত্তকিত্তনং ৰিনযধরং সন্ধায ৰুত্তং. পরিক্খিপন্তেনাতি পরিযাযন্তেন. তস্সাতি তত্তকস্স পরিচ্ছেদস্স. সম্মুখট্ঠানেতি অধোসোতে নদিতীরে ঠিতস্স নিমিত্তস্স সম্মুখট্ঠানে. ততোতি নিমিত্ততো. তস্সাতি তত্তকস্স পরিচ্ছেদস্স. সম্মুখা নদিতীরে নিমিত্তং অত্থীতি সম্বন্ধো. সঙ্ঘটেতব্বন্তি সম্বন্ধিতব্বং. অথাতি নিমিত্তকিত্তনতো পচ্ছা. ‘‘সব্বনিমিত্তানং অন্তো ঠিতে ভিক্খূ হত্থপাসগতে কত্ৰা’’তি ইদং সব্বং একং গামখেত্তং ব্যাপেত্ৰা সম্মনিতভাৰং সন্ধায ৰুত্তং. সচে সকলং গামখেত্তং অব্যাপেত্ৰা একদেসে সম্মনিতং হোতি, নিমিত্ততো বহি ঠিতে ভিক্খূপি হত্থপাসগতে কত্ৰা সম্মনিতব্বা. কম্মন্তি সীমসম্মুতিকম্মং. ‘‘ঠপেত্ৰা নদি’’ন্তিৰচনস্স কারণং দস্সেন্তো আহ ‘‘নদী পন বদ্ধসীমসঙ্খ্যং ন গচ্ছতী’’তি.

দীপকো হোতীতি এত্থ দীপোতি অন্তরদীপো. সো হি যস্মা জলমজ্ঝে দিপ্পতি, যস্মা চ দ্ৰিধা আপো এত্থ সন্দতি, তস্মা দীপোতি ৰুচ্চতি, সোযেৰ খুদ্দকট্ঠেন দীপকো. ককারো হি খুদ্দকত্থৰাচকো. ন্তি দীপকং. অত্তনাতি ৰিনযধরেন. ওরিমন্তে চ পারিমন্তে চাতি অধোসোতে নদিতীরে ঠিতস্স নিমিত্তস্স সম্মুখে ওরিমন্তে চ পারিমন্তে চ. পরতীরে নিমিত্তং কিত্তেত্ৰাতি সম্বন্ধো. কিস্স সম্মুখট্ঠানে নিমিত্তন্তি আহ ‘‘নদিযা ওরিমতীরে নিমিত্তস্স সম্মুখট্ঠানে’’তি. ততোতি নিমিত্ততো. সম্মুখা নিমিত্তং অত্থীতি সম্বন্ধো. পারিমন্তে চ ওরিমন্তে চাতি পরতীরে উপরিসোতে ঠিতস্স নিমিত্তস্স সম্মুখে পারিমন্তে চ ওরিমন্তে চ. পঠমকিত্তিতনিমিত্তেনাতি ওরিমতীরে উপরিসোতে পঠমং কিত্তিতেন নিমিত্তেন. একা সীমা ইমস্সাতি একসীমো, দীপকো. ‘‘তীরদ্ৰযঞ্চা’’তি পদমপেক্খিত্ৰা ‘‘একসীম’’ন্তি সম্বন্ধিতব্বং. ৰচ্চমনপেক্খিত্ৰা ‘‘একসীমা’’তিপি নিচ্চইত্থিলিঙ্গৰসেন পাঠো অত্থি.

উদ্ধং ৰা অধো ৰাতি এত্থ ৰাসদ্দো অনিযমৰিকপ্পত্থো. অথাতি তস্মিং অধিকতরে সতীতি যোজনা. ৰিহারসীমপরিচ্ছেদনিমিত্তস্স উজুকমেৰাতি সচে দীপকো অধো অধিকতরো হোতি, ওরিমতীরে অধোসোতে ঠিতস্স ৰিহারসীমপরিচ্ছেদনিমিত্তস্স উজুকমেৰ. সিখরন্তি সিঙ্গং. তঞ্হি সিখং মত্থকং রাতি গণ্হাতীতি সিখরন্তি ৰুচ্চতি. ততোতি দীপকস্স পারিমন্তনিমিত্ততো. পরতীরনিমিত্তানি কিত্তেত্ৰাতি সম্বন্ধো. অযং দীপকস্স ৰিহারসীমপরিচ্ছেদতো অধো অধিকতরে ৰিনিচ্ছযো. উদ্ধং অধিকতরেপি ইমিনানুসারেন ৰেদিতব্বোতি সো ন দস্সিতো. পব্বতসণ্ঠানাতি পব্বতেন সমং ঠানং এতিস্সাতি পব্বতসণ্ঠানা.

উদ্ধম্পি অধোপীতি পিসদ্দো সমুচ্চযত্থো. উভোপি সিখরানীতি উদ্ধং সিখরং, অধো সিখরন্তি উভোপি সিখরানি. মুদিঙ্গসণ্ঠানাতি মূলে চ অগ্গে চ তনুকস্স মজ্ঝে থূলস্স মুদিঙ্গস্স সণ্ঠানা.

সব্বপঠমেন নযেনাতি উদ্ধং অধিকনযস্স, অধো অধিকনযস্স, উদ্ধংঅধোঅধিকনযস্স চাতি সব্বেসং নযানং পঠমেন ৰিহারসীমদীপকানং সমেন নযেন. পণৰসণ্ঠানাতি মূলে চ অগ্গে চ থূলস্স মজ্ঝেতনুকস্স পণৰস্স সণ্ঠানা.

৭২. উপোসথাগারাদিকথা

১৪১. অনুপরিৰেণিযন্তি এত্থ অনুসদ্দস্স ৰিচ্ছত্থং, পরিৰেণসদ্দস্স চ লিঙ্গৰিপল্লাসভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘তস্মিং তস্মিং পরিৰেণে’’তি. পরিৰেণসদ্দো হি নপুংসকলিঙ্গো, ইধ পন লিঙ্গৰিপল্লাসং কত্ৰা ইত্থিলিঙ্গৰসেন ৰুত্তং. ‘‘সঙ্কেতং অকত্ৰা’’তি ইমিনা অসঙ্কেতেনাতি পদস্স কিরিযাৰিসেসনত্তং দীপেতি. ‘‘কম্মৰাচাযা’’তি ইমিনা সমূহনিত্ৰাতি পদস্স করণং দস্সেতি.

১৪২. যতোতি এত্থ তোপচ্চযস্স কারণত্থে পৰত্তভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘যস্মা’’তি. ‘‘হত্থপাসে’’তি ইমিনা হত্থপাসতো বহি নিসিন্নে অকতোৰস্স উপোসথো হোতীতি দস্সেতি. অস্সাতি ভিক্খুনো. ৰত্থুৰসেনাতি অট্ঠুপ্পত্তিৰসেন. উপোসথস্স পমুখস্স অব্ভোকাসে ৰা মাল়কাদীসু ৰাতি সম্বন্ধো. নিমিত্তুপগা ৰা অনিমিত্তুপগা ৰাতি হেট্ঠা অট্ঠসু নিমিত্তেসু ৰুত্তা নিমিত্তুপগা ৰা অনিমিত্তুপগা ৰা পব্বতাদযো ৰা অঞ্ঞে ৰা কিত্তেতব্বা.

পঠমতরং ন আগচ্ছতি, দুক্কটন্তি উপোসথে ঘোসিযমানে পঠমতরং ন আগচ্ছতি, দুক্কটং. ৰিহারস্স মজ্ঝে হোতীতি যোজনা. এত্থাতি পোরাণকে আৰাসে. তত্থাতি পোরাণকে আৰাসে. অসম্বাধোতি সঙ্ঘস্স নিসজ্জট্ঠানপহোনকো. তত্থাতি পচ্ছা উট্ঠিতে আৰাসে.

সব্বেসং নিসজ্জট্ঠানন্তি যোজনা. তত্থাতি থেরস্স ৰিহারে. সোতি থেরস্স ৰিহারো. এত্থাতি তুম্হাকং ৰিহারে. সব্বেসং ওকাসো নত্থীতি সম্বন্ধো. তত্থাতি তং অসুকং নাম আৰাসং. ‘‘ৰট্টতী’’তি ৰত্তব্বন্তি যোজনা. তস্সাতি থেরস্স.

৭৪. অৰিপ্পৰাসসীমানুজাননকথা

১৪৩. অন্ধকৰিন্দং নামাতি তস্স গামস্স নামং. ন্তি অন্ধকৰিন্দং. থেরোতি মহাকস্সপত্থেরো. ততোতি অন্ধকৰিন্দতো. ইমিনা ‘‘অন্ধকৰিন্দা’’তি এত্থ নিস্সক্কত্থে নিস্সক্কৰচনন্তি দস্সেতি. উপোসথন্তি তদত্থে উপযোগৰচনং. উপোসথত্থাযাতি হি অত্থো. অন্ধকৰিন্দা রাজগহং আগমনস্স কারণং দস্সেন্তো আহ ‘‘রাজগহং হী’’তিআদি. তত্থ হীতি যস্মা. অন্ধকৰিন্দা ৰিহারং অন্তো কত্ৰা ‘‘অট্ঠারস মহাৰিহারা’’তি ৰুত্তং. নেসন্তি অট্ঠারসন্নং মহাৰিহারানং. সঙ্ঘস্স সামগ্গিদানত্থন্তি এত্থ সঙ্ঘস্স সামগ্গিদানং অত্তনো উপোসথকিচ্চং সিদ্ধং. তস্মা পাল়িযং ‘‘উপোসথং আগচ্ছন্তো’’তি ৰুত্তং. ‘‘সিপ্পিনিযং নামা’’তি ইমিনা নদিং তরন্তোতি এত্থ নদিযা নামং দস্সেতি. মনং ৰূল়্হোতি এত্থ মনন্তি নিপাতো ঈসকত্থোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘ঈসক’’ন্তি. ‘‘অপ্পমত্ত’’ন্তি ইমিনা ‘‘ঈসক’’ন্তিপদস্স অত্থং দস্সেতি. ‘‘ৰূল়্হভাৰো’’তি ইমিনা ভাৰপচ্চযেন ৰিনা ভাৰত্থো ঞাতব্বোতি দস্সেতি. চণ্ডেনাতি খরেন. তত্থাতি নদিযং. অমনসিকরোন্তোতি ‘‘চণ্ডসোত’’ন্তি আভোগং অকরোন্তো. ন পন ৰূল়্হোতি ন পন মহাৰূল়্হো. উদকব্ভাহতানীতি উদকেন অভিআহতানি. অস্সাতি থেরস্স. অল্লানীতি তিন্তানি.

১৪৪. পুরিমকম্মৰাচাতি ‘‘সম্মতা সা সীমা সঙ্ঘেন তিচীৰরেন অৰিপ্পৰাসা’’তি পুরে ৰুত্তা কম্মৰাচা. অযমেৰাতি ‘‘ঠপেত্ৰা গামঞ্চ গামূপচারঞ্চা’’তিপদং পক্খিপিত্ৰা অনুপঞ্ঞত্তা অযমেৰ কম্মৰাচা. অযন্তি পচ্ছিমকম্মৰাচা. হি যস্মা ভিক্খুনিসঙ্ঘো অন্তোগামে ৰসতি, তস্মা পুরিমাযেৰ ৰট্টতীতি যোজনা. যদি এৰন্তি যদি ভিক্খুনিসঙ্ঘস্স অযং পচ্ছিমকম্মৰাচা ৰট্টনং সিযা ভৰেয্য, এৰং সতীতি যোজনা. সোতি ভিক্খুনিসঙ্ঘো. এতায কম্মৰাচাযাতি পচ্ছিমকম্মৰাচায. ন লভেয্যাতি অন্তোগামে ৰসনত্তা তিচীৰরপরিহারং ন লভেয্য. কিং ন লভতিযেৰাতি আহ ‘‘অত্থি চস্স পরিহারো’’তি. অস্সাতি ভিক্খুনিসঙ্ঘস্স. দ্ৰেপি সীমাযোতি সমানসংৰাসকসীমা চ অৰিপ্পৰাসসীমা চাতি দ্ৰেপি সীমাযো. তত্থাতি ভিক্খুভিক্খুনীসু. তস্সাতি ভিক্খূনং সীমায. এসেৰ নযোতি ভিক্খুনীনং সীমং অজ্ঝোত্থরিত্ৰাপি অন্তোপৰিসিত্ৰাপি ভিক্খূনং সীমায সম্মনে এসেৰ নযো. এতেতি ভিক্খুভিক্খুনিযো. সামঞ্ঞত্তা হি পুল্লিঙ্গেন ৰুত্তং. এত্থ চাতি ‘‘ঠপেত্ৰা গামঞ্চ গামূপচারঞ্চা’’তিপদে চ. সঙ্গহো ৰেদিতব্বো, কস্মা? গামেন নিগমনগরানং একলক্খণত্তা.

পরিক্খেপোকাসোতি পরিক্খেপারহোকাসো. তেসূতি গামগামূপচারেসু. পরিহারন্তি চীৰরৰিপ্পৰাসআপত্তিঅপনযনং. ‘‘ইতী’’তিআদি নিগমনং. এত্থাতি সমানসংৰাসকঅৰিপ্পৰাসসীমাসু. অত্তনো ধম্মতাযাতি অত্তনো সভাৰেন. যত্থাতি যস্মিং ঠানে. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. তস্সাতি অৰিপ্পৰাসসীমায. ৰিসুন্তি সমানসংৰাসকসীমতো পাটেক্কং. তত্থাতি দ্ৰীসু সীমাসু. অৰিপ্পৰাসাযাতি অৰিপ্পৰাসসীমায. ন্তি গামং. সাতি অৰিপ্পৰাসসীমা. সম্মতায সীমাযাতি অৰিপ্পৰাসসীমায সম্মতায সতিযাতি সম্বন্ধো. সম্মততো পচ্ছাতি ৰা যোজনা. নিৰিসতীতি নিৰাসত্থায ৰিসতি পৰিসতি. সোপীতি গামোপি. সীমসঙ্খ্যংযেৰাতি অৰিপ্পাসসীমৰোহারমেৰ. অধিট্ঠিততেচীৰরিকা ভিক্খূ পরিহারং লভন্তীতি অধিপ্পাযো. যথা পচ্ছা নিৰিট্ঠো গামো সীমসঙ্খ্যংযেৰ গচ্ছতি, এৰন্তি যোজনা. ‘‘পৰিসিস্সামা’’তি গেহানি কতানি, ‘‘পৰিসিস্সামা’’তি আলযোপি অত্থীতি যোজনা. আলযোপীতি অপেক্খোপি. অপৰিট্ঠাতি গেহানি অপৰিট্ঠা. গেহমেৰ ছড্ডেত্ৰাতি গেহং ছড্ডেত্ৰা এৰ. ইমিনা গেহে ছড্ডিতে সব্বং ছড্ডিতমেৰাতি দস্সেতি. পৰিট্ঠং ৰা অগতং ৰা একম্পি কুলং অত্থি সচেতি যোজনা. এত্থ চ ‘‘একম্পি কুলং পৰিট্ঠং ৰা’’তি ইদং নৰগামং সন্ধায ৰুত্তং. ‘‘একম্পি কুলং অগতং ৰা’’তি ইদং পোরাণকগামং সন্ধাযাতি দট্ঠব্বং.

তত্রাতি ‘‘ৰত্তং জানিতব্ব’’ন্তিৰচনে. অৰিপ্পৰাসসীমাযন্তি মহাসীমায. সা এৰ হি যস্মা অৰিপ্পৰাসকম্মৰাচায বহুলপযোজনা হোতি, তস্মা অৰিপ্পৰাসসীমাতি ৰুচ্চতি. ইতরাযাতি অৰিপ্পৰাসসীমায. তত্থাতি তাসু দ্ৰীসু সীমাসু. নিরাসঙ্কট্ঠানেসু ঠত্ৰাতি চেতিযঙ্গণাদীনং খণ্ডসীমায অনোকাসত্তা ৰুত্তং. খণ্ডসীমঞ্হি সম্মনন্তা চেতিযঙ্গণাদিট্ঠানং পহায অঞ্ঞস্মিং ৰিৰিত্তোকাসে ৰিহারপচ্চন্তং খণ্ডিত্ৰা সম্মনন্তি. সমূহনিতুন্তি অৰিপ্পৰাসসীমং সমূহনিতুং. পটিবন্ধিতুং ন সক্খিস্সন্তেৰাতি অৰিপ্পৰাসংযেৰ জানিত্ৰা খণ্ডসীমায অঞ্ঞাতত্তা পটিবন্ধিতুং ন সক্খিস্সন্তেৰ. সীমসম্ভেদন্তি খণ্ডসীমঅৰিপ্পৰাসসীমানং সম্ভেদং. সাসনন্তরধানেন ৰাতি সত্থু আণায অন্তরধানেন ৰা. সাধুকং পনাতি নিক্কঙ্খং পন.

৭৬. গামসীমাদিকথা

১৪৭. উপোসথকম্মস্স ৰিসুং গহিতত্তা সেসকম্মৰসেন সমানসংৰাসকতা গহেতব্বা গোবলিবদ্দনযেন ৰা পারিসেসনযেন ৰা. ন্তি সমানসংৰাসএকূপোসথভাৰং. ‘‘অপরিচ্ছিন্নাযা’’তি ইমিনা অট্ঠপিতাযাতি এত্থ ঠপধাতুযা অধিপ্পাযত্থং দস্সেতি. গামং ৰা নিগমং ৰাতি এত্থ নগরং কেন সঙ্গহিতন্তি আহ ‘‘গামগ্গহণেন চেত্থা’’তিআদি. তত্থ এত্থাতি ‘‘গামং ৰা নিগমং ৰা’’তি পাঠে, গামগ্গহণেনাতি সম্বন্ধো. অথ ৰা এত্থাতি গামনিগমনগরেসু, নগরম্পীতি সম্বন্ধো. গামাদীনং পরিচ্ছেদং ৰিত্থারেন দস্সেন্তো আহ ‘‘তত্থা’’তিআদি. তত্থ তত্থাতি গামনিগমনগরেসু. গামভোজকাতি গামং ভুঞ্জন্তীতি গামভোজকা. বলিন্তি করং. সো হি তং নিস্সায গামভোজকা বলন্তি জীৰন্তি অনেনাতি বলীতি ৰুচ্চতি. যম্পি একং পদেসং পরিচ্ছিন্দিত্ৰা দেতীতি যোজনা. গামখেত্তেতি রঞ্ঞো আণা খিপিযতি এত্থাতি খেত্তং, গামোযেৰ খেত্তং গামখেত্তং, তস্মিং. অযম্পীতি অযং পদেসোপি. সোপীতি পদেসোপি. ৰিসুংগামো নামাতি যোজনা. সোপি ৰিসুংগামো গামসীমা হোতিযেৰাতি যোজনা. ৰিসুং পরিচ্ছিন্দিত্ৰা দিন্নো গামো ৰিসুংগামো. তস্মাতি যস্মা ৰিসুং গামো হোতি, তস্মা. সা চাতি ৰিসুংগামসীমা চ. ইতরাতি ৰিসুংগামসীমতো অঞ্ঞা পকতিগামনগরনিগমসীমা চাতি যোজনা.

এৰন্তি ‘‘অসম্মতায ভিক্খৰে’’তিআদিনা পাঠেন. ন্তি সীমপরিচ্ছেদং. অপরিচ্ছিন্নেতি রাজূহি অপরিচ্ছিন্নে. ‘‘অটৰিপদেসে’’তি ইমিনা নত্থি গামো এত্থাতি অগামকোতি ৰচনত্থস্স সরূপং দস্সেতি. ৰিজ্ঝাটৰিসদিসেতি ৰিগতং অগ্গিনো ঝাযনমেত্থাতি ৰিজ্ঝা, চোরাদযো মনুস্সে আভুসো টৰন্তি পীল়যন্তি এত্থাতি আটৰি. ৰিজ্ঝা চ সা আটৰি চেতি ৰিজ্ঝাটৰি, তায সদিসে ৰিজ্ঝাটৰিসদিসে. এত্থ পুরিমনযে গামাদীহি আসন্নো ৰা হোতু, অনাসন্নো ৰা তেহি অপরিচ্ছিন্নো অটৰিপদেসো গহেতব্বো. পচ্ছিমনযে দূরো মনুস্সানং অনাগমনপথো আটৰিপদেসো গহেতব্বোতি অযমেতেসং ৰিসেসো. অস্সাতি ভিক্খুনো. সমন্তাতি সমন্ততো. অযং সীমাতি অযং সত্তব্ভন্তরসীমা. তত্থাতি সত্তসু অব্ভন্তরেসু. সমন্তা ঠিতস্স ৰা নিসিন্নস্স ৰা অব্ভন্তরে অন্তোকোট্ঠাসে জাতং অব্ভন্তরং অট্ঠৰীসহত্থপমাণং.

যা কাচি নদী অসীমাৰ হোতীতি সম্বন্ধো. নদীসীমলক্খণপত্তাতি নদীসীমলক্খণং পত্তা. ইমিনা সীমলক্খণং অপত্তা নদী বন্ধিযমানা সীমাৰ হোতীতি দস্সেতি. সাৰধারণেন ‘‘অত্তনো সভাৰেনেৰা’’তি ইমিনা ভিক্খূনং বন্ধনভাৰেনাতি অত্থং নিৰত্তেতি. এত্থাতি নদিযং. এত্থাতি জাতস্সরসমুদ্দেসু. যেন কেনচীতি অন্তমসো তিরচ্ছানগতেনপি যেন কেনচি. খণিত্ৰা অকতো সযংজাতোতি সম্বন্ধো. ইদং হেতুঅন্তোগধৰিসেসনং. খণিত্ৰা অকতত্তাতি হি অত্থো. সযংজাতোতি সযমেৰ জাতোতি এৰকারো যোজেতব্বো. তেন ৰুত্তং ‘‘যেন কেনচি খণিত্ৰা অকতো’’তি. সোব্ভোতি সং উভোতি পদৰিভাগো কাতব্বো. তত্থ সংসদ্দো সমন্তত্থৰাচকো, উভসদ্দো পূরণত্থৰাচকো. তস্মা সমন্ততো আগতেন উদকেন উভতি পূরতি এত্থাতি সোব্ভোতি ৰচনত্থো কাতব্বো. তেন ৰুত্তং ‘‘সমন্ততো আগতেন উদকেন পূরিতো তিট্ঠতী’’তি.

তত্থাতি নদীসমুদ্দজাতস্সরেসু, আধারে ভুম্মং. যংসদ্দো ঠানৰিসযোতি আহ ‘‘যং ঠান’’ন্তি. মজ্ঝিমস্সাতি থামমজ্ঝিমস্স. ৰক্খতি হি ‘‘থামমজ্ঝিমেনা’’তি. ‘‘সমন্ততো’’তি ইমিনা সমন্তাতি এত্থ নিস্সক্কত্থে নিস্সক্কৰচনন্তি দস্সেতি. ‘‘উদকুক্খেপেনা’’তি ইমিনা উদকুক্খেপাতি এত্থ করণত্থে নিস্সক্কৰচনন্তি দস্সেতি. উদকং উক্খিপিত্ৰা খিপিযতি এত্থাতি উদকুক্খেপো. ‘‘পরিচ্ছিন্ন’’ন্তি ইমিনা পাঠসেসং দস্সেতি. অক্খধুত্তাতি এত্থ অক্খোতি পাসকো. সো হি অকতি কুটিলং গচ্ছতি অনেনাতি অক্খোতি ৰুচ্চতি, ধৰন্তি মরিযাদমতিক্কম্ম কীল়াদিপসুতং গচ্ছন্তীতি ধুত্তা, অক্খেসু ধুত্তা অক্খধুত্তা. দারুগুল়ন্তি সারদারুমযং গুল়ং. ‘‘ৰালুকং ৰা’’তি ইমিনা ‘‘উদকুক্খেপা’’তি এত্থ উপলক্খণং দস্সেতি. যত্থাতি যস্মিং পদেসে. অযন্তি পদেসো. তস্সাতি উদকুক্খেপস্স.

এত্থাতি নদীসমুদ্দজাতস্সরেসু. মুখদ্ৰারন্তি সমুদ্দাদীনং মুখসঙ্খাতং দ্ৰারং. সব্বত্থাতি সব্বায নদিযং. থেরৰাদং দস্সেন্তো আহ ‘‘যং পনা’’তিআদি. ‘‘যোজনং…পে… ৰট্টতী’’তি যং পন ৰচনং মহাসুমত্থেরেন ৰুত্তন্তি যোজনা. তত্রাপীতি যোজননদিযম্পি. পটিক্খিত্তাকারং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘ভগৰতা হী’’তিআদি. নদিযা পমাণন্তি নদিযা গম্ভীরপমাণমেৰ, ন আযামৰিত্থারপমাণন্তি অত্থো. ‘‘ন যোজনং ৰা অদ্ধযোজনং ৰা’’তি ৰচনম্পি ইদমেৰ সন্ধায ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. কিঞ্চাপি আযামৰিত্থারপমাণং ন ৰুত্তং, পভৰতো পন যাৰ মুখদ্ৰারা আযামৰিত্থারৰসেন কম্মং কাতুং পহোনকনদীযেৰ গহেতব্বাতি দট্ঠব্বা. যা নদীতি সম্বন্ধো. ইমস্স সুত্তস্সাতি ‘‘তিমণ্ডল’’ন্তিআদিকস্স ইমস্স সুত্তস্স. পভৰতোতি সমুদাগমতো. এত্থাতি নদিযং. সব্বেহি ভিক্খূহি ঠপেতব্বোতি সম্বন্ধো. ততোতি একউদকুক্খেপতো.

কিত্তকা পরিপুণ্ণা হোতীতি আহ ‘‘সমতিত্থিকা’’তি. তিত্থেন সমং পরিপূরতীতি সমতিত্থিকা. উদকসাটিকং নিৰাসেত্ৰাপীতি পিসদ্দো ‘‘অনিৰাসেত্ৰাপী’’তি দস্সেতি. উদকসাটিকং অনিৰাসেন্তোপি ৰত্থেন অৰিনাভাৰতো অঞ্ঞং নিৰাসেত্ৰাতি অত্থো গহেতব্বো. নাৰায ঠত্ৰা করিযমানে কিং গচ্ছন্তিযাপি নাৰায কাতুং ৰট্টতীতি আহ ‘‘গচ্ছন্তিযা পনা’’তিআদি. ‘‘কস্মা’’তিআদিনা কারণং দস্সেতি. হীতি যস্মা. ন্তি উদকুক্খেপমত্তং. এৰং সতি…পে… অনুসাৰনা হোতি, তস্মা গচ্ছন্তিযা নাৰায কাতুং ন ৰট্টতীতি যোজনা. ‘‘তস্মা’’তিআদিনা লদ্ধগুণং দস্সেতি. ন কেৰলং নাৰাযমেৰাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘অন্তোনদিয’’ন্তিআদি.

রুক্খস্সাতি অন্তোনদিযং জাতস্স রুক্খস্স. সাখা ৰা পতিট্ঠিতাতি সম্বন্ধো. সীমং ৰা সোধেত্ৰাতি ৰিহারসীমগামসীমাসু ঠিতানং হত্থপাসানযনবহিকরণৰসেন সীমং ৰা সোধেত্ৰা. জাতরুক্খস্স পৰিট্ঠসাখায ৰা পারোহে ৰাতি সম্বন্ধো. অস্সাতি বহিনদিতীরে জাতরুক্খস্স. তত্থাতি খাণুকে.

তস্সাতি পাসাণদীপকস্স. পুব্বে ৰুত্তপ্পকারেতি পুব্বে নদীনিমিত্তট্ঠানে ‘‘অন্ৰদ্ধমাস’’ন্তিআদিনা (মহাৰ. অট্ঠ. ১৩৮) ৰুত্তপ্পকারে. সোতি পাসাণদীপকো. পুন সোতি পাসাণদীপকোযেৰ. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা.

আৰরণন্তি পাল়িং. ন্তি আৰরণং. আৰরণেন ৰা কোট্ঠকবন্ধেন ৰা হেতুভূতেন, পচ্ছিজ্জতীতি সম্বন্ধো. কোচি আৰরণপ্পদেসো অজ্ঝোত্থরিযতীতি সম্বন্ধো. তত্থাতি আৰরণপ্পদেসে. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. ‘‘হেট্ঠাপাল়ি বদ্ধা’’তি ইদং নদিং ৰিনাসেত্ৰা তল়াককরণাকারদস্সনং. এত্থাতি নদিযং, তল়াকে ৰা. ছড্ডিতমোদকন্তি তল়াকরক্খনত্থং একেন ৰারিমগ্গেন ছড্ডিতং উদকং. দেৰে অৰস্সন্তেতি দুব্বুট্ঠিকালত্তা ৰস্সন্তকালেপি দেৰে অৰস্সন্তে. সাতি নদিতো নীহটমাতিকা. কালন্তরেনাতি অঞ্ঞেন কালেন. উপ্পতিত্ৰাতি গামনিগমানং উপরি পতিত্ৰা. পৰত্ততীতি পুব্বে ৰুত্তপকারে ৰস্সকালে চত্তারো মাসে অব্ভোচ্ছিন্না সন্দতি. ৰিহারসীমন্তি ৰিহারসম্বন্ধং বদ্ধসীমং.

সমুদ্দেপীতি পিসদ্দো নদিমপেক্খতি. তত্থাতি পদেসে. ওতরিত্ৰাতি হেট্ঠা তরিত্ৰা. ‘‘ওসরিত্ৰা’’তিপি পাঠো, অযমেৰত্থো. সণ্ঠহন্তীতি উদকেন সমং তিট্ঠন্তি. সোতি পদেসো. উদকন্ততোতি উদককোটিতো. তত্থাতি সমুদ্দে. বাধতীতি পীল়যতি. তেসূতি নাৰাঅট্টকেসু. ন্তি পিট্ঠিপাসাণং. ঊমিযোতি ৰীচিযো. তা হি পরংপরাৰসেন উগ্গন্ত্ৰা সৰিঞ্ঞাণকাৰিঞ্ঞাণকে মিযন্তি হিংসন্তি, অন্তো পক্খিপন্তীতি ৰা ঊমিযোতি ৰুচ্চন্তি. তত্থাতি পিট্ঠিপাসাণে. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. উদকেনেৰ পিট্ঠিপাসাণো ওত্থরীযতীতি যোজনা. সোতি দীপকপব্বতো. ‘‘দূরে’’তি ৰত্ৰা তস্স পমাণং দস্সেন্তো আহ ‘‘মচ্ছৰধানং অনাগমনপথে’’তি. মচ্ছৰধানন্তি কেৰট্টানং. তে হি যস্মা মচ্ছে হনন্তি, তস্মা মচ্ছৰধাতি ৰুচ্চন্তি. ‘‘মচ্ছবন্ধান’’ন্তিপি পাঠো. মচ্ছে বন্ধন্তীতি মচ্ছবন্ধাতি ৰচনত্থো কাতব্বো. অনাগমনপথেতি যত্থ গন্ত্ৰা তদহেৰ পচ্চাগন্ত্ৰা ন আগমনপথিকে দেসে. নত্থি আগমনপথো এত্থাতি অনাগমনপথো, দেসো. তস্মিং ‘‘অগমনপথে’’তিপি পাঠো, সো অযুত্তো. কস্মা? অগমনপথস্স নাধিপ্পেতত্তা. গন্ত্ৰা হি পুন অনাগমনপথোযেৰাধিপ্পেতো. তেসন্তি মচ্ছৰধানং. গমনপরিযন্তস্সাতি গমনকোটিযা. ওরতোতি ওরভাগে ঠিতো দীপকো ৰা পব্বতো ৰাতি যোজেতব্বো. তত্থাতি ওরভাগে ঠিতেসু দীপকপব্বতেসু. ওত্থরিত্ৰাতি পকতিউদকেন ওত্থরিত্ৰা. তত্থাতি ওত্থরিত্ৰা ঠিতে সমুদ্দে.

করোন্তেহিপি কাতব্বন্তি সম্বন্ধো. যত্থাতি যস্মিং সরে. অযন্তি অযং সরো, ন জাতস্সরো হোতি. অযং সরো গামখেত্তসঙ্খ্যমেৰ গচ্ছতীতি যোজনা. তত্থাতি সরে. যত্থ পনাতি যস্মিং সরে পন. তস্সাতি জাতস্সরস্স. তত্থাতি পদেসে. সচে গম্ভীরং উদকং হোতীতি যোজনা. তত্থাতি অট্টকে. এত্থাতি জাতস্সরে, ঠিতেসু পিট্ঠিপাসাণদীপকেসূতি যোজনা. পহোনকজাতস্সরোতি সঙ্ঘকম্মং কাতুং পহোনকো জাতস্সরো. ‘‘সুক্খতী’’তি ৰত্ৰা তদেৰ সমত্থেতুং ৰুত্তং ‘‘নিরুদকো’’তি. তত্থাতি জাতস্সরে. সচে নিরুদকমত্তেন গামখেত্তং গচ্ছতি. কদা গচ্ছতীতি আহ ‘‘সচে পনেত্থা’’তিআদি. তত্থ এত্থাতি জাতস্সরে. পোক্খরণীআদীনীতি এত্থ আদিসদ্দেন উদকমাতিকাদযো সঙ্গণ্হাতি. যদা খণন্তি, তদাতি পাঠসেসো যোজেতব্বো. ‘‘তং ঠান’’ন্তি ৰুত্তেপি ন খণনট্ঠানমেৰ গহেতব্বং, ‘‘এত্থা’’তি সামঞ্ঞতো ৰুত্তত্তা সব্বোযেৰ জাতস্সরো গহেতব্বো. ন কেৰলং অজাতস্সরমত্তং হোতি, অথ খো গামখেত্তন্তি আহ ‘‘গামসীমাসঙ্খ্যমেৰ গচ্ছতী’’তি.

ন্তি জাতস্সরং. পূরেত্ৰাতি মত্তিকাদীহি পূরেত্ৰা. পাল়িন্তি আৰরণং. সব্বমেৰ নন্তি সকলমেৰ তং জাতস্সরং. লোণীপীতি পিসদ্দেন ন কেৰলং সোব্ভোযেৰ জাতস্সরসঙ্খ্যং গচ্ছতি, অথ খো লোণীপীতি দস্সেতি. উদকট্ঠানোকাসেতি উদকস্স ঠানে ওকাসে.

১৪৮. সীমায সীমং সম্ভিন্দন্তীতি এত্থ ‘‘সীমায সীম’’ন্তি পদানং সম্বন্ধাপেক্খত্তা তেসং সম্বন্ধং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘অত্তনো পরেস’’ন্তি. ‘‘বদ্ধসীম’’ন্তি ইমিনা ‘‘সীম’’ন্তি সামঞ্ঞতো ৰুত্তেপি ৰিসেসতো বদ্ধসীমাযেৰ গহেতব্বাতি দস্সেতি. তমেৰত্থং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘সচে হী’’তিআদি. সংসট্ঠৰিটপাতি অঞ্ঞমঞ্ঞং আসন্নত্তা সংসট্ঠো ৰিটপো এতেসন্তি সংসট্ঠৰিটপা. ‘‘সংসট্ঠৰিটপা’’তি ইদং উপলক্খণমত্তং, মূলানিপি সংসট্ঠানিযেৰাতি দট্ঠব্বং. তেসূতি দ্ৰীসু রুক্খেসু. ৰিহারসীমা চাতি পোরাণকৰিহারসীমা চ. অন্তো কত্ৰাতি সীমায অন্তো কত্ৰা. অথ পচ্ছাতি এত্থ ‘‘পচ্ছা’’তি ইমিনা অথসদ্দস্সত্থং দস্সেতি. এৰং কে অকংসূতি আহ ‘‘এৰং ছব্বগ্গিযা অকংসূ’’তি. তেনাতি করণেন.

অজ্ঝোত্থরণাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘পরেস’’ন্তিআদি. তস্সাতি বদ্ধসীমায. পদেসন্তি ভিক্খূহি কম্মং কাতুং পহোনকং একদেসং. অন্তমসো একস্সপি ভিক্খুনো ঠত্ৰা অধিট্ঠানুপোসথং কাতুং পহোনকং পদেসং. কম্মং কাতুং অপ্পহোনকপদেসং অন্তো করিত্ৰা বন্ধন্তা সীমায সীমং সম্ভিন্দন্তি নাম. সীমায উপচারোতি পচ্ছা বন্ধিতব্বায সীমায উপচারো. ‘‘ৰড্ঢন্তো সীমাসঙ্করং করোতী’’তি ইমিনা সচে অৰড্ঢনকো পাসাণো হোতি, দ্ৰিন্নম্পি সীমানং নিমিত্তং কাতুং ৰট্টতীতি দস্সেতি.

৭৭. উপোসথভেদাদিকথা

১৪৯. পন্নরসিকস্স পুব্বকিচ্চস্স পাল়িযং আগতত্তা চাতুদ্দসিকস্সেৰ পুব্বকিচ্চং দস্সেন্তো আহ ‘‘অজ্জুপোসথো চাতুদ্দসো’’তি.

‘‘অধম্মেন ৰগ্গ’’ন্তিআদীসু ৰিনিচ্ছযো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. অধম্মেন ৰগ্গন্তি এত্থ অধম্মং নাম একস্মিং ৰিহারে চতুন্নং ভিক্খূনং সুত্তুদ্দেসউপোসথমকত্ৰা পারিসুদ্ধিউপোসথকরণঞ্চ তিণ্ণং পারিসুদ্ধিউপোসথমকত্ৰা সুত্তুদ্দেসকরণঞ্চ. ৰগ্গং নাম সব্বেৰ অসন্নিপতিত্ৰা একস্স ছন্দপারিসুদ্ধিহরণং. ছন্দপারিসুদ্ধি নাম সঙ্ঘমজ্ঝংযেৰ আগচ্ছতি, ন গণমজ্ঝং, ন পুগ্গলস্স সন্তিকং. অধম্মেন সমগ্গন্তি এত্থ অধম্মং ৰুত্তনযমেৰ. সমগ্গং নাম সব্বেসং সন্নিপতনং. ধম্মেন ৰগ্গন্তি এত্থ ধম্মং নাম চতুন্নং সুত্তুদ্দেসউপোসথকরণঞ্চ তিণ্ণং পারিসুদ্ধিউপোসথকরণঞ্চ. ৰগ্গং ৰুত্তনযমেৰ.

৭৮. পাতিমোক্খুদ্দেসকথা

১৫০. ইমং নিদানন্তি পাতিমোক্খস্স ইমং নিদানং. সুতা খো পনাতি এত্থ সুয্যিত্থাতি সুতা, সুয্যস্সন্তীতি ৰা সুতা, পারাজিকুদ্দেসাদযো. সুতা চ সুতা চ সুতাতি সরূপেকসেসো কাতব্বো. অৰসেসন্তি নিদানুদ্দেসাদিতো অৰসেসং পারাজিকুদ্দেসাদি. সুতেনাতি সুতসদ্দেন. ‘‘অত্থে অসম্ভৰতো সদ্দে ৰুত্তৰিধানং হোতী’’তি হি পরিভাসতো ‘‘সুতেনা’’তি এত্থ সদ্দোৰ গহেতব্বো. তেন নযেনাতি তেন নিদানুদ্দেসনযেন.

অটৰিমনুস্সভযন্তি অটৰিযং নিৰসন্তস্স মনুস্সস্স ভযং, ৰনচরকভযন্তি অত্থো. রাজন্তরাযোতিআদীসু এৰং ৰিসেসো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. দৰদাহোতি দাযং দহতীতি দৰদাহো আকারস্স রস্সং, যকারস্স চ ৰকারং কত্ৰা. ন্তি ভিক্খুং. একং ৰা ভিক্খুন্তি যোজনা. পঠমো ৰা উদ্দেসোতি নিদানুদ্দেসো. এত্থাতি পঞ্চসু উদ্দেসেসু. যস্মিন্তি উদ্দেসে. সোপীতি উদ্দেসোপি. সুতেনেৰ সাৰেতব্বোতি সুতপদেনেৰ সঙ্ঘস্স সাৰেতব্বোতি এৰসদ্দো ‘‘ন ৰিত্থারেনা’’তি দস্সেতি.

অনজ্ঝিট্ঠাতি এত্থ উপসগ্গৰসেন ইসুধাতুস্স ইচ্ছাকন্তিতো অঞ্ঞমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অনাণত্তা, অযাচিতা ৰা’’তি. এত্থ ‘‘অনাণত্তা’’তি ইদং থেরেন অনাণত্তভাৰং সন্ধায ৰুত্তং. ‘‘অযাচিতা’’তি ইদং সম্মুতিলদ্ধেন নৰকেন অযাচিতভাৰং সন্ধায ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. এত্থাতি ‘‘অনজ্ঝিট্ঠা ধম্মং ভাসন্তী’’তি ৰচনে. ধম্মজ্ঝেসকেতি ধম্মকথনত্থায অজ্ঝেসতীতি ধম্মজ্ঝেসকো, তস্মিং. আপুচ্ছিত্ৰা ৰা তেন সঙ্ঘত্থেরেন যাচিতো হুত্ৰা ৰাতি যোজনা. ৰারপটিপাটিযাতি ৰারানুক্কমেন. দেহীতি ৰাতি এত্থ ইতি-ৰা-সদ্দো ‘‘ভণ’’ ইতিপদেন চ ‘‘কথেহি’’ ইতিপদেন চ যোজেতব্বো. ‘‘ভণ’’ ইতি ৰা ‘‘কথেহি’’ইতি ৰা ‘‘দেহি’’ইতি ৰা ৰত্তব্বাতি যোজনা. তীহিপি ৰিধীহীতি ওসারণকথনসরভঞ্ঞসঙ্খাতেহি তীহি সজ্জনেহি. এত্থ চ সুত্তস্স ওসারিযতে উচ্চারিযতে ওসারণং, অত্থস্স কথিযতে কথনং, সুত্তস্স চ তদত্থস্স চ সরেন ভণিযতে সরভঞ্ঞং. ওসারেহীতি সুত্তং উচ্চারেহি. কথেহীতি অত্থং কথেহি. সরভঞ্ঞন্তি সুত্তস্স চ তদত্থস্স চ সরেন ভণনং. ন্তি সদ্ধিৰিহারিকং. সজ্ঝাযং অধিট্ঠহিত্ৰাতি ‘‘সজ্ঝাযং করোমী’’তি অধিট্ঠহিত্ৰা. এত্থাতি অজ্ঝেসনট্ঠানে.

নিস্সিতকেতি সদ্ধিৰিহারিকাদযো. সোতি সঙ্ঘত্থেরো, ‘‘ৰত্তব্বো’’তিপদে কম্মং, ‘‘ৰদতী’’তিআদীসু পদেসু কত্তা. আরদ্ধন্তি সঙ্ঘেন আরদ্ধং. ঠপেত্ৰাতি ধম্মসৰনং ঠপেত্ৰা. ওসারেত্ৰাতি পঠমং সুত্তং ওসারেত্ৰা. পুন কথেন্তেনাতি পচ্ছা অত্থং কথেন্তেন. অট্ঠপেত্ৰাযেৰ ৰাতি সুত্তস্স চ অত্থস্স চ অন্তরা অট্ঠত্ৰা এৰ ৰা. কথেতব্বন্তি অত্থজাতং কথেতব্বং. কথেন্তস্স…পে… নযোতি পঠমং অত্থং কথেত্ৰা পুন সুত্তঞ্চ অত্থঞ্চ সরেন ভণন্তস্স পুন আগতেপি এসেৰ নযোতি অত্থো.

উপনিসিন্নকথাযপীতি সমীপে নিসিন্নেন কথাযপি. তেনাতি সঙ্ঘত্থেরেন. ৰত্তুং ৰট্টতীতি ৰিসেসেত্ৰা ৰত্তুং ৰট্টতি. তেনাতি মনুস্সেহি জাননভিক্খুনা. সঙ্ঘত্থেরো ভণতি, তুণ্হী ৰা হোতীতি সম্বন্ধো. ‘‘পুচ্ছন্তী’’তি ৰুত্তেতি যোজনা. অনুমোদনাদীসুপীতিআদিসদ্দেন ধম্মকথাদযো সঙ্গণ্হাতি. সঙ্ঘত্থেরো অনুজানাতীতি সম্বন্ধো. সব্বত্থাতি সব্বেসু ৰিহারঅন্তরঘরেসু.

সজ্ঝাযন্তি সযং ইস্সরেন অযনং উচ্চারণং, কেনচি অনজ্ঝিট্ঠো সযং অধিইস্সরেন অযনং উচ্চারণন্তি অত্থো. থেরোতি সদ্ধিৰিহারো থেরো. ৰিস্সমিস্সামীতি খেদৰিরহিতং গমিস্সামি. আপুচ্ছিতব্বন্তি পঠমথেরম্পি পুন আগতত্থেরম্পি আপুচ্ছিতব্বং. একেন সঙ্ঘত্থেরেন অনুঞ্ঞাতেনাতি সম্বন্ধো. অঞ্ঞস্মীন্তি অনুঞ্ঞাতত্থেরতো অঞ্ঞস্মিং থেরেতি সম্বন্ধো. ন্তি পুন আগতং থেরং. অত্তানং সম্মনিতব্বন্তি এত্থ পচ্চত্তে উপযোগৰচনন্তি আহ ‘‘অত্তা সম্মনিতব্বো’’তি. কিং সম্মতেন পরিসং অনোলোকেত্ৰা পুচ্ছিতব্বোতি আহ ‘‘পুচ্ছন্তেন পনা’’তিআদি.

১৫৩. মেতি ময্হং. ইতোতি পুগ্গলতো, উপ্পন্নোতি সম্বন্ধো. পুরম্হাকন্তি পদস্স পুরে অম্হাকন্তি পদচ্ছেদং কত্ৰা পুরেসদ্দো পঠমত্থোতি আহ ‘‘পঠমং অম্হাক’’ন্তি. পটিকচ্চেৰসদ্দো পগেৰপরিযাযো, ‘‘পঠমতরমেৰা’’তি ইমিনা তস্স অত্থং দস্সেতি. ভূতমেৰাতি ৰিজ্জমানমেৰ, তথমেৰ ৰা.

৮২. অধম্মকম্মপটিক্কোসনাদিকথা

১৫৪. অধম্মকম্মন্তি অভূতকম্মং. পটিক্কোসিতুন্তি এত্থ কুসধাতু অপনযনত্থোতি আহ ‘‘ৰারেতু’’ন্তি. দিট্ঠিন্তি লদ্ধিং. তেসন্তি চতুন্নং পঞ্চন্নং. যথাতি যেনাকারেন ভণিযমানেতি যোজনা. ন সুণন্তীতি অঞ্ঞে ভিক্খূ ন সুণন্তি. থেরাধীনন্তি থেরেন অধীনং আবন্ধন্তি অত্থো. থেরাযত্তন্তি থেরেন আযত্তং, থেরস্স সন্তকন্তি অত্থো. এত্থাতি পাতিমোক্খুদ্দেসে.

৮৩. পাতিমোক্খুদ্দেসকঅজ্ঝেসনাদিকথা

১৫৫. নৰৰিধঞ্চাতি দিৰসৰসেন তিৰিধং, কারকৰসেন তিৰিধং, কত্তব্বাকারৰসেন তিৰিধঞ্চাতি নৰকোট্ঠাসঞ্চ, নৰপকারঞ্চ ৰা. চতুব্বিধন্তি ‘‘অধম্মেন ৰগ্গ’’ন্তিআদিকং চতুব্বিধং. দুৰিধন্তি ভিক্খুভিক্খুনীৰসেন দুৰিধং. নৰৰিধন্তি ভিক্খুপাতিমোক্খে পঞ্চৰিধং, ভিক্খুনিপাতিমোক্খে চতুব্বিধন্তি নৰৰিধং. এত্থাতি ‘‘যো তত্থ ভিক্খু ব্যত্তো পটিবলো’’তি পাঠে. সুৰিসদাতি সুট্ঠু ব্যত্তা, সুদ্ধা ৰা. এত্তকম্পীতি পিসদ্দো গরহাযং, অধিকে কা নাম কথাতি দস্সেতি.

সামন্তা আৰাসাতি এত্থ উপযোগত্থে নিস্সক্কৰচনন্তি আহ ‘‘সামন্তং আৰাস’’ন্তি. যো সক্কোতীতি বহূসু নৰেসু যো সক্কোতি.

৮৪. পক্খগণনাদিউগ্গহণানুজাননকথা

১৫৬. কতিনং পূরণীতি কতিনং তিথীনং পূরণী. কো দিৰসোতি কিত্তকো দিৰসো. অয্যাযত্তন্তি অয্যেহি ভিক্খূহি আযত্তং আবদ্ধং. সংহরিত্ৰাতি পুন সলাকং সংহরিত্ৰা. অযং পাঠো কেসুচি অট্ঠকথাপোত্থকেসু নত্থি. কালৰতোতি এত্থ ৰন্তুপচ্চযো স্ৰত্থোতি আহ ‘‘কালস্সেৰা’’তি. এৰসদ্দো পন সম্ভৰতো যুজ্জিযতি. পগেৰাতি পাতোৰ.

১৫৮. সাযম্পীতি সাযন্হেপি. পিসদ্দেন অঞ্ঞম্পি সরণকালং সম্পিণ্ডেতি.

১৫৯. আণাপেতুন্তি এত্থ অনাণাপেতব্বভিক্খূ অপনেত্ৰা আণাপেতব্বভিক্খূ দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘কিঞ্চি কম্ম’’ন্তিআদি. সদাকালমেৰ কিঞ্চি কম্মং করোন্তোতি যোজনা. ধম্মকথিকাদীসূতিআদিসদ্দেন গণৰাচকাদযো সঙ্গণ্হাতি. ৰারেনাতি পরিযাযেন. সম্মুঞ্চনিন্তি যট্ঠিসম্মুঞ্চনিং ৰা মুট্ঠিসম্মুঞ্চনিং ৰা. সমং, সুট্ঠু ৰা মুঞ্চতি সোধেতি ইমাযাতি সম্মুঞ্চনী, তালুজো পঠমো. তম্পীতি সাখাভঙ্গম্পি.

১৬০. ৰুত্তনযেনেৰাতি সম্মজ্জনে ৰুত্তনযেনেৰ. পুন আহরিতব্বানীতি সঙ্ঘিকাৰাসং আসনানি পুন আহরিতব্বানি. তট্টিকাযোপীতি ৰেণুআদিমযা তট্টিকাযোপি.

১৬১. কপল্লিকা ৰাতি কপালেসু পরিযাপন্না পদীপকপালা ৰা. ন্তি তেলাদিং. পরিযেসিতব্বানীতি অনৰজ্জপরিযেসনেন পরিযেসিতব্বানি.

৮৬. দিসংগমিকাদিৰত্থুকথা

১৬৩. সংগহেতব্বোতিআদীনং চতুন্নং কিরিযাপদানং ৰিসেসং দস্সেন্তো আহ ‘‘সংগহেতব্বো’’তিআদি. সংগহসদ্দস্স সঙ্খেপগহণেসুপি ৰত্তনতো ইধ ‘‘অনুগ্গহত্থে’’তি দস্সেতুং পাল়িযং ৰুত্তং ‘‘অনুগ্গহেতব্বো’’তি. তেন ৰুত্তং ‘‘তথাকরণৰসেনা’’তি. উপলাপেতব্বোতি সঙ্ঘেন বহুস্সুতো ভিক্খু ভিক্খূহি উপগন্ত্ৰা লাপেতব্বো কথাপেতব্বো. উপট্ঠাপেতব্বোতি সঙ্ঘেন বহুস্সুতো ভিক্খু ভিক্খূহি উপ অচ্চনেন পূজনেন ঠাপেতব্বো. ‘‘সব্বেসং দুক্কট’’ন্তি ৰত্ৰা তদেৰ সমত্থেতুং ৰুত্তং ‘‘ইধ নেৰ থেরা, ন দহরা মুচ্চন্তী’’তি. তেনাতি বহুস্সুতেন ভিক্খুনা. এৰম্পি সতীতি এৰং অসাদিযনেপি সতি. সাযং পাতন্তি সাযঞ্চ পাতো চ সাযংপাতং. উপট্ঠানন্তি উপট্ঠানট্ঠানং, উপট্ঠানত্থায ৰা. তেনাতি বহুস্সুতেন ভিক্খুনা. তেসন্তি মহাথেরানং. অস্সাতি বহুস্সুতস্স ভিক্খুনো. সদ্ধিংচরাতি অত্তনা সদ্ধিং চরন্তীতি সদ্ধিংচরা. অথাপীতি যদিপি. একো ৰা ৰত্তসম্পন্নো ৰদতীতি যোজনা. এসো চ অহঞ্চাতি মযং. নামতুম্হঅম্হসদ্দেসু হি একসেসেন কত্তব্বেসু পরোৰ গহেতব্বো. ৰিহরন্তূতি ৰদন্তীতি যোজনা.

সো আৰাসো গন্তব্বোতি এত্থ কিমত্থায গন্তব্বো, কিং অনুদিৰসং গন্তব্বোতি আহ ‘‘উপোসথকরণত্থায অন্ৰদ্ধমাসং গন্তব্বো’’তি. সো চ খোতি আৰাসো. উতুৰস্সেযেৰাতি হেমন্তগিম্হেযেৰ. উতুৰস্সেযেৰ গন্তব্বোতি অত্থস্স ঞাতব্বভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰস্সানে পনা’’তিআদি. ন্তি কম্মং. তত্থাতি ‘‘ৰস্সং ৰসন্তী’’তিআদিৰচনে. সোতি পাতিমোক্খুদ্দেসকো ভিক্খু. অঞ্ঞস্মিন্তি অপরস্মিং পাতিমোক্খুদ্দেসকে. মাসদ্ৰযন্তি সাৰণমাসপুণ্ণমিতো যাৰ অস্সযুজপুণ্ণমী, তাৰ মাসদ্ৰযং ৰসিতব্বং. ইদং পুরিমৰস্সং উপগন্ত্ৰা পচ্ছিমিকায পক্কমনাদিং সন্ধায ৰুত্তং. সচে পচ্ছিমিকং উপগন্ত্ৰা অনন্তরমেৰ পক্কমনাদিং করোতি, মাসত্তযম্পি ৰসিতব্বং.

৮৭. পারিসুদ্ধিদানকথা

১৬৪. যেন কেনচি অঙ্গপচ্চঙ্গেন ৰিঞ্ঞাপেতীতি পটিৰচনং নিচ্ছারেতুমসক্কোন্তো যেন কেনচি অঙ্গপচ্চঙ্গেন ৰিঞ্ঞাপেতি. উভযথাতি উভযেহি কাযৰাচাসঙ্খাতেহি আকারেহি. কাযৰাচাহি ৰিঞ্ঞাপেতীতি সম্বন্ধো. সব্বেতি অখিলা গিলানা. হত্থপাসেতি সঙ্ঘস্স হত্থপাসম্হি. সচে দূরে হোন্তীতি সচে বহূ গিলানা অঞ্ঞমঞ্ঞং দূরে হোন্তি. তং দিৰসন্তি তস্মিং সঙ্ঘঅপ্পহোনকদিৰসে.

তত্থেৰ পক্কমতীতি এত্থ নিস্সক্কত্থে থপচ্চযোতি আহ ‘‘ততোৰা’’তি, পারিসুদ্ধিহারট্ঠানতো এৰাতি অত্থো. ‘‘গচ্ছতী’’তি ইমিনা কমুধাতুযা পদৰিক্খেপত্থং দস্সেতি, ‘‘কত্থচী’’তি ইমিনা তস্স কম্মং. সামণেরো পটিজানাতীতিআদীসু পটিজাননাকারত্থস্স ইতিসদ্দস্স লোপভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘সামণেরো অহ’’ন্তি এৰং পটিজানাতী’’তিআদি. ভূতংযেৰাতি ৰিজ্জমানংযেৰ. সব্বত্থাতি সব্বেসু ‘‘সিক্খং পচ্চক্খাতকো পটিজানাতী’’তিআদীসু.

সব্বন্তিমেন পরিচ্ছেদেন চতুন্নং ভিক্খূনন্তি সম্বন্ধো. সব্বত্থাতি সব্বেসু ‘‘সঙ্ঘপ্পত্তো ৰিব্ভমতী’’তিআদীসু. এত্থাতি পারিসুদ্ধিহরণে. বহূনম্পীতি এত্থ পিসদ্দেন একেন একস্সাপি, বহূহি একস্সাপি, বহূহি বহূনম্পি আহটা পারিসুদ্ধি আহটাৰ হোতীতি দস্সেতি. সোতি পারিসুদ্ধিহারকো ভিক্খু. যেসন্তি ভিক্খূনং. তস্সেৰাতি পারিসুদ্ধিহারকস্সেৰ. ইতরা পনাতি ইতরেসং পারিসুদ্ধি পন. বিল়ালসঙ্খলিকাতি এত্থ বিল়ালোতি আখুভুজো. সো হি বিল়াসযং আখুং গণ্হিতুং অলতি সমত্থেতীতি বিল়ালোতি ৰুচ্চতি. সঙ্খলিকাতি এতং সত্তানং বন্ধনূপকরণৰিসেসস্স নামং. বিল়ালস্স সঙ্খলিকা তেন সম্বন্ধসম্বন্ধিভাৰেন সম্বন্ধত্তাতি বিল়ালসঙ্খলিকা. ইদং উপলক্খণমত্তং যেসং কেসঞ্চি সঙ্খলিকায গহেতব্বত্তা. তায সদিসা বিল়ালসঙ্খলিকা পারিসুদ্ধীতি অত্থো. ইদং পনেত্থ ওপম্মসংসন্দনং – যথা সঙ্খলিকায পঠমং ৰলযং দুতিযংযেৰ ৰলযং পাপুণাতি, ন ততিযং, এৰমেৰ পঠমং দিন্না পারিসুদ্ধি দুতিযমেৰ পাপুণাতি, ন ততিযন্তি.

আগন্ত্ৰাতি সঙ্ঘস্স হত্থপাসং আগন্ত্ৰা. পাল়িযং সুত্তো ন আরোচেতীতিআদীসু হেত্ৰত্থে পচ্চত্তৰচনং. সুত্তেন নারোচেতীতি হি অত্থো. পারিসুদ্ধিহারকস্স অনাপত্তীতি এত্থ আপত্তীতি অন্ৰযত্থং অত্থাপত্তিতো দস্সেন্তো আহ ‘‘সচে…পে… আপজ্জতী’’তি. অস্সাতি ভিক্খুস্স. উভিন্নম্পীতি পারিসুদ্ধিদাযকস্স, তংহারকস্স চাতি উভিন্নম্পি.

৮৮. ছন্দদানকথা

১৬৫. ছন্দদানেপি ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. উপোসথো কতো হোতীতি পারিসুদ্ধিদাযকস্স চ সঙ্ঘস্স চ উপোসথো কতো হোতি. অঞ্ঞন্তি উপোসথকম্মতো অঞ্ঞং. যং পন কম্মন্তি সম্বন্ধো. কম্মম্পীতি উপোসথকম্মতো অঞ্ঞং কম্মম্পি. এত্থ চ তদহুপোসথে অত্তনো চ সঙ্ঘস্স চ সচে উপোসথকম্মং হোতি, পারিসুদ্ধিযেৰ দাতব্বা. অথ অঞ্ঞং কম্মং হোতি, ছন্দোযেৰ দাতব্বো. যদি উপোসথকম্মঞ্চ অঞ্ঞকম্মঞ্চ হোতি, পারিসুদ্ধি চ ছন্দো চ দাতব্বো. তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘তদহুপোসথে পারিসুদ্ধিং দেন্তেন ছন্দম্পি দাতু’’ন্তি. সীমায ৰাতি বদ্ধসীমায ৰা. অচ্ছিতুন্তি উপৰেসিতুং. ‘‘আস উপৰেসনে’’তি হি ধাতুপাঠেসু (সদ্দনীতিধাতুমালাযং ১৬ সকারন্তধাতু) ৰুত্তং. সামগ্গী ৰাতি কাযসামগ্গী ৰা.

১৬৭. সরতিপি উপোসথং, নপি সরতীতি এত্থ পিসদ্দস্স অনিযমৰিকপ্পত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘একদা সরতি, একদা ন সরতী’’তি. ‘‘একন্ত’’ন্তি ইমিনা নেৰ সরতীতি এত্থ এৰসদ্দস্স সন্নিট্ঠানত্থং দস্সেতি. কম্মং ন কোপেতীতি সম্মুতিলদ্ধোপি অলদ্ধোপি উম্মত্তকো কম্মং ন কোপেতি.

৯১. সঙ্ঘুপোসথাদিকথা

১৬৮. ‘‘সম্মজ্জিত্ৰা’’তি পদমপেক্খিত্ৰা সো দেসোতি এত্থ ‘‘উপযোগত্থে পচ্চত্তৰচন’’ন্তি ৰুত্তং. এতন্তি ‘‘সো দেসো সম্মজ্জিতব্বো’’তিআদিৰচনং. তেনাতি তেন হেতুনা. অট্ঠকথাচরিযা ‘‘সম্মজ্জনী…পে… ৰুচ্চতি’’ ইতি আহূতি যোজনা.

সম্মজ্জনীতি সম্মজ্জনকরণং. পদীপোতি পদীপুজ্জলনং. উদকন্তি উদকট্ঠপনং. আসনেনাতি আসনপঞ্ঞাপনেন. ‘‘ইতী’’তি অজ্ঝাহরিতব্বং. উপোসথস্সাতি নৰৰিধস্স উপোসথস্স পুব্বকরণন্তি সম্বন্ধো. এতানীতি চত্তারি কম্মানি. ৰুচ্চতীতি কথিযতি. ইদং ‘‘এতানী’’তি কম্মস্স চ ‘‘পুব্বকরণ’’ন্তি আকারস্স চ অভেদত্তা আসন্নং আকারমপেক্খিত্ৰা একৰচনৰসেন ৰুত্তং. ‘‘অক্খাতানী’’তি ইদং পন ‘‘ইমানি চত্তারী’’তি কম্মমপেক্খিত্ৰা বহুৰচনৰসেন ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং.

ছন্দপারিসুদ্ধিউতুক্খানন্তি ছন্দক্খানঞ্চ পারিসুদ্ধিক্খানঞ্চ উতুক্খানঞ্চ. ভিক্খুগণনাতি ভিক্খূ গণেত্ৰা অক্খানং. ওৰাদোতি ভিক্খুনীহি যাচিতস্স ওৰাদস্স অক্খানং. এতানীতি এতানি পঞ্চ. পুব্বকরণতো পচ্ছাতি পুব্বকরণস্স করণতো পচ্ছা. এত্থ চ ‘‘পুব্বকরণতো পচ্ছা কত্তব্বানী’’তি ইদং কত্তব্বাকারস্সেৰ ৰিসেসনং, ন অত্থস্স. অযং পন ৰিসেসো – সঙ্ঘসন্নিপাততো পুব্বভাগে কত্তব্বত্তা পুব্বকরণং নাম, উপোসথকরণতো পুব্বভাগে কত্তব্বত্তা পুব্বকিচ্চং নামাতি.

উপোসথোতি উপোসথদিৰসো. যাৰতিকা চ ভিক্খূতি যত্তকা ভিক্খূ. কম্মপত্তাতি উপোসথকম্মস্স পত্তা যুত্তা অনুরূপা. তাৰতিকা ভিক্খূ হত্থপাসং অৰিজহিত্ৰা একসীমাযং ঠিতা চ হোন্তীতি যোজনা. সভাগাপত্তিযোতি ৰত্থুসভাগা আপত্তিযো. ৰজ্জনীযাতি ৰজ্জেতব্বা. পুগ্গলাতি গহট্ঠাদিপুগ্গলা. তস্মিন্তি তস্মিং উপোসথসীমমাল়কে. এতানি চত্তারীতি পাঠসেসো.

আগতেহি তেহি ভিক্খূহীতি যোজনা. পন্নরসোপীতি পিসদ্দেন ন কেৰলং পাল়িযং আগতনযেনেৰ অধিট্ঠাতুং ৰট্টতি, অথ খো ‘‘অজ্জ মে উপোসথো পন্নরসো’’তিপীতি দস্সেতি.

৯২. আপত্তিপটিকম্মৰিধিকথা

১৬৯. ভগৰতা…পে… কাতব্বোতি ইদং ৰেদিতব্বন্তি সম্বন্ধো. ‘‘যস্স সিযা আপত্তীতিআদিৰচনেনেৰ চা’’তিআদিহেতুত্তযেন ‘‘ন সাপত্তিকেন উপোসথো কাতব্বো’’তি যথারুতং অপঞ্ঞত্তম্পি অত্থতো সিদ্ধমেৰাতি দস্সেতি. হেতুত্তযং ‘‘ৰেদিতব্ব’’ন্তি পদেন যোজেতব্বং. থুল্লচ্চযাদীসূতি আদিসদ্দেন পাচিত্তিযপাটিদেসনীযদুক্কটদুব্ভাসিতাপত্তিযো সঙ্গণ্হাতি. ‘‘তং পটিদেসেমী’’তি ইদং সুৰুত্তমেৰ হোতীতি সম্বন্ধো. ন্তি আপত্তিং. তুম্হমূলেতি তুম্হং সন্তিকে. নিগ্গহিতলোপঞ্হি ৰাক্যমেৰ, ন সমাসো. ‘‘তুম্হ’’ ইতি চ ‘‘তুয্হ’’ ইতি চ নৰকত্থেরানং ৰত্তব্বাকারদস্সনমত্তমেৰ, ন ইচ্ছিতত্থৰিপত্তিদস্সনং. ৰুত্তম্পীতি পিসদ্দেন ন কেৰলং পাল়িনযেনেৰ সুৰুত্তং, ইমিনা নযেনপি সুৰুত্তন্তি দস্সেতি. ‘‘পস্সসী’’তি ইদঞ্চ ৰত্তব্বন্তি সম্বন্ধো. ৰত্তব্বাকারং পন সুৰিঞ্ঞেয্যং. ‘‘আম পস্সামী’’তি ইদং পন সুৰুত্তমেৰ হোতীতি সম্বন্ধো. ৰুত্তম্পীতি পিসদ্দো পাল়িনযং সম্পিণ্ডেতি. আযতিং সংৰরেয্যাসীতি এত্থ পন ৰত্তব্বোতি সম্বন্ধো. গরূসু বহুৰচনস্স কত্তব্বত্তা ৰুত্তং ‘‘সংৰরেয্যাথা’’তি. এৰং ৰুত্তেন আপত্তিদেসকেনাতি সম্বন্ধো.

তত্রাতি ‘‘যদা নিব্বেমতিকো’’তি পাঠে. সূরিযে মেঘচ্ছন্নে সতীতি যোজনা. তেন ভিক্খুনা ৰত্তব্বন্তি সম্বন্ধো, ৰত্থুং কিত্তেত্ৰাতি ভোজনসঙ্খাতং ৰত্থুং কিত্তেত্ৰা. তাতি আপত্তিযো.

সভাগা আপত্তীতি এত্থ দ্ৰীসু ৰত্থুসভাগআপত্তিসভাগাসু ৰত্থুসভাগাৰ অধিপ্পেতাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘যং দ্ৰেপি জনা’’তিআদি. যং আপত্তিন্তি সম্বন্ধো. সমানো ভাগো এতাসন্তি সভাগা. দেসেতুং ৰট্টতীতি আপত্তিসভাগাপি ৰত্থুৰিসভাগত্তা দেসেতুং ৰট্টতি. সুদেসিতাৰাতি আপত্তিতো ভিক্খু ৰুট্ঠাতিযেৰাতি অধিপ্পাযো. অঞ্ঞং দুক্কটন্তি সম্বন্ধো. পনসদ্দো গরহত্থজোতকো সুদেসিতায গরহাকারেন পৰত্তত্তা. কিঞ্চাপি সুদেসিতাৰ, পন তথাপীতি যোজনা. ন্তি দুক্কটং. নানাৰত্থুকন্তি দেসনাপটিগ্গহণৰসেন নানাৰত্থুকং.

১৭০. সভাগোযেৰ ৰত্তব্বো, ন ৰিসভাগো. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. তস্সাতি ৰিসভাগস্স. ইতোতি সঙ্ঘসন্নিপাততো.

৯৫. অনাপত্তিপন্নরসকাদিকথা

১৭২. তে ন জানিংসূতি এত্থ জাননাকারদস্সনত্থং ‘‘সীমং ওক্কন্তাতি ৰা ওক্কমন্তীতি ৰা’’তি ৰুত্তং. ওক্কন্তাতি ৰাতি পৰিসিত্থ ইতি ৰা. তেসন্তি চতুন্নং ৰা অতিরেকানং ৰা ভিক্খূনং. ৰগ্গা সমগ্গসঞ্ঞিনোতি এত্থ কস্মা ৰগ্গা, কস্মা সমগ্গসঞ্ঞিনোতি আহ ‘‘তেস’’ন্তিআদি. তত্থ তেসন্তি অঞ্ঞেসং ভিক্খূনং. সীমং ওক্কন্তত্তাতি সীমং পৰিসিতত্তা, ৰগ্গা হুত্ৰাতি সম্বন্ধো. সমগ্গো ইতি সঞ্ঞা সমগ্গসঞ্ঞা, সা এতেসমত্থীতি সমগ্গসঞ্ঞিনো.

১৭৫. কুক্কুচ্চপকতাতি পদস্স ‘‘ইচ্ছাপকতো’’তি পদেন সমানভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘যথা’’তিআদি. পুব্বভাগেতি উপোসথকম্মতো পুব্বভাগে. সন্নিট্ঠানং কত্ৰাপীতি কপ্পতেৰাতি সন্নিট্ঠানং কত্ৰাপি. ‘‘অভিভূতা’’তি ইমিনা পকতাতি এত্থ পপুব্বকরধাতুযা উপসগ্গৰসেন অভিভৰনত্থং দস্সেতি.

১৭৬. যথা হেট্ঠা ৰগ্গাৰগ্গসঞ্ঞীপন্নরসকাদীসু দুক্কটং ৰুত্তং, এৰমকত্ৰা কস্মা ‘‘থুল্লচ্চয’’ন্তি আহ ‘‘অকুসলবলৰতাযা’’তি.

১০০. সীমোক্কন্তিকপেয্যালকথা

১৭৭. আৰাসিকেনআগন্তুকপেয্যালে সব্বং ৰেদিতব্বন্তি সম্বন্ধো. ৰেদিতব্বাকারং সহ উপমায দস্সেন্তো আহ ‘‘যথা’’তিআদি. আগন্তুকেনআৰাসিকপেয্যালে পন আনেতব্বন্তি সম্বন্ধো. পুরিমপেয্যালেতি আৰাসিকেনআগন্তুকপেয্যালে. আগন্তুকেনআগন্তুকপেয্যালে পন যোজেতব্বোতি সম্বন্ধো. এত্থ চ পেয্যালন্তি সদিসনযস্স চ তংজাননঞাণস্স চ পাতব্বং রক্খনং পেয্যং, পেয্যং, পেয্যে ৰা, পেয্যায ৰা অলতি সমত্থেতীতি পেয্যালন্তি ৰচনত্থো কাতব্বো.

১৭৮. আৰাসিকানং চাতুদ্দসো হুত্ৰা কস্মা আগন্তুকানং পন্নরসোতি আহ ‘‘যেস’’ন্তিআদি. তত্থ যেসন্তি আগন্তুকানং. তিরোরট্ঠতোতি আৰাসিকানং রট্ঠস্স অঞ্ঞরট্ঠতো. তিরোজনপদতোতি একরট্ঠেপি অঞ্ঞজনপদতো. চাতুদ্দসিকং অকংসূতি সঞ্ঞানানত্তৰসেন চাতুদ্দসিকং অকংসু. অনুৰত্তিতব্বন্তি অনুমতিং ৰত্তিতব্বং. ন পটিক্কোসিতব্বন্তি ‘‘ন চাতুদ্দসো’’তি ৰত্ৰা ন ৰারিতব্বং. ন অকামাতি এত্থ কমুধাতু ইচ্ছত্থো, করণত্থে চ নিস্সক্কৰচনন্তি আহ ‘‘ন অনিচ্ছায দাতব্বা’’তি.

১০১. লিঙ্গাদিদস্সনকথা

১৭৯. ‘‘আৰাসিকানং আকার’’ন্তি ইমিনা আৰাসিকাকারন্তি পদস্স ছট্ঠীসমাসং দস্সেতি. সব্বত্থাতি সব্বেসু ‘‘আৰাসিকলিঙ্গ’’ন্তিআদীসু. যেনাতি সুপঞ্ঞত্তমঞ্চপীঠাদিনা, গণ্হতীতি সম্বন্ধো. তেসন্তি আৰাসিকানং. আচারসণ্ঠানন্তি আচারসণ্ঠিতিং. সো সুপঞ্ঞত্তমঞ্চপীঠাদিকো আকারো নামাতি যোজনা. ন্তি সুপঞ্ঞত্তমঞ্চপীঠাদিং, গমযতীতি সম্বন্ধো. তত্থ তত্থাতি তস্মিং তস্মিং ঠানে. লীনে আৰাসিকেতি সম্বন্ধো. তং সুপঞ্ঞত্তমঞ্চপীঠাদি লিঙ্গং নামাতি যোজনা. ‘‘অদিস্সমানে’’তি ইমিনা লীনেতি পদস্স অত্থং দস্সেতি. ‘‘জানাপেতী’’তি ইমিনা গমযতীতি পদস্স ঞাণত্থং দস্সেতি. ন্তি সুপঞ্ঞত্তমঞ্চপীঠাদিং. তেতি আৰাসিকা. তং সুপঞ্ঞত্তমঞ্চপীঠাদি নিমিত্তং নামাতি যোজনা. যেনাতি সুপঞ্ঞত্তমঞ্চপীঠাদিনা. তেতি আৰাসিকা উদ্দিসিযন্তি, সো সুপঞ্ঞত্তমঞ্চপীঠাদিকো উদ্দেসো নামাতি যোজনা. ইমেহি পদেহি আকিরিযন্তি পকাসিযন্তি এতেনাতি আকারো, লীনে গমযতি বোধেতীতি লিঙ্গং. নিমিযন্তি পরিচ্ছিজ্জ ঞাযন্তি এতেনাতি নিমিত্তং, উদ্দিসিযন্তি অপদিসিযন্তি এতেনাতি উদ্দেসোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. সব্বমেতন্তি ‘‘আৰাসিকাকার’’ন্তিআদি এতং সব্বং. যথাযোগন্তি পাল়িযং যোগানুরূপং. তত্থাতি আগন্তুকাকারাদীসু. ‘‘অম্হাকং ইদ’’ন্তি ন ঞাতব্বন্তি অঞ্ঞাতং, তদেৰ অঞ্ঞাতকং, নিসীদনাদি. ‘‘অম্হাকং ইদ’’ন্তি অজাননং নাম অত্তনো অসন্তকত্তা, অঞ্ঞেসমেৰ সন্তকত্তা হোতীতি আহ ‘‘অঞ্ঞেসং সন্তক’’ন্তি. উদকনিস্সেকন্তি সিঞ্চনৰিরহিতং উদকং. বহুৰচনস্সাতি ‘‘ধোতান’’ন্তি এত্থ ছট্ঠীবহুৰচনস্স. একৰচনন্তি ‘‘ধোতস্সা’’তি একৰচনং. পচ্ছিমপাঠে মলং ধুনাতি অনেনাতি ধোতং, ধোতঞ্চ তং উদকঞ্চেতি ধোতউদকং, তমেৰ নিস্সেকং ধোতউদকনিস্সেকং.

১৮০. সমানসংৰাসকদিট্ঠিন্তি পদস্স ইতিলোপসমাসং দস্সেন্তো আহ ‘‘সমানসংৰাসকা এতেতি দিট্ঠি’’ন্তি. এতেতি আৰাসিকা ভিক্খূ. ‘‘লদ্ধি’’ন্তি ইমিনা ন পুচ্ছন্তীতি পদস্স কম্মং দস্সেতি. নানাসংৰাসকভাৰন্তি তেসং লদ্ধিনানাসংৰাসকভাৰং. ‘‘মদ্দিতু’’ন্তি ইমিনা নাভিৰিতরন্তীতি এত্থ অভিসদ্দস্সত্থং দস্সেতি. ‘‘অভিভৰিতু’’ন্তি ইমিনা চ তদেৰত্থং দস্সেতি. নানাসংৰাসকভাৰস্স মদ্দনং নাম লদ্ধিনিস্সজ্জাপনন্তি আহ ‘‘তং দিট্ঠিং ন নিস্সজ্জাপেন্তী’’তি.

১০৩. নগন্তব্বগন্তব্বৰারকথা

১৮১. সভিক্খুকাতি পদস্স সংৰিজ্জন্তি ভিক্খূ এতস্মিমাৰাসেতি সভিক্খুকোতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘যস্মিং আৰাসে’’তিআদি. ন্তি আৰাসং. তদহেৰাতি তদহুপোসথে এৰ. ইমিনা সচে সক্কোতি, তদহেৰ গন্তুং, সো গন্তব্বোতি দস্সেতি. ‘‘অকত্ৰা’’তি ইমিনা কত্ৰা পন গন্তব্বোতি দস্সেতি. ‘‘অঞ্ঞত্রা’’তি নিপাতো ‘‘ৰিনা’’তি নিপাতস্স পরিযাযোতি আহ ‘‘ৰিনা’’তি. অত্তচতুত্থেন ৰা অত্তপঞ্চমেন ৰা সঙ্ঘেন গন্তুং ৰট্টতীতি যোজনা. এত্থ চ ‘‘অত্তচতুত্থেন ৰা’’তি ইদং উপোসথকম্মং সন্ধায ৰুত্তং. ‘‘অত্তপঞ্চমেন ৰা’’তি ইদং পৰারণাকম্মং সন্ধায ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. ৰিহারেতি ৰিহারসীমায মহাসীমাযন্তি অত্থো. ইদঞ্হি ৰিহারসীমানং অভেদেন ৰুত্তং. সীমাপীতি খণ্ডসীমাপি. ন গন্তব্বাতি সঙ্ঘস্স গরুকত্তা ন গন্তব্বা. এত্থাতি খণ্ডসীমাদীসু. তস্সাতি ভিক্খুস্স. গন্তুং ৰট্টতীতি গণুপোসথট্ঠানতো গন্তুং ৰট্টতি, সঙ্ঘুপোসথট্ঠানতো পন ন ৰট্টতিযেৰাতি দট্ঠব্বং. ৰিস্সট্ঠউপোসথা আৰাসাপি অঞ্ঞং গন্তুং ৰট্টতীতি যোজনা. আরঞ্ঞকেনাপীতি অরঞ্ঞে এককেন নিৰাসেনপি. তত্থাতি অঞ্ঞৰিহারে. উপোসথন্তি সঙ্ঘুপোসথঞ্চ গণুপোসথঞ্চ.

১৮২. ন্তি আৰাসং. তত্থাতি তং আৰাসং. গন্তুং সক্কোমি ইতি জানেয্যাতি যোজনা. তত্থাতি তস্মিং আৰাসে. ইমিনা নেৰ কতোতি সম্বন্ধো. নেৰ কতো ভৰিস্সতি ইতি জানেয্যাতি যোজনা.

১০৫. ৰজ্জনীযপুগ্গলসন্দস্সনকথা

১৮৩. হত্থপাসূপগমনমেৰাতি উপোসথসঙ্ঘাদীনং হত্থপাসস্স উপগমনমেৰ. ইদং পারিৰাসিযপারিসুদ্ধিদানং নাম ন ৰট্টতীতি যোজনা. তস্সাতি পারিৰাসিযপারিসুদ্ধিদানস্স. অনুপোসথেতি এত্থ অকারস্স অঞ্ঞত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অঞ্ঞস্মিং দিৰসে’’তি. তত্থ অঞ্ঞস্মিন্তি দ্ৰীহি উপোসথেহি অঞ্ঞস্মিং. যা সঙ্ঘসামগ্গী করিযতি, তথারূপিন্তি যোজনা. কোসম্বকভিক্খূনন্তি কোসম্বিযং নিৰাসীনং ভিক্খূনং. সামগ্গী ৰিয যা সামগ্গীতি যোজনা. ‘‘ঠপেত্ৰা’’তি ইমিনা অঞ্ঞত্রাতি নিপাতস্স অত্থং দস্সেতি. যে পনাতি ভিক্খূ পন সমগ্গা হোন্তীতি সম্বন্ধো. উপোসথেযেৰাতি উপোসথদিৰসেযেৰ.

ইতি উপোসথক্খন্ধকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

৩. ৰস্সূপনাযিকক্খন্ধকং

১০৭. ৰস্সূপনাযিকানুজাননকথা

১৮৪. ৰস্সূপনাযিকক্খন্ধকে ‘‘অননুঞ্ঞাতো’’তি ইমিনা অপঞ্ঞত্তোতি এত্থ ঞাধাতুযা অনুজাননত্থং দস্সেতি, ‘‘অসংৰিহিতো’’তি ইমিনা ঞাধাতুযা ঠপনত্থং. তেধাতি তে ইধ. ইধসদ্দো সাসনঞ্চ লোকঞ্চ দেসঞ্চ পদপূরণঞ্চ উপাদায ৰত্ততি, ইধ পন পদপূরণেতি দস্সেন্তো আহ ‘‘ইধসদ্দো নিপাতমত্তো’’তি. সংহননং সঙ্ঘাতো, ৰিনাসোতি অত্থো. ইতি ইমমত্থং দস্সেতি ‘‘ৰিনাস’’ন্তি ইমিনা. সকুন্তকসদ্দো সকুণপরিযাযোতি আহ ‘‘সকুণা’’তি. সকুণাতি চ ৰিহঙ্গমা. তে হি আকাসে গন্তুং সক্কোন্তীতি সকুণাতি ৰুচ্চন্তি. সংকসাযিস্সন্তীতি এত্থ ‘‘সং কসে অচ্ছনে’’তি ধাতুপাঠেসু (সদ্দনীতিধাতুমালাযং ১৬ সকারন্তধাতু) ৰুত্তত্তা সংপুব্বো কসেধাতু অচ্ছনত্থোতি আহ ‘‘ৰসিস্সন্তী’’তি. একারন্তোযং ধাতু. নিবদ্ধৰাসন্তি নিচ্চৰাসং. ৰস্সাননামকেতি ৰস্সানউতুনামকে. ৰস্সানস্স চতুমাসত্তা ‘‘তেমাসে’’তি ৰুত্তং. ৰস্সূপনাযিকাতি এত্থ নীধাতু গমনত্থোতি আহ ‘‘ৰস্সূপগমনানী’’তি. অপরজ্জূতি পুণ্ণমিতো অপরং অহন্তি অপরজ্জু, অহত্থে জ্জুপচ্চযো, অত্থতো পাটিপদদিৰসো. অযং অপরজ্জুসদ্দো পঠমন্তনিপাতো. অস্সাতি আসল়্হীপুণ্ণমিযা. অসমানাধিকরণৰিসযো বাহিরত্থসমাসোযং, অতিক্কন্তায সতিযাতি যোজনা. অপরস্মিং দিৰসেতি পাটিপদদিৰসে. অস্সাতি সাৰণমাসপুণ্ণমিযা. তস্মাতি যস্মা চ অপরজ্জুগতা, যস্মা চ মাসগতা, তস্মা. ‘‘অনন্তরে পাটিপদদিৰসে’’তি ইমিনা পাল়িযং অপরজ্জুগতায আসল়্হিযা অনন্তরে পাটিপদদিৰসে পুরিমিকা উপগন্তব্বাতি অত্থং দস্সেতি. আসল়্হিযাতি আসল়্হীপুণ্ণমিযা. পচ্ছিমনযেপি মাসগতায আসল়্হিযা অনন্তরে পাটিপদদিৰসে পচ্ছিমিকা উপগন্তব্বাতি অত্থো দট্ঠব্বো. আসল়্হিযাতি আসল়্হীপুণ্ণমিযা সমীপে পৰত্তত্তা আসল়্হীসঙ্খাতায সাৰণপুণ্ণমিযাতি অত্থো. পাটিপদদিৰসেযেৰ ৰস্সং উপগন্তব্বন্তি সম্বন্ধো. সকিং ৰাতিআদীসু ৰাসদ্দো অনিযমৰিকপ্পত্থো. নিচ্ছারেত্ৰাতি নিচ্চারেত্ৰা, উচ্চারেত্ৰাতি অত্থো. অফুট্ঠক্খরসঞ্ঞোগেহি পরো ক্ৰচি ফুট্ঠত্তমাপজ্জতি ‘‘নিক্খমতী’’তিআদীসু ৰিয. তস্মা পরস্স চকারস্স ছকারং কত্ৰা ‘‘নিচ্ছারেত্ৰা’’তি ৰুত্তং.

১০৮. ৰস্সানেচারিকাপটিক্খেপাদিকথা

১৮৫. আপত্তি ৰেদিতব্বাতি অনপেক্খগমনেন উপচারাতিক্কমে সাপেক্খগমনেন অঞ্ঞত্থ অরুণুট্ঠাপনে আপত্তি ৰেদিতব্বা. ৰিহারগণনায আপত্তিযো ৰেদিতব্বাতি এত্থ ৰস্সূপনাযিকদিৰসে ৰস্সং অনুপগন্তুকামতাচিত্তেন ৰিহারং অতিক্কমেয্য, ৰিহারগণনায আপত্তিযো ৰেদিতব্বা. তমেৰত্থং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘সচে হী’’তিআদি. তং দিৰসন্তি তস্মিং ৰস্সূপগমনদিৰসে. সতং আপত্তিযোতি এত্থ সতন্তি সঙ্খ্যাপধানত্তা একৰচনন্তি সদ্দসত্থেসু ৰুত্তং. একা এৰ আপত্তীতি অত্তনো ৰিহারস্স অতিক্কমনেযেৰ একা এৰ আপত্তি. কেনচি অন্তরাযেন অনুপগতেনাতি সম্বন্ধো.

ৰস্সনামো ইমস্সত্থীতি ৰস্সোতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰস্সনামক’’ন্তি. ‘‘পঠমং মাস’’ন্তি ইমিনা অঞ্ঞপদস্স সরূপং দস্সেতি. পঠমং মাসন্তি চতূসু ৰস্সমাসেসু পঠমং মাসং. উক্কড্ঢিতুকামোতি উপরি কড্ঢিতুকামো. আসল়্হীমাসমেৰ, ন সাৰণমাসন্তি অত্থো. জুণ্হসদ্দো চন্দপভাযুত্তো মাসোতি আহ ‘‘মাসে’’তি. চন্দপভাযুত্তো মাসোতি আহ ‘‘মাসে’’তি. চন্দপভাযুত্তো হি মাসো জোততি দিপ্পতীতি জুণ্হোতি ৰুচ্চতি. তস্মা ‘‘মাসে’’তি সামঞ্ঞতো ৰুত্তেপি পুণ্ণমিযুত্তো মাসোৰ গহেতব্বো. কাচি পরিহানি নামাতি কিঞ্চি সীলাদীনং হাযনং নাম. অঞ্ঞস্মিম্পীতি ৰস্সূপগমনতো অঞ্ঞস্মিম্পি. ধম্মিকেতি ধম্মেন যুত্তে.

১০৯. সত্তাহকরণীযানুজাননকথা

১৮৭. সত্তাহকরণীযেসু এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. ‘‘সত্তাহকরণীযেনা’’তি পদস্স সত্তমীসমাসঞ্চ অনীযসদ্দস্স কম্মত্থঞ্চ দস্সেন্তো আহ ‘‘সত্তাহব্ভন্তরে যং কত্তব্ব’’ন্তি. তত্থ ‘‘সত্তাহব্ভন্তরে’’তি ইমিনা সত্তমীসমাসং দস্সেতি, ‘‘কত্তব্ব’’ন্তি ইমিনা কম্মত্থং. ‘‘সত্তাহব্ভন্তরে’’তি ইমিনা সত্তাহস্স অব্ভন্তরং সত্তাহন্তি উত্তরপদলোপং দস্সেতি. পহিতে গন্তুন্তি এত্থ পহিতেসদ্দস্স কত্তুকম্মানি দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘ভিক্খুআদীহি দূতে’’তি. তত্থ ‘‘ভিক্খুআদীহী’’তি ইমিনা কত্তারং দস্সেতি, ‘‘দূতে’’তি ইমিনা কম্মং. সত্তাহন্তি এত্থ উত্তরপদলোপঞ্চ ভুম্মত্থে উপযোগৰচনঞ্চ দস্সেন্তো আহ ‘‘অন্তোসত্তাহেযেৰা’’তি. তত্থেৰাতি তস্মিং পহিতট্ঠানেযেৰ. ‘‘ন উট্ঠাপেতব্বো’’তি ইমিনা ‘‘সত্তাহেযেৰা’’তি এত্থ এৰসদ্দস্স ফলং দস্সেতি.

১৮৯. রসো এতস্মিং অত্থীতি রসৰতীতি ৰুত্তে ভত্তগেহং গহেতব্বন্তি আহ ‘‘ভত্তগেহং ৰুচ্চতী’’তি. ভত্তগেহন্তি ভত্তপচনগেহং. পুরাযং সুত্তন্তোতি এত্থ পুরা অযন্তি পদচ্ছেদং কত্ৰা পুরাসদ্দো যাৰপরিযাযোতি আহ ‘‘যাৰ অযং সুত্তন্তো’’তি. ন পলুজ্জতীতি এত্থ লুজধাতু ৰিনাসত্থোতি আহ ‘‘ন ৰিনস্সতী’’তি. পরিসঙ্খতন্তি পরিসঙ্খরিতব্বং. সব্বত্থাতি সব্বেসু পহিতেসু. ইমিনাৰ কপ্পিযৰচনেনাতি ইমিনা এৰ কপ্পিযেন তিৰাক্যসঙ্খাতেন ৰচনেন. এতেসন্তি এতেসং তিণ্ণং ৰাক্যানং. ৰেৰচনেনাতি ‘‘যঞ্ঞঞ্চ যজিতুং, সুত্তঞ্চ উগ্গণ্হিতুং, সমণে চ দস্সিতু’’ন্তি পরিযাযেন. সত্তসূতি উপাসক উপাসিক ভিক্খুভিক্খুনী সিক্খমান সামণের সামণেরী সঙ্খাতাসু সত্তসু.

১১০. পঞ্চন্নং অপ্পহিতেপি অনুজাননকথা

১৯৩. পগেৰ পহিতেতি ইমিনা ‘‘অপহিতেপি গন্তব্ব’’ন্তি এত্থ পিসদ্দস্স সম্ভাৰনত্থং দস্সেতি. পঞ্চন্নং সহধম্মিকানং সন্তিকং গন্তব্বভাৰস্স কারণং ৰিভজিত্ৰা দস্সেন্তো আহ ‘‘ভিক্খু গিলানো হোতী’’তিআদি. দসহীতি ‘‘সঙ্ঘো কম্মং কত্তুকামো হোতি, কতং ৰা সঙ্ঘেন কম্মং হোতী’’তি ইদং অঙ্গং একং কত্ৰা দসহি. নৰহীতি পরিৰাসারহং অপনেত্ৰা নৰহি. চতূহীতি গিলানঅনভিরতিকুক্কুচ্চদিট্ঠিগতউপ্পন্নসঙ্খাতেহি চতূহি. ইতি ইমেহি ছহীতি যোজনা. সামণেরস্সপি ছহীতি এত্থ ছন্নং সরূপং ৰিত্থারেত্ৰা দস্সেন্তো আহ ‘‘আদিতো’’তিআদি. তং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ. সামণেরিযা সন্তিকং পঞ্চহি গন্তব্বন্তি যোজনা. পরতোতি পরস্মা, পরস্মিং ৰা. অন্ধকট্ঠকথাযং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. যে ঞাতকা ৰা যে অঞ্ঞাতকা ৰা অত্থি, তেসম্পীতি যোজনা. ন্তি ৰচনং.

১১২. পহিতেযেৰঅনুজাননকথা

১৯৯. ভিক্খুগতিকোতি ভিক্খু এৰ গতি পতিট্ঠা এতস্সাতি ভিক্খুগতিকোতি ৰুত্তে ভিক্খুনিস্সিতকো পুরিসোতি আহ ‘‘ভিক্খূহি সদ্ধিং ৰসনকপুরিসো’’তি. পলুজ্জতীতি ৰিনস্সতি. ভণ্ডং ছেদাপিতন্তি এত্থ ভণ্ডসদ্দো পরিক্খারত্থো এৰ, ন মূলধনত্থোতি আহ ‘‘দব্বসম্ভারভণ্ড’’ন্তি. ছেদাপিতন্তি চুরাদিগণিকধাতুং ‘‘ছিন্দাপিত’’ন্তি রুধাদিগণিকধাতুযা ৰণ্ণেতি. দজ্জাহন্তি একারলোপসন্ধীতি আহ ‘‘দজ্জে অহ’’ন্তি. ‘‘দজ্জেহ’’ন্তিপি পাঠো. এৰঞ্হি সতি অকারলোপসন্ধি. দজ্জেতি দদেয্যং, দদামি ৰা. সঙ্ঘকরণীযেনাতি সঙ্ঘস্স কাতব্বেন কিচ্চেন. তমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘যংকিঞ্চী’’তিআদি. তত্থ যংকিঞ্চি কাতব্বন্তি যোজনা. চেতিযছত্তৰেদিকাদীসূতি চেতিযস্স ছত্তে চ ৰেদিকায চ. আদিসদ্দেন সুধালিম্পাদযো সঙ্গণ্হাতি. তস্সাতি সঙ্ঘকরণীযস্স. নিপ্ফাদনত্থং গন্তব্বন্তি সম্বন্ধো.

এত্থাতি ৰস্সূপনাযিকক্খন্ধকে. ‘‘অনিমন্তিতেনা’’তি পদং ‘‘গন্তু’’ন্তি পদে ভাৰকত্তা. গন্তুন্তি গমিতুং, গমনং ৰা ‘‘ন ৰট্টতী’’তি পদে কত্তা. পঠমংযেৰাতি ধম্মস্সৰনতো পঠমমেৰ. সন্নিপতিতব্বং ইতি কতিকা কতা হোতীতি যোজনা. ভণ্ডকন্তি চীৰরাদিভণ্ডকং. গন্তুং ন ৰট্টতীতি সযমেৰ গন্তুং ন ৰট্টতীতি অত্থো দট্ঠব্বো. তেন ৰুত্তং ‘‘সচে পনা’’তিআদি. তত্থাতি তং ৰিহারং. ‘‘ৰট্টতী’’তি ইমিনা ৰস্সচ্ছেদো চ আপত্তি চ ন হোতীতি দস্সেতি. অত্থাযপীতি পিসদ্দেন ‘‘ভণ্ডকং ধোৰিস্সামী’’তি অত্থং অপেক্খতি. ন্তি অন্তেৰাসিকং. ৰট্টতীতি আচরিযস্স আণায সত্তাহে অনতিক্কন্তে ৰট্টতি, ৰস্সচ্ছেদো চ আপত্তি চ ন হোতি. সত্তাহে অতিক্কন্তে ৰস্সচ্ছেদোৰ হোতি, ন আপত্তীতি অধিপ্পাযো.

১১৩. অন্তরাযে অনাপত্তিৰস্সচ্ছেদকথা

২০১. অৰিদূরেতি আসন্নে. তত্থাতি গামে. সত্তাহৰারেনাতি সত্তাহে একৰারেন. অরুণো উট্ঠাপেতব্বোতি ৰিহারে অরুণো উট্ঠাপেতব্বো. তত্রেৰাতি গামেযেৰ. মযন্তি ভিক্খূ সন্ধায ৰুত্তং. পুন মযন্তি মনুস্সে সন্ধায ৰুত্তং. তেসংযেৰাতি ৰস্সচ্ছেদভিক্খূনং এৰ. ন্তি সলাকভত্তাদিং. ৰস্সগ্গেনাতি ৰস্সগণনায.

ৰস্সাৰাসিকন্তি ৰস্সাৰাসানং দাতব্বং চীৰরং. তত্থাতি তস্মিং ৰিহারে. যেসং পাপিতন্তি সম্বন্ধো. ৰিহারেতি ৰুট্ঠিতগামৰিহারে. উপনিক্খিত্তকং ভণ্ডন্তি সম্বন্ধো. ইধাতি ভিক্খুনো নিৰাসট্ঠানে. যং চীৰরাদিৰেভঙ্গিযভণ্ডং অত্থি, তন্তি যোজনা. তত্থেৰাতি ৰুট্ঠিতগামৰিহারে এৰ. ইতোতি খেত্তৰত্থুআদিতো. কপ্পিযকারকানং হত্থেতি সম্বন্ধো. তত্রুপ্পাদেপীতি তস্স ৰিহারস্স দিন্নখেত্তৰত্থুআদিতো উপ্পাদে পচ্চযেপি. ‘‘তত্থেৰ গন্ত্ৰা অপলোকেত্ৰা ভাজেতব্ব’’ন্তি ৰচনস্স যুত্তিং দস্সেন্তো আহ ‘‘সঙ্ঘিকঞ্হী’’তিআদি. অন্তোৰিহারে ৰাতি অন্তোসীমায ৰা. উভযত্থাতি অন্তোসীমবহিসীম সঙ্খাতেসু দ্ৰীসু ঠানেসু ঠিতং ৰেভঙ্গিযভণ্ডন্তি সম্বন্ধো.

১১৪. সঙ্ঘভেদে অনাপত্তিৰস্সচ্ছেদকথা

২০২. ভিন্নোতি এত্থ তপচ্চযস্স অতীতত্থে অযুত্তভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘ভিন্নে সঙ্ঘে করণীযং নত্থী’’তি. যো পনাতি সঙ্ঘো পন. ইদং ‘‘ভিজ্জিস্সতী’’তিপদে কত্তা, ‘‘আসঙ্কিতো’’তিপদে কম্মং. ‘‘ভিজ্জিস্সতী’’তি ইমিনা ভিন্নোতি এত্থ তপচ্চযস্স অনাগতত্থে পৰত্তভাৰং দস্সেতি. ভিক্খুনীহি সঙ্ঘো ভিন্নোতি এত্থ কিং ভিক্খুনীহি সঙ্ঘো ভিন্নোতি দট্ঠব্বোতি আহ ‘‘ন ভিক্খুনীহি সঙ্ঘো ভিন্নোতি দট্ঠব্বো’’তি. এতন্তি ভিক্খুনীহি অভিন্নভাৰং. এতা পনাতি ভিক্খুনিযো পন. তন্তি সঙ্ঘং. এতন্তি ‘‘সম্বহুলাহি ভিক্খুনীহি সঙ্ঘো ভিন্নো’’তি ৰচনং.

১১৫. ৰজাদীসু ৰস্সূপগমনকথা

২০৩. ‘‘গোপালকানং নিৰাসট্ঠান’’ন্তি ইমিনা গোপালকা গাৰো ৰিয ৰজে নিৰসন্তীতি দস্সেতি.

উপকট্ঠসদ্দো আসন্নপরিযাযোতি আহ ‘‘আসন্নাযা’’তি. তত্থাতি কুটিকাযং. ইধাতি ইমিস্সং কুটিকাযং. অৰিহারত্তা ‘‘ইধাতি’’সামঞ্ঞৰসেন ৰুত্তং. তিক্খত্তুন্তি ইদং উক্কট্ঠৰসেন ৰুত্তং. হেট্ঠা হি ‘‘সকিং ৰা দ্ৰিক্খত্তুং ৰা তিক্খত্তুং ৰা’’তি (মহাৰ. অট্ঠ. ১৮৪) ৰুত্তত্তা সকিম্পি ৰট্টতীতি দট্ঠব্বং. তম্পীতি সালাসঙ্খেপেন ঠিতসকটম্পি. ‘‘আলযো’’তি ইমিনা ‘‘ইধ ৰস্সং উপেমী’’তি ৰচীভেদো ন কাতব্বোতি দস্সেতি. আলযোতি চ সত্থে ‘‘ইধ ৰস্সং ৰসিস্সামী’’তি চিত্তস্স অল্লীযনং. মগ্গপটিপন্নেযেৰ সত্থেতি অনাদরে ভুম্মৰচনং. তত্থেৰাতি সত্থেযেৰ. সত্থো অতিক্কমতীতি সম্বন্ধো. তত্থাতি পত্থিতট্ঠানে. ৰিপ্পকিরতীতি ৰিসুং ৰিসুং গচ্ছতি. সচে অগামকে ঠানে ৰিপ্পকিরতি, পুরিমং গামং সন্নিৰত্তিতব্বং. ন অঞ্ঞগামং গন্তব্বং. ততোতি গামতো.

উপগন্তব্বন্তি ‘‘ইধ ৰস্সং উপেমী’’তি তিক্খত্তুং ৰত্ৰা উপগন্তব্বং. তত্থেৰাতি সমুদ্দেযেৰ. কূলন্তি তীরং. তঞ্হি কুলতি উদকং আৰরতীতি কূলন্তি ৰুচ্চতি. অযঞ্চাতি নাৰাযং ৰস্সূপগমনভিক্খু. অনুতীরমেৰাতি অনুক্কমেন, অনুসারেন ৰা তীরমেৰ. অঞ্ঞত্থাতি পঠমলদ্ধগামতো অঞ্ঞস্মিং ঠানে. তত্থেৰাতি পঠমলদ্ধগামেযেৰ.

ইতীতিআদি নিগমনং. পৰারেতুঞ্চ লভতীতি এত্থ চসদ্দো ৰাক্যসম্পিণ্ডনত্থো. পুরিমেসু চ পনাতি এত্থ চসদ্দো ব্যতিরেকত্থো, পনসদ্দো ৰিসেসত্থজোতকো. অনাপত্তি হোতীতি অনাপত্তিমত্তমেৰ হোতি.

১১৬. ৰস্সং অনুপগন্তব্বট্ঠানকথা

২০৪. রুক্খসুসীরেযেৰাতি রুক্খস্স ৰিৰরে এৰ. ৰিৰরঞ্হি সু সং ইরতি গচ্ছতীতি সুসীরোতি ৰুচ্চতি. পদরচ্ছদনন্তি ফলকেহি ছাদিতং. পৰিসনদ্ৰারন্তি পৰিসননিক্খমনদ্ৰারং. পৰিসনঞ্চ নিক্খমনঞ্চ পৰিসনন্তি ৰিরূপেকসেসেন কাতব্বং. খাণুমত্থকেতি খাণুনো উপরি. ৰিটভীতি ৰিটং অঞ্ঞমঞ্ঞৰেধনং অপতি গচ্ছতীতি ৰিটপো, পকারস্স ভকারং, ইত্থিলিঙ্গজোতকঈপচ্চযঞ্চ কত্ৰা ৰিটভীতি ৰুচ্চতি. তত্থাতি অট্টকে. যস্সাতি ভিক্খুনো, নত্থীতি সম্বন্ধো. পঞ্চন্নং ছদনানন্তি তিণপণ্ণইট্ঠকাসিলাসুধাসঙ্খাতানং (চূল়ৰ. ৩০৩) পঞ্চন্নং ছদনানং. ইদঞ্চ যেভুয্যৰসেন ৰুত্তং পদরচ্ছদনাদীনম্পি গহিতত্তা. দ্ৰারবন্ধনন্তি দ্ৰারেন বন্ধিতব্বং. ছৰকুটিকাতি ছৰানং সযনট্ঠানে সুসানে কতা কুটিকা ছৰকুটিকাতি ৰুচ্চতি. টঙ্কিতমঞ্চাদীতিআদিসদ্দেন টঙ্কিতপীঠং সঙ্গণ্হাতি. তত্থাতি ছৰকুটিযং. অঞ্ঞং কুটিকন্তি ছৰকুটিতো অঞ্ঞং কুটিকং. আৰরণন্তি ভিত্তিং. দ্ৰারন্তি পৰিসননিক্খমনদ্ৰারং. ছত্তকুটিকা নামেসাতি এসা ছত্তেন কতা কুটিকা নাম. মহন্তেন কপল্লেন কুটিকং কত্ৰাতি সম্বন্ধো.

১১৭. অধম্মিককতিকাকথা

২০৫. অঞ্ঞাপীতি ‘‘অন্তরাৰস্সং ন পব্বাজেতব্ব’’ন্তি কতিকায অঞ্ঞাপি. কতিকা হোতীতি সম্বন্ধো. তস্সাতি অধম্মিককতিকায. ৰুত্তন্তি চতুত্থপারাজিকৰণ্ণনাযং (পারা. অট্ঠ. ২.২২৬) ৰুত্তং.

১১৮. পটিস্সৰদুক্কটাপত্তিকথা

২০৭. পটিস্সৰে আপত্তি দুক্কটস্সাতি এত্থ কিং ৰস্সাৰাসপটিস্সুতেযেৰ দুক্কটাপত্তি হোতীতি আহ ‘‘ন কেৰল’’ন্তিআদি. এতস্সেৰাতি ৰস্সাৰাসস্সেৰ. এৰমাদিনাপীতি পিসদ্দো ‘‘পটিস্সৰে’’তি এত্থ যোজেতব্বো. ‘‘পটিস্সৰেপী’’তি হি অত্থো. তস্স তস্সাতি কম্মস্স. তঞ্চ খোতি তঞ্চ দুক্কটং ৰিসংৰাদনপচ্চযা হোতীতি যোজনা. পঠমম্পীতি পিসদ্দো ‘‘পচ্ছাপী’’তি পদং সম্পিণ্ডেতি. পঠমম্পি হি পাচিত্তিযং, পচ্ছাপি দুক্কটন্তি অত্থো.

সো তদহেৰ অকরণীযোতিআদীসু এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. পুরিমিকা চ ন পঞ্ঞাযতীতি এত্থ পুরে ভৰা পুরিমা, সা এৰ পুরিমিকা, পাটিপদতিথী. নানাসীমায দ্ৰীসু আৰাসেসু ৰস্সং উপগচ্ছন্তস্স দুতিযে ‘‘ৰসিস্সামী’’তি পঠমাৰাসস্স উপচারতো নিক্খন্তমত্তে পঠমসেনাসনগ্গাহস্স পস্সম্ভনং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘পুরিমিকা চ ন পঞ্ঞাযতী’’তি. অরুণং অনুট্ঠাপেত্ৰাতি ৰস্সং উপগমনৰিহারে অরুণং অনুট্ঠাপেত্ৰা. তদহেৰাতি তস্মিং ৰস্সূপগমনঅহনি এৰ, পক্কন্তস্সাপীতি সম্বন্ধো. পিসদ্দস্স গরহত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘কো পন ৰাদো’’তিআদি. আলযোতি চিত্তস্স অল্লীযনং. অসতিযাতি সতিপমুট্ঠেন. ৰস্সং ন উপেতীতি ‘‘ইমস্মিং ৰিহারে ইমং তেমাসং ৰস্সং উপেমী’’তি (মহাৰ. অট্ঠ. ১৮৪) ৰচীভেদং কত্ৰা ৰস্সং ন উপেতি.

সত্তাহন্তি সত্তাহেন, অনাগতাযাতি সম্বন্ধো. নৰমিতোতি পুব্বকত্তিকমাসস্স জুণ্হপক্খনৰমিতো, পচ্ছিমকত্তিকমাসস্স জুণ্হপক্খনৰমিতো ৰা. মা ৰা আগচ্ছতু, অনাপত্তীতি ৰস্সংৰুত্থত্তা মা ৰা আগচ্ছতু, অনাপত্তীতি অত্থো.

ইতি ৰস্সূপনাযিকক্খন্ধকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

৪. পৰারণাক্খন্ধকং

১২০. অফাসুকৰিহারকথা

২০৯. পৰারণাক্খন্ধকে অল্লাপোতি এত্থ আত্যূপসগ্গস্স আদিকম্মত্থং, লপধাতুযা চ কথনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘পঠমৰচন’’ন্তি. আদিতো, আদিম্হি ৰা লপনং কথনং, লপতি অনেনাতি ৰা অল্লাপো সংযোগে পরে রস্সো. সং পুন লপনং, লপতি ৰা অনেনাতি সল্লাপো. হত্থৰিলঙ্ঘকেনাতি এত্থ ৰিপুব্বো লঘিধাতু উক্খিপনত্থোতি আহ ‘‘হত্থুক্খেপকেনা’’তি. পসুসংৰাসন্তি এত্থ পসূতি সব্বচতুপ্পদা. তে হি অঞ্ঞমঞ্ঞং পসন্তি বাধন্তি, মনুস্সাদীহি ৰা পসীযন্তি বাধীযন্তীতি পসৰোতি ৰুচ্চন্তি. পসূনং ৰিয সংৰাসন্তি পসূনং সংৰাসো ৰিয সংৰাসোতি পসুসংৰাসো, তং পসুসংৰাসং. তমত্থং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘পসৰোপি হী’’তিআদি. তথাতি যথা ন করোন্তি, তথাতি অত্থো. এতেপীতি ভিক্খৰোপি. তস্মাতি যস্মা অকংসু, তস্মা. নেসন্তি ভিক্খূনং. সব্বত্থাতি সব্বেসু এল়কসংৰাসসপত্তসংৰাসেসু. মূগব্বতন্তি মূগস্স ৰতং ৰিয ৰতন্তি মূগব্বতং, সুঞ্ঞৰচনৰতন্তি অত্থো. তিত্থিযসমাদানন্তি তিত্থিযেহি সমাদাতব্বং. ৰতসমাদানন্তি সমাদাতব্বং ৰতং. অঞ্ঞমঞ্ঞানুলোমতাতি এত্থ তাসদ্দস্স ভাৰত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অনুলোমভাৰো’’তি. ইমিনা ‘‘দেৰতা’’তিআদীসু (সং. নি. অট্ঠ. ১.১.১; খু. পা. অট্ঠ. ৫.এৰমিচ্চাদিপাঠৰণ্ণনা; সু. নি. অট্ঠ. ২.অঙ্গলসুত্তৰণ্ণনা) ৰিয তাপচ্চযস্স স্ৰত্থং ‘‘জনতা’’তিআদীসু (পে. ৰ. অট্ঠ. ৪৬০) ৰিয সমূহত্থঞ্চ নিৰত্তেতি. ‘‘অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰত্তু’’ন্তি ৰচনস্স যুত্তিং দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰদন্তু ম’’ন্তিআদি. ৰদন্তং ভিক্খুং ৰত্তুন্তি যোজনা. ‘‘আপত্তীহি ৰুট্ঠানভাৰো’’তি ইমিনা আপত্তিৰুট্ঠানতাতি পদস্স পঞ্চমীসমাসঞ্চ তাপচ্চযস্স ভাৰত্থঞ্চ দস্সেতি. ‘‘ৰিনয’’ন্তিআদিনা পুরতো কত্ৰা করণং পুরেক্খারো, তস্স ভাৰো পুরেক্খারতা, ৰিনযং পুরেক্খারতা ৰিনযপুরেক্খারতাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. এত্থ পুরসদ্দস্স একারত্তং সদ্দসত্থেসু (মোগ্গল্লানব্যাকরণে ৫.১৩৪ সুত্তে) ৰদন্তি. তস্স যুত্তিং দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰদন্তুম’’ন্তিআদি (মোগ্গল্লানব্যাকরণে ৫.১৩৪ সুত্তে).

২১০. সব্বসঙ্গাহিকাতি ‘‘সঙ্ঘো পৰারেয্যা’’তি সামঞ্ঞতো ৰুত্তত্তা সব্বেসং তেৰাচিকাদীনং সঙ্গাহকা. ঞত্তীতি ঞাপেতি সঙ্ঘং এতায ৰচনাযাতি ঞত্তি. সব্বসঙ্গাহিকভাৰং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘এৰঞ্হি ৰুত্তে’’তিআদি. তেৰাচিকন্তি তিস্সো ৰাচা এতস্সাতি তেৰাচিকং, তীহি ৰাচাহি কত্তব্বন্তি ৰা তেৰাচিকং. এসেৰ নযো সেসেসুপি. সমানৰস্সিকন্তি সমানং ৰস্সং এতেসন্তি সমানৰস্সা, তেহি কত্তব্বন্তি সমানৰস্সিকং. অঞ্ঞন্তি দ্ৰেৰাচিকএকৰাচিকং.

২১১. অচ্ছন্তীতি এত্থ আসধাতুযা উপৰেসনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘নিসিন্নাৰ হোন্তী’’তি. ‘‘ন উট্ঠহন্তী’’তি ইমিনা এৰফলং দস্সেতি. তদমন্তরাতি এত্থ ‘‘তদন্তরা’’তি ৰত্তব্বে ৰাচাসিলিট্ঠৰসেন মকারাগমং কত্ৰা ৰুত্তন্তি আহ ‘‘তদন্তরা’’তি. তস্স অত্তনো পৰারিতকালস্স অন্তরা. ‘‘যাৰ পৰারেন্তী’’তি পদস্স নিযমত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘তাৰতকং কাল’’ন্তি. যাৰাতি নিপাতস্স পযোগত্তা ‘‘তদমন্তরা’’তি এত্থ অভিৰিধিঅৰধ্যত্থে পঞ্চমীৰিভত্তি হোতীতি দট্ঠব্বং.

১২১. পৰারণাভেদকথা

২১২. চাতুদ্দসিকাযাতি ভণ্ডনকারকেহি উপদ্দুতত্তা পচ্চুক্কড্ঢিতায পুব্বকত্তিকমাসস্স কাল়পক্খচাতুদ্দসিকায. ‘‘অজ্জ পৰারণা পন্নরসী’’তি পুব্বকিচ্চং কাতব্বন্তি যোজনা.

পৰারণাকম্মেসূতি নিদ্ধারণে ভুম্মং, ‘‘অধম্মেন ৰগ্গং পৰারণাকম্ম’’ন্তিআদীসু সম্বন্ধিতব্বং. অধম্মেন ৰগ্গন্তি এত্থ অধম্মং নাম সঙ্ঘো হুত্ৰাপি সঙ্ঘপৰারণমকত্ৰা গণপৰারণায করণং, গণো হুত্ৰাপি গণপৰারণমকত্ৰা সঙ্ঘপৰারণায করণঞ্চ. ৰগ্গং নাম একসীমাযং ৰসন্তানম্পি সব্বেসং একতো অসন্নিপতনং.

অধম্মেন সমগ্গন্তি এত্থ অধম্মং ৰুত্তনযমেৰ. সমগ্গং নাম সব্বেসং একতো সন্নিপতনং.

ধম্মেন ৰগ্গন্তি এত্থ ধম্মং নাম সঙ্ঘো হুত্ৰা সঙ্ঘপৰারণায করণং, গণো হুত্ৰা গণপৰারণায করণঞ্চ. ৰগ্গং ৰুত্তনযমেৰ. ধম্মেন সমগ্গং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ. ইতিসদ্দো পরিসমাপনত্থো.

২১৩. এৰং দিন্নাযাতি এৰং পাল়িযং ৰুত্তনযেনেৰ দিন্নায. পৰারেতব্বন্তি ৰস্সংৰুত্থপৰারণায পৰারেতব্বং. তিস্সোতি তিস্সনামকো. দিট্ঠেন ৰা ৰদতূতি সম্বন্ধো. ন্তি তিস্সনামকং ভিক্খুং. সঙ্ঘো অনুকম্পং উপাদায ৰদতূতি যোজনা. ৰুড্ঢতরোতি পৰারণাদাযকো তংহারকতো ৰুড্ঢতরো. হীতি লদ্ধগুণো. তেনাতি পৰারণাহারকেন. তস্সাতি পৰারণাদাযকস্স.

ইধাপি চাতি ইমস্মিং পৰারণাক্খন্ধকেপি চ. অপিসদ্দো উপোসথক্খন্ধকং অপেক্খতি. অৰসেসকম্মত্থাযাতি পৰারণাকম্মতো অৰসেসানং কম্মানমত্থায হোতীতি সম্বন্ধো. পৰারণায আহটায সতিযাতি যোজনা. তস্স চাতি পৰারণাদাযকস্স চ. সব্বেসন্তি পৰারণাদাযকস্স চ সঙ্ঘস্স চাতি সব্বেসং. অঞ্ঞং পন কম্মন্তি পৰারণাকম্মতো অঞ্ঞং কম্মং পন. তেন পন ভিক্খুনাতি পৰারণাদাযকেন ভিক্খুনা পন. এত্থ চ তদহুপৰারণায অত্তনো চ সঙ্ঘস্স চ সচে পৰারণাকম্মমেৰ হোতি, পৰারণাযেৰ দাতব্বা. অথ অঞ্ঞমেৰ কম্মং হোতি, ছন্দোযেৰ দাতব্বো. যদি পৰারণাকম্মঞ্চ অঞ্ঞকম্মঞ্চ হোতি, পৰারণা চ ছন্দো চ দাতব্বো. তং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘তদহু পৰারণায পৰারণং দেন্তেন ছন্দম্পি দাতু’’ন্তি (মহাৰ. ২১৩). তেনাতি দানহেতুনা.

২১৮. অজ্জ মে পৰারণাতি এত্থ পাল়িনযতো অঞ্ঞং অট্ঠকথানযং দস্সেন্তো আহ ‘‘সচে’’তিআদি.

২১৯. ৰুত্তনযমেৰাতি উপোসথক্খন্ধকে (মহাৰ. অট্ঠ. ১৬৯) ৰুত্তনযমেৰ.

২২২. পুন পৰারেতব্বন্তি এত্থ ন কেৰলং পৰারণাযেৰ পুন কাতব্বা, পুব্বকিচ্চাদীনিপি পুন কাতব্বানীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘পুন পুব্বকিচ্চ’’ন্তিআদি.

২২৮. এসেৰ নযোতি ‘‘অজ্জ পৰারণা পন্নরসী’’তি পুব্বকিচ্চং অতিদিসতি. অস্সাতি ৰচনস্স. ঞত্তিন্তি ‘‘সুণাতু মে ভন্তে সঙ্ঘো অজ্জ পৰারণা’’তি ঞত্তিং. পচ্ছিমেহীতি পচ্ছিমৰস্সং উপগতেহি ভিক্খূহি. উপোসথগ্গেতি উপোসথস্স গণ্হনট্ঠানে গেহে. দ্ৰে ঞত্তিযোতি পৰারণাঞত্তি চ উপোসথঞত্তি চাতি দ্ৰে ঞত্তিযো. ইদঞ্চাতি ইদং ৰক্খমানং পন. এত্থাতি পুরিমিকপচ্ছিমিকভিক্খূনং সংসগ্গট্ঠানে. পুরিমিকায উপগতেহীতি ৰিভত্তঅপাদানং অনুমেয্যৰিসযঅপাদানং, থোকতরাতি সম্বন্ধো, সহাদিযোগো ৰা, সমসমাতি সম্বন্ধো. সমসমাতি সমেন, সমতো ৰা সমা সমসমা, অতিরেকসমাতি অত্থো. কিঞ্চি ঊনং ৰা অধিকং ৰা নত্থীতি অধিপ্পাযো. ইতীতি ইদং লক্খণং.

সোতি পচ্ছিমিকো ভিক্খু. ইতরেনাতি পচ্ছিমিকেন. তেসন্তি পুরিমিকানং. একেনাতি পুরিমিকেন. একস্সাতি পচ্ছিমিকস্স. পুন একেনাতি পচ্ছিমিকেন. ‘‘একস্সা’’তি অনুৰত্তেতব্বো, পুরিমিকস্সাতি অত্থো. পুরিমৰস্সূপগতেহি অধিকতরাতি সম্বন্ধো. থোকতরেহীতি পচ্ছিমৰস্সূপগতেহি থোকতরেহি পুরিমৰস্সূপগতেহীতি যোজনা.

কত্তিকাযাতি পচ্ছিমকত্তিকায. চাতুমাসিনিযা পৰারণাযাতি চতুন্নং মাসানং পূরণিযা পৰারণায. পৰারণাঞত্তিং ঠপেত্ৰাতি সমসমা হুত্ৰাপি পৰারণাদিৰসত্তা পৰারণাঞত্তিং ঠপেত্ৰা. তেহীতি পচ্ছিমিকেহি. ইতরেহীতি পুরিমিকেহি. তেসন্তি পচ্ছিমিকানং. থোকতরা ৰাতি একাদিনা থোকতরা ৰা. তেসন্তি পুরিমিকানং. তেহীতি পচ্ছিমিকেহি.

২৩৩. সঙ্ঘসামগ্গিযাতি এত্থ কীদিসী সঙ্ঘসামগ্গী ৰেদিতব্বাতি আহ ‘‘কোসম্বকসামগ্গীসদিসাৰ ৰেদিতব্বা’’তি. এত্থাতি সামগ্গীপৰারণাযং. অপ্পমত্তকেতি পত্তচীৰরাদিং পটিচ্চ উপ্পন্নে অপ্পমত্তকে ৰিৰাদে. পৰারণাযমেৰাতি পৰারণাদিৰসেযেৰ. কস্মিং দিৰসে সামগ্গীপৰারণা কাতব্বাতি আহ ‘‘সামগ্গীপৰারণ’’ন্তিআদি. পঠমপৰারণন্তি পুব্বকত্তিকপুণ্ণমিং. যাৰ কত্তিকচাতুমাসিনী পুণ্ণমাতি অযং অৰধি অনভিৰিধিঅৰধি নাম. কস্মা? কত্তিকচাতুমাসিনিপুণ্ণমিং ঠপেত্ৰা অন্তোযেৰ গহেতব্বত্তা. এত্থন্তরেতি এতস্মিং দ্ৰিন্নং পুণ্ণমিনমন্তরে অট্ঠৰীসতিপমাণে দিৰসে কাতব্বা. ততোতি এত্থন্তরসঙ্খাতা অট্ঠৰীসদিৰসতো.

১৪০. দ্ৰেৰাচিকাদিপৰারণাকথা

২৩৪. ঞত্তিং ঠপেন্তেনাপীতি পিসদ্দো ন কেৰলং পৰারেন্তেন এৰ দ্ৰেৰাচিকং পৰারেতব্বং, অথ খো ঞত্তিং ঠপেন্তেনাপি দ্ৰেৰাচিকঞত্তিযেৰ ঠপেতব্বাতি দস্সেতি. এত্থ চাতি ‘‘সমানৰস্সিকং পৰারেতু’’ন্তি পাঠে চ. সমানৰস্সিকাতি গণনৰসেন সমানং ৰস্সং এতেসন্তি সমানৰস্সিকা, সমানে ৰস্সে উপসম্পাদেন্তীতি ৰা সমানৰস্সিকা. একতোতি একস্মিং খণে, একপহারেন ৰা.

১৪১. পৰারণাট্ঠপনকথা

২৩৬. সব্বং সঙ্গণ্হাতীতি সব্বসঙ্গাহিকং. পুগ্গলস্স ঠপনং পুগ্গলিকং. তত্থাতি দ্ৰীসু পৰারণাট্ঠপনেসু. সব্বসঙ্গাহিকে ঠপিতা হোতীতি সম্বন্ধো. যাৰ রেকারো অত্থি, তাৰাতি যোজনা. ভাসিযিত্থাতি ভাসিতা. লপিযিত্থাতি লপিতা. ন পরিযোসিযিত্থাতি অপরিযোসিতা. এত্থন্তরেতি এতস্মিং সুকাররেকারানং অন্তরে. একপদেপীতি পিসদ্দো একক্খরেপীতি অত্থং সম্পিণ্ডেতি. ঠপিতাতি ‘‘সুণাতু মে ভন্তে সঙ্ঘো, ইত্থন্নামো পুগ্গলো সাপত্তিকো, তস্স পৰারণং ঠপেমী’’তি ঞত্তিযা ঠপিতা. য্যকারেতি ‘‘পৰারেয্যা’’তি এত্থ য্যকারে. ততোতি য্যকারতো. পুগ্গলিকট্ঠপনে পন অট্ঠপিতা হোতীতি সম্বন্ধো. সংকারতোতি ‘‘সঙ্ঘং ভন্তে’’তি এত্থ সংকারতো. সব্বপচ্ছিমোতি তীসু ৰারেসু ততিযৰারে সব্বেসং অক্খরানং পচ্ছিমো টিকারো অত্থীতি যোজনা. এত্থন্তরেতি এতস্মিং সংকারটিকারানং অন্তরে. তস্মাতি যস্মা পরিযোসিতা হোতি, তস্মা. ‘‘এসেৰ নযো’’তি ৰুত্তৰচনং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘এতাসুপি হী’’তিআদি. তত্থ এতাসুপীতি দ্ৰেৰাচিকএকৰাচিকসমানৰস্সিকাসুপি. পিসদ্দো তেৰাচিকমপেক্খতি. ঠপনখেত্তন্তি ঠপনস্স ভূমি. ইতিসদ্দো পরিসমাপনত্থো.

২৩৭. অনুযুঞ্জিযমানোতি এত্থ অনুযুঞ্জসদ্দো পুচ্ছনত্থোতি আহ ‘‘পুচ্ছিযমানো’’তি. পরতোতি পরস্মিংযেৰ খন্ধকেতি (মহাৰ. ২৩৭) অত্থো. অলং ভিক্খু মা ভণ্ডনন্তিআদীনীতি এত্থ আদিসদ্দেন ‘‘মা কলহং, মা ৰিৰাদ’’ন্তিৰচনানি সঙ্গণ্হাতি, ৰচনানি ৰত্ৰা ওমদ্দিত্ৰাতি যোজনা. ৰচনোমদ্দনাতি ৰচনেনেৰ ওমদ্দনা. হীতি সচ্চং. ইধাতি ইমস্মিং পৰারণাট্ঠপনট্ঠানে. অনুদ্ধংসিতং পটিজানাতীতি এত্থ পটিজাননাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘অমূলকেন পারাজিকেন অনুদ্ধংসিতো অযং মযা’’তি. ‘‘লিঙ্গনাসনাযা’’তি ইমিনা দণ্ডকম্মনাসনসংৰাসনাসনানি নিৰত্তেতি.

২৩৮. এতন্তি ‘‘অসুকা আপত্তী’’তি ৰচনং. কলহস্স মুখন্তি কলহস্স উপাযো.

১৪৩. ৰত্থুট্ঠপনাদিকথা

২৩৯. চোরা অগমংসু কিরাতি সম্বন্ধো. পোক্খরণিতো নীহরিত্ৰাতি সম্বন্ধো. সোতি ভিক্খু, এৰমাহাতি সম্বন্ধো. ৰুত্থেনাতি ৰসন্তেন, যেন কেনচি কতন্তি সম্বন্ধো. তং পুগ্গলন্তি ৰত্থুকতং তং পুগ্গলং. এত্থাতি ‘‘ৰত্থুং ঠপেত্ৰা সঙ্ঘো পৰারেয্যা’’তি পাঠে. ইমিনা ৰত্থুনা অপদিসাহীতি সম্বন্ধো. ন্তি পুগ্গলং. অনুৰিজ্জিত্ৰাতি অনুযুঞ্জিত্ৰা, পুচ্ছিত্ৰাতি অত্থো.

একো ভিক্খু পূজেসি, পিৰীতি সম্বন্ধো. তস্সাতি ভিক্খুস্স. তদনুরূপোতি তেসং পূজনপিৰনানং অনুরূপো. সোতি চোদকো ভিক্খু. তং গন্ধন্তি তং সরীরগন্ধং. যং পুগ্গলন্তি যোজনা. ঠপেসীতি পৰারণায ঠপেসি. অযমস্সাতি অযং দোসো অস্স পুগ্গলস্স.

ইদানেৰ নন্তি এত্থ ‘‘ন’’ন্তি পদং ‘‘পুগ্গল’’ন্তি পদেন যোজেতব্বং. নং পুগ্গলন্তি হি অত্থো. উভযন্তি ৰত্থুঞ্চ পুগ্গলঞ্চাতি উভযং. কল্লং ৰচনাযাতি যুত্তং কথেতুং. কস্মা কল্লং ৰচনাযাতি যোজনা. পৰারণতো পুব্বে, পচ্ছা চাতি সম্বন্ধো. ইতি তস্মা কল্লং ৰচনাযাতি যোজনা. ইদঞ্হি উভযন্তি ৰত্থুপুগ্গলসঙ্খাতং ইদমেৰ উভযং. পৰারণায পুব্বেতি যোজনা. উক্কোটেন্তস্সাতি চালেন্তস্স.

১৪৪. ভণ্ডনকারকৰত্থুকথা

২৪০. চতুত্থপঞ্চমাতি ছসু পক্খেসু পোট্ঠপাদমাসস্স জুণ্হপক্খকাল়পক্খসঙ্খাতা চতুত্থপঞ্চমা. ততিযোতি সাৰণমাসস্স কাল়পক্খো ততিযো. ততিযচতুত্থপঞ্চমা ৰাতি এত্থ ততিযোতি সাৰণমাসস্স কাল়পক্খো. চতুত্থোতি পোট্ঠপাদমাসস্স জুণ্হপক্খো. পঞ্চমোতি তস্সেৰ কাল়পক্খো. ‘‘ততিয…পে… পঞ্চমা ৰা’’তি পদানি ‘‘দ্ৰে ৰা তযো ৰা’’তি পদেহি যথাক্কমং যোজেতব্বানি. চতুত্থে ৰা কতেতি চতুত্থপক্খে ৰা পন্নরসিভাৰেন কতে. দ্ৰে চাতুদ্দসিকাতি ততিযপক্খে চ চাতুদ্দসিযা সদ্ধিং দ্ৰে চাতুদ্দসিকা. ইমেতি ভণ্ডনকারকা. তেতি ভণ্ডনকারকা.

অসংৰিহিতাতি এত্থ কারস্স ৰিরহত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘সংৰিদহনৰিরহিতা’’তি. তত্থ সংৰিদহনৰিরহিতাতি সংৰিদহনরক্খৰিরহিতা. আগমনজাননত্থাযাতি ভণ্ডনকারকানং আগমনস্স জাননত্থায. কিলন্তত্থাতি তুম্হে কিলন্তা ভৰথ. ‘‘সম্মোহং কত্ৰা’’তি ইমিনা ৰিক্খিত্ৰাতি পদস্স ৰিক্খেপং কত্ৰাতি অত্থং দস্সেতি. নো চে লভেথাতি এত্থ কিমত্থায ন লভেথাতি আহ ‘‘বহিসীমং গন্তু’’ন্তি. ‘‘ভণ্ডনকারকানং…পে… হোন্তী’’তি ইমিনা অলভনস্স কারণং দস্সেতি. ন্তি আগমং জুণ্হং. কোমুদিযা চাতুমাসিনিযাতি পচ্ছিমকত্তিকপুণ্ণমাযং. সা হি কুমুদানমত্থিতায কোমুদী, চতুন্নং ৰস্সিকানং মাসানং পূরণত্তা চাতুমাসিনীতি ৰুচ্চতি. তদা হি কুমুদানি সুপুপ্ফিতানি হোন্তি, তস্মা কুমুদানং সমূহা, কুমুদানি এৰ ৰা কোমুদা, তে এত্থ অত্থীতি কোমুদীতি ৰুচ্চতি, কুমুদৰতীতি ৰুত্তং হোতি. অৰস্সং পৰারেতব্বন্তি ধুৰং পৰারেতব্বং. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. ন্তি কোমুদিং চাতুমাসিনিং.

১৪৫. পৰারণাসঙ্গহকথা

২৪১. অঞ্ঞতরো ফাসুৰিহারোতি এত্থ ফাসুৰিহারো নাম কোতি আহ ‘‘তরুণসমথো ৰা তরুণৰিপস্সনা ৰা’’তি. ইমিনা তরুণসমথৰিপস্সনা ফাসুং ৰিহরতি অনেনাতি ফাসুৰিহারোতি দস্সেতি. পরিবাহিরা ভৰিস্সামাতি এত্থ কস্মা ইমম্হা ফাসুৰিহারা পরিবাহিরা ভৰিস্সন্তীতি আহ ‘‘অনিবদ্ধরত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানাদিভাৰেনা’’তিআদি. তত্থ অনিবদ্ধরত্তিট্ঠানদিৰাট্ঠানাদিভাৰেনাতি অনিবদ্ধদিৰাট্ঠানাদিভাৰেন হেতুভূতেন, অসক্কোন্তাতি সম্বন্ধো. আদিসদ্দেন অনিবদ্ধচঙ্কমাদযো সঙ্গণ্হাতি. ‘‘ছন্দদানং পটিক্খিপতী’’তি ইমিনা ‘‘সব্বেহেৰ একজ্ঝং সন্নিপতিতব্ব’’ন্তি ৰাক্যস্স অঞ্ঞত্থাপোহনং দস্সেতি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. ইমেসু তীসু ছন্দদানং ন ৰট্টতি, তস্মা পটিক্খিপতীতি যোজনা. অযং পৰারণাসঙ্গহো নাম ন দাতব্বোতি যোজনা. তরুণসমথৰিপস্সনালাভী একপুগ্গলো ৰা হোতূতি যোজনা. ‘‘একস্সপি দাতব্বোযেৰা’’তি ইমিনা অযং পৰারণাসঙ্গহো একস্স দিন্নোপি সব্বেসং দিন্নো হোতীতি দস্সেতি. পৰারণাসঙ্গহে দিন্নে সতীতি যোজনা. আগন্তুকাতি সট্ঠিৰস্সাপি আগন্তুকা. তেসন্তি দিন্নপৰারণাসঙ্গহানং. অন্তরাপীতি কোমুদিযা চাতুমাসিনিযা অন্তরাপি.

ইতি পৰারণাক্খন্ধকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

৫. চম্মক্খন্ধকং

১৪৭. সোণকোল়িৰিসৰত্থুকথা

২৪২. চম্মক্খন্ধকে ইস্সরিযাধিপচ্চন্তি এত্থ ইস্সরস্স ভাৰো ইস্সরিযং, অধিপতিনো ভাৰো আধিপচ্চং, ইস্সরিযঞ্চ আধিপচ্চঞ্চ, তেহি সমন্নাগতং ইস্সরিযাধিপচ্চন্তি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ইস্সরভাৰেন চ অধিপতিভাৰেন চ সমন্নাগত’’ন্তি. ‘‘রাজভাৰ’’ন্তি ইমিনা রজ্জন্তি এত্থ রঞ্ঞো ভাৰো রজ্জন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘রঞ্ঞা কত্তব্বকিচ্চ’’ন্তি ইমিনা রঞ্ঞো ইদং রজ্জন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘কোল়িৰীসোতি গোত্ত’’ন্তি ইদং অট্ঠকথাৰাদৰসেন ৰুত্তং, অপদানে পন তস্স জাতক্খণে পিতরা কোটিৰীসধনস্স দিন্নত্তা ‘‘কোল়িৰীসো নামা’’তি ৰুত্তং. ৰুত্তঞ্হি তত্থ

‘‘জাতপুত্তস্স মে সুত্ৰা, পিতু ছন্দো অযং অহু;

দদামহং কুমারস্স, ৰীসকোটী অনূনকা’’তি.

ইমিনা পাল়িনযেন ‘‘কোটিৰীসো’’তি ৰত্তব্বে ‘‘চক্কৰাল়’’ন্তিআদীসু ৰিয টকারস্স ল়কারং কত্ৰা কোল়িৰীসোতি ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. অঞ্জনৰণ্ণানীতি অঞ্জনস্স ৰণ্ণো ৰিয ৰণ্ণো এতেসন্তি অঞ্জনৰণ্ণানি. লোমানি জাতানি হোন্তীতি সম্বন্ধো. সোতি সোণো. ঠপেসি কিরাতি সম্বন্ধো. তেহীতি অসীতিসহস্সপুরিসেহি. পণ্ণসালন্তি পণ্ণেন ছাদিতং, তেন চ পরিক্খিত্তং সালং. উণ্ণপাৰারণন্তি উণ্ণমযং উত্তরাসঙ্গং. পাদপুঞ্ছনিকন্তি পাদং পুঞ্ছতি সোধেতি অনেনাতি পাদপুঞ্ছনিযং, তদেৰ পাদপুঞ্ছনিকং. সব্বেৰাতি সোণেন সহ অসীতিসহস্সপুরিসা এৰ. তস্স চাতি সোণস্স চ. পুব্বযোগোতি পুব্বূপাযো.

অসীতিগামিকসহস্সানীতি এত্থ গামেসু ৰসন্তীতি গামিকা, তেসং অসীতিসহস্সানি অসীতিগামিকসহস্সানীতি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘তেসূ’’তিআদি. তত্থ ‘‘কুলপুত্তান’’ন্তি ইমিনা ৰসন্ত্যত্থে পৰত্তস্স ণিকপচ্চযস্স সরূপং দস্সেতি. ‘‘অসীতিসহস্সানী’’তি ইমিনা সদ্দন্তরোপি অসীতিসহস্সসদ্দানং সমাসভাৰং দস্সেতি. কেনচিদেৰাতি এত্থ ‘‘কেনচি ইৰা’’তি পদৰিভাগং কত্ৰা দকারো পদসন্ধিমত্তো, ইৰসদ্দো উপমত্থোতি আহ ‘‘কেনচি করণীযেন ৰিযা’’তি. অথ ৰা ‘‘ন পনা’’তিআদিনা এৰফলস্স দস্সিতত্তা ‘‘কেনচি এৰা’’তি পদচ্ছেদং কত্ৰা এৰত্থোপি যুজ্জতেৰাতি দট্ঠব্বং. অস্সাতি বিম্বিসাররঞ্ঞো. তস্সাতি সোণস্স. দস্সনায অঞ্ঞত্র কিঞ্চি করণীযং ন অত্থীতি যোজনা. রাজাতি বিম্বিসারো রাজা, সন্নিপাতাপেসীতি সম্বন্ধো. দিট্ঠধম্মিকে অত্থেতি এত্থ দিট্ঠধম্মসদ্দো ইধলোকত্থো, ইকসদ্দো হিতত্থে পৰত্তোতি আহ ‘‘ইধলোকহিতে’’তি. ‘‘অম্হাক’’ন্তি ইমিনা ‘‘সো নো ভগৰা’’তি এত্থ নোসদ্দো অম্হসদ্দকারিযোতি দস্সেতি. অম্হাকং সো ভগৰাতি যোজনা. সম্পরাযিকেতি পরলোকহিতে.

‘‘জানাপেমী’’তি ইমিনা ‘‘পটিৰেদেমী’’তি এত্থ ৰিদধাতুযা ঞাণত্থং দস্সেতি. পটিকায নিমুজ্জিত্ৰাতি এত্থ পটিকাসদ্দো অড্ঢেন্দুপাসাণৰাচকোতি আহ ‘‘অড্ঢচন্দপাসাণে’’তি. সো হি পটতি অড্ঢভাৰং গচ্ছতীতি পটিকাতি ৰুচ্চতি. পটিকাসদ্দোযং অত্থরণৰিসেসেপি ৰত্ততি. যস্স দানীতি এত্থ যসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেন্তো আহ ‘‘তেসং হিতকরণীযত্থস্সা’’তি. ইমিনা অযং যংসদ্দো ন তংসদ্দাপেক্খোতি দস্সেতি. অথ ৰা যস্সাতি যো অস্স. অস্স তেসং হিতকরণীযত্থস্স যো কালো অত্থি, তং কালং ভগৰা জানাতীতি যোজনা. তেসন্তি অসীতিগামিকসহস্সানং. পচ্ছাযাযন্তি এত্থ পকারো পচ্চন্তত্থৰাচকোতি আহ ‘‘ৰিহারপচ্চন্তে ছাযায’’ন্তি. সম্মনাহরন্তীতি সং পুনপ্পুনং মনসাগতং অভিমুখং হরন্তীতি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘পুনপ্পুনং মনসিকরোন্তী’’তি. ‘‘পসাদৰসেনা’’তি ইমিনা ‘‘কোধৰসেনা’’তিআদীনি পটিক্খিপতি. ‘‘পুন ৰিসিট্ঠতর’’ন্তি ইমিনা ভিয্যোসো মত্তাযাতি নিপাতস্স অত্থং দস্সেতি.

সোণস্স পব্বজ্জাকথা

২৪৩. ‘‘মক্খিতো’’তি ইমিনা ফুরতি ৰিপ্ফারতি ব্যাপেতীতি ফুটোতি ৰুত্তে ফুরধাতুযা ৰিপ্ফারণং নাম মক্খিতত্থোতি দস্সেতি. যত্থাতি যস্মিং ঠানে. ইমিনা গাৰো আহনন্তি এত্থাতি গৰাঘাতনন্তি অত্থং দস্সেভি. তন্তিস্সরেতি তন্তিযা গুণস্স সরে. ৰাদনকুসলোতি ৰাদনে কুসলো. খরমুচ্ছিতাতি খরেন মুচ্ছিতা. ‘‘সরসম্পন্না’’তি ইমিনা সরো এতিস্সমত্থীতি সরৰতী, ৰীণাতি দস্সেতি. কম্মঞ্ঞাতি এত্থ কম্মসদ্দতো খমত্থে ঞ্ঞপচ্চযোতি আহ ‘‘কম্মক্খমা’’তি. মন্দমুচ্ছনাতি মন্দেন মুচ্ছনা. সমে গুণেতি এত্থ সমো নাম মজ্ঝিমো, গুণো নাম মুখ্যতো ৰীণায জিযা, উপচারতো সরোতি আহ ‘‘মজ্ঝিমে সরে’’তি. ৰীরিযসমথন্তি এত্থ ৰীরিযঞ্চ সমথো চাতি অত্থং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘ৰীরিযসম্পযুত্তং সমথ’’ন্তি. ইমিনা ৰীরিযেন সম্পযুত্তং সমথং ৰীরিযসমথন্তি দস্সেতি. ‘‘ৰীরিযং সমথেন যোজেহী’’তি ইমিনা ৰীরিযেন সমথং যোজেহীতি অত্থোপি দস্সিতোতি দট্ঠব্বং. ইন্দ্রিযানঞ্চ সমতন্তি এত্থ সদ্ধাদীনি পঞ্চিন্দ্রিযানেৰ গহেতব্বানি, ন অঞ্ঞানীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘সদ্ধাদীনং ইন্দ্রিযান’’ন্তি. ‘‘সমভাৰ’’ন্তি ইমিনা তাপচ্চযো ভাৰত্থে হোতীতি দস্সেতি. তত্থাতি ‘‘ইন্দ্রিযানং সমত’’ন্তিপাঠে, সদ্ধাদীসু ইন্দ্রিযেসু ৰা. তত্থ চ নিমিত্তং গণ্হাহীতি এত্থ ভাৰেনভাৰলক্খণে থপচ্চযো হোতীতি আহ ‘‘তস্মিং সমথে সতী’’তি. আদাসে সতি মুখবিম্বেন কত্তুভূতেন উপ্পজ্জিতব্বং ইৰ, তস্মিং সমথে সতি যেন নিমিত্তেন কত্তুভূতেন উপ্পজ্জিতব্বন্তি যোজনা. সমথস্স নিমিত্তং সমথনিমিত্তং, ইন্দ্রিযানং সমভাৰো. এসেৰ নযো সেসেসুপি. সমথনিমিত্তাদীনি চত্তারি একসেসেন ৰা সামঞ্ঞনিদ্দেসেন ৰা ‘‘নিমিত্ত’’ন্তি ৰুচ্চতি.

২৪৪. অঞ্ঞং ব্যাকরেয্যন্তি এত্থ অঞ্ঞং ব্যাকরোন্তো অত্তানং ‘‘অরহা অহ’’ন্তি জানাপেতীতি আহ ‘‘অরহা অহ’’ন্তি জানাপেয্য’’ন্তি. ছ ঠানানীতি এত্থ ঠানসদ্দো কারণত্থোতি আহ ‘‘ছ কারণানী’’তি. ‘‘পটিৰিজ্ঝিত্ৰা’’তিআদিনা অধিমুত্তোতি পদস্স অধিপ্পাযত্থং দস্সেতি. সদ্দত্থো পন অধিমুচ্চতীতি অধিমুত্তোতি দট্ঠব্বো. অরহত্তং ৰুচ্চতীতি সম্বন্ধো. হীতি ৰিত্থারো. অসম্মোহোতীতি এত্থ আকারত্থৰাচকো ইতিসদ্দো পুব্বপদেসুপি যোজেত্ৰা ‘‘নেক্খমং ইতি ৰুচ্চতী’’তিআদিনা যোজনা কাতব্বা.

‘‘পটিৰেধরহিত’’ন্তি ইমিনা কেৰলং সদ্ধামত্তকন্তি এত্থ মত্তসদ্দস্স নিৰত্তেতব্বত্থং দস্সেতি. পটিৰেধপঞ্ঞাযাতি মগ্গপঞ্ঞায. ‘‘অসম্মিস্স’’ন্তি ইমিনা কেৰলসদ্দস্স অসম্মিস্সত্থং দস্সেতি. পটিচযন্তি এত্থ পটিসদ্দো অনুপচ্ছিন্নত্থো, চিধাতু ৰড্ঢনত্থোতি আহ ‘‘পুনপ্পুনং করণেন ৰড্ঢি’’ন্তি, মগ্গপটিৰেধেন ৰীতরাগত্তাযেৰাতি সম্বন্ধো. তন্নিন্নমানসোযেৰাতি তস্মিং ফলসমাপত্তিৰিহারে নিন্নমানসো এৰ.

লাভসক্কারসিলোকন্তি এত্থ লভনং লাভো, সুট্ঠু করণং সক্কারো, সিলোকনং ৰণ্ণভণনং সিলোকো, লাভো চ সক্কারো চ সিলোকো চ লাভসক্কারসিলোকন্তি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘চতুপচ্চযলাভঞ্চা’’তিআদি. তেসংযেৰাতি চতুন্নং পচ্চযানমেৰ. ‘‘সীলঞ্চ ৰতঞ্চা’’তি ইমিনা সীলব্বতন্তিপদস্স দ্ৰন্দৰাক্যং দস্সেতি.

ভুসসদ্দস্স কলিঙ্গরত্থং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘বলৰন্তো’’তি ‘‘খীণাসৰস্সা’’তি ইমিনা নেৰস্সাতি এত্থ তসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেতি. ‘‘গহেত্ৰা’’তি ইমিনা পরিযাদিযন্তীতি এত্থ পরিপুব্বআপুব্বদাধাতুযা গহণত্থং দস্সেতি. হীতি সচ্চং. কিলেসা করোন্তীতি সম্বন্ধো. তেসন্তি কিলেসানং. আনেঞ্জপ্পত্তন্তি এত্থ ইঞ্জনং কম্পনং ইঞ্জং, ন ইঞ্জং অনেঞ্জং, তমেৰ আনেঞ্জং, তং পত্তন্তি আনেঞ্জপ্পত্তন্তি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অচলনপ্পত্ত’’ন্তি. ৰযঞ্চাতি সদ্দো অৰুত্তসম্পিণ্ডনত্থোতি আহ ‘‘ৰযম্পি উপ্পাদম্পী’’তি.

উপাদানক্খযস্সাতি এত্থ উপাদানক্খযং অধিমুত্তস্সাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘উপযোগত্থে সামিৰচন’’ন্তি. ‘‘উপ্পাদঞ্চ ৰযঞ্চা’’তি ইমিনা আযতনুপ্পাদন্তি এত্থ উপ্পাদসদ্দেন ৰযোপি অৰিনাভাৰতো গহেতব্বোতি দস্সেতি. সম্মাতি নিপাতো ঞাযত্থোতি আহ ‘‘হেতুনা নযেনা’’তি. সন্তচিত্তস্সাতি এত্থ সন্তসদ্দস্স খেদাদীসুপি পৰত্তত্তা ইধ নিব্বুতত্থে ৰত্ততীতি আহ ‘‘নিব্বুতচিত্তস্সা’’তি. অনুনযপটিঘেহীতি অনু পুনপ্পুনং আরম্মণে চিত্তং নেতীতি অনুনযো, রাগো, আরম্মণে পটিহঞ্ঞতীতি পটিঘো, দোসো, অনুনযো চ পটিঘো চ অনুনযপটিঘা, তেহি. ইট্ঠে অনুনযো, অনিট্ঠে পটিঘো হোতীতি সম্বন্ধো দট্ঠব্বো.

১৪৮. দিগুণাদিউপাহনপটিক্খেপকথা

২৪৫. অঞ্ঞং ব্যাকরোন্তীতি এত্থ অঞ্ঞসদ্দো সব্বনামসুদ্ধনামৰসেন দুৰিধো. তেসু ইধ সুদ্ধনামং, তং পন বালে চ দারকে চ অরহত্তে চ পৰত্ততি, ইধ পন অরহত্তেতি দস্সেন্তো আহ ‘‘অরহত্তং ব্যাকরোন্তী’’তি. যেনাতি সভাৰেন. অরহাতি ঞাযতীতি অরহাইতি অত্থো ঞাযতি. সোতি সভাৰো. সুত্তৰণ্ণনাতোযেৰাতি অঙ্গুত্তরট্ঠকথাতো এৰ. ন উপনীতোতি ন উপরি নীতো. একচ্চে মোঘপুরিসাতি একচ্চেসদ্দো অঞ্ঞেপরিযাযো, মোঘসদ্দো তুচ্ছৰেৰচনোতি আহ ‘‘অঞ্ঞে পন তুচ্ছপুরিসা’’তি. ‘‘হসমানা ৰিযা’’তি ইমিনা হসমানকং মঞ্ঞেতি এত্থ মঞ্ঞেসদ্দো ৰিযত্থোতি দস্সেতি. অসন্তমেৰাতি অৰিজ্জমানংযেৰ. একপলাসিকন্তি এত্থ পলাসসদ্দো পণ্ণৰাচকো. পটলং নাম পণ্ণং ৰিয হোতি, তস্মা ‘‘একপটল’’ন্তি ৰুত্তং. অসীতিসকটৰাহেতি এত্থ অসীতি পদং সকটপদেন সম্বন্ধং কত্ৰা অসীতিসকটেহি ৰহিতব্বেতি অত্থো দট্ঠব্বো. ‘‘দ্ৰে সকটভারা একো ৰাহো’’তি ইমিনা ৰাহানং চত্তালীসভাৰং দস্সেতি. সত্তহত্থিকঞ্চ অনীকন্তি এত্থ অনীকস্স সরূপং দস্সেন্তো আহ ‘‘ছ হত্থিনিযো চা’’তিআদি. সত্তন্নং হত্থীনং সমূহো সত্তহত্থিকং. সত্তঅনীকত্তা একূনপঞ্ঞাসহত্থিনো হোন্তি. তেসু সত্ত হত্থিনো, দ্ৰাচত্তালীস হত্থিনিযো হোন্তি. দ্ৰিগুণাতি এত্থ গুণসদ্দো পটলত্থোতি আহ ‘‘দ্ৰিপটলা’’তি. গুণঙ্গুণূপাহনাতি এত্থ দ্ৰিগুণতিগুণানং ৰিসুং গহিতত্তা পারিসেসতো গুণঙ্গুণভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘চতুপটলতো পট্ঠায ৰুচ্চতী’’তি. গুণঙ্গুণূপাহনাতি পটলপটলা উপাহনা, বহুপটলা উপাহনাতি অত্থো. উকারেন সহ যোজেত্ৰা গকারো সজ্ঝাযিতব্বো চ লিখিতব্বো চ. ইদানি পোত্থকেসু পন উকারো ন দিস্সতি.

১৪৯. সব্বনীলিকাদিপটিক্খেপকথা

২৪৬. সব্বাৰ নীলিকাতি সব্বাৰ উপাহনাযো নীলিকা, সব্বট্ঠানেসু নীলমেতাসন্তি সব্বনীলিকাতিপি কাতব্বো. তত্থ চাতি তেসু নীলিকাদীসু চ. উম্মারপুপ্ফস্স ৰণ্ণো ৰিয ৰণ্ণো এতিস্সাতি উম্মারপুপ্ফৰণ্ণা. এৰং সেসেসুপি. অদ্দারিট্ঠকৰণ্ণাতি এত্থ অদ্দোতি অল্লো. অরিট্ঠোতি ফেণিলরুক্খো ৰা কাকো ৰা, তস্মা অদ্দো অল্লো অরিট্ঠো ফেণিলরুক্খো, কাকো ৰাতি অদ্দারিট্ঠো, তদেৰ অদ্দারিট্ঠকো, অদ্দারিট্ঠকস্স ৰণ্ণো ৰিয ৰণ্ণো এতিস্সাতি অদ্দারিট্ঠকৰণ্ণা. এতাসূতি সব্বনীলিকাদীসু. পুঞ্ছিত্ৰাতি পরিমজ্জিত্ৰা. অপ্পমত্তকেনাপীতি পিসদ্দো সম্ভাৰনে. সব্বনীলাদিকে ভিন্নে কা নাম কথাতি অত্থো.

‘‘যাসং ৰদ্ধাযেৰ নীলা’’তি ইমিনা নীলকা ৰদ্ধিকা এতাসন্তি নীলকৰদ্ধিকাতি ছট্ঠীবাহিরত্থসমাসং দস্সেতি. ৰদ্ধিকাতি চ নদ্ধি. সা হি উপাহনতলতো ৰদ্ধযতীতি ৰদ্ধিকাতি চ উপাহনতলং বন্ধতি ইমাযাতি ৰদ্ধিকাতি চ ৰুচ্চতি. সব্বত্থাতি সব্বেসু পীতকৰদ্ধিকাদীসু. এতাযোপীতি নীলকৰদ্ধিকাদিকা উপাহনাযোপি. তলেতি উপাহনায তলে. ‘‘খল্লকং বন্ধিত্ৰা’’তি ইমিনা খল্লকেন বন্ধিতব্বাতি খল্লকবদ্ধাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. যোনকউপাহনাতি যোনকজাতীনং মনুস্সানং উপাহনা. পলিগুণ্ঠেত্ৰাতি পরিসমন্ততো ৰেঠেত্ৰা. ‘‘উপরি…পে… জঙ্ঘ’’ন্তি ইমিনা পুটবদ্ধতো ৰিসেসং দস্সেতি. তূলপিচুনাতি তূলসঙ্খাতেন পিচুনা. ‘‘তিত্তিরপত্তসদিসা’’তি ইমিনা তিত্তিরস্স পত্তং ৰিয তিত্তিরপত্তিকাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. তিত্তিরোতি চ একো সকুণৰিসেসো. কণ্ণিকট্ঠানেতি দ্ৰিন্নং ৰদ্ধিকানং একতো সমাগমট্ঠানে. ‘‘মেণ্ড…পে… কতা’’তি ইমিনা মেণ্ডস্স ৰিসাণেন সদিসা ৰদ্ধিকা এতাসন্তি মেণ্ডৰিসাণৰদ্ধিকাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. তথেৰাতি যথা মেণ্ডঅজসিঙ্গসণ্ঠানে ৰদ্ধে যোজেত্ৰা কতা, তথেৰাতি অত্থো. ‘‘ৰিচ্ছিকা…পে… কতা’’তি ইমিনা ৰিচ্ছিকায অল়ো ৰিচ্ছিকাল়ো, সো ৰিয ৰদ্ধিকা এতাসন্তি ৰিচ্ছিকাল়িকাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. অল়সদ্দো ‘‘অল়চ্ছিন্নো’’তিআদীসু (মহাৰ. ১১৯) অঙ্গুট্ঠৰাচকো, ইধ পন নঙ্গুট্ঠৰাচকো, তস্মা ৰুত্তং ‘‘নঙ্গুট্ঠসণ্ঠানে’’তি. তলেসূতি উপাহনায তলেসু. ‘‘মোর…পে… সিব্বিকা’’তি ইমিনা মোরপিঞ্ছেহি পরিসমন্ততো, পরিক্খিপিত্ৰা ৰা সিব্বিতা মোরপিঞ্ছপরিসিব্বিতাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. চিত্রা উপাহনাযোতি এত্থ চিত্রসদ্দো ৰিচিত্রত্থোতি আহ ‘‘ৰিচিত্রা’’তি. এতাসূতি খল্লকবদ্ধাদীসু. ৰল়ঞ্জেতব্বাতি পরিভুঞ্জিতব্বা. ৰল়জি পরিভোগেতি ধাতুপাঠো (সদ্দনীতিধাতুমালাযং ১৫ জকারন্তধাতু). তালুজো ততিযো. তেসু পনাতি খল্লকাদীসু পন. সতি সন্তেসূতি যোজনা. সীহচম্মেন পরিক্খিপিতব্বাতি সীহচম্মপরিক্খতাতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘পরিযন্তেসূ’’তিআদি. পক্খিবিল়ালোতি তুলিযো. সো হি পক্খযুত্তত্তা চ বিল়ালমুখসদিসমুখত্তা চ পক্খিবিল়ালোতি ৰুচ্চতি. ইমিনা লুৰকচম্মপরিক্খতাতি এত্থ লুৰকসদ্দো পক্খিবিল়ালপরিযাযোতি দস্সেতি. ‘‘উলূকচম্মপরিক্খতা’’তিপি পাঠো. এতাসুপীতি সীহচম্মপরিক্খতাদীসুপি. যা কাচি উপাহনাযোতি সম্বন্ধো.

২৪৭. ওমুক্কন্তি এত্থ অৰত্যূপসগ্গস্স ৰিযোগত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘পটিমুঞ্চিত্ৰা অপনীত’’ন্তি. পুরাণং গুণঙ্গুণূপাহনন্তি অত্থো.

১৫১. অজ্ঝারামে উপাহনপটিক্খেপকথা

২৪৮. ‘‘যেন সিপ্পেনা’’তিআদিনা অভি অধিকং জীৰন্তি অনেনাতি অভিজীৰনং, কিংতং? সিপ্পন্তি অত্থং দস্সেতি. তস্সাতি সিপ্পস্স. ইধাতি ইমস্মিং সাসনে. যংসদ্দো ৰচনৰিপল্লাসোতি আহ ‘‘যে তুম্হে’’তি. হীতি সচ্চং. যংনিপাতোতি যংইতি নিপাতো যদিসদ্দস্স অত্থে পৰত্ততীতি যোজনা. আচরিযা এৰাতি এৰসদ্দেন আচরিযমত্তভাৰং পটিক্খিপতি. হীতি সচ্চং. সোতি অৰস্সিকো. ন্তি ছব্বস্সং. নিস্সায ৰচ্ছতীতি অৰস্সিকস্স চতুৰস্সকালে ছব্বস্সস্স দসৰস্সিকত্তা তং নিস্সায ৰসতি. উপজ্ঝাযমত্তং দস্সেন্তো আহ ‘‘উপজ্ঝাযস্সা’’তিআদি. মহন্ততরাতি অত্তনো ৰুড্ঢতরা. উপজ্ঝাযস্স মত্তং পমাণমেতেসন্তি উপজ্ঝাযমত্তা.

২৪৯. পাদতো নিক্খন্তেন খীলসদিসেন মংসেন পৰত্তো আবাধো পাদখীলাবাধোতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘পাদতো’’তিআদি. পাদতো নিক্খন্তন্তি সম্বন্ধো.

২৫১. তিণপাদুকাতিআদীসু তিণেন কতা পাদুকা তিণপাদুকাতি ৰচনত্থাদিং দস্সেন্তো আহ ‘‘যেন কেনচি তিণেনা’’তিআদি. তং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ. ‘‘ভূমিযং সুপ্পতিট্ঠিতাতি’’আদিনা ন সঙ্কমিতব্বাতি অসঙ্কমনীযাতি অত্থং দস্সেতি.

২৫২. অঙ্গজাতেনেৰাতি অত্তনো অঙ্গজাতেন এৰ. অঙ্গজাতন্তি গাৰীনং অঙ্গজাতং. ওগাহেত্ৰাতি এত্থ ওত্যূপসগ্গো দল়্হত্থোতি আহ ‘‘দল়্হং গহেত্ৰা’’তি.

১৫৩. যানাদিপটিক্খেপকথা

২৫৩. ইত্থিযুত্তেনাতি এত্থ রূল়ীৰসেন ধেনুপি ইত্থী নামাতি আহ ‘‘ধেনুযুত্তেনা’’তি. পুরিসন্তরেনাতি এত্থ পুরিসো এৰ অন্তরো অঞ্ঞো এত্থাতি পুরিসন্তরং যানং. পুরিসন্তরো নাম অত্থতো সারথীতি আহ ‘‘পুরিসসারথিনা’’তি, যানেনাতি যোজনা. গঙ্গামহিযাযাতি এত্থ গঙ্গা চ মহী চ গঙ্গামহী, তত্থ কীল়িকা গঙ্গামহিযাতি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘গঙ্গামহীকীল়িকাযা’’তি. তত্থ হি ইত্থিপুরিসা যানেহি উদককীল়ং কীল়ন্তি. পুরিসযুত্তং হত্থৰট্টকন্তি এত্থ ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে পুরিসযুত্তঞ্চ হত্থৰট্টকঞ্চা’’তি দস্সেন্তো আহ ‘‘এত্থা’’তিআদি. তত্থ পুরিসযুত্তন্তি পুরিসেন যুজ্জিতব্বন্তি পুরিসযুত্তং যানং. হত্থৰট্টকন্তি হত্থেন ৰট্টেতব্বন্তি হত্থৰট্টকং যানং. যানুগ্ঘাতেনাতি যানস্স উল্লঙ্ঘিত্ৰা গমনেন. হনধাতু হি গত্যত্থো. তমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘যানং অভিরুহন্তস্সা’’তিআদি. ‘‘তপ্পচ্চযা’’তি ইমিনা যানুগ্ঘাতেনাতি এত্থ হেত্ৰত্থে করণৰচনন্তি দস্সেতি. পীঠকসিৰিকন্তি পীঠেন সহ কতং সিৰিকং. পটপোটলিকন্তি পটমযং পোটলিকং.

১৫৪. উচ্চাসযনমহাসযনপটিক্খেপকথা

২৫৪. উচ্চং আসযনং উচ্চাসযনং. মহন্তং আসযনং মহাসযনং. আসন্দিআদীসু এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. পমাণাতিক্কন্তাসনন্তি দীঘাসনং. তঞ্হি আগম্ম সদতি নিসীদতীতি এত্থ, আযতং ৰা সুট্ঠুং দদাতীতি আসন্দীতি ৰুচ্চতি. ৰাল়রূপানীতি সীহব্যগ্ঘাদিৰাল়রূপানি. পাদেসু ৰাল়রূপানি পরিচ্ছিন্দিত্ৰা অঙ্কীযতি লক্খীযতীতি পল্লঙ্কো. গোনকোতি গৰতি দীঘলোমেহি উগ্গচ্ছতি এত্থাতি গোনকো. কোজৰোতি কুযং ভূমিযং জৰতি গচ্ছতীতি কোজৰো. তস্সাতি গোনকস্স. লোমানি চতুরঙ্গুলাধিকানি হোন্তি কিরাতি যোজনা. ৰানচিত্রউণ্ণামযত্থরণোতি ৰানেন সিব্বনেন সঞ্জাতং চিত্ররূপমেত্থাতি ৰানচিত্রং, উণ্ণায নিব্বত্তো উণ্ণামযো, সোযেৰ অত্থরণো উণ্ণামযত্থরণো, ৰানচিত্রঞ্চ তং উণ্ণামযত্থরণো চেতি ৰানচিত্রউণ্ণামযত্থরণো. সেতত্থরণোতি সেতত্থিকেহি সেৰীযতীতি সোতো, সোযেৰ অত্থরণো সেতত্থরণো. ইমিনা অত্থেন পটতি সেতভাৰং গচ্ছতীতি পটিকাতি কাতব্বং. পটিকাসদ্দোযং অড্ঢেন্দুপাসাণেপি পৰত্ততি. ঘনপুপ্ফকোতি ঘনং কথিনং পুপ্ফমেত্থাতি ঘনপুপ্ফকো. ইমিনা ঘনপুপ্ফসঙ্খাতং পটলমেত্থ অত্থীতি পটলিকাতি দস্সেতি. সোতি অত্থরণো. আমলকপটোতি আমলকপুপ্ফং দস্সেত্ৰা কতো পটো. তূলিকাতি তূলং পূরেত্ৰা কতা তূলিকা. ৰিকতিকাতি সীহব্যগ্ঘাদিরূপেহি (দী. নি. অট্ঠ. ১.১৫) ৰিচিত্তাকারেন করীযতীতি ৰিকতিকা. দীঘনিকাযট্ঠকথাযং ‘‘উদ্দলোমীতি উভতোদসং উণ্ণামযত্থরণং. একন্তলোমীতি একতোদসং উণ্ণামযত্থরণ’’ন্তি ৰুত্তং. ইধ পন ‘‘উদ্দলোমীতি একতো উগ্গতলোমং উণ্ণামযত্থরণং, একন্তলোমীতি উভতো উগ্গতলোমং উণ্ণামযত্থরণ’’ন্তি ৰুত্তং. তস্মা দ্ৰে অট্ঠকথাযো অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰিসদিসা হোন্তি. এত্থ দীঘনিকাযট্ঠকথানযেন ৰচনত্থং করিস্সামি. উট্ঠিতং দ্ৰীহি পক্খেহি, দ্ৰীসু ৰা দসাসঙ্খাতং লোমমেত্থাতি উদ্দলোমী. নিগ্গহিতাগমং কত্ৰা ‘‘উন্দলোমী’’তিপি পাঠো, অযমেৰত্থো. একস্মিং অন্তে দসাসঙ্খাতং লোমমেত্থাতি একন্তলোমীতি. কোসেয্যকট্টিস্সমযন্তি এত্থ কোসেয্যন্তি কোসিযসুত্তং. কট্টিস্সন্তি কট্টিস্সনামকং ৰাকং. ইমিনা কোসেয্যঞ্চ কট্টিস্সঞ্চ কট্টিস্সানীতি ৰিরূপেকসেসং কত্ৰা কট্টিস্সেহি পকতং অত্থরণং কট্টিস্সন্তি অত্থং দস্সেতি. সুদ্ধকোসেয্যন্তি রতনঅপরিসিব্বিতং সুদ্ধকোসেয্যং. ইমিনা সুদ্ধকট্টিস্সম্পি ৰট্টতীতি দস্সেতি.

সোল়স নাটকিত্থিযো ঠত্ৰা নচ্চং করোন্তি এত্থাতি কুত্তকন্তি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘সোল়সন্ন’’ন্তিআদি. অজিনচম্মেহীতি অজিনমিগচম্মেহি, কতইতি সম্বন্ধো. পৰেণীতি দুপট্টতিপট্টাদীহি পরংপরৰসেন কতত্তা ‘‘পৰেণী’’তি ৰুচ্চতি. অজিনচম্মানি হি সুখুমতরানি, তস্মা দুপট্টতিপট্টাদীনি কত্ৰা পৰেণিৰসেন কতানি. তস্মা ৰুত্তং ‘‘অজিনপৰেণী’’তি. ‘‘কদলিমিগচম্মং নামা’’তি ইমিনা তস্স চম্মং কদলিমিগইতি গহেতব্বং উত্তরপদলোপৰসেন ৰা উপচারেন ৰাতি দস্সেতি. পৰরসদ্দো উত্তমত্থোতি আহ ‘‘উত্তমপচ্চত্থরণ’’ন্তি. ন্তি কদলিমিগপৰরপচ্চত্থরণং. সউত্তরচ্ছদন্তি এত্থ সকারো সহসদ্দকারিযোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘সহ উত্তরচ্ছদেনা’’তি. ‘‘উপরী’’তি ইমিনা উত্তরসদ্দস্স সেট্ঠাদযো নিৰত্তেতি. ‘‘সদ্ধি’’ন্তি ইমিনা সহসদ্দস্স তুল্যত্থং নিৰত্তেতি. ‘‘সেত…পে… ন ৰট্টতী’’তি ইমিনা রত্তৰিতানং হেট্ঠা কপ্পিযপচ্চত্থরণে সতিপি ন ৰট্টতীতি দস্সেতি. কস্মা? রত্তৰিতানস্স অকপ্পিযত্তা. উভতোলোহিতকূপধানন্তি এত্থ উভসরূপং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘সীসূপধানঞ্চ পাদূপধানঞ্চা’’তি. সীসো উপগন্ত্ৰা তিট্ঠতি এত্থাতি উপধানং, উপ ভুসং ৰা সুখং ধারেতীতি উপধানং, বিব্বোহনং. সচে পমাণযুত্তং, তং উপধানং ৰট্টতীতি যোজনা.

১৫৫. সব্বচম্মপটিক্খেপাদিকথা

২৫৫. দীপিপোতকোতি দীপিপোতো ৰিযাতি দীপিপোতকো ৰচ্ছো. ভিত্তিদণ্ডকাদীসূতি ভিত্তিসম্বন্ধেসু দণ্ডকাদীসু. আদিসদ্দেন ভিত্তিথম্ভাদযো সঙ্গণ্হাতি.

২৫৬. যো ন সক্কোতি অনুপাহনো গামং পৰিসিতুং, সো গিলানো নামাতি যোজনা.

১৫৭. সোণকুটিকণ্ণৰত্থুকথা

২৫৭. এতেনাতি ‘‘কুররঘরে’’তি পাঠেন. অস্সাতি মহাকচ্চানস্স. পপাতনামকেতি যস্মা মহাতটো এত্থ অত্থি, তস্মা পপাতনামকো হোতি. এতেনাতি ‘‘পপাতকে পব্বতে’’তি পাঠেন. অস্সাতি মহাকচ্চানস্স. কোটিঅগ্ঘনকং পিল়ন্ধনং কণ্ণে এতস্সত্থীতি কুটিকণ্ণোতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘কোটিঅগ্ঘনকং পনা’’তিআদি. পিল়ন্ধতি অনেনাতি পিল়ন্ধনং, অলঙ্কারো. দন্তজো চতুত্থক্খরো. ‘‘পসাদজনক’’ন্তি ইমিনা পসাদং জনেতীতি পাসাদিকোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. পসাদনীযন্তি পসাদিতব্বং, পসাদিতুং অরহন্তি অত্থো. অত্থৰচনন্তি অত্থো ৰুচ্চতি অনেনাতি অত্থৰচনং. পাল়িযং ইদানি পোত্থকেসু ‘‘পসাদনীয’’ন্তি পাঠো নত্থি. ‘‘পাসাদিক’’ন্তিপদস্স পুব্বে ‘‘দস্সনীয’’ন্তি পাঠোযেৰ অত্থি. উত্তমদমথসমথন্তিএত্থ দমথসদ্দস্স ঞাণত্থঞ্চ ইন্দ্রিযসংৰরত্থঞ্চ সমথসদ্দস্স সমাধত্থঞ্চ চিত্তূপসমত্থঞ্চ দস্সেন্তো আহ ‘‘উত্তমং দমথঞ্চা’’তিআদি. চসদ্দেন দ্ৰন্দৰাক্যং দস্সেতি. ৰিসূকাযিকৰিপ্ফন্দিতানন্তি ৰিসূকায পটিপক্খায পৰত্তানং দিট্ঠিচিত্তসঙ্খাতানং ৰিৰিধচলনানং. ‘‘ৰীরিযিন্দ্রিয’’ন্তি ইমিনা যতিন্দ্রিযন্তি এত্থ যতসদ্দো ৰীরিযৰাচকোতি দস্সেতি. নাগন্তি এত্থ নত্থি আগু পাপমেতস্সাতি নাগোতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘আগুৰিরহিত’’ন্তি কিং দিৰসতো পট্ঠাযাতি আহ ‘‘মম পব্বজ্জাদিৰসতো পট্ঠাযা’’তি. কণ্হা মত্তিকা উত্তরি এত্থাতি কণ্হুত্তরাতি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘কণ্হমত্তিকুত্তরা’’তি. ‘‘উপরী’’তি ইমিনা উত্তরসদ্দস্স অত্থং দস্সেতি. ‘‘গুন্নং খুরেহী’’তি ইমিনা গুন্নং খুরকণ্টকসদিসত্তা গোকণ্টকা নামাতি দস্সেতি. তে গোকণ্টকে রক্খিতুন্তি সম্বন্ধো. এৰং খরা ভূমি হোতীতি যোজনা. এতেহীতি এরগূআদীহি চতূহি তিণেহি. ন্তি এরগূতিণং. তেনাতি মোরগূতিণেন. জন্তুস্স ৰণ্ণোতি সম্বন্ধো. সেনাসনং পঞ্ঞপেসীতি এত্থ কিং নাম সেনাসনং পঞ্ঞপেসীতি আহ ‘‘ভিসিং ৰা কটসারকং ৰা পঞ্ঞপেসী’’তি. পঞ্ঞপেত্ৰা চ পন সোণস্স আরোচেসি. কিং আরোচেসীতি আহ ‘‘আৰুসো’’তিআদি. সত্থা ৰসিতুকামোতি সম্বন্ধো.

২৫৮. ‘‘তস্স সোণস্সা’’তি ইমিনা পটিভাতু তন্তি এত্থ ‘‘ত’’ন্তিপদং সাম্যত্থে উপযোগৰচনন্তি দস্সেতি. ন্তি তৰ. অট্ঠকৰগ্গিকানীতি অট্ঠপমাণো, অট্ঠসমূহো ৰা ৰগ্গো এতেসন্তি অট্ঠকৰগ্গিকানি. কামসুত্তাদীনি (সু. নি. ৭৭২ আদযো) সোল়স সুত্তানি. যোতি পুগ্গলো, সমন্নাগতোতি সম্বন্ধো. অরিযোপীতি পিসদ্দো ন কেৰলং সুচিসমন্নাগতোযেৰ পাপে ন রমতি, অথ খো অরিযোপীতি দস্সেতি. ‘‘পটিভাতু ত’’ন্তি পাঠতো যাৰ ‘‘সুচীতি ৰুত্ত’’ন্তি পাঠা কেসুচিযেৰ অট্ঠকথাপোত্থকেসু অত্থি. অযং খ্ৰস্সাতি এত্থ অস্সসদ্দো আখ্যাতোতি আহ ‘‘ভৰেয্যা’’তি. পরিদস্সেসীতি পঞ্চ ৰরানি পরিচ্ছিন্দিত্ৰা দস্সেসি. যং ৰচনং মে উপজ্ঝাযো জানাপেতি, তস্স ৰচনস্স অযং কালো ভৰেয্যাতি যোজনা.

২৫৯. ৰিনযধরপঞ্চমেনাতি এত্থ উপজ্ঝাযপঞ্চমেনাতি অত্থং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘অনুস্সাৰনাচরিযপঞ্চমেনা’’তি. উপাহনকোসকোতি উপাহনায পক্খিপনোকাসো কোসকো. এল়কচম্মঅজচম্মেসু অকপ্পিযং নাম নত্থি. মিগচম্মে পন কিঞ্চি ৰট্টতি, ন কিঞ্চি ৰট্টতি. তং ৰিভজিত্ৰা দস্সেন্তো আহ ‘‘মিগচম্মে’’তিআদি. এতেসংযেৰাতি এণিমিগাদীনং ছন্নমেৰ. অঞ্ঞেসং পনাতি ছহি মিগেহি অৰসেসানং পন. তেসং চম্মং ন ৰট্টতীতি সম্বন্ধো.

গাথাযং মক্কটো চ কাল়সীহো চ সরভো চ কদলিমিগো চ কেচি যে ৰাল়মিগা অত্থি, তে চাতি যোজনা. তেসন্তি মক্কটাদীনং.

তত্থাতি গাথায, মক্কটাদীসু ৰা. ‘‘সীহব্যগ্ঘঅচ্ছতরচ্ছা’’তি ইমিনা ৰাল়মিগানং সরূপং দস্সেতি. এত্তকাযেৰ ৰাল়মিগাতি আহ ‘‘ন কেৰল’’ন্তিআদি. এতেসংযেৰাতি সীহব্যগ্ঘঅচ্ছতরচ্ছানমেৰ. ন চম্মং ন ৰট্টতীতি সম্বন্ধো. যেসন্তি ছন্নং এণিমিগাদীনং. তেতি ছ এণিমিগাদিকে. হি সচ্চং সব্বেসং এতেসং ৰাল়মিগানং চম্মং ন ৰট্টতীতি যোজনা. আহরিত্ৰা ৰা ন দিন্নন্তি আহরিত্ৰা ৰা হত্থে ৰা পাদমূলে ৰা ঠপেত্ৰা ন দিন্নং. ‘‘গণনং ন উপেতী’’তি ইমিনা গণনং উপগচ্ছতীতি গণনূপগন্তি অত্থং দস্সেতি. অধিট্ঠিতঞ্চাতি অধিট্ঠিতং পন. যদাতি যস্মিং কালে. ততোতি কালতো.

ইতি চম্মক্খন্ধকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

৬. ভেসজ্জক্খন্ধকং

১৬০. পঞ্চভেসজ্জাদিকথা

২৬০. ভেসজ্জক্খন্ধকে সরদকালে উপ্পন্নো সারদিকোতি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘সরদকালে উপ্পন্নেনা’’তি. ‘‘পিত্তাবাধেনা’’তি ইমিনা আবাধস্স সরূপং দস্সেতি. পিত্তাবাধস্স কারণং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘তস্মিং হী’’তিআদি. তেনাতি হেতুনা. তেসন্তি ভিক্খূনং. কোট্ঠব্ভন্তরগতন্তি কোট্ঠস্স অব্ভন্তরং গতং. অন্তস্স অন্তো পৰিসনং হোতীতি অধিপ্পাযো. আহারত্থন্তি আহারস্স কিচ্চং, আহারেন ৰা কত্তব্বং কিচ্চং.

২৬১. নচ্ছাদেন্তীতি তানি ভেসজ্জানি ভোজনানি নচ্ছাদেন্তি. কস্মা? ভোজনানং অজীরণত্তা. ইতি ইমমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ন জীরন্তী’’তি. নচ্ছাদত্তা ন ৰাতরোগং পটিপ্পস্সম্ভেতুং সক্কোন্তি. এত্থ চ ‘‘ন জীরন্তী’’তি ইমিনা নচ্ছাদনস্স কারণং দস্সেতি. ‘‘ন ৰাত…পে… সক্কোন্তী’’তি ইমিনা তস্সেৰ ফলং দস্সেতীতি দট্ঠব্বং. ‘‘সিনিদ্ধানী’’তি ইমিনা সিনিহন্তীতি সেনেহিকানীতি অত্থং দস্সেতি. ভত্তচ্ছন্নকেনাতি এত্থ ভত্তস্স অচ্ছন্নকং নাম ভত্তস্স অরোচিকং ভত্তস্স রুচিযা অনুপ্পাদকন্তি আহ ‘‘ভত্তারোচকেনা’’তি.

২৬২. অচ্ছৰসন্তিআদীসু ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. পাল়িযং ‘‘পটিগ্গহিতং নিপ্পক্কং সংসট্ঠ’’ন্তি পদানং কিরিযাৰিসেসনং কত্ৰা ‘‘পরিভুঞ্জিতু’’ন্তি পদেন সম্বন্ধিতব্বভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘কালে পটিগ্গহিতন্তি আদীসূ’’তিআদি. তেলপরিভোগেন পরিভুঞ্জিতুন্তি এত্থ কিত্তকং কালং তেলপরিভোগেন পরিভুঞ্জিতব্বন্তি আহ ‘‘সত্তাহকাল’’ন্তি.

১৬১. মূলাদিভেসজ্জকথা

২৬৩. মূলভেসজ্জাদিৰিনিচ্ছযোপীতি পিসদ্দো অচ্ছৰসন্তিআদীসু ৰিনিচ্ছযং অপেক্খতি. ইধাতি ভেসজ্জক্খন্ধকে. যং যন্তি ৰিনিচ্ছযং. পিসনসিলাতি পিসতি এত্থাতি পিসনা, সাযেৰ সিলাতি পিসনসিলা. ইমিনা অচলং হুত্ৰা নিসীদতীতি নিসদোতি অত্থং দস্সেতি. পিসনপোতকোতি পিসতি অনেনাতি পিসনো, সোযেৰ পোতকোতি পিসনপোতকো, ইমিনা নিসদতো পোতকোতি নিসদপোতকোতি অত্থং দস্সেতি. হিঙ্গুজাতিযোতি হিঙ্গুকুলানি.

সামুদ্দন্তি এত্থ সমুদ্দে সন্তিট্ঠতীতি সামুদ্দন্তি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘সমুদ্দতীরে’’তিআদি. ‘‘তীরে’’তি ইমিনা সমুদ্দেতি এত্থ সত্তমীৰিভত্তিযা সমীপত্থে পৰত্তভাৰং দস্সেতি. পকতিলোণন্তি সভাৰলোণং, ন দব্বসম্ভারেহি সদ্ধিং পচিতন্তি অত্থো. ‘‘পব্বতে উট্ঠহতী’’তি ইমিনা সিন্ধুনামকে পব্বতে উট্ঠহতীতি সিন্ধৰন্তি অত্থং দস্সেতি. উব্বিতো ভূমিতো ঈরতি উগ্গচ্ছতীতি উব্বিরন্তি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ভূমিতো অঙ্কুরং উট্ঠহতী’’তি. ইমিনা অট্ঠকথানযেন ওট্ঠজো ততিযক্খরোযেৰ যুজ্জতি, পোত্থকেসু পন চতুত্থক্খরোযেৰ দিস্সতি. ‘‘উব্ভিদ’’ন্তিপি পাঠো. বিলন্তি কোট্ঠাসো. তস্মা দব্বসম্ভারেহি বিলেহি সদ্ধিং পচিতং বিলন্তি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘দব্বসম্ভারেহি সদ্ধিং পচিত’’ন্তি. অভিধানে পন (অভিধানে ৪৬১ গাথাযং) ‘‘বিলাল’’ন্তি পাঠো অত্থি. ন্তি বিলং.

২৬৪. অস্সাদীনং কাযগন্ধো ৰিয কস্সচি কাযগন্ধো হোতীতি যোজনা. তস্সাপীতি ভিক্খুনোপি. পিসদ্দেন কণ্ডুৰাবাধভিক্খুআদযোপি সম্পিণ্ডেতি. ছকণসদ্দস্স অস্সাদীনং মলেপি পৰত্তনতো ৰুত্তং ‘‘গোময’’ন্তি. পাকতিকচুণ্ণম্পীতি অপক্করজনচুণ্ণম্পি. এতম্পীতি পাকতিকচুণ্ণম্পি.

ন্তি আমকমংসং, ন খাদীতি সম্বন্ধো. ন্তি আমকলোহিতং ৰা, ন পিৰীতি সম্বন্ধো. অমনুস্সোতি মনুস্সসদিসো ভূতো. ন্তি আমকমংসলোহিতং.

২৬৫. ‘‘অঞ্জন’’ন্তি নামং সামঞ্ঞন্তি আহ ‘‘অঞ্জনন্তি সব্বসঙ্গাহকৰচনমেত’’ন্তি. সব্বসঙ্গাহকৰচনন্তি সব্বেসং অঞ্জনানং সঙ্গাহকৰচনং. এতন্তি ‘‘অঞ্জন’’ন্তি এতং ৰচনং. অঞ্জতি চক্খুং মক্খেতি অনেনাতি অঞ্জনং, অঞ্জতি চক্খুং ব্যত্তং করোতীতি ৰা অঞ্জনং, তালুজো ততিযক্খরো. কপল্লন্তি কপল্লে পৰত্তং. কপালঞ্হি দীপসিখায উপরি নিকুজ্জিত্ৰা তত্থ পৰত্তং মসি ‘‘কপল্ল’’ন্তি ৰুচ্চতি. তমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘দীপসিখতো গহিতমসী’’তি. অঞ্জনূপপিসনেহীতি এত্থ অঞ্জনেহি সদ্ধিং উপনেতুং পিসিতব্বন্তি অঞ্জনূপপিসনন্তি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অঞ্জনেন সদ্ধিং একতো পিসিতেহী’’তি. ‘‘একতো’’তি ইমিনা ‘‘সদ্ধি’’ন্তি পদস্সেৰ অত্থং দস্সেতি. হীতি সচ্চং. যংকিঞ্চি অঞ্জনূপপিসনং চুণ্ণং ন ন ৰট্টতীতি যোজনা. অথ ৰা ন ৰট্টতি ন হোতি, ৰট্টতিযেৰাতি যোজনা. ইমস্মিং নযে ‘‘ন ৰট্টতী’’তি আখ্যাতপদং কিরিযান্তরাপেক্খত্তা কত্তা হোতি. আখ্যাতেসুপি হি কত্তুত্তঞ্চ কম্মত্তঞ্চ লব্ভতি. চন্দনন্তিআদীনি সুৰিঞ্ঞেয্যানেৰ.

অট্ঠিমযন্তি পদস্স অতিব্যাপিতদোসং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘মনুস্সট্ঠিং ঠপেত্ৰা’’তি. সলাকট্ঠানিযন্তি এত্থ সলাকা তিট্ঠন্তি এত্থাতি সলাকট্ঠানিযন্তি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘যত্থা’’তিআদি. তত্থ যত্থাতি যস্মিং সুসিরদণ্ডকাদিকে. সলাকন্তি অঞ্জনিসলাকং. ওদহন্তীতি ঠপেন্তি. অংসবদ্ধকোতি অংসে বদ্ধতি অনেনাতি অংসবদ্ধকো. যমকনত্থুকরণিন্তি নত্থু করীযতি ইমাযাতি নত্থুকরণী, যমকা নত্থুকরণী যমকনত্থুকরণী.

২৬৭. তং সব্বং তেলপাকন্তি সম্বন্ধো. ‘‘অতি ৰিয খিত্তমজ্জানী’’তি ইমিনা অতি ৰিয খিপীযন্তি পক্খিপীযন্তীতি অতিখিত্তানি, তানিযেৰ মজ্জানি অতিখিত্তমজ্জানীতি ৰচনত্থং দস্সেতি.

পণ্ণসেদন্তি পণ্ণেহি সেদং. অঙ্গারানন্তি অঙ্গারেহি. তত্থাতি তেসু পংসুৰালিকাদীসু. ৰাতহরণপণ্ণানীতি ৰাতস্স অপনযনানি উদ্দালাদীনি পণ্ণানি. তত্থাতি তেসু পণ্ণেসু. নানাপণ্ণভঙ্গকুথিতন্তি নানাপণ্ণানিযেৰ ভঞ্জিতব্বট্ঠেন নানাপণ্ণভঙ্গং, তেন কুথিতং নানাপণ্ণভঙ্গকুথিতং. উণ্হোদকস্সাতি উণ্হোদকেন. তত্থাতি উদককোট্ঠকে.

পব্বে পব্বেতি ফল়ুম্হি ফল়ুম্হি. যেনাতি পজ্জেন. তং পজ্জং অভিসঙ্খরিতুন্তি যোজনা. ‘‘পাদানং সপ্পাযভেসজ্জ’’ন্তি ইমিনা পাদস্স হিতং পজ্জন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. তিলকক্কেনাতি এত্থ কক্কসদ্দস্স চুণ্ণৰাচকত্তা ‘‘পিট্ঠেহী’’তি ৰুত্তং. কবল়েন পক্খিপনং কবল়িকং. সত্তুপিণ্ডস্স ভত্তকবল়সদিসত্তা সত্তুপিণ্ডন্তি ৰুত্তং. আণি ৰিযাতি খীলা ৰিয. খারেনাতি লোণসক্খরিকমযেন খারেন. ৰিকাসং রুন্ধতীতি ৰিকাসিকং, তেলরুন্ধনপিলোতিকং. ৰণকম্মন্তি ৰণস্স, ৰণে ৰা কম্মং.

২৬৮. সপ্পদট্ঠকালেযেৰ কিং সামং গহেত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বন্তি আহ ‘‘ন কেৰল’’ন্তিআদি. ইদন্তি মহাৰিকটং, পরিভুঞ্জীকব্বন্তি সম্বন্ধো. অঞ্ঞেসু পনাতি সপ্পদট্ঠতো অঞ্ঞেসু পন. সচে ভূমিপত্তো গূথো হোতি, পটিগ্গহেতব্বোতি যোজনা.

২৬৯. ৰসীকরণপানকসমুট্ঠিতরোগোতি কন্তিভাৰসঙ্খাতং ৰসং করোতি অনেনাতি ৰসীকরণং, ভেসজ্জং, পিৰতে পানং, তংযেৰ পানকং, ৰসীকরণস্স পানকং ৰসীকরণপানকং, তেন সমুট্ঠিতো রোগো ৰসীকরণপানকসমুট্ঠিতরোগো. ইমিনা ঘরদিন্নকাবাধোতি এত্থ ঘরণিযা দিন্নেন ৰসীকরণপানকেন সমুট্ঠিতো আবাধো ঘরদিন্নকাবাধোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. সীতায আলোল়েতব্বন্তি সীতালোল়ং, উদকং. সীতাসদ্দো নঙ্গললেখাসঙ্খাতং ফালপদ্ধতিং মুখ্যতো ৰদতি, ফালপদ্ধতিকরে ফালে লগ্গমত্তিকং উপচারতো ৰদতি. তেন ৰুত্তং ‘‘সীতায আলোল়েতব্ব’’ন্তি. অট্ঠকথাযম্পি তমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘নঙ্গলেনা’’তিআদি.

ৰিপক্কগহণিকোতি ৰিসেসেন পাচাপনগহণিকো. মুত্তহরীতকন্তি এত্থ ‘‘মুত্ত’’ন্তি সামঞ্ঞতো ৰুত্তেপি গোমুত্তমেৰ গহেতব্বন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘গোমুত্তপরিভাৰিতং হরীতক’’ন্তি. ইমিনা মুত্তেন পরিভাৰিতং হরীতকং মুত্তহরীতকন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. তণ্ডুলকসটোতি তণ্ডুলধোৰনোদককসটো ধোতসিনিদ্ধো, সোৰ মুগ্গপচিতপানীযোতি যোজনা. ‘‘মংসরসেনা’’তি ইমিনা মংসরসো মংসেন পটিচ্ছাদেতব্বন্তি পটিচ্ছাদনীযন্তি ৰুচ্চতীতি দস্সেতি.

১৬৩. গুল়াদিঅনুজাননকথা

২৭২. হীতি সচ্চং. পক্কত্তাতি মুগ্গানং পক্কভাৰতো. তেতি মুগ্গা.

২৭৪. অকপ্পিযকুটিযন্তি অকপ্পিযকুটিযা অন্তো. অস্সাতি ভিক্খুনো ন ৰট্টতীতি সম্বন্ধো. তম্পীতি উণ্হযাগুম্পি. পিসদ্দেন পগেৰ আমিসং পচিতুন্তি দস্সেতি. উত্তণ্ডুলভত্তন্তি পক্কতণ্ডুলতো ৰিযোগোতি উত্তণ্ডুলো, উকারো হি ৰিযোগত্থৰাচকো, অপক্কতণ্ডুলোতি অত্থো. উত্তণ্ডুলমযং ভত্তন্তি উত্তণ্ডুলভত্তং. সকিং কুথিতেসু খীরতক্কাদীসু অগ্গিং দাতুং ৰট্টতীতি যোজনা. বিল়ালাদীনং সত্তানং সমূহো রূল়্হীৰসেন উক্কপিণ্ডকোতি ৰুচ্চতীতি আহ ‘‘বিল়ালমূসিকগোধামঙ্গুসা’’তি. ৰিঘাসাদভাৰেন নিহতমানত্তা কাযৰাচং দমেতীতি দমকো ৰিঘাসাদোতি আহ ‘‘ৰিঘাসাদা’’তি.

২৭৬. ততো নীহটন্তি এত্থ তসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেন্তো আহ ‘‘যত্থা’’তিআদি. যত্থাতি যস্মিং ঠানে. নীহটন্তি নীহরিত্ৰা হরিতং.

২৭৮. ৰনট্ঠং পোক্খরট্ঠন্তি এত্থ ৰনে তিট্ঠতীতি ৰনট্ঠো, পোক্খরে তিট্ঠতীতি পোক্খরট্ঠোতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰনে চেৰা’’তিআদি. ‘‘পদুমিনিগচ্ছে’’তি ইমিনা পোক্খরসদ্দো পদুমৰাচকোতি দস্সেতি. যস্স বীজং অঙ্কুরং ন জনেতি, তং ফলং অবীজং নামাতি যোজনা.

১৬৭. সত্থকম্মপটিক্খেপকথা

২৭৯. দুক্খেন রুপতীতি দুরোপযোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘দুক্খেন রুহতী’’তি. সত্থকম্মং ৰা ৰত্থিকম্মং ৰাতি এত্থ সত্থেন কাতব্বং কম্মং সত্থকম্মং, ৰত্থিপীল়নং কাতব্বং কম্মং ৰত্থিকম্মন্তি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘যথা পটিচ্ছন্নে’’তিআদি. ‘‘সূচিযা ৰা’’তিআদিনা সত্থকম্মন্তি এত্থ ‘‘সত্থ’’ন্তি পদং উপলক্খণমত্তন্তি দস্সেতি. ‘‘সত্থেন ৰা’’তি পদং ‘‘ছিন্দনং ৰা ফালনং ৰা’’তিপদেহি যোজেতব্বং. ‘‘সূচিযা ৰা কণ্টকেন ৰা সত্তিকায ৰা’’তিপদানি ‘‘ৰিজ্ঝনং ৰা’’তি পদেন যোজেতব্বানি. ‘‘পাসাণসক্খলিকায ৰা নখেন ৰা’’তি পদানি ‘‘লেখনং ৰা’’তি পদেন যোজেতব্বানি. এতন্তি সত্থেন ছিন্দনাদিকম্মং. এত্থ চাতি সত্থকম্মৰত্থিকম্মেসু. তত্থ পনাতি সম্বাধে পন. তেনাতি খারাদিনা. ৰচ্চমগ্গে যায ভেসজ্জমক্খিতাদানৰট্টিযা খারকম্মং ৰা করোন্তি, যায ৰেল়ুনাল়িকায তেলং ৰা পৰেসেন্তি, সা ভেসজ্জমক্খিতাদানৰট্টি ৰা সা ৰেল়ুনাল়িকা ৰা ৰট্টতিযেৰাতি যোজনা.

২৮০. তং দিৰসন্তি তস্মিং দিৰসে. কিঞ্চি সত্থন্তি যোজনা. ইমাযাতি সুপ্পিযায অঞ্ঞং কিঞ্চি অদেয্যং কিম্পি ভৰিস্সতীতি যোজনা. যত্র নামাতি এত্থ ত্রপচ্চযো কারণত্থে হোতীতি আহ ‘‘যস্মা নামা’’তি. ‘‘ৰীমংসী’’তি ইমিনা পটিৰেক্খীতি এত্থ পটিঅৰপুব্বো ইক্খধাতু ৰীমংসনত্থোতি দস্সেতি. অসুকমংসন্তি অসুকং মংসং, অসুকস্স ৰা সত্তস্স মংসং.

১৬৯. হত্থিমংসাদিপটিক্খেপকথা

২৮১. অরঞ্ঞকোকা নামাতি সসবিল়ালাদযো সত্তে খাদনত্থায কুকতি আদদাতীতি কোকো অরঞ্ঞে জাতো কোকো অরঞ্ঞকোকো, সুনখসদিসাতি গামসুনখেন সদিসা. তেসন্তি অরঞ্ঞকোকানং. যো পনাতি সুনখো পন, উপ্পন্নোতি সম্বন্ধো. গামসুনখিযাতি সাম্যত্থে সামিৰচনং. কোকেনাতি সহাদিযোগে করণৰচনং. তানি পদানি ‘‘সংযোগেনা’’তি পদেন যোজেতব্বানি. তস্সাতি সুনখস্স.

এত্থাতি মনুস্সমংসাদীসু. সজাতিকতাযাতি সমানজাতিকভাৰতো. অনুপদ্দৰত্থাযাতি অনুপদ্দৰত্থং, পটিক্খিত্তানীতি সম্বন্ধো. আপত্তীতি মনুস্সমংসে থুল্লচ্চযেন, সেসে দুক্কটেন আপত্তি. উদ্দিস্স কতং পনাতি ভিক্খুং উদ্দিস্স কতমংসং পন.

১৭০. যাগুমধুগোল়কাদিকথা

২৮২. এককোতি এত্থ একতো অসহাযত্থে কপচ্চযোতি আহ ‘‘নত্থি মে দুতিযো’’তি. সোতি ব্রাহ্মণো. ৰযং কত্ৰাতি পরিব্বযং কত্ৰা, পটিযাদাপেসি কিরাতি যোজনা. অনুমোদনগাথাযাতি অনুমোদনপকাসকায গাথায. ‘‘পত্থযতং ইচ্ছত’’ন্তি পদানং অলমত্থপযোগে সম্পদানত্তা ৰুত্তং ‘‘অলমেৰ দাতুন্তি ইমিনা সম্বন্ধো’’তি. সোযেৰ গহেতব্বোতি ‘‘দাতু’’ন্তিভাৰস্স কত্তুভাৰেন সো এৰ পাঠো গহেতব্বোতি অত্থো.

২৮৩. যা যাগু পৰারণং জনেতি, সা যাগু ভোজ্জযাগু নামাতি যোজনা. ন্তি কালং. ‘‘আদিং কত্ৰা’’তি ইমিনা যদগ্গেনাতি এত্থ অগ্গসদ্দো আদ্যত্থো কিরিযাৰিসেসনত্থে করণৰচনন্তি দস্সেতি. ‘‘সগ্গনিব্বত্তকপুঞ্ঞ’’ন্তি ইমিনা সগ্গাতি এত্থ ফলূপচারং দস্সেতি. সোতি গুল়ো.

২৮৪. তথারূপেনাতি তথাসভাৰেন. গুল়স্স অনুরূপসভাৰেনাতি অত্থো.

১৭৩. পাটলিগামৰত্থুকথা

২৮৫. যথা সব্বং সন্থতং হোতি, এৰং তথা সব্বসন্থরিসন্থতন্তি যোজনা.

২৮৬. সুনিধো চ ৰস্সকারো চাতি এত্থ চকারেহি দ্ৰন্দৰাক্যং দস্সেতি. আযমুখপচ্ছিন্দনত্থন্তি সুঙ্কমুখস্স পচ্ছেদনত্থং. ‘‘ঘরৰত্থূনী’’তি ইমিনা ৰত্থুসদ্দস্স কারণদব্বত্থে পটিক্খিপিত্ৰা ভূভেদত্থং দীপেতি. তা দেৰতা নামেন্তি কিরাতি যোজনা. যথানুরূপন্তি যং যং ভোগবলানুরূপং. লোকেতি সত্তলোকে. সদ্দোতি কিত্তিঘোসো. তেনেৰাতি তেন সদ্দস্স অব্ভুগ্গতহেতুনা এৰ. ‘‘ওসরণট্ঠানং নামা’’তি ইমিনা অরিযং আযতনন্তি এত্থ আযতনসদ্দো সমোসরণট্ঠানত্থোতি দস্সেতি. যত্তকং কযৰিক্কযট্ঠানং নামাতি সম্বন্ধো. ‘‘ৰাণিজানং…পে… কযৰিক্কযট্ঠানং নামা’’তি ইমিনা ৰণিজা পতন্তি সন্নিপতন্তি এত্থাতি ৰণিপ্পতোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘ৰণিজপতো’’তি ৰত্তব্বে জকারলোপোতি দট্ঠব্বো. পাল়িযং ‘‘তেস’’ন্তি পাঠসেসস্স অজ্ঝাহরিতব্বভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘তেসং অরিযাযতনৰাণিজপতান’’ন্তি. তেসন্তি চ সাম্যত্থে সামিৰচনং, নিদ্ধারণত্থে ৰা ৰিভত্তঅপাদানত্থে ৰা. ইদন্তি পুরং. পুটভেদনন্তি এত্থ পুটং ভিন্দন্তি এত্থাতি পুটভেদনন্তি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ভণ্ডিকভেদনট্ঠান’’ন্তি. ‘‘সমুচ্চযত্থো ৰাসদ্দো’’তি ৰুত্তৰচনং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘তত্র হী’’তিআদি. তত্থ তত্রাতি পাটলিপুত্তে, তীসু ৰা অগ্গিউদকমিথুভেদেসু. ‘‘অঞ্ঞমঞ্ঞভেদা’’তি ইমিনা মিথুভেদাতি এত্থ মিথুসদ্দস্স অঞ্ঞমঞ্ঞৰেৰচনভাৰং দস্সেতি. উল়ুম্পকুল্লসদ্দানং অত্থে সমানেপি করণৰিসেসং দস্সেন্তো আহ ‘‘উল়ুম্প’’ন্তিআদি. উল়ু ৰুচ্চতি উদকং, ততো পাতি রক্খতীতি উল়ুম্পো. কং ৰুচ্চতি উদকং, তস্মিং উলতি গচ্ছতীতি কুল্লো.

অণ্ণৰন্তি এত্থ অণ্ণৰো নাম কিং সমুদ্দস্স নামন্তি আহ ‘‘অণ্ণৰ’’ন্তিআদি. ‘‘অণ্ণৰ’’ন্তি এতং নামং উদকট্ঠানস্স অধিৰচনন্তি যোজনা. অণ্ণো ৰুচ্চতি উদকং, তং এতস্মিং অত্থীতি অণ্ণৰো. সরসদ্দস্স অকারাদিম্হি চ কণ্ডে চ পৰত্তনতো ৰুত্তং ‘‘সরন্তি ইধ নদী অধিপ্পেতা’’তি. ইধাতি ইমিস্সং গাথাযং. ইদন্তি অত্থজাতং.

যেতি অরিযা. তেতি অরিযা, তরন্তীতি সম্বন্ধো. ৰিসজ্জপল্ললানীতি এত্থ ৰিসজ্জসদ্দো ত্ৰাপচ্চযন্তো, পল্ললসদ্দো নিন্নট্ঠানৰাচকোতি আহ ‘‘ৰিসজ্জ…পে… নিন্নট্ঠানানী’’তি. অযং পন জনো কুল্লং বন্ধতীতি যোজনা. তিণ্ণা মেধাৰিনো জনা ইতি ৰুত্তং হোতীতি যোজনা.

২৮৭. অননুবোধাতি এত্থ কারণত্থে নিস্সক্কৰচনন্তি আহ ‘‘অবুজ্ঝনেনা’’তি. সন্ধাৰিতং সংসরিতন্তি এত্থ তপচ্চযস্স কম্মত্থং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘মযা চ তুম্হেহি চা’’তি. ইমিনা কত্তুত্থে সামিৰচনন্তি দস্সেতি. ‘‘অথ ৰা’’তিআদিনা তপচ্চযস্স ভাৰত্থং দস্সেতি. সংসিতন্তি এত্থ সরধাতুযা রকারো লোপোতি আহ ‘‘সংসরিত’’ন্তি. ‘‘তণ্হারজ্জূ’’তি ইমিনা ভৰতো ভৰং নেতীতি ভৰনেত্তীতি ৰচনত্থেন তণ্হারজ্জু ভৰনেত্তি নামাতি দস্সেতি.

২৮৯. ৰণ্ণৰত্থালঙ্কারানি সামঞ্ঞৰসেন ‘‘নীলা’’তি ৰুত্তানীতি আহ ‘‘নীলাতি ইদং সব্বসঙ্গাহক’’ন্তি. তত্থাতি ‘‘নীলা’’তিআদিপাঠে. তেসন্তি লিচ্ছৰীনং. পকতিৰণ্ণা নীলা ন হোন্তীতি যোজনা. এতন্তি ‘‘নীলা’’তিআদিৰচনং. পটিৰত্তেসীতি এত্থ ৰতুধাতু উপসগ্গৰসেন ৰা অত্থাতিসযৰসেন ৰা পহরণত্থোতি আহ ‘‘পহারেসী’’তি. ‘‘সজনপদ’’ন্তি ইমিনা সাহারন্তি এত্থ আহারসদ্দো জনপদত্থোতি দস্সেতি. জনপদো হি যস্মা নগরস্স পরিৰারভাৰেন আহরিতব্বো, ইমস্মা চ রাজপুরিসা বলিং আহরন্তি, তস্মা আহারোতি ৰুত্তো. সজনপদং ৰেসালিং দজ্জেয্যাথাতি যোজনা. অঙ্গুলিং ফোটেসুন্তি এত্থ ফুটধাতু সঞ্চলনত্থোতি আহ ‘‘অঙ্গুলিং চালেসু’’ন্তি. ইত্থিকাযাতি ইত্থীযেৰ পুরিসতো খুদ্দকট্ঠেন ইত্থিকা, তায.

১৭৮. সীহসেনাপতিৰত্থুকথা

২৯০. ধম্মস্স চ অনুধম্মন্তি এত্থ ধম্মসদ্দো কারণত্থোতি আহ ‘‘কারণস্স অনুকারণ’’ন্তি. ‘‘পরেহী’’তি পদং ‘‘ৰুত্ত’’ইতি পদে কত্তা. ‘‘ৰুত্তকারণেনা’’তিপদং ‘‘সকারণো’’তিপদে করণং. কোচি অপ্পমত্তকোপি তুম্হাকং ৰাদোতি যোজনা. ‘‘ৰিঞ্ঞূহী’’তি পদং ‘‘গরহিতব্ব’’ইতি পদে কত্তা. ‘‘গরহিতব্বকারণ’’ন্তি পদং ‘‘ন আগচ্ছতী’’তি পদে কম্মং. অনব্ভক্খাতুকামাতি এত্থ অভিত্যূপসগ্গো অভিভৰনত্থো আপুব্বো খাধাতু পকথনত্থোতি আহ ‘‘অভিভৰিত্ৰা ন আচিক্খিতুকামা’’তি.

২৯৩. অনুৰিচ্চকারন্তি এত্থ অনুৰিচ্চসদ্দো ৰিচধাতু ত্ৰাপচ্চযন্তোতি আহ ‘‘অনুৰিচিত্ৰা’’তি. ‘‘চিন্তেত্ৰা’’তি ইমিনা ৰিচধাতুযা ঞাণত্থং দস্সেতি. ‘‘কাতব্ব’’ন্তি ইমিনা কাতব্বন্তি কারন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. পটাকন্তি ধজপটাকং. ‘‘আহিণ্ডেয্যু’’ন্তি ইমিনা পরিযাযেয্যুন্তি এত্থ পরিপুব্বআপুব্ব যাধাতুযা গত্যত্থং দস্সেতি. পাল়িযং ‘‘পরিহরেয্যু’’ন্তিপি পাঠো. আহিণ্ডেয্যুন্তি আহিণ্ডন্তি. মুদ্ধজো ততিযক্খরো. ওপানভূতন্তি এত্থ ওপানো ৰিয ভূতো ওপানভূতোতি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘পটিযত্তউদপানো ৰিয ঠিত’’ন্তি. ‘‘উদপানো’’তি ইমিনা ওপানসদ্দো উদপানত্থোতি দস্সেতি. উদপানো হি সব্বে জনা ওসরিত্ৰা পিৰন্তি এত্থাতি ওপানোতি ৰুচ্চতি. ইমেসন্তি নিগণ্ঠানং. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. সম্পত্তানং দানং দাতব্বমেৰ, তস্মা মা উপচ্ছিন্দিত্থাতি যোজনা. উদ্দিস্সাতি ত্ৰাপচ্চযন্তসদ্দো ‘‘কত’’ন্তি উত্তরপদেন সমাসোতি আহ ‘‘উদ্দিসিত্ৰা কত’’ন্তি. এসেৰ নযো ‘‘পটিচ্চকম্ম’’ন্তি এত্থাপি.

২৯৪. পটিচ্চকম্মন্তি এতং নামং নিমিত্তকম্মস্স অধিৰচনন্তি যোজনা. যোতি যো কোচি জনো. ৰধকস্স পাণঘাতকম্মং হোতি ৰিয, তস্সাপি হোতীতি যোজনা. ন জীরন্তীতি এত্থ জরধাতু গত্যত্থোতি আহ ‘‘ন গচ্ছন্তী’’তি.

১৭৯. কপ্পিযভূমিঅনুজাননকথা

২৯৫. বহারামকোট্ঠকেতি এত্থ সমীপত্থে ভুম্মৰচনন্তি আহ ‘‘বহারামকোট্ঠকসমীপেতি আরামকোট্ঠকস্স বহি সমীপেতি অত্থো’’তি. অচ্ছন্তীতি ৰসন্তি. এতন্তি ‘‘পচ্চন্তিম’’ন্তি এতং ৰচনং. ধুরৰিহারোপীতি পধানৰিহারোপি. তত্থ তত্থাতি তস্মিং তস্মিং ঠানে. অনুপগেযেৰাতি পাতোযেৰ. ওরৰসদ্দন্তি উচ্চরৰসঙ্খাতং সদ্দং. কপিলসুত্তপরিযোসানেতি সুত্তনিপাতে (সু. নি. অট্ঠ. ২.কপিলসুত্তৰণ্ণনা) সঙ্গহিতস্স কপিলসুত্তস্স পরিযোসানে. পঞ্চসতানং কেৰট্টপুরিসানন্তি সম্বন্ধো.

উস্সাৰনন্তিকাদীসু এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. যো ৰিহারো করিযতীতি সম্বন্ধো. ভূমিযা গতি ৰিয গতি এতেসন্তি ভূমিগতিকা. পতিট্ঠাপেন্তেহি বহূহি ভিক্খূহি পতিট্ঠাপেতব্বোতি সম্বন্ধো. নিচ্ছারেন্তেহি ভিক্খূহীতি যোজনা. সযন্তি ভিক্খু. তং পনাতি ‘‘সঙ্ঘস্স কপ্পিযকুটিং অধিট্ঠামী’’তি ৰচনং পন. অৰত্ৰাপীতি পিসদ্দো তথা ‘‘ৰত্ৰাপী’’তি অত্থং সম্পিণ্ডেতি. অট্ঠকথাসূতি মহাঅট্ঠকথাদীসু তীসু অট্ঠকথাসু. এত্থাতি উস্সাৰনন্তিককুটিযং. ‘‘সমকালং ৰট্টতী’’তি ৰচনং দল়্হীকরোন্তো আহ ‘‘সচে হী’’তিআদি. ৰচনেতি ‘‘কপ্পিযকুটিং করোমা’’তি ৰচনে. তস্মিন্তি থম্ভে. তেনেৰাতি অকতভাৰেনেৰ. হীতি সচ্চং. এত্থাতি বহূসু.

যতোতি ইট্ঠকসিলামত্তিকাপিণ্ডতো. ৰুত্তনযেনেৰাতি ‘‘বহূহি সম্পরিৰারেত্ৰা কপ্পিযকুটিং করোমা’’তি ৰুত্তনযেনেৰ. ইট্ঠকাদযোতি ‘‘কপ্পিযকুটিং করোমা’’তি অধিট্ঠাতব্বইট্ঠকাদযো. অন্ধকট্ঠকথাযং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. তথাতি যথা অন্ধকট্ঠকথাযং ৰুত্তং, তথা. থম্ভাদীনি উক্খিপিত্ৰা পতিট্ঠাপনঞ্চ ‘‘কপ্পিযকুটিং করোমা’’তি সাৰনঞ্চ অন্তং পরিযোসানমেতিস্সাতি উস্সাৰনন্তিকা.

তাসূতি দ্ৰীসু গোনিসাদিকাসু. যত্থাতি কুটিযং. নেৰ আরামো পরিক্খিত্তো হোতীতি সম্বন্ধো. পুন যত্থাতি কুটিযং. অযন্তি কুটি. উভযত্থাপীতি আরামৰিহারগোনিসাদিকাসু দ্ৰীসুপি. বহুতরং পরিক্খিত্তোপি পরিক্খিত্তোযেৰ নামাতি যোজনা. এত্থাতি উপড্ঢপরিক্খিত্তবহুতরপরিক্খিত্তআরামে. গাৰো পৰিসিত্ৰা যথাসুখং নিসীদন্তি এত্থাতি গোনিসাদা গোসালা. গোনিসাদা ৰিযাতি গোনিসাদিকা কুটি.

মনুস্সা ৰদন্তীতি সম্বন্ধো. এসাতি কুটি. ৰুত্তেপীতি পিসদ্দে, ‘‘কপ্পিযকুটিং দেমা’’তি ৰাক্যং অপেক্খতি. অন্ধকট্ঠকথাযং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. যস্মা ৰট্টতি, তস্মাতি যোজনা. তেসন্তি সেসসহধম্মিকদেৰমনুস্সানং. তেহীতি সেসসহধম্মিকদেৰমনুস্সেহি. পুনপি ৰুত্তং, কিং ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ভিক্খুস্স…পে… হোতী’’তি. অপীতি তদঞ্ঞেসং. ন্তি ৰচনং. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. সঙ্ঘস্স সন্তকমেৰ ৰা ভিক্খুস্স সন্তকমেৰ ৰাতি যোজনা. ইতি তস্মা সুৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. গহপতীনং সন্তকং গহপতি কুটি. ‘‘কম্মৰাচং সাৰেত্ৰা’’তি ইদং উপলক্খণমত্তং কম্মৰাচমৰত্ৰা অপলোকনেনপি কপ্পিযত্তা. কম্মৰাচায ৰা অপলোকনেন ৰা সম্মনিতব্বাতি সম্মুতি কুটি. ইতিসদ্দো পরিসমাপনত্থো.

যং আমিসং ৰুত্থং, সব্বং তং আমিসন্তিযোজনা. অকপ্পিযভূমিযং সহসেয্যপহোনকে গেহে ৰুত্থং ঠপিতন্তি সম্বন্ধো. যং পন সঙ্ঘিকং ৰা পুগ্গলিকং ৰা অত্থীতি যোজনা. তেসংযেৰাতি ভিক্খুভিক্খুনীনমেৰ. একরত্তম্পি ঠপিতং যং সন্তকং অত্থীতি যোজনা. ন্তি সঙ্ঘিকাদি. তত্থাতি অকপ্পিযভূমিযং সহসেয্যপহোনকগেহে. এতন্তি অন্তোৰুত্থঅন্তোপক্কসঙ্খাতং যাৰযামকালিকং, ‘‘ন কপ্পতী’’তি ব্যতিরেকস্স অন্ৰযং দস্সেন্তো আহ ‘‘সত্তাহকালিকং পনা’’তিআদি.

তত্রাতি পুরিমৰচনাপেক্খং. তত্র ৰচনেতি হি অত্থো. সামণেরো দেতীতি সম্বন্ধো. যংকিঞ্চি তণ্ডুলাদিকং আমিসন্তি যোজনা. মুখসন্নিধি নামাতি আপত্তিযা মুখো উপাযো সন্নিধি নামাতি অত্থো. তত্থাতি মহাপচ্চরিযং, মুখসন্নিধিঅন্তোৰুত্থেসু ৰা. ভিক্খু পচিত্ৰা পরিভুঞ্জতীতি সম্বন্ধো. আমিসসংসট্ঠন্তি আমিসেন সংসগ্গং.

জহিতৰত্থুকাতি জহিতং ৰত্থু এতাসন্তি জহিতৰত্থুকা. উস্সাৰনন্তিকা কতাতি সম্বন্ধো. সাতি উস্সাৰনন্তিকা. যো যোতি থম্ভো ৰা ভিত্তিপাদো ৰা. ইট্ঠকাদীহি কতা উস্সাৰনন্তিকাতি যোজনা. চযস্সাতি অধিট্ঠানস্স. যেহি পন ইট্ঠকাদীহীতিআদিসদ্দেন থম্ভসিলামত্তিকাযো সঙ্গণ্হাতি. তদঞ্ঞেসূতি তেহি অধিট্ঠিতইট্ঠকাদীহি অঞ্ঞেসু.

পাকারাদিপরিক্খেপেতি উপচারসীমাপরিচ্ছিন্নস্স আরামস্স পাকারাদিনা পরিক্খেপে কতে. পাকারাদীতি আদিসদ্দেন ৰতিং সঙ্গণ্হাতি. কপ্পিযকুটিং লদ্ধুং ৰট্টতীতি গোনিসাদিকায অভাৰেন সেসাসু তীসু কপ্পিযকুটীসু যংকিঞ্চি কপ্পিযকুটিং লদ্ধুং ৰট্টতীতি অত্থো. তত্থ তত্থাতি তস্মিং তস্মিং ঠানে. ইতরা পনাতি উস্সাৰনন্তিকগোনিসাদিকাহি অঞ্ঞা. দ্ৰেতি উভো গহপতিসম্মুতিযো, জহিতৰত্থুকাৰ হোন্তীতি সম্বন্ধো. পক্খপাসকমণ্ডলন্তি দ্ৰে পক্খে অপতনত্থায পসতি বন্ধতীতি পক্খপাসকো, মণ্ডলন্তি ছদনকোটিগোপানসীনং উপরি ঠপিতকট্ঠৰিসেসো, পক্খপাসকো চ মণ্ডলঞ্চ পক্খপাসকমণ্ডলং.

যত্রাতি যস্মিং ঠানে. অনুপসম্পন্নস্স দত্ৰাতি অনপেক্খৰিস্সজ্জনেন অনুপসম্পন্নস্স দত্ৰা. চীৰরৰিকপ্পনং ৰিয সাপেক্খৰিস্সজ্জনম্পি ৰট্টতীতি ৰদন্তি. তত্রাতি পুরিমৰচনাপেক্খং. সোতি করৰীকতিস্সত্থেরো, পস্সিত্ৰা পুচ্ছীতি সম্বন্ধো. থেরোতি মহাসিৰত্থেরো. লূখদিৰসেতি অসিনিদ্ধদিৰসে. ততোতি ব্রৰনতো, পরন্তি সম্বন্ধো. ন্তি মহাসিৰত্থেরং. পমুখেতি গব্ভস্স পমুখে. ন্তি সব্বিকুম্ভিং. বহীতি ৰিহারস্স বহি. সোতি মহাসিৰত্থেরো.

১৮০. মেণ্ডকগহপতিৰত্থুকথা

২৯৬. ‘‘বহিদ্ৰারে’’তি এত্থ কস্স বহিদ্ৰারেতি আহ ‘‘ধঞ্ঞাগারস্স বহিদ্ৰারে’’তি. আল়কথালিকন্তি এত্থ আল়কতণ্ডুলপচনকং গণ্হকথালি আল়কথালি, তায পচিতং ভত্তং আল়কথালিকন্তি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘আল়কতণ্ডুলপচনকথালিক’’ন্তি. ব্যঞ্জনভণ্ডিকন্তি ব্যঞ্জনপরিক্খারিকং, ব্যঞ্জনপরিৰারকন্তি অত্থো. ইমিনা সূপভিঞ্জনকন্তি এত্থ সূপসদ্দো ব্যঞ্জনৰাচকো, ভিঞ্জনকসদ্দো ভণ্ডিকপরিযাযোতি দস্সেতি. দাসকম্মকরপোরিসন্তি এত্থ দাসপোরিসা চ কম্মকরপোরিসা চ দাসকম্মকরপোরিসং, সমাহারদ্ৰন্দো পুব্বপদে উত্তরলোপো, ইতি ইমমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘দাসপুরিসে চ কম্মকরপুরিসে চা’’তি. পোরিসসদ্দোপি পুরিসসদ্দেন সমানো ‘‘পুরিসো এৰ পোরিসো’’তি অত্থেন. ধুৰভত্তেনাতি এত্থ ধুৰসদ্দো নিচ্চপরিযাযোতি আহ ‘‘নিচ্চকাল’’ন্তি. দুয্হেন খীরেনাতি সম্বন্ধো. ‘‘মেণ্ডকৰত্থুস্মিং পনা’’তি পাঠতো পট্ঠায যাৰ ‘‘খণঞ্ঞেৰ দুয্হেনা’’তি পাঠা কেসুচিযেৰ অট্ঠকথাপোত্থকেসু অত্থি. এত্থাতি মেণ্ডকৰত্থুম্হি. গোরসেতি গৰযেহি নিব্বত্তে খীরদধিতক্কনৰনীতসব্বিসঙ্খাতে রসে. পাথেয্যন্তি পথস্স হিতং পাথেয্যং. ঞত্ৰাতি পাথেয্যমিচ্ছতীতি ঞত্ৰা. ভিক্খাচারৰত্তেন ৰাতি অঞ্ঞাতকঅপৰারিতট্ঠানতো ভিক্খাচারৰত্তেন ৰা. যাচিত্ৰাপীতি পিসদ্দো পগেৰ ভিক্খাচারৰত্তেনাতি দস্সেতি. যত্তকেন পাথেয্যেনাতি সম্বন্ধো.

১৮২. কেণিযজটিলৰত্থুকথা

৩০০. কাজেহীতি এত্থ কাজস্স গণনং দস্সেন্তো আহ ‘‘পঞ্চহি কাজসতেহী’’তি. একেন কাজেন দ্ৰিন্নং কুটানং গহিতত্তা ৰুত্তং ‘‘কুটসহস্স’’ন্তি. ৰোতি তুম্হে. সুট্ঠু পসন্নোতি সম্বন্ধো.

তত্থাতি ‘‘অট্ঠ পানানী’’তি পাঠে, অট্ঠসু পানেসু ৰা. ‘‘অম্বেহি কতপান’’ন্তি ইমিনা মজ্ঝেলোপসমাসং দস্সেতি. তত্থাতি আমপক্কেসু. করোন্তেন কাতব্বন্তি সম্বন্ধো. আদিচ্চপাকেনাতি আদিচ্চহেতুনা পচনেন. পুরেভত্তমেৰ কপ্পতীতি ভিক্খুনা সযং কতত্তা পুরেভত্তমেৰ কপ্পতি. তেন ৰুত্তং ‘‘অনুপসম্পন্নেহী’’তিআদি. কতং অম্বপানন্তি সম্বন্ধো. সব্বপানেসূতি জম্বুপানাদীসু সব্বেসু পানেসু.

তেসূতি জম্বুপানাদীসু সত্তসু পানেসু. পনসদ্দো ৰিসেসত্থজোতকো. জম্বুফলেহীতি আমেহি ৰা পক্কেহি ৰা জম্বুফলেহি. অট্ঠিকেহীতি অট্ঠি অস্মিমত্থীতি অট্ঠিকং ফলং. জাতিরসেনাতি যথাজাতেন রসেন. ইমিনা মধুসক্খরকপ্পুরাদীহি ন যোজেতব্বোতি দস্সেতি. তং পনাতি মধুকপানং পন. মুদ্দিকাতি মুদ্দিকফলানি. সালুকেতি কন্দে. সত্তন্নং ধঞ্ঞানং ফলরসন্তি তণ্ডুলধোৰনোদকং. ‘‘পক্কডাকরস’’ন্তি ইমিনা অপক্কডাকরসং ৰট্টতীতি দীপেতি. হীতি সচ্চং, ৰিত্থারো ৰা. রসোতি পক্করসো. পটিগ্গহেত্ৰা ঠপিতসব্বিআদীহি পক্কানং যাৰজীৰিকানং পত্তানং রসোতি যোজনা. পক্কং যাৰজীৰিকপত্তরসন্তি সম্বন্ধো. যাৰকালিকপত্তানম্পীতি পিসদ্দো পগেৰ যাৰজীৰিকপত্তানন্তি দস্সেতি. যং পানন্তি যং মধুকপুপ্ফরসপানং. সোতি মধুকপুপ্ফরসো. তেনাতি মধুকপুপ্ফেন. যতো কালতো পট্ঠায মজ্জং ন করোন্তি, ততোতি যোজনা. উচ্ছুরসো নিকসটো পচ্ছাভত্তং ৰট্টতি সত্তাহকালিকত্তা. ইমে চত্তারো রসাতি ফলপত্তপুপ্ফউচ্ছুরসসঙ্খাতা ইমে চত্তারো রসা. অগ্গিহুত্তমুখাতি যঞ্ঞা অগ্গিহুতমুখা, অগ্গিহুতসেট্ঠাতি অত্থো.

১৮৩. রোজমল্লাদিৰত্থুকথা

৩০১. সঙ্করমকংসূতি এত্থ সঙ্করসদ্দস্স যুদ্ধত্থাদীসু পৰত্তনতো ইধ পটিঞ্ঞাতত্থেতি দস্সেন্তো আহ ‘‘কতিকমকংসূ’’তি. কতিকন্তি পটিঞ্ঞাতসঙ্খাতং কতিকং. উল়ারং খোতি এত্থ উল়ারসদ্দো সেট্ঠৰাচকো. সেট্ঠন্তি চ সুন্দরমেৰাতি আহ ‘‘সুন্দরং খো তে ইদ’’ন্তি. তেতি তুয্হং. ‘‘বহুকতো’’তি পদস্স কতবহুমানোতি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘পসাদবহুমানেনা’’তি. ‘‘পিট্ঠমযংখাদনীয’’ন্তি ইমিনা পিট্ঠখাদনীযন্তি এত্থ মযসদ্দলোপং দস্সেতি.

৩০৩. পটিভানেয্যকাতি এত্থ পটিভানে নিযুত্তা পটিভানেয্যকাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘পটিভানসম্পন্না’’তি. ‘‘নিদ্দোসসিপ্পা’’তি ইমিনা পরিযোদাতসিপ্পাতি এত্থ পরিসমন্ততো ওদাতং সিপ্পং এতেসন্তি পরিযোদাতসিপ্পাতি অত্থং দস্সেতি. সিপ্পত্থিকেহি সিযতি সেৰিযতীতি সিপ্পং, সিপ্পিকানং হিতায সেতি পৰত্ততীতি ৰা সিপ্পং, ওট্ঠজো পঠমক্খরো. নাল়িযাৰাপকেনাতি পদস্স দ্ৰন্দভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘নাল়িযা চেৰ আৰাপকেন চা’’তি. ইমিনা যকারো পদসন্ধিমত্তোতি দস্সেতি. ‘‘নাল়িযা ৰা পসিব্বকেনা’’তিপি পাঠো, সো অপাঠোযেৰ. কো আৰাপকো নামাতি আহ ‘‘আৰাপকো নাম যত্থা’’তিআদি. তত্থ যত্থাতি যস্মিং থৰিকে. ইমিনা আহরিত্ৰা যথালদ্ধং ৰপন্তি পক্খিপন্তি এত্থাতি আৰাপকোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. ৰপ বীজনিক্খেপেতি ধাতুপাঠেসু (সদ্দনীতিধাতুমালাযং ১৫ পকারন্তধাতু) ৰুত্তং. ইধ পন পক্খিপনেতি দট্ঠব্বো. তেন ৰুত্তং ‘‘পক্খিপন্তী’’তি. পরিহরিতুমেৰাতি পরিগ্গহেত্ৰা হরিতুমেৰ. ৰেতনন্তি ভতিং. যোতি ভিক্খু. তং ৰাতি পরিহরিতখুরভণ্ডং ৰা. অঞ্ঞং ৰাতি অঞ্ঞস্স সন্তকং ৰা.

৩০৪. ইদন্তি দসমভাগদানং. দস কোট্ঠাসেতি দস পটিৰীসে.

১৮৫. চতুমহাপদেসকথা

৩০৫. ইদং ন কপ্পতীতিআদীতি ‘‘ইদং ন কপ্পতী’’তিআদযো ইমে চত্তারো মহাপদেসেতি যোজনা. অপস্সযং কত্ৰা দিসিযন্তি এত্থাতি অপদেসা ওকাসা, অপস্সযং কত্ৰা দিসিযন্তি এতেহীতি ৰা অপদেসা কারণা, ‘‘মহন্তা অপদেসা মহাপদেসা. তঞ্চাতি মহাপদেসসঙ্খাতং তঞ্চ সুত্তং, গহেত্ৰাতি যোজনা. পরিমদ্দন্তাতি পুনপ্পুনং মদ্দন্তা, উপপরিক্খন্তাতি অত্থো. ইদন্তি কারণং. ন্তি নৰমহাফলঅপরণ্ণং. তানীতি খুদ্দকফলপানানি. হীতি সচ্চং.

তেসন্তি ছন্নং চীৰরানং. তত্থাতি ছসু অনুলোমচীৰরেসু. ‘‘পাণকেহি সঞ্জাতৰত্থ’’ন্তি ইমিনা কোসেয্যৰত্থভাৰং দস্সেতি. দ্ৰে পটাতি চীনপটসোমারপটা. দুকূলং সাণস্স অনুলোমন্তি যোজনা.

তেসংযেৰাতি দ্ৰিন্নং পত্তানমেৰ. তেসংযেৰাতি তিণ্ণং তুম্বানমেৰ. তেসংযেৰাতি দ্ৰিন্নং কাযবন্ধনানমেৰ. সেতচ্ছত্তন্তি সেতেহি ৰত্থেহি কতং ছত্তং. তেসংযেৰাতি তিণ্ণং ছত্তানমেৰ.

সম্ভিন্নরসন্তি সংসগ্গরসং. এত্থ ভিজ্জিত্থাতি ভিন্নোতি ৰচনত্থেন ভিদিধাতু দ্ৰিধাকরণসঙ্খাতো ভেদত্থো হোতি, ধাত্ৰত্থবাধকেন সংত্যূপসগ্গেন ভিদিধাতুযা ভেদত্থং বাধেত্ৰা সংসগ্গত্থৰাচকো হোতীতি দট্ঠব্বং. ছল্লিম্পীতি তচম্পি. সকলেনেৰাতি ছল্লিযা এৰ. পাযাসেন অসংসট্ঠং যং সব্বীতি যোজনা. তানীতি তক্কোলজাতিফলাদীনি. যট্ঠিমধুকাদীসুপীতি মধুলট্ঠিকাদীসুপি. ‘‘লট্ঠিমধুকাদীসুপী’’তি ৰা পাঠো, সো অপাঠোযেৰ. যং যন্তি ৰত্থু. যথাতি যেনাকারেন, ধোৰিযমানে তচ্ছিযমানেতি সম্বন্ধো.

সম্ভিন্নরসন্তি ৰত্ৰা তমেৰত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘সংসট্ঠ’’ন্তি. সভাৰন্তি যাৰকালং কপ্পিযসভাৰং. তস্মাতি যস্মা উপনেতি, তস্মা. তেনাতি সত্তাহকালিকেন. তদহুপটিগ্গহিতন্তি তদহেৰ পটিগ্গহিতং. দ্ৰীহপটিগ্গহিতেন সত্তাহকালিকেনাতি সম্বন্ধো.

এত্থাতি কালিকসংসগ্গে. আপত্তিযো ৰেদিতব্বাতি যথাক্কমং আপত্তিযো ৰেদিতব্বা. সব্বত্থাতি সব্বস্মিং ভেসজ্জক্খন্ধকে.

ইতি ভেসজ্জক্খন্ধকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

৭. কথিনক্খন্ধকং

১৮৭. কথিনানুজাননকথা

৩০৬. কথিনক্খন্ধকে পাৰেয্যকাতি এত্থ পাৰারট্ঠে নিৰসন্তীতি পাৰেয্যকাতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘পাৰারট্ঠৰাসিনো’’তি. তত্থাতি পাৰানামকে রট্ঠে. একো পিতা এতেসন্তি একপিতুকা. তে চ তে ভাতরো চেতি একপিতুকভাতরো, তেসং. এতন্তি ‘‘পাৰেয্যকা’’তি এতং নামং. তেসূতি পাৰেয্যকেসু. ‘‘ধুতঙ্গসমাদানৰসেনা’’তি ৰিসেসনস্স ব্যৰচ্ছেদভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘ন অরঞ্ঞৰাসমত্তেনা’’তি. ৰিসেসনঞ্হি দুৰিধং ব্যৰচ্ছেদং, তপ্পাকটিকরণঞ্চাতি. তেসন্তি পাৰেয্যকানং. পিণ্ডপাতিকাদিভাৰেপীতি সম্বন্ধো. পিসদ্দো আরঞ্ঞকং অপেক্খতি. এতন্তি ‘‘সব্বে আরঞ্ঞকা’’তিআদি এতং ৰচনং. ইমে পনাতি পাৰেয্যকা পন. উদকসংগহেতি এত্থ উদকেন সংগহেতব্বন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘উদকেন সংগহিতে’’তি. ‘‘থলে চ নিন্নে চা’’তি ইমিনা ‘‘উদকসংগহে’’তি পদস্স সরূপং দস্সেতি.

উদকচিক্খল্লোতি উদকেন লোল়িতো চিক্খল্লো উদকচিক্খল্লো. ওকপুণ্ণেহীতি এত্থ ওকসদ্দো উদকৰেৰচনোতি আহ ‘‘উদকপুণ্ণেহী’’তি. উদকঞ্হি উচযতি সমৰাযভাৰেন পৰত্ততীতি ওকন্তি ৰুচ্চতি. তেসন্তি পাৰেয্যকানং. ঘনানীতি নিরন্তরানি. তেসূতি চীৰরেসু. তেনাতি চীৰরানং ঘনত্তা, উদকস্স চ ন পগ্ঘরণত্তা. ভগৰতা ‘‘অৰিৰদমানা ফাসুকং ৰস্সং ৰসিত্থা’’তি পুচ্ছিযমানাপি তে ভিক্খূ যথাপুচ্ছিতং অৰত্ৰা কস্মা ফাসুকপদং অপনেত্ৰা ‘‘অৰিৰদমানা ৰস্সং ৰসিম্হা’’তি অৰোচুন্তি আহ ‘‘অৰিৰদমানা ৰস্সং ৰসিম্হাতি এত্থা’’তিআদি. উক্কণ্ঠিততায চাতি এত্থ সদ্দো ‘‘ফাসুতায অভাৰেনা’’তি এত্থাপি যোজেতব্বো. সেনাসনফাসুতায অভাৰেন চ ভগৰতো দস্সনালাভেন উক্কণ্ঠিততায চাতি হি অত্থো. অনমতগ্গিযকথন্তি সংযুত্তনিকাযে অনমতগ্গিযসুত্তন্তকথং (সং. নি. ২.১৩৫). সব্বেৰ তে পাৰেয্যকা ভিক্খূতি যোজনা. ন্তি অনমতগ্গিযকথং. ততোতি ধম্মকথনতো, পরন্তি সম্বন্ধো. ভগৰা আমন্তেসীতি সম্বন্ধো. একং চীৰরন্তি সঙ্ঘাটিং. সন্তরুত্তরেনাতি সহ অন্তরেনাতি সন্তরং, সন্তরঞ্চ তং উত্তরঞ্চেতি সন্তরুত্তরং, তেন. অস্সুতি ভৰেয্যুং. অভৰিস্সংসূতি হি অত্থো. সত্তমীৰিভত্তিকালাতিপত্তিৰিভত্তীনং সমানত্থভাৰো সদ্দসত্থেসু ৰুত্তোযেৰ. সদ্দো উপন্যাসত্থো. এস কথিনত্থারো নামাতি যোজনা. অনুজানিতুকামো হুত্ৰাতি সম্বন্ধো.

তত্থাতি ‘‘অনুজানামি ভিক্খৰে’’তিআদিপাঠে. ৰোকারস্স নিপাতমত্তে সতি কথমত্থো ভৰিস্সতীতি আহ ‘‘অত্থতকথিনানন্তি অত্থো’’তি. অত্থতকথিনানং ভিক্খূনন্তি সম্বন্ধো. লদ্ধগুণং দস্সেন্তো আহ ‘‘এৰঞ্হী’’তিআদি. হিসদ্দো লদ্ধগুণজোতকো. পরতোতি পরম্হি. ‘‘সো তুম্হাক’’ন্তি ৰা ‘‘সো ৰো’’তি ৰা অৰত্ৰা ‘‘সো নেসং ভৰিস্সতী’’তি ৰুত্তত্তা ৰো-কারো নিপাতমত্তোতি অধিপ্পাযো. ‘‘ৰোতি সামিৰচনমেৰেত’’ন্তি ইমিনা ৰো তুম্হাকন্তি অত্থং দস্সেতি. এৰং সতি ‘‘পরতো সো নেস’’ন্তি এত্থ কথমত্থো ভৰিস্সতীতি আহ ‘‘সো নেসন্তি এত্থ পনা’’তিআদি. যে তুম্হে অত্থতকথিনা, তেসং তুম্হাকন্তি যোজনা. কথিনসদ্দো থিরত্থৰাচকো অনিপ্ফন্নপাটিপদিকো. অনামন্তচারাদিকানং পঞ্চানিসংসানং অন্তোকরণসমত্থভাৰে থিরন্তি অত্থো.

তত্থাতি অনামন্তচারাদীসু পঞ্চানিসংসেসু. অনামন্তচারোতি এত্থ চরণং চারো, অনামন্তেত্ৰা চারো অনামন্তচারোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘অনামন্তেত্ৰা চরণ’’ন্তি. ‘‘অসমাদায চরণ’’ন্তি ইমিনা অসমাদানচারোতি এত্থ পুব্বপদে ত্ৰাপচ্চযস্স অনাদেসং কত্ৰা অসমাদানচারোতি ৰুত্তন্তি দস্সেতি. যাৰতত্থচীৰরন্তি এত্থ আকারলোপেন সন্ধীতি আহ ‘‘যাৰতা চীৰরেন অত্থো’’তি. ‘‘যাৰদত্থচীৰর’’ন্তিপি পাঠো, এৰং সতি দকারো পদসন্ধিমত্তো. যাৰসদ্দো পরিচ্ছেদত্থৰাচকো, ন অভিৰিঝত্থৰাচকো. অত্থসদ্দেন সমাসো হোতি. যো চ তত্থ চীৰরুপ্পাদোতি এত্থ তত্থসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেন্তো আহ ‘‘কথিনত্থারসীমায’’ন্তি. তত্রুপ্পাদেনাতি তত্র কথিনত্থারসীমাযং উপ্পাদেন মূলেন. ‘‘চীৰরং উপ্পজ্জতী’’তি ইমিনা চীৰরুপ্পাদোতি এত্থ চীৰরমেৰ উপ্পাদো চীৰরুপ্পাদোতি ৰিসেসনপরপদত্তং দস্সেতি.

কেতি কিত্তকা. ইদং ‘‘গণৰসেনা’’তি ৰচনং সন্ধায ৰুত্তং. অথ ৰা কেতি কিন্নাম ৰুত্থৰস্সা. ইদং ‘‘ৰুত্থৰস্সৰসেনা’’তি ৰচনং সন্ধায ৰুত্তং. সতসহস্সম্পি জনা লভন্তীতি যোজনা. পিসদ্দেন ততো অধিকম্পি লভন্তীতি দস্সেতি. ছিন্নৰস্সা ৰাতি পুরিমিকায উপগন্ত্ৰা ছিন্নৰস্সা ৰা. অঞ্ঞস্মিং ৰিহারেতি কথিনত্থারৰিহারতো অপরস্মিং ৰিহারে. সব্বে ছিন্নৰস্সাদিকা ভিক্খূ পুরিমিকায ৰস্সূপগতানং ভিক্খূনং গণপূরকা হোন্তীতি যোজনা. ইতরেসংযেৰাতি পুরিমিকায ৰস্সং উপগন্ত্ৰা পঠমপৰারণায পৰারিতানমেৰ. পরিপুণ্ণৰস্সোতি পরিপুণ্ণো ৰীসতিৰস্সো, অচ্ছিন্নৰস্সো ৰা. সোতি সামণেরো. ইতি এত্থাপীতি এৰং এতেসু তীসু ৰারেসুপি.

কেন দিন্নং কথিনচীৰরং ৰট্টতীতি যোজনা. যেন কেনচি দিন্নং চীৰরং ৰট্টতীতি সম্বন্ধো. ন্তি ৰত্তং. অজানন্তোতি অজাননহেতু. হেত্ৰত্থে হি অন্তপচ্চযো. তস্সাতি কথিনদাযকস্স. এৰন্তি ইমিনা ৰক্খমাননযেন. অঞ্ঞতরপহোনকং ৰত্থন্তি সম্বন্ধো. তস্সাতি কথিনচীৰরস্স. এত্তকা নাম সূচিযো ৰট্টতীতি সম্বন্ধো. ইতি আচিক্খিতব্বন্তি যোজনা.

কথিনত্থারকেনাপি ৰত্তং জানিতব্বন্তি সম্বন্ধো. পিসদ্দো কথিনদাযকং অপেক্খতি. ৰত্তং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘তন্তৰাযগেহতো হী’’তিআদি. আভতসন্তানেনেৰাতি আভতসন্ততিযা এৰ. খলিমক্খিতসাটকোতি অহতসাটকো. সো হি খলেন তক্কেন কঞ্জিকেন মক্খিতসাটকত্তা ‘‘খলিমক্খিতসাটকো’’তি ৰুচ্চতি. কথিনত্থারসাটকন্তি কথিনত্থারত্থায দিন্নং সাটকং. তদহেৰাতি তস্মিং দিন্নঅহনি এৰ. তস্মিন্তি পঠমং দিন্নে কথিনত্থারসাটকে. অঞ্ঞানি চাতি কথিনসাটকতো অঞ্ঞানি চ. চসদ্দেন ন কথিনসাটকমেৰ আহরতি, অঞ্ঞানি চাতি দস্সেতি. যোতি কথিনদাযকো. ইতরোতি পঠমং কথিনদাযকো. যথা তথা ওৰদিত্ৰাতি তৰ সন্তকতো এতস্স সন্তকং সঙ্ঘস্স বহুপকারং, সঙ্ঘস্স বহুপকারত্তং তযাপি ইচ্ছিতব্বং, এৰমিচ্ছন্তস্স বহুপুঞ্ঞন্তি যেন তেনাকারেন ওৰদিত্ৰা.

কেন ভিক্খুনাতি সম্বন্ধো. যস্স সঙ্ঘো কথিনচীৰরং দেতি, তেন ভিক্খুনা অত্থরিতব্বন্তি যোজনা. কস্স ভিক্খুস্সাতি সম্বন্ধো. যো জিণ্ণচীৰরো হোতি, তস্স দাতব্বন্তি যোজনা. মহতী পরিসা এতস্সাতি মহাপরিসো থেরো. ‘‘নৰকতরো সক্কোতি, তস্স দাতব্ব’’ন্তি ৰচনস্স অনেকন্তভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘অপি চা’’তিআদি. অপি চাতি একন্তেন. তদত্থাযাতি তস্স জিণ্ণচীৰরস্স অত্থায. অস্সাতি ভিক্খুস্স. পেলৰোতি ৰিরল়ো. তেনাপীতি কথিনত্থারকেনাপি. ন্তি ৰিধিং. দানকম্মৰাচাতি দানকারণকম্মৰাচা.

এৰং দিন্নে পন কথিনে নিট্ঠাপেতব্বানীতি যোজনা. একেনাপীতি পিসদ্দেন পগেৰ বহূহি পনাতি দস্সেতি. বুদ্ধপ্পসত্থন্তি বুদ্ধেহি পসত্থং. অতীতে কপ্পসতসহস্সমত্থকেতি যোজনা. তস্সাতি পদুমুত্তরস্স. কথিনং গণ্হি কিরাতি যোজনা. ন্তি কথিনং, সত্থা অকাসীতি সম্বন্ধো.

কতপরিযোসিতং কথিনং কিং কাতব্বন্তি আহ ‘‘কতপরিযোসিতং পনা’’তিআদি. কথিনং গহেত্ৰা অত্থরিতব্বন্তি সম্বন্ধো. ‘‘তেন কথিনত্থারকেন ভিক্খুনা’’তি পদং ‘‘ৰচনীযো’’তি পদে সুদ্ধকত্তা, ‘‘অনুমোদাপেতব্ব’’ন্তি পদে কারিতকত্তা. কিং ৰচনীযোতি আহ ‘‘অত্থতং…পে… অনুমোদথা’’তি. ‘‘তেহি অনুমোদকেহি ভিক্খুহী’’তি পদং ‘‘ৰচনীযো’’তি পদে অৰুত্তকত্তা, ‘‘অনুমোদাপেতব্ব’’ন্তি পদে কারিতকম্মং অৰুত্তকম্মং, ৰা. ‘‘কথিন’’ন্তি ধাতুকম্মং ৰা ৰুত্তকম্মং ৰা উপনেতব্বং. কিং ৰচনীযোতি আহ ‘‘অত্থতং…পে… অনুমোদামা’’তি. ইতরেহি চাতি অনুমোদকেহি চ. সব্বেসন্তি অত্থারকঅনুমোদকানং. হীতি সচ্চং. এতন্তি সব্বেসং অত্থতভাৰং, ‘‘দ্ৰিন্নং…পে… অনুমোদকস্স চা’’তি ৰচনং ৰা.

এৰং কথিনে অত্থতে সতি পনাতি যোজনা. যেনাতি ভিক্খুনা. অৰিচারেত্ৰাৰাতি ‘‘কথিনত্থারকস্স দেমা’’তি ৰা ‘‘সঙ্ঘস্স দেমা’’তি ৰা অৰিচারেত্ৰা এৰ. সেসচীৰরানিপীতি কথিনত্থারচীৰরতো সেসচীৰরানিপি. সঙ্ঘেন দাতব্বানীতি সম্বন্ধো. ‘‘অপলোকেত্ৰা’’তি ইমিনা কম্মৰাচায কিচ্চাভাৰং দস্সেতি. ৰস্সাৰাসিকট্ঠিতিকাযাতি ৰস্সাৰাসকালে পৰত্তায ঠিতিকায. গরুভণ্ডন্তি মঞ্চবিব্বোহনাদিগরুভণ্ডং. একসীমাযাতি একায উপচারসীমায.

৩০৮. যথা চাতি এত্থ যথাসদ্দো যংসদ্দত্থো. যেন ৰিধিনাতি হি অত্থো. মহাভূমিকন্তি মহাৰিসযং. চতুৰীসতিআকারৰন্ততায মহাৰিত্থারিকন্তি ৰুত্তং হোতি. ততোতি অনত্থতলক্খণতো. পরিৰারেপীতি পিসদ্দো ন ইধ এৰাতি দস্সেতি.

তত্থাতি চতুৰীসতিযা আকারেসু. উল্লিখিতমত্তেনাতি এত্থ পমাণস্স উগ্গহণত্থং নখাদীহি লিখনং উল্লিখিতং, উল্লিখিতং মত্তং পমাণং উল্লিখিতমত্তন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘দীঘতো চ পুথুলতো চ পমাণগহণমত্তেনা’’তি. তমেৰত্থং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘পমাণং হী’’তিআদি. দস্সেন্তো হুত্ৰা উল্লিখতীতি যোজনা. পঞ্চকন্তি পঞ্চপমাণং, পঞ্চসমূহং ৰা খণ্ডং. ৰাসদ্দেন অঞ্ঞানিপি তেরসকাদীনি সঙ্গণ্হাতি. মোঘসুত্তকারোপনমত্তেনাতি মোঘসুত্তস্স চীৰরস্সূপরি আরোপনমত্তেন. দীঘসিব্বিতমত্তেনাতি দীঘতো সিব্বিতমত্তেন. মুদ্দিযপট্টবন্ধনমত্তেনাতি মুদ্দিযপট্টস্স বন্ধনমত্তেন. দ্ৰে চিমিলিকাযোতি দ্ৰে পিলোতিকাযো. পঠমচিমিলিকাতি কথিনচিমিলিকতো অঞ্ঞা অত্তনো পকতিচিমিলিকা ঘটেত্ৰা ঠপিতা হোতীতি যোজনা. ‘‘তং পঠমচিমিলিক’’ন্তি পাঠসেসং অজ্ঝাহরিত্ৰা কথিনসাটকস্স কুচ্ছিচিমিলিকং কত্ৰাতি ইমিনা সম্বন্ধিতব্বং. পকতিচীৰরস্সাতি অত্তনো পকতিচীৰরস্স. পকতিপট্টবন্ধচীৰরন্তি পকতিপট্টেন বন্ধচীৰরং. পিট্ঠিঅনুৰাতারোপনমত্তেনাতি দীঘতো অনুৰাতস্স চীৰরস্সূপরি আরোপনমত্তেন. দীঘানুৰাতঞ্হি পারুপনকালে পিট্ঠিযং ঠিতত্তা পিট্ঠিঅনুৰাতন্তি ৰুচ্চতি. কুচ্ছিঅনুৰাতারোপনমত্তেনাতি পুথুলতো অনুৰাতস্স চীৰরস্সূপরি আরোপনমত্তেন. পুথুলানুৰাতঞ্হি পারুপনকালে কুচ্ছিযং ঠিতত্তা কুচ্ছিঅনুৰাতন্তি ৰুচ্চতি. আগন্তুকপট্টারোপনমত্তেনাতি আগন্তুকপট্টস্স চীৰরস্সূপরি আরোপনমত্তেন. ৰাতি অথৰা.

সারুপ্পন্তি সমণানুচ্ছৰিকং. পরিকথাযাতি পরিযাযেন উপ্পাদিতায কথায. অতিউক্কট্ঠং ৰট্টতীতি অতিউক্কট্ঠং এৰ ৰট্টতি. ওতিণ্ণসদিসমেৰাতি ওতিণ্ণেন ৰত্থেন সদিসমেৰ কথিনচীৰরন্তি সম্বন্ধো. তত্থাতি দুৰিধেসু সন্নিধীসু. তদহেৰাতি তস্মিং দিন্নঅহনি এৰ.

রত্তিনিস্সগ্গিযেনাতি রত্তিঅতিক্কন্তং হুত্ৰা নিস্সগ্গিযেন. অঞ্ঞেনাতি তিচীৰরতো অঞ্ঞেন. সমণ্ডলিকতন্তি সহ মহামণ্ডলঅড্ঢমণ্ডলেন কতং.

৩০৯. এৰং চতুৰীসতিআকারং অনত্থতলক্খণং দস্সেত্ৰা ইদানি সত্তরসাকারং অত্থতলক্খণং দস্সেন্তো আহ ‘‘অহতেনা’’তিআদি. তত্থ পরিভোগং ন হনিত্থ ন গচ্ছিত্থাতি অহতং, পরিভোগেন ন হনিতব্বং ন হিংসিতব্বন্তি ৰা অহতন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘অপরিভুত্তেনা’’তি. ‘‘অহতসদিসেনা’’তি ইমিনা অহতকপ্পেনাতি এত্থ কপ্পসদ্দো সদিসত্থোতি দস্সেতি. পাপণিকেনাতি এত্থ পসারিতো আপণো পাপণো, তস্মিং পতিতং পাপণিকন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘আপণদ্ৰারে পতিত’’ন্তি. ‘‘পিলোতিক’’ন্তি ইমিনা ণিকপচ্চযস্স সরূপং দস্সেতি. ৰুত্তৰিপল্লাসেনেৰাতি ৰুত্তেহি ‘‘নিমিত্তকতেনা’’তিআদীহি ৰিপল্লাসেন এৰ. তত্থাতি পরিৰারে. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. ইধাতি কথিনক্খন্ধকে. অৰুচ্চমানেন তেন ৰচনেন পরিহাযতীতি সম্বন্ধো.

৩১০. তত্থাতি ‘‘কথঞ্চ ভিক্খৰে উব্ভতং হোতি কথিন’’ন্তিআদিপাঠে. জনেত্তিযো মাতরোতি যোজনা. ইমিনা ধম্মেন পুত্তে মানেতীতি মাতা, ধম্মেন পুত্তেহি মানিযতীতি ৰা মাতা, সা ৰিয হোন্তীতি মাতিকাতি দস্সেতি. কথিনুব্ভারন্তি চ কথিনুদ্ধারন্তি চ অত্থতো সদিসং. এতাতি এতা পদজাতিযো. তাসূতি অট্ঠসু মাতিকাসু. অস্সাতি কথিনুব্ভারস্স.

১৮৮. আদাযসত্তককথা

৩১১. ন পচ্চেস্সন্তি এত্থ পতীত্যূপসগ্গস্স পুনত্থং, ইধাতুযা চ গত্যত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ন পুন আগমিস্স’’ন্তি. এৰং পক্কমতো ছিজ্জতীতি সম্বন্ধো.

এতঞ্চাতি পক্কমনন্তিকং, কথিনুদ্ধারঞ্চ. তাহন্তি তে অহং. তেতি তুয্হং.

অঞ্ঞন্তি অত্তনো ৰিহারতো অঞ্ঞং. এৰং হোতীতি এসো পরিৰিতক্কো হোতি. সোতি আৰাসপলিবোধো. আদিচ্চবন্ধুনা ৰুত্তোতি যোজনা.

দ্ৰে পলিবোধা একতো ছিজ্জন্তীতি সম্বন্ধো. অপুব্বং অচরিমন্তি একপহারেনেৰ. সো পলিবোধূপচ্ছেদো কস্মা ৰিত্থারতো ন ৰুত্তোতি আহ ‘‘সো পনা’’তিআদি. সো পনাতি পলিবোধূপচ্ছেদো পন. ন ৰুত্তোতি সম্বন্ধো. এত্থাতি ইমস্মিং কথিনুব্ভারে. কস্মা অযং কথিনুদ্ধারো ‘‘নাসনন্তিকো’’তি ৰুত্তোতি আহ ‘‘যস্মা’’তিআদি. তস্সাতি ভিক্খুনো.

আসাৰচ্ছেদিকে ছিজ্জতীতি সম্বন্ধো. অযং পনাতি আসাৰচ্ছেদিকো কথিনুদ্ধারো পন. অনেকপভেদো হোতীতি সম্বন্ধো. তস্সাতি ভিক্খুস্স. ৰুত্তোতি অযং আসাৰচ্ছেদিকো কথিনুদ্ধারো ৰুত্তোতি যোজনা. এত্থ পনাতি ইমস্মিং পন ঠানে. তত্থাতি সীমাতিক্কন্তিকে.

৩১২-৩২৫. এৰন্তিআদি নিগমনং. সত্তকেতি অট্ঠসু মাতিকাসু আসাৰচ্ছেদতো সেসে সত্তপমাণে, সত্তসমূহে ৰা. তেযেৰাতি সত্তকে এৰ. ততোতি ৰারতো. যে যেতি কথিনুদ্ধারা. ইতরেহীতি আসাৰচ্ছেদতো অঞ্ঞেহি. যে পলিবোধা ৰুত্তাতি সম্বন্ধো. আৰাসো চজীযতি অনেনাতি চত্তন্তি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘যেন চিত্তেনা’’তিআদি. ন্তি চিত্তং. ‘‘এসেৰ নযো’’তি ইমিনা আৰাসো ৰমীযতি অনেনাতি ৰন্তং. আৰাসতো মুচ্চতি অনেনাতি মুত্তন্তি ৰচনত্থং অতিদিসতি. সব্বত্থাতি সব্বস্মিং কথিনক্খন্ধকে.

ইতি কথিনক্খন্ধকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

৮. চীৰরক্খন্ধকং

২০২. জীৰকৰত্থুকথা

৩২৬. চীৰরক্খন্ধকে পদক্খিণসদ্দস্স অপসব্যত্থং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘ছেকা কুসলা’’তি. অভিসটাতি এত্থ সরধাতুযা গতিচিন্তাসু ইধ গত্যত্থেতি দস্সেন্তো আহ ‘‘অভিগতা’’তি. অভিগতাতি অভিমুখং গন্তব্বা. ননু পাল়িযং ‘‘অত্থিকানং অত্থিকানং মনুস্সান’’ন্তি ৰুত্তং, কস্মা পন ‘‘অত্থিকেহি অত্থিকেহি মনুস্সেহী’’তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘করণত্থে পনা’’তিআদি. ইমিনা ছট্ঠীকত্তা নাম ততিযাকত্তুনা সমানোযেৰাতি দস্সেতি. নিগমে ৰসতীতি নেগমোতি ৰুত্তে কুটুম্বিযগণো নেগমো নামাতি আহ ‘‘কুটুম্বিযগণো’’তি.

৩২৭. নগরে নিৰসন্তীতি নাগরা. দত্ৰা, ৰুট্ঠাপেসুন্তি সম্বন্ধো. আরামুয্যানৰাহনাদীতি এত্থ আদিসদ্দেন অঞ্ঞানি উপভোগপরিভোগানি সঙ্গণ্হাতি. গণিকট্ঠানেতি গণিকায ঠানে. গণিকাতি চ নগরসোভিনী. সা হি অত্থিকেন জনগণেন অভিগন্তব্বাতি গণিকাতি ৰুচ্চতি. পটিসতেন চাতি এত্থ সদ্দো অৰধারণত্থো. রত্তিং গমনস্স পটিনিধিসঙ্খাতেন সতেন এৰাতি হি অত্থো. গিলানন্তি এত্থ ভাৰপচ্চযেন ৰিনাপি ভাৰত্থো ঞাতব্বোতি আহ ‘‘গিলানভাৰ’’ন্তি. ‘‘জানাপেয্য’’ন্তি ইমিনা পটিৰেদেয্যন্তি এত্থ ৰিদধাতুযা ঞাণত্থং দস্সেতি. কত্তরসুপ্পেতি এত্থ কত্তরসদ্দো জিণ্ণপরিযাযোতি আহ ‘‘জিণ্ণসুপ্পে’’তি. সুপন্তি সুনখাদযো এত্থাতি সুপ্পং, কত্তরং সুপ্পং কত্তরসুপ্পং.

৩২৮. ন্তি জীৰকং. অঞ্ঞে রাজদারকা ৰদন্তি কিরাতি সম্বন্ধো. নত্থি মাতা এতস্সাতি নিম্মাতিকো. যথা চাতিআদীসু যথা পেসন্তি, তথাতি যোজনা. সদ্দো সম্পিণ্ডনত্থো. ন কেৰলং ৰদন্তিযেৰ, অথ খো ন কোচি কিঞ্চি পেসেতীতি হি অত্থো. অঞ্ঞেসন্তি জীৰকতো অঞ্ঞেসং. তস্সাতি জীৰকস্স. ইতীতি এৰং. সোতি জীৰকো. তং সব্বন্তি ‘‘নিম্মাতিকো নিপ্পিতিকো’’তি ৰদনঞ্চ পণ্ণাকারস্স অপেসনঞ্চাতি তং সব্বং.

যংনূনাতি সাধু ৰত. অহং ৰজ্জসিপ্পং সিক্খেয্যং সাধু ৰতাতি যোজনা. তস্সাতি জীৰকস্স. এতদহোসীতি এতং অহোসি, পরিৰিতক্কো অহূতি অত্থো. পরূপঘাতপটিসংযুত্তানীতি পরং উপগন্ত্ৰা, উপ ভুসেন ৰা হননেন পটিসংযুত্তানি. মেত্তাপুব্বভাগন্তি সিপ্পস্স পুব্বভাগে পৰত্তা মেত্তা এতস্সাতি মেত্তাপুব্বভাগং. ইতি অহোসীতি যোজনা. পুরিমচিন্তায অনেকন্তভাৰতো একন্তভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘অপি চা’’তিআদি. অপি চাতি একন্তেন. অযন্তি জীৰকো. ইতোতি ভদ্দকপ্পতো. অযন্তি উপাসকো. চতুপরিসন্তরেতি চতুপরিসমজ্ঝে. পত্থতগুণন্তি পত্থরিতগুণং. ঠানন্তরন্তি ঠানভেদং, অহম্পীতি ন অযং উপাসকোযেৰ, অহম্পীতি অত্থো. ভগৰাতি আলপনপদমেতং. পত্থনন্তি ইচ্ছিতৰরং. চোদিযমানোপীতি উয্যোজিযমানোপি. পিসদ্দেন পুরিমচিন্তনমপেক্খতি. এসাতি এসো জীৰকো.

৩২৯. দিসাপামোক্খোতি পদস্স দিসাসু পামোক্খো দিসাপামোক্খোতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘সব্বদিসাসূ’’তিআদি. তস্মিঞ্চ সমযেতি জীৰকস্স তস্মিং চিন্তনসমযে চ, আগমংসূতি সম্বন্ধো. তেতি ৰাণিজে, পুচ্ছীতি সম্বন্ধো. কুতোতি নগরতো. তক্কসীলতোতি তক্কসীলনগরতো. তত্থাতি তক্কসীলে. আমাতি সম্পটিচ্ছনত্থে নিপাতো, আম অত্থীতি হি অত্থো. তেতি ৰাণিজা. তথাতি যথা জীৰকো আহ, তথা অকংসূতি অত্থো. সোতি জীৰকো. পিতরন্তি অভযরাজকুমারং. তেহীতি ৰাণিজেহি.

ন্তি জীৰকং, পুচ্ছীতি সম্বন্ধো. সোতি জীৰকো. কস্মা তাত ত্ৰং ইধাগতো অসি পনাতি পুচ্ছীতি যোজনা. ততোতি পুচ্ছতো. সোতি জীৰকো. সিক্খিতুং আগতো অম্হীতি যোজনা. বহুঞ্চ গণ্হাতীতিআদীসু সো কিঞ্চি কম্মং অকত্ৰা সিপ্পস্সেৰ সিক্খিতত্তা বহুঞ্চ গণ্হাতীতি আহ ‘‘যথা’’তিআদি. তত্থ যথা সিক্খন্তিযেৰ, এৰং তথা সো ন সিক্খতীতি যোজনা. সো পনাতি জীৰকো পন, করোতি সিক্খতীতি সম্বন্ধো. একং কালন্তি একস্মিং কালে. এৰং সন্তে কস্মা সো বহুঞ্চ গণ্হাতীতি আহ ‘‘এৰং সন্তেপী’’তিআদি. মেধাৰিতাযাতি খিপ্পং গহণধারণপঞ্ঞতায, বহুঞ্চ সিপ্পন্তি সম্বন্ধো. অস্স জীৰকস্স গহিতঞ্চ সিপ্পং ন সম্মুস্সতীতি যোজনা.

যত্তকং সিপ্পং আচরিযো জানাতি, তত্তকং অযং জীৰকো জানাতীতি যোজনা. ন্তি সিপ্পং. অযন্তি জীৰকো, ভৰিস্সতীতি সম্বন্ধো. ন্তি জীৰকং. যথাতি যেনাকারেন. কম্মৰিপাকন্তি কম্মৰিপাকজং রোগং. ‘‘ন’’ন্তি পদং ‘‘সিক্খাপেসী’’তি পদে কারিতকম্মং, ‘‘ভেসজ্জযোজন’’ন্তি পদং ধাতুকম্মং. ভেসজ্জযোজনন্তি ভেসজ্জেন রোগস্স যোজনং. সো পনাতি জীৰকো পন. ইমিনাতি জীৰকেন ন উগ্গহিতং, উগ্গহিতন্তি সম্বন্ধো. একেন দ্ৰারেনাতি চতূসু দ্ৰারেসু একেন দ্ৰারেন. আহিণ্ডন্তোতি ৰিচরন্তো. পরিত্তং পাথেয্যন্তি এত্থ পরিত্তসদ্দস্স আরক্খনত্থেপি পৰত্তনতো ইধ অপ্পত্থে পৰত্ততীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘অপ্পমত্তক’’ন্তি. কস্মা অপ্পমত্তকং পাথেয্যং অদাসীতি যোজনা. তস্সাতি দিসাপামোক্খস্স. অযন্তি জীৰকো, লভিস্সতীতি সম্বন্ধো. ততোতি লভনতো. খীণে পাথেয্যেতি পাথেয্যে খীণে সতীতি যোজনা.

২০৩. সেট্ঠিভরিযাদিৰত্থুকথা

৩৩০. যা নামাতি যা নাম ঘরণী. কিম্পি মাযন্তি এত্থ একারলোপসন্ধীতি আহ ‘‘কিম্পি মে অয’’ন্তি. ইমিনা যকারাদেসসন্ধিং নিৰত্তেতি, ‘‘ম্যায’’ন্তিপি পাঠো, এৰং সতি আদেসসন্ধিযেৰ, ন লোপসন্ধি. অযং ঘরণী মে কিঞ্চি দেয্যধম্মং কিম্পি দস্সতীতি যোজনা. তস্স চাতি সব্বিস্স চ, কতস্সাতিপি পাঠো. রোগূপসমস্স চাতি মম রোগস্স উপসমস্স চ, ইমেহি পদেহি সংযমস্সাতি পদস্স অত্থং দস্সেতি. ‘‘উপকার’’ন্তি ইমিনা উপজানামীতি এত্থ উপসদ্দস্স অত্থং দস্সেতি. অধিপ্পাযোতি ঘরণিযা আসযো.

৩৩১. ‘‘সব্বালঙ্কারং তুয্হং হোতূ’’তি ইদং ৰচনং রাজা সভাৰতো আহ, উদাহু কিঞ্চি চিন্তেত্ৰাতি আহ ‘‘রাজা’’তিআদি. তত্থ ইমন্তি অলঙ্কারং. পমাণযুত্তেতি কারণানুরূপে. ন্তি জীৰকং. নাটকানম্পীতি পঞ্চসতিকানং নাটকানম্পি. সোপীতি জীৰকোপি. তেসন্তি অভযকুমারনাটকানং. মেতি ময্হং, ন পতিরূপন্তি সম্বন্ধো. অয্যিকানন্তি মাতামহীনং. কতস্স মে উপকারন্তি যোজনা. ইমিনা অধিকারো চ উপকারো চ অত্থতো সদিসন্তি দস্সেতি. রাজা পসন্নো দত্ৰা আহাতি সম্বন্ধো.

২০৫. রাজগহসেট্ঠিৰত্থুকথা

৩৩২. ইরিযাপথসম্পরিৰত্তনেনাতি ইরিযাপথস্স পুনপ্পুনং পরিৰত্তনেন. তীহি সত্তাহেহি নিচ্চলস্স নিপন্নস্স অস্স সেট্ঠিস্স মত্থলুঙ্গন্তি যোজনা. অপ্পেৰ নিপজ্জেয্যাতি যোজনা. ন্তি সেট্ঠিং. তেনেৰাতি তেনেৰ কারণেন. সীসং ছাদেতীতি সীসচ্ছৰীতি ৰুত্তে সীসপটিচ্ছাদনচম্মন্তি আহ ‘‘সীসচম্ম’’ন্তি. তস্সাতি সেট্ঠিস্স. তীহি সত্তাহেনাতি এত্থ পুব্বপদেন পচ্ছিমপদং গুণিত্ৰা গহেতব্বন্তি আহ ‘‘তীহি পস্সেহি একেনেকেন সত্তাহেনা’’তি.

৩৩৩. জনং নীহরাপেত্ৰাতি জনং অপক্কমাপেত্ৰা.

২০৭. পজ্জোতরাজৰত্থুকথা

৩৩৪. ৰিচ্ছিকস্স জাতোতি ৰিচ্ছিকস্স কারণা জাতো, ৰিচ্ছিকং পটিচ্চ জাতোতি অত্থো. সব্বি চ ভেসজ্জং ৰিচ্ছিকানং পটিকূলং হোতীতি যোজনা. পঞ্ঞাসযোজনিকাতি এত্থ ণিকপচ্চযস্স গন্তুং সমত্থত্থে পৰত্তভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘গন্তুং সমত্থো হোতী’’তি. অস্স রঞ্ঞোতি চন্দপজ্জোতনামকস্স অস্স রঞ্ঞো. হত্থিনীযেৰাতি ভদ্দৰতিকা নাম হত্থিনীযেৰ. ৰীসযোজনসতন্তি ৰীসাধিকং যোজনসতং.

ভুঞ্জিতুং নিসিন্নস্স একস্স কুলপুত্তস্স দ্ৰারেতি যোজনা. তস্সাতি কুলপুত্তস্স, আরোচেসীতি সম্বন্ধো. সোতি কুলপুত্তো, ‘‘আহরা’’তি আণাপেসীতি সম্বন্ধো. ইতরোতি পুরিসো. ন্তি পত্তং. যত্থ যত্থাতি যস্মিং যস্মিং ভৰে. তত্থ তত্থ ৰাহনসম্পন্নো হোমীতি যোজনা. সোতি পুরিসো. পজ্জোতো নাম অযং রাজা জাতোতি যোজনা.

সব্বিং পাযেত্ৰাতি ইদং উপলক্খণমত্তন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘সব্বিঞ্চ পাযেত্ৰা’’তিআদি. সব্বিঞ্চ পাযেত্ৰা, পরিচারকানং আহারাচারে ৰিধিঞ্চ আচিক্খিত্ৰাতি অত্থো. ওলুম্পেত্ৰাতি লুপিধাতু ওদহনত্থোতি আহ ‘‘ওদহিত্ৰা’’তি. ৰিরেচেসীতি উদ্ধঞ্চ অধো চ ৰিরেচেসি.

২০৮. সিৰেয্যকদুস্সযুগকথা

৩৩৫. সিৰথিকন্তি সিৰা জম্বুকা কুণপখাদনত্থায আগন্ত্ৰা তিট্ঠন্তি এত্থাতি সিৰট্ঠং, তদেৰ সিৰথিকং, ইমিনা সিৰথিকাযং উপ্পন্নং সিৰেয্যকং থিকসদ্দস্স লোপং কত্ৰাতি দস্সেতি. তত্থাতি উত্তরকুরূসু. ন্তি মতং. হত্থিসোণ্ডকসকুণাতি হত্থিলিঙ্গৰিহঙ্গমা. তে হি হত্থিনো সোণ্ডো ৰিয সোণ্ডো এতেসু অত্থীতি হত্থীসোণ্ডকা, তে চ তে সকুণা চেতি হত্থিসোণ্ডকসকুণাতি ৰুচ্চন্তি. রঞ্ঞো আহরন্তীতি রঞ্ঞো অত্থায, সন্তিকং ৰা আহরন্তি. ইদন্তি সিৰেয্যকং দুস্সযুগং. সিৰিরট্ঠে ৰাযিতং সিৰেয্যকন্তি চ দস্সেন্তো আহ ‘‘অথৰা’’তিআদি. তেনাতি কারণেন. ‘‘সিৰেয্যকন্তি…পে… ৰদন্তী’’তি পোরাণা আহূতি যোজনা.

২০৯. সমত্তিংসৰিরেচনকথা

৩৩৬. কিংপনাতি এত্থ কিংসদ্দো অনিযমত্থো. লূখো কিং, ন লূখো কিন্তি হি অত্থো. ‘‘সিনেহপানং পন তেমেতী’’তি চ ‘‘করোতী’’তি চ সম্বন্ধো. সব্বত্থাতি সকলকাযে. সিরাতি কণ্ডরা. অযন্তি জীৰকো. ওল়ারিকদোসহরণত্থন্তি ওল়ারিকস্স দোসস্স অপনযনত্থং. পকতত্তেতি পকতিসঙ্খাতে সভাৰে সতীতি সম্বন্ধো. ভগৰা ভন্তেতি যোজনা. কুতোতি কস্স সন্তিকা. ৰট্টতি নু খোতি চিন্তেসীতি যোজনা. ততোতি চিন্তনতো. সোণোতি কোল়িৰীসসোণো, ভুঞ্জতীতি সম্বন্ধো. ততোতি সোণস্স সন্তিকা. তস্সাতি সোণস্স. সোতি সোণো. থেরস্সাতি মোগ্গল্লানত্থেরস্স. ইদং ‘‘পত্ত’’ন্তিপদে সামী, ‘‘অদাসী’’তি পদে সম্পদানং. অঞ্ঞং পিণ্ডপাতন্তি সম্বন্ধো.

রাজাপি খো ভুঞ্জিতুকামো অহোসীতি সম্বন্ধো. যঞ্চ সুজাতা অদাসি, যঞ্চ পরিনিব্বানকালে চুন্দো কম্মারপুত্তো, ভাজনগতেসু দ্ৰীসুযেৰ তেসু পিণ্ডপাতেসু দেৰতা ওজং পক্খিপন্তীতি যোজনা. অঞ্ঞেসূতি দ্ৰীহি পিণ্ডপাতেহি অঞ্ঞেসু. ইচ্ছন্তি রুচিং. সোতি বিম্বিসারো রাজা. তৰেৰাতি তুয্হমেৰ. ন্তি ভগৰতো ৰচনং. রাজা অকাসীতি সম্বন্ধো. তেতি অসীতিকুলপুত্তসহস্সা. এতদত্থমেৰাতি সোণস্স অরহত্তে পতিট্ঠাপনত্থমেৰ, ন রঞ্ঞো অনুগ্গহত্থন্তি অধিপ্পাযো.

২১০. ৰরযাচনকথা

৩৩৭. কতং ভত্তকিচ্চং যেনাতি কতভত্তকিচ্চো, তস্মিং সতীতি সম্বন্ধো. ৰুত্তনযেনেৰাতি রাহুলৰত্থুম্হি (মহাৰ. অট্ঠ. ১০৫) ৰুত্তনযেনেৰ. ইদং ৰত্থন্তি ইদং সিৰেয্যকং ৰত্থং, উপ্পন্নন্তি সম্বন্ধো. ‘‘তাৰা’’তি অজ্ঝাহরিতব্বো. এত্থন্তরেতি এতস্মিং ৰত্থুপ্পন্নকালমজ্ঝে. কোচি ভিক্খূতি সম্বন্ধো. তেনাতি পংসুকূলিকহেতুনা. অযন্তি জীৰকো. গহপতিচীৰরন্তি এত্থ গহপতীনং চীৰরন্তি অত্থং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘গহপতীহি দিন্নং চীৰর’’ন্তি. ৰত্থদানানিসংসপটিসংযুত্তাযাতি ‘‘ৰত্থদো হোতি ৰণ্ণদো’’তিআদিকায (সং. নি. ১.৪২) ৰত্থদানস্স আনিসংসেন পটিসংযুত্তায. ৰিচ্ছাৰসেন ৰুত্তো ‘‘ইতরীতরেনা’’তি সব্বনামসদ্দো অনিযমত্থোতি আহ ‘‘অপ্পগ্ঘেনপি মহগ্ঘেনপি যেন কেনচী’’তি. পাৰারোতি উত্তরাসঙ্গো. সো হি পারুপনত্থায ৰরিযতি ইচ্ছিযতীতি পাৰারোতি ৰুচ্চতি. ‘‘কপ্পাসাদিভেদো’’তি ইমিনা তস্স সরূপং দস্সেতি. পকতিকোজৰমেৰাতি পকতিযা ভিক্খূনং সারুপ্পং কোজৰমেৰ. সোল়সনাটকিত্থীনং ঠত্ৰা নচ্চযোগ্যত্তা মহতী পিট্ঠি এতস্সাতি মহাপিট্ঠিযং, তমেৰ কোজৰং মহাপিট্ঠিযকোজৰং. তস্স কির লোমানি চতুরঙ্গুলাধিকানি হোন্তি.

২১১. কম্বলানুজাননাদিকথা

৩৩৮. কাসীনন্তি কাসীনং জনপদানং, কাসিরট্ঠে নিৰাসীনং জনানং ৰা. পসেনদিস্সাতি পচ্চুট্ঠং, পটিপক্খং ৰা সেনং জিনাতীতি পসেনদি জকারস্স দকারং কত্ৰা. এসাতি এসো কাসিরাজা. ‘‘সহস্স’’ন্তি ইমিনা কাসিসদ্দস্স সঙ্কেতসঙ্খ্যং দস্সেতি. তংঅগ্ঘনকোতি তেন কাসিনা অগ্ঘনকো. কস্মা অড্ঢকাসীতি (থেরীগা. অট্ঠ. ২৫) ৰুত্তোতি আহ ‘‘অযং পনা’’তিআদি. অযন্তি কম্বলো. পনাতি কারণত্থজোতকো. যস্মাতি হি অত্থো.

৩৩৯. ভঞ্জিতব্বং খোমাদীনি পঞ্চ সুত্তানি মিস্সিত্ৰা অৰমদ্দিতব্বন্তি ভঙ্গন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘ভঙ্গং নামা’’তিআদি. ৰাকমযমেৰাতি ভঙ্গনামকেন ৰাকেন নিব্বত্তমেৰ.

৩৪০. তেতি ভিক্খূ, সল্লক্খিংসু কিরাতি সম্বন্ধো. এতস্সাতি পদস্স, অত্থন্তি সম্বন্ধো. ন অচ্ছিংসূতি ন আসিংসু, ন ৰসিংসূতি অত্থো. নাকামাতি এত্থ কমুধাতু ইচ্ছত্থো যকারলোপোতি আহ ‘‘ন অনিচ্ছাযা’’তি. দাতব্বোতি ভাগো দাতব্বো. উপচারেতি সুসানস্স সমীপে. ‘‘অকামা ভাগং দাতু’’ন্তি ৰচনস্স অনেকন্তভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘যদি পনা’’তিআদি. ইধাতি ইমং সুসানং. ‘‘সম্পত্তা গণ্হন্তূ’’তি দেন্তীতি যোজনা. যেনাতি ভিক্খুনা. সদিসা ওক্কমিংসূতি এত্থ সদিসসদ্দো সমপরিযাযোতি আহ ‘‘সমং ওক্কমিংসূ’’তি. সমন্তি ভাৰনপুংসকো. সমানদিসাযাতি ৰা দস্সেন্তো আহ ‘‘একদিসায ৰা’’তি. এত্থ পন যকারলোপো দট্ঠব্বো. বহিমেৰাতি সুসানতো বহি এৰ. কতিকন্তি কতেন পৰত্তং সঙ্গরং.

২১৩. চীৰরপটিগ্গাহকসম্মুতিকথা

৩৪২. ‘‘যো ন ছন্দাগতিং গচ্ছতী’’তিআদীসু এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. ঞাতকাদীনং চীৰরন্তি সম্বন্ধো. একচ্চস্মিন্তি জনে. ৰাসদ্দো ৰিকপ্পত্থো. এতেসু তীসু অঞ্ঞতরেন কারণেন ছন্দাগতিং গচ্ছতি নামাতি হি অত্থো. আগতস্সাপি চীৰরন্তি সম্বন্ধো পিসদ্দো গরহত্থো. পগেৰ পচ্ছা আগতস্সাতি হি অত্থো. অৰমঞ্ঞন্তি উঞ্ঞাতং. ৰোতি তুম্হাকং. নত্থি কিন্তি যোজনা. মুট্ঠা সতি এতস্সাতি মুট্ঠস্সতি. আগতানম্পি চীৰরন্তি সম্বন্ধো. পিসদ্দো সম্ভাৰনত্থো. পগেৰ পঠমং আগতানন্তি হি অত্থো. এতং চীৰরপটিগ্গাহকট্ঠানং নামাতি যোজনা. সন্তসন্তো ৰাতি খেদখেদো ৰা. ইদঞ্চিদঞ্চাতি ইদঞ্চ ইদঞ্চ চীৰরং. তস্মাতি যস্মা চ গচ্ছতি, যস্মা চ জানাতি, তস্মা. যোতি ভিক্খু. সক্কোতীতি সম্বন্ধো. এৰরূপো ভিক্খু সম্মনিতব্বোতি যোজনা.

অপলোকনেনপীতি ‘‘ইত্থন্নামং ভিক্খুং চীৰরপটিগ্গাহকং কাতুং সঙ্ঘং অপলোকেমী’’তি অপলোকনেনপি, সম্মনিতুন্তি সম্বন্ধো. যত্থ পনাতি যস্মিং পন ধুরৰিহারে.

‘‘গহিতট্ঠানেযেৰা’’তি ইমিনা তত্থেৰাতি এত্থ তসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেতি. ‘‘ছড্ডেত্ৰা’’তি ইমিনা উজ্ঝিত্ৰাতি এত্থ উধধাতুযা ৰিস্সজ্জনত্থং দস্সেতি. চীৰরপটিগ্গাহকন্তি পদস্স চীৰরং পটিগ্গণ্হাতীতি চীৰরপটিগ্গাহকোতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘যো’’তিআদি. তত্থ যো পটিগ্গণ্হাতি, সো চীৰরপটিগ্গাহকো নামাতি যোজনা. ‘‘চীৰরপটিসামক’’ন্তি ইমিনা চীৰরং গহিতট্ঠানতো নীহরিত্ৰা ভণ্ডাগারে দহতি ঠপেতীতি চীৰরনিদহকোতি অত্থং দস্সেতি. যো ন ছন্দাতিং গচ্ছতীতিআদীসু এত্থ এতেসু চ ইতো পরঞ্চাতি যোজনা.

২১৪. ভণ্ডাগারসম্মুতিআদিকথা

৩৪৩. যো ৰিহারো ৰা যো অড্ঢযোগো ৰা হোতি, সো ৰিহারাদিকো সম্মনিতব্বোতি যোজনা. ‘‘আরামিকসামণেরাদীহী’’তি পদং ৰিৰিত্তত্থে অপাদানং, করণম্পি যুজ্জতি. পচ্চন্তসেনাসনং পন ন সম্মনিতব্বং চোরাদিউপদ্দৰত্তা. ৰিহারমজ্ঝেযেৰাতি ভণ্ডাগারৰিহারমজ্ঝেযেৰ.

যস্সাতি ভণ্ডাগারস্স. ইদং পদং ‘‘ছদনাদীসূ’’তি পদে সামী, ‘‘নত্থী’’তি পদে সম্পদানং. যস্স পনাতি ভণ্ডাগারস্স পন. যত্থ কত্থচীতি যস্মিং কস্মিংচি ঠানে. যেনাতি পতিতহেতুনা. মূসিত্ৰা খাদতীতি মূসিকো. আদিসদ্দেন গোধামঙ্গুসাদযো সঙ্গণ্হাতি. উপ ভুসং, উপগুহিত্ৰা ৰা চিনন্তীতি উপচিকা. তন্তি ওৰস্সনাদিং. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. এৰন্তিআদি নিগমনং.

চীৰরপটিগ্গাহকাদীহীতি আদিসদ্দেন চীৰরনিদহকভণ্ডাগারিকে সঙ্গণ্হাতি. তত্থাতি তেসু. চীৰরপটিগ্গাহকেন ন গণ্হিতব্বন্তি সম্বন্ধো. তাৰাতি চীৰরনিদহকভণ্ডাগারিকানং, তেহি ৰা পঠমং. যং যন্তি চীৰরং. তথেৰাতি যথা ৰিসুং ৰিসুং কত্ৰা গণ্হতি, তথেৰ. চীৰরনিদহকেনাপীতি পিসদ্দো ন কেৰলং পটিগ্গাহকেনেৰ, অথ খো নিদহকেনপীতি সম্পিণ্ডেতি. তথেৰাতি যথা নিদহকো আচিক্খতি, তথেৰ. ততোতি তেহি চীৰরেহি, ৰিভত্তঅপাদানং, তেসু চীৰরেসু ৰা নিদ্ধারণং. তদেৰাতি সঙ্ঘেন ৰুত্তচীৰরমেৰ.

ইতীতিআদি নিগমনং. ভগৰতা অনুঞ্ঞাতোতি সম্বন্ধো. ভণ্ডাগারন্তি ভণ্ডস্স ঠপনোকাসং অগারং. ভণ্ডাগারিকোতি ভণ্ডাগারে নিযুত্তো. বাহুল্লিকতাযাতি পচ্চযবাহুল্লেন নিযুত্তভাৰত্থং. এৰং সন্তে কিমত্থায অনুঞ্ঞাতোতি আহ ‘‘অপি চা’’তিআদি. অনুগ্গহায অনুঞ্ঞাতোতি সম্বন্ধো. হীতি ৰিত্থারো. নেৰ জানেয্যুন্তি যোজনা. দ্ৰে দ্ৰে ৰা চীৰরেতি সম্বন্ধো. সঙ্গহং কাতুন্তি সঙ্ঘেন সঙ্গহং কাতুং.

ন ৰুট্ঠাপেতব্বোতি এত্থ অত্থুদ্ধারৰসেন অঞ্ঞেপি অৰুট্ঠাপনীযে দস্সেন্তো আহ ‘‘অঞ্ঞেপী’’তিআদি. হীতি ৰিত্থারো. তত্থাতি চতূসু. সঙ্ঘো পন দেতীতি সম্বন্ধো. উপকারতায চাতি সঙ্ঘস্স উপকারতায চ. এত্থ চ পুরিমেসু তীসু একোযেৰ হেতু, পচ্ছিমে পন দ্ৰে হেতৰোতি দট্ঠব্বং.

সম্মুখীভূতেনাতি অঞ্ঞমঞ্ঞস্স মুখে সংৰিজ্জমানো, সন্নিপতিতো ৰা সম্মুখো, সম্মুখো হুত্ৰা ভূতো সম্মুখীভূতো. ভূসদ্দযোগত্তা অকারস্সীকারো হোতি, অন্তোউপচারসীমাযং ঠিতো সঙ্ঘো. তমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অন্তোউপচারসীমাযং ঠিতেনা’’তি. কোলাহলন্তি বহুজনেহি সন্নিপতিত্ৰা একতো কতং অব্যত্তসদ্দং. তদাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘অম্হাক’’ন্তিআদি. ‘‘চীৰরভাজকেসূ’’তিআদিনা অগতিগমনাকারং দস্সেতি, তং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ. তুলাভূতোতি তুলায সদিসো হুত্ৰা ভূতো, তুলায সদিসভাৰং পত্তো ৰা. মজ্ঝত্তোতি মজ্ঝে ঠিতো অত্তা সভাৰো এতস্সাতি মজ্ঝত্তো.

ইদন্তি চীৰরং. ঘনন্তি নিরন্তরং. তনুকন্তি ৰিরল়ং. এত্থ ‘‘উচ্চিনিত্ৰা’’তি ইমিনা ৰত্থস্স পমাণেন উচ্চিননং দস্সেতি. ‘‘তুলযিত্ৰা’’তি ইমিনা অগ্ঘেন তুলনং দস্সেতি. ৰণ্ণাৰণ্ণং কত্ৰাতি ৰণ্ণঞ্চ অৰণ্ণঞ্চ খুদ্দকঞ্চ পমাণং, মহন্তঞ্চ পমাণং কত্ৰাতি অত্থো. একচ্চানি চীৰরানি অপ্পগ্ঘানি হোন্তি, একচ্চানি মহগ্ঘানীতি ৰুত্তং হোতি. দসদসঅগ্ঘনকন্তি দসহি দসহি কহাপণেহি অগ্ঘনকং. ন্তি চীৰরং, বন্ধিত্ৰাতি নৰগ্ঘনকং একগ্ঘনকেন, অট্ঠগ্ঘনকঞ্চ দ্ৰিঅগ্ঘনকেন বন্ধিত্ৰাতি অত্থো. সমে পটিৰীসেতি সমপমাণে পটিৰীসে ঠপেত্ৰা, ইমিনা ‘‘ৰণ্ণাৰণ্ণ’’ন্তি এত্থ ৰণ্ণসদ্দো পমাণত্থোতি দীপেতি. দস দস ভিক্খূতি ইদং উপলক্খণৰসেন ৰুত্তং অঞ্ঞেনাকারেনাপি গণেতুং সক্কুণেয্যত্তা. ভণ্ডিকন্তি চীৰরভণ্ডেন নিযুত্তং পুটং. কুসোতি সলাকদণ্ডো.

অত্তিস্সরাতি অত্তনাৰ অত্তানং ইস্সরা. অঞ্ঞেসং ৰত্তপটিপত্তিন্তি সম্বন্ধো. উপড্ঢভাগোতি ভিক্খূনং লদ্ধভাগতো উপড্ঢো ভাগো. যে পনাতি সামণেরা পন. সমভাগোতি ভিক্খূনং ভাগেন সমো ভাগো. ইদঞ্চাতি ‘‘উপড্ঢপটিৰীস’’ন্তি ৰচনঞ্চ, কথিতন্তি সম্বন্ধো. সমকমেৰাতি ভিক্খুসামণেরানং সমপমাণমেৰ. তত্রুপ্পাদৰস্সাৰাসিকন্তি তস্মিং ৰিহারে উপ্পাদেন মূলেন উপ্পাদিতং ৰস্সাৰাসিকং. ফাতিকম্মন্তি ৰড্ঢনকম্মং ‘‘যত্তকেন ৰিনযাগতেন সম্মুঞ্জনিবন্ধনাদিনা হত্থকম্মেন ৰিহারস্স ঊনতা ন হোতি, তত্তকং কত্ৰাতি অত্থো. এতন্তি ফাতিকম্মং কত্ৰা গহণং. হীতি সচ্চং. এত্থাতি তত্রুপ্পাদৰস্সাৰাসিকগহণে. সব্বেসন্তি অখিলানং ভিক্খুসামণেরানং. ভণ্ডাগারিকচীৰরেপীতি ভণ্ডাগারে ঠপিতে অকালচীৰরেপি. পিসদ্দেন তত্রুপ্পাদৰস্সাৰাসিকমপেক্খতি. সামণেরা উক্কুট্ঠিং করোন্তীতি সম্বন্ধো. অপহরিতকন্তি হরিতৰিরহিতং. রঙ্গছল্লিন্তি রজনচ্ছৰিং. এতন্তি উক্কুট্ঠিকরণতো সমভাগদানং, ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. যে চাতি সামণেরা চ. ৰিরজ্ঝিত্ৰা করোন্তীতি কত্তব্বকালেসু অকত্ৰা যথিচ্ছিতক্খণে করোন্তি. তেতি সামণেরে. সমপটিৰীসো দাতব্বোতি ‘‘করিস্সামা’’তি পটিঞ্ঞাতমত্তেন সমো পটিৰীসো দাতব্বো.

‘‘সকং ভাগং দাতু’’ন্তি ইদং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. কিং সন্ধায ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ভণ্ডাগারতো…পে… সন্ধাযা’’তি. পহতাযাতি পহরিতব্বায, পহনিতব্বায ৰা. তস্মাতি যস্মা সন্ধায ৰুত্তং, তস্মা. অনীহটেসূতি ভণ্ডাগারতো অনীহরিতেসু. ইমস্স ভিক্খুনোতি উত্তরিতুকামস্স ইমস্স ভিক্খুনো. তুলাযাতি মানেন.

তেসূতি সাটকেসু, একো সাটকোতি যোজনা. সব্বেসু পাতিতেসূতি সম্বন্ধো. এত্তকেনাতি দ্ৰাদসগ্ঘনকেন. তং সুত্ৰাতি ভিক্খূনং তং ৰচনং সুত্ৰা. সব্বত্থাতি সব্বস্মিং সঙ্ঘগণসন্তকে. অনুপ্পদানেন খিপিযতি পক্খিপিযতীতি অনুক্খেপন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘অনুক্খেপং নামা’’তিআদি. যত্তকং অগ্ঘন্তি সম্বন্ধো. তত্তকেন অগ্ঘেন অগ্ঘনকেতি যোজনা. ৰিকল্লকাতি ৰিকলস্স ভাৰো ৰিকল্লং, চীৰরপুগ্গলানং অপহোনকভাৰো, তদেৰ ৰিকল্লকা. ‘‘তত্থা’’তি পাঠসেসো, তেসু দ্ৰীসু ৰিকল্লকেসূতি অত্থো. অত্থীতি সংৰিজ্জন্তি, নিপাতোযং. ছিন্দন্তেহি চ দাতব্বানীতি সম্বন্ধো. দাতব্বানীতি চ ছিন্দিতব্বানি. দাসদ্দো হি অৰখণ্ডনত্থো. দাতুন্তি অৰখণ্ডিতুং. এৰন্তিআদি নিগমনং. এত্থাতি এতেসু ৰিকল্লকেসু. ন্তি চীৰরং. অথাতি তোসিততো পরং. তত্থাতি একস্স ভিক্খুনো কোট্ঠাসে. সামণকন্তি সমণস্স অনুরূপং. যোতি ভিক্খু. তেনাতি পরিক্খারেন. ইদম্পীতি অঞ্ঞং সামণকস্স পরিক্খারস্স ঠপনম্পি. পিসদ্দেন পুরিমং ৰত্থছিন্দনমপেক্খতি.

ৰগ্গন্তি সমূহং. অট্ঠ ৰা নৰ ৰা ভিক্খূ হোন্তীতি যোজনা. তেসন্তি অট্ঠন্নং ৰা নৰন্নং ৰা. এৰন্তিআদি নিগমনং. অযং অপহোনকভাৰোতি যোজনা. পুন চীৰরস্সেৰ ৰিকল্লকভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘অথৰা’’তিআদি. এত্থ পুরিমনযে চীৰরস্স চ পুগ্গলস্স চ ৰিকল্লকং হোতি, পচ্ছিমে চীৰরস্সেৰাতি অযমেতেসং ৰিসেসো.

২১৫. চীৰররজনকথা

৩৪৪. গিহিপরিভুত্তং পনাতি গিহিনা পরিভুত্তং ৰত্থং পন, কিঞ্চি ফলন্তি সম্বন্ধো.

সীতুদকাতি সীতং উদকং. লিঙ্গৰিপল্লাসো হি অযং. উত্তরাল়ুম্পন্তি এত্থ উত্তর উল়ুম্পন্তি পদচ্ছেদং কত্ৰা অকারতো উকারস্স লোপং কত্ৰা, পুব্বসরস্স চ দীঘং কত্ৰা ‘‘উত্তরাল়ুম্প’’ন্তি ৰুচ্চতি. উত্তরাল়ূতি উত্তরউদকং. উল়ুসদ্দো হি উদকৰাচকো, তং পাতি রক্খতীতি উত্তরাল়ুম্পং. তস্স সরূপং দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰট্টাধারক’’ন্তি. রজনন্তি রজনছল্লিং. হীতি ফলজোতকো. রজনন্তি রজনুদকং. হীতি ৰিত্থারো. থেৰোতি রজনবিন্দু. ন ৰিসরতীতি ন পগ্ঘরতি. রজনাল়ুঙ্কন্তি এত্থাপি পুরিমনযেনেৰ পদসিদ্ধি ৰেদিতব্বা. রজনউল়ুঙ্কন্তি রজনসঙ্খাতস্স উদকস্স গহণত্থায করিযতীতি রজনউল়ুঙ্কং. দণ্ডকেন নিযুত্তং থালকং দণ্ডকথালকন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘তমেৰ সদণ্ডক’’ন্তি. রজনকুণ্ডন্তি রজনপক্খিপনং মহাঘটং. অঞ্ঞত্রাতি অঞ্ঞং ঠানং. পত্থিন্নসদ্দো থদ্ধপরিযাযোতি আহ ‘‘থদ্ধ’’ন্তি. দন্তকাসাৰানীতি এত্থ দন্তসদ্দেন তস্স ৰণ্ণো গহেতব্বো, সো এতেসমত্থীতি দন্তানি, দন্তানি চ তানি কাসাৰানি চেতি দন্তকাসাৰানি, তমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘দন্তৰণ্ণানী’’তি. দন্তৰণ্ণানি কাসাৰানি ধারেন্তীতি সম্বন্ধো.

২১৬. ছিন্নকচীৰরানুজাননকথা

৩৪৫. দীঘমরিযাদবদ্ধন্তি দীঘেন মরিযাদেন বদ্ধং. চতুক্কসণ্ঠানন্তি চতুন্নং মগ্গানং সমোধানসণ্ঠানং. উস্সহসি ত্ৰন্তি এত্থ উপুব্বো সহধাতু সমত্থত্থোতি আহ ‘‘সক্কোসি ত্ৰ’’ন্তি. পপুব্বো পন অভিভৰনত্থো হোতি ‘‘পসহতী’’তিআদীসু. যো নামাতি যো আনন্দো আজানিস্সতি নাম, সো আনন্দো পণ্ডিতোতি যোজনা. ‘‘কুসী’’তি এতং নামং অধিৰচনন্তি যোজনা. অনুৰাতাদীনন্তি আদিসদ্দেন পরিভণ্ডাদীনি সঙ্গণ্হাতি. ‘‘অড্ঢকুসী’’তি এতন্তি যোজনা.

গীৰেয্যকন্তি এত্থ গীৰাযং সুত্তসংসিব্বিতং গীৰেয্যকন্তি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘গীৰাৰেঠনট্ঠানে’’তিআদি. ‘‘আগন্তুকপট্ট’’ন্তি ইমিনা এয্যকপচ্চযস্স সরূপং দস্সেতি. এসেৰ নযো জঙ্ঘেয্যকন্তি এত্থাপি. এতং নামন্তি ‘‘গীৰেয্যকং, জঙ্ঘেয্যক’’ন্তি এতং নামং. ইতীতি এৰং. এতন্তি ‘‘অনুৰিৰট্ট’’ন্তিআদি এতং. ‘‘অনুৰিৰট্ট’’ন্তি এতং নামন্তি যোজনা. ৰিৰট্টস্সাতি মজ্ঝিমখণ্ডকস্স. বাহন্তন্তি এত্থ বাহায উপরি ঠপিতা অন্তা বাহন্তাতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘বাহাযা’’তিআদি. তেসন্তি উভিন্নমন্তানং. এতন্তি ‘‘বাহন্ত’’ন্তি এতং.

২১৭. তিচীৰরানুজাননকথা

৩৪৬. ‘‘উক্খিত্তভণ্ডিকভাৰং আপাদিতে’’তি ইমিনা উব্ভণ্ডিতেতি এত্থ উক্খিত্তং ভণ্ডং উব্ভণ্ডং, উব্ভণ্ডভাৰং ইতা আপাদিতাতি উব্ভণ্ডিতাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. তে উব্ভণ্ডিতে ভিক্খূ অদ্দসাতি যোজনা. ভিসিসঙ্খেপেনাতি ভিসিযং পক্খেপেন, পৰেসেনাতি অত্থো, ভিসিআকারেনাতি ৰুত্তং হোতি. তত্থাতি দক্খিণাগিরিং. গচ্ছন্তা তে ভিক্খূতি যোজনা. ‘‘অট্ঠপমাণাসূ’’তি ইমিনা অন্তরট্ঠকাসূতি এত্থ কপচ্চযো পমাণত্থে হোতীতি দস্সেতি, কেসুচি পোত্থকেসু পমাণসদ্দো ন দিস্সতি, গল়িতোতি দট্ঠব্বো. রত্তীসূতি সম্বন্ধো. ভগৰন্তন্তি এত্থ সম্পদানত্থে উপযোগৰচনন্তি আহ ‘‘ভগৰতো’’তি. সীতালুকাতি এত্থ সীতং পকতি এতেসন্তি সীতালুনো, তেযেৰ সীতালুকাতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘সীতপকতিকা’’তি. যে কুলপুত্তা পকতিযাৰ সীতেন কিলমন্তি, তে সীতালুকা নামাতি যোজনা. একচ্চিযন্তি এত্থ একচ্চসদ্দো একপরিযাযোতি আহ ‘‘একং পট্ট’’ন্তি. ইমিনা একোযেৰ একচ্চোতি কত্ৰা সকত্থে অচ্চপচ্চযোতি দস্সেতি. ‘‘পট্ট’’ন্তি ইমিনা একচ্চেন নিযুত্তং একচ্চিযন্তি ৰচনত্থং কত্ৰা নিযুত্তত্থে পৰত্তস্স ইযপচ্চযস্স সরূপং দস্সেতি. ইতীতি এৰং. ভগৰা অনুজানাতীতি সম্বন্ধো. ইতরেতি সঙ্ঘাটিতো ইতরে উত্তরাসঙ্গঅন্তরৰাসকে.

২১৮. অতিরেকচীৰরাদিকথা

৩৪৮. অচ্ছুপেয্যন্তি এত্থ অচ্ছি ৰুচ্চতি নেত্তমণ্ডলং, তং ৰিযাতি অচ্ছি ছিদ্দো, তস্মিং উপগন্তব্বং উপনেতব্বন্তি অচ্ছুপেয্যং. ‘‘লগ্গাপেয্য’’ন্তি ইমিনা অধিপ্পাযত্থং দস্সেতি. এত্থাতি পংসুকূলে. সব্বমিদন্তি ‘‘দিগুণং সঙ্ঘাটি’’ন্তিআদিকং সব্বং ইদং ৰচনং. উদ্ধরিত্ৰাতি অপনেত্ৰা. সংসিব্বিতন্তি অঞ্ঞমঞ্ঞং সম্বন্ধিত্ৰা সিব্বিতং.

৩৫১. সোৰগ্গিকন্তি এত্থ সুন্দরানি অগ্গানি রূপাদীনি এত্থাতি সগ্গো, পুব্বপদে উকারস্স লোপো, উকারস্স উৰাদেসে ‘‘সুৰগ্গো’’তি সিজ্ঝতি. সুৰগ্গপ্পত্তহেতুকং সোৰগ্গিকং, দানং, তমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘সগ্গপ্পত্তহেতুক’’ন্তি. ‘‘অপনেতী’’তি ইমিনা নুদধাতুযা অপনযনত্থং দস্সেতি. অনামযাতি এত্থ আমযসদ্দো রোগপরিযাযোতি আহ ‘‘অরোগা’’তি. নত্থি আমযো এতিস্সাতি অনামযা.

৩৫৩. ঝানলাভিনোতি ঝানলাভীনং পুথুজ্জনানং কামচ্ছন্দনীৰরণস্স ৰিক্খম্ভনত্তা ৰুত্তং.

৩৫৬. সমোধানৰসেন দস্সিযিত্থাতি সন্দিট্ঠো. সমোধানৰসেন ভজিযিত্থাতি সম্ভত্তো. অভিমুখং লপিত্থাতি আলপিতো. ইমেহীতি ইমেহি দ্ৰীহি.

২২১. পচ্ছিমৰিকপ্পনুপগচীৰরাদিকথা

৩৫৯. কতপংসুকূলোতি কতো পংসুকূলো. ইমিনা ‘‘পংসুকূলতো’’তি পদস্স ৰিসেসনপরপদত্তং দস্সেতি. অগ্গল়ারোপনেনাতি অগ্গল়স্স আরোপনেন. ‘‘সুত্তেনেৰা’’তি এত্থ এৰসদ্দেন পিলোতিকং নিৰত্তেতি. অঞ্ছিত্ৰা অঞ্ছিত্ৰাতি আকড্ঢিত্ৰা আকড্ঢিত্ৰা. অভিধাতু হি আকড্ঢনত্থো. ‘‘সঙ্ঘাটিকোণো দীঘো’’তি ইমিনা ৰিকণ্ণোতি এত্থ ৰিসমো কণ্ণো ৰিকণ্ণোতি কত্ৰা কণ্ণসদ্দস্স কোণত্থং দস্সেতি. ততোতি গল়নতো. লুজ্জন্তীতি ৰলিং গণ্হন্তি. অট্ঠপদকন্তি পদস্স অট্ঠপদেন সিব্বিতং অট্ঠপদকন্তি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অট্ঠপদকচ্ছিন্নেন পত্তমুখং সিব্বিতু’’ন্তি. তত্থ অট্ঠপদকচ্ছিন্নেন পত্তমুখং সিব্বিতুন্তি অট্ঠপদলিখনেন তত্থ তত্থ গব্ভং দস্সেত্ৰা পত্তমুখং সিব্বিতুং. ‘‘অট্ঠপদকচ্ছন্নেনা’’তিপি পাঠো, অট্ঠফলকাকারেনাতি অত্থো.

৩৬০. ‘‘আগন্তুকপত্তম্পি দাতু’’ন্তি ইমিনা অন্ৰাদিকন্তি পদস্স অনুপচ্ছা আগন্তুকভাৰেন দীযতীতি অন্ৰাদিকন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. চতুত্থক্খরেনপি পাঠো, অনুপচ্ছা আগন্তুকভাৰেন ধীযতি ঠপীযতীতি অন্ৰাধিকন্তি কাতব্বো. ইদং পনাতি অন্ৰাধিকং পন.

৩৬১. সেসঞাতীনন্তি মাতাপিতূহি সেসঞাতীনং. ৰিনিপাতেতিযেৰাতি ৰিনস্সন্তো নিপাতেতিযেৰ.

৩৬২. ‘‘ৰস্সিকো’’তি সঙ্কেতীযতি গণ্হীযতীতি ৰস্সিকসঙ্কেতন্তি ৰুত্তে চত্তারো মাসাতি আহ ‘‘চত্তারো মাসে’’তি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. আরঞ্ঞকস্স ভিক্খুনোতি সম্বন্ধো. তেনাতি আরঞ্ঞকেন ভিক্খুনা.

২২২. সঙ্ঘিকচীৰরুপ্পাদকথা

৩৬৩. অঞ্ঞত্থাতি দিন্নট্ঠানতো অঞ্ঞত্থ. হটানিপি চীৰরানি তুয্হেৰ সন্তকানীতি যোজনা. তেসন্তি চীৰরানং. অঞ্ঞোতি এককৰস্সাৰাসিকতো অঞ্ঞো. পঞ্চমাসে তং সব্বং তস্সেৰ ভিক্খুনো হোতীতি সম্বন্ধো. ন্তি চীৰরং, তং সব্বং চীৰরন্তি সম্বন্ধো. যম্পীতি চীৰরম্পি. সোতি ভিক্খু, গণ্হাতীতি সম্বন্ধো. ৰস্সাৰাসত্থাযাতি ৰস্সং আৰাসস্স ভিক্খুনো অত্থায. ঠপিতউপনিক্খেপতোতি ৰেয্যাৰচ্চকরেহি ৰড্ঢিং পযোজেত্ৰা ঠপিতউপনিক্খেপতো. তত্রুপ্পাদতোতি তস্মিং ৰিহারে উপ্পাদতো নাল়িকেরআরামাদিতো. ইদন্তি ৰক্খমানং. এত্থাতি ‘‘তস্সেৰ তানি চীৰরানি যাৰ কথিনস্স উব্ভারাযা’’তি ৰচনে. ন্তি চীৰরং. পন সদ্দো ৰিসেসত্থজোতকো. ইদন্তি পদালঙ্কারমত্তং. ইধাতি ইমস্মিং ৰিহারে. অভিলাপমত্তন্তিপি ৰদন্তি. অনত্থতকথিনস্সাপীতি পিসদ্দো পগেৰ অত্থতকথিনস্সাতি দস্সেতি. পঞ্চমাসেতি অচ্চন্তসংযোগত্থে উপযোগৰচনং. ততোতি পঞ্চমাসতো. অতীতৰস্সে ৰস্সংৰুত্থসঙ্ঘস্স ইদং ৰস্সাৰাসিকং দেতি কিং? উদাহু অনাগতৰস্সেতি যোজনা. পিট্ঠিসমযেতি গিম্হানং পঠমদিৰসতো পট্ঠায যাৰ অস্সযুজপুণ্ণমী, তাৰ পিট্ঠিসমযে.

ৰস্সানতোতি ৰস্সানমাসতো. এত্থাতি এতেসু চীৰরেসু. কেচি ভিক্খূতি সম্বন্ধো. তমত্থন্তি তস্স সঙ্ঘিকচীৰরস্স কারণং. তত্থেৰাতি গতট্ঠানে এৰ. এসাতি সঙ্ঘিকচীৰরহারকো ভিক্খু. তত্রাতি ৰিহারাদীসু. ন্তি চীৰরহারকং ভিক্খুং.

ৰত্তং ৰিত্থারেত্ৰা দস্সেন্তো আহ ‘‘তেন হী’’তিআদি. তেন ভিক্খুনা ভাজেতব্বানীতি সম্বন্ধো. তস্সেৰাতি অধিট্ঠহন্তস্সেৰ.

একেকং ভাগন্তি সম্বন্ধো. এত্থ ঠানে অহমেৰ অস্মীতি যোজনা. দুগ্গহিতানি হোন্তীতি সঙ্ঘিকানেৰ হোন্তীতি অধিপ্পাযো. ময্হমেৰিমানি চীৰরানীতি ইস্সরৰসেন গহণে দুগ্গহিতানি. ময্হেতানি পাপুণন্তীতি অনিস্সরৰসেন গহণে সুগ্গহিতানীতি ৰিসেসো.

পাতিতে কুসেতি এত্থ তপচ্চযস্স পচ্চুপ্পন্নকালিকভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘এককোট্ঠাসে’’তিআদি. গহিতমেৰাতি এককোট্ঠাসে পাতিতস্স কুসদণ্ডস্স ৰসেন ‘‘ইমস্সিদ’’ন্তি এককোট্ঠাসে ৰিদিতে সব্বেসং ৰিদিতত্তা গহিতমেৰাতি অধিপ্পাযো.

ইতোৰাতি সচীৰরভত্ততোৰ. ৰিসুং সজ্জিযমানেতি চীৰরে চ ভত্তে চ ৰিসুং সজ্জিযমানে.

যথা পুরিমেসু দ্ৰীসু ৰত্থূসু ‘‘অদংসূ’’তি ৰুত্তং, তথা অৰত্ৰা কস্মা ইধ ‘‘দেন্তী’’তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘সণিকং সণিকং দেন্তিযেৰা’’তি. সণিকং সণিকং দেন্তে দানকিরিযায অনুপচ্ছিন্নত্তা ‘‘দেন্তী’’তি পচ্চুপ্পন্নৰসেন ৰুত্তন্তি অধিপ্পাযো. পচ্ছিন্নদানত্তাতি পচ্ছিন্নদানকিরিযভাৰতো. ইদং পন ৰত্থু উপ্পন্নন্তি সম্বন্ধো. ইমে চ থেরাতি নিলৰাসিআদযো ৰিনযধরপামোক্খা ইমে চ থেরা.

২২৩. উপনন্দসক্যপুত্তৰত্থুকথা

৩৬৪. এত্থাতি উপনন্দৰত্থুম্হি. তস্সাতি উপনন্দস্স. গামকাৰাসিনোতি গামকে আৰাসিনো. অযন্তি উপনন্দো. মুখরোতি মুখং খরং এতস্সাতি মুখরো খকারলোপো, অথ ৰা মুখং এতস্সত্থীতি মুখরো মন্তুত্থে পৰত্তো রপচ্চযো নিন্দত্থৰাচকো. লহুকাপত্তীতি দুক্কটাপত্তি. তস্সেৰাতি গহিতভিক্খুস্সেৰ. ধুরনিক্খেপে সতীতি যোজনা.

একস্স পুগ্গলস্সত্থায অধিপ্পিযতে ইচ্ছিযতেতি একাধিপ্পাযো, একপুগ্গলপটিৰীসো, তেনাহ ‘‘একপুগ্গলপটিৰীসমেৰা’’তি. যথা যথাতি যেন যেনাকারেন. যোতি পটিৰীসো. ‘‘তথা তথা’’তি অজ্ঝাহরিতব্বো. তত্থাতি ‘‘ইধ পনা’’তিআদিৰচনে. একেকস্মিং আৰাসেতি সম্বন্ধো. ৰাসদ্দো অঞ্ঞেপি দ্ৰীহদ্ৰীহাদিৰারে সঙ্গণ্হাতি. ন্তি পটিৰীসং. একো পুগ্গলোতি একো নিচ্চাৰাসো পুগ্গলো. এৰন্তি উপড্ঢে দিয্যমানে. যত্থ ৰা পনাতি এত্থ যসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘এৰং পুরিমস্মি’’ন্তি. পুরিমস্মিং আৰাসেতি সম্বন্ধো. ততোতি এত্থ তসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেন্তো আহ ‘‘বহুতরং ৰসিতৰিহারতো’’তি. ইদঞ্চাতি ‘‘অমুত্র উপড্ঢো চীৰরপটিৰীসো দাতব্বো’’তি ৰচনঞ্চ. একসীমৰিহারেহীতি একিস্সং উপচারসীমাযং ঠিতেহি ৰিহারেহি. নানাসীমৰিহারেতি নানাউপচারসীমাযং ঠিতে ৰিহারে. সেনাসনগ্গাহোতি পুরিমউপচারসীমাযং সেনাসনগ্গাহো. তত্থাতি পস্সম্ভনৰিহারে. সেসন্তি চীৰরতো সেসং. সব্বত্থাতি সব্বেসু ৰিহারেসু. অন্তোসীমগতস্সাতি অন্তোউপচারসীমাযং গতস্স, ভিক্খুনোতি সম্বন্ধো. চীৰরং সেনাসনগ্গাহস্সেৰ পাপুণাতি, সেসং পন আমিসভেসজ্জাদিসব্বং অঞ্ঞৰিহারতো আগন্ত্ৰা অন্তোসীমগতস্স পাপুণাতীতি অধিপ্পাযো.

২২৪. গিলানৰত্থুকথা

৩৬৫. মঞ্চকে নিপাতেসুন্তি এত্থ মঞ্চকে নিপাতনং নাম মঞ্চকে নিপজ্জাপনন্তি আহ ‘‘মঞ্চকে নিপজ্জাপেসু’’ন্তি. মুত্তকরীসকিলিট্ঠন্তি মুত্তকরীসেহি কিলিট্ঠং. যোতি যো কোচি. ন্তি মম. তমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ওৰাদানুসাসনীকরণেনা’’তি. মম ওৰাদস্স চ অনুসাসনিযা চ করণেনাতি অত্থো. এত্থাতি ‘‘যো ভিক্খৰে মং উপট্ঠহেয্যা’’তিআদিপাঠে. সুত্তস্স নেয্যত্থত্তা অগহেতব্বত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ভগৰতো চা’’তিআদি. যস্সাতি গিলানস্স. উপজ্ঝাযাদযোতি এত্থ আদিসদ্দেন আচরিযসদ্ধিৰিহারিকঅন্তেৰাসিকসমানুপজ্ঝাযকসমানাচরিযকসঙ্খাতে পঞ্চ জনে সঙ্গণ্হাতি. একচারিকো ৰা হোতীতি সম্বন্ধো. সঙ্ঘত্থেরোপীতি পিসদ্দো পগেৰ অঞ্ঞেসন্তি দস্সেতি.

৩৬৬. অভিক্কমন্তং ৰাতি এত্থ অভিমুখং কমতীতি অভিক্কমন্তোতি ৰুত্তে ৰড্ঢনত্থোতি আহ ‘‘ৰড্ঢন্তং ৰা’’তি. আবাধং নাৰিকরোতীতি সম্বন্ধো. ইমিনা অন্তপচ্চযস্স সরূপং দস্সেতি. ইদং নাম ভোজনন্তি সম্বন্ধো. সংৰিধাতুন্তি এত্থ সংৰিপুব্বো ধাধাতু করধাত্ৰত্থো, করধাতু চ সব্বধাত্ৰত্থো, তস্মা ৰুত্তং ‘‘ভেসজ্জং যোজেতু’’ন্তি. অস্সাতি গিলানুপট্ঠাকস্স. অন্তরসদ্দস্স মজ্ঝত্থাদযো পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘কারণং ৰুচ্চতী’’তি.

২২৫. মতসন্তককথা

৩৬৭. কালঙ্কতেতি এত্থ করণং কতন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘কালকিরিযাযা’’তি. অপলোকেত্ৰাতি ‘‘ইত্থন্নামো ভন্তে ভিক্খু কালঙ্কতো, তস্স তিচীৰরঞ্চ পত্তঞ্চ গিলানুপট্ঠাকানং দাতুং সঙ্ঘং অপলোকেমী’’তি অপলোকেত্ৰা.

৩৬৯. গিলানুপট্ঠাকলাভেতি গিলানুপট্ঠাকানং লভিতব্বে.

সব্বেপি ভিক্খূতি সম্বন্ধো. তত্থাতি তস্মিং কালঙ্কতে. কিং ৰদন্তি? ‘‘সব্বেপি…পে… সামিনো’’তি ৰদন্তীতি যোজনা. দ্ৰীসু ৰাদেসু পচ্ছিমৰাদো অট্ঠকথাচরিযেন রুচ্চতীতি ৰদন্তি. ন্তি যং ৰত্থু. ‘‘যং অত্থি, তং দাতব্ব’’ন্তি ৰুত্তমেৰত্থং আৰিকরোন্তো আহ ‘‘অঞ্ঞস্মিং…পে… দাতব্ব’’ন্তি. ন্তি পরিক্খারং.

সমকোতি সমং পমাণমেতস্স ভাগস্সাতি সমকো. সংৰিদহনমত্তমেৰাতি ইদঞ্চিদঞ্চ করোহীতি সজ্জনমত্তমেৰ. জেট্ঠকভাগোতি দিগুণভাগো.

যো পনাতি ভিক্খু পন. এত্থাতি বহূসু ভিক্খূসু. যেনাতি যেন কেনচি, দিন্নং পটিযাদিতন্তি সম্বন্ধো. একদিৰসম্পীতি পিসদ্দো পগেৰ দ্ৰীহাদিকেতি দস্সেতি. সোপীতি পিসদ্দো ন কেৰলং বহুদিৰসং উপট্ঠাকোযেৰ, অথ খো সোপীতি দস্সেতি. সমীপন্তি গিলানস্স সন্তিকং. আগচ্ছতীতি সমীপমাগচ্ছতি.

পচ্চাসীসাযাতি ভাগস্স পচ্চাসীসায. ‘‘পুন আগন্ত্ৰা জগ্গিস্সামী’’তি ইমিনা ‘‘পুন আগন্ত্ৰা ন জগ্গিস্সামী’’তি গচ্ছন্তস্স ন দাতব্বন্তি দস্সেতি. ধুরং নিক্খিপিত্ৰাতি উপট্ঠহনে ধুরং নিক্খিপিত্ৰা.

মাতুগামোপি হোতূতি যোজনা. তস্স ভিক্খুনোতি কালঙ্কতস্স তস্স ভিক্খুনো. সচেপি সহস্সং অগ্ঘতি, গিলানুপট্ঠাকানংযেৰ দাতব্বন্তি যোজনা. অঞ্ঞন্তি পত্তচীৰরতো অঞ্ঞং. তেতি গিলানুপট্ঠাকা. অৰসেসন্তি পত্তচীৰরতো অৰসেসং. ততোতি বহুকমহগ্ঘতো. তিচীৰরপরিক্খারোতি তিণ্ণং চীৰরানং পরিৰারো. সব্বঞ্চেতন্তি সব্বমেৰ এতং পরিক্খারং. লভতীতি গিলানুপট্ঠাকো লভতি.

সোতি কালঙ্কতো. কস্সচীতি গহট্ঠস্স ৰা পব্বজিতস্স ৰা. তস্সেৰাতি দিন্নগাহকস্সেৰ. রুচিযা এৰাতি কামা এৰ. তত্থ তত্থ সঙ্ঘস্সেৰাতি তস্মিং তস্মিং ৰিহারে ঠিতস্স সঙ্ঘস্সেৰ. ইদং ৰিহারে ঠপিতপরিক্খারে সন্ধায ৰুত্তং. সচে গামে ৰা অরঞ্ঞে ৰা ঠপিতা হোন্তি, সকলোৰ সঙ্ঘো ইস্সরো. কস্মা? সঙ্ঘস্সেৰ দাযজ্জভাৰতো. বহূনম্পীতি তীহি পট্ঠায বহূনম্পি. ঈদিসৰচনং উপনিধায সাসনেপি একো দ্ৰে বহূতি তীণি ৰচনানি অত্থে দিস্সন্তি, সদ্দে পন দ্ৰিৰচনবহুৰচনানং ৰিসেসাভাৰতো দ্ৰিৰচনং নত্থীতি দট্ঠব্বং. অদিন্নমেৰাতি অত্তনোযেৰ অসন্তকত্তা, অঞ্ঞেসম্পি সাধারণত্তা চ অদিন্নমেৰ. সচে সব্বে মতা অনুমতিযা দেন্তি, সুদিন্নমেৰ. ন্তি সন্তকং. তেসূতি তেসু সব্বেসু.

২২৭. কুসচীরাদিপটিক্খেপকথা

৩৭১. ‘‘অক্কনাল়ময’’ন্তি ইমিনা অক্কনাল়েন নিব্বত্তং অক্কনাল়ন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. মকচিমযোতি এত্থ মকচিসদ্দেন পোত্থকসদ্দস্স গন্থাদযো অত্থে নিৰত্তেতি. মযসদ্দেন পুরিমনযেনেৰ নিব্বত্ততদ্ধিতং দস্সেতি. সেসানীতি অক্কনাল়পোত্থকেহি সেসানি কুসচীরাদীনি. তেসূতি কুসচীরাদীসু.

৩৭২. তিপট্টচীৰরস্স ৰাতি ইদং দ্ৰিপট্টচীৰরস্স মজ্ঝে দানং সন্ধায ৰুত্তং. তেসন্তি সব্বনীলকাদীনং. কঞ্চুকন্তি ৰারণং. তঞ্হি কচিযতি কাযে বন্ধিযতীতি কঞ্চুকোতি ৰুচ্চতি. ৰেঠনেপীতি উণ্হীসেপি. তঞ্হি যস্মা যেন সীসে ৰেঠিযতি, তস্মা ৰেঠনন্তি ৰুচ্চতি. রুক্খছল্লিমযন্তি এত্থ রুক্খছল্লিসদ্দেন তিরীটসদ্দস্স ৰক্কলত্থং দস্সেতি. ৰক্কলঞ্হি নিৰসনানং অঙ্গপচ্চঙ্গং তিরোভাৰং পটিচ্ছন্নভাৰং এতি গচ্ছতি অনেনাতি ৰা রুক্খং তিরোপটিচ্ছন্নং হুত্ৰা এতি পৰত্ততীতি ৰা তিরীটন্তি ৰুচ্চতি. অভিধানে (অভিধানপ্পদীপিকাযং ৪৪২ গাথাযং) পন তরীটন্তি তকারে ইকারৰিরহিতো পাঠো অত্থি. পাদপুঞ্জনন্তি পাদো পুজিযতি সোধিযতি অনেনাতি পাদপুঞ্জনং, তালুজো ততিযক্খরো.

৩৭৪. সন্তে পতিরূপকে গাহকেতি এত্থ পতিরূপকো নাম পক্কমন্তস্স ভিক্খুনো সন্দিট্ঠসম্ভত্তো. ইমিনা পতিরূপকে গাহকে অসতি অদত্ৰা সঙ্ঘেন ভাজিতে সুভাজিতমেৰাতি দস্সেতি. সত্ত জনাতি পক্কমন্তউম্মত্তকখিত্তচিত্তৰেদনট্টা চত্তারো, উক্খিত্তকা তযোতি সত্ত জনা.

২৩০. সঙ্ঘে ভিন্নে চীৰরুপ্পাদকথা

৩৭৬. সঙ্ঘো ভিজ্জতীতি এত্থ দ্ৰিকোট্ঠাসৰসেন ভিজ্জনমেৰাধিপ্পেতং, ন অঞ্ঞন্তি আহ ‘‘দ্ৰে কোট্ঠাসা’’তি. একস্মিং পক্খে চীৰরানি দেন্তীতি যোজনা. দ্ৰিপক্খং সন্ধায ‘‘সকলস্স সঙ্ঘস্সা’’তি ৰুত্তং. এতন্তি চীৰরং. তস্সেৰ চীৰরন্তি তস্স কোট্ঠাসস্স চীৰরমেৰ. যত্থাতি যস্মিং দেসে. দক্খিণোদকং পমাণন্তি দক্খিণোদকমেৰ পমাণং, ন দেয্যধম্মো. তস্মা দক্খিণোদকং পটিগ্গণ্হন্তা, দেয্যধম্মস্স সামিনো হোন্তীতি অধিপ্পাযো. উভোহিপি পক্খেহীতি যোজনা. পরসমুদ্দেতি জম্বুদীপে. সো হি সীহল়দীপতো সমুদ্দস্স পারত্তা পরসমুদ্দোতি ৰুচ্চতি. ইতরো পক্খোতি দক্খিণোদকস্স চ চীৰরস্স চ লদ্ধপক্খতো ইতরো অলদ্ধো পক্খো.

২৩২. অট্ঠচীৰরমাতিকাকথা

৩৭৯. ইদানি আহাতি সম্বন্ধো. পুগ্গলাধিট্ঠাননযেনাতি ‘‘সীমায দেতী’’তি কত্তুৰাচকেন কিরিযাপদেন দাযকপুগ্গলসঙ্খাতকত্তুনো অধিট্ঠানৰসেন ৰুত্তত্তা পুগ্গলাধিট্ঠানেন নযেন. এত্থাতি এতাসু অট্ঠসু মাতিকাসু. অট্ঠমা মাতিকাতি যোজনা. তত্থাতি অট্ঠসু মাতিকাসু. সব্বত্থাতি সব্বেসু ‘‘কতিকায দেতী’’তিআদীসু.

সীমায…পে… ভাজেতব্বন্তিআদিম্হি মাতিকানিদ্দেসে পন এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. সীমায দেতীতি এত্থ পন্নরস সীমা ৰেদিতব্বাতি সম্বন্ধো.

তত্থাতি পন্নরসসু সীমাসু. উপচারসীমা পরিচ্ছিন্না হোতীতি সম্বন্ধো. এত্তকং ঠানন্তি পরিক্খেপারহট্ঠানস্স একন্তেন অৰুত্তত্তা একন্তেন পরিক্খেপারহট্ঠানং দস্সেন্তো আহ ‘‘অপিচা’’তিআদি. ধুৰসন্নিপাততো ৰা খিপিতানন্তি সম্বন্ধো. ‘‘পরিযন্তে’’তি পদং পুব্বাপরাপেক্খং. তস্মা তীসু নিস্সক্কপদেসু যোজেতব্বং. সা পনাতি উপচারসীমা পন. ভিক্খূসু ৰড্ঢন্তেসু আৰাসোপি ৰড্ঢতীতি মনসিকত্ৰা ৰুত্তং ‘‘ভিক্খূসু ৰড্ঢন্তেসূ’’তি. সব্বেসং ভিক্খূনন্তি সম্বন্ধো. ৰুত্তমেৰাতি সীমকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ১৩৮, ১৪৪) ৰুত্তমেৰ.

অপিচ খোতি এত্থ অপিসদ্দো পুচ্ছত্থৰাচকো. কেহি ঠপিতাতি হি অত্থো. রাজরাজমহামত্তা ঠপেন্তীতি সম্বন্ধো. লাভসীমাতি লাভস্স মরিযাদো. ন্তি যো লাভো. এত্থন্তরেতি এতস্মিং গাৰুতাদিঅন্তরে. লাভসীমা নামাতি লাভেন পরিচ্ছিন্না সীমা নাম. তত্থাতি বহূসু জনপদেসু. অন্তরদীপা চাতি মহাদীপতো অঞ্ঞদীপা চ, খুদ্দকদীপাতি অধিপ্পাযো.

এত্থেৰ সীমাযাতি খণ্ডসীমায এৰ. তেসংযেৰাতি খণ্ডসীমগতানংযেৰ. এৰত্থফলং দস্সেন্তো আহ ‘‘অঞ্ঞেস’’ন্তিআদি. রুক্খে ৰা পব্বতে ৰা ঠিতস্স ৰা হেট্ঠা পথৰীমজ্ঝগতস্স ৰা ভিক্খুস্সাতি যোজনা. ইমিস্সা উপচারসীমায ঠিতস্সাতি সম্বন্ধো. সমানসংৰাসসীমাযাতি মহাসীমায. খণ্ডসীমসীমন্তরিকাসূতি খণ্ডসীমাযঞ্চ দ্ৰিন্নং সীমানং সীমন্তরিকাযঞ্চ. তত্থ দ্ৰিন্নং গামট্ঠানম্পি পাপুণাতি. অৰিপ্পৰাসসীমায দিন্নং গামট্ঠানং ন পাপুণাতি ‘‘ঠপেত্ৰা গামঞ্চ গামূপচারঞ্চা’’তি ৰুত্তত্তা.

জম্বুযা লক্খিতো দীপো জম্বুদীপো. তম্বো লোহিতো পাণি হত্থো এতেসন্তি তম্বপাণিনো. ৰিজযকুমারাদযো সত্তসতা জনা. তেসং নিৰাসো তম্বপণ্ণি, সোযেৰ দীপোতি তম্বপণ্ণিদীপো, তস্মিং. সব্বেসং ভাগন্তি সম্বন্ধো. তত্রেৰাতি জম্বুদীপেযেৰ. এৰন্তিআদি নিগমনং.

যো পন ভণতীতি সম্বন্ধো. ততোতি কথনতো, পরন্তি সম্বন্ধো. ন্তি মহাসিৰত্থেরং. তিযোজনাপীতি পিসদ্দো ততো ঊনাপি হোতীতি দস্সেতি. সব্বংপেতন্তি সব্বংপি এতং লাভগণ্হনাদিং. ইতি আহংসূতি যোজনা.

কতিকানং যথিচ্ছিতকতেন পৰত্তত্তা বহু হোতি, তস্মা ইধ ইচ্ছিতকতিকং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘সমানলাভকতিকাযা’’তি. তত্রাতি ‘‘কতিকায দেতী’’তি পাঠে. সন্নিপতিতেহি ভিক্খূহি ভাজেতব্বন্তি সম্বন্ধো. তস্সাতি ৰিহারস্স. বুদ্ধাধিৰুত্থোতি বুদ্ধেন অধি ইস্সরৰসেন ৰসিযিত্থাতি বুদ্ধাধিৰুত্থো. এত্তাৰতাতি এত্তকেন সাৰনমত্তেন. নিসিন্নোৰাতি নিসিন্নো এৰ হোতি, নিসিন্নো ইৰ ৰা. তস্মিং ৰিহারেপীতি তস্মিং পোরাণকাদিৰিহারেপি. এৰমেৰাতি ‘‘অযং পোরাণকো ৰিহারো তেন নৰৰিহারেন সদ্ধিং সমানলাভং কাতুং সঙ্ঘস্স রুচ্চতী’’তিআদিনা এৰমেৰ. ইধাতি পোরাণকৰিহারে. তস্মিন্তি নৰৰিহারে. এৰন্তি যথা একেন ৰিহারেন সদ্ধিং একো ৰিহারো কাতব্বো, এৰং তথাতি অত্থো.

ভিক্খাপঞ্ঞত্তিযাতি এত্থ ভিক্খা পঞ্ঞপিযতি নিচ্চৰসেন ঠপিযতি এত্থাতি ভিক্খাপঞ্ঞত্তীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘অত্তনো পরিচ্চাগপঞ্ঞাপনট্ঠানে’’তি. তস্সাতি ‘‘যত্থ সঙ্ঘস্স ধুৰকারা করিযন্তী’’তিপাঠস্স. অত্থো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. যত্থ ৰাতি যস্মিং ৰা ঠানে. অনেনাতি চীৰরদাযকেন. সলাকভত্তাদীনি ৰা নিবদ্ধানি কারিতানীতি সম্বন্ধো. যেন পনাতি চীৰরদাযকেন পন. সকলোপি ৰিহারোতি সকলোপি সআরামো ৰিহারো. তত্থাতি চীৰরদাযকে. ইমেতি পাকৰত্তস্স ৰত্তনট্ঠানাদযো ৰিহারা. ধুৰেন করিযন্তীতি ধুৰকারা ৰিহারা. সোতি চীৰরদাযকো. যত্থাতি যস্মিং ঠানে. সব্বত্থাতি সব্বেসু বহূসু ৰিহারেসু.

তেহীতি বহুতরেহি ভিক্খূহি. ধুৰকারেসূতি নিদ্ধারণে ভুম্মং. একত্থাতি একস্মিং ধুৰকারে. ‘‘সচে ভিক্খুগণনায গণ্হথাতি ৰদতী’’তি ইমিনা সচে ন ৰদতি, ভিক্খুগণনায ভাজেত্ৰা গণ্হিতুং ন ৰট্টতীতি দস্সেতি, ৰিহারগণনায গণ্হিতুং ৰট্টতীতি অধিপ্পাযো. তথাতি যথা ‘‘ভিক্খুগণনায গণ্হথা’’তি ৰদতি, তথাতি অত্থো. এত্থাতি ভাজেতব্বৰত্থূসু. ন্তি মঞ্চপীঠকং, পুচ্ছিত্ৰা দাতব্বন্তি সম্বন্ধো. পুচ্ছিত্ৰাতি দাযকং পুচ্ছিত্ৰা, ৰদতীতি দাযকো ৰদতি. সঙ্ঘস্সাপীতি পিসদ্দো ন দাযকস্সেৰাতি দস্সেতি.

উপচারসীমাযং ঠিতেন সঙ্ঘেন ভাজেতব্বন্তি সম্বন্ধো. সীমট্ঠস্সাতি উপচারসীমাযং ঠিতস্স. অসম্পত্তস্সাপীতি ভাজনট্ঠানং অসম্পত্তস্সাপি. অলসজাতিকাতি কোসজ্জজাতিকা. ঠিতিকাতি পবন্ধৰসেন ঠিযতে ঠিতি, সাযেৰ ঠিতিকা. অথ ৰা ‘‘ঠিতট্ঠানতো পট্ঠায দাতব্ব’’ন্তি অট্ঠকথাযং (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৭৯) ৰুত্তত্তা তিট্ঠতি পবন্ধৰসেন এত্থাতি ঠিতি, সাযেৰ ঠিতিকাতি ৰচনত্থো কাতব্বো. ঠিতিকং ঠপেত্ৰাতি ৰীসতিৰস্সসঙ্খাতং ঠিতিকং ঠপেত্ৰা. তেসন্তি থেরানং.

সম্পত্তসম্পত্তানন্তি ভাজনট্ঠানং সম্পত্তসম্পত্তানং. অত্তনো ৰিহারদ্ৰারে ৰা অত্তনো অন্তোৰিহারেযেৰ ৰাতি যোজনা. সীমাতি উপচারসীমা. থেরাসনং আরূল়্হে সতীতি যোজনা. ৰস্সগ্গেনাতি ৰস্সগণনায.

পাটেক্কন্তি পচ্চেকং. সব্বানেৰ চীৰরানীতি সম্বন্ধো. দুব্ভাসিতদুগ্গহিতানমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘গতগতট্ঠানে সঙ্ঘিকানেৰ হোন্তী’’তি. একন্তি দসসু ৰত্থেসু একং.

ৰত্থস্সেৰ পুপ্ফং ৰা ৰলি ৰা অত্থীতি যোজনা. তেনাতি পুপ্ফৰলিনা. একং তন্তন্তি একং সুত্তং. তত্থাতি তেসু ঠিতিকায ঠানাট্ঠানেসু. দ্ৰীহিপি গহেতব্বং ঠিতিকায অভাৰতো.

ভিক্খু অত্তনো সন্তকং যং চীৰরন্তি যোজনা. পংসুকূলিকানম্পি ৰট্টতীতি ‘‘সঙ্ঘস্স দেমা’’তি ৰা ‘‘তুয্হং দেমা’’তি ৰা অৰত্ৰা ‘‘ভিক্খূনং দেম, থেরানং দেমা’’তি ৰুত্তত্তা পংসুকূলিকানম্পি ৰট্টতি. ভিক্খুথেরা নাম হি ন অত্তনাযেৰ হোন্তি, অঞ্ঞেপি বহূ, তস্মা ৰট্টতি. ‘‘সঙ্ঘস্সা’’তি ৰুত্তে অত্তনা একন্তেন সঙ্ঘোযেৰ, তস্মা ‘‘সঙ্ঘস্সা’’তি ৰুত্তেপি ন ৰট্টতি, পগেৰ ‘‘তুয্হ’’ন্তি ৰুত্তে.

ততোতি বহুৰত্থতো. গহেতুং ন ৰট্টতীতি পংসুকূলিকানং গহেতুং ন ৰট্টতি.

ন্তি ৰত্থং. তত্থাতি পরিক্খারেসু. সুত্তন্তি তন্তং.

এৰং অন্তোসীমং পৰিসিত্ৰা ‘‘সঙ্ঘস্স দেমা’’তি দিন্নে ৰিনিচ্ছযং দস্সেত্ৰা বহিসীমায দিন্নে তং দস্সেন্তো আহ ‘‘সচে পনা’’তিআদি. একবদ্ধা চাতি দ্ৰাদসহত্থমনতিক্কমিত্ৰা একতোবদ্ধা চ. যে পনাতি ভিক্খূ পন.

উভতোসঙ্ঘস্স দেতীতি এত্থ চতুন্নং ৰাক্যানং ৰসেন ৰুত্তেপি উভতোসঙ্ঘস্স দেতিযেৰ নামাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘উভতোসঙ্ঘস্স দম্মীতি ৰুত্তেপী’’তিআদি. উভতোসঙ্ঘগ্গহণেন গহিতত্তাতি পুগ্গলস্স উভতোসঙ্ঘগ্গহণেন গহিতত্তা. ‘‘এসেৰ নযো’’তি ইমিনা একৰীসতিপটিৰীসে কত্ৰা একো চেতিযস্স দাতব্বোতি নযং অতিদিসতি. পাপুণনকোট্ঠাসো নাম নত্থি চেতিযস্স উভতোসঙ্ঘগ্গহণেন অগহিতত্তা.

তত্থাতি উভতোসঙ্ঘপুগ্গলচেতিযেসু. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

পুব্বেতি বুদ্ধস্স ভগৰতো ধরমানকালে. তদাতি যদা বুদ্ধো ভগৰা ধরতি, তদা. পটিমং ৰাতি পটিবিম্বং ৰা. তঞ্হি ভগৰতা পটি সদিসং মানীযতীতি পটিমাতি ৰুচ্চতি. চেতিযং ৰাতি থূপং ৰা. সো হি দেৰমনুস্সেহি চিতিতব্বং, পূজেতব্বং, ইট্ঠকাদীহি ৰা চিনিতব্বন্তি চেতিযন্তি ৰুচ্চতি. তত্থাতি দেয্যধম্মেসু. ন্তি কিরিযাপরামসনং. যং দেন্তীতি যোজনা. তত্থাতি তস্মিং দানে. অনিযমৰাচকস্স ‘‘যো’’তি সব্বনামস্স অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘পব্বজিতো ৰা গহট্ঠো ৰা’’তি. ৰত্তং কত্ৰা পরিভুঞ্জিতুন্তি পুব্বকালঅপরকালকিরিযানং ৰিকারৰসেন অনিযতত্তা ৰুত্তং ‘‘ভুঞ্জিত্ৰা পচ্ছাপি ৰত্তং কাতু’’ন্তি.

‘‘দূরম্পি হরিত্ৰা পূজেতব্ব’’ন্তি ইমিনা জঙ্ঘপেসনিককম্মং ন হোতীতি দস্সেতি. হরন্তস্স ভিক্খুনোতি সম্বন্ধো. গচ্ছতোতি অনাদরে সামিৰচনং. ন্তি সঙ্ঘস্স আহটভত্তং.

ৰস্সংৰুত্থসঙ্ঘস্সাতি ৰস্সং ৰসিত্থাতি ৰস্সংৰুত্থো. অলুত্তকিতন্তসমাসোযং, সোযেৰ সঙ্ঘো ৰস্সংৰুত্থসঙ্ঘো, তস্স. যাৰতিকসদ্দো যত্তকপরিযাযোতি আহ ‘‘যত্তকা’’তি. দিসাপক্কন্তস্সাপীতি অঞ্ঞং দিসং পক্কন্তস্সপি, দাতব্বন্তি সম্বন্ধো. ৰদন্তীতি অট্ঠকথাচরিযেহি অপরে আচরিযা ৰদন্তি. এতন্তি ৰচনং.

সম্পত্তানন্তি দিন্নট্ঠানং সম্পত্তানং. সব্বেসন্তি যত্থ কত্থচি ৰুত্থৰস্সানং সব্বেসং. তত্রাতি ৰিহারে. তত্রাতি তস্মিং ৰদনে সতি, তেসু ভিক্খূসু ৰা. ৰস্সং ৰসন্তীতি ৰস্সংৰসন্তা, তেসং. চীৰরমাসেতি চীৰরেন লক্খিতে পচ্ছিমকত্তিকমাসে.

হেমন্তস্স পচ্ছিমো দিৰসোতি ফগ্গুণপুণ্ণমীসঙ্খাতো হেমন্তস্স পচ্ছিমো দিৰসো. ৰস্সাৰাসিকন্তি ৰস্সং আৰসন্তানং দাতব্বং চীৰরং. আরোপেতব্বাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘অতীতৰস্সাৰাসস্সা’’তিআদি. তত্থ অতীতৰস্সাৰাসস্সাতি অতীতৰস্সং, অতীতৰস্সে ৰা আৰাসস্স সঙ্ঘস্স. ন্তি চীৰরং.

ঠপেত্ৰাতি ৰিহারে ঠপেত্ৰা. সম্পত্তানন্তি ইমং ঠানং সম্পত্তানং. ইতোতি চীৰরদানকালতো. তেতি অন্তোৰস্সে ৰুত্থভিক্খূ.

আদিস্সাতি পদস্স ত্ৰাপচ্চযন্তভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘আদিসিত্ৰা’’তি. অযমত্থো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. তত্রাতি ‘‘যাগুযা ৰা’’তিআদিপাঠে. অজ্জতনায ৰাতি অজ্জ ভৰানং পুঞ্ঞানং অত্থায ৰা. তেসন্তি নিমন্তকানং, পৰিট্ঠানং ভিক্খূনন্তি সম্বন্ধো. যেহি নিমন্তিতেহীতি নিমন্তিতেহি যেহি ভিক্খূহি. যেসং ৰা পত্তন্তি সম্বন্ধো. তেসং ন পাপুণাতীতি সব্বেসং তেসং ন পাপুণাতি, কস্মা? অনিমন্তিতত্তা. তেসং ন পাপুণন্তি, কস্মা? নিমন্তিতগেহং অপৰিট্ঠত্তা. সোতি দাযকো.

পুব্বেপীতি ইতো পুব্বেপি. অস্সাতি দাযকস্স. ৰাসেত্ৰাতি ৰাসাপেত্ৰা. সোতি দাযকো. যোতি ভিক্খু, ৰসতীতি সম্বন্ধো. তানীতি ভেসজ্জানি. ইদন্তি চীৰরং.

‘‘অন্তেৰাসিকানঞ্চা’’তি পদেন সদ্ধিৰিহারিকাপি গহেতব্বা উদ্দেসাদিৰসেন অন্তে ৰসনসীলত্তা. উদ্দেসং গহেতুং আগতো চ গহেত্ৰা গচ্ছন্তো চাতি ইমে অন্তে অৰসনসীলাপি রূল়্হীৰসেন অন্তেৰাসিকা নাম. ইমিনা নিস্সযং গহেতুং আগতো চ থেরস্স সন্তিকে নিস্সযং গহিতপুব্বো চ অন্তেৰাসিকো নামাতি দস্সেতি. ৰত্তং কত্ৰা উদ্দেসপরিপুচ্ছাদীনি গহেত্ৰা ৰিচরন্তানং সব্বেসং উদ্দেসন্তেৰাসিকানং পাপুণাতীতি যোজনা. ইমিনা সদ্ধিৰিহারিকনিস্সযন্তেৰাসিকউপসম্পদন্তেৰাসিকপব্বজ্জন্তেৰাসিকাপি গহেতব্বা তেসম্পি নিবদ্ধচারিকভিক্খুভাৰতো. সব্বত্থাতি সব্বস্মিং চীৰরক্খন্ধকে.

ইতি চীৰরক্খন্ধকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

৯. চম্পেয্যক্খন্ধকং

২৩৪. কস্সপগোত্তভিক্খুৰত্থুকথা

৩৮০. চম্পেয্যক্খন্ধকে গগ্গরায পোক্খরণিযাতি এত্থ গগ্গরসদ্দস্স নামসদ্দভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘গগ্গরনামিকায ইত্থিযা’’তি. ইমিনা গগ্গরসদ্দো গগ্গরইতি নামং পৰত্তিনিমিত্তং কত্ৰা ইত্থিদব্বং ৰদতীতি দস্সেতি. তন্তিপটিবদ্ধোতি তন্তিযা পটিবদ্ধো. ‘‘উস্সুক্কম্পি অকাসি যাগুযা’’তিআদীসু এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. তস্স ভিক্খুনোতি কস্সপগোত্তনামকস্স তস্স ভিক্খুনো. তত্থেৰাতি ৰাসভগামেযেৰ.

৩৮২. অধম্মেন ৰগ্গকম্মং করোন্তীতিআদীনং নানাকরণন্তি সম্বন্ধো.

২৩৬. ঞত্তিৰিপন্নকম্মাদিকথা

৩৮৫. অঞ্ঞত্রাপি ধম্মাতি এত্থ ধম্মাতি উপযোগত্থে নিস্সক্কৰচনমেতন্তি আহ ‘‘অঞ্ঞত্র ধম্ম’’ন্তি. ‘‘অঞ্ঞত্রা’’তি নিপাতপযোগে দুতিযাততিযাপঞ্চমীসু অঞ্ঞতরস্স সম্ভৰতো উপযোগৰচনম্পি হোতি. তস্মা ৰুত্তং ‘‘অযমেৰ ৰা পাঠো’’তি. ‘‘ভূতেন ৰত্থুনা’’তি ইমিনা ধম্মসদ্দস্স সচ্চত্থং দস্সেতি. ‘‘এসেৰ নযো’’তি ইমিনা সদ্দসভাৰমেৰ সন্ধায অতিদিসতি, ন অত্থং. তেন ৰুত্তং ‘‘এত্থ পনা’’তিআদি. সত্থুসাসনন্তি সত্থু আণা. সত্থুআণা নাম ঞত্তিঅনুসাৰনানং সম্পদাতি আহ ‘‘ঞত্তিসম্পদা অনুসাৰনসম্পদা চা’’তি. ‘‘পটিকুট্ঠঞ্চেৰ কতঞ্চা’’তি ইমিনা পটিকুট্ঠকতন্তি পদস্স দ্ৰন্দৰাক্যং দস্সেতি. পটিকুসিতব্বন্তি পটিকুট্ঠং, কত্তব্বন্তি কতং, কম্মং. তমেৰত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘যং অঞ্ঞেসূ’’তিআদি. তত্থ ন্তি কম্মং.

৩৮৭. পাল়িযাতি ৰিনযপাল়িযা. ন্তি কম্মং, ন করিযতীতি সম্বন্ধো. এত্থাতি অট্ঠকথাযং. সো চ খোতি সো চ ৰিত্থারো, আগতোতি সম্বন্ধো. কস্মা ঞত্তিদুতিযঞত্তিচতুত্থকম্মানমেৰ ৰসেন আগতো, ননু ঞত্তিঅপলোকনকম্মৰসেনপি আগতেন ভৰিতব্বন্তি আহ ‘‘যস্মা পনা’’তিআদি. ঞত্তিদুতিযঞত্তিচতুত্থেসু হাপনং ৰা অঞ্ঞথা করণং ৰা অত্থি ৰিয ঞত্তিকম্মে নত্থীতি যোজনা. ঞত্তিকম্মে ঞত্তিট্ঠপনতো অঞ্ঞকিচ্চস্স অসম্ভৰতো হাপনং ৰা অঞ্ঞথা করণং ৰা নত্থীতি অধিপ্পাযো. তানীতি ঞত্তিকম্মঅপলোকনকম্মানি. সব্বেসম্পি কম্মানন্তি সব্বেসম্পি চতুন্নং কম্মানং. পরতোতি পরস্মিং পরিৰারাৰসানে (পরি. অট্ঠ. ৪৮২).

২৩৭. চতুৰগ্গকরণাদিকথা

৩৮৮. যদিদং কম্মন্তি যোজনা. তেসন্তি সঙ্ঘানং. কম্মপ্পত্তোতি এত্থ কম্মেন, কম্মস্স ৰা পত্তোতি অত্থং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘কম্মং পত্তো’’তি. ‘‘সব্বকম্মেসু কম্মপত্তো’’তি পাল়িনযেন ‘‘কম্মেসু পত্তো’’তি অত্থোপি যুজ্জতি. লোকৰোহারৰসেন ‘‘কম্মেন কম্মস্স ৰা পত্তো’’তি অত্থোপি যুজ্জতেৰ.

৩৮৯. পরিসতোতি পরিসকারণা. তত্থাতি ‘‘চতুৰগ্গকরণঞ্চে ভিক্খৰে’’তিআদিপাঠে, চতুৰীসতিপুগ্গলেসু ৰা. কম্মনানাসংৰাসকোতি উক্খেপনীযকম্মকতো. লদ্ধিনানাসংৰাসকোতি উক্খিত্তানুৰত্তকো. ‘‘হুত্ৰা’’তি ইমিনা ‘‘ভিক্খুনীচতুত্থো’’তিআদীসু চতুৰীসতিযা ঠানেসু কিরিযাৰিসেসনভাৰং দস্সেতি. ভিক্খুনী চতুত্থী এতস্সাতি ভিক্খুনীচতুত্থো, চতুৰগ্গো সঙ্ঘোতিআদিনা ৰচনত্থো কাতব্বো.

৩৯৩. পরিৰাসাদীতিআদিসদ্দেন মূলাযকস্সনমানত্তঅব্ভানানি সঙ্গণ্হাতি. তেসন্তি পরিৰাসাদিকম্মানং. পরতোতি পরস্মিং চূল়ৰগ্গে (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৭৫ আদযো).

৩৯৪. পটিকুট্ঠকতকম্মস্সাতি পটিকুট্ঠস্স হুত্ৰা কতস্স কম্মস্স. পকতত্তস্সাতি এত্থ পকতিসীলসঙ্খাতো অত্তা সভাৰো এতস্সাতি পকতত্তোতি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অৰিপন্নসীলস্সা’’তি. সঙ্ঘাদিসেসং অনাপজ্জন্তস্সাপি অৰিপন্নসীলত্তা ৰুত্তং ‘‘পারাজিকং অনজ্ঝাপন্নস্সা’’তি. ইমিনা সঙ্ঘাদিসেসং আপজ্জন্তোপি পকতত্তোযেৰাতি দস্সেতি. সোপি হি ইধ অৰিপন্নসীলো নাম, অঞ্ঞত্থ পন সঙ্ঘাদিসেসস্স সীলৰিপত্তিভাৰতো তং আপজ্জন্তোপি ৰিপন্নসীলোযেৰ নাম. আনন্তরিকস্সাতি এত্থ অনন্তরসদ্দস্স সম্বন্ধঞ্চ ণিকপচ্চযস্স অত্থঞ্চ দস্সেন্তো আহ ‘‘অত্তনো অনন্তরং নিসিন্নস্সা’’তি. তত্থ ‘‘অত্তনো’’তি ইমিনা অনন্তরসদ্দস্স সম্বন্ধং দস্সেতি. ‘‘নিসিন্নস্সা’’তি ইমিনা ণিকপচ্চযস্স অত্থং দস্সেতি.

২৩৯. দ্ৰেনিস্সারণাদিকথা

৩৯৫. ৰত্থুতোতি ৰত্থুকারণা. তত্থাতি ‘‘দ্ৰেমা ভিক্খৰে’’তিআদিপাঠে. ‘‘সন্ধায ৰুত্ত’’ন্তি ইমিনা ‘‘অপ্পত্তো’’তিআদিসুত্তস্স নেয্যত্থভাৰং দস্সেতি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. ন্তি পব্বাজনীযকম্মং. পুন ন্তি পব্বাজনীযকম্মমেৰ. এস ভিক্খু অপ্পত্তোতি সম্বন্ধো. কস্মা অপ্পত্তোতি আহ ‘‘যস্মা’’তিআদি. আৰেণিকলক্খণেনাতি অৰিনা হুত্ৰা পৰত্তেন লক্খণেন. অত্তনা অৰিনা হুত্ৰা অত্তনো সন্তকেন ৰিসুং ভূতেন লক্খণেনাতি ৰুত্তং হোতি. যদি অপ্পত্তো, কস্মা সুনিস্সারিতোতি আহ ‘‘যস্মা পনস্সা’’তিআদি. অস্সাতি ভিক্খুস্স, করেয্যাতি সম্বন্ধো. তং চে সঙ্ঘো তজ্জনীযকম্মাদিৰসেন নিস্সারেতি, সুনিস্সারিতোতি সম্বন্ধো. সোতি ভিক্খু. যস্মা অনুঞ্ঞাতা, তস্মা সুনিস্সারিতোতি যোজনা. কিত্তকেন অঙ্গেন অনুঞ্ঞাতাতি আহ ‘‘একেনপি অঙ্গেনা’’তি.

৩৯৬. ওসারণাতি এত্থ ওত্যূপসগ্গৰসেন সরধাতু পৰেসনত্থোতি আহ ‘‘পৰেসনা’’তি. তত্থাতি ‘‘ওসারণা’’তিআদিপাঠে. ওসারেতীতি এত্থ অব্ভানাদিৰসেন পৰেসনং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘উপসম্পদকম্মৰসেনা’’তি. সহস্সক্খত্তুম্পীতি পিসদ্দো গরহত্থো. একৰারাদিকে পন কা নাম কথাতি দস্সেতি. সাতিসারাতি সদোসা. তথাতি যথা আচরিযুপজ্ঝাযা সাতিসারা, তথা. সেসো কারকসঙ্ঘো সাতিসারোতি সম্বন্ধো. ‘‘হত্থচ্ছিন্নাদযো পন দ্ৰত্তিংস সুওসারিতা’’তি ৰুত্তত্তা অন্ধমূগবধিরানং অপব্বজিতানম্পি উপসম্পদা রুহতীতি দট্ঠব্বং. তেতি হত্থচ্ছিন্নাদযো দ্ৰত্তিংস.

৩৯৭. অভূতৰত্থুৰসেনাতি অসচ্চৰত্থুৰসেন, অসংৰিজ্জমানৰত্থুৰসেন ৰা. তত্থাতি ‘‘ইধ পন ভিক্খৰে’’তিআদিপাঠে. পটিনিস্সজ্জিতাতি এত্থ তপচ্চযস্স কম্মত্থে পৰত্তভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘পটিনিস্সজ্জিতব্বা’’তি.

২৪১. উপালিপুচ্ছাকথা

৪০০. তত্থাতি উপালিপঞ্হেসু. তস্সপাপিযসিকাদীহি সদ্ধিং একা পুচ্ছা কতাতি যোজনা. ভিক্খূনম্পি ৰারেতি সম্বন্ধো. পিসদ্দেন ‘‘ন কেৰলং উপালিপঞ্হেসুযেৰ যোজেতব্বানি, অথ খো ভিক্খূনং ৰারেপী’’তি দস্সেতি.

২৪২. তজ্জনীযকম্মকথা

৪০৭. ‘‘ইধ পন ভিক্খৰে ভিক্খু ভণ্ডনকারকো’’তিআদি ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. তত্থাতি ‘‘ইধ পন ভিক্খৰে’’তিআদিপাঠে. অনপদানোতি এত্থ অপপুব্বো দাসদ্দো অৰখণ্ডনত্থোতি আহ ‘‘অপদানং ৰুচ্চতি পরিচ্ছেদো’’তি. নত্থি অপদানং অৰখণ্ডনং আপত্তিপরিযন্তো এতস্সাতি অনপদানোতি ৰচনত্থো কাতব্বো. সাযেৰ পাল়ি ৰুত্তাতি সম্বন্ধো. তত্থাতি তস্সং পাল়িযং. কিঞ্চি অত্থৰিনিচ্ছযং পাল়িঅনুসারেন ৰিদিতুং ন সক্কা ন হোতীতি যোজনা.

ইতি চম্পেয্যক্খন্ধকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

১০. কোসম্বকক্খন্ধকং

২৭১. কোসম্বকৰিৰাদকথা

৪৫১. কোসম্বকক্খন্ধকে অযমনুপুব্বিকথা এৰং ৰেদিতব্বাতি যোজনা. ৰিনযং পাল়িতো চ, তদত্থতো চ ধারেতীতি ৰিনযধরো, তথা সুত্তন্তং ধারেতীতি সুত্তন্তিকো. তেসূতি দ্ৰীসু ভিক্খূসু. সুত্তন্তিকো ভিক্খু নিক্খমীতি সম্বন্ধো. আচমনউদকাৰসেসন্তি আচমেতি ধোৰতি অনেনাতি আচমনং, তমেৰ উদকং আচমনউদকং, তমেৰ অৰসেসং আচমনউদকাৰসেসং, অৰসেসআচমনউদকন্তি অত্থো. তং ভিক্খুন্তি সুত্তন্তিকং ভিক্খুং. এত্থাতি আচমনউদকাৰসেসট্ঠপনে. ‘‘সচে হোতি, দেসেস্সামী’’তি ইমিনা অত্তনো সুব্বচভাৰঞ্চ সিক্খাকামতঞ্চ দস্সেতি. তেতি তযা, কথন্তি সম্বন্ধো. অথ ৰা তেতি তুয্হং, নত্থীতি সম্বন্ধো. অসঞ্চিচ্চ অসতিযা কতত্তা অনাপত্তিপক্খোপি ভৰেয্যাতি আহ ‘‘নত্থি আপত্তী’’তি. এত্থ পন আপত্তিযেৰ. সোতি সুত্তন্তিকো.

ৰিনযধরোপীতি ৰিনযধরো পন, আরোচেসীতি সম্বন্ধো. আপজ্জমানোপীতি পিসদ্দো গরহত্থো. তেতি ৰিনযধরস্স নিস্সিতকা, আহংসূতি সম্বন্ধো. তস্সাতি সুত্তন্তিকস্স. তেতি সুত্তন্তিকস্স নিস্সিতকা, আরোচেসুন্তি সম্বন্ধো. সোতি সুত্তন্তিকো. মুসাৰাদীতি অভূততো, অভূতং ৰা ৰচনং ৰদনসীলো. এসোতি ৰিনযধরো. তেতি সুত্তন্তিকস্স নিস্সিতকা, আহংসূতি সম্বন্ধো. ততোতি কলহৰড্ঢনকারণা. ৰিনযধরো অকাসীতি সম্বন্ধো.

৪৫৩. ‘‘ন তাৰ ভিন্নো’’তি ইমিনা ভিন্নোতি এত্থ তপচ্চযস্স অৰস্সম্ভাৰিযত্থে অনাগতকালিকতং দস্সেতি. তমেৰত্থং সহ উপমায দস্সেন্তো আহ ‘‘অপিচা’’তিআদি. ন্তি সস্সং. ‘‘ভিজ্জিস্সতী’’তি ইমিনা ভিজ্জিস্সতীতি ভিন্নোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. সো চ খোতি সঙ্ঘো. কলহৰসেন ভিজ্জিস্সতীতি সম্বন্ধো. সম্ভমঅত্থৰসেনাতি সংৰেগঅত্থৰসেন. সম্ভমসদ্দো হি তীসু অত্থেসু ৰত্ততি গারৰে, ভীতিযং, সংৰেগে চাতি. ইধ পন সংৰেগে ৰত্ততি. ভিক্খুসঙ্ঘস্স ভিন্নে সংৰেগঅত্থৰসেনাতি অধিপ্পাযো. ইদং হেট্ঠা কথিতায ‘‘ভযে কোধে পসংসায’’ন্তি গাথায (পারা. অট্ঠ. ১.১৫) চসদ্দেন সম্পিণ্ডিতং সম্ভমঅত্থং সন্ধায ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. এত্থাতি ‘‘ভিন্নো ভিক্খুসঙ্ঘো ভিন্নো ভিক্খুসঙ্ঘো’’তি পাঠে. আমেডিতন্তি আ পুনপ্পুনং ভযাদিপীল়িতত্তা মেডেন উম্মাদেন ইতং কথিতং আমেডিতং.

৪৫৪. হীতি ৰিত্থারো. ভগৰা ৰদেয্যাতি সম্বন্ধো. উক্খিপন্তি অপনেন্তীতি উক্খেপকা. উক্খিত্তমনুৰত্তন্তীতি উক্খিত্তানুৰত্তকা. এতেসন্তি উক্খিত্তানুৰত্তকানং. পুন এতেসন্তি উক্খেপকানং. পক্খোতি সখা. তন্তিমেৰাতি পাল়িমেৰ, ব্যাপারমেৰ ৰা.

৪৫৫. যোতি ভিক্খু. চিত্তং উপ্পাদেতীতি সম্বন্ধো. তুম্হেতি ধম্মৰাদিনো সন্ধায ৰুত্তং. কিং ভণথাতি কিং ৰচনং ভণথ. ইতি পুচ্ছিত্ৰাতি সম্বন্ধো. তেসঞ্চাতি ধম্মৰাদীনঞ্চ. ইতরেসঞ্চাতি অধম্মৰাদীনঞ্চ. ইমেতি অত্তনো পক্খে ইমে ভিক্খূ. তেসন্তি অধম্মৰাদীনং. ‘‘কম্মং কোপেতী’’তি ‘‘নানাসংৰাসকচতুত্থো চে ভিক্খৰে কম্মং করেয্য, অকম্মং, ন চ করণীয’’ন্তি ৰচনতো (মহাৰ. ৩৮৯) কম্মং কোপেতি. ইতরেসম্পীতি ধম্মৰাদীনম্পি. ধম্মৰাদীনং পক্খে নিসীদিত্ৰা অধম্মৰাদীনং লদ্ধিং গণ্হন্তোপি ধম্মৰাদীনং নানাসংৰাসকো হোতিযেৰ, অযং নযো ৰুত্তনযস্স অত্থতো সিদ্ধোতি কত্ৰা ইধ ন ৰুত্তো. এৰন্তিআদি নিগমনং. যোতি ভিক্খু, পৰিসতি গণ্হাতীতি সম্বন্ধো. নিসিন্নো হুত্ৰাতি যোজনা. ইমেতি অত্তনো পক্খে ইমে ভিক্খূ. ইতরেতি পরপক্খে ইতরে ভিক্খূ. তেসন্তি ধম্মৰাদীনং. যত্থ তত্থ ৰা পন পক্খেতি যস্মিং কস্মিংচি ৰা ধম্মৰাদীনং পক্খে. ইমে ধম্মৰাদিনোতি গণ্হাতীতি তংতংপক্খগতে ভিক্খূ যাথাৰতো ৰা অযাথাৰতো ৰা ‘‘ইমে ধম্মৰাদিনো’’তি গণ্হাতি.

৪৫৬. কাযেন কতং কম্মং কাযকম্মং, ৰচিযা কতং কম্মং ৰচীকম্মং. তত্থ কাযকম্মং উপদংসেন্তা ভিক্খূ পহরন্তা উপদংসেন্তি. ৰচীকম্মং উপদংসেন্তা ভিক্খূ ফরুসং ৰদন্তা উপদংসেন্তি. তেন ৰুত্তং ‘‘কাযেন পহরন্তা’’তিআদি. উপদংসেন্তীতি পৰত্তেন্তি. ‘‘কোধৰসেনা’’তি ইমিনা পেমৰসেনাতি অত্থং নিৰত্তেতি. অধম্মিযানীতি অধম্মেন কত্তব্বানি. ‘‘কিচ্চানী’’তি ইমিনা ইযপচ্চযস্স সরূপং দস্সেতি. অসম্মোদিকাতি এত্থ যকারলোপোতি আহ ‘‘অসম্মোদিকাযা’’তি. ‘‘কথাযা’’তি ইমিনা অসম্মোদং জনেতীতি অসম্মোদিকাতি কত্ৰা ণিকপচ্চযস্স সরূপং দস্সেতি. উপচারং মুঞ্চিত্ৰাতি এত্থ উপচারো নাম অঞ্ঞমঞ্ঞং পহরন্তানং হত্থস্স পাপুণনট্ঠানং, তং মুঞ্চিত্ৰাতি অত্থো. আসনন্তরিকাযাতি এত্থ একং আসনং অন্তরং ব্যৰহিতং ইমিস্সা নিসিন্নকিরিযাযাতি আসনন্তরিকাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘একেকং আসনং অন্তর’’ন্তি. ‘‘কত্ৰা’’তি ইমিনা কিরিযাৰিসেসনভাৰং দস্সেতি.

৪৫৭-৮. অযং অস্স ভিক্খুনো অধিপ্পাযো কিরাতি যোজনা. এতেতি কোধাভিভূতে ভিক্খূ. ভগৰা পন কথেসীতি সম্বন্ধো. ‘‘অনত্থো অতো’’তি ইমিনা অনত্থতোতি পদস্স ওকারলোপসন্ধিং দস্সেতি. তেসং পদানমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘এতস্মা’’তিআদি. ‘‘অথ ৰা’’তিআদিনা ‘‘অনত্থদো’’তি ৰত্তব্বে ‘‘সুগতো’’তিআদীসু ৰিয দ-কারস্স ত-কারং কত্ৰা অনত্থতোতি ৰুত্তন্তি দস্সেতি. অনত্থদোতি অনত্থং দদাতীতি অনত্থদো.

৪৬৪. পুথুসদ্দোতি এত্থ পুথুসদ্দো মহন্তপরিযাযোতি আহ ‘‘মহা’’তি. অস্সাতি ভণ্ডনকারকস্স জনস্স. সমজনোতি এত্থ সমসদ্দো সদিসপরিযাযোতি আহ ‘‘একসদিসো’’তি, তুল্যাধিকরণসমাসোযং. ভণ্ডনকারকো অযং জনোতি যোজনা. তত্থাতি ভণ্ডনকারকেসু জনেসু. অঞ্ঞম্পি একং ইদং কারণন্তি সম্বন্ধো. ন মঞ্ঞিত্থাতি কোচি একোপি ন মঞ্ঞিত্থাতি যোজনা. ইমিনা অমঞ্ঞরুন্তি এত্থ আৰিভত্তিযা ‘‘রু’’ন্তি আদেসো দস্সিতো.

পরিমুট্ঠাতি পরিমুট্ঠা সতি এতেসন্তি পরিমুট্ঠাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘পরিমুট্ঠসতিনো’’তি. অট্ঠক্খরগাথাযং ‘‘পঞ্চমং লঘু সব্বত্থা’’তি ৰুত্তত্তা পঞ্চমস্স রাকারস্স রস্সো হোতি. তেন ৰুত্তং ‘‘রাকারস্স রস্সাদেসো কতো’’তি. কথং ভাণিনোতি ৰাচং ভাণিনো. মুখাযামন্তি এত্থ আযামসদ্দো ৰিত্থারপরিযাযো, ৰিত্থারো চ নাম পসারণন্তি আহ ‘‘পসারেতু’’ন্তি. সম্পদানত্থজোতকেন তুংপচ্চযেন সম্পদানত্থে উপযোগৰচনন্তি দস্সেতি. নীতাতি কম্মৰাচকস্স কিতস্স অপ্পধানকম্মং দস্সেন্তো আহ ‘‘ইমং নিল্লজ্জভাৰ’’ন্তি. দ্ৰিকম্মকধাতুভাৰতো ‘‘অত্তনো’’তি পধানকম্মম্পি অজ্ঝাহরিতব্বং. ন্তি কলহং. ‘‘জান’’ন্তি পদেন ‘‘ৰিদূ’’তি পদস্স অত্থঞ্চ ৰাক্যঞ্চ দস্সেতি. ৰিদন্তি জানন্তীতি ৰিদূতি ৰচনত্থো কাতব্বোতি অধিপ্পাযো. সাদীনৰোতিআদীনৰেন দোসেন সহ পৰত্তো. অযন্তি কলহো.

যে চ তং উপনয্হন্তীতি এত্থ তসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘আঘাত’’ন্তি. যেতি জনা. উপনয্হন্তি উপনহন্তি বন্ধন্তি. সনন্তনোতি এত্থ সনন্তনসদ্দো পুরাণপরিযাযোতি আহ ‘‘পোরাণো’’তি.

‘‘অঞ্ঞে’’তি ইমিনা পরেতি এত্থ পরসদ্দস্স পচ্ছাভাগত্থাদযো নিৰারেতি. মযমেত্থ যমামসেতি এত্থ এতসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেন্তো আহ ‘‘সঙ্ঘমজ্ঝে’’তি. যমুধাতু উপযমনত্থো সেকারো নিপাতমত্তোতি আহ ‘‘উপযমামা’’তি. ‘‘সততং সমিতং মচ্চুসন্তিকং গচ্ছামা’’তি ইমিনা ‘‘ন জানন্তী’’তি পদস্স আকারং দস্সেতি. তত্থাতি মহাজনকাযে যে পণ্ডিতাতি যোজনা. এৰং হীতি এৰমেৰ. জানন্তা তে পণ্ডিতা পটিপজ্জন্তীতি যোজনা. মেধন্তা হিংসন্তা গচ্ছন্তি পৰত্তন্তীতি মেধগা কলহা. কেচি মেধধাতুতো ণ্ৰুপচ্চযং ৰদন্তি, তেসং মতেন মেধকাতি পঠমক্খরেন পাঠো ভৰেয্য.

তেসম্পীতি ব্রহ্মদত্তদীঘাৰুকুমারানম্পি. সঙ্গতীতি সমাগমো. ৰোতি তুম্হাকং. যেসং তুম্হাকং নেৰ মাতাপিতূনং অট্ঠীনি ছিন্নানি, ন পাণা হতা, ন গৰস্সধনানি হটানি. তেসং তুম্হাকং কস্মা সঙ্গতি ন হোতীতি যোজনা.

সব্বানি পরিস্সযানীতি এত্থ সব্বানীতি ৰুত্তকারণঞ্চ লিঙ্গৰিপল্লাসঞ্চ দস্সেন্তো আহ ‘‘পাকটপরিস্সযে চ পটিচ্ছন্নপরিস্সযে চা’’তি. ‘‘অভিভৰিত্ৰা’’তি ইমিনা অভিভুয্যাতি পদস্স ত্ৰাপচ্চযন্তভাৰং দস্সেতি. তেনাতি নিপকেন সহাযেন.

রাজাৰাতি এত্থ রাজা ইৰাতি পদৰিভাগং কত্ৰা রাজসদ্দস্স উপলক্খণৰসেন মহাজনক, অরিন্দমরাজানো চ ইৰসদ্দস্স ওপম্মত্থজোতকঞ্চ দস্সেন্তো আহ ‘‘যথা’’তিআদি. রট্ঠৰিজিতসদ্দা অঞ্ঞমঞ্ঞপরিযাযা. ৰিসেসনৰিসেস্যানং কামাচারতো গম্যমানত্তা ৰুত্তং ‘‘ৰিজিতং রট্ঠ’’ন্তি. ‘‘মাতঙ্গো অরঞ্ঞে নাগো ইৰা’’তি ইমিনা পদৰিভাগং দস্সেতি. তেসং পদানং অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘মাতঙ্গোতি হত্থী ৰুচ্চতী’’তিআদি. ‘‘হত্থী ৰুচ্চতী’’তি ইমিনা মহন্তো অঙ্গো সরীরমেতস্সাতি মাতঙ্গোতি ৰচনত্থেন হত্থী মাতঙ্গো নামাতি দস্সেতি. মহন্তসদ্দস্স মাতাদেসো. নাগসদ্দো উরগে চ হত্থিম্হি চ নাগরুক্খে চ উত্তমে চ নামপঞ্ঞত্তিযঞ্চাতি পঞ্চসু অত্থেসু ৰত্ততি, ইধ উত্তমত্থেতি দস্সেন্তো আহ ‘‘নাগোতি মহন্তাধিৰচনমেত’’ন্তি. মাতঙ্গরঞ্ঞেৰাতি এত্থ ইৰসদ্দস্স ওপম্মত্থজোতকভাৰং দস্সেত্ৰা অত্থযোজনং দস্সেন্তো আহ ‘‘যথা হী’’তিআদি. ‘‘যথা চ পালিলেয্যকো’’তি ইমিনা মাতঙ্গনাগস্স সরূপং উপলক্খণেন দস্সেতি.

২৭৫. পালিলেয্যকগমনকথা

৪৬৭. পালিলেয্যকন্তি পলিলৰনসণ্ডে ৰসন্তহত্থিনাগং. ‘‘হত্থী’’তি চ ‘‘নাগো’’তি চ দ্ৰিন্নং সদ্দানং পরিযাযভাৰেন ৰুত্তত্তা অধিকত্থোতি আহ ‘‘মহাহত্থী’’তি. পুরতো পুরতো গচ্ছন্তেহি তেহি হত্থিআদীহি ছিন্নগ্গানীতি যোজনা. ওভগ্গোভগ্গন্তি ভঞ্জিত্ৰা অধোপাতিতং ওভগ্গন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘ভঞ্জিত্ৰা ভঞ্জিত্ৰা পাতিত’’ন্তি. ‘‘উচ্চট্ঠানতো’’তি ইমিনা অৰত্যূপসগ্গস্স অধোত্থং নযেন দস্সেতি. এতস্সাতি হত্থিনাগস্স. তেতি হত্থিআদযো. তেহীতি হত্থিআদীহি. পিৰন্তেহি তেহীতি যোজনা. কদ্দমোদকানীতি কদ্দমেন সংসট্ঠানি উদকানি.

ঈসাদন্তস্সাতি এত্থ ঈসায সদিসো দন্তো ইমস্সাতি ঈসাদন্তোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘রথঈসাসদিসদন্তস্সা’’তি. ‘‘রথঈসা’’তি ইমিনা নঙ্গলঈসং নিৰত্তেতি. যদেকোতি যং একো. যংসদ্দো কারণত্থোতি আহ ‘‘যস্মা’’তি. অস্স নাগস্সাতি হত্থিনাগস্স. নাগেনাতি বুদ্ধনাগেন.

যথাভিরন্তন্তি এত্থ কিত্তকং কালং রমতীতি আহ ‘‘তেমাস’’ন্তি. এত্তাৰতাতি এত্তকেন তেমাসৰিহরণেন. পত্থটা অহোসীতি সম্বন্ধো. সব্বত্থাতি সব্বস্মিং জম্বুদীপতলে.

‘‘কোসম্বিনিৰাসিনো’’তি ইমিনা কোসম্বিযং নিৰসন্তীতি কোসম্বকাতি ৰচনত্থং দস্সেতি.

২৭৬. অট্ঠারসৰত্থুকথা

৪৭১. ‘‘লদ্ধিগ্গহণ’’ন্তি ইমিনা আদীযতে আদাযোতি ৰচনত্থং দস্সেতি.

৪৭৫. তং দিৰসমেৰাতি তস্মিং সঙ্ঘসামগ্গিকরণদিৰসেযেৰ.

৪৭৬. ন মূলা মূলং গন্ত্ৰাতি মূলতো মূলং ন গন্ত্ৰাৰ. ‘‘অত্থতো অপগতা’’তি ইমিনা অত্থতো অপেতা অত্থাপেতাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘ব্যঞ্জনমত্তং উপেতা’’তি ইমিনা ব্যঞ্জনমত্তং উপেতা উপগতা ব্যঞ্জনূপেতাতি ৰচনত্থং দস্সেতি.

৪৭৭. অত্থেসু জাতেসূতি এত্থ জাতসদ্দো উপ্পন্নপরিযাযোতি আহ ‘‘ৰিনযঅত্থেসু উপ্পন্নেসূ’’তি. তঞ্চ পদং ‘‘সঙ্ঘস্স কিচ্চেসূ’’তিআদীসু সব্বপদেসু যোজেতব্বং. মহত্থিকোতি মহন্তো উপকারসঙ্খাতো অত্থো ইমস্সাতি মহত্থিকোতি দস্সন্তো আহ ‘‘মহাউপকারো’’তি.

অনানুৰজ্জো পঠমেনাতি এত্থ পঠমসদ্দো তাৰপরিযাযোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘তাৰা’’তি. সীলতোতি সীলেন. উপেক্খিতাচারোতি উপপত্তিতো ইক্খিতাচারো. ‘‘অপেক্খিতাচারো’’তিপি পাঠো. উপপরিক্খিতাচারোতি উপপরিক্খিতো আচারো এতস্সাতি উপপরিক্খিতাচারো.

ৰিসয্হাতি এত্থ ৰিপুব্বো সহধাতু অভিভৰনত্থো, ত্ৰাপচ্চযো চ হোতীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘অভিভৰিত্ৰা’’তি. অনপগতন্তি কারণতো অনপেতং. ভণন্তো ভিক্খূতি সম্বন্ধো. তমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘যস্মা হী’’তিআদি. সোতি ভিক্খু, ন হাপেতীতি সম্বন্ধো. ‘‘উসূযাযা’’তি ইমিনা দোসাগতিগমনস্স গহিতত্তা ‘‘অগতিগমনৰসেনা’’তি ইমিনা পারিসেসনযেন অৰসেসঅগতিগমনমেৰাধিপ্পেতং. সোতি ভিক্খু. ছম্ভতি চেৰাতি থম্ভতি চেৰ, থদ্ধং করোতি চেৰাতি অত্থো. ৰেধতি চাতি কম্পতি চ. যো চাতি ভিক্খু পন. ঈদিসোতি উসূযায ৰা অগতিগমনেন ৰা ভণনসঙ্খাতো এদিসো ন হোতি.

কিঞ্চ ভিয্যোতি নিপাতসমুদাযো, ততো ৰুত্ততো অতিরেকং কথেতব্বং কিং পনাতি অত্থো. তস্সা গাথায অত্থো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. যোতি ভিক্খু. হীতি সচ্চং. কালাগতন্তি ত্থ গহেতব্বকালঞ্চ সত্তমীতপ্পুরিসসমাসঞ্চ দস্সেন্তো আহ ‘‘কথেতব্বযুত্তকালে আগত’’ন্তি. ৰচোতি পদং ন ৰচনপধানং, ৰচনৰন্তপুগ্গলোযেৰ পধানন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰদন্তো’’তি.

আচেরকম্হি চ সকেতি এত্থ আচরিযস্স এসো আচেরকো, সস্স অত্তনো এসো সকোতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অত্তনো আচরিযৰাদে’’তি. গাথাভাৰতো আচরিযসদ্দস্স আচেরাদেসো কাতব্বো. ‘‘ৰাদে’’তি ইমিনা ইদমত্থে পৰত্তস্স ণিকপচ্চযস্স সরূপং দস্সেতি. অলং পমেতুন্তি এত্থ অলংসদ্দো সমত্থত্থো, পমসদ্দোতুলনত্থোতি আহ ‘‘তুলযিতুং সমত্থো’’তি. কথেতৰেতি এত্থ তৰেসদ্দো অঞ্ঞত্থ যেভুয্যেন ভাৰৰাচকো, ইধ পন কম্মৰাচকোতি আহ ‘‘কথেতব্বে’’তি. ৰিরদ্ধট্ঠানকুসলোতি ৰিরদ্ধট্ঠানে কুসলো.

অযং গাথা ৰুত্তাতি সম্বন্ধো. ন্তি কথেতব্বং. অযং হেত্থত্থোতি অযং এৰ এত্থ গাথাযং অত্থোতি যোজনা. ‘‘গচ্ছন্তী’’তি ইমিনা ৰজন্তীতি এত্থ ৰজধাতুযা গত্যত্থং দস্সেতি. ‘‘অত্তনো আচরিযৰাদ’’ন্তি ইমিনা ‘‘সকং আদায’’ন্তি পদস্স অত্থং দস্সেতি. আচরিযৰাদো হি আদাতব্বতো গহেতব্বতো আদাযন্তি ৰুত্তো. তদনুরূপন্তি তস্স ৰত্থুস্স অনুরূপং. ব্যাকরমানো ভিক্খূতি সম্বন্ধো. অট্ঠহি দূতঙ্গেহীতি ‘‘সোতা চ হোতি, সাৰেতা চ, উগ্গহেতা চ, ধারেতা চ, ৰিঞ্ঞাতা চ, ৰিঞ্ঞাপেতা, চ কুসলো চ সহিতাসহিতস্স, নো চ কলহকারকো’’তি (চূল়ৰ. ৩৪৭; অ. নি. ৮.১৬) এৰং ৰুত্তেহি অট্ঠহি দূতস্স অঙ্গেহি. কস্স দূতেয্যকম্মন্তি আহ ‘‘সঙ্ঘস্সা’’তি. দূতস্স এতানি দূতেয্যানি, তানিযেৰ কম্মানি দূতেয্যকম্মানি, তেসু. ইদন্তি অত্থজাকং, ৰুত্তং হোতীতি যোজনা. অথ ৰা ইদন্তি অযমত্থো. ৰুত্তং হোতীতি ৰুত্তো হোতি. পচ্ছিমনযে লিঙ্গৰিপল্লাসোতি দট্ঠব্বো. আনেত্ৰা হৰন্তি পূজেন্তীতি আহৰো দাযকা, তেসং আহূনং. আনেত্ৰা হুনিতব্বং পূজেতব্বন্তি আহুতি, তং আহুতিং. সঙ্ঘস্স কিচ্চেসূতি নিদ্ধারণে ভুম্মং. তেন ৰুত্তং ‘‘তস্স তস্স কিচ্চস্সা’’তি. করৰচোতি এত্থ ‘‘ৰচোকরো’’তি ৰত্তব্বে গাথাভাৰতো পদৰিপরিযাযৰসেন ‘‘করৰচো’’তি ৰুত্তোতি আহ ‘‘ৰচনং করোন্তো’’তি. ‘‘ৰচনকরণেনা’’তি ইমিনা ‘‘ন তেন মঞ্ঞতী’’তি এত্থ তসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেতি.

আপজ্জমানো ভিক্খু আপত্তি হোতীতি যোজনা. তস্সা চাতি এত্থ স্মাৰচনস্স স্সাদেসো কাতব্বো. যথাতি যেনাকারেন, ৰিনযকম্মাকারেনাতি অত্থো. যেসূতি যত্তকেসু ৰত্থূসু. উভযে এতে ৰিভঙ্গাতি সম্বন্ধো. অস্সাতি ভিক্খুস্স. আপত্তিৰুট্ঠানপদস্সাতি পদসদ্দো কারণত্থো, ভুম্মত্থে সামিৰচনো চ হোতীতি আহ ‘‘আপত্তিৰুট্ঠানকারণে’’তি. ‘‘কুসলো’’তি ইমিনা ছেকো পণ্ডিতো, কুচ্ছিতং পাপং ৰিদতি জানাতীতি কোৰিদোতি ৰচনত্থেন কোৰিদো নামাতি দস্সেতি.

আচরন্তো ভিক্খু গচ্ছতীতি যোজনা. ‘‘ৰত্ত’’ন্তি ইমিনা ওসারণং তন্তি এত্থ তসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেতি. ‘‘যা’’তি ইমিনা এতম্পীতি এত্থ এতসদ্দস্স অনিযমনিদ্দেসভাৰং দস্সেতি. সব্বত্থাতি সব্বস্মিং কোসম্বকক্খন্ধকে.

ইতি কোসম্বকক্খন্ধকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

ইতি সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায

মহাৰগ্গৰণ্ণনায

যোজনা সমত্তা.

জাদিলঞ্ছিতনামেন, নেকানং ৰাচিতো মযা;

মহাৰগ্গখন্ধকস্স, সমত্তো যোজনানযোতি.

নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স

পাচিত্যাদিযোজনা

চূল়ৰগ্গযোজনা

মহাৰগ্গখন্ধকস্সেৰং, কত্ৰান যোজনানযং;

অধুনা চূল়ৰগ্গস্স, করিস্সং যোজনানযং.

১. কম্মক্খন্ধকং

১. তজ্জনীযকম্মকথা

. চূল়ৰগ্গস্স পঠমে কম্মক্খন্ধকে এৰমত্থো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. ‘‘চূল়ৰগ্গস্সা’’তি পদং ‘‘কম্মক্খন্ধকে’’তি পদে অৰযৰিসম্বন্ধো. তাৰাতি পারিৰাসিকক্খন্ধকাদিতো, পারিৰাসিক্খন্ধকাদীনং ৰা পঠমং. চেৰসদ্দো চ চসদ্দো চ ‘‘পণ্ডুকলোহিতকা’’তি পদস্স অসমাহারদ্ৰন্দৰাক্যং দীপেন্তি. নিস্সযানং নামং নিস্সিতেসু উপচারৰসেন তেসং সদ্ধিৰিহারিকঅন্তেৰাসিকাপি পণ্ডুকলোহিতকনামাযেৰ হোন্তীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘তেসং নিস্সিতকাপী’’তিআদি. পিসদ্দেন উপচারত্থং সম্পিণ্ডেতি. ‘‘সুট্ঠু বলৰ’’ন্তি ইমিনা বলৰাবলৰন্তি দ্ৰিন্নং সদ্দানং পরিযাযভাৰেন ৰুত্তত্তা অতিসযত্থোতি দস্সেতি. ‘‘বলৰবলৰ’’ন্তি ৰত্তব্বে ৰাচাসিলিট্ঠৰসেন দীঘং কত্ৰা এৰং ৰুত্তং. পটিৰদথাতি পটিচ্ছন্নট্ঠানে কথেথ. ইমিনা পটিমন্তেথাতি এত্থ মন্তধাতুযা গুত্তভাসনত্থং দস্সেতি. অত্থেসু করণভাসনকিচ্চেসু অলং সমত্থাতি অলমত্থা, তেসং ৰিসেসেনাতি অলমত্থতরাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘সমত্থতরা’’তি.

অধম্মকম্মদ্ৰাদসককথা

. অসম্মুখা কতন্তিআদীসু এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. সম্মুখেহি ৰিরহিতা অসম্মুখাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘সঙ্ঘধম্মৰিনযপুগ্গলসম্মুখানং ৰিনা কত’’ন্তি. ‘‘অপ্পটিপুচ্ছিত্ৰা’’তি ইমিনা অপ্পটিপুচ্ছাতি এত্থ ত্ৰাপচ্চযস্সাকারভাৰং দস্সেতি. তস্সেৰাতি চুদিতকস্সেৰ. অদেসনাগামিনিযাতি এত্থ অকারস্স অঞ্ঞত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘পারাজিকা…পে… ৰা’’তি. এত্থাতি তজ্জনীযকম্মে. নৰ পদাতি নৰসু পদেসু, নিদ্ধারণে চেতং পচ্চত্তৰচনং. পুরিমকেসু তীসু তিকেসু ৰুত্তেসু নৰসু পদেসূতি যোজনা. ‘‘একেক’’ন্তি পদেন সম্বন্ধিতব্বং. ইমেহীতি ইমেহি দ্ৰীহি পদেহি. দ্ৰাদস তিকাতি পুরিমেহি তীহি তিকেহি নৰ তিকে মিস্সেত্ৰা দ্ৰাদস. সুক্কপক্খেসুপীতি পটিসেধৰিরহৰসেন সুক্কেসু পক্খেসুপি.

. ‘‘পব্বজিতান’’ন্তি ইমিনা গিহীনং অননুলোমিকতং নিৰত্তেতি. সহসোকিতাদীহীতি আদিসদ্দেন সহনন্দিং সঙ্গণ্হাতি. ইমস্মিং ঠানে সব্বঅট্ঠকথাপোত্থকেসু ‘‘ন উপসম্পাদেতব্বন্তি উপজ্ঝাযেন হুত্ৰা ন উপসম্পাদেতব্ব’’ন্তি পাঠতো পট্ঠায যাৰ ‘‘ন সম্পযোজেতব্বন্তি অঞ্ঞমঞ্ঞং যোজেত্ৰা কলহো ন কারেতব্বো’’তি পাঠো অত্থি, তাৰ অট্ঠারসসম্মাৰত্তনৰত্তানং সংৰণ্ণনাপাঠো লিখিতো, সো পাঠো ইমস্মিং ঠানে ন লিখিতব্বো. কস্মা? পাল়িক্কমানুপ্পত্তাভাৰতো, অট্ঠকথাযমেৰ ‘‘অট্ঠারস সম্মাৰত্তনৰত্তানি পারিৰাসিকক্খন্ধকে ৰণ্ণযিস্সামা’’তি ৰক্খমানত্তা, যথাৰচনঞ্চ পারিৰাসিকক্খন্ধকে (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৭৬) সংৰণ্ণিতত্থা চ. তস্মা সো পাঠো ন পোরাণপাঠো হোতি, পচ্ছা পক্খিত্তপাঠোতি দট্ঠব্বো.

তিণ্ণং ভিক্খৰে ভিক্খূনন্তিআদি ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. একেকেনাপীতি তীসু অঙ্গেসু একেকেনাপি. ইমিনা অৰযৰৰাক্যনিব্বত্তিৰসেন কম্মারহভাৰং দস্সেতি. হীতি সচ্চং. নিযস্সস্স ৰিসেসেন অভিণ্হাপত্তিকত্তং অঙ্গং ইতি ৰুত্তন্তি যোজনা. এত্থ আকারৰাচকো ইতিসদ্দো লুত্তনিদ্দিট্ঠোতি দট্ঠব্বং. এসেৰ নযো অনন্তরেপি. তজ্জীযতি অনেন ৰিনযকম্মেনাতি তজ্জনীযং, তমেৰ কম্মং তজ্জনীযকম্মং. ‘‘নিস্সায তে ৰত্থব্ব’’ন্তি নিযস্সীযতি বালো ভজাপীযতি অনেন ৰিনযকম্মেনাতি নিযস্সং, দিৰাদিগণিকত্তা সকারস্স দ্ৰেভাৰো হোতি ‘‘নস্সং ৰস্স’’ন্তিআদীসু ৰিয, নিযস্সমেৰ কম্মং নিযস্সকম্মং. গামাদিতো পব্বাজিযতি অনেন ৰিনযকম্মেনাতি পব্বাজনীযং, তমেৰ কম্মং পব্বাজনীযকম্মং. তীসূতি ভণ্ডনকারকঅভিণ্হাপত্তিককুলদূসকৰসেন তিৰিধেসু অঙ্গেসু. যেন কেনচি অঙ্গেনাতি সম্বন্ধো. যদি সব্বানি কম্মানি কাতুং ৰট্টতীতি যোজনা. এৰং সতি চম্পেয্যক্খন্ধকে (মহাৰ. ৪০০ আদযো) ৰুত্তং ইদং ৰচনং ৰিরুজ্ঝতীতি সম্বন্ধো. ৰচনত্থনানত্ততোতি ৰচনস্স চ অত্থস্স চ নানাভাৰতো. তমেৰত্থং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘তজ্জনীযকম্মারহস্সাতি ইমস্স হী’’তিআদি. তত্থ ‘‘তিণ্ণং ভিক্খৰে’’তিআদিৰচনস্স অঙ্গসম্ভৰো অত্থোতি যোজনা. তস্মাতি যস্মা ন ৰিরুজ্ঝতি, তস্মা. সঙ্ঘেন কতং হোতীতি সম্বন্ধো. ইমিনা লক্খণেন তজ্জনীযাদিকম্মারহস্স তস্স ভিক্খুস্সাতি যোজনা. এৰং কম্মসন্নিট্ঠানত্থং দস্সেত্ৰা অঙ্গসম্ভৰত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘যস্স পনা’’তিআদি. তত্থ যস্সাতি ভিক্খুস্স, অত্থীতি সম্বন্ধো. ভণ্ডনকারকাদীসূতিআদিসদ্দেন অভিণ্হাপত্তিককুলদূসকানি সঙ্গণ্হাতি. আকঙ্খমানো সঙ্ঘো করেয্যাতি সম্বন্ধো. কম্মারহন্তি কম্মস্স, কম্মে ৰা অরহং. এত্থাতি কম্মক্খন্ধকে. পুব্বেনাতি পুব্বে ৰুত্তেন চম্পেয্যক্খন্ধকেন. অপরন্তি অপরে ৰুত্তং কম্মক্খন্ধকং. সমেতীতি সমং গচ্ছতি.

তত্থাতি কম্মেসু, তজ্জনীযকম্মেতি সম্বন্ধো, অঙ্গেসু ৰা, ভণ্ডনকারকৰসেনাতি সম্বন্ধো. অথ খোতি তথা ৰুত্তাপীতি অত্থো. করোন্তেন কম্মৰাচাৰাচকেনাতি সম্বন্ধো. হীতি ফলজোতকো. ভূতেন ৰত্থুনাতি তচ্ছেন ৰত্থুনা. অঞ্ঞস্স কম্মস্সাতি তজ্জনীযকম্মতো অঞ্ঞস্স কম্মস্স. কস্মা বালস্স অব্যত্তস্স আপত্তিবহুলস্স তজ্জনীযকম্মং কাতব্বন্তি যোজনা. ইদম্পীতি তজ্জনীযকম্মম্পি. সব্বত্থাতি সব্বেসু কম্মেসু.

নপ্পটিপ্পস্সম্ভেতব্বঅট্ঠারসকাদিকথা

. পন্নলোমাতি পতিতমানলোমা. এতন্তি ৰত্তং. নেত্থারন্তি এত্থ অফুট্ঠক্খরসংযোগে পরস্স তকারস্স থকারো হোতি, তস্মা দুতিযক্খরেন পাঠো যুত্তো. যেনাতি ৰত্তেন. নিস্সারণাতি নিস্সারণতো. দস ৰা দিৰসানি, পঞ্চ ৰা দিৰসানি পূরেতব্বন্তি যোজনা. হীতি সচ্চং. এত্তকেনাতি এতপ্পমাণেন দসপঞ্চদিৰসেন.

২. নিযস্সকম্মকথা

১১. অপিস্সু ভিক্খূ পকতাতি এত্থ নিপাতানমনেকত্থত্তা ইধ অপিস্সুসদ্দো নিচ্চত্থো হোতি. পকতসদ্দো ‘‘কুক্কুচ্চপকতা’’তিআদীসু (পারা. অট্ঠ. ১.ততিযসঙ্গীতিকথা; পাচি. অট্ঠ. ৪৩৮) অভিভৰনত্থো, ইধ পন ব্যাৰটত্থোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘নিচ্চং ব্যাৰটা হোন্তী’’তি.

৩. পব্বাজনীযকম্মকথা

২৭. এত্থাতি অস্সজিপুনব্বসুকৰত্থুম্হি. কাযিকোতি এত্থ কাযেন কীল়তীতি কাযিকোতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘কাযকীল়া ৰুচ্চতী’’তি. ‘‘এসেৰ নযো’’তি ইমিনা ৰাচায কীল়তীতি ৰাচসিকো, কাযিকো চ ৰাচসিকো চ কাযিকৰাচসিকোতি ৰচনত্থং অতিদিসতি. এত্থ চ পচ্ছিমৰচনত্থো সমাহারদ্ৰন্দো, সমাহারদ্ৰন্দেপি কত্থচি পুল্লিঙ্গমিচ্ছন্তি সদ্দৰিদূ ‘‘ধম্মৰিনযো’’তিআদীসু (ৰিভ. অট্ঠ. ৫০৯) ৰিয. কাযদ্ৰারপঞ্ঞত্তসিক্খাপদং ৰীতিক্কমতীতি কাযিকোতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘কাযদ্ৰারে পঞ্ঞত্তসিক্খাপদৰীতিক্কমো ৰুচ্চতী’’তি. কাযেন পঞ্ঞত্তসিক্খাপদং ৰীতিক্কমেতীতি কাযিকোতি ৰচনত্থোপি যুজ্জতেৰ. ‘‘উপহননং ৰুচ্চতী’’তি ইমিনা উপহননং উপঘাতং, তমেৰ উপঘাতিকন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘নাসন’’ন্তি ইমিনা হনধাতুযা হিংসনত্থং দস্সেতি. পটিক্খিত্তৰেজ্জকম্মাদিৰসেন তেলপচনঅরিট্ঠপচনাদীনি কাযিকো মিচ্ছাজীৰো নামাতি যোজনা. ইমিনা মিচ্ছাজীৰস্স সরূপং দস্সেতি.

৪. পটিসারণীযকম্মকথা

৩৩. সুধম্মৰত্থুস্মিং এৰমত্থো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. অনপলোকেত্ৰাতি এত্থ অপপুব্বো লোকসদ্দো আপুচ্ছনত্থোতি আহ ‘‘ন আপুচ্ছিত্ৰা’’তি.

৩৪. কিন্তি কিং নাম খাদনীযভোজনীযং. ৰোতি তুম্হেহি. গহপতীতি আলপনপদং. থেরানং অত্থাযাতি সম্বন্ধো. পটিযত্তন্তি পটিযাদিতং. ‘‘এতং অৰোচা’’তি ইমিনা এতদৰোচাতি এত্থ নিগ্গহিতাদেসসন্ধিং দস্সেতি. যদিদন্তি সদ্দো ‘‘তিলসংগুল়িকা’’তি পদেন যোজিতত্তা ইত্থিলিঙ্গোতি আহ ‘‘যা অয’’ন্তি. তিলসক্খলিকাতি তিলেন সংসট্ঠা সক্খলিকা. ‘‘সা নত্থী’’তি ইমিনা উত্তরৰাক্যে যংসদ্দস্স পুব্বৰাক্যে তংসদ্দাপেক্খতং দস্সেতি. একো পুরিসোতি সম্বন্ধো. পূৰিযোতি পূৰং, পূৰেন ৰা কযৰিক্কযো. তেনাতি কারণেন. ন্তি গহপতিং. থেরোতি সুধম্মত্থেরো. যদেৰ কিঞ্চীতি এত্থ কিঞ্চি এৰ যং ৰচনন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘কিঞ্চিদেৰ তিলসংগুল়িকাৰচন’’ন্তি. ইদন্তি ইমং অত্থং. সোতি কুক্কুটপোতকো. কাকৰস্সিতন্তি কাকস্স ৰস্সিতং, নেৰ অকাসীতি সম্বন্ধো. তযাপীতি পিসদ্দো কুক্কুটপোতকং অপেক্খতি. নেৰ ভিক্খুৰচনং ৰুত্তং, ন গিহিৰচনং ৰুত্তং, ইতি ইমমত্থং দস্সেতীতি যোজনা.

অধম্মকম্মাদিদ্ৰাদসককথা

৩৯. পুরিমেহি কম্মেহীতি সম্বন্ধো. তত্থাতি অঙ্গেসু. যথা পরিসক্কিযমানে গিহিনো লাভং ন লভন্তীতি যোজনা. পরিপুব্বো সক্কধাতু পরক্কমত্থোতি আহ ‘‘পরক্কমন্তো’’তি. তত্থাতি অনত্থাদীসু. অত্থভঙ্গোতি গিহীনং অত্থস্স ভঙ্গো. অৰসনন্তি গিহীনং অৰসনং. গিহীনন্তি এত্থ সাম্যত্থে সামিৰচনন্তি আহ ‘‘গিহীনং সন্তিকে’’তি. যথা করিযমানে সচ্চো হোতি, এৰং ন করোতীতি যোজনা. একঙ্গেনাপীতি পিসদ্দো সম্ভাৰনত্থো, ততো অধিকেহি অঙ্গেহি কা নাম কথাতি দস্সেতি. এত্থাতি পটিসারণীযকম্মে. পটিমুখং অত্তনো দোসং সরাপেতব্বং অনেন ৰিনযকম্মেনাতি পটিসারণীযং, তমেৰ কম্মং পটিসারণীযকম্মং.

৫. আপত্তিযা অদস্সনে উক্খেপনীযকম্মকথা

৪৬. সংসথাতি এত্থ সংসধাতুযা কথনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘আরোচেথা’’তি. তুম্হে সংসথ, কথেথাতি অত্থো.

৫০. ভণ্ডনকারকো হোতীতিআদি কারণূপচারৰসেন ৰুত্তোতি আহ ‘‘ভণ্ডনাদিপচ্চযা’’তিআদি. ভণ্ডনকারকাদি কারণং, তেন আপন্না আপত্তি ফলং, তস্সা অদস্সনে উক্খেপনীযকম্মং কাতব্বন্তি অধিপ্পাযো. তস্সাতি আপত্তিযা.

৫১. এত্থাতি উক্খেপনীযকম্মে. তত্থাতি তেচত্তালীসৰত্তেসু. অনুদ্ধংসেতব্বোতি এত্থ ধংসধাতুযা গত্যত্থং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘ন চোদেতব্বো’’তি. ‘‘রজোনুদ্ধংসতী’’তিআদীসু (বু. ৰং. ২.১০১) হি ধংসধাতু গত্যত্থে ৰত্ততি. ‘‘ন ভিক্খু ভিক্খূহী’’তি এত্থ সোযেৰ ভিক্খু তেহেৰ ভিক্খূহীতি অত্থং নিৰারেন্তো আহ ‘‘অঞ্ঞো ভিক্খু অঞ্ঞেহি ভিক্খূহী’’তি. ন গিহিদ্ধজোতি এত্থ গিহীনং ধজো গিহিদ্ধজোতি ৰুত্তে ওদাতৰত্থাদীনীতি আহ ‘‘ওদাতৰত্থানী’’তিআদি. ন তিত্থিযাদিপদত্তযন্তি ‘‘ন তিত্থিযা সেৰিতব্বা, ভিক্খূ সেৰিতব্বা, ভিক্খুসিক্খায সিক্খিতব্ব’’ন্তি পদানং তযং. ‘‘ন অপসাদেতব্বো’’তি ইমিনা ন আসাদেতব্বোতি এত্থ আপুব্বসদধাতুযা অপপুব্বসদধাতুযা সমানভাৰং দস্সেতি. ‘‘অন্তো ৰা বহি ৰাতি’’ এত্থ কস্স অন্তো ৰা বহি ৰাতি আহ ‘‘ৰিহারস্সা’’তি. সেসং সব্বংৰত্তন্তি যোজনা. ইমিনাতি আপত্তিযা অদস্সনে উক্খেপনীযকম্মেন.

৬৫. তস্সাতি আপত্তিযা. ইধাতি পাপিকায দিট্ঠিযা অপ্পটিনিস্সগ্গে কতে উক্খেপনীযকম্মে. আপত্তিঅদস্সনাদীসু উদ্ধরিত্ৰা খিপীযতি অপনীযতি অনেন ৰিনযকম্মেনাতি উক্খেপনীযং, তমেৰ কম্মং উক্খেপনীযকম্মং.

ইতি কম্মক্খন্ধকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

২. পারিৰাসিকক্খন্ধকং

১. পারিৰাসিকৰত্তকথা

৭৫. পারিৰাসিকক্খন্ধকে পারিৰাসিকাতি পদস্স পরিৰাসং পরিৰসন্তীতি পারিৰাসিকাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘পরিৰাসং পরিৰসন্তা’’তি. তত্থাতি ‘‘পরিৰাসং পরিৰসন্তা’’তি তদ্ধিতৰাক্যে. তেসূতি চতুব্বিধেসু পরিৰাসেসু. তিত্থিযপরিৰাসোতি তিত্থিযানং পরিৰাসো, তিত্থিযানং ৰা দাতব্বো পরিৰাসো, তিত্থিযেহি ৰা পরিৰসিতব্বো পরিৰাসো তিত্থিযপরিৰাসো. অপ্পটিচ্ছন্নপরিৰাসোতি অপ্পটিচ্ছন্নো পরিৰাসো অপ্পটিচ্ছন্নপরিৰাসো. তত্থাতি অপ্পটিচ্ছন্নপরিৰাসে. ন্তি ৰচনং. অযং পনাতি অযং পটিচ্ছন্নপরিৰাসো পন. ইধাতি পারিৰাসিকক্খন্ধকে. সেসাতি অপ্পটিচ্ছন্নপরিৰাসতো সেসা. তযোতি অপ্পটিচ্ছন্নপরিৰাসাদযো তযো, দাতব্বাতি সম্বন্ধো. কস্স দাতব্বাতি আহ ‘‘যেনা’’তিআদি. আপন্না চেৰাতি আপজ্জিতব্বা চেৰ. তেসূতি তিৰিধেসু পরিৰাসেসু. এতে পনাতি তযো পন. ইধাতি পারিৰাসিকক্খন্ধকে. তস্মাতি যস্মা ইধ অধিপ্পেতা, তস্মা. এতেসূতি তিৰিধেসু পরিৰাসেসু.

পকতত্তানং ভিক্খূনন্তি এত্থ অধিপ্পেতপকতত্তে দস্সেন্তো আহ ‘‘ঠপেত্ৰা’’তিআদি. মূলাযপটিকস্সনারহাদীনম্পীতি এত্থ আদিসদ্দেন মানত্তারহমানত্তচারিকঅব্ভানারহাদযো সঙ্গণ্হাতি. পিসদ্দেন পকতিপকতত্তং অপেক্খতি. তেতি পকতত্তা. যং অভিৰাদনাদিং করোন্তীতি যোজনা. সাদিযন্তীতি এত্থ সাদিযনং নাম সম্পটিচ্ছনন্তি আহ ‘‘সম্পটিচ্ছন্তী’’তি. তত্থাতি অভিৰাদনাদীসু, নিদ্ধারণে চেতং ভুম্মৰচনং. সামীচিকম্মন্তি এতং আভিসমাচারিকস্স অধিৰচনন্তি যোজনা. অভিৰাদনাদীনীতি অভিৰাদনপচ্চুট্ঠানঅঞ্জলিকম্মানি. বীজনৰাতদানাদিনোতি বীজনিযা পহরিতেন পৰত্তস্স ৰাতস্স দানাদিনো. আসনাভিহারন্তি এত্থ অভিহরণং অভিহারো, আসনস্স অভিহারো আসনাভিহারোতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘আসনস্স অভিহরণ’’ন্তি. পঞ্ঞাপনম্পি অভিহরিত্ৰা পঞ্ঞাপিতত্তা অভিহারোযেৰ নামাতি আহ ‘‘পঞ্ঞাপনমেৰ ৰা’’তি. ‘‘পাদধোৰনউদক’’ন্তি ইমিনা পাদস্স ধোৰনং উদকং পাদোদকন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘পাদট্ঠপনক’’ন্তি ইমিনা পাদস্স ঠপনকং পীঠং পাদপীঠন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘পাদঘংসনং ৰা’’তি ইমিনা পাদস্স ঘংসনং কথলিকং পাদকথলিকন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. সদ্ধিৰিহারিকানম্পি অভিৰাদনাদিন্তি সম্বন্ধো. পিসদ্দেন অঞ্ঞেসং সাদিযন্তস্স কা নাম কথাতি দস্সেতি. তেতি সদ্ধিৰিহারিকা. সদ্ধাপব্বজিতাতি সদ্ধায পব্বজিতা. কুলপুত্তাতি জাতিকুলপুত্তা, আচারকুলপুত্তা চ. করোন্তি, আপুচ্ছন্তিযেৰাতি সম্বন্ধো. ৰারিতম্পি অসাদিযনং নামাতি আহ ‘‘ৰারিতকালতো পট্ঠায অনাপত্তী’’তি. মিথু যথাৰুড্ঢন্তি এত্থ মিথুসদ্দো অঞ্ঞমঞ্ঞপরিযাযো, যথাসদ্দো যংসদ্দপরিযাযো, ৰিচ্ছত্থো চাতি আহ ‘‘অঞ্ঞমঞ্ঞং যো যো ৰুড্ঢো’’তি. অঞ্ঞমঞ্ঞঞ্হি মিথতি সঙ্গমং করোতীতি মিথূতি ৰুচ্চতি. তেন তেনাতি ভিক্খুনা, ‘‘সাদিতু’’ন্তি পদে ভাৰকত্তা. সাদিতুং অনুজানামীতি সম্বন্ধো.

‘‘ৰুড্ঢপটিপাটিযা’’তি ইমিনা ৰুড্ঢানং পটিপাটি যথাৰুড্ঢন্তি চতুত্থীঅব্যযীভাৰং দস্সেতি. পুরিমপদে পন পঠমাঅব্যযীভাৰো. পাল়িযাতি পন্তিযা. তত্থেৰাতি সঙ্ঘনৰকট্ঠানে এৰ. পৰারণাযপীতি পিসদ্দেন ন কেৰলং উপোসথেযেৰ, অথ খো পৰারণাযপীতি দস্সেতি. সঙ্ঘেন ভাজিযমানন্তি সম্বন্ধো.

ওণোজনন্তি অৰনুদতে ওণোজনং. অৰপুব্বো নুদধাতু নকারস্স ণকারং, দকারস্স চ জকারং কত্ৰা ওণোজনন্তি ৰুচ্চতি. নুদধাতু অপনযনত্থো, তেন ৰুত্তং ‘‘ৰিস্সজ্জনং ৰুচ্চতী’’তি. উদ্দেসভত্তাদীনীতিআদিসদ্দেন সলাকভত্তাদীনি সঙ্গণ্হাতি. অস্সাতি পারিৰাসিকস্স. তানীতি দ্ৰে তীণি উদ্দেসভত্তাদীনি. হেট্ঠাতি অত্তনো হেট্ঠা. গাহেথাতি নৰকতরে ভিক্খূ গাহাপেথ. ভত্তপচ্চাসাতি ভত্তমেৰ পচ্চাসা ভত্তপচ্চাসা, পচ্চাসাভত্তন্তি অত্থো. ‘‘ৰিস্সজ্জেতব্বানী’’তি ইমিনা অৰনুদিতব্বন্তি ওণোজনন্তি অত্থং দস্সেতি. এৰন্তি গহেত্ৰা ৰিস্সজ্জমানেতি যোজনা. তানীতি উদ্দেসভত্তাদীনি. যদি পন ন গণ্হাতীতি সচে সঙ্ঘতো ৰস্সগ্গেন ন গণ্হাতি. ন ৰিস্সজ্জেতীতি সচে অঞ্ঞস্স ন ৰিস্সজ্জেতি. ওদিস্সাতি উদ্দিসিত্ৰা. তস্সাতি পারিৰাসিকস্স. হীতি যস্মা. সঙ্ঘনৰকট্ঠানে নিসিন্নস্স তস্সাতি যোজনা. ভত্তগ্গেতি ভত্তস্স গহণট্ঠানে. সোতি পারিৰাসিকো, মা কিলমিত্থাতি সম্বন্ধো. ইদন্তি ওণোজনং. অস্সাতি পারিৰাসিকস্স, অনুঞ্ঞাতন্তি সম্বন্ধো.

আগতাগতেহি ভিক্খূহীতি সম্বন্ধো. চতুস্সালভত্তন্তি চতুমুখা সালা চতুস্সালা ভোজনসালা, তত্থ পটিপাটিযা দিন্নং ভত্তং চতুস্সালভত্তং. এতন্তি চতুস্সালভত্তং. পাল়িযাতি ভিক্খূনং পাল়িযা. ওসক্কিত্ৰাতি হেট্ঠা সক্কিত্ৰা. হত্থপাসেতি ভত্তদাযকস্স হত্থপাসে. সেনোতি কুললো. ‘‘আরামিকসমণুদ্দেসেহী’’তি পদং ‘‘আহরাপেতু’’ন্তি পদে কারিতকম্মং. সযমেৰাতি পারিৰাসিকেন অনাণত্তো হুত্ৰা সযমেৰ. মহাপেল়ভত্তেপীতি মহতিযং পেল়াযং পক্খিপিত্ৰা দিন্নে ভত্তেপি. যত্থ পনাতি পরিৰিসট্ঠানে পন.

৭৬. তত্রাযং সম্মাৰত্তনাতি এত্থ তসদ্দস্স অনিযমনিদ্দেসভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘ইদানি যা অযং সম্মাৰত্তনা ৰুত্তা’’তি. সম্মা ৰত্তিতব্বং এতাযাতি সম্মাৰত্তনা. তত্থাতি সম্মাৰত্তনাযং. ন উপসম্পাদেতব্বন্তি এত্থ আচরিযেন হুত্ৰা কম্মৰাচাসাৰনম্পি উপসম্পাদনমেৰাতি আহ ‘‘আচরিযেন হুত্ৰাপি কম্মৰাচা ন সাৰেতব্বা’’তি. অঞ্ঞস্মিং অসতীতি অত্তনা অঞ্ঞস্মিং কম্মৰাচাৰাচকে অসতি. ন নিস্সযো দাতব্বোতি এত্থ আগন্তুকানমেৰ নিস্সযো ন দাতব্বো, ন দিন্ননিস্সযানম্পীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘আগন্তুকানং নিস্সযো ন দাতব্বো’’তিআদি, যেহিপি ভিক্খূহি গহিতোতি সম্বন্ধো.

অঞ্ঞো সামণেরোতি পকতত্তকালে উপজ্ঝং দত্ৰা গহিতসামণেরেহি অঞ্ঞো সামণেরো. আধিপচ্চট্ঠানভূতাতি সব্বসম্মুতীনং অধিপতিভাৰস্স ঠানভূতা. পটিবলস্সাতি ভিক্খুনিযো ওৰদিতুং পটিবলস্স. ইমিনা লদ্ধসম্মুতিকেন আণত্তো অলদ্ধসম্মুতিকোপি গরুধম্মেহি ৰা অঞ্ঞেহি ৰা ভিক্খুনিযো ওৰদিতুং লভতীতি দস্সেতি. আগতা ভিক্খুনিযো ৰত্তব্বাতি সম্বন্ধো. ৰোতি তুম্হাকং. সোতি ভিক্খু. ৰোতি তুম্হাকং, দস্সতীতি সম্বন্ধো.

সুক্কৰিস্সট্ঠিযাতি সুক্কৰিস্সট্ঠিআপত্তিকারণা. কাযসংসগ্গাদিগরুকাপত্তি নাপজ্জিতব্বাতি যোজনা. আপত্তিক্খন্ধৰসেন আপত্তিৰত্থূনং পাপিট্ঠভাৰঞ্চ পাপিট্ঠতরভাৰঞ্চ ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘সত্তসু হী’’তিআদি. পাপিট্ঠতরাতি দুব্ভাসিতাপত্তিতো দুক্কটাপত্তি পাপিট্ঠতরা. তাসন্তি সত্তন্নং আপত্তীনং. পুরিমনযেনেৰাতি পুরিমানং আপত্তীনং নযেনেৰ. ভেদোতি ৰত্থূনং ৰিসেসো. এৰং আপত্তিক্খন্ধৰসেন আপত্তিৰত্থূনং পাপিট্ঠপাপিট্ঠতরভাৰং দস্সেত্ৰা ইদানি সিক্খাপদৰসেন তেসং তং দস্সেন্তো আহ ‘‘পণ্ণত্তিৰজ্জসিক্খাপদে পনা’’তিআদি. উভযম্পীতি ৰত্থুআপত্তিসঙ্খাতং উভযম্পি.

কম্মন্তি এত্থ কারণভূতস্স কম্মস্স নামং কারিযভূতাযং কম্মৰাচাযং উপচারৰসেন কারিযভূতা কম্মৰাচা কম্মন্তি ৰুচ্চতীতি আহ ‘‘পরিৰাসকম্মৰাচা ৰুচ্চতী’’তি. কম্মস্মিং সতি, কম্মেন ৰা ৰচিতব্বাতি কম্মৰাচাতি ৰচনত্থো কাতব্বো. কসিকম্মন্তি কসিসঙ্খাতং কম্মং. গোরক্খকম্মন্তি গোরক্খসঙ্খাতং কম্মং. ‘‘কম্মং কত’’ন্তি ইমিনা কম্মং করোন্তীতি কম্মিকাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. তেতি কম্মিকা ভিক্খূ, ন গরহিতব্বাতি সম্বন্ধো.

ৰচিতব্বং অনেন দোসেনাতি ৰচনীযং, সংৰিজ্জতি ৰচনীযং অস্সাতি সৰচনীযং, তং ন কাতব্বন্তি অত্থো. তমেৰত্থং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘পলিবোধত্থায হী’’তিআদি. যাৰ ন তং অধিকরণং ৰূপসন্তং হোতি, তাৰ ইমম্হা আৰাসা একপদম্পি মা পক্কামীতি যোজনা. তেতি তুয্হং.

অনুৰাদোতি এত্থ অনুসাসনৰসেন অঞ্ঞে ৰদতীতি অনুৰাদোতি ৰুত্তে জেট্ঠকট্ঠানন্তি আহ ‘‘ৰিহারে জেট্ঠকট্ঠানং ন কাতব্ব’’ন্তি. জেট্ঠকট্ঠানং সরূপেন দস্সেন্তো আহ ‘‘পাতিমোক্খুদ্দেসকেন ৰা’’তিআদি. মেতি ময্হং. ন্তি তৰং. ন চোদেতব্বোতি এত্থ কেন ন চোদেতব্বোতি আহ ‘‘ৰত্থুনা ৰা আপত্তিযা ৰা’’তি. ন সারেতব্বোতি ন সরাপেতব্বো. ন ভিক্খূহি সম্পযোজেতব্বন্তি এত্থ ভিক্খূহি অত্তনা কলহৰসেন ন সম্পযোজেতব্বন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘অঞ্ঞমঞ্ঞং যোজেত্ৰা কলহো ন কারেতব্বো’’তি.

সঙ্ঘত্থেরেন হুত্ৰাতি সঙ্ঘত্থেরেন হোন্তেনপীতি অত্থো. পুরতো অগন্তব্বে সমানে কিং পচ্ছতো গন্তব্বন্তি আহ ‘‘দ্ৰাদসহত্থ’’ন্তিআদি. আসনপরিযন্তোতি আসনমেৰ পরিযন্তো লামকোতি আসনপরিযন্তো, তদত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘সঙ্ঘনৰকাসনং ৰুচ্চতী’’তি. স্ৰাস্সাতি সো অস্স. সোতি আসনপরিযন্তো. অস্সাতি পারিৰাসিকস্স. তত্থাতি আসনপরিযন্তে. অযন্তি পারিৰাসিকো, ন লভতীতি সম্বন্ধো. গহিতাৰসেসাতি গহিতাহি সেয্যাহি অৰসেসা. মঙ্গুলগূথভরিতাতি মঙ্গুলানং গূথেহি পূরিতা. অস্সাতি পারিৰাসিকস্স. রজেহি হতা নাসিতা ভূমি এত্থাতি রজোহতভূমি. জতুকমূসিকভরিতাতি জতূহি চ মূসিকাহি চ পূরিতা. পণ্ণসালাতি পণ্ণেহি ছাদিতা সালা. অস্সাতি পারিৰাসিকস্স. সব্বেপি আৰাসাতি যোজনা. এতেহীতি পকতত্তেহি. তেসূতি আৰাসেসু. ন্তি আৰাসং. পচ্চযন্তি ৰস্সাৰাসিকলাভং. একপস্সেতি ভিক্খূনং পাল়িযং অট্ঠত্ৰা একস্মিং পস্সে.

অস্সাতি পারিৰাসিকস্স, দেন্তীতি সম্বন্ধো. সো এৰাতি আসনাদিপরিযন্তো এৰ. ঞাতিপৰারিতট্ঠানে নিমন্তিতেনাতি সম্বন্ধো. তত্থাতি তং কুলং. সংৰিধাযাতি সংৰিদহিত্ৰা. অস্সাতি কুলস্স, ভৰেয্য ৰা.

হরাযমানেনাতি লজ্জমানেন. যেনাপীতি পারিৰাসিকেনপি. সমাদিন্নন্তি আরঞ্ঞিকধুতঙ্গসমাদিন্নং. তথাতি যথা আরঞ্ঞিকঙ্গং ন সমাদাতব্বং, তথা. পিণ্ডপাতিকধুতঙ্গম্পীতি পিসদ্দো আরঞ্ঞিকঙ্গং অপেক্খতি. যো পনাতি পারিৰাসিকো পন.

অনারোচেন্তস্স মেতি যোজনা. অনারোচেন্তে সতীতি ৰা যোজনা. ‘‘ইমিনা কারণেনা’’তি ইমিনা তপ্পচ্চযাতি এত্থ পচ্চযসদ্দো কারণত্থো, নিস্সক্কৰচনঞ্চ কারণত্থে হোতীতি দস্সেতি. সো রত্তিচ্ছেদো এৰ পচ্চযো তপ্পচ্চযোতি ৰচনত্থো কাতব্বো. ‘‘সামণেরেহী’’তি পদং ‘‘পচাপেত্ৰা’’তি পদে কারিতকম্মং. এত্থাপি পকতিযা নীহরাপেত্ৰাপি ৰিহারে পচাপেত্ৰাপি ভুঞ্জন্তস্স পটিসেধো নত্থি. কস্মা? ‘‘তপ্পচ্চযা’’তি ৰুত্তত্তা. গামেতি মহাগামে, সব্বকালং অনেকসতেহি ভিক্খূহি অৰিৰিত্তে গামেতি অত্থো. গামকাৰাসন্তি গামোযেৰ খুদ্দকট্ঠেন গামকো, তস্মিং কারিতো আৰাসো গামকাৰাসো, তং.

গতেন আগন্তুকপারিৰাসিকেনাতি সম্বন্ধো. তত্থাতি কিস্মিঞ্চি ৰিহারে, সব্বে ভিক্খূতি সম্বন্ধো. তত্থ তত্থাতি তস্মিং তস্মিং ঠিতট্ঠানে. ন একচ্চে পস্সতি, অপস্সিতত্তা নারোচেতি, রত্তিচ্ছেদোৰ হোতীতি অধিপ্পাযো.

একস্স ৰা বহূনং ৰা আগন্তুকানন্তি সম্বন্ধো. এত্থাতি ‘‘আগন্তুকস্স আরোচেতব্ব’’ন্তি পদে. ৰুত্তনযেনেৰাতি ‘‘আগন্তুকেন আরোচেতব্ব’’ন্তি পদে ৰুত্তনযেনেৰ. তং ৰুত্তনযমাৰিকরোন্তো আহ ‘‘সচে’’তিআদি. তেসম্পীতি আগন্তুকানম্পি. তস্সাতি পারিৰাসিকস্স. অজানন্তস্সেৰাতি অনাদরে চেতং সামিৰচনং. অযঞ্চ পনাতি পারিৰাসিকো চ. গতকালেতি আগন্তুকানং গতকালে. যেপীতি আগন্তুকাপি. ওক্কমিত্ৰাতি ওসরিত্ৰা, পৰিসিত্ৰাতি অত্থো. অযঞ্চাতি পারিৰাসিকো চ, জানাতীতি সম্বন্ধো. নেসন্তি আগন্তুকানং. যোপীতি আগন্তুকোপি. অস্সাতি পারিৰাসিকস্স. অঞ্ঞাতত্তাতি আগতভাৰস্স অজানিতত্তা. ‘‘অব্ভান’’ন্তি পদং ‘‘করোতী’’তি পদে কম্মং, ‘‘হোতী’’তি পদে কত্তা. অধিকা রত্তিযোতি আপত্তিপটিচ্ছন্নরত্তিতো অধিকা রত্তিযো. অযন্তি পারিৰাসিকৰত্তপটিপদা. অপণ্ণকপটিপদাতি অৰিরদ্ধপটিপদা, একংসপটিপদাতি অত্থো.

গচ্ছন্তম্পি ভিক্খুন্তি সম্বন্ধো. সাৰেতুন্তি সুণাপেতুং. ৰিসযাৰিসযেনাতি আরোচেতুং দেসাদেসেন. করৰীকতিস্সত্থেরো আহাতি সম্বন্ধো.

‘‘উপোসথদিৰসে’’তি ইমিনা উপোসথেতি এত্থ উপোসথসদ্দস্স পাতিমোক্খুদ্দেসাদযো অত্থে নিৰত্তেতি. পৰারণাযপীতি পৰারণদিৰসেপি. গন্তুন্তি ভিক্খুস্স ঠিতট্ঠানং গন্তুং. দূতেনাপীতি এত্থ অনধিপ্পেতদূতং পটিক্খিপিত্ৰা অধিপ্পেতদূতং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘অনুপসম্পন্নং…পে… আরোচাপেতব্ব’’ন্তি.

সুঞ্ঞৰিহারোতি ভিক্খূহি ৰিৰিত্তৰিহারো. যত্থাতি যস্মিং আৰাসে. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. তত্থাতি সুঞ্ঞৰিহারে. দসৰিধন্তরাযে সতি পন গন্তব্বমেৰাতি যোজনা. নানাসংৰাসকেহীতি কম্মনানাসংৰাসকলদ্ধিনানাসংৰাসকেহি.

৮১. আৰাসাদীনং সরূপং দস্সেন্তো আহ ‘‘আৰাসো নামা’’তিআদি. ততিযপদেনাতি ‘‘আৰাসে ৰা অনাৰাসে ৰা’’তি ততিযপদেন. এতেসূতি আৰাসাদীসু. ছদনতোতি ছদনকোটিতো. অন্তোআৰাসেতি ভিত্তিপরিচ্ছিন্নে অন্তোআৰাসে. অৰিসেসেনাতি ‘‘উক্খিত্তকো’’তি ৰা ‘‘পারিৰাসিকো’’তি ৰা ৰিসেসং অকত্ৰা সামঞ্ঞেন. উদকপাতেনাতি ছদনতো উদকং পততি এত্থাতি উদকপাতো, তেন. পঞ্চৰণ্ণচ্ছদনবদ্ধট্ঠানেসূতি পঞ্চপমাণেন ছদনেন বদ্ধট্ঠানেসু এতেসু আৰাসেসূতি সম্বন্ধো. পারিৰাসিকস্স চ উক্খিত্তকস্স চ পকতত্তেন সদ্ধিং ৰারিতন্তি যোজনা. নানূপচারেপীতি পিসদ্দেন একূপচারে পন কা নাম কথাতি দস্সেতি. এত্থাতি একচ্ছন্নে আৰাসাদিকে, সচে নিপজ্জতীতি সম্বন্ধো. তস্মিন্তি সট্ঠিৰস্সেপি পারিৰাসিকে.

ৰুট্ঠাতব্বং, নিমন্তেতব্বোতি এত্থ কিং অত্তনো ৰুড্ঢতরং পকতত্তং দিস্ৰা ৰুট্ঠাতব্বং, নিমন্তেতব্বোতি আহ ‘‘তদহুপসম্পন্নম্পী’’তিআদি. ওবুদ্ধন্তি পলিবুদ্ধং. একাসনেতি এত্থ একসদ্দো সমানপরিযাযোতি আহ ‘‘সমানৰস্সিকাসনে’’তি, সমানৰস্সিকানং আসনেতি অত্থো. ছমাযং নিসিন্নেতি এত্থ ছমাসদ্দো ভূমিপরিযাযোতি আহ ‘‘ভূমিযং নিসিন্নে’’তি. ইতরেনাতি পারিৰাসিকেন. সহাযেন সদ্ধিং চঙ্কমতি ৰিযাতি যোজনা. ‘‘একস্মিং চঙ্কমে’’তি ইমিনা একচঙ্কমসদ্দস্স তুল্যাধিকরণসমাসৰাক্যং দস্সেতি.

ছমাযং চঙ্কমন্তন্তি এত্থ ভুম্মত্থে উপযোগৰচনন্তি আহ ‘‘ছমাযং চঙ্কমন্তে’’তি. অযং পনাতি ৰক্খমানো পন. এত্থাতি ‘‘ছমাযং চঙ্কমন্তে’’তি পাঠে. চঙ্কমন্তেতি পকতত্তে চঙ্কমন্তে. ন চঙ্কমিতব্বন্তি পারিৰাসিকেন ন চঙ্কমিতব্বং. কো পন ৰাদো ইট্ঠকাচযসম্পন্নে ৰেদিকাপরিক্খিত্তে ইতি অত্থোতি যোজনা. পব্বতন্তরৰনন্তরগুম্বন্তরেসূতি পব্বতমজ্ঝৰনমজ্ঝগুম্বমজ্ঝেসু, পব্বতৰিৰরৰনৰিৰরগুম্বৰিৰরেসু ৰা. উপচারন্তি দ্ৰাদসহত্থং উপচারং.

৮২. ইতরোতি নৰকো. অস্সাতি নৰকস্স. ন ৰত্তভেদে দুক্কটন্তি অঞ্ঞাতত্তা ন ৰত্তভেদে দুক্কটং. এসেৰ নযো সব্বত্থ. অপচ্ছাপুরিমন্তি অপচ্ছা অপুরিমং, একপহারেনাতি অত্থো. সমৰস্সা দ্ৰে পারিৰাসিকাতি যোজনা. দ্ৰিন্নং পারিৰাসিকানং একতো ৰসনদোসং দস্সেন্তো আহ ‘‘সচে হি দ্ৰে’’তিআদি. নেসন্তি দ্ৰিন্নং পারিৰাসিকানং. এত্থাতি পারিৰাসিকাদীসু পঞ্চসু ভিক্খূসু. মূলাযপটিকস্সনারহাদযো চত্তারোতি যোজনা.

পরিৰাসদানাদীনীতি আদিসদ্দেন মূলাযপটিকস্সনমানত্তদানঅব্ভানানি সঙ্গণ্হাতি. এতেস্ৰেৰাতি পরিৰাসদানাদীসু এৰ. অযন্তি পারিৰাসিকো.

৮৩. ‘‘অথ খো আযস্মা উপালী’’তিআদিৰচনস্স অনুসন্ধিং দস্সেন্তো আহ ‘‘ইমং পনা’’তিআদি. রহোগতস্স উপালিত্থেরস্সাতি যোজনা. অথ ৰা অনাদরে সামিৰচনং কত্ৰা উপালিত্থেরস্স রহোগতস্সাতি যোজনা কাতব্বা. এত্থাতি পারিৰাসিকৰত্তে. সোতি উপালিত্থেরো. অস্সাতি উপালিত্থেরস্স. তত্থাতি তীসু রত্তিচ্ছেদেসু. য্ৰাযন্তি যো অযং, একতো ৰাসোতি সম্বন্ধো. সো ৰাসো সহৰাসো নামাতি যোজনা. ৰিপ্পৰাসোতি এত্থ পকতত্তেন ৰিপ্পযুত্তো হুত্ৰা ৰাসোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘এককস্সেৰ ৰাসো’’তি. আগন্তুকাদীনন্তি আদিসদ্দেন আৰাসিকা গহেতব্বা.

৮৪. তত্থ তত্থাতি তং তং ঠানং. দ্ৰীসু পদেসূতি দ্ৰীসু ৰাক্যসঙ্খাতেসু পদেসু. একেনেকেনপীতি একেন একেন ৰাক্যপদেনপি. পরিৰসিযিত্থাতি পরিৰুত্থো, পরিৰুত্থো পরিৰাসো এতস্সাতি পরিৰুত্থপরিৰাসো, তস্স. হীতি সচ্চং. এসাতি এসো ভিক্খূতি সম্বন্ধো. সুদ্ধন্তেতি সুদ্ধকোট্ঠাসে. দুক্খস্সাতি ৰট্টদুক্খস্স. অন্তন্তি অৰসানং, ৰিনাসং ৰা.

২. মূলাযপটিকস্সনারহৰত্তকথা

৮৬. নৰকতরং মূলাযপটিকস্সনারহং ঠপেত্ৰাতি যোজনা. ইমেসং পঞ্চন্নং পকতত্তা এৰাতি সম্বন্ধো. নেসন্তি মূলাযপটিকস্সনারহমানত্তারহমানত্তচারিকঅব্ভানারহানং চতুন্নং, মূলাযপটিকস্সনারহাদিলক্খণন্তি সম্বন্ধো. এত্থাতি মূলাযপটিকস্সনারহস্স ৰত্তে. ইতোতি মূলাযপটিকস্সনারহস্স ৰত্ততো.

৮৭. যথেৰ পারিৰাসিকো গণপূরকো ন হোতি, এৰং এতেপি ন হোন্তীতি যোজনা.

৪. মানত্তাচারিকৰত্তকথা

৯২. ঊনে গণেতি এত্থ গণো নাম গণভোজনসিক্খাপদে (পাচি. ২১৭ আদযো) ৰিয হোতীতি আহ ‘‘চত্তারো ৰা অতিরেকা ৰা’’তি. সব্বত্থাতি পারিৰাসিকক্খন্ধকে.

ইতি পারিৰাসিকক্খন্ধকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

৩. সমুচ্চযক্খন্ধকং

১. সুক্কৰিস্সট্ঠিকথা

সমুচ্চযক্খন্ধকে তত্থাতি চতুব্বিধেসু মানত্তেসু. যং মানত্তং দিয্যতি, ইদং অপ্পটিচ্ছন্নমানত্তং নামাতি যোজনা. এসেৰ নযো অনন্তরৰাক্যেসুপি. পটিচ্ছন্নায আপত্তিযাতি হেত্ৰত্থে করণৰচনং, কারণত্থে নিস্সক্কৰচনং ৰা. অদ্ধমাসন্তি পন্নরসদিৰসকালং. ওধাযাতি সমূহং কত্ৰা. ‘‘একতো কত্ৰা’’তি ইমিনা ‘‘ওধাযা’’তি পদস্স অত্থং দস্সেতি. তেসূতি চতুব্বিধেসু মানত্তেসু. ইদন্তি মানত্তং. অপ্পটিচ্ছন্নায…পে… ৰচনতোতি ঞাপকহেতু. এতেন অপ্পটিচ্ছন্নায আপত্তিযা দাতব্বং মানত্তং অপ্পটিচ্ছন্নমানত্তন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. ন্তি অপ্পটিচ্ছন্নমানত্তং. ইধাতি ইমিস্সং পাল়িযং. ততুত্তরীতি ততো তীহিপি উত্তরি. নানাৰত্থূনি এতাসন্তি নানাৰত্থুকাযো. তাসন্তি নানাৰত্থুকানং.

মাল়কসীমাযমেৰাতি সীমমাল়কে এৰ, সীমঙ্গণে এৰাতি অত্থো. তত্থেৰাতি মাল়কসীমাযমেৰ.

ৰেদযামহন্তি ৰেদযামি অহং. মম মানত্তচরভাৰং সঙ্ঘং জানাপেমীতি অত্থো. ৰেদযতীতি মন্তি জানাপেতি, ইতি মং সঙ্ঘো ধারেতূতি অধিপ্পাযো. ৰুত্তনযেনেৰাতি পারিৰাসিকক্খন্ধকে ৰুত্তনযেনেৰ. নিক্খিপিতব্বন্তি ‘‘মানত্তং নিক্খিপামি, ৰত্তং নিক্খিপামী’’তি নিক্খিপিতব্বং. মাল়কতোতি সীমঙ্গণতো. সোপীতি সহ গচ্ছন্তোপি. ‘‘মাল়কে নারোচিত’’ন্তি ইমিনা যস্স মাল়কে আরোচিতং, তস্স অনারোচেত্ৰাপি নিক্খিপিতব্বন্তি দস্সেতি. আরোচেন্তেন ৰত্তব্বন্তি সম্বন্ধো.

ৰিসভাগেহি সহ ৰসন্তস্স ৰত্তস্স দুপ্পূরিতত্তা ৰুত্তং’’সভাগা ভিক্খূ ৰসন্তী’’তি. চতূহি, পঞ্চহি ৰাতি ৰাসদ্দেন ততো অতিরেকম্পি সঙ্গণ্হাতি. পরিক্খেপারহট্ঠানতোতি চীৰরক্খন্ধকে (মহাৰ. অট্ঠ. ৩৭৯) ৰুত্তপরিক্খেপারহট্ঠানতো. ‘‘দ্ৰে লেড্ডুপাতে অতিক্কমিত্ৰা’’তি ইদং ৰিহারে ভিক্খূনং সজ্ঝাযাদিসদ্দসৰনূপচারপহানত্থং ৰুত্তং. সচে সৰনূপচারতো ন মুচ্চতি, ততো অতিরেকম্পি অতিক্কমিতব্বং. ওক্কম্মাতি মগ্গপটিপন্নানং ভিক্খূনং ৰচনসদ্দসৰনূপচারপহানত্থং ওক্কমিত্ৰা. ‘‘গুম্বেন ৰা ৰতিযা ৰা’’তি দস্সনূপচারপহানত্থং ৰুত্তং. ইধ উপচারো নাম যত্থ ঠত্ৰা পস্সতি সুণাতি, সোযেৰ দেসো. অঞ্ঞোতি চতূহি পঞ্চহি ৰা ভিক্খূহি অঞ্ঞো. এসাতি এসো মানত্তচারিকো.

‘‘দ্ৰাদসহত্থং উপচারং ওক্কমিত্ৰা’’তি ইমিনা অনোক্কমিত্ৰা অজানন্তস্সেৰ গচ্ছতি, নত্থি রত্তিচ্ছেদোপীতি দস্সেতি. এত্থ দিট্ঠরূপানং সুতসদ্দানং দ্ৰাদসহত্থূপচারতো বহি ঠিতানম্পি আরোচেতব্বং. অদিট্ঠাসুতানম্পি অন্তো দ্ৰাদসহত্থূপচারগতানং আরোচেতব্বন্তি দট্ঠব্বং. সতি করণীযেতি ইদং গন্তুস্স কারণদস্সনত্থং ৰুত্তং. অসতি করণীযেপি গন্তুং ৰট্টতি. সোপীতি একো ভিক্খুপি. ‘‘তস্স সন্তিকে আরোচেত্ৰা’’তি ইমিনা অনারোচনে ৰত্তভেদদুক্কটং হোতীতি দস্সেতি. একস্স সন্তিকে আরোচেত্ৰা নিক্খিপিযমানে কিং ঊনে গণে চরণদোসো ৰা ৰিপ্পৰাসো ৰা ন হোতীতি আহ ‘‘অযঞ্চা’’তিআদি. তত্থ অযঞ্চাতি মানত্তচারিকো পন. যস্মা কারণা ৰসি, তেন কারণেনাতি যোজনা. ভিক্খূনঞ্চ অত্থিভাৰং সল্লক্খেত্ৰাতি পকতত্তাগতকালে তস্স অনারোচেত্ৰাৰ গচ্ছন্তি, তস্মা ভিক্খূনঞ্চ দ্ৰাদসহত্থূপচারে অত্থিভাৰং সল্লক্খেত্ৰাতি অত্থো. এত্থ চ ‘‘গণস্স আরোচেত্ৰা’’তি ইমিনা ঊনে গণে চরণদোসাভাৰং দস্সেতি. ‘‘ভিক্খূনঞ্চ অত্থিভাৰং সল্লক্খেত্ৰা’’তি ইমিনা ৰিপ্পৰাসদোসাভাৰং দস্সেতি. ন্তি পুব্বে অনারোচিতং যং ভিক্খুং. অযন্তি পঠমং পস্সিতব্বস্স আরোচেত্ৰা নিক্খিপনং. ‘‘নিক্খিত্তৰত্তস্স পরিহারো’’তি ইমিনা অনিক্খিত্তৰত্তে অন্তোউপচারগতানং সব্বেসং আরোচেতব্বন্তি দস্সেতি.

অযন্তি মানত্তচারিকো, ঠিতোতি সম্বন্ধো. তেনাপীতি মানত্তচারিকেনপি, যাচিতব্বন্তি যোজনা. সোতি অনিক্খিত্তৰত্তো ভিক্খু. তত্রাতি ‘‘সো অব্ভেতব্বো’’তি ৰচনে. অযং অব্ভানৰিধি ৰুত্তোতি যোজনা. অযঞ্চাতি অব্ভানৰিধি চ. তাসন্তি আপত্তীনং. এৰন্তিআদি নিগমনং. পটিচ্ছন্নমানত্তং পন দাতব্বং হোতীতি সম্বন্ধো. ‘‘পটিচ্ছন্নাযা’’তিআদিনা পটিচ্ছন্নায আপত্তিযা দাতব্বং মানত্তং পটিচ্ছন্নমানত্তন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. ন্তি পটিচ্ছন্নমানত্তং.

২. পরিৰাসকথা

১০২. তস্সাতি পটিচ্ছন্নমানত্তস্স. সমোধানেত্ৰাতি ইধেৰ পরিৰাসকথাযং সমোধানেত্ৰা. ইধেৰ পরিৰাসকথাযং দস্সযিস্সামাতি যোজনা. ইধেৰসদ্দো হি পুব্বাপরাপেক্খো.

ইধ অধিপ্পেতং পরিৰাসং ৰিত্থারেত্ৰা দস্সেন্তো আহ ‘‘অযং হী’’তিআদি. ইধ অধিপ্পেতো পরিৰাসো নাম তিৰিধো হোতীতি যোজনা. তত্থাতি তিৰিধেসু পরিৰাসেসু. ‘‘যথাপটিচ্ছন্নায আপত্তিযা’’তি ৰচনং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘কস্সচি হী’’তিআদি. যথা উদাযিত্থেরস্স একাহপটিচ্ছন্না অযং আপত্তি হোতি, তথা কস্সচি একাহপটিচ্ছন্না আপত্তি হোতীতি যোজনা. যথা চ পরতো আগতা উদাযিত্থেরস্সেৰ আপত্তি হোতি, তথা কস্সচি দ্ৰিহাদিপটিচ্ছন্না আপত্তি হোতীতি যোজনা. ইমিনা ৰুত্তনযানুসারেন পরতোপি নযো নেতব্বো. তস্মাতি যস্মা একাহাদিপটিচ্ছন্না একাদিআপত্তি হোতি, তস্মা জানিতব্বোতি যোজনা.

পটিচ্ছন্নভাৰং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘অযং হী’’তিআদি. তত্থাতি ‘‘দসহাকারেহী’’তি পাঠে. আপত্তিইতি সঞ্ঞা এতস্সাতি আপত্তিসঞ্ঞী . পহু চাতি সমত্থো চ. পপুব্বো হূধাতু সমত্থত্থে হোতি.

তত্থাতি তস্সং মাতিকাযং. ন্তি আপত্তিং. সোপি চাতি ভিক্খুপি চ. তত্থাতি তস্সং আপত্তিযং. অযন্তি ভিক্খু. তত্থাতি আপত্তিযং. অলজ্জিপক্খে তিট্ঠতীতি ‘‘সঞ্চিচ্চ আপত্তিং পরিগূহতী’’তি (পরি. ৩৫৯) ৰুত্তপক্খে ঠিতত্তা অলজ্জিপক্খে তিট্ঠতি.

পকতত্তোতি এত্থ ‘‘পারাজিকং অনজ্ঝাপন্নো’’তি অত্থং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘তিৰিধং উক্খেপনীযকম্মং অকতো’’তি. এতন্তি অপ্পটিচ্ছন্নভাৰং, ‘‘আপজ্জতি…পে… কুসলেহি চিন্তিতা’’তি ৰচনং ৰা.

গাথায ‘‘সাৰসেস’’ন্তি ইমিনা পারাজিকং নিৰত্তেতি. গরুকন্তি এত্থ সঙ্ঘাদিসেসমেৰ অধিপ্পেতন্তি দস্সেতি. অনাদরিযন্তি সিক্খাপদে অনাদরিযং. ৰজ্জন্তি দুক্কটং. উক্খিত্তকেন করণভূতেন.

যস্সাতি ভিক্খুস্স, নত্থীতি সম্বন্ধো. ভীরুকজাতিকতাযাতি ভীরুকসভাৰতায. পব্বতৰিহারে ৰসন্তস্স যস্স ভিক্খুনোতি যোজনা. পব্বতৰিহারেতি পব্বতস্স তলে, অন্তরে ৰা কারিতে ৰিহারে. এতস্মিন্তি এতাদিসে. অন্তরাযে সতিযেৰাতি যোজনা. তস্স অচ্ছন্নাৰ হোতীতি যোজনা. অনন্তরাযিকসঞ্ঞায ছাদযতো অচ্ছন্নাৰাতি অনন্তরাযিকসঞ্ঞায ছাদেন্তস্সাপি একন্তেন অন্তরাযিকত্তা অচ্ছন্নাৰাতি অধিপ্পাযো.

অস্সাতি ভিক্খুস্স. হনুকৰাতোতি হনুকস্স গেলঞ্ঞকরো ৰাতো. ৰিজ্ঝতীতি হনুকং ৰিজ্ঝতি. ইমিনাতি ভিক্খুনা. পহুসঞ্ঞিনো ছাদিতাপি একন্তেন অপহুত্তা অচ্ছাদিতাৰ হোতি.

ছাদেতুকামো চাতি এত্থ ইদং চতুক্কং ৰেদিতব্বং ছাদেতুকামো ছাদেতি, ছাদেতুকামো নচ্ছাদেতি, অচ্ছাদেতুকামো ছাদেতি, নচ্ছাদেতুকামো নচ্ছাদেতীতি. তত্থ পঠমপদং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘ইদং উত্তানত্থমেৰা’’তি. এৰং সেসাসুপি মাতিকাসু চতুক্কং ৰেদিতব্বং. চতূসু চতুক্কেসু পঠমপদে এৰ ছন্না হোতি, ন সেসপদেসু. অনুত্তানত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘সচে পনা’’তিআদি. পুরেভত্তে ৰাতি পুরেভত্তং ৰা, ভত্ততো, ভত্তস্স ৰা পুরেতি পুরেভত্তং. অব্যযীভাৰসমাসে সত্তমীৰিভত্তিযা অমিতিকারিযস্স অনিচ্চভাৰতো ৰুত্তং ‘‘পুরেভত্তে’’তি. এসেৰ নযো ‘‘পচ্ছাভত্তে’’তি এত্থাপি. দুতিযপদস্স অত্থং দস্সেত্ৰা ততিযপদস্স অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘যস্স পনা’’তিআদি. অভিক্খুকে ঠানে ৰসন্তস্স যস্স ভিক্খুস্সাতি যোজনা. আগমেন্তস্স গচ্ছন্তস্সাতি অনাদরে চেতানি সামিৰচনানি.

চতুত্থপদস্স অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘যো পনা’’তিআদি. তত্থ যো পনাতি ভিক্খু পন, আৰি করোতীতি সম্বন্ধো. সভাগন্তি অৰেরিং. অযন্তি ভিক্খু. উপজ্ঝাযো ইতি ৰা আচরিযো ইতি ৰাতি যোজনা. লজ্জাযাতি লজ্জনিমিত্তং, লজ্জকারণা, লজ্জহেতু ৰা. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা, ইধাতি আপত্তিআরোচনট্ঠানে. অৰেরিসভাগস্সাতি অৰেরী হুত্ৰা সভাগস্স.

পকাসেতুকামোতি অঞ্ঞেসং পকাসেতুকামো. উপজ্ঝাযস্সাপীতি পিসদ্দেন অঞ্ঞস্স সন্তিকে কা নাম কথাতি দস্সেতি. তত্থাতি আপত্তিআরোচনট্ঠানে. সভাগসঙ্ঘাদিসেসন্তি ৰত্থুসভাগসঙ্ঘাদিসেসং. সুদ্ধস্সাতি ৰত্থুসভাগসঙ্ঘাদিসেসতো সুদ্ধস্স. আৰিকরণাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘আৰিকরোন্তো চা’’তিআদি. ইতি ইমানীতিআদি নিগমনং.

ততোতি জানিতব্বতো, পরন্তি সম্বন্ধো. একাহপটিচ্ছন্নাতি একাহেন পটিচ্ছন্না. যাৰ চুদ্দস দিৰসানি, তাৰ দিৰসৰসেন যোজনা কাতব্বাতি যোজনা. পক্খপটিচ্ছন্নন্তি পক্খেন পটিচ্ছন্নং. অতিরেকপক্খপটিচ্ছন্নন্তি পক্খতো অতিরেকেন পটিচ্ছন্নং.

সংৰচ্ছরপটিচ্ছন্নন্তি সংৰচ্ছরেন পটিচ্ছন্নং. ততো ৰাতি অতিরেকসট্ঠিসংৰচ্ছ রতো ৰা. ভিয্যোপীতি অতিরেকম্পি.

ততোতি তীহি আপত্তীহি. পরন্তি অতিরেকং. গণনৰসেনাতি আপত্তিগণনৰসেন. ৰত্থুকিত্তনৰসেন ৰাতি আপত্তীনং ৰত্থুকিত্তনৰসেন ৰা. নামমত্তৰসেন ৰাতি ‘‘সঙ্ঘাদিসেসাপত্তিযো’’তি এৰং নামস্সেৰ ৰসেন ৰা. এত্থ হি মত্তসদ্দো অৰধারণত্থো, তেন ৰত্থুং নিৰত্তেতি.

তত্থাতি ‘‘নামমত্তৰসেনা’’তি পদে. সজাতিসাধারণন্তি সস্স অত্তনো জাতি সজাতি, তায সাধারণং সজাতিসাধারণং. সব্বেসং, সব্বেহি ৰা আপত্তীহি সাধারণং সব্বসাধারণং. তত্থাতি দুৰিধেসু নামেসু. সব্বসাধারণনামৰসেনাপীতি এত্থ পিসদ্দো ‘‘অহং ভন্তে সম্বহুলা সঙ্ঘাদিসেসা আপজ্জিং একাহপটিচ্ছন্নাযো’’তি এৰং সজাতিসাধারণনামৰসেনপি ‘‘অহং ভন্তে সম্বহুলা সঙ্ঘাদিসেসা আপত্তিযো আপজ্জিং একাহপটিচ্ছন্নাযো’’তি এৰং উভযসাধারণৰসেনপি ৰত্তুং ৰট্টতীতি দস্সেতি. হীতি সচ্চং. সব্বম্পি পরিৰাসাদিকং ইদং ৰিনযকম্মন্তি যোজনা. ৰসতি আপত্তি এত্থ তদাযত্তৰুত্তিতাযাতি ৰত্থু. গো ৰুচ্চতি ৰচনং ৰা ঞাণং ৰা, তং তাযতীতি গোত্তং.

তত্থাতি ৰত্থাদীসু চতুব্বিধেসু. তত্থাতি তেসু ৰচনেসু. সুক্কৰিস্সট্ঠিং কাযসংসগ্গন্তিআদিনা ৰচনেনাপীতি এত্থ আদিসদ্দেন দুট্ঠুল্লাদিৰচনানি সঙ্গণ্হাতি. ইধ পনাতি ইমস্মিং পন ঠানে. যো যোতি তিস্সো ৰা ফুস্সো ৰা আপন্নো হোতি.

এৰং আরোচেতব্বন্তি এৰং ৰক্খমাননযেন আরোচেতব্বন্তি যোজনা. কিং আরোচেতব্বং? ‘‘অহং ভন্তে…পে… সঙ্ঘো ধারেতু’’ ইতি আরোচেতব্বন্তি যোজনা.

ৰেদযামহন্তি ৰেদযামি অহং. মম পারিৰাসিকভাৰং সঙ্ঘং, সঙ্ঘস্স ৰা জানাপেমীতি অত্থো. ৰেদযতীতি মন্তি ৰেদযতি ইতি মং. পারিৰাসিকভাৰং সঙ্ঘং, সঙ্ঘস্স ৰা জানাপেতীতি মং সঙ্ঘো ধারেতূতি অত্থো. এত্থ বহূসু অট্ঠকথাপোত্থকেসু ‘‘তিণ্ণং ৰা অতিরেকানং ৰা আরোচেন্তেন আযস্মন্তো ধারেন্তূ’’তি পাঠো অত্থি. কেসুচি অট্ঠকথাপোত্থকেসু ‘‘তিণ্ণং আরোচেন্তেন আযস্মন্তো ধারেন্তূ’’তি এত্তকোযেৰ পাঠো অত্থি. হেট্ঠা মানত্তকথাযম্পি এৰমেৰ অত্থি. তত্থ ‘‘অতিরেকান’’ন্তি ইমিনা তীহি অতিরেকানং আরোচেন্তেন সঙ্ঘং অপেক্খিত্ৰা সচে একৰচনৰসেন ৰত্তুকামো হোতি, ‘‘মং সঙ্ঘো ধারেতূ’’তি ৰত্তব্বং. অথ সম্বহুলে ভিক্খূ অপেক্খিত্ৰা সচে বহুৰচনৰসেন ৰত্তুকামো হোতি, যথা তিণ্ণং, এৰং ‘‘মং আযস্মন্তো ধারেন্তূ’’তি ৰত্তব্বন্তি দস্সেতি. ইদঞ্চ সদ্দসত্থৰসেনেৰ ৰুত্তং, ন ৰিনযকম্মৰিপত্তিৰসেনাতি দট্ঠব্বং.

‘‘ৰিহারেযেৰ রত্তিপরিগ্গহো’’তি ইমিনা অন্তোউপচারসীমাযম্পি পরিৰসিতব্বভাৰং দস্সেতি. উপচারসীমন্তি পরিক্খিত্তস্স ৰিহারস্স পরিক্খেপং, অপরিক্খিত্তস্স পরিক্খেপারহট্ঠানং. এসাতি পারিৰাসিকো ভিক্খু. অস্সাতি আগতস্স ভিক্খুনো.

ততোতি আপত্তিপটিচ্ছন্নদিৰসতো. কুক্কুচ্চৰিনোদনত্থাযাতি আপত্তিপটিচ্ছন্নদিৰসেন সমং পরিৰসিতব্বং নুখো, ন নুখোতি কুক্কুচ্চস্স ৰিনোদনত্থায. পরিৰুত্থত্তাতি পরিৰসিতত্তা. সোতি পরিৰুত্থো ভিক্খু. ইদন্তি দাতব্বমানত্তং. ন্তি পটিচ্ছন্নমানত্তং. ছারত্তন্তি ছরত্তিযো সমাহটাতি ছারত্তং, সমাহারে দিগু. ‘‘ছরত্ত’’ন্তি ৰত্তব্বে সুখুচ্চারণত্থং ছকারস্স দীঘং কত্ৰা এৰং ৰুত্তং, অচ্চন্তসংযোগে চেতং উপযোগৰচনং.

অপ্পটিচ্ছন্নাপত্তিং দাতুং ৰট্টতীতি সম্বন্ধো. ইমিনা হেট্ঠা ৰুত্তং পটিচ্ছন্নমানত্তং ইমস্মিং পটিচ্ছন্নমানত্তে সমোধানেত্ৰাপি দাতুং ৰট্টতীতি দস্সেতি. এৰং সন্তেপি মূলমানত্তং পটিচ্চ পটিচ্ছন্নমানত্তন্তি ৰুচ্চতি. কথং দাতুং ৰট্টতীতি যোজনা.

অস্সাতি মানত্তং যাচন্তস্স. তদনুরূপন্তি তস্স যাচনস্স অনুরূপং. সচে পটিচ্ছন্না দ্ৰেতি এত্থ দ্ৰেতি নিদস্সনমত্তং ততো অতিরেকম্পি গহেতব্বত্তা. সব্বত্থাতি সব্বেসু একবহূসু. তদনুরূপমে ৰাতি তস্স মানত্তদানস্স অনুরূপমেৰ. ইধ পনাতি পটিচ্ছন্নমানত্তে পন. ইতীতিআদি নিগমনং. যং মানত্তং দিয্যতীতি যোজনা. এত্থাতি পটিচ্ছন্নমানত্তে.

অৰসেসাতি অপ্পটিচ্ছন্নপরিৰাসপটিচ্ছন্নপরিৰাসেহি অৰসেসা. তত্থাতি অৰসেসেসু দ্ৰীসু পরিৰাসেসু. অধম্মিকমানত্তচারাৰসানে অনুঞ্ঞাতপরিৰাসোতি সম্বন্ধো. কিস্মিং ৰত্থুস্মিং অনুঞ্ঞাতোতি আহ ‘‘ইমস্মিং ৰত্থুস্মি’’ন্তি. এসাতি সুদ্ধন্তো, দাতব্বোতি সম্বন্ধো. এতন্তি জাননাজাননং.

তত্থাতি দ্ৰীসু সুদ্ধন্তেসু, চূল়সুদ্ধন্তোতি ৰুচ্চতীতি সম্বন্ধো. যোতি ভিক্খু, ৰদতীতি সম্বন্ধো. আরোচিতদিৰসতোতি আপত্তিআরোচিতদিৰসতো.

ন্তি চূল়সুদ্ধন্তং, পরিৰসন্তেন পরিৰসিতব্বন্তি সম্বন্ধো. অগ্গহেসীতি পরিৰাসং অগ্গহেসি. অঞ্ঞন্তি গহিতমাসতো অঞ্ঞং. ‘‘পরিৰাসদানকিচ্চং নত্থী’’তি ইমিনা পরিৰাসগহণকিচ্চম্পি নত্থীতি দস্সেতি গণ্হন্তস্সেৰ দাতব্বত্তা, দেন্তস্সেৰ গহেতব্বত্তা ৰা. উদ্ধম্পি আরোহতীতি পরিৰাসগহণকালতো অঞ্ঞম্পি কালং পরিৰসিতব্বত্তা উদ্ধম্পি আরোহতি. হেট্ঠাপি ওরোহতীতি পরিৰাসগহণকালতো ঊনম্পি কালং পরিৰসিতব্বত্তা হেট্ঠাপি ওরোহতি. ইদন্তি আরোহনোরোহনং. তস্সাতি সুদ্ধন্তপরিৰাসস্স. একমেৰ পটিচ্চ দ্ৰে, তিস্সো, সম্বহুলা ৰা ভৰন্তীতি আহ ‘‘একং ৰিনা সম্বহুলানং অভাৰতো’’তি.

এৰং চূল়সুদ্ধন্তং দস্সেত্ৰা মহাসুদ্ধন্তং দস্সেন্তো আহ ‘‘যো পনা’’তিআদি. ন্তি মহাসুদ্ধন্তং. যাৰ যত্তকো উপসম্পদদিৰসো হোতি, তাৰ তত্তকং কালন্তি যোজনা. উদ্ধং নারোহতীতি উদ্ধং আরোহনকালস্স অভাৰতো উদ্ধং ন আরোহতি. এত্থাতি সুদ্ধন্তপরিৰাসে. অযং সুদ্ধন্তপরিৰাসো নামাতি নিগমনং.

তত্থাতি তিৰিধেসু সমোধানপরিৰাসেসু. ‘‘ওধুনিত্ৰা সমোদহিত্ৰা দাতব্বপরিৰাসো’’তি ইমিনা ওধুনিত্ৰা সমোধানেত্ৰা দাতব্বো পরিৰাসো ওধানসমোধানোতি ৰচনত্থং দস্সেতি, ‘‘পরিৰাসো’’তি ইমিনা তদ্ধিতণপচ্চযস্স সরূপং দস্সেতি. এত্থ চ অৰধুনিযতে, অৰধুনিতব্বন্তি ৰা ওধানং, সং একতো ওদহীযতে সম্পিণ্ডীযতে, উদহিযতি সম্পিণ্ডিযতীতি ৰা সমোধানন্তি অৰযৰৰচনত্থো কাতব্বো. ‘‘মক্খেত্ৰা’’তি ইমিনা ধুধাতুযা পপ্পোটনধংসনধোৰনানি দস্সেতি. সোতি ওধানসমোধানো, আগতোতি সম্বন্ধো.

এত্থাতি ওধানসমোধানে. যোতি ভিক্খু, পটিচ্ছাদেতীতি সম্বন্ধো. পরিৰসন্তো ৰা মানত্তারহো ৰা মানত্তং চরন্তো ৰা অব্ভানারহো ৰা যো ভিক্খূতি যোজনা. ‘‘পুরিমায আপত্তিযা’’তি পদং ‘‘সমা ৰা’’তি পদে সহাদিযোগো. ‘‘ঊনতরা’’তিপদে ৰিভত্তিঅপাদানং, অনুমেয্যৰিসযঅপাদানং ৰা. ‘‘অদিৰসে কত্ৰা’’তি ইমিনা ওধুনিত্ৰাতি এত্থ ধুধাতুযা যথাৰুত্তত্থেযেৰ দস্সেতি. ঊনকপক্খপটিচ্ছন্নাতি পক্খতো ঊনকেন পটিচ্ছন্না. এতেনুপাযেনাতি পক্খে ৰুত্তেন এতেন উপাযেন.

তত্থাতি মূলাপত্তিতো অতিরেকপটিচ্ছন্নে. আৰি কারাপেত্ৰাতি মূলাপত্তিতো অন্তরাপত্তিযা পটিচ্ছন্নভাৰং আৰি কারাপেত্ৰা. এত্থাতি আপত্তিপটিচ্ছন্নে. পমাণন্তি কারণং. যাতি আপত্তি. তত্থাতি মূলভাৰেন কত্তব্বাযং মূলিআপত্তিযং. ইতরন্তি মূলিভাৰেন কত্তব্বং মূলাপত্তিং. সমোধাযাতি সমোদহিত্ৰা. পক্খিপিত্ৰাতি অত্থো.

একা ৰা যা আপত্তি সব্বচিরপটিচ্ছন্না হোতীতি যোজনা. সব্বচিরপটিচ্ছন্নাযোতি সব্বাসং আপত্তীনং চিরেন পটিচ্ছন্নাযো. তাসন্তি আপত্তীনং. অগ্ঘেনাতি পরিচ্ছেদেন. অগ্ঘসদ্দো হেত্থ পরিচ্ছেদত্থৰাচকো. অভিধানে (অভিধানপ্পদীপিকাযং ১০৪৮ গাথাযং) ৰুত্তং ‘‘অগ্ঘো মুল্যে চ পূজনে’’তি. এত্থ ‘‘মুল্যে চা’’তি পদস্স মূলপরিচ্ছেদেতি অত্থো দট্ঠব্বো. তমেৰত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘তাসং রত্তিপরিচ্ছেদৰসেনা’’তি. ইমেহি পদেহি অগ্ঘেন রত্তিপরিচ্ছেদেন সমোধানেত্ৰা দাতব্বো পরিৰাসো অগ্ঘসমোধানোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. এত্থ চ ‘‘সব্বচিরপটিচ্ছন্নাযো’’তি ৰুত্তত্তা কিঞ্চাপি কোটিঅত্থৰাচকো ততিযক্খরেন পাঠো যুত্তো ৰিয দিস্সতি. তথাপি সো পাঠো ন গহেতব্বো. কস্মা? বহূসু পাল়িপোত্থকেসু, অট্ঠকথাপোত্থকেসু চ অলিখিতত্তা. বহূসু হি পোরাণপোত্থকেসু চতুত্থক্খরেন পাঠোযেৰ লিখিতো, তস্মা সো পাঠোযেৰ গহেতব্বো, ন অঞ্ঞোতি দট্ঠব্বং. সোতি অগ্ঘসমোধানো. আগতোযেৰাতি সম্বন্ধো.

যস্স পনাতি ভিক্খুস্স, পটিচ্ছন্নাতি সম্বন্ধো. সব্বন্তি সকলং. আপত্তিসহস্সগাথায –

দসসতং আপত্তিযো রত্তিসতং ছাদযিত্ৰানাতি যোজনা. ইমিনা নযেনপি অগ্ঘসমোধানোতি এত্থ অগ্ঘসদ্দস্স চতুত্থক্খরেন পাঠস্স যুত্তভাৰো ৰেদিতব্বো. অগ্ঘেন দসরত্তিপরিচ্ছেদেন সমোধায দাতব্বো অগ্ঘসমোধানো.

যো পরিৰাসো নানাৰত্থুকাযো আপত্তিযো একতো কত্ৰা দিয্যতি, অযং পরিৰাসো মিস্সকসমোধানো নামাতি যোজনা. এত্থ ৰত্থুৰসেন মিস্সকা আপত্তিযো সমোধানেত্ৰা দাতব্বো পরিৰাসো মিস্সকসমোধানোতি ৰচনত্থো কাতব্বো. তত্রাতি মিস্সকসমোধানে. তদনুরূপাযাতি তস্স যাচনস্স অনুরূপায.

এত্থ চাতি মিস্সকসমোধানে চ, কাতুং ৰট্টতীতি সম্বন্ধো.

‘‘পক্খমানত্তঞ্চ …পে… কথযিস্সামা’’তি যং ৰচনং ৰুত্তং, তস্স ৰচনস্স ওকাসোতি যোজনা. তং পনাতি পক্খমানত্তং পন. ‘‘অড্ঢমাসমেৰ দাতব্ব’’ন্তি ইমিনা পক্খমেৰ দাতব্বং মানত্তং পক্খমানত্তন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. হীতি সচ্চং. তং পনাতি পক্খমানত্তং পন, দাতব্বন্তি সম্বন্ধো. অত্তনো সীমন্তি অত্তনো ৰিহারসীমং, মহাসীমন্তি অত্থো. সোধেত্ৰাতি সব্বাসং হত্থপাসনযনৰসেন, ছন্দারহানং ছন্দনযনৰসেন, সীমতো বহিকরণৰসেন চ সোধেত্ৰা. চতুৰগ্গগণন্তি চতুৰগ্গসঙ্ঘং. গণোতি চেত্থ সঙ্ঘোযেৰাধিপ্পেতো.

তত্রাতি ‘‘যোজনা কাতব্বা’’তি ৰচনে. মুখমত্তদস্সনন্তি উপাযমত্তদস্সনং, আদিমত্তদস্সনং ৰা. ‘‘আপন্নায ভিক্খুনিযা’’তি পদং ‘‘এৰমস্স ৰচনীযো’’তি পদে কত্তা, ‘‘যাচাপেত্ৰা’’তি পদে কারিতকম্মং. ‘‘ব্যত্তায ভিক্খুনিযা’’তি পদং ‘‘ঞাপেতব্বো’’তি পদে কারিতকত্তা, ‘‘সঙ্ঘো’’তি পদং তত্থেৰ কারিতকম্মং. ‘‘এতং কারণ’’ন্তি ধাতুকম্মং অজ্ঝাহরিতব্বং. তব্বপচ্চযেন কারিতকম্মমেৰ ৰুত্তং. ঞাপেতব্বাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘সুণাতু মে’’তিআদি.

নিক্খিত্তৰত্তন্তি করণত্থে চেতং উপযোগৰচনং. নিক্খিত্তৰত্তেনাতি হি অত্থো. তত্থেৰাতি মাল়কসীমাযমেৰ. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. অস্সাতি মানত্তচারিকায ভিক্খুনিযা. তত্রাতি তস্মা কত্তব্বৰিনযকম্মভাৰতোতি অত্থো. নোতি অম্হাকং, সন্তিকন্তি সম্বন্ধো. চতূহি পকতত্তভিক্খুনীহি নিসীদিতব্বন্তি সম্বন্ধো. গামূপচারতো দ্ৰে লেড্ডুপাতে অতিক্কমিত্ৰাতি ইদং ভিক্খুনীৰিহারূপচারাতিক্কমং সন্ধায ৰুত্তং. ৰিহারূপচারতোপীতি ভিক্খুৰিহারূপচারতোপি. তত্থাতি ভিক্খুনীনং নিসিন্নট্ঠানং. কুরুন্দিমহাপচ্চরীসু পন ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. ৰিহারস্স চাতি ভিক্খুৰিহারস্স চ. গামস্স উপচারং মুঞ্চিতুং ৰট্টতীতি ন ৰুত্তন্তি যোজনা. তস্মা গামূপচারেপি নিসীদিতুং ৰট্টতীতি অধিপ্পাযো.

তায ভিক্খুনিযা আরোচেতব্বন্তি সম্বন্ধো.

তত্থেৰাতি ভিক্খুনীনং নিসীদনট্ঠানেযেৰ. ঠানন্তি ভিক্খূনং ঠানং. এতীতি আগচ্ছতি. পগেৰাতি পাতোযেৰ. তাযাতি মানত্তচারিনিযা.

অনিক্খিত্তৰত্তায পন ভিক্খুনিযাতি সম্বন্ধো. অজাননপচ্চযাতি অজাননকারণা. ন্তি ৰচনং. পারিৰাসিকৰত্তাদীনন্তি আদিসদ্দেন আগন্তুকৰত্তপূরণনিস্সযপটিপ্পস্সদ্ধাদযো সঙ্গণ্হাতি. যুত্ততরং দিস্সতীতি যুত্ততরং হুত্ৰা দিস্সতি. ইমিনা অনিক্খিত্তৰত্তভিক্খুনা ৰিয ভিক্খুনিযাপি অন্তোউপচারসীমগতানংযেৰ আরোচেতব্বং, ন গামে ঠিতানম্পি গন্ত্ৰা আরোচেতব্বন্তি দীপেতি. উপোসথেতি উপোসথদিৰসে. এসেৰ নযো পৰারণাযপি. দেৰসিকন্তি দিৰসে দিৰসে. তস্মিং গামেতি ভিক্খুনীনং ৰসনগামে. অঞ্ঞত্রাতি ভিক্খুনীনং ৰসনগামতো অঞ্ঞস্মিং গামে. তত্রাতি ভিক্খুনীনং ৰসনগামং. দস্সেত্ৰাতি ভিক্খুনীনং দস্সেত্ৰা. তাযাতি মানত্তচারিনিযা. ৰিহারন্তি ভিক্খূনং ৰিহারং. উপচারসীমাযাতি উপচারসীমতো বহীতি সম্বন্ধো. অযন্তি মানত্তচারিনী.

ৰীসতি গণো ইমস্সাতি ৰীসতিগণো, সঙ্ঘো, তস্মিং. মানত্তং চরমানা ভিক্খুনীতি যোজনা. ইদং পক্খমানত্তং নামাতি ইদং পুব্বৰচনস্স নিগমৰসেন পরৰচনস্স কথনত্থায ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং.

তত্থাতি তিৰিধেসু মানত্তেসু. যদেতং মানত্তং অনুঞ্ঞাতন্তি সম্বন্ধো. পরতোতি পরস্মিং. পরিৰাসং পরিৰসন্তস্স মূলাযপটিকস্সিতস্স উদাযিত্থেরস্স অনুঞ্ঞাতন্তি সম্বন্ধো. আপজ্জিত্ৰাতি আপজ্জনতো. ইদন্তি মানত্তং ৰুচ্চতীতি সম্বন্ধো. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. ওধানসমোধানন্তি এত্থ ৰচনত্থো হেট্ঠা ৰুত্তোযেৰ. তম্পীতি কুরুন্দিযং ৰুত্তৰচনম্পি.

ন্তি অগ্ঘসমোধানমিস্সকসমোধানং, দাতব্বন্তি সম্বন্ধো. এত্তাৰতাতি এতপরিমাণেন ৰচনক্কমেন, ‘‘অযঞ্হি ইধ অধিপ্পেতো পরিৰাসো নামা’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) ৰচনতো পট্ঠায যাৰ ‘‘যোজেত্ৰা দাতব্ব’’ন্তি ৰচনং, তাৰ ৰচনক্কমেনাতি অত্থো. ‘‘তেন হি ভিক্খৰে…পে… দস্সেস্সামা’’তি যং ৰচনং ৰুত্তন্তি যোজনা. ‘‘অত্থতো’’তি ইমিনা সদ্দোপি গহেতব্বো অৰিনাভাৰতো.

পটিচ্ছন্নপরিৰাসকথা

১০২. যা পাল়ি ৰুত্তাতি সম্বন্ধো.

১০৮. ততোতি পাল়িতো. তং আপত্তিন্তি তং অন্তরাপত্তিং. অস্সাতি ভিক্খুস্স. নিক্খিত্তৰত্তো ভিক্খূতি সম্বন্ধো, হুত্ৰাতি ৰা. সোতি ভিক্খু, ঠিতো হুত্ৰাতি সম্বন্ধো. তস্সা আপত্তিযাতি তস্সা অন্তরাপত্তিযা. পটিচ্ছন্না হোতীতি অন্তরাপত্তিপি পটিচ্ছন্না হোতি. তস্মিম্পীতি মূলায পটিকস্সনেপি. মক্খিতাতি পিসিতা, ধংসিতা ৰা. মক্খিযন্তি পিসিযন্তি, ধংসিযন্তীতি ৰা মক্খিতা, পরিৰুত্থদিৰসা. ততোতি পাল়িতো পরন্তি সম্বন্ধো. পরতোপি এসেৰ নযো. এৰন্তিআদি নিগমনং. পটিচ্ছন্নৰারে দস্সিতা হোন্তীতি সম্বন্ধো.

সমোধানপরিৰাসকথা

১২৫. ততোতি পটিচ্ছন্নৰারতো, পরং দস্সিতন্তি সম্বন্ধো. এত্থ চাতি এতস্মিং ৰারে চ. যস্মাতি যস্মা কারণা, যেন কারণেন ৰা. তেনেৰাতি তেনেৰ কারণেন, তস্মা কারণা ৰা, ‘‘মূলায…পে… দেতূ’’তি ৰুত্তন্তি যোজনা. তস্মা সব্বে মক্খিতাৰ হোন্তীতি যোজনা. ততোতি ৰারতো পরং নিট্ঠাপিতন্তি সম্বন্ধো.

অগ্ঘসমোধানপরিৰাসকথা

১৩৪. ততোতি ৰারতো পরং দস্সিতোতি সম্বন্ধো. ততোতি ৰারতো পরং পাল়ি ঠপিতাতি সম্বন্ধো. লজ্জিধম্মে ৰা উপ্পন্নেতি সম্বন্ধো. ন্তি কম্মং. ততোতি ৰারতো পরং তথেৰ পাল়ি ঠপিতাতি সম্বন্ধো.

১৩৮. ততোতি ৰারতো পরং পুরিমনযেনেৰ পাল়ি ঠপিতাতি সম্বন্ধো.

সুদ্ধন্তপরিৰাসাদিকথা

১৫৬. ততোতি ৰারতো পরং সুদ্ধন্তপরিৰাসো দস্সিতোতি সম্বন্ধো.

১৬০. ততোতি পাল়িতো পরং পাল়ি ঠপিতাতি সম্বন্ধো.

১৬৫. তত্থাতি পাল়িযং. অন্তরা…পে… অপ্পটিচ্ছন্নাযোতিআদীসু অত্থো দট্ঠব্বোতি সম্বন্ধো.

১৬৬. পচ্ছিমস্মিং আপত্তিক্খন্ধেতি এত্থ আপত্তিক্খন্ধস্স ভেদভাৰতো কিং ‘‘পচ্ছিমস্মিং আপত্তিক্খন্ধে’’তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘একোৰ সো আপত্তিক্খন্ধো’’তি. অথ কস্মা ‘‘পচ্ছিমস্মিং আপত্তিক্খন্ধে’’তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘পচ্ছা ছাদিতত্তা পনা’’তিআদি. এত্থ পনসদ্দো গরহত্থৰাচকো, তথাপীতি হি অত্থো. একোপি আপত্তিক্খন্ধো পচ্ছা ছাদিতত্তা পচ্ছিমস্মিং আপত্তিক্খন্ধেতি ৰুত্তন্তি অধিপ্পাযো.

১৮০. ‘‘ৰৰত্থিতা সম্ভিন্না’’তি এতং ৰচনন্তি যোজনা.

৮. দ্ৰেভিক্খুৰারএকাদসকাদিকথা

১৮১. ততোতি পাল়িতো পরং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. তত্থাতি পাল়িযং. মিস্সকন্তি এত্থ কেহি মিস্সকন্তি আহ ‘‘থুল্লচ্চযাদীহি মিস্সক’’ন্তি.

১৮৪. ততোতি পাল়িতো পরং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. তত্থাতি ‘‘ইধ পন ভিক্খৰে’’তিআদিপাঠে. তঞ্চাতি ‘‘ইধ পন ভিক্খৰে’’তিআদিৰচনঞ্চ ইতো পুব্বে অৰুত্তং সব্বং ৰচনঞ্চাতি যোজনা.

ইতি সমুচ্চযক্খন্ধকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

৪. সমথক্খন্ধকং

১. সম্মুখাৰিনযকথা

১৮৬-৭. সমথক্খন্ধকে এৰমত্থো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. ছ মাতিকাপদানীতি ৰাক্যম্পি সমাসোপি যুত্তোযেৰ. তত্থ সমাসো পন অসমাহারদিগুযেৰ. ‘‘নিক্খিপিত্ৰা’’তি পদং ‘‘ৰুত্তো’’তি পদে পুব্বকালকিরিযাৰিসেসনং, তুল্যত্থো ৰা. ৰিত্থারোতি ৰিভঙ্গো. তত্থাতি ৰিভঙ্গে. সঞ্ঞাপেতীতি এত্থ সঞ্ঞং কত্ৰা জানাপেতীতি অত্থং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘পরিতোসেত্ৰা জানাপেতী’’তি. ইমিনা সংপুব্বো ঞাধাতু পরিতোসনত্থং অন্তোকত্ৰা অৰবোধনত্থো হোতীতি দস্সেতি. কারণপতিরূপকানীতি কারণস্স পটিভাগানি. নিজ্ঝাপেতীতি এত্থ ঝেধাতু ওলোকনত্থোতি আহ ‘‘ওলোকেতী’’তি. যথাতি যেনাকারেন, করিযমানেতি সম্বন্ধো. সোতি ধম্মৰাদী. পরতোপি এসেৰ নযো. ‘‘পুনপ্পুন’’ন্তি ইমিনা অনুপেক্খতীতি এত্থ অনুসদ্দো ন উপচ্ছিন্নত্থোতি দস্সেতি. পেক্খতি অনুপেক্খতীতি এত্থ ইক্খধাতু ‘‘দস্সেতি অনুদস্সেতী’’তি এত্থ দিসধাতুযা সদিসত্থোতি আহ ‘‘দস্সেতি…পে… পরিযাযৰচনানী’’তি. তেসঞ্ঞেৰাতি ‘‘পেক্খতি অনুপেক্খতী’’তি পদানঞ্ঞেৰ. পরিযাযৰচনানীতি ৰেৰচনসদ্দা অত্থে পরিব্যত্তিং অযন্তি গচ্ছন্তি ইমেহীতি পরিযাযানি, তানিযেৰ ৰচনানি পরিযাযৰচনানি. সোতি অধম্মৰাদী. মোহেত্ৰাতি ধম্মৰাদীপুগ্গলাদিং মোহাপেত্ৰা.

১৮৮. ধম্মৰাদী পুগ্গলো দস্সেতীতি সম্বন্ধো. অমোহেত্ৰাতি অধম্মৰাদীপুগ্গলাদিং অমোহাপেত্ৰা, অৰিপরীতং জানাপেত্ৰাতি অত্থো.

২. সতিৰিনযকথা

১৯৫. পরম্মুখং ৰিনেতি ৰিনাসেতীতি ৰিনযো, পরম্মুখং ৰিনেতি ৰিনাসেতি অনেনাতি ৰা ৰিনযো, ৰিনযকম্মং. সঙ্ঘধম্মৰিনযপুগ্গলসম্মুখানং দাতব্বো ৰিনযো সম্মুখাৰিনযো. পঞ্চিমানীতি এত্থ পঞ্চন্নং সরূপং দস্সেন্তো আহ ‘‘সুদ্ধস্সা’’তিআদি. অনুৰদিতস্স দানন্তি সম্বন্ধো. এতানীতি পঞ্চ অঙ্গানি. ‘‘একেকঅঙ্গৰসেন ন লব্ভন্তী’’তি ইমিনা সমুদাযৰাক্যনিব্বত্তিভাৰতো পঞ্চঙ্গৰসেনেৰ লব্ভন্তীতি দস্সেতি. দেসনামত্তমেৰেতন্তি ‘‘পঞ্চিমানী’’তি এতং ৰচনং দেসনামত্তমেৰ, ন অৰযৰৰাক্যনিব্বত্তিৰচনন্তি অধিপ্পাযো. ধম্মন্তি ভূতং. এত্থাতি ‘‘পঞ্চিমানি ভিক্খৰে’’তিআদিৰচনে. তত্থ চাতি ‘‘পঞ্চিমানি ভিক্খৰে’’তিআদিৰচনে চ. অনুৰদন্তীতি এত্থ অনুদ্ধংসনেন ৰদন্তীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘চোদেন্তী’’তি. অযং পন সতিৰিনযো দাতব্বোতি সম্বন্ধো. অনাগামিনোপীতি পিসদ্দো সম্ভাৰনে, সকদাগামিআদিকে পন কা নাম কথাতি দস্সেতি. সো চ খোতি সতিৰিনযো চ. চোদিযমানেযেৰাতি চোদিযমানস্সেৰ, অযমেৰ ৰা পাঠো. তস্মিন্তি সতিৰিনযস্মিং দিন্নেতি সম্বন্ধো. অচোদিতত্তা কথা ন রূহতীতি আহ ‘‘চোদেন্তোপী’’তিআদি. আপজ্জতীতি চোদকো আপজ্জতি. চোদনাদিঅসারুপ্পে ৰিনেতি ৰিনাসেতীতি ৰিনযো, ৰিনেতি ৰিনাসেতি অনেনাতি ৰা ৰিনযো, ৰিনযকম্মং. সতিৰেপুল্লপত্তস্স দাতব্বো ৰিনযো সতিৰিনযো.

৩. অমূল়্হৰিনযকথা

১৯৬. ভাসিতপরিকন্তন্তি এত্থ ভাসিতপরিকন্তসদ্দানং করণাপেক্খত্তা ৰিসুং করণং দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰাচায ভাসিতং, কাযেন পরিকন্ত’’ন্তি. ‘‘পরিক্কমেত্ৰা কত’’ন্তি ইমিনা পরিকমতীতি পরিকন্তং, পরিকন্তং হুত্ৰা কতং পরিকন্তন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. পরিক্কমেত্ৰাতি অতিক্কমিত্ৰা. সরতাযস্মাতি এত্থ উকারলোপসন্ধিং দস্সেন্তো আহ ‘‘সরতু আযস্মা’’তি. ‘‘এৰরূপিযা আপত্তিযা’’তি ইমিনা আপজ্জিতাতি এত্থ তুপচ্চযযোগভাৰতো কম্মত্থছট্ঠিযাপি সম্ভৰভাৰং দস্সেতি. তুপচ্চযযোগে কম্মত্থছট্ঠী অনিচ্চং হোতি, তস্মা পাল়িযং ‘‘এৰরূপিযা আপত্তিযা’’তি কম্মত্থছট্ঠীভাৰেন অৰত্ৰা ‘‘এৰরূপিং আপত্তি’’ন্তি কম্মত্থদুতিযাভাৰেন ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. তস্সাতি ‘‘আপজ্জিত্ৰা’’তি পাঠস্স. ‘‘পঠমং পচ্ছা’’তি পদেহি অধিপ্পাযত্থং দস্সেতি. চোদকস্স কথং ৰিনেতি ৰিনাসেতীতি ৰিনযো, চোদকস্স কথং ৰিনেতি ৰিনাসেতি অনেনাতি ৰা ৰিনযো. পঠমং মূল়্হভাৰং উপগন্ত্ৰা পচ্ছা অমূল়্হস্স দাতব্বো ৰিনযো অমূল়্হৰিনযো.

৪. পটিঞ্ঞাতকরণকথা

২০০. পটিজানিযতে, পটিজাননং ৰা পটিঞ্ঞা, তায কারেতব্বং.

৫. যেভুয্যসিকাকথা

২০২. যেভুয্যসিকাতি এত্থ যেভুয্যেন পৰত্তা যেভুয্যসিকা, ধম্মৰাদীনং যেভুয্যতাসম্পাদিকা কিরিযাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘যস্সা কিরিযাযা’’তিআদি. তত্থ যস্সা কিরিযাযাতি যস্সা যেভুয্যতাসম্পাদিকায কিরিযায. এসাতি যেভুয্যতাসম্পাদিকা কিরিযা.

২০৪. ওরমত্তকন্তি এত্থ ওরসদ্দো চ মত্তসদ্দো চ সমূহং কত্ৰা পরিত্তৰাচকো অপ্পমত্তৰাচকোতি আহ ‘‘পরিত্তং অপ্পমত্তক’’ন্তি. ‘‘ভণ্ডনমত্তমেৰা’’তি ইমিনা ন মহন্তং ৰিৰাদাধিকরণং হোতীতি দস্সেতি. ন চ গতিগতন্তি এত্থ চিরকালভাৰং ন চ গতন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘দ্ৰে তযো…পে… অৰিনিচ্ছিত’’ন্তি. তত্থ তত্থেৰাতি তস্মিং তস্মিং ৰিৰাদাধিকরণজাতআৰাসে এৰ, ন চ সরিতসারিতপদানং সুদ্ধকারিতকিরিযভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘সযং সরিতং ৰা অঞ্ঞেহি সারিতং ৰা ন হোতী’’তি. তেহি ভিক্খূহীতি ৰিৰাদকারকেহি ভিক্খূহি. ‘‘সলাকং গাহেন্তো’’তি ইমিনা ‘‘জানাতী’’তি পদস্স কত্তারং দস্সেতি. ইমিনা নীহারেনাতি ইমিনা কারণেন. অপি নামাতি ইমিনা অপ্পেৰনামসদ্দো অপিনামপরিযাযোতি দস্সেতি. অস্সূতি ভৰেয্যুং. ইমিনা ‘‘পাল়িযং অধম্মৰাদী বহুতরা ভৰেয্যুং, অপ্পেৰ নাম সাধূ’’তি যোজনানযং দস্সেতি. ‘‘অযমস্স অজ্ঝাসযো হোতী’’তি ইমিনা পাঠসেসং দস্সেতি. অস্সাতি সলাকগাহস্স. দ্ৰীসুপীতি ‘‘জানাতি সঙ্ঘো ভিজ্জিস্সতী’’তি চ ‘‘অপ্পেৰ নাম সঙ্ঘো ভিজ্জেয্যা’’তি চ দ্ৰীসুপি পদেসু.

‘‘অধম্মেন গণ্হন্তী’’তি এত্থ ‘‘গণ্হন্তী’’তি কিরিযাপদস্স অধম্মৰাদিনো এৰ কত্তা নামাতি আহ ‘‘অধম্মৰাদিনো’’তি. ‘‘দ্ৰে ধম্মৰাদিনো’’তি ইমিনা ‘‘ৰগ্গা গণ্হন্তী’’তি এত্থ ‘‘গণ্হন্তী’’তি কিরিযাপদস্স ধম্মৰাদিনো এৰ কত্তা নামাতি দস্সেতি. ন চ যথাদিট্ঠিযা গণ্হন্তীতি এত্থ ধম্মৰাদিনো হুত্ৰা ধম্মৰাদিসলাকং অগ্গহেত্ৰা অধম্মৰাদিসলাকস্স গহণং ন চ যথাদিট্ঠিযা গণ্হন্তি নামাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘ধম্মৰাদিনো হুত্ৰা’’তিআদি. পটিৰত্তেত্ৰাতি ইমমেৰত্থং পটিসেধেত্ৰা. ‘‘পরিৰত্তেত্ৰা’’তিপি পাঠো, হেট্ঠুপরিযাযং কত্ৰাতি অত্থো. তেতি ধম্মৰাদিনো. এত্থাতি সমথক্খন্ধকে.

৬. তস্সপাপিযসিকাকথা

২০৭. অসুচীতি এত্থ নত্থি সুচীনি কাযৰচীকম্মানি এতস্সাতি অসুচীতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অসুচীহি কাযৰচীকম্মেহি সমন্নাগতো’’তি. এসেৰ নযো অলজ্জীতি এত্থাপি. সানুৰাদোতি এত্থ অনুৰাদউপৰাদসদ্দানং পরিযাযত্তা ৰুত্তং ‘‘সউপৰাদো’’তি. ইতি পঞ্চাতি ইমানি পঞ্চ অঙ্গানি. এত্থাতি তস্সপাপিযসিককম্মে. ইদন্তি কম্মং ৰুচ্চতীতি সম্বন্ধো. হীতি ৰিত্থারো. যো পুগ্গলো পাপিযোতি যোজনা. পাপুস্সন্নতাযাতি লামকুস্সন্নতায. ইমিনা অযঞ্চ পাপো অযঞ্চ পাপো, অযমিমেসং ৰিসেসেন পাপোতি পাপিযোতি চ পাপানং অতিসযেন পাপোতি পাপিযোতি চ ৰচনত্থো দস্সিতো. তস্সাতি পুগ্গলস্স. ইমিনা তস্স পাপিযস্স কত্তব্বং তস্সপাপিযসিকং, তমেৰ কম্মং তস্সপাপিযসিককম্মন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. কেসুচি পোত্থকেসু যকারে দ্ৰেভাৰো অত্থি, সো অযুত্তোযেৰ. ‘‘যেভুয্যসিকা’’তি এত্থ যকারে দ্ৰেভাৰস্স দস্সনতো এত্থাপি দ্ৰেভাৰো যুত্তো ভৰেয্যাতি লিখন্তীতি দট্ঠব্বং.

৭. তিণৰত্থারকাদিকথা

২১২. কক্খল়তায ৰাল়তাযাতি এত্থ কক্খল়স্স ভাৰো কক্খল়তা, ৰাল়স্স ভাৰো ৰাল়তাতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘কক্খল়ভাৰায চেৰ ৰাল়ভাৰায চা’’তি. ইমিনা তাপচ্চযস্স সমূহত্থঞ্চ স্ৰত্থঞ্চ পটিক্খিপতি. ‘‘কক্খল়তায ৰাল়তাযা’’তি ব্যঞ্জনতোযেৰ নানং, ন অত্থতো. ভেদাযাতি এত্থ অঞ্ঞস্স ভেদং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘সঙ্ঘভেদাযা’’তি. গিলানেপীতি পিসদ্দো অঞ্ঞে পন কা কথাতি দস্সেতি. তত্থেৰাতি অধিকরণৰূপসমট্ঠানেযেৰ. ‘‘একতো’’তি ইমিনা একজ্ঝন্তি পদস্স ‘‘একতো’’তি পদেন সমানতং দস্সেতি, একসদ্দতো জ্ঝপচ্চযো চ তোপচ্চযো চ ৰিসেসো, ‘‘তিণৰত্থারকসদিসত্তা’’তি ইমিনা সদিসূপচারং দস্সেতি. তিণেহি অৰত্থরিতব্বন্তি তিণৰত্থারং, গূথমুত্তং, তিণৰত্থারমিৰ তিণৰত্থারকং. এত্থ অধিকরণমেৰ মুখ্যতো লব্ভতি, সমথো পন ফলূপচারতো, সদিসত্থে কপচ্চযো. তমেৰত্থং পাকটং করোন্তো আহ ‘‘যথা হী’’তিআদি. ঘট্টিযমানং গূথং ৰা মুত্তং ৰাতি যোজনা. ‘‘ঘট্টিযমান’’ন্তি পদং হেতুঅন্তোগধৰিসেসনং, ‘‘বাধতী’’তি ইমিনা সম্বন্ধিতব্বং. সুপ্পটিচ্ছাদিতস্স পন অস্স গূথমুত্তস্সাতি যোজনা. ‘‘সুপ্পটিচ্ছাদিতস্সা’’তি পদম্পি হেতুঅন্তোগধৰিসেসনমেৰ, ‘‘ন বাধতী’’তি ইমিনা সম্বন্ধিতব্বং. যং অধিকরণং সংৰত্ততীতি সম্বন্ধো. মূলানুমূলন্তি মূলঞ্চ অনুমূলঞ্চ মূলানুমূলং. ন্তি অধিকরণং. ইমিনা কম্মেনাতি তিণৰত্থারককম্মেন. গূথং তিণেহি পটিচ্ছন্নং সুৰূপসন্তং হোতি ৰিয তিণৰত্থারকেন পটিচ্ছন্নং সুৰূপসন্তং হোতীতি যোজনা. ইতীতি তস্মা.

২১৩. থুল্লৰজ্জন্তি এত্থ থুল্লচ্চযস্সাপি থুল্লৰজ্জত্তা ইধ পারাজিকসঙ্ঘাদিসেসমেৰাধিপ্পেতন্তি আহ ‘‘পারাজিকঞ্চেৰ সঙ্ঘাদিসেসঞ্চা’’তি. গিহিপটিসংযুত্তন্তি এত্থ গিহীনং পটিসংযুত্তং গিহিপটিসংযুত্তন্তি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘গিহীন’’ন্তিআদি. ‘‘হীনেনা’’তি পদং ‘‘খুংসনৰম্ভন’’ ইতি পদেনেৰ সম্বন্ধিতব্বং. ধম্মিকপটিস্সৰেসূতি নিমিত্তত্থে ভুম্মৰচনং.

২১৪. কম্মৰাচাপরিযোসানে ৰুট্ঠিতা হোন্তীতি সম্বন্ধো. তত্থাতি অধিকরণৰূপসমট্ঠানে. অঞ্ঞাৰিহিতাপীতি অধিকরণৰিনিচ্ছযতো অঞ্ঞস্মিং ঠানে চিত্তং আৰিহিতাপি ঠপিতাপি. উপসম্পদমণ্ডলতোতি উপসম্পদসীমবিম্বতো, যে পনাতি ভিক্খূ পন, দিট্ঠাৰিকম্মং করোন্তীতি ৰা অনাগতাতি ৰা নিসিন্নাতি ৰা সম্বন্ধো. তেহি ৰাতি অধিকরণং ৰিনিচ্ছিনন্তেহি ভিক্খূহি ৰা. তত্থাতি অধিকরণৰিনিচ্ছিতট্ঠানং. ছন্দং দত্ৰাতি ছন্দং সঙ্ঘস্স দত্ৰা. পরিৰেণাদীসূতিআদিসদ্দেন আৰাসাদযো সঙ্গণ্হাতি. তেতি ভিক্খূ.

৮. অধিকরণকথা

২১৫. ৰিপচ্চতাযাতি এত্থ ৰিকারভাৰেন পততি পৰত্ততীতি ৰিপচ্চং, চিত্তদুক্খং, তদেৰ ৰিপচ্চতা, তদত্থাযাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘চিত্তদুক্খত্থ’’ন্তি. ‘‘ফরুসৰচন’’ন্তি ইমিনা ৰোহার সদ্দো ৰচনপরিযাযোতি দস্সেতি. যো তত্থাতি এত্থ তসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেন্তো আহ ‘‘তেসু অনুৰদন্তেসূ’’তি. যো উপৰাদোতি যোজনা. ‘‘অনুৰদনা’’তি এতং পদন্তি যোজনা. আকারদস্সনন্তি অনুৰদনস্স আকারদস্সনং, দস্সনহেতু ৰা. ‘‘পুনপ্পুন’’ন্তি ইমিনা অনুসম্পৰঙ্কতাতি এত্থ অনুসদ্দস্স ন উপচ্ছিন্নত্থং দস্সেতি. তত্থেৰাতি অনুৰদনে এৰ. সম্পৰঙ্কতাতি সম্মা পকারেন নিন্নপোনপব্ভারতা. অব্ভুস্সহনতাতি এত্থ অতিরেকং উস্সাহনতাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘কস্মা’’তিআদি. অনুবলপ্পদানন্তি এত্থ পুনপ্পুনং বলস্স পদানন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘পুরিমৰচনস্সা’’তিআদি.

কিচ্চযতাতি এত্থ ‘‘মা পণ্ডিচ্চয’’ন্তিআদীসু (জা. ২.২২.১) ৰিয ব্যঞ্জনৰড্ঢনৰসেন যকারাগমোতি আহ ‘‘কিচ্চমেৰ কিচ্চয’’ন্তি. ‘‘উভযংপেতং সঙ্ঘস্সেৰ অধিৰচন’’ন্তি ইমিনা কিচ্চকরণীযসদ্দো কত্তুৰাচকোতি দস্সেতি, সঙ্ঘো হি করোতীতি ৰচনত্থেন কিচ্চোতি চ করণীযোতি চ ৰুচ্চতি. তস্স ভাৰো, কিচ্চযতা করণীযতাতি ৰুত্তে সঙ্ঘকম্মংযেৰ লব্ভতি. তেন ৰুত্তং ‘‘উভযংপেতং সঙ্ঘকম্মস্সেৰ অধিৰচন’’ন্তি. যদি কম্মৰাচকো ভৰেয্য, ‘‘কত্তব্বন্তি কিচ্চং, করণীয’’ন্তি ৰুত্তেযেৰ সঙ্ঘকম্মস্স লভনতো তাপচ্চযো স্ৰত্থো ভৰেয্য. এৰঞ্হি সতি কিচ্চযস্স ভাৰো কিচ্চযতা করণীযস্স ভাৰো করণীযতাতি ৰচনত্থো ন কত্তব্বো ভৰেয্য, কতো চ, তস্মা ন কম্মৰাচকোতি দট্ঠব্বং. তস্সেৰাতি সঙ্ঘকম্মস্সেৰ. তত্থাতি অপলোকনাদীসু চতূসু কম্মেসু. সীমট্ঠকসঙ্ঘন্তি ‘‘উপচারসীমাদীসু ঠিতং সঙ্ঘং. সোধেত্ৰাতি এত্থ সোধনং নাম সীমট্ঠকসঙ্ঘস্স হত্থপাসনযনং, ছন্দারহানং ছন্দস্স আহরণং, সীমতো বহিকরণং. তমেৰত্থং একদেসতো দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘ছন্দারহানং ছন্দং আহরিত্ৰা’’তি. অপলোকেতি আপুচ্ছতি অনেনাতি অপলোকনং, তংযেৰ কম্মং অপলোকনকম্মং. ৰুত্তনযেনেৰাতি ‘‘সীমট্ঠকসঙ্ঘং সোধেত্ৰা’’তিআদিনা ৰুত্তনযেনেৰ. ‘‘সুণাতু মে’’তিআদিনা সঙ্ঘগণপুগ্গলে ঞাপেতি এতাযাতি ঞত্তি, সাযেৰ কম্মং ঞত্তিকম্মং, ঞত্তিযেৰ দুতিযং ঞত্তিদুতিযং, তমেৰ কম্মং ঞত্তিদুতিযকম্মং. এত্থ কিঞ্চাপি ঞত্তি পঠমং ঠপিতা, কম্মৰাচাযেৰ দুতিযা হোতি, ‘‘ফস্সপঞ্চমা’’তিআদীসু (ধাতু. ৩১৬) ৰিয পন পটিলোমৰসেন ৰোহারং কত্ৰা ‘‘ঞত্তিদুতিযা’’তি ৰুত্তং. ফস্সপঞ্চমাতি এত্থ কিঞ্চাপি ধম্মসঙ্গণিযং (ধ. স. ১ আদযো) ‘‘ফস্সো হোতি, ৰেদনা হোতি, সঞ্ঞা হোতি, চেতনা হোতি, চিত্তং হোতী’’তি ফস্সং পঠমং ৰুত্তং, পটিলোমৰসেন পন ৰোহারং কত্ৰা ‘‘ফস্সপঞ্চমা’’তি ধাতুকথাযং ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. এসেৰ নযো ঞত্তি চতুত্থকম্মেপি. একায চ অনুসাৰনাযাতি ঞত্তিতো অনুপচ্ছা সাৰেতব্বাতি অনুসাৰনা, তায, তীহি চ অনুসাৰনাহীতি ঞত্তিতোঅনু পচ্ছা, পুনপ্পুনং ৰা তিক্খত্তুং সাৰেতব্বাতি অনুসাৰনা, তাহি. তত্থাতি চতূসু কম্মেসু.

অপলোকেত্ৰাৰাতি এত্থ এৰফলং দস্সেন্তো আহ ‘‘ঞত্তিকম্মাদিৰসেন ন কাতব্ব’’ন্তি. ঞত্তিকম্মম্পীতি পিসদ্দেন ন কেৰলং অপলোকনকম্মমেৰ, অথ খো ঞত্তিকম্মম্পীতি দস্সেতি. ঞত্তিদুতিযকম্মং পনাতি এত্থ পনসদ্দো ৰিসেসত্থজোতকো, পক্খন্তরজোতকো ৰা. তত্থাতি দ্ৰীসু কম্মেসু. গরুকানীতি অলহুকানি. অৰসেসানীতি ছহি কম্মেহি অৰসেসানি, এৰরূপানি লহুককম্মানীতি সম্বন্ধো. ‘‘অৰসেসা’’তিপি পাঠো, সম্মুতিযোতি সম্বন্ধো. অপলোকেত্ৰাপীতি পিসদ্দো ঞত্তিদুতিযকম্মৰাচং সাৰেত্ৰাপীতি সম্পিণ্ডেতি. অঞ্ঞত্থাপোহনং দস্সেন্তো আহ ‘‘ঞত্তিকম্মঞত্তিচতুত্থকম্মৰসেন পন ন কাতব্বমেৰা’’তি. ঞত্তিচতুত্থকম্মং কাতব্বন্তি সম্বন্ধো. এত্থাতি সমথক্খন্ধকে.

ৰিত্থারতো পন আগতোযেৰাতি সম্বন্ধো. এতেসন্তি চতুন্নং কম্মানং. যং পন অত্থজাতং অনুত্তানন্তি সম্বন্ধো. তত্থাতি চতূসু কম্মেসু. ন্তি অত্থজাতং. এৰন্তি এৰং কম্মৰগ্গেযেৰ ৰণ্ণযমানে. হীতি লদ্ধগুণজোতকো. সুৰিঞ্ঞেয্যাতি সুখেন ৰিঞ্ঞাতব্বা.

২১৬. পাল়িৰসেনেৰাতি ন অট্ঠকথাৰসেনাতি অধিপ্পাযো.

২২০. যেনাতি চিত্তুপ্পাদেন. ইমিনা ৰিৰদন্তি অনেনাতি ৰিৰাদোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. সমথেহি চাতি চসদ্দো সম্পিণ্ডনত্থো. তেন ন কেৰলং ৰিৰাদোযেৰ, অথ খো অধিকরণঞ্চাতি সম্পিণ্ডেতি, অথ ৰা সমথেহি চাতি সমথেহি এৰ. ইমিনা সমথেহি অধিকরীযতি ৰূপসমীযতীতি অধিকরণন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. ৰিৰাদোযেৰ অধিকরণং ৰিৰাদাধিকরণং. এৰমাদিনা নযেনাতি আদিসদ্দেন অনুদ্ধংসনেন ৰদন্তি অনেন চিত্তুপ্পাদেনাতি অনুৰাদোতিআদযো ৰচনত্থে সঙ্গণ্হাতি.

২২২. সন্ধাযভাসিতৰসেনাতি লোকৰজ্জং সন্ধায ভাসিতস্স ৰচনস্স ৰসেন. সন্ধাযভাসিতত্থং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘যস্মিং হী’’তিআদি. তত্থ পথৰিখণনাদিকে যস্মিং আপত্তাধিকরণেতি যোজনা. তস্মিন্তি কুসলচিত্তঙ্গে আপত্তাধিকরণে. তস্মাতি যস্মা ন সক্কা ৰত্তুং, তস্মা. ইদন্তি ‘‘নত্থি আপত্তাধিকরণং কুসল’’ন্তি ৰচনং, ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. সন্ধায অৰুত্তং দস্সেত্ৰা সন্ধায ৰুত্তং দস্সেন্তো আহ ‘‘ইদং পন সন্ধায ৰুত্ত’’ন্তি. তত্থ ইদং পনাতি কারণং পন সন্ধাযাতি সম্বন্ধো. যং আপত্তাধিকরণন্তি যোজনা. ‘‘লোকৰজ্জ’’ন্তি পদে তুল্যাধিকরণং. লোকস্মিং, লোকেহি ৰা ৰজ্জেতব্বন্তি লোকৰজ্জং. তন্তি আপত্তাধিকরণং. তত্থাতি আপত্তাধিকরণে. ৰিকপ্পোতি ৰিৰিধা কপ্পনং, ৰিৰিধতক্কো ৰা. যং পনাতি আপত্তাধিকরণং পন. ‘‘পণ্ণত্তিৰজ্জ’’ন্তি পদে তুল্যাধিকরণং. ভগৰতো পঞ্ঞত্তিযা হেতুভূতায ৰজ্জেতব্বন্তি পণ্ণত্তিৰজ্জং. তন্তি আপত্তাধিকরণং, অকুসলং হোতীতি সম্বন্ধো. কিঞ্চীতি অপ্পমত্তকং, আপত্তানাপত্তিং অজানন্তস্স আপজ্জনতোতি সম্বন্ধো. তস্মাতি যস্মা অব্যাকতং হোতি, তস্মা. তত্থাতি পণ্ণত্তিৰজ্জভূতে আপত্তাধিকরণে. ‘‘আপত্তাধিকরণং…পে… কুসল’’ন্তি ইদং ৰচনং ৰুত্তন্তি যোজনা.

যদি কুসলচিত্তো আপজ্জতি, অথ ননু আপত্তাধিকরণং কুললন্তি ৰত্তব্বো ভৰেয্যাতি আহ ‘‘সচে পনা’’তিআদি. যন্তি আপত্তাধিকরণং. ‘‘ইদং ৰুচ্চতি…পে… কুসল’’ন্তি ৰদেয্য সচেতি যোজনা. এল়কলোমঞ্চ পদসোধম্মঞ্চ এল়কলোমপদসোধম্মানি, তানি আদীনি যেসং তানীতি এল়কলোমপদসোধম্মাদীনি, তানি সমুট্ঠানানি যাসন্তি এল়কলোমপদসোধম্মাদিসমুট্ঠানা, তাসং আপত্তীনম্পীতি সম্বন্ধো. তত্থাতি এল়কলোমপদসোধম্মাদিসমুট্ঠানাসু আপত্তীসু. আপত্তিযা অঙ্গন্তি আপত্তিযা কারণং. এৰং আপত্তিযা অনঙ্গং দস্সেত্ৰা তস্সাযেৰ অঙ্গং দস্সেন্তো আহ ‘‘কাযৰচীৰিঞ্ঞত্তিৰসেন পনা’’তিআদি. তত্থ চলিতপ্পৰত্তানন্তি চলিতেন হেতুভূতেন পৰত্তানং. অথ ৰা চলিতো চ কাযো, পৰত্তা চ ৰাচাতি চলিতপ্পৰত্তা, তাসং চলিতপ্পৰত্তানং কাযৰাচানং. তঞ্চাতি কাযৰাচানং অঞ্ঞতরঞ্চ. অব্যাকতন্তি এত্থ ইতিসদ্দো পরিসমাপনত্থো.

অযমত্থো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. তেনাতি চিত্তেন. ‘‘ইদং…পে… সদ্ধি’’ন্তি ইমিনা সঞ্জানন্তোতি এত্থ সংসদ্দস্স সুন্দরত্থং সহ আকারেন দস্সেতি. ‘‘ৰীতিক্কম…পে… কপ্পেত্ৰা’’তি ইমিনা চেচ্চাতি পদস্স অত্থং সহ ৰিসেসনেন দস্সেতি. ‘‘উপক্কমৰসেন…পে… পেসেত্ৰা’’তি ইমিনা অভিৰিতরিত্ৰাতি পদস্স অত্থং দস্সেতি. পাল়িযং যংসদ্দোৰীতিক্কমৰিসযোতি আহ ‘‘যং আপত্তাধিকরণং ৰীতিক্কম’’ন্তি. ‘‘আপজ্জতী’’তি ইমিনা পাঠসেসং দস্সেতি. এৰং ৰীতিক্কমতো তস্স ভিক্খুনোতি যোজনা.

অব্যাকতৰারেপীতি পিসদ্দো অকুসলৰারং অপেক্খতি. তস্সাতি চিত্তস্স. অজানন্তোতিআদীনং পদানমত্থো অকুসলৰারে ৰুত্তপটিপক্খৰসেন ৰেদিতব্বো. যং আপত্তাধিকরণন্তিআদীনং পদানমত্থো অকুসলৰারেন সদিসোযেৰ.

২২৪. অযং ৰিৰাদো নো অধিকরণন্তিআদীসু এৰমত্থো ৰেদিতব্বোতি সম্বন্ধো.

৯. অধিকরণৰূপসমনসমথকথা

২২৮. চতুৰগ্গকরণে কম্মেতি সীমসম্মুতিআদিকম্মে. পঞ্চৰগ্গকরণেতি পচ্চন্তিমেসু জনপদেসু উপসম্পদাদিকম্মে. দসৰগ্গকরণেতি মজ্ঝিমেসু জনপদেসু উপসম্পদকম্মে. ৰীসতিৰগ্গকরণেতি অব্ভানকম্মে. কম্মপ্পত্তাতি কম্মস্স পত্তা যুত্তা অনুরূপা.

২৩০. সম্পটিচ্ছিতব্বন্তি পটিগ্গণ্হিতব্বং. সম্পটিচ্ছিত্ৰা চ পন অতিক্কামেতব্বন্তি সম্বন্ধো. ভণ্ডকন্তি চীৰরাদিভণ্ডকং. মাননিগ্গহত্থাযাতি ভণ্ডনজাতানং মানস্স নিগ্গহত্থায. কতিপাহন্তি কতিপযাহং, দ্ৰীহতীহন্তি অত্থো.

২৩১. অনন্তানি চেৰ ভস্সানীতি এত্থ অনন্তসদ্দো অপরিমাণসদ্দেন অত্থতো একোতি আহ ‘‘অপরিমাণানী’’তি. ‘‘ৰচনানী’’তি ইমিনা ভস্সসদ্দো ৰচনপরিযাযোতি দস্সেতি. উব্বাহিকায সম্মনিতব্বোতি কেন সম্মনিতব্বোতি আহ ‘‘অপলোকেত্ৰা ৰা’’তিআদি. ইমিনা অপলোকনকম্মেন ৰা ঞত্তিদুতিযকম্মেন ৰা সম্মনিতব্বোতি দস্সেতি. অনন্তানি ভস্সানি ধম্মকথিকং উদ্ধরিত্ৰা বাহতি পটিসেধেতি ইমায সম্মুতিযাতি উব্বাহিকা, তায. এৰং সম্মতেহি পন ভিক্খূহি ৰিনিচ্ছিতব্বন্তি সম্বন্ধো. ৰিসুং নিসীদিত্ৰা তস্সাযেৰ পরিসায নিসীদিত্ৰা ৰাতি যোজনা. অঞ্ঞেহীতি সম্মতভিক্খূহি অঞ্ঞেহি.

২৩৩. তত্রস্সাতি এত্থ তত্র অস্সাতি পদৰিভাগং কত্ৰা তসদ্দো পরিসৰিসযো পসিদ্ধৰিসযো, অস্সসদ্দো আখ্যাতিকোতি আহ ‘‘তস্সং পরিসতি ভৰেয্যা’’তি. ‘‘নেৰ সুত্তং আগত’’ন্তি সামঞ্ঞতো ৰুত্তেপি ‘‘নো সুত্তৰিভঙ্গো’’তি ৰক্খমানত্তা মাতিকং সন্ধায ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ন মাতিকা আগতা’’তি. ৰিনযোপীতি খন্ধকৰিনযোপি. পিসদ্দেন সুত্তৰিভঙ্গং অপেক্খতি. ব্যঞ্জনচ্ছাযাযাতি এত্থ ছাযাসদ্দো পটিবিম্বে চ পভায চ হোতীতি আহ ‘‘ব্যঞ্জনমত্তমেৰা’’তি, ব্যঞ্জনপটিবিম্বিকব্যঞ্জনপভাৰন্তভূতং অত্থং অগ্গহেত্ৰা ব্যঞ্জনপটিবিম্বব্যঞ্জনপভামত্তমেৰ গহেত্ৰাতি অধিপ্পাযো. ‘‘পটিসেধেতী’’তি ইমিনা পটিবাহসদ্দো পটিসেধত্থোযেৰ, ন মদ্দনত্থোতি দস্সেতি. পটিবাহনাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘জাতরূপরজতখেত্তৰত্থুপটিগ্গহণাদীসূ’’তিআদি. কিন্তি কেন কারণেন, কস্মা কারণা ৰা. ইমেতি জাতরূপাদিপটিগ্গাহকে ভিক্খূ. কারেথাতি তুম্হে কারেয্যাথ. এয্যাথস্স হি এথাদেসো. পুচ্ছাযং সত্তমীৰিভত্তি হোতি. সুত্তেতি সুত্তন্তপিটকে. অপরো ধম্মকথিকো ৰদতীতি সম্বন্ধো. ইমেসন্তি ওলম্বেত্ৰা নিৰাসেন্তানং. এত্থাতি ওলম্বেত্ৰা নিৰাসনে.

২৩৪. বহুতরা ভিক্খূতি এত্থ দ্ৰিগুণতিগুণাদিনা অধিকা এৰ বহুতরা নামাতি আহ ‘‘একেনপি অধিকা বহুতরাৰা’’তি. ‘‘কো পন ৰাদো’’তিআদিনা ‘‘একেনপী’’তি এত্থ পিসদ্দস্স গরহত্থং দস্সেতি.

তিৰিধসলাকগ্গাহকথা

২৩৫. সঞ্ঞত্তিযাতি এত্থ সঞ্ঞাপনং সঞ্ঞত্তি, তদত্থাযাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘সঞ্ঞাপনত্থাযা’’তি. গূহিতব্বোতি গূল়্হো, সোযেৰ গূল়্হকো, সলাকগ্গাহো কাতব্বোতি সম্বন্ধো. ৰিৰরিতব্বোতি ৰিৰটো, সোযেৰ ৰিৰটকো. সস্স অত্তনো কণ্ণসমীপে জপ্পীযতি কথীযতীতি সকণ্ণজপ্পো, সোযেৰ সকণ্ণজপ্পকো. ‘‘নিমিত্তসঞ্ঞং আরোপেত্ৰা’’তি ইমিনা ৰণ্ণাৰণ্ণাযো কত্ৰাতি এত্থ ৰণ্ণসদ্দো সণ্ঠানৰাচকোতি দস্সেতি. সুসণ্ঠানদুসণ্ঠানা সলাকাযো কত্ৰাতি অত্থো. ততোতি ৰিসভাগকরণতো পরং গহেতব্বোতি সম্বন্ধো. সব্বাপি তা সলাকাযোতি যোজনা. কত্ৰাতি পক্খিপনং কত্ৰা. ৰুত্তনযেনাতি ‘‘অলজ্জুস্সন্নাযা’’তিআদিনা ৰুত্তনযেন. ‘‘যাৰততিয’’ন্তি ইমিনা পচ্চুক্কড্ঢিতব্বন্তি এত্থ পুনপ্পুনং উদ্ধং কড্ঢিতব্বন্তি অত্থং দস্সেতি. অতিরেকজাতেতি অধম্মৰাদীহি অতিরেকতো জাতে সতীতি সম্বন্ধো. যাৰততিযম্পীতি পিসদ্দো ততো ঊনে একদ্ৰেৰারে পন কা নাম কথাতি দস্সেতি.

সকণ্ণজপ্পকে পন এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. সচে সঙ্ঘত্থেরো গণ্হাতীতি সম্বন্ধো. সোতি সঙ্ঘত্থেরো. ৰযোঅনুপ্পত্তাতি পচ্ছিমৰযং অনুপ্পত্তা. এতন্তি অধম্মৰাদিসলাকং. অস্সাতি সঙ্ঘত্থেরস্স. ইতরা সলাকাতি অধম্মৰাদিসলাকাহি অঞ্ঞা ধম্মৰাদিসলাকা. সোতি সঙ্ঘত্থেরো. ন্তি ধম্মৰাদিসলাকং. ততোতি নেৰ অৰবুজ্ঝনকারণা. ৰুত্তনযমেৰাতি গূল়্হকে ৰুত্তনযমেৰ. ৰিৰটো অত্থো ইমস্সাতি ৰিৰটত্থো.

তস্সপাপিযসিকাৰিনযকথা

২৩৮. পারাজিকসামন্তং নামাতি পারাজিকস্স আসন্নং নাম. অদিন্নাদানাদীসূতি আদিসদ্দেন মনুস্সৰিগ্গহ উত্তরিমনুস্সধম্মপারাজিকে সঙ্গণ্হাতি. নিব্বেঠযমানন্তি ৰেঠনরহিতং, তমেনং ভিক্খুন্তি সম্বন্ধো. ইমিনা নিব্বেঠেন্তন্তি এত্থ অন্তসদ্দো মানসদ্দপরিযাযোতি দস্সেতি. অতিৰেঠেতীতি এত্থ কেহি অতিৰেঠেতীতি আহ ‘‘ইঙ্ঘাযস্মাতিআদিৰচনেহী’’তি. তেনাতি চোদকেন. ন্তি মমং. আহাতি চুদিতকো আহ. এতস্সাতি অৰজাননপটিজাননাদিকারকস্স পাপিযস্স পুগ্গলস্স. সীলৰা ভৰিস্সতীতি পাপিযো পুগ্গলো সচে সীলৰা ভৰিস্সতি. পটিপ্পস্সদ্ধিন্তি পাপিযভাৰতো পটিপ্পস্সম্ভনং. নো চেতি সীলৰা নো ভৰিস্সতি চে. তথা নাসিতোতি তেন তস্স পাপিযসিককম্মকরণেন নাসং গতো ভৰিস্সতি. সব্বত্থাতি সব্বস্মিং সমথক্খন্ধকে.

ইতি সমথক্খন্ধকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

৫. খুদ্দকৰত্থুক্খন্ধকং

খুদ্দকৰত্থুকথা

২৪৩. খুদ্দকৰত্থুক্খন্ধকে মুট্ঠিকমল্লাতি মুট্ঠিকেন মথন্তি অঞ্ঞমঞ্ঞং হিংসন্তীতি মুট্ঠিকমল্লা. ইমিনা পাল়িযং পদস্স হেট্ঠুপরিযং দস্সেতি. গামমুদৰাতি এত্থ ছৰিরাগমণ্ডনানুযুত্তেন মুদো মোদনং এতেসমত্থীতি মুদৰা, গামে ৰসন্তা মুদৰা গামমুদৰাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘ছৰিরাগমণ্ডনানুযুত্তা নাগরিকমনুস্সা’’তি. ‘‘ৰণ্ণৰা অহেসু’’ন্তিআদীসু (পারা. ১৯৩; পাচি. ৬৭) ৰিয ৰচনং দট্ঠব্বং. থম্ভেতি এত্থ ন যত্থ কত্থচি থম্ভো হোতি, অথ খো ন্হানতিত্থে নিখণিত্ৰা ঠপিতথম্ভোযেৰাতি আহ ‘‘ন্হানতিত্থে নিখণিত্ৰা ঠপিতত্থম্ভে’’তি.

ইট্ঠকাসিলাদারুকুট্টানন্তি ইট্ঠকাকুট্টসিলাকুট্টদারুকুট্টানং. অট্ঠপদাকারেনাতি অট্ঠপদফলকাকারেন. রাজিযোতি লেখাযো. তত্থাতি অট্টানে, আকিরিত্ৰাতি সম্বন্ধো. গন্ধব্বহত্থকোতি গন্ধব্বানং ৰীণাহত্থো ৰিযাতি গন্ধব্বহত্থকো. দারূহি কতত্তা ৰুত্তং ‘‘দারুমযহত্থেনা’’তি. তেনাতি গন্ধব্বহত্থেন, গহেত্ৰাতি সম্বন্ধো. কুরুৰিন্দকপাসাণচুণ্ণানীতি এৰংনামকস্স পাসাণস্স চুণ্ণানি. ন্তি কতগুল়িককলাপকং, গহেত্ৰাতি সম্বন্ধো. ৰিগ্গয্হাতি অঞ্ঞমঞ্ঞস্স সরীরে দল়্হং গহেত্ৰাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘অঞ্ঞমঞ্ঞং সরীরেন সরীর’’ন্তি. মকরদন্তকেতি মকরনামকস্স মচ্ছস্স দন্তসদিসে দন্তে. মল্লকমূলসণ্ঠানেনাতি খেল়পটিগ্গহপাদসণ্ঠানেন. গিলানস্সাপীতি পিসদ্দো অগিলানস্স পগেৰাতি দস্সেতি.

২৪৪. দন্তেতি মকরদন্তে. অকতং মল্লকং অকতমল্লকং. কপালখণ্ডং ৰাতি ৰাসদ্দো সমুচ্চযত্থো. কাসফুল্লৰিরহিতত্তা ৰত্থৰট্টি উক্কাসিকা নাম. নত্থি কাসং ফুল্লমেতিস্সাতি উক্কাসা, সা এৰ উক্কাসিকা. যস্স কস্সচীতি গিলানাগিলানস্স ৰা জরাদুব্বলতরুণবলৰস্স ৰা. পিট্ঠিন্তি পিট্ঠিযং, অযমেৰ ৰা পাঠো. পাণিতলস্স পুথুট্ঠানং পুথুপাণি, তেন কতং পুথুপাণিকং, হত্থপরিকম্মং, তেন ৰুত্তং ‘‘হত্থপরিকম্মং ৰুচ্চতী’’তি. সব্বেসন্তি ন্হাযন্তানং ৰা অন্হাযন্তানং ৰা সব্বেসং.

২৪৫. কণ্ণতোতি কণ্ণচ্ছিদ্দতো. মুত্তোলম্বকাদিৰল্লিসদিসত্তা ৰল্লিকা নাম. পলম্বকসুত্তন্তি পরিমুঞ্চিত্ৰা লম্বিযতি অনেনাতি পলম্বকং, তমেৰ সুত্তং পলম্বকসুত্তং. ৰলযন্তি নিযুরং.

২৪৬. দ্ৰীহি মাসেহি নিযুত্তং দুমাসিকং. দ্ৰে অঙ্গুলানি এতস্সাতি দুৰঙ্গুলং, কেসো. উভযেনপীতি দুমাসিকদুৰঙ্গুলসঙ্খাতেন উভযেনপি. অযম্পি উক্কট্ঠপরিচ্ছেদোৰ ৰুত্তোতি যোজনা. ততোতি দুমাসিকদুৰঙ্গুলতো.

ওসণ্ঠেন্তীতি এত্থ ওলিখিত্ৰা সমং পতিট্ঠাপেন্তীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘ওলিখিত্ৰা সন্নিসীদাপেন্তী’’তি. দন্তমযাদীসূতি আদিসদ্দেন অট্ঠিমযাদযো সঙ্গণ্হাতি. হত্থফণেনাতি হত্থসঙ্খাতেন ফণেন. চিক্খল্লেনাতি চিক্খল্লসদিসেন নিয্যাসেন. উদকতেলেনাতি এত্থ উদকঞ্চ তেলঞ্চাতি চ উদকসঙ্খাতেন তেলেনাতি চ অত্থং নিৰত্তেন্তো আহ ‘‘উদকমিস্সকেন তেলেনা’’তি. ইমিনা উদকেন মিস্সকং তেলং উদকতেলন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. উট্ঠলোমেতি উট্ঠিতলোমে. হত্থং তেমেত্ৰাতি হত্থং উদকতেলেন তেমেত্ৰা. উণ্হাভিতত্তরজোকিণ্ণসিরানম্পীতি উণ্হেন অভিতত্তো চ রজেহি ওকিণ্ণসিরো চ উণ্হাভিতত্তরজোকিণ্ণসিরা, অথ ৰা উণ্হেন অভিতত্তো সিরো এতেসন্তি উণ্হাভিতত্তসিরা, রজেহি ওকিণ্ণো সিরো এতেসন্তি রজোকিণ্ণসিরা, উণ্হাভিতত্তসিরা চ রজোকিণ্ণসিরা চ উণ্হাভিতত্তরজোকিণ্ণসিরা, পুব্বপদে উত্তরপদলোপো, তেসম্পি. অল্লহত্থেনাতি অদ্দহত্থেন, অযমেৰ ৰা পাঠো.

২৪৭. যেসু কংসপত্তাদীসু মুখনিমিত্তং পঞ্ঞাযতি, সব্বানি তানি কংসপত্তাদীনিপীতি যোজনা. যত্থ কত্থচীতি যস্মিং কস্মিংচি আদাসে ৰা উদকপত্তে ৰাতি সম্বন্ধো. সঞ্ছৰি নু খোতি সঞ্জাতা ছৰি নু খো, অহং জিণ্ণো অম্হি নু খো, নোতি যোজনা.

মুখং আলিম্পন্তীতি এত্থ কেহি আলিম্পন্তীতি আহ ‘‘ৰিপ্পসন্নছৰিরাগকরেহি মুখলেপনেহী’’তি. ‘‘মনোসিলাযা’’তি ইমিনা মনোসিলা এৰ মনোসিলিকাতি দস্সেতি. তানীতি লঞ্ছনানি. হরিতালাদীহিপীতি পিসদ্দেন ন কেৰলং মনোসিলিকায এৰ, অথ খো হরিতালাদীহিপীতি দস্সেতি.

২৪৮. ভিক্খৰে নচ্চং ৰাতিআদীসু এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. নিচ্চাপেন্তস্স ৰাতি পরেহি নচ্চাপেন্তস্স ৰা. সাধুগীতন্তি সুন্দরং অনিচ্চতাদিপটিসংযুত্তং গীতং, সজ্জনানং ৰা. দন্তগীতম্পি ন ৰট্টতীতি সম্বন্ধো. ন্তি গীতং. পুব্বভাগেতি গাযনতো পুব্বভাগে. গাযাপেন্তস্সাপীতি পরেহি ৰা গাযাপেন্তস্সাপি. যং পনাতি কিরিযাপরামসনং. যং পহরতি, তত্থ পহরণে অনাপত্তীতি যোজনা. সব্বন্তি অখিলং নচ্চগীতৰাদিতং. পস্সতোতি পস্সন্তস্স চ সুণন্তস্স চ. সৰনম্পি হি একসেসেন ৰা সামঞ্ঞনিদ্দেসেন ৰা পস্সনেনেৰ সঙ্গহিতং. ৰিহারতোতি অনচ্চঅগীতঅৰাদিতট্ঠানৰিহারতো. ৰিহারন্তি নচ্চগীতৰাদিতট্ঠানৰিহারং. অসনসালাযাতি গামে ঠিতায অসনসালায.

২৪৯. সরকিরিযন্তি সরস্স কিরিযং. ইমিনা সরকুত্তিন্তি এত্থ সরস্স করণং সরকুত্তীতি ৰচনত্থং দস্সেতি. অলদ্ধং সমাধিন্তি সম্বন্ধো. পচ্ছিমা জনতাতি এত্থ সমূহিং অৰযৰং ৰিনা সমূহস্স অৰযৰিনো অভাৰা তাপচ্চযো স্ৰত্থোপি হোতীতি আহ ‘‘পচ্ছিমো জনো’’তি. তং তং ৰত্তন্তি সুত্তন্তৰত্তাদিং তং তং ৰত্তং. অক্খরানি ৰিনাসেত্ৰাতি অঞ্ঞথা ৰত্তব্বানি অক্খরানি অঞ্ঞথা ৰদনেন চ দীঘাদীনি রস্সাদিৰদনেন চ ৰিনাসেত্ৰা. ধম্মে পনাতি এত্থ সদ্দো পন ৰিসেসজোতকো. গীততো ৰিসেসোৰ ৰেদিতব্বোতি হি অত্থো. সুত্তন্তৰত্তন্তি সুত্তন্তস্স উচ্চারণং ৰত্তং. এসেৰ নযো ‘‘জাতকৰত্তং গাথাৰত্ত’’ন্তি এত্থাপি. ন্তি ৰত্তং. যদি পন তং ৰিনাসেত্ৰা অতিদীঘং কাতুং ন ৰট্টতি, এৰং সতি যথা সুত্তন্তৰত্তাদীনি হোন্তি, তথা কথং দস্সেতব্বানীতি আহ ‘‘চতুরস্সেন ৰত্তেনা’’তিআদি. তত্থ চতুরস্সেন ৰত্তেনাতি পরিপুণ্ণেন উচ্চারণৰত্তেন. পরিমণ্ডলানীতি সমন্ততো মণ্ডলানি বিম্বানি পুণ্ণানীতি অত্থো. ‘‘সরেন ভণিত’’ন্তি ইমিনা সরভঞ্ঞন্তি এত্থ সরেন ভণিতব্বন্তি সরভঞ্ঞন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. সরভঞ্ঞে কির অত্থীতি সম্বন্ধো. তরঙ্গৰত্থাদীনং উচ্চারণৰিধানানি (ৰজির. টী. চূল়ৰগ্গ ২৪৯; সারত্থ. টী. চূল়ৰগ্গ ৩.২৪৯; ৰি. ৰি. টী. চূল়ৰগ্গ ২.২৪৮-৯) এতরহি নত্থি. দ্ৰত্তিংসৰত্তানীতি চ সঙ্খ্যামত্তমেৰ অত্থি, ন সঙ্খ্যেয্যং. তস্মা টীকাসু (সারত্থ. টী. চূল়ৰগ্গ ৩.২৪৯; ৰজির. টী. চূল়ৰগ্গ. ২৪৯) ‘‘তরঙ্গৰত্তাদীনং উচ্চারণৰিধানানি নট্ঠপযোগানী’’তি ৰুত্তং. অত্থীতি সংৰিজ্জন্তি. অযঞ্হি অত্থিসদ্দো নিপাতো. তেসূতি দ্ৰত্তিংসৰত্তেসু. ন্তি ৰত্তং. উচ্চারণৰিধানানি নট্ঠপযোগানিপি তেসং সব্বেসং সামঞ্ঞলক্খণং দস্সেন্তো আহ ‘‘সব্বেস’’ন্তিআদি. তত্থ সব্বেসন্তি দ্ৰত্তিংসৰত্তানং, লক্খণন্তি সম্বন্ধো. ‘‘অৰিনাসেত্ৰা’’তি ৰত্ৰা তমেৰত্থং পাকটং করোন্তো আহ ‘‘ৰিকারং অকত্ৰা’’তি. তত্থ ৰিকারকরণং নাম যত্তকাহি মত্তাহি অক্খরং পরিপুণ্ণং হোতি, ততো অধিকমত্তাযুত্তং কত্ৰা কথনং, তথা অকত্ৰা সমণসারুপ্পেন চতুরস্সেন নযেন পৰত্তনংযেৰ লক্খণন্তি অত্থো.

বাহিরলোমিং উণ্ণিন্তি এত্থ ‘‘বাহিরলোমি’’ন্তি পদং ভাৰনপুংসকন্তি আহ ‘‘উণ্ণলোমানি বহি কত্ৰা’’তি. ‘‘উণ্ণপাৰার’’ন্তি ইমিনা উণ্ণীতি এত্থ উত্তরপদলোপং দস্সেতি. অথ ৰা পাৰারপদেন উণ্ণা এতস্স অত্থীতি উণ্ণীতি কত্ৰা তদ্ধিতপচ্চযস্স সরূপং দস্সেতি. ‘‘তথা ধারেন্তস্স দুক্কট’’ন্তি ৰচনস্স অত্থাপত্তিনযং দস্সেন্তো আহ ‘‘লোমানি অন্তো কত্ৰা পারুপিতুং ৰট্টতী’’তি.

২৫১. অঙ্গজাতং ছিন্দন্তস্সেৰাতি অঙ্গজাতমেৰ ছিন্দন্তস্সাতি যোজনা. অথ ৰা অঙ্গজাতং ছিন্দন্তস্স থুল্লচ্চযমেৰাতি যোজনা. অহিকীটদট্ঠাদীসু নিমিত্তভূতেসু ছিন্দন্তস্সাতি যোজনা.

২৫২. উপ্পন্না হোতীতি পটিলাভৰসেন উপ্পন্না হোতি. উপ্পন্নভাৰং পাকটং করোন্তো আহ ‘‘সো’’তিআদি. তত্থ সোতি রাজগহকো সেট্ঠি, কীল়তীতি সম্বন্ধো. তস্সাতি সেট্ঠিস্স. ইদং পদং ‘‘জালে’’তি পদে সাম্যত্থছট্ঠী, ‘‘উপ্পন্না হোতী’’তি পদে সম্পদানং. ন্তি চন্দনগণ্ঠিং. অস্সাতি সেট্ঠিস্স. ইদং পদং ‘‘পুরিসা’’তি পদে সাম্যত্থছট্ঠী, ‘‘অদংসূ’’তি পদে সম্পদানং. ৰিকুব্বনিদ্ধীতি ৰিৰিধং, ৰিকারং ৰা কুব্বনৰসেন পৰত্তা ইদ্ধি (পটি. ম. ৩.১২-১৬; ৰিসুদ্ধি. ২.৩৬৯-৩৭৩). অধিট্ঠানিদ্ধীতি অধিট্ঠানৰসেন পৰত্তা ইদ্ধি (পটি. ম. ৩.১২-১৬; ৰিসুদ্ধি. ২.৩৬৯-৩৭৩).

গিহী উপনামেন্তীতি সম্বন্ধো. ব্যঞ্জনং কত্ৰাতি ব্যঞ্জনং পক্খিপনং কত্ৰা. ন্তি সুৰণ্ণতট্টিকাদিং. আমসিতুম্পীতি পিসদ্দো পগেৰ পটিগ্গণ্হিতুন্তি দস্সেতি. সঙ্ঘিকপরিভোগেন ৰাতি ৰাসদ্দো পনসদ্দত্থো. সঙ্ঘিকপরিভোগেন পনাতি হি অত্থো. গিহিৰিকটানি ৰাতি ৰাসদ্দো সম্পিণ্ডনত্থো. গিহিৰিকটানি ভাজনানিপি ৰট্টন্তীতি হি অত্থো. কংসলোহৰট্টলোহানং সভাগত্তা ৰুত্তং ‘‘কংস…পে… সঙ্গহিতো’’তি.

২৫৩. ‘‘লিখিতু’’ন্তি এতং ৰুত্তন্তি যোজনা. পকতিমণ্ডলন্তি এত্থ কিং মকরদন্তমত্তম্পি অচ্ছিন্নমণ্ডলন্তি আহ ‘‘মকরদন্তচ্ছিন্নকমণ্ডলমেৰা’’তি.

২৫৪. পহরিত্ৰাতি আৰট্টনতো অঞ্ঞমঞ্ঞং পহরিত্ৰা. তযো পত্তে উপরুপরি ঠপেতুং ৰট্টতীতি সম্বন্ধো. ভূমিআধারকো নাম ভূমিযা আসন্নো দন্তাদীহি কতো ৰলযাধারকো. দারুআধারকো নাম একদারুনা কতো আধারকো. দণ্ডাধারকো নাম চতুদণ্ডতো পট্ঠায বহূহি দণ্ডেহি কতো আধারকো. তত্থাতি ভমকোটিসদিসদারু আধারকতিদণ্ডকাধারেসু. গহেত্ৰা এৰাতি পত্তং গহেত্ৰা এৰ, একমেৰ ঠপেতব্বং ইতি ৰুত্তন্তি যোজনা.

তত্থেৰাতি মিড্ঢন্তেযেৰ. ৰিত্থিণ্ণাযাতি ৰিত্থারায. বাহিরপস্সেতি কুট্টস্স বাহিরপস্সে. কতাযাতি কুট্টস্স থিরভাৰত্থং কতায. এত্থাতি পরিভণ্ডন্তে.

যং ৰত্থং পত্থরিত্ৰা পত্তো ঠপিযতীতি ৰত্থং চোল়কং নামাতি যোজনা. তস্মিং পনাতি চোল়কে পন. যত্থাতি যস্সং ৰালিকাযং. ন দুস্সতীতি পত্তো ন দুস্সতি. পত্তমাল়কন্তি পত্তস্স ঠপনত্থায কতং অট্টং. ভণ্ডকুক্খল়িকাতি পত্তাদিভণ্ডকানং পক্খিপনা উক্খল়িকা. যত্থ কত্থচীতি ভিত্তিখীলাদিকে যস্মিং কস্মিংচি. লগ্গেন্তস্সাতি পত্তং থৰিকায লগ্গেন্তস্স. নিসীদনসযনত্থং ৰা কতং হোতূতি যোজনা. অঞ্ঞেনাতি পত্ততো অঞ্ঞেন. অট্টকছন্নেনাতি অট্টপতিরূপেন, অট্টকসদিসেনাতি অত্থো. তত্থাতি অট্টকছন্নেন ঠপিতে মঞ্চপীঠে. অংসে বদ্ধিযতি অনেনাতি অংসবদ্ধো, সোযেৰ অংসবদ্ধকো, তেন লগ্গেত্ৰাতি সম্বন্ধো. ছত্তে ঠপেতুং ন ৰট্টতীতি সম্বন্ধো. ভত্তেন পূরো ভত্তপূরো, পত্তো. বন্ধিত্ৰা ঠপিতে ছত্তে ৰা অট্টকং কত্ৰা ঠপিতে ছত্তে ৰাতি যোজনা. যো কোচি ভত্তপূরোপি তুচ্ছপত্তোপীতি সম্বন্ধো.

২৫৫. যস্সাতি ভিক্খুনো. হত্থে পত্তো অত্থি, সো এৰ ভিক্খু পত্তহত্থো ন হোতি, অপিচ খো পন হত্থে ৰা পিট্ঠিপাদে ৰা যত্থ কত্থচি সরীরাৰযৰে পত্তস্মিং সতীতি যোজনা. এসেৰ নযো অনন্তরৰাক্যেপি. ইমেহি ৰাক্যেহি ‘‘পত্তহত্থো’’তি চ ‘‘কৰাটং পণামেতু’’ন্তি চ উপলক্খণমত্তমেৰাতি দস্সেতি. সূচিং ৰা অৰাপুরিতুন্তি সম্বন্ধো. কুঞ্চিকায ৰাতি ৰাসদ্দো ‘‘সরীরাৰযৰেনা’’তি পদং অপেক্খতি.

লাবুকটাহন্তি লম্বতীতি লাবু, লাবুযা কটাহং লাবুকটাহং. ‘‘তাৰকালিক’’ন্তি ইমিনা একৰারমেৰ তেন আমিসং গহেত্ৰা পরিভুঞ্জিত্ৰা ছড্ডেতব্বন্তি দস্সেতি. ঘটিকপালন্তি ভাজনকপালং. অভুং মেতি অৰড্ঢি ময্হং, উপ্পজ্জিত্থাতি অত্থো. ‘‘অভু মে’’তি (ম. নি. অট্ঠ. ২.১৪৯; ম. নি. টী. ২.১৪৯) ৰত্তব্বে নিগ্গহিতাগমৰসেন এৰং ৰুত্তং. উত্রাসৰচনন্তি উত্রাসেন ৰচনকারণং পদং. দিন্নকমেৰাতি পরেহি দিন্নকমেৰ আমিসন্তি সম্বন্ধো.

চম্বেত্ৰাতি মুখেন চম্বেত্ৰা. অপৰিদ্ধামিসানীতি ছড্ডিতানি আমিসানি. এতেসূতি চলকাদীসু. অনুচ্ছিট্ঠং সুদ্ধপত্তন্তি নত্থি উচ্ছিট্ঠো এত্থাতি অনুচ্ছিট্ঠো, সুদ্ধপত্তো, তং. উচ্ছিট্ঠহত্থেনাতি উচ্ছিট্ঠো এত্থ অত্থীতি উচ্ছিট্ঠো, সোযেৰ হত্থো উচ্ছিট্ঠহত্থো, তেন. ৰামহত্থেন আসিঞ্চিত্ৰাতি সম্বন্ধো. এত্থাতি সুদ্ধপত্তে. এত্তাৰতাপীতি এত্তকেন একউদকগেণ্ডুসগহণমত্তেনাপি. সোতি সুদ্ধপত্তো. হত্থং পনাতি উচ্ছিট্ঠহত্থম্পি. পনসদ্দো হেত্থ সম্পিণ্ডনত্থো. যং অট্ঠিং ৰা যং চলকং ৰাতি যোজনা. তত্থাতি মচ্ছমংসফলাদীসু. ন্তি অট্ঠিচলকং. যং পনাতি অট্ঠিচলকাদিং পন, পটিখাদিতুকামোতি সম্বন্ধো, পুন খাদিতুকামোতি অত্থো. তত্থেৰাতি পত্তে এৰ. কত্ৰাতি ঠপনং কত্ৰা. যং কিঞ্চি অট্ঠিকণ্টকাদিন্তি সম্বন্ধো.

২৫৬. সত্থকৰেঠনকন্তি সত্থকস্স ৰেঠনকরণং. পিপ্ফলিকং ৰা দণ্ডসত্থকং নামাতি যোজনা. পিপ্ফালেতি এতাযাতি পিপ্ফলি, সাযেৰ পিপ্ফলিকং. অঞ্ঞম্পীতি পিপ্ফলিকতো অঞ্ঞম্পি. যংকিঞ্চি দণ্ডং যোজেত্ৰা কতসত্থকং ৰা দণ্ডসত্থকং নামাতি যোজনা. ইমিনা দণ্ডেন যোজিতং সত্থকং দণ্ডসত্থকন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি.

মলগ্গহিতাতি অযমলগ্গহিতা. কিণ্ণেনাতি মদিরাদিবীজেন কিণ্ণেন. তেনাতি পাসাণচুণ্ণসঙ্খাতেন সরিতকেন. মক্খেতুন্তি সূচিং মক্খেতুং. মক্খিতমধুসিত্থকং তং সরিতকং পরিভিজ্জতীতি যোজনা. মধুসিত্থকপিলোতিকন্তি মধুসিত্থকেন মক্খিতং পিলোতিকং. তত্থাতি নিস্সেণিযং. যায রজ্জুযা কথিনে বন্ধন্তি, সা রজ্জু কথিনরজ্জু নামাতি যোজনা. তত্থাতি দীঘস্স ভিক্খুনো পমাণেন কতে কথিনে. দণ্ডকেতি কথিনদণ্ডকম্হি. তস্সাতি দীঘস্স ভিক্খুনো পমাণেন কতস্স কথিনস্স. ইতরস্স ভিক্খুনোতি দীঘভিক্খুতো ইতরস্স রস্সভিক্খুনো.

দণ্ডকথিনপমাণেন কতস্স কটসারকস্সাতি যোজনা. ‘‘দুগুণকরণ’’ন্তি ইমিনা পিদলকন্তি দুগুণকরণসঙ্খাতস্স কিরিযাৰিসেসস্স নামন্তি দস্সেতি. ৰিনন্ধনরজ্জুন্তি ৰিসেসেন নহিযতি বন্ধিযতি এতাযাতি ৰিনন্ধনা, সাযেৰ রজ্জু ৰিনন্ধনরজ্জু, তমেৰত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘ৰিনন্ধিতুং রজ্জু’’ন্তি. ৰিনন্ধনসুত্তকন্তি এত্থাপি এসেৰ নযো. তেন সুত্তকেনাতি ৰিনন্ধনসুত্তকেন. তত্থাতি খুদ্দকনিস্সেণিযং কাচি সুত্তন্তরিকাযোতি সম্বন্ধো. পমাণসঞ্ঞাকরণন্তি সুত্তন্তরিকপমাণস্স সঞ্ঞাকরণং. কাল়সুত্তেন সঞ্ঞাকরণং ৰিয হলিদ্দিসুত্তেন সঞ্ঞাকরণন্তি যোজনা. অঙ্গুলিযা পটিগ্গণ্হন্তীতি এত্থ ‘‘পটিগ্গণ্হন্তী’’তি পদস্স ‘‘অঙ্গুলিযা’’তি করণস্সেৰ ৰুত্তত্তা কম্মস্স অৰুত্তত্তা তস্স কম্মং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘সূচিমুখ’’ন্তি. অঙ্গুলিকোসকন্তি অঙ্গুলিকঞ্চুকং.

২৫৭. পাতিচঙ্কোটকাদিন্তি এত্থ পাতি নাম পটিগ্গহসণ্ঠানেন কতো সূচিআদিভণ্ডট্ঠপনো ভাজনৰিসেসো. আকিরিত্ৰাতি পক্খিপিত্ৰা. ওধুনিত্ৰাতি পপ্ফোটেত্ৰা. ঘনদণ্ডকন্তি নিরন্তরদণ্ডকং. অন্তোকত্ৰাতি কথিনস্স অন্তোকত্ৰা.

২৫৮. ৰিনন্ধিত্ৰাতি চোল়কেন ৰিনন্ধিত্ৰা.

২৫৯. অপরিস্সাৰনকস্সেৰ ভিক্খুনোতি যোজনা. যো পন যাচতীতি সম্বন্ধো. মজ্ঝেদণ্ডকেতি দণ্ডকস্স মজ্ঝে. উদকন্তি অকপ্পিযউদকং. ন্তি উদকং. ন্তি পরিস্সাৰনং. উদকং পরিসুদ্ধং হুত্ৰা সৰতি গচ্ছতি পৰত্ততি অনেনাতি পরিস্সাৰনং. যং উদকে ওত্থরিত্ৰা ঘটেন উদকং গণ্হন্তি, তং ওত্থরকং নামাতি যোজনা. তমেৰত্থং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘তং হী’’তিআদি. ন্তি পরিস্সাৰনং, বন্ধিত্ৰাতি সম্বন্ধো. তেসূতি চতূসু খাণুকেসু. সব্বপরিযন্তেতি সব্বপরিস্সাৰনস্স পরিযন্তে মোচেত্ৰাতি সম্বন্ধো. ওত্থরিত্ৰাতি ওগাহেত্ৰা. চীৰরকুটিকাতি চীৰরেন কতা কুটিকা, সা মকসানং পরিত্তাণত্থং কতত্তা মকসকুটিকাতি ৰুচ্চতি.

২৬০. সেম্হাদিদোসুস্সন্নকাযাতি সেম্হাদিদোসেহি উস্সন্নকাযা. অগ্গল়ত্থম্ভোতি কৰাটত্থম্ভো. যত্থাতি অগ্গল়ত্থম্ভে. তত্থাতি দ্ৰারবাহায. তত্থাতি অগ্গল়পাসকে. ধূমো নিক্খমতি এতেনাতি ধূমনেত্তো, ছিদ্দো. তেন ৰুত্তং ‘‘ধূমনিক্খমনছিদ্দ’’ন্তি. ‘‘গন্ধেহী’’তি ইমিনা ‘‘ৰাসেতু’’ন্তি পদস্স করণং দস্সেতি. ‘‘উদকট্ঠপনট্ঠান’’ন্তি ইমিনা উদকট্ঠানন্তি এত্থ উদকস্স ঠপনং ঠানং উদকট্ঠানন্তি মজ্ঝেপদলোপসমাসং দস্সেতি. তত্থাতি উদকট্ঠানে. কোট্ঠকোতি এত্থ ন যত্থ কত্থচি, যস্স কস্সচি ৰা কোট্ঠকো হোতি, অপি চ খো পন দ্ৰারে এৰ, দ্ৰারস্সেৰ ৰা কোট্ঠকোতি আহ ‘‘দ্ৰারকোট্ঠকো’’তি.

২৬১. পরিকম্মন্তি পিট্ঠিআদিপরিকম্মং. পটিচ্ছাদিযতি ইমাযাতি পটিচ্ছাদি, ৰত্থমেৰ পটিচ্ছাদি ৰত্থপটিচ্ছাদি. উদকং ন হোতীতি এত্থ পানোদকং নিৰত্তেন্তো আহ ‘‘ন্হানোদকং ন হোতী’’তি.

২৬২. পণ্ণিকানং তুলং ৰিয উদকউব্বাহনকতুলন্তি যোজনা. দীঘৰরত্তাদীহীতিআদিসদ্দেন রজ্জু আদযো সঙ্গণ্হাতি. অরহত্থঘটিযন্তং নাম চক্কসণ্ঠানং অনেকারং অরে অরে ঘটানি বন্ধিত্ৰা একেন ৰা দ্ৰীহি ৰা পরিব্ভমিযমানং যন্তং. অরসঙ্খাতেসু হত্থেসু ঘটা বন্ধিতব্বা এত্থাতি অরহত্থঘটি, তমেৰ যন্তং অরহত্থঘটিযন্তং. চম্মভাজনন্তি চম্মমযং ভাজনং. অপরিক্খিত্তা হোতীতি চন্দনিকা অপাকারা হোতি. উদকপুঞ্জনং ৰট্টতীতি সম্বন্ধো. তস্মিন্তি উদকপুঞ্জনে. ‘‘উদকপুঞ্জনী’’তিপি পাঠো. এৰং সতি তায উদকপুঞ্জনিযাতি অত্থো. পচ্চুদ্ধরিতুন্তি অপনেতুং.

২৬৩. আ সমন্ততো ৰিদ্ধং পক্খপাসকমেত্থাতি আৰিদ্ধপক্খপাসকং. মণ্ডলেতি কণ্ণিকমণ্ডলম্হি. কতং কূটঞ্চ ছদনঞ্চ এত্থাতি কতকূটচ্ছদনং, জন্তাঘরং, তস্স. এতন্তি ‘‘নিল্লেখজন্তাঘর’’ন্তি এতং নামং. ‘‘চত্তারো মাসে’’তি ইমিনা ‘‘চতুমাস’’ন্তি দিগুসমাসস্স ৰাক্যং দস্সেতি.

২৬৪. নমতকন্তি এত্থ হেট্ঠা ৰুত্তনমতকতো (চূল়ৰ. অট্ঠ. ২৫৬) ৰিসেসং দস্সেন্তো আহ ‘‘এল়কলোমেহী’’তিআদি. অৰাযিমন্তি ৰাযিত্ৰা ন কতং. চম্মখণ্ডপরিহারেনাতি চম্মখণ্ডং ৰিয অধিট্ঠানৰিকপ্পনঅপনযনেন, পরিভুঞ্জিতব্বন্তি অত্থো. পেল়াযাতি অট্ঠংসাদিআকারেন কতায মঞ্জূসায. এতন্তি ‘‘আসিত্তকূপধান’’ন্তি এতং নামং. দারুমযাপীতি পিসদ্দো ন তম্বলোহরজতমযা এৰাতি দস্সেতি. এত্থেৰাতি মল়োরিকাযমেৰ. আধারকসঙ্খেপগমনতোতি আধারকে সঙ্খেপং গমনতো. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. পুব্বে পত্তরক্খনত্থং আধারকো অনুঞ্ঞাতো, ইদানি ভুঞ্জনত্থন্তি দট্ঠব্বং. একো ভিক্খু গচ্ছতীতি সম্বন্ধো. সেসকন্তি গহেতব্বফলপূৰেহি সেসকং. তস্মিং খণেতি তস্মিং ভুঞ্জনক্খণে.

২৬৫. একেকেনপি অঙ্গেনাতি পিসদ্দো সম্ভাৰনত্থো, ততো পন অধিকেহি অঙ্গেহি পগেৰাতি হি অত্থো. সমন্নাগতস্স উপাসকস্স নিক্কুজ্জিতুন্তি সম্বন্ধো. তস্সাতি উপাসকস্স. ন গহেতব্বোতি সঙ্ঘেন ন গহেতব্বো. অসুকস্স উপাসকস্সাতি সম্বন্ধো. উক্কুজ্জনকালেতি পত্তস্স উক্কুজ্জনকালে. যাচাপেত্ৰাতি পত্তনিকুজ্জিতেন উপাসকেন যাচাপেত্ৰা. হত্থপাসন্তি সঙ্ঘস্স হত্থপাসং.

২৬৮. পুরক্খত্ৰাতি এত্থ পুরসদ্দস্স অগ্গত্থভাৰঞ্চ করসদ্দস্স খাদেসভাৰঞ্চ দস্সেন্তো আহ ‘‘অগ্গতো কত্ৰা’’তি. সোতি বোধিরাজকুমারো, সন্থরীতি সম্বন্ধো. লচ্ছামীতি লভিস্সামি, এস বোধিরাজকুমারো পুত্তলাভায অভব্বোতি যোজনা. অক্কমনে দোসং দস্সেন্তো আহ ‘‘যদী’’তিআদি. পচ্ছাতি অক্কমনতো পচ্ছা. অযন্তি ভগৰা. ইদন্তি কারণং. তাৰাতি সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিতো, সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিযা ৰা পঠমং. পরিভৰতোতি গিহীনং পরিভৰতো.

মঙ্গলত্থাযাতি অরোগাদিকস্স মঙ্গলস্স অত্থায. ধোতপাদকন্তি এত্থ ধোতেহি পাদেহি অক্কমনট্ঠানে অত্থরিতং ধোতপাদকন্তি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ধোতপাদকং নামা’’তিআদি. তত্থ ‘‘পচ্চত্থরণং অত্থত’’ন্তি ইমিনা ‘‘ধোতপাদক’’ন্তি এত্থ ণিকপচ্চযস্স অত্থরিতত্থে পৰত্তভাৰং দস্সেতি.

২৬৯. পদুমকণ্ণিকাকারন্তি পদুমকণ্ণিকসণ্ঠানং. কতং পাদঘংসনং কতকং নামাতি যোজনা. ন্তি কতকং, পটিক্খিত্তমেৰাতি সম্বন্ধো. পোত্থকেসু তংসদ্দো গলিতোতি দট্ঠব্বো. বাহুল্লিকানুযোগত্তাতি পচ্চযবহুলভাৰায অনুযোগত্তা. পাসাণফেণকোপীতি পাসাণঅব্বুদম্পি. বীজনীতি চতুরস্সবীজনী. ন্তি ৰিধূপনং, কতং হোতূতি সম্বন্ধো. ইধাপি তংসদ্দো গলিতো. ৰেল়ুদন্তৰিলীৰেহি ৰা মোরপিঞ্ছেহি ৰা চম্মৰিকতীহি ৰা কতং হোতূতি যোজনা. সব্বং ৰিধূপনন্তি সম্বন্ধো. পাল়িযং তালৰণ্টন্তি সহ ৰণ্টেন কতং তালং তালৰণ্টং, তালসদ্দেন তংমযা মণ্ডলবীজনী গহেতব্বা ৰিকারীৰিকারভাৰেন সম্বন্ধত্তা. মকসবীজনীতি মকসানং পলাযনকবীজনী, দন্তমযৰিসাণমযদণ্ডকাপি মকসবীজনী ৰট্টতীতি যোজনা. ‘‘ৰাকমযবীজনিযা’’তি পদং ‘‘সঙ্গহিতা’’তি পদে আধারো, করণং ৰা.

২৭০. যস্সাতি ভিক্খুস্স চক্খুং ৰা দুব্বলং হোতীতি যোজনা. অঞ্ঞোতি কাযডাহাদীহি আবাধেহি অঞ্ঞো, কোচি আবাধো ৰা উপ্পজ্জতীতি যোজনা. ‘‘ৰস্সে পনা’’তি পদং ‘‘চীৰরগুত্তত্থ’’ন্তি পদে এৰ সম্বন্ধিতব্বং. চীৰরগুত্তত্থন্তি চীৰরস্স ৰস্সতেমনতো গুত্তত্থং, ৰাল়মিগচোরভযেসু সন্তেসূতি সম্বন্ধো. তালপণ্ণাদিনা একেন পণ্ণেন কতং ছত্তং একপণ্ণচ্ছত্তং. সব্বত্থেৰাতি সব্বেসু এৰ গামারঞ্ঞেসু.

‘‘অসি অস্সা’’তি ইমিনা অসিস্সাতি পদস্স অনৰকাসৰিধিং দস্সেতি. অসীতি খগ্গো. অস্সাতি চোরস্স, অসীতি সম্বন্ধো. ৰিজ্জোতলতীতি এত্থ অলপচ্চযো রূপসিদ্ধিমত্তোৰাতি আহ ‘‘ৰিজ্জোততী’’তি. ‘‘চতুহত্থোযেৰা’’তি ইমিনা পমাণযুত্তোতি পদস্স অত্থং দস্সেতি. ততোতি চতুহত্থতো. সব্বেসন্তি গিলানাগিলানানং. ‘‘সক্কা পনা’’তি পদং ‘‘ন ৰট্টতী’’তি পদে কত্তা, ‘‘দাতব্বা’’তি পদে কম্মং. সম্মন্নিত্ৰাৰ দাতব্বা, ন ৰিনা সম্মুতিযাতি অধিপ্পাযো.

২৭৩. আগতন্তি উদরিযতো নিক্খমিত্ৰা আগতং. উগ্গারন্তি গলতো উগ্গারং ভোজনন্তি সম্বন্ধো. সন্ধারেত্ৰাতি পতিট্ঠাপেত্ৰা. অসন্ধারিতমেৰ হুত্ৰাতি সম্বন্ধো.

ন্তি খাদনীযভোজনীযং, পতিতন্তি সম্বন্ধো. ন্তি খাদনীযভোজনীযং, গহেত্ৰা পরিভুঞ্জিতুন্তি সম্বন্ধো. ইদন্তি ৰচনং.

২৭৪. কুব্বং করিস্সামীতি এত্থ করিযতি উচ্চারিযতীতি কুব্বন্তি ৰুত্তে সদ্দোতি আহ ‘‘সদ্দং করিস্সামী’’তি. সদ্দন্তি ‘‘অযং মং ভিক্খু ৰিপ্পকরোতী’’তি উচ্চাসদ্দং. নখাদীহীতিআদিসদ্দেন মুখকুট্টে সঙ্গণ্হাতি. অনুরক্খনত্থন্তি অনুদযেন পালনত্থং. নখচ্ছেদনন্তি নখং ছিন্দতি অনেনাতি নখচ্ছেদনং, সত্থকাদি. ৰীসতিমট্ঠন্তি এত্থ ৰীসতিযা নখানং মট্ঠং ৰীসতিমট্ঠন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰীসতিপি নখে’’তিআদি. লিখিতমট্ঠেতি লিখিতে হুত্ৰা মট্ঠে. কারাপেন্তীতি নহাপিতে কারাপেন্তি. নখতোতি নখতো ৰা নখন্তরতো ৰা. অপকড্ঢিতুন্তি কড্ঢিত্ৰা অপনেতুং.

২৭৫. খুরকোসকন্তি খুরস্স ঠপনকং. কত্তরিযাতি কন্তিযতি ছিন্দিযতি ইমাযাতি কত্তরি, অযোমযো একো উপকরণৰিসেসো, তায. ‘‘ছেদাপেন্তী’’তি ইমিনা কপ্পাপেন্তীতি এত্থ কপ্পসদ্দস্স ৰিধ্যত্থং অধিপ্পাযেন দস্সেতি. মস্সুং ৰড্ঢাপেন্তীতি এত্থ মস্সুং ৰড্ঢেত্ৰা রুহাপেন্তীতি অত্থং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘মস্সুং দীঘং কারাপেন্তী’’তি. এল়কমস্সূতি এল়কস্স ৰিয মস্সূতি এল়কমস্সু. ‘‘গোলোমিক’’ন্তি ৰুচ্চতীতি সম্বন্ধো. ‘‘চতুকোণ’’ন্তি ইমিনা চতুরস্সন্তি এত্থ অংসসদ্দো কোণত্থোতি দস্সেতি. চতুরস্সন্তি এত্থ হি ‘‘চতুরংস’’ন্তি ৰত্তব্বে নিগ্গহিতস্স লোপং কত্ৰা পরস্স সকারস্স দ্ৰেভাৰং কত্ৰা ‘‘চতুরস্স’’ন্তি ৰুত্তং. লোমসংহরণন্তি লোমানং অপনযনং. লোমরাজিট্ঠপনন্তি লোমলেখাঠপনং. সব্বত্থাতি সব্বেসু, মস্সুকপ্পনাদীসূতি সম্বন্ধো. গণ্ডৰণরুধিআবাধপচ্চযাতি গণ্ডো চ ৰণো চ রুধি চ গণ্ডৰণরুধযো, তেযেৰ আবাধা গণ্ডৰণরুধিআবাধা, তেসং পচ্চযা. ৰণোতি মহন্তো ৰণো. রুধীতি খুদ্দকো ৰণো. সক্খরাদীহীতি সক্খরমধুসিত্থকেহি. সণ্ডাসোতি সুট্ঠু লোমং ডংসতীতি সণ্ডাসো. ন্তি লোমং, ঠিতন্তি সম্বন্ধো. কত্থ ঠিতন্তি আহ ‘‘ভমুকায ৰা’’তিআদি. কিং হুত্ৰা ঠিতন্তি আহ – ‘‘উগ্গন্ত্ৰা ৰিভচ্ছং ঠিত’’ন্তি, ৰিভচ্ছং হুত্ৰা ঠিতন্তি যোজনা. ৰিসেসেন সোভণং ভক্খতীতি ৰিভচ্ছো, অসোভণো. ‘‘ৰিগচ্ছ’’ন্তিপি পাঠো, ৰিরূপং গচ্ছতি, গমযতীতি ৰা ৰিগচ্ছো. তত্থ পুরিমপাঠোযেৰ মূলপাঠোতি দট্ঠব্বোতি. পলিতং ৰা অপলিতং ৰা তাদিসং লোমন্তি যোজনা.

২৭৭. কংসপত্থরিকাতি এত্থ কংসআপণে পত্থরন্তি পসারেন্তীতি কংসপত্থরিকাতি ৰুত্তে কংসভণ্ডৰাণিজা গহেতব্বাতি আহ ‘‘কংসভণ্ডৰাণিজা’’তি. ৰাসিদণ্ডাদীনং অপাতনত্থং বন্ধতি অনেন লোহেনাতি বন্ধনং, তমেৰ মত্তং অপ্পন্তি বন্ধনমত্তং.

২৭৮. নিক্খমন্তেনাতি আরামতো নিক্খমন্তেন. যত্থাতি যস্মিং ঠানে. ‘‘সরিত্ৰা’’তি ইমিনা অসরিত্ৰা পিণ্ডায চরিতব্বন্তি দস্সেতি. বহুরজ্জুকন্তি বহূ রজ্জুযো এতস্সাতি বহুরজ্জুকং. ইমিনা কলাপেন বহুরজ্জূনং সমূহেন কত্তব্বন্তি কলাপুকন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি, ইকারস্সুকারো. দেড্ডুভকন্তি এত্থ দেড্ডুভসদ্দেন তস্স সীসং গহেতব্বং একদেসূপচারেন, দেড্ডুভং ৰিযাতি দেড্ডুভকং, সদিসত্থে কপচ্চযো হোতি. তেন ৰুত্তং ‘‘উদকসপ্পসীসসদিস’’ন্তি. ‘‘মুরজৰট্টিসণ্ঠান’’ন্তি ইমিনা মুরজসদ্দেন মুরজৰট্টি গহেতব্বা তস্স ৰিকারত্তা, তেন সদিসং মুরজন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. ৰেঠেত্ৰাতি বহুরজ্জুকে একতো ৰেঠেত্ৰা. মদ্দৰীণসদ্দো পামঙ্গপরিযাযো. মদ্দৰীণং ৰিযাতি মদ্দৰীণং. তেন ৰুত্তং ‘‘পামঙ্গসণ্ঠান’’ন্তি. ‘‘পগেৰ বহূনী’’তি ইমিনা ‘‘একম্পী’’তি এত্থ পিসদ্দস্স সম্ভাৰনত্থং দস্সেতি. মচ্ছকণ্টকৰাযিমাতি মচ্ছকণ্টকং ৰিয দস্সেত্ৰা ৰাযিমা. কুঞ্জরচ্ছিকাদিভেদাতি ৰারণঅচ্ছিকাদিভেদা. ৰারণো হি কুং ভূমিং জরাপেতীতি কুঞ্জরোতি (ৰি. ৰ. অট্ঠ. ৩১; অ. নি. টী. ১.১.২) চ কুঞ্জে নিকুঞ্জে রমতীতি কুঞ্জরোতি চ ৰুচ্চতি. তস্স অচ্ছি ৰিযাতি কুঞ্জরচ্ছিকং, তং আদি যেসং তানীতি কুঞ্জরচ্ছিকাদীনি, তেসং ভেদাতি কুঞ্জরচ্ছিকাদিভেদা. আদিসদ্দেন গোণচ্ছিকাদযো সঙ্গণ্হাতি. ‘‘কুঞ্চিকাকোসকসণ্ঠান’’ন্তি ইমিনা সূকরস্স অন্তং ৰিয সূকরন্তকন্তি অত্থং দস্সেতি. সূকরস্স হি অন্তং কুঞ্চিকাকোসকং ৰিয মজ্ঝে সুসিরো হোতি. সূকরন্তকং অনুলোমেতীতি সূকরন্তকেন অনুলোমেতি. দসাসুযেৰাতি কাযবন্ধনস্স অন্তেসুযেৰ. এত্থাতি দসাসু. ‘‘চতুন্নং উপরি ন ৰট্টতী’’তি ইমিনা মুরজদসা ততো উপরি ৰট্টতীতি দস্সেতি. ৰেঠেত্ৰাতি রজ্জুং ৰত্থেন ৰেঠেত্ৰা. মুদ্দিকসণ্ঠানেনাতি ৰরকসীসসণ্ঠানেন. এৰং সিব্বিতাতি এৰং সিব্বিযমানা. হীতি ফলজোতকো. পাসন্তোতি পাসকোটি.

২৮০. ওলম্বকং কত্ৰা নিৰত্থং হত্থিসোণ্ডকং নামাতি যোজনা. চোল়িকইত্থীনন্তি চোল়রট্ঠে নিৰাসীনং ইত্থীনং. হত্থিযা সোণ্ডো ৰিয হত্থিসোণ্ডকং নিৰত্থং. মচ্ছৰালং ৰিযাতি মচ্ছৰালকং. চত্তারো কণ্ণা এতস্স নিৰত্থস্সাতি চতুকণ্ণকং. তালৰণ্টং ৰিযাতি তালৰণ্টকং. সতং ৰলিনো এতস্স নিৰত্থস্সাতি সতৰলিকং. ‘‘অনেকক্খত্তু’’ন্তি ইমিনা ‘‘সতৰলিক’’ন্তি এত্থ সতসদ্দস্স অনেকত্থৰাচকতং দস্সেতি. ‘‘ৰামদক্খিণপস্সেসু ৰা’’তি ইমিনা পুরিমনিৰত্থং কটিতো পট্ঠায হেট্ঠা নিৰত্থং নামাতি দস্সেতি.

সংৰল্লিত্ৰা নিৰত্থং সংৰল্লিযং. মল্লো চ কম্মকারো চ মল্লকম্মকারা, তে আদযো যেসং তেতি মল্লকম্মকারাদযো. আদিসদ্দেন ধুত্তাদযো সঙ্গণ্হাতি. যম্পি নিৰত্থং নিৰাসেন্তি, সব্বং তং নিৰত্থং ন ৰট্টতীতি যোজনা. একং ৰা কোণন্তি সম্বন্ধো. কোণেতি অন্তরৰাসকস্স কোণে. ‘‘তথা’’তি ইমিনা ‘‘একং ৰা দ্ৰে ৰা কোণে উক্খিপিত্ৰা অন্তরৰাসকস্স উপরি লগ্গেন্তী’’তি অত্থং অতিদিসতি. অন্তোকাসাৰস্স দস্সেত্ৰাতি সম্বন্ধো. দ্ৰে নিৰাসেন্তেন অগিলানেনাতি যোজনা. সগুণন্তি অন্তোকাসাৰেন বহিকাসাৰং সমানগুণং কত্ৰা. ইতীতিআদি নিগমনং. যঞ্চাতি যং নিৰত্থঞ্চ. ইধাতি খুদ্দকৰত্থুক্খন্ধকে. যঞ্চ সেখিযৰণ্ণনাযং (পাচি. অট্ঠ. ৫৭৬ আদযো) পটিক্খিত্তন্তি সম্বন্ধো. সব্বং তং নিৰত্থন্তি যোজনা. নিব্বিকারং কত্ৰাতি সম্বন্ধো. উভো কণ্ণেতি হেট্ঠা ঠিতে উভো কণ্ণে উপরি চ ঠিতে উভো কণ্ণে. ন্তি পরিমণ্ডলপারুপনং.

তত্থাতি ‘‘গিহিপারুত’’ন্তি ৰচনে যংকিঞ্চি অঞ্ঞথাপারুতং অত্থীতি সম্বন্ধো. তস্মাতি যস্মা গিহিপারুতং নাম, তস্মা, পরিমণ্ডলং পারুপিতব্বন্তি সম্বন্ধো. ‘‘যথা পারুপন্তি, যথা চ ঠপেন্তী’’তিআদিনা যোজনা কাতব্বা. তস্সেৰাতি দীঘসাটকস্সেৰ. তস্সেৰাতি সাটকস্সেৰ. পাল়িকারকোতি পাল়িং গণ্হন্তং ৰা ৰাচেন্তং ৰা কারকো. তথাতি যথা পারুপন্তি, তথা.

২৮১. কুহিঞ্চি ঠানং গচ্ছতো রঞ্ঞোতি যোজনা. ‘‘পরিক্খারভণ্ডৰহনমনুস্সা’’তি ইমিনা তে মনুস্সা মুণ্ডং সীসং চোল়কেন ৰেঠেন্তীতি মুণ্ডৰেঠিনো নামাতি দস্সেতি. অধিপ্পাযোতি উজ্ঝাযন্তানং মনুস্সানমধিপ্পাযো. অন্তরাকাজন্তি এত্থ অন্তরাসদ্দো মজ্ঝত্থৰাচকোতি আহ ‘‘মজ্ঝে’’তি. ‘‘লগ্গেত্ৰা’’তিআদিনা কাজস্স অন্তরে লগ্গেত্ৰা ৰহিতব্বং অন্তরাকাজন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি.

২৮২. ‘‘চক্খূনং হিত’’ন্তি ইমিনা অচক্খুস্সন্তি এত্থ স্সপচ্চযো চক্খুসদ্দতো হিতত্থে হোতীতি দস্সেতি. পমাণঙ্গুলেনাতি ৰড্ঢকীনং পমাণযুত্তেন অঙ্গুলেন.

২৮৩. ‘‘তিণৰনাদীসূ’’তি ইমিনা দাযং আলিম্পেন্তীতি এত্থ দাযসদ্দো ৰনৰাচকোতি দস্সেতি. ‘‘অগ্গিং দেন্তী’’তি ইমিনা আপুব্বো লিপিধাতু উপসগ্গৰসেন অগ্গিদানত্থোতি দস্সেতি. পরিত্তন্তি এত্থ সমন্ততো তাযতি অনেনাতি পরিত্তন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘অপ্পহরিতকরণেন ৰা পরিখাখণেন ৰা পরিত্তাণ’’ন্তি. এত্থাতি পরিত্তকরণে. দাতুং লব্ভতীতি সযং দাতুং লব্ভতি. হরিতুন্তি অপনেতুং. পত্তং ৰা অপত্তং ৰা অগ্গিন্তি সম্বন্ধো. তথাতি অগ্গিদানাদিনা আকারেন. উদকেন নিব্বাপেন্তেন ভিক্খুনাতি সম্বন্ধো.

২৮৪. সতি করণীযেতি এত্থ করণীযসদ্দো কিচ্চপরিযাযোতি আহ ‘‘সুক্খকট্ঠাদিগ্গহণকিচ্চে’’তি. ‘‘সুক্খকট্ঠাদিগ্গহণ’’ ইতি পদেন কিচ্চসরূপং দস্সেতি. ‘‘পুরিসপ্পমাণ’’ন্তি ইমিনা পোরিসিযন্তি এত্থ ণিযপচ্চযো পমাণত্থে হোতীতি দস্সেতি. পুরিসপ্পমাণং নাম উপরি বাহুদ্ৰযততস্স পুরিসস্স পমাণং. দিস্ৰা ৰা হুত্ৰা ৰা দিস্ৰাতি যোজনা. অতিউচ্চম্পীতি পিসদ্দো সম্ভাৰনত্থো. নীচং পন রুক্খং পগেৰাতি হি অত্থো.

২৮৫. কল্যাণৰাক্করণাতি এত্থ করিযতি উচ্চারিযতীতি করণো, সদ্দো, ৰাচাযেৰ করণো ৰাক্করণো, কল্যাণো ৰাক্করণো এতেসন্তি কল্যাণৰাক্করণাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘মধুরসদ্দা’’তি. ৰেদং ৰিযাতি সুতিং ৰিয. ৰাচনামগ্গন্তি ৰাচনায উপাযং. সকাতি সম্মাসম্বুদ্ধসঙ্খাতস্স সস্স অত্তনো এসা সকা. তেন ৰুত্তং ‘‘সম্মাসম্বুদ্ধেনা’’তি. সম্মাসম্বুদ্ধেন হি মাগধনিরুত্তিযা এৰ ধম্মো ভাসিতো, তস্মা সা মাগধনিরুত্তি সকা নামাতি ৰুচ্চতি. নিরুত্তীতি অত্থং নীহরিত্ৰা ৰুচ্চতে ইমায সদ্দপঞ্ঞত্তিযাতি নিরুত্তি, ৰচধাতুস্স ৰকারস্স উকারো, সব্বৰোহারো লব্ভতি. ইধ পন ‘‘সকাযা’’তি ৰুত্তত্তা মাগধৰোহারো এৰ. তেন ৰুত্তং ‘‘মাগধৰোহারো’’তি. ‘‘সভাৰনিরুত্তী’’তিপি পাঠো. এৰঞ্হি সতি সব্বসত্তানং সভাৰেন পৰত্তা মূলভাসাভূতা মাগধনিরুত্তিযেৰ.

২৮৬. লোকাযতং নাম তিত্থিযসত্থন্তি সম্বন্ধো. ইমিনাৰ কারণেনাতি ‘‘সেতো কাকো, কস্মা? অট্ঠীনং সেতত্তা. রত্তো বকো, কস্মা? লোহিতস্স রত্তত্তা’’ ইতি (ম. নি. অট্ঠ. ২.২২৩; সং. নি. অট্ঠ. ৩.৫.১০৮০; অ. নি. ১০.৬৯-৭০) ইমিনা এৰ কারণেন.

২৮৮. অন্তরা অহোসীতি এত্থ অন্তরসদ্দো ব্যৰধানত্থোতি আহ ‘‘অন্তরিতা অহোসি পটিচ্ছন্না’’তি. তেন সদ্দেন ধম্মকথা ব্যৰধানা অহোসীতি অত্থো.

২৮৯. আবাধপ্পচ্চযাতি এত্থ আবাধস্স ভেসজ্জসঙ্খাতো পচ্চযো আবাধপচ্চযোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘যস্সা’’তিআদি. ইমিনা আবাধোযেৰ পচ্চযো আবাধপচ্চযোতি অত্থং পটিক্খিপতি.

২৯৩. দুক্কটৰত্থু নাম অকপ্পিযৰোহারাদিনা মালাৰচ্ছরোপনাদি, পাচিত্তিযৰত্থু নাম মালাৰচ্ছরোপনাদিঅত্থায পথৰীখণনাদি. পহরণীতি পহরতি ইমাযাতি পহরণী. এতন্তি ‘‘পহরণী’’তি এতং নামং. যস্স কস্সচি আৰুধসঙ্খাতস্স লোহভণ্ডস্সাতি সম্বন্ধো. ন্তি আৰুধসঙ্খাতং লোহভণ্ডং. ৰুত্তমেৰাতি ‘‘কতকং নাম পদুমকণ্ণিকাকার’’ন্তিআদিনা (চূল়ৰ. অট্ঠ. ২৬৯) ৰুত্তমেৰ. ধনিযস্সেৰাতি ধনিযস্স এৰ. অঞ্ঞেসঞ্হি কতায সব্বমত্তিকামযকুটিযা অপাকটত্তা ৰুত্তং ‘‘ধনিযস্সেৰা’’তি. অথ ৰা ধনিযস্স সব্বমত্তিকামযকুটি ইৰাতি যোজনা. সব্বত্থাতি সব্বস্মিং খুদ্দকৰত্থুক্খন্ধকে.

ইতি খুদ্দকৰত্থুক্খন্ধকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

৬. সেনাসনক্খন্ধকং

ৰিহারানুজাননকথা

২৯৪. সেনাসনক্খন্ধকে অপঞ্ঞত্তং হোতীতি এত্থ ন ঞপধাতু হোতি, অপিচ ঞাধাতুযেৰ, সো চ খো অনুজাননত্থোতি আহ ‘‘অননুঞ্ঞাতং হোতী’’তি. ইমিনা ঞাধাতুস্স অৰবোধনাদযো অত্থে নিৰত্তেতি, অনুজাননত্থংযেৰ দস্সেতি. অড্ঢযোগাদীনং ৰিসুং গহিতত্তা ৰিহারসদ্দেন পারিসেসতো অৰসেসাৰাসোৰ গহেতব্বোতি আহ ‘‘অড্ঢযোগাদিমুত্তকো অৰসেসাৰাসো’’তি. সুৰণ্ণৰঙ্কগেহন্তি সুৰণ্ণৰঙ্কছদনেন ছাদিতং গেহং. ইট্ঠকাগুহাতি ইট্ঠকায কতা গুহা. এসেৰ নযো সেসেসুপি. আগতস্স চ অনাগতস্স চাতি এত্থ চসদ্দেন দ্ৰন্দৰাক্যং দস্সেতি. আগচ্ছতীতি আগতো, ন আগতো অনাগতো, সঙ্ঘো. আগতো চ অনাগতো চ আগতানাগতো, সমাহারদ্ৰন্দো পুংলিঙ্গো, তস্স. ‘‘অপ্পটিহতচারস্সা’’তি ইমিনা চতূসু দিসাসু অপ্পটিহতচারো চাতুদ্দিসোতি ৰচনত্থং দস্সেতি.

২৯৫. অনুমোদনগাথাসু এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. উতুৰিসভাগৰসেনাতি সীতউণ্হানং উতূনং ৰিসভাগৰসেন. সংফুসিতকৰাতোতি সহ উদকবিন্দুনা আগতো ৰাতো. এত্থ হি সংসদ্দো সহত্থো, ফুসিতসদ্দো উদকবিন্দুৰাচকো. উজুকমেঘৰুট্ঠিযো এৰাতি ৰাতেন অপহরিতত্তা উজুকং পতিতা মেঘৰুট্ঠিযো এৰ. পাল়িযং ততোতি এত্থ তোপচ্চযো পচ্চত্তত্থে ৰত্ততি. সো ৰিহারোতি হি অত্থো. ৰাল়মিগানি চাতি ৰাল়মিগে চ. লিঙ্গৰিপল্লাসো হেস. এতানি সব্বানীতি ‘‘সীত’’ন্তিআদীনি সব্বানি সত্ত পদানি. যোজেতব্বানীতি সো ৰিহারো সীতং পটিহনতি…পে… ৰুট্ঠিযো পটিহনতীতি যোজেতব্বানীতি অত্থো.

‘‘ৰিহারেনা’’তি ইমিনা পাল়িযং ততোতি এত্থ তোপচ্চযো কত্তুত্থে হোতীতি দস্সেতি, তেন ৰিহারেনাতি অত্থো. পটিহঞ্ঞতীতি পটিহনীযতি. সুখত্থন্তি এত্থ উত্তরপদলোপোতি আহ ‘‘সুখৰিহারত্থ’’ন্তি. ‘‘লেণত্থঞ্চ সুখত্থঞ্চা’’তি পদদ্ৰযং ‘‘হোতী’’তি পাঠসেসেন যোজেতব্বং. ৰিহারদানং লেণত্থঞ্চ সুখত্থঞ্চ হোতীতি হি অত্থো. ইদন্তি অযং অধিপ্পাযো. ৰুত্তন্তি ৰুত্তো. ৰিহারদানং সুখত্থঞ্চ হোতীতি যোজনা. ঝাযিতুং ৰিপস্সিতুঞ্চ যং সুখং অত্থীতি সম্বন্ধো. তদত্থন্তি তস্স সুখস্স অত্থায. পরপদেনপীতি ‘‘ঝাযিতুঞ্চ ৰিপস্সিতু’’ন্তি পদদ্ৰযতো পরং ঠিতেন ‘‘ৰিহারদান’’ন্তি পদেনপি. ইধাতি ইমস্মিং ৰিহারে. ৰিহারদানন্তি ৰিহারস্স দানং, দাতব্বৰিহারং ৰা, ৰণ্ণিতন্তি সম্বন্ধো. ৰুত্তন্তি সংযুত্তনিকাযে ৰুত্তং. সাধকপাল়িযং যো উপস্সযং দদাতি, সো চ সব্বদদো সব্বেসং বলাদীনং দদো হোতীতি যোজনা. সো চাতি এত্থ চসদ্দো অৰধারণত্থো. সো এৰাতি হি অত্থো.

‘‘ৰিহারে’’তি ইমিনা ৰাসযেত্থাতি এত্থ এতসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেতি. ৰাসযেতি ৰাসেয্য. তেসং অন্নঞ্চাতি এত্থ ‘‘তেস’’ন্তি পদং ‘‘অনুচ্ছৰিয’’ন্তি পাঠসেসেন যোজেতব্বন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘তেসং অনুচ্ছৰিয’’ন্তি. তত্থ অনুচ্ছৰিযং অন্নঞ্চ অনুচ্ছৰিযানি ৰত্থানি চাতি যোজনা. অথ ৰা তেসন্তি ভুম্মত্থে সম্পদানৰচনন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘তেসূ’’তি, ভিক্খূসূতি অত্থো. উজুভূতেসূতি এত্থ সম্পদানত্থে ভুম্মৰচনং কত্ৰা উজুভূতানং তেসং ভিক্খূনং দদেয্যাতি অত্থোপি যুজ্জতেৰ. ‘‘অকুটিলচিত্তেসূ’’তি ইমিনা ‘‘উজুভূতেসূ’’তি এত্থ উজুসদ্দস্স অকুটিলত্থঞ্চ ভূতসদ্দেন বাহিরত্থসমাসঞ্চ দস্সেতি. উজুভূতং চিত্তমেতেসন্তি উজুভূতাতি ৰচনত্থো কাতব্বো. নিদহেয্যাতি নিখণিত্ৰা ঠপেয্য. ‘‘ন চিত্তপসাদং ৰিরাধেত্ৰা’’তি ইমিনা ৰিপ্পসন্নেন চেতসাতি এত্থ এৰত্থফলং ৰা অঞ্ঞত্থাপোহনং ৰা দস্সেতি. হীতি ফলজোতকো. এৰং ৰিপ্পসন্নচিত্তস্স তস্স ৰিহারদাযকস্স তে ভিক্খূ ধম্মং দেসেন্তীতি যোজনা.

২৯৬. আৰিঞ্ছনছিদ্দন্তি অঙ্গুলিং অৰ পৰেসেত্ৰা অঞ্ছতি আকড্ঢতি এত্থ, এতেনাতি ৰা আৰিঞ্ছনং. অৰপুব্বো অছিধাতু, উপসগ্গঅকারস্স দীঘং কত্ৰা, ধাতুঅকারস্স চ ইকারং কত্ৰা ‘‘আৰিঞ্ছন’’ন্তি ৰুত্তং, তমেৰ ছিদ্দং আৰিঞ্ছনছিদ্দং. আৰিঞ্ছনরজ্জুন্তি কৰাটচ্ছিদ্দে অৰ পৰেসেত্ৰা অঞ্ছতি আকড্ঢতি ইমাযাতি আৰিঞ্ছনা, সাযেৰ রজ্জূতি আৰিঞ্ছনরজ্জু. কাচি রজ্জু ন ন ৰট্টতীতি যোজনা. অথ ৰা ন ৰট্টতি ন হোতি, ৰট্টতিযেৰাতি যোজনা. তীণি তালানীতি এত্থ তালসদ্দো কুঞ্চিকাপরিযাযোতি আহ ‘‘তিস্সো কুঞ্চিকাযো’’তি. ইমিনা তালসদ্দস্স রুক্খতূরিযৰিসেসে নিৰত্তেতি. যং যন্তি উপকরণং. তস্সাতি যন্তকস্স. ৰেদিকাৰাতপানন্তি ৰাতং পিৰতি অনেনাতি ৰাতপানং, ৰেদিকায কতং ৰাতপানং ৰেদিকাৰাতপানং. চক্কলিকন্তি এত্থ চক্কাকারেন অলতি পৰত্ততীতি চক্কলং, চোল়কপাদপুঞ্জনং. তেন বন্ধিতব্বন্তি চক্কলিকন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘চোল়কপাদপুঞ্জনং বন্ধিতু’’ন্তি. ‘‘ৰাতপানপ্পমাণেন ভিসিং কত্ৰা’’তি ইমিনা ৰাতপানপমাণেন কতা ভিসি ৰাতপানভিসীতি ৰচনত্থং দস্সেতি.

২৯৭. ‘‘উচ্চকম্পি আসন্দিক’’ন্তি ৰচনতো ৰট্টতীতি ৰেদিতব্বোতি সম্বন্ধো. একতোভাগেন দীঘপীঠং অট্ঠঙ্গুলপাদকমেৰ ৰট্টতীতি যোজনা. ততো অধিকং ন ৰট্টতীতি অধিপ্পাযো. পমাণাতিক্কন্তোপীতি পিসদ্দো পমাণযুত্তো পন পগেৰাতি দস্সেতি. সত্তঙ্গোতি তীসু দিসাসু অপস্সযো, চত্তারো পাদাতি সত্ত অঙ্গানি এতস্সাতি সত্তঙ্গো. অযম্পীতি পিসদ্দো আসন্দিকং অপেক্খতি. এল়কপাদপীঠং নাম ৰুচ্চতীতি সম্বন্ধো. এল়কস্স পাদো ৰিয পাদো এত্থাতি এল়কপাদং, তমেৰ পীঠং এল়কপাদপীঠং. আমলকৰণ্ণিকপীঠন্তি আমলকায ৰণ্ণো সণ্ঠানো আমলকৰণ্ণো, তেন যোজিতং আমলকৰণ্ণিকং, তদেৰ পীঠং আমলকৰণ্ণিকপীঠং. ‘‘আকারেনা’’তি ইমিনা ৰণ্ণসদ্দস্স সণ্ঠানত্থং দস্সেতি. ইমানীতি পীঠানি. এত্থাতি পীঠে. মুঞ্চপব্বজমযন্তি মুঞ্জেন চ পব্বজেন চ কতং.

মনুস্সানন্তি ৰড্ঢকীমনুস্সানং. ছৰিসংরক্খনত্থাযাতি ছৰিযা ৰিনাসনতো সুট্ঠু রক্খনত্থায. সিম্বলিরুক্খাদীনন্তিআদিসদ্দেন তূলনিব্বত্তকে সব্বরুক্খে সঙ্গণ্হাতি. খীরৰল্লিআদীনন্তিআদিসদ্দেন তূলনিব্বত্তকা সব্বা লতাযো সঙ্গণ্হাতি. পোটকীতিণাদীনন্তিআদিসদ্দেন তূলনিব্বত্তকা সব্বা তিণজাতিযো সঙ্গণ্হাতি. তীহীতি রুক্খলতাপোটকীহি. ননু ভূতগামানং অনেকত্তা এতেহি তীহি মুত্তো ভূতগামো অত্থি, কস্মা পন সব্বভূতগামা সঙ্গহিতা হোন্তীতি আহ ‘‘রুক্খৰল্লিতিণজাতিযো হী’’তিআদি. তত্থ হি যস্মা নত্থি, তস্মা সঙ্গহিতা হোন্তীতি যোজনা. তস্মাতি যস্মা নত্থি, তস্মা. সব্বম্পি এতং তূলন্তি যোজনা. বিব্বোহনে লোমম্পি ৰট্টতীতি সম্বন্ধো. লোমম্পীতি পিসদ্দেন তূলং অপেক্খতি. যংকিঞ্চি পুপ্ফন্তি সব্বং পুপ্ফং. পত্তং পাপুণিত্ৰা সুদ্ধং তমালপত্তমেৰ ন ৰট্টতি, অৰসেসং সব্বং পত্তং সুদ্ধম্পি ৰট্টতীতি অধিপ্পাযো. পঞ্চৰিধন্তি উণ্ণচোল়ৰাকতিণপণ্ণৰসেন পঞ্চপকারং.

‘‘উপড্ঢকাযপমাণানী’’তি ইমিনা অদ্ধকাযিকানীতি এত্থ অদ্ধস্স কাযস্স পমাণেন কতানি অদ্ধকাযিকানীতি অত্থং দস্সেতি. যেসু বিব্বোহনেসু কটিতো পট্ঠায যাৰ সীসং উপদহন্তি, তানি বিব্বোহনানি অদ্ধকাযিকানি নামাতি যোজনা. যস্সাতি বিব্বোহনস্স. ৰিত্থারতো মুট্ঠিরতনং হোতীতি সম্বন্ধো. ইমিনা যত্থ সহ গীৰায সকলং সীসং ঠপেতুং সক্কা, তস্স মুট্ঠিরতনং ৰিত্থারপমাণন্তি দস্সেতি. ‘‘তীসু কণ্ণেসু দ্ৰিন্নং কণ্ণান’’ন্তি ইদং বিব্বোহনস্স উভোসু অন্তেসু ঠপেতব্বচোল়পমাণং সন্ধায ৰুত্তং. ইদং পন বিব্বোহনস্স উভোসু অন্তেসু ঠপিতচোল়স্স কোটিযা কোটিং আহচ্চ দ্ৰিগুণং কতং তিকণ্ণং হোতি, তেসু তীসু কণ্ণেসু দ্ৰিন্নং কণ্ণানমন্তরং ৰিদত্থি চতুরঙ্গুলং হোতি, মজ্ঝট্ঠানং কোটিতো কোটিমাহচ্চ মুট্ঠিরতনং হোতি, ইদং পন বিব্বোহনং তিকণ্ণং হোতি. ৰট্টং ৰা চতুরস্সাদিং ৰা কত্ৰা সিব্বিতং যথা কোটিতো কোটি ৰিত্থারতো পুথুলট্ঠানং মুট্ঠিরতনং হোতি, এৰং সিব্বিতব্বং. ইতো অধিকং ন ৰট্টতি, ঊনং পন ৰট্টতিযেৰ. সীসূপধানন্তি সীসং উপদহন্তি ঠপেন্তি এত্থাতি সীসূপধানং. বিব্বোহনানীতি ৰিসেসেন, ৰিসেসং ৰা সুখং ৰহন্তীতি বিব্বোহনানি. উপরীতি বিব্বোহনানং উপরি. যানি পন কপ্পিযতূলানি সন্তীতি যোজনা. মহন্তম্পীতি পিসদ্দো খুদ্দকং পন পগেৰাতি দস্সেতি. ৰিনযধরউপতিস্সত্থেরো পন আহাতি সম্বন্ধো. ‘‘ৰিনযধর’’ ইতি পদেন ফুস্সদেৰত্থেরতো ৰিসেসং দস্সেতি. অকপ্পিযতূলং ৰাতি ভিসিযং অকপ্পিযতূলং ৰা. বিব্বোহনে হি অকপ্পিযতূলং নাম নত্থি.

পঞ্চভিসিযোতি এত্থ ৰাক্যভাৰঞ্চ অসমাহারদিগুভাৰঞ্চ পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘পঞ্চহি উণ্ণাদীহি পূরিতা ভিসিযো’’তি. ইমিনা পঞ্চহি উণ্ণাদীহি পূরিতা ভিসিযো পঞ্চভিসিযোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. অত্থতো পন ৰাক্যম্পি অসমাহারদিগুপি যুজ্জতেৰ. কস্মা পঞ্চগণনা হোতীতি আহ ‘‘তূলগণনায হী’’তিআদি. হি যস্মা তূলগণনায এতাসং গণনা ৰুত্তা, তস্মা পঞ্চভিসিযো হোন্তীতি যোজনা. তত্থাতি উণ্ণাদীসু পঞ্চসু. উণ্ণগ্গহণেন গহিতন্তি সম্বন্ধো. কম্বলমেৰাতি উণ্ণামযং কম্বলমেৰ. উণ্ণায, উণ্ণং ৰা পক্খিপিত্ৰা কতা ভিসি উণ্ণাভিসি. এসেৰ নযো চোল়ভিসিআদীসু.

পমাণনিযমোতি এত্তকা পমাণাতি পমাণস্স নিযমো. মঞ্চে অত্থরিতব্বা ভিসি মঞ্চভিসি. এতাসন্তি মঞ্চভিসিআদীনং. যং এতং তূলন্তি যোজনা. সূরকেপীতি চম্মমযভিসিযম্পি. এতেনাতি কুরুন্দিযং ৰুত্তৰচনেন সিদ্ধং হোতীতি সম্বন্ধো.

মঞ্চভিসিন্তি মঞ্চে অত্থরিতব্বং ভিসিং. ‘‘অত্থরণত্থায সংহরন্তীতি যুজ্জতী’’তি ইমিনা ‘‘অত্থরন্তী’’তি এত্থ কারিযূপচারেন অত্থো গহেতব্বোতি দস্সেতি. অত্থরণায হি সংহরণং কারণং নাম, অত্থরণং কারিযং নাম. উপরীতি ভিসিছৰিযা উপরি. ফুসিতানীতি বিন্দূনি. ভিত্তিকম্মন্তি ভিত্তিযং নানাৰণ্ণেহি রাজিকরণং ৰিয কত্তব্বং কম্মং.

২৯৮. ‘‘ইক্কাস’’ন্তি নামং নিয্যাসসিলেসানং নামন্তি আহ ‘‘রুক্খনিয্যাসং ৰা সিলেসং ৰা’’তি. ‘‘কুণ্ডকমিস্সকমত্তিক’’ন্তি ইমিনা কুণ্ডকেন মিস্সকা মত্তিকা কুণ্ডকমত্তিকাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. সাসপপিট্ঠন্তি সাসপচুণ্ণং. ‘‘বিন্দু বিন্দু হুত্ৰা’’তি ইমিনা অচ্চুস্সন্নং হোতীতি এত্থ কারণূপচারং দস্সেতি. অচ্চুস্সন্নঞ্হি কারণং হোতি, ‘‘বিন্দু বিন্দু হুত্ৰা’’তি ঠানং কারিযং হোতি. ‘‘পুঞ্জিতু’’ন্তি সোধেতুং. গণ্ডুপ্পাদগূথমত্তিকন্তি মহিলতায গূথমযং মত্তিকং. ইমিনা লণ্ডমত্তিকন্তি এত্থ লণ্ডসদ্দো গূথপরিযাযোতি দস্সেতি.

২৯৯. ন ভিক্খৰে পটিভানচিত্তন্তি এত্থ ‘‘ইত্থিরূপকং পুরিসরূপক’’ন্তি পাল়িযং ৰুত্তত্তা কিং ইত্থিপুরিসরূপমেৰ ন ৰট্টতীতি আহ ‘‘ন কেৰল’’ন্তিআদি. তিরচ্ছানরূপম্পি কাতুং ৰা ‘‘করোহী’’তি ৰত্তুং ৰা ন ৰট্টতীতি সম্বন্ধো. দ্ৰারপালন্তি দ্ৰারপালরূপং. পসাদনীযানীতি পসাদেতব্বানি, পসাদেতুং অরহানীতি অত্থো.

৩০০. একঙ্গণাতি অৰিহারট্ঠানেন সমানভূমিভাগা. মুণ্ডচ্ছেদনগব্ভোতি মুণ্ডেন ছাদেতব্বো গব্ভো.

তত্থাতি ৰিজ্ঝিতব্বরুক্খে. ‘‘কত’’ন্তি ইমিনা কুলঙ্কপাদকন্তি এত্থ ণিকপচ্চযস্স অত্থং দস্সেতি. তং আহরিমং ভিত্তিপাদং পতিট্ঠাপেতুন্তি সম্বন্ধো. ৰস্সপরিত্তাণত্থন্তি ৰস্সোদকপরিত্তাণত্থং. ‘‘মদ্দিতমত্তিক’’ন্তি ইমিনা উদ্দসুধন্তি এত্থ সুধাসদ্দস্স লেপনসুধং দস্সেতি, ভোজনসুধং নিৰত্তেতি.

পমুখন্তি ৰিহারস্স পমুখং. ন্তি পদেসং, হনন্তীতি সম্বন্ধো. তস্স কতপদেসস্সাতি যোজনা. ‘‘পঘান’’ন্তিপি ৰুচ্চতীতি দীঘৰসেন ‘‘পঘান’’ন্তিপি ৰুচ্চতি. ইমিনা পুরিমপাঠে রস্সভাৰং দীপেতি. ‘‘পকুট্ট’’ন্তিপি পাঠোতি সসংযোগৰসেন ‘‘পকুট্ট’’ন্তিপি পাঠো. ইমিনা পুরিমপাঠে নিসংযোগভাৰং দস্সেতি. ৰংসন্তি ৰেল়ুং. ততোতি ৰংসতো. ‘‘ওসারেত্ৰা কত’’ন্তি ইমিনা ওসারেত্ৰা কতং ওসারকন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘ছদনপমুখ’’ন্তি ইমিনা ণিকপচ্চযস্স সরূপং দস্সেতি. চক্কলযুত্তোতি চক্কলেন যুত্তো.

৩০১. পানীযদানভাজনন্তি পানীযং দেতি অনেনাতি পানীযদানং, তমেৰ ভাজনং পানীযদানভাজনং. ‘‘উল়ুঙ্কো চ থালকঞ্চা’’তি ইমিনা দ্ৰে পানীযসঙ্খস্স অনুলোমানীতি যোজনা.

৩০৩. দ্ৰারথকনকন্তি দ্ৰারং থকেতি অনেনাতি দ্ৰারথকনকং. গামদ্ৰারেসু দ্ৰারথকনকং ৰিয চক্কলযুত্তং দ্ৰারথকনকন্তি যোজনা.

৩০৫. অস্সতরিরথাতি অস্সানং ৰিসেসেন, অতিসযেন ৰাতি অস্সতরো, অথ ৰা পকতিঅস্সে তরতি অতিক্কমতীতি অস্সতরো, সো এতেসু রথেসু যুজ্জিতব্বোতি অস্সতরী, তেযেৰ রথাতি অস্সতরিরথাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘অস্সতরযুত্তা রথা অস্সতরিরথা’’তি. তত্থ ‘‘অস্সতরযুত্তা’’তি ইমিনা ‘‘অস্সতরী’’তি পদস্স অস্সত্থিতদ্ধিতং দস্সেতি. আমুত্তমণিকুণ্ডলাতি পদস্স ‘‘সতং কঞ্ঞা সহস্সানী’’তি পদেন সম্বন্ধিতব্বত্তা ৰুত্তং ‘‘আমুত্তমণিকুণ্ডলানী’’তি. ইমিনা নিকারস্স আকারো হোতীতি দস্সেতি. কণ্ণেসু আমুত্তং মণিকুণ্ডলং এতাসন্তি আমুত্তমণিকুণ্ডলা কঞ্ঞাযো.

খন্ধপরিনিব্বানেন পরিনিব্বুতোতি অত্থং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘কিলেসপরিনিব্বানেন পরিনিব্বুতো’’তি. সীতিভূতোতি এত্থ কিলেসাতপানং অভাৰেনেৰ সীতিভূতো, ন অঞ্ঞেসন্তি আহ ‘‘কিলেসাতপাভাৰেনা’’তি. ‘‘কিলেসূপধিঅভাৰেনা’’তি ইমিনা নিরুপধীতি এত্থ খন্ধূপধিঅভিসঙ্খারূপধিঅভাৰেনাতি অত্থং পটিক্খিপতি.

আসত্তিযোতি এত্থ পুনপ্পুনং ৰিসযেসু, ভৰেসু ৰা সঞ্জন্তীতি আসত্তিযোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘রূপাদীসূ’’তিআদি. পত্থনাযোতি তণ্হাযো. ইমিনা আসত্তীনং সরূপং দস্সেতি. ‘‘ছিন্দিত্ৰা’’তি ইমিনা ছেত্ৰাতি এত্থ ছেধাতুযা ছেদনত্থং দস্সেতি. ৰিনেয্যহদযে দরন্তি এত্থ ‘‘ৰিনেয্যা’’তি পদস্স ত্ৰাপচ্চযন্তভাৰঞ্চ হদযসদ্দস্স চিত্তৰাচকভাৰঞ্চ দরথসরূপঞ্চ দস্সেন্তো আহ ‘‘চিত্তে কিলেসদরথং ৰিনেত্ৰা’’তি. তত্থ ‘‘চিত্তে’’তি ইমিনা হদযসদ্দস্সত্থং দস্সেতি, ‘‘কিলেস’’ ইতি পদেন দরথসরূপং, ‘‘ৰিনেত্ৰা’’তি ইমিনা ত্ৰাপচ্চযন্তভাৰং দস্সেতি. ৰযকরণন্তি পরিব্বযমূলং. তঞ্হি ৰযং করিযতি অনেনাতি ৰযকরণন্তি ৰুচ্চতি. ইমিনা ৰযস্স করণং ৰযাযিকং, করণত্থে আযিকপচ্চযো, ৰযাযিকমেৰ ৰেয্যাযিকন্তি অত্থং দস্সেতি.

৩০৭. আদেয্যৰাচোতি এত্থ আদিযিতব্বাতি আদেয্যা, সা ৰাচা এতস্সাতি আদেয্যৰাচোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘তস্স ৰচন’’ন্তিআদি. তত্থ তস্সাতি অনাথপিণ্ডিকস্স. সধনাতি সংৰিজ্জমান ধনা, অত্তনো ৰা ধনৰন্তো. মন্দধনাতি অপ্পধনা. অদাসীতি অনাথপিণ্ডিকো অদাসি. ইতীতি এৰং, দত্ৰা কত্ৰাতি সম্বন্ধো. সোতি অনাথপিণ্ডিকো, অগমাসীতি সম্বন্ধো.

কহাপণে সন্থরীতি সম্বন্ধো. কোটিযা করণভূতায, আধারভূতায ৰা. পটিপাতেত্ৰাতি পটিহনাপেত্ৰা. তত্থ তস্মিং ঠানে যে রুক্খা ৰা যা পোক্খরণিযো ৰা তিট্ঠন্তীতি যোজনা. তেসন্তি তাসং রুক্খপোক্খরণীনং. সামঞ্ঞঞ্হি অপেক্খিত্ৰা পুল্লিঙ্গৰসেন ৰুত্তং. পরিক্খেপপমাণন্তি পরিণাহস্স পমাণং. অস্সাতি অনাথপিণ্ডিকস্স.

এৰং বহুধনং চজন্তস্সাপি গহপতিনোতি যোজনা. কোট্ঠকং মাপেসীতি এত্থ অঞ্ঞে কোট্ঠকে পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘দ্ৰারকোট্ঠকপাসাদ’’ন্তি.

ৰিহারাদযোতি এত্থ আদিসদ্দেন পাল়িযং আগতে পরিৰেণাদযো চুদ্দস উপকরণে সঙ্গণ্হাতি. অম্হাকং ভগৰতো ৰিহারকারাপনপসঙ্গেন সত্তন্নম্পি বুদ্ধানং ৰিহারকারাপনং দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰিপস্সিস্সা’’তিআদি. তত্থ ৰিপস্সিস্স ভগৰতো ৰিহারং (দী. নি. অট্ঠ. ২.১২) কারাপেসীতি সম্বন্ধো. তিগাৰুতপ্পমাণং ভূমিং সুৰণ্ণযট্ঠিসন্থরেন কিণিত্ৰা ৰিহারং কারাপেসীতি যোজনা. এসেৰ নযো পরতোপি. অট্ঠকরীসপ্পমাণা ভূমি উসভেন দসউসভপ্পমাণা যট্ঠিযা দ্ৰিসতযট্ঠিপ্পমাণা হোতীতি দট্ঠব্বং. ‘‘এৰং অনুপুব্বেন পরিহাযন্তী’’তি ৰত্ৰা সব্বজনং সংৰেজেন্তো আহ ‘‘সম্পত্তিযো হী’’তিআদি. তত্থ যস্মা সম্পত্তিযো পরিহাযন্তি, তস্মা অলমেৰ সব্বসম্পত্তীসু ৰিরজ্জিতুং, অলং এৰ সব্বসম্পত্তীহি ৰিমুচ্চিতুন্তি যোজনা. ‘‘সব্বসম্পত্তীসূ’’তি পদঞ্হি ‘‘ৰিমুচ্চিতু’’ন্তি পদেন ৰিভত্তিপরিণামং কত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং.

৩০৮. খণ্ডফুল্লসদ্দানং অধিকরণভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘খণ্ডন্তি ছিন্নোকাসো. ফুল্লন্তি ফলিতোকাসো’’তি. তত্থ ‘‘ছিন্নোকাসো’’তি ইমিনা খণ্ডতি ছিজ্জতি এত্থাতি খণ্ডন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘ফলিতোকাসো’’তি ইমিনা ফুল্লতি ফলতি এত্থাতি ফুল্লন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. পটিসঙ্খরিস্সতীতি এত্থ পাটিসদ্দস্স পাকতিকত্থভাৰং, সঙ্খরিস্সতিসদ্দস্স চ করধাতুযা নিপ্ফন্নভাৰং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘পাকতিকং করিযতী’’তি.

৩১০. থেরোতি সারিপুত্তত্থেরো, আগচ্ছতীতি সম্বন্ধো. ইদন্তি গিলানপটিজগ্গনাদি. অস্সাতি থেরস্স. অগ্গাসনন্তিআদীসু অগ্গসদ্দো পঠমত্থোপি উত্তমত্থোপি যুজ্জতি. তেন ৰুত্তং ‘‘থেরাসন’’ন্তিআদি. অন্তরা সত্থীনন্তি এত্থ অন্তরাতি ভুম্মত্থে নিস্সক্কৰচনং. সত্থিসদ্দো চ ঊরুসঙ্খাতো পাদৰাচকোতি আহ ‘‘চতুন্নং পাদানং অন্তরে’’তি.

৩১৫. পতিট্ঠাপেসীতি এত্থ কং ৰযং কত্ৰা পতিট্ঠাপেসীতি আহ ‘‘অট্ঠারসকোটিপরিচ্চাগং কত্ৰা’’তি. এৰন্তিআদি নিগমনং.

আসনপ্পটিবাহনাদিকথা

৩১৬. ৰিপ্পকতভোজনেনাতি এত্থ ৰিপ্পকতসদ্দো অনিট্ঠিতপরিযাযোতি আহ ‘‘অনিট্ঠিতে ভোজনে’’তি. পকিরিযিত্থ, পকিরিযিস্সতে ৰা পকতং, ন পকতং ৰিপ্পকতন্তি ৰিগ্গহো কাতব্বো, অত্থতো পন ‘‘করিযমানো অনিট্ঠিতো’’তি ৰুত্তং হোতি. এত্থাতি ঠানে. অতিসমীপন্তি ভুঞ্জমানস্স ভিক্খুস্স অতিআসন্নং. তস্সাতি ভুঞ্জমানস্স ভিক্খুস্স. পিৰিত্ৰা ৰাতি যাগুং পিৰিত্ৰা ৰা. খাদিত্ৰা ৰাতি খজ্জকং খাদিত্ৰা ৰা. রিত্তহত্থম্পীতি তুচ্ছহত্থম্পি. পিসদ্দেন আমিসহত্থং পন পগেৰাতি দস্সেতি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. সোতি রিত্তহত্থো ভিক্খু.

আপত্তিন্তি দুক্কটাপত্তিং. ন্তি ৰিপ্পকতভোজনং ভিক্খুং. সোতি পচ্ছা আগতো ভিক্খু. অযঞ্চ ভিক্খূতি ৰিপ্পকতভোজনো অযঞ্চ ভিক্খু. তেনাতি ৰিপ্পকতভোজনেন নৰকেন ৰা ৰুড্ঢতরেন ৰা ভিক্খুনা. কিং নৰকেন ৰুড্ঢতরং আণাপেতুং ৰট্টতীতি আহ ‘‘ৰুড্ঢতরং হী’’তিআদি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. সোতি ৰুড্ঢতরো ভিক্খু. ততোতি উদকং আহরাপেতুং আণত্তিতো. ন্তি কম্মং.

যোতি ভিক্খু. ‘‘এৰরূপস্সা’’তি পদেন তস্স নিযমনং ৰেদিতব্বং. কাসস্স খেল়মল্লকং ঠপেতব্বং. ভগন্দরঅতিসারানং ৰচ্চকপালং ঠপেতব্বং. অঞ্ঞেসং অঞ্ঞানি ঠপেতব্বানি হোন্তি. তেন ৰুত্তং ‘‘খেল়…পে… হোন্তী’’তি. যস্মিংতি যস্মিং গিলানে. যোপি ভেসজ্জং করোতীতি সম্বন্ধো. লেসকপ্পেনাতি এত্থ লেসকপ্পসদ্দানং অত্থতো একত্তা ৰুত্তং ‘‘অপ্পকেন সীসাবাধাদিমত্তেনা’’তি. ভিক্খূ গণেত্ৰাতি এত্থ গণং ঞত্ৰাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘পরিচ্ছেদং ঞত্ৰা’’তি. তত্থ ‘‘পরিচ্ছেদ’’ন্তি ইমিনা গণসদ্দস্স অধিপ্পাযত্থং দস্সেতি. ‘‘ঞত্ৰা’’তি ইমিনা ইধাতুযা অত্থং দস্সেতি.

সেনাসনগ্গাহকথা

৩১৮. সেয্যাতি কাযপসারণসঙ্খাতং সযনকিরিযং পটিক্খিপিত্ৰা সেনাসনসঙ্খাতং সেয্যং দস্সেন্তো আহ ‘‘মঞ্চট্ঠানানী’’তি. ‘‘সেয্যাপরিচ্ছেদেনা’’তি ইমিনা সেয্যগ্ঘেনাতি এত্থ অগ্ঘসদ্দস্স পূজনত্থং পটিক্খিপিত্ৰা পরিচ্ছেদনত্থং দীপেতি. এত্থ চ অগ্ঘসদ্দস্স চতুত্থক্খরেন যুত্তভাৰো হেট্ঠা সমুচ্চযক্খন্ধকৰণ্ণনা (চূল়ৰ. অট্ঠ. ১০২) যোজনায ৰুত্তোযেৰ. কালন্তি সেয্যাপটিগ্গহণস্স কালং. গাহিযমানাতি গাহাপিযমানা. ‘‘অতিরেকানি অহেসু’’ন্তি ইমিনা উস্সারযিংসূতি এত্থ উদ্ধং সারযিংসু গচ্ছিংসু পৰত্তিংসূতি অত্থং দস্সেতি. অতিরেকানীতি চ ভিক্খুপরিচ্ছেদতো সেয্যাপরিচ্ছেদানি অতিরেকানি. অনুভাগন্তি এত্থ অনু পচ্ছা দাতব্বো ভাগো অনুভাগোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘পুন অপরম্পি ভাগং দাতু’’ন্তি. অতিমন্দেসূতিআদিৰচনেন কিঞ্চিমন্দেসু ভিক্খূসু একেকস্স ভিক্খুনো দ্ৰে তিস্সো সেয্যা দাতব্বা. যতো কিঞ্চিমন্দেসু ভিক্খূসু দ্ৰে তযো ৰিহারা দাতব্বাতি অত্থোপি গহেতব্বো. তত্থাতি ‘‘ন অকামা দাতব্বো’’তি ৰচনে. অনুভাগে গহিতেতি যোজনা. যেন অনুভাগো চ পঠমভাগো চ গহিতো, সো ভিক্খূতি যোজনা.

‘‘উপচারসীমতো বহী’’তি ইমিনা নিস্সীমেতি এত্থ সীমতো বহি নিক্খন্তং, নিসিন্নং ৰা নিস্সীমন্তি অত্থং দস্সেতি. উপচারসীমায আৰাসৰড্ঢনৰসেন অতিৰিত্থারত্তা ৰুত্তং ‘‘দূরে ঠিতস্সাপী’’তি. উতুকালেপীতি হেমন্তগিম্হকালেপি. তস্মিঞ্হি কালে সীতউণ্হউতু তিখিণো হোতি, তস্মা তস্সেৰ ৰিসেসেন উতুকালোতি নামং পাকটং হোতি. তেন ৰুত্তং ‘‘হেমন্তগিম্হকালেপী’’তি. পিসদ্দেন ৰস্সকালং অপেক্খতি. পুরিমৰস্সূপনাযিকদিৰসে গাহো পুরিমকো, পচ্ছিমৰস্সূপনাযিকদিৰসে গাহো পচ্ছিমকো.

অন্তরা দ্ৰীহি ৰস্সূপনাযিকদিৰসেহি মুত্তে কালে গাহো অন্তরামুত্তকো. একস্মিং ৰিহারেতি একিস্সং ৰিহারসীমাযং. সেনাসনসামিকাতি সেনাসনদাযকা, দেন্তীতি সম্বন্ধো. ন্তি সেনাসনং. আৰাসিকা ন ওলোকেন্তীতি সম্বন্ধো. এত্থাতি সেনাসনে. পলুজ্জন্তম্পীতি ৰিনস্সন্তম্পি. ভগৰা আহাতি সম্বন্ধো. তস্সাতি সেনাসনস্স. অপরজ্জূতি অপরস্মিং অহনি অপরজ্জু. গতাযাতি অতিক্কমিতায. পৰারণায গতায পৰারণদিৰসে অতিক্কমিতে সতি অপরজ্জু অন্তরামুত্তকো গাহেতব্বোতি যোজনা.

ন্তি অন্তরামুত্তকং. গাহেন্তেনাতি গাহাপেন্তেন. তেনাতি গণ্হন্তেন. অট্ঠমাসেতি চত্তারো হেমন্তমাসে, চত্তারো চ গিম্হমাসেতি অট্ঠমাসে. কদাচি পঞ্চ গিম্হমাসেতি নৰমাসে ৰা. খণ্ডং ৰাতি ছিন্নট্ঠানং ৰা. ফুল্লং ৰাতি ফলিতট্ঠানং ৰা. পটিসঙ্খরিতব্বন্তি পাকতিকং কাতব্বং. দিৰসং খেপেত্ৰাতি পরিৰেণে দিৰসং খেপেত্ৰা. তত্থাতি গহিতসেনাসনে. রত্তিন্দিৰন্তি রত্তি চ দিৰো চ রত্তিন্দিৰং, সমাহারদ্ৰন্দো, অচ্চন্তসংযোগে চেতং উপযোগৰচনং. ন লব্ভতীতি সঙ্ঘত্থেরেন ন লব্ভতি. ইদন্তি সেনাসনং.

অন্তরামুত্তকগাহেন অগহেতব্বসেনাসনং দস্সেন্তো আহ ‘‘যস্মিং পনা’’তিআদি. তেমাসচ্চযেন তেমাসচ্চযেনাতি তিণ্ণং মাসানং অতিক্কমেন তিণ্ণং মাসানং অতিক্কমেন. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. যস্মিং পনাতি সেনাসনে পন. সকিদেৰাতি একৰারমেৰ. অযন্তি এসা কথা.

তত্থাতি দুৰিধেসু সেনাসনগ্গাহেসু. উতুকালন্তি উতুকালে আগচ্ছন্তীতি সম্বন্ধো. তেসং তদাৰ দাতব্বন্তি সম্বন্ধো. অকালো নামাতি উট্ঠাপনস্স অকালো নাম নত্থি. একং ৰা মঞ্চট্ঠানং ৰা ঠপেতব্বন্তি যোজনা. একো ৰা থেরো আগচ্ছতীতি যোজনা. উব্ভণ্ডিকাতি উক্খিত্তভণ্ডিকা.

বহূসূতি তযো আদিং কত্ৰা বহূসু ভিক্খূসু. পহোতীতি একেকস্স ভিক্খুস্স পহোতি. তত্থাতি পরিৰেণে. তস্সেৰাতি পরিৰেণসামিকস্সেৰ. এৰং অপহোন্তেসূতি এৰং পরিৰেণগ্ঘেন অপহোন্তেসু. পাসাদগ্ঘেনাতি ৰিহারসঙ্খাতস্স পাসাদস্স পরিচ্ছেদেন. ওৰরকগ্ঘেনাতি গব্ভস্স পরিচ্ছেদেন. সেয্যগ্ঘেনাতি চতুপঞ্চহত্থপ্পমাণায সেয্যায পরিচ্ছেদেন. মঞ্চট্ঠানেনাতি দ্ৰিহত্থৰিত্থারস্স চতুহত্থআযামস্স মঞ্চস্স ঠানেন. একমঞ্চট্ঠানস্স দ্ৰিন্নং পীঠকানং ঠানত্তা ৰুত্তং ‘‘একপীঠকট্ঠানৰসেনা’’তি. ইদং নিসীদিতুং সক্কুণেয্যৰসেন ৰুত্তং. সচে ন সক্কা নিসীদিতুং, ন দাতব্বং. তেন ৰুত্তং ‘‘ভিক্খুনো পন ঠিতোকাসমত্তং ন গাহেতব্ব’’ন্তি. এতন্তি ঠিতোকাসমত্তং. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. একমঞ্চট্ঠানস্স তিণ্ণং জনানং একপীঠকট্ঠানভাৰেন অপহোন্তত্তা ৰুত্তং ‘‘একং মঞ্চট্ঠানং ৰা তিণ্ণং জনানং দাতব্ব’’ন্তি. হীতি সচ্চং. ‘‘সীতসমযে’’তি ইমিনা উণ্হসমযেপি সব্বদিৰসং অজ্ঝোকাসে ৰসিতুং ন সক্কাতি দীপেতি. পরিল়াহসমযে পন সক্কা সব্বরত্তিং অজ্ঝোকাসে ৰসিতুং. কিঞ্চাপি সক্কা, সীতুণ্হকালে পন ন দাতব্বত্তা পরিল়াহসমযেপি ন দাতব্বন্তি ৰেদিতব্বং. একমঞ্চট্ঠানে ৰা একপীঠকট্ঠানে ৰা তিণ্ণং জনানং নিসীদনাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘মহাথেরেনা’’তিআদি. তত্থ মহাথেরেন ৰত্তব্বন্তি সম্বন্ধো. নিদ্দাগরুকোতি নিদ্দায গরুকারকো. সীতং অনুদহতীতি সীতং মং পীল়েতি. তেনাতি মহাথেরেন. দুতিযত্থেরেনাপীতি পিসদ্দো মহাথেরং অপেক্খতি. ৰুত্তনযেনেৰাতি ‘‘উক্কাসিত্ৰা’’তিআদিনা ৰুত্তনযেনেৰ. এৰন্তিআদি নিগমনং. জম্বুদীপে পন একচ্চে ভিক্খূ গাহেন্তীতি সম্বন্ধো. কিঞ্চিদেৰ মঞ্চট্ঠানং ৰা পীঠট্ঠানং ৰাতি যোজনা. অযন্তিআদি পুরিমৰচনস্স নিগমনৰসেন পচ্ছিমৰচনস্স কথনত্থায ৰুত্তৰচনং.

ৰস্সাৰাসে সেনাসনগ্গাহো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. আগন্তুকৰত্তন্তি আগন্তুকস্স ৰত্তং. অঞ্ঞত্থাতি অঞ্ঞস্মিং ঠানে. গন্ত্ৰা ৰসিতুকামেন আগন্তুকেনাতি যোজনা. ৰস্সূপনাযিকদিৰসমেৰাতি ৰস্সং উপগমনদিৰসেযেৰ. তত্থাতি অঞ্ঞং ঠানং. নগন্তব্বকারণং দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰসনট্ঠানং ৰা হী’’তিআদি. হীতি যস্মা. তত্রাতি অঞ্ঞস্মিং ঠানে. তেনাতি সম্বাধঅসম্পজ্জনকারণা. তস্মাতি যস্মা ন ফাসুং ৰিহরেয্য, তস্মা. তং ৰিহারন্তি যস্মিং ৰসিতুকামো, তং ৰিহারং. তত্থাতি ৰিহারে, ৰসন্তো সুখং ৰসিস্সতীতি সম্বন্ধো. উদ্দেসত্থিকোতি উদ্দেসং অত্থিকো, উদ্দেসেন ৰা. কম্মট্ঠানসপ্পাযতন্তি কম্মট্ঠানেন, কম্মট্ঠানস্স ৰা সপ্পাযভাৰং.

তত্থাতি অঞ্ঞৰিহারং. গচ্ছন্তেন ঘট্টেতব্বোতি সম্বন্ধো. ঘট্টেতব্বাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘ন তত্থা’’তিআদি. তত্থ তত্থাতি সকট্ঠানে. কিং ন ৰত্তব্বাতি আহ ‘‘তুম্হে’’তিআদি. সলাকভত্তাদীনি ৰা যাগুখজ্জকাদীনি ৰা নত্থি ন ৰিজ্জন্তীতি যোজনা. উপোসথাগারস্স পরিক্খারোতি সম্বন্ধো. তুম্হাকং ৰিহারস্স ইদং তাল়ঞ্চেৰ ইমং সূচিঞ্চ সম্পটিচ্ছথাতি যোজনা. গমিযৰত্তন্তি গমিকানং ভিক্খূনং ৰত্তং. ‘‘দহরেহী’’তি পদং ‘‘উক্খিপাপেত্ৰা’’তি চ ‘‘গাহাপেত্ৰা’’তি চ পদদ্ৰযে কারিতকম্মং, ‘‘পত্তচীৰরভণ্ডিকাযো’’তি পদং ‘‘উক্খিপাপেত্ৰা’’তি পদে ধাতুকম্মং, ‘‘তেলনাল়িকত্তরদণ্ডাদীনী’’তি পদং ‘‘গাহাপেত্ৰা’’তি পদে ধাতুকম্মমেৰ. অত্তানং দস্সেন্তেনাতি অত্তানং মনুস্সানং পকাসেন্তেন. ৰিতক্কন্তি পচ্চযবাহুল্লিকৰিতক্কং. ‘‘সপরিৰার’’ন্তি পদং ‘‘গচ্ছন্তঞ্চা’’তি পদে কিরিযাৰিসেসনং. এৰঞ্হি সতি সপরিৰারং গচ্ছন্তঞ্চাতি সম্বন্ধো. ‘‘ন’’ন্তি পদে পন কারকৰিসেসনং. এৰঞ্হি সতি সপরিৰারং নং ভিক্খুন্তি সম্বন্ধো. ‘‘দিস্ৰা’’তি পদে চ কিরিযাৰিসেসনমেৰ. এৰঞ্হি সতি গচ্ছন্তঞ্চ নং ভিক্খুং সপরিৰারং দিস্ৰাতি সম্বন্ধো. মনুস্সা ৰদন্তীতি সম্বন্ধো. তেসূতি মনুস্সেসু. একো পণ্ডিতমনুস্সোতি সম্বন্ধো. অযং কালো ৰস্সূপনাযিককালো নামাতি যোজনা. যত্থাতি ঠানে. তস্সাতি একস্স পণ্ডিতমনুস্সস্স, ৰচনন্তি সম্বন্ধো. তে মনুস্সা যাচন্তীতি সম্বন্ধো. অঞ্ঞত্থাতি অঞ্ঞং ঠানং. মেজ্জন্তি অঞ্ঞমঞ্ঞং সিনেহন্তীতি মিত্তা. সুখদুক্খেসু অমা সহ ৰত্তন্তীতি অমচ্চা. মিত্তাযেৰ অমচ্চাতি মিত্তামচ্চা, তে. সম্মন্তযিত্ৰাতি সমং, সম্মা ৰা মন্তযিত্ৰা. ইধেৰাতি গামে এৰ, ৰিহারে এৰ ৰা. কস্মা সাদিতুং ৰট্টতি, ননু সব্বমেতং অকপ্পিযঞ্চ সাৰজ্জঞ্চাতি আহ ‘‘সব্বঞ্হেতং কপ্পিযঞ্চেৰ অনৰজ্জঞ্চা’’তি. হি যস্মা এতং সব্বং কপ্পিযঞ্চ অনৰজ্জঞ্চ, তস্মা সব্বং সাদিতুং ৰট্টতীতি যোজনা. কুরুন্দিযং পন ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. উভযম্পীতি মহাঅট্ঠকথাকুরুন্দীসু ৰুত্তৰচনৰসেন উভযম্পি এতং ৰচনন্তি সম্বন্ধো.

আৰাসিকৰত্তং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘পটিকচ্চেৰ হী’’তিআদি. তত্থ পটিকচ্চেৰাতি আগন্তুকানং আগততো পঠমমেৰ. পধানঘরৰিহারমগ্গোতি পধানঘরমগ্গো চ ৰিহারমগ্গো চ. মুদ্দৰেদিকাযাতি চেতিযস্স হম্মিযৰেদিকায. কস্মা ইদম্পি সব্বং কাতব্বন্তি আহ ‘‘ৰস্সং ৰসিতুকামা হী’’তিআদি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. ৰস্সং ৰসিতুকামা সুখং ৰসিস্সন্তীতি সম্বন্ধো. কতপরিকম্মেহি আৰাসিকেহীতি সম্বন্ধো. যতো কুলতো পকতিযা লব্ভতি, তস্মিং কুলে ৰস্সাৰাসিকং পুচ্ছিতব্বন্তি যোজনা. ন দিন্নপুব্বন্তি পুব্বে ন দিন্নং. হীতি যস্মা. উপদ্দুতাতি উপগন্ত্ৰা, ভুসং ৰা পীল়িতা. তত্থাতি মনুস্সেসু. যেতি মনুস্সা. ৰস্সাৰাসিকে গাহিতেতি ৰস্সাৰাসিকে সেনাসনে গাহাপিযমানে. গাহিতভিক্খূনন্তি গাহাপিতভিক্খূনং. ৰস্সাৰাসিকন্তি ৰস্সং আৰসন্তানং দাতব্বং চীৰরং. গাহণকালোতি গাহাপনকালো. উপকট্ঠোতি আসন্নো. ছাতকাদীহীতি আদিসদ্দেন রোগাদযো সঙ্গণ্হাতি. ন্তি চীৰরং. ততোতি চীৰরতো. ন্তি ৰচনং. তদনুরূপেনাতি তেসং মনুস্সানং ৰচনস্সানুরূপেন. তেসং তেসন্তি মনুস্সানং, ৰস্সাৰাসিকং চীৰরন্তি সম্বন্ধো.

যস্সাতি ভিক্খুনো. সোতি ভিক্খু. ইতি ৰদন্তীতি যোজনা. ন্তি চীৰরং. পটিক্কম্মাতি পটিক্কমিত্ৰা. ৰিহারতো অপসক্কিত্ৰাতি অত্থো. তত্রাতি গামে. উপনিক্খেপং ঠপেত্ৰাতি কপ্পিযৰত্থুং ৰা অকপ্পিযৰত্থুং ৰা আরামিকাদীনং হত্থে উপনিক্খেপং ঠপেত্ৰা. ৰিহারেতি ৰিহারস্স, ৰিহারে ৰস্সং ৰসন্তস্স ৰা. অপুচ্ছিত্ৰাপীতি পিসদ্দেন ‘‘পুচ্ছিত্ৰাপী’’তি অত্থং দস্সেতি. তেসন্তিকুলানং. ৰত্তন্তি জগ্গনাদিৰত্তং. তেসন্তি কুলানং. আগতঞ্চ তন্তি তং পংসুকূলিকং আগতঞ্চ ৰদন্তীতি সম্বন্ধো. তেনাতি পংসুকূলিকেন. দাতুং ন ইচ্ছন্তীতি সঙ্ঘস্স আচিক্খন্তেপি সঙ্ঘস্স দাতুং ন ইচ্ছন্তি. সভাগো ভিক্খূতি অত্তনা সভাগো ভিক্খু. এতন্তি ৰস্সাৰাসিকং. পংসুকূলিকস্স ন ৰট্টতি, কস্মা? গহপতিচীৰরত্তা. ইতীতিআদি নিগমনং. সদ্ধাদেয্যেতি সদ্ধায দাতব্বে ৰস্সাৰাসিকলাভৰিসযে.

তত্রুপ্পাদেতি তস্মিং ৰিহারে উপ্পজ্জনকলাভৰিসযে. ভণ্ডপটিচ্ছাদনন্তি পটিচ্ছাদনচীৰরভণ্ডং. চীৰরভণ্ডমেৰ হি যস্মা অনেন সরীরং পটিচ্ছাদিযতি, তস্মা ভণ্ডপটিচ্ছাদনন্তি ৰুচ্চতি. গাহেথাতি ভিক্খূহি গাহাপেথ. গাহেতব্বন্তি ভিক্খূহি গাহাপেতব্বং. ৰত্থু পনাতি সাটকতো অঞ্ঞং কপ্পিযং ৰা অকপ্পিযং ৰা ৰত্থু পন. কস্মা ৰট্টতিযেৰ, ননু অকপ্পিযৰত্থু ন ৰট্টতীতি আহ ‘‘কপ্পিযকারকানঞ্হি’’তিআদি. তত্থ হি যস্মা অনুঞ্ঞাতং, তস্মা ৰট্টতিযেৰাতি যোজনা. দিন্নৰত্থুতো উপ্পন্নন্তি সম্বন্ধো.

ন্তি ৰত্থু দিন্নন্তি সম্বন্ধো. এত্থাতি কপ্পিযকারকানং হত্থে দিন্নৰত্থূসু. ন্তি ৰত্থু উপনামেন্তেহীতি সম্বন্ধো. গরুভণ্ডং হোতি, গরুভণ্ডত্তা অঞ্ঞেসু পচ্চযেসু ন উপনামেতব্বন্তি অধিপ্পাযো. পুগ্গলৰসেনেৰাতি ‘‘ভিক্খূ চীৰরেন কিলমন্তি, এত্তকং নাম তণ্ডুলভাগং ভিক্খূনং চীৰরং কাতুং রুচ্চতি সঙ্ঘস্সা’’তিআদিনা পুগ্গলং পরামসিত্ৰা পুগ্গলৰসেনেৰ. সঙ্ঘৰসেনাতি ‘‘সঙ্ঘো চীৰরেন কিলমতী’’তিআদিনা সঙ্ঘৰসেন ন কাতব্বন্তি সম্বন্ধো. এৰং পুগ্গলৰসেন অপলোকনকম্মস্স অকত্তব্বতং দস্সেত্ৰা ইদানি ৰত্থুৰসেন তস্সেৰ অকত্তব্বতং দস্সেন্তো আহ ‘‘জাতরূপরজতৰসেনাপী’’তিআদি. কপ্পিযভণ্ডৰসেনাতি চীৰরতণ্ডুলেহি অৰসেসস্স কপ্পিযভণ্ডস্স ৰসেন. চীৰরতণ্ডুলানঞ্হি ৰিসুং গহিতত্তা ‘‘কপ্পিযভণ্ডৰসেনা’’তি এত্থ তেহি অৰসেসো কপ্পিযভণ্ডোৰ গহেতব্বো. তং পনাতি অপলোকনকম্মং পন. কত্তব্বাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘ইদানী’’তিআদি. সুভিক্খন্তি সমিদ্ধভিক্খং. সুলভপিণ্ডন্তি সুখেন লভপিণ্ডং. দ্ৰীহি পদেহি অঞ্ঞমঞ্ঞস্স কারণং দস্সেতি, সুভিক্খত্তা সুলভপিণ্ডং, সুলভপিণ্ডত্তা সুভিক্খন্তি ৰুত্তং হোতি.

এৰং চীৰরপচ্চযং সল্লক্খেত্ৰা সেনাসনং সল্লক্খেতব্বন্তি সম্বন্ধো. কালেতি গাহাপনস্স কালে. ৰুত্তন্তি মহাঅট্ঠকথায ৰুত্তং. কস্মা দ্ৰে সম্মন্নিতব্বা, ননু একম্পি সম্মন্নিতুং ৰট্টতীতি আহ ‘‘এৰঞ্হী’’তিআদি. তত্থ হি যস্মা গাহেস্সতি, তস্মা দ্ৰে সম্মন্নিতব্বাতি যোজনা. একেন হি সম্মুতিলদ্ধেন সক্কা পরং গাহাপেতুং, অত্তনা পন অত্তনো পাপেতুং ন সক্কা, তস্মা দ্ৰীসু সম্মতেসু নৰকো ৰুড্ঢস্স, ৰুড্ঢো চ নৰকস্সাতি উভো অঞ্ঞমঞ্ঞং গাহেস্সন্তীতি অধিপ্পাযো. সম্মন্নিতব্বাতি একতো সম্মন্নিতব্বা. অট্ঠপি সোল়সপীতি এত্থ পিসদ্দেন ততো অধিকম্পি একতো সম্মন্নিতুং ৰট্টতীতি দীপেতি. সত্তসতিকক্খন্ধকে উব্বাহিকসম্মুতিযং (চূল়ৰ. ৪৫৬) অট্ঠপি জনা একতোৰ সম্মতাতি ৰচনঞ্চেত্থ সাধকং. নিগ্গহকম্মমেৰ হি সঙ্ঘো সঙ্ঘস্স ন করোতীতি দট্ঠব্বং. তেসন্তি অট্ঠসোল়সজনানং, সম্মুতি ৰট্টতিযেৰাতি সম্বন্ধো. কিন্তি সল্লক্খেতব্বন্তি আহ ‘‘চেতিযঘর’’ন্তিআদি.

আসনঘরন্তি পটিমাঘরং. মগ্গপোক্খরণীনং সমীপে কতা সালাযো উপচারৰসেন ৰুচ্চন্তি ‘‘মগ্গো’’তি চ ‘‘পোক্খরণী’’তি চ. তা হি সালাযো উপচারসীমব্ভন্তরগতে গামাভিমুখমগ্গে চ অন্তোউপচারসীমাযং খণিতা যত্থ কত্থচি পোক্খরণিযো চ করীযন্তি, ইতি সল্লক্খেতব্বন্তি যোজনা. অসেনাসনং দস্সেত্ৰা সেনাসনং দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰিহারো’’তিআদি. রুক্খমূলন্তি ছন্নকৰাটবদ্ধরুক্খমূলং. এসেৰ নযো ৰেল়ুগুম্বেপি. গাহেন্তেন চ গাহেতব্বানীতি সম্বন্ধো. সঙ্ঘিকোতি তত্রুপ্পাদো. তেসূতি দ্ৰীসু চীৰরপচ্চযেসু. ন্তি চীৰরপচ্চযং. তস্সাতি চীৰরপচ্চযস্স. ঠিতিকতোতি পবন্ধৰসেন ঠিতট্ঠানতো. ইতরোতি পঠমং গহিতচীৰরপচ্চযতো ইতরো.

অপ্পতাযাতি অপ্পভাৰতো, গাহিযমানেতি সম্বন্ধো. পরিৰেণগ্ঘেনাতি পরিৰেণপরিচ্ছেদেন. লভন্তীতি পরিৰেণসামিকা ভিক্খূ লভন্তি. ন্তি পরিৰেণং. ৰিজটেত্ৰাতি ৰিজটং কত্ৰা, দ্ৰে ৰা তযো ৰা কোট্ঠাসে কত্ৰাতি অত্থো. পক্খিপিত্ৰাতি ভাগকোট্ঠাসং পক্খিপিত্ৰা. ন এৰং কাতব্বন্তি যথা মহাসুমত্থেরো আহ, তথা ন কাতব্বন্তি অত্থো. অকাতব্বকারণং দস্সেন্তো আহ ‘‘মনুস্সা হী’’তিআদি. তত্থাতি পরিৰেণে, পৰিসিতব্বং ইতি আহাতি যোজনা. এত্থাতি এতস্মিং গাহণট্ঠানে. পটিক্কোসতীতি পটিসেধেতি. পটিক্কোসনাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘মা আৰুসো’’তিআদি. ইতি ৰুত্তং, ইতি পটিক্কোসতীতি যোজনা. একো হি ইতিসদ্দো লুত্তনিদ্দিট্ঠো. তস্সাতি মহাথেরস্স. সঙ্গহন্তি ভিক্খূনং সঙ্গহং. ন্তি মহাথেরং.

এৰং ৰত্তব্বন্তি এৰং ৰক্খমাননযেন ৰত্তব্বং. পচ্চযং ধারেথ, ইতি ৰত্তব্বন্তি যোজনা. পাপুণাতি আৰুসো ইতি ৰুত্তেতি যোজনা. ‘‘গহিতং হোতী’’তি ইমিনা ‘‘গণ্হথ, গণ্হামী’’তি পচ্চুপ্পন্নকালৰসেন ৰুত্তত্তা গহিতং হোতীতি দস্সেতি. অতীতঅনাগতকালৰসেন অগহিতভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘সচে পনা’’তিআদি. সতুপ্পাদমত্তন্তি গহণে সতিযা উপ্পাদনমত্তং. এত্থাতি সেনাসনপচ্চযগহণট্ঠানে.

যোপীতি যম্পি. উপযোগত্থে চেতং পচ্চত্তৰচনং, যম্পি পচ্চযং ৰিস্সজ্জেতীতি যোজনা. পচ্চযন্তি চ চীৰরপচ্চযং. অযম্পীতি অযম্পি পচ্চযো. পিসদ্দো মহালাভপরিৰেণে পচ্চযং সম্পিণ্ডেতি. তস্মিংযেৰ পরিৰেণেতি তস্মিং পংসুকূলিকেন গহিতপরিৰেণে এৰ. অঞ্ঞস্সাতি পংসুকূলিকতো অঞ্ঞস্স ভিক্খুস্স. পংসুকূলিকো ‘‘অহং ৰসামী’’তি সেনাসনং জগ্গিস্সতি. ইতরো ‘‘অহং পচ্চযং গণ্হামী’’তি সেনাসনং জগ্গিস্সতীতি যোজনা. দ্ৰীহি কারণেহীতি ৰসনগহণৰসেন দ্ৰীহি কারণেহি. পংসুকূলিকে গণ্হন্তেতি সম্বন্ধো. ইধাতি সেনাসনে. তেনাতি পংসুকূলিকেন. হেট্ঠাতি সেনাসনস্স হেট্ঠা, ঠিতং অঞ্ঞং ভিক্খুন্তি সম্বন্ধো. তেনাতি পংসুকূলিকেন, কিঞ্চি ৰচনন্তি সম্বন্ধো. ৰুত্থৰস্সস্স পংসুকূলিকস্সাতি যোজনা. ৰট্টতীতি পংসুকূলিকস্স ৰট্টতি. তস্মিং সেনাসনেতি পংসুকূলিকেন গহিতসেনাসনে. যেসং পনাতি মনুস্সানং পন. তেসন্তি মনুস্সানং.

থূপং কত্ৰাতি চেতিযং কত্ৰা. তস্সাতি থূপস্স. তেন ভিক্খুনাতি ৰস্সাৰাসিকং গাহকভিক্খুনা. ন্তি ভোজনসালং. গাহেতুং ৰট্টতীতি সম্বন্ধো. সব্বমিদন্তি সব্বং ইদং ৰচনং.

পাটিপদঅরুণতোতি ৰস্সূপনাযিকদিৰসসঙ্খাতস্স পাটিপদস্স অরুণুগ্গমনতো. ৰিতক্কচারিকোতি ‘‘কত্থ নু খো ৰসিস্সামী’’তিআদিনা ৰিতক্কেন চরণে অনুযুত্তো. সেনাসনং যাচতীতি সেনাসনগ্গাহাপকং সেনাসনং যাচতি. গহিতন্তি সঙ্ঘেন গহিতং. যত্থাতি ঠানে. ৰস্সূপগতেহি ৰত্তব্বাতি সম্বন্ধো. পুনপ্পুনং, সমং ৰা চেতিযঙ্গণাদিং মুঞ্চন্তি সোধেন্তি ইমাহীতি সম্মুঞ্চনিযো. মুচিধাতু সোধনত্থে যুপচ্চযো করণত্থে হোতি. তালুজো পঠমক্খরো. সুলভা চে দণ্ডকা, একেকেন দ্ৰে তিস্সো যট্ঠিসম্মুঞ্চনিযো বন্ধিতব্বা. সুলভা চে সলাকা, ছপঞ্চমুট্ঠিসম্মুঞ্চনিযো বন্ধিতব্বাতি অত্থো. পঞ্চ পঞ্চ উক্কাতি অরঞ্ঞৰিহারেসু পরিস্সযৰিজাননত্থং পঞ্চ পঞ্চ অগ্গিউক্কা কোট্টেতব্বা ছিন্দিতব্বাতি অত্থো.

‘‘নিবদ্ধৰত্তং ঠপেত্ৰা’’তি এত্থ অকত্তব্বৰত্তং দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰত্তং করোন্তেহি চা’’তিআদি. তত্থ ৰত্তং করোন্তেহি চ এৰরূপং অধম্মিকৰত্তং ন কাতব্বন্তি সম্বন্ধো. হি সচ্চং, সব্বেৰ এতে উদ্দেসাদযো পপঞ্চাতি যোজনা. পপঞ্চেন্তি সংসারে চিরং ঠপেন্তীতি পপঞ্চা. মূগব্বতন্তি মূগানং ৰতং, মূগেহি কত্তব্বং ৰা, মূগেন ৰিয ৰা অমূগেহি কত্তব্বং ৰতং. এৰং অকাতব্বৰত্তং দস্সেত্ৰা ইদানি কাতব্বৰত্তং দস্সেন্তো আহ ‘‘পরিযত্তিধম্মো নামা’’তিআদি. তিৰিধম্পীতি পরিযত্তিপটিপত্তিপটিৰেধৰসেন তিপ্পকারম্পি. অৰযৰপরিযত্তিধম্মোপি অৰযৰিপরিযত্তিধম্মং, অৰযৰিপরিযত্তিধম্মো ৰা অৰযৰপরিযত্তিধম্মং পতিট্ঠাপেতি, তস্মা পরিযত্তিধম্মো অত্তনাপি অত্তানং পতিট্ঠাপেসীতি ৰেদিতব্বং. উদ্দিসথাতি পরিযত্তিং উদ্দিসথ. সোধেত্ৰা…পে… উপসম্পাদেথাতি এত্থ সোধনং নাম সব্বেসং আচারকুলপুত্তানং উপপরিক্খনং. সোধেত্ৰা নিস্সযং দেথাতি এত্থ সোধনং নাম ভিক্খুসভাগতং উপপরিক্খনং. হীতি সচ্চং. কুলপুত্তোতি আচারকুলপুত্তো. যত্তকানি ধুতঙ্গানি সমাদিযিতুং সক্কোথাতি যোজনা. অন্তোৰস্সং নামেতন্তি ভুম্মত্থে উপযোগৰচনমেতং. এতস্মিং অন্তোৰস্সেতি হি অত্থো, ভৰিতব্বন্তিআদীসু সম্বন্ধিতব্বং. সকলদিৰসন্তি সকলদিৰসম্হি, অপ্পমত্তেহীতি সম্বন্ধো. একচারিকৰত্তন্তি এককেন চরিতব্বং ৰত্তং. ভস্সেতি ৰচনে. দসৰত্থুককথন্তি অপ্পিচ্ছতাদিদসৰত্থুক কথং.

ৰিগ্গাহিকপিসুণফরুসৰচনানীতি ৰিগ্গহং কলহং জনেতীতি ৰিগ্গাহিকং, ৰিগ্গাহিকৰচনঞ্চ পিসুণৰচনঞ্চ ফরুসৰচনঞ্চ ৰিগ্গাহিকপিসুণফরুসৰচনানি. মনসিকারবহুলা ৰিহরথ ইতি ওৰদিতব্বাতি যোজনা. দন্তকট্ঠখাদনৰত্তন্তি হেট্ঠা অদিন্নাদানৰণ্ণনাযং ৰুত্তং দন্তকট্ঠখাদনে, দন্তকট্ঠখাদনস্স ৰা ৰত্তং. ‘‘পত্তং থৰিকায পক্খিপন্তেন ন কথেতব্ব’’ন্তি ইমিনা কথেন্তে পমাদেন পত্তো ভিজ্জেয্যাতি পত্তস্স গুত্তত্থায কথনং নিৰারেতি. আচিক্খিতব্বাতি ইতিসদ্দো পরিসমাপনত্থো.

কোচি দাযকোতি সম্বন্ধো. আগন্তুকো ভিক্খূতি চীৰরগ্গাহিততো পচ্ছা আগতো আগন্তুকো ভিক্খু. সঙ্ঘত্থেরোতি আৰাসিকসঙ্ঘত্থেরো. পঠমভাগন্তি পুব্বে গাহিতং পঠমভাগং, পরিৰত্তেত্ৰাতি পুব্বে গাহিতভাগেন পচ্ছা দাতব্বং ৰস্সাৰাসিকং পরিৰত্তেত্ৰা. আগন্তুকস্স ৰস্সগ্গেন পত্তট্ঠানে আগন্তুকস্স দাতব্বন্তি যোজনা. ‘‘আগন্তুকস্সা’’তি পদং পুব্বাপরং অপেক্খতি. তস্মা দ্ৰিন্নং পদানং মজ্ঝে ৰুত্তং. পঠমৰস্সূপগতাতি পঠমৰস্সূপনাযিকদিৰসে ৰস্সূপগতা. ‘‘দ্ৰে তীণি চত্তারী’’তি ৰচনস্স ৰা বহূনং ভিক্খূনং ৰা ব্যাপনত্থায ‘‘লদ্ধং লদ্ধ’’ন্তি ৰিচ্ছাৰসেন ৰুত্তং. তেন পনাতি আগন্তুকেন পন. পঠমৰস্সূপগতেহি অপ্পকে লদ্ধে পচ্ছিমৰস্সূপনাযিকদিৰসে দাতব্বানং ৰস্সাৰাসিকানং বহুকেপি অযং নযো ঞাতব্বোতি কত্ৰা ন ৰুত্তো.

দ্ৰীসুপীতি পঠম দুতিযৰসেন দ্ৰীসুপি. ৰস্সূপগতা ভিক্খূ ভিক্খায কিলমন্তা ৰদন্তীতি সম্বন্ধো. ইধাতি ঠানে. ৰসন্তাতি একতো ৰসন্তা. দ্ৰে ভাগা হোম সাধু ৰতাতি যোজনা. সাধু ৰতাতি একংসেন সুন্দরা ভৰেয্যুন্তি অত্থো. যেসন্তি ভিক্খূনং. তত্থাতি ঞাতিপৰারিতট্ঠানেসু. পৰারণাযাতি পৰারণাদিৰসে. তেসূতি ভিক্খূসু. যেতি ভিক্খূ. তত্থাতি ঞাতিপৰারিতট্ঠানেসু. কস্মা অপলোকেত্ৰা দাতব্বং, ননু তে সাদিযন্তীতি আহ ‘‘সাদি যন্তাপি হী’’তিআদি. তত্থ হীতি যস্মা. ‘‘নেৰ ৰস্সাৰাসিকস্স সামিনো’’তি ইমিনা তেসং ৰস্সচ্ছিন্নতং দীপেতি. নেৰ অদাতুং লভন্তীতি পঠমমেৰ কতিকৰত্তস্স কতত্তা অদাতুং নেৰ লভন্তি, সব্বেসং নো অম্হাকন্তি যোজনা. ইধাতি ঠানে. ন্তি কতিকৰত্তং. একো ভিক্খূতি সম্বন্ধো. তেসন্তি ভিক্খূনং. তত্থাতি সভাগট্ঠানে. ৰসিত্ৰা আগতানং তেসং ভিক্খূনন্তি যোজনা. ন লব্ভতি ইতি ৰুত্তন্তি যোজনা. ইমেসন্তি ৰস্সাৰাসিঅপ্পত্তকানং একচ্চানং. গাহিতসদিসমেৰাতি ৰস্সাৰাসিকস্স গাহিতেন সদিসমেৰ. তেসমেৰাতি একচ্চানমেৰ.

পক্কন্তোপীতি অঞ্ঞং ঠানং পক্কমন্তোপি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. তেন ভিক্খুনা কতং পানীযউপট্ঠপনাদিকম্মং ভতিনিৰিট্ঠং ভতিযা ঠিতন্তি যোজনা. অপলোকনকম্মং কত্ৰা গাহিতং সঙ্ঘিকন্তি সম্বন্ধো. সঙ্ঘিকন্তি তত্রুপ্পাদং সন্ধায ৰুত্তং. ৰিব্ভন্তোপীতি পিসদ্দো পগেৰ ছিন্নৰস্সোতি দস্সেতি. পচ্চযৰসেনেৰাতি সদ্ধাদেয্যপচ্চযৰসেন. ৰদন্তীতি কেচি ৰদন্তি.

দিসংগমিকো ভিক্খু ৰিব্ভমতীতি সম্বন্ধো. মনুস্সেতি ৰস্সাৰাসিকদাযকমনুস্সে. সম্মুখাতি আৰাসিকস্স সম্মুখা. সম্পটিচ্ছাপেত্ৰাতি ‘‘সুট্ঠু দস্সামা’’তি পটিচ্ছাপেত্ৰা. যস্স গাহিতন্তি যস্স ভিক্খুনো সেনাসনং গাহিতং. সেনাসনসামিকস্সাতি সেনাসনদাযকস্স পুত্তধীতাদযোতি সম্বন্ধো. সেনাসনে দেমাতি সেনাসনস্স দেম. তত্থাতি সেনাসনে. একমেৰ ৰত্থং দাতব্বং. কস্মা? পুগ্গলস্স অদত্ৰা সেনাসনস্সেৰ দাতব্বত্তা. ৰস্সাৰাসিকট্ঠিতিকাযাতি ৰস্সাৰাসিকগাহিতস্স ঠিতিকায. এসেৰ নযোতি সেনাসনস্সেৰ দিন্নত্তা এসেৰ নযো. তস্সেৰ হোন্তীতি পুগ্গলস্সেৰ দিন্নত্তা তস্সেৰ হোন্তি.

দুতিযো থেরাসনে গাহিতো হোতীতি সম্বন্ধো. পঠমভাগস্স সামণেরস্স গাহিতত্তা ৰুত্তং ‘‘ৰরভাগং সামণেরস্স দত্ৰা’’তি. উভোপীতি দ্ৰে থেরসামণেরেপি. সযমেৰাতি দাযকো সযমেৰ. ন্তি ৰস্সাৰাসিকং. যস্সাতি থেরস্স ৰা সামণেরস্স ৰা.

ইতোতি ৰুত্তনযতো. দহরসামণেরস্সাতি তরুণস্স সামণেরস্স. সোতি ঘরসামিকো. ন্তি পত্তজনং. যস্সাতি ভিক্খুনো. তেসন্তি মনুস্সানং. যথাভূতং আচিক্খিতব্বন্তি ৰিব্ভমকালঙ্কতকারণং যথাভূতং আচিক্খিতব্বং. সুদ্ধপংসুকূলিকাযেৰাতি অঞ্ঞেহি অমিস্সা সুদ্ধা পংসুকূলিকাযেৰাতি. ইদং নেৰাসিকৰত্তন্তি নিগমনং.

উপনন্দৰত্থুকথা

৩১৯. অযমত্থোতি অযং ৰক্খমানো অত্থো, এৰং ৰেদিতব্বোতি সম্বন্ধো. তত্থাতি গামকে. ন্তি সেনাসনং, গণ্হন্তেনেৰাতি সম্বন্ধো. ইধাতি সাৰত্থিযং. মুত্তন্তি তে সেনাসনং মুঞ্চিতং হোতি. তত্রাপীতি গামকেপি. উভযত্থাতি সাৰত্থিযং, গামকে চাতি উভযত্থ.

এত্থাতি উপনন্দৰত্থুস্মিং. কথন্তি কেন পকারেন পটিপ্পস্সম্ভতি. ইধাতি সাসনে. একচ্চো গণ্হাতীতি সম্বন্ধো. তত্রাপীতি সামন্তৰিহারেপি. তস্সাতি ভিক্খুস্স. ইধাতি সেনাসনে. আলযমত্তন্তি চিত্তুপ্পাদমত্তং. ইচ্চস্সাতি ইতি অস্স, এৰং অস্স ভিক্খুস্সাতি অত্থো. সব্বত্থাতি সব্বস্মিং ‘‘গহণেন গহণ’’ন্তিআদিকে চতুক্কে. যো পন গচ্ছতীতি সম্বন্ধো. উপচারসীমাতিক্কমেতি নিমিত্তত্থে চেতং ভুম্মৰচনং, ভাৰেন ভাৰলক্খণে ৰা. তত্থাতি অঞ্ঞস্মিং ৰিহারে পচ্চাগচ্ছতি, ৰট্টতি, সেনাসনগ্গাহো ন পটিপ্পস্সম্ভতীতি অধিপ্পাযো.

৩২০. যোতি ভিক্খু. মহন্ততরো ৰা দহরতরো ৰাতি অত্তনো মহন্ততরো ৰা দহরতরো ৰা হোতি. সো ভিক্খু তিৰস্সন্তরো নামাতি যোজনা. একস্স ভিক্খুনো তিণ্ণং ৰস্সানমন্তরে ঠিতো তিৰস্সন্তরো অঞ্ঞো ভিক্খু. তত্থাতি ভিক্খূসু. ইমে সব্বেতি তিৰস্সন্তরদ্ৰিৰস্সন্তরসমানৰস্সিকে ইমে ভিক্খূ, লভন্তীতি সম্বন্ধো. যং তিণ্ণং পহোতীতি মঞ্চপীঠৰিনিমুত্তং যং আসনং তিণ্ণং সুখং নিসীদিতুং পহোতি, তথারূপে আসনেপি দ্ৰে দ্ৰে হুত্ৰা নিসীদিতুং লভন্তীতি যোজনা. অপিসদ্দেন মঞ্চপীঠানি অপেক্খতি. ইদং পচ্ছিমদীঘাসনং. অনুপসম্পন্নেনাপীতি পিসদ্দো পগেৰ উপসম্পন্নেনাতি দস্সেতি.

হত্থিকুম্ভেতি হত্থিসিরোপিণ্ডে. ইমিনা হত্থিসদ্দেন হত্থিকুম্ভো গহিতো অৰযৰূপচারেন ৰা উত্তরপদলোপেন ৰাতি দস্সেতি. হত্থী ৰিযাতি হত্থী, ভূমিভাগো, হত্থিম্হি পতিট্ঠিতো পাদসঙ্খাতো নখো ইমস্সাতি হত্থিনখকো, পাসাদো. এতং ‘‘হত্থিনখকো’’তি নামং এৰংকতস্স পাসাদস্স নামন্তি যোজনা. ‘‘সুৰণ্ণরজতাদিৰিচিত্রানী’’তি পদং ‘‘কৰাটানি মঞ্চপীঠানি তালৰণ্টানী’’তি সব্বপদেসু যোজেতব্বং. যংকিঞ্চি চিত্তকম্মকতং অত্থি, সব্বং ৰট্টতীতি যোজনা. পাসাদস্স দেমাতি সম্বন্ধো. পাটেক্কন্তি পাসাদতো ৰিসুং. পটিগ্গহিতমেৰাতি সব্বং পটিগ্গহিতমেৰ হোতি. গোনকাদীনি অট্ঠারস অত্থরণানি পরিভুঞ্জিতুন্তি সম্বন্ধো. গিহিৰিকটনীহারেনাতি গিহীহি ৰিসেসেন যথাকামং করিযতীতি গিহিৰিকটং, গিহিসন্তকং. ‘‘গিহিৰিকট’’ন্তি নীহারো অভিনীহারো গিহিৰিকটনীহারো, তেন. লব্ভন্তীতি নিসীদিতুমেৰ লব্ভন্তি. তত্রাপীতি ধম্মাসনেপি.

অৰিস্সজ্জিযৰত্থুকথা

৩২১. এতানীতি গরুভণ্ডানি. তত্থাতি রাসিৰসেন পঞ্চসু সরূপৰসেন পঞ্চৰীসতিযা গরুভণ্ডেসু. আগন্ত্ৰা, আভুসো ৰা রমন্তি এত্থাতি আরামো. তেসংযেৰাতি পুপ্ফারামফলারামানমেৰ. ‘‘ঠপিতোকাসো’’তি ইমিনা ৰত্থুসদ্দস্স ভূমিভেদত্থং দস্সেতি. ৰসতি আরামো পতিট্ঠহতি এত্থাতি আরামৰত্থু. তেসু ৰাতি এত্থ ৰাসদ্দেন নৰভূমিভাগতো অঞ্ঞস্স পোরাণভূমিভাগস্সপি আরামৰত্থুভাৰং ৰিকপ্পেতি. ৰিসেসেন চতুইরিযাপথে হরতি পৰত্তেতি এত্থাতি ৰিহারো. তস্সাতি ৰিহারস্স. চতুন্নং মঞ্চানন্তি নিদ্ধারণত্থে সামিৰচনং. অঞ্ঞতরো মঞ্চো নামাতি যোজনা. এসেৰ নযো সেসেসুপি. ‘‘লোহেন কতা কুম্ভী’’তি ইমিনা লোহকুম্ভীতি এত্থ মজ্ঝেলোপসমাসং দস্সেতি. লোহমযা কুম্ভী লোহকুম্ভীতি ৰচনত্থোপি যুজ্জতেৰ. ‘‘এসেৰ নযো’’তি ইমিনা লোহেন কতং ভাণকং, লোহেন কতো ৰারকো, লোহেন কতং কটাহন্তি অত্থং অতিদিসতি. এত্থাতি ভাণকৰারককটাহেসু. অরঞ্জরোতি অতিমহন্তত্তা অরং খিপ্পং জরতি ৰিনাসেতীতি অরঞ্জরো. অথ ৰা জলং গণ্হিতুং অলন্তি অরঞ্জরো লকারানং রকারে কত্ৰা.

গাথাৰসেন নিগমনং দস্সেন্তো আহ ‘‘এৰ’’ন্তিআদি. তত্থ এৰং পকাসযীতি সম্বন্ধো. দ্ৰে গরুভণ্ডানি দ্ৰিসঙ্গহানি হোন্তি, ততিযং গরুভণ্ডং চতুসঙ্গহং হোতি, চতুত্থং গরুভণ্ডং নৰকোট্ঠাসং হোতি, পঞ্চমং গরুভণ্ডং অট্ঠভেদনং হোতি, ইতি ইমিনা পকারেন পঞ্চনিম্মললোচনো নাথো পঞ্চহি রাসীহি পঞ্চৰীসৰিধং গরুভণ্ডং পকাসযীতি যোজনা.

তত্রাতি গরুভণ্ডে. হীতি ৰিত্থারো. সব্বম্পি ইদং গরুভণ্ডং অৰিস্সজ্জিযন্তি ৰুত্তন্তি যোজনা. ইধাতি ইমস্মিং ৰত্থুস্মিং. পরিৰারে পন আগতন্তি সম্বন্ধো.

পঞ্চ রাসযো মহেসিনা ৰুত্তাতি যোজনা. এত্থাতি পরিৰারে.

তত্রাতি ‘‘পরিৰত্তনৰসেনা’’তি ৰচনে. ইদং গরুভণ্ডং উপনেতুন্তি সম্বন্ধো. নিচ্চং তিট্ঠন্তীতি থাৰরা, ঠাধাতু ৰরপচ্চযো, ঠাকারস্স থাকারো. ইমিনা আরামআরামৰত্থুৰিহারৰিহারৰত্থূনি গহেতব্বানি. অৰিস্সজ্জিযঅৰেভঙ্গীযত্তা গরু অলহুকং ভণ্ডং গরুভণ্ডং. ইমিনা মঞ্চাদীনি একৰীসতি গরুভণ্ডানি গহেতব্বানি. থাৰরেতি আধারে ভুম্মং, পরিযাপন্নন্তি সম্বন্ধো. অথ ৰা নিদ্ধারণে ভুম্মং, থাৰরেসূতি হি অত্থো, খেত্তন্তিআদীসু সম্বন্ধিতব্বং. খিপতি পুব্বণ্ণবীজমেত্থাতি খেত্তং. ৰসতি অপরণ্ণবীজং পতিট্ঠাতি এত্থাতি ৰত্থু, তলে ভূমিভাগে একতো ৰা দ্ৰীহি ৰা তীহি ৰা ঠানেহি আৰরণং করীযতি এত্থাতি তল়াকো, সরো. কস্সকানং মতেন কত্তব্বাতি মাতিকা. আরামেন পরিৰত্তেতুন্তি সম্বন্ধো. কানি পরিৰত্তেতুন্তি আহ ‘‘ইমানি চত্তারিপী’’তি. পিসদ্দো অৰযৰসম্পিণ্ডনো.

তত্রাতি ‘‘পরিৰত্তেতুং ৰট্টতী’’তি ৰচনে. দূরেতি সঙ্ঘারামতো দূরট্ঠানে. যম্পীতি নাল়িকেরফলম্পি. হরন্তীতি সঙ্ঘস্স হরন্তি. অঞ্ঞেসন্তি সঙ্ঘতো অঞ্ঞেসং মনুস্সানন্তি সম্বন্ধো. তেতি মনুস্সা. সঙ্ঘেন সম্পটিচ্ছিতব্বোতি সম্বন্ধো. রুচ্চতীতি সঙ্ঘস্সারামেন মনুস্সানমারামং, মনুস্সানমারামেন ৰা সঙ্ঘস্সারামং পরিৰত্তেতুং রুচীযতি ইচ্ছীযতি. ভিক্খূনং আরামোতি সম্বন্ধো. অযন্তি মনুস্সানমারামো. খুদ্দকোতি সঙ্ঘারামতো খুদ্দকো. আযন্তি অযতি আযসামিকো ধনেন ৰড্ঢিং গচ্ছতি অনেনাতি আযো, তং. সমকমেৰাতি সমপ্পমাণমেৰ, আযং সচে দেতীতি সম্বন্ধো. পমাণত্থে কপচ্চযো. মনুস্সানং রুক্খাতি সম্বন্ধো. অতিরেকং সঙ্ঘস্স দেমাতি সম্বন্ধো. জানাপেত্ৰাতি ‘‘সঙ্ঘে দিন্নং মহপ্ফল’’ন্তি (ম. নি. ৩.৩৭৬) সঙ্ঘস্স দিন্নদানস্স আনিসংসং মনুস্সানং জানাপেত্ৰা. ফলধারিনো হোন্তি ননূতি যোজনা. এৰন্তিআদি নিগমনং. এতেনেৰ নযেনাতি যেন নযেন আরামো আরামেন পরিৰত্তেতব্বো, এতেনেৰ নযেন. মহন্তেন ৰা খুদ্দকেন ৰা আরামৰত্থুনা চাতি যোজনা. আরাম আরামৰত্থুৰিহারৰিহারৰত্থূনি পরিৰত্তেতব্বানীতি সম্বন্ধো.

উভোপীতি গেহপাসাদৰসেন উভোপি. তত্থাতি গেহে. ইদং পনাতি পাসাদসঙ্খাতং গেহং, মনুস্সানং গেহন্তি সম্বন্ধো. মহগ্ঘেন ৰা অপ্পগ্ঘেন ৰা ৰিহারৰত্থুনা চাতি যোজনা. ৰিহারৰিহারৰত্থুআরামআরামৰত্থূনি পরিৰত্তেতব্বানীতি সম্বন্ধো. এৰন্তিআদি নিগমনং.

গরুভণ্ডেন গরুভণ্ডপরিৰত্তনে এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. পংস্ৰাগারকেসূতি পংসুকীল়নত্থায কতেসু অগারকেসু. কপ্পিযমঞ্চাতি সঙ্ঘগণপুগ্গলানং কপ্পিযা সুৰণ্ণরজতাদীহি অকতা মঞ্চা. ৰিহারস্স পন সুৰণ্ণরজতমযাদিকাপি কপ্পিযা মঞ্চা দাতব্বাতি সম্বন্ধো. বহিসীমাযাতি উপচারসীমতো বহি. তত্থাতি সঙ্ঘত্থেরস্স ৰসনট্ঠানে. তত্থাতি তস্স ভিক্খুনো ৰসনট্ঠানে. ‘‘মহগ্ঘেনা’’তি ৰুত্তৰচনং নিযমেন্তো আহ ‘‘সতগ্ঘনকেন ৰা সহস্সগ্ঘনকেন ৰা’’তি. মঞ্চসতন্তি মঞ্চবহুং. এতেসুপীতি পীঠভিসিবিব্বোহনেসুপি. তত্থাতি পীঠভিসিবিব্বোহনেসু. কপ্পিযং পীঠাদীতি সম্বন্ধো. অকপ্পিযং ৰা মহগ্ঘং কপ্পিযং ৰাতি কপ্পিযেন ৰা মহগ্ঘকপ্পিযেন ৰা পরিৰত্তেত্ৰাতি সম্বন্ধো. ‘‘ৰুত্তৰত্থূনী’’তি পদং ‘‘পরিৰত্তেত্ৰা’’তি পদে অৰুত্তকম্মং, ‘‘গহেতব্বানী’’তি পদে ৰুত্তকম্মং, পুব্বাপরাপেক্খপদং.

পসতমত্তউদকগণ্হকানিপীতি এত্থ পসতো নাম কুঞ্চিতপাণি. সীহল়দীপেতি সীহং লাতি গণ্হাতীতি সীহল়ো লকারস্স ল়কারং কত্ৰা, সীহবাহুনামকো রাজা, তস্স পুত্তত্তা ৰিজযকুমারোপি সীহল়ো নাম, তেন আদিম্হি নিৰাসভাৰেন গহিতত্তা দীপো সীহল়দীপো নাম, তস্মিং. পাদং গণ্হাতীতি পাদগণ্হনো, সোযেৰ পাদগণ্হনকো. পাদো নামাতি ‘‘পাদগণ্হনকো’’তি এত্থ পাদো নাম. যো লোহৰারকো মগধনাল়িযা পঞ্চনাল়িমত্তং গণ্হাতি, সো লোহৰারকো পাদো নামাতি যোজনা. ইমিনা পমাণস্স নামং পমাণৰন্তে উপচারতো ৰোহারনযং দস্সেতি. ততোতি পঞ্চনাল়িমত্তগণ্হনকৰারকতো. ইমানীতি লোহকুম্ভীআদীনি.

ভিঙ্গার …পে… কটচ্ছুআদীনীতি ভিঙ্গারো চ পটিগ্গহো চ উল়ুঙ্কো চ দব্বি চ কটচ্ছু চ পাতি চ তট্টকো চ সরকো চ সমুগ্গো চ অঙ্গারকপল্লো চ ধূমকটচ্ছু চ ভিঙ্গার…পে… ধূমকটচ্ছুযো, তা আদি যেসং তানীতি ভিঙ্গার…পে… কটচ্ছুআদীনি. আদিসদ্দেন অঞ্ঞানি উপকরণানি গহেতব্বানি. ভাজনীযানীতি ভাজেতব্বানি. কংসলোহাদীতিআদিসদ্দেন ৰট্টলোহং সঙ্গণ্হাতি. ৰট্টলোহং নাম পীতলোহং. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. পারিহারিযন্তি সঙ্ঘিকপরিভোগং পরিহরিত্ৰা অপনেত্ৰা পুগ্গলিকপরিভোগেন পরিভুঞ্জনং, ‘‘অত্তসন্তক’’ন্তি ৰা পরিগ্গহেন হরিত্ৰা ভুঞ্জনং ন ৰট্টতি. গিহিৰিকটনীহারেনেৰাতি ‘‘গিহিৰিকট’’ন্তি অভিনীহারেনেৰ.

অঞ্ঞস্মিম্পি কপ্পিযলোহভণ্ডে পরিযাপন্না অঞ্জনীতি যোজনা. অথ ৰা কপ্পিযলোহভণ্ডেতি নিদ্ধারণে ভুম্মং, ‘‘অঞ্জনী’’তিআদিনা সম্বন্ধিতব্বং. সূচীতি চীৰরাদিসিব্বনকা সূচি. পণ্ণসূচীতি পণ্ণে লিখনা সূচি. অঞ্ঞম্পীতি অঞ্জনিআদিতো অঞ্ঞম্পি. ধূমনেত্তঞ্চ ফালঞ্চ দীপরুক্খো চ দীপকপল্লকো চ ওলম্বকদীপো চ ধূমনেত্ত…পে… ওলম্বকদীপা. ইত্থিপুরিসতিরচ্ছানগতসঙ্খাতানি রূপানি এতেসু অত্থীতি ইত্থিপুরিসতিরচ্ছানগতরূপকানি. ধূমনেত্ত…পে… ওলম্বকদীপা চ তে ইত্থিপুরিসতিরচ্ছানগতরূপকানি চেতি ধূমনেত্ত…পে… রূপকানি, ৰিসেসনপরনিপাতো. তানি ৰা অঞ্ঞানি ৰা ভিত্তিচ্ছদনকৰাটাদীসু উপনেতব্বানি লোহভণ্ডানীতি সম্বন্ধো. লোহখিলকন্তি লোহমযং আণিং. পরিহরিত্ৰাতি ‘‘অত্তনো সন্তক’’ন্তি পরিগ্গহেন হরিত্ৰা, সঙ্ঘিকপরিভোগগিহিৰিকটানি ৰা অপনেত্ৰা. খীরপাসাণমযানীতি খীরৰণ্ণেন পাসাণেন কতানি.

সুৰণ্ণঞ্চ রজতঞ্চ হারকূটঞ্চ জাতিফলিকঞ্চ সুৰণ্ণ…পে… জাতিফলিকানি, তেহি কতানি ভাজনানি সুৰণ্ণ…পে… ভাজনানি. সব্বন্তি সুৰণ্ণরজতাদিসব্বং. ৰট্টতীতি সঙ্ঘগণপুগ্গলানং ৰট্টতি.

ৰাসিআদীসু এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা, নিদ্ধারণে ৰা ভুম্মং. যায ৰাসিযা ন সক্কাতি সম্বন্ধো. ততোতি ৰাসিতো. মহত্তরীসদ্দো মহন্তপরিযাযো অনিপ্ফন্নপাটিপদিকো. মহত্তরী ৰাসীতি সম্বন্ধো. ৰেজ্জানন্তি ভিসক্কানং. সিরাৰেধনফরসুপীতি পিসদ্দেন ততো মহন্তং পন পগেৰাতি দস্সেতি. যা পন কুঠারী আৰুধসঙ্খেপেন কতাতি সম্বন্ধো. অথ ৰা আৰুধসঙ্খেপেন কতা যা পন কুঠারী অত্থীতি যোজনা. অনামাসাতি অনামসিতব্বা, অনামাসারহাতি অত্থো. চতুরঙ্গুলমত্তোপীতি পিসদ্দো ততো অধিকো পন পগেৰাতি দস্সেতি. নিখণিত্ৰা খাদতীতি নিখাদনং. চতুরস্সং মুখমেতস্সাতি চতুরস্সমুখং. দোণিসদিসং মুখমেতস্সাতি দোণিমুখং. সম্মুঞ্চনিদণ্ডৰেধনম্পি নিখাদনং দণ্ডবদ্ধং হোতি চেতি যোজনা. দণ্ডেন বন্ধিতব্বন্তি দণ্ডবদ্ধং, দণ্ডং বদ্ধমেতস্সাতি ৰা দণ্ডবদ্ধং. ‘‘অদণ্ডক’’ন্তি ৰত্ৰা তস্সেৰত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘ফলমত্তমেৰা’’তি. নত্থি দণ্ডমেতস্সাতি অদণ্ডকং. যন্তি নিখাদনং. পরিহরিতুন্তি পুগ্গলিকভাৰেন পরিগ্গহেত্ৰা হরিতুং, সঙ্ঘিকভাৰং অপনেতুং ৰা. সিখরম্পি নিখাদনেনেৰ সঙ্গহিতং লক্খণহারনযেন সমানকিচ্চভাৰতো. সিখরন্তি যেন পরিব্ভমিত্ৰা ছিন্দন্তি, যেহি মনুস্সেহি দিন্নানীতি সম্বন্ধো. তেতি মনুস্সা, ৰদন্তীতি সম্বন্ধো. নোতি অম্হাকং. পাকতিকেতি পকতিযা ঠিতে, যথা পঠমং ঠিতা হোন্তি, তথা করিস্সামাতি অত্থো. সচে আহরন্তীতি সচে আযাচনং অকত্ৰা হরন্তি. অনাহরন্তাপীতি পুন অনাহরন্তাপি.

কম্মারো চ তট্টকারো চ চুন্দকারো চ নল়কারো চ মণিকারো চ পত্তবন্ধকো চ কম্মার…পে… পত্তবন্ধকা, তেসং. অধিকরণী চ মুট্ঠিকো চ সণ্ডাসো চ তুলা চ অধিকরণি…পে… তুলা. সঙ্ঘে দিন্নকালতোতি সঙ্ঘস্স দিন্নকালতো. তিপুং ছিন্দতি অনেনাতি তিপুচ্ছেদনং, তমেৰ সত্থকং তিপুচ্ছেদনসত্থকং. মহাকত্তরিঞ্চ মহাসণ্ডাসঞ্চ মহাপিপ্ফিলিকঞ্চ ঠপেত্ৰাতি যোজনা. কস্মা ঠপিতানীতি আহ ‘‘মহাকত্তরিআদীনি গরুভণ্ডানী’’তি. তত্থ যস্মা মহাকত্তরিআদীনি গরুভণ্ডানি, তস্মা ‘‘ঠপেত্ৰা মহাকত্তরি’’ন্তি আদি মযা ৰুত্তন্তি যোজনা.

ৰল্লিআদীসু এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. ৰেত্তৰল্লিআদিকাতি ৰেত্তসঙ্খাতৰল্লিআদিকা. অড্ঢবহুপ্পমাণাতি এত্থ –

‘‘ব্যামো সহকরা বাহু, দ্ৰেপস্সদ্ৰযৰিত্থতা’’তি. –

অভিধানে (অভিধানপ্পদীপিকাযং ২৬৯ গাথাযং) ৰুত্তত্তা বাহু নাম ইধ ব্যামোৰ অধিপ্পেতো. তস্মা দ্ৰীসু পস্সেসু ৰিত্থতানং ব্যামসঙ্খাতানং সহকরানং দ্ৰিন্নং বাহূনং অড্ঢোতি অড্ঢবাহু, তস্স পমাণমেতস্সাতি অড্ঢবাহুপ্পমাণাতি ৰচনত্থো কাতব্বো, দীঘতো দ্ৰিহত্থা ৰল্লীতি ৰুত্তং হোতি. তত্থজাতকাতি তিস্সং সঙ্ঘস্স ভূমিযং জাতকা. রক্খিতগোপিতাতি সঙ্ঘেন সযং রক্খিতা, পরেহি গোপিতা. ইমিনা অরক্খিতঅগোপিতা গরুভণ্ডং ন হোতীতি দস্সেতি. সাতি ৰল্লি. অতিরেকা হোতীতি সম্বন্ধো. উপনেতুন্তি তং ৰল্লিং উপনেতুং. সুত্তঞ্চ মকচিৰাকঞ্চ নাল়িকেরহীরঞ্চ চম্মঞ্চ সুত্ত…পে… চম্মানি, তেহি কতা সুত্ত…পে… চম্মমযা. রজ্জুকা ৰা যোত্তানি ৰা গরুভণ্ডং হোতীতি সম্বন্ধো. একৰট্টা ৰা দ্ৰিৰট্টা ৰাতি এত্থ ৰাসদ্দেন তিৰট্টাদিং সঙ্গণ্হাতি. অৰট্টেত্ৰা দিন্নং সুত্তঞ্চ অৰট্টেত্ৰা দিন্না মকচিৰাকনাল়িকেরহীরা চাতি যোজনা.

যো কোচি ৰেল়ূতি সম্বন্ধো. সোপীতি ৰেল়ুপি ৰট্টতীতি সম্বন্ধো. পিসদ্দেন ৰল্লিং অপেক্খতি. ইদমেত্থাতি ইদং সব্বং এত্থ ৰেল়ুম্হি, ৰেল়ূসু ৰা ইদন্তি সম্বন্ধো. সমকং ৰাতি গহিতৰেল়ুনা সমপ্পমাণং ৰা. অতিরেকং ৰাতি ততো অতিরেকং ৰা. তংঅগ্ঘনকন্তি তস্স ৰেল়ুনো অগ্ঘনারহং. ফাতিকম্মন্তি ৰড্ঢিকম্মং. তত্থেৰাতি গণ্হনট্ঠানেৰ. গমনকালেতি গণ্হনট্ঠানতো অঞ্ঞত্থ গমনকালে. ‘‘পহিণিত্ৰা দাতব্বো’’তি ইমিনা সযং ৰা আগন্ত্ৰা দাতব্বোতি অত্থোপি লক্খণহারনযেন গহেতব্বো সমানকিচ্চত্তা.

মুঞ্জপব্বজসদ্দেন মুঞ্জপব্বজতিণানং পাল়িযং ৰিসুং গহিতত্তা তিণসদ্দেন তানি ঠপেত্ৰা পারিসেসঞাযেন অৰসেসতিণমেৰ গহেতব্বন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘মুঞ্জং পব্বজঞ্চ ঠপেত্ৰা’’তিআদি. সমানফলত্তা লক্খণহারনযেন পণ্ণম্পি তিণেনেৰ সঙ্গহিতন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘যত্থা’’তিআদি. তত্থ যত্থাতি যস্মিং ঠানে, ইতীতি এৰং. তিণঞ্চ গরুভণ্ডং হোতীতি সম্বন্ধো. তত্থজাতকং ৰাতি তস্মিং সঙ্ঘারামে জাতকং ৰা. বহারামেতি সঙ্ঘারামতো বহি. তম্পীতি তিণম্পি. পিসদ্দেন ৰল্লিৰেল়ূ অপেক্খতি. অট্ঠঙ্গুলপ্পমাণোপীতি দীঘতো অট্ঠঙ্গুলপমাণোপি. রিত্তপোত্থকোতি অলিখিতত্তা তুচ্ছো মকচিৰত্থাদিকোপি পণ্ণমযোপি পোত্থকো. ইদঞ্চ পণ্ণপসঙ্গেন ৰুত্তং.

পঞ্চৰণ্ণা ৰাতি নীলপীতলোহিতোদাতমঞ্জিট্ঠৰসেন পঞ্চৰণ্ণনা ৰা. তম্পীতি মত্তিকম্পি. পিসদ্দেন ৰল্লিৰেল়ুতিণানি অপেক্খতি.

দারুভণ্ডে এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. রক্খিতগোপিতো যো কোচি দারুভণ্ডকো অত্থীতি যোজনা. মহাঅট্ঠকথাযং পন ৰুত্তোতি সম্বন্ধো.

তত্রাতি মহাঅট্ঠকথাযং, ‘‘তেন খো পন সমযেনা’’তি পাল়িযং ৰা. ইমেসূতি আসন্দিকাদীসু. এত্থাতি পীঠেসু, পলালপীঠেনাতি সম্বন্ধো. ব্যগ্ঘচম্মওনদ্ধন্তি ব্যগ্ঘচম্মেন অৰনদ্ধং. ৰাল়রূপপরিক্খিত্তন্তি ৰাল়রূপেহি পরিৰারিতং. রতনপরিসিব্বিতন্তি রতনসুত্তেন সমন্ততো সিব্বিতং.

এতেসুপীতি ৰঙ্কফলকাদীসুপি. ‘‘সঙ্খথালকং পন ভাজনীয’’ন্তি পাঠস্সানন্তরং ‘‘তথা’’তি পাঠো অত্থি, সো এত্থ ন যুজ্জতি, পরতো পন ‘‘যেন কেনচি কতং গরুভণ্ডমেৰা’’তি পাঠস্সানন্তরং যুজ্জতি. তত্থ হি যথা যেন কেনচি কতং গরুভণ্ডমেৰ হোতি, তথা থম্ভতুলাসোপানফলকাদীসু দারুমযং ৰা পাসাণমযং ৰা যংকিঞ্চি গেহসম্ভাররূপং গরুভণ্ডমেৰাতি অত্থো.

সব্বন্তি সকলং উদকতুম্বপাদকথলিকমণ্ডলং. এতেসুপীতি আধারকাদীসুপি. তথা থম্ভতলাতি এত্থ তথাসদ্দেন ‘গরুভণ্ডমেৰা’’তি পদং অতিদিসতি. সঙ্ঘে দিন্নন্তি সঙ্ঘস্স দিন্নং. ভূমত্থরণন্তি ভূমিযং অত্থরিতব্বং. তম্পীতি এল়কচম্মম্পি.

উদুক্খলং গরুভণ্ডমেৰাতি সম্বন্ধো. এসেৰ নযো মুসলন্তিআদীসুপি. এতেসূতি মঞ্চপাদাদীসু. অনুঞ্ঞাতৰাসিযাতি ভাজনত্থায অনুঞ্ঞাতৰাসিযা. ধমকরণোতি এত্থ ‘‘সঙ্খং ধমতি, সঙ্খধমকো’’তিআদীসু ৰিয নিস্সংযোগপাঠোযেৰ যুজ্জতি. তস্মা ধমতি ৰাতেন পৰত্ততীতি ধমো, ৰাতহেতুকো সদ্দো, ধমং করোতীতি ধমকরণোতি ৰচনত্থো কাতব্বো. সব্বমেতন্তি অনুঞ্ঞাতৰাসিদণ্ডাদিকং এতং সব্বং. ততোতি অনুঞ্ঞাতৰাসিদণ্ডাদিকতো, মহন্ততরং ৰাসিদণ্ডাদিকং গরুভণ্ডন্তি যোজনা.

যথাজাতমেৰাতি যথাপৰত্তমেৰ. তেহীতি হত্থিদন্তাদীহি, ‘‘কত’’ইতি পদেন সম্বন্ধিতব্বং. তচ্ছিতনিট্ঠিতোপীতি তচ্ছিতকম্মেন নিট্ঠিতোপি.

মত্তিকাভণ্ডে এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা, উপভোগো চ পরিভোগো চ উপভোগপরিভোগং, সমাহারদ্ৰন্দো. ইদং পদং ‘‘ঘটপিধানাদিকুলালভাজন’’ন্তি পদেনেৰ সম্বন্ধিতব্বং. থুপিকাতীতি এত্থ ইতিসদ্দো ইমসদ্দত্থো. ইদং সব্বং সঙ্ঘস্স দিন্নকালতো পট্ঠায গরুভণ্ডন্তি যোজনা. ‘‘অনতিরিত্তপমাণো’’তি ৰিসেসনপদং ‘‘ঘটকো’’তি ৰিসেস্যপদেনেৰ সম্বন্ধিতব্বং. এত্থাতি মত্তিকাভণ্ডে, আধারে ৰা নিদ্ধারণে ৰা ত্থ পচ্চযো. মত্তিকাভণ্ডে কুণ্ডিকা ভাজনীযকোট্ঠাসং ভজতি, এৰং লোহভণ্ডেপীতি যোজনা. এত্থাতি গরুভণ্ডৰিনিচ্ছযে.

নৰকম্মদানকথা

৩২৩. ভণ্ডিকাট্ঠপনমত্তেনাতি এত্থ ভণ্ডিকাট্ঠপনং নাম ভণ্ডিকযোজনন্তি আহ ‘‘কপোতভণ্ডিকযোজনমত্তেনা’’তি. অস্সাতি ভিক্খুস্স. চিতকধূমোতি চিতকে উট্ঠিতো ধূমো. এতস্সেৰাতি ভিক্খুস্স এৰ ৰিহারোতি সম্বন্ধো. ধূমকালেতি ধূমস্স উট্ঠিতকালে. ‘‘অপলোকেত্ৰা’’তি ইমিনা ধূমকালে অপলোকিতং ধূমকালিকং. ধূমকালিকং হুত্ৰাতি অত্থযোজনং কত্ৰা পাল়িযং ‘‘পরিযোসিতৰিহার’’ন্তি পদেন সম্বন্ধিতব্বভাৰং দস্সেতি. কতপরিযোসিতৰিহারন্তি কতপরিযোসিতো ৰিহারো ইমস্স নৰকম্মস্সাতি কতপরিযোসিতৰিহারং. ইদং নৰকম্মং দেন্তীতি সম্বন্ধো. যাৰ গোপানসিযো ন আরোহন্তি, তাৰ ৰিপ্পকতো নামাতি যোজনা. ততোতি গোপানসিআরোহনতো. কঞ্চিদেৰ সমাদপেত্ৰা কারেস্সতীতি ৰিহারসামিকোযেৰ কঞ্চি ভিক্খুংসমাদপেত্ৰা কারেস্সতি. পঞ্চহত্থে ৰিহারেতি সম্বন্ধো. ছৰস্সিকং নৰকম্মন্তি সম্বন্ধো. এত্থাতি অড্ঢযোগে. সোতি অড্ঢযোগো. মহল্লকং নিযামেত্ৰা দস্সেন্তো আহ ‘‘দসহত্থে একাদসহত্থে’’তি. দসৰস্সিকং ৰা একাদসৰস্সিকং ৰা নৰকম্মন্তি সম্বন্ধো. ততোতি দ্ৰাদসহত্থতো. লোহপাসাদসদিসেপি পাসাদেতি সম্বন্ধো. ততোতি দ্ৰাদসৰস্সিকনৰকম্মতো.

নৰকম্মিকোতি নৰকম্মে যুত্তপযুত্তো. উতুকালেতি হেমন্তগিম্হকালে. পটিবাহিতুন্তি অঞ্ঞেসং সম্পত্তভিক্খূনং পটিসেধেতুং. আৰাসসামিকস্সাতি আৰাসদাযকস্স. তস্সাতি আৰাসসামিকস্স. ৰংসেতি অন্ৰযে. তেতি তৰ. সোতি আৰাসসামিআদিকো. ভিক্খূহি জগ্গিতব্বোতি সম্বন্ধো. তেপীতি ঞাতিউপট্ঠাকাপি. তস্মিম্পীতি সঙ্ঘিকপচ্চযেপি. বহূ আৰাসেতি সম্বন্ধো. একং আৰাসন্তি যোজনা.

একং ৰা আৰাসন্তি সম্বন্ধো. ততোতি ৰিসজ্জিতাৰাসেহি, উপ্পন্নানীতি সম্বন্ধো. কুরুন্দিযং পন ৰুত্তং, কিন্তি ৰুত্তন্তি যোজনা. একং মঞ্চট্ঠানং গহেত্ৰাতি একং মঞ্চট্ঠানং পুগ্গলিকভাৰেন গহেত্ৰা. তিভাগন্তি ততিযভাগং. অযমেৰ ৰা পাঠো. এত্থাতি নট্ঠৰিহারে. পুগ্গলিকমেৰাতি পুগ্গলিকং এৰ, পুগ্গলিকং ইৰ ৰা. জগ্গাতি জগ্গাহি. হীতি ফলজোতকো. এৰং জগ্গিতো পনাতি এৰং জগ্গিতো ৰিহারো পন. তস্মিন্তি জগ্গন্তে. সদ্ধিৰিহারিকাদীনং দাতুকামো হোতীতি সঙ্ঘস্স ভণ্ডট্ঠপনং ৰা নৰকানং ৰসনট্ঠানং ৰা অদত্ৰা অত্তনোযেৰ সদ্ধিৰিহারিকাদীনং দাতুকামো হোতি. সদ্ধিৰিহারিকাদীনং দাতুং লব্ভতীতি সব্বৰিহারং পুগ্গলিকভাৰেন অগ্গহেত্ৰা একদেসস্সেৰ গহিতত্তা সদ্ধিৰিহারিকাদীনং দাতুং লব্ভতীতি অত্থো. জগ্গাপেতব্বো ইতি ৰুত্তন্তি যোজনা. এত্থ ‘‘ৰুত্ত’’ন্তি পাঠো অত্থি, সো অপাঠোযেৰ ‘‘কুরুন্দিযং পন ৰুত্ত’’ন্তি পদস্স আকারত্তা.

অঞ্ঞং ইদম্পি চ ৰক্খমানৰচনং তত্থেৰ কুরুন্দিযং ৰুত্তন্তি যোজনা. কিন্তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘দ্ৰে ভিক্খূ’’তিআদি. দ্ৰে ভিক্খূ করোন্তীতি সম্বন্ধো. যেনাতি ভিক্খুনা. সোযেৰ সামীতি যেন সা ভূমি পঠমং গহিতা, সোযেৰ সামীতি অত্থো. পতিরূপে ঠানেতি পতিরূপে সেনাসনট্ঠানে. ন্তি পুগ্গলিককরণং. যং পন ৰযকম্মন্তি যোজনা. এত্থ চ ৰযকম্মন্তি তস্মিং ৰিহারে কতস্স কম্মস্স মূলং. ৰিহারস্স মূলং দাতব্বন্তি ৰুত্তং হোতি. তস্সাতি সঙ্ঘিকং করোন্তস্স. তত্থেৰাতি কতৰিহারে এৰ. কতাৰাসেতি সমীপত্থে ভুম্মৰচনং, কতাৰাসসমীপেতি ৰুত্তং হোতি. ছাযূপগফলূপগাতি ছাযং উপগচ্ছন্তা চ ফলং উপগচ্ছন্তা চ, ছাযাফলানি উপহরন্তাতি অত্থো. অপলোকেত্ৰাতি সঙ্ঘং অপলোকেত্ৰা. সামিকাতি রুক্খসামিকা. হারেতব্বাতি অপনেতব্বা.

‘‘সঙ্ঘিকৰল্লিমত্তম্পি অগ্গহেত্ৰা’’তি ইমিনা সঙ্ঘিকং গহেত্ৰা সঙ্ঘিকায ভূমিযা সচে ৰিহারং করোতি, সঙ্ঘিকমেৰাতি দস্সেতি. দ্ৰিভূমকতিভূমকাদীসু পাসাদেসু উপড্ঢভাগং দস্সেন্তো আহ ‘‘পাসাদো চেৰ হোতী’’তিআদি. উপরি পাসাদোতি সম্বন্ধো. সোতি ৰিহারকারকো ভিক্খু, তস্স হেট্ঠাপাসাদোতি সম্বন্ধো. ৰিহারেতি সঙ্ঘিকৰিহারে, ৰিহারসমীপেতি অত্থো. অকতট্ঠানেতি চযপমুখানং অকতপুব্বট্ঠানে. চযং ৰা পমুখং ৰাতি সঙ্ঘিকৰিহারস্স চযং ৰা পমুখং ৰা. বহিকুট্টেতি কুট্টস্স, কুট্টতো ৰা বহি. তস্সাতি চযপমুখকারকস্স ভিক্খুস্স হোতীতি সম্বন্ধো. ৰিসমং পব্বতকন্দরাদিন্তি সম্বন্ধো. অপদেতি সুকরস্স অকারণে. কতং হোতীতি চযং ৰা পমুখং ৰা কতং হোতি. তত্থাতি চযপমুখেসু, সঙ্ঘো অনিস্সরো ইতি ৰুত্তন্তি যোজনা.

ৰরসেয্যং গহেতুন্তি সম্বন্ধো.

পুন আগন্ত্ৰাতি পক্কমিত্ৰা পুন আগন্ত্ৰা. তস্সাতি নৰকম্মগাহকস্স ভিক্খুস্স. এতন্তি সেনাসনং.

অঞ্ঞত্রপরিভোগপটিক্খেপাদিকথা

৩২৪. নাতিহরন্তীতি এত্থ অতিসদ্দো হরণত্থো, হরসদ্দো পরিভুঞ্জনত্থোতি আহ ‘‘অঞ্ঞত্র হরিত্ৰা ন পরিভুঞ্জন্তী’’তি. যং মঞ্চপীঠাদীতি যোজনা. তত্থাতি উন্দ্রিযমহাৰিহারে. ন্তি মঞ্চপীঠাদিং. তস্মাতি যস্মা অনুজানাতি, তস্মা. ন্তি মঞ্চপীঠাদিং. অঞ্ঞত্রাতি অঞ্ঞং ৰিহারং. অরোগন্তি অনট্ঠাজিণ্ণত্তা অরোগং. তস্মিং ৰিহারেতি উন্দ্রিযৰিহারে. তস্মিন্তি উন্দ্রিযৰিহারে. ততোতি উন্দ্রিযৰিহারতো. সুযোজিতানীতি সুট্ঠু যোজিতানি. মূলদানং ৰা পটিপাকতিকং ৰা নত্থীতি অধিপ্পাযো. ছড্ডিতৰিহারতোতি ভিক্খূহি অনপেক্খেন ছড্ডিতসঙ্ঘিকৰিহারতো চ পুগ্গলেন সাপেক্খেন ছড্ডিতপুগ্গলিকৰিহারতো চ. আৰাসিককালেতি আৰাসিকানং ঠিতকালে. ততোতি ছড্ডিতৰিহারতো.

ফাতিকম্মত্থাযাতি এত্থ ফাতিসদ্দো ৰড্ঢনত্থোতি আহ ‘‘ৰড্ঢিকম্মত্থাযা’’তি. এত্থাতি ‘‘ফাতিকম্মত্থাযা’’তি পাঠে.

চক্কলিকন্তি চক্কাকারেন লাতি পৰত্ততি, চক্কাকারং ৰা লাতি গণ্হাতীতি চক্কলং, তদেৰ চক্কলিকং, পাদপুঞ্জনং, ‘‘কম্বলাদীহি ৰেঠেত্ৰা কত’’ন্তি ইমিনা তস্স করণাকারং দস্সেতি. যেহীতি পাদেহি. উদকন্তি সেনাসনস্স তিন্তকং উদকং. উদকং ন পঞ্ঞাযতীতি যোজনা. সউপাহনেন অক্কমিতুং ন ৰট্টতীতি যোজনা.

সুধাভূমিযন্তি সুধায লিত্তাযং ভূমিযং. পরিভণ্ডভূমিযন্তি গোমযকসাৰপরিভণ্ডভূমিযং. পাদাতি মঞ্চপাদা. তস্মিন্তি চোল়কে. ঠপেন্তস্সাতি মঞ্চপাদে ঠপেন্তস্স. তত্থাতি তেসু ভিক্খূসু. নেৰাসিকাতি নিবদ্ধং ৰসন্তীতি নেৰাসিকা. ঠপেন্তীতি মঞ্চপাদে ঠপেন্তি. তথেৰাতি যথা নেৰাসিকা ৰল়ঞ্জন্তি, তথেৰ আগন্তুকেহি ৰল়ঞ্জিতুং ৰট্টতীতি অত্থো.

সেতভিত্তি ৰাতি এত্থ ৰাসদ্দেন নীলভিত্তিআদযো সম্পিণ্ডেতি. ‘‘দ্ৰারম্পি ৰাতপানম্পী’’তিআদিনা সামঞ্ঞতো ৰুত্তত্তা দ্ৰারৰাতপানাদযো অপরিকম্মকতাপি ন অপস্সযিতব্বা. কেনচি ৰা ৰত্থাদিনাতি সম্বন্ধো.

‘‘হুত্ৰা’’তি ইমিনা ‘‘ধোতপাদকা’’তি পদস্স ‘‘নিপজ্জিতু’’ন্তি পদে কিরিযাৰিসেসনভাৰং দস্সেতি, ‘‘ভিক্খূ’’তি পদে কারকৰিসেসনভাৰং নিৰত্তেতি. কস্মিং ঠানে নিপজ্জিতুং কুক্কুচ্চাযন্তীতি আহ ‘‘ধোতেহি পাদেহি অক্কমিতব্বট্ঠানে’’তি. ‘‘অক্কমিতব্বট্ঠানস্সেতং অধিৰচন’’ন্তি ইমিনা ‘‘ধোতপাদকে’’তি পাঠস্স ধোতো পাদো তিট্ঠতি এত্থ ঠানেতি ধোতপাদকং, তস্মিং ধোতপাদকেতি অত্থং দস্সেতি. এতন্তি ‘‘ধোতপাদকে’’তি নামং. ‘‘পচ্চত্থরিত্ৰা’’তি এত্থ কেন পচ্চত্থরিত্ৰাতি আহ ‘‘পচ্চত্থরণেনা’’তি. ‘‘অত্তনো সন্তকেনা’’তি ইমিনা সঙ্ঘিকেন পচ্চত্থরণেন পচ্চত্থরণং পটিক্খিপতি. নিদ্দাযতোপীতি নিদ্দাযকারণাপি, সংকুটিতেতি সম্বন্ধো. অথ ৰা নিদ্দাযতোপীতি নিদ্দাযন্তস্সপি. ‘‘সরীরাৰযৰো’’তি পদে সাম্যত্থছট্ঠী, ‘‘আপত্তিযেৰা’’তি পদে সম্পদানং. লোমেসু ফুসন্তেসূতি সম্বন্ধো. ‘‘পরিভোগসীসেনা’’তি ইমিনা পরিভোগং অকত্ৰা কেনচি কম্মেন সরীরাৰযৰেন ফুসন্তস্স অনাপত্তীতি দস্সেতি. হত্থতলেন ফুসিতুং পাদতলেন ফুসিতুং ৰা অক্কমিতুং ৰাতি যথালাভযোজনা দট্ঠব্বা. ‘‘পরিভোগসীসেনা’’তি পদস্স অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘মঞ্চপীঠং নীহরন্তস্সা’’তিআদি.

সঙ্ঘভত্তাদিঅনুজাননকথা

৩২৫. ‘‘সঙ্ঘস্স ভত্ত’’ন্তি ইমিনা সঙ্ঘভত্তন্তি পদস্স ছট্ঠীসমাসং দস্সেতি. সঙ্ঘস্স অত্থায আভতং ভত্তং কাতুং ন সক্কোন্তীতি যোজনা. উদ্দেসভত্তন্তিআদীসু এৰমত্থো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. ‘‘উদ্দেসেন লদ্ধভিক্খূনং ভত্তং কাতু’’ন্তি ইমিনা উদ্দেসেন লদ্ধভিক্খূনং কাতব্বং ভত্তং উদ্দেসভত্তন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. তথেৰাতি যথা সঙ্ঘতো উদ্দিসিত্ৰা লদ্ধভিক্খূ, তথেৰ. পরিচ্ছিন্দিত্ৰাতি ‘‘একং ৰা’’তিআদিনা পরিচ্ছিন্দিত্ৰা. তেসন্তি লদ্ধভিক্খূনং. ইমিনা নিমন্তেত্ৰা লদ্ধভিক্খূনং কাতব্বং ভত্তং নিমন্তনভত্তন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘সলাকাযো ছিন্দিত্ৰা’’তি ইমিনা সলাকাযো ছিন্দিত্ৰা কাতব্বং ভত্তং সলাকভত্তন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. পক্খিকন্তি উপোসথিকন্তি পাটিপদিকন্তি এৰং নিযামেত্ৰাতি যোজনা. পঞ্চমীআদীসু পক্খেসু কাতব্বং পক্খিকং. উপোসথে কাতব্বং উপোসথিকং. পাটিপদে কাতব্বং পাটিপদিকং, তমেৰ ভত্তং পাটিপদিকভত্তং. উদ্দেসভত্তং নিমন্তনন্তি এত্থ ইতিসদ্দো আদ্যত্থো, উদ্দেসভত্তং নিমন্তনন্তিআদিং ইমং ৰোহারং পত্তানীতি হি অত্থো. উদ্দেসভত্তাদীনিযেৰ অনুজাননমকত্ৰা কস্মা সঙ্ঘভত্তম্পি অনুজানাতীতি আহ ‘‘যস্মা পনা’’তিআদি. তত্থ যস্মা সক্খিস্সন্তীতি সম্বন্ধো. তেতি মনুস্সা. তম্পীতি সঙ্ঘভত্তম্পি. পিসদ্দেন উদ্দেসভত্তাদীনি অপেক্খতি.

সঙ্ঘভত্তাদীনং ৰিত্থারং দস্সেন্তো আহ ‘‘তত্থা’’তিআদি. তত্থ তত্থাতি ‘‘সঙ্ঘভত্তং উদ্দেসভত্ত’’ন্তিআদিপাঠে, এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা, সঙ্ঘভত্তাদীসু ৰা নিদ্ধারণে ভুম্মং, ভুঞ্জন্তানং অম্হাকং অজ্জ দস দ্ৰাদস দিৰসা অহেসুন্তি যোজনা. অঞ্ঞতোতি অঞ্ঞস্মা ঠানা. তত্থাতি সঙ্ঘভত্তে. ৰত্তব্বাতি মনুস্সা ৰত্তব্বা. ন্তি সঙ্ঘভত্তং, ধাতুকম্মং, ‘‘অম্হাক’’ন্তি কারিতকম্মং. ন্তি সঙ্ঘভত্তং.

উদ্দেসভত্তকথা

অযং নযো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. রঞ্ঞা ৰা পহিতেতি সম্বন্ধো. সচে অত্থীতি সচে ঠিতিকা অত্থি. উদ্দেসকেনাতি ভত্তুদ্দেসকেন. ন অতিক্কামেতব্বন্তি উদ্দেসভত্তং ন অতিক্কামেতব্বং. তে পনাতি পিণ্ডপাতিকা পন. ঠিতিকং ঠপেত্ৰাতি ঠিতিকং ঠিতট্ঠানে ঠপেত্ৰা মুঞ্চিত্ৰাতি অত্থো. তেসন্তি মহাথেরানং. যোজনন্তরিকৰিহারতোপীতি যোজনেন ব্যৰধানে ঠিতৰিহারতোপি. ঠিতট্ঠানতোতি ঠিতিকায ঠিতট্ঠানতো. অসম্পত্তানম্পীতি ভত্তুদ্দেসট্ঠানং অসম্পত্তানম্পি. ৰড্ঢিতা নাম সীমাতি উপচারসীমা ৰড্ঢিতা নাম. সঙ্ঘনৰকস্স দিন্নেপীতি যাৰ দুতিযভাগো ন দাতব্বো, তাৰ সঙ্ঘনৰকস্স দিন্নেপি. ৰস্সগ্গেনাতি গণিযতীতি গং, ৰস্সমেৰ গং ৰস্সগ্গং, তেন ৰস্সগ্গেন, ৰস্সগণনাযাতি ৰুত্তং হোতি. যদি ‘‘ৰস্সগ্ঘেনা’’তি চতুত্থক্খরেন পাঠো ভৰেয্য, এৰং সতি ৰস্সপরিচ্ছেদেনাতি অত্থো দট্ঠব্বো, অযমেৰ যুত্ততরো.

একস্মিং ৰিহারেতি একিস্সং ৰিহারসীমাযং. তস্মিংযেৰ ভত্তুদ্দেসট্ঠানেতি এত্থ এৰসদ্দেন অঞ্ঞস্মিং ঠানে গাহণং পটিক্খিপতি. একোতি একো দাযকো. তেনাতি পহিতভিক্খুনা. সো অত্থোতি সো হেতু. তংদিৰসন্তি তস্মিং পহিতদিৰসে. পমুস্সতীতি সতিপৰাসেন মুস্সতি. ভোজনসালাযাতি ভত্তুদ্দেসট্ঠানসঙ্খাতায ভোজনসালায. যা পকতিট্ঠিতিকাতি যোজনা. ‘‘একাবদ্ধা হোন্তী’’তি ৰুত্তৰচনস্স অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অঞ্ঞমঞ্ঞং দ্ৰাদসহত্থন্তরং অৰিজহিত্ৰা’’তি. নৰং ঠিতিকন্তি ভত্তুদ্দেসট্ঠানে ঠপিতপকতিট্ঠিতিকতো অঞ্ঞং নৰং ঠিতিকং. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. এতন্তি উদ্দেসভত্তং. ‘‘স্ৰে’’তি নিযামেত্ৰা ৰুত্তত্তা দুতিযদিৰসে ন লব্ভতি.

কোচীতি দাযকো. সকৰিহারে ঠীতিকাৰসেনেৰ গাহেতব্বন্তি যং ৰিহারং গচ্ছন্তি, তত্থ অপৰিট্ঠত্তা সকৰিহারে ঠিতিকাৰসেনেৰ গাহেতব্বং. দিন্নং পন ভত্তং গাহেতব্বন্তি সম্বন্ধো. সম্পত্তানন্তি দিন্নট্ঠানং সম্পত্তানং. তত্থাতি দিন্নট্ঠানং, সম্পত্তানংযেৰাতি সম্বন্ধো. তস্স ৰিহারস্সাতি পৰিট্ঠৰিহারস্স. তস্মিং তস্মিং ঠানেতি গামদ্ৰারৰীথিচতুক্কসঙ্খাতে তস্মিং তস্মিং ঠানে. অন্তোউপচারগতানন্তি এত্থ অন্তোউপচারো নাম দ্ৰাদসহত্থব্ভন্তরং.

গামদ্ৰারূপচার ৰীথিচতুক্কূপচার ঘরূপচারেসু তীসু ঘরূপচারস্স ৰিসেসং দস্সেন্তো আহ ‘‘ঘরূপচারো চেত্থা’’তিআদি. এত্থাতি তীসু উপচারেসু. ঘরূপচারো ৰেদিতব্বোতি সম্বন্ধো. একো উপচারো এত্থাতি একূপচারং ঘরং. ইমেসন্তি চতুন্নং ঘরানং. তত্থাতি চতূসু ঘরেসু. এককুলস্স যং ঘরন্তি সম্বন্ধো. একৰল়ঞ্জন্তি একদ্ৰারেন সমানপরিভোগং. তত্থাতি একূপচারে.

যং পন একং ঘরং কতন্তি সম্বন্ধো. সুখৰিহারত্থাযাতি কলহং ৰিচ্ছিন্দিত্ৰা সুখৰিহারত্থায. তস্মিং তস্মিং ঠানেতি ভিত্তিযা পরিচ্ছিন্নে তস্মিং তস্মিং ঠানে.

যস্মিং পন ঘরে নিসীদাপেন্তীতি সম্বন্ধো. যম্পি নিৰেসনন্তি যোজনা.

যো পন উদ্দেসলাভো উপ্পজ্জতি, সো পাপুণাতীতি যোজনা. কিঞ্চাপি দিস্সন্তি, তথাপীতি যোজনা.

যো পনাতি ভিক্খু পন, লভতীতি সম্বন্ধো. অঞ্ঞস্মিন্তি অত্তনা অঞ্ঞস্মিং. তেনাতি উদ্দেসভত্তং লভন্তেন ভিক্খুনা.

কালং পটিমানেন্তেসূতি ভোজনকালং পটিমানেন্তেসু ভিক্খূসু, নিসিন্নেসূতি সম্বন্ধো. কোচি মনুস্সো ৰদতীতি সম্বন্ধো. সঙ্ঘুদ্দেসপত্তং দেথ ইতি ৰাতি যোজনা. ‘‘এসেৰ নযো’’তি ইমিনা পত্তস্স ঠানে ভিক্খুং পক্খিপিত্ৰা ৰুত্তে অতিদিসতি.

এত্থাতি উদ্দেসভত্তে, এৰংৰচনে ৰা. পেসলোতি পিযসীলো. তেনাতি উদ্দেসকেন. কিন্তি জানাতীতি আহ ‘‘দসৰস্সেন লদ্ধ’’ন্তি. তস্সাতি উদ্দেসকস্স, ৰচনন্তি সম্বন্ধো. অপ্পসদ্দাতি সণিকসদ্দা. ‘‘অপসদ্দা’’তিপি পাঠো, নিস্সদ্দাতি অত্থো. সব্বনৰকস্সাতি সব্বেসং ভিক্খূনং নৰকস্স. ছাযাযপি পুচ্ছিযমানাযাতি অনাদরে ভুম্মৰচনং, সামিৰচনং ৰা. ন লভতীতি পাপুণাপিতত্তা ন লভতি. নিসিন্নস্সাপি নিদ্দাযন্তস্সাপীতি অনাদরে সামিৰচনং, ভিক্খুস্স নিসিন্নস্সাপি নিদ্দাযন্তস্সাপীতি অত্থো. হীতি সচ্চং. এতং ভাজনীযভণ্ডং নামাতি যোজনা. তত্থাতি ‘‘সম্পত্তস্সেৰ পাপুণাতী’’তি ৰচনে. উপচারেনাতি দ্ৰাদসহত্থূপচারেন. তস্মিন্তি অন্তোপরিক্খেপে.

কোচি উপাসকো পহিণাতীতি সম্বন্ধো. পণীতভোজনানন্তি পণীতভোজনেহি. উদকস্সাতি উদকেন, পূরেত্ৰাতি সম্বন্ধো. আগতা মনুস্সাতি সম্বন্ধো. যেনাতি ভিক্খুনা. ন্তি ৰত্থু. তিচীৰরপরিৰারন্তি তিচীৰরেন পরিৰারিতং, তিচীৰরপরিৰারৰন্তং ৰা উদ্দেসভত্তন্তি অত্থো. হি সচ্চং অস্স ভিক্খুস্স পুঞ্ঞৰিসেসো ঈদিসোতি যোজনা. ননু উদকংপিস্স পুঞ্ঞৰিসেসং, কস্মা অঞ্ঞং উদ্দেসভত্তং লভতীতি আহ ‘‘উদকং পনা’’তিআদি.

গহেত্ৰা আগতা তে মনুস্সাতি যোজনা. তেসন্তি মহাথেরাদীনং. দহরসামণেরেহীতি দহরেহি সামণেরেহি, লদ্ধেসূতি সম্বন্ধো.

তত্থাতি উদ্দেসভত্তে. পুরতোতি মহাথেরানং পুরতো. পত্তেতি সঙ্ঘুদ্দেসপত্তে, অগাহিতেযেৰাতি সম্বন্ধো. আহটম্পি উদ্দেসভত্তন্তি সম্বন্ধো.

একো ৰদতীতি সম্বন্ধো. সোতি মনুস্সো, ভণতীতি সম্বন্ধো. যথা তে রুচ্চতি, তথা ৰত্ৰা আহরাতি যোজনা. ৰিস্সট্ঠদূতো নামাতি অত্তনো রুচিং ৰিস্সজ্জিত্ৰা তস্স রুচিযা ৰিস্সট্ঠো দূতো নাম. পটিপাটিপত্তং ৰাতি সঙ্ঘতো পটিপাটিযা লদ্ধং পত্তং ৰা, ইদং নিমন্তনভত্তং সন্ধায ৰুত্তং. যং ইচ্ছতীতি ৰিস্সট্ঠদূতো যং ইচ্ছতি. সোতি বালো, ন ৰত্তব্বোতি সম্বন্ধো. পুচ্ছাসভাগেন ৰদেয্যাতি সম্বন্ধো. ততোতি ৰদনকারণা.

কূটট্ঠিতিকা নামাতি অঞ্ঞেহি উদ্দেসভত্তেহি মিস্সেত্ৰা উজুকট্ঠিতিকায পৰত্তিত্ৰা কূটেন পৰত্তা ঠিতিকা নাম হোতি. তমেৰত্থং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘রঞ্ঞো ৰা হী’’তিআদি. একচারিকভত্তানীতি পতি একং কত্ৰা চরিতব্বানি ভক্খিতব্বানীতি একচারিকানি, অঞ্ঞেহি উদ্দেসভত্তেহি অমিস্সেত্ৰা পতি একং কত্ৰা ভক্খিতব্বানীতি ৰুত্তং হোতি, তানিযেৰ ভত্তানি একচারিকভত্তানি. একচ্চে ভিক্খূ গতাতি সম্বন্ধো. তেসূতি একচ্চেসু ভিক্খূসু. তঙ্খণংযেৰাতি তস্মিং নিসিন্নক্খণেযেৰ. পুন তঙ্খণংযেৰাতি তস্মিং গাহণক্খণেযেৰ. ‘‘পণীতভত্ত’’ন্তি ৰুত্তে ‘‘কতিৰস্সতো পট্ঠাযা’’তি ৰদন্তি, ‘‘এত্তকৰস্সতো নামা’’তি ৰুত্তেতি যোজনা. গাহিতেতি ঠিতিকং অজানন্তেহি আগন্তুকেহি পত্তে গাহিতে. আগতেহিপি ঠিতিকং জাননকভিক্খূহীতি সম্বন্ধো. এসেৰ নযো পরতোপি. ভিক্খূযেৰ আগচ্ছন্তূতি পত্তং অগ্গহেত্ৰা ভিক্খূযেৰ আগচ্ছন্তূতি অধিপ্পাযো.

নেতি ঠিতিকং অজানন্তে আগন্তুকে. রাজা ভোজেত্ৰাতি রাজা অত্তনো গেহে ভোজেত্ৰা. নেসন্তি আগন্তুকানং, পত্তেপীতি সম্বন্ধো. যং আহটন্তি যং ভত্তং অভুঞ্জিত্ৰা আহটং. তং ন গাহেতব্বন্তি তং ভত্তং ঠিতিকায ন গাহেতব্বং থোকত্তা. নেসন্তি আগন্তুকানং. গীৰা হোতীতি ইণং হোতি. ইণং নাম পটিদাতব্বসভাৰো হোতি, তস্মা পটিদাতব্বন্তি অধিপ্পাযো. এত্থাতি ঠিতিকং অজানিত্ৰা ভুত্তট্ঠানে. তাৰ নিসীদিতব্বন্তি তাৰ আগমেত্ৰা নিসীদিতব্বং. পত্তট্ঠানেন গাহণম্পি গীৰাসদিসোতি পুরিমথেরস্স মতি ভৰেয্য. এৰঞ্হি সতি দ্ৰিন্নং থেরানং ৰাদো সদিসোযেৰ.

একো পিণ্ডপাতোতি সম্বন্ধো. তথারূপোতি তিচীৰরপরিৰারো সতগ্ঘনকো. অযন্তি পিণ্ডপাতো. ইতি ৰুত্তং অট্ঠকথাসু.

একো ভিক্খূতি সম্বন্ধো. অন্তরাভট্ঠকোতি উদ্দেসভত্তস্স অন্তরে ৰেমজ্ঝে ভস্সতি গলতীতি অন্তরাভট্ঠকো. পরিপুণ্ণৰস্সো যো পন সামণেরোতি যোজনা. তস্স উপসম্পজ্জিতসামণেরস্স ঠিতিকা অতিক্কন্তাতি সম্বন্ধো. সোতি উদ্দেসভত্তপত্তো ভিক্খু. সমীপেতি অত্তনো সমীপে. তঞ্চে থেয্যায হরন্তীতি তং পত্তং পত্তহারকা থেয্যায হরন্তি চে. গীৰা হোতীতি পত্তদাপকস্স গীৰা হোতি. সো ভিক্খূতি সমীপে নিসিন্নো সো ভিক্খু. অস্সাতি পত্তদাপকস্স. ‘‘অয’’ন্তি পোত্থকেসু পাঠো অত্থি, সো ন সুন্দরো. ততোতি উদ্দেসভত্তঘরতো. ‘‘সুহটো’’তি ৰচনস্স অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ভত্তস্স দিন্নত্তা গীৰা ন হোতী’’তি.

সাদিযনকোতি উদ্দেসভত্তসাদিযনকো, হোতীতি সম্বন্ধো. দসহিপি পত্তেহি ভত্তং আহরাপেত্ৰাতি যোজনা. ভিক্খুদত্তিযং নামাতি ভিক্খুনা দত্তিযং নাম. সো ভিক্খূতি সাদিযনকো সো ভিক্খু. তে ভিক্খূতি পিণ্ডপাতিকে তে ভিক্খূ. এথ ভন্তে ময্হং সহাযা হোথ ইতি ৰত্ৰাতি সম্বন্ধো. তস্সাতি উপাসকস্স. তত্থাতি উপাসকস্স ঘরে. তস্সেৰাতি সাদিযনকস্সেৰ. ইতরেতি নৰপিণ্ডপাতিকা. নেসন্তি দসন্নং ভিক্খূনং. তস্স ভিক্খুনোতি সাদিযনকস্স ভিক্খুনো. ভুত্তাৰীনন্তি ভুত্তৰন্তানং.

তেতি নৰপিণ্ডপাতিকা, ৰুত্তা গচ্ছন্তীতি সম্বন্ধো. তত্থাতি উপাসকস্স ঘরে. তত্রাতি দসসু ভিক্খূসু. মধুরেন সরেন অনুমোদনং করোন্তস্স একস্স ধম্মকথং সুত্ৰাতি যোজনা. অকতভাগো নামাতি পুব্বে ন করিযিত্থাতি অকতো, সোযেৰ ভাগো কোট্ঠাসোতি অকতভাগো, আগন্তুকভাগো নামাতি অত্থো.

একো উপাসকো দেতীতি সম্বন্ধো. ইমন্তি খাদনীযভোজনীযং. পত্তসামিকস্স দাতব্বন্তি যোজনা. ঠপেত্ৰাতি পকতিযা ঠপেত্ৰা. ‘‘সব্বো সঙ্ঘো ভুঞ্জতূ’’তি ৰত্ৰা চ কিঞ্চি অৰত্ৰা চ গতেপি পঠমমেৰ ‘‘সব্বং সঙ্ঘিকং পত্তং দেথা’’তি ৰুত্তত্তা ভাজেত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বং.

পাতিযা আহরিত্ৰাতি সম্বন্ধো. একেকং আলোপন্তি একেকস্স ভিক্খুস্স একেকং আলোপং. অচ্ছতীতি ৰসতি. কস্স তেতি কস্স অত্থায তযা, আনীতন্তি যোজনা. ‘‘একেন ভিক্খুনা’’তি পদং ‘‘গাহেতব্ব’’ন্তি পদে কারিতকম্মং, ‘‘ভত্ত’’ন্তি ধাতুকম্মং তব্বপচ্চযো ৰদতি.

কিং আহরীযতীতি অৰত্ৰাতি কিং ৰত্থু তযা আহরীতীতি উপাসকং অপুচ্ছিত্ৰা. ‘‘কিং আহরিস্সসী’’তিপি পাঠো, কিং ৰত্থুং ত্ৰং আহরিস্সসীতি অত্থো. সপরিৰারায যাগুযা চ মহগ্ঘানং ফলানঞ্চ পণীতানং খজ্জকানঞ্চ তথা আৰেণিকা ঠিতিকা কাতব্বাতি যোজনা. একা এৰ ঠিতিকাতি সমানা এৰ ঠিতিকা. তথা ফাণিতস্সাতি এত্থ তথাসদ্দেন ‘‘একা এৰ ঠিতিকা ৰট্টতী’’তি পদং অতিদিসতি.

ইতি উদ্দেসভত্তকথায যোজনা সমত্তা.

নিমন্তনভত্তকথা

নিমন্তনং পুগ্গলিকং সঙ্ঘিকঞ্চাতি দুৰিধং. তত্থ পুগ্গলিকং সন্ধায ৰুত্তং ‘‘পুগ্গলিকং চে সযমেৰ ইস্সরো’’তি. ‘‘এত্তকে ভিক্খূ সঙ্ঘতো উদ্দিসথা’’তিআদীনি অৰত্ৰা ‘‘এত্তকানং ভিক্খূনং ভত্তং গণ্হথা’’তি নিমন্তেত্ৰা দিন্নং সঙ্ঘিকং নিমন্তনং নাম. এত্থাতি নিমন্তনে. পিণ্ডপাতিকানম্পি ৰট্টতীতি ‘‘ভিক্খ’’ন্তি কপ্পিযৰোহারেন ৰুত্তত্তা পিণ্ডপাতিকানম্পি ৰট্টতি. পটিপাটিযাতি সঙ্ঘতো লদ্ধপটিপাটিযা. আগতমনুস্সো ৰদতীতি সম্বন্ধো. ৰিচ্ছিন্দিত্ৰাতি ‘‘তুম্হে চ গচ্ছথা’’তি ৰচনং ৰিচ্ছিন্দিত্ৰা.

নিমন্তনভত্তঘরতোতি নিমন্তনভত্তস্স দিন্নঘরতো. একো আহরতীতি সম্বন্ধো. পূরেত্ৰাতি ভত্তস্স পূরেত্ৰা. ন্তি ভত্তং. ইধাপীতি নিমন্তনেপি.

ততোতি ৰদনকারণা. ‘‘সো ভিক্খূ’’তি পদং ‘‘অস্সা’’তি পদে পকতিকত্তা, ‘‘জিগুচ্ছনীযো’’তি পদং তত্থেৰ ৰিকতিকত্তা. অস্সাতি ভৰেয্য, হোতি ৰা. ‘‘পত্তত্থায আগতোম্হী’’তি ৰদন্তস্স তস্স পত্তো দাতব্বোতি যোজনা. ভত্তাহরণকপত্তন্তি ভত্তং আহরতি অনেনাতি ভত্তাহরণকো, সোযেৰ পত্তো ভত্তাহরণকপত্তো, তং. পটিপাটিভত্তন্তি পটিপাটিযা লদ্ধং ভত্তং.

আলোপভত্তট্ঠিতিকতোতি একেকআলোপেন লদ্ধস্স ভত্তস্স ঠিতিকতো. আলোপসঙ্খেপেনাতি একেকস্মিং আলোপে তংসংখিপনেন. অযং নযো উদ্দেসভত্ততো ৰিসেসো. কস্স তে আভতন্তি কস্স অত্থায তযা আভতন্তি যোজনা. সঙ্ঘস্স মে ভত্তন্তি সঙ্ঘস্স অত্থায মযা ভত্তং আভতং. থেরানং মে ভত্তন্তি থেরানং মযা ভত্তং আভতং.

উপাসকো পহিণাতীতি সম্বন্ধো. ইমে তযো জনাতি সঙ্ঘত্থেরো চ গন্থধুতঙ্গৰসেন অভিঞ্ঞাতো চ ভত্তুদ্দেসকো চাতি ইমে তযো জনা. পুচ্ছিতুন্তি ‘‘কিং সঙ্ঘতো গণ্হামি, উদাহু যে জানামি, তেহি সদ্ধিং আগচ্ছামী’’তি পুচ্ছিতুং. আরুহিযিত্থাতি আরূল়্হা. অত্তনৰমেহীতি অত্তা নৰমো এতেসন্তি অত্তনৰমা, তেহি ভিক্খূহীতি সম্বন্ধো. হীতি যস্মা. এতে ভিক্খূতি সঙ্ঘত্থেরাদযো তযো এতে ভিক্খূ. তেনাতি গন্থধুতঙ্গাদীহি অনভিঞ্ঞাতেন ভিক্খুনা পটিপজ্জিতব্বন্তি সম্বন্ধো. নিস্সিতকে ৰা, যে ভিক্খূ জানাথ, তে ভিক্খূ ৰা গহেত্ৰাতি যোজনা. অত্তনা অঞ্ঞো গামো গন্তব্বোতি সম্বন্ধো. সোযেৰ গামোতি নিমন্তনগামোযেৰ.

তত্রাতি অসনসালাযং. উস্সৰাদীসূতি ছণাদীসু. আদিসদ্দেন অঞ্ঞেন কেনচি কারণেন মনুস্সানং বহুসন্নিপাতং সঙ্গণ্হাতি. তদাতি তস্মিং নিমন্তনকালে. সন্নিপাতট্ঠানতোতি ভিক্খূনং সন্নিপাতট্ঠানতো. যথাসত্তীতি সত্তিযা অনুরূপং, সত্তিং অনতিক্কমিত্ৰাতি অত্থো. এত্থ চ সত্তিসদ্দস্স কুন্তসঙ্খাতস্স সত্থস্সপি ৰাচকত্তা তং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘যথাবল’’ন্তি.

সঙ্ঘত্থেরো ৰা আগচ্ছন্তীতি সম্বন্ধো. বহুকত্তারমপেক্খিত্ৰা ‘‘আগচ্ছন্তী’’তি বহুৰচনৰসেন ৰুত্তং. একৰারন্তি একস্মিং দিৰসে, আগমনদিৰসেতি অত্থো. পটিবদ্ধকালতোতি তত্থেৰ সকট্ঠানে ৰাসস্স নিবদ্ধকালতো. দুতিযৰারেতি দুতিযদিৰসে. অভিনৰআগন্তুকাৰাতি অনাগমনপুব্বা অভিনৰা আগন্তুকাৰ. তত্রাতি তস্মিং পত্তট্ঠানে. তেসন্তি অভিনৰআগন্তুকানং. এত্থাতি অনাগতপুব্বট্ঠানে.

সব্বত্থাতি সব্বেসু সকট্ঠানআগন্তুকট্ঠানেসু. তেনাতি অতিলাভিনা ভিক্খুনা. অৰিসেসেত্ৰাতি ৰিসেসমকত্ৰা.

সলাকভত্তকথা

সলাকভত্তং পন এৰং ৰেদিতব্বন্তি যোজনা. ‘‘ৰচনতো’’তি পদং ‘‘দাতব্বা’’তি পদে ঞাপকহেতু. সলাকায ৰাতি কুসদণ্ডে ৰা. অসুকস্স নামাতি অসুকস্স নাম উপাসকস্স. উপনিবন্ধিত্ৰাতি লিখিত্ৰা, ছিন্দিত্ৰাতি অত্থো. ‘‘ওপুঞ্জিত্ৰা’’তি পদস্স অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘পুনপ্পুনং হেট্ঠুপরিযৰসেন আলোল়েত্ৰা’’তি. ভত্তুদ্দেসকেন দাতব্বাতি সম্বন্ধো.

ন বহুকাতি অপ্পকা. গামৰসেনপীতি যেভুয্যেন সমানলাভগামৰসেনপি. পিসদ্দেন কুলং অপেক্খতি. গাহেন্তেন গাহিতানেৰাতি সম্বন্ধো. সট্ঠিসলাকভত্তানি হোন্তীতি যোজনা. তেসন্তি দ্ৰিন্নং তিণ্ণং সলাকভত্তানং.

ন্তি বহুসলাকভত্তগামং. তং পনাতি একসলাকভত্তং পন. এতেসূতি ভিক্খূসু. নিগ্গহেনাতি দূরত্তা অনিচ্ছন্তস্সপি একস্স নিগ্গহেন. ন্তি সলাকভত্তং. ওরিমগামেতি ওরভাগে ঠিতে গামে. গাহিতসঞ্ঞাযাতি গাহিতা ইতি সঞ্ঞায. পুন ৰিহারং আগন্ত্ৰাতি পুন ৰিহারং অনাগন্ত্ৰা ওরিমগামে সলাকভত্তানি পঠমং গহেত্ৰা পচ্ছা ৰিহারং আগন্ত্ৰা অত্তনো পাপেত্ৰা ভুঞ্জিতুম্পি ৰট্টতি. কস্মা পুন ৰিহারো আগন্তব্বো, ননু অগাহিতোপি অত্তনো পত্তত্তা গহেত্ৰা ভুঞ্জিতুং ৰট্টতীতি আহ ‘‘ন হী’’তিআদি. হি যস্মা বহিসীমায সঙ্ঘলাভো গাহেতুং ন লব্ভতি, তস্মা ৰিহারো আগন্তব্বোতি যোজনা. একবাহৰসেন ৰাতি একায ঘরপাল়িসঙ্খাতায বাহাযৰসেন ৰা. ৰীথিআদীসু চাতি ৰীথিবাহকুলেসু চ, নিদ্ধারণে ভুম্মং. যত্থাতি যস্মিং ঠানে. সলাকাসু অসতি অসন্তাসূতি যোজনা. উদ্দিসিত্ৰাপীতি ‘‘অসুকগামস্স সলাকভত্তানি তুয্হং পাপুণন্তী’’তি গামাদীনি উদ্দিসিত্ৰাপি.

তমেৰত্থং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘তেন হী’’তিআদি. তত্থ তেনাতি সলাকদাযকেন ভিক্খুনা. গাহেতব্বন্তি সম্বন্ধো. ৰারগামেতি অতিদূরত্তা ৰারেন গন্তব্বে গামে. তত্রাতি তং গামং.

অতিরেকগাৰুতেতি গাৰুততো অতিরেকে ঠানে. তংদিৰসন্তি তস্মিং সলাকভত্তগহণদিৰসে. যো ন গচ্ছতি, তস্স ন দাতব্বাতি যোজনা. হীতি যস্মা. তীণি পন দিৰসানীতি অচ্চন্তসংযোগে চেতং উপযোগৰচনং. ন্তি ওরিমৰারগামসলাকং. দণ্ডকম্মং পন কিন্তি গাল়্হং কাতব্বন্তি আহ ‘‘সট্ঠিতো ৰা পণ্ণাসতো ৰা ন পরিহাপেতব্ব’’ন্তি. ৰিহারৰারোতি ৰিহারস্স রক্খনত্থায ৰারো. ৰিহারৰারিকস্সাতি ৰিহারং ৰারেন, ৰারং গহেত্ৰা ৰা রক্খতীতি ৰিহারৰারিকো, তস্স দাতব্বাতি সম্বন্ধো. ৰিহারগোপকাতি ৰিহারং গোপেন্তীতি ৰিহারগোপকা. অঞ্ঞথত্তন্তি পসাদঞ্ঞথত্তং. অঞ্ঞেসু কুলেসু দাতব্বাতি অঞ্ঞেসং কুলানং যাগুআদযো দাতব্বা.

ৰারং গাহেত্ৰাতি অঞ্ঞেহি ৰারং গাহাপেত্ৰা. নেসন্তি ৰিহারৰারিকানং. সলাকাতি পকতিকত্তারং অপেক্খিত্ৰা ‘‘ভৰন্তী’’তি বহুৰচনৰসেন ৰুত্তং. ফাতিকম্মমেৰাতি ৰিহাররক্খনত্থায সঙ্ঘেন দাতব্বফাতিকম্মমেৰ. অঞ্ঞম্পীতি পিসদ্দেন ন কেৰলং ফাতিকম্মমেৰ, অঞ্ঞম্পীতি দস্সেতি. অতিরেকউত্তরিভঙ্গস্সাতি অতিরেকং উত্তরিভঙ্গমেতস্সাতি অতিরেকউত্তরিভঙ্গং, তস্স.

সলাকা লদ্ধাতি সলাকা এৰ লদ্ধা. তংদিৰসন্তি তস্মিং সলাকলদ্ধদিৰসে. একস্সেৰাতি একেকস্সেৰ. ৰিজটেত্ৰাতি তানি দ্ৰে তীণি একচারিকভত্তানি ৰিজটং নিগুম্বং কত্ৰা.

একসম্ভোগাতি একতো সম্ভোগা. গাহেন্তেন দাতুন্তি সম্বন্ধো. সম্মুখীভূতস্সাতি উপচারসীমাযং ঠিতস্স যস্স কস্সচি, পাপেত্ৰাতি যোজনা. রসসলাকন্তি উচ্ছুসলাকং. ‘‘রসালসলাক’’ন্তিপি পাঠো, অযমেৰত্থো. খুদ্দকৰিহারে গাহেতব্বৰিধানং দস্সেত্ৰা মহাআৰাসে তং দস্সেন্তো আহ ‘‘মহাআৰাসে’’তিআদি.

‘‘তক্কসলাকম্পি …পে… দাতুং ৰট্টতী’’তি ইদং খুদ্দকৰিহারং সন্ধায ৰুত্তং, তেন ৰুত্তং ‘‘মহাআৰাসে’’তিআদি. ভেসজ্জাদিসলাকাযোতি এত্থ আদিসদ্দেন গন্ধমালাসলাকাযো সঙ্গণ্হাতি. এত্থাতি সলাকাসু. অগ্গভিক্খমত্তন্তি অগ্গতো দাতব্বং ভিক্খামত্তং. তাদিসানি ভত্তানীতি অগ্গভিক্খামত্তসভাৰানি ভত্তানি. নো চেতি তাদিসানি ভত্তানি বহূনি নো চে হোন্তি. লদ্ধা ৰা অলদ্ধা ৰাতি লভিত্ৰা ৰা অলভিত্ৰা ৰা.

সলাকাসু গাহিতাসূতি অঞ্ঞাসু সলাকাসু গাহিতাসু. সমীপে ঠিতস্সাতি হত্থং অপসারেত্ৰা সমীপে ঠিতস্স. অস্সাতি ভিক্খুস্স. অযং সলাকাতি ‘‘অযং তস্স সলাকা’’তি ঠপেতুং ৰট্টতি. অধম্মিকাতি কতিকা অধম্মযুত্তা. অনাগতস্স দেথাতি অনাগতস্স ভিক্খুস্স সলাকং দেথ.

সোতি ভত্তুদ্দেসকো, ৰদেয্যাতি সম্বন্ধো. মযা ময্হং পাপিতন্তি সম্বন্ধো. তত্থাতি গামে. ভুঞ্জেয্যাথ ইতি ৰদেয্য, ৰট্টতীতি যোজনা. তত্থেৰাতি অসনসালাযমেৰ. তত্রাতি তস্মিং গামে. ৰিহারং আনেত্ৰাতি ৰিহারং সলাকভত্তং আনেত্ৰা. সলাকগ্গাহণকালেতি সলাকায ভিক্খূহি গাহাপনকালে.

তত্থাতি তস্মিং দিসাভাগে. অঞ্ঞেনাতি অত্তনা অঞ্ঞেন, লদ্ধা হোতীতি সম্বন্ধো. তেন পনাতি গমিকতো ইতরেন. তস্মিন্তি গমিকে. উপচারসীমং অনতিক্কন্তেযেৰাতি যোজনা.

তত্থাতি ছড্ডিতৰিহারে. তেসূতি আৰাসিকেসু ভিক্খূসু, গতেসূতি সম্বন্ধো. সোৰাতি আগন্তুকো এৰ. যো পন গচ্ছতীতি সম্বন্ধো. ন্তি সলাকভত্তং, ন পাপুণাতীতি সম্বন্ধো.

পুঞ্ঞেনাতি পুঞ্ঞস্মা. তা চ খো পনাতি সলাকাযো পন. পচ্ছিং পনাতি সলাকপচ্ছিং পন. তত্থাতি পচ্ছিযং. এত্তোৰাতি আকিরণট্ঠানতোৰ. একন্তি একং সলাকং. ৰত্তব্বন্তি সলাকদাযকেন ৰত্তব্বং.

ভিক্খূ গতাতি সম্বন্ধো. তত্থাতি অঞ্ঞস্মিং ৰিহারে. মহাথেরোপি গচ্ছতীতি সম্বন্ধো. গতৰিহারে অভুঞ্জিত্ৰাৰ গোচরগামং অনুপ্পত্তেহি ভিক্খূহি পত্তা ন দাতব্বাতি যোজনা. ৰিহারট্ঠকং ভত্তন্তি ৰিহারে ঠিতং ভত্তং.

পক্খিকভত্তাদিকথা

ন্তি ভত্তং দিয্যতীতি সম্বন্ধো. চাতুদ্দসীপঞ্চদ্দসীপঞ্চমীঅট্ঠমীতি অভিলক্খিতেসূতি যোজনা. কম্মপ্পসুতেহীতি কম্মূপচযেহি. ইমেহি পাঠেহি পক্খেসু দাতব্বং পক্খিকন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. ন্তি পক্খিকভত্তং. ‘‘হোতী’’তি পদে ৰুত্তকত্তা, ‘‘গাহেত্ৰা’’তি পদে ধাতুকম্মং, ‘‘ভুঞ্জিতব্ব’’ন্তি পদে ৰুত্তকম্মং. সব্বেসন্তি ভিক্খূনং. যেসন্তি ভিক্খূনং. মন্দাতি অপ্পা. ন্তি সলাকভত্তং. পণীতং দেন্তীতি পণীতং কত্ৰা দেন্তি. লূখভত্তন্তি অসিনিদ্ধভত্তং.

যং ভত্তং অত্তনা ভুঞ্জতি, তদেৰ দিয্যতীতি যোজনা. ইমিনা উপোসথে দাতব্বং উপোসথিকন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. উপোসথেতি উপোসথদিৰসে. এত্থ চ পঞ্চদ্দসিযং সচে দাযকা ‘‘পক্খিক’’ন্তি ৰত্ৰা দেন্তি, পক্খিকং নাম. অথ ‘‘উপোসথিক’’ন্তি ৰত্ৰা দেন্তি, উপোসথিকং নামাতি ৰিসেসো. পাটিপদেতি পাটিপদদিৰসে. উপোসথকম্মেনাতি উপোসথকম্মেন হেতুভূতেন. ‘‘পাটিপদে দিয্যনকদান’’ন্তি ইমিনা পাটিপদে দাতব্বং পাটিপদিকন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. তম্পি উভযন্তি উপোসথিকপাটিপদিকৰসেন উভযম্পি তং ভত্তং. ইতি ইমানীতি এত্থ ইমসদ্দেন ইতিসদ্দস্স ইমসদ্দত্থভাৰো দস্সিতো হোতি. সত্তপি ভত্তানীতি ইমস্মিং সেনাসনক্খন্ধকে আগতানি সঙ্ঘভত্তাদীনি সত্তপি ভত্তানি.

অপরানিপি চত্তারি ভত্তানীতি সম্বন্ধো. তত্থাতি চতূসু ভত্তেসু. ‘‘আগন্তুকানং দিন্ন’’ন্তিআদিনা আগন্তুকভত্তন্তি পদস্স চতুত্থীমজ্ঝেলোপসমাসং দস্সেতি. অঞ্ঞত্থ পন ‘‘আগন্তুকস্স অত্থায আভত’’ন্তিআদিনা ছট্ঠীমজ্ঝেলোপসমাসং দস্সেতি. এত্থাতি চতূসু ভত্তেসু. সব্বেসন্তি ভিক্খূনং. একো আগন্তুকো নিসীদতীতি সম্বন্ধো. তেনাতি পঠমআগন্তুকেন.

যোতি আগন্তুকো. আগন্ত্ৰাপীতি পিসদ্দো গরহত্থো, পচ্ছা পন পগেৰাতি অত্থো. তেন গণ্হিতব্বন্তি যোজনা. ‘‘আগতদিৰসেযেৰা’’তি ইমিনা ন দুতিযদিৰসাদীসু ভুঞ্জিতব্বন্তি দস্সেতি.

কত্থচীতি কিঞ্চি ঠানং. ন্তি আগন্তুকভত্তং. নিবন্ধাপিতন্তি নিচ্চং ঠপিতং. অসনসালাযন্তি অন্তোগামে অসনসালাযং. অসতীতি অসন্তেসু.

আৰাসিকোপীতি পিসদ্দো ন গমিকোযেৰাতি দস্সেতি. যথা আগন্তুকভত্তং দ্ৰে ৰা তীণি ৰা সত্ত ৰা দিৰসানি লব্ভতি, এৰং ইদং গমিযভত্তং ন লব্ভতীতি যোজনা. পন্থন্তি মগ্গং. রুন্ধন্তীতি পিদহন্তি. উদকং ৰা রুন্ধতীতি সম্বন্ধো. এতে উপদ্দৰেতি চোরাদযো এতে উপদ্দৰে. ওড্ডেত্ৰাতি ঠপেত্ৰা.

এতস্সাতি মহাগিলানস্স. পুন এতস্সাতি অনাগতস্স মহাগিলানস্স. সপ্পাযভোজনন্তি গিলানানং সপ্পাযভোজনং. মিস্সকযাগুন্তি নানাতণ্ডুলে মিস্সেত্ৰা পচিতং যাগুং. ন কুপ্পতীতি ন ৰিকারং করোতি.

ইদম্পীতি গিলানুপট্ঠাকভত্তম্পি. তত্থাতি তস্মিং কুলে. অস্সাতি গিলানস্স. এৰং দিন্নানীতি এৰং ৰক্খমাননযেন দিন্নানি হোন্তি. পিণ্ডপাতিকানম্পি ৰট্টতীতি ‘‘ভিক্খ’’ন্তি কপ্পিযৰোহারেন ৰুত্তত্তা পিণ্ডপাতিকানম্পি ৰট্টতি. ন ৰট্টতীতি ‘‘ভত্ত’’ন্তি অকপ্পিযৰোহারেন ৰুত্তত্তা ন ৰট্টতি.

অপরানিপি তীণি ভত্তানীতি সম্বন্ধো. তত্থাতি তীসু ভত্তেসু. ধুরভত্তন্তি এত্থ ধুরসদ্দস্স ধুৰসদ্দেন অত্থতো সদিসত্তা নিচ্চত্থোতি আহ ‘‘নিচ্চভত্তং ৰুচ্চতী’’তি. ন্তি ধুরভত্তং. তত্থাতি দুৰিধেসু. ‘‘সঙ্ঘিকে’’তি পাঠসেসো যোজেতব্বো. পুগ্গলিকেপীতি পিসদ্দো ‘‘সঙ্ঘিকে’’তি পদং অপেক্খতি. পচ্ছাতি পঠমং ‘‘ভিক্খং গণ্হথা’’তি ৰুত্তৰচনতো, ৰুত্তৰচনস্স ৰা পরং.

কুটিং কত্ৰা দাতব্বং ভত্তং কুটিভত্তন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘কুটিভত্তং নামা’’তিআদি. ন্তি ভত্তং, নিবন্ধাপিতন্তি সম্বন্ধো, সেনাসনৰাসিনো ভিক্খূতি সম্বন্ধো. যং পনাতি ভত্তং পন, দিন্নন্তি সম্বন্ধো. তস্সেৰাতি পুগ্গলস্সেৰ. তস্মিন্তি পুগ্গলে.

ৰারেন, ৰারং গহেত্ৰা ৰা দিন্নং ভত্তং ৰারভত্তন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰারভত্তং নামা’’তিআদি. তম্পীতি ৰারভত্তম্পি. নিগমনৰসেন সম্পিণ্ডেত্ৰা দস্সেন্তো আহ ‘‘ইতি ইমানি চা’’তিআদি.

অট্ঠকথাযন্তি মহাঅট্ঠকথাযং, ৰুত্তানীতি সম্বন্ধো. তত্থাতি চতূসু ভত্তেসু. ৰিহারে উপ্পন্নং ভত্তং ৰিহারভত্তন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰিহারভত্তং নামা’’তিআদি. তত্রুপ্পাদভত্তন্তি তস্মিং ৰিহারে দিন্নখেত্তৰত্থুআদীহি উপ্পাদভত্তং. ন্তি ৰিহারভত্তং. যথাতি যেনাকারেন, পটিগ্গহিযমানেতি সম্বন্ধো. অট্ঠন্নং সমূহো, অট্ঠ পরিমাণানি যস্সাতি ৰা অট্ঠকো, তস্স দিন্নং ভত্তং অট্ঠকভত্তং. এৰং চতুক্কভত্তন্তি এত্থাপি. তমেৰত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অট্ঠন্নং ভিক্খূনং দেমা’’তিআদি. মহাভিসঙ্খারিকেনাতি সব্বিনোনীতাদীহি মহন্তো অভিসঙ্খারো মহাভিসঙ্খারো, সো এতস্স অত্থীতি মহাভিসঙ্খারিকো, তেন অতিরসকপূৰেন পত্তে পক্খিপিত্ৰাতি সম্বন্ধো. ‘‘থকেত্ৰা দিন্ন’’ন্তি ইমিনা গূহিত্ৰা দাতব্বং গুল়্হকং, তমেৰ ভত্তং গুল়্হকভত্তন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি.

ইধাতি ইমস্মিং লোকে. একচ্চে মনুস্সা দেন্তীতি সম্বন্ধো. ‘‘ভিক্খুপরিচ্ছেদজাননত্থং গুল়কে দেন্তী’’তি ইমিনা গুল়কেন ভিক্খূ গণেত্ৰা দাতব্বং ভত্তং গুল়কভত্তন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. এত্থ চ পুরিমনযে ল়কারে হকারসংযোগো অত্থি, পচ্ছিমনযে নত্থীতি দট্ঠব্বং. গুল়পিণ্ডগণনায ভিক্খুগণনং জানাতি. ইতীতিআদি নিগমনং. চীৰরভাজনীযং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো.

সব্বিআদীসু ভেসজ্জেসূতি নিদ্ধারণে ভুম্মং, ‘‘সব্বিস্সা’’তি পদং ‘‘কুম্ভসতম্পী’’তি পদে নিস্সিতসম্বন্ধো.

পচ্ছা আগতানং দাতব্বমেৰাতি দুতিযভাগে অদাতব্বেযেৰ পচ্ছা আগতানং দাতব্বমেৰ. সব্বসন্নিপাতট্ঠানেযেৰাতি সব্বেসং ভিক্খূনং সন্নিপাতট্ঠানেৰ. ভাজনীযভণ্ডং নাম ভাজনট্ঠানং সম্পত্তস্সেৰ পাপুণাতি, ন অসম্পত্তস্স. সব্বসন্নিপাতট্ঠানে চ যেভুয্যেন সম্পত্তো হোতি, তেন ৰুত্তং ‘‘সব্বসন্নিপাতট্ঠানেযেৰা’’তি.

যথাঠিতংযেৰাতি কিঞ্চি অভাজেত্ৰা যথাঠিতংযেৰ. ‘‘দুগ্গহিত’’ন্তি ৰত্ৰা তদত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘তং গতগতট্ঠানে সঙ্ঘিকমেৰ হোতী’’তি. আৰজ্জেত্ৰাতি পরিণামেত্ৰা. তম্পীতি থালকে পক্খিত্তং সব্বিম্পি. থিনন্তি ঘনভাৰেন তিট্ঠতীতি থিনং, ঘনন্তি ৰুত্তং হোতি. ৰুত্তপরিচ্ছেদতোতি ‘‘দস ভিক্খূ, দসেৰ চ সব্বিকুম্ভা’’তি ৰুত্তপরিচ্ছেদতো.

গাথাযং পাল়িন্তি ৰিনযপাল়িং. অট্ঠকথঞ্চেৰাতি তস্সা অট্ঠকথঞ্চেৰ. ৰিচক্খণোতি ৰিৰিধং অত্থং চক্খতি পস্সতীতি ৰিচক্খণো. এৰন্তি যথাৰুত্তনযেন. তত্রাযং যোজনা – এৰং ৰিচক্খণো ভিক্খু পাল়িং, অট্ঠকথঞ্চেৰ ওলোকেত্ৰা অপ্পমত্তোৰ হুত্ৰা সঙ্ঘিকে পচ্চযে ভাজযেতি.

ইতি পচ্চযভাজনীযকথায যোজনা সমত্তা.

উপড্ঢভাগোতি ভিক্খূনং লদ্ধভাগতো উপড্ঢো ভাগো. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

ইতি সেনাসনক্খন্ধকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

৭. সঙ্ঘভেদকক্খন্ধকং

ছসক্যপব্বজ্জাকথা

৩৩০. সঙ্ঘভেদকক্খন্ধকে অভিঞ্ঞাতা অভিঞ্ঞাতাতি এত্থ অভিপুব্বো ঞাতসদ্দো পাকটত্থোতি আহ ‘‘পাকটা পাকটা’’তি. কাল়ুদাযিপ্পভূতযোতি কাল়ুদাযিআদযো. পরিৰারেহি সদ্ধিং দস দূতা চ অঞ্ঞে চ বহূ জনা সক্যকুমারা নামাতি যোজনা. অম্হেসূতি সক্যকুলসঙ্খাতেসু অম্হেসু, নিদ্ধারণে ভুম্মং. ইমিনা পাঠসেসং দস্সেতি. ‘‘কুলতো’’তি ইমিনা ‘‘কুলা’’তি এত্থ নিস্সক্কত্থে নিস্সক্কৰচনন্তি দস্সেতি. ঘরাৰাসত্থন্তি এত্থ ঘরে আৰসন্তানং মনুস্সানং কিচ্চন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘ঘরাৰাসে য’’ন্তিআদি. তত্থ ন্তি যংকিঞ্চি. উদকং নিন্নেতব্বন্তি এত্থ উদকং নীহরিত্ৰা নেতব্বং অপনেতব্বন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘যথা উদকং সব্বট্ঠানেসু সুসং হোতী’’তি. সুসন্তি সুক্খং. তিণানীতি সস্সদূসকানি তিণানি. ‘‘উদ্ধরিতব্বানী’’তি ইমিনা নিদ্ধাপেতব্বন্তি এত্থ ধুধাতুযা পপ্ফোটনধংসনত্থে দস্সেতি. ভুসাতি সস্সনাল়দণ্ডা, তেহি মিস্সা পলালা ভুসিকা. ওফুণাপেতব্বন্তি এত্থ ফুণধাতুযা অৰকিরণত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অপনেতব্ব’’ন্তি. ত্ৰঞ্ঞেৰ ঘরাৰাসত্থেন উপজানাতি এত্থ ঘরাৰাসত্থেনাতি উপযোগত্থে করণৰচনং. উপজানাতি উপত্যূপসগ্গো ধাত্ৰত্থানুৰত্তকো, হিৰিভত্তি চ লোপো হোতি, তেন ৰুত্তং ‘‘ত্ৰঞ্ঞেৰ ঘরাৰাসত্থং জানাহী’’তি. অহন্তি ভদ্দিযকুমারনামকো অহং. তযাতি অনুরুদ্ধকুমারনামকেন তযা. ‘‘সদ্ধিং পব্বজিস্সামী’’তি ইমিনা পাঠসেসং দস্সেতি. সেসন্তি ‘‘সদ্ধিং পব্বজিস্সামী’’তি ৰচনং.

৩৩১. নিপ্পাতিতাতি এত্থ নিক্খমিত্ৰা গমাপিতাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘নিক্খামিতা’’তি. মানস্সিনোতি এত্থ মানং সযন্তি নিস্সযন্তীতি মানস্সিনোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘মানস্সযিনো’’তি.

৩৩২. যস্সন্তরতো ন সন্তি কোপাতি এত্থ অন্তরসদ্দো চিত্তৰাচকো, তোপচ্চযো চ সত্তম্যত্থৰাচকোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘যস্স চিত্তে’’তি. কস্মা কোপা ন সন্তীতি আহ ‘‘ততিযমগ্গেন সমূহতত্তা’’তি. অনাগামিমগ্গেন দোসস্স সমূহতত্তা যস্স খীণাসৰস্স চিত্তে কোপা ন সন্তীতি অধিপ্পাযো. ইতি ভৰাভৰতঞ্চ ৰীতিৰত্তোতি এত্থ অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘যস্মা পনা’’তিআদি. তত্থ যস্মা পন ৰুচ্চতি, তস্মা এৰমত্থো দট্ঠব্বোতি যোজনা. ৰিভৰোতি পাপং ৰুচ্চতীতি সম্বন্ধো. ননু পাল়িযং ‘‘ৰিভৰো’’তি নত্থি, ‘‘অভৰো’’তি এৰ অত্থি, অথ কস্মা ‘‘ৰিভৰোতি অভৰো’’তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ৰিভৰোতি চ অভৰোতি চ অত্থতো একমেৰা’’তি. ইমিনা সদ্দতোযেৰ নানন্তি দস্সেতি. যা এসা ভৰাভৰতা ৰুচ্চতীতি সম্বন্ধো. ‘‘অনেকপ্পকারা’’তি ইমিনা ইতিসদ্দস্স পকারত্থং দস্সেতি. চতূহিপি মগ্গেহি ৰীতিৰত্তোতি সম্বন্ধো. তস্সাতি খীণাসৰস্স.

৩৩৩. অহিমেখলিকাতি মেখলা ৰিয মেখলিকা, অহিমেৰ মেখলিকা অহিমেখলিকা. তমেৰত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অহিং কটিযং বন্ধিত্ৰা’’তি.

৩৩৪. সম্মন্নতীতি এত্থ ‘‘সম্মানেতী’’তি চুরাদিগণিকধাতুৰসেন ৰত্তব্বে দিৰাদিগণিকধাতুৰসেন ৰুত্তন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘সম্মানেতী’’তি. অচিন্তেয্যো হি পাল়িনযো. সম্মানেতীতি সম্মানং করোতি. ন্তি কম্মং. সোতি সত্থা. ইমিনা যং তুমোতি এত্থ তুমোতি রুল়্হীসদ্দো ইধ ‘‘সো’’তি সব্বনামসদ্দেন সদিসত্থোতি দস্সেতি.

পকাসনীযকম্মাদিকথা

৩৩৬. ‘‘খেল়সদিসা’’তি ইমিনা মিচ্ছাজীৰেন উপ্পন্নপচ্চযানং সদিসূপচারেন খেল়ভাৰং দস্সেতি. তস্মা খেল়া ৰিযাতি খেল়ো, মিচ্ছাজীৰপচ্চযা, খেল়ে অসতি ভক্খতি অজ্ঝোহরতীতি খেল়াসকোতি ৰচনত্থো কাতব্বো. এতরহি পাল়িযং, অট্ঠকথাযঞ্চ ‘‘খেল়াপকস্সা’’তি ওট্ঠজেন পঠমক্খরেন পাঠো অত্থি.

৩৪০. পত্থদ্ধেনাতি এত্থ ভূসো থদ্ধো পত্থদ্ধো, বাল়্হথদ্ধোতি অত্থো. তেন ৰুত্তং ‘‘নিচ্চলেনা’’তি. পোত্থকরূপসদিসেনাতি এত্থ পোত্থকরূপং নাম ৰত্থদন্তাদিমযং, তেন সদিসো পোত্থকরূপসদিসো, তেন.

৩৪২. রাজঞাতকা নামাতি এত্থ রঞ্ঞা জানিযন্তি ‘‘অম্হাকং গরূ’’তি রাজঞাতা, তেযেৰ রাজঞাতকাতি অত্থো দট্ঠব্বো. তদত্থং অধিপ্পাযেন দস্সেন্তো আহ ‘‘রাজা অম্হে জানাতী’’তিআদি. পহট্ঠকণ্ণৰালোতি পহট্ঠো কণ্ণো চ ৰালো চ এতস্সাতি পহট্ঠকণ্ণৰালো. বন্ধনিচ্চলেতি রজ্জুৰল্লীহি বন্ধো ৰিয নিচ্চলে, পহট্ঠকণ্ণৰালেতি সম্বন্ধো. ‘‘কত্ৰা’’তি ইমিনা ‘‘অভিধাৰী’’তি পদে কিরিযাৰিসেসনভাৰং দস্সেতি.

দুক্খঞ্হি কুঞ্জর নাগমাসদোতি এত্থ কুঞ্জরসদ্দস্স আমন্তনপদভাৰং আৰিকরোন্তো আহ ‘‘ভো কুঞ্জরা’’তি. নাগসদ্দস্স অহিনাগহত্থিনাগেসু পৰত্তনতো ৰুত্তং ‘‘বুদ্ধনাগ’’ন্তি. আসদোতি পদস্স আকোধেন সদনং উপগমনং আসদোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰধকচিত্তেন উপগমনং নামা’’তি. দুক্খন্তি এতরহি চ আযতিঞ্চ দুক্খকারণং. দুক্খং হীতি হিসদ্দো পদপূরণমত্তং, অথ ৰা দুক্খমেৰাতি অত্থো. ‘‘বুদ্ধনাগং ঘাতকস্সা’’তি ইমিনা নাগং হনতীতি নাগহতোতি ৰচনত্থং দস্সেতি.

পটিকুটিযোৰ ওসক্কীতি এত্থ তথাগতস্স পটিমুখং কুটেন গমনমেতস্সাতি পটিকুটিযো, পটিকুটিযো এৰ হুত্ৰা ওসক্কীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘তথাগতাভিমুখোযেৰ পিট্ঠিমেহি পাদেহি ওসক্কী’’তি. ‘‘ন জানাতী’’তি ইমিনা লক্খ দস্সনঙ্কেসূতি ধাতুপাঠেসু (পাণিনী ১৫৩৯ সদ্দনীতিধাতুমালাযং ১৮ দকারন্তধাতু) ৰুত্তেসু অত্থেসু ইধ দস্সনত্থোতি দস্সেতি. ন লক্খিতব্বোতি অঞ্ঞেহি সপ্পুরিসেহি ন লক্খিতব্বোতি অত্থো. এত্থ ণ্যপচ্চযো কত্তুকম্মেসু হোতি, যকারস্স ককারং কত্ৰা অলক্খিকোতি ৰুত্তং.

৩৪৩. ‘‘ভুঞ্জিতব্বভোজন’’ন্তি ইমিনা তিকভোজনন্তি এত্থ যুপচ্চযস্স কম্মত্থভাৰং দস্সেতি. ন্তি তিকভোজনং. যথাধম্মোতি ‘‘গণভোজনে পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ২০৯) ৰুত্তায মাতিকাৰিভঙ্গপাল়িযা অনুরূপং. পঞ্চৰত্থুযাচনকথাতি পঞ্চ ৰত্থূনি যাচনস্স কথা. আযুকপ্পন্তি অৰীচিমহানিরযে আযুকপ্পং সন্ধায ৰুত্তং. অৰীচিমহানিরযে আযুকপ্পো নাম একো অন্তরকপ্পোতি জিনালঙ্কারটীকাদীসু (মি. প. ৪.১.৩; কথা. অট্ঠ. ৬৫৪-৬৫৭; ইতিৰু. অট্ঠ. ১৮; সারত্থ. টী. চূল়ৰগ্গ ৩.৩৪৩; অ. নি. টী. ৩.৬৬২) ৰুত্তো. ‘‘একো অসঙ্খ্যেয্যকপ্পো’’তি সম্মোহৰিনোদনাদীসু (ৰিভ. অট্ঠ. ৮০৯; ম. নি. অট্ঠ. ৩.১২৮; ৰি. ৰি. টী. ১.৪১০; ৰজির. টী. পারাজিকণ্ড ৪১০) ৰুত্তো. সেট্ঠং পুঞ্ঞন্তি মহন্তং পুঞ্ঞং. ইমিনা ব্রহং পুঞ্ঞন্তি ব্রহসদ্দো মহন্তত্থোতি দস্সেতি. ব্রহ ৰুদ্ধিযন্তি ধাতুপাঠেসু (পাণিনী ৭৩৫; সদ্দনীতিধাতুমালাযং ১৬ হকারন্তধাতু) ৰুত্তত্তা ব্রহসদ্দো মহন্তৰাচকো হোতি. ব্রহধাতুতো অপচ্চযং কত্ৰা ‘‘ব্রহা’’তিপি, মপচ্চযং কত্ৰা ‘‘ব্রহ্মা’’তিপি পাঠো অত্থি. আযুকপ্পমেৰাতি সগ্গেসু আযুকপ্পমেৰ.

সঙ্ঘভেদকথা

৩৪৪. সোতি দেৰদত্তো, গতো কিরাতি সম্বন্ধো. তত্থেৰাতি ৰিহারসীমাযমেৰ. আৰেণিকন্তি ভিক্খুসঙ্ঘতো আৰেণিকং.

৩৪৫. আগিলাযতীতি এত্থ আত্যূপসগ্গো অভিভৰনত্থো, গিলেধাতু বাধনত্থোতি আহ ‘‘ৰেদনাভিভূতা বাধতী’’তি. ন্তি পিট্ঠিং. পরস্স চিত্তং আদিসিত্ৰা দেসযতি এতাযাতি আদেসনা, সা এৰ পাটিহারিযং আদেসনাপাটিহারিযং. অনুসাসতি এতাযাতি অনুসাসনী, ইমমেৰত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘এৰম্পি তে’’তিআদি.

৩৪৬. মমানুক্রুব্বন্তি এত্থ অনুত্যূপসগ্গো অনুকিরিযত্থো করধাতু অন্তপচ্চযো গচ্ছন্তাদিগণোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘মমানুকিরিযং কুরুমানো’’তি. ‘‘দুক্খিতো’’তি ইমিনা কপণোতি এত্থ কপধাতু হিংসনত্থোতি দস্সেতি. মহাৰরাহস্সাতি ৰরাহসদ্দস্স সূকরত্থং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘মহানাগস্সা’’তি. ‘‘পথৰি’’ন্তি ইমিনা মহিং ৰিকুব্বতোতি এত্থ মহীসদ্দস্স এৰংনামকং মহানদিং পটিক্খিপতি. ‘‘পদালেন্তস্সা’’তি ইমিনা করধাতুযা ৰিত্যূপসগ্গৰসেন পদালনত্থং দস্সেতি. ভিসং ঘসমানস্সাতি এত্থ মানসদ্দো কত্ৰত্থোতি আহ ‘‘ভিসং ঘসন্তস্সা’’তি. ঘসন্তস্সাতি ভক্খন্তস্স. নদীনামকং তং পোক্খরণিন্তি যোজনা. ইমিনা নদীসু জগ্গতোতি এত্থ নদী নাম পোক্খরণীতি দস্সেতি. জগ্গতোতি হত্থিযূথং পালেন্তস্স.

৩৪৭. ‘‘সুতাতি সোতা’’তি ইমিনা পাল়িযা দ্ৰিধাভাৰং দস্সেতি. ‘‘নিস্সন্দেহো’’তি ইমিনা অসন্দিদ্ধোতি এত্থ দিহধাতুং দস্সেতি, দিসধাতুং নিৰত্তেতি.

৩৫০. বুদ্ধসহস্সেনপীতি পিসদ্দো গরহত্থো, পগেৰ একেন বুদ্ধেনাতি দস্সেতি.

‘‘সত্তো’’তি ইমিনা কোচিসদ্দস্স পধানপদং দস্সেতি. অট্ঠাতি আখ্যাতপদস্স অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ঠিতো’’তি. দেৰদত্তোতি মে সুতন্তি এত্থ ‘‘মে’’তি পদং ভগৰন্তং সন্ধায ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ভগৰতা’’তি. তদেৰাতি সুতমেৰ. ইদন্তি ‘‘দেৰদত্তোতি মে সুত’’ন্তি ৰচনং. অনুচিনাতীতি অনুৰড্ঢেতি. ‘‘পত্ৰা’’তি ইমিনা আসজ্জনন্তি এত্থ সদধাতুযা গত্যত্থং, কিরিযাৰিসেসনঞ্চ দস্সেতি. অৰীচিনিরযং পত্তোতি এত্থ ইদানি ন দেৰদত্তো অৰীচিনিরযং পত্তো হোতি, আযতিং পন অৰীচিনিরযে অৰস্সম্ভাৰিযত্তা ‘‘অৰীচিনিরযং পত্তো’’তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘আসংসাযং অতীতৰচন’’ন্তি. আসংসাযন্তি অৰস্সম্ভাৰিযত্থে. ভেস্মা হি উদধী মহাতি এত্থ ভেস্মাসদ্দো ভযানকপরিযাযোতি আহ ‘‘ভযানকো’’তি.

উপালিপঞ্হাকথা

৩৫১. একতোতি এত্থ তোপচ্চযস্স সত্তম্যত্থে পৰত্তভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘ধম্মৰাদীপক্খে’’তি. ‘‘অনুনযন্তো’’তি ইমিনা অনুস্সাৰেতীতি এত্থ অনুসদ্দস্স অত্থং দস্সেতি. অনুনযন্তোতি পুনপ্পুনং নযন্তো. সাৰনাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘ন তুম্হাকংযেৰা’’তিআদি. অযং অধম্মো ৰা অযং অৰিনযো ৰা ইদং অসত্থুসাসনং ৰা যদি ভৰেয্যাতি যোজনা. ‘‘বোধেতী’’তি ইমিনা সাৰেতীতি এত্থ সুধাতুযা অত্থং দস্সেতি. ‘‘অনুস্সাৰেত্ৰা’’তি ইমিনা ‘‘অনুস্সাৰেতি, সলাকং গাহেতী’’তি এত্থ অনুস্সাৰনকিরিযা পুব্বভাগে পৰত্তা, সলাকগ্গাহকিরিযা পচ্ছাভাগেতি দস্সেতি.

এত্তাৰতাতি এত্তকেন অনুস্সাৰনসলাকগ্গাহমত্তেন. ন পন সঙ্ঘো ভিন্নো হোতি, অনুস্সাৰেত্ৰা সলাকং গাহেত্ৰা আৰেণিকং সঙ্ঘকম্মে কতেযেৰ সঙ্ঘো ভিন্নো হোতীতি অধিপ্পাযো.

এত্থ ঠত্ৰা কস্সচি চোদকস্স অনুযোগো সিযাতি যোজনা. কিন্তি সিযাতি আহ ‘‘এৰং দেৰদত্তো’’তিআদি. তত্থ এৰন্তি পকতত্তে সঙ্ঘে ভিন্দে সতীতি অত্থো. কথন্তি কেনাকারেন. পুন কথন্তি কস্মা কারণা. রঞ্ঞোতি অজাতসত্তুরঞ্ঞো, কারিতকম্মং. ‘‘ঘাতাপিতত্তা’’তি বিম্বিসাররাজানং ঘাতাপিতত্তা. তত্থাতি ‘‘ভিক্খু খো উপালী’’তিআদিৰচনে, ঠত্ৰা পরিহারং ৰদামাতি যোজনা. ৰিরদ্ধত্তাতি ৰিরাধিতত্তা. তমত্থং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘তেন হী’’তিআদি. তত্থ তেন হীতি উয্যোজনত্থে নিপাতো. এৰঞ্হীতি এৰমেৰ. তস্সাতি দেৰদত্তস্স. কুমারো পনাতি অজাতসত্তুকুমারো পন, কতমত্তেযেৰ ন ৰুত্তাতি সম্বন্ধো. তস্সাতি দেৰদত্তস্স. তস্মাতি যস্মা সঙ্ঘভেদতো পুব্বে রুহিতুপ্পাদকম্মং করোন্তস্সাপি পচ্ছা অভব্বভাৰো রোপিতো, তস্মা.

ভেদকরৰত্থূসু এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. ধম্মাধম্মাদীনং সুত্তন্তৰিনযপরিযাযেন ৰিসেসং দস্সেন্তো আহ ‘‘সুত্তন্তপরিযাযেনা’’তিআদি. তত্থ সুত্তন্তপরিযাযেনাতি সুত্তন্তদেসনায, সুত্তন্তদেসনানযতোতি ৰুত্তং হোতি. তথাতি ততো অঞ্ঞথা.

তত্থাতি দ্ৰীসু ধম্মাধম্মেসু. এৰং অম্হাকন্তি এৰং করিযমানে অম্হাকং. এৰং সুত্তন্তপরিযাযেন ধম্মাধম্মানং ৰিসেসং দস্সেত্ৰা ইদানি ৰিনযপরিযাযেন তেসং তং দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰিনযপরিযাযেন পনা’’তিআদি. ভূতেন ৰত্থুনা কাতব্বন্তি সম্বন্ধো. এৰং ‘‘অভূতেন ৰত্থুনা’’তি এত্থাপি.

এৰং দ্ৰিন্নং পরিযাযানং ৰসেন ধম্মাধম্মদুকস্স ৰিসেসং দস্সেত্ৰা ইদানি ৰিনযাৰিনযদুকস্স ৰিসেসং দস্সেন্তো আহ ‘‘সুত্তন্তপরিযাযেনা’’তিআদি. তত্থ সুত্তন্তনযেন রাগাদযো ৰিনেতীতি ৰিনযো, ৰিনযনযেন কাযং ৰাচং ৰিনেতীতি ৰিনযোতি ৰচনত্থো কাতব্বো.

এৰং দ্ৰিন্নং পরিযাযানং ৰসেন ৰিনযাৰিনযদুকস্স ৰিসেসং দস্সেত্ৰা ইদানি ভাসিতাভাসিতদুকস্স ৰিসেসং দস্সেন্তো আহ ‘‘সুত্তন্তপরিযাযেন চত্তারো সতিপট্ঠানা’’তিআদি. তত্থ ‘‘অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো’’তি ইদং ৰচনং তথাগতেন ভাসিতং লপিতন্তি যোজনা.

এৰং দ্ৰিন্নং পরিযাযানং ৰসেন ভাসিতাভাসিতদুকস্স ৰিসেসং দস্সেত্ৰা ইদানি আচিণ্ণানাচিণ্ণদুকস্স ৰিসেসং দস্সেন্তো আহ ‘‘সুত্তন্তপরিযাযেন দেৰসিক’’ন্তিআদি. তত্থ ‘‘দেৰসিক’’ন্তি পদং ‘‘সমাপজ্জনং, ৰোলোকন’’ন্তি তীসুযেৰ পদেসু যোজেতব্বং. অট্ঠুপ্পত্তিৰসেনাতি কারণুপ্পত্তিৰসেন. কারণঞ্হি অরতি ফলং এতস্মাতি অত্থোতি ৰুচ্চতি, অত্থস্স উপ্পত্তি অত্থুপ্পত্তি, সাযেৰ অট্ঠুপ্পত্তি ত্থকারস্স ট্ঠকারং কত্ৰা, অট্ঠুপ্পত্তিযা ৰসো অট্ঠুপ্পত্তিৰসো, তেন. ইদং পদং ‘‘সুত্তন্তদেসনা জাতককথা’’তি দ্ৰীহিপি পদেহি যোজেতব্বং. ইদন্তি ফলসমাপত্তিসমাপজ্জনাদি. আচিণ্ণন্তি আ বন্ধিতং, পুনপ্পুনং ৰা উপচিতং ৰড্ঢিতং, পগুণং ৰা. চারিযপক্কমনন্তি চারিযত্থং পক্কমনং.

এৰং দ্ৰিন্নং পরিযাযানং ৰসেন আচিণ্ণানাচিণ্ণদুকস্স ৰিসেসং দস্সেত্ৰা ইদানি পঞ্ঞত্তদুকস্স ৰিসেসং দস্সেন্তো আহ ‘‘সুত্তন্তপরিযাযেন চত্তারো সতিপট্ঠানা’’তিআদি. তং ভাসিতাভাসিতদুকসদিসমেৰ. এৰং দ্ৰিন্নং সুত্তন্তৰিনযপরিযাযানং ৰসেন পঞ্চন্নং দুকানং ৰিসেসো দস্সিতো.

আপত্তানাপত্তিদুকে ‘‘ন মোচনাধিপ্পাযস্সা’’তি পাঠস্স অনন্তরে পচ্ছিমৰাক্যে ঠিতো আদিসদ্দো আনেতব্বো. ইতি আদিনা নযেনাতি হি অত্থো. তত্থ তত্থাতি তস্মিং তস্মিং সিক্খাপদে. ইদং পদং পচ্ছিমৰাক্যেপি অনুৰত্তেতব্বং.

লহুকগরুকদুকে পঞ্চাপত্তিক্খন্ধাতি থুল্লচ্চযপাচিত্তিযপাটিদেসনীযদুক্কটদুব্ভাসিতৰসেন পঞ্চ আপত্তিরাসযো. দ্ৰে আপত্তিক্খন্ধাতি পারাজিকসঙ্ঘাদিসেসৰসেন দ্ৰে আপত্তিরাসযো.

সাৰসেসানাৰসেসদুকে ছ আপত্তিক্খন্ধাতি পারাজিকাপত্তিতো অৰসেসা ছ আপত্তিরাসযো.

দুট্ঠুল্লাদুট্ঠুল্লদুকে লহুকগরুকদুকসদিসমেৰ. অযং পন ৰিসেসো – গরুকাপত্তি দুট্ঠুল্লা নাম, লহুকাপত্তি অদুট্ঠুল্লা নামাতি এৰং ৰিনযপরিযাযৰসেনেৰ চতুন্নং দুকানং ৰিসেসো দস্সিতো.

এত্থাতি ‘‘অধম্মং ধম্মোতি দীপেন্তী’’তিআদিৰচনে. চতুন্নং সঙ্ঘকম্মানন্তি অপলোকনাদিৰসেন চতুন্নং সঙ্ঘকম্মানং. করোন্তেহি হেতুভূতেহি, হেত্ৰত্থে চেতং করণৰচনং.

তত্থাতি ‘‘তে ইমেহী’’তিআদিৰচনে. অপকস্সন্তীতি এত্থ কসধাতুস্স গত্যত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘পরিসং আকড্ঢন্তী’’তি. ৰিজটেন্তীতি ৰিজটং করোন্তি, ৰিসুং করোন্তীতি অত্থো. একমন্তং উস্সাদেন্তীতি একস্মিং অন্তে উস্সদং করোন্তি. অৰপকস্সন্তীতি এত্থ দ্ৰিন্নং উপসগ্গানং ৰসেন অতিৰিযত্থো দট্ঠব্বোতি আহ ‘‘অতি ৰিয আকড্ঢন্তী’’তি. অতিৰিযত্থং আৰিকরোন্তো আহ ‘‘যথা ৰিসংসট্ঠাৰ হোন্তি, এৰং করোন্তী’’তি. যথাতি যেনাকারেন করিযমানেতি সম্বন্ধো. ‘‘ৰিসু’’ন্তি ইমিনা আৰেণিসদ্দো ‘‘ৰিসু’’ন্তিঅত্থৰাচকো অনিপ্ফন্নপাটিপদিকোতি দস্সেতি. ৰত্থূসূতি ভেদকরৰত্থূসু. ইমং গণ্হথাতি ইমং ৰাদং গণ্হথ. ৰিসুন্তি আৰেণিং. ইমস্মিং খন্ধকে ৰুত্তৰচনং পরিৰারপাল়িযা সংসন্দেন্তো আহ ‘‘পরিৰারে পনা’’তিআদি. তত্থ পঞ্চহি আকারেহীতি ‘‘কম্মেন উদ্দেসেন ৰোহরন্তো অনুস্সাৰনেন সলাকগ্গাহেনা’’তি (পরি. ৪৫৮) এৰং পঞ্চহি কারণেহি. তস্সাতি পরিৰারে ৰুত্তৰচনস্স. ইধাতি ইমস্মিং সঙ্ঘভেদকক্খন্ধকে, ৰুত্তেন ইমিনা সঙ্ঘভেদলক্খণেনাতি যোজনা. ‘‘অত্থতো নানাকরণং নত্থী’’তি ইমিনা সদ্দতো নানাকরণং অত্থীতি দীপেতি. অস্সাতি সঙ্ঘভেদলক্খণস্স. তং পন নানাকরণাভাৰন্তি যোজনা. তত্থেৰাতি পরিৰারে এৰ. সব্বত্থাতি সব্বস্মিং সঙ্ঘভেদকক্খন্ধকে.

ইতি সঙ্ঘভেদকক্খন্ধকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

৮. ৰত্তক্খন্ধকং

১. আগন্তুকৰত্তকথা

৩৫৭. ৰত্তক্খন্ধকে আরামন্তি উপচারসীমং সন্ধায ৰুত্তন্তি আহ ‘‘উপচারসীমসমীপ’’ন্তি. ‘‘গহেত্ৰা’’তি পদস্স ‘‘উপাহনা’’তি কম্মং পাকটং, করণং পন অপাকটং. তস্মা করণং দস্সেন্তো আহ ‘‘উপাহনদণ্ডকেন গহেত্ৰা’’তি. ইমিনা ‘‘হত্থেনা’’তি করণং নিৰত্তেতি. পটিক্কমন্তীতি এত্থ পৰিসন্তীতি চ অপক্কমন্তীতি চ অত্থং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘সন্নিপতন্তী’’তি. উপাহনা…পে… পুচ্ছিতব্বাতি এত্থ ‘‘পুচ্ছিতব্বা’’তি পদস্স সহ কম্মেন পুচ্ছিতব্বাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘কতরস্মিং ঠানে’’তিআদি. তত্থ ‘‘কতরস্মিং…পে… চোল়ক’’ন্তি ইমিনা পুচ্ছিতব্বাকারং দস্সেতি. ‘‘আৰাসিকা ভিক্খূ’’তি ইমিনা কম্মং দস্সেতি. ‘‘পত্থরিতব্ব’’ন্তি ইমিনা ৰিস্সজ্জেতব্বন্তি এত্থ সজধাতুযা চজনত্থং পটিক্খিপতি. গোচরো পুচ্ছিতব্বোতি এত্থ গোচরসদ্দো ভিক্খাচারসদ্দেন অত্থতো একন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘ভিক্খাচারো পুচ্ছিতব্বো’’তি. ভিক্খায চরন্তি এত্থাতি ভিক্খাচারো, গোচরগামো. যত্থাতি যস্মিং গামে. ‘‘কি’’ন্তিআদিনা পানীযং পুচ্ছিতব্বন্তিআদীসু পুচ্ছিতব্বাকারং দস্সেতি. কং কালন্তি কস্মিং কালে.

বহি নিক্খমন্তস্সাতি ৰিহারতো বহি নিক্খমন্তস্স. নিল্লোকেতব্বোতি ওলোকেতব্বো. ‘‘যদি সক্কোতী’’তি ইমিনা সচে উস্সহতীতি এত্থ সচেসদ্দো যদিপরিযাযো, উস্সহতিসদ্দো সক্কোতি পরিযাযোতি দস্সেতি. সক্কোন্তস্স ৰিহারসোধনৰত্তেতি সম্বন্ধো.

২. আৰাসিকৰত্তকথা

৩৫৯. আৰাসিকৰত্তে এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. সব্বং কাতব্বন্তি সম্বন্ধো. তস্সাতি ৰুড্ঢতরস্স আগন্তুকস্স. ‘‘পণ্ডিতো’’তিআদিনা সচে বালো ‘‘সম্মজ্জাহি তাৰ চেতিযঙ্গণ’’ন্তি ন ৰদতি, সম্মজ্জনিং নিক্খিপিত্ৰা তস্স ৰত্তমেৰ কাতব্বন্তি দস্সেতি. ভেসজ্জমেৰ কাতব্বন্তি সহাৰধারণেন ৰুত্তত্তা বালো ‘‘করোহি তাৰ ভেসজ্জ’’ন্তি অৰদন্তোপি ভেসজ্জমেৰ কাতব্বং. ‘‘পণ্ডিতো হী’’তিআদিনা পন আগন্তুকস্স ৰত্তব্বভাৰমত্তমেৰ দস্সেতি. পাল়িমুত্তকৰত্তং দস্সেন্তো আহ ‘‘অপিচা’’তিআদি. বীজনেনাতি বীজনিযা. ‘‘বীজন’’ন্তি হি নপুংসকলিঙ্গো, ‘‘বীজনী’’তি ইত্থিলিঙ্গো. ‘‘বীজিতব্বো’’তি চ ‘‘বীজিতব্ব’’ন্তি চ ইমিনা অট্ঠকথাৰচনেন বীজিযতি অনেনাতি বীজনং, বীজিযতি এতাযাতি বীজনীতি ৰচনত্থো কাতব্বো. অস্সাতি ৰুড্ঢতরআগন্তুকস্স. মক্খেতব্বাতি অঞ্জেতব্বা. হীতি সচ্চং. এত্থাতি উপাহনপুঞ্ছনে. কত্থাতি কস্মিং ৰিহারে. পুচ্ছিতেন আৰাসিকেনাতি সম্বন্ধো.

‘‘অত্তনো সন্তিকং…পে… ন লভতী’’তি ইমিনা অত্তানং সন্ধায অনাগচ্ছন্তোপি অত্তনো সন্তিকং সম্পত্তস্স আগন্তুকস্স ৰত্তং অকাতুং ন লভতীতি দস্সেতি.

৩. গমিকৰত্তকথা

৩৬০. গমিকৰত্তে এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. তত্থাতি সেনাসনক্খন্ধকে. তং সব্বং পটিসামেত্ৰাতি সম্বন্ধো. যত্থ যেসু পাসাণপিট্ঠিপাসাণত্থম্ভেসু উপচিকা নারোহন্তি, তস্সং পাসাণপিট্ঠিযং ৰা তেসু পাসাণত্থম্ভেসু ৰা যং কতসেনাসনং অত্থি, তং অনাপুচ্ছন্তস্সাপি অনাপত্তীতি যোজনা. চতূসু পাসাণেসূতিআদি ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো, উপচিকানং উপ্পত্তিট্ঠানে কতেতি সম্বন্ধো. অযন্তি আনিসংসো. ওৰস্সকগেহে পন ঠপিতানং মঞ্চপীঠানন্তি সম্বন্ধো.

৪. অনুমোদনৰত্তকথা

৩৬২. ইদ্ধং অহোসীতি এত্থ ইধধাতুযা ৰড্ঢনত্থং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘সম্পন্নং অহোসী’’তি. সঙ্ঘত্থেরে নিসিন্নেতি সম্বন্ধো. অনুথেরে অনুমোদনত্থায নিসিন্নেতি যোজনা. সঙ্ঘত্থেরেন অজ্ঝিট্ঠেপীতি সম্বন্ধো. অনুমোদকো ৰদতীতি সম্বন্ধো. অনু পুনপ্পুনং, পচ্ছা ৰা দাযকে ধম্মকথায মোদেতীতি অনুমোদকো. ‘‘গচ্ছথা’’তি সচে ৰদতি অনুমোদকোতি যোজনা. তস্সাতি অনুমোদকস্স. মনুস্সা কারেন্তীতি সম্বন্ধো. ‘‘একেনা’’তি পদং ‘‘কারেন্তী’’তি পদে কারিতকম্মং. তস্সাতি কারিতভিক্খুস্স. অনুমোদনতোতি অনুমোদনকারণা. উপনিসিন্নকথাতি উপসমীপে নিসিন্নানং কথিযতি এতাযাতি উপনিসিন্নকথা. অনুমোদনাযাতি অনুমোদনত্থায. অজ্ঝিট্ঠোৰাতি সযং অজ্ঝিট্ঠো এৰ. এত্থাতি অনুমোদনৰত্থুস্মিং. ‘‘সঞ্জাতৰচ্চো’’তি ইমিনা ৰচ্চো সঞ্জাতো ইমস্সাতি ৰচ্চিতোতি কত্ৰা সঞ্জাতত্থে ইত পচ্চযোতি দস্সেতি.

৫. ভত্তগ্গৰত্তকথা

৩৬৪. ভত্তগ্গৰত্তেতি ভত্তং গণ্হন্তি এত্থাতি ভত্তগ্গং, পরিৰিসনট্ঠানং. তস্মিং কত্তব্বং ৰত্তং ভত্তগ্গৰত্তং, তস্মিং ভত্তগ্গৰত্তে এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. মনুস্সানং পরিৰিসনট্ঠানং নাম যত্থ মনুস্সা সপুত্তদারা আৰসিত্ৰা ভিক্খূভোজেন্তি. ‘‘অতিঅল্লীযিত্ৰা’’তি ইমিনা অনুপখজ্জাতি এত্থ খদধাতুস্স হিংসনং নাম অতিঅল্লীযনন্তি দস্সেতি. আসনেসু সতীতি আসনেসু সন্তেসু. নিসীদন্তস্স নৰকস্সাতি সম্বন্ধো. আপজ্জতীতি আপত্তিং আপজ্জতি. আপুচ্ছিতে অননুজানন্তো থেরো আপজ্জতীতি যোজনা. সঙ্ঘাটিন্তি পারুতসঙ্ঘাটিং.

পত্তধোৰনউদকন্তি ভুঞ্জনত্থায পত্তানং ধোৰনউদকং. গহেতব্বন্তি হত্থেন গহেতব্বং.

যথা গণ্হিযমানেতি যোজনা. মত্তাযাতি পমাণায. সব্বিআদীসু এৰাতি এৰসদ্দো অজ্ঝাহরিতব্বো. সব্বিআদীসূতি সব্বিতেলউত্তরিভঙ্গেসু, নিদ্ধারণে ভুম্মং. ন্তি সব্বিআদিকং. অপ্পহোতীতি সব্বেসং ভিক্খূনং নপ্পহোতি. ন্তি সব্বিআদিকং, সম্পাদেহীতি সম্বন্ধো. তাদিসং সব্বিআদিকন্তি সম্বন্ধো.

যং ভত্তগ্গন্তি যোজনা. হত্থধোৰনউদকন্তি ভুত্তাৰীনং হত্থস্স ধোৰনউদকং. অন্তরাতি ভোজনস্স মজ্ঝে. পিপাসিতেনাতি পিৰিতুং ইচ্ছন্তেন. গলেতি কণ্ঠে.

নিৰত্তন্তেনাতি এত্থ কস্মা ঠানা নিৰত্তন্তেনাতি আহ ‘‘ভত্তগ্গতো’’তি. কথং কেনাকারেন নিৰত্তিতব্বন্তি যোজনা. কস্মা নৰকেহি ভিক্খূহি পঠমতরং নিৰত্তিতব্বন্তি আহ ‘‘সম্বাধেসু হী’’তিআদি. নিক্খমনোকাসোতি পঠমতরং নিক্খন্তোকাসো. পটিপাটিযাতি ৰুড্ঢপটিপাটিযা. ধুরেতি গেহদ্ৰারস্স সমীপে. ধুরসদ্দো হি ইধ সমীপৰাচকো. নৰকা অন্তোগেহে চে নিসিন্না হোন্তীতি যোজনা. অন্তরেনাতি ভিক্খূনং ৰিৰরেন, মজ্ঝেন ৰা. ৰিরল়াযাতি তনুকায.

৬. পিণ্ডচারিকৰত্তকথা

৩৬৬. পিণ্ডচারিকৰত্তে এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. কপ্পাসং ৰা গহেত্ৰাতি সম্বন্ধো. যঞ্চাতি যঞ্চ কিঞ্চি ৰত্থুং, গহেত্ৰাতি সম্বন্ধো. করোন্তী ঠিতা ৰাতি করোন্তী হুত্ৰা ঠিতা ৰা. ন্তি কম্মং. ন চ ভিক্খাদাযিকাযাতি ইত্থিলিঙ্গৰসেন ৰুত্তত্তা ইত্থিযা এৰ মুখং ন উল্লোকেতব্বন্তি অত্থং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘ইত্থী ৰা হোতূ’’তিআদি. ‘‘ভিক্খাদানসমযে’’তি ইমিনা অঞ্ঞস্মিং সমযে ওলোকেন্তোপি নত্থি দোসোতি দস্সেতি. একস্মিং কালে ভিক্খায দদমানায সব্বকালম্পি ন ওলোকেতব্বন্তি অনিচ্ছিতত্থং পটিক্খিপতি.

৭. আরঞ্ঞিকৰত্তকথা

৩৬৮. আরঞ্ঞিকৰত্তে এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. সেনাসনা ওতরিতব্বন্তি এত্থ অরঞ্ঞে রুক্খমূলাদীসু নিসিন্নস্স ৰিহারাভাৰতো সেনাসনং নাম ৰসনট্ঠানং সন্ধায ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ৰসনট্ঠানতো নিক্খমিতব্ব’’ন্তি.

পত্তং থৰিকায পক্খিপিত্ৰাতি এত্থ কথং পত্তো থৰিকায পক্খিপিতব্বোতি আহ ‘‘সচে বহী’’তিআদি. তত্থ পত্তো পক্খিপিতব্বোতি সম্বন্ধো. ধোৰিত্ৰা কত্ৰাতি পদেসু ‘‘পত্তং ৰোদক’’ন্তি ৰিভত্তিপরিণামং কত্ৰা সম্বন্ধিতব্বং. তম্পীতি ৰেল়ুনাল়িকম্পি. সমীপেতি আরঞ্ঞকস্স সেনাসনস্স সমীপে. যথা চ আরঞ্ঞকস্স অরণিসহিতং ইচ্ছিতব্বং, এৰং কন্তারং পটিপন্নস্সাপি অরণিসহিতং ইচ্ছিতব্বন্তি যোজনা. গণৰাসিনোতি গণেন সহ ৰাসিনো, আরঞ্ঞকস্সাতি সম্বন্ধো. তেনাতি অরণিসহিতেন. ‘‘নক্খত্তানেৰ নক্খত্তপদানী’’তি ইমিনা অস্সযুজাদিনক্খত্তানেৰ (অভিধানপ্পদীপিকাযং ৫৮-৬০ গাথাসু) দিসাভাগজাননস্স, চ সমযজাননস্স চ কারণত্তা নক্খত্তপদানি নামাতি দস্সেতি.

৮. সেনাসনৰত্তকথা

৩৬৯. সেনাসনৰত্তে এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. দ্ৰারং নামাতি মহাদ্ৰারং. মহাৰল়ঞ্জন্তি মহন্তেহি জনেহি পরিভুঞ্জিতব্বং. তত্থাতি দ্ৰারে. আপুচ্ছিত্ৰাৰাতি ৰুড্ঢং আপুচ্ছিত্ৰাৰ, সভাগস্স ৰুড্ঢতরস্সাতি সম্বন্ধো. ৰট্টতিযেৰাতি যথাসুখং ৰিহরিতুং ৰট্টতিযেৰ. পরিৰত্তিতব্বন্তি পরিমুখং ৰত্তিতব্বং.

৯. জন্তাঘরৰত্তাদিকথা

৩৭১. জন্তাঘরৰত্তে এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. বহিজগতীতি বহিআলিন্দো.

৩৭৩. আচমনৰত্থুস্মিং এৰমত্থো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. নীহরিত্ৰাতি উদকং নীহরিত্ৰা. আচমিতব্বন্তি ধোৰিতব্বং. ‘‘আপুব্বো চমু ধোৰনে’’তি হি ধাতুপাঠেসু ৰুত্তং. ইদং অতিৰিৰটন্তি ইদং ঠানং অতিৰিৰটং, ন কেনচি পটিচ্ছন্নন্তি অত্থো. উদকং অলভন্তস্সেৰাতি উদকং অলভন্তেযেৰ.

৩৭৪. ৰচ্চকুটিৰত্তে এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. অযন্তি দন্তকট্ঠং খাদতো ৰচ্চকরণং. সব্বত্থেৰাতি সব্বস্মিং এৰ ঠানে. ‘‘ন ফরুসেন কট্ঠেনা’’তি এত্থ ন কেৰলং খরকট্ঠমেৰ, ফালিতকট্ঠাদযোপি ছৰিঅৰলেখনকট্ঠা ফরুসাযেৰ নামাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘ফালিতকট্ঠেন ৰা’’তিআদি. পৰিট্ঠস্সাতি ৰচ্চকুটিং পৰিট্ঠস্স.

সব্বসাধারণট্ঠানন্তি সব্বেসং ভিক্খূনং, সব্বেহি ৰা সাধারণং ৰচ্চকুটিসঙ্খাতং ঠানং. তত্রাতি তস্মিং সব্বসাধারণে ঠানে. নিবদ্ধগমনত্থাযাতি অত্তনো নিবদ্ধগমনত্থায কতং যং ঠানং ৰা যং পুগ্গলিকট্ঠানং ৰা হোতীতি যোজনা.

উহতাতি এত্থ উপুব্বো হদধাতূতি দস্সেন্তো আহ ‘‘উহদিতা’’তি. ‘‘হদ করীসোস্সগ্গে’’তি ধাতুপাঠেসু (পাণিনী ৯৭৭ ধাতুপাঠে; সদ্দনীতিধাতুমালাযং ১৫ দকারন্তধাতু) ৰুত্তত্তা ৰচ্চকূপতো বহি করীসস্স ওস্সজ্জনন্তি আহ ‘‘বহি ৰচ্চমক্খিতা’’তি. ধোৰিতব্বাতি উদকেন ধোৰিতব্বা. এতম্পীতি উদকস্স অৰিজ্জমানম্পি. সব্বত্থাতি সব্বস্মিং ৰত্তক্খন্ধকে.

ইতি ৰত্তক্খন্ধকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

৯. পাতিমোক্খট্ঠপনক্খন্ধকং

১. পাতিমোক্খুদ্দেসযাচনকথা

৩৮৩. পাতিমোক্খট্ঠপনক্খন্ধকে নন্দিমুখিযা রত্তিযাতি এত্থ নন্দিযতি তুসিযতীতি নন্দি, ইকারন্তোযং নপুংসকলিঙ্গো. ‘‘নন্দিসেনো (জা. অট্ঠ. ৩.৪.১) নন্দিৰিসালো’’তিআদীসু ইকারন্তোযং পুল্লিঙ্গো হোতি, ইধ পন মুখং অপেক্খিত্ৰা ইকারন্তো নপুংসকলিঙ্গো হোতি. অরুণুট্ঠিতকালে ওদাতদিসামুখতায নন্দি মুখং এতিস্সং রত্তিযন্তি নন্দিমুখী, রত্তি, তায নন্দিমুখিযা রত্তিযা, তেন ৰুত্তং ‘‘অরুণুট্ঠিতকালেপি হি নন্দীমুখা ৰিয রত্তি খাযতী’’তি. অন্তোপূতিন্তি এত্থ কাযস্স অন্তো কুণপপূতিন্তি অত্থং পটিপক্খিপন্তো আহ ‘‘অত্তচিত্তসন্তানে’’তিআদি. ‘‘কিলেসৰস্সনৰসেনা’’তি ইমিনা উদকৰস্সনৰসেনাতি অত্থং পটিক্খিপতি. অৰস্সুতন্তি তিন্তং, কিলিন্নন্তি অত্থো. কসম্বুজাতন্তি এত্থ কসম্বূতি সঙ্কারো. সো হি সম্মুঞ্চনিযা কসিযমানে ৰিলেখিযমানে সম্বতি সদ্দং করোতীতি কসম্বু, তং ৰিয জাতন্তি কসম্বুজাতন্তি অত্থো দট্ঠব্বো. অট্ঠকথাযং পন অধিপ্পাযৰসেন ‘‘আকিলিট্ঠজাত’’ন্তি ৰুত্তং, অতিৰিয কিলিট্ঠজাতন্তি অত্থো. ‘‘আকিণ্ণদোসতায কিলিট্ঠজাত’’ন্তিপি পাঠো. ‘‘যাৰ বাহাগহণাপি নামা’’তি ইমিনা পাঠেন দস্সেতীতি সম্বন্ধো. হীতি পদপূরণমত্তং. তেনাতি মোঘপুরিসেন. ‘‘যাৰা’’তি নিপাতপযোগত্তা ‘‘বাহাগহণাপী’’তি এত্থ পঞ্চমীৰিভত্তি অৰধিঅত্থে হোতি. নাম-সদ্দো গরহত্থজোতকো, তস্স পযোগত্তা ‘‘আগমেস্সতী’’তি এত্থ অতীতত্থে অনাগতৰচনং (সদ্দনীতিসুত্তমালায ৮৯৩ সুত্তে). আগমেস্সতি নামাতি যোজনা. আগমেস্সতীতি ঈসং অধিৰাসেস্সতি. ‘‘আতো গমুঈসমধিৰাসনে’’তি হি ধাতুপাঠেসু (সদ্দনীতিধাতুমালাযং ১৮ মকারন্তধাতু) ৰুত্তং.

৩৮৪. ন আযতকেনেৰ পপাতোতি এত্থ দীঘেনেৰ পপাতোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘ন পঠমমেৰ গম্ভীরো’’তি. আযতসদ্দো হি দীঘপরিযাযো. ‘‘ন আযতকেন গীতস্সরেন ধম্মো গাযিতব্বো’’তিআদীসু (চূল়ৰ. ২৪৯) ৰিয পপাতো দীঘেন তীরস্স আদিম্হি ন হোতীতি ৰুত্তং হোতি. পঠমমেৰাতি তীরস্স আদিম্হিযেৰ. ‘‘অনুপুব্বেন গম্ভীরো’’তি ইমিনা ‘‘ন পঠমমেৰ গম্ভীরো’’তি ৰচনস্স অধিপ্পাযত্থং দস্সেতি. ঠিতধম্মোতি তীরস্স অন্তোযেৰ ঠিতসভাৰো. ৰেলং নাতিৰত্ততীতি এত্থ ৰেলাসদ্দস্স তীরমরিযাদত্থেসু পৰত্তভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘ওসক্কনকন্দরং মরিযাদৰেল’’ন্তি. তত্থ ‘‘ওসক্কনকন্দর’’ইতি পদেন তীরত্থং দস্সেতি, ‘‘মরিযাদ’’ ইতি পদেন মরিযাদত্থং. কেন উদকেন দরিতব্বোতি কন্দরো, উদকেন ওসক্কনো কন্দরো এত্থাতি ওসক্কনকন্দরং, তীরং. ওসক্কনকন্দরভূতঞ্চ মরিযাদভূতঞ্চ ৰেলং তীরং নাতিক্কমতীতি অত্থো. তীরং ৰাহেতীতি এত্থ ৰহধাতুযা পাপুণনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘তীরং অপ্পেতী’’তি. তত্থ অপ্পেতীতি পাপুণাপেতি. ‘‘উস্সারেতী’’তি ইমিনা পাল়িযং ‘‘থলং উস্সারেতী’’তি পদেন ‘‘তীরং ৰাহেতী’’তি পদস্স অত্থং দস্সেতীতি অত্থো দস্সিতো. উস্সারেতীতি উদ্ধরিত্ৰা গমাপেতি. অঞ্ঞাপটিৰেধোতি এত্থ আজানাতি, আজানিত্থাতি ৰা অঞ্ঞং অরহত্তমগ্গো ৰা অরহত্তফলং ৰা, তস্স পটিৰিজ্ঝনং অঞ্ঞাপটিৰেধো, সুখুচ্চারণত্থং মজ্ঝে দীঘো, অঞ্ঞাপটিৰেধো নাম অরহত্তুপ্পত্তিযেৰ হোতি. তেন ৰুত্তং ‘‘অরহত্তুপ্পত্তী’’তি.

৩৮৫. ছন্নমতিৰস্সতীতি উদানপাল়িযা সন্ধাযভাসিতপাল়িভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘আপত্তি’’ন্তিআদি. তত্থ ইদন্তি ‘‘ছন্নমতিৰস্সতী’’তি ৰচনং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. এতন্তি নৰাপত্তিআপজ্জনং সন্ধাযাতি সম্বন্ধো.

৪. পাতিমোক্খসৰনারহকথা

৩৮৬. পুরে ৰা পচ্ছা ৰাতি ঞত্তিতো পুরে ৰা পচ্ছা ৰা. খেত্তেতি পাতিমোক্খট্ঠপনস্স খেত্তে. খেত্তং দস্সেন্তো আহ ‘‘তস্মা’’তিআদি. রেকারং ভণতীতি ছত্তিংসত্যক্খরেসু রে-কারং ঞত্তিট্ঠপনকো ভণতি. ইদন্তি পঞ্চতিংসত্যক্খরানং উচ্চারণট্ঠানং. ৰুত্তেতি ঞত্তিট্ঠপনকেন ৰুত্তে. ‘‘সুণাতু মে’’তি ৰচনে অনারদ্ধেযেৰাতি যোজনা.

৫. ধম্মিকাধম্মিকপাতিমোক্খট্ঠপনকথা

৩৮৭. তেন পুগ্গলেনাতি তেন চুদিতকেন পুগ্গলেন. সা ৰিপত্তীতি সীলৰিপত্তিআদিসঙ্খাতা সা ৰিপত্তি. সঞ্ঞাঅমূলিকৰসেনাতি ‘‘কতা’’ ইতি সঞ্ঞায অমূলিকৰসেন. কতঞ্চাতি একন্তেন কতঞ্চ. অকতঞ্চাতি একন্তেন অকতঞ্চ.

কোপেতুকামতায নেৰ আগচ্ছতীতি সম্বন্ধো. তেনাতি অনাগমনাদিকারণেন. আপজ্জতীতি পাতিমোক্খট্ঠপনকো আপজ্জতি. ইচ্চস্সাপীতি ইতি এৰং অস্স পাতিমোক্খট্ঠপনকস্সাপি. পচ্চাদিযতীতি পতি আদিযতি, ‘‘অকতং কম্মং, পুন কাতব্বং কম্ম’’ন্তিআদিনা পুন আদীযতি, পুন আরভতীতি অত্থো.

৬. ধম্মিকপাতিমোক্খট্ঠপনকথা

৩৮৮. মগ্গপটিপাদনাদীসূতি মগ্গস্মিং পটিপাদনাদীসু. আদিসদ্দেন থেয্যচিত্তেন অৰহারাদযো সঙ্গণ্হাতি. আকারাদিসঞ্ঞাতি আকারসঞ্ঞা লিঙ্গসঞ্ঞা নিমিত্তসঞ্ঞা. ন্তি পরিসঙ্কং সন্ধাযাতি সম্বন্ধো.

৭. অত্তাদানঅঙ্গকথা

৩৯৮. অত্তাদানং আদাতুকামেনাতি এত্থ কিং অত্তাদানন্তি আহ ‘‘সাসনং সোধেতুকামো’’তিআদি. ইমিনা পরং চোদেতুং অত্তনা আদাতব্বং অধিকরণং অত্তাদানন্তি ৰুচ্চতীতি দস্সেতি. অকালো ইমং অত্তাদানং আদাতুন্তি এত্থ অকালং দস্সেন্তো আহ ‘‘রাজভয’’ন্তিআদি. তত্থ ৰস্সারত্তোতি ৰস্সকালো. সো হি ৰস্সো অতিৰিয রঞ্জতি এত্থ কালেতি ৰস্সারত্তোতি ৰুচ্চতি. ৰস্সারত্তোপি অধিকরণৰূপসমত্থং লজ্জিপরিসায দূরতো আনযনস্স দুক্করত্তা অকালো নাম. ইতীতি অযং রাজভযাদিকালোতি অত্থো. ৰিপরীতোতি রাজভযাদীনং অভাৰকালো.

অভূতং ইদং অত্তাদানন্তি এত্থ অভূতসদ্দো অৰিজ্জমানপরিযাযোতি আহ ‘‘অসন্তমিদ’’ন্তি, ইদং অত্তাদানং অৰিজ্জমানন্তি অত্থো. মযা গহিতোতি সম্বন্ধো. সীলৰা পুগ্গলোতি যোজনা. ন্তি অত্তাদানং সংৰত্ততীতি সম্বন্ধো. ইদন্তি অত্তাদানং.

ন লভিস্সামি সন্দিট্ঠে, লভিস্সামি সন্দিট্ঠেতি এত্থ ‘‘ন লভিস্সামি, লভিস্সামী’’তি ইদং কিং সন্ধায ৰুত্তন্তি আহ ‘‘অপ্পেকদা হী’’তিআদি. তত্থ অপ্পেকদাতি অপি একদা. হিসদ্দো ৰিত্থারজোতকো. এৰরূপাতি সন্দিট্ঠসম্ভত্তসভাৰা. ন্তি উপত্থম্ভকভিক্খুলভনং সন্ধাযাতি সম্বন্ধো. ‘‘ন লভিস্সামী’’তি ইদং ৰচনং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো.

কোসম্বকানং ভণ্ডনাদি ভৰতি ৰিয ভণ্ডনাদি ভৰিস্সতীতি যোজনা. পচ্ছাপি অৰিপ্পটিসারকরং ভৰিস্সতীতি এত্থ কেসং অৰিপ্পটিসারকরং ভৰতি ৰিয পঞ্চঙ্গসম্পন্নাগতং অত্তাদানং আদিযতো পচ্ছাপি অৰিপ্পটিসারকরং ভৰতীতি আহ ‘‘সুভদ্দং ৰুড্ঢপব্বজিত’’ন্তিআদি. তত্থ পঞ্চসতিকসঙ্গীতিন্তি পঞ্চসতেহি মহাকস্সপাদীহি কত্তব্বং সঙ্গীতিং. মহাকস্সপত্থেরস্স পচ্ছা সমনুস্সরণকরং হোতি ইৰ হোতীতি যোজনা. এসেৰ নযো সেসেসুপি. সমনুস্সরণকরন্তি সম্মোদৰসেন পুনপ্পুনং অনুস্সরণস্স করং. ইমিনা ‘‘অৰিপ্পটিসারকর’’ন্তি পদস্স অত্থং দস্সেতি. পচ্ছাপীতি এত্থ পিসদ্দস্স অৰুত্তসম্পিণ্ডনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘সাসনস্স চা’’তিআদি. তত্থ সাসনস্স চ সস্সিরিকতাযাতি সম্বন্ধো. ৰিগতউপক্কিলেসচন্দিমসূরিযানং ৰিয সাসনস্স চ সস্সিরিকতায সংৰত্ততীতি অধিপ্পাযো.

৮. চোদকেন পচ্চৰেক্খিতব্বধম্মকথা

৩৯৯. ‘‘অচ্ছিদ্দেন অপ্পটিমংসেনা’’তিআদীসু এৰমত্থো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. ছিদ্দসপ্পটিমংসং পঠমং দস্সেত্ৰা ৰিপরীতৰসেন অচ্ছিদ্দঅপ্পটিমংসং দস্সেন্তো আহ ‘‘যেনা’’তিআদি. তত্থ যেন কতানীতি সম্বন্ধো. ছিজ্জতীতি ছিদ্দো, পটি পুনপ্পুনং মসিযতি আমসিযতীতি পটিমংসো, নিগ্গহিতাগমো, ভাৰপ্পধানোযং কম্মনিদ্দেসো. সহ পটিমংসেনাতি সপ্পটিমংসো, কাযসমাচারো. ৰিপরীতোতি ৰিপরিৰত্তৰসেন ইতো পৰত্তো, কাযসমাচারোতি অত্থো. অমূলকানুদ্ধংসনাদীহীতি আদিসদ্দেন দুট্ঠুল্লৰাচাদযো সঙ্গণ্হাতি.

মেত্তং নু খো মে চিত্তন্তি এত্থ অপ্পনাভাৰপ্পত্তং মেত্তচিত্তমেৰাধিপ্পেতন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘পলিবোধে ছিন্দিত্ৰা’’তিআদি. তত্থ পলিবোধেতি আৰাসপলিবোধাদিকে পলিবোধে. ‘‘ৰিক্খম্ভনৰসেন ৰিহতাঘাত’’ন্তি ইমিনা অপ্পনাভাৰপ্পত্তং মেত্তচিত্তমেৰ দস্সেতি. ইদং পনাৰুসো কত্থ ৰুত্তং ভগৰতাতি এত্থ ইদংসদ্দকিংসদ্দানং ৰিসযং দস্সেন্তো আহ ‘‘ইদং সিক্খাপদং কতরস্মিং নগরে’’তি.

৯. চোদকেন উপট্ঠাপেতব্বকথা

৪০০. ‘‘কালেন ৰক্খামী’’তিআদীসু চোদনায কালঅকালাদিং দস্সেন্তো আহ ‘‘একো এক’’ন্তিআদি. তত্থ একোতি এককো চোদকো. একন্তি এককং চুদিতকং. সঙ্ঘমজ্ঝ…পে… অসনসালাদীসু ৰা পরিৰারিতক্খণে ৰাতি যোজনা. তত্থ ‘‘সঙ্ঘমজ্ঝ…পে… অসনসালাদীসূ’’তি ইমিনা ঠানাভাৰং দস্সেতি, ‘‘উপট্ঠাকেহি পরিৰারিতক্খণে’’তি ইমিনা কালাভাৰং দস্সেতি. ইমেহি পদেহি ঠানম্পি কালেন সঙ্গহেত্ৰা ‘‘কালেন ৰক্খামী’’তি ৰুত্তন্তি দস্সেতি. তচ্ছেনাতি সচ্চেন. হম্ভোতি নিপাতো পচ্ছিমপদেসু পচ্চেকং যোজেতব্বো. হম্ভো মহল্লক, হম্ভো পরিসাৰচর, হম্ভো পংসুকূলিক, হম্ভো ধম্মকথিকাতি হি অত্থো. ইদন্তি কম্মং. কারণনিস্সিতন্তি মহল্লকভাৰকারণাদীসু নিস্সিতং. ‘‘ভন্তে’’তি নিপাতোপি পচ্চেকং যোজেতব্বো. এত্থ চ ‘‘হম্ভো’’তি নিপাতেন লোকৰোহারৰসেন অনাদরস্স পকাসকত্তা ফরুসেন ৰদতি নাম, ‘‘ভন্তে’’তি নিপাতেন সাদরস্স পকাসকত্তা সণ্হেন ৰদতি নাম. কারণনিস্সিতং কত্ৰাতি ইমস্মিং ৰীতিক্কমে অযং নাম দোসোতি কারণনিস্সিতং কত্ৰা. ‘‘মেত্তচিত্তং উপট্ঠপেত্ৰা’’তি ইমিনা মেত্তচিত্তোতি পদস্স ‘‘ৰক্খামী’’তি পদে কিরিযাৰিসেসনভাৰং দস্সেতি. নো দোসন্তরোতি এত্থ অন্তরসদ্দস্স চিত্তৰাচকভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘ন দুট্ঠচিত্তো’’তি. ‘‘হুত্ৰা’’তি ইমিনা কিরিযাৰিসেসনভাৰং দস্সেতি.

১০. চোদকচুদিতকপটিসংযুত্তকথা

৪০১. অজ্ঝত্তন্তি এত্থ অত্তসদ্দস্স চিত্তৰাচকভাৰঞ্চ সত্তমীৰিভত্তিযাপি অমাদেসভাৰঞ্চ দস্সেন্তো আহ ‘‘অত্তনো চিত্তে’’তি. উপ্পাদেত্ৰাতি ইমিনা ‘‘মনসিকরিত্ৰা’’তি পদস্স অধিপ্পাযত্থং দস্সেতি. কারুঞ্ঞতাতি এত্থ দ্ৰীসু ণ্যপচ্চযতাপচ্চযেসু একস্সেৰ ভাৰৰাচকত্তা একো স্ৰত্থোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘করুণভাৰো’’তি. তত্থ করুণস্স পুগ্গলস্স ভাৰো কারুঞ্ঞং, তদেৰ কারুঞ্ঞতা. অথ ৰা করুণো এৰ পুগ্গলো কারুঞ্ঞং, তস্স ভাৰো কারুঞ্ঞতাতি ৰচনত্থো কাতব্বো. ইমিনাতি ‘‘কারুঞ্ঞতা’’তি পদেন. করুণঞ্চাতি অপ্পনাপত্তং করুণঞ্চ. করুণাপুব্বভাগঞ্চাতি অপ্পনাপত্তায করুণায পুব্বভাগে পরিকম্মূপচারৰসেন পৰত্তং কামাৰচরকরুণঞ্চ. দ্ৰীহিপীতি ‘‘হিতেসিতা, অনুকম্পিতা’’তি দ্ৰীহিপি পদেহি. মেত্তঞ্চাতি অপ্পনাপত্তমেত্তঞ্চ. মেত্তাপুব্বভাগঞ্চাতি অপ্পনাপত্তায মেত্তায পুব্বভাগে পরিকম্মূপচারৰসেন পৰত্তং কামাৰচরমেত্তঞ্চ. সুদ্ধন্তেতি সুদ্ধে কোট্ঠাসে. পটিঞ্ঞং আরোপেত্ৰাতি চুদিতকং পটিঞ্ঞং আরোপেত্ৰা. যে এতেতি ‘‘কারুঞ্ঞতা’’তিআদিনা নযেন যে এতে পঞ্চ ধম্মা ৰুত্তাতি যোজনা. ইমিনা ইমে পঞ্চ ধম্মেতি এত্থ ইমসদ্দস্স অনিযমনিদ্দেসভাৰং দস্সেতি.

সচ্চে চ অকুপ্পে চাতি এত্থ সচ্চসদ্দস্স ৰিরতিসচ্চপরমত্থসচ্চানি পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘ৰচীসচ্চে চা’’তি. ‘‘অকুপ্পনতাযা’’তি ইমিনা নকুপস্স ভাৰো অকুপ্পন্তি কত্ৰা ণ্যপচ্চযস্স ভাৰত্থং দস্সেতি. হীতি সচ্চং, ৰিত্থারো ৰা. ন পরো ঘট্টেতব্বোতি ন পরো কুজ্ঝাপেতব্বো. সব্বত্থাতি সব্বস্মিং পাতিমোক্খট্ঠপনক্খন্ধকে.

ইতি পাতিমোক্খট্ঠপনক্খন্ধকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

১০. ভিক্খুনিক্খন্ধকং

মহাপজাপতিগোতমীৰত্থুকথা

৪০২. ভিক্খুনিক্খন্ধকে কস্মা পটিক্খিপতীতি চোদনং দস্সেত্ৰা তস্সা আভোগং দস্সেন্তো আহ ‘‘ননূ’’তিআদি. ‘‘কাম’’ন্তিআদিনা অভ্যূপগমপরিহারৰসেন ৰিস্সজ্জেতি. তত্থ কামংসদ্দো অনুগ্গহত্থো, পন সদ্দো গরহত্থো, পন তথাপি পটিক্খিপতীতি সম্বন্ধো. ন্তি মহাপজাপতিং গোতমিং. যাচিতেন হুত্ৰা অনুঞ্ঞাতন্তি যোজনা. অযন্তি পব্বজ্জা. ভদ্দকং কত্ৰাতি লদ্ধকং কত্ৰা, মনাপং কত্ৰাতি অত্থো.

৪০৩. কুম্ভথেনকেহীতি এত্থ কুম্ভে দীপং জালেত্ৰা তেনালোকেন থেনেন্তীতি কুম্ভথেনকাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘কুম্ভে দীপং জালেত্ৰা’’তিআদি.

নাল়িমজ্ঝগতন্তি সস্সনাল়স্স মজ্ঝে গতং. গণ্ঠিন্তি ফল়ুং. ‘‘কণ্ড’’ন্তিপি পাঠো, দণ্ডন্তি অত্থো. যেনাতি পাণকেন. অযঞ্হি যংসদ্দো তংসদ্দানপেক্খোতি দট্ঠব্বো.

অন্তোরত্তভাৰোতি অন্তোলোহিতভাৰো. এতমত্থন্তি এতং ৰক্খমানং অত্থং. আল়িযাতি আৰরণায. অবদ্ধাযপীতি পিসদ্দো অনুগ্গহত্থো, বদ্ধায পন পগেৰাতি অত্থো. কিঞ্চীতি অপ্পমত্তকং. ন্তি উদকং. তম্পীতি উদকম্পি. পিসদ্দো অবদ্ধায ঠিতং কিঞ্চি উদকং অপেক্খতি. যে ইমে গরুধম্মা পঞ্ঞত্তাতি যোজনা. পটিকচ্চেৰাতি পগেৰ, পঠমমেৰাতি অত্থো. তেসূতি গরুধম্মেসু. অপঞ্ঞত্তেসু সন্তেসুপীতি যোজনা. পঠমং ৰুত্তন্তিআদি ৰুত্তং, ৰস্সসহস্সমেৰ ঠস্সতি ইতি ইমমত্থং দস্সেতীতি যোজনা. ‘‘ৰস্সসহস্স’’ন্তি চ এতং ৰচনং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. ততোতি ৰস্সসহস্সতো. পরিযত্তিধম্মোপীতি পিসদ্দো পটিৰেধসদ্ধম্মং অপেক্খতি. দ্ৰীসু সদ্ধম্মেসু ঠিতেসু পটিপত্তিসদ্ধম্মো ঠিতোযেৰাতি কত্ৰা ন ৰুত্তং. তানিযেৰাতি পঞ্চৰস্সসহস্সানিযেৰ. পরিযত্তিযা সতি পটিৰেধো ন হোতীতি নাপি ৰত্তব্বোতি যোজনা. লিঙ্গন্তি সমণৰেসং, সমণাকারন্তি অত্থো.

ভিক্খুনীউপসম্পদানুজাননকথা

৪০৪. ইমায অনুপঞ্ঞত্তিযাতি মহাপজাপতিযা অট্ঠগরুধম্মপটিগ্গহণূপসম্পদং উপনিধায অযং পঞ্ঞত্তি অনুপঞ্ঞত্তি নাম, তায অনুপঞ্ঞত্তিযা উপসম্পাদেতুন্তি অত্থো. মহাপজাপতিযা সদ্ধিৰিহারিনিযো কত্ৰাতি মহাপজাপতিং উপজ্ঝং কত্ৰা পঞ্চসতা সাকিযানিযো তস্সা সদ্ধিৰিহারিনিযো কত্ৰাতি অত্থো. ইতীতি তস্মা অহেসুন্তি সম্বন্ধো. ইমিনা ওৰাদেনাতি ভগৰতো ইমিনা ওৰাদেন.

৪১০. এতিস্সাতি এতিস্সা ভিক্খুনিযা. ন্তি কম্মং. অঞ্ঞস্মিন্তি অঞ্ঞস্মিং কম্মে. অঞ্ঞন্তি রোপিতব্বকম্মতো অঞ্ঞং কম্মং.

৪১১. কদ্দমোদকেনাতি কদ্দমেন আলুল়িতেন উদকেনেৰ. কদ্দমাদীসুপীতি পীসদ্দো ‘‘যেন কেনচী’’তি এত্থ যোজেতব্বো. যেন কেনচিপীতি হি অত্থো. সন্নিপতিত্ৰাতি ভিক্খুনিসঙ্ঘেন সন্নিপতিত্ৰা. অপসাদনীযন্তি অপসাদেতব্বং কম্মং. এত্তাৰতাতি এত্তকেন সাৰনমত্তেন. অৰন্দিযোতি ন ৰন্দেতব্বো, ৰন্দিতুং ন অরহোতি অত্থো. ততোতি তিক্খত্তুং সাৰেতব্বতো. ন ৰন্দন্তীতি ভিক্খুনিযো ন ৰন্দন্তি. দিস্ৰাপীতি তং ভিক্খুং দিস্ৰাপি. তেন ভিক্খুনাতি অপসাদনীযং দস্সেন্তেন ভিক্খুনা, খমাপেতব্বন্তি সম্বন্ধো. ৰিহারেযেৰাতি ভিক্খূনং ৰিহারেযেৰ. তেন ভিক্খুনাতি উপসঙ্কমিতব্বেন ভিক্খুনা, ৰত্তব্বন্তি সম্বন্ধো. ততোতি ৰত্তব্বকালতো. সোতি অপসাদনীযং দস্সেন্তো ভিক্খু. এত্থাতি ভিক্খুনিক্খন্ধকে. কম্মৰিভঙ্গেতি পরিৰারাৰসানে কম্মানং ৰিভঙ্গট্ঠানে (পরি. অট্ঠ. ৪৯৫-৪৯৬).

ওভাসন্তীতি অৰ হীনেন ভাসন্তীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘অসদ্ধম্মেন ওভাসন্তী’’তি. ‘‘ভিক্খুনীহি সদ্ধিং সম্পযোজেন্তী’’তি এত্থ কম্মকরণে দস্সেন্তো আহ ‘‘পুরিসে অসদ্ধম্মেনা’’তি. এত্থ ‘‘পুরিসে’’তি ইমিনা কম্মং দস্সেতি, ‘‘অসদ্ধম্মেনা’’তি ইমিনা করণং. ৰিহারপ্পৰেসনেতি ভিক্খূনং ৰিহারপ্পৰেসনে. ওৰাদং ঠপেতুন্তি এত্থ ওৰাদট্ঠপনাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘ন ভিক্খুনুপস্সয’’ন্তিআদি. ওৰাদত্থাযাতি ওৰাদপটিগ্গহণত্থায. মা করিত্থাতি মা করেয্যাথ.

৪১৬. গিহিদারিকাযোতি গিহিভূতা দারিকাযো বন্ধন্তি ৰিযাতি যোজনা. ঘনপট্টকেনাতি ঘনভূতেন পট্টেন নিযুত্তেন. একপরিযকন্তি এত্থ একৰারং কটিযং পরিক্খিপিত্ৰা কতং কাযবন্ধনং একপরিযকন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘একৰারং পরিক্খিপনক’’ন্তি. তত্থ পরিক্খিপনকন্তি কটিযং পরিক্খিপনারহং.

ৰিলীৰেনাতি এত্থ বহুত্থে একৰচনন্তি আহ ‘‘সণ্হেহি ৰিলীৰেহী’’তি. ‘‘কতপট্টেনা’’তি ইমিনা পাল়িযং ‘‘কতেনা’’তি পাঠসেসং দস্সেতি. সেতৰত্থপট্টেনাতি সেতৰত্থেন কতেন পট্টেন. কতৰেণিযাতি কতায ৰেণিযা. ইমিনা দুস্সেন কতা ৰেণি দুস্সৰেণীতি ৰচনত্থং দস্সেতি. এসেৰ নযো পুরিমপচ্ছিমপদেসুপি. চোল়কাসাৰন্তি চোল়মেৰ কসাৰেন রত্তত্তা চোল়কাসাৰং.

অট্ঠিল্লেনাতি অদ্দেন অট্ঠিনা. ‘‘গোজঙ্ঘট্ঠিকে’’তি ইমিনা অট্ঠিনো সম্বন্ধং দস্সেতি. হত্থং কোট্টাপেন্তীতি এত্থ হত্থং নাম অগ্গবাহমেৰাধিপ্পেতং, ন কপ্পরতো পট্ঠাযাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘অগ্গবাহ’’ন্তি. পিট্ঠিহত্থন্তি হত্থপিট্ঠিং. পিট্ঠিপাদন্তি পাদপিট্ঠিং.

৪১৭. ৰুত্তনযানেৰাতি ছব্বগ্গিযানং মুখলিম্পনাদীসু (চূল়ৰ. অট্ঠ. ২৪৭) ৰুত্তনযানেৰ. অঙ্গদেসেতি সরীরপ্পদেসে. গণ্ডপ্পদেসেতি কপোলপ্পদেসে. সালোকে তিট্ঠন্তীতি এত্থ সংৰিজ্জতি আলোকো এত্থাতি সালোকন্তি কত্ৰা দ্ৰারং গহেতব্বং. তেন ৰুত্তং ‘‘দ্ৰারং ৰিৰরিত্ৰা’’তি. ৰুট্ঠাপেন্তীতি উপসম্পাদেন্তি. সূনং ঠপেন্তীতি এত্থ সূনাসদ্দো মংসপরিযাযোতি আহ ‘‘মংসং ৰিক্কিণন্তী’’তি. তেনাতি দাসেন. ইদং পদং ‘‘কারেন্তী’’তি পদে কারিতকম্মং. ‘‘হরিতকঞ্চেৰ পক্কঞ্চা’’তি ইমিনা হরিতকপক্কিকন্তি পদস্স দ্ৰন্দৰাক্যং দস্সেতি. তত্থ হরিতকন্তি হরিতমেৰ পণ্ণং. পক্কন্তি সেদিতং পণ্ণং.

৪১৮. কথিতাযেৰাতি চীৰরক্খন্ধকে কথিতাযেৰ.

৪১৯. পাল়িমুত্তকৰিনিচ্ছযোতি পাল়িযং ৰুত্তৰিনিচ্ছযতো মুত্তো ৰিনিচ্ছযো. পাল়িমুত্তকৰিনিচ্ছযং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘সচে হী’’তিআদি. যো কোচি কালং করোন্তো ৰদতীতি সম্বন্ধো. মমচ্চযেনাতি মম অতিক্কমেন. অঞ্ঞস্সাতি ৰুত্তেহি উপজ্ঝাযাদীহি অঞ্ঞস্স. তেসন্তি উপজ্ঝাযাদীনং. ন হোতীতি পরিক্খারো ন হোতি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. অচ্চযদানন্তি অচ্চযেন হোতূতি দানং. ন রুহতীতি পঞ্চন্নং সহধম্মিকানং পব্বজিতস্স ৰা গহট্ঠস্স ৰা যস্স কস্সচি অচ্চযদানং তেসং ন রুহতি, সঙ্ঘস্সেৰ রুহতীতি অধিপ্পাযো. গিহীনং পন অচ্চযদানন্তি সম্বন্ধো. রুহতীতি গিহীনং পব্বজিতস্স ৰা গহট্ঠস্স ৰা যস্স কস্সচি অচ্চযদানং তেসং রুহতি, তেসংযেৰ সন্তকো হোতীতি অধিপ্পাযো.

৪২০. পুরাণমল্লীতি এত্থ মল্লস্স ভরিযা মল্লী, পুরাণে মল্লী পুরাণমল্লীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘পুরাণে’’তিআদি. ‘‘গিহিকালে’’তি ইমিনা ‘‘পুরাণে’’তি এত্থ ণপচ্চযস্স সরূপং দস্সেতি. মল্লস্সাতি মুট্ঠিমল্লস্স. পুরিসব্যঞ্জনন্তি এত্থ ব্যঞ্জনসদ্দো নিমিত্তপরিযাযোতি আহ ‘‘পুরিসনিমিত্ত’’ন্তি. চিত্তন্তি রাগচিত্তং.

৪২১. ন্তি যং ৰত্থু, অগ্গন্তি পঠমভাগং. অসপ্পাযন্তি অত্তনো অসপ্পাযং.

হিয্যোতি অতীতানন্তরাহনি. অঞ্ঞস্মিন্তি ভিক্খুনীহি অঞ্ঞস্মিং. ‘‘ভিক্খুনীহী’’তি পদং ‘‘পটিগ্গাহাপেত্ৰা’’তি পদে কারিতকম্মং. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা.

৪২৬. ‘‘ভোজনকাল’’ন্তি ইমিনা ‘‘কালং ৰীতিনামেসু’’ন্তি এত্থ কালৰিসেসং দস্সেতি.

পুরেতি আদিম্হি. তাসন্তি অট্ঠন্নং ভিক্খুনীনং. অব্ভন্তরিমাতি অব্ভন্তরে পরিযাপন্না. অঞ্ঞাতি অট্ঠহি ভিক্খুনীহি অঞ্ঞা. নৰকতরা হোতীতি সম্বন্ধো. ‘‘ঠপেত্ৰা ভত্তগ্গ’’ন্তি ইমিনা অঞ্ঞত্থ সব্বত্থ যথাৰুড্ঢং ন পটিবাহিতব্বন্তি এত্থ অঞ্ঞসদ্দস্স অপাদানং দস্সেতি. অঞ্ঞস্মিন্তি এত্থ স্মিংৰচনেন ত্থপচ্চযস্স অত্থং দস্সেতি. ‘‘চতুপচ্চযভাজনীযট্ঠানে’’তি ইমিনা সরূপং দস্সেতি.

৪৩০. দূতেনপি উপসম্পাদেতুন্তি এত্থ কিং সব্বথা দূতেন উপসম্পদা ৰট্টতীতি আহ ‘‘দূতেন…পে… ৰট্টতী’’তি. যেন কেনচি অন্তরাযেনাতি সম্বন্ধো, অসতি অন্তরাযে ন ৰট্টতীতি অধিপ্পাযো. কম্মৰাচাপরিযোসানে উপসম্পন্নাৰ হোতীতি সম্বন্ধো. তাৰদেৰাতি উপসম্পন্নক্খণেযেৰ.

৪৩১. নৰকম্মম্পীতি পিসদ্দো উদোসিতউপস্সযে অপেক্খতি.

৪৩২. তস্সাতি তস্সা ইত্থিযা. যাৰ সো দারকো ৰিঞ্ঞুতং পাপুণাতীতি এত্থ কথং ৰিঞ্ঞুভাৰো গহেতব্বোতি আহ ‘‘যাৰ খাদিতু’’ন্তিআদি.

ঠপেত্ৰা সাগারন্তি এত্থ সকারো সহসদ্দকারিযো, অগারন্তি চ সেয্যাগারন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘সহাগারসেয্যমত্তং ঠপেত্ৰা’’তি. যথা অঞ্ঞস্মিং পুরিসে পটিপজ্জিতব্বং, এৰং তথাতি যোজনা. ‘‘অঞ্ঞস্মি’’ন্তি ইমিনা পাল়িযং অঞ্ঞে পুরিসেতি এত্থ স্মিংৰচনস্স সব্বনামতো একারাদেসো দস্সিতো, তংদস্সনেন চ কচ্চাযনে (কচ্চাযনে ১১০ সুত্তে) সব্বনামতো স্মিংৰচনস্স একারাদেসনিসেধনং অনিচ্চন্তি দস্সেতি.

৪৩৪. ‘‘যদেৰ সা ৰিব্ভন্তা’’তি ইমিনা দস্সেতীতি সম্বন্ধো. ‘‘যস্মা’’তি ইমিনা যদেৰাতি এত্থ যংসদ্দস্স কারণত্থং দস্সেতি. ওদাতানি ৰত্থানি নিৰত্থাতি সম্বন্ধো. ‘‘তস্মাযেৰা’’তি ইমিনা তদেৰাতি পদস্স কারণত্থমেৰ দস্সেতি. ‘‘ন সিক্খাপচ্চক্খানেনা’’তি ইমিনা এৰত্থফলং দস্সেতি. সা পুন উপসম্পদং ন লভতীতি সা ৰিব্ভন্তা ভিক্খুনী পুন উপসম্পদং ন লভতি.

পব্বজ্জম্পি ন লভতীতি তিত্থাযতনসঙ্কন্তা ভিক্খুনী পব্বজ্জম্পি ন লভতি, পগেৰ উপসম্পদং.

পাদে সম্বাহন্তাতি ভিক্খুনীনং পাদে সম্বাহন্তা. কেসেতি ভিক্খুনীনং কেসে. তত্রাতি ‘‘কুক্কুচ্চযন্তা ন সাদিযন্তী’’তি ৰচনে. একে আচরিযা ৰদন্তীতি সম্বন্ধো. সারত্তা হোন্তীতি যোজনা. এত্থাতি পুরিসানং অভিৰাদনাদীসু. ইদন্তি পুরিসানং অভিৰাদনাদি, ‘‘অনুঞ্ঞাত’’ন্তি পদে ৰুত্তকম্মং ‘‘ৰট্টতী’’তি পদে ৰুত্তকত্তা. অথ ৰা ওদিস্স অনুঞ্ঞাতং ইদং পুরিসানং অভিৰাদনাদি ৰট্টতীতি যোজনা. এৰঞ্হি সতি ‘‘ওদিস্স অনুঞ্ঞাত’’ন্তি পদং হেতুঅন্তোগধৰিসেসনং, ওদিস্স অনুঞ্ঞাতত্তা ৰট্টতীতি অধিপ্পাযো. ন্তি অট্ঠকথাসু ৰুত্তৰচনং. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা.

৪৩৫. পল্লঙ্কেন নিসীদন্তীতি এত্থ আসনপল্লঙ্কং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা নিসীদন্তী’’তি. তত্থ আভুজিত্ৰাতি আবন্ধিত্ৰা. কূপোতি ৰচ্চকূপো. উপরীতি কূপতো উপরি. ‘‘সব্বদিসাসু পঞ্ঞাযতী’’তি ইমিনা পটিচ্ছন্নমেৰ অত্থি, ন উপরি ছন্নন্তি দস্সেতি.

৪৩৬. কুণ্ডকন্তি কণং. এত্থাতি ভিক্খুনিক্খন্ধকে.

ইতি ভিক্খুনিক্খন্ধকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

১১. পঞ্চসতিকক্খন্ধকং

১. খুদ্দানুখুদ্দকসিক্খাপদকথা

৪৪১. পঞ্চসতিকক্খন্ধকে ‘‘চত্তারি…পে… খুদ্দকানী’’তি এৰমাদি ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. পরিযাযেনাতি কারণেন. ধূমকালিকন্তি এত্থ ধূমস্স কালো ধূমকালো, ধূমস্স উট্ঠিতকালোতি অত্থো. সো এতস্সত্থীতি ধূমকালিকং, সিক্খাপদপঞ্ঞত্তং. ইতি ইমমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘যাৰা’’তিআদি.

৪৪৩. ইদন্তি ‘‘কতমানি পন ভন্তে খুদ্দানুখুদ্দকানি সিক্খাপদানী’’তি অপুচ্ছনং. ‘‘তযা’’তি ইমিনা ইদং তেতি এত্থ তেসদ্দস্স ‘‘তুয্হং, তৰা’’তি অত্থে পটিক্খিপতি. আপত্তিন্তি দুক্কটাপত্তিং. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. তেতি থেরা. ‘‘সঙ্ঘো…পে… ন সমুচ্ছিন্দতী’’তি এতং ৰচনং অনুস্সাৰিতন্তি যোজনা. ‘‘দেসেহি তং আৰুসো দুক্কট’’ন্তি ইদম্পি চ ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. থেরো পনাতি আনন্দত্থেরো পন আহাতি সম্বন্ধো. তত্থাতি অপুচ্ছনে. যথাতি যেনাকারেন. চতূসু ঠানেসূতি ‘‘ভগৰতো ৰস্সিকসাটিকং অক্কমিত্ৰা সিব্বেসী’’তিআদীসু চতূসু ঠানেসু. এত্থাতি পঞ্চসতিকক্খন্ধকে.

ইতি পঞ্চসতিকক্খন্ধকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

১২. সত্তসতিকক্খন্ধকং

দসৰত্থুকথা

৪৪৭. সত্তসতিকক্খন্ধকে ৰড্ঢেন্তি কটসিন্তি এত্থ কটসীসদ্দো সুসানভূমিৰাচকোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘পুনপ্পুনং কল়েৰরং নিক্খিপমানা ভূমিং ৰড্ঢেন্তী’’তি. তত্থ কল়েৰরন্তি দেহং. তঞ্হি কল়ে অঙ্গপচ্চঙ্গানং অৰযৰে সম্পিণ্ডেত্ৰা ৰরিযতি ইচ্ছিযতীতি কল়েৰরন্তি ৰুচ্চতি. এৰং ঘোরং কটসিং ৰড্ঢেন্তাৰ পুনব্ভৰং আদিযন্তীতি যোজনা.

৪৫৪. পাপকং নো আৰুসো কতন্তি এত্থ নোসদ্দো অম্হসদ্দকারিযো, ছট্ঠীকত্তা চ হোতীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘আৰুসো অম্হেহি পাপকং কত’’ন্তি.

৪৫৫. ‘‘পিযৰচন’’ন্তি ইমিনা কতমেন ত্ৰং ভূমি-ৰিহারেনাতি এত্থ ভূমিসদ্দো পিযৰাচকো রুল়্হীসদ্দোতি দস্সেতি. ‘‘আমন্তেতী’’তি ইমিনা আলপনপদন্তি দস্সেতি. আৰুসো ভূমীতি অত্থো. কুল্লৰিহারো নাম মেত্তাৰিহারো, সো চ হেট্ঠিমঝানত্তযে যুত্তত্তা উত্তানৰিহারোতি আহ ‘‘উত্তানৰিহারেনা’’তি.

৪৫৭. সাৰত্থিযাতি সাৰত্থিনগরে. সুত্তৰিভঙ্গেতি পদভাজনীযে. পটিক্খিত্তভাৰং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘তত্র হী’’তিআদি. তত্রাতি সুত্তৰিভঙ্গে, পটিক্খিত্তং হোতীতি সম্বন্ধো. তত্রাতি ‘‘সন্নিধিকারকে অসন্নিধিকারকসঞ্ঞী’’তিআদিৰচনে. একে আচরিযা এৰং মঞ্ঞন্তীতি যোজনা. কিন্তি মঞ্ঞন্তীতি আহ ‘‘যো পন ভিক্খূ’’তিআদি. অলোণকং যম্পি আমিসন্তি যোজনা. তেনাতি পুরেপরিগ্গহিতলোণেন. ন্তি আমিসং. তদহুপটিগ্গহিতমেৰাতি তস্মিং অহনি পটিগ্গহিতমেৰ. তস্মাতি যস্মা তদহুপটিগ্গহিতমেৰ, তস্মা. ৰদতোতি ৰদন্তস্স, ভগৰতো ৰচনেনাতি সম্বন্ধো. এত্থাতি অলোণকামিসপরিভুঞ্জনে, দুক্কটেন ভৰিতব্বং ইতি মঞ্ঞন্তীতি যোজনা. তেতি একে আচরিযা. দুক্কটেনপীতি পিসদ্দেন পগেৰ পাচিত্তিযেনাতি দস্সেতি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. এত্থাতি যাৰজীৰিকযাৰকালিকেসু. যাৰজীৰিকং ন তদহুপটিগ্গহিতং, যাৰকালিকমেৰ তদহুপটিগ্গহিতন্তি যোজনা. তদহুপটিগ্গহিতঞ্চ যাৰকালিকন্তি সম্বন্ধো. তং দুক্কটং তুম্হে যদি মঞ্ঞথাতি যোজনা. যাৰজীৰিকমিস্সন্তি লোণসঙ্খাতেন যাৰজীৰিকেন সংসট্ঠং. ব্যঞ্জনমত্তন্তি ৰিকালে ন কপ্পতীতি ব্যঞ্জনমত্তং.

এত্থাতি ‘‘যাৰকালিকেন ভিক্খৰে’’তিআদিৰচনে (মহাৰ. ৩০৫) তদহুপটিগ্গহিতং যাৰজীৰিকন্তি যোজনা. যাৰকালিকস্স গতি ৰিয গতি এতস্সাতি যাৰকালিকগতিকং. তস্মা দুক্কটং ন হোতীতি সম্বন্ধো. এত্থাতি পুরেপটিগ্গহিতলোণেন আমিসপরিভুঞ্জনে. তদহুপটিগ্গহিতং যাৰকালিকেন সম্ভিন্নরসং যাৰজীৰিকন্তি যোজনা. ন্তি যথাৰুত্তং যাৰজীৰিকং, ৰিকালভোজনপাচিত্তিযা এৰ কারণং হোতীতি যোজনা. এৰন্তি তথা, অজ্জ পটিগ্গহিতম্পি যাৰজীৰিকন্তি সম্বন্ধো. অপরজ্জু পটিগ্গহিতেন যাৰকালিকেনাতি যোজনা. ন্তি যাৰজীৰিকেন সম্মিস্সং যাৰকালিকং, অজানন্তোপীতি সম্বন্ধো. ইদন্তি যথাৰুত্তং যাৰকালিকং. ততোতি সন্নিধিভোজনপাচিত্তিযতো. হীতি সচ্চং. ‘‘সাৰত্থিযা সুত্তৰিভঙ্গে’’তি ইদং ব্যাকরণং পরিসুদ্ধন্তি যোজনা.

‘‘রাজগহে উপোসথসংযুত্তে’’তি ইদং ৰচনং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. উপোসথসংযুত্তেতি উপোসথেন সম্বন্ধে উপোসথক্খন্ধকে. কিং সন্ধায ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ন ভিক্খৰে…পে… দুক্কটস্সাতি (মহাৰ. ১৪১) এতং সন্ধাযা’’তি. অতিসারেতি অতিক্কমিত্ৰা সরণে গমনে পৰত্তনেতি অত্থো. নিমিত্তত্থে চেতং ভুম্মং. ‘‘চম্পেয্যকে ৰিনযৰত্থুস্মি’’ন্তি ইদং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. ‘‘চম্পেয্যক্খন্ধকে আগত’’ন্তি ইমিনা চম্পেয্যে আগতং চম্পেয্যকন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি.

ধম্মিকন্তি ভূতেন পৰত্তং. সুত্তৰিভঙ্গে হি যস্মা আগতন্তি সম্বন্ধো. দসাযেৰাতি দসাযমেৰ, আধারে চেতং ভুম্মং. ৰিদত্থিমত্তাতি ৰিদত্থিপমাণা. দসায ৰিনাতি দসং ৰজ্জেত্ৰা. তং পমাণন্তি ৰিদত্থিত্তযসঙ্খাতং তং পমাণং করোন্তস্স ৰুত্তপাচিত্তিযং আপজ্জতীতি সম্বন্ধো. ‘‘তং অতিক্কামযতো ছেদনকং পাচিত্তিয’’ন্তি (পাচি. ৫৩৩) ইদং ৰচনং আগতমেৰ হোতীতি যোজনা. সব্বত্থাতি সব্বস্মিং সত্তসতিকক্খন্ধকে.

ইতি সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায

সত্তসতিকক্খন্ধকৰণ্ণনায

যোজনা সমত্তা.

দ্ৰিৰগ্গসঙ্গহাতি মহাৰগ্গচূল়ৰগ্গৰসেন দ্ৰীহি ৰগ্গেহি সঙ্গহিতা. দ্ৰাৰীসতিপভেদনাতি মহাৰগ্গে দস, চূল়ৰগ্গে দ্ৰাদসাতি এৰং দ্ৰাৰীসতিপকারা. পঞ্চক্খন্ধদুক্খপ্পহাযিনোতি পঞ্চক্খন্ধসঙ্খাতং দুক্খং পজহনসীলস্স, ভগৰতোতি সম্বন্ধো. আসাপীতি ইচ্ছাপি. অযং পনেত্থ যোজনা-পঞ্চক্খন্ধদুক্খপ্পহাযিনো ভগৰতো সাসনে দ্ৰিৰগ্গসঙ্গহা দ্ৰাৰীসতিপভেদনা যে খন্ধকা ভগৰতা ৰুত্তা, তেসং খন্ধকানং এসা ৰণ্ণনা অন্তরাযং ৰিনা যথা সিদ্ধা, এৰং তথা পাণীনং কল্যাণা আসাপি সিজ্ঝন্তূতি.

ইতি সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায

চূল়ৰগ্গসংৰণ্ণনায

যোজনা সমত্তা.

জাদিলঞ্ছিতনামেন, নেকানং ৰাচিতো মযা;

চূল়ৰগ্গখন্ধকস্স, সমত্তো যোজনানযোতি.

নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স

পাচিত্যাদিযোজনা

পরিৰারৰগ্গযোজনা

চূল়ৰগ্গখন্ধকস্সেৰং, কত্ৰান যোজনানযং;

অধুনা পরিৰারস্স, করিস্সং যোজনানযং.

সোল়সমহাৰারো

পঞ্ঞত্তিৰারযোজনা

এৰং দ্ৰাৰীসতিখন্ধকানং সংৰণ্ণনং কত্ৰা ইদানি ‘‘পরিৰারো’’তি সঙ্গহমারূল়্হস্স ৰিনযস্স সংৰণ্ণনং করোন্তো অযমাচরিযো পঠমং তাৰ অনুসন্ধিদস্সনমুখেন পটিঞ্ঞং কাতুকামো আহ ‘‘ৰিসুদ্ধপরিৰারস্সা’’তিআদি. তত্থ ৰিসুদ্ধপরিৰারস্সাতি ৰিসুদ্ধায চতুপরিসায পরিৰারিতস্স, অথৰা ৰিসুদ্ধেন চতুপরিসসঙ্খাতেন পরিৰারেন সমন্নাগতস্স ভগৰতোতি সম্বন্ধো. পরিৰারে হি ৰিসুদ্ধে তেন পরিৰারিতো, তংপরিৰারিতো ৰা ভগৰাপি ৰিসুদ্ধোযেৰ নাম হোতি. ইমিনা সংৰণ্ণিযমানস্স ‘‘পরিৰারো’’তি সঙ্গহমারূল়্হস্স দেসেতব্বধম্মস্স অনুরূপেন দেসকভূতস্স ভগৰতো থোমনং কতং হোতি. ধম্মক্খন্ধসরীরস্সাতি সীলাদিধম্মক্খন্ধসঙ্খাতেন সরীরেন সমন্নাগতস্স, ইমিনা সংৰণ্ণিতানং খন্ধকানমনুরূপেন ভগৰতো থোমনং কতং হোতি. পকতি হেসাচরিযানং যদিদং দেসেতব্বধম্মানুরূপেন দেসকস্স থোমনা (সারত্থ. টী. ১.গন্থারম্ভকথা; ৰিসুদ্ধি. মহাটী. ১.১). অনন্তরাতি অনন্তরে কালে.

যোতি ৰিনযো. পুব্বাগতন্তি পুব্বে ৰুত্তেসু ৰিভঙ্গখন্ধকেসু আগতং. নযন্তি সদ্দঅত্থৰিনিচ্ছযনযসঙ্খাতং সব্বং নযং. হিত্ৰাতি চজিত্ৰা. অনুত্তানত্থৰণ্ণনন্তি অনুত্তানানং পদানমত্থৰণ্ণনং. অযং পনেত্থ যোজনা – ৰিসুদ্ধপরিৰারস্স ধম্মক্খন্ধসরীরস্স ভগৰতো সাসনে খন্ধকানমনন্তরা ‘‘পরিৰারো’’তি যো ৰিনযো সঙ্গহং সমারূল়্হো, তস্স ৰিনযস্স পুব্বাগতং নযং হিত্ৰা ইদানি অনুত্তানত্থৰণ্ণনং করিস্সামীতি.

. তত্থ তত্থাতি ‘‘তস্স অনুত্তানত্থৰণ্ণনং করিস্সামী’’তি যো পরিৰারসঙ্খাতো ৰিনযো সংৰণ্ণেতব্বভাৰেন ৰুত্তো, তত্থ. সঙ্খেপত্থোতি সমাসত্থো. যং তেনাতি এত্থ তসদ্দস্স অনিযমনিদ্দেসভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘যো সো’’তি. তত্থ যোতি অনিযম নিদ্দেসো, তস্স ‘‘তেনা’’তি নিযমনং দট্ঠব্বং. সোতি পদালঙ্কারো. দ্ৰীসু হি সব্বনামেসু যেভুয্যেন পুব্বমেৰ পধানং, পচ্ছিমং পন ৰচনালঙ্কারং. যো সো ভগৰা পঞ্ঞপেসীতি সম্বন্ধো. চিরট্ঠিতিকত্থন্তি চিরং পঞ্চৰস্সসহস্সকালং ঠিতিকত্থায, ‘‘যাচিতো’’তি চ ‘‘পঞ্ঞপেসী’’তি চ সম্বন্ধো. ধম্মসেনাপতিনা যাচিতোতি সম্বন্ধো. যাচিতো হুত্ৰা পঞ্ঞপেসীতি যোজনা. তেন ভগৰতা পঞ্ঞত্তন্তি সম্বন্ধো. ‘‘জানতা পস্সতা’’তি দ্ৰিন্নং পদানং কম্মমেৰ দস্সেন্তো আহ ‘‘তস্স তস্সা’’তিআদি. তত্থ ‘‘পঞ্ঞত্তিকাল’’ন্তি ইমিনা ‘‘জানতা’’তি পদস্স কম্মং দস্সেতি, ‘‘দস অত্থৰসে’’তি ইমিনা ‘‘পস্সতা’’তি পদস্স কম্মং.

এৰং কম্মদস্সনেন যোজনানযং দস্সেত্ৰা ইদানি করণদস্সনেন অপরম্পি যোজনানযং দস্সেন্তো আহ ‘‘অপিচা’’তিআদি. ‘‘পুব্বেনিৰাসাদীহী’’তিআদিসদ্দেন দিব্বচক্খুস্স ৰিসুং গহেতব্বত্তা ইদ্ধিৰিধদিব্বসোতপরচিত্তৰিজাননানি গহেতব্বানি. ইমেহি পদেহি ‘‘জানতা, পস্সতা’’তি দ্ৰিন্নং পদানং পঞ্চন্নং লোকিযঅভিঞ্ঞানমেৰ করণভাৰং দস্সেতি. তীহি ৰিজ্জাহীতি পুব্বেনিৰাসদিব্বচক্খুআসৰক্খযঞাণসঙ্খাতাহি তীহি ৰিজ্জাহি. ছহি ৰা পন অভিঞ্ঞাহীতি সহ আসৰক্খযঞাণেন পঞ্চলোকিযাভিঞ্ঞাসঙ্খাতাহি ছহি অভিঞ্ঞাহি. সব্বত্থাতি সব্বেসু তীসু কালেসু, পঞ্চসুপি ঞেয্যধম্মেসু. সমন্তচক্খুনাতি অনাৰরণসব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণসঙ্খাতেন সমন্তচক্খুনা. পঞ্ঞাযাতি সব্বঞ্ঞুতপঞ্ঞায. তিরোকুট্টাদীতি আদিসদ্দেন তিরোপব্বতাদযো সঙ্গণ্হাতি. মংসচক্খুনাতি পসাদচক্খুনা. পটিৰেধপঞ্ঞাযাতি মগ্গপঞ্ঞায. দেসনাপঞ্ঞাযাতি সব্বঞ্ঞুতপঞ্ঞায. সব্বঞ্ঞুতপঞ্ঞাযেৰ হি অত্থতো দেসনাপঞ্ঞা নাম. তেন ৰুত্তং ‘‘তস্সা পঞ্ঞায তেজসা. অভিধম্মকথামগ্গং, দেৰানং সম্পৰত্তযীতি (ধ. স. অট্ঠ. গন্থারম্ভকথা ৫). ইমেহি পদেহি অৰত্থাৰসেন ৰিসুং ৰিসুং দ্ৰিন্নং পদানং করণসম্ভৰং দস্সেতি. অরহতাতি অরীনং অরানঞ্চ হতত্তা, পচ্চযাদীনঞ্চ অরহত্তা অরহতা. সম্মাসম্বুদ্ধেনাতি সম্মা সামঞ্চ সব্বধম্মানং বুদ্ধত্তা সম্মাসম্বুদ্ধেন, তেন ভগৰতাতি সম্বন্ধো. কেনাভতন্তি তং পঠমং পারাজিকং কেন আভতং, ইতি সঙ্খেপত্থোতি যোজনা.

. পুচ্ছাৰিসজ্জনে পন এৰমত্থো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. যং তেন…পে… পারাজিকন্তি ইদং পদং পচ্চুদ্ধরণমত্তমেৰাতি সম্বন্ধো. পতিউদ্ধরণমত্তমেৰ, ন অত্থদস্সনন্তি অত্থো. এত্থাতি এতেসু পদেসু. একা পঞ্ঞত্তীতি একা পঠমপঞ্ঞত্তি. অনুপঞ্ঞত্তিযোতি পচ্ছা ঠপিতা পঞ্ঞত্তিযো.

এত্তাৰতাতি এত্তকেন ‘‘একা পঞ্ঞত্তি, দ্ৰে অনুপঞ্ঞত্তিযো’’তি ৰচনমত্তেন ৰিস্সজ্জিতা হোন্তীতি সম্বন্ধো. ততিযং পুচ্ছন্তি সম্বন্ধো. কস্মা অনুপ্পন্নপঞ্ঞত্তি তস্মিং নত্থীতি আহ ‘‘অযং হী’’তিআদি. তত্থ হি যস্মা অঞ্ঞত্র নত্থি, তস্মা নত্থীতি যোজনা. ‘‘অনুপ্পন্নে দোসে পঞ্ঞত্তা’’তি ইমিনা অনুপ্পন্নে দোসে পঞ্ঞপেতব্বাতি অনুপ্পন্নপঞ্ঞত্তীতি ৰচনত্থং দস্সেতি. সাতি অনুপ্পন্নপঞ্ঞত্তি. তস্মাতি যস্মা অঞ্ঞত্র নত্থি, তস্মা. সব্বত্থপঞ্ঞত্তীতি এত্থ সব্বস্মিং পদেসে পঞ্ঞত্তি সব্বত্থপঞ্ঞত্তীতি অলুত্তসমাসং দস্সেন্তো আহ ‘‘মজ্ঝিমদেসে চেৰা’’তিআদি. ‘‘মজ্ঝিমদেসে চেৰ পচ্চন্তিমজনপদেসু চা’’তি ইমিনা ‘‘সব্বত্থা’’তি পদস্স সরূপং দস্সেতি. পদেসপঞ্ঞত্তিং অপনেত্ৰা সব্বত্থপঞ্ঞত্তিং পারিসেসনযেন দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰিনযধরপঞ্চমেনা’’তিআদি. তত্থ ৰিনযধরপঞ্চমেনাতি অনুস্সাৰনাচরিযপঞ্চমেন. এত্থেৰাতি মজ্ঝিমদেসেযেৰ. এতেহীতি চতূহি সিক্খাপদেহি. সেসানীতি চতূহি সিক্খাপদেহি সেসানি.

সাধারণপঞ্ঞত্তীতি এত্থ সাধারণা নাম ভিক্খুভিক্খুনীনমেৰাতি আহ ‘‘ভিক্খূনঞ্চেৰ ভিক্খুনীনঞ্চা’’তি. ইদং পনাতি পঠমপারাজিকং পন, পঞ্ঞত্তন্তি সম্বন্ধো. ৰিনীতকথামত্তমেৰাতি ৰিনীতৰত্থুপকাসকং কথামত্তমেৰ. তাসন্তি ভিক্খুনীনং. ব্যঞ্জনমত্তমেৰাতি ‘‘সাধারণা’’তি চ ‘‘উভতো’’তি চ ব্যঞ্জনমত্তমেৰ. এত্থাতি সাধারণপঞ্ঞত্তিউভতোপঞ্ঞত্তিপদে.

‘‘নিদানে অনুপৰিট্ঠ’’ন্তি ইমিনা ‘‘নিদানোগধ’’ন্তি পদস্স সত্তমীসমাসঞ্চ ওগধসদ্দস্স অনুপৰিট্ঠত্থঞ্চ দস্সেতি. ওগাল়্হো হুত্ৰা ধরতি তিট্ঠতীতি ওগধং. ননু নিদানোগধে সতি ‘‘পঠমেন উদ্দেসেনা’’তি ৰত্তব্বং, কস্মা ‘‘দুতিযেন উদ্দেসেনা’’তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘নিদানোগধ’’ন্তি. নিদানপরিযাপন্নম্পি সমানন্তি নিদানপরিযাপন্নং সমানম্পীতি যোজনা. পিসদ্দো গরহত্থো, পগেৰ দুতিযে উদ্দেসে পরিযাপন্নেতি দস্সেতি. ‘‘সীলৰিপত্তিআদীন’’ন্তি ৰচনং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘পঠমা হী’’তিআদি.

দ্ৰঙ্গিকেনাতি কাযচিত্তসঙ্খাতেন দ্ৰঙ্গিকেন. ননু ‘‘একেন সমুট্ঠানেনা’’তি ৰুত্তত্তা ‘‘কাযতোযেৰা’’তি ৰত্তব্বং, অথ কস্মা ‘‘কাযতো চ চিত্ততো চ সমুট্ঠাতী’’তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘এত্থ হী’’তিআদি. এত্থাতি ‘‘একেন সমুট্ঠানেনা’’তি ৰচনে. চিত্তন্তি সেৰনচিত্তং. আপন্নোসীতি ত্ৰং আপন্নো অসীতি যোজনা. আম আপন্নোম্হীতি আম অহং আপন্নো অম্হীতি যোজনা. তাৰদেৰাতি তস্মিং পটিজানক্খণেযেৰ. তং পুগ্গলন্তি পারাজিকমাপন্নং তং পুগ্গলং. তপ্পচ্চযাতি তস্স পারাজিকমাপন্নস্স কারণা. ‘‘ন কতমেন সমথেন সম্মতী’’তি যং পন ৰচনং ৰুত্তন্তি যোজনা. ন্তি ৰচনং, ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো.

ৰুত্তমাতিকা পঞ্ঞত্তীতি ৰুত্তমাতিকাসঙ্খাতা পঞ্ঞত্তি ৰিনযো নামাতি যোজনা. মাতিকা হি যস্মা পঞ্ঞপীযতি সঙ্খেপেন ঠপীযতি, পকারং জানাপেতি ৰা, তস্মা পঞ্ঞত্তীতি ৰুচ্চতি. ‘‘পদভাজনং ৰুচ্চতী’’তি ইমিনা ৰিত্থারেন ভাজিযতি এতাযাতি ৰিভত্তীতি দস্সেতি. ৰীতিক্কমোতি কাযৰাচাৰীতিক্কমো. সো হি ন সংৰরতি কাযৰাচং ন পিদহতীতি অসংৰরোতি ৰুচ্চতি. যেসং ৰত্ততীতি এত্থ ৰত্ততিকিরিযায কত্তারং দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰিনযপিটকঞ্চ অট্ঠকথা চা’’তি. পগুণাতি ৰাচুগ্গতা. তেতি তে পুগ্গলা, ধারেন্তীতি সম্বন্ধো. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. এতস্সাতি পঠমপারাজিকস্স. কেনাভতন্তি এত্থ ভরধাতুযা ধারণপোসনত্থেসু (পাণিনী ১০৮ ধাতুপাঠে) ধারণত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘কেন আনীত’’ন্তি. ‘‘পরম্পরায আনীত’’ন্তি ইমিনা পরম্পরাভতন্তি পদস্স ততিযাসমাসং দস্সেতি. অথৰা ‘‘কেনাভত’’ন্তি পুচ্ছায অনুরূপং যকারলোপৰসেন ৰাক্যন্তি দস্সেতি.

. উপালি দাসকো চেৰাতিআদিকা গাথাযো কিমত্থং কেহি ঠপিতাতি আহ ‘‘ইদানী’’তিআদি. ন্তি পরং পরং. তত্থাতি তাসু গাথাসু. ন্তি ৰচনং. ইমিনা নযেনাতি পঠমপারাজিকস্স পুচ্ছাৰিসজ্জনে ৰুত্তেন ইমিনা নযেন.

ইতি মহাৰিভঙ্গে পঞ্ঞত্তিৰারৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

কতাপত্তিৰারাদিৰণ্ণনা

১৫৭. ইতোতি পঞ্ঞত্তিৰারতো, পরং ৰুত্তা সত্ত ৰারা উত্তানত্থা এৰাতি যোজনা. কতাপত্তিৰারোতি ‘‘কতাপত্তী’’তি পদেন লক্খিতো ৰারো. এসেৰ নযো সেসেসুপি. তদনন্তরোতি তেসং সত্তন্নং ৰারানং অনন্তরে ৰুত্তো. সমুচ্চযৰারোতি সং একতো আপত্তিৰিপত্তিআদযো উচিযন্তি সম্পিণ্ডিযন্তি এত্থাতি সমুচ্চযো, সোযেৰ ৰারো সমুচ্চযৰারো.

১৮৮. ততোতি তেহি অট্ঠহি ৰারেহি, পরং ৰুত্তাতি সম্বন্ধো. পচ্চযৰসেন ৰুত্তো একো পঞ্ঞত্তিৰারোতি যোজনা. পচ্চযৰসেনাতি পচ্চযসদ্দস্স ৰসেন. তস্সাতি পচ্চযস্স. তেপীতি অট্ঠ ৰারাপি. ইতীতিআদি নিগমনং. ততোতি মহাৰিভঙ্গতো, পরং আগতাতি সম্বন্ধো. এৰং ইমে দ্ৰত্তিংস ৰারাতি যোজনা. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. এত্থাতি দ্ৰত্তিংসৰারেসু.

সমুট্ঠানসীসৰণ্ণনা

২৫৭. তদনন্তরাযাতি তেসং দ্ৰত্তিংসৰারানং অনন্তরং ৰুত্তায সমুট্ঠানকথায এৰমত্থো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. অনত্তা ইতি নিচ্ছিতাতি অনত্তাত্ৰেৰ ৰিনিচ্ছিতা. ইমিনা অনত্তা ইতি নিচ্ছযাতি এত্থ চিধাতুযা ৰিনিচ্ছযত্থং দস্সেতি. ‘‘অনিচ্চাকারাদীহী’’তি ইমিনা সভাগধম্মানন্তি এত্থ অনিচ্চাকারাদীহি সমানো ভাগো এতেসন্তি সভাগা, তেযেৰ ধম্মা সভাগধম্মাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. নামমত্তম্পীতি অনিচ্চাদিনামমত্তম্পি. পিসদ্দেন পগেৰ নামিকো অনিচ্চাদিসভাৰোতি দস্সেতি. ন পঞ্ঞাযতীতি ন খাযতি. ইমিনা ন নাযতীতি এত্থ ঞাধাতুযা খাযনত্থং দস্সেতি. দুক্খহানিন্তি এত্থ দুক্খং জহাতীতি দুক্খহানীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘দুক্খঘাতন’’ন্তি. দুক্খং হনতীতি দুক্খঘাতনো, সদ্ধম্মো, তং. ‘‘খন্ধকা যা চ মাতিকা’’তি ৰত্তব্বে সুখুচ্চারণত্থায রস্সৰসেন পাঠো অত্থীতি আহ ‘‘খন্ধকা য চ মাতিকা’’তি. সমুট্ঠানং নিযতোকতন্তি (সং. নি. ১.২১৬) এত্থ ‘‘সমুট্ঠানং নিযতকত’’ন্তি ৰত্তব্বে ‘‘পরোসহস্স’’ন্তিআদীসু ৰিয ওকারাগমৰসেন ‘‘সমুট্ঠাননিযতোকত’’ন্তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘সমুট্ঠানং নিযতকত’’ন্তি. এতেনাতি ‘‘সমুট্ঠানং নিযতোকত’’ন্তি পাঠেন. পচ্চেতব্বোতি পতি এতব্বো, পটিমুখং ঞাতব্বোতি অত্থো. অঞ্ঞেহীতি তীহি সিক্খাপদেহি অঞ্ঞেহি সিক্খাপদেহি.

তত্থাতি সম্ভেদনিদানৰচনেসু. সম্ভেদৰচনেন পচ্চেতব্বন্তি সম্বন্ধো. হীতি সচ্চং. তানি তীণি সিক্খাপদানি ঠপেত্ৰাতি সম্বন্ধো. পঞ্ঞত্তিদেসসঙ্খাতন্তি পঞ্ঞত্তিট্ঠানভূতদেসসঙ্খাতং. ‘‘ইমানি তীণী’’তি ইমিনা ‘‘দিস্সন্তী’’তি কিরিযায কত্তারং দস্সেতি. ‘‘পঞ্ঞাযন্তী’’তি ইমিনা দিসধাতুযা খাযনত্থং দস্সেতি. তত্থাতি সমুট্ঠাননিযমসম্ভেদনিদানসঙ্খাতেসু তীসু, নিদ্ধারণে ভুম্মং. ইতরং পনাতি সমুট্ঠাননিযমসম্ভেদেহি অঞ্ঞং পন.

আল়ৰীতি আল়ৰিযং. সক্কেসু ভগ্গেসু চাতি এত্থ জনপদনামত্তা বহুৰচনৰসেন ৰুত্তং.

দ্ৰীসু ৰিভঙ্গেসু পঞ্ঞত্তং যং সিক্খাপদং উদ্দিসন্তীতি যোজনা. ‘‘ৰিভঙ্গেসূ’’তি ইমিনা ৰিভঙ্গেতি এত্থ সুকারলোপোতি দস্সেতি. তস্সাতি সিক্খাপদস্স. যথাঞাযন্তি যুত্তিযা অনুরূপং. ন্তি সমুট্ঠানং. মে সুণাথাতি মম সন্তিকা সুণাথ. ইতীতি অযমত্থো.

কথিনন্তি পঠমকথিনসমুট্ঠানং. অননুঞ্ঞাতায সদ্ধিন্তি অননুঞ্ঞাতসমুট্ঠানেন সদ্ধিং. সদিসা ইধ দিস্সরেতি এত্থ ইধসদ্দো অত্থপকরণৰসেন উভতোৰিভঙ্গৰিসযোতি আহ ‘‘ইধ উভতোৰিভঙ্গে’’তি. ‘‘সদিসানী’’তি ইমিনা সদিসাতি এত্থ নিকারস্সাকারাদেসো দস্সিতো. ‘‘দিস্সন্তী’’তি ইমিনা দিস্সরেতি এত্থ অন্তিসদ্দস্স রেকারো (নিরুত্তিদীপনিযং ৫৭০ সুতে) দস্সিতো.

সমুট্ঠানসীসো

পঠমপারাজিকসমুট্ঠানৰণ্ণনা

২৫৮. কিমত্থং ‘‘মেথুনং সুক্কসংসগ্গো’’তিআদিৰচনং ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ইদানী’’তিআদি. তত্থ তত্থাতি ‘‘মেথুনং সুক্কসংসগ্গো’’তিআদিৰচনে. সমুট্ঠানসীসন্তি সমুট্ঠানানং, সমুট্ঠানেসু ৰা সীসং. সেসানীতি পঠমপারাজিকতো সেসানি পঞ্চসত্ততি সিক্খাপদানি. তেনাতি পঠমপারাজিকেন. ‘‘সুক্কসংসগ্গো’’তিআদিৰচনং সংৰণ্ণেন্তো আহ ‘‘তত্থা’’তিআদি. তত্থ তত্থাতি ‘‘সুক্কসংসগ্গো’’তিআদিৰচনে.

খুদ্দকৰণ্ণনাৰসানেতি খুদ্দকট্ঠকথায অৰসানে.

লিঙ্গৰিপরিযাযোতি লিঙ্গৰিপল্লাসো. কাযমানসিকা কতাতি এত্থ কাযমানসেসু পৰত্তা কাযমানসিকাতি ৰুত্তে সমুট্ঠানাতি আহ ‘‘কাযচিত্তসমুট্ঠানা কতা’’তি.

দুতিযপারাজিকসমুট্ঠানৰণ্ণনা

২৫৯. ইদং সমুট্ঠানং একং সমুট্ঠানসীসন্তি সম্বন্ধো. ‘‘অদিন্নাদান’’ন্তি ইমিনা অদিন্নন্তি এত্থ সমুদাযনামে একদেসৰোহারোতি দস্সেতি. সেসানীতি দুতিযপারাজিকতো সেসানি একূনসত্ততি সিক্খাপদানি. তেনাতি দুতিযপারাজিকেন. তত্থাতি ‘‘ৰিগ্গহুত্তরী’’তিআদিৰচনে. ৰিগ্গহুত্তরীতিআদিপদানং ব্যঞ্জনে আদরমকত্ৰা অত্থমেৰ দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘মনুস্সৰিগ্গহউত্তরিমনুস্সধম্মসিক্খাপদানী’’তি. অনিযতা দুতিযিকাতি আপত্তিং অপেক্খিত্ৰা পাল়িযং ইত্থিলিঙ্গৰসেন ৰুত্তং, অট্ঠকথাযং পন সিক্খাপদং অপেক্খিত্ৰা নপুংসকলিঙ্গৰসেন দুতিযন্তি ৰুত্তং.

সমুট্ঠানা তিকা কতাতি এত্থ ‘‘তিকসমুট্ঠানা’’তি ৰত্তব্বে পদৰিপরিযাযৰসেন ককারস্স দীঘৰসেন সমুট্ঠানা তিকাতি ৰুত্তন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘তিকসমুট্ঠানা কতা’’তি.

সঞ্চরিত্তসমুট্ঠানৰণ্ণনা

২৬০. ‘‘সঞ্চরী’’তি ইদং তাৰ সঞ্চরিত্তং নাম একসমুট্ঠানসীসং, সেসানি তেন সদিসানি.

ৰিভঙ্গে আগতেন ‘‘রিঞ্চন্তী’’তি (পারা. ৫৭৬) পদেন এল়কলোমধোৰাপনসিক্খাপদং উপলক্খিত্ৰা ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ৰিভঙ্গে রিঞ্চন্তি উদ্দেসন্তি আগত’’ন্তি.

‘‘যাৰ দ্ৰারকোসা অগ্গল়ট্ঠপনায’’ ইতি (পাচি. ১৩৫-১৩৬) চ ‘‘অঞ্ঞাতিকায ভিক্খুনিযা চীৰরং দদেয্য’’ইতি (পাচি. ১৬৯) চ ‘‘চীৰরং সিব্বেয্য’’ইতি (পাচি. ১৭৬-১৭৭) চ ৰুত্তসিক্খাপদত্তযন্তি যোজনা.

‘‘সমণচীৰরেন চা’’তি এৰং ৰচনং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. ‘‘সমণচীৰরং দদেয্যা’’তি ইদং (পাচি. ৯১৭) ৰচনং সন্ধাযাতি সম্বন্ধো.

সমনুভাসনাসমুট্ঠানৰণ্ণনা

২৬১. ভেদন্তি ইদং সমনুভাসনং নাম একং সমুট্ঠানসীসং, সেসানি তেন সদিসানি.

কথিনসমুট্ঠানৰণ্ণনা

২৬২. উব্ভতন্তি ইদং কথিনসমুট্ঠানং নাম একং সমুট্ঠানসীসং, সেসানি তেন সদিসানি.

আৰসথেন সদ্ধিন্তি আৰসথসদ্দেন সদ্ধিং.

এল়কলোমসমুট্ঠানৰণ্ণনা

২৬৩. ‘‘এল়কলোমা’’তি ইদং এল়কলোমসমুট্ঠানং নাম একং সমুট্ঠানসীসং. ইতোতি যথাৰুত্ততো. পাল়িন্তি মাতিকাপাল়িং. ৰিরজ্ঝিত্ৰাতি পুব্বাপরতো ৰিরাধেত্ৰা. যথাতি যেনাকারেন. পনসদ্দো অনুগ্গহত্থো. কিঞ্চাপি লিখন্তি, পন তথাপীতি যোজনা. এৰন্তি তথাকারেন. অত্থানুক্কমোতি অত্থস্স অনুক্কমো.

‘‘অভিক্খুকাৰা সেন চা’’তি এতং ৰচনং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. ‘‘অভিক্খুকে আৰাসে ৰস্সং ৰসেয্যা’’তি (পাচি. ১০৪৭) ইদং ৰচনং সন্ধাযাতি সম্বন্ধো. ‘‘ভিক্খুনী’’তিআদিনা ৰুত্তানীতি সম্বন্ধো. আদিসদ্দেন ‘‘সিক্খমানা চ সামণেরী গিহিনিযা’’তি পাঠং সঙ্গণ্হাতি.

পদসোধম্মসমুট্ঠানৰণ্ণনা

২৬৪. পদন্তি ইদং পদসোধম্মসমুট্ঠানং নাম একং সমুট্ঠানসীসং, সেসানি তেন সদিসানি. ‘‘তথা অত্থঙ্গতেন চা’’তি এতং ৰচনং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. ‘‘অত্থঙ্গতে সূরিযে ওৰদেয্যা’’তি (পাচি. ১৫৪-১৫৫) ইদং ৰচনং সন্ধাযাতি সম্বন্ধো. অনোকাসো চ…পে… সন্ধায ৰুত্তন্তি (পাচি. ১২১৯-১২২১) এত্থাপি এসেৰ নযো.

অদ্ধানসমুট্ঠানৰণ্ণনা

২৬৫. অদ্ধানন্তি ইদং অদ্ধানসমুট্ঠানং নাম একং সমুট্ঠানসীসং, সেসানি তেন সদিসানি.

থেয্যসত্থসমুট্ঠানৰণ্ণনা

২৬৬. থেয্যসত্থন্তি ইদং থেয্যসত্থসমুট্ঠানং নাম একং সমুট্ঠানসীসং, সেসানি তেন সদিসানি. ‘‘ব্যূহেন সত্তমা’’তি ইদং ৰচনং ৰুত্তন্তি যোজনা. তদনন্তরমেৰাতি তস্স সিক্খাপদস্স অনন্তরমেৰ, ‘‘আগত’’ইতি সম্বন্ধো.

ধম্মদেসনাসমুট্ঠানৰণ্ণনা

২৬৭. ধম্মদেসনাসমুট্ঠানে সমুট্ঠানসীসং নত্থি, সব্বানি একদস সিক্খাপদানি সম্পিণ্ডেত্ৰা ধম্মদেসনাসমুট্ঠানানীতি ৰুত্তানি. এৰন্তিআদি নিগমনং. তেসন্তি তেসং সিক্খাপদানং. সম্ভিন্নসমুট্ঠানন্তি সংসগ্গসমুট্ঠানং. তিৰিধন্তি ভূতারোচনচোরিৰুট্ঠাপনঅননুঞ্ঞাতসমুট্ঠানৰসেন তিপ্পকারং. ন্তি নিযতসমুট্ঠানং, হোতীতি সম্বন্ধো. পুন ন্তি নিযতসমুট্ঠানং, দস্সেতুন্তি সম্বন্ধো. পুন ন্তি ৰচনং. নেত্তিধম্মানুলোমিকন্তি এত্থ কাযৰাচং নেতি ৰিনেতীতি নেত্তি, কাযৰাচং নেতি ৰিনেতি এত্থ, এতাযাতি ৰা নেত্তি. ধম্মোতি পাল়ি. সা হি যস্মা অত্থং ধারেতি, তস্মা ধম্মোতি ৰুচ্চতি. নেত্তিযেৰ ধম্মো নেত্তিধম্মো, তস্স অনুলোমিকং নেত্তিধম্মানুলোমিকং. তেন ৰুত্তং ‘‘ৰিনযপাল়িধম্মস্স অনুলোম’’ন্তি.

ইতি সমুট্ঠানসীসৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

অন্তরপেয্যাল কতিপুচ্ছাৰারৰণ্ণনা

২৭১. ইদানি ৰুত্তোতি সম্বন্ধো. ‘‘ইদানী’’তি পদেন সম্বন্ধত্তা ৰুত্তোতি এত্থ পচ্চযো পচ্চুপ্পন্নকালিকোতি দট্ঠব্বো.

তত্থাতি মাতিকাযং, পুচ্ছাসু ৰা. আগতাপত্তিপুচ্ছাতি আগতাপত্তিযা পুচ্ছা. হীতি ৰিসেসজোতকো, হি ৰিসেসং ৰক্খামীতি অত্থো. এত্থাতি ‘‘কতি আপত্তিক্খন্ধা’’তি দুতিযপদে. ‘‘রাসিৰসেনা’’তি ইমিনা খন্ধসদ্দস্স রাসত্থং দস্সেতি. ৰিনীতৰত্থূনীতি এত্থ ৰিনীতসদ্দো ৰিনযপরিযাযোতি আহ ‘‘ৰিনযপুচ্ছা’’তি. ননু ৰিনীতৰিনযসদ্দানং সদ্দতো নানত্তা অত্থতোপি নানং, কস্মা পন ‘‘ৰিনযপুচ্ছা’’তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ৰিনীতং…পে… এক’’ন্তি. ইদন্তি পদত্তযং. অত্থতো একন্তি অত্থতোযেৰ একং, ন সদ্দতো. ৰিনীতৰত্থূনীতি আপত্তিৰিনযকারণত্তা ৰিনীতৰত্থূনি. যেসূতি অগারৰেসু. সতীতি সন্তেসু. এত্থ চ যেসু সতি আপত্তিযো ন হোন্তি, অসতি হোন্তীতি ৰাক্যম্পি অৰুত্তসিদ্ধিনযেন গহেতব্বং. যেসূতি গারৰেসু. তেতি অগারৰগারৰে. যস্মা পন নত্থীতি সম্বন্ধো. ৰিপত্তিভাৰপুচ্ছাতি ৰিপত্তিভাৰস্স পুচ্ছা. পুচ্ছিযতি ইমাযাতি পুচ্ছা. ৰিৰাদমূলানি অনুৰাদমূলানীতি ইমা পুচ্ছাযো মূলপুচ্ছাতি সম্বন্ধো. পোত্থকেসু ‘‘ইমানী’’তি নিকারেন সহ পাঠো অত্থি, সো অপাঠোযেৰ. মূলপুচ্ছাতি পুচ্ছিযন্তি ইমাহীতি পুচ্ছা, মূলানং পুচ্ছা মূলপুচ্ছা. ‘‘অধিকরণ’’ন্তিআদীসু ‘‘ৰুত্তং’’ ইতি সম্বন্ধো. তেসংযেৰাতি অধিকরণানংযেৰ. অযমেত্থ মাতিকা.

নিদ্দেসে মাতিকাযাতি পাতিমোক্খে. ৰিভঙ্গেতি পদভাজনিযং, আগতৰসেন ৰুত্তাতি যোজনা. অযমেত্থ নিদ্দেসো.

পটিনিদ্দেসে আরতীতিআদিপদানং ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘আরকা’’তিআদি. তত্থ ‘‘আরকা’’তি ইমিনা আরতীতি এত্থ আউপসগ্গস্স অত্থং দস্সেতি. এতেহীতি আপত্তিক্খন্ধেহি, আরকাতি সম্বন্ধো. ‘‘রমতী’’তি ইমিনা তিপচ্চযো কত্ৰত্থে হোতীতি দস্সেতি. রতীতি রমনং. ইমিনা তিপচ্চযো ভাৰত্থেপি হোতীতি দস্সেতি. ৰিনাতি এতেহি আপত্তিক্খন্ধেহি ৰিনা. ইমিনা ৰিরতীতি এত্থ ৰিত্যূপসগ্গস্স অত্থং দস্সেতি. পচ্চেকন্তি পতি একং, পটিসদ্দো ৰিচ্ছত্থজোতকো, ৰিসুং ৰিসুন্তি অত্থো. ইমিনা পটিৰিরতীতি এত্থ পটিত্যূপসগ্গস্স অত্থং দস্সেতি. ৰিরতি পটিৰিরতীতি এত্থাপি তিপচ্চযো ভাৰত্থেপি ৰেদিতব্বো. ৰেরন্তি অনত্থকরত্তা ৰিরমিতব্বন্তি ৰিরং, তদেৰ ৰেরং, রাগাদিঅকুসলধম্মা. তে হি ৰেরহেতুত্তা ৰেরন্তি ৰুচ্চন্তি. এতাযাতি ৰিরতিযা. ইমিনা অকিরিযাতি এত্থ রিরিযপচ্চযো করণত্থে হোতীতি দস্সেতি. যং আপত্তিক্খন্ধকরণন্তি যোজনা. তস্সাতি আপত্তিক্খন্ধকরণস্স. পটিপক্খতোতি ৰিরুদ্ধভাৰতো. ইমিনা অকরণন্তি এত্থ অকারো ৰিরুদ্ধত্থোতি দস্সেতি. আপত্তিক্খন্ধঅজ্ঝাপত্তিযাতি আপত্তিক্খন্ধানং অতিক্কমিত্ৰা আপজ্জনস্স. ‘‘ৰেলনতো’’তি ইমিনা ৰেলতীতি ৰেলা, ৰেলনং ৰা ৰেলাতি ৰচনত্থে দস্সেতি. নিয্যানন্তি মগ্গং. মগ্গো হি নিব্বানং আরম্মণকরণৰসেন যাতি গচ্ছতীতি নিয্যানন্তি ৰুচ্চতি. ‘‘বন্ধতী’’তি ইমিনা সিধাতুযা বন্ধনত্থং দস্সেতি. ‘‘নিৰারেতী’’তি ইমিনা বন্ধধাতুযা অধিপ্পাযত্থং. এতন্তি ‘‘সেতূ’’তি নামং. তং সেতুন্তি আপত্তিক্খন্ধসঙ্খাতং তং সেতুং. এত্থ কেসুচি পোত্থকেসু ‘‘সো সেতূ’’তি চ ‘‘এতায পঞ্ঞত্তিযা’’তি চ পাঠো অত্থি, সো অপাঠোযেৰ.

বুদ্ধে অগারৰাদীসু এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. যোতি যো কোচি, ন গচ্ছতীতিআদীসু সম্বন্ধো. ধরমানেতি তিট্ঠমানে, সংৰিজ্জমানেতি অত্থো. উপট্ঠানন্তি উপট্ঠানট্ঠানং, উপট্ঠানত্থং ৰা. এতস্সাতি যস্স কস্সচি গহট্ঠস্স ৰা পব্বজিতস্স ৰা. ধম্মস্সৰনন্তি ধম্মস্সৰনট্ঠানং, ধম্মস্সৰনত্থং ৰা. ধম্মস্সৰনগ্গন্তি ধম্মস্সৰনং গণ্হন্তি এত্থাতি ধম্মস্সৰনগ্গো, ধম্মসৰনমণ্ডপো. অথ ৰা ধম্মস্সৰনং গণ্হাতীতি ধম্মস্সৰনগ্গো, ধম্মস্সৰনট্ঠানে সমাগমজনো, তং ধম্মস্সৰনগ্গং. চিত্তীকারন্তি অপচাযনাকারং. ৰিক্খিত্তো ৰা অনাদরো ৰা হুত্ৰা নিসীদতীতি যোজনা. কাযপাগব্বিযন্তি ভুসং গরতি অঞ্ঞে পীল়েতি অনেনাতি পগব্বো, অতিমানো, ওট্ঠজো ততিযক্খরো. পগব্বস্স ভাৰো পাগব্বিযং, কাযেন পাগব্বিযং কাযপাগব্বিযং (ৰজির. টী. পরিৰার ২৭১; সারত্থ. টী. পরিৰার ৩.২৭১; ৰি. ৰি. টী. পরিৰার ২.২৭১ সং. নি. অট্ঠ. ২.২.১৪৬; অ. নি. অট্ঠ. ৩.৬.৮২-৮৪; সু. নি. অট্ঠ. ১.১৪৪), কাযানাচারং. তিস্সো সিক্খাতি অধিসীলসিক্খাদিকা তিস্সো সিক্খা. পমজ্জনং পমাদো, সতিৰিপ্পৰাসোতি আহ ‘‘পমাদে চ সতিৰিপ্পৰাসে’’তি. আমিসপটিসন্ধারন্তি আমিসেন অত্তনো, পরেসঞ্চ অন্তরস্স পটিসন্দহনং আমিসপটিসন্ধারো, তথা ধম্মপটিসন্ধারো.

২৭২. সত্থরিপি অগারৰোতিআদীনং অত্থোতি সম্বন্ধো. ‘‘অনীচৰুত্তী’’তিআদিনা অপ্পতিস্সোতি পদস্স অধিপ্পাযত্থং দস্সেতি, সদ্দত্থো পনেৰং ৰেদিতব্বো, পটিমুখং আদরেন সত্থুৰচনং অসুণন্তো অপ্পতিস্সো নামাতি. অজ্ঝত্তং ৰাতি এত্থ নিযকজ্ঝত্তাদীসু চতূসু নিযকজ্ঝত্তভাৰঞ্চ সত্তমীৰিভত্তিযা অমাদেসভাৰঞ্চ দস্সেন্তো আহ ‘‘অত্তনো সন্তানে ৰা’’তি. ‘‘অত্তনো পক্খে ৰা’’তি ইমিনা অত্তনো চিত্তসন্তানেতি অত্থং পটিক্খিপতি. তত্র তুম্হেতি এত্থ তসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেন্তো আহ ‘‘তস্মিং অজ্ঝত্তবহিদ্ধাভেদে’’তি. সপরসন্তানেতি অত্তপরসন্তানে. পহানাযাতি এত্থ হাধাতুযা করণঞ্চ আযসদ্দস্স তদত্থভাৰঞ্চ দস্সেন্তো আহ ‘‘মেত্তাভাৰনাদীহি নযেহি পহানত্থ’’ন্তি. মেত্তাভাৰনাদীহীতিআদিসদ্দেন করুণাভাৰনাদিং সঙ্গণ্হাতি. ন্তি ৰিৰাদমূলং. ‘‘অপ্পৰত্তিভাৰাযা’’তি ইমিনা অনৰস্সৰাযাতি এত্থ অৰপুব্ব সুধাতুযা পৰত্তনত্থং দস্সেতি.

সন্দিট্ঠিপরামাসীতি এত্থ সস্স অত্তনো ইদং সং, সং দিট্ঠিং পরতো আমসতীতি সন্দিট্ঠিপরামাসীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘সকমেৰ দিট্ঠিং পরামসতী’’তি. ‘‘য’’ন্তিআদিনা পরামসনাকারং দস্সেতি. আধানগ্গাহীতি এত্থ আভুসো ঠিযতে আধানন্তি ৰচনত্থেন আধানসদ্দো দল়্হপরিযাযোতি আহ ‘‘দল়্হগ্গাহী’’তি. দল়্হং গণ্হাতীতি দল়্হগ্গাহী.

২৭৩. অনুৰাদমূলনিদ্দেসো কিঞ্চাপি সমানোতি যোজনা. অথ খোতি তথা সমানোপি, অযমেত্থ ৰিসেসোতি সম্বন্ধো. ৰিৰদন্তানং পুগ্গলানন্তি যোজনা. তথা ৰিৰদন্তাতি তেনাকারেন ৰিৰদন্তা, অনুৰদন্তীতি সম্বন্ধো. ‘‘অসুকং নাম ৰিপত্তিং আপন্নো’’তি ৰুত্তমেৰত্থং আপত্তিযা সল্লক্খেত্ৰা দস্সেন্তো আহ ‘‘পারাজিকং আপন্নোসী’’তিআদি. এত্থাতি অনুৰাদমূলে. ৰিসেসোতি ৰিৰাদমূলতো ৰিসেসো. ৰিৰদন্তানং কোধূপনাহাদীনি ৰিৰাদমূলানি, অনুৰদন্তানং অনুৰাদমূলানীতি ৰুত্তং হোতি.

২৭৪. মেত্তং কাযকম্মং নামাতি এত্থ মেত্তা এতস্সত্থীতি মেত্তং, কাযকম্মং, মেত্তচিত্তসহগতং কাযকম্মন্তি ৰুত্তং হোতি. তেন ৰুত্তং ‘‘মেত্তচিত্তেন কতং কাযকম্ম’’ন্তি. সম্মুখপরম্মুখানং ৰিত্থারং দস্সেন্তো আহ ‘‘তত্থা’’তিআদি. তত্থ তত্থাতি তেসু সম্মুখপরম্মুখেসু. কাযকম্মং নামাতি মেত্তং কাযকম্মং নাম. থেরানং দানইতি সম্বন্ধো. উভযেহিপীতি নৰকত্থেরেহিপি. তেসূতি নৰকত্থেরেসু. অৰমঞ্ঞন্তি অৰমানং. অত্তনো দুন্নিক্খিত্তানং পটিসামনং ৰিয পটিসামনন্তি যোজনা. ‘‘মেত্তাকাযকম্মসঙ্খাতো’’তি ইমিনা অযম্পি ধম্মোতি এত্থ ধম্মসরূপং দস্সেতি. পিসদ্দো উপরি ৰক্খমানে ধম্মে অপেক্খতি. ‘‘সরিতব্বো’’তি ইমিনা অনীযসদ্দো কম্মৰাচকোতি দস্সেতি. সতিজনকোতি সব্রহ্মচারীনং সতিজনকো. তস্স পদস্স অধিপ্পাযং দস্সেন্তো আহ ‘‘যো ন’’ন্তিআদি. তত্থ যোতি পুগ্গলো. ন্তি মেত্তং কাযকম্মং. তং পুগ্গলং অনুস্সরন্তীতি সম্বন্ধো. যেসন্তি সব্রহ্মচারীনং. তেতি সব্রহ্মচারিনো. পসন্নচিত্তা হুত্ৰাতি সম্বন্ধো. ‘‘পিযং করোতী’’তি ইমিনা পিযকরণোতি পদস্স পিযং করোতীতি পিযকরণোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. এসেৰ নযো গরুকরণোতি এত্থাপি. ‘‘সঙ্গহেতব্বভাৰাযা’’তি ইমিনা সঙ্গহাযাতি পদস্স ভাৰপ্পধানকম্মনিদ্দেসভাৰং দস্সেতি. সঙ্গহেতব্বোতি সঙ্গহো, তদত্থায. তেহীতি সব্রহ্মচারীহি. ‘‘সমগ্গভাৰাযা’’তি ইমিনা সমগ্গস্স ভাৰো সামগ্গীতি ৰচনত্থং দস্সেতি.

পগ্গয্হ ৰচনন্তি পগ্গহেত্ৰা ৰচনং. ৰিহারেতি আধারে ভুম্মং, থেরে অসন্তেতি যোজনা. ন্তি থেরং কদা আগমিস্সতি নুখোতি যোজনা. মমাযনৰচনন্তি মমাযনাকারেন পৰত্তং ৰচনং. মেত্তাসিনেহসিনিদ্ধানীতি মেত্তাসঙ্খাতেন সিনেহেন সিনেহিতানি. নযনানীতি চক্খূনি. ‘‘অপ্পাবাধো’’তি ইমিনা অরোগোতি পদস্সেৰ অত্থং দস্সেতি. নিচ্চাবাধেন ৰা অরোগো, আগন্তুকাবাধেন অপ্পাবাধো, অজ্ঝত্তাবাধেন ৰা অরোগো, বহিদ্ধাবাধেন অপ্পাবাধো, কাযাবাধেন ৰা অরোগো, চিত্তাবাধেন অপ্পাবাধো. সমন্নাহরণন্তি পুনপ্পুনং মনসিকরণং.

ন পুগ্গলং পটিৰিভজিত্ৰা ভুঞ্জতীতি যোজনা. তদত্থং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘যো হী’’তিআদি. তত্থ যোতি পুগ্গলো, ভুঞ্জতীতি সম্বন্ধো. ‘‘এত্তকং…পে… ভুঞ্জিস্সামী’’তি ইমিনা আমিসপটিৰিভত্তভোগিভাৰং দস্সেতি. ‘‘এত্তকং ৰা অসুকস্স চ…পে… ভুঞ্জিস্সামী’’তি ইমিনা পুগ্গলপটিৰিভত্তভোগিভাৰং দস্সেতি. অযন্তি পুগ্গলো. আভতন্তি গামাদিতো আনীতং. অদাতুম্পীতি পিসদ্দেন দাতুম্পি ৰট্টতীতি দস্সেতি. দানঞ্হি নাম ন কস্সচি ৰারিতং. সব্বেসন্তি দুস্সীলসীলৰন্তানং. ৰুত্তন্তি অট্ঠকথাযং (দী. নি. অট্ঠ. ২.১৪১; ম. নি. অট্ঠ. ২.৪৯২; অ. নি. অট্ঠ. ৩.৬.১১) ৰুত্তং. ৰিচেয্যাতি ৰিচিনিত্ৰা. দাতুম্পীতি পিসদ্দেন অৰিচিনিত্ৰা সামঞ্ঞতো দাতুম্পি ৰট্টতীতি সম্পিণ্ডেতি. ননু এৰং সতি পুগ্গলৰিভাগো কতো নাম হোতি, কস্মা ৰিচেয্য দাতুং ৰট্টতীতি আহ ‘‘ন হী’’তিআদি. হীতি যস্মা. এতেতি গিলানাদযো. ইদং পদং ৰিচিনিত্ৰাতি পদে কম্মং, ‘‘দেন্তেনা’’তি পদে সম্পদানং. হীতি সচ্চং. ইতি অযন্তি ইতি মনসিকত্ৰা অযং সারণীযধম্মপূরকো.

অখণ্ডানীতিআদীসু পঠমং তাৰ খণ্ডছিদ্দসবলকম্মাসানি দস্সেত্ৰা তেসং পটিপক্খৰসেন অখণ্ডাদীনি দস্সেন্তো আহ ‘‘যস্সা’’তিআদি. তত্থ যস্সাতি ভিক্খুস্স, সিক্খাপদং ভিন্নন্তি সম্বন্ধো. সত্তসু আপত্তিক্খন্ধেসূতি আধারে ভুম্মং, সিক্খাপদন্তি সম্বন্ধো. আপত্তিঞ্হি পটিচ্চ সিক্খাপদস্স পঞ্ঞত্তত্তা আপত্তি তস্স ৰিসযো হোতি. আদিম্হি ৰা অন্তে ৰাতি সিক্খাপদানং আদিম্হি ৰা অন্তে ৰা. ৰাসদ্দো অনিযমৰিকপ্পত্থো. সিক্খাপদে ভিন্নে আপত্তিসম্ভৰতো ৰুত্তং ‘‘সিক্খাপদং ভিন্ন’’ন্তি. খণ্ডং নামাতি ছিন্নং নাম. ৰেমজ্ঝেতি সিক্খাপদানং ৰেমজ্ঝে. ভিন্নন্তি সিক্খাপদং ভিন্নং. ছিদ্দং নামাতি ৰিৰরং নাম. দ্ৰে তীণি সিক্খাপদানীতি সম্বন্ধো. সবলং নামাতি চিত্রং নাম. ভিন্নানীতি সিক্খাপদানি ভিন্নানি. কম্মাসং নামাতি ৰিচিত্রং নাম. এত্থ চ একস্মিং ঠানে একেন ৰিসভাগৰণ্ণেন চিত্রং সবলং নাম, নানাঠানে নানাৰণ্ণেন ৰিচিত্রং কম্মাসং নামাতি অযমেতেসং ৰিসেসো. খণ্ডাদীনং ৰিপরিৰত্তনৰসেন অখণ্ডাদীনি দস্সেন্তো আহ ‘‘যস্স পনা’’তিআদি. অভিন্নানিসীলানীতি অভিন্নানি সিক্খাপদসীলানি. তানি পনাতি সীলানি পন. ‘‘এতানী’’তি পদং পদালঙ্কারমত্তং. ভুজিস্সভাৰকরণতোতি তণ্হাদাসব্যতো মোচেত্ৰা ভুজিস্সকরণভাৰতো. ইমিনা ‘‘ভুজিস্সভাৰকরণানী’’তি ৰত্তব্বে উত্তরপদলোপৰসেন এৰং ৰুত্তন্তি দস্সেতি. ভুজিস্সানীতি ৰুচ্চন্তীতি সম্বন্ধো. ৰিঞ্ঞূহীতি বুদ্ধাদীহি সপ্পুরিসেহি. উপচারসমাধিং অপ্পনাসমাধিং ৰাতি এত্থ ৰাসদ্দো সমুচ্চযত্থো. উপচারসমাধিঞ্চ অপ্পনাসমাধিং চাতি হি অত্থো. ‘‘সংৰত্তযন্তী’’তি ইমিনা সমাধিসংৰত্তনিকানীতি এত্থ অনীযসদ্দো বহুলং কত্তুৰাচকোতি দস্সেতি. সীলসামঞ্ঞগতোতি এত্থ সমানস্স ভাৰো সামঞ্ঞং, তং গতোতি সামঞ্ঞগতো, সীলেন সামঞ্ঞগতো সীলসামঞ্ঞগতো, হুত্ৰা ৰিহরতীতি যোজনা. তেন ৰুত্তং ‘‘সমানভাৰূপগতসীলো ৰিহরতী’’তি.

যাযং দিট্ঠীতি এত্থ ‘‘দিট্ঠী’’তি সামঞ্ঞগতস্সাপি সদ্দস্স ‘‘অরিযা’’তি সদ্দন্তরসন্নিধানেন ৰিসেসৰিসযত্তা সম্মাদিট্ঠীতি আহ ‘‘মগ্গসম্পযুত্তা সম্মাদিট্ঠী’’তি. ‘‘মগ্গসম্পযুত্তা’’তি ইমিনা লোকিযসম্মাদিট্ঠিং পটিক্খিপতি. নিদ্দোসাতি ৰিসুদ্ধত্তা, উত্তমত্তা ৰা নিদ্দোসা. ইমিনা অরিযসদ্দো নিদ্দোসত্থৰাচকো অনিপ্ফন্নপাটিপদিকোতি দস্সেতি. নিয্যাতীতি নিব্বানং যাতি. ইমিনা অনীযসদ্দো বহুলং কত্তুৰাচকোতি দস্সেতি. যো তথাকারী হোতি, তক্করস্সাতি যোজনা. তথাকারীতি তায মগ্গসম্পযুত্তায সম্মাদিট্ঠিযা কারী হোতি. ইমিনা তায সম্মাদিট্ঠিযা করোতীতি তক্করোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. দুক্খক্খযাযাতি এত্থ খীযনং খযো, দুক্খস্স খযো দুক্খক্খযো, তদত্থাযাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘সব্বদুক্খস্স খযত্থ’’ন্তি. সেসন্তি ৰুত্তৰচনতো সেসং ৰচনং.

ইতি কতিপুচ্ছাৰারৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

খন্ধকপুচ্ছাৰারো

পুচ্ছাৰিস্সজ্জনাৰণ্ণনা

৩২০. উপসম্পদক্খন্ধকন্তি মহাখন্ধকং. ‘‘নিদানেন চ নিদ্দেসেন চ সদ্ধি’’ন্তি ইমিনা সহ নিদানেনাতি সনিদানং, সহ নিদ্দেসেনাতি সনিদ্দেসন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. এত্থ নিদানেনাতি সিক্খাপদপঞ্ঞত্তিদেসসঙ্খাতেন নিদানেন. নিদ্দেসেনাতি পুগ্গলাদিনিদ্দেসেন. তত্থাতি উপসম্পদক্খন্ধকে. সমুক্কট্ঠপদানন্তি এত্থ সমুক্কট্ঠসদ্দো উত্তমপরিযাযোতি আহ ‘‘উত্তমানী’’তি. পদানীতি ‘‘ন ভিক্খৰে ঊনৰীসতিৰস্সো পুগ্গলো উপসম্পাদেতব্বো’’তি (পাচি. ৪০২-৪০৩; মহাৰ. ১২৪) আদিনা নযেন ৰুত্তানি পদানি. ইমেহি পদেহি ‘‘সমুক্কট্ঠানি পদানি সমুক্কট্ঠপদানী’’তি ৰচনত্থং দস্সেতি. ইতীতি অযমত্থো. কস্মা পনেত্থ ‘‘সমুক্কট্ঠপদানং কতি আপত্তিযো’’তি পদানমেৰ সামিৰসেন নিদ্দেসো কতো, ননু আপত্তিযো নাম পুগ্গলানঞ্ঞেৰ হোন্তীতি আহ ‘‘যেন যেন হী’’তিআদি. হীতি যস্মা. যেন যেন পদেন পঞ্ঞত্তাতি সম্বন্ধো. সা সাতি আপত্তি. দ্ৰে আপত্তিযোতি এত্থ দ্ৰিন্নং আপত্তীনং সরূপং দস্সেন্তো আহ ‘‘পাচিত্তিযং, দুক্কট’’ন্তি.

নস্সন্তেতেতি নস্সন্তু এতে. ৰিনস্সন্তেতেতি ৰিনস্সন্তু এতে ভিক্খূতি অত্থো. তেহীতি ভিক্খূহি. ৰদতোতি ৰদন্তানং. সেসেসু উপোসথকরণেসূতি সম্বন্ধো. ‘‘দুক্কটাপত্তিযেৰা’’তি ইমিনা একা আপত্তীতি এত্থ অত্থপকরণাদিৰসেন দুক্কটাপত্তিযেৰাতি দস্সেতি.

পৰারণক্খন্ধকেপীতি পিসদ্দো উপোসথক্খন্ধকং অপেক্খতি.

চম্মসংযুত্তেপীতি চম্মেন সংযুত্তং কত্ৰা দেসিতে খন্ধকেপি, চম্মক্খন্ধকেপীতি অত্থো. পিসদ্দো পৰারণক্খন্ধকং অপেক্খতি. ভেসজ্জক্খন্ধকেপীতি পিসদ্দো চম্মক্খন্ধকং অপেক্খতি. সমন্তাতি অঙ্গজাতস্স সমন্ততো.

তত্থাতি কথিনক্খন্ধকে. চীৰরসংযুত্তেতি চীৰরক্খন্ধকে.

চম্পেয্যকেতি চম্পেয্যক্খন্ধকে. সমুচ্চযক্খন্ধকেসুপীতি পিসদ্দো চম্পেয্যক্খন্ধকং অপেক্খতি.

সমথক্খন্ধকে ইমা দ্ৰে আপত্তিযো হোন্তীতি যোজনা. এসেৰ নযো সেসেসুপি. খুদ্দকৰত্থুকেতি খুদ্দকৰত্থুক্খন্ধকে. গরুভণ্ডৰিস্সজ্জনেতি গরুভণ্ডস্স ৰিস্সজ্জনে.

সঙ্ঘভেদেতি সঙ্ঘভেদক্খন্ধকে. ‘‘সমাচারং পুচ্ছিস্সন্তি ৰুত্তে ৰত্তক্খন্ধকে’’তি ইমিনা সমাচারসদ্দেন ৰত্তক্খন্ধকং গহেতব্বন্তি দস্সেতি. সাতি দুক্কটাপত্তি. ‘‘তথা’’তি পদেন ‘‘একা দুক্কটাপত্তিযেৰা’’তি পদং অতিদিসতি. ‘‘পাতিমোক্খট্ঠপনে’’তি ইমিনা পাল়িযং ঠপনং পুচ্ছিস্সন্তি এত্থ ‘‘পাতিমোক্খ’’ন্তিআদিপদস্স লোপং দস্সেতি. পঞ্চসতিকসত্তসতিকেসূতি পঞ্চসতিকক্খন্ধকসত্তসতিকক্খন্ধকেসু. আরোপিতোতি এত্থ রুপধাতুযা দ্ৰিকম্মিকত্তা, ন্যাদিগণত্তা চ ‘‘ধম্মো’’তি পধানকম্মমেৰ ৰুত্তং, ন ‘‘সঙ্গহ’’ন্তি অপধানকম্মং. তেন ৰুত্তং ‘‘ধম্মো সঙ্গহ’’ন্তি. তত্থাতি পঞ্চসতিকসত্তসতিকেসু.

ইতি খন্ধকপুচ্ছাৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

একুত্তরিকনযো

একুত্তরিকনযো এককৰারৰণ্ণনা

৩২১. এৰং খন্ধকপুচ্ছায ৰণ্ণনং কত্ৰা ইদানি একুত্তরিকনযস্স তং করোন্তো আহ ‘‘আপত্তি…পে… নযে’’তি. তত্থ একুত্তরিকনযে এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. ‘‘ছ আপত্তিসমুট্ঠানানী’’তি ইমিনা সমুট্ঠানানি আপত্তিং করোন্তীতি অত্থেন আপত্তিকরা নামাতি দস্সেতি. এতেসন্তি ছন্নং আপত্তিসমুট্ঠানানং. হীতি যস্মা, আপজ্জতীতি সম্বন্ধো. সিক্খাপদে চাতি মাতিকাসিক্খাপদে চ. লহুকা আপত্তীতি এত্থ অপ্পসাৰজ্জত্তা ন লহুকা নাম হোতি, লহুকেন পন ৰিনযকম্মেনাতি আহ ‘‘লহুকেন ৰিনযকম্মেন ৰিসুজ্ঝনতো’’তি. পঞ্চৰিধাতি থুল্লচ্চযাদিৰসেন পঞ্চপকারা. কেনচীতি লহুকেন ৰা গরুকেন ৰা কেনচি আকারেন. সংৰিজ্জতি গিহিভাৰতো অৰসেসো সমণভাৰো এতিস্সাতি সাৰসেসা, পটিপক্খৰসেন অনৰসেসা. দ্ৰে আপত্তিক্খন্ধাতি পারাজিকসঙ্ঘাদিসেসৰসেন দ্ৰে আপত্তিক্খন্ধা.

‘‘করোন্তী’’তি ইমিনা অন্তরাযিকাতি এত্থ ণিকপচ্চযস্স অত্থং দস্সেতি. অন্তরাযিকা আপত্তিযো সব্বথা অন্তরাযিকা হোন্তীতি আহ ‘‘অন্তরাযিকং আপন্নস্সাপী’’তিআদি. দেসেত্ৰা সুদ্ধিপত্তস্সাতি সম্বন্ধো. লোকৰজ্জাতি লোকেহি ৰজ্জেতব্বা. পণ্ণত্তিৰজ্জাতি ভগৰতো পণ্ণত্তিযা ৰজ্জেতব্বা. ন্তি যং আপত্তিং আপজ্জতীতি সম্বন্ধো. করোন্তোতি কিরিযমানতো. এত্থ হি মানসদ্দস্স অন্তাদেসো. ইমিনা করণং কিরিযন্তি ভাৰত্থং দস্সেতি. আপজ্জতীতি পুগ্গলো আপজ্জতি. সা আপত্তি কিরিযতো সমুট্ঠিতা নামাতি যোজনা. কা আপত্তি ৰিযাতি আহ ‘‘পারাজিকাপত্তি ৰিযা’’তি. এসেৰ নযো অনন্তরৰাক্যেসুপি.

পুব্বাপত্তীতি এত্থ পুব্বসদ্দো পঠমত্থোতি আহ ‘‘পঠমং আপন্নাপত্তী’’তি. ‘‘আপন্না’’তি পদেন মজ্ঝেলোপং দস্সেতি. পচ্ছা আপন্নাপত্তীতি ৰত্তভেদদুক্কটাপত্তি. মূলৰিসুদ্ধিযাতি মূলে কাযচি আপত্তিযা অমিস্সত্তা ৰিসুদ্ধিযা আপত্তিযা. কুরুন্দিযং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. ইদম্পীতি কুরুন্দিযং ৰুত্তৰচনম্পি. পিসদ্দেন পুরিমং মহাঅট্ঠকথাৰচনং অপেক্খতি. একেন পরিযাযেনাতি একেন কারণেন.

যাতি আপত্তি, দেসিতা হোতীতি সম্বন্ধো. অযং দেসিতা গণনূপিকা নামাতি যোজনা. যা দেসিতা হোতি, অযং অগণনূপিকা নামাতি যোজনা. সউস্সাহেনেৰাতি পুনপি আপজ্জিস্সামীতি সহ উস্সাহেনেৰ. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. ‘‘গণনং ন উপেতী’’তি ইমিনা গণনং ন উপগচ্ছতীতি অগণনূপিকাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. অট্ঠমে ৰত্থুস্মিং পূরণেতি সম্বন্ধো. ইদং পাল়িযং অট্ঠৰত্থুকপূরণৰসেন ভিক্খুনীনং আগতত্তা ভিক্খুনিযো সন্ধায ৰুত্তং. ভিক্খূনম্পি দুতিযপারাজিকট্ঠানে লব্ভতিযেৰ.

থুল্লৰজ্জাতি এত্থ থুল্লং ৰজ্জং এতিস্সাতি থুল্লৰজ্জাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘থুল্লদোসে পঞ্ঞত্তা’’তি. যা চ ধম্মিকস্স পটিস্সৰস্স অসচ্চাপনে আপত্তি অত্থি, সা চ গিহিপটিসংযুত্তাতি যোজনা. পঞ্চানন্তরিযকম্মাপত্তীতি পঞ্চহি আনন্তরিযকম্মেহি আপন্না পারাজিকাপত্তি. সুদিন্নত্থেরাদীতি আদিসদ্দেন ধনিযত্থেরাদযো সঙ্গণ্হাতি. আদিকম্মিকোতি আদিকম্মং করোন্তো, তস্মিং নিযুত্তো ৰা. মক্কটিসমণাদীতি আদিসদ্দেন ৰজ্জিপুত্তকাদযো সঙ্গণ্হাতি. যো কদাচি করহচি আপত্তিং আপজ্জতি, সো অধিচ্চাপত্তিকো নামাতি যোজনা. পরতোপি এসেৰ নযো.

‘‘চোদেতী’’তি ইমিনা চোদেতীতি চোদকোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘চোদিতো’’তি ইমিনা চোদিতব্বোতি চুদিতো, সোযেৰ চুদিতকোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. পঞ্চদসসূতি পাতিমোক্খট্ঠপনক্খন্ধকে ৰুত্তেসু পঞ্চদসধম্মেসু. তেনাতি অধম্মচোদকেন, চোদিতোতি সম্বন্ধো. পাতিমোক্খট্ঠপনক্খন্ধকে (চূল়ৰ. ৪০১) ৰুত্তে সচ্চে চ অকুপ্পে চ অতিট্ঠন্তোপি অধম্মচুদিতকোযেৰ নাম, সো পন ধম্মচোদকেন চোদিতেযেৰ কুপ্পন্তো অধম্মচুদিতকো নাম, অধম্মচোদকেন চোদিতে পন কুপ্পন্তোপি অধম্মচুদিতকো নাম ন হোতি, তস্মা ইধ ন ৰুত্তো. ‘‘সমন্নাগতো’’তি ইমিনা নিযতা এতস্স সন্তীতি নিযতোতি ৰচনত্থং দস্সেতি.

আপজ্জিতুং ভব্বাতি ভব্বাপত্তিকা. কেনচি কম্মেন অকতোপি অনুক্খিত্তকোযেৰ নাম, সো পন উক্খিত্তকোতি সঙ্কাভাৰতো ইধ ন ৰুত্তো. অযন্তি তজ্জনীযাদিকম্মকতো ভিক্খু. হীতি যস্মা, ন কোপেতীতি সম্বন্ধো. লিঙ্গদণ্ডকম্মসংৰাসনাসনাহীতি লিঙ্গনাসনেন চ দণ্ডকম্মনাসনেন চ সংৰাসনাসনেন চ. যেনাতি ভিক্খুনা. সোতি নানাসংৰাসকো. দ্ৰিন্নং নানাসংৰাসকানং ৰিসেসো হেট্ঠা (পাচি. অট্ঠ. ৪২৮) ৰুত্তোযেৰ. ঠপনং জানিতব্বন্তি এত্থ কিং ঠপনং নামাতি আহ ‘‘পাতিমোক্খট্ঠপন’’ন্তি.

ইতি এককৰারৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

একুত্তরিকনযো দুকৰারৰণ্ণনা

৩২২. দুকেসু অচিত্তকা আপত্তীতি সম্বন্ধো. ভূতারোচনাপত্তীতি পাচিত্তিযাপত্তি. অভূতারোচনাপত্তীতি পারাজিকথুল্লচ্চযাপত্তি. পদসোধম্মাদিকাতিআদিসদ্দেন উত্তরিছপঞ্চৰাচা সঙ্গহিতা. মঞ্চপীঠাদীনন্তিআদিসদ্দেন ভিসিআদযো সঙ্গণ্হাতি. অনাপুচ্ছাগমনাদীসূতি আদিসদ্দেন অনুদ্ধরিত্ৰা গমনং সঙ্গণ্হাতি. সপুগ্গলোতি সো অত্তসঙ্খাতো পুগ্গলো সপুগ্গলো. পরপুগ্গলোতি পরো পুগ্গলো পরপুগ্গলো. গরুকন্তি সঙ্ঘাদিসেসং. লহুকন্তি পাচিত্তিযং. পুন গরুকন্তি পারাজিকং. পুন লহুকন্তি পাচিত্তিযমেৰ.

অঙ্গুলিমত্তম্পীতি পিসদ্দেন কেসগ্গমত্তম্পীতি অত্থং সম্পিণ্ডেতি. ন্তি মঞ্চপীঠং. গমিযো আপজ্জতি নামাতি সম্বন্ধো.

‘‘আদিযন্তো আপজ্জতি নামা’’তিআদিনা অত্থাপত্তি আদিযন্তো আপজ্জতীতি পাল়িযং আদিযন্তো হুত্ৰা আপজ্জতি আপত্তি অত্থীতি যোজনানযং দস্সেতি. এৰঞ্হি সতি ‘‘আপজ্জতী’’তি আখ্যাতপদং ‘‘অত্থী’’তি কিরিযন্তরং অপেক্খিত্ৰা কত্তা হোতীতি দট্ঠব্বং. অথ ৰা আদিযন্তো পুগ্গলো যং আপত্তিং আপজ্জতি, সা আপত্তি অত্থীতি যোজনা. এসেৰ নযো অঞ্ঞেসুপি. মূগব্বতাদীনীতি আদিসদ্দেন গোৰতকুক্কুরৰতাদীনি সঙ্গণ্হাতি. পারিৰাসিকাদযো আপজ্জন্তীতি সম্বন্ধো. তজ্জনীযাদিকম্মকতা ৰা পুগ্গলাতি যোজনা. অসমাদিযন্তা আপজ্জন্তীতি অসমাদিযন্তা হুত্ৰা আপজ্জন্তি. তেতি পুগ্গলে. করোন্তো আপজ্জতি নামাতি করোন্তো হুত্ৰা আপজ্জতি নামাতি যোজনা. এৰং দেন্তো আপজ্জতি নামাতিআদীসুপি.

একরত্তছারত্তসত্তাহদসাহমাসাতিক্কমেসূতি ‘‘একরত্তম্পি তিচীৰরেন ৰিপ্পৰসেয্যা’’তি (পারা. ৪৭৫-৪৭৬) চ ‘‘ছারত্তপরমং তেন ভিক্খুনা তেন চীৰরেন ৰিপ্পৰসিতব্ব’’ন্তি (পারা. ৬৫৩) চ ‘‘সত্তাহপরমং সন্নিধিকারকং পরিভুঞ্জিতব্ব’’ন্তি (পারা. ৬২২-৬২৩) চ ‘‘দসাহপরমং অতিরেকচীৰরং ধারেতব্ব’’ন্তি (পারা. ৪৬২-৪৬৩) চ ‘‘মাসপরমং নিক্খিপিতব্ব’’ন্তি (পারা. ৪৯৯-৫০০) চ ৰুত্তকালাতিক্কমেসু.

ইমং পন আপত্তিং আপজ্জতি নামাতি সম্বন্ধো.

যস্মিং পক্খে নিসিন্নোতি যস্মিং পক্খে সযং নিসিন্নো. তেসন্তি অত্তনো পক্খে নিসিন্নানং, নানাসংৰাসকন্তি সম্বন্ধো. যেসন্তি সকপক্খে নিসিন্নানং. কম্মং কোপেতীতি নানাসংৰাসকত্তা কম্মং কোপেতি. ইতরেসন্তি পরপক্খে নিসিন্নানং. হত্থপাসং অনাগতত্তা কম্মং কোপেতীতি যোজনা. ‘‘এসেৰ নযো’’তি ৰুত্তৰচনং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘যেসং হী’’তিআদি. যেসন্তি সকপক্খে ৰা পরপক্খে ৰা নিসিন্নানং যেসং ভিক্খূনং. সোতি ভিক্খু. আপজ্জিতব্বতোতি আপজ্জিতব্বভাৰতো. ইমিনা পুগ্গলেন ছহি সমুট্ঠানেহি আপজ্জিতব্বাতি আপত্তিযোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. কম্মেন ৰা সলাকগ্গাহেন ৰাতি এত্থ উদ্দেসো কম্মে লক্খণহারনযেন সঙ্গহং গচ্ছতি, ৰোহারানুস্সাৰনা সলাকগ্গাহেতি দস্সেন্তো আহ ‘‘উদ্দেসো চেৰ…পে… এক’’ন্তি. পুব্বভাগাতি সঙ্ঘভেদস্স পুব্বভাগে পৰত্তা. পমাণন্তি সঙ্ঘভেদস্স কারণং.

অদ্ধানহীনো নামাতি এত্থ অদ্ধানসদ্দো কালপরিযাযোতি আহ ‘‘ঊনৰীসতিৰস্সো’’তি. থেয্যসংৰাসকাদযোতিআদিসদ্দেন তিত্থিযপক্কন্তকভিক্খুনীদূসকপঞ্চানন্তরিযা সঙ্গহেতব্বা. অট্ঠ অভব্বপুগ্গলা করণদুক্কটকা নাম হোন্তীতি যোজনা. এত্থ কত্তব্বন্তি করণং, কম্মং, দুট্ঠু কত্তব্বন্তি দুক্কটং, কম্মমেৰ. করণং দুক্কটমেতস্সাতি করণদুক্কটকো. ৰিসেসনপরনিপাতো ‘‘অগ্যাহিতো’’তিআদীসু ৰিয. তদেৰত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘দুক্কটকিরিযা’’তিআদি. নো চ যাচতীতি এত্থ যাচধাতুযা পধানকম্মং দস্সেন্তো আহ ‘‘উপসম্পদ’’ন্তি, ‘‘সঙ্ঘ’’ন্তি অপধানকম্মমানেতব্বং. তেপিটকোতি তিপিটকং ৰাচুগ্গতৰসেন ধারকো. আণাযপীতি পিসদ্দো ‘‘মতেনপী’’তি অত্থং সম্পিণ্ডেতি. যাচন্তস্সেৰাতি নিস্সযং আচরিযং যাচন্তস্সেৰ. যং ৰত্থুং অজ্ঝাচরন্তো আপত্তিং আপজ্জতি, তং ৰত্থু সাতিসারং নামাতি যোজনা.

উপঘাতিকাতি এত্থ উপহনন্তীতি উপঘাতা, তেযেৰ উপঘাতিকাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘উপঘাতা’’তি. তত্থাতি দ্ৰীসু উপঘাতিকেসু. দ্ৰে ৰেনযিকাতি এত্থ ৰিনযেন সিদ্ধা ৰেনযিকাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰিনযসিদ্ধা’’তি. ‘‘দ্ৰে অত্থা’’তি ইমিনা ণিকসদ্দস্স সরূপং দস্সেতি. পঞ্ঞত্তানুলোমং নাম দট্ঠব্বন্তি সম্বন্ধো. পচ্চযঘাতোতি পচ্চযস্স ঘাতো. ইমিনা সেতুঘাতোতি এত্থ সেতুসদ্দো পচ্চযৰাচকোতি দস্সেতি. চিত্তস্সাপীতি পিসদ্দো পগেৰ কাযৰাচানন্তি দস্সেতি. ইতিপীতি পিসদ্দো দুতিযত্থসম্পিণ্ডনো. ‘‘পমাণেনা’’তি ইমিনা মত্তকারিতাতি এত্থ মত্তসদ্দো পমাণত্থোতি দস্সেতি. ‘‘করণ’’ন্তি ইমিনা কারিতাতি তদ্ধিতভাৰং কিতভাৰেন দস্সেতি সভাগত্তা. কাযদ্ৰারিকন্তি কাযদ্ৰারে পৰত্তং আপত্তিং. ইমিনা আপজ্জতীতি পদস্স কম্মং দস্সেতি. কাযেনেৰ ৰুট্ঠাতীতি কাযসামগ্গিযা দানত্তা কাযেনেৰ ৰুট্ঠাতি. সীসমক্খনাদীতি আদিসদ্দেন পাদমক্খনাদিং সঙ্গণ্হাতি.

ন্তি ভারং. ‘‘নিত্থরিতুং ৰীরিযং আরভতী’’তি ইমিনা ৰহনাকারং দস্সেতি. থেরো সমানোতি যোজনা. নৰহনাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘অনুজানামী’’তিআদি. ‘‘কুক্কুচ্চাযিত্ৰা করোতী’’তি ইমিনা কুক্কুচ্চসদ্দস্স নামধাতুং দস্সেতি. ‘‘দিৰা চ রত্তো চা’’তি ইমিনা অভিণ্হং আসৰৰড্ঢনং দস্সেতি. তত্থ তত্থাতি তেসু তেসু ৰিভঙ্গক্খন্ধকেসু.

ইতি দুকৰারৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

একুত্তরিকনযো তিকৰারৰণ্ণনা

৩২৩. তিকেসু ভগৰতি তিট্ঠন্তে যং আপত্তিং আপজ্জতি, সা আপত্তি অত্থীতি যোজনা. সব্বত্থাতি সব্বেসু পদেসু. ৰিত্থারং দস্সেন্তো আহ ‘‘তত্থা’’তিআদি. তত্থ তত্থাতি তিকেসু, ৰিত্থারো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. লোহিতুপ্পাদাপত্তীতি অনুলোমপারাজিকাপত্তি. ‘‘আৰুসোৰাদেনা’’তি ‘‘আৰুসো’’তি ৰোহারেন. ৰোতি তুম্হেহি.

কালেতি পুরেভত্তকালে. ৰিকালেতি পচ্ছাভত্তকালে. অৰসেসং আপত্তিন্তি সম্বন্ধো. দসৰস্সোম্হীতি অহং দসৰস্সো অম্হি. নৰোতি পঞ্চৰস্সঅপরিপুণ্ণো. মজ্ঝিমোতি পঞ্চৰস্সতো পট্ঠায যাৰ দসৰস্সঅপরিপুণ্ণো. কুসলচিত্তো আপজ্জতীতি কুসলচিত্তো হুত্ৰা আপজ্জতি. অব্যাকতচিত্তোতি সুপন্তস্স ভৰঙ্গচিত্তং সন্ধায ৰুত্তং. ন্তি আপত্তিং. সব্বন্তি আপত্তিং, আপজ্জতীতি সম্বন্ধো. দুক্খৰেদনাসমঙ্গী হুত্ৰা আপজ্জতীতি যোজনা. ন্তি আপত্তিং.

তযো পটিক্খেপাতি এত্থ পটিক্খেপস্স সামিকং দস্সেন্তো আহ ‘‘বুদ্ধস্স ভগৰতো’’তি. কিলেসসল্লেখনকপটিপত্তিযাতি কিলেসং সল্লিখতি তনুং করোতীতি কিলেসসল্লেখনকা, সাযেৰ পটিপত্তি কিলেসসল্লেখনকপটিপত্তি, তায.

পরিসং উপট্ঠাপেন্তো বালোতি সম্বন্ধো. পরিসং উপট্ঠাপেন্তো পণ্ডিতো চাতি সম্বন্ধো. অৰসেসং আপত্তিন্তি যোজনা. কাল়েতি কাল়পক্খে. জুণ্হেতি জুণ্হপক্খে.

কত্তিকপুণ্ণমাসিযাতি পচ্ছিমকত্তিকপুণ্ণমাসিযা. কুরুন্দিযং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. সুৰুত্তকারণং দস্সেন্তো আহ ‘‘চাতুমাস’’ন্তিআদি. হীতি যস্মা, পরিযেসন্তো চ নিৰাসেন্তো চ ভিক্খূতি যোজনা.

ৰত্থুন্তি মেথুনধম্মাদিৰত্থুং.

পটিচ্ছাদেতি এতাযাতি পটিচ্ছাদীতি করণত্থোপি যুজ্জতি. ৰিত্থারং দস্সেন্তো আহ ‘‘দ্ৰারং পিদহিত্ৰা’’তিআদি. এতদেৰাতি পরিকম্মমেৰ. উভযত্থাতি উভযেসু জন্তাঘরপটিচ্ছাদিউদকপটিচ্ছাদীসু. সব্বন্তি অখিলং পরিকম্মাদিং. নিয্যন্তীতি নিলীযিত্ৰা যন্তি. ইমিনা ৰহন্তীতি এত্থ ৰহধাতু গত্যত্থোতি দস্সেতি. অব্ভমহিকাধূমরজরাহুৰিমুত্তন্তি অব্ভেন চ মহিকায চ ধূমেন চ রজেন চ রাহুনা চ ৰিমুত্তং. তেসূতি অব্ভাদীসু. তথাতি যথা চন্দমণ্ডলং ৰিরোচতি, তথা সূরিযমণ্ডলং.

করণীযেন হুত্ৰাতি সম্বন্ধো.

কপ্পেন্তোতি করোন্তো. আগন্তুকো আপজ্জতীতি সম্বন্ধো. অনজ্ঝিট্ঠোতি অনজ্ঝেসিতো হুত্ৰাতি সম্বন্ধো. তিণৰত্থারকসমথে কাযেন ৰুট্ঠাতি কাযসামগ্গিযা দানত্তা.

আগাল়্হায চেতেয্যাতি আগাল়্হসদ্দো দল়্হপরিযাযোতি আহ ‘‘দল়্হভাৰাযা’’তি. আ ভুসো গাহিযতে আগাল়্হো, গাল়্হো বাল়্হো দল়্হোতি অত্থতো একং. চেতেয্যাতি পকপ্পেয্য. ন পূরযতোতি ন পূরযন্তস্স. অলজ্জী চ হোতি বালো চ অপকতত্তো চাতি এত্থ বালমত্তঅপকতত্তমত্তেন কম্মং ন কাতব্বং, আপত্তিৰসেনেৰ পন কাতব্বন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘বালো’’তিআদি. তত্থ বালো ন জানাতীতি সম্বন্ধো. অযন্তি বালো. এত্তাৰতাতি এত্তকেন অজাননমত্তেন. বালভাৰমূলকং আপত্তিন্তি সম্বন্ধো. দ্ৰে আপত্তিক্খন্ধেতি পারাজিকসঙ্ঘাদিসেসৰসেন দ্ৰে আপত্তিরাসযো. তেসন্তি তিণ্ণং পুগ্গলানং, কাতব্বন্তি সম্বন্ধো.

কাযিকো দৰো নামাতি কাযিকো পরিহাসো নাম. মুখালম্বরকরণাদিভেদোতি মুখেন আলম্বরনামকতূরিযকিচ্চস্স করণাদিভেদো. দ্ৰীহিপি দ্ৰারেহীতি কাযৰচীৰসেন দ্ৰীহিপি দ্ৰারেহি. কাযদ্ৰারে পঞ্ঞত্তসিক্খাপদৰীতিক্কমোতি কাযদ্ৰারে পঞ্ঞত্তস্স কাযসংসগ্গাদিসিক্খাপদস্স ৰীতিক্কমো. ৰচীদ্ৰারে পঞ্ঞত্তসিক্খাপদৰীতিক্কমোতি ৰচীদ্ৰারে পঞ্ঞত্তস্স দুট্ঠুল্লৰাচাদিসিক্খাপদস্স ৰীতিক্কমো. কাযিকেন উপঘাতিকেনাতি এত্থ উপঘাতিকং নাম অসিক্খনন্তি আহ ‘‘অসিক্খনেনা’’তি. কস্মা অসিক্খনং উপঘাতং নামাতি আহ ‘‘যো হী’’তিআদি. তত্থ যোতি পুগ্গলো. ন্তি কাযদ্ৰারে পঞ্ঞত্তসিক্খাপদং. ন্তি এৰমেৰ. হি যস্মা উপঘাতেতীতি সম্বন্ধো. ৰেজ্জকম্মেন সমন্নাগতোতি সম্বন্ধো. সাসনউগ্গহণআরোচনাদিনা ৰাচসিকেন মিচ্ছাজীৰেনাতি যোজনা.

‘‘মা ভণ্ডনং করী’’তি ইমিনা ‘‘মা’’তি পটিসেধস্স ‘‘করী’’তি পাঠসেসেন সম্বন্ধিতব্বভাৰং দস্সেতি. ন ৰোহরিতব্বন্তি এত্থ ৰিপুব্বঅৰপুব্ব-হরধাতু কথনত্থোতি আহ ‘‘ন কিঞ্চি ৰত্তব্ব’’ন্তি. হীতি সচ্চং. বীজনগ্গাহাদিকেতি আদিসদ্দেন ধম্মজ্ঝেসনাদিং সঙ্গণ্হাতি. ওকাসকম্মং কারেন্তস্সাতি এত্থ ‘‘ওকাস’’ন্তি চ ‘‘ওকাসকম্ম’’ন্তি চ সদিসন্তি আহ ‘‘ওকাসং কারেন্তস্সা’’তি. ন আদাতব্বন্তি ন গণ্হিতব্বং. তমেৰত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘যত্থ গহেত্ৰা’’তিআদি.

ন্তি ৰিনযং. সোতি ভিক্খু. সোতি ৰিনযো. তস্সাতি ভিক্খুস্স. ইদন্তি কম্মং. অঞ্ঞং পুচ্ছাতি মযা অঞ্ঞং ভিক্খুং পুচ্ছাহীতি যোজনা. ইতীতি এৰং. সোতি তীহঙ্গেহি সমন্নাগতো ভিক্খু. অস্সাতি তীহঙ্গেহি সমন্নাগতস্স. ন সাকচ্ছিতব্বোতি ন সহ কথেতব্বো.

‘‘লদ্ধি’’ন্তি ইমিনা ইদমপ্পহাযাতি এত্থ ইদংসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেতি. ‘‘অৰিজহিত্ৰা’’তি ইমিনা হাধাতু ত্ৰাপচ্চযোতি দস্সেতি. সুদ্ধং ব্রহ্মচারিন্তি এত্থ সব্বথা কিলেসসুদ্ধো খীণাসৰোৰ গহেতব্বোতি আহ ‘‘খীণাসৰং ভিক্খু’’ন্তি. ‘‘পাতব্যভাৰ’’ন্তি ইমিনা পাতব্যতন্তি এত্থ তাপচ্চযো ভাৰত্থে হোতীতি দস্সেতি. ‘‘পটিসেৰন’’ন্তি ইমিনা পাতব্যসদ্দো যথাকামপরিভুঞ্জনত্থোতি দস্সেতি. গতিৰিসোধনন্তি দুগ্গতিতো সুগতিযা ৰিসুজ্ঝনং. ‘‘অকুসলানি চেৰ মূলানি চা’’তি ইমিনা অকুসলসদ্দস্স চ মূলসদ্দস্স চ তুল্যাধিকরণভাৰং দস্সেতি. তস্মা অকুসলসঙ্খাতানি মূলানি অকুসলমূলানীতি তুল্যাধিকরণসমাসো কাতব্বো. দুচ্চরিতানীতি এত্থ দুসদ্দস্স দুট্ঠুৰিরূপত্থভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘দুট্ঠু চরিতানি, ৰিরূপানি ৰা চরিতানী’’তি. ৰিরূপানীতি ৰিকারসভাৰানি. ‘‘করণভূতেনা’’তি ইমিনা ‘‘কত্তুভূতেনা’’তি অত্থং পটিক্খিপতি. তত্থ তত্থাতি তস্মিং তস্মিং খন্ধকে.

ইতি তিকৰারৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

একুত্তরিকনযো চতুক্কৰারৰণ্ণনা

৩২৪. চতুক্কেসু এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. তিণৰত্থারকসমথট্ঠানন্তি তিণৰত্থারকসমথেন অধিকরণৰূপসমিতট্ঠানং. পরস্স কম্মৰাচাযাতি পরস্স করণভূতায কম্মৰাচায. ততোতি চতুক্কতো. পরেসূতি অঞ্ঞেসু চতুক্কেসু এৰমত্থো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. তমেৰাতি কাযদ্ৰারিকমেৰ. পুন তমেৰাতি ৰচীদ্ৰারিকমেৰ. আপজ্জিতব্বাপত্তিঞ্চ সহাগারসেয্যাপত্তিঞ্চাতি যোজনা. জগ্গন্তোতি জাগরন্তো.

অচিত্তকো আপজ্জতি নামাতি ‘‘অচিত্তকো ভিক্খু আপজ্জতি নামা’’তি ৰা ‘‘অচিত্তকো হুত্ৰা আপজ্জতি নামা’’তি ৰা যোজনা কাতব্বা. সভাগন্তি ৰত্থুসভাগং. তঞ্চাতি অঞ্ঞতরং তঞ্চ আপত্তিং. ইতীতি এৰং.

কম্মেনাতি সমনুভাসনকম্মেন. কম্মেন ৰুট্ঠাতীতি কম্মেন এৰ ৰুট্ঠাতি.

সোতি গিহিপরিক্খারো, আহটো হোতীতি সম্বন্ধো. অৰাপুরণন্তি কুঞ্চিকং. অন্তোতি ভণ্ডাগারস্স অন্তো.

সম্মুখা ৰুট্ঠাতীতি সম্মুখা এৰ ৰুট্ঠাতি.

সযিতায এৰ ভিক্খুনিযাতি যোজনা. ইদন্তি সহাগারসেয্যাপত্তিং, পটিচ্চাতি সম্বন্ধো. এতন্তি ‘‘লিঙ্গপাতুভাৰেনা’’তি ৰচনং, ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. উভিন্নম্পীতি ভিক্খুভিক্খুনীনম্পি. লিঙ্গপটিলাভেনাতি ইত্থিলিঙ্গপটিলাভেন. পঠমন্তি আদিকপ্পকালে. ‘‘পঠমং উপ্পন্নৰসেনা’’তি ইমিনা পুরে উপ্পন্নং পুরিমন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘সেট্ঠভাৰেনা’’তি ইমিনা পুরভাৰেন সেট্ঠভাৰেন উপ্পন্নং পুরিমন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘পুরিসলিঙ্গ’’ন্তি ইমিনা ইমপচ্চযস্স সরূপং দস্সেতি. পুরিসকুত্তপুরিসাকারাদীতি আদিসদ্দেন পুরিসনিমিত্তাদযো সঙ্গণ্হাতি. যানি ছচত্তালীস সিক্খাপদানীতি যোজনা. ইমিনা ৰুত্তনযানুসারেন দুতিযচতুক্কেপি অত্থো ৰেদিতব্বো. তেহীতি তিংসাধিকেহি সতসিক্খাপদেহি.

মহাপদেসাতি ৰিনযে (মহাৰ. ৩০৫) আগতা মহাপদেসা. কস্মা মহাপদেসা ‘‘সামুক্কংসা’’তি ৰুচ্চন্তীতি আহ ‘‘তে হী’’তিআদি. তত্থ তেতি চত্তারো মহাপদেসা, ৰুচ্চন্তীতি সম্বন্ধো. ‘‘সয’’ন্তি ইমিনা সামুক্কংসাতি এত্থ সংসদ্দস্স সযমত্থং দস্সেতি. ‘‘উক্খিপিত্ৰা’’তি ইমিনা উক্কংসসদ্দো উক্খিপনত্থোতি দস্সেতি. ‘‘ঠপিতত্তা’’তি ইমিনা সযং উক্কংসিত্ৰা ঠপিতা সামুক্কংসাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘অজ্ঝোহরণীযপরিভোগা’’তি ইমিনা বাহিরপরিভোগং নিৰত্তেতি. উদকং পনাতি কেনচি অসংসগ্গং পসন্নোদকং পন. কালেতি সপ্পদট্ঠকালে. ‘‘পঞ্চ ৰা দস ৰা সীলানী’’তি ইমিনা পঞ্চ ৰা দস ৰা সীলানি উপাসকসীলন্তি দস্সেতি.

তত্থ চাতি ৰিহারে চ. উভোপীতি আগন্তুকাৰাসিকৰসেন উভোপি. অসাধারণন্তি দ্ৰীহি অসাধারণং. আপত্তিন্তি ভিক্খুনীহিযেৰ সাধারণং আপত্তিং. গমিযচতুক্কেপীতি পিসদ্দো আগন্তুকচতুক্কং অপেক্খতি. ৰত্থুনানত্ততাৰাতি মেথুনাদিৰত্থুনানত্ততা এৰ. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. সাতি আপত্তি. তথাতি যথা কাযসংসগ্গে, তথা লসুণখাদনেতি যোজনা. এত্থাতি ৰত্থুনানত্ততাদিচতুক্কে. চত্তারি পারাজিকানীতি ভিক্খুপাতিমোক্খে আগতানি. ৰিসুং আপজ্জন্তেসুপি এসেৰ নযোতি সম্বন্ধো.

পুরিমচতুক্কেতি ৰত্থুনানত্ততাদিচতুক্কে. যো পঠমো পঞ্হোতি যোজনা. ইধাতি ৰত্থুসভাগতাদিচতুক্কে. যো চাতি যো চ পঞ্হো. তত্থাতি ৰত্থুনানত্ততাদিচতুক্কে. ততিযচতুত্থেসু পঞ্হেসূতি সম্বন্ধো.

‘‘সদ্ধিৰিহারিকস্সা’’তি পদং ‘‘কত্তব্ব’’ইতি পদে সম্পদানং.

গরুকন্তি পারাজিকং. লহুকন্তি থুল্লচ্চযং ৰা দুক্কটং ৰা.

অট্ঠন্নং ভিক্খুনীনং পটিপাটিযা নিসীদিতব্বতো ৰুত্তং ‘‘নৰমভিক্খুনিতো’’তি. পচ্চুট্ঠানারহাতি পটিমুখং উপট্ঠাতুং অরহা. অৰিসেসেন চাতি ‘‘ভিক্খূ’’তি ৰা ‘‘ভিক্খুনী’’তি ৰা ৰিসেস, মকত্ৰা সামঞ্ঞেন চ. ‘‘আসনারহচতুক্কস্সা’’তি পদং ‘‘পঠমপদ’’ন্তি পদে অৰযৰিসম্বন্ধো.

অসাধারণন্তি ভিক্খূহি অসাধারণং. ৰিকালে কপ্পতীতি তদহুৰিকালে কপ্পতি. কালাতীতন্তি কালযামসত্তহাতীতং. যাৰকালিকাদিত্তযঞ্চ অকপ্পিযমংসঞ্চ উগ্গহিতকঞ্চ অপটিগ্গহিতকঞ্চাতি যোজনা.

গুণঙ্গুণূপাহনঞ্চ ধুৰন্হানঞ্চ চম্মত্থরণঞ্চ গুণঙ্গুণূপাহনধুৰন্হানচম্মত্থরণানি. ইমানি চত্তারীতি পঞ্চৰগ্গেন গণেন উপসম্পদদানাদীনি. ইধাতি পচ্চন্তিমেসু জনপদেসু. ইধাতি মজ্ঝিমেসু. ইদন্তি চতুব্বিধং ৰত্থু. দীপেতুম্পীতি দীপনম্পি. তুংপচ্চযো হি কত্ৰত্থজোতকো. এসেৰ নযো দীপেতুং পনাতি এত্থাপি. সেসং অনুঞ্ঞাতকন্তি সম্বন্ধো. উভযত্থপীতি পচ্চন্তিমমজ্ঝিমৰসেন উভযত্থাপি.

ছন্দপারিসুদ্ধিঅক্খানং একং কত্ৰা ‘‘চত্তারো’’তি ৰুত্তং. চত্তারো পুব্বকিচ্চাতি লিঙ্গৰিপল্লাসো, ‘‘চত্তারি পুব্বকিচ্চানী’’তি হি অত্থো. এৰং ৰুত্তানি ইমানি চত্তারীতি সম্বন্ধো. এৰং আগতা সম্মুতিযোতি সম্বন্ধো. সব্বত্থাতি সব্বেসু চতুক্কেসু.

ইতি চতুক্কৰারৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

একুত্তরিকনযো পঞ্চকৰারৰণ্ণনা

৩২৫. পঞ্চকেসু ‘‘পঞ্চ পুগ্গলা নিযতা’’তি এতং আনন্তরিযানমেৰ গহণন্তি যোজনা. পঞ্চ ছেদন কা আপত্তিযো নাম ৰেদিতব্বাতি সম্বন্ধো. যা ৰিকপ্পনা ৰুত্তাতি যোজনা. উস্সঙ্কিতোতি উট্ঠহিত্ৰা সঙ্কিতো. পরিসঙ্কিতোতি পুনপ্পুনং সঙ্কিতো. অকুপ্পো অরহত্তফলসঙ্খাতো ধম্মো ইমস্সাতি অকুপ্পধম্মো, খীণাসৰো. খীণাসৰো সমানোপি উস্সঙ্কিতো চেৰ পরিসঙ্কিতো চাতি যোজনা. পরিহরিতব্বাতি অপনেতব্বা. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. এতেসূতি অগোচরেসু. থূপচীৰরন্তি এত্থ থূপং পরিক্খিপিত্ৰা কতং চীৰরং থূপচীৰরন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰম্মিক’’ন্তিআদি. ৰম্মিকো হি থূপযতি উদ্ধং আরোহতীতি থূপোতি ৰুচ্চতি. ন্হানট্ঠানেতি সব্বেসং ন্হানট্ঠানে. তঞ্হি উদকেন কাযং অভিসিঞ্চতি এত্থাতি অভিসেকন্তি ৰুচ্চতি. অভিসেকে ছড্ডিতং আভিসেকিকং, চীৰরং. তেন ৰুত্তং ‘‘ছড্ডিতচীৰর’’ন্তি. ভতপটিযাভতন্তি এত্থ ভরধাতুযা পোসনত্থং পটিক্খিপিত্ৰা ধারণত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘সুসানং নেত্ৰা পুন আনীতক’’ন্তি. তত্থ ‘‘সুসান’’ন্তি ইমিনা কম্মং দস্সেতি, ‘‘পুনা’’তি ইমিনা পটিসদ্দস্স অত্থং দস্সেতি. ইমেহি পদেহি সুসানং ভতং হুত্ৰা গেহং পটিআভরিতব্বন্তি ভতপটিযাভতন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি, যকারো পদসন্ধিকরো. পাল়িযং, অট্ঠকথাযঞ্চ পোত্থকেসু ‘‘গতপটিযাগত’’ন্তি কণ্ঠজততিযক্খরেন পাঠো অত্থি, সো অসুন্দরো.

কাযো পঠমং, ৰাচা দুতিযং, কাযৰাচা ততিযং, ইদং সন্ধায ‘‘ততিযেনা’’তি ৰুত্তং. তত্থেৰাতি অন্তরপেয্যালে এৰ.

অদিন্নন্তি এত্থ অকারস্স নকারিযভাৰঞ্চ তপচ্চযস্স কম্মৰাচকভাৰঞ্চ দস্সেন্তো আহ ‘‘অঞ্ঞেন ন দিন্ন’’ন্তি. তত্থ ‘‘অঞ্ঞেনা’’তি ইমিনা তপচ্চযস্স কম্মৰাচকভাৰং দস্সেতি, নকারেন অকারস্স কারিযং দস্সেতি. কেন কারণেন অৰিদিতন্তি আহ ‘‘পটিগ্গণ্হামীতি চেতনায অভাৰেনা’’তি. অৰিদিতন্তি অপাকটং. নটসমজ্জাদিদানন্তি নটসমজ্জাদীনং সব্বেসং দানং. উসভৰিস্সজ্জনন্তি উসভস্স ৰিস্সজ্জনং. ইদং উপলক্খণৰসেন ৰুত্তং. সব্বাসম্পি পন মনুস্সামনুস্সানং ইত্থীনং মেথুনরতিৰসেন পুরিসানং দানম্পি গহেতব্বং. ইত্থিদানন্তি এত্থাপি যাসং কাসঞ্চি ইত্থীনং যেসং কেসঞ্চি পুরিসানং দানং গহেতব্বং. পটিভানচিত্তকম্মদানন্তি মেথুনসেৰনপটিভানচিত্তকম্মদানং. লোকস্সাতি লোকেন. কথেতুকম্যতাতি কথেতুকামতা. ‘‘ন সুপ্পটিৰিনোদযা’’তি ইমিনা দুক্খেন পটিৰিনোদেতব্বাতি দুপ্পটিৰিনোদযা, পটিৰিনোদেতুং ন সুকরাতি দস্সেতি. উপাযেনাতি যুত্তিযা.

ফুস্সদেৰত্থেরো অট্ঠাসি কিরাতি সম্বন্ধো. একংসন্তি ভুম্মত্থে চেতং উপযোগৰচনং. একস্মিং অংসেতি হি অত্থো. বুদ্ধারম্মণন্তি বুদ্ধগুণারম্মণং. মারোতি দেৰপুত্তমারো, গতোতি সম্বন্ধো. গোমযন্তি গোমীল়্হং. জরগ্গৰোতি জরগোণো. তাদিসমেৰাতি গোমযৰিপ্পকিরণসভাৰমেৰ. ৰিপ্পকারন্তি ৰিসেসপকারেন করণং. ৰঙ্কপাদন্তি কুটিলপাদং. পরিকসন্তোতি পরিচ্ছেদং কত্ৰা ৰিলেখন্তো. ৰিগচ্ছপুরিসোতি ৰিকারং, ৰিরূপং ৰা গতপুরিসো. ‘‘ৰিভচ্ছপুরিসো’’তিপি পাঠো, ৰিসেসেন সোভণং ভক্খপুরিসোতি অত্থো. অযমেৰ পাঠো অভিধানাদীসু (অভিধানপ্পদীপিকাযং ১০২ গাথাযং) দিস্সতি. সমন্তাতি কটঅন্ধকারৰিহারস্স সমন্ততো. মারো সিযা নু খোতি যোজনা. ন অসক্খিং ইতি আহাতি যোজনা. দিট্ঠপুব্বোতি পুব্বে দিট্ঠো. মহানুভাৰোতি দেৰিদ্ধিযা মহানুভাৰো. ইঙ্ঘাতি উয্যোজনত্থে নিপাতো, উয্যোজেমীতি অত্থো. অত্তভাৰন্তি তৰ অত্তভাৰং. তাদিসং রূপন্তি বুদ্ধস্স ভগৰতো অত্তভাৰসদিসং রূপং. তংসরিক্খকন্তি তেন রূপেন সদিসং. পতিরূপমেৰ সদিসট্ঠেন পতিরূপকং, ন একংসসদিসং রূপং কিঞ্চি সদিসরূপন্তি অত্থো. সকত্তভাৰন্তি সস্স এসো সকো, সোযেৰ অত্তভাৰো সকত্তভাৰো, তং. অযন্তি মারো. কথন্তি কেন কারণেন ভগৰা ন সোভতি নু খো, সোভতিযেৰাতি অত্থো. তদেৰ সমত্থেতুং ৰুত্তং ‘‘সব্বসো ৰীতরাগদোসমোহো’’তি. ৰঞ্চিতোম্হীতি অহং ৰঞ্চিতো অম্হি. কিং অত্থীতি কিং নাম অত্থি, মম ৰঞ্চনচিত্তং নত্থীতি অধিপ্পাযো. দহরভিক্খু পটিলভতীতিআদিনা সম্বন্ধিতব্বং.

দহরভিক্খু অট্ঠাসীতি সম্বন্ধো. সঙ্কারছড্ডনিং পচ্ছিন্তি সম্বন্ধো. সঙ্কারং ছড্ডেতি ইমাযাতি সঙ্কারছড্ডনী. তিস্সদত্তত্থেরো নাম পুচ্ছীতি সম্বন্ধো. নাৰাতোতি পোততো. পঞ্হাসহস্সন্তি সমথৰিপস্সনাকম্মট্ঠানেসু পুচ্ছাসহস্সং. পুচ্ছীতি দহরং পুচ্ছি. পরিচ্ছিন্দীতি তস্মিং দিৰসে কাতব্বৰত্তং নিট্ঠপেসীতি অত্থো. যোনকৰিসযতোতি যোনকলোকতো. অট্ঠ কপ্পে অনুস্সরীতি চেতিযঙ্গণং দিস্ৰা চিত্তস্স পসীদনতো পুব্বেনিৰাসঞাণেন অট্ঠ কপ্পে অনুস্সরি.

একো ভিক্খু গতোতি সম্বন্ধো. দেৰতা পুপ্ফহত্থা অট্ঠংসূতি মনুস্সৰেসং গহেত্ৰা অট্ঠংসু. তেন ৰুত্তং ‘‘কতরগামৰাসিকাত্থা’’তি. তুম্হে কতরস্মিং গামে ৰসনসীলা অত্থ ভৰথাতি যোজনা. ইধেৰাতি ইমস্মিংযেৰ ঠানে. ঠিতাম্হাতি মযং ঠিতা অম্হাতি যোজনা.

অযং কথাতি অযং ৰক্খমানকথা. কিং অমচ্চপুত্তো পাসাদিকো নু খোতি যোজনা. নেতি অমচ্চপুত্তঅভযত্থেরে. ঞাতকা অগমংসূতি সম্বন্ধো. থেরমাতাপি পহিণীতি সম্বন্ধো. পিসদ্দেন ঞাতকে অপেক্খতি. পহিণাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘পুত্তো মে’’তিআদি. অমচ্চপুত্তো আরূল়্হোতি সম্বন্ধো. অভযত্থেরো আহাতি সম্বন্ধো. তেনাতি অমচ্চপুত্তেন. যুগগ্গাহন্তি যুগস্স গাহং. ‘‘মহল্লকত্থেরস্স সম্মট্ঠট্ঠানে কচৰরং ছড্ডেত্ৰা’’তি ৰচনং আৰি করোন্তো আহ ‘‘অতীতত্তভাৰে কিরা’’তিআদি. অমচ্চপুত্তো ছড্ডেসীতি সম্বন্ধো.

ন্তি সম্মজ্জনৰত্তং. তত্রাতি ‘‘সত্থুসাসনং কতং হোতী’’তিৰচনে. আযস্মা সারিপুত্তো নিসীদি কিরাতি সম্বন্ধো. ভগৰা পচ্চাগঞ্ছীতি সম্বন্ধো. পাদানীতি পাদস্স অক্কমনট্ঠানানি, পাদচেতিযানীতি অত্থো. থেরো নিসীদীতি সম্বন্ধো. জণ্ণুকেহি পতিট্ঠায ‘‘পাদচেতিযং ৰন্দিত্ৰা’’তি পাঠসেসো অজ্ঝাহরিতব্বো. মে নিসিন্নভাৰং মে সত্থা অঞ্ঞাসি ৰতাতি যোজনা. মেসদ্দো হি পুব্বপরাপেক্খো. চোদনন্তি দোসারোপনং. কারেস্সামীতি দসবলং কারেস্সামি. ভগৰা আহাতি সম্বন্ধো. গতোসীতি ত্ৰং গতো অসি, ৰিচরন্তস্স তুয্হং ন পতিরূপন্তি যোজনা. ততোতি চোদনকালতো.

এত্তকো ৰিনিচ্ছযো উপলব্ভতীতি সম্বন্ধো. ভাসপরিযন্তন্তি ৰচনপরিচ্ছেদং. অযন্তি কথা. এত্তকং ৰচনন্তি সম্বন্ধো. গয্হূপগন্তি গহেতব্বভাৰং উপগমনং, গণ্হিতুং খমনীযন্তি অত্থো. তানীতি দ্ৰে মূলানি. পুন তানীতি সমুদযভূতানি ছ আপত্তিসমুট্ঠানানি. ৰত্থুন্তি মেথুনাদিৰত্থুং. ইতিপীতি পিসদ্দো পঠমনযং অপেক্খতি. এত্থ পঠমনযে মূলেন সমুদযস্স পাযতো অভেদো হোতি, পচ্ছিমনযে পন সব্বথা ভেদো হোতি. তস্মা পচ্ছিমনযোযেৰ যুত্ততরোতি দট্ঠব্বো. ‘‘ৰূপসম্মতী’’তি ইমিনা ‘‘নিরুজ্ঝতী’’তি পদস্স সমুচ্ছেদনিরোধং দস্সেতি. ৰুট্ঠানেনাতি পরিৰাসাদিৰিনযকম্মেন.

তেত্তিংসমূলানং সরূপং দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰিৰাদাধিকরণস্স দ্ৰাদস মূলানী’’তিআদি. একং মূলন্তি সম্বন্ধো. তানীতি তেত্তিংস মূলানি. পরতোতি পরস্মিং. ‘‘অট্ঠারস ভেদকরৰত্থূনী’’তিআদিনা অধিকরণানং সমুট্ঠানং দস্সেতি. চত্তারি সঙ্ঘকিচ্চানি নিস্সায উপ্পজ্জতীতি যোজনা. ইদন্তি ৰত্থু. সত্তন্নং নিদানন্তি সত্তন্নং আপত্তিক্খন্ধানং পঞ্ঞত্তিট্ঠানসঙ্খাতং নিদানং. এত্থাতি ঠানে. পঞ্ঞত্তিং ন জানাতীতি এত্থ ‘‘অনুপঞ্ঞত্তিং ন জানাতী’’তি ৰক্খমানত্তা পঠমপঞ্ঞত্তি গহেতব্বাতি আহ ‘‘পঠমপঞ্ঞত্তিং ন জানাতী’’তি. অনুপঞ্ঞত্তীতি এত্থ অনুসদ্দো নউপচ্ছিন্নত্থোতি আহ ‘‘পুনপ্পুনং পঞ্ঞত্তিং ন জানাতী’’তি. পচ্ছাত্থোপি যুজ্জতেৰ পঠমপঞ্ঞত্তিতো পচ্ছা পঞ্ঞত্তত্তা. অনুসন্ধিৰচনপথন্তি এত্থ অনুসন্ধীনং ৰসেন ৰচনপথন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘কথানুসন্ধিৰিনিচ্ছযানুসন্ধিৰসেন ৰত্থু’’ন্তি. ঞত্তিকিচ্চন্তি ঞত্তিযা কিচ্চং. ইমিনা ঞত্তিযাতি এত্থ সাম্যত্থে সামিৰচনং. করধাতুসম্বন্ধে করণৰচনম্পি যুজ্জতেৰ. করণন্তি এত্থ চ যুপচ্চযস্স কম্মত্থভাৰঞ্চ দস্সেতি. ন কেৰলং ঞত্তিকম্মে এৰ ঞত্তিকিচ্চং ন জানাতি, অথ খো ঞত্তিদুতিযঞত্তিচতুত্থকম্মেসুপি ন জানাতীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘ঞত্তিদুতিযঞত্তিচতুত্থকম্মেসূ’’তিআদি. পুব্বে ঠপেতব্বাতি ঞত্তি নাম কম্মৰাচায পুব্বে ঠপেতব্বাতি ন জানাতি. ইমিনা নপুব্বকুসলভাৰং দস্সেতি. ‘‘পচ্ছা’’তি ইমিনা নঅপরকুসলভাৰং দস্সেতি. পিসদ্দেন পঠমনযং অপেক্খতি. ‘‘কালং ন জানাতী’’তি ইমিনা অকালঞ্ঞূতি পদস্স ৰিগ্গহৰাক্যং দস্সেতি. কালং দস্সেন্তো আহ ‘‘অনজ্ঝিট্ঠো’’তিআদি.

‘‘ধুতঙ্গে আনিসংসং অজানিত্ৰা’’তি ইমিনা মন্দমোমূহানং ফলং দস্সেতি. পাপিচ্ছোতি এত্থ পাপিচ্ছো নাম পচ্চযলাভস্স পত্থনাতি আহ ‘‘পচ্চযলাভং পত্থযমানো’’তি. কাযৰিৰেকো চ চিত্তৰিৰেকো চ উপধিৰিৰেকো চ কাযচিত্তউপধিৰিৰেকং, সমাহারদ্ৰন্দো, পুব্বপদেসু উত্তরপদলোপো. এতস্সাতি আরঞ্ঞিকস্স. ইমিনা ইমায অত্থো ইদমত্থো, সো এতস্সত্থীতি ইদমত্থীতি ৰচনত্থং দস্সেতি. অপ্পিচ্ছঞ্ঞেৰাতিআদীসু এৰসদ্দানং ছড্ডেতব্বত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ন অঞ্ঞং কিঞ্চি লোকামিস’’ন্তি.

নৰৰিধন্তি দিৰসৰসেন তিৰিধং, তথা কত্তব্বাকারৰসেন, তথা কারকৰসেনাতি নৰৰিধং উপোসথং.

কাযদুচ্চরিতাদি যস্মা ন পসাদং সংৰত্তেতি, ন পসাদায ৰা সংৰত্ততি, তস্মা অপাসাদিকন্তি ৰুচ্চতি. তেন ৰুত্তং ‘‘অপাসাদিকন্তি কাযদুচ্চরিতাদি অকুসল’’ন্তি. ৰেলং অতিক্কম্মাতি ভোজনাদিকালং অতিক্কমিত্ৰা. ইমিনা অতিৰেলন্তি এত্থ অতিসদ্দস্স অতিক্কমনত্থঞ্চ ‘‘অতিৰেল’’ন্তি পদস্স ‘‘ৰিহরতো’’তি পদে কিরিযৰিসেসনভাৰঞ্চ দস্সেতি. অপ্পং কালন্তি যোজনা. অৰতরণং ওতারোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘ওতরণ’’ন্তি. সব্বত্থাতি সব্বেসু পঞ্চকেসু.

ইতি পঞ্চকৰারৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

একুত্তরিকনযো ছক্কৰারৰণ্ণনা

৩২৬. ছক্কেসু এৰমত্থো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. ইতীতি এৰং. ইমা ছ সামীচিযোতি যোজনা. তত্থাতি ছসু আকারেসু. সতিসম্মোসেনাতি সতিযা ৰিপ্পৰাসেন.

তত্থাতি চুদ্দসসু পরমেসু. ততোতি ছক্কতো. একং অপনেত্ৰাতি যংকিঞ্চি একং অপনেত্ৰা. সেসেসূতি ছহি পরমেহি সেসেসু অট্ঠসু পরমেসু. অঞ্ঞানিপি ছক্কানীতি পঠমছক্কতো অঞ্ঞানিপি অট্ঠ ছক্কানি.

ছ আপত্তিযোতি তীণি ছক্কানীতি ‘‘ছ আপত্তিযো’’তি ৰুত্তানি তীণি ছক্কানীতি যোজনা. ৰুত্তদ্ৰযং একং কত্ৰা. ন্হানেতি ন্হানসিক্খাপদে. ছক্কদ্ৰযন্তি আদাযসমাদাযৰসেন ছক্কদ্ৰযং. সব্বত্থাতি সব্বেসু ছক্কেসু.

ইতি ছক্কৰারৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

একুত্তরিকনযো সত্তকৰারৰণ্ণনা

৩২৭. সত্তকেসু ছসু সামীচীসু পক্খিপিত্ৰাতি সম্বন্ধো. তত্থেৰাতি সমথক্খন্ধকে এৰ.

চম্পেয্যকেতি চম্পেয্যক্খন্ধকে. ‘‘অসদ্ধম্মা’’তি পদস্স ভেদনিস্সিততুল্যনিস্সিতসমাসং দস্সেন্তো আহ ‘‘অসতং ধম্মা’’তিআদি. তত্থ ‘‘অসতং ধম্মা’’তি ইমিনা ভেদনিস্সিতসমাসং দস্সেতি, ‘‘অসন্তো ৰা ধম্মা’’তি ইমিনা তুল্যনিস্সিতসমাসং দস্সেতি. সব্বত্থাতি সব্বেসু সত্তকেসু. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

ইতি সত্তকৰারৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

একুত্তরিকনযো অট্ঠকৰারৰণ্ণনা

৩২৮. অট্ঠকেসু অট্ঠানিসংসাদীনং দেসনাকারদেসনট্ঠানানি দস্সেন্তো আহ ‘‘ন ময’’ন্তিআদি. তত্থ ‘‘ন মযং…পে… করিস্সামা’’তি ইমিনা দেসনাকারং দস্সেতি, ‘‘কোসম্বকক্খন্ধকে’’তি ইমিনা দেসনট্ঠানং দস্সেতি. তম্পীতি দুতিযঅট্ঠকম্পি.

তেরসকে ৰুত্তাতি সম্বন্ধো. কুলানি দূসেতীতি এত্থ ‘‘দূসেতী’’তি কিরিযাপদস্স করণং দস্সেন্তো আহ ‘‘পুপ্ফেন ৰা’’তিআদি. ইমেহি অট্ঠহি দূসেতীতি যোজনা. ‘‘লাভেনা’’তিআদিনা ‘‘অট্ঠহি অসদ্ধম্মেহী’’তি এত্থ অসদ্ধম্মসরূপং দস্সেতি. সারাগোতি সংরাগো, ভুসং রজ্জনন্তি অত্থো. পটিৰিরোধোতি দোসো. সো হি যস্মা অলাভাদীসু পটিৰিরুজ্ঝতি, তস্মা পটিৰিরোধোতি ৰুচ্চতি. পাল়িযন্তি ৰিনযপাল়িযং.

পাণন্তিআদিকা দ্ৰে গাথাযো দ্ৰাদসক্খরেন বন্ধিতা. পঠমগাথায ততিযপাদে চরিযসদ্দেন যুত্তত্তা একক্খরো অধিকো. অযং পনেত্থ যোজনা – পাণং ন হনে ন ঘাতেয্য, আদিন্নঞ্চ ন আদিযে ন গণ্হেয্য, মুসা ৰিতথৰচনং ন ভাসে ন কথেয্য, মজ্জপো মজ্জপানং ন চ সিযা, অব্রহ্মচরিযা মেথুনা ৰিরমেয্য, রত্তিং ৰিকালভোজনং ন ভুঞ্জেয্য.

মালং ন ধারে ন ধারেয্য, গন্ধঞ্চ ন আচরে, সন্থতে মঞ্চে চ ছমাযঞ্চ সযেথ. এতঞ্হি উপোসথং অট্ঠঙ্গিকং উপোসথং ইতি দুক্খন্তগুনা বুদ্ধেন পকাসিতন্তি আহু পণ্ডিতাতি.

সঙ্ঘভেদকেতি সঙ্ঘভেদকক্খন্ধকে. তাসংযেৰাতি ভিক্খুনীনমেৰ. ‘‘উপাসিকা অট্ঠ ৰরানি যাচতী’’তি এৰং সামঞ্ঞৰচনস্সাপি অত্থপকরণাদিনা ৰিসেসৰিসযো হোতীতি আহ ‘‘ৰিসাখা’’তি. সা হি ৰিৰিধা পুত্তনত্তুসঙ্খাতা সাখা এতিস্সাত্থীতি ৰিসাখাতি ৰুচ্চতি. সব্বত্থাতি সব্বেসু অট্ঠকেসু. সেসং সুৰিঞ্ঞেয্যমেৰ.

ইতি অট্ঠকৰারৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

একুত্তরিকনযো নৰকৰারৰণ্ণনা

৩২৯. নৰকেসু অচরীতিআদীনীতি আদিসদ্দেন ‘‘চরতি, চরিস্সতী’’তিআদীনি (দী. নি. ৩.৩৪০; অট্ঠ. নি. ৯.২৯-৩০) সঙ্গণ্হাতি. তং কুতেত্থ লব্ভাতি এত্থ ন্তি অনত্থচরণং, কোপকরণং ৰা. কুতোতি কেন কারণেন. এত্থাতি এতস্মিং অনত্থচরকপুগ্গলে. লব্ভাতি লদ্ধা, সক্কা লদ্ধুং ন লব্ভা এৰাতি অত্থো. নৰন্নং ৰা ভিক্খূনং কারণাতি যোজনা. তণ্হন্তি দ্ৰীসু এসনতণ্হাএসিততণ্হাসু এসনতণ্হং. পটিচ্চাতি আরব্ভ. পরিযেসনাতি পুনপ্পুনং এসনা. লাভোতি রূপাদিআরম্মণলাভো. ৰিনিচ্ছযোতি ঞাণতণ্হাদিট্ঠিৰিতক্কৰসেন চতুব্বিধো ৰিনিচ্ছযো. চতুব্বিধো হি ধম্মো ‘‘এত্তকং ময্হং ভৰিস্সতী’’তিআদিনা ৰিনিচ্ছিনতি অনেনাতি ৰিনিচ্ছযোতি ৰুচ্চতি. ছন্দরাগোতি বলৰরাগো. অজ্ঝোসানন্তি ‘‘অহং মম’’ন্তি বলৰসন্নিট্ঠানং, পরিগ্গহোতি তণ্হাদিট্ঠিৰসেন পরিচ্ছিন্দিত্ৰা গহণং. মচ্ছরিযন্তি পরেসং সাধারণভাৰস্স অসহনতা. আরক্খাতি দ্ৰারপিদহনমঞ্জূসগোপনাদিৰসেন আভুসো রক্খনং. আরক্খাধিকরণন্তি আরক্খকারণা, হেত্ৰত্থে চেতং পচ্চত্তৰচনং. দণ্ডাদানাদীসু পরনিসেধনত্থং দণ্ডস্স আদানং দণ্ডাদানং. তথা একতোধারাদিনো সত্থস্স আদানং সত্থাদানং. কলহোতি কাযকলহোপি ৰাচাকলহোপি. ৰিগ্গহোতি ৰিরুদ্ধৰসেন গহণং. ৰিৰাদোতি ৰিরুদ্ধৰসেন ৰদনং. ‘‘তুৰং তুৰ’’ন্তি অনাদরৰসেন ৰদনং তুৰংতুৰং ৰাদো, পেসুঞ্ঞৰসেন ৰদনং পেসুঞ্ঞৰাদো, মুসাৰসেন ৰদনং মুসাৰাদো, দণ্ডাদানঞ্চ সত্থাদানঞ্চ কলহো চ ৰিগ্গহো চ ৰিৰাদো চ তুৰংতুৰংৰাদো চ পেসুঞ্ঞৰাদো চ মুসাৰাদো চ দণ্ডাদান…পে… মুসাৰাদা. মুসাৰাদাতি এত্থ ৰাদসদ্দো ‘‘তুৰং তুৰ’’ন্তি চ ‘‘পেসুঞ্ঞ’’ন্তি চ এত্থাপি যোজেতব্বো. ‘‘অহং সেয্যোহমস্মী’’তি পৰত্তমানাদযোতি যোজনা. অধিট্ঠিতকালতো পট্ঠায ন ৰিকপ্পেতব্বানীতি অধিট্ঠানৰিকপ্পনং একতো ন কাতব্বং, অধিট্ঠিতে ন ৰিকপ্পেতব্বন্তি অধিপ্পাযো. পরিণতং লাভং পরিণামেতীতি সম্বন্ধো.

এতেসংযেৰ দানানন্তি এতেসংযেৰ অধম্মিকানং দানানং. সঙ্ঘস্স নিন্নন্তি সঙ্ঘস্স নতং, নামিতং ৰা লাভন্তি সম্বন্ধো. সঙ্ঘস্স নমতি, নামিযতীতি ৰা নিন্নং. তেসংযেৰাতি তেসংযেৰ তিণ্ণং ধম্মিকদানানং. তযো তযো দানপটিগ্গহপরিভোগে সম্পিণ্ডেত্ৰা নৰকো গহেতব্বো. তত্থেৰাতি সমথক্খন্ধকে এৰ. ওৰাদৰগ্গস্সাতি ভিক্খুনোৰাদৰগ্গস্স. তত্থেৰাতি ওৰাদৰগ্গস্স পঠমসিক্খাপদে এৰ. সব্বত্থাতি সব্বেসু নৰকেসু.

ইতি নৰকৰারৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

একুত্তরিকনযো দসকৰারৰণ্ণনা

৩৩০. দসকেসু অট্ঠানে ৰা পনাতি অকারণে ৰা পন. তত্থাতি নৰকেসু. ‘‘নত্থি দিন্নন্তিআদিৰসেনা’’তি আদিসদ্দেন ‘‘নত্থি যিট্ঠং নত্থি হুত’’ন্তিআদযো (ধ. স. ১২২১; ম. নি. ৯৪.২২৫; ৩.৯১, ১১৬; সং. নি. ৩.২১০; অ. নি. ১০.১৭৬) নৰ নত্থিকা সঙ্গহেতব্বা. ‘‘সস্সতো লোকোতি আদিৰসেনা’’তিআদিসদ্দেন (দী. নি. ১.৩১; ম. নি. ১.২৬৯) ‘‘অসস্সতো লোকো’’তিআদযো (ম. নি. ১.২৬৯) নৰ অন্তগ্গাহিকে সঙ্গণ্হাতি. ৰিপরীতা সম্মত্তাতি দসহি মিচ্ছত্তেহি ৰিপরীতা দস সম্মত্তা সম্মাদিট্ঠি সম্মাসঙ্কপ্পো সম্মাৰাচা সম্মাকম্মন্তো সম্মাআজীৰো সম্মাৰাযামো সম্মাসতি সম্মাসমাধি সম্মাঞাণং সম্মাৰিমুত্তীতি.

দস আদীনৰা নিদ্দিট্ঠাতি সম্বন্ধো. উন্দূরক্খাযিতন্তি মূসিকেন খাদিতং. এত্থ হি খেধাতু খাদনত্থো হোতি. অগ্গিদড্ঢন্তি অগ্গিনা দড্ঢং. এতেসূতি এতেসু দসসু পংসুকূলেসু. উদকসাটিকং ৰা সংকচ্চিকং ৰাতি ভিক্খুনীনং উদকসাটিকং ৰা সংকচ্চিকং ৰা. এত্থ ৰাসদ্দো অনিযমৰিকপ্পত্থো.

পণ্ণসন্থারো তিণসন্থারেন সঙ্গহিতো. সব্বত্থাতি সব্বেসু দসকেসু.

ইতি দসকৰারৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

একুত্তরিকনযো একাদসকৰারৰণ্ণনা

৩৩১. একাদসকেসু তিণপাদুকাতি মুঞ্জপব্বজেহি অৰসেসা তিণমযপাদুকা. কট্ঠপাদুকসঙ্গহমেৰাতি কট্ঠপাদুকে সঙ্গহং এৰ. তম্বলোহমযেন ৰা দারুমযেন ৰাতি ৰাসদ্দো অনিযমৰিকপ্পত্থো. ‘‘নসি অনিমিত্তা’’তিআদযো ভিক্খুনিক্খন্ধকে (চূল়ৰ. ৪২৩) নিদ্দিট্ঠা. তে সব্বেতি সব্বে তে গণ্ঠিকৰিধা. নগ্গেনাতি অচেলকেন. তে সব্বেতি সব্বে তে অৰন্দিযপুগ্গলা. পুব্বেতি দসকে. কম্মৰগ্গেতি অৰসানে কম্মৰগ্গে.

সো ভিক্খু যং ন নিগচ্ছেয্য, এতং ন নিগতং অট্ঠানং অনৰকাসোতি যোজনা. এৰঞ্হি সতি যংসদ্দো কিরিযাপরামসনো হোতি, অথ ৰা যং যেন কারণেন ন নিগচ্ছেয্য, এতং কারণং অট্ঠানন্তি যোজনা. অনধিগতং সমাধিন্তি যোজনা. সদ্ধম্মাস্সাতি সদ্ধম্মা অস্স. অস্স অক্কোসকপরিভাসকস্স ভিক্খুস্স সদ্ধম্মা ন ৰোদাযন্তি ন পরিযোদপেন্তীতি অত্থো. রোগাতঙ্কন্তি রোগসঙ্খাতং আতঙ্কং. নিরযং উপপজ্জতীতি নিরযম্হি উপপজ্জতি. ‘‘উপপজ্জতী’’তি এত্থ উপইতি কম্মপ্পৰচনীযউপসগ্গেন যুত্তত্তা ‘‘নিরয’’ন্তি এত্থ ভুম্মত্থে উপযোগৰচনং দট্ঠব্বং. এত্থ এতস্মিং অঙ্গুত্তরপাল়িযং (অ. নি. ১১.৬).

আসেৰিতাযাতি এত্থ আত্যূপসগ্গো আদিকম্মত্থোতি আহ ‘‘আদিতো পট্ঠায সেৰিতাযা’’তি. ‘‘নিপ্ফাদিতাযা’’তিইমিনা ভাৰিতাযাতি এত্থ ভূসদ্দো সত্তত্থোতি দস্সেতি, ‘‘ৰড্ঢিতাযা’’তি ইমিনা ৰড্ঢনত্থোতি দস্সেতি. বহুলীকতাযাতি এত্থ বহুলং নাম অত্থতো পুনপ্পুনন্তি আহ ‘‘পুনপ্পুনং কতাযা’’তি. সুযুত্তযানসদিসাযাতি সুট্ঠু যুত্তেন যানেন সদিসায. ইমিনা যানীকতাযাতি এত্থ ন যংকিঞ্চি যানং ৰিয কতং হোতি, অথ খো ইচ্ছিতিচ্ছিতক্খণে আরোহনীযত্তা সুযুত্তযানং ৰিয কতং হোতীতি দস্সেতি. যথা করিযমানে পতিট্ঠা হোতীতি যোজনা. ৰত্থুকতাযাতি এত্থ ৰত্থুসদ্দো পতিট্ঠত্থোতি দস্সেতি. ৰসতি পতিট্ঠহতি এত্থাতি ৰত্থূতি ৰচনত্থো কাতব্বো. অনুট্ঠিতাযাতি এত্থ অনুসদ্দো নউপচ্ছিন্নত্থো, ঠাধাতু উপ্পজ্জনত্থোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘অনু অনু পৰত্তিতাযা’’তি. ‘‘সমন্ততো’’তি ইমিনা পরিচিতাযাতি এত্থ পরিসদ্দো সমন্তত্থোতি দস্সেতি. ‘‘অভিৰড্ঢিতাযা’’তি ইমিনা চিধাতু ৰড্ঢনত্থোতি দস্সেতি. সমারদ্ধাযাতি পরিপুণ্ণং আরাধিতায. রাধধাতু হি সাধনত্থো হোতি. ‘‘ৰসীভাৰং উপনীতাযা’’তি ইমিনা তদত্থং অধিপ্পাযেন দস্সেতি. ‘‘ন পাপকং সুপিনং পস্সতী’’তি ৰচনস্স অত্থাপত্তিনযং দস্সেন্তো আহ ‘‘ভদ্রকং পনা’’তিআদি. ৰুদ্ধিকারণভূতন্তি ৰুদ্ধিযা কারণভূতং সুপিনন্তি সম্বন্ধো. দেৰতা রক্খন্তীতি এত্থ সামঞ্ঞতো ৰুত্তেপি আরক্খদেৰতাযেৰ গহেতব্বাতি আহ ‘‘আরক্খদেৰতা’’তি. আরক্খদেৰতা নাম ভুম্মদেৰাদযো. খিপ্পন্তি ভাৰনপুংসকং. ইমিনা তুৰটং চিত্তন্তি এত্থ তুৰটসদ্দো খিপ্পপরিযাযোতি দস্সেতি. উত্তরিমপ্পটিৰিজ্ঝন্তোতি এত্থ ‘‘উত্তরি’’ন্তি পদস্স অৰধিপেক্খত্তা তস্স অৰধি চ উত্তরিসদ্দস্স ইধ অরহত্তৰাচকভাৰঞ্চ ৰিধধাতুযা সচ্ছিকরণত্থঞ্চ দস্সেন্তো আহ ‘‘মেত্তাঝানতো’’তিআদি. তত্থ ‘‘মেত্তাঝানতো’’তি ইমিনা অৰধিং দস্সেতি, ‘‘অরহত্ত’’ন্তি ইমিনা ‘‘উত্তরি’’ন্তি পদস্স সরূপত্থং দস্সেতি, ‘‘অসচ্ছিকরোন্তো’’তি ইমিনা ৰিধধাতুযা সচ্ছিকরণত্থং দস্সেতি. সব্বত্থাতি সব্বেসু একাদসকেসু.

ইতি একাদসকৰারৰণ্ণনাপরিযোসানায

একুত্তরিকৰণ্ণনায

যোজনা সমত্তা.

উপোসথাদিপুচ্ছাৰিস্সজ্জনা

৩৩২. ৰিস্সজ্জনে এৰমত্থো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. কাযসামগ্গী আদি নামাতি যোজনা. ওসারণকিরিযাতি কথনকিরিযা. ছন্দপৰারণং আহরিত্ৰাতি ছন্দঞ্চ পৰারণঞ্চ আহরিত্ৰা. পৰারণাকথাতি ‘‘সঙ্ঘং ভন্তে পৰারেমী’’তিআদিকা (মহাৰ. ২১০) পৰারণাকথা. তজ্জনীযকম্মাদীসু ৰত্থু নাম কিং? পুগ্গলো নাম কোতি আহ ‘‘ৰত্থু নামা’’তিআদি. তত্থ যেন ৰত্থুনাতি ভণ্ডনকারকাদিনা যেন ৰত্থুনা করণভূতেন, হেতুভূতেন ৰা. যেনাতি পুগ্গলেন কত্তুভূতেন, কতন্তি সম্বন্ধো. ‘‘তস্সা তস্সা কম্মৰাচাযা’’তি পদং ‘‘অৰসানৰচন’’ন্তি পদে অৰযৰিসম্বন্ধো. সব্বত্থাতি সব্বেসু ৰিস্সজ্জনেসু.

ইতি উপোসথাদিপুচ্ছাৰিস্সজ্জনৰণ্ণনায যোজনা

সমত্তা.

অত্থৰসপকরণৰণ্ণনা

৩৩৪. অত্থৰসপকরণেতি অৰযৰিআধারো. দস অত্থৰসেতিআদীসূতি অৰযৰাধারো. ন্তি ৰচনং. উপরিমং উপরিমং পদন্তি ‘‘সঙ্ঘফাসুতাযা’’তিআদিকং উত্তরুত্তরি ৰুত্তং পদং. হেট্ঠিমস্স হেট্ঠিমস্স পদস্সাতি ‘‘সঙ্ঘসুট্ঠুতাযা’’তিআদিকস্স অধো অধো ৰুত্তস্স পদস্স.

যদেতং পদসতং ৰুত্তন্তি যোজনা. তত্থাতি তস্মিং পদসতে, নিদ্ধারণে ভুম্মং, অত্থসতন্তি অভিধেয্যসতং. ধম্মসতন্তিঅভিধানসতং, পাল়িসতন্তি অত্থো. ‘‘অত্থসতং ধম্মসত’’ন্তি পদানং অত্থন্তরৰিকপ্পং দস্সেন্তো আহ ‘‘অথ ৰা’’তিআদি. তত্থ যে দস অত্থৰসে পটিচ্চ পঞ্ঞত্তং, তেসং দসঅত্থৰসানন্তি যোজনা, যে দস অত্থৰসে পুব্বে ৰণ্ণিতা, তেসং দসঅত্থৰসানন্তি যোজনা. পঠমপারাজিকৰণ্ণনাযং (পারা. অট্ঠ. ১.৩৯) ৰণ্ণিতাতি সম্বন্ধো. তত্থাতি ‘‘সঙ্ঘসুট্ঠুতাযা’’তিআদিপাঠে. সুট্ঠু দেৰাতি সুট্ঠু মহারাজ. হি যস্মা আণাবলভোগবলইস্সরিযবলেহি দিব্বতি, তস্মা দেৰোতি ৰুচ্চতি. যো চাতি গহট্ঠো ৰা পব্বজিতো ৰা, সম্পটিচ্ছতীতি সম্বন্ধো. তস্মাতি যস্মা হিতায সুখায হোতি, তস্মা. আনিসংসং দস্সেত্ৰা পঞ্ঞপেস্সামীতি সম্বন্ধো. অভিভৰিত্ৰা ন পঞ্ঞপেস্সামীতি যোজনা. ইধাতি অত্থৰসপকরণে. তদত্থজোতকানন্তি সোযেৰ অত্থো তদত্থো, তস্স জোতকা তদত্থজোতকা, তেসং. ইদানি ৰেদিতব্বানীতি সম্বন্ধো. অত্থং জোতেন্তীতি অত্থজোতকা, সদ্দা. নীহরিত্ৰা, নিযমেত্ৰা ৰা অত্থো ৰুচ্চতে ইমাহি সদ্দপঞ্ঞত্তীহীতি নিরুত্তিযো.

অত্থসতন্তি গাথাযং অত্থৰসে পকরণে অত্থসতং ৰেদিতব্বন্তিআদিনা যোজনা কাতব্বা. ইতি হীতি ইতি এৰ. হিসদ্দো হি এৰসদ্দত্থো. ইদন্তি ‘‘অত্থসত’’ন্তিআদিৰচনং, ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. এতন্তি যথাৰুত্তং অত্থং পটিচ্চাতি সম্বন্ধো.

ইতি সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায

মহাৰগ্গৰণ্ণনায

যোজনা সমত্তা.

পঠমগাথাসঙ্গণিকং

সত্তনগরেসু পঞ্ঞত্তসিক্খাপদৰণ্ণনা

৩৩৫. একংসন্তি এত্থ ভুম্মত্থে উপযোগৰচনন্তি আহ ‘‘একস্মিং অংসে’’তি. দসনখসমোধানসমুজ্জলন্তি দসন্নং নখানং সমূহেন সুট্ঠু উজ্জলং. এত্থ ‘‘সমুজ্জল’’ন্তি ইমিনা অঞ্জলিন্তি পদস্স আদরেন, অভিমুখং ৰা জলতি দিব্বতীতি অঞ্জলীতি অত্থং দস্সেতি. আসীসমানরূপোৰাতি এত্থ আসীসমানরূপো এৰাতি অত্থং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘পচ্চাসীসমানরূপো ৰিযা’’তি. এত্থ ‘‘ৰিযা’’তি ইমিনা ‘‘আসীসমানো ইৰা’’তি পদৰিভাগং কত্ৰা ইৰসদ্দো উপমত্থজোতকোতি দস্সেতি. কিস্সাতি এত্থ করণত্থে ছট্ঠীৰিভত্তি হোতীতি আহ ‘‘কেন কারণেনা’’তি. ইধাতি মম নিসিন্নট্ঠানং. ‘‘আগতো’’তি ইমিনা ইধমাগতোতি এত্থ মকারো পদসন্ধিকরমত্তোতি দস্সেতি. অস্সাতি উপালিস্স ৰিস্সজ্জেসীতি সম্বন্ধো. সব্বত্থাতি সব্বেসু পঞ্হেসু. ইতীতি এৰং.

তত্থাতি ৰিস্সজ্জনে. ভদ্দকো তে উম্মঙ্গোতি এত্থ উম্মঙ্গসদ্দো পঞ্হৰাচকোতি আহ ‘‘ভদ্দকা তে পঞ্হা’’তি. তত্থ তেতি তৰ. কস্মা পঞ্হা ‘‘উম্মঙ্গো’’তি ৰুচ্চতীতি আহ ‘‘পঞ্চা হী’’তিআদি. হি যস্মা উম্মঙ্গোতি ৰুচ্চতি, তস্মা পঞ্হা উম্মঙ্গো নামাতি যোজনা. ‘‘উম্মুজ্জিত্ৰা ঠিতত্তা’’তি ইমিনা উম্মুজ্জতীতি উম্মঙ্গোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. মুজধাতু উকারস্স অকারো, অৰিজ্জন্ধকারসঙ্খাতা উদকতো উম্মুজ্জতীতি অত্থো. ‘‘তগ্ঘা’’তি নিপাতস্স তস্মা কারণাতি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘যস্মা’’তিআদি. ‘‘সম্পটিচ্ছনত্থে’’তি ইমিনা তগ্ঘসদ্দো সাধুঅত্থোতি দস্সেতি, তগ্ঘ সাধূতি অত্থো. তীণিযেৰাতি ‘‘সমাদহিত্ৰা ৰিসিব্বেন্তী’’তি একং, ‘‘সামিসেনা’’তি একং, ‘‘সসিত্থক’’ন্তি একন্তি ইমানি তীণিযেৰ.

চতুৰিপত্তিৰণ্ণনা

৩৩৬. যং তং পুচ্ছিম্হাতি এত্থ নিগ্গহিততো পরং অকারলোপোতি আহ ‘‘যং তং অপুচ্ছিম্হা’’তি. তত্থ ন্তি পঞ্হং. ন্তি তুৰং. ‘‘ত্ৰ’’ন্তিপি পাঠো, অযমেৰত্থো. তং তদেৰাতি তং তং এৰ পঞ্হং. অঞ্ঞথাতি অঞ্ঞং আকারং.

যে দুট্ঠুল্লা সা সীলৰিপত্তীতি এত্থ ননু সীলৰিপত্তিং পুচ্ছন্তো পঞ্হো নত্থি, কস্মা পন ‘‘সা সীলৰিপত্তী’’তি ৰিস্সজ্জনং ৰুত্তন্তি আহ ‘‘কিঞ্চাপী’’তিআদি. এতন্তি ‘‘যে দুট্ঠুল্লা সা সীলৰিপত্তী’’তি ৰচনং. তমেৰত্থং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘চতূসু হী’’তিআদি. ৰত্ৰাতি সংখেপেন ৰত্ৰা.

তিস্সন্নং ৰিপত্তীনন্তি সীলৰিপত্তিতো অৰসেসানং তিস্সন্নং ৰিপত্তীনং. তত্থাতি ‘‘থুল্লচ্চয’’ন্তিআদিৰচনে.

‘‘অব্ভাচিক্খন্তী’’তি পদস্স কত্তারং দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰদন্তা’’তি. ‘‘তথাহ’’ন্তিআদিনা ৰদনাকারং দস্সেতি.

‘‘অযং ছহী’’তি ইমিনা অযং সাতি এত্থ সাসদ্দো পদালঙ্কারোতি দস্সেতি. এত্তাৰতাতি এত্তকেন ‘‘থুল্লচ্চয’’ন্তিআদিৰচনমত্তেন. ৰিস্সজ্জিতং হোতীতি সম্বন্ধো.

ছেদনকাদিৰণ্ণনা

৩৩৭. কতি ছেদনকানীতিআদিপুচ্ছানং অনুসন্ধিপুচ্ছাভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘যস্মা পনা’’তিআদি. পুচ্ছা হি অনুসন্ধিঅননুসন্ধিৰসেন দুৰিধা. তত্থ ৰিস্সজ্জনেন অনুসন্ধিৰসেন পুচ্ছা অনুসন্ধিপুচ্ছা নাম, ৰিস্সজ্জনমনপেক্খিত্ৰা যথাকামপুচ্ছা অননুসন্ধিপুচ্ছা নাম. তাসং ৰিত্থারো নেত্তিঅট্ঠকথাদীসু গহেতব্বো. ইধাপি ‘‘একাদস যাৰততিযকা’’তি ৰিস্সজ্জনেন অনুসন্ধানত্তা অনুসন্ধিপুচ্ছা নাম. যস্মা পন ৰিস্সজ্জিতোতি সম্বন্ধো. সঙ্খাৰসেনাতি একাদসা’’তি সঙ্খায সত্তিযা, আযত্তেন ৰা. সঙ্খানুসন্ধিৰসেনেৰাতি ‘‘কতী’’তি সঙ্খায অনুসন্ধিৰসেন এৰ. তেসন্তি পঞ্হানং. তত্থাতি ‘‘ছ ছেদনকানী’’তিআদিপাঠে. ইদমেৰাতি ইদং এৰ ৰচনং. অপুব্বন্তি পুব্বে ন ৰুত্তং, অপোরাণং নৰন্তি অত্থো. যং পনেতন্তি যং পন এতং ৰচনং. ‘‘সোল়সা’’তি ইমিনা সোদসাতি এত্থ দকারস্স ল়কারং কত্ৰা ‘‘সোল়সা’’তি পাঠোপি যুজ্জতীতি দস্সেতি. জানন্তি পঞ্ঞত্তাতি এত্থ ‘‘এৰং ৰত্ৰা’’তি পাঠসেসং অজ্ঝাহরিত্ৰা যোজেতব্বভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘জান’’ন্তি এৰং ৰত্ৰা পঞ্ঞত্তা’’তি. তেতি ‘‘জান’’ন্তি পঞ্ঞত্তা সিক্খাপদাতি অত্থো. এৰন্তি ৰক্খমাননযেন. পৰিসেয্যাতীতি এত্থ ইতিসদ্দো পরিসমানত্থো. ইতি ৰেদিতব্বোতি যোজনা.

অসাধারণাদিৰণ্ণনা

৩৩৮. পুরিম পঞ্হন্তি ‘‘কতি ছেদনকানী’’তিআদিপঞ্হানং পুরে ৰুত্তং পঞ্হং. তত্থাতি ‘‘ৰীসং দ্ৰে সতানী’’তিআদিপাঠে. ‘‘দ্ৰেঅনিযতেহী’’তি পদস্স অসমাহারদিগুৰাক্যং দস্সেন্তো আহ ‘‘দ্ৰীহি অনিযতেহী’’তি. ‘‘সদ্ধি’’ন্তি ইমিনা সহাদিযোগে করণৰচনন্তি দস্সেতি.

গাথাযং ‘‘ধোৰনঞ্চ সিক্খাপদ’’ন্তিআদিনা যোজনা কাতব্বা. দ্ৰে লোমাতি দ্ৰে এল়কলোমসিক্খাপদানি.

‘‘সকলো’’তিআদিকায অড্ঢতেয্যগাথায যোজনা সুৰিঞ্ঞেয্যাৰ.

সঙ্ঘম্হা দস নিস্সরেতি এত্থ ‘‘সঙ্ঘম্হা নিস্সারীযতী’’তি (পাচি. ৬৮০, ৭৩০) এৰং ৰুত্তা দসাতি যোজনানযং দস্সেন্তো আহ ‘‘সঙ্ঘম্হা নিস্সারীযতী’’তিআদি. তত্থাতি ভিক্খুনিৰিভঙ্গে. তথাতি যথা খুদ্দকা, তথাতি অত্থো. ইতীতি এৰং.

তেসন্তি পারাজিকানং. কণ্হসপ্পাদযো দুরাসদা ৰিয দুরাসদা হোন্তীতি যোজনা. ‘‘দুরূপগমনাতি ইমিনা সদধাতুযা গত্যত্থং দস্সেতি. দুরাসজ্জনাতি দুক্খেন আসজ্জিতব্বা, আসজ্জিতুং ন সুকরাতি অত্থো. সমূপমাতি সমউপমা. সমূপমাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘যথা’’তিআদি.

সাধারণন্তি অট্ঠহি পারাজিকেহি সাধারণং. একেকস্স পারাজিকস্সাতি সম্বন্ধো. অৰিরূল়্হী ভৰন্তি তেতি এত্থ উপমানোপমেয্যানং পাকটভাৰং কত্ৰা যোজনানযং দস্সেন্তো আহ ‘‘যথা এতে’’তিআদি. অৰিরূল়্হিধম্মাতি অৰিরূল়্হীসভাৰা. পকতিসীলভাৰেনাতি পকতিযা সীলৰন্তভাৰেন, ‘‘পকতিসীলাভাৰেনা’’তিপি পাঠো, পকতিসীলস্স অভাৰেন, অভাৰহেতূতি অত্থো. এত্তাৰতাতি এত্তকেন ‘‘অট্ঠেৰ পারাজিকা’’তিআদিৰচনমত্তেন, দস্সিতং হোতীতি সম্বন্ধো. ৰিভত্তিযোতি পারাজিকাদিৰসেন ৰিভজিতব্বাতি ৰিভত্তিযোতি. তত্থাতি ‘‘তেৰীসতি সঙ্ঘাদিসেসা’’তিআদিপাঠে. সব্বসঙ্গাহিকৰচনন্তি সব্বেসং তিণ্ণং সমথানং, সব্বাসং ৰা আপত্তীনং সমথানং সঙ্গাহিকৰচনং. ‘‘দ্ৰীহি সমথেহী’’তি সম্মুখাৰিনযেন চ পটিঞ্ঞাতকরণেন চাতি দ্ৰীহি সমথেহি.

এতন্তি ‘‘দ্ৰে উপোসথা দ্ৰে পৰারণা’’তি ৰচনং. ৰিভজনানীতি ৰিভজিতব্বানং ৰিভজনকিরিযায অৰিনাভাৰতো ভাৰৰসেন ৰুত্তং, তস্মা ৰিভজিতব্বাতি ৰিভত্তিযোতি ৰচনত্থো কাতব্বো. অপরাপি ইমা ৰিভত্তিযো হোন্তীতি যোজনা. হেট্ঠা ৰুত্তস্স ‘‘ৰিভত্তিমত্তদস্সনেনেৰ চেতং ৰুত্তং, ন সমথেহি ৰূপসমনৰসেনা’’তি ৰচনস্স অত্থনযতো অঞ্ঞং অত্থনযং দস্সেন্তো আহ ‘‘অথৰা’’তিআদি, ‘‘ইমাপি ৰিভত্তিযো’’তি পদং ‘‘নিস্সাযা’’তি পদে অৰুত্তকম্মং. নিস্সায আপজ্জন্তীতি সম্বন্ধো. তাতি আপত্তিযো. ৰুত্তপ্পকারেহেৰাতি তীহি সমথেহীতি ৰুত্তপকারেহেৰ. তংমূলিকানন্তি তে এৰ উপোসথাদযো মূলমেতাসন্তি তংমূলিকা, তাসং. ইমিনা কারিযূপচারেন ৰুত্তনযং দস্সেতি. তা ৰিভত্তিযোতি উপোসথাদিৰিভত্তিযো.

পারাজিকাদিআপত্তিৰণ্ণনা

৩৩৯. এৰং ৰিস্সজ্জেত্ৰাতি সম্বন্ধো. যদিদং আপত্তিপারাজিকং নামাতি যোজনা. আপত্তিপারাজিকন্তি আপত্তিসঙ্খাতং পারাজিকং. ‘‘পরাজযমাপন্নো’’তি ইমিনা সাসনতো পুগ্গলং পরাজেতীতি পারাজিকন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. ণ্যপচ্চযো হেতুকত্ৰত্থৰাচকো, যকারস্স ককারো. চুতোতি চৰকো. পরদ্ধোতি ৰিরদ্ধো. ভট্ঠোতি পতিতো. নিরঙ্কতোতি সঙ্ঘম্হা অপসারিতো. অনীহতে তস্মিং পুগ্গলেতি তস্মিং পুগ্গলে সঙ্ঘম্হা নীহরিত্ৰা ন হরিতে, অনপনীতেতি অত্থো. ‘‘উপোসথপৰারণাদিভেদো’’তি ইমিনা সংৰাসসরূপং দস্সেতি. ব্যঞ্জনে আদরমকত্ৰা ‘‘এতং আপত্তী’’তি ৰুত্তং. অযং হীতি অযং এৰং ৰক্খমানো. এত্থাতি গাথাযং. তেন তস্মাতি এত্থ ‘‘তস্মা’’তি পদেন ‘‘তেনা’’তি পদস্স কারণত্থং দস্সেতি.

এত্থাতি দুতিযগাথাযং. আদিম্হি চেৰ ইচ্ছিতব্বোতি সম্বন্ধো. হীতি সচ্চং. এত্থাতি পরিৰাসদানাদীসু চতূসু কম্মেসু. ‘‘সঙ্ঘো’’তিআদিৰচনত্থো তিপদভিন্নাধিকরণবাহিরত্থসমাসো হোতি, চেৰসদ্দচসদ্দেহি আদিসেসপদানং উভযপদত্থপধানভাৰং দস্সেতি, ‘‘ইচ্ছিতব্বো’’তি পদং কারকানং কিরিযাপেক্খত্তা কিরিযত্থায পক্খিত্তং. অস্সাতি আপত্তিযা, ইমিনা অঞ্ঞপদং দস্সেতি. ইচ্ছিতব্বত্থে অপচ্চযং কত্ৰা তদ্ধিতন্তিপি ৰদন্তি. লহুকনযো পনেস. অযং পনেত্থ গরুকনযো – আদি চ সেসো চ আদিসেসা, সঙ্ঘো আদিসেসেসু অস্সা ইচ্ছিতব্বোতি সঙ্ঘাদিসেসোতি.

অনেকংসিকতং পদন্তি এত্থ পদন্তি সিক্খাপদং. অনেকংসেন কতং অনেকংসিকতন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘যস্মা ইদং সিক্খাপদং অনেকংসেন কত’’ন্তি. যস্মা কতং, তস্মা অনিযতোতি পৰুচ্চতীতি যোজনা. তত্থাতি অনিযতে. যত্থাতি সিক্খাপদে. সোপীতি সিক্খাপদধম্মোপি.

অচ্চযেসূতি দোসেসু. তে হি নিদ্দোসং অতিক্কম্ম অযন্তি গচ্ছন্তি পৰত্তন্তীতি অচ্চযাতি ৰুচ্চন্তি. তেনাতি অচ্চযেন. থূলোতি ওল়ারিকো. ‘‘থূলত্তা’’তি ইমিনা ‘‘তেনেত’’ন্তি এত্থ তেনসদ্দস্স কারণত্থং দস্সেতি. অচ্চযস্স থূলত্তাতি সম্বন্ধো. এতন্তি আপত্তিধম্মং. ইমায গাথায অঞ্ঞেসং লহুকাপত্তীনং থূলো অচ্চযো থুল্লচ্চযোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. দ্ৰেভাৰে সতি সংযোগপরত্তা রস্সো হোতীতি দট্ঠব্বং.

‘‘নিস্সজ্জিত্ৰা দেসেতব্বতো’’তি ইমিনা নিস্সজ্জনং নিস্সগ্গো, আপত্তিদেসনতো পুব্বভাগে কত্তব্বস্স ৰিনযকম্মস্সেতমধিৰচনং, সো এতস্সত্থীতি নিস্সগ্গিযন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি.

কুসলধম্মসদ্দেন কুসলচিত্তমেৰ গহেতব্বন্তি আহ ‘‘কুসলধম্মসঙ্খাতং কুসলচিত্ত’’ন্তি. ‘‘কুসলচিত্তং পাতেতী’’তি ইমিনা চিত্তং পাতেতীতি পাচিত্তিযন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. এত্থ ‘‘চিত্তপাতিয’’ন্তি ৰত্তব্বে পদৰিপরিযাযং কত্ৰা, তকারস্স চ লোপং কত্ৰা ‘‘পাচিত্তিয’’ন্তি ৰুত্তং. অচিন্তেয্যো হি পাল়িনযো. ণ্যপচ্চযো হেতুকত্ৰত্থৰাচকো. ননু ‘‘পাতেতি কুসলং ধম্ম’’ন্তি ইমিনাৰ ‘‘পাচিত্তিয’’ন্তি পদস্স নিব্বচনং সিদ্ধং, কস্মা পন ‘‘অপরজ্ঝতি চিত্তসম্মোহনট্ঠান’’ন্তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘যং পনা’’তিআদি. যস্মা হোতীতি সম্বন্ধো.

পাটিদেসনীযাসু নিব্বচনমেৰ অদস্সেত্ৰা কস্মা ‘‘ভিক্খু অঞ্ঞাতকো সন্তো’’তিআদি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ৰুত্তগারয্হভাৰকারণদস্সনত্থমেৰা’’তি. ‘‘পটিদেসেতব্বতো’’তি ইমিনা অঞ্ঞাপত্তিদেসনানযতো ‘‘গারয্হ’’ন্তিআদিনা পটি ৰিসুং ৰত্ৰা দেসেতব্বাতি পাটিদেসনীযাতি নিব্বচনং দস্সেতি.

দুক্কটন্তি এত্থ দুসদ্দো দুট্ঠুঅত্থো চ ৰিরূপত্থো চ হোতীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘দুট্ঠু কতং, ৰিরূপং ৰা কত’’ন্তি. ন্তি কম্মং. তং পনেতন্তি দুক্কটং, খলিতন্তি সম্বন্ধো. অস্সাতি দুক্কটস্স. তস্সত্থো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. হীতি ৰিত্থারো. যং পাপন্তি যোজনা. যদীতি অথ. যদিসদ্দো হি অথপরিযাযো. ইদম্পীতি ইদম্পি কম্মং, পাপন্তি সম্বন্ধো.

‘‘লপিত’’ন্তি ইমিনা দুরাভট্ঠন্তি এত্থ ভাসধাতুযা কথনত্থং দস্সেতি. ন্তি ৰচনং. কিঞ্চ ভিয্যোতি ততো অতিরেকং কথেতব্বৰচনং কিঞ্চাতি অত্থো. সংকিলিট্ঠঞ্চ যং পদন্তি এত্থ চকারো পিসদ্দত্থো ‘‘পদ’’ন্তি এত্থ যোজেতব্বো, যংসদ্দো কারণত্থোতি আহ ‘‘সংকিলিট্ঠং যস্মা তম্পি পদ’’ন্তি. তম্পি পদন্তি তম্পি ৰচনং. পদসদ্দো হি ৰচনৰাচকো. তম্পি ৰচনং যস্মা সংকিলিট্ঠং হোতীতি যোজনা. কথং সংকিলিট্ঠং হোতীতি যোজনা. ‘‘যস্মা’’তি পদেন যংসদ্দো কারণত্থোতি দস্সেতি. ন্তি পদং. ‘‘এতং ইতি ৰুচ্চতী’’তি সংৰণ্ণেতব্বপদং. ‘‘দুব্ভাসিতন্তি এতং ৰুচ্চতী’’তি সংৰণ্ণনাপদং. এতন্তি এতং পদং, এতং ৰচনন্তি অত্থো.

এত্থাতি সেখিযগাথায. ইদন্তি আপত্তীনং নিব্বচনদীপকং ৰচনং, ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. কস্স দীপনত্থং ৰুত্তন্তি আহ ‘‘সঙ্গহিতস্স অত্থস্স দীপনত্থ’’ন্তি.

তত্থাতি ‘‘ছন্নমতিৰস্সতী’’তিআদিৰচনে. গেহন্তি পকতিগেহং. ইদং পন গেহন্তি যোজনা. ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘মূলাপত্তিঞ্হী’’তিআদি. ‘‘অৰিৰট’’ন্তি ৰত্ৰা তস্সত্থং দস্সেতুং ৰুত্তং ‘‘সুচ্ছন্ন’’ন্তি. ৰিৰটন্তি অচ্ছন্নং. নাতিৰস্সনভাৰং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘মূলাপত্তিঞ্হী’’তিআদি. ৰিৰরন্তো ভিক্খু নাপজ্জতীতি সম্বন্ধো. সুদ্ধন্তেতি সুদ্ধকোট্ঠাসে. ‘‘তস্মা’’তি চ ‘‘তেনা’’তি চ যেভুয্যেন অত্থতো একং, তস্মা ৰুত্তং ‘‘তেন কারণেনা’’তি. এৰঞ্চেতং ৰিৰটন্তি এৰং এতং ছন্নং চে ৰিৰটন্তি যোজনা.

পরিপাতিযমানানন্তি অভিভূযমানানং. ‘‘রুক্খাদিগহনং অরঞ্ঞ’’ন্তি ইমিনা পৰনন্তি পদস্স অরঞ্ঞপরিযাযতং দস্সেতি. গতিসদ্দস্স ভৰভেদাদিঅত্থং পটিক্খিপিত্ৰা পটিস্সরণত্থে হোতীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘পটিস্সরণং হোতী’’তি. ন্তি পৰনং. তেতি মিগা. ‘‘অস্সসন্তী’’তি পদেন ‘‘পস্সসন্তী’’তি অত্থোপি গহেতব্বো অৰিনাভাৰতো, আনাপানং করোন্তীতি অত্থো. আকাসোতি অজটাকাসো. পক্খীনন্তি ৰিহঙ্গমানং. ‘‘সব্বেসং সঙ্খতধম্মান’’ন্তি ইমিনা ধম্মানন্তি এত্থ সঙ্খতধম্মোযেৰ গহেতব্বোতি দস্সেতি. ‘‘ৰিনাসোৰা’’তি ইমিনা ৰিভৰসদ্দো ৰিনাসৰাচকোতি দস্সেতি. তেসন্তি সব্বেসম্পি সঙ্খতধম্মানং. গতীতি পতিট্ঠা. কস্মা ৰিভৰো ধম্মানং গতি হোতীতি আহ ‘‘ন হী’’তিআদি. হীতি যস্মা. তেতি সব্বেপি সঙ্খতধম্মা. ৰিনাসন্তি ৰিভৰং. সুচিরম্পীতি অসীতিৰস্সাদিকালম্পি. নিব্বানং অরহতো গতীতি সংৰণ্ণেতব্বপদং. ‘‘খীণাসৰস্সা’’তি ইমিনা অরহতোতি পদস্স অত্থং দস্সেতি. ‘‘অনুপাদিসেসনিব্বানধাতূ’’তি ইমিনা ‘‘নিব্বান’’ন্তি পদস্স ইধ অধিপ্পেতনিব্বানং দস্সেতি. গাথায তে তে অত্থা সংগহেত্ৰা গণিযন্তি এত্থাতি গাথাসঙ্গণিকং.

ইতি পঠমগাথাসঙ্গণিকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

অধিকরণভেদং

উক্কোটনভেদাদিৰণ্ণনা

৩৪০. অধিকরণভেদে এৰমত্থো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. দস্সেতুং আহাতি সম্বন্ধো. দ্ৰে সমথেতি এত্থ দ্ৰিন্নং সমথানং সরূপং দস্সেন্তো আহ ‘‘সম্মুখাৰিনযঞ্চ যেভুয্যসিকঞ্চা’’তি. ‘‘পটিসেধেতী’’তি ইমিনা উক্কোটেতীতি এত্থ কুটধাতুযা ছেদনত্থং অত্থতো দস্সেতি. ছেদনং নাম অত্থতো সমথপটিসেধনন্তি অত্থো.

৩৪১. দ্ৰাদসসু উক্কোটেসূতি নিদ্ধারণে ভুম্মং. অকতং কম্মন্তিআদযোতি এত্থ আদিসদ্দেন ‘‘দুক্কটং কম্মং, পুন কাতব্বং কম্ম’’ন্তি দ্ৰে উক্কোটা সঙ্গহেতব্বা. অনিহতং কম্মন্তিআদযোতি এত্থ আদিসদ্দেন ‘‘দুন্নিহতং, পুন নিহনিতব্ব’’ন্তি দ্ৰে উক্কোটা সঙ্গহেতব্বা. অৰিনিচ্ছিতন্তিআদযোতি এত্থ আদিসদ্দেন ‘‘দুৰিনিচ্ছিতং, পুন ৰিনিচ্ছিতব্ব’’ন্তি দ্ৰে উক্কোটা সঙ্গহেতব্বা. অৰূপসন্তন্তিআদযোতি এত্থ আদিসদ্দেন ‘‘দুৰূপসন্তং, পুন ৰূপসমেতব্ব’’ন্তি দ্ৰে উক্কোটা সঙ্গহেতব্বা. অপিচাতি সামঞ্ঞতো পন.

তত্থ জাতকন্তি এত্থ তসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেন্তো আহ ‘‘যস্মিংৰিহারে’’তি. যস্মিংৰিহারে উপ্পন্নং হোতীতি সম্বন্ধো. অঞ্ঞমঞ্ঞস্স অত্তেসু, অত্তানং ৰা পটিপক্খং অত্থযন্তি ইচ্ছন্তীতি অত্তপচ্চত্থিকা. পাল়িমুত্তকৰিনিচ্ছযেনেৰাতি পাল়িযং আগতেহি সমথেহি মুত্তকেন ধম্মদেসনামত্তৰিনিচ্ছযেনেৰ. ইদন্তি অধিকরণং. যেনাপি ৰিনিচ্ছযেনাতি পাল়িমুত্তকেন যেনাপি ৰিনিচ্ছযেন.

অঞ্ঞোতি নেৰাসিকেহি অঞ্ঞো ৰিনযধরো পুচ্ছতীতি সম্বন্ধো. তেহি চাতি নেৰাসিকেহি চ.

এতস্সাতি ৰিনযধরস্স. অযন্তি ৰিনযধরো. তত্থাতি তং গামং. অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰা সঞ্ঞাপেন্তীতি অত্তপচ্চত্থিকা অঞ্ঞমঞ্ঞং ৰা সঞ্ঞাপেন্তি. তে ভিক্খূতি তে অত্তপচ্চত্থিকা ভিক্খূ. নিজ্ঝাপেন্তীতি সঞ্ঞাপেন্তি. উক্কোটেতি যোতি যো উক্কোটেতি. এতেতি অত্তপচ্চত্থিকে ভিক্খূ, দিস্ৰাতি সম্বন্ধো. তত্থাতি গামং. তত্থেৰাতি অন্তরামগ্গে এৰ.

তত্থেৰাতি গামমেৰ. তত্থেৰাতি তস্মিংযেৰ ঠানে. তত্থ গতন্তি তং গামং গতং.

‘‘এসেৰ নযো’’তি ইমিনা পাচিত্তিযমেৰ অতিদিসতি.

সঙ্ঘেন…পে… অধিকরণে ৰদন্তোপীতি সম্বন্ধো. যং পনেতং আপত্তিৰুট্ঠানং নাম হোতীতি যোজনা. এতন্তি আপত্তিৰুট্ঠানং. ৰদন্তোপীতি পিসদ্দো ন কেৰলং তিণৰত্থারকং উক্কোটেন্তোযেৰ উক্কোটেতি নাম, অথ খো ৰদন্তোপীতি দস্সেতি.

ছন্দাগতিং গচ্ছন্তোতিআদীসু অগতিগমনাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰিনযধরো হুত্ৰা’’তিআদি. অত্থায উক্কোটেন্তোতি সম্বন্ধো. তস্সাতি অনত্থং চরন্তস্স. মন্দো পন উক্কোটেতি নামাতি সম্বন্ধো. একো বলৰনিস্সিতো চ হোতীতি সম্বন্ধো. গহনমিচ্ছাদিট্ঠিন্তি গহনসদিসং মিচ্ছাদিট্ঠিং পৰনসদিসং মিচ্ছাদিট্ঠিন্তি অত্থো. বলৰন্তে চাতি এত্থ সদ্দো সব্বকম্মেসু যোজেতব্বো. নিস্সিতত্তাতি একস্স নিস্সিতত্তা. বলৰনিস্সিতো চাতি এত্থাপি চ সদ্দো সব্বকত্তূসু যোজেতব্বো. তস্সাতি ৰিসমাদিনিস্সিতস্স.

সোতি সামণেরো. মঙ্কুভূতাত্থাতি মঙ্কূ হুত্ৰা ভূতা, মঙ্কুং ৰা পত্তা অত্থ ভৰথাতি অত্থো. তেতি পরাজযভিক্খূ. তস্সাতি সামণেরস্স. সোতি সামণেরো. তেতি পরাজযভিক্খূ. ন্তি সামণেরং. সোতি দহরো. ততোতি সন্নিপাতকারণা. হিয্যোতি অনন্তরাতীতাহে. ইতীতি এৰং ৰদেতি. সোতি দহরো. ইদং সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তন্তি যোজনা. গচ্ছাতি গচ্ছাহি. ইতীতি এৰং ৰত্তব্বোতি যোজনা.

সঙ্ঘেন সদ্ধিং অধিকরণং ৰিনিচ্ছিনিত্ৰা পরিৰেণগতং একং ভিক্খুন্তি যোজনা. কিস্সাতি কেন কারণেন. এৰং ইমিনাকারেন ৰিনিচ্ছিতব্বং ননূতি যোজনা. সোতি ৰিনিচ্ছযকারকো ভিক্খু. ছন্দদাযকো সুৰিঞ্ঞেয্যোযেৰ.

অধিকরণনিদানাদিৰণ্ণনা

৩৪২. কিংনিদানন্তিআদীসু ছসু পদেসু সমাসভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘কিংনিদানমস্সা’’তিআদি. অস্সাতি ৰিৰাদাধিকরণস্স. ‘‘কিংনিদান’’ন্তি পদানং সতিপি সমাসভাৰে ব্যঞ্জনন্তপকতিকত্তা ‘‘কি’’ন্তি নিগ্গহিতন্তভাৰেন উচ্চারণং কাতব্বং. সব্বানেতানীতি সব্বানি নিদানন্তিআদীনি এতানি পদানি. ৰেৰচনানীতি একস্মিংযেৰ ‘‘কারণ’’ন্তি অত্থে ৰিৰিধানি ৰচনানি ৰিৰচনানি, তানিযেৰ ৰেৰচনানি. অথ ৰা ৰিৰিধং ৰচনমেতস্সত্থস্সাতি ৰিৰচনং, কারণসঙ্খাতো অত্থো, অভিধেয্যঅভিধানভাৰেন সম্বন্ধত্তা ৰিৰচনস্স এতানি ৰেৰচনানি, পদানি.

‘‘অট্ঠারসভেদকরৰত্থুসঙ্খাতো’’তি ইমিনা ৰিৰাদসরূপং দস্সেতি. ৰিৰাদন্তি অট্ঠারসভেদকরৰত্থুসঙ্খাতং ৰিৰাদং. এতন্তি ‘‘ৰিৰাদনিদান’’ন্তি এতং ৰচনং. অস্সাতি অনুৰাদাধিকরণস্স. ইদম্পীতি ‘‘অনুৰাদনিদান’’ন্তি ৰচনম্পি. অস্সাতি আপত্তাধিকরণস্স. এতন্তি ‘‘আপত্তিনিদান’’ন্তি ৰচনং. কিচ্চমেৰ ব্যঞ্জনৰড্ঢনৰসেন কিচ্চযন্তি ৰুত্তং. অস্সাতি কিচ্চাধিকরণস্স. সমনুভাসনাদীনং উপ্পজ্জনককিচ্চানন্তি সম্বন্ধো. এতন্তি ‘‘কিচ্চযনিদান’’ন্তি ৰচনং. একপদযোজনাতি একেন ‘‘নিদান’’ন্তি পদেন যোজনা. সব্বপদানীতি সব্বানি সমুদযাদীনি পদানি.

নৰন্নন্তি জাতিৰসেন ছন্নং হেতূনং নৰসু অন্তোগধত্তা তিকৰসেনেতং ৰুত্তং. ব্যঞ্জনমত্তন্তি হেতুপচ্চযৰসেন ব্যঞ্জনমেৰ. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. এত্থাতি ততিযপুচ্ছাৰিস্সজ্জনে.

৩৪৩. দ্ৰাদস মূলানীতি এত্থ দ্ৰাদসন্নং মূলানং সরূপং দস্সেন্তো আহ ‘‘কোধউপনাহযুগল়কাদীনী’’তিআদি. এত্থ (ৰিভ. ৮৩৩, ৯৪৪) আদিসদ্দেন মক্খপল়াসযুগল় ইস্সামচ্ছরিযযুগল় মাযাসাঠেয্যযুগল় পাপিচ্ছমিচ্ছাদিট্ঠিযুগল় সন্দিট্ঠিপরামাসিআধানগ্গাহিদুপ্পটিনিস্সগ্গিযুগল়ৰসেন পঞ্চ যুগল়ানি সঙ্গণ্হাতি. অজ্ঝত্তসন্তানপ্পৰত্তানীতি নিযকজ্ঝত্তসন্তানে পৰত্তানি.

অট্ঠারসভেদকরৰত্থূনং সমুট্ঠানভাৰং নিব্বচনেন পকাসেন্তো আহ ‘‘তং হী’’তিআদি. ন্তি অনুৰাদাধিকরণং, সমুট্ঠাতীতি সম্বন্ধো. এত্থ চ ‘‘এতেসূ’’তি ইমিনা অধিকরণভাৰং দস্সেতি. ‘‘এতেহী’’তি ইমিনা করণভাৰং দস্সেতি. তেনাতি কারণেন. অস্সাতি ৰিৰাদাধিকরণস্স. এতানীতি অট্ঠারসভেদকরৰত্থূনি. সব্বত্থাতি সব্বেসং অধিকরণানং সব্বেসু সমুট্ঠানেসু.

৩৪৪. একেন অধিকরণেন কিচ্চাধিকরণেনাতি ইদং ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. এতানীতি অধিকরণানি. একংসতোতি একংসেন, এককোট্ঠাসেনাতি অত্থো. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা.

সাৰসেসাপত্তি সম্মতি ৰিয অনৰসেসাপত্তি ন সম্মতীতি যোজনা. কস্মা ন সম্মতীতি আহ ‘‘ন হী’’তিআদি. হীতি যস্মা. সাতি অনৰসেসা আপত্তি. ততোতি অনৰসেসাপত্তিতো. এত্থ চ ‘‘ন সক্কা দেসেতু’’ন্তি ইমিনা দেসনাগামিনিযা অভাৰং দীপেতি. ‘‘ন সক্কা…পে… পতিট্ঠাতু’’ন্তি ইমিনা ৰুট্ঠানগামিনিযা অভাৰং দীপেতি.

৩৪৯. ততোতি নযতো. যত্থ সতিৰিনযোতিআদিকা ছ যমকপুচ্ছাতি সম্বন্ধো. তাসন্তি পুচ্ছানং. পকাসিতোতি পাকটো.

৩৫১. দ্ৰিন্নম্পি সমথানন্তি সম্মুখাৰিনযসতিৰিনযৰসেন দ্ৰিন্নম্পি সমথানং. যস্মাতি যেন কারণেন ন সক্কাতি সম্বন্ধো. পত্তৰট্টীনং নানাকরণন্তি সম্বন্ধো. তেসন্তি সম্মুখাৰিনযসতিৰিনযানং নানাকরণন্তি সম্বন্ধো. অযং পনেত্থ যোজনা – যস্মা কদলিক্খন্ধে পত্তৰট্টীনং নানাকরণং ৰিনিব্ভুজ্জিত্ৰা দস্সেতুং ন সক্কা ৰিয তেসং নানাকরণং ৰিনিব্ভুজ্জিত্ৰা দস্সেতুং ন সক্কাতি. তেনাতি কারণেন. সব্বত্থাতি সব্বেসু ৰিস্সজ্জনেসু.

সত্তসমথনিদানৰণ্ণনা

৩৫২. অস্সাতি সম্মুখাৰিনযস্স. তত্থাতি ‘‘নিদাননিদানো’’তি পাঠে. ইদন্তি সম্মুখাচতুক্কং. লদ্ধুপৰাদোতি লদ্ধো পরেসং উপৰাদো যেনাতি লদ্ধুপৰাদো, খীণাসৰো. যস্স চাতি যস্স চ সন্তিকেতি সম্বন্ধো. উভিন্নন্তি দেসকপটিগ্গাহকানং দ্ৰিন্নং.

৩৫৩. ননু পুচ্ছাযং ‘‘সত্তন্নং সমথান’’ন্তি ৰুত্তং, কস্মা পন ৰিস্সজ্জনাযং সম্মুখাৰিনযস্স সমুট্ঠানং ন ৰুত্তন্তি আহ ‘‘কিঞ্চাপী’’তিআদি. তত্থ কিঞ্চাপি ৰুত্তন্তি যোজনা. এত্থ কিঞ্চাপিসদ্দো সম্ভাৰনত্থো, পনসদ্দো গরহত্থো. তথা ৰুত্তম্পীতি যোজনা. কম্মসঙ্গহাভাৰেনাতি কম্মে সঙ্গহস্স অভাৰেন. তত্থাতি তস্মিং ‘‘কম্মস্স কিরিযা’’তিআদিপাঠে. কম্মং করীযতি ইমাযাতি কিরিযা, ঞত্তি. তেন ৰুত্তং ‘‘কম্মস্স কিরিযাতি ঞত্তি ৰেদিতব্বা’’তি. করিযতে ঠপিযতে করণং. সযং উপগমিযতে উপগমনং. অজ্ঝেসনেন পরং উপগমাপিযতে অজ্ঝুপগমনং. অধিৰাসিযতে অধিৰাসনা. অপ্পটিক্কোসিযতে অপটিক্কোসনা. ইতি ইমমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘করণন্তি তস্সাযেৰা’’তিআদি. এতন্তি কম্মং. মেতি ময্হং. খমুধাতুপযোগে সম্পদানত্থে সম্পদানৰচনং. অথ ৰা মেতি মযা. কত্ৰত্থে করণৰচনং, সামিৰচনং ৰা. খমতীতি কত্তুরূপসদিসং কম্মরূপং. রূপঞ্হি কত্তুরূপসদিসং কম্মরূপং ‘‘খমতি সঙ্ঘস্সা’’তিআদীসু (মহাৰ. ১২৭) ৰিয. কম্মরূপসদিসং কত্তুরূপং ‘‘উপাসকো সীলং সমাদিযতী’’তিআদীসু (পট্ঠা. ১.১.৪২৩) ৰিয. এত্থ কম্মত্থে পৰত্তো যপচ্চযো লোপোতি দট্ঠব্বং.

সত্তসমথনানাত্থাদিৰণ্ণনা

৩৫৪. মাতাপুত্তাদীনং অযং ৰিৰাদোতি যোজনা. ‘‘ৰিরুদ্ধৰাদত্তা’’তি ইমিনা ৰদনং ৰাদো, ৰিরুদ্ধো ৰাদো ৰিৰাদোতি নিব্বচনং দস্সেতি. অধিকরণীযতাযাতি ৰূপসমিততায. ইমিনা অধিকরিযতি সমথেহি ৰূপসমিযতীতি অধিকরণন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. সব্বত্থাতি সব্বেসু অধিকরণভেদেসু.

ইতি অধিকরণভেদৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

দুতিযগাথাসঙ্গণিকং

চোদনাদিপুচ্ছাৰিস্সজ্জনাৰণ্ণনা

৩৫৯. দুতিযগাথাসঙ্গণিযং চোদনা নাম কিং দস্সেত্ৰা চোদনাতি আহ ‘‘ৰত্থুঞ্চ আপত্তিঞ্চ দস্সেত্ৰা চোদনা’’তি. দোসং সরাপেতীতি দোসসারণা. সঙ্ঘসন্নিপাতোতি সঙ্ঘস্স সন্নিপতনং. ইমিনা সঙ্ঘোতি এত্থ উত্তরপদলোপং দস্সেতি. মতিকম্মন্তি এত্থ মতিসদ্দো ইচ্ছত্থোতি আহ ‘‘ৰুচ্চতি মন্তগ্গহণ’’ন্তি. ন্তি মতিকম্মং.

‘‘তেন চুদিতকপুগ্গলেনা’’তি পদং ‘‘সারণত্থাযা’’তি পদে কারিতকম্মং. তস্স পুগ্গলস্সাতি তস্স চুদিতকস্স পুগ্গলস্স, ইমিনা ‘‘নিগ্গহত্থাযা’’তি পদস্স কম্মং দস্সেতি. তত্থাতি তস্মিং অধিকরণৰিনিচ্ছযট্ঠানে. পরিগ্গহণত্থাযাতি পরি ৰীমংসিত্ৰা গহণত্থায. ধম্মা-ধম্মন্তি ভূতাভূতং. ‘‘ৰিনিচ্ছযসন্নিট্ঠাপনত্থ’’ন্তি ইমিনা পাল়িযং পাঠসেসং দস্সেতি.

মা খো পটিঘন্তি এত্থ পটিঘসদ্দো কোপপরিযাযোতি আহ ‘‘কোপং মা জনযী’’তি. ‘‘চুদিতকে ৰা চোদকে ৰা’’তি ইমিনা ‘‘সঙ্ঘে’’তি আধারং পটিক্খিপতি. সচে অনুৰিজ্জকো তুৰন্তি এত্থ অনুৰিজ্জকসদ্দো ৰিনযধরপরিযাযোতি আহ ‘‘ৰিনযধরো’’তি. ৰিনযধরো হি যস্মা চোদকচুদিতকানং ৰচনং অনুমিনিত্ৰা ৰত্থুআপত্তাদিৰসেন ৰিদতি, তস্মা অনুৰিজ্জকোতি ৰুচ্চতি.

ৰিরুদ্ধং গাহং সংৰত্তেতীতি ৰিগ্গাহিকং. ‘‘ন ত্ৰ’’ন্তিআদিনা ণিকপচ্চযস্স সরূপং দস্সেতি. যাযাতি কথায. সুত্তাদীনং সরূপং দস্সেন্তো আহ ‘‘সুত্তং নামা’’তিআদি.

অনুযুঞ্জনৰত্তন্তি অনুযুঞ্জনস্স, অনুযুঞ্জনে ৰা ৰত্তং. কুসলেন বুদ্ধিমতাতি এত্থ কুসলসদ্দো ছেকপরিযাযো, বুদ্ধিমন্তুসদ্দো পণ্ডিতপরিযাযোতি আহ ‘‘ছেকেন পণ্ডিতেনা’’তি. ‘‘ঞাণপারমিপ্পত্তেনা’’তি ইমিনা বুদ্ধিমতাতি এত্থ ন কেৰলং ঞাণসামঞ্ঞং, অথ খো সব্বঞ্ঞুতঞ্ঞাণন্তি দস্সেতি. অযন্তি এসো যথাৰুত্তো অত্থো. অযং পনাতি এসো ৰক্খমানো পন. এত্থাতি ইমাসু গাথাসু. সচে ত্ৰং অনুৰিজ্জকো হোসীতি যোজনা. যং পন অনুযোগৰত্তং কতং সুপঞ্ঞত্তং সব্বসিক্খাপদানং অনুলোমন্তি যোজনা. ন্তি অনুযোগৰত্তং. ইতীতি অযং সাধিপ্পাযসঙ্খেপৰণ্ণনা. অত্তনোতি অনুৰিজ্জকস্স. সম্পরাযেতি পরলোকে. যোতি অনুৰিজ্জকো. ন্তি অনুযোগৰত্তং. গতিন্তি সুগতিং. হিতন্তি চোদকচুদিতকানং হিতং. গৰেসন্তোতি ঞাণেন এসন্তো. ইমিনা হিতং এসন্তোতি হিতেসীতি ৰচনত্থং দস্সেতি. মেত্তঞ্চাতি অপ্পনাপত্তং মেত্তঞ্চ. মেত্তাপুব্বভাগঞ্চাতি অপ্পনামেত্তায পুব্বভাগে পৰত্তং পরিকম্মউপচারমেত্তঞ্চ. তৰ ভারে সঙ্ঘেন কতে এৰাতি যোজনা.

যোতি অনুৰিজ্জকো. এতেসন্তি চোদকচুদিতকানং. ‘‘ভাসিত’’ন্তি ইমিনা ৰোহারসদ্দো ভাসিতপরিযাযোতি দস্সেতি. ন্তি সহসা ৰোহারং.

অনুসন্ধিতন্তি এত্থ ৰিনিচ্ছযানুসন্ধিং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘কথানুসন্ধি ৰুচ্চতী’’তি. কথায অনুরূপং সন্দহনং কথানুসন্ধি. পটিঞ্ঞানুসন্ধিতেনাতি এত্থ পটিঞ্ঞাসদ্দঅনুসন্ধিসদ্দানং তুল্যাধিকরণতো অঞ্ঞং ভিন্নাধিকরণং দস্সেন্তো আহ ‘‘অথৰা’’তিআদি. লজ্জিং পুগ্গলন্তি সম্বন্ধো. তত্থাতি গাথাযং. ৰত্তানুসন্ধিনাতি আচারসঙ্খাতেন ৰত্তেন অনুসন্ধিনা অস্স অলজ্জীস্স ৰত্তেন সদ্ধিং যা পটিঞ্ঞা সন্ধিযতীতি যোজনা.

জানন্তো আপজ্জতীতি জানন্তো হুত্ৰা আপজ্জতি. ইমিনা সঞ্চিচ্চাতি পদস্স সঞ্চেতেত্ৰাতি অত্থং দস্সেতি. ৰীতিক্কমচেতনায সদ্ধিং চেতেত্ৰাতি অত্থো. ‘‘ন দেসেতি ন ৰুট্ঠাতী’’তি ইমিনা পরিগূহতীতি এত্থ পরিগূহনং নাম অত্থতো ন দেসনং ন ৰুট্ঠানন্তি দস্সেতি.

ন্তি ‘‘সঞ্চিচ্চ আপত্তিং আপজ্জতী’’তি ৰচনং. তুম্হেহীতি পরিহারকারকেহি. সচ্চন্তি তথং অৰিতথং. অহম্পীতি চোদকোপি. পিসদ্দেন পরিহারকং সম্পিণ্ডেতি. ন্তি ‘‘সঞ্চিচ্চা’’তিআদিৰচনং. ন্তি তুৰং, ত্ৰং ৰা.

পুব্বাপরন্তি এত্থ পুব্বে কথেতব্বং পুব্বং, অপরম্হি কথেতব্বং অপরং, পুব্বঞ্চ অপরঞ্চ পুব্বাপরন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘পুরে’’তিআদি. ‘‘তস্মিং পুব্বাপরে’’তি ইমিনা পাল়িযং পুব্বপরস্সাতি এত্থ ভুম্মত্থে সামিৰচনন্তি দস্সেতি.

দ্ৰীহীতি পারাজিকসঙ্ঘাদিসেসৰসেন দ্ৰীহি. পঞ্চহীতি থুল্লচ্চযাদিৰসেন পঞ্চহি. মিচ্ছাদিট্ঠিযাতি ‘‘নত্থি দিন্ন’’ন্তিআদিনা (ধ. স. ১২২১) দসৰত্থুকায মিচ্ছাদিট্ঠিযা. অন্তগ্গাহিকদিট্ঠিযাতি ‘‘সস্সতো লোকো’’তিআদিনা (দী. নি. ১.৩১; ম. নি. ১.২৬৯) দসৰত্থুকায অন্তগ্গাহিকদিট্ঠিযা. সব্বত্থাতি সব্বেসু দুতিযগাথাসঙ্গণিকেসু.

ইতি দুতিযগাথাসঙ্গণিকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

চোদনাকণ্ডং

অনুৰিজ্জককিচ্চৰণ্ণনা

৩৬০-১. ইদানি আরদ্ধন্তি সম্বন্ধো. একো ভিক্খু একেন মাতুগামেনাতি যোজনা. সোতি পস্সন্তো ভিক্খু. ন্তি নিক্খমন্তং পৰিসন্তং ৰা ভিক্খুং. ইতরোতি চুদিতকো. তস্সাতি চোদকস্স. ন উপেতীতি ন উপগচ্ছতি. ন পটিজানাতীতি ন পটিস্সৰং করোতি. এত্থাতি মাতুগামেন নিক্খমন্তপৰিসন্তট্ঠানে. ন্তি কম্মং. তেনাতি চোদকেন. তস্সাতি চোদকস্স ৰচনেনাতি সম্বন্ধো. ইতরোতি চুদিতকো. অসুদ্ধপরিসঙ্কিতোতি অসুদ্ধায অট্ঠানে উপ্পন্নায পরিসঙ্কায পরিসঙ্কিতো. তদত্থং দস্সেতি ‘‘অমূলকপরিসঙ্কিতো’’তি ইমিনা. তস্স পুগ্গলস্সাতি চুদিতকস্স পটিঞ্ঞাযাতি সম্বন্ধো. সব্বত্থাতি সব্বেসু অনুৰিজ্জককিচ্চেসু.

ইতি অনুৰিজ্জককিচ্চৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

চোদকপুচ্ছাৰিস্সজ্জনা

৩৬২-৩. সচ্চে চ অকুপ্পে চাতি পধানং সম্বন্ধট্ঠানং দস্সেন্তো আহ ‘‘পতিট্ঠাতব্ব’’ন্তি. ‘‘য’’ন্তিআদিনা সচ্চে পতিট্ঠাতব্বভাৰং দস্সেতি. ন্তি কম্মং. ‘‘ন চা’’তিআদিনা অকুপ্পে পতিট্ঠাতব্বভাৰং দস্সেতি. ওতিণ্ণঞ্চাতি ৰিনিচ্ছযং ওতিণ্ণঞ্চ. ‘‘ৰচন’’ন্তি ইমিনা ওতিণ্ণানোতিণ্ণসরূপং দস্সেতি. তত্রাতি পুরিমৰচনাপেক্খং. ‘‘ওতিণ্ণানোতিণ্ণং জানিতব্ব’’ন্তি ৰচনেতি হি অত্থো. চোদকস্স পমাণন্তি ‘‘ধম্মো’’তি ৰা ‘‘অধম্মো’’তি ৰা ‘‘বালো’’তি ৰা ‘‘পণ্ডিতো’’তি ৰা চোদকস্স পমাণং. চুদিতকস্স পমাণন্তি ধম্মচুদিতকো নু খো, নোতি চুদিতকস্স পমাণং. অনুৰিজ্জকস্স পমাণন্তি সক্কা নু খো ৰিনিচ্ছিতুং, নোতি অনুৰিজ্জকস্স পমাণং. অনুৰিজ্জকো ৰত্তব্বোতি সম্বন্ধো. যেন ধম্মেনাতিআদীসু ধম্মাদীনং সরূপং দস্সেন্তো আহ ‘‘ধম্মোতি ভূতং ৰত্থূ’’তিআদি. এতেন ধম্মেন চ এতেন ৰিনযেন চ এতেন সত্থুসাসনেন চাতি যোজনা. তস্মা অনুৰিজ্জকেন ৰূপসমেতব্বন্তি সম্বন্ধো. এত্থাতি অনুৰিজ্জকস্স পটিপজ্জিতব্বট্ঠানে.

অৰঞ্ঞন্তি অৰজাননং. ইমেতি থেরা. ‘‘খতত্তা’’তি ইমিনা অত্তনাৰ অত্তা খঞ্ঞতীতি খতোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. উপহনিযন্তীতি উপহতানি, উপহতানি ইন্দ্রিযানি অনেনাতি উপহতিন্দ্রিযো. ‘‘পঞ্ঞায অভাৰতো’’তি ইমিনা দুম্মেধোতি এত্থ দুসদ্দো অভাৰত্থো, মেধাসদ্দো পঞ্ঞাপরিযাযোতি দস্সেতি. নত্থি মেধা এতস্সাতি দুম্মেধোতি নিব্বচনং কাতব্বং. খতো…পে… দুম্মেধো সো অনুৰিজ্জকো উপগচ্ছতীতি যোজনা. তস্মাতি যস্মা উপগচ্ছতি, তস্মা ৰুত্তন্তি সম্বন্ধো. তস্সাতি পাঠস্স, গাথায ৰা. ৰিত্থারং দস্সেন্তো আহ ‘‘চুদিতকচোদকেসু হী’’তিআদি. উভোপেতেতি উভোপি এতে আমিসপুগ্গলনিস্সযে. ধম্মোতি সাসনধম্মো. ইতীতি অযমত্থো.

উপকণ্ণকং জপ্পতীতি এত্থ কণ্ণস্স সমীপং উপকণ্ণং, তদেৰ উপকণ্ণকন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘এৰং কথেহী’’তিআদি. ‘‘কণ্ণমূলে’’তি ইমিনা উপকণ্ণকন্তি এত্থ উপসদ্দস্স সমীপত্থং দস্সেতি. মন্তেতীতি কথেতি. ইমিনা জপ্পধাতুযা কথনত্থং দস্সেতি. জিম্হং পেক্খতীতি এত্থ জিম্হসদ্দো কুটিলৰাচকো, কুটিলং নাম অত্থতো ইধ দোসোতি আহ ‘‘দোসমেৰা’’তি.

কথানুসন্ধীতি চুদিতকঅনুৰিজ্জকানং কথায অনুসন্ধি. ৰিনিচ্ছযানুসন্ধীতি অনুৰিজ্জকেন কতস্স আপত্তানাপত্তিৰিনিচ্ছযস্স অনুসন্ধি. সব্বত্থাতি চোদনাকণ্ডে.

ইতি চোদনাকণ্ডৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

চূল়সঙ্গামং

অনুৰিজ্জকস্স পটিপত্তিৰণ্ণনা

৩৬৫. চূল়সঙ্গামে সমাগমনং সঙ্গামো, সমাগমেন্তি সন্নিপতন্তি এত্থাতি ৰা সঙ্গামোতি ৰচনত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘সঙ্গামো ৰুচ্চতি…পে… সঙ্ঘসন্নিপাতো’’তি. সন্নিপতনং সন্নিপাতো, সন্নিপতন্তি এত্থ দেসেতি ৰা সন্নিপাতো, সঙ্ঘস্স সন্নিপাতো সঙ্ঘসন্নিপাতো. সঙ্গাম যুদ্ধেতি ধাতুপাঠেসু (সদ্দনীতিধাতুমালাযং ১৮ মকারন্তধাতু) ৰুত্তং. তত্থ যুদ্ধং নাম অত্থতো অধিকরণৰিনিচ্ছযোতি গহেতব্বং. তদত্থং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘তত্র হী’’তিআদি. তত্থ তত্রাতি তস্মিং সঙ্গামে, সমোসরন্তীতি সম্বন্ধো. অত্তপচ্চত্থিকাতি অত্তনো পটিপক্খং অত্থযন্তি. উদ্ধম্মন্তি ধম্মতো ৰিযোগং. দীপেন্তা হুত্ৰাতি যোজনা. কে ৰিযাতি আহ ‘‘ৰজ্জিপুত্তকা ৰিযা’’তি. সো ভিক্খু পৰত্তেতীতি সম্বন্ধো. লদ্ধিন্তি উদ্ধম্মাদিৰাদং. তত্থাতি সঙ্গামে. অৰচরতীতি ওগাহেত্ৰা চারেতি পৰত্তেতি. তমেৰত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অজ্ঝোগাহেত্ৰা ৰিনিচ্ছযং পৰত্তেতী’’তি. এত্থ ‘‘অজ্ঝোগাহেত্ৰা’’তি ইমিনা অৰত্যূপসগ্গস্স ওগাহত্থং দস্সেতি. ‘‘ৰিনিচ্ছযং পৰত্তেতী’’তি ইমিনা চরধাতুস্স কারিতন্তোগধত্তা সহকারিতকম্মেন পৰত্তনত্থং দস্সেতি. ইমিনা সঙ্গামে অৰচরতীতি সঙ্গামাৰচরোতি নিব্বচনং দস্সেতি. কো ৰিযাতি আহ ‘‘যসত্থেরো ৰিযা’’তি. মানদ্ধজন্তি কেতুকম্যতাপচ্চুপট্ঠানমানসঙ্খাতং ধজং. রজোহরণসমেনাতি এত্থ রজং হরতি অপনেতি অনেনাতি রজোহরণং, পাদপুঞ্জনং, তেন সমেনাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘পাদপুঞ্জনসমেনা’’তি. পাদং পুঞ্জতি সোধেতি অনেনাতি পাদপুঞ্জনং, তেন সমো পাদপুঞ্জনসমো, তেন. সমাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘যথা’’তিআদি. রজোহরণস্স নেৰ রাগো হোতীতি সম্বন্ধো. যথাপতিরূপন্তি পতিরূপস্স অনুলোমং, পতিরূপানতিক্কন্তন্তি অত্থো. অকথেন্তেন নিসীদিতব্বন্তি সম্বন্ধো. সামং ৰা ধম্মোতি এত্থ ধম্মো নাম কোতি আহ ‘‘কপ্পিযাকপ্পিযনিস্সিতা ৰা’’তিআদি. রূপারূপপরিচ্ছেদো চ সমথাচারো চ ৰিপস্সানাচারো চ ঠানৰত্তঞ্চ নিসজ্জৰত্তঞ্চ, আদিসদ্দেন চঙ্কমৰত্তাদীনি সঙ্গণ্হাতি. চুদ্দসমহাৰত্তাদীনং ‘‘কপ্পিযাকপ্পিযনিস্সিতা’’তি পদেন গহিতত্তা ৰত্তসদ্দেন ঠানৰত্তাদীনি এৰ গহেতব্বানি, আদিসদ্দেন চঙ্কমৰত্তাদীনি গহেতব্বানি. পরো ৰা অজ্ঝেসিতব্বোতি যোৰা সো ৰা কোচি অজ্ঝেসিতব্বোতি আহ ‘‘যো’’তিআদি. ইমিনা ন যো ৰা সো ৰা কোচি অজ্ঝেসিতব্বো, সমত্থোযেৰ পন অজ্ঝেসিতব্বোতি ৰা দস্সেতি. ‘‘আৰুসো’’তিআদিনা ৰত্তব্বাকারং দস্সেতি. অরিযো ৰা তুণ্হীভাৰোতি এত্থ ন কেৰলং কথেতুং অসমত্থৰসেন তুণ্হীভাৰো, কম্মট্ঠানমনসিকারৰসেন পনাতি আহ ‘‘কম্মট্ঠানমনসিকারৰসেন তুণ্হীভাৰো’’তি. অরিযানং এসো অরিযো, তুণ্হীভাৰো. ‘‘নাৰজানিতব্বো’’তি ইমিনা নাতিমঞ্ঞিতব্বোতি পদস্স অতিক্কম্ম ন মঞ্ঞিতব্বোতি দস্সেতি.

উপজ্ঝাযোতি চোদকচুদিতকানং উপজ্ঝাযো. সব্বত্থাতি সব্বেসু ‘‘ন আচরিযো পুচ্ছিতব্বো’’তিআদিপদেসু. কুলমেৰ জাতিনামগোত্তৰসেন অযন্তি অপদিসিযতীতি কুলপদেসো. অত্রস্সাতি এত্থ অত্র অস্সাতি পদচ্ছেদং কত্ৰা অত্রসদ্দো পুগ্গলৰিসযো, অস্সসদ্দো আখ্যাতিকোতি আহ ‘‘অত্র পুগ্গলে’’তিআদি. তত্থ ‘‘ভৰেয্যা’’তি ইমিনা অস্সসদ্দস্স সব্বনামত্তঞ্চ ‘‘ভৰতী’’তি ৰত্তমানিকভাৰঞ্চ পটিক্খিপতি. পরিসানুৰিধাযকেনাতি পরিসায অনুমতং করোন্তেন. ইমিনা নো পরিসকপ্পিকেনাতি এত্থ কপ্পসদ্দো ৰিঝত্থোতি দস্সেতি. ন্তি ৰচনং. ন হত্থমুদ্দাতি মুদন্তি এতাযাতি মুদ্দা, সক্খরমঙ্গুলিযং হত্থস্স মুদ্দা অৰযৰিঅৰযৰৰসেন সম্বন্ধত্তাতি হত্থমুদ্দা. তস্সা ৰিকারো ‘‘হত্থমুদ্দা’’তি গহেতব্বোতি আহ ‘‘হত্থৰিকারো’’তি.

‘‘অত্থং অনুৰিধিযন্তেনা’’তি এত্থ অত্থন্তি ৰিনিচ্ছযত্থং. অনুৰিধিযন্তেনাতি সল্লক্খেন্তেন. ইতি ইমমত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰিনিচ্ছযপটিৰেধমেৰ সল্লক্খেন্তেনা’’তি. সন্নিপাতমণ্ডলেতি সন্নিপাতায পরিসায সমূহে, সন্নিপাতমণ্ডলস্স মজ্ঝেতি অত্থো. ন ৰীতিহাতব্বন্তি এত্থ ৰীতিহরণং নাম অত্থতো হাপনন্তি আহ ‘‘ন ৰিনিচ্ছযো হাপেতব্বো’’তি. দুরুত্তৰাচন্তি চোদকচুদিতকানং দুরুত্তৰাচং. হিতপরিসকিনাতি এত্থ হিতং পরি এসতীতি হিতপরিসকো, করুণা চ করুণাপুব্বভাগো চ, সো এতস্সত্থীতি হিতপরিসকী, পুগ্গলো, তেন হিতপরিসকিনা. তমেৰত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘হিতেসিনা হিতগৰেসিনা’’তি. করুণাতি অপ্পনাপত্তা করুণা. করুণাপুব্বভাগোতি অপ্পনাপত্তায করুণায পুব্বভাগে পৰত্তা পরিকম্মউপচারকরুণা. পদদ্ৰযেপীতি ‘‘হিতানুকম্পিনা কারুণিকেন ভৰিতব্বং. হিতপরিসকিনা অসম্ফপ্পলাপিনা ভৰিতব্ব’’ন্তি পদদ্ৰযেপি. অযং অধিপ্পাযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. ‘‘অসুন্দরৰচন’’ন্তি ইমিনা অসুরুত্তন্তি এত্থ সুন্দরং উত্তং সুরুত্তং, ন সুরুত্তং অসুরুত্তন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. পরিগ্গহেতব্বোতি পরিৰীমংসিত্ৰা গহেতব্বো.

তস্সাতি অধম্মচোদকস্স. অনোসটং ৰত্থুন্তি এত্থ ‘‘চোদকচুদিতকেহি ৰুত্ত’’ন্তি পদং অধিকারৰসেন ৰেদিতব্বং. এত্থ চ অনোসটন্তি ৰিনিচ্ছযং অনোসটন্তি অত্থো. কিং পগ্গণ্হিতব্বোতি আহ ‘‘ননু ত্ৰ’’ন্তিআদি. অনুযোগৰত্তন্তি ‘‘কালেন ৰক্খামী’’তিআদিনা (চূল়ৰ. ৩৯৯; পরি. ৩৬২, ৪৩৭) ৰুত্তং, ‘‘সচ্চে চ অকুপ্পে চা’’তি (চূল়ৰ. ৪০১) চ ৰুত্তং অনুযুঞ্জনৰত্তং. তঞ্হি যস্মা অনেন ৰত্তেন চোদকো চুদিতকং, চুদিতকো ৰা চোদকং অনুযুঞ্জতি, চোদকেন চুদিতকো, চুদিতকেন ৰা চোদকো অনুযুঞ্জিযতি, তস্মা অনুযোগৰত্তন্তি ৰুচ্চতি. কথাপেত্ৰাতি চোদকচুদিতকেহেৰ কথাপেত্ৰা. তস্সাতি চোদকস্স ৰা চুদিতকস্স ৰা, সারজ্জন্তি ভযং. তেতি তৰ. ৰত্ৰাপীতি মুখেন ৰত্ৰাপি. পিসদ্দেন কাযৰিকারং দস্সেত্ৰাপীতি সম্পিণ্ডেতি. ‘‘অনুযোগৰত্ত’’ন্তি ধাতুকম্মং, ‘‘সো ভিক্খূ’’তি কারিতকম্মং অজ্ঝাহরিতব্বং, তং কম্মং তব্বপচ্চযো ৰদতি. অসুচি ৰিভাৰেতব্বোতি এত্থ নত্থি সুচি সীলমেতস্সাতি অসুচীতি ৰুত্তে অলজ্জীতি আহ ‘‘অলজ্জি’’ন্তি. উজু সীলৰা কাযৰঙ্কাদিরহিতো হোতীতি যোজনা. এত্থ চ কাযৰঙ্কাদিরহিতো হোতীতি ইমিনা উজুনো কারণং দস্সেতি. কাযৰঙ্কাদিরহিতত্তা উজু হোতীতি অধিপ্পাযো. সোতি ভিক্খু. মদ্দৰেনেৰাতি মুদুভাৰেনেৰ. উপচরিতব্বোতি কথেতব্বো. ইমিনা উজুমদ্দৰেনাতি পদস্স সম্বন্ধট্ঠানং পাঠসেসং দস্সেতি. যোতি ভিক্খু. অযমেৰাতি এৰসদ্দেন ন ধম্মগরুকো, পুগ্গলগরুকো, ধম্মেসু চ পুগ্গলেসু চ ন মজ্ঝত্তোতি ৰেদিতব্বোতি দস্সেতি.

৩৬৬. তেন চ পন অনুৰিজ্জকেনাতি যোজনা. সুত্তাদীসূতি আদিসদ্দেন ৰিনযঅনুলোম পঞ্ঞত্তঅনুলোমিকানি সঙ্গহেতব্বানি. সুত্তং সংসন্দনত্থায হোতীতি যোজনা. কেসং সংসন্দনত্থাযাতি আহ ‘‘আপত্তানাপত্তীনং সংসন্দনত্থ’’ন্তি. ওপম্মং অত্থদস্সনত্থায হোতীতি যোজনা. এসেৰ নযো সেসেসুপি. পচ্চেকট্ঠাযিনো অৰিসংৰাদকট্ঠাযিনোতি এত্থ পচ্চেকস্মিং তিট্ঠন্তি সীলেনাতি পচ্চেকট্ঠাযিনো, অৰিসংৰাদকে তিট্ঠন্তি সীলেনাতি অৰিসংৰাদকট্ঠাযিনোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘ইস্স…পে… ঠিতা’’তি. ‘‘ইস্সরিযাধিপচ্চজেট্ঠকট্ঠানে’’তি ইমিনা পচ্চেকসরূপং দস্সেতি. তেতি সঙ্ঘেন অনুমতা পুগ্গলা.

কিমত্থং ‘‘ৰিনযো সংৰরত্থাযা’’তিআদি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘ইদানী’’তিআদি. ইদানি দস্সেতুং আহাতি সম্বন্ধো. যে মন্দা মন্দবুদ্ধিনো হুত্ৰা এৰং ৰদেয্যুন্তি যোজনা. অথ ৰা মন্দা মন্দবুদ্ধিনো যে পুগ্গলা এৰং ৰদেয্যুন্তি যোজনা. সকলাপি ৰিনযপঞ্ঞত্তি উপনিস্সযো হোতীতি সম্বন্ধো. ইমিনা ‘‘সংৰরত্থাযা’’তিআদীসু ‘‘অনুপাদাপরিনিব্বানত্থাযা’’তিপরিযোসানেসু তেরসৰাক্যেসু ‘‘উপনিস্সযো হোতী’’তি পাঠসেসো অজ্ঝাহরিতব্বোতি দস্সেতি. ‘‘পচ্চযো’’তি ইমিনা ‘‘উপনিস্সযো’’তি পদস্স উপনিস্সযপচ্চযোতি অত্থং দস্সেতি. সব্বত্থাতি সব্বেসু দ্ৰাদসৰাক্যেসু. ৰিসেসং দস্সেন্তো আহ ‘‘অপিচেত্থা’’তিআদি. তত্থ অপিচ ৰিসেসং ৰক্খামীতি যোজনা. এত্থাতি ‘‘অৰিপ্পটিসারত্থাযা’’তিআদীসু. ন্তি সুখং. তরুণৰিপস্সনা নাম কস্স অধিৰচনন্তি আহ ‘‘উদযব্বযঞাণস্সেতমধিৰচন’’ন্তি. ননু ‘‘ৰিরাগো’’তি এত্থ চতুব্বিধস্স অরিযমগ্গস্স গহিতত্তা ‘‘ৰিমুত্তী’’তি এত্থাপি চতুব্বিধং ফলং গহেতব্বং, কস্মা পন ‘‘ৰিমুত্তীতি অরহত্তফল’’ন্তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘চতুব্বিধোপি হী’’তিআদি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. অপচ্চযপরিনিব্বানত্থাযাতি অসঙ্খতপরিনিব্বানত্থায. নত্থেত্থ হি পরিনিব্বানে কোচি পচ্চযো, তস্মা অপচ্চযপরিনিব্বানন্তি ৰুচ্চতি. ন্তি ৰিমুত্তিঞাণদস্সনং. তস্মিংঅনুপ্পত্তেতি তস্মিং ৰিমুত্তিঞাণদস্সনে অনুক্কমেন পত্তে. অৰস্সন্তি ধুৰং একন্তেনাতি অত্থো. এতদত্থাতি এসো অনুপাদা পরিনিব্বানসঙ্খাতো অত্থো পযোজনং ইমিস্সা কথাযাতি এতদত্থা. কথাতি অত্থস্স কথা. মন্তনাতি ধম্মস্স মন্তনা. এতদত্থা উপনিসাতি এত্থ উপনিসাসদ্দো পচ্চযৰাচকোতি আহ ‘‘পরংপরপচ্চযতাপী’’তি. পরংপরপচ্চযো হি যস্মা এত্থ পরংপরফলং উপগন্ত্ৰা নিসীদতি, তস্মা উপনিসাতি ৰুচ্চতি. ‘‘ৰিনযো সংৰরত্থাযা’’তিআদিকা অযং পরংপরপচ্চযতাপীতি যোজনা. সোতাৰধানন্তি ওগাহেত্ৰা ধিযতে ঠপিযতে অৰধানং, সোতস্স অৰধানং সোতাৰধানং. ইমং কথন্তি ‘‘ৰিনযো সংৰরত্থাযা’’তিআদিং ইমং কথং. যং ঞাণং উপ্পজ্জতি, তম্পি এতদত্থন্তি যোজনা. যদিদং অনুপাদা চিত্তস্সাতি এত্থ ‘‘যদিদ’’ন্তি নিপাতো ‘‘ৰিমোক্খো’’তি পদমপেক্খিত্ৰা যো অযন্তি অত্থং ৰদতি. অনুপাদাতি এত্থ ‘‘সযং অভিঞ্ঞা’’তিআদীসু (মহাৰ. ১১) ৰিয যকারলোপো হোতি, তস্স পদস্স করণং পন ‘‘চতূহি উপাদানেহী’’তি ৰেদিতব্বং. ইতি ইম মত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘যো অযং চতূহি উপাদানেহি অনুপাদিযিত্ৰা’’তি. এত্থ চতূহি উপাদানেহি অনুপাদিযিত্ৰা চিত্তস্স অরহত্তফলসঙ্খাতো যো অযং ৰিমোক্খো অত্থি, সোপি এতদত্থায হোতীতি যোজনা. ‘‘অরহত্তফলসঙ্খাতো’’তি ইমিনা ‘‘ৰিমোক্খো’’তি পদস্স অত্থং দস্সেতি. অরহত্তফলঞ্হি যস্মা ৰিরুদ্ধেহি, ৰিসেসেন ৰা সব্বকিলেসেহি মুচ্চিত্থ, তস্মা ৰিমোক্খোতি ৰুচ্চতি. ‘‘অপচ্চযপরিনিব্বানত্থায এৰা’’তি ইমিনা এতদত্থাযাতি পদস্স অত্থং দস্সেতি.

৩৬৭. ৰত্থুং…পে… ন জানাতীতি এত্থাতি যোজনা কাতব্বা. তস্মাতি যস্মা সম্বন্ধো, তস্মা. এত্থাতি ইমাসু গাথাসু. সমেন চাতি এত্থ ‘‘সমেনা’’তি পদং ‘‘অঞ্ঞাণেনা’’তি অত্থস্স ৰাচকং রূল়্হীপদন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘তেনেৰ পুব্বাপরং অজাননস্স সমেন অঞ্ঞাণেনা’’তি. পাল়িযং কেন কারণেন কতাকতং ন জানাতীতি আহ ‘‘সমেনা’’তি. সমেন পুব্বাপরস্স অঞ্ঞাণেন কতাকতং ন জানাতীতি অত্থো. এৰন্তিআদি নিগমনং. যং পনেতং ৰচনং ৰুত্তন্তি যোজনা. ‘‘তত্থা’’তি চ ‘‘আকারঅকোৰিদো’’তি চ আধারাধেয্যানমভেদো হোতি, তস্মা অৰযৰী আধারো, অৰযৰো আধেয্যোতি দট্ঠব্বং. আকারসদ্দো ইঙ্গিতত্থোতি আহ ‘‘কারণাকারণে’’তি. কারণঅকারণসঙ্খাতে ইঙ্গিতেতি অত্থো. আকারস্সাতি ভুম্মত্থে সামিৰচনং. আকারস্মিন্তি হি অত্থো.

তথেৰাতি যথা ৰত্থুআদীনি ন জানাতি, তথেৰ. ইতীতি এৰং. য্ৰাযন্তি যো অযং ভিক্খু. ‘‘ভযেনা’’তি ইমিনা ভযাতি এত্থ কারণত্থে নিস্সক্কৰচনন্তি দস্সেতি. ভযা ভযেন গচ্ছতীতি যোজনা. এসেৰ নযো সম্মোহেন মোহা গচ্ছতীতি এত্থাপি. ছন্দাতি ছন্দেন. দোসাতি দোসেন. অত্তনা ঞাতুং অসমত্থতায ন সঞ্ঞত্তিযা কুসলোতি আহ ‘‘পরং সঞ্ঞাপেতুং অসমত্থতাযা’’তি. কস্মা নিজ্ঝত্তিযা চ অকোৰিদোতি আহ ‘‘কারণা…পে… তাযা’’তি. ‘‘পরিসায লদ্ধত্তা’’তি ইমিনা লদ্ধো পরিসসঙ্খাতো পক্খো যেনাতি লদ্ধপক্খোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. সচে তাদিসকো ভিক্খু হোতি, সো ভিক্খু ‘‘অপটিক্খো’’তি ৰুচ্চতীতি যোজনা. এসেৰ নযো হেট্ঠাপি. ‘‘ন পটিক্খিতব্বো’’তি ইমিনা পটিমুখং ন ইক্খিতব্বোতি অপটিক্খোতি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘ন ওলোকেতব্বো’’তি ইমিনা ইক্খধাতুযা দস্সনত্থং দস্সেতি.

ইতি চূল়সঙ্গামৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

মহাসঙ্গামং

ৰোহরন্তেন জানিতব্বাদিৰণ্ণনা

৩৬৮-৭৪. মহাসঙ্গামে এতেনেৰ নযেন ৰেদিতব্বন্তি সম্বন্ধো. ৰত্থুসঙ্কমনাকারং দস্সেত্ৰা অৰজাননপটিজাননাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘যো পনা’’তিআদি. যো পন ৰদতীতি সম্বন্ধো. এসেৰাতি এসো এৰ, অৰজাননপটিজাননভিক্খূতি অত্থো.

৩৭৫. নীলাদিৰণ্ণাৰণ্ণৰসেনাতি নীলাদিৰণ্ণৰসেন চ আরোগ্যত্থাদিঅৰণ্ণৰসেন চ. সঞ্চরিত্তং যস্মা অনেন সিক্খাপদেন ধনং অনুপদীযতি, তস্মা ধনমনুপ্পদানন্তি ৰুচ্চতি. পুব্বপযোগোতি পুব্বে পযুজ্জিতব্বো.

অগতিঅগন্তব্বৰণ্ণনা

৩৭৯. বহুজনঅহিতায পটিপন্নো হোতীতি পাল়িং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘ৰিনযধরেন হী’’তিআদি. তত্থ ৰিনযধরেনাতি অনুৰিজ্জকেন, ৰিনিচ্ছিতেতি সম্বন্ধো. ওৰাদূপজীৰিনিযোতি ভিক্খূনং ওৰাদং উপনিস্সায জীৰিনিযো. উপাসকাপীতি রতনত্তযং পটিস্সরণন্তি উপাসকাপি. দাযকাপীতি ভিক্খূনং পচ্চযদাযকাপি. তেসন্তি উপাসকাদীনং. তথেৰাতি যথা উপাসকাদযো দ্ৰিধা ভিজ্জন্তি, তথেৰ. ততোতি আরক্খদেৰতাহি পরন্তি সম্বন্ধো. তেনাতি দ্ৰিধাকারণেন.

৩৮২. গহননিস্সিতোতি এত্থ গহনসদ্দো দিট্ঠিপরিযাযোতি আহ ‘‘মিচ্ছাদিট্ঠিঅন্তগ্গাহিকদিট্ঠিসঙ্খাতং গহন’’ন্তি.

৩৯৩. তস্স অৰজানন্তোতি এত্থ ‘‘তস্সা’’তি পদং ‘‘ৰচন’’ন্তি পাঠসেসেন সম্বন্ধিতব্বন্তি আহ ‘‘তস্স ৰচন’’ন্তি. তস্সাতি নৰকস্স. ন্তি নৰকং.

৩৯৪. ‘‘যংঅত্থাযা’’তি এসো সদ্দো সমাসোতি আহ ‘‘যদত্থাযা’’তি. ‘‘তং অত্থ’’ন্তি এসো সদ্দো লিঙ্গৰিপল্লাসোতি আহ ‘‘সো অত্থো’’তি. অত্থসদ্দো হি পুল্লিঙ্গো, পাল়িযং ন পরিহাপেতব্বন্তি এত্থাপি লিঙ্গৰিপল্লাসো ৰেদিতব্বো. সব্বত্থাতি সব্বস্মিং মহাসঙ্গামে.

ইতি মহাসঙ্গামৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

কথিনভেদং

কথিনঅত্থতাদিৰণ্ণনা

৪০৩. কথিনে খন্ধকেতি কথিনক্খন্ধকে. পুব্বেতি কথিনক্খন্ধকে.

৪০৪. পযোগস্সাতি এত্থ পযোগো নাম কোতি আহ ‘‘চীৰরধোৰনাদিনো’’তিআদি. এত্থ আদিসদ্দেন ৰিচারণছেদনবদ্ধনসিব্বনরজনকপ্পবিন্দুআদিযনানি ছ পুব্বকরণানি সঙ্গণ্হাতি. উদকাহরণাদিকো যো পযোগো করীযতীতি যোজনা. অনন্তরো নাম অতীতানন্তরঅনাগতানন্তরৰসেন দুৰিধো, ইধ অনাগতানন্তরোযেৰ অধিপ্পেতোতি আহ ‘‘অনাগতৰসেনা’’তি. উদকাহরণাদিপযোগে হি উপ্পন্নে পচ্ছা ধোৰনাদিপুব্বকরণস্স উপ্পত্তিতো তপ্পযোগস্স অনাগতৰসেনেৰ পচ্চযো. সমনন্তরপচ্চযেনাতি এত্থ সংসদ্দো সুট্ঠুঅত্থোতি আহ ‘‘সুট্ঠু অনন্তরপচ্চযেনা’’তি. ‘‘আসন্নতর’’ন্তি ইমিনা সুট্ঠুভাৰং দস্সেতি. ‘‘পযোগস্সা’’তি পদং ‘‘আধারভাৰ’’ন্তি পদে সামী, ‘‘পচ্চযা হোন্তী’’তি পদে সম্পদানং. ‘‘নিস্সয’’ন্তি পদং ‘‘আধারভাৰ’’ন্তি পদেন সংৰণ্ণেতি. ‘‘উপেতেনা’’তি ইমিনা উপসদ্দস্স উপগমনত্থং দস্সেতি, বলৰত্থং পটিক্খিপতি. পঠমন্তি পযোগতো, পযোগস্স ৰা তাৰ. ইমিনা পুরেজাতপচ্চযেনাতি এত্থ পুরেসদ্দো পঠমত্থোতি দস্সেতি. পচ্ছাতি পযোগতো, পযোগস্স ৰা পরং. অপুব্বং অচরিমন্তি একপহারেন. ইমিনা সহজাতসদ্দস্স অত্থং দস্সেতি.

এৰং পুচ্ছিত্ৰাতি সম্বন্ধো. ন্তি ধম্মজাতং. ইদানি আহাতি সম্বন্ধো. যস্সাতি পযোগাদিকস্স. তদেৰাতি ধম্মজাতমেৰ. তস্সাতি ‘‘পুব্বকরণং পযোগস্সা’’তিআদিৰচনস্স অত্থো এৰং ৰেদিতব্বোতি যোজনা. ‘‘পযোগস্স কতমে ধম্মা’’তিআদি যং ৰচনং ৰুত্তং, তত্থ ৰিস্সজ্জনং মযা ৰুচ্চতেতি যোজনা. ইমিনা পাল়িযং অজ্ঝাহরিত্ৰা যোজেতব্বভাৰং দস্সেতি. চতূহি পচ্চযেহি পচ্চযাকারং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘পযোগস্স হী’’তিআদি. পযোগস্স পুব্বকরণং পচ্চযো হোতীতি সম্বন্ধো. উদ্দিট্ঠধম্মেসূতি ‘‘অনন্তরপচ্চযেন পচ্চযো’’তিআদিনা উদ্দিট্ঠেসু ধম্মেসু পুরেজাতপচ্চযো পনেসাতি সম্বন্ধো. অথ ৰা উদ্দিট্ঠধম্মেসূতি পুব্বকরণৰসেন উদ্দিট্ঠেসু ধোৰনাদিধম্মেসু একধম্মম্পীতি সম্বন্ধো. ন লভতীতি উদকাহরণাদিপযোগস্স পুব্বে ন লভতি. অযন্তি উদকাহরণাদিপযোগো. পচ্ছাজাতপচ্চযং পন লভতীতি উদকাহরণাদিপযোগো পচ্ছাজাতপচ্চযং লভতি. কস্মা লভতীতি আহ ‘‘পচ্ছা উপ্পজ্জনকস্স হী’’তিআদি. পচ্ছাতি পযোগস্স, পযোগতো ৰা পরং. হি যস্মা কযিরতি, তস্মা লভতীতি যোজনা. সহজাতপচ্চযং পন ন লভতীতি সম্বন্ধো. মাতিকাপলিবোধানিসংসসঙ্খাতেতি অট্ঠমাতিকাদ্ৰেপলিবোধপঞ্চানিসংসসঙ্খাতে. অঞ্ঞোতি পন্নরসহি ধম্মেহি অঞ্ঞো. পযোগাদীসূতিআদিসদ্দেন পুব্বকরণপচ্চুদ্ধারঅধিট্ঠানানি সঙ্গণ্হাতি. এতেনুপাযেনাতি এতেন যথাৰুত্তউপাযেন.

পুব্বকরণনিদানাদিৰিভাগৰণ্ণনা

৪০৬-৭. দ্ৰিক্খত্তুং পুচ্ছিতত্তা ‘‘পুচ্ছাদ্ৰয’’ন্তি ৰুত্তং. হেতুপচ্চযানং সরূপং দস্সেন্তো আহ ‘‘ছ চীৰরানী’’তি. কস্মা ৰেদিতব্বানীতি আহ ‘‘পুব্বপযোগাদীনঞ্হী’’তিআদি. হীতি যস্মা. তানিযেৰাতি ছ চীৰরানি এৰ. এৰসদ্দো পচ্ছাপি যোজেতব্বো, তানি এৰাতি অত্থো. হীতি সচ্চং, পুব্বকরণাদীনি ন অত্থীতি যোজনা.

৪০৮. ‘‘ইমায সঙ্ঘাটিযা’’তিআদিনা ৰচীভেদাকারং দস্সেতি. কথিনত্থারকেন যস্মা পচ্চুদ্ধারো চ অধিট্ঠানঞ্চ করীযতি, তস্মা কিরিযাতি ৰুচ্চতি. তেন ৰুত্তং ‘‘পচ্চুদ্ধারো চেৰ অধিট্ঠানঞ্চা’’তি.

৪১১. ৰত্থুৰিপন্নাদীনং সরূপং দস্সেন্তো আহ ‘‘অকপ্পিযদুস্সং হোতী’’তিআদি. ৰিনাসং, ৰিকারং ৰা পজ্জতীতি ৰিপন্নং, ৰত্থুমেৰ ৰিপন্নং ৰত্থুৰিপন্নং.

কথিনাদিজানিতব্বৰিভাগৰণ্ণনা

৪১২. তেসঞ্ঞেৰ ধম্মানন্তি এত্থ ধম্মানং সরূপং দস্সেন্তো আহ ‘‘যেসু রূপাদিধম্মেসূ’’তি. তত্থ রূপাদিধম্মেসূতি ৰণ্ণগন্ধাদীসু সুদ্ধট্ঠকরূপকলাপধম্মেসু. সতীতি সন্তেসু. তেসন্তি রূপাদীনং ধম্মানং. ‘‘সমোধান’’ন্তি ইমিনা সঙ্গহোতি পদস্স অত্থং দস্সেতি. ‘‘মিস্সীভাৰো’’তি ইমিনা সমৰাযোতি পদস্স অত্থং দস্সেতি. অৰযৰধম্মানং সং একভাৰস্স গহণং সঙ্গহো. অৰযৰধম্মানং সমং অযনং পৰত্তনং সমৰাযো. বহূসু ধম্মেসূতি বহূসু পরমত্থপঞ্ঞত্তিধম্মেসু. নামমত্তন্তি নামপঞ্ঞত্তিমত্তং. পুব্বেতি কথিনক্খন্ধকে.

‘‘কারণেহী’’তি ইমিনা আকারসদ্দো কারণত্থোতি দস্সেতি. ন্তি ৰচনং.

৪১৬. উপ্পজ্জন্তীতি কথিনুদ্ধারা উপ্পজ্জন্তি. কিন্তি কিং অত্থজাতং. সব্বেপি কথিনুদ্ধারাতি সম্বন্ধো. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. এত্থাতি কথিনুদ্ধারেসু. পুরিমা দ্ৰেতি অন্তরুব্ভারসহুব্ভারৰসেন পুরিমা দ্ৰে. এতেসঞ্চাতি পুরিমানং দ্ৰিন্নঞ্চ. ইতরেতি অৰসেসা কথিনুদ্ধারা. তেসুপীতি ইতরেসু কথিনুদ্ধারেসু. সব্বত্থাতি সব্বস্মিং কথিনৰিনিচ্ছযে.

ইতি সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায

পঞ্ঞত্তিৰগ্গৰণ্ণনায

যোজনা সমত্তা.

উপালিপঞ্চকং

অনিস্সিতৰগ্গৰণ্ণনা

৪১৭. উপালিপঞ্হেসু ‘‘কতি হি নু খো ভন্তে’’তি পুচ্ছায সম্বন্ধো নত্থীতি কস্সচি মঞ্ঞনং নিৰারেন্তো আহ ‘‘অয সম্বন্ধো’’তি. থেরোতি উপালিত্থেরো, পুচ্ছীতি সম্বন্ধো. ইমেসন্তি পঞ্চকানং তন্তিন্তি সম্বন্ধো. কেসং অত্থায তন্তিং ঠপেস্সামীতি আহ ‘‘নিস্সায ৰসনকারীনং অত্থাযা’’তি. ৰসনকারীনং ভিক্খূনন্তি সম্বন্ধো. তেসন্তি পঞ্হানং.

আপন্নো কম্মকতোতি এত্থ ‘‘আপন্নো’’তি পদং ‘‘কম্মকতো’’তি পদস্স কারণদস্সনন্তি আহ ‘‘আপত্তিং আপন্নো, তপ্পচ্চযাৰ সঙ্ঘেন কম্মং কতং হোতী’’তি. তপ্পচ্চযাৰাতি তংআপত্তিআপন্নসঙ্খাতা কারণা এৰ.

নপ্পটিপ্পস্সম্ভনৰগ্গৰণ্ণনা

৪২০. অযন্তি কম্মকতো ভিক্খু, ন ৰত্ততীতি সম্বন্ধো. অনুলোমৰত্তেতি কতকম্মস্স অনুলোমে ৰত্তে. অস্সাতি ভিক্খুস্স. সরজ্জুকোতি সহ কম্মসঙ্খাতায রজ্জুযাতি সরজ্জুকো.

৪২১. সমগ্গেহি ভিক্খূহীতি সম্বন্ধো. হীতি সচ্চং. অচ্চযং দেসাপেত্ৰাতি অঞ্ঞমঞ্ঞং দোসং দেসাপেত্ৰা. তিণৰত্থারকসমথং ৰাতি ৰাসদ্দো অত্থন্তরৰিকপ্পো. তত্র চেতি এত্থ সদ্দো কম্মৰিসযো, চেসদ্দো সচেপরিযাযোতি আহ ‘‘সচে তাদিসে কম্মে’’তি. দিট্ঠাৰিকম্মম্পি কত্ৰাতি দিট্ঠাৰিকম্মং কত্ৰাপীতি যোজনা. পিসদ্দেন অকত্ৰাপীতি সম্পিণ্ডেতি. যত্র পনাতি কম্মে পন. তত্থাতি কম্মে. পক্কমিতব্বন্তি সঙ্গামাৰচরেন পক্কমিতব্বং.

৪২২. উস্সিতমন্তীতি এত্থ উস্সিতং মন্তী উস্সিতমন্তীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘লোভ…পে… ভাসিতা’’তি. তত্থ ‘‘লোভদোস মোহমানুস্সন্নং ৰাচ’’ন্তি ইমিনা উস্সিতপদস্স অত্থং দস্সেতি. ‘‘ভাসিতা’’তি ইমিনা ‘‘মন্তী’’তি পদস্স অত্থং দস্সেতি. নিস্সিতজপ্পীতি এত্থ অঞ্ঞনিস্সিতং জপ্পমেতস্সাতি নিস্সিতজপ্পীতি দস্সেন্তো আহ ‘‘অত্তনো’’তিআদি. এত্থ জপ্পন্তি ৰচনং. জপ্প ৰচনেতি হি ধাতুপাঠেসু ৰুত্তং. উস্সদযুত্তন্তি লোভাদিউস্সদযুত্তং, ৰচনন্তি সম্বন্ধো. এৰমঞ্ঞন্তি এৰং অত্তনা অঞ্ঞং. কথানুসন্ধিৰচনেতি চোদকচুদিতকানং কথায অনুসন্ধিৰচনে. এত্থ ‘‘ৰচনে’’তি ইমিনা ‘‘ভাসানুসন্ধী’’তি এত্থ ভাসসদ্দো ৰচনপরিযাযোতি দস্সেতি.

উস্সারেতীতি উদ্ধং গমাপেতি. ইমিনা উস্সাদেতি উপরি গমাপেতীতি উস্সাদেতাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. এত্থ হি দকাররকারা সদিসত্থা. তে হি দ্ৰে অক্খরা কদাচি কত্থচি সদিসত্থা হোন্তি. অৰসারেতীতি হীনভাৰং গমাপেতি. ইমিনা অৰসাদেতি অধোভাৰং গমাপেতীতি অৰসাদেতাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. ‘‘অপসাদেতা’’তিপি পাঠো, উপসগ্গমত্তমেৰ নানং. সম্ফঞ্চ বহুং ভাসতীতি এত্থ সম্ফসদ্দো নিরত্থককথাৰচনোতি আহ ‘‘নিরত্থককথ’’ন্তি. নিরত্থককথা হি যস্মা সং হিতসুখং ফলতি ৰিনাসেতি, তস্মা সম্ফন্তি ৰুচ্চতি. ফা ধাতূতি চ ফলধাতূতি চ ধাতুপাঠেসু (সদ্দনীতিধাতুমালাযং ১৬ লকারন্তধাতু) ৰুত্তং.

ভারে অনারোপিতেতি ‘‘তৰ ভারো’’তি সঙ্ঘেন ভারে অনারোপিতে. অজ্ঝোত্থরিত্ৰাতি অভিভৰিত্ৰা. ইমিনা পসয্হ পৰত্তাতি এত্থ পসয্হসদ্দস্স অভিভৰনত্থং দস্সেতি. অনধিকারেতি অনধিপচ্চট্ঠানে. ‘‘কথেতা’’তি ইমিনা ৰতুধাতুযা কথনত্থং দস্সেতি. অনোকাসকম্মং কারেত্ৰাতি এত্থ নকারস্স অযুত্তযোগভাৰতো যুত্তট্ঠানং দস্সেন্তো আহ ‘‘ওকাসকম্মং অকারেত্ৰা’’তি. যস্সাতি যা অস্স. অস্স ভিক্খুনো অত্তনো যা দিট্ঠি অত্থীতি যোজনা, অথৰা অত্তনো যা দিট্ঠি ভৰেয্যাতি যোজনা. ন্তি দিট্ঠিং. ‘‘কথেতা’’তি ইমিনা ব্যাকতাতি এত্থ ৰি আ পুব্বকরধাতুযা কথনত্থং দস্সেতি.

ৰোহারৰগ্গৰণ্ণনা

৪২৪. ‘‘নেৰ দেসনায ন ৰুট্ঠানেনা’’তি ইদং পারাজিকাপত্তিং সন্ধায ৰুত্তং. দোসানুরূপন্তি ৰত্থুসঙ্খাতস্স দোসস্স অনুরূপং.

পযোগং ন জানাতীতি এত্থ সচে পযোগো মূলেন ৰিসদিসো হুত্ৰা ভিন্নো হোতি, এৰং সতি মূলপযোগন্তি ন ৰত্তব্বন্তি আহ ‘‘অধিকরণানং হী’’তিআদি. হীতি সচ্চং, যস্মা ৰা. মূলমেৰ পযোগা নাম হোন্তি, ন অঞ্ঞন্তি অধিপ্পাযো.

কাতব্বন্তি ন জানাতীতি কাতব্বং ইতি কম্মস্স করণং ন জানাতীতি যোজনা. ৰত্থূতি ভণ্ডনকলহাদিৰত্থু, নিযস্সাদীনং ৰত্থূতি সম্বন্ধো. চতুন্নন্তি তজ্জনীযনিযস্সপব্বাজনীযপটিসারণীযৰসেন চতুন্নং. যাচতীতি সঙ্ঘং কম্মস্স ৰূপসমং যাচতি.

ৰত্থুন্তি এত্থ আপত্তিক্খন্ধানমেৰ ৰত্থুন্তি আহ ‘‘সত্তন্নং আপত্তিক্খন্ধান’’ন্তি. পদেসপঞ্ঞত্তিসব্বত্থপঞ্ঞত্তিসাধারণপঞ্ঞত্তিঅসাধারণপঞ্ঞত্তিএকতোপঞ্ঞ- ত্তিউভতোপঞ্ঞত্তিৰসেন ছন্নং পঞ্ঞত্তীনং পঞ্ঞত্তিযং পৰিট্ঠত্তা ৰুত্তং ‘‘তিৰিধং পঞ্ঞত্তি’’ন্তি. ‘‘হেট্ঠুপরিযং কত্ৰা পদং যোজেতী’’তি ইমিনা পদপচ্চাভট্ঠন্তি এত্থ পদানং হেট্ঠুপরিযৰসেন পটিনিৰত্তিত্ৰা আভস্সনং গল়নং চুতং পদপচ্চাভট্ঠন্তি অত্থং দস্সেতি.

ৰিনযেতি এত্থ ন কেৰলং পাল়িযংযেৰ, অথ খো অট্ঠকথাযম্পীতি আহ ‘‘ৰিনযপাল়িযঞ্চেৰ অট্ঠকথাযঞ্চা’’তি.

ঞত্তিং ন জানাতীতি এত্থ ঞত্তিভেদং দস্সেন্তো আহ ‘‘সঙ্খেপতো’’তিআদি. তত্থাতি দুৰিধাসু ঞত্তীসু. কম্মঞত্তীতি অনুস্সাৰনকম্মস্স ঠানে ঠিতা ঞত্তি. অনুস্সাৰনকম্মং নত্থি, সযমেৰ অনুস্সাৰনকম্মট্ঠানে ঠিতাতি অত্থো. কম্মপাদঞত্তীতি অনুস্সাৰনকম্মস্স পাদভূতা মূলভূতা ঞত্তি. নৰসু ঠানেসূতি ওসারণাদীসু নৰসু ঠানেসূ. দ্ৰীসু ঠানেসূতি ঞত্তিদুতিযঞত্তিচতুত্থৰসেন দ্ৰীসু ঠানেসু, কম্মপাদঞত্তিযা করণং ন জানাতীতি সম্বন্ধো. য্ৰাযং চতুব্বিধো সমথোতি যোজনা. ন্তি চতুব্বিধং সমথং. ঞত্তিযাতি সাম্যত্থে সামিৰচনং. যং অধিকরণং ৰূপসমতীতি সম্বন্ধো. তস্সাতি অধিকরণস্স. তং ৰূপসমং ন জানাতীতি সম্বন্ধো.

সুত্তং ন জানাতীতি এত্থ সুত্তসদ্দস্স কদাচি কত্থচি মাতিকাযঞ্চ সুত্তন্তপিটকে চ পৰত্তনতো ইধ উভতোৰিভঙ্গেতি আহ ‘‘উভতোৰিভঙ্গ’’ন্তি. ৰিনযং ন জানাতীতি এত্থ ৰিনযসদ্দস্স সকলে ৰিনযপিটকে ৰত্তমানস্সাপি সুত্তন্তি এত্থ উভতোৰিভঙ্গস্স গহিতত্তা ইধ খন্ধকপরিৰারাৰ গহেতব্বাতি আহ ‘‘খন্ধকপরিৰারং ন জানাতী’’তি.

ৰিনযং ন জানাতীতি এত্থ ৰিনযপিটকস্স গহেতব্বত্তা ৰুত্তং ‘‘ঠপেত্ৰা ৰিনযপিটক’’ন্তি. সুত্তন্তিকে চত্তারো মহাপদেসেতি (দী. নি. ২.১৮৭ আদযো; অ. নি. ৪.১৮০) বুদ্ধাপদেসসঙ্ঘাপদেসসম্বহুলত্থেরাপদেসএকত্থেরা পদেসৰসেন চত্তারো মহাপদেসে. এত্থাতি পঞ্চকে. ন্তি ৰচনং. সব্বত্থাতি সব্বেসু পঞ্চকেসু.

ইতি

অনিস্সিতৰগ্গ-নপ্পটিপ্পস্সম্ভনৰগ্গ-ৰোহারৰগ্গৰণ্ণনায

যোজনা সমত্তা.

দিট্ঠাৰিকম্মৰগ্গৰণ্ণনা

৪২৫. দিট্ঠাৰিকম্মৰগ্গে দিট্ঠাৰিকম্মাতি এত্থ আৰি করীযতে আৰিকম্মং, দিট্ঠীনং আৰিকম্মং দিট্ঠাৰিকম্মন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘দিট্ঠীনং আৰিকম্মানী’’তি. ‘‘লদ্ধিপকাসনান’’ন্তি ইমিনা দিট্ঠিসদ্দো লদ্ধিপরিযাযো, আৰিকম্মসদ্দো পকাসনপরিযাযোতি দস্সেতি. এতন্তি ‘‘দিট্ঠাৰিকম্মা’’তি নামং. অদেসনাগামিনী নাম অত্থতো গরুকন্তি আহ ‘‘গরুকাপত্তিযা’’তি. লহুকাযপীতি পিসদ্দো গরহত্থো. লহুকাযপি দেসিতায দিট্ঠাৰিকম্মং অধম্মিকং হোতি, পগেৰ গরুকাযাতি অত্থো.

যথা …পে… হোতীতি যথা আৰিকতে চতূহি পঞ্চহি একীভূতেহি আৰিকতা হোতীতি যোজনা. চতূহি পঞ্চহীতি অন্তিমপরিচ্ছেদদস্সনং. ততো অতিরেকেহিপি একতো দেসেতুং ন ৰট্টতি, দেসিতা চ আপত্তি ন ৰুট্ঠাতি, দেসনাপচ্চযা দুক্কটঞ্চ হোতি. ‘‘চতূহি পঞ্চহী’’তি অন্তিমপরিচ্ছেদস্স দস্সিতত্তা দ্ৰীহি তীহি পন একতো দেসেতুং ৰট্টতীতি দট্ঠব্বং. মনোমানসেনাতি এত্থ মনোসদ্দেন মানসসদ্দস্স রাগঅরহত্তেসুপি পৰত্তনতো তদত্থে পটিক্খিপিত্ৰা চিত্তে এৰ ৰত্ততীতি দস্সেতি. তেন ৰুত্তং ‘‘মনসঙ্খাতেন মানসেনা’’তি. ইমিনা মনভূতং মানসং মনোমানসন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি.

সমানসংৰাসকস্সাপীতি পিসদ্দো সমানসংৰাসকস্সপি নানাসীমায ঠিতস্স সন্তিকে আৰিকম্মং অধম্মিকং হোতি, পগেৰ নানাসংৰাসকস্সাতি দস্সেতি. মাল়কসীমাযাতি খণ্ডসীমায অঙ্গণে. অৰিপ্পৰাসসীমাযাতি মহাসীমায, ঠিতস্সাপি সন্তিকেতি সম্বন্ধো. পিসদ্দেন ‘‘খণ্ডসীমায ঠিতস্সপী’’তি অত্থং সম্পিণ্ডেতি.

৪৩০. ন পরিযত্তন্তি ন সমত্থং. ইমিনা নালন্তি এত্থ অলংসদ্দো পরিযত্তত্থোৰ, নারহভূসনৰারণত্থোতি দস্সেতি. ইধাপীতি পঞ্চকেপি. পিসদ্দেন পুরিমপঞ্চকং অপেক্খতি. ‘‘সাসনতো’’তি ইমিনা চুধাতুযা অপাদানং দস্সেতি. ‘‘কামো’’তি ইমিনা অধিপ্পাযসদ্দো কামপরিযাযোতি দস্সেতি.

৪৩২. মন্দত্তা মোমূহত্তাতি এত্থ ত্তপচ্চযস্স ভাৰত্থে, পঞ্চমীৰিভত্তিযা চ কারণত্থে পৰত্তভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘মন্দভাৰেন মোমূহভাৰেনা’’তি. পরিভৰাতি এত্থ পরিভৰকামাতি অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘পরিভৰং আরোপেতুকামো হুত্ৰা’’তি. অঞ্ঞব্যাকরণেসুপীতি অরহত্তব্যাকরণেসুপি. সব্বত্থাতি দিট্ঠাৰিকম্মৰগ্গে. ন্তি ৰচনং.

ইতি দিট্ঠাৰিকম্মৰগ্গৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

মুসাৰাদৰগ্গৰণ্ণনা

৪৪৪. ধম্মপধানং ধম্মাধিট্ঠানং সন্ধায ‘‘পারাজিকং গচ্ছতীতি পারাজিকগামী’’তি সুদ্ধকত্তুৰসেন ৰুত্তং, পুগ্গলপধানং পুগ্গলাধিট্ঠানং সন্ধায ‘‘পারাজিকং গচ্ছতি অনেন, গমাপেতীতি ৰা পারাজিকগামী’’তি করণহেতুকত্তুৰসেনপি ৰত্তব্বং. ৰিত্থারং দস্সন্তো আহ ‘‘তত্থা’’তিআদি. তত্থ তত্থাতি ‘‘মুসাৰাদো পারাজিকগামী’’তিআদিপাঠে, এৰং ৰিত্থারো ৰেদিতব্বোতি সম্বন্ধো. তেসু ‘‘মুসাৰাদো পারাজিকগামী’’তিআদীসু ৰা, নিদ্ধারণে ভুম্মং.

অদস্সনেনাতি এত্থ কস্স অদস্সনেনাতি আহ ‘‘ৰিনযধরস্সা’’তি. ৰিত্থারং দস্সেন্তো আহ ‘‘কপ্পিযাকপ্পিযেসু হী’’তিআদি. ন্তি ৰিনযধরং. অস্সৰনেনাতি এত্থ কেসং ৰচনং অস্সৰনেনাতি আহ ‘‘একৰিহারেপী’’তিআদি. একৰিহারেপীতি ৰিনযধরেন একৰিহারেপি. পিসদ্দেন নানাৰিহারে পন পগেৰাতি দস্সেতি. উপট্ঠানন্তি উপট্ঠানত্থং, উপট্ঠানট্ঠানং ৰা. ৰুচ্চমানং অঞ্ঞেসং ৰচনং অসুণন্তো হুত্ৰা ৰাতি যোজনা. পসুত্তকতাতি এত্থ যকারলোপোতি আহ ‘‘পসুত্তকতাযা’’তি. পসুত্তকভাৰেনপীতি পিসদ্দো অঞ্ঞম্পি অদস্সনাদিকারণং সম্পিণ্ডেতি. তথাসঞ্ঞীতি এত্থ তথাসদ্দো কোৰিসযোতি আহ ‘‘অকপ্পিযে…পে… আপজ্জন্তো’’তি. একরত্তাতিক্কমাদিৰসেনাতি আদিসদ্দেন ছারত্তাতিক্কমাদিং সঙ্গণ্হাতি. সব্বত্থাতি মুসাৰাদৰগ্গে.

ইতি মুসাৰাদৰগ্গৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

ভিক্খুনোৰাদৰগ্গৰণ্ণনা

৪৫০. ভিক্খুনিৰগ্গে অলাভাযাতি এত্থ লভধাতুযা কম্মং, সম্পদানৰচনস্স চ তদত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘চতুন্নং পচ্চযানং অলাভত্থাযা’’তি. ‘‘ৰাযমতী’’তি ইমিনা পরিসক্কতীতি এত্থ সক্কধাতুযা সমত্থত্থং পটিক্খিপিত্ৰা ৰাযমত্থং দস্সেতি. কলিসাসনন্তি পাপপরাজযআণং. নীহরণত্থাযাতি নিদ্ধরিত্ৰা অপনযনত্থায.

৪৫১. ‘‘কম্ম’’ন্তি সামঞ্ঞতো ৰুত্তত্তা ‘‘সত্তন্নং কম্মানং অঞ্ঞতর’’ন্তি.

৪৫৪. সাকচ্ছাতব্বোতি এত্থ কো নাম কথামগ্গো ন সাকচ্ছাতব্বো, ননু ৰিনযোযেৰাতি আহ ‘‘কপ্পিযা…পে… কথামগ্গো’’তি. ‘‘ন কথেতব্বো’’তি ইমিনা কচ্ছসদ্দস্স কথধাতুযা নিপ্ফন্নভাৰং দীপেতি. কস্মা পন পঠমপঞ্চকে ‘‘ন অসেক্খেনা’’তি পটিক্খিপিত্ৰা দুতিযপঞ্চকে ‘‘অসেক্খেনা’’তিআদি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘যস্মা পনা’’তিআদি. ইতরো পুথুজ্জনো ন কথেতীতি যোজনা.

ন অত্থপটিসম্ভিদাপত্তোতি এত্থ অত্থো নাম অট্ঠকথাযেৰাধিপ্পেতাতি আহ ‘‘অট্ঠকথাযা’’তি. ‘‘পভেদগতঞাণপ্পত্তো’’তি ইমিনা অত্থাদীসু পতি ৰিসুং সম্ভিজ্জতীতি পটিসম্ভিদা, পঞ্ঞা, তং পত্তোতি পটিসম্ভিদাপত্তো. অত্থে পটিসম্ভিদাপত্তো অত্থপটিসম্ভিদাপত্তোতি দস্সেতি. ‘‘পাল়িধম্মে’’তি ইমিনা ধম্মপটিসম্ভিদাপত্তোতি এত্থ ধম্মসরূপং দস্সেতি. ৰোহারনিরুত্তিযন্তি পঞ্ঞত্তিনিরুত্তিযং. ইমিনা নিরুত্তিপটিসম্ভিদাপত্তোতি এত্থ নিরুত্তিসরূপং দস্সেতি. পটিভানপটিসম্ভিদাপত্তোতি এত্থ পটিভানং নাম হেট্ঠিমঞাণত্তযমেৰাতি আহ ‘‘অত্থপটিসম্ভিদাদীনি ঞাণানী’’তি, তেসূতি ঞাণেসু, যং যং ৰিমুত্তং যথাৰিমুত্তং, চিত্তং. পচ্চৰেক্খিতাতি পুনপ্পুনং ওলোকিতা. সব্বত্থাতি ভিক্খুনিৰগ্গে.

ইতি ভিক্খুনোৰাদৰগ্গৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

উব্বাহিকৰগ্গৰণ্ণনা

৪৫৫. উব্বাহিকৰগ্গে অত্থকুসলোতিআদিপদানং ভেদনিস্সিতসমাসং দস্সেন্তো আহ ‘‘অট্ঠকথাকুসলো’’তিআদি. আচরিযমুখতোতি আচরিযৰদনতো, আচরিযসম্মুখে ৰা, সিথিলধনিতাদীতি আদিসদ্দেন দীঘরস্সাদীনি (পরি. অট্ঠ. ৪৮৫; ৰি. সঙ্গ. অট্ঠ. ২৫২) সঙ্গণ্হাতি. অক্খরপরিচ্ছেদেতি এত্তকো সিথিলো, এত্তকো ধনিতোতিআদিনা অক্খরপরিচ্ছেদে. ইমিনা ব্যঞ্জনকুসলোতি এত্থ ব্যঞ্জনসদ্দো অক্খরপরিযাযোতি দস্সেতি. ন পুব্বাপরকুসলোতি এত্থ পুব্বাপরো নাম পুরিমানং চতুন্নঞ্চেৰ কথায চ পুব্বাপরোতি আহ ‘‘অত্থপুব্বাপরে’’তিআদি.

কোধনোতিআদীনি ৰুত্তানীতি সম্বন্ধো. যস্মা ন সক্কোতীতি যোজনা. পসারেতাতি এত্থ সরধাতু উপসগ্গৰসেন ৰেচিত্তৰাচকোতি আহ ‘‘মোহেতা’’তি.

ইতি উব্বাহিকৰগ্গৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

অধিকরণৰূপসমৰগ্গৰণ্ণনা

৪৫৭. অধিকরণৰূপসমৰগ্গে সঙ্ঘগরু নাম কোতি আহ ‘‘ধম্মঞ্চ…পে… সঙ্ঘগরু নাম হোতী’’তি. তানীতি চীৰরাদীনি.

৪৫৮. পঞ্চহুপালি আকারেহীতি এত্থ আকারসদ্দো কারণত্থোতি আহ ‘‘পঞ্চহি কারণেহী’’তি. কম্মেনাতিআদীসু কম্মাদীনং সরূপং দস্সেন্তো আহ ‘‘অপলোকনাদীসূ’’তিআদি. উপপত্তীহীতি যুত্তীহি. ময্হং উচ্চাকুলা পব্বজিতভাৰঞ্চ বহুস্সুতভাৰঞ্চ তুম্হে জানাথাতি যোজনা. মাদিসো নাম…পে… তুম্হাকং যুত্তং ননূতি যোজনা. কণ্ণমূলেতি কণ্ণসমীপে. অনুস্সাৰনেনাতি অনুসমীপে সাৰাপনেন. তেসন্তি ভিক্খূনং. অনিৰত্তিধম্মেতি অনিৰত্তনসভাৰে. সলাকগ্গাহেনাতি অত্তনো সলাকায গাহাপনেন.

এত্থাতি কম্মাদীসু. পমাণন্তি সঙ্ঘভেদস্স কারণং. পুব্বভাগাতি সঙ্ঘভেদতো পুব্বভাগে পৰত্তা. পুব্বভাগভাৰং আৰিকরোন্তো আহ ‘‘অট্ঠারসৰত্থুদীপনৰসেন হী’’তিআদি. ৰোহরন্তেপীতি যোজনা. তত্থাতি ৰোহারে. কদা পন সঙ্ঘো ভিন্নোতি আহ ‘‘যদা পনা’’তিআদি. যদা পন করোতীতি সম্বন্ধো. কম্মন্তি উপোসথকম্মতো অঞ্ঞং কম্মং গহেতব্বং. উদ্দেসন্তি উপোসথকম্মং. ইতীতি এৰং. সঙ্ঘভেদকক্খন্ধকৰণ্ণনাযং ‘‘এৰং…পে… পকাসযিস্সামা’’তি (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩৫১) যং ৰচনং অৰোচুম্হাতি যোজনা. তস্স ৰচনস্সাতি পাঠং অজ্ঝাহরিত্ৰা ‘‘স্ৰাযং অত্থো’’তি পদেন সম্বন্ধিতব্বো.

পঞ্ঞত্তেতন্তি এত্থ নিগ্গহিতলোপসন্ধীতি আহ ‘‘পঞ্ঞত্তং এত’’ন্তি. ক্ৰাতি কিস্মিং খন্ধকে. তত্রাতি ৰত্তক্খন্ধকে. এত্তাৰতাতি এত্তকেন আগন্তুকৰত্তাদিঅকরণমত্তেন. অনুপুব্বেনাতি অনুক্কমেন. যথারত্তন্তি এত্থ যথাসদ্দো অনুরূপত্থৰাচকো, রত্তিসদ্দেন রত্তিপ্পমাণং গহেতব্বন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘রত্তিপরিমাণানুরূপ’’ন্তি. ইমিনা রত্তিযা অনুরূপং যথারত্তন্তি নিব্বচনং দস্সেতি. ‘‘রত্তিপরিমাণানুরূপ’’ন্তি ৰুত্তে রত্তিপরিমাণস্স অতিক্কন্তত্তা অত্থতো থেরোতি আহ ‘‘যথাথেরন্তি অত্থো’’তি. ৰৰত্থানন্তি পরিচ্ছেদো. সো হি ৰিসুং অৰহিতো হুত্ৰা তিট্ঠতীতি ৰৰত্থানন্তি ৰুচ্চতি. কম্মাকম্মানীতি এত্থ কম্মং অকম্মানীতি পদৰিভাগং কত্ৰা অকারো ৰুদ্ধত্থোতি আহ ‘‘খুদ্দকানি চেৰ মহন্তানি চ কম্মানী’’তি. সতি চ অকম্মস্স মহন্তভাৰে কম্মং নাম খুদ্দকন্তি অত্থতো সিদ্ধং হোতি. তেন ৰুত্তং ‘‘খুদ্দকানি চেৰা’’তি. অকারস্স অপ্পত্থং গহেত্ৰা ‘‘মহন্তানি চেৰ খুদ্দকানি চ কম্মানী’’তি অত্থোপি যুজ্জতেৰ. সো পন ইধ ন গহিতো, অঞ্ঞত্থ পন দিস্সতি. ‘‘উচ্চাৰচানি কম্মানী’’তি হি ৰাক্যৰসেন ৰুত্তট্ঠানে উচ্চসদ্দেন মহন্তত্থং দস্সেতি, অৰচসদ্দেন খুদ্দকত্থং দস্সেতি. তস্মা মহন্তখুদ্দকানি কম্মানীতি অত্থো ৰেদিতব্বো. সতি চ অকম্মস্স খুদ্দকভাৰে কম্মং নাম মহন্তন্তি অত্থতোপি সিদ্ধন্তি দট্ঠব্বং.

সঙ্ঘভেদৰগ্গদ্ৰযৰণ্ণনা

৪৫৯. সঙ্ঘভেদৰগ্গদ্ৰযে এতেতি সভাৰা. তেতি অধম্মাদযো. ইতীতি এৰং. যং কম্মন্তি যোজনা. দিট্ঠিং ৰিনিধাযাতি সম্বন্ধো. একস্মিং পঞ্চকে অযং অত্থযোজনা কাতব্বাতি সম্বন্ধো. এত্থাপীতি ইমস্মিং পঞ্চকেপি. পিসদ্দেন হেট্ঠা ৰুত্তং পঞ্চকং অপেক্খতি. সব্বত্থাতি সব্বেসু পঞ্চকেসু. হীতি সচ্চং. পুব্বে অৰুত্তনযং যং ৰচনমত্থি, তং ৰচনং এত্থ পঞ্চকেসু ন অত্থীতি যোজনা.

আৰাসিকৰগ্গৰণ্ণনা

৪৬১. আৰাসিকৰগ্গে ‘‘হরিত্ৰা’’তি ইমিনা যথাভতন্তি এত্থ ভরধাতুযা হরণত্থঞ্চ কিরিযাৰিসেসনভাৰঞ্চ দস্সেতি. ‘‘ঠপিতো’’তি ইমিনা নিক্খিত্তোতি এত্থ খিপধাতুযা ঠপনত্থং দস্সেতি.

৪৬২. পরিণামেতীতি পরিণতংপাপেতি. ‘‘নিযামেতি কথেতী’’তি ইমিনা অধিপ্পাযত্থং দস্সেতি, এত্থাতি আৰাসিকৰগ্গে.

কথিনত্থারৰগ্গৰণ্ণনা

৪৬৭. কথিনত্থারৰগ্গে ওতমসিকোতি এত্থ অৰতমং গতো ওতমসিকোতি দস্সেন্তো আহ ‘‘অন্ধকারগতো’’তি. অন্ধকারসদ্দেন তমসদ্দো অন্ধকারপরিযাযোতি দস্সেতি. ন্তি ওতমসিকং. অসমন্নাহরন্তোতি তং অসমন্নাহরন্তো, কস্মা অসমন্নাহরন্তোতি আহ ‘‘কিচ্চযপসুতত্তা ৰন্দন’’ন্তি. একতোতি কোপেন সদ্ধিং. ৰেরী ৰিসভাগপুগ্গলো একতো আকোধেন ৰত্তনট্ঠেন একাৰত্তোতি ৰুচ্চতি. পহরেয্যাতি ৰন্দন্তং পহরেয্য. ‘‘অঞ্ঞং চিন্তযমানো’’তি ইমিনা অঞ্ঞস্মিং আরম্মণে চিত্তং ৰিদহতি ঠপেতীতি অঞ্ঞৰিহিতোতি দস্সেতি.

সঙ্ঘতো উদ্ধরিত্ৰা খিপিতব্বো অপনেতব্বোতি উক্খিত্তো, সোযেৰ উক্খিত্তকো. তেহীতি চতূহি. অৰন্দিযেসু পন্নরসপুগ্গলেসূতি সম্বন্ধো. অন্তরা ৰুত্তকারণেন চাতি অন্তরে ৰুত্তেন ‘‘তঞ্হি ৰন্দন্তস্স মঞ্চপাদাদীসুপি নলাটং পটিহঞ্ঞেয্যা’’তিআদিনা কারণেন চ. ইতোতি পন্নরসপুগ্গলম্হা. ইতীতি এৰং. সচে উদ্দেসাচরিযো চ ওৰাদাচরিযো চ নৰকো হোতি, ন ৰন্দনীযো. সব্বত্থাতি কথিনত্থারৰগ্গে.

ইতি কথিনত্থারৰগ্গৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

নিট্ঠিতা চ উপালিপঞ্চকৰণ্ণনায যোজনা.

আপত্তিসমুট্ঠানৰণ্ণনা

৪৭০. ‘‘অচিত্তকো আপজ্জতী’’তিআদীসু এৰমত্থো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. অচিত্তকো আপজ্জতীতি অচিত্তকো হুত্ৰা আপজ্জতি. এসেৰ নযো অচিত্তকো ৰুট্ঠাতীতি এত্থাপি. যংকিঞ্চি আপত্তিন্তি সম্বন্ধো. ইতরং আপত্তিন্তি যোজনা. ধম্মদানং করোমীতি ‘‘সব্বদানং ধম্মদানং জিনাতী’’তি (ধ. প. ৩৫৪) চ ‘‘অমতংদদো চ সো হোতি, যো ধম্মমনুসাসতী’’তি (সং. নি. ১.৪২) চ ভগৰতা ৰুত্তৰচনং সুত্ৰা ধম্মদানং করোমি. দোমনস্সিকোতি দোমনস্সেন যুত্তো, দোমনস্সৰন্তো ৰা. এত্থাতি অব্যাকতমূলে.

৪৭৩. যস্স যস্সাতি সিক্খাপদস্স. তং সব্বন্তি সব্বং তংতংসমুট্ঠানসিক্খাপদং.

অপরদুতিযগাথাসঙ্গণিকং

(১) কাযিকাদিআপত্তিৰণ্ণনা

৪৭৪. আপত্তিযো কাযিকাতি এত্থ ছ আপত্তিযো নাম কাতি আহ ‘‘অন্তরপেয্যালে’’তিআদি. অন্তরপেয্যালে ৰুত্তাতি সম্বন্ধো. ‘‘কাযদ্ৰারে সমুট্ঠিতত্তা’’তি ইমিনা কাযে সমুট্ঠন্তীতি কাযিকাতি ৰচনত্থং দস্সেতি. তস্মিংযেৰ অন্তরপেয্যালে ৰুত্তাতি সম্বন্ধো. ‘‘ৰজ্জপটিচ্ছাদিকাযা’’তিআদিনা ছাদেন্তস্স তিস্সোতি এত্থ তিণ্ণং সরূপং দস্সেতি. ‘‘ভিক্খুনিযা’’তিআদিনা পঞ্চ সংসগ্গপচ্চযাতি এত্থ পঞ্চন্নং সরূপং দস্সেতি.

‘‘একরত্ত’’ইতিআদিনা অরুণুগ্গে তিস্সোতি এত্থ তিণ্ণং সরূপং দস্সেতি. দ্ৰে যাৰততিযকাতি সংৰণ্ণেতব্বেন ‘‘একাদস যাৰততিযকা নামা’’তি সংৰণ্ণনায ৰিরুদ্ধভাৰং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘পঞ্ঞত্তিৰসেন পনা’’তিআদি. ‘‘ইমস্মিং সাসনে’’তি ইমিনা এত্থসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেতি. একেন সব্বসঙ্গহোতি এত্থ একো নাম কো, সব্বানি নাম কানীতি আহ ‘‘যস্স সিযা’’তিআদি. ‘‘নিদানুদ্দেসেনা’’তি ইমিনা একস্স সরূপং দস্সেতি. ‘‘সিক্খাপদানঞ্চ পাতিমোক্খুদ্দেসানঞ্চা’’তি ইমেহি পদেহি সব্বসরূপং দস্সেতি. সঙ্গহ সদ্দেন কম্মছট্ঠীসমাসো.

‘‘ৰজ্জপটিচ্ছাদিকাযা’’তিআদিনা দ্ৰে দুট্ঠুল্লচ্ছাদনাতি এত্থ দ্ৰিন্নং সরূপং দস্সেতি.

‘‘ভিক্খু ভিক্খুনিযা’’তিআদিনা গামন্তরে চতস্সোতি এত্থ চতস্সন্নং সরূপং দস্সেতি. পুন ‘‘ভিক্খু ভিক্খুনিযা’’তিআদিনা চেতস্সা নদিপারপচ্চযাতি এত্থ চতস্সন্নমেৰ সরূপং দস্সেতি. ‘‘চীৰরদানে পাচিত্তিয’’ন্তি ইমিনা পাচিত্তিযভাৰেন সদিসত্তা সঙ্খ্যাৰিসেসো ন কাতব্বোতি দস্সেতি.

(২) দেসনাগামিনিযাদিৰণ্ণনা

৪৭৫. একেত্থাতি এত্থসদ্দো সাসনৰিসযো.

একসিক্খাপদম্পি নত্থীতি পিসদ্দো বহুসিক্খাপদানি পন পগেৰাতি চ আপত্তি পন পগেৰাতি চ আপত্তীপি নত্থীতি চ অত্থং দস্সেতি.

‘‘সকলেপি ৰিনযে’’তি ইমিনা দ্ৰেত্থাতি পাঠে এত্থসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেতি. উভিন্নন্তি ভিক্খুভিক্খুনীনং. অঞ্ঞথা পন কিত্তকা পঠমাপত্তিকাতি আহ ‘‘ইতরথা পনা’’তিআদি. তত্থ ইতরথাতি পঞ্ঞত্তিতো অঞ্ঞেন পকারেন. কম্মঞ্চাতি কম্মঞত্তি চ. কম্মপাদিকা চাতি কম্মপাদঞত্তি চ. নৰসু ঠানেসূতি ওসারণাদীসু নৰসু ঠানেসু. দ্ৰীসূতি ঞত্তিদুতিয, ঞত্তিচতুত্থকম্মেসু.

ৰজ্জপটিচ্ছাদিকায পারাজিকং, উক্খিত্তানুৰত্তিকায পারাজিকং, অট্ঠৰত্থুকায পারাজিকন্তি ইতি ইমে তযোতি যোজনা. কারণভূতেনাতি হেতুভূতেন, ‘‘করণভূতেনা’’তিপি পাঠো, সাধকতমসত্তিভূতেনাতি অত্থো.

তেসন্তি অদ্ধানহীনাদীনং. এত্থাতি ‘‘তযো পুগ্গলা ন উপসম্পাদেতব্বা’’তি পাঠে, এতেসু অঙ্গহীনাদীসু ৰা. যোতি পুগ্গলো. অপরিপূরো ন যাচতীতি সম্বন্ধো. মাতুঘাতকাদযো করণদুক্কটকা চাতি যোজনা. তত্থাতি তেসু ঞত্তিকপ্পনাদীসু. ঞত্তিকপ্পনাতি ঞত্তিৰিধি. ৰিপ্পকতপচ্চত্তন্তি ৰিপ্পকতং পচ্চত্তং. অতীতকরণন্তি অতীতস্স করণং. ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘ৰত্থুসম্পন্নং হী’’তিআদি. তযো কম্মান সঙ্গহাতি এত্থ ছন্দভেদরক্খনত্থায নকারে নিগ্গহিতলোপো. নাসিতকাতি নাসেতব্বা পুগ্গলা, নাসিতব্বাতি নাসিতা, নাসিতা এৰ নাসিতকা. তিণ্ণং জনানন্তি তিণ্ণং উপসম্পদাপেক্খজনানং একূপজ্ঝাযেন নানাচরিযেন হুত্ৰাতি যোজনা. একানুস্সাৰনাতি একতো অনুস্সাৰনা.

পাদো নাম কহাপণস্স চতুত্থভাগো. মাসকো নাম পাদস্স পঞ্চমভাগো. পারাজিকন্তি ৰনপ্পতিং ছিন্দন্তস্স দুতিযপারাজিকং (পারা. ১১০). অনোদিস্সাতি ‘‘মনুস্সো মরতূ’’তিআদিনা ন উদ্দিসিত্ৰা. তেনাতি ৰিসেন.

ভিক্খুনোৰাদকৰগ্গস্মিন্তি সামঞ্ঞাধারো. দসসু সিক্খাপদেসূতি ৰিসেসাধারো. পঠমসিক্খাপদম্হিযেৰাতি দসসু সিক্খাপদেসু পঠমসিক্খাপদম্হিযেৰ. উপসম্পন্নায ভিক্খুনিযাতি সম্বন্ধো. ‘‘আপত্তি হোতী’’তি ইমিনা ‘‘চীৰরেনা’’তি পদস্স সম্বন্ধট্ঠানং দস্সেতি.

‘‘চতস্সো এৰা’’তি ইমিনা তত্তিকাতি এত্থ তসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেতি. তা চতস্সো পরিমাণা যাসং আপত্তীনন্তি তত্তিকা. নিপন্নস্সাপি তত্তিকাতি এত্থাপি এসেৰ নযো. সাতি ভিক্খুনী.

(৩) পাচিত্তিযৰণ্ণনা

৪৭৬. পঞ্চ ভেসজ্জানীতি সব্বিআদীনি পঞ্চ ভেসজ্জানি. ইমং আপত্তিন্তি সম্বন্ধো. পচ্ছা আপন্নোতি যোজনা.

একং কবল়ন্তি একং আলোপং, তুম্হমূলেতি তুম্হং সন্তিকে.

যথাৰত্থুকন্তি ৰত্থুঅনুলোমং, আপত্তিযো দেসিতাৰ হোন্তীতি যোজনা.

কোকালিকাদীনন্তিআদিসদ্দেন কটমোদকতিস্সকাদযো (পারা. ৪১৭) সঙ্গণ্হাতি. পাপিকায দিট্ঠিযা অপ্পটিনিস্সগ্গে পাচিত্তিযঞ্চ চণ্ডকাল়িকায ভিক্খুনিযা পাচিত্তিযঞ্চাতি যোজনা. পযুত্তৰাচাপচ্চযাতি ৰিঞ্ঞত্তিনিমিত্তাদীহি পকারেন যুত্তায ৰাচায পচ্চযা. আপত্তি পারাজিকস্সাতি পারাজিকস্স আপজ্জনং. অথৰা পারাজিকস্সাতি অস্স ভিক্খুস্স পারাজিকা আপত্তি হোতীতি ৰা পারাজিকা আপত্তি অস্স ভৰতীতি ৰা যোজনা কাতব্বা. ইতীতি ইমা ছ আপত্তিযো আপজ্জতীতি যোজনা.

ভোজনং গহেত্ৰা অজ্ঝোহরমানাতি সম্বন্ধো. তথেৰাতি যথা খাদনে, তথেৰ মংসং লসুণং অজ্ঝোহরমানাতি যোজনা. ‘‘পণীতভোজনানী’’তি চ ‘‘অকপ্পিযমংস’’ন্তি চ পদানি ‘‘অজ্ঝোহরমানা’’তি পদেন সম্বন্ধিতব্বানি.

পঞ্চ ঠানানীতি পঞ্চ আপত্তিসঙ্খাতানি ঠানানি. তত্থাতি পঞ্চসু সহধম্মিকেসু. দ্ৰিন্নন্তি ভিক্খুভিক্খুনীনং. তেসন্তি সিক্খমানাদীনং. পঞ্চন্নমেৰাতি সহধম্মিকানংযেৰ. ৰিনিচ্ছযৰোহারোতি ৰিনিচ্ছযৰচনং. ইমিনা চত্তারি অধিকরণানি পটিক্খিপতি. অড্ডকম্মং নামাতি অভিযুঞ্জন্তানং কম্মং নাম.

‘‘সহধম্মিকান’’ন্তি ইমিনা পঞ্জন্নং ৰিনিচ্ছযোতি এত্থ পঞ্চসরূপং দস্সেতি. সোভণভাৰং ৰিত্থারেন্তো আহ ‘‘কতৰীতিক্কমো হী’’তিআদি. অব্ভুণ্হসীলোতি অভিনৰুপ্পন্নসীলো. অব্ভুণ্হসীলো নাম অত্থতো পাকতিকসীলোতি আহ ‘‘পাকতিকো’’তি, পকতিসীলেন নিযুত্তোতি অত্থো.

‘‘কাযদ্ৰারসম্ভৰা’’তি ইমিনা কাযিকাতি পদস্স তদ্ধিতভাৰং দস্সেতি. মুখং ওলোকেতব্বন্তি এত্থ ৰুত্তাতি সম্বন্ধো.

চতুন্নং দেসনায চাতি এত্থ ‘‘দেসনাযা’’তি পদং আদিপদলোপন্তি আহ ‘‘অচ্চযদেসনাযা’’তি. সাতি অচ্চযদেসনা. অভিনিলীযিত্ৰা ধনুনা মারেন্তীতি অভিমারা.

ছেজ্জং হোতীতি এত্থ ছেজ্জং নাম পারাজিকাপজ্জনমেৰাতি আহ ‘‘দেৰদত্তো ৰিয পারাজিকং আপজ্জতী’’তি. ইমা পন আপত্তিযোতি পারাজিকথুল্লচ্চযাপত্তিযো.

(৪) অৰন্দনীযপুগ্গলাদিৰণ্ণনা

৪৭৭. তেসন্তি দসন্নং পুগ্গলানং. ‘‘সদ্ধি’’ন্তি ইমিনা সামীচেনাতি এত্থ সহত্থে করণৰচনন্তি দস্সেতি. সামীচেনাতি চ সামীচিনা কত্তব্বং সামীচং কম্মং, তেন সামীচেন. দস চীৰরধারণাতি পদস্স সমাসভাৰং পটিক্খিপন্তো আহ ‘‘দস দিৰসানি অতিরেকচীৰরস্স ধারণা’’তি.

কতিসতন্তিআদীসু দ্ৰীসু গাথাপাদেসু চতূসু ৰিভত্যন্তপদেসু পুরিমং পুরিমেন, পচ্ছিমঞ্চ পচ্ছিমেন যথাক্কমং যোজেতব্বন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘কতিসতং আপত্তিযো রত্তিসতং ছাদযিত্ৰানা’’তি. পচ্ছিমগাথায পুব্বড্ঢেপি এসেৰ নযো. অযং হীতি অযং এৰ ৰক্খমানো. এত্থাতি গাথাযং. যোতি ভিক্খু, পটিচ্ছাদেতীতি সম্বন্ধো. ইতীতি অযং সঙ্খেপত্থো.

হেট্ঠা ৰুত্তেসু চতূসু চতুক্কেসু ধম্মেন সমগ্গং অপনেত্ৰা দ্ৰাদস কম্মদোসা ৰুত্তাতি দট্ঠব্বং. অধম্মেন ৰগ্গকম্মং, অধম্মেন সমগ্গকম্মন্তি যোজেতব্বং.

এত্থাতি ছসু কম্মেসু. এতদেৰাতি ধম্মেন সমগ্গকম্মমেৰ.

যং দেসিতাতি এত্থ যংসদ্দো ৰচনৰিপল্লাসোতি আহ ‘‘যানি দেসিতানী’’তি. ‘‘দেসিতানী’’তি ইমিনা দেসিতাতি এত্থ নিকারস্স আকারাদেসভাৰং দস্সেতি. ‘‘পরিযন্তপরিচ্ছেদভাৰরহিতত্তা’’তি ইমিনা নত্থি অন্তং পরিযন্তমেতস্সাতি অনন্তন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি. ন্তি নিব্বানং, জিতন্তি সম্বন্ধো. কেন কং কিন্তি কত্ৰা জিতন্তি আহ ‘‘ভগৰতা কিলেসগণং অভিমদ্দিত্ৰা’’তি. কেন কং কিন্তি কত্ৰা কিং জিতং ৰিযাতি আহ ‘‘রঞ্ঞা সপত্তগণং অভিমদ্দিত্ৰা রজ্জং ৰিযা’’তি. তত্থ ‘‘রঞ্ঞা’’তি ইমিনা ‘‘কেনা’’তি পুচ্ছং ৰিস্সজ্জেসি. ‘‘সপত্তগণ’’ন্তি ইমিনা ‘‘ক’’ন্তি পুচ্ছং ৰিস্সজ্জেসি. ‘‘অভিমদ্দিত্ৰা’’তি ইমিনা ‘‘কিন্তি কত্ৰা’’তি পুচ্ছং ৰিস্সজ্জেসি. ‘‘রজ্জ’’ন্তি ইমিনা ‘‘কি’’ন্তি পুচ্ছং ৰিস্সজ্জেসি. সপত্তগণন্তি ৰেরিগণং. অযং পনেত্থ যোজনা – রঞ্ঞা সপত্তগণং অভিমদ্দিত্ৰা রজ্জং রাজভাৰং জিতং ৰিয, ভগৰতা কিলেসগণং অভিমদ্দিত্ৰা নিব্বানং জিতন্তি. স্ৰেৰাতি ভগৰা এৰ. ‘‘নিব্বিকারতাযা’’তি ইমিনা তাদিসদ্দো নিব্বিকারত্থৰাচকো অনিপ্ফন্নপাটিপদিকোতি দস্সেতি. ‘‘ৰিৰেকপঞ্চক’’ন্তি ইমিনা কাযচিত্তউপধিৰসেন ৰিৰেকত্তযম্পি গহেতব্বং ৰিৰেকভাৰেন সমানত্তা. তেন ভগৰতাতি সম্বন্ধো. ‘‘যানি সত্ত আপত্তিক্খন্ধানী’’তি ইমিনা একেত্থাতি এত্থ একসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেতি. তত্থাতি সত্তসু আপত্তিক্খন্ধেসু. এত্থ পনাতি সমথেসু পন. হীতি সচ্চং. তস্সাতি সম্মুখাৰিনযস্স. অট্ঠকথাসূতি সব্বঅট্ঠকথাসু. মযং পনাতি সঙ্গহকারকা অম্হে পন, বুদ্ধঘোসনামকা মযং পনাতি অত্থো, রোচযামাতি সম্বন্ধো. কস্স কিমত্থং গহেত্ৰা রোচেসীতি আহ ‘‘ৰিনাতি নিপাতস্স পটিসেধনমত্থমত্ত’’ন্তি. ‘‘ৰিনাতি নিপাতস্সা’’তি পদং ‘‘অত্থমত্ত’’ন্তি পদে ৰাচকসম্বন্ধো. অত্তনো সাধ্যৰচনং বুদ্ধৰচনসঙ্খাতেন সাধকৰচনেন সাধেন্তো আহ ‘‘ৰুত্তম্পি চেত’’ন্তিআদি.

অট্ঠারস অট্ঠকানীতি অধম্মদিট্ঠিভেদ, ধম্মদিট্ঠিভেদ, ৰেমতিকভেদেসু তীসু একমেকং মূলং কত্ৰা তযো তযো মূলিং কত্ৰা নৰ হোন্তি, তেসু ধম্মদিট্ঠিভেদেসু ধম্মদিট্ঠিভেদং অপনেত্ৰা অট্ঠ হোন্তি, তানি অট্ঠারস ভেদকরৰত্থূসু যোজেত্ৰা অট্ঠারস অট্ঠকানি হোন্তীতি দট্ঠব্বং. ছঊনদিযড্ঢসতন্তি চতুচত্তালীসাধিকং সতন্তি ৰুত্তং হোতি.

একেকৰত্থুস্মিন্তি অট্ঠারসসু ভেদকরৰত্থূসু একেকস্মিং ৰত্থুস্মিং.

ইতি গাথাসঙ্গণিকৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

সেদমোচিকগাথা

(১) অৰিপ্পৰাসপঞ্হাৰণ্ণনা

৪৭৯. সেদমোচিকগাথাসূতি অধিপ্পাযত্থস্স গম্ভীরত্তা তং চিন্তেন্তানং ৰিনযধরানং কাযে সেদং মোচেতীতি সেদমোচিকা, সাযেৰ গাথা সেদমোচিকগাথা, তাসু. ‘‘অকপ্পিযসম্ভোগো ন লব্ভতী’’তি ইমিনা কপ্পিযসম্ভোগো লব্ভতীতি দস্সেতি. কপ্পিযসম্ভোগং দস্সেতুং ‘‘নহাপনভোজনাদী’’তি ৰুত্তং. অনাপত্তীতি মাতুভিক্খুনিযা অনাপত্তি. এসা পঞ্হাতি এত্থ পঞ্হসদ্দো সভাৰতিলিঙ্গোতি সদ্দসত্থেসু (সদ্দনীতিধাতুমালাযং ১৬ হকারন্তধাতু; অভিধানপ্পদীপিকাযং ১১৫ গাথাযং) ৰুত্তো, ইধ ইত্থিলিঙ্গৰসেন ৰুত্তো. ‘‘পণ্ডিতেহী’’তি ইমিনা কুসলস্স কারণং দস্সেতি, পণ্ডিতত্তা কুসলোতি অধিপ্পাযো. অস্সাতি পঞ্হায. এতন্তি ৰিস্সজ্জনং. অস্সাতি গাথায.

একাদস ৰিৰজ্জিযাতি অৰিভত্তিকনিদ্দেসো, একাদস ৰিৰজ্জিযেতি অত্থো. তেন ৰুত্তং ‘‘যে’’তিআদি. তেপীতি পিসদ্দো গাথাযং লুত্তনিদ্দিট্ঠগম্যমানভাৰং দস্সেতি.

অযন্তি ন্হাপিতপুব্বকো ভিক্খু. নিম্মিতবুদ্ধন্তি বুদ্ধেন নিম্মিতং বুদ্ধরূপং.

ৰিৰজ্জিযাতি এত্থ যকারো ত্ৰাপচ্চযস্স কারিযোতি আহ ‘‘ৰিৰজ্জেত্ৰা’’তি. অসীসকং যং তং কবন্ধং অত্থীতি যোজনা. অসীসকত্তা কেন সরীরেন জীৰিতং বন্ধতীতি কবন্ধো. যস্সাতি কবন্ধস্স.

হীতি সচ্চং. তেতি অভব্বপুগ্গলা.

ৰাচাতি এত্থ যকারলোপোতি আহ ‘‘ৰাচাযা’’তি. ইতি মেতি এৰং মম. এৰং ৰদমানে মম ৰচনন্তি যোজনা. অথৰা ইতিমেতি এৰং ইমে, এৰং ৰদমানে ইমে জনাতি যোজনা. সদ্দম্পীতি ইমিনা গিরসদ্দো সদ্দপরিযাযোতি দস্সেতি. হীতি সচ্চং. তুণ্হীভূতস্স নিসিন্নস্স তস্স ভিক্খুনোতি যোজনা. যদি মনোদ্ৰারে আপত্তি নাম নত্থি, এৰং সতি কস্মা আপজ্জেয্য ৰাচসিকন্তি ৰুত্তন্তি আহ ‘‘যস্মা পনা’’তিআদি. তেনাতি তস্মা. অস্সাতি ভিক্খুস্স.

সাতি ভিক্খুনী, আপজ্জতীতি সম্বন্ধো. ৰুত্তপ্পকারন্তি ‘‘গামন্তরপরিযাপন্ন’’ন্তি ৰুত্তপ্পকারং.

তাসূতি দ্ৰীসু ভিক্খুনীসু.

চতুরো জনাতি এত্থ চতুন্নং জনানং সরূপং দস্সেন্তো আহ ‘‘আচরিযো চ তযো চ অন্তেৰাসিকা’’তি. সাহত্থিকাতি সহত্থা অৰহরিতা. আণত্তিযাপীতি আণত্তেন অৰহরিতাপি. ইতরেসন্তি অন্তেৰাসিকানং, একেকো মাসকোতি সম্বন্ধো. এত্থাতি পরিৰারে সেদমোচিকগাথাযং.

(২) পারাজিকাদিপঞ্হাৰণ্ণনা

৪৮০. সন্থতপেয্যালঞ্চাতি পঠমপারাজিকৰিভঙ্গে (পারা. ৬৫) ৰুত্তং সন্থতপেয্যালঞ্চ.

লিঙ্গপরিৰত্তং সন্ধাযাতি সতি লিঙ্গে পরিৰত্তে পটিগ্গহণস্স ৰিজহনং সন্ধায ৰুত্তং.

যোতি ভিক্খু, পরিণামেতীতি সম্বন্ধো. অত্তনো অত্থাযাতি যোজনা.

অস্সাতি গাথায. কাকউহদন্তি কাকেহি করীসুস্সগ্গং. কদ্দমমক্খিতন্তি কদ্দমেন মক্খিতং. কাযগতানেৰ হুত্ৰাতি সম্বন্ধো.

হীতি ৰিত্থারো. অনরিযং তং ইত্থিং ৰা তং পুরিসং ৰা হনেয্যাতি যোজনা. লিঙ্গপরিৰত্তেন হেতুভূতেন ইত্থিভূতং, পুরিসভূতঞ্চাতি সম্বন্ধো. ইত্থিভূতন্তি চ ইত্থী হুত্ৰা ভূতং, ইত্থিভাৰং ৰা পত্তং.

মিগসিঙ্গতাপসসীহকুমারাদীনং তিরচ্ছানগতমাতাপিতরো ৰিযাতি যোজনা. মিগসিঙ্গতাপসোতি মিগসিঙ্গনামকো (জা. অট্ঠ. ৫.১৭.৯৬ আদযো) তাপসো. সীহকুমারোতি সীহবাহুকুমারো. আদিসদ্দেন ভূরিদত্তাদযো সঙ্গণ্হাতি.

কুরুন্দিযং আগতন্তি সম্বন্ধো.

‘‘সচ্চং ভণন্তোতি গাথাযা’’তি পদং ‘‘সচ্চং ভাসতো লহুকাপত্তি হোতী’’তি এত্থ ইতিসদ্দেন সম্বন্ধিতব্বং. ‘‘সচ্চং ভণন্তো’’তি গাথায ইতি অত্থোতি যোজনা.

(৩) পাচিত্তিযাদিপঞ্হাৰণ্ণনা

৪৮১. সলাকং দেন্তস্স অস্স ভিক্খুস্স ছেজ্জং হোতীতি যোজনা. ‘‘পারাজিকং হোতী’’তি ইমিনা হোতিছেজ্জন্তি পদস্স অত্থং দস্সেতি.

সুপ্পতিট্ঠিতনিগ্রোধসদিসং রুক্খমূলং, তমেৰ ৰা গহেতব্বং.

তিস্সিত্থিযোতি এত্থ ভুম্মত্থে উপযোগৰচনং, পচ্চত্তৰচনং ৰাতি আহ ‘‘তাসুপী’’তি. ‘‘যং তং মেথুনং নাম ত’’ন্তি ইমিনা ‘‘মেথুনং যং ত’’ন্তি পদানং সমানাধিকরণভাৰং দস্সেতি. ‘‘ন সেৰতী’’তি ইমিনা ন সেৰেতি এত্থ তিকারস্স একারাদেসভাৰং (জা. অট্ঠ. ৪.১১.৭৬ পুত্তো ৰা পিতরং যাচে ৰিয) দস্সেতি. তযো পুরিসেতি এত্থ ‘‘উপগন্ত্ৰা’’তি পদং অজ্ঝাহরিত্ৰা সম্বন্ধিতব্বন্তি দস্সেন্তো আহ‘‘তযো পুরিসেপি উপগন্ত্ৰা’’তি. ইমিনা তযো পুরিসেতি এত্থ উপযোগত্থে উপযোগৰচনন্তি দস্সেতি. পুরিমনযং গহেত্ৰা এত্থাপি ‘‘তীসু পুরিসেসূ’’তি ভুম্মত্থে উপযোগৰচনন্তি অত্থোপি যুজ্জতেৰ. ইমং নযং গহেত্ৰা পুরিমপদেপি তিস্সিত্থিযো উপগন্ত্ৰাতি উপযোগত্থে উপযোগৰচনন্তি অত্থোপি যুজ্জতেৰ. তস্মা তে দ্ৰে নযা অঞ্ঞমঞ্ঞোপদেসদাযকনযা নামাতি দট্ঠব্বং. ‘‘উভতোব্যঞ্জনসঙ্খাতে’’তি ইমিনা অনরিযসদ্দেন উভতোব্যঞ্জনোৰ ইধ গহেতব্বোতি দস্সেতি. ‘‘নাচরতী’’তি ইমিনা ন চাচরেতি এত্থাপি তিসদ্দস্স একারাদেসভাৰমেৰ দস্সেতি. মেথুনধম্মস্স পুব্বভাগং কাযসংসগ্গং আপজ্জিতুং ৰাযমন্তিযা তস্সা ভিক্খুনিযাতি যোজনা.

অস্সাতি গাথায, তিত্থিযো আরাধকো হোতীতি যোজনা. তত্থেৰাতি তিত্থিযৰত্তে এৰ. অস্সাতি তিত্থিযস্স. তমেৰাতি তিত্থিযৰত্তমেৰ.

সঙ্ঘাদিসেসন্তিআদিগাথা ৰুত্তাতি সম্বন্ধো. ন্তি অজ্ঝোহরণং.

আকাসগতং সামণেরন্তি সম্বন্ধো. সঙ্ঘেনপীতি পিসদ্দো ন কম্মারহেনেৰাতি দস্সেতি. ‘‘ন কাতব্ব’’ন্তি ইমিনা সঙ্ঘোপি কম্মারহোপি ভূমিগতোৰ ৰট্টতীতি দস্সেতি.

অস্সাতি গাথায ৰিনিচ্ছযোতি সম্বন্ধো.

‘‘ন দেতি, ন পটিগ্গণ্হাতী’’তি কিরিযাপদানং কত্তারং দস্সেন্তো আহ ‘‘নাপি উয্যোজিকা’’তিআদি. তস্সাতি অৰস্সুতপুরিসস্স. ‘‘কারণেনা’’তি ইমিনা তেনাতি পদস্স কারণত্থং দস্সেতি. এৰসদ্দো পন সম্ভৰৰসেন যোজিতো, ন অঞ্ঞেন কারণেনাতি অত্থো, অৰস্সুতস্স পুরিসস্সাতি সম্বন্ধো. গহণেতি উয্যোজিতায গহণে. তঞ্চ পরিভোগপচ্চযাতি এত্থ তসদ্দস্স ৰিসযং, পরিভোগস্স চ সম্বন্ধং দস্সেন্তো আহ ‘‘তঞ্চ পনা’’তিআদি. তত্থ ‘‘আপত্তি’’ন্তি ইমিনা তসদ্দস্স ৰিসযং দস্সেতি. ‘‘তস্সা উয্যোজিতাযা’’তি ইমিনা পরিভোগস্স সম্বন্ধং দস্সেতি. তস্সাতি উয্যোজিতায.

সত্তরসকেসু সঙ্ঘাদিসেসেসূতি সম্বন্ধো. ৰজ্জং ন ফুসতীতি পদস্স অত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘অঞ্ঞং নৰং আপত্তি’’ন্তি.

ইতি সেদমোচিকগাথাৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

পঞ্চৰগ্গো

কম্মৰগ্গৰণ্ণনা

৪৮২. কম্মৰগ্গে ‘‘গণনপরিচ্ছেদৰচন’’ন্তি ইমিনা ন পমাণৰচনন্তি দস্সেতি. ইমিনা কম্মানং ততো ঊনাতিরেকভাৰং নিৰারেতি. গণিযতে গণনং, পরিচ্ছিজ্জতি অনেনাতি পরিচ্ছেদো, গণনস্স পরিচ্ছেদো গণনপরিচ্ছেদো. অথ ৰা গণিযতি অনেনাতি গণনং, তমেৰ পরিচ্ছেদো গণনপরিচ্ছেদো, সোযেৰ ৰচনং গণনপরিচ্ছেদৰচনং. অপলোকনকম্মং নামাতি কত্তব্বং কম্মন্তি সম্বন্ধো. ৰুত্তনযেনেৰাতি ‘‘সীমট্ঠকসঙ্ঘং সোধেত্ৰা ছন্দারহানং ছন্দং আহরিত্ৰা’’তি ৰুত্তেন এৰ নযেন.

তত্থাতি চতূসু কম্মেসু, ঞত্তিদুতিযকম্মং পন অত্থীতি সম্বন্ধো.

তত্থাতি দ্ৰীসু কম্মেসু. অৰসেসাতি ছহি কম্মেহি অৰসেসা. যদি পরিৰত্তেত্ৰা কতং দল়্হীকম্মং ন হোতি, এৰং সতি দল়্হীকম্মত্থায কিন্তি কাতব্বন্তি আহ ‘‘সচে পনা’’তিআদি. তত্থ ‘‘অক্খরপরিহীনং ৰা পদপরিহীনং ৰা’’তি ইদং অক্খরপদানং গল়িতং সন্ধায ৰুত্তং. ‘‘দুরুত্তপদং ৰা’’তি ইদং সিথিলধনিতাদিঅপরিপুণ্ণং সন্ধায ৰুত্তং. এত্থ ‘‘দুরুত্তক্খরং ৰা’’তি অজ্ঝাহরিতব্বং. ইদন্তি পুনপ্পুনং ৰচনং. কম্মং হুত্ৰাতি সুকম্মং হুত্ৰা.

৪৮৩. সম্মুখাকরণীযঅসম্মুখাকরণীযেসু অসম্মুখাকরণীযানি অপ্পকত্তা পঠমং দস্সেত্ৰা সেসানং সম্মুখাকরণীযভাৰং দস্সেন্তো আহ ‘‘তত্থা’’তিআদি. তত্থ তত্থাতি তেসু দ্ৰীসু, অসম্মুখাকরণীযং নাম অট্ঠৰিধং হোতীতি সম্বন্ধো. তত্থ তত্থাতি তেসু তেসু খন্ধকেসু. ‘‘সুকতং হোতী’’তি ৰচনসামত্থিযতো সম্মুখাকতম্পি সুকতং হোতীতি অত্থোপি গহেতব্বো.

সেসানীতি অট্ঠকম্মেহি সেসানি. এতানীতি কম্মানি. ৰত্থুৰিপন্নানীতি ৰত্থুনা ৰিপন্নানি.

তেসম্পীতি পটিপুচ্ছাকরণীযানম্পি. এত্থাতি ‘‘পটিপুচ্ছাকরণীয’’ন্তি পদে. ‘‘পুচ্ছিত্ৰা’’তি ইমিনা পটিপুচ্ছাতি পদস্স ত্ৰাপচ্চযন্তভাৰং দস্সেতি. ‘‘কাতব্ব’’ন্তি ইমিনা করণীযন্তি এত্থ অনীযসদ্দস্স কম্মত্থভাৰং দস্সেতি. যথাদিন্নাযাহি চুদিতকেন যথাদিন্নায. ৰিপ্পলপন্তস্সাতি ৰিকারেন যং ৰা তং ৰা ৰচনং পলপন্তস্স চুদিতকস্সাতি সম্বন্ধো. সব্বত্থাতি সব্বেসু ‘‘তজ্জনীযকম্মারহস্সা’’তিআদীসু.

অনুপোসথদিৰসেতি উপোসথদিৰসতো অঞ্ঞস্মিং দিৰসে. তমেৰত্থং দস্সেন্তো আহ ‘‘উপোসথদিৰসো নামা’’তিআদি. কত্তিকমাসন্তি পচ্ছিমকত্তিকমাসং. তস্স পৰারণমাসত্তা ‘‘ঠপেত্ৰা’’তি ৰুত্তং. সামগ্গিদিৰসো চ যথাৰুত্তা চাতুদ্দসপন্নরসা চ উপোসথদিৰসো নামাতি যোজনা. যত্রহীতি যস্মিং পন ৰিহারে, ঠপেন্তীতি সম্বন্ধো. অন্তরাতি চাতুদ্দসীপন্নরসীনং মজ্ঝে.

পচ্চুক্কড্ঢিত্ৰা ঠপিতদিৰসোতি পচ্ছা উপরি কড্ঢিত্ৰা ঠপিতং কত্তিককাল়পক্খচাতুদ্দসিং ৰা পঞ্চদসিং ৰা সন্ধায ৰুত্তং. ইধাপীতি অপৰারণায পৰারণট্ঠানেপি. পাল়িযমাগতনযতো অঞ্ঞম্পি নযং দস্সেন্তো আহ ‘‘অপিচা’’তিআদি. অন্তিমৰত্থুন্তি পারাজিকৰত্থুং. যস্সাতি পুগ্গলস্স. ইমিনা কম্মারহো পুগ্গলো ৰত্থু নামাতি দস্সেতি.

৪৮৪. দব্বস্স অগ্গণ্হনং ৰত্থুঅপরামসনং নাম ন হোতি, অথ খো নামস্স অগ্গণ্হনমেৰাতি আহ ‘‘তস্স নামং ন গণ্হাতী’’তি. অপরামসনাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘সুণাতু মে’’তিআদি.

পুগ্গলং ন পরামসতীতি এত্থ পুগ্গলো নাম উপজ্ঝাযোতি আহ ‘‘যো উপসম্পদাপেক্খস্স উপজ্ঝাযো’’তি. ন্তি উপজ্ঝাযং.

সব্বেন সব্বন্তি সব্বথা সব্বং, নিপাতসমুদাযোযং, সব্বেন ৰা আকারেন সব্বং ঞত্তিন্তি যোজনা.

ঞত্তিকম্মে পঠমং কম্মং কত্ৰা পচ্ছা ঞত্তিট্ঠপনম্পি পচ্ছা ঞত্তিং ঠপেতিযেৰ নাম. ইতি ইমেহীতিআদি নিগমনং.

৪৮৫. ‘‘ৰুত্তনযেনেৰা’’তি অতিদিসিত্ৰাপি ঞত্তিকম্মৰাচানং অসদিসত্তা অপরামসনাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘এৰং পনা’’তিআদি. তত্থ নেসন্তি ৰত্থুসঙ্ঘপুগ্গলানং, পঠমানুস্সাৰনে ৰা দুতিযততিযানুস্সাৰনাসু ৰা ৰত্তব্বে ৰদন্তোতি সম্বন্ধো.

সাৰনং হাপেতীতি এত্থ অনুসদ্দো লোপোতি আহ ‘‘অনুস্সাৰনং ন করোতী’’তি. ‘‘সাৰনং হাপেতী’’তি এত্থ ন কেৰলং সব্বেন সব্বং অনুস্সাৰনং অকরোন্তোযেৰ সাৰনং হাপেতি নাম, অথ খো অনুস্সাৰনায দুরুত্তছড্ডনম্পি হাপেতিযেৰ নামাতি দস্সেন্তো আহ ‘‘যোপী’’তিআদি. ‘‘সকিমেৰ ৰা দ্ৰিক্খত্তুং ৰা’’তি ইমিনা তিক্খত্তুং অপরিপূরেন্তোযেৰ সাৰনং হাপেতি নামাতি দস্সেতি. ইমস্স ৰচনস্স সামত্থিযতো ঞত্তিদুতিযকম্মে একক্খত্তুতো, ঞত্তিচতুত্থকম্মে তিক্খত্তুতো অতিরেকং কম্মৰাচং করোন্তো ন হাপেতীতি ঞাযতি.

‘‘ছড্ডেতী’’তি এত্থ ছড্ডনস্স পদক্খরানং গল়িতভাৰেন পাকটত্তা তং অদস্সেত্ৰা ‘‘দুরুত্তং করোতী’’তি এত্থ দুরুত্তমেৰ দস্সেন্তো আহ ‘‘দুরুত্তং করোতীতি এত্থ পনা’’তিআদি. করোন্তেন ভিক্খুনা উপলক্খেতব্বোতি সম্বন্ধো.

‘‘সিথিল…পে… পভেদো’’তি য্ৰাযং ব্যঞ্জনপ্পভেদো ৰুত্তো, অযং ব্যঞ্জনপ্পভেদোতি যোজনা. গাথাযং দসধাতি দসপ্পকারেন. ব্যঞ্জনবুদ্ধিযাতি ৰদ্ধেতীতি বুদ্ধি, ব্যঞ্জনমেৰ অক্খরমেৰ সিথিলাদিৰসেন দসধা বুদ্ধি ব্যঞ্জনবুদ্ধি, তায. এত্থ ‘‘দসধা’’তি পদেন ‘‘ব্যঞ্জনবুদ্ধী’’তি সমাসপদস্স অন্তরে দসধাসদ্দস্স লোপং দস্সেতি ‘‘কম্মজং এৰা’’তিআদীসু (ৰিসুদ্ধি. ২.৪৫০; ৰিসুদ্ধি. মহাটি. ২.৪৫০) ৰিয. এত্থ হি এৰসদ্দেন কম্মেন এৰ জাতং কম্মজন্তি সমাসং কত্ৰা সমাসমজ্ঝে এৰসদ্দলোপং দস্সেতি. পভেদোতি ৰিসেসো. অযং পনেত্থ যোজনা – সিথিলঞ্চ ধনিতঞ্চ দীঘঞ্চ রস্সঞ্চ গরুকঞ্চ লহুকঞ্চ নিগ্গহিতঞ্চ সম্বন্ধঞ্চ ৰৰত্থিতঞ্চ ৰিমুত্তঞ্চাতি দসধা ব্যঞ্জনবুদ্ধিযাৰ পভেদো ৰিসেসো ঞাতব্বোতি. ‘‘সিথিল’’ন্তি আদীনি দস পদানি ‘‘অক্খরং পদং ব্যঞ্জন’’ন্তি নপুংসকলিঙ্গৰসেন ৰুত্তপাঠংনিস্সায ৰুত্তানীতি দট্ঠব্বং.

গাথায ৰিত্থারং দস্সেন্তো আহ ‘‘এত্থ হী’’তিআদি. অগাল়্হেন ৰচীপযোগেন ৰত্তব্বং অক্খরং সিথিলং. গাল়্হেন ৰচীপযোগেন ৰত্তব্বং অক্খরং ধনিতং. তেস্ৰেৰাতি পঞ্চসু এৰ ৰগ্গেসু. ন কেৰলং দীঘমেৰ গরুকং নাম, অথ খো সংযোগপরম্পীতি আহ ‘‘যং ৰা’’তিআদি. যং অক্খরং সংযোগপরং কত্ৰা ৰুচ্চতি, তম্পি গরুকং নামাতি যোজনা. সংযোগো পরো যস্স অক্খরস্সাতি সংযোগপরং. ‘‘সংযোগপদ’’ন্তিপি পাঠো. যং অসংযোগপরং কত্ৰা ৰুচ্চতি, তম্পি লহুকং নামাতি যোজনা. যং সানুনাসিকং কত্ৰা ৰত্তব্বং, তং নিগ্গহিতং নামাতি যোজনা. নিগ্গহেত্ৰাতি নিগ্গহিতং নাম অত্থতো ঠানকরণানং অৰিস্সজ্জনং অমুঞ্চনন্তি আহ ‘‘অৰিস্সজ্জেত্ৰা’’তি. যং সম্বন্ধিত্ৰা ৰুচ্চতি, তং সম্বন্ধং নামাতি যোজনা. যং অসম্বন্ধং কত্ৰা ৰুচ্চতি, তং ৰৰত্থিতং নামাতি যোজনা. যং অনিগ্গহেত্ৰা ৰুচ্চতি, তং ৰিমুত্তং নামাতি যোজনা. অনিগ্গহেত্ৰাতি অনিগ্গহং নাম অত্থতো ৰিস্সজ্জনন্তি আহ ‘‘ৰিস্সজ্জেত্ৰা’’তি.

এৰং ব্যঞ্জনবুদ্ধিৰিসেসং দস্সেত্ৰা ইদানি কম্মৰাচায উচ্চারণৰিসেসং ৰিত্থারেন দস্সেন্তো আহ ‘‘তত্থা’’তিআদি. তত্থ তত্থাতি তাসু দসসু ব্যঞ্জনবুদ্ধীসু. তথাসদ্দেন তকারস্স থকারকরণঞ্চ সিথিলস্স ধনিতকরণঞ্চ অতিদিসতি, তথা ‘‘পত্তকল্লং এসা ঞত্তী’’তিআদিৰচনঞ্চ সিথিলস্স ধনিতকরণং নামাতি যোজনা.

ইতীতি এৰং. সিথিলে কত্তব্বে ধনিতং করোতীতি সম্বন্ধো. চত্তারি ব্যঞ্জনানীতি চত্তারি অক্খরানি. ব্যঞ্জনসদ্দো হি ইধ অক্খরৰাচকো. চতস্সন্নং ব্যঞ্জনবুদ্ধীনং কম্মদূসনং দস্সেত্ৰা ইতরাসং অদূসনং দস্সেন্তো আহ ‘‘ইতরেসু পনা’’তিআদি. অনুক্কমাগতন্তি অরিযেহি ওতরিত্ৰা অনুক্কমেন আগতং. পৰেণিন্তি সন্ততিং. ৰিনাসেত্ৰা ৰুত্তে কিং কম্মৰাচাকোপো হোতীতি আহ ‘‘সচে পনা’’তিআদি. ন কুপ্পতীতি ন নস্সতি. কস্মা পন কম্মৰাচা ন কুপ্পতি, ননু কম্মং কোপেন্তী কম্মৰাচা কুপ্পতীতি আহ ‘‘ইমানি হী’’তিআদি. হি যস্মা ন কোপেন্তি, তস্মা কম্মৰাচা ন কুপ্পতীতি যোজনা.

যং পন ৰচনং সুত্তন্তিকত্থেরা ৰদন্তীতি সম্বন্ধো. কচ্চাযনাদিসুত্তন্তং করোন্তীতি সুত্তন্তিকা, কচ্চাযনাদযো, সুত্তন্তিকা চ তে থেরা চেতি সুত্তন্তিকত্থেরা. ন ৰট্টতীতি অক্খরৰিকারো ন ৰট্টতি. ৰিনযধরেন কম্মৰাচা কাতব্বাতি সম্বন্ধো. যথাপাল়িযাতি ভগৰতা যথাৰুত্তায পাল়িযা. ব্যঞ্জননিরুত্তিযাতি ব্যঞ্জননিরুত্তিযং. ইতরথাতি ৰুত্তদোসপরিহরণতো অঞ্ঞেন পকারেন.

অকালে ৰা সাৰেতীতি এত্থ অকালো নাম অনোকাসোতি আহ ‘‘অনোকাসে’’তি. অনোকাসো নাম ঞত্তিঅনুস্সাৰনানং পুব্বাপরৰিতথন্তি আহ ‘‘ঞত্তিং অট্ঠপেত্ৰা’’তিআদি. পঠমংযেৰ ঞত্তিং অট্ঠপেত্ৰা পঠমংযেৰ অনুস্সাৰনকম্মং কত্ৰাতি যোজনা. ‘‘পঠমংযেৰা’’তি হি পদং পুব্বাপরাপেক্খং. ইতীতিআদি নিগমনং.

৪৮৬. যা একৰীসতি ভিক্খূ ন গণ্হাতি, অযং অতিখুদ্দকসীমা নামাতি যোজনা. একৰীসতি ভিক্খূতি অব্ভানকম্মে কম্মারহেন সদ্ধিং একৰীসতি ভিক্খূ. যত্থ সীমাযং নিসীদিতুং ন সক্কোন্তি, অযং অতিখুদ্দকসীমা নামাতি যোজনা. নিসীদিতুন্তি অঞ্ঞমঞ্ঞস্স হত্থপাসং অৰিজহিত্ৰা পরিমণ্ডলাকারেন নিসীদিতুং. তত্থাতি অতিখুদ্দকে. এত্থাতি সেসসীমাসু. যা সম্মতা হোতি, অযং অতিমহতী নামাতি যোজনা. কেসগ্গমত্তেনাপীতি পিসদ্দো ততো অতিরেকেন পন পগেৰাতি দস্সেতি. অঘটিতং অসম্বন্ধং নিমিত্তং ইমিস্সাতি অঘটিতনিমিত্তা. খণ্ডনিমিত্তভাৰং অখণ্ডনিমিত্তদস্সনেন পাকটং করোন্তো আহ ‘‘পুরত্থিমাযা’’তিআদি. পুব্বকিত্তিতন্তি পঠমকিত্তিতং. তত্থেৰাতি উত্তরায এৰ দিসায. অপরাপীতি পিসদ্দো দুতিযত্থসম্পিণ্ডনত্থো. যা সম্মতা হোতি, খণ্ডনিমিত্তা নামাতি যোজনা. অনিমিত্তুপগন্তি যথাভূতকথনৰিসেসনমেৰ, ন ব্যৰচ্ছেদৰিসেসনং তচসারাদিগ্গহণেন অনিমিত্তুপগভাৰস্স পাকটত্তা. অন্তরাতি মজ্ঝে. যা সম্মতা হোতি, সা ছাযানিমিত্তা নাম, অনিমিত্তা নামাতি যোজনা.

বহি ঠিতো হুত্ৰা সম্মন্নতীতি যোজনা. নিমিত্তানি পন বহি ঠত্ৰাপি কিত্তেতুং ৰট্টতি. এৰং সম্মতাপীতি পিসদ্দো অসম্মতা পন পগেৰাতি দস্সেতি. সীমায সীমন্তি পদানং সম্বন্ধাপেক্খত্তা, তস্স চ অসমানভাৰতো তেসং ৰিসুং ৰিসুং সম্বন্ধং দস্সেন্তো আহ ‘‘অত্তনো সীমায পরেসং সীম’’ন্তি. সম্ভিন্দতীতি সম্বন্ধং করোতি. এত্থ হি ভিদিধাতু দ্ৰিধাকরণত্থৰাচকো, ধাত্ৰত্থবাধকেন সংত্যূপসগ্গেন সম্বন্ধৰাচকো হোতীতি দট্ঠব্বং. তত্থাতি তাসু দ্ৰীসু সীমাসু. ইতীতি এৰং. তাসূতি সীমাসু.

৪৮৭-৮. যম্পি কম্মপ্পত্তছন্দারহলক্খণন্তি যোজনা. তত্থাতি তস্সং পরিসতো কম্মৰিপত্তিযং. তম্পীতি কম্মপ্পত্তছন্দারহলক্খণম্পি, ৰুত্তমেৰাতি সম্বন্ধো. তত্থাতি ‘‘চত্তারো ভিক্খূ পকতত্তা কম্মপ্পত্তা’’তি পাঠে. অনুক্খিত্তাতি সঙ্ঘেন উক্খেপনীযকম্মস্স অকতত্তা অনুক্খিত্তা. পরিসুদ্ধসীলাতি পারাজিকং অনজ্ঝাপন্নত্তা পরিসুদ্ধসীলা. ইমেহি পদেহি পকতি অত্তা সভাৰো এতেসন্তি পকতত্তাতি অত্থং দস্সেতি. ‘‘কম্মস্স অরহা’’তি ইমিনা ‘‘কম্মপ্পত্তা’’তি পদস্স ছট্ঠীসমাসঞ্চ পত্তসদ্দস্স অরহঅনুচ্ছৰিকত্থভাৰঞ্চ দস্সেতি. তেহীতি চতূহি পকতত্তেহি. এতীতি আগচ্ছতি. অৰসেসাতি চতূহি পকতত্তেহি অৰসেসা. যস্স পনাতি পুগ্গলস্স পন. কম্মারহোতি কম্মস্স অরহো.

৪৮৯. এত্থাতি পণ্ডকাদীনং অৰত্থুভাৰদস্সনট্ঠানে.

অপলোকনকম্মকথা

৪৯৫-৬. তত্থাতি চতূসু কম্মেসু. এত্থাতি ওসারণাদিপাঠে. পদসিলিট্ঠতাযাতি লোকে পদানং সিলিট্ঠভাৰতো. তত্থাতি ওসারণাদীসু পঞ্চসু. কণ্টকসামণেরস্স যা সা দণ্ডকম্মনাসনা অত্থি, সা নিস্সারণাতি যোজনা. ‘‘মিচ্ছাদিট্ঠিকো হোতী’’তি ৰত্ৰা তমেৰত্থং দস্সেতুং ‘‘অন্তগ্গাহিকায দিট্ঠিযা সমন্নাগতো’’তি ৰুত্তং. মিচ্ছাদিট্ঠি হি লিঙ্গনাসনায কারণং হোতি. সোতি সামণেরো, ‘‘নিস্সজ্জাপেতব্বো’’তি পদে কারিতকম্মং, ৰুত্তকম্মং ৰা. তং লদ্ধিন্তি ধাতুকম্মং, অৰুত্তকম্মং ৰা. কিন্তি কাতব্বন্তি আহ ‘‘এৰঞ্চ পন কম্মং কাতব্ব’’ন্তি.

কাতব্বাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘সঙ্ঘং ভন্তে’’তিআদি. যং সহসেয্যং লভন্তীতি যোজনা. তস্সাতি সহসেয্যস্স. অলাভাযাতি অলাভত্থায. ‘‘চর পিরে ৰিনস্সা’’তি ইমিনা নিস্সারণাকারং দস্সেতি. অত্থো পনস্স হেট্ঠা ৰুত্তোযেৰ.

সোতি সমণেরো, ওসারেতব্বোতি সম্বন্ধো.

স্ৰাযন্তি সো অযং সামণেরো, অচ্চযং দেসেতীতি সম্বন্ধো. সোরতোতি সুন্দরলদ্ধিযং রতো, দুলদ্ধিতো ৰা সুট্ঠু ওরতো. যথা পুরেতি যথা পুব্বে রুচ্চতি, তথাতি যোজনা. কাযসম্ভোগসামগ্গিদানন্তি কাযেন চ সম্ভোগেন চ সামগ্গিযা দানং.

এৰন্তিআদি নিগমনং. যস্মা পন ব্রহ্মদণ্ডো পঞ্চসতিকক্খন্ধকে (চূল়ৰ. ৪৪৫) ছন্নস্সেৰ পঞ্ঞত্তো, তস্মা তস্সেৰ দাতব্বোতি আহ ‘‘ন কেৰল’’ন্তিআদি. এসাতি ব্রহ্মদণ্ডো, অঞ্ঞোপি যো ভিক্খু ৰিহরতি, তস্সপি দাতব্বোতি সম্বন্ধো. কিন্তি দাতব্বোতি আহ ‘‘এৰঞ্চ পন দাতব্বো’’তি. দাতব্বাকারং দস্সেন্তো আহ ‘‘সঙ্ঘমজ্ঝে’’তিআদি.

যং ৰচনং ইচ্ছেয্য, তং ৰচনন্তি যোজনা. খমাপেন্তস্সাতি সঙ্ঘং খমাপেন্তস্স তস্স ভিক্খুস্সাতি যোজনা.

পটিসঙ্খাতি পটিসঙ্খায, ঞাণেন পচ্চৰেক্খিত্ৰাতি অত্থো.

ন্তি অৰন্দিযকম্মং, অনুঞ্ঞাতন্তি সম্বন্ধো. কেন অনুঞ্ঞাতন্তি আহ ‘‘ভগৰতা’’তি. কিস্মিং খন্ধকে অনুঞ্ঞাতন্তি আহ ‘‘ভিক্খুনিক্খন্ধকে’’তি. কেসু ৰত্থূসু অনুঞ্ঞাতন্তি আহ ‘‘তেন খো পন…পে… ইমেসু ৰত্থূসূ’’তি (চূল়ৰ. ৪১১). কিং কত্ৰা অনুঞ্ঞাতন্তি আহ ‘‘দুক্কটং পঞ্ঞপেত্ৰা’’তি. কিন্তি অনুঞ্ঞাতন্তি আহ ‘‘অনুজানামি…পে… কাতব্বো’’তি. তস্সাতি অৰন্দিযস্স. ‘‘ন ওসারণাদীনী’’তি ইমিনা এৰসদ্দস্স ছড্ডেতব্বত্থং দস্সেতি. তস্সাতি কম্মলক্খণভূতস্স অৰন্দিযস্স. তত্থেৰাতি ভিক্খুনিক্খন্ধকেযেৰ. নন্তি কম্মলক্খণং. ইধাপীতি পরিৰারে কম্মৰগ্গেপি.

অপাসাদিকন্তি অপসাদাৰহং, অপসাদজনকং ৰা.

ততোতি অৰন্দিযকরণতো. ইমন্তি ভিক্খুং. ৰন্দিযন্তি ৰন্দিতব্বং, ৰন্দনং ৰা.

এত্থাতি অপলোকনকম্মে, ভিক্খুনিসঙ্ঘমূলকং কত্ৰা পঞ্ঞত্তন্তি যোজনা. ভিক্খুসঙ্ঘস্সাপীতি পিসদ্দো ন ভিক্খুনিসঙ্ঘস্সেৰাতি দস্সেতি. পনসদ্দো সম্ভাৰনত্থো, তথা ভিক্খুনিসঙ্ঘমূলকং পঞ্ঞত্তম্পীতি অত্থো, লভিতব্বভাৰং ৰিত্থারেন দস্সেন্তো আহ ‘‘যং হী’’তিআদি. যং অপলোকনকম্মং করোতীতি যোজনা. অপ্পমত্তকৰিস্সজ্জকেন পন দাতব্বানীতি সম্বন্ধো. তেসন্তি সূচিআদীনং. সোযেৰাতি অপ্পমত্তকৰিস্সজ্জকোযেৰ. ততোতি অপ্পমত্তকতো. তত্থাতি সেনাসনক্খন্ধকৰণ্ণনাযং (চূল়ৰ. অট্ঠ. ৩২১). ৰুত্তপ্পকারং গিলানভেসজ্জম্পীতি সম্বন্ধো. যোপি চাতি ভিক্খুপি চ হোতীতি সম্বন্ধো. তস্স দাতব্বাতি সম্বন্ধো. তত্রুপ্পাদতোতি তস্মিং মহাৰাসে উপ্পাদপচ্চযতো, গহেত্ৰাতি সম্বন্ধো. ‘‘পেসলস্সা’’তিআদিনা দুস্সীলাদীনং দাতুং ন ৰট্টতীতি দস্সেতি.

জগ্গাপেতুং ৰট্টতীতি এত্থ অপুচ্ছিত্ৰা জগ্গাপেতুং ৰট্টতীতি আহ ‘‘অযং ভিক্খূ’’তিআদি. ওদিস্সাতি উদ্দিসিত্ৰা.

আসনঘরং ৰাতি পটিমাঘরং ৰা, কারকো মনুস্সোতি সম্বন্ধো. উপনিক্খেপতো গহেত্ৰাতি সম্বন্ধো. সঙ্ঘিকেনপীতি পিসদ্দো ন কেৰলং চেতিযস্স উপনিক্খেপেনেৰ, অথ খো সঙ্ঘিকেনপীতি দস্সেতি.

যাপনমত্তং অলভন্তেহি করোন্তেহীতি যোজনা, পরিভুঞ্জন্তেহি হুত্ৰাতি সম্বন্ধো. ‘‘ৰত্তং করোমা’’তিআদিনা ‘‘যাপনমত্ত’’ন্তি পদস্স অত্থং দস্সেতি. ৰিহারে রোপিতা যে ফলরুক্খাতি যোজনা. যেসন্তি রুক্খানং. তেসূতি রুক্খেসু. যে পনাতি রুক্খা পন, অপরিগ্গহিতা হোন্তীতি সম্বন্ধো. তং পনাতি অপলোকনকম্মং পন. সলাকং গণ্হন্তি এত্থাতি সলাকগ্গং, ঠানং. ‘‘যাগগ্গভত্তগ্গ’’ইতি এত্থাপি এসেৰ নযো. উপোসথগ্গেতি উপোসথস্স গহণট্ঠানে, উপোসথগেহেতি অত্থো. তত্থাতি উপোসথগ্গে. ন্তি অপলোকনকম্মং.

যং মূলতচপত্তঅঙ্কুরপুপ্ফফলখাদনীযাদীতি যোজনা. অন্তোসীমাযাতি অন্তো উপচারসীমায.

সুকতমেৰাতি সঙ্ঘেন কতমেৰ. উপোসথদিৰসেতি নিদস্সনমত্তং যস্মিং কস্মিংচি দিৰসেপি কতত্তা.

ফলৰারেনাতি রুক্খানং ফলগহণৰারেন. রুক্খা ধরন্তীতি রুক্খা তিট্ঠন্তি, সংৰিজ্জন্তি ৰা. যেহীতি ভিক্খূহি রোপিতা, হোন্তীতি সম্বন্ধো. সা এৰ কতিকাতি পুব্বে কতা সা এৰ কতিকা, অঞ্ঞা কতিকা ন কাতব্বাতি অধিপ্পাযো.

অঞ্ঞস্মিং ৰিহারেতি রুক্খানং ঠিতৰিহারতো অঞ্ঞস্মিং ৰিহারে. তেসন্তি রুক্খানং, সামীতি সম্বন্ধো. যেপীতি রুক্খাপি, রোপিতাতি সম্বন্ধো. অঞ্ঞতো ঠানতোতি যোজনা. তেসূতি রুক্খেসু. এত্থাতি ৰিহারে. তেহি পনাতি পরিৰেণসামিকেহি ভিক্খূহি পন. দসভাগন্তি দসমভাগং. ‘‘এসেৰ নযো’’তি ইমিনা দসভাগং দত্ৰাতি অত্থং অতিদিসতি.

সম্ভাৰনীযভিক্খুনোতি সীলসুতাদীহি সম্ভাৰনীযস্স ভিক্খুনো. তত্থাতি পোরাণৰিহারে. মূলেতি পুব্বে, আদিকালেতি অত্থো. নিক্কুক্কুচ্চেনাতি ‘‘অভাজিতমিদ’’ন্তি কুক্কুচ্চৰিরহেন. খিয্যনমত্তমেৰ তন্তি তং খিয্যনং খিয্যনমত্তমেৰ, ন সামণেরানং খিয্যনং রুহতীতি অত্থো.

পনসরুক্খন্তি কণ্টকীফলরুক্খং. অযং সামীচীতি অযং ভাজেত্ৰা খাদনং অনুধম্মতা. খাযিতন্তি খাদিতং. দ্ৰিন্নং তিণ্ণং কতিকপটিপ্পস্সম্ভনং নযেন ঞাতুং সক্কুণেয্যত্তা তং অদস্সেত্ৰা একস্সেৰ কতিকপটিপ্পস্সম্ভনং দস্সেন্তো আহ ‘‘একভিক্খুকে পনা’’তিআদি. পুরিমকতিকাতি ‘‘যথাসুখং পরিভুঞ্জিতুং রুচ্চতী’’তি (পরি. অট্ঠ. ৪৯৫-৪৯৬) পুরে কতা কতিকা. তেসন্তি সামণেরানং, ফাতিকম্মন্তি সম্বন্ধো. ভাজেত্ৰাতি সামণেরানং ভাজেত্ৰা. ইমিনা সামণেরানং ফাতিকম্মং ন দাতব্বম্পি ভাগং ভাজেতব্বন্তি দস্সেতি.

সামন্তগামেহীতি আসন্নগামেহি, আগন্ত্ৰাতি সম্বন্ধো. একং অম্বং একং লবুজন্তি যোজনা. অদিয্যমানে দোসে দস্সিতে দিয্যমানে আনিসংসম্পি অত্থতো ঞাতব্বন্তি দস্সেন্তো আহ ‘‘অদিয্যমানে হী’’তিআদি.

গণ্হন্তানং মনুস্সানন্তি সম্বন্ধো. ততোতি কতিকৰত্তট্ঠপনতো. ন ৰত্তব্বাতি ফলদানকুলদূসকত্তা ন ৰত্তব্বা. কিন্তি আচিক্খিতব্বন্তি আহ ‘‘নাল়িকেরাদীনী’’তিআদি. অনুৰিচরিত্ৰাতি পদানমনুক্কমেন ৰিচরিত্ৰা. উপড্ঢভাগোতি ভিক্খূনং লদ্ধভাগতো উপড্ঢো ভাগো. অপলোকেত্ৰাতি সঙ্ঘং আপুচ্ছিত্ৰা.

মগ্গগমিযসত্থৰাহোতি মগ্গং গমিকো সত্থৰাহো. সোতি বলক্কারেন গহেত্ৰা খাদন্তো. ছাযাদীনন্তিআদিসদ্দেন আরামৰনানি সঙ্গহেতব্বানি. সচে অত্থীতি সচে অত্থো অত্থি. ফলভরিতাতি ফলেন পরিপুণ্ণা. ‘‘ফলভারিতা’’তিপি পাঠো. ফলসঙ্খাতেন ভারেন সমন্নাগতাতি অত্থো. অপচ্চাসীসন্তেনাতি তেসং সন্তিকা দানপটিদানং অপচ্চাসীসন্তেন. পুব্বে ৰুত্তমেৰাতি পুব্বে সঙ্ঘিকট্ঠানে ‘‘কুদ্ধো হি সো’’তিআদিনা ৰুত্তমেৰ. এত্থাতি পুগ্গলিকট্ঠানে.

ন্তি ফলারামং. সোতি পটিবলো ভিক্খু. ভারিযং কম্মন্তি জগ্গনকম্মং ভারিযং. এত্তকেনাতি ততিযভাগউপড্ঢভাগমত্তেন. সব্বং ফলারামন্তি সম্বন্ধো. মূলভাগন্তি পঠমভাগং. ‘‘দসভাগমত্ত’’ন্তি ইমিনা তদত্থং দস্সেতি. দত্ৰাতি সঙ্ঘস্স দত্ৰা. সোতি ভিক্খু. অকতাৰাসন্তি পুব্বে অকতং নৰং সেনাসনং. আরামন্তি সঙ্ঘস্স আরামং. তেহিপীতি নিস্সিতকেহিপি. পিসদ্দো আচরিযং অপেক্খতি. তেসন্তি নিস্সিতকানং. জগ্গিতকালেতি জগ্গিতানং রুক্খানং পুপ্ফফলভরিতকালে. জগ্গনকালেতি জগ্গনমত্তকালে, জগ্গনমত্তমেৰ, ন জগ্গনকারণা কিঞ্চি পুপ্ফং ৰা ফলং ৰা হোতি, তস্মিং কালেতি অত্থো. ‘‘বহু’’ন্তিআদিনা ৰারেতব্বাকারং দস্সেতি.

ফাতিকম্মেন জগ্গন্তো ন অত্থীতি যোজনা. অনাপুচ্ছিত্ৰাৰাতি সঙ্ঘং অনপলোকেত্ৰাৰ. ইতীতি এৰং.

ঞত্তিকম্মট্ঠানভেদে পন এৰং ৰিনিচ্ছযো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. ওসারেতি সঙ্ঘমজ্ঝং পৰেসেতি ইমায ঞত্তিযাতি ওসারণা.

নিস্সারিযতি সঙ্ঘতো বহি করিযতি ইমাযাতি নিস্সারণা. ঞত্তি উপোসথো নামাতি ইদং কারণূপচারৰসেন ৰুত্তং. তেনাহ ‘‘উপোসথকম্মৰসেন ঠপিতা’’তি. এসেৰ নযো ঞত্তিপৰারণা নামাতি এত্থাপি.

অনুসাসেয্যাতিআদিনা পঠমপুরিসএয্যৰিভত্তিৰসেন ঠপিতা ঞত্তি অত্তনা পরং সম্মনিতুং ঠপিতা ঞত্তি নাম. অনুসাসেয্যন্তিআদিনা উত্তমপুরিসএয্যংৰিভত্তিৰসেন ঠপিতা ঞত্তি অত্তনাৰ অত্তানং সম্মনিতুং ঠপিতা ঞত্তি নাম. অত্তনাৰ অত্তা ৰা পরো ৰা সম্মনিযতি ইমায ঞত্তিযাতি সম্মুতি. নিস্সট্ঠপত্তচীৰরাদীনি দীযন্তি অনেনাতি দানং, ঞত্তি. ৰচ্চং অনপেক্খিত্ৰা ৰাচকস্স নিযতনপুংসকলিঙ্গত্তা নপুংসকলিঙ্গৰসেন ৰুত্তং.

আপত্তি পটিগ্গণ্হিযতি অনেনাতি পটিগ্গহো.

পটিমুখং উপরি কড্ঢিযতি ইমাযাতি পচ্চুক্কড্ঢনা.

কম্মমেৰাতি লক্খিযতি অনেনাতি কম্মলক্খণং.

‘‘তথা’’তি পদেন ‘‘কম্মলক্খণং নামা’’তি পদং অতিদিসতি. ততোতি সব্বসঙ্গাহিকঞত্তিতো. পরা দ্ৰে ঞত্তিযো কম্মলক্খণং নামাতি যোজনা. ইতীতিআদি নিগমনং.

ঞত্তিদুতিযকম্মট্ঠানভেদে ওসারণাদীনং ৰিসেসং দস্সেন্তো আহ ‘‘ৰড্ঢস্স লিচ্ছৰিনো’’তিআদি. সীমাসম্মুতি চাতিআদিনা যোজনা কাতব্বা.

যা পন দ্ৰে ঞত্তিদুতিযকম্মৰাচা ৰুত্তাতি যোজনা. ইতীতিআদি নিগমনং.

ঞত্তিচতুত্থকম্মট্ঠানভেদে যোজনানযো পাকটোযেৰ.

৪৯৭. চতুৰগ্গকরণে কম্মেতিআদিকায দেসনায সম্বন্ধং দস্সেন্তো আহ ‘‘ইতি কম্মানি চা’’তিআদি. তত্থ ইতীতি এৰং দস্সেত্ৰাতি সম্বন্ধো. তস্সত্থোতি তস্স ‘‘চতুৰগ্গকরণে কম্মে’’তিআদিৰচনস্স অত্থো ৰেদিতব্বোতি সম্বন্ধো.

ইতি কম্মৰগ্গৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

অত্থৰসৰগ্গাদিৰণ্ণনা

৪৯৮. এৰং কম্মৰগ্গৰণ্ণনং দস্সেত্ৰা তস্সানন্তরে ৰুত্তায ‘‘দ্ৰে অত্থৰসে পটিচ্চা’’তিআদিকায দেসনায অনুসন্ধিং দস্সেন্তো আহ ‘‘ইদানী’’তিআদি, ইদানি আরদ্ধন্তি সম্বন্ধো. যানি তানি সিক্খাপদানীতি যোজনা. দিট্ঠধম্মিকৰেরানন্তি দিট্ঠধম্মে পৰত্তত্তা চ ৰিরমিতব্বত্তা চ দিট্ঠধম্মিকানং ৰেরানং. সংৰরাযাতি এত্থ সংপুব্বো ৰরধাতু পিদহনত্থো, আযসদ্দো চ তদত্থোতি আহ ‘‘পিদহনত্থাযা’’তি. ৰিপাকদুক্খসঙ্খাতানন্তি পাণাতিপাতাদীনং ৰিপাকভূতানং দুক্খসঙ্খাতানং. সম্পরাযিকানন্তি সম্পরাযে পৰত্তানং. ইধাতি ইমস্মিং সিক্খাপদপঞ্ঞত্তানিসংসট্ঠানে. ‘‘ৰজ্জনীযভাৰতো’’তি ইমিনা ৰজ্জেতব্বানীতি ৰজ্জানীতি ৰচনত্থং দস্সেতি. ভাযন্তি এতেহীতি ভযানি. অক্খমট্ঠেনাতি অসহণীযট্ঠেন. ‘‘অকুসলানীতি ৰুচ্চন্তী’’তি ইমিনা ৰিপাকদুক্খানি ফলূপচারেন অকুসলানি নামাতি দস্সেতি. গণবন্ধভেদনত্থায সিক্খাপদং পঞ্ঞত্তন্তি এৰমেৰ পাঠো. পোত্থকেসু পন ‘‘গণভোজনসিক্খাপদং পঞ্ঞত্ত’’ন্তি পাঠো লিখিতো. সব্বত্থাতি সব্বস্মিং অত্থৰসৰগ্গে. ন্তি ৰচনং. এত্থাতি ইমস্মিং ৰগ্গে.

ইতি অত্থৰসৰগ্গৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

৪৯৯. ৰত্তেসু ৰত্তমানো পুগ্গলো ওসারীযতি অনেনাতি ওসারণীযং, কম্মং. তেন ৰুত্তং ‘‘যেন কম্মেন ওসারীযতি, তং কম্মং পঞ্ঞত্ত’’ন্তি. ‘‘যেন কম্মেনা’’তিআদিনা ভণ্ডনকারকাদযো নিস্সারীযন্তি অনেন কম্মেনাতি নিস্সারণীযন্তি ৰচনত্থং দস্সেতি.

৫০০. সত্তাপত্তিক্খন্ধা পঞ্ঞত্তং নামাতি সম্বন্ধো. অন্তরাতি ককুসন্ধাদীনং তিণ্ণং বুদ্ধানঞ্চ অম্হাকং ভগৰতো চ অন্তরে. ‘‘সিক্খাপদে’’তি ইমিনা ‘‘অপঞ্ঞত্তে’’তি পদস্স অত্থং দস্সেতি. মক্কটীৰত্থুআদিৰিনীতকথা অনুপঞ্ঞত্তং নামাতি সম্বন্ধো. ‘‘সিক্খাপদে’’তি ইমিনা ‘‘পঞ্ঞত্তে’’তি পদস্স অত্থং দস্সেতি. সব্বত্থাতি সব্বস্মিং আনিসংসৰগ্গে.

ইতি আনিসংসৰগ্গৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

৫০১. সব্বসিক্খাপদানং সঙ্গহন্তি সম্বন্ধো. তত্থাতি ‘‘নৰ সঙ্গহা’’তিআদিপাঠে এৰমত্থো ৰেদিতব্বোতি যোজনা. ‘‘ৰত্থুনা সঙ্গহো’’তি ইমিনা ‘‘ৰত্থুস্মিং, ৰত্থূনং সঙ্গহো’’তি অত্থং নিৰারেতি. এত্থাতি ‘‘ৰত্থুসঙ্গহো’’তিআদিপাঠে. হীতি ৰিত্থারো. যস্মা নত্থীতি সম্বন্ধো. সব্বানীতি সিক্খাপদানি. ‘‘সঙ্গহিতানী’’তি ইমিনা সঙ্গহিতব্বোতি সঙ্গহোতি নিব্বচনং দস্সেতি. এৰং তাৰাতিআদি নিগমনং.

যস্মা পন সঙ্গহিতাতি সম্বন্ধো.

এৰমেত্থাতিআদিনা খন্ধসমুট্ঠানঅধিকরণসমথে সম্পিণ্ডেত্ৰা নিগমনং দস্সেতি. এত্থাতি সঙ্গহৰগ্গে.

ইতি সমন্তপাসাদিকায ৰিনযসংৰণ্ণনায

নৰসঙ্গহিতৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

নিট্ঠিতাতি নিট্ঠং নিপ্ফত্তিং ইতা গতাতি নিট্ঠিতা, অথ ৰা নিট্ঠে নিপ্ফত্তিযং ইতা ঠিতাতি নিট্ঠিতা. সদ্দো অৰধারণত্থো, নিট্ঠিতা এৰাতি হি অত্থো. অনুত্তানত্থপদৰণ্ণনাতি অনুত্তানানং অত্থৰন্তপদানং, অত্থানঞ্চ পদানঞ্চ ৰণ্ণনা.

ইতি পরিৰারৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.

নিট্ঠিতা চ পাচিত্যাদিৰণ্ণনায যোজনাতি.

জাদিলঞ্ছিতনামেননেকানং ৰাচিতো মযা;

পরিৰারৰিনযস্স, সমত্তো যোজনানযো.

নিগমনকথাৰণ্ণনা

এৰং ৰিনযসংৰণ্ণনং কত্ৰা ইদানি তং নিগমেন্তো আহ ‘‘এত্তাৰতা’’তিআদি. তত্থ এত্তাৰতাতি এত্তকেন ‘‘যো কপ্পকোটীহিপি অপ্পমেয্য’’ন্তিআদিৰচনতো (পারা. অট্ঠ. ১.গন্থারম্ভকথা) পট্ঠায ‘‘নৰসঙ্গহিতৰগ্গৰণ্ণনা নিট্ঠিতা’’তি ৰচনপরিযোসানানং অক্খরপদব্যঞ্জনানং সমুদাযভূতেন ৰচনক্কমেন, সমত্তাতি সম্বন্ধো.

উভতোৰিভঙ্গখন্ধকপরিৰারৰিভত্তিদেসনন্তি উভতোৰিভঙ্গেন চ খন্ধকেন চ পরিৰারেন চ ৰিভজিতব্বদেসনং ৰিনযপিটকন্তি সম্বন্ধো. নাথোতি ভিক্খুভিক্খুনীনং হিতপটিপত্তিং যাচনট্ঠেন চ কিলেসানং উপতাপনট্ঠেন চ ৰেনেয্যানং হিতসুখং আসীসনট্ঠেন চ চিত্তিস্সরিযট্ঠেন চ নাথো. ৰেনেয্যন্তি ৰিনেতব্বট্ঠেন ৰেনেয্যং. জিনোতি পঞ্চমারানং জিতট্ঠেন জিনো. অযং পনেত্থ যোজনা – নাথো ৰেনেয্যং ৰিনেন্তো জিনো উভতোৰিভঙ্গখন্ধকপরিৰারৰিভত্তিদেসনং যং ৰিনযপিটকং আহাতি.

সমধিকসত্তৰীসতিসহস্সমত্তেনাতি সহ অধিকেন সত্তসহস্সপ্পমাণেন চ ৰীসতিসহস্সপ্পমাণেন চ গন্থেনাতি সম্বন্ধো. তস্সাতি ৰিনযপিটকস্স. সমন্তপাসাদিকাতি সমন্ততো পসাদং ৰহিকা, জনিকা ৰা. তত্রাযং যোজনা – তস্স সমধিকসত্তৰীসতিসহস্সমত্তেন গন্থেন সমন্তপাসাদিকা নাম সংৰণ্ণনা সমত্তাতি.

তত্রিদন্তি তত্র ইদং. ‘‘তত্রা’’তি পদং পুরিমৰচনাপেক্খং. তত্র ‘‘সমন্তপাসাদিকা নামা’’তি ৰচনেতি হি অত্থো. সমন্তপাসাদিকত্তস্মিন্তি পচ্চত্তত্থে চেতং ভুম্মৰচনং হোতি ‘‘ইদম্পি সীলস্মি’’ন্তিআদীসু (দী. নি. ১.১৯৪ আদযো) ৰিয, সমন্তপাসাদিকত্তন্তি অত্থো. অযং পনেত্থ যোজনাতত্র ‘‘সমন্তপাসাদিকা নামা’’তি ৰচনে সমন্তপাসাদিকায ইদং সমন্তপাসাদিকত্তং হোতীতি অযং সমন্তপাসাদিকভাৰোতি অত্থো.

আচরিযপরংপরতোতিআদীসু গাথাসু ৰুত্তং নৰৰিধং ৰিসেসনপদং ‘‘ন দিস্সতী’’তি পদেন সম্বন্ধিতব্বং. সম্পস্সতন্তি সম্মা পস্সন্তানং ৰিঞ্ঞূনন্তি সম্বন্ধো. যতোতি যস্মা, ন দিস্সতীতি সম্বন্ধো. এত্থাতি সংৰণ্ণনাযং. সমন্তপাসাদিকাত্ৰেৰাতি সমন্তপাসাদিকা ইতি এৰ নাম. ৰিনযস্সাতি ৰিনযপিটকস্স. ৰিনেয্যদমনকুসলেনাতি ৰিনেয্যানং দমনে ছেকেন. লোকনাথেনাতি লোকানং নাথেন. লোকমনুকম্পমানেনাতি লোকং অনুকম্পমানেন. অযঞ্হেত্থ যোজনা – আচরিযপরংপরতো…পে… ৰিভঙ্গনযভেদদস্সনতো সম্পস্সতং ৰিঞ্ঞূনং এত্থ কিঞ্চি অপাসাদিকং যতো ন দিস্সতি, তস্মা ৰিনেয্যদমনকুসলেন লোকনাথেন লোকমনুকম্পমানেন ভগৰতা ৰুত্তস্স ৰিনযস্স অযং সমন্তপাসাদিকাত্ৰেৰ সংৰণ্ণনা পৰত্তাতি.

তিস্সোপি ইমা সীহল়ট্ঠকথাযো সুত্ৰাতি সম্বন্ধো. কস্স সন্তিকে সুতন্তি আহ ‘‘বুদ্ধমিত্তো…পে… সন্তিকে’’তি. ‘‘বুদ্ধমিত্তো’’তি নামেন ৰিস্সুতস্স যসস্সিনো ৰিনযঞ্ঞুস্স ধীরস্স থেরস্স সন্তিকে সুত্ৰাতি যোজনা. ‘‘সুত্ৰা’’তি পদং ‘‘আরদ্ধা’’তি পদে পুব্বকালকিরিযাৰিসেসনং.

মহামেঘৰনুয্যানে ভূমিভাগে পতিট্ঠিতো সত্থু মহাবোধিৰিভূসিতো যো মহাৰিহারো অত্থীতি যোজনা.

তস্স মহাৰিহারস্স দক্খিণে দিসাভাগে পধানঘরং পধানঘরনামকং উত্তমং সুচিচারিত্তসীলেন ভিক্খুসঙ্ঘেন সেৰিতং যং পরিৰেণং অত্থি, তত্থ কারযীতি যোজনা.

কোনামো কারযীতি আহ ‘‘উল়ারকুলসম্ভূতো…পে… ৰিস্সুতো’’তি. তত্থ উল়ারকুলসম্ভূতো সঙ্ঘুপট্ঠাযকো সদা অনাকুলায সদ্ধায রতনত্তযে পসন্নো ‘‘মহানিগমসামী’’তি ৰিস্সুতো উপাসকো কারযীতি সম্বন্ধো.

কং কারযীতি আহ ‘‘চারু…পে… সম্পন্নসলিলাসয’’ন্তি. তত্থ চারুপাকারসংচিতং সোভেন পাকারেন সুট্ঠু চিতং চিনিতং মনোরমং সীতচ্ছাযতরূপেতং সীতচ্ছাযেন রুক্খেন উপেতং সম্পন্নসলিলাসযং মধুরজলাধারং যং পাসাদং কারযীতি যোজনা. মহানিগমসামিনো তত্র পাসাদে ৰসতামযাতি সম্বন্ধো.

কং উদ্দিসিত্ৰা কীদিসা কা আরদ্ধাতি আহ ‘‘সুচিসীলসমাচারং…পে… ৰিনযৰণ্ণনা’’তি. তত্থ সুচিসীলসমাচারং বুদ্ধসিরিৰ্হযং থেরং উদ্দিসিত্ৰা ইদ্ধা অত্থৰিনিচ্ছযাদীহি পরিপুণ্ণা যা ৰিনযৰণ্ণনা আরদ্ধাতি যোজনা.

কিংনামস্স রঞ্ঞো কতমে সংৰচ্ছরে আরদ্ধা, কিস্মিং কালে পরিনিট্ঠিতাতি আহ ‘‘পালযন্তস্স…পে… পরিনিট্ঠিতা’’তি. তত্থ সকলং লঙ্কাদীপং নিরব্বুদং কত্ৰাতি সম্বন্ধো. পালযন্তস্স সিরিনিৰাসস্স সিরিপালযসস্সিনো রঞ্ঞো জযসংৰচ্ছরেতি সম্বন্ধো. সমৰীসতিমে খেমে জযসংৰচ্ছরে অযং ৰিনযসংৰণ্ণনা আরদ্ধা, একৰীসম্হি রঞ্ঞো একৰীসতিমে সংৰচ্ছরে সম্পত্তে সতি পরিনিট্ঠিতাতি যোজনা.

যথা অত্তনো সংৰণ্ণনা নিরুপদ্দৰা সীঘং নিট্ঠং উপগতা, এৰং লোকস্স ধম্মূপসংহিতা সীঘং গচ্ছন্তূতি আসীসং দস্সেন্তো আহ ‘‘উপদ্দৰাকুলে’’তিআদি. তত্থ উপদ্দৰাকুলে উপদ্দৰেহি আকুলে লোকে সত্তলোকে নিরুপদ্দৰতো উপদ্দৰৰিরহতো যথা অযং ৰিনযসংৰণ্ণনা একসংৰচ্ছরেনেৰ নিট্ঠং উপাগতা, এৰং সব্বস্স লোকস্স আরদ্ধা সব্বেপি ধম্মূপসংহিতা অত্থা নিরুপদ্দৰা সীঘং নিট্ঠং গচ্ছন্তূতি যোজনা.

অত্তনা সমাচিতস্স পুঞ্ঞস্স ইচ্ছিতত্থে পরিণামনং দস্সেন্তো আহ ‘‘চিরট্ঠিতত্থং ধম্মস্সা’’তিআদি. তত্থ ধম্মস্স চিরট্ঠিতত্থং ইমং ৰিনযসংৰণ্ণনং করোন্তেন সদ্ধম্মবহুমানেন মযা যঞ্চ পুঞ্ঞং সমাচিতং, সব্বস্স তস্স পুঞ্ঞস্স আনুভাৰেন সব্বেপি পাণিনো ধম্মরাজস্স ভগৰতো সদ্ধম্মরসসেৰিনো ভৰন্তু.

সদ্ধম্মো চিরং তিট্ঠতু, দেৰো কালে ৰস্সং ৰস্সন্তো চিরং পজং সত্তসমূহং তপ্পেতু. রাজা ধম্মেন মেদনিং রক্খতূতি যোজনা. ইতিসদ্দো পরিসমাপনত্থো. ইতি পরিনিট্ঠং সুট্ঠু আপনং দট্ঠব্বন্তীতি অত্থো.

সদ্ধা চ বুদ্ধি চ ৰীরিযঞ্চ সদ্ধাবুদ্ধিৰীরিযানি, ৰিসুদ্ধানি চ তানি সদ্ধাবুদ্ধিৰীরিযানি চেতি ৰিসুদ্ধসদ্ধাবুদ্ধিৰীরিযানি, পরমানি চ তানি ৰিসুদ্ধসদ্ধাবুদ্ধিৰীরিযানি চেতি পরমৰিসুদ্ধসদ্ধাবুদ্ধিৰীরিযানি, তেহি পরিমণ্ডিতো পরমৰিসুদ্ধসদ্ধাবুদ্ধিৰীরিযপটিমণ্ডিতো, তেন, থেরেনাতি সম্বন্ধো. সীলঞ্চ আচারো চ অজ্জৰঞ্চ মদ্দৰঞ্চ সীলাচারজ্জৰমদ্দৰানি, তানি আদীনি যেসং তেতি সীলাচারজ্জৰমদ্দৰাদযো, আদিসদ্দেন খন্তিসোরচ্চাদযো সঙ্গণ্হাতি, তেযেৰ গুণাতি সীলাচারজ্জৰমদ্দৰাদিগুণা, তেসং সমুদযোতি সীলাচারজ্জৰমদ্দৰাদিগুণসমুদযো, তেন সমুদিতো সুট্ঠু পাকটোতি সীলাচারজ্জৰমদ্দৰাদিগুণসমুদযসমুদিতো, তেন থেরেনাতি সম্বন্ধো.

সকসমযো চ সমযন্তরো চ সকসমযসমযন্তরা, তেযেৰ পন গহনসদিসত্তা গহনন্তি সকসমযসমযন্তরগহনং, তস্স অজ্ঝোগাহণং সকসমযসমযন্তরগহনজ্ঝোগাহণং, তস্মিং সমত্থো সকসমযসমযন্তরগহনজ্ঝোগাহণসমত্থো. তেন থেরেনাতি সম্বন্ধো. ৰিসেসেন অঞ্জতি পাকটং করোতীতি ৰিযত্তো, পুগ্গলো, ৰিযত্তস্স ইদং ৰেয্যত্তিযং, সতি. পঞ্ঞা চ ৰেয্যত্তিযঞ্চ পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযং, তেন সমন্নাগতেনাতি সম্বন্ধো. সমন্নাগতেন থেরেনাতি যোজনা.

তীণি পিটকানীতি তিপিটকং, তমেৰ পরিযাপুণিতব্বত্তা পরিযত্তীতি তিপিটকপরিযত্তি, তস্স পভেদো এত্থ সত্থুসাসনেতি তিপিটকপরিযত্তিপভেদং, তস্মিং. সহ অট্ঠকথাযাতি সাট্ঠকথং, সত্থু সাসনং, তস্মিং সত্থুসাসনেতি সম্বন্ধো. সত্থুনো পরিযত্তিপটিপত্তিপটিৰেধৰসেন তিৰিধং সাসনং সত্থুসাসনং, ব্যাসোপি যুজ্জতেৰ, তস্মিং সত্থুসাসনে ‘‘অপ্পটিহত’’ইতি পদেন সম্বন্ধিতব্বং. অপ্পটিহতং ঞাণং অপ্পটিহতঞাণং, ইদং তস্মিং ৰিনযসংৰণ্ণনাকালে থেরস্স পটিৰেধঞাণাভাৰতো সুতমযচিন্তামযঞাণং সন্ধায ৰুত্তন্তি দট্ঠব্বং. অপ্পটিহতঞাণস্স পভাৰো এতস্সাতি অপ্পটিহতঞাণপভাৰো, তেন থেরেনাতি সম্বন্ধো. মহন্তং ৰেয্যাকরণমেতস্সাতি মহাৰেয্যাকরণো, ইমিনা সিক্খানিরুত্তিআদীহি ছল়ঙ্গে মহন্তৰেয্যাকরণে থেরস্স অপ্পটিহতঞাণপভাৰতং দস্সেতি, তেন মহাৰেয্যাকরণেন থেরেনাতি সম্বন্ধো.

করণং ৰুচ্চতি ঠানং করিযতি উচ্চারিযতি এত্থ, এতেনাতি ৰা ৰচনত্থেন, করণস্স সম্পত্তি করণসম্পত্তি, তায জনিতং করণসম্পত্তিজনিতং. সুখেন থেরমুখতো ৰিনিগ্গতং সুখৰিনিগ্গতং, করণসম্পত্তিজনিতেন হেতুভূতেন সুখৰিনিগ্গতং করণসম্পত্তিজনিতসুখৰিনিগ্গতং. মধুরৰচনঞ্চ উদারৰচনঞ্চ মধুরোদারৰচনং, পুব্বপদে উত্তরপদলোপো, ইমিনা কেটুভপকরণে (সুবোধালংকারে ১২৭-১৪২ গাথাসু) ৰুত্তেসু দসসু সদ্দগুণেসু মধুরতাগুণেন চ উদারতাগুণেন চ সমন্নাগতভাৰং দস্সেতি. করণসম্পত্তিজনিতসুখৰিনিগ্গতঞ্চ তং মধুরোদারৰচনঞ্চেতি করণসম্পত্তিজনিতসুখৰিনিগ্গতমধুরোদারৰচনং. অথ ৰা করণসম্পত্তিজনিতঞ্চ তং সুখৰিনিগ্গতমধুরোদারৰচনঞ্চেতি করণসম্পত্তিজনিতসুখৰিনিগ্গতমধুরোদারৰচনং. এলং ৰুচ্চতি দুরুত্তদোসো, নত্থি এলমেতস্সাতি নেলা, সোযেৰ ৰণ্ণো নেলৰণ্ণো, তেন যুত্তং নেলৰণ্ণযুত্তং, করণসম্পত্তিজনিতসুখৰিনিগ্গতমধুরোদারৰচনং নেলৰণ্ণযুত্তমেতস্সাতি করণসম্পত্তিজনিতসুখৰিনিগ্গতমধুরোদারৰচননেলৰণ্ণযুত্তো, থেরো. ৰিসেসনপরপদসমাসো, নেলৰণ্ণযুত্তকরণসম্পত্তি জনিতসুখৰিনিগ্গতমধুরোদারৰচনোতি হি অত্থো, তেন থেরেনাতি সম্বন্ধো. যুত্তঞ্চ পরিসায সোতেন অনুরূপত্তা, মুত্তঞ্চ পরিসায ৰিসারদত্তাতি যুত্তমুত্তং, ৰচনং, তং ৰদতি সীলেনাতি যুত্তমুত্তৰাদী, তেন থেরেনাতি সম্বন্ধো.

কম্মসস্সতউচ্ছেদইস্সরনিম্মানাদিৰসেন নানা ৰাদা এতেসন্তি ৰাদিনো, নানাৰাদা জনা, ৰাদীনং, ৰাদীসু ৰা ৰরো কম্মকিরিযৰাদত্তাতি ৰাদিৰরো, তেন থেরেনাতি সম্বন্ধো. পাল়িযা অত্থং ৰণ্ণেতুং সমত্থত্তা মহন্তো কৰি মহাকৰি, তেন থেরেনাতি সম্বন্ধো.

অত্থধম্মনিরুত্তিপটিভানৰসেন পভিন্নায পটিসম্ভিদায পরিৰারিতোতি পভিন্নপটিসম্ভিদাপরিৰারো, তস্মিং উত্তরিমনুস্সধম্মেতি সম্বন্ধো. ছ অভিঞ্ঞা চ পটিসম্ভিদা চ ছল়ভিঞ্ঞাপটিসম্ভিদা, তা আদযো যেসং তেতি ছল়ভিঞ্ঞাপটিসম্ভিদাদযো, আদিসদ্দেন তেৰিজ্জাদযো সঙ্গণ্হাতি. ছল়ভিঞ্ঞাপটিসম্ভিদাদযো পভেদা এতস্সাতি ছল়ভিঞ্ঞাপটিসম্ভিদাদিপ্পভেদো, সোযেৰ গুণো ছল়ভিঞ্ঞাপটিসম্ভিদাদিপ্পভেদগুণো, তেন পটিমণ্ডিতো ছল়ভিঞ্ঞাপটিসম্ভিদাদিপ্পভেদগুণপটিমণ্ডিতো, তস্মিং উত্তরিমনুস্সধম্মেতি সম্বন্ধো. উত্তরিমনুস্সানং ঝানলাভিআদীনং ধম্মো উত্তরিমনুস্সধম্মো, অথ ৰা মনুস্সানং কুসলকম্মপথসঙ্খাতধম্মতো উত্তরীতি উত্তরিমনুস্সধম্মো, ঝানাদিধম্মো, তস্মিং, ‘‘সুপ্পতিট্ঠিত’’ ইতি পদেন সম্বন্ধিতব্বং. সুপ্পতিট্ঠিতা বুদ্ধি এতেসন্তি সুপ্পতিট্ঠিতবুদ্ধিনো, তেসং থেরানন্তি সম্বন্ধো. থেরানং ৰংসে পকারেন দিপ্পন্তি, পদীপো ৰিযাতি ৰা থেরৰংসপ্পদীপা, তেসং. থিরো সীলসমাধিপঞ্ঞাসঙ্খাতো গুণো এতেসমত্থীতি থেরা, তেসং, ৰংসালঙ্কারভূতেনাতি সম্বন্ধো. মহাৰিহারে ৰসনসীলা ৰসনধম্মা, ৰসনে সাধুকারীতি ৰা মহাৰিহারৰাসিনো, তেসং, থেরানন্তি সম্বন্ধো. ৰংসে অলঙ্কারো, ৰংসস্স ৰাতি ৰংসালঙ্কারো, সো হুত্ৰা ভূতো, ৰংসালঙ্কারভাৰং ৰা পত্তোতি ৰংসালঙ্কারভূতো, তেন থেরেনাতি সম্বন্ধো.

ৰিপুলা চ সা ৰিসুদ্ধা চেতি ৰিপুলৰিসুদ্ধা, ৰিসেসনোভযপদো, ৰিপুলৰিসুদ্ধা বুদ্ধি এতস্সাতি ৰিপুলৰিসুদ্ধবুদ্ধি, তেন থেরেনাতি সম্বন্ধো. নামমেৰ নামধেয্যং, গহিতং নামধেয্যমেতস্সাতি গহিতনামধেয্যো, তেন থেরেন কতা সমন্তপাসাদিকা নাম অযং ৰিনযসংৰণ্ণনা তিট্ঠতূতি সম্বন্ধো.

সুদ্ধচিত্তস্স তাদিনো লোকজেট্ঠস্স মহেসিনো ‘‘বুদ্ধো’’তি নামম্পি যাৰ লোকম্হি পৰত্ততি, তাৰ লোকনিত্থরণেসীনং কুলপুত্তানং সীলৰিসুদ্ধায নযং দস্সেন্তী লোকস্মিং তিট্ঠতূতি যোজনা.

ইতি নিগমনস্স অত্থযোজনা সমত্তা.

নিগমনকথা

এত্তাৰতা চ –

রতনপুণ্ণনামস্স, পুরস্স রাজধানিযা;

দক্খিণে মুনিরূপস্স, ঈসংপাচীননিস্সিতে.

যো ৰিহারো সপাসাদো, কারিতো রাজদেৰিযা;

যা ৰসতা মযা তত্র, কতা পাচিত্যাদিযোজনা.

মাপিতরত্নপুণ্ণস্স, সত্তরসেৰ রাজিনো;

জযৰস্সেট্ঠারসম্হি, সম্পত্তেযং সুনিট্ঠিতা.

‘‘রতনপুণ্ণা’’তিৰ্হযস্স রাজধানীনগরস্স দক্খিণস্মিং দিসাভাগে পঞ্চযোজনপ্পমাণে ঠানে দ্ৰীহি মহাতল়াকেহি সুসোভিতস্স মিধিলনামনগরস্স পুরত্থিমস্মিং দিসাভাগে দিযড্ঢগাৰুতপ্পমাণে ঠানে অনেকতালপন্তীহি সুসোভিতো চতুন্নং কুলানং রমণীযভূতো ‘‘কফ্রূ’’ ইতি ৰোহরিতো যো সো মহাগামো পতিট্ঠিতো, তত্থ পটিসন্ধিযা জাতেন সীলাদিগুণেহি পসংসিতেন ‘‘জাগরো’’তি গরূহি গহিতনামধেয্যেন তিক্খত্তুং রাজূহি রাজমুদ্দিনা লঞ্ছিতেন মে কতাযং পাচিত্যাদিৰণ্ণনায যোজনা সম্পত্তে জিনচক্কে তেরসাধিকচতুৰস্সসতাধিকং দ্ৰিসহস্সং, সক্করাজে পন একতিংসাধিকদ্ৰিৰস্সসতাধিকং সহস্সং গিম্হানে জেট্ঠমাসে জুণ্হপক্খস্স পঞ্চমে সুক্কৰারে নিট্ঠং পত্তা অনাযাসেনাতি.

যোজনায ইমিস্সাহং, রচনস্সানুভাৰতো;

ভৰেয্যানেকজাতীসু, পিটকত্তযধারকো.

কুসলো চুভযত্থেসু, পরিসাসু ৰিসারদো;

সমিজ্ঝন্তু সুসঙ্কপ্পা, ময্হঞ্চ সব্বপাণিনং.

ৰপ্পাদিমনতিক্কম্ম, সম্মা দেৰো পৰস্সতু;

অত্তজমিৰ রক্খন্তু, রাজানো চাপি মেদিনিন্তি.

ইতি ভদন্তজাগরত্থেরেন কতা

পাচিত্যাদিৰণ্ণনায যোজনা সমত্তা.