📜

намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса

абхидхаммапит̣аке

пан̃чапакаран̣а-ат̣т̣хакатха̄

дха̄тукатха̄-ат̣т̣хакатха̄

ат̣т̣ха̄расахи бхедехи, вибхан̇гам̣ ма̄рабхан̃джано;

десайитва̄ маха̄вӣро, йам̣ тассева анантарам̣.

адесайи дха̄тукатхам̣, дха̄тубхедаппака̄сано;

тассаттхам̣ дӣпайисса̄ми, там̣ сун̣а̄тха сама̄хита̄ти.

1. ма̄тика̄ван̣н̣ана̄

1. найама̄тика̄ван̣н̣ана̄

1. сан̇гахо асан̇гахотиа̄дӣнан̃хи васена идам̣ пакаран̣ам̣ чуддасавидхена вибхаттанти вуттам̣. там̣ саббампи уддесаниддесато двидха̄ т̣хитам̣. таттха ма̄тика̄ уддесо. са̄ пан̃чавидха̄ – найама̄тика̄, аббхантарама̄тика̄, найамукхама̄тика̄, лаккхан̣ама̄тика̄, ба̄хирама̄тика̄ти. таттха сан̇гахо асан̇гахо…пе… виппайуттена сан̇гахитам̣ асан̇гахитанти – айам̣ чуддасахи падехи никкхитта̄ найама̄тика̄ на̄ма. айан̃хи имина̄ сан̇гаха̄дикена найена дха̄тукатха̄ дхамма̄ вибхатта̄ти дассетум̣ т̣хапитатта̄ найама̄тика̄ти вуччати. етесам̣ пада̄нам̣ мӯлабхӯтатта̄ мӯлама̄тика̄типи ваттум̣ ват̣т̣ати.

2. аббхантарама̄тика̄ван̣н̣ана̄

2. пан̃чаккхандха̄ …пе… манасика̄роти айам̣ пан̃чавӣса̄дхикена падасатена никкхитта̄ аббхантарама̄тика̄ на̄ма. айан̃хи ‘‘сабба̄пи дхаммасан̇ган̣ӣ дха̄тукатха̄йа ма̄тика̄’’ти евам̣ аватва̄ сан̇гаха̄дина̄ найена вибхаджитаббе кхандха̄дидхамме сарӯпато дассетва̄ дха̄тукатха̄йа аббхантарейева т̣хапитатта̄ аббхантарама̄тика̄ти вуччати. кхандха̄дипада̄нам̣ дхаммасан̇ган̣ӣма̄тика̄йа асан̇гахитатта̄ пакин̣н̣акама̄тика̄типи ваттум̣ ват̣т̣ати.

3. найамукхама̄тика̄ван̣н̣ана̄

3. тӣхи сан̇гахо, тӣхи асан̇гахо; чатӯхи сампайого, чатӯхи виппайоготи айам̣ чатӯхи падехи никкхитта̄ найамукхама̄тика̄ на̄ма. айан̃хи саббесупи пан̃чаккхандха̄дӣсу чева кусалаттика̄дӣсу ча ма̄тика̄дхаммесу, тӣхи кхандха̄йатанадха̄тупадехева сан̇гахо ча асан̇гахо ча йоджетаббо. татха̄ чатӯхи арӯпаккхандхехи сампайого ча виппайого ча. ета̄ни имесам̣ сан̇гаха̄сан̇гаха̄дӣнам̣ найа̄нам̣ мукха̄нӣти дассетум̣ т̣хапитатта̄ найамукхама̄тика̄ти вуччати.

4. лаккхан̣ама̄тика̄ван̣н̣ана̄

4. сабха̄го, висабха̄готи айам̣ двӣхи падехи никкхитта̄ лаккхан̣ама̄тика̄ на̄ма. айан̃хи сабха̄галаккхан̣ехи дхаммехи сан̇гаханайо, висабха̄галаккхан̣ехи асан̇гаханайо, татха̄ сампайогавиппайоганайо йоджетабботи сабха̄гависабха̄галаккхан̣авасена сан̇гаха̄дилаккхан̣ам̣ дассетум̣ т̣хапитатта̄ лаккхан̣ама̄тика̄ти вуччати.

5. ба̄хирама̄тика̄ван̣н̣ана̄

5. сабба̄пи дхаммасан̇ган̣ӣ дха̄тукатха̄йа ма̄тика̄ти айам̣ чхасат̣т̣хи тикапада̄ни, две ча дукападасата̄ни сан̇кхипитва̄ никкхитта̄ ба̄хирама̄тика̄ на̄ма. айан̃хи ‘‘пан̃чаккхандха̄…пе… манасика̄ро’’ти евам̣ дха̄тукатха̄йа аббхантаре аватва̄ ‘‘сабба̄пи дхаммасан̇ган̣ӣ’’ти евам̣ дха̄тукатха̄йа ма̄тикато бахи т̣хапитатта̄ ба̄хирама̄тика̄ти вуччати.

евам̣ ма̄тика̄йа пан̃чадха̄ т̣хитабха̄вам̣ видитва̄ ида̄ни ‘сан̇гахо асан̇гахо’тиа̄дӣсу сан̇гахо та̄ва джа̄тисан̃джа̄тикирийа̄ган̣анавасена чатуббидхо. таттха – ‘‘саббе кхаттийа̄ а̄гаччханту, саббе бра̄хман̣а̄, саббе весса̄, саббе судда̄ а̄гаччханту’’, ‘‘йа̄ ча̄вусо виса̄кха, самма̄ва̄ча̄, йо ча самма̄камманто, йо ча самма̄а̄джӣво, име дхамма̄ сӣлаккхандхе сан̇гахита̄’’ти айам̣ джа̄тисан̇гахо на̄ма. ‘‘екаджа̄тика̄ а̄гаччхантӯ’’ти вуттат̣т̣ха̄не вийа хи идха саббепи джа̄тийа̄ екасан̇гахам̣ гата̄. ‘‘саббе косалака̄ а̄гаччханту, саббе ма̄гадхака̄, саббе бха̄рукаччхака̄ а̄гаччханту’’, ‘‘йо ча̄вусо виса̄кха, самма̄ва̄йа̄мо; йа̄ ча самма̄сати, йо ча самма̄сама̄дхи, име дхамма̄ сама̄дхиккхандхе сан̇гахита̄’’ти (ма. ни. 1.462) айам̣ сан̃джа̄тисан̇гахо на̄ма. ‘‘екат̣т̣ха̄не джа̄та̄ сам̣вад̣д̣ха̄ а̄гаччхантӯ’’ти вуттат̣т̣ха̄не вийа хи идха саббепи сан̃джа̄тит̣ха̄нена нивуттхока̄сена екасан̇гахам̣ гата̄. ‘‘саббе хаттха̄роха̄ а̄гаччханту, саббе асса̄роха̄, саббе ратхика̄ а̄гаччханту’’, ‘‘йа̄ ча̄вусо виса̄кха, самма̄дит̣т̣хи, йо ча самма̄сан̇каппо, име дхамма̄ пан̃н̃а̄ккхандхе сан̇гахита̄’’ти (ма. ни. 1.462) айам̣ кирийа̄сан̇гахо на̄ма. саббева хете аттано кирийа̄каран̣ена екасан̇гахам̣ гата̄. ‘‘чаккха̄йатанам̣ катамаккхандхаган̣анам̣ гаччхатӣти? рӯпаккхандхаган̣анам̣ гаччхатӣ’’ти. хан̃чи чаккха̄йатанам̣ рӯпаккхандхаган̣анам̣ гаччхати, тена вата ре ваттаббе – ‘чаккха̄йатанам̣ рӯпаккхандхена сан̇гахита’’нти (катха̄. 471), айам̣ ган̣анасан̇гахо на̄ма. айамидха адхиппето. таппат̣ипаккхена асан̇гахо ведитаббо. тесам̣ викаппато сан̇гахитена асан̇гахита̄дӣни. екуппа̄деканиродхаекаваттхукаека̄рамман̣ата̄васена сампайого, таппат̣ипаккхато виппайого. тесам̣ викаппато сампайуттена виппайутта̄дӣни. тадубхайасам̣саггавикаппато сан̇гахитена сампайуттам̣ виппайуттантиа̄дӣни. пан̃чаккхандха̄тиа̄дӣни пана кхандхавибхан̇га̄дӣсу вуттанайенева ведитабба̄ни. пхасса̄дайо панеттха саннит̣т̣ха̄навасена вуттасаббачиттуппа̄даса̄дха̄ран̣ато вутта̄ти.

ма̄тика̄ван̣н̣ана̄.

2. ниддесаван̣н̣ана̄

1. пат̣хаманайо сан̇гаха̄сан̇гахападаван̣н̣ана̄

1. кхандхападаван̣н̣ана̄

6. ида̄ни пан̃чаккхандха̄дивасена никкхиттама̄тикам̣ ‘сан̇гахо асан̇гахо’тиа̄дӣхи найама̄тика̄падехи саддхим̣ йоджетва̄ дассетум̣ рӯпаккхандхо катихи кхандхехӣтиа̄дина̄ найена ниддесава̄ро а̄раддхо. таттха йасма̄ ‘‘сан̇гахо асан̇гахотиа̄дика̄йа найама̄тика̄йа ‘‘тӣхи сан̇гахо, тӣхи асан̇гахо’’ти найамукхама̄тика̄ т̣хапита̄, тасма̄ рӯпаккхандха̄дӣнам̣ сан̇гахам̣ дассетум̣ катихи кхандхехи катиха̄йатанехи катихи дха̄тӯхӣти тӣн̣и кхандха̄йатанадха̄тупада̄нева уддхат̣а̄ни. ‘чатта̄ри сачча̄нӣ’тиа̄дӣсу екампи на пара̄мат̣т̣хам̣. йасма̄ ча ‘‘сабха̄го висабха̄го’’ти евам̣ лаккхан̣ама̄тика̄ т̣хапита̄, тасма̄ имасса пан̃хасса виссаджджане рӯпаккхандхо екена кхандхена̄тиа̄ди вуттам̣. сабха̄га̄ хи тасса ете кхандха̄дайоти. таттха екена кхандхена̄ти рӯпаккхандхенева. йан̃хи кин̃чи рӯпам̣ рӯпаккхандхасабха̄гатта̄ рӯпаккхандхотвева сан̇гахам̣ гаччхатӣти рӯпаккхандхенева ган̣итам̣, там̣ рӯпаккхандхенева париччхиннам̣. ека̄дасаха̄йатанехӣти мана̄йатанаваджджехи. саббопи хи рӯпаккхандхо даса̄йатана̄ни дхамма̄йатанекадесо ча хоти, тасма̄ ека̄дасаха̄йатанехи ган̣ито, париччхинно. ека̄дасахи дха̄тӯхӣти саттавин̃н̃а̄н̣адха̄туваджджа̄хи ека̄дасахи ета̄су хи апарийа̄паннам̣ рӯпам̣ на̄ма наттхи.

асан̇гаханайаниддесе катихи асан̇гахитоти сан̇кхепенева пуччха̄ ката̄. виссаджджане панасса йасма̄ рӯпаккхандхасса висабха̄га̄ чатта̄ро арӯпаккхандха̄, екам̣ мана̄йатанам̣, сатта вин̃н̃а̄н̣адха̄туйо; тасма̄ чатӯхи кхандхехӣтиа̄ди вуттам̣. имина̄ найена саббападесу сан̇гаха̄сан̇гахо ведитаббо. имасмим̣ пана кхандханиддесе – ‘‘рӯпаккхандхо катихи кхандхехӣ’’тиа̄димхи та̄ва екамӯлаке сан̇гаханайе сарӯпенева дассита̄ пан̃ча пуччха̄, пан̃ча виссаджджана̄ни. асан̇гаханайе сан̇кхепена дассита̄ пан̃ча пуччха̄, пан̃ча виссаджджана̄ни. имина̄ упа̄йена дукамӯлака̄дӣсупи пуччха̄виссаджджана̄ни ведитабба̄ни. рӯпаккхандхамӯлака̄йева четтха дукатикачатукка̄ дассита̄. пан̃чаке пана ‘‘рӯпаккхандхо ча…пе… вин̃н̃а̄н̣аккхандхо ча̄’’ти евам̣ бхедато ча, ‘‘пан̃чаккхандха̄ катихи кхандхехӣ’’ти евам̣ абхедато ча̄ти двидха̄ пуччха̄виссаджджана̄ни ката̄ни. евам̣ па̄л̣инайо ведитабботи.

2. а̄йатанапада̄диван̣н̣ана̄

22. а̄йатанападаниддеса̄дӣсу а̄йатанападаниддесе та̄ва чаккха̄йатанам̣ екена кхандхена̄ти екена рӯпаккхандхенева, екена чаккха̄йатаненева ека̄йа чаккхудха̄туйа̄ва сан̇гахитанти ведитаббам̣. сота̄йатана̄дӣсупи имина̄ва найена сан̇гаха̄сан̇гахо ведитаббо. асан̇кхатам̣ кхандхато т̣хапетва̄ти еттха пана йасма̄ асан̇кхатам̣ дхамма̄йатанам̣ на̄ма нибба̄нам̣, тан̃ча кхандхасан̇гахам̣ на гаччхати; тасма̄ ‘кхандхато т̣хапетва̄’ти вуттам̣. чатӯхи кхандхехӣти рӯпаведана̄сан̃н̃а̄сан̇кха̄раккхандхехи. нибба̄наваджджан̃хи дхамма̄йатанам̣ етехи сан̇гахитам̣. вин̃н̃а̄н̣аккхандхена пана т̣хапетва̄ дхамма̄йатанадхаммадха̄туйо сеса̄йатанадха̄тӯхи ча там̣ на сан̇гайхати. тена вуттам̣ – ‘‘екена кхандхена, ека̄дасаха̄йатанехи, саттарасахи дха̄тӯхи асан̇гахита’’нти. йатха̄ ча те хет̣т̣ха̄ рӯпаккхандхамӯлака̄, евамидха̄пи чаккха̄йатанамӯлака̄ва найа̄ ведитабба̄. дукаматтамева пана па̄л̣ийам̣ дассетва̄ ‘‘два̄даса̄йатана̄нӣ’’ти абхедатова пуччха̄виссаджджанам̣ катам̣. дха̄туниддесепи есева найо.

40. саччаниддесе – саббепи дукатикачатукка̄ па̄л̣ийам̣ дассита̄. йасма̄ ча дукатикесу самудайасаччасадисамева маггасаччепи виссаджджанам̣, тасма̄ там̣ самудайа̄нантарам̣ вуттам̣.

50. индрийаниддесе – джӣвитиндрийам̣ двӣхи кхандхехӣти рӯпаджӣвитиндрийам̣ рӯпаккхандхена, арӯпаджӣвитиндрийам̣ сан̇кха̄раккхандхена сан̇гахитам̣. сесам̣ вуттанайа̄нуса̄ренева ведитаббам̣. па̄л̣иваваттха̄нам̣ панеттха а̄йатанадха̄туниддесасадисамева.

6. пат̣иччасамуппа̄даван̣н̣ана̄

61. пат̣иччасамуппа̄даниддесе – ‘‘авиджджа̄ катихи кхандхехӣ’’ти пуччхам̣ ана̄рабхитва̄ авиджджа̄ екена кхандхена̄ти евам̣ виссаджджанамева дасситам̣. таттха сан̇кха̄рапаччайа̄ вин̃н̃а̄н̣анти пат̣исандхийам̣ паватте ча саббампи випа̄кавин̃н̃а̄н̣ам̣. тенева̄ха – ‘‘саттахи дха̄тӯхи сан̇гахита’’нти. на̄марӯпампи пат̣исандхипаваттивасенева ведитаббам̣. теневеттха садда̄йатанампи сан̇гахетва̄ ека̄дасаха̄йатанехи сан̇гахо дассито. пхасса̄дӣсу кхандхабхедо ведитаббо. ан̃н̃енева хи екена кхандхена пхассо сан̇гахито, ан̃н̃ена ведана̄, тан̣ха̄упа̄да̄накаммабхава̄ пана сан̇кха̄раккхандхенева сан̇гахита̄. бхавападан̃четтха каммабхава̄дӣнам̣ васена ека̄дасадха̄ вибхаттам̣. таттха каммабхаво пхасса̄дӣхи садисависаджджанатта̄ техи саддхим̣ екато дассито. упапаттибхавака̄мабхавасан̃н̃а̄бхавапан̃чавока̄рабхава̄ ан̃н̃аман̃н̃асадисависсаджджанатта̄ екато дассита̄. йасма̄ чете упа̄диннакадхамма̄ва тасма̄ ‘‘ека̄дасаха̄йатанехи саттарасахи дха̄тӯхӣ’’ти вуттам̣. садда̄йатанан̃хи анупа̄диннам̣, там̣ еттха на гахитам̣.

68. рӯпабхаваниддесе – пан̃чаха̄йатанехӣти чаккхусотаманарӯпадхамма̄йатанехи. ат̣т̣хахи дха̄тӯхӣти чаккхусотачаккхувин̃н̃а̄н̣асотавин̃н̃а̄н̣арӯпадхаммаманодха̄тумановин̃н̃а̄н̣адха̄тӯхи. арӯпабхава̄дайопи тайо садисависсаджджанатта̄ва екато дассита̄. татха̄ асан̃н̃а̄бхаваекавока̄рабхава̄. таттха двӣха̄йатанехӣти рӯпа̄йатанадхамма̄йатанехи. дха̄тӯсупи есева найо. екаталава̄сика̄нан̃хи сесабрахма̄нам̣ чаккхусаббха̄вато тасса̄рамман̣атта̄ таттха рӯпа̄йатанам̣ уддхат̣ам̣.

71. джа̄ти двӣхи кхандхехӣти рӯпаджа̄ти рӯпаккхандхена, арӯпаджа̄ти сан̇кха̄раккхандхена. джара̄маран̣есупи есева найо. сока̄дӣсупи екена кхандхена̄ти сокадуккхадоманасса̄ни ведана̄ккхандхена, паридево рӯпаккхандхена, упа̄йа̄са̄дайо сан̇кха̄раккхандхена̄ти евам̣ кхандхависесо ведитаббо.

73. иддхипа̄до двӣхӣти сан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣аккхандхехи, мана̄йатанадхамма̄йатанехи, дхаммадха̄тумановин̃н̃а̄н̣адха̄тӯхи ча. джха̄нам̣ двӣхӣти ведана̄ккхандхасан̇кха̄раккхандхехи. аппаман̃н̃а̄дайо садисависсаджджанатта̄ екато ниддит̣т̣ха̄. читтам̣ пана четана̄нантарам̣ никкхиттампи асадисависсаджджанатта̄ паччха̄ гахитам̣. таттха аппаман̃н̃а̄дӣсу екена кхандхена̄ти ведана̄ ведана̄ккхандхена, сан̃н̃а̄ сан̃н̃а̄ккхандхена, сеса̄ сан̇кха̄раккхандхена сан̇гахита̄ти евам̣ кхандхависесо ведитаббо.

7. тикападаван̣н̣ана̄

77. евам̣ аббхантарама̄тика̄йа сан̇гахам̣ дассетва̄ ида̄ни ба̄хирама̄тика̄йа сан̇гахам̣ дассетум̣ кусала̄ дхамма̄тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха ведана̄ттике тӣхи дха̄тӯхӣти ка̄йавин̃н̃а̄н̣амановин̃н̃а̄н̣адхаммадха̄тӯхи. саттахи дха̄тӯхӣти чаккхусотагха̄надживха̄вин̃н̃а̄н̣адха̄тӯхи чева манодха̄тудхаммадха̄тумановин̃н̃а̄н̣адха̄тӯхи ча. випа̄каттике ат̣т̣хахи дха̄тӯхӣти ка̄йавин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄ саддхим̣ та̄хийева. випа̄кадхаммадхамма̄ пана сам̣килит̣т̣хасам̣килесикехи саддхим̣ садисависсаджджанатта̄ екато гахита̄. йатха̄ чете, евам̣ саббатикадукападесу йам̣ йам̣ падам̣ йена йена падена саддхим̣ садисависсаджджанам̣ хоти, там̣ там̣ уппат̣ипа̄т̣ийа̄пи тена тена саддхим̣ гахетва̄ виссаджджитам̣. таттха вутта̄нуса̄ренева сан̇гаха̄сан̇гаханайо ведитабботи.

сан̇гаха̄сан̇гахападаван̣н̣ана̄.

2. дутийанайо сан̇гахитенаасан̇гахитападаван̣н̣ана̄

171. ида̄ни сан̇гахитена асан̇гахитападам̣ бха̄джетум̣ чаккха̄йатанена̄тиа̄ди а̄раддхам̣. татридам̣ лаккхан̣ам̣ – имасмин̃хи ва̄ре йам̣ кхандхападена сан̇гахитам̣ хутва̄ а̄йатанадха̄тупадехи асан̇гахитам̣, кхандха̄йатанападехи ва̄ сан̇гахитам̣ хутва̄ дха̄тупадена асан̇гахитам̣, тасса кхандха̄дӣхи асан̇гахам̣ пуччхитва̄ виссаджджанам̣ катам̣. там̣ пана рӯпаккхандха̄дӣсу на йуджджати. рӯпаккхандхена хи рӯпаккхандхова сан̇гахито. со ча ад̣д̣хека̄дасахи а̄йатанадха̄тӯхи асан̇гахито на̄ма наттхи. ведана̄ккхандхена ча ведана̄ккхандхова сан̇гахито. сопи дхамма̄йатанадхаммадха̄тӯхи асан̇гахито на̄ма наттхи. евам̣ асан̇гахитата̄йа абха̄вато ета̄ни ан̃н̃а̄ни ча еварӯпа̄ни мана̄йатанадхамма̄йатана̄дӣни пада̄ни имасмим̣ ва̄ре на гахита̄ни. йа̄ни пана пада̄ни рӯпекадесам̣ арӯпена асаммиссам̣, вин̃н̃а̄н̣екадесан̃ча ан̃н̃ена асаммиссам̣ дӣпенти, та̄ни идха гахита̄ни. парийоса̄не ча –

‘‘даса̄йатана̄ саттараса дха̄туйо,

саттиндрийа̄ асан̃н̃а̄бхаво екавока̄рабхаво;

паридево санидассанасаппат̣игхам̣,

анидассанам̣ пунадева саппат̣игхам̣ упа̄да̄’’ти.

евам̣ удда̄нага̄тха̄йа дассита̄нева. тасма̄ тесам̣ васенева сан̇гаха̄сан̇гахо ведитаббо. пан̃хавасена хи имасмим̣ ва̄ре а̄йатанадха̄тувасенева садисависсаджджане вӣсати дхамме самодха̄нетва̄ еко пан̃хо като, сатта вин̃н̃а̄н̣адха̄туйо самодха̄нетва̄ еко, саттиндрийа̄ни самодха̄нетва̄ еко, две бхаве самодха̄нетва̄ еко, паридевена ча санидассанасаппат̣игхехи ча еко, анидассанасаппат̣игхехи еко, санидассанехи еко, саппат̣игхехи ча упа̄да̄дхаммехи ча екоти ат̣т̣ха пан̃ха̄ ката̄. тесу кхандха̄дивибха̄го евам̣ ведитаббо сеййатхидам̣ – пат̣хамапан̃хе та̄ва чатӯхи кхандхехӣти арӯпаккхандхехи, двӣха̄йатанехӣти чаккха̄йатана̄дӣсу екекена саддхим̣ мана̄йатанена, ат̣т̣хахи дха̄тӯхӣти чаккхудха̄туа̄дӣсу екека̄йа саддхим̣ саттахи вин̃н̃а̄н̣адха̄тӯхи.

татра̄йам̣ найо – чаккха̄йатанена хи кхандхасан̇гахена рӯпаккхандхо сан̇гахито. тасмим̣ сан̇гахите рӯпаккхандхе а̄йатанасан̇гахена чаккха̄йатанамевекам̣ сан̇гахитам̣. сеса̄ни даса а̄йатана̄ни асан̇гахита̄ни. дха̄тусан̇гахенапи тена чаккхудха̄туйевека̄ сан̇гахита̄. сеса̄ даса дха̄туйо асан̇гахита̄. ити йа̄ни тена асан̇гахита̄ни даса̄йатана̄ни, та̄ни чаккха̄йатанамана̄йатанехи двӣхи асан̇гахита̄ни. йа̄пи тена асан̇гахита̄ даса дха̄туйо, та̄ чаккхудха̄туйа̄ чева саттахи ча вин̃н̃а̄н̣адха̄тӯхи асан̇гахита̄ти. рӯпа̄йатана̄дӣсупи есева найо.

172. дутийапан̃хе – йасма̄ йа̄йа ка̄йачи вин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄ сан̇гахито вин̃н̃а̄н̣аккхандхо мана̄йатанена асан̇гахито на̄ма наттхи, тасма̄ а̄йатанасан̇гахена сан̇гахита̄ти вуттам̣. еттха пана чатӯхи кхандхехӣти рӯпа̄дӣхи чатӯхи. ека̄дасаха̄йатанехӣти мана̄йатанаваджджехи. два̄дасахи дха̄тӯхӣти йатха̄нурӯпа̄ чха вин̃н̃а̄н̣адха̄туйо апанетва̄ сеса̄хи два̄дасахи. чаккхувин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄ хи чаккхувин̃н̃а̄н̣адха̄туйева сан̇гахита̄, итара̄ асан̇гахита̄. сотавин̃н̃а̄н̣адха̄туа̄дӣсупи есева найо.

173. татийапан̃хе – чаккхундрийа̄дӣнам̣ виссаджджанам̣ чаккха̄йатана̄дисадисамева. иттхиндрийапурисиндрийесу пана дхамма̄йатанена саддхим̣ две а̄йатана̄ни, дхаммадха̄туйа̄ ча саддхим̣ ат̣т̣ха дха̄туйо ведитабба̄.

174. чатуттхапан̃хе – тӣха̄йатанехӣти рӯпа̄йатанадхамма̄йатанамана̄йатанехи. тесу хи бхавесу рӯпа̄йатанадхамма̄йатанавасена двева а̄йатана̄ни техи сан̇гахита̄ни. сеса̄ни нава рӯпа̄йатана̄ни техева ча двӣхи, мана̄йатанена ча̄ти тӣхи асан̇гахита̄ни на̄ма хонти. навахи дха̄тӯхӣти рӯпадха̄тудхаммадха̄тӯхи саддхим̣ саттахи вин̃н̃а̄н̣адха̄тӯхи.

175. пан̃чамапан̃хе – двӣха̄йатанехӣти пат̣хамападам̣ сандха̄йа садда̄йатанамана̄йатанехи. дутийападам̣ сандха̄йа рӯпа̄йатанамана̄йатанехи. дха̄туйопи тесам̣йева екекена саддхим̣ сатта вин̃н̃а̄н̣адха̄туйо ведитабба̄.

176. чхат̣т̣хапан̃хе – дасаха̄йатанехӣти рӯпа̄йатанадхамма̄йатанаваджджехи. сол̣асахи дха̄тӯхӣти рӯпадха̄тудхаммадха̄туваджджехева. катхам̣? анидассанасаппат̣игха̄ хи дхамма̄ на̄ма нава ол̣а̄рика̄йатана̄ни. техи кхандхасан̇гахена сан̇гахите рӯпаккхандхе, а̄йатанасан̇гахена та̄нева нава̄йатана̄ни сан̇гахита̄ни. рӯпа̄йатанадхамма̄йатана̄ни асан̇гахита̄ни. дха̄тусан̇гахенапи та̄ ева нава дха̄туйо сан̇гахита̄. рӯпадха̄тудхаммадха̄туйо асан̇гахита̄. ити йа̄ни техи асан̇гахита̄ни две а̄йатана̄ни, та̄ни рӯпа̄йатанаваджджехи навахи ол̣а̄рика̄йатанехи, мана̄йатанена ча̄ти дасахи асан̇гахита̄ни. йа̄пи техи асан̇гахита̄ две дха̄туйо, та̄ рӯпадха̄туваджджа̄хи навахи ол̣а̄рикадха̄тӯхи, саттахи ча вин̃н̃а̄н̣адха̄тӯхӣти сол̣асахи асан̇гахита̄ти ведитабба̄.

177. саттамапан̃хе – двӣха̄йатанехӣти рӯпа̄йатанамана̄йатанехи. ат̣т̣хахи дха̄тӯхӣти рӯпадха̄туйа̄ саддхим̣ саттахи вин̃н̃а̄н̣адха̄тӯхи.

178. ат̣т̣хамапан̃хе – ека̄дасаха̄йатанехӣти саппат̣игхадхамме сандха̄йа дхамма̄йатанаваджджехи, упа̄да̄дхамме сандха̄йа пхот̣т̣хабба̄йатанаваджджехи. дха̄тӯсупи есева найо. аттхайоджана̄ панеттха хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитабба̄ти.

сан̇гахитенаасан̇гахитападаван̣н̣ана̄.

3. татийанайо асан̇гахитенасан̇гахитападаван̣н̣ана̄

179. ида̄ни асан̇гахитенасан̇гахитападам̣ бха̄джетум̣ ведана̄ккхандхена̄тиа̄ди а̄раддхам̣. татридам̣ лаккхан̣ам̣ – имасмин̃хи ва̄ре йам̣ кхандхападена асан̇гахитам̣ хутва̄ а̄йатанадха̄тупадехи сан̇гахитам̣, тасса кхандха̄дӣхи сан̇гахам̣ пуччхитва̄ виссаджджанам̣ катам̣. там̣ пана рӯпаккхандхавин̃н̃а̄н̣аккхандхачаккха̄йатана̄дӣсу на йуджджати. рӯпаккхандхена хи чатта̄ро кхандха̄ кхандхасан̇гахена асан̇гахита̄. тесу тена екадхаммопи а̄йатанадха̄тусан̇гахена сан̇гахито на̄ма наттхи. нану ча ведана̄дайо дхамма̄йатанена сан̇гахита̄ти? сан̇гахита̄. на пана рӯпаккхандхова дхамма̄йатанам̣, рӯпаккхандхато хи сукхумарӯпаматтам̣ дхамма̄йатанам̣ бхаджати. тасма̄ йе дхамма̄йатанена сан̇гахита̄, на те рӯпаккхандхена сан̇гахита̄ на̄ма. вин̃н̃а̄н̣аккхандхенапи итаре чатта̄ро кхандха̄ асан̇гахита̄. тесу тена екопи а̄йатанадха̄тусан̇гахена сан̇гахито на̄ма наттхи. евам̣ сан̇гахитата̄йа абха̄вато ета̄ни ан̃н̃а̄ни ча еварӯпа̄ни чаккха̄йатана̄дӣни пада̄ни имасмим̣ ва̄ре на гахита̄ни. йа̄ни пана пада̄ни вин̃н̃а̄н̣ена ва̄ ол̣а̄рикарӯпена ва̄ асаммиссам̣ дхамма̄йатанекадесам̣ дӣпенти, та̄ни идха гахита̄ни. тесам̣ идамудда̄нам̣ –

‘‘тайо кхандха̄ татха̄ сачча̄, индрийа̄ни ча сол̣аса;

пада̄ни паччайа̄ка̄ре, чуддасӯпари чуддаса.

‘‘саматим̣са пада̄ хонти, гоччхакесу дасасватха;

дуве чӯл̣антарадука̄, ат̣т̣ха хонти махантара̄’’ти.

етесу пана падесу садисависсаджджана̄ни пада̄ни екато катва̄ саббепи два̄даса пан̃ха̄ вутта̄. тесу евам̣ кхандхавибха̄го ведитаббо. а̄йатанадха̄тӯсу пана бхедо наттхи. таттха пат̣хамапан̃хе та̄ва – тӣхи кхандхехӣти рӯпасан̃н̃а̄сан̇кха̄раккхандхехи. а̄йатанадха̄туйо пана дхамма̄йатанадхаммадха̄тувасена ведитабба̄.

татра̄йам̣ найо – ведана̄ккхандхена хи нибба̄нан̃ча сукхумарӯпасан̃н̃а̄сан̇кха̄ра̄ ча кхандхасан̇гахена асан̇гахита̄ хутва̄ а̄йатанадха̄тусан̇гахена сан̇гахита̄. тесу нибба̄нам̣ кхандхасан̇гахам̣ на гаччхати, сеса̄ рӯпасан̃н̃а̄сан̇кха̄раккхандхехи сан̇гахам̣ гаччханти. а̄йатанадха̄тусан̇гахам̣ пана нибба̄нампи гаччхатева. тена вуттам̣ – ‘‘асан̇кхатам̣ кхандхато т̣хапетва̄ тӣхи кхандхехи, екена̄йатанена, ека̄йа дха̄туйа̄ сан̇гахита̄’’ти. сан̃н̃а̄ккхандхапаккхе панеттха сан̃н̃ам̣ апанетва̄ ведана̄йа саддхим̣ тайо кхандха̄ сан̇кха̄ра̄дӣсу сан̇кха̄раккхандхам̣ апанетва̄ рӯпаведана̄сан̃н̃а̄васена тайо кхандха̄ ведитабба̄.

180. дутийе – чатӯхи кхандхехӣти вин̃н̃а̄н̣аваджджехи. те хи ниродхена кхандхасан̇гахена асан̇гахита̄ хутва̄ а̄йатанадха̄тусан̇гахена сан̇гахита̄.

181. татийе – двӣхӣти ведана̄сан̃н̃а̄ккхандхехи. рӯпа̄рӯпаджӣвитиндрийена хи ведана̄сан̃н̃а̄вин̃н̃а̄н̣аккхандха̄ ча кхандхасан̇гахена асан̇гахита̄. тесу пана ведана̄сан̃н̃а̄ва а̄йатанадха̄тусан̇гахена сан̇гахита̄. тена вуттам̣ – ‘‘ведана̄сан̃н̃а̄ккхандхехӣ’’ти. имина̄ упа̄йена саббаттха кхандхабхедо ведитаббо. ито паран̃хи кхандха̄нам̣ на̄маматтамева ваккха̄ма.

182. чатуттхе тӣхи кхандхехӣти иттхиндрийапурисиндрийесу ведана̄сан̃н̃а̄сан̇кха̄рехи, ведана̄пан̃чаке рӯпасан̃н̃а̄сан̇кха̄рехи; саддхиндрийа̄дӣсу пхассапарийоса̄несу рӯпаведана̄сан̃н̃а̄ккхандхехи. ведана̄йа ведана̄ккхандхасадисова тан̣хупа̄да̄накаммабхавесу сан̇кха̄раккхандхасадисова виниччхайо.

183. пан̃чаме – джа̄тиджара̄маран̣есу джӣвитиндрийасадисова. джха̄нена пана нибба̄нам̣ сукхумарӯпам̣ сан̃н̃а̄ ча кхандхасан̇гахена асан̇гахита̄ хутва̄ а̄йатанадха̄тусан̇гахена сан̇гахита̄. тасма̄ там̣ сандха̄йа рӯпаккхандхасан̃н̃а̄ккхандха̄нам̣ васена две кхандха̄ ведитабба̄.

184. чхат̣т̣хе – сока̄диттайе ведана̄йа садисо. упа̄йа̄са̄дӣсу сан̇кха̄расадисо. пуна ведана̄йа ведана̄ккхандхасадисо, сан̃н̃а̄йа сан̃н̃а̄ккхандхасадисо, четана̄дӣсу сан̇кха̄раккхандхасадисо виниччхайо. имина̄ упа̄йена саттамапан̃ха̄дӣсупи сан̇гаха̄сан̇гахо ведитабботи.

асан̇гахитенасан̇гахитападаван̣н̣ана̄.

4. чатуттханайо сан̇гахитенасан̇гахитападаван̣н̣ана̄

191. ида̄ни сан̇гахитенасан̇гахитападам̣ бха̄джетум̣ самудайасаччена̄тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха йам̣ кхандха̄дӣхи сан̇гахитена кхандха̄дивасена сан̇гахитам̣, пуна тассева кхандха̄дӣхи сан̇гахам̣ пуччхитва̄ виссаджджанам̣ катам̣. там̣ кхандха̄йатанадха̄тӯсу екампи сакалакот̣т̣ха̄сам̣ гахетва̄ т̣хитападесу на йуджджати. сакалена хи кхандха̄дипадена ан̃н̃ам̣ кхандха̄дивасена сан̇гахитам̣ на̄ма наттхи, йам̣ аттано сан̇га̄хакам̣ сан̇ган̣хитва̄ пуна тенева сан̇гахам̣ гаччхеййа. тасма̄ татха̄рӯпа̄ни пада̄ни имасмим̣ ва̄ре на гахита̄ни. йа̄ни пана пада̄ни сан̇кха̄рекадесам̣ ва̄ ан̃н̃ена асаммиссам̣ дӣпенти – веданекадесам̣ ва̄ сукхумарӯпам̣ ва̄ саддекадесам̣ ва̄, та̄ни идха гахита̄ни. тесам̣ идамудда̄нам̣ –

‘‘две сачча̄ паннарасиндрийа̄, ека̄даса пат̣иччапада̄;

уддхам̣ пуна ека̄даса, гоччхакападаметтха тим̣савидха’’нти.

пан̃ха̄ панеттха двейева хонти. таттха йам̣ пуччха̄йа уддхат̣ам̣ падам̣, тадева йехи дхаммехи кхандха̄дивасена сан̇гахитам̣, те дхамме сандха̄йа саббаттха екена кхандхена̄тиа̄ди вуттам̣. татра̄йам̣ найо – самудайасаччена хи тан̣ха̄ваджджа̄ сеса̄ сан̇кха̄ра̄ кхандха̄дисан̇гахена сан̇гахита̄. пуна техи тан̣ха̄ва сан̇гахита̄. са̄ тан̣ха̄ пуна сан̇кха̄рехева кхандха̄дисан̇гахена сан̇гахита̄ти. есева найо саббаттха. арӯпадхаммапуччха̄су панеттха сан̇кха̄раккхандхо ва̄ ведана̄ккхандхо ва̄ еко кхандхо на̄ма. рӯпадхаммапуччха̄су рӯпаккхандхо. паридевапуччха̄йа садда̄йатанам̣ екам̣ а̄йатанам̣ на̄ма. саддадха̄ту ека̄ дха̄ту на̄ма, сесат̣т̣ха̄несу дхамма̄йатанадхаммадха̄тувасенева аттхо ведитабботи.

сан̇гахитенасан̇гахитападаван̣н̣ана̄.

5. пан̃чаманайо асан̇гахитенаасан̇гахитападаван̣н̣ана̄

193. ида̄ни асан̇гахитена асан̇гахитападам̣ бха̄джетум̣ рӯпаккхандхена̄тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха йам̣ кхандха̄дӣхи асан̇гахитена кхандха̄дивасена асан̇гахитам̣, пуна тассева кхандха̄дӣхи асан̇гахам̣ пуччхитва̄ виссаджджанам̣ катам̣. там̣ пан̃чаккхандхагга̄хакесу дуккхасачча̄дӣсу вин̃н̃а̄н̣ена саддхим̣ сукхумарӯпагга̄хакесу анидассанааппат̣игха̄дӣсу ча падесу на йуджджати. та̄дисена хи падена нибба̄нам̣ кхандхасан̇гахаматтам̣ на гаччхеййа. сеса̄ кхандха̄дӣхи асан̇гахитадхамма̄ на̄ма наттхи. тасма̄ татха̄рӯпа̄ни пада̄ни имасмим̣ ва̄ре на гахита̄ни. йа̄ни пана пан̃чаккхандхе вин̃н̃а̄н̣ан̃ча сукхумарӯпена саддхим̣ екато на дӣпенти, та̄ни идха гахита̄ни. тесам̣ идамудда̄нам̣ –

‘‘саббе кхандха̄ татха̄йатанадха̄туйо саччато тайо;

индрийа̄нипи сабба̄ни, тевӣсати пат̣иччато.

‘‘парато сол̣аса пада̄, течатта̄лӣсакам̣ тике;

гоччхаке саттати две ча, сатта чӯл̣антаре пада̄.

‘‘махантаре пада̄ вутта̄, ат̣т̣ха̄раса тато парам̣;

ат̣т̣ха̄расева н̃а̄табба̄, сеса̄ идха на бха̄сита̄’’ти.

пан̃ха̄ панеттха садисависсаджджана̄нам̣ васена самодха̄нетва̄ катихи саддхим̣ саббепи чатуттим̣са хонти. таттха йам̣ пуччха̄йа уддхат̣ам̣ падам̣, тадева йехи кхандха̄дӣхи асан̇гахитам̣, те дхамме сандха̄йа екена кхандхена̄тиа̄ди вуттам̣.

татра̄йам̣ найо – рӯпаккхандхена хи чатта̄ро кхандха̄ нибба̄нан̃ча кхандхасан̇гахена асан̇гахита̄. а̄йатанадха̄тусан̇гахена пана т̣хапетва̄ вин̃н̃а̄н̣ам̣ авасеса̄ сан̇гахита̄ти вин̃н̃а̄н̣амева тӣхипи кхандхасан̇гаха̄дӣхи асан̇гахитам̣ на̄ма. пуна тена вин̃н̃а̄н̣ена саддхим̣ нибба̄нена чатта̄ро кхандха̄ кхандха̄дисан̇гахена асан̇гахита̄. те саббепи пуна вин̃н̃а̄н̣енева кхандха̄дисан̇гахена асан̇гахита̄ти екена кхандхена, екена̄йатанена, саттахи дха̄тӯхи асан̇гахита̄ на̄ма хонти. атха ва̄ – йадетам̣ рӯпаккхандхена вин̃н̃а̄н̣амева тӣхи кхандха̄дисан̇гахехи асан̇гахитам̣, техипи вин̃н̃а̄н̣адхаммехи те рӯпадхамма̄ва тӣхи сан̇гахехи асан̇гахита̄. пуна те рӯпадхамма̄ вин̃н̃а̄н̣енева тӣхи сан̇гахехи асан̇гахита̄. вин̃н̃а̄н̣ан̃ча кхандхато еко вин̃н̃а̄н̣аккхандхо хоти, а̄йатанато екам̣ мана̄йатанам̣, дха̄туто сатта вин̃н̃а̄н̣адха̄туйо. тасма̄ ‘‘екена кхандхена̄’’тиа̄ди вуттам̣. имина̄ упа̄йена саббаттха йам̣ пуччха̄йа уддхат̣ам̣ падам̣, тадева йехи дхаммехи кхандха̄дивасена асан̇гахитам̣, тесам̣ дхамма̄нам̣ васена кхандха̄дайо ведитабба̄. таттха дутийапан̃хе та̄ва – рӯпавин̃н̃а̄н̣а̄нам̣ васена ведитабба̄. ведана̄дайо хи рӯпавин̃н̃а̄н̣ехева кхандха̄дисан̇гахена асан̇гахита̄. те ча две кхандха̄ ека̄даса̄йатана̄ни саттараса дха̄туйо хонти.

195. татийапан̃хе – вин̃н̃а̄н̣ам̣ рӯпа̄дӣхи чатӯхи асан̇гахитанти тесам̣ васена кхандха̄дайо ведитабба̄.

196. чатуттхапан̃хе – чаккха̄йатанам̣ ведана̄дӣхи чатӯхӣти имина̄ найена саббаттха кхандха̄дайо ведитабба̄. парийоса̄не – рӯпан̃ча дхамма̄йатананти удда̄нага̄тха̄йа дасситадхамма̄йева ан̃н̃ена̄ка̄рена сан̇кхипитва̄ дассита̄ти.

асан̇гахитенаасан̇гахитападаван̣н̣ана̄.

6. чхат̣т̣ханайо сампайогавиппайогападаван̣н̣ана̄

228. ида̄ни сампайогавиппайогападам̣ бха̄джетум̣ рӯпаккхандхотиа̄ди а̄раддхам̣. таттха йам̣ лаббхати йан̃ча на лаббхати там̣ саббам̣ пуччха̄йа гахитам̣. виссаджджане пана йам̣ на лаббхати, там̣ наттхӣти пат̣иккхиттам̣. чатӯхи сампайого, чатӯхи виппайого; сабха̄го висабха̄готи хи вачанато чатӯхи арӯпаккхандхехева сабха̄га̄нам̣ екасанта̄насмим̣ екаккхан̣е уппанна̄нам̣ арӯпаккхандха̄нам̣йева ан̃н̃аман̃н̃ам̣ сампайого лаббхати. рӯпадхамма̄нам̣ пана рӯпена нибба̄нена ва̄, нибба̄насса ча рӯпена саддхим̣ сампайого на̄ма наттхи. татха̄ рӯпанибба̄на̄нам̣ арӯпаккхандхехи, висабха̄га̄ хи те тесам̣. йатха̄ ча арӯпаккхандха̄нам̣ рӯпанибба̄нехи, евам̣ бхиннасанта̄нехи на̄на̄ккхан̣икехи арӯпадхаммехипи саддхим̣ наттхийева. тепи хи тесам̣ санта̄наккхан̣ависабха̄гата̄йа висабха̄га̄йева. айам̣ пана висабха̄гата̄ сан̇гахат̣т̣хена вируджджханато сан̇гаханайе наттхи. ган̣анӯпагаматтан̃хи сан̇гахат̣т̣хо. сампайоганайе пана аттхи, екуппа̄дата̄дилаккхан̣ан̃хи сампайогат̣т̣хоти. еваметтха йасса екадхамменапи сампайогалаккхан̣ам̣ на йуджджхати, тасса пуччха̄йа сан̇гахам̣ катва̄пи наттхӣти пат̣иккхепо като. йасса виппайогалаккхан̣ам̣ йуджджати, тасса виппайого дассито. йа̄ни пана пада̄ни саттасу вин̃н̃а̄н̣адха̄тӯсу ека̄йапи авиппайутте рӯпена нибба̄нена ва̄ миссакадхамме дӣпенти, та̄ни саббатха̄пи идха на йуджджантӣти на гахита̄ни. тесам̣ идамудда̄нам̣ –

‘‘дхамма̄йатанам̣ дхаммадха̄ту, дуккхасаччан̃ча джӣвитам̣;

сал̣а̄йатанам̣ на̄марӯпам̣, чатта̄ро ча маха̄бхава̄.

‘‘джа̄тиджара̄ ча маран̣ам̣, тикесвекӯнавӣсати;

гоччхакесу ча пан̃н̃а̄са, ат̣т̣ха чӯл̣антаре пада̄.

‘‘махантаре паннараса, ат̣т̣ха̄раса тато паре;

тевӣса падасатам̣ етам̣, сампайоге на лаббхатӣ’’ти.

дхамма̄йатанан̃хи рӯпанибба̄намиссакатта̄ тасмим̣ апарийа̄паннена вин̃н̃а̄н̣енапи на сакка̄ сампайуттанти ваттум̣. йасма̄ панеттха ведана̄дайо вин̃н̃а̄н̣ена сампайутта̄, тасма̄ виппайуттантипи на сакка̄ ваттум̣. сесесупи есева найо. евам̣ саббаттха̄пи ета̄ни на йуджджантӣти идха на гахита̄ни. сеса̄ни кхандха̄дӣни йуджджантӣти та̄ни гахетва̄ екекавасена ча самодха̄нена ча пан̃хависсаджджанам̣ катам̣. тесу пан̃хесу, пат̣хаме – екена̄йатанена̄ти мана̄йатанена. кехичӣти дхамма̄йатанадхаммадха̄тупарийа̄паннехи ведана̄сан̃н̃а̄сан̇кха̄рехи.

229. дутийе – тӣхӣти пуччхитам̣ пуччхитам̣ т̣хапетва̄ сесехи. кехичи сампайуттоти ведана̄ккхандхо сан̃н̃а̄сан̇кха̄рехи. итарепи атта̄нам̣ т̣хапетва̄ итарехи. кехичи виппайуттоти рӯпанибба̄нехи. евам̣ саббаттха рӯпасса виппайоге дхамма̄йатанадхаммадха̄тӯсу арӯпам̣, арӯпасса виппайоге рӯпам̣ дат̣т̣хаббам̣. татийапан̃хо утта̄наттхова.

231. чатуттхе – ‘катихи кхандхехӣ’тиа̄дим̣ аватва̄ сампайуттанти наттхӣти вуттам̣. там̣ пана кхандха̄дӣнам̣йева васена ведитаббам̣. паратопи еварӯпесу пан̃хесу есева найо. а̄дипан̃хасмин̃хи сарӯпато дассетва̄ парато па̄л̣и сам̣кхитта̄. имина̄ найена саббаттха аттхайоджана̄ ведитабба̄. йаттха пана на̄типа̄кат̣а̄ бхависсати, таттха нам̣ па̄кат̣ам̣ катва̄ва гамисса̄ма.

234. сол̣асахи дха̄тӯхӣти чаккхувин̃н̃а̄н̣адха̄ту та̄ва атта̄нам̣ т̣хапетва̄ чхахи вин̃н̃а̄н̣адха̄тӯхи, дасахи ча рӯпадха̄тӯхи. сеса̄супи есева найо.

235. тӣхи кхандхехӣти сан̇кха̄раккхандхам̣ т̣хапетва̄ сесехи. ека̄йа дха̄туйа̄ти мановин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄. самудайамагга̄нан̃хи ан̃н̃а̄йа дха̄туйа̄ сампайого наттхи. екена кхандхена̄ти сан̇кха̄раккхандхена. екена̄йатанена̄ти дхамма̄йатанена. ека̄йа дха̄туйа̄ти дхаммадха̄туйа̄. етесу хи там̣ саччадвайам̣ кехичи сампайуттам̣.

238. сукхиндрийа̄дипан̃хе – тӣхӣти сан̃н̃а̄сан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣ехи. ека̄йа дха̄туйа̄ти ка̄йавин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄, мановин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄ ча. чхахи дха̄тӯхӣти ка̄йавин̃н̃а̄н̣адха̄туваджджа̄хи.

245. рӯпабхавапан̃хе – саббесампи арӯпаккхандха̄нам̣ арӯпа̄йатана̄нан̃ча аттхита̄йа на кехичӣти вуттам̣. гха̄надживха̄ка̄йавин̃н̃а̄н̣адха̄тӯнам̣ пана наттхита̄йа тӣхи дха̄тӯхи виппайуттоти вуттам̣.

256. адхимоккхапан̃хе – двӣхи дха̄тӯхӣти манодха̄тумановин̃н̃а̄н̣адха̄тӯхи. паннарасахӣти сеса̄хи дасахи рӯпадха̄тӯхи, пан̃чахи ча чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дӣхи.

257. кусалапан̃хе – кусалехи чатуннампи кхандха̄нам̣ гахитатта̄ сампайого пат̣иккхитто.

258. ведана̄ттикапан̃хе – екена кхандхена̄ти ведана̄ккхандхенева. паннарасахӣти чаккхусотагха̄надживха̄вин̃н̃а̄н̣адха̄туманодха̄тӯхи чева рӯпадха̄тӯхи ча. ека̄дасахӣти ка̄йавин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄ саддхим̣ рӯпадха̄тӯхи.

262. невавипа̄канавипа̄кадхаммадхаммапан̃хе – пан̃чахӣти чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дӣхи. анупа̄диннаанупа̄да̄нийапан̃хе – чхахӣти мановин̃н̃а̄н̣адха̄туваджджа̄хи. савитаккасавича̄рапан̃хе – паннарасахӣти пан̃чахи вин̃н̃а̄н̣ехи саддхим̣ рӯпадха̄тӯхи. авитаккавича̄раматтапан̃хе – екена кхандхена̄тиа̄ди сан̇кха̄раккхандхавасенева ведитаббам̣. дутийаджджха̄навича̄ран̃хи т̣хапетва̄ сеса̄ авитаккавича̄раматта̄ на̄ма. пӣтим̣ т̣хапетва̄ сеса̄ пӣтисахагата̄. таттха вича̄ро вича̄рена, пӣти ча пӣтийа̄ на сампайутта̄ти сан̇кха̄раккхандхадхамма̄йатанадхаммадха̄тӯсу кехичи сампайутта̄ на̄ма. сол̣асахӣти дхаммадха̄тумановин̃н̃а̄н̣адха̄туваджджа̄хева. авитаккаавича̄рапан̃хе ека̄йа дха̄туйа̄ти манодха̄туйа̄. сукхасахагата̄ упеккха̄сахагата̄ ча ведана̄ттике вутта̄ва. дассаненапаха̄табба̄дайо кусаласадиса̄ва.

271. паритта̄рамман̣ам̣ випа̄кадхаммасадисам̣. ека̄йа дха̄туйа̄ти дхаммадха̄туйа̄. кехичӣти йе таттха паритта̄рамман̣а̄ на хонти, техи. дхаммадха̄ту пана паритта̄рамман̣а̄нам̣ чханнам̣ читтуппа̄да̄нам̣ васена чатӯхи кхандхехи сан̇гахитатта̄ пат̣хамапат̣иккхепамева бхаджати. махаггата̄рамман̣а̄дайо кусаласадиса̄ва.

273. ануппаннесу – пан̃чахи дха̄тӯхӣти чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дӣхи. та̄ни хи екантена уппа̄дидхаммабхӯта̄нева, уппаннакот̣т̣ха̄сампи пана бхаджанти. паччуппанна̄рамман̣а̄дайо паритта̄рамман̣асадиса̄ва. хетуа̄дайо самудайасадиса̄ва. сахетука̄ чева на ча хетӯпи пӣтисахагатасадиса̄ва. татха̄ пара̄ма̄сасампайутта̄. анупа̄динна̄ ануппаннасадиса̄ва. сесам̣ саббаттха утта̄наттхамева̄ти.

сампайогавиппайогападаван̣н̣ана̄.

7. саттаманайо сампайуттенавиппайуттападаван̣н̣ана̄

306. ида̄ни сампайуттенавиппайуттападам̣ бха̄джетум̣ ведана̄ккхандхена̄тиа̄ди а̄раддхам̣. татридам̣ лаккхан̣ам̣ – имасмин̃хи ва̄ре пуччха̄йа уддхат̣ападена йе дхамма̄ сампайутта̄, техи йе дхамма̄ виппайутта̄, тесам̣ кхандха̄дӣхи виппайогам̣ пуччхитва̄ виссаджджанам̣ катам̣. там̣ пана рӯпаккхандха̄дӣсу на йуджджати. рӯпаккхандхена хи сампайутта̄ на̄ма наттхи. тасма̄ тан̃ча ан̃н̃а̄ни ча еварӯпа̄ни пада̄ни имасмим̣ ва̄ре на гахита̄ни. йа̄ни пана пада̄ни дхаммадха̄туйа̄ сампайутте дхамме вин̃н̃а̄н̣ан̃ча ан̃н̃ена асаммиссам̣ дӣпенти, та̄ни идха гахита̄ни. тесам̣ идамудда̄нам̣ –

‘‘чатта̄ро кхандха̄йатанан̃ча екам̣,

две индрийа̄ дха̄тупада̄ни сатта;

тайо пат̣ичча̄ атха пхассасаттакам̣,

тике тайо сатта махантаре ча.

‘‘екам̣ савитаккам̣, савича̄рамекам̣;

йуттам̣ упеккха̄йа ча екамева̄’’ти.

парийоса̄не – кхандха̄ чатуротиа̄дина̄пи айамеваттхо сан̇гахито. таттха йа̄ни пада̄ни садисависсаджджана̄ни, та̄ни уппат̣ипа̄т̣ийа̄пи самодха̄нетва̄ таттха ведана̄ккхандха̄дика̄ пан̃ха̄ ката̄. тесу евам̣ кхандха̄дивибха̄го ведитаббо. ведана̄ккхандха̄дипан̃хе та̄ва – екена̄ти мана̄йатанена. саттахӣти вин̃н̃а̄н̣адха̄тӯхи. кехичӣти дхамма̄йатане ведана̄дӣхи. вин̃н̃а̄н̣адха̄тупан̃хе те дхамма̄ на кехичӣти те пуччха̄йа уддхат̣ападам̣ вин̃н̃а̄н̣адха̄тум̣ т̣хапетва̄ сеса̄ чха вин̃н̃а̄н̣адха̄тудхамма̄, рӯпам̣, нибба̄нан̃ча. техи саббесам̣ кхандха̄йатана̄нам̣ сан̇гахитатта̄ на кехичи кхандхехи а̄йатанехи ва̄ виппайутта̄. ека̄йа дха̄туйа̄ти йа̄ йа̄ пуччха̄йа уддхат̣а̄ хоти та̄йа та̄йа.

309. упеккхиндрийапан̃хе – пан̃чахӣти упеккха̄сампайутта̄хи чаккхувин̃н̃а̄н̣адха̄туа̄дӣхи. имина̄ найена саббаттха пуччха̄йа уддхат̣ападенева саддхим̣ виппайутта̄нам̣ васена аттхо ведитабботи.

сампайуттенавиппайуттападаван̣н̣ана̄.

8. ат̣т̣хаманайо виппайуттенасампайуттападаван̣н̣ана̄

317. ида̄ни виппайуттенасампайуттападам̣ бха̄джетум̣ рӯпаккхандхена̄тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха сабба̄пи пуччха̄ могхапуччха̄ва. рӯпаккхандхена хи виппайутта̄ на̄ма чатта̄ро кхандха̄, тесам̣ ан̃н̃ехи сампайого наттхи. ведана̄ккхандхена виппайуттам̣ рӯпам̣ нибба̄нан̃ча, тасса ча кеначи сампайого наттхи. евам̣ саббападесу. виппайутта̄нам̣ пана сампайога̄бха̄во ведитаббо. ити пуччха̄йа могхатта̄ саббависсаджджанесу наттхи наттхииччева вуттанти.

виппайуттенасампайуттападаван̣н̣ана̄.

9. наваманайо сампайуттенасампайуттападаван̣н̣ана̄

319. ида̄ни сампайуттенасампайуттападам̣ бха̄джетум̣ ведана̄ккхандхена̄тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха йам̣ кхандха̄дивасена сампайуттам̣, пуна тассева кхандха̄дӣхи сампайогам̣ пуччхитва̄ виссаджджанам̣ катам̣. там̣ рӯпена ва̄ рӯпамиссакехи ва̄ саббарӯпаккхандхасан̇га̄хакехи ва̄ падехи саддхим̣ на йуджджати. рӯпена хи рӯпамиссакена ва̄ ан̃н̃есам̣ сампайого наттхи. саббарӯпаккхандхасан̇га̄хакехи саббесам̣ сампайога̄раха̄нам̣ кхандха̄дӣнам̣ гахитатта̄ ан̃н̃ам̣йева наттхи, йам̣ тена саха сампайогам̣ гаччхеййа. тасма̄ татха̄рӯпа̄ни пада̄ни идха на гахита̄ни. йа̄ни пана пада̄ни рӯпена асаммиссам̣ арӯпекадесам̣ дӣпенти, та̄ни идха гахита̄ни. тесам̣ идамудда̄нам̣ –

‘‘арӯпаккхандха̄ чатта̄ро, мана̄йатанамева ча;

вин̃н̃а̄н̣адха̄туйо сатта, две сачча̄ чуддасиндрийа̄.

‘‘паччайе два̄даса пада̄, тато упари сол̣аса;

тикесу ат̣т̣ха гоччхаке, течатта̄лӣсамева ча.

‘‘махантарадуке сатта, пада̄ пит̣т̣хидукесу чха;

навамасса падассете, ниддесе сан̇гахам̣ гата̄’’ти.

саббапан̃хесу пана йе дхамма̄ пуччха̄йа уддхат̣а̄, те йехи сампайутта̄ хонти, тесам̣ васена кхандха̄дибхедо ведитаббо. ведана̄ккхандхена хи итаре тайо кхандха̄ сампайутта̄, пуна техи ведана̄ккхандхо сампайутто. со техи сан̃н̃а̄дӣхи тӣхи кхандхехи, екена мана̄йатанена, саттахи вин̃н̃а̄н̣адха̄тӯхи, екасмим̣ дхамма̄йатане, дхаммадха̄туйа̄ ча, кехичи сан̃н̃а̄сан̇кха̄рехева сампайутто. есева найо саббаттха̄ти.

сампайуттенасампайуттападаван̣н̣ана̄.

10. дасаманайо виппайуттенавиппайуттападаван̣н̣ана̄

353. ида̄ни виппайуттенавиппайуттападам̣ бха̄джетум̣ рӯпаккхандхена̄тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха йе сампайогавиппайогападаниддесе рӯпаккхандха̄дайо дхамма̄ уддхат̣а̄, саббапуччха̄су тейева уддхат̣а̄. садисависсаджджана̄нам̣ пана екато гахитатта̄ пада̄ни ан̃н̃а̄йа пат̣ипа̄т̣ийа̄ а̄гата̄ни. таттха йам̣ падам̣ пуччха̄йа уддхат̣ам̣, там̣ йехи дхаммехи виппайуттам̣, тесам̣ васена кхандха̄дивибха̄го ведитаббо. рӯпаккхандхена хи ведана̄дайо виппайутта̄, техи ча рӯпаккхандхо виппайутто. нибба̄нам̣ пана сукхумарӯпагатикамева. со рӯпаккхандхо чатӯхи кхандхехи, екена мана̄йатанена саттахи вин̃н̃а̄н̣адха̄тӯхи, дхамма̄йатанадхаммадха̄тӯсу, кехичи ведана̄дӣхи дхаммехева виппайутто. есева найо саббаттха̄ти.

виппайуттенавиппайуттападаван̣н̣ана̄.

11. ека̄дасаманайо сан̇гахитенасампайуттавиппайуттападаван̣н̣ана̄

409. ида̄ни сан̇гахитенасампайуттавиппайуттападам̣ бха̄джетум̣ самудайасаччена̄тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха йе сан̇гахитенасан̇гахитападаниддесе самудайасачча̄дайова дхамма̄ уддхат̣а̄, саббапуччха̄су тейева уддхат̣а̄. садисависсаджджана̄нам̣ пана екато гахитатта̄ пада̄ни ан̃н̃а̄йа пат̣ипа̄т̣ийа̄ а̄гата̄ни. таттха йе дхамма̄ пуччха̄йа уддхат̣ападена кхандха̄дисан̇гахена сан̇гахита̄, тесам̣ йехи сампайого ва̄ виппайого ва̄ хоти, тесам̣ васена кхандха̄дивибха̄го ведитаббо.

татра̄йам̣ найо – самудайасаччена та̄ва сан̇кха̄раккхандхапарийа̄панна̄ дхамма̄ кхандха̄дисан̇гахена сан̇гахита̄. те ча сесехи тӣхи кхандхехи, екена мана̄йатанена, саттахи вин̃н̃а̄н̣адха̄тӯхи, сан̇кха̄раккхандхе дхамма̄йатанадхаммадха̄тӯсу ча т̣хапетва̄ тан̣хам̣ сесехи сампайуттатта̄ кехичи сампайутта̄ на̄ма. екена пана рӯпаккхандхена, дасахи рӯпа̄йатанехи, рӯпадха̄тӯхи ча виппайутта̄, екасмим̣ дхамма̄йатане дхаммадха̄туйа̄ ча, рӯпанибба̄нехи виппайуттатта̄ кехичи виппайутта̄ на̄ма. имина̄ упа̄йена саббаттха аттхо ведитабботи.

сан̇гахитенасампайуттавиппайуттападаван̣н̣ана̄.

12. два̄дасаманайо сампайуттенасан̇гахита̄сан̇гахитападаван̣н̣ана̄

417. ида̄ни сампайуттенасан̇гахита̄сан̇гахитападам̣ бха̄джетум̣ ведана̄ккхандхена̄тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха йе сампайуттенасампайуттападаниддесе ведана̄ккхандха̄дайо дхамма̄ уддхат̣а̄, саббапуччха̄су тейева уддхат̣а̄. таттха йе дхамма̄ пуччха̄йа уддхат̣ападена сампайутта̄, тесам̣ йехи сан̇гахо ва̄ асан̇гахо ва̄ хоти, тесам̣ васена кхандха̄дибхедо ведитаббо.

татра̄йам̣ найо – ведана̄ккхандхо хи сан̃н̃а̄дӣхи сампайутто. те сан̃н̃а̄дайо тӣхи сан̃н̃а̄диккхандхехи, двӣхи дхамма̄йатанамана̄йатанехи, дхаммадха̄туйа̄ чева, саттахи ча вин̃н̃а̄н̣адха̄тӯхӣти ат̣т̣хахи дха̄тӯхи сан̇гахита̄, сеса̄хи кхандха̄йатанадха̄тӯхи асан̇гахита̄. имина̄ упа̄йена саббаттха аттхо ведитабботи.

сампайуттенасан̇гахита̄сан̇гахитападаван̣н̣ана̄.

13. терасаманайо асан̇гахитенасампайуттавиппайуттападаван̣н̣ана̄

448. ида̄ни асан̇гахитенасампайуттавиппайуттападам̣ бха̄джетум̣ рӯпаккхандхена̄тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха йе пан̃чаме асан̇гахитенаасан̇гахитападаниддесе рӯпаккхандхена садисапан̃ха̄ дхамма̄, йе ча арӯпабхавена садиса̄, тейева уддхат̣а̄. сеса̄ пана на рухантӣти на уддхат̣а̄. ведана̄ккхандхена хи кхандха̄дивасена пана рӯпа̄рӯпадхамма̄ асан̇гахита̄ хонти. тесан̃ча сампайого на̄ма наттхи. тасма̄ йа̄ни пада̄ни руханти, та̄нева садисависсаджджанехи саддхим̣ самодха̄нетва̄ уддхат̣а̄ни. таттха йе дхамма̄ пуччха̄йа уддхат̣адхаммехи кхандха̄дивасена асан̇гахита̄, те йехи сампайутта̄ ча виппайутта̄ ча, тесам̣ васена кхандха̄дивибха̄го ведитаббо.

татра̄йам̣ найо – рӯпаккхандхена та̄ва вин̃н̃а̄н̣амева тӣхи сан̇гахехи асан̇гахитам̣. там̣ ведана̄дӣхи тӣхи кхандхехи, дхамма̄йатанадхаммадха̄тӯсу ча ведана̄дӣхева сампайуттам̣. екена рӯпаккхандхена, дасахи рӯпа̄йатанарӯпадха̄тӯхи, дхамма̄йатанадхаммадха̄тӯсу ча рӯпанибба̄надхаммехи виппайуттам̣. там̣ сандха̄йа те дхамма̄ тӣхи кхандхехӣтиа̄ди вуттам̣. имина̄ найена саббаттха аттхо ведитабботи.

асан̇гахитенасампайуттавиппайуттападаван̣н̣ана̄.

14. чуддасаманайо виппайуттенасан̇гахита̄сан̇гахитападаван̣н̣ана̄

456. ида̄ни виппайуттенасан̇гахита̄сан̇гахитападам̣ бха̄джетум̣ рӯпаккхандхена̄тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха йесам̣ пада̄нам̣ виппайого на рухати, та̄ни имасмим̣ ва̄ре на гахита̄ни. ка̄ни пана та̄нӣти? дхамма̄йатана̄дӣни. дхамма̄йатанасса хи кхандха̄дӣсу екена̄пи виппайого на рухати. дхаммадха̄туа̄дӣсупи есева найо. тесам̣ идамудда̄нам̣ –

‘‘дхамма̄йатанам̣ дхаммадха̄ту, джӣвитиндрийамева ча;

на̄марӯпападан̃чева, сал̣а̄йатанамева ча.

‘‘джа̄тиа̄диттайам̣ екам̣, падам̣ вӣсатиме тике;

тика̄васа̄никам̣ екам̣, сатта чӯл̣антаре пада̄.

‘‘дасева гоччхаке хонти, махантарамхи чуддаса;

чха пада̄ни тато уддхам̣ сабба̄нипи сама̄сато;

пада̄ни ча на лаббханти, чатта̄лӣсан̃ча сатта ча̄’’ти.

парийоса̄не ча – дхамма̄йатанам̣ дхаммадха̄тӯти га̄тха̄пи имамеваттхам̣ дӣпетум̣ вутта̄. има̄ни пана т̣хапетва̄ сеса̄ни сабба̄нипи лаббханти. тесу кхандха̄дивибха̄го вуттанайа̄нуса̄ренева ведитабботи.

виппайуттенасан̇гахита̄сан̇гахитападаван̣н̣ана̄.

нигаманакатха̄

етта̄вата̄ ча –

дха̄туппабхедакусало, йам̣ дха̄тукатхам̣ татха̄гато а̄ха;

тасса̄ найамукхабхеда-ппака̄санам̣ нит̣т̣хитам̣ хоти.

имина̄ найамукхабхеда-ппака̄санена хи вибха̄вина̄ сакка̄;

н̃а̄тум̣ саббепи найа̄, сан̇кхепакатха̄ва ити вутта̄.

екекасса пана саче, падасса виттха̄рамева бха̄сеййам̣;

вачанан̃ча ативийа бахум̣, бхавеййа аттхо ча ависесо.

ити ӯнабха̄н̣ава̄радвайа̄йа, йам̣ тантийа̄ майа̄ етам̣;

куруна̄ паттам̣ пун̃н̃ам̣, сукха̄йа там̣ хоту локасса̄ти.

дха̄тукатха̄-ат̣т̣хакатха̄ нит̣т̣хита̄.

намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса

абхидхаммапит̣аке

пуггалапан̃н̃атти-ат̣т̣хакатха̄

нипун̣аттхам̣ пакаран̣ам̣, дха̄тубхедаппака̄сано;

саттха̄ дха̄тукатхам̣ на̄ма, десайитва̄ сура̄лайе.

анантарам̣ тасса джино, пан̃н̃аттибхедадӣпанам̣;

а̄ха пуггалапан̃н̃аттим̣, йам̣ локе аггапуггало.

тасса̄ сам̣ван̣н̣анока̄со, йасма̄ да̄ни упа̄гато;

тасма̄ нам̣ ван̣н̣айисса̄ми, там̣ сун̣а̄тха сама̄хита̄ти.

1. ма̄тика̄ван̣н̣ана̄

1. чха пан̃н̃аттийо – кхандхапан̃н̃атти…пе… пуггалапан̃н̃аттӣти айам̣ та̄ва пуггалапан̃н̃аттийа̄ уддесо. таттха чха̄ти ган̣анапариччхедо. тена йе дхамме идха пан̃н̃апетука̄мо тесам̣ ган̣анавасена сам̣кхепато пан̃н̃аттипариччхедам̣ дассети. пан̃н̃аттийоти париччхиннадхамманидассанам̣. таттха ‘‘а̄чиккхати десети пан̃н̃апети пат̣т̣хапетӣ’’ти (сам̣. ни. 2.20) а̄гатат̣т̣ха̄не пан̃н̃а̄пана̄ дассана̄ пака̄сана̄ пан̃н̃атти на̄ма. ‘‘супан̃н̃аттам̣ ман̃чапӣт̣ха’’нти (па̄ра̄. 269) а̄гатат̣т̣ха̄не т̣хапана̄ никкхипана̄ пан̃н̃атти на̄ма. идха убхайампи ват̣т̣ати. чха пан̃н̃аттийоти хи чха пан̃н̃а̄пана̄, чха дассана̄ пака̄сана̄типи; чха т̣хапана̄ никкхипана̄типи идха адхиппетамева. на̄мапан̃н̃атти хи те те дхамме дассетипи, тена тена кот̣т̣ха̄сена т̣хапетипи.

кхандхапан̃н̃аттӣтиа̄ди пана сам̣кхепато та̄сам̣ пан̃н̃аттӣнам̣ сарӯпадассанам̣. таттха кхандха̄нам̣ ‘кхандха̄’ти пан̃н̃а̄пана̄ дассана̄ пака̄сана̄ т̣хапана̄ никкхипана̄ кхандхапан̃н̃атти на̄ма. а̄йатана̄нам̣ а̄йатана̄нӣти, дха̄тӯнам̣ дха̄туйоти, сачча̄нам̣ сачча̄нӣти, индрийа̄нам̣ индрийа̄нӣти, пуггала̄нам̣ пуггала̄ти пан̃н̃а̄пана̄ дассана̄ пака̄сана̄ т̣хапана̄ никкхипана̄ пуггалапан̃н̃атти на̄ма.

па̄л̣имуттакена пана ат̣т̣хакатха̄найена апара̄пи чха пан̃н̃аттийо – виджджама̄напан̃н̃атти, авиджджама̄напан̃н̃атти, виджджама̄нена авиджджама̄напан̃н̃атти, авиджджама̄нена виджджама̄напан̃н̃атти, виджджама̄нена виджджама̄напан̃н̃атти, авиджджама̄нена авиджджама̄напан̃н̃аттӣти. таттха кусала̄кусалассева саччикат̣т̣хапараматтхавасена виджджама̄насса сато самбхӯтасса дхаммасса пан̃н̃а̄пана̄ виджджама̄напан̃н̃атти на̄ма. татха̄ авиджджама̄насса локанируттиматтасиддхасса иттхипуриса̄дикасса пан̃н̃а̄пана̄ авиджджама̄напан̃н̃атти на̄ма. сабба̄ка̄ренапи анупалаббханеййасса ва̄ча̄ваттхуматтассева пан̃чамасачча̄дикасса титтхийа̄нам̣ ан̣упакатипуриса̄дикасса ва̄ пан̃н̃а̄пана̄пи авиджджама̄напан̃н̃аттийева. са̄ пана са̄сана̄вачара̄ на хотӣти идха на гахита̄. ити имесам̣ виджджама̄на̄виджджама̄на̄нам̣ викаппанавасена сеса̄ ведитабба̄. ‘тевиджджо’, ‘чхал̣абхин̃н̃о’тиа̄дӣсу хи тиссо виджджа̄ чха абхин̃н̃а̄ ча виджджама̄на̄, пуггало авиджджама̄но. тасма̄ тиссо виджджа̄ асса̄ти тевиджджо, чха абхин̃н̃а̄ асса̄ти чхал̣абхин̃н̃оти евам̣ виджджама̄нена авиджджама̄насса пан̃н̃а̄панато еварӯпа̄ виджджама̄нена авиджджама̄напан̃н̃атти на̄ма. ‘иттхирӯпам̣’, ‘пурисарӯпа’нтиа̄дӣсу пана иттхипуриса̄ авиджджама̄на̄, рӯпам̣ виджджама̄нам̣. тасма̄ иттхийа̄ рӯпам̣ иттхирӯпам̣, пурисасса рӯпам̣ пурисарӯпанти евам̣ авиджджама̄нена виджджама̄насса пан̃н̃а̄панато еварӯпа̄ авиджджама̄нена виджджама̄напан̃н̃атти на̄ма. чаккхусампхассо, сотасампхассотиа̄дӣсу чаккхусота̄дайопи пхассопи виджджама̄нойева. тасма̄ чаккхумхи сампхассо, чаккхуто джа̄то сампхассо, чаккхусса ва̄ пхалабхӯто сампхассо чаккхусампхассоти евам̣ виджджама̄нена виджджама̄насса пан̃н̃а̄панато еварӯпа̄ виджджама̄нена виджджама̄напан̃н̃атти на̄ма. кхаттийапутто, бра̄хман̣апутто, сет̣т̣хипуттотиа̄дӣсу кхаттийа̄дайопи авиджджама̄на̄, путтопи. тасма̄ кхаттийасса путто кхаттийапуттоти евам̣ авиджджама̄нена авиджджама̄насса пан̃н̃а̄панато еварӯпа̄ авиджджама̄нена авиджджама̄напан̃н̃атти на̄ма. та̄су имасмим̣ пакаран̣е пурима̄ тиссова пан̃н̃аттийо лаббханти. ‘‘кхандхапан̃н̃атти…пе… индрийапан̃н̃аттӣ’’ти имасмин̃хи т̣ха̄не виджджама̄нассева пан̃н̃а̄питатта̄ виджджама̄напан̃н̃атти лаббхати. ‘‘пуггалапан̃н̃аттӣ’’ти паде авиджджама̄напан̃н̃атти. парато пана ‘тевиджджо’, ‘чхал̣абхин̃н̃о’тиа̄дӣсу виджджама̄нена авиджджама̄напан̃н̃атти лаббхатӣти.

ат̣т̣хакатха̄муттакена пана а̄чарийанайена апара̄пи чха пан̃н̃аттийо – упа̄да̄пан̃н̃атти, упанидха̄пан̃н̃атти, самодха̄напан̃н̃атти, упаниккхиттапан̃н̃атти, таджджа̄пан̃н̃атти, сантатипан̃н̃аттӣти. таттха йо рӯпаведана̄дӣхи екаттена ва̄ ан̃н̃аттена ва̄ рӯпаведана̄дайо вийа саччикат̣т̣хапараматтхена анупалаббхасабха̄вопи рӯпаведана̄дибхеде кхандхе упа̄да̄йа нисса̄йа ка̄ран̣ам̣ катва̄ саммато сатто. та̄ни та̄ни ан̇га̄ни упа̄да̄йа ратхо гехам̣ мут̣т̣хи уддхананти ча; те тейева рӯпа̄дайо упа̄да̄йа гхат̣о пат̣о; чандасӯрийапариватта̄дайо упа̄да̄йа ка̄ло, диса̄; там̣ там̣ бхӯтанимиттан̃чева бха̄вана̄нисам̣сан̃ча упа̄да̄йа нисса̄йа ка̄ран̣ам̣ катва̄ самматам̣ тена тена̄ка̄рена упат̣т̣хитам̣ уггаханимиттам̣ пат̣ибха̄ганимиттанти айам̣ еварӯпа̄ упа̄да̄пан̃н̃атти на̄ма. пан̃н̃апетаббат̣т̣хена чеса̄ пан̃н̃атти на̄ма, на пан̃н̃а̄панат̣т̣хена. йа̄ пана тассаттхасса пан̃н̃а̄пана̄, айам̣ авиджджама̄напан̃н̃аттийева.

йа̄ пат̣хамадутийа̄дӣни упанидха̄йа дутийам̣ татийантиа̄дика̄, ан̃н̃аман̃н̃ан̃ча упанидха̄йа дӣгхам̣ рассам̣, дӯрам̣, сантикантиа̄дика̄ пан̃н̃а̄пана̄; айам̣ упанидха̄пан̃н̃атти на̄ма. апичеса̄ упанидха̄пан̃н̃атти – тадан̃н̃а̄пеккхӯпанидха̄, хаттхагатӯпанидха̄, сампайуттӯпанидха̄, сама̄ропитӯпанидха̄, авидӯрагатӯпанидха̄, пат̣ибха̄гӯпанидха̄, таббахулӯпанидха̄, таббисит̣т̣хӯпанидха̄тиа̄дина̄ бхедена анекаппака̄ра̄.

таттха дутийам̣ татийантиа̄дика̄ва тадан̃н̃ам̣ апеккхитва̄ вуттата̄йа тадан̃н̃а̄пеккхӯпанидха̄ на̄ма. чхаттапа̄н̣и, саттхапа̄н̣ӣтиа̄дика̄ хаттхагатам̣ упанидха̄йа вуттата̄йа хаттхагатӯпанидха̄ на̄ма. кун̣д̣алӣ, сикхарӣ, кирит̣ӣтиа̄дика̄ сампайуттам̣ упанидха̄йа вуттата̄йа сампайуттӯпанидха̄ на̄ма. дхан̃н̃асакат̣ам̣, саппикумбхотиа̄дика̄ сама̄ропитам̣ упанидха̄йа вуттата̄йа сама̄ропитӯпанидха̄ на̄ма. индаса̄лагуха̄, пийан̇гугуха̄, серӣсакантиа̄дика̄ авидӯрагатам̣ упанидха̄йа вуттата̄йа авидӯрагатӯпанидха̄ на̄ма. суван̣н̣аван̣н̣о, усабхага̄мӣтиа̄дика̄ пат̣ибха̄гам̣ упанидха̄йа вуттата̄йа пат̣ибха̄гӯпанидха̄ на̄ма. падумассаро, бра̄хман̣ага̄мотиа̄дика̄ таббахулам̣ упанидха̄йа вуттата̄йа таббахулӯпанидха̄ на̄ма. ман̣икат̣акам̣, ваджиракат̣акантиа̄дика̄ таббисит̣т̣хам̣ упанидха̄йа вуттата̄йа таббисит̣т̣хӯпанидха̄ на̄ма.

йа̄ пана тесам̣ тесам̣ самодха̄намапеккхитва̄ тидан̣д̣ам̣, ат̣т̣хападам̣, дхан̃н̃ара̄си, пуппхара̄сӣтиа̄дика̄ пан̃н̃а̄пана̄, айам̣ самодха̄напан̃н̃атти на̄ма. йа̄ пуримасса пуримасса упаниккхипитва̄ две, тӣн̣и, чатта̄рӣтиа̄дика̄ пан̃н̃а̄пана̄, айам̣ упаниккхиттапан̃н̃атти на̄ма. йа̄ там̣ там̣ дхаммасабха̄вам̣ апеккхитва̄ патхавӣ, теджо, каккхал̣ата̄, ун̣хата̄тиа̄дика̄ пан̃н̃а̄пана̄, айам̣ таджджа̄пан̃н̃атти на̄ма. йа̄ пана сантативиччхеда̄бха̄вам̣ апеккхитва̄ а̄сӣтико, на̄вутикотиа̄дика̄ пан̃н̃а̄пана̄, айам̣ сантатипан̃н̃атти на̄ма. ета̄су пана таджджа̄пан̃н̃атти виджджама̄напан̃н̃аттийева. сеса̄ авиджджама̄напаккхан̃чева, авиджджама̄нена авиджджама̄напаккхан̃ча бхаджанти.

ат̣т̣хакатха̄муттакена а̄чарийанайенева апара̄пи чха пан̃н̃аттийо – киччапан̃н̃атти, сан̣т̣ха̄напан̃н̃атти, лин̇гапан̃н̃атти, бхӯмипан̃н̃атти, паччаттапан̃н̃атти, асан̇кхатапан̃н̃аттӣти. таттха бха̄н̣ако, дхаммакатхикотиа̄дика̄ киччавасена пан̃н̃а̄пана̄ киччапан̃н̃атти на̄ма. кисо, тхӯло, париман̣д̣ало, чатурассотиа̄дика̄ сан̣т̣ха̄навасена пан̃н̃а̄пана̄ сан̣т̣ха̄напан̃н̃атти на̄ма. иттхӣ, пурисотиа̄дика̄ лин̇гавасена пан̃н̃а̄пана̄ лин̇гапан̃н̃ати на̄ма. ка̄ма̄вачара̄, рӯпа̄вачара̄, арӯпа̄вачара̄, косалака̄, ма̄дхура̄тиа̄дика̄ бхӯмивасена пан̃н̃а̄пана̄ бхӯмипан̃н̃атти на̄ма. тиссо, на̄го, суманотиа̄дика̄ паччаттана̄макаран̣аматтавасена пан̃н̃а̄пана̄ паччаттапан̃н̃атти на̄ма. ниродхо, нибба̄нантиа̄дика̄ асан̇кхатадхаммасса пан̃н̃а̄пана̄ асан̇кхатапан̃н̃атти на̄ма. таттха екачча̄ бхӯмипан̃н̃атти асан̇кхатапан̃н̃атти ча виджджама̄напан̃н̃аттийева, киччапан̃н̃атти виджджама̄нена авиджджама̄напаккхам̣ бхаджати. сеса̄ авиджджама̄напан̃н̃аттийо на̄ма.

2. ида̄ни йа̄сам̣ пан̃н̃аттӣнам̣ уддесава̄ре сан̇кхепато сарӯпадассанам̣ катам̣, сан̇кхепатойева та̄ва та̄сам̣ ваттхум̣ вибхаджитва̄ дассанавасена та̄ дассетум̣ китта̄вата̄тиа̄дима̄ха. таттха пуччха̄йа та̄ва еваматтхо ведитаббо – йа̄ айам̣ кхандха̄нам̣ ‘кхандха̄’ти пан̃н̃а̄пана̄, дассана̄, т̣хапана̄, са̄ киттакена хотӣти катхетукамйата̄пуччха̄. парато китта̄вата̄ а̄йатана̄нантиа̄дӣсупи есева найо. виссаджджанепи еваматтхо ведитаббо – йаттакена пан̃н̃а̄панена сан̇кхепато пан̃чаккхандха̄ти ва̄ пабхедато ‘‘рӯпаккхандхо…пе… вин̃н̃а̄н̣аккхандхо’’ти ва̄; татра̄пи рӯпаккхандхо ка̄ма̄вачаро, сеса̄ чатубхӯмика̄ти ва̄ еварӯпам̣ пан̃н̃а̄панам̣ хоти; еттакена кхандха̄нам̣ ‘кхандха̄’ти пан̃н̃атти хоти.

3. татха̄ йаттакена пан̃н̃а̄панена сан̇кхепато два̄даса̄йатана̄нӣти ва̄, пабхедато ‘‘чаккха̄йатанам̣…пе… дхамма̄йатана’’нти ва̄; татра̄пи даса̄йатана̄ ка̄ма̄вачара̄, два̄йатана̄ чатубхӯмика̄ти ва̄, еварӯпам̣ пан̃н̃а̄панам̣ хоти; еттакена а̄йатана̄нам̣ а̄йатана̄нӣти пан̃н̃атти хоти.

4. йаттакена пан̃н̃а̄панена сан̇кхепато ат̣т̣ха̄раса дха̄туйоти ва̄, пабхедато ‘‘чаккхудха̄ту…пе… мановин̃н̃а̄н̣адха̄тӯ’’ти ва̄; татра̄пи сол̣аса дха̄туйо ка̄ма̄вачара̄, две дха̄туйо чатубхӯмика̄ти ва̄ еварӯпам̣ пан̃н̃а̄панам̣ хоти; еттакена дха̄тӯнам̣ дха̄тӯти пан̃н̃атти хоти.

5. йаттакена пан̃н̃а̄панена сан̇кхепато чатта̄ри сачча̄нӣти ва̄, пабхедато ‘‘дуккхасаччам̣…пе… ниродхасачча’’нти ва̄; татра̄пи две сачча̄ локийа̄, две сачча̄ локуттара̄ти ва̄ еварӯпам̣ пан̃н̃а̄панам̣ хоти; еттакена сачча̄нам̣ ‘сачча̄нӣ’ти пан̃н̃атти хоти.

6. йаттакена пан̃н̃а̄панена сан̇кхепато ба̄вӣсатиндрийа̄нӣти ва̄, пабхедато ‘‘чаккхундрийам̣…пе… ан̃н̃а̄та̄виндрийа’’нти ва̄; татра̄пи дасиндрийа̄ни ка̄ма̄вачара̄ни, навиндрийа̄ни миссака̄ни, тӣн̣и индрийа̄ни локуттара̄нӣти ва̄ еварӯпам̣ пан̃н̃а̄панам̣ хоти; еттакена индрийа̄нам̣ индрийа̄нӣти пан̃н̃атти хоти. етта̄вата̄ сан̇кхепато ваттхум̣ вибхаджитва̄ дассанавасена пан̃ча пан̃н̃аттийо дассита̄ хонти.

7. ида̄ни виттха̄рато ваттхум̣ вибхаджитва̄ дассанавасена пуггалапан̃н̃аттим̣ дассетум̣ самайавимутто асамайавимуттотиа̄дима̄ха. самма̄самбуддхена хи тиле виса̄райама̄нена вийа, ва̄ке хӣрайама̄нена вийа ча, хет̣т̣ха̄ вибхан̇гаппакаран̣е има̄сам̣ пан̃чаннам̣ пан̃н̃аттӣнам̣ ваттхубхӯта̄ кхандха̄дайо ниппадесена катхита̄ти тена те идха екадесенева катхеси. чхат̣т̣ха̄ пуггалапан̃н̃атти хет̣т̣ха̄ акатхита̄ва. идха̄пи уддесава̄ре екадесенева катхита̄; тасма̄ там̣ виттха̄рато катхетука̄мо самайавимутто асамайавимуттоти екакато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва дасака̄ ма̄тикам̣ т̣хапесӣти.

ма̄тика̄ван̣н̣ана̄.

2. ниддесаван̣н̣ана̄

1. екаканиддесаван̣н̣ана̄

1. ида̄ни йатха̄т̣хапитам̣ ма̄тикам̣ а̄дито пат̣т̣ха̄йа вибхаджитва̄ дассетум̣ – катамо ча пуггало самайавимуттотиа̄дима̄ха. таттха идха̄ти имасмим̣ сатталоке. екаччо пуггалоти еко пуггало. ка̄лена ка̄ланти еттха бхуммавасена аттхо ведитаббо. екекасмим̣ ка̄лети вуттам̣ хоти. самайена самайанти идам̣ пуримассева вевачанам̣. ат̣т̣ха вимоккхети рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачараат̣т̣хасама̄паттийо. та̄сан̃хи паччанӣкадхаммехи вимуччанато вимоккхоти на̄мам̣. ка̄йена̄ти вимоккхасахаджа̄тена на̄мака̄йена. пхуситва̄ вихаратӣти пат̣илабхитва̄ ирийати. катамасмим̣ панеса ка̄ле вимоккхе пхуситва̄ вихаратӣти? сама̄паттим̣ сама̄паджджитука̄масса хи ка̄ло на̄ма аттхи, ака̄ло на̄ма аттхи. таттха па̄това сарӣрапат̣иджагганака̄ло, ваттакаран̣ака̄ло ча сама̄паджджанасса ака̄ло на̄ма. сарӣрам̣ пана пат̣иджаггитва̄ ваттам̣ катва̄ васанат̣т̣ха̄нам̣ пависитва̄ нисиннасса йа̄ва пин̣д̣а̄йа гаманака̄ло на̄гаччхати, етасмим̣ антаре сама̄паджджанасса ка̄ло на̄ма.

пин̣д̣а̄йа гаманака̄лам̣ пана саллаккхетва̄ никкхантасса четийаванданака̄ло, бхиккхусан̇гхапаривутасса витаккама̄л̣аке т̣ха̄нака̄ло пин̣д̣а̄йа гаманака̄ло га̄ме чаран̣ака̄ло; а̄санаса̄ла̄йа йа̄гупа̄нака̄ло ваттакаран̣ака̄лоти айампи сама̄паджджанасса ака̄ло на̄ма. а̄санаса̄ла̄йа пана вивитте ока̄се сати йа̄ва бхаттака̄ло на̄гаччхати, етасмимпи антаре сама̄паджджанасса ка̄ло на̄ма. бхаттам̣ пана бхун̃джанака̄ло, виха̄рагаманака̄ло, паттачӣварапат̣иса̄манака̄ло, дива̄ваттакаран̣ака̄ло, парипуччха̄да̄нака̄лоти айампи сама̄паджджанасса ака̄ло на̄ма. йо ака̄ло, свева асамайо. там̣ саббампи т̣хапетва̄ авасесе ка̄ле ка̄ле, самайе самайе вуттаппака̄ре ат̣т̣ха вимоккхе сахаджа̄тана̄мака̄йена пат̣илабхитва̄ вихаранто, ‘‘идхекаччо пуггало…пе… вихаратӣ’’ти вуччати.

апичеса сапхассакехи сахаджа̄тана̄мадхаммехи сахаджа̄тадхамме пхусатийева на̄ма, упача̄рена аппанам̣ пхусатийева на̄ма. пурима̄йа аппана̄йа апарам̣ аппанам̣ пхусатийева. йена хи саддхим̣ йе дхамма̄ сахаджа̄та̄, тена те пат̣иладдха̄ на̄ма хонти. пхассена̄пи пхут̣т̣ха̄йева на̄ма хонти. упача̄рампи аппана̄йа пат̣ила̄бхака̄ран̣амева, татха̄ пурима̄ аппана̄ апарааппана̄йа. татра̄сса евам̣ сахаджа̄техи сахаджа̄та̄нам̣ пхусана̄ ведитабба̄ – пат̣хамаджджха̄нан̃хи витакка̄дӣхи пан̃чан̇гикам̣. тасмим̣ т̣хапетва̄ та̄ни ан̇га̄ни сеса̄ атирекапан̣н̣а̄садхамма̄ чатта̄ро кхандха̄ на̄ма хонти. тена на̄мака̄йена пат̣хамаджджха̄насама̄паттивимоккхам̣ пхуситва̄ пат̣илабхитва̄ вихарати. дутийам̣ джха̄нам̣ пӣтисукхачиттекаггата̄хи тиван̇гикам̣, татийам̣ сукхачиттекаггата̄хи дуван̇гикам̣, чатуттхам̣ упеккха̄читтекаггата̄хи дуван̇гикам̣, татха̄ а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанам̣…пе… невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанан̃ча. таттха т̣хапетва̄ та̄ни ан̇га̄ни сеса̄ атирекапан̣н̣а̄садхамма̄ чатта̄ро кхандха̄ на̄ма хонти. тена на̄мака̄йена невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанасама̄паттивимоккхам̣ пхуситва̄ пат̣илабхитва̄ вихарати.

пан̃н̃а̄йа часса дисва̄ти випассана̄пан̃н̃а̄йа сан̇кха̄рагатам̣, маггапан̃н̃а̄йа чатусаччадхамме пасситва̄. екачче а̄сава̄ париккхӣн̣а̄ хонтӣти упад̣д̣хупад̣д̣ха̄ пат̣хамамагга̄диваджджха̄ а̄сава̄ париккхӣн̣а̄ хонти. айам̣ вуччати пуггало самайавимуттоти еттха ат̣т̣хасама̄паттила̄бхӣ путхуджджано тена на̄мака̄йена пхуситва̄ вихаратӣти ваттум̣ ват̣т̣ати. па̄л̣ийам̣ пана ‘‘екачче а̄сава̄ париккхӣн̣а̄’’ти вуттам̣. путхуджджанасса ча кхӣн̣а̄ а̄сава̄ на̄ма наттхи, тасма̄ со на гахито. ат̣т̣хасама̄паттила̄бхӣ кхӣн̣а̄савопи тена на̄мака̄йена пхуситва̄ вихаратӣти ваттум̣ ват̣т̣ати. тасса пана апариккхӣн̣а̄сава̄ на̄ма наттхи, тасма̄ сопи на гахито. самайавимуттоти пана тин̣н̣ам̣ сота̄паннасакада̄га̄миана̄га̄мӣнам̣йеветам̣ на̄манти ведитаббам̣.

2. асамайавимуттаниддесе – пуримасадисам̣ вуттанайенева ведитаббам̣. асамайавимуттоти панеттха суккхавипассакакхӣн̣а̄савассетам̣ на̄мам̣. суккхавипассака̄ пана сота̄паннасакада̄га̄миана̄га̄мино ат̣т̣хасама̄паттила̄бхино ча кхӣн̣а̄сава̄ путхуджджана̄ ча имасмим̣ дуке на лаббханти, дукамуттакапуггала̄ на̄ма хонти. тасма̄ саттха̄ аттано буддхасубуддхата̄йа хет̣т̣ха̄ гахите ча аггахите ча сан̇кад̣д̣хитва̄ саддхим̣ пит̣т̣хиват̣т̣акехи тантим̣ а̄ропенто саббепи арийапуггала̄тиа̄дима̄ха. таттха арийе вимоккхети килесехи а̄ракатта̄ арийети сан̇кхам̣ гате локуттаравимоккхе. идам̣ вуттам̣ хоти – ба̄хира̄нан̃хи ат̣т̣ханнам̣ сама̄паттӣнам̣ сама̄паджджантасса самайопи аттхи асамайопи. маггавимоккхена вимуччанасса самайо ва̄ асамайо ва̄ наттхи. йасса саддха̄ балаватӣ, випассана̄ ча а̄раддха̄, тасса гаччхантасса тит̣т̣хантасса нисӣдантасса нипаджджантасса кха̄дантасса бхун̃джантасса маггапхалапат̣иведхо на̄ма на хотӣти наттхи. ити маггавимоккхена вимуччанасса самайо ва̄ асамайо ва̄ наттхӣти хет̣т̣ха̄ гахите ча аггахите ча сан̇кад̣д̣хитва̄ имам̣ пит̣т̣хиват̣т̣акам̣ тантим̣ а̄ропеси дхаммара̄джа̄. сама̄паттила̄бхӣ путхуджджано има̄йапи тантийа̄ аггахитова. бхаджа̄пийама̄но пана сама̄паттивиккхамбхита̄нам̣ килеса̄нам̣ васена самайавимуттабха̄вам̣ бхаджеййа.

3. куппадхамма̄куппадхамманиддесесу – йасса адхигато сама̄паттидхаммо куппати нассати, со куппадхаммо. рӯпасахагата̄нанти рӯпанимиттасан̇кха̄тена рӯпена сахагата̄нам̣. тена саддхим̣ паватта̄нам̣ на вина̄ рӯпа̄рамман̣а̄нам̣ чатуннам̣ рӯпа̄вачараджджха̄на̄нанти аттхо. арӯпасахагата̄нанти рӯпато ан̃н̃ам̣, на рӯпанти арӯпам̣. арӯпена сахагата̄нам̣ тена саддхим̣ паватта̄нам̣ на вина̄ арӯпа̄рамман̣а̄нам̣ чатуннам̣ арӯпа̄вачараджджха̄на̄нанти аттхо. на ника̄мала̄бхӣти пан̃чаха̄ка̄рехи ачин̣н̣авасита̄йа иччхита̄ка̄рена аладдхатта̄ на ника̄мала̄бхӣ. аппагун̣асама̄паттикоти аттхо. на акиччхала̄бхӣти киччхала̄бхӣ дуккхала̄бхӣ. йо а̄гаманамхи килесе виккхамбхенто упача̄рам̣ па̄пенто аппанам̣ па̄пенто читтаман̃джӯсам̣ лабханто дуккхена киччхена сасан̇кха̄рена саппайогена киламанто там̣ сампадам̣ па̄пун̣итум̣ саккоти, со на акиччхала̄бхӣ на̄ма. на акасирала̄бхӣти авипулала̄бхӣ. сама̄паттим̣ аппетва̄ аддха̄нам̣ пхаритум̣ на саккоти. екам̣ две читтава̄ре ваттетва̄ сахаса̄ва вут̣т̣ха̄тӣти аттхо.

йаттхиччхаканти йасмим̣ ока̄се сама̄паттим̣ аппетва̄ нисӣдитум̣ иччхати. йадиччхаканти касин̣аджджха̄нам̣ ва̄ а̄на̄па̄наджджха̄нам̣ ва̄ брахмавиха̄раджджха̄нам̣ ва̄ асубхаджджха̄нам̣ ва̄ти йам̣ йам̣ сама̄паттим̣ аппетва̄ нисӣдитум̣ иччхати. йа̄ватиччхаканти аддха̄напариччхедена йаттакам̣ ка̄лам̣ иччхати. идам̣ вуттам̣ хоти – йаттха йаттха йам̣ йам̣ сама̄паттим̣ йаттакам̣ аддха̄нам̣ сама̄паджджитумпи вут̣т̣ха̄тумпи иччхати, таттха таттха там̣ там̣ сама̄паттим̣ таттакам̣ аддха̄нам̣ сама̄паджджитумпи вут̣т̣ха̄тумпи на саккоти. чандам̣ ва̄ сӯрийам̣ ва̄ уллокетва̄ ‘имасмим̣ чанде ва̄ сӯрийе ва̄ еттакам̣ т̣ха̄нам̣ гате вут̣т̣хахисса̄мӣ’ти париччхиндитва̄ джха̄нам̣ сама̄панно йатха̄париччхедена вут̣т̣ха̄тум̣ на саккоти, антара̄ва вут̣т̣ха̄ти; сама̄паттийа̄ аппагун̣ата̄йа̄ти.

пама̄дама̄гамма̄ти пама̄дам̣ пат̣ичча. айам̣ вуччатӣти айам̣ евам̣видхо пуггало куппадхаммоти вуччати. идам̣ пана ат̣т̣хасама̄паттила̄бхино путхуджджанасса сота̄паннасса сакада̄га̄миноти тин̣н̣ам̣ пуггала̄нам̣ на̄мам̣. етесан̃хи сама̄дхипа̄рибандхака̄ випассана̄па̄рибандхака̄ ча дхамма̄ на сувиккхамбхита̄, на сувиккха̄лита̄, тена тесам̣ сама̄патти нассати париха̄йати. са̄ ча кхо нева сӣлабхедена, на̄паттивӣтиккамена. на гарукамоккхадхаммо панеса аппаматтакенапи киччакаран̣ӣйена ва̄ ваттабхедаматтакена ва̄ нассати.

татридам̣ ваттху – еко кира тхеро сама̄паттим̣ вал̣ан̃джети. тасмим̣ пин̣д̣а̄йа га̄мам̣ павит̣т̣хе да̄рака̄ паривен̣е кӣл̣итва̄ паккамим̣су. тхеро а̄гантва̄ ‘паривен̣ам̣ саммаджджитабба’нти чинтетва̄ асаммаджджитва̄ виха̄рам̣ пависитва̄ ‘сама̄паттим̣ аппесса̄мӣ’ти нисӣди. со аппетум̣ асакконто, ‘ким̣ ну кхо а̄варан̣а’нти сӣлам̣ а̄ваджджанто аппаматтакампи вӣтиккамам̣ адисва̄ ‘ваттабхедо ну кхо аттхӣ’ти олокенто паривен̣асса асаммат̣т̣хабха̄вам̣ н̃атва̄ саммаджджитва̄ пависитва̄ нисӣданто сама̄паттим̣ аппентова нисӣди.

4. акуппадхамманиддесо вуттапат̣ипаккхавасенева ведитаббо. акуппадхаммоти идам̣ пана ат̣т̣хасама̄паттила̄бхино ана̄га̄мисса чева кхӣн̣а̄савасса ча̄ти двиннам̣ пуггала̄нам̣ на̄мам̣. тесан̃хи сама̄дхипа̄рибандхака̄ випассана̄па̄рибандхака̄ ча дхамма̄ сувиккхамбхита̄ сувиккха̄лита̄; тена тесам̣ бхассасан̇ган̣ика̄ра̄ма̄дикиччена ва̄ ан̃н̃ена ва̄ йена кеначи аттано анурӯпена пама̄дена вӣтина̄мента̄нампи сама̄патти на куппати, на нассати. суккхавипассака̄ пана сота̄паннасакада̄га̄миана̄га̄микхӣн̣а̄сава̄ имасмим̣ дуке на лаббханти; дукамуттакапуггала̄ на̄ма хонти. тасма̄ саттха̄ аттано буддхасубуддхата̄йа хет̣т̣ха̄ гахите ча аггахите ча сан̇кад̣д̣хитва̄ имасмимпи дуке саддхим̣ пит̣т̣хиват̣т̣акехи тантим̣ а̄ропенто саббепи арийапуггала̄тиа̄дима̄ха. ат̣т̣ханнан̃хи сама̄паттӣнам̣ куппанам̣ нассанам̣ бхавеййа, локуттарадхаммасса пана саким̣ пат̣ивиддхасса куппанам̣ нассанам̣ на̄ма наттхи, там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣.

5. париха̄надхамма̄париха̄надхамманиддеса̄пи куппадхамма̄куппадхамманиддесавасенева ведитабба̄. кевалан̃хи идха пуггаласса пама̄дам̣ пат̣ичча дхамма̄нам̣ париха̄нампи апариха̄нампи гахитанти идам̣ парийа̄йадесана̄маттамева на̄нам̣. сесам̣ саббаттха та̄дисамева.

7. четана̄бхаббаниддесе – четана̄бхабботи четана̄йа апариха̄ним̣ а̄паджджитум̣ бхаббо. саче анусан̃чететӣти, саче сама̄паджджати. сама̄паттин̃хи сама̄паджджанто анусан̃четети на̄ма. со на париха̄йати, итаро париха̄йати.

8. анураккхан̣а̄бхаббаниддесе – анураккхан̣а̄бхабботи анураккхан̣а̄йа апариха̄ним̣ а̄паджджитум̣ бхаббо. саче анураккхатӣти саче анупака̄радхамме паха̄йа упака̄радхамме севанто сама̄паджджати. еван̃хи пат̣ипаджджанто анураккхати на̄ма. со на париха̄йати, итаро париха̄йати.

име двепи сама̄паттим̣ т̣хапетум̣ тха̄варам̣ ка̄тум̣ пат̣ибала̄. четана̄бхаббато пана анураккхан̣а̄бхаббова балаватаро. четана̄бхаббо хи упака̄ра̄нупака̄ре дхамме на джа̄на̄ти. аджа̄нанто упака̄радхамме нудати нӣхарати, анупака̄радхамме севати. со те севанто сама̄паттито париха̄йати. анураккхан̣а̄бхаббо упака̄ра̄нупака̄ре дхамме джа̄на̄ти. джа̄нанто анупака̄радхамме нудати нӣхарати, упака̄радхамме севати. со те севанто сама̄паттито на париха̄йати.

йатха̄ хи две кхеттапа̄ла̄ еко пан̣д̣урогена сарого аккхамо сӣта̄дӣнам̣, еко арого сӣта̄дӣнам̣ сахо. сарого хет̣т̣ха̄кут̣им̣ на отарати, ратта̄раккхам̣ дива̄раккхам̣ виджахати. тасса дива̄ сукамора̄дайо кхеттам̣ отаритва̄ са̄лисӣсам̣ кха̄данти, раттим̣ мигасӯкара̄дайо пависитва̄ кхалам̣ таччхи там̣ вийа чхетва̄ гаччханти. со аттано паматтака̄ран̣а̄ пуна бӣджаматтампи на лабхати. итаро ратта̄раккхам̣ дива̄раккхам̣ на виджахати. со аттано аппаматтака̄ран̣а̄ екакарӣсато чатта̄рипи ат̣т̣хапи сакат̣а̄ни лабхати.

таттха сарогакхеттапа̄ло вийа четана̄бхаббо, арого вийа анураккхан̣а̄бхаббо дат̣т̣хаббо. сарогасса аттано пама̄дена пуна бӣджаматтассапи алабханам̣ вийа четана̄бхаббасса упака̄ра̄нупака̄ре дхамме аджа̄нитва̄ упака̄ре паха̄йа анупака̄ре севантасса сама̄паттийа̄ париха̄нам̣. итарасса аттано аппама̄дена екакарӣсаматтато чатуат̣т̣хасакат̣ауддхаран̣ам̣ вийа анураккхан̣а̄бхаббасса упака̄ра̄нупака̄ре дхамме джа̄нитва̄ анупака̄ре паха̄йа упака̄ре севантасса сама̄паттийа̄ апариха̄нам̣ ведитаббам̣. евам̣ четана̄бхаббато анураккхан̣а̄бхаббова сама̄паттим̣ тха̄варам̣ ка̄тум̣ балаватароти ведитаббо.

9. путхуджджананиддесе – тӣн̣и сам̣йоджана̄нӣти дит̣т̣хисам̣йоджанасӣлаббатапара̄ма̄сасам̣йоджанавичикиччха̄сам̣йоджана̄ни. ета̄ни хи пхалаккхан̣е пахӣна̄ни на̄ма хонти. айам̣ пана пхалаккхан̣епи на хотӣти дассети. тесам̣ дхамма̄нанти тесам̣ сам̣йоджанадхамма̄нам̣. маггаккхан̣асмин̃хи тесам̣ паха̄на̄йа пат̣ипанно на̄ма хоти. айам̣ пана маггаккхан̣епи на хоти. етта̄вата̄ виссат̣т̣хакаммат̣т̣ха̄но тхӯлаба̄лапутхуджджанова идха катхитоти ведитаббо.

10. готрабхуниддесе йесам̣ дхамма̄нанти йесам̣ готрабхун̃а̄н̣ена саддхим̣ уппанна̄нам̣ паропан̣н̣а̄сакусаладхамма̄нам̣. арийадхаммасса̄ти локуттарамаггасса. авакканти хотӣти окканти ниббатти па̄тубха̄во хоти. айам̣ вуччатӣти айам̣ нибба̄на̄рамман̣ена н̃а̄н̣ена саббам̣ путхуджджанасан̇кхам̣ путхуджджанаготтам̣ путхуджджанаман̣д̣алам̣ путхуджджанапан̃н̃аттим̣ атиккамитва̄ арийасан̇кхам̣ арийаготтам̣ арийаман̣д̣алам̣ арийапан̃н̃аттим̣ оккаманато готрабхӯпуггало на̄ма вуччати.

11. бхайӯпаратаниддесе – бхайена упаратоти бхайӯпарато. саттапи секкха̄ путхуджджана̄ ча бха̄йитва̄ па̄пато ораманти па̄пам̣ на каронти. таттха путхуджджана̄ дуггатибхайам̣, ват̣т̣абхайам̣, килесабхайам̣, упава̄дабхайанти чатта̄ри бхайа̄ни бха̄йанти. тесу бха̄йитаббат̣т̣хена дуггатийева бхайам̣ дуггатибхайам̣. сесесупи есева найо. таттха путхуджджано ‘саче твам̣ па̄пам̣ кариссаси, чатта̄ро апа̄йа̄ мукхам̣ виваритва̄ т̣хитаччха̄тааджагарасадиса̄, тесу дуккхам̣ анубхаванто катхам̣ бхависсасӣ’ти дуггатибхайам̣ бха̄йитва̄ па̄пам̣ на кароти. анаматаггасам̣са̄рават̣т̣ам̣йева пана ват̣т̣абхайам̣ на̄ма. саббампи акусалам̣ килесабхайам̣ на̄ма. гараха̄ пана упава̄дабхайам̣ на̄ма. та̄нипи бха̄йитва̄ путхуджджано па̄пам̣ на кароти. сота̄паннасакада̄га̄миана̄га̄мино пана тайо секкха̄ дуггатим̣ атӣтатта̄ сеса̄ни тӣн̣и бхайа̄ни бха̄йитва̄ па̄пам̣ на каронти. маггат̣т̣хакасеккха̄ а̄гаманавасена ва̄ асамуччхиннабхайатта̄ ва̄ бхайӯпарата̄ на̄ма хонти. кхӣн̣а̄саво имесу чатӯсу бхайесу екампи на бха̄йати. со хи саббасо самуччхиннабхайо; тасма̄ абхайӯпаратоти вуччати. ким̣ пана со упава̄дампи на бха̄йатӣти? на бха̄йати. упава̄дам̣ пана раккхатӣти ваттум̣ ват̣т̣ати. дон̣уппалава̄пига̄ме кхӣн̣а̄саваттхеро вийа.

12. абхабба̄гамананиддесе – самматтанийа̄ма̄гаманасса абхабботи абхабба̄гамано. камма̄варан̣ена̄ти пан̃чавидхена а̄нантарийакаммена. килеса̄варан̣ена̄ти нийатамиччха̄дит̣т̣хийа̄. випа̄ка̄варан̣ена̄ти ахетукадухетукапат̣исандхийа̄. ассаддха̄ти буддхадхаммасан̇гхесу саддха̄рахита̄. аччхандика̄ти каттукамйата̄кусалаччхандарахита̄. те т̣хапетва̄ джамбудӣпам̣ итарадӣпаттайава̄сино ведитабба̄. тесу хи манусса̄ аччхандикабха̄вам̣ павит̣т̣ха̄ на̄ма. дуппан̃н̃а̄ти бхаван̇гапан̃н̃а̄рахита̄. абхабба̄ти аппат̣иладдхамаггапхалӯпаниссайа̄. нийа̄манти магганийа̄мам̣, самматтанийа̄мам̣. оккамитунти етам̣ кусалесу дхаммесу самматтасан̇кха̄там̣ нийа̄мам̣ оккамитум̣ пависитум̣ таттха патит̣т̣ха̄тум̣ абхабба̄.

13. бхабба̄гамананиддесо вуттапат̣ипаккханайена ведитаббо. евамимасмим̣ дуке йе ча пуггала̄ пан̃ча̄нантарийака̄, йе ча нийатамиччха̄дит̣т̣хика̄, йехи ча ахетукадухетукапат̣исандхи гахита̄, йе ча буддха̄дӣнам̣ на саддаханти, йесан̃ча каттукамйата̄чхандо наттхи, йе ча апарипун̣н̣абхаван̇гапан̃н̃а̄, йесан̃ча маггапхала̄нам̣ упаниссайо наттхи, те саббепи самматтанийа̄мам̣ оккамитум̣ абхабба̄, випарӣта̄ бхабба̄ти вутта̄.

14. нийата̄нийатаниддесе а̄нантарика̄ти а̄нтарикакаммасаман̇гино. миччха̄дит̣т̣хика̄ти нийатамиччха̄дит̣т̣хисаман̇гино. саббепи хете нирайасса аттха̄йа нийататта̄ нийата̄ на̄ма. ат̣т̣ха пана арийапуггала̄ самма̄бха̄ва̄йа упарӯпаримаггапхалаттха̄йа чева анупа̄да̄паринибба̄наттха̄йа ча нийататта̄ нийата̄ на̄ма. авасесапуггала̄ пана анибаддхагатика̄. йатха̄ а̄ка̄се кхиттадан̣д̣о патхавийам̣ патанто ‘аггена ва̄ маджджхена ва̄ мӯлена ва̄ патиссатӣ’ти на н̃а̄йати; евамева ‘асукагатийа̄ на̄ма ниббаттиссантӣ’ти нийама̄бха̄ва̄ анийата̄ на̄ма̄ти ведитабба̄. йа̄ пана уттаракурука̄нам̣ нийатагатиката̄ вутта̄, на са̄ нийатадхаммавасена. миччхаттасамматтанийатадхамма̄йева хи нийата̄ на̄ма. тесан̃ча васена̄йам̣ пуггаланийамо катхитоти.

15. пат̣ипаннаканиддесе – маггасаман̇гиноти маггат̣т̣хакапуггала̄. те хи пхалаттха̄йа пат̣ипаннатта̄ пат̣ипаннака̄ на̄ма. пхаласаман̇гиноти пхалапат̣ила̄бхасаман̇гита̄йа пхаласаман̇гино. пхалапат̣ила̄бхато пат̣т̣ха̄йа хи те пхаласама̄паттим̣ асама̄панна̄пи пхале т̣хита̄йева на̄ма.

16. самасӣсӣниддесе – апуббам̣ ачариманти апуре апаччха̄, екаппаха̄ренева̄ти аттхо. парийа̄да̄нанти париккхайо. айам̣ вуччатӣти айам̣ пуггало самасӣсӣ на̄ма вуччати. со панеса тивидхо хоти – ирийа̄патхасамасӣсӣ, рогасамасӣсӣ, джӣвитасамасӣсӣти. таттха йо чан̇камантова випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ арахаттам̣ патва̄ чан̇камантова паринибба̄ти падуматтхеро вийа; т̣хитакова випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ арахаттам̣ патва̄ т̣хитакова паринибба̄ти кот̣апаббатавиха̄рава̄сӣтиссаттхеро вийа; нисиннова випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ арахаттам̣ патва̄ нисиннова паринибба̄ти, нипаннова випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ арахаттам̣ патва̄ нипаннова паринибба̄ти – айам̣ ирийа̄патхасамасӣсӣ на̄ма.

йо пана екам̣ рогам̣ патва̄ анторогейева випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ арахаттам̣ патва̄ тенева рогена паринибба̄ти – айам̣ рогасамасӣсӣ на̄ма.

катаро джӣвитасамасӣсӣ на̄ма? ‘‘сӣсанти тераса сӣса̄ни – палибодхасӣсан̃ча тан̣ха̄, винибандханасӣсан̃ча ма̄но, пара̄ма̄сасӣсан̃ча дит̣т̣хи, виккхепасӣсан̃ча уддхаччам̣, сам̣килесасӣсан̃ча авиджджа̄, адхимоккхасӣсан̃ча саддха̄, паггахасӣсан̃ча вӣрийам̣, упат̣т̣ха̄насӣсан̃ча сати, авиккхепасӣсан̃ча сама̄дхи, дассанасӣсан̃ча пан̃н̃а̄, паваттасӣсан̃ча джӣвитиндрийам̣, гочарасӣсан̃ча вимоккхо, сан̇кха̄расӣсан̃ча ниродхо’’ти (пат̣и. ма. 1.87). таттха килесасӣсам̣ авиджджам̣ арахаттамагго парийа̄дийати. паваттасӣсам̣ джӣвитиндрийам̣ чутичиттам̣ парийа̄дийати. авиджджа̄парийа̄да̄йакам̣ читтам̣ джӣвитиндрийам̣ парийа̄да̄тум̣ на саккоти. джӣвитиндрийапарийа̄да̄йакам̣ читтам̣ авиджджам̣ парийа̄да̄тум̣ на саккоти. авиджджа̄парийа̄да̄йакам̣ читтам̣ ан̃н̃ам̣, джӣвитиндрийапарийа̄да̄йакам̣ читтам̣ ан̃н̃ам̣. йасса четам̣ сӣсадвайам̣ самам̣ парийа̄да̄нам̣ гаччхати, со джӣвитасамасӣсӣ на̄ма.

катхамидам̣ самам̣ хотӣти? ва̄расамата̄йа. йасмин̃хи ва̄ре маггавут̣т̣ха̄нам̣ хоти – сота̄паттимагге пан̃ча паччавеккхан̣а̄ни, сакада̄га̄мимагге пан̃ча, ана̄га̄мимагге пан̃ча, арахаттамагге чатта̄рӣти екӯнавӣсатийа̄ паччавеккхан̣ан̃а̄н̣е патит̣т̣ха̄йа бхаван̇гам̣ отаритва̄ паринибба̄йати. има̄йа ва̄расамата̄йа идам̣ убхайасӣсапарийа̄да̄нам̣ самам̣ хоти на̄ма. тена̄йам̣ пуггало джӣвитасамасӣсӣти вуччати. айамева ча идха адхиппето.

17. т̣хитакаппӣниддесе – т̣хито каппоти т̣хитакаппо, т̣хитакаппо асса аттхӣти т̣хитакаппӣ. каппам̣ т̣хапетум̣ саматтхоти аттхо. уд̣д̣айханавела̄ асса̄ти джха̄йанака̄ло бхавеййа. нева та̄ва̄ти йа̄ва еса маггасаман̇гӣ пуггало сота̄паттипхалам̣ на саччхикароти, нева та̄ва каппо джха̄йеййа. джха̄йама̄нопи аджджха̄йитва̄ва тит̣т̣хеййа. каппавина̄со хи на̄ма маха̄вика̄ро маха̄пайого кот̣исатасахассачаккава̄л̣асса джха̄йанавасена маха̄локавина̄со. айампи евам̣ маха̄вина̄со тит̣т̣хеййа ва̄ти вадати. са̄сане пана дхарама̄не айам̣ каппавина̄со на̄ма наттхи. каппавина̄се са̄санам̣ наттхи. гатакот̣ике хи ка̄ле каппавина̄со на̄ма хоти. евам̣ сантепи саттха̄ антара̄йа̄бха̄вам̣ дӣпетум̣ идам̣ ка̄ран̣ам̣ а̄хари – ‘‘идампи бхавеййа, маггасаман̇гино пана пхаласса антара̄йо на сакка̄ ка̄ту’’нти. айам̣ пана пуггало каппам̣ т̣хапенто киттакам̣ ка̄лам̣ т̣хапеййа̄ти? йасмим̣ ва̄ре маггавут̣т̣ха̄нам̣ хоти, атха бхаван̇гам̣ а̄ват̣т̣ентам̣ манодва̄ра̄ваджджанам̣ уппаджджати. тато тӣн̣и анулома̄ни, екам̣ готрабхучиттам̣, екам̣ маггачиттам̣, две пхалачитта̄ни, пан̃ча паччавеккхан̣ан̃а̄н̣а̄нӣти еттакам̣ ка̄лам̣ т̣хапеййа. имам̣ панаттхам̣ ба̄хира̄йа а̄гантукӯпама̄йапи евам̣ дӣпайим̣су. саче хи сота̄паттимаггасаман̇гисса маттхакӯпари йоджаникам̣ екаггханаселам̣ тиват̣т̣а̄йа раджджуйа̄ бандхитва̄ оламбеййа, екасмим̣ ват̣т̣е чхинне двӣхи оламбеййа, двӣсу чхиннесу екена оламбеййева, тасмимпи чхинне аббхакӯт̣ам̣ вийа а̄ка̄се тит̣т̣хеййа, на твева тасса пуггаласса магга̄нантарапхаласса антара̄йам̣ кареййа̄ти. айам̣ пана дӣпана̄ паритта̄, пурима̄ва маханта̄. на кевалам̣ пана сота̄паттимаггат̣т̣хова каппам̣ т̣хапети, итаре маггасаман̇гинопи т̣хапентийева. тена бхагава̄ хет̣т̣ха̄ гахитан̃ча аггахитан̃ча саббам̣ сан̇кад̣д̣хитва̄ саддхим̣ пит̣т̣хиват̣т̣акапуггалехи имам̣ тантим̣ а̄ропеси – ‘‘саббепи маггасаман̇гино пуггала̄ т̣хитакаппино’’ти.

18. арийаниддесе – килесехи а̄ракатта̄ арийа̄. садевакена локена аран̣ӣйатта̄ арийа̄. арийат̣т̣хо на̄ма парисуддхат̣т̣хоти парисуддхатта̄пи арийа̄. сеса̄ апарисуддхата̄йа анарийа̄.

19. секкханиддесе – маггасаман̇гино маггаккхан̣е, пхаласаман̇гино ча пхалаккхан̣е, адхисӣласиккха̄дика̄ тиссопи сиккха̄ сиккхантийева̄ти секкха̄. арахата̄ пана арахаттапхалаккхан̣е тиссо сиккха̄ сиккхита̄. пуна тасса сиккханакиччам̣ наттхӣти асеккха̄. ити сатта арийа̄ сиккхантӣти секкха̄. кхӣн̣а̄сава̄ ан̃н̃асса сантике сӣла̄дӣнам̣ сиккхитатта̄ сиккхитаасеккха̄ на̄ма. буддхапаччекабуддха̄ сайамбхӯтата̄йа асиккхитаасеккха̄ на̄ма. сесапуггала̄ нева сиккханти на сиккхита̄ти невасеккха̄на̄секкха̄.

20. тевиджджаниддесе – пат̣хамам̣ пуббенива̄садиббачаккхун̃а̄н̣а̄ни ниббаттетва̄ паччха̄ арахаттам̣ паттопи, пат̣хамам̣ арахаттам̣ патва̄ паччха̄ пуббенива̄садиббачаккхун̃а̄н̣аниббаттакопи тевиджджойева на̄ма. суттантакатха̄ пана парийа̄йадесана̄ абхидхаммакатха̄ ниппарийа̄йадесана̄ти имасмим̣ т̣ха̄не а̄гаманӣйамева дхурам̣. тасма̄ пат̣хамам̣ две виджджа̄ ниббаттетва̄ паччха̄ арахаттам̣ паттова идха адхиппето. чхал̣абхин̃н̃епи есева найо.

22. самма̄самбуддханиддесе пуббе анануссутесӯти паччхимабхаве саччаппат̣иведхато пуббе ан̃н̃асса кассачи сантике ассутапуббесу. тато пуримапуримесу пана бхавесу саббан̃н̃убодхисатта̄ буддхаса̄сане паббаджитва̄ тӣн̣и пит̣ака̄ни уггахетва̄ гатапачча̄гатаваттам̣ а̄руйха каммат̣т̣ха̄нам̣ ануломам̣ готрабхум̣ а̄хачча т̣хапенти. тасма̄ паччхимабхавасмим̣йева ана̄чарийакабха̄вам̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. тада̄ хи татха̄гато пӯритапа̄рамитта̄ ан̃н̃асса сантике са̄мам̣ анануссутесу сан̇кхата̄сан̇кхатадхаммесу ‘‘идам̣ дуккхам̣…пе… айам̣ дуккханиродхага̄минӣ пат̣ипада̄’’ти аттапаччаккхена н̃а̄н̣ена чатта̄ри сачча̄ни абхисамбуджджхати.

таттха ча̄ти тасмин̃ча чатусаччасамбодхисан̇кха̄те арахаттамагге. саббан̃н̃утам̣ па̄пун̣а̄ти балесу ча васӣбха̄ванти саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ан̃чева балесу ча чин̣н̣авасӣбха̄вам̣ па̄пун̣а̄ти. буддха̄нан̃хи саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асса чева дасабалан̃а̄н̣асса ча адхигаманато пат̣т̣ха̄йа ан̃н̃ам̣ ка̄таббам̣ на̄ма наттхи. йатха̄ пана убхатосуджа̄тасса кхаттийакума̄расса абхисекаппаттито пат̣т̣ха̄йа ‘идам̣ на̄ма иссарийам̣ ана̄гата’нти на ваттаббам̣, саббам̣ а̄гатамева хоти. евамева буддха̄нам̣ арахаттамаггасса а̄гаманато пат̣т̣ха̄йа ‘айам̣ на̄ма гун̣о на а̄гато, на пат̣ивиддхо, на паччаккхо’ти на ваттаббо, саббепи саббан̃н̃угун̣а̄ а̄гата̄ пат̣ивиддха̄ паччаккхаката̄ва хонти. айам̣ вуччатӣти айам̣ евам̣ па̄рамӣпӯран̣асиддха̄нубха̄вена арийамаггена пат̣ивиддхасаббан̃н̃угун̣о пуггало самма̄самбуддхоти вуччати.

23. паччекабуддханиддесепи пуббе анануссутесӯти паде пуббе вуттанайенева аттхо ведитаббо. паччекабуддхопи хи паччхимабхаве ана̄чарийако аттуккам̣сикан̃а̄н̣енева пат̣ивиддхасаччо саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ан̃чева балесу ча чин̣н̣авасӣбха̄вам̣ на па̄пун̣а̄ти.

24. убхатобха̄гавимуттаниддесе – ат̣т̣ха вимоккхе ка̄йена пхуситва̄ вихаратӣти ат̣т̣ха сама̄паттийо сахаджа̄тана̄мака̄йена пат̣илабхитва̄ вихарати. пан̃н̃а̄йа часса дисва̄ти випассана̄пан̃н̃а̄йа сан̇кха̄рагатам̣, маггапан̃н̃а̄йа чатта̄ри сачча̄ни пасситва̄ чатта̄ропи а̄сава̄ кхӣн̣а̄ хонти. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало убхатобха̄гавимутто на̄ма̄ти вуччати. айан̃хи двӣхи бха̄гехи две ва̄ре вимуттоти убхатобха̄гавимутто. татра̄йам̣ тхерава̄до – типит̣акачӯл̣ана̄гаттхеро та̄ва а̄ха – ‘‘сама̄паттийа̄ виккхамбханавимоккхена, маггена самуччхедавимоккхена вимуттоти убхатобха̄гехи две ва̄ре вимутто’’ти. типит̣акамаха̄дхаммараккхитаттхеро ‘‘на̄манисситако есо’’ти ватва̄ –

‘‘аччӣ йатха̄ ва̄тавегена кхитта̄, (упасӣва̄ти бхагава̄;)

аттхам̣ палети на упети сан̇кхам̣;

евам̣ мунӣ на̄мака̄йа̄ вимутто,

аттхам̣ палети на упети сан̇кха’’нти. (су. ни. 1080);

ватва̄ суттам̣ а̄харитва̄ ‘‘на̄мака̄йато ча рӯпака̄йато ча сувимуттатта̄ убхатобха̄гавимутто’’ти а̄ха. типит̣акачӯл̣а̄бхайаттхеро пана̄ха – ‘‘сама̄паттийа̄ виккхамбханавимоккхена екава̄рам̣ вимутто маггена самуччхедавимоккхена екава̄рам̣ вимуттоти убхатобха̄гавимутто’’ти. име пана тайопи тхера̄ пан̣д̣ита̄, ‘тин̣н̣ампи ва̄де ка̄ран̣ам̣ диссатӣ’ти тин̣н̣ампи ва̄дам̣ тантим̣ катва̄ т̣хапайим̣су.

сан̇кхепато пана арӯпасама̄паттийа̄ рӯпака̄йато вимутто, маггена на̄мака̄йато вимуттоти убхохи бха̄гехи вимуттатта̄ убхатобха̄гавимутто. со чатуннам̣ арӯпасама̄паттӣнам̣ екекато вут̣т̣ха̄йа сан̇кха̄ре саммаситва̄ арахаттам̣ патта̄нам̣ чатуннам̣, ниродха̄ вут̣т̣ха̄йа арахаттам̣ паттасса ана̄га̄мино ча васена пан̃чавидхо хоти. таттха пурима̄ чатта̄ро сама̄паттисӣсам̣ ниродхам̣ на сама̄паджджантӣти парийа̄йена убхатобха̄гавимутта̄ на̄ма. ат̣т̣хасама̄паттила̄бхӣ ана̄га̄мӣ там̣ сама̄паджджитва̄ тато вут̣т̣ха̄йа випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ паттоти ниппарийа̄йена убхатобха̄гавимуттасет̣т̣хо на̄ма. нану ча арӯпа̄вачараджджха̄нампи упеккха̄читтекаггата̄хи дуван̇гикам̣ рӯпа̄вачарачатуттхаджджха̄нампи, тасма̄ тампи падат̣т̣ха̄нам̣ катва̄ арахаттам̣ паттена убхатобха̄гавимуттена бхавитаббанти? на бхавитаббам̣. касма̄? рӯпака̄йато авимуттатта̄. тан̃хи килесака̄йатова вимуттам̣, на рӯпака̄йато; тасма̄ тато вут̣т̣ха̄йа арахаттам̣ патто убхатобха̄гавимутто на̄ма на хоти. арӯпа̄вачарам̣ пана на̄мака̄йато ча вимуттам̣ рӯпака̄йато ча̄ти тадева па̄дакам̣ катва̄ арахаттам̣ патто убхатобха̄гавимутто хотӣти ведитаббо.

25. пан̃н̃а̄вимуттаниддесе – пан̃н̃а̄йа вимуттоти пан̃н̃а̄вимутто. со суккхавипассако чатӯхи джха̄нехи вут̣т̣ха̄йа арахаттам̣ патта̄ чатта̄ро ча̄ти пан̃чавидхо хоти. етесу хи екопи ат̣т̣хавимоккхала̄бхӣ на хоти. тенева на хева кхо ат̣т̣ха вимоккхетиа̄дима̄ха. арӯпа̄вачараджджха̄несу пана екасмим̣ сати убхатобха̄гавимуттойева на̄ма хотӣти.

26. ка̄йасаккхиниддесе – екачче а̄сава̄ти хет̣т̣химамаггаттайаваджджха̄. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало ка̄йасаккхӣти вуччати. со хи пхут̣т̣хантам̣ саччхикаротӣти ка̄йасаккхӣ. джха̄напхассам̣ пат̣хамам̣ пхусати, паччха̄ ниродхам̣ нибба̄нам̣ саччхикаротӣтипи ка̄йасаккхӣ. со сота̄паттипхалат̣т̣хам̣ а̄дим̣ катва̄ йа̄ва арахаттамаггат̣т̣ха̄ чхаббидхо хоти.

27. дит̣т̣хиппаттаниддесе идам̣ дуккханти идам̣ дуккхам̣, еттакам̣ дуккхам̣, на ито уддхам̣ дуккхам̣. дуккхасамудайа̄дӣсупи есева найо. йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄тӣти т̣хапетва̄ тан̣хам̣ пан̃чупа̄да̄наккхандхе ‘дуккхасачча’нти йа̄тха̄васарасато паджа̄на̄ти. тан̣ха̄ пана дуккхам̣ джанети ниббаттети, пабха̄вети, тато там̣ дуккхам̣ самудети; тасма̄ нам̣ айам̣ ‘дуккхасамудайо’ти йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти. йасма̄ пана идам̣ дуккхан̃ча самудайо ча нибба̄нам̣ патва̄ нируджджханти вӯпасамманти аппаваттим̣ гаччханти; тасма̄ нам̣ ‘айам̣ дуккханиродхо’ти йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти. арийо пана ат̣т̣хан̇гико магго, там̣ дуккханиродхам̣ гаччхати; тена там̣ ‘айам̣ дуккханиродхага̄минӣ пат̣ипада̄’ти йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти. етта̄вата̄ на̄на̄ккхан̣е саччававаттха̄нам̣ дасситам̣. ида̄ни екаккхан̣е дассетум̣ татха̄гатаппаведита̄тиа̄дима̄ха. таттха татха̄гатаппаведита̄ти маха̄бодхиман̣д̣е нисӣдатва̄ татха̄гатена пат̣ивиддха̄ видита̄ па̄кат̣ӣката̄. дхамма̄ти чатусаччадхамма̄. водит̣т̣ха̄ хонтӣти судит̣т̣ха̄ хонти. вочарита̄ти сучарита̄. тесу анена пан̃н̃а̄ сут̣т̣ху чара̄пита̄ хотӣти аттхо. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало дит̣т̣хиппаттоти вуччати. айан̃хи дит̣т̣хантам̣ патто. ‘‘дуккха̄ сан̇кха̄ра̄, сукхо ниродхо’’ти н̃а̄н̣ам̣ хоти. дит̣т̣хам̣ видитам̣ саччхикатам̣ пасситам̣ пан̃н̃а̄йа̄ти дит̣т̣хаппатто. айампи ка̄йасаккхӣ вийа чхаббидхова хоти.

28. саддха̄вимуттаниддесе – но ча кхо йатха̄ дит̣т̣хиппаттасса̄ти йатха̄ дит̣т̣хиппаттасса а̄сава̄ париккхӣн̣а̄, на евам̣ саддха̄вимуттасса̄ти аттхо. ким̣ пана несам̣ килесаппаха̄не на̄наттам̣ аттхӣти? наттхи. атха касма̄ саддха̄вимутто дит̣т̣хиппаттам̣ на па̄пун̣а̄тӣти? а̄гаманӣйана̄наттена. дит̣т̣хиппато хи а̄гаманамхи килесе виккхамбхенто аппадуккхена аппакасирена акиламантова виккхамбхетум̣ саккоти. саддха̄вимутто пана дуккхена касирена киламанто хутва̄ виккхамбхетум̣ саккоти, тасма̄ дит̣т̣хиппаттам̣ на па̄пун̣а̄ти. апича несам̣ пан̃н̃а̄йапи на̄наттам̣ аттхийева. дит̣т̣хиппаттасса хи упари тин̣н̣ам̣ магга̄нам̣ випассана̄н̃а̄н̣ам̣ тиккхам̣ сӯрам̣ пасаннам̣ хутва̄ вахати. саддха̄вимуттасса випассана̄н̃а̄н̣ам̣ но тиккхам̣ сӯрам̣ пасаннам̣ хутва̄ вахати, тасма̄пи со дит̣т̣хиппаттам̣ на па̄пун̣а̄ти.

йатха̄ хи двӣсу тарун̣есу сиппам̣ дассентесу екасса хаттхе тикхин̣о аси, екасса кун̣т̣хо. тикхин̣ена асина̄ кадалӣ чхиджджама̄на̄ саддам̣ на кароти. кун̣т̣хена асина̄ чхиджджама̄на̄ ‘кат̣акат̣а̄’ти саддам̣ кароти. таттха тикхин̣ена асина̄ саддам̣ акаронтийа̄ ева кадалийа̄ чхеданам̣ вийа дит̣т̣хиппаттасса тин̣н̣ам̣ магга̄нам̣ випассана̄н̃а̄н̣асса тикхин̣асӯравиппасаннабха̄во. кун̣т̣хена асина̄ саддам̣ каронтийа̄пи кадалийа̄ чхеданам̣ вийа саддха̄вимуттасса тин̣н̣ам̣ магга̄нам̣ випассана̄н̃а̄н̣асса атикхин̣аасӯрааппасаннабха̄во ведитаббо. имам̣ пана найам̣ ‘но’ти пат̣иккхипитва̄, а̄гаманӣйана̄наттенева саддха̄вимутто дит̣т̣хиппаттам̣ на па̄пун̣а̄тӣти саннит̣т̣ха̄нам̣ катам̣.

а̄гамат̣т̣хакатха̄су пана вуттам̣ – ‘‘етесу хи саддха̄вимуттасса пуббабха̄гамаггаккхан̣е саддахантасса вийа окаппентасса вийа адхимуччантасса вийа ча килесаккхайо хоти. дит̣т̣хиппаттасса пуббабха̄гамаггаккхан̣е килесаччхедакан̃а̄н̣ам̣ адандхам̣ тикхин̣ам̣ сӯрам̣ хутва̄ вахати. тасма̄ йатха̄ на̄ма атикхин̣ена асина̄ кадалим̣ чхиндантасса чхиннат̣т̣ха̄нам̣ на мат̣т̣хам̣ хоти, аси на сӣгхам̣ вахати, саддо суййати, балаватаро ва̄йа̄мо ка̄таббо хоти; еварӯпа̄ саддха̄вимуттасса пуббабха̄гамаггабха̄вана̄. йатха̄ пана суниситенева асина̄ кадалим̣ чхиндантасса чхиннат̣т̣ха̄нам̣ мат̣т̣хам̣ хоти, аси сӣгхам̣ вахати, саддо на суййати, балавава̄йа̄макиччам̣ на хоти; еварӯпа̄ дит̣т̣хиппаттасса пуббабха̄гамаггабха̄вана̄ ведитабба̄’’ти. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало саддха̄вимуттоти вуччати. айан̃хи саддаханто вимуттоти саддха̄вимутто. айампи ка̄йасаккхӣ вийа чхаббидхова хоти.

29. дхамма̄нуса̄рӣниддесе – пат̣ипаннасса̄ти имина̄ сота̄паттимаггат̣т̣хо дассито. адхиматтанти балавам̣. пан̃н̃ам̣ ва̄хетӣти пан̃н̃а̄ва̄хӣ. пан̃н̃а̄ имам̣ пуггалам̣ вахатӣти пан̃н̃а̄ва̄хӣтипи вуттам̣ хоти. пан̃н̃а̄пуббан̇гаманти пан̃н̃ам̣ пуреча̄рикам̣ катва̄. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало дхамма̄нуса̄рӣти вуччати. со хи пан̃н̃а̄сан̇кха̄тена дхаммена сарати ануссаратӣти дхамма̄нуса̄рӣ. сота̄паттимаггат̣т̣хассеветам̣ на̄мам̣. пхале пана патте дит̣т̣хиппатто на̄ма хоти.

30. саддха̄нуса̄рӣниддесепи – саддхам̣ ва̄хетӣти саддха̄ва̄хӣ. саддха̄ имам̣ пуггалам̣ вахатӣти саддха̄ва̄хӣтипи вуттамева. саддха̄пуббан̇гаманти саддхам̣ пуреча̄рикам̣ катва̄. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало саддха̄нуса̄рӣти вуччати. со хи саддха̄йа сарати. ануссаратӣти саддха̄нуса̄рӣ. сота̄паттимаггат̣т̣хассеветам̣ на̄мам̣. пхале пана патте саддха̄вимутто на̄ма хоти. локуттарадхамман̃хи ниббаттента̄нам̣ две дхура̄ни на̄ма, две абхинивеса̄ на̄ма, две сӣса̄ни на̄ма. таттха саддха̄дхурам̣ пан̃н̃а̄дхуранти – две дхура̄ни на̄ма. еко пана бхиккху саматха̄бхинивесена абхинивисати, еко випассана̄бхинивесена̄ти – име две абхинивеса̄ на̄ма. еко ча маттхакам̣ па̄пун̣анто убхатобха̄гавимутто хоти, еко пан̃н̃а̄вимуттоти – има̄ни две сӣса̄ни на̄ма. йе кечи хи локуттарадхаммам̣ ниббаттенти, саббе те име две дхамме дхурам̣ катва̄ имесу двӣсу т̣ха̄несу абхинивиситва̄ имехи двӣхи т̣ха̄нехи вимуччанти. тесу йо бхиккху ат̣т̣хасама̄паттила̄бхӣ пан̃н̃ам̣ дхурам̣ катва̄ саматхавасена абхинивит̣т̣хо ан̃н̃атарам̣ арӯпасама̄паттим̣ падат̣т̣ха̄нам̣ катва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣а̄ти, со сота̄паттимаггаккхан̣е дхамма̄нуса̄рӣ на̄ма. парато пана чхасу т̣ха̄несу ка̄йасаккхӣ на̄ма. арахаттапхале патте убхатобха̄гавимутто на̄ма.

апаро пан̃н̃амева дхурам̣ катва̄ випассана̄васена абхинивит̣т̣хо суддхасан̇кха̄ре ва̄ рӯпа̄вачараджджха̄несу ва̄ ан̃н̃атарам̣ саммаситва̄ арахаттам̣ па̄пун̣а̄ти, айампи сота̄паттимаггаккхан̣ейева дхамма̄нуса̄рӣ на̄ма. парато пана чхасу т̣ха̄несу дит̣т̣хиппатто на̄ма. арахатте патте пан̃н̃а̄вимутто на̄ма. идха две на̄ма̄ни апубба̄ни, та̄ни пуримехи саддхим̣ пан̃ча хонти. апаро ат̣т̣хасама̄паттила̄бхӣ саддхам̣ дхурам̣ катва̄ сама̄дхивасена абхинивит̣т̣хо ан̃н̃атарам̣ арӯпасама̄паттим̣ падат̣т̣ха̄нам̣ катва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣а̄ти – айам̣ сота̄паттимаггаккхан̣е саддха̄нуса̄рӣ на̄ма. парато чхасу т̣ха̄несу ка̄йасаккхӣйева на̄ма. арахатте патте убхатобха̄гавимуттойева на̄ма. идха екамева на̄мам̣ апуббам̣. тена саддхим̣ пурима̄ни пан̃ча чха хонти. апаро саддхамева дхурам̣ катва̄ випассана̄васена абхинивит̣т̣хо суддхасан̇кха̄ре ва̄ рӯпа̄вачараджджха̄несу ва̄ ан̃н̃атарам̣ саммаситва̄ арахаттам̣ па̄пун̣а̄ти. айампи сота̄паттимаггаккхан̣е саддха̄нуса̄рӣ на̄ма. парато чхасу т̣ха̄несу саддха̄вимутто на̄ма. арахатте патте пан̃н̃а̄вимутто на̄ма. идха̄пи екамева на̄мам̣ апуббам̣. тена саддхим̣ пурима̄ни чха сатта хонти. име сатта пуггала̄ локе аггадаккхин̣еййа̄ на̄ма̄ти.

31. саттаккхаттупараманиддесе – саттаккхаттунти саттава̄ре. саттаккхаттупарама̄ бхавӯпапатти аттабха̄ваггахан̣ам̣ асса, тато парам̣ ат̣т̣хамам̣ бхавам̣ на̄дийатӣти саттаккхаттупарамо. сота̄панно хотӣти еттха сототи арийамагго, тена саманна̄гато сота̄панно на̄ма. йатха̄ха –

‘‘сото сототи хидам̣, са̄рипутта, вуччати. катамо ну кхо, са̄рипутта, сототи? айамева хи, бханте, арийо ат̣т̣хан̇гико магго сото, сеййатхидам̣ – самма̄дит̣т̣хи…пе… самма̄сама̄дхӣти. сота̄панно сота̄панноти, хидам̣, са̄рипутта, вуччати. катамо ну кхо, са̄рипутта, сота̄панноти? йо хи, бханте, имина̄ арийена ат̣т̣хан̇гикена маггена саманна̄гато айам̣ вуччати сота̄панно, сва̄йам̣ а̄йасма̄ евам̣на̄мо евам̣готто ити ва̄’’ти (сам̣. ни. 5.1001).

евам̣ маггаккхан̣епи сота̄панно на̄ма хоти. идха пана маггена пхаласса на̄мам̣ диннанти пхалаккхан̣е сота̄панно адхиппето.

авинипа̄тадхаммоти винипа̄тасан̇кха̄там̣ апа̄йам̣ упапаттивасена ана̄гаманасабха̄во. нийатоти магганийа̄мена нийато. самбодхипара̄йан̣оти буджджханакабха̄вапара̄йан̣о. со хи пат̣иладдхамаггена буджджхатӣти самбодхипара̄йан̣о. упари тӣхи маггехи авассам̣ буджджхиссатӣти самбодхипара̄йан̣о. деве ча мануссе ча̄ти девалокан̃ча мануссалокан̃ча. сандха̄витва̄ сам̣саритва̄ти пат̣исандхивасена апара̄парам̣ гантва̄. дуккхассантам̣ каротӣти ват̣т̣адуккхасса парийантам̣ париват̣умам̣ кароти. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало саттаккхаттупарамо на̄ма вуччати. айам̣ пана ка̄лена девалокасса ка̄лена мануссалокасса васена миссакабхавена катхитоти ведитаббо.

32. колам̣коланиддесе – кулато кулам̣ гаччхатӣти колам̣коло. сота̄паттипхаласаччхикирийато хи пат̣т̣ха̄йа нӣче куле упапатти на̄ма наттхи, маха̄бхогакулесуйева ниббаттатӣти аттхо. две ва̄ тӣн̣и ва̄ кула̄нӣти девамануссавасена две ва̄ тайо ва̄ бхаве. ити айампи миссакабхавенева катхито. десана̄маттамева четам̣ – ‘две ва̄ тӣн̣и ва̄’ти. йа̄ва чхат̣т̣хабхава̄ сам̣сарантопи пана колам̣колова хоти.

33. екабӣджиниддесе – кхандхабӣджам̣ на̄ма катхитам̣. йасса хи сота̄паннасса екам̣йева кхандхабӣджам̣ аттхи, екам̣ аттабха̄ваггахан̣ам̣, со екабӣджӣ на̄ма. ма̄нусакам̣ бхаванти идам̣ панеттха десана̄маттамева. девабхавам̣ ниббаттетӣтипи пана ваттум̣ ват̣т̣атийева. бхагавата̄ гахитана̄мавасенева чета̄ни етесам̣ на̄ма̄ни. еттакам̣ т̣ха̄нам̣ гато саттаккхаттупарамо на̄ма хоти, еттакам̣ колам̣коло, еттакам̣ екабӣджӣти бхагавата̄ етесам̣ на̄мам̣ гахитам̣. нийамато пана айам̣ саттаккхаттупарамо, айам̣ колам̣коло, айам̣ екабӣджӣти наттхи.

ко пана тесам̣ етам̣ пабхедам̣ нийаметӣти? кечи та̄ва тхера̄ ‘пуббахету нийаметӣ’ти ваданти, кечи ‘пат̣хамамагго’, кечи ‘упари тайо магга̄’, кечи ‘тин̣н̣ам̣ магга̄нам̣ випассана̄’ти. таттха ‘пуббахету нийаметӣ’ти ва̄де ‘пат̣хамамаггасса упаниссайо като на̄ма хоти, упари тайо магга̄ нирупаниссайа̄ уппанна̄’ти вачанам̣ а̄паджджати. ‘пат̣хамамагго нийаметӣ’ти ва̄де упари тин̣н̣ам̣ магга̄нам̣ нираттхаката̄ а̄паджджати. ‘упари тайо магга̄ нийаментӣ’ти ва̄де ‘ат̣т̣хамамагге ануппаннейева упари тайо магга̄ уппанна̄’ти а̄паджджати. ‘тин̣н̣ам̣ магга̄нам̣ випассана̄ нийаметӣ’ти ва̄до пана йуджджати. саче хи упари тин̣н̣ам̣ магга̄нам̣ випассана̄ балаватӣ хоти, екабӣджӣ на̄ма хоти; тато мандатара̄йа колам̣коло; тато мандатара̄йа саттаккхаттупарамоти.

екаччо хи сота̄панно ват̣т̣аджджха̄сайо хоти, ват̣т̣а̄бхирато, пунаппунам̣ ват̣т̣асмим̣йева вичарати сандиссати. ана̄тхапин̣д̣ико сет̣т̣хи, виса̄кха̄ упа̄сика̄, чӯл̣аратхамаха̄ратха̄ девапутта̄, анекаван̣н̣о девапутто, сакко девара̄джа̄, на̄гадатто девапуттоти име хи еттака̄ джана̄ ват̣т̣аджджха̄сайа̄ ват̣т̣а̄бхирата̄ а̄дито пат̣т̣ха̄йа чха девалоке содхетва̄ аканит̣т̣хе т̣хатва̄ паринибба̄йиссанти, име идха на гахита̄. на кевалан̃чиме; йопи мануссесуйева саттаккхаттум̣ сам̣саритва̄ арахаттам̣ па̄пун̣а̄ти, йопи девалоке ниббатто девесуйева саттаккхаттум̣ апара̄парам̣ сам̣саритва̄ арахаттам̣ па̄пун̣а̄ти, имепи идха на гахита̄. миссакабхававасенева панеттха саттаккхаттупарамаколам̣кола̄ ма̄нусакабхаваниббаттакойева ча екабӣджӣ гахитоти ведитаббо. таттха екеко дуккха̄пат̣ипада̄дивасена чатуббидхабха̄вам̣ а̄паджджати. саддха̄дхуренева чатта̄ро саттаккхаттупарама̄, чатта̄ро колам̣кола̄, чатта̄ро екабӣджиноти два̄даса хонти. саче пан̃н̃а̄йа сакка̄ ниббаттетум̣, ‘ахам̣ локуттарам̣ дхаммам̣ ниббаттесса̄мӣ’ти евам̣ пан̃н̃ам̣ дхурам̣ катва̄ саттаккхаттупарама̄дибха̄вам̣ патта̄пи пат̣ипада̄васена два̄дасева̄ти име чатувӣсати сота̄панна̄ ихат̣т̣хаканиджджха̄никавасенева имасмим̣ т̣ха̄не катхита̄ти ведитабба̄.

34. сакада̄га̄миниддесе – пат̣исандхивасена саким̣ а̄гаччхатӣти сакада̄га̄мӣ. сакидева̄ти екава̄рам̣йева. имам̣ локам̣ а̄гантва̄ти имина̄ пан̃часу сакада̄га̄мӣсу чатта̄ро ваджджетва̄ екова гахито. екаччо хи идха сакада̄га̄мипхалам̣ патва̄ идхева паринибба̄йати, екаччо идха патва̄ девалоке паринибба̄йати, екаччо девалоке патва̄ таттхева паринибба̄йати, екаччо девалоке патва̄ идхӯпападжджитва̄ паринибба̄йати – име чатта̄ропи идха на гахита̄. йо пана идха патва̄ девалоке йа̄вата̄йукам̣ васитва̄ пуна идхӯпападжджитва̄ паринибба̄йати – айам̣ екова идха гахитоти ведитаббо. сесаметтха йам̣ ваттаббам̣ сийа̄ там̣ саббам̣ хет̣т̣ха̄ дхаммасан̇гахат̣т̣хакатха̄йам̣ локуттаракусаланиддесе вуттамева. имасса пана сакада̄га̄мино екабӣджина̄ саддхим̣ ким̣ на̄на̄каран̣анти? екабӣджисса ека̄ва пат̣исандхи, сакада̄га̄мисса две пат̣исандхийо – идам̣ несам̣ на̄на̄каран̣анти.

35. ана̄га̄миниддесе – орамбха̄гийа̄нам̣ сам̣йоджана̄нанти орам̣ вуччати ка̄мадха̄ту. йасса има̄ни пан̃ча бандхана̄ни аппахӣна̄ни хонти, со бхавагге ниббаттопи гилитабал̣исо маччхо вийа дӣгхасуттакена па̄де баддхака̄ко вийа техи бандханехи а̄кад̣д̣хийама̄но ка̄мадха̄туйам̣йева паваттатӣти пан̃ча бандхана̄ни орамбха̄гийа̄нӣти вуччанти. хет̣т̣ха̄бха̄гийа̄ни хет̣т̣ха̄кот̣т̣ха̄сика̄нӣти аттхо. париккхайа̄ти тесам̣ бандхана̄нам̣ париккхайена. опапа̄тикоти упапа̄тайонико. имина̄сса габбхасеййа̄ пат̣иккхитта̄. таттха паринибба̄йӣти таттха суддха̄ва̄салоке паринибба̄йита̄. ана̄ваттидхаммо тасма̄ лока̄ти пат̣исандхиггахан̣авасена тасма̄ лока̄ идха ана̄ваттанасабха̄во. буддхадассанатхерадассанадхаммассавана̄нам̣ панаттха̄йасса а̄гаманам̣ анива̄ритам̣. айам̣ вуччатӣти айам̣ евам̣видхо пуггало пат̣исандхивасена пуна ана̄гаманато ана̄га̄мӣ на̄ма вуччати.

36. антара̄паринибба̄йиниддесе упапаннам̣ ва̄ саманантара̄ти упапаннасаманантара̄ ва̄ хутва̄. аппаттам̣ ва̄ вемаджджхам̣ а̄йуппама̄н̣анти а̄йуппама̄н̣ам̣ вемаджджхам̣ аппаттам̣ ва̄ хутва̄ арийамаггам̣ сан̃джанетӣти аттхо. ва̄саддавикаппато пана вемаджджхам̣ паттантипи аттхо ведитаббо. евам̣ тайо антара̄паринибба̄йино сиддха̄ хонти. упарит̣т̣хима̄нам̣ сам̣йоджана̄нанти упари пан̃чаннам̣ уддхамбха̄гийасам̣йоджана̄нам̣ ат̣т̣ханнам̣ ва̄ килеса̄нам̣. паха̄на̄йа̄ти етесам̣ паджаханаттха̄йа маггам̣ сан̃джанети. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало а̄йувемаджджхасса антара̄йева паринибба̄йанато антара̄паринибба̄йӣти вуччати.

37. упахаччапаринибба̄йиниддесе атиккамитва̄ вемаджджхам̣ а̄йуппама̄н̣анти а̄йуппама̄н̣ам̣ вемаджджхам̣ атиккамитва̄. упахачча ва̄ ка̄лакирийанти упагантва̄ ка̄лакирийам̣. а̄йуккхайасса а̄санне т̣хатва̄ти аттхо. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало авихесу та̄ва каппасахассаппама̄н̣асса а̄йуно пан̃чакаппасатасан̇кха̄там̣ вемаджджхам̣ атиккамитва̄ чхат̣т̣хе ва̄ каппасате саттамат̣т̣хаманавама̄нам̣ ва̄ ан̃н̃атарасмим̣ дасамейева ва̄ каппасате т̣хатва̄ арахаттам̣ патва̄ килесапаринибба̄нена паринибба̄йанато упахаччапаринибба̄йӣти вуччати.

38. асан̇кха̄расасан̇кха̄рапаринибба̄йиниддесесу – асан̇кха̄рена аппадуккхена адхиматтапайогам̣ акатва̄ва килесапаринибба̄нена паринибба̄надхаммоти асан̇кха̄рапаринибба̄йӣ. сасан̇кха̄рена дуккхена касирена адхиматтапайогам̣ катва̄ва килесапаринибба̄нена паринибба̄йанадхаммоти сасан̇кха̄рапаринибба̄йӣ.

40. уддхам̣сотаниддесе – уддхам̣ ва̄хибха̄вена уддхамасса тан̣ха̄сотам̣ ват̣т̣асотам̣ ва̄ти уддхам̣сото. уддхам̣ ва̄ гантва̄ пат̣илабхитаббато уддхамасса маггасотанти уддхам̣сото. аканит̣т̣хам̣ гаччхатӣти аканит̣т̣хага̄мӣ. авиха̄ чуто атаппам̣ гаччхатӣтиа̄дӣсу авихе каппасахассам̣ васанто арахаттам̣ паттум̣ асаккун̣итва̄ атаппам̣ гаччхати. татра̄пи две каппасахасса̄ни васанто арахаттам̣ паттум̣ асаккун̣итва̄ судассам̣ гаччхати. татра̄пи чатта̄ри каппасахасса̄ни васанто арахаттам̣ паттум̣ асаккун̣итва̄ судассим̣ гаччхати. татра̄пи ат̣т̣ха каппасахасса̄ни васанто арахаттам̣ паттум̣ асаккун̣итва̄ аканит̣т̣хам̣ гаччхати. таттха васанто арийамаггам̣ сан̃джанетӣти аттхо.

имесам̣ пана ана̄га̄мӣнам̣ пабхедаджа̄нанаттхам̣ уддхам̣сото аканит̣т̣хага̄мӣчатуккам̣ ведитаббам̣. таттха йо авихато пат̣т̣ха̄йа чатта̄ро девалоке содхетва̄ аканит̣т̣хам̣ гантва̄ паринибба̄йати айам̣ уддхам̣сото аканит̣т̣хага̄мӣ на̄ма. йо пана хет̣т̣ха̄ тайо девалоке содхетва̄ судассӣдевалоке т̣хатва̄ паринибба̄йати – айам̣ уддхам̣сото, на аканит̣т̣хага̄мӣ на̄ма. йо пана ито аканит̣т̣хамева гантва̄ паринибба̄йати, айам̣ на уддхам̣сото, аканит̣т̣хага̄мӣ на̄ма. йо пана хет̣т̣ха̄ чатӯсу девалокесу таттха таттхева паринибба̄йати, айам̣ на уддхам̣сото, на аканит̣т̣хага̄мӣ на̄ма̄ти. евамете ат̣т̣хачатта̄лӣса ана̄га̄мино хонти.

катхам̣? авихе та̄ва тайо антара̄паринибба̄йино, еко упахаччапаринибба̄йӣ, еко уддхам̣сото те асан̇кха̄рапаринибба̄йино пан̃ча, сасан̇кха̄рапаринибба̄йино пан̃ча̄ти даса хонти. татха̄ атаппа̄судасса̄судассӣсӯти чатта̄ро дасака̄ чатта̄лӣсам̣. аканит̣т̣хе пана уддхам̣сото наттхи. тайо пана антара̄паринибба̄йино, еко упахаччапаринибба̄йӣ. те асан̇кха̄рапаринибба̄йино чатта̄ро, сасан̇кха̄рапаринибба̄йино чатта̄роти ат̣т̣ха. евам̣ ат̣т̣хачатта̄лӣсам̣ хонти.

те саббепи папат̣икопама̄йа дӣпита̄ – дивасам̣ сантатта̄нампи хи а̄ракан̣т̣акавиппхаликанакхаччхедана̄нам̣ айомукхе хан̃н̃ама̄не папат̣ика̄ уппаджджитва̄ва нибба̄йати – еварӯпо пат̣хамо антара̄паринибба̄йӣ ведитаббо. касма̄? уппаннасаманантара̄ва килесапаринибба̄нена паринибба̄йанато. тато махантатаре айомукхе хан̃н̃ама̄не папат̣ика̄ а̄ка̄сам̣ уллан̇гхитва̄ нибба̄йати – еварӯпо дутийо антара̄паринибба̄йӣ дат̣т̣хаббо. касма̄? вемаджджхам̣ аппатва̄ паринибба̄йанато. тато махантатаре айомукхе хан̃н̃ама̄не папат̣ика̄ а̄ка̄сам̣ уллан̇гхитва̄ ниваттама̄на̄ патхавийам̣ анупахаччатала̄ хутва̄ паринибба̄йати – еварӯпо татийо антара̄паринибба̄йӣ дат̣т̣хаббо. касма̄? вемаджджхам̣ патва̄ анупахачча паринибба̄йанато. тато махантатаре айомукхе хан̃н̃ама̄не папат̣ика̄ а̄ка̄сам̣ уллан̇гхитва̄ патхавийам̣ патитва̄ упахаччатала̄ хутва̄ нибба̄йати – еварӯпо упахаччапаринибба̄йӣ ведитаббо. касма̄? ка̄лакирийам̣ упагантва̄ а̄йугатим̣ кхепетва̄ паринибба̄йанато. тато махантатаре айомукхе хан̃н̃ама̄не папат̣ика̄ паритте тин̣акат̣т̣хе патитва̄ там̣ париттам̣ тин̣акат̣т̣хам̣ джха̄петва̄ нибба̄йати – еварӯпо асан̇кха̄рапаринибба̄йӣ ведитаббо. касма̄? аппайогена лахуса̄йа гатийа̄ паринибба̄йанато. тато махантатаре айомукхе хан̃н̃ама̄не папат̣ика̄ випуле тин̣акат̣т̣хапун̃дже патитва̄ там̣ випулам̣ тин̣акат̣т̣хапун̃джам̣ джха̄петва̄ нибба̄йати – еварӯпо сасан̇кха̄рапаринибба̄йӣ ведитаббо. касма̄? саппайогена алахуса̄йа гатийа̄ паринибба̄йанато. апара̄ махантесу тин̣акат̣т̣хапун̃джесу патати, таттха махантесу тин̣акат̣т̣хапун̃джесу джха̄йама̄несу вӣтаччитан̇га̄ро ва̄ джа̄ла̄ ва̄ уппатитва̄ камма̄раса̄лам̣ джха̄петва̄ га̄манигаманагарарат̣т̣хам̣ джха̄петва̄ самуддантам̣ патва̄ нибба̄йати – еварӯпо уддхам̣сото аканит̣т̣хага̄мӣ дат̣т̣хаббо. касма̄? анекабхавабӣджавиппха̄рам̣ пхусса пхусса бйантӣкатва̄ паринибба̄йанато. йасма̄ пана а̄ракан̣т̣ака̄дибхедам̣ кхуддакампи махантампи айокапа̄ламева, тасма̄ сутте саббава̄ресу айокапа̄лантвева вуттам̣ (а. ни. 7.55). йатха̄ха –

‘‘идха, бхиккхаве, бхиккху евам̣ пат̣ипанно хоти – ‘но часса, но ча ме сийа̄, на бхависсати, на ме бхависсати, йадаттхи йам̣ бхӯтам̣, там̣ паджаха̄мӣ’’’ти упеккхам̣ пат̣илабхати. со бхаве на раджджати, самбхаве на раджджати, аттхуттари падам̣ сантам̣ саммаппан̃н̃а̄йа пассати. тан̃ча кхвасса падам̣ на саббена саббам̣ саччхикатам̣ хоти. тасса на саббена саббам̣ ма̄на̄нусайо пахӣно хоти, на саббена саббам̣ бхавара̄га̄нусайо пахӣно хоти, на саббена саббам̣ авиджджа̄нусайо пахӣно хоти. со пан̃чаннам̣ орамбха̄гийа̄нам̣ сам̣йоджана̄нам̣ париккхайа̄ антара̄паринибба̄йӣ хоти. сеййатха̄пи, бхиккхаве, дивасам̣ сантатте айокапа̄ле хан̃н̃ама̄не папат̣ика̄ ниббаттитва̄ нибба̄йеййа; евамева кхо, бхиккхаве, бхиккху евам̣ пат̣ипанно хоти – но часса…пе… антара̄паринибба̄йӣ хоти.

‘‘идха пана, бхиккхаве, бхиккху евам̣ пат̣ипанно хоти – но часса…пе… антара̄паринибба̄йӣ хоти. сеййатха̄пи, бхиккхаве, дивасам̣ сантатте айокапа̄ле хан̃н̃ама̄не папат̣ика̄ ниббаттитва̄ уппатитва̄ нибба̄йеййа; евамева кхо, бхиккхаве, бхиккху евам̣ пат̣ипанно хоти – но часса…пе… антара̄паринибба̄йӣ хоти.

‘‘идха пана, бхиккхаве, бхиккху евам̣ пат̣ипанно хоти – но часса…пе… антара̄паринибба̄йӣ хоти. сеййатха̄пи, бхиккхаве, дивасам̣ сантатте айокапа̄ле хан̃н̃ама̄не папат̣ика̄ ниббаттитва̄ уппатитва̄ анупахачча талам̣ нибба̄йеййа; евамева кхо, бхиккхаве, бхиккху евам̣ пат̣ипанно хоти – но часса…пе… антара̄паринибба̄йӣ хоти.

‘‘идха пана, бхиккхаве, бхиккху евам̣ пат̣ипанно хоти – но часса…пе… упахаччапаринибба̄йӣ хоти. сеййатха̄пи, бхиккхаве, дивасам̣ сантатте айокапа̄ле хан̃н̃ама̄не папат̣ика̄ ниббаттитва̄ уппатитва̄ упахачча талам̣ нибба̄йеййа; евамева кхо, бхиккхаве, бхиккху евам̣ пат̣ипанно хоти – но часса…пе… упахаччапаринибба̄йӣ хоти.

‘‘идха пана, бхиккхаве, бхиккху евам̣ пат̣ипанно хоти – но часса…пе… париккхайа̄ асан̇кха̄рапаринибба̄йӣ хоти. сеййатха̄пи, бхиккхаве, дивасам̣ сантатте айокапа̄ле хан̃н̃ама̄не папат̣ика̄ ниббаттитва̄ уппатитва̄ паритте тин̣апун̃дже ва̄ кат̣т̣хапун̃дже ва̄ нипатеййа, са̄ таттха аггимпи джанеййа, дхӯмампи джанеййа, аггимпи джанетва̄ дхӯмампи джанетва̄ тамева париттам̣ тин̣апун̃джам̣ ва̄ кат̣т̣хапун̃джам̣ ва̄ парийа̄дийитва̄ ана̄ха̄ра̄ нибба̄йеййа; евамева кхо, бхиккхаве, бхиккху евам̣ пат̣ипанно хоти – но часса…пе… париккхайа̄ асан̇кха̄рапаринибба̄йӣ хоти.

‘‘идха пана, бхиккхаве, бхиккху евам̣ пат̣ипанно хоти – но часса…пе… сасан̇кха̄рапаринибба̄йӣ хоти. сеййатха̄пи, бхиккхаве, дивасам̣ сантатте айокапа̄ле хан̃н̃ама̄не папат̣ика̄ ниббаттитва̄ уппатитва̄ випуле тин̣апун̃дже ва̄ кат̣т̣хапун̃дже ва̄ нипатеййа, са̄ таттха аггимпи джанеййа…пе… тамева випулам̣ тин̣апун̃джам̣ ва̄ кат̣т̣хапун̃джам̣ ва̄ парийа̄дийитва̄ ана̄ха̄ра̄ нибба̄йеййа; евамева кхо, бхиккхаве, бхиккху евам̣ пат̣ипанно хоти – но часса…пе… сасан̇кха̄рапаринибба̄йӣ хоти.

‘‘идха пана, бхиккхаве, бхиккху евам̣ пат̣ипанно хоти – но часса…пе… париккхайа̄ уддхам̣сото хоти аканит̣т̣хага̄мӣ. сеййатха̄пи, бхиккхаве, дивасам̣ сантатте айокапа̄ле хан̃н̃ама̄не папат̣ика̄ ниббаттитва̄ уппатитва̄ маханте тин̣апун̃дже ва̄ кат̣т̣хапун̃дже ва̄ нипатеййа, са̄ таттха аггимпи джанеййа…пе… тамева махантам̣ тин̣апун̃джам̣ ва̄ кат̣т̣хапун̃джам̣ ва̄ парийа̄дийитва̄ гаччхампи дахеййа, да̄йампи дахеййа, гаччхампи дахитва̄ да̄йампи дахитва̄ харитантам̣ ва̄ патхантам̣ ва̄ селантам̣ ва̄ удакантам̣ ва̄ раман̣ӣйам̣ ва̄ бхӯмибха̄гам̣ а̄гамма ана̄ха̄ра̄ нибба̄йеййа; евамева кхо, бхиккхаве, бхиккху евам̣ пат̣ипанно хоти – но часса…пе… париккхайа̄ уддхам̣сото хоти аканит̣т̣хага̄мӣ’’ти (а. ни. 7.55).

41-44. сота̄паттипхаласаччхикирийа̄йа пат̣ипанна̄диниддеса̄ утта̄наттха̄ва. айам̣ вуччати пуггало араха̄ти еттха пана два̄даса араханто ведитабба̄. катхам̣? тайо хи вимоккха̄ – сун̃н̃ато, анимитто, аппан̣ихитоти. таттха сун̃н̃атавимоккхена вимуттакхӣн̣а̄саво пат̣ипада̄васена чатуббидхо хоти; татха̄ анимиттааппан̣ихитавимоккхехӣти – евам̣ два̄даса араханто ведитабба̄. ити име два̄даса араханто вийа два̄дасева сакада̄га̄мино, чатувӣсати сота̄панна̄, ат̣т̣хачатта̄лӣса ана̄га̄миноти еттака̄ пуггала̄ ито муччитва̄ бахиддха̄ нуппаджджанти, имасмин̃н̃ева саббан̃н̃убуддхаса̄сане уппаджджантӣти.

екаканиддесаван̣н̣ана̄.

2. дуканиддесаван̣н̣ана̄

45. дуканиддесе кодханоти куджджханасӣло маха̄кодхо. евам̣ пуггалам̣ пуччхитва̄пи дхаммена пуггалам̣ дассетум̣ таттха катамо кодхотиа̄дима̄ха. упана̄хӣниддеса̄дӣсупи есева найо. кодхо куджджхана̄тиа̄дӣни хет̣т̣ха̄ вуттаттха̄нева. татха̄ упана̄хӣниддеса̄дӣсу пуббака̄лам̣ кодхотиа̄дӣни. айам̣ кодхо аппахӣноти айам̣ еттако кодхо виккхамбханаппаха̄нена ва̄ тадан̇гаппаха̄нена ва̄ самуччхедаппаха̄нена ва̄ аппахӣно. парато упана̄ха̄дӣсупи есева найо.

53. ахириканиддеса̄дӣсу – имина̄ ахирикена̄ти имина̄ евам̣пака̄рена ахирикадхаммена саманна̄гато. имина̄ аноттаппена̄тиа̄дӣсупи есева найо.

63. аджджхаттасам̣йоджаноти аджджхаттабандхано. бахиддха̄сам̣йоджаноти бахиддха̄бандхано. те убхопи ваччхакаса̄лӯпама̄йа дӣпетабба̄. ваччхакаса̄ла̄йа хи анто баддхо антойева сайитаваччхако вийа идхат̣т̣хакасота̄паннасакада̄га̄мино. тесан̃хи бандханампи идхева, сайампи идхева. анто баддхо пана бахи сайитаваччхако вийа рӯпа̄рӯпабхаве сота̄паннасакада̄га̄мино. тесан̃хи бандханамева идха, сайам̣ пана брахмалоке т̣хита̄. бахи баддхо бахи сайитаваччхако вийа рӯпа̄рӯпабхаве ана̄га̄мӣ. тасса хи бандханампи бахиддха̄, сайампи бахиддха̄ва. бахи баддхо пана антосайитаваччхако вийа идхат̣т̣хакаана̄га̄мӣ. тасса хи бандханам̣ рӯпа̄рӯпабхавесу, сайам̣ пана идха т̣хито.

65. аккодхананиддеса̄дӣсу – пахӣноти виккхамбханаппаха̄нена ва̄, тадан̇гаппаха̄нена ва̄, самуччхедаппаха̄нена ва̄ пахӣно.

83. дуллабханиддесе – дуллабха̄ти на сулабха̄. пуббака̄рӣти пат̣хамамева ка̄рако. катаведӣти катам̣ ведети, видитам̣ па̄кат̣ам̣ кароти. те ага̄рийа̄нага̄рийехи дӣпетабба̄. ага̄рийесу хи ма̄та̄питаро пуббака̄рино на̄ма. путтадхӣтаро пана ма̄та̄питаро пат̣иджагганта̄ абхива̄дана̄дӣни тесам̣ курума̄на̄ катаведино на̄ма. анага̄рийесу а̄чарийупаджджха̄йа̄ пуббака̄рино на̄ма. антева̄сикасаддхивиха̄рика̄ а̄чарийупаджджха̄йе пат̣иджагганта̄ абхива̄дана̄дӣни тесам̣ курума̄на̄ катаведино на̄ма. тесам̣ а̄вибха̄ваттха̄йа упаджджха̄йапосакасон̣аттхера̄дӣнам̣ ваттхӯни катхетабба̄ни.

апаро найо – парена акатейева упака̄ре аттани катам̣ упака̄рам̣ анапеккхитва̄ ка̄рако пуббака̄рӣ, сеййатха̄пи ма̄та̄питаро чева а̄чарийупаджджха̄йа̄ ча. со дуллабхо; сатта̄нам̣ тан̣ха̄бхибхӯтатта̄. парена катасса упака̄расса анурӯпаппаваттим̣ аттани катам̣ упака̄рам̣ упака̄рато джа̄нанто, ведийанто, катан̃н̃укатаведӣ. сеййатха̄пи ма̄та̄питуа̄чарийупаджджха̄йесу самма̄ пат̣ипанно. сопи дуллабхо; сатта̄нам̣ авиджджа̄бхибхӯтатта̄.

апича – ака̄ран̣аваччхало пуббака̄рӣ, сака̄ран̣аваччхало катан̃н̃укатаведӣ. ‘кариссати ме’ти евама̄дика̄ран̣анирапеккхакирийо пуббака̄рӣ. ‘кариссати ме’ти евама̄дика̄ран̣аса̄пеккхакирийо катан̃н̃укатаведӣ. тамоджотипара̄йан̣о пуббака̄рӣ, джотиджотипара̄йан̣о катан̃н̃укатаведӣ. десета̄ пуббака̄рӣ, пат̣ипаджджита̄ катан̃н̃укатаведӣ. садеваке локе арахам̣ самма̄самбуддхо пуббака̄рӣ, арийаса̄вако катан̃н̃укатаведӣти. дуканипа̄тат̣т̣хакатха̄йам̣ (а. ни. ат̣т̣ха. 2.2.120) пана – ‘‘‘пуббака̄рӣ’ти пат̣хамам̣ упака̄расса ка̄рако, ‘катан̃н̃укатаведӣ’ти тена катам̣ н̃атва̄ паччха̄ ка̄рако. тесу пуббака̄рӣ ин̣ам̣ демӣти сан̃н̃ам̣ кароти, паччха̄ка̄рако ‘ин̣ам̣ джӣра̄пемӣ’ти сан̃н̃ам̣ каротӣ’’ти еттакамева вуттам̣.

84. дуттаппайаниддесе – дуттаппайа̄ти атаппайа̄, на сакка̄ кеначи таппетум̣. йо хи упат̣т̣ха̄какулам̣ ва̄ н̃а̄тикулам̣ ва̄ нисса̄йа васама̄но чӣваре джин̣н̣е техи диннам̣ чӣварам̣ никкхипати, на парибхун̃джати. пунаппунам̣ диннампи гахетва̄ никкхипатева. йо ча тенева найена ладдхам̣ ладдхам̣ виссаджджети парасса дети. пунаппунам̣ ладдхампи татхева кароти. име две пуггала̄ сакат̣ехипи паччайе упанентена таппетум̣ на сакка̄ти дуттаппайа̄ на̄ма.

85. сутаппайаниддесе – на виссаджджетӣти аттано акатва̄ парасса на дети. атиреке пана сати на никкхипати парасса дети. идам̣ вуттам̣ хоти – йо пана бхиккху упат̣т̣ха̄какула̄ ва̄ н̃а̄тикула̄ ва̄ джин̣н̣ачӣваро са̄т̣акам̣ лабхитва̄ чӣварам̣ катва̄ парибхун̃джати, на никкхипати; аггал̣ам̣ датва̄ па̄рупантопи пуна диййама̄не сахаса̄ на пат̣игган̣ха̄ти. йо ча ладдхам̣ ладдхам̣ аттана̄ парибхун̃джати, паресам̣ на дети. име двепи сукхена сакка̄ таппетунти сутаппайа̄ на̄ма̄ти.

86. а̄сава̄ти килеса̄. на куккучча̄йитаббам̣ куккучча̄йатӣти на куккучча̄йитаббайуттакам̣ куккучча̄йати. сӯкарамам̣сам̣ лабхитва̄ аччхамам̣санти куккучча̄йати, мигамам̣сам̣, лабхитва̄ дӣпимам̣санти куккучча̄йати. ка̄ле сантейева ‘ка̄ло наттхӣ’ти, аппава̄ретва̄ва ‘пава̄ритосмӣ’ти, патте раджасмим̣ апатитейева ‘патита’нти, атта̄нам̣ уддисса маччхамам̣се акатейева ‘мам̣ уддисса ката’нти куккучча̄йати. куккучча̄йитаббам̣ на куккучча̄йатӣти куккучча̄йитаббайуттакам̣ на куккучча̄йати. аччхамам̣сам̣ лабхитва̄ сӯкарамам̣санти на куккучча̄йати…пе… атта̄нам̣ уддисса маччхамам̣се кате ‘мам̣ уддисса ката’нти на куккучча̄йати. ан̇гуттарат̣т̣хакатха̄йам̣ пана – ‘‘‘на куккучча̄йитабба’нти сан̇гхабхогасса апат̣т̣хапанам̣ авича̄ран̣ам̣ на куккучча̄йитаббам̣ на̄ма, там̣ куккучча̄йати. ‘куккучча̄йитабба’нти тассева пат̣т̣хапанам̣ вича̄ран̣ам̣, там̣ на куккучча̄йатӣ’’ти еттакамева вуттам̣. имесанти имесам̣ двиннам̣ пуггала̄нам̣ субхӯмийам̣ тин̣алата̄дӣни вийа раттимпи дива̄пи а̄сава̄ вад̣д̣хантийева. суккапаккхе каппийамам̣сам̣ лабхитва̄ каппийамам̣сантвева ган̣ханто на куккучча̄йитаббам̣ на куккучча̄йати на̄ма̄ти имина̄ найена аттхо ведитаббо.

88. хӣна̄дхимуттоти хӣнаджджха̄сайо. дуссӣлоти ниссӣло. па̄падхаммоти ла̄макадхаммо.

89. пан̣ӣта̄дхимуттоти пан̣ӣтаджджха̄сайо. калйа̄н̣адхаммоти бхаддакадхаммо, сучидхаммо, сундарадхаммо.

90. титтоти сухито парийосито. таппета̄ти ан̃н̃есампи титтикаро. паччекасамбуддха̄ йе ча татха̄гатаса̄вака̄ти еттха паччекабуддха̄ навахи локуттарадхаммехи сайам̣ титта̄ парипун̣н̣а̄. ан̃н̃е пана таппетум̣ на сакконти. тесан̃хи дхаммакатха̄йа абхисамайо на хоти. са̄вака̄нам̣ пана дхаммакатха̄йа апарима̄н̣а̄нампи деваманусса̄нам̣ абхисамайо хоти. евам̣ сантепи йасма̄ пана те дхаммам̣ десента̄ на аттано вачанам̣ катва̄ катхенти, буддха̄нам̣ вачанам̣ катва̄ катхенти. сотум̣ нисиннапариса̄пи ‘айам̣ бхиккху на аттана̄ пат̣ивиддхадхаммам̣ катхети, буддхехи пат̣ивиддхадхаммам̣ катхетӣ’ти читтӣка̄рам̣ кароти. ити со читтӣка̄ро буддха̄нам̣йева хоти. евам̣ таттха самма̄самбуддхова таппета̄ на̄ма. йатха̄ хи ‘асукасса на̄ма идан̃чидан̃ча детха̄’ти ран̃н̃а̄ а̄н̣атта̄ кин̃ча̄пи а̄нетва̄ денти, атха кхо ра̄джа̄ва таттха да̄йако. йехипи ладдхам̣ хоти, те ‘ран̃н̃а̄ амха̄кам̣ т̣ха̄нантарам̣ диннам̣, иссарийавибхаво динно’твева ган̣ханти, на ра̄джапурисехӣти. евам̣сампадамидам̣ ведитаббам̣. сесам̣ саббаттха утта̄наттхамева̄ти.

дуканиддесаван̣н̣ана̄.

3. тиканиддесаван̣н̣ана̄

91. тиканиддесе дуссӣлоти ниссӣло. па̄падхаммоти ла̄макадхаммо. сӣлавипаттийа̄ ва̄ дуссӣло, дит̣т̣хивипаттийа̄ па̄падхаммо. ка̄йавачӣсам̣варабхедена дуссӣло, сесасам̣варабхедена па̄падхаммо. асуддхапайогата̄йа дуссӣло, асуддха̄сайата̄йа па̄падхаммо. кусаласӣлавирахена дуссӣло; акусаласӣласаманна̄гамена па̄падхаммо. асучӣти асучӣхи ка̄йакамма̄дӣхи саманна̄гато. сан̇кассарасама̄ча̄роти сан̇ка̄йа парехи саритаббасама̄ча̄ро. кин̃чидева аса̄руппам̣ дисва̄ ‘идам̣ имина̄ катам̣ бхависсатӣ’ти евам̣ парехи а̄сан̇канӣйасама̄ча̄ро, аттанойева ва̄ сан̇ка̄йа саритаббасама̄ча̄ро – са̄сан̇касама̄ча̄роти аттхо. тасса хи дива̄т̣т̣ха̄на̄дӣсу саннипатитва̄ кин̃чидева мантайанте бхиккхӯ дисва̄ ‘име екато хутва̄ мантенти, каччи ну кхо майа̄ катакаммам̣ джа̄нитва̄ мантентӣ’ти евам̣ са̄сан̇касама̄ча̄ро хоти.

пат̣иччханнакаммантоти пат̣иччха̄детаббайуттакена па̄пакаммена саманна̄гато. ассаман̣о саман̣апат̣ин̃н̃оти ассаман̣о хутва̄ва саман̣апатирӯпаката̄йа ‘саман̣о аха’нти евам̣ пат̣ин̃н̃о. абрахмача̄рӣ брахмача̄рипат̣ин̃н̃оти ан̃н̃е брахмача̄рино суниваттхе супа̄руте сумбхакапаттадхаре га̄манигамаджанападара̄джадха̄нӣсу пин̣д̣а̄йа чаритва̄ джӣвикам̣ каппенте дисва̄ сайампи та̄дисена а̄ка̄рена татха̄ пат̣ипаджджанато ‘ахам̣ брахмача̄рӣ’ти пат̣ин̃н̃ам̣ денто вийа хоти. ‘ахам̣ бхиккхӯ’ти ватва̄ упосатхагга̄дӣни пависанто пана брахмача̄рипат̣ин̃н̃о хотийева, татха̄ сан̇гхикам̣ ла̄бхам̣ ган̣ханто. антопӯтӣти пӯтина̄ каммена анто анупавит̣т̣хо, ниггун̣ата̄йа ва̄ гун̣аса̄равирахитатта̄ антопӯти. авассутоти ра̄га̄дӣхи тинто. касамбуджа̄тоти сан̃джа̄тара̄га̄дикачаваро. атха ва̄ касамбу вуччати тинтакун̣апагатам̣ касат̣аудакам̣. имасмин̃ча са̄сане дуссӣло на̄ма джигуччханӣйатта̄ тинтакун̣апакасат̣аудакасадисо. тасма̄ касамбу вийа джа̄тоти касамбуджа̄то.

тасса на евам̣ хотӣти касма̄ на хоти? йаттха патит̣т̣хитена сакка̄ бхавеййа арахаттам̣ ладдхум̣, тасса̄ патит̣т̣ха̄йа бхиннатта̄. йатха̄ хи чан̣д̣а̄лакума̄ракасса ‘асуко на̄ма кхаттийакума̄ро радждже абхиситто’ти сутва̄пи, йасмим̣ куле пачча̄джа̄та̄ абхисекам̣ па̄пун̣анти, тасмим̣ куле апачча̄джа̄татта̄ на евам̣ хоти – ‘куда̄ссу на̄ма̄хампи со кхаттийакума̄ро вийа абхисекам̣ па̄пун̣еййа’нти; евамева дуссӣласса ‘асуко на̄ма бхиккху арахаттам̣ патто’ти сутва̄пи, йасмим̣ сӣле патит̣т̣хитена арахаттам̣ паттаббам̣, тасса абха̄вато ‘куда̄ссу на̄ма̄хампи со сӣлава̄ вийа арахаттам̣ па̄пун̣ейа’нти на евам̣ хоти. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало арахатта̄са̄йа абха̄ва̄ нира̄соти вуччати.

92. тасса евам̣ хотӣти касма̄ хоти? йасмим̣ патит̣т̣хитена сакка̄ бхавеййа арахаттам̣ па̄пун̣итум̣, тасса̄ патит̣т̣ха̄йа тхиратта̄. йатха̄ хи суджа̄тасса кхаттийакума̄расса ‘асуко на̄ма кхаттийакума̄ро радждже абхиситто’ти сутва̄ва йасмим̣ куле пачча̄джа̄та̄ абхисекам̣ па̄пун̣анти, тасмим̣ пачча̄джа̄тасса евам̣ хоти – ‘куда̄ссу на̄ма̄хампи, со кума̄ро вийа абхисекам̣ па̄пун̣еййа’нти евамева сӣлавато ‘асуко на̄ма бхиккху арахаттам̣ патто’ти сутва̄ва йасмим̣ сӣле патит̣т̣хитена арахаттам̣ паттаббам̣, тасса̄ патит̣т̣ха̄йа тхиратта̄ – ‘куда̄ссу на̄ма̄хампи со бхиккху вийа арахаттам̣ па̄пун̣еййа’нти евам̣ хоти. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало а̄сам̣со на̄ма вуччати. со хи арахаттам̣ а̄сам̣сати паттхетӣти а̄сам̣со.

93. йа̄ хисса пуббе авимуттасса̄ти йа̄ тасса кхӣн̣а̄савасса пуббе арахаттавимуттийа̄ авимуттасса вимутта̄са̄ ахоси, са̄ пат̣иппассаддха̄, тасма̄ на евам̣ хоти. йатха̄ хи абхиситтасса кхаттийасса ‘асуко на̄ма кхаттийакума̄ро радждже абхиситто’ти сутва̄ екасса ран̃н̃о двиннам̣ раджджа̄бхисека̄нам̣ двиннам̣ сетаччхатта̄нам̣ абха̄ва̄ на евам̣ хоти – ‘‘куда̄ссу на̄ма̄хампи со кума̄ро вийа абхисекам̣ па̄пун̣еййа’’нти; евамева кхӣн̣а̄савасса ‘асуко на̄ма бхиккху арахаттам̣ патто’ти сутва̄, двиннам̣ арахатта̄нам̣ абха̄ва̄ – ‘куда̄ссу на̄ма̄хампи со бхиккху вийа арахаттам̣ па̄пун̣еййа’нти на евам̣ хоти. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало арахатта̄са̄йа вигататта̄ вигата̄соти вуччати.

94. гила̄нӯпаманиддесе – йа̄йа упама̄йа те гила̄нӯпама̄ти вуччанти, там̣ та̄ва упамам̣ дассетум̣ тайо гила̄на̄тиа̄ди вуттам̣. таттха саппа̄йа̄нӣти хита̄ни вуддхикара̄ни. патирӯпанти ануччхавикам̣. нева вут̣т̣ха̄ти тамха̄ а̄ба̄дха̄ти имина̄ атекиччхена ва̄та̄пама̄ра̄дина̄ рогена саманна̄гато нит̣т̣хаппатто гила̄но катхито. вут̣т̣ха̄ти тамха̄ а̄ба̄дха̄ти имина̄ кхипитакаччхутин̣апуппхакаджара̄диппабхедо аппаматтака̄ба̄дхо катхито.

лабханто саппа̄йа̄ни бходжана̄ни но алабхантоти имина̄ пана йесам̣ пат̣иджагганена пха̄сукам̣ хоти, саббепи те а̄ба̄дха̄ катхита̄. еттха ча патирӯпо упат̣т̣ха̄ко на̄ма гила̄нупат̣т̣ха̄каан̇гехи саманна̄гато пан̣д̣ито даккхо аналасо ведитаббо.

гила̄нупат̣т̣ха̄ко анун̃н̃а̄тоти ‘бхиккхусан̇гхена да̄таббо’ти анун̃н̃а̄то. тасмин̃хи гила̄не аттано дхаммата̄йа йа̄петум̣ асакконте бхиккхусан̇гхена тасса бхиккхуно ‘еко бхиккху ча са̄ман̣еро ча имам̣ пат̣иджаггатха̄’ти апалокетва̄ да̄табба̄. йа̄ва пана те там̣ пат̣иджагганти, та̄ва гила̄насса ча тесан̃ча двиннам̣ йенаттхо саббам̣ бхиккхусан̇гхассева бха̄ро. ан̃н̃епи гила̄на̄ упат̣т̣ха̄табба̄ти итарепи две гила̄на̄ упат̣т̣ха̄табба̄. ким̣ ка̄ран̣а̄? йопи хи нит̣т̣хаппаттагила̄но, со анупат̣т̣хийама̄но ‘саче мам̣ пат̣иджаггеййум̣, пха̄сукам̣ ме бхавеййа, на кхо пана мам̣ пат̣иджаггантӣ’ти манопадосам̣ катва̄ апа̄йе ниббаттеййа. пат̣иджаггийама̄насса пана евам̣ хоти – ‘бхиккхусан̇гхена йам̣ каттаббам̣ там̣ саббам̣ катам̣, майхам̣ пана каммавипа̄ко ӣдисо’ти со бхиккхусан̇гхе меттам̣ паччупат̣т̣хапетва̄ сагге ниббаттати. йо пана аппаматтакена бйа̄дхина̄ саманна̄гато лабхантопи алабхантопи вут̣т̣ха̄тийева, тасса вина̄пи бхесаджджена вӯпасаманакабйа̄дхи бхесадждже кате кхиппатарам̣ вӯпасаммати. тато со буддхавачанам̣ ва̄ угган̣хитум̣ саман̣адхаммам̣ ва̄ ка̄тум̣ саккхиссати. имина̄ ка̄ран̣ена ан̃н̃епи гила̄на̄ упат̣т̣ха̄табба̄ти вуттам̣.

нева оккаматӣти нева пависати. нийа̄мам̣ кусалесу дхаммесу самматтанти кусалесу дхаммесу магганийа̄масан̇кха̄там̣ самматтам̣. имина̄ падапарамо пуггало катхито. дутийава̄рена уггхат̣итан̃н̃ӯ гахито са̄сане на̄л̣акаттхерасадисо. буддхантаре екава̄рам̣ паччекабуддха̄нам̣ сантике ова̄дам̣ лабхитва̄ пат̣ивиддхапаччекабодхин̃а̄н̣о ча. татийава̄рена випан̃читан̃н̃ӯ пуггало катхито. неййо пана таннисситова хоти.

дхаммадесана̄ анун̃н̃а̄та̄ти ма̄сасса ат̣т̣ха ва̄ре дхаммакатха̄ анун̃н̃а̄та̄. ан̃н̃есампи дхаммо десетабботи итаресампи дхаммо катхетаббо. ким̣ ка̄ран̣а̄? падапарамасса хи имасмим̣ аттабха̄ве дхаммам̣ пат̣ивиджджхитум̣ асакконтасса̄пи ана̄гате паччайо бхависсати. йо пана татха̄гатасса рӯпадассанам̣ лабхантопи алабхантопи дхаммавинайан̃ча савана̄йа лабхантопи алабхантопи дхаммам̣ абхисамети; со алабханто на та̄ва абхисамети, лабханто пана кхиппамева абхисамессатӣти имина̄ ка̄ран̣ена тесам̣ дхаммо десетаббо. татийасса пана пунаппунам̣ десетаббова. ка̄йасаккхидит̣т̣хаппаттасаддха̄вимутта̄ хет̣т̣ха̄ катхита̄йева.

98. гӯтхабха̄н̣ӣа̄дӣсу – сабхаггатоти сабха̄йам̣ т̣хито. парисаггатоти га̄мапариса̄йа т̣хито. н̃а̄тимаджджхагатоти да̄йа̄да̄нам̣ маджджхе т̣хито. пӯгамаджджхагатоти сен̣ӣнам̣ маджджхе т̣хито. ра̄джакуламаджджхагатоти ра̄джакуласса маджджхе маха̄виниччхайе т̣хито. абхинӣтоти пуччханаттха̄йа нӣто. саккхипут̣т̣хоти саккхим̣ катва̄ пуччхито. ехамбхо пуриса̄ти а̄лапанаметам̣. аттахету ва̄ парахету ва̄ти аттано ва̄ парасса ва̄ хаттхапа̄да̄дихету ва̄ дханахету ва̄. а̄мисакин̃чиккхахету ва̄ти еттха а̄мисанти ла̄бхо адхиппето. кин̃чиккханти йам̣ ва̄ там̣ ва̄ аппаматтакам̣. антамасо титтирават̣т̣акасаппипин̣д̣анаванӣтапин̣д̣а̄диаппаматтакасса̄пи лан̃джасса хетӯти аттхо. сампаджа̄намуса̄ бха̄сита̄ хотӣти джа̄нантойева муса̄ва̄дам̣ катта̄ хоти. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало гӯтхасадисавачанатта̄ гӯтхабха̄н̣ӣти вуччати. йатха̄ хи гӯтхам̣ на̄ма маха̄джанасса анит̣т̣хам̣ хоти акантам̣; евамева имасса пуггаласса вачанам̣ деваманусса̄нам̣ анит̣т̣хам̣ хоти акантам̣.

99. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало пуппхасадисавачанатта̄ пуппхабха̄н̣ӣти вуччати. йатха̄ хи пхулла̄ни вассика̄ни ва̄ адхимуттака̄ни ва̄ маха̄джанасса ит̣т̣ха̄ни канта̄ни хонти; евамева имасса пуггаласса вачанам̣ деваманусса̄нам̣ ит̣т̣хам̣ хоти кантам̣.

100. нела̄ти елам̣ вуччати досо. на̄сса̄ еланти нела̄. ниддоса̄ти аттхо, ‘‘нелан̇го сетапаччха̄до’’ти (уда̄. 65) еттха вуттанелам̣ вийа. кан̣н̣асукха̄ти бйан̃джанамадхурата̄йа кан̣н̣а̄нам̣ сукха̄. сӯчивиджджханам̣ вийа кан̣н̣асӯлам̣ на джанети. аттхамадхурата̄йа сакаласарӣре копам̣ аджанетва̄ пемам̣ джанетӣти пеманӣйа̄. хадайам̣ гаччхати аппат̣ихан̃н̃ама̄на̄ сукхена читтам̣ пависатӣти хадайан̇гама̄. гун̣апарипун̣н̣ата̄йа пуре бхава̄ти порӣ. пуре сам̣вад̣д̣хана̄рӣ вийа сукума̄ра̄типи порӣ. пурасса еса̄типи порӣ. нагарава̄сӣнам̣ катха̄ти аттхо. нагарава̄сино хи йуттакатха̄ хонти. питиматтам̣ пита̄ти, ма̄тиматтам̣ ма̄та̄ти, бха̄тиматтам̣ бха̄та̄ти ваданти. еварӯпӣ катха̄ бахуно джанасса канта̄ хотӣти бахуджанаканта̄. бахуджанасса кантабха̄венева бахуно джанасса мана̄па̄ читтавуддхикара̄ти бахуджанамана̄па̄. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало мадхубха̄н̣ӣти вуччати. мудубха̄н̣ӣтипи па̄т̣хо. убхайаттха̄пи мадхуравачаноти аттхо. йатха̄ хи чатумадхурам̣ на̄ма мадхурам̣ пан̣ӣтам̣; евамева имасса пуггаласса вачанам̣ деваманусса̄нам̣ мадхурам̣ хоти.

101. арукӯпамачитта̄дӣсу – абхисаджджатӣти лаггати. куппатӣти копавасена куппати. бйа̄паджджатӣти пакатибха̄вам̣ паджахати, пӯтико хоти. патиттхӣйатӣти тхинабха̄вам̣ тхаддхабха̄ван̃ча а̄паджджати. копанти дуббалакодхам̣. досанти дуссанавасена тато балаватарам̣. аппаччайанти атут̣т̣ха̄ка̄рам̣ доманассам̣. дут̣т̣ха̄рукоти пура̄н̣аван̣о. кат̣т̣хена̄ти дан̣д̣акакот̣ийа̄. кат̣хала̄йа̄ти капа̄лена. а̄савам̣ детӣти апара̄парам̣ савати. пура̄н̣аван̣о хи аттано дхаммата̄йа ева пуббам̣ лохитам̣ йӯсанти има̄ни тӣн̣и савати, гхат̣т̣ито пана та̄ни адхикатарам̣ савати. евамевам̣ кхоти еттха идам̣ опаммасам̣санданам̣, дут̣т̣ха̄руко вийа хи кодхано пуггало. тасса аттано дхаммата̄йа саванам̣ вийа кодханассапи аттано дхаммата̄йа уддхума̄такасса вийа чан̣д̣икатасса чаран̣ам̣. кат̣т̣хена ва̄ кат̣хала̄йа ва̄ гхат̣т̣анам̣ вийа аппаматтакампи вачанам̣ бхиййосо матта̄йа саванам̣ вийа ‘ма̄дисам̣ на̄ма еса евам̣ вадатӣ’ти бхиййосо матта̄йа уддхума̄йанабха̄во дат̣т̣хаббо. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало арукӯпамачиттоти вуччати. пура̄н̣аван̣асадисачиттоти аттхо.

102. раттандхака̄ратимиса̄йа̄ти раттим̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣уппаттинива̄ран̣ена андхабха̄вакаран̣е бахалатаме. виджджантарика̄йа̄ти виджджуппаттиккхан̣е. идха̄пи идам̣ опаммасам̣санданам̣ – чаккхума̄ пурисо вийа хи йога̄вачаро дат̣т̣хаббо. андхака̄рам̣ вийа сота̄паттимаггаваджджха̄ килеса̄. виджджусан̃чаран̣ам̣ вийа сота̄паттимагган̃а̄н̣асса уппаттика̄ло. виджджантарика̄йа чаккхумато пурисасса са̄манта̄ рӯпадассанам̣ вийа сота̄паттимаггаккхан̣е нибба̄надассанам̣. пуна андхака̄ра̄ваттхаран̣ам̣ вийа сакада̄га̄мимаггаваджджха̄ килеса̄. пуна виджджусан̃чаран̣ам̣ вийа сакада̄га̄мимагган̃а̄н̣асса уппа̄до. виджджантарика̄йа чаккхумато пурисасса са̄манта̄ рӯпадассанам̣ вийа сакада̄га̄мимаггаккхан̣е нибба̄надассанам̣. пуна андхака̄ра̄ваттхаран̣ам̣ вийа ана̄га̄мимаггаваджджха̄ килеса̄. пуна виджджусан̃чаран̣ам̣ вийа ана̄га̄мимагган̃а̄н̣асса уппа̄до. виджджантарика̄йа чаккхумато пурисасса са̄манта̄ рӯпадассанам̣ вийа ана̄га̄мимаггаккхан̣е нибба̄надассанам̣ ведитаббам̣. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало виджджӯпамачиттоти вуччати. иттарака̄лобха̄сена виджджусадисачиттоти аттхо.

103. ваджирӯпамачиттата̄йапи идам̣ опаммасам̣санданам̣ – ваджирам̣ вийа хи арахаттамагган̃а̄н̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣. ман̣иган̣т̣хипа̄са̄н̣аган̣т̣хи вийа арахаттамаггаваджджха̄ килеса̄. ваджирасса ман̣иган̣т̣хим̣ ва̄ па̄са̄н̣аган̣т̣хим̣ ва̄ винивиджджхитва̄ агаманабха̄васса наттхибха̄во вийа арахаттамагган̃а̄н̣ена аччхеджджа̄нам̣ килеса̄нам̣ наттхибха̄во. ваджирена ниббиддхаведхасса пуна апат̣ипӯран̣ам̣ вийа арахаттамаггена чхинна̄нам̣ килеса̄нам̣ пуна ануппа̄до дат̣т̣хаббо. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало ваджирӯпамачиттоти вуччати. килеса̄нам̣ мӯлагха̄такаран̣асаматтхата̄йа ваджирена садисачиттоти аттхо.

104. андха̄дӣсу татха̄рӯпам̣ чаккху на хотӣти татха̄джа̄тикам̣ татха̄сабха̄вам̣ пан̃н̃а̄чаккху на хоти. пха̄тим̣ кареййа̄ти пхӣтам̣ вад̣д̣хитам̣ кареййа. са̄ваджджа̄наваджджети садосаниддосе. хӣнаппан̣ӣтети адхамуттаме. кан̣хасуккасаппат̣ибха̄гети кан̣хасукка̄йева ан̃н̃аман̃н̃апат̣иба̄ханато пат̣ипаккхавасена саппат̣ибха̄га̄ти вуччанти. айам̣ панеттха сан̇кхепо – кусале дхамме ‘кусала̄ дхамма̄’ти йена пан̃н̃а̄чаккхуна̄ джа̄неййа, акусале дхамме ‘акусала̄ дхамма̄’ти, са̄ваджджа̄дӣсупи есева найо. кан̣хасуккасаппат̣ибха̄гесу пана кан̣хадхамме ‘суккасуппат̣ибха̄га̄’ти, суккадхамме ‘кан̣хасаппат̣ибха̄га̄’ти йена пан̃н̃а̄чаккхуна̄ джа̄неййа. татха̄рӯпамписса чаккху на хотӣти имина̄ найена сесат̣т̣ха̄несупи аттхо ведитаббо. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало дит̣т̣хадхаммикабхогасам̣харан̣апан̃н̃а̄чаккхуно ча сампара̄йикаттхасодханапан̃н̃а̄чаккхуно ча абха̄ва̄ андхоти вуччати. дутийо дит̣т̣хадхаммикабхогасам̣харан̣апан̃н̃а̄чаккхуно бха̄ва̄, сампара̄йикаттхасодханапан̃н̃а̄чаккхуно пана абха̄ва̄ екачаккхӯти вуччати. татийо двиннампи бха̄ва̄ двичаккхӯти вуччати.

107. авакуджджапан̃н̃а̄дӣсу дхаммам̣ десентӣти упа̄сако дхаммассаванаттха̄йа а̄гатоти аттано каммам̣ паха̄йа дхаммам̣ десенти. а̄дикалйа̄н̣анти а̄димхи калйа̄н̣ам̣ бхаддакам̣ анаваджджам̣ ниддосам̣ катва̄ десенти. сесападесупи есева найо. еттха пана а̄дӣти пуббапат̣т̣хапана̄. маджджханти катха̄вемаджджхам̣. парийоса̄нанти саннит̣т̣ха̄нам̣. итисса дхаммам̣ катхента̄ пуббапат̣т̣хапанепи калйа̄н̣ам̣ бхаддакам̣ анаваджджамева катва̄ катхенти, вемаджджхепи, парийоса̄непи. еттха ча аттхи десана̄йа а̄димаджджхапарийоса̄на̄ни, аттхи са̄санасса. таттха десана̄йа та̄ва – чатуппадикага̄тха̄йа пат̣хамападам̣ а̄ди, две пада̄ни маджджхам̣, аваса̄нападам̣ парийоса̄нам̣. ека̄нусандхикасуттасса – нида̄нам̣ а̄ди, анусандхи маджджхам̣, идамавоча̄ти аппана̄ парийоса̄нам̣. анека̄нусандхикасса – пат̣хамо анусандхи а̄ди, тато парам̣ еко ва̄ анека̄ ва̄ маджджхам̣, паччхимо парийоса̄нам̣. айам̣ та̄ва десана̄йа найо.

са̄санасса пана сӣлам̣ а̄ди, сама̄дхи маджджхам̣, випассана̄ парийоса̄нам̣. сама̄дхи ва̄ а̄ди, випассана̄ маджджхам̣, магго парийоса̄нам̣. випассана̄ ва̄ а̄ди, магго маджджхам̣, пхалам̣ парийоса̄нам̣. магго ва̄ а̄ди, пхалам̣ маджджхам̣, нибба̄нам̣ парийоса̄нам̣. две две ва̄ карийама̄не сӣласама̄дхайо а̄ди, випассана̄магга̄ маджджхам̣, пхаланибба̄на̄ни парийоса̄нам̣. са̄ттханти са̄ттхакам̣ катва̄ десенти. сабйан̃джананти аккхарапа̄рипӯрим̣ катва̄ десенти. кевалапарипун̣н̣анти сакалапарипун̣н̣ам̣ анӯнам̣ катва̄ десенти. парисуддханти парисуддхам̣ ниджджат̣ам̣ нигган̣т̣хим̣ катва̄ десенти. брахмачарийам̣ пака̄сентӣти евам̣ десента̄ ча сет̣т̣хачарийабхӯтам̣ сиккхаттайасан̇гахитам̣ арийам̣ ат̣т̣хан̇гикам̣ маггам̣ пака̄сенти. нева а̄дим̣ манаси каротӣти нева пуббапат̣т̣хапанам̣ манаси кароти. кумбхоти гхат̣о. никкуджджоти адхомукхо т̣хапито. евамеванти еттха кумбхо никкуджджо вийа авакуджджапан̃н̃о пуггало дат̣т̣хаббо. удака̄син̃чанака̄ло вийа дхаммадесана̄йа ладдхака̄ло. удакасса виват̣т̣анака̄ло вийа тасмим̣ а̄сане нисиннасса уггахетум̣ асаматтхака̄ло. удакасса асан̣т̣ха̄нака̄ло вийа ут̣т̣хахитва̄ асаллаккхан̣ака̄ло ведитаббо. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало авакуджджапан̃н̃оти вуччати. адхомукхапан̃н̃оти аттхо.

108. а̄кин̣н̣а̄нӣти паккхитта̄ни. сатисаммоса̄ пакиреййа̄ти мут̣т̣хассатита̄йа викиреййа. евамеванти еттха уччхан̇го вийа уччхан̇гапан̃н̃о пуггало дат̣т̣хаббо. на̄на̄кхаджджака̄ни вийа на̄наппака̄рам̣ буддхавачанам̣. уччхан̇ге на̄на̄кхаджджака̄ни кха̄дантасса нисиннака̄ло вийа тасмим̣ а̄сане нисиннасса уггахан̣ака̄ло. вут̣т̣хахантасса сатисаммоса̄ викиран̣ака̄ло вийа тасма̄ а̄сана̄ вут̣т̣ха̄йа гаччхантасса асаллаккхан̣ака̄ло ведитаббо. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало уччхан̇гапан̃н̃оти вуччати. уччхан̇гасадисапан̃н̃оти аттхо.

109. уккуджджоти упаримукхо т̣хапито. сан̣т̣ха̄тӣти патит̣т̣хахати. евамева кхоти еттха упаримукхо т̣хапито кумбхо вийа путхупан̃н̃о пуггало дат̣т̣хаббо. удакасса а̄ситтака̄ло вийа десана̄йа ладдхака̄ло. удакасса сан̣т̣ха̄нака̄ло вийа таттха нисиннасса уггахан̣ака̄ло. но виват̣т̣анака̄ло вийа ут̣т̣ха̄йа гаччхантасса саллаккхан̣ака̄ло ведитаббо. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало путхупан̃н̃оти вуччати. виттха̄рикапан̃н̃оти аттхо.

110. авӣтара̄га̄дӣсу – йатха̄ сота̄паннасакада̄га̄мино, евам̣ путхуджджанопи пан̃часу ка̄магун̣есу, тӣсу ча бхавесу авӣтара̄го. адаббата̄йа пана на гахито. йатха̄ хи чхеко вад̣д̣хакӣ даббасамбха̄раттхам̣ ванам̣ павит̣т̣хо на а̄дито пат̣т̣ха̄йа сампаттасампаттаруккхе чхиндати, йе панасса даббасамбха̄рӯпага̄ хонти, тейева чхиндати; евамидха̄пи бхагавата̄ даббаджа̄тика̄ арийа̄ва гахита̄, путхуджджана̄ пана адаббата̄йа на гахита̄ти ведитабба̄. ка̄месу вӣтара̄готи пан̃часу ка̄магун̣есу вӣтара̄го. бхавесу авӣтара̄готи рӯпа̄рӯпабхавесу авӣтара̄го.

113. па̄са̄н̣алекхӯпама̄дӣсу – анусетӣти аппахӣната̄йа анусети. на кхиппам̣ луджджатӣти на антара̄ нассати, каппут̣т̣ха̄ненева нассати. евамеванти евам̣ тасса̄пи пуггаласса кодхо на антара̄ пунадивасе ва̄ апарадивасе ва̄ нибба̄ти, аддханийо пана хоти. маран̣енева нибба̄тӣти аттхо. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало па̄са̄н̣алекха̄ вийа куджджханабха̄вена чират̣т̣хитикато па̄са̄н̣алекхӯпамоти вуччати.

114. со ча кхвасса кодхоти со аппаматтакепи ка̄ран̣е сахаса̄ куддхасса кодхо. на чиранти ачирам̣ аппахӣната̄йа на̄нусети. йатха̄ пана патхавийам̣ а̄кад̣д̣хитва̄ каталекха̄ ва̄та̄дӣхи кхиппам̣ нассати, евамасса сахаса̄ уппаннопи кодхо кхиппамева нибба̄тӣти аттхо. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало патхавийам̣ лекха̄ вийа куджджханабха̄вена ачират̣т̣хитикато патхавӣлекхӯпамоти вуччати.

115. а̄га̄л̣хена̄ти атига̄л̣хена маммаччхедакена тхаддхавачанена. пхарусена̄ти на сотасукхена. амана̄пена̄ти на читтасукхена. сам̣сандатӣти екӣбхавати. сандхийатӣти гхат̣айати. саммодатӣти нирантаро хоти. атха ва̄ – сам̣сандатӣти читтакирийа̄дӣсу читтена самодха̄нам̣ гаччхати. кхӣродакам̣ вийа екӣбха̄вам̣ упетӣти аттхо. сандхийатӣти т̣ха̄нагамана̄дӣсу ка̄йакирийа̄дӣсу ка̄йена самодха̄нам̣ гаччхати. тилатан̣д̣ула̄ вийа миссӣбха̄вам̣ упетӣти аттхо. саммодатӣти уддесапарипуччха̄дӣсу вачӣкирийа̄су ва̄ча̄йа самодха̄нам̣ гаччхати. виппава̄сагатопи пийасаха̄йако вийа пийатарабха̄вам̣ упетӣти аттхо. апича – киччакаран̣ӣйесу техи саддхим̣ а̄дитова екакирийабха̄вам̣ упагаччханто сам̣сандати. йа̄ва маджджха̄ паваттанто сандхийати, йа̄ва парийоса̄на̄ аниваттанто саммодатӣтипи ведитаббо. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало удакалекха̄ вийа кхиппам̣ сам̣санданато удакалекхӯпамоти вуччати.

116. поттхакӯпамесу – йа̄йа упама̄йа те поттхакӯпама̄ти вуччанти, там̣ та̄ва упамам̣ дассетум̣ тайо поттхака̄тиа̄ди вуттам̣. таттха навоти навава̄йимо. поттхакоти са̄н̣ава̄каса̄т̣ако. дуббан̣н̣оти виван̣н̣о. дуккхасампхассоти кхарасампхассо. аппаггхоти атибахум̣ аггханто каха̄пан̣аггханако хоти. маджджхимоти парибхогамаджджхимо. со хи навабха̄вам̣ атиккамитва̄ джин̣н̣абха̄вам̣ аппатто маджджхе парибхогака̄лепи дуббан̣н̣о ча дуккхасампхассо ча аппаггхойева ча хоти. атибахум̣ аггханто ад̣д̣хам̣ аггхати. джин̣н̣ака̄ле пана ад̣д̣хама̄сакам̣ ва̄ ка̄кан̣икам̣ ва̄ аггхати. уккхалипаримаджджананти ка̄л̣уккхалипарипун̃чханам̣.

навоти упасампада̄йа пан̃чавассака̄лато хет̣т̣ха̄ джа̄тийа̄ сат̣т̣хивассопи навойева. дуббан̣н̣ата̄йа̄ти сарӣраван̣н̣енапи гун̣аван̣н̣енапи дуббан̣н̣ата̄йа. дуссӣласса хи парисамаджджхе нисиннасса ниттеджата̄йа сарӣраван̣н̣опи на сампаджджати, гун̣аван̣н̣е ваттаббамева наттхи. йе кхо панасса̄ти йе кхо пана тасса упат̣т̣ха̄ка̄ ва̄ н̃а̄тимитта̄дайо ва̄ етам̣ пуггалам̣ севанти. тесам̣ танти тесам̣ пуггала̄нам̣ чха саттха̄ре севанта̄нам̣ миччха̄дит̣т̣хика̄нам̣ вийа, девадаттам̣ севанта̄нам̣ кока̄лика̄дӣнам̣ вийа ча там̣ севанам̣ дӣгхараттам̣ ахита̄йа дуккха̄йа хоти. маджджхимоти пан̃чавассака̄лато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва нававассака̄ла̄ маджджхимо на̄ма. тхероти дасавассака̄лато пат̣т̣ха̄йа тхеро на̄ма. евама̄хам̣сӯти евам̣ ваданти. ким̣ ну кхо туйханти туйхам̣ ба̄ласса бхан̣итена ко аттхоти вуттам̣ хоти. татха̄рӯпанти татха̄джа̄тикам̣ татха̄сабха̄вам̣ уккхепанӣйакаммасса ка̄ран̣абхӯтам̣.

117. ка̄сикаваттхӯпамесу ка̄сикаваттхам̣ на̄ма тайо каппа̄сам̣сӯ гахетва̄ кантитасуттена ва̄йитам̣ сукхумаваттхам̣. там̣ навава̄йимам̣ анаггхам̣ хоти. парибхогамаджджхимам̣ вӣсампи тим̣сампи сахасса̄ни аггхати. джин̣н̣ака̄ле пана ат̣т̣хапи дасапи сахасса̄ни аггхати.

тесам̣ там̣ хотӣти тесам̣ самма̄самбуддха̄дайо севанта̄нам̣ вийа там̣ севанам̣ дӣгхараттам̣ хита̄йа сукха̄йа хоти. самма̄самбуддхан̃хи екам̣ нисса̄йа йа̄ваджджака̄ла̄ муччанакасатта̄нам̣ пама̄н̣ам̣ наттхи. татха̄ са̄рипуттаттхерамаха̄моггалла̄наттхере авасесе ча асӣтимаха̄са̄ваке нисса̄йа саггам̣ гатасатта̄нам̣ пама̄н̣ам̣ наттхи. йа̄ваджджака̄ла̄ тесам̣ дит̣т̣ха̄нугатим̣ пат̣ипаннасатта̄нампи пама̄н̣ам̣ наттхийева. а̄дхеййам̣ гаччхатӣти тасса маха̄тхерасса там̣ аттханисситам̣ вачанам̣ йатха̄ гандхакаран̣д̣аке ка̄сикаваттхам̣ а̄дха̄таббатам̣ т̣хапетаббатам̣ гаччхати, евам̣ уттаман̇ге сирасмим̣ хадайе ча а̄дха̄таббатам̣ т̣хапетаббатампи гаччхати. сесаметтха хет̣т̣ха̄ вутта̄нуса̄ренева ведитаббам̣.

118. суппамеййа̄дӣсу – сукхена паметабботи суппамеййо. идха̄ти имасмим̣ сатталоке. уддхатоти уддхаччена саманна̄гато. уннал̣оти уггатанал̣о; туччхама̄нам̣ уккхипитва̄ т̣хитоти аттхо. чапалоти паттаман̣д̣ана̄дина̄ ча̄паллена саманна̄гато. мукхароти мукхакхаро. викин̣н̣ава̄чоти асам̣йатавачано. асама̄хитоти читтекаггата̄рахито. виббхантачиттоти бхантачитто, бхантага̄вӣбхантамигӣсаппат̣ибха̄го. па̄кат̣индрийоти виват̣индрийо. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало ‘суппамеййо’ти вуччати. йатха̄ хи париттасса удакасса сукхена пама̄н̣ам̣ гайхати; евамева имехи агун̣ан̇гехи саманна̄гатасса сукхена пама̄н̣ам̣ гайхати. тенеса ‘суппамеййо’ти вутто.

119. дуккхена паметабботи дуппамеййо. ануддхата̄дӣни вуттапат̣ипаккхавасена ведитабба̄ни. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало ‘дуппамеййо’ти вуччати. йатха̄ хи маха̄самуддасса дуккхена пама̄н̣ам̣ гайхати; евамева имехи гун̣ан̇гехи саманна̄гатасса дуккхена пама̄н̣ам̣ гайхати. та̄дисо ‘ана̄га̄мӣ ну кхо, кхӣн̣а̄саво ну кхо’ти ваттаббатам̣ гаччхати, тенеса ‘дуппамеййо’ти вутто.

120. на сакка̄ паметунти аппамеййо. йатха̄ хи а̄ка̄сасса на сакка̄ пама̄н̣ам̣ гахетум̣, евам̣ кхӣн̣а̄савасса. тенеса ‘аппамеййо’ти вутто.

121. на севитабба̄дӣсу – на севитабботи на упасан̇камитаббо. на бхаджитабботи на аллӣйитаббо. на пайирупа̄ситабботи на сантике нисӣданавасена пунаппунам̣ упа̄ситаббо. хӣно хоти сӣлена̄тиа̄дӣсу упа̄да̄йупа̄да̄йа хӣната̄ ведитабба̄. йо хи пан̃ча сӣла̄ни раккхати, со даса сӣла̄ни раккхантена на севитаббо. йо пана даса сӣла̄ни раккхати, со чатупа̄рисуддхисӣлам̣ раккхантена на севитаббо. ан̃н̃атра ануддайа̄ ан̃н̃атра анукампа̄ти т̣хапетва̄ ануддайан̃ча анукампан̃ча. аттано аттха̄йа ева хи еварӯпо пуггало на севитаббо. ануддайа̄нукампа̄васена пана там̣ упасан̇камитум̣ ват̣т̣ати.

122. садисо хотӣти сама̄но хоти. сӣласа̄ман̃н̃агата̄нам̣ сатанти сӣлена сама̄набха̄вам̣ гата̄нам̣ санта̄нам̣. сӣлакатха̄ ча но бхависсатӣти евам̣ сама̄насӣла̄нам̣ амха̄кам̣ сӣламева а̄раббха катха̄ бхависсати. са̄ ча но пха̄су бхависсатӣти са̄ ча сӣлакатха̄ амха̄кам̣ пха̄сувиха̄ро сукхавиха̄ро бхависсати. са̄ ча но паваттинӣ бхависсатӣти са̄ ча амха̄кам̣ катха̄ дивасампи катхента̄нам̣ паваттинӣ бхависсати, на пат̣ихан̃н̃иссати. двӣсу хи сӣлавантесу екена сӣласса ван̣н̣е катхите итаро анумодати; тена тесам̣ катха̄ пха̄су чева хоти, паваттинӣ ча. екасмим̣ пана дуссӣле сати дуссӣласса сӣлакатха̄ дуккатха̄ти нева сӣлакатха̄ хоти, на пха̄су хоти, на паваттинӣ. сама̄дхипан̃н̃а̄катха̄супи есева найо. две хи сама̄дхила̄бхино сама̄дхикатхам̣, саппан̃н̃а̄ ча пан̃н̃а̄катхам̣ катхента̄, раттим̣ ва̄ дивасам̣ ва̄ атиккантампи на джа̄нанти.

123. саккатва̄ гарум̣ катва̄ти сакка̄ран̃чева гарука̄ран̃ча каритва̄. адхико хотӣти атиреко хоти. сӣлаккхандханти сӣлара̄сим̣. парипӯресса̄мӣти там̣ атирекасӣлам̣ пуггалам̣ нисса̄йа аттано апарипӯрам̣ сӣлара̄сим̣ парипӯрам̣ карисса̄ми. таттха таттха пан̃н̃а̄йа ануггахесса̄мӣти еттха сӣласса асаппа̄йе анупака̄радхамме ваджджетва̄ саппа̄йе упака̄радхамме севанто тасмим̣ тасмим̣ т̣ха̄не сӣлаккхандхам̣ пан̃н̃а̄йа анугган̣ха̄ти на̄ма. сама̄дхипан̃н̃а̄ккхандхесупи есева найо.

124. джигуччхитабба̄дӣсу – джигуччхитабботи гӯтхам̣ вийа джигуччхитаббо. атха кхо нанти атха кхо асса. киттисаддоти катха̄саддо. евамеванти еттха гӯтхакӯпо вийа дуссӣлйам̣ дат̣т̣хаббам̣. гӯтхакӯпе патитва̄ т̣хито дхаманӣахи вийа дуссӣлапуггало. гутхакӯпато уддхарийама̄нена тена ахина̄ пурисасса сарӣрам̣ а̄рул̣хена̄пи адат̣т̣хабха̄во вийа дуссӣлам̣ севама̄насса̄пи тасса кирийа̄йа ка̄ран̣абха̄во сарӣрам̣ гӯтхена маккхетва̄ ахино гатака̄ло вийа дуссӣлам̣ севама̄насса па̄пакиттисаддасса аббхуггаманака̄ло ведитаббо.

125. тиндука̄ла̄танти тиндукаруккхаала̄там̣. бхиййосо матта̄йа чиччит̣а̄йатӣти тан̃хи джха̄йама̄нам̣ пакатийа̄пи папат̣ика̄йо мун̃чантам̣ чиччит̣а̄йати чит̣ичит̣а̄ти саддам̣ кароти. гхат̣т̣итам̣ пана адхиматтам̣ каротӣти аттхо. евамеванти евамевам̣ кодхано аттано дхаммата̄йапи уддхато чан̣д̣икато хутва̄ чарати. аппаматтакам̣ пана вачанам̣ вуттака̄ле ‘ма̄дисам̣ на̄ма евам̣ вадатӣ’ти атирекатарам̣ уддхато чан̣д̣икато хутва̄ чарати. гӯтхакӯпоти гӯтхапун̣н̣акӯпо, гӯтхара̄сийева ва̄. опаммасам̣санданам̣ панеттха пуриманайенева ведитаббам̣. тасма̄ еварӯпо пуггало аджджхупеккхитаббо, на севитабботи йасма̄ кодхано атисевийама̄нопи атиупасан̇камийама̄нопи куджджхатийева, ‘ким̣ имина̄’ти пат̣иккамантопи куджджхатийева, тасма̄ пала̄лагги вийа аджджхупеккхитаббо, на севитаббо. ким̣ вуттам̣ хоти? йо хи пала̄лаггим̣ атиупасан̇камитва̄ таппати, тасса сарӣрам̣ джха̄йати. йо атипат̣иккамитва̄ таппати, тасса сӣтам̣ на вӯпасаммати. анупасан̇камитва̄ апат̣иккамитва̄ пана маджджхаттабха̄вена таппентасса сӣтам̣ вӯпасаммати, ка̄йопи на д̣айхати. тасма̄ пала̄лагги вийа кодхано пуггало маджджхаттабха̄вена аджджхупеккхитаббо, на севитаббо, на бхаджитаббо, на пайирупа̄ситаббо.

126. калйа̄н̣амиттоти сучимитто. калйа̄н̣асаха̄йоти сучисаха̄йо. саха̄йоти сахага̄мӣ саддхим̣чаро. калйа̄н̣асампаван̇коти калйа̄н̣есу сучипуггалесу сампаван̇ко, танниннатаппон̣атаппаббха̄рама̄насоти аттхо.

127. сӣлесу парипӯрака̄рӣтиа̄дӣсу – сӣлесу парипӯрака̄риноти ете арийаса̄вака̄ йа̄ни та̄ни маггабрахмачарийасса а̄дибхӯта̄ни, а̄дибрахмачарийака̄ни, па̄ра̄джикасан̇кха̄та̄ни чатта̄ри маха̄сӣласиккха̄пада̄ни, тесам̣ авӣтиккаманато йа̄ни кхудда̄нукхуддака̄ни а̄паджджанти, техи ча вут̣т̣ха̄нато сӣлесу йам̣ каттаббам̣, там̣ парипӯрам̣ саматтам̣ каронтӣти ‘сӣлесу парипӯрака̄рино’ти вуччанти. сама̄дхипа̄рибандхака̄нам̣ пана ка̄мара̄габйа̄па̄да̄нам̣, пан̃н̃а̄па̄рибандхакасса ча саччапат̣иччха̄дакасса мохасса асамӯхататта̄, сама̄дхим̣ пан̃н̃ан̃ча бха̄вента̄пи сама̄дхипан̃н̃а̄су йам̣ каттаббам̣ там̣ маттасо пама̄н̣ена падесаматтамева каронтӣти сама̄дхисмим̣ пан̃н̃а̄йа ча маттасо ка̄риноти вуччанти. имина̄ упа̄йена итаресупи двӣсу найесу аттхо ведитаббо.

татра̄йам̣ апаропи суттантанайо –

‘‘идха, бхиккхаве, бхиккху сӣлесу парипӯрака̄рӣ хоти, сама̄дхисмим̣ маттасо ка̄рӣ, пан̃н̃а̄йа маттасо ка̄рӣ. со йа̄ни та̄ни кхудда̄нукхуддака̄ни сиккха̄пада̄ни та̄ни а̄паджджатипи, вут̣т̣ха̄типи. там̣ кисса хету? на хи меттха, бхиккхаве, абхаббата̄ вутта̄. йа̄ни ча кхо та̄ни сиккха̄пада̄ни а̄дибрахмачарийака̄ни брахмачарийаса̄руппа̄ни, таттха дхувасӣло ча хоти, т̣хитасӣло ча, сама̄да̄йа сиккхати сиккха̄падесу. со тин̣н̣ам̣ сам̣йоджана̄нам̣ париккхайа̄ сота̄панно хоти, авинипа̄тадхаммо нийато самбодхипара̄йан̣о. идха пана, бхиккхаве, бхиккху сӣлесу…пе… со тин̣н̣ам̣ сам̣йоджана̄нам̣ париккхайа̄, ра̄гадосамоха̄нам̣ танутта̄, сакада̄га̄мӣ хоти; сакидева имам̣ локам̣ а̄гантва̄ дуккхассантам̣ кароти. идха пана, бхиккхаве, бхиккху сӣлесу парипӯрака̄рӣ хоти, сама̄дхисмим̣ парипӯрака̄рӣ, пан̃н̃а̄йа маттасо ка̄рӣ. со йа̄ни та̄ни…пе… сиккхати сиккха̄падесу. со пан̃чаннам̣ орамбха̄гийа̄нам̣…пе… ана̄ваттидхаммо тасма̄ лока̄. идха пана, бхиккхаве, бхиккху сӣлесу парипӯрака̄рӣ, сама̄дхисмим̣ парипӯрака̄рӣ, пан̃н̃а̄йа парипӯрака̄рӣ. со йа̄ни та̄ни кхудда̄нукхуддака̄ни…пе… сиккхати сиккха̄падесу. со а̄сава̄нам̣ кхайа̄…пе… упасампаджджа вихаратӣ’’ти (а. ни. 3.87).

130. саттха̄раниддесе – парин̃н̃ам̣ пан̃н̃апетӣти паха̄нам̣ саматиккамам̣ пан̃н̃апети. татра̄ти тесу тӣсу джанесу. тена дат̣т̣хабботи тена пан̃н̃а̄панена со саттха̄ рӯпа̄вачарасама̄паттийа̄ ла̄бхӣти дат̣т̣хабботи аттхо. дутийава̄репи есева найо. самма̄самбуддхо саттха̄ тена дат̣т̣хабботи тена титтхийехи аса̄дха̄ран̣ена пан̃н̃а̄панена айам̣ татийо саттха̄ саббан̃н̃убуддхо дат̣т̣хаббо. титтхийа̄ хи ка̄ма̄нам̣ парин̃н̃ам̣ пан̃н̃апента̄ рӯпабхавам̣ ваккханти. рӯпа̄нам̣ парин̃н̃ам̣ пан̃н̃апента̄ арӯпабхавам̣ ваккханти. ведана̄нам̣ парин̃н̃ам̣ пан̃н̃апента̄ асан̃н̃абхавам̣ ваккханти. самма̄ пан̃н̃апента̄ ‘евам̣ пан̃н̃апеййум̣’, но ча самма̄ пан̃н̃апетум̣ сакконти. самма̄самбуддхо пана ка̄ма̄нам̣ парин̃н̃ам̣ паха̄нам̣ ана̄га̄мимаггена пан̃н̃апети. рӯпаведана̄нам̣ парин̃н̃ам̣ паха̄нам̣ арахаттамаггена пан̃н̃апети. име тайо саттха̄роти име две джана̄ ба̄хирака̄, еко самма̄самбуддхоти – имасмим̣ локе тайо саттха̄ро на̄ма.

131. дутийе саттха̄раниддесе – дит̣т̣хе чева дхаммети имасмим̣ аттабха̄ве. атта̄нам̣ саччато тхетато пан̃н̃апетӣти ‘‘атта̄ на̄меко аттхи ниччо дхуво сассато’’ти бхӯтато тхирато пан̃н̃апети. абхисампара̄йан̃ча̄ти апарасмим̣ аттабха̄ве евамева пан̃н̃апети. сесаметтха вуттанайенева ведитаббанти.

тиканиддесаван̣н̣ана̄.

4. чатукканиддесаван̣н̣ана̄

132. чатукканиддесе – асаппурисоти ла̄макапурисо. па̄н̣ам̣ атипа̄тетӣти па̄н̣а̄типа̄тӣ. адиннам̣ а̄дийатӣти адинна̄да̄йӣ. ка̄месу миччха̄ чаратӣти ка̄месумиччха̄ча̄рӣ. муса̄ вадатӣти муса̄ва̄дӣ. сура̄мерайамаджджапама̄де тит̣т̣хатӣти сура̄мерайамаджджапама̄дат̣т̣ха̄йӣ.

133. па̄н̣а̄типа̄те сама̄дапетӣти йатха̄ па̄н̣ам̣ атипа̄тети, татха̄ нам̣ таттха гахан̣ам̣ ган̣ха̄пети. сесесупи есева найо. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало йасма̄ сайам̣ катена ча дуссӣлйена саманна̄гато йан̃ча сама̄дапитена катам̣, тато упад̣д̣хасса да̄йа̄до, тасма̄ асаппурисена асаппурисатароти вуччати. саппурисоти уттамапурисо.

135. саппурисена саппурисатароти аттана̄ катена сусӣлйена саманна̄гататта̄ йан̃ча сама̄дапито кароти. тато упад̣д̣хасса да̄йа̄датта̄ уттамапурисена уттамапурисатаро.

136. па̄поти акусалакаммапатхасан̇кха̄тена дасавидхена па̄пена саманна̄гато.

138. калйа̄н̣оти кусалакаммапатхасан̇кха̄тена дасавидхена калйа̄н̣адхаммена саманна̄гато суддхако бхадрако. сесаметтха хет̣т̣ха̄ вуттанайатта̄ утта̄наттхамева.

140. па̄падхамма̄дӣсу – па̄по дхаммо асса̄ти па̄падхаммо. калйа̄н̣о дхаммо асса̄ти калйа̄н̣адхаммо. сесаметтха утта̄наттхамева.

144. са̄ваджджа̄дӣсу – са̄ваджджоти садосо. са̄ваджджена ка̄йакаммена̄ти садосена па̄н̣а̄типа̄та̄дина̄ ка̄йакаммена. итаресупи есева найо. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало тӣхи два̄рехи а̄йӯханакаммасса садосатта̄, гӯтхакун̣апа̄дибхарито падесо вийа са̄ваджджоти вуччати.

145. са̄ваджджена бахуланти йасса са̄ваджджамева ка̄йакаммам̣ баху хоти, аппам̣ анаваджджам̣; со са̄ваджджена бахулам̣ ка̄йакаммена саманна̄гато, аппам̣ анаваджджена̄ти вуччати. итаресупи есева найо. ко пана еварӯпо хотӣти? йо га̄мадхаммата̄йа ва̄ нигамадхаммата̄йа ва̄ када̄чи карахачи упосатхам̣ сама̄дийати, сӣла̄ни пӯрети. айам̣ вуччатӣти айам̣ еварӯпо пуггало тӣхи два̄рехи а̄йӯханакаммесу са̄ваджджассева бахулата̄йа анаваджджасса аппата̄йа ваджджабахулоти вуччати.

йатха̄ хи екасмим̣ падесе дуббан̣н̣а̄ни дуггандха̄ни пуппха̄ни ра̄сиката̄нассу, тесам̣ упари тахам̣ тахам̣ атимуттакавассикапа̄т̣ала̄ни патита̄ни бхавеййум̣. еварӯпо айам̣ пуггало ведитаббо. йатха̄ пана екасмим̣ падесе атимуттакавассикапа̄т̣ала̄ни ра̄сиката̄нассу, тесам̣ упари тахам̣ тахам̣ дуббан̣н̣адуггандха̄ни бадарапуппха̄дӣни патита̄ни бхавеййум̣. еварӯпо татийо пуггало ведитаббо. чатуттхо пана тӣхипи два̄рехи а̄йӯханакаммасса ниддосатта̄, чатумадхурабхаритасуван̣н̣апа̄ти вийа дат̣т̣хаббо. тесу пат̣хамо андхаба̄лапутхуджджано. дутийо антарантара̄ кусаласса ка̄рако локийапутхуджджано. татийо сота̄панно сакада̄га̄миана̄га̄минопи етенева сан̇гахита̄. чатуттхо кхӣн̣а̄саво. со хи екантена анаваджджойева. айам̣ ан̇гуттарат̣т̣хакатха̄йо.

148. уггхат̣итан̃н̃ӯа̄дӣсу – уггхат̣итан̃н̃ӯти еттха уггхат̣итам̣ на̄ма н̃а̄н̣уггха̄т̣анам̣, н̃а̄н̣е уггхат̣итаматтейева джа̄на̄тӣти аттхо. саха уда̄хат̣авела̄йа̄ти уда̄ха̄ре уда̄хат̣аматтейева. дхамма̄бхисамайоти чатусаччадхаммасса н̃а̄н̣ена саддхим̣ абхисамайо. айам̣ вуччатӣти айам̣ ‘чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄’тиа̄дина̄ найена сам̣кхиттена ма̄тика̄йа т̣хапийама̄на̄йа десана̄нуса̄рена н̃а̄н̣ам̣ песетва̄ арахаттам̣ ган̣хитум̣ саматтхо пуггало уггхат̣итан̃н̃ӯти вуччати.

149. випан̃читам̣ виттха̄ритамева аттхам̣ джа̄на̄тӣти випан̃читан̃н̃ӯ. айам̣ вуччатӣти айам̣ сан̇кхиттена ма̄тикам̣ т̣хапетва̄ виттха̄рена аттхе бха̄джийама̄не арахаттам̣ па̄пун̣итум̣ саматтхо пуггало випан̃читан̃н̃ӯти вуччати.

150. уддеса̄дӣхи нетабботи неййо. анупуббена дхамма̄бхисамайо хотӣти ануккамена арахаттаппатти.

151. бйан̃джанападамева парамам̣ асса̄ти падапарамо. на та̄йа джа̄тийа̄ дхамма̄бхисамайо хотӣти на тена аттабха̄вена джха̄нам̣ ва̄ випассанам̣ ва̄ маггам̣ ва̄ пхалам̣ ва̄ ниббаттетум̣ саккотӣти аттхо.

152. йуттапат̣ибха̄на̄дӣсу – пат̣ибха̄нам̣ вуччати н̃а̄н̣ампи, н̃а̄н̣асса упат̣т̣хитавачанампи. там̣ идха адхиппетам̣. аттхайуттам̣ ка̄ран̣айуттан̃ча пат̣ибха̄намасса̄ти йуттаппат̣ибха̄но. пуччхита̄нантарамева сӣгхам̣ бйа̄ка̄тум̣ асаматтхата̄йа но муттам̣ пат̣ибха̄намасса̄ти но муттаппат̣ибха̄но. имина̄ найена сеса̄ ведитабба̄. еттха пана пат̣хамо – кин̃чи ка̄лам̣ вӣмам̣ситва̄ йуттамева пеккхати, типит̣акачӯл̣ана̄гаттхеро вийа. со кира пан̃хам̣ пут̣т̣хо париггахетва̄ йуттапайуттака̄ран̣амева катхети.

дутийо – пуччха̄нантарамева йена ва̄ тена ва̄ вачанена пат̣иба̄хати, вӣмам̣ситва̄пи ча йуттам̣ на пеккхати чатуника̄йикапан̣д̣итатиссаттхеро вийа. со кира пан̃хам̣ пут̣т̣хо пан̃хапарийоса̄нампи на̄гамети, йам̣ ва̄ там̣ ва̄ катхетийева. вачанаттхам̣ панасса вӣмам̣сийама̄нам̣ каттхачи на лаггати.

татийо – пуччха̄самака̄ламева йуттам̣ пеккхати, тан̇кхан̣ан̃н̃ева вачанам̣ бйа̄кароти типит̣акачӯл̣а̄бхайаттхеро вийа. со кира пан̃хам̣ пут̣т̣хо сӣгхамева катхети, йуттапайуттака̄ран̣о ча хоти.

чатуттхо – пут̣т̣хо сама̄но нева йуттам̣ пеккхати, на йена ва̄ тена ва̄ пат̣иба̄хитум̣ саккоти тиббандхака̄ранимугго вийа хоти ла̄л̣уда̄йиттхеро вийа.

156. дхаммакатхикесу – аппан̃ча бха̄сатӣти сампаттапариса̄йа тхокамева катхети. асахитан̃ча̄ти катхенто ча пана на аттхайуттам̣ ка̄ран̣айуттам̣ катхети. париса̄ часса на кусала̄ хотӣти сотум̣ нисиннапариса̄ часса йутта̄йуттам̣ ка̄ран̣а̄ка̄ран̣ам̣ силит̣т̣ха̄силит̣т̣хам̣ на джа̄на̄тӣти аттхо. еварӯпоти айам̣ евам̣джа̄тико ба̄ладхаммакатхико. евам̣джа̄тика̄йа ба̄лапариса̄йа дхаммакатхикотвева на̄мам̣ лабхати. имина̄ найена саббаттха аттхо ведитаббо. еттха ча двейева джана̄ сабха̄вадхаммакатхика̄, итаре пана дхаммакатхика̄нам̣ антаре павит̣т̣хатта̄ евам̣ вутта̄.

157. вала̄хакӯпамесу вала̄хака̄ти мегха̄. гаджджита̄ти тханита̄. таттха гаджджитва̄ но вассанабха̄во на̄ма па̄пако. манусса̄ хи йатха̄ дево гаджджати ‘сувут̣т̣хика̄ бхависсатӣ’ти бӣджа̄ни нӣхаритва̄ вапанти. атха деве авассанте кхетте бӣджа̄ни кхеттейева нассанти, гехе бӣджа̄ни гехейева нассантӣти дуббхиккхам̣ хоти. но гаджджитва̄ вассанабха̄вопи па̄пакова. манусса̄ хи ‘имасмим̣ ка̄ле дуббут̣т̣хика̄ бхависсатӣ’ти ниннат̣т̣ха̄несуйева ваппам̣ каронти. атха дево васситва̄ саббабӣджа̄ни маха̄самуддам̣ па̄пети, дуббхиккхамева хоти. гаджджитва̄ вассанабха̄во пана бхаддако. тада̄ хи субхиккхам̣ хоти. но гаджджитва̄ но вассанабха̄во екантапа̄пакова.

бха̄сита̄ хоти но катта̄ти ‘ида̄ни гантхадхурам̣ пӯресса̄ми, ва̄садхурам̣ пӯресса̄мӣ’ти катхетийева, на пана уддесам̣ ган̣ха̄ти, на каммат̣т̣ха̄нам̣ бха̄вети.

катта̄ хоти но бха̄сита̄ти ‘гантхадхурам̣ ва̄ пӯресса̄ми ва̄садхурам̣ ва̄’ти на бха̄сати. сампатте пана ка̄ле таматтхам̣ сампа̄дети. имина̄ найена итарепи ведитабба̄. саббам̣ панетам̣ паччайада̄йакенева катхитам̣. еко хи ‘асукадивасе на̄ма да̄нам̣ дасса̄мӣ’ти сан̇гхам̣ нимантети, сампаттака̄ле но кароти. айам̣ пуггало пун̃н̃ена париха̄йати, бхиккхусан̇гхопи ла̄бхена париха̄йати. апаро сан̇гхам̣ анимантетва̄ва сакка̄рам̣ катва̄ ‘бхиккхӯ а̄несса̄мӣ’ти на лабхати, саббе ан̃н̃аттха нимантита̄ хонти. айампи пун̃н̃ена париха̄йати, сан̇гхопи тена ла̄бхена париха̄йати. апаро пат̣хамам̣ сан̇гхам̣ нимантетва̄, паччха̄ сакка̄рам̣ катва̄ да̄нам̣ дети, айам̣ киччака̄рӣ хоти. апаро нева сан̇гхам̣ нимантети, на да̄нам̣ дети, айам̣ ‘па̄папуггало’ти ведитаббо.

158. мӯсикӯпамесу – га̄дхам̣ катта̄ но васита̄ти аттано а̄сайам̣ билам̣ кӯпам̣ кхан̣ати, но таттха васати, кисмин̃чидева т̣ха̄не васати, евам̣ бил̣а̄ра̄диамиттавасам̣ гаччхати. кхатта̄типи па̄т̣хо. васита̄ но га̄дхам̣ катта̄ти сайам̣ на кхан̣ати, парена кхате биле васати, евам̣ джӣвитам̣ раккхати. татийа̄ двепи каронтӣ, джӣвитам̣ раккхати. чатуттха̄ двепи акаронтӣ амиттавасам̣ гаччхати. има̄йа пана упама̄йа упамитесу пуггалесу пат̣хамо йатха̄ са̄ мӯсика̄ га̄дхам̣ кхан̣ати, евам̣ наван̇гам̣ саттхуса̄санам̣ угган̣ха̄ти. йатха̄ пана са̄ таттха на васати, кисмин̃чидева т̣ха̄не васантӣ, амиттавасам̣ гаччхати; татха̄ айампи парийаттивасена н̃а̄н̣ам̣ песетва̄ чатусаччадхаммам̣ на пат̣ивиджджхати, лока̄мисат̣т̣ха̄несуйева чаранто маччума̄ракилесама̄радевапуттама̄расан̇кха̄та̄нам̣ амитта̄нам̣ васам̣ гаччхати. дутийо йатха̄ са̄ мӯсика̄ га̄дхам̣ на кхан̣ати, евам̣ наван̇гам̣ саттхуса̄санам̣ на угган̣ха̄ти. йатха̄ пана парена кхатабиле васантӣ джӣвитам̣ раккхати; евам̣ парасса катхам̣ сутва̄ чатусаччадхаммам̣ пат̣ивиджджхитва̄ тин̣н̣ам̣ ма̄ра̄нам̣ васам̣ атиккамати. имина̄ найена татийачатуттхесупи опаммасам̣санданам̣ ведитаббам̣.

159. амбӯпамесу – а̄мам̣ паккаван̣н̣ӣти анто а̄мам̣ бахи паккасадисам̣. паккам̣ а̄маван̣н̣ӣти анто паккам̣ бахи а̄масадисам̣. сесадвайесупи есева найо. таттха йатха̄ амбе апаккабха̄во а̄мата̄ хоти, евам̣ пуггалепи путхуджджанабха̄во а̄мата̄, арийабха̄во пакката̄. йатха̄ ча таттха паккасадисата̄ паккаван̣н̣ита̄; евам̣ пуггалепи арийа̄нам̣ абхиккамана̄дисадисата̄ паккаван̣н̣ита̄ти – имина̄ найена упамитапуггалесу опаммасам̣санданам̣ ведитаббам̣.

160. кумбхӯпамесу кумбхоти гхат̣о. туччхоти анто ритто. пихитоти пидахитва̄ т̣хапито. пуроти анто пун̣н̣о. виват̣оти виваритва̄ т̣хапито. упамитапуггалесу панеттха анто гун̣аса̄равирахито туччхо ба̄хирасобханата̄йа пихито пуггало ведитаббо. сесесупи есева найо.

161. удакарахадӯпамесу – удакарахадо та̄ва джан̣н̣уматтепи удаке сати пан̣н̣арасасамбхиннаван̣н̣атта̄ ва̄ бахалатта̄ ва̄ удакасса апан̃н̃а̄йама̄натало утта̄но гамбхӣробха̄со на̄ма хоти. типориса чатупорисепи пана удаке сати аччхатта̄ удакасса пан̃н̃а̄йама̄натало гамбхӣро утта̄нобха̄со на̄ма хоти. убхайака̄ран̣асамбха̄вато пана итаре две ведитабба̄. пуггалопи килесуссадабха̄вато гун̣агамбхӣрата̄йа ча абха̄вато гун̣агамбхӣра̄нам̣ садисехи абхиккама̄дӣхи йутто утта̄но гамбхӣробха̄со на̄ма. имина̄ найена сеса̄пи ведитабба̄.

162. балӣбаддӯпамесу балӣбаддо та̄ва йо аттано гоган̣ам̣ гхат̣т̣ети уббеджети, парагоган̣е пана сорато сукхасӣло хоти – айам̣ сакагавачан̣д̣о но парагавачан̣д̣о на̄ма. пуггалопи аттано парисам̣ гхат̣т̣енто виджджханто пхарусена самуда̄чаранто, парапариса̄йа пана сораччам̣ нива̄тавуттитам̣ а̄паджджанто сакагавачан̣д̣о хоти но парагавачан̣д̣о на̄ма̄ти. имина̄ найена сеса̄пи ведитабба̄. ниддесава̄ре панеттха уббеджита̄ хотӣти гхат̣т̣етва̄ виджджхитва̄ уббегаппаттам̣ каротиччева аттхо.

163. а̄сӣвисӯпамесу – а̄сӣвисо та̄ва йасса висам̣ а̄сум̣ а̄гаччхати сӣгхам̣ пхарати; гхорам̣ пана на хоти, чирака̄лам̣ на пӣл̣ети – айам̣ а̄гатависо но гхорависо. сесападесупи есева найо. пуггалавибха̄джанам̣ пана утта̄наттхамева.

164. ананувичча апарийога̄хетва̄ аван̣н̣а̄рахасса ван̣н̣ам̣ бха̄сита̄ хотӣтиа̄дӣсу ананувичча̄ти атулайитва̄, апаригган̣хитва̄. апарийога̄хетва̄ти пан̃н̃а̄йа гун̣е анога̄хетва̄.

166. бхӯтам̣ таччханти виджджама̄нато бхӯтам̣, авипарӣтато таччхам̣. ка̄лена̄ти йуттапайуттака̄лена. татра ка̄лан̃н̃ӯ хотӣти йамидам̣ ка̄лена̄ти вуттам̣. татра йо пуггало ка̄лан̃н̃ӯ хоти, ка̄лам̣ джа̄на̄ти, тасса пан̃хасса веййа̄каран̣аттха̄йа ‘‘имасмим̣ ка̄ле пуччхитена̄пи майа̄ на катхетабба̄, имасмим̣ ка̄ле катхетабба̄’’ти – айам̣ ка̄лена бхан̣ати на̄ма. упеккхако вихаратӣти маджджхаттабхӯта̄йа упеккха̄йа т̣хито хутва̄ вихарати. сесам̣ саббаттха утта̄наттхамева.

167. ут̣т̣ха̄напхалӯпаджӣвӣтиа̄дӣсу – йо ут̣т̣ха̄навӣрийенева дивасам̣ вӣтина̄метва̄ тасса ниссандапхаламаттам̣ кин̃чидева лабхитва̄ джӣвикам̣ каппети, там̣ пана ут̣т̣ха̄нам̣ а̄гамма кин̃чи пун̃н̃апхалам̣ на пат̣илабхати, там̣ сандха̄йа йасса пуггаласса ут̣т̣хахатотиа̄ди вуттам̣. татӯпари дева̄ти тато упари брахмака̄йика̄дайо дева̄. тесан̃хи ут̣т̣ха̄навӣрийена киччам̣ на̄ма наттхи. пун̃н̃апхаламева упаджӣванти. пун̃н̃авато ча̄ти идам̣ пун̃н̃аванте кхаттийабра̄хман̣а̄дайо чева бхуммадеве а̄дим̣ катва̄ нимма̄наратипарийоса̄не деве ча сандха̄йа вуттам̣. саббепи хете ва̄йа̄мапхалан̃чева пун̃н̃апхалан̃ча анубхаванти. нерайика̄ пана нева ут̣т̣ха̄нена а̄джӣвам̣ уппа̄детум̣ сакконти, на̄пи несам̣ пун̃н̃апхалена кочи а̄джӣво уппаджджати.

168. тама̄дӣсу – ‘‘нӣче куле пачча̄джа̄то’’тиа̄дикена тамена йуттоти тамо. ка̄йадуччарита̄дӣхи пуна нирайатамӯпагаманато тамапара̄йан̣о. неса̄дакулети мигалуддака̄дӣнам̣ куле. венакулети вилӣвака̄ракуле. ратхака̄ракулети чаммака̄ракуле. пуккусакулети пуппхачхад̣д̣акакуле. касиравуттикети дуккхавуттике. дуббан̣н̣оти пам̣суписа̄чако вийа джха̄макха̄н̣уван̣н̣о. дуддасикоти виджа̄тама̄туйа̄пи амана̄падассано. окот̣имакоти лакун̣д̣ако. ка̄н̣оти екаккхика̄н̣о ва̄ убхайаккхика̄н̣о ва̄. кун̣ӣти екахаттхакун̣ӣ ва̄ убхайахаттхакун̣ӣ ва̄. кхан̃джоти екапа̄дакхан̃джо ва̄ убхайапа̄дакхан̃джо ва̄. паккхахатоти хатапаккхо пӣт̣хасаппӣ. падӣпеййасса̄ти телакапаллака̄дино падӣпӯпакаран̣асса. евам̣ пуггало тамо хоти тамапара̄йан̣оти еттха еко пуггало бахиддха̄ а̄локам̣ адисва̄ ма̄тукуччхисмин̃н̃ева ка̄лам̣ катва̄ апа̄йесу ниббаттанто сакалепи каппе сам̣сарати. сопи тамо тамапара̄йан̣ова. со пана кухакапуггало бхавеййа. кухакасса хи еварӯпа̄ ниббатти хотӣти вуттам̣.

еттха ча нӣче куле пачча̄джа̄то хоти чан̣д̣а̄лакуле ва̄тиа̄дӣхи а̄гаманавипатти чева пуббуппаннапаччайавипатти ча дассита̄. далиддетиа̄дӣхи паваттипаччайавипатти. касиравуттикетиа̄дӣхи а̄джӣвупа̄йавипатти. дуббан̣н̣отиа̄дӣхи рӯпавипатти. бахва̄ба̄дхотиа̄дӣхи дуккхака̄ран̣асама̄його. на ла̄бхӣтиа̄дӣхи сукхака̄ран̣авипатти чева упабхогавипатти ча. ка̄йена дуччаритантиа̄дӣхи тамапара̄йан̣абха̄васса ка̄ран̣асама̄його. ка̄йасса бхеда̄тиа̄дӣхи сампара̄йикатамӯпагамо. суккапаккхо вуттапат̣ипаккханайена ведитаббо.

апичеттха тивидха̄йа куласампаттийа̄ пачча̄джа̄тиа̄дикена джотина̄ йуттато джоти, а̄локабхӯтоти вуттам̣ хоти. ка̄йасучарита̄дӣхи пана саггӯпапаттиджотибха̄вӯпагаманато джотипара̄йан̣о. кхаттийамаха̄са̄лакуле ва̄тиа̄дӣсу кхаттийамаха̄са̄ла̄ти кхаттийа̄ маха̄са̄ра̄ маха̄са̄раппатта̄ кхаттийа̄. йесан̃хи кхаттийа̄нам̣ хет̣т̣химантена кот̣исатам̣ нидха̄нагатам̣ хоти, тайо каха̄пан̣акумбха̄ вал̣ан̃джанаттха̄йа гехамаджджхе ра̄сим̣ катва̄ т̣хапита̄ хонти, те кхаттийамаха̄са̄ла̄ на̄ма. йесам̣ бра̄хман̣а̄нам̣ асӣтикот̣идханам̣ нихитам̣ хоти, дийад̣д̣хо каха̄пан̣акумбхо вал̣ан̃джанаттха̄йа гехамаджджхе ра̄сим̣ катва̄ т̣хапито хоти, те бра̄хман̣амаха̄са̄ла̄ на̄ма. йесам̣ гахапатӣнам̣ чатта̄лӣсакот̣идханам̣ нихитам̣ хоти, каха̄пан̣акумбхо вал̣ан̃джаттха̄йа гехамаджджхе ра̄сим̣ катва̄ т̣хапито хоти, те гахапатимаха̄са̄ла̄ на̄ма. тесам̣ кулети аттхо. ад̣д̣хети иссаре. нидха̄нагатадханасса махантата̄йа махаддхане. суван̣н̣араджатабха̄джана̄дӣнам̣ упабхогабхан̣д̣а̄нам̣ махантата̄йа маха̄бхоге. нидха̄нагатасса джа̄тарӯпараджатасса пахӯтата̄йа пахӯтаджа̄тарӯпараджате. виттӯпакаран̣асса тут̣т̣хикаран̣асса пахӯтата̄йа пахӯтавиттӯпакаран̣е. годхана̄дӣнан̃ча саттавидхадхан̃н̃а̄нан̃ча пахӯтата̄йа пахӯтадханадхан̃н̃е. абхирӯпоти сундарарӯпо. дассанӣйоти ан̃н̃ам̣ каммам̣ паха̄йа дивасампи пасситаббайутто. па̄са̄дикоти дассаненева читтапаса̄да̄вахо. парама̄йа̄ти уттама̄йа. ван̣н̣апоккхарата̄йа̄ти поккхараван̣н̣ата̄йа. поккхарам̣ вуччати сарӣрам̣. тасса ван̣н̣асампаттийа̄ти аттхо. саманна̄гатоти упето.

169. он̣атон̣ата̄дӣсу – дит̣т̣хадхаммика̄йа ва̄ сампара̄йика̄йа ва̄ сампаттийа̄ вирахито он̣ато. нӣчо, ла̄макоти аттхо. таббипаккхато ун̣н̣ато. уччо, уггатоти аттхо. сесаметтха тама̄дӣсу вуттанайенева ведитаббам̣. апича – он̣атон̣атоти ида̄ни нӣчо, а̄йатимпи нӣчова бхависсати. он̣атун̣н̣атоти ида̄ни нӣчо, а̄йатим̣ уччо бхависсати. ун̣н̣атон̣атоти ида̄ни уччо, а̄йатим̣ нӣчо бхависсати. ун̣н̣атун̣н̣атоти ида̄ни уччо, а̄йатимпи уччова бхависсатӣти.

170. руккхӯпамесу – руккхо та̄ва пхеггуса̄рапарива̄роти ванаджет̣т̣хакаруккхо сайам̣ пхеггу хоти, парива̄раруккха̄ панасса са̄ра̄ хонти. имина̄ найена сеса̄ ведитабба̄. пуггалесу пана сӣласа̄равирахато пхеггута̄, сӣла̄ча̄расаманна̄гамена ча са̄рата̄ ведитабба̄.

171. рӯпаппама̄н̣а̄дӣсу – сампаттийуттам̣ рӯпам̣ пама̄н̣ам̣ каротӣти рӯпаппама̄н̣о. таттха паса̄дам̣ джанетӣти рӯпаппасанно. киттисаддабхӯтам̣ гхосам̣ пама̄н̣ам̣ каротӣти гхосаппама̄н̣о. а̄рохам̣ ва̄тиа̄дӣсу пана – а̄роханти уччаттанам̣. парин̣а̄ханти кисатхӯлабха̄ва̄пагатам̣ париккхепасампаттим̣. сан̣т̣ха̄нанти ан̇гапаччан̇га̄нам̣ дӣгхарассават̣т̣ата̄дийуттат̣т̣ха̄несу татха̄бха̄вам̣. па̄рипӯринти йатха̄вуттаппака̄ра̄нам̣ анӯнатам̣, лаккхан̣апарипун̣н̣абха̄вам̣ ва̄. параван̣н̣ана̄йа̄ти парехи параммукха̄ ниччха̄рита̄йа гун̣аван̣н̣ана̄йа. паратхомана̄йа̄ти парехи тхутивасена га̄тха̄диупанибандханена вутта̄йа тхомана̄йа. парапасам̣сана̄йа̄ти парехи саммукха̄ вутта̄йа пасам̣са̄йа. параван̣н̣аха̄рика̄йа̄ти парампаратхутивасена парехи паваттита̄йа ван̣н̣ахаран̣а̄йа.

172. чӣваралӯкханти чӣварасса дуббан̣н̣а̄дибха̄вена лӯкхатам̣. патталӯкханти бха̄джанасса ван̣н̣асан̣т̣ха̄наваттхӯхи лӯкхатам̣. сена̄саналӯкханти на̄т̣ака̄дисампаттивирахена сена̄санасса лӯкхатам̣. вивидханти ачелака̄дибха̄вена анекаппака̄рам̣. дуккарака̄риканти сарӣрата̄панам̣.

апаро найо – имесу хи чатӯсу пуггалесу рӯпе пама̄н̣ам̣ гахетва̄ пасанно рӯпаппама̄н̣о на̄ма. рӯпаппасанноти тассева аттхавачанам̣. гхосе пама̄н̣ам̣ гахетва̄ пасанно гхосаппама̄н̣о на̄ма. чӣваралӯкхапатталӯкхесу пама̄н̣ам̣ гахетва̄ пасанно лӯкхаппама̄н̣о на̄ма. дхамме пама̄н̣ам̣ гахетва̄ пасанно дхаммаппама̄н̣о на̄ма. итара̄ни тесам̣йева аттхавачана̄ни. саббасатте ча тайо кот̣т̣ха̄се катва̄ две кот̣т̣ха̄са̄ рӯпаппама̄н̣а̄, еко на рӯпаппама̄н̣о. пан̃ча кот̣т̣ха̄се катва̄ чатта̄ро кот̣т̣ха̄са̄ гхосаппама̄н̣а̄, еко на гхосаппама̄н̣о. даса кот̣т̣ха̄се катва̄ нава кот̣т̣ха̄са̄ лӯкхаппама̄н̣а̄, еко на лӯкхаппама̄н̣о. сатасахассам̣ кот̣т̣ха̄се катва̄ пана еко кот̣т̣ха̄сова дхаммаппама̄н̣о, сеса̄ на дхаммаппама̄н̣а̄. евамайам̣ чатуппама̄н̣о локасаннива̄со.

етасмим̣ чатуппама̄н̣е локасаннива̄се буддхесу аппасанна̄ манда̄, пасанна̄ва бахука̄. рӯпаппама̄н̣асса хи буддхарӯпато уттари паса̄да̄вахам̣ рӯпам̣ на̄ма наттхи. гхосаппама̄н̣асса буддха̄нам̣ киттигхосато уттари паса̄да̄вахо гхосо на̄ма наттхи. лӯкхаппама̄н̣асса ка̄сика̄ни ваттха̄ни маха̄раха̄ни кан̃чанабха̄джана̄ни тин̣н̣ам̣ утӯнам̣ ануччхавике саббасампаттийутте па̄са̄даваре паха̄йа пам̣сукӯлачӣвараселамайапаттаруккхамӯла̄дисена̄санасевино буддхасса бхагавато лӯкхато уттари паса̄да̄вахам̣ ан̃н̃ам̣ лӯкхам̣ на̄ма наттхи. дхаммаппама̄н̣асса садеваке локе аса̄дха̄ран̣асӣла̄дигун̣асса татха̄гатасса сӣла̄дигун̣ато уттари паса̄да̄вахо ан̃н̃о сӣла̄дигун̣о на̄ма наттхи. ити бхагава̄ имам̣ чатуппама̄н̣икам̣ локасаннива̄сам̣ мут̣т̣хина̄ гахетва̄ вийа т̣хитоти.

173. аттахита̄йа пат̣ипанна̄дӣсу – сӣласампанноти сӣлена сампанно саманна̄гато. сама̄дхисампаннотиа̄дӣсупи есева найо. еттха ча сӣлам̣ локийалокуттарам̣ катхитам̣. татха̄ сама̄дхипан̃н̃а̄ ча. вимутти арахаттапхалавимуттийева. н̃а̄н̣адассанам̣ екӯнавӣсативидхам̣ паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ам̣. но парантиа̄дӣсу – парапуггалам̣ ‘‘тайа̄пи сӣласампаннена бхавитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти ватва̄ йатха̄ сӣлам̣ сама̄дийати, евам̣ на сама̄дапети, на ган̣ха̄пети. есева найо саббаттха. етесу пана чатӯсу пат̣хамо ваккалиттхерасадисо хоти. дутийо упанандасакйапуттасадисо. татийо са̄рипуттамоггалла̄наттхерасадисо. чатуттхо девадаттасадисоти ведитаббо.

174. аттантапа̄дӣсу – атта̄нам̣ тапати дуккха̄петӣти аттантапо. аттано парита̄пана̄нуйогам̣ аттапарита̄пана̄нуйогам̣. ачелакоти ниччело, нагго. мутта̄ча̄роти висат̣т̣ха̄ча̄ро. учча̄ракамма̄дӣсу локийакулапутта̄ча̄рена вирахито т̣хитакова учча̄рам̣ кароти, пасса̄вам̣ кароти, кха̄дати, бхун̃джати ча. хаттха̄палекханоти хаттхе пин̣д̣амхи нит̣т̣хите дживха̄йа хаттхам̣ апалекхати. учча̄рам̣ ва̄ катва̄ хаттхасмин̃н̃ева дан̣д̣акасан̃н̃ӣ хутва̄ хаттхена апалекхатӣти дассети. те кира дан̣д̣акам̣ саттоти пан̃н̃апенти. тасма̄ тесам̣ пат̣ипадам̣ пӯренто евам̣ кароти. бхиккха̄гахан̣аттхам̣ ‘ехи бхадданте’ти вутто, на етӣти наехибхаддантико. тена хи ‘тит̣т̣ха бхадданте’ти вуттопи на тит̣т̣хатӣти натит̣т̣хабхаддантико. тадубхайампи хетам̣ титтхийа̄ ‘‘етасса вачанам̣ катам̣ бхависсатӣ’’ти на каронти. абхихат̣анти пуретарам̣ гахетва̄ а̄хат̣ам̣ бхиккхам̣. уддиссакатанти ‘‘имам̣ тумхе уддисса ката’’нти евам̣ а̄рочитабхиккхам̣. на нимантананти ‘‘асукам̣ на̄ма кулам̣ ва̄ вӣтхим̣ ва̄ га̄мам̣ ва̄ пависеййа̄тха̄’’ти евам̣ нимантитабхиккхампи на са̄дийати, на ган̣ха̄ти.

на кумбхимукха̄ти кумбхито уддхаритва̄ диййама̄нам̣ бхиккхам̣ на ган̣ха̄ти. на кал̣опимукха̄ти кал̣опӣти уккхали, паччхи ва̄. татопи на ган̣ха̄ти. касма̄? кумбхӣ кал̣опийо кат̣аччхуна̄ паха̄рам̣ лабхантӣти. на ел̣акамантаранти умма̄рам̣ антарам̣ катва̄ диййама̄нам̣ на ган̣ха̄ти. касма̄? айам̣ мам̣ нисса̄йа антаракаран̣ам̣ лабхатӣти. дан̣д̣амусалесупи есева найо. двиннанти двӣсу бхун̃джама̄несу екасмим̣ ут̣т̣ха̄йа денте на ган̣хати. касма̄? кабал̣антара̄йо хотӣти. на габбхинийа̄тиа̄дӣсу пана габбхинийа̄ куччхийам̣ да̄рако киламати. па̄йантийа̄ да̄ракасса кхӣрантара̄йо хоти. пурисантарагата̄йа ратиантара̄йо хотӣти на ган̣ха̄ти на сан̇киттӣсӯти сан̇киттетва̄ катабхаттесу. дуббхиккхасамайе кира ачелакаса̄вака̄ ачелака̄нам̣ аттха̄йа тато тато тан̣д̣ула̄дӣни сама̄дапетва̄ бхаттам̣ пачанти, уккат̣т̣ха̄челако тато на пат̣игган̣ха̄ти. на йаттха са̄ти йаттха сунакхо ‘пин̣д̣ам̣ лабхисса̄мӣ’ти упат̣т̣хито хоти, таттха тасса адатва̄ а̄хат̣ам̣ на ган̣ха̄ти. касма̄? етасса пин̣д̣антара̄йо хотӣти.

сан̣д̣асан̣д̣ача̄ринӣти самӯхасамӯхача̄ринӣ. саче хи ачелакам̣ дисва̄ ‘имасса бхиккхам̣ дасса̄ма̄’ти ма̄нуссака̄ бхаттагехам̣ пависанти, тесу ча пависантесу кал̣опимукха̄дӣсу нилӣна̄ маккхика̄ уппатитва̄ сан̣д̣асан̣д̣а̄ чаранти, тато а̄хат̣ам̣ бхиккхам̣ на ган̣ха̄ти. касма̄? мам̣ нисса̄йа маккхика̄нам̣ гочарантара̄йо джа̄тоти. тхусодаканти саббасассасамбха̄рехи катам̣ совӣракам̣. еттха ча сура̄па̄намева са̄ваджджам̣. айам̣ пана етасмимпи са̄ваджджасан̃н̃ӣ. ека̄га̄рикоти йо екасмим̣йева гехе бхиккхам̣ лабхитва̄ ниваттати. ека̄лопикоти йо екенева а̄лопена йа̄пети. два̄га̄рика̄дӣсупи есева найо. екисса̄пи даттийа̄ти ека̄йа даттийа̄. датти на̄ма ека̄ кхуддакапа̄ти хоти, йаттха аггабхиккхам̣ паккхипитва̄ т̣хапенти.

ека̄хиканти екадивасантарикам̣. ад̣д̣хама̄сиканти ад̣д̣хама̄сантарикам̣. парийа̄йабхаттабходжананти ва̄рабхаттабходжанам̣. ека̄хава̄рена двӣхава̄рена сатта̄хава̄рена ад̣д̣хама̄сава̄рена̄ти – евам̣ дивасава̄рена а̄бхатабхаттабходжанам̣. са̄кабхаккхоти алласа̄кабхаккхо. са̄ма̄кабхаккхоти са̄ма̄катан̣д̣улабхаккхо. нӣва̄ра̄дӣсу – нӣва̄ра̄ на̄ма та̄ва аран̃н̃е сайам̣ джа̄та̄ вӣхиджа̄ти. даддуланти чаммака̄рехи чаммам̣ виликхитва̄ чхад̣д̣итакасат̣ам̣. хат̣ам̣ вуччати силесопи, сева̄лопи кан̣ика̄ра̄дируккханиййа̄сопи. кан̣анти кун̣д̣акам̣. а̄ча̄моти бхаттауккхалика̄йа лагго джха̄модано. там̣ чхад̣д̣итат̣т̣ха̄не гахетва̄ кха̄дати. ‘‘оданакан̃джийа’’нтипи ваданти. пин̃н̃а̄ка̄дайо па̄кат̣а̄ ева. паваттапхалабходжӣти патитапхалабходжӣ.

са̄н̣а̄нӣти са̄н̣ава̄качела̄ни. маса̄н̣а̄нӣти миссакачела̄ни. чхавадусса̄нӣти матасарӣрато чхад̣д̣итаваттха̄ни. еракатин̣а̄дӣни ва̄ гантхетва̄ катанива̄сана̄ни. пам̣сукӯла̄нӣти патхавийам̣ чхад̣д̣итанантака̄ни. тирӣт̣а̄нӣти руккхаттачаваттха̄ни. аджинанти аджинамигачаммам̣. аджинаккхипанти тадева маджджхе пха̄литам̣. сакхуракантипи ваданти. кусачӣранти кусатин̣а̄ни гантхетва̄ катачӣракам̣. ва̄качӣрапхалакачӣресупи есева найо. кесакамбаланти мануссакесехи катакамбалам̣. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘сеййатха̄пи, бхиккхаве, йа̄ни ка̄ничи танта̄вута̄нам̣ ваттха̄нам̣ кесакамбало тесам̣ патикут̣т̣хо аккха̄йатӣ’’ти (а. ни. 3.138). ва̄л̣акамбаланти ассава̄л̣а̄дӣхи катакамбалам̣. улӯкапаккханти улӯкапатта̄ни гантхетва̄ катанива̄санам̣. уббхат̣т̣хакоти уддхам̣ т̣хитако.

уккут̣икаппадха̄намануйуттоти уккут̣икавӣрийам̣ ануйутто. гаччхантопи уккут̣икова хутва̄ уппатитва̄ уппатитва̄ гаччхати. кан̣т̣ака̄пассайикоти айакан̣т̣аке ва̄ пакатикан̣т̣аке ва̄ бхӯмийам̣ кот̣т̣етва̄ таттха чаммам̣ аттхаритва̄ т̣ха̄начан̇кама̄дӣни кароти. сеййанти сайантопи таттхева сеййам̣ каппети. са̄йам̣ татийамасса̄ти са̄йататийакам̣. ‘‘па̄то, маджджханхике, са̄йанти дивасасса тиккхаттум̣ па̄пам̣ пава̄хесса̄мӣ’’ти удакорохана̄нуйогам̣ ануйутто вихарати.

175. парам̣ тапатӣти парантапо. паресам̣ парита̄пана̄нуйогам̣ парапарита̄пана̄нуйогам̣. ораббхика̄дӣсу – ураббха̄ вуччанти ел̣ака̄. ураббхе ханатӣти ораббхико. сӯкарика̄дӣсупи – есева найо. луддоти да̄рун̣о каккхал̣о. маччхагха̄такоти маччхабандхо кеват̣т̣о. бандхана̄га̄рикоти бандхана̄га̄рагопако. курӯракамманта̄ти да̄рун̣акамманта̄.

176. муддха̄васиттоти кхаттийа̄бхисекена муддхани абхиситто. пураттхимена нагарасса̄ти нагарато пураттхимадиса̄йа. сандха̄га̄ранти йан̃н̃аса̄лам̣. кхара̄джинам̣ нива̄сетва̄ти сакхурам̣ аджиначаммам̣ нива̄сетва̄. саппителена̄ти саппина̄ ча телена ча. т̣хапетва̄ хи саппим̣ авасесо йо кочи снехо теланти вуччати. кан̣д̣увама̄ноти накха̄нам̣ чхиннатта̄ кан̣д̣увитаббака̄ле тена кан̣д̣увама̄но. анантарахита̄йа̄ти асантхата̄йа. сарӯпаваччха̄йа̄ти садисаваччха̄йа. саче га̄вӣ сета̄ хоти, ваччхопи сетакова саче кабара̄ ва̄, ратта̄ ва̄, ваччхопи та̄дисова̄ти – евам̣ сарӯпаваччха̄йа. со евама̄ха̄ти со ра̄джа̄ евам̣ вадети. ваччхатара̄ти тарун̣аваччхакабха̄вам̣ атикканта̄ балававаччха̄. ваччхатарӣсупи есева найо. барихисаттха̄йа̄ти париккхепакаран̣аттха̄йа чева йан̃н̃абхӯмийам̣ аттхаран̣аттха̄йа ча.

177. дит̣т̣хева дхаммети имасмим̣йева аттабха̄ве. ниччха̄тоти чха̄там̣ вуччати тан̣ха̄, са̄ асса наттхӣти ниччха̄то. саббакилеса̄нам̣ ниббутатта̄ ниббуто. анто та̄панакилеса̄нам̣ абха̄ва̄ сӣтало джа̄тоти сӣтӣбхӯто. джха̄намаггапхаланибба̄насукха̄ни пат̣исам̣ведетӣти сукхаппат̣исам̣ведӣ. брахмабхӯтена аттана̄ти сет̣т̣хабхӯтена аттана̄.

имам̣ пана пуггалам̣ буддхуппа̄дато пат̣т̣ха̄йа дассетум̣ – идха татха̄гатотиа̄дима̄ха. таттха татха̄гатоти ат̣т̣хахи ка̄ран̣ехи бхагава̄ татха̄гато – татха̄ а̄гатоти татха̄гато, татха̄ гатоти татха̄гато, татхалаккхан̣ам̣ а̄гатоти татха̄гато, татхадхамме йа̄тха̄вато абхисамбуддхоти татха̄гато, татхадассита̄йа татха̄гато, татха̄ва̄дита̄йа татха̄гато, татха̄ка̄рита̄йа татха̄гато, абхибхаванат̣т̣хена татха̄гатоти. арахам̣ самма̄самбуддхотиа̄дӣни висуддхимагге виттха̄рита̄нева. там̣ дхамманти там̣ вуттаппака̄расампадам̣ дхаммам̣. сун̣а̄ти гахапати ва̄ти касма̄ пат̣хамам̣ гахапатим̣ ниддисати? нихатама̄натта̄ уссаннатта̄ ча. йебхуййена хи кхаттийакулато паббаджита̄ джа̄тим̣ нисса̄йа ма̄нам̣ каронти. бра̄хман̣акула̄ паббаджита̄ манте нисса̄йа ма̄нам̣ каронти. хӣнаджаччакула̄ паббаджита̄ аттано виджа̄тита̄йа патит̣т̣ха̄тум̣ на сакконти. гахапатида̄рака̄ пана каччхехи седам̣ мун̃чантехи пит̣т̣хийа̄ лон̣ам̣ пуппхама̄на̄йа бхӯмим̣ каситва̄ та̄дисасса ма̄насса абха̄вато нихатама̄надаппа̄ хонти. те паббаджитва̄ ма̄нам̣ ва̄ даппам̣ ва̄ акатва̄ йатха̄балам̣ буддхавачанам̣ уггахетва̄ випассана̄йа каммам̣ каронта̄ сакконти арахатте патит̣т̣ха̄тум̣. итарехи ча кулехи никкхамитва̄ паббаджита̄ на̄ма на бахука̄, гахапатика̄ва бахука̄. ити нихатама̄натта̄ уссаннатта̄ ча пат̣хамам̣ гахапатим̣ ниддисатӣти.

ан̃н̃атарасмим̣ ва̄ти итаресам̣ ва̄ кула̄нам̣ ан̃н̃атарасмим̣. пачча̄джа̄тоти патиджа̄то. татха̄гате саддхам̣ пат̣илабхатӣти парисуддхам̣ дхаммам̣ сутва̄ дхаммасса̄мимхи татха̄гате ‘‘самма̄самбуддхо вата со бхагава̄’’ти саддхам̣ пат̣илабхати. ити пат̣исан̃чиккхатӣти евам̣ паччавеккхати. самба̄дхо гхара̄ва̄соти сачепи сат̣т̣хихаттхе гхаре йоджанасатантарепи ва̄ две джа̄йампатика̄ васанти, татха̄пи несам̣ сакин̃чанасапалибодхат̣т̣хена гхара̄ва̄со самба̄дхойева. раджопатхоти ра̄гараджа̄дӣнам̣ ут̣т̣ха̄нат̣т̣ха̄нанти маха̄ат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣. а̄гаманапатхотипи ваттум̣ ват̣т̣ати. алагганат̣т̣хена аббхока̄со вийа̄ти аббхока̄со. паббаджито хи кӯт̣а̄га̄раратанапа̄са̄де ча девавима̄на̄дӣсу ча супихитадва̄рава̄тапа̄несу пат̣иччханнесу васантопи нева лаггати, на саджджати, на баджджхати. тена вуттам̣ – ‘‘аббхока̄со паббаджджа̄’’ти.

апича – самба̄дхо гхара̄ва̄со кусалакирийа̄йа ока̄са̄бха̄вато. раджопатхо асам̣вутасан̇ка̄рат̣т̣ха̄нам̣ вийа раджа̄нам̣ килесараджа̄нам̣ саннипа̄тат̣т̣ха̄нато. аббхока̄со паббаджджа̄ кусалакирийа̄йа йатха̄сукхам̣ ока̄сасамбха̄вато. найидам̣ сукарам̣…пе… паббаджеййанти еттха айам̣ сан̇кхепакатха̄ – йадетам̣ сиккхаттайабрахмачарийам̣ екампи дивасам̣ акхан̣д̣ам̣ катва̄ чаримакачиттам̣ па̄петаббата̄йа екантапарипун̣н̣ам̣. екадивасампи ча килесамалена амалинам̣ катва̄ чаримакачиттам̣ па̄петаббата̄йа екантапарисуддхам̣. сан̇кхаликхитам̣ ликхитасан̇кхасадисам̣ дхотасан̇кхасаппат̣ибха̄гам̣ чаритаббам̣. идам̣ на сукарам̣ ага̄рам̣ аджджха̄васата̄ ага̄рамаджджхе васантена екантапарипун̣н̣ам̣…пе… чаритум̣ – ‘‘йам̣нӯна̄хам̣ кесе ча массун̃ча оха̄ретва̄ каса̄йарасапӣтата̄йа ка̄са̄йа̄ни брахмачарийам̣ чаранта̄нам̣ ануччхавика̄ни ваттха̄ни аччха̄детва̄ паридахитва̄ ага̄расма̄ никкхамитва̄ анага̄рийам̣ паббаджеййа’’нти. еттха ча йасма̄ ага̄расса хитам̣ касива̄н̣иджджа̄дикаммам̣ ‘‘ага̄рийа’’нти вуччати, тан̃ча паббаджджа̄йа наттхи, тасма̄ паббаджджа̄ ‘‘анага̄рийа’’нти н̃а̄табба̄. там̣ анага̄рийам̣. паббаджеййанти пат̣ипаджджеййам̣. аппам̣ ва̄ти сахассато хет̣т̣ха̄ бхогаккхандхо аппо на̄ма хоти, сахассато пат̣т̣ха̄йа маха̄. абандханат̣т̣хена н̃а̄тийева н̃а̄типариват̣т̣о. сопи вӣсатийа̄ хет̣т̣ха̄ аппо хоти, вӣсатийа̄ пат̣т̣ха̄йа маха̄.

178. бхиккхӯнам̣ сиккха̄са̄джӣвасама̄панноти йа̄ бхиккхӯнам̣ адхисӣласан̇кха̄та̄ сиккха̄, тан̃ча. йаттха чете саха джӣванти, екаджӣвика̄ сабха̄гавуттино хонти, там̣ бхагавата̄ пан̃н̃аттасиккха̄падасан̇кха̄там̣ са̄джӣван̃ча. таттха сиккханабха̄вена сама̄панноти бхиккхӯнам̣ сиккха̄са̄джӣвасама̄панно. сама̄панноти сиккхам̣ парипӯренто са̄джӣван̃ча авӣтиккаманто хутва̄ тадубхайам̣ упагатоти аттхо. па̄н̣а̄типа̄там̣ паха̄йа̄тиа̄дӣсу па̄н̣а̄типа̄та̄дикатха̄ хет̣т̣ха̄ виттха̄рита̄ ева. паха̄йа̄ти имам̣ па̄н̣а̄типа̄тачетана̄сан̇кха̄там̣ дуссӣлйам̣ паджахитва̄. пат̣ивирато хотӣти пахӣнака̄лато пат̣т̣ха̄йа тато дуссӣлйато орато виратова хоти. нихитадан̣д̣о нихитасаттхоти парӯпагха̄таттха̄йа дан̣д̣ам̣ ва̄ саттхам̣ ва̄ а̄да̄йа аваттанато никкхиттадан̣д̣о чева никкхиттасаттхо ча̄ти аттхо. еттха ча т̣хапетва̄ дан̣д̣ам̣, саббампи авасесам̣ упакаран̣ам̣ сатта̄нам̣ вина̄санабха̄вато ‘саттха’нти ведитаббам̣. йам̣ пана бхиккхӯ каттарадан̣д̣ам̣ ва̄ дантакат̣т̣хава̄сим̣ ва̄ пиппхаликам̣ ва̄ гахетва̄ вичаранти, на там̣ парӯпагха̄таттха̄йа. тасма̄ нихитадан̣д̣а̄ нихитасаттха̄твева сан̇кхам̣ гаччханти. ладжджӣти па̄паджигуччханалаккхан̣а̄йа ладжджа̄йа саманна̄гато. дайа̄панноти дайам̣ меттачиттатам̣ а̄панно. саббапа̄н̣абхӯтахита̄нукампӣти саббе па̄н̣абхӯте хитена анукампако. та̄йа дайа̄панната̄йа саббесам̣ па̄н̣абхӯта̄нам̣ хитачиттакоти аттхо. вихаратӣти ирийати, па̄лети.

диннамева а̄дийатӣти динна̄да̄йӣ. читтенапи диннамева пат̣икан̇кхатӣти диннапа̄т̣икан̇кхӣ. тхенетӣти тхено. на тхенена атхенена. атхенатта̄йева сучибхӯтена. аттана̄ти аттабха̄вена. атхенам̣ сучибхӯтам̣ аттабха̄вам̣ катва̄ вихаратӣти вуттам̣ хоти.

абрахмачарийанти асет̣т̣хачарийам̣. брахмам̣ сет̣т̣хам̣ а̄ча̄рам̣ чаратӣти брахмача̄рӣ. а̄ра̄ча̄рӣти абрахмачарийато дӯрача̄рӣ. метхуна̄ти ра̄гапарийут̣т̣ха̄навасена садисатта̄ метхунака̄ти ладдхавоха̄рехи пат̣исевитаббато метхуна̄ти сан̇кхам̣ гата̄ асаддхамма̄. га̄мадхамма̄ти га̄мава̄сӣнам̣ дхамма̄.

саччам̣ вадатӣти саччава̄дӣ. саччена саччам̣ сандахати гхат̣етӣти саччасандхо. на антарантара̄ муса̄ вадатӣти аттхо. йо хи пурисо када̄чи муса̄ вадати, када̄чи саччам̣, тасса муса̄ва̄дена антаритатта̄ саччам̣ саччена на гхат̣ӣйати, тасма̄ на со саччасандхо. айам̣ пана на та̄дисо. джӣвитахетупи муса̄ аватва̄ саччена саччам̣ сандахатийева̄ти саччасандхо. тхетоти тхиро, тхиракатхоти аттхо. еко хи пуггало халиддира̄го вийа, тхусара̄симхи никха̄такха̄н̣уко вийа, ассапит̣т̣хе т̣хапитакумбхан̣д̣амива ча, на тхиракатхо хоти. еко па̄са̄н̣алекха̄ вийа, индакхӣло вийа ча тхиракатхо хоти. асина̄ сӣсе чхиндантепи две катха̄ на катхети. айам̣ вуччати тхето. паччайикоти паттийа̄йитаббако, саддха̄йикоти аттхо. екаччо хи пуггало на паччайико хоти. ‘идам̣ кена вуттам̣? асукена̄’ти вутте ‘ма̄ тасса вачанам̣ саддахатха̄’ти ваттаббатам̣ а̄паджджати. еко паччайико хоти. ‘идам̣ кена вуттам̣? асукена̄’ти вутте ‘йади тена вуттам̣, идамева пама̄н̣ам̣, ида̄ни упапариккхитаббам̣ наттхи, евамева ида’нти ваттаббатам̣ а̄паджджати. айам̣ вуччати паччайико. ависам̣ва̄дако локасса̄ти та̄йа саччава̄дита̄йа локам̣ на висам̣ва̄детӣти аттхо.

имесам̣ бхеда̄йа̄ти йесам̣ ито сутва̄ти вутта̄нам̣ сантике сутам̣, тесам̣ бхеда̄йа. бхинна̄нам̣ ва̄ сандха̄та̄ти двиннам̣ митта̄нам̣ ва̄ сама̄нупаджджха̄йака̄дӣнам̣ ва̄ кеначидева ка̄ран̣ена бхинна̄нам̣ екамекам̣ упасан̇камитва̄ – ‘тумха̄кам̣ ӣдисе куле джа̄та̄нам̣, евам̣ бахуссута̄нам̣ идам̣ на йутта’нтиа̄дӣни ватва̄ сандха̄нам̣ катта̄. ануппада̄та̄ти сандха̄на̄нуппада̄та̄. две джане самагге дисва̄ – ‘тумха̄кам̣ еварӯпе куле джа̄та̄нам̣, еварӯпехи гун̣ехи саманна̄гата̄нам̣ ануччхавикамета’нтиа̄дӣни ватва̄ дал̣хӣкаммам̣ катта̄ти аттхо. самагго а̄ра̄мо асса̄ти самагга̄ра̄мо. йаттха самагга̄ наттхи, таттха васитумпи на иччхатӣти аттхо. самаггара̄мотипи па̄л̣и. айамева аттхо. самаггаратоти самаггесу рато. те паха̄йа ан̃н̃атра гантумпи на иччхатӣти аттхо. самагге дисва̄пи сутва̄пи нандатӣти самагганандӣ. самаггакаран̣им̣ ва̄чам̣ бха̄сита̄ти йа̄ ва̄ча̄ сатте самаггейева кароти, там̣ са̄маггӣгун̣апаридӣпакамева ва̄чам̣ бха̄сати, на итаранти.

ка̄лена вадатӣти ка̄лава̄дӣ. ваттаббайуттака̄лам̣ саллаккхетва̄ вадатӣти аттхо. бхӯтам̣ татхам̣ таччхам̣ сабха̄вамева вадатӣти бхӯтава̄дӣ. дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикаттхасаннисситамева катва̄ вадатӣти аттхава̄дӣ. навалокуттарадхаммасаннисситам̣ катва̄ вадатӣти дхаммава̄дӣ. сам̣варавинайапаха̄навинайасаннисситам̣ катва̄ вадатӣти винайава̄дӣ. нидха̄нам̣ вуччати т̣хапанока̄со. нидха̄намасса аттхӣти нидха̄наватӣ. хадайе нидха̄таббайуттакам̣ ва̄чам̣ бха̄сита̄ти аттхо. ка̄лена̄ти еварӯпим̣ бха̄сама̄нопи ча ‘‘ахам̣ нидха̄наватим̣ ва̄чам̣ бха̄сисса̄мӣ’’ти на ака̄лена бха̄сати. йуттака̄лам̣ пана саллаккхетва̄ва бха̄сатӣти аттхо. са̄падесанти саупамам̣, сака̄ран̣анти аттхо. парийантаватинти париччхедам̣ дассетва̄. йатха̄сса̄ париччхедо пан̃н̃а̄йати, евам̣ бха̄сатӣти аттхо. аттхасам̣хитанти анекехипи найехи вибхаджантена парийа̄да̄тум̣ асаккун̣еййата̄йа аттхасампаннам̣ бха̄сати. йам̣ ва̄ со аттхава̄дӣ аттхам̣ вадати, тена аттхена сам̣хитатта̄ аттхасам̣хитам̣ ва̄чам̣ бха̄сати. на ан̃н̃ам̣ никкхипитва̄ ан̃н̃ам̣ бха̄сатӣти вуттам̣ хоти.

179. бӣджага̄мабхӯтага̄масама̄рамбха̄ти мӯлабӣджам̣, кхандхабӣджам̣, пхал̣убӣджам̣, аггабӣджам̣ бӣджабӣджанти пан̃чавидхасса бӣджага̄масса чева йасса кассачи нӣлатин̣аруккха̄дикасса бхӯтага̄масса ча сама̄рамбха̄. чхеданабхеданапачана̄дибха̄вена викопана̄ пат̣ивиратоти аттхо. екабхаттикоти па̄тара̄сабхаттам̣, са̄йама̄сабхаттанти две бхатта̄ни. тесу па̄тара̄сабхаттам̣ антомаджджханхикена париччхиннам̣. итарам̣ маджджханхикато уддхам̣ антоарун̣ена. тасма̄ антомаджджханхике дасаккхаттум̣ бхун̃джама̄нопи екабхаттикова хоти. там̣ сандха̄йа вуттам̣ – екабхаттикоти. раттийа̄ бходжанам̣ ратти, тато упаратоти раттӯпарато. атикканте маджджханхике йа̄ва сӯрийасаттхан̇гамана̄ бходжанам̣ вика̄лабходжанам̣ на̄ма, тато вирататта̄ вирато вика̄лабходжана̄. са̄санасса анануломатта̄ висӯкам̣ пат̣а̄н̣ӣбхӯтам̣ дассананти висӯкадассанам̣. аттана̄ наччананачча̄пана̄дивасена начча̄ ча гӣта̄ ча ва̄дита̄ ча антамасо майӯраначчана̄пана̄дивасенапи паватта̄нам̣ начча̄дӣнам̣ висӯкабхӯта̄ дассана̄ ча̄ти наччагӣтава̄дитависӯкадассана̄. начча̄дӣни хи аттана̄ пайоджетум̣ ва̄ парехи пайоджа̄петум̣ ва̄ йутта̄ни пасситум̣ ва̄ нева бхиккхӯнам̣ на бхиккхунӣнам̣ ват̣т̣анти. ма̄ла̄дӣсу – ма̄ла̄ти йам̣кин̃чи пуппхам̣. гандханти йам̣кин̃чи гандхаджа̄там̣. вилепананти чхавира̄гакаран̣ам̣. таттха пил̣андханто дха̄рети на̄ма. ӯнат̣т̣ха̄нам̣ пӯренто ман̣д̣ети на̄ма. гандхавасена чхавира̄гавасена ча са̄дийанто вибхӯсети на̄ма. т̣ха̄нам̣ вуччати ка̄ран̣ам̣. тасма̄ йа̄йа дуссӣлйачетана̄йа та̄ни ма̄ла̄дха̄ран̣а̄дӣни маха̄джано кароти, тато пат̣ивиратоти аттхо. учча̄сайанам̣ вуччати пама̄н̣а̄тиккантам̣. маха̄сайанам̣ акаппийасантхатам̣, тато пат̣ивиратоти аттхо. джа̄тарӯпанти суван̣н̣ам̣. раджатанти каха̄пан̣о, лохама̄сако, джатума̄сако, да̄рума̄сакоти йе воха̄рам̣ гаччханти. тасса убхайасса̄пи пат̣иггахан̣а̄ пат̣ивирато, нева нам̣ угган̣ха̄ти, на угган̣ха̄пети, на упаниккхиттам̣ са̄дийатӣти аттхо.

а̄макадхан̃н̃апат̣иггахан̣а̄ти са̄ливӣхийавагодхумакан̇гуваракакудрӯсакасан̇кха̄тасса саттавидхасса̄пи а̄макадхан̃н̃асса пат̣иггахан̣а̄. на кевалан̃ча етесам̣ пат̣иггахан̣амева, а̄масанампи бхиккхӯнам̣ на ват̣т̣атийева. а̄макамам̣сапат̣иггахан̣а̄ти еттха ан̃н̃атра одисса анун̃н̃а̄та̄ а̄макамаччхамам̣са̄нам̣ пат̣иггахан̣амева бхиккхӯнам̣ на ват̣т̣ати, но а̄масанам̣. иттхикума̄рикапат̣иггахан̣а̄ти еттха иттхӣти пурисантарагата̄. итара̄ кума̄рика̄ на̄ма. та̄сам̣ пат̣иггахан̣ампи а̄масанампи акаппийамева. да̄сида̄сапат̣иггахан̣а̄ти еттха да̄сида̄савасенева тесам̣ пат̣иггахан̣ам̣ на ват̣т̣ати. ‘каппийака̄ракам̣ дамми’, ‘а̄ра̄микам̣ даммӣ’ти евам̣ вутте пана ват̣т̣ати. аджел̣ака̄дӣсупи кхеттаваттхупарийоса̄несу каппийа̄каппийанайо винайавасена упапариккхитаббо. таттха кхеттам̣ на̄ма йасмим̣ пуббан̣н̣ам̣ рухати. ваттху на̄ма йасмим̣ апаран̣н̣ам̣ рухати. йаттха ва̄ убхайампи рухати там̣ кхеттам̣. тадаттха̄йа акатабхӯмибха̄го ваттху. кхеттаваттхусӣсена четтха ва̄питал̣а̄ка̄дӣнипи сан̇гахита̄нева.

дӯтеййам̣ вуччати дӯтакаммам̣. гихӣнам̣ пахитам̣ пан̣н̣ам̣ ва̄ са̄санам̣ ва̄ гахетва̄ таттха таттха гаманам̣. пахӣн̣агаманам̣ вуччати парагхарам̣ песитасса кхуддакагаманам̣. ануйого на̄ма тадубхайакаран̣ам̣. тасма̄ дӯтеййапахӣн̣агамана̄нам̣ ануготи еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. кайавиккайа̄ти кайа̄ ча виккайа̄ ча. тула̄кӯт̣а̄дӣсу – кӯт̣анти ван̃чанам̣. таттха тула̄кӯт̣ам̣ на̄ма рӯпакӯт̣ам̣, ан̇гакӯт̣ам̣ гахан̣акӯт̣ам̣, пат̣иччханнакӯт̣анти чатуббидхам̣ хоти. таттха рӯпакӯт̣ам̣ на̄ма две тула̄ самарӯпа̄ катва̄ ган̣ханто махатийа̄ ган̣ха̄ти, даданто кхуддика̄йа дети. ан̇гакӯт̣ам̣ на̄ма ган̣ханто паччха̄бха̄ге хаттхена тулам̣ аккамати, даданто пуббабха̄ге. гахан̣акӯт̣ам̣ на̄ма ган̣ханто мӯле раджджум̣ ган̣ха̄ти, даданто агге. пат̣иччханнакӯт̣ам̣ на̄ма тулам̣ сусирам̣ катва̄ анто айачун̣н̣ам̣ паккхипитва̄ ган̣ханто там̣ паччха̄бха̄ге кароти, даданто аггабха̄ге.

кам̣со вуччати суван̣н̣апа̄ти. та̄йа ван̃чанам̣ кам̣сакӯт̣ам̣. катхам̣? екам̣ суван̣н̣апа̄тим̣ катва̄ ан̃н̃а̄ две тиссо лохапа̄тийо суван̣н̣аван̣н̣а̄ каронти, тато джанападам̣ гантва̄ кин̃чидева ад̣д̣хакулам̣ пависитва̄ суван̣н̣абха̄джана̄ни кин̣атха̄’ти ватва̄ аггхе пуччхите самаггхатарам̣ да̄тука̄ма̄ хонти. тато техи ‘катхам̣ имесам̣ суван̣н̣абха̄во джа̄нитаббо’ти вутте ‘вӣмам̣ситва̄ ган̣хатха̄’ти суван̣н̣апа̄тим̣ па̄са̄н̣е гхам̣ситва̄ саббапа̄тийо датва̄ гаччханти.

ма̄накӯт̣ам̣ на̄ма хадайабхедасикха̄бхедараджджубхедавасена тивидхам̣ хоти. таттха хадайабхедо саппитела̄диминанака̄ле лаббхати. та̄ни хи ган̣ханто хет̣т̣ха̄ чхиддена ма̄нена ‘сан̣икам̣ а̄син̃ча̄’ти ватва̄ антобха̄джане бахум̣ паггхара̄петва̄ ган̣ха̄ти. даданто чхиддам̣ пидха̄йа сӣгхам̣ пӯретва̄ дети. сикха̄бхедо тилатан̣д̣ула̄диминанака̄ле лаббхати. та̄ни хи ган̣ханто сан̣икам̣ сикхам̣ усса̄петва̄ ган̣ха̄ти. даданто вегена пӯретва̄ сикхам̣ чхинданто дети. раджджубхедо кхеттаваттхуминанака̄ле лаббхати. лан̃джам̣ алабханта̄ хи кхеттам̣ амахантампи махантам̣ катва̄ минанти.

уккот̣ана̄дӣсу уккот̣ананти асса̄мике са̄мике ка̄тум̣ лан̃джаггахан̣ам̣. ван̃чананти техи техи упа̄йехи паресам̣ ван̃чанам̣. татридамекам̣ ваттху – еко кира луддако миган̃ча мигапотакан̃ча гахетва̄ а̄гаччхати. тамеко дхутто – ‘‘ким̣ бхо миго аггхати, ким̣ мигапотако’’ти а̄ха. ‘‘миго две каха̄пан̣е, мигапотако ека’’нти ча вутте каха̄пан̣ам̣ датва̄ мигапотакам̣ гахетва̄ тхокам̣ гантва̄ ниватто, ‘‘на ме бхо мигапотакена аттхо, мигам̣ ме дехӣ’’ти а̄ха. тена хи ‘‘две каха̄пан̣е дехӣ’’ти. со а̄ха – ‘‘нану те, бхо, майа̄ пат̣хамам̣ еко каха̄пан̣о динно’’ти? ‘‘а̄ма динно’’ти. идампи мигапотакам̣ ган̣ха, евам̣ со ча каха̄пан̣о айан̃ча каха̄пан̣аггхан̣ако мигапотакоти две каха̄пан̣а̄ бхависсантӣти. со ‘‘ка̄ран̣ам̣ вадатӣ’’ти саллаккхетва̄ мигапотакам̣ гахетва̄ мигам̣ ада̄сӣти.

никатӣти йогавасена ва̄ ма̄йа̄васена ва̄ апа̄ман̇гам̣ па̄ман̇ганти, аман̣им̣ ман̣ӣти, асуван̣н̣ам̣ суван̣н̣анти катва̄ патирӯпакена ван̃чанам̣. са̄чийоготи кут̣илайого. етесам̣йева уккот̣ана̄дӣнаметам̣ на̄мам̣. тасма̄ уккот̣анаса̄чийого ван̃чанаса̄чийого никатиса̄чийоготи еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. кечи ан̃н̃ам̣ дассетва̄ ан̃н̃асса париваттанам̣ ‘са̄чийого’ти ваданти. там̣ пана ван̃чаненева сан̇гахитам̣.

чхедана̄дӣсу – чхедананти хаттхаччхедана̄ди. вадхоти ма̄ран̣ам̣. бандхоти раджджубандхана̄дӣхи бандханам̣. випара̄мосоти химавипара̄мосо, гумбавипара̄мосоти дувидхо. йан̃хи химапа̄тасамайе химена пат̣иччханна̄ хутва̄ маггаппат̣ипаннам̣ джанам̣ мусанти, айам̣ химавипара̄мосо. йам̣ гумба̄дӣхи пат̣иччханна̄ мусанти, айам̣ гумбавипара̄мосо. а̄лопо вуччати га̄манигама̄дӣнам̣ вилопакаран̣ам̣. сахаса̄ка̄роти са̄хасикакирийа̄. гехам̣ пависитва̄ манусса̄нам̣ уре саттхам̣ т̣хапетва̄ иччхитабхан̣д̣аггахан̣ам̣. еваметасма̄ чхедана…пе… сахаса̄ка̄ра̄ пат̣ивирато хоти.

180. со сантут̣т̣хо хотӣти со чатӯсу паччайесу два̄дасавидхена итарӣтарапаччайасантосена саманна̄гато хоти. ка̄йапариха̄рикена̄ти ка̄йам̣ парихаран̣аматтакена. куччхипариха̄рикена̄ти куччхипарихаран̣аматтакена. сама̄да̄йева паккаматӣти ат̣т̣хавидхам̣ бхиккху париккха̄раматтакам̣ саббам̣ гахетва̄ва ка̄йапат̣ибаддхам̣ катва̄ва гаччхати. ‘‘мама виха̄ро паривен̣ам̣ упат̣т̣ха̄ко’’ти сан̇го ва̄ баддхо ва̄ на хоти. со джийа̄ муттасаро вийа йӯтха̄ пакканто, маттахаттхӣ вийа иччхитиччхитам̣ сена̄санам̣ ванасан̣д̣ам̣ руккхамӯлам̣ ванапаттхам̣ паббха̄рам̣ парибхун̃джанто екова тит̣т̣хати, екова нисӣдати. саббирийа̄патхесу екова адутийо.

‘‘ча̄туддисо аппат̣игхо ча хоти,

сантуссама̄но итарӣтарена;

париссайа̄нам̣ сахита̄ ачхамбхӣ,

еко чаре кхаггависа̄н̣акаппо’’ти. (су. ни. 42);

евам̣ ван̣н̣итам̣ кхаггависа̄н̣акаппатам̣ а̄паджджати.

ида̄ни таматтхам̣ упама̄йа са̄дхенто, ‘‘сеййатха̄пӣ’’тиа̄дима̄ха. таттха паккхӣ сакун̣оти паккхайутто сакун̣о. д̣етӣти уппатати. айам̣ панеттха сан̇кхепаттхо – сакун̣о на̄ма ‘‘асукасмим̣ падесе руккхо парипаккапхало’’ти н̃атва̄ на̄на̄диса̄хи а̄гантва̄ накхапаккхатун̣д̣а̄дӣхи тасса пхала̄ни виджджханта̄ видхунанта̄ кха̄данти. ‘‘идам̣ аджджатана̄йа, идам̣ сва̄тана̄йа бхависсатӣ’’ти тесам̣ на хоти. пхале пана кхӣн̣е нева руккхасса а̄раккхам̣ т̣хапенти, на таттха паттам̣ ва̄ накхам̣ ва̄ тун̣д̣ам̣ ва̄ т̣хапенти. атха кхо тасмим̣ руккхе анапеккхо хутва̄ йо йам̣ диса̄бха̄гам̣ иччхати, со тена сапаттабха̄рова уппатитва̄ гаччхати. евамева айам̣ бхиккху ниссан̇го нирапеккхойева паккамати, тена вуттам̣ сама̄да̄йева паккаматӣти. арийена̄ти ниддосена. аджджхаттанти саке аттабха̄ве. анаваджджасукханти ниддосасукхам̣.

181. со чаккхуна̄ рӯпам̣ дисва̄ти со имина̄ арийена сӣлаккхандхена саманна̄гато бхиккху чаккхувин̃н̃а̄н̣ена рӯпам̣ пасситва̄ти аттхо. сесападесупи йам̣ ваттаббам̣, там̣ саббам̣ хет̣т̣ха̄ вуттамева. абйа̄секасукханти килесехи анаваситтасукхам̣. авикин̣н̣асукхантипи вуттам̣. индрийасам̣варасукхан̃хи дит̣т̣ха̄дӣсу дит̣т̣хаматта̄дивасена паваттата̄йа авикин̣н̣ам̣ хоти.

182. со абхикканте пат̣иккантети со маначчхат̣т̣ха̄нам̣ индрийа̄нам̣ сам̣варена саманна̄гато бхиккху имесу абхиккантапат̣икканта̄дӣсу саттасу т̣ха̄несу сатисампаджан̃н̃авасена сампаджа̄нака̄рӣ хоти. таттха йам̣ ваттаббам̣ сийа̄, там̣ джха̄навибхан̇ге вуттамева.

со имина̄ ча̄тиа̄дина̄ ким̣ дассети? аран̃н̃ава̄сасса паччайасампаттим̣ дассети. йасса хи име чатта̄ро паччайа̄ наттхи, тасса аран̃н̃ава̄со на иджджхати, тираччха̄нагатехи ва̄ ваначаракехи ва̄ саддхим̣ ваттаббатам̣ а̄паджджати. аран̃н̃е адхиваттха̄ девата̄ ‘‘ким̣ еварӯпасса па̄пабхиккхуно аран̃н̃ава̄сена̄’’ти бхеравам̣ саддам̣ са̄венти. хаттхехи сӣсам̣ пахаритва̄ пала̄йана̄ка̄рам̣ каронти. ‘‘асуко бхиккху аран̃н̃ам̣ пависитва̄ идан̃чидан̃ча па̄пакаммам̣ ака̄сӣ’’ти айасо паттхарати. йасса панете чатта̄ро паччайа̄ аттхи, тасса аран̃н̃ава̄со иджджхати. со хи аттано сӣлам̣ паччавеккханто кин̃чи ка̄л̣акам̣ ва̄ тилакам̣ ва̄ апассанто пӣтим̣ уппа̄детва̄ там̣ кхайато вайато саммасанто арийабхӯмим̣ оккамати. аран̃н̃е адхиваттха̄ девата̄ аттамана̄ ван̣н̣ам̣ бха̄санти. итисса удаке паккхиттателабинду вийа йасо виттха̄рико хоти. вивиттантиа̄дӣни хет̣т̣ха̄ вуттаттха̄нева. со евам̣ сама̄хите читте…пе… йатха̄каммӯпаге сатте паджа̄на̄тӣти еттаке т̣ха̄не йам̣ ваттаббам̣ сийа̄, там̣ саббам̣ висуддхимагге вуттамева.

185. татийавиджджа̄йа со евам̣ сама̄хите читтети випассана̄па̄дакам̣ чатуттхаджджха̄начиттам̣ ведитаббам̣. а̄сава̄нам̣ кхайан̃а̄н̣а̄йа̄ти арахаттамагган̃а̄н̣аттха̄йа. арахаттамагго хи а̄сава̄нам̣ вина̄санато а̄сава̄нам̣ кхайоти вуччати. татра четам̣ н̃а̄н̣ам̣ таппарийа̄паннатта̄ти. читтам̣ абхининна̄метӣти випассана̄читтам̣ абхинӣхарати. со идам̣ дуккханти евама̄дӣсу – ‘‘еттакам̣ дуккхам̣, на ито бхиййо’’ти саббампи дуккхасаччам̣ сарасалаккхан̣аппат̣иведхена йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти, пат̣ивиджджхати. тасса ча дуккхасса ниббаттикам̣ тан̣хам̣ – айам̣ дуккхасамудайоти; тадубхайампи йам̣ т̣ха̄нам̣ патва̄ нируджджхати, там̣ тесам̣ аппаваттим̣ нибба̄нам̣ – айам̣ дуккханиродхоти; тасса ча сампа̄пакам̣ арийамаггам̣ – айам̣ дуккханиродхага̄минӣ пат̣ипада̄ти сарасалаккхан̣апат̣иведхена йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти, пат̣ивиджджхатӣти – еваматтхо ведитаббо.

евам̣ сарӯпато сачча̄ни дассетва̄ ида̄ни килесавасена парийа̄йато дассенто име а̄сава̄тиа̄дима̄ха. тасса евам̣ джа̄нато евам̣ пассатоти тасса евам̣ джа̄нантасса евам̣ пассантасса саха випассана̄йа кот̣иппаттам̣ маггам̣ катхети. ка̄ма̄сава̄ти ка̄ма̄савато. вимуччатӣти имина̄ маггаккхан̣ам̣ дассети. вимуттасминти имина̄ пхалаккхан̣ам̣ дассети. маггаккхан̣е хи читтам̣ вимуччати, пхалаккхан̣е вимуттам̣ хоти. вимуттасмим̣ вимуттамити н̃а̄н̣анти имина̄ паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ам̣ дассети. кхӣн̣а̄ джа̄тӣтиа̄дӣхи тасса бхӯмим̣. тена хи н̃а̄н̣ена со паччавеккханто ‘кхӣн̣а̄ джа̄тӣ’тиа̄дӣни паджа̄на̄ти. вуситанти вут̣т̣хам̣ паривут̣т̣хам̣ катам̣ чаритам̣ нит̣т̣хитанти аттхо. брахмачарийанти маггабрахмачарийам̣. путхуджджанакалйа̄н̣акена хи саддхим̣ сатта секкха̄ брахмачарийава̄сам̣ васанти на̄ма. кхӣн̣а̄саво вут̣т̣хава̄со. тасма̄ со аттано брахмачарийава̄сам̣ паччавеккханто вуситам̣ брахмачарийанти паджа̄на̄ти. катам̣ каран̣ӣйанти чатӯсу саччесу чатӯхи маггехи парин̃н̃а̄паха̄насаччхикирийа̄бха̄вана̄васена сол̣асавидхампи киччам̣ нит̣т̣ха̄питанти аттхо. путхуджджанакалйа̄н̣ака̄дайо хи там̣ киччам̣ каронти; кхӣн̣а̄саво катакаран̣ӣйо. тасма̄ со аттано каран̣ӣйам̣ паччавеккханто. ‘‘катам̣ каран̣ӣйа’’нти паджа̄на̄ти. на̄парам̣ иттхатта̄йа̄ти ‘‘ида̄ни пуна еттхабха̄ва̄йа евам̣ сол̣асакиччабха̄ва̄йа килесаккхайа̄йа ва̄ маггабха̄вана̄киччам̣ наттхӣ’’ти паджа̄на̄ти.

186. сара̄га̄дӣсу – аппахӣноти виккхамбханаппаха̄нена ва̄ тадан̇гаппаха̄нена ва̄ самуччхедаппаха̄нена ва̄ аппахӣно.

187. ла̄бхӣ хотӣтиа̄дӣсу – ла̄бхӣти ла̄бхава̄ пат̣илабхитва̄ т̣хито. аджджхаттам̣ четосаматхасса̄ти нийакаджджхаттасан̇кха̄те аттано читте уппаннасса четосаматхасса. адхипан̃н̃а̄дхаммавипассана̄йа̄ти адхипан̃н̃а̄сан̇кха̄та̄йа кхандхадхаммесу аничча̄дивасена паватта̄йа випассана̄йа. рӯпасахагата̄нанти рӯпанимитта̄рамман̣а̄нам̣ рӯпа̄вачарасама̄паттӣнам̣. арӯпасахагата̄нанти на рӯпанимитта̄рамман̣а̄нам̣ арӯпасама̄паттӣнам̣. еттха ча пат̣хамо ат̣т̣хасама̄паттила̄бхӣ путхуджджано. дутийо суккхавипассакаарийаса̄вако. татийо ат̣т̣хасама̄паттила̄бхӣ арийаса̄вако. чатуттхо локийамаха̄джано ведитаббо.

188. анусотага̄мӣа̄дӣсу – анусотага̄мӣти ват̣т̣асотам̣ анугато, ват̣т̣асоте нимугго путхуджджано ведитаббо. пат̣исотага̄мӣти пат̣исотагамано. анусотам̣ агантва̄ пат̣исотам̣ гаччхантассетам̣ адхивачанам̣. па̄пан̃ча каммам̣ на каротӣти пан̃н̃аттам̣ вӣтиккаманто на кароти. саха̄пи дуккхена саха̄пи доманассена̄ти килесапарийут̣т̣ха̄не сати уппаннена дуккхадоманассена саддхимпи. парипун̣н̣анти тиссаннам̣ сиккха̄нам̣ ека̄йапи анӯнам̣. парисуддханти нирупаккилесам̣. брахмачарийанти сет̣т̣хачарийам̣. имина̄ ва̄рена сота̄паннасакада̄га̄мино катхита̄. ким̣ пана те руданта̄ брахмачарийам̣ чарантӣти? а̄ма. килесароданена руданта̄ чаранти на̄ма. сӣласампанно путхуджджанабхиккхупи еттхева сан̇гахито.

т̣хитаттоти т̣хитасабха̄во. ана̄га̄мӣти ка̄мара̄габйа̄па̄дехи акампанӣйачиттата̄йа ча тамха̄ лока̄ ана̄ваттидхаммата̄йа ча т̣хитасабха̄во на̄ма. тин̣н̣оти тан̣ха̄сотам̣ уттин̣н̣о. па̄ран̇гатоти нибба̄напа̄рам̣ гато. тхале тит̣т̣хатӣти арахаттапхаласама̄паттитхале тит̣т̣хати. четовимуттинти пхаласама̄дхим̣. пан̃н̃а̄вимуттинти пхалан̃а̄н̣ам̣. айам̣ вуччатӣти айам̣ кхӣн̣а̄саво ‘‘тин̣н̣о па̄ран̇гато тхале тит̣т̣хати бра̄хман̣о’’ти вуччати. ба̄хитапа̄пата̄йа хи еса бра̄хман̣о на̄ма.

189. аппассута̄дӣсу – аппакам̣ сутам̣ хотӣти наван̇ге саттхуса̄сане кин̃чидева тхокам̣ сутам̣ хоти. на аттхаман̃н̃а̄йа, на дхаммаман̃н̃а̄йа дхамма̄нудхаммапат̣ипанно хотӣти ат̣т̣хакатхан̃ча па̄л̣ин̃ча джа̄нитва̄ локуттарадхаммасса анурӯпадхаммам̣ пуббабха̄гапат̣ипадам̣ пат̣ипанно на хоти. имина̄ найена саббаттха аттхо ведитаббо.

190. саман̣амачала̄дӣсу – саман̣амачалоти саман̣аачало, мака̄ро падасандхикаро. ниччаласаман̣о, тхирасаман̣оти аттхо. айам̣ вуччатӣти айам̣ сота̄панно са̄сане мӯладжа̄та̄йа саддха̄йа патит̣т̣хитатта̄ ‘саман̣амачало’ти вуччати. сакада̄га̄мӣ пана раджджанакилесасса аттхита̄йа саман̣ападумоти вутто. раттат̣т̣хо хи идха падумат̣т̣хо на̄ма̄ти вуттам̣. ана̄га̄мӣ ка̄мара̄гасан̇кха̄тасса раджджанакилесасса наттхита̄йа саман̣апун̣д̣арӣкоти вутто. пан̣д̣арат̣т̣хо хи идха пун̣д̣арӣкат̣т̣хо на̄ма̄ти вуттам̣. кхӣн̣а̄саво ча тхаддхабха̄вакара̄нам̣ килеса̄нам̣ абха̄вена саман̣есу саман̣асукхума̄ло на̄ма̄ти вутто. аппадуккхат̣т̣хенапи чеса саман̣асукхума̄лойева̄ти.

чатукканиддесаван̣н̣ана̄.

5. пан̃чаканиддесаван̣н̣ана̄

191. пан̃чаке – татра̄ти тесу ‘‘а̄рабхати ча виппат̣иса̄рӣ ча хотӣ’’тиа̄дина̄ найена хет̣т̣ха̄ уддит̣т̣хапуггалесу. йва̄йанти йо айам̣. а̄рабхатӣти еттха а̄рамбхасаддо каммакирийа̄хим̣санавӣрийавикопана̄паттивӣтиккамесу ваттати. татха̄ хеса ‘‘йам̣кин̃чи дуккхам̣ самбхоти, саббам̣ а̄рамбхапаччайа̄’’ти (су. ни. 748) камме а̄гато. ‘‘маха̄йан̃н̃а̄ маха̄рамбха̄, на те хонти махаппхала̄’’ти (а. ни. 4.39) кирийа̄йам̣. ‘‘саман̣ам̣ готамам̣ уддисса па̄н̣ам̣ а̄рабхантӣ’’ти (ма. ни. 2.51-52) хим̣сане. ‘‘а̄рабхатха, никкхаматха, йун̃джатха буддхаса̄сане’’ти (сам̣. ни. 1.185) вӣрийе. ‘‘бӣджага̄мабхӯтага̄масама̄рамбха̄ пат̣ивирато хотӣ’’ти (дӣ. ни. 1.10, 194; ма. ни. 1.293) викопане. ‘‘а̄рабхати ча виппат̣иса̄рӣ ча хотӣ’’ти (а. ни. 5.142) айам̣ пана а̄паттивӣтиккаме а̄гато. тасма̄ а̄паттивӣтиккамавасена а̄рабхати чева таппаччайа̄ виппат̣иса̄рӣ ча хотӣти айаметтха аттхо.

йатха̄бхӯтам̣ наппаджа̄на̄тӣти анадхигататта̄ йатха̄сабха̄вато на джа̄на̄ти. йаттхасса̄ти йасмим̣ асса, йам̣ т̣ха̄нам̣ патва̄ етасса пуггаласса уппанна̄ па̄пака̄ акусала̄ дхамма̄ апарисеса̄ нируджджхантӣти аттхо. ким̣ пана патва̄ те нируджджхантӣти? арахаттамаггам̣. пхалаппаттасса пана нируддха̄ на̄ма хонти. евам̣ сантепи идха маггакиччавасена пхаламева вуттанти ведитаббам̣. а̄рамбхаджа̄ти а̄паттивӣтиккамасамбхава̄. виппат̣иса̄раджа̄ти виппат̣иса̄рато джа̄та̄. павад̣д̣хантӣти пунаппунам̣ уппаджджанена вад̣д̣ханти. са̄дхӯти а̄йа̄чанаса̄дху. идам̣ вуттам̣ хоти – йа̄ва апараддхан̃ча вата а̄йасмата̄, евам̣ сантепи майам̣ а̄йасмантам̣ йа̄ча̄ма – ‘‘десетаббайуттакасса десана̄йа, вут̣т̣ха̄таббайуттакасса вут̣т̣ха̄нена, а̄вика̄таббайуттакасса а̄викирийа̄йа, а̄рамбхадже а̄саве паха̄йа, суддханте т̣хитабха̄вапаччавеккхан̣ена виппат̣иса̄радже а̄саве пат̣ивинодетва̄ нӣхаритва̄ випассана̄читтан̃чева випассана̄пан̃н̃ан̃ча бха̄ветӯ’’ти. амуна̄ пан̃чамена пуггалена̄ти етена пан̃чамена кхӣн̣а̄савапуггалена. самасамо бхависсатӣти локуттарагун̣ехи самабха̄венева само бхависсатӣти евам̣ кхӣн̣а̄савена овадитабботи аттхо.

а̄рабхати на виппат̣иса̄рӣ хотӣти а̄паттим̣ а̄паджджати. там̣ пана десетум̣ сабха̄гапуггалам̣ парийесати. тасма̄ на виппат̣иса̄рӣ хоти. ан̇гуттарат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘вут̣т̣хитатта̄ на виппат̣иса̄рӣ хотӣ’’ти вуттам̣. на а̄рабхати виппат̣иса̄рӣ хотӣти а̄паттим̣ на̄паджджати, винайапан̃н̃аттийам̣ пана аковидатта̄ ана̄паттийам̣ а̄паттисан̃н̃ӣ хутва̄ виппат̣иса̄рӣ хоти. ан̇гуттарат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘саким̣ а̄паттим̣ а̄паджджитва̄ тато вут̣т̣ха̄йа паччха̄ кин̃ча̄пи на̄паджджати, виппат̣иса̄рам̣ пана винодетум̣ на саккотӣ’’ти вуттам̣. на а̄рабхати на виппат̣иса̄рӣ хотӣти нева а̄паттим̣ а̄паджджати, на виппат̣иса̄рӣ хоти. катамо панеса пуггалоти? оссат̣т̣хавӣрийапуггало. со хи ‘‘ким̣ ме имасмим̣ буддхака̄ле паринибба̄нена, ана̄гате меттеййасамма̄самбуддхака̄ле паринибба̄йисса̄мӣ’’ти висуддхасӣлопи пат̣ипаттим̣ на пӯрети. сопи ‘‘киматтхам̣ а̄йасма̄ паматто вихарати путхуджджанасса на̄ма гати анибаддха̄. а̄йасма̄ хи меттеййасамма̄самбуддхасса саммукхабха̄вам̣ лабхеййапи на лабхеййа̄пӣти арахаттаттха̄йа випассанам̣ бха̄вехӣ’’ти овадитаббова. сесам̣ саббаттха вуттанайенева ведитаббам̣.

192. датва̄ аваджа̄на̄тӣтиа̄дӣсу – еко бхиккху маха̄пун̃н̃о чатупаччайала̄бхӣ хоти. со чӣвара̄дӣни лабхитва̄ ан̃н̃ам̣ аппапун̃н̃ам̣ а̄пуччхати. сопи тасмим̣ пунаппунам̣ а̄пуччхантепи ган̣ха̄тийева. атхасса итаро тхокам̣ купито хутва̄ ман̇кубха̄вам̣ уппа̄детука̄мо вадати – ‘‘айам̣ аттано дхаммата̄йа чӣвара̄дӣни на лабхати, амхе нисса̄йа лабхатӣ’’ти. евам̣ пуггало датва̄ аваджа̄на̄ти на̄ма. еко пана екена саддхим̣ две тӣн̣и васса̄ни васанто пуббе там̣ пуггалам̣ гарум̣ катва̄ паччха̄ гаччханте гаччханте ка̄ле читтӣка̄рам̣ на кароти, а̄сана̄пи на вут̣т̣ха̄ти, упат̣т̣ха̄нампи на гаччхати. евам̣ пуггало сам̣ва̄сена аваджа̄на̄ти на̄ма.

а̄дхеййамукхоти а̄дито дхеййамукхо. пат̣хамавачанасмим̣йева т̣хапитамукхоти аттхо. адхимуччита̄ хотӣти саддха̄та̄ хоти. татра̄йам̣ найо – еко пуггало са̄руппам̣йева бхиккхум̣ ‘аса̄руппо есо’ти катхети, там̣ сутва̄ еса нит̣т̣хам̣ гаччхати. пуна ан̃н̃ена сабха̄гена бхиккхуна̄ ‘са̄руппо айа’нти вуттепи тасса вачанам̣ на ган̣ха̄ти ‘‘асукена на̄ма ‘аса̄руппо айа’нти амха̄кам̣ катхита’’нти пуримабхиккхунова катхам̣ ган̣ха̄ти. апарописса дуссӣлам̣ ‘сӣлава̄’ти катхети. тасса вачанам̣ саддахитва̄ пуна ан̃н̃ена ‘‘аса̄руппо еса бхиккху, на̄йам̣ тумха̄кам̣ сантикам̣ упасан̇камитум̣ йутто’’ти вуттопи тасса вачанам̣ аггахетва̄ пуримассева катхам̣ ган̣ха̄ти. апаро ван̣н̣ампи катхитам̣ ган̣ха̄ти, аван̣н̣ампи катхитам̣ ган̣ха̄тийева. айампи а̄дхеййамукхойева на̄ма. а̄дха̄таббамукхо йам̣ йам̣ сун̣а̄ти, таттха таттха т̣хапитамукхоти аттхо.

лолоти саддха̄дӣнам̣ иттарака̄лат̣т̣хитикатта̄ ассаддхийа̄дӣхи лулитабха̄вена лоло. иттарасаддхоти париттасаддхо, апарипун̣н̣асаддхо. сесесупи есева найо. еттха пана пунаппунам̣ бхаджанавасена саддха̄ва бхатти. пемам̣ саддха̄пемам̣ гехаситапемампи ват̣т̣ати. паса̄до саддха̄паса̄дова. евам̣ пуггало лоло хотӣти евам̣ иттарасаддха̄дита̄йа пуггало лоло на̄ма хоти. халиддира̄го вийа, тхусара̄симхи кот̣т̣итакха̄н̣уко вийа, ассапит̣т̣хийам̣ т̣хапитакумбхан̣д̣ам̣ вийа ча анибаддхат̣т̣ха̄но мухуттена пасӣдати, мухуттена куппати.

мандо момӯхоти ан̃н̃а̄н̣абха̄вена мандо ависадата̄йа момӯхо. маха̄мӯл̣хоти аттхо.

193. йодха̄джӣвӯпамесу – йодха̄джӣва̄ти йуддхӯпаджӣвино. раджагганти хаттхиасса̄дӣнам̣ па̄даппаха̄рабхинна̄йа бхӯмийа̄ уггатам̣ раджаккхандхам̣. на сантхамбхатӣти сантхамбхитва̄ т̣ха̄тум̣ на саккоти. сахати раджагганти раджаккхандхам̣ дисва̄пи адхива̄сети. дхаджагганти хаттхиасса̄дипит̣т̣хесу ва̄ ратхесу ва̄ усса̄пита̄нам̣ дхаджа̄нам̣ аггам̣. усса̄ран̣анти хаттхиассаратха̄дӣнан̃чева балака̄йасса ча учча̄саддамаха̄саддам̣. сампаха̄рети сама̄гате аппаматтакепи паха̄ре. хан̃н̃атӣти вихан̃н̃ати, вигха̄там̣ а̄паджджати. бйа̄паджджатӣти випаттим̣ а̄паджджати, пакатибха̄вам̣ джахати. сахати сампаха̄ранти две тайо паха̄ре патва̄пи сахати, адхива̄сети. тамева сан̇га̄масӣсанти тамева джайакхандха̄ва̄рат̣т̣ха̄нам̣. аджджха̄васатӣти сатта̄хаматтам̣ абхибхавитва̄ а̄васати. ким̣ ка̄ран̣а̄? ладдхаппаха̄ра̄нам̣ паха̄раджагганаттхан̃чева катакамма̄нам̣ висесам̣ н̃атва̄ т̣ха̄нантарада̄наттхан̃ча иссарийасукха̄нубхаванаттхан̃ча.

194. ида̄ни йасма̄ саттху йодха̄джӣвехи киччам̣ наттхи, имасмим̣ пана са̄сане татха̄рӯпе пан̃ча пуггале дассетум̣ идам̣ опаммам̣ а̄бхатам̣, тасма̄ те пуггале дассенто евамевантиа̄дима̄ха.

таттха сам̣сӣдатӣти миччха̄витаккасмим̣ висӣдати, анупависати. на саккоти брахмачарийам̣ сандха̄ретунти брахмачарийава̄сам̣ анупаччхиджджама̄нам̣ гопетум̣ на саккоти. сиккха̄дуббалйам̣ а̄викатва̄ти сиккха̄йа дуббалабха̄вам̣ пака̄сетва̄. кимасса раджаггасминти ким̣ тасса пуггаласса раджаггам̣ на̄ма̄ти вадати. абхирӯпа̄ти абхирӯпаватӣ. дассанӣйа̄ти дассанайогга̄. па̄са̄дика̄ти дассаненева читтаппаса̄да̄ваха̄. парама̄йа̄ти уттама̄йа. ван̣н̣апоккхарата̄йа̄ти сарӣраван̣н̣ена чева ан̇гасан̣т̣ха̄нена ча.

196. ӯхасатӣти авахасати. уллапатӣти катхети. уджджаггхатӣти па̄н̣им̣ пахаритва̄ маха̄хаситам̣ хасати. уппан̣д̣етӣти уппан̣д̣анакатхам̣ катхети.

197. абхинисӣдатӣти абхибхавитва̄ сантике ва̄ ека̄сане ва̄ нисӣдати. дутийападепи есева найо. аджджхоттхаратӣти аваттхарати.

198. винивет̣хетва̄ винимочетва̄ти гахитат̣т̣ха̄нато тасса хаттхам̣ винивет̣хетва̄ чева, мочетва̄ ча. сесаметтха утта̄наттхамева.

199. пин̣д̣апа̄тикесу – мандатта̄ момӯхатта̄ти нева сама̄да̄нам̣ джа̄на̄ти, на а̄нисам̣сам̣; аттано пана мандатта̄ момӯхатта̄ ан̃н̃а̄н̣енева пин̣д̣апа̄тико хоти. па̄пиччхо иччха̄пакатоти пин̣д̣апа̄тикасса ме сато ‘‘айам̣ пин̣д̣апа̄тико’’ти чатупаччайасакка̄рам̣ кариссанти. ладжджӣ, аппиччхотиа̄дӣхи ча гун̣ехи самбха̄вессантӣти. евам̣ па̄пика̄йа иччха̄йа т̣хатва̄ та̄йа па̄пиччха̄йа абхибхӯто хутва̄ пин̣д̣апа̄тико хоти. умма̄давасена пин̣д̣а̄йа чаранто пана умма̄да̄ читтавиккхепа̄ пин̣д̣апа̄тико на̄ма хоти. ван̣н̣итанти идам̣ пин̣д̣апа̄тикан̇гам̣ на̄ма буддхехи ча буддхаса̄вакехи ча ван̣н̣итам̣ пасаттханти пин̣д̣апа̄тико хоти. аппиччхатам̣йева нисса̄йа̄тиа̄дӣсу – ‘‘ити аппиччхо бхависса̄ми, идам̣ ме пин̣д̣апа̄тикан̇гам̣ аппиччхата̄йа сам̣ваттиссати; ‘ити сантут̣т̣хо бхависса̄ми идам̣ ме пин̣д̣апа̄тикан̇гам̣ сантут̣т̣хийа̄ сам̣ваттиссати’; ‘ити килесе сам̣ликхисса̄ми’, идам̣ ме пин̣д̣апа̄тикан̇гам̣ килесасаллекханаттха̄йа сам̣ваттиссатӣ’’ти пин̣д̣апа̄тико хоти. идаматтхитанти има̄йа калйа̄н̣а̄йа пат̣ипаттийа̄ аттхикабха̄вам̣, имина̄ ва̄ пин̣д̣апа̄таматтена аттхикабха̄вам̣. йам̣ йам̣ ладдхам̣ тена тенева йа̄панабха̄вам̣ нисса̄йа̄ти аттхо. агготи джет̣т̣хако. сеса̄ни тассева вевачана̄ни.

гава̄ кхӣранти га̄вито кхӣрам̣ на̄ма хоти, на вина̄ га̄вийа̄. кхӣрамха̄ дадхӣтиа̄дӣсупи есева найо. евамеванти йатха̄ етесу пан̃часу горасесу саппиман̣д̣о агго; евамевам̣ имесу пан̃часу пин̣д̣апа̄тикесу йва̄йам̣ аппиччхата̄дӣни нисса̄йа пин̣д̣апа̄тико хоти. айам̣ агго ча сет̣т̣хо ча па̄моккхо ча уттамо ча паваро ча. имесу пана пан̃часу пин̣д̣апа̄тикесу двева джана̄ пин̣д̣апа̄тика̄, тайо на пин̣д̣апа̄тика̄. на̄маматтена пана пин̣д̣апа̄тика̄ти ведитабба̄. кхалупаччха̄бхаттика̄дӣсупи есева найоти.

пан̃чаканиддесаван̣н̣ана̄.

6. чхакканиддесаван̣н̣ана̄

202. чхакке татра̄ти тесу чхасу пуггалесу. самма̄самбуддхо тена дат̣т̣хабботи со пуггало тена ана̄чарийакена аттана̄ уппа̄дитена саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ена саббан̃н̃убуддхо дат̣т̣хаббо.

паччекасамбуддхо тена̄тиа̄дӣсупи тена паччекасамбодхин̃а̄н̣ена со пуггало паччекасамбуддхо. тена са̄вакапа̄рамӣн̃а̄н̣ена те пуггала̄ са̄рипуттамоггалла̄на̄. тена дуккхасса антакаран̣ена те пуггала̄ авасеса̄ араханто. тена иттхаттам̣ ана̄гаманена со пуггало ана̄га̄мӣ. тена иттхаттам̣ а̄гаманена те пуггала̄ сота̄паннасакада̄га̄мино дат̣т̣хабба̄ти.

чхакканиддесаван̣н̣ана̄.

7. саттаканиддесаван̣н̣ана̄

203. саттаке саким̣ нимугготи екава̄рам̣ нимугго. екантака̄л̣акехӣти екантенева ка̄л̣акехи наттхикава̄даахетукава̄даакирийава̄дасан̇кха̄техи нийатамиччха̄дит̣т̣хидхаммехи. евам̣ пуггалоти имина̄ ка̄ран̣ена пуггало екава̄рам̣ нимугго татха̄ нимуггова хоти. етасса хи пуна бхавато вут̣т̣ха̄нам̣ на̄ма наттхӣти ваданти. маккхалигоса̄ла̄дайо вийа хет̣т̣ха̄ наракаггӣнам̣йева а̄ха̄ро хоти.

са̄ху саддха̄ кусалесу дхаммесӯти кусаладхаммесу саддха̄ на̄ма са̄дхуладдхика̄ти уммуджджати. со та̄ватакенева кусалена уммуджджати на̄ма. са̄дху хирӣтиа̄дӣсупи есева найо. ха̄йатийева̄ти чан̇кава̄ре а̄ситтаудакам̣ вийа екантена париха̄йатева. евам̣ пуггалоти евам̣ са̄ху саддха̄ти. имесам̣ саддха̄дӣнам̣ васена екава̄рам̣ уммуджджитва̄ тесам̣ париха̄нийа̄ пуна нимуджджатийева, девадатта̄дайо вийа. девадатто хи ат̣т̣ха сама̄паттийо, пан̃ча ча абхин̃н̃а̄йо ниббаттетва̄пи пуна буддха̄нам̣ пат̣икан̣т̣аката̄йа техи гун̣ехи парихӣно рухируппа̄дакаммам̣ сан̇гхабхедакамман̃ча катва̄ ка̄йасса бхеда̄ дутийачиттава̄рена нирайе ниббатти. кока̄лико две аггаса̄ваке упавадитва̄ падуманирайе ниббатто.

нева ха̄йати но вад̣д̣хатӣти аппахонакака̄лепи на ха̄йати, пахонакака̄лепи на вад̣д̣хати. убхайампи панетам̣ ага̄рикенапи анага̄рикенапи дӣпетаббам̣. екаччо хи ага̄рико аппахонакака̄ле паккхикабхаттам̣ ва̄ сала̄кабхаттам̣ ва̄ васса̄ва̄сикам̣ ва̄ упанибандха̄пети. со паччха̄ пахонакака̄лепи паккхикабхатта̄диматтамева паваттети. анага̄рикопи а̄димхи аппахонакака̄ле уддесам̣ ва̄ дхутан̇гам̣ ва̄ ган̣ха̄ти, медха̄балавӣрийасампаттийа̄ пахонакака̄лепи тато уттарим̣ на кароти. евам̣ пуггалоти евам̣ има̄йа саддха̄дӣнам̣ т̣хитийа̄ пуггало уммуджджитва̄ т̣хито на̄ма хоти.

уммуджджитва̄ випассати вилокетӣти сота̄панно пуггало ут̣т̣хахитва̄ гаманамаггам̣ гантаббам̣ дисам̣ ва̄ а̄локети на̄ма.

уммуджджитва̄ патаратӣти сакада̄га̄мипуггало килесатанута̄йа ут̣т̣хахитва̄ гантаббадиса̄бхимукхо патарати на̄ма.

патига̄дхаппатто хотӣти ана̄га̄мипуггало ут̣т̣ха̄йа вилокетва̄ патаритва̄ гантва̄ екасмим̣ т̣ха̄не патит̣т̣ха̄патто на̄ма хоти, тит̣т̣хати, на пуна̄гаччхати.

тин̣н̣о па̄ран̇гато тхале тит̣т̣хатӣти саббакилесогхам̣ таритва̄ паратӣрам̣ гантва̄ нибба̄натхале т̣хито на̄ма хоти. име пана сатта пуггала̄ удакопамена дӣпита̄.

сатта кира джан̇гхава̄н̣иджа̄ аддха̄намаггапат̣ипанна̄ антара̄магге екам̣ пун̣н̣анадим̣ па̄пун̣им̣су. тесу пат̣хамам̣ отин̣н̣о удакабхӣруко пурисо отин̣н̣ат̣т̣ха̄нейева нимуджджитва̄ пуна ут̣т̣ха̄тум̣ на̄саккхи, антойева маччхакаччхапабхаккхо джа̄то. дутийо отин̣н̣ат̣т̣ха̄не нимуджджитва̄ саким̣ ут̣т̣хахитва̄ пуна нимугго ут̣т̣ха̄тум̣ на̄саккхи, антойева маччхакаччхапабхаккхо джа̄то. татийо нимуджджитва̄ ут̣т̣хахи. со маджджхе надийа̄ т̣хатва̄ нева орато а̄гантум̣, на парато гантум̣ асаккхи. чатуттхо ут̣т̣ха̄йа т̣хито уттаран̣атиттхам̣ олокеси. пан̃чамо отаран̣атиттхам̣ олокетва̄ патари. чхат̣т̣хо таритва̄ па̄риматӣрам̣ гантва̄ кат̣иппама̄н̣е удаке т̣хито. саттамо па̄риматӣрам̣ гантва̄ гандхачун̣н̣а̄дӣхи нха̄тва̄ вараваттха̄ни нива̄сетва̄ сурабхивилепанам̣ вилимпитва̄ нӣлуппала̄дӣни пил̣андхитва̄ на̄на̄лан̇ка̄рапат̣иман̣д̣ито маха̄нагарам̣ пависитва̄ па̄са̄даварама̄руйха уттамабходжанам̣ бхун̃джи.

таттха сатта джан̇гхава̄н̣иджа̄ вийа име сатта пуггала̄. надӣ вийа ват̣т̣ам̣. пат̣хамасса удакабхӣрукасса пурисасса отин̣н̣ат̣т̣ха̄нейева нимуджджанам̣ вийа миччха̄дит̣т̣хикасса ват̣т̣е нимуджджанам̣. уммуджджитва̄ нимуггапурисо вийа саддха̄дӣнам̣ уппаттиматтакена уммуджджитва̄ тесам̣ париха̄нийа̄ нимуггапуггало. маджджхе надийа̄ т̣хито вийа саддха̄дӣнам̣ т̣хитийа̄ т̣хитапуггало. уттаран̣атиттхам̣ олокенто вийа гантаббамаггам̣ гантаббадисам̣ ва̄ олокенто сота̄панно. патаритапурисо вийа килесатанута̄йа патаранто сакада̄га̄мӣ. таритва̄ кат̣иматте удаке т̣хитапурисо вийа ана̄ваттитадхаммата̄йа т̣хито ана̄га̄мӣ. нхатва̄ па̄риматӣрам̣ уттаритва̄ тхале т̣хитапурисо вийа чатта̄ро огхе атиккамитва̄ нибба̄натхале т̣хито кхӣн̣а̄савабра̄хман̣о. тхале т̣хитапурисасса нагарам̣ пависитва̄ па̄са̄даварам̣ а̄руйха уттамабходжанабхун̃джанам̣ вийа кхӣн̣а̄савасса нибба̄на̄рамман̣ам̣ пхаласама̄паттим̣ аппетва̄ вӣтина̄манам̣ ведитаббам̣. убхатобха̄гавимутта̄дайо хет̣т̣ха̄ пака̄сита̄йева̄ти.

саттаканиддесаван̣н̣ана̄.

207. ат̣т̣хаканаваканиддеса̄пи хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитабба̄.

10. дасаканиддесаван̣н̣ана̄

209. дасаканиддесе – идха̄ти ка̄ма̄вачарабхӯмийам̣. ка̄ма̄вачарабхӯмийан̃хи саттаккхаттупарама̄дӣнам̣ ка̄ма̄вачарабхӯмийан̃н̃ева нит̣т̣ха̄ хоти. ка̄ма̄вачараттабха̄венева арахаттаппатти ча анупа̄дисесанибба̄наппатти ча хотӣти аттхо.

идха виха̄йа̄ти идха ка̄ма̄вачаре аттабха̄ве виха̄йа суддха̄ва̄саттабха̄ве т̣хита̄нам̣ нит̣т̣ха̄ хотӣти аттхо. антара̄паринибба̄йиа̄дайо хи идха ана̄га̄мипхалам̣ патва̄ ито чута̄ суддха̄ва̄сесу уппаджджитва̄ тена аттабха̄вена арахаттан̃чева анупа̄дисесанибба̄надха̄тун̃ча па̄пун̣анти. тена вуттам̣ – ‘‘имесам̣ пан̃чаннам̣ идха виха̄йа нит̣т̣ха̄’’ти.

дасаканиддесаван̣н̣ана̄.

нигаманакатха̄

етта̄вата̄ ча –

йам̣ ве пуггалапан̃н̃аттим̣, локе аппат̣ипуггало;

на̄тисан̇кхепато саттха̄, десеси тидаса̄лайе.

тасса̄ ат̣т̣хакатхан̃чева, дӣпабха̄са̄йа сан̇кхатам̣;

а̄гамат̣т̣хакатха̄йо ча, ога̄хетва̄ асесато.

сувибхатто асам̣кин̣н̣о, йо йо аттхо йахим̣ йахим̣;

тато тато там̣ гахетва̄, паха̄йа ативиттха̄рам̣.

висуддхимагге йам̣ вуттам̣, там̣ ана̄да̄йа сан̇кхата̄;

на̄тисан̇кхепавиттха̄ра-найенат̣т̣хакатха̄ айам̣.

там̣ етам̣ саттаматтехи, бха̄н̣ава̄рехи тантийа̄;

чират̣т̣хитаттхам̣ дхаммасса, сан̇кхаронтена йам̣ майа̄.

сампаттам̣ кусалам̣ тена, саддхаммам̣ сукхумам̣ сивам̣;

олокенту висуддхена, па̄н̣айо дхаммачаккхуна̄ти.

пуггалапан̃н̃атти-ат̣т̣хакатха̄ нит̣т̣хита̄.

намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса

абхидхаммапит̣аке

катха̄ваттху-ат̣т̣хакатха̄

нисинно девалокасмим̣, девасан̇гхапураккхато;

садевакасса локасса, саттха̄ аппат̣ипуггало.

саббапан̃н̃аттикусало, пан̃н̃аттипаридӣпанам̣;

ватва̄ пуггалапан̃н̃аттим̣, локе уттамапуггало.

йам̣ пуггалакатха̄дӣнам̣, катха̄нам̣ ваттхубха̄вато;

катха̄ваттхуппакаран̣ам̣, сан̇кхепена адесайӣ.

ма̄тика̄т̣хапаненева, т̣хапитасса сура̄лайе;

тасса моггалипуттена, вибхаттасса махӣтале.

ида̄ни йасма̄ сампатто, аттхасам̣ван̣н̣ана̄ккамо;

тасма̄ нам̣ ван̣н̣айисса̄ми, там̣ сун̣а̄тха сама̄хита̄ти.

нида̄накатха̄

йамакапа̄т̣ихӣра̄васа̄насмин̃хи бхагава̄ тидасапуре па̄риччхаттакамӯле пан̣д̣укамбаласила̄йам̣ вассам̣ упагантва̄ ма̄тарам̣ ка̄йасаккхим̣ катва̄ девапариса̄йа абхидхаммакатхам̣ катхенто дхаммасан̇ган̣ӣвибхан̇гадха̄тукатха̄пуггалапан̃н̃аттиппакаран̣а̄ни десайитва̄ катха̄ваттхудесана̄йа ва̄ре сампатте ‘‘ана̄гате мама са̄вако маха̄пан̃н̃о моггалипуттатиссаттхеро на̄ма уппаннам̣ са̄санамалам̣ содхетва̄ татийасан̇гӣтим̣ каронто бхиккхусан̇гхасса маджджхе нисинно сакава̄де пан̃ча суттасата̄ни парава̄де пан̃ча̄ти суттасахассам̣ самодха̄нетва̄ имам̣ пакаран̣ам̣ бха̄джессатӣ’’ти тассока̄сам̣ каронто йа̄ чеса̄ пуггалава̄де та̄ва чатӯсу пан̃хесу двиннам̣ пан̃чака̄нам̣ васена ат̣т̣хамукха̄ ва̄дайутти, там̣ а̄дим̣ катва̄ саббакатха̄маггесу асампун̣н̣абха̄н̣ава̄раматта̄йа тантийа̄ ма̄тикам̣ т̣хапеси. атха̄васесам̣ абхидхаммакатхам̣ виттха̄ранайенева катхетва̄ вуттхавассо суван̣н̣араджатасопа̄намаджджхе ман̣имайена сопа̄нена девалокато сан̇кассанагаре оруйха саттахитам̣ сампа̄денто йа̄вата̄йукам̣ т̣хатва̄ анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ паринибба̄йи.

атхасса маха̄кассапаппамукхо васӣган̣о аджа̄тасаттура̄джа̄нам̣ саха̄йам̣ гахетва̄ дхаммавинайасарӣрам̣ сан̇гахам̣ а̄ропеси. тато вассасатасса аччайена ваджджипуттака̄ бхиккхӯ даса ваттхӯни дӣпайим̣су. та̄ни сутва̄ ка̄кан̣д̣акасса бра̄хман̣асса путто йасаттхеро сусуна̄гапуттам̣ ка̄ла̄сокам̣ на̄ма ра̄джа̄нам̣ саха̄йам̣ гахетва̄ два̄дасаннам̣ бхиккхусатасахасса̄нам̣ антаре саттатхерасата̄ни уччинитва̄ та̄ни дасаваттхӯни маддитва̄ дхаммавинайасарӣрам̣ сан̇гахам̣ а̄ропеси.

техи пана дхаммасан̇га̄хакаттхерехи ниггахита̄ дасасахасса̄ ваджджипуттака̄ бхиккхӯ паккхам̣ парийесама̄на̄ аттано анурӯпам̣ дуббалапаккхам̣ лабхитва̄ висум̣ маха̄сан̇гхика̄чарийакулам̣ на̄ма акам̣су. тато бхиджджитва̄ апара̄ни две а̄чарийакула̄ни джа̄та̄ни – гокулика̄ ча екабйоха̄рика̄ ча. гокуликаника̄йато бхиджджитва̄ апара̄ни две а̄чарийакула̄ни джа̄та̄ни – пан̣н̣аттива̄да̄ ча ба̄хулийа̄ ча. бахуссутика̄типи тесам̣йева на̄мам̣. тесам̣йева антаре четийава̄да̄ на̄ма апаре а̄чарийава̄да̄ уппанна̄. евам̣ маха̄сан̇гхика̄чарийакулато дутийе вассасате пан̃ча̄чарийакула̄ни уппанна̄ни. та̄ни маха̄сан̇гхикехи саддхим̣ чха хонти.

тасмим̣йева дутийе вассасате тхерава̄дато бхиджджитва̄ две а̄чарийава̄да̄ уппанна̄ – махиса̄сака̄ ча ваджджипуттака̄ ча. таттха ваджджипуттакава̄дато бхиджджитва̄ апаре чатта̄ро а̄чарийава̄да̄ уппанна̄ – дхаммуттарийа̄, бхадрайа̄ника̄, чханна̄га̄рика̄, самитийа̄ти. пуна тасмим̣йева дутийе вассасате махиса̄сакава̄дато бхиджджитва̄ саббаттхива̄да̄ дхаммагуттика̄ти две а̄чарийава̄да̄ уппанна̄. пуна саббаттхива̄дакулато бхиджджитва̄ кассапика̄ на̄ма джа̄та̄. кассапикесу бхиннесу апаре сан̇кантика̄ на̄ма джа̄та̄. сан̇кантикесу бхиннесу суттава̄да̄ на̄ма джа̄та̄ти тхерава̄дато бхиджджитва̄ име ека̄даса а̄чарийава̄да̄ уппанна̄. те тхерава̄дехи саддхим̣ два̄даса хонти. ити име ча два̄даса, маха̄сан̇гхика̄нан̃ча чха а̄чарийава̄да̄ти саббева ат̣т̣ха̄раса а̄чарийава̄да̄ дутийе вассасате уппанна̄. ат̣т̣ха̄раса ника̄йа̄типи, ат̣т̣ха̄раса̄чарийакула̄нӣтипи етесам̣йева на̄мам̣. етесу пана саттараса ва̄да̄ бхиннака̄, тхерава̄до асамбхиннакоти ведитаббо. вуттампи четам̣ дӣпавам̣се

‘‘никкад̣д̣хита̄ па̄пабхиккхӯ, тхерехи ваджджипуттака̄;

ан̃н̃ам̣ паккхам̣ лабхитва̄на, адхаммава̄дӣ бахӯ джана̄.

‘‘дасасахасса̄ сама̄гантва̄, акам̣су дхаммасан̇гахам̣;

тасма̄йам̣ дхаммасан̇гӣти, маха̄сан̇гӣти вуччати.

‘‘маха̄сан̇гӣтика̄ бхиккхӯ, виломам̣ акам̣су са̄сане;

бхиндитва̄ мӯласан̇гахам̣, ан̃н̃ам̣ акам̣су сан̇гахам̣.

‘‘ан̃н̃атра сан̇гахита̄ суттам̣, ан̃н̃атра акарим̣су те;

аттхам̣ дхамман̃ча бхиндим̣су, винайе ника̄йесу ча пан̃часу.

‘‘парийа̄йадеситан̃ча̄пи, атхо ниппарийа̄йадеситам̣;

нӣтаттхан̃чева неййаттхам̣, аджа̄нитва̄на бхиккхаво.

‘‘ан̃н̃ам̣ сандха̄йа бхан̣итам̣, ан̃н̃ам̣ аттхам̣ т̣хапайим̣су те;

бйан̃джаначчха̄йа̄йа те бхиккхӯ, бахум̣ аттхам̣ вина̄сайум̣.

‘‘чхад̣д̣етва̄на екадесам̣, суттам̣ винайагамбхӣрам̣;

патирӯпам̣ суттам̣ винайам̣, тан̃ча ан̃н̃ам̣ карим̣су те.

‘‘парива̄рам̣ аттхуддха̄рам̣, абхидхаммам̣ чхаппакаран̣ам̣;

пат̣исамбхидан̃ча ниддесам̣, екадесан̃ча джа̄такам̣.

‘‘еттакам̣ виссаджджитва̄на, ан̃н̃а̄ни акарим̣су те;

на̄мам̣ лин̇гам̣ париккха̄рам̣, а̄каппакаран̣а̄ни ча.

‘‘пакатибха̄вам̣ джахитва̄, тан̃ча ан̃н̃ам̣ акам̣су те;

пуббан̇гама̄ бхиннава̄да̄, маха̄сан̇гӣтика̄рака̄.

‘‘тесан̃ча анука̄рена, бхиннава̄да̄ бахӯ аху;

тато апарака̄ламхи, тасмим̣ бхедо аджа̄йатха.

‘‘гокулика̄ екабйоха̄ри, двидха̄ бхиджджиттха бхиккхаво;

гокулика̄нам̣ две бхеда̄, апарака̄ламхи джа̄йатха.

‘‘бахуссутика̄ ча пан̃н̃атти, двидха̄ бхиджджиттха бхиккхаво;

четийа̄ ча пунава̄дӣ, маха̄сан̇гӣтибхедака̄.

‘‘пан̃чава̄да̄ име саббе, маха̄сан̇гӣтимӯлака̄;

аттхам̣ дхамман̃ча бхиндим̣су, екадесан̃ча сан̇гахам̣.

‘‘гантхан̃ча екадесан̃хи, чхад̣д̣етва̄ ан̃н̃ам̣ акам̣су те;

на̄мам̣ лин̇гам̣ париккха̄рам̣, а̄каппакаран̣а̄ни ча.

‘‘пакатибха̄вам̣ джахитва̄, тан̃ча ан̃н̃ам̣ акам̣су те;

висуддхаттхерава̄дамхи, пуна бхедо аджа̄йатха.

‘‘махиса̄сака̄ ваджджипуттака̄, двидха̄ бхиджджиттха бхиккхаво;

ваджджипуттакава̄дамхи, чатудха̄ бхедо аджа̄йатха.

‘‘дхаммуттарика̄ бхаддайа̄ника̄, чханна̄га̄рика̄ ча самити;

махиса̄сака̄нам̣ две бхеда̄, апарака̄ламхи аджа̄йатха.

‘‘саббаттхива̄да̄ дхаммагутта̄, двидха̄ бхиджджиттха бхиккхаво;

саббаттхива̄да̄нам̣ кассапика̄, сан̇кантикассапикена ча.

‘‘сан̇кантика̄нам̣ суттава̄дӣ, анупуббена бхиджджатха;

име ека̄даса ва̄да̄, самбхинна̄ тхерава̄дато.

‘‘аттхам̣ дхамман̃ча бхиндим̣су, екадесан̃ча сан̇гахам̣;

гантхан̃ча екадесан̃хи, чхад̣д̣етва̄ ан̃н̃ам̣ акам̣су те.

‘‘на̄мам̣ лин̇гам̣ париккха̄рам̣, а̄каппакаран̣а̄ни ча;

пакатибха̄вам̣ джахитва̄, тан̃ча ан̃н̃ам̣ акам̣су те.

‘‘саттараса бхиннава̄да̄, екава̄до абхиннако;

саббеват̣т̣ха̄раса хонти, бхиннава̄дена те саха.

‘‘нигродхова маха̄руккхо, тхера ва̄да̄намуттамо;

анӯнам̣ анадхикан̃ча, кевалам̣ джинаса̄санам̣.

‘‘сантака̄ вийа руккхамхи, ниббатта̄ ва̄дасесака̄;

пат̣хаме вассасате наттхи, дутийе вассасатантаре;

бхинна̄ саттараса ва̄да̄, уппанна̄ джинаса̄сане’’ти.

апара̄парам̣ пана хемаватика̄, ра̄джагирика̄, сиддхаттхика̄, пуббаселийа̄, апараселийа̄, ва̄джирийа̄ти ан̃н̃епи чха а̄чарийава̄да̄ уппанна̄. те идха анадхиппета̄. пуримака̄нам̣ пана ат̣т̣ха̄расаннам̣ а̄чарийава̄да̄нам̣ васена паваттама̄не са̄сане пат̣иладдхасаддхо асоко дхаммара̄джа̄ дивасе дивасе буддхапӯджа̄йа сатасахассам̣, дхаммапӯджа̄йа сатасахассам̣, сан̇гхапӯджа̄йа сатасахассам̣, аттано а̄чарийасса нигродхаттхерасса сатасахассам̣, чатӯсу два̄ресу бхесаджджаттха̄йа сатасахассанти пан̃часатасахасса̄ни париччаджанто са̄сане ул̣а̄рам̣ ла̄бхасакка̄рам̣ паваттеси.

титтхийа̄ хатала̄бхасакка̄ра̄ антамасо гха̄саччха̄данаматтампи алабханта̄ ла̄бхасакка̄рам̣ паттхайама̄на̄ бхиккхӯсу паббаджитва̄ сака̄ни сака̄ни дит̣т̣хигата̄ни – ‘‘айам̣ дхаммо, айам̣ винайо, идам̣ саттхуса̄сана’’нти дӣпенти. паббаджджам̣ алабхама̄на̄пи сайамева кесе чхиндитва̄ ка̄са̄йа̄ни ваттха̄ни аччха̄детва̄ виха̄ресу вичаранта̄ упосатхакамма̄дикаран̣ака̄ле сан̇гхамаджджхам̣ пависанти. те бхиккхусан̇гхена дхаммена винайена саттхуса̄санена ниггайхама̄на̄пи дхаммавинайа̄нулома̄йа пат̣ипаттийа̄ асан̣т̣хаханта̄ анекарӯпам̣ са̄санасса аббудан̃ча малан̃ча кан̣т̣акан̃ча самут̣т̣ха̄пенти. кечи аггим̣ паричаранти, кечи пан̃ча̄тапе тапанти, кечи а̄диччам̣ анупариваттанти, кечи ‘‘дхамман̃ча винайан̃ча вобхиндисса̄ма̄’’ти татха̄ татха̄ пагган̣хим̣су. тада̄ бхиккхусан̇гхо на техи саддхим̣ упосатхам̣ ва̄ пава̄ран̣ам̣ ва̄ ака̄си. асока̄ра̄ме сатта васса̄ни упосатхо упаччхиджджи.

ра̄джа̄ ‘‘а̄н̣а̄йа ка̄ресса̄мӣ’’ти ва̄йамантопи ка̄ретум̣ на̄саккхи, ан̃н̃адаттху дуггахитага̄хина̄ ба̄лена амаччена анекесу бхиккхӯсу джӣвита̄ воропитесу виппат̣иса̄рӣ ахоси. со тан̃ча виппат̣иса̄рам̣ тан̃ча са̄сане уппаннам̣ аббудам̣ вӯпасаметука̄мо ‘‘ко ну кхо имасмим̣ аттхе пат̣ибало’’ти сан̇гхам̣ пуччхитва̄ ‘‘моггалипуттатиссаттхеро, маха̄ра̄джа̄’’ти сутва̄ сан̇гхасса вачанена ахоган̇га̄паббатато тхерам̣ паккоса̄петва̄ иддхипа̄т̣иха̄рийадассанена тхерасса а̄нубха̄ве ниббичикиччхо аттано куккуччам̣ пуччхитва̄ виппат̣иса̄рам̣ вӯпасамеси. тхеропи там̣ ра̄джуййа̄нейева васанто сатта диваса̄ни самайам̣ угган̣ха̄песи. со уггахитасамайо саттаме дивасе асока̄ра̄ме бхиккхусан̇гхам̣ саннипа̄та̄петва̄ са̄н̣ипа̄ка̄рам̣ париккхипа̄петва̄ са̄н̣ипа̄ка̄рантаре нисинно екаладдхике екаладдхике бхиккхӯ екато екато ка̄ретва̄ екамекам̣ бхиккхусамӯхам̣ паккоса̄петва̄ пуччхи – ‘‘бханте, ким̣ва̄дӣ самма̄самбуддхо’’ти? тато сассатава̄дино – ‘‘сассатава̄дӣ’’ти а̄хам̣су. екаччасассатика̄, анта̄нантика̄, амара̄виккхепика̄, адхиччасамуппанника̄, сан̃н̃ӣва̄да̄, асан̃н̃ӣва̄да̄, невасан̃н̃ӣна̄сан̃н̃ӣва̄да̄, уччхедава̄да̄, дит̣т̣хадхамманибба̄нава̄да̄ – ‘‘дит̣т̣хадхамманибба̄нава̄дӣ’’ти а̄хам̣су. ра̄джа̄ пат̣хамамева самайасса уггахитатта̄ найиме бхиккхӯ ан̃н̃атиттхийа̄ имети н̃атва̄ тесам̣ сетака̄ни ваттха̄ни датва̄ уппабба̄джеси. те саббепи сат̣т̣хисахасса̄ ахесум̣.

атхан̃н̃е бхиккхӯ паккоса̄петва̄ пуччхи – ‘‘ким̣ва̄дӣ, бханте, самма̄самбуддхо’’ти? ‘‘вибхаджджава̄дӣ, маха̄ра̄джа̄’’ти. евам̣ вутте ра̄джа̄ тхерам̣ пуччхи – ‘‘вибхаджджава̄дӣ, бханте, самма̄самбуддхо’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа̄’’ти. тато ра̄джа̄ ‘суддхам̣ да̄ни, бханте, са̄санам̣, кароту бхиккхусан̇гхо упосатха’нти а̄раккхам̣ датва̄ нагарам̣ па̄виси. самагго сан̇гхо саннипатитва̄ упосатхам̣ ака̄си. тасмим̣ саннипа̄те сат̣т̣хибхиккхусатасахасса̄ни ахесум̣. тасмим̣ сама̄гаме моггалипуттатиссаттхеро йа̄ни ча тада̄ уппанна̄ни ваттхӯни, йа̄ни ча а̄йатим̣ уппаджджиссанти, саббесампи тесам̣ пат̣иба̄ханаттхам̣ саттха̄ра̄ диннанайавасенева татха̄гатена т̣хапитама̄тикам̣ вибхаджанто сакава̄де пан̃ча суттасата̄ни парава̄де пан̃ча̄ти суттасахассам̣ а̄харитва̄ имам̣ параппава̄даматханам̣ а̄йатилаккхан̣ам̣ катха̄ваттхуппакаран̣ам̣ абха̄си.

тато сат̣т̣хисатасахассасан̇кхйесу бхиккхӯ уччинитва̄ типит̣акапарийаттидхара̄нам̣ пабхиннапат̣исамбхида̄нам̣ бхиккхӯнам̣ сахассамекам̣ гахетва̄ йатха̄ маха̄кассапаттхеро ча йасаттхеро ча дхамман̃ча винайан̃ча сан̇га̄йим̣су; евамева сан̇га̄йанто са̄санамалам̣ висодхетва̄ татийасан̇гӣтим̣ ака̄си. таттха абхидхаммам̣ сан̇га̄йанто имам̣ йатха̄бха̄ситам̣ пакаран̣ам̣ сан̇гахам̣ а̄ропеси. тена вуттам̣ –

‘‘йам̣ пуггалакатха̄дӣнам̣, катха̄нам̣ ваттхубха̄вато;

катха̄ваттхуппакаран̣ам̣, сан̇кхепена адесайӣ.

‘‘ма̄тика̄т̣хапаненева, т̣хапитасса сура̄лайе;

тасса моггалипуттена, вибхаттасса махӣтале.

‘‘ида̄ни йасма̄ сампатто, аттхасам̣ван̣н̣ана̄ккамо;

тасма̄ нам̣ ван̣н̣айисса̄ми, там̣ сун̣а̄тха сама̄хита̄’’ти.

нида̄накатха̄ нит̣т̣хита̄.

маха̄вагго

1. пуггалакатха̄

1. суддхасаччикат̣т̣хо

1. ануломапаччанӣкаван̣н̣ана̄

1. таттха пуггало упалаббхати саччикат̣т̣хапараматтхена̄ти айам̣ пуччха̄. а̄манта̄ти айам̣ пат̣иджа̄нана̄. касса пана̄йам̣ пуччха̄, касса пат̣иджа̄нана̄ти? асукасса̄ти на ваттабба̄. бхагавата̄ хи имасмим̣ пакаран̣е на̄наппака̄ра̄нам̣ ладдхӣнам̣ висодханаттхам̣ тантивасена ма̄тика̄ т̣хапита̄. са̄ тхерена саттха̄ра̄ диннанайе т̣хатва̄ тантивасена вибхатта̄. на хи тхеро йаттака̄ еттха ва̄дамагга̄ дассита̄, таттакехи ва̄дӣхи саддхим̣ ва̄дена вигга̄хикакатхам̣ катхеси. евам̣ сантепи пана та̄сам̣ та̄сам̣ катха̄нам̣ аттхасса сукха̄вадха̄ран̣аттхам̣ сакава̄дӣпуччха̄, парава̄дӣпуччха̄, сакава̄дӣпат̣ин̃н̃а̄, парава̄дӣпат̣ин̃н̃а̄ти евам̣ вибха̄гам̣ дассетва̄ва аттхаван̣н̣анам̣ карисса̄ма.

пуггало упалаббхати саччикат̣т̣хапараматтхена̄ти хи айам̣ сакава̄дӣпуччха̄. та̄йа ‘‘йе аттхи пуггалоти евам̣ладдхика̄ пуггалава̄дино, те евам̣ пуччхитабба̄’’ти дӣпети. ке пана пуггалава̄диноти? са̄сане ваджджипуттака̄ чева самитийа̄ ча бахиддха̄ ча бахӯ ан̃н̃атиттхийа̄. таттха пуггалоти атта̄, сатто джӣво. упалаббхатӣти пан̃н̃а̄йа упагантва̄ лаббхати, н̃а̄йатӣти аттхо. саччикат̣т̣хапараматтхена̄ти еттха саччикат̣т̣хоти ма̄йа̄марӣчиа̄дайо вийа абхӯта̄ка̄рена аггахетаббо бхӯтат̣т̣хо. параматтхоти ануссава̄дивасена аггахетаббо уттаматтхо. убхайена̄пи йо парато ‘‘пуггало упалаббхати саччикат̣т̣хапараматтхена, рӯпан̃ча упалаббхатӣ’’тиа̄дина̄ кхандха̄йатанадха̄туиндрийавасена саттапан̃н̃а̄савидхо дхаммаппабхедо дассито. йатха̄ со бхӯтена сабха̄ват̣т̣хена упалаббхати, евам̣ тава пуггало упалаббхатӣти пуччхати. парава̄дӣ а̄манта̄ти пат̣иджа̄на̄ти. пат̣иджа̄нанан̃хи каттхачи ‘‘а̄ма, бханте’’ти а̄гаччхати, каттхачи ‘‘а̄мо’’ти пат̣иджа̄нанам̣ а̄гаччхати. идха пана ‘‘а̄манта̄’’ти а̄гатам̣. татра̄йам̣ адхиппа̄йо – со хи йам̣ там̣ парато вуттам̣ бхагавата̄ – ‘‘аттхи пуггало аттахита̄йа пат̣ипанно’’ти суттам̣ а̄гатам̣, там̣ гахетва̄ йасма̄ пана бхагава̄ саччава̄дӣ на висам̣ва̄данапуреккха̄ро ва̄чам̣ бха̄сати, на̄пи ануссава̄дивасена дхаммам̣ десети, садевакам̣ пана локам̣ сайам̣ абхин̃н̃а̄ саччхикатва̄ паведети, тасма̄ йо тена вутто ‘‘аттхи пуггало аттахита̄йа пат̣ипанно’’ти, со саччикат̣т̣хапараматтхенева аттхӣти ладдхим̣ гахетва̄ ‘‘а̄манта̄’’ти пат̣иджа̄на̄ти.

атхасса та̄дисасса лесавачанасса чхалава̄дасса ока̄сам̣ ададама̄но сакава̄дӣ йо саччикат̣т̣хотиа̄дима̄ха. татра̄йам̣ адхиппа̄йо – йва̄йам̣ парато ‘‘саппаччайо аппаччайо, сан̇кхато асан̇кхато, сассато, асассато санимитто анимитто’’ти евам̣ паридӣпито рӯпа̄дисаттапан̃н̃а̄савидхо дхаммаппабхедо а̄гато; на саммутисаччавасена, на̄пи ануссава̄дивасена гахетаббо. аттано пана бхӯтата̄йа ева саччикат̣т̣хо, аттапаччаккхата̄йа ча параматтхо. там̣ сандха̄йа̄ха – ‘‘йо саччикат̣т̣хо параматтхо, тато со пуггало упалаббхати саччикат̣т̣хапараматтхена̄’’ти.

татоти каран̣авачанаметам̣, тасма̄ тена саччикат̣т̣хапараматтхена со пуггало упалаббхатӣти айаметтха аттхо. идам̣ вуттам̣ хоти – руппана̄дибхедена ва̄ саппаччайа̄дибхедена ва̄ а̄ка̄рена йо саччикат̣т̣хапараматтхо упалаббхати, ким̣ те пуггалопи тена̄ка̄рена упалаббхатӣти? на хевам̣ ваттаббети аваджа̄нана̄ парава̄дисса. со хи татха̄рӯпам̣ пуггалам̣ аниччханто аваджа̄на̄ти. татра̄йам̣ падаччхедо – ‘на хи евам̣ ваттаббе’ти, на хи евантипи ват̣т̣ати. двиннампи евам̣ на ваттабботи аттхо.

а̄джа̄на̄хи ниггаханти сакава̄дивачанам̣. йасма̄ те пурима̄йа ваттаббапат̣ин̃н̃а̄йа паччхима̄ наваттаббапат̣ин̃н̃а̄, паччхима̄йа ча пурима̄ на сандхийати, тасма̄пи ниггахам̣ патто. там̣ ниггахам̣ досам̣ апара̄дхам̣ сампат̣иччха̄хӣти аттхо. евам̣ ниггахам̣ а̄джа̄на̄петва̄ ида̄ни там̣ т̣хапана̄йа чева ануломапат̣иломато па̄пана̄ропана̄нан̃ча васена па̄кат̣ам̣ каронто хан̃чи пуггалотиа̄дима̄ха. таттха хан̃чи пуггало упалаббхатӣти йади пуггало упалаббхати, саче пуггало упалаббхати саччикат̣т̣хапараматтхена̄ти аттхо. айам̣ та̄ва парава̄дӣпаккхасса т̣хапанато ниггахапа̄пана̄ропана̄нам̣ лаккхан̣абхӯта̄ ануломат̣хапана̄ на̄ма. тена вата ретиа̄ди ануломапаккхе ниггахасса па̄питатта̄ ануломапа̄пана̄ на̄ма. таттха тена̄ти ка̄ран̣авачанам̣. вата̄ти окаппанавачанам̣. рети а̄мантанавачанам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – тена, ре ваттаббе вата, ре хамбхо, бхадрамукха, тена ка̄ран̣ена ваттаббойева̄ти. йам̣ таттха вадесӣтиа̄ди ануломапаккхе ниггахасса а̄ропитатта̄ ануломаропана̄ на̄ма. йам̣ тасса парийоса̄не миччха̄типадам̣ тасса пурато идам̣ те’ти а̄харитаббам̣. идам̣ те миччха̄ти айан̃хеттха аттхо. парато ча па̄л̣ийам̣ етам̣ а̄гатамева.

но че пана ваттаббетиа̄ди ‘‘на хевам̣ ваттаббе’’ти пат̣иккхиттапаккхасса т̣хапитатта̄ пат̣иломато ниггахапа̄пана̄ропана̄нам̣ лаккхан̣абхӯта̄ пат̣иломат̣хапана̄ на̄ма. но ча вата ретиа̄ди пат̣иломапаккхе ниггахасса па̄питатта̄ пат̣иломапа̄пана̄ на̄ма. пуна йам̣ таттха вадесӣтиа̄ди пат̣иломапаккхе ниггахасса а̄ропитатта̄ пат̣иломаропана̄ на̄ма. идха̄пи парийоса̄не миччха̄типадасса пурато идам̣ тети а̄харитаббамева. паратопи еварӯпесу т̣ха̄несу есева найо.

татра̄йам̣ а̄дито пат̣т̣ха̄йа сан̇кхепаттхо – йади пуггало упалаббхати саччикат̣т̣хапараматтхена, тена вата бхо со упалаббхатӣти ваттаббо. йам̣ пана таттха вадеси ‘‘ваттаббо кхо пуримапан̃хе ‘саччикат̣т̣хапараматтхена упалаббхатӣ’ти, но ча ваттаббо дутийапан̃хе ‘тато со пуггало упалаббхатӣ’’’ти, идам̣ те миччха̄ти евам̣ та̄ва ануломато т̣хапана̄па̄пана̄ропана̄ хонти. атха на ваттаббо дутийапан̃хе ‘‘тато со упалаббхатӣ’’ти, пуримапан̃хепи на ваттаббова. йам̣ панеттха вадеси ‘‘ваттаббо кхо пуримапан̃хе ‘саччикат̣т̣хапараматтхена упалаббхатӣ’ти, но ча ваттаббо дутийапан̃хе ‘тато со пуггало упалаббхатӣ’’’ти, идам̣ те миччха̄ти евам̣ пат̣иломато т̣хапана̄па̄пана̄ропана̄ хонти. еваметам̣ ниггахасса ча ануломапат̣иломато чатуннам̣ па̄пана̄ропана̄нан̃ча вуттатта̄ упалаббхатӣтиа̄дикам̣ ануломапан̃чакам̣ на̄ма. еттха ча кин̃ча̄пи ануломато па̄пана̄ропана̄хи еко, пат̣иломато па̄пана̄ропана̄хи екоти две ниггаха̄ ката̄. ‘а̄джа̄на̄хи ниггаха’нти етассева панеттха пуггало упалаббхатӣти пат̣хамам̣ ва̄дам̣ нисса̄йа пат̣хамасса ниггахасса двӣха̄ка̄рехи а̄ропитатта̄ екова̄йам̣ ниггахоти пат̣хамо ниггахо.

2. ида̄ни паччанӣканайо хоти. таттха пуччха̄ парава̄дисса. со хи ‘‘аттхи пуггало аттахита̄йа пат̣ипанно’’ти гахитатта̄ ‘‘нупалаббхатӣ’’ти асампат̣иччханто евам̣ пуччхати. сакава̄дӣ йатха̄ рӯпа̄дидхамма̄ упалаббханти, евам̣ анупалаббханӣйато а̄манта̄ти пат̣иджа̄на̄ти. пуна итаро аттана̄ адхиппетам̣ саччикат̣т̣хам̣йева сандха̄йа йо саччикат̣т̣хотиа̄дима̄ха. саммутисаччапараматтхасачча̄ни ва̄ екато катва̄пи евама̄ха. сакава̄дӣ ‘пуггало’ти упа̄да̄пан̃н̃аттисаббха̄ватопи двиннам̣ сачча̄нам̣ екато катва̄ пуччхитатта̄пи на хеванти пат̣иккхипати.

ида̄ни кин̃ча̄пи тена пат̣хамам̣ параматтхасаччавасена нупалаббханӣйата̄ сампат̣иччхита̄, паччха̄ саммутисаччавасена вомиссакавасена ва̄ пат̣иккхитта̄. парава̄дӣ пана ‘нупалаббхатӣ’ти вачанаса̄ман̃н̃аматтам̣ чхалава̄дам̣ нисса̄йа йам̣ тайа̄ пат̣хамам̣ пат̣ин̃н̃а̄там̣, там̣ паччха̄ пат̣иккхиттанти бхан̣д̣анасса пат̣ибхан̣д̣анам̣ вийа аттано катасса ниггахакаммасса пат̣икаммам̣ каронто а̄джа̄на̄хи пат̣икамманти а̄ха. ида̄ни йатха̄сса ануломапан̃чаке сакава̄дина̄ ва̄дат̣т̣хапанам̣ катва̄ ануломапат̣иломато па̄пана̄ропана̄хи ниггахо па̄кат̣о като, евам̣ пат̣икаммам̣ па̄кат̣ам̣ каронто хан̃чи пуггалотиа̄дима̄ха. там̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева аттхато ведитаббам̣. йасма̄ панеттха т̣хапана̄ на̄ма парава̄дӣпаккхасса т̣хапанато ‘‘айам̣ тава досо’’ти дассетум̣ т̣хапанаматтамева хоти, на ниггахасса ва̄ пат̣икаммасса ва̄ па̄кат̣абха̄вакаран̣ам̣, па̄пана̄ропана̄хи панасса па̄кат̣акаран̣ам̣ хоти. тасма̄ идам̣ ануломапат̣иломато па̄пана̄ропана̄нам̣ васена чатӯха̄ка̄рехи. пат̣икаммасса кататта̄ пат̣икаммачатуккам̣ на̄ма̄ти екам̣ чатуккам̣ ведитаббам̣.

3. евам̣ пат̣икаммам̣ катва̄ ида̄ни йва̄сса ануломапан̃чаке сакава̄дина̄ ниггахо като, тасса тамева чхалава̄дам̣ нисса̄йа дуккат̣абха̄вам̣ дассенто тван̃че пана ман̃н̃асӣтиа̄дима̄ха. таттха твам̣ че пана ман̃н̃асӣти йади твам̣ ман̃н̃аси. ваттаббе кхоти идам̣ паччанӣке а̄манта̄ти пат̣ин̃н̃ам̣ сандха̄йа вуттам̣. но ча ваттаббети идам̣ пана на хева̄ти аваджа̄нанам̣ сандха̄йа вуттам̣. тена тава таттха̄ти тена ка̄ран̣ена твам̣йева тасмим̣ нупалаббхатӣти паккхе – ‘‘хевам̣ пат̣иджа̄нантанти а̄манта̄’’ти евам̣ пат̣иджа̄нанто. хевам̣ ниггахетаббети пуна на хева̄ти аваджа̄нанто евам̣ ниггахетаббо. атха там̣ нигган̣ха̄ма̄ти атхевам̣ ниггаха̄рахам̣ там̣ нигган̣ха̄ма. суниггахито ча хосӣти сакена матена ниггахитатта̄ суниггахито ча бхаваси.

евамасса ниггахетаббабха̄вам̣ дассетва̄ ида̄ни там̣ нигган̣ханто хан̃чӣтиа̄дима̄ха. таттха т̣хапана̄па̄пана̄ропана̄ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитабба̄. парийоса̄не пана идам̣ те миччха̄ти идам̣ тава вачанам̣ миччха̄ хотӣти аттхо. идам̣ чхалава̄дена чатӯхи а̄ка̄рехи ниггахасса кататта̄ ниггахачатуккам̣ на̄ма.

4. евам̣ ниггахам̣ катва̄пи ида̄ни ‘‘йади айам̣ майа̄ тава матена като ниггахо дунниггахо, йо мама тайа̄ хет̣т̣ха̄ ануломапан̃чаке като ниггахо, сопи дунниггахо’’ти дассенто есе че дунниггахитетиа̄дима̄ха. таттха есе че дунниггахитети есо че тава ва̄до майа̄ дунниггахито. атха ва̄ есо че тава майа̄ като ниггахо дунниггахо. хевамевам̣ таттха даккха̄ти таттха̄пи тайа̄ мама хет̣т̣ха̄ кате ниггахе евамевам̣ пасса. ида̄ни йва̄сса хет̣т̣ха̄ сакава̄дина̄ ниггахо като, там̣ ‘‘ваттаббе кхо’’тиа̄дивачанена дассетва̄ пуна там̣ ниггахам̣ аниггахабха̄вам̣ упаненто но ча майам̣ тайа̄тиа̄дима̄ха. таттха но ча майам̣ тайа̄ таттха хета̄йа пат̣ин̃н̃а̄йа̄тиа̄дӣсу айаматтхо – йасма̄ со тайа̄ мама като ниггахо дунниггахо, тасма̄ майам̣ тайа̄ таттха ануломапан̃чаке а̄манта̄ти ета̄йа пат̣ин̃н̃а̄йа евам̣ пат̣иджа̄нанта̄ пуна на хева̄ти пат̣иккхепе катепи ‘‘а̄джа̄на̄хи ниггаха’’нти евам̣ на ниггахетаббойева. евам̣ аниггахетаббампи мам̣ нигган̣ха̄си, ӣдисена пана ниггахена дунниггахита̄ майам̣ хома.

ида̄ни йам̣ ниггахам̣ сандха̄йа ‘‘дунниггахита̄ ча хома̄’’ти авоча, там̣ дассетум̣ хан̃чи пуггало…пе… идам̣ те миччха̄тиа̄ха. евамидам̣ ануломапат̣иломато чатӯхи па̄пана̄ропана̄хи ниггахасса упанӣтатта̄ упанайаначатуккам̣ на̄ма хоти.

5. ида̄ни ‘‘на хевам̣ ниггахетаббе’’тиа̄дикам̣ ниггаманачатуккам̣ на̄ма хоти. таттха на хевам̣ ниггахетаббети йатха̄хам̣ тайа̄ ниггахито, на хи евам̣ ниггахетаббо. етасса хи ниггахасса дунниггахабха̄во майа̄ са̄дхито. тена хӣти тена ка̄ран̣ена, йасма̄ еса ниггахо дунниггахо, тасма̄ йам̣ мам̣ нигган̣ха̄си хан̃чи пуггало…пе… идам̣ те миччха̄ти, идам̣ нигган̣ханам̣ тава миччха̄ти аттхо. тена хи йе кате ниггахети йена ка̄ран̣ена идам̣ миччха̄, тена ка̄ран̣ена йо тайа̄ ниггахо като, со дуккат̣о. йам̣ майа̄ пат̣икаммам̣ катам̣, тадева сукатам̣. йа̄пи чеса̄ пат̣икаммачатукка̄дивасена катха̄маггасампат̣ипа̄дана̄ ката̄, са̄пи суката̄. еваметам̣ пуггало упалаббхатӣтиа̄дикасса ануломапан̃чакасса нупалаббхатӣтиа̄дика̄нам̣ пат̣икамманиггахопанайананиггаманачатукка̄нам̣ васена ануломапаччанӣкапан̃чакам̣ на̄ма ниддит̣т̣ханти ведитаббам̣. етта̄вата̄ сакава̄дино пуббапаккхе сати парава̄дино вачанаса̄ман̃н̃аматтена чхалава̄дена джайо хоти.

2. паччанӣка̄нуломаван̣н̣ана̄

6. ида̄ни йатха̄ парава̄дино пуббапаккхе сати сакава̄дино дхамменева татхена суджайо хоти, татха̄ ва̄дуппаттим̣ дассетум̣ пуггало нупалаббхатӣти паччанӣка̄нуломапан̃чакам̣ а̄раддхам̣. таттха паччанӣке пуччха̄ парава̄дисса, рӯпа̄дибхедам̣ саччикат̣т̣хапараматтхам̣ сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. суддхасаммутисаччам̣ ва̄ параматтхамиссакам̣ ва̄ саммутисаччам̣ сандха̄йа йо саччикат̣т̣хоти пуна ануйого парава̄дисса, саммутивасена нупалаббхатӣти наваттаббатта̄ миссакавасена ва̄ ануйогасса сам̣кин̣н̣атта̄ на хеванти пат̣иккхепо сакава̄дисса. пат̣ин̃н̃а̄там̣ пат̣иккхипатӣти вачанаса̄ман̃н̃аматтена а̄джа̄на̄хи ниггахантиа̄дивачанам̣ парава̄дисса. евамайам̣ пуггало нупалаббхатӣти дутийава̄дам̣ нисса̄йа дутийо ниггахо хотӣти ведитаббо. евам̣ тена чхалена ниггахо а̄ропито.

7-10. ида̄ни дхаммена самена аттано ва̄де джайам̣ дассетум̣ ануломанайе пуччха̄ сакава̄дисса, аттано ладдхим̣ нисса̄йа пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса. ладдхийа̄ ока̄сам̣ адатва̄ параматтхавасена пуна ануйого сакава̄дисса, параматтхавасена пуггаласса абха̄вато пат̣иккхепо парава̄дисса. тато парам̣ дхаммена самена аттано джайадассанаттхам̣ а̄джа̄на̄хи пат̣икаммантиа̄ди саббам̣ сакава̄дӣвачанамева хоти. таттха саббесам̣ пат̣икамманиггахопанайананиггаманачатукка̄нам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева аттхо ведитаббо. евамидам̣ пуггало нупалаббхатӣтиа̄дикасса паччанӣкапан̃чакасса упалаббхатӣтиа̄дӣнам̣ пат̣икамманиггахопанайананиггаманачатукка̄нан̃ча васена паччанӣка̄нуломапан̃чакам̣ на̄ма ниддит̣т̣хам̣ хоти. евамета̄ни пат̣хамасаччикат̣т̣хе две пан̃чака̄ни ниддит̣т̣ха̄ни. таттха пуримапан̃чаке парава̄дисса сакава̄дина̄ като ниггахо суниггахо. сакава̄дисса пана парава̄дина̄ чхалава̄дам̣ нисса̄йа пат̣икаммам̣ катва̄ аттана̄ са̄дхито джайо дуджджайо. дутийапан̃чаке сакава̄дисса парава̄дина̄ като ниггахо дунниггахо. парава̄дисса пана сакава̄дина̄ дхаммава̄дам̣ нисса̄йа пат̣икаммам̣ катва̄ аттана̄ са̄дхито джайо суджайоти пат̣хамасаччикат̣т̣хо. таттхетам̣ вуччати –

‘‘ниггахо парава̄дисса, суддхо пат̣хамапан̃чаке;

асуддхо пана тассева, пат̣икаммаджайо тахим̣.

‘‘ниггахо сакава̄дисса, асуддхо дутийапан̃чаке;

висуддхо пана тассева, пат̣икаммаджайо тахим̣.

‘‘тасма̄ двӣсупи т̣ха̄несу, джайова сакава̄дино;

дхаммена хи джайо на̄ма, адхаммена куто джайо.

‘‘саччикат̣т̣хе йатха̄ четтха, пан̃чакадвайаман̣д̣ите;

дхамма̄дхаммавасенева, вутто джайапара̄джайо.

‘‘ито паресу саббесу, саччикат̣т̣хесу пан̣д̣ито;

евамева вибха̄веййа, убхо джайапара̄джайе’’ти.

2. ока̄сасаччикат̣т̣хо

1. ануломапаччанӣкаван̣н̣ана̄

11. евам̣ суддхикасаччикат̣т̣хам̣ виттха̄ретва̄ ида̄ни тамева апарехи ока̄са̄дӣхи найехи виттха̄ретум̣ пуна пуггало упалаббхатӣтиа̄ди а̄раддхам̣. таттха пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса. пуна саббаттха̄ти сарӣрам̣ сандха̄йа ануйого сакава̄дисса, рӯпасмим̣ атта̄нам̣ саманупассана̄досан̃ча ‘ан̃н̃ам̣ джӣвам̣ ан̃н̃ам̣ сарӣра’нти а̄паджджанадосан̃ча дисва̄ пат̣иккхепо парава̄дисса. сесаметтха ануломапаччанӣкапан̃чаке хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитаббам̣. па̄т̣хо пана сан̇кхитто. таттха йасма̄ сарӣрам̣ сандха̄йа ‘‘саббаттха на упалаббхатӣ’’ти вутте сарӣрато бахи упалаббхатӣти а̄паджджати. тасма̄ паччанӣке пат̣иккхепо сакава̄дисса, пат̣хамам̣ ануджа̄нитва̄ паччха̄ аваджа̄на̄тӣти чхалава̄дасса васена пат̣икаммам̣ парава̄дисса. сесам̣ па̄кат̣амева.

3. ка̄ласаччикат̣т̣хо

1. ануломапаччанӣкаван̣н̣ана̄

12. дутийанайе саббада̄ти пуримапаччхимаджа̄тика̄лан̃ча дхарама̄напариниббутака̄лан̃ча сандха̄йа ануйого сакава̄дисса, свева кхаттийо со бра̄хман̣отиа̄дӣнам̣ а̄паттидосан̃ча дхарама̄напариниббута̄нам̣ висеса̄бха̄вадосан̃ча дисва̄ пат̣иккхепо парава̄дисса. сесам̣ пат̣хаманайе вуттасадисамева.

4. авайавасаччикат̣т̣хо

1. ануломапаччанӣкаван̣н̣ана̄

13. татийанайе саббесӯти кхандха̄йатана̄дӣни сандха̄йа ануйого сакава̄дисса, рӯпасмим̣ атта̄, чаккхусмим̣ атта̄тиа̄дидосабхайена пат̣иккхепо парава̄дисса. сесам̣ та̄дисамева̄ти.

ока̄садисаччикат̣т̣ха̄ди

2. паччанӣка̄нуломаван̣н̣ана̄

14. евамета̄ни тӣн̣и ануломапаччанӣкапан̃чаке ануломаматтавасенева та̄ва пат̣ипа̄т̣ийа̄ бха̄джетва̄ пуна паччанӣка̄нуломапан̃чаке паччанӣкаматтавасенева бха̄джетум̣ пуггало нупалаббхатӣтиа̄ди а̄раддхам̣. таттха ануломапан̃чакасса па̄л̣ийам̣ сан̇кхипитва̄ а̄гате паччанӣке вуттанайенева паччанӣкасса ча па̄л̣ийам̣ сан̇кхипитва̄ а̄гате ануломе вуттанайенева аттхо ведитаббо. етта̄вата̄ суддхикасса чева имесан̃ча тин̣н̣анти чатуннам̣ саччикат̣т̣ха̄нам̣ екекасмим̣ саччикат̣т̣хе ануломапаччанӣкасса паччанӣка̄нуломасса ча̄ти двиннам̣ двиннам̣ паччанӣка̄нам̣ васена айам̣ ат̣т̣хамукха̄ на̄ма ва̄дайутти ниддит̣т̣ха̄ хотӣти ведитабба̄. йа̄ екекасмим̣ мукхе екекасса ниггахасса васена ат̣т̣хаканиггахоти па̄л̣ийам̣ ликхийати. таттхетам̣ вуччати –

‘‘евам̣ чатуббидхе пан̃хе, пан̃чакадвайабхедато;

еса̄ ат̣т̣хамукха̄ на̄ма, ва̄дайутти пака̄сита̄.

‘‘ат̣т̣хева ниггаха̄ таттха, чатта̄ро тесу дхаммика̄;

адхаммика̄ ча чатта̄ро, саббаттха сакава̄дино;

джайо пара̄джайо чева, саббаттха парава̄дино’’ти.

саччикат̣т̣хаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. суддхикасам̣санданаван̣н̣ана̄

17-27. ида̄ни рӯпа̄дӣхи саддхим̣ саччикат̣т̣хасам̣санданам̣ хоти. таттха рӯпан̃ча̄ти йатха̄ рӯпам̣ параматтхато упалаббхати, ким̣ те пуггалопи татхева упалаббхатӣти сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, аттхи пуггалоти вачанаматтам̣ гахетва̄ пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса. йади те рӯпам̣ вийа параматтхато пуггало аттхи, рӯпато ведана̄дӣнам̣ вийа пуггаласса̄пи ан̃н̃аттам̣ а̄паджджатӣти ануйого сакава̄дисса, самайасуттавиродхам̣ дисва̄ пат̣иккхепо парава̄дисса. сесам̣ аттхато па̄кат̣амева. дхаммато панеттха саттапан̃н̃а̄сабхедасса саччикат̣т̣хапараматтхасса васена сакава̄дӣпаккхамӯлаке ануломапаччанӣке саттапан̃н̃а̄са ануломапан̃чака̄ни дассита̄ни. пат̣икаммачатукка̄дӣни сан̇кхитта̄ни. парава̄дӣпаккхамӯлакепи паччанӣка̄нуломе саттапан̃н̃а̄са пат̣иломапан̃чака̄ни дассита̄ни. пат̣икаммачатукка̄дӣни сан̇кхитта̄ни. таттха ‘‘вуттам̣ бхагавата̄’’ти вачанаматтена пуггаласса аттхитам̣ рӯпасса ча саччикат̣т̣хапараматтхавасена упалаббханӣйатам̣ дассетва̄ убхиннам̣ ан̃н̃аттам̣ пат̣иджа̄на̄панаттхам̣ вуттам̣ бхагавата̄ти ануйого парава̄дисса, саммутипараматтха̄нам̣ екаттана̄наттапан̃хасса т̣хапанӣйатта̄ пат̣иккхепо сакава̄дисса. сесамидха̄пи аттхато па̄кат̣амева̄ти.

суддхикасам̣санданаван̣н̣ана̄.

6. опаммасам̣санданаван̣н̣ана̄

28-36. ида̄ни рӯпа̄дӣхева саддхим̣ опаммавасена саччикат̣т̣хасам̣санданам̣ хоти. таттха рӯпаведана̄нам̣ упаладдхиса̄ман̃н̃ена ан̃н̃аттапуччха̄ ча пуггаларӯпа̄нам̣ упаладдхиса̄ман̃н̃апуччха̄ ча̄ти пуччха̄двайампи сакава̄дисса, убхопи пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса. парава̄дина̄ анун̃н̃а̄тена упаладдхиса̄ман̃н̃ена рӯпаведана̄нам̣ вийа рӯпапуггала̄нам̣ ан̃н̃атта̄нуйого сакава̄дисса, пат̣иккхепо итарасса. сесамидха̄пи аттхато па̄кат̣амева. дхаммато панеттха рӯпамӯлака̄дӣнам̣ чакка̄нан̃ча васена сакава̄дӣпаккхе вӣса̄дхика̄ни нава ниггахапан̃чакасата̄ни дассита̄ни. катхам̣? кхандхесу та̄ва рӯпамӯлаке чакке чатта̄ри, татха̄ ведана̄димӯлакесӯти вӣсати. а̄йатанесу чаккха̄йатанамӯлаке чакке ека̄даса, татха̄ сесесӯти дваттим̣сасатам̣. дха̄тӯсу чаккхудха̄тумӯлаке чакке саттараса, татха̄ сесесӯти чха̄дхика̄ни тӣн̣и сата̄ни. индрийесу чаккхундрийамӯлаке чакке екавӣсати, татха̄ сесесӯти два̄сат̣т̣ха̄дхика̄ни чатта̄ри сата̄ни. евам̣ сабба̄нипи вӣса̄дхика̄ни нава ниггахапан̃чакасата̄ни хонти.

37-45. парава̄дӣпаккхепи рӯпам̣ упалаббхатӣти ануломавасенева рӯпаведана̄дӣнам̣ ан̃н̃аттапат̣ин̃н̃ам̣ ка̄ретва̄ пуна аттхи пуггалоти суттам̣ нисса̄йа чхалавасена пуггаласса рӯпа̄дӣхи упаладдхиса̄ман̃н̃ам̣ а̄ропетва̄ ан̃н̃атта̄нуйого като. сесамидха̄пи аттхато утта̄намева. дхамматопи сакава̄дӣпаккхе вуттанайена вӣса̄дхика̄ни нава пат̣икаммапан̃чакасата̄ни дассита̄ни.

рӯпа̄дӣхи саддхим̣ опаммавасена саччикат̣т̣хасам̣санданам̣.

7. чатукканайасам̣санданаван̣н̣ана̄

46-52. ида̄ни йам̣ саччикат̣т̣хапараматтхена упалаббхати, тена йасма̄ рӯпа̄дӣсу саттапан̃н̃а̄са̄йа саччикат̣т̣хапараматтхесу ан̃н̃атарена бхавитаббам̣; рӯпа̄динисситена ва̄, ан̃н̃атра ва̄ рӯпа̄дӣхи, рӯпа̄дӣнам̣ ва̄ ниссайена, тасма̄ имина̄ чатукканайена саччикат̣т̣хасам̣санданам̣ а̄раддхам̣. таттха рӯпам̣ пуггалоти ануйого сакава̄дисса, уччхедадит̣т̣хибхайена на хева̄ти пат̣иккхепо парава̄дисса, ниггаха̄ропанам̣ сакава̄дисса. ким̣ панетам̣ йуттам̣, нану рӯпам̣ ведана̄ти вуттампи пат̣иккхипитаббамева̄ти? а̄ма пат̣иккхипитаббам̣. там̣ пана рӯпато ведана̄йа ан̃н̃асабха̄васаббха̄вато, на ан̃н̃атта̄бха̄вато. айан̃ча рӯпа̄дӣсу екадхамматопи пуггаласса ан̃н̃аттам̣ на иччхати, тасма̄ йуттам̣. айан̃ча ануйого рӯпам̣ пуггало…пе… ан̃н̃а̄та̄виндрийам̣ пуггалоти сакалам̣ параматтхасаччам̣ сандха̄йа а̄раддхо. сакалам̣ пана паччатталаккхан̣авасена екато ваттум̣ на сакка̄ти тантивасена ануйогалаккхан̣аматтаметам̣ т̣хапитам̣. тена вин̃н̃ӯ аттхам̣ вибха̄венти. ва̄дака̄мена пана имам̣ лаккхан̣ам̣ гахетва̄ йатха̄ йатха̄ парава̄дисса ока̄со на хоти, татха̄ татха̄ ваттаббам̣. ити тантивасена ануйогалаккхан̣асса т̣хапитатта̄пи йуттамева. имина̄ найена сабба̄нуйогесу аттхо ведитаббо.

айам̣ пана висесо – рӯпасмим̣ пуггалотиа̄дӣсу йатха̄ екам̣ маха̄бхӯтам̣ нисса̄йа тайо маха̄бхӯта̄, ваттхурӯпам̣ нисса̄йа вин̃н̃а̄н̣ам̣ рӯпасминти ваттум̣ ват̣т̣ати, ким̣ те евам̣ рӯпасмим̣ пуггало? йатха̄ ча сабха̄гавиниббхогато ведана̄дайо саббадхамма̄, арӯпа̄ ва̄ пана чатта̄ро кхандха̄, нибба̄намева ва̄ ‘‘ан̃н̃атра рӯпа̄’’ти ваттум̣ ват̣т̣ати, ким̣ те евам̣ пуггало? йатха̄ ча читтасамут̣т̣ха̄на̄нам̣ рӯпа̄нам̣ ниссайавасена ‘‘ведана̄йа рӯпам̣…пе… вин̃н̃а̄н̣асмим̣ рӯпа’’нти ваттум̣ ват̣т̣ати, ким̣ те евам̣ пуггалоти? сабба̄нуйогесу пана уччхедадит̣т̣хибхайена чева самайавиродхена ча пат̣иккхепо парава̄дисса. сесаметтха аттхато па̄кат̣амева. дхаммато панеттха саттапан̃н̃а̄са̄йа саччикат̣т̣хесу екекасмим̣ чатта̄ри чатта̄ри катва̄ ниггахавасена ат̣т̣хавӣса̄дхика̄ни две пан̃чакасата̄ни дассита̄ни. парава̄дӣпаккхепи пат̣икаммавасена таттака̄нева. йа̄ панеттха аттхи пуггалоти вутте сакава̄дисса пат̣ин̃н̃а̄, са̄ сутте а̄гатена саммутивасена. йо рӯпам̣ пуггалотиа̄дӣсу пат̣иккхепо, со сакка̄йадит̣т̣хипан̃хасса т̣хапанӣйатта̄. парава̄дисса пат̣икаммам̣ чхалавасенева̄ти.

чатукканайасам̣санданам̣.

нит̣т̣хита̄ ча сам̣санданакатха̄.

8. лаккхан̣айуттиван̣н̣ана̄

53. ида̄ни лаккхан̣айутти на̄ма хоти. таттха йасма̄ т̣хапетва̄ нибба̄нам̣ сесо саччикат̣т̣хапараматтхо паччайапат̣ибаддхата̄йа саппаччайо, паччайехи сама̄гамма кататта̄ сан̇кхато, уппаджджитва̄ нируджджханато сада̄ абха̄вато асассато, уппаттика̄ран̣асан̇кха̄тасса нимиттасса аттхита̄йа санимитто, нибба̄нам̣ вуттаппака̄ра̄бха̄вато аппаччайам̣ асан̇кхатам̣ сассатам̣ анимиттанти идам̣ саччикат̣т̣хасса лаккхан̣ам̣. тасма̄ йади пуггалопи саччикат̣т̣хапараматтхова тасса̄пи имина̄ лаккхан̣ена бхавитаббанти сандха̄йа пуггало саппаччайотиа̄дайо ат̣т̣хапи ануйога̄ сакава̄дисса, пат̣иккхепо парава̄дисса. а̄джа̄на̄хи ниггахантиа̄ди панеттха сан̇кхиттам̣. евамета̄ни сакава̄дӣпаккхе ануломапаччанӣке ануломаматтавасена ат̣т̣ха пан̃чака̄ни ведитабба̄ни.

54. парава̄дӣпаккхепи паччанӣка̄нуломе паччанӣкаматтавасена ат̣т̣хева. таттха йасма̄ парава̄дина̄ суттавасена саммутисаччам̣ са̄дхитам̣, саммутийа̄ ча саппаччайа̄дибха̄во наттхи, тасма̄ йа̄тха̄вато ча пат̣иккхепо сакава̄дисса. чхалавасена пана ваттаббам̣ ‘‘а̄джа̄на̄хи пат̣икамма’’нтиа̄ди саббам̣ идха̄пи сан̇кхиттамева.

лаккхан̣айуттикатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. вачанасодханаван̣н̣ана̄

55-59. ида̄ни вачанасодханам̣ хоти. таттха йадетам̣ пуггало упалаббхатӣти вачанам̣, там̣ содхетум̣ пуггало упалаббхати, упалаббхати пуггалоти. пуччха̄ сакава̄дисса. тассаттхо – йадетам̣ пуггало упалаббхатӣти пададвайам̣, там̣ екаттхам̣ ва̄ бхавеййа на̄наттхам̣ ва̄. йади та̄ва на̄наттхам̣, йатха̄ ан̃н̃ам̣ рӯпам̣, ан̃н̃а̄ ведана̄, евам̣ ан̃н̃о пуггало, ан̃н̃о упалаббхатӣти а̄паджджати. атхекаттхам̣, йатха̄ йам̣ читтам̣ там̣ мано, евам̣ свева пуггало, со упалаббхатӣти а̄паджджати. тена там̣ вада̄ми ‘‘йади те йо пуггало, со упалаббхати, евам̣ санте йо йо упалаббхати, со со пуггалоти а̄паджджати, ким̣ сампат̣иччхаси ета’’нти? тато пуггалава̄дӣ йасма̄ пуггаласса упалаббхатам̣ иччхати, на упалаббхама̄на̄нампи рӯпа̄дӣнам̣ пуггалабха̄вам̣, тасма̄ пуггало упалаббхати, упалаббхати ке хи чи пуггало ке хи чи на пуггалотиа̄дима̄ха. тассаттхо – мама пуггало аттхи пуггалоти саттху вачанато упалаббхати. йо пана упалаббхати, на со саббо пуггало, атха кхо ке хи чи пуггало ке хи чи на пуггалоти. таттха ко-ка̄раттхе ке-ка̄ро, хи-ка̄ро ча нипа̄таматто. кочи пуггало, кочи на пуггалоти айам̣ панеттха аттхо. идам̣ вуттам̣ хоти – пуггалопи хи рӯпа̄дӣсупи йо кочи дхаммо упалаббхатийева, таттха пуггалова пуггало. рӯпа̄дӣсу пана кочипи на пуггалоти. тато там̣ сакава̄дӣ а̄ха – пуггало ке хи чи упалаббхати ке хи чи на упалаббхатӣти. тассаттхо – пуггало упалаббхатӣти пададвайасса аттхато екатте йади упалаббхатӣти анун̃н̃а̄то дхаммо пуггалато анан̃н̃опи кочи пуггало кочи на пуггало, пуггалопи те кочи упалаббхати, кочи на упалаббхатӣти а̄паджджати, ким̣ сампат̣иччхаси етанти? со пуггаласса анупаладдхим̣ аниччханто на хеванти пат̣иккхипати. ито парам̣ ‘‘а̄джа̄на̄хи ниггаха’’нтиа̄ди саббам̣ сан̇кхиттам̣. виттха̄рато пана ведитаббам̣. пуггало саччикат̣т̣хотиа̄дӣсупи есева найо. сабба̄ни хета̄ни упалаббхативевачана̄нева, апича йасма̄ ‘‘пуггало упалаббхатисаччикат̣т̣хапараматтхена̄’’ти айам̣ пуггалава̄дино пат̣ин̃н̃а̄, тасма̄сса йатхева пуггало упалаббхатӣти ладдхи, евамевам̣ пуггало саччикат̣т̣хотипи а̄паджджати. йа̄ панасса пуггало аттхӣти ладдхи, тасса̄ виджджама̄нотивевачанамева, тасма̄ сабба̄нипета̄ни вачана̄ни содхита̄ни.

60. таттха йам̣ аваса̄не ‘‘пуггало аттхи, аттхи на саббо пуггало’’тиа̄ди вуттам̣, татра̄йамадхиппа̄йо – йан̃хетам̣ парава̄дина̄ ‘‘пуггало аттхи, аттхи кехичи пуггало, кехичи на пуггало’’ти вуттам̣, там̣ йасма̄ аттхато пуггало аттхи, аттхи на саббо пуггалоти еттакам̣ хоти, тасма̄ нам̣ сакава̄дӣ сампат̣иччха̄петва̄ ида̄ни нам̣ евам̣ ануйун̃джати. тайа̄ хи ‘‘аттхи пуггало аттахита̄йа пат̣ипанно’’ти вачанаматтам̣ нисса̄йа ‘‘пуггало аттхӣ’’ти ладдхи гахита̄, йатха̄ ча бхагавата̄ етам̣ вуттам̣, татха̄ ‘‘сун̃н̃ато локам̣ авеккхассу, могхара̄джа̄, сада̄ сато’’тиа̄дина̄ (су. ни. 1125) найена ‘‘наттхӣ’’типи вуттам̣, тасма̄ йатхева те ‘‘пуггало аттхи, аттхи на саббо пуггало’’ти ладдхи, татха̄ пуггало наттхи, наттхи на саббо пуггалотипи а̄паджджати, ким̣ етам̣ сампат̣иччхасӣти? атха нам̣ асампат̣иччханто на хева̄ти пат̣иккхипати. сесаметтха ниггаха̄дивидха̄нам̣ вуттанайенева ведитаббанти.

вачанасодханаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. пан̃н̃атта̄нуйогаван̣н̣ана̄

61-66. ида̄ни пан̃н̃атта̄нуйого на̄ма хоти. рӯпадха̄туйа̄ хи пуггалава̄дӣ рӯпим̣ пуггалам̣ пан̃н̃апети, татха̄ арӯпадха̄туйа̄ арӯпим̣. тасса там̣ ладдхим̣ бхиндитум̣ сабба̄пи пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ ча пат̣иккхепо ча итарасса. со хи рӯпӣти вутте рӯпака̄йасаббха̄вато чева татха̄рӯпа̄йа ча пан̃н̃аттийа̄ аттхита̄йа пат̣иджа̄на̄ти. ка̄мӣти вутте вӣтара̄гасаббха̄вато чева татха̄рӯпа̄йа ча пан̃н̃аттийа̄ наттхита̄йа пат̣иккхипати. арӯпӣти вуттепи арӯпаккхандхасаббха̄вато чева татха̄рӯпа̄йа ча пан̃н̃аттийа̄ аттхита̄йа пат̣иджа̄на̄ти. двӣсупи найесу саттоти пуггаласса вевачанавасена вуттам̣.

67. ида̄ни йасма̄ со ‘‘ка̄йе ка̄йа̄нупассӣ’’ти а̄гатат̣т̣ха̄не ан̃н̃о ка̄йо ан̃н̃о пуггалоти иччхати, тасма̄ там̣ ладдхим̣ бхиндитум̣ ка̄йоти ва̄ сарӣранти ва̄тиа̄ди сакава̄дӣпуччха̄ хоти. таттха ка̄йам̣ аппийам̣ каритва̄ти ка̄йам̣ аппетаббам̣ аллӣйа̄петаббам̣ екӣбха̄вам̣ упанетаббам̣ авибхаджитаббам̣ катва̄ пуччха̄мӣти аттхо. есесети есо сойева. есе есетипи па̄т̣хо. есо есойева̄ти аттхо. екат̣т̣хети екат̣т̣хо. саме самабха̄ге таджджа̄тети само самабха̄го таджджа̄тико. вачанаматтейеветтха бхедо. аттхато пана ка̄йова есоти пуччхати. парава̄дӣ на̄наттам̣ апассанто а̄манта̄ти пат̣иджа̄на̄ти. пуггалоти ва̄ джӣвоти ва̄ти пуччха̄йапи есева найо. ан̃н̃о ка̄йоти пут̣т̣хо пана ка̄йа̄нупассана̄йа евам̣ладдхикатта̄ пат̣иджа̄на̄ти. ан̃н̃ам̣ джӣванти пут̣т̣хо пана а̄хачча бха̄ситам̣ суттам̣ пат̣иккхипитум̣ асакконто аваджа̄на̄ти. тато парам̣ ‘‘а̄джа̄на̄хи ниггаха’’нтиа̄ди утта̄наттхамева.

68. парава̄дӣпаккхе пана ан̃н̃о ка̄йо ан̃н̃о пуггалоти пут̣т̣хо сакава̄дӣ т̣хапанӣйапан̃хатта̄ пат̣иккхипати, парава̄дӣ чхалавасена пат̣икаммам̣ кароти. тампи утта̄наттхамева̄ти.

пан̃н̃атта̄нуйогаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

11. гатиануйогаван̣н̣ана̄

69-72. ида̄ни гатипариваттанамукхена чутипат̣исандхиануйого хоти. таттха йасма̄ пуггалава̄дӣ ‘‘са саттаккхаттупарамам̣ сандха̄витва̄на пуггало’’тиа̄дӣни (сам̣. ни. 2.133; итиву. 24) сутта̄ни нисса̄йа пуггало сандха̄ватӣти ладдхим̣ гахетва̄ вохарати, тасма̄сса там̣ ладдхим̣ бхиндитум̣ сандха̄ватӣти пуччха̄ сакава̄дисса. таттха сандха̄ватӣти сам̣сарати гамана̄гаманам̣ кароти. аттано ладдхивасена пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса. со пуггалотиа̄дайо ануйогопи сакава̄дисса, пат̣иккхепо итарасса. таттха соти сойева̄ти аттхо. евам̣ пана ануйутто сассатадит̣т̣хибхайена пат̣иккхипати. ан̃н̃оти пут̣т̣хо уччхедадит̣т̣хибхайена. со ча ан̃н̃о ча̄ти пут̣т̣хо екаччасассатадит̣т̣хибхайена. нева со на ан̃н̃оти пут̣т̣хо амара̄виккхепадит̣т̣хибхайена. пуна чатта̄ропи пан̃хе екато пут̣т̣хо чатуннампи дит̣т̣хӣнам̣ бхайена пат̣иккхипитва̄ пуна йа̄нисса сутта̄ни нисса̄йа ладдхи уппанна̄ та̄ни дассенто тена хи пуггало сандха̄ватӣтиа̄дима̄ха.

76. пуна сакава̄дина̄ ‘‘йва̄йам̣ тава ладдхийа̄ сандха̄вати, ким̣ со асмин̃ча парасмин̃ча локе екойева̄’’ти адхиппа̄йена свева̄ти нийаметва̄ пут̣т̣хо сассатабхайа̄ пат̣иккхипитва̄ пуна дал̣хам̣ катва̄ татхева пут̣т̣хо йасма̄ со пуггалова на ан̃н̃о бха̄во, ‘‘со тато чуто идхӯпапанно’’тиа̄дисуттампи (па̄ра̄. 12; дӣ. ни. 1.245) аттхи, тасма̄ пат̣иджа̄на̄ти. свева мануссоти пут̣т̣хо мануссассева деватта̄бха̄вато пат̣иккхипати.

77. пуна пут̣т̣хо ‘‘ахам̣ тена самайена сунетто на̄ма саттха̄ ахоси’’нтиа̄дисуттавасена (а. ни. 7.66 аттхато сама̄нам̣) пат̣иджа̄на̄ти. атхасса сакава̄дӣ девамануссупапаттӣнам̣ на̄наттато вачанам̣ миччха̄ти пака̄сенто мануссо хутва̄тиа̄дима̄ха.

78. таттха хевам̣ маран̣ам̣ на хехитӣти евам̣ санте маран̣ам̣ на бхависсатӣти аттхо. ито парам̣ йаккхо петоти аттабха̄вана̄наттавасена ануйогана̄наттам̣ ведитаббам̣.

82. кхаттийотиа̄дӣни джа̄тивасена чева ан̇гавекалла̄дивасена ча вутта̄ни.

87. пуна на ваттаббанти парава̄дина̄ пут̣т̣хо идхат̣т̣хакасса упапаттивасена паралокасса гамана̄бха̄вато пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса пуна сота̄паннасса бхавантарепи сота̄паннабха̄ва̄виджаханато дутийапат̣ин̃н̃а̄пи тассева. хан̃чӣтиа̄дивачанам̣ парава̄дисса.

88. пуна девалоке упапаннасса мануссатта̄бха̄вадассанена ануйого сакава̄дисса.

89. тато парам̣ анан̃н̃о авигатоти еттха анан̃н̃оти сабба̄ка̄рена екасадисо. авигатоти екена̄пи а̄ка̄рена авигатоти аттхо. на хеванти девалоке упапаннасса мануссабха̄ва̄бха̄вато евама̄ха.

90. пуна дал̣хам̣ катва̄ ануйутто ‘‘свева пуггало сандха̄ватӣ’’ти ладдхийа̄ ануджа̄на̄ти. хаттхаччхиннотиа̄ди а̄ка̄равигаманадассанена авигато сандха̄ватӣти ладдхибхинданаттхам̣ вуттам̣. таттха ал̣аччхинноти йасса ан̇гут̣т̣хака̄ чхинна̄. кан̣д̣араччхинноти йасса маха̄нха̄рӯ чхинна̄.

91. сарӯпотиа̄дӣсу пат̣хаме пан̃хе имина̄ рӯпака̄йена саддхим̣ агаманам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати. дутийе антара̄бхавапуггалам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. со хи тасса ладдхийа̄ сарӯпова гантва̄ ма̄тукуччхим̣ пависати. атхасса там̣ рӯпам̣ бхиджджати. там̣ джӣванти йена рӯпасан̇кха̄тена сарӣрена саддхим̣ гаччхати, кимасса тадева джӣвам̣ там̣ сарӣранти пуччхати. парава̄дӣ идха сарӣраниккхепа̄ суттавиродха̄ ча пат̣иккхипати.

саведанотиа̄дӣсу асан̃н̃ӯпапаттим̣ сандха̄йа пат̣иккхипати, тадан̃н̃ам̣ упапаттим̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. там̣ джӣванти йена ведана̄дисан̇кха̄тена сарӣрена саддхим̣ гаччхати. кимасса тадева джӣвам̣ там̣ сарӣранти пуччхати. там̣ джӣвам̣ там̣ сарӣрам̣, ан̃н̃ам̣ джӣвам̣ ан̃н̃ам̣ сарӣранти етисса̄ хи ладдхийа̄ пан̃чапи кхандха̄ сарӣранти адхиппета̄. парава̄дӣ суттавиродха̄ пат̣иккхипати.

92. арӯпотиа̄дӣсу пат̣хаме пан̃хе антара̄бхавам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати. дутийе арӯпа̄ рӯпам̣ упападжджама̄нам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. ан̃н̃ам̣, джӣванти йам̣ рӯпасан̇кха̄там̣ сарӣрам̣ паха̄йа арӯпо сандха̄вати, ким̣ те там̣ сарӣрам̣ ан̃н̃ам̣, ан̃н̃ам̣ джӣванти пуччхати. итаро суттавиродха̄ пат̣иккхипати.

аведанотиа̄дӣсу сан̃н̃ӣбхавам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати, тадан̃н̃ам̣ упапаттим̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. ан̃н̃ам̣ джӣванти йам̣ ведана̄дисан̇кха̄там̣ сарӣрам̣ паха̄йа аведано авин̃н̃а̄н̣о сандха̄вати, ким̣ те там̣ ан̃н̃ам̣ сарӣрам̣, ан̃н̃ам̣ джӣванти пуччхати. итаро суттавиродха̄ пат̣иккхипати.

93. рӯпам̣ сандха̄ватӣтиа̄дӣсу йе рӯпа̄дайо кхандхе упа̄да̄йа пуггалам̣ пан̃н̃апети, ким̣ те тасмим̣ пуггале сандха̄ванте тампи рӯпам̣ сандха̄ватӣти пуччхати. парава̄дӣ ‘‘авиджджа̄нӣваран̣а̄нам̣ сатта̄нам̣ тан̣ха̄сам̣йоджана̄нам̣ сандха̄ватам̣ сам̣сарата’’нти саттассева сандха̄ванавачанато пат̣иккхипати. пуна пут̣т̣хо йасма̄ рӯпа̄дидхамме вина̄ пуггало наттхи, тасма̄ тасмим̣ сандха̄ванте тенапи рӯпена сандха̄витаббанти сан̃н̃а̄йа пат̣иджа̄на̄ти. ведана̄дӣсупи есева найо.

94. рӯпам̣ на сандха̄ватӣтиа̄дӣсу йасма̄ те рӯпам̣ пуггало на хоти, свева ча сандха̄ватӣти вадеси, тасма̄ там̣ пуччха̄ми, ким̣ те рӯпам̣ на сандха̄ватӣти аттхо. итаро пуггале сандха̄ванте на сакка̄ тасса упа̄да̄набхӯтена рӯпена сандха̄витунти сан̃н̃а̄йа пат̣иккхипати. пуна пут̣т̣хо сатта̄нан̃н̃ева сандха̄ванавачанато пат̣иджа̄на̄ти. сесаметтха утта̄намева.

га̄тха̄нам̣ пана айаматтхо – а̄йасмато матена руккхам̣ упа̄да̄йа чха̄йа̄ вийа, индханам̣ упа̄да̄йа агги вийа ча, кхандхе упа̄да̄йа пуггало; рӯпа̄дӣнам̣ сандха̄ване асати тесу кхандхесу бхиджджама̄несу со тава пуггало бхиджджати че, евам̣ санте уччхеда̄ бхавати дит̣т̣хи, уччхедадит̣т̣хи те а̄паджджати. катара̄ йа̄ буддхена виваджджита̄ акусаладит̣т̣хи. йа̄ пана ‘‘уччхедава̄дӣ саман̣о готамо’’ти парийа̄йабха̄сита̄, на там̣ вада̄ма̄ти дассети. атха̄пи тесу кхандхесу бхиджджама̄несу со пуггало на бхиджджати, евам̣ санте сассато пуггало хоти. тато со нибба̄нена самасамо а̄паджджати. самасамоти ативийа само, самена ва̄ само, самабха̄венева само. йатхева нибба̄нам̣ нуппаджджати на бхиджджати, евам̣ те пуггалопи тена самасамоти.

гатипариваттанамукхена чутипат̣исандха̄нуйого нит̣т̣хито.

ануйогаван̣н̣ана̄.

12. упа̄да̄пан̃н̃атта̄нуйогаван̣н̣ана̄

95. ида̄ни упа̄да̄пан̃н̃атта̄нуйого хоти. таттха пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄пат̣иккхепо парава̄дисса. со хи руккхам̣ упа̄да̄йа чха̄йа̄йа вийа, индханам̣ упа̄да̄йа аггисса вийа ча, рӯпа̄дӣни упа̄да̄йа пуггаласса пан̃н̃аттим̣ пан̃н̃а̄панам̣ авабодханам̣ иччхати, тасма̄ ‘‘рӯпам̣ упа̄да̄йа̄’’ти пут̣т̣хо пат̣иджа̄на̄ти. пуна йатха̄ руккхупа̄да̄на̄ чха̄йа̄ руккхо вийа, индханупа̄да̄но ча агги индханам̣ вийа аничча̄дидхаммо, евам̣ те рӯпа̄диупа̄да̄но пуггало рӯпа̄дайо вийа аниччоти имаматтхам̣ пут̣т̣хо аттано ладдхийам̣ т̣хатва̄ пат̣иккхипати.

97. нӣлам̣ рӯпам̣ упа̄да̄йа нӣлотиа̄дӣсу нӣларӯпена саддхим̣ пуггаласса екаттам̣, екасарӣре нӣла̄дӣнам̣ бахӯнам̣ васена бахубха̄ван̃ча аниччханто пат̣иккхипати.

98. кусалам̣ ведананти еттха̄пи ведана̄йа саддхим̣ екаттам̣ екасанта̄не бахӯнам̣ кусалаведана̄нам̣ васена бахубха̄ван̃ча аниччханто пат̣иккхипати. дутийанайе маггакусалотиа̄дивачанасаббха̄вато чхекат̣т̣хам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. сапхалотиа̄дӣни пут̣т̣хо татха̄рӯпасса воха̄расса абха̄вато пат̣иккхипати.

99. акусалапаккхе ачхекат̣т̣хам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти.

100. абйа̄катапаккхе сассата̄дивасена абйа̄катабха̄вам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. сесаметтха хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитаббам̣.

104. чаккхум̣ упа̄да̄йа̄тиа̄дӣсу ‘‘чаккхума̄ висама̄нӣва…пе… па̄па̄ни париваджджайе’’ти(уда̄. 43) а̄дивоха̄расаббха̄вато пат̣иджа̄на̄ти. чаккхуматта̄диниродхена пуггаланиродхам̣ аниччханто пат̣иккхипати.

107. рӯпам̣ упа̄да̄йа веданам̣ упа̄да̄йа̄ти еттха ан̃н̃епи рӯпамӯлака̄ дукатикачатукка̄ ведитабба̄. йасма̄ пана кхандхе упа̄да̄йа пуггаласса пан̃н̃атти, тасма̄ двепи тайопи чатта̄ропи пан̃чапи упа̄да̄йа пан̃н̃аттим̣ пат̣иджа̄на̄ти. екасанта̄не пана двиннам̣ пан̃чаннам̣ ва̄ абха̄ва̄ пат̣иккхипати. а̄йатана̄дӣсупи есева найо.

112. ида̄ни йам̣ упа̄да̄йа йасса пан̃н̃атти, йатха̄ тасса аниччата̄йа тасса̄пи аниччата̄, тато ча ан̃н̃аттам̣ сиддхам̣, евам̣ тасса пуггаласса̄пи а̄паджджатӣти дассетум̣ йатха̄ руккхантиа̄дима̄ха. таттха упа̄да̄йа̄ти пат̣ичча а̄гамма, на вина̄ танти аттхо. парава̄дӣ пана татха̄ аниччханто ладдхийам̣ т̣хатва̄ пат̣иккхипати.

115. нигал̣оти сан̇кхаликабандханам̣. негал̣икоти тена бандхако йасса рӯпам̣ со рӯпава̄ти йасма̄ йасса рӯпам̣ со рӯпава̄ хоти, тасма̄ йатха̄ на нигал̣о …пе… ан̃н̃о рӯпава̄ти аттхо.

116. читте читтетиа̄дӣсу сара̄га̄дичиттавасена сара̄га̄дитам̣ сандха̄йа читта̄нупассана̄васена пат̣иджа̄на̄ти. джа̄йатӣтиа̄дина̄ найена пут̣т̣хо пуггаласса кхан̣икабха̄вам̣ аниччханто пат̣иккхипати. ‘‘со’’ти ва̄ ‘‘ан̃н̃о’’ти ва̄ пут̣т̣хо сассатуччхедабхайена пат̣иккхипати. пуна на ваттаббам̣ ‘‘кума̄рако’’ти ва̄ ‘‘кума̄рика̄’’ти ва̄ пут̣т̣хо локавоха̄расамуччхедабхайена ваттаббанти пат̣иджа̄на̄ти. сесаметтха па̄кат̣амева.

118. ида̄ни парава̄дӣ ан̃н̃ена̄ка̄рена ладдхим̣ патит̣т̣ха̄петука̄мо на ваттаббам̣ пуггало упалаббхатӣтиа̄дима̄ха. таттха на ваттаббанти ким̣ те имина̄ евам̣ бахуна̄ упа̄да̄пан̃н̃атта̄нуйогена, идам̣ та̄ва вадехи, ким̣ на ваттаббам̣ ‘‘пуггало упалаббхати саччикат̣т̣хапараматтхена̄’’ти. тато сакава̄дина̄ а̄манта̄ти вутте нану йо пассатӣтиа̄дима̄ха. таттха йоти пуггало. йанти рӯпам̣. йена̄ти чаккхуна̄. соти пуггало. танти рӯпам̣. тена̄ти чаккхуна̄. идам̣ вуттам̣ хоти – нану йо йам̣ рӯпам̣ йена чаккхуна̄ пассати, со там̣ рӯпам̣ тена чаккхуна̄ пассанто пуггалоти. сакава̄дӣ кин̃ча̄пи чаккхувин̃н̃а̄н̣асса ниссайабха̄вам̣ гаччхантам̣ чаккхумева рӯпам̣ пассати, татха̄ сотамева саддам̣ сун̣а̄ти…пе… вин̃н̃а̄н̣амева дхаммам̣ виджа̄на̄ти, ‘‘аттхи арахато чаккху, пассати араха̄ чаккхуна̄ рӯпа’’нтиа̄дисаммутивасена пана а̄манта̄ти пат̣иджа̄на̄ти.

120. тато чхалава̄дам̣ нисса̄йа парава̄дина̄ пуггаласса ваттаббата̄йа са̄дхита̄йа тамева ва̄дам̣ париваттетва̄ пуггало упалаббхатӣтиа̄дима̄ха. таттха йо на пассатӣти андхо асан̃н̃асатто арӯпам̣ упапанно ниродхам̣ сама̄панно, анандхопи ча ан̃н̃атра дассанасамайа̄ на пассати на̄ма. сесава̄ресупи есева найо. сесам̣ па̄л̣ивасенева аттхато ведитаббам̣.

122. суттасам̣сандана̄йам̣ диббасса чаккхуно рӯпагочаратта̄ рӯпам̣ пассатӣти а̄ха. дутийава̄ре ‘‘сатте пасса̄мӣ’’тивачанато пуггалам̣ пассатӣти а̄ха. татийава̄ре ‘‘рӯпам̣ дисва̄ пуггалам̣ вибха̄ветӣ’’ти ладдхито убхо пассатӣти а̄ха. йасма̄ пана пасситаббам̣ на̄ма дит̣т̣хам̣ сутам̣ мутам̣ вин̃н̃а̄танти чатуббидхе рӯпасан̇гахе рӯпа̄йатанамева сан̇гахитам̣, тасма̄ сакава̄дӣ ‘‘рӯпам̣ пуггало, пуггало рӯпам̣, убхо рӯпа’’нти ануйогам̣ кароти. тассаттхо па̄кат̣ойева̄ти.

упа̄да̄пан̃н̃атта̄нуйогаван̣н̣ана̄.

13. пурисака̄ра̄нуйогаван̣н̣ана̄

123. ида̄ни пурисака̄ра̄нуйого хоти. таттха камме сати нийамато тасса ка̄ракенапи бхавитаббанти ладдхийа̄ пуччха̄ парава̄дисса, татха̄рӯпа̄нам̣ камма̄нам̣ аттхита̄йа пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. пуна катта̄ ка̄рета̄ти пуччха̄ парава̄дисса. таттха катта̄ти тесам̣ камма̄нам̣ ка̄рако. ка̄рета̄ти а̄н̣аттидесана̄дӣхи упа̄йехи ка̄ра̄пако. ида̄ни йасма̄ парава̄дӣ пуггалам̣ сандха̄йа катта̄ти пуччхати, на каран̣аматтам̣, тасма̄ пат̣иккхепо сакава̄дисса.

124. тасса катта̄ ка̄рета̄ти еттха йади йам̣ йам̣ упалаббхати, тасса тасса катта̄ пуггало те упалаббхати, ким̣ тасса̄пи ка̄рако ча ка̄ра̄пако ча ан̃н̃о пуггало упалаббхатӣти аттхо. парава̄дӣ татха̄ аниччханто иссаранимма̄нава̄дабхайена пат̣иккхипати. пуна пут̣т̣хо йасма̄ пуггалам̣ ма̄та̄питаро джаненти на̄мам̣ каронти посенти, тасма̄сса те ка̄рака̄. йе ча пана там̣ калйа̄н̣амитта̄ ва̄ а̄чарийа̄ ва̄ та̄ни та̄ни виджджа̄т̣т̣ха̄насиппа̄йатана̄ни сиккха̄пенти, те ка̄ра̄пака̄ на̄ма̄ти имаматтхам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. пуримакаммамева тасса катта̄ чева ка̄ра̄пета̄ ча̄ти адхиппетам̣.

125. тасса тассева̄ти имина̄ идам̣ пуччхати – йади камма̄нам̣ ка̄ракасса катта̄ тасса̄пи катта̄ тасса̄пи катта̄ аттхева, евам̣ санте пуримена пуримена авассам̣ паччха̄ паччха̄ пуггало ка̄табботи имина̄пи те камма̄нам̣ ка̄ракена пуггалена а̄йатим̣ ан̃н̃о пуггало ка̄таббо, тена̄пи ан̃н̃оти наттхи дуккхасса антакирийа̄, наттхи ват̣т̣асса упаччхедо, наттхи аппаччайапаринибба̄нам̣. паччайа̄бха̄вена паччайапат̣ибаддхасса дуккхасса абха̄ва̄ йам̣ нибба̄нам̣ вуттам̣, наттхи те танти. атха ва̄ тасса тассева̄ти йади каммам̣ каммаматтам̣ на хоти, тасса пана ка̄рако пуггало, тасса̄пи ка̄рако, тасса̄пи ка̄ракоти евам̣ пуггалапарампара̄ аттхи. евам̣ санте йа̄ еса̄ каммават̣т̣асса аппаваттикаран̣ена дуккхасса антакирийа̄ вутта̄, са̄ наттхӣти аттхо. парава̄дӣ там̣ аниччханто пат̣иккхипати. ито апара̄супи упалаббхати са̄ман̃н̃ена ка̄ракапуччха̄су пуггалам̣йева сандха̄йа ‘‘катта̄ ка̄рета̄’’ти вуттам̣, на паччайе. на хи маха̄патхавӣа̄дӣнам̣ паччайа̄ наттхи.

135. ан̃н̃о калйа̄н̣апа̄пака̄нам̣ камма̄нам̣ катта̄ти пан̃хо ‘‘сан̇кха̄равантам̣ ва̄ атта̄на’’нтиа̄дидит̣т̣хибхайа̄ пат̣иккхитто.

136. випа̄ко упалаббхатӣтиа̄ди випа̄капат̣исам̣ведӣвасена пуггалам̣ дассентасса ладдхибхинданаттхам̣ вуттам̣. таттха випа̄капат̣исам̣ведӣти ануйого парава̄дисса, випа̄капаваттито ан̃н̃асса ведакасса абха̄ва̄ пат̣иккхепо сакава̄дисса. пуна пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса.

138. тасса пат̣исам̣ведӣти тасса випа̄капат̣исам̣ведакасса пат̣исам̣ведӣ йасма̄ пана пат̣исам̣ведитаббо на̄ма випа̄ко, на ча пуггало випа̄ко, тасма̄ пат̣иккхепо парава̄дисса. пуна пут̣т̣хо йасма̄ пун̃н̃авипа̄ке т̣хитатта̄ випа̄капат̣исам̣ведӣ путтам̣ ва̄ патим̣ ва̄ ма̄та̄ ва̄ джа̄йа̄ ва̄ паричумбати парисаджджати, тасма̄ татха̄рӯпам̣ пат̣исам̣ведитам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти парава̄дӣ.

тасса тассева̄ти йади випа̄ко випа̄каматтам̣ на хоти, тасса пана пат̣исам̣ведӣ пуггало, тасса̄пи пат̣исам̣ведӣ тасса̄пи пат̣исам̣ведӣти евам̣ пуггалапарампара̄ аттхи. евам̣ санте йа̄ еса̄ випа̄кават̣т̣асса аппаваттикаран̣ена дуккхасса антакирийа̄ вутта̄, са̄ наттхӣти аттхо. ито парам̣ упалаббхатиса̄ман̃н̃ена пат̣исам̣ведӣпуччха̄су хет̣т̣ха̄ вуттанайенева аттхо ведитаббо.

142. ан̃н̃о калйа̄н̣апа̄пака̄нам̣ камма̄нам̣ випа̄капат̣исам̣ведӣти пан̃хо ‘‘веданавантам̣ ва̄ атта̄на’’нтиа̄дидит̣т̣хибхайа̄ пат̣иккхитто.

143. диббам̣ сукхантиа̄ди калйа̄н̣апа̄пака̄нам̣ камма̄нам̣ випа̄кам̣ бха̄джетва̄ дассанавасена а̄раддхам̣. там̣ саббам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитаббам̣. сакава̄дино четтха пуггалавасенева пат̣исам̣ведӣпат̣иккхепо ведитаббо, на ведайитавасена.

148. маха̄патхавӣа̄дӣни хи а̄рамман̣ам̣ катва̄ ведайита̄нам̣ уппатти аппат̣исиддха̄.

170. катта̄ ка̄рета̄ випа̄капат̣исам̣ведӣтиа̄ди вомиссаканайавасена а̄раддхам̣. таттха со каротӣти йам̣ твам̣ катта̄ти ча пат̣исам̣ведӣти ча вадеси, ким̣ сойева кароти, со пат̣исам̣ведети. айамануйого сакава̄дисса, суттавиродхабхайена пат̣иккхепо парава̄дисса.

171. пуна пут̣т̣хо ‘‘идха нандати печча нандатӣ’’тиа̄дисуттавасена (дха. па. 18) пат̣ин̃н̃а̄ тассева. атхасса вачанока̄сам̣ пат̣иба̄ханто сакава̄дӣ сайам̣катам̣ сукхадуккханти а̄ха.

172. таттха ан̃н̃о каротӣти ка̄ракаведака̄нам̣ ан̃н̃аттапуччха̄васена вуттам̣. тато парава̄дӣ суттавиродхабхайена пат̣иккхипитва̄ пуна пут̣т̣хо ‘‘мануссабхӯто катва̄ девабхӯто пат̣исам̣ведетӣ’’ти ман̃н̃ама̄но пат̣иджа̄на̄ти. евам̣ва̄дино пана парам̣катам̣ сукхадуккхам̣ а̄паджджатӣти тасса васена пут̣т̣хо пуна пат̣иккхипати.

174. со ча ан̃н̃о ча̄ти ка̄ракаведака̄нам̣ екаттаан̃н̃аттапуччха̄васена вуттам̣. тато парава̄дӣ суттавиродхабхайенева пат̣иккхипитва̄ пуна пут̣т̣хо пуриме двепи найе екато катва̄ пат̣иджа̄на̄ти. евам̣ва̄дино пана сайам̣катан̃ча парам̣катан̃ча сукхадуккхам̣ а̄паджджатӣти тасса васена пут̣т̣хо пуна пат̣иккхипати.

176. нева со каротӣти ка̄ракаведака̄нам̣ екаттаан̃н̃аттапат̣иккхепавасена вуттам̣. тато парава̄дӣ суттавиродхавасенева пат̣иккхипитва̄ пуна пут̣т̣хо йасма̄ мануссо девалокӯпапаттийа̄ каммам̣ катва̄ на мануссабхӯтова пат̣исам̣ведети, на̄пи йена каммам̣ катам̣, тато ан̃н̃ова пат̣исам̣ведети, тасма̄ ка̄ракато ведако нева со хоти, на ан̃н̃оти ман̃н̃ама̄но пат̣иджа̄на̄ти. ладдхиматтамеветам̣? евам̣ва̄дино пана асайам̣ка̄рам̣ апарам̣ка̄рам̣ адхиччасамуппаннам̣ сукхадуккхам̣ а̄паджджатӣти тасса васена пут̣т̣хо пуна пат̣иккхипати. апича имасмим̣ вомиссаканайе а̄дито пат̣т̣ха̄йа имина̄пи найена аттхо ведитаббо. йасма̄ хи айам̣ пуггалава̄дӣ камма̄нам̣ ка̄ракан̃чева ведакан̃ча иччхати, тасма̄сса йо ка̄рако, тенева ва̄ ведакена бхавитаббам̣, ан̃н̃ена ва̄ убхохи ва̄ бхавитаббам̣, убхохи ва̄пи на бхавитаббанти идама̄паннам̣ хоти. евама̄паннамева ануйогам̣ ануйун̃джанто сакава̄дӣ ‘‘со каротӣ’’тиа̄дайо чатта̄ропи викаппе а̄ха. сесам̣ вуттаппака̄рамева.

парийоса̄не пана чатта̄ропи пан̃ха̄ екато пут̣т̣ха̄. таттха пат̣иккхепо ча пат̣иджа̄нана̄ ча сайам̣ката̄дидосаппатти ча пуриманайенева ведитабба̄. ито парам̣ ‘‘калйа̄н̣апа̄пака̄нӣ’’ти аватва̄ хет̣т̣ха̄ вуттанайа̄ ева ‘‘каммам̣ аттхӣ’’тиа̄дина̄ викаппена дассита̄. тесампи хет̣т̣ха̄ вуттанайенева аттхо ведитаббо.

пурисака̄ра̄нуйогаван̣н̣ана̄.

калйа̄н̣авагготипи етассева на̄мам̣.

14. абхин̃н̃а̄нуйогаван̣н̣ана̄

193. ито парам̣ абхин̃н̃а̄нуйога̄дивасена арахаттаса̄дхана̄ хоти. таттха а̄манта̄ти сакава̄дина̄ пат̣ин̃н̃а̄те парава̄дӣ ‘‘бахиддха̄ аниндрийабаддхарӯпе иддхивидха̄дивисеса̄дхигамо наттхи, аджджхаттам̣ аттхи, тасма̄ иддха̄диниббаттакена пуггалена бхавитабба’’нти ман̃н̃ама̄но нану аттхи кочи иддхим̣ викуббатӣтиа̄дима̄ха. там̣ саббам̣ утта̄наттхамева.

абхин̃н̃а̄нуйогаван̣н̣ана̄.

15-18. н̃а̄така̄нуйога̄диван̣н̣ана̄

197. ида̄ни ма̄та̄тиа̄дико н̃а̄така̄нуйого. кхаттийотиа̄дико джа̄тиануйого. гахат̣т̣хо паббаджитоти пат̣ипаттиануйого. дево мануссоти упапаттиануйого. сота̄паннотиа̄дико пат̣иведха̄нуйого, арийа̄нуйоготипи вуччати. те саббе утта̄наттха̄йева. ‘‘араха̄ хутва̄ на араха̄’’ти панеттха могхапан̃хатта̄ на вуттам̣.

206. чатта̄ро пурисайуга̄тиа̄ди сам̣гха̄нуйого, сопи утта̄наттхойева.

209. сан̇кхатотиа̄ди саччикат̣т̣хасабха̄ва̄нуйого. таттха татийа̄ кот̣ӣти пуччха̄ сакава̄дисса. татха̄рӯпасса саччикат̣т̣хасса абха̄вато пат̣иккхепо парава̄дисса. пуна пут̣т̣хо пуггалам̣ сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ тассева.

211. ан̃н̃о пуггалотипан̃хепи сан̇кхатехи кхандхехи ан̃н̃аттам̣ аниччханто пат̣иккхепо тассева.

212. кхандха̄ сан̇кхата̄тиа̄ди сан̇кхата̄сан̇кхата̄ни сарӯпена дассетва̄ ан̃н̃аттапуччханаттхам̣ вуттам̣.

213. рӯпам̣ сан̇кхатантиа̄ди кхандхе вибха̄гато дассетва̄ ан̃н̃аттапуччханаттхам̣ вуттам̣.

214. пуггаласса уппа̄доти пуччха̄ сакава̄дисса, ‘‘джа̄тидхамма̄ джара̄дхамма̄, атхо маран̣адхаммино’’тиа̄дисуттавасена пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса. сан̇кхатабха̄вам̣ панасса со на иччхати, тасма̄ пат̣иккхипати.

215. пуна на уппа̄до пан̃н̃а̄йатӣтиа̄дина̄ найена пут̣т̣хо ‘‘дуккхамева хи самбхоти, дуккхам̣ тит̣т̣хати вети ча̄’’тиа̄дивачанато (сам̣. ни. 1.171) пуггаласса уппа̄да̄дайо на̄ма на йуджджантӣти пат̣иджа̄на̄ти.

216. аттхаттхамхӣти аттхам̣ вуччати нибба̄нам̣. таттха аттхӣти пуччхати. тасса аттхита̄йа сассатам̣, наттхита̄йа. уччхедо а̄паджджати. тадубхайампи аниччханто паччха̄ пат̣иккхипати.

н̃а̄така̄нуйога̄диван̣н̣ана̄.

19. пат̣иведха̄нуйога̄диван̣н̣ана̄

217. бхавам̣ нисса̄йа пан̃хе бхаванти упапаттибхавам̣.

218. веданам̣ ведийама̄напан̃хе веданам̣ ведийама̄но париггахитаведано йога̄вачарова паджа̄на̄ти, ба̄лапутхуджджано наппаджа̄на̄ти.

224. ка̄йа̄нупассана̄дипан̃ха̄ утта̄наттха̄йева.

226. па̄ра̄йанага̄тха̄йа сун̃н̃ато локам̣ авеккхассӯти саттасун̃н̃атавасена кхандхалокам̣ олокехӣти аттхо.

228. пуггало авеккхатӣти сакава̄дипуччха̄. парава̄дисса хи ‘‘сун̃н̃ато локам̣ авеккхассӯ’’ти га̄тха̄йа йо авеккхати, со пуггалоти ладдхи, тасма̄ нам̣ евам̣ пуччхати. саха рӯпена̄ти рӯпака̄йена саддхим̣. тато аниссат̣о хутва̄ти аттхо. идам̣ пан̃чавока̄равасена ануджа̄нитва̄ пуна там̣ джӣванти пут̣т̣хо суттавиродхабхайена пат̣иккхипати. вина̄ рӯпена̄ти идам̣ чатувока̄равасена ануджа̄нитва̄ пуна ан̃н̃ам̣ джӣванти пут̣т̣хо суттавиродхабхайенева пат̣иккхипати. ‘‘аббхантарагато’’ти ча ‘‘бахиддха̄ никкхамитва̄’’ти ча идам̣ ‘‘саха рӯпена вина̄ рӯпена̄’’ти хет̣т̣ха̄ вуттасса лаккхан̣авачанам̣. таттха аббхантарагатоти рӯпасса антогато, ито ва̄ етто ва̄ аниккхамитва̄ рӯпапариччхедавасенева т̣хито хутва̄ти аттхо. никкхамитва̄ти рӯпапариччхедам̣ атиккамитва̄. рӯпам̣ аниссито хутва̄ти аттхо.

231. анатта̄ти аттана̄ джӣвена пуггалена рахито. екадхаммепи пуггало наттхӣти аттхо. евам̣ саббасутта̄нам̣ а̄гамат̣т̣хакатха̄су вуттанайенева аттхо ведитаббо. идха пана сандха̄йабха̄ситаматтамева ваккха̄ма.

237. вуттам̣ бхагавата̄ саппикумбхотиа̄ди ‘‘сабба̄ва десана̄ йатха̄рутавасенева аттхато на гахетабба̄’’ти дассанаттхам̣ а̄бхатам̣. йатха̄ хи суван̣н̣ам̣ гахетва̄ като суван̣н̣авика̄ро кумбхо суван̣н̣акумбхоти вуччати, на евам̣ саппим̣ гахетва̄ като сапписса вика̄ро саппикумбхо на̄ма аттхи. йасмим̣ пана кумбхе саппи паккхиттам̣, со саппикумбхо на̄ма̄ти айаметтха аттхо. телакумбха̄дӣсупи есева найо. йатха̄ ча нибба̄нам̣ ниччам̣ дхувам̣, на евам̣ бхаттам̣ ва̄ йа̄гу ва̄ аттхи. ка̄лапариччхедам̣ пана акатва̄ дивасе дивасе дасса̄ма̄ти пан̃н̃аттавасена ‘‘ниччабхаттам̣ дхувайа̄гӯ’’ти вуччатӣти айаметтха аттхо.

‘‘аттхи пуггало аттахита̄йа пат̣ипанно’’тиа̄дӣсупи йатха̄ рӯпа̄дайо дхамма̄ паччатталаккхан̣аса̄ман̃н̃алаккхан̣авасена аттхи, на евам̣ пуггало. рӯпа̄дӣсу пана сати ‘евам̣на̄мо’‘евам̣готто’ти воха̄ро хоти. ити имина̄ локавоха̄рена локасаммутийа̄ локанируттийа̄ аттхи пуггалоти айаметтха аттхо. вуттампи четам̣ бхагавата̄ – ‘‘има̄ кхо читта, локасаман̃н̃а̄ локанируттийо локавоха̄ра̄ локапан̃н̃аттийо’’ти (дӣ. ни. 1.440). рӯпа̄дидхамма̄ пана вина̄пи локасаммутим̣ паччаттаса̄ман̃н̃алаккхан̣авасена пан̃н̃а̄панато аттхӣти айаметтха аттхо.

буддха̄нам̣ пана две катха̄ саммутикатха̄ ча параматтхакатха̄ ча. таттха сатто, пуггало, дево, брахма̄тиа̄дика̄ саммутикатха̄ на̄ма. аниччам̣, дуккхам̣, анатта̄, кхандха̄, дха̄туйо, а̄йатана̄ни, сатипат̣т̣ха̄на̄, саммаппадха̄на̄тиа̄дика̄ параматтхакатха̄ на̄ма.

таттха йо саммутидесана̄йа саттоти ва̄…пе… брахма̄ти ва̄ти вутте джа̄нитум̣ пат̣ивиджджхитум̣ ниййа̄тум̣ арахаттаджайагга̄хам̣ гахетум̣ саккоти, тасса бхагава̄ а̄дитова саттоти ва̄ пуггалоти ва̄ посоти ва̄ девоти ва̄ брахма̄ти ва̄ катхети. йо параматтхадесана̄йа аниччанти ва̄ дуккханти ва̄тиа̄дӣсу ан̃н̃атарам̣ сутва̄ва джа̄нитум̣ пат̣ивиджджхитум̣ ниййа̄тум̣ арахаттаджайагга̄хам̣ гахетум̣ саккоти. тасса аниччантиа̄дӣсу ан̃н̃атарам̣ катхети. татха̄ саммутикатха̄йа буджджханакасаттасса на пат̣хамам̣ параматтхакатхам̣ катхети. саммутикатха̄йа пана бодхетва̄ паччха̄ параматтхакатхам̣ катхети. параматтхакатха̄йа буджджханакасаттасса̄пи на пат̣хамам̣ саммутикатхам̣ катхети. параматтхакатха̄йа пана бодхетва̄ паччха̄ саммутикатхам̣ катхети. пакатийа̄ пана пат̣хамамева параматтхакатхам̣ катхентасса десана̄ лӯкха̄ка̄ра̄ хоти. тасма̄ буддха̄ пат̣хамам̣ саммутикатхам̣ катхетва̄ паччха̄ параматтхакатхам̣ катхенти. те саммутикатхам̣ катхента̄пи саччамева сабха̄вамева амуса̄ва катхенти. параматтхакатхам̣ катхента̄пи саччамева сабха̄вамева амуса̄ва катхенти. айан̃хи –

‘‘дуве сачча̄ни аккха̄си, самбуддхо вадатам̣ варо;

саммутим̣ параматтхан̃ча, татийам̣ нупалаббхати’’.

таттха

‘‘сан̇кетавачанам̣ саччам̣, локасаммутика̄ран̣ам̣;

параматтхавачанам̣ саччам̣, дхамма̄нам̣ татхалаккхан̣а’’нти.

апаро найо – две бхагавато десана̄ параматтхадесана̄ ча кхандха̄дивасена, саммутидесана̄ ча саппикумбха̄дивасена. на хи бхагава̄ саман̃н̃ам̣ атидха̄вати. тасма̄ ‘‘аттхи пуггало’’ти вачанаматтато абхинивесо на ка̄таббо. саттха̄ра̄ хи –

‘‘пан̃н̃аттим̣ анатиккамма, параматтхо пака̄сито;

саман̃н̃ам̣ на̄тидха̄веййа, тасма̄ ан̃н̃опи пан̣д̣ито;

параматтхам̣ пака̄сенто, саман̃н̃ам̣ на̄тидха̄вайе’’.

сесам̣ саббаттха утта̄наттхамева̄ти.

пуггалакатха̄ нит̣т̣хита̄.

2. париха̄никатха̄

1. ва̄дайуттипариха̄ниван̣н̣ана̄

239. ида̄ни париха̄никатха̄ хоти. париха̄нидхаммо апариха̄нидхаммо, ‘‘двеме, бхиккхаве, дхамма̄ секкхасса, бхиккхуно париха̄на̄йа сам̣ваттанти’’ (а. ни. 2.185), ‘‘пан̃чиме, бхиккхаве, дхамма̄ самайавимуттасса бхиккхуно париха̄на̄йа сам̣ваттантӣ’’ти (а. ни. 5.149) евама̄дӣни хи сутта̄ни нисса̄йа саммитийа̄ ваджджипуттака̄ саббаттхива̄дино екачче ча маха̄сан̇гхика̄ арахатопи париха̄ним̣ иччханти, тасма̄ те ва̄ хонту ан̃н̃ейева ва̄, йесам̣ айам̣ ладдхи, тесам̣ ладдхибхинданаттхам̣ париха̄йати араха̄ арахатта̄ти пуччха̄ сакава̄дисса. татра париха̄йатӣти две париха̄нийо паттапариха̄ни ча аппаттапариха̄ни ча. таттха ‘‘дутийампи кхо а̄йасма̄ годхико тамха̄ са̄майика̄йа четовимуттийа̄ париха̄йӣ’’ти (сам̣. ни. 1.159) айам̣ паттапариха̄ни на̄ма. ‘‘ма̄ во са̄ман̃н̃аттхика̄нам̣ сатам̣ са̄ман̃н̃аттхо париха̄йӣ’’ти (ма. ни. 1.416-418) айам̣ аппаттапариха̄ни. та̄су идха паттапариха̄ни адхиппета̄. тан̃хи сандха̄йа а̄манта̄ти пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса. сакасамайе пана имам̣ паттапариха̄ним̣ на̄ма локийасама̄паттийа̄ва иччханти, на арахатта̄дӣхи са̄ман̃н̃апхалехи. парасамайепи нам̣ саббаса̄ман̃н̃апхалесу саббабхавесу саббака̄лесу саббесан̃ча пуггала̄нам̣ на иччханти. там̣ пана тесам̣ ладдхиматтамева̄ти саббам̣ ладдхиджа̄лам̣ бхиндитум̣ пуна саббаттха̄тиа̄дина̄ найена десана̄ вад̣д̣хита̄.

таттха йасма̄ парава̄дӣ камена париха̄йитва̄ сота̄паттипхале т̣хитасса арахато париха̄ним̣ на иччхати, упарипхалесу т̣хитассева иччхати. йасма̄ ча рӯпа̄рӯпабхавесу т̣хитасса на иччхати, камма̄ра̄мата̄дӣнам̣ пана париха̄нийадхамма̄нам̣ бха̄вато ка̄мабхаве т̣хитассева иччхати, тасма̄ ‘‘саббаттха̄’’ти пут̣т̣хо пат̣иккхипати. пуна дал̣хам̣ катва̄ пут̣т̣хо ка̄мабхавам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. саббасмимпи хи ка̄мабхаве париха̄никара̄ ка̄магун̣а̄ аттхи, тасма̄ таттха париха̄йатӣти тасса ладдхи.

татийапуччха̄йа париха̄нӣти париха̄никаре дхамме пуччхати. таттха йасма̄ париха̄ни на̄ма камма̄ра̄мата̄дидхамма̄, висесато ва̄ ка̄мара̄габйа̄па̄да̄ ева, те ча рӯпа̄рӯпабхаве наттхи, тасма̄ ‘‘на хева’’нти пат̣иккхепо парава̄дисса.

саббада̄ти ка̄лапуччха̄. таттха пат̣хамапан̃хе йонисоманасика̄рака̄ле апариха̄йанато пат̣иккхипати. дутийе айонисоманасикарото раттибха̄ге ва̄ дивасабха̄ге ва̄ саббада̄ париха̄йанато пат̣иджа̄на̄ти. татийе париха̄никарадхаммасама̄йоге сати мухуттамева париха̄ни на̄ма хоти, тато пуббе апарихӣнасса паччха̄ парихӣнасса ча париха̄ни на̄ма наттхӣти пат̣иккхипати.

саббева арахантоти пан̃ха̄нам̣ пат̣хамасмим̣ тиккхиндрийе сандха̄йа пат̣иккхипати. дутийасмим̣ мудиндрийе сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. татийасмимпи тиккхиндрийа̄ва адхиппета̄. тесан̃хи саббесампи париха̄ни на хотӣти тасса ладдхи.

сет̣т̣хиуда̄харан̣е пат̣хамапуччха̄ парава̄дисса, дутийа̄ сакава̄дисса. татра̄йам̣ адхиппа̄йо – йам̣ мам̣ тумхе пуччхатха – ‘‘араха̄ арахатта̄ париха̄йанто чатӯхи пхалехи париха̄йатӣ’’ти, татра во пат̣ипуччха̄ми – ‘‘чатӯхи сатасахассехи сет̣т̣хӣ сет̣т̣хиттам̣ каронто сатасахассехи парихӣне сет̣т̣хӣ сет̣т̣хитта̄ парихӣно хотӣ’’ти. тато сакава̄дина̄ екадесена париха̄ним̣ сандха̄йа ‘‘а̄манта̄’’ти вутте саббаса̄патеййа̄ парихӣно хотӣти пуччхати. татха̄ апарихӣнатта̄ сакава̄дӣ на хева̄ти ватва̄ атха нам̣ ‘‘евамева араха̄пи париха̄йати ча. на ча чатӯхи пхалехӣ’’ти уппанналаддхикам̣ дутийам̣ бхаббапан̃хам̣ пуччхати. парава̄дӣ сет̣т̣хино абхаббата̄йа нийамам̣ апассанто пат̣иджа̄нитва̄ арахато чатӯхи пхалехи париха̄нибхаббатам̣ пут̣т̣хо ‘‘нийато самбодхипара̄йан̣о’’ти (а. ни. 3.87) вачанасса айонисо аттхам̣ гахетва̄ ладдхийам̣ т̣хито сота̄паттипхалато париха̄йитум̣ абхаббатам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати. там̣ панасса ладдхиматтамева̄ти.

етта̄вата̄ ва̄дайутти на̄ма нит̣т̣хита̄ хоти.

2. арийапуггаласам̣санданапариха̄ниван̣н̣ана̄

240. ида̄ни арийапуггаласам̣сандана̄ а̄раддха̄. таттха йасма̄ кечи арахатова париха̄ним̣ иччханти, кечи ана̄га̄минопи, кечи сакада̄га̄миссапи. сота̄паннасса пана саббепи на иччхантийева. йе арахатта̄ париха̄йитва̄ ана̄га̄мисакада̄га̄мибха̄ве т̣хита̄, тесам̣ париха̄ним̣ иччханти, на итаресам̣ ана̄га̄мисакада̄га̄мӣнам̣. сота̄паннасса пана тепи саббатха̄пи на иччхантийева, тасма̄ пеййа̄ламукхена пуччха̄ ката̄. таттха тесам̣ ладдхивасена пат̣ин̃н̃а̄ ча пат̣иккхепо ча ведитабба̄. ‘‘париха̄йати ана̄га̄мӣ ана̄га̄мипхала̄’’ти хи пан̃хасмим̣ йе ана̄га̄мино париха̄ним̣ на иччханти, тесам̣ васена пат̣иккхепо. йе пакатиана̄га̄мино ва̄ арахатта̄ париха̄йитва̄ т̣хитаана̄га̄мино ва̄ париха̄ним̣ иччханти, тесам̣ васена пат̣ин̃н̃а̄ти идаметтха найамукхам̣. тасса̄нуса̄рена саббапеййа̄ла̄ аттхато ведитабба̄.

241. йам̣ панеттха ‘‘сота̄паттипхаласса анантара̄ арахаттам̣йева саччхикаротӣ’’ти вуттам̣, там̣ парихӣнасса пуна ва̄йамато арахаттаппаттим̣ сандха̄йа вуттам̣. итаро сота̄паттипхала̄нантарам̣ арахаттасса абха̄ва̄ пат̣иккхипати.

242. тато парам̣ ‘‘париха̄ни на̄меса̄ килесаппаха̄насса ва̄ мандата̄йа бхавеййа, маггабха̄вана̄дӣнам̣ ва̄ анадхиматтата̄йа, сачча̄нам̣ ва̄ адассанена̄’’ти евама̄дӣнам̣ васена ануйун̃джитум̣ касса бахутара̄ килеса̄ пахӣна̄тиа̄ди вуттам̣. там̣ саббам̣ утта̄на̄дхиппа̄йамева сутта̄нам̣ панаттхо а̄гамат̣т̣хакатха̄су вуттанайенева ведитаббо.

262. самайавимутто араха̄ арахатта̄ париха̄йатӣти еттха мудиндрийо самайавимутто, тиккхиндрийо асамайавимуттоти тесам̣ ладдхи. сакасамайе пана авасиппатто джха̄нала̄бхӣ самайавимутто, васиппатто джха̄нала̄бхӣ чева саббе ча арийапуггала̄ арийе вимоккхе асамайавимутта̄ти саннит̣т̣ха̄нам̣. со пана там̣ аттано ладдхим̣ гахетва̄ самайавимутто париха̄йати, итаро на париха̄йатӣ’’ти а̄ха. сесаметтха утта̄наттхамева.

арийапуггаласам̣санданапариха̄ниван̣н̣ана̄.

3. суттаса̄дханапариха̄ниван̣н̣ана̄

265. ида̄ни суттаса̄дхана̄ хоти. таттха учча̄вача̄ти уттамахӣнабхедато учча̄ ча авача̄ ча. пат̣ипа̄да̄ти пат̣ипада̄. саман̣ена пака̄сита̄ти буддхасаман̣ена джотита̄. сукха̄пат̣ипада̄ хи кхиппа̄бхин̃н̃а̄ учча̄. дуккха̄пат̣ипада̄ дандха̄бхин̃н̃а̄ авача̄. итара̄ две екенан̇гена учча̄, екена авача̄. пат̣хамам̣ вутта̄ ева ва̄ учча̄, итаро тиссопи авача̄. та̄йа чета̄йа учча̄вача̄йа пат̣ипада̄йа на па̄рам̣ дигун̣ам̣ йанти, екамаггена двиккхаттум̣ нибба̄нам̣ на гаччхантӣти аттхо. касма̄? йена маггена йе килеса̄ пахӣна̄, тена тесам̣ пуна аппаха̄таббато. етена париха̄нидхамма̄бха̄вам̣ дӣпети. найидам̣ екагун̣ам̣ мутанти тан̃ча идам̣ па̄рам̣ екава̄рам̣йева пхусана̄рахам̣ на хоти. касма̄? екена маггена саббакилеса̄нам̣ аппаха̄нато. етена екамаггенева арахатта̄бха̄вам̣ дӣпети.

аттхи чхиннасса чхедийанти чхиннасса килесават̣т̣асса пуна чхиндитаббам̣ кин̃чи аттхӣти пуччхати. итаро тиккхиндрийам̣ сандха̄йа пат̣иккхипитва̄ пуна пут̣т̣хо мудиндрийам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. сакава̄дӣ суттам̣ а̄харитва̄ наттхибха̄вам̣ дассети. таттха огхапа̄соти килесогхо чева килесапа̄со ча.

266. катасса пат̣ичайоти бха̄витасса маггасса пуна бха̄вана̄. идха̄пи пат̣иккхепапат̣иджа̄нана̄ни пуриманайенева ведитабба̄ни.

267. париха̄на̄йа сам̣ваттантӣти парава̄дина̄ а̄бхате сутте пан̃ча дхамма̄ аппаттапариха̄на̄йа чева локийасама̄паттипариха̄на̄йа ча сам̣ваттанти. со пана паттасса арахаттапхаласса париха̄на̄йа саллаккхети. тенева аттхи арахато камма̄ра̄мата̄ти а̄ха. итаропи асамайавимуттам̣ сандха̄йа пат̣иккхипитва̄ итарам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. ка̄мара̄гавасена ва̄ паваттама̄нам̣ там̣ пат̣иккхипитва̄ итаратха̄ паваттама̄нам̣ пат̣иджа̄на̄ти. ра̄га̄дӣнам̣ пана аттхитам̣ пут̣т̣хо пат̣иджа̄нитум̣ на саккоти.

268. ким̣ парийут̣т̣хитоти кена парийут̣т̣хито анубаддхо аджджхоттхато ва̄ хутва̄ти аттхо. анусайапуччха̄йапи тиккхиндрийамудиндрийавасенева пат̣иккхепапат̣иджа̄нана̄ни ведитабба̄ни. калйа̄н̣а̄нусайоти вачанаматтаса̄ман̃н̃ена ва̄ пат̣иджа̄на̄ти. ра̄го упачайам̣ гаччхатӣти бха̄вана̄йа пахӣнам̣ сандха̄йа̄ха. парато досамохесупи есева найо. сакка̄йадит̣т̣хиа̄дӣнам̣ пана дассанена пахӣнатта̄ упачайам̣ на иччхати. сесам̣ саббаттха утта̄наттхамева̄ти.

суттаса̄дхана̄.

париха̄никатха̄ нит̣т̣хита̄.

3. брахмачарийакатха̄

1. суддхабрахмачарийакатха̄ван̣н̣ана̄

269. ида̄ни брахмачарийакатха̄ хоти. таттха две брахмачарийава̄са̄, маггабха̄вана̄ ча паббаджджа̄ ча. паббаджджа̄ саббадевесу наттхи. маггабха̄вана̄ т̣хапетва̄ асан̃н̃асатте сесесу аппат̣исиддха̄. таттха йе параниммитавасаваттидеве упа̄да̄йа тадупаридевесу маггабха̄ванампи на иччханти сеййатха̄пи саммитийа̄, те сандха̄йа наттхи девесӯти пуччха̄ сакава̄дисса. ‘‘тӣхи, бхиккхаве, т̣ха̄нехи джамбудӣпака̄ манусса̄ уттаракуруке ча мануссе адхигган̣ханти деве ча та̄ватим̣се. катамехи тӣхи? сӯра̄ сатиманто идха брахмачарийава̄со’’ти (а. ни. 9.21) идам̣ суттам̣ нисса̄йа двепи брахмачарийава̄са̄ наттхи девесӯти уппанналаддхивасена пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса. пуна двиннампи брахмачарийа̄нам̣ антара̄йикадхаммавасенева саббе дева̄ джал̣а̄ти пуччха̄ сакава̄дисса. таттха хаттхасам̣ва̄чика̄ти мӯга̄ вийа хаттхамуддха̄йа ватта̄ро. парато аттхи девесӯти пуччха̄ парава̄дисса, маггабха̄ванам̣ сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. пат̣ин̃н̃а̄йа адхиппа̄йам̣ асаллаккхетва̄ паббаджджа̄васена ануйого парава̄дисса.

270. йаттха наттхи паббаджджа̄ти пан̃хе гихӣнан̃чева екачча̄нан̃ча дева̄нам̣ маггапат̣ила̄бхам̣ сандха̄йа пат̣иккхепо тассева. пуна пут̣т̣хо паччантава̄сино чева асан̃н̃асатте ча сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ тассева. йо паббаджатӣтиа̄дӣсу пуччха̄супи есева найо. пуна ‘‘аттхи девесӯ’’ти пан̃хепи маггабха̄ванам̣ сандха̄йева пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса, ‘‘саббадевесӯ’’ти вутте асан̃н̃асатте сандха̄йа пат̣иккхепо тассева.

271. мануссесӯти пан̃хадвайе джамбудӣпаке сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄. паччантава̄сино сандха̄йа пат̣иккхепо ведитаббо.

аттхи йаттха аттхӣти аттхи те дева̄, аттхи ва̄ со падесо, йаттха аттхӣти евам̣ саттападесавибха̄гамукхена виссаджджанам̣ сакава̄дисса. имина̄ найена саббе екантарикапан̃ха̄ ведитабба̄.

272. сутта̄нуйоге кухим̣ пхалуппаттӣти тасса ана̄га̄мино арахаттапхалуппатти кухинти пуччха̄ сакава̄дисса. таттхева̄ти суддха̄ва̄сесӯти аттхо.

ханда хӣти ка̄ран̣аттхе нипа̄то. идам̣ вуттам̣ хоти – йасма̄ ана̄га̄мипуггало идха локе бха̄витена маггена таттха суддха̄ва̄сесу пхалам̣ саччхикароти, на таттха ан̃н̃ам̣ маггам̣ бха̄вети, тасма̄ наттхи девесу брахмачарийава̄соти.

2. сам̣санданабрахмачарийаван̣н̣ана̄

273. ида̄ни йади ан̃н̃аттха бха̄витена маггена ан̃н̃аттха пхаласаччхикирийа̄ хоти, сота̄панна̄дӣнампи сийа̄ти етаматтхам̣ дассетум̣ пуна ана̄га̄мӣтиа̄дӣнам̣ сам̣санданапуччха̄ сакава̄дисса. таттха ана̄га̄мисса пхаласаччхикирийа̄йа пат̣ин̃н̃а̄, сеса̄нам̣ пхаласаччхикирийа̄йа пат̣иккхепо парава̄дисса. идха бха̄витамагго хи ана̄га̄мӣ идхавиха̄йанит̣т̣хо на̄ма хоти. со идха ана̄га̄мимаггам̣ бха̄ветва̄ ‘‘опапа̄тико таттхапаринибба̄йӣ’’ти вачанато ‘‘пуна маггабха̄ванам̣ вина̄ упапаттивасенева арахаттапхалам̣ саччхикаротӣ’’ти тасса ладдхи. сота̄паннасакада̄га̄мино пана таттха маггам̣ бха̄ветва̄ татрупапаттика̄ на̄ма хонтӣти тесам̣ идха̄гаманан̃н̃ева наттхи. ити со ана̄га̄мисса пхаласаччхикирийам̣ пут̣т̣хо пат̣иджа̄на̄ти. итаресам̣ пат̣иккхипати.

ана̄га̄мӣ пуггало таттха бха̄витена маггена̄ти пан̃хе ‘‘ана̄га̄мино таттха маггабха̄вана̄ва наттхӣ’’ти ладдхийа̄ пат̣иккхипати. магго ча бха̄вӣйати, на ча килеса̄ пахӣйантӣти пуччха̄ сакава̄дисса, рӯпа̄вачарамаггам̣ сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. рӯпа̄вачарамаггена хи со идхавиха̄йанит̣т̣хо на̄ма джа̄то.

ана̄га̄мӣ пуггало катакаран̣ӣйоти пан̃хе ‘‘опапа̄тико таттхапаринибба̄йӣ’’ти вачанато упапаттийа̄васса катакаран̣ӣйа̄дибха̄вам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. араха̄ти пан̃хе идхапаринибба̄йино арахато васенева пат̣иккхипати. пуна пут̣т̣хо таттхапаринибба̄йино васена пат̣иджа̄на̄ти.

аттхи арахато пунаббхавотиа̄дӣсупи таттхапаринибба̄йӣ идхапаринибба̄йӣнам̣ васенева аттхо ведитаббо. аппат̣ивиддха̄куппова таттхапаринибба̄йатӣти пут̣т̣хо идхева бха̄витена маггена тасса акуппапат̣иведхам̣ иччханто пат̣иккхипати.

йатха̄ миготи пат̣хамам̣ уда̄харан̣ам̣ парава̄дисса, дутийам̣ сакава̄дисса. сесам̣ саббаттха утта̄наттхамева̄ти.

брахмачарийакатха̄ нит̣т̣хита̄.

3. одхисокатха̄ван̣н̣ана̄

274. ида̄ни одхисокатха̄ на̄ма хоти. таттха йе сота̄панна̄дӣнам̣ на̄на̄бхисамайавасена дуккхадассана̄дӣхи одхисо одхисо екадесена екадесена килесаппаха̄нам̣ иччханти сеййатха̄пи етарахи саммитийа̄дайо, тесам̣ там̣ ладдхим̣ бхиндитум̣ одхисоти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса. пуна ануйого сакава̄дисса, екадесена сота̄панна̄дибха̄васса абха̄вато пат̣иккхепо парава̄дисса. имина̄ упа̄йена саббава̄ресу аттхо ведитабботи.

одхисокатха̄ван̣н̣ана̄.

4. джахатикатха̄

1. насутта̄харан̣акатха̄ван̣н̣ана̄

279. ида̄ни джахатикатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘джха̄нала̄бхӣ путхуджджано саха сачча̄бхисамайа̄ ана̄га̄мӣ на̄ма хоти, тасса путхуджджанака̄лейева ка̄мара̄габйа̄па̄да̄ пахӣна̄’’ти ладдхи сеййатха̄пи етарахи саммитийа̄нам̣, тесам̣ там̣ ладдхим̣ бхиндитум̣ джахати путхуджджаноти пуччха̄ сакава̄дисса, джха̄навиккхамбхита̄нам̣ пана тесам̣ парийут̣т̣ха̄нам̣ апассантасса пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса. йасма̄ пана тесам̣ джха̄навиккхамбхита̄нампи ана̄га̄мимаггенева аччантам̣ паха̄нам̣ хоти, тасма̄ пуна аччантантиа̄диануйого сакава̄дисса, татха̄рӯпасса паха̄насса абха̄вато пат̣иккхепо итарасса. виккхамбхетӣти аччантавиккхамбханамева сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса. тато парам̣ ана̄га̄мимаггат̣т̣хена саддхим̣ путхуджджанасам̣санданам̣ хоти. там̣ утта̄наттхамева.

280. тато парам̣ ана̄га̄мипхале сан̣т̣ха̄тӣти пут̣т̣хо джха̄на̄на̄га̄митам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. арахатте сан̣т̣ха̄тӣти пут̣т̣хо дассанамаггена уддхамбха̄гийа̄нам̣ паха̄на̄бха̄вато пат̣иккхипати.

апуббам̣ ачаримам̣ тайо маггети пут̣т̣хо татха̄рӯпа̄йа бха̄вана̄йа абха̄ва̄ пат̣иккхипати. пуна пут̣т̣хо тин̣н̣ам̣ магга̄нам̣ киччасаббха̄вам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. са̄ман̃н̃апхалапуччха̄супи есева найо. катамена маггена̄ти пут̣т̣хо ана̄га̄мимаггена̄ти джха̄на̄на̄га̄митам̣ сандха̄йа вадати. пуна сам̣йоджанаппаха̄нам̣ пут̣т̣хо тин̣н̣ам̣ ана̄га̄мимаггена тесам̣ килеса̄нам̣ аппахеййатта̄ пат̣иккхипати. дутийам̣ пут̣т̣хо пат̣хамамаггассева джха̄на̄на̄га̄мимаггабха̄вам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

джахатикатха̄.

5. саббаматтхӣтикатха̄

1. ва̄дайуттиван̣н̣ана̄

282. ида̄ни саббаматтхӣтива̄дакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘йам̣ кин̃чи рӯпам̣ атӣта̄на̄гатапаччуппаннам̣…пе… айам̣ вуччати рӯпаккхандхо’’тиа̄дивачанато (вибха. 2) ‘‘саббепи атӣта̄дибхеда̄ дхамма̄ кхандхасабха̄вам̣ на виджаханти, тасма̄ саббам̣ аттхийева на̄ма̄’’ти ладдхи, сеййатха̄пи етарахи саббаматтхива̄да̄нам̣, тесам̣ ладдхивисодханаттхам̣ саббаматтхӣти пуччха̄ сакава̄дисса, вуттаппака̄ра̄йа ладдхийа̄ т̣хатва̄ пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. саббатха̄ти саббасмим̣ сарӣре саббаматтхӣти пуччхати. саббада̄ти саббасмим̣ ка̄ле саббаматтхӣти пуччхати. саббена саббанти саббена̄ка̄рена саббаматтхӣти пуччхати. саббесӯти саббесу дхаммесу саббаматтхӣти пуччхати. айоганти айуттам̣. на̄на̄сабха̄ва̄нан̃хи його хоти, на екасабха̄васса. ити имасмим̣ пан̃хе рӯпам̣ ведана̄йа, веданам̣ ва̄ рӯпена ана̄нам̣ екалаккхан̣амева катва̄ саббаматтхӣти пуччхати. йампи наттхи тампаттхӣти йампи чхат̣т̣хакхандха̄дикам̣ сасависа̄н̣а̄дикам̣ ва̄ кин̃чи наттхӣти сиддхам̣, тампи те аттхӣти пуччхати. саббаматтхӣти йа̄ дит̣т̣хи са̄ дит̣т̣хи миччха̄дит̣т̣хӣти, йа̄ дит̣т̣хи са̄ дит̣т̣хи самма̄дит̣т̣хӣти хеваматтхӣти имина̄ идам̣ пуччхати – йа̄ те еса̄ саббаматтхӣти дит̣т̣хи, са̄ дит̣т̣хи айа̄тха̄вакатта̄ миччха̄дит̣т̣хӣти евам̣ йа̄ амха̄кам̣ дит̣т̣хи, са̄ дит̣т̣хи йа̄тха̄вакатта̄ самма̄дит̣т̣хӣти евам̣ тава самайе аттхӣти пуччхати. итаро саббесупи етесу найесу вуттаппака̄ра̄йа аттхита̄йа абха̄вато пат̣иккхипати. имесу пана саббесупи найесу ‘‘а̄джа̄на̄хи ниггаха’’нти а̄дим̣ катва̄ саббо катха̄маггабхедо виттха̄рато ведитабботи айам̣ та̄веттха ва̄дайутти.

2. ка̄ласам̣санданаван̣н̣ана̄

283-284. ида̄ни атӣтам̣ аттхӣти ка̄ласам̣санданам̣ хоти. таттха атӣтам̣ аттхӣтиа̄дикам̣ суддхикасам̣санданам̣. атӣтам̣ рӯпам̣ аттхӣтиа̄дикам̣ кхандхавасена ка̄ласам̣санданам̣.

285. паччуппаннам̣ рӯпам̣ аппийам̣ каритва̄ти атӣта̄на̄гатам̣ паха̄йа паччуппаннарӯпамева аппийам̣ авибхаджитаббам̣ каритва̄. рӯпабха̄вам̣ джахатӣтипан̃хе нируддхасса̄пи рӯпасса рӯпаккхандхасан̇гахитатта̄ пат̣иккхипати. рӯпабха̄вам̣ на джахатӣти пат̣иломапан̃хепи рӯпаккхандхена сан̇гахитатта̄ва пат̣иджа̄на̄ти. ода̄там̣ ваттхам̣ аппийам̣ каритва̄ти еттха кин̃ча̄пи на саббам̣ ваттхам̣ ода̄там̣, имина̄ пана ваттханти аватва̄ ‘‘ода̄там̣ ваттхам̣ аппийам̣ каритва̄’’ти вутте сакава̄дина̄ екаттхата̄ анун̃н̃а̄та̄. ода̄табха̄вам̣ джахатӣти пан̃хе ван̣н̣авигамам̣ сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. ваттхабха̄вам̣ джахатӣти еттха пана пан̃н̃аттийа̄ авигататта̄ пат̣иккхепо тассева. пат̣иломепи есева найо.

286. атӣтам̣ атӣтабха̄вам̣ на джахатӣти пут̣т̣хо ‘‘йади джахеййа, ана̄гатам̣ ва̄ паччуппаннам̣ ва̄ сийа̄’’ти ман̃н̃ама̄но пат̣иджа̄на̄ти. ана̄гатам̣ ана̄гатабха̄вам̣ на джахатӣти пут̣т̣хо пана ‘‘йади на джахеййа, ана̄гатамевасса, паччуппаннабха̄вам̣ на па̄пун̣еййа̄’’ти ман̃н̃ама̄но пат̣иккхипати. паччуппаннапан̃хепи атӣтабха̄вам̣ ана̄паджджанадосо сийа̄ти пат̣иккхипати. ануломапан̃хесупи имина̄ва найена аттхо ведитаббо.

287. евам̣ суддхиканайам̣ ватва̄ пуна кхандхавасена дассетум̣ атӣтам̣ рӯпантиа̄ди вуттам̣. там̣ саббам̣ па̄л̣иануса̄ренева сакка̄ джа̄нитум̣.

вачанасодханаван̣н̣ана̄

288. ида̄ни ‘‘атӣтам̣ нваттхӣ’’тиа̄ди вачанасодхана̄ хоти. таттха хан̃чи атӣтам̣ нваттхӣти йади атӣтам̣ но аттхӣти аттхо. атӣтам̣ аттхӣти миччха̄ти атӣтан̃ча там̣ аттхи ча̄ти миччха̄ ева. тан̃н̃ева ана̄гатам̣ там̣ паччуппаннанти пут̣т̣хо ана̄гатаккхан̣ейевасса паччуппанната̄йа абха̄вам̣ сандха̄йа ка̄лана̄наттена пат̣иккхипати.

дутийам̣ пут̣т̣хо йам̣ уппа̄дато пуббе ана̄гатам̣ ахоси, тасса уппаннака̄ле паччуппаннатта̄ пат̣иджа̄на̄ти. хутва̄ хоти хутва̄ хотӣти йадетам̣ тайа̄ ‘‘ана̄гатам̣ хутва̄ паччуппаннам̣ хотӣ’’ти вадата̄ тан̃н̃ева ана̄гатам̣ там̣ паччуппаннанти ладдхивасена ‘‘ана̄гатам̣ ва̄ паччуппаннам̣ ва̄ хутва̄ хотӣ’’ти вуттам̣. ким̣ те тампи хутва̄ хотӣти? итаро хутва̄ бхӯтасса пуна хутва̄ абха̄вато на хеванти пат̣иккхипати.

дутийам̣ пут̣т̣хо йасма̄ там̣ ана̄гатам̣ хутва̄ паччуппаннам̣ хонтам̣ ‘‘хутва̄ хотӣ’’ти сан̇кхам̣ гатам̣, тасма̄ пат̣иджа̄на̄ти. атха нам̣ сакава̄дӣ ‘‘йади те там̣ ана̄гатам̣ хутва̄ паччуппаннам̣ хонтам̣ ‘хутва̄ хотӣ’ти сан̇кхам̣ гатам̣, пуна хутва̄ хоти, йам̣ ана̄гатам̣ на хутва̄ паччуппаннам̣ на хонтам̣ ‘на хутва̄ на хотӣ’ти сан̇кхам̣ гатам̣ сасависа̄н̣ам̣, ким̣ те тампи пуна на хутва̄ на хотӣ’’тиадхиппа̄йена на хутва̄ на хоти на хутва̄ на хотӣти пан̃хам̣ пуччхати. итаро ‘‘йам̣ наттхи, там̣ наттхита̄йа, ева ана̄гатам̣ на хутва̄ паччуппаннам̣ на хотӣти нахутва̄нахоти на̄ма та̄ва хоту, пуна нахутва̄нахотибха̄во панасса куто’’ти ман̃н̃ама̄но пат̣иккхипати. тан̃н̃ева паччуппаннам̣ там̣ атӣтанти пан̃хепи паччуппаннаккхан̣ейевасса атӣтата̄йа абха̄вам̣ сандха̄йа ка̄лана̄натта̄ пат̣иккхипати.

дутийапан̃хе пут̣т̣хо йам̣ атӣтабха̄вато пуббе паччуппаннам̣ ахоси, тассева атӣтатта̄ пат̣иджа̄на̄ти. хутва̄ хоти хутва̄ хотӣти йадетам̣ тайа̄ ‘‘паччуппаннам̣ хутва̄ атӣтам̣ хотӣ’’ти вадата̄ ‘‘тан̃н̃ева паччуппаннам̣ там̣ атӣта’’нти ладдхивасена ‘‘паччуппаннам̣ ва̄ атӣтам̣ ва̄ хутва̄ хотӣ’’ти вуттам̣, ким̣ те тампи хутва̄ хотӣти? итаро хутва̄ бхӯтасса пуна хутва̄ абха̄вато на хеванти пат̣иккхипати.

дутийапан̃хе йасма̄ там̣ паччуппаннам̣ хутва̄ атӣтам̣ хонтам̣ ‘‘хутва̄ хотӣ’’ти сан̇кхам̣ гатам̣, тасма̄ пат̣иджа̄на̄ти. атха нам̣ сакава̄дӣ ‘‘йади те тан̃н̃ева паччуппаннам̣ хутва̄ атӣтам̣ хонтам̣ ‘хутва̄ хотӣ’ти сан̇кхам̣ гатам̣, пуна хутва̄ хоти, йам̣ паччуппаннам̣ на хутва̄ атӣтам̣ на хонтам̣ ‘на хутва̄ на хотӣ’ти сан̇кхам̣ гатам̣ сасависа̄н̣ам̣, ким̣ те тампи пуна на хутва̄ на хотӣ’’ти адхиппа̄йена на хутва̄ на хоти на хутва̄ на хотӣти пан̃хам̣ пуччхати. итаро ‘‘йам̣ наттхи, там̣ наттхита̄йа ева паччуппаннам̣ на хутва̄ атӣтам̣ на хотӣти нахутва̄нахоти на̄ма та̄ва хоту. пуна нахутва̄нахотибха̄во панасса куто’’ти ман̃н̃ама̄но пат̣иккхипати. убхайам̣ екато катва̄ а̄гате татийапан̃хепи имина̄вупа̄йена йоджана̄ ка̄табба̄.

апаро найо – йади тан̃н̃ева ана̄гатам̣ там̣ паччуппаннам̣, ана̄гатасса паччуппанне вутто хотибха̄во, паччуппаннасса ча ана̄гате вутто хутва̄бха̄во а̄паджджати. евам̣ санте ана̄гатампи хутва̄хоти на̄ма. паччуппаннампи хутва̄хотийева на̄ма. тена там̣ пуччха̄ма – ‘‘ким̣ те етесу екекам̣ хутва̄ хоти хутва̄ хотӣ’’ти? итаро – ‘‘тан̃н̃ева ана̄гатам̣ там̣ паччуппанна’’нти пан̃хе пат̣иккхиттанайенева пат̣иккхипитва̄ пуна пут̣т̣хо дутийе пан̃хе пат̣ин̃н̃а̄танайенева пат̣иджа̄на̄ти. атха нам̣ сакава̄дӣ ‘‘тан̃н̃ева ана̄гатам̣ там̣ паччуппанна’’нти пан̃ха̄васена тесу екекам̣ хутва̄ хоти хутва̄ хотӣти пат̣иджа̄нантам̣ пуримам̣ пат̣иккхиттапан̃хам̣ париваттитва̄ пуччханто на хутва̄ на хоти на хутва̄ на хотӣти пуччхати. тассаттхо – нану ‘‘тайа̄ тан̃н̃ева ана̄гатам̣ там̣ паччуппанна’’нти вутте пат̣хамапан̃хам̣ пат̣иккхипантена ана̄гатасса хотибха̄во паччуппаннасса ча хутва̄бха̄во пат̣иккхиттоти. тена ана̄гатам̣ на хоти на̄ма, паччуппаннам̣ на хутва̄ на̄ма.

дутийапан̃хе ча тан̃н̃ева ана̄гатам̣ там̣ паччуппаннанти пат̣ин̃н̃а̄там̣. евам̣ санте ана̄гатампи на хутва̄ на хоти на̄ма. паччуппаннампи на хутва̄ на хотийева на̄ма. тена там̣ пуччха̄ма – ‘‘ким̣ те етесу екекам̣ на хутва̄ на хоти на хутва̄ на хотӣ’’ти? парава̄дӣ саббато андхака̄рена парийонаддхо вийа тесам̣ нахутва̄нахотибха̄вам̣ апассанто на хеванти пат̣иккхипати.

дутийава̄репи йади тан̃н̃ева паччуппаннам̣ там̣ атӣтам̣, паччуппаннасса атӣте вутто хотибха̄во, атӣтасса ча паччуппанне вутто хутва̄бха̄во а̄паджджати, евам̣ санте паччуппаннампи хутва̄хоти на̄ма, атӣтампи хутва̄хотийева на̄ма. тена там̣ пуччха̄ма – ‘‘ким̣ те етесу екекам̣ хутва̄ хоти хутва̄ хотӣ’’ти? итаро тан̃н̃ева паччуппаннам̣ там̣ атӣтантипан̃хе пат̣иккхиттанайенева пат̣иккхипитва̄ пуна пут̣т̣хо дутийапан̃хе пат̣ин̃н̃а̄танайенева пат̣иджа̄на̄ти. атха нам̣ сакава̄дӣ ‘‘тан̃н̃ева паччуппаннам̣ там̣ атӣта’’нти пан̃ха̄васена тесу екекам̣ хутва̄ хоти хутва̄ хотӣти пат̣иджа̄нантам̣ пуримам̣ пат̣иккхиттапан̃хам̣ париваттитва̄ пуччханто на хутва̄ на хоти на хутва̄ на хотӣти пуччхати. тассаттхо – нану тайа̄ тан̃н̃ева паччуппаннам̣ там̣ атӣтанти вутте пат̣хамапан̃хам̣ пат̣иккхипантена паччуппаннасса хотибха̄во, атӣтасса ча хутва̄бха̄во пат̣иккхиттоти. тена паччуппаннам̣ нахоти на̄ма. атӣтам̣ нахутва̄ на̄ма.

дутийапан̃хе ча те ‘‘тан̃н̃ева паччуппаннам̣ там̣ атӣта’’нти пат̣ин̃н̃а̄там̣. евам̣ санте паччуппаннампи на хутва̄ на хоти на̄ма, атӣтампи на хутва̄ на хотийева на̄ма. тена там̣ пуччха̄ма – ‘‘ким̣ те етесу екекам̣ на хутва̄ на хоти, на хутва̄ на хотӣ’’ти. парава̄дӣ саббато андхака̄рена парийонаддхо вийа тесам̣ нахутва̄нахотибха̄вам̣ апассанто на хеванти пат̣иккхипати.

татийава̄репи йади тан̃н̃ева ана̄гатам̣ там̣ паччуппаннам̣ там̣ атӣтам̣; ана̄гатапаччуппанна̄нам̣ паччуппанна̄тӣтесу вутто хотибха̄во, паччуппанна̄тӣта̄нан̃ча ана̄гатапаччуппаннесу вутто хутва̄бха̄во а̄паджджати. евам̣ санте ана̄гатампи хутва̄хоти на̄ма. паччуппаннампи атӣтампи хутва̄ хотийева на̄ма. тена там̣ пуччха̄ма – ‘‘ким̣ те тӣсупи етесу екекам̣ хутва̄ хоти хутва̄ хотӣ’’ти? итаро ‘‘тан̃н̃ева ана̄гатам̣, там̣ паччуппаннам̣, там̣ атӣта’’нтипан̃хе пат̣иккхиттанайенева пат̣иккхипитва̄ пуна пут̣т̣хо дутийапан̃хе пат̣ин̃н̃а̄танайенева пат̣иджа̄на̄ти. атха нам̣ сакава̄дӣ ‘‘тан̃н̃ева ана̄гатам̣, там̣ паччуппаннам̣, там̣ атӣта’’нти пан̃ха̄васена тесу екекам̣ хутва̄ хоти, хутва̄ хотӣти пат̣иджа̄нантам̣ пуримам̣ пат̣иккхиттапан̃хам̣ париваттитва̄ пуччханто на хутва̄ на хоти на хутва̄ на хотӣти пуччхати. тассаттхо – нану тайа̄ тан̃н̃ева ана̄гатам̣, там̣ паччуппаннам̣, там̣ атӣтанти вутте пат̣хамапан̃хам̣ пат̣иккхипантена ана̄гатапаччуппанна̄нам̣ хотибха̄во; паччуппанна̄тӣта̄нан̃ча хутва̄бха̄во пат̣иккхиттоти? тена ана̄гатам̣ паччуппаннан̃ча на хоти на̄ма. паччуппаннан̃ча атӣтан̃ча на хутва̄ на̄ма.

дутийапан̃хе ча те ‘‘тан̃н̃ева ана̄гатам̣, там̣ паччуппаннам̣, там̣ атӣта’’нти пат̣ин̃н̃а̄там̣. евам̣ санте ана̄гатампи на хутва̄ на хоти на̄ма, паччуппаннампи атӣтампи на хутва̄ на хотийева на̄ма. тена там̣ пуччха̄ма – ‘‘ким̣ те етесу екекам̣ на хутва̄ на хоти на хутва̄ на хотӣ’’ти? парава̄дӣ саббато андхака̄рена парийонаддхо вийа тесам̣ на хутва̄ на хотибха̄вам̣ апассанто на хеванти пат̣иккхипатӣти. ниггаха̄дӣни панеттха хет̣т̣ха̄ вуттанайенева йоджетабба̄ни.

вачанасодханаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

атӣтачаккхурӯпа̄дикатха̄ван̣н̣ана̄

289. атӣтам̣ чаккху аттхӣтиа̄дӣсупи чаккха̄дибха̄ва̄виджаханенева аттхитам̣ пат̣иджа̄на̄ти. пассатӣтиа̄дӣни пут̣т̣хо пана тесам̣ вин̃н̃а̄н̣а̄нам̣ кичча̄бха̄вавасена пат̣иккхипати.

атӣтан̃а̄н̣а̄дикатха̄ван̣н̣ана̄

290. тена н̃а̄н̣ена н̃а̄н̣акаран̣ӣйам̣ каротӣти пан̃хе тасса н̃а̄н̣асса нируддхатта̄ киччабха̄вамасса апассанто пат̣иккхипати. пуна пут̣т̣хо атӣта̄рамман̣ам̣ паччуппаннам̣ н̃а̄н̣ам̣ атӣта̄нам̣ дхамма̄нам̣ джа̄нанато атӣтам̣ н̃а̄н̣анти лесена паччуппаннамева ‘‘атӣтам̣ н̃а̄н̣а’’нти катва̄ тена н̃а̄н̣ена н̃а̄н̣акаран̣ӣйасса аттхита̄йа пат̣иджа̄на̄ти. атхасса сакава̄дӣ лесока̄сам̣ адатва̄ тена н̃а̄н̣ена дуккхам̣ париджа̄на̄тӣтиа̄дима̄ха. итаро атӣта̄рамман̣енева н̃а̄н̣ена имесам̣ чатуннам̣ кичча̄нам̣ абха̄ва̄ пат̣иккхипати. ана̄гатапан̃хепи есева найо. паччуппаннапан̃хо чева сам̣санданапан̃хо ча утта̄наттха̄йева.

араханта̄дикатха̄ван̣н̣ана̄

291. арахато атӣто ра̄го аттхӣтиа̄дӣсупи ра̄га̄дибха̄ва̄виджаханто евам̣ пат̣иджа̄на̄ти. сара̄готиа̄дӣсу суттавиродхабхайена чева йуттивиродхабхайена ча пат̣иккхипати.

падасодханакатха̄ван̣н̣ана̄

295. евам̣ саббампи па̄л̣иануса̄ренева видитва̄ парато аттхи сийа̄ атӣтам̣, сийа̄ нва̄тӣтанти еттха еваматтхо ведитаббо. йам̣ атӣтамева аттхи, там̣ атӣтам̣. йам̣ паччуппанна̄на̄гатам̣ аттхи, там̣ но аттхи, там̣ но атӣтам̣. тена̄тӣтам̣ нва̄тӣтам̣, нва̄тӣтам̣ атӣтанти тена ка̄ран̣ена атӣтам̣ но атӣтам̣, но атӣтам̣ атӣтанти. ана̄гатапаччуппаннапуччха̄супи есева найо.

суттаса̄дханаван̣н̣ана̄

296. на ваттаббам̣ ‘‘атӣтам̣ аттхи ана̄гатам̣ аттхӣ’’ти суттаса̄дхана̄йа пуччха̄ парава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. пуна аттано ладдхим̣ нисса̄йа йам̣кин̃чи, бхиккхаве, рӯпанти ануйого парава̄диссева. дутийанайе пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. евам̣ саббаттха пуччха̄ ча пат̣ин̃н̃а̄ ча ведитабба̄. йам̣ панетам̣ парава̄дина̄ ана̄гатасса аттхибха̄васа̄дханаттхам̣ ‘‘нану вуттам̣ бхагавата̄ кабал̣ӣка̄ре, че, бхиккхаве’’ти суттасса парийоса̄не аттхи таттха а̄йатим̣ пунаббхава̄бхиниббаттӣтиа̄ди дасситам̣ на там̣ ана̄гатасса аттхибха̄васа̄дхакам̣. тан̃хи хетӯнам̣ паринит̣т̣хитатта̄ авассам̣ бха̄витам̣ сандха̄йа таттха вуттам̣. айам̣ сутта̄дхиппа̄йо. сесам̣ саббаттха утта̄наттхамева̄ти.

саббаматтхӣтикатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. атӣтаккхандха̄дикатха̄

1. насуттаса̄дханакатха̄ван̣н̣ана̄

297. ида̄ни ‘‘атӣтам̣ кхандха̄’’тиа̄дикатха̄ хоти. таттха кхандха̄дибха̄ва̄виджаханато атӣта̄на̄гата̄нам̣ аттхитам̣ иччхантасса атӣтам̣ кхандха̄ти пуччха̄ парава̄дисса, атӣтасса кхандхасан̇гахитатта̄ а̄манта̄ти пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. пуна атӣтам̣ наттхӣти пуччха̄ парава̄дисса, тасса нируттипатхасуттена аттхита̄йа ва̄ритатта̄ пат̣иккхепо сакава̄дисса. а̄йатанадха̄тупуччха̄супи ана̄гатапан̃хесупи паччуппаннена саддхим̣ сам̣сандитва̄ ануломапат̣иломато а̄гатапан̃хесупи ‘‘атӣтам̣ рӯпа’’нтиа̄дипан̃хесупи имина̄вупа̄йена аттхо ведитаббо.

2. суттаса̄дханаван̣н̣ана̄

298. суттаса̄дхане пана на ваттаббанти пуччха̄ сакава̄дисса. таттха наттхи четети наттхи ча ете дхамма̄ти аттхо. кхандха̄дибха̄ве сати наттхитам̣ аниччхантасса а̄манта̄ти пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса, атха несам̣ наттхибха̄васа̄дханаттхам̣ сутта̄харан̣ам̣ сакава̄дисса. дутийапуччха̄пи парава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса, сутта̄харан̣ам̣ парава̄дисса. там̣ пана несам̣ кхандха̄дибха̄вамева са̄дхети, на аттхибха̄ванти а̄хат̣ампи ана̄хат̣асадисамева̄ти.

атӣтам̣ кхандха̄тиа̄дикатха̄ван̣н̣ана̄.

7. екаччам̣аттхӣтикатха̄

1. атӣта̄диекаччакатха̄ван̣н̣ана̄

299. ида̄ни екаччам̣ аттхӣти катха̄ хоти. таттха йе ‘‘екаччам̣ атӣтам̣ аттхӣ’’ти ман̃н̃анти, сеййатха̄пи кассапика̄; тесам̣ ладдхибхинданаттхам̣ атӣтам̣ аттхӣти пуччха̄ сакава̄дисса, екаччам̣ аттхӣти виссаджджанам̣ парава̄дисса. айан̃хи адхиппа̄йо – авипаккавипа̄кам̣ аттхи, випаккавипа̄кам̣ наттхӣти. екаччам̣ нируддханти ануйого сакава̄дисса. тассаттхо – йади те атӣтам̣ екаччам̣ аттхи екаччам̣ наттхи, евам̣ санте екаччам̣ атӣтам̣ нируддхам̣, екаччам̣ атӣтам̣ анируддхам̣, татхева т̣хитанти а̄паджджати. вигатантиа̄дӣсупи есева найо.

авипаккавипа̄кадхамма̄ екаччети идам̣ йасма̄ йесам̣ со авипаккавипа̄ка̄нам̣ аттхитам̣ иччхати, тепи атӣта̄йева. тасма̄ йатха̄ те атӣтам̣ екаччам̣ аттхи, ким̣ татха̄ авипаккавипа̄ка̄пи дхамма̄ екачче аттхӣ екачче наттхӣти чодетум̣ вуттам̣. випаккавипа̄ка̄ти идам̣ йесам̣ со наттхитам̣ иччхати, тесам̣ васена чодетум̣ вуттам̣. авипа̄ка̄ти идам̣ абйа̄ката̄нам̣ васена чодетум̣ вуттам̣. ити имесам̣ тин̣н̣ам̣ ра̄сӣнам̣ васена саббесу ануломапат̣иломесу пат̣ин̃н̃а̄ ча пат̣иккхепо ча ведитабба̄. атӣта̄ екадесам̣ випаккавипа̄ка̄, екадесам̣ авипаккавипа̄ка̄ти виппакатавипа̄ка̄ вуччанти. йена хи каммена пат̣исандхи ниббаттита̄, бхаван̇гампи чутипи тассева випа̄ко. тасма̄ пат̣исандхито йа̄ва чути, та̄ва там̣ виппакатавипа̄кам̣ на̄ма хоти. татха̄рӯпе дхамме сандха̄йетам̣ вуттам̣.

випаччиссантӣти катва̄ те аттхӣти пуччха̄ сакава̄дисса. йатха̄ дхаммадхарасса пуггаласса нидда̄йантасса̄пи бахупаваттино дхамма̄ аттхӣти вуччанти, евам̣ локавоха̄равасена аттхитам̣ сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса. випаччиссантӣти катва̄ паччупанна̄ти дутийапан̃хе ‘‘камма̄нам̣ авина̄сасан̇кха̄то каммӯпачайо на̄меко аттхӣ’’ти ладдхийам̣ т̣хатва̄ пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса.

2. ана̄гата̄диекаччакатха̄ван̣н̣ана̄

300. ана̄гатам̣ аттхӣтиа̄дӣсупи екаччам̣ аттхӣти уппа̄дино дхамме сандха̄йа вадати. сесам̣ саббаттха хет̣т̣ха̄ вуттанайатта̄ утта̄наттхамева̄ти.

екаччам̣аттхӣтикатха̄ван̣н̣ана̄.

8. сатипат̣т̣ха̄накатха̄ван̣н̣ана̄

301. ида̄ни сатипат̣т̣ха̄накатха̄ хоти. ‘‘таттха – чатуннам̣, бхиккхаве, сатипат̣т̣ха̄на̄нам̣ самудайан̃ча аттхан̇гаман̃ча десесса̄мӣ’’ти (сам̣. ни. 5.408) сатипат̣т̣ха̄насам̣йутте вуттанайенева йесам̣ ка̄йа̄дайо сатийа̄ а̄рамман̣адхамме гахетва̄ ‘‘саббе дхамма̄ сатипат̣т̣ха̄на̄’’ти ладдхи, сеййатха̄пи етарахи андхака̄нам̣. андхака̄ на̄ма пуббаселийа̄, апараселийа̄, ра̄джагирийа̄, сиддхаттхика̄ти име паччха̄ уппаннаника̄йа̄. тесам̣ ладдхививечанаттхам̣ пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса. таттха йасма̄ ‘‘патит̣т̣ха̄ти етесӯти пат̣т̣ха̄на̄. ка̄ патит̣т̣ха̄ти? сати. сатийа̄ пат̣т̣ха̄на̄ сатипат̣т̣ха̄на̄’’ти имина̄ аттхена сатигочара̄пи сатипат̣т̣ха̄на̄. ‘‘патит̣т̣хахантӣти пат̣т̣ха̄на̄. ка̄ патит̣т̣хаханти? сатийо. сатийова пат̣т̣ха̄на̄ сатипат̣т̣ха̄на̄’’ти имина̄ аттхена сатийова сатипат̣т̣ха̄на̄. тасма̄ двепи ва̄да̄ парийа̄йена йуджджанти. йе пана там̣ парийа̄йам̣ паха̄йа екантенева ‘‘саббе дхамма̄ сатипат̣т̣ха̄на̄’’ти ваданти, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, а̄рамман̣авасена пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса. саббе дхамма̄ сатӣти ануйуттасса пана саббесам̣ сатисабха̄ва̄бха̄вато пат̣иккхепо тассева. таттха кхайага̄мӣтиа̄дӣни маггависесана̄ни. ека̄йанамагго хи килеса̄нам̣ кхайабхӯтам̣ нибба̄нам̣ гаччхатӣти кхайага̄мӣ. чатта̄ри сачча̄ни буджджханто гаччхатӣти бодхага̄мӣ. ват̣т̣ам̣ апачинанто гаччхатӣти апачайага̄мӣ. еваметехи падехи ‘‘ким̣ те саббе дхамма̄ еварӯпо те ека̄йано магго хотӣ’’ти пуччхати. ана̄сава̄ асам̣йоджанийа̄тиа̄дӣнипи локуттарабха̄вам̣ пуччханаттха̄йа вутта̄ни. буддха̄нуссатӣтиа̄дӣни пабхедапуччха̄васена вутта̄ни.

чаккха̄йатанам̣ сатипат̣т̣ха̄нантиа̄ди саббадхамма̄нам̣ пабхедапуччха̄васена вуттам̣. таттха̄пи сативасена пат̣иккхепо, а̄рамман̣авасена пат̣ин̃н̃а̄ти. евам̣ саббапан̃хесу аттхо ведитаббо. суттаса̄дхана̄ утта̄наттха̄йева̄ти.

сатипат̣т̣ха̄накатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. хеваттхикатха̄ван̣н̣ана̄

304. ида̄ни хеваттхикатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘саббепи атӣта̄дибхеда̄ дхамма̄ рӯпа̄дивасена аттхи, атӣтам̣ ана̄гатапаччуппаннавасена, ана̄гатапаччуппанна̄ни ва̄ атӣта̄дивасена наттхи; тасма̄ саббамевидам̣ евам̣ аттхи евам̣ наттхӣ’’ти ладдхи, сеййатха̄пи етарахи вуттаппабхеда̄нам̣ андхака̄нам̣; те сандха̄йа атӣтам̣ аттхӣти пуччха̄ сакава̄дисса. хеваттхи хева наттхӣти виссаджджанам̣ парава̄дисса. таттха хева̄ти евам̣. атха нам̣ сакава̄дӣ ‘‘йади атӣтова евам̣ аттхи, евам̣ наттхӣти ладдхи, евам̣ санте сойева аттхи, сойева наттхи на̄ма̄’’ти пуччханто севаттхи, сева наттхӣти а̄ха. итаро тенева сабха̄вена аттхитам̣, тенева наттхитам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати. дутийам̣ пут̣т̣хо сакабха̄венева аттхитам̣, парабха̄венева наттхитам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. тато парам̣ аттхат̣т̣хо наттхат̣т̣хоти аттхисабха̄во наттхисабха̄во на̄ма хотӣти пуччхати. имина̄вупа̄йена саббава̄ресу аттхо ведитаббо. парийоса̄не пана ‘‘тена хи атӣтам̣ хеваттхи, хева наттхӣ’’ти ча ‘‘тена хи рӯпам̣ хеваттхи, хева наттхӣ’’ти ча̄тиа̄дӣни ватва̄ кин̃ча̄пи парава̄дина̄ ладдхи патит̣т̣ха̄пита̄, айонисо патит̣т̣ха̄питатта̄ панеса̄ аппатит̣т̣ха̄пита̄йева̄ти.

хеваттхикатха̄ван̣н̣ана̄.

маха̄вагго нит̣т̣хито.

2. дутийавагго

1. парӯпаха̄раван̣н̣ана̄

307. ида̄ни парӯпаха̄ракатха̄ на̄ма хоти. таттха йе арахаттам̣ пат̣иджа̄нанта̄нам̣ аппатте паттасан̃н̃ӣнам̣ адхима̄ника̄нам̣ кухака̄нам̣ ва̄ арахаттам̣ пат̣иджа̄нанта̄нам̣ суккависсат̣т̣хим̣ дисва̄ ‘‘ма̄рака̄йика̄ девата̄ арахато асучим̣ упасам̣харантӣ’’ти ман̃н̃анти; сеййатха̄пи етарахи пуббаселийа̄ ча апараселийа̄ ча; те сандха̄йа аттхи арахатоти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. ида̄ни йасма̄ суккависсат̣т̣хи на̄ма ра̄гасамут̣т̣ха̄на̄ хоти, тасма̄ аттхи арахато ра̄готи ануйого а̄раддхо. со саббопи утта̄наттхойева.

ма̄рака̄йика̄ девата̄ аттанотиа̄дипан̃хе йасма̄ та̄сам̣ девата̄нам̣ суккависсат̣т̣хи на̄ма наттхи, ан̃н̃есампи суккам̣ гахетва̄ на упасам̣харанти, арахато пана суккамева наттхи, тасма̄ на хеванти пат̣иккхипати.

нева аттанотипан̃хе пана нимминитва̄ упасам̣харантӣти ладдхийа̄ пат̣иджа̄на̄ти. ломакӯпехӣтипан̃хе саппитела̄нам̣ вийа ломакӯпехи упасам̣харан̣а̄бха̄вам̣ дисва̄ пат̣иккхипати.

308. ханда хӣти вачаса̄йаттхе нипа̄то. ‘‘араха̄ ну кхо ахам̣, но’’ти евам̣ виматим̣ га̄хайисса̄ма̄ти евам̣ вачаса̄йам̣ катва̄ упасам̣харантӣти аттхо. аттхи арахато виматӣти пут̣т̣хо ат̣т̣хаваттхукам̣ вичикиччхам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати, дутийам̣ пут̣т̣хо иттхипуриса̄нам̣ на̄маготта̄дӣсу саннит̣т̣ха̄на̄бха̄вам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти.

309. аттхи тасса а̄сайоти тасса суккасса учча̄рапасса̄ва̄нам̣ вийа патит̣т̣ха̄нока̄со аттхӣти пуччхати.

312. садхаммакусаласса̄ти аттано арахаттадхаммаматтейева кусаласса. пан̃н̃а̄вимуттам̣ сандха̄йевам̣ вадати. парадхаммакусаласса̄ти садхаммато парасмим̣ ат̣т̣хасама̄паттидхаммепи кусаласса. убхатобха̄гавимуттам̣ сандха̄йевам̣ вадати. сесаметтха па̄л̣иануса̄ренева ведитаббанти.

парӯпаха̄ракатха̄ван̣н̣ана̄.

2-3-4. ан̃н̃а̄н̣а̄дикатха̄ван̣н̣ана̄

314. ида̄ни ан̃н̃а̄н̣ам̣, кан̇кха̄, паравитаран̣а̄ти тиссо катха̄ на̄ма хонти. таттха йесам̣ ‘‘арахато иттхипуриса̄дӣнам̣ на̄маготта̄дӣсу н̃а̄н̣аппаваттийа̄ абха̄вена аттхи ан̃н̃а̄н̣ам̣, таттхева саннит̣т̣ха̄на̄бха̄вена аттхи кан̇кха̄. йасма̄ ча несам̣ та̄ни ваттхӯни паре витаранти пака̄сенти а̄чиккханти, тасма̄ несам̣ аттхи паравитаран̣а̄’’ти има̄ ладдхийо, сеййатха̄пи етарахи пуббаселийа̄дӣнам̣; тесам̣ та̄ ладдхийо бхиндитум̣ тӣсупи катха̄су пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ ча пат̣иккхепо ча итарасса. таттха саббесупи пан̃хесу чева виссаджджанесу ча па̄л̣им̣ анугантва̄ва аттхо ведитабботи.

ан̃н̃а̄н̣а̄дикатха̄ван̣н̣ана̄.

5. вачӣбхедакатха̄ван̣н̣ана̄

326. ида̄ни вачӣбхедакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘сота̄паттимаггаккхан̣е пат̣хамам̣ джха̄нам̣ сама̄паннасса дуккханти ва̄ча̄ бхиджджатӣ’’ти ладдхи, сеййатха̄пи етарахи пуббаселийа̄дӣнам̣; те сандха̄йа сама̄паннасса аттхи вачӣбхедоти пуччха̄ сакава̄дисса, ладдхийам̣ т̣хатва̄ пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса. пуна саббаттха̄ти тайо бхаве сандха̄йа пут̣т̣хо арӯпам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати. саббада̄ти ка̄лавасена пут̣т̣хо пат̣хамамаггаккхан̣е пат̣хамаджджха̄никасама̄паттито ан̃н̃ам̣ саббам̣ сама̄паттика̄лам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати. саббесам̣ сама̄панна̄нанти пут̣т̣хо локийасама̄паттийо сама̄панне сандха̄йа пат̣иккхипати. саббасама̄паттӣсӯти пут̣т̣хо дутийаджджха̄на̄дикам̣ локуттарам̣ саббан̃ча локийасама̄паттим̣ сандха̄йа пат̣иккхипати.

ка̄йабхедоти абхиккама̄дивасена паваттака̄йавин̃н̃атти. идам̣ ‘‘йа̄ни читта̄ни вачӣвин̃н̃аттим̣ самут̣т̣ха̄пенти, та̄нева ка̄йавин̃н̃аттим̣. евам̣ санте касма̄ ка̄йабхедопи на хотӣ’’ти чоданаттхам̣ пуччхати. итаро ладдхивасена пат̣иккхипати чева пат̣иджа̄на̄ти ча. ида̄ни йади со маггаккхан̣е ‘‘дуккха’’нти ва̄чам̣ бха̄сати, ‘‘самудайо’’тиа̄дикампи бха̄сеййа. йади ва̄ там̣ на бха̄сати, итарампи на бха̄сеййа̄ти чоданаттхам̣ дуккханти джа̄нантотиа̄дайо пан̃ха̄ вутта̄. итаро пана аттано ладдхивасенева пат̣иджа̄на̄ти чева пат̣иккхипати ча. локуттарам̣ пат̣хамаджджха̄нам̣ сама̄панно дуккхадуккханти випассатӣти хисса ладдхи.

328. н̃а̄н̣анти локуттарам̣ чатусаччан̃а̄н̣ам̣. сотанти сотавин̃н̃а̄н̣ам̣ адхиппетам̣, йена там̣ саддам̣ сун̣а̄ти. двиннам̣ пхасса̄нанти сотасампхассаманосампхасса̄нам̣.

329. но вата ре ваттаббети йади ависесена йам̣кин̃чи сама̄паннасса наттхи вачӣбхедо, на ависесена ваттаббам̣ ‘‘сама̄паннасса аттхи вачӣбхедо’’ти. сесаметтха утта̄наттхамева саддхим̣ суттаса̄дхана̄йа. йам̣ панетена ‘‘сикхисса а̄нанда, бхагавато’’ти парийоса̄не суттам̣ а̄бхатам̣, таттха йена сама̄паттичиттена со вачӣбхедо самут̣т̣хито, ка̄йабхедопи тена самут̣т̣ха̄тийева, на ча там̣ локуттарам̣ пат̣хамаджджха̄начиттам̣, тасма̄ аса̄дхаканти.

вачӣбхедакатха̄ван̣н̣ана̄.

6. дуккха̄ха̄ракатха̄ван̣н̣ана̄

334. ида̄ни дуккха̄ха̄ракатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘дуккхам̣ дуккханти ва̄чам̣ бха̄санто дуккхе н̃а̄н̣ам̣ а̄харати, там̣ дуккха̄ха̄ро на̄ма вуччати. тан̃ча панетам̣ магган̇гам̣ маггапарийа̄панна’’нти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи етарахи пуббаселийа̄нам̣; те сандха̄йа дуккха̄ха̄роти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса. йе кечӣти пат̣хамапан̃хе авипассаке сандха̄йа пат̣иккхипати, дутийапан̃хе випассаке сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти, там̣ панасса ладдхиматтамева. тасма̄ ‘‘саббе те’’ти ва̄дасса бхинданаттхам̣ ба̄лапутхуджджана̄тиа̄дима̄ха. там̣ утта̄наттхамева̄ти.

дуккха̄ха̄ракатха̄ван̣н̣ана̄.

7. читтат̣т̣хитикатха̄ван̣н̣ана̄

335. ида̄ни читтат̣т̣хитикатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ сама̄паттичиттан̃чева бхаван̇гачиттан̃ча ануппабандхена паваттама̄нам̣ дисва̄ ‘‘екамева читтам̣ чирам̣ тит̣т̣хатӣ’’ти ладдхи сеййатха̄пи етарахи хет̣т̣ха̄ вуттаппабхеда̄нам̣ андхака̄нам̣, там̣ладдхивисодханаттхам̣ екам̣, читтам̣ дивасам̣ тит̣т̣хатӣти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса. упад̣д̣хадивасо уппа̄даккхан̣оти еттха т̣хитиккхан̣ам̣ ана̄маситва̄ ‘‘аничча̄ вата сан̇кха̄ра̄, уппа̄давайадхаммино’’ти (сам̣. ни. 1.186; 2.143) десана̄найена уппа̄давайавасенева пуччха̄ ката̄.

те дхамма̄ читтена лахупариватта̄ти пут̣т̣хо читтато лахутарапариваттино дхамме апассанто пат̣иккхипати. дутийам̣ пут̣т̣хо йасса читтасса дӣгхат̣т̣хитим̣ иччхати, там̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. йа̄вата̄йукам̣ тит̣т̣хатӣти пан̃хе ‘‘чулла̄сӣтисахасса̄ни, каппа̄ тит̣т̣ханти йе марӯ’’тиа̄дивачанавасена (маха̄ни. 10) а̄руппато ан̃н̃атра пат̣иккхипати, а̄руппе пат̣иджа̄на̄ти. мухуттам̣ мухуттам̣ уппаджджатӣти пан̃хе парава̄дисса ‘‘уппа̄давайадхаммино’’тиа̄дисуттавиродхабхайена пат̣иджа̄на̄ти. т̣хитим̣ панасса ладдхивасена иччхати. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

читтат̣т̣хитикатха̄ван̣н̣ана̄.

8. куккул̣акатха̄ван̣н̣ана̄

338. ида̄ни куккул̣акатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘саббам̣, бхиккхаве, а̄диттам̣ (сам̣. ни. 4.28; маха̄ва. 54) саббе сан̇кха̄ра̄ дуккха̄’’тиа̄дӣни (дха. па. 278) сутта̄ни айонисо гахетва̄ ‘‘ниппарийа̄йенева саббе сан̇кха̄ра̄ куккул̣а̄ вӣтаччитан̇га̄расаммисса̄ чха̄риканирайасадиса̄’’ти ладдхи, сеййатха̄пи етарахи гокулика̄нам̣; тесам̣ на̄наппака̄расукхасандассанена там̣ ладдхим̣ вивечетум̣ пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса. таттха анодхим̣ катва̄ти одхим̣ марийа̄дам̣ кот̣т̣ха̄сам̣ акаритва̄, ависесена саббейева̄ти аттхо. сесам̣ саббам̣ па̄л̣инайенева ведитаббам̣ саддхим̣ суттаса̄дхана̄йа̄ти.

куккул̣акатха̄ван̣н̣ана̄.

9. анупубба̄бхисамайакатха̄ван̣н̣ана̄

339. ида̄ни анупубба̄бхисамайакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ –

‘‘анупуббена медха̄вӣ, тхокам̣ тхокам̣ кхан̣е кхан̣е;

камма̄ро раджатассева, ниддхаме маламаттано’’ти. (дха. па. 239) –

а̄дӣни сутта̄ни айонисо гахетва̄ ‘‘сота̄паттипхаласаччхикирийа̄йа пат̣ипанно екачче килесе дуккхадассанена паджахати, екачче самудайаниродхамаггадассанена, татха̄ сеса̄пӣти евам̣ сол̣асахи кот̣т̣ха̄сехи анупуббена килесаппаха̄нам̣ катва̄ арахаттапат̣ила̄бхо хотӣ’’ти еварӯпа̄ на̄на̄бхисамайаладдхи уппанна̄, сеййатха̄пи етарахи андхакасаббаттхикасаммитийабхадрайа̄ника̄нам̣; тесам̣ ладдхививечанаттхам̣ анупубба̄бхисамайоти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. анупуббена сота̄паттимагганти пут̣т̣хо пана екасса маггасса бахубха̄ва̄паттибхайена пат̣иккхипати. дутийам̣ пут̣т̣хо дуккхадассана̄дивасена пат̣иджа̄на̄ти. та̄ни ва̄ чатта̄рипи н̃а̄н̣а̄ни еко сота̄паттимаггойева̄ти пат̣иджа̄на̄ти, пхалам̣ пана екамева иччхати, тасма̄ пат̣иккхипати. сакада̄га̄мимагга̄дӣсупи есева найо.

344. магге дит̣т̣хе пхале т̣хитоти пан̃хе йасма̄ дуккхадассана̄дӣхи дассанам̣ апаринит̣т̣хитам̣, маггадассанена паринит̣т̣хитам̣ на̄ма хоти, тада̄ со пхале т̣хитоти сан̇кхам̣ гаччхати, тасма̄ пат̣иджа̄на̄ти.

345. дуккхе дит̣т̣хе чатта̄ри сачча̄нӣти пуччха̄ парава̄дисса, ека̄бхисамайавасена пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. пуна дуккхасаччам̣ чатта̄ри сачча̄нӣти ануйоге чатуннампи на̄на̄сабха̄ватта̄ пат̣иккхепо тассева.

рӯпаккхандхе аниччато дит̣т̣хети пуччха̄ сакава̄дисса, самуддато екабиндусса расе пат̣ивиддхе сесаудакасса пат̣иведхо вийа екадхамме аничча̄дито пат̣ивиддхе саббепи пат̣ивиддха̄ хонтӣти ладдхийа̄ пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса.

чатӯхи н̃а̄н̣ехӣти дуккхе н̃а̄н̣а̄дӣхи. ат̣т̣хахи н̃а̄н̣ехӣти са̄вака̄нам̣ са̄дха̄ран̣ехи саччан̃а̄н̣ехи чева пат̣исамбхида̄н̃а̄н̣ехи ча. два̄дасахи н̃а̄н̣ехӣти два̄дасан̇гапат̣иччасамуппа̄дан̃а̄н̣ехи. чатучатта̄рӣса̄йа н̃а̄н̣ехӣти ‘‘джара̄маран̣е н̃а̄н̣ам̣, джара̄маран̣асамудайе н̃а̄н̣а’’нти евам̣ нида̄навагге вуттан̃а̄н̣ехи. саттасаттатийа̄ н̃а̄н̣ехӣти ‘‘джара̄маран̣ам̣, бхиккхаве, аниччам̣ сан̇кхатам̣ пат̣иччасамуппаннам̣ кхайадхаммам̣ вайадхаммам̣ вира̄гадхаммам̣ ниродхадхамма’’нти (сам̣. ни. 2.20) евам̣ таттхева вуттан̃а̄н̣ехи. сесаметтха па̄л̣инайенева ведитаббам̣ саддхим̣ суттаса̄дханена̄ти.

анупубба̄бхисамайакатха̄ван̣н̣ана̄.

10. воха̄ракатха̄ван̣н̣ана̄

347. ида̄ни воха̄ракатха̄ на̄ма хоти. таттха буддхо бхагава̄ локуттарена воха̄рена вохаратӣти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи етарахи андхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, ладдхивасена пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса. локуттаре сотетиа̄дӣни тасса айуттава̄дӣбха̄вадӣпанаттхам̣ вутта̄ни. айан̃хеттха адхиппа̄йо – ‘‘садда̄йатанамева те локуттарам̣, уда̄ху сота̄дӣнипӣ’’ти.

хан̃чи буддхасса бхагавато воха̄ро локийе соте пат̣ихан̃н̃атӣти еттха йади со локуттаре пат̣ихан̃н̃еййа. локуттаро сийа̄ти еваматтхо на гахетаббо. локийе пат̣ихан̃н̃ама̄насса пана локуттарата̄ на̄ма наттхӣти айаметтха̄дхиппа̄йо. локийена вин̃н̃а̄н̣ена̄ти еттха̄пи локийенева̄ти аттхо. итаратха̄ анекантата̄ сийа̄. локуттаран̃хи локийенапи н̃а̄н̣ена н̃а̄йатӣ. евам̣ саббам̣ йатха̄нурӯпато ведитаббам̣. саббе те маггам̣ бха̄вентӣти пан̃хесу йе маггам̣ наппат̣илабханти, те сандха̄йа пат̣иккхипати. йе пат̣илабханти, те сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти.

351. сован̣н̣амайа̄йа̄ти суван̣н̣амайа̄йа. идам̣ парава̄дисса уда̄харан̣ам̣.

ел̣ан̣д̣ийа̄йа̄ти ел̣ан̣д̣амайа̄йа. идам̣ сакава̄дисса уда̄харан̣ам̣. локийам̣ вохарантасса локийоти айампи ека̄ ладдхи. са̄ етарахи екачча̄нам̣ андхака̄нам̣ ладдхи. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

воха̄ракатха̄ван̣н̣ана̄.

11. ниродхакатха̄ван̣н̣ана̄

353. ида̄ни ниродхакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ аппат̣исан̇кха̄ниродхан̃ча пат̣исан̇кха̄ниродхан̃ча двепи екато катва̄ ниродхасаччанти ладдхи, сеййатха̄пи етарахи махиса̄сака̄нан̃чева андхака̄нан̃ча; те сандха̄йа две ниродха̄ти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса. две дуккханиродха̄ти пан̃хесу йасма̄ две дуккхасачча̄ни на иччхати, тасма̄ пат̣иккхипати. йасма̄ двӣха̄ка̄рехи дуккхам̣ нируджджхатӣти иччхати, тасма̄ пат̣иджа̄на̄ти. две ниродхасачча̄нӣтипан̃хесу двиннам̣ дуккхасачча̄нам̣ ниродхавасенааниччханто пат̣иккхипати. двӣха̄ка̄рехи дуккхасса нируджджханато пат̣иджа̄на̄ти. две та̄н̣а̄нӣтиа̄дӣсупи есева найо.

аттхи двиннам̣ нибба̄на̄нантиа̄дӣсу пуччха̄су уччанӣчата̄дӣни апассанто пат̣иккхипати.

аппат̣исан̇кха̄нируддхети йе пат̣исан̇кха̄йа локуттарена н̃а̄н̣ена анируддха̄ суддхапакатикатта̄ ва̄ уддесапарипуччха̄дӣнам̣ ва̄ васена на самуда̄чаран̣ато нируддха̄ти вуччанти, те сан̇кха̄ре. пат̣исан̇кха̄ ниродхентӣти. локуттаран̃а̄н̣ена ниродхенти ануппаттибха̄вам̣ гаменти. нану аппат̣исан̇кха̄нируддха̄ сан̇кха̄ра̄ти пуччха̄ парава̄дисса. таттха бхагга̄нам̣ пуна абхан̃джанато аппат̣исан̇кха̄нируддха̄нам̣ ва̄ арийамагге уппанне татха̄ нируджджханатова сакава̄дӣ аччантабхаггатам̣ пат̣иджа̄на̄ти. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

ниродхакатха̄ван̣н̣ана̄.

дутийо вагго.

3. татийавагго

1. балакатха̄ван̣н̣ана̄

354. ида̄ни балакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ануруддхасам̣йутте ‘‘имесан̃ча пана̄хам̣, а̄вусо, чатуннам̣ сатипат̣т̣ха̄на̄нам̣ бха̄витатта̄ бахулӣкататта̄ т̣ха̄нан̃ча т̣ха̄нато ат̣т̣ха̄нан̃ча ат̣т̣ха̄нато йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄мӣ’’тиа̄дӣни (сам̣. ни. 5.913) дасасутта̄ни айонисо гахетва̄ ‘‘татха̄гатабалам̣ са̄вакаса̄дха̄ран̣а’’нти ладдхи, сеййатха̄пи етарахи андхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, ладдхийам̣ т̣хатва̄ пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса. татха̄гатабалан̃ча на̄метам̣ са̄вакехи са̄дха̄ран̣ампи аттхи аса̄дха̄ран̣ампи са̄дха̄ран̣а̄са̄дха̄ран̣ампи. таттха а̄сава̄нам̣ кхайе н̃а̄н̣ам̣ са̄дха̄ран̣ам̣. индрийапаропарийаттин̃а̄н̣ам̣ аса̄дха̄ран̣ам̣. сесам̣ са̄дха̄ран̣ан̃ча аса̄дха̄ран̣ан̃ча. т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄на̄дӣни хи са̄вака̄ падесена джа̄нанти, татха̄гата̄ ниппадесена. ити та̄ни уддесато са̄дха̄ран̣а̄ни, на ниддесато. айам̣ пана ависесена саббампи са̄дха̄ран̣анти а̄ха. таменам̣ тато вивечетум̣ татха̄гатабалам̣ са̄вакабаланти пуна ануйого а̄раддхо. таттха пат̣хамапан̃хе ниддесато сабба̄ка̄рависайатам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати. дутийапан̃хе уддесато т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄наматта̄диджа̄нанавасена пат̣иджа̄на̄ти. тан̃н̃ева̄тиа̄дипан̃хесу сабба̄ка̄рена нинна̄на̄каран̣ата̄йа абха̄вена пат̣иккхипати. пуббайого ча пуббачарийа̄ ча аттхато екам̣, татха̄ дхаммаккха̄нан̃ча дхаммадесана̄ ча.

индрийапаропарийаттипан̃хе екадесена са̄дха̄ран̣атам̣ сандха̄йа са̄вакависайе пат̣иджа̄на̄ти.

355. ида̄ни йасма̄ уддесато т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄на̄дӣни са̄вако джа̄на̄ти, тасма̄ са̄вакасса татха̄ джа̄нанам̣ пака̄сетва̄ тена джа̄нанаматтаса̄ман̃н̃ена тесам̣ са̄вакаса̄дха̄ран̣аттам̣ патит̣т̣ха̄петум̣ са̄вако т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄нам̣ джа̄на̄тӣтиа̄дайо парава̄дипан̃ха̄ хонти. таттха индрийапаропарийаттин̃а̄н̣ам̣ чханнам̣ аса̄дха̄ран̣ан̃а̄н̣а̄нам̣ ан̃н̃атаранти на гахитам̣. а̄саваккхайена ва̄ а̄саваккхайанти йам̣ татха̄гатасса а̄саваккхайена саддхим̣ са̄вакасса а̄саваккхайам̣ пат̣ичча ваттаббам̣ сийа̄ на̄на̄каран̣ам̣, там̣ наттхи. вимуттийа̄ ва̄ вимуттинти падепи есева найо. сесаметтха утта̄наттхамева.

356. ида̄ни йам̣ сакава̄дина̄ ‘‘а̄сава̄нам̣ кхайе н̃а̄н̣ам̣ са̄дха̄ран̣а’’нти анун̃н̃а̄там̣, тена саддхим̣ сам̣сандитва̄ сеса̄нампи са̄дха̄ран̣абха̄вам̣ пуччхитум̣ пуна а̄сава̄нам̣ кхайетиа̄дайо парава̄дипан̃ха̄ва хонти. тесам̣ виссаджджане сакава̄дина̄ а̄саваккхайе висеса̄бха̄вена там̣ н̃а̄н̣ам̣ са̄дха̄ран̣анти анун̃н̃а̄там̣. итаресупи висеса̄бха̄вена са̄дха̄ран̣ата̄ пат̣иккхитта̄. пуна т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄на̄дӣнам̣ а̄саваккхайенева саддхим̣ сам̣сандитва̄ аса̄дха̄ран̣апуччха̄ парава̄диссева. таттха а̄саваккхайан̃а̄н̣е пат̣иккхепо, сесесу ча пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. тато индрийапаропарийаттена саддхим̣ сам̣сандитва̄ аса̄дха̄ран̣апуччха̄ парава̄дисса. са̄ сан̇кхипитва̄ дассита̄. татха̄пи индрийапаропарийатте пат̣ин̃н̃а̄, сесесу ча пат̣иккхепо сакава̄дисса. тато т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄на̄дӣхи саддхим̣ сам̣сандитва̄ индрийапаропарийаттасса са̄дха̄ран̣апуччха̄ парава̄дисса. са̄пи сан̇кхипитва̄ва дассита̄. таттха индрийапаропарийатте пат̣иккхепо. сесесу ча пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса̄ти.

балакатха̄ван̣н̣ана̄.

2. арийантикатха̄ван̣н̣ана̄

357. ида̄ни арийантикатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘на кевалам̣ а̄саваккхайан̃а̄н̣амева арийам̣, атха кхо пурима̄нипи нава бала̄ни арийа̄ни’’ччева ладдхи, сеййатха̄пи етарахи андхака̄нам̣; те сандха̄йа арийанти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. пуна йади там̣ арийам̣, магга̄дӣсу тена ан̃н̃атарена бхавитаббанти магга̄дивасена пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣иккхепо итарасса.

пуна сун̃н̃ата̄рамман̣а̄дивасена пуччха̄ сакава̄дисса. таттха две сун̃н̃ата̄ – саттасун̃н̃ата̄ ча сан̇кха̄расун̃н̃ата̄ ча. саттасун̃н̃ата̄ на̄ма дит̣т̣хийа̄ парикаппитена саттена сун̃н̃а̄ пан̃чаккхандха̄. сан̇кха̄расун̃н̃ата̄ на̄ма саббасан̇кха̄рехи сун̃н̃ам̣ вивиттам̣ ниссат̣ам̣ нибба̄нам̣. таттха парава̄дӣ нибба̄на̄рамман̣атам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати, сан̇кха̄ра̄рамман̣атам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. манаси каротӣти пут̣т̣хопи нибба̄намева сандха̄йа пат̣иккхипати, сан̇кха̄ре сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. тато сакава̄дина̄ ‘‘т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄на̄диманасика̄ро сан̇кха̄ра̄рамман̣о, сун̃н̃атаманасика̄ро нибба̄на̄рамман̣о’’ти имам̣ найам̣ гахетва̄ ‘‘двиннам̣ пхасса̄нам̣ двиннам̣ читта̄нам̣ самодха̄нам̣ хотӣ’’ти пут̣т̣хо лесока̄сам̣ алабханто пат̣иккхипати. анимитта̄пан̣ихитесупи есева найо. саттанимитта̄бха̄вато хи кхандха̄ анимитта̄. сан̇кха̄ранимитта̄бха̄вато нибба̄нам̣. екадхаммасмимпи а̄ропетва̄ т̣хапетаббасан̇кха̄тена ча пан̣идахитаббат̣т̣хена пан̣ихитасан̇кхам̣ гатена саттапан̣идхина̄ аппан̣ихита̄ кхандха̄. тан̣ха̄пан̣идхина̄ тан̣ха̄йа ва̄ а̄рамман̣абхӯтена саббасан̇кха̄рапан̣идхина̄ аппан̣ихитам̣ нибба̄нам̣. тасма̄ идха̄пи пат̣иккхепо ча пат̣ин̃н̃а̄ ча пуриманайенева ведитабба̄.

358. тато ‘‘йатха̄ сатипат̣т̣ха̄на̄дайо локуттарадхамма̄ арийа̄ чева сун̃н̃ата̄диа̄рамман̣а̄ ча, ким̣ те евам̣ т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄нан̃а̄н̣а’’нти ануломапат̣иломапуччха̄ хонти. таттха сабба̄пи пат̣ин̃н̃а̄ саббе ча пат̣иккхепа̄ парава̄диссева. имина̄вупа̄йена сесан̃а̄н̣есупи пуччха̄виссаджджанам̣ ведитаббам̣. па̄л̣ийам̣ пана сеса̄ни сан̇кхипитва̄ аваса̄не чутӯпапа̄тан̃а̄н̣амева вибхаттам̣. тато парам̣ сакасамайепи ‘‘арийа’’нти сиддхена а̄сава̄нам̣ кхайан̃а̄н̣ена саддхим̣ сам̣сандитва̄ сесан̃а̄н̣а̄нам̣ ануломато ча пат̣иломато ча арийабха̄вапуччха̄ хонти. та̄ сабба̄ парава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ пат̣иккхепо ча сакава̄дисса. те утта̄наттха̄йева. па̄л̣ийам̣ панеттха пат̣хаманавама̄нева дассетва̄ сатта н̃а̄н̣а̄ни сан̇кхитта̄нӣти.

арийантикатха̄ван̣н̣ана̄.

3. вимуттикатха̄ван̣н̣ана̄

363. ида̄ни вимуттикатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘вӣтара̄гачитта̄нам̣ вимуттипайоджанам̣ на̄ма наттхи. йатха̄ пана малӣнам̣ ваттхам̣ дховийама̄нам̣ мала̄ вимуччати, евам̣ сара̄гам̣ читтам̣ ра̄гато вимуччатӣ’’ти ладдхи, сеййатха̄пи етарахи андхака̄нам̣; те сандха̄йа сара̄ганти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. тато ра̄гасахагатантиа̄дина̄ найена пут̣т̣хо маггаккхан̣е читтам̣ вимуччати на̄ма. тада̄ ча еварӯпам̣ читтам̣ наттхӣти пат̣иккхипати.

сапхассантиа̄дина̄ найена пут̣т̣хопи йатха̄ пхассо ча читтан̃ча убхо ра̄гато вимуччанти, евам̣ ра̄гасса вимуттим̣ апассама̄но пат̣иккхипати. садоса̄дӣсупи имина̄вупа̄йена аттхо ведитаббо.

вимуттикатха̄ван̣н̣ана̄.

4. вимуччама̄накатха̄ван̣н̣ана̄

366. ида̄ни вимуччама̄накатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘джха̄нена виккхамбханавимуттийа̄ вимуттам̣, маггаккхан̣е самуччхедавимуттийа̄ вимуччама̄нам̣ на̄ма хотӣ’’ти ладдхи, те сандха̄йа вимуттам̣ вимуччама̄нанти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итараса.

пуна екадесанти пуччха̄ сакава̄дисса. таттха екадесанти бха̄ванапум̣сакам̣. йатха̄ вимуттам̣, екадесена ва̄ екадесе ва̄ авимуттам̣ хоти ким̣ евам̣ екадесам̣ вимуттам̣, екадесам̣ авимуттанти пуччхати. ким̣ ка̄ран̣а̄ евам̣ пуччхатӣти? ‘‘вимуттам̣ вимуччама̄на’’нти виппакатабха̄вена вуттатта̄. йатха̄ хи карийама̄на̄ кат̣а̄дайо виппакататта̄ екадесена ката̄ екадесена аката̄ хонти, татха̄ идампи екадесам̣ вимуттам̣ екадесам̣ авимуттанти а̄паджджати. тато парава̄дӣ кат̣а̄дӣнам̣ вийа читтасса екадеса̄бха̄ва̄ пат̣хамапан̃хе пат̣иккхипитва̄ дутийе вимуччама̄насса апаринит̣т̣хитавимуттита̄йа пат̣иджа̄на̄ти. локийаджджха̄наккхан̣ам̣ ва̄ сандха̄йа пат̣иккхипати. на хи там̣ тада̄ самуччхедавимуттийа̄ вимуччама̄нам̣. локуттараджджха̄наккхан̣ам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. тан̃хи тада̄ самуччхедавимуттийа̄ вимуттекадесена вимуччама̄нантисса ладдхи. тато сакава̄дӣ ‘‘йади те екамева читтам̣ екадесам̣ вимуттам̣ екадесам̣ авимуттам̣, евам̣ санте йо екенева читтена сота̄панно хоти, сопи те екадесам̣ сота̄панно, екадесам̣ на сота̄панно а̄паджджатӣ’’ти чоданаттхам̣ екадесам̣ сота̄паннотиа̄дима̄ха. итаро там̣ видха̄нам̣ апассанто пат̣иккхипати. сесава̄ресупи есева найо.

уппа̄даккхан̣апан̃хе йади екамева читтам̣ вимуттан̃ча вимуччама̄нан̃ча, екасмим̣ кхан̣е вимуттам̣ екасмим̣ вимуччама̄нам̣ а̄паджджати. ким̣ те еварӯпам̣ читтанти аттхо.

367. суттаса̄дхане пат̣хамасуттам̣ парава̄дисса. татра̄сса̄йамадхиппа̄йо – вимуччатӣти виппакатаниддесо. тасма̄ йам̣ тасса йогино евам̣ джа̄нато евам̣ пассато етехи а̄савехи читтам̣ вимуччати, там̣ вимуччама̄нам̣ на̄ма хотӣти. дутийасуттам̣ сакава̄дисса. татра̄сса̄йамадхиппа̄йо – йади те вимуччатӣти вачанато вимуттам̣ вимуччама̄нам̣, идха вимуччатӣти вачана̄бха̄вато вимуттамева сийа̄, на вимуччама̄нанти.

ида̄ни ‘‘йатха̄ те виппакатавимуттита̄йа вимуччама̄нам̣, ким̣ евам̣ виппакатара̄га̄дита̄йа раджджама̄на̄дӣнипи аттхӣ’’ти чоданаттхам̣ пуна аттхи читтантиа̄ди а̄раддхам̣. парава̄дина̄пи татха̄рӯпам̣ читтам̣ апассантена саббам̣ пат̣иккхиттам̣. атха нам̣ сакава̄дӣ ‘‘двейева кот̣ийо, татийа̄ наттхӣ’’ти анубодхенто нану раттан̃чева араттан̃ча̄тиа̄дима̄ха. тассаттхо – нану бхадрамукха, ра̄гасампайуттам̣ читтам̣ раттам̣ виппайуттам̣ араттанти двева кот̣ийо, раджджама̄нам̣ на̄ма татийа̄ кот̣и наттхӣти? дут̣т̣ха̄дӣсупи есева найо. атха нам̣ а̄манта̄ти пат̣иджа̄нитва̄ т̣хитам̣. вимуттипаккхепи двейева кот̣ийо дассетум̣ хан̃чи раттан̃чева̄тиа̄дима̄ха. тассаттхо – йади ета̄ две кот̣ийо сампат̣иччхаси, авимуттан̃чева вимуттан̃ча̄ ти има̄пи сампат̣иччха. килесасампайуттан̃хи читтам̣ авимуттам̣, виппайуттам̣ вимуттам̣. вимуччама̄нам̣ на̄ма̄ти параматтхато татийа̄ кот̣и наттхӣти.

вимуччама̄накатха̄ван̣н̣ана̄.

5. ат̣т̣хамакакатха̄ван̣н̣ана̄

368. ида̄ни ат̣т̣хамакакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ануломаготрабхумаггаккхан̣е килеса̄нам̣ самуда̄ча̄ра̄бха̄вато ат̣т̣хамакасса сота̄паттимаггат̣т̣хапуггаласса две парийут̣т̣ха̄на̄ пахӣна̄ти ладдхи, сеййатха̄пи етарахи андхака̄нан̃чева саммитийа̄нан̃ча; тесам̣ ан̃н̃атарам̣ сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, маггаккхан̣ато пат̣т̣ха̄йа дит̣т̣хийа̄ ануппаттим̣ сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. тато йасма̄ дит̣т̣хи на̄меса̄ сота̄паннассева пахӣна̄, на маггат̣т̣хасса, тасма̄ ат̣т̣хамако пуггало сота̄панноти ануйого сакава̄дисса. вичикиччха̄пан̃хепи есева найо. анусайапан̃хе парийут̣т̣ха̄нато ан̃н̃о анусайоти тесам̣ ладдхи, тасма̄ ‘‘на хева’’нти пат̣иккхиттам̣.

сӣлаббатапара̄ма̄сапан̃хепи сӣлаббатапара̄ма̄сапарийут̣т̣ха̄нанти воха̄рам̣ на пассати, тасма̄ пат̣иккхипати. парийут̣т̣ха̄намевасса пахӣнанти ладдхи.

369. магго бха̄витоти пан̃хе тасмим̣ кхан̣е бха̄вети, на бха̄вито. тасма̄ пат̣иккхипати. амаггена̄тиа̄диануйоге пат̣хамамаггенева пахӣнабха̄вам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати. йади хи амаггена пахӣйетха, готрабхупуггала̄дӣнампи пахӣйетха̄ти а̄паджджанато. уппаджджиссатӣти пуччха̄ парава̄дисса, виссаджджанам̣ сакава̄дисса. сесам̣ саббаттха утта̄наттхамева̄ти.

ат̣т̣хамакакатха̄ван̣н̣ана̄.

6. ат̣т̣хамакасса индрийакатха̄ван̣н̣ана̄

371. ида̄ни ат̣т̣хамакасса индрийакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘ат̣т̣хамако маггаккхан̣е индрийа̄ни пат̣илабхати на̄ма, но часса пат̣иладдха̄ни хонтӣ’’ти ладдхи, сеййатха̄пи етарахи андхака̄нам̣; те сандха̄йа наттхи саддхиндрийанти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. наттхи саддха̄ти пут̣т̣хо пана саддхиндрийато саддха̄йа на̄наттам̣ саллаккхетва̄ пат̣иккхипати. сесесупи есева найо. йатха̄ пана йасса аттхи мано, тасса маниндрийампи аттхи; евам̣ йасса саддха̄дайо аттхи, тасса аттхи саддхиндрийа̄дӣнипӣти дӣпанаттхам̣ аттхи мано аттхи маниндрийантиа̄ди а̄раддхам̣. там̣ саббам̣ утта̄наттхамева саддхим̣ суттаса̄дханена̄ти.

ат̣т̣хамакасса индрийакатха̄ван̣н̣ана̄.

7. диббачаккхукатха̄ван̣н̣ана̄

373. ида̄ни диббачаккхукатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ чатуттхаджджха̄надхаммӯпаттхаддхам̣ мам̣сачаккхумева диббачаккху на̄ма хотӣти ладдхи, сеййатха̄пи етарахи андхака̄нан̃чева саммитийа̄нан̃ча; те сандха̄йа мам̣сачаккхунти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса.

пуна ‘‘мам̣сачаккху диббачаккху, диббачаккху мам̣сачаккхӯ’’ти пут̣т̣хо там̣ маттамева там̣ на хотӣти пат̣иккхипати. йа̄дисантиа̄дипуччха̄супи убхиннам̣ екасабха̄ва̄бха̄венева пат̣иккхипати.

висайотиа̄дӣсу убхиннампи рӯпа̄йатанамева висайо. мам̣сачаккху пана а̄па̄тхагатамева пассати. итарам̣ ана̄па̄тхагатам̣ тиропаббата̄дигатампи. диббачаккхусса ча атисукхумампи рӯпам̣ гочаро, на та̄дисам̣ итарасса̄ти еваметесам̣ а̄нубха̄вагочара̄ асадиса̄.

упа̄дин̣н̣ам̣ хутва̄ анупа̄дин̣н̣ам̣ хотӣти пут̣т̣хо йасма̄ мам̣сачаккху упа̄дин̣н̣ам̣, диббачаккху анупа̄дин̣н̣ам̣, на ча мам̣сачаккхумева диббачаккхӯти иччхати, тасма̄ пат̣иккхипати. дутийам̣ пут̣т̣хо йасма̄ ‘‘мам̣сачаккхусса уппа̄до, магго диббасса чаккхуно’’ти вачанам̣ нисса̄йа мам̣сачаккхупаччайа̄ диббачаккху уппаджджати, тан̃ча рӯпа̄вачарика̄нам̣ чатуннам̣ маха̄бхӯта̄нам̣ паса̄доти иччхати, тасма̄ пат̣иджа̄на̄ти. ка̄ма̄вачарам̣ хутва̄ти пут̣т̣хопи йасма̄ на мам̣сачаккхумева диббачаккхӯти иччхати, тасма̄ пат̣иккхипати. дутийам̣ пут̣т̣хо рӯпа̄вачараджджха̄напаччайена уппаннатта̄ рӯпа̄вачарам̣ на̄ма джа̄танти пат̣иджа̄на̄ти.

рӯпа̄вачарам̣ хутва̄ арӯпа̄вачаранти пут̣т̣хопи тато парам̣ бха̄вана̄йа арӯпа̄вачараккхан̣е рӯпа̄вачарачиттасса абха̄ва̄ пат̣иккхипати. дутийам̣ пут̣т̣хо арӯпа̄вачарика̄нам̣ чатуннам̣ маха̄бхӯта̄нам̣ паса̄до хутва̄ уппаджджатӣти ладдхийа̄ пат̣иджа̄на̄ти. апарийа̄паннабха̄вам̣ панасса на иччхати, тасма̄ пат̣иккхипатийева.

374. диббачаккхум̣ дхаммупаттхаддханти ка̄ма̄вачарадхаммена упаттхамбхитам̣ хутва̄. пуна дхаммупаттхаддханти локуттарадхаммена упаттхаддхам̣. двева чаккхӯнӣти пут̣т̣хо кин̃ча̄пи диббачаккхуно дхаммупаттхаддхасса пан̃н̃а̄чаккхубха̄вам̣ на иччхати, пан̃н̃а̄чаккхусса пана аттхита̄йа пат̣иккхипати. пуна пут̣т̣хо мам̣сачаккху дхаммупаттхаддхам̣ диббачаккху хотӣти ладдхивасена пат̣иджа̄на̄ти. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

диббачаккхукатха̄ван̣н̣ана̄.

8. диббасотакатха̄ван̣н̣ана̄

375. ида̄ни диббасотакатха̄ на̄ма хоти. таттха екам̣йева сотанти пут̣т̣хо двиннам̣ аттхита̄йа пат̣иккхипати. пуна пут̣т̣хо йасма̄ тадева дхаммупаттхаддхам̣ диббасотам̣ на̄ма хоти, тасма̄ пат̣иджа̄на̄ти. сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайамева̄ти.

диббасотакатха̄ван̣н̣ана̄.

9. йатха̄каммӯпагатан̃а̄н̣акатха̄ван̣н̣ана̄

377. ида̄ни йатха̄каммӯпагатан̃а̄н̣акатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘ити диббена чаккхуна̄ висуддхена…пе… йатха̄каммӯпаге сатте паджа̄на̄тӣ’’ти (дӣ. ни. 1.246; пат̣и. ма. 1.106) суттам̣ айонисо гахетва̄ йатха̄каммӯпагатан̃а̄н̣амева диббачаккхунти ладдхи, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. пуна йатха̄каммӯпагатан̃ча манаси каротӣти пут̣т̣хо екачиттасса а̄рамман̣адвайа̄бха̄ва̄ пат̣иккхипати. дутийам̣ пут̣т̣хо на̄на̄читтавасена пат̣иджа̄на̄ти. пуна лесока̄сам̣ адатва̄ двиннам̣ пхасса̄нанти пут̣т̣хо пат̣иккхипати. ити йатха̄ имина̄ йатха̄каммӯпагатападена, евамева име вата бхонто, сатта̄тиа̄дипадехипи саддхим̣ йоджана̄су аттхо ведитаббо.

378. а̄йасма̄ са̄рипутто йатха̄каммӯпагатам̣ н̃а̄н̣ам̣ джа̄на̄тӣти идам̣ сакава̄дӣ йасма̄ тхеро аппиччхата̄йа абхин̃н̃а̄н̃а̄н̣а̄ни на вал̣ан̃джетӣти екачче на джа̄нанти, та̄ни панасса нева аттхӣти ман̃н̃анти, тасма̄ там̣ ‘‘диббачаккхуно ала̄бхӣ тхеро’’ти ман̃н̃ама̄нам̣ пуччхати. тенева ка̄ран̣ена ‘‘аттха̄йасмато са̄рипуттасса диббачаккхӯ’’ти парато пут̣т̣хо пат̣иккхипати. дутийам̣ пут̣т̣хо йам̣кин̃чи са̄вакена паттаббам̣, саббам̣ там̣ тхерена ануппаттанти пат̣иджа̄на̄ти. ида̄нисса виккхепам̣ каронто сакава̄дӣ нану а̄йасма̄ са̄рипуттотиа̄дима̄ха. иман̃хи га̄тхам̣ тхеро вал̣ан̃джанапан̣идхийа̄ ева абха̄вена а̄ха, на абхин̃н̃а̄н̃а̄н̣асса абха̄вена. парава̄дӣ пана абха̄венева̄ти аттхам̣ саллаккхети. тасма̄ тасса ладдхийа̄ тхерасса йатха̄каммӯпагатан̃а̄н̣амева аттхи, но диббачаккху. тена вуттам̣ ‘‘тена хи на ваттаббам̣ йатха̄каммӯпагатан̃а̄н̣ам̣ диббачаккхӯ’’ти.

йатха̄каммӯпагатан̃а̄н̣акатха̄ван̣н̣ана̄.

10. сам̣варакатха̄ван̣н̣ана̄

379. ида̄ни сам̣варакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ та̄ватим̣се деве упа̄да̄йа татуттари девесу йасма̄ те пан̃ча вера̄ни на сама̄чаранти, тасма̄ сам̣варо аттхӣти ладдхи, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, верасамуда̄ча̄рам̣ апассато пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. тато йасма̄ сам̣варо на̄ма сам̣варитаббе асам̣варе сати хоти, тасма̄ асам̣варапуччха̄ сакава̄дисса, девесу па̄н̣а̄типа̄та̄дӣнам̣ абха̄вена пат̣иккхепо итарасса.

аттхи мануссесӯтиа̄ди сам̣варе сати асам̣варасса асам̣варе ча сати сам̣варасса паваттидассанаттхам̣ вуттам̣.

380. па̄н̣а̄типа̄та̄ вераман̣ӣти а̄дипан̃хесу па̄н̣а̄типа̄та̄дӣнам̣ асама̄чаран̣авасена пат̣ин̃н̃а̄, па̄н̣а̄типа̄та̄дӣнам̣ наттхита̄йа пат̣иккхепо ведитаббо. пат̣иломапан̃ха̄ утта̄наттха̄йева.

аваса̄не наттхи девесу сам̣варотипан̃хе па̄н̣а̄типа̄та̄дӣни катва̄ пуна тато сам̣вара̄бха̄вам̣ сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. тато чхалавасена йади сам̣варо наттхи, саббе дева̄ па̄н̣а̄типа̄тинотиа̄дипуччха̄ парава̄дисса. дева̄нам̣ верасамуда̄ча̄расса абха̄вена пат̣иккхепо сакава̄дисса. нахеванти вачанаматтам̣ гахетва̄ ладдхипатит̣т̣ха̄панам̣ парава̄дисса. евам̣ патит̣т̣хита̄ пана ладдхи аппатит̣т̣хита̄ва хотӣти.

сам̣варакатха̄ван̣н̣ана̄.

11. асан̃н̃акатха̄ван̣н̣ана̄

381. ида̄ни асан̃н̃акатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘сан̇кха̄рапаччайа̄ вин̃н̃а̄н̣а’’нти вачанато вина̄ вин̃н̃а̄н̣ена пат̣исандхи на̄ма наттхи. ‘‘сан̃н̃уппа̄да̄ ча пана те дева̄ тамха̄ ка̄йа̄ чавантӣ’’ти вачанато асан̃н̃асатта̄нампи чутипат̣исандхиккхан̣е сан̃н̃а̄ аттхӣти ладдхи, сеййатха̄пи етарахи андхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. тато нам̣ сакава̄дӣ ‘‘ким̣ те там̣ т̣ха̄нам̣ сан̃н̃а̄бхаво’’тиа̄дӣхи чодетум̣ сан̃н̃а̄бхаво сан̃н̃а̄гатӣтиа̄дима̄ха. там̣ саббам̣ тато паран̃ча па̄л̣инайенева ведитаббанти.

асан̃н̃акатха̄ван̣н̣ана̄.

12. невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанакатха̄ван̣н̣ана̄

384. ида̄ни невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатана’’нти вачанато на ваттаббам̣ ‘‘тасмим̣ бхаве сан̃н̃а̄ аттхӣ’’ти ладдхи, сеййатха̄пи етарахи андхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха саббам̣ па̄л̣инайенева ведитаббанти.

невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанакатха̄ван̣н̣ана̄.

татийо вагго.

4. чатуттхавагго

1. гихисса араха̄тикатха̄ван̣н̣ана̄

387. ида̄ни гихисса араха̄ти катха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ йасакулапутта̄дӣнам̣ гихибйан̃джане т̣хита̄нам̣ арахаттаппаттим̣ дисва̄ ‘‘гихи асса араха̄’’ти ладдхи, сеййатха̄пи етарахи уттара̄патхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса. таттха гихисса̄ти йо гихисам̣йоджанасампайуттата̄йа гихи, со арахам̣ асса̄ти аттхо. парава̄дӣ пана адхиппа̄йам̣ асаллаккхетва̄ гихибйан̃джанаматтамева пассанто пат̣иджа̄на̄ти. ида̄нисса ‘‘гихи на̄ма гихисам̣йоджанена хоти, на бйан̃джанаматтена. йатха̄ха бхагава̄ –

‘алан̇като чепи самам̣ чареййа,

санто данто нийато брахмача̄рӣ;

саббесу бхӯтесу нидха̄йа дан̣д̣ам̣,

со бра̄хман̣о со саман̣о са бхиккхӯ’’’ти. (дха. па. 142);

имам̣ найам̣ дассетум̣ аттхи арахатотиа̄ди а̄раддхам̣. там̣ саббам̣ утта̄наттхамева̄ти.

гихисса араха̄тикатха̄ван̣н̣ана̄.

2. упапаттикатха̄ван̣н̣ана̄

388. ида̄ни упапаттикатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘опапа̄тико хоти таттхапаринибба̄йӣ’’тивачана̄ни (пу. па. 35-40) айонисо гахетва̄ суддха̄ва̄сесу упапаттийа̄ араха̄ти ладдхи, ‘‘йесам̣ ва̄ упахаччапаринибба̄йӣ’’ти падам̣ париваттитва̄ ‘‘упападжджапаринибба̄йӣ’’ти парийа̄пун̣анта̄нам̣ саха упапаттийа̄ араха̄ хотӣти ладдхи, сеййатха̄пи етарахи уттара̄патхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. таттха йасма̄ упапаттичиттам̣ на̄ма локийам̣, тена сота̄панна̄дайопи на хонти, пагева араха̄. тасма̄сса имам̣ найам̣ дассетум̣ саха упапаттийа̄ сота̄паннотиа̄ди а̄раддхам̣.

389. са̄рипуттотиа̄ди имесу маха̄тхересу ко екопи саха упапаттийа̄ араха̄ на̄ма̄ти чоданаттхам̣ вуттам̣.

390. упапаттесийена̄ти пат̣исандхичиттена. тан̃хи упапаттим̣ есати гавесати, тасма̄ упапаттесийанти вуччати. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

упапаттикатха̄ван̣н̣ана̄.

3. ана̄савакатха̄ван̣н̣ана̄

391. ида̄ни ана̄савакатха̄ на̄ма хоти. таттха йе дхамма̄ ана̄савасса арахато, саббе те ана̄сава̄ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи етарахи уттара̄патхака̄нам̣; те сандха̄йа арахатоти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ана̄сава̄ на̄ма магга̄дайо, ким̣ тасса тейева уппаджджантӣти чоданаттхам̣ магго пхалантиа̄ди а̄раддхам̣. чаккху ана̄саванти пут̣т̣хо тасса са̄саватта̄ пат̣иккхипати. дутийам̣ пут̣т̣хо ана̄савассетанти пат̣иджа̄на̄ти.

392. чӣварапан̃хе екова дхаммо ана̄саво са̄саво ча хотӣти лаккхан̣авиродхабхайа̄ пат̣иккхипати. дутийам̣ пут̣т̣хо ана̄савасса хутва̄ са̄савасса хотӣти пат̣иджа̄на̄ти. тан̃н̃ева ана̄саванти пан̃ха̄двайепи есева найо. сакава̄дӣ пана тан̃н̃ева̄ти анун̃н̃а̄татта̄ ‘‘магго ана̄саво хутва̄’’тиа̄дӣхи чодети. имина̄ упа̄йена саббаттха аттхо ведитабботи.

ана̄савакатха̄ван̣н̣ана̄.

4. саманна̄гатакатха̄ван̣н̣ана̄

393. ида̄ни саманна̄гатакатха̄ на̄ма хоти. таттха две саманна̄гама̄ паччуппаннаккхан̣е саман̇гӣбха̄васаманна̄гамо ча рӯпа̄вачара̄дӣсу ан̃н̃атарабхӯмиппаттито пат̣ила̄бхасаманна̄гамо ча. со йа̄ва адхигатависеса̄ на париха̄йати, та̄вадева лаббхати. йесам̣ пана т̣хапетва̄ име две саманна̄гаме ан̃н̃о упапаттидхаммавасена еко саманна̄гамо на̄ма хотӣти ладдхи, сеййатха̄пи етарахи уттара̄патхака̄нам̣, тесам̣ паттидхаммо на̄ма кочи наттхӣти анубодханаттхам̣ араха̄ чатӯхи пхалехи саманна̄гатоти пуччха̄ сакава̄дисса, паттим̣ сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атхасса ‘‘йади те араха̄ чатӯхи кхандхехи вийа чатӯхи пхалехи саманна̄гато, евам̣ санте йе чатӯсу пхалесу чатта̄ро пхасса̄дайо, техи те арахато саманна̄гатата̄ па̄пун̣а̄тӣ’’ти чоданаттхам̣ араха̄ чатӯхи пхассехӣтиа̄ди а̄раддхам̣. там̣ саббам̣ парава̄дина̄ екаккхан̣е чатуннам̣ пхасса̄дӣнам̣ абха̄ва̄ пат̣иккхиттам̣. ана̄га̄мипан̃ха̄дӣсупи есева найо.

395. сота̄паттипхалам̣ вӣтиваттоти на пат̣хамаджджха̄нам̣ вийа дутийаджджха̄нала̄бхӣ; пуна ануппаттийа̄ пана вӣтиваттоти пуччхати. сота̄паттимаггантиа̄ди йам̣ вӣтиватто, тенасса пуна асаманна̄гамам̣ дассетум̣ а̄раддхам̣.

396. техи ча апарихӣноти пан̃хе йасма̄ йатха̄ паччанӣкасамуда̄ча̄рена локийаджджха̄надхамма̄ париха̄йанти, на евам̣ локуттара̄. маггена хи йе килеса̄ пахӣйанти, пхалена ча пат̣иппассамбханти, те татха̄ пахӣна̄ва татха̄ пат̣иппассаддха̄йева ча хонти, тасма̄ сакава̄дина̄ а̄манта̄ти пат̣ин̃н̃а̄там̣. сва̄йаматтхо парато ‘‘арахата̄ чатта̄ро магга̄ пат̣иладдха̄’’тиа̄дӣсу пака̄ситойева. сесам̣ утта̄наттхамева̄ти.

саманна̄гатакатха̄ван̣н̣ана̄.

5. упеккха̄саманна̄гатакатха̄ван̣н̣ана̄

397. араха̄ чхахи упеккха̄хӣти катха̄йапи имина̄ва найена аттхо ведитаббо. араха̄ хи чхасу два̄ресу упеккха̄нам̣ уппаттибхаббата̄йа та̄хи саманна̄гатоти вуччати, на екаккхан̣е сабба̄сам̣ уппаттибха̄вена̄ти.

упеккха̄саманна̄гатакатха̄ван̣н̣ана̄.

6. бодхийа̄буддхотикатха̄ван̣н̣ана̄

398. ида̄ни бодхийа̄ буддхотикатха̄ на̄ма хоти. таттха бодхӣти чатумагган̃а̄н̣асса̄пи саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асса̄пи адхивачанам̣. тасма̄ йесам̣ йатха̄ ода̄тена ван̣н̣ена ода̄то, са̄мена ван̣н̣ена са̄мо, евам̣ бодхийа̄ буддхоти ладдхи, сеййатха̄пи етарахи уттара̄патхака̄нам̣йева; те сандха̄йа пуччха̄ ча ануйого ча сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ ча пат̣иккхепо ча итарасса.

атӣта̄йа̄ти пан̃хе тасмим̣ кхан̣е абха̄вато пат̣иккхипати. дутийам̣ пут̣т̣хо пат̣ила̄бхам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. пуна киччавасена пут̣т̣хо кичча̄бха̄вато пат̣иккхипати. дутийам̣ пут̣т̣хо йам̣ тена та̄йа каран̣ӣйам̣ катам̣, таттха саммоха̄бха̄вам̣ пат̣иджа̄на̄ти. лесока̄сам̣ пана адатва̄ дуккхам̣ париджа̄на̄тӣтиа̄дина̄ найена пут̣т̣хо тасса киччасса абха̄ва̄ пат̣иккхипати.

ана̄гатапан̃хе тасмим̣ кхан̣е магган̃а̄н̣асса абха̄ва̄ пат̣иккхипати. дутийам̣ пут̣т̣хо ‘‘агама̄ ра̄джагахам̣ буддхо’’ти (су. ни. 410) ана̄гата̄йа бодхийа̄ буддхабха̄вам̣ ман̃н̃ама̄но пат̣иджа̄на̄ти. бодхикаран̣ӣйам̣ каротӣти пут̣т̣хо тасмим̣ кхан̣е кичча̄бха̄вена пат̣иккхипати. дутийам̣ пут̣т̣хо йади на кареййа, буддхоти на вуччеййа. йасма̄ авассам̣ кариссати, тасма̄ каротийева на̄ма̄ти пат̣иджа̄на̄ти. пуна лесока̄сам̣ адатва̄ пут̣т̣хо пат̣иккхипати. паччуппаннапан̃хо саддхим̣ сам̣сандана̄йа утта̄наттхова.

399. тиссо бодхийо екато катва̄ пут̣т̣хо саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ сандха̄йа тӣхипи буддхоти ваттаббабха̄вато пат̣иджа̄на̄ти. пуна тӣхити пут̣т̣хо сабба̄сам̣ екаккхан̣е абха̄ва̄ пат̣иккхипати. дутийам̣ пут̣т̣хо атӣта̄на̄гатапаччуппаннасса саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асса васена пат̣иджа̄на̄ти. пуна лесока̄сам̣ адатва̄ сататам̣ самитанти пут̣т̣хо пат̣иккхипати.

на баттаббам̣ бодхийа̄ти пуччха̄ парава̄дисса, бодхийа̄ абха̄ваккхан̣е абуддхабха̄ва̄паттито пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. нану бодхипат̣ила̄бха̄ти пан̃хе пана йасмим̣ санта̄не бодхисан̇кха̄там̣ магган̃а̄н̣ам̣ уппаннам̣, таттха буддхоти саммутисаббха̄вато пат̣ин̃н̃а̄ тассева. тасса адхиппа̄йам̣ аджа̄нитва̄ хан̃чӣти ладдхит̣т̣хапана̄ парава̄дисса. ида̄нисса асаллаккхан̣ам̣ па̄кат̣ам̣ ка̄тум̣ бодхипат̣ила̄бха̄ буддхоти бодхийа̄ буддхоти пуччха̄ сакава̄дисса. тассаттхо – ‘‘ким̣ те йасма̄ бодхипат̣ила̄бха̄ буддхо, тасма̄ бодхийа̄ буддхо’’ти. итаро ‘‘бодхипат̣ила̄бхо на̄ма бодхийа̄ уппаджджитва̄ нируддха̄йапи санта̄не уппаннабха̄войева. бодхи на̄ма маггаккхан̣е н̃а̄н̣а’’нти имам̣ вибха̄гам̣ асаллаккхентова пуна пат̣иджа̄на̄ти. тато сакава̄дина̄ бодхипат̣ила̄бха̄ бодхӣти пут̣т̣хо вачанока̄сам̣ алабханто пат̣иккхипатӣти.

бодхийа̄буддхотикатха̄ван̣н̣ана̄.

ити има̄ тиссопи катха̄ уттара̄патхака̄нам̣йева.

7. лаккхан̣акатха̄ван̣н̣ана̄

400. ида̄ни лаккхан̣акатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘йехи саманна̄гатасса маха̄пурисасса двева гатийо бхавантӣ’’ти (дӣ. ни. 1.258) имам̣ суттам̣ айонисо гахетва̄ лаккхан̣асаманна̄гато бодхисаттова хотӣти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи етарахи уттара̄патхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса.

чаккаваттисаттоти пан̃хесу йасма̄ чаккаваттӣ саттопи ча бодхисаттопи, тасма̄ абодхисаттам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати. бодхисаттам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти.

402. дваттим̣сима̄нӣтисуттам̣ бодхисаттамева сандха̄йа вуттам̣. со хи паччхиме бхаве буддхо хоти, итаресу чаккаваттӣ, тасма̄ а̄бхатампи ана̄бхатасадисамева̄ти.

лаккхан̣акатха̄ван̣н̣ана̄.

8. нийа̄моккантикатха̄ван̣н̣ана̄

403. ида̄ни нийа̄моккантикатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ гхат̣ика̄расутте джотипа̄ласса паббаджджам̣ сандха̄йа ‘‘бодхисатто кассапабхагавато па̄вачане оккантанийа̄мо чаритабрахмачарийо’’ти ладдхи, сеййатха̄пи етарахи андхака̄нам̣; те сандха̄йа бодхисаттоти пуччха̄ сакава̄дисса, ладдхийам̣ т̣хатва̄ пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. тато йасма̄ нийа̄моти ва̄ брахмачарийанти ва̄ арийамаггасса на̄мам̣, бодхисатта̄нан̃ча т̣хапетва̄ па̄рамӣпӯран̣ам̣ ан̃н̃а̄ нийа̄мокканти на̄ма наттхи. йади бхавеййа, бодхисатто сота̄панно са̄вако бхавеййа. на четамевам̣. кевалан̃хи нам̣ буддха̄ аттано н̃а̄н̣абале т̣хатва̄ – ‘‘айам̣ буддхо бхависсатӣ’’ти бйа̄каронти, тасма̄ пуна бодхисаттоти ануйого сакава̄дисса. паччхимабхавам̣ сандха̄йа пат̣иккхепо итарасса. дутийапан̃хе джотипа̄лака̄лам̣ сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ тассева. са̄вако хутва̄тиа̄дӣсупи есева найо. ануссавийоти ануссавена пат̣ивиддхадхаммо. паччхимабхавам̣ сандха̄йа пат̣иккхипитва̄ джотипа̄лака̄ле ануссавам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти.

404. ан̃н̃ам̣ саттха̄рантиа̄л̣а̄ран̃ча ра̄мапуттан̃ча сандха̄йа вуттам̣. а̄йасма̄ а̄нандотиа̄ди ‘‘оккантанийа̄ма̄ва са̄вака̄ хонти, на итаре оккантанийа̄ма̄ еварӯпа̄ хонтӣ’’ти дассетум̣ вуттам̣.

са̄вако джа̄тим̣ вӣтиваттоти йа̄йа джа̄тийа̄ са̄вако, там̣ вӣтиватто ан̃н̃асмим̣ бхаве аса̄вако хотӣти пуччхати. итаро сота̄панна̄дӣнам̣ сота̄панна̄диса̄вакабха̄вато пат̣иккхипати. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

нийа̄моккантикатха̄ван̣н̣ана̄.

9. апара̄пи саманна̄гатакатха̄ван̣н̣ана̄

406. ида̄ни апара̄пи саманна̄гатакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘чатуттхамаггат̣т̣хо пуггало паттидхаммавасена тӣхи пхалехи саманна̄гато’’ти ладдхи, сеййатха̄пи етарахи андхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха хет̣т̣ха̄ чатӯхи пхалехи саманна̄гатакатха̄йам̣ вуттанайенева ведитаббанти.

апара̄пи саманна̄гатакатха̄ван̣н̣ана̄.

10. саббасам̣йоджанаппаха̄накатха̄ван̣н̣ана̄

413. ида̄ни сам̣йоджанаппаха̄накатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘ниппарийа̄йенева саббасам̣йоджанаппаха̄нам̣ арахатта’’нти ладдхи, сеййатха̄пи етарахи андхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. пуна саббе сам̣йоджана̄ти пут̣т̣хо хет̣т̣ха̄ вуттамаггаттайена пахӣне сандха̄йа пат̣иккхипати. дутийам̣ пут̣т̣хо тена маггена аппахӣнасса абха̄ва̄ пат̣иджа̄на̄ти. сакка̄йадит̣т̣хиа̄дӣсупи пат̣хамамаггена пахӣнабха̄вам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати, чатуттхамаггена анавасесаппаха̄нам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. есева найо саббаттха̄ти.

саббасам̣йоджанаппаха̄накатха̄ван̣н̣ана̄.

чатуттхо вагго.

5. пан̃чамавагго

1. вимуттикатха̄ван̣н̣ана̄

418. ида̄ни вимуттикатха̄ на̄ма хоти. таттха випассана̄, магго, пхалам̣, паччавеккхан̣анти чатуннам̣ н̃а̄н̣а̄нам̣ вимуттин̃а̄н̣анти на̄мам̣. тесу випассана̄н̃а̄н̣ам̣ ниччанимитта̄дӣхи вимуттатта̄, тадан̇гавимуттибха̄вена ва̄ вимуттатта̄ вимуттин̃а̄н̣ам̣. магго самуччхедавимутти, пхалам̣ пат̣иппассаддхивимутти, паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ам̣ пана вимуттим̣ джа̄на̄тӣти вимуттин̃а̄н̣ам̣. евам̣ чатуббидхе вимуттин̃а̄н̣е ниппарийа̄йена пхалан̃а̄н̣амева вимутти. сеса̄ни ‘‘вимутта̄нӣ’’ти ва̄ ‘‘авимутта̄нӣ’’ти ва̄ на ваттабба̄ни. тасма̄ ‘‘идам̣ на̄ма вимуттин̃а̄н̣ам̣ вимутта’’нти аватва̄ ависесенева ‘‘вимуттин̃а̄н̣ам̣ вимутта’’нти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса. пуна йам̣кин̃чӣти пут̣т̣хо паччавеккхан̣а̄дӣни сандха̄йа пат̣иккхипати. пат̣ипаннасса̄ти пут̣т̣хо магган̃а̄н̣асса ана̄саватам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. йасма̄ пана там̣ сота̄паннасса пхале т̣хитасса н̃а̄н̣ам̣ на хоти, тасма̄ вимуттам̣ на̄ма на хотӣти чоданаттхам̣ пуна сакава̄дӣ сота̄паннасса̄тиа̄дима̄ха. имина̄ упа̄йена саббаттха аттхо ведитаббо.

вимуттикатха̄ван̣н̣ана̄.

2. асекхан̃а̄н̣акатха̄ван̣н̣ана̄

421. ида̄ни асекхакатха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ а̄нандаттхера̄дайо секха̄ ‘‘ул̣а̄ро бхагава̄’’тиа̄дина̄ найена асекхе джа̄нанти, тасма̄ ‘‘секхасса асекхан̃а̄н̣ам̣ аттхӣ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи уттара̄патхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. джа̄на̄ти пассатӣти идам̣ аттана̄ адхигатасса джа̄нанавасена вуттам̣. готрабхунотиа̄ди хет̣т̣хима̄йа бхӯмийам̣ т̣хитасса упарӯпарин̃а̄н̣асса абха̄вадассанаттхам̣ вуттам̣. нану а̄йасма̄ а̄нандо секхо ‘‘ул̣а̄ро бхагава̄’’ти джа̄на̄тӣти парава̄дӣ асекхе бхагавати паваттатта̄ там̣ асекхан̃а̄н̣анти иччхати, на панетам̣ асекхам̣. тасма̄ евам̣ патит̣т̣ха̄пита̄пи ладдхи аппатит̣т̣ха̄пита̄ва хотӣти.

асекхан̃а̄н̣акатха̄ван̣н̣ана̄.

3. випарӣтакатха̄ван̣н̣ана̄

424. ида̄ни випарӣтакатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘йва̄йам̣ патхавӣкасин̣е патхавӣсан̃н̃ӣ сама̄паджджати, тасса там̣ н̃а̄н̣ам̣ випарӣтан̃а̄н̣а’’нти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. патхавим̣ нисса̄йа уппаннанимиттан̃хи на патхавӣйева, татра ча̄йам̣ патхавӣсан̃н̃ӣ. тасма̄ випарӣтан̃а̄н̣анти айаметасса адхиппа̄йо. тато сакава̄дӣ ‘‘лаккхан̣апатхавӣпи сасамбха̄рапатхавӣпи нимиттапатхавӣпи патхавӣдевата̄пи сабба̄ патхавӣйева, та̄су патхавӣти н̃а̄н̣ам̣ випарӣтам̣ на хоти. аничче ниччантиа̄дивипарийесо пана випарӣтан̃а̄н̣ам̣ на̄ма. ким̣ те идам̣ етесу ан̃н̃атара’’нти чодетум̣ аничче ниччантиа̄дима̄ха. итаро випалла̄салаккхан̣а̄бха̄вам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати, патхавӣнимиттам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти.

кусаланти секкхапутхуджджана̄нам̣ н̃а̄н̣ам̣ сандха̄йа вуттам̣. аттхи арахатоти пан̃хесупи випалла̄салаккхан̣а̄бха̄вена пат̣иккхипати. патхавӣнимиттам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. саббева патхавӣти саббам̣ там̣ патхавӣкасин̣ам̣ лаккхан̣апатхавӣйева хотӣти пуччхати. сакава̄дӣ татха̄ абха̄вато пат̣иккхипати. нану патхавӣ аттхи, аттхи ча кочи патхавим̣ патхавито сама̄паджджатӣти пуччха̄ сакава̄дисса. тассаттхо – нану нимиттапатхавӣ аттхи, аттхи ча кочи там̣ патхавим̣ патхавитойева сама̄паджджати, на а̄пато ва̄ теджато ва̄ти. патхавӣ аттхӣтиа̄ди ‘‘йади йам̣ йатха̄ аттхи, там̣ татха̄ сама̄паджджантасса н̃а̄н̣ам̣ випарӣтам̣ хоти, нибба̄нам̣ аттхи, тампи сама̄паджджантасса саббавипарийесасамуггха̄танам̣ магган̃а̄н̣ампи те випарӣтам̣ хотӯ’’ти дассанаттхам̣ вуттанти.

випарӣтакатха̄ван̣н̣ана̄.

4. нийа̄макатха̄ван̣н̣ана̄

428-431. ида̄ни нийа̄макатха̄ на̄ма хоти. таттха йо пуггало самматтанийа̄мам̣ оккамиссати, там̣ ‘‘бхаббо еса дхаммам̣ абхисамету’’нти йасма̄ бхагава̄ джа̄на̄ти, тасма̄ ‘‘анийатасса путхуджджанассева сато пуггаласса нийа̄магамана̄йа н̃а̄н̣ам̣ аттхӣ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи етарахи уттара̄патхака̄нам̣; те сандха̄йа анийатасса̄ти пуччха̄ сакава̄дисса. таттха нийа̄магамана̄йа̄ти нийа̄мо вуччати магго, маггагамана̄йа маггоккамана̄йа̄ти аттхо. йам̣ панасса н̃а̄н̣ам̣ дисва̄ бхагава̄ ‘‘бхаббо айа’’нти джа̄на̄ти, там̣ сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса.

атхасса сакава̄дӣ айуттава̄дитам̣ дӣпетум̣ нийатасса̄ти випарӣта̄нуйогама̄ха. таттха пат̣хамапан̃хе маггена нийатасса анийа̄магамана̄йа н̃а̄н̣ам̣ на̄ма наттхӣти пат̣иккхипати. дутийе наттхибха̄вена пат̣иджа̄на̄ти. татийе анийатасса наттхӣти пут̣т̣хатта̄ ладдхивиродхена пат̣иккхипати. пуна пат̣хамапан̃хамева чатуттхам̣ катва̄ нийатасса нийа̄магамана̄дивасена тайо пан̃ха̄ ката̄. тесу пат̣хаме йасма̄ а̄димаггена нийатасса пуна тадаттха̄йа н̃а̄н̣ам̣ наттхи, тасма̄ пат̣иккхипати. дутийе наттхибха̄венева пат̣иджа̄на̄ти. татийе ладдхивиродхенева пат̣иккхипати. пуна пат̣хамапан̃хам̣ ат̣т̣хамам̣ катва̄ анийатасса анийа̄магамана̄дивасена тайо пан̃ха̄ ката̄. тесам̣ аттхо вуттанайенева ведитаббо. пуна пат̣хамапан̃хамева два̄дасамам̣ катва̄ там̣мӯлака̄ аттхи нийа̄мотиа̄дайо пан̃ха̄ ката̄. таттха йасма̄ нийа̄магамана̄йа н̃а̄н̣ам̣ на̄ма магган̃а̄н̣амева хоти, тасма̄ там̣ сандха̄йа аттхи нийа̄моти вуттам̣. итаро пана нийа̄моти вутте пат̣иккхипати, н̃а̄н̣анти вутте пат̣иджа̄на̄ти. сатипат̣т̣ха̄на̄дӣсупи есева найо. паччанӣкам̣ утта̄наттхамева. готрабхунотиа̄ди йена йам̣ аппаттам̣, тасса там̣ наттхӣти дассанаттхам̣ вуттам̣. бхагава̄ джа̄на̄тӣти аттано н̃а̄н̣абалена джа̄на̄ти, на тасса нийа̄магаманан̃а̄н̣асаббха̄вато. тасма̄ имина̄ ка̄ран̣ена патит̣т̣хита̄писса ладдхи аппатит̣т̣хита̄йева̄ти.

нийа̄макатха̄ван̣н̣ана̄.

5. пат̣исамбхида̄катха̄ван̣н̣ана̄

432-433. ида̄ни пат̣исамбхида̄катха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘йам̣кин̃чи арийа̄нам̣ н̃а̄н̣ам̣, саббам̣ локуттарамева̄’’ти гахетва̄ ‘‘саббам̣ н̃а̄н̣ам̣ пат̣исамбхида̄’’ти ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. саммутин̃а̄н̣апан̃хесу патхавӣкасин̣асаммутийам̣ сама̄паттин̃а̄н̣ам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати, нируттин̃а̄н̣ам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. йе кечи саммутинти пан̃хе путхуджджане сандха̄йа пат̣иккхипати. четопарийа̄йапан̃хесу путхуджджанасса н̃а̄н̣ам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати, арийасса н̃а̄н̣ам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. сабба̄ пан̃н̃а̄типан̃хесу касин̣асама̄паттипан̃хам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати, локуттарам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. патхавӣкасин̣асама̄паттинтиа̄ди ‘‘йа̄ етесу еттакесу т̣ха̄несу пан̃н̃а̄, ким̣ сабба̄ са̄ пат̣исамбхида̄’’ти пуччханаттхам̣ вуттам̣. тена хи саббам̣ н̃а̄н̣анти йасма̄ сабба̄ локуттарапан̃н̃а̄ пат̣исамбхида̄, тасма̄ саббанти вачанам̣ са̄ман̃н̃апхалена саддхим̣ патит̣т̣ха̄петӣти.

пат̣исамбхида̄катха̄ван̣н̣ана̄.

6. саммутин̃а̄н̣акатха̄ван̣н̣ана̄

434-435. ида̄ни саммутин̃а̄н̣акатха̄ на̄ма хоти. таттха саммутисаччам̣ параматтхасаччанти две сачча̄ни. йе пана евам̣ вибха̄гам̣ акатва̄ саччанти вачанаса̄ман̃н̃ена саммутин̃а̄н̣ампи ‘‘сачча̄рамман̣амева̄’’ти ваданти, сеййатха̄пи андхака̄; те айуттава̄диноти тесам̣ ва̄дависодханаттхам̣ айам̣ катха̄ а̄раддха̄. таттха на ваттаббанти пуччха̄ парава̄дисса, параматтхасаччам̣ сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. саммутисаччамхӣти саммутим̣ анупавит̣т̣хе саччамхи. паччатте ва̄ бхуммавачанам̣, саммутисаччанти аттхо. саммутин̃а̄н̣ам̣ сачча̄рамман̣ан̃н̃ева̄ти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. тато нам̣ ‘‘йади там̣ ависесена сачча̄рамман̣ан̃н̃ева, тена н̃а̄н̣ена дуккхапарин̃н̃а̄дӣни кареййа̄’’ти чодетум̣ тена н̃а̄н̣ена̄тиа̄дима̄ха.

саммутин̃а̄н̣акатха̄ван̣н̣ана̄.

7. читта̄рамман̣акатха̄ван̣н̣ана̄

436-438. ида̄ни читта̄рамман̣акатха̄ на̄ма хоти. таттха четопарийа̄йе н̃а̄н̣анти вачанаматтамева гахетва̄ ‘‘там̣ н̃а̄н̣ам̣ читта̄рамман̣амева̄’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи етарахи андхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атхасса ‘‘йо сара̄га̄дивасена читтам̣ джа̄на̄ти, тасса ра̄га̄дайопи а̄рамман̣а̄ хонти, тасма̄ на ваттаббам̣ там̣ читта̄рамман̣ан̃н̃ева̄’’ти чоданаттхам̣ нану аттхи кочӣтиа̄ди а̄раддхам̣. пхасса̄рамман̣ети пхассасан̇кха̄те а̄рамман̣е. ведана̄рамман̣етиа̄дӣсупи есева найо. пуна пхасса̄рамман̣е н̃а̄н̣ам̣ на ваттаббанти пут̣т̣хо пхассасса пхусаналаккхан̣ам̣ манасикарото пхассова̄рамман̣ам̣ хотӣти пат̣иджа̄на̄ти. ким̣ панетам̣ пхассапарийа̄йе н̃а̄н̣анти пут̣т̣хо пана та̄дисасса суттападасса абха̄ва̄ пат̣иккхипати. ведана̄дӣсупи есева найо. ида̄ни йам̣ нисса̄йа ладдхи, тадева дассетва̄ ладдхим̣ патит̣т̣ха̄петум̣ нану четопарийа̄йе н̃а̄н̣антиа̄дима̄ха. са̄ панеса̄ вачанаматта̄бхинивесена патит̣т̣ха̄пита̄пи аппатит̣т̣ха̄пита̄ва хотӣти.

читта̄рамман̣акатха̄ван̣н̣ана̄.

8. ана̄гатан̃а̄н̣акатха̄ван̣н̣ана̄

439-440. ида̄ни ана̄гатан̃а̄н̣акатха̄ на̄ма хоти. таттха ана̄гатам̣ на̄ма антарампи аттхи, анантарампи. тесу анантаре екантенева н̃а̄н̣ам̣ наттхи. йатха̄ ча анантаре, татха̄ екавӣтхиекаджаванапарийа̄паннепи. таттха йе саббасмимпи ана̄гате н̃а̄н̣ам̣ иччханти, сеййатха̄пи андхака̄; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йам̣ те ана̄гате н̃а̄н̣ам̣, ким̣ тена анантарам̣ ана̄гатам̣ мӯла̄дивасена джа̄на̄тӣ’’ти чодетум̣ ана̄гатам̣ мӯлатотиа̄дима̄ха. таттха мӯлатотиа̄дӣни сабба̄ни ка̄ран̣авевачана̄нева. ка̄ран̣ан̃хи йам̣ аттано пхалам̣ кароти, там̣ таттха мӯлайати патит̣т̣ха̄тӣти мӯлам̣. тато ча там̣ хиноти паваттайатӣти хету. тадева там̣ нидети ‘‘ханда нам̣ ган̣хатха̄’’ти. ниййа̄тети вийа̄ти нида̄нам̣. тато там̣ самбхаватӣти самбхаво. пабхаватӣти пабхаво. таттха ча там̣ самут̣т̣ха̄ти, там̣ ва̄ нам̣ самут̣т̣ха̄петӣти самут̣т̣ха̄нам̣. тадева нам̣ а̄харатӣти а̄ха̄ро. тан̃часса апариччаджитаббат̣т̣хена а̄рамман̣ам̣. тадева четам̣ пат̣ичча етӣти паччайо. тато нам̣ самудетӣти самудайоти вуччати. йасма̄ пана анантарам̣ читтам̣ етеха̄ка̄рехи на сакка̄ джа̄нитум̣, тасма̄ на хеванти пат̣иккхипати. ана̄гатам̣ хетупаччайатанти йа̄ анантара̄на̄гате читте хетупаччайата̄, там̣ джа̄на̄ти. йе таттха дхамма̄ хетупаччайа̄ хонти, те джа̄на̄тӣти аттхо. сесападесупи есева найо. готрабхунотиа̄ди йасмим̣ ана̄гате н̃а̄н̣ам̣ на уппаджджати, там̣ сарӯпато дассетум̣ вуттам̣. па̄т̣алипуттасса̄ти суттам̣ йасмим̣ ана̄гате н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, там̣ дассетум̣ а̄хат̣ам̣. йасма̄ панетам̣ на саббасмим̣ ана̄гате н̃а̄н̣асса са̄дхакам̣; тасма̄ ана̄хат̣амева̄ти.

ана̄гатан̃а̄н̣акатха̄ван̣н̣ана̄.

9. пат̣уппаннан̃а̄н̣акатха̄ван̣н̣ана̄

441-442. ида̄ни пат̣уппаннан̃а̄н̣акатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘саббасан̇кха̄ресу аниччато дит̣т̣хесу тампи н̃а̄н̣ам̣ аниччато дит̣т̣хам̣ хотӣ’’ти вачанам̣ нисса̄йа ‘‘ависесена саббасмим̣ паччуппанне н̃а̄н̣ам̣ аттхӣ’’ти ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа пат̣уппаннети пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йади ависесена пат̣уппанне н̃а̄н̣ам̣ аттхи, кхан̣апаччуппаннепи тена бхавитаббам̣. евам̣ санте двиннам̣ н̃а̄н̣а̄нам̣ екато абха̄ва̄ тенева н̃а̄н̣ена там̣ джа̄нитаббам̣ хотӣ’’ти чоданаттхам̣ тена̄ти ануйого сакава̄дисса. таттха пат̣хамапан̃хе тенева там̣ джа̄нитум̣ на сакка̄ти пат̣иккхепо итарасса. дутийапан̃хе сантатим̣ сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ тассева. пат̣ипа̄т̣ито бхан̇гам̣ пассанто бхан̇га̄нупассаненева бхан̇га̄нупассана̄н̃а̄н̣ам̣ пассатӣти адхиппа̄йо. тена н̃а̄н̣ена там̣ н̃а̄н̣ам̣ джа̄на̄тӣтиа̄дӣсупи есева найо. тена пхассена там̣ пхассантиа̄дӣнисса лесока̄санива̄ран̣аттхам̣ вутта̄ни. йам̣ панетена ладдхипатит̣т̣ха̄панаттхам̣ нану саббасан̇кха̄ретиа̄ди вуттам̣. таттха найато там̣ н̃а̄н̣ам̣ дит̣т̣хам̣ хоти, на а̄рамман̣атоти адхиппа̄йена пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. тасма̄ евам̣ патит̣т̣хита̄писса ладдхи аппатит̣т̣хита̄ва хоти.

пат̣уппаннан̃а̄н̣акатха̄ван̣н̣ана̄.

10. пхалан̃а̄н̣акатха̄ван̣н̣ана̄

443-444. ида̄ни пхале н̃а̄н̣акатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘буддха̄пи сатта̄нам̣ арийапхалаппаттийа̄ дхаммам̣ десенти са̄вака̄пи, ити имина̄ са̄ман̃н̃ена буддха̄нам̣ вийа са̄вака̄нампи тена тена саттена паттаббе пхале н̃а̄н̣ам̣ аттхӣ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа са̄вакасса̄ти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йади са̄вакасса пхале н̃а̄н̣ам̣ аттхи, йатха̄ буддха̄ сама̄непи сота̄паттипхале аттано н̃а̄н̣абалена ‘айам̣ екабӣджӣ, айам̣ колам̣коло, айам̣ саттаккхаттупарамо’ти пхалассакатам̣ пан̃н̃апенти, ким̣ те евам̣ са̄вакопӣ’’ти чодетум̣ са̄вако пхаласса катам̣ пан̃н̃апетӣти а̄ха. итаро пат̣иккхипати.

аттхи са̄вакасса пхалапаропарийаттӣтиа̄ди пхале н̃а̄н̣асса аттхита̄йа паччайапуччханаттхам̣ вуттам̣. айан̃хеттха адхиппа̄йо – буддха̄нам̣ ‘‘идам̣ пхалам̣ парам̣, идам̣ опара’’нти евам̣ пхала̄нам̣ учча̄вачабха̄ваджа̄нанасан̇кха̄та̄ пхале паропарийатти на̄ма аттхи. татха̄ индрийапуггалапаропарийаттийо, та̄сам̣ аттхита̄йа тасса тасса пуггаласса тесам̣ тесам̣ индрийа̄нам̣ васена там̣ там̣ пхалам̣ джа̄нанти, ким̣ те са̄вакасса̄пи ета̄ паропарийаттийо аттхӣти.

аттхи са̄вакасса кхандхапан̃н̃аттӣтиа̄дӣнипи ‘‘йади те са̄вакасса буддха̄нам̣ вийа пхале н̃а̄н̣ам̣ аттхи, има̄ хи писса пан̃н̃аттӣхи бхавитаббам̣. кимасса та̄ аттхи, саккоти со ета̄ пан̃н̃аттийо аттано балена джа̄нитум̣ ва̄ пан̃н̃апетум̣ ва̄’’ти чоданаттхам̣ вутта̄ни. са̄вако джинотиа̄ди ‘‘йади са̄вакасса буддха̄нам̣ вийа пхале н̃а̄н̣ам̣ аттхи, евам̣ санте свева джино’’ти чоданаттхам̣ вуттам̣. са̄вако ануппаннасса̄ти пан̃хепи айамева найо. ан̃н̃а̄н̣ӣти пан̃хе авиджджа̄сан̇кха̄тасса ан̃н̃а̄н̣асса вихататта̄ пат̣иккхитто, на панасса буддха̄нам̣ вийа пхале н̃а̄н̣ам̣ аттхи. тасма̄ аппатит̣т̣хитова парава̄дӣва̄доти.

пхалан̃а̄н̣акатха̄ван̣н̣ана̄.

пан̃чамо вагго.

маха̄пан̣н̣а̄сако саматто.

6. чхат̣т̣хавагго

1. нийа̄макатха̄ван̣н̣ана̄

445-447. ида̄ни нийа̄макатха̄ на̄ма хоти. таттха нийа̄моти ‘‘бхаббо нийа̄мам̣ оккамитум̣ кусалесу дхаммесу самматта’’нти (пу. па. 13) вачанато арийамагго вуччати. йасма̄ пана тасмим̣ уппаджджитва̄ нируддхепи пуггало анийато на̄ма на хоти, тасма̄ ‘‘со нийа̄мо ниччат̣т̣хена асан̇кхато’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. тато ‘‘йади со асан̇кхато, еварӯпена тена бхавитабба’’нти дӣпенто нибба̄нантиа̄дима̄ха. сам̣санданапуччха̄ утта̄наттха̄йева.

аттхи кечӣтиа̄ди нийа̄масса сан̇кхатабха̄вадӣпанаттхам̣ вуттам̣. магго асан̇кхатотипан̃хе тасса уппа̄даниродхабха̄вато пат̣иккхипатӣти. нийа̄мо сан̇кхатотипан̃хе нируддхепи магге нийа̄масса аттхитам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати. сота̄паттинийа̄мотиа̄дипан̃хесупи ануломато ча пат̣иломато ча имина̄ва найена аттхо ведитаббо. пан̃ча асан̇кхата̄нӣти пут̣т̣хо пан̃чаннам̣ асан̇кхата̄нам̣ а̄гатат̣т̣ха̄нам̣ апассанто пат̣иккхипати. дутийам̣ пут̣т̣хо чатуннам̣ самматтанийа̄ма̄нам̣ нийа̄мавачанато нибба̄насса ча асан̇кхатабха̄вато пат̣иджа̄на̄ти. миччхаттанийа̄мапан̃хо нийа̄мавачанаматтена асан̇кхатата̄йа айуттабха̄вадӣпанаттхам̣ вуттоти.

нийа̄макатха̄ван̣н̣ана̄.

2. пат̣иччасамуппа̄дакатха̄ван̣н̣ана̄

448. ида̄ни пат̣иччасамуппа̄дакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ нида̄навагге ‘‘уппа̄да̄ ва̄ татха̄гата̄нам̣ ануппа̄да̄ ва̄ татха̄гата̄нам̣ т̣хита̄ва са̄ дха̄ту дхаммат̣т̣хитата̄’’тиа̄дивачанато (сам̣. ни. 2.20) ‘‘пат̣иччасамуппа̄до асан̇кхато’’ти ладдхи, сеййатха̄пи пуббаселийа̄нан̃ча махиса̄сака̄нан̃ча; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса.

449. авиджджа̄ асан̇кхата̄ти а̄дайо пан̃ха̄ авиджджа̄дӣнам̣йева пат̣иччасамуппа̄дабха̄вадассанаттхам̣ вутта̄. йена панаттхена таттха екекам̣ ан̇гам̣ ‘‘пат̣иччасамуппа̄до’’ти вуччати, со пат̣иччасамуппа̄давибхан̇ге вуттойева.

451. авиджджа̄паччайа̄ сан̇кха̄ра̄ти йа̄ таттха дхаммат̣т̣хитата̄тиа̄ди йена суттена ладдхи патит̣т̣ха̄пита̄, тассева аттхадассанена ладдхибхинданаттхам̣ вуттам̣. айан̃хеттха аттхо – йа̄ айам̣ хет̣т̣ха̄ ‘‘т̣хита̄ва са̄ дха̄ту дхаммат̣т̣хитата̄ дхамманийа̄мата̄’’ти вутта̄ на са̄ ан̃н̃атра авиджджа̄дӣхи висум̣ ека̄ аттхи. авиджджа̄дӣнам̣ пана паччайа̄нам̣йеветам̣ на̄мам̣. уппаннепи хи татха̄гате ануппаннепи авиджджа̄то сан̇кха̄ра̄ самбхаванти, сан̇кха̄ра̄дӣхи ча вин̃н̃а̄н̣а̄дӣни, тасма̄ ‘‘авиджджа̄паччайа̄ сан̇кха̄ра̄’’ти йа̄ етасмим̣ паде сан̇кха̄радхамма̄нам̣ ка̄ран̣ат̣т̣хена т̣хитата̄ти дхаммат̣т̣хитата̄. тесам̣йева ча дхамма̄нам̣ ка̄ран̣ат̣т̣хенева нийа̄мата̄ти дхамманийа̄мата̄ти авиджджа̄ вуччати. са̄ ча асан̇кхата̄, нибба̄нан̃ча асан̇кхатанти пуччхати. парава̄дӣ ладдхивасена пат̣иджа̄нитва̄ пуна две асан̇кхата̄нӣти пут̣т̣хо сутта̄бха̄вена пат̣иккхипитва̄ ладдхивасенева пат̣иджа̄на̄ти. сесападесупи есева найо. хет̣т̣ха̄ вуттасадисам̣ пана таттха вуттанайенева ведитаббанти.

пат̣иччасамуппа̄дакатха̄ван̣н̣ана̄.

3. саччакатха̄ван̣н̣ана̄

452-454. ида̄ни саччакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘чатта̄рима̄ни, бхиккхаве, татха̄ни авитатха̄нӣ’’ти (сам̣. ни. 5.1090) суттам̣ нисса̄йа ‘‘чатта̄ри сачча̄ни ничча̄ни асан̇кхата̄нӣ’’ти ладдхи, сеййатха̄пи пуббаселийа̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. айан̃хисса адхиппа̄йо – дуккхасамудайамаггесу ваттхусаччам̣ сан̇кхатам̣, лаккхан̣асаччам̣ асан̇кхатам̣. ниродхе ваттхусаччам̣ на̄ма наттхи асан̇кхатамева танти. тасма̄ а̄манта̄ти а̄ха. там̣ панасса ладдхиматтамева. со хи дуккхам̣ ваттхусаччам̣ иччхати, татха̄ самудайам̣ магган̃ча. йа̄ни пана несам̣ ба̄дханапабхаваниййа̄никалаккхан̣а̄ни, та̄ни лаккхан̣асаччам̣ на̄ма̄ти, на ча ба̄дханалаккхан̣а̄дӣхи ан̃н̃а̄ни дуккха̄дӣни на̄ма аттхӣти. та̄н̣а̄нӣтиа̄дӣсу адхиппа̄йо вуттанайенева ведитаббо.

дуккхасаччанти пан̃хе ладдхивасена лаккхан̣ам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. дуккханти пан̃хе ваттхум̣ сандха̄йа пат̣иккхипати. ито парам̣ суддхикапан̃ха̄ ча сам̣санданапан̃ха̄ ча саббе па̄л̣иануса̄ренева ведитабба̄. аваса̄не ладдхипатит̣т̣ха̄панаттхам̣ а̄хат̣асуттам̣ аттхасса миччха̄ гахитатта̄ ана̄хат̣асадисамева̄ти.

саччакатха̄ван̣н̣ана̄.

4. а̄руппакатха̄ван̣н̣ана̄

455-456. ида̄ни а̄руппакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘чатта̄ро а̄руппа̄ а̄нен̃джа̄’’ти вачанам̣ нисса̄йа ‘‘саббепи те дхамма̄ асан̇кхата̄’’ти ладдхи, те сандха̄йа а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатананти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти. са̄дхакасуттампи аттхам̣ аджа̄нитва̄ а̄хат̣атта̄ ана̄хат̣асадисамева̄ти.

а̄руппакатха̄ван̣н̣ана̄.

5. ниродхасама̄паттикатха̄ван̣н̣ана̄

457-459. ида̄ни ниродхасама̄паттикатха̄ на̄ма хоти. таттха ниродхасама̄паттӣти чатуннам̣ кхандха̄нам̣ аппаватти. йасма̄ пана са̄ карийама̄на̄ карийати, сама̄паджджийама̄на̄ сама̄паджджийати, тасма̄ ниппханна̄ти вуччати. сан̇кхата̄сан̇кхаталаккхан̣а̄нам̣ пана абха̄вена на ваттабба̄ ‘‘сан̇кхата̄ти ва̄ асан̇кхата̄’’ти ва̄. таттха йесам̣ ‘‘йасма̄ сан̇кхата̄ на хоти, тасма̄ асан̇кхата̄’’ти ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нан̃чева уттара̄патхака̄нан̃ча; те сандха̄йа ниродхасама̄паттӣти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. уппа̄дентӣтиа̄ди сама̄паджджанапат̣ила̄бхавасенева вуттам̣. йатха̄ пана рӯпа̄дайо асан̇кхатадхамме уппа̄денти; на татха̄ там̣ кечи уппа̄денти на̄ма. ниродха̄ вода̄нам̣ вут̣т̣ха̄нанти пхаласама̄патти ведитабба̄. асан̇кхата̄ пана там̣ наттхийева, тасма̄ пат̣иккхипати. тена хӣти йасма̄ сан̇кхата̄ на хоти, тасма̄ асан̇кхата̄ти ладдхи. идам̣ пана асан̇кхатабха̄ве ка̄ран̣ам̣ на хотӣти вуттампи авуттасадисамева̄ти.

ниродхасама̄паттикатха̄ван̣н̣ана̄.

6. а̄ка̄сакатха̄ван̣н̣ана̄

460-462. ида̄ни а̄ка̄сакатха̄ на̄ма хоти. таттха тивидхо а̄ка̄со – париччхеда̄ка̄со, касин̣уггха̄т̣има̄ка̄со, аджат̣а̄ка̄со. ‘‘туччха̄ка̄со’’типи тассева на̄мам̣. тесу париччхеда̄ка̄со сан̇кхато, итаре две пан̃н̃аттиматта̄. йесам̣ пана ‘‘дувидхопи йасма̄ сан̇кхато на хоти, тасма̄ асан̇кхато’’ти ладдхи, сеййатха̄пи уттара̄патхака̄нам̣ махиса̄сака̄нан̃ча; те сандха̄йа а̄ка̄соти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

а̄ка̄сакатха̄ван̣н̣ана̄.

7. а̄ка̄со санидассанотикатха̄ван̣н̣ана̄

463-464. ида̄ни а̄ка̄со санидассанотикатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ та̄л̣аччхидда̄дӣсу н̃а̄н̣аппаваттим̣ нисса̄йа ‘‘саббопи аджат̣а̄ка̄со санидассано’’ти ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа а̄ка̄со санидассаноти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йади санидассано, евам̣видхо бхавеййа̄’’ти чоданаттхам̣ рӯпантиа̄ди вуттам̣. чаккхун̃ча пат̣ичча̄типан̃хесу еварӯпасса суттасса абха̄вена пат̣иккхипитва̄ тулантарика̄дӣнам̣ упаладдхим̣ нисса̄йа пат̣иджа̄на̄ти. двиннам̣ руккха̄нам̣ антаранти еттха руккхарӯпам̣ чаккхуна̄ дисва̄ антаре рӯпа̄бха̄вато а̄ка̄санти манодва̄равин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, на чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣. сесесупи есева найо. тасма̄ аса̄дхакаметанти.

а̄ка̄со санидассанотикатха̄ван̣н̣ана̄.

10. патхавӣдха̄тусанидассана̄тиа̄дикатха̄ван̣н̣ана̄

465-470. ида̄ни патхавӣдха̄ту санидассана̄тиа̄дикатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ па̄са̄н̣аудакаджа̄ларуккхачалана̄нан̃чева пан̃чиндрийапатит̣т̣хока̄са̄нан̃ча ван̣н̣а̄йатанам̣ ка̄йавин̃н̃аттика̄ле хаттхапа̄да̄дирӯпан̃ча дисва̄ ‘‘патхавӣдха̄туа̄дайо санидассана̄’’ти ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа саббакатха̄су а̄дипуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесам̣ саббаттха па̄л̣иануса̄рена чева хет̣т̣ха̄ вуттанайена ча ведитаббанти. патхавӣдха̄ту санидассана̄ти а̄дим̣ катва̄ ка̄йакаммам̣ санидассананти парийоса̄накатха̄ нит̣т̣хита̄.

чхат̣т̣хо вагго.

7. саттамавагго

1. сан̇гахитакатха̄ван̣н̣ана̄

471-472. ида̄ни сан̇гахитакатха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ да̄ма̄дӣхи балибадда̄дайо вийа кечи дхамма̄ кехичи дхаммехи сан̇гахита̄ на̄ма наттхи, тасма̄ ‘‘наттхи кечи дхамма̄ кехичи дхаммехи сан̇гахита̄, евам̣ санте екавидхена рӯпасан̇гахотиа̄ди нираттхака’’нти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи ра̄джагирика̄нан̃чева сиддхаттхика̄нан̃ча; те сандха̄йа ан̃н̃енаттхена сан̇гахабха̄вам̣ дассетум̣ пуччха̄ сакава̄дисса, аттано ладдхивасена пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. ида̄ни йенаттхена сан̇гахо лаббхати, там̣ дассетум̣ нану аттхи кечи дхамма̄тиа̄ди а̄раддхам̣. там̣ саббам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайатта̄ утта̄наттхамева. йа̄ панеса̄ парава̄дина̄ ладдхипатит̣т̣ха̄панаттхам̣ йатха̄ да̄мена ва̄тиа̄дика̄ упама̄ а̄хат̣а̄, сакава̄дина̄ там̣ анабхинандитва̄ аппат̣иккоситва̄ ‘‘хан̃чи да̄мена ва̄’’ти тасса ладдхи бхинна̄ти ведитабба̄. айан̃хеттха аттхо – йади те да̄ма̄дӣхи балибадда̄дайо сан̇гахита̄ на̄ма, аттхи кечи дхамма̄ кехичи дхаммехи сан̇гахита̄ти.

сан̇гахитакатха̄ван̣н̣ана̄.

2. сампайуттакатха̄ван̣н̣ана̄

473-474. ида̄ни сампайуттакатха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ тиламхи телам̣ вийа на ведана̄дайо сан̃н̃а̄дӣсу анупавит̣т̣ха̄, тасма̄ ‘‘наттхи кечи дхамма̄ кехичи дхаммехи сампайутта̄, евам̣ санте н̃а̄н̣асампайуттантиа̄ди нираттхакам̣ хотӣ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи ра̄джагирикасиддхаттхика̄нан̃н̃ева; те сандха̄йа ан̃н̃еневаттхена сампайуттатам̣ дассетум̣ пуччха̄ сакава̄дисса, аттано ладдхивасена пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесамидха̄пи хет̣т̣ха̄ вуттанайатта̄ утта̄наттхамева. йо панеса парава̄дина̄ ‘‘йатха̄ тиламхи тела’’нтиа̄дико упама̄пан̃хо а̄хат̣о, со йасма̄ ведана̄сан̃н̃а̄нам̣ вийа тилатела̄нам̣ лаккхан̣ато на̄наттававаттха̄нам̣ наттхи. саббесупи хи тилаат̣т̣хитачесу тилоти воха̄раматтам̣, тенева тилам̣ ниббаттетва̄ гахите пуримасан̣т̣ха̄нена тило на̄ма на пан̃н̃а̄йати, тасма̄ ана̄хат̣асадисова хотӣти.

сампайуттакатха̄ван̣н̣ана̄.

3. четасикакатха̄ван̣н̣ана̄

475-477. ида̄ни четасикакатха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ пхассика̄дайо на̄ма наттхи, тасма̄ ‘‘четасикена̄пи на бхавитаббам̣, ити наттхи четасико дхаммо’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи ра̄джагирикасиддхаттхика̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сахаджа̄тоти сампайуттасахаджа̄там̣ сандха̄йа вуттам̣. пхассика̄ти та̄дисам̣ воха̄рам̣ апассантасса пуччха̄ парава̄дисса. ким̣ воха̄рена, йатха̄ читтанисситакоти четасико, евам̣ сопи пхассанисситатта̄ пхассикоти вутте досо наттхӣти пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. сесам̣ утта̄наттхамева̄ти.

четасикакатха̄ван̣н̣ана̄.

4. да̄накатха̄ван̣н̣ана̄

478. ида̄ни да̄накатха̄ на̄ма хоти. таттха да̄нам̣ на̄ма тивидхам̣ – ча̄гачетана̄пи, виратипи, деййадхаммопи. ‘‘саддха̄ хирийам̣ кусалан̃ча да̄на’’нти (а. ни. 8.30) а̄гатат̣т̣ха̄не ча̄гачетана̄ да̄нам̣. ‘‘абхайам̣ детӣ’’ти (а. ни. 8.39) а̄гатат̣т̣ха̄не вирати. ‘‘да̄нам̣ дети аннам̣ па̄на’’нти а̄гатат̣т̣ха̄не деййадхаммо. таттха ча̄гачетана̄ ‘‘дети ва̄ деййадхаммам̣, денти ва̄ ета̄йа деййадхамма’’нти да̄нам̣. вирати авакхан̣д̣анат̣т̣хена лаванат̣т̣хена ва̄ да̄нам̣. са̄ хи уппаджджама̄на̄ бхайабхерава̄дисан̇кха̄там̣ дуссӣлйачетанам̣ да̄ти кхан̣д̣ети луна̄ти ва̄ти да̄нам̣. деййадхаммо диййатӣти да̄нам̣. еваметам̣ тивидхампи аттхато четасико чева дхаммо деййадхаммо ча̄ти дувидхам̣ хоти. таттха йесам̣ ‘‘четасикова дхаммо да̄нам̣, на деййадхаммо’’ти ладдхи, сеййатха̄пи ра̄джагирикасиддхаттхика̄нам̣; те сандха̄йа четасикоти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ деййадхаммавасена чодетум̣ лаббха̄ти пуччха̄ сакава̄дисса, анна̄дӣни вийа со на сакка̄ да̄тунти пат̣иккхепо итарасса. пуна дал̣хам̣ катва̄ пут̣т̣хе ‘‘абхайам̣ детӣ’’ти суттавасена пат̣ин̃н̃а̄ тассева. пхассапан̃ха̄дӣсу пана пхассам̣ детӣтиа̄дивоха̄рам̣ апассанто пат̣иккхипатева.

479. анит̣т̣хапхалантиа̄ди ачетасикасса дхаммасса да̄набха̄вадӣпанаттхам̣ вуттам̣. на хи ачетасико анна̄дидхаммо а̄йатим̣ випа̄кам̣ дети, ит̣т̣хапхалабха̄ванийаманаттхам̣ панетам̣ вуттанти ведитаббам̣. айампи хеттха адхиппа̄йо – йади ачетасико анна̄дидхаммо да̄нам̣ бхавеййа, хитачиттена анит̣т̣хам̣ акантам̣ бхесаджджам̣ дентасса нимбабӣджа̄дӣхи вийа нимба̄дайо анит̣т̣хамева пхалам̣ ниббаттеййа. йасма̄ панеттха хитапхаран̣ача̄гачетана̄ да̄нам̣, тасма̄ анит̣т̣хепи деййадхамме да̄нам̣ ит̣т̣хапхаламева хотӣти.

евам̣ парава̄дина̄ четасикадхаммасса да̄набха̄ве патит̣т̣ха̄пите сакава̄дӣ итарена парийа̄йена деййадхаммасса да̄набха̄вам̣ са̄дхетум̣ да̄нам̣ ит̣т̣хапхалам̣ вуттам̣ бхагавата̄тиа̄дима̄ха. парава̄дӣ пана чӣвара̄дӣнам̣ ит̣т̣хавипа̄катам̣ апассанто пат̣иккхипати. суттаса̄дханам̣ парава̄дӣва̄депи йуджджати сакава̄дӣва̄депи, на пана екенаттхена. деййадхаммо ит̣т̣хапхалоти ит̣т̣хапхалабха̄ваматтамева пат̣иккхиттам̣. тасма̄ тена хи на ваттаббанти ит̣т̣хапхалабха̄венева на ваттаббата̄ йуджджати. да̄таббат̣т̣хена пана деййадхаммо да̄намева. диннан̃хи да̄на̄нам̣ сан̇карабха̄вамочанаттхамева айам̣ катха̄ти.

да̄накатха̄ван̣н̣ана̄.

5. парибхогамайапун̃н̃акатха̄ван̣н̣ана̄

483. ида̄ни парибхогамайапун̃н̃акатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘тесам̣ дива̄ ча ратто ча, сада̄ пун̃н̃ам̣ павад̣д̣хатӣ’’ти (сам̣. ни. 1.47) ча ‘‘йасса бхиккхаве, бхиккху чӣварам̣ парибхун̃джама̄но’’ти (а. ни. 4.51) ча евама̄дӣни сутта̄ни айонисо гахетва̄ йесам̣ парибхогамайам̣ на̄ма пун̃н̃ам̣ аттхӣ’’ти ладдхи, сеййатха̄пи ра̄джагирикасиддхаттхикасаммитийа̄нам̣; те сандха̄йа парибхогамайанти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘пун̃н̃ам̣ на̄ма пхасса̄дайо кусала̄ дхамма̄, на тато парам̣, тасма̄ пхасса̄дӣхи те вад̣д̣хитабба’’нти чодетум̣ парибхогамайо пхассотиа̄ди а̄раддхам̣. там̣ саббам̣ итарена тесам̣ авад̣д̣ханато пат̣иккхиттам̣. лата̄вийа̄тиа̄дӣни ‘‘кирийа̄йа ва̄ бха̄вана̄йа ва̄ вина̄пи йатха̄ лата̄дӣни сайамева вад̣д̣ханти, ким̣ те евам̣ вад̣д̣хантӣ’’ти чоданаттхам̣ вутта̄ни. татха̄ панасса авад̣д̣ханато на хева̄ти пат̣иккхиттам̣.

484. на саманна̄харатӣти пан̃хе пат̣игга̄хака̄нам̣ парибхогена пуримачетана̄ вад̣д̣хати, евам̣ там̣ хоти пун̃н̃анти ладдхивасена пат̣иджа̄на̄ти. тато ана̄ват̣т̣ентасса̄тиа̄дӣхи пут̣т̣хо да̄йакасса ча̄гачетанам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати. таттха ана̄ват̣т̣ентасса̄ти да̄начетана̄йа пуреча̄рикена а̄ваджджанена бхаван̇гам̣ ана̄ват̣т̣ентасса апариват̣т̣ентасса. ана̄бхогасса̄ти нира̄бхогасса. асаманна̄харантасса̄ти на саманна̄харантасса. а̄ваджджанан̃хи бхаван̇гам̣ виччхиндитва̄ аттано гатамагге уппаджджама̄нам̣ да̄начетанам̣ саманна̄харати на̄ма. евам̣киччена имина̄ читтена асаманна̄харантасса пун̃н̃ам̣ хотӣти пуччхати. аманасикаронтасса̄ти манам̣ акаронтасса. а̄ваджджанена хи таданантарам̣ уппаджджама̄нам̣ манам̣ кароти на̄ма. евам̣ акаронтасса̄ти аттхо. упайогавачанасмин̃хи етам̣ бхуммам̣. ачетайантасса̄ти четанам̣ ануппа̄дентасса. апаттхентасса̄ти паттхана̄сан̇кха̄там̣ кусалаччхандам̣ акаронтасса. аппан̣идахантасса̄ти да̄начетана̄васена читтам̣ ат̣т̣хапентасса̄ти аттхо. нану а̄ват̣т̣ентасса̄ти ва̄ре а̄бхогасса̄ти а̄бхогавато. атха ва̄ а̄бхога̄ асса, а̄бхогасса ва̄ анантарам̣ там̣ пун̃н̃ам̣ хотӣти аттхо.

485. двиннам̣ пхасса̄нантиа̄дӣсупи екаккхан̣е да̄йакасса двиннам̣ пхасса̄дӣнам̣ абха̄ва̄ пат̣иккхипати, да̄йакасса ча парибхун̃джантасса ча̄ти убхиннам̣ пхасса̄дайо сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. апичасса пан̃чаннам̣ вин̃н̃а̄н̣а̄нам̣ самодха̄нам̣ хотӣти ладдхи, тасса̄пи васена пат̣иджа̄на̄ти. атха нам̣ сакава̄дӣ парийа̄йасса два̄рам̣пидахитва̄ уджувипаччанӣкавасена чодетум̣ кусала̄дипан̃хам̣ пуччхати. татра̄пи кусала̄кусала̄нам̣ екассекаккхан̣е сампайога̄бха̄вам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати. парибхогамайам̣ пана читтавиппайуттам̣ уппаджджатӣти ладдхийа̄ пат̣иджа̄на̄ти. атха нам̣ сакава̄дӣ суттена нигган̣ха̄ти.

486. суттаса̄дхане а̄ра̄маропака̄дӣнам̣ ануссаран̣апат̣исан̇кхаран̣а̄дивасена антарантара̄ уппаджджама̄нам̣ пун̃н̃ам̣ сандха̄йа сада̄ пун̃н̃ам̣ павад̣д̣хатӣти вуттам̣. аппама̄н̣о тасса пун̃н̃а̄бхисандоти идам̣ аппама̄н̣авиха̄рино диннапаччайатта̄ ча ‘‘еварӯпо ме чӣварам̣ парибхун̃джатӣ’’ти анумоданавасена ча вуттам̣. там̣ со парибхогамайанти саллаккхети. йасма̄ пана пат̣игга̄хакена пат̣иггахетва̄ апарибхуттепи деййадхамме пун̃н̃ам̣ хотийева, тасма̄ сакава̄дӣва̄дова балава̄, таттха пат̣игга̄хакена пат̣иггахитети аттхо дат̣т̣хаббо. сесам̣ утта̄наттхамева̄ти.

парибхогамайапун̃н̃акатха̄ван̣н̣ана̄.

6. итодиннакатха̄ван̣н̣ана̄

488-491. ида̄ни ито диннакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘ито диннена йа̄пенти, пета̄ ка̄лан̇ката̄ тахи’’нти (пе. ва. 19) вачанам̣ нисса̄йа ‘‘йам̣ ито чӣвара̄ди диннам̣ тенева йа̄пентӣ’’ти ладдхи, сеййатха̄пи ра̄джагирикасиддхаттхика̄нам̣; те сандха̄йа ито диннена̄ти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. пуна чӣвара̄дивасена ануйутто пат̣иккхипати. ан̃н̃о ан̃н̃асса ка̄ракоти ан̃н̃асса випа̄када̄йака̄нам̣ камма̄нам̣ ан̃н̃о ка̄рако, на аттана̄ва аттано каммам̣ каротӣти вуттам̣ хоти. евам̣ пут̣т̣хо пана итаро суттавиродхабхайена пат̣иккхипати. да̄нам̣ дентанти да̄нам̣ дадама̄нам̣ дисва̄ти аттхо. таттха йасма̄ аттано анумодитатта̄ ча тесам̣ таттха бхога̄ уппаджджанти, тасма̄сса имина̄ ка̄ран̣ена ладдхим̣ патит̣т̣хапентасса̄пи аппатит̣т̣хита̄ва хоти. на хи те ито динненева ваттхуна̄ йа̄пенти. сесесупи суттаса̄дханесу есева найоти.

ито диннакатха̄ван̣н̣ана̄.

7. патхавӣкаммавипа̄котикатха̄ван̣н̣ана̄

492. ида̄ни патхавӣ каммавипа̄котикатха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ ‘‘аттхи иссарийасам̣ваттанийам̣ каммам̣, а̄дхипаччасам̣ваттанийам̣ камма’’нти еттха иссара̄нам̣ бха̄во иссарийам̣ на̄ма, адхипатӣнан̃ча бха̄во а̄дхипаччам̣ на̄ма, патхависсарийаа̄дхипаччасам̣ваттаникан̃ча каммам̣ аттхӣти вуттам̣. тасма̄ йесам̣ ‘‘патхавӣ каммавипа̄ко’’ти ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа патхавӣти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сукхаведанӣйа̄тиа̄ди каммавипа̄касабха̄вадассанавасена вуттам̣. ‘‘пхассо хотӣ’’тиа̄дина̄ найена ниддит̣т̣хесу випа̄кесу пхассо сукхаведанӣйа̄дибхедо хоти. со ча сан̃н̃а̄дайо ча сукхаведана̄дӣхи сампайутта̄, ведана̄дайо сан̃н̃а̄дӣхи, саббепи са̄рамман̣а̄, аттхи ча несам̣ пуреча̄рикаа̄ват̣т̣ана̄дисан̇кха̄там̣ а̄ваджджанам̣, каммапаччайабхӯта̄ четана̄, йо таттха ит̣т̣хавипа̄ко, тасса паттхана̄, пан̣идха̄навасена паватта̄ мӯлатан̣ха̄, ким̣ те еварӯпа̄ патхавӣти пуччхати. итаро пат̣иккхипати. пат̣иломапуччха̄дӣни утта̄наттха̄нева.

493. каммавипа̄ко паресам̣ са̄дха̄ран̣оти пан̃хе пхасса̄дайо сандха̄йа пат̣иккхипати, каммасамут̣т̣ха̄нам̣ рӯпан̃ча патхавӣа̄дӣнам̣йева ча са̄дха̄ран̣абха̄вам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. аса̄дха̄ран̣аман̃н̃есанти суттам̣ парасамайато а̄харитва̄ дасситам̣. саббе сатта̄ патхавим̣ парибхун̃джантӣти пан̃хе патхавим̣ аниссите сандха̄йа пат̣иккхипати, ниссите сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. патхавим̣ апарибхун̃джитва̄ паринибба̄йантӣти пан̃хе а̄руппе паринибба̄йанта̄нам̣ васена пат̣иджа̄на̄ти. каммавипа̄кам̣ акхепетва̄ти идам̣ парасамайавасена вуттам̣. каммавипа̄кан̃хи кхепетва̄ва паринибба̄йантӣти тесам̣ ладдхи. сакасамайе пана катока̄сасса каммасса уппаннам̣ випа̄кам̣ акхепетва̄ паринибба̄нам̣ наттхи. тесан̃ча ладдхийа̄ патхавӣ са̄дха̄ран̣авипа̄катта̄ уппаннавипа̄койева хоти. там̣ випа̄кабха̄вена т̣хитам̣ акхепетва̄ паринибба̄нам̣ на йуджджатӣти чодетум̣ ват̣т̣ати. итаро ладдхивасена пат̣иккхипати. чаккаваттисаттасса каммавипа̄канти пан̃хе аса̄дха̄ран̣ам̣ пхасса̄дим̣ сандха̄йа пат̣иккхипати, са̄дха̄ран̣ам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. патхавӣсамуддасӯрийачандима̄дайо хи саббесам̣ са̄дха̄ран̣акаммавипа̄коти тесам̣ ладдхи.

494. иссарийасам̣ваттанийанти еттха иссарийам̣ на̄ма бахудханата̄. а̄дхипаччам̣ на̄ма сесаджане аттано васе ваттетва̄ техи гарука̄таббат̣т̣хена адхипатибха̄во. таттха каммам̣ пат̣ила̄бхавасена там̣сам̣ваттаникам̣ на̄ма хоти, на джанакавасена. тасма̄ випа̄кабха̄ве аса̄дхакаметанти.

патхавӣ каммавипа̄котикатха̄ван̣н̣ана̄.

8. джара̄маран̣ам̣ випа̄котикатха̄ван̣н̣ана̄

495. ида̄ни джара̄маран̣ам̣ випа̄котикатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘аттхи дуббан̣н̣асам̣ваттанийам̣ каммам̣ аппа̄йукасам̣ваттанийам̣ камма’’нти еттха дуббан̣н̣ата̄ на̄ма джара̄. аппа̄йуката̄ на̄ма маран̣ам̣. там̣сам̣ваттанийан̃ча каммам̣ аттхи. тасма̄ джара̄маран̣ам̣ випа̄коти ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. пат̣иломапан̃хе ана̄рамман̣анти рӯпадхамма̄нам̣ та̄ва ана̄рамман̣амева, арӯпа̄нам̣ пана джара̄маран̣ам̣ сампайогалаккхан̣а̄бха̄ва̄ ана̄рамман̣амева.

496. акусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ джара̄маран̣ам̣ акусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ випа̄коти пан̃хе джара̄маран̣ена на̄ма анит̣т̣хавипа̄кена бхавитаббанти ладдхийа̄ пат̣иджа̄на̄ти. тенева ка̄ран̣ена кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ джара̄маран̣асса кусалавипа̄катам̣ пат̣иккхипати. парато часса акусалавипа̄катан̃н̃ева пат̣иджа̄на̄ти.

кусала̄нан̃ча акусала̄нан̃ча̄ти пуччха̄васена екато катам̣, екаккхан̣е пана там̣ наттхи. абйа̄ката̄нам̣ авипа̄ка̄нам̣ джара̄маран̣ам̣ випа̄коти ваттаббата̄йа парийа̄йо наттхи, тасма̄ абйа̄катавасена пуччха̄ на ката̄.

497. дуббан̣н̣асам̣ваттанийанти еттха дуббан̣н̣ийам̣ на̄ма апарисуддхаван̣н̣ата̄. аппа̄йуката̄ на̄ма а̄йуно чирам̣ паваттитум̣ асаматтхата̄. таттха акусалакаммам̣ каммасамут̣т̣ха̄насса дуббан̣н̣арӯпасса каммапаччайо хоти, асадисатта̄ панасса там̣випа̄ко на хоти. утусамут̣т̣ха̄на̄дино пана там̣пат̣ила̄бхавасена а̄йуно ча упаччхедакавасена паччайо хоти. еваметам̣ парийа̄йена там̣сам̣ваттаникам̣ на̄ма хоти, на випа̄капхасса̄дӣнам̣ вийа джанакавасена, тасма̄ випа̄кабха̄ве аса̄дхакам̣. сесаметтха хет̣т̣ха̄ вуттасадисамева̄ти.

джара̄маран̣ам̣ випа̄котикатха̄ван̣н̣ана̄.

9. арийадхаммавипа̄какатха̄ван̣н̣ана̄

498. ида̄ни арийадхаммавипа̄какатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ килесаппаха̄наматтамева са̄ман̃н̃апхалам̣, на читтачетасика̄ дхамма̄ти ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа наттхи арийадхаммавипа̄коти пуччха̄ сакава̄дисса. таттха арийадхаммавипа̄коти маггасан̇кха̄тасса арийадхаммасса випа̄ко. килесаккхайаматтам̣ арийапхаланти ладдхийа̄ пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. са̄ман̃н̃анти саман̣абха̄во, маггассетам̣ на̄мам̣. ‘‘са̄ман̃н̃ан̃ча во, бхиккхаве, десесса̄ми са̄ман̃н̃апхалан̃ча̄’’ти хи вуттам̣. брахман̃н̃епи есева найо.

сота̄паттипхалам̣ на випа̄котиа̄дӣсу сота̄паттимагга̄дӣнам̣ апачайага̄митам̣ сандха̄йа арийапхала̄нам̣ навипа̄кабха̄вам̣ пат̣иджа̄на̄ти, да̄напхала̄дӣнам̣ пат̣иккхипати. со хи а̄чайага̄миттикасса евам̣ аттхам̣ дха̄рети – випа̄касан̇кха̄там̣ а̄чайам̣ гаччханти, там̣ ва̄ а̄чинанта̄ гаччхантӣти а̄чайага̄мино, випа̄кам̣ апачинанта̄ гаччхантӣти апачайага̄миноти. тасма̄ евам̣ пат̣иджа̄на̄ти ча пат̣иккхипати ча.

500. ка̄ма̄вачарам̣ кусалам̣ савипа̄кам̣ а̄чайага̄мӣтиа̄дика̄ пуччха̄ парава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ ча пат̣иккхепо ча сакава̄дисса. локийан̃хи кусалам̣ випа̄качутипат̣исандхийо чева ват̣т̣ан̃ча а̄чинантам̣ гаччхатӣти а̄чайага̄ми. локуттаракусалам̣ чутипат̣исандхийо чева ват̣т̣ан̃ча апачинантам̣ гаччхатӣти апачайага̄ми. еваметам̣ савипа̄камева хоти, на апачайага̄мивачанаматтена авипа̄кам̣. имаматтхам̣ сандха̄йеттха сакава̄дино пат̣ин̃н̃а̄ ча пат̣иккхепо ча ведитабба̄ти.

арийадхаммавипа̄какатха̄ван̣н̣ана̄.

10. випа̄ко випа̄кадхаммадхаммотикатха̄ван̣н̣ана̄

501. ида̄ни випа̄ко випа̄кадхаммадхаммотикатха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ випа̄ко випа̄касса ан̃н̃аман̃н̃а̄дипаччайавасена паччайо хоти, тасма̄ випа̄копи випа̄кадхаммадхаммоти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. тасса випа̄коти тасса випа̄кадхаммадхаммасса випа̄касса йо випа̄ко, сопи те випа̄кадхаммадхаммо хотӣти пуччхати. итаро а̄йатим̣ випа̄када̄на̄бха̄вам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати. дутийам̣ пут̣т̣хо таппаччайа̄пи ан̃н̃асса випа̄касса уппаттим̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. евам̣ санте панасса кусала̄кусаласса вийа тасса̄пи випа̄касса випа̄ко, тасса̄пи випа̄коти ват̣т̣а̄нупаччхедо а̄паджджатӣти пут̣т̣хо самайавиродхабхайена пат̣иккхипати.

випа̄коти ва̄тиа̄димхи вачанаса̄дхане пана йади випа̄касса випа̄кадхаммадхаммена екаттхата̄ бхавеййа, кусала̄кусалабйа̄ката̄нам̣ екаттхатам̣ а̄паджджеййа̄ти пат̣иккхипати. випа̄ко ча випа̄кадхаммадхаммо ча̄ти еттха айам̣ адхиппа̄йо – со хи чатӯсу випа̄каккхандхесу екекам̣ ан̃н̃аман̃н̃апаччайа̄дӣсу паччайат̣т̣хена випа̄кадхаммадхамматам̣ паччайуппаннат̣т̣хена ча випа̄кам̣ ман̃н̃ама̄но ‘‘випа̄ко випа̄кадхаммадхаммо’’ти пут̣т̣хо а̄манта̄ти пат̣иджа̄на̄ти. атха нам̣ сакава̄дӣ ‘‘йасма̄ тайа̄ екаккхан̣е чатӯсу кхандхесу випа̄ко випа̄кадхаммадхаммопи анун̃н̃а̄то, тасма̄ тесам̣ сахагата̄дибха̄во а̄паджджатӣ’’ти чодетум̣ евама̄ха. итаро кусала̄кусаласан̇кха̄там̣ випа̄кадхаммадхаммам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати. тан̃н̃ева акусаланти йади те випа̄ко випа̄кадхаммадхаммо, йо акусалавипа̄ко, со акусалам̣ а̄паджджати. касма̄? випа̄кадхаммадхаммена екатта̄. тан̃н̃ева кусалантиа̄дӣсупи есева найо.

502. ан̃н̃аман̃н̃апаччайа̄ти идам̣ сахаджа̄та̄нам̣ паччайаматтавасена вуттам̣, тасма̄ аса̄дхакам̣. маха̄бхӯта̄нампи ча ан̃н̃аман̃н̃апаччайата̄ вутта̄, на ча та̄ни випа̄ка̄ни, на ча випа̄кадхаммадхамма̄нӣти.

випа̄ко випа̄кадхаммадхаммотикатха̄ван̣н̣ана̄.

саттамо вагго.

8. ат̣т̣хамавагго

1. чхагатикатха̄ван̣н̣ана̄

503-504. ида̄ни чхагатикатха̄ на̄ма хоти. таттха асурака̄йена саддхим̣ чхагатийоти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нан̃чева уттара̄патхака̄нан̃ча; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ сакава̄дӣ ‘‘пан̃ча кхо панима̄, са̄рипутта, гатийо’’ти (ма. ни. 1.153) ломахам̣санапарийа̄йе париччхинна̄нам̣ гатӣнам̣ васена чодетум̣ нану пан̃ча гатийотиа̄дима̄ха. итаро суттавиродхабхайена пат̣иджа̄на̄ти. касма̄ пана сакава̄дӣ чха гатийо на сампат̣иччхати, нану ‘‘чатӯха̄па̄йехи ча виппамутто’’ти еттха асурака̄йопи гахитоти. саччам̣ гахито, на панеса̄ гати. касма̄? висум̣ абха̄вато. асурака̄йасмин̃хи ка̄лакан̃чика̄ асура̄ петагатийа̄ сан̇гахита̄, вепачиттипариса̄ девагатийа̄, асурака̄йоти висум̣ ека̄ гати на̄ма наттхи.

ида̄ни етамева аттхам̣ дассетум̣ нану ка̄лакан̃чика̄тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха сама̄наван̣н̣а̄ти садисарӯпасан̣т̣ха̄на̄ бӣбхаччха̄ вирӯпа̄ дуддассика̄. сама̄набхога̄ти садисаметхунасама̄ча̄ра̄. сама̄на̄ха̄ра̄ти садисакхел̣асин̇гха̄н̣икапуббалохита̄диа̄ха̄ра̄. сама̄на̄йука̄ти садисаа̄йупариччхеда̄. а̄ва̄хавива̄ханти кан̃н̃а̄гахан̣ан̃чева кан̃н̃а̄да̄нан̃ча. суккапаккхе сама̄наван̣н̣а̄ти садисарӯпасан̣т̣ха̄на̄ абхирӯпа̄ па̄са̄дика̄ дассанӣйа̄ пабха̄сампанна̄. сама̄набхога̄ти садисапан̃чакаа̄магун̣абхога̄. сама̄на̄ха̄ра̄ти садисасудха̄бходжана̄диа̄ха̄ра̄. сесам̣ вуттанайамева. нану аттхи асурака̄йоти идам̣ асурака̄йассева са̄дхакам̣. тасса пана висум̣ гатипариччхеда̄бха̄вена на гатиса̄дхаканти.

чхагатикатха̄ван̣н̣ана̄.

2. антара̄бхавакатха̄ван̣н̣ана̄

505. ида̄ни антара̄бхавакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘антара̄ паринибба̄йӣ’’ти суттападам̣ айонисо гахетва̄ ‘‘антара̄бхаво на̄ма аттхи, йаттха сатто диббачаккхуко вийа адиббачаккхуко, иддхима̄ вийа аниддхима̄ ма̄та̄питисама̄гаман̃чева утусамайан̃ча олокайама̄но сатта̄хам̣ ва̄ атирекасатта̄хам̣ ва̄ тит̣т̣хатӣ’’ти ладдхи, сеййатха̄пи пуббаселийа̄нан̃чева саммитийа̄нан̃ча; те сандха̄йа аттхӣти пуччха̄ сакава̄дисса, ладдхийам̣ т̣хатва̄ пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ йе ча бхагавата̄ тайо бхава̄ вутта̄, тесам̣ васена чодетум̣ ка̄мабхавотиа̄дима̄ха. татра̄йам̣ адхиппа̄йо – йади те антара̄бхаво на̄ма кочи бхаво аттхи, тена ка̄мабхава̄дӣнам̣йева ан̃н̃атарена бхавитаббам̣ пан̃чавока̄рабхава̄дина̄ вийа, тена там̣ пуччха̄ми – ‘‘ким̣ те айам̣ антара̄бхаво на̄ма ка̄мабхаво, уда̄ху рӯпабхаво арӯпабхаво ва̄’’ти? итаро татха̄ аниччханто саббам̣ пат̣иккхипати. ка̄мабхавасса ча̄тиа̄ди йади антара̄бхаво на̄ма аттхи, имесам̣ бхава̄нам̣ антара̄ двиннам̣ сӣма̄нам̣ сӣмантарика̄ вийа бхавеййа̄ти чодетум̣ а̄раддхам̣. парава̄дӣ пана татха̄ аниччханто саббапан̃хе пат̣иккхипати кевалам̣ ладдхийа̄, на сахадхаммена. тенева нам̣ сакава̄дӣ ‘но вата ре’ти пат̣иседхети.

506. пан̃чамӣ са̄ йонӣтиа̄дӣнипи йатха̄париччхиннайониа̄дӣсу со самодха̄нам̣ на гаччхати, атха тена тато тато атирекена бхавитаббанти чодетум̣ вутта̄ни. антара̄бхавӯпагам̣ камманти йади сопи еко бхаво, йатха̄ ка̄мабхавӯпага̄дӣни камма̄ни аттхӣти саттха̄ра̄ вибхаджитва̄ дассита̄ни, евам̣ тадупагена̄пи каммена бхавитаббанти чоданаттхам̣ вуттам̣. йасма̄ пана парасамайе антара̄бхавӯпагам̣ на̄ма па̄т̣ийеккам̣ каммам̣ наттхи, йам̣ йам̣ бхавам̣ упападжджиссати, тадупагенева каммена антара̄бхаве ниббаттатӣти тесам̣ ладдхи, тасма̄ ‘нахева’нти пат̣иккхиттам̣. аттхи антара̄бхавӯпага̄ сатта̄ти пут̣т̣хопи ка̄мабхавӯпага̄йева на̄ма тети ладдхийа̄ пат̣иккхипати. джа̄йантӣтиа̄дӣни пут̣т̣хопи таттха джа̄тиджара̄маран̣а̄ни чева чутипат̣исандхипарампаран̃ча аниччханто пат̣иккхипати. рӯпа̄дивасена пут̣т̣хопи йасма̄ антара̄бхавасаттасса анидассанам̣ рӯпам̣, ведана̄дайопи ан̃н̃есам̣ вийа на ол̣а̄рика̄ти тасса ладдхи, тасма̄ пат̣иккхипати. имина̄ва ка̄ран̣ена пан̃чавока̄рабхавабха̄вепи пат̣иккхепо ведитаббо.

507. ида̄ни ка̄мабхаво бхаво гатӣтиа̄ди бхавасам̣санданам̣ на̄ма хоти. татра̄йам̣ адхиппа̄йо – йади те антара̄бхаво на̄ма кочи бхаво бхавеййа, йатха̄ ка̄мабхава̄дӣсу бхавагатиа̄дибхедо лаббхати, татха̄ татра̄пи лаббхетха. йатха̄ ва̄ таттха на лаббхати, татха̄ имесупи на лаббхетха. сама̄насмин̃хи бхавабха̄ве етесвевеса вибха̄го аттхи, на итарасминти ко еттха висесахетӯти. итаро пуна ладдхиматтавасена там̣ там̣ пат̣иджа̄на̄ти чева пат̣иккхипати ча.

508. саббесан̃н̃ева сатта̄нам̣ аттхи антара̄бхавоти пут̣т̣хо йасма̄ нирайӯпагаасан̃н̃асаттӯпагаарӯпӯпага̄нам̣ антара̄бхавам̣ на иччхати, тасма̄ пат̣иккхипати. тенева ка̄ран̣ена пат̣иломе пат̣иджа̄на̄ти. а̄нантарийасса̄тиа̄ди йесам̣ со антара̄бхавам̣ на иччхати, те та̄ва вибхаджитва̄ дассетум̣ вуттам̣. там̣ саббам̣ па̄л̣иануса̄ренева ведитаббам̣ саддхим̣ суттаса̄дханена̄ти.

антара̄бхавакатха̄ван̣н̣ана̄.

3. ка̄магун̣акатха̄ван̣н̣ана̄

510. ида̄ни ка̄магун̣акатха̄ на̄ма хоти. таттха сакасамайе та̄ва ка̄мадха̄тӯти ваттхука̄ма̄пи вуччанти – килесака̄ма̄пи ка̄мабхавопи. етесу хи ваттхука̄ма̄ каманӣйат̣т̣хена ка̄ма̄, сабха̄ваниссаттасун̃н̃атат̣т̣хена дха̄тӯти ка̄мадха̄ту. килесака̄ма̄ каманӣйат̣т̣хена чева каманат̣т̣хена ча ка̄ма̄, йатха̄вуттеневаттхена дха̄тӯти ка̄мадха̄ту. ка̄мабхаво каманӣйат̣т̣хена каманат̣т̣хена ваттхука̄мапаваттидесат̣т̣хена̄ти тӣхи ка̄ран̣ехи ка̄мо, йатха̄вуттеневаттхена дха̄тӯти ка̄мадха̄ту. парасамайе пана – ‘‘пан̃чиме, бхиккхаве, ка̄магун̣а̄’’ти вачанаматтам̣ нисса̄йа пан̃чева ка̄магун̣а̄ ка̄мадха̄тӯти гахитам̣. тасма̄ йесам̣ айам̣ ладдхи, сеййатха̄пи етарахи пуббаселийа̄нам̣; те сандха̄йа ка̄мадха̄туна̄наттам̣ бодхетум̣ пан̃чева̄ти пуччха̄ сакава̄дисса, ладдхивасена пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. нану аттхӣтиа̄ди килесака̄мадассанаттхам̣ вуттам̣. таттха таппат̣исам̣йуттоти ка̄магун̣апат̣исам̣йутто, ка̄магун̣а̄рамман̣оти аттхо. но ча вата ре ваттаббе пан̃чева̄ти имесу таппат̣исам̣йуттачханда̄дӣсу сати пан̃чева ка̄магун̣а̄ ка̄мадха̄тӯти на ваттаббам̣. етепи хи чханда̄дайо каманӣйат̣т̣хена ка̄ма̄ ча дха̄ту ча̄типи ка̄мадха̄ту. каманат̣т̣хена ка̄масан̇кха̄та̄ дха̄тӯтипи ка̄мадха̄тӯти аттхо.

манусса̄нам̣ чаккхунтиа̄ди ваттхука̄мадассанаттхам̣ вуттам̣. таттха парава̄дӣ чханнампи а̄йатана̄нам̣ ваттхука̄мабха̄вена нака̄мадха̄тубха̄вам̣ пат̣иккхипитва̄ пуна маноти пут̣т̣хо махаггаталокуттарам̣ сандха̄йа нака̄мадха̄тубха̄вам̣ пат̣иджа̄на̄ти. йасма̄ пана саббопи тебхӯмакамано ка̄мадха̄туйева, тасма̄ нам̣ сакава̄дӣ суттена нигган̣ха̄ти.

511. ка̄магун̣а̄ бхавотиа̄ди бхавасса ка̄мадха̄тубха̄вадассанаттхам̣ вуттам̣. йасма̄ пана ка̄магун̣аматте бхавоти воха̄ро наттхи, тасма̄ парава̄дӣ нахева̄ти пат̣иккхипати. ка̄магун̣ӯпагам̣ каммантиа̄ди саббам̣ ка̄магун̣аматтасса нака̄мадха̄тубха̄вадассанаттхам̣ вуттам̣. ка̄мадха̄тусан̇кха̄така̄мабхавӯпагамева хи каммам̣ аттхи, ка̄мабхавӯпага̄ ева ча сатта̄ хонти. таттха джа̄йанти джийанти мийанти чаванти упападжджанти, на ка̄магун̣есӯти имина̄ упа̄йена саббаттха аттхо ведитабботи.

ка̄магун̣акатха̄ван̣н̣ана̄.

4. ка̄макатха̄ван̣н̣ана̄

513-514. ида̄ни ка̄макатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘пан̃чиме, бхиккхаве, ка̄магун̣а̄’’ти вачанаматтам̣ нисса̄йа рӯпа̄йатана̄дӣни пан̃чева̄йатана̄ни ка̄ма̄ти ладдхи, сеййатха̄пи пуббаселийа̄нам̣; тесам̣ килесака̄массева ниппарийа̄йена ка̄мабха̄вам̣ дассетум̣ пан̃чева̄ти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

ка̄макатха̄ван̣н̣ана̄.

5. рӯпадха̄тукатха̄ван̣н̣ана̄

515-516. ида̄ни рӯпадха̄тукатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘рӯпино дхамма̄ рӯпадха̄ту на̄ма̄’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа рӯпиноти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ сакава̄дӣ йасма̄ рӯпадха̄ту на̄ма рӯпабхаво, на рӯпаматтамева, тасма̄ тенаттхена чодетум̣ рӯпадха̄тӯтиа̄дима̄ха. там̣ саббам̣ ка̄магун̣акатха̄йам̣ вуттанайенева ведитаббам̣. са̄ва ка̄мадха̄тӯти пут̣т̣хо бхӯмипариччхедена виродхам̣ пассама̄но пат̣иккхипати. пуна дал̣хам̣ катва̄ пут̣т̣хо аттано ладдхивасена пат̣иджа̄на̄ти. евам̣ санте пана двӣхи бхавехи саманна̄гатата̄ а̄паджджати, тена там̣ сакава̄дӣ ка̄мабхавена ча̄ти а̄дима̄ха. итаро екасса двӣхи саманна̄гата̄бха̄вато пат̣иккхипатӣти.

рӯпадха̄тукатха̄ван̣н̣ана̄.

6. арӯпадха̄тукатха̄ван̣н̣ана̄

517-518. арӯпадха̄тукатха̄йапи имина̄вупа̄йена аттхо ведитаббо. арӯпадхаммесу пана ведана̄ккхандхамева гахетва̄ ведана̄ бхавотиа̄дина̄ найенеттха десана̄ ката̄. таттха ким̣ те арӯпино дхамма̄ти сан̇кхам̣ гата̄ ведана̄дӣсу ан̃н̃атара̄ хотӣти еваматтхо дат̣т̣хаббо. сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитаббанти.

арӯпадха̄тукатха̄ван̣н̣ана̄.

7. рӯпадха̄туйа̄ а̄йатанакатха̄ван̣н̣ана̄

519. ида̄ни рӯпадха̄туйа̄ а̄йатанакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘рӯпӣ маномайо саббан̇гапаччан̇гӣ ахӣниндрийо’’ти (дӣ. ни. 1.87) суттам̣ нисса̄йа брахмака̄йика̄нам̣ гха̄на̄динимитта̄нипи а̄йатана̄нева̄ти каппетва̄ сал̣а̄йатанико тесам̣ аттабха̄воти ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нан̃чева саммитийа̄нан̃ча; те сандха̄йа сал̣а̄йатаникоти пуччха̄ сакава̄дисса, ладдхивасена пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ йам̣ таттха а̄йатанам̣ наттхи, тасса васена чодетум̣ аттхи таттха гха̄на̄йатанантиа̄ди а̄раддхам̣. тато парава̄дӣ йам̣ таттха аджджхаттика̄нам̣ тин̣н̣ам̣ а̄йатана̄нам̣ гха̄на̄дикам̣ сан̣т̣ха̄нанимиттам̣ тадева а̄йатананти ладдхийа̄ пат̣иджа̄на̄ти. ба̄хира̄нам̣ гандха̄йатана̄дӣнам̣ васена пут̣т̣хо гха̄наппаса̄да̄дайо таттха на иччхати, тасма̄ тесам̣ гочарам̣ пат̣иседхенто пат̣иккхипати. пат̣иломапан̃хасам̣санданапан̃хесупи имина̄вупа̄йена аттхо ведитаббо.

521. аттхи таттха гха̄на̄йатанам̣ аттхи гандха̄йатанам̣ тена гха̄нена там̣ гандхам̣ гха̄йатӣти тасмим̣йева парасамайе екачче а̄чарийе сандха̄йа вуттам̣. те кира таттха чха аджджхаттика̄ни а̄йатана̄ни парипун̣н̣а̄ни иччханти, а̄йатанена ча на̄ма сакиччакена бхавитаббанти техи гха̄на̄дӣхи те гандха̄дайо гха̄йанти са̄йанти пхусантӣтипи иччханти. там̣ ладдхим̣ сандха̄йа парава̄дӣ а̄манта̄ти пат̣иджа̄на̄ти.

522. аттхи таттха мӯлагандхотиа̄дӣни пана пут̣т̣хо аттхибха̄вам̣ са̄дхетум̣ асакконто пат̣иккхипати. нану аттхи таттха гха̄нанимиттантиа̄ди сан̣т̣ха̄наматтассева са̄дхакам̣, на а̄йатанасса, тасма̄ уда̄хат̣ампи ануда̄хат̣асадисамева̄ти.

рӯпадха̄туйа̄ а̄йатанакатха̄ван̣н̣ана̄.

8. арӯпе рӯпакатха̄ван̣н̣ана̄

524-526. ида̄ни арӯпе рӯпакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘вин̃н̃а̄н̣апаччайа̄ на̄марӯпа’’нти вачанато а̄руппабхавепи ол̣а̄рикарӯпа̄ ниссат̣ам̣ сукхумарӯпам̣ аттхӣти ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа аттхи рӯпанти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

арӯпе рӯпакатха̄ван̣н̣ана̄.

9. рӯпам̣ каммантикатха̄ван̣н̣ана̄

527-537. ида̄ни рӯпам̣ каммантикатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ка̄йавачӣвин̃н̃аттисан̇кха̄там̣ рӯпамева ка̄йакаммам̣ вачӣкаммам̣ на̄ма, тан̃ча кусаласамут̣т̣ха̄нам̣ кусалам̣, акусаласамут̣т̣ха̄нам̣ акусаланти ладдхи, сеййатха̄пи махиса̄сака̄нан̃чева саммитийа̄нан̃ча; те сандха̄йа кусалена читтена самут̣т̣хитанти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ саче там̣ кусалам̣, йва̄йам̣ са̄рамман̣а̄дибхедо кусаласса лаббхати, аттхи те со тасса̄ти чодетум̣ са̄рамман̣антиа̄ди а̄раддхам̣. таттха паттхана̄ пан̣идхӣти четана̄йеветам̣ вевачанам̣. кусалачетана̄йева хи пакаппайама̄на̄ паттхана̄ти. пакаппанавасена т̣хитатта̄ пан̣идхӣти ча вуччати. парато пана кусалена читтена самут̣т̣хита̄ ведана̄ сан̃н̃а̄ четана̄ саддха̄тиа̄дӣсу ведана̄дӣнан̃н̃ева четтха паттхана̄ пан̣идхӣти лаббхати, на четана̄йа. касма̄? двиннам̣ четана̄нам̣ екато абха̄ва̄, сотапатитатта̄ пана евам̣ танти гата̄ти ведитабба̄. рӯпа̄йатанантиа̄ди пуримава̄ре ‘‘саббантам̣ кусала’’нти сам̣кхиттасса пабхедадассанаттхам̣ вуттам̣. сеса̄ сам̣сандананайа̄, вачӣкаммакатха̄ ‘‘акусалена читтена самут̣т̣хита’’нтиа̄дивидха̄нан̃ча саббам̣ па̄л̣иануса̄ренева ведитаббам̣. асучӣти панеттха суккам̣ адхиппетам̣. суттаса̄дханам̣ утта̄наттхамева.

рӯпам̣ каммантикатха̄ван̣н̣ана̄.

10. джӣвитиндрийакатха̄ван̣н̣ана̄

540. ида̄ни джӣвитиндрийакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ джӣвитиндрийам̣ на̄ма читтавиппайутто арӯпадхаммо, тасма̄ рӯпаджӣвитиндрийам̣ наттхӣти ладдхи, сеййатха̄пи пуббаселийа̄нан̃чева саммитийа̄нан̃ча; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. наттхи рӯпӣнам̣ дхамма̄нам̣ а̄йӯти пан̃хе упа̄диннарӯпа̄нампи тин̣акат̣т̣ха̄дӣнампи санта̄навасена паваттимева а̄йу т̣хити йапана̄ йа̄пана̄ ирийана̄ ваттана̄ па̄лана̄ти иччхати, тасма̄ пат̣иккхипати. аттхӣти пан̃хепи имина̄ ка̄ран̣ена пат̣иджа̄на̄ти. аттхи арӯпаджӣвитиндрийанти пан̃хе арӯпадхамма̄нам̣ читтавиппайуттам̣ джӣвитиндрийасанта̄нам̣ на̄ма аттхӣти иччхати, тасма̄ пат̣иджа̄на̄ти.

541. рӯпӣнам̣ дхамма̄нам̣ а̄йу арӯпаджӣвитиндрийанти пан̃хе саттасанта̄не рӯпино ва̄ хонту арӯпино ва̄, саббесам̣ читтавиппайуттам̣ арӯпаджӣвитиндрийамева иччхати, тасма̄ пат̣иджа̄на̄ти.

542. ниродхасама̄паннапан̃хесупи читтавиппайуттам̣ арӯпаджӣвитамева сандха̄йа пат̣иккхипати ча пат̣иджа̄на̄ти ча. сакава̄дӣ пана там̣ асампат̣иччханто йам̣ арӯпапаватте асати аттхи, рӯпена тена бхавитаббанти чодетум̣ хан̃чӣтиа̄дима̄ха. сан̇кха̄раккхандхапан̃хе пхасса̄дисан̇кха̄раккхандхам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати, ка̄йакамма̄дисан̇кха̄раккхандхам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. ка̄йавин̃н̃атти вачӣвин̃н̃атти самма̄ва̄ча̄ самма̄камманто джӣвитиндрийанти евама̄дайопи дхамма̄ сан̇кха̄раккхандхапарийа̄панна̄тисса ладдхи. сакава̄дӣ пана там̣ асампат̣иччханто йади нируддхепи арӯпапаватте сан̇кха̄раккхандхо аттхи, чатуннампи кхандха̄нам̣ аттхита̄ хотӯти чодетум̣ аттхи ведана̄ккхандхоти а̄дима̄ха. итаро антосама̄паттим̣ сандха̄йа пат̣иккхипати, сама̄паджджантасса ча вут̣т̣хахантасса ча пубба̄парабха̄гам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти.

543. асан̃н̃асаттава̄репи есева найо. тасса хи ладдхийа̄ асан̃н̃асатта̄нам̣ пат̣исандхика̄ле читтам̣ уппаджджитва̄ нируджджхати, тена саха читтавиппайуттаарӯпаджӣвитиндрийам̣ уппаджджитва̄ йа̄вата̄йукам̣ паваттати. тасма̄ тесам̣ джӣвитиндрийам̣ наттхӣти пут̣т̣хо пат̣иккхипати, аттхӣти пут̣т̣хо пат̣иджа̄на̄ти. ведана̄ккхандха̄дайопи тесам̣ паваттивасена пат̣иккхипати, чутипат̣исандхивасена пат̣иджа̄на̄ти. сакава̄дӣ пана там̣ аниччханто ‘‘саче таттха екаккхан̣епи ведана̄дайо аттхи, пан̃чавока̄рабхаваттам̣ па̄пун̣а̄тӣ’’ти чодетум̣ пан̃чавока̄рабхавоти а̄ха. итаро суттавиродхабхайа̄ пат̣иккхипати.

544-545. екадесам̣ бхиджджатӣти пан̃хе сампайуттам̣ бхиджджати, виппайуттам̣ тит̣т̣хатӣти тасса ладдхи, тасма̄ пат̣иджа̄на̄ти. две джӣвитиндрийа̄нӣти пуччха̄ парава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. рӯпа̄рӯпавасена хи две джӣвитиндрийа̄ни, техийева сатто джӣвати, тесам̣ бхан̇гена маратӣти вуччати. чутиккхан̣асмин̃хи двепи джӣвита̄ни сахева бхиджджанти.

джӣвитиндрийакатха̄ван̣н̣ана̄.

11. каммахетукатха̄ван̣н̣ана̄

546. ида̄ни каммахетукатха̄ на̄ма хоти. таттха йена арахата̄ пуримабхаве араха̄ аббха̄чиккхитапуббо, со тасса каммасса хету арахатта̄ париха̄йатӣти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи пуббаселийа̄нан̃чева саммитийа̄нан̃ча; те сандха̄йа каммахетӯти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесам̣ париха̄никатха̄йам̣ вуттанайамева.

ханда хи араханта̄нам̣ аббха̄чиккхатӣти идам̣ йасса каммасса хету париха̄йати, там̣ сампат̣иччха̄петум̣ вадати. атха нам̣ сакава̄дӣ там̣ паккхам̣ пат̣иджа̄на̄петва̄ ‘‘йади евам̣ йехи араханто на аббха̄чиккхитапубба̄, те саббе арахаттам̣ па̄пун̣еййу’’нти чодетум̣ йе кечӣтиа̄дима̄ха. итаро тасса каммасса арахаттам̣ сампа̄пун̣ане нийа̄мам̣ апассанто пат̣иккхипати.

каммахетукатха̄ван̣н̣ана̄.

ат̣т̣хамо вагго.

9. навамавагго

1. а̄нисам̣садасса̄вӣкатха̄ван̣н̣ана̄

547. ида̄ни а̄нисам̣садасса̄вӣкатха̄ на̄ма хоти. таттха сакасамайе сан̇кха̄ре а̄дӣнавато нибба̄нан̃ча а̄нисам̣сато пассантасса сам̣йоджанаппаха̄нам̣ хотӣти ниччхайо. йесам̣ пана тесу двӣсупи екам̣сикава̄дам̣ гахетва̄ ‘‘а̄нисам̣садасса̄винова сам̣йоджанаппаха̄нам̣ хотӣ’’ти ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атхасса ‘‘екам̣сикава̄до тайа̄ гахито, а̄дӣнавопи дат̣т̣хаббойева̄’’ти вибха̄гадассанаттхам̣ сакава̄дӣ сан̇кха̄ретиа̄дима̄ха.

сан̇кха̄ре ча аниччато манасикароти, нибба̄не ча а̄нисам̣садасса̄вӣ хотӣти пан̃хасмим̣ айамадхиппа̄йо – а̄нисам̣садасса̄висса сам̣йоджана̄нам̣ паха̄нам̣ хотӣти тесам̣ ладдхи. нану сан̇кха̄ре аниччато манасикарото сам̣йоджана̄ пахӣйантӣти ча пут̣т̣хо а̄манта̄ти пат̣иджа̄на̄ти. тена те сан̇кха̄ре ча аниччато манасикароти, нибба̄не ча а̄нисам̣садасса̄вӣ хотӣти идам̣ а̄паджджати, ким̣ сампат̣иччхаси етанти. тато парава̄дӣ екачиттаккхан̣ам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати, дутийам̣ пут̣т̣хо на̄на̄читтавасена пат̣иджа̄на̄ти. сакава̄дӣ панасса адхиппа̄йам̣ маддитва̄ аниччаманасика̄расса а̄нисам̣садасса̄вита̄йа ча екато пат̣ин̃н̃а̄татта̄ двиннам̣ пхасса̄нам̣ двиннам̣ читта̄нам̣ самодха̄нам̣ хотӣти пуччхати. итаро двиннам̣ самодха̄нам̣ апассанто пат̣иккхипати. дуккхатотиа̄дипан̃хесупи есева найо. ким̣ панеттха саннит̣т̣ха̄нам̣, ким̣ аничча̄дито манасикарото сам̣йоджана̄ пахӣйанти, уда̄ху нибба̄не а̄нисам̣садасса̄висса, уда̄ху двепи екато каронтасса̄ти. йади та̄ва аничча̄дито манасикарото паха̄нам̣ бхавеййа, випассана̄читтенева бхавеййа. атха а̄нисам̣садасса̄вино, ануссававасена нибба̄не а̄нисам̣сам̣ пассантасса випассана̄читтенева бхавеййа, атха двепи екато каронтасса бхавеййа, двиннам̣ пхасса̄дӣнам̣ самодха̄нам̣ бхавеййа. йасма̄ пана арийамаггаккхан̣е аничча̄диманасика̄расса киччам̣ ниппхаттим̣ гаччхати пуна ниччатотиа̄дигахан̣асса ануппаттидхаммабха̄вато, нибба̄не ча паччаккхатова а̄нисам̣садассанам̣ иджджхати, тасма̄ киччаниппхаттивасена аничча̄дито манасикарото а̄рамман̣ам̣ катва̄ паваттивасена ча нибба̄не а̄нисам̣садасса̄висса сам̣йоджана̄нам̣ паха̄нам̣ хотӣти ведитаббам̣.

548. нибба̄не сукха̄нупассӣти суттам̣ нибба̄не сукха̄нупассана̄дибха̄вамева са̄дхети, на а̄нисам̣садасса̄вита̄маттена сам̣йоджана̄нам̣ паха̄нам̣. тасма̄ а̄бхатампи ана̄бхатасадисамева̄ти.

а̄нисам̣садасса̄вӣкатха̄ван̣н̣ана̄.

2. амата̄рамман̣акатха̄ван̣н̣ана̄

549. ида̄ни амата̄рамман̣акатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘нибба̄нам̣ ман̃н̃атӣ’’тиа̄дӣнам̣ айонисо аттхам̣ гахетва̄ амата̄рамман̣ам̣ сам̣йоджанам̣ хотӣти ладдхи, сеййатха̄пи пуббаселийа̄нам̣, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ саче амата̄рамман̣ам̣ сам̣йоджанам̣, аматасса сам̣йоджанийа̄дибха̄во а̄паджджатӣти чодетум̣ аматам̣ сам̣йоджанийантиа̄дима̄ха. итаро суттавиродхабхайена саббам̣ пат̣иккхипати. имина̄ упа̄йена саббава̄ресу аттхо ведитаббо. нибба̄нам̣ нибба̄натоти а̄хат̣асуттам̣ пана дит̣т̣хадхамманибба̄нам̣ сандха̄йа бха̄ситам̣, тасма̄ аса̄дхаканти.

амата̄рамман̣акатха̄ван̣н̣ана̄.

3. рӯпам̣ са̄рамман̣антикатха̄ван̣н̣ана̄

552-553. ида̄ни рӯпам̣ са̄рамман̣антикатха̄ на̄ма хоти. таттха рӯпам̣ саппаччайат̣т̣хена са̄рамман̣ам̣ на̄ма хоти, на ан̃н̃ам̣ а̄рамман̣ам̣ каротӣти а̄рамман̣апаччайавасена. йесам̣ пана ависесена рӯпам̣ са̄рамман̣анти ладдхи, сеййатха̄пи уттара̄патхака̄нам̣; те сандха̄йа а̄рамман̣аттхасса вибха̄гадассанаттхам̣ пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха па̄л̣иануса̄ренева ведитаббам̣. на ваттаббанти пан̃хе олуббха̄рамман̣ам̣ сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. дутийапан̃хепи паччайа̄рамман̣ам̣ сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ тассева. ити саппаччайат̣т̣хеневеттха са̄рамман̣ата̄ сиддха̄ти.

рӯпам̣ са̄рамман̣антикатха̄ван̣н̣ана̄.

4. анусайа̄ ана̄рамман̣акатха̄ван̣н̣ана̄

554-556. ида̄ни анусайа̄ ана̄рамман̣а̄тикатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ анусайа̄ на̄ма читтавиппайутта̄ ахетука̄ абйа̄ката̄, тенева ча ана̄рамман̣а̄ти ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нан̃чева екачча̄нан̃ча уттара̄патхака̄нам̣; те сандха̄йа анусайа̄ти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ана̄рамман̣ена на̄ма евам̣видхена бхавитаббанти чодетум̣ рӯпантиа̄дима̄ха. ка̄мара̄готиа̄ди ка̄мара̄га̄нусайато анан̃н̃атта̄ дасситам̣. сан̇кха̄раккхандхо ана̄рамман̣оти пан̃хе читтасампайуттасан̇кха̄раккхандхам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати. анусайам̣ джӣвитиндрийам̣ ка̄йакамма̄дирӯпан̃ча сан̇кха̄раккхандхапарийа̄паннам̣, там̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. имина̄вупа̄йена саббава̄ресу аттхо ведитаббо. са̄нусайоти пан̃хе пана аппахӣна̄нусайатта̄ са̄нусайата̄ анун̃н̃а̄та̄. на анусайа̄нам̣ паваттисаббха̄ва̄. йо хи аппахӣно, на со атӣто, на̄на̄гато, на паччуппанно ча. маггаваджджхакилесо панеса аппахӣнатта̄ва аттхӣти вуччати. еварӯпасса ча идам̣ на̄ма а̄рамман̣анти на ваттаббам̣. тасма̄ там̣ пат̣иккхиттам̣. там̣ панетам̣ на кевалам̣ анусайасса, ра̄га̄дӣнампи та̄дисамева, тасма̄ анусайа̄нам̣ ана̄рамман̣ата̄са̄дхакам̣ на хотӣти.

анусайа̄ ана̄рамман̣а̄тикатха̄ван̣н̣ана̄.

5. н̃а̄н̣ам̣ ана̄рамман̣антикатха̄ван̣н̣ана̄

557-558. ида̄ни н̃а̄н̣ам̣ ана̄рамман̣антикатха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ араха̄ чаккхувин̃н̃а̄н̣асаман̇гӣ н̃а̄н̣ӣти вуччати, тасса н̃а̄н̣асса тасмим̣ кхан̣е а̄рамман̣ам̣ наттхи, тасма̄ н̃а̄н̣ам̣ ана̄рамман̣анти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха анусайакатха̄йам̣ вуттанайенева ведитаббанти.

н̃а̄н̣ам̣ ана̄рамман̣антикатха̄ван̣н̣ана̄.

6. атӣта̄на̄гата̄рамман̣акатха̄ван̣н̣ана̄

559-561. ида̄ни атӣта̄на̄гата̄рамман̣акатха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ атӣта̄на̄гата̄рамман̣ам̣ на̄ма наттхи, тасма̄ тада̄рамман̣ена читтена а̄рамман̣асса наттхита̄йа ана̄рамман̣ена бхавитаббанти атӣтам̣ ана̄рамман̣анти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи уттара̄патхака̄нам̣, те сандха̄йа атӣта̄рамман̣анти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха йатха̄па̄л̣имева ниййа̄тӣти.

атӣта̄на̄гата̄рамман̣акатха̄ван̣н̣ана̄.

7. витакка̄нупатитакатха̄ван̣н̣ана̄

562. ида̄ни витакка̄нупатитакатха̄ на̄ма хоти. таттха витакка̄нупатита̄ на̄ма дувидха̄ – а̄рамман̣ато ча сампайогато ча. таттха асукачиттам̣ на̄ма витаккасса̄рамман̣ам̣ на хотӣти нийама̄бха̄вато сийа̄ саббам̣ читтам̣ витакка̄нупатитам̣, витаккавиппайуттачиттасаббха̄вато пана на саббам̣ читтам̣ витакка̄нупатитам̣. ити имам̣ вибха̄гам̣ акатва̄ ависесенева саббам̣ читтам̣ витакка̄нупатитанти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи уттара̄патхака̄нам̣, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха па̄л̣ивасенева ниййа̄тӣти.

витакка̄нупатитакатха̄ван̣н̣ана̄.

8. витаккавиппха̄расаддакатха̄ван̣н̣ана̄

563. ида̄ни витаккавиппха̄расаддакатха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ ‘‘витаккавича̄ра̄ вачӣсан̇кха̄ра̄’’ти вутта̄, тасма̄ саббасо витаккайато вича̄райато антамасо манодха̄тупаваттика̄лепи витаккавиппха̄ро саддойева̄ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи пуббаселийа̄нам̣; те сандха̄йа саббасоти пуччха̄ сакава̄дисса пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ йади витаккавиппха̄раматтам̣ саддо, пхасса̄дивиппха̄ропи саддо бхавеййа̄ти чодетум̣ саббасо пхусайатотиа̄дима̄ха. итаро та̄дисам̣ сутталесам̣ апассанто пат̣иккхипати. витаккавиппха̄ро саддо сотавин̃н̃еййоти витаккасса виппха̄раматтамева саддоти катва̄ пуччхати, на витаккавиппха̄расамут̣т̣хитам̣ суттапаматта̄нам̣ саддам̣, итаро пат̣иккхипати. нану витаккавиппха̄расаддо на сотавин̃н̃еййоти идам̣ тассева ладдхийа̄ дассети. со хи витаккавиппха̄раматтамева саддам̣ вадати, со на сотавин̃н̃еййоти. итаро пана ‘‘витаккавиппха̄расаддам̣ сутва̄ а̄дисатӣ’’ ти (дӣ. ни. 3.148) вачанато сотавин̃н̃еййова̄ти вадати.

витаккавиппха̄расаддакатха̄ван̣н̣ана̄.

9. найатха̄читтасса ва̄ча̄тикатха̄ван̣н̣ана̄

564. ида̄ни найатха̄читтасса ва̄ча̄тикатха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ кочи ан̃н̃ам̣ бхан̣исса̄мӣти ан̃н̃ам̣ бхан̣ати, тасма̄ найатха̄читтасса ва̄ча̄ читта̄нурӯпа̄ читта̄нугатика̄ на хоти, вина̄пи читтена паваттатӣти йесам̣ ладдхи; сеййатха̄пи пуббаселийа̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йади там̣самут̣т̣ха̄пакам̣ читтам̣ на сийа̄, пхасса̄дайопи тасмим̣ кхан̣е на сийу’’нти чодетум̣ апхассакасса̄тиа̄дима̄ха. на бхан̣итука̄мотиа̄дӣсу йасма̄ ан̃н̃ам̣ бхан̣исса̄мӣти ан̃н̃ам̣ бхан̣антопи бхан̣итука̄мойева на̄ма хоти, тасма̄ на хева̄ти пат̣иккхипати.

565. нану аттхи кочи ан̃н̃ам̣ бхан̣исса̄мӣтиа̄дӣсу чӣваранти бхан̣итука̄мо чӣранти бхан̣еййа. таттха ан̃н̃ам̣ бхан̣итука̄мата̄читтам̣, ан̃н̃ам̣ бхан̣аначиттам̣, ити пуббабха̄гена читтена асадисатта̄ айатха̄читто на̄ма хоти, тенасса кевалам̣ ана̄патти на̄ма хоти, на пана чӣранти вачанасамут̣т̣ха̄пакачиттам̣ наттхи, ити ачиттака̄ са̄ ва̄ча̄ти аттхам̣ сандха̄йа имина̄ уда̄харан̣ена ‘‘найатха̄читтасса ва̄ча̄’’ти патит̣т̣ха̄пита̄пи аппатит̣т̣ха̄пита̄ва хотӣти.

найатха̄читтасса ва̄ча̄тикатха̄ван̣н̣ана̄.

10. найатха̄читтасса ка̄йакаммантикатха̄ван̣н̣ана̄

566-567. ида̄ни найатха̄читтасса ка̄йакаммантикатха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ кочи ан̃н̃атра гаччхисса̄мӣти ан̃н̃атра гаччхати, тасма̄ найатха̄читтасса ка̄йакаммам̣ читта̄нурӯпам̣ читта̄нугатикам̣ на хоти, вина̄пи читтена паваттатӣти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи пуббаселийа̄нам̣йева, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитаббанти.

найатха̄читтасса ка̄йакаммантикатха̄ван̣н̣ана̄.

11. атӣта̄на̄гатасаманна̄гатакатха̄ван̣н̣ана̄

568-570. ида̄ни атӣта̄на̄гатехи саманна̄гатакатха̄ на̄ма хоти. таттха саманна̄гатапан̃н̃атти пат̣ила̄бхапан̃н̃аттӣти две пан̃н̃аттийо ведитабба̄. та̄су паччуппаннадхаммасаман̇гӣ саманна̄гатоти вуччати. ат̣т̣ха сама̄паттила̄бхино пана сама̄паттийо кин̃ча̄пи на екаккхан̣е паваттанти, ан̃н̃а̄ атӣта̄ хонти, ан̃н̃а̄ ана̄гата̄, ан̃н̃а̄ паччуппанна̄, пат̣ивиджджхитва̄ апарихӣната̄йа пана ла̄бхӣти вуччати. таттха йесам̣ имам̣ вибха̄гам̣ аггахетва̄ йасма̄ джха̄нала̄бхӣнам̣ атӣта̄на̄гата̄ни джха̄на̄нипи аттхи, тасма̄ ‘‘те атӣтенапи ана̄гатенапи саманна̄гата̄’’ти ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣. те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти. ‘‘ат̣т̣хавимоккхаджха̄йӣ’’тиа̄ди пана ла̄бхӣбха̄васса са̄дхакам̣, на саманна̄гатабха̄васса̄ти.

атӣта̄на̄гатасаманна̄гатакатха̄ван̣н̣ана̄.

навамо вагго.

10. дасамавагго

1. ниродхакатха̄ван̣н̣ана̄

571-572. ида̄ни ниродхакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘упапаттесийанти сан̇кхам̣ гатасса бхаван̇гачиттасса бхан̇гаккхан̣ена сахева кирийа̄ти сан̇кхам̣ гата̄ кусала̄ ва̄ акусала̄ ва̄ чатта̄ро кхандха̄ читтасамут̣т̣ха̄нарӯпан̃ча̄ти пан̃чаккхандха̄ уппаджджанти. тесу хи ануппаннесу бхаван̇ге нируддхе сантативиччхедо бхавеййа̄’’ти ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа упапаттесийети пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. таттха упапаттесийети чатӯсупи падесу бахувачанабхумматтхе екавачанабхуммам̣. упапаттесийесу пан̃часу кхандхесу анируддхесӯти айан̃хеттха аттхо. дасаннанти упапаттесийакхандха̄нан̃ча кирийакхандха̄нан̃ча васена вуттам̣. таттха пат̣хамапан̃хе кхандхалаккхан̣авасена кирийавасена ча пан̃чева на̄ма те кхандха̄ти пат̣иккхипати. дутийапан̃хе пуримапаччхимавасена упапаттесийакирийавасена ча на̄наттам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. двиннам̣ пана пхасса̄нам̣ читта̄нан̃ча самодха̄нам̣ пут̣т̣хо сутталеса̄бха̄вена пат̣иккхипати.

кирийа̄ чатта̄роти рӯпена вина̄ кусала̄ акусала̄ ва̄ чатта̄ро гахита̄. кирийа̄н̃а̄н̣анти парава̄дина̄ чаккхувин̃н̃а̄н̣асаман̇гиккхан̣е арахато анун̃н̃а̄там̣ ана̄рамман̣ан̃а̄н̣ам̣. нируддхе магго уппаджджатӣти пуччха̄ парава̄дисса, анируддхе ануппаджджанато пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. мато маггам̣ бха̄ветӣти чхалена пуччха̄ парава̄дисса. йасма̄ пана пат̣исандхито йа̄ва чутичитта̄ сатто джӣватийева на̄ма, тасма̄ сакава̄дӣ на хеванти пат̣иккхипати.

ниродхакатха̄ван̣н̣ана̄.

2. рӯпам̣магготикатха̄ван̣н̣ана̄

573-575. ида̄ни рӯпам̣ магготикатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘самма̄ва̄ча̄камманта̄джӣва̄ рӯпа’’нти ладдхи, сеййатха̄пи махиса̄сакасаммитийамаха̄сам̣гхика̄нам̣; те сандха̄йа маггасаман̇гисса̄ти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йади те самма̄ва̄ча̄дайо рӯпам̣, на виратийо, йатха̄ самма̄дит̣т̣ха̄димагго са̄рамман̣а̄дисабха̄во, евам̣ тампи рӯпам̣ сийа̄’’ти чодетум̣ са̄рамман̣отиа̄дима̄ха. таттха пат̣иккхепо ча пат̣ин̃н̃а̄ ча парава̄дино ладдхианурӯпена ведитабба̄. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

рӯпам̣ магготикатха̄ван̣н̣ана̄.

3. пан̃чавин̃н̃а̄н̣асаман̇гисса маггакатха̄ван̣н̣ана̄

576. ида̄ни пан̃чавин̃н̃а̄н̣асаман̇гисса маггакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘чаккхуна̄ рӯпам̣ дисва̄ на нимиттагга̄хӣ хотӣ’’ти суттам̣ нисса̄йа ‘‘пан̃чавин̃н̃а̄н̣асаман̇гисса аттхи маггабха̄вана̄’’ти ладдхи, сеййатха̄пи маха̄сам̣гхика̄нам̣, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘саче тасса маггабха̄вана̄ аттхи, пан̃чавин̃н̃а̄н̣агатикена ва̄ маггена, маггагатикехи ва̄ пан̃чавин̃н̃а̄н̣ехи бхавитаббам̣, на ча та̄ни маггагатика̄ни анибба̄на̄рамман̣атта̄ алокуттаратта̄ ча, на магго пан̃чавин̃н̃а̄н̣агатико тесам̣ лаккхан̣ена асан̇гахитатта̄’’ти чодетум̣ нану пан̃чавин̃н̃а̄н̣а̄ уппаннаваттхука̄тиа̄дима̄ха. татра̄йам̣ адхиппа̄йо – йади пан̃чавин̃н̃а̄н̣асаман̇гисса маггабха̄вана̄ сийа̄, йена мановин̃н̃а̄н̣ена магго сампайутто, тампи пан̃чавин̃н̃а̄н̣асаман̇гисса сийа̄. евам̣ санте йадидам̣ ‘‘пан̃чавин̃н̃а̄н̣а̄ уппаннаваттхука̄’’тиа̄ди лаккхан̣ам̣ вуттам̣, там̣ евам̣ аватва̄ ‘‘чха вин̃н̃а̄н̣а̄’’ти ваттаббам̣ сийа̄. татха̄ пана аватва̄ ‘‘пан̃чавин̃н̃а̄н̣а̄’’твева вуттам̣, тасма̄ на ватаббам̣ ‘‘пан̃чавин̃н̃а̄н̣асаман̇гисса аттхи маггабха̄вана̄’’ти. йасма̄ четтха айамева адхиппа̄йо, тасма̄ сакава̄дӣ там̣ лаккхан̣ам̣ парава̄дим̣ сампат̣иччха̄петва̄ но ча вата ре ваттаббе пан̃чавин̃н̃а̄н̣асаман̇гисса аттхи маггабха̄вана̄ти а̄ха.

апаро найо – пан̃чавин̃н̃а̄н̣а̄ уппаннаваттхука̄, магго аваттхукопи хоти. те ча уппанна̄рамман̣а̄, магго наваттабба̄рамман̣о. те пуреджа̄таваттхука̄ва магго аваттхукопи. те пуреджа̄та̄рамман̣а̄, магго апуреджа̄та̄рамман̣о. те аджджхаттикаваттхука̄ва магго аваттхукопи хоти. те ча рӯпа̄дивасена ба̄хира̄рамман̣а̄, магго нибба̄на̄рамман̣о. те анируддхам̣ ваттхум̣ ниссайам̣ катва̄ паваттанато асамбхиннаваттхука̄, магго аваттхукопи. те анируддха̄нева рӯпа̄дӣни а̄раббха паваттанато асамбхинна̄рамман̣а̄, магго нибба̄на̄рамман̣о. те на̄на̄ваттхука̄, магго аваттхуко ва̄ екаваттхуко ва̄. те на̄на̄рамман̣а̄ магго ека̄рамман̣о. те аттано аттанова рӯпа̄дигочаре паваттанато на ан̃н̃аман̃н̃асса гочарависайам̣ паччанубхонти, магго рӯпа̄дӣсу екампи гочарам̣ на кароти. те кирийаманодха̄тум̣ пуреча̄рикам̣ катва̄ уппаджджанато на асаманна̄ха̄ра̄ на аманасика̄ра̄ уппаджджанти, магго нира̄ваджджанова. те сампат̣иччхана̄дӣхи вокин̣н̣а̄ уппаджджанти, маггасса вока̄ройева наттхи. те ан̃н̃аман̃н̃ам̣ пуббачаримабха̄вена уппаджджанти, маггасса техи саддхим̣ пуримапаччхимата̄ва наттхи, тесам̣ ануппаттика̄ле тиккхавипассана̄самайе, тесам̣ ануппаттидесе а̄руппепи ча уппаджджанато. те сампат̣иччхана̄дӣхи антаритатта̄ на ан̃н̃аман̃н̃асса саманантара̄ уппаджджанти, маггасса сампат̣иччхана̄дӣхи антаритабха̄вова наттхи. тесам̣ ан̃н̃атра абхинипа̄та̄ а̄бхогаматтампи киччам̣ наттхи, маггасса килесасамуггха̄танам̣ киччанти. йасма̄ четтха айампи адхиппа̄йо, тасма̄ сакава̄дӣ имеха̄ка̄рехи парава̄дим̣ маггасса апан̃чавин̃н̃а̄н̣агатикабха̄вам̣ сампат̣иччха̄петва̄ но ча вата ре ваттаббе пан̃чавин̃н̃а̄н̣асаман̇гисса аттхи маггабха̄вана̄ти а̄ха.

577. сун̃н̃атам̣ а̄раббха̄ти ‘‘йатха̄ локуттарамагго сун̃н̃атам̣ нибба̄нам̣ а̄раббха, локийо суддхасан̇кха̄рапун̃джам̣ а̄раббха уппаджджати, ким̣ те евам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣а’’нти пуччхати. итаро ‘‘чаккхун̃ча пат̣ичча рӯпе ча̄’’ти вачанато пат̣иккхипати. дутийам̣ пут̣т̣хо ‘‘на нимиттагга̄хӣ’’ти вачанато йам̣ таттха анимиттам̣, тадева сун̃н̃атанти сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. чаккхун̃ча пат̣ичча̄ти пан̃хадвайепи есева найо.

578-579. чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ атӣта̄на̄гатам̣ а̄раббха̄ти еттха айамадхиппа̄йо – мановин̃н̃а̄н̣асаман̇гисса аттхи маггабха̄вана̄, мановин̃н̃а̄н̣ан̃ча атӣта̄на̄гатампи а̄раббха уппаджджати, ким̣ те евам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣ампӣти. пхассам̣ а̄раббха̄тиа̄дӣсупи есева найо. чаккхуна̄ рӯпам̣ дисва̄ на нимиттагга̄хӣти еттха джаванаккхан̣е на нимиттагга̄хита̄ вутта̄, на чаккхувин̃н̃а̄н̣аккхан̣е. тасма̄ локийамаггампи сандха̄йетам̣ аса̄дхаканти.

пан̃чавин̃н̃а̄н̣асаман̇гисса маггакатха̄ван̣н̣ана̄.

4. пан̃чавин̃н̃а̄н̣а̄ кусала̄пӣтикатха̄ван̣н̣ана̄

580-583. ида̄ни пан̃чавин̃н̃а̄н̣а̄ кусала̄пӣтикатха̄ на̄ма хоти. са̄ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева аттхато ведитабба̄ти.

пан̃чавин̃н̃а̄н̣а̄ кусала̄пӣтикатха̄ван̣н̣ана̄.

5. пан̃чавин̃н̃а̄н̣а̄ са̄бхога̄тикатха̄ван̣н̣ана̄

584-586. ида̄ни пан̃чавин̃н̃а̄н̣а̄ са̄бхога̄тикатха̄ на̄ма хоти. таттха а̄бхого на̄ма кусала̄кусалавасена хоти саттха̄ра̄ ча ‘‘чаккхуна̄ рӯпам̣ дисва̄ нимиттагга̄хӣ хоти, на нимиттагга̄хӣ хотӣ’’тиа̄ди вуттам̣, там̣ айонисо гахетва̄ ‘‘пан̃чавин̃н̃а̄н̣а̄ са̄бхога̄’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи маха̄сам̣гхика̄нам̣, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха пуримакатха̄садисамева̄ти.

пан̃чавин̃н̃а̄н̣а̄ са̄бхога̄тикатха̄ван̣н̣ана̄.

6. двӣхи сӣлехӣтикатха̄ван̣н̣ана̄

587-589. ида̄ни двӣхи сӣлехӣтикатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘сӣле патит̣т̣ха̄йа наро сапан̃н̃о’’тиа̄дивачанато (сам̣. ни. 1.23) йасма̄ локийена сӣлена сӣлава̄ локуттарам̣ маггам̣ бха̄вети, тасма̄ ‘‘пуримена ча локийена маггаккхан̣е локуттарена ча̄ти двӣхи сӣлехи саманна̄гато на̄ма хотӣ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи маха̄сам̣гхика̄нам̣йева, те сандха̄йа маггасаман̇гӣти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йади со екаккхан̣е локийалокуттарехи двӣхи сӣлехи саманна̄гато, двӣхи пхасса̄дӣхипи тена саманна̄гатена бхавитабба’’нти чодетум̣ двӣхи пхассехӣтиа̄дима̄ха. итаро татха̄рӯпам̣ найам̣ апассанто пат̣иккхипати. локийена ча локуттарена ча̄ти пан̃хе пуббе сама̄диннан̃ча маггаккхан̣е уппаннасамма̄ва̄ча̄дӣни ча сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти.

локийе сӣле нируддхети пуччха̄ парава̄дисса, кхан̣абхан̇ганиродхам̣ сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. итаро пана там̣ вӣтиккамам̣ вийа саллаккхенто дуссӣлотиа̄дима̄ха. ладдхипатит̣т̣ха̄панам̣ панасса пуббе абхиннасӣлатам̣йева дӣпети, на двӣхи саманна̄гататам̣. тасма̄ аппатит̣т̣хита̄ва ладдхӣти.

двӣхи сӣлехӣтикатха̄ван̣н̣ана̄.

7. сӣлам̣ ачетасикантикатха̄ван̣н̣ана̄

590-594. ида̄ни сӣлам̣ ачетасикантикатха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ сӣле уппаджджитва̄ нируддхепи сама̄да̄нахетуко сӣлопачайо на̄ма аттхи, йена со сӣлава̄йева на̄ма хоти, тасма̄ ‘‘сӣлам̣ ачетасика’’нти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи маха̄сам̣гхика̄нам̣, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха ‘‘да̄нам̣ ачетасика’’нтикатха̄йам̣ вуттанайенева ведитаббам̣. ладдхипатит̣т̣ха̄панампи айонисо гахитатта̄ аппатит̣т̣ха̄панамева̄ти.

сӣлам̣ ачетасикантикатха̄ван̣н̣ана̄.

8. сӣлам̣ на читта̄нупариваттӣтикатха̄ван̣н̣ана̄

595-597. ида̄ни сӣлам̣ на читта̄нупариваттӣтикатха̄ на̄ма хоти. таттха на читта̄нупариваттӣти бха̄сантарамева на̄нам̣, сесам̣ пуримакатха̄садисамева̄ти.

сӣлам̣ на читта̄нупариваттӣтикатха̄ван̣н̣ана̄.

9. сама̄да̄нахетукатха̄ван̣н̣ана̄

598-600. ида̄ни сама̄да̄нахетукатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘а̄ра̄маропа̄’’ти га̄тха̄йа аттхам̣ айонисо гахетва̄ ‘‘сада̄ пун̃н̃ам̣ павад̣д̣хатӣ’’ти вачанато ‘‘сама̄да̄нахетукам̣ сӣлам̣ вад̣д̣хатӣ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи маха̄сам̣гхика̄нан̃н̃ева, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, читтавиппайуттам̣ сӣлопачайам̣ сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса. сесам̣ пуримакатха̄садисамева̄ти.

сама̄да̄нахетукатха̄ван̣н̣ана̄.

10. вин̃н̃атти сӣлантикатха̄ван̣н̣ана̄

601-602. ида̄ни вин̃н̃атти сӣлантикатха̄ на̄ма хоти. таттха ка̄йавин̃н̃атти ка̄йакаммам̣, вачӣвин̃н̃атти вачӣкамманти гахитатта̄ ‘‘вин̃н̃атти сӣла’’нти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи маха̄сам̣гхика̄нан̃чева саммитийа̄нан̃ча; те сандха̄йа вин̃н̃аттӣти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ йасма̄ сӣлам̣ на̄ма вирати, на рӯпадхаммо, тасма̄ тенаттхена чодетум̣ па̄н̣а̄типа̄та̄ вераман̣ӣтиа̄дима̄ха. абхива̄данам̣ сӣлантиа̄ди йатха̄рӯпам̣ вин̃н̃аттим̣ со ‘‘сӣла’’нти ман̃н̃ати там̣ уддхаритва̄ дассетум̣ вуттам̣. йасма̄ пана са̄ вирати на хоти, тасма̄ пуна па̄н̣а̄типа̄та̄тиа̄дима̄ха. ладдхи панасса чхалена патит̣т̣хитатта̄ аппатит̣т̣хита̄йева̄ти.

вин̃н̃атти сӣлантикатха̄ван̣н̣ана̄.

11. авин̃н̃атти дуссӣлйантикатха̄ван̣н̣ана̄

603-604. ида̄ни авин̃н̃атти дуссӣлйантикатха̄ на̄ма хоти. таттха читтавиппайуттам̣ апун̃н̃ӯпачайан̃чева а̄н̣аттийа̄ ча па̄н̣а̄типа̄та̄дӣсу ан̇гапа̄рипӯрим̣ сандха̄йа ‘‘авин̃н̃атти дуссӣлйа’’нти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи маха̄сам̣гхика̄нам̣, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘саче са̄ дуссӣлйам̣, па̄н̣а̄типа̄та̄дӣсу ан̃н̃атара̄ сийа̄’’ти чодетум̣ па̄н̣а̄типа̄тотиа̄дима̄ха. па̄пакаммам̣ сама̄дийитва̄ти ‘‘асукам̣ на̄ма гха̄тесса̄ми, асукам̣ бхан̣д̣ам̣ авахарисса̄мӣ’’ти евам̣ па̄пасама̄да̄нам̣ катва̄. убхо вад̣д̣хантӣти пут̣т̣хо да̄наккхан̣е па̄пасса ануппаттим̣ сандха̄йа пат̣иккхипати. дутийам̣ пут̣т̣хо читтавиппайуттам̣ па̄пӯпачайам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. сесаметтха парибхогамайакатха̄йам̣ вуттанайенева ведитаббам̣. ладдхипатит̣т̣ха̄панамписса па̄пасама̄диннапуббабха̄гамева са̄дхети; на авин̃н̃аттийа̄ дуссӣлабха̄ванти.

авин̃н̃атти дуссӣлйантикатха̄ван̣н̣ана̄.

дасамо вагго.

дутийапан̣н̣а̄сако саматто.

11. ека̄дасамавагго

1-3. тиссопи анусайакатха̄ван̣н̣ана̄

605-613. ида̄ни анусайа̄ абйа̄ката̄, ахетука̄, читтавиппайутта̄ти тиссопи анусайакатха̄ на̄ма хонти. таттха йасма̄ путхуджджано кусала̄бйа̄кате читте ваттама̄не ‘‘са̄нусайо’’ти ваттаббо, йо часса тасмим̣ кхан̣е хету, на тена хетуна̄ анусайа̄ сахетука̄, на тена читтена сампайутта̄, тасма̄ ‘‘те абйа̄ката̄, ахетука̄, читтавиппайутта̄’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи маха̄сам̣гхика̄нан̃чева саммитийа̄нан̃ча; те сандха̄йа тӣсупи катха̄су пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайатта̄ сакка̄ па̄л̣имаггенева джа̄нитунти, тасма̄ на виттха̄ританти.

тиссопи анусайакатха̄ван̣н̣ана̄.

4. н̃а̄н̣акатха̄ван̣н̣ана̄

614-615. ида̄ни н̃а̄н̣акатха̄ на̄ма хоти. таттха магган̃а̄н̣ена ан̃н̃а̄н̣е вигатепи пуна чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дивасена н̃а̄н̣авиппайуттачитте ваттама̄не йасма̄ там̣ маггачиттам̣ на паваттати, тасма̄ ‘‘на ваттаббам̣ н̃а̄н̣ӣ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи маха̄сам̣гхика̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йади ан̃н̃а̄н̣е вигате ‘н̃а̄н̣ӣ’ти пан̃н̃атти на сийа̄, ра̄га̄дӣсу вигатесу вӣтара̄га̄дипан̃н̃аттипи на сийа̄ти пуггалапан̃н̃аттийам̣ аковидосӣ’’ти чодетум̣ ра̄ге вигатетиа̄дима̄ха. итаро тесу вигатесу сара̄га̄дибха̄ве йуттим̣ апассанто пат̣иккхипати. парийоса̄не йасма̄ н̃а̄н̣апат̣ила̄бхена со н̃а̄н̣ӣти ваттаббатам̣ арахати, тасма̄ на хеванти пат̣иккхепо сакава̄дисса̄ти.

н̃а̄н̣акатха̄ван̣н̣ана̄.

5. н̃а̄н̣ам̣ читтавиппайуттантикатха̄ван̣н̣ана̄

616-617. ида̄ни н̃а̄н̣ам̣ читтавиппайуттантикатха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ араха̄ чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дисаман̇гӣ пат̣иладдхам̣ магган̃а̄н̣ам̣ сандха̄йа ‘‘н̃а̄н̣ӣ’’ти вуччати, на часса там̣ тена читтена сампайуттам̣, тасма̄ ‘‘н̃а̄н̣ам̣ читтавиппайутта’’нти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи пуббаселийа̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йади те н̃а̄н̣ам̣ читтавиппайуттам̣ читтавиппайуттесу рӯпа̄дӣсу ан̃н̃атарам̣ сийа̄’’ти чодетум̣ рӯпантиа̄дима̄ха. итаро пат̣иккхипати. сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайамева. парийоса̄не пана пан̃н̃ава̄ти пут̣т̣хо пат̣ила̄бхавасена там̣ паваттим̣ иччхати, тасма̄ пат̣иджа̄на̄тӣти.

н̃а̄н̣ам̣ читтавиппайуттантикатха̄ван̣н̣ана̄.

6. идам̣ дуккхантикатха̄ван̣н̣ана̄

618-820. ида̄ни идам̣ дуккхантикатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘локуттарамаггаккхан̣е йога̄вачаро идам̣ дуккханти ва̄чам̣ бха̄сати, евамасса идам̣ дуккханти ва̄чам̣ бха̄сато ча идам̣ дуккханти н̃а̄н̣ам̣ паваттатӣ’’ти ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, маггаккхан̣е татха̄ ва̄ча̄бха̄санам̣ н̃а̄н̣аппаваттин̃ча сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. йасма̄ пана со сесасаччапат̣исам̣йуттам̣ ва̄чам̣ путхуджджанова бха̄сати, на ча тасса татха̄ н̃а̄н̣аппаваттӣти иччхати, тасма̄ самудайа̄дипан̃хесу пат̣иккхипати. рӯпам̣ аниччантиа̄ди дуккхапарийа̄йадассанавасена вуттам̣. итаро пана сакасамайе та̄дисам̣ воха̄рам̣ апассанто пат̣иккхипати. ити ча данти ча̄тиа̄ди йади тасса дуккхе н̃а̄н̣ам̣ паваттати, и-ка̄ра дам̣-ка̄ра ду-ка̄ра кха-ка̄ресу пат̣ипа̄т̣ийа̄ чатӯхи н̃а̄н̣ехи паваттитаббанти дассетум̣ вуттам̣. итаро пана татха̄ на иччхати, тасма̄ пат̣иккхипати.

идам̣ дуккхантикатха̄ван̣н̣ана̄.

7. иддхибалакатха̄ван̣н̣ана̄

621-624. ида̄ни иддхибалакатха̄ на̄ма хоти. таттха иддхипа̄дабха̄вана̄нисам̣сасса аттхам̣ айонисо гахетва̄ ‘‘иддхибалена саманна̄гато каппам̣ тит̣т̣хеййа̄’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи маха̄сам̣гхика̄нам̣; те сандха̄йа иддхибалена саманна̄гато каппам̣ тит̣т̣хеййа̄ти пуччха̄ сакава̄дисса. таттха каппо на̄ма маха̄каппо, каппекадесо, а̄йукаппоти тивидхо. ‘‘чатта̄рима̄ни, бхиккхаве, каппасса асан̇кхйеййа̄нӣ’’ти (а. ни. 4.156) еттха хи маха̄каппова каппоти вутто. ‘‘брахмака̄йика̄нам̣ дева̄нам̣ каппо а̄йуппама̄н̣а’’нти (а. ни. 4.123) еттха каппекадеса̄. ‘‘каппам̣ нирайамхи паччати, каппам̣ саггамхи модатӣ’’ти (чӯл̣ава. 354) еттха а̄йукаппо. а̄йукаппанам̣ а̄йувидха̄нам̣ каммасса випа̄кавасена ва̄ вассаган̣ана̄йа ва̄ а̄йупариччхедоти аттхо. тесу маха̄каппам̣ сандха̄йа пуччхати, итаро пат̣иджа̄на̄ти.

атха нам̣ сакава̄дӣ ‘‘саче те иддхибалена саманна̄гато, ‘йо чирам̣ джӣвати, со вассасатам̣ аппам̣ ва̄ бхиййо’ти (сам̣. ни. 2.143) евам̣ париччхинна̄ а̄йукаппа̄ уддхам̣ маха̄каппам̣ ва̄ маха̄каппекадесам̣ ва̄ джӣвеййа иддхимайикенасса а̄йуна̄ бхавитабба’’нти чодетум̣ иддхимайико со а̄йӯтиа̄дима̄ха. итаро ‘‘джӣвитиндрийам̣ на̄ма иддхимайикам̣ наттхи, каммасамут̣т̣ха̄намева̄’’ти вуттатта̄ пат̣иккхипати. ко панеттха иддхимато висесо, нану аниддхима̄пи а̄йукаппам̣ тит̣т̣хеййа̄ти? айам̣ висесо – иддхима̄ хи йа̄вата̄йукам̣ джӣвитаппаваттийа̄ антара̄йакаре дхамме иддхибалена пат̣иба̄хитва̄ антара̄ ака̄ламаран̣ам̣ нива̄ретум̣ саккоти, аниддхимато етам̣ балам̣ наттхи. айаметесам̣ висесо.

атӣтам̣ ана̄гатанти идам̣ ависесена каппам̣ тит̣т̣хеййа̄ти пат̣ин̃н̃а̄татта̄ чодети. две каппетиа̄ди ‘‘йади иддхима̄ джӣвитапариччхедам̣ атиккамитум̣ саккоти, на кевалам̣ екам̣ анекепи каппе тит̣т̣хеййа̄’’ти чоданаттхам̣ вуттам̣. уппанно пхассотиа̄ди на саббам̣ иддхийа̄ лаббхати, иддхийа̄ ависайопи аттхӣти дассетум̣ вуттам̣. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

иддхибалакатха̄ван̣н̣ана̄.

8. сама̄дхикатха̄ван̣н̣ана̄

625-626. ида̄ни сама̄дхикатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ екачиттаккхан̣е уппанна̄пи екаггата̄ сама̄дха̄нат̣т̣хена сама̄дхӣти аггахетва̄ ‘‘сатта раттиндива̄ни екантасукхапат̣исам̣ведӣ вихариту’’нтиа̄дивачанам̣ (ма. ни. 1.180) нисса̄йа ‘‘читтасантати сама̄дхӣ’’ти ладдхи, сеййатха̄пи саббаттхива̄да̄нан̃чева уттара̄патхака̄нан̃ча; те сандха̄йа читтасантатӣти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йади читтасантати сама̄дхи, читтасантати на̄ма атӣта̄пи аттхи, ана̄гата̄пи аттхи. на хи екам̣ паччуппанначиттамева читтасантати на̄ма хоти, ким̣ те сабба̄пи са̄ сама̄дхӣ’’ти чодетум̣ атӣта̄тиа̄дима̄ха, итаро татха̄ аниччханто пат̣иккхипати.

нану атӣтам̣ нируддхантиа̄ди ‘‘читтасантатийам̣ паччуппаннамева читтам̣ киччакарам̣, атӣта̄на̄гатам̣ нируддхатта̄ ануппаннатта̄ ча наттхи, катхам̣ там̣ сама̄дхи на̄ма хотӣ’’ти дассетум̣ вуттам̣. екачиттаккхан̣икоти пуччха̄ парава̄дисса. тато йа̄ сакасамайе ‘‘сама̄дхим̣, бхиккхаве, бха̄ветха̄’’тиа̄дӣсу паччуппаннакусалачиттасампайутта̄ екаггата̄ сама̄дхӣти вутта̄, там̣ сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. чаккхувин̃н̃а̄н̣асаман̇гӣтиа̄ди ‘‘екачиттаккхан̣ико’’ти вачанаматтам̣ гахетва̄ чхалена вуттам̣, тенева сакава̄дина̄ пат̣иккхиттам̣. нану вуттам̣ бхагавата̄ти суттам̣ пуримапаччхимавасена паваттама̄насса сама̄дхисса аббокин̣н̣атам̣ са̄дхети, на сантатийа̄ сама̄дхибха̄вам̣, тасма̄ аса̄дхаканти.

сама̄дхикатха̄ван̣н̣ана̄.

9. дхаммат̣т̣хитата̄катха̄ван̣н̣ана̄

627. ида̄ни дхаммат̣т̣хитата̄катха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘т̣хита̄ва са̄ дха̄тӯ’’ти вачанам̣ нисса̄йа ‘‘пат̣иччасамуппа̄дасан̇кха̄та̄ дхаммат̣т̣хитата̄ на̄ма ека̄ аттхи, са̄ ча париниппханна̄’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йади париниппханна̄нам̣ авиджджа̄дӣнам̣ ан̃н̃а̄ дхаммат̣т̣хитата̄ на̄ма париниппханна̄ аттхи, та̄йапи ча те дхаммат̣т̣хитата̄йа ан̃н̃а̄ т̣хитата̄ париниппханна̄ а̄паджджатӣ’’ти чодетум̣ та̄йа т̣хитата̄тиа̄дима̄ха. парава̄дӣ еварӯпа̄йа ладдхийа̄ абха̄вена пат̣иккхипати. дутийам̣ пут̣т̣хо анантарапаччайатан̃чева ан̃н̃аман̃н̃апаччайатан̃ча сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайатта̄ утта̄наттхамева̄ти.

дхаммат̣т̣хитата̄катха̄ван̣н̣ана̄.

10. аниччата̄катха̄ван̣н̣ана̄

628. ида̄ни аниччата̄катха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘аничча̄нам̣ рӯпа̄дӣнам̣ аниччата̄пи рӯпа̄дайо вийа париниппханна̄’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йади те рӯпа̄дайо вийа аниччата̄ париниппханна̄, тасса̄пи ан̃н̃а̄йа париниппханна̄йа аниччата̄йа бхавитабба’’нти чодетум̣ та̄йа аниччата̄йа̄тиа̄дима̄ха. итаро двиннам̣ аниччата̄йа екато абха̄вена пат̣иккхипитва̄ пуна йасма̄ са̄ аниччата̄ ничча̄ на хоти, тенева аниччена саддхим̣ антарадха̄йати, тасма̄ пат̣иджа̄на̄ти. атхасса сакава̄дӣ лесока̄сам̣ адатва̄ йа̄ тена дутийа̄ аниччата̄ пат̣ин̃н̃а̄та̄, та̄йапи тато пара̄йапӣти парампаравасена анупаччхедадосам̣ а̄ропенто та̄йа та̄йева̄тиа̄дима̄ха. джара̄ париниппханна̄тиа̄ди йасма̄ уппаннасса джара̄маран̣ато ан̃н̃а̄ аниччата̄ на̄ма наттхи, тасма̄ аниччата̄вибха̄га̄нуйун̃джанавасена вуттам̣. татра̄пи парава̄дино пуриманайенева пат̣ин̃н̃а̄ ча пат̣иккхепо ча ведитаббо.

629. рӯпам̣ париниппханнантиа̄ди йесам̣ са̄ аниччата̄, техи саддхим̣ сам̣санданаттхам̣ вуттам̣. таттха ‘‘йатха̄ париниппханна̄нам̣ рӯпа̄дӣнам̣ аниччата̄джара̄маран̣а̄ни аттхи, евам̣ париниппханна̄нам̣ аниччата̄дӣнам̣ та̄ни наттхӣ’’ти ман̃н̃ама̄но екантена пат̣иккхипатийева̄ти.

аниччата̄катха̄ван̣н̣ана̄.

ека̄дасамо вагго.

12. два̄дасамавагго

1. сам̣варо каммантикатха̄ван̣н̣ана̄

630-632. ида̄ни сам̣варо каммантикатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘чаккхуна̄ рӯпам̣ дисва̄ нимиттагга̄хӣ хоти, на нимиттагга̄хӣ хотӣ’’ти суттам̣ нисса̄йа ‘‘сам̣варопи асам̣варопи камма’’нти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи маха̄сам̣гхика̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса.

атха нам̣ йа̄ сакасамайе четана̄ ‘‘камма’’нти вутта̄ йатха̄ са̄ ка̄йавачӣманодва̄ресу паваттама̄на̄ ка̄йакамма̄дина̄мам̣ лабхати, татха̄ ‘‘йади те сам̣варо каммам̣, сопи чаккхундрийа̄дӣсу паваттама̄но чаккхукамма̄дина̄мам̣ лабхеййа̄’’ти чодетум̣ чаккхундрийасам̣варо чаккхукаммантиа̄дима̄ха. итаро та̄дисам̣ суттападам̣ апассанто чатӯсу два̄ресу пат̣иккхипитва̄ пан̃чаме ка̄йадва̄ре паса̄дака̄йам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати, вин̃н̃аттика̄йам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. со хи паса̄дака̄йампи вин̃н̃аттика̄йампи ка̄йиндрийантвева иччхати. манодва̄репи випа̄кадва̄рам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати, каммадва̄рам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. асам̣варепи есева найо. ‘‘чаккхуна̄ рӯпам̣ дисва̄’’ти суттам̣ тесу два̄ресу сам̣вара̄сам̣варамева дӣпети, на тасса каммабха̄вам̣, тасма̄ аса̄дхаканти.

сам̣варо каммантикатха̄ван̣н̣ана̄.

2. каммакатха̄ван̣н̣ана̄

633-635. ида̄ни каммакатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘на̄хам̣, бхиккхаве, сан̃четаника̄нам̣ камма̄на’’нти (а. ни. 10.217) суттападам̣ нисса̄йа ‘‘саббам̣ каммам̣ савипа̄ка’’нти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи маха̄сам̣гхика̄нам̣; тесам̣ ‘‘четана̄хам̣, бхиккхаве, каммам̣ вада̄мӣ’’ти (а. ни. 6.63) саттха̄ра̄ ависесена четана̄ ‘‘камма’’нти вутта̄; са̄ ча кусала̄кусала̄ва савипа̄ка̄, абйа̄ката̄ авипа̄ка̄ти имам̣ вибха̄гам̣ дассетум̣ саббам̣ камманти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. пуна сабба̄ четана̄ти пан̃хесу абйа̄катам̣ сандха̄йа пат̣иккхепо, кусала̄кусале сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ ведитабба̄. випа̄ка̄бйа̄ката̄тиа̄ди савипа̄ка̄випа̄качетанам̣ сарӯпена дассетум̣ вуттам̣. сесаметтха утта̄наттхамева. ‘‘на̄хам̣, бхиккхаве’’ти суттам̣ сати паччайе дит̣т̣хадхамма̄дӣсу випа̄капат̣исам̣веданам̣ сандха̄йа вуттам̣, тасма̄ аса̄дхаканти.

каммакатха̄ван̣н̣ана̄.

3. саддо випа̄котикатха̄ван̣н̣ана̄

636-637. ида̄ни саддо випа̄котикатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘со тасса каммасса кататта̄ упачитатта̄ уссаннатта̄ випулатта̄ брахмассаро хотӣ’’тиа̄дӣни (дӣ. ни. 3.236) айонисо гахетва̄ ‘‘саддо випа̄ко’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи маха̄сам̣гхика̄нам̣; тесам̣ ‘‘каммасамут̣т̣ха̄на̄ арӯпадхамма̄ва випа̄ка̄ти на̄мам̣ лабханти. рӯпадхаммесу пана̄йам̣ воха̄ро наттхӣ’’ти дассетум̣ пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сукхаведанӣйотиа̄ди ‘‘випа̄ко на̄ма еварӯпо хотӣ’’ти дассанаттхам̣ вуттам̣. ‘‘со тасса каммасса̄’’ти суттам̣ лаккхан̣апат̣ила̄бхадассанаттхам̣ вуттам̣. маха̄пурисо хи каммасса кататта̄ сучипарива̄ропи хоти, на ча парива̄ро випа̄ко, тасма̄ аса̄дхакаметанти.

саддо випа̄котикатха̄ван̣н̣ана̄.

4. сал̣а̄йатанакатха̄ван̣н̣ана̄

638-640. ида̄ни сал̣а̄йатанакатха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ сал̣а̄йатанам̣ каммасса кататта̄ уппаннам̣, тасма̄ ‘‘випа̄ко’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи маха̄сам̣гхика̄нам̣; те сандха̄йа чаккха̄йатанам̣ випа̄коти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайамева. сал̣а̄йатанам̣ випа̄коти еттха мана̄йатанам̣ сийа̄ випа̄ко. сеса̄ни кевалам̣ каммасамут̣т̣ха̄на̄ни, на випа̄ко. тасма̄ аса̄дхакаметанти.

сал̣а̄йатанакатха̄ван̣н̣ана̄.

5. саттаккхаттупарамакатха̄ван̣н̣ана̄

541-545. ида̄ни саттаккхаттупарамакатха̄ на̄ма хоти, таттха йасма̄ ‘‘саттаккхаттупарамо’’ти вуттам̣, тасма̄ ‘‘саттаккхаттупарамо пуггало саттаккхаттупарамата̄йа нийато’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи уттара̄патхака̄нам̣; тесам̣ т̣хапетва̄ ‘‘арийамаггам̣ ан̃н̃о тасса нийамо наттхи, йена со саттаккхаттупарамата̄йа нийато бхавеййа̄’’ти имам̣ вибха̄гам̣ дассетум̣ пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса.

ма̄та̄ джӣвита̄тиа̄дӣсу айамадхиппа̄йо – две нийа̄ма̄ самматтанийа̄мо ча миччхаттанийа̄мо ча. самматтанийа̄мо арийамагго. со авинипа̄тадхамматан̃чева пхалуппаттин̃ча нийамети. миччхаттанийа̄мо а̄нантарийакаммам̣. там̣ анантара̄ нирайӯпапаттим̣ нийамети. таттха саттаккхаттупарамо сота̄паттимаггена авинипа̄тадхаммата̄йа ча пхалуппаттийа̄ ча нийамито. сесамагганийа̄мо панасса наттхи анадхигататта̄, а̄нантарийампи ка̄тум̣ со абхаббо. твам̣ панасса нийа̄мам̣ иччхаси, тена там̣ вада̄ма – ‘‘ким̣ те со имина̄ миччхаттанийа̄мена нийамито’’ти.

абхаббо антара̄ти пан̃хесу а̄нантарийа̄бха̄вам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати, саттаккхаттупарамам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. аттхи со нийа̄моти пан̃хе саттаккхаттупарамата̄йа нийа̄мам̣ апассанто пат̣иккхипати. аттхи те сатипат̣т̣ха̄на̄тиа̄ди нийа̄масан̇кха̄те маггадхамме дассетум̣ вуттам̣. тасса пана пуна пат̣хамамагга̄нуппаттито тепи наттхи, тасма̄ пат̣иккхипати. сесаметтха утта̄наттхамева. нану со саттаккхаттупарамоти еттха бхагава̄ ‘‘айам̣ пуггало еттаке бхаве сандха̄витва̄ паринибба̄йиссати, айам̣ еттаке’’ти аттано н̃а̄н̣абалена бйа̄кароти, на бхаванийа̄мам̣ на̄ма кин̃чи тена саттаккхаттупарамо, колам̣коло, екабӣджӣ ва̄ти вуттам̣, тасма̄ аса̄дхакаметанти.

саттаккхаттупарамакатха̄ван̣н̣ана̄.

646-647. колам̣колаекабӣджикатха̄йопи имина̄вупа̄йена ведитабба̄.

колам̣колаекабӣджикатха̄ван̣н̣ана̄.

8. джӣвита̄воропанакатха̄ван̣н̣ана̄

648-649. ида̄ни джӣвита̄воропанакатха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ досасампайуттена читтена па̄н̣а̄типа̄то хоти, досо ча дит̣т̣хисампаннасса аппахӣно, тасма̄ ‘‘дит̣т̣хисампанно сан̃чичча па̄н̣ам̣ джӣвита̄ воропеййа̄’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи пуббаселийа̄параселийа̄нам̣; те сандха̄йа дит̣т̣хисампанноти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сан̃чичча ма̄тарантиа̄дипан̃хесу пана ‘‘ат̣т̣ха̄наметам̣ анавака̄со’’ти суттабхайена пат̣иккхипати. саттхари ага̄равотиа̄ди саттха̄ра̄дӣсу сага̄равасса сиккха̄падасса вӣтиккама̄бха̄вадассанаттхам̣ вуттам̣. итаро пана акусалавасена тасса ага̄раво на̄ма наттхӣти пат̣иккхипитва̄ сага̄равабха̄ван̃ча сампат̣иччхитва̄ пуна ага̄равоти пут̣т̣хо тесу тесу киччесу пасутата̄йа виккхитта̄нам̣ асатийа̄ аманасика̄рена четийе абхива̄данападаккхин̣акаран̣а̄бха̄вам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. пуна охадеййа̄тиа̄дина̄ найена пут̣т̣хо та̄диса̄йа кирийа̄йа сан̃чичча акаран̣ато пат̣иккхипати. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

джӣвита̄воропанакатха̄ван̣н̣ана̄.

9. дуггатикатха̄ван̣н̣ана̄

650-652. ида̄ни дуггатикатха̄ на̄ма хоти. таттха йе дуггатин̃ча дуггатисатта̄нам̣ рӯпа̄диа̄рамман̣ам̣ тан̣хан̃ча̄ти убхайампи дуггатӣти гахетва̄ пуна татха̄ авибхаджитва̄ ависесенева ‘‘дит̣т̣хисампаннасса пахӣна̄ дуггатӣ’’ти ваданти, сеййатха̄пи уттара̄патхака̄; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. а̄па̄йике рӯпе раджджеййа̄тиа̄ди парава̄дино ладдхийа̄ дит̣т̣хисампаннасса дуггати аппахӣна̄, тасса васена чодетум̣ вуттам̣. сесаметтха утта̄наттхамева. нирайам̣ упападжджеййа̄тиа̄ди дуггатипаха̄намева дуггатига̄минитан̣ха̄паха̄нам̣ ва̄ дӣпети, на дуггатисатта̄нам̣ рӯпа̄диа̄рамман̣а̄йа тан̣ха̄йа паха̄нам̣, тасма̄ аса̄дхаканти.

дуггатикатха̄ван̣н̣ана̄.

653. саттамабхавикакатха̄йапи есева найоти.

два̄дасамо вагго.

13. терасамавагго

1. каппат̣т̣хакатха̄ван̣н̣ана̄

654-657. ида̄ни каппат̣т̣хакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘сан̇гхам̣ самаггам̣ бхетва̄на, каппам̣ нирайамхи паччатӣ’’ти ‘‘сакалампи каппам̣ сан̇гхабхедако нирайе тит̣т̣хатӣ’’ти ладдхи, сеййатха̄пи ра̄джагирика̄нам̣; те сандха̄йа каппат̣т̣хоти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. буддхо ча локети идам̣ вина̄ буддхуппа̄дена сан̇гхабхедасса абха̄вадассанаттхам̣ вуттам̣. каппо ча сан̣т̣ха̄ти сан̇гхо ча бхиджджатӣтиа̄ди ‘‘йади со сакалам̣ каппам̣ тит̣т̣хати, сан̣т̣хаханато пат̣т̣ха̄йа там̣ каммам̣ катва̄ таттха уппаджджитва̄ тит̣т̣хеййа̄’’ти дассетум̣ вуттам̣. атӣтантиа̄ди хет̣т̣ха̄ вутта̄дхиппа̄йамева. каппат̣т̣хо иддхима̄ти пан̃хе бха̄вана̄майам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати, парасамайе панасса джа̄тимайам̣ иддхим̣ иччханти, там̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. чхандиддхипа̄дотиа̄ди ‘‘джа̄тимайа̄йа иддхийа̄ иддхима̄ти ладдхиматтаметам̣, ким̣ тена, йади панасса иддхи аттхи, имина̄ найена иддхипа̄да̄ бха̄вита̄ бхавеййу’’нти чоданаттхам̣ вуттам̣. а̄па̄йико нерайикоти суттам̣ йам̣ со екам̣ каппам̣ асӣтибха̄ге катва̄ тато екабха̄гаматтам̣ ка̄лам̣ тит̣т̣хеййа, там̣ а̄йукаппам̣ сандха̄йа вуттам̣, тасма̄ аса̄дхаканти.

каппат̣т̣хакатха̄ван̣н̣ана̄.

2. кусалапат̣ила̄бхакатха̄ван̣н̣ана̄

658-659. ида̄ни кусалапат̣ила̄бхакатха̄ на̄ма хоти. таттха каппат̣т̣хо сакасамайе ка̄ма̄вачаракусаламева пат̣илабхати. йена пана там̣ упапаттим̣ пат̣иба̄хеййа, там̣ махаггатам̣ локуттарам̣ ва̄ на пат̣илабхати. йесам̣ пана имам̣ вибха̄гам̣ акатва̄ ависесенева ‘‘со кусалачиттам̣ на пат̣илабхатӣ’’ти ладдхи, сеййатха̄пи уттара̄патхака̄нам̣; тесам̣ вибха̄гадассанена там̣ ладдхим̣ бхиндитум̣ пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

кусалапат̣ила̄бхакатха̄ван̣н̣ана̄.

3. анантара̄пайуттакатха̄ван̣н̣ана̄

660-662. ида̄ни анантара̄пайуттакатха̄ на̄ма хоти. таттха анантара̄пайутто на̄ма йена кхандхабхедато анантара̄ випа̄када̄йакам̣ ма̄тугха̄та̄ди а̄нантарийакаммам̣ а̄н̣аттам̣. таттха йасса нийата̄йа а̄н̣аттийа̄ а̄н̣атто там̣ каммам̣ кариссати, со аттхаса̄дхика̄йа четана̄йа уппа̄дитатта̄ миччхаттанийато хоти, абхаббо самматтанийа̄мам̣ оккамитум̣. йасса анийата̄йа а̄н̣аттийа̄ а̄н̣атто там̣ каммам̣ кариссати, со аттхаса̄дхика̄йа четана̄йа ануппа̄дитатта̄ на миччхаттанийато, бхаббо самматтанийа̄мам̣ оккамитунти идам̣ сакасамайе саннит̣т̣ха̄нам̣. йесам̣ пана ‘‘анийата̄йапи а̄н̣аттийа̄ абхаббойева самматтанийа̄мам̣ оккамиту’’нти ладдхи, сеййатха̄пи уттара̄патхака̄нам̣; тесам̣ там̣ ладдхим̣ бхиндитум̣ сакава̄дӣ пуббапаккхам̣ датва̄ анантара̄пайуттоти парава̄дина̄ атта̄нам̣ пуччха̄пети. тенеттха пат̣хамапуччха̄ парава̄дисса, аттхаса̄дхикачетана̄йа абха̄вам̣ сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. тато парава̄дӣ ма̄тугха̄та̄дикаммасса а̄н̣аттатта̄ва ‘‘со миччхаттанийато’’ти ман̃н̃ати. тасма̄ миччхаттанийа̄ман̃ча̄ти пан̃хам̣ пуччхати. сакава̄дӣ пана екасса пуггаласса двиннам̣ нийа̄ма̄нам̣ аноккантиматтамева сандха̄йа на хеванти пат̣иккхипати.

нану там̣ камманти ма̄тугха̄та̄дикаммам̣. таттха анийата̄н̣аттим̣ сандха̄йа ‘‘а̄манта̄’’ти пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. анийатампи хи а̄н̣аттим̣ пайоджетва̄ т̣хитасса ‘‘анануччхавикам̣ майа̄ ката’’нти куккуччам̣ уппаджджатева, виппат̣иса̄ро джа̄йатева. хан̃чӣтиа̄ди куккуччуппаттиматтам̣ гахетва̄ парава̄дина̄ ладдхипатит̣т̣ха̄панаттхам̣ вуттам̣.

661. ида̄ни йасса анийата̄н̣аттикасса̄пи анантара̄пайуттасса парава̄дина̄ самматтанийа̄моккаманам̣ пат̣исиддхам̣, тамева пуггалам̣ гахетва̄ анантара̄пайутто пуггало абхабботи пуччха̄ сакава̄дисса, аттано ладдхивасена пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ сакава̄дӣ ‘‘абхаббо на̄ма ма̄тугха̄та̄дикамма̄нам̣ ка̄рако, ким̣ те тена та̄ни камма̄ни ката̄нӣ’’ти чодетум̣ ма̄та̄ джӣвита̄ воропита̄тиа̄дима̄ха. итаро тесам̣ ваттхӯнам̣ арогата̄йа татха̄рӯпам̣ кирийам̣ апассанто ‘‘на хева’’нти пат̣иккхипати.

там̣ каммам̣ пат̣исам̣харитва̄ти анийата̄н̣аттикаммам̣ сандха̄йа вуттам̣. тан̃хи ‘‘ма̄ кхо майа̄ а̄н̣аттам̣ а̄ка̄сӣ’’ти а̄н̣аттам̣ нива̄рентена пат̣исам̣хат̣ам̣ на̄ма хоти. пат̣исам̣хат̣атта̄йева четтха куккуччам̣ пат̣ивинодитам̣, виппат̣иса̄ро пат̣ивинӣто на̄ма хоти. евам̣ сантепи панеттха пурима̄н̣аттийа̄йева нийатабха̄вам̣ ман̃н̃ама̄но парава̄дӣ ‘‘а̄манта̄’’ти пат̣иджа̄на̄ти. атха нам̣ сакава̄дӣ тасса каммасса пат̣исам̣хат̣абха̄вам̣ сампат̣иччха̄петва̄ аттано ладдхим̣ патит̣т̣ха̄петва̄ хан̃чӣтиа̄дима̄ха.

662. пуна анантара̄пайуттоти парийоса̄напан̃хе пат̣хамапан̃хе вийа пуччха̄ парава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. нану там̣ камманти ануйого парава̄дисса, пат̣исам̣хат̣ака̄лато пуббе пайуттака̄лам̣ сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. пайуттапуббата̄маттам̣ гахетва̄ анийата̄н̣аттивасена хан̃чӣти ладдхипатит̣т̣ха̄панам̣ парава̄дисса. айам̣ пана ладдхи айонисо патит̣т̣хитатта̄ аппатит̣т̣хита̄ва хотӣти.

анантара̄пайуттакатха̄ван̣н̣ана̄.

4. нийатасса нийа̄макатха̄ван̣н̣ана̄

663-664. ида̄ни нийатасса нийа̄макатха̄ на̄ма хоти. таттха дувидхо нийа̄мо – миччхаттанийа̄мо ча а̄нантарийакаммам̣, самматтанийа̄мо ча арийамагго. име две нийа̄ме т̣хапетва̄ ан̃н̃о нийа̄мо на̄ма наттхи. саббепи хи сеса̄ тебхӯмакадхамма̄ анийата̄ на̄ма. техи саманна̄гатопи анийатойева. буддхехи пана аттано н̃а̄н̣абалена ‘‘айам̣ сатто ана̄гате бодхим̣ па̄пун̣иссатӣ’’ти бйа̄като бодхисатто пун̃н̃уссадатта̄ нийатоти вуччати. ити имам̣ воха̄раматтам̣ гахетва̄ ‘‘паччхимабхавико бодхисатто та̄йа джа̄тийа̄ бхаббо дхаммам̣ абхисамету’’нти адхиппа̄йена ‘‘нийато нийа̄мам̣ оккаматӣ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи пуббаселийа̄параселийа̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. миччхаттанийатотиа̄ди ан̃н̃ена нийа̄мена нийатасса ан̃н̃анийа̄ма̄бха̄вадассанаттхам̣ вуттам̣. пуббе маггам̣ бха̄ветва̄тиа̄ди нийа̄маппабхедадассанаттхам̣ вуттам̣. сатипат̣т̣ха̄нантиа̄ди екасмимпи нийа̄ме дхаммаппабхедадассанаттхам̣ вуттам̣. бхаббо бодхисаттоти вачанам̣ кевалам̣ бодхисаттасса бхаббатам̣ дӣпети, на нийатасса нийа̄моккаманам̣, тасма̄ аса̄дхакам̣. со хи пуббе екенапи нийатадхаммена анийато бодхимӯле саччадассанена нийа̄мам̣ оккантоти.

нийатасса нийа̄макатха̄ван̣н̣ана̄.

5. нивутакатха̄ван̣н̣ана̄

665-667. ида̄ни нивутакатха̄ на̄ма хоти. таттха суддхасса суддхакичча̄бха̄вато нӣваран̣ехи нивуто опхут̣о парийонаддхо ча нӣваран̣ам̣ джахатӣти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи уттара̄патхака̄нам̣; те сандха̄йа нивутотипуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. ратто ра̄гантиа̄ди нивутасса нӣваран̣аджахане досадассанаттхам̣ вуттам̣. парисуддхе парийода̄тетиа̄ди виккхамбханависуддхийа̄ висуддхасса самуччхедависуддхидассанаттхам̣ вуттам̣. тасса евам̣ джа̄натотиа̄ди джа̄нато пассато а̄саваккхайам̣ дӣпети, на нивутасса нӣваран̣аджаханам̣, тасма̄ аса̄дхаканти.

нивутакатха̄ван̣н̣ана̄.

6. саммукхӣбхӯтакатха̄ван̣н̣ана̄

668-670. ида̄ни саммукхӣбхӯтакатха̄ на̄ма хоти. таттха саммукхӣбхӯтоти сам̣йоджана̄нам̣ саммукхӣбха̄вам̣ техи саман̇гӣбха̄вам̣ упагато. сесаметтха нивутакатха̄садисамева̄ти.

саммукхӣбхӯтакатха̄ван̣н̣ана̄.

7. сама̄панно асса̄детӣтикатха̄ван̣н̣ана̄

671-673. ида̄ни сама̄панно асса̄детӣтикатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘пат̣хамам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихарати, со тадасса̄детӣ’’тиа̄дивачанам̣ (а. ни. 4.123) нисса̄йа ‘‘сама̄панно асса̄дети, са̄ часса джха̄наниканти джха̄на̄рамман̣а̄ хотӣ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣, те сандха̄йа сама̄панноти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. там̣ джха̄нам̣ тасса джха̄насса а̄рамман̣анти пан̃хесу тассева тада̄рамман̣атам̣ апассанто суттавиродхабхайена пат̣иккхипати, ‘‘тадасса̄детӣ’’тивачанаматтена пат̣иджа̄на̄ти. со тадасса̄детӣти суттам̣ джха̄нала̄бхино джха̄на̄ вут̣т̣ха̄йа джха̄насса̄дам̣ са̄дхети, на антосама̄паттийам̣йева джха̄наникантийа̄ джха̄на̄рамман̣атам̣, тасма̄ аса̄дхаканти.

сама̄панно асса̄детӣтикатха̄ван̣н̣ана̄.

8. аса̄тара̄гакатха̄ван̣н̣ана̄

674. ида̄ни аса̄тара̄гакатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘йам̣кин̃чи веданам̣ ведети сукхам̣ ва̄ дуккхам̣ ва̄ адуккхамасукхам̣ ва̄, со там̣ веданам̣ абхинандати абхивадатӣ’’ти (ма. ни. 1.409) сутте дит̣т̣ха̄бхинанданавасена вуттам̣. ‘‘абхинандатӣ’’тивачанам̣ нисса̄йа ‘‘дуккхаведана̄йапи ра̄гасса̄давасена абхинандана̄ хоти. тасма̄ аттхи аса̄тара̄го’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи уттара̄патхака̄нам̣; те сандха̄йа аттхи аса̄тара̄готи пуччха̄ сакава̄дисса. таттха аса̄тара̄готи аса̄те дуккхаведайите ‘‘ахо вата ме етадева бхавеййа̄’’ти раджджана̄. а̄манта̄ти ладдхивасена пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха утта̄наттхамева.

675. со там̣ веданам̣ абхинандатӣти сутте пана виниват̣т̣етва̄ дуккхаведанамева а̄раббха ра̄гуппатти на̄ма наттхи, самӯхаггахан̣ена пана ведайиталаккхан̣ам̣ дхаммам̣ дуккхаведанамева ва̄ аттато саманупассанто дит̣т̣химан̃н̃ана̄сан̇кха̄та̄йа дит̣т̣ха̄бхинандана̄йа веданам̣ абхинандати, дуккха̄йа ведана̄йа випарин̣а̄мам̣ абхинандати, дуккха̄йа ведана̄йа абхибхӯто тасса̄ пат̣ипаккхам̣ ка̄масукхам̣ паттхайантопи дуккхаведанам̣ абхинандати на̄ма. евам̣ дуккхаведана̄йа абхинандана̄ хотӣти адхиппа̄йо. тасма̄ аса̄дхакаметам̣ аса̄тара̄гасса̄ти.

аса̄тара̄гакатха̄ван̣н̣ана̄.

9. дхамматан̣ха̄абйа̄ката̄тикатха̄ван̣н̣ана̄

676-680. ида̄ни дхамматан̣ха̄ абйа̄ката̄тикатха̄ на̄ма хоти. таттха рӯпатан̣ха̄…пе… дхамматан̣ха̄ти има̄су чхасу тан̣ха̄су йасма̄ саббапаччхима̄ тан̣ха̄ дхамматан̣ха̄ти вутта̄, тасма̄ са̄ абйа̄ката̄ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи пуббаселийа̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесапан̃ха̄нам̣ па̄л̣ийа̄ аттхо ниййа̄ти. ка̄матан̣ха̄тиа̄дӣхи тӣхи кот̣т̣ха̄сехи чхапи тан̣ха̄ сан̇кхипитва̄ дассита̄. рӯпа̄дӣсу хи чхасу а̄рамман̣есу ка̄масса̄давасена паватта̄ тан̣ха̄ ка̄матан̣ха̄. ‘‘бхависсати атта̄ ча локо ча̄’’ти сассатадит̣т̣хисахагата̄ тан̣ха̄ бхаватан̣ха̄. ‘‘на бхависсатӣ’’ти уччхедадит̣т̣хисахагата̄ тан̣ха̄ вибхаватан̣ха̄ти. нану са̄ дхамматан̣ха̄ти падам̣ тан̣ха̄йа дхамма̄рамман̣ам̣ а̄раббха паваттим̣ дӣпети, на абйа̄катабха̄вам̣ тасма̄ аса̄дхаканти.

дхамматан̣ха̄ абйа̄ката̄тикатха̄ван̣н̣ана̄.

10. дхамматан̣ха̄надуккхасамудайотикатха̄ван̣н̣ана̄

681-685. ида̄ни дхамматан̣ха̄ надуккхасамудайотикатха̄ на̄ма хоти. татра̄пи йасма̄ са̄ дхамматан̣ха̄ти вутта̄, тасма̄ на дуккхасамудайоти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи пуббаселийа̄нам̣йева; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесам̣ пуримакатха̄садисамева̄ти.

дхамматан̣ха̄ надуккхасамудайотикатха̄ван̣н̣ана̄.

терасамо вагго.

14. чуддасамавагго

1. кусала̄кусалапат̣исандаханакатха̄ван̣н̣ана̄

686-690. ида̄ни кусала̄кусалапат̣исандаханакатха̄ на̄ма хоти. таттха кусалам̣ ва̄ акусаласса, акусалам̣ ва̄ кусаласса анантара̄ уппаджджанакам̣ на̄ма наттхӣти тесам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ пат̣исандха̄нам̣ на йуджджати. йе пана йасма̄ екаваттхусмин̃н̃ева раджджати вираджджати ча, тасма̄ там̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ пат̣исандахатӣти ладдхим̣ гахетва̄ т̣хита̄, сеййатха̄пи маха̄сан̇гхика̄; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса; пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. а̄ват̣т̣ана̄ пан̣идхӣти убхайам̣ а̄ваджджанассева на̄мам̣. тан̃хи бхаван̇гам̣ а̄ват̣т̣етӣти а̄ват̣т̣ана̄. бхаван̇га̄рамман̣ато ан̃н̃асмим̣ а̄рамман̣е читтам̣ пан̣идахати т̣хапетӣти пан̣идхи. кусалам̣ ана̄ват̣т̣ентасса̄ти йам̣ там̣ акусала̄нантарам̣ пат̣исандахантам̣ кусалам̣ уппаджджати, там̣ ана̄ват̣т̣ентасса уппаджджатӣти пуччхати. итаро пана вина̄ а̄ваджджанена кусаласса уппаттим̣ апассанто пат̣иккхипати. кусалам̣ айонисо манасикарототи идам̣ йади акусала̄нантарам̣ кусалам̣ уппаджджеййа, акусалассева а̄ваджджанена айонисо манасикарото уппаджджеййа̄ти чоданаттхам̣ вуттам̣. сесам̣ йатха̄па̄л̣имева ниййа̄ти. нану йасмим̣йева ваттхусминти вачанам̣ ека̄рамман̣е сара̄гавира̄гуппаттим̣ дӣпети, на кусала̄кусала̄нам̣ анантаратам̣, тасма̄ аса̄дхаканти.

кусала̄кусалапат̣исандаханакатха̄ван̣н̣ана̄.

2. сал̣а̄йатануппаттикатха̄ван̣н̣ана̄

691-692. ида̄ни сал̣а̄йатануппаттикатха̄ на̄ма хоти. таттха упапаттесийена пат̣исандхичиттена сахева опапа̄тика̄нам̣ сал̣а̄йатанам̣ уппаджджати. габбхасеййака̄нам̣ аджджхаттика̄йатанесу мана̄йатанака̄йа̄йатана̄нева пат̣исандхиккхан̣е уппаджджанти. сеса̄ни чатта̄ри саттасаттатираттимхи. та̄ни ча кхо йена каммуна̄ пат̣исандхи гахита̄, тассева ан̃н̃асса ва̄ кататта̄ти айам̣ сакасамайе ва̄до. йесам̣ пана екакаммасамбхаватта̄ сампаннаса̄кха̄вит̣апа̄нам̣ руккха̄дӣнам̣ ам̣куро вийа бӣджаматтам̣ сал̣а̄йатанам̣ ма̄тукуччхисмим̣ пат̣исандхиккхан̣ейева уппаджджатӣти ладдхи, сеййатха̄пи пуббаселийа̄нам̣; те сандха̄йа сал̣а̄йатананти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. саббан̇гапаччан̇гӣтиа̄ди сал̣а̄йатане сати еварӯпо хутва̄ оккамеййа̄ти чоданаттхам̣ вуттам̣. ма̄тукуччхигатасса̄ти пуччха̄ парава̄дисса. парато ма̄тукуччхигатасса паччха̄ кеса̄ти пуччха̄ сакава̄дисса. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

сал̣а̄йатануппаттикатха̄ван̣н̣ана̄.

3. анантарапаччайакатха̄ван̣н̣ана̄

693-697. ида̄ни анантарапаччайакатха̄ на̄ма хоти. таттха наччагӣта̄дӣсу рӯпадассанасаддасавана̄дӣнам̣ лахупариваттитам̣ дисва̄ ‘‘има̄ни вин̃н̃а̄н̣а̄ни ан̃н̃аман̃н̃асса анантара̄ уппаджджантӣ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи уттара̄патхака̄нам̣; те сандха̄йа чаккхувин̃н̃а̄н̣асса̄ти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сотавин̃н̃а̄н̣ам̣ рӯпа̄рамман̣ам̣йева̄ти йади чаккхувин̃н̃а̄н̣асса анантара̄ уппаджджеййа, випа̄каманодха̄ту вийа рӯпа̄рамман̣ам̣ сийа̄ти чодетум̣ вуттам̣. чаккхун̃ча пат̣ичча рӯпе ча уппаджджати сотавин̃н̃а̄н̣анти пан̃хесу сутта̄бха̄вена пат̣иккхипитва̄ анантаруппаттим̣ саллаккхенто ладдхивасена пат̣иджа̄на̄ти. тан̃н̃ева чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ там̣ сотавин̃н̃а̄н̣анти йатха̄ пат̣хамаджавана̄нантарам̣ дутийаджаванам̣ мановин̃н̃а̄н̣абха̄вена тан̃н̃ева хоти, ким̣ те татха̄ етампи двайам̣ екамева̄ти пуччхати. имина̄ найена саббава̄ресу аттхо ведитаббо. наччати га̄йатӣтиа̄дивачанам̣ а̄рамман̣асамодха̄не лахупариваттита̄йа вокин̣н̣абха̄вам̣ дӣпети, на анантарапаччайатам̣, тасма̄ аса̄дхаканти.

анантарапаччайакатха̄ван̣н̣ана̄.

4. арийарӯпакатха̄ван̣н̣ана̄

698-699. ида̄ни арийарӯпакатха̄ на̄ма хоти. таттха самма̄ва̄ча̄камманта̄ рӯпам̣, тан̃ча кхо ‘‘саббам̣ рӯпам̣ чатта̄ри ча маха̄бхӯта̄ни чатуннан̃ча маха̄бхӯта̄нам̣ упа̄да̄йарӯпа’’нти (ма. ни. 3.67) вачанато упа̄да̄йарӯпанти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи уттара̄патхака̄нам̣; те сандха̄йа арийарӯпам̣ маха̄бхӯта̄нам̣ упа̄да̄йа̄ти пуччха̄ сакава̄дисса. таттха арийа̄нам̣ рӯпам̣, арийам̣ ва̄ рӯпанти арийарӯпам̣. а̄манта̄ти ладдхийам̣ т̣хатва̄ пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. кусаланти пут̣т̣хо ладдхивасенева пат̣иджа̄на̄ти. ана̄савапуччха̄дӣсупи есева найо. йам̣ кин̃чи рӯпанти суттам̣ т̣хапетва̄ бхӯта̄ни сесарӯпасса упа̄да̄бха̄вам̣ дӣпети, на самма̄ва̄ча̄камманта̄нам̣. тесан̃хи рӯпаматтан̃н̃ева асиддхам̣, куто упа̄да̄рӯпата̄; тасма̄ аса̄дхаканти.

арийарӯпакатха̄ван̣н̣ана̄.

5. ан̃н̃о анусайотикатха̄ван̣н̣ана̄

700-701. ида̄ни ан̃н̃о анусайотикатха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ путхуджджано кусала̄бйа̄кате читте ваттама̄не са̄нусайоти ваттаббо, на парийут̣т̣хитоти тасма̄ ан̃н̃о анусайо, ан̃н̃ам̣ парийут̣т̣ха̄нанти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа ан̃н̃о ка̄мара̄га̄нусайоти пуччха̄ сакава̄дисса пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесам̣ хет̣т̣ха̄ анусайакатха̄йам̣ вуттанайенева ведитаббам̣. са̄нусайотиа̄ди пана тасмим̣ самайе анусайасса аппахӣнатта̄ са̄нусайоти ваттаббатам̣, ануппаннатта̄ ча парийут̣т̣хитоти аваттаббатам̣ дӣпети, на анусайапарийут̣т̣ха̄на̄нам̣ ан̃н̃аттам̣, тасма̄ аса̄дхаканти.

ан̃н̃о анусайотикатха̄ван̣н̣ана̄.

6. парийут̣т̣ха̄нам̣ читтавиппайуттантикатха̄ван̣н̣ана̄

702. ида̄ни парийут̣т̣ха̄нам̣ читтавиппайуттантикатха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ аничча̄дито манасикаротопи ра̄га̄дайо уппаджджанти. вуттампи четам̣ – ‘‘аппекада̄, бхо бха̄радва̄джа, асубхато манасикарисса̄мӣти субхатова манасикаротӣ’’ти (сам̣. ни. 4.127). тасма̄ парийут̣т̣ха̄нам̣ читтавиппайуттанти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣йева; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

парийут̣т̣ха̄нам̣ читтавиппайуттантикатха̄ван̣н̣ана̄.

7. парийа̄паннакатха̄ван̣н̣ана̄

703-705. ида̄ни парийа̄паннакатха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ ка̄мара̄го ка̄мадха̄тум̣ анусети, ка̄мадха̄тупарийа̄панноти ча вуччати, тасма̄ рӯпара̄га̄рӯпара̄га̄пи рӯпадха̄туарӯпадха̄туйо анусенти. рӯпадха̄туарӯпадха̄тупарийа̄панна̄йева ча на̄ма хонтӣти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нан̃чева саммитийа̄нан̃ча; те сандха̄йа рӯпара̄готи пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. таттха анусетӣти йатха̄ ка̄мара̄го ка̄мавитаккасан̇кха̄там̣ ка̄мадха̄тум̣ сахаджа̄тавасена анусети, ким̣ те евам̣ рӯпара̄го рӯпадха̄тунти пуччхати. парийа̄панноти йатха̄ ча со тивидха̄йа ка̄мадха̄туйа̄ килесака̄мавасена парийа̄паннатта̄ ка̄мадха̄тупарийа̄панно, ким̣ те евам̣ рӯпара̄гопи рӯпадха̄тупарийа̄панноти пуччхати. итаро панасса адхиппа̄йам̣ асаллаккхенто кевалам̣ ладдхивасена а̄манта̄ти пат̣иджа̄на̄ти. атха нам̣ таматтхам̣ саллаккха̄петум̣ кусалавипа̄какирийасан̇кха̄техи сама̄паттесийа̄дӣхи сам̣сандитва̄ пуччхитум̣ сама̄паттесийотиа̄дима̄ха. сесаметтха йатха̄па̄л̣имева ниййа̄ти. нану ка̄мара̄готиа̄дивачанампи ка̄мара̄гассева ка̄мадха̄туйам̣ анусайабха̄вам̣ парийа̄паннатан̃ча дӣпети, на итаресам̣ итарадха̄тӯсӯти.

парийа̄паннакатха̄ван̣н̣ана̄.

8. абйа̄катакатха̄ван̣н̣ана̄

706-708. ида̄ни абйа̄катакатха̄ на̄ма хоти. таттха випа̄какирийарӯпанибба̄насан̇кха̄там̣ чатуббидхам̣ абйа̄катам̣ авипа̄катта̄ абйа̄катанти вуттам̣. дит̣т̣хигатам̣ ‘‘сассато локоти кхо, ваччха, абйа̄катамета’’нти (сам̣. ни. 4.416 тхокам̣ висадисам̣) сассата̄дибха̄вена акатхитатта̄. йесам̣ пана имам̣ вибха̄гам̣ аггахетва̄ пурима̄бйа̄катам̣ вийа дит̣т̣хигатампи абйа̄катанти ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нан̃чева уттара̄патхака̄нан̃ча; тесам̣ там̣ вибха̄гам̣ дассетум̣ дит̣т̣хигатам̣ абйа̄катанти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха йатха̄па̄л̣имева ниййа̄тӣти.

абйа̄катакатха̄ван̣н̣ана̄.

9. апарийа̄паннакатха̄ван̣н̣ана̄

709-710. ида̄ни апарийа̄паннакатха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ путхуджджано джха̄нала̄бхӣ ка̄месу вӣтара̄готи ваттаббо хоти, на пана вигатадит̣т̣хикоти, тасма̄ дит̣т̣хигатам̣ апарийа̄паннанти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи пуббаселийа̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха йатха̄па̄л̣имева ниййа̄тӣти.

апарийа̄паннакатха̄ван̣н̣ана̄.

чуддасамо вагго.

15. паннарасамавагго

1. паччайата̄катха̄ван̣н̣ана̄

711-717. ида̄ни паччайата̄катха̄ на̄ма хоти. таттха йо дхаммо хетупаччайена паччайо, со йесам̣ хетупаччайена паччайо, тесан̃н̃ева йасма̄ а̄рамман̣а̄нантарасаманантарапаччайена паччайо на хоти, йо ва̄ а̄рамман̣апаччайена паччайо, со йасма̄ тесам̣йева анантарасаманантарапаччайена паччайо на хоти, тасма̄ паччайата̄ ваваттхита̄ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи маха̄сан̇гхика̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха йатха̄па̄л̣имева ниййа̄тӣти.

паччайата̄катха̄ван̣н̣ана̄.

2. ан̃н̃аман̃н̃апаччайакатха̄ван̣н̣ана̄

718-719. ида̄ни ан̃н̃аман̃н̃апаччайакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ самайе ‘‘авиджджа̄паччайа̄ сан̇кха̄ра̄’’ти айамева танти, ‘‘сан̇кха̄рапаччайа̄пи авиджджа̄’’ти айам̣ наттхи, тасма̄ авиджджа̄ва сан̇кха̄ра̄нам̣ паччайо, на пана сан̇кха̄ра̄ авиджджа̄йа̄ти ладдхи, сеййатха̄пи маха̄сан̇гхика̄нам̣; те сандха̄йа авиджджа̄сан̇кха̄ра̄дӣнам̣ ан̃н̃аман̃н̃апаччайата̄пи аттхӣти дассетум̣ пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. авиджджа̄ сан̇кха̄рена̄ти еттха апун̃н̃а̄бхисан̇кха̄рова гахито. тасма̄ сан̇кха̄рапаччайа̄пи авиджджа̄ти еттха сахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃ааттхиавигатасампайуттавасена паччайата̄ ведитабба̄. упа̄да̄напаччайа̄пи тан̣ха̄ти еттха т̣хапетва̄ ка̄мупа̄да̄нам̣ сеса̄ни тӣн̣и упа̄да̄на̄ни авиджджа̄йа сан̇кха̄ра̄ вийа тан̣ха̄йа паччайа̄ хонтӣти ведитабба̄ни. сесам̣ йатха̄па̄л̣имева ниййа̄ти. джара̄маран̣апаччайа̄ти пуччха̄ парава̄дисса, на̄марӯпам̣ вин̃н̃а̄н̣апаччайа̄ти сакава̄дисса̄ти.

ан̃н̃аман̃н̃апаччайакатха̄ван̣н̣ана̄.

3. аддха̄катха̄ван̣н̣ана̄

720-721. ида̄ни аддха̄катха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘тӣн̣има̄ни, бхиккхаве, катха̄ваттхӯнӣ’’ти (а. ни. 3.68) суттам̣ нисса̄йа ка̄ласан̇кха̄то аддха̄ на̄ма париниппханно аттхӣти йесам̣ ладдхи; тесам̣ ‘‘аддха̄ на̄ма кочи париниппханно наттхи ан̃н̃атра ка̄лапан̃н̃аттиматта̄. рӯпа̄дайо пана кхандха̄ва париниппханна̄’’ти вибха̄гам̣ дассетум̣ аддха̄ париниппханноти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘саче со париниппханно, рӯпа̄дӣсу анена ан̃н̃атарена бхавитабба’’нти чодетум̣ рӯпантиа̄дима̄ха. итаро пат̣иккхипати. сесам̣ йатха̄па̄л̣имева ниййа̄тӣти.

аддха̄катха̄ван̣н̣ана̄.

4. кхан̣алайамухуттакатха̄ван̣н̣ана̄

722-723. кхан̣алайамухуттакатха̄супи есева найо. саббепи хете кхан̣а̄дайо аддха̄парийа̄йа̄ ева̄ти.

кхан̣алайамухуттакатха̄ван̣н̣ана̄.

5. а̄савакатха̄ван̣н̣ана̄

724-725. ида̄ни а̄савакатха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ чатӯхи а̄савехи уттари ан̃н̃о а̄саво на̄ма наттхи, йена чатта̄ро а̄сава̄ са̄сава̄ сийум̣, тасма̄ чатта̄ро а̄сава̄ ана̄сава̄ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи хетува̄да̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йади те а̄сава̄ ана̄сава̄, евам̣ санте техи магга̄дилаккхан̣аппаттехи бхавитабба’’нти чодетум̣ магготиа̄дима̄ха. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

а̄савакатха̄ван̣н̣ана̄.

6. джара̄маран̣акатха̄ван̣н̣ана̄

726-727. ида̄ни джара̄маран̣акатха̄ на̄ма хоти. таттха джара̄маран̣ам̣ на̄ма апариниппханнатта̄ локийанти ва̄ локуттаранти ва̄ на ваттаббам̣. ‘‘локийа̄ дхамма̄ локуттара̄ дхамма̄’’ти хи дуке джара̄маран̣ам̣ нева локийападе, на локуттарападе ниддит̣т̣хам̣. таттха йесам̣ имам̣ лаккхан̣ам̣ ана̄дийитва̄ локуттара̄нам̣ дхамма̄нам̣ джара̄маран̣ам̣ локуттаранти ладдхи, сеййатха̄пи маха̄сан̇гхика̄нам̣, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха йатха̄па̄л̣имева ниййа̄тӣти.

джара̄маран̣акатха̄ван̣н̣ана̄.

7. сан̃н̃а̄ведайитакатха̄ван̣н̣ана̄

728-729. ида̄ни сан̃н̃а̄ведайитакатха̄ на̄ма хоти. таттха сан̃н̃а̄ведайитаниродхасама̄патти на̄ма на кочи дхаммо, чатуннам̣ пана кхандха̄нам̣ ниродхо. ити са̄ нева локийа̄ на локуттара̄. йасма̄ пана локийа̄ на хоти, тасма̄ локуттара̄ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи хетува̄да̄нам̣йева; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесам̣ пуримакатха̄садисамева̄ти.

сан̃н̃а̄ведайитакатха̄ван̣н̣ана̄.

8. дутийасан̃н̃а̄ведайитакатха̄ван̣н̣ана̄

730-731. ида̄ни йасма̄ са̄ локуттара̄ на хоти, тасма̄ локийа̄ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи хетува̄да̄нам̣, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесам̣ пуримасадисамева̄ти.

дутийасан̃н̃а̄ведайитакатха̄ван̣н̣ана̄.

9. татийасан̃н̃а̄ведайитакатха̄ван̣н̣ана̄

732. ида̄ни йасма̄ ‘‘асуко маран̣адхаммо, асуко на маран̣адхаммо’’ти сатта̄нам̣ маран̣адхаммата̄йа нийа̄мо наттхӣти сан̃н̃а̄ведайитаниродхам̣ сама̄паннопи ка̄лам̣ кареййа̄ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи ра̄джагирика̄нам̣; тесам̣ сама̄панна̄йапи маран̣адхаммата̄йа маран̣асамайан̃ча амаран̣асамайан̃ча дассетум̣ пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ йасма̄ ка̄лам̣ каронтасса на̄ма маран̣антикехи пхасса̄дӣхи бхавитаббам̣, тасма̄ тена̄ка̄рена чодетум̣ аттхӣтиа̄дима̄ха.

апхассакасса ка̄лакирийа̄тиа̄дӣни пут̣т̣хо сесасатте сандха̄йа пат̣иккхипати висам̣ камеййа̄тиа̄дӣни пут̣т̣хо сама̄паттиа̄нубха̄вам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати. дутийава̄ре сарӣрапакатим̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. евам̣ санте пана сама̄паттиа̄нубха̄во на̄ма на хоти, тенева на ниродхасама̄панноти ануйун̃джати.

733-734. на ка̄лам̣ кареййа̄ти пуччха̄ парава̄дисса. аттхи со нийа̄моти парава̄дисса пан̃хе пана йасма̄ еварӯпо нийа̄мо на̄ма наттхи, тасма̄ пат̣иккхипати. чаккхувин̃н̃а̄н̣асаман̇гӣтиа̄ди сакава̄дина̄ ‘‘нийа̄ме асантепи маран̣асамайенева марати, на̄самайена̄’’ти дассетум̣ вуттам̣. татра̄йамадхиппа̄йо – йади нийа̄ма̄бха̄вена ка̄лакирийа̄ бхавеййа, чаккхувин̃н̃а̄н̣асаман̇гинопи бхавеййа. тато ‘‘пан̃чахи вин̃н̃а̄н̣ехи на чавати, на упападжджатӣ’’ти суттавиродхо сийа̄. йатха̄ пана чаккхувин̃н̃а̄н̣асаман̇гисса ка̄лакирийа̄ на хоти, татха̄ ниродхасама̄паннасса̄пӣти.

татийасан̃н̃а̄ведайитакатха̄ван̣н̣ана̄.

10. асан̃н̃асаттупика̄катха̄ван̣н̣ана̄

735. ида̄ни асан̃н̃асаттупика̄катха̄ на̄ма хоти. таттха сан̃н̃а̄вира̄гавасена паваттабха̄вана̄ асан̃н̃асама̄паттипи ниродхасама̄паттипи сан̃н̃а̄ведайитаниродхасама̄патти на̄ма. ити две сан̃н̃а̄ведайитаниродхасама̄паттийо локийа̄ ча локуттара̄ ча. таттха локийа̄ путхуджджанасса асан̃н̃асаттупика̄ хоти, локуттара̄ арийа̄нам̣, са̄ ча на̄сан̃н̃асаттупика̄. имам̣ пана вибха̄гам̣ акатва̄ ависесена сан̃н̃а̄ведайитаниродхасама̄патти асан̃н̃асаттупика̄ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи хетува̄да̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ йасма̄ асан̃н̃асама̄паттим̣ сама̄паннасса алобха̄дайо аттхи, на ниродхасама̄паттим̣, тасма̄ тесам̣ васена чодетум̣ аттхӣтиа̄дима̄ха.

736. идха̄пи асан̃н̃ӣти пан̃хе идха сан̃н̃а̄вира̄гавасена сама̄паннатта̄ асан̃н̃ита̄ анун̃н̃а̄та̄, татра̄пи асан̃н̃асаттенева. тасма̄ имам̣ пат̣ин̃н̃ам̣ гахетва̄ ладдхим̣ патит̣т̣хапентена чхалена патит̣т̣ха̄пита̄ хоти. идха ва̄ ниродхасама̄паттим̣ сандха̄йа асан̃н̃ита̄ анун̃н̃а̄та̄. татра̄пи ито чутасса ана̄га̄мино ниродхасама̄паттимева тасма̄пи има̄йа пат̣ин̃н̃а̄йа патит̣т̣ха̄пита̄ ладдхи аппатит̣т̣хита̄йева̄ти.

асан̃н̃асаттупика̄катха̄ван̣н̣ана̄.

11. каммӯпачайакатха̄ван̣н̣ана̄

737. ида̄ни каммӯпачайакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ каммӯпачайо на̄ма каммато ан̃н̃о читтавиппайутто абйа̄като ана̄рамман̣оти ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нан̃чева саммитийа̄нан̃ча; те сандха̄йа ан̃н̃ам̣ камманти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йади каммато ан̃н̃о каммӯпачайо, пхасса̄дитопи ан̃н̃ена пхассӯпачайа̄дина̄ бхавитабба’’нти чодетум̣ ан̃н̃о пхассотиа̄дима̄ха. итаро ладдхийа̄ абха̄вена пат̣иккхипати.

738-739. каммена сахаджа̄тоти пан̃хесу читтавиппайуттам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати, читтасампайуттам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. кусалоти пан̃хесупи читтавиппайуттам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. парато акусалотипан̃хесупи есева найо.

740. са̄рамман̣оти пут̣т̣хо пана екантам̣ ана̄рамман̣амева иччхати, тасма̄ пат̣иккхипати. читтам̣ бхиджджама̄нанти йада̄ читтам̣ бхиджджама̄нам̣ хоти, тада̄ каммам̣ бхиджджатӣти аттхо. бхумматтхе ва̄ паччаттам̣, читте бхиджджама̄нети аттхо. айамева ва̄ па̄т̣хо. таттха йасма̄ сампайутто бхиджджати, виппайутто на бхиджджати, тасма̄ пат̣иджа̄на̄ти чева пат̣иккхипати ча.

741. каммамхи каммӯпачайоти камме сати каммӯпачайо, камме ва̄ патит̣т̣хите каммӯпачайо, каммӯпачайатова випа̄ко ниббаттати. тасмим̣ пана камме нируддхе йа̄ва ам̣куруппа̄да̄ бӣджам̣ вийа йа̄ва випа̄куппа̄да̄ каммӯпачайо тит̣т̣хатӣтисса ладдхи, тасма̄ пат̣иджа̄на̄ти. тан̃н̃ева каммам̣, со каммӯпачайо, со каммавипа̄коти йасма̄ каммамхи каммӯпачайо, со ча йа̄ва випа̄куппа̄да̄ тит̣т̣хатӣтисса ладдхи, тасма̄ нам̣ тесам̣ тин̣н̣ампи екаттам̣ пуччхати випа̄ко са̄рамман̣оти идам̣ випа̄ко вийа випа̄кадхаммадхаммопи а̄рамман̣апат̣ибаддхойева̄ти чоданаттхам̣ пуччхати. итаро пана ладдхивасенекам̣ пат̣иджа̄на̄ти, екам̣ пат̣иккхипати. пат̣иломепи есева найо. сесаметтха йатха̄па̄л̣имева ниййа̄тӣти.

каммӯпачайакатха̄ван̣н̣ана̄.

паннарасамо вагго.

татийапан̣н̣а̄сако саматто.

16. сол̣асамавагго

1. ниггахакатха̄ван̣н̣ана̄

743-744. ида̄ни ниггахакатха̄ на̄ма хоти. таттха йе локе балаппатта̄ васӣбхӯта̄, те йади парасса читтам̣ нигган̣хитум̣ на саккун̣еййум̣, ка̄ тесам̣ балаппатти, ко васӣбха̄во. балаппаттийа̄ пана васӣбха̄вена ча аддха̄ те парасса читтам̣ нигган̣хантӣти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи маха̄сан̇гхика̄нам̣; те сандха̄йа паро парасса̄ти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. таттха нигган̣ха̄тӣти сам̣килеса̄паттито нива̄рети. сесаметтха йатха̄па̄л̣имева ниййа̄тӣти. паггахакатха̄йапи есева найо.

ниггахакатха̄ван̣н̣ана̄.

3. сукха̄нуппада̄накатха̄ван̣н̣ана̄

747-748. ида̄ни сукха̄нуппада̄накатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘бахӯнам̣ вата но бхагава̄ сукхадхамма̄нам̣ упахатта̄’’ти (ма. ни. 2.148) суттам̣ нисса̄йа паро парасса сукхам̣ ануппадетӣти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи хетува̄да̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. дуккхам̣ ануппадетӣти пут̣т̣хо пана та̄дисам̣ суттападам̣ апассанто пат̣иккхипати. аттано сукхантиа̄дипан̃хе йам̣ аттано парасса ва̄, там̣ ануппада̄тум̣ на сакка̄. йам̣ тассева, ким̣ таттха ануппада̄нам̣ на̄ма̄ти пат̣иккхипати. неваттанотиа̄дипан̃хе пана йам̣ еварӯпам̣, на там̣ ануппадиннам̣ на̄ма бхавитумарахатӣти ладдхийа̄пат̣иджа̄на̄ти. но ча вата ретита̄дисасса сукхасса абха̄ва̄ вуттам̣. сукхадхамма̄нам̣ упахатта̄тивачанам̣ бхагавато паресам̣ сукхуппаттийа̄ паччайабха̄вам̣ дӣпети, на анна̄дӣнам̣ вийа сукхасса ануппада̄нам̣, тасма̄ аса̄дхаканти.

сукха̄нуппада̄накатха̄ван̣н̣ана̄.

4. адхигайхаманасика̄ракатха̄ван̣н̣ана̄

749-753. ида̄ни адхигайха манасика̄ракатха̄ на̄ма хоти. таттха дувидхо манасика̄ро найато ча а̄рамман̣ато ча. таттха екасан̇кха̄расса̄пи аниччата̄йа дит̣т̣ха̄йа саббе сан̇кха̄ра̄ аничча̄ти авасесесу найато манасика̄ро хоти. атӣте пана сан̇кха̄ре манасикаронто на ана̄гате манасика̄тум̣ саккоти. атӣта̄дӣсу ан̃н̃атарам̣ манасикарото а̄рамман̣ато манасика̄ро хоти. таттха паччуппанне манасикаронто йена читтена те манасикароти, там̣ паччуппаннаккхан̣е манасика̄тум̣ на саккоти. таттха йесам̣ ‘‘саббе сан̇кха̄ра̄ аничча̄’’тиа̄дивачанам̣ нисса̄йа ‘‘манасикаронто на̄ма адхигайха адхиган̣хитва̄ сан̇ган̣хитва̄ саббе сан̇кха̄ре екато манасикаротӣ’’ти ладдхи, сеййатха̄пи пуббаселийа̄параселийа̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса.

атха нам̣ йасма̄ саббе екато манасикаронтена йена читтена те манасикароти, тампи манасика̄таббам̣ хоти. тасма̄ там̣читтата̄йа чодетум̣ тена читтена̄ти а̄ха. итаро а̄рамман̣ам̣ катва̄ на сакка̄ джа̄нитунти сандха̄йа пат̣иккхипати. евам̣лаккхан̣ам̣ читтанти н̃а̄татта̄ пана тампи читтам̣ н̃а̄тамева хотӣти сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. атха ва̄ тан̃н̃ева тасса а̄рамман̣ам̣ на хотӣти пат̣иккхипати. ‘‘саббе сан̇кха̄ра̄ аничча̄, йада̄ пан̃н̃а̄йа пассатӣ’’тиа̄дӣни нисса̄йа уппанналаддхивасена пат̣иджа̄на̄ти. сесапан̃хадвайепи есева найо. тена пхассена̄тиа̄дӣсу пана татха̄рӯпам̣ суттам̣ апассанто пат̣иккхипатева. атӣта̄дипан̃хесу хет̣т̣ха̄ вуттанайенева пат̣иккхепапат̣ин̃н̃а̄ ведитабба̄. сесам̣ йатха̄па̄л̣имева ниййа̄тӣти. саббе сан̇кха̄ра̄тиа̄дивачанам̣ найато дассанам̣ сандха̄йа вуттам̣, на екаккхан̣е а̄рамман̣ато, тасма̄ аса̄дхаканти.

адхигайхаманасика̄ракатха̄ван̣н̣ана̄.

5. рӯпам̣ хетӯтикатха̄ван̣н̣ана̄

754-756. ида̄ни рӯпам̣ хетӯти катха̄на̄ма хоти. таттха хетӯти кусаламӯла̄дино хетухетусса̄пи на̄мам̣, йасса кассачи паччайасса̄пи. имам̣ пана вибха̄гам̣ акатва̄ ‘‘чатта̄ро маха̄бхӯта̄ хетӯ’’ти вачанаматтам̣ нисса̄йа ависесенева рӯпам̣ хетӯти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи уттара̄патхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. алобхо хетӯти ким̣ те рӯпам̣ алобхасан̇кха̄то хетӯти пуччхати, итаро пат̣иккхипати. сесесупи есева найо. маха̄бхӯта̄ упа̄да̄йарӯпа̄нам̣ упа̄да̄йахетӯти еттха паччайат̣т̣хена хетубха̄во вутто, на мӯлат̣т̣хена, тасма̄ аса̄дхаканти.

рӯпам̣ хетӯтикатха̄ван̣н̣ана̄.

757-759. сахетукакатха̄йампи имина̄ва найена аттхо ведитабботи.

рӯпам̣ сахетукантикатха̄ван̣н̣ана̄.

7. рӯпам̣ кусала̄кусалантикатха̄ван̣н̣ана̄

760-764. ида̄ни рӯпам̣ кусала̄кусалантикатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘ка̄йакаммам̣ вачӣкаммам̣ кусалампи акусалампӣ’’тивачанам̣ нисса̄йа ка̄йавачӣкаммасан̇кха̄там̣ ка̄йавин̃н̃аттивачӣвин̃н̃аттирӯпам̣ кусалампи акусалампӣти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи махиса̄сака̄нан̃чева саммитийа̄нан̃ча; те сандха̄йа рӯпам̣ кусаланти пуччха̄ сакава̄дисса пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йади те рӯпам̣ кусалам̣, евам̣видхена анена бхавитабба’’нти чодетум̣ са̄рамман̣анти а̄дима̄ха. парато акусалапан̃хепи есева найо. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

рӯпам̣ кусала̄кусалантикатха̄ван̣н̣ана̄.

8. рӯпам̣ випа̄котикатха̄ван̣н̣ана̄

765-767. ида̄ни рӯпам̣ випа̄котикатха̄ на̄ма хоти. таттха йам̣ каммасса кататта̄ уппанна̄ читтачетасика̄ вийа каммасса кататта̄ уппаннам̣ там̣ рӯпампи випа̄коти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нан̃чева саммитийа̄нан̃ча; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йади те рӯпам̣ випа̄ко, евам̣видхена анена бхавитабба’’нти чодетум̣ сукхаведанӣйантиа̄дима̄ха. сесам̣ йатха̄па̄л̣имева ниййа̄тӣти.

рӯпам̣ випа̄котикатха̄ван̣н̣ана̄.

9. рӯпам̣ рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачарантикатха̄ван̣н̣ана̄

768-770. ида̄ни рӯпам̣ рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачарантикатха̄ на̄ма хоти. таттха йам̣ ка̄ма̄вачаракаммасса кататта̄ рӯпам̣, там̣ йасма̄ ка̄ма̄вачарам̣, тасма̄ рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачаракамма̄нампи кататта̄ рӯпена рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачарена бхавитаббанти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа аттхи рӯпам̣ рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачаранти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха хет̣т̣ха̄ вуттанайамева̄ти.

рӯпам̣ рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачарантикатха̄ван̣н̣ана̄.

10. рӯпа̄рӯпадха̄тупарийа̄паннакатха̄ван̣н̣ана̄

771-775. ида̄ни рӯпара̄го рӯпадха̄тупарийа̄панно арӯпара̄го арӯпадха̄тупарийа̄панноти катха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ ка̄мара̄го ка̄мадха̄тупарийа̄панно, тасма̄ рӯпара̄га̄рӯпара̄гехипи рӯпадха̄туарӯпадха̄тупарийа̄паннехи бхавитаббанти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитаббам̣. кевалан̃хи таттха ‘‘рӯпадха̄тум̣ анусети, арӯпадха̄тум̣ анусетӣ’’ти падам̣ висесо. са̄ ча ладдхи андхака̄нан̃чева саммитийа̄нан̃ча. айам̣ андхака̄нам̣йева̄ти.

рӯпара̄го рӯпадха̄тупарийа̄панно арӯпара̄го арӯпадха̄тупарийа̄паннотикатха̄ван̣н̣ана̄.

рӯпа̄рӯпадха̄тупарийа̄паннакатха̄ван̣н̣ана̄.

сол̣асамо вагго.

17. саттарасамавагго

1. аттхи арахато пун̃н̃ӯпачайакатха̄ван̣н̣ана̄

776-779. ида̄ни аттхи арахато пун̃н̃ӯпачайотикатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ арахато да̄насам̣вибха̄гачетийавандана̄дӣни камма̄ни дисва̄ аттхи арахато пун̃н̃ӯпачайоти ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘араха̄ на̄ма пахӣнапун̃н̃апа̄по, со йади пун̃н̃ам̣ кареййа, па̄пампи кареййа̄’’ти чодетум̣ апун̃н̃ӯпачайоти а̄ха. итаро па̄н̣а̄типа̄та̄дикирийам̣ апассанто пат̣иккхипати. пун̃н̃а̄бхисан̇кха̄рантиа̄дӣсу бхавага̄микаммам̣ арахато наттхӣти пат̣иккхипати. да̄нам̣ дадеййа̄тиа̄дӣсу кирийачиттена да̄на̄дипаваттисаббха̄вато сакава̄дӣ пат̣иджа̄на̄ти. итаро читтам̣ ана̄дийитва̄ кирийа̄паваттиматтадассаненева ладдхим̣ патит̣т̣хапети. са̄ пана айонисо патит̣т̣ха̄питатта̄ аппатит̣т̣ха̄пита̄ хотӣти.

аттхи арахато пун̃н̃ӯпачайотикатха̄ван̣н̣ана̄.

2. наттхи арахато ака̄ламаччӯтикатха̄ван̣н̣ана̄

780. ида̄ни наттхи арахато ака̄ламаччӯтикатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘на̄хам̣, бхиккхаве, сан̃четаника̄нам̣ камма̄нам̣ ката̄нам̣ упачита̄нам̣ апат̣исам̣ведитва̄ бйантӣбха̄вам̣ вада̄мӣ’’ти (а. ни. 10.217) суттасса аттхам̣ айонисо гахетва̄ ‘‘арахата̄ на̄ма саббакаммавипа̄кам̣ пат̣исам̣ведайитва̄ва паринибба̄йитаббам̣, тасма̄ наттхи, арахато ака̄ламаччӯ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи ра̄джагирика̄нан̃чева сиддхаттхика̄нан̃ча; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘саче тасса наттхи ака̄ламаччу, арахантагха̄такена на̄ма на бхавитабба’’нти чодетум̣ наттхи арахантагха̄такоти а̄ха. итаро а̄нантарийакаммасса чева та̄диса̄нан̃ча пуггала̄нам̣ саббха̄вато пат̣иккхипати.

781. висам̣ на камеййа̄ти пан̃хе ‘‘йа̄ва пуббе катакаммам̣ париккхайам̣ на гаччхати, та̄ва на каматӣ’’ти ладдхийа̄ пат̣иккхипати. сесаметтха йатха̄па̄л̣имева ниййа̄ти.

782. на̄хам̣, бхиккхавети суттам̣ идам̣ сандха̄йа вуттам̣ – сан̃четаника̄нам̣ камма̄нам̣ ката̄нам̣ випа̄кам̣ апат̣исам̣ведитва̄ авиндитва̄ ананубхавитва̄ бйантӣбха̄вам̣ тесам̣ камма̄нам̣ париват̣умапариччхиннабха̄вам̣ на вада̄ми, тан̃ча кхо дит̣т̣хадхаммаведанӣйа̄нам̣ дит̣т̣хева дхамме, на тато парам̣, упападжджаведанӣйа̄нам̣ анантарам̣ упапаттим̣ упападжджитва̄ва на тато парам̣, апара̄парийаведанӣйа̄нам̣ йада̄ випа̄кока̄сам̣ лабханти, татха̄рӯпе апара̄паре ва̄ парийа̄йе. евам̣ саббатха̄пи сам̣са̄рапаватте сати ладдхавипа̄кава̄ре камме на виджджатесо джагатиппадесо, йаттхат̣т̣хито муччеййа па̄пакамма̄ти. евам̣ санте йадетам̣ ‘‘аладдхавипа̄кава̄рампи каммам̣ авассам̣ арахато пат̣исам̣ведитабба’’нти каппана̄васена ‘‘наттхи арахато ака̄ламаччӯ’’ти ладдхипатит̣т̣ха̄панам̣ катам̣, там̣ дуккат̣амева̄ти.

наттхи арахато ака̄ламаччӯтикатха̄ван̣н̣ана̄.

3. саббамидам̣ камматотикатха̄ван̣н̣ана̄

783. ида̄ни саббамидам̣ камматотикатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘каммуна̄ ваттати локо’’ти суттам̣ нисса̄йа ‘‘саббамидам̣ каммакилесавипа̄кават̣т̣ам̣ камматова хотӣ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи ра̄джагирика̄нан̃чева сиддхаттхика̄нан̃ча; те сандха̄йа саббамиданти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘евам̣ санте каммампи каммато а̄паджджатӣ’’ти чодетум̣ каммампи камматоти а̄ха. итаро йади каммампи камматова на̄ма там̣ каммам̣ випа̄койева сийа̄ти пат̣иккхипати. пуббекатахетӯти ‘‘йади саббамидам̣ каммато, пуббекатахетуна̄ тена бхавитабба’’нти чодетум̣ пуччхати, итаро пуббекатахетува̄дабхайена пат̣иккхипати.

784. каммавипа̄катоти ‘‘йади саббамидам̣ каммато, йам̣ атӣтабхаве паваттасса хетубхӯтам̣ каммам̣, тампи пуриматаре бхаве камматоти каммавипа̄ко сампаджджати, тена те саббамидам̣ каммавипа̄като а̄паджджатӣ’’ти чодетум̣ пуччхати. итаро бӣджато ам̣курассева паччуппаннапаваттасса каммато ниббаттим̣ сандха̄йа пат̣иккхипати. дутийам̣ пут̣т̣хо тасса̄пи каммасса бӣджасса пуримабӣджато вийа пуримакаммато паваттатта̄ пат̣иджа̄на̄ти. па̄н̣ам̣ ханеййа̄тиа̄ди ‘‘йади саббам̣ каммавипа̄като, па̄н̣а̄типа̄та̄дӣни каммавипа̄кенева кареййа̄’’ти чодетум̣ вуттам̣. итаро дуссӣлйачетана̄пи пуримакамманиббатта̄ екена парийа̄йена випа̄койева̄ти ладдхийа̄ пат̣иджа̄на̄ти. атха нам̣ ‘‘йади те па̄н̣а̄типа̄то каммавипа̄като ниббаттати, па̄н̣а̄типа̄то вийа випа̄копи сапхало а̄паджджатӣ’’ти чодетум̣ сапхалоти а̄ха. итаро па̄н̣а̄типа̄тасса нирайасам̣ваттаника̄дибха̄вато сапхалатам̣ пассанто пат̣иджа̄на̄ти. каммавипа̄касса пана идам̣ на̄ма пхаланти вуттат̣т̣ха̄нам̣ апассанто пат̣иккхипати. адинна̄да̄на̄дӣсупи есева найо. гила̄напаччайабхесаджджапариккха̄ро сапхалоти деййадхаммавасена да̄напхалам̣ пуччхати. каммуна̄ ваттатӣти суттам̣ ‘‘наттхи камма’’нти акаммава̄дитам̣ пат̣иккхипитва̄ ‘‘аттхи камма’’нти каммава̄дитам̣ каммассакатам̣ дӣпети. на саббассева каммато ниббаттим̣, тасма̄ аса̄дхаканти.

саббамидам̣ камматотикатха̄ван̣н̣ана̄.

4. индрийабаддхакатха̄ван̣н̣ана̄

786-787. ида̄ни индрийабаддхакатха̄ на̄ма хоти. таттха дувидхам̣ дуккхам̣ – индрийабаддхам̣, аниндрийабаддхан̃ча. индрийабаддхам̣ дуккхаваттхута̄йа дуккхам̣, аниндрийабаддхам̣ удайаббайапат̣ипӣл̣анат̣т̣хена ‘‘йаданиччам̣ там̣ дуккха’’нти сан̇гахитатта̄ дуккхам̣. имам̣ вибха̄гам̣ аггахетва̄ ‘‘йасса парин̃н̃а̄йа бхагавати брахмачарийам̣ вуссати, там̣ индрийабаддхамева дуккхам̣, на итара’’нти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи хетува̄да̄нам̣, тесам̣ итарасса̄пи дуккхабха̄вам̣ дассетум̣ индрийабаддхан̃н̃ева̄ти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йасма̄ бхагавата̄ ‘йаданиччам̣ там̣ дуккха’нти вуттам̣, тасма̄ индрийабаддхенева тена аниччена бхавитабба’’нти чодетум̣ индрийабаддхан̃н̃ева аниччантиа̄дима̄ха. нану аниндрийабаддхам̣ аниччанти нану патхавӣпаббатапа̄са̄н̣а̄ди аниндрийабаддхампи аниччанти аттхо.

788. на ваттаббам̣ индрийабаддхан̃н̃ева дуккханти пан̃хе а̄манта̄ти пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. аниндрийабаддхан̃хи дуккхадоманасса̄нам̣ а̄рамман̣ам̣ хоти. ун̣хака̄ласмин̃хи агги сӣтака̄ле ча ва̄то дуккхасса а̄рамман̣ам̣, ниччампи бхогавина̄са̄дайо доманассасса. тасма̄ вина̄пи аниччат̣т̣хена аниндрийабаддхам̣ дуккханти ваттаббам̣. каммакилесехи пана аниббаттатта̄ дуккхам̣ арийасаччанти на ваттаббам̣, татха̄ маггена апарин̃н̃еййатта̄. йасма̄ пана тин̣акат̣т̣ха̄диниродхо ва̄ утубӣджа̄диниродхо ва̄ дуккханиродхам̣ арийасаччам̣ на̄ма на хоти, тасма̄ индрийабаддхам̣ дуккхан̃чева арийасаччан̃ча, итарам̣ пана дуккхамева̄ти идам̣ на̄наттам̣ дассетум̣ пат̣иджа̄на̄ти. йатха̄ индрийабаддхасса̄тиа̄дивачанам̣ индрийабаддхасса парин̃н̃а̄йа брахмачарийава̄сам̣ парин̃н̃а̄тасса пуна ануппаттим̣ дӣпети. теневеттха сакава̄дина̄ пат̣иккхепо като. ‘‘йаданиччам̣ там̣ дуккха’’нти вачанена пана сан̇гахитасса аниндрийабаддхасса дуккхабха̄вам̣ пат̣иседхетум̣ на сакка̄ти, тасма̄ аса̄дхаканти.

индрийабаддхакатха̄ван̣н̣ана̄.

5. т̣хапетва̄ арийамаггантикатха̄ван̣н̣ана̄

789-790. ида̄ни т̣хапетва̄ арийамаггантикатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘йасма̄ арийамагго ‘дуккханиродхага̄минипат̣ипада̄’ти вутто, тасма̄ т̣хапетва̄ арийамаггам̣ авасеса̄ сан̇кха̄ра̄ дуккха̄’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи хетува̄да̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йади евам̣ самудайасса̄пи дуккхабха̄во а̄паджджатӣ’’ти чодетум̣ дуккхасамудайопӣти а̄ха. итаро хетулаккхан̣ам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати. пуна пут̣т̣хо паваттапарийа̄паннабха̄вам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. тӣн̣ева̄ти пан̃хесу суттавиродхабхайена пат̣иккхипати, ладдхивасена пат̣иджа̄на̄ти. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

т̣хапетва̄ арийамаггантикатха̄ван̣н̣ана̄.

6. на ваттаббам̣ сан̇гхо даккхин̣ам̣ пат̣игган̣ха̄тӣтикатха̄ван̣н̣ана̄

791-792. ида̄ни на ваттаббам̣ сан̇гхо даккхин̣ам̣ пат̣игган̣ха̄тӣтикатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘параматтхато маггапхала̄нева сан̇гхо, маггапхалехи ан̃н̃о сан̇гхо на̄ма наттхи, маггапхала̄ни ча на кин̃чи пат̣игган̣ханти, тасма̄ на ваттаббам̣ сан̇гхо даккхин̣ам̣ пат̣игган̣ха̄тӣ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи етарахи маха̄пун̃н̃ава̄дӣсан̇кха̄та̄нам̣ ветуллака̄нам̣; те сандха̄йа на ваттаббанти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йади сан̇гхо на пат̣игган̣хеййа, на нам̣ саттха̄ а̄хунеййа̄тиа̄дӣхи тхомеййа̄’’ти чодетум̣ нану сан̇гхо а̄хунеййотиа̄дима̄ха. сан̇гхасса да̄нам̣ дентӣти ‘‘йе те сан̇гхасса денти, те пат̣игга̄хакесу асати касса дадеййу’’нти чоданаттхам̣ вуттам̣. а̄хутим̣ джа̄таведо ва̄ти суттам̣ парасамайато а̄гатам̣. таттха маха̄мегханти мегхавут̣т̣хим̣ сандха̄йа вуттам̣. вут̣т̣хин̃хи меданӣ пат̣игган̣ха̄ти, на мегхамева. магго пат̣игган̣ха̄тӣти ‘‘маггапхала̄ни сан̇гхо’’ти ладдхийа̄ вадати, на ча маггапхала̄нева сан̇гхо. маггапхалапа̄тубха̄вапарисуддхе пана кхандхе упа̄да̄йа пан̃н̃атта̄ ат̣т̣ха пуггала̄ сан̇гхо, тасма̄ аса̄дхакаметанти.

на ваттаббам̣ сан̇гхо даккхин̣ам̣ пат̣игган̣ха̄тӣтикатха̄ван̣н̣ана̄.

7. на ваттаббам̣ сан̇гхо даккхин̣ам̣ висодхетӣтикатха̄ван̣н̣ана̄

793-794. ида̄ни на ваттаббам̣ сан̇гхо даккхин̣ам̣ висодхетӣтикатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘маггапхала̄нева сан̇гхо на̄ма, на ча та̄ни даккхин̣ам̣ висодхетум̣ сакконти, тасма̄ на ваттаббам̣ сан̇гхо даккхин̣ам̣ висодхетӣ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи тесан̃н̃ева; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. а̄хунеййотиа̄ди ‘‘йади сан̇гхо даккхин̣ам̣ висодхетум̣ на саккун̣еййа, на нам̣ саттха̄ евам̣ тхомеййа̄’’ти дассанаттхам̣ вуттам̣. висодхетӣти махаппхалам̣ кароти. сан̇гхасмин̃хи аппам̣ диннам̣ баху хоти, баху диннам̣ бахутарам̣. даккхин̣еййа̄ти даккхин̣а̄раха̄ даккхин̣а̄йа ануччхавика̄, даккхин̣ам̣ висодхетум̣ саматтха̄ти аттхо. даккхин̣ам̣ а̄ра̄дхентӣти сампа̄денти, аппаматтика̄йапи даккхин̣а̄йа махантам̣ пхалам̣ па̄пун̣антӣти аттхо. сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайамева̄ти.

на ваттаббам̣ сан̇гхо даккхин̣ам̣ висодхетӣтикатха̄ван̣н̣ана̄.

8. на ваттаббам̣ сан̇гхо бхун̃джатӣтикатха̄ван̣н̣ана̄

795-796. ида̄ни на ваттаббам̣ сан̇гхо бхун̃джатӣтикатха̄ на̄ма хоти. татра̄пи ‘‘маггапхала̄нева сан̇гхо на̄ма, на ча та̄ни кин̃чи бхун̃джанти, тасма̄ на ваттаббам̣ сан̇гхо бхун̃джати, пивати, кха̄дати, са̄йатӣ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи тесам̣йева; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йади сан̇гхо на бхун̃джеййа, сан̇гхабхатта̄дикаран̣ам̣ нираттхакам̣ бхавеййа̄’’ти чодетум̣ нану аттхи кечи сан̇гхабхатта̄ни каронтӣтиа̄дима̄ха. ган̣абходжанантиа̄ди ‘‘йади сан̇гхо на бхун̃джеййа, касса ган̣абходжана̄дӣни сийу’’нти чоданаттхам̣ вуттам̣. ат̣т̣ха па̄на̄нӣти идампи ‘‘йади сан̇гхо на пивеййа, кассета̄ни па̄на̄ни саттха̄ ануджа̄неййа̄’’ти чоданаттхам̣ вуттам̣. сесамидха̄пи хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитаббанти.

на ваттаббам̣ сан̇гхо бхун̃джатӣтикатха̄ван̣н̣ана̄.

9. на ваттаббам̣ сан̇гхасса диннам̣ махаппхалантикатха̄ван̣н̣ана̄

797-798. ида̄ни на ваттаббам̣ сан̇гхасса диннам̣ махаппхалантикатха̄ на̄ма хоти. татра̄пи ‘‘маггапхала̄нева сан̇гхо на̄ма, на ча сакка̄ тесам̣ кин̃чи да̄тум̣, на ча техи пат̣игган̣хитум̣, на̄пи тесам̣ да̄нена кочи упака̄ро иджджхати, тасма̄ на ваттаббам̣ сан̇гхасса диннам̣ махаппхала’’нти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи тесам̣йева; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. а̄хунеййотиа̄ди ‘‘йади сан̇гхасса диннам̣ махаппхалам̣ на бхавеййа, на нам̣ саттха̄ евам̣ тхомеййа̄’’ти дассанаттхам̣ вуттам̣. сесам̣ йатха̄па̄л̣имева ниййа̄тӣти.

на ваттаббам̣ сан̇гхасса диннам̣ махаппхалантикатха̄ван̣н̣ана̄.

10. на ваттаббам̣ буддхасса диннам̣ махаппхалантикатха̄ван̣н̣ана̄

799. ида̄ни на ваттаббам̣ буддхасса диннам̣ махаппхалантикатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘буддхо бхагава̄ на кин̃чи парибхун̃джати, лока̄нуваттанаттхам̣ пана парибхун̃джама̄нам̣ вийа атта̄нам̣ дассети, тасма̄ нирупака̄ратта̄ на ваттаббам̣ тасмим̣ диннам̣ махаппхала’’нти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи тесам̣йева; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. двипада̄нам̣ агготиа̄ди ‘‘мануссадуссӣлепи да̄нам̣ сахассагун̣ам̣ хоти, киман̇гам̣ пана еварӯпе аггапуггале’’ти дассанаттхам̣ вуттам̣. сесаметтха йатха̄па̄л̣имева ниййа̄тӣти.

на ваттаббам̣ буддхасса диннам̣ махаппхалантикатха̄ван̣н̣ана̄.

11. даккхин̣а̄висуддхикатха̄ван̣н̣ана̄

800-801. ида̄ни даккхин̣а̄висуддхикатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘йади пат̣игга̄хакато даккхин̣а̄ висуджджхеййа, махаппхала̄ бхавеййа. да̄йакена да̄нам̣ диннам̣, пат̣игга̄хакена випа̄ко ниббаттитоти ан̃н̃о ан̃н̃асса ка̄рако бхавеййа, парам̣катам̣ сукхадуккхам̣ а̄паджджеййа, ан̃н̃о кареййа, ан̃н̃о пат̣исам̣ведеййа. тасма̄ да̄йакатова да̄нам̣ висуджджхати, но пат̣игга̄хакато, да̄йакассева читтависуддхи випа̄када̄йика̄ хотӣ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи уттара̄патхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. а̄хунеййа̄тиа̄ди ‘‘йади пат̣игга̄хакато да̄нам̣ на висуджджхеййа, кимасса а̄хунеййа̄дибха̄во кареййа̄’’ти дассанаттхам̣ вуттам̣. ан̃н̃о ан̃н̃асса ка̄ракоти йади да̄йакасса да̄начетана̄ пат̣игга̄хакена ката̄ бхавеййа, йуттарӯпам̣ сийа̄. тасса пана да̄начетана̄ парисуддха̄ пат̣игга̄хакасан̇кха̄там̣ ваттхум̣ пат̣ичча маха̄випа̄кат̣т̣хена висуджджхати, тасма̄ ачодана̄ еса̄ ‘‘пат̣игга̄хакато да̄нам̣ висуджджхатӣ’’ти.

даккхин̣а̄висуддхикатха̄ван̣н̣ана̄.

саттарасамо вагго.

18. ат̣т̣ха̄расамавагго

1. мануссалокакатха̄ван̣н̣ана̄

802-803. ида̄ни мануссалокакатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘татха̄гато локе, джа̄то локе сам̣вад̣д̣хо, локам̣ абхибхуййа вихарати анупалитто локена̄’’ти (сам̣. ни. 3.94) суттам̣ айонисо гахетва̄ ‘‘бхагава̄ туситабхаване ниббатто таттхева васати, на мануссалокам̣ а̄гаччхати, ниммитарӯпаматтакам̣ панеттха дассетӣ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи етарахи ветуллака̄нам̣йева, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ пут̣т̣хока̄сена чева суттаса̄дханена ча сан̃н̃а̄петум̣ нану аттхӣтиа̄дима̄ха. локе джа̄тоти парава̄дӣ туситапурам̣ сандха̄йа вадати. саттха̄ра̄ панетам̣ мануссалокан̃н̃ева сандха̄йа локам̣ вуттам̣. локам̣ абхибхуййа̄ти парава̄дӣ мануссалокам̣ абхибхавитва̄ти дит̣т̣хийа̄ вадати, саттха̄ пана а̄рамман̣алокам̣ абхибхавитва̄ виха̄си. анупалитто локена̄ти парава̄дӣ мануссалокена анупалиттатам̣ва сандха̄йа вадати, саттха̄ пана локадхаммесу килесехи анупалитто виха̄си. тасма̄ аса̄дхакаметанти.

мануссалокакатха̄ван̣н̣ана̄.

2. дхаммадесана̄катха̄ван̣н̣ана̄

804-806. ида̄ни дхаммадесана̄катха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘туситапуре т̣хито бхагава̄ дхаммадесанаттха̄йа абхиниммитам̣ песеси, тена чева тасса ча десанам̣ сампат̣иччхитва̄ а̄йасмата̄ а̄нандена дхаммо десито, на буддхена бхагавата̄’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи ветуллака̄нан̃н̃ева; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йади тена дхаммо десито, свева саттха̄ бхавеййа̄’’ти чодетум̣ абхиниммито джинотиа̄дима̄ха. итаро татха̄ асампат̣иччханто пат̣иккхипати. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

дхаммадесана̄катха̄ван̣н̣ана̄.

3. карун̣а̄катха̄ван̣н̣ана̄

807-808. ида̄ни карун̣а̄катха̄ на̄ма хоти. таттха пийа̄йита̄нам̣ ваттхӯнам̣ випаттийа̄ сара̄га̄нам̣ ра̄гавасена карун̣а̄патирӯпикам̣ паваттим̣ дисва̄ ‘‘ра̄гова карун̣а̄ на̄ма, со ча бхагавато наттхи, тасма̄ наттхи буддхасса бхагавато карун̣а̄’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи уттара̄патхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘карун̣а̄ на̄меса̄ никкилесата̄йа чева сатта̄рамман̣ата̄йа ча четовимуттита̄йа ча ека̄даса̄нисам̣сата̄йа ча метта̄дӣхи сама̄наджа̄тика̄, тасма̄ йади бхагавато карун̣а̄ наттхи, метта̄дайописса на сийу’’нти чоданаттхам̣ наттхи буддхасса бхагавато метта̄тиа̄дима̄ха. а̄ка̄рун̣икоти пан̃хе татха̄рӯпам̣ воха̄рам̣ апассанто пат̣иккхипати. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

карун̣а̄катха̄ван̣н̣ана̄.

4. гандхаджа̄такатха̄ван̣н̣ана̄

809. ида̄ни гандхаджа̄такатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ буддхе бхагавати айонисо пемавасена ‘‘бхагавато учча̄рапасса̄во ан̃н̃е гандхаджа̄те ативийа адхиган̣ха̄ти, наттхи тато ча сугандхатарам̣ гандхаджа̄та’’нти ладдхи, сеййатха̄пи екачча̄нам̣ андхака̄нан̃чева уттара̄патхака̄нан̃ча; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха йатха̄па̄л̣имева ниййа̄тӣти.

гандхаджа̄такатха̄ван̣н̣ана̄.

5. екамаггакатха̄ван̣н̣ана̄

810-811. ида̄ни екамаггакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ буддхе бхагавати айонисо пемавасенева ‘‘бхагава̄ сота̄панно хутва̄ сакада̄га̄мӣ, сакада̄га̄мӣ хутва̄ ана̄га̄мӣ, ана̄га̄мӣ хутва̄ арахаттам̣ саччха̄ка̄си, екенева пана арийамаггена чатта̄ри пхала̄ни саччха̄ка̄сӣ’’ти ладдхи, сеййатха̄пи тесан̃н̃ева; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ чатӯхи пхалехи саддхим̣ уппанна̄нам̣ чатуннам̣ пхасса̄дӣнам̣ екато самодха̄навасена чодетум̣ чатуннам̣ пхасса̄нантиа̄дима̄ха. сота̄паттимаггена̄тиа̄ди ‘‘катарамаггена саччхикаротӣ’’ти пуччханаттхам̣ вуттам̣. арахаттамаггена̄ти ча вутте тена сакка̄йадит̣т̣хиа̄дӣнам̣ паха̄на̄бха̄вавасена чодети. бхагава̄ сота̄панноти буддхабхӯтасса сота̄паннабха̄во наттхӣти пат̣иккхипати. парато пан̃хадвайепи есева найо. сесаметтха йатха̄па̄л̣имева ниййа̄тӣти.

екамаггакатха̄ван̣н̣ана̄.

6. джха̄насан̇кантикатха̄ван̣н̣ана̄

813-816. ида̄ни джха̄насан̇кантикатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘идха, бхиккхаве, бхиккху вивиччева ка̄мехи пат̣хамам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихарати, витаккавича̄ра̄нам̣ вӯпасама̄ дутийам̣ джха̄нам̣, татийам̣ джха̄нам̣, чатуттхам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихаратӣ’’ти (сам̣. ни. 5.923-934) имам̣ пат̣ипа̄т̣идесанам̣ нисса̄йа ‘‘тасса тасса джха̄насса упача̄раппаваттим̣ вина̄ва джха̄на̄ джха̄нам̣ сан̇каматӣ’’ти ладдхи, сеййатха̄пи махиса̄сака̄нан̃чева екачча̄нан̃ча андхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йади те дутийаджджха̄нӯпача̄рам̣ аппатва̄ уппат̣ипа̄т̣ийа̄ пат̣хамаджджха̄на̄ дутийаджджха̄намева сан̇камати, пат̣хамато татийам̣, дутийато чатуттхампи сан̇камеййа̄’’ти чодетум̣ пат̣хама̄ джха̄на̄тиа̄дима̄ха. йа̄ пат̣хамасса̄тиа̄ди ‘‘йади пат̣хамато анантарам̣ дутийам̣, дутийа̄дӣхи ва̄ татийа̄дӣни сама̄паджджати, ека̄ваджджанена сама̄паджджеййа̄’’ти чоданаттхам̣ вуттам̣. ка̄ме а̄дӣнаватоти пат̣хамам̣ ка̄ме а̄дӣнавато манаси карото паччха̄ уппаджджати. джха̄наккхан̣е панеса нимиттамева манаси кароти. тан̃н̃ева пат̣хаманти ‘‘йади пуримаджаванато паччхимаджаванам̣ вийа анантарам̣ уппаджджеййа, т̣хапетва̄ пуримапаччхимабха̄вам̣ лаккхан̣ато тан̃н̃ева там̣ бхавеййа̄’’ти чодетум̣ пуччхати. имина̄ упа̄йена саббаттха аттхо ведитаббо. вивиччева ка̄мехӣтиа̄дӣхи пат̣ипа̄т̣ийа̄ джха̄на̄нам̣ деситабха̄вам̣ дӣпети, на анантаруппаттим̣, тасма̄ аса̄дхаканти.

джха̄насан̇кантикатха̄ван̣н̣ана̄.

7. джха̄нантарикакатха̄ван̣н̣ана̄

817-818. ида̄ни джха̄нантарикакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ самайе ‘‘пан̃чаканайе пан̃ча джха̄на̄ни вибхатта̄ни, кевалам̣ тайо сама̄дхӣ уддит̣т̣ха̄’’ти авитаккавича̄раматтасса сама̄дхино ока̄сам̣ аджа̄нанта̄нам̣ ‘‘пат̣хамасса ча дутийасса ча джха̄насса антаре джха̄нантарика̄ на̄ма еса̄’’ти ладдхи, сеййатха̄пи саммитийа̄нан̃чева екачча̄нан̃ча андхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘джха̄нампи четасика̄ дхамма̄, пхасса̄дайопи, тасма̄ йади джха̄нантарика̄ на̄ма бхавеййа, пхассантарика̄дӣхипи бхавитабба’’нти чоданаттхам̣ аттхи пхассантарика̄тиа̄дима̄ха.

дутийасса ча джха̄насса̄ти ‘‘йади джха̄нантарика̄ на̄ма бхавеййа, дутийататийа̄дӣнипи джха̄на̄нева, тесампи антарика̄йа бхавитабба’’нти чоданаттхам̣ вуттам̣. со кевалам̣ ладдхийа̄ абха̄вена пат̣иккхипати чева пат̣иджа̄на̄ти ча. пат̣хамасса ча̄ти пут̣т̣хо ладдхивасена пат̣иджа̄на̄ти.

819. савитакко савича̄ротиа̄ди ‘‘тин̣н̣ампи сама̄дхӣнам̣ сама̄дхибха̄ве сама̄не авитакко вича̄раматтова сама̄дхи джха̄нантарико, на итароти ко еттха висесахетӯ’’ти чоданаттхам̣ вуттам̣.

820-822. двиннам̣ джха̄на̄нам̣ пат̣уппанна̄нанти пат̣хамадутийа̄ни сандха̄йа пуччхати. итаро ‘‘тесам̣ паччуппанна̄нам̣йева антаре авитакко вича̄раматто сама̄дхи джха̄нантарико на̄ма хотӣ’’ти ладдхийа̄ пат̣иджа̄на̄ти. пат̣хамам̣ джха̄нам̣ нируддханти пут̣т̣хо тин̣н̣ам̣ екаккхан̣е паватти на йутта̄ти пат̣иджа̄на̄ти. авитакко вича̄раматто сама̄дхи пат̣хамам̣ джха̄нанти чатукканайавасена пуччхати. сакава̄дӣ тасмим̣ найе тасса абха̄ва̄ пат̣иккхипати. нану тайо сама̄дхӣти еттха̄йамадхиппа̄йо – йатха̄ тесу тӣсу сама̄дхӣсу две сама̄дхӣ джха̄на̄нева, на джха̄нантарика̄, евам̣ итаренапи джха̄ненева бхавитаббам̣, на джха̄нантарика̄йа̄ти.

джха̄нантарикакатха̄ван̣н̣ана̄.

8. сама̄панно саддам̣ сун̣а̄тӣтикатха̄ван̣н̣ана̄

823-825. ида̄ни сама̄панно саддам̣ сун̣а̄тӣтикатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘йасма̄ пат̣хамасса джха̄насса саддо кан̣д̣ако вутто бхагавата̄, йади ча сама̄панно там̣ на сун̣еййа, катхам̣ кан̣д̣ако сийа̄. тасма̄ сама̄панно саддам̣, сун̣а̄тӣ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи пуббаселийа̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. чаккхуна̄ рӯпам̣ пассатӣтиа̄ди ‘‘сама̄паннасса та̄ва пан̃чадва̄раппаваттам̣ наттхи, тасмим̣ асати йади со саддам̣ сун̣еййа, рӯпампи пассеййа̄’’ти чоданаттхам̣ вуттам̣. саддо кан̣д̣акоти виккхепакаратта̄ вуттам̣. ол̣а̄рикена хи саддена соте гхат̣т̣ите пат̣хамаджджха̄нато вут̣т̣ха̄нам̣ хоти, тенетам̣ вуттам̣, тасма̄ аса̄дхакам̣. дутийасса джха̄насса̄тиа̄ди ‘‘йатха̄ ан̃н̃опи кан̣д̣ако антосама̄паттийам̣ наттхи, евам̣ саддассаванампӣ’’ти бодханаттхам̣ вуттам̣, там̣ саббам̣ утта̄наттхамева̄ти.

сама̄панно саддам̣ сун̣а̄тӣтикатха̄ван̣н̣ана̄.

9. чаккхуна̄рӯпам̣пассатӣтикатха̄ван̣н̣ана̄

826-827. ида̄ни чаккхуна̄ рӯпам̣ пассатӣтикатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘чаккхуна̄ рӯпам̣ дисва̄’’ти вачанам̣ нисса̄йа ‘‘паса̄дачаккхумева рӯпам̣ пассатӣ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи маха̄сан̇гхика̄нам̣, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йади чаккхуна̄ рӯпам̣ пассеййа, рӯпена рӯпам̣ пассеййа̄тӣ’’ти чодетум̣ рӯпена рӯпам̣ пассатӣти а̄ха. итаро рӯпа̄йатанам̣ сандха̄йа пат̣иккхипитва̄ пуна пут̣т̣хо чаккхумева сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. пат̣ивиджа̄на̄тӣти еттха айамадхиппа̄йо – пассатӣти хи майам̣ пат̣иджа̄нанам̣ сандха̄йа пуччха̄ма, на чаккхӯпасам̣ха̄раматтам̣. тасма̄ вадехи та̄ва ‘‘ким̣ те чаккхума̄ рӯпена рӯпам̣ пат̣ивиджа̄на̄тӣ’’ти. итаро пуриманайенева пат̣иккхипати чева пат̣иджа̄на̄ти ча. атха нам̣ ‘‘евам̣ санте рӯпам̣ мановин̃н̃а̄н̣ам̣ а̄паджджати, тан̃хи пат̣ивиджа̄на̄ти на̄ма̄’’ти чодетум̣ рӯпам̣ мановин̃н̃а̄н̣анти а̄ха. итаро лесам̣ алабханто пат̣иккхипатева. аттхи чаккхусса а̄ват̣т̣ана̄тиа̄ди ‘‘йади чаккху пат̣ивиджа̄нанат̣т̣хена пассати, чаккхувин̃н̃а̄н̣асса вийа тасса̄пи а̄ваджджана̄йа бхавитабба’’нти чодетум̣ пуччхати. итаро йасма̄ на а̄ваджджанапат̣ибаддхам̣ чаккху, на там̣ а̄ваджджана̄нантарам̣ уппаджджати, тасма̄ на хеванти пат̣иккхипати. сотена саддантиа̄дӣсупи есева найо. идха, бхиккхаве, бхиккху чаккхуна̄ рӯпам̣ пассатӣти сасамбха̄ракатха̄найена вуттам̣. йатха̄ хи усуна̄ виджджхантопи ‘‘дхануна̄ виджджхатӣ’’ти вуччати, евам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣ена пассантопи ‘‘чаккхуна̄ пассатӣ’’ти вутто, тасма̄ аса̄дхакаметам̣. сесесупи есева найопи.

чаккхуна̄ рӯпам̣ пассатӣтикатха̄ван̣н̣ана̄.

ат̣т̣ха̄расамо вагго.

19. екӯнавӣсатимавагго

1. килесападжаханакатха̄ван̣н̣ана̄

828-831. ида̄ни килесападжаханакатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘йасма̄ килесапаха̄нам̣ на̄ма аттхи, пахӣнакилесасса ча атӣта̄пи килеса̄ пахӣна̄ва хонти, ана̄гата̄пи, паччуппанна̄пи, тасма̄ атӣтепи килесе паджахати, ана̄гатепи, паччуппаннепӣ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи екачча̄нам̣ уттара̄патхака̄нам̣; те сандха̄йа атӣтетиа̄дипуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесам̣ йатха̄па̄л̣имева ниййа̄ти. наттхи килесе джахатӣти имасмим̣ пана парава̄дисса пан̃хе йасма̄ качаварам̣ паджахантасса качаваре чхад̣д̣анава̄йа̄мо вийа килесе паджахантасса на атӣта̄дибхедесу килесесу ва̄йа̄мо аттхи, нибба̄на̄рамман̣е пана арийамагге паваттите килеса̄ ануппанна̄йева нуппаджджантӣти пахӣна̄ на̄ма хонти, тасма̄ на хеванти пат̣иккхипати. тена хи атӣте килесе паджахатӣтиа̄ди пана йасма̄ ‘‘наттхи килесападжахана̄’’ти на ваттаббам̣, тасма̄ атӣта̄дибхеде паджахатӣти чхалена вуттам̣.

килесападжаханакатха̄ван̣н̣ана̄.

2. сун̃н̃атакатха̄ван̣н̣ана̄

832. ида̄ни сун̃н̃атакатха̄ на̄ма хоти. таттха сун̃н̃ата̄ти две сун̃н̃ата̄ кхандха̄нан̃ча анатталаккхан̣ам̣ нибба̄нан̃ча. тесу анатталаккхан̣ам̣ та̄ва екаччам̣ екена парийа̄йена сийа̄ сан̇кха̄раккхандхапарийа̄паннам̣, нибба̄нам̣, апарийа̄паннамева. имам̣ пана вибха̄гам̣ аггахетва̄ ‘‘сун̃н̃ата̄ сан̇кха̄раккхандхапарийа̄панна̄’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. анимиттанти саббанимиттарахитам̣ нибба̄нам̣. ‘‘аппан̣ихито’’типи тассева на̄мам̣. касма̄ панетам̣ а̄бхатанти? авибхаджджава̄дӣва̄де доса̄ропанаттхам̣. йасса хи авибхаджитва̄ ‘‘екадесенева сун̃н̃ата̄ сан̇кха̄раккхандхапарийа̄панна̄’’ти ладдхи, тасса нибба̄нампи сан̇кха̄раккхандхапарийа̄паннанти а̄паджджати. имасса досасса̄ропанаттхам̣ ‘‘анимиттам̣ аппан̣ихита’’нти а̄бхатам̣. итаро тасса парийа̄паннабха̄вам̣ аниччханто пат̣иккхипати. сан̇кха̄раккхандхо на аниччотиа̄ди нибба̄насан̇кха̄та̄йа сун̃н̃ата̄йа аниччабха̄ва̄паттидосадассанаттхам̣ вуттам̣.

833. сан̇кха̄раккхандхасса сун̃н̃ата̄ти ‘‘йади ан̃н̃асса кхандхасса сун̃н̃ата̄ ан̃н̃аккхандхапарийа̄панна̄, сан̇кха̄раккхандхасун̃н̃ата̄йапи сесаккхандхапарийа̄панна̄йа бхавитабба’’нти чоданаттхам̣ вуттам̣. сан̇кха̄раккхандхасса сун̃н̃ата̄ на ваттабба̄тиа̄ди ‘‘йади сан̇кха̄раккхандхасун̃н̃ата̄ сесаккхандхапарийа̄панна̄ на хоти, сесаккхандхасун̃н̃ата̄пи сан̇кха̄раккхандхапарийа̄панна̄ на хотӣ’’ти пат̣иломадассанаттхам̣ вуттам̣.

834. сун̃н̃амидам̣, бхиккхаве, сан̇кха̄ра̄ти суттам̣ парасамайато а̄бхатам̣. таттха сан̇кха̄ра̄ти ‘‘саббе сан̇кха̄ра̄ аничча̄’’ти а̄гатат̣т̣ха̄не вийа пан̃чаккхандха̄, те ча аттаттанийасун̃н̃атта̄ сун̃н̃ата̄ти са̄сана̄вачарам̣ хоти, на вируджджхати, тасма̄ анун̃н̃а̄там̣. йасма̄ панетам̣ на сун̃н̃ата̄йа сан̇кха̄раккхандхапарийа̄паннабха̄вам̣ дӣпети, тасма̄ аса̄дхаканти.

сун̃н̃атакатха̄ван̣н̣ана̄.

3. са̄ман̃н̃апхалакатха̄ван̣н̣ана̄

835-836. ида̄ни са̄ман̃н̃апхалакатха̄ на̄ма хоти. таттха маггавӣтхийампи пхаласама̄паттивӣтхийампи арийамаггасса випа̄качиттам̣ са̄ман̃н̃апхалам̣ на̄ма̄ти сакасамайе саннит̣т̣ха̄нам̣. йесам̣ пана татха̄ аггахетва̄ ‘‘килесапаха̄нан̃чева пхалуппатти ча са̄ман̃н̃апхалам̣, тасма̄ асан̇кхата’’нти ладдхи, сеййатха̄пи пуббаселийа̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха хет̣т̣ха̄ вуттанайатта̄ йатха̄ па̄л̣имева ниййа̄тӣти.

са̄ман̃н̃апхалакатха̄ван̣н̣ана̄.

4. паттикатха̄ван̣н̣ана̄

837-840. ида̄ни паттикатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘йам̣ йам̣ пат̣илаббхати, тасса тасса пат̣ила̄бхо патти на̄ма. са̄ ча асан̇кхата̄’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи пуббаселийа̄нан̃н̃ева; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесамидха̄пи хет̣т̣ха̄ вуттанайатта̄ йатха̄па̄л̣имева ниййа̄тӣти. на ваттаббантиа̄ди йа̄йа ладдхийа̄ патти асан̇кхата̄ти ман̃н̃ати, там̣ пака̄сетум̣ вуттам̣. таттха сакава̄дӣ ‘‘на хевам̣ ваттаббе’’ти пат̣иккхипанто кевалам̣ паттийа̄ рӯпа̄дибха̄вам̣ на сампат̣иччхати. на хи патти на̄ма кочи дхаммо аттхи, на пана асан̇кхатабха̄вам̣ ануджа̄на̄ти. итаро пана пат̣иккхепаматтенева асан̇кхата̄ти ладдхим̣ патит̣т̣хапети, са̄ айонисо патит̣т̣ха̄питатта̄ аппатит̣т̣хита̄йева̄ти.

паттикатха̄ван̣н̣ана̄.

5. татхата̄катха̄ван̣н̣ана̄

841-843. ида̄ни татхата̄катха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘рӯпа̄дӣнам̣ саббадхамма̄нам̣ рӯпа̄дисабха̄вата̄сан̇кха̄та̄ татхата̄ на̄ма аттхи, са̄ ча сан̇кхатесу рӯпа̄дӣсу апарийа̄паннатта̄ асан̇кхата̄’’ти ладдхи, сеййатха̄пи екачча̄нам̣ уттара̄патхака̄нам̣, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесамидха̄пи хет̣т̣ха̄ вуттанайатта̄ па̄кат̣амева̄ти.

татхата̄катха̄ван̣н̣ана̄.

6. кусалакатха̄ван̣н̣ана̄

844-846. ида̄ни кусалакатха̄ на̄ма хоти. таттха анаваджджампи кусалам̣ ит̣т̣хапа̄кампи. анаваджджам̣ на̄ма килесавиппайуттам̣. айам̣ найо т̣хапетва̄ акусалам̣ саббадхамме бхаджати. ит̣т̣хавипа̄кам̣ на̄ма а̄йатим̣ упапаттипаваттесу ит̣т̣хапхаланиппха̄дакам̣ пун̃н̃ам̣. айам̣ найо кусалаттике а̄дипадамева бхаджати. йесам̣ пана имам̣ вибха̄гам̣ аггахетва̄ анаваджджабха̄ваматтенева нибба̄нам̣ кусаланти ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣, тесам̣ ит̣т̣хавипа̄кат̣т̣хена нибба̄насса кусалата̄бха̄вам̣ дӣпетум̣ пуччха̄ сакава̄дисса, аттано ладдхивасена пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесамидха̄пи хет̣т̣ха̄ вуттанайатта̄ утта̄наттхамева̄ти.

кусалакатха̄ван̣н̣ана̄.

7. аччантанийа̄макатха̄ван̣н̣ана̄

847. ида̄ни аччантанийа̄макатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘саким̣ нимугго нимуггова хотӣ’’ти (а. ни. 7.15) суттам̣ нисса̄йа ‘‘аттхи путхуджджанасса аччантанийа̄мата̄’’ти ладдхи, сеййатха̄пи екачча̄нам̣ уттара̄патхака̄нам̣, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. ма̄тугха̄такотиа̄ди ‘‘нийатамиччха̄дит̣т̣хикасса ча ма̄тугха̄така̄дӣнан̃ча сама̄не миччхаттанийа̄ме ма̄тугха̄така̄дӣхипи те аччантанийатехи бхавитабба’’нти чоданаттхам̣ вуттам̣. итаро ‘‘нийатамиччха̄дит̣т̣хико сам̣са̄ракха̄н̣уко бхавантарепи нийатова име пана екасмин̃н̃ева аттабха̄ве’’ти ладдхийа̄ на хеванти пат̣иккхипати.

848. вичикиччха̄ уппаджджеййа̄ти ‘‘айам̣ нийато ва̄ но ва̄’’ти евам̣ уппаджджеййа̄ти пуччхати. итаро ануппаттика̄ран̣ам̣ апассанто пат̣иджа̄на̄ти. нуппаджджеййа̄ти пут̣т̣хо пана йам̣ дит̣т̣хим̣ а̄севанто нийа̄мам̣ окканто, таттха ануппаттим̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. тато пахӣна̄ти пут̣т̣хо маггена аппахӣнатта̄ пат̣иккхипати, там̣ дит̣т̣хим̣ а̄раббха асамуда̄ча̄рато пат̣иджа̄на̄ти. атха нам̣ йасма̄ паха̄нам̣ на̄ма вина̄ арийамаггена наттхи, тасма̄ тасса васена чодетум̣ сота̄паттимаггена̄тиа̄дима̄ха. со екамаггена̄пи аппахӣнатта̄ пат̣иккхипати. пуна катамена̄ти пут̣т̣хо миччха̄маггам̣ сандха̄йа акусалена̄тиа̄дима̄ха.

849. уччхедадит̣т̣хи уппаджджеййа̄ти дутийанийа̄муппаттим̣ пуччхати. итаро йасма̄ ‘‘йепи те оккала̄ вайабхин̃н̃а̄ наттхикава̄да̄ акирийава̄да̄ ахетукава̄да̄’’ти (ма. ни. 3.143) вачанато тиссопи нийатамиччха̄дит̣т̣хийо екасса уппаджджанти, тасма̄ пат̣иджа̄на̄ти.

850. атха нам̣ ‘‘на ча на̄ма со аччантанийа̄мо’’ти чодетум̣ хан̃чӣтиа̄дима̄ха. аччантанийатасса хи дутийанийа̄мо нираттхако. нуппаджджеййа̄ти пан̃хе йам̣ сассатадит̣т̣хийа̄ сассатанти гахитам̣, тадева уччхиджджиссатӣти гахетва̄ ануппаттим̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. пахӣна̄ти пут̣т̣хо маггена аппахӣнатта̄ пат̣иккхипати, вуттанайена ануппаджджанато пат̣иджа̄на̄ти. сассатадит̣т̣хи уппаджджеййа̄тиа̄дӣсупи есева найо. сесам̣ вичикиччха̄ва̄ре вуттанайамева.

851-852. на ваттаббанти пуччха̄ парава̄дисса, суттасса аттхита̄йа пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. на пана со бхавантарепи нимуггова. имасмин̃н̃ева хи бхаве абхаббо со там̣ дит̣т̣хим̣ паджахитунти айаметтха адхиппа̄йо, тасма̄ аса̄дхакаметанти. саббака̄лам̣ уммуджджитва̄ нимуджджатӣтиа̄ди вачанаматте абхинивесам̣ акатва̄ аттхо парийеситабботи дассанаттхам̣ вуттанти.

аччантанийа̄макатха̄ван̣н̣ана̄.

8. индрийакатха̄ван̣н̣ана̄

853-856. ида̄ни индрийакатха̄ на̄ма хоти. таттха локийа̄ саддха̄ саддха̄ ева на̄ма, на саддхиндрийам̣. татха̄ локийам̣ вӣрийам̣…пе… сати… сама̄дхи… пан̃н̃а̄ пан̃н̃а̄йева на̄ма, на пан̃н̃индрийанти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи хетува̄да̄нан̃чева махиса̄сака̄нан̃ча; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. наттхи локийа̄ саддха̄тиа̄ди йасма̄ локийа̄пи саддха̄дайова дхамма̄ адхипатийат̣т̣хена индрийам̣, на саддха̄дӣхи ан̃н̃ам̣ саддхиндрийа̄ди на̄ма аттхи, тасма̄ локийа̄нампи саддха̄дӣнан̃н̃ева саддхиндрийа̄дибха̄вадассанаттхам̣ вуттам̣. аттхи локийо манотиа̄ди йатха̄ те локийа̄пи мана̄дайо дхамма̄ маниндрийа̄дӣни, евам̣ локийа̄ саддха̄дайопи саддхиндрийа̄нӣти упама̄йа тассаттхасса вибха̄ванаттхам̣ вуттам̣. сесаметтха йатха̄па̄л̣имева ниййа̄тӣти.

индрийакатха̄ван̣н̣ана̄.

екӯнавӣсатимо вагго.

20. вӣсатимавагго

1. асан̃чиччакатха̄ван̣н̣ана̄

857-862. ида̄ни асан̃чиччакатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘а̄нантарийаваттхӯни на̄ма гарӯни бха̄рийа̄ни, тасма̄ асан̃чичча̄пи тесу ваттхӯсу викопитесу а̄нантарико хотӣ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи екачча̄нам̣ уттара̄патхака̄нам̣; те сандха̄йа асан̃чичча̄ти пуччха̄ сакава̄дисса, ладдхивасена пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йасма̄ а̄нантарийакаммам̣ на̄ма каммапатхаппаттам̣. йади ча асан̃чичча каммапатхабхедо сийа̄, авасеса̄ па̄н̣а̄типа̄та̄дайопи асан̃чичча бхавеййу’’нти чоданаттхам̣ асан̃чиччапа̄н̣ам̣ хантва̄тиа̄дима̄ха. итаро татха̄рӯпа̄йа ладдхийа̄ абха̄вена пат̣иккхипати. сесам̣ йатха̄па̄л̣имева ниййа̄ти. на ваттаббам̣ ма̄тугха̄такоти пуччха̄ парава̄дисса, рогапат̣ика̄ра̄дика̄ле асан̃чичча гха̄там̣ сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. нану ма̄та̄ джӣвита̄ воропита̄ти пан̃хепи асан̃чичча воропитам̣ сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄диссева. евам̣ адхиппа̄йам̣ пана аггахетва̄ хан̃чӣти ладдхипатит̣т̣ха̄панам̣ итарасса. там̣ айонисо патит̣т̣ха̄питатта̄ аппатит̣т̣хитамева. питугха̄така̄дӣсупи есева найо. сан̇гхабхедаке пана дхаммасан̃н̃им̣ сандха̄йа сан̇гхабхедо а̄нантарикоти пуччха̄ сакава̄дисса, ‘‘сан̇гхам̣ самаггам̣ бхетва̄на, каппам̣ нирайамхи паччатӣ’’ти вачанам̣ айонисо гахетва̄ пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса. пуна саббети пут̣т̣хо сакапаккхе дхаммасан̃н̃им̣ сандха̄йа пат̣иккхипати, парапаккхе дхаммасан̃н̃им̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. дхаммасан̃н̃ӣти пан̃хадвайепи есева найо. нану вуттам̣ бхагавата̄ти суттам̣ екантенева дхаммава̄дисса а̄нантарикабха̄вадассанаттхам̣ вуттам̣. а̄па̄йико нерайикоти га̄тха̄йапи адхаммава̄дӣйева адхиппето. итаро пана адхиппа̄йам̣ аггахетва̄ ладдхим̣ патит̣т̣хапети. са̄ айонисо патит̣т̣ха̄питатта̄ аппатит̣т̣хита̄йева̄ти.

асан̃чиччакатха̄ван̣н̣ана̄.

2. н̃а̄н̣акатха̄ван̣н̣ана̄

863-865. ида̄ни н̃а̄н̣акатха̄ на̄ма хоти. таттха дувидхам̣ н̃а̄н̣ам̣ – локийан̃ча локуттаран̃ча. локийам̣ сама̄паттин̃а̄н̣ампи хоти да̄на̄дивасена паваттам̣ каммассакатан̃а̄н̣ампи; локуттарам̣ саччапариччхедакам̣ магган̃а̄н̣ампи пхалан̃а̄н̣ампи. имам̣ пана вибха̄гам̣ акатва̄ ‘‘саччапариччхедакамева н̃а̄н̣ам̣ на итарам̣, тасма̄ наттхи путхуджджанасса н̃а̄н̣а’’нти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи хетува̄да̄нам̣, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. пан̃н̃а̄тиа̄ди н̃а̄н̣авевачанадассанаттхам̣ вуттам̣. тенетам̣ дӣпети – йади тасса н̃а̄н̣ам̣ наттхи, пан̃н̃а̄дайопи наттхи. атха пан̃н̃а̄дайо аттхи, н̃а̄н̣ампи аттхи. касма̄? пан̃н̃а̄дӣнам̣ н̃а̄н̣ато анан̃н̃атта̄ти. пат̣хамам̣ джха̄нантиа̄ди сама̄паттин̃а̄н̣асса дассанаттхам̣ вуттам̣. да̄нам̣ дадеййа̄тиа̄ди каммассакатан̃а̄н̣асса. дуккхам̣ париджа̄на̄тӣти локуттарамагган̃а̄н̣амева дӣпети, на ча локуттарамева н̃а̄н̣анти.

н̃а̄н̣акатха̄ван̣н̣ана̄.

3. нирайапа̄лакатха̄ван̣н̣ана̄

866. ида̄ни нирайапа̄лакатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘нирайе нерайикакамма̄нева нирайапа̄ларӯпавасена вадхенти, наттхи нирайапа̄ла̄ на̄ма сатта̄’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йади таттха нирайапа̄ла̄ на сийум̣, каммака̄ран̣а̄пи на бхавеййум̣. ка̄ран̣икесу хи сати ка̄ран̣а̄’’ти чодетум̣ наттхи нирайесӯтиа̄дима̄ха.

867-868. аттхи мануссесӯти паччаккхена н̃а̄панаттхам̣. йатха̄ хи мануссесу сати ка̄ран̣икесу ка̄ран̣а̄, евам̣ таттха̄пӣти айаметтха адхиппа̄йо. аттхи нирайесӯти пуччха̄ парава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. на вессабхӯ нопи ча петтира̄джа̄ти парава̄дина̄ сакасамайато суттам̣ а̄бхатам̣. там̣ пана са̄сана̄вачариканти сакава̄дина̄ анун̃н̃а̄там̣. таттха вессабхӯти еко дево. петтира̄джа̄ти петтивисайе петамахиддхико. сома̄дайо па̄кат̣а̄ ева. идам̣ вуттам̣ хоти – аттано каммехи ито пан̣уннам̣ паралокам̣ паттам̣ пурисам̣ на ете вессабхӯа̄дайо хананти. йехи пана со каммехи таттха пан̣унно, та̄ни сака̄ни камма̄нийева нам̣ таттха ханантӣти каммассакатам̣ дӣпети, на нирайапа̄ла̄нам̣ абха̄вам̣. сакава̄дина̄ пана таменам̣, бхиккхавети а̄бхата̄ни суттапада̄ни нӣтаттха̄нева̄ти.

нирайапа̄лакатха̄ван̣н̣ана̄.

4. тираччха̄накатха̄ван̣н̣ана̄

869-871. ида̄ни тираччха̄накатха̄ на̄ма хоти. таттха девесу ера̄ван̣а̄дайо девапутта̄ хаттхиван̣н̣ам̣ ассаван̣н̣ам̣ викуббанти, наттхи таттха тираччха̄нагата̄. йесам̣ пана тираччха̄наван̣н̣ино девапутте дисва̄ ‘‘аттхи девесу тираччха̄нагата̄’’ти ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йади девайонийам̣ тираччха̄нагата̄ сийум̣, тираччха̄найонийампи дева̄ сийу’’нти чодетум̣ аттхи тираччха̄нагатесӯтиа̄дима̄ха. кӣт̣а̄тиа̄ди йесам̣ со абха̄вам̣ иччхати, те дассетум̣ вуттам̣. ера̄ван̣оти пан̃хе тасса аттхита̄йа пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса, на тираччха̄нагатасса. хаттхибандха̄тиа̄ди ‘‘йади таттха хаттхиа̄дайо сийум̣, хаттхибандха̄дайопи сийу’’нти чоданаттхам̣ вуттам̣. таттха йа̄васика̄ти йавасса да̄йака̄. ка̄ран̣ика̄ти хаттха̄чарийа̄дайо, йехи те на̄на̄видхам̣ ка̄ран̣ам̣ кареййум̣. бхаттака̄рака̄ти хаттхиа̄дӣнам̣ бхаттарандхака̄. на хеванти татха̄ аниччханто пат̣иккхипатӣти.

тираччха̄накатха̄ван̣н̣ана̄.

5. маггакатха̄ван̣н̣ана̄

872-875. ида̄ни маггакатха̄ на̄ма хоти. таттха йесам̣ ‘‘пуббева кхо панасса ка̄йакаммам̣ вачӣкаммам̣ а̄джӣво супарисуддхо хотӣ’’ти (а. ни. 3.431) идан̃чева суттам̣ самма̄ва̄ча̄камманта̄джӣва̄нан̃ча читтавиппайуттатам̣ нисса̄йа ‘‘ниппарийа̄йена пан̃чан̇гикова магго’’ти ладдхи, сеййатха̄пи махиса̄сака̄нам̣, те сандха̄йа пан̃чан̇гикоти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. самма̄ва̄ча̄ магган̇гам̣, са̄ ча на магготиа̄ди парасамайавасена вуттам̣. парасамайасмин̃хи самма̄ва̄ча̄дайо магган̇ганти а̄гата̄. рӯпатта̄ пана магго на хотӣти ван̣н̣ита̄. самма̄дит̣т̣хи магган̇гантиа̄ди магган̇гасса амаггата̄ на̄ма наттхӣти дассанаттхам̣ вуттам̣. пуббева кхо панасса̄ти сутте парисуддхасӣласса маггабха̄вана̄ на̄ма хоти, на итарасса̄ти а̄гаманийапат̣ипада̄йа висуддхибха̄вадассанаттхам̣ ‘‘ка̄йакаммам̣ вачӣкаммам̣ а̄джӣво супарисуддхо хотӣ’’ти вуттам̣, на имехи вина̄ пан̃чан̇гикабха̄вадассанаттхам̣. тенева̄ха ‘‘евамасса̄йам̣ арийо ат̣т̣хан̇гико магго бха̄вана̄па̄рипӯрим̣ гаччхатӣ’’ти. сакава̄дина̄ а̄бхатасуттам̣ нӣтаттхамева̄ти.

маггакатха̄ван̣н̣ана̄.

6. н̃а̄н̣акатха̄ван̣н̣ана̄

876-877. ида̄ни н̃а̄н̣акатха̄ на̄ма хоти. таттха дхаммачаккаппаваттане два̄даса̄ка̄ран̃а̄н̣ам̣ сандха̄йа ‘‘два̄дасаваттхукам̣ н̃а̄н̣ам̣ локуттара’’нти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи пуббаселийа̄нам̣, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘саче там̣ два̄дасаваттхукам̣, два̄дасахи магган̃а̄н̣ехи бхавитабба’’нти чодетум̣ два̄даса̄тиа̄дима̄ха. итаро маггасса екаттам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати, екекасмим̣ сачче саччан̃а̄н̣акиччан̃а̄н̣акатан̃а̄н̣а̄нам̣ васена н̃а̄н̣ана̄наттам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. два̄даса сота̄паттимагга̄тиа̄дӣсупи есева найо. нану вуттам̣ бхагавата̄ти суттам̣ саддхим̣ пуббабха̄гапарабха̄гехи н̃а̄н̣ана̄наттам̣ дӣпети, на арийамаггасса два̄даса н̃а̄н̣атам̣. тасма̄ аса̄дхаканти.

н̃а̄н̣акатха̄ван̣н̣ана̄.

вӣсатимо вагго.

чатуттхапан̣н̣а̄сако саматто.

21. екавӣсатимавагго

1. са̄санакатха̄ван̣н̣ана̄

878. ида̄ни са̄санакатха̄ на̄ма хоти. таттха тиссо сан̇гӣтийо сандха̄йа ‘‘са̄санам̣ навам̣ ката’’нти ча ‘‘аттхи кочи татха̄гатасса са̄санам̣ навам̣ каротӣ’’ти ча ‘‘лаббха̄ татха̄гатасса са̄санам̣ навам̣ ка̄ту’’нти ча йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи екачча̄нам̣ уттара̄патхака̄нам̣; те сандха̄йа тӣсупи катха̄су пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сатипат̣т̣ха̄на̄тиа̄ди са̄санам̣ на̄ма сатипат̣т̣ха̄на̄дайо чева арийадхамма̄, кусала̄дӣнан̃ча десана̄. таттха йесам̣ бхагавата̄ десита̄ сатипат̣т̣ха̄на̄дайо, т̣хапетва̄ те ан̃н̃есам̣ ва̄ сатипат̣т̣ха̄на̄дӣнам̣ каран̣ена акусала̄дӣнам̣ ва̄ кусала̄дибха̄вакаран̣ена са̄санам̣ навам̣катам̣ на̄ма бхавеййа, ким̣ там̣ евам̣ катам̣ кеначи, аттхи ва̄ кочи евам̣ кароти, лаббха̄ ва̄ евам̣ ка̄тунти тӣсупи пуччха̄су чоданаттхам̣ вуттам̣. сесам̣ саббаттха йатха̄па̄л̣имева ниййа̄тӣти.

са̄санакатха̄ван̣н̣ана̄.

2. авивиттакатха̄ван̣н̣ана̄

879-880. ида̄ни авивиттакатха̄ на̄ма хоти. таттха йасса пуггаласса йо дхаммо паччуппанно, со тена авивитто на̄ма̄ти идам̣ сакасамайе саннит̣т̣ха̄нам̣. йасма̄ пана путхуджджанена тедха̄тука̄ дхамма̄ апарин̃н̃а̄та̄, тасма̄ со екаккхан̣ейева саббехипи тедха̄тукехи дхаммехи авивиттоти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи тесан̃н̃ева, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. пхассехӣтиа̄ди саббесам̣ пхасса̄дӣнам̣ екаккхан̣е паваттидосадассанаттхам̣ вуттам̣. сесам̣ саббаттха утта̄наттхамева̄ти.

авивиттакатха̄ван̣н̣ана̄.

3. сан̃н̃оджанакатха̄ван̣н̣ана̄

881-882. ида̄ни сан̃н̃оджанакатха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ араха̄ саббам̣ буддхависайам̣ на джа̄на̄ти, тасма̄ тасса таттха авиджджа̄вичикиччха̄хи аппахӣна̄хи бхавитаббанти сан̃н̃а̄йа ‘‘аттхи кин̃чи сан̃н̃оджанам̣ аппаха̄йа арахаттаппаттӣ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи маха̄сан̇гхика̄нам̣, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. аттхи кин̃чи сакка̄йадит̣т̣хӣтиа̄ди арахато саббасам̣йоджанаппаха̄надассанаттхам̣ вуттам̣. саббам̣ буддхависайанти пан̃хадвайе арахато саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣а̄бха̄вена пат̣иседхо като, на авиджджа̄вичикиччха̄нам̣ аппаха̄нена. итаро пана тесам̣ аппахӣнатам̣ сандха̄йа тена хӣти ладдхим̣ патит̣т̣хапети. са̄ айонисо патит̣т̣ха̄питатта̄ аппатит̣т̣хита̄ва хотӣти.

сан̃н̃оджанакатха̄ван̣н̣ана̄.

4. иддхикатха̄ван̣н̣ана̄

883-884. ида̄ни иддхикатха̄ на̄ма хоти. таттха иддхи на̄меса̄ каттхачи иджджхати, каттхачи на иджджхати, аничча̄дӣнам̣ ничча̄дикаран̣е екантенева на иджджхати. сабха̄гасантатим̣ пана париваттетва̄ висабха̄гасантатикаран̣е ва̄ сабха̄гасантативасенева чиратараппаваттане ва̄ йесам̣ аттха̄йа карийати, тесам̣ пун̃н̃а̄дӣни ка̄ран̣а̄ни нисса̄йа каттхачи иджджхати, бхиккхӯнам̣ аттха̄йа па̄нӣйасса саппикхӣра̄дикаран̣е вийа маха̄дха̄тунидха̄не дӣпа̄дӣнам̣ чирасанта̄наппаваттане вийа ча̄ти идам̣ сакасамайе саннит̣т̣ха̄нам̣. йам̣ пана а̄йасма̄ пилиндаваччхо ран̃н̃о па̄са̄дам̣ суван̣н̣антвева адхимуччи, там̣ нисса̄йа йесам̣ ‘‘аттхи адхиппа̄йаиддхӣ’’ти ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа аттхи адхиппа̄йаиддхӣти пуччха̄ сакава̄дисса. таттха адхиппа̄йаиддхӣти адхиппа̄йаиддхи, йатха̄дхиппа̄йам̣ иджджханаиддхӣти аттхо. а̄манта̄ти ладдхиматте т̣хатва̄ пат̣ин̃н̃а̄ парава̄дисса. атха нам̣ аничча̄дӣнам̣ ничча̄дита̄йа ануйун̃джитум̣ ниччапан̣н̣а̄ руккха̄ хонтӯтиа̄дима̄ха. сесаметтха утта̄наттхамева. ладдхипатит̣т̣ха̄пане суван̣н̣о ча пана̄сӣти ран̃н̃о пун̃н̃ӯпаниссайена а̄си, на кевалам̣ тхерасса адхиппа̄йенева. тасма̄ аса̄дхакаметанти.

иддхикатха̄ван̣н̣ана̄.

5. буддхакатха̄ван̣н̣ана̄

885. ида̄ни буддхакатха̄ на̄ма хоти. таттха т̣хапетва̄ тасмим̣ тасмим̣ ка̄ле сарӣравематтатам̣ а̄йувематтатам̣ пабха̄вематтатан̃ча сесехи буддхадхаммехи буддха̄нам̣ буддхехи хӣна̄тиреката̄ на̄ма наттхи. йесам̣ пана ависесенева аттхӣти ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа аттхи буддха̄нанти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ буддхадхаммехи ануйун̃джитум̣ сатипат̣т̣ха̄натотиа̄дима̄ха. итаро тесам̣ васена хӣна̄тирекатам̣ апассанто пат̣иккхипатийева̄ти.

буддхакатха̄ван̣н̣ана̄.

6. саббадиса̄катха̄ван̣н̣ана̄

886. ида̄ни саббадиса̄катха̄ на̄ма хоти. таттха чатӯсу диса̄су хет̣т̣ха̄ упарӣти самантато локадха̄тусаннива̄сам̣, саббалокадха̄тӯсу ча буддха̄ аттхӣти аттано викаппасиппам̣ уппа̄детва̄ ‘‘саббадиса̄су буддха̄ тит̣т̣хантӣ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи маха̄сан̇гхика̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. пураттхима̄йа̄ти пут̣т̣хо сакйамуним̣ сандха̄йа пат̣иккхипати. пуна пут̣т̣хо ладдхивасена ан̃н̃алокадха̄туйам̣ т̣хитам̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. кинна̄мо со бхагава̄тиа̄ди ‘‘саче твам̣ джа̄на̄си, на̄ма̄дивасена нам̣ катхехӣ’’ти чоданаттхам̣ вуттам̣. имина̄ упа̄йена саббаттха аттхо ведитабботи.

саббадиса̄катха̄ван̣н̣ана̄.

7. дхаммакатха̄ван̣н̣ана̄

887-888. ида̄ни дхаммакатха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ рӯпа̄дайо рӯпа̄дисабха̄вена нийата̄ на там̣ сабха̄вам̣ виджаханти, тасма̄ саббадхамма̄ нийата̄ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нан̃чева екачча̄нан̃ча уттара̄патхака̄нам̣; те сандха̄йа саббе дхамма̄ти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘саче те нийата̄, миччхаттанийата̄ ва̄ сийум̣ самматтанийата̄ ва̄, ито ан̃н̃о нийа̄мо на̄ма наттхӣ’’ти чодетум̣ миччхаттанийата̄тиа̄дима̄ха. таттха пат̣иккхепо ча пат̣ин̃н̃а̄ ча парава̄дисса. рӯпам̣ рӯпат̣т̣хена̄тиа̄ди йенаттхена нийата̄ти вадати, тасса васена чодетум̣ вуттам̣. татра̄йам̣ адхиппа̄йо – рӯпан̃хи рӯпат̣т̣хена нийатанти рӯпам̣ рӯпамева, на ведана̄дисабха̄ванти адхиппа̄йена ваттаббам̣, ито ан̃н̃атха̄ на ваттаббам̣. касма̄? рӯпат̣т̣хато ан̃н̃асса рӯпасса абха̄ва̄. рӯпасабха̄во хи рӯпат̣т̣хо, рӯпасабха̄во ча рӯпамева, на рӯпато ан̃н̃о. ведана̄дӣхи панасса на̄наттапан̃н̃а̄панаттхам̣ еса воха̄ро хотӣти. тасма̄ ‘‘рӯпам̣ рӯпат̣т̣хена нийата’’нти вадантена рӯпам̣ нийатанти вуттам̣ хоти. нийатан̃ча на̄ма миччхаттанийатам̣ ва̄ сийа̄ самматтанийатам̣ ва̄, ито ан̃н̃о нийа̄мо на̄ма наттхӣти. атха касма̄ пат̣иджа̄на̄тӣти? аттхантаравасена. рӯпам̣ рӯпат̣т̣хена нийатанти еттха хи рӯпам̣ рӯпамева, на ведана̄дисабха̄ванти айаматтхо. тасма̄ пат̣иджа̄на̄ти. ито ан̃н̃атха̄ панасса нийататтам̣ наттхӣти пуна тенева найена чодетум̣ миччхаттанийатантиа̄дима̄ха. там̣ саббам̣ утта̄наттхамева. тена хи рӯпанти ладдхипи айонисо патит̣т̣ха̄питатта̄ аппатит̣т̣хита̄ва хотӣти.

дхаммакатха̄ван̣н̣ана̄.

8. каммакатха̄ван̣н̣ана̄

889-891. ида̄ни каммакатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘йасма̄ дит̣т̣хадхаммаведанӣйа̄дӣни дит̣т̣хадхаммаведанӣйат̣т̣ха̄дӣхи нийата̄ни, тасма̄ саббе камма̄ нийата̄’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи тесан̃н̃ева; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. дит̣т̣хадхаммаведанӣйат̣т̣хена нийатанти еттха дит̣т̣хадхаммаведанӣйам̣ дит̣т̣хадхаммаведанӣйат̣т̣хамева. саче дит̣т̣хева дхамме випа̄кам̣ да̄тум̣ саккоти дети, но че ахосикаммам̣ на̄ма хотӣти имаматтхам̣ сандха̄йа пат̣ин̃н̃а̄ сакава̄дисса. миччхаттасамматтанийа̄мавасена панетам̣ анийатамева̄ти саббам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитаббанти.

каммакатха̄ван̣н̣ана̄.

екавӣсатимо вагго.

22. ба̄вӣсатимавагго

1. паринибба̄накатха̄ван̣н̣ана̄

892. ида̄ни паринибба̄накатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘йасма̄ араха̄ саббан̃н̃увисайе аппахӣнасам̣йоджанова паринибба̄йати, тасма̄ аттхи кин̃чи сам̣йоджанам̣ аппаха̄йа паринибба̄на’’нти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха хет̣т̣ха̄ вуттанайамева̄ти.

паринибба̄накатха̄ван̣н̣ана̄.

2. кусалачиттакатха̄ван̣н̣ана̄

894-895. ида̄ни кусалачиттакатха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ араха̄ сативепуллаппатто паринибба̄йантопи сато сампаджа̄нова паринибба̄ти, тасма̄ кусалачитто паринибба̄йатӣти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ йасма̄ кусалачитто на̄ма пун̃н̃а̄бхисан̇кха̄ра̄бхисан̇кхаран̣а̄дивасена хоти, тасма̄ тенаттхена чодетум̣ араха̄ пун̃н̃а̄бхисан̇кха̄рантиа̄дима̄ха. сесаметтха йатха̄па̄л̣имева ниййа̄ти. сато сампаджа̄ноти идам̣ джаванаккхан̣е кирийасатисампаджан̃н̃а̄нам̣ васена асаммохамаран̣адӣпанаттхам̣ вуттам̣, на кусалачиттадӣпанаттхам̣. тасма̄ аса̄дхаканти.

кусалачиттакатха̄ван̣н̣ана̄.

3. а̄нен̃джакатха̄ван̣н̣ана̄

896. ида̄ни а̄нен̃джакатха̄ на̄ма хоти. таттха бхагава̄ чатуттхаджджха̄не т̣хито паринибба̄йӣти саллаккхетва̄ ‘‘араха̄ а̄нен̃дже т̣хито паринибба̄йатӣ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи екачча̄нам̣ уттара̄патхака̄нам̣, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. пакатичиттети бхаван̇гачитте. саббе хи сан̃н̃ино сатта̄ бхаван̇гачитте т̣хатва̄ бхаван̇гапарийоса̄нена чутичиттена ка̄лам̣ каронти. ити нам̣ имина̄ аттхена чодетум̣ евама̄ха. таттха кин̃ча̄пи чатувока̄рабхаве арахато пакатичиттампи а̄нен̃джам̣ хоти, айам̣ пана пан̃хо пан̃чавока̄рабхававасена уддхат̣о. тасма̄ но ча вата ре ваттаббети а̄ха. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

а̄нен̃джакатха̄ван̣н̣ана̄.

4. дхамма̄бхисамайакатха̄ван̣н̣ана̄

897. ида̄ни дхамма̄бхисамайакатха̄ на̄ма хоти. таттха атӣтабхаве сота̄паннам̣ ма̄тукуччхийам̣ васитва̄ никкхантам̣ дисва̄ ‘‘аттхи габбхасеййа̄йа дхамма̄бхисамайо’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи екачча̄нам̣ уттара̄патхака̄нам̣, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘йади таттха дхамма̄бхисамайо аттхи, дхамма̄бхисамайасса ка̄ран̣ехи дхаммадесана̄дӣхи бхавитабба’’нти чодетум̣ аттхи габбхасеййа̄йа дхаммадесана̄тиа̄дима̄ха. суттасса̄тиа̄ди бхаван̇гава̄рам̣ сандха̄йа вуттам̣. габбхасеййа̄йа хи йебхуййена бхаван̇гамева паваттати. тенева сатто кирийамайаппаватта̄бха̄ва̄ сутто, бха̄вана̄нуйогасса абха̄ва̄ паматто, каммат̣т̣ха̄напаригга̄хака̄нам̣ сатисампаджан̃н̃а̄нам̣ абха̄ва̄ мут̣т̣хассати асампаджа̄но на̄ма хоти, татха̄рӯпасса куто дхамма̄бхисамайоти?

дхамма̄бхисамайакатха̄ван̣н̣ана̄.

5-7. тиссопикатха̄ван̣н̣ана̄

898-900. ида̄ни тиссопикатха̄ на̄ма хонти. таттха ачираджа̄та̄нам̣ пана сота̄панна̄нам̣ арахаттаппаттим̣ суппава̄са̄йа ча упа̄сика̄йа саттавассикам̣ габбхам̣ дисва̄ ‘‘аттхи габбхасеййа̄йа арахаттаппаттӣ’’ти ча супине а̄ка̄сагамана̄дӣни дисва̄ ‘‘аттхи дхамма̄бхисамайо’’ти ча ‘‘аттхи таттха арахаттаппаттӣ’’ти ча идха̄пи йесам̣ ладдхийо, сеййатха̄пи тесан̃н̃ева; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха пуримакатха̄ садисамева̄ти.

тиссопикатха̄ван̣н̣ана̄.

8. абйа̄катакатха̄ван̣н̣ана̄

901-902. ида̄ни абйа̄катакатха̄ на̄ма хоти. таттха ‘‘аттхеса̄, бхиккхаве, четана̄, са̄ ча кхо аббоха̄рика̄’’ти (па̄ра̄. 235) вачанато ‘‘саббам̣ супинагатасса читтам̣ абйа̄ката’’нти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи екачча̄нам̣ уттара̄патхака̄нан̃н̃ева, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха йатха̄ па̄л̣имева ниййа̄ти. супинагатасса читтам̣ аббоха̄риканти идам̣ а̄паттим̣ сандха̄йа вуттам̣. супинагатасса хи па̄н̣а̄типа̄та̄дивасена кин̃ча̄пи акусалачиттам̣ паваттати, ваттхувикопанам̣ пана наттхӣти на сакка̄ таттха а̄паттим̣ пан̃н̃апетум̣. имина̄ ка̄ран̣ена там̣ аббоха̄рикам̣, на абйа̄кататта̄ти.

абйа̄катакатха̄ван̣н̣ана̄.

9. а̄севанапаччайакатха̄ван̣н̣ана̄

903-905. ида̄ни а̄севанапаччайакатха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ саббе дхамма̄ кхан̣ика̄, на кочи мухуттампи т̣хатва̄ а̄севанапаччайам̣ а̄севати на̄ма. тасма̄ наттхи кин̃чи а̄севанапаччайата̄. а̄севанапаччайата̄йа уппаннам̣ пана на кин̃чи аттхӣти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи тесан̃н̃ева; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ суттавасенева пан̃н̃а̄петум̣ нану вуттам̣ бхагавата̄ па̄н̣а̄типа̄тотиа̄ди а̄бхатам̣. там̣ саббам̣ утта̄наттхамева̄ти.

а̄севанапаччайакатха̄ван̣н̣ана̄.

10. кхан̣икакатха̄ван̣н̣ана̄

906-907. ида̄ни кхан̣икакатха̄ на̄ма хоти. таттха йасма̄ саббасан̇кхатадхамма̄ аничча̄, тасма̄ екачиттаккхан̣ика̄йева. сама̄на̄йа хи аниччата̄йа еко лахум̣ бхиджджати, еко чирена̄ти ко еттха нийа̄моти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи пуббаселийа̄параселийа̄нам̣; те сандха̄йа екачиттаккхан̣ика̄ти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. читте маха̄патхавӣтиа̄дӣсу тесам̣ татха̄ сан̣т̣ха̄нам̣ апассанто пат̣иккхипати. чаккха̄йатанантиа̄ди ‘‘йади саббе екачиттаккхан̣ика̄ бхавеййум̣, чаккха̄йатана̄дӣни чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дӣхи саддхим̣йева уппаджджитва̄ нируджджхеййу’’нти чоданаттхам̣ вуттам̣. итаро пана антома̄тукуччхигатасса вин̃н̃а̄н̣уппаттим̣ сандха̄йа пат̣иккхипати, паваттам̣ сандха̄йа ладдхивасена пат̣иджа̄на̄ти. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти. тена хи екачиттаккхан̣ика̄ти йасма̄ ничча̄ на хонти, тасма̄ екачиттаккхан̣ика̄ти аттано ручийа̄ ка̄ран̣ам̣ вадати. там̣ авуттасадисамева̄ти.

кхан̣икакатха̄ван̣н̣ана̄.

ба̄вӣсатимо вагго.

23. тевӣсатимавагго

1. ека̄дхиппа̄йакатха̄ван̣н̣ана̄

908. ида̄ни ека̄дхиппа̄йакатха̄ на̄ма хоти. таттха ка̄рун̃н̃ена ва̄ екена адхиппа̄йена ека̄дхиппа̄йо, сам̣са̄ре ва̄ екато бхависса̄ма̄ти иттхийа̄ саддхим̣ буддхапӯджа̄дӣни катва̄ пан̣идхивасена еко адхиппа̄йо асса̄ти ека̄дхиппа̄йо. еварӯпо двиннампи джана̄нам̣ ека̄дхиппа̄йо метхуно дхаммо пат̣исевитабботи йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нан̃чева ветуллака̄нан̃ча; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха йатха̄па̄л̣имева ниййа̄тӣти.

ека̄дхиппа̄йакатха̄ван̣н̣ана̄.

2. арахантаван̣н̣акатха̄ван̣н̣ана̄

909. ида̄ни арахантаван̣н̣акатха̄ на̄ма хоти. таттха ирийа̄патхасампанне а̄каппасампанне па̄пабхиккхӯ дисва̄ ‘‘араханта̄нам̣ ван̣н̣ена аманусса̄ метхунам̣ дхаммам̣ пат̣исевантӣ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи екачча̄нам̣ уттара̄патхака̄нам̣; те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

арахантаван̣н̣акатха̄ван̣н̣ана̄.

3-7. иссарийака̄мака̄рика̄катха̄ван̣н̣ана̄

910-914. ида̄ни иссарийака̄мака̄рика̄катха̄ на̄ма хоти. чхаддантаджа̄така̄дӣни сандха̄йа ‘‘бодхисатто иссарийака̄мака̄рика̄хету винипа̄там̣ гаччхати, габбхасеййам̣ оккамати, дуккарака̄рикам̣ ака̄си, апарантапам̣ ака̄си, ан̃н̃ам̣ саттха̄рам̣ уддисӣ’’ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣, те сандха̄йа пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. сесам̣ пат̣хамакатха̄йам̣ утта̄наттхамева. дутийакатха̄йам̣ иддхима̄ти йади иссарийака̄мака̄рика̄хету гаччхеййа, иддхийа̄ гаччхеййа, на каммавасена̄ти чоданаттхам̣ вуттам̣. итаро пана пат̣хамапан̃хе бха̄вана̄майам̣ сандха̄йа пат̣иккхипати. дутийапан̃хе пун̃н̃иддхим̣ сандха̄йа пат̣иджа̄на̄ти. татийакатха̄йам̣ иссарийака̄мака̄рика̄хету на̄ма дуккарака̄рика̄ миччха̄дит̣т̣хийа̄ карийати. йади ча со там̣ кареййа, сассата̄дӣнипи ган̣хеййа̄ти чоданаттхам̣ сассато локотиа̄ди вуттам̣. чатуттхакатха̄йампи есева найоти.

иссарийака̄мака̄рика̄катха̄ван̣н̣ана̄.

8. патирӯпакатха̄ван̣н̣ана̄

915-916. ида̄ни ра̄гапатирӯпакатха̄ на̄ма хоти. таттха метта̄карун̣а̄мудита̄йо сандха̄йа ‘‘на ра̄го ра̄гапатирӯпако’’ти ча исса̄маччхарийакуккучча̄ни сандха̄йа ‘‘на досо досапатирӯпако’’ти ча хаситуппа̄дам̣ сандха̄йа ‘‘на мохо мохапатирӯпако’’ти ча думман̇кӯнам̣ пуггала̄нам̣ ниггахам̣ песала̄нам̣ бхиккхӯнам̣ ануггахам̣ па̄пагарахитам̣ калйа̄н̣апасам̣сам̣ а̄йасмато пилиндаваччхасса васалава̄дам̣ бхагавато кхел̣а̄сакава̄дам̣ могхапурисава̄дан̃ча сандха̄йа ‘‘на килесо килесапатирӯпако’’ти ча йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи андхака̄нам̣; те сандха̄йа саббакатха̄су пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ йасма̄ пхасса̄дипатирӯпака̄ напхасса̄дайо на̄ма наттхи, тасма̄ ра̄га̄дипатирӯпака̄ нара̄га̄дайопи наттхӣти чодетум̣ аттхи на пхассотиа̄дима̄ха. итаро тесам̣ абха̄ва̄ пат̣иккхипати. сесам̣ саббаттха утта̄наттхамева̄ти.

патирӯпакатха̄ван̣н̣ана̄.

9. апариниппханнакатха̄ван̣н̣ана̄

917-918. ида̄ни апариниппханнакатха̄ на̄ма хоти. таттха –

‘‘дуккхамева хи самбхоти, дуккхам̣ тит̣т̣хати вети ча;

на̄н̃н̃атра дуккха̄ самбхоти, на̄н̃н̃ам̣ дуккха̄ нируджджхатӣ’’ти. (сам̣. ни. 1.171) –

вачанам̣ нисса̄йа дуккхан̃н̃ева париниппханнам̣, сеса̄ кхандха̄йатанадха̄туиндрийадхамма̄ апариниппханна̄ти йесам̣ ладдхи, сеййатха̄пи екачча̄нам̣ уттарапатхака̄нан̃чева хетува̄да̄нан̃ча; те сандха̄йа рӯпам̣ апариниппханнанти пуччха̄ сакава̄дисса, пат̣ин̃н̃а̄ итарасса. атха нам̣ ‘‘саче рӯпам̣ апариниппханнам̣, на аничча̄дисабха̄вам̣ сийа̄’’ти чодетум̣ рӯпам̣ на аниччантиа̄дима̄ха. итаро татха̄рӯпам̣ рӯпам̣ апассанто пат̣иккхипати. сакава̄дӣ нану рӯпам̣ аниччантиа̄ди вачанена тасса екам̣ ладдхим̣ пат̣иседхетва̄ дутийам̣ пуччханто дуккхан̃н̃ева париниппханнантиа̄дима̄ха. атхасса тампи ладдхим̣ пат̣иседхетум̣ на йаданиччантиа̄дима̄ха. татра̄йам̣ адхиппа̄йо – на кевалан̃хи пат̣хамасаччамева дуккхам̣. йам̣ пана кин̃чи аниччам̣, там̣ дуккхамева. рӯпан̃ча аниччам̣, тасма̄ тампи париниппханнам̣. ити йам̣ твам̣ вадеси ‘‘рӯпам̣ апариниппханнам̣, дуккхан̃н̃ева париниппханна’’нти, там̣ но вата ре ваттаббе ‘‘дуккхан̃н̃ева париниппханна’’нти. ведана̄димӯлика̄дӣсупи йоджана̄су есева найо. дхамма̄йатанадхаммадха̄тӯсу пана т̣хапетва̄ нибба̄нам̣ сесадхамма̄нам̣ васена аниччата̄ ведитабба̄. индрийа̄ни аничча̄нева̄ти.

апариниппханнакатха̄ван̣н̣ана̄.

тевӣсатимо вагго.

нигаманакатха̄

етта̄вата̄ ча –

пан̣н̣а̄сакехи чатӯхи, тӣхи ваггехи чева ча;

сан̇гахетва̄ катха̄ сабба̄, ӯнатисатабхедана̄.

катха̄ваттхуппакаран̣ам̣, катха̄маггесу ковидо;

йам̣ джино десайи тасса, нит̣т̣хита̄ аттхаван̣н̣ана̄.

имам̣ терасаматтехи, бха̄н̣ава̄рехи тантийа̄;

чират̣т̣хитаттхам̣ дхаммасса, сан̇кхаронтена йам̣ майа̄.

йам̣ паттам̣ кусалам̣ тена, локойам̣ санара̄маро;

дхаммара̄джасса саддхамма-расамева̄дхигаччхатӯти.

катха̄ваттху-ат̣т̣хакатха̄ нит̣т̣хита̄.

намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса

абхидхаммапит̣аке

йамакаппакаран̣а-ат̣т̣хакатха̄

сан̇кхепенева дева̄нам̣, девадево сура̄лайе;

катха̄ваттхуппакаран̣ам̣, десайитва̄ ран̣ан̃джахо.

йамасса висайа̄тӣто, на̄на̄йамакаман̣д̣итам̣;

абхидхаммаппакаран̣ам̣, чхат̣т̣хам̣ чхат̣т̣ха̄на десако.

йамакам̣ айама̄ватта-нӣла̄малатанӯрухо;

йам̣ десайи ануппатто, тасса сам̣ван̣н̣ана̄ккамо;

ида̄ни йасма̄ тасма̄сса, хоти сам̣ван̣н̣ана̄ айанти.

1. мӯлайамакам̣

уддесава̄раван̣н̣ана̄

1. мӯлайамакам̣, кхандхайамакам̣, а̄йатанайамакам̣, дха̄туйамакам̣, саччайамакам̣, сан̇кха̄райамакам̣, анусайайамакам̣, читтайамакам̣, дхаммайамакам̣, индрийайамаканти имесам̣ дасаннам̣ йамака̄нам̣ васена идам̣ пакаран̣ам̣ дасавидхена вибхаттанти хи вуттам̣. таттха йесам̣ дасаннам̣ йамака̄нам̣ васена идам̣ пакаран̣ам̣ дасавидхена вибхаттам̣, тесан̃чева имасса ча пакаран̣асса на̄маттхо та̄ва евам̣ ведитаббо – кенат̣т̣хена йамаканти? йугал̣ат̣т̣хена. йугал̣ан̃хи йамаканти вуччати – ‘йамакапа̄т̣иха̄рийам̣, йамакаса̄ла̄’тиа̄дӣсу вийа. ити йугал̣асан̇кха̄та̄нам̣ йамака̄нам̣ васена деситатта̄ имесу дасасу екекам̣ йамакам̣ на̄ма. имесам̣ пана йамака̄нам̣ самӯхабха̄вато саббампетам̣ пакаран̣ам̣ йамаканти ведитаббам̣.

таттха мӯлавасена пуччха̄виссаджджанам̣ катва̄ деситатта̄ дасаннам̣ та̄ва саббапат̣хамам̣ мӯлайамаканти вуттам̣. тасса уддесава̄ро, ниддесава̄роти две ва̄ра̄ хонти. тесу уддит̣т̣ха̄нуккамена ниддиситаббатта̄ уддесава̄ро пат̣хамо. тасса йе кечи кусала̄ дхамма̄, саббе те кусаламӯла̄; йе ва̄ пана кусаламӯла̄, саббе те дхамма̄ кусала̄ти идам̣ йамакам̣ а̄ди. тасса кусала̄кусаламӯласан̇кха̄та̄нам̣ двиннам̣ аттха̄нам̣ васена аттхайамаканти ва̄, тесан̃н̃ева аттха̄нам̣ васена ануломапат̣иломато паваттапа̄л̣идхаммавасена дхаммайамаканти ва̄, ануломапат̣иломато паваттапуччха̄васена пуччха̄йамаканти ва̄ тидха̄ йамакабха̄во ведитаббо. сесесупи есева найо.

ида̄ни имесам̣ йамака̄нам̣ васена десите имасмим̣ мӯлайамаке уддесава̄расса та̄ва найайамакапуччха̄аттхава̄раппабхедавасена па̄л̣иваваттха̄намева евам̣ ведитаббам̣ – кусалаттикама̄тика̄йа хи ‘кусала̄ дхамма̄’ти идам̣ а̄дипадам̣ нисса̄йа мӯланайо, мӯламӯланайо, мӯлаканайо, мӯламӯлаканайоти име чатта̄ро найа̄ хонти. тесам̣ екекасмим̣ найе мӯлайамакам̣, екамӯлайамакам̣, ан̃н̃аман̃н̃амӯлайамаканти тӣн̣и тӣн̣и йамака̄ни. евам̣ чатӯсу найесу два̄даса йамака̄ни, екекасмим̣ йамаке ануломапат̣иломавасена две две пуччха̄ти чатувӣсати пуччха̄, екека̄йа пуччха̄йа саннит̣т̣ха̄насам̣сайавасена две две аттха̄ти ат̣т̣хачатта̄лӣса аттха̄ти.

таттха йе кечи кусала̄ дхамма̄ти кусалесу ‘‘кусала̄ ну кхо, на кусала̄ ну кхо’’ти сандеха̄бха̄вато имасмим̣ паде саннит̣т̣ха̄наттхо ведитаббо. саббе те кусаламӯла̄ти ‘‘саббе те кусала̄ дхамма̄ кусаламӯла̄ ну кхо, нану кхо’’ти евам̣ вимативасена пуччхитатта̄ имасмим̣ паде сам̣сайаттхо ведитаббо. со ча кхо венеййа̄нам̣ сам̣сайат̣т̣ха̄не сам̣сайадӣпанаттхам̣ вутто, татха̄гатасса пана сам̣сайо на̄ма наттхи. ито паресупи пуччха̄падесу есева найо.

йатха̄ ча кусалападам̣ нисса̄йа име чатта̄ро найа̄, екекасмим̣ найе тин̣н̣ам̣ тин̣н̣ам̣ йамака̄нам̣ васена два̄даса йамака̄ни, екекасмим̣ йамаке двиннам̣ двиннам̣ пуччха̄нам̣ васена чатувӣсати пуччха̄; екека̄йа пуччха̄йа двиннам̣ двиннам̣ аттха̄нам̣ васена ат̣т̣хачатта̄лӣса аттха̄ ча хонти. акусалападам̣ нисса̄йапи татхева. абйа̄катападам̣ нисса̄йапи татхева. тӣн̣ипи пада̄ни екато катва̄ ниддит̣т̣хам̣ на̄мападам̣ нисса̄йапи татхева̄ти кусалаттикама̄тика̄йа чатӯсу падесу саббепи сол̣аса найа̄, ат̣т̣хачатта̄лӣса йамака̄ни, чханнавути пуччха̄, двенавутисатам̣ аттха̄ ча уддесавасена вутта̄ти ведитабба̄. етта̄вата̄ мӯлава̄ро на̄ма пат̣хамам̣ уддит̣т̣хо хоти.

тато парам̣ йе кечи кусала̄ дхамма̄, саббе те кусалахетӯтиа̄дайо тассева мӯлава̄расса вевачанавасена нава ва̄ра̄ уддит̣т̣ха̄. ити мӯлава̄ро, хетува̄ро, нида̄нава̄ро, самбхавава̄ро, пабхавава̄ро, самут̣т̣ха̄нава̄ро, а̄ха̄рава̄ро, а̄рамман̣ава̄ро, паччайава̄ро, самудайава̄роти саббепи даса ва̄ра̄ хонти. таттха мӯлава̄ре а̄гатапариччхеденева сесесупи найа̄дайо ведитабба̄ти саббесупи дасасу ва̄ресу сат̣т̣хисатанайа̄, асӣтиадхика̄ни чатта̄ри йамакасата̄ни, сат̣т̣хиадхика̄ни навапуччха̄сата̄ни, вӣса̄дхика̄ни екӯнавӣсати аттхасата̄ни ча уддит̣т̣ха̄нӣти ведитабба̄ни. евам̣ та̄ва уддесава̄ре найайамакапуччха̄аттхава̄раппабхедавасена па̄л̣иваваттха̄намева ведитаббам̣.

мӯлам̣ хету нида̄нан̃ча̄ти га̄тха̄ дасаннампи ва̄ра̄нам̣ удда̄нага̄тха̄ на̄ма. таттха мӯла̄дӣни сабба̄нипи ка̄ран̣авевачана̄нева. ка̄ран̣ан̃хи патит̣т̣ха̄нат̣т̣хена мӯлам̣. аттано пхаланиппха̄данаттхам̣ хиноти паваттатӣти хету. ‘ханда, нам̣ ган̣ха̄тха̄’ти дассентам̣ вийа аттано пхалам̣ нидетӣти нида̄нам̣. етасма̄ пхалам̣ самбхотӣти самбхаво. пабхаватӣти пабхаво. самут̣т̣ха̄ти еттха пхалам̣, етена ва̄ самут̣т̣ха̄тӣти самут̣т̣ха̄нам̣. аттано пхалам̣ а̄харатӣти а̄ха̄ро. аппат̣иккхипитаббена аттано пхалена а̄ламбийатӣти а̄ламбан̣ам̣. етам̣ пат̣ичча аппат̣иккхипитва̄ пхалам̣ ети паваттатӣти паччайо. етасма̄ пхалам̣ самудетӣти самудайо. еваметесам̣ пада̄нам̣ вачанаттхо ведитаббо.

уддесава̄раван̣н̣ана̄.

ниддесава̄раван̣н̣ана̄

50. ида̄ни йекечи кусала̄ дхамма̄тиа̄дина̄ найена ниддесава̄ро а̄раддхо. таттха йе кечӣти анавасесавачанам̣. кусала̄ дхамма̄ти кусалаттикасса падабха̄джане вутталаккхан̣а̄ анаваджджасукхавипа̄ка̄ кусаласабха̄ва̄. саббе те кусаламӯла̄ти ким̣ те саббейева кусаламӯла̄ти пуччхати. тӣн̣ева кусаламӯла̄нӣти на те саббе кусаламӯла̄ни, алобха̄дӣни пана тӣн̣и ева кусаламӯла̄нӣти аттхо. авасеса̄ кусала̄ дхамма̄ на кусаламӯла̄ти авасеса̄ пхасса̄дайо кусала̄ дхамма̄ кусаламӯла̄ни на̄ма на хонти. атха ва̄ авасеса̄ пхасса̄дайо кусала̄ дхамма̄йева на̄ма, на кусаламӯла̄нӣтипи аттхо. йе ва̄ пана кусаламӯла̄ти йе ва̄ пана пат̣хамапуччха̄йа дутийападена кусаламӯла̄ти тайо алобха̄дайо гахита̄. саббе те дхамма̄ кусала̄ти ким̣ те саббе тайопи дхамма̄ кусала̄ти пуччхати. а̄манта̄ти саббесампи кусаламӯла̄нам̣ кусалабха̄вам̣ сампат̣иччханто а̄ха. айам̣ та̄ва мӯланайе мӯлайамакасса аттхо. имина̄ упа̄йена саббапуччха̄су виссаджджананайо ведитаббо. йам̣ пана йаттха висесаматтам̣ аттхи, тадева ван̣н̣айисса̄ма.

51. екамӯлайамаке та̄ва саббе те кусаламӯлена екамӯла̄ти ган̣анат̣т̣хена екамӯлакам̣ аггахетва̄ сама̄нат̣т̣хена гахетабба̄. айан̃хеттха аттхо – саббе те кусаламӯлена сама̄намӯла̄. йам̣ пхассасса мӯлам̣, тадева ведана̄дӣнанти. атха несам̣ татха̄бха̄вам̣ сампат̣иччханто а̄манта̄ти а̄ха. кусаласамут̣т̣ха̄нанти кусалачиттасамут̣т̣ха̄нарӯпам̣ дасситам̣. екамӯланти алобха̄дина̄ кусаламӯлена сама̄намӯлам̣. йатхева хи пхасса̄дӣнам̣ алобха̄дайо хетупаччайатта̄ мӯлам̣, татха̄ там̣ самут̣т̣ха̄нарӯпасса̄пи, кусалалаккхан̣а̄бха̄вена пана там̣ на кусалам̣.

52. ан̃н̃аман̃н̃айамаке ‘йекечи кусала̄’ти апуччхитва̄ йекечи кусаламӯлена екамӯла̄ти пуччха̄ ката̄. касма̄? имина̄пи бйан̃джанена тассеваттхасса самбхавато. кусаламӯла̄нӣти идам̣ пуримасса висесанам̣. ‘мӯла̄ни йа̄ни екато уппаджджантӣ’ти хи вуттам̣, та̄ни пана кусаламӯла̄нипи хонти акусалаабйа̄катамӯла̄нипи, идха кусаламӯла̄нӣти висесадассанаттхамидам̣ вуттам̣. ан̃н̃аман̃н̃амӯла̄ни ча̄ти ан̃н̃аман̃н̃ам̣ хетупаччайена паччайа̄ хонтӣти аттхо. тассева пат̣иломапуччха̄йа ‘саббе те дхамма̄ кусаламӯлена екамӯла̄’ти аватва̄ саббе те дхамма̄ кусала̄ти вуттам̣. касма̄? аттхависеса̄бха̄вато. кусаламӯлена екамӯла̄ти хи пуччха̄йа ката̄йа ‘мӯла̄ни йа̄ни екато уппаджджантӣ’ти хет̣т̣ха̄ вуттанайенева виссаджджанам̣ ка̄таббам̣ бхавеййа, еван̃ча сати аттхависеса̄бха̄во хоти. тасма̄ татха̄ акатва̄ евам̣ пуччха̄ ката̄. имина̄ упа̄йена мӯламӯланайа̄дӣсупи ан̃н̃аман̃н̃амӯлайамаке пуччха̄висесо ведитаббо.

53-55. мӯламӯланайе саббе те кусаламӯламӯла̄ти саббе те кусаламӯласан̇кха̄та̄ мӯла̄ти пуччхати. екамӯламӯла̄ти сама̄нат̣т̣хена екамева мӯламӯлам̣ етесанти екамӯламӯла̄. ан̃н̃аман̃н̃амӯламӯла̄ти ан̃н̃аман̃н̃асса мӯлам̣ ан̃н̃аман̃н̃амӯлам̣, ан̃н̃аман̃н̃амӯлам̣ хетупаччайат̣т̣хена мӯлам̣ етесанти ан̃н̃аман̃н̃амӯламӯла̄.

56. мӯлаканайе кусаламӯлака̄ти хетупаччайат̣т̣хена кусалам̣ мӯлам̣ етесанти кусаламӯлака̄.

57-61. мӯламӯлаканайе кусаламӯламӯлака̄ти кусала̄нам̣ мӯлам̣ кусаламӯлам̣. хетупаччайат̣т̣хенева кусаламӯлам̣ мӯлам̣ етесанти кусаламӯламӯлака̄ти. айам̣ та̄ва кусалападам̣ нисса̄йа найайамакапуччха̄су висесаттхо.

62-73. акусалапада̄дӣсупи есева найо. айам̣ пана висесо, ахетукам̣ акусаланти вичикиччха̄йа чева уддхаччена ча сампайуттам̣ мохам̣ сандха̄йа вуттам̣.

74-85. ахетукам̣ абйа̄катанти ат̣т̣ха̄раса читтуппа̄да̄ рӯпам̣, нибба̄нан̃ча. абйа̄катамӯлена на екамӯланти идха пана т̣хапетва̄ сахетукаабйа̄катасамут̣т̣ха̄нам̣ рӯпам̣, сесам̣ лаббхати. сахетукаабйа̄катасамут̣т̣ха̄нам̣ рӯпам̣ абйа̄катамӯлена екамӯлам̣ хоти, там̣ аббоха̄рикам̣ катва̄ екато лаббхама̄накавасенева четам̣ виссаджджанам̣ катам̣.

86-97. на̄ма̄ дхамма̄ти на̄масан̇кха̄та̄ дхамма̄. те аттхато чатта̄ро арӯпино кхандха̄, нибба̄нан̃ча. навева на̄мамӯла̄нӣти кусала̄кусалаабйа̄катамӯлавасена нава мӯла̄ни. ахетукам̣ на̄мам̣ на̄мамӯлена на екамӯланти ахетукам̣ саббампи ат̣т̣ха̄раса читтуппа̄давичикиччхуддхаччасампайуттамоханибба̄насан̇кха̄там̣ на̄мам̣ на̄мамӯлена на екамӯлам̣. на хи там̣ тена саддхим̣ уппаджджати. сахетукам̣ на̄мам̣ на̄мамӯлена̄ти падепи сахетукам̣ на̄мам̣ на̄мамӯлена̄ти аттхо. сесам̣ саббаттха утта̄наттхамева̄ти.

мӯлава̄раван̣н̣ана̄.

98-99. хетува̄ра̄дӣсупи имина̄вупа̄йена аттхо ведитаббо. мӯлам̣ хету нида̄нан̃ча̄тига̄тха̄ йатха̄ниддит̣т̣ха̄нам̣ дасаннампи ва̄ра̄нам̣ пуна удда̄навасенева вутта̄ти.

мӯлайамакаван̣н̣ана̄.

2. кхандхайамакам̣

1. пан̣н̣аттиуддесава̄раван̣н̣ана̄

1. ида̄ни мӯлайамаке деситейева кусала̄дидхамме кхандхавасена сан̇ган̣хитва̄ мӯлайамака̄нантарам̣ деситасса кхандхайамакасса ван̣н̣ана̄ хоти. таттха па̄л̣иваваттха̄нам̣ та̄ва евам̣ ведитаббам̣ – имасмин̃хи кхандхайамаке тайо маха̄ва̄ра̄ хонти – пан̣н̣аттива̄ро, паваттива̄ро, парин̃н̃а̄ва̄роти. тесу пан̣н̣аттива̄ро кхандха̄нам̣ на̄ма̄бхидха̄насодханавасенева гататта̄ пан̣н̣аттива̄роти вуччати. паваттива̄ро тена содхитана̄ма̄бхидха̄на̄нам̣ кхандха̄нам̣ уппа̄даниродхавасена паваттим̣ содхайама̄но гато, тасма̄ паваттива̄роти вуччати. парин̃н̃а̄ва̄ро имина̄нуккамена паватта̄нам̣ кхандха̄нам̣ сан̇кхепенева тиссо парин̃н̃а̄ дӣпайама̄но гато, тасма̄ парин̃н̃а̄ва̄роти вуччати. таттха пан̣н̣аттива̄ро уддесаниддесавасена двӣха̄ка̄рехи ваваттхито. итаресу висум̣ уддесава̄ро наттхи. а̄дито пат̣т̣ха̄йа пуччха̄виссаджджанавасена екадха̄ ваваттхита̄. таттха пан̃чаккхандха̄типадам̣ а̄дим̣ катва̄ йа̄ва на кхандха̄, на сан̇кха̄ра̄ти падам̣ та̄ва пан̣н̣аттива̄расса уддесава̄ро ведитаббо. пуччха̄ва̄ротипи тассева на̄мам̣. таттха пан̃чаккхандха̄ти айам̣ йамакавасена пуччхитабба̄нам̣ кхандха̄нам̣ уддесо. рӯпаккхандхо…пе… вин̃н̃а̄н̣аккхандхоти тесан̃н̃ева пабхедато на̄мававаттха̄нам̣.

2-3. ида̄ни имесам̣ кхандха̄нам̣ васена падасодханава̄ро, падасодханамӯлачаккава̄ро, суддхакхандхава̄ро, суддхакхандхамӯлачаккава̄роти чатта̄ро найава̄ра̄ хонти. таттха рӯпам̣ рӯпаккхандхо, рӯпаккхандхо рӯпантиа̄дина̄ найена падамева содхетва̄ гато падасодханава̄ро на̄ма. со ануломапат̣иломавасена дувидхо хоти. таттха ануломава̄ре ‘рӯпам̣ рӯпаккхандхо, рӯпаккхандхо рӯпа’нтиа̄дӣни пан̃ча йамака̄ни. пат̣иломава̄репи ‘на рӯпам̣, на рӯпаккхандхо; на рӯпаккхандхо на рӯпа’нтиа̄дӣни пан̃чева. тато парам̣ тесан̃н̃ева падасодханава̄ре содхита̄нам̣ кхандха̄нам̣ ‘рӯпам̣ рӯпаккхандхо, кхандха̄ ведана̄ккхандхо’тиа̄дина̄ найена екекакхандхамӯлака̄ни чатта̄ри чатта̄ри чакка̄ни бандхитва̄ гато падасодханамӯлака̄нам̣ чакка̄нам̣ аттхита̄йа падасодханамӯлачаккава̄ро на̄ма. сопи ануломапат̣иломавасена дувидхо хоти. таттха ануломава̄ре ‘рӯпам̣ рӯпаккхандхо, кхандха̄ ведана̄ккхандхо’тиа̄дӣни екекакхандхамӯлака̄ни чатта̄ри чатта̄ри катва̄ вӣсати йамака̄ни. пат̣иломава̄репи ‘на рӯпам̣, на рӯпаккхандхо; на кхандха̄ на ведана̄ккхандхо’тиа̄дӣни вӣсатимева.

тато парам̣ рӯпам̣ кхандхо кхандха̄ рӯпантиа̄дина̄ найена суддхакхандхавасенева гато суддхакхандхава̄ро на̄ма. таттха кхандха̄ рӯпантиа̄дӣсу кхандха̄ рӯпаккхандхо, кхандха̄ ведана̄ккхандхоти аттхо гахетаббо. касма̄? ниддесава̄ре евам̣ бха̄джитатта̄. таттха хи ‘рӯпам̣ кхандхоти а̄манта̄. кхандха̄ рӯпаккхандхоти рӯпаккхандхо кхандхо чева рӯпаккхандхо ча, авасеса̄ кхандха̄ на рӯпаккхандхо’ти евам̣ ‘кхандха̄ рӯпа’нтиа̄дӣнам̣ кхандха̄ рӯпаккхандхотиа̄дина̄ найена падам̣ уддхаритва̄ аттхо вибхатто. тенева ча ка̄ран̣енесе суддхакхандхава̄роти вутто. вачанасодхане вийа хи еттха на вачанам̣ пама̄н̣ам̣. йатха̄ йатха̄ пана суддхакхандха̄ лаббханти, татха̄ татха̄ аттхова пама̄н̣ам̣. парато а̄йатанайамака̄дӣсупи есева найо. есопи ча суддхакхандхава̄ро ануломапат̣иломавасена дувидхо хоти. таттха ануломава̄ре ‘рӯпам̣ кхандхо кхандха̄ рӯпа’нтиа̄дӣни пан̃ча йамака̄ни. пат̣иломава̄репи ‘на рӯпам̣ на кхандхо, на кхандха̄ на рӯпа’нтиа̄дӣни пан̃чева.

тато парам̣ тесан̃н̃ева суддхакхандха̄нам̣ рӯпам̣ кхандхо, кхандха̄ ведана̄тиа̄дина̄ найена екекакхандхамӯлака̄ни чатта̄ри чатта̄ри чакка̄ни бандхитва̄ гато суддхакхандхамӯлака̄нам̣ чакка̄нам̣ аттхита̄йа суддхакхандхамӯлачаккава̄ро на̄ма. таттха кхандха̄ ведана̄тиа̄дӣсу кхандха̄ ведана̄ккхандхотиа̄дина̄ найена аттхо ведитаббо. итаратха̄ ниддесава̄рена саддхим̣ виродхо хоти. сопи ануломапат̣иломавасена дувидхо хоти. таттха ануломава̄ре ‘рӯпам̣ кхандхо, кхандха̄ ведана̄’тиа̄дӣни екекакхандхамӯлака̄ни чатта̄ри чатта̄ри катва̄ вӣсати йамака̄ни. пат̣иломава̄репи ‘на рӯпам̣, на кхандхо, на кхандха̄ на ведана̄’тиа̄дӣни вӣсатимева. евам̣ та̄ва екена йамакасатена двӣхи пуччха̄сатехи екекапуччха̄йа саннит̣т̣ха̄насам̣сайавасена две две аттхе катва̄ чатӯхи ча аттхасатехи пат̣иман̣д̣ито пан̣н̣аттива̄расса уддесава̄ро ведитабботи.

пан̣н̣аттиуддесава̄раван̣н̣ана̄.

1. пан̣н̣аттиниддесава̄раван̣н̣ана̄

26. ида̄ни рӯпам̣ рӯпаккхандхотиа̄дина̄ найена ниддесава̄ро а̄раддхо. таттха рӯпам̣ рӯпаккхандхоти йам̣кин̃чи рӯпанти вуччати. саббам̣ там̣ рӯпам̣ рӯпаккхандхоти вачанасодханаттхам̣ пуччхати. пийарӯпам̣ са̄тарӯпам̣, рӯпам̣, на рӯпаккхандхоти йам̣ ‘пийарӯпам̣ са̄тарӯпа’нти еттха рӯпанти вуттам̣, там̣ рӯпамева, на рӯпаккхандхоти аттхо. рӯпаккхандхо рӯпан̃чева рӯпаккхандхо ча̄ти йо пана рӯпаккхандхо, со рӯпантипи рӯпаккхандхотипи ваттум̣ ват̣т̣атӣти аттхо. рӯпаккхандхо рӯпанти еттха пана йасма̄ рӯпаккхандхо нийаменева рӯпанти ваттаббо. тасма̄ а̄манта̄ти а̄ха. имина̄ упа̄йена саббависсаджджанесу аттхо ведитаббо. йо пана йаттха висесо бхависсати, татхева там̣ ван̣н̣айисса̄ма. сан̃н̃а̄йамаке та̄ва дит̣т̣хисан̃н̃а̄ти ‘папан̃часан̃н̃а̄’тиа̄дӣсу а̄гата̄ дит̣т̣хисан̃н̃а̄. сан̇кха̄райамаке авасеса̄ сан̇кха̄ра̄ти ‘аничча̄ вата сан̇кха̄ра̄’тиа̄дӣсу а̄гата̄ сан̇кха̄раккхандхато авасеса̄ сан̇кхатадхамма̄. пат̣иломава̄репи есева найоти.

падасодханава̄ро нит̣т̣хито.

28. падасодханамӯлачаккава̄ре кхандха̄ ведана̄ккхандхоти йекечи кхандха̄, саббе те ведана̄ккхандхоти пуччхати. сесапуччха̄супи есева найо. пат̣иломе на кхандха̄ на ведана̄ккхандхоти еттха йе пан̃н̃аттинибба̄насан̇кха̄та̄ дхамма̄ кхандха̄ на хонти, те йасма̄ ведана̄ккхандхопи на хонти, тасма̄ а̄манта̄ти а̄ха. сесависсаджджанесупи есева найоти.

падасодханамӯлачаккава̄ро нит̣т̣хито.

38. суддхакхандхава̄ре рӯпам̣ кхандхоти йам̣кин̃чи рӯпанти вуттам̣, саббам̣ там̣ кхандхоти пуччхати. таттха йасма̄ пийарӯпаса̄тарӯпасан̇кха̄там̣ ва̄ рӯпам̣ хоту, бхӯтупа̄да̄рӯпам̣ ва̄, саббам̣ пан̃часу кхандхесу сан̇гахам̣ гаччхатева. тасма̄ а̄манта̄ти пат̣иджа̄на̄ти. дутийападе ‘кхандха̄ рӯпа’нти пуччхитаббе йасма̄ рӯпантивачанена рӯпаккхандхова адхиппето, тасма̄ вачанам̣ ана̄дийитва̄ аттхавасена пуччханто кхандха̄ рӯпаккхандхоти а̄ха. имина̄ найена саббападесу аттхо ведитаббо. парато а̄йатанайамака̄дӣнам̣ ниддесава̄репи есева найо. сан̃н̃а̄ кхандхоти еттха̄пи дит̣т̣хисан̃н̃а̄ ва̄ хоту, сан̃н̃а̄ ева ва̄, сабба̄йапи кхандхабха̄вато а̄манта̄ти вуттам̣. сан̇кха̄ра̄ кхандхоти падепи есева найо. кхандхавинимуттако хи сан̇кха̄ро на̄ма наттхи.

39. пат̣иломе на рӯпам̣ на кхандхоти йам̣ дхаммаджа̄там̣ рӯпам̣ на хоти, там̣ кхандхопи на хотӣти пуччхати. виссаджджане панасса рӯпам̣ т̣хапетва̄ авасеса̄ кхандха̄ на рӯпам̣, кхандха̄ти рӯпато ан̃н̃е ведана̄дайо кхандха̄ рӯпамева на хонти, кхандха̄ пана хонтӣти аттхо. рӯпан̃ча кхандхе ча т̣хапетва̄ авасеса̄ти пан̃чаккхандхавинимуттам̣ нибба̄нан̃чева пан̃н̃атти ча. ито паресупи ‘авасеса̄’ти падесу есева найоти.

суддхакхандхава̄ро нит̣т̣хито.

40-44. суддхакхандхамӯлачаккава̄ре рӯпам̣ кхандхотиа̄дӣнам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева аттхо ведитабботи.

суддхакхандхамӯлачаккава̄ро нит̣т̣хито.

пан̣н̣аттиниддесава̄раван̣н̣ана̄.

2. паваттива̄раван̣н̣ана̄

50-205. ида̄ни йасса рӯпаккхандхотиа̄дина̄ найена паваттива̄ро а̄раддхо. касма̄ панеттха уддесава̄ро на вуттоти? хет̣т̣ха̄ дасситанайатта̄. пан̣н̣аттива̄расмин̃хи уддесава̄ре найо дассито. тена пана найена сакка̄ со идха авуттопи джа̄нитунти там̣ аватва̄ ниддесава̄рова а̄раддхо. имасмим̣ пана паваттива̄расан̇кха̄те маха̄ва̄ре уппа̄дава̄ро, ниродхава̄ро, уппа̄даниродхава̄роти тайо антарава̄ра̄ хонти. тесу пат̣хамо дхамма̄нам̣ уппа̄далаккхан̣асса дӣпитатта̄ уппа̄дава̄роти вуччати. дутийо тесан̃н̃ева ниродхалаккхан̣асса дӣпитатта̄ ниродхава̄роти вуччати. татийо убхиннампи лаккхан̣а̄нам̣ дӣпитатта̄ уппа̄даниродхава̄роти вуччати. уппа̄дава̄рена четтха дхамма̄нам̣ уппаджджана̄ка̄рова дӣпито. ниродхава̄рена ‘уппаннам̣ на̄ма ниччам̣ наттхӣ’ти тесан̃н̃ева аниччата̄ дӣпита̄. уппа̄даниродхава̄рена тадубхайам̣.

таттха уппа̄дава̄ре та̄ва тин̣н̣ам̣ аддха̄нам̣ васена чха ка̄лабхеда̄ хонти – паччуппанно, атӣто, ана̄гато, паччуппаннена̄тӣто, паччуппаннена̄на̄гато, атӣтена̄на̄гатоти. тесу ‘йасса рӯпаккхандхо уппаджджатӣ’ти паччуппанна̄бхидха̄навасена паччуппанно ведитаббо. со паччуппанна̄нам̣ дхамма̄нам̣ паччаккхато гахетаббатта̄ ативийа сувин̃н̃еййоти пат̣хамам̣ вутто. йасса рӯпаккхандхо уппаджджиттха̄ти атӣта̄бхидха̄навасена атӣто ведитаббо. со паччаккхато анубхӯтапубба̄нам̣ атӣтадхамма̄нам̣ анума̄нена ана̄гатехи сувин̃н̃еййатаратта̄ дутийам̣ вутто. йасса рӯпаккхандхо уппаджджиссатӣти ана̄гата̄бхидха̄навасена ана̄гато ведитаббо. со паччаккхато ча анубхӯтапуббавасена ча гахитадхамма̄нума̄нена ‘ана̄гатепи еварӯпа̄ дхамма̄ уппаджджиссантӣ’ти гахетаббато татийам̣ вутто.

йасса рӯпаккхандхо уппаджджати, тасса ведана̄ккхандхо уппаджджиттха̄ти паччуппаннена саддхим̣ атӣта̄бхидха̄навасена паччуппаннена̄тӣто ведитаббо. со миссакесу тӣсу сувин̃н̃еййатаратта̄ чатуттхам̣ вутто. йасса рӯпаккхандхо уппаджджати тасса ведана̄ккхандхо уппаджджиссатӣти паччуппаннена саддхим̣ ана̄гата̄бхидха̄навасена паччуппаннена̄на̄гато ведитаббо. со паччаккхато гахетабба̄нам̣ дхамма̄нам̣ аттхита̄йа аттхато сувин̃н̃еййатароти пан̃чамам̣ вутто. йасса рӯпаккхандхо уппаджджиттха, тасса ведана̄ккхандхо уппаджджиссатӣти атӣтена саддхим̣ ана̄гата̄бхидха̄навасена атӣтена̄на̄гато ведитаббо. со пуримехи дувин̃н̃еййоти чхат̣т̣хам̣ вутто.

еваметесу чхасу ка̄лабхедесу йва̄йам̣ пат̣хамо паччуппанно, таттха пуггалато, ока̄сато, пуггалока̄сатоти тайо ва̄ра̄ хонти. тесу йасса̄ти пуггалавасена кхандха̄нам̣ уппаттидӣпано пуггалава̄ро. йаттха̄ти ока̄савасена кхандха̄нам̣ уппаттидӣпано ока̄сава̄ро. йасса йаттха̄ти пуггалока̄савасена кхандха̄нам̣ уппаттидӣпано пуггалока̄сава̄ро. име пана тайопи ва̄ра̄ пат̣хамам̣ ануломанайена ниддиситва̄ паччха̄ пат̣иломанайена ниддит̣т̣ха̄. тесу ‘уппаджджати’ ‘уппаджджиттха,’ ‘уппаджджиссатӣ’ти вачанато уппаттидӣпано ануломанайо. ‘нуппаджджати’, ‘нуппаджджиттха,’ ‘нуппаджджиссатӣ’ти вачанато ануппаттидӣпано пат̣иломанайо.

таттха паччуппаннака̄ле та̄ва пуггалава̄расса ануломанайе ‘‘йасса рӯпаккхандхо уппаджджати, тасса ведана̄ккхандхо уппаджджати. йасса ва̄ пана ведана̄ккхандхо уппаджджати, тасса рӯпаккхандхо уппаджджати. йасса рӯпаккхандхо уппаджджати, тасса сан̃н̃а̄ккхандхо сан̇кха̄раккхандхо, вин̃н̃а̄н̣аккхандхо, уппаджджати. йасса ва̄ пана вин̃н̃а̄н̣аккхандхо уппаджджати, тасса рӯпаккхандхо уппаджджатӣ’’ти евам̣ рӯпаккхандхамӯлака̄ни чатта̄ри йамака̄ни; ‘‘йасса ведана̄ккхандхо уппаджджати, тасса сан̃н̃а̄ккхандхо уппаджджатӣ’’тиа̄дина̄ найена ведана̄ккхандхамӯлака̄ни тӣн̣и; сан̃н̃а̄ккхандхамӯлака̄ни две; сан̇кха̄раккхандхамӯлакам̣ еканти аггахитаггахан̣ена даса йамака̄ни хонти.

таттха рӯпаккхандхамӯлакесу чатӯсу а̄дито екамева виссаджджитам̣. сеса̄ни тена садисависсаджджана̄нӣти тантийа̄ лахубха̄ваттхам̣ сан̇кхитта̄ни. ведана̄ккхандха̄димӯлакесупи ‘а̄манта̄’ти екасадисамева виссаджджанам̣. тасма̄ та̄нипи тантийа̄ лахубха̄ваттхам̣ сан̇кхитта̄нева̄ти евамета̄ни паччуппаннака̄ле пуггалава̄ре ануломанайе екайамакависсаджджаненева даса йамака̄ни виссаджджита̄ни на̄ма хонтӣти ведитабба̄ни. йатха̄ ча пуггалава̄ре даса, евам̣ ока̄сава̄ре даса, пуггалока̄сава̄ре даса̄ти паччуппаннака̄ле тӣсу ва̄ресу ануломанайе тим̣са йамака̄ни хонти. йатха̄ ча ануломанайе, евам̣ пат̣иломанайепӣти сабба̄нипи паччуппаннака̄ле сат̣т̣хи йамака̄ни хонти. тесу вӣсапуччха̄сатам̣, чатта̄рӣса̄ни ча две аттхасата̄ни хонтӣти ведитабба̄ни. евам̣ сесесупи пан̃часу ка̄лабхедесу пуггала̄дибхедато ануломапат̣иломанайавасена чха чха ва̄ра̄. екекасмим̣ ва̄ре даса даса катва̄ сат̣т̣хи сат̣т̣хи йамака̄нӣти тӣн̣и йамакасата̄ни. та̄ни пуримехи саддхим̣ сат̣т̣ха̄дхика̄ни тӣн̣и йамакасата̄ни, вӣса̄дхика̄ни саттапуччха̄сата̄ни, чатта̄рӣса̄ни ча чуддаса аттхасата̄ни хонти. идам̣ та̄ва уппа̄дава̄ре па̄л̣иваваттха̄нам̣. йатха̄ ча уппа̄дава̄ре, татха̄ ниродхава̄репи, уппа̄даниродхава̄репӣти саббасмимпи паваттимаха̄ва̄ре асӣти йамакасахассам̣, сат̣т̣хисата̄дхика̄ни две пуччха̄сахасса̄ни, вӣсам̣ тисата̄дхика̄ни ча чатта̄ри аттхасахасса̄ни ведитабба̄ни.

па̄л̣и пана уппа̄дава̄ре ниродхава̄ре ча тӣсу асаммиссакака̄лабхедесу тасмим̣ тасмим̣ ва̄ре екекамева йамакам̣ виссаджджетва̄ сан̇кхитта̄. тӣсу миссакака̄лабхедесу ‘йасса ведана̄ккхандхо уппаджджати, тасса сан̃н̃а̄ккхандхо уппаджджиттха̄’тиа̄дина̄ найена ведана̄ккхандха̄димӯлакесупи екам̣ йамакам̣ виссаджджитам̣. уппа̄даниродхава̄ре пана чхасупи ка̄лабхедесу там̣ виссаджджитамева. сеса̄ни тена сама̄нависсаджджанатта̄ сан̇кхитта̄нӣти. идам̣ сакалепи паваттимаха̄ва̄ре па̄л̣иваваттха̄нам̣.

аттхавиниччхайаттхам̣ панасса идам̣ лаккхан̣ам̣ ведитаббам̣ – имасмин̃хи паваттимаха̄ва̄ре чатуннам̣ пан̃ха̄нам̣ пан̃ча виссаджджана̄ни саттавӣсатийа̄ т̣ха̄несу паккхипитва̄ аттхавиниччхайо ведитаббо. таттха пурепан̃хо, паччха̄пан̃хо, парипун̣н̣апан̃хо, могхапан̃хоти име чатта̄ро пан̃ха̄ на̄ма. екекасмин̃хи йамаке две две пуччха̄. екекапуччха̄йапи две две пада̄ни. таттха йа̄йа пуччха̄йа виссаджджане екенева падена гахитаккхандхасса уппа̄до ва̄ ниродхо ва̄ лаббхати, айам̣ пурепан̃хо на̄ма. йа̄йа пана пуччха̄йа виссаджджане двӣхипи падехи гахитаккхандха̄нам̣ уппа̄до ва̄ ниродхо ва̄ лаббхати, айам̣ паччха̄пан̃хо на̄ма. йа̄йа пана пуччха̄йа виссаджджане екенапи падена гахитаккхандхасса двӣхипи падехи гахитаккхандха̄нам̣ уппа̄до ва̄, ниродхо ва̄ лаббхати, айам̣ парипун̣н̣апан̃хо на̄ма. йа̄йа пана пуччха̄йа виссаджджане пат̣иккхепо ва̄, пат̣иседхо ва̄ лаббхати, айам̣ могхапан̃хо на̄ма. йасма̄ панеса адассийама̄но на сакка̄ джа̄нитум̣, тасма̄ нам̣ дассайисса̄ма.

‘йаттха рӯпаккхандхо нуппаджджати, таттха ведана̄ккхандхо нуппаджджатӣ’ти пуччха̄йа та̄ва уппаджджатӣти имасмим̣ виссаджджане екенева падена гахитасса ведана̄ккхандхасса уппа̄до лаббхати, ити айан̃чева ан̃н̃о ча еварӯпо пан̃хо пурепан̃хоти ведитаббо. ‘йасса рӯпаккхандхо уппаджджиттха, тасса ведана̄ккхандхо уппаджджиттха̄’ти пуччха̄йа пана ‘а̄манта̄’ти имасмим̣ виссаджджане двӣхи падехи гахита̄нам̣ рӯпаведана̄ккхандха̄нам̣ йасса кассачи саттасса атӣте уппа̄до лаббхати. ити айан̃чева ан̃н̃о ча еварӯпо пан̃хо паччха̄пан̃хоти ведитаббо.

‘йасса рӯпаккхандхо уппаджджати, тасса ведана̄ккхандхо уппаджджатӣ’ти има̄йа пана пат̣хамапуччха̄йа ‘асан̃н̃асаттам̣ упападжджанта̄на’нтиа̄дике имасмим̣ виссаджджане ‘асан̃н̃асаттам̣ упападжджанта̄нам̣ тесам̣ рӯпаккхандхо уппаджджати, но ча тесам̣ ведана̄ккхандхо уппаджджатӣ’ти имасмим̣ кот̣т̣ха̄се екенева падена гахитасса рӯпаккхандхассапи уппа̄до лаббхати. ‘пан̃чавока̄рам̣ упападжджанта̄нам̣ тесам̣ рӯпаккхандхо ча уппаджджати ведана̄ккхандхо ча уппаджджатӣ’ти имасмим̣ кот̣т̣ха̄се двӣхипи падехи сан̇гахита̄нам̣ рӯпаведана̄ккхандха̄нампи уппа̄до лаббхати. ити айан̃чева ан̃н̃о ча еварӯпо пан̃хо парипун̣н̣апан̃хоти ведитаббо. пурепаччха̄пан̃хотипи етассева на̄мам̣. етасса хи виссаджджане пуримакот̣т̣ха̄се екена падена сан̇гахитасса рӯпаккхандхассева уппа̄до дассито. дутийакот̣т̣ха̄се двӣхи падехи сан̇гахита̄нам̣ рӯпаведана̄ккхандха̄нам̣. имина̄йева ча лаккхан̣ена йаттха екена падена сан̇гахитасса кхандхасса уппа̄до ва̄ ниродхо ва̄ лаббхати, со пурепан̃хоти вутто. йаттха двӣхипи падехи сан̇гахита̄нам̣ кхандха̄нам̣ уппа̄до ва̄ ниродхо ва̄ лаббхати, со паччха̄пан̃хоти вутто.

‘йасса рӯпаккхандхо нуппаджджиттха, тасса ведана̄ккхандхо нуппаджджиттха̄’ти има̄йа пана пуччха̄йа ‘наттхӣ’ти имасмим̣ виссаджджане пат̣иккхепо лаббхати. ‘йасса рӯпаккхандхо уппаджджати, тасса ведана̄ккхандхо нируджджхатӣ’ти пуччха̄йа ‘но’ти имасмим̣ виссаджджане пат̣иседхо лаббхати. тасма̄ айан̃чева дувидхо ан̃н̃о ча еварӯпо пан̃хо могхапан̃хоти ведитаббо. туччхапан̃хотипи вуччати. евам̣ та̄ва чатта̄ро пан̃ха̄ ведитабба̄.

па̄л̣игатийа̄ виссаджджанам̣, пат̣ивачанависсаджджанам̣, сарӯпадассанена виссаджджанам̣, пат̣иккхепена виссаджджанам̣, пат̣иседхена виссаджджананти има̄ни пана пан̃ча виссаджджана̄ни на̄ма. таттха йам̣ виссаджджанам̣ па̄л̣ипадамева хутва̄ аттхам̣ виссаджджети, идам̣ па̄л̣игатийа̄ виссаджджанам̣ на̄ма. там̣ пурепан̃хе лаббхати. ‘йаттха рӯпаккхандхо нуппаджджати таттха ведана̄ккхандхо нуппаджджатӣ’ти хи пан̃хе ‘уппаджджатӣ’ти идам̣ виссаджджанам̣ па̄л̣ипадамева хутва̄ аттхам̣ виссаджджайама̄нам̣ гатам̣, тасма̄ еварӯпесу т̣ха̄несу па̄л̣игатийа̄ виссаджджанам̣ ведитаббам̣. йам̣ пана виссаджджанам̣ пат̣ивачанабха̄вена аттхам̣ виссаджджети, идам̣ пат̣ивачанависсаджджанам̣ на̄ма. там̣ паччха̄пан̃хе лаббхати. ‘йасса рӯпаккхандхо уппаджджиттха, тасса ведана̄ккхандхо уппаджджиттха̄’ти хи пан̃хе ‘а̄манта̄’ти идам̣ виссаджджанам̣ пат̣ивачанавасенева аттхам̣ виссаджджайама̄нам̣ гатам̣, тасма̄ еварӯпесу т̣ха̄несу пат̣ивачанависсаджджанам̣ ведитаббам̣. йам̣ виссаджджанам̣ сарӯпена дассетва̄ аттхам̣ виссаджджети; идам̣ сарӯпадассанена виссаджджанам̣ на̄ма. там̣ парипун̣н̣апан̃хе лаббхати. ‘йасса рӯпаккхандхо уппаджджати; тасса ведана̄ккхандхо уппаджджатӣ’ти хи пан̃хе ‘асан̃н̃асаттам̣ упападжджанта̄на’нти идам̣ виссаджджанам̣ ‘имесам̣ рӯпаккхандхо уппаджджати, но ча ведана̄ккхандхо, имесам̣ рӯпаккхандхо ча уппаджджати, ведана̄ккхандхо ча̄’ти сарӯпадассаненева аттхам̣ виссаджджайама̄нам̣ гатам̣. тасма̄ еварӯпесу т̣ха̄несу сарӯпадассанена виссаджджанам̣ ведитаббам̣. йам̣ пана виссаджджанам̣ татха̄рӯпасса аттхасса̄бха̄вато аттхапат̣иккхепена пан̃хам̣ виссаджджети, идам̣ пат̣иккхепена виссаджджанам̣ на̄ма. йам̣ татха̄рӯпасса аттхасса екаккхан̣е ала̄бхато аттхапат̣иседханена пан̃хам̣ виссаджджети, идам̣ пат̣иседхена виссаджджанам̣ на̄ма. там̣ могхапан̃хе лаббхати. ‘йасса рӯпаккхандхо нуппаджджиттха, тасса ведана̄ккхандхо нуппаджджиттха̄’ти хи пан̃хе ‘наттхӣ’ти идам̣ виссаджджанам̣; еварӯпо на̄ма сатто наттхӣти аттхапат̣иккхепена пан̃хам̣ виссаджджайама̄нам̣ гатам̣; тасма̄ еварӯпесу т̣ха̄несу пат̣иккхепена виссаджджанам̣ ведитаббам̣. ‘йасса рӯпаккхандхо уппаджджати, тасса ведана̄ккхандхо нируджджхатӣ’ти пан̃хе пана ‘но’ти идам̣ виссаджджанам̣ екасмим̣ пат̣исандхиккхан̣е уппа̄дена саддхим̣ ниродхо на̄ма на лаббхатӣти аттхапат̣иседханена пан̃хам̣ виссаджджайама̄нам̣ гатам̣, тасма̄ еварӯпесу т̣ха̄несу пат̣иседхена виссаджджанам̣ ведитаббам̣.

ида̄ни име чатта̄ро пан̃ха̄, има̄ни ча пан̃ча виссаджджана̄ни, йесу саттавӣсатийа̄ т̣ха̄несу паккхипитабба̄ни, та̄ни евам̣ ведитабба̄ни – асан̃н̃асаттам̣ упападжджанта̄нанти екам̣ т̣ха̄нам̣, асан̃н̃асатте таттха̄ти екам̣, асан̃н̃асатта̄нанти екам̣; асан̃н̃асатта̄ чаванта̄нанти екам̣; арӯпам̣ упападжджанта̄нанти екам̣, арӯпе таттха̄ти екам̣, арӯпа̄нанти екам̣, арӯпа̄ чаванта̄нанти екам̣, арӯпе паччхимабхавика̄нанти екам̣, арӯпе париниббанта̄нанти екам̣; йе ча арӯпам̣ упападжджитва̄ паринибба̄йиссантӣти екам̣; пан̃чавока̄рам̣ упападжджанта̄нанти екам̣, пан̃чавока̄ре таттха̄ти екам̣, пан̃чавока̄ра̄нанти екам̣ пан̃чавока̄ра̄ чаванта̄нанти екам̣, пан̃чавока̄ре паччхимабхавика̄нанти екам̣, пан̃чавока̄ре париниббанта̄нанти екам̣; суддха̄ва̄сам̣ упападжджанта̄нанти екам̣, суддха̄ва̄се таттха̄ти екам̣, суддха̄ва̄са̄нанти екам̣, суддха̄ва̄се париниббанта̄нанти екам̣; саббесам̣ упападжджанта̄нанти екам̣, саббесам̣ чаванта̄нанти екам̣; саббаса̄дха̄ран̣авасена паччхимабхавика̄нанти екам̣, париниббанта̄нанти екам̣, чатувока̄рам̣ пан̃чавока̄рам̣ упападжджанта̄нанти екам̣, чаванта̄нанти екам̣. евам̣ имесам̣ чатуннам̣ пан̃ха̄нам̣ има̄ни пан̃ча виссаджджана̄ни имесу саттавӣсатийа̄ т̣ха̄несу паккхипитва̄ имасмим̣ паваттимаха̄ва̄ре аттхавиниччхайо ведитаббо. евам̣ видитва̄ хи пан̃хам̣ виссаджджантена сувиссаджджито хоти, аттхан̃ча виниччхайантена сувиниччхито хоти.

таттха̄йам̣ найо – йасса рӯпаккхандхо уппаджджатӣти йасса пуггаласса уппа̄даккхан̣асаман̇гита̄йа рӯпаккхандхо уппаджджати. тасса ведана̄ккхандхо уппаджджатӣти ведана̄ккхандхопи тасса тасмин̃н̃ева кхан̣е уппаджджатӣти пуччхати. асан̃н̃асаттам̣ упападжджанта̄нанти ачиттакапат̣исандхивасена асан̃н̃асаттабхавам̣ упападжджанта̄нам̣. тесам̣ рӯпаккхандхо уппаджджатӣти тесам̣ екантена рӯпаккхандхо уппаджджатийева. паватте уппанна̄нам̣ рӯпаккхандхо уппаджджатипи нируджджхатипи, тасма̄ ‘асан̃н̃асатта̄на’нти аватва̄’асан̃н̃асаттам̣ упападжджанта̄на’нти вуттам̣. но ча тесам̣ ведана̄ккхандхо уппаджджатӣти ачиттакатта̄ пана тесам̣ ведана̄ккхандхо нуппаджджатева. идам̣ саттавӣсатийа̄ т̣ха̄несу пат̣хаме т̣ха̄не парипун̣н̣апан̃хасса пуримакот̣т̣ха̄се сарӯпадассанена виссаджджанам̣. пан̃чавока̄рам̣ упападжджанта̄нанти рӯпа̄рӯпамиссакапат̣исандхивасена пан̃чавока̄рабхавам̣ упападжджанта̄нам̣. тесам̣ рӯпаккхандхо ча уппаджджати, ведана̄ккхандхо ча̄ти тесам̣ екантена рӯпаведана̄ккхандхасан̇кха̄та̄ двепи кхандха̄ уппаджджантийева. паватте пана таттха уппанна̄нам̣ те кхандха̄ уппаджджантипи нируджджхантипи, тасма̄ ‘пан̃чавока̄ра̄на’нти аватва̄ ‘пан̃чавока̄рам̣ упападжджанта̄на’нти вуттам̣. идам̣ пан̃чавока̄рам̣ упападжджанта̄нанти т̣ха̄не парипун̣н̣апан̃хасса паччхимакот̣т̣ха̄се сарӯпадассанена виссаджджанам̣. имина̄ упа̄йена сабба̄ни виссаджджана̄ни ведитабба̄ни.

идам̣ панеттха уппа̄даниродхесу нийамалаккхан̣ам̣ – сакалепи хи имасмим̣ кхандхайамаке таттха таттха уппанна̄нам̣ паватте йа̄ва маран̣а̄ кхандха̄нам̣ апарийантесу уппа̄даниродхесу виджджама̄несупи лахупариватта̄нам̣ дхамма̄нам̣ виниббхогам̣ катва̄ уппа̄даниродхе дассетум̣ на сукаранти паваттийам̣ уппа̄даниродхе ана̄маситва̄ абхинавам̣ випа̄кават̣т̣ам̣ ниппха̄дайама̄нена на̄на̄каммена ниббатта̄нам̣ пат̣исандхикхандха̄нам̣ уппа̄дам̣ дассетум̣ сукханти пат̣исандхика̄ле уппа̄давасенева уппа̄дава̄ро катхито. уппаннасса пана випа̄кават̣т̣асса парийоса̄нена ниродхам̣ дассетум̣ сукханти маран̣ака̄ле ниродхавасена ниродхава̄ро катхито.

ким̣ панеттха паваттийам̣ уппа̄даниродха̄нам̣ ана̄мат̣т̣хабха̄ве пама̄н̣анти? па̄л̣ийева. па̄л̣ийан̃хи висесена уппа̄дава̄расса ана̄гатака̄лава̄ре ‘паччхимабхавика̄нам̣ тесам̣ рӯпаккхандхо ча нуппаджджиссати, ведана̄ккхандхо ча нуппаджджиссатӣ’ти айам̣ па̄л̣и атипама̄н̣амева. паччхимабхавика̄нан̃хи паватте рӯпа̄рӯпадхамма̄нам̣ уппаджджитум̣ йуттабха̄ве сатипи ‘рӯпаккхандхо ча нуппаджджиссати, ведана̄ккхандхо ча нуппаджджиссатӣ’ти саннит̣т̣ха̄нам̣ катва̄ вуттабха̄вена паватте уппа̄до на гахитоти ведитаббо. ‘суддха̄ва̄се париниббанта̄нам̣ тесам̣ таттха сан̃н̃а̄ккхандхо на нируджджхиттха, но ча тесам̣ таттха ведана̄ккхандхо на нируджджхатӣ’ти айам̣ пана па̄л̣и паватте ниродхасса ана̄мат̣т̣хабха̄ве ативийа пама̄н̣ам̣. суддха̄ва̄се париниббанта̄нан̃хи чутичиттасса бхан̇гаккхан̣е т̣хита̄нам̣ пат̣исандхито пат̣т̣ха̄йа паватте уппаджджитва̄ нируддхасан̃н̃а̄ккхандха̄нам̣ ган̣анапатхо наттхи. ‘евам̣ сантепи тесам̣ таттха сан̃н̃а̄ккхандхо на нируджджхиттха̄’ти саннит̣т̣ха̄нам̣ катва̄ вуттабха̄вена паватте ниродхо на гахитоти ведитаббо.

еваметтха уппа̄даниродхесу нийамалаккхан̣ам̣ видитва̄ пат̣исандхиуппа̄дамева чутиниродхамева ча гахетва̄ тесу тесу т̣ха̄несу а̄гата̄нам̣ виссаджджана̄нам̣ аттхавиниччхайо ведитаббо. со пана сакка̄ а̄дивиссаджджане вуттанайена саббаттха видитунти виссаджджанапат̣ипа̄т̣ийа̄ на виттха̄рито. имина̄ пана евам̣ динненапи найена йо етесам̣ аттхавиниччхайам̣ джа̄нитум̣ на саккоти, тена а̄чарийе пайирупа̄ситва̄ са̄дхукам̣ сутва̄пи джа̄нитаббо.

уппа̄дасса ниродхасса, уппаннан̃ча̄пи екато;

найасса ануломасса, пат̣иломанайасса ча.

васена йа̄ни кхандхесу, йамака̄ни ча пан̃часу;

пуггалам̣ атха ока̄сам̣, пуггалока̄самева ча.

а̄маситва̄ паваттесу, т̣ха̄несу катхайӣ джино;

тесам̣ па̄л̣иваваттха̄нам̣, дасситам̣ анупуббато.

виниччхайаттхам̣ аттхасса, пан̃ха̄виссаджджана̄ни ча;

виссаджджана̄нам̣ т̣ха̄на̄ни, йа̄ни та̄ни ча саббасо.

дассетва̄ екапан̃хасмим̣, йоджана̄пи пака̄сита̄;

виттха̄рена гате еттха, пан̃ха̄виссаджджанаккаме.

аттхам̣ ван̣н̣айата̄ ка̄тум̣, ким̣ ну сакка̄ ито парам̣;

найена имина̄ тасма̄, аттхам̣ джа̄нанту пан̣д̣ита̄ти.

паваттимаха̄ва̄раван̣н̣ана̄.

3. парин̃н̃а̄ва̄раван̣н̣ана̄

206-208. таданантаре парин̃н̃а̄ва̄репи чхал̣ева ка̄лабхеда̄. ануломапат̣иломато двейева найа̄. пуггалава̄ро, ока̄сава̄ро, пуггалока̄сава̄роти имесу пана тӣсу пуггалава̄рова лаббхати, на итаре две. ким̣ ка̄ран̣а̄? садисависсаджджаната̄йа. йо хи кочи пуггало йаттха каттхачи т̣ха̄не рӯпаккхандхам̣ че париджа̄на̄ти, ведана̄ккхандхампи париджа̄на̄тийева. ведана̄ккхандхам̣ че париджа̄на̄ти, рӯпаккхандхампи париджа̄на̄тийева. рӯпаккхандхам̣ че на париджа̄на̄ти, ведана̄ккхандхампи на париджа̄на̄тийева. ведана̄ккхандхам̣ че на париджа̄на̄ти, рӯпаккхандхампи на париджа̄на̄тийева. тасма̄ тесупи ‘йаттха рӯпаккхандхам̣ париджа̄на̄ти, таттха ведана̄ккхандхам̣ париджа̄на̄тӣ’ти а̄дивасена пуччхам̣ катва̄ ‘а̄манта̄’твева виссаджджанам̣ ка̄таббам̣. сийа̄ти садисависсаджджаната̄йа те идха на лаббхантӣти ведитабба̄.

атха ва̄ парин̃н̃а̄киччам̣ на̄ма пуггалассева хоти, но ока̄сасса, пуггалова париджа̄нитум̣ саматтхо, но ока̄соти пуггалава̄роветтха гахито, на ока̄сава̄ро. тасса пана аггахитатта̄ таданантаро пуггалока̄сава̄ро лаббхама̄нопи на гахито. йо панеса пуггалава̄ро гахито, таттха паччуппаннака̄ле рӯпаккхандхамӯлака̄ни чатта̄ри, ведана̄ккхандхамӯлака̄ни тӣн̣и, сан̃н̃а̄ккхандхамӯлака̄ни две, сан̇кха̄раккхандхамӯлакам̣ еканти хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ануломанайе аггахитаггахан̣ена даса йамака̄ни. пат̣иломанайе даса̄ти вӣсати. татха̄ сесесупӣти екекасмим̣ ка̄ле вӣсати вӣсати катва̄ чхасу ка̄лесу вӣсам̣ йамакасатам̣, чатта̄рӣса̄ни две пуччха̄сата̄ни, асӣтйа̄дхика̄ни чатта̄ри аттхасата̄ни ча хонтӣти идаметтха па̄л̣иваваттха̄нам̣.

аттхавиниччхайе панеттха атӣта̄на̄гатапаччуппаннасан̇кха̄та̄ тайо аддха̄ паваттива̄ре вийа чутипат̣исандхивасена на лаббханти. паватте читтаккхан̣авасенева лаббханти. теневеттха ‘йо рӯпаккхандхам̣ париджа̄на̄ти, со ведана̄ккхандхам̣ париджа̄на̄тӣ’тиа̄дӣсу пуччха̄су ‘а̄манта̄’ти виссаджджанам̣ катам̣. локуттарамаггаккхан̣асмин̃хи нибба̄на̄рамман̣ена читтена пан̃часу кхандхесу парин̃н̃а̄киччаниббаттийа̄ йам̣ кин̃чи екам̣ кхандхам̣ париджа̄нанто итарампи париджа̄на̄тӣти вуччати. еваметтха ‘париджа̄на̄тӣ’ти пан̃хесу ануломанайе парин̃н̃а̄киччасса маттхакаппаттам̣ аггамаггасаман̇гим̣ сандха̄йа ‘а̄манта̄’ти вуттанти ведитаббам̣. пат̣иломанайе пана ‘на париджа̄на̄тӣ’ти пан̃хесу путхуджджана̄дайо сандха̄йа ‘а̄манта̄’ти вуттам̣. ‘париджа̄ниттха̄’ти имасмим̣ пана атӣтака̄лава̄ре магга̄нантарааггапхале т̣хитопи парин̃н̃а̄киччасса нит̣т̣хитатта̄ париджа̄ниттхайева на̄ма.

209. йо рӯпаккхандхам̣ париджа̄на̄ти, со ведана̄ккхандхам̣ париджа̄ниттха̄ти пан̃хена аггамаггасаман̇гим̣ пуччхати. йасма̄ панеса кхандхапан̃чакам̣ париджа̄на̄тийева на̄ма, на та̄ва нит̣т̣хитапарин̃н̃а̄киччо; тасма̄ ‘но’ти пат̣иседхо като. дутийапан̃хе пана париджа̄ниттха̄ти арахантам̣ пуччхати. йасма̄ панесо нит̣т̣хитапарин̃н̃а̄киччо. наттхи тасса парин̃н̃еййам̣ на̄ма; тасма̄ ‘но’ти пат̣иседхо като. пат̣иломанайависсаджджане панеттха араха̄ рӯпаккхандхам̣ на париджа̄на̄тӣти арахато парин̃н̃а̄йа абха̄вена вуттам̣. аггамаггасаман̇гӣ ведана̄ккхандхам̣ на париджа̄ниттха̄ти арахаттамаггат̣т̣хасса анит̣т̣хитапарин̃н̃а̄киччата̄йа вуттам̣. на кевалан̃ча ведана̄ккхандхамева, екадхаммампи со на париджа̄ниттхева. идам̣ пана пуччха̄васена вуттам̣. но ча рӯпаккхандханти идампи пуччха̄васенева вуттам̣. ан̃н̃ампи пана со кхандхам̣ париджа̄на̄ти.

210-211. йо рӯпаккхандхам̣ париджа̄на̄ти, со ведана̄ккхандхам̣ париджа̄ниссатӣти еттха йасма̄ маггат̣т̣хапуггало екачиттаккхан̣ико, тасма̄ со париджа̄ниссатӣти сан̇кхам̣ на гаччхати. тена вуттам̣ ‘но’ти. те рӯпаккхандхан̃ча на париджа̄ниттха̄ти пуччха̄сабха̄гена вуттам̣, на париджа̄ним̣сӯти панеттха аттхо. имина̄ упа̄йена саббаттха аттхавиниччхайо ведитабботи.

парин̃н̃а̄ва̄раван̣н̣ана̄.

кхандхайамакаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. а̄йатанайамакам̣

1. пан̣н̣аттиуддесава̄раван̣н̣ана̄

1-9. ида̄ни мӯлайамаке деситейева кусала̄дидхамме а̄йатанавасена̄пи сан̇ган̣хитва̄ кхандхайамака̄нантарам̣ деситасса а̄йатанайамакасса ван̣н̣ана̄ хоти. таттха кхандхайамаке вуттанайенева па̄л̣иваваттха̄нам̣ ведитаббам̣. йатхева хи таттха пан̣н̣аттива̄ро, паваттива̄ро, парин̃н̃а̄ва̄роти тайо маха̄ва̄ра̄ хонти, татха̄ идха̄пи. вачанаттхопи несам̣ таттха вуттанайенева ведитаббо. идха̄пи ча пан̣н̣аттива̄ро уддесаниддесавасена двидха̄ ваваттхито. итаре ниддесавасенева. ‘таттха два̄даса̄йатана̄нӣ’ти падам̣ а̄дим̣ катва̄ йа̄ва на̄йатана̄ на маноти, та̄ва пан̣н̣аттива̄расса уддесава̄ро ведитаббо. таттха два̄даса̄йатана̄нӣти айам̣ йамакавасена пуччхитабба̄нам̣ а̄йатана̄нам̣ уддесо. чаккха̄йатанам̣…пе… дхамма̄йатананти тесан̃н̃ева пабхедато на̄мававаттха̄нам̣. йамакавасена пуччха̄сукхаттхан̃четтха пат̣хамам̣ пат̣ипа̄т̣ийа̄ аджджхаттарӯпа̄йатана̄ни вутта̄ни. паччха̄ ба̄хирарӯпа̄йатана̄ни. парийоса̄не мана̄йатанадхамма̄йатана̄ни.

йатха̄ пана хет̣т̣ха̄ кхандхавасена, евамидха имесам̣ а̄йатана̄нам̣ васена падасодханава̄ро, падасодханамӯлачаккава̄ро, суддха̄йатанава̄ро, суддха̄йатанамӯлачаккава̄роти, чатта̄рова найава̄ра̄ хонти. екеко четтха ануломапат̣иломавасена дувидхойева. тесаматтхо таттха вуттанайенева ведитаббо. йатха̄ пана кхандхайамаке падасодханава̄расса ануломава̄ре ‘рӯпам̣ рӯпаккхандхо, рӯпаккхандхо рӯпа’нтиа̄дӣни пан̃ча йамака̄ни, татха̄ идха ‘чаккху, чаккха̄йатанам̣; чаккха̄йатанам̣; чаккхӯ’тиа̄дӣни два̄даса. пат̣иломава̄репи ‘на чаккху, на чаккха̄йатанам̣; на чаккха̄йатанам̣, на чаккхӯ’тиа̄дӣни два̄даса, падасодханамӯлачаккава̄расса панеттха ануломава̄ре екека̄йатанамӯлака̄ни ека̄даса ека̄даса катва̄ дваттим̣сасатам̣ йамака̄ни. пат̣иломава̄репи дваттим̣сасатамева. суддха̄йатанава̄расса̄пи ануломава̄ре два̄даса, пат̣иломава̄ре два̄даса, суддха̄йатанамӯлачаккава̄расса̄пи ануломава̄ре екека̄йатанамӯлака̄ни ека̄даса ека̄даса катва̄ дваттим̣сасатам̣ йамака̄ни. пат̣иломава̄репи дваттим̣сасатамева̄ти евамидха чхасаттата̄дхикехи пан̃чахи йамакасатехи, двипан̃н̃а̄са̄дхикехи ека̄дасахи пуччха̄сатехи, чатура̄дхикехи тевӣса̄йа аттхасатехи ча пат̣иман̣д̣ито пан̣н̣аттива̄расса уддесава̄ро ведитаббо.

пан̣н̣аттиуддесава̄раван̣н̣ана̄.

1. пан̣н̣аттиниддесава̄раван̣н̣ана̄

10-17. ниддесава̄ре пана хет̣т̣ха̄ кхандхайамакасса пан̣н̣аттива̄раниддесе вуттанайенева аттхо ведитаббо. ан̃н̃атра висеса̄. татра̄йам̣ висесо – диббачаккхӯти дутийавиджджа̄н̃а̄н̣ам̣. пан̃н̃а̄чаккхӯти татийавиджджа̄н̃а̄н̣ам̣. диббасотанти дутийаабхин̃н̃а̄н̃а̄н̣ам̣. тан̣ха̄сотанти тан̣ха̄ва. авасесо ка̄йоти на̄мака̄йо, рӯпака̄йо, хаттхика̄йо, ассака̄йоти евама̄ди. авасесам̣ рӯпанти рӯпа̄йатанато сесам̣ бхӯтупа̄да̄йарӯпан̃чева пийарӯпаса̄тарӯпан̃ча. сӣлагандхотиа̄дӣни ва̄йанат̣т̣хена сӣла̄дӣнам̣йева на̄ма̄ни. аттхарасотиа̄дӣнипи са̄дхумадхурат̣т̣хена аттха̄дӣнан̃н̃ева на̄ма̄ни. авасесо дхаммоти парийаттидхамма̄дианекаппабхедоти айаметтха висесо.

пан̣н̣аттиниддесава̄раван̣н̣ана̄.

2. паваттива̄раван̣н̣ана̄

18-21. идха̄пи ча паваттива̄расса уппа̄дава̄ра̄дӣсу тӣсу антарава̄ресу екекасмим̣ чхал̣ева ка̄лабхеда̄. тесам̣ екекасмим̣ ка̄ле пуггалава̄ра̄дайо тайо ва̄ра̄. те саббепи ануломапат̣иломанайавасена дувидха̄ва хонти. таттха паччуппаннака̄ле пуггалава̄расса ануломанайе йатха̄ кхандхайамаке рӯпаккхандхамӯлака̄ни чатта̄ри, ведана̄ккхандхамӯлака̄ни тӣн̣и, сан̃н̃а̄ккхандхамӯлака̄ни две, сан̇кха̄раккхандхамӯлакам̣ еканти аггахитаггахан̣ена даса йамака̄ни хонти. евам̣ ‘‘йасса чаккха̄йатанам̣ уппаджджати, тасса сота̄йатанам̣ уппаджджати; йасса ва̄ пана сота̄йатанам̣ уппаджджати, тасса чаккха̄йатанам̣ уппаджджати; йасса чаккха̄йатанам̣ уппаджджати, тасса гха̄н̣а̄йатанам̣, дживха̄йатанам̣, ка̄йа̄йатанам̣, рӯпа̄йатанам̣, садда̄йатанам̣, гандха̄йатанам̣, раса̄йатанам̣, пхот̣т̣хабба̄йатанам̣, мана̄йатанам̣, дхамма̄йатанам̣, уппаджджати; йасса ва̄ пана дхамма̄йатанам̣ уппаджджати, тасса чаккха̄йатанам̣ уппаджджатӣ’’ти евам̣ чаккха̄йатанамӯлака̄ни ека̄даса. ‘‘йасса сота̄йатанам̣ уппаджджати, тасса гха̄на̄йатанам̣ уппаджджатӣ’’тиа̄дина̄ найена сота̄йатанамӯлака̄ни даса; гха̄на̄йатанамӯлака̄ни нава, дживха̄йатанамӯлака̄ни ат̣т̣ха; ка̄йа̄йатанамӯлака̄ни сатта; рӯпа̄йатанамӯлака̄ни чха; садда̄йатанамӯлака̄ни пан̃ча; гандха̄йатанамӯлака̄ни чатта̄ри; раса̄йатанамӯлака̄ни тӣн̣и; пхот̣т̣хабба̄йатанамӯлака̄ни две; мана̄йатанамӯлакам̣ еканти аггахитаггахан̣ена чхасат̣т̣хи йамака̄ни хонти.

таттха чаккха̄йатанамӯлакесу ека̄дасасу ‘‘йасса чаккха̄йатанам̣ уппаджджати, тасса сота̄йатанам̣, гха̄на̄йатанам̣, рӯпа̄йатанам̣, мана̄йатанам̣, дхамма̄йатанам̣ уппаджджатӣ’’ти има̄ни пан̃чева виссаджджита̄ни. тесу пат̣хамам̣ виссаджджетаббам̣ та̄ва виссаджджитам̣. дутийам̣ кин̃ча̄пи пат̣хамена садисависсаджджанам̣, чаккхусота̄йатана̄нам̣ паваттит̣т̣ха̄не пана гха̄на̄йатанасса на екантена паваттито ‘‘катхам̣ ну кхо етам̣ виссаджджетабба’’нти виматинива̄ран̣аттхам̣ виссаджджитам̣. рӯпа̄йатанамана̄йатанадхамма̄йатанехи саддхим̣ тӣн̣и йамака̄ни асадисависсаджджанатта̄ виссаджджита̄ни. сесесу дживха̄йатанака̄йа̄йатанехи та̄ва саддхим̣ две йамака̄ни пуримехи двӣхи саддхим̣ садисависсаджджана̄ни. садда̄йатанасса пат̣исандхиккхан̣е ануппаттито тена саддхим̣ йамакасса виссаджджанамева наттхи. гандхарасапхот̣т̣хабба̄йатанехипи саддхим̣ тӣн̣и йамака̄ни пуримехи двӣхи садисависсаджджана̄нева хонтӣти тантийа̄ лахубха̄ваттхам̣ сан̇кхитта̄ни. сота̄йатанамӯлакесу йам̣ лаббхати, там̣ пуримехи садисависсаджджанамева̄ти екампи па̄л̣им̣ на̄рул̣хам̣. гха̄на̄йатанамӯлакесу рӯпа̄йатанена саддхим̣ екам̣, мана̄йатанадхамма̄йатанехи саддхим̣ двети тӣн̣и йамака̄ни па̄л̣им̣ а̄рул̣ха̄ни. сеса̄ни гха̄на̄йатанайамакена садисависсаджджанатта̄ на̄рул̣ха̄ни. татха̄ дживха̄йатанака̄йа̄йатанамӯлака̄ни. рӯпа̄йатанамӯлакесу мана̄йатанадхамма̄йатанехи саддхим̣ двейева виссаджджита̄ни. гандхарасапхот̣т̣хаббехи пана саддхим̣ тӣн̣и рӯпа̄йатанамана̄йатанехи саддхим̣ садисависсаджджана̄ни. йатхева хеттха ‘‘сарӯпака̄нам̣ ачиттака̄на’’нтиа̄ди вуттам̣, татха̄ идха̄пи ‘‘сарӯпака̄нам̣ агандхака̄нам̣, арасака̄нам̣ апхот̣т̣хаббака̄на’’нти йоджана̄ ведитабба̄. гандха̄дӣни четтха а̄йатанабхӯта̄нева адхиппета̄ни. тасма̄ ‘‘сарӯпака̄нам̣ сагандха̄йатана̄на’’нти а̄йатанавасенеттха аттхо дат̣т̣хаббо.

садда̄йатанамӯлака̄ни аттха̄бха̄вато па̄л̣им̣ на̄рул̣ха̄нева. гандхарасапхот̣т̣хаббамӯлака̄ни чатта̄ри тӣн̣и две ча хет̣т̣химехи садисависсаджджанатта̄ па̄л̣им̣ на̄рул̣ха̄ни. мана̄йатанамӯлакам̣ виссаджджитамева̄ти евамета̄ни паччуппаннака̄ле пуггалава̄расса ануломанайе катипайайамакависсаджджаненева чхасат̣т̣хийамака̄ни виссаджджита̄ни на̄ма хонтӣти ведитабба̄ни. йатха̄ ча пуггалава̄ре, евам̣ ока̄сава̄репи пуггалока̄сава̄репи чхасат̣т̣хӣти паччуппаннака̄ле тӣсу ва̄ресу ануломанайе ат̣т̣ханавутисатам̣ йамака̄ни хонти. йатха̄ ча ануломанайе, евам̣ пат̣иломанайепӣти сабба̄нипи паччуппаннака̄ле чханнавута̄дхика̄ни тӣн̣и йамакасата̄ни хонти. тесу два̄навута̄дхика̄ни сатта пуччха̄сата̄ни, чатура̄сӣта̄дхика̄ни ча паннараса аттхасата̄ни хонтӣти ведитабба̄ни. евам̣ сесесупи пан̃часу ка̄лабхедесӯти сабба̄нипи чхасаттата̄дхика̄ни тевӣсати йамакасата̄ни. тато дигун̣а̄ пуччха̄, тато дигун̣а̄ аттха̄ти идаметтха уппа̄дава̄ре па̄л̣иваваттха̄нам̣. ниродхава̄рауппа̄даниродхава̄ресупи есева найоти. саббасмимпи паваттива̄ре ат̣т̣хавӣса̄ни екасаттати йамакасата̄ни. тато дигун̣а̄ пуччха̄, тато дигун̣а̄ аттха̄ ведитабба̄. па̄л̣и пана мана̄йатанам̣ дхамма̄йатанан̃ча екасадисам̣, на̄нам̣ наттхи. упари пана ‘‘ва̄расан̇кхепо хотӣ’’тиа̄дӣни ватва̄ таттха таттха сан̇кхитта̄. тасма̄ йам̣ таттха таттха сан̇кхиттам̣, там̣ саббам̣ асаммуйхантехи саллаккхетаббам̣.

аттхавиниччхайе панеттха идам̣ найамукхам̣. сачаккхука̄нам̣ асотака̄нанти апа̄йе джа̄тибадхираопапа̄тикам̣ сандха̄йа вуттам̣. со хи сачаккхуко асотако хутва̄ упападжджати. йатха̄ха – ‘‘ка̄мадха̄туйа̄ упапаттиккхан̣е кассачи апара̄ни даса̄йатана̄ни па̄тубхаванти. опапа̄тика̄нам̣ пета̄нам̣, опапа̄тика̄нам̣ асура̄нам̣, опапа̄тика̄нам̣ тираччха̄нагата̄нам̣, опапа̄тика̄нам̣ нерайика̄нам̣; джаччабадхира̄нам̣ упапаттиккхан̣е даса̄йатана̄ни па̄тубхаванти, чаккха̄йатанам̣ рӯпагха̄нагандхадживха̄расака̄йапхот̣т̣хабба̄йатанам̣ мана̄йатанам̣ дхамма̄йатана’’нти. сачаккхука̄нам̣ сасотака̄нанти сугатидуггатӣсу парипун̣н̣а̄йатане ча опапа̄тике рӯпӣбрахма̄но ча сандха̄йа вуттам̣. те хи сачаккхука̄ сасотака̄ хутва̄ упападжджанти. йатха̄ха – ‘‘ка̄мадха̄туйа̄ упапаттиккхан̣е кассачи ека̄даса̄йатана̄ни па̄тубхаванти; ка̄ма̄вачара̄нам̣ дева̄нам̣, пат̣хамакаппика̄нам̣ манусса̄нам̣, опапа̄тика̄нам̣ пета̄нам̣, опапа̄тика̄нам̣ асура̄нам̣, опапа̄тика̄нам̣ тираччха̄нагата̄нам̣, опапа̄тика̄нам̣ нерайика̄нам̣, парипун̣н̣а̄йатана̄нам̣. рӯпадха̄туйа̄ упапаттиккхан̣е пан̃ча̄йатана̄ни па̄тубхаванти, чаккха̄йатанам̣ рӯпасотамана̄йатанам̣ дхамма̄йатана’’нти.

агха̄нака̄нанти брахмапа̄рисаджджа̄дайо сандха̄йа вуттам̣. те хи сачаккхука̄ агха̄нака̄ хутва̄ упападжджанти. ка̄мадха̄туйам̣ пана агха̄нако опапа̄тико наттхи. йади бхавеййа ‘‘кассачи ат̣т̣ха̄йатана̄ни па̄тубхавантӣ’’ти ведаййа. йо габбхасеййако пана агха̄нако сийа̄, со ‘‘сачаккхука̄на’’нти вачанато идха анадхиппето. сачаккхука̄нам̣ сагха̄нака̄нанти джаччабадхирампи парипун̣н̣а̄йатанампи опапа̄тикам̣ сандха̄йа вуттам̣. сагха̄нака̄нам̣ ачаккхука̄нанти джаччандхампи джаччабадхирампи опапа̄тикам̣ сандха̄йа вуттамева. сагха̄нака̄нам̣ сачаккхука̄нанти парипун̣н̣а̄йатанамева опапа̄тикам̣ сандха̄йа вуттам̣.

сарӯпака̄нам̣ ачаккхука̄нанти еттха джаччандхаджаччабадхираопапа̄тикесу ан̃н̃атаропи габбхасеййакопи лаббхатийева. сачиттака̄нам̣ ачаккхука̄нанти еттха хет̣т̣ха̄ вуттехи джаччандха̄дӣхи тӣхи саддхим̣ арӯпинопи лаббханти. ачаккхука̄нанти еттха пуримападе вуттехи чатӯхи саддхим̣ асан̃н̃асатта̄пи лаббханти. сарӯпака̄нам̣ агха̄нака̄нанти еттха габбхасеййака̄ ча асан̃н̃асатта̄ ча сесарӯпӣбрахма̄но ча лаббханти. сачиттака̄нам̣ агха̄нака̄нанти еттха габбхасеййака̄ ча рӯпа̄рӯпабрахма̄но ча лаббханти. ачиттака̄нам̣ арӯпака̄нантипадесу пана екавока̄рачатувока̄расатта̄ва лаббхантӣти имина̄ найена саббесу пуггалава̄ресу пуггалавибха̄го ведитаббо.

22-254. ока̄сава̄ре йаттха чаккха̄йатананти рӯпӣбрахмалокам̣ пуччхати. тенева а̄манта̄ти вуттам̣. тасмин̃хи тале нийамато та̄ни а̄йатана̄ни пат̣исандхийам̣ уппаджджанти. идаметтха найамукхам̣. имина̄ найамукхена сакалепи паваттива̄ре аттхо ведитаббо. парин̃н̃а̄ва̄ро кхандхайамаке вуттанайойева̄ти.

паваттива̄раван̣н̣ана̄.

а̄йатанайамакаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. дха̄туйамакам̣

1-19. ида̄ни тейева мӯлайамаке десите кусала̄дидхамме дха̄тувасена сан̇ган̣хитва̄ а̄йатанайамака̄нантарам̣ деситасса дха̄туйамакасса ван̣н̣ана̄ хоти. таттха а̄йатанайамаке вуттанайенева па̄л̣иваваттха̄нам̣ ветидаббам̣. идха̄пи хи пан̣н̣аттива̄ра̄дайо тайо маха̄ва̄ра̄, авасеса̄ антарава̄ра̄ ча саддхим̣ ка̄лаппабхеда̄дӣхи а̄йатанайамаке а̄гатасадиса̄йева. идха̄пи ча йамакапуччха̄сукхаттхам̣ пат̣ипа̄т̣ийа̄ аджджхаттикаба̄хира̄ рӯпадха̄туйова ватва̄ вин̃н̃а̄н̣адха̄туйо вутта̄. дха̄тӯнам̣ пана бахутта̄ идха а̄йатанайамакато бахутара̄ни йамака̄ни, йамакадигун̣а̄ пуччха̄, пуччха̄дигун̣а̄ ча аттха̄ хонти. таттха чаккхудха̄тумӯлака̄дӣсу йамакесу лаббхама̄на̄нам̣ йамака̄нам̣ аттхавиниччхайо а̄йатанайамаке вуттанайенева ведитаббо. там̣садиса̄йева хеттха аттхагати, тенева ча ка̄ран̣ена па̄л̣ипи сан̇кхитта̄. парин̃н̃а̄ва̄ро па̄катикойева̄ти.

дха̄туйамакаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. саччайамакам̣

1. пан̣н̣аттива̄раван̣н̣ана̄

1-9. ида̄ни тейева мӯлайамаке десите кусала̄дидхамме саччавасена сан̇ган̣хитва̄ дха̄туйамака̄нантарам̣ деситасса саччайамакасса ван̣н̣ана̄ хоти. таттха̄пи хет̣т̣ха̄ вуттанайенева пан̣н̣аттива̄ра̄дайо тайо маха̄ва̄ра̄ антарава̄ра̄дайо ча авасесаппабхеда̄ ведитабба̄. пан̣н̣аттива̄ре панеттха чатуннам̣ сачча̄нам̣ васена падасодханава̄ро, падасодханамӯлачаккава̄ро, суддхасаччава̄ро, суддхасаччамӯлачаккава̄роти имесу чатӯсу ва̄ресу йамакаган̣ана̄ ведитабба̄.

10-26. пан̣н̣аттива̄раниддесе пана авасесам̣ дуккхасаччанти дуккхаведана̄йа чева тан̣ха̄йа ча винимутта̄ тебхӯмакадхамма̄ ведитабба̄. авасесо самудайоти саччавибхан̇ге ниддит̣т̣хака̄ма̄вачаракусала̄дибхедо дуккхасаччасса паччайо. авасесо ниродхоти тадан̇гавиккхамбханасамуччхедапат̣ипассаддхиниродхо чева кхан̣абхан̇ганиродхо ча. авасесо магготи ‘‘тасмим̣ кхо пана самайе пан̃чан̇гико магго хоти, ат̣т̣хан̇гико магго, миччха̄магго, джан̇гхамагго, сакат̣амагго’’ти евама̄дико.

пан̣н̣аттива̄раван̣н̣ана̄.

2. паваттива̄раван̣н̣ана̄

27-164. паваттива̄ре панеттха паччуппаннака̄ле пуггалава̄расса ануломанайе ‘‘йасса дуккхасаччам̣ уппаджджати, тасса самудайасаччам̣ уппаджджати; йасса ва̄ пана самудайасаччам̣ уппаджджати, тасса дуккхасаччам̣ уппаджджатӣ’’ти дуккхасаччамӯлакехи тӣхи, самудайасаччамӯлакехи двӣхи, ниродхасаччамӯлакена екена̄ти лаббхама̄нан̃ча алаббхама̄нан̃ча гахетва̄ па̄л̣ивасена чхахи йамакехи бхавитаббам̣. тесу йасма̄ ниродхасса нева уппа̄до, на ниродхо йуджджати, тасма̄ дуккхасаччамӯлака̄ни самудайасаччамаггасаччехи саддхим̣ две, самудайасаччамӯлакам̣ маггасаччена саддхим̣ еканти тӣн̣и йамака̄ни а̄гата̄ни. тасса пат̣иломанайепи ока̄сава̄ра̄дӣсупи есева найо. еваметтха саббава̄ресу тин̣н̣ам̣ тин̣н̣ам̣ йамака̄нам̣ васена йамакаган̣ана̄ ведитабба̄. аттхавиниччхайе панеттха идам̣ лаккхан̣ам̣ – имасса хи саччайамакасса паваттива̄ре ниродхасаччам̣ та̄ва на лаббхатева. сесесу пана тӣсу самудайасаччамаггасачча̄ни екантена паваттийам̣йева лаббханти. дуккхасаччам̣ чутипат̣исандхӣсупи паваттепи лаббхати. паччуппанна̄дайо пана тайо ка̄ла̄ чутипат̣исандхӣнампи паваттийа̄пи васена лаббханти. еваметтха йам̣ йам̣ лаббхати, тасса тасса васена аттхавиниччхайо ведитаббо.

татридам̣ найамукхам̣ – саббесам̣ упападжджанта̄нанти антамасо суддха̄ва̄са̄нампи. тепи хи дуккхасачченева упападжджанти. тан̣ха̄виппайуттачиттасса̄ти идам̣ дуккхасаччасамудайасаччесу екакот̣т̣ха̄сасса уппаттидассанаттхам̣ вуттам̣. тасма̄ пан̃чавока̄равасенева гахетаббам̣. чатувока̄ре пана тан̣ха̄виппайуттасса пхаласама̄паттичиттасса уппа̄даккхан̣е екампи саччам̣ нуппаджджати. идам̣ идха на гахетаббам̣. тесам̣ дуккхасаччан̃ча̄ти тасмин̃хи кхан̣е тан̣хам̣ т̣хапетва̄ сесам̣ дуккхасаччам̣ на̄ма хотӣти сандха̄йетам̣ вуттам̣. маггасса уппа̄даккхан̣епи есева найо. таттха пана рӯпамева дуккхасаччам̣ на̄ма. сеса̄ маггасампайуттака̄ дхамма̄ саччавинимутта̄. тенева ка̄ран̣ена ‘‘арӯпе маггасса уппа̄даккхан̣е тесам̣ маггасаччам̣ уппаджджати, но ча тесам̣ дуккхасаччам̣ уппаджджатӣ’’ти вуттам̣. саббесам̣ упападжджанта̄нам̣ паватте тан̣ха̄виппайуттачиттасса уппа̄даккхан̣е тесам̣ таттха̄ти тесам̣ тасмим̣ упапаттиккхан̣е тан̣ха̄виппайуттачиттуппаттиккхан̣е ча̄ти еваметтха кхан̣авасена ока̄со ведитаббо. ан̃н̃есупи еварӯпесу есева найо. анабхисамета̄вӣнанти чатусаччапат̣иведхасан̇кха̄там̣ абхисамайам̣ аппаттасатта̄нам̣. абхисамета̄вӣнанти абхисамитасачча̄нанти. имина̄ найамукхена саббаттха аттхавиниччхайо ведитаббо.

паваттива̄раван̣н̣ана̄.

3. парин̃н̃а̄ва̄раван̣н̣ана̄

165-170. парин̃н̃а̄ва̄ре пана н̃а̄тапарин̃н̃а̄, тӣран̣апарин̃н̃а̄, паха̄напарин̃н̃а̄ти тиссопеттха парин̃н̃а̄йо лаббханти. йасма̄ ча локуттарадхаммесу парин̃н̃а̄ на̄ма наттхи; тасма̄ идха две сачча̄ни гахита̄ни. таттха дуккхасаччам̣ париджа̄на̄тӣти н̃а̄татӣран̣апарин̃н̃а̄васенева вуттам̣. самудайасаччам̣ паджахатӣти н̃а̄тапаха̄напарин̃н̃а̄васена. ити има̄сам̣ парин̃н̃а̄нам̣ васена саббападесу аттхо ведитабботи.

парин̃н̃а̄ва̄раван̣н̣ана̄.

саччайамакаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. сан̇кха̄райамакам̣

1. пан̣н̣аттива̄раван̣н̣ана̄

1. ида̄ни тесан̃н̃ева мӯлайамаке десита̄нам̣ кусала̄дидхамма̄нам̣ лаббхама̄навасена екадесам̣ сан̇ган̣хитва̄ саччайамака̄нантарам̣ деситасса сан̇кха̄райамакасса ван̣н̣ана̄ хоти. таттха̄пи хет̣т̣ха̄ вуттанайенева пан̣н̣аттива̄ра̄дайо тайо маха̄ва̄ра̄, антарава̄ра̄дайо ча авасесапабхеда̄ ведитабба̄. айам̣ панеттха висесо – пан̣н̣аттива̄ре та̄ва йатха̄ хет̣т̣ха̄ кхандха̄дайо дхамме уддиситва̄ ‘‘рӯпам̣ рӯпаккхандхо; чаккху чаккха̄йатанам̣; чаккху чаккхудха̄ту; дуккхам̣ дуккхасачча’’нти падасодханава̄ро а̄раддхо. татха̄ ана̄рабхитва̄ ‘‘асса̄сапасса̄са̄ ка̄йасан̇кха̄ро’’ти пат̣хамам̣ тайопи сан̇кха̄ра̄ вибхаджитва̄ дассита̄.

таттха ка̄йасса сан̇кха̄ро ка̄йасан̇кха̄ро. ‘‘асса̄сапасса̄са̄ ка̄йика̄, ете дхамма̄ ка̄йаппат̣ибаддха̄’’ти (ма. ни. 1.463; сам̣. ни. 4.348 аттхато сама̄нам̣) хи вачанато ка̄ран̣абхӯтасса караджака̄йасса пхалабхӯто ева сан̇кха̄роти ка̄йасан̇кха̄ро. апаро найо – сан̇кхарийатӣти сан̇кха̄ро. кена сан̇кхарийатӣти? ка̄йена. айан̃хи ва̄то вийа бхаста̄йа караджака̄йена сан̇кхарийатӣти. евампи ка̄йасса сан̇кха̄роти ка̄йасан̇кха̄ро. ка̄йена като асса̄сапасса̄сава̄тоти аттхо. ‘‘пуббева кхо, а̄вусо виса̄кха, витаккетва̄ вича̄ретва̄ паччха̄ ва̄чам̣ бхиндати, тасма̄ витаккавича̄ра̄ вачӣсан̇кха̄ро’’ти (ма. ни. 1.463; сам̣. ни. 4.348) вачанато пана сан̇кхаротӣти сан̇кха̄ро. ким̣ сан̇кхароти? вачим̣. вачийа̄ сан̇кха̄роти вачӣсан̇кха̄ро. вачӣбхедасамут̣т̣ха̄пакасса витаккавича̄радвайассетам̣ на̄мам̣. ‘‘сан̃н̃а̄ ча ведана̄ ча четасика̄ ете дхамма̄ читтапат̣ибаддха̄’’ти (ма. ни. 1.463; сам̣. ни. 4.348) вачанатойева пана татийападепи сан̇кхарийатӣти сан̇кха̄ро. кена сан̇кхарийати? читтена. каран̣аттхе са̄мивачанам̣ катва̄ читтасса сан̇кха̄роти читтасан̇кха̄ро. саббесампи читтасамут̣т̣ха̄на̄нам̣ четасикадхамма̄наметам̣ адхивачанам̣. витаккавича̄ра̄нам̣ пана вачӣсан̇кха̄рабха̄вена висум̣ гахитатта̄ ‘‘т̣хапетва̄ витаккавича̄ре’’ти вуттам̣.

2-7. ида̄ни ка̄йо ка̄йасан̇кха̄роти падасодханава̄ро а̄раддхо. тасса ануломанайе тӣн̣и, пат̣иломанайе тӣн̣ӣти чха йамака̄ни. падасодханамӯлачаккава̄ре екекасан̇кха̄рамӯлака̄ни две две катва̄ ануломанайе чха, пат̣иломанайе чха̄ти два̄даса йамака̄ни. суддхасан̇кха̄рава̄ре пана йатха̄ суддхакхандхава̄ра̄дӣсу ‘‘рӯпам̣ кхандхо, кхандха̄ рӯпам̣; чаккху а̄йатанам̣, а̄йатана̄ чаккхӯ’’тиа̄дина̄ найена йамака̄ни вутта̄ни. евам̣ ‘‘ка̄йо сан̇кха̄ро, сан̇кха̄ра̄ ка̄йо’’ти аватва̄ ‘‘ка̄йасан̇кха̄ро вачӣсан̇кха̄ро, вачӣсан̇кха̄ро ка̄йасан̇кха̄ро’’тиа̄дина̄ найена ка̄йасан̇кха̄рамӯлака̄ни две, вачӣсан̇кха̄рамӯлакам̣ еканти ануломе тӣн̣и, пат̣иломе тӣн̣ӣти сабба̄нипи суддхикава̄ре чха йамака̄ни вутта̄ни. ким̣ ка̄ран̣а̄? суддхикаекекападавасена аттха̄бха̄вато. йатха̄ хи кхандхайамака̄дӣсу рӯпа̄дивисит̣т̣ха̄нам̣ кхандха̄нам̣ чаккха̄дивисит̣т̣ха̄нан̃ча а̄йатана̄дӣнам̣ адхиппетатта̄ ‘‘рӯпам̣ кхандхо, кхандха̄ рӯпам̣, чаккху а̄йатанам̣, а̄йатана̄ чаккхӯ’’ти суддхикаекекападавасена аттхо аттхи. евамидха ‘‘ка̄йо сан̇кха̄ро, сан̇кха̄ра̄ ка̄йо’’ти наттхи. ка̄йасан̇кха̄роти пана двӣхипи падехи екова аттхо лаббхати. асса̄со ва̄ пасса̄со ва̄ти суддхикаекекападавасена аттха̄бха̄вато ‘‘ка̄йо сан̇кха̄ро, сан̇кха̄ра̄ ка̄йо’’ти на вуттам̣. ‘‘ка̄йо ка̄йасан̇кха̄ро’’тиа̄ди пана ваттаббам̣ сийа̄. тампи ка̄йавачӣчиттападехи идха адхиппета̄нам̣ сан̇кха̄ра̄нам̣ аггахитатта̄ на йуджджати. суддхасан̇кха̄рава̄ро хеса. падасодхане пана вина̄пи аттхена вачанам̣ йуджджатӣти таттха со найо гахитова. идха пана ка̄йасан̇кха̄расса вачӣсан̇кха̄ра̄дӣхи, вачӣсан̇кха̄расса ча читтасан̇кха̄ра̄дӣхи, читтасан̇кха̄расса ча ка̄йасан̇кха̄ра̄дӣхи, ан̃н̃атта̄ ‘‘ка̄йасан̇кха̄ро вачӣсан̇кха̄ро, вачӣсан̇кха̄ро, ка̄йасан̇кха̄ро’’ти екекасан̇кха̄рамӯлака̄ни две две катва̄ чха йамака̄ни йуджджанти. тесу аггахитаггахан̣ена тӣн̣ева лаббханти. тасма̄ та̄нева дассетум̣ ануломанайе тӣн̣и, пат̣иломанайе тӣн̣ӣти чха йамака̄ни вутта̄ни. суддхасан̇кха̄рамӯлачаккава̄ро панеттха на гахитоти. евам̣ пан̣н̣аттива̄расса уддесава̄ро ведитаббо.

8-18. ниддесава̄ре панасса ануломе та̄ва йасма̄ на ка̄йа̄дайова ка̄йасан̇кха̄ра̄дӣнам̣ на̄мам̣, тасма̄ ноти пат̣иседхо като. пат̣иломе на ка̄йо на ка̄йасан̇кха̄роти йо на ка̄йо со ка̄йасан̇кха̄ропи на хотӣти пуччхати. ка̄йасан̇кха̄ро на ка̄йо ка̄йасан̇кха̄роти ка̄йасан̇кха̄ро ка̄йо на хоти, ка̄йасан̇кха̄ройева панесоти аттхо. авасесанти на кевалам̣ сесасан̇кха̄радвайамева. ка̄йасан̇кха̄равинимуттам̣ пана сесам̣ саббампи сан̇кхата̄сан̇кхатапан̣н̣аттибхедам̣ дхаммаджа̄там̣ нева ка̄йо, на ка̄йасан̇кха̄роти имина̄ упа̄йена саббависсаджджанесу аттхо ведитабботи.

пан̣н̣аттива̄раван̣н̣ана̄.

2. паваттива̄раван̣н̣ана̄

19. паваттива̄ре панеттха паччуппаннака̄ле пуггалава̄расса ануломанайе ‘‘йасса ка̄йасан̇кха̄ро уппаджджати, тасса вачӣсан̇кха̄ро уппаджджатӣ’’ти ка̄йасан̇кха̄рамӯлака̄ни две, вачӣсан̇кха̄рамӯлакам̣ еканти тӣн̣ева йамака̄ни лаббханти; та̄ни гахита̄нева. тасса пат̣иломанайепи ока̄сава̄ра̄дӣсупи есева найо. еваметтха саббава̄ресу тин̣н̣ам̣ тин̣н̣ам̣ йамака̄нам̣ васена йамакаган̣ана̄ ведитабба̄.

аттхавиниччхайе панеттха идам̣ лаккхан̣ам̣ – имасмин̃хи сан̇кха̄райамаке ‘‘асса̄сапасса̄са̄нам̣ уппа̄даккхан̣е витаккавича̄ра̄нам̣ уппа̄даккхан̣е’’тиа̄дивачанато паччуппанна̄дика̄лабхедо паваттивасена̄пи гахетаббо, на чутипат̣исандхивасенева. ‘‘дутийаджджха̄не татийаджджха̄не таттха ка̄йасан̇кха̄ро уппаджджатӣ’’тиа̄дивачанато ча джха̄нампи ока̄савасена гахитанти ведитаббам̣. еваметтха йам̣ йам̣ лаббхати, тасса тасса васена аттхавиниччхайо ведитаббо.

татридам̣ найамукхам̣ – вина̄ витаккавича̄рехӣти дутийататийаджджха̄навасена вуттам̣. тесанти тесам̣ дутийататийаджджха̄насаман̇гӣнам̣. ка̄ма̄вачара̄нанти ка̄ма̄вачаре уппаннасатта̄нам̣. рӯпа̄вачарадева̄нам̣ пана асса̄сапасса̄са̄ наттхи. арӯпа̄вачара̄нам̣ рӯпамева наттхи. вина̄ асса̄сапасса̄сехӣти рӯпа̄рӯпабхавесу ниббаттасатта̄нам̣ витаккавича̄руппаттим̣ сандха̄йа вуттам̣.

21. пат̣хамаджджха̄не ка̄ма̄вачарети ка̄ма̄вачарабхӯмийам̣ уппанне пат̣хамаджджха̄не. ан̇гаматтавасена четтха пат̣хамаджджха̄нам̣ гахетаббам̣, на аппана̄васенева. анаппана̄паттепи хи савитаккасавича̄рачитте идам̣ сан̇кха̄радвайам̣ уппаджджатева.

24. читтасса бхан̇гаккхан̣ети идам̣ ка̄йасан̇кха̄расса екантачиттасамут̣т̣ха̄натта̄ вуттам̣. уппаджджама̄намева хи читтам̣ рӯпам̣ ва̄ арӯпам̣ ва̄ самут̣т̣ха̄пети, на бхиджджама̄нам̣.

37. суддха̄ва̄са̄нам̣ дутийе читте ваттама̄нети пат̣исандхито дутийе бхаван̇гачитте. ка̄ман̃четам̣ пат̣исандхичиттепи ваттама̄не тесам̣ таттха нуппаджджиттхева. йа̄ва пана аббокин̣н̣ам̣ випа̄качиттам̣ ваттати, та̄ва нуппаджджиттхева на̄ма̄ти дассанаттхаметам̣ вуттам̣. йасса ва̄ джха̄насса випа̄качиттена те ниббатта̄, там̣ сатасопи сахассасопи уппаджджама̄нам̣ пат̣хамачиттамева. випа̄качиттена пана висадисам̣ бхаваникантийа̄ а̄ваджджаначиттам̣ дутийачиттам̣ на̄ма. там̣ сандха̄йетам̣ вуттанти ведитаббам̣.

44. паччхимачиттасаман̇гӣнанти саббапаччхимена аппат̣исандхикачиттена саман̇гӣбхӯта̄нам̣ кхӣн̣а̄сава̄нам̣. авитаккаавича̄рам̣ паччхимачиттанти рӯпа̄вачара̄нам̣ дутийаджджха̄ника̄дичутичиттавасена, арӯпа̄вачара̄нан̃ча чатуттхаджджха̄никачутичиттавасенетам̣ вуттам̣. тесанти тесам̣ паччхимачиттасаман̇гӣа̄дӣнам̣.

79. йасса ка̄йасан̇кха̄ро нируджджхати, тасса читтасан̇кха̄ро нируджджхатӣти еттха нийамато ка̄йасан̇кха̄расса читтасан̇кха̄рена саддхим̣ екаккхан̣е нируджджханато а̄манта̄ти пат̣ивачанам̣ диннам̣. на читтасан̇кха̄расса ка̄йасан̇кха̄рена саддхим̣. ким̣ ка̄ран̣а̄? читтасан̇кха̄ро хи ка̄йасан̇кха̄рена вина̄пи уппаджджати ча нируджджхати ча. ка̄йасан̇кха̄ро пана читтасамут̣т̣ха̄но асса̄сапасса̄сава̄то. читтасамут̣т̣ха̄нарӯпан̃ча читтасса уппа̄даккхан̣е уппаджджитва̄ йа̄ва ан̃н̃а̄ни сол̣асачитта̄ни уппаджджанти, та̄ва тит̣т̣хати. тесам̣ сол̣асаннам̣ саббапаччхимена саддхим̣ нируджджхатӣти йена читтена саддхим̣ уппаджджати, тато пат̣т̣ха̄йа саттарасамена саддхим̣ нируджджхати. на кассачи читтасса уппа̄даккхан̣е ва̄ т̣хитиккхан̣е ва̄ нируджджхати, на̄пи т̣хитиккхан̣е ва̄ бхан̇гаккхан̣е ва̄ уппаджджати. еса̄ читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса дхаммата̄ти нийамато читтасан̇кха̄рена саддхим̣ екаккхан̣е нируджджханато а̄манта̄ти вуттам̣. йам̣ пана вибхан̇гаппакаран̣асса сӣхал̣ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘читтасамут̣т̣ха̄нам̣ рӯпам̣ саттарасамасса читтасса уппа̄даккхан̣е нируджджхатӣ’’ти вуттам̣, там̣ има̄йа па̄л̣ийа̄ вирӯджджхати. ат̣т̣хакатха̄то ча па̄л̣ийева балаватара̄ти па̄л̣ийам̣ вуттамева пама̄н̣ам̣.

128. йасса ка̄йасан̇кха̄ро уппаджджати, тасса вачӣсан̇кха̄ро нируджджхатӣти еттха йасма̄ ка̄йасан̇кха̄ро читтасса уппа̄даккхан̣е уппаджджати, на ча тасмим̣ кхан̣е витаккавича̄ра̄ нируджджханти, тасма̄ ноти пат̣иседхо катоти. имина̄ найамукхена саббаттха аттхавиниччхайо ведитаббо. парин̃н̃а̄ва̄ро па̄катикойева̄ти.

паваттива̄раван̣н̣ана̄.

сан̇кха̄райамакаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. анусайайамакам̣

париччхедапариччхиннуддесава̄раван̣н̣ана̄

1. ида̄ни тесан̃н̃ева мӯлайамаке десита̄нам̣ кусала̄дидхамма̄нам̣ лаббхама̄навасена екадесам̣ сан̇ган̣хитва̄ сан̇кха̄райамака̄нантарам̣ деситасса анусайайамакасса аттхаван̣н̣ана̄ хоти. таттха па̄л̣иваваттха̄нам̣ та̄ва ведитаббам̣ – имасмин̃хи анусайайамаке кхандхайамака̄дӣсу вийа десанам̣ акатва̄ ан̃н̃ена найена па̄л̣идесана̄ ката̄. катхам̣? пат̣хамам̣ та̄ва париччхедато, уддесато, уппаттит̣т̣ха̄натоти тӣха̄ка̄рехи анусайе гаха̄петум̣ париччхедава̄ро, париччхиннуддесава̄ро, уппаттит̣т̣ха̄нава̄роти, тайо ва̄ра̄ десита̄. тато саттаннам̣ маха̄ва̄ра̄нам̣ васена анусайе йоджетва̄ йамакадесана̄ ката̄. таттха сатта̄нусайа̄ти айам̣ ‘‘саттева, на тато уддхам̣, на хет̣т̣ха̄’’ти ган̣анапариччхедена париччхиндитва̄ анусайа̄нам̣ деситатта̄ париччхедава̄ро на̄ма. ка̄мара̄га̄нусайо…пе… авиджджа̄нусайоти айам̣ париччхедава̄рена париччхинна̄нам̣ на̄маматтам̣ уддиситва̄ ‘‘име на̄ма те’’ти деситатта̄ париччхиннуддесава̄ро на̄ма. каттха ка̄мара̄га̄нусайо анусети…пе… еттха авиджджа̄нусайо анусетӣти айам̣ ‘‘имесу на̄ма т̣ха̄несу име анусайа̄ анусенти’’ти евам̣ тесам̣йева уппаттит̣т̣ха̄насса деситатта̄ уппаттит̣т̣ха̄нава̄ро на̄ма.

йесам̣ пана саттаннам̣ маха̄ва̄ра̄нам̣ васена анусайе йоджетва̄ йамакадесана̄ ката̄, тесам̣ има̄ни на̄ма̄ни – анусайава̄ро, са̄нусайава̄ро, паджаханава̄ро, парин̃н̃а̄ва̄ро, пахӣнава̄ро, уппаджджанава̄ро дха̄тува̄роти. тесу пат̣хамо анусайава̄ро. со ануломапат̣иломанайавасена дувидхо хоти.

таттха ануломанайе ‘‘йасса анусети, йаттха анусети, йасса йаттха анусетӣ’’ти пуггалока̄сатадубхайавасена тайо антарава̄ра̄ хонти. тесу пат̣хаме пуггалава̄ре ‘‘йасса ка̄мара̄га̄нусайо анусети, тасса пат̣игха̄нусайо анусети; йасса ва̄ пана пат̣игха̄нусайо анусети, тасса ка̄мара̄га̄нусайо анусети; йасса ка̄мара̄га̄нусайо анусети, тасса ма̄на̄нусайо, дит̣т̣ха̄нусайо, вичикиччха̄нусайо, бхавара̄га̄нусайо, авиджджа̄нусайо анусети. йасса ва̄ пана авиджджа̄нусайо анусети, тасса ка̄мара̄га̄нусайо анусетӣ’’ти ка̄мара̄га̄нусайамӯлака̄ни чха йамака̄ни. пуна агахитаггахан̣авасена пат̣игха̄нусайамӯлака̄ни пан̃ча, ма̄на̄нусайамӯлака̄ни чатта̄ри, дит̣т̣ха̄нусайамӯлака̄ни тӣн̣и, вичикиччха̄нусайамӯлака̄ни две, бхавара̄га̄нусайамӯлакам̣ еканти евам̣ сабба̄нипи екамӯлака̄ни екавӣсати. пуна ‘‘йасса ка̄мара̄га̄нусайо ча пат̣игха̄нусайо ча анусентӣ’’ти евам̣ а̄гата̄ни дукамӯлака̄ни пан̃ча, тикамӯлака̄ни чатта̄ри, чатуккамӯлака̄ни тӣн̣и, пан̃чакамӯлака̄ни две, чхаккамӯлакам̣ еканти апара̄нипи паннараса хонти. та̄ни пуримехи екавӣсатийа̄ саддхим̣ чхаттим̣са̄ти пуггалава̄ре чхаттим̣са йамака̄ни. татха̄ ока̄сава̄ре, татха̄ пуггалока̄сава̄рети сабба̄нипи ануломанайе ат̣т̣хасатам̣ йамака̄ни. татха̄ пат̣иломанайети анусайава̄ре сол̣аса̄дхика̄ни две йамакасата̄ни, тато дигун̣а̄ пуччха̄, тато дигун̣а̄ аттха̄ ча ведитабба̄. йатха̄ четтха, евам̣ са̄нусайава̄ро, паджаханава̄ро, парин̃н̃а̄ва̄ро, пахӣнава̄ро, уппаджджанава̄роти имесампи пан̃чаннам̣ ва̄ра̄нам̣, екекасмим̣ йамакаган̣ана̄; йамакадигун̣а̄ пуччха̄, пуччха̄дигун̣а̄ ча аттха̄ ведитабба̄. айам̣ панеттха пуримесу тӣсу ва̄ресу висесо. ока̄сава̄ре ‘‘йаттха таттха̄’’ти аватва̄ йато татоти ниссаккавачанена десана̄ ката̄. сесам̣ та̄дисамева.

йо пана̄йам̣ саббапаччхимо дха̄тува̄ро на̄ма, со пуччха̄ва̄ро, виссаджджана̄ва̄роти двидха̄ т̣хито. тасса пуччха̄ва̄ре ка̄мадха̄туйа̄ чутасса ка̄мадха̄тум̣ упападжджантасса̄ти ватва̄ ‘‘ка̄мадха̄тум̣ ва̄ пана упападжджантасса ка̄мадха̄туйа̄ чутасса̄’’ти на вуттам̣. ким̣ ка̄ран̣а̄? аттхависеса̄бха̄вато. двепи хи ета̄ пуччха̄ екаттха̄йева, тасма̄ екекасма̄ йамака̄ екекамева пуччхам̣ пуччхитва̄ саббапуччха̄васа̄не пуччха̄нуккаменева ‘‘ка̄мадха̄туйа̄ чутасса ка̄мадха̄тум̣ упападжджантасса кассачи сатта анусайа̄ анусентӣ’’тиа̄дина̄ найена виссаджджанам̣ катам̣.

таттха ‘‘ка̄мадха̄туйа̄ чутасса ка̄мадха̄тум̣ упападжджантасса, рӯпадха̄тум̣, арӯпадха̄тум̣, нака̄мадха̄тум̣, нарӯпадха̄тум̣ наарӯпадха̄тум̣, упападжджантасса̄’’ти чха суддхикапуччха̄; ‘‘нака̄мадха̄тум̣, наарӯпадха̄тум̣, нарӯпадха̄тум̣; наарӯпадха̄тум̣, нака̄мадха̄тум̣, нарӯпадха̄тум̣, упападжджантасса̄’’ти тиссо миссака̄ пуччха̄ ча̄ти ка̄мадха̄тумӯлака̄ нава ануломапуччха̄ хонти. татха̄ рӯпадха̄тумӯлака̄ нава, арӯпадха̄тумӯлака̄ нава̄ти саттавӣсати ануломапуччха̄ хонти. татха̄ нака̄мадха̄тунарӯпадха̄тунаарӯпадха̄тумӯлака̄ саттавӣсати пат̣иломапуччха̄. пуна ‘‘нака̄мадха̄туйа̄, наарӯпадха̄туйа̄, нарӯпадха̄туйа̄, наарӯпадха̄туйа̄, нака̄мадха̄туйа̄, наарӯпадха̄туйа̄’’ти саттавӣсати дукамӯлака̄ пуччха̄ти сабба̄пи сампин̣д̣ита̄ ека̄сӣти пуччха̄ хонти. та̄сам̣ васенеттха виссаджджанам̣ катанти идам̣ дха̄тува̄ре па̄л̣иваваттха̄нам̣. евам̣ та̄ва сакалепи анусайайамаке па̄л̣иваваттха̄наметам̣ ведитаббам̣.

а̄дито пат̣т̣ха̄йа панеттха йам̣ йам̣ анутта̄нам̣, таттха таттха айам̣ виниччхайакатха̄ – анусайа̄ти кенат̣т̣хена анусайа̄? анусайанат̣т̣хена. ко еса анусайанат̣т̣хо на̄ма̄ти? аппахӣнат̣т̣хо. ете хи аппахӣнат̣т̣хена тасса тасса санта̄не анусенти на̄ма, тасма̄ анусайа̄ти вуччанти. анусентӣти анурӯпам̣ ка̄ран̣ам̣ лабхитва̄ уппаджджантӣти аттхо. атха̄пи сийа̄ – анусайанат̣т̣хо на̄ма аппахӣна̄ка̄ро. аппахӣна̄ка̄ро ча уппаджджатӣти ваттум̣ на йуджджати, тасма̄ на анусайа̄ уппаджджантӣти. татридам̣ пат̣ивачанам̣ – аппахӣна̄ка̄ро анусайо, анусайоти пана аппахӣнат̣т̣хена тха̄магатакилесо вуччати. со читтасампайутто са̄рамман̣о саппаччайат̣т̣хена сахетуко еканта̄кусало атӣтопи хоти ана̄гатопи паччуппаннопи, тасма̄ уппаджджатӣти ваттум̣ йуджджати.

татридам̣ пама̄н̣ам̣ – абхидхамме та̄ва катха̄ваттхусмим̣ (катха̄. 554 а̄дайо) ‘‘анусайа̄ абйа̄ката̄, анусайа̄ ахетука̄, анусайа̄ читтавиппайутта̄’’ти саббе ва̄да̄ пат̣иседхита̄. пат̣исамбхида̄магге (пат̣и. ма. 3.21) ‘‘паччуппанне килесе паджахатӣ’’ти пуччхам̣ катва̄ анусайа̄нам̣ паччуппаннабха̄васса аттхита̄йа ‘‘тха̄магата̄нусайам̣ паджахатӣ’’ти вуттам̣. дхаммасан̇гахе пана мохасса падабха̄джане ‘‘авиджджа̄нусайо авиджджа̄парийут̣т̣ха̄нам̣ авиджджа̄лан̇гӣ мохо акусаламӯлам̣, айам̣ тасмим̣ самайе мохо хотӣ’’ти (дха. са. 390) акусалачиттена саддхим̣ авиджджа̄нусайасса уппаннабха̄во вутто. имасмим̣йева анусайайамаке саттаннам̣ маха̄ва̄ра̄нам̣ ан̃н̃атарасмим̣ уппаджджанава̄ре ‘‘йасса ка̄мара̄га̄нусайо уппаджджати, тасса пат̣игха̄нусайо уппаджджатӣ’’тиа̄ди вуттам̣. тасма̄ ‘‘анусентӣти анурӯпам̣ ка̄ран̣ам̣ лабхитва̄ уппаджджантӣ’’ти йам̣ вуттам̣, там̣ имина̄ тантиппама̄н̣ена сувуттанти ведитаббам̣. йампи ‘‘читтасампайутто са̄рамман̣о’’тиа̄ди вуттам̣, тампи сувуттамева. анусайо хи на̄меса париниппханно читтасампайутто акусаладхаммоти нит̣т̣хаметтха гантаббам̣. ка̄мара̄га̄нусайотиа̄дӣсу ка̄мара̄го ча со аппахӣнат̣т̣хена анусайо ча̄ти ка̄мара̄га̄нусайо. сесападесупи есева найо.

париччхедапариччхиннуддесава̄раван̣н̣ана̄.

уппаттит̣т̣ха̄нава̄раван̣н̣ана̄

2. ида̄ни тесам̣ уппаттит̣т̣ха̄нам̣ пака̄сетум̣ каттха ка̄мара̄га̄нусайо анусетӣтиа̄дима̄ха. таттха ка̄мадха̄туйа̄ двӣсу ведана̄сӯти ка̄ма̄вачарабхӯмийам̣ сукха̄йа ча упеккха̄йа ча̄ти двӣсу ведана̄су. еттха ка̄мара̄га̄нусайо анусетӣти има̄су двӣсу ведана̄су уппаджджати. со панеса акусалаведана̄су сахаджа̄тавасена а̄рамман̣авасена ча̄ти двӣха̄ка̄рехи анусети. акусала̄йа сукха̄йа ведана̄йа чева упеккха̄йа ведана̄йа ча сахаджа̄топи хутва̄ уппаджджати. та̄ ведана̄ а̄рамман̣ам̣ катва̄пи уппаджджатӣти аттхо. авасеса̄ пана ка̄ма̄вачаракусалавипа̄какирийаведана̄ а̄рамман̣амева катва̄ уппаджджати. ка̄мадха̄туйа̄ двӣсу ведана̄су анусайама̄но чеса та̄хи ведана̄хи сампайуттесу сан̃н̃а̄сан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣есупи анусетийева. на хи сакка̄ ведана̄су анусайама̄нена там̣сампайуттехи сан̃н̃а̄дӣхи саддхим̣ асахаджа̄тена ва̄ бхавитум̣, там̣сампайутте ва̄ сан̃н̃а̄дайо а̄рамман̣ам̣ акатва̄ уппаджджитум̣. евам̣ сантепи пана йасма̄ има̄ две ведана̄ва са̄тасантасукхатта̄ асса̄дат̣т̣хена ка̄мара̄га̄нусайасса уппаттийа̄ сесасампайуттадхаммесу падха̄на̄, тасма̄ ‘‘двӣсу ведана̄су еттха ка̄мара̄га̄нусайо анусетӣ’’ти вуттам̣, ол̣а̄рикавасена хи бодханеййе сукхам̣ бодхетунти.

нану чеса а̄рамман̣авасена анусайама̄но на кевалам̣ има̄су двӣсу ведана̄су чева ведана̄сампайуттадхаммесу ча анусети, ит̣т̣хесу пана рӯпа̄дӣсупи анусетийева. вуттампи четам̣ вибхан̇гаппакаран̣е (вибха. 816) ‘‘йам̣ локе пийарӯпам̣ са̄тарӯпам̣, еттха сатта̄нам̣ ка̄мара̄га̄нусайо анусетӣ’’ти имасмимпи пакаран̣е анусайава̄расса пат̣иломанайе вуттам̣. ‘‘йаттха ка̄мара̄га̄нусайо на̄нусети таттха дит̣т̣ха̄нусайо на̄нусетӣти дуккха̄йа ведана̄йа рӯпадха̄туйа̄ арӯпадха̄туйа̄ еттха ка̄мара̄га̄нусайо на̄нусети, но ча таттха дит̣т̣ха̄нусайо на̄нусети. апарийа̄панне еттха ка̄мара̄га̄нусайо ча на̄нусети, дит̣т̣ха̄нусайо ча на̄нусетӣ’’ти. еттха хи дуккхаведана̄йа чева рӯпадха̄туа̄дӣсу ча на̄нусетӣти вуттатта̄ сасампайуттадхаммам̣ дуккхаведанам̣ саока̄се рӯпа̄рӯпа̄вачарадхамме нава ча, локуттарадхамме т̣хапетва̄ авасесесу рӯпасаддагандхарасапхот̣т̣хаббесу анусетӣти вуттам̣ хоти. там̣ идха касма̄ на вуттанти? анол̣а̄рикатта̄. хет̣т̣ха̄ вуттанайена хи ведана̄нан̃н̃ева ол̣а̄рикатта̄ имесам̣ пана анол̣а̄рикатта̄ етесу рӯпа̄дӣсу анусетӣти на вуттам̣, аттхато пана лаббхати. тасма̄ етесупи ка̄мара̄га̄нусайо анусетийева̄ти ведитаббо. на хи саттха̄ саббам̣ саббаттха катхети. бодханеййасатта̄нам̣ пана васена каттхачи йам̣ лаббхати, там̣ саббам̣ катхети, каттхачи на катхети. татха̄ хи анена каттхачи дит̣т̣ха̄нусайо анусетӣти пуччхитва̄ ‘‘саббасакка̄йапарийа̄паннесу дхаммесу еттха дит̣т̣ха̄нусайо анусетӣ’’ти йам̣ лаббхати там̣ саббам̣ катхитам̣. апарасмим̣ т̣ха̄не виссаджджантена ‘‘рӯпадха̄туйа̄ арӯпадха̄туйа̄ еттха вичикиччха̄нусайо ча ма̄на̄нусайо ча дит̣т̣ха̄нусайо ча анусенти, ка̄мадха̄туйа̄ двӣсу ведана̄су еттха вичикиччха̄нусайо ча ка̄мара̄га̄нусайо ча ма̄на̄нусайо ча дит̣т̣ха̄нусайо ча анусенти, дуккха̄йа ведана̄йа еттха вичикиччха̄нусайо ча пат̣игха̄нусайо ча дит̣т̣ха̄нусайо ча авиджджа̄нусайо ча анусентӣ’’ти йам̣ лаббхати там̣ саббам̣ акатхетва̄ рӯпадха̄туарӯпадха̄тӯхи саддхим̣ тиссо ведана̄ва катхита̄. ведана̄сампайутта̄ пана арӯпадхамма̄, саббан̃ча рӯпам̣ на катхитам̣. кин̃ча̄пи на катхитам̣, дит̣т̣ха̄нусайо панеттха анусетийева. евамева кин̃ча̄пи идха рӯпа̄диит̣т̣ха̄рамман̣ам̣ на катхитам̣, ка̄мара̄га̄нусайо панеттха анусетийева̄ти. евам̣ та̄ва ка̄мара̄га̄нусайасса анусайанат̣т̣ха̄нам̣ ведитаббам̣.

пат̣игха̄нусайасса пана ‘‘дуккха̄йа ведана̄йа̄’’ти вачанато две доманассаведана̄ ка̄йавин̃н̃а̄н̣асампайутта̄ дуккхаведана̄ти тиссо ведана̄ анусайанат̣т̣ха̄нам̣. со панеса доманассаведана̄су сахаджа̄тавасена а̄рамман̣авасена ча̄ти двӣха̄ка̄рехи анусети. авасесадуккхаведана̄йа пана а̄рамман̣авасенева анусети. та̄су ведана̄су анусайама̄но чеса та̄хи сампайуттесу сан̃н̃а̄ккхандха̄дӣсупи анусетийева. йа̄йа хи ведана̄йа еса сахаджа̄то, там̣сампайуттехи сан̃н̃а̄дӣхипи сахаджа̄това. йа̄ ча ведана̄ а̄рамман̣ам̣ кароти, та̄хи сампайутте сан̃н̃а̄дайопи каротийева. евам̣ сантепи пана йасма̄ дуккхаведана̄ва аса̄тадуккхаведайитатта̄ нирасса̄дат̣т̣хена пат̣игха̄нусайасса уппаттийа̄ сесасампайуттадхаммесу адхика̄; тасма̄ ‘‘дуккха̄йа ведана̄йа еттха пат̣игха̄нусайо анусетӣ’’ти вуттам̣, ол̣а̄рикавасена хи бодханеййе сукхам̣ бодхетунти.

нану чеса а̄рамман̣авасена анусайама̄но на кевалам̣ дуккхаведана̄йа чева там̣сампайуттадхаммесу ча анусети, анит̣т̣хесу пана рӯпа̄дӣсупи анусетийева? вуттампи четам̣ вибхан̇гаппакаран̣е (вибха. 816) ‘‘йам̣ локе аппийарӯпам̣ аса̄тарӯпам̣, еттха сатта̄нам̣ пат̣игха̄нусайо анусетӣ’’ти имасмимпи пакаран̣е анусайава̄расса пат̣иломанайе вуттам̣ – ‘‘ка̄мадха̄туйа̄ двӣсу ведана̄су еттха пат̣игха̄нусайо на̄нусети, но ча таттха ка̄мара̄га̄нусайо на̄нусети. рӯпадха̄туйа̄ арӯпадха̄туйа̄ апарийа̄панне еттха пат̣игха̄нусайо ча на̄нусети, ка̄мара̄га̄нусайо ча на̄нусетӣ’’ти. еттха хи двӣсу ка̄ма̄вачараведана̄су чева рӯпадха̄туа̄дӣсу ча на̄нусетӣти вуттатта̄ сасампайуттадхамма̄ две ведана̄ саока̄се рӯпа̄рӯпа̄вачарадхамме нава ча, локуттарадхамме т̣хапетва̄ авасесесу рӯпа̄дӣсу анусетӣти вуттам̣ хоти. там̣ идха касма̄ на вуттанти? анол̣а̄рикатта̄. хет̣т̣ха̄ вуттанайена хи дуккхаведана̄йа ева ол̣а̄рикатта̄ имесам̣ пана анол̣а̄рикатта̄ етесу рӯпа̄дӣсу анусетӣти на вуттам̣. аттхато пана лаббхати, тасма̄ етесупи пат̣игха̄нусайо анусетийева̄ти ведитаббо.

ким̣ пана итара̄ две ведана̄ ит̣т̣ха̄рамман̣ам̣ ва̄ пат̣игхасса а̄рамман̣ам̣ на хонтӣти? но на хонти. парихӣнаджджха̄насса виппат̣иса̄равасена сасампайуттадхамма̄ та̄ ведана̄ а̄раббха доманассам̣ уппаджджати. ит̣т̣ха̄рамман̣асса ча пат̣иладдхасса випарин̣а̄мам̣ ва̄ аппат̣иладдхасса аппат̣ила̄бхам̣ ва̄ самануссаратопи доманассам̣ уппаджджати. доманассаматтамева пана там̣ хоти, на пат̣игха̄нусайо. пат̣игха̄нусайо хи анит̣т̣ха̄рамман̣е пат̣ихан̃н̃анавасена уппанно тха̄магато килесо, тасма̄ еттха доманассена саддхим̣ пат̣игхо уппаннопи аттано пат̣игхакиччам̣ акаран̣абха̄вена ева пат̣игха̄нусайо на хоти аббоха̄рикаттам̣ гаччхати. йатха̄ хи па̄н̣а̄типа̄тачетана̄йа саддхим̣ уппаннопи бйа̄па̄до манокаммам̣ на̄ма на хоти аббоха̄рикаттам̣ гаччхати, евам̣ пат̣игха̄нусайо на хоти, аббоха̄рикаттам̣ гаччхати. вуттампи четам̣ екаччам̣ ит̣т̣ха̄рамман̣ам̣ неккхаммаситампи ва̄ доманассам̣ сандха̄йа ‘‘йам̣ еварӯпам̣ доманассам̣ пат̣игхам̣ тена паджахати на таттха пат̣игха̄нусайо анусетӣ’’ти (ма. ни. 1.465). евам̣ пат̣игха̄нусайасса анусайанат̣т̣ха̄нам̣ ведитаббам̣.

ма̄на̄нусайасса пана ‘‘ка̄мадха̄туйа̄ двӣсу ведана̄сӯ’’тиа̄дивачанато две ка̄ма̄вачараведана̄ рӯпа̄рӯпадха̄туйо ча̄ти идам̣ тивидхам̣ анусайанат̣т̣ха̄нам̣. тасса акусала̄су ведана̄су ка̄мара̄га̄нусайасса вийа сахаджа̄та̄нусайата̄ ведитабба̄. сасампайуттадхамма̄су пана сабба̄супи ка̄ма̄вачара̄су сукхаадуккхамасукхаведана̄су рӯпа̄рӯпадха̄тӯсу ча а̄рамман̣авасенева анусети. анусайава̄расса пана пат̣иломанайе ‘‘дуккха̄йа ведана̄йа апарийа̄панне еттха ка̄мара̄га̄нусайо ча на̄нусети, ма̄на̄нусайо ча на̄нусетӣ’’ти вуттатта̄ т̣хапетва̄ дуккхаведанан̃чева нававидхам̣ локуттарадхамман̃ча сесарӯпа̄рӯпадхаммесупи айам̣ анусетийева̄ти. евам̣ ма̄на̄нусайасса анусайанат̣т̣ха̄нам̣ ведитаббам̣.

дит̣т̣ха̄нусайавичикиччха̄нусайа̄ пана кевалам̣ локуттарадхаммесвева на̄нусенти. тебхӯмакесу пана саббесупи анусентийева. тена вуттам̣ – ‘‘саббасакка̄йапарийа̄паннесу дхаммесу еттха дит̣т̣ха̄нусайо анусети, еттха вичикиччха̄нусайо анусетӣ’’ти. таттха саббасакка̄йапарийа̄паннесӯти сам̣са̄рават̣т̣анисситат̣т̣хена сакка̄йапарийа̄паннесу саббадхаммесӯти аттхо. таттха панете пан̃часу читтуппа̄десу сахаджа̄та̄нусайанавасена анусенти. те ва̄ пана пан̃ча читтуппа̄де ан̃н̃е ва̄ тебхӯмакадхамме а̄раббха паваттика̄ле а̄рамман̣а̄нусайанавасена анусентӣти. евам̣ дит̣т̣ха̄нусайавичикиччха̄нусайа̄нам̣ анусайанат̣т̣ха̄нам̣ ведитаббам̣.

бхавара̄га̄нусайо пана кин̃ча̄пи дит̣т̣хивиппайуттесу чатӯсу читтесу уппаджджанато сахаджа̄та̄нусайанавасена ‘‘ка̄мадха̄туйа̄ двӣсу ведана̄су анусетӣ’’ти ваттаббо бхавеййа. ка̄мадха̄туйам̣ панеса двӣхи ведана̄хи саддхим̣ уппаджджама̄нопи рӯпа̄рӯпа̄вачарадхаммамева пат̣илабхати. ка̄мадха̄туйа̄ парийа̄паннам̣ екадхаммампи а̄рамман̣ам̣ на кароти, тасма̄ а̄рамман̣а̄нусайанавасена нийамам̣ катва̄ ‘‘рӯпадха̄туйа̄ арӯпадха̄туйа̄ еттха бхавара̄га̄нусайо анусетӣ’’ти вуттам̣. апича ра̄го на̄меса ка̄мара̄габхавара̄гавасена дувидхо. таттха ка̄мара̄го ка̄мадха̄туйа̄ двӣсу ведана̄су анусетӣти вутто. саче пана бхавара̄гопи ка̄мара̄го вийа евам̣ вуччеййа, ка̄мара̄гена саддхим̣ десана̄ сам̣кин̣н̣а̄ вийа бхавеййа̄ти ра̄гакилесам̣ двидха̄ бхиндитва̄ ка̄мара̄гато бхавара̄гасса висесадассанаттхампи евам̣ десана̄ ката̄ти. евам̣ бхавара̄га̄нусайасса анусайанат̣т̣ха̄нам̣ ведитаббам̣.

авиджджа̄нусайо пана саббесупи тебхӯмакадхаммесу анусети. тена вуттам̣ ‘‘саббасакка̄йапарийа̄паннесу дхаммесу еттха авиджджа̄нусайо анусетӣ’’ти. тасса два̄дасасу читтуппа̄десу сахаджа̄та̄нусайата̄ ведитабба̄. а̄рамман̣акаран̣авасена пана на кин̃чи тебхӯмакадхаммам̣ а̄раббха на паваттатӣти. евам̣ авиджджа̄нусайасса анусайанат̣т̣ха̄нам̣ ведитаббам̣. айам̣ та̄ва париччхедава̄рапариччхиннуддесава̄рауппаттит̣т̣ха̄нава̄ресу виниччхайакатха̄.

уппаттит̣т̣ха̄нава̄раван̣н̣ана̄.

маха̄ва̄ро

1. анусайава̄раван̣н̣ана̄

3. саттаннам̣ пана маха̄ва̄ра̄нам̣ пат̣хаме анусайава̄ре йасса ка̄мара̄га̄нусайо анусети, тасса пат̣игха̄нусайо анусетӣти еттха йадетам̣ ‘‘а̄манта̄’’ти пат̣ивачанам̣ диннам̣, там̣ дуддиннам̣ вийа кха̄йати. касма̄? ка̄мара̄гапат̣игха̄нам̣ екаккхан̣е ануппаттито. йатха̄ хи ‘‘йасса мана̄йатанам̣ уппаджджати, тасса дхамма̄йатанам̣ уппаджджатӣти ‘а̄манта̄’, асса̄сапасса̄са̄нам̣ уппа̄даккхан̣е тесам̣ ка̄йасан̇кха̄ро ча уппаджджати, вачӣсан̇кха̄ро ча уппаджджатӣ’’тиа̄дӣсу мана̄йатанадхамма̄йатана̄ни ка̄йасан̇кха̄равачӣсан̇кха̄ра̄ ча екаккхан̣е уппаджджанти, на татха̄ ка̄мара̄гапат̣игха̄. ка̄мара̄го хи ат̣т̣хасу лобхасахагатачиттуппа̄десу уппаджджати. пат̣игхо двӣсу доманассасахагатесӯти, наттхи несам̣ екаккхан̣е уппатти; тасма̄ еттха ‘но’ти пат̣иседхо каттаббо сийа̄. там̣ акатва̄ пана ‘а̄манта̄’ти пат̣ивачанасса диннатта̄ хет̣т̣ха̄йамакесу вийа еттха кхан̣апаччуппаннавасена ваттама̄навоха̄рам̣ аггахетва̄ ан̃н̃атха̄ гахетаббо.

катхам̣? аппахӣнавасена. аппахӣнатан̃хи сандха̄йа айам̣ ‘‘анусетӣ’’ти ваттама̄навоха̄ро вутто, на кхан̣апаччуппаннатам̣. йасма̄ ча аппахӣнатам̣ сандха̄йа вутто, тасма̄ ‘‘йасса ка̄мара̄га̄нусайо анусети, тасса пат̣игха̄нусайо анусетӣ’’ти пуччха̄йа йасса ка̄мара̄га̄нусайо аппахӣно, на ануппаттидхамматам̣ а̄па̄дито, тасса пат̣игха̄нусайопи аппахӣноти еваматтхо дат̣т̣хаббо. йасма̄ ча тесу йассеко аппахӣно, тасса итаропи аппахӣнова хоти, тасма̄ ‘‘а̄манта̄’’ти вуттам̣. йади евам̣, йам̣ упари уппаджджанава̄ре ‘йасса ка̄мара̄га̄нусайо уппаджджати, тасса пат̣игха̄нусайо уппаджджатӣ’ти пуччхитва̄ ‘а̄манта̄’ти вуттам̣; таттха катхам̣ аттхо гахетабботи? таттха̄пи аппахӣнавасенева уппаттипаччайе сати уппаттийа̄ анива̄ритавасена ва̄. йатха̄ хи читтакамма̄дӣни а̄рабхитва̄ апаринит̣т̣хитакамманта̄ читтака̄ра̄дайо тесам̣ камманта̄нам̣ акаран̣аккхан̣епи миттасухаджджа̄дӣхи дит̣т̣хадит̣т̣хат̣т̣ха̄не ‘‘имесу дивасесу ким̣ каротха̄’’ти вутта̄, ‘‘читтакаммам̣ карома, кат̣т̣хакаммам̣ карома̄’’ти ваданти. те кин̃ча̄пи тасмим̣ кхан̣е на каронти авиччхиннакаммантатта̄ пана катакхан̣ан̃ча каттаббакхан̣ан̃ча упа̄да̄йа каронтийева на̄ма хонти. евамева йамхи санта̄не анусайа̄ аппахӣна̄, йамхи ва̄ пана несам̣ санта̄не уппаттипаччайе сати уппатти анива̄рита̄, таттха ануппаджджанаккхан̣епи уппаннапуббан̃чева ка̄лантаре уппаджджанакан̃ча упа̄да̄йа йасса ка̄мара̄га̄нусайо уппаджджати, тасса пат̣игха̄нусайо уппаджджатийева на̄ма̄ти еваматтхо ведитаббо. ито паресупи еварӯпесу виссаджджанесу есева найо. но ча тасса̄ти идам̣ ана̄га̄мисса ка̄мара̄габйа̄па̄да̄нам̣ анавасесато пахӣнатта̄ вуттам̣. тин̣н̣ам̣ пуггала̄нанти путхуджджанасота̄паннасакада̄га̄мӣнам̣. двиннам̣ пуггала̄нанти сота̄паннасакада̄га̄мӣнам̣. паратопи еварӯпесу т̣ха̄несу есева найо.

14. ока̄сава̄расса пат̣хамадутийапуччха̄су йасма̄ ка̄мара̄га̄нусайо ка̄мадха̄туйа̄ двӣсу ведана̄су анусети, пат̣игха̄нусайо дуккхаведана̄йа; тасма̄ ‘но’ти пат̣иседхо като. татийапуччха̄йам̣ убхиннампи ка̄мадха̄туйа̄ двӣсу ведана̄су анусайанато ‘а̄манта̄’ти пат̣ивачанам̣ диннам̣. рӯпадха̄туарӯпадха̄туйа̄ пана ма̄на̄нусайасса ка̄мара̄га̄нусайена саддхим̣ аса̄дха̄ран̣ам̣ уппаттит̣т̣ха̄нам̣. тасма̄ но ча таттха ка̄мара̄га̄нусайоти вуттам̣. имина̄ найена саббесам̣ уппаттит̣т̣ха̄нава̄рам̣ олокетва̄ са̄дха̄ран̣а̄са̄дха̄ран̣ам̣ уппаттит̣т̣ха̄нам̣ ведитаббам̣.

20. дукамӯлакапуччха̄йам̣ йасма̄ ка̄мара̄гапат̣игха̄нусайа̄ на̄пи екасмим̣ т̣ха̄не уппаджджанти, на екам̣ дхаммам̣ а̄рамман̣ам̣ каронти, тасма̄ наттхӣти пат̣иккхепо като. айан̃хеттха адхиппа̄йо. йасмим̣ име две анусайа̄ анусайеййум̣, там̣ т̣ха̄намева наттхи. тасма̄ ‘‘каттха ма̄на̄нусайо анусетӣ’’ти айам̣ пуччха̄ апуччха̄йева̄ти. ан̃н̃есупи еварӯпесу есева найо.

27. пуггалока̄сава̄ре чатуннанти путхуджджанасота̄паннасакада̄га̄миана̄га̄мӣнам̣.

36. пат̣иломанайе йасса ка̄мара̄га̄нусайо на̄нусетӣти айам̣ пуччха̄ ана̄га̄мим̣ гахетва̄ пуччхати.

56. двиннам̣ пуггала̄нам̣ саббаттха ка̄мара̄га̄нусайо на̄нусетӣти ана̄га̄миараханта̄нам̣. ка̄мадха̄туйа̄ тӣсу ведана̄сӯти ча ведана̄ггахан̣ена ведана̄сампайуттака̄нампи тесам̣ ваттха̄рамман̣а̄нампӣти саббесампи ка̄ма̄вачарадхамма̄нам̣ гахан̣ам̣ ведитаббам̣. айам̣ анусайава̄ре виниччхайакатха̄.

анусайава̄раван̣н̣ана̄.

2. са̄нусайава̄раван̣н̣ана̄

66-131. са̄нусайава̄ре пана йо ка̄мара̄га̄нусайена са̄нусайоти йатха̄ екантарикаджара̄дирогена а̄ба̄дхико йа̄ва тамха̄ рога̄ на муччати, та̄ва тасса рогасса ануппаттиккхан̣епи сарогойева на̄ма хоти. евам̣ сасам̣килесасса ват̣т̣ага̄мисаттасса йа̄ва арийамаггена анусайа̄ самуггха̄там̣ на гаччханти, та̄ва тесам̣ анусайа̄нам̣ ануппаттиккхан̣епи са̄нусайойева на̄ма хоти. еварӯпам̣ са̄нусайатам̣ сандха̄йа ‘а̄манта̄’ти вуттам̣. сесаметтха анусайава̄расадисамева.

ока̄сава̄ре пана ‘‘рӯпадха̄туйа̄ арӯпадха̄туйа̄ еттха ма̄на̄нусайена са̄нусайо’’ти вутте та̄су дха̄тӯсу пуггаласса са̄нусайата̄ пан̃н̃а̄йеййа, анусайасса уппаттит̣т̣ха̄нам̣ на пан̃н̃а̄йеййа. анусайасса ча уппаттит̣т̣ха̄надассанаттхам̣ айам̣ ва̄ро а̄раддхо, тасма̄ тато ма̄на̄нусайена са̄нусайоти вуттам̣. еван̃хи сати тато дха̄тудвайато уппаннена ма̄на̄нусайена са̄нусайоти анусайасса уппаттит̣т̣ха̄нам̣ дасситам̣ хоти. имасса пана пан̃хасса аттхе авутте а̄дипан̃хасса аттхо па̄кат̣о на хотӣти пат̣хамам̣ на вутто, тасма̄ со евам̣ ведитаббо. йато ка̄мара̄га̄нусайена̄ти йато уппаннена ка̄мара̄га̄нусайена са̄нусайо, ким̣ со тато уппаннена пат̣игха̄нусайенапи са̄нусайоти? йасма̄ панете две екасма̄ т̣ха̄на̄ нуппаджджанти; тасма̄ ‘‘но’’ти пат̣иседхо като. араха̄ саббаттха̄ти араха̄ саббадхаммесу уппаджджанакена кеначи анусайена нира̄нусайоти. имина̄ аттхавасена ниппадесат̣т̣ха̄несу бхуммавачанамева катанти. имина̄ упа̄йена саббаттха аттхавиниччхайо ведитабботи.

са̄нусайава̄раван̣н̣ана̄.

3. паджаханава̄раван̣н̣ана̄

132-197. паджаханава̄ре паджахатӣти тена тена маггена паха̄напарин̃н̃а̄васена паджахати, а̄йатим̣ ануппаттидхамматам̣ а̄па̄дети. а̄манта̄ти ана̄га̄мӣмаггат̣т̣хам̣ сандха̄йа пат̣ивачанам̣. тадекат̣т̣хам̣ паджахатӣти паха̄некат̣т̣хатам̣ сандха̄йа вуттам̣. ноти арахаттамаггат̣т̣хам̣ сандха̄йа пат̣иседхо.

йато ка̄мара̄га̄нусайам̣ паджахатӣти йато уппаджджанакам̣ ка̄мара̄га̄нусайам̣ паджахатӣти аттхо. ат̣т̣хамакоти арахаттапхалат̣т̣хато пат̣т̣ха̄йа паччороханаган̣ана̄йа ган̣ийама̄но сота̄паттимаггат̣т̣хо ат̣т̣хамако на̄ма. даккхин̣еййаган̣ана̄йа хи араха̄ аггадаккхин̣еййатта̄ пат̣хамо, арахаттамаггат̣т̣хо дутийо, ана̄га̄мӣ татийо…пе… сота̄паттимаггат̣т̣хо ат̣т̣хамо. со идха ‘‘ат̣т̣хамако’’ти вутто. на̄масан̃н̃а̄йева ва̄ еса̄ тасса̄ти. ана̄га̄мимаггасаман̇гин̃ча ат̣т̣хамакан̃ча т̣хапетва̄ авасеса̄ти саддхим̣ путхуджджанена секкха̄секкха̄. тесу хи путхуджджано паха̄напарин̃н̃а̄йа абха̄вена наппаджахати. сеса̄ тесам̣ анусайа̄нам̣ пахӣнатта̄. двиннам̣ маггасаман̇гӣнанти две маггасаман̇гино т̣хапетва̄ти аттхо. имина̄ найена саббаттха виниччхайо ведитабботи.

паджаханава̄раван̣н̣ана̄.

4. парин̃н̃а̄ва̄раван̣н̣ана̄

198-263. парин̃н̃а̄ва̄ре париджа̄на̄тӣти тӣхи парин̃н̃а̄хи париджа̄на̄ти. сесаметтха хет̣т̣ха̄ вуттанайамева. айампи хи ва̄ро паджаханава̄ро вийа маггат̣т̣ха̄нан̃н̃ева васена виссаджджитоти.

парин̃н̃а̄ва̄раван̣н̣ана̄.

5. пахӣнава̄раван̣н̣ана̄

264-274. пахӣнава̄ре пхалат̣т̣хавасенева десана̄ а̄раддха̄. ана̄га̄мисса хи убхопете анусайа̄ пахӣна̄, тасма̄ ‘‘а̄манта̄’’ти вуттам̣.

275-296. ока̄сава̄ре йаттха ка̄мара̄га̄нусайо пахӣно таттха пат̣игха̄нусайо пахӣноти пуччхитва̄ на ваттаббо пахӣноти ва̄ аппахӣноти ва̄ти вуттам̣ там̣ касма̄ти? уппаттит̣т̣ха̄насса аса̄дха̄ран̣атта̄. ан̃н̃ам̣ хи ка̄мара̄га̄нусайасса уппаттит̣т̣ха̄нам̣, ан̃н̃ам̣ пат̣игха̄нусайасса. абха̄витамаггасса ча йаттха анусайо уппаджджати, магге бха̄вите таттхева со пахӣно на̄ма хоти. таттха йасма̄ нева ка̄мара̄га̄нусайат̣т̣ха̄не пат̣игха̄нусайо уппаджджати, на пат̣игха̄нусайат̣т̣ха̄не ка̄мара̄га̄нусайо, тасма̄ таттха со пахӣноти ва̄ аппахӣноти ва̄ на ваттаббо. со хи йасмим̣ аттано уппаттит̣т̣ха̄не ка̄мара̄га̄нусайо пахӣно, тасмим̣ аппахӣнатта̄ таттха пахӣноти на ваттаббо. йам̣ ка̄мара̄га̄нусайасса уппаттит̣т̣ха̄нам̣, тасмим̣ ат̣т̣хитатта̄ таттха аппахӣноти на ваттаббо.

йаттха ка̄мара̄га̄нусайо пахӣно, таттха ма̄на̄нусайо пахӣноти еттха пана са̄дха̄ран̣ат̣т̣ха̄нам̣ сандха̄йа а̄манта̄ти вуттам̣. ка̄мара̄га̄нусайо хи ка̄мадха̄туйа̄ двӣсу ведана̄су анусети. ма̄на̄нусайо та̄су чева рӯпа̄рӯпадха̄тӯсу ча. со т̣хапетва̄ аса̄дха̄ран̣ат̣т̣ха̄нам̣ са̄дха̄ран̣ат̣т̣ха̄не тена саддхим̣ пахӣно на̄ма хоти. тасма̄ ‘а̄манта̄’ти вуттам̣. имина̄ найена саббасмимпи ока̄сава̄ре пахӣната̄ ча наваттаббата̄ ча ведитабба̄. ‘наттхӣ’ти а̄гатат̣т̣ха̄несу пана хет̣т̣ха̄ вуттасадисова виниччхайо. пуггалока̄сава̄ро, ока̄сава̄рагатикойева.

297-307. пат̣иломанайе йасса ка̄мара̄га̄нусайо аппахӣноти путхуджджанасота̄паннасакада̄га̄мивасена пуччхати. кин̃ча̄пи хи име две анусайа̄ путхуджджанато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва ана̄га̄мимаггат̣т̣ха̄ чханнам̣ пуггала̄нам̣ аппахӣна̄. идха пана парато ‘‘тин̣н̣ам̣ пуггала̄нам̣ двиннам̣ пуггала̄на’’нтиа̄дивачанато маггат̣т̣ха̄ анадхиппета̄, тасма̄ путхуджджанасота̄паннасакада̄га̄минова сандха̄йа ‘а̄манта̄’ти вуттам̣. двиннам̣ пуггала̄нанти сота̄паннасакада̄га̄мӣнам̣. имина̄ найена пуггалава̄ре виниччхайо ведитаббо.

308-329. ока̄сава̄рапуггалока̄сава̄ра̄ пана хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитабба̄ти.

пахӣнава̄раван̣н̣ана̄.

6. уппаджджанава̄раван̣н̣ана̄

330. уппаджджанава̄ро анусайава̄расадисойева.

7. дха̄тупуччха̄ва̄раван̣н̣ана̄

332-340. дха̄тува̄расса пуччха̄ва̄ре та̄ва кати анусайа̄ анусентӣти кати анусайа̄ санта̄нам̣ анугата̄ хутва̄ сайанти. кати анусайа̄ на̄нусентӣти кати анусайа̄ санта̄нам̣ на анугата̄ хутва̄ сайанти. кати анусайа̄ бхан̇га̄ти кати анусайа̄ анусенти на̄нусентӣти евам̣ вибхаджитабба̄ти аттхо. сесаметтха йам̣ ваттаббам̣ сийа̄, там̣ хет̣т̣ха̄ па̄л̣иваваттха̄не вуттамева.

7. дха̄тувиссаджджана̄ва̄раван̣н̣ана̄

341-349. ниддесава̄ре панасса кассачи сатта анусайа̄ анусентӣти путхуджджанавасена вуттам̣. кассачи пан̃ча̄ти сота̄паннасакада̄га̄мивасена вуттам̣. тесан̃хи дит̣т̣ха̄нусайо ча вичикиччха̄нусайо ча пахӣна̄ти пан̃чева анусенти. таттха йатха̄ анусайава̄ре ‘‘анусентӣ’’ти падасса уппаджджантӣти аттхо гахито, евамидха на гахетаббо. касма̄? тасмим̣ кхан̣е ануппаджджанато. ка̄мадха̄тум̣ упападжджантасса хи випа̄качиттан̃чева каммасамут̣т̣ха̄нарӯпан̃ча уппаджджати, акусалачиттам̣ наттхи. анусайа̄ ча акусалачиттаккхан̣е уппаджджанти, на випа̄качиттаккхан̣ети тасмим̣ кхан̣е ануппаджджанато татха̄ аттхо на гахетаббо. катхам̣ пана гахетабботи? йатха̄ лаббхати татха̄ гахетаббо. катхан̃ча лаббхати? аппахӣнат̣т̣хена. йатха̄ хи ра̄гадосамоха̄нам̣ аппахӣнатта̄. кусала̄бйа̄катачиттасаман̇гӣ пуггало ‘‘сара̄го садосо самохо’’ти вуччати, евам̣ маггабха̄вана̄йа аппахӣнатта̄ пат̣исандхиккхан̣епи тасса тасса пуггаласса те те анусайа̄ анусентӣти вуччанти. на кевалан̃ча вуччанти, аппахӣнатта̄ пана те анусентийева на̄ма̄ти ведитабба̄.

анусайа̄ бхан̇га̄ наттхӣти йасса хи йо анусети, со анусетийева; йо на̄нусети, со на̄нусетийева. айам̣ анусети ча на̄нусети ча, айам̣ сийа̄ анусети сийа̄ на̄нусетӣти, евам̣ вибхаджитаббо анусайо на̄ма наттхи. рӯпадха̄тум̣ упападжджантасса кассачи тайоти ана̄га̄мивасена вуттам̣. тасса хи ка̄мара̄гапат̣игхадит̣т̣хивичикиччха̄нусайа̄ чатта̄ропи анавасесато пахӣна̄. итаре тайова аппахӣна̄. тена вуттам̣ – ‘‘кассачи тайо анусайа̄ анусентӣ’’ти.

на ка̄мадха̄тунти ка̄мадха̄туйа̄ пат̣исиддхатта̄ сеса̄ две дха̄туйо упападжджантасса̄ти аттхо. сатте ва̄ти йасма̄ арийаса̄вакасса рӯпадха̄туйа̄ чутасса ка̄мадха̄туйам̣ упапатти на̄ма наттхи, путхуджджанассева хоти, тасма̄ саттева̄ти нийаметва̄ вуттам̣. ‘‘арӯпадха̄туйа̄ чутасса ка̄мадха̄тум̣ упападжджантасса саттева̄’’ти еттха̄пи есева найо. рӯпадха̄туйа̄ упапатти наттхӣти касма̄ наттхи? упапаттиниппха̄дакасса рӯпа̄вачараджджха̄насса абха̄ва̄. со хи саббасо рӯпасан̃н̃а̄нам̣ саматиккама̄ там̣ дха̄тум̣ упапанноти на̄сса таттха рӯпа̄вачараджджха̄нам̣ аттхи. тадабха̄ва̄ рӯпадха̄туйам̣ упапатти наттхӣти ведитабба̄. арӯпадха̄туйа̄ чутасса на ка̄мадха̄тунти еттха арӯпадха̄туйева адхиппета̄. имина̄ найена саббависсаджджанесу аттхо ведитабботи.

дха̄тува̄раван̣н̣ана̄.

анусайайамакаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. читтайамакам̣

уддесава̄раван̣н̣ана̄

1-62. ида̄ни тесан̃н̃ева мӯлайамаке десита̄нам̣ кусала̄дидхамма̄нам̣ лаббхама̄навасена екадесамева сан̇ган̣хитва̄ анусайайамака̄нантарам̣ деситасса читтайамакасса аттхаван̣н̣ана̄ хоти. таттха па̄л̣иваваттха̄нам̣ та̄ва ведитаббам̣. имасмин̃хи читтайамаке ма̄тика̄т̣хапанам̣, т̣хапитама̄тика̄йа виссаджджананти две ва̄ра̄ хонти. таттха ма̄тика̄т̣хапане пуггалава̄ро, дхаммава̄ро, пуггаладхаммава̄роти а̄дитова тайо суддхикамаха̄ва̄ра̄ хонти.

таттха ‘‘йасса читтам̣ уппаджджати, на нируджджхатӣ’’ти евам̣ пуггалавасена читтасса уппаджджананируджджхана̄дибхедам̣ дӣпенто гато пуггалава̄ро на̄ма. ‘‘йам̣ читтам̣ уппаджджати, на нируджджхатӣ’’ти евам̣ дхаммавасенева читтасса уппаджджананируджджхана̄дибхедам̣ дӣпенто гато дхаммава̄ро на̄ма. ‘‘йасса йам̣ читтам̣ уппаджджати, на нируджджхатӣ’’ти евам̣ убхайавасена читтасса уппаджджананируджджхана̄дибхедам̣ дӣпенто гато пуггаладхаммава̄ро на̄ма. тато ‘‘йасса сара̄гам̣ читта’’нти сол̣асаннам̣ пада̄нам̣ васена апаре сара̄га̄дипадависесита̄ сол̣аса пуггалава̄ра̄, сол̣аса дхаммава̄ра̄, сол̣аса пуггаладхаммава̄ра̄ти ат̣т̣хачатта̄лӣсам̣ миссакава̄ра̄ хонти. те сара̄га̄дипадаматтам̣ дассетва̄ сан̇кхитта̄. тато ‘‘йасса кусалам̣ читта’’нтиа̄дина̄ найена чхасат̣т̣хидвисатасан̇кха̄нам̣ абхидхаммама̄тика̄пада̄нам̣ васена апаре кусала̄дипадависесита̄ чхасат̣т̣хидвисатапуггалава̄ра̄, чхасат̣т̣хидвисатадхаммава̄ра̄ чхасат̣т̣хидвисатапуггаладхаммава̄ра̄ти ат̣т̣ханавутисаттасата̄ миссакава̄ра̄ хонти. тепи кусала̄дипадаматтам̣ дассетва̄ сан̇кхитта̄йева. йа̄нипеттха санидассана̄дӣни пада̄ни читтена саддхим̣ на йуджджанти, та̄ни могхапуччха̄васена т̣хапита̄ни.

тесу пана тӣсу ва̄ресу саббапат̣хаме суддхикапуггаламаха̄ва̄ре уппа̄даниродхака̄ласамбхедава̄ро, уппа̄дуппаннава̄ро, ниродхуппаннава̄ро, уппа̄дава̄ро, ниродхава̄ро, уппа̄даниродхава̄ро уппаджджама̄наниродхава̄ро, уппаджджама̄нуппаннава̄ро, нируджджхама̄нуппаннава̄ро, уппаннуппа̄дава̄ро, атӣта̄на̄гатава̄ро, уппаннуппаджджама̄нава̄ро, нируддханируджджхама̄нава̄ро, атиккантака̄лава̄роти чуддаса антарава̄ра̄. тесу уппа̄дава̄ро, ниродхава̄ро, уппа̄даниродхава̄роти имесу тӣсу ва̄ресу ануломапат̣иломавасена чха чха катва̄ ат̣т̣ха̄раса йамака̄ни. уппаннуппа̄дава̄ре атӣта̄на̄гатака̄лавасена ануломато две, пат̣иломато двети чатта̄ри йамака̄ни. сесесу а̄дито ниддит̣т̣хесу тӣсу, анантаре ниддит̣т̣хесу тӣсу; аваса̄не ниддит̣т̣хесу чатӯсӯти дасасу ва̄ресу ануломато екам̣, пат̣иломато еканти две две катва̄ вӣсати йамака̄ни. евам̣ саббесупи чуддасасу антарава̄ресу два̄чатта̄лӣса йамака̄ни, чатура̄сӣти пуччха̄ ат̣т̣хасат̣т̣хиаттхасатам̣ хоти. йатха̄ ча екасмим̣ суддхикапуггаламаха̄ва̄ре, татха̄ суддхикадхаммава̄репи суддхикапуггаладхаммава̄репӣти тӣсу маха̄ва̄ресу чхаббӣсатийамакасатам̣, тато дигун̣а̄ пуччха̄, тато дигун̣а̄ аттха̄ ча ведитабба̄. идам̣ пана ва̄раттайам̣ сара̄га̄дивасена сол̣асагун̣ам̣, кусала̄дивасена чхасат̣т̣хидвисатагун̣ам̣ катва̄ имасмим̣ читтайамаке анека̄ни йамакасахасса̄ни, тато дигун̣а̄ пуччха̄, тато дигун̣а̄ аттха̄ ча хонтӣти. па̄т̣хо пана сам̣кхиттоти. евам̣ та̄ва имасмим̣ читтайамаке па̄л̣иваваттха̄нам̣ ведитаббам̣.

ма̄тика̄т̣хапанаван̣н̣ана̄.

ниддесо

1. пуггалава̄раван̣н̣ана̄

63. ида̄ни т̣хапита̄нуккамена ма̄тикам̣ виссаджджетум̣ йасса читтам̣ уппаджджати на нируджджхатӣтиа̄ди а̄раддхам̣. таттха уппаджджатӣти уппа̄даккхан̣асаман̇гита̄йа уппаджджати на нируджджхатӣти ниродхаккхан̣ам̣ аппаттата̄йа на нируджджхати. тасса читтанти тасса пуггаласса тато пат̣т̣ха̄йа читтам̣ нируджджхиссати нуппаджджиссатӣти пуччхати. тесам̣ читтанти йесам̣ париччхиннават̣т̣адуккха̄нам̣ кхӣн̣а̄сава̄нам̣ саббапаччхимасса чутичиттасса уппа̄даккхан̣о ваттати, етесам̣ тадева чутичиттам̣ уппа̄даппаттата̄йа уппаджджати на̄ма, бхан̇гам̣ аппаттата̄йа на нируджджхати. ида̄ни пана бхан̇гам̣ патва̄ там̣ тесам̣ читтам̣ нируджджхиссати, тато аппат̣исандхикатта̄ ан̃н̃ам̣ нуппаджджиссати. итаресанти паччхимачиттасаман̇гим̣ кхӣн̣а̄савам̣ т̣хапетва̄ авасеса̄нам̣ секкха̄секкхапутхуджджана̄нам̣ нируджджхиссати чева уппаджджиссати ча̄ти йам̣ там̣ уппа̄даккхан̣аппаттам̣ там̣ нируджджхиссатева. ан̃н̃ам̣ пана тасмим̣ ва̄ ан̃н̃асмим̣ ва̄ аттабха̄ве уппаджджиссати чева нируджджхиссати ча. дутийапуччха̄виссаджджанепи татха̄рӯпассева кхӣн̣а̄савасса читтам̣ сандха̄йа ‘а̄манта̄’ти вуттам̣. нуппаджджати нируджджхатӣти бхан̇гаккхан̣е арахато паччхимачиттампи сеса̄нам̣ бхиджджама̄начиттампи. тато пат̣т̣ха̄йа пана арахато читтам̣ на нируджджхиссатӣти сакка̄ ваттум̣ уппаджджиссатӣти пана на сакка̄. сеса̄нам̣ уппаджджиссатӣти сакка̄ ваттум̣, на нируджджхиссатӣти на сакка̄. тасма̄ ‘но’ти пат̣иседхо като. дутийапан̃хе йасса читтам̣ на нируджджхиссати, уппаджджиссатӣти со пуггалойева наттхи, тасма̄ наттхӣти пат̣иккхепо като.

65-82. уппаннанти уппа̄дасаман̇гинопетам̣ на̄мам̣. уппа̄дам̣ патва̄ анируддхасса̄пи. таттха уппа̄дасаман̇гитам̣ сандха̄йа ‘а̄манта̄’ти, уппа̄дам̣ патва̄ анируддхабха̄вам̣ сандха̄йа ‘‘тесам̣ читтам̣ уппанна’’нти вуттам̣. ануппаннанти уппа̄дам̣ аппаттам̣. тесам̣ читтам̣ уппаджджиттха̄ти еттха̄пи саббесам̣ та̄ва читтам̣ кхан̣апаччуппаннамева хутва̄ уппа̄даккхан̣ам̣ атӣтатта̄ уппаджджиттха на̄ма, ниродхасама̄панна̄нам̣ ниродхато пуббе уппаннапуббатта̄, асан̃н̃асатта̄нам̣ сан̃н̃ӣбхаве уппаннапуббатта̄. уппаджджиттха чева уппаджджати ча̄ти уппа̄дам̣ паттатта̄ уппаджджиттха, анатӣтатта̄ уппаджджати на̄ма̄ти аттхо.

уппа̄даккхан̣е ана̄гатан̃ча̄ти уппа̄даккхан̣е ча читтам̣ ана̄гатан̃ча читтанти аттхо.

83. атиккантака̄лава̄ре уппаджджама̄нам̣ кхан̣анти уппа̄даккхан̣ам̣. таттха кин̃ча̄пи уппа̄даккхан̣о уппаджджама̄но на̄ма на хоти, уппаджджама̄насса пана кхан̣атта̄ евам̣ вутто. кхан̣ам̣ вӣтиккантам̣ атиккантака̄ланти на чирам̣ вӣтиккантам̣ тамева пана уппа̄даккхан̣ам̣ вӣтиккантам̣ хутва̄ атиккантака̄ланти сан̇кхам̣ гаччхати. нируджджхама̄нам̣ кхан̣анти ниродхаккхан̣ам̣. таттха кин̃ча̄пи ниродхаккхан̣о нируджджхама̄но на̄ма на хоти, нируджджхама̄насса пана кхан̣атта̄ евам̣ вутто. кхан̣ам̣ вӣтиккантам̣ атиккантака̄ланти ким̣ тасса читтам̣ евам̣ ниродхаккхан̣ампи вӣтиккантам̣ хутва̄ атиккантака̄лам̣ на̄ма хотӣти пуччхати. таттха йасма̄ бхан̇гаккхан̣е читтам̣ уппа̄даккхан̣ам̣ кхан̣ам̣ вӣтиккантам̣ хутва̄ атиккантака̄лам̣ хоти, ниродхаккхан̣ам̣ кхан̣ам̣ вӣтиккантам̣ хутва̄ атиккантака̄лам̣ на̄ма на хоти. атӣтам̣ пана читтам̣ убхопи кхан̣е кхан̣ам̣ вӣтиккантам̣ хутва̄ атиккантака̄лам̣ на̄ма, тасма̄ ‘‘бхан̇гаккхан̣е читтам̣ уппа̄даккхан̣ам̣ вӣтиккантам̣, бхан̇гаккхан̣ам̣ авӣтиккантам̣, атӣтам̣ читтам̣ уппа̄даккхан̣ан̃ча вӣтиккантам̣ бхан̇гаккхан̣ан̃ча вӣтиккантанти виссаджджанама̄ха. дутийапан̃хасса виссаджджане йасма̄ атӣтам̣ читтам̣ убхопи кхан̣е вӣтиккантам̣ хутва̄ атиккантака̄лам̣ на̄ма хоти, тасма̄ атӣтам̣ читтанти вуттам̣. пат̣иломапан̃хасса виссаджджане йасма̄ уппа̄даккхан̣е ча читтам̣ ана̄гатан̃ча читтам̣ убхопи кхан̣е кхан̣ам̣ вӣтиккантам̣ хутва̄ атиккантака̄лам̣ на̄ма на хоти, тесам̣ кхан̣а̄нам̣ авӣтиккантатта̄. тасма̄ ‘‘уппа̄даккхан̣е читтам̣ ана̄гатам̣ читта’’нти вуттам̣. дутийависсаджджанам̣ па̄кат̣амева.

84-113. дхаммава̄репи имина̄вупа̄йена саббависсаджджанесу аттхо ведитаббо. пуггаладхаммава̄ро дхаммава̄рагатикойева.

114-116. саббепи миссакава̄ра̄ йасса сара̄гам̣ читтантиа̄дина̄ найена мукхаматтам̣ дассетва̄ сан̇кхитта̄. виттха̄ро пана несам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитаббо. тесу пана ‘‘йасса сара̄гам̣ читтам̣ уппаджджати, на нируджджхати; тасса читтам̣ нируджджхиссати, нуппаджджиссатӣ’’ти евам̣ виттха̄ретаббата̄йа пуччха̄ва садиса̄ хоти. йасма̄ пана сара̄гам̣ читтам̣ паччхимачиттам̣ на хоти, тасма̄ ‘‘йасса сара̄гам̣ читтам̣ уппаджджати, на нируджджхати; тасса читтам̣ нируджджхиссати, нуппаджджиссатӣти но’’ти евам̣ виссаджджитаббатта̄ виссаджджанам̣ асадисам̣ хоти. там̣ там̣ тасса̄ тасса̄ пуччха̄йа анурӯпавасена ведитаббанти.

читтайамакаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. дхаммайамакам̣

1. пан̣н̣аттиуддесава̄раван̣н̣ана̄

1-16. ида̄ни тесан̃н̃ева мӯлайамаке десита̄нам̣ кусала̄дидхамма̄нам̣ ма̄тикам̣ т̣хапетва̄ читтайамака̄нантарам̣ деситасса дхаммайамакасса ван̣н̣ана̄ хоти. таттха кхандхайамаке вуттанайенева па̄л̣иваваттха̄нам̣ ведитаббам̣. йатха̄ хи таттха пан̣н̣аттива̄ра̄дайо тайо маха̄ва̄ра̄, авасеса̄ антарава̄ра̄ ча хонти, татха̄ идха̄пи. ‘‘йо кусалам̣ дхаммам̣ бха̄вети, со акусалам̣ дхаммам̣ паджахатӣ’’ти а̄гататта̄ панеттха парин̃н̃а̄ва̄ро, бха̄вана̄ва̄ро на̄ма̄ти ведитаббо. таттха йасма̄ абйа̄като дхаммо нева бха̄ветаббо, на паха̄таббо, тасма̄ там̣ падамева на уддхат̣ам̣. пан̣н̣аттива̄ре панеттха тин̣н̣ам̣ кусала̄дидхамма̄нам̣ васена падасодханава̄ро, падасодханамӯлачаккава̄ро, суддхадхаммава̄ро, суддхадхаммамӯлачаккава̄роти имесу чатӯсу ва̄ресу йамакаган̣ана̄ ведитабба̄.

1. пан̣н̣аттиниддесава̄раван̣н̣ана̄

17-32. пан̣н̣аттива̄раниддесе пана кусала̄ кусаладхамма̄ти кусала̄нам̣ екантена кусаладхамматта̄ ‘‘а̄манта̄’’ти вуттам̣. сесависсаджджанесупи есева найо. авасеса̄ дхамма̄ на акусала̄ дхамма̄ти авасеса̄ дхамма̄ акусала̄ на хонти, дхамма̄ пана хонтӣти аттхо. имина̄ найена саббависсаджджана̄ни ведитабба̄ни.

пан̣н̣аттива̄раван̣н̣ана̄.

2. паваттива̄раван̣н̣ана̄

33-34. паваттива̄ре панеттха паччуппаннака̄ле пуггалава̄расса ануломанайе ‘‘йасса кусала̄ дхамма̄ уппаджджанти, тасса акусала̄ дхамма̄ уппаджджанти; йасса ва̄ пана акусала̄ дхамма̄ уппаджджанти, тасса кусала̄ дхамма̄ уппаджджантӣ’’ти кусаладхаммамӯлака̄ни две йамака̄ни, акусаладхаммамӯлакам̣ еканти тӣн̣и йамака̄ни хонти. тасса пат̣иломанайепи ока̄сава̄ра̄дӣсупи есева найо. еваметтха саббава̄ресу тин̣н̣ам̣ тин̣н̣ам̣ йамака̄нам̣ васена йамакаган̣ана̄ ведитабба̄. аттхавиниччхайе панеттха идам̣ лаккхан̣ам̣ – имасса хи дхаммайамакасса паваттимаха̄ва̄ре ‘‘уппаджджанти нируджджхантӣ’’ти имесу уппа̄даниродхесу кусала̄кусаладхамма̄ та̄ва екантена паваттийам̣йева лаббханти, на чутипат̣исандхӣсу. абйа̄катадхамма̄ пана паватте ча чутипат̣исандхӣсу ча̄ти тӣсупи ка̄лесу лаббханти. еваметтха йам̣ йаттха йаттха лаббхати, тасса васена таттха таттха виниччхайо ведитаббо.

татридам̣ найамукхам̣ – кусала̄кусала̄нам̣ та̄ва екаккхан̣е ануппаджджанато ‘‘но’’ти пат̣иседхо като. абйа̄ката̄ ча̄ти читтасамут̣т̣ха̄нарӯпавасена вуттам̣.

35-36. йаттха кусала̄ дхамма̄ нуппаджджантӣти асан̃н̃абхавам̣ сандха̄йа вуттам̣. теневеттха ‘‘а̄манта̄’’ти виссаджджанам̣ катам̣. уппаджджантӣти идампи асан̃н̃абхавам̣йева сандха̄йа вуттам̣. абйа̄ката̄нам̣ пана ануппаттит̣т̣ха̄насса абха̄ва̄ ‘‘наттхӣ’’ти пат̣иккхепо като.

49. дутийе акусалети бхавам̣ асса̄детва̄ уппаннесу никантиджаванесу дутийе джаваначитте. дутийе читте ваттама̄нети пат̣исандхито дутийе бхаван̇гачитте ваттама̄не саха ва̄ пат̣исандхийа̄ бхаван̇гам̣ випа̄кавасена екамева катва̄ бхаваникантийа̄ а̄ваджджаначитте. тан̃хи кирийачиттатта̄ абйа̄катаджа̄тийам̣ випа̄като дутийам̣ на̄ма хоти.

57. йасса читтасса анантара̄ аггамагганти готрабхучиттам̣ сандха̄йа вуттам̣. кусала̄ дхамма̄ уппаджджиссантӣти те аггамаггадхаммейева сандха̄йа вуттам̣.

79. йасса читтасса анантара̄ аггамаггам̣ пат̣илабхиссанти, тасса читтасса уппа̄даккхан̣ети идам̣ читтаджа̄тивасена вуттам̣. таджджа̄тикасса хи ека̄ваджджанена уппаннасса тато оримачиттасса уппа̄даккхан̣епи етам̣ лаккхан̣ам̣ лаббхатева.

99. ниродхава̄репи кусала̄кусала̄нам̣ екато анируджджханато ‘‘но’’ти вуттам̣. имина̄ найамукхена саббаттха виниччхайо ведитабботи.

дхаммайамакаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. индрийайамакам̣

ида̄ни тесан̃н̃ева мӯлайамаке десита̄нам̣ кусала̄дидхамма̄нам̣ лаббхама̄навасена екадесам̣ сам̣ган̣хитва̄ дхаммайамака̄нантарам̣ деситасса индрийайамакасса ван̣н̣ана̄ хоти. таттха кхандхайамака̄дӣсу вуттанайенева па̄л̣иваваттха̄нам̣ ведитаббам̣. идха̄пи хи пан̣н̣аттива̄ра̄дайо тайо маха̄ва̄ра̄ авасеса̄ антарава̄ра̄ ча саддхим̣ ка̄лаппабхеда̄дӣхи кхандхайамака̄дӣсу а̄гатасадиса̄ва. индрийа̄нам̣ пана бахута̄йа дха̄туйамакатопи бахутара̄ни йамака̄ни хонти. йатха̄ пана хет̣т̣ха̄ пуггалава̄ра̄дӣсу чаккха̄йатаначаккхудха̄тумӯлаке найе чаккха̄йатаначаккхудха̄тӯхи саддхим̣ дживха̄йатанака̄йа̄йатана̄ни на йоджита̄ни. дживха̄йатанака̄йа̄йатанамӯлака̄ни ча йамака̄нева на гахита̄ни, татха̄ идха̄пи чаккхундрийамӯлаке найе дживхиндрийака̄йиндрийа̄ни на йоджита̄ни, дживхиндрийака̄йиндрийамӯлака̄ни ча йамака̄нева на гахита̄ни. тесам̣ аггахан̣е ка̄ран̣ам̣ таттха вуттанайенева ведитаббам̣. маниндрийам̣ пана йатха̄ чаккхундрийа̄димӯлакехи татхева иттхиндрийа̄димӯлакехипи саддхим̣ йасма̄ йоджанам̣ гаччхати, тасма̄ никкхиттапат̣ипа̄т̣ийа̄ айоджетва̄ саббехипи чаккхундрийамӯлака̄дӣхи саддхим̣ парийоса̄не йоджитанти ведитаббам̣. чаккхундрийена саддхим̣ иттхиндрийапурисиндрийаджӣвитиндрийа̄ни йоджита̄ни сукхиндрийадуккхиндрийадоманассиндрийа̄ни пат̣исандхийам̣ наттхӣти на гахита̄ни. соманассиндрийаупеккхиндрийа̄ни пат̣исандхийам̣ уппаттисаббха̄вато гахита̄ни. татха̄ саддхиндрийа̄дӣни пан̃ча. локуттара̄ни тӣн̣и пат̣исандхийам̣ абха̄венева на гахита̄ни. ити йа̄ни гахита̄ни, тесам̣ васенеттха чаккхундрийамӯлаке найе йамакаган̣ана̄ ведитабба̄. йатха̄ четтха, евам̣ саббаттха. йа̄ни пана на гахита̄ни, тесам̣ васена йамака̄ни на ган̣етабба̄ни. ган̣ентена ва̄ могхапуччха̄васена ган̣етабба̄нӣти евам̣ та̄ва саббава̄ресу па̄л̣иваваттха̄намева ведитаббам̣.

паваттива̄раван̣н̣ана̄

1-86. аттхавиниччхайе панеттха идам̣ найамукхам̣ – сачаккхука̄нам̣ на иттхӣнанти брахмапа̄рисаджджа̄дӣнан̃чева рӯпӣнам̣ пурисанапум̣сака̄нан̃ча васена вуттам̣. тесан̃хи иттхиндрийам̣ нуппаджджати. сачаккхука̄нам̣ на пуриса̄нанти рӯпӣбрахма̄нан̃чева иттхинапум̣сака̄нан̃ча васена вуттам̣. тесан̃хи пурисиндрийам̣ нуппаджджати. ачаккхука̄нам̣ упападжджанта̄нам̣ тесам̣ джӣвитиндрийам̣ уппаджджатӣти екавока̄рачатувока̄рака̄мадха̄тусатте сандха̄йа вуттам̣. сачаккхука̄нам̣ вина̄ соманассена̄ти упеккха̄сахагата̄нам̣ чатуннам̣ маха̄випа̄капат̣исандхӣнам̣ васена вуттам̣. сачаккхука̄нам̣ вина̄ упеккха̄йа̄ти соманассасахагатапат̣исандхика̄нам̣ васена вуттам̣. упеккха̄йа ачаккхука̄нанти ахетукапат̣исандхивасена вуттам̣. ахетука̄нанти ахетукапат̣исандхичиттена саддхим̣ саддхиндрийа̄дӣнам̣ абха̄вато вуттам̣. таттха хи екантенева саддха̄сатипан̃н̃а̄йо наттхи. сама̄дхивӣрийа̄ни пана индрийаппатта̄ни на хонти. сахетука̄нам̣ ачаккхука̄нанти габбхасеййакавасена чева арӯпӣвасена ча вуттам̣. ан̃н̃о хи сахетуко ачаккхуко на̄ма наттхи. сачаккхука̄нам̣ ахетука̄нанти апа̄йе опапа̄тикавасена вуттам̣. сачаккхука̄нам̣ н̃а̄н̣авиппайутта̄нанти ка̄мадха̄туйам̣ духетукапат̣исандхика̄нам̣ васена вуттам̣. сачаккхука̄нам̣ н̃а̄н̣асампайутта̄нанти рӯпӣбрахма̄но чева ка̄ма̄вачарадевамануссе ча сандха̄йа вуттам̣. н̃а̄н̣асампайутта̄нам̣ ачаккхука̄нанти арӯпино ча тихетукагаббхасеййаке ча сандха̄йа вуттам̣.

190. джӣвитиндрийамӯлаке вина̄ соманассена упападжджанта̄нанти двепи джӣвитиндрийа̄ни сандха̄йа вуттам̣. паватте соманассавиппайуттачиттасса уппа̄даккхан̣ети арӯпаджӣвитиндрийам̣ сандха̄йа вуттам̣. имина̄ найена саббаттха̄пи пат̣исандхипаваттивасена джӣвитиндрийайоджана̄ ведитабба̄. соманассиндрийа̄димӯлакесупи пат̣исандхипаваттивасеневаттхо гахетаббо. пат̣иломанайе пана ниродхава̄ре ча етесан̃чева ан̃н̃есан̃ча дхамма̄нам̣ йатха̄ла̄бхавасена чутипат̣исандхипаваттесу тӣсупи ануппа̄даниродха̄ ведитабба̄.

281. ана̄гатава̄ре етенева бха̄вена̄ти етена пурисабха̄венева, антара̄ иттхибха̄вам̣ ана̄паджджитва̄ пурисапат̣исандхиггахан̣енева̄ти аттхо. катичи бхаве дассетва̄ паринибба̄йиссантӣти катичи пат̣исандхийо гахетва̄ иттхибха̄вам̣ аппатва̄ва паринибба̄йиссантӣти аттхо. дутийапуччха̄йапи есева найо.

361. паччуппаннена атӣтава̄ре суддха̄ва̄са̄нам̣ упапаттичиттасса бхан̇гаккхан̣е маниндрийан̃ча нуппаджджиттха̄ти читтайамаке вийа уппа̄даккхан̣а̄тиккамавасена аттхам̣ аггахетва̄ тасмим̣ бхаве ануппаннапуббавасена гахетабботи. имина̄ найамукхена саббасмимпи паваттива̄ре аттхавиниччхайо ведитаббо.

паваттива̄раван̣н̣ана̄.

парин̃н̃а̄ва̄раван̣н̣ана̄

435-482. парин̃н̃а̄ва̄ре пана чаккхумӯлака̄дӣсу екамева чаккхусотайамакам̣ дасситам̣. йасма̄ пана сеса̄нипи локийаабйа̄ката̄ни чева локийаабйа̄катамиссака̄ни ча парин̃н̃еййа̄нева, тасма̄ та̄ни анупадит̣т̣ха̄нипи имина̄ва дассита̄ни хонти. йасма̄ пана акусалам̣ екантато паха̄таббамева, екантам̣ кусалам̣ бха̄ветаббамева, локуттара̄бйа̄катам̣ саччхика̄таббам̣, тасма̄ ‘‘доманассиндрийам̣ паджахатӣ’’ти ‘‘анан̃н̃а̄тан̃н̃асса̄мӣтиндрийам̣ бха̄ветӣ’’ти ‘‘ан̃н̃а̄та̄виндрийам̣ саччхикаротӣ’’ти вуттам̣. ан̃н̃индрийам̣ пана бха̄ветаббампи аттхи саччхика̄таббампи, там̣ бха̄вана̄васенева гахитам̣. таттха две пуггала̄ти сакада̄га̄мимаггасаман̇гӣ ча, арахаттамаггасаман̇гӣ ча. тесу еко самуччхиндитум̣ асаматтхатта̄ доманассиндрийам̣ на паджахати на̄ма. еко пахӣнадосатта̄ чаккхундрийам̣ на париджа̄на̄тӣти ануппа̄дам̣ а̄па̄детум̣ асаматтхата̄йа на париджа̄на̄ти. имина̄ найена саббависсаджджанесу аттхо ведитабботи.

парин̃н̃а̄ва̄раван̣н̣ана̄.

индрийайамакаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

нигаманакатха̄

етта̄вата̄ ча –

йассова̄де т̣хатва̄, нит̣т̣хитакиччасса киччасампанно;

йуватиджанопи атӣто, сувихитанийамо йамасса̄н̣ам̣.

девапариса̄йа маджджхе, девапуре саббадевадевена;

йамакам̣ на̄ма пака̄ситам̣, йама̄малаломена йам̣ тена.

па̄л̣иваваттха̄навидхим̣, пуччха̄виссаджджане ча аттханайам̣;

дассетум̣ а̄раддха̄, йамакаат̣т̣хакатха̄ майа̄ тасса.

са̄ субахуантара̄йе, локамхи йатха̄ анантара̄йена;

айамаджджа пан̃чаматтехи, тантийа̄ бха̄н̣ава̄рехи.

нит̣т̣хам̣ патта̄ евам̣, нит̣т̣ха̄нам̣ па̄пун̣анту саббепи;

хитасукханиббаттикара̄, маноратха̄ саббасатта̄нанти.

йамакаппакаран̣а-ат̣т̣хакатха̄ нит̣т̣хита̄.

намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса

абхидхаммапит̣аке

пат̣т̣ха̄наппакаран̣а-ат̣т̣хакатха̄

дева̄тидево дева̄нам̣, девада̄навапӯджито,

десайитва̄ пакаран̣ам̣, йамакам̣ суддхасам̣йамо.

аттхато дхаммато чева, гамбхӣрасса̄тха тасса йам̣,

анантарам̣ маха̄вӣро, саттамам̣ исисаттамо.

пат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма на̄мена, на̄марӯпаниродхано,

десеси атигамбхӣра-найаман̣д̣итадесанам̣.

ида̄ни тасса сампатто, йасма̄ сам̣ван̣н̣ана̄ккамо,

тасма̄ нам̣ ван̣н̣айисса̄ми, там̣ сун̣а̄тха сама̄хита̄ти.

паччайуддесаван̣н̣ана̄

самма̄самбуддхена хи ануломапат̣т̣ха̄не два̄вӣсати тике нисса̄йа тикапат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма ниддит̣т̣хам̣, сатам̣ дуке нисса̄йа дукапат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма ниддит̣т̣хам̣. тато парам̣ два̄вӣсати тике гахетва̄ дукасате паккхипитва̄ дукатикапат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма дасситам̣. тато парам̣ дукасатам̣ гахетва̄ два̄вӣсатийа̄ тикесу паккхипитва̄ тикадукапат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма дасситам̣. тике пана тикесуйева паккхипитва̄ тикатикапат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма дасситам̣. дуке ча дукесуйева паккхипитва̄ дукадукапат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма дасситам̣. евам̣ –

тикан̃ча пат̣т̣ха̄наварам̣ дукуттамам̣,

дукам̣ тикан̃чева тикам̣ дукан̃ча;

тикам̣ тикан̃чева дукам̣ дукан̃ча,

чха ануломамхи найа̄ сугамбхӣра̄ти.

паччанӣйапат̣т̣ха̄непи два̄вӣсати тике нисса̄йа тикапат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма. дукасатам̣ нисса̄йа дукапат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма. два̄вӣсати тике дукасате паккхипитва̄ дукатикапат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма. дукасатам̣ два̄вӣсатийа̄ тикесу паккхипитва̄ тикадукапат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма. тике тикесуйева паккхипитва̄ тикатикапат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма. дуке дукесуйева паккхипитва̄ дукадукапат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма̄ти евам̣ паччанӣйепи чхахи найехи пат̣т̣ха̄нам̣ ниддит̣т̣хам̣. тена вуттам̣ –

‘‘тикан̃ча пат̣т̣ха̄наварам̣ дукуттамам̣,

дукам̣ тикан̃чева тикам̣ дукан̃ча;

тикам̣ тикан̃чева дукам̣ дукан̃ча,

чха паччанӣйамхи найа̄ сугамбхӣра̄’’ти.

тато парам̣ ануломапаччанӣйепи етеневупа̄йена чха найа̄ дассита̄. тена̄ха –

‘‘тикан̃ча пат̣т̣ха̄наварам̣ дукуттамам̣,

дукам̣ тикан̃чева тикам̣ дукан̃ча;

тикам̣ тикан̃чева дукам̣ дукан̃ча,

чха ануломапаччанӣйамхи найа̄ сугамбхӣра̄’’ти.

таданантарам̣ паччанӣйа̄нуломамхи етехева чхахи найехи ниддит̣т̣хам̣. тена̄ха –

‘‘тикан̃ча пат̣т̣ха̄наварам̣ дукуттамам̣,

дукам̣ тикан̃чева тикам̣ дукан̃ча;

тикам̣ тикан̃чева дукам̣ дукан̃ча,

чха паччанӣйа̄нуломамхи найа̄ сугамбхӣра̄’’ти.

евам̣ ануломе чха пат̣т̣ха̄на̄ни, паччанӣйе чха, ануломапаччанӣйе чха, паччанӣйа̄нуломе чха пат̣т̣ха̄на̄нӣти идам̣ ‘‘чатувӣсатисамантапат̣т̣ха̄насамодха̄напат̣т̣ха̄намаха̄пакаран̣ам̣ на̄ма̄’’ти хи вуттам̣.

таттха йесам̣ чатувӣсатийа̄ самантапат̣т̣ха̄на̄нам̣ самодха̄навасенетам̣ чатувӣсатисамантапат̣т̣ха̄насамодха̄нам̣ пат̣т̣ха̄намаха̄пакаран̣ам̣ на̄ма̄ти вуттам̣, тесан̃чева имасса ча пакаран̣асса на̄маттхо та̄ва евам̣ ведитаббо. кенат̣т̣хена пат̣т̣ха̄нанти? на̄наппака̄рапаччайат̣т̣хена. ‘па-ка̄ро’ хи на̄наппака̄раттхам̣ дӣпети, т̣ха̄насаддо паччайаттхам̣. т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄накусалата̄тиа̄дӣсу хи паччайо т̣ха̄нанти вутто. ити на̄наппака̄ра̄нам̣ паччайа̄нам̣ васена деситатта̄ имесу чатувӣсатийа̄ пат̣т̣ха̄несу екекам̣ пат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма. имесам̣ пана пат̣т̣ха̄на̄нам̣ самӯхато саббампетам̣ пакаран̣ам̣ пат̣т̣ха̄нанти ведитаббам̣.

апаро найо – кенат̣т̣хена пат̣т̣ха̄нанти? вибхаджанат̣т̣хена. ‘‘пан̃н̃а̄пана̄ пат̣т̣хапана̄ виваран̣а̄ вибхаджана̄ утта̄нӣкамма’’нти (ма. ни. 1.371) а̄гатат̣т̣ха̄насмин̃хи вибхаджанат̣т̣хена пат̣т̣ха̄нам̣ пан̃н̃а̄йати. ити кусала̄дӣнам̣ дхамма̄нам̣ хетупаччайа̄дивасена вибхаттатта̄ имесу чатувӣсатийа̄ пат̣т̣ха̄несу екекам̣ пат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма. имесам̣ пана пат̣т̣ха̄на̄нам̣ самӯхато саббампетам̣ пакаран̣ам̣ пат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма̄ти ведитаббам̣.

апаро найо – кенат̣т̣хена пат̣т̣ха̄нанти? пат̣т̣хитаттхена. гаманат̣т̣хена̄ти аттхо. ‘‘гот̣т̣ха̄ пат̣т̣хитага̄во’’ти (ма. ни. 1.156) а̄гатат̣т̣ха̄насмин̃хи йена пат̣т̣ха̄нена пат̣т̣хитага̄воти вутто, там̣ аттхато гаманам̣ хоти. ити на̄тивиттха̄ританайесу дхаммасан̇ган̣ӣа̄дӣсу аниссан̇гагаманасса саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асса хетупаччайа̄дибхедабхиннесу кусала̄дӣсу виттха̄ританайала̄бхато ниссан̇гавасена паваттагаманатта̄ имесу чатувӣсатийа̄ пат̣т̣ха̄несу екекам̣ пат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма. имесам̣ пана пат̣т̣ха̄на̄нам̣ самӯхато саббампетам̣ пакаран̣ам̣ пат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма̄ти ведитаббам̣.

таттха ануломамхи та̄ва пат̣хамам̣ тикавасена деситатта̄ тикапат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма. тасса падаччхедо – тика̄нам̣ пат̣т̣ха̄нам̣ еттха аттхӣти тикапат̣т̣ха̄нам̣. тика̄нам̣ на̄наппака̄рака̄ паччайа̄ етисса̄ десана̄йа аттхӣти аттхо. дутийавикаппепи тика̄нам̣ пат̣т̣ха̄нантвева тикапат̣т̣ха̄нам̣. хетупаччайа̄дивасена тика̄нам̣ вибхаджана̄ти аттхо. татийавикаппе хетупаччайа̄дибхедабхинната̄йа ладдхавиттха̄ра̄ тика̄ ева пат̣т̣ха̄нам̣ тикапат̣т̣ха̄нам̣. саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асса ниссан̇гагаманабхӯмӣти аттхо. дукапат̣т̣ха̄на̄дӣсупи есева найо. евам̣ ануломе чхапат̣т̣ха̄на̄ни видитва̄ паччанӣйа̄дӣсупи имина̄вупа̄йена ведитабба̄ни.

йасма̄ панета̄ни ануломе, паччанӣйе, ануломапаччанӣйе, паччанӣйа̄нуломети саманта̄ чха чха хутва̄ чатувӣсати хонти; тасма̄ ‘‘чатувӣсати самантапат̣т̣ха̄на̄нӣ’’ти вуччанти. ити имесам̣ чатувӣсатийа̄ кхуддакапат̣т̣ха̄насан̇кха̄та̄нам̣ самантапат̣т̣ха̄на̄нам̣ самодха̄навасенетам̣ чатувӣсатисамантапат̣т̣ха̄насамодха̄нам̣ пат̣т̣ха̄намаха̄пакаран̣ам̣ на̄ма.

там̣ панетам̣ йе тика̄дайо нисса̄йа ниддит̣т̣хатта̄ ‘‘тикапат̣т̣ха̄нам̣ дукапат̣т̣ха̄нам̣…пе… дукадукапат̣т̣ха̄на’’нти вуттам̣, те ана̄маситва̄ йесам̣ паччайа̄нам̣ васена те тика̄дайо вибхатта̄ те паччайе дассетум̣ а̄дито та̄васса ма̄тика̄никкхепава̄ро на̄ма вутто; паччайавибхан̇гава̄ротипи тассева на̄мам̣. со уддесаниддесато дувидхо. тасса хетупаччайо…пе… авигатапаччайоти айам̣ уддесо.

таттха хету ча со паччайо ча̄ти хетупаччайо. хету хутва̄ паччайо, хетубха̄вена паччайоти вуттам̣ хоти. а̄рамман̣апаччайа̄дӣсупи есева найо. таттха хетӯти вачана̄вайавака̄ран̣амӯла̄наметам̣ адхивачанам̣. ‘‘пат̣ин̃н̃а̄ хетӯ’’тиа̄дӣсу хи локе вачана̄вайаво хетӯти, вуччати. са̄сане пана ‘‘йе дхамма̄ хетуппабхава̄’’тиа̄дӣсу (маха̄ва. 60) ка̄ран̣ам̣. ‘‘тайо кусала̄ хетӯ, тайо акусала̄ хетӯ’’тиа̄дӣсу (дха. са. 1059) мӯлам̣ хетӯти вуччати. там̣ идха адхиппетам̣. паччайоти еттха пана айам̣ вачанаттхо – пат̣ичча етасма̄ етӣти паччайо, аппаччаккха̄йа нам̣ ваттатӣти аттхо. йо хи дхаммо йам̣ дхаммам̣ аппаччаккха̄йа тит̣т̣хати ва̄ уппаджджати ва̄, со тасса паччайоти вуттам̣ хоти.

лаккхан̣ато пана упака̄ракалаккхан̣о паччайо, йо хи дхаммо йасса дхаммасса т̣хитийа̄ ва̄ уппаттийа̄ ва̄ упака̄рако хоти, со тасса паччайоти вуччати. паччайо, хету; ка̄ран̣ам̣ нида̄нам̣ самбхаво, пабхавоти аттхато екам̣, бйан̃джанато на̄нам̣. ити мӯлат̣т̣хена хету, упака̄ракат̣т̣хена паччайоти сан̇кхепато мӯлат̣т̣хена упака̄рако дхаммо хетупаччайо. со хи са̄лиа̄дӣнам̣ са̄либӣджа̄дӣни вийа, ман̣иппабха̄дӣнам̣ вийа ча ман̣иван̣н̣а̄дайо кусала̄дӣнам̣ кусала̄дибха̄васа̄дхакоти а̄чарийа̄нам̣ адхиппа̄йо. евам̣ санте пана там̣самут̣т̣ха̄нарӯпесу хетупаччайата̄ на сампаджджати. на хи со тесам̣ кусала̄дибха̄вам̣ са̄дхети, на ча паччайо на хотӣти. вуттан̃хетам̣ ‘‘хетӯ хетусампайуттака̄нам̣ дхамма̄нам̣ там̣самут̣т̣ха̄на̄нан̃ча рӯпа̄нам̣ хетупаччайена паччайо’’ти. ахетукачитта̄нан̃ча вина̄ етена абйа̄катабха̄во сиддхо.

сахетука̄нампи ча йонисоманасика̄ра̄дипат̣ибаддхо кусала̄дибха̄во на сампайуттахетупат̣ибаддхо. йади ча сампайуттахетӯсу сабха̄ватова кусала̄дибха̄во сийа̄, там̣сампайуттесу хетупат̣ибаддхо алобхо кусало ва̄ сийа̄ абйа̄като ва̄. йасма̄ пана убхайатха̄пи хоти, тасма̄ йатха̄ сампайуттесу, евам̣ хетӯсупи кусала̄дита̄ парийеситабба̄. кусала̄дибха̄васа̄дханавасена пана хетӯнам̣ мӯлат̣т̣хам̣ аггахетва̄ суппатит̣т̣хитабха̄васа̄дханавасена гайхама̄не на кин̃чи вируджджхати. ладдхахетупаччайа̄ хи дхамма̄ вирул̣хамӯла̄ вийа па̄дапа̄ тхира̄ хонти суппатит̣т̣хита̄, ахетука̄ пана тилабӣджака̄дисева̄ла̄ вийа на суппатит̣т̣хита̄. ити мӯлат̣т̣хена упака̄ракоти суппатит̣т̣хитабха̄васа̄дханена упака̄рако дхаммо хетупаччайоти ведитаббо.

тато паресу а̄рамман̣авасена упака̄рако дхаммо а̄рамман̣апаччайо. со ‘‘рӯпа̄йатанам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄’’ти а̄рабхитва̄пи ‘‘йам̣ йам̣ дхаммам̣ а̄раббха йе йе дхамма̄ уппаджджанти читтачетасика̄ дхамма̄, те те дхамма̄ тесам̣ тесам̣ дхамма̄нам̣ а̄рамман̣апаччайена паччайо’’ти оса̄питатта̄ на кочи дхаммо на хоти. йатха̄ хи дуббало пурисо дан̣д̣ам̣ ва̄ раджджум̣ ва̄ а̄ламбитва̄ва ут̣т̣хахати чева тит̣т̣хати ча, евам̣ читтачетасика̄ дхамма̄ рӯпа̄диа̄рамман̣ам̣ а̄раббхева уппаджджанти чева тит̣т̣ханти ча. тасма̄ саббепи читтачетасика̄нам̣ дхамма̄нам̣ а̄рамман̣абхӯта̄ дхамма̄ а̄рамман̣апаччайоти ведитабба̄.

джет̣т̣хакат̣т̣хена упака̄рако дхаммо адхипатипаччайо. со сахаджа̄та̄рамман̣авасена дувидхо. таттха ‘‘чханда̄дхипати чхандасампайуттака̄нам̣ дхамма̄нам̣ там̣самут̣т̣ха̄на̄нан̃ча рӯпа̄нам̣ адхипатипаччайена паччайо’’тиа̄дивачанато чхандавӣрийачиттавӣмам̣сасан̇кха̄та̄ чатта̄ро дхамма̄ сахаджа̄та̄дхипатипаччайоти ведитабба̄, но ча кхо екато. йада̄ хи чхандам̣ дхурам̣ джет̣т̣хакам̣ катва̄ читтам̣ паваттати, тада̄ чхандова адхипати, на итаре. еса найо сесесупи. йам̣ пана дхаммам̣ гарум̣ катва̄ арӯпадхамма̄ паваттанти, со несам̣ а̄рамман̣а̄дхипати. тена вуттам̣ – ‘‘йам̣ йам̣ дхаммам̣ гарум̣ катва̄ йе йе дхамма̄ уппаджджанти читтачетасика̄ дхамма̄, те те дхамма̄ тесам̣ тесам̣ дхамма̄нам̣ адхипатипаччайена паччайо’’ти.

анантарабха̄вена упака̄рако дхаммо анантарапаччайо. саманантарабха̄вена упака̄рако дхаммо саманантарапаччайо. идан̃ча паччайадвайам̣ бахудха̄ папан̃чайанти. айам̣ панеттха са̄ро – йо хи еса чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄нантара̄ манодха̄ту, манодха̄туанантара̄ мановин̃н̃а̄н̣адха̄тӯтиа̄ди читтанийамо, со йасма̄ пуримачиттавасенева иджджхати, на ан̃н̃атха̄. тасма̄ аттано аттано анантарам̣ анурӯпасса читтуппа̄дасса уппа̄данасаматтхова дхаммо анантарапаччайо. тенева̄ха – ‘‘анантарапаччайоти чаккхувин̃н̃а̄н̣адха̄ту там̣сампайуттака̄ ча дхамма̄ манодха̄туйа̄ там̣сампайуттака̄нан̃ча дхамма̄нам̣ анантарапаччайена паччайо’’тиа̄ди.

йо анантарапаччайо, свева саманантарапаччайо. бйан̃джанаматтамева хеттха на̄нам̣, упачайасантатиа̄дӣсу вийа, адхивачананируттидука̄дӣсу вийа ча, аттхато пана на̄нам̣ наттхи. йампи ‘‘аддха̄нантарата̄йа анантарапаччайо, ка̄ла̄нантарата̄йа саманантарапаччайо’’ти а̄чарийа̄нам̣ матам̣, там̣ ‘‘ниродха̄ вут̣т̣хахантасса невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанакусалам̣ пхаласама̄паттийа̄ саманантарапаччайена паччайо’’тиа̄дӣхи вируджджхати. йампи таттха ваданти – ‘‘дхамма̄нам̣ самут̣т̣ха̄панасаматтхата̄ на париха̄йати, бха̄вана̄балена пана ва̄ритатта̄ дхамма̄ саманантарам̣ нуппаджджантӣ’’ти, тампи ка̄ла̄нантарата̄йа абха̄вамева са̄дхети. бха̄вана̄балена хи таттха ка̄ла̄нантарата̄ наттхӣти, майампи етадева вада̄ма. йасма̄ ча ка̄ла̄нантарата̄ наттхи, тасма̄ саманантарапаччайата̄ на йуджджати. ка̄ла̄нантарата̄йа хи тесам̣ саманантарапаччайо хотӣти ладдхи. тасма̄ абхинивесам̣ акатва̄ бйан̃джанаматтатоветтха на̄на̄каран̣ам̣ паччетаббам̣, на аттхато. катхам̣? наттхи етесам̣ антаранти хи анантара̄. сан̣т̣ха̄на̄бха̄вато сут̣т̣ху анантара̄ти саманантара̄.

уппаджджама̄но саха уппаджджама̄набха̄вена упака̄рако дхаммо сахаджа̄тапаччайо, пака̄сасса падӣпо вийа. со арӯпаккхандха̄дивасена чхаббидхо хоти. йатха̄ха – чатта̄ро кхандха̄ арӯпино ан̃н̃аман̃н̃ам̣ сахаджа̄тапаччайена паччайо. чатта̄ро маха̄бхӯта̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣…пе… оккантиккхан̣е на̄марӯпам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣…пе… читтачетасика̄ дхамма̄ читтасамут̣т̣ха̄на̄нам̣ рӯпа̄нам̣…пе… маха̄бхӯта̄ упа̄да̄рӯпа̄нам̣…пе… рӯпино дхамма̄ арӯпӣнам̣ дхамма̄нам̣ кин̃чика̄ле сахаджа̄тапаччайена паччайо; кин̃чи ка̄ле на сахаджа̄тапаччайена паччайоти. идам̣ хадайаваттхумева сандха̄йа вуттам̣.

ан̃н̃аман̃н̃ам̣ уппа̄данупаттхамбханабха̄вена упака̄рако дхаммо ан̃н̃аман̃н̃апаччайо. ан̃н̃аман̃н̃упаттхамбхакам̣ тидан̣д̣ам̣ вийа. со арӯпаккхандха̄дивасена тивидхо хоти. йатха̄ха – чатта̄ро кхандха̄ арӯпино ан̃н̃аман̃н̃апаччайена паччайо. чатта̄ро маха̄бхӯта̄…пе… оккантиккхан̣е на̄марӯпам̣ ан̃н̃аман̃н̃апаччайена паччайоти.

адхит̣т̣ха̄на̄ка̄рена ниссайа̄ка̄рена ча упака̄рако дхаммо ниссайапаччайо, таручиттакамма̄дӣнам̣ патхавӣпат̣а̄дайо вийа. со ‘‘чатта̄ро кхандха̄ арӯпино ан̃н̃аман̃н̃ам̣ ниссайапаччайена паччайо’’ти евам̣ сахаджа̄те вуттанайенева ведитаббо. чхат̣т̣хо панеттха кот̣т̣ха̄со ‘‘чаккха̄йатанам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄, сотагха̄надживха̄ка̄йа̄йатанам̣ ка̄йавин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄ там̣сампайуттака̄нан̃ча дхамма̄нам̣ ниссайапаччайена паччайо. йам̣ рӯпам̣ нисса̄йа манодха̄ту ча мановин̃н̃а̄н̣адха̄ту ча ваттанти, там̣ рӯпам̣ манодха̄туйа̄ ча мановин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄ ча там̣сампайуттака̄нан̃ча дхамма̄нам̣ ниссайапаччайена паччайо’’ти евам̣ вибхатто.

упаниссайапаччайоти идха пана айам̣ та̄ва вачанаттхо – тададхӣнавуттита̄йа аттано пхалена ниссито, на пат̣иккхиттоти ниссайо. йатха̄ пана бхусо а̄йа̄со упа̄йа̄со, евам̣ бхусо ниссайо упаниссайо. балавака̄ран̣ассетам̣ адхивачанам̣. тасма̄ балавака̄ран̣абха̄вена упака̄рако дхаммо упаниссайапаччайоти ведитаббо. со а̄рамман̣ӯпаниссайо, анантарӯпаниссайо пакатӯпаниссайоти тивидхо хоти. таттха ‘‘да̄нам̣ датва̄ сӣлам̣ сама̄дийитва̄ упосатхакаммам̣ катва̄ там̣ гарум̣ катва̄ паччавеккхати, пуббе сучин̣н̣а̄ни гарум̣ катва̄ паччавеккхати, джха̄на̄ вут̣т̣хахитва̄ джха̄нам̣ гарум̣ катва̄ паччавеккхати, секкха̄ готрабхум̣ гарум̣ катва̄ паччавеккханти, вода̄нам̣ гарум̣ катва̄ паччавеккханти, секкха̄ магга̄ вут̣т̣хахитва̄ маггам̣ гарум̣ катва̄ паччавеккхантӣ’’ти евама̄дина̄ найена а̄рамман̣ӯпаниссайо та̄ва а̄рамман̣а̄дхипатина̄ саддхим̣ на̄наттам̣ акатва̄ вибхатто. таттха йам̣ а̄рамман̣ам̣ гарум̣ катва̄ читтачетасика̄ уппаджджанти, там̣ нийамато тесам̣ а̄рамман̣есу балава̄рамман̣ам̣ хоти. ити гарука̄таббаматтат̣т̣хена а̄рамман̣а̄дхипати, балавака̄ран̣ат̣т̣хена а̄рамман̣ӯпаниссайоти еваметесам̣ на̄наттам̣ ведитаббам̣.

анантарӯпаниссайопи ‘‘пурима̄ пурима̄ кусала̄ кхандха̄ паччхима̄нам̣ паччхима̄нам̣ кусала̄нам̣ кхандха̄нам̣ упаниссайапаччайена паччайо’’тиа̄дина̄ найена анантарапаччайена саддхим̣ на̄наттам̣ акатва̄ва вибхатто. ма̄тика̄никкхепе пана несам̣ ‘‘чаккхувин̃н̃а̄н̣адха̄ту там̣сампайуттака̄ ча дхамма̄ манодха̄туйа̄ там̣сампайуттака̄нан̃ча дхамма̄нам̣ анантарапаччайена паччайо’’тиа̄дина̄ найена анантарасса ча ‘‘пурима̄ пурима̄ кусала̄ дхамма̄ паччхима̄нам̣ паччхима̄нам̣ кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ упаниссайапаччайена паччайо’’тиа̄дина̄ найена упаниссайасса ча а̄гататта̄ никкхепависесо аттхи, сопи аттхато екӣбха̄вамева гаччхати. евам̣ сантепи аттано аттано анантарам̣ анурӯпасса читтуппа̄дасса паваттанасаматтхата̄йа анантарата̄ пуримачиттасса ча паччхимачиттуппа̄дане балавата̄йа анантарӯпаниссайата̄ ведитабба̄. йатха̄ хи хетупаччайа̄дӣсу кан̃чи дхаммам̣ вина̄пи читтам̣ уппаджджати, на евам̣ анантарачиттам̣, вина̄ читтасса уппатти на̄ма аттхи, тасма̄ балавапаччайо хоти. ити аттано аттано анантарам̣ анурӯпачиттуппа̄давасена анантарапаччайо, балавака̄ран̣авасена анантарӯпаниссайоти еваметесам̣ на̄наттам̣ ведитаббам̣.

пакатӯпаниссайо пана пакато упаниссайо пакатӯпаниссайо. пакато на̄ма аттано санта̄не ниппха̄дито ва̄ саддха̄сӣла̄ди; упасевито ва̄ утубходжана̄ди. пакатийа̄йева ва̄ упаниссайо пакатӯпаниссайо, а̄рамман̣а̄нантарехи асаммиссоти аттхо. тасса ‘‘пакатӯпаниссайо – саддхам̣ упанисса̄йа да̄нам̣ дети, сӣлам̣ сама̄дийати, упосатхакаммам̣ кароти, джха̄нам̣ уппа̄дети, випассанам̣ уппа̄дети, маггам̣ уппа̄дети, абхин̃н̃ам̣ уппа̄дети, сама̄паттим̣ уппа̄дети, сӣлам̣… сутам̣… ча̄гам̣… пан̃н̃ам̣ упанисса̄йа да̄нам̣ дети…пе… сама̄паттим̣ уппа̄дети. саддха̄… сӣлам̣… сутам̣… ча̄го… пан̃н̃а̄ саддха̄йа… сӣласса… сутасса… ча̄гасса… пан̃н̃а̄йа упаниссайапаччайена паччайо’’тиа̄дина̄ найена анекаппака̄рако пабхедо ведитаббо. ити име саддха̄дайо паката̄ чева балавака̄ран̣ат̣т̣хена упаниссайа̄ ча̄ти пакатӯпаниссайоти.

пат̣хаматарам̣ уппаджджитва̄ ваттама̄набха̄вена упака̄рако дхаммо пуреджа̄тапаччайо. со пан̃чадва̄ре ваттха̄рамман̣ахадайаваттхувасена ека̄дасавидхо хоти. йатха̄ха – чаккха̄йатанам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄ там̣сампайуттака̄нан̃ча дхамма̄нам̣ пуреджа̄тапаччайена паччайо. сота… гха̄на… дживха̄… ка̄йа̄йатанам̣, рӯпа̄йатанам̣, садда… гандха… раса… пхот̣т̣хабба̄йатанам̣, ка̄йавин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄ там̣сампайуттака̄нан̃ча дхамма̄нам̣ пуреджа̄тапаччайена паччайо. рӯпасаддагандхарасапхот̣т̣хабба̄йатанам̣ манодха̄туйа̄ там̣сампайуттака̄нан̃ча дхамма̄нам̣ пуреджа̄тапаччайена паччайо. йам̣ рӯпам̣ нисса̄йа манодха̄ту ча мановин̃н̃а̄н̣адха̄ту ча ваттанти, там̣ рӯпам̣ манодха̄туйа̄ там̣сампайуттака̄нан̃ча дхамма̄нам̣ пуреджа̄тапаччайена паччайо, мановин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄ там̣сампайуттака̄нан̃ча дхамма̄нам̣ кин̃чи ка̄ле пуреджа̄тапаччайена паччайо, кин̃чи ка̄ле на пуреджа̄тапаччайена паччайоти.

пуреджа̄та̄нам̣ рӯпадхамма̄нам̣ упаттхамбхакат̣т̣хена упака̄рако арӯпадхаммо паччха̄джа̄тапаччайо, гиджджхапотакасарӣра̄нам̣ а̄ха̄ра̄са̄четана̄ вийа. тена вуттам̣ – ‘‘паччха̄джа̄та̄ читтачетасика̄ дхамма̄ пуреджа̄тасса имасса ка̄йасса паччха̄джа̄тапаччайена паччайо’’ти.

а̄севанат̣т̣хена анантара̄нам̣ пагун̣абалавабха̄ва̄йа упака̄рако дхаммо а̄севанапаччайо, гантха̄дӣсу пурима̄пурима̄бхийого вийа. со кусала̄кусалакирийаджаванавасена тивидхо хоти. йатха̄ха – пурима̄ пурима̄ кусала̄ дхамма̄ паччхима̄нам̣ паччхима̄нам̣ кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ а̄севанапаччайена паччайо. пурима̄ пурима̄ акусала̄…пе… кирийа̄бйа̄ката̄ дхамма̄ паччхима̄нам̣ паччхима̄нам̣ кирийа̄бйа̄ката̄нам̣ дхамма̄нам̣ а̄севанапаччайена паччайоти.

читтапайогасан̇кха̄тена кирийа̄бха̄вена упака̄рако дхаммо каммапаччайо. со на̄на̄ккхан̣ика̄йа чева кусала̄кусалачетана̄йа сахаджа̄та̄йа ча сабба̄йапи четана̄йа васена дувидхо хоти. йатха̄ха – кусала̄кусалам̣ каммам̣ випа̄ка̄нам̣ кхандха̄нам̣ кат̣атта̄ ча рӯпа̄нам̣ каммапаччайена паччайо. четана̄ сампайуттака̄нам̣ дхамма̄нам̣ там̣ самут̣т̣ха̄на̄нан̃ча рӯпа̄нам̣ каммапаччайена паччайоти.

нирусса̄хасантабха̄вена нирусса̄хасантабха̄ва̄йа упака̄рако випа̄кадхаммо випа̄капаччайо. со паватте читтасамут̣т̣ха̄на̄нам̣, пат̣исандхийам̣ кат̣атта̄ ча рӯпа̄нам̣, саббаттха ча сампайуттадхамма̄нам̣ випа̄капаччайо хоти. йатха̄ха – випа̄ка̄бйа̄като еко кхандхо тин̣н̣ам̣ кхандха̄нам̣, читтасамут̣т̣ха̄на̄нан̃ча рӯпа̄нам̣, випа̄капаччайена паччайо…пе… пат̣исандхиккхан̣е випа̄ка̄бйа̄като еко кхандхо…пе… две кхандха̄ двиннам̣ кхандха̄нам̣ кат̣атта̄ ча рӯпа̄нам̣ випа̄капаччайена паччайо. кхандха̄ ваттхусса випа̄капаччайена паччайоти.

рӯпа̄рӯпа̄нам̣ упаттхамбхакат̣т̣хена упака̄рака̄ чатта̄ро а̄ха̄ра̄ а̄ха̄рапаччайо. йатха̄ха – кабал̣ӣка̄ро а̄ха̄ро имасса ка̄йасса а̄ха̄рапаччайена паччайо. арӯпино а̄ха̄ра̄ сампайуттака̄нам̣ дхамма̄нам̣ там̣самут̣т̣ха̄на̄нан̃ча рӯпа̄нам̣ а̄ха̄рапаччайена паччайоти. пан̃ха̄ва̄ре пана ‘‘пат̣исандхиккхан̣е випа̄ка̄бйа̄ката̄ а̄ха̄ра̄ сампайуттака̄нам̣ кхандха̄нам̣ кат̣атта̄ ча рӯпа̄нам̣ а̄ха̄рапаччайена паччайо’’типи вуттам̣.

адхипатийат̣т̣хена упака̄рака̄ иттхиндрийапурисиндрийаваджджа̄ вӣсатиндрийа̄ индрийапаччайо. таттха чаккхундрийа̄дайо пан̃ча арӯпадхамма̄нам̣йева, сеса̄ рӯпа̄рӯпа̄нам̣ паччайа̄ хонти. йатха̄ха – чаккхундрийам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄, сота… гха̄на… дживха̄… ка̄йиндрийам̣ ка̄йавин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄ там̣сампайуттака̄нан̃ча дхамма̄нам̣ индрийапаччайена паччайо. рӯпаджӣвитиндрийам̣ кат̣атта̄рӯпа̄нам̣ индрийапаччайена паччайо. арӯпино индрийа̄ сампайуттака̄нам̣ дхамма̄нам̣ там̣самут̣т̣ха̄на̄нан̃ча рӯпа̄нам̣ индрийапаччайена паччайоти. пан̃ха̄ва̄ре пана ‘‘пат̣исандхиккхан̣е випа̄ка̄бйа̄ката̄ индрийа̄ сампайуттака̄нам̣ кхандха̄нам̣ кат̣атта̄ ча рӯпа̄нам̣ индрийапаччайена паччайо’’типи вуттам̣.

упаниджджха̄йанат̣т̣хена упака̄рака̄ни т̣хапетва̄ двипан̃чавин̃н̃а̄н̣есу ка̄йикасукхадуккхаведана̄двайам̣ сабба̄нипи кусала̄дибхеда̄ни сатта джха̄нан̇га̄ни джха̄напаччайо. йатха̄ха – джха̄нан̇га̄ни джха̄насампайуттака̄нам̣ дхамма̄нам̣ там̣самут̣т̣ха̄на̄нан̃ча рӯпа̄нам̣ джха̄напаччайена паччайоти. пан̃ха̄ва̄ре пана пат̣исандхиккхан̣е випа̄ка̄бйа̄ката̄ни джха̄нан̇га̄ни сампайуттака̄нам̣ кхандха̄нам̣ кат̣атта̄ ча рӯпа̄нам̣ джха̄напаччайена паччайо’’типи вуттам̣.

йато тато ва̄ ниййа̄нат̣т̣хена упака̄рака̄ни кусала̄дибхеда̄ни два̄даса магган̇га̄ни маггапаччайо. йатха̄ха – ‘‘магган̇га̄ни маггасампайуттака̄нам̣ дхамма̄нам̣ там̣самут̣т̣ха̄на̄нан̃ча рӯпа̄нам̣ маггапаччайена паччайо’’ти. пан̃ха̄ва̄ре пана ‘‘пат̣исандхиккхан̣е випа̄ка̄бйа̄ката̄ни магган̇га̄ни сампайуттака̄нам̣ кхандха̄нам̣ кат̣атта̄ ча рӯпа̄нам̣ маггапаччайена паччайо’’ти вуттам̣. на ете пана двепи джха̄намаггапаччайа̄ йатха̄сан̇кхйам̣ двипан̃чавин̃н̃а̄н̣а̄хетукачиттесу лаббхантӣти ведитабба̄.

екаваттхукаека̄рамман̣аекуппа̄деканиродхасан̇кха̄тена сампайуттабха̄вена упака̄рака̄ арӯпадхамма̄ сампайуттапаччайо. йатха̄ха – ‘‘чатта̄ро кхандха̄ арӯпино ан̃н̃аман̃н̃ам̣ сампайуттапаччайена паччайо’’ти.

екаваттхука̄дибха̄ва̄нупагамена упака̄рака̄ рӯпино дхамма̄ арӯпӣнам̣, арӯпино дхамма̄ рӯпӣнам̣ виппайуттапаччайена паччайо. со сахаджа̄тапаччха̄джа̄тапуреджа̄тавасена тивидхо хоти. вуттан̃хетам̣ – сахаджа̄та̄ кусала̄ кхандха̄ читтасамут̣т̣ха̄на̄нам̣ рӯпа̄нам̣ виппайуттапаччайена паччайо. паччха̄джа̄та̄ кусала̄ кхандха̄ пуреджа̄тасса имасса ка̄йасса виппайуттапаччайена паччайоти. абйа̄катападасса пана сахаджа̄тавибхан̇ге ‘‘пат̣исандхиккхан̣е випа̄ка̄бйа̄ката̄ кхандха̄ кат̣атта̄рӯпа̄нам̣ виппайуттапаччайена паччайо. кхандха̄ ваттхусса, ваттху кхандха̄нам̣ виппайуттапаччайена паччайо’’ти вуттам̣. пуреджа̄там̣ пана чаккхундрийа̄диваттхувасенева ведитаббам̣. йатха̄ха – пуреджа̄там̣ чаккха̄йатанам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣асса…пе… ка̄йа̄йатанам̣ ка̄йавин̃н̃а̄н̣асса виппайуттапаччайена паччайо. ваттху випа̄ка̄бйа̄ката̄нам̣ кирийа̄бйа̄ката̄нам̣ кхандха̄нам̣ ваттху кусала̄нам̣ кхандха̄нам̣, ваттху акусала̄нам̣ кхандха̄нам̣ виппайуттапаччайена паччайоти.

паччуппанналаккхан̣ена аттхибха̄вена та̄дисассева дхаммасса упаттхамбхакат̣т̣хена упака̄рако дхаммо аттхипаччайо. тасса арӯпаккхандхамаха̄бхӯтана̄марӯпачиттачетасикамаха̄бхӯта̄йатанаваттхувасена саттадха̄ ма̄тика̄ никкхитта̄. йатха̄ха – чатта̄ро кхандха̄ арӯпино ан̃н̃аман̃н̃ам̣ аттхипаччайена паччайо; чатта̄ро маха̄бхӯта̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣, оккантиккхан̣е на̄марӯпам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣, читтачетасика̄ дхамма̄ читтасамут̣т̣ха̄на̄нам̣ рӯпа̄нам̣ маха̄бхӯта̄ упа̄да̄рӯпа̄нам̣, чаккха̄йатанам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄…пе… ка̄йа̄йатанам̣…пе… рӯпа̄йатанам̣…пе… пхот̣т̣хабба̄йатанам̣ ка̄йавин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄ там̣сампайуттака̄нан̃ча дхамма̄нам̣ аттхипаччайена паччайо. рӯпа̄йатанам̣…пе… пхот̣т̣хабба̄йатанам̣ манодха̄туйа̄ там̣сампайуттака̄нан̃ча дхамма̄нам̣ аттхипаччайена паччайо. йам̣ рӯпам̣ нисса̄йа манодха̄ту ча мановин̃н̃а̄н̣адха̄ту ча ваттанти, там̣ рӯпам̣ манодха̄туйа̄ ча мановин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄ ча там̣сампайуттака̄нан̃ча дхамма̄нам̣ аттхипаччайена паччайоти. пан̃ха̄ва̄ре пана сахаджа̄там̣, пуреджа̄там̣, паччха̄джа̄там̣, а̄ха̄рам̣, индрийантипи никкхипитва̄ сахаджа̄те та̄ва ‘‘еко кхандхо тин̣н̣ам̣ кхандха̄нам̣ читтасамут̣т̣ха̄на̄нан̃ча рӯпа̄нам̣ аттхипаччайена паччайо’’тиа̄дина̄ найена ниддесо като. пуреджа̄те пуреджа̄та̄нам̣ чаккха̄дӣнам̣ васена ниддесо като. паччха̄джа̄те пуреджа̄тасса имасса ка̄йасса паччха̄джа̄та̄нам̣ читтачетасика̄нам̣ паччайавасена ниддесо като. а̄ха̄риндрийесу пана ‘‘кабал̣ӣка̄ро а̄ха̄ро имасса ка̄йасса аттхипаччайена паччайо. рӯпаджӣвитиндрийам̣ кат̣атта̄рӯпа̄нам̣ аттхипаччайена паччайо’’ти евам̣ ниддесо катоти.

аттано анантарам̣ уппаджджама̄на̄нам̣ арӯпадхамма̄нам̣ паваттиока̄сасса да̄нена упака̄рака̄ саманантаранируддха̄ арӯпадхамма̄ наттхипаччайо. йатха̄ха – саманантаранируддха̄ читтачетасика̄ дхамма̄ пат̣уппанна̄нам̣ читтачетасика̄нам̣ дхамма̄нам̣ наттхипаччайена паччайоти.

те ева вигатабха̄вена упака̄ракатта̄ вигатапаччайо. йатха̄ха – саманантаравигата̄ читтачетасика̄ дхамма̄ пат̣уппанна̄нам̣ читтачетасика̄нам̣ дхамма̄нам̣ вигатапаччайена паччайоти.

аттхипаччайадхамма̄ ева авигатабха̄вена упака̄ракатта̄ авигатапаччайоти ведитабба̄. десана̄вила̄сена пана татха̄ винетаббавенеййавасена ва̄ айам̣ дуко вутто; сахетукадукам̣ ватва̄пи хетусампайуттадуко вийа̄ти.

имесу пана чатувӣсатийа̄ паччайесу асаммохаттхам̣ –

дхаммато ка̄лато чева, на̄наппака̄рабхедато;

паччайуппаннато чева, вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

таттха дхамматоти – имесу хи паччайесу хетупаччайо та̄ва на̄марӯпадхаммесу на̄мадхаммекадесо. а̄рамман̣апаччайо саддхим̣ пан̃н̃аттийа̄ ча абха̄вена саббепи на̄марӯпадхамма̄. адхипатипаччайе сахаджа̄та̄дхипати на̄мадхаммекадесо, татха̄ каммаджха̄намаггапаччайа̄. а̄рамман̣а̄дхипати саббепи гарука̄табба̄ а̄рамман̣адхамма̄. анантарасаманантарапаччха̄джа̄таа̄севанавипа̄касампайуттанаттхивигатапаччайа̄ на̄мадхамма̄ва. нибба̄насса асан̇гахитатта̄ на̄мадхаммекадесотипи ваттум̣ ват̣т̣ати. пуреджа̄тапаччайо рӯпекадесо. сеса̄ йатха̄ла̄бхавасена на̄марӯпадхамма̄ти евам̣ та̄веттха дхаммато вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

ка̄латоти

паччуппанна̄ва хонтеттха, паччайа̄ даса пан̃ча ча;

атӣта̄ ева пан̃чеко, те ка̄ле двепи ниссито;

тайо тика̄лика̄ чева, вимутта̄ ча̄пи ка̄латоти.

етесу хи хетупаччайо сахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайапуреджа̄тапаччха̄джа̄тавипа̄каа̄ха̄раиндрийаджха̄намаггасампайуттавиппайуттааттхиавигатапаччайоти име паннараса паччайа̄ паччуппаннадхамма̄ва хонти. анантарапаччайо саманантараа̄севананаттхивигатапаччайоти име пан̃ча атӣта̄йева хонти. еко пана каммапаччайо, со паччуппанна̄тӣте двепи ка̄ле ниссито хоти. сеса̄ а̄рамман̣апаччайо адхипатипаччайо упаниссайапаччайоти име тайо паччайа̄ тека̄лика̄пи хонти, пан̃н̃аттийа̄ саддхим̣ нибба̄насса сан̇гахитатта̄ ка̄лавимутта̄пӣти. еваметтха ка̄латопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

на̄наппака̄рабхедато паччайуппаннатоти имесам̣ пана двиннам̣ пада̄нам̣ аттхо ниддесава̄ре а̄вибхависсатӣти.

паччайуддесаван̣н̣ана̄.

паччайаниддесо

1. хетупаччайаниддесаван̣н̣ана̄

1. ида̄ни саббепи те паччайе уддит̣т̣хапат̣ипа̄т̣ийа̄ ниддиситва̄ дассетум̣ хетупаччайоти хетӯ хетусампайуттака̄нам̣ дхамма̄нам̣ там̣самут̣т̣ха̄на̄нан̃ча рӯпа̄нам̣ хетупаччайена паччайотиа̄дима̄ха. таттха хетупаччайоти чатувӣсатийа̄ паччайесу никкхиттапат̣ипа̄т̣ийа̄ саббапат̣хамам̣ бха̄джетаббасса падуддха̄ро. сесапаччайесупи имина̄ва найена пат̣хамам̣ бха̄джетаббападам̣ уддхаритва̄ виссаджджанам̣ катанти ведитаббам̣. айам̣ панеттха самбандхо – йо паччайуддесе хетупаччайоти уддит̣т̣хо, со ниддесато ‘‘хетӯ хетусампайуттака̄нам̣ дхамма̄нам̣ там̣самут̣т̣ха̄на̄нан̃ча рӯпа̄нам̣ хетупаччайена паччайо’’ти евам̣ ведитаббо. имина̄ упа̄йена саббапаччайесу бха̄джетаббасса падасса виссаджджанена саддхим̣ самбандхо ведитаббо.

ида̄ни хетӯ хетусампайуттака̄нанти еттха ‘‘хетусампайуттака̄на’’нти аватва̄ ‘‘хетӯ хетусампайуттака̄на’’нти касма̄ вуттанти? паччайасса чева паччайуппанна̄нан̃ча ваваттха̄панато. хетусампайуттака̄нанти хи вутте хетуна̄ сампайуттака̄нам̣ хетупаччайена паччайоти аттхо бхавеййа. евам̣ санте асуко на̄ма дхаммо хетупаччайена паччайоти паччайававаттха̄нам̣ на пан̃н̃а̄йеййа. атха̄пи хетуна̄ сампайуттака̄нам̣ хетусампайуттака̄нанти аттхам̣ аггахетва̄ва йесам̣ кесан̃чи сампайуттака̄нам̣ хетӯ хетупаччайена паччайоти аттхо бхавеййа, евам̣ санте хетуна̄ виппайутта̄ чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дайопи сампайуттака̄йева, хетуна̄ сампайутта̄ кусала̄дайопи. таттха айам̣ хету асукасса на̄ма сампайуттакадхаммасса паччайоти паччайуппаннававаттха̄нам̣ на пан̃н̃а̄йеййа. тасма̄ паччайан̃чева паччайуппаннан̃ча ваваттха̄пенто ‘‘хетӯ хетусампайуттака̄на’’нти а̄ха. тассаттхо – хетусампайуттака̄нам̣ кусала̄дидхамма̄нам̣ йо хету сампайуттако, со хетупаччайена паччайоти. татра̄пи ‘‘паччайо’’ти аватва̄ ‘‘хетупаччайена̄’’ти вачанам̣ хетуно ан̃н̃атха̄ паччайабха̄вапат̣иседханаттхам̣. айан̃хи хету хетупаччайена̄пи паччайо хоти, сахаджа̄та̄дипаччайена̄пи. татра̄сса йва̄йам̣ сахаджа̄та̄дипаччайавасена ан̃н̃атха̄пи паччайабха̄во, тасса пат̣иседханаттхам̣ хетупаччайена̄ти вуттам̣. евам̣ сантепи ‘‘там̣сампайуттака̄на’’нти аватва̄ касма̄ ‘‘хетусампайуттака̄на’’нти вуттанти? ниддиситаббасса апа̄кат̣атта̄. там̣сампайуттака̄нанти хи вутте йена те там̣сампайуттака̄ на̄ма хонти, айам̣ на̄ма соти ниддиситаббо апа̄кат̣о. тасса апа̄кат̣атта̄ йена сампайутта̄ те там̣сампайуттака̄ти вуччанти, там̣ сарӯпатова дассетум̣ ‘‘хетусампайуттака̄на’’нти вуттам̣.

там̣самут̣т̣ха̄на̄нанти еттха пана ниддиситаббасса па̄кат̣атта̄ там̣-гахан̣ам̣ катам̣. айан̃хеттха аттхо – те хетӯ чева хетусампайуттака̄ ча дхамма̄ самут̣т̣ха̄нам̣ етесанти там̣самут̣т̣ха̄на̄ни. тесам̣ там̣самут̣т̣ха̄на̄нам̣, хетуто чева хетусампайуттадхаммехи ча ниббатта̄нанти аттхо. имина̄ читтасамут̣т̣ха̄нарӯпам̣ ган̣ха̄ти. ким̣ пана там̣ читтато ан̃н̃енапи самут̣т̣ха̄тӣти? а̄ма, самут̣т̣ха̄ти. саббепи хи читтачетасика̄ екато хутва̄ рӯпам̣ самут̣т̣ха̄пенти. локийадхаммадесана̄йам̣ пана читтасса адхикабха̄вато татха̄видхам̣ рӯпам̣ читтасамут̣т̣ха̄нанти вуччати. тенева̄ха читтачетасика̄ дхамма̄ читтасамут̣т̣ха̄на̄нам̣ рӯпа̄нам̣ сахаджа̄тапаччайена паччайоти.

йади евам̣ идха̄пи ‘‘там̣самут̣т̣ха̄на̄на’’нти аватва̄ читтасамут̣т̣ха̄на̄нанти касма̄ на вуттанти? ачиттасамут̣т̣ха̄на̄нампи сан̇ган̣ханато. пан̃ха̄ва̄расмин̃хи ‘‘пат̣исандхиккхан̣е випа̄ка̄бйа̄ката̄ хетӯ сампайуттака̄нам̣ кхандха̄нам̣ кат̣атта̄ ча рӯпа̄нам̣ хетупаччайена паччайоти а̄гатам̣’’. тасса сан̇ган̣ханаттхам̣ идха читтасамут̣т̣ха̄на̄нанти аватва̄ там̣самут̣т̣ха̄на̄нанти вуттам̣. тассаттхо – читтаджарӯпам̣ аджанайама̄на̄пи те хетӯ хетусампайуттака̄ дхамма̄ сахаджа̄та̄дипаччайавасена самут̣т̣ха̄нам̣ етесанти там̣самут̣т̣ха̄на̄ни. тесам̣ там̣самут̣т̣ха̄на̄нам̣ паватте читтаджа̄нам̣ пат̣исандхийан̃ча кат̣атта̄рӯпа̄нампи хетӯ хетупаччайена паччайоти. имина̄ упа̄йена ан̃н̃есупи там̣самут̣т̣ха̄на̄нанти а̄гатат̣т̣ха̄несу аттхо ведитаббо.

касма̄ пана̄йам̣ хету пат̣исандхийамева кат̣атта̄рӯпа̄нам̣ хетупаччайо хоти, на паваттети? пат̣исандхийам̣ каммаджарӯпа̄нам̣ читтапат̣ибаддхавуттита̄йа. пат̣исандхийан̃хи каммаджарӯпа̄нам̣ читтапат̣ибаддха̄ паватти, читтавасена уппаджджанти чева тит̣т̣ханти ча. тасмин̃хи кхан̣е читтам̣ читтаджарӯпам̣ джанетум̣ на саккоти, та̄нипи вина̄ читтена уппаджджитум̣ ва̄ т̣ха̄тум̣ ва̄ на сакконти. тенева̄ха – ‘‘вин̃н̃а̄н̣апаччайа̄ на̄марӯпам̣, тасмим̣ патит̣т̣хите вин̃н̃а̄н̣е на̄марӯпасса авакканти хотӣ’’ти (сам̣. ни. 2.39). паваттийам̣ пана тесам̣ читте виджджама̄непи каммапат̣ибаддха̄ва паватти, на читтапат̣ибаддха̄. авиджджама̄не ча̄пи читте ниродхасама̄панна̄нам̣ уппаджджантийева.

касма̄ пана пат̣исандхиккхан̣е читтам̣ читтаджарӯпам̣ джанетум̣ на саккотӣти? каммавегаккхиттата̄йа чева аппатит̣т̣хитаваттхута̄йа ча дуббалатта̄. тан̃хи тада̄ каммавегаккхиттам̣ апуреджа̄таваттхукатта̄ ча аппатит̣т̣хитаваттхуканти дуббалам̣ хоти. тасма̄ папа̄те патитаматто пурисо кин̃чи сиппам̣ ка̄тум̣ вийа рӯпам̣ джанетум̣ на саккоти; каммаджарӯпамева панасса читтасамут̣т̣ха̄нарӯпат̣т̣ха̄не тит̣т̣хати. тан̃ча каммаджарӯпассева бӣджат̣т̣ха̄не тит̣т̣хати. каммам̣ панасса кхеттасадисам̣, килеса̄ а̄пасадиса̄. тасма̄ сантепи кхетте а̄пе ча пат̣хамуппаттийам̣ бӣджа̄нубха̄вена руккхуппатти вийа пат̣исандхиккхан̣е читта̄нубха̄вена рӯпака̄йасса уппатти. бӣдже пана вигатепи патхавӣа̄па̄нубха̄вена руккхасса упарӯпари паватти вийа; вина̄ читтена камматова кат̣атта̄рӯпа̄нам̣ паватти хотӣти ведитабба̄. вуттампи четам̣ – ‘‘каммам̣ кхеттам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ бӣджам̣ тан̣ха̄ снехо’’ти (а. ни. 3.77).

айан̃ча панаттхо ока̄савасенева гахетаббо. тайо хи ока̄са̄ – на̄мока̄со, рӯпока̄со, на̄марӯпока̄соти. таттха арӯпабхаво на̄мока̄со на̄ма. татра хи хадайаваттхуматтампи рӯпапаччайам̣ вина̄ арӯпадхамма̄ва уппаджджанти. асан̃н̃абхаво рӯпока̄со на̄ма. татра хи пат̣исандхичиттаматтампи арӯпапаччайам̣ вина̄ рӯпадхамма̄ва уппаджджанти. пан̃чавока̄рабхаво на̄марӯпока̄со на̄ма. татра хи ваттхурӯпаматтампи вина̄ пат̣исандхийам̣ арӯпадхамма̄, пат̣исандхичиттан̃ча вина̄ каммаджа̄пи рӯпадхамма̄ нуппаджджанти. йуганаддха̄ва рӯпа̄рӯпа̄нам̣ уппатти. йатха̄ хи сасса̄мике сара̄джаке гехе садва̄рапа̄лаке ра̄джа̄н̣аттим̣ вина̄ пат̣хамаппавесо на̄ма наттхи, апарабха̄ге пана вина̄пи а̄н̣аттим̣ пурима̄н̣аттиа̄нубха̄венева хоти, евамева пан̃чавока̄ре пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣ара̄джасса сахаджа̄та̄дипаччайатам̣ вина̄ рӯпасса пат̣исандхивасена пат̣хамуппатти на̄ма наттхи. апарабха̄ге пана вина̄пи пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣асса сахаджа̄та̄дипаччайа̄нубха̄вам̣ пурима̄нубха̄вавасена ладдхаппавесасса каммато паватти хоти. асан̃н̃абхаво пана йасма̄ арӯпока̄со на хоти, тасма̄ таттха вина̄ва арӯпапаччайа̄ асан̃н̃ока̄сатта̄ рӯпам̣ паваттати, асса̄мике сун̃н̃агехе аттано гехе ча пурисасса павесо вийа. арӯпабхавопи йасма̄ рӯпока̄со на хоти, тасма̄ таттха вина̄ва рӯпапаччайа̄ ан̃н̃ока̄сатта̄ арӯпадхамма̄ паваттанти. пан̃чавока̄рабхаво пана рӯпа̄рӯпока̄соти наттхеттха арӯпапаччайам̣ вина̄ пат̣исандхиккхан̣е рӯпа̄нам̣ уппаттӣти. ити айам̣ хету пат̣исандхийамева кат̣атта̄рӯпа̄нам̣ паччайо хоти, на паваттети.

нану ‘‘хетӯ сахаджа̄та̄нам̣ хетупаччайена паччайоти вутте саббопи айаматтхо гахито хоти, атха касма̄ ‘‘хетусампайуттака̄нам̣ дхамма̄нам̣ там̣самут̣т̣ха̄на̄нан̃ча рӯпа̄на’’нти идам̣ гахитанти? паваттийам̣ кат̣атта̄рӯпа̄дӣнам̣ паччайабха̄вапат̣иба̄ханато. еван̃хи сати йа̄ни паваттийам̣ хетуна̄ саха екаккхан̣е кат̣атта̄рӯпа̄ни чева утуа̄ха̄расамут̣т̣ха̄на̄ни ча джа̄йанти, тесампи хетӯ хетупаччайоти а̄паджджеййа, на ча со тесам̣ паччайо. тасма̄ тесам̣ паччайабха̄васса пат̣иба̄ханаттхаметам̣ гахитанти ведитаббам̣.

ида̄ни ‘‘на̄наппака̄рабхедато паччайуппаннато’’ти имесам̣ пада̄нам̣ васенеттха вин̃н̃а̄таббо виниччхайо. тесу на̄наппака̄рабхедатоти айан̃хи хету на̄ма джа̄тито кусала̄кусалавипа̄какирийабхедато чатуббидхо. таттха кусалахету бхӯмантарато ка̄ма̄вачара̄дибхедена чатуббидхо, акусалахету ка̄ма̄вачарова випа̄кахету ка̄ма̄вачара̄дибхедена чатуббидхо, кирийахету ка̄ма̄вачаро рӯпа̄вачаро арӯпа̄вачароти тивидхо. таттха ка̄ма̄вачаракусалахету на̄мато алобха̄дивасена тивидхо. рӯпа̄вачара̄дикусалахетӯсупи есева найо. акусалахету лобха̄дивасена тивидхо. випа̄какирийахетӯ пана алобха̄дивасена тайо тайо хонти. там̣там̣читтасампайогавасена пана тесам̣ тесам̣ хетӯнам̣ на̄наппака̄рабхедойева̄ти евам̣ та̄веттха на̄наппака̄рабхедато вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

паччайуппаннатоти имина̄ паччайена име дхамма̄ уппаджджанти, имесам̣ на̄ма дхамма̄нам̣ айам̣ паччайоти евампи вин̃н̃а̄таббо виниччхайоти аттхо. таттха имасмим̣ та̄ва хетупаччайе ка̄ма̄вачаракусалахету ка̄мабхаварӯпабхавесу аттана̄ сампайуттадхамма̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпа̄нан̃ча хетупаччайо хоти, арӯпабхаве сампайуттадхамма̄нам̣йева. рӯпа̄вачаракусалахету ка̄мабхаварӯпабхавесуйева сампайуттадхамма̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпа̄нан̃ча хетупаччайо. арӯпа̄вачаракусалахету ка̄ма̄вачаракусалахетусадисова. татха̄ апарийа̄паннакусалахету, татха̄ акусалахету. ка̄ма̄вачаравипа̄кахету пана ка̄мабхавасмим̣йева аттана̄ сампайуттадхамма̄нам̣, пат̣исандхийам̣ кат̣атта̄рӯпа̄нам̣, паватте читтасамут̣т̣ха̄нарӯпа̄нан̃ча хетупаччайо. рӯпа̄вачаравипа̄кахету рӯпабхаве вуттаппака̄ра̄нан̃н̃ева хетупаччайо. арӯпа̄вачаравипа̄кахету арӯпабхаве сампайуттака̄нан̃н̃ева хетупаччайо. апарийа̄паннавипа̄кахету ка̄мабхаварӯпабхавесу сампайуттака̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпа̄нан̃ча арӯпабхаве арӯпадхамма̄нан̃н̃ева хетупаччайо. кирийахетӯсу пана тебхӯмакесупи кусалахетусадисова паччайоти. еваметтха паччайуппаннатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайоти.

хетупаччайаниддесаван̣н̣ана̄.

2. а̄рамман̣апаччайаниддесаван̣н̣ана̄

2. а̄рамман̣апаччайаниддесе рӯпа̄йатананти рӯпасан̇кха̄там̣ а̄йатанам̣. сесесупи есева найо. чаккхувин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄ти чаккхувин̃н̃а̄н̣асан̇кха̄та̄йа дха̄туйа̄. сесападесупи есева найо. там̣сампайуттака̄нанти та̄йа чаккхувин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄ сампайуттака̄нам̣ тин̣н̣ам̣ кхандха̄нам̣, саббесампи чаккхупаса̄даваттхука̄нам̣ чатуннам̣ кхандха̄нам̣ рӯпа̄йатанам̣ а̄рамман̣апаччайена паччайоти аттхо. ито паресупи есева найо. манодха̄туйа̄ти сасампайуттадхамма̄йа тивидха̄йапи манодха̄туйа̄ рӯпа̄йатана̄дӣни пан̃ча а̄рамман̣апаччайена паччайо, но ча кхо екаккхан̣е. саббе дхамма̄ти ета̄ни ча рӯпа̄йатана̄дӣни пан̃ча авасеса̄ ча саббепи н̃еййадхамма̄ има̄ чха дха̄туйо т̣хапетва̄ сеса̄йа сасампайуттадхамма̄йа мановин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄ а̄рамман̣апаччайена паччайоти аттхо. йам̣ йам̣ дхаммам̣ а̄раббха̄ти имина̄ йе ете ета̄сам̣ саттаннам̣ вин̃н̃а̄н̣адха̄тӯнам̣ а̄рамман̣адхамма̄ вутта̄, те та̄сам̣ дха̄тӯнам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ уппаджджанаккхан̣ейева а̄рамман̣апаччайо хонтӣти дӣпети. евам̣ хонта̄пи ча на екато хонти, йам̣ йам̣ а̄раббха йе йе уппаджджанти, тесам̣ тесам̣ те те висум̣ висум̣ а̄рамман̣апаччайо хонтӣтипи дӣпети. уппаджджантӣти идам̣ йатха̄ наджджо санданти, паббата̄ тит̣т̣хантӣти саббака̄ласан̇гахавасена, евам̣ вуттанти ведитаббам̣. тена йепи а̄раббха йе уппаджджим̣су, йепи уппаджджиссанти, те саббе а̄рамман̣апаччайенева уппаджджим̣су ча уппаджджиссанти ча̄ти сиддхам̣ хоти. читтачетасика̄ дхамма̄ти идам̣ ‘‘йе йе дхамма̄’’ти вутта̄нам̣ сарӯпато нидассанам̣. те те дхамма̄ти те те а̄рамман̣адхамма̄. тесам̣ тесанти тесам̣ тесам̣ читтачетасикадхамма̄нам̣. айам̣ та̄веттха па̄л̣иван̣н̣ана̄.

идам̣ пана а̄рамман̣ам̣ на̄ма рӯпа̄рамман̣ам̣ саддагандхарасапхот̣т̣хаббадхамма̄рамман̣анти кот̣т̣ха̄сато чхаббидхам̣ хоти. таттха т̣хапетва̄ пан̃н̃аттим̣ авасесам̣ бхӯмито ка̄ма̄вачарам̣…пе… апарийа̄паннанти чатуббидхам̣ хоти. таттха ка̄ма̄вачарам̣ кусала̄кусалавипа̄какирийарӯпабхедато пан̃чавидхам̣; рӯпа̄вачарам̣ кусалавипа̄какирийато тивидхам̣, татха̄ арӯпа̄вачарам̣, апарийа̄паннам̣ кусалавипа̄канибба̄навасена тивидхам̣ хоти. саббамева ва̄ етам̣ кусала̄кусалавипа̄какирийарӯпанибба̄напан̃н̃аттибхедато саттавидхам̣ хоти. таттха кусалам̣ бхӯмибхедато чатуббидхам̣ хоти, акусалам̣ ка̄ма̄вачарамева, випа̄кам̣ чатубхӯмакам̣, кирийам̣ тибхӯмакам̣, рӯпам̣ екабхӯмакам̣ ка̄ма̄вачарамева, нибба̄нампи екабхӯмакам̣ апарийа̄паннамева, пан̃н̃атти бхӯмивинимутта̄ти еваметтха на̄наппака̄рабхедато вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

евам̣ бхинне панетасмим̣ а̄рамман̣е ка̄ма̄вачаракусала̄рамман̣ам̣ ка̄ма̄вачаракусаласса, рӯпа̄вачаракусаласса, акусаласса, ка̄ма̄вачаравипа̄касса, ка̄ма̄вачаракирийасса, рӯпа̄вачаракирийасса ча̄ти имесам̣ чханнам̣ ра̄сӣнам̣ а̄рамман̣апаччайо хоти. рӯпа̄вачаракусала̄рамман̣ам̣ тесу чхасу ра̄сӣсу ка̄ма̄вачаравипа̄каваджджа̄нам̣ пан̃чаннам̣ ра̄сӣнам̣ а̄рамман̣апаччайо хоти. арӯпа̄вачаракусала̄рамман̣ам̣ ка̄ма̄вачаракусаласса, рӯпа̄вачаракусаласса, арӯпа̄вачаракусаласса, акусаласса, арӯпа̄варачаравипа̄касса, ка̄ма̄вачаракирийасса, рӯпа̄вачаракирийасса, арӯпа̄вачаракирийасса ча̄ти имесам̣ ат̣т̣ханнам̣ ра̄сӣнам̣ а̄рамман̣апаччайо хоти. апарийа̄паннакусала̄рамман̣ам̣ ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачарато кусалакирийа̄намева а̄рамман̣апаччайо хоти. акусала̄рамман̣ам̣ ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачаракусаласса, акусаласса, ка̄ма̄вачаравипа̄касса, ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачаракирийасса ча̄ти имесам̣ чханнам̣ ра̄сӣнам̣ а̄рамман̣апаччайо хоти.

ка̄ма̄вачаравипа̄ка̄рамман̣ам̣ ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачаракусаласса, акусаласса, ка̄ма̄вачаравипа̄касса, ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачаракирийасса ча̄ти имесам̣ чханнам̣ ра̄сӣнам̣ а̄рамман̣апаччайо хоти. рӯпа̄вачаравипа̄ка̄рамман̣ам̣ ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачаракусаласса, акусаласса, ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачаракирийасса ча̄ти имесам̣ пан̃чаннам̣ ра̄сӣнам̣ а̄рамман̣апаччайо хоти. арӯпа̄вачаравипа̄ка̄рамман̣ампи имесам̣йева пан̃чаннам̣ ра̄сӣнам̣ а̄рамман̣апаччайо хоти. апарийа̄паннавипа̄ка̄рамман̣ам̣ ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачаракусалакирийа̄нан̃н̃ева а̄рамман̣апаччайо хоти.

ка̄ма̄вачаракирийа̄рамман̣ам̣ ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачаракусаласса, акусаласса, ка̄ма̄вачаравипа̄касса, ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачаракирийасса ча̄ти имесам̣ чханнам̣ ра̄сӣнам̣ а̄рамман̣апаччайо хоти. рӯпа̄вачаракирийа̄рамман̣ам̣ имесу чхасу ра̄сӣсу ка̄ма̄вачаравипа̄каваджджа̄нам̣ пан̃чаннам̣ ра̄сӣнам̣ а̄рамман̣апаччайо хоти. арӯпа̄вачаракирийа̄рамман̣ам̣ тесам̣ пан̃чаннам̣ арӯпа̄вачаракирийасса ча̄ти имесам̣ чханнам̣ ра̄сӣнам̣ а̄рамман̣апаччайо хоти. чатусамут̣т̣ха̄нам̣ рӯпаккхандхасан̇кха̄там̣ рӯпа̄рамман̣ам̣ ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачаракусаласса акусаласса ка̄ма̄вачаравипа̄касса ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачаракирийасса ча̄ти имесам̣ чханнам̣ ра̄сӣнам̣ а̄рамман̣апаччайо хоти. нибба̄на̄рамман̣ам̣ ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачаракусаласса, апарийа̄паннато кусалавипа̄касса, ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачаракирийасса ча̄ти имесам̣ чханнам̣ ра̄сӣнам̣ а̄рамман̣апаччайо хоти. рӯпа̄вачаракусалакирийа̄нам̣ кечи ниччханти, там̣ йуттито упадха̄ретаббам̣. на̄наппака̄ракам̣ пана пан̃н̃аттиа̄рамман̣ам̣ тебхӯмакакусаласса, акусаласса, рӯпа̄вачаравипа̄касса, арӯпа̄вачаравипа̄касса, тебхӯмакакирийасса ча̄ти имесам̣ наваннам̣ ра̄сӣнам̣ а̄рамман̣апаччайо хоти. таттха йам̣ йам̣ а̄рамман̣ам̣ йесам̣ йесам̣ паччайо, те те там̣там̣паччайуппанна̄ на̄ма хонтӣти еваметтха паччайуппаннатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайоти.

а̄рамман̣апаччайаниддесаван̣н̣ана̄.

3. адхипатипаччайаниддесаван̣н̣ана̄

3. адхипатипаччайаниддесе чханда̄дхипатӣти чхандасан̇кха̄то адхипати. чхандам̣ дхурам̣ катва̄ чхандам̣ джет̣т̣хакам̣ катва̄ читтуппаттика̄ле уппаннасса каттукамйата̄чхандассетам̣ на̄мам̣. сесесупи есева найо. касма̄ пана йатха̄ хетупаччайаниддесе хетӯ хетусампайуттака̄на’’нти вуттам̣, евамидха ‘‘адхипатӣ адхипатисампайуттака̄нанти аватва̄ ‘‘чханда̄дхипати чхандасампайуттака̄на’’нтиа̄дина̄ найена десана̄ ката̄ти? екаккхан̣е абха̄вато. пуриманайасмин̃хи две тайо хетӯ екаккхан̣епи хетупаччайо хонти мӯлат̣т̣хена. упака̄ракабха̄васса авиджаханато. адхипати пана джет̣т̣хакат̣т̣хена упака̄рако, на ча екаккхан̣е бахӯ джет̣т̣хака̄ на̄ма хонти. тасма̄ екато уппанна̄нампи несам̣ екаккхан̣е адхипатипаччайабха̄во наттхи. тасса адхипатипаччайабха̄васса екаккхан̣е абха̄вато идха евам̣ десана̄ ката̄ти.

евам̣ сахаджа̄та̄дхипатим̣ дассетва̄ ида̄ни а̄рамман̣а̄дхипатим̣ дассетум̣ йам̣ йам̣ дхаммам̣ гарум̣ катва̄тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха йам̣ йам̣ дхамманти йам̣ йам̣ а̄рамман̣адхаммам̣. гарум̣ катва̄ти гарука̄рачиттӣка̄равасена ва̄ асса̄давасена ва̄ гарум̣ бха̄рийам̣ ладдхаббам̣ авиджахитаббам̣ анаван̃н̃а̄там̣ катва̄. те те дхамма̄ти те те гарука̄таббадхамма̄. тесам̣ тесанти тесам̣ тесам̣ гарука̄ракадхамма̄нам̣. адхипатипаччайена̄ти а̄рамман̣а̄дхипатипаччайена паччайо хотӣти айам̣ та̄веттха па̄л̣иван̣н̣ана̄.

айам̣ пана адхипати на̄ма сахаджа̄та̄рамман̣авасена дувидхо. таттха сахаджа̄то чханда̄дивасена чатуббидхо. тесу екеко ка̄ма̄вачара̄дивасена бхӯмито чатуббидхо. таттха ка̄ма̄вачаро кусала̄кусалакирийавасена тивидхо. акусалам̣ патва̄ панеттха вӣмам̣са̄дхипати на лаббхати. рӯпа̄рӯпа̄вачаро кусалакирийавасена дувидхо, апарийа̄панно кусалавипа̄кавасена дувидхо. а̄рамман̣а̄дхипати пана джа̄тибхедато кусала̄кусалавипа̄какирийарӯпанибба̄на̄нам̣ васена чхаббидхоти еваметтха на̄наппака̄рабхедато вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

евам̣ бхинне панеттха сахаджа̄та̄дхипатимхи та̄ва ка̄ма̄вачаракусалакирийасан̇кха̄то адхипати духетукатихетукесу читтуппа̄десу чханда̄дӣнам̣ ан̃н̃атарам̣ джет̣т̣хакам̣ катва̄ уппаттика̄ле аттана̄ сампайуттадхамма̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча адхипатипаччайо хоти. рӯпа̄вачаракусалакирийасан̇кха̄тепи есева найо. айам̣ пана екантенева лаббхати. на хи те дхамма̄ сахаджа̄та̄дхипатим̣ вина̄ уппаджджанти. арӯпа̄вачаракусалакирийасан̇кха̄то пана пан̃чавока̄ре рӯпа̄вачараадхипатисадисова чатувока̄ре пана сампайуттадхамма̄нан̃н̃ева адхипатипаччайо хоти. татха̄ таттхуппанно саббопи ка̄ма̄вачара̄дхипати. апарийа̄панно кусалатопи випа̄катопи пан̃чавока̄ре екантенева сампайуттадхамма̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпа̄нан̃ча адхипатипаччайо хоти, чатувока̄ре арӯпадхамма̄нан̃н̃ева. акусало ка̄мабхаве миччхаттанийатачиттесу екантенева сампайуттака̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпа̄нан̃ча адхипатипаччайо хоти. анийато ка̄мабхаварӯпабхавесу аттано адхипатика̄ле тесан̃н̃ева. арӯпабхаве арӯпадхамма̄нан̃н̃ева адхипатипаччайо хоти. айам̣ та̄ва сахаджа̄та̄дхипатимхи найо.

а̄рамман̣а̄дхипатимхи пана ка̄ма̄вачаракусало а̄рамман̣а̄дхипати ка̄ма̄вачаракусаласса лобхасахагата̄кусаласса̄ти имесам̣ двиннам̣ ра̄сӣнам̣ а̄рамман̣а̄дхипатипаччайо хоти. рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачарепи кусала̄рамман̣а̄дхипатимхи есева найо. апарийа̄паннакусало пана а̄рамман̣а̄дхипати ка̄ма̄вачарато н̃а̄н̣асампайуттакусаласса чева н̃а̄н̣асампайуттакирийасса ча а̄рамман̣а̄дхипатипаччайо хоти. акусало пана а̄рамман̣а̄дхипати на̄ма лобхасахагатачиттуппа̄до вуччати. со лобхасахагата̄кусалассева а̄рамман̣а̄дхипатипаччайо хоти. ка̄ма̄вачаро пана випа̄ка̄рамман̣а̄дхипати лобхасахагата̄кусалассева а̄рамман̣а̄дхипатипаччайо хоти. татха̄ рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачаравипа̄ка̄рамман̣а̄дхипати. локуттаро пана випа̄ка̄рамман̣а̄дхипати ка̄ма̄вачарато н̃а̄н̣асампайуттакусалакирийа̄нан̃н̃ева а̄рамман̣а̄дхипатипаччайо хоти. ка̄ма̄вачара̄дибхедато пана тивидхопи кирийа̄рамман̣а̄дхипати лобхасахагата̄кусалассева а̄рамман̣а̄дхипатипаччайо хоти. чатусамут̣т̣ха̄никарӯпасан̇кха̄то рӯпаккхандхо а̄рамман̣а̄дхипати лобхасахагата̄кусалассева а̄рамман̣а̄дхипатипаччайо хоти. нибба̄нам̣ ка̄ма̄вачарато н̃а̄н̣асампайуттакусаласса н̃а̄н̣асампайуттакирийасса локуттаракусаласса локуттаравипа̄касса ча̄ти имесам̣ чатуннам̣ ра̄сӣнам̣ а̄рамман̣а̄дхипатипаччайо хотӣти еваметтха паччайуппаннатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайоти.

адхипатипаччайаниддесаван̣н̣ана̄.

4. анантарапаччайаниддесаван̣н̣ана̄

4. анантарапаччайаниддесе манодха̄туйа̄ти випа̄каманодха̄туйа̄. мановин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄ти сантӣран̣акичча̄йа ахетукавипа̄камановин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄. тато парам̣ пана вот̣т̣хаббанаджаванатада̄рамман̣абхаван̇гакичча̄ мановин̃н̃а̄н̣адха̄туйо ваттабба̄ сийум̣, та̄ авутта̄пи имина̄ва найена ведитабба̄ти найам̣ дассетва̄ десана̄ сан̇кхитта̄. ‘‘пурима̄ пурима̄ кусала̄ дхамма̄’’тиа̄дике ча чхат̣т̣ханайе та̄ сан̇гахита̄типи идха на вутта̄ти ведитабба̄. таттха пурима̄ пурима̄ти чхасу два̄ресупи анантара̄тӣта̄ кусаладжаванадхамма̄ дат̣т̣хабба̄. паччхима̄нам̣ паччхима̄нанти анантарауппаджджама̄на̄нан̃н̃ева. кусала̄нанти садисакусала̄нам̣. абйа̄ката̄нанти идам̣ пана кусала̄нантарам̣ тада̄рамман̣абхаван̇гапхаласама̄паттивасена вуттам̣. акусаламӯлаке абйа̄ката̄нанти тада̄рамман̣абхаван̇гасан̇кха̄та̄нан̃н̃ева. абйа̄катамӯлаке абйа̄ката̄нанти а̄ваджджанаджаванавасена ва̄ бхаван̇гавасена ва̄ паватта̄нам̣ кирийавипа̄ка̄бйа̄ката̄нам̣ кирийаманодха̄туто пат̣т̣ха̄йа пана йа̄ва вот̣т̣хаббанакичча̄ мановин̃н̃а̄н̣адха̄ту, та̄ва паваттесу вӣтхичиттесупи айам̣ найо лаббхатева. кусала̄нанти пан̃чадва̄ре вот̣т̣хаббана̄нантара̄нам̣ манодва̄ре а̄ваджджана̄нтара̄нам̣ пат̣хамаджаванакусала̄нам̣. акусала̄нанти падепи есева найо. йесам̣ йесанти идам̣ саббесампи анантарапаччайадхамма̄нам̣. сан̇кхепалаккхан̣анти айам̣ та̄веттха па̄л̣иван̣н̣ана̄.

айам̣ пана анантарапаччайо на̄ма т̣хапетва̄ нибба̄нам̣ чатубхӯмако арӯпадхаммара̄сийева̄ти ведитаббо. со джа̄тивасена кусала̄кусалавипа̄какирийато чатудха̄ бхиджджати. таттха кусало ка̄ма̄вачара̄дибхедато чатуббидхо хоти, акусало ка̄ма̄вачарова випа̄ко чатубхӯмако, кирийа̄нантарапаччайо пана те бхӯмакоти еваметтха на̄наппака̄рабхедато вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

евам̣ бхинне панеттха ка̄ма̄вачаракусало аттана̄ садисассева ка̄ма̄вачаракусаласса анантарапаччайо хоти. н̃а̄н̣асампайуттака̄ма̄вачаракусало пана рӯпа̄вачаракусаласса арӯпа̄вачаракусаласса локуттаракусаласса̄ти имесам̣ тин̣н̣ам̣ ра̄сӣнам̣ анантарапаччайо хоти. ка̄ма̄вачаракусало ча ка̄ма̄вачаравипа̄касса, рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачаравипа̄касса, н̃а̄н̣асампайутто локуттаравипа̄касса̄пӣти имесам̣ чатуннам̣ ра̄сӣнам̣ анантарапаччайо хоти. рӯпа̄вачаракусало рӯпа̄вачаракусаласса, н̃а̄н̣асампайуттака̄ма̄вачаравипа̄касса, рӯпа̄вачаравипа̄касса̄ти имесам̣ тин̣н̣ам̣ ра̄сӣнам̣ анантарапаччайо хоти. арӯпа̄вачаракусало тесам̣ двиннам̣ випа̄ка̄нам̣ аттано кусаласса випа̄касса ча̄ти ависесена чатуннам̣ ра̄сӣнам̣ анантарапаччайо хоти. висесена панеттха невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанакусало ана̄га̄мипхаласан̇кха̄тасса локуттаравипа̄кассапи анантарапаччайо хоти. локуттаракусало локуттаравипа̄кассева анантарапаччайо хоти. акусало ависесена акусаласса чева кусала̄кусалавипа̄касса ча. висесена панеттха сукхамаджджхаттаведана̄сампайутто акусало рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачаравипа̄касса̄пӣти имесам̣ чатуннам̣ ра̄сӣнам̣ анантарапаччайо хоти.

ка̄ма̄вачаравипа̄касса н̃а̄н̣асампайутто ва̄ н̃а̄н̣авиппайутто ва̄ випа̄ко ка̄ма̄вачаракирийа̄ваджджанасса, н̃а̄н̣асампайуттавипа̄ко панеттха пат̣исандхивасена уппаджджама̄насса рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачаравипа̄касса̄пӣти имесам̣ чатуннам̣ ра̄сӣнам̣ анантарапаччайо хоти. рӯпа̄вачаравипа̄ко сахетукака̄ма̄вачаравипа̄касса рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачаравипа̄касса ка̄ма̄вачаракирийа̄ваджджанасса̄ти имесам̣ чатуннам̣ ра̄сӣнам̣ анантарапаччайо хоти. арӯпа̄вачаравипа̄ко тихетукака̄ма̄вачаравипа̄касса арӯпа̄вачаравипа̄касса ка̄ма̄вачаракирийа̄ваджджанасса̄ти тин̣н̣ам̣ ра̄сӣнам̣ анантарапаччайо хоти. локуттаравипа̄ко тихетукака̄ма̄вачаравипа̄касса рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачаралокуттаравипа̄касса̄ти чатуннам̣ ра̄сӣнам̣ анантарапаччайо хоти.

ка̄ма̄вачаракирийам̣ ка̄ма̄вачаракусала̄кусаласса чатубхӯмакавипа̄касса тебхӯмакакирийасса̄ти наваннам̣ ра̄сӣнам̣ анантарапаччайо хоти. рӯпа̄вачаракирийам̣ тихетукака̄ма̄вачаравипа̄касса рӯпа̄вачаравипа̄касса рӯпа̄вачаракирийасса̄ти тин̣н̣ам̣ ра̄сӣнам̣ анантарапаччайо хоти. арӯпа̄вачаракирийам̣ тихетукака̄ма̄вачаравипа̄касса рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачаралокуттаравипа̄касса арӯпа̄вачаракирийасса̄ти пан̃чаннам̣ ра̄сӣнам̣ анантарапаччайо хотӣти. еваметтха паччайуппаннатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайоти.

анантарапаччайаниддесаван̣н̣ана̄.

5. саманантарапаччайаниддесаван̣н̣ана̄

5. саманантарапаччайаниддесопи имина̄ сама̄нагатикова. име пана две паччайа̄ маха̄виттха̄ра̄, тасма̄ саббачиттуппаттивасена тесам̣ упапариккхитва̄ виттха̄ро гахетабботи.

саманантарапаччайаниддесаван̣н̣ана̄.

6. сахаджа̄тапаччайаниддесаван̣н̣ана̄

6. сахаджа̄тапаччайаниддесе ан̃н̃аман̃н̃анти ан̃н̃о ан̃н̃асса. имина̄ етесам̣ дхамма̄нам̣ екаккхан̣е паччайабха̄ван̃чева паччайуппаннабха̄ван̃ча дӣпети. оккантиккхан̣ети пан̃чавока̄рабхаве пат̣исандхиккхан̣е. тасмин̃хи кхан̣е на̄марӯпам̣ оккантам̣ вийа паккхандантам̣ вийа паралокато имам̣ локам̣ а̄гантва̄ пависантам̣ вийа уппаджджати, тасма̄ со кхан̣о ‘‘оккантиккхан̣о’’ти вуччати. еттха ча рӯпанти хадайаваттхуматтамева адхиппетам̣. тан̃хи на̄масса, на̄ман̃ча тасса ан̃н̃аман̃н̃ам̣ сахаджа̄тапаччайат̣т̣хам̣ пхарати. читтачетасика̄ти паваттийам̣ чатта̄ро кхандха̄. сахаджа̄тапаччайена̄ти еттха читтасамут̣т̣ха̄нарӯпа̄ читтачетасика̄нам̣ паччайат̣т̣хам̣ на пхаранти, тасма̄ ‘‘ан̃н̃аман̃н̃а’’нти на вуттам̣. татха̄ упа̄да̄рӯпа̄ бхӯта̄нам̣. рӯпино дхамма̄ арӯпӣнам̣ дхамма̄нанти хадайаваттху чатуннам̣ кхандха̄нам̣. кин̃чи ка̄лети кисмин̃чи ка̄ле. сахаджа̄тапаччайена̄ти пат̣исандхим̣ сандха̄йа вуттам̣. на сахаджа̄тапаччайена̄ти паваттим̣ сандха̄йа вуттам̣.

айам̣ пана ‘чатта̄ро кхандха̄ арӯпино ан̃н̃аман̃н̃ам̣ сахаджа̄тапаччайена паччайо’ти евам̣ чхахи кот̣т̣ха̄сехи т̣хито. таттха тайо кот̣т̣ха̄са̄ ан̃н̃аман̃н̃авасена вутта̄, тайо на ан̃н̃аман̃н̃авасена. таттха пат̣хамакот̣т̣ха̄се арӯпамева паччайо чева паччайуппаннан̃ча, дутийе рӯпамева, татийе на̄марӯпам̣, чатуттхе паччайо арӯпам̣, паччайуппаннам̣ рӯпам̣; пан̃чаме паччайопи паччайуппаннампи рӯпамева; чхат̣т̣хе паччайо рӯпам̣, паччайуппаннам̣ арӯпанти айам̣ та̄веттха па̄л̣иван̣н̣ана̄.

айам̣ пана сахаджа̄тапаччайо джа̄тивасена кусало акусало випа̄ко кирийам̣ рӯпанти пан̃чадха̄ бхиджджати. таттха кусало бхӯмито чатуббидхо хоти, акусало екавидхова випа̄ко чатуббидхо, кирийасан̇кха̄то тивидхо, рӯпам̣ екавидхам̣ ка̄ма̄вачарамева̄ти евам̣ та̄веттха на̄наппака̄рабхедато вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

евам̣ бхинне панеттха чатубхӯмакампи кусалам̣ пан̃чавока̄рабхаве аттана̄ сампайуттадхамма̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча сахаджа̄тапаччайо хоти, татха̄ акусалам̣. йам̣ панеттха арӯпе уппаджджати, там̣ арӯпадхамма̄нам̣йева сахаджа̄тапаччайо хоти.

ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачаравипа̄кам̣ читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса чева сампайуттадхамма̄нан̃ча сахаджа̄тапаччайо хоти. йам̣ панеттха рӯпам̣ на самут̣т̣ха̄пети, там̣ сампайуттадхамма̄нан̃н̃ева. йам̣ пат̣исандхийам̣ уппаджджати, там̣ кат̣атта̄рӯпа̄нан̃ча̄пи сахаджа̄тапаччайо хоти. арӯпа̄вачаравипа̄кам̣ сампайуттадхамма̄нан̃н̃ева. локуттаравипа̄кам̣ пан̃чавока̄ре сампайуттадхамма̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпа̄нан̃ча, чатувока̄ре арӯпа̄нан̃н̃ева. ка̄ма̄вачараарӯпа̄вачаракирийа̄ пан̃чавока̄ре сампайуттака̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпа̄нан̃ча сахаджа̄тапаччайо хоти, чатувока̄ре арӯпа̄нан̃н̃ева. рӯпа̄вачаракирийа̄ сампайуттадхамма̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпа̄нан̃ча екантена сахаджа̄тапаччайо хоти.

чатусамут̣т̣ха̄никасса рӯпасса каммасамут̣т̣ха̄нарӯпе екам̣ маха̄бхӯтам̣ тин̣н̣ам̣, тӣн̣и екасса, две двиннам̣ маха̄бхӯта̄нам̣, маха̄бхӯта̄ упа̄да̄рӯпасса сахаджа̄тапаччайена паччайо. ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачарапат̣исандхиккхан̣е ваттхурӯпам̣ випа̄каккхандха̄нам̣ сахаджа̄тапаччайена паччайо. утучитта̄ха̄расамут̣т̣ха̄несу пана маха̄бхӯта̄ни ан̃н̃аман̃н̃ан̃чева упа̄да̄рӯпасса ча сахаджа̄тапаччайена паччайоти еваметтха паччайуппаннатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайоти.

сахаджа̄тапаччайаниддесаван̣н̣ана̄.

7. ан̃н̃аман̃н̃апаччайаниддесаван̣н̣ана̄

7. ан̃н̃аман̃н̃апаччайаниддесе сахаджа̄тапаччайаниддесасса пурима̄нам̣ тин̣н̣ам̣ кот̣т̣ха̄са̄нам̣ васена па̄л̣и а̄гата̄. тасса̄ таттха вуттасадиса̄ва ван̣н̣ана̄ти пуна на гахита̄. айампи ча ан̃н̃аман̃н̃апаччайо джа̄тивасена кусало акусало випа̄ко кирийам̣ рӯпанти пан̃чадха̄ бхинно. таттха кусало бхӯмито чатуббидхо. саббам̣ пуримасадисамева̄ти еваметтха на̄наппака̄рабхедато вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

евам̣ бхинне панеттха саббампи чатубхӯмакам̣ кусалам̣ аттана̄ сампайуттадхамма̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃апаччайена паччайо. татха̄ акусалам̣. випа̄ке пана ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачаравипа̄кам̣ пат̣исандхийам̣ ваттхурӯпасса, паватте сампайуттадхамма̄нан̃н̃ева. арӯпа̄вачаралокуттаравипа̄кам̣ аттана̄ сампайуттадхамма̄нан̃н̃ева ан̃н̃аман̃н̃апаччайена паччайо. саббампи кирийам̣ сампайуттадхамма̄нан̃н̃ева ан̃н̃аман̃н̃апаччайена паччайо. чатусамут̣т̣ха̄никарӯпасса каммасамут̣т̣ха̄не екам̣ маха̄бхӯтам̣ тин̣н̣ам̣, тӣн̣и екасса, две двиннам̣ маха̄бхӯта̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃апаччайена паччайо. ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачарапат̣исандхийам̣ ваттхурӯпам̣ випа̄каккхандха̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃апаччайена паччайо. утучитта̄ха̄расамут̣т̣ха̄несу маха̄бхӯта̄нева маха̄бхӯта̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃апаччайена паччайоти еваметтха паччайуппаннатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайоти.

ан̃н̃аман̃н̃апаччайаниддесаван̣н̣ана̄.

8. ниссайапаччайаниддесаван̣н̣ана̄

8. ниссайапаччайаниддесе сахаджа̄тапаччайаниддесасса пурима̄нам̣ пан̃чаннам̣ кот̣т̣ха̄са̄нам̣ васена сахаджа̄таниссайанайам̣ дассетва̄ пуна чхат̣т̣хена кот̣т̣ха̄сена пуреджа̄таниссайанайам̣ дассетум̣ чаккха̄йатанам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха йам̣ рӯпам̣ нисса̄йа̄ти ваттхурӯпам̣ сандха̄йа вуттам̣. тан̃хи нисса̄йа тивидха̄ манодха̄ту, т̣хапетва̄ арӯпавипа̄кам̣ два̄саттативидха̄ мановин̃н̃а̄н̣адха̄тӯти има̄ни пан̃часаттати читта̄ни ваттантӣти айам̣ та̄веттха па̄л̣иван̣н̣ана̄. айампи ниссайапаччайо джа̄тивасена кусала̄дибхедато пан̃чадха̄ва бхиджджати. таттха кусало бхӯмито чатуббидхова акусало екавидхо випа̄ко чатуббидхо, кирийасан̇кха̄то тивидхо, рӯпам̣ екавидхамева̄ти еваметтха на̄наппака̄рабхедато вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

евам̣ бхинне панеттха чатубхӯмакампи кусалам̣ пан̃чавока̄ре сампайуттаккхандха̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча ниссайапаччайена паччайо хоти. татха̄ акусалам̣. йам̣ панеттха а̄руппе уппаджджати, там̣ арӯпадхамма̄нан̃н̃ева ниссайапаччайо хоти. ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачаравипа̄кам̣ паватте сампайуттадхамма̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча, пат̣исандхийам̣ кат̣атта̄рӯпасса̄пи ниссайапаччайо хоти. арӯпа̄вачаравипа̄кам̣ сампайуттаккхандха̄нам̣йева хоти. локуттаравипа̄кам̣ пан̃чавока̄ре; сампайуттака̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча, чатувока̄ре арӯпассева ниссайапаччайо хоти. ка̄ма̄вачараарӯпа̄вачаракирийа̄ пан̃чавока̄ре сампайуттака̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча ниссайапаччайо хоти, чатувока̄ре арӯпа̄нан̃н̃ева. рӯпа̄вачаракирийа̄ сампайуттака̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча екантена ниссайапаччайо хоти.

чатусамут̣т̣ха̄никарӯпасса ча каммасамут̣т̣ха̄нарӯпе екам̣ маха̄бхӯтам̣ тин̣н̣ам̣, тӣн̣и екасса, две двиннам̣ маха̄бхӯта̄нам̣, маха̄бхӯта̄ упа̄да̄рӯпа̄нам̣, ваттхурӯпам̣ пан̃чавока̄рабхаве чатубхӯмакакусаласса, акусаласса, т̣хапетва̄ а̄руппавипа̄кан̃чева две пан̃чавин̃н̃а̄н̣а̄ни ча сесатебхӯмакавипа̄касса, тебхӯмакакирийасса̄ти имесам̣ чатуннам̣ дхаммара̄сӣнам̣ ниссайапаччайо хоти. чаккха̄йатана̄дӣни пан̃ча сасампайутта̄нам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дӣнам̣ ниссайапаччайо хоти. утучитта̄ха̄расамут̣т̣ха̄несу пана маха̄бхӯта̄ маха̄бхӯта̄нан̃чева упа̄да̄рӯпасса ча ниссайапаччайена паччайоти еваметтха паччайуппаннатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайоти.

ниссайапаччайаниддесаван̣н̣ана̄.

9. упаниссайапаччайаниддесаван̣н̣ана̄

9. упаниссайапаччайаниддесе пурима̄ пурима̄ти анантарӯпаниссайе саманантара̄тӣта̄ лаббханти, а̄рамман̣ӯпаниссайапакатӯпаниссайесу на̄на̄вӣтхивасена пуриматара̄. те тайопи ра̄сайо кусалавасена кусалападе лаббханти, кусалена пана акусале саманантара̄тӣта̄ на лаббханти. тенева вуттам̣ – ‘‘акусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ кесан̃чи упаниссайапаччайена паччайо’’ти. идан̃хи – ‘‘кусало дхаммо акусаласса дхаммасса упаниссайапаччайена паччайо; а̄рамман̣ӯпаниссайо пакатӯпаниссайо. а̄рамман̣ӯпаниссайо – да̄нам̣ датва̄ сӣлам̣ сама̄дийитва̄ упосатхакаммам̣ катва̄ там̣ гарум̣ катва̄ асса̄дети абхинандати, там̣ гарум̣ катва̄ ра̄го уппаджджати, дит̣т̣хи уппаджджати, пуббе сучин̣н̣а̄ни гарум̣ катва̄ асса̄дети абхинандати, там̣ гарум̣ катва̄ ра̄го уппаджджати, дит̣т̣хи уппаджджати. джха̄на̄ вут̣т̣хахитва̄ джха̄нам̣ гарум̣ катва̄ асса̄дети абхинандати, там̣ гарум̣ катва̄ ра̄го уппаджджати дит̣т̣хи уппаджджати. пакатӯпаниссайо – саддхам̣ упанисса̄йа ма̄нам̣ джаппети, дит̣т̣хим̣ ган̣ха̄ти. сӣлам̣ сутам̣ ча̄гам̣ пан̃н̃ам̣ упанисса̄йа ма̄нам̣ джаппети, дит̣т̣хим̣ ган̣ха̄ти. саддха̄ сӣлам̣ сутам̣ ча̄го пан̃н̃а̄ ра̄гасса досасса мохасса ма̄насса дит̣т̣хийа̄ паттхана̄йа упаниссайапаччайена паччайо’’ти имам̣ найам̣ сандха̄йа вуттам̣. кусалена абйа̄кате тайопи лаббханти, татха̄ акусалена акусале.

акусалена пана кусале саманантара̄тӣта̄ на лаббханти. тена вуттам̣ – ‘‘кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ кесан̃чи упаниссайапаччайена паччайо’’ти. идампи хи – ‘‘акусало дхаммо кусаласса дхаммасса упаниссайапаччайена паччайо. пакатӯпаниссайо – ра̄гам̣ упанисса̄йа да̄нам̣ дети, сӣлам̣ сама̄дийати, упосатхакаммам̣ кароти, джха̄нам̣ уппа̄дети випассанам̣ уппа̄дети, маггам̣ уппа̄дети, абхин̃н̃ам̣ уппа̄дети, сама̄паттим̣ уппа̄дети; досам̣ мохам̣ ма̄нам̣ дит̣т̣хим̣ паттханам̣ упанисса̄йа да̄нам̣ дети…пе… сама̄паттим̣ уппа̄дети. ра̄го досо мохо ма̄но дит̣т̣хи паттхана̄ саддха̄йа сӣласса сутасса ча̄гасса пан̃н̃а̄йа упаниссайапаччайена паччайо. па̄н̣ам̣ хантва̄ тасса пат̣игха̄таттха̄йа да̄нам̣ детӣ’’тиа̄дина̄ найена пан̃ха̄ва̄ре а̄гатам̣ пакатӯпаниссайамева сандха̄йа вуттам̣. акусалам̣ пана кусаласса а̄рамман̣ӯпаниссайо на хоти. касма̄? там̣ гарум̣ катва̄ тасса аппаваттанатоти йатха̄ анантарӯпаниссайо, евам̣ а̄рамман̣ӯпаниссайопеттха на лаббхатӣти ведитаббо. акусалена абйа̄катападе а̄рамман̣ӯпаниссайова на лаббхати. на хи абйа̄ката̄ дхамма̄ акусалам̣ гарум̣ каронти. йасма̄ пана анантарата̄ лаббхати, тасма̄ еттха ‘‘кесан̃чӣ’’ти на вуттам̣. абйа̄катена пана абйа̄кате кусале акусалети тӣсу найесу тайопи упаниссайа̄ лаббхантева. пуггалопи сена̄санампӣти идам̣ двайам̣ пакатӯпаниссайавасена вуттам̣. идан̃хи двайам̣ кусала̄кусалапаваттийа̄ балавапаччайо хоти. паччайабха̄во часса панеттха парийа̄йавасена ведитабботи айам̣ та̄веттха па̄л̣иван̣н̣ана̄.

айам̣ пана упаниссайапаччайо на̄ма саддхим̣ екачча̄йа пан̃н̃аттийа̄ саббепи чатубхӯмакадхамма̄. вибха̄гато пана а̄рамман̣ӯпаниссайа̄дивасена тивидхо хоти. таттха а̄рамман̣ӯпаниссайо а̄рамман̣а̄дхипатина̄ нинна̄на̄каран̣оти хет̣т̣ха̄ вуттанайенева на̄наппака̄рабхедато гахетаббо. анантарӯпаниссайо анантарапаччайена нинна̄на̄каран̣о, сопи хет̣т̣ха̄ вуттанайенева на̄наппака̄рабхедато ведитаббо. паччайуппаннатопи несам̣ таттха вуттанайенева виниччхайо ведитаббо. пакатӯпаниссайо пана джа̄тивасена кусала̄кусалавипа̄какирийарӯпабхедато пан̃чавидхо хоти, кусала̄дӣнам̣ пана бхӯмибхедато анекавидхоти евам̣ та̄веттха на̄наппака̄рабхедато вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

евам̣ бхинне панеттха тебхӯмакакусало чатубхӯмакасса̄пи кусаласса акусаласса випа̄какирийасса̄ти чатуннам̣ ра̄сӣнам̣ пакатӯпаниссайо хоти. локуттаро акусалассева на хоти. амха̄кам̣ а̄чарийена ‘‘локуттарадхаммо ниббаттито’’ти имина̄ пана найена ан̃н̃есам̣ акусаласса̄пи хоти. йасса ва̄ уппаджджиссати, тасса̄пи ануттаресу вимоккхесу пихам̣ упат̣т̣ха̄пайато имина̄ найена хотийева. акусало саббесампи чатубхӯмака̄нам̣ кхандха̄нам̣ пакатӯпаниссайо хоти, татха̄ тебхӯмакавипа̄ко. локуттаравипа̄ке хет̣т̣хима̄ни тӣн̣и пхала̄ни акусалассева на хонти, упарит̣т̣химам̣ кусаласса̄пи. пуриманайена пана ан̃н̃есам̣ ва̄ йасса ва̄ уппаджджиссати, тасса санта̄не саббопи локуттаравипа̄ко саббесам̣ кусала̄дӣнам̣ арӯпаккхандха̄нам̣ пакатӯпаниссайо хоти. кирийасан̇кха̄топи пакатӯпаниссайо чатубхӯмака̄нам̣ акусала̄дикхандха̄нам̣ хотийева, татха̄ рӯпасан̇кха̄то. сайам̣ пана рӯпам̣ имасмим̣ пат̣т̣ха̄намаха̄пакаран̣е а̄гатанайена упаниссайапаччайам̣ на лабхати, суттантикапарийа̄йена пана лабхатӣти ваттум̣ ват̣т̣ати. еваметтха паччайуппаннатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайоти.

упаниссайапаччайаниддесаван̣н̣ана̄.

10. пуреджа̄тапаччайаниддесаван̣н̣ана̄

10. пуреджа̄тапаччайаниддесе пуреджа̄тапаччайена паччайоти еттха пуреджа̄там̣ на̄ма йасса паччайо хоти, тато пуриматарам̣ джа̄там̣ джа̄тиккхан̣ам̣ атиккамитва̄ т̣хитиккхан̣аппаттам̣. чаккха̄йатанантиа̄ди ваттхупуреджа̄тавасена вуттам̣. рӯпа̄йатанантиа̄ди а̄рамман̣апуреджа̄тавасена. кин̃чика̄ле пуреджа̄тапаччайена̄ти паваттим̣ сандха̄йа вуттам̣. кин̃чика̄ле на пуреджа̄тапаччайена̄ти пат̣исандхим̣ сандха̄йа вуттам̣. евам̣ саббатха̄пи пан̃чадва̄ре ваттха̄рамман̣авасена, манодва̄ре ваттхувасенева̄йам̣ па̄л̣и а̄гата̄, пан̃ха̄ва̄ре пана ‘‘а̄рамман̣апуреджа̄там̣ – секкха̄ ва̄ путхуджджана̄ ва̄ чаккхум̣ аниччато дуккхато анаттато випассантӣ’’ти а̄гататта̄ манодва̄репи а̄рамман̣апуреджа̄там̣ лаббхатева. идха пана са̄васесавасена десана̄ ката̄ти айам̣ та̄веттха па̄л̣иван̣н̣ана̄.

айам̣ пана пуреджа̄тапаччайо суддхарӯпамева хоти. тан̃ча кхо уппа̄даккхан̣ам̣ атиккамитва̄ т̣хитиппаттам̣ ат̣т̣ха̄расавидхам̣ рӯпарӯпамева. там̣ саббампи ваттхупуреджа̄там̣ а̄рамман̣апуреджа̄танти двидха̄ т̣хитам̣. таттха чаккха̄йатанам̣…пе… ка̄йа̄йатанам̣ ваттхурӯпанти идам̣ ваттхупуреджа̄там̣ на̄ма. сесам̣ има̄йа па̄л̣ийа̄ а̄гатан̃ча ана̄гатан̃ча ван̣н̣о саддо гандхо расо чатассо дха̄туйо тӣн̣и индрийа̄ни кабал̣ӣка̄ро а̄ха̄роти два̄дасавидхам̣ рӯпам̣ а̄рамман̣апуреджа̄тапаччайо на̄ма̄ти еваметтха на̄наппака̄рабхедато вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

евам̣ бхинне панеттха чаккха̄йатанам̣ двиннам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄нам̣ пуреджа̄тапаччайена паччайо, татха̄ итара̄ни чатта̄ри сотавин̃н̃а̄н̣а̄дӣнам̣. ваттхурӯпам̣ пана т̣хапетва̄ двипан̃чавин̃н̃а̄н̣а̄ни чатта̄ро ча а̄руппавипа̄ке сеса̄нам̣ саббесампи чатубхӯмака̄нам̣ кусала̄кусала̄бйа̄ката̄нам̣ читтачетасика̄нам̣ пуреджа̄тапаччайо хоти. рӯпа̄дӣни пана пан̃ча̄рамман̣а̄ни двипан̃чавин̃н̃а̄н̣а̄нан̃чева манодха̄тӯнан̃ча екантенева пуреджа̄тапаччайа̄ хонти. ат̣т̣ха̄расавидхампи панетам̣ рӯпарӯпам̣ ка̄ма̄вачаракусаласса рӯпа̄вачарато абхин̃н̃а̄кусаласса акусаласса тада̄рамман̣абха̄вино ка̄ма̄вачаравипа̄касса ка̄ма̄вачаракирийасса рӯпа̄вачарато абхин̃н̃а̄кирийасса̄ти имесам̣ чханнам̣ ра̄сӣнам̣ пуреджа̄тапаччайо хотӣти еваметтха паччайуппаннатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайоти.

пуреджа̄тапаччайаниддесаван̣н̣ана̄.

11. паччха̄джа̄тапаччайаниддесаван̣н̣ана̄

11. паччха̄джа̄тапаччайаниддесе паччха̄джа̄та̄ти йасса ка̄йасса паччайа̄ хонти, тасмим̣ уппаджджитва̄ т̣хите джа̄та̄. пуреджа̄тасса̄ти тесам̣ уппа̄дато пат̣хаматарам̣ джа̄тасса джа̄тиккхан̣ам̣ атиккамитва̄ т̣хитиппаттасса. имасса ка̄йасса̄ти имасса чатусамут̣т̣ха̄никатисамут̣т̣ха̄никабхӯтаупа̄да̄рӯпасан̇кха̄тасса ка̄йасса. еттха ча тисамут̣т̣ха̄никака̄йоти а̄ха̄расамут̣т̣ха̄насса абха̄вато брахмапа̄рисаджджа̄дӣнам̣ ка̄йо ведитаббо. айаметтха па̄л̣иван̣н̣ана̄. айам̣ пана паччха̄джа̄тапаччайо на̄ма сан̇кхепато т̣хапетва̄ а̄руппавипа̄ке авасеса̄ чатубхӯмака̄ арӯпаккхандха̄. со джа̄тивасена кусала̄кусалавипа̄какирийабхедена чатудха̄ бхиджджатӣти еваметтха на̄наппака̄рабхедато вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

евам̣ бхинне панеттха пан̃чавока̄рабхаве уппаннам̣ чатубхӯмакакусалан̃ча акусалан̃ча уппа̄даккхан̣ам̣ атиккамитва̄ т̣хитиппаттасса чатусамут̣т̣ха̄никатисамут̣т̣ха̄никарӯпака̄йасса паччха̄джа̄тапаччайо хоти. випа̄кепи т̣хапетва̄ пат̣исандхивипа̄кам̣ авасесо ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачаравипа̄ко тассева екантена паччха̄джа̄тапаччайо хоти. локуттаропи пан̃чавока̄ре уппаннавипа̄ко тассева паччха̄джа̄тапаччайо хоти. тебхӯмакакирийа̄пи пан̃чавока̄ре уппанна̄ва вуттаппака̄расса ка̄йасса паччха̄джа̄тапаччайо хотӣти еваметтха паччайуппаннатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайоти.

паччха̄джа̄тапаччайаниддесаван̣н̣ана̄.

12. а̄севанапаччайаниддесаван̣н̣ана̄

12. а̄севанапаччайаниддесе пурима̄ пурима̄ти саббанайесу саманантара̄тӣта̄ва дат̣т̣хабба̄. касма̄ панеттха анантарапаччайе вийа ‘‘пурима̄ пурима̄ кусала̄ дхамма̄ паччхима̄нам̣ паччхима̄нам̣ абйа̄ката̄нам̣ дхамма̄на’’нтиа̄дина̄ найена бхиннаджа̄тикехи саддхим̣ ниддесо на катоти? аттано гатим̣ га̄ха̄петум̣ асаматтхата̄йа. бхиннаджа̄тика̄ хи бхиннаджа̄тика̄нам̣ арӯпадхамма̄нам̣ а̄севанагун̣ена пагун̣абалавабха̄вам̣ са̄дхайама̄на̄ аттано кусала̄дибха̄васан̇кха̄там̣ гатим̣ га̄ха̄петум̣ на сакконти. тасма̄ техи саддхим̣ ниддесам̣ акатва̄ йе йесам̣ ва̄сана̄сан̇кха̄тена а̄севанена пагун̣атарабалаватарабха̄вависит̣т̣хам̣ аттано кусала̄дибха̄васан̇кха̄там̣ гатим̣ га̄ха̄петум̣ сакконти, тесам̣ техи сама̄наджа̄тикехева саддхим̣ ниддесо катоти ведитаббо. атха випа̄ка̄бйа̄катам̣ касма̄ на гахитанти? а̄севана̄бха̄вена. випа̄кан̃хи каммавасена випа̄кабха̄ваппаттам̣ каммапарин̣а̄митам̣ хутва̄ ваттати нирусса̄хам̣ дуббаланти там̣ а̄севанагун̣ена аттано сабха̄вам̣ га̄ха̄петва̄ парибха̄ветва̄ нева ан̃н̃ам̣ випа̄кам̣ уппа̄детум̣ саккоти, на пуримавипа̄ка̄нубха̄вам̣ гахетва̄ уппаджджитунти. каммавегаккхиттам̣ пана патитам̣ вийа хутва̄ уппаджджатӣти саббатха̄пи випа̄ке а̄севанам̣ наттхӣти а̄севана̄бха̄вена випа̄кам̣ на гахитам̣. кусала̄кусалакирийа̄нантарам̣ уппаджджама̄нампи четам̣ каммапат̣ибаддхавуттита̄йа а̄севанагун̣ам̣ на ган̣ха̄тӣти кусала̄дайописса а̄севанапаччайа̄ на хонти. апича на̄на̄джа̄тикатта̄пете на хонтийева. бхӯмито пана а̄рамман̣ато ва̄ на̄на̄джа̄тикаттам̣ на̄ма наттхи. тасма̄ ка̄ма̄вачаракусалакирийа̄махаггатакусалакирийа̄нампи, сан̇кха̄ра̄рамман̣ан̃ча ануломакусалам̣ нибба̄на̄рамман̣асса готрабхукусаласса а̄севанапаччайо хотийева̄ти айам̣ та̄веттха па̄л̣иван̣н̣ана̄. айам̣ пана а̄севанапаччайо джа̄тито та̄ва кусало акусало кирийа̄бйа̄катоти тидха̄ т̣хито. таттха кусало бхӯмито ка̄ма̄вачаро рӯпа̄вачаро арӯпа̄вачароти тивидхо хоти, акусало ка̄ма̄вачарова кирийа̄бйа̄като ка̄ма̄вачаро рӯпа̄вачаро арӯпа̄вачароти тивидхова, локуттаро а̄севанапаччайо на̄ма наттхӣти еваметтха на̄наппака̄рабхедато вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

евам̣ бхинне панеттха ка̄ма̄вачаракусалам̣ аттано анантарасса ка̄ма̄вачаракусалассева. йам̣ панеттха н̃а̄н̣асампайуттам̣, там̣ аттана̄ садисаведанасса рӯпа̄вачаракусаласса арӯпа̄вачаракусаласса локуттаракусаласса̄ти имесам̣ ра̄сӣнам̣ а̄севанапаччайо хоти. рӯпа̄вачаракусалам̣ пана рӯпа̄вачаракусалассева. арӯпа̄вачаракусалам̣ арӯпа̄вачаракусалассева. акусалам̣ пана акусалассева а̄севанапаччайо хоти. кирийато пана ка̄ма̄вачаракирийасан̇кха̄то та̄ва ка̄ма̄вачаракирийассева. йо панеттха н̃а̄н̣асампайутто, со аттана̄ садисаведанасса рӯпа̄вачаракирийасса арӯпа̄вачаракирийасса̄ти имесам̣ ра̄сӣнам̣ а̄севанапаччайо хоти. рӯпа̄вачаракирийасан̇кха̄то пана рӯпа̄вачаракирийассева, арӯпа̄вачаракирийасан̇кха̄то арӯпа̄вачаракирийассева а̄севанапаччайо хоти. випа̄ко пана екадхаммасса̄пи екадхаммопи ва̄ кочи випа̄касса а̄севанапаччайо наттхӣти еваметтха паччайуппаннатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайоти.

а̄севанапаччайаниддесаван̣н̣ана̄.

13. каммапаччайаниддесаван̣н̣ана̄

13. каммапаччайаниддесе камманти четана̄каммамева. кат̣атта̄ ча рӯпа̄нанти каммасса кат̣атта̄ уппаннарӯпа̄нам̣. каммапаччайена̄ти анека̄нампи каппакот̣ӣнам̣ маттхаке аттано пхалам̣ уппа̄детум̣ саматтхена на̄на̄ккхан̣икакаммапаччайена̄ти аттхо. кусала̄кусалан̃хи каммам̣ аттано паваттиккхан̣е пхалам̣ на дети. йади дадеййа, йам̣ мануссо девалокӯпагам̣ кусалакаммам̣ кароти, тасса̄нубха̄вена тасмим̣йева кхан̣е дево бхавеййа. йасмим̣ пана кхан̣е там̣ катам̣, тато ан̃н̃асмим̣ кхан̣е авиджджама̄нампи кевалам̣ кат̣атта̄йева дит̣т̣хева дхамме упападждже ва̄ апаре ва̄ парийа̄йе авасесапаччайасама̄йоге сати пхалам̣ уппа̄дети нируддха̄пи пуримасиппа̄дикирийа̄ вийа ка̄лантаре паччхимасиппа̄дикирийа̄йа. тасма̄ на̄на̄ккхан̣икакаммапаччайоти вуччати. четана̄ сампайуттака̄нам̣ дхамма̄нанти йа̄ ка̄чи четана̄ аттана̄ сампайуттака̄нам̣ дхамма̄нам̣. там̣самут̣т̣ха̄на̄нанти имина̄ пат̣исандхиккхан̣е кат̣атта̄рӯпампи ган̣ха̄ти. каммапаччайена̄ти идам̣ сахаджа̄тачетанам̣ сандха̄йа вуттам̣. кусала̄дӣсу хи йа̄ ка̄чи сахаджа̄тачетана̄ сесадхамма̄нам̣ читтапайогасан̇кха̄тена кирийа̄бха̄вена упака̄рика̄ хоти. тасма̄ сахаджа̄такаммапаччайоти вуччати. айам̣ та̄веттха па̄л̣иван̣н̣ана̄.

айам̣ пана каммапаччайо аттхато чатубхӯмикачетана̄маттамева. со хи джа̄тибхедато кусало акусало випа̄ко кирийа̄ти чатудха̄ бхиджджати. таттха кусало бхӯмито ка̄ма̄вачара̄дивасена чатудха̄ бхиджджати. акусало екадха̄ва випа̄ко чатудха̄, кирийа̄ тидха̄ва̄ти еваметтха на̄наппака̄рабхедато вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

евам̣ бхинне панеттха сахаджа̄та̄ ка̄ма̄вачаракусалачетана̄ пан̃чавока̄ре аттана̄ сампайуттадхамма̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча, чатувока̄ре сампайуттаккхандха̄нан̃н̃ева сахаджа̄такаммапаччайо хоти. уппаджджитва̄ нируддха̄ пана аттано випа̄ка̄нам̣ кхандха̄нам̣ кат̣атта̄ ча рӯпа̄нам̣ на̄на̄ккхан̣икакаммапаччайена паччайо хоти. са̄ ча кхо пан̃чавока̄рейева, на ан̃н̃аттха. сахаджа̄та̄ рӯпа̄вачаракусалачетана̄ аттана̄ сампайуттадхамма̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпа̄нан̃ча екантенева сахаджа̄такаммапаччайена паччайо. уппаджджитва̄ нируддха̄ пана аттано випа̄ка̄нан̃чева кат̣атта̄рӯпа̄нан̃ча на̄на̄ккхан̣икакаммапаччайена паччайо. арӯпа̄вачара̄ пана локуттара̄ ча сахаджа̄та̄ кусалачетана̄ пан̃чавока̄ре аттана̄ сампайуттадхамма̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпа̄нан̃ча, чатувока̄ре сампайуттаккхандха̄нан̃н̃ева сахаджа̄такаммапаччайена паччайо. уппаджджитва̄ нируддха̄ панеса̄ дувидха̄пи аттано аттано випа̄каккхандха̄нан̃н̃ева на̄на̄ккхан̣икакаммапаччайена паччайо. сахаджа̄та̄ акусалачетана̄ пан̃чавока̄ре аттана̄ сампайуттаккхандха̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпа̄нан̃ча чатувока̄ре арӯпаккхандха̄нан̃н̃ева сахаджа̄такаммапаччайена паччайо. уппаджджитва̄ нируддха̄ пана випа̄каккхандха̄нан̃чева кат̣атта̄рӯпа̄нан̃ча на̄на̄ккхан̣икакаммапаччайена паччайо.

ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачарато випа̄качетана̄ аттана̄ сампайуттадхамма̄нам̣ паватте читтасамут̣т̣ха̄нарӯпа̄нам̣, пат̣исандхийам̣ кат̣атта̄рӯпа̄нан̃ча сахаджа̄такаммапаччайена паччайо. арӯпа̄вачаравипа̄качетана̄ аттана̄ сампайуттадхамма̄нан̃н̃ева сахаджа̄такаммапаччайена паччайо. локуттаравипа̄качетана̄ пан̃чавока̄ре аттана̄ сампайуттадхамма̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча, чатувока̄ре арӯпассева сахаджа̄такаммапаччайена паччайо. тебхӯмика̄ кирийачетана̄ пан̃чавока̄ре сампайуттадхамма̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча сахаджа̄такаммапаччайена паччайо. йа̄ панеттха а̄руппе уппаджджати, са̄ арӯпадхамма̄нан̃н̃ева сахаджа̄такаммапаччайена паччайоти еваметтха паччайуппаннатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайоти.

каммапаччайаниддесаван̣н̣ана̄.

14. випа̄капаччайаниддесаван̣н̣ана̄

14. випа̄капаччайаниддесе випа̄ка̄ чатта̄ро кхандха̄ти йасма̄ каммасамут̣т̣ха̄на̄пи рӯпа̄ випа̄ка̄ на хонти, тасма̄ ‘‘випа̄ка̄’’ти ватва̄ ‘‘чатта̄ро кхандха̄’’ти вуттам̣. евам̣ айам̣ па̄л̣и арӯпадхамма̄нан̃н̃ева випа̄капаччайавасена а̄гата̄. пан̃ха̄ва̄ре пана ‘‘випа̄ка̄бйа̄като еко кхандхо тин̣н̣ам̣ кхандха̄нам̣ читтасамут̣т̣ха̄на̄нан̃ча рӯпа̄нам̣ випа̄капаччайена паччайо. пат̣исандхиккхан̣е випа̄ка̄бйа̄като еко кхандхо тин̣н̣аннам̣ кхандха̄нам̣ кат̣атта̄ ча рӯпа̄нам̣ випа̄капаччайена паччайо’’ти а̄гататта̄ читтасамут̣т̣ха̄накаммасамут̣т̣ха̄нарӯпа̄нампи випа̄капаччайо лаббхати. идха пана са̄васесавасена десана̄ ката̄ти айам̣ та̄веттха па̄л̣иван̣н̣ана̄. айам̣ пана випа̄капаччайо випа̄кабха̄вена джа̄тито екавидхо, бхӯмибхедато ка̄ма̄вачара̄дивасена чатудха̄ бхиджджатӣти еваметтха на̄наппака̄рабхедато вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

евам̣ бхинне панеттха ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачаравипа̄ко аттана̄ сампайуттадхамма̄нам̣ паватте читтасамут̣т̣ха̄нарӯпа̄нам̣ пат̣исандхийам̣ кат̣атта̄рӯпа̄нан̃ча випа̄капаччайо хоти. арӯпа̄вачаравипа̄ко сампайуттадхамма̄нан̃н̃ева. локуттаравипа̄ко пан̃чавока̄ре сампайуттадхамма̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча, чатувока̄ре сампайуттаккхандха̄нан̃н̃ева випа̄капаччайо хотӣти еваметтха паччайуппаннатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайоти.

випа̄капаччайаниддесаван̣н̣ана̄.

15. а̄ха̄рапаччайаниддесаван̣н̣ана̄

15. а̄ха̄рапаччайаниддесе кабал̣ӣка̄ро а̄ха̄роти чатусантатисамут̣т̣ха̄не рӯпе оджа̄ а̄ха̄ро на̄ма. со пана йасма̄ кабал̣ам̣ каритва̄ аджджхохаритова а̄ха̄ракиччам̣ кароти, на бахи т̣хито, тасма̄ а̄ха̄роти аватва̄ ‘‘кабал̣ӣка̄ро а̄ха̄ро’’ти вуттам̣. кабал̣ам̣ каритва̄ аджджхохаритаббаваттхукатта̄ ва̄ кабал̣ӣка̄роти на̄маметам̣ тасса. арӯпино а̄ха̄ра̄ти пхассачетана̄вин̃н̃а̄н̣а̄ха̄ра̄. там̣самут̣т̣ха̄на̄нанти идха̄пи каммасамут̣т̣ха̄на̄ни гахита̄нева. вуттан̃хетам̣ пан̃ха̄ва̄ре – пат̣исандхиккхан̣е випа̄ка̄бйа̄ката̄ а̄ха̄ра̄ сампайуттака̄нам̣ кхандха̄нам̣ кат̣атта̄ ча рӯпа̄нам̣ а̄ха̄рапаччайена паччайоти. айам̣ та̄веттха па̄л̣иван̣н̣ана̄.

айам̣ пана а̄ха̄рапаччайо сан̇кхепато кабал̣ӣка̄ро а̄ха̄ро, пхассо, четана̄, вин̃н̃а̄н̣анти чатта̄рова дхамма̄ хонти. таттха т̣хапетва̄ кабал̣ӣка̄ра̄ха̄рам̣ сеса̄ тайо арӯпа̄ха̄ра̄ джа̄тивасена кусала̄кусалавипа̄какирийабхедато чатудха̄ бхиджджанти. пуна бхӯмибхедена кусало чатудха̄, акусало екадха̄, випа̄ко чатудха̄, кирийа̄ тидха̄ти евам̣ анекадха̄ бхиджджанти. кабал̣ӣка̄ра̄ха̄ро пана джа̄тито абйа̄като, бхӯмито ка̄ма̄вачарова̄ти еваметтха на̄наппака̄рабхедато вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

евам̣ бхинне панеттха чатубхӯмака̄пи тайо кусала̄ха̄ра̄ пан̃чавока̄ре аттана̄ сампайуттадхамма̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча а̄ха̄рапаччайена паччайо, т̣хапетва̄ пана рӯпа̄вачарам̣ авасеса̄ а̄руппе сампайуттадхамма̄нан̃н̃ева а̄ха̄рапаччайена паччайо. акусала̄ха̄ресупи есева найо. чатубхӯмакавипа̄ка̄ха̄ра̄ пана саббаттха сампайуттака̄нам̣ а̄ха̄рапаччайа̄ хонти. ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачаравипа̄ка̄ панеттха пан̃чавока̄ре уппаджджама̄на̄ паватте читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса пат̣исандхийам̣ кат̣атта̄рӯпасса̄пи а̄ха̄рапаччайа̄ хонти. локуттара̄ пана читтасамут̣т̣ха̄нарӯпассева, а̄руппе уппанна̄ рӯпасса паччайа̄ на хонти. тебхӯмака̄пи тайо кирийа̄ха̄ра̄ пан̃чавока̄ре сампайуттадхамма̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча, ка̄ма̄вачара̄рӯпа̄вачара̄ пана а̄руппе сампайуттадхамма̄нан̃н̃ева а̄ха̄рапаччайена паччайо. чатусантатисамут̣т̣ха̄но кабал̣ӣка̄ра̄ха̄ро кин̃ча̄пи ‘‘имасса ка̄йасса̄’’ти ависесато вутто, висесато пана̄йаметтха а̄ха̄расамут̣т̣ха̄нарӯпасса джанако чева анупа̄лако ча хутва̄ а̄ха̄рапаччайена паччайо хоти, сесатисантатисамут̣т̣ха̄насса анупа̄лакова хутва̄ а̄ха̄рапаччайена паччайо хотӣти еваметтха паччайуппаннатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайоти.

а̄ха̄рапаччайаниддесаван̣н̣ана̄.

16. индрийапаччайаниддесаван̣н̣ана̄

16. индрийапаччайаниддесе чаккхундрийанти чаккхусан̇кха̄там̣ индрийам̣. индрийапаччайена̄ти сайам̣ пуреджа̄то хутва̄ арӯпадхамма̄нам̣ уппа̄дато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва бхан̇га̄ индрийапаччайена паччайо хоти. сотиндрийа̄дӣсупи есева найо. арӯпино индрийа̄ти еттха арӯпаджӣвитиндрийампи сан̇гахитам̣. там̣самут̣т̣ха̄на̄нанти еттха хет̣т̣ха̄ вуттанайенева кат̣атта̄рӯпампи сан̇гахитам̣. вуттан̃хетам̣ пан̃ха̄ва̄ре – пат̣исандхиккхан̣е випа̄ка̄бйа̄ката̄ индрийа̄ сампайуттака̄нам̣ кхандха̄нам̣ кат̣атта̄ ча рӯпа̄нам̣ индрийапаччайена паччайоти. евам̣ та̄веттха па̄л̣иван̣н̣ана̄ ведитабба̄.

айам̣ пана индрийапаччайо иттхиндрийапурисиндрийаваджджа̄нам̣ самавӣсатийа̄ индрийа̄нам̣ васена т̣хито. иттхиндрийапурисиндрийа̄ни хи кин̃ча̄пи иттхилин̇гапурисалин̇га̄дӣнам̣ бӣджабхӯта̄ни, калала̄дика̄ле пана виджджама̄несупи тесу иттхилин̇гапурисалин̇га̄дӣнам̣ абха̄ва̄ та̄ни нева тесам̣, на ан̃н̃есам̣ индрийапаччайатам̣ пхаранти. индрийапаччайо хи аттано виджджама̄наккхан̣е авиниббхуттадхамма̄нам̣ индрийапаччайатам̣ апхаранто на̄ма наттхи, тасма̄ та̄ни индрийапаччайа̄ на хонти. йесам̣ панета̄ни бӣджабхӯта̄ни, тесам̣ та̄ни суттантикапарийа̄йена пакатӯпаниссайабха̄вам̣ бхаджанти. ити индрийапаччайо самавӣсатийа̄ индрийа̄нам̣ васена т̣хитоти ведитаббо. со джа̄тито кусала̄кусалавипа̄какирийарӯпавасена пан̃чадха̄ бхиджджати. таттха кусало бхӯмивасена чатудха̄, акусало ка̄ма̄вачарова випа̄ко чатудха̄ва кирийа̄сан̇кха̄то тидха̄, рӯпам̣ ка̄ма̄вачарамева̄ти евам̣ анекадха̄ бхиджджатӣти евам̣ та̄веттха на̄наппака̄рабхедато вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

евам̣ бхинне панеттха чатубхӯмакопи кусалиндрийапаччайо пан̃чавока̄ре сампайуттадхамма̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча индрийапаччайена паччайо, татха̄ акусало. т̣хапетва̄ пана рӯпа̄вачаракусалам̣ авасеса̄ кусала̄кусала̄ а̄руппе сампайуттадхамма̄нан̃н̃ева индрийапаччайена паччайо. чатубхӯмако випа̄киндрийапаччайо екантенева сампайуттака̄нам̣ индрийапаччайена паччайо. ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачара̄ панеттха пан̃чавока̄ре уппаджджанато паватте читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса, пат̣исандхийам̣ кат̣атта̄рӯпасса̄пи индрийапаччайена паччайа̄ хонти. локуттара̄ читтасамут̣т̣ха̄нарӯпассева. а̄руппе уппанна̄ локуттаравипа̄ка̄ индрийа̄ рӯпасса паччайа̄ на хонти. тебхӯмака̄ кирийиндрийа̄ пан̃чавока̄ре сампайуттадхамма̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча, ка̄ма̄вачара̄рӯпа̄вачара̄ пана а̄руппе сампайуттадхамма̄нан̃н̃ева индрийапаччайатам̣ пхаранти. чаккхундрийа̄дивасена чхаббидхе рӯпиндрийе чаккхундрийам̣ кусала̄кусалавипа̄като сампайуттадхамма̄нам̣ двиннам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄нам̣, сотиндрийа̄дӣни татха̄видха̄нан̃н̃ева сотавин̃н̃а̄н̣а̄дӣнам̣, рӯпаджӣвитиндрийам̣ аттана̄ сахаджа̄тарӯпа̄нам̣ т̣хитиккхан̣е индрийапаччайена паччайо. сахаджа̄тапаччайата̄ пана тасса наттхӣти еваметтха паччайуппаннатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайоти.

индрийапаччайаниддесаван̣н̣ана̄.

17. джха̄напаччайаниддесаван̣н̣ана̄

17. джха̄напаччайаниддесе джха̄нан̇га̄нӣти двипан̃чавин̃н̃а̄н̣аваджджесу сесачиттесу уппанна̄ни витаккавича̄рапӣтисоманассадоманассупеккха̄читтекаггата̄сан̇кха̄та̄ни сатта ан̇га̄ни. пан̃чаннам̣ пана вин̃н̃а̄н̣ака̄йа̄нам̣ абхинипа̄таматтатта̄ тесу виджджама̄на̄нипи упеккха̄сукхадуккха̄ни упаниджджха̄на̄ка̄расса абха̄вато джха̄нан̇га̄нӣти на уддхат̣а̄ни. таттха паччхиннатта̄ пана сеса̄хетукесупи джха̄нан̇гам̣ на уддхат̣амева. там̣самут̣т̣ха̄на̄нанти идха̄пи кат̣атта̄рӯпам̣ сан̇гахитанти ведитаббам̣. вуттан̃хетам̣ пан̃ха̄ва̄ре – ‘‘пат̣исандхиккхан̣е випа̄ка̄бйа̄ката̄ни джха̄нан̇га̄ни сампайуттака̄нам̣ кхандха̄нам̣ кат̣атта̄ ча рӯпа̄нам̣ джха̄напаччайена паччайо’’ти. айам̣ та̄веттха па̄л̣иван̣н̣ана̄. айам̣ пана джха̄напаччайо саттаннам̣ джха̄нан̇га̄нам̣ васена т̣хитопи джа̄тибхедато кусала̄кусалавипа̄какирийавасена чатудха̄ бхиджджати, пуна бхӯмивасена чатудха̄; екадха̄, чатудха̄, тидха̄ти два̄дасадха̄ бхиджджатӣти еваметтха на̄наппака̄рабхедато вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

евам̣ бхинне панеттха чатубхӯмакампи кусаладжха̄нан̇гам̣ пан̃чавока̄ре сампайуттадхамма̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча, т̣хапетва̄ рӯпа̄вачарам̣ авасесам̣ а̄руппе сампайуттадхамма̄нан̃н̃ева джха̄напаччайена паччайо. акусалепи есева найо. ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачаравипа̄кам̣ паватте сампайуттадхамма̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча, пат̣исандхийам̣ сампайуттадхамма̄нан̃чева кат̣атта̄рӯпасса ча, а̄руппавипа̄кам̣ сампайуттадхамма̄нан̃н̃ева, йан̃ча а̄руппе локуттаравипа̄кам̣ уппаджджати, тан̃ча. пан̃чавока̄ре пана там̣ читтасамут̣т̣ха̄нарӯпассапи джха̄напаччайена паччайо хоти. тебхӯмакампи кирийаджха̄нан̇гам̣ пан̃чавока̄ре сампайуттадхамма̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча. йам̣ панеттха а̄руппе уппаджджати, там̣ сампайуттадхамма̄нан̃н̃ева джха̄напаччайена паччайоти еваметтха паччайуппаннатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайоти.

джха̄напаччайаниддесаван̣н̣ана̄.

18. маггапаччайаниддесаван̣н̣ана̄

18. маггапаччайаниддесе магган̇га̄нӣти ахетукачиттуппа̄даваджджесу сесачиттесу уппанна̄ни пан̃н̃а̄, витакко, самма̄ва̄ча̄камманта̄джӣва̄, вӣрийам̣, сати, сама̄дхи, миччха̄дит̣т̣хи, миччха̄ва̄ча̄камманта̄джӣва̄ти има̄ни два̄дасан̇га̄ни. маггасса пана хетупаччхимакатта̄ ахетукачиттесу магган̇га̄ни на уддхат̣а̄ни. там̣самут̣т̣ха̄на̄нанти идха̄пи кат̣атта̄рӯпам̣ сан̇гахитамева. вуттан̃хетам̣ пан̃ха̄ва̄ре – ‘‘пат̣исандхиккхан̣е випа̄ка̄бйа̄ката̄ни магган̇га̄ни сампайуттака̄нам̣ кхандха̄нам̣ кат̣атта̄ ча рӯпа̄нам̣ маггапаччайена паччайо’’ти. айам̣ та̄веттха па̄л̣иван̣н̣ана̄.

айам̣ пана маггапаччайо два̄дасаннам̣ магган̇га̄нам̣ васена т̣хитопи джа̄тибхедато кусала̄дивасена чатудха̄, кусала̄дӣнан̃ча ка̄ма̄вачара̄дибхӯмибхедато два̄дасадха̄ бхиджджатӣти еваметтха на̄наппака̄рабхедато вин̃н̃а̄таббо виниччхайо. евам̣ бхинне панеттха чатубхӯмакампи кусаламагган̇гам̣ пан̃чавока̄ре сампайуттадхамма̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча, т̣хапетва̄ рӯпа̄вачарам̣ авасесам̣ а̄руппе сампайуттадхамма̄нан̃н̃ева маггапаччайена паччайоти саббам̣ джха̄напаччайе вийа виттха̄ретаббанти еваметтха паччайуппаннатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайоти.

маггапаччайаниддесаван̣н̣ана̄.

19. сампайуттапаччайаниддесаван̣н̣ана̄

19. сампайуттапаччайаниддесе па̄л̣и утта̄наттха̄ ева. айам̣ пана сампайуттапаччайо на̄ма сан̇кхепато саббепи арӯпино кхандха̄. пабхедато панеса джа̄тито кусала̄дӣнам̣, бхӯмито ча ка̄ма̄вачара̄дӣнам̣ васена анекадха̄ бхиджджатӣти еваметтха на̄наппака̄рабхедато вин̃н̃а̄таббо виниччхайо. евам̣ бхинне панеттха чатубхӯмакесупи кусалаккхандхесу еко кхандхо тин̣н̣ам̣ кхандха̄нам̣, тайо екасса, две двиннанти евам̣ саббепи ан̃н̃аман̃н̃ам̣ сампайуттапаччайена паччайо. акусалавипа̄какирийаккхандхесупи есева найоти еваметтха паччайуппаннатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайоти.

сампайуттапаччайаниддесаван̣н̣ана̄.

20. виппайуттапаччайаниддесаван̣н̣ана̄

20. виппайуттапаччайаниддесе рӯпино дхамма̄ арӯпӣнанти идам̣ та̄ва хадайаваттхуно чева чаккхундрийа̄дӣнан̃ча васена ведитаббам̣. рӯпадхаммесу хи етейева чха кот̣т̣ха̄са̄ арӯпаккхандха̄нам̣ виппайуттапаччайена паччайа̄ хонти. рӯпа̄йатана̄дайо пана а̄рамман̣адхамма̄ кин̃ча̄пи виппайуттадхамма̄, виппайуттапаччайа̄ пана на хонти. ким̣ ка̄ран̣а̄? сампайога̄сан̇ка̄йа абха̄вато. арӯпино хи кхандха̄ чаккха̄дӣнам̣ ваттхӯнам̣ аббхантарато никкхаманта̄ вийа уппаджджанти. таттха а̄сан̇ка̄ хоти – ‘‘ким̣ ну кхо ете етехи сампайутта̄, уда̄ху виппайутта̄’’ти. а̄рамман̣адхамма̄ пана ваттхуниссайена уппаджджама̄на̄нам̣ а̄рамман̣аматта̄ хонтӣти наттхи тесу сампайога̄сан̇ка̄. ити сампайога̄сан̇ка̄йа абха̄вато на те виппайуттапаччайа̄. хадайаваттхуа̄дӣсу ева пана̄йам̣ виппайуттапаччайата̄ ведитабба̄. вуттампи четам̣ пан̃ха̄ва̄ре – ваттху кусала̄нам̣ кхандха̄нам̣ виппайуттапаччайена паччайо. ваттху акусала̄нам̣ кхандха̄нам̣ виппайуттапаччайена паччайо. чаккха̄йатанам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣асса виппайуттапаччайена паччайо. сота… гха̄на… дживха̄… ка̄йа̄йатанам̣ ка̄йавин̃н̃а̄н̣асса виппайуттапаччайена паччайо. ваттху випа̄ка̄бйа̄ката̄нам̣ кирийа̄бйа̄ката̄нам̣ кхандха̄нам̣ виппайуттапаччайена паччайоти.

арӯпино дхамма̄ рӯпӣнанти идам̣ пана чатуннам̣ кхандха̄нам̣ васена ведитаббам̣. арӯпадхаммесу хи чатта̄ро кхандха̄ва сахаджа̄тапуреджа̄та̄нам̣ рӯпадхамма̄нам̣ виппайуттапаччайа̄ хонти, нибба̄нам̣ пана арӯпампи сама̄нам̣ рӯпасса виппайуттапаччайо на хоти. ‘‘чатӯхи сампайого чатӯхи виппайого’’ти хи вуттам̣. ити чатуннам̣ арӯпаккхандха̄нам̣йева виппайуттапаччайата̄ ведитабба̄. вуттампи четам̣ пан̃ха̄ва̄ре – сахаджа̄та̄ кусала̄ кхандха̄ читтасамут̣т̣ха̄на̄нам̣ рӯпа̄нам̣ виппайуттапаччайена паччайо. паччха̄джа̄та̄ кусала̄ кхандха̄ пуреджа̄тасса имасса ка̄йасса виппайуттапаччайена паччайо. пат̣исандхиккхан̣е випа̄ка̄бйа̄ката̄ кхандха̄ кат̣атта̄рӯпа̄нам̣ виппайуттапаччайена паччайо, кхандха̄ ваттхусса̄ти. евам̣ та̄веттха па̄л̣иван̣н̣ана̄ ведитабба̄.

айам̣ пана виппайуттапаччайо на̄ма сан̇кхепато пан̃чавока̄рабхаве ваттама̄на̄ рӯпа̄рӯпадхамма̄. тесу рӯпам̣ ваттхуно чаккха̄дӣнан̃ча васена чхадха̄ бхиннам̣, арӯпам̣ пан̃чавока̄рабхаве уппаннакусала̄кусалавипа̄какирийавасена чатудха̄ бхиннам̣. тасса бхӯмито ка̄ма̄вачара̄дивасена чатудха̄, екадха̄, тидха̄, тидха̄ти екадасадха̄ бхедо хоти. а̄руппавипа̄кан̃хи виппайуттапаччайо на хотӣти еваметтха на̄наппака̄рабхедато вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

евам̣ бхинне панеттха пан̃чавока̄рабхаве уппаннам̣ чатубхӯмакампи кусалам̣ акусалан̃ча аттана̄ самут̣т̣ха̄питачиттасамут̣т̣ха̄нарӯпасса сахаджа̄тавиппайуттапаччайена паччайо хоти. уппа̄даккхан̣ам̣ пана атиккамитва̄ т̣хитиккхан̣ам̣ паттасса пуреджа̄тасса чатусамут̣т̣ха̄никатисамут̣т̣ха̄никарӯпака̄йасса паччха̄джа̄тавиппайуттапаччайена паччайо хоти. еттха ча тисамут̣т̣ха̄никака̄йоти а̄ха̄расамут̣т̣ха̄насса абха̄вато брахмапа̄рисаджджа̄дӣнам̣ ка̄йо ведитаббо. ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачаравипа̄кам̣ пана паватте читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса, пат̣исандхийам̣ кат̣атта̄рӯпасса ча сахаджа̄тавиппайуттапаччайена паччайо хоти. локуттаравипа̄кам̣ читтасамут̣т̣ха̄нарӯпассева. тивидхампи панетам̣ пуреджа̄тасса чатусамут̣т̣ха̄никатисамут̣т̣ха̄никака̄йасса паччха̄джа̄тавиппайуттапаччайена паччайо. тебхӯмакампи кирийам̣ читтасамут̣т̣ха̄насса сахаджа̄тавиппайуттапаччайена паччайо, пуреджа̄тасса чатусамут̣т̣ха̄никатисамут̣т̣ха̄никака̄йасса паччха̄джа̄тавиппайуттапаччайена паччайо. чхадха̄ т̣хитесу пана рӯпесу ваттхурӯпам̣ пат̣исандхиккхан̣е ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачаравипа̄ка̄нам̣ сахаджа̄тавиппайуттапаччайена паччайо, паватте уппаджджама̄на̄нам̣ чатубхӯмакакусала̄нам̣ акусала̄нам̣ двипан̃чавин̃н̃а̄н̣аваджджа̄нам̣ тебхӯмакавипа̄ка̄нам̣ тебхӯмакакирийа̄нан̃ча пуреджа̄тавиппайуттапаччайена паччайо. чаккха̄йатана̄дӣни чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дӣнам̣ пуреджа̄тавиппайуттапаччайена паччайоти еваметтха паччайуппаннатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайоти.

виппайуттапаччайаниддесаван̣н̣ана̄.

21. аттхипаччайаниддесаван̣н̣ана̄

21. аттхипаччайаниддесе чатта̄ро кхандха̄тиа̄дӣхи сахаджа̄тавасена аттхипаччайо ниддит̣т̣хо. чаккха̄йатанантиа̄дӣхи пуреджа̄тавасена. йам̣ рӯпам̣ нисса̄йа̄ти еттха сахаджа̄тапуреджа̄тавасена аттхипаччайо ниддит̣т̣хо. евамайам̣ па̄л̣и сахаджа̄тапуреджа̄та̄нан̃н̃ева аттхипаччайа̄нам̣ васена а̄гата̄. пан̃ха̄ва̄ре пана сахаджа̄там̣, пуреджа̄там̣, паччха̄джа̄там̣, а̄ха̄рам̣, индрийанти имесам̣ васена а̄гататта̄ паччха̄джа̄таа̄ха̄риндрийавасена̄пи аттхипаччайо лаббхати. идха пана са̄васесавасена десана̄ ката̄ти айам̣ та̄веттха па̄л̣иван̣н̣ана̄.

айам̣ пана аттхипаччайо на̄ма дувидхо – ан̃н̃аман̃н̃ато, на ан̃н̃аман̃н̃ато. таттха ан̃н̃аман̃н̃ам̣ тивидхам̣ – арӯпам̣ арӯпена, рӯпам̣ рӯпена, рӯпа̄рӯпам̣ рӯпа̄рӯпена. ‘‘чатта̄ро кхандха̄ арӯпино’’ти еттха хи саббачиттуппаттивасена арӯпам̣ арӯпена вуттам̣. ‘‘чатта̄ро маха̄бхӯта̄’’ти еттха саббасантативасена рӯпам̣ рӯпена. ‘‘оккантиккхан̣е на̄марӯпа’’нти еттха пат̣исандхикхандха̄нан̃чева ваттхуно ча васена рӯпа̄рӯпам̣ рӯпа̄рӯпена вуттам̣. на ан̃н̃аман̃н̃ампи тивидхам̣ – ‘‘арӯпам̣ рӯпасса, рӯпам̣ рӯпасса, рӯпам̣ арӯпасса читтачетасика̄ дхамма̄’’ти еттха хи пан̃чавока̄равасена арӯпам̣ рӯпасса вуттам̣. ‘‘маха̄бхӯта̄ упа̄да̄рӯпа̄на’’нти еттха саббасантативасена рӯпам̣ рӯпасса. ‘‘чаккха̄йатанам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄’’тиа̄дӣсу ваттха̄рамман̣авасена рӯпам̣ арӯпасса аттхипаччайоти вуттам̣.

апичеса аттхипаччайо на̄ма сан̇кхепато кхан̣аттайаппаттам̣ на̄ман̃чева рӯпан̃ча, ваттама̄на̄ пан̃чаккхандха̄типи ваттум̣ ват̣т̣ати. со джа̄тибхедато кусала̄кусалавипа̄какирийарӯпавасена пан̃чадха̄ бхиджджати. таттха кусало сахаджа̄тапаччха̄джа̄тавасена дувидхо хоти, татха̄ акусало випа̄какирийасан̇кха̄то ча. тесу кусало ка̄ма̄вачара̄дибхедена чатудха̄ бхиджджати, акусало ка̄ма̄вачарова випа̄ко чатубхӯмако, кирийа̄сан̇кха̄то тибхӯмако. рӯпасан̇кха̄то аттхипаччайо ка̄ма̄вачарова. со пана сахаджа̄тапуреджа̄тавасена дувидхо. таттха пан̃ча ваттхӯни а̄рамман̣а̄ни ча пуреджа̄та̄нева, хадайаваттху сахаджа̄там̣ ва̄ хоти пуреджа̄там̣ ва̄. пан̃ха̄ва̄ре пана а̄гато а̄ха̄ро индрийан̃ча сахаджа̄та̄дибхедам̣ на лабхатӣти еваметтха на̄наппака̄рабхедато вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

евам̣ бхинне панеттха чатубхӯмакакусалопи сахаджа̄то аттхипаччайо пан̃чавока̄ре ‘‘еко кхандхо тин̣н̣аннам̣ кхандха̄на’’нтиа̄дина̄ найена ан̃н̃аман̃н̃ам̣ кхандха̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча т̣хапетва̄ пана рӯпа̄вачаракусалам̣ авасесо а̄руппе сампайуттаккхандха̄нан̃н̃ева сахаджа̄такусало аттхипаччайена паччайо хоти. чатубхӯмако панеса пан̃чавока̄ре чатусамут̣т̣ха̄никатисамут̣т̣ха̄никака̄йасса паччха̄джа̄то кусало аттхипаччайена паччайо хоти. акусалепи есева найо. сопи хи пан̃чавока̄ре сампайуттаккхандха̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча, чатувока̄ре сампайуттаккхандха̄нан̃н̃ева сахаджа̄та̄кусало аттхипаччайена паччайо. пан̃чавока̄ре чатусамут̣т̣ха̄никатисамут̣т̣ха̄никака̄йасса паччха̄джа̄та̄кусало аттхипаччайена паччайо.

випа̄като пана ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачаро аттхипаччайо нийаменева пат̣исандхиккхан̣е кхандха̄нан̃чева кат̣атта̄рӯпасса ча сахаджа̄таттхипаччайена паччайо. паватте пана сампайуттаккхандха̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча сахаджа̄таттхипаччайена паччайо, т̣хитиппаттасса чатусамут̣т̣ха̄никатисамут̣т̣ха̄никака̄йасса паччха̄джа̄таттхипаччайена паччайо. арӯпа̄вачаравипа̄ко пана а̄руппе уппанналокуттаравипа̄ко ча аттана̄ сампайуттаккхандха̄нан̃н̃ева сахаджа̄таттхипаччайена паччайо. пан̃чавока̄ре локуттаравипа̄ко сампайуттаккхандха̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча сахаджа̄таттхипаччайена паччайо, чатусамут̣т̣ха̄никатисамут̣т̣ха̄никака̄йасса паччха̄джа̄таттхипаччайена паччайо. кирийато рӯпа̄вачаро аттхипаччайо сампайуттаккхандха̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча сахаджа̄таттхипаччайена паччайо, чатусамут̣т̣ха̄никатисамут̣т̣ха̄никака̄йасса паччха̄джа̄таттхипаччайена паччайо. ка̄ма̄вачара̄рӯпа̄вачаро пана а̄руппе сампайуттаккхандха̄нан̃н̃ева, пан̃чавока̄ре читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса̄пи сахаджа̄таттхипаччайена паччайо, чатусамут̣т̣ха̄никатисамут̣т̣ха̄никака̄йасса паччха̄джа̄таттхи паччайена паччайо.

рӯпасан̇кха̄то пана аттхипаччайо сахаджа̄то, пуреджа̄то, а̄ха̄ро, индрийанти чатуббидхо. таттха сахаджа̄тарӯпаттхипаччайо чатусамут̣т̣ха̄навасена чатудха̄ т̣хито. таттха каммасамут̣т̣ха̄но екам̣ маха̄бхӯтам̣ тин̣н̣аннам̣ маха̄бхӯта̄нам̣, тӣн̣и екасса, две двиннам̣, маха̄бхӯта̄ упа̄да̄рӯпа̄нанти евам̣ сахаджа̄таттхипаччайена паччайо хоти. пат̣исандхиккхан̣е ваттхурӯпам̣ ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачаравипа̄каккхандха̄нам̣ сахаджа̄таттхипаччайена паччайо хоти. тесампи тисамут̣т̣ха̄никарӯпам̣ екам̣ маха̄бхӯтам̣ тин̣н̣аннам̣ маха̄бхӯта̄нам̣, тӣн̣и екасса, две двиннам̣, маха̄бхӯта̄ упа̄да̄рӯпа̄нанти евам̣ сахаджа̄таттхипаччайена паччайо хоти. пуреджа̄таттхипаччайо пана ваттхупуреджа̄таа̄рамман̣апуреджа̄тавасена дувидхо хоти. со дувидхопи хет̣т̣ха̄ пуреджа̄тапаччайе вуттанайенева йоджетва̄ гахетаббо. а̄ха̄раттхипаччайопи хет̣т̣ха̄ кабал̣ӣка̄ра̄ха̄рапаччайе йоджитанайенева йоджетаббо. идха панеса аттано анируддхаккхан̣е паччайабха̄вена аттхипаччайоти вутто. рӯпаджӣвитиндрийампи хет̣т̣ха̄ индрийапаччайе рӯпаджӣвитиндрийайоджана̄йам̣ вуттанайенева йоджетаббам̣. идха панетампи аттано анируддхаккхан̣ейева паччайабха̄вена аттхипаччайоти вуттанти еваметтха паччайуппаннатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайоти.

аттхипаччайаниддесаван̣н̣ана̄.

22. наттхипаччайаниддесаван̣н̣ана̄

22. наттхипаччайаниддесе саманантаранируддха̄ти ан̃н̃ена читтуппа̄дена анантарика̄ хутва̄ саманантаранируддха̄. пат̣уппанна̄нанти паччуппанна̄нам̣. имина̄ наттхипаччайасса ока̄сада̄нат̣т̣хена наттхипаччайабха̄вам̣ са̄дхети. пуримесу хи ниродхавасена паччхима̄нам̣ паваттанока̄сам̣ адентесу тесам̣ пат̣уппаннабха̄во на сийа̄ти айаметтха па̄л̣иван̣н̣ана̄. сесам̣ саббам̣ анантарапаччайе вуттанайенева ведитаббам̣. паччайалаккхан̣амева хеттха на̄нам̣, паччайа̄нам̣ пана паччайуппанна̄нан̃ча на̄на̄каран̣ам̣ наттхи. кевалам̣ пана таттха ‘‘чаккхувин̃н̃а̄н̣адха̄ту там̣сампайуттака̄ ча дхамма̄ манодха̄туйа̄’’тиа̄дина̄ найена паччайа̄ ча паччайуппанна̄ ча сарӯпато дассита̄. идха пана ‘‘саманантаранируддха̄ читтачетасика̄ дхамма̄ пат̣уппанна̄нам̣ читтачетасика̄нам̣ дхамма̄на’’нти саббепи те ниродхуппа̄давасена са̄ман̃н̃ато дассита̄ти.

наттхипаччайаниддесаван̣н̣ана̄.

23. вигатапаччайаниддесаван̣н̣ана̄

23. вигатапаччайаниддесе саманантаравигата̄ти саманантарамева вигата̄. имина̄ вигатапаччайасса вигаччхама̄набха̄венева паччайабха̄вам̣ дассети. ити наттхипаччайасса ча имасса ча бйан̃джанаматтейева на̄наттам̣, на аттхети.

вигатапаччайаниддесаван̣н̣ана̄.

24. авигатапаччайаниддесаван̣н̣ана̄

24. авигатапаччайаниддесе чатта̄ро кхандха̄тиа̄дӣнам̣ сабба̄ка̄рена аттхипаччайаниддесе вуттанайенева аттхо ведитаббо. имассапи хи паччайасса аттхипаччайена саддхим̣ бйан̃джанаматтейева на̄наттам̣, на аттхети.

авигатапаччайаниддесаван̣н̣ана̄.

паччайаниддесапакин̣н̣акавиниччхайакатха̄

ида̄ни евам̣ уддесаниддесато дасситесу имесу чатувӣсатийа̄ паччайесу н̃а̄н̣ача̄расса висадабха̄ваттхам̣ анекадхамма̄нам̣ екапаччайабха̄вато, екадхаммасса анекапаччайабха̄вато, екапаччайасса анекапаччайабха̄вато, паччайасабха̄гато, паччайависабха̄гато, йугал̣акато, джанака̄джанакато, саббат̣т̣ха̄ника̄саббат̣т̣ха̄никато, рӯпам̣ рӯпасса̄тиа̄дивикаппато, бхавабхедатоти имесам̣ дасаннам̣ пада̄нам̣ васена пакин̣н̣акавиниччхайо ведитаббо. таттха анекадхамма̄нам̣ екапаччайабха̄ватоти етесу хи т̣хапетва̄ каммапаччайам̣ авасесесу тевӣсатийа̄ паччайесу анекадхамма̄ екато паччайа̄ хонти. каммапаччайо пана еко четана̄дхаммойева̄ти евам̣ та̄веттха анекадхамма̄нам̣ екапаччайабха̄вато виниччхайо ведитаббо.

екадхаммасса анекапаччайабха̄ватоти хетупаччайе та̄ва амохо еко дхаммо. со пуреджа̄такамма̄ха̄раджха̄напаччайова на хоти, сеса̄нам̣ вӣсатийа̄ паччайа̄нам̣ васена паччайо хоти. алобха̄доса̄ индрийамаггапаччайа̄пи на хонти, сеса̄нам̣ ат̣т̣ха̄расаннам̣ паччайа̄нам̣ васена паччайа̄ хонти. лобхамоха̄ випа̄капаччайа̄пи на хонти, сеса̄нам̣ саттарасаннам̣ паччайа̄нам̣ васена паччайа̄ хонти. досо адхипатипаччайопи на хоти, сеса̄нам̣ сол̣асаннам̣ паччайа̄нам̣ васена паччайо хоти. а̄рамман̣апаччайе рӯпа̄йатанам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄ а̄рамман̣апуреджа̄тааттхиавигатавасена чатудха̄ паччайо; татха̄ манодха̄туйа̄ ахетукамановин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄ ча. сахетука̄йа пана а̄рамман̣а̄дхипатиа̄рамман̣ӯпаниссайавасена̄пи паччайо хоти. имина̄ найена саббесам̣ а̄рамман̣апаччайадхамма̄нам̣ анекапаччайабха̄во ведитаббо.

адхипатипаччайе а̄рамман̣а̄дхипатино а̄рамман̣апаччайе вуттанайенева анекапаччайабха̄во ведитаббо. сахаджа̄та̄дхипатӣсу вӣмам̣са̄ амохахету вийа вӣсатидха̄ паччайо хоти. чхандо хетупуреджа̄такаммаа̄ха̄раиндрийаджха̄намаггапаччайо на хоти, сеса̄нам̣ саттарасаннам̣ паччайа̄нам̣ васена паччайо хоти. читтам̣ хетупуреджа̄такаммаджха̄намаггапаччайо на хоти, сеса̄нам̣ екӯнавӣсатийа̄ паччайа̄нам̣ васена паччайо хоти. вӣрийам̣ хетупуреджа̄такамма̄ха̄раджха̄напаччайо на хоти, сеса̄нам̣ екӯнавӣсатийа̄ васена паччайо хоти.

анантарапаччайе ‘‘чаккхувин̃н̃а̄н̣адха̄тӯ’’тиа̄дина̄ найена вуттесу чатӯсу кхандхесу ведана̄ккхандхо хетупуреджа̄такамма̄ха̄рамаггапаччайо на хоти, сеса̄нам̣ екӯнавӣсатийа̄ васена паччайо хоти. сан̃н̃а̄ккхандхо индрийаджха̄напаччайопи на хоти, сеса̄нам̣ саттарасаннам̣ васена паччайо хоти. сан̇кха̄раккхандхе хетӯ хетупаччайе вуттанайена, чхандавӣрийа̄ни адхипатипаччайе вуттанайенева паччайа̄ хонти. пхассо хетупуреджа̄такаммаиндрийаджха̄намаггапаччайо на хоти, сеса̄нам̣ ат̣т̣ха̄расаннам̣ васена паччайо хоти. четана̄ хетупуреджа̄таиндрийаджха̄намаггапаччайо на хоти. сеса̄нам̣ екӯнавӣсатийа̄ васена паччайо хоти. витакко хетупуреджа̄такамма̄ха̄риндрийапаччайо на хоти, сеса̄нам̣ екӯнавӣсатийа̄ васена паччайо хоти. вича̄ро маггапаччайопи на хоти, сеса̄нам̣ ат̣т̣ха̄расаннам̣ васена паччайо хоти. пӣти тесан̃н̃ева васена паччайо хоти. читтекаггата̄ хетупуреджа̄такамма̄ха̄рапаччайо на хоти, сеса̄нам̣ вӣсатийа̄ васена паччайо хоти. саддха̄ хетупуреджа̄такамма̄ха̄раджха̄намаггапаччайо на хоти, сеса̄нам̣ ат̣т̣ха̄расаннам̣ васена паччайо хоти. сати техи чева маггапаччайена ча̄ти екӯнавӣсатийа̄ васена паччайо хоти. джӣвитиндрийам̣ саддха̄йа вутта̄нам̣ ат̣т̣ха̄расаннам̣ васена паччайо хоти. хироттаппам̣ тато индрийапаччайам̣ апанетва̄ сеса̄нам̣ саттарасаннам̣ васена паччайо хоти. татха̄ ка̄йапассаддха̄дӣни йугал̣ака̄ни, йева̄панакесу адхимоккхаманасика̄рататрамаджджхаттата̄ карун̣а̄мудита̄ ча. виратийо пана техи чева маггапаччайена ча̄ти ат̣т̣ха̄расадха̄ паччайа̄ хонти. миччха̄дит̣т̣хи тато випа̄капаччайам̣ апанетва̄ саттарасадха̄, миччха̄ва̄ча̄камманта̄джӣва̄ техи чева камма̄ха̄рапаччайехи ча̄ти екӯнавӣсатидха̄. ахирикам̣ аноттаппам̣ ма̄но тхинам̣ миддхам̣ уддхаччанти име хетупуреджа̄такаммавипа̄ка̄ха̄риндрийаджха̄намаггапаччайа̄ на хонти, сеса̄нам̣ пана сол̣асаннам̣ паччайа̄нам̣ васена паччайа̄ хонти. вичикиччха̄исса̄маччхарийакуккучча̄ни тато адхипатипаччайам̣ апанетва̄ паннарасадха̄ вин̃н̃а̄н̣аккхандхасса. адхипатипаччайе вуттанайенева анекапаччайабха̄во ведитаббо. саманантарапаччайепи есева найо.

сахаджа̄тапаччайе чатӯсу та̄ва кхандхесу екекасса дхаммасса анекапаччайабха̄во вуттанайенева ведитаббо. чатта̄ри маха̄бхӯта̄ни а̄рамман̣аа̄рамман̣а̄дхипатисахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайаупаниссайапуреджа̄тааттхиавигатавасена навадха̄ паччайа̄ хонти. хадайаваттху тесан̃чева виппайуттасса ча васена дасадха̄ паччайо хоти. ан̃н̃аман̃н̃апаччайе апуббам̣ наттхи. ниссайапаччайе чаккха̄йатана̄дӣни а̄рамман̣аа̄рамман̣а̄дхипатиниссайаупаниссайапуреджа̄таиндрийавиппайуттааттхиавигатавасена навадха̄ паччайа̄ хонти. упаниссайе апуббам̣ наттхи. пуреджа̄тапаччайе рӯпасаддагандхараса̄йатана̄ни а̄рамман̣аа̄рамман̣а̄дхипатиупаниссайапуреджа̄тааттхиавигатавасена чхадха̄ паччайа̄ хонти. еттакамеветтха апуббам̣. паччха̄джа̄та̄дӣсу апуббам̣ наттхи. а̄ха̄рапаччайе кабал̣ӣка̄ра̄ха̄ро а̄рамман̣аа̄рамман̣а̄дхипатиупаниссайаа̄ха̄рааттхиавигатавасена чхадха̄ паччайо хоти. индрийа̄дӣсу апуббам̣ наттхи. еваметтха екадхаммасса анекапаччайабха̄ватопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

екапаччайасса анекапаччайабха̄ватоти хетупаччайа̄дӣсу йасса кассачи екасса паччайасса йена̄ка̄рена йенаттхена йо паччайуппанна̄нам̣ паччайо хоти, там̣ а̄ка̄рам̣ там̣ аттхам̣ авиджахитва̄ва ан̃н̃ехипи йеха̄ка̄рехи йехи аттхехи со тасмин̃н̃ева кхан̣е тесам̣ дхамма̄нам̣ анекапаччайабха̄вам̣ гаччхати, тато анекапаччайабха̄вато тасса виниччхайо ведитабботи аттхо. сеййатхидам̣ – амохо хетупаччайо, со хетупаччайаттам̣ авиджахантова адхипатисахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайавипа̄каиндрийамаггасампайуттавиппайуттааттхиавигата̄нам̣ васена апарехипи ека̄дасаха̄ка̄рехи анекапаччайабха̄вам̣ гаччхати. алобха̄доса̄ тато адхипатииндрийамаггапаччайе тайо апанетва̄ сеса̄нам̣ васена анекапаччайабха̄вам̣ гаччханти. идам̣ випа̄кахетӯсуйева лаббхати, кусалакирийесу пана випа̄капаччайата̄ париха̄йати. лобхадосамоха̄ те тайо випа̄кан̃ча̄ти чатта̄ро апанетва̄ сеса̄нам̣ васена анекапаччайабха̄вам̣ гаччханти.

а̄рамман̣апаччайо там̣ а̄рамман̣апаччайаттам̣ авиджахантам̣йева а̄рамман̣а̄дхипатиниссайаупаниссайапуреджа̄тавиппайуттааттхиавигата̄нам̣ васена апарехипи саттаха̄ка̄рехи анекапаччайабха̄вам̣ гаччхати. айаметтха уккат̣т̣хапариччхедо, арӯпадхамма̄нам̣ пана атӣта̄на̄гата̄нам̣ ва̄ рӯпадхамма̄нам̣ а̄рамман̣апаччайабха̄ве сати а̄рамман̣а̄дхипатиа̄рамман̣ӯпаниссайаматтан̃н̃ева уттари лаббхати. адхипатипаччайе вӣмам̣са̄ амохасадиса̄. чхандо адхипатипаччайо адхипатипаччайаттам̣ авиджахантова сахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайавипа̄касампайуттавиппайуттааттхиавигата̄нам̣ васена апарехипи ат̣т̣хаха̄ка̄рехи анекапаччайабха̄вам̣ гаччхати. вӣрийам̣ тесан̃чева индрийамаггапаччайа̄нан̃ча̄ти имесам̣ васена апарехипи дасаха̄ка̄рехи анекапаччайабха̄вам̣ гаччхати. читтам̣ тато маггапаччайам̣ апанетва̄ а̄ха̄рапаччайам̣ паккхипитва̄ имесам̣ васена адхипатипаччайато уттари дасаха̄ка̄рехи анекапаччайабха̄вам̣ гаччхати. а̄рамман̣а̄дхипатино пана хет̣т̣ха̄ а̄рамман̣апаччайе вуттанайенева анекапаччайабха̄во ведитаббо.

анантарасаманантарапаччайа̄ анантарасаманантарапаччайаттам̣ авиджаханта̄ва упаниссайакаммаа̄севананаттхивигата̄нам̣ васена апарехипи пан̃чаха̄ка̄рехи анекапаччайабха̄вам̣ гаччханти. арийамаггачетана̄йева четтха каммапаччайатам̣ лабхати, на сесадхамма̄. сахаджа̄тапаччайо сахаджа̄тапаччайаттам̣ авиджахантова хетуадхипатиан̃н̃аман̃н̃аниссайакаммавипа̄каа̄ха̄раиндрийаджха̄намаггасампайуттавиппайуттааттхиавигата̄нам̣ васена апарехи чуддасаха̄ка̄рехи анекапаччайабха̄вам̣ гаччхати. айампи уккат̣т̣хапариччхедо ваттхусахаджа̄та̄дӣнам̣ пана васенеттха хетупаччайа̄дӣнам̣ абха̄вопи ведитаббо. ан̃н̃аман̃н̃апаччайепи есева найо.

ниссайапаччайо ниссайапаччайаттам̣ авиджахантова чатувӣсатийа̄ паччайесу аттано ниссайапаччайаттан̃чева анантарасаманантарапаччха̄джа̄таа̄севананаттхивигатапаччайе ча чха апанетва̄ сеса̄нам̣ васена апарехипи саттарасаха̄ка̄рехи анекапаччайабха̄вам̣ гаччхати. айампи уккат̣т̣хапариччхедова ваттхуниссайа̄дӣнам̣ пана васенеттха хетупаччайа̄дӣнам̣ а̄бха̄вопи ведитаббо.

упаниссайапаччайе а̄рамман̣ӯпаниссайо а̄рамман̣а̄дхипатисадисо. анантарӯпаниссайо анантарӯпаниссайапаччайаттам̣ авиджахантова анантарасаманантаракаммаа̄севананаттхивигата̄нам̣ васена апарехипи чхаха̄ка̄рехи анекапаччайабха̄вам̣ гаччхати. арийамаггачетана̄йева четтха каммапаччайатам̣ лабхати, на сесадхамма̄. пакатӯпаниссайо пакатӯпаниссайова. пуреджа̄тапаччайо аттано пуреджа̄тапаччайаттам̣ авиджахантова а̄рамман̣аа̄рамман̣а̄дхипатиниссайаупаниссайаиндрийавиппайуттааттхиавигата̄нам̣ васена апарехипи ат̣т̣хаха̄ка̄рехи анекапаччайабха̄вам̣ гаччхати. айампи уккат̣т̣ханиддесова а̄рамман̣апуреджа̄те панеттха ниссайаиндрийавиппайуттапаччайата̄ на лаббхати. ито уттарипи лаббхама̄на̄лаббхама̄нам̣ ведитаббам̣. паччха̄джа̄тапаччайо аттано паччха̄джа̄тапаччайабха̄вам̣ авиджахантова виппайуттааттхиавигата̄нам̣ васена апарехипи тӣха̄ка̄рехи анекапаччайабха̄вам̣ гаччхати. а̄севанапаччайо а̄севанапаччайаттам̣ авиджахантова анантарасаманантараупаниссайанаттхивигата̄нам̣ васена апарехипи пан̃чаха̄ка̄рехи анекапаччайабха̄вам̣ гаччхати.

каммапаччайо каммапаччайаттам̣ авиджахантова екаккхан̣ико та̄ва сахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайавипа̄каа̄ха̄расампайуттавиппайуттааттхиавигата̄нам̣ васена апарехипи наваха̄ка̄рехи анекапаччайабха̄вам̣ гаччхати. на̄на̄ккхан̣ико упаниссайаанантарасаманантаранаттхивигата̄нам̣ васена апарехипи пан̃чаха̄ка̄рехи анекапаччайабха̄вам̣ гаччхати. випа̄капаччайо випа̄капаччайаттам̣ авиджахантова хетуадхипатисахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайакаммаа̄ха̄раиндрийаджха̄намаггасампайуттавиппайуттааттхиавигата̄нам̣ васена апарехипи чуддасаха̄ка̄рехи анекапаччайабха̄вам̣ гаччхати. а̄ха̄рапаччайе кабал̣ӣка̄ро а̄ха̄ро а̄ха̄рапаччайаттам̣ авиджахантова аттхиавигата̄нам̣ васена апарехипи двӣха̄ка̄рехи анекапаччайабха̄вам̣ гаччхати. сеса̄ тайо а̄ха̄рапаччайаттам̣ авиджаханта̄ва йатха̄нурӯпам̣ адхипатисахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайакаммавипа̄каиндрийасампайуттавиппайуттааттхиавигата̄нам̣ васена апарехипи ека̄дасаха̄ка̄рехи анекапаччайабха̄вам̣ гаччханти.

индрийапаччайе рӯпино пан̃чиндрийа̄ индрийапаччайаттам̣ авиджаханта̄ва ниссайапуреджа̄тавиппайуттааттхиавигата̄нам̣ васена апарехипи пан̃чаха̄ка̄рехи анекапаччайабха̄вам̣ гаччханти. рӯпаджӣвитиндрийампи индрийапаччайаттам̣ авиджахантан̃н̃ева аттхиавигата̄нам̣ васена апарехипи двӣха̄ка̄рехи анекапаччайабха̄вам̣ гаччхати. арӯпино индрийа̄нипи йатха̄нурӯпам̣ индрийапаччайаттам̣ авиджаханта̄нева хетуадхипатисахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайавипа̄каа̄ха̄раджха̄намаггасампайуттавиппайуттааттхиавигата̄нам̣ васена апарехипи терасаха̄ка̄рехи анекапаччайабха̄вам̣ гаччханти. джха̄напаччайо джха̄напаччайаттам̣ авиджахантова йатха̄нурӯпам̣ сахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайавипа̄каиндрийамаггасампайуттавиппайуттааттхиавигата̄нам̣ васена апарехипи дасаха̄ка̄рехи анекапаччайабха̄вам̣ гаччхати. маггапаччайо маггапаччайаттам̣ авиджахантова йатха̄нурӯпам̣ джха̄напаччайе вутта̄нам̣ дасаннам̣ хетуадхипатӣнан̃ча̄ти имесам̣ васена апарехипи два̄дасаха̄ка̄рехи анекапаччайабха̄вам̣ гаччхати.

сампайуттапаччайо сампайуттапаччайаттам̣ авиджахантова йатха̄нурӯпам̣ хетуадхипатисахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайакаммавипа̄каа̄ха̄раиндрийаджха̄намаггааттхиавигата̄нам̣ васена апарехипи терасаха̄ка̄рехи анекапаччайабха̄вам̣ гаччхати. виппайуттапаччайо виппайуттапаччайаттам̣ авиджахантова анантарасаманантараа̄севанасампайуттанаттхивигатасан̇кха̄те чха паччайе апанетва̄ сеса̄нам̣ васена йатха̄нурӯпам̣ апарехипи саттарасаха̄ка̄рехи анекапаччайабха̄вам̣ гаччхати. таттха рӯпасса ча арӯпасса ча паччайавибха̄го ведитаббо. аттхипаччайо аттхипаччайаттам̣ авиджахантова анантарасаманантараа̄севананаттхивигатасан̇кха̄те пан̃ча паччайе апанетва̄ сеса̄нам̣ васена йатха̄нурӯпам̣ апарехи ат̣т̣ха̄расаха̄ка̄рехи анекапаччайабха̄вам̣ гаччхати. наттхипаччайавигатапаччайа̄ анантарапаччайасадиса̄. авигатапаччайо аттхипаччайасадисойева̄ти еваметтха екапаччайасса анекапаччайабха̄ватопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

паччайасабха̄гатоти етесу хи чатувӣсатийа̄ паччайесу анантарасаманантараанантарӯпаниссайаа̄севананаттхивигата̄ сабха̄га̄, татха̄ а̄рамман̣аа̄рамман̣а̄дхипатиа̄рамман̣ӯпаниссайа̄ти имина̄ упа̄йенеттха паччайасабха̄гатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

паччайависабха̄гатоти пуреджа̄тапаччайо панеттха паччха̄джа̄тапаччайена висабха̄го, татха̄ сампайуттапаччайо виппайуттапаччайена, аттхипаччайо наттхипаччайена, вигатапаччайо авигатапаччайена̄ти имина̄ упа̄йенеттха паччайависабха̄гатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

йугал̣акатоти етесу ча аттхасариккхата̄йа, саддасариккхата̄йа, ка̄лапат̣ипаккхата̄йа, хетупхалата̄йа, ан̃н̃аман̃н̃апат̣ипаккхата̄йа̄ти имехи ка̄ран̣ехи йугал̣акато вин̃н̃а̄таббо виниччхайо. анантарасаманантара̄ хи аттхасариккхата̄йа екам̣ йугал̣акам̣ на̄ма; ниссайӯпаниссайа̄ саддасариккхата̄йа, пуреджа̄тапаччха̄джа̄та̄ ка̄лапат̣ипаккхата̄йа, каммапаччайавипа̄капаччайа̄ хетупхалата̄йа, сампайуттавиппайуттапаччайа̄ ан̃н̃аман̃н̃апат̣ипаккхата̄йа екам̣ йугал̣акам̣ на̄ма, татха̄ аттхинаттхипаччайа̄, вигата̄вигатапаччайа̄ ча̄ти еваметтха йугал̣акатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайо. джанака̄джанакатоти етесу ча анантарасаманантара̄нантарӯпаниссайапакатӯпаниссайа̄севанапаччайа̄ на̄на̄ккхан̣ико, каммапаччайо, наттхивигатапаччайа̄ти име паччайа̄ джанака̄йева, на аджанака̄. паччха̄джа̄тапаччайо кевалам̣ упаттхамбхакойева, на джанако. сеса̄ джанака̄ ча аджанака̄ ча упаттхамбхака̄ ча̄ти аттхо. еваметтха джанака̄джанакатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

саббат̣т̣ха̄ника̄саббат̣т̣ха̄никатоти етесу ча сахаджа̄таниссайааттхиавигатапаччайа̄ саббат̣т̣ха̄ника̄ на̄ма, саббесам̣ сан̇кхата̄нам̣ рӯпа̄рӯпадхамма̄нам̣ т̣ха̄набхӯта̄ ка̄ран̣абхӯта̄ти аттхо. етехи вина̄ уппаджджама̄но екадхаммопи наттхӣти. а̄рамман̣аа̄рамман̣а̄дхипатианантарасаманантара̄нантарӯпаниссайапакатӯпаниссайа̄севанасампайуттанаттхивигатапаччайа̄ асаббат̣т̣ха̄ника̄ на̄ма. на саббесам̣ рӯпа̄рӯпадхамма̄нам̣ т̣ха̄набхӯта̄, арӯпаккхандха̄нан̃н̃ева пана т̣ха̄набхӯта̄ ка̄ран̣абхӯта̄ти аттхо. арӯпадхамма̄йева хи етехи уппаджджанти, на рӯпадхамма̄. пуреджа̄тапаччха̄джа̄та̄пи асаббат̣т̣ха̄ника̄ арӯпарӯпа̄нан̃н̃ева йатха̄ккамена паччайабха̄вато. вутта̄васеса̄пи екачча̄нам̣ рӯпа̄рӯпадхамма̄нам̣ уппаттихетуто на саббат̣т̣ха̄ника̄ти еваметтха саббат̣т̣ха̄ника̄ саббат̣т̣ха̄никатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

рӯпам̣ рӯпасса̄тиа̄дивикаппатоти етесу ча чатувӣсатийа̄ паччайесу екапаччайопи екантена рӯпамева хутва̄ рӯпассева паччайо на̄ма наттхи, екантена пана рӯпам̣ хутва̄ арӯпассева паччайо на̄ма аттхи. катаро панесоти? пуреджа̄тапаччайо. пуреджа̄тапаччайо хи екантена рӯпамева хутва̄ арӯпассева паччайо хоти. екантена рӯпамева хутва̄ рӯпа̄рӯпассева паччайо на̄ма̄типи наттхи, екантена пана арӯпам̣ хутва̄ арӯпассева паччайо на̄ма аттхи. катаро панесоти? анантарасаманантараа̄севанасампайуттанаттхивигатавасена чхаббидхо. со хи саббопи екантена арӯпамева хутва̄ арӯпассева паччайо хоти. екантена арӯпамева хутва̄пи екантена рӯпассева паччайо на̄ма̄типи аттхи. катаро панесоти? паччха̄джа̄тапаччайо. со хи екантена арӯпам̣ хутва̄ рӯпассева паччайо хоти; екантена пана арӯпадхаммова хутва̄ рӯпа̄рӯпа̄нам̣ паччайопи аттхи. катаро панесоти? хетукаммавипа̄каджха̄намаггавасена пан̃чавидхо. со хи саббопи екантена арӯпамева хутва̄ рӯпадхамма̄нам̣ арӯпадхамма̄нампи паччайо хоти. екантена пана рӯпа̄рӯпамева хутва̄ рӯпассева паччайо на̄ма̄типи наттхи, арӯпассева пана хоти. катаро панесоти? а̄рамман̣апаччайо чева упаниссайапаччайо ча. идан̃хи двайам̣ екантена рӯпа̄рӯпамева хутва̄ арӯпассева паччайо хоти. екантена рӯпа̄рӯпамева хутва̄ пана рӯпа̄рӯпассева паччайо на̄ма̄типи аттхи. катаро панесоти? адхипатисахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайаа̄ха̄раиндрийавиппайуттааттхиавигатавасена нававидхо. со хи саббопи екантена рӯпа̄рӯпамева хутва̄ рӯпа̄рӯпассева паччайо хотӣти еваметтха рӯпам̣ рӯпасса̄тиа̄дивикаппатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

бхавабхедатоти имесу пана чатувӣсатийа̄ паччайесу пан̃чавока̄рабхаве та̄ва на кочи паччайо на лаббхати на̄ма. чатувока̄рабхаве пана тайо пуреджа̄тапаччха̄джа̄тавиппайуттапаччайе апанетва̄ сеса̄ екавӣсатимева лаббханти. екавока̄рабхаве сахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайакаммаиндрийааттхиавигатавасена саттева лаббханти. ба̄хире пана аниндрийабаддхарӯпе сахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайааттхиавигатавасена пан̃чева лаббхантӣти еваметтха бхавабхедатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайоти.

паччайаниддесава̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

пуччха̄ва̄ро

1. паччайа̄нуломаван̣н̣ана̄

евам̣ ануломапат̣т̣ха̄на̄дӣсу тикапат̣т̣ха̄на̄дивасена чатувӣсатисамантапат̣т̣ха̄насамодха̄не пат̣т̣ха̄намаха̄пакаран̣е йе тика̄дайо нисса̄йа ниддит̣т̣хатта̄ етам̣ тикапат̣т̣ха̄нам̣, дукапат̣т̣ха̄нам̣…пе… дукадукапат̣т̣ха̄нанти вуттам̣. те ана̄маситва̄ йесам̣ паччайа̄нам̣ васена те тика̄дайо вибхатта̄, те паччайе ева та̄ва имина̄ ма̄тика̄никкхепапаччайавибхан̇гасан̇кха̄тена ва̄рена уддесато ча ниддесато ча дассетва̄, ида̄ни йе тика̄дайо нисса̄йа ниддит̣т̣хатта̄ етам̣ тикапат̣т̣ха̄нам̣, дукапат̣т̣ха̄нам̣…пе… дукадукапат̣т̣ха̄нанти вуттам̣. те тика̄дайо имесам̣ паччайа̄нам̣ васена виттха̄ретва̄ дассетум̣ екекам̣ тикадукам̣ нисса̄йа саттахи маха̄ва̄рехи десана̄ ката̄. тесам̣ има̄ни на̄ма̄ни – пат̣иччава̄ро, сахаджа̄тава̄ро, паччайава̄ро, ниссайава̄ро, сам̣сат̣т̣хава̄ро, сампайуттава̄ро, пан̃ха̄ва̄роти.

таттха ‘‘кусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча кусало дхаммо’’ти евам̣ пат̣ичча̄бхидха̄навасена вутто пат̣иччава̄ро на̄ма. кусалам̣ дхаммам̣ сахаджа̄то кусало дхаммо’’ти евам̣ сахаджа̄та̄бхидха̄навасена вутто сахаджа̄тава̄ро на̄ма. со пуримена пат̣иччава̄рена аттхато нинна̄на̄каран̣о. пат̣ичча̄бхидха̄навасена буджджханака̄нам̣ васена пана пат̣хамо вутто, сахаджа̄та̄бхидха̄навасена буджджханака̄нам̣ васена дутийо. двӣсупи четесу рӯпа̄рӯпадхаммавасена паччайа̄ чева паччайуппаннадхамма̄ ча ведитабба̄. те ча кхо сахаджа̄та̄ва, на пуреджа̄тапаччха̄джа̄та̄ лаббханти. ‘‘кусалам̣ дхаммам̣ паччайа̄ кусало дхаммо’’ти евам̣ паччайа̄бхидха̄навасена вутто пана паччайава̄ро на̄ма. сопи пуримава̄радвайам̣ вийа рӯпа̄рӯпадхаммавасенева ведитаббо. паччайо панеттха пуреджа̄топи лаббхати. айамасса пуримава̄радвайато висесо. таданантаро ‘‘кусалам̣ дхаммам̣ нисса̄йа кусало дхаммо’’ти евам̣ ниссайа̄бхидха̄навасена вутто ниссайава̄ро на̄ма. со пуримена паччайава̄рена аттхато нинна̄на̄каран̣о. паччайа̄бхидха̄навасена буджджханака̄нам̣ васена пана пат̣хамо вутто, ниссайа̄бхидха̄навасена буджджханака̄нам̣ васена дутийо. тато парам̣ ‘‘кусалам̣ дхаммам̣ сам̣сат̣т̣хо кусало дхаммо’’ти евам̣ сам̣сат̣т̣ха̄бхидха̄навасена вутто сам̣сат̣т̣хава̄ро на̄ма. ‘‘кусалам̣ дхаммам̣ сампайутто кусало дхаммо’’ти евам̣ сампайутта̄бхидха̄навасена вутто сампайуттава̄ро на̄ма. со пуримена сам̣сат̣т̣хава̄рена аттхато нинна̄на̄каран̣о. сам̣сат̣т̣ха̄бхидха̄навасена буджджханака̄нам̣ васена пана пат̣хамо вутто, сампайутта̄бхидха̄навасена дутийо. двӣсупи четесу арӯпадхаммавасенева паччайа̄ паччайуппанна̄ ча ведитабба̄. саттамава̄ре пана йасма̄ ‘‘кусало дхаммо кусаласса дхаммасса хетупаччайена паччайо’’тиа̄дина̄ найена те те пан̃хе уддхаритва̄ пуна ‘‘кусала̄ хетӯ сампайуттака̄нам̣ кхандха̄на’’нтиа̄дина̄ найена саббепи те пан̃ха̄ ниджджат̣а̄ ниггумба̄ ча катва̄ вибхатта̄, тасма̄ со ва̄ро пан̃ха̄нам̣ са̄дхукам̣ вибхаттатта̄ пан̃ха̄ва̄ротвева сан̇кхйам̣ гато. рӯпа̄рӯпадхаммавасенева панеттха паччайа̄пи паччайуппанна̄пи ведитабба̄.

таттха йо та̄ва еса саббапат̣хамо пат̣иччава̄ро на̄ма, со уддесато ниддесато ча дувидхо хоти. таттха уддесава̄ро пат̣хамо, пуччха̄ва̄ротипи вуччати. пан̣н̣аттива̄ротипи тассева на̄мам̣. со хи кусала̄дайо пат̣ичча кусала̄дӣнам̣ хетупаччайа̄дӣнам̣ васена уддит̣т̣хатта̄ уддесава̄ро, кусала̄дайо пат̣ичча хетупаччайа̄дивасена кусала̄дӣнам̣ уппаттийа̄ пуччхитатта̄ пуччха̄ва̄ро, кусала̄дайо пат̣ичча хетупаччайа̄дивасена кусала̄дӣнам̣ уппаттийа̄ пан̃н̃а̄питатта̄ пан̣н̣аттива̄ротипи вутто.

25-34. таттха сийа̄ кусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча кусало дхаммо уппаджджеййа хетупаччайа̄ти парикаппапуччха̄. айан̃хеттха аттхо – йо кусало дхаммо уппаджджеййа хетупаччайа̄, ким̣ со кусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча сийа̄ти атха ва̄ кусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча йо кусало дхаммо уппаджджеййа, со хетупаччайа̄ сийа̄ти айаметтха аттхо. таттха пат̣ӣти садисаттхе ваттати. садисапуггало хи пат̣ипуггало, садисабха̄го ча пат̣ибха̄готи вуччати. ичча̄ти гамануссуккавачанаметам̣. убхайам̣ екато катва̄ пат̣ичча̄ти пат̣игантва̄ сахуппаттисан̇кха̄тена садисабха̄вена патва̄, тена саддхим̣ екато уппаттибха̄вам̣ упагантва̄ти вуттам̣ хоти. кусало дхаммоти евам̣ сахуппаттибха̄вена кусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча кусало дхаммо уппаджджеййа хетупаччайа̄ти пуччхати. атха ва̄ пат̣ичча̄ти паччайам̣ катва̄. там̣ пана паччайакаран̣ам̣ пуреджа̄тепи паччайе лаббхати сахаджа̄тепи. идха сахаджа̄там̣ адхиппетам̣. сийа̄ кусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча акусалотиа̄дӣсупи есева найо. таттха кин̃ча̄пи сахаджа̄тавасена кусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча акусало наттхи, имасмим̣ пана пуччха̄ва̄ре йампи виссаджджийама̄нам̣ аттхато лаббхати, йампи на лаббхати, там̣ саббам̣ пуччха̄васена уддхат̣ам̣. парато пана виссаджджане йам̣ на лаббхати, там̣ паха̄йа йам̣ лаббхати, тадева виссаджджитам̣.

еваметтха пуччха̄нам̣ аттхан̃чева пуччха̄гатин̃ча н̃атва̄ ида̄ни ган̣анавасена пуччха̄париччхедо ведитаббо. еттха хи ‘‘кусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча̄’’ти кусалападам̣ а̄дим̣ катва̄ кусала̄кусала̄бйа̄катанта̄ тиссо пуччха̄, пуна тадева̄дим̣ катва̄ кусала̄бйа̄ката̄дивасена дукаппабхеданта̄ тиссо, пуна тадева̄дим̣ катва̄ тиканта̄ ча ека̄, евам̣ кусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча̄ти кусала̄дика̄ сатта пуччха̄, татха̄ акусала̄дика̄, татха̄ абйа̄ката̄дика̄, татха̄ кусала̄бйа̄ката̄дика̄, акусала̄бйа̄ката̄дика̄, кусала̄кусала̄дика̄, кусала̄кусала̄бйа̄ката̄дика̄ти сабба̄пи саттаннам̣ саттака̄нам̣ васена кусалаттикам̣ нисса̄йа хетупаччайе екӯнапан̃н̃а̄сам̣ пуччха̄.

таттха екамӯлака̄васа̄на̄ нава, екамӯладука̄васа̄на̄ нава, екамӯлатика̄васа̄на̄ тиссо, дукамӯлаека̄васа̄на̄ нава, дукамӯладука̄васа̄на̄ нава, дукамӯлатика̄васа̄на̄ тиссо, тикамӯлаека̄васа̄на̄ тиссо, тикамӯладука̄васа̄на̄ тиссо, тикамӯлатика̄васа̄на̄ ека̄ти евамета̄ мӯлавасена̄пи ведитабба̄. йатха̄ ча хетупаччайе екӯнапан̃н̃а̄сам̣, а̄рамман̣апаччайа̄дӣсупи татхева̄ти саббесупи чатувӣсатийа̄ паччайесу –

сахассамекан̃ча сатам̣, чхасаттати пуна̄пара̄;

пуччха̄ сампин̣д̣ита̄ хонти, найамхи екамӯлаке.

35-36. тато парам̣ хетупаччайа̄ а̄рамман̣апаччайа̄ти думӯлаканайо а̄раддхо. таттха хета̄рамман̣адуко…пе… хетуавигатадукоти хетупаччайена саддхим̣ тевӣсати дука̄ хонти. тесу хетупаччайе вийа хета̄рамман̣адукепи екӯнапан̃н̃а̄сам̣ пуччха̄, та̄су па̄л̣ийам̣ двейева дассита̄. йатха̄ ча хета̄рамман̣адуке екӯнапан̃н̃а̄сам̣ татха̄ хета̄дхипатидука̄дӣсупи. таттха пат̣хамапуччха̄васена хета̄дхипатидуко, хета̄нантарадуко, хетусаманантарадукоти пат̣ипа̄т̣ийа̄ тайо дуке дассетва̄ парийоса̄не хетуавигатадуко дассито, сесам̣ сан̇кхиттам̣. пуччха̄париччхедо панеттха евам̣ ведитаббо.

сахассамекан̃ча сатам̣, саттавӣсатимева ча;

дукесу тевӣсатийа̄, пуччха̄ хонти думӯлаке.

37. тато парам̣ хетупаччайа̄ а̄рамман̣апаччайа̄ адхипатипаччайа̄ти тимӯлаканайо а̄раддхо. таттха хета̄рамман̣адукена саддхим̣ адхипатипаччайа̄дӣсу ба̄вӣсатийа̄ паччайесу екамекасса йоджана̄васена ба̄вӣсати тика̄ хонти. тесу пат̣хамапуччха̄васена пат̣хаматтикан̃ча дутийаттикан̃ча дассетва̄ парийоса̄натико дассито, сесам̣ сан̇кхиттам̣. йатха̄ пана дукесу, евам̣ тикесупи екамекасмим̣ тике екӯнапан̃н̃а̄сам̣ катва̄ саббесупи ба̄вӣсатийа̄ тикесу –

сахассамекам̣ пуччха̄нам̣, ат̣т̣хасаттатимева ча;

пуччха̄ ган̣анато хонти, найамхи тикамӯлаке.

38. тато парам̣ хетупаччайа̄ а̄рамман̣апаччайа̄ адхипатипаччайа̄ анантарапаччайа̄ти чатумӯлаканайо а̄раддхо. таттха пат̣хаматтикена саддхим̣ анантарапаччайа̄дӣсу екавӣсатийа̄ паччайесу екамекасса йоджана̄васена екавӣсати чатукка̄ хонти. тесу две чатукке дассетва̄ сесам̣ сан̇кхиттам̣. идха̄пи екамекасмим̣ чатукке екӯнапан̃н̃а̄сам̣ катва̄ саббесупи екавӣсатийа̄ чатуккесу –

сахассамекам̣ пуччха̄нам̣, екӯнатим̣са пуна̄пара̄;

пуччха̄ ган̣анато хонти, найамхи чатумӯлаке.

тато парам̣ пан̃чамӯлакам̣ а̄дим̣ катва̄ йа̄ва саббамӯлака̄ десана̄ ката̄, там̣ саббам̣ сан̇кхипитва̄ хет̣т̣ха̄ вуттан̃ча упари ваттаббан̃ча екато катва̄ па̄л̣ийам̣ ‘‘екамӯлакам̣, думӯлакам̣, тимӯлакам̣, чатумӯлакам̣, пан̃чамӯлакам̣, саббамӯлакам̣ асаммуйхантена виттха̄ретабба’’нти найо дассито. таттха екамӯлака̄дӣсу йам̣ ваттаббам̣, там̣ вуттамева. пан̃чамӯлаке пана пат̣хамачатуккена саддхим̣ саманантарапаччайа̄дӣсу самавӣсатийа̄ паччайесу екамекасса йоджана̄васена самавӣсати пан̃чака̄ хонти. тесу екамекасмим̣ екӯнапан̃н̃а̄сам̣ катва̄ –

сата̄ни нава пуччха̄нам̣, асӣти ча пуна̄пара̄;

пуччха̄ ган̣анато хонти, найамхи пан̃чамӯлаке.

чхамӯлаке пат̣хамапан̃чакена саддхим̣ сахаджа̄тапаччайа̄дӣсу екӯнавӣсатийа̄ паччайесу екамекасса йоджана̄васена екӯнавӣсати чхакка̄ хонти. тесу екамекасмим̣ екӯнапан̃н̃а̄сам̣ катва̄ –

сата̄ни нава пуччха̄нам̣, екатим̣са татопара̄;

пуччха̄ ган̣анато хонти, найамхи чхаккамӯлаке.

саттамӯлаке пат̣хамачхаккена саддхим̣ ан̃н̃аман̃н̃апаччайа̄дӣсу ат̣т̣ха̄расасу паччайесу екамекасса йоджана̄васена ат̣т̣ха̄раса саттака̄ хонти. тесу екамекасмим̣ екӯнапан̃н̃а̄сам̣ катва̄ –

сата̄ни ат̣т̣ха пуччха̄нам̣, два̄сӣти ча татопара̄;

пуччха̄ ган̣анато хонти, найамхи саттамӯлаке.

ат̣т̣хамӯлаке пат̣хамасаттакена саддхим̣ ниссайапаччайа̄дӣсу саттарасасу паччайесу екамекасса йоджана̄васена саттараса ат̣т̣хака̄ хонти. тесу екамекасмим̣ екӯнапан̃н̃а̄сам̣ катва̄ –

сата̄ни ат̣т̣ха пуччха̄нам̣, теттим̣са̄ ча татопара̄;

пуччха̄ ган̣анато хонти, найамхи ат̣т̣хамӯлаке.

навамӯлаке пат̣хамаат̣т̣хакена саддхим̣ упаниссайапаччайа̄дӣсу сол̣асасу паччайесу екамекасса йоджана̄васена сол̣аса навака̄ хонти. тесу екамекасмим̣ екӯнапан̃н̃а̄сам̣ катва̄ –

сата̄ни сатта пуччха̄нам̣, чатура̄сӣти татопара̄;

пуччха̄ ган̣анато хонти, найамхи навамӯлаке.

дасамӯлаке пат̣хаманавакена саддхим̣ пуреджа̄тапаччайа̄дӣсу паннарасасу паччайесу екамекасса йоджана̄васена паннараса дасака̄ хонти. тесу екамекасмим̣ екӯнапан̃н̃а̄сам̣ катва̄ –

сата̄ни сатта пуччха̄нам̣, пан̃чатим̣са татопара̄;

пуччха̄ ган̣анато хонти, найамхи дасамӯлаке.

ека̄дасамӯлаке пат̣хамадасакена саддхим̣ паччха̄джа̄тапаччайа̄дӣсу чуддасасу паччайесу екамекасса йоджана̄васена чуддаса ека̄дасака̄ хонти. тесу екамекасмим̣ екӯнапан̃н̃а̄сам̣ катва̄ –

чха сата̄ни ча пуччха̄нам̣, чхал̣а̄сӣти татопара̄;

найамхи пуччха̄ ган̣ита̄, ека̄дасакамӯлаке.

два̄дасамӯлаке пат̣хамаека̄дасакена саддхим̣ а̄севанапаччайа̄дӣсу терасасу паччайесу екамекасса йоджана̄васена тераса два̄дасака̄ хонти. тесу екамекасмим̣ екӯнапан̃н̃а̄сам̣ катва̄ –

чха сата̄ни ча пуччха̄нам̣, саттатим̣са татопара̄;

пуччха̄ ган̣анато хонти, найе два̄дасамӯлаке.

терасамӯлаке пат̣хамадва̄дасакена саддхим̣ каммапаччайа̄дӣсу два̄дасасу паччайесу екамекасса йоджана̄васена два̄даса терасака̄ хонти. тесу екамекасмим̣ екӯнапан̃н̃а̄сам̣ катва̄ –

сата̄ни пан̃ча пуччха̄нам̣, ат̣т̣ха̄сӣти пуна̄пара̄;

пуччха̄ ган̣анато хонти, найе терасамӯлаке.

чуддасамӯлаке пат̣хаматерасакена саддхим̣ випа̄капаччайа̄дӣсу ека̄дасасу паччайесу екамекасса йоджана̄васена ека̄даса чуддасака̄ хонти. тесу екамекасмим̣ екӯнапан̃н̃а̄сам̣ катва̄ –

сата̄ни пан̃ча пуччха̄нам̣, тим̣са ча̄тха нава̄пара̄;

пуччха̄ ган̣анато хонти, найе чуддасамӯлаке.

паннарасамӯлаке пат̣хамачуддасакена саддхим̣ а̄ха̄рапаччайа̄дӣсу дасасу паччайесу екамекасса йоджана̄васена даса паннарасака̄ хонти. тесу екамекасмим̣ екӯнапан̃н̃а̄сам̣ катва̄ –

сата̄ни чатта̄ри пуччха̄нам̣, навути ча татопара̄;

пуччха̄ ган̣анато хонти, найе паннарасамӯлаке.

сол̣асамӯлаке пат̣хамапаннарасакена саддхим̣ индрийапаччайа̄дӣсу навасу паччайесу екамекасса йоджана̄васена нава сол̣асака̄ хонти. тесу екамекасмим̣ екӯнапан̃н̃а̄сам̣ катва̄ –

сата̄ни чатта̄ри чатта̄-лӣсека̄ чева пуна̄пара̄;

пуччха̄ ган̣анато хонти, найе сол̣асамӯлаке.

саттарасамӯлаке пат̣хамасол̣асакена саддхим̣ джха̄напаччайа̄дӣсу ат̣т̣хасу паччайесу екамекасса йоджана̄васена ат̣т̣ха саттарасака̄ хонти. тесу екамекасмим̣ екӯнапан̃н̃а̄сам̣ катва̄ –

сата̄ни тӣн̣и пуччха̄нам̣, навути две пуна̄пара̄;

пуччха̄ ган̣анато хонти, найе саттарасамӯлаке.

ат̣т̣ха̄расамӯлаке пат̣хамасаттарасакена саддхим̣ маггапаччайа̄дӣсу саттасу паччайесу екамекасса йоджана̄васена сатта ат̣т̣ха̄расака̄ хонти. тесу екамекасмим̣ екӯнапан̃н̃а̄сам̣ катва̄ –

сата̄ни тӣн̣и пуччха̄нам̣, течатта̄рӣсамева ча;

пуччха̄ ган̣анато хонти, найе ат̣т̣ха̄расамӯлаке.

екӯнавӣсатимӯлаке пат̣хамаат̣т̣ха̄расакена саддхим̣ сампайуттапаччайа̄дӣсу чхасу паччайесу екамекасса йоджана̄васена чха екӯнавӣсатика̄ хонти. тесу екамекасмим̣ екӯнапан̃н̃а̄сам̣ катва̄ –

две сата̄ навути чева, чатассо ча пуна̄пара̄;

пуччха̄ ган̣анато хонти, найе екӯнавӣсатике.

вӣсатимӯлаке пат̣хамаекӯнавӣсатикена саддхим̣ виппайуттапаччайа̄дӣсу пан̃часу паччайесу екамекасса йоджана̄васена пан̃чавӣсатика̄ хонти. тесу екамекасмим̣ екӯнапан̃н̃а̄сам̣ катва̄ –

две сата̄ хонти пуччха̄нам̣, чатта̄лӣса̄ ча пан̃ча ча;

пуччха̄ ган̣анато хонти, найе вӣсатимӯлаке.

екавӣсатимӯлаке пат̣хамавӣсатикена саддхим̣ аттхипаччайа̄дӣсу чатӯсу паччайесу екамекасса йоджана̄васена чатта̄ро екавӣсатика̄ хонти. тесу екамекасмим̣ екӯнапан̃н̃а̄сам̣ катва̄ –

сатам̣ чханавути чева, пуччха̄ хонти сампин̣д̣ита̄;

ган̣ита̄ лаккхан̣ан̃н̃ӯхи, екавӣсатике найе.

два̄вӣсатимӯлаке пат̣хамаекавӣсатикена саддхим̣ наттхипаччайа̄дӣсу тӣсу паччайесу екамекасса йоджана̄васена тайо два̄вӣсатика̄ хонти. тесу екамекасмим̣ екӯнапан̃н̃а̄сам̣ катва̄ –

чатта̄лӣса̄дхикам̣ сатам̣, сатта чева пуна̄пара̄;

пуччха̄ ган̣анато хонти, найе два̄вӣсатимӯлаке.

тевӣсатимӯлаке пат̣хамадва̄вӣсатикена саддхим̣ двӣсу вигата̄вигатапаччайесу екамекасса йоджана̄васена две тевӣсатика̄ хонти. тесу екамекасмим̣ екӯнапан̃н̃а̄сам̣ катва̄ –

ат̣т̣ханавутимевидха, пуччха̄ ган̣анато мата̄;

найамхи тевӣсатиме, тевӣсатикамӯлаке.

чатувӣсатимӯлако пана саббапаччайа̄нам̣ самодха̄навасена ведитаббо, тенева саббамӯлакоти вутто. таттха екӯнапан̃н̃а̄самева пуччха̄ хонтӣти сабба̄пета̄ хетупаччайападамева гахетва̄ екамӯлака̄дӣнам̣ саббамӯлакапарийоса̄на̄нам̣ васена саттха̄ра̄ девапарисати виттха̄рато вибхатта̄ пуччха̄ идха сан̇кхепена дассита̄.

та̄сам̣ пана сабба̄сампи айам̣ ган̣анапин̣д̣о – екамӯлаканайасмин̃хи ека̄даса сата̄ни чхасаттати ча пуччха̄ а̄гата̄. хетупаччайанайе тенева мӯлакена екӯнапан̃н̃а̄сам̣ катва̄ имасмим̣ хетупаччайамӯлаке гахетабба̄, сеса̄ сесапаччайамӯлакесу паккхипитабба̄. думӯлаке саттавӣса̄ни ека̄даса сата̄ни, тимӯлаке сахассам̣ ат̣т̣хасаттати ча, чатумӯлаке сахассам̣ екӯнатим̣сан̃ча, пан̃чамӯлаке асӣта̄дхика̄ни нава сата̄ни, чхамӯлаке екатим̣са̄ни нава сата̄ни, саттамӯлаке два̄сӣта̄ни ат̣т̣ха сата̄ни, ат̣т̣хамӯлаке теттим̣са̄ни ат̣т̣ха сата̄ни, навамӯлаке чатура̄сӣта̄ни сатта сата̄ни, дасамӯлаке пан̃чатим̣са̄ни сатта сата̄ни, ека̄дасамӯлаке чха̄сӣта̄ни чха сата̄ни, два̄дасамӯлаке саттатим̣са̄ни чха сата̄ни, терасамӯлаке ат̣т̣ха̄сӣта̄ни пан̃ча сата̄ни, чуддасамӯлаке екӯначатта̄лӣса̄ни пан̃ча сата̄ни, паннарасамӯлаке навута̄ни чатта̄ри сата̄ни, сол̣асамӯлаке екачатта̄лӣса̄ни чатта̄ри сатта̄ни, саттарасамӯлаке два̄навута̄ни тӣн̣и сата̄ни, ат̣т̣ха̄расамӯлаке течатта̄лӣса̄ни тӣн̣и сата̄ни, екӯнавӣсатимӯлаке чатунавута̄ни две сата̄ни, вӣсатимӯлаке пан̃чачатта̄лӣса̄ни две сата̄ни, екавӣсатимӯлаке чханавутисатам̣, два̄вӣсатимӯлаке саттачатта̄лӣсасатам̣, тевӣсатимӯлаке ат̣т̣ханавути, саббамӯлаке екӯнапан̃н̃а̄са̄ти евам̣ хетупадам̣ а̄дим̣ катва̄ вибхаттесу екамӯлака̄дӣсу –

чуддасева сахасса̄ни, пуна сатта сата̄ни ча;

пуччха̄ хетупадассева, екамӯла̄дибхедатоти.

39-40. евам̣ хетупаччайам̣ а̄дим̣ катва̄ екамӯлакато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва саббамӯлаканайа̄ пуччха̄бхедам̣ дассетва̄ ида̄ни а̄рамман̣апаччайам̣ а̄дим̣ катва̄ дассетум̣ сийа̄ кусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча кусало дхаммо уппаджджеййа а̄рамман̣апаччайа̄ хетупаччайа̄тиа̄дима̄ха. таттха а̄рамман̣апаччайа̄ хетупаччайа̄ти етта̄вата̄ а̄рамман̣апаччайам̣ а̄дим̣ катва̄ хетупаччайапарийоса̄но екамӯлаканайо дассито. тато парам̣ а̄рамман̣апаччайа̄ адхипатипаччайа̄ти дукамӯлакам̣ а̄раддхам̣. таттха имам̣ пат̣хамадукан̃чева а̄рамман̣а̄вигатадукан̃ча дассетва̄ сесам̣ сан̇кхиттам̣. а̄рамман̣апаччайа̄ хетупаччайа̄ти айам̣ оса̄надукопи на дассито. саче пана каттхачи ва̄чана̄магге сандиссати, свева ва̄чана̄магго гахетаббо. тато парам̣ а̄рамман̣апаччайавасена тикамӯлака̄дайо адассетва̄ва адхипатипаччайам̣ а̄дим̣ катва̄ екака̄дайо дассетум̣ адхипатипаччайа̄, анантарапаччайа̄, саманантарапаччайа̄, сахаджа̄тапаччайа̄, ан̃н̃аман̃н̃апаччайа̄ти еттакамева вуттам̣, там̣ екамӯлакавасена ва̄ саббамӯлакавасена ва̄ ведитаббам̣.

41. тато парам̣ авигатапаччайам̣ а̄дим̣ катва̄ думӯлакамева дассетум̣ – авигатапаччайа̄ хетупаччайа̄тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха авигатахетудуко, авигата̄рамман̣адуко, авигата̄дхипатидукоти пат̣ипа̄т̣ийа̄ тайо дуке ватва̄ парийоса̄не ча авигатавигатадуко еко дуко дассито. тато авигатапаччайавасенева тимӯлакам̣ дассетум̣ – ‘‘авигатапаччайа̄ хетупаччайа̄ а̄рамман̣апаччайа̄, авигатапаччайа̄ хетупаччайа̄ адхипатипаччайа̄, авигатапаччайа̄ хетупаччайа̄ анантарапаччайа̄’’ти евам̣ пат̣ипа̄т̣ийа̄ тайо тике ватва̄ ‘‘авигатапаччайа̄ хетупаччайа̄ вигатапаччайа̄’’ти парийоса̄наттико вутто. тато авигатапаччайавасенева чатумӯлакам̣ дассетум̣ ‘‘авигатапаччайа̄ хетупаччайа̄ а̄рамман̣апаччайа̄ адхипатипаччайа̄, авигатапаччайа̄ хетупаччайа̄ а̄рамман̣апаччайа̄ анантарапаччайа̄’’ти две чатукке ватва̄ ‘‘вигатапаччайа̄’’ти падам̣ уддхаритва̄ т̣хапитам̣, сесам̣ саббам̣ сан̇кхиттам̣. тасса сан̇кхиттабха̄вам̣ дассетум̣ ‘‘екекасса падасса екамӯлакам̣, думӯлакам̣, тимӯлакам̣, саббамӯлакам̣ асаммуйхантена виттха̄ретабба’’нти вуттам̣. тасма̄ йатха̄ хетупаччайам̣ а̄дим̣ катва̄ хетуа̄дипадавасена екамӯлаке ека̄даса пуччха̄сата̄ни чхасаттати ча пуччха̄…пе… саббамӯлаке екӯнапан̃н̃а̄сам̣, евам̣ а̄рамман̣апаччайа̄дӣсупи екамекам̣ а̄дим̣ катва̄ а̄рамман̣а̄дипадавасена екамекасса падасса екамӯлаке ека̄даса пуччха̄сата̄ни чхасаттати ча пуччха̄…пе… саббамӯлаке екӯнапан̃н̃а̄са̄ти екекасса падасса екамӯлака̄дибхеде саттасата̄дхика̄ни чуддаса пуччха̄ сахасса̄ни хонти. та̄сам̣ саббесупи чатувӣсатийа̄ паччайесу айам̣ ган̣анапариччхедо –

два̄пан̃н̃а̄сасахасса̄на-т̣т̣хасата̄ни тӣн̣и сатасахасса̄ни;

кусалаттикасса пуччха̄, ануломанайамхи сувибхатта̄.

йатха̄ ча кусалаттикасса, евам̣ ведана̄ттика̄дӣнампӣти саббесупи два̄вӣсатийа̄ тикесу –

екасат̣т̣хисахасса̄ни, чха сата̄ни саттасаттати;

сатасахасса̄ни пуччха̄нам̣, тикабхеде пабхедато.

сан̇кхитта̄ ва̄чана̄магге.

дукесу пана ‘‘сийа̄ хетум̣ дхаммам̣ пат̣ичча хетудхаммо уппаджджеййа хетупаччайа̄’’ти евам̣ хетум̣ пат̣ичча хету, хетум̣ пат̣ичча нахету, хетум̣ пат̣ичча хету ча нахету ча, нахетум̣ пат̣ичча нахету, нахетум̣ пат̣ичча хету, нахетум̣ пат̣ичча хету ча нахету ча, хетун̃ча нахетун̃ча пат̣ичча хету, хетун̃ча нахетун̃ча пат̣ичча нахету, хетун̃ча нахетун̃ча пат̣ичча хету ча нахету ча̄ти екамекасмим̣ дуке хетупаччайа̄дӣсу екамекасмим̣ паччайе нава пуччха̄ хонти. та̄су хетупаччайам̣ а̄дим̣ катва̄ екамӯлаке двесата̄ни сол̣аса ча пуччха̄ хонти. та̄су хетупаччайассева ан̃н̃ена асаммисса̄ нава пуччха̄ гахетабба̄, сеса̄ ат̣т̣ха ва̄рена гахита̄.

та̄сам̣ дукамӯлака̄дӣсу тевӣсатийа̄ ва̄ресу екекам̣ навакам̣ апанетва̄ йа̄ва саббамӯлака̄ айам̣ ган̣анапариччхедо – дукамӯлаке та̄ва екамӯлаке дасситесу двӣсу сол̣аса̄дхикесу пуччха̄сатесу нава апанетва̄ двесата̄ни сатта ча пуччха̄ хонти, тато нава апанетва̄ тимӯлаке ат̣т̣ханавутисатам̣. евам̣ пуримапуримато нава нава апанетва̄ чатумӯлаке екӯнанавутисатам̣, пан̃чамӯлаке асӣтисатам̣, чхамӯлаке екасаттатисатам̣, саттамӯлаке два̄сат̣т̣хисатам̣, ат̣т̣хамӯлаке тепан̣н̣а̄сасатам̣, навамӯлаке чатучатта̄лӣсасатам̣, дасамӯлаке пан̃чатим̣сасатам̣, ека̄дасамӯлаке чхаббӣсасатам̣, два̄дасамӯлаке саттараса̄дхикасатам̣, терасамӯлаке ат̣т̣ха̄дхикасатам̣, чуддасамӯлаке наванавути, паннарасамӯлаке навути, сол̣асамӯлаке ека̄сӣти, саттарасамӯлаке два̄саттати, ат̣т̣ха̄расамӯлаке тесат̣т̣хи, екӯнавӣсатимӯлаке чатупан̃н̃а̄сам̣, вӣсатимӯлаке пан̃чачатта̄лӣсам̣, екавӣсатимӯлаке чхаттим̣сам̣, два̄вӣсатимӯлаке саттавӣса, тевӣсатимӯлаке ат̣т̣ха̄раса, саббамӯлаке нава̄ти. йатха̄ панета̄ни хетупаччайавасена екамӯлаке сол̣аса̄дхика̄ни две пуччха̄сата̄ни…пе… саббамӯлаке нава, евам̣ а̄рамман̣апаччайа̄дӣсупи екамекам̣ а̄дим̣ катва̄ а̄рамман̣а̄дипадавасена екекасса падасса екамӯлаке сол̣аса̄дхика̄ни две пуччха̄сата̄ни…пе… саббамӯлаке нава̄ти екекасса падасса екамӯлака̄дибхеде две пуччха̄ сахасса̄ни саттасата̄ни ча пуччха̄ хонти. та̄сам̣ саббесупи чатувӣсатийа̄ паччайесу айам̣ ган̣анапариччхедо –

чатусат̣т̣хисахасса̄ни, пуна ат̣т̣хасата̄ни ча;

пуччха̄ хетудукассева, ануломанайе мата̄.

йатха̄ ча хетудукасса, евам̣ сахетукадука̄дӣнампӣти саббасмимпи дукасате –

сат̣т̣хи сатасахасса̄ни, чатта̄ри ча татопарам̣;

асӣти ча сахасса̄ни, пуччха̄ дукасате видӯ.

айам̣ та̄ва суддхике тикапат̣т̣ха̄не чева дукапат̣т̣ха̄не ча пуччха̄нам̣ ган̣анапариччхедо.

йам̣ пана тато парам̣ два̄вӣсати тике гахетва̄ дукасате паккхипитва̄ дукатикапат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма деситам̣, таттха ‘‘сийа̄ хетум̣ кусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча хету кусало дхаммо уппаджджеййа хетупаччайа̄’’ти евам̣ два̄вӣсатийа̄ тикесу екекам̣ тикам̣ дука̄нам̣ сатена сатена саддхим̣ йоджетва̄ дассетабба̄нам̣ пуччха̄нам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайена саббесам̣ екамӯлака̄дӣнам̣ васена гахетва̄ париччхедо ведитаббо.

йампи тато парам̣ дукасатам̣ гахетва̄ два̄вӣсатийа̄ тикесу паккхипитва̄ тикадукапат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма деситам̣, таттха̄пи ‘‘сийа̄ кусалам̣ хетум̣ дхаммам̣ пат̣ичча кусало хетудхаммо уппаджджеййа хетупаччайа̄’’ти евам̣ дукасате екекам̣ дукам̣ два̄вӣсатийа̄ тикехи саддхим̣ йоджетва̄ дассетабба̄нам̣ пуччха̄нам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайена саббесам̣ екамӯлака̄дӣнам̣ васена гахетва̄ париччхедо ведитаббо.

йампи тато парам̣ тике тикесуйева паккхипитва̄ тикатикапат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма деситам̣, таттха̄пи ‘‘сийа̄ кусалам̣ сукха̄йа ведана̄йа сампайуттам̣ дхаммам̣ пат̣ичча кусало сукха̄йа ведана̄йа сампайутто дхаммо уппаджджеййа хетупаччайа̄’’ти евам̣ два̄вӣсатийа̄ тикесу екекам̣ тикам̣ сесехи екавӣсатийа̄ тикехи саддхим̣ йоджетва̄ дассетабба̄нам̣ пуччха̄нам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайена саббесам̣ екамӯлака̄дӣнам̣ васена гахетва̄ париччхедо ведитаббо.

йампи тато парам̣ дуке дукесуйева паккхипитва̄ дукадукапат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма деситам̣, таттха̄пи ‘‘сийа̄ хетум̣ сахетукам̣ дхаммам̣ пат̣ичча хету сахетуко дхаммо уппаджджеййа хетупаччайа̄’’ти евам̣ дукасате екекам̣ дукам̣ сесехи наванавутийа̄ дукехи саддхим̣ йоджетва̄ дассетабба̄нам̣ пуччха̄нам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайена саббесам̣ екамӯлака̄дӣнам̣ васена гахетва̄ париччхедо ведитаббо. татха̄гатена хи саббампетам̣ пабхедам̣ дассетва̄ва девапариса̄йа дхаммо десито, дхаммасена̄патисса пана тена ‘‘аджджа идан̃чидан̃ча десита’’нти сан̇кхипитва̄ найадассанаматтенева десана̄ аккха̄та̄. тхерена̄пи сан̇кхипитва̄ва ва̄чана̄магго паваттито, со тхерена паваттитанайенева сан̇гӣтика̄ле сан̇гахам̣ а̄ропито.

там̣ панасса сан̇кхепанайам̣ дассетум̣ тикан̃ча пат̣т̣ха̄наваранти айам̣ га̄тха̄ т̣хапита̄. тассаттхо – тикан̃ча пат̣т̣ха̄наваранти паварам̣ тикапат̣т̣ха̄нан̃ча. дукуттаманти уттамам̣ сет̣т̣хам̣ дукапат̣т̣ха̄нан̃ча. дукатикан̃чева̄ти дукатикапат̣т̣ха̄нан̃ча. тикадукан̃ча̄ти тикадукапат̣т̣ха̄нан̃ча. тикатикан̃чева̄ти тикатикапат̣т̣ха̄нан̃ча. дукадукан̃ча̄ти дукадукапат̣т̣ха̄нан̃ча. чха ануломамхи найа̄ сугамбхӣра̄ти ете тикапат̣т̣ха̄на̄дайо сут̣т̣ху гамбхӣра̄ чха найа̄ ануломамхи ведитабба̄ти. таттха две анулома̄ни – дхамма̄нуломан̃ча паччайа̄нуломан̃ча. таттха ‘‘кусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча кусало дхаммо’’ти евам̣ абхидхаммама̄тика̄падехи сан̇гахита̄нам̣ дхамма̄нам̣ ануломадесана̄васена паваттам̣ дхамма̄нуломам̣ на̄ма. ‘‘хетупаччайа̄ а̄рамман̣апаччайа̄’’ти евам̣ чатувӣсатийа̄ паччайа̄нам̣ ануломадесана̄васена паваттам̣ паччайа̄нуломам̣ на̄ма.

таттха хет̣т̣ха̄ ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘тикан̃ча пат̣т̣ха̄наварам̣…пе… чха ануломамхи найа̄ сугамбхӣра̄’’ти айам̣ га̄тха̄ дхамма̄нуломам̣ сандха̄йа вутта̄. идха пана айам̣ га̄тха̄ тасмим̣ дхамма̄нуломе паччайа̄нуломам̣ сандха̄йа вутта̄. тасма̄ ‘‘чха ануломамхи найа̄ сугамбхӣра̄’’ти ат̣т̣хакатха̄га̄тха̄йа дхамма̄нуломе тикапат̣т̣ха̄на̄дайо чха найа̄ сугамбхӣра̄ти еваматтхо ведитаббо. имасмим̣ панока̄се ‘‘хетупаччайа̄ а̄рамман̣апаччайа̄’’ти евам̣ паватте паччайа̄нуломе ете дхамма̄нуломе тикапат̣т̣ха̄на̄дайо ‘‘чха найа̄ сугамбхӣра̄’’ти еваматтхо ведитаббо. тесу ануломе тикапат̣т̣ха̄не кусалаттикаматтассева васена айам̣ имасмим̣ пат̣иччава̄расса пан̣н̣аттива̄ре сан̇кхипитва̄ пуччха̄пабхедо дассито. сесесу пана тикесу сесапат̣т̣ха̄несу ча ека̄пи пуччха̄ на дассита̄. тато паресу пана сахаджа̄тава̄ра̄дӣсу кусалаттикасса̄пи васена пуччхам̣ ануддхаритва̄ лаббхама̄накавасена виссаджджанамева дасситам̣. ‘‘чха ануломамхи найа̄ сугамбхӣра̄’’ти вачанато пана имасмим̣ паччайа̄нуломе чхапи ете пат̣т̣ха̄нанайа̄ пуччха̄васена уддхаритва̄ дассетабба̄. пат̣т̣ха̄нам̣ ван̣н̣айанта̄нан̃хи а̄чарийа̄нам̣ бха̄ро есоти.

2. паччайапаччанӣйаван̣н̣ана̄

42-44. ида̄ни паччанӣйам̣ хоти. там̣ дассетум̣ сийа̄ кусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча кусало дхаммо уппаджджеййа на хетупаччайа̄тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха ануломапуччха̄хи самаппама̄н̣ова пуччха̄париччхедо. теневеттха ‘‘йатха̄ ануломе хетупаччайо виттха̄рито, евам̣ паччанӣйепи нахетупаччайо виттха̄ретаббо’’ти ватва̄ пуна парийоса̄не ‘‘йатха̄ ануломе екекасса падасса екамӯлакам̣, думӯлакам̣, тимӯлакам̣, чатумӯлакам̣ йа̄ва тевӣсатимӯлакам̣, евам̣ паччанӣйепи виттха̄ретабба’’нти вуттам̣. тевӣсатимӯлаканти идан̃четтха думӯлакам̣йева сандха̄йа вуттам̣. парийоса̄не пана саббамӯлакам̣ чатувӣсатимӯлакампи хотийева. там̣ саббам̣ сан̇кхиттамева̄ти.

тикан̃ча пат̣т̣ха̄наварам̣…пе… чха паччанӣйамхи найа̄ сугамбхӣра̄ти еттха̄пи две паччанӣйа̄ни – дхаммапаччанӣйан̃ча паччайапаччанӣйан̃ча. таттха ‘‘кусала̄ дхамма̄’’ти евам̣ абхидхаммама̄тика̄падехи сан̇гахита̄нам̣ дхамма̄нам̣ ‘‘на кусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча на кусало дхаммо’’ти паччанӣйадесана̄васена паваттам̣ дхаммапаччанӣйам̣ на̄ма. ‘‘нахетупаччайа̄ на̄рамман̣апаччайа̄’’ти евам̣ чатувӣсатийа̄ паччайа̄нам̣ паччанӣйадесана̄васена паваттам̣ паччайапаччанӣйам̣ на̄ма. таттха хет̣т̣ха̄ ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘тикан̃ча пат̣т̣ха̄наварам̣…пе… чха паччанӣйамхи найа̄ сугамбхӣра̄’’ти айам̣ га̄тха̄ дхаммапаччанӣйам̣ сандха̄йа вутта̄. идха пана айам̣ га̄тха̄ дхамма̄нуломейева паччайапаччанӣйам̣ сандха̄йа вутта̄. тасма̄ ‘‘чха паччанӣйамхи найа̄ сугамбхӣра̄’’ти ат̣т̣хакатха̄га̄тха̄йа дхаммапаччанӣйе тикапат̣т̣ха̄на̄дайо чха найа̄ сугамбхӣра̄ти еваматтхо ведитаббо. имасмим̣ панока̄се на хетупаччайа̄ на̄рамман̣апаччайа̄ти евам̣ паватте паччайапаччанӣйе ете дхамма̄нуломейева тикапат̣т̣ха̄на̄дайо чха найа̄ сугамбхӣра̄ти еваматтхо ведитаббо.

тесу ануломатикапат̣т̣ха̄нейева кусалаттикаматтасса васена айам̣ имасмим̣ пат̣иччава̄расса пан̣н̣аттива̄ре сан̇кхипитва̄ пуччха̄пабхедо дассито. сесесу пана тикесу сесапат̣т̣ха̄несу ча ека̄пи пуччха̄ на дассита̄. тато паресу пана сахаджа̄тава̄ра̄дӣсу кусалаттикасса̄пи васена пуччхам̣ ануддхаритва̄ лаббхама̄накавасена виссаджджанамева дасситам̣. ‘‘чха паччанӣйамхи найа̄ сугамбхӣра̄’’ти вачанато пана имасмим̣ паччайапаччанӣйе чхапи ете пат̣т̣ха̄нанайа̄ пуччха̄васена уддхаритва̄ дассетабба̄. пат̣т̣ха̄нам̣ ван̣н̣айанта̄нан̃хи а̄чарийа̄нам̣ бха̄ро есоти.

3. ануломапаччанӣйаван̣н̣ана̄

45-48. ида̄ни ануломапаччанӣйам̣ хоти. там̣ дассетум̣ сийа̄ кусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча кусало дхаммо уппаджджеййа хетупаччайа̄ наа̄рамман̣апаччайа̄тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха ‘‘хетупаччайа̄ наа̄рамман̣апаччайа̄…пе… хетупаччайа̄ наавигатапаччайа̄’’ти хетупадасса сесесу тевӣсатийа̄ паччайесу екекена саддхим̣ йоджана̄васена хетупада̄дике екамӯлаке тевӣсати ануломапаччанӣйа̄ни. тесу екекасмим̣ екӯнапан̃н̃а̄сам̣ катва̄ саттавӣса̄дхика̄ни ека̄даса пуччха̄сата̄ни хонти. думӯлаке пана хета̄рамман̣апада̄нам̣ сесесу два̄вӣсатийа̄ паччайесу екекена саддхим̣ йоджана̄васена два̄вӣсати ануломапаччанӣйа̄нӣти евам̣ ануломе вуттесу саббесу екамӯлака̄дӣсу екекам̣ падам̣ париха̄петва̄ авасеса̄нам̣ васена пуччха̄ган̣ана̄ ведитабба̄. екамӯлака̄дӣсу четтха йа̄ пуччха̄ па̄л̣ийам̣ а̄гата̄, йа̄ ча на а̄гата̄, та̄ сабба̄ хет̣т̣ха̄ вуттанайа̄нуса̄ренева ведитабба̄.

тикан̃ча пат̣т̣ха̄наварам̣…пе… чха ануломапаччанӣйамхи найа̄ сугамбхӣра̄ти еттха пана хет̣т̣ха̄ вуттанайенева две ануломапаччанӣйа̄ни – дхамма̄нуломапаччанӣйам̣ паччайа̄нуломапаччанӣйан̃ча. таттха ‘‘кусала̄ дхамма̄’’ти евам̣ абхидхаммама̄тика̄падехи сан̇гахита̄нам̣ дхамма̄нам̣ ‘‘кусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча на кусало дхаммо’’ти ануломапаччанӣйадесана̄васена паваттам̣ дхамма̄нуломапаччанӣйам̣ на̄ма. ‘‘хетупаччайа̄ наа̄рамман̣апаччайа̄’’ти евам̣ чатувӣсатийа̄ паччайесу лаббхама̄напада̄нам̣ ануломапаччанӣйадесана̄васена паваттам̣ паччайа̄нуломапаччанӣйам̣ на̄ма. таттха хет̣т̣ха̄ ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘тикан̃ча пат̣т̣ха̄наварам̣…пе… чха ануломапаччанӣйамхи найа̄ сугамбхӣра̄’’ти айам̣ га̄тха̄ дхамма̄нуломапаччанӣйам̣ сандха̄йа вутта̄. идха пана айам̣ га̄тха̄ дхамма̄нуломейева паччайа̄нуломапаччанӣйам̣ сандха̄йа вутта̄. тасма̄ ‘‘чха ануломапаччанӣйамхи найа̄ сугамбхӣра̄’’ти ат̣т̣хакатха̄га̄тха̄йа дхамма̄нуломапаччанӣйе тикапат̣т̣ха̄на̄дайо чха найа̄ сугамбхӣра̄ти еваматтхо ведитаббо. имасмим̣ панока̄се хетупаччайа̄ на̄рамман̣апаччайа̄ти евам̣ паватте паччайа̄нуломапаччанӣйе ете дхамма̄нуломейева тикапат̣т̣ха̄на̄дайо чха найа̄ сугамбхӣра̄ти еваматтхо ведитаббо.

тесу ануломе тикапат̣т̣ха̄нейева кусалаттикаматтасса васена айам̣ имасмим̣ пат̣иччава̄расса пан̣н̣аттива̄ре сан̇кхипитва̄ пуччха̄пабхедо дассито. сесесу пана тикесу сесапат̣т̣ха̄несу ча ека̄пи пуччха̄ на дассита̄. тато паресу пана сахаджа̄тава̄ра̄дӣсу кусалаттикасса̄пи васена пуччхам̣ ануддхаритва̄ лаббхама̄накавасена виссаджджанамева дасситам̣. ‘‘чха ануломапаччанӣйамхи найа̄ сугамбхӣра̄’’ти вачанато пана имасмим̣ паччайа̄нуломапаччанӣйе чхапи ете пат̣т̣ха̄нанайа̄ пуччха̄васена уддхаритва̄ дассетабба̄. пат̣т̣ха̄нам̣ ван̣н̣айанта̄нан̃хи а̄чарийа̄нам̣ бха̄ро есоти.

4. паччанӣйа̄нуломаван̣н̣ана̄

49-52. ида̄ни паччанӣйа̄нуломам̣ хоти. там̣ дассетум̣ сийа̄ кусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча кусало дхаммо уппаджджеййа нахетупаччайа̄ а̄рамман̣апаччайа̄тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха ануломапаччанӣйапуччха̄хи самаппама̄н̣о ева пуччха̄париччхедо. екамӯлака̄дӣсу четтха йа̄ пуччха̄ па̄л̣ийам̣ а̄гата̄, йа̄ ча на а̄гата̄, та̄ сабба̄ хет̣т̣ха̄ вуттанайа̄нуса̄ренева ведитабба̄.

тикан̃ча пат̣т̣ха̄наварам̣…пе… чха паччанӣйа̄нуломамхи найа̄ сугамбхӣра̄ти еттха̄пи хет̣т̣ха̄ вуттанайенева две паччайа̄нулома̄ни – дхаммапаччанӣйа̄нуломам̣ паччайапаччанӣйа̄нуломан̃ча. таттха ‘‘кусала̄ дхамма̄’’ти евам̣ абхидхаммама̄тика̄падехи сан̇гахита̄нам̣ дхамма̄нам̣ ‘‘накусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча кусало дхаммо’’ти паччанӣйа̄нуломадесана̄васена паваттам̣ дхаммапаччанӣйа̄нуломам̣ на̄ма. ‘‘нахетупаччайа̄ а̄рамман̣апаччайа̄’’ти евам̣ чатувӣсатийа̄ паччайесу лаббхама̄напада̄нам̣ паччайапаччанӣйа̄нуломадесана̄васена паваттам̣ паччайапаччанӣйа̄нуломам̣ на̄ма. таттха хет̣т̣ха̄ ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘тикан̃ча пат̣т̣ха̄наварам̣…пе… чха паччанӣйа̄нуломамхи найа̄ сугамбхӣра̄’’ти айам̣ га̄тха̄ дхаммапаччанӣйа̄нуломам̣ сандха̄йа вутта̄. идха пана айам̣ га̄тха̄ дхамма̄нуломейева паччайапаччанӣйа̄нуломам̣ сандха̄йа вутта̄. тасма̄ ‘‘чха паччанӣйа̄нуломамхи найа̄ сугамбхӣра̄’’ти ат̣т̣хакатха̄йа дхаммапаччанӣйа̄нуломе тикапат̣т̣ха̄на̄дайо чха найа̄ сугамбхӣра̄ти еваматтхо ведитаббо. имасмим̣ панока̄се нахетупаччайа̄ а̄рамман̣апаччайа̄ти евам̣ паватте паччайапаччанӣйа̄нуломе ете дхамма̄нуломейева тикапат̣т̣ха̄на̄дайо чха найа̄ сугамбхӣра̄ти еваматтхо ведитаббо.

тесу ануломатикапат̣т̣ха̄нейева кусалаттикаматтассапи васена айам̣ имасмим̣ пат̣иччава̄расса пан̣н̣аттива̄ре сан̇кхипитва̄ пуччха̄пабхедо дассито. сесесу пана тикесу сесапат̣т̣ха̄несу ча ека̄пи пуччха̄ на дассита̄. тато паресу пана сахаджа̄тава̄ра̄дӣсу кусалаттикассапи васена пуччхам̣ ануддхаритва̄ лаббхама̄накавасена виссаджджанамева дасситам̣. ‘‘чха паччанӣйа̄нуломамхи найа̄ сугамбхӣра̄’’ти вачанато пана имасмим̣ паччайапаччанӣйа̄нуломе чхапи ете пат̣т̣ха̄нанайа̄ пуччха̄васена уддхаритва̄ дассетабба̄. пат̣т̣ха̄нам̣ ван̣н̣айанта̄нан̃хи а̄чарийа̄нам̣ бха̄ро есоти.

пуччха̄ва̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

1. кусалаттикаван̣н̣ана̄

1. пат̣иччава̄раван̣н̣ана̄

1. паччайа̄нуломам̣

(1.) вибхан̇гава̄ро

53. ида̄ни йа̄ ета̄ пан̣н̣аттива̄ре кусалаттикам̣ нисса̄йа хетупаччайа̄дивасена екӯнапан̃н̃а̄сам̣ а̄дим̣ катва̄ найаматтам̣ дассентена апарима̄н̣а̄ пуччха̄ дассита̄. таттха кусала̄кусала̄дӣнам̣ сахуппаттийа̄ абха̄вато йа̄ пуччха̄ ‘‘кусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча акусало дхаммо уппаджджати хетупаччайа̄’’ти евам̣ виссаджджанам̣ на лабханти. та̄ паха̄йа йа̄ виссаджджанам̣ лабханти, та̄йева виссаджджетум̣ айам̣ кусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча кусало дхаммо уппаджджати хетупаччайа̄тиа̄дина̄ найена пат̣иччава̄расса ниддесава̄ро а̄раддхо.

таттха сийа̄ – саче има̄ хетупаччайа̄дивасена екӯнапан̃н̃а̄сам̣ пуччха̄ саббасо виссаджджанам̣ на лабханти, атха касма̄ дассита̄? нану йа̄ лабханти, та̄йева дассетабба̄ти? а̄ма, дассетабба̄ сийум̣. татха̄ дассийама̄на̄ пана саббесу тикадукапат̣т̣ха̄на̄дӣсу екекасмим̣ тике, дуке, дукатике, тикадуке, тикатике, дукадуке ча сан̇кхепам̣ акатва̄ дассетабба̄йева бхавеййум̣. касма̄? йасма̄ йа̄ кусалаттике лабханти, на та̄йева ведана̄ттика̄дӣсу. дхамма̄нуломапаччанӣйе ча тикапат̣т̣ха̄не витаккаттикапӣтиттика̄нам̣ виссаджджане сабба̄пета̄ виссаджджанам̣ лабханти, тасма̄ уккат̣т̣хапариччхедена екекасмим̣ тике йаттака̄хи пуччха̄хи бхавитаббам̣ сабба̄ кусалаттике дассита̄. евам̣ дассита̄су хи йа̄ таттха виссаджджанам̣ на лабханти, та̄ паха̄йа йа̄ лабханти, та̄ вуччама̄на̄ сакка̄ сукхена виджа̄нитунти сукхена виджа̄нанаттхам̣ сабба̄пи кусалаттике дассита̄. йа̄ панеттха виссаджджанам̣ на лабханти, та̄ паха̄йа йа̄ лабханти, та̄йева виссаджджита̄ти ведитабба̄.

таттха кусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча̄ти чатубхӯмакакусаладхаммесу ведана̄ккхандха̄дибхедам̣ екам̣ дхаммам̣ пат̣ичча пат̣игантва̄ сахуппаттисан̇кха̄тена садисабха̄вена патва̄, тена саддхим̣ екато уппаттибха̄вам̣ упагантва̄ти аттхо. кусало дхаммоти чатубхӯмакакусаладхаммесуйева сан̃н̃а̄ккхандха̄дибхедо еко дхаммо. уппаджджатӣти уппа̄дато йа̄ва ниродхагамана̄ уддхам̣ паджджати, ниббаттатӣтипи аттхо. атта̄нам̣ лабхати, уппа̄да̄дайо тайопи кхан̣е па̄пун̣а̄тӣти вуттам̣ хоти. хетупаччайа̄ти кусалахетуна̄ хетупаччайабха̄вам̣ са̄дхентена.

евам̣ ‘‘уппаджджеййа̄’’ти пуччха̄йа ‘‘уппаджджатӣ’’ти виссаджджанам̣ ватва̄ ида̄ни йам̣ дхаммам̣ пат̣ичча йо дхаммо уппаджджати, там̣ дхаммам̣ кхандхавасена дассетум̣ кусалам̣ екам̣ кхандхантиа̄дима̄ха. таттха еканти ведана̄дӣсу чатӯсу йам̣кин̃чи екам̣. тайо кхандха̄ти йо йо паччайабха̄вена гахито, там̣ там̣ т̣хапетва̄ авасеса̄ тайо кхандха̄. тайо кхандхети ведана̄дӣсу йо еко кхандхо уппаджджатӣти гахито, там̣ т̣хапетва̄ сесе тайо. две кхандхети ведана̄сан̃н̃а̄дука̄дӣсу чхасу дукесу йекечи две кхандхе пат̣ичча. две кхандха̄ти йе йе паччайабха̄вена гахита̄, те те т̣хапетва̄ авасеса̄ две кхандха̄ кусалахетуна̄ хетупаччайабха̄вам̣ са̄дхентена уппаджджантӣти аттхо.

йасма̄ пана еко кхандхо екассева двиннам̣йева ва̄, две ва̄ пана екассева паччайо на̄ма наттхи, тасма̄ ‘‘екам̣ кхандхам̣ пат̣ичча еко кхандхо, екам̣ кхандхам̣ пат̣ичча две кхандха̄, две кхандхе пат̣ичча еко кхандхо’’ти на вуттам̣. кусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча абйа̄като дхаммо уппаджджатӣтиа̄дӣсупи вуттанайенева аттхо ведитаббо. читтасамут̣т̣ха̄нам̣ рӯпанти идам̣ пат̣иччаттхасса сахаджа̄таттхатта̄ йам̣ кусалена сахаджа̄тан̃чева хетупаччайан̃ча лабхати, там̣ дассетум̣ вуттам̣. паратопи еварӯпесу т̣ха̄несу айамева найо.

випа̄ка̄бйа̄катам̣ кирийа̄бйа̄катанти еттха хетупаччайа̄бха̄вато ахетукам̣, рӯпена саддхим̣ ануппаттито а̄руппавипа̄кан̃ча на гахетаббам̣. пат̣исандхиккхан̣ети кат̣атта̄рӯпасан̇кха̄тасса абйа̄катасса абйа̄катам̣ пат̣ичча уппаттидассанаттхам̣ вуттам̣. випа̄ка̄бйа̄катанти тасмим̣ кхан̣е виджджама̄на̄бйа̄катавасена вуттам̣. кхандхе пат̣ичча ваттху, ваттхум̣ пат̣ичча кхандха̄ти идам̣ кат̣атта̄рӯпаггахан̣ена ваттхумхи гахитепи ваттхум̣ пат̣ичча кхандха̄нам̣ уппаттидассанаттхам̣ вуттам̣.

екам̣ маха̄бхӯтантиа̄ди рӯпа̄бйа̄катам̣ пат̣ичча рӯпа̄бйа̄катасса уппаттидассанаттхам̣ вуттам̣. екам̣ кхандхантиа̄дӣсу вуттанайенева панеттха аттхайоджана̄ ведитабба̄. евам̣ рӯпа̄бйа̄катамхи бхӯте пат̣ичча бхӯта̄нам̣ уппаттим̣ ватва̄ ида̄ни бхӯте пат̣ичча упа̄да̄рӯпа̄нам̣ уппаттим̣ дассетум̣ маха̄бхӯте пат̣ичча читтасамут̣т̣ха̄нантиа̄ди вуттам̣. евам̣ санте упа̄да̄рӯпанти еттакамева ваттаббам̣, итарадвайам̣ касма̄ вуттанти? маха̄бхӯтепи пат̣ичча уппаттидассанаттхам̣. йан̃хи хет̣т̣ха̄ ‘‘читтасамут̣т̣ха̄нан̃ча рӯпам̣ кат̣атта̄ ча рӯпа’’нти дасситам̣, там̣ на кевалам̣ кхандхейева ча пат̣ичча уппаджджати, маха̄бхӯтепи пана пат̣ичча уппаджджатӣти дассанаттхамидам̣ вуттанти ведитаббам̣. таттха читтасамут̣т̣ха̄нам̣ паваттейева, кат̣атта̄рӯпам̣ пат̣исандхийампи. упа̄да̄рӯпанти тассева убхайасса висесанам̣.

кусале кхандхе ча маха̄бхӯте ча пат̣ичча̄ти еттха читтасамут̣т̣ха̄на̄ва маха̄бхӯта̄ гахита̄. читтасамут̣т̣ха̄нам̣ рӯпанти еттха пана бхӯтарӯпампи упа̄да̄рӯпампи гахитам̣. ‘‘екам̣ маха̄бхӯтам̣ пат̣ичча тайо маха̄бхӯта̄’’тиа̄дина̄ найена хи бхӯтарӯпампи кхандхе ча маха̄бхӯте ча пат̣ичча уппаджджати. маха̄бхӯте пат̣ичча упа̄да̄рӯпанти вуттанайена упа̄да̄рӯпампи. акусалан̃ча абйа̄катан̃ча̄ти пан̃ха̄виссаджджанесупи есева найо. евам̣ хетупаччайе нава пуччха̄ виссаджджита̄. ета̄йева хи еттха лаббханти, сеса̄ чатта̄лӣса могхапуччха̄ти на виссаджджита̄. имина̄ упа̄йена а̄рамман̣апаччайа̄дӣсупи пуччха̄виссаджджана̄нам̣ аттхо ведитаббо. таттха таттха пана вича̄ретаббайуттакамева вича̄райисса̄ма.

54. а̄рамман̣апаччайе та̄ва рӯпасса а̄рамман̣апаччайавасена ануппаттито та̄су навасу рӯпамиссака̄ паха̄йа тиссова пуччха̄ виссаджджита̄. тенева ча ка̄ран̣ена ‘‘ваттхум̣ пат̣ичча кхандха̄’’ти ватва̄ ‘‘кхандхе пат̣ичча ваттхӯ’’ти на вуттам̣. на хи там̣ а̄рамман̣апаччайена уппаджджати.

55. адхипатипаччайе випа̄ка̄бйа̄катанти локуттарамева сандха̄йа вуттам̣. теневеттха ‘‘пат̣исандхиккхан̣е’’ти на гахитам̣. сесам̣ хетупаччайасадисамева.

56. анантарасамантаресупи рӯпам̣ на лаббхатӣти а̄рамман̣апаччайе вийа тиссова пуччха̄.

57. сахаджа̄тапаччайе пат̣исандхиккхан̣ети пан̃чавока̄ре пат̣исандхивасена вуттам̣. хет̣т̣ха̄ пана паччайавибхан̇ге ‘‘оккантиккхан̣е’’ти а̄гатам̣ тампи имина̄ саддхим̣ аттхато екам̣, бйан̃джанаматтамева хеттха на̄нанти. апича ‘‘тин̣н̣ам̣ саннипа̄та̄ габбхасса авакканти хотӣ’’ти (ма. ни. 1.408) вачанато оккантӣти пан̃чавока̄рапат̣исандхийа̄ветам̣ на̄мам̣. пат̣исандхӣти саббабхаваса̄дха̄ран̣ам̣. идха пана ‘‘кат̣атта̄ ча рӯпа’’нтиа̄дивачанато пан̃чавока̄рапат̣исандхийева адхиппета̄. са̄ хи рӯпассапи арӯпассапи паччайабха̄ван̃чева паччайуппаннабха̄ван̃ча сан̇ган̣ха̄ти, тасма̄ парипун̣н̣ависсаджджана̄ хотӣти гахита̄. ба̄хирам̣ екам̣ маха̄бхӯтанти аниндрийабаддхесу патхавӣпа̄са̄н̣а̄дӣсу маха̄бхӯтам̣ сандха̄йа вуттам̣. паччайавибхан̇гава̄расмин̃хи чатта̄ро маха̄бхӯта̄ти аджджхаттикан̃ча ба̄хиран̃ча екато катва̄ гахитам̣. сан̇кхепадесана̄ хи са̄. айам̣ пана виттха̄радесана̄, тасма̄ саббам̣ вибхаджитва̄ дассенто ‘‘ба̄хирам̣ екам̣ маха̄бхӯта’’нтиа̄дима̄ха. асан̃н̃асатта̄нам̣ екам̣ маха̄бхӯтам̣ пат̣ичча̄ти двисантатисамут̣т̣ха̄набхӯтавасена вуттам̣. маха̄бхӯте пат̣ичча кат̣атта̄рӯпанти идам̣ пана каммасамут̣т̣ха̄навасенева вуттам̣. упа̄да̄рӯпанти утусамут̣т̣ха̄навасенева.

58. ан̃н̃аман̃н̃апаччайе кхандхе пат̣ичча ваттху, ваттхум̣ пат̣ичча кхандха̄ти чатуннампи кхандха̄нам̣ екато ваттхуна̄ ан̃н̃аман̃н̃апаччайатам̣ дассетум̣ вуттам̣.

59. ниссайапаччайе йасма̄ пат̣иччаттхо на̄ма сахаджа̄таттхо, тасма̄ йа̄ хет̣т̣ха̄ паччайавибхан̇гава̄ре чаккха̄йатана̄дӣнам̣ ниссайапаччайата̄ дассита̄, на са̄ гахита̄. чаккха̄йатана̄дӣни хи пуреджа̄та̄ни хутва̄ паччайа̄ хонти, идха сахаджа̄тамева лаббхати. тенева вуттам̣ – ‘‘ниссайапаччайо сахаджа̄тапаччайасадисо’’ти.

60. упаниссайапаччайе рӯпасса упаниссайапаччайа̄бха̄ва̄ тӣн̣ева виссаджджана̄ни лаббханти, тена вуттам̣ ‘‘а̄рамман̣апаччайасадиса’’нти. таттха кин̃ча̄пи на саббе кусала̄кусала̄бйа̄ката̄ а̄рамман̣ӯпаниссайам̣ лабханти, йе пана лабханти, тесам̣ васенетам̣ вуттанти ведитаббам̣.

61. пуреджа̄тапаччайе ваттхум̣ пуреджа̄тапаччайа̄ти ваттхум̣ пат̣ичча ваттхуна̄ пуреджа̄тапаччайатам̣ са̄дхентена уппаджджантӣти аттхо. випа̄ка̄бйа̄катам̣ екам̣ кхандханти еттха йам̣ випа̄ка̄бйа̄катасса ваттху оккантиккхан̣е сахаджа̄тапаччайо хоти, там̣ пуреджа̄тапаччайабха̄джанийатта̄ идха на гахетаббам̣. йепи кусала̄дайо а̄руппе пуреджа̄тапаччайам̣ на лабханти, тепи пуреджа̄тапаччайабха̄джанийатойева идха на гахетабба̄. а̄рамман̣ам̣ пана нийамато пуреджа̄тапаччайабха̄вам̣ на лабхати. рӯпа̄йатана̄дӣни хи чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дӣнам̣йева пуреджа̄тапаччайатам̣ са̄дхенти, мановин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄ атӣта̄на̄гата̄нипи а̄рамман̣ам̣ хонтийева. тасма̄ идха на гахитам̣. кхандхавасена хи айам̣ десана̄, на вин̃н̃а̄н̣адха̄тувасена. ‘‘випа̄ка̄бйа̄катам̣ екам̣ кхандха’’нти десана̄йа ча сабба̄пи вин̃н̃а̄н̣адха̄туйо гахита̄, на чаккхувин̃н̃а̄н̣адха̄туа̄дайо ева̄ти.

паччха̄джа̄то кусала̄кусала̄нам̣ паччайо на хоти, абйа̄катассапи упаттхамбхакова на джанако, тасма̄ ‘‘уппаджджати паччха̄джа̄тапаччайа̄’’ти евам̣ ваттаббо екадхаммопи наттхӣти паччха̄джа̄тапаччайавасена виссаджджанам̣ на катам̣.

62. а̄севанапаччайе ка̄мам̣ сабба̄ кирийа̄ а̄севанапаччайам̣ на лабханти, лаббхама̄навасена пана ‘‘кирийа̄бйа̄ката’’нти вуттам̣. тасма̄ джаванакирийа̄веттха гахита̄ти ведитабба̄.

63. каммапаччайе кусала̄кусалесу екаккхан̣ико каммапаччайо ведитаббо, татха̄ кирийа̄бйа̄кате. випа̄ка̄бйа̄кате пана на̄на̄ккхан̣икопи, татха̄ пат̣исандхиккхан̣е маха̄бхӯта̄нам̣. читтасамут̣т̣ха̄на̄нам̣ пана екаккхан̣ико. кат̣атта̄рӯпа̄нам̣ на̄на̄ккхан̣икова татха̄ асан̃н̃асаттарӯпа̄нам̣. кат̣атта̄рӯпам̣ панеттха джӣвитиндрийам̣. сесам̣ на екантато каммасамут̣т̣ха̄натта̄ упа̄да̄рӯпанти вуттам̣. евам̣ сантепи идха каммасамут̣т̣ха̄намева адхиппетам̣.

64. випа̄капаччайе кусала̄кусалам̣ кирийан̃ча на лаббхатӣти абйа̄катавасенева виссаджджанам̣ катам̣. читтасамут̣т̣ха̄нанти випа̄качиттасамут̣т̣ха̄намева. кат̣атта̄рӯпанти йатха̄ла̄бхавасена индрийарӯпан̃ча ваттхурӯпан̃ча. упа̄да̄рӯпанти тадавасесам̣ тасмим̣ самайе виджджама̄накам̣ упа̄да̄рӯпам̣.

65. а̄ха̄рапаччайе саббесампи кусала̄дӣнам̣ кхандха̄нам̣ читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча арӯпа̄ха̄равасена уппатти ведитабба̄, татха̄ пат̣исандхиккхан̣е маха̄бхӯта̄нам̣. читтасамут̣т̣ха̄нанти бхаван̇га̄дичиттасамут̣т̣ха̄нам̣. а̄ха̄расамут̣т̣ха̄нанти кабал̣ӣка̄ра̄ха̄расамут̣т̣ха̄нам̣. читтасамут̣т̣ха̄нанти кусала̄кусалачиттасамут̣т̣ха̄намева. паччайавибхан̇гава̄ре а̄ха̄рапат̣ипа̄т̣ийа̄ пат̣хамам̣ кабал̣ӣка̄ро а̄ха̄ро дассито, идха пана кусалам̣ дхамманти пуччха̄васена пат̣хамам̣ арӯпа̄ха̄ра̄ дассита̄ти ведитабба̄.

66. индрийапаччайе паччайавибхан̇ге индрийапат̣ипа̄т̣ийа̄ пат̣хамам̣ чаккхундрийа̄дӣни дассита̄ни, идха пана кусала̄дипуччха̄васена пат̣хамам̣ арӯпиндрийа̄нам̣ паччайата̄ дассита̄. таттха кусала̄дӣсу йатха̄ла̄бхавасена арӯпиндрийа̄ гахетабба̄. асан̃н̃асатта̄нам̣ бхӯтарӯпесупи джӣвитиндрийанти.

67. джха̄намаггапаччайесу хетупаччайасадисамева виссаджджанам̣, теневеттха ‘‘хетупаччайасадиса’’нти вуттам̣.

68. сампайуттапаччайе виссаджджанам̣ а̄рамман̣апаччайагатикам̣, теневеттха ‘‘а̄рамман̣апаччайасадиса’’нти вуттам̣.

69. виппайуттапаччайе ваттхум̣ виппайуттапаччайа̄ти ваттхум̣ пат̣ичча виппайуттапаччайа̄, ваттхуна̄ виппайуттапаччайатам̣ са̄дхентена уппаджджантӣти аттхо. кхандхе виппайуттапаччайа̄ти кхандхе пат̣ичча виппайуттапаччайа̄, кхандхехи виппайуттапаччайатам̣ са̄дхентехи уппаджджатӣти аттхо. кхандха̄ ваттхум̣ виппайуттапаччайа̄ти ваттхум̣ пат̣ичча кхандха̄ виппайуттапаччайа̄. ваттхуна̄ виппайуттапаччайатам̣ са̄дхентена уппаджджантӣти аттхо. читтасамут̣т̣ха̄нарӯпам̣ кхандхе виппайуттапаччайа̄ти кхандхе пат̣ичча виппайуттапаччайа̄ читтасамут̣т̣ха̄нам̣ рӯпам̣ кхандхехи виппайуттапаччайатам̣ са̄дхентехи уппаджджатӣти аттхо. сесависсаджджанесупи ваттхум̣ виппайуттапаччайа̄тиа̄дӣсупи вуттанайеневаттхо ведитаббо. випа̄ка̄бйа̄кате четтха ваттхуггахан̣ена чаккха̄дӣни сан̇гахитабба̄ни. екам̣ маха̄бхӯтантиа̄ди рӯпа̄бйа̄катасса паччайабха̄вам̣ дассетум̣ вуттам̣. читтасамут̣т̣ха̄нанти абйа̄катачиттасамут̣т̣ха̄нампи кусала̄кусалачиттасамут̣т̣ха̄нампи.

70. аттхипаччайе саббам̣ сахаджа̄тапаччайагатикам̣. теневеттха ‘‘сахаджа̄тапаччайасадиса’’нти вуттам̣.

71-72. наттхивигата̄ а̄рамман̣апаччайагатика̄, авигатам̣ сахаджа̄тагатикам̣. теневеттха ‘‘а̄рамман̣апаччайасадисам̣, сахаджа̄тапаччайасадиса’’нти вуттам̣. име тевӣсати паччайа̄ти сан̇кхипитва̄ дассита̄нам̣ васенетам̣ вуттам̣. виттха̄ретабба̄ти йа̄ пуччха̄ виссаджджанам̣ лабханти, та̄сам̣ васена виттха̄ретабба̄. айам̣ хетупаччайам̣ а̄дим̣ катва̄ екамӯлаке паччайа̄нуломе пат̣иччава̄расса кусалаттикависсаджджане аттхаван̣н̣ана̄.

(2.) сан̇кхйа̄ва̄ро

73. ида̄ни йе еттха хетупаччайа̄дӣсу екекасмим̣ паччайе виссаджджанава̄ра̄ ладдха̄, те ган̣анавасена дассетум̣ хетуйа̄ нава̄тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха хетуйа̄ нава̄ти хетупаччайе нава пуччха̄виссаджджанава̄ра̄ хонти. сеййатхидам̣ – кусалена кусалам̣, кусалена абйа̄катам̣, кусалена кусала̄бйа̄катам̣; акусалена акусалам̣, акусалена абйа̄катам̣, акусалена акусала̄бйа̄катам̣, абйа̄катена абйа̄катам̣, кусала̄бйа̄катена абйа̄катам̣, акусала̄бйа̄катена абйа̄катанти.

а̄рамман̣е тӣн̣ӣти кусалена кусалам̣, акусалена акусалам̣, абйа̄катена абйа̄катам̣. адхипатийа̄ нава̄ти хетуйа̄ вуттасадиса̄ва. два̄дасасу хи паччайесу нава нава̄ти вуттам̣. саббесупи пуччха̄виссаджджана̄ни хетупаччайасадиса̄нева. вибхан̇ге пана аттхи висесо. дасасу паччайесу тӣн̣и тӣн̣ӣти вуттам̣. саббесупи пуччха̄виссаджджана̄ни а̄рамман̣асадиса̄нева. вибхан̇ге пана аттхи висесо. ан̃н̃аман̃н̃апаччайасмин̃хи абйа̄катападасса виссаджджане рӯпампи лаббхати, татха̄ пуреджа̄тапаччайе. а̄севанапаччайе випа̄ка̄ни чева вӣтхичитта̄ни ча на лаббханти. випа̄ке еканти абйа̄катамева. еваметтха сан̇кхепато нава тӣн̣и еканти, тивидхова ва̄рапариччхедо. виттха̄рато два̄даса навака̄, даса тика̄, екам̣ екаканти саббесупи тевӣсатийа̄ паччайесу екӯначатта̄лӣса̄дхикам̣ ва̄расатам̣ хоти, екӯначатта̄лӣса̄дхикан̃ча пуччха̄сатам̣. екӯначатта̄лӣса̄дхикам̣ пуччха̄виссаджджанасатантипи тассева на̄мам̣.

74. евам̣ хетупаччайа̄дике екамӯлаке ган̣анам̣ дассетва̄ ито паресу думӯлака̄дӣсу виттха̄радесанам̣ сан̇кхипитва̄ екамӯлаке дассита̄йа десана̄йа лаббхама̄наган̣анан̃н̃ева а̄да̄йа ва̄рапариччхедам̣ дассетум̣ думӯлаке та̄ва хетупаччайа̄ а̄рамман̣е тӣн̣ӣтиа̄дима̄ха. татридам̣ лаккхан̣ам̣ – бахуган̣анопи паччайо абахуган̣анена саддхим̣ йутто тена сама̄наган̣анова хоти. тена вуттам̣ ‘‘хетупаччайа̄ а̄рамман̣е тӣн̣ӣ’’ти. хетуа̄рамман̣адуке а̄рамман̣е вутта̄ни тӣн̣ева виссаджджана̄ни лаббхантӣти аттхо. сама̄наган̣ано пана сама̄наган̣анена саддхим̣ йутто апарихӣнаган̣анова хоти. тена вуттам̣ ‘‘хетупаччайа̄ адхипатийа̄ нава̄’’ти. хета̄дхипатидуке навева виссаджджана̄ни лаббхантӣти аттхо. випа̄ке еканти хетувипа̄кадуке випа̄ке вуттам̣ екамева виссаджджанам̣ лаббхатӣти евам̣ та̄ва думӯлаке ва̄рапариччхедо ведитаббо.

75. тимӯлака̄дӣсупи идамева лаккхан̣ам̣. тенева̄ха – хетупаччайа̄ а̄рамман̣апаччайа̄ адхипатийа̄ тӣн̣ӣти. хета̄рамман̣а̄дхипати тике а̄рамман̣е вутта̄ни тӣн̣ева виссаджджана̄ни лаббхантӣти аттхо. евам̣ саббаттха найо нетаббо.

76-79. два̄дасамӯлаке пана випа̄капаччайо на лаббхати, тасма̄ а̄севанапаччайа̄ камме тӣн̣ӣти ватва̄ випа̄кам̣ апара̄маситва̄ а̄ха̄ре тӣн̣ӣти вуттам̣. терасамӯлака̄дӣсупи есева найо. те пана сан̇кхипитва̄ тевӣсатимӯлаковеттха дассито. со дувидхо хоти – са̄севано ва̄ савипа̄ко ва̄. таттха пат̣хамам̣ са̄севано дассито, со тӣн̣ева виссаджджана̄ни лабхати. тена вуттам̣ ‘‘а̄севанапаччайа̄ авигате тӣн̣ӣ’’ти. савипа̄ко пана а̄севанам̣ на лабхати, тасма̄ там̣ паха̄йа випа̄кавасена ган̣ана̄йа дассанаттхам̣ анантара̄йева ‘‘хетупаччайа̄…пе… випа̄капаччайа̄ а̄ха̄ре ека’’нти екам̣ найам̣ дассетва̄ паччха̄ тевӣсатимӯлакова дассито. етесу пана двӣсу тевӣсатимӯлакесу кин̃ча̄пи екасмим̣ випа̄капаччайо наттхи, екасмим̣ а̄севанапаччайо, паччха̄джа̄тапаччайо пана убхайаттха̄пи. рул̣хӣсаддена панете тевӣсатимӯлака̄твева ведитабба̄. тесу са̄севане а̄севанасса васена саббаттха тӣн̣ева виссаджджана̄ни, савипа̄ке випа̄капаччайасса васена екамева̄ти айам̣ хетупаччайам̣ а̄дим̣ катва̄ екамӯлака̄дӣсу ган̣ана̄.

йам̣ панетам̣ хетумӯлака̄нантарам̣ ‘‘а̄рамман̣е т̣хитена саббаттха тӣн̣ева пан̃ха̄’’ти вуттам̣, там̣ а̄рамман̣апаччайам̣ а̄дим̣ катва̄ екамӯлакепи думӯлака̄дӣсупи саббаттха а̄рамман̣ападе чева а̄рамман̣ена саддхим̣ сесапаччайайоджана̄су ча йаттха навахи бхавитаббам̣, таттха тайова пан̃ха̄ хонтӣти дассанаттхам̣ вуттам̣. випа̄кападе пана випа̄кападена саддхим̣ сесапаччайайоджана̄су ча екова пан̃хо хотӣти. ити йам̣ хет̣т̣ха̄ авочумха ‘‘бахуган̣анопи паччайо абахуган̣анена саддхим̣ йутто тена сама̄наган̣ано хотӣ’’ти, там̣ сувуттамева.

80-85. ида̄ни йе а̄рамман̣а̄дӣнам̣ паччайа̄нам̣ васена екамӯлака̄дайо дассетабба̄, тесу екамӯлако та̄ва хетуекамӯлакенева садисоти екасмимпи паччайе на дассито. а̄рамман̣апаччайавасена пана думӯлаке ган̣анам̣ дассетум̣ а̄рамман̣апаччайа̄ хетуйа̄ тӣн̣и, адхипатийа̄ тӣн̣и…пе… авигате тӣн̣ӣти вуттам̣. еттха ча ‘‘а̄рамман̣апаччайа̄ адхипатийа̄ тӣн̣и…пе… авигате тӣн̣ӣ’’ти ваттаббе йе хетупаччайа̄дайо паччайа̄ бахуган̣ана̄, тесам̣ ӯнатараган̣анехи ча сама̄наган̣анехи ча саддхим̣ сам̣сандане йа̄ ган̣ана̄ лаббхати, там̣ дассетум̣ а̄рамман̣апаччайасса пуримабха̄ге т̣хитампи хетупаччайам̣ паччхимабха̄гева т̣хапетва̄ ‘‘а̄рамман̣апаччайа̄ хетуйа̄ тӣн̣ӣ’’ти вуттам̣. тенетам̣ а̄ви кароти – а̄рамман̣апаччайо йена йена бахутараган̣анена ва̄ сама̄наган̣анена ва̄ паччайена саддхим̣ дукатика̄дибхедам̣ гаччхати, саббаттха тӣн̣ева пан̃ха̄виссаджджана̄ни ведитабба̄ни. випа̄капаччайена пана саддхим̣ сам̣сандане екамева лаббхати, там̣ випа̄капаччайа̄дика̄йа ган̣ана̄йа а̄ви бхависсатӣти идха на дасситам̣. йа̄ чеса̄ думӯлаке ган̣ана̄ дассита̄, тимӯлака̄дӣсупи еса̄ва ган̣ана̄ти а̄рамман̣апаччайавасена тимӯлака̄дайо на виттха̄рита̄.

ида̄ни адхипатипаччайа̄дивасена думӯлака̄дӣсу ган̣анам̣ дассетум̣ адхипатипаччайа̄ хетуйа̄ нава̄тиа̄ди вуттам̣. таттха̄пи вуттанайенева паччайасаннивесо ведитаббо. йатха̄ ча адхипатипаччайа̄ хетуйа̄ нава, евам̣ сесесупи хетуна̄ сама̄наган̣ана̄су навева. ити йо йо паччайо а̄димхи тит̣т̣хати, тена тена саддхим̣ сама̄наган̣ана̄нам̣ сам̣сандане а̄димхи т̣хитасса васена ган̣ана̄ хоти. тена пана саддхим̣ ӯнатараган̣ана̄нам̣ сам̣сандане ӯнатараган̣ана̄нам̣йева васена ган̣ана̄ хотӣти ведитаббо. йатха̄ ча а̄рамман̣апаччайавасена евам̣ адхипатипаччайавасена̄пи тато паресам̣ анантара̄дӣнам̣ васена̄пи тимӯлака̄дайо на виттха̄рита̄. тасма̄ думӯлаке дасситаган̣ана̄васенева саббаттха са̄дхетабба̄. тенева вуттам̣ ‘‘екекам̣ паччайам̣ мӯлакам̣ ка̄туна саджджха̄йамаггена ган̣етабба̄’’ти.

паччайа̄нуломаван̣н̣ана̄.

пат̣иччава̄ро

паччайапаччанӣйаван̣н̣ана̄

86-87. паччайапаччанӣйам̣ пана йасма̄ кусалападе на лаббхати кусаладхаммасса хетупаччайена вина̄ ануппаттито, тасма̄ акусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча̄тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха нахетупаччайа̄ти хетупаччайапат̣иккхепо хетупаччайам̣ вина̄ ан̃н̃ена паччайена уппаджджатӣти аттхо. вичикиччха̄сахагато уддхаччасахагато мохоти айан̃хи сампайуттадхамма̄нан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса ча сайам̣ хетупаччайо хоти, ан̃н̃асса пана сампайуттахетуно абха̄ва̄ на хетупаччайа̄ уппаджджатӣти т̣хапетва̄ хетупаччайам̣ сесехи аттано анурӯпапаччайехи уппаджджати. имина̄ найена саббапаччайапат̣иккхепесу аттхо ведитаббо. ахетукам̣ випа̄ка̄бйа̄катанти идам̣ рӯпасамут̣т̣ха̄пакавасенева ведитаббам̣. ан̃н̃есупи еварӯпесу есева найо.

88. наадхипатипаччайе ка̄мам̣ адхипатипи аттана̄ саддхим̣ дутийасса адхипатино абха̄ва̄ наадхипатипаччайам̣ лабхати, йатха̄ пана вичикиччхуддхаччасахагато мохо ахетуко, на татха̄ адхипатайо ева нира̄дхипати. чханда̄дӣсу пана ан̃н̃атарам̣ адхипатим̣ акатва̄ кусала̄дӣнам̣ уппаттика̄ле саббепи кусала̄дайо нира̄дхипатино. тасма̄ мохам̣ вийа висум̣ адхипатиматтамева ануддхаритва̄ саббасан̇га̄хикавасена еса̄ ‘‘екам̣ кхандхам̣ пат̣ичча тайо кхандха̄’’тиа̄дика̄ десана̄ ката̄ти ведитабба̄.

89. на̄нантаранасаманантаресу на̄рамман̣е вийа рӯпамева паччайуппаннам̣. тена вуттам̣ ‘‘на̄рамман̣апаччайасадиса’’нти. сахаджа̄тапаччайо парихӣно. йатха̄ чеса, татха̄ ниссайааттхиавигатапаччайа̄пи. ким̣ ка̄ран̣а̄? етехи вина̄ кассачи ануппаттито. сахаджа̄таниссайааттхиавигатапаччайепи хи паччаккха̄йа екопи рӯпа̄рӯпадхаммо нуппаджджати, тасма̄ те парихӣна̄.

90. наан̃н̃аман̃н̃апаччайавибхан̇ге пат̣исандхиккхан̣е випа̄ка̄бйа̄кате кхандхе пат̣ичча кат̣атта̄рӯпанти хадайаваттхуваджджам̣ ведитаббам̣.

91. наупаниссайапаччайавибхан̇ге рӯпамева паччайуппаннам̣, тан̃хи упаниссайам̣ на лабхати. арӯпам̣ пана кин̃ча̄пи а̄рамман̣ӯпаниссайапакатӯпаниссайе на лабхеййа, анантарӯпаниссайамуттакам̣ пана наттхи. тена вуттам̣ ‘‘на̄рамман̣апаччайасадиса’’нти.

92. напуреджа̄те читтасамут̣т̣ха̄нарӯпанти пан̃чавока̄равасена вуттам̣.

93. напаччха̄джа̄тапаччайа̄ти еттха сахаджа̄тапуреджа̄тапаччайа̄ сан̇гахам̣ гаччханти. тасма̄ сахаджа̄тапаччайасадиса̄ еттха па̄л̣и, са̄ наадхипатипаччайе виттха̄рита̄ти идха сан̇кхитта̄. на̄севанапаччайе кусала̄кусала̄ пат̣хамаджаванавасена ведитабба̄, татха̄ кирийа̄бйа̄катам̣. па̄л̣и пана идха̄пи наадхипатипаччайе виттха̄ритавасена ведитабба̄. тенева̄ха – ‘‘напаччха̄джа̄тапаччайампи на̄севанапаччайампи на̄дхипатипаччайасадиса’’нти.

94-97. накаммапаччайе випа̄качетана̄ на̄на̄ккхан̣икакаммапаччайам̣ лабхатӣти на гахита̄. на̄ха̄рапаччайе екаччам̣ рӯпамева паччайуппаннам̣, татха̄ наиндрийапаччайе.

98. наджха̄напаччайе пан̃чавин̃н̃а̄н̣адхамма̄ чева екаччан̃ча рӯпам̣ паччайуппаннам̣. пан̃чавин̃н̃а̄н̣асмин̃хи ведана̄ ча читтекаггата̄ ча дуббалатта̄ упаниджджха̄налаккхан̣ам̣ на па̄пун̣антӣти джха̄напаччайе на гахита̄.

99-102. намаггапаччайе ахетукавипа̄какирийан̃чева екаччан̃ча рӯпам̣ паччайуппаннам̣. насампайуттанонаттхиновигатесу рӯпамева паччайуппаннам̣. тена вуттам̣ ‘‘на̄рамман̣апаччайасадиса’’нти.

103. нахетуйа̄ двети екамӯлакаган̣ана̄йа йатха̄па̄л̣имева ниййа̄ти.

104. думӯлаке нахетупаччайа̄ на̄рамман̣е еканти еттха кин̃ча̄пи бахуган̣анена саддхим̣ ӯнатараган̣анасса сам̣сандане ӯнатараган̣анавасена нахетуйа̄ вийа двӣхи бхавитаббам̣. на̄рамман̣авасена пана арӯпадхамма̄нам̣ парихӣнатта̄ абйа̄катам̣ пат̣ичча рӯпа̄бйа̄катасса уппаттим̣ сандха̄йа ‘‘ека’’нти вуттам̣. саббесу екакесупи есева найо. двети вуттат̣т̣ха̄не пана нахетуйа̄ ладдхавасена ва̄радвайам̣ ведитаббам̣.

105-106. тимӯлака̄дӣсу пана саббесу на̄рамман̣апаччайасса апарихӣнатта̄ екамева виссаджджананти айам̣ паччанӣйе нахетупаччайам̣ а̄дим̣ катва̄ екамӯлака̄дӣсу ган̣ана̄.

107-130. на̄рамман̣апаччайа̄дайо пана екамӯлаке та̄ва пуримена садисатта̄ идха̄пи на дассита̄йева. на̄рамман̣апаччайавасена думӯлаке на̄рамман̣апаччайа̄, нахетуйа̄ еканти нахетудумӯлаке вуттамева. на̄дхипатийа̄ пан̃ча̄ти на̄рамман̣апаччайе ладдхавасена ведитабба̄ти евам̣ саббасам̣санданесу ӯнатараган̣анассева паччайасса васена ган̣ана̄ ведитабба̄. йаттха йаттха ча на̄рамман̣апаччайо пависати, таттха таттха рӯпамева паччайуппаннам̣. на̄нантаранасаманантаранаан̃н̃аман̃н̃анаупаниссайана̄ха̄ранаиндрийанасампайуттанонаттхиновигатапаччайа̄нам̣ павит̣т̣хат̣т̣ха̄непи есева найо. на̄ха̄ранаиндрийанаджха̄нанамаггапаччайа̄ саббаттха садисависсаджджана̄. насахаджа̄та̄дичатуккам̣ идха̄пи парихӣнамева̄ти идаметтха лаккхан̣ам̣. имина̄ пана лаккхан̣ена саббесу думӯлака̄дӣсу ‘‘айам̣ паччайо мӯлам̣, айаметтха думӯлако, айам̣ тимӯлако, айам̣ саббамӯлако’’ти саллаккхетва̄ ӯнатараган̣анасса паччайасса васена ган̣ана̄ ведитабба̄ти.

паччайапаччанӣйаван̣н̣ана̄.

паччайа̄нуломапаччанӣйаван̣н̣ана̄

131-189. ида̄ни ануломапаччанӣйе ган̣анам̣ дассетум̣ хетупаччайа̄ на̄рамман̣е пан̃ча̄тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха хета̄дхипатимаггапаччайесу ануломато т̣хитесу сахаджа̄та̄дайо чатта̄ро саббат̣т̣ха̄никапаччайа̄, а̄ха̄риндрийаджха̄намаггапаччайа̄ чатта̄роти име ат̣т̣ха паччанӣйато на лаббханти. хетупаччайа̄дивасена хи уппаджджама̄но дхаммо име ат̣т̣ха паччайе алабханто на̄ма наттхи. а̄рамман̣аанантарасаманантараупаниссайасампайуттанаттхивигатапаччайесу пана ануломато т̣хитесу арӯпат̣т̣ха̄ника̄ паччанӣкато на лаббханти. на хи а̄рамман̣апаччайа̄дӣхи уппаджджама̄на̄ анантарасаманантарапаччайа̄дайо на лабханти. сахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайакамма̄ха̄риндрийааттхиавигатапаччайесу пана ануломато т̣хитесу чатта̄ро саббат̣т̣ха̄ника̄йева, паччанӣкато на лаббханти. етесан̃хи паччайа̄нам̣ васена уппаджджама̄но саббат̣т̣ха̄нике алабханто на̄ма наттхи. паччха̄джа̄тапаччайасса ануломато т̣ха̄нам̣ на̄ма наттхи. евам̣ сесесу ануломато т̣хитесу йе ча лаббханти, йе ча на лаббханти, те саллаккхетва̄ саббесупи думӯлака̄дӣсу найесу тесам̣ тесам̣ паччайа̄нам̣ сам̣сандане ӯнатараган̣ана̄нам̣йева васена ган̣ана̄ ведитабба̄ти.

паччайа̄нуломапаччанӣйаван̣н̣ана̄.

паччайапаччанӣйа̄нуломаван̣н̣ана̄

190. ида̄ни паччанӣйа̄нуломе ган̣анам̣ дассетум̣ нахетупаччайа̄ а̄рамман̣е дветиа̄ди а̄раддхам̣. таттха хетумхи паччанӣкато т̣хите т̣хапетва̄ адхипатим̣ авасеса̄ ануломато лаббханти. паччха̄джа̄то пана ануломато саббаттхева на лаббхати, йе нава паччайа̄ ‘‘арӯпа̄нан̃н̃ева̄’’ти вутта̄, тесу пуреджа̄тан̃ча а̄севанан̃ча т̣хапетва̄ авасесесу саттасу паччанӣкато т̣хитесу сеса̄ арӯпат̣т̣ха̄ника̄ ануломато на лаббханти. йо хи а̄рамман̣а̄дӣхи нуппаджджати, на со анантара̄дайо лабхати. пат̣исандхивипа̄ко пана пуреджа̄тато, саббавипа̄ко ча саддхим̣ кирийаманодха̄туйа̄ а̄севанато ануппаджджама̄нопи анантара̄дайо лабхати, тасма̄ ‘‘пуреджа̄тан̃ча а̄севанан̃ча т̣хапетва̄’’ти вуттам̣.

пуреджа̄тапаччха̄джа̄таа̄севанавипа̄кавиппайуттесу паччанӣкато т̣хитесу екам̣ т̣хапетва̄ авасеса̄ ануломато лаббханти. каммапаччайе паччанӣкато т̣хите т̣хапетва̄ випа̄капаччайам̣ авасеса̄ ануломато лаббханти. а̄ха̄риндрийесу паччанӣкато т̣хитесу т̣хапетва̄ саббат̣т̣ха̄нике чева ан̃н̃аман̃н̃акамма̄ха̄риндрийапаччайе ча авасеса̄ ануломато на лаббханти, итаре йуджджама̄накавасена лаббханти. джха̄напаччайе паччанӣкато т̣хите. хета̄дхипатиа̄севанамаггапаччайа̄ ануломато на лаббханти. маггапаччайе паччанӣкато т̣хите хета̄дхипатипаччайа̄ ануломато на лаббханти. виппайуттапаччайе паччанӣкато т̣хите пуреджа̄тапаччайам̣ т̣хапетва̄ авасеса̄ ануломато лаббханти. евам̣ тесу тесу паччайесу паччанӣкато т̣хитесу йе йе ануломато на лаббханти, те те н̃атва̄ тесам̣ тесам̣ паччайа̄нам̣ сам̣сандане ӯнатараган̣ана̄нам̣ васена ган̣ана̄ ведитабба̄.

191-195. думӯлака̄дӣсу ча найесу йам̣ йам̣ паччайам̣ а̄дим̣ катва̄ йе йе дука̄дайо дассита̄, те те лаббхама̄на̄лаббхама̄напаччайавасена йатха̄ йатха̄ дассита̄, татха̄ татха̄ са̄дхукам̣ саллаккхетабба̄. таттха йам̣ нахетувасена думӯлака̄дайо найе дассентена нахетупаччайа̄ на̄рамман̣апаччайа̄…пе… на̄севанапаччайа̄ти ватва̄ ‘‘йа̄ва а̄севана̄ саббам̣ садиса’’нти вуттам̣. тасса, ‘‘наан̃н̃аман̃н̃апаччайа̄ сахаджа̄те ека’’нтиа̄дӣхи садисата̄ ведитабба̄. йам̣ пана ‘‘накамме ган̣ите пан̃ча ган̣ха̄тӣ’’ти сӣхал̣абха̄са̄йа ликхитам̣, тассаттхо – нахетупаччайам̣ а̄дим̣ катва̄ накаммапаччайа̄ти евам̣ накаммапаччайена гхат̣ите сахаджа̄те еканти евам̣ дассита̄ пан̃чева паччайа̄ ануломато лаббханти, на ан̃н̃ети. евам̣ ан̃н̃есупи еварӯпесу т̣ха̄несу бйан̃джанам̣ ана̄дийитва̄ адхиппетаттхойева гахетаббо. еварӯпан̃хи бйан̃джанам̣ аттано сан̃н̃а̄нибандханаттхам̣ пора̄н̣ехи сакасакабха̄са̄йа ликхитам̣.

апича имасмим̣ паччанӣйа̄нуломе паччайуппаннадхаммесупи аттхи дхаммо каммапаччайам̣ лабхати, на индрийапаччайам̣. со асан̃н̃есу чева пан̃чавока̄ре паватте ча рӯпаджӣвитиндрийавасена ведитаббо. аттхи дхаммо маггапаччайам̣ лабхати, нахетупаччайам̣. со вичикиччхуддхаччасахаджа̄тамохавасена ведитаббо. аттхи дхаммо джха̄напаччайам̣ лабхати, намаггапаччайам̣. со манодха̄туахетукамановин̃н̃а̄н̣адха̄тувасена ведитаббо. йаттха кат̣атта̄рӯпа̄ни на̄на̄ккхан̣икакаммавасенева каммапаччайам̣ лабханти, таттха рӯпадхамма̄ хета̄дхипативипа̄киндрийаджха̄намаггапаччайе на лабханти, саббат̣т̣ха̄ника̄ паччанӣйа̄ на хонти. ахетуке адхипатипаччайо наттхӣти имесампи пакин̣н̣ака̄нам̣ васенеттха ган̣анава̄ро асаммохато ведитаббо.

татра̄йам̣ найо – нахетупаччайа̄ а̄рамман̣е двети еттха та̄ва ахетукамохо чева ахетукавипа̄какирийа̄ ча паччайуппаннам̣, тасма̄ акусалена̄кусалам̣, абйа̄катена абйа̄катам̣ сандха̄йеттха двети вуттам̣. сесесупи есева найо. а̄севане пана випа̄кам̣ на лаббхати, татха̄ кирийаманодха̄ту. тасма̄ кирийа̄хетумановин̃н̃а̄н̣адха̄тувасенеттха абйа̄катена абйа̄катам̣ ведитаббам̣. випа̄ке еканти абйа̄катена абйа̄катамева. магге еканти акусалена акусаламева.

196-197. на̄рамман̣амӯлаке хетуйа̄ пан̃ча̄ти рӯпамева сандха̄йа вуттам̣. тан̃хи кусалам̣ акусалам̣ абйа̄катам̣ кусала̄бйа̄катам̣ акусала̄бйа̄катан̃ча̄ти пан̃ча кот̣т̣ха̄се пат̣ичча уппаджджати. саббапан̃чакесу есева найо. ан̃н̃аман̃н̃е еканти бхӯтарӯпа̄ни чева ваттхун̃ча сандха̄йа вуттам̣. та̄ни хи на̄рамман̣апаччайа̄ ан̃н̃аман̃н̃апаччайа̄ уппаджджанти. тимӯлакепи есева найо.

198-202. на̄дхипатимӯлаке хетуйа̄ нава̄ти ануломе хетумхи вутта̄нева. тӣн̣ӣтиа̄дӣнипи хет̣т̣ха̄ ануломе вуттасадиса̄нева. тимӯлаке двети хет̣т̣ха̄ нахетупаччайа̄ а̄рамман̣е вуттасадиса̄нева.

203-233. напуреджа̄тамӯлаке хетуйа̄ сатта̄ти хет̣т̣ха̄ ‘‘а̄руппе кусалам̣ екам̣ кхандхам̣ пат̣ичча̄’’тиа̄дина̄ найена пуреджа̄те дассита̄нева. саббасаттакесу есева найо. накаммамӯлаке хетуйа̄ тӣн̣ӣтиа̄дӣсу четана̄ва паччайуппанна̄. тасма̄ кусалам̣ акусалам̣ абйа̄катан̃ча пат̣ичча уппаттим̣ сандха̄йа тӣн̣ӣти вуттам̣. имина̄ найена ‘‘екам̣ две тӣн̣и пан̃ча сатта нава̄’’ти а̄гатат̣т̣ха̄несу ган̣ана̄ ведитабба̄. ‘‘чатта̄ри чха ат̣т̣ха̄’’ти има̄ пана тиссо ган̣ана̄ наттхева̄ти.

паччайапаччанӣйа̄нуломаван̣н̣ана̄.

нит̣т̣хита̄ ча пат̣иччава̄расса аттхаван̣н̣ана̄.

2. сахаджа̄тава̄раван̣н̣ана̄

234-242. сахаджа̄тава̄ре кусалам̣ дхаммам̣ сахаджа̄тоти кусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча тена сахаджа̄то хутва̄ти аттхо. сесаметтха пат̣иччава̄ре вуттанайенева ведитаббам̣. аваса̄не панасса ‘‘пат̣иччаттам̣ на̄ма сахаджа̄таттам̣, сахаджа̄таттам̣ на̄ма пат̣иччатта’’нти идам̣ убхиннампи етесам̣ ва̄ра̄нам̣ аттхато нинна̄на̄каран̣абха̄вадассанаттхам̣ вуттам̣. аттхато хи ете двепи нинна̄на̄каран̣а̄. евам̣ сантепи ан̃н̃аман̃н̃асса аттханийаманаттхам̣ вутта̄. ‘‘чаккхун̃ча пат̣ичча рӯпе ча̄’’тиа̄дӣсу хи асахаджа̄тампи пат̣ичча уппаджджатӣти вуччати. сахаджа̄тампи ча упа̄да̄рӯпам̣ бхӯтарӯпасса паччайо на хоти. ити пат̣иччава̄рена сахаджа̄тапаччайабха̄вам̣, сахаджа̄тава̄рена ча пат̣ичча̄ти вуттасса сахаджа̄табха̄вам̣ нийаметум̣ убхопете вутта̄. апича татха̄ буджджханака̄нам̣ аджджха̄сайавасена десана̄вила̄сена нируттипат̣исамбхида̄ппабхедаджа̄нанавасена ча̄пи ете убхопи вутта̄ти.

сахаджа̄тава̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. паччайава̄раван̣н̣ана̄

243. паччайава̄ре кусалам̣ дхаммам̣ паччайа̄ти кусаладхамме патит̣т̣хито хутва̄ кусалам̣ дхаммам̣ ниссайат̣т̣хена паччайам̣ катва̄ти аттхо. кусалам̣ екам̣ кхандхам̣ паччайа̄ти кусалам̣ екам̣ кхандхам̣ ниссайапаччайам̣ катва̄ тайо кхандха̄ уппаджджанти хетупаччайа̄ти вуттам̣ хоти. имина̄вупа̄йена саббападесу аттхо ведитаббо. ваттхум̣ паччайа̄ випа̄ка̄бйа̄ката̄ кирийа̄бйа̄ката̄ кхандха̄ти идам̣ пан̃чавока̄ре паваттивасена вуттам̣. пан̃чавока̄ре паваттийан̃хи кхандха̄нам̣ пуреджа̄там̣ ваттху ниссайапаччайо хоти. пат̣иччат̣т̣хасса пана сахаджа̄тат̣т̣хатта̄ пат̣иччава̄ре еса найо на лаббхатӣти пат̣исандхийам̣ сахаджа̄тамева ваттхум̣ сандха̄йа ‘‘ваттхум̣ пат̣ичча кхандха̄’’ти вуттам̣. кусалам̣ екам̣ кхандхан̃ча ваттхун̃ча паччайа̄ тайо кхандха̄тиа̄дӣсупи имина̄ва найена аттхо ведитаббо.

абйа̄катам̣ дхаммам̣ паччайа̄ кусало ча абйа̄като ча̄ти кусала̄бйа̄ката̄нам̣ хетупаччайавасена екато уппаттим̣ сандха̄йа вуттам̣. кусалуппаттиккхан̣асмин̃хи ваттхум̣ нисса̄йа кусала̄ кхандха̄, читтасамут̣т̣ха̄не ча маха̄бхӯте нисса̄йа читтасамут̣т̣ха̄нам̣ упа̄да̄рӯпам̣ хетупаччайавасена екато уппаджджати. ити паччайабхӯтасса абйа̄катасса на̄наттепи паччайуппанна̄нам̣ хетупаччайавасена екато уппаттим̣ сандха̄йетам̣ вуттанти ведитаббам̣. ан̃н̃есупи еварӯпесу т̣ха̄несу есева найо. евам̣ имасмим̣ хетупаччайе сахаджа̄тан̃ча пуреджа̄тан̃ча ниссайат̣т̣хена паччайам̣ катва̄ саттараса пан̃ха̄ виссаджджита̄. таттха кхандха̄ чева бхӯта̄ ча сахаджа̄тавасена, ваттху сахаджа̄тапуреджа̄тавасена гахитам̣. пат̣иччава̄ре пана сахаджа̄тавасена паччайо лаббхати, тасма̄ таттха навева пан̃ха̄ виссаджджита̄. йе панете еттха саттараса пан̃ха̄ виссаджджита̄, тесу ека̄дике ека̄васа̄не виссаджджане кусала̄дӣсу екапаччайато еко паччайуппанно. ека̄дике дука̄васа̄не екапаччайато на̄на̄паччайуппанно. дука̄дике ека̄васа̄не на̄на̄паччайато еко паччайуппанно. дука̄дике дука̄васа̄не на̄на̄паччайато на̄на̄паччайуппанно.

248-252. а̄рамман̣апаччайа̄дӣсупи имина̄вупа̄йена пан̃ха̄виссаджджанаппабхедо ведитаббо. йам̣ панетам̣ а̄рамман̣апаччайе ваттхум̣ паччайа̄ кхандха̄ти вуттам̣, там̣ пат̣исандхиккхан̣е випа̄каккхандхейева сандха̄йа вуттам̣. чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дӣни абйа̄катам̣ нисса̄йа а̄рамман̣апаччайена уппаджджанта̄нам̣ пабхедадассанаттхам̣ вутта̄ни. пуна ваттхум̣ паччайа̄ти паватте випа̄какирийа̄бйа̄ката̄нам̣ уппаттидассанаттхам̣ вуттам̣. сесам̣ пуриманайенева ведитаббам̣. евам̣ имасмим̣ а̄рамман̣апаччайе сахаджа̄тан̃ча пуреджа̄тан̃ча паччайам̣ катва̄ сатта пан̃ха̄ виссаджджита̄. таттха кхандха̄ сахаджа̄тавасена, ваттху сахаджа̄тапуреджа̄тавасена, чаккха̄йатана̄дӣни пуреджа̄тавасенева гахита̄ни. пат̣иччава̄ре пана сахаджа̄тавасенева паччайо лаббхати. тасма̄ таттха тайова пан̃ха̄ виссаджджита̄.

253-254. адхипатипаччайе випа̄ка̄бйа̄катам̣ локуттарамева ведитаббам̣. анантарасаманантара̄ рӯпа̄бха̄вена а̄рамман̣асадиса̄. парато а̄севананаттхивигатесупи есева найо.

255. сахаджа̄тапаччайе кат̣атта̄рӯпам̣ упа̄да̄рӯпанти упа̄да̄рӯпасан̇кха̄там̣ кат̣атта̄рӯпам̣. идам̣ асан̃н̃асатта̄нан̃н̃ева рӯпам̣ сандха̄йа вуттам̣. чаккха̄йатана̄дӣни пан̃чавока̄равасена вутта̄ни.

256-257. ан̃н̃аман̃н̃апаччайе ча йатха̄ а̄рамман̣апаччайа̄ еванти виссаджджанасаматам̣ сандха̄йа вуттам̣. паччайуппаннесу пана на̄наттам̣ аттхи.

258. упаниссайапаччайе а̄рамман̣апаччайасадисанти рӯпа̄бха̄ватопи виссаджджанасамата̄йапи вуттам̣.

259-260. ваттхум̣ пуреджа̄тапаччайа̄тиа̄дӣнам̣ пат̣иччава̄ре вуттанайеневаттхо гахетаббо.

261-266. каммапаччайе тӣн̣ӣти кусалам̣ паччайа̄ кусало абйа̄като кусала̄бйа̄като ча̄ти евам̣ тӣн̣и ведитабба̄ни. акусалепи есева найо.

267-268. виппайуттапаччайе кхандхе виппайуттапаччайа̄ти кхандхе нисса̄йа виппайуттапаччайа̄ уппаджджантӣти аттхо. кхандха̄ ваттхум̣ виппайуттапаччайа̄ти кхандха̄ ваттхум̣ нисса̄йа виппайуттапаччайа̄ уппаджджантӣти аттхо. сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитаббам̣.

269-276. ида̄ни йатха̄ладдха̄ни виссаджджана̄ни ган̣анавасена дассетум̣ хетуйа̄ саттараса̄тиа̄дима̄ха. таттха хетуйа̄ саттараса̄ти кусалена кусалам̣, кусалена абйа̄катам̣, кусалена кусала̄бйа̄катанти евам̣ кусалавасена ека̄дика̄ни ека̄васа̄на̄ни две, дука̄васа̄нам̣ еканти тӣн̣и вутта̄ни хонти, татха̄ акусалавасена. абйа̄катена абйа̄катам̣, тенева кусалам̣, акусалам̣, кусала̄бйа̄катам̣ акусала̄бйа̄катан̃ча; кусала̄бйа̄катехи кусалам̣, абйа̄катам̣, кусала̄бйа̄катам̣; акусала̄бйа̄катехи акусалам̣, абйа̄катам̣, акусала̄бйа̄катанти евам̣ саттараса ведитабба̄ни.

а̄рамман̣е сатта̄ти кусалена кусалам̣; акусалена акусалам̣, абйа̄катена абйа̄катам̣, кусалам̣, акусалам̣; кусала̄бйа̄катена кусалам̣; акусала̄бйа̄катена акусаланти евам̣ сатта.

випа̄ке еканти абйа̄катена абйа̄катамева. еваметтха саттараса, сатта, еканти тайо ва̄рапариччхеда̄ хонти. тесу два̄даса саттарасака̄, даса саттака̄, екам̣ екаканти те саббе са̄дхукам̣ саллаккхетва̄ парато дукатика̄дивасена паччайасам̣сандане ӯнатараган̣анасса васена ган̣ана̄ ведитабба̄. сакка̄ хи има̄йа ган̣ана̄йа дукамӯла̄дӣсу ва̄рапариччхеде джа̄нитунти пуна ‘‘кусалам̣ дхаммам̣ паччайа̄ кусало дхаммо’’ти ана̄маситва̄ ган̣анавасенева ва̄рапариччхедам̣ дассетум̣ хетупаччайа̄ а̄рамман̣е сатта̄тиа̄ди а̄раддхам̣.

таттха кусалам̣ дхаммам̣ паччайа̄ кусало дхаммо уппаджджати хетупаччайа̄ а̄рамман̣апаччайа̄. кусалам̣ екам̣ кхандхам̣ паччайа̄ тайо кхандха̄ти имина̄ найена а̄рамман̣е ладдхависсаджджана̄ни виттха̄ретабба̄ни. айам̣ та̄ва ануломе найо.

277-285. паччанӣйе пана кусалам̣ на лаббхатӣти акусалам̣ дхаммам̣ паччайа̄ти акусаламева а̄дим̣ катва̄ виссаджджанам̣ а̄раддхам̣. там̣ йатха̄па̄л̣имева ниййа̄ти. йан̃хеттха ваттаббам̣ сийа̄, там̣ пат̣иччава̄расса паччанӣйе вуттамева.

286-287. йам̣ панетам̣ паччанӣйе ладдхависсаджджанапариччхедам̣ ган̣анато дассетум̣ нахетуйа̄ чатта̄рӣтиа̄ди вуттам̣, таттха чатта̄ри, саттараса, сатта, пан̃ча, тӣн̣и, еканти чха париччхеда̄. тесам̣ васена дукатика̄дӣсу паччайасам̣сандане ган̣ана̄ ведитабба̄. йо хи паччайо саттараса виссаджджана̄ни лабхати, тена саддхим̣ садисасам̣сандане саттараса, ӯнатарасам̣сандане сеса̄ чхапи париччхеда̄ лаббханти. евам̣ сесесупи адхикапариччхедам̣ т̣хапетва̄ самасама̄ ӯнатара̄ ча лаббхантӣти.

еттха ча адхикатара̄ на лаббхантӣти айаметтха нийамо. самасама̄ пана ӯнатара̄ ча аттха̄ виродхе сати лаббханти. тенеттха ‘‘нахетупаччайа̄ на̄рамман̣е ека’’нтиа̄ди вуттам̣. еттха хи нахетуйа̄ чатуннам̣, на̄рамман̣е пан̃чаннам̣ а̄гататта̄ нахетувасена чатта̄рӣти ваттаббам̣ сийа̄, на̄рамман̣ена саддхим̣ гхат̣итатта̄ пана а̄рамман̣адхаммо вируджджхатӣти акусалам̣ дхаммам̣ паччайа̄ акусало дхаммо, абйа̄катам̣ дхаммам̣ паччайа̄ акусало, акусалан̃ча абйа̄катан̃ча дхаммам̣ паччайа̄ акусалоти тӣн̣и виссаджджана̄ни парихӣна̄ни. абйа̄катам̣ дхаммам̣ паччайа̄ абйа̄катоти рӯпавасена екамева вуттам̣. евам̣ саббаттха вируддха̄вируддхам̣ н̃атва̄ лаббхама̄напариччхедо ведитаббо. апичеттха идам̣ найаматтадассанам̣. на̄дхипатийа̄ чатта̄рӣти нахетуйа̄ ладдха̄нева. сесачатуккесупи есева найо.

на̄нантаре еканти ахетукачиттасамут̣т̣ха̄насса чева сесарӯпасса ча васена абйа̄катена абйа̄катам̣. евам̣ саббесу екакесу йуджджама̄накарӯпам̣ джа̄нитаббам̣. напуреджа̄те двети идха̄пи нахетувасена чатта̄рӣти ваттаббам̣ сийа̄, напуреджа̄тена саддхим̣ гхат̣итатта̄ пана абйа̄катам̣ дхаммам̣ паччайа̄ акусало, акусалан̃ча абйа̄катан̃ча дхаммам̣ паччайа̄ акусалоти ваттхупуреджа̄тавасена две виссаджджана̄ни парихӣна̄ни. а̄руппе пана ахетукамохасса ахетукакирийасса ча васена две вутта̄ни. навиппайутте двети а̄руппе ахетука̄кусалакирийавасена две. нонаттхи новигатесу еканти саббасса рӯпасса васена абйа̄катена абйа̄катам̣ дат̣т̣хаббам̣. тика̄дӣсу апуббам̣ наттхи.

288. на̄рамман̣амӯлаке пана наадхипатийа̄ пан̃ча̄ти на̄рамман̣е ладдха̄нева. накамме еканти еттха читтасамут̣т̣ха̄нан̃ча кат̣атта̄рӯпан̃ча аггахетва̄ сесарӯпавасена абйа̄катена абйа̄катам̣ ведитаббам̣.

289-296. на̄дхипатимӯлаке напуреджа̄те сатта̄ти напуреджа̄те ладдха̄нева. напаччха̄джа̄те саттараса̄ти има̄нипи таттха ладдха̄ни саттарасева. на̄нантаранасаманантаранаан̃н̃аман̃н̃анаупаниссайанасампайуттанонаттхиновигатамӯлака̄ни на̄рамман̣амӯлакасадиса̄нева. имина̄ва найаматтадассанена саббаттха а̄гата̄на̄гатам̣ лаббхама̄на̄лаббхама̄нан̃ча ведитаббанти.

паччанӣйаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

297-328. имина̄йева пана лаккхан̣ена ануломам̣ пурато катва̄ ануломапаччанӣйе паччанӣйам̣ пурато катва̄ паччанӣйа̄нуломе ча ган̣анапариччхедо а̄гата̄на̄гатам̣ лаббхама̄на̄лаббхама̄нан̃ча ведитаббанти.

паччайава̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. ниссайава̄раван̣н̣ана̄

329-337. ниссайава̄ре кусалам̣ дхаммам̣ нисса̄йа̄ти кусалам̣ дхаммам̣ патит̣т̣хат̣т̣хена ниссайам̣ катва̄ти аттхо. сесаметтха паччайава̄ре вуттанайенева ведитаббам̣. аваса̄не панасса ‘‘паччайаттам̣ на̄ма ниссайаттам̣, ниссайаттам̣ на̄ма паччайатта’’нти идам̣ убхиннампи етесам̣ ва̄ра̄нам̣ аттхато нинна̄на̄каран̣абха̄вадассанаттхам̣ вуттам̣. аттхато хи етепи пат̣иччасахаджа̄та̄ вийа нинна̄на̄каран̣а̄. евам̣ сантепи ан̃н̃аман̃н̃асса аттханийаманаттхам̣ вутта̄. авиджджа̄паччайа̄ сан̇кха̄ра̄тиа̄дӣсу хи анисса̄йа ваттама̄нам̣ на̄на̄ккхан̣икампи ‘‘паччайа̄ уппаджджатӣ’’ти вуттам̣. ан̃н̃аман̃н̃ам̣ аллӣйитва̄ т̣хитакат̣т̣ха̄дӣсу ча екам̣ екасса ниссайапаччайо на хоти, татха̄ упа̄да̄рӯпам̣ маха̄бхӯтасса ниссайапаччайо на хотийева. ити паччайава̄рена ниссайапаччайабха̄вам̣ ниссайава̄рена ча паччайа̄ти вуттасса сахаджа̄тапуреджа̄табха̄вам̣ нийаметум̣ убхопете вутта̄. апича татха̄ буджджханака̄нам̣ аджджха̄сайавасена десана̄вила̄сена нируттипат̣исамбхида̄пабхедаджа̄нанавасена ча̄пи ете убхопи вутта̄ти.

ниссайава̄раван̣н̣ана̄.

5. сам̣сат̣т̣хава̄раван̣н̣ана̄

338-346. сам̣сат̣т̣хава̄ре кусалам̣ дхаммам̣ сам̣сат̣т̣хоти кусалам̣ дхаммам̣ екуппа̄да̄дилаккхан̣ена сампайогат̣т̣хена паччайам̣ катва̄ти аттхо. кусалам̣ екам̣ кхандхам̣ сам̣сат̣т̣хоти кусалам̣ екам̣ кхандхам̣ сампайуттапаччайам̣ катва̄ тайо кхандха̄ уппаджджанти хетупаччайа̄ти вуттам̣ хоти. имина̄ упа̄йена саббападесу аттхо ведитаббо. имасмим̣ пана хетупаччайе арӯпадхаммассева сампайогат̣т̣хена паччайам̣ катва̄ тайо пан̃ха̄ виссаджджита̄. йатха̄ ча хетупаччайе, татха̄ а̄рамман̣апаччайа̄дӣсупи, кевалам̣ випа̄капаччайе екамева виссаджджанам̣.

347-350. ида̄ни йатха̄ладдха̄ни виссаджджана̄ни ган̣анавасена дассетум̣ хетуйа̄ тӣн̣ӣтиа̄ди вуттам̣. таттха саббатикесу кусалена кусалам̣, акусалена акусалам̣, абйа̄катена абйа̄катанти айамева нийамо. екаке пана абйа̄катена абйа̄катамева лаббхатӣти еваметтха ба̄вӣсатийа̄ паччайесу тӣн̣и, випа̄ке еканти две париччхеда̄. паччха̄джа̄те ануломам̣ наттхи. тасма̄ тӣн̣и еканти имесан̃н̃ева васена дукатика̄дӣсу паччайасам̣сандане йаттха випа̄капаччайо пависати; таттха екам̣, сесесу тӣн̣ӣти евам̣ ган̣ана̄ ведитабба̄. сесаметтха ануломе утта̄наттхамева.

351-354. паччанӣйе пана кусалам̣ на лаббхатӣти акусаламева а̄дим̣ катва̄ виссаджджанам̣ катам̣, там̣ утта̄наттхамева.

359. йам̣ панеттха паччанӣйе виссаджджанапариччхедам̣ ган̣анато дассетум̣ нахетуйа̄ дветиа̄ди вуттам̣, таттха две тӣн̣и еканти тайо париччхеда̄. тесам̣ васена дукатика̄дӣсу паччайасам̣сандане ган̣ана̄ ведитабба̄. идха̄пи адхикатараган̣ана̄нам̣ ӯнатараган̣анена саддхим̣ сам̣сандане ӯнатараган̣анамева лаббхати, самаган̣анена саддхим̣ самаган̣анам̣. йасма̄ четтха арӯпадхамма̄йева паччайуппанна̄, тасма̄ нахетуна̄дхипатинапуреджа̄танапаччха̄джа̄тана̄севананакамманавипа̄канаджха̄нанамагганавиппайуттавасена дасева паччайа̄ паччанӣкато дассита̄, сеса̄ чуддаса на лаббханти. йепи лаббханти, тесупи випа̄ке паччайуппанне накамманавипа̄ка̄ на лаббханти.

360-368. нахетупаччайа̄ на̄дхипатийа̄ двети нахетуйа̄ ладдхам̣ двайамева. сесадвайесупи есева найо. накамме еканти ахетукакирийачетанам̣ паччайуппаннам̣ катва̄ абйа̄катена абйа̄катам̣. навипа̄ке двети ахетукамохакирийавасена две. наджха̄не еканти ахетукапан̃чавин̃н̃а̄н̣авасена абйа̄катависсаджджанам̣ ведитаббам̣. намагге еканти ахетукавипа̄какирийавасена абйа̄катависсаджджанам̣. имина̄вупа̄йена саббасам̣санданесу аттхо ведитабботи.

369-383. ануломапаччанӣйе хет̣т̣ха̄ вутта̄ нахетуа̄дайо дасева паччанӣйато лаббханти, на сеса̄. йепи лаббханти, тесу хетумхи ануломато т̣хите джха̄намагга̄ паччанӣйато на лаббхантӣти саббам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитаббанти.

384-391. паччанӣйа̄нуломе нахетупаччайуппаннесу ахетукамохова джха̄намаггапаччайам̣ лабхати, сеса̄ на лабханти. наджха̄напаччайе ат̣т̣ха̄хетукачитта̄нипи. накаммапаччайа̄ нахетупаччайа̄ на̄дхипатипаччайа̄ напуреджа̄тапаччайа̄ а̄рамман̣е еканти а̄руппе ахетукакирийачетана̄васена абйа̄катена абйа̄катам̣. имина̄ упа̄йена йам̣ лаббхати, йан̃ча на лаббхати, тасса васена саббаттха ган̣ана̄ ведитабба̄ти.

сам̣сат̣т̣хава̄раван̣н̣ана̄.

6. сампайуттава̄раван̣н̣ана̄

392-400. сампайуттава̄ре кусалам̣ дхаммам̣ сампайуттоти кусалам̣ дхаммам̣ сампайуттапаччайам̣ катва̄ти аттхо. сесаметтха сам̣сат̣т̣хава̄ре вуттанайенева ведитаббам̣. аваса̄не панасса ‘‘сам̣сат̣т̣хаттам̣ на̄ма сампайуттаттам̣, сампайуттаттам̣ на̄ма сам̣сат̣т̣хатта’’нти идам̣ убхиннампи етесам̣ ва̄ра̄нам̣ аттхато нинна̄на̄каран̣абха̄вадассанаттхам̣ вуттам̣. аттхато хи етепи пат̣иччасахаджа̄та̄ вийа паччайаниссайа̄ вийа ча нинна̄на̄каран̣а̄. евам̣ сантепи ан̃н̃аман̃н̃асса аттханийаманаттхам̣ вутта̄. ‘‘сам̣сат̣т̣ха̄ йоджита̄ хайа̄’’тиа̄дӣсу (джа̄. 2.22.70) хи асампайуттампи сам̣сат̣т̣ханти вуччати. ‘‘йа̄ са̄ вӣмам̣са̄ косаджджасахагата̄ косаджджасампайутта̄’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 5.832) асам̣сат̣т̣хам̣ вокин̣н̣ампи сампайуттанти. ити сам̣сат̣т̣хава̄рена екуппа̄далаккхан̣асса сампайуттасса сам̣сат̣т̣хабха̄вам̣ сампайуттава̄рена ча сам̣сат̣т̣хасса екуппа̄да̄дилаккхан̣асса сампайуттабха̄вам̣ нийаметум̣ убхопете вутта̄. апича татха̄ буджджханака̄нам̣ аджджха̄сайавасена десана̄вила̄сена нируттипат̣исамбхида̄пабхедаджа̄нанавасена ча̄пи ете убхопи вутта̄ти.

сампайуттава̄раван̣н̣ана̄.

етесу пана чхасу ва̄ресу аттхи кочи паччайо екантам̣ ануломато на тит̣т̣хати, паччанӣкатова тит̣т̣хати; аттхи екантам̣ паччанӣкато на тит̣т̣хати, ануломатова тит̣т̣хати; аттхи анекантам̣ ануломато чева тит̣т̣хати, паччанӣкато ча̄ти идам̣ пакин̣н̣акам̣ ведитаббам̣. таттха пат̣хамо пан̃хо паччха̄джа̄тасса, дутийо маха̄чатуккасса, татийо йуджджама̄нака̄нам̣ сеса̄нам̣ васена ведитабботи.

7. пан̃ха̄ва̄равибхан̇гаван̣н̣ана̄

401-403. пан̃ха̄ва̄ре ‘‘сийа̄ кусало дхаммо кусаласса дхаммасса хетупаччайена паччайо’’тиа̄дина̄ кусалаттике уддхаритаббапуччха̄нам̣ лаббхама̄навасена виссаджджанам̣ дассетум̣ кусало дхаммо кусаласса дхаммасса хетупаччайена паччайотиа̄ди вуттам̣. кусало ча на̄меса сайам̣ уппаджджанто т̣хапетва̄ паччха̄джа̄тан̃ча випа̄кан̃ча сесехи два̄вӣсатийа̄ паччайехи уппаджджати. кусаласса паччайо хонто т̣хапетва̄ пуреджа̄тапаччха̄джа̄тавипа̄кавиппайутте сесехи вӣсатийа̄ паччайехи паччайо хоти. тасма̄ йехи паччайехи кусало кусаласса паччайо хоти, те паччайе пат̣ипа̄т̣ийа̄ дассетум̣ хетупаччайена̄тиа̄ди а̄раддхам̣.

таттха йа̄ еса̄ паччайавибхан̇гава̄ре вийа ‘‘хетусампайуттака̄нам̣ дхамма̄на’’нти акатва̄ ‘‘хетӯ сампайуттака̄нам̣ кхандха̄на’’нти десана̄ ката̄, тасса̄ ева каран̣е идам̣ пайоджанам̣ – таттха хи сун̃н̃ат̣т̣хам̣ дӣпетум̣ дхамма̄нанти вуттам̣. идха паччайато уппаджджама̄на̄ дхамма̄ ра̄сито уппаджджанти, на екекатоти ра̄сат̣т̣хам̣ дӣпетум̣ кхандха̄нанти вуттам̣. пат̣иччава̄ра̄дӣсу ва̄ кхандхавасена паччайуппаннадесана̄ а̄рул̣ха̄ти тенева̄нуккамена идха̄пи а̄рул̣ха̄ти. касма̄ панетесу евам̣ а̄рул̣ха̄ти? асан̇карато вибха̄гадассанаттхам̣. ‘‘екам̣ дхаммам̣ пат̣ичча сеса̄ дхамма̄’’ти хи а̄дина̄ найена вуччама̄не асукадхаммам̣ на̄ма нисса̄йа асукадхамма̄ти на сакка̄ асан̇карато паччайе паччайуппанне ча джа̄нитум̣, евам̣ санте уддесаниддеса̄ ниббисеса̄ сийум̣. тасма̄ асан̇карато вибха̄гадассанаттхам̣ евам̣ а̄рул̣ха̄ти ведитабба̄. читтасамут̣т̣ха̄на̄нанти идам̣ йасса абйа̄катасса кусало хетупаччайена паччайо хоти, тамева дассетум̣ вуттам̣. паччайавибхан̇ге пана кусала̄дивасена вибха̄гам̣ акатва̄ са̄ман̃н̃ато саббесам̣ хетӯнам̣ васена уппаннарӯпадассанаттхам̣ читтасамут̣т̣ха̄на̄нанти аватва̄ там̣самут̣т̣ха̄на̄нанти вуттам̣. тасма̄ таттха абйа̄катахетусамут̣т̣ха̄нарӯпам̣, оккантиккхан̣е кат̣атта̄рӯпампи сан̇гахам̣ гатам̣. имина̄ упа̄йена сесесупи еварӯпесу виссаджджанесу аттхо ведитаббо.

404. да̄нам̣ датва̄ти деййадхаммам̣ чаджитва̄. йа̄йа ва̄ четана̄йа со диййати, са̄ четана̄ да̄нам̣. датва̄ти там̣ четанам̣ парийода̄петва̄ висуддхам̣ катва̄. сӣлам̣ сама̄дийитва̄ти пан̃чан̇га̄дивасена ниччасӣлам̣ ган̣хитва̄. имина̄ сама̄да̄навиратийева дассита̄. сампаттавиратисамуччхедавиратийо пана локе сӣланти апа̄кат̣атта̄ на вутта̄. кин̃ча̄пи на вутта̄, а̄рамман̣апаччайа̄ пана хонтийева. таттха самуччхедавирати секкха̄нам̣йева кусаласса а̄рамман̣ам̣ хоти, на итаресам̣. упосатхакаммам̣ катва̄ти ‘‘па̄н̣ам̣ на хане, на ча̄диннама̄дийе’’ти (а. ни. 3.71) евам̣ вуттам̣ упосатхадивасесу ат̣т̣хан̇гаупосатхакирийам̣ катва̄. там̣ паччавеккхатӣти там̣ кусалам̣ секкхопи путхуджджанопи паччавеккхати, араха̄пи паччавеккхатева. арахатопи хи пуббе катам̣ кусалам̣ кусаламева, йена пана читтена паччавеккхати, там̣ кирийачиттам̣ на̄ма хоти. тасма̄ ‘‘етам̣ кусало дхаммо кусаласса дхаммасса̄’’ти имасмим̣ адхика̄ре на лаббхати. пуббе сучин̣н̣а̄нӣти ‘‘датва̄ сама̄дийитва̄ катва̄’’ти хи а̄санне ката̄ни вутта̄ни, има̄ни на а̄санне ката̄нӣти ведитабба̄ни. да̄на̄дӣхи ва̄ сеса̄ни ка̄ма̄вачаракусала̄ни дассетум̣ идам̣ вуттам̣. джха̄на̄ вут̣т̣хахитва̄ти джха̄на̄ вут̣т̣хахитва̄. айамева ва̄ па̄л̣и. секкха̄ готрабхунти сота̄паннам̣ сандха̄йа вуттам̣. со хи готрабхум̣ паччавеккхати. вода̄нанти идам̣ пана сакада̄га̄миана̄га̄мино сандха̄йа вуттам̣. тесан̃хи там̣ читтам̣ вода̄нам̣ на̄ма хоти. секкха̄ти сота̄паннасакада̄га̄миана̄га̄мино. магга̄ вут̣т̣хахитва̄ти маггапхалабхаван̇га̄тиккамавасена аттана̄ пат̣иладдха̄ магга̄ вут̣т̣хахитва̄, суддхамаггатойева пана вут̣т̣ха̄йа паччавеккхан̣ам̣ на̄ма наттхи.

кусалам̣ аниччатоти еттха випассанӯпагам̣ тебхӯмакакусаламева ведитаббам̣, випассана̄кусалам̣ пана ка̄ма̄вачарамева. четопарийан̃а̄н̣ена̄ти рӯпа̄вачаракусалам̣ дассети. а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанантиа̄дӣхи арӯпа̄вачаракусала̄рамман̣авасена уппаджджама̄нам̣ арӯпа̄вачаракусаламева. кусала̄ кхандха̄ иддхивидхан̃а̄н̣асса̄тиа̄дӣхи пуггалам̣ ана̄маситва̄ дхаммавасена дассети. теневеттха хет̣т̣ха̄ гахитампи четопарийан̃а̄н̣ам̣ пуна вуттам̣.

405. асса̄детӣти соманассасахагаталобхасампайуттачиттехи анубхавати чева раджджати ча. абхинандатӣти саппӣтикатан̣ха̄васена нандати хат̣т̣хапахат̣т̣хо хоти, дит̣т̣ха̄бхинандана̄йа ва̄ абхинандати. ра̄го уппаджджатӣти асса̄дентасса ра̄го уппаджджати на̄ма. идам̣ ат̣т̣хапи лобхасахагата̄ни гахетва̄ вуттам̣. дит̣т̣хи уппаджджатӣти абхинандантасса атта̄ аттанийантиа̄дивасена чатӯхипи читтехи сампайутта̄ дит̣т̣хи уппаджджати. асаннит̣т̣ха̄нагатасса панеттха вичикиччха̄ уппаджджати. виккхепагатасса уддхаччам̣, акатам̣ вата ме калйа̄н̣анти виппат̣иса̄рино доманассам̣. там̣ а̄раббха̄ти та̄ни сучин̣н̣а̄ни а̄рамман̣ам̣ катва̄ти аттхо. бахувачанасса хеса екавачана̄десо, джа̄тивасена ва̄ екавачанамеветам̣.

406. араха̄ магга̄ вут̣т̣хахитва̄ти маггавӣтхийам̣ пхала̄нантарасса бхаван̇гасса атиккамавасена вут̣т̣хахитва̄. паччавеккхан̣ачитта̄ни панасса кирийа̄бйа̄ката̄ни. евам̣ кирийа̄бйа̄катасса а̄рамман̣апаччайам̣ дассетва̄ пуна випа̄ка̄бйа̄катасса дассетум̣ секкха̄ ва̄тиа̄дима̄ха. кусале нируддхети випассана̄джаванавӣтхийа̄ паччхинна̄йа. випа̄коти ка̄ма̄вачаравипа̄ко. тада̄рамман̣ата̄ти тада̄рамман̣ата̄йа, там̣ кусаласса джаванасса а̄рамман̣абхӯтам̣ випасситакусалам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ уппаджджатӣти аттхо. на кевалан̃ча тада̄рамман̣авасенева, пат̣исандхибхаван̇гачутивасена̄пи. випа̄ко хи каммам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ гахитапат̣исандхикасса кусала̄рамман̣о хотийева, со пана дуббин̃н̃еййатта̄ идха на дассито.

кусалам̣ асса̄детӣтиа̄ди акусаладжавана̄васа̄не кусала̄рамман̣авипа̄кам̣ дассетум̣ вуттам̣. вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатанавипа̄касса̄ти идам̣ дуббин̃н̃еййампи сама̄нам̣ махаггатавипа̄касса тада̄рамман̣абха̄вена ануппаттито лаббхама̄накавасена вуттам̣. кирийасса̄ти арахаттам̣ патва̄ асама̄паннапуббе а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатане пат̣иломато ва̄ екантарикавасена ва̄ сама̄паннакирийа̄йа. четопарийан̃а̄н̣асса̄тиа̄дӣни парато а̄ваджджана̄йа йоджетабба̄ни. йа̄ етесам̣ а̄ваджджана̄, тасса̄ кусала̄ кхандха̄ а̄рамман̣апаччайена паччайоти айан̃хеттха аттхо.

407-409. ра̄ганти аттано ва̄ парасса ва̄ ра̄гам̣. аттано ра̄гавасена панеттха ван̣н̣ана̄ па̄кат̣а̄ хоти. асса̄детӣтиа̄дӣни вуттаттха̄нева. вичикиччха̄дӣсу пана тӣсу асса̄детаббата̄йа абха̄вена ‘‘асса̄детӣ’’ти на вуттам̣. дит̣т̣хи панеттха уппаджджати, са̄ асса̄детӣти падасса парихӣнатта̄ а̄гатапат̣ипа̄т̣ийа̄ пат̣хамам̣ на вутта̄. вичикиччха̄дӣсуйева там̣ там̣ сабха̄гам̣ пат̣хамам̣ ватва̄ тасса тасса анантара̄ вутта̄. имесу ча пана ра̄га̄дӣсу ‘‘ким̣ ме па̄падхамма̄ уппаджджантӣ’’ти аккхантивасена ва̄, ‘‘катам̣ па̄пам̣ катам̣ луддха’’нти виппат̣иса̄ра̄дивасена ва̄ доманассуппатти ведитабба̄.

410. чаккхум̣ аниччатоти випассана̄нуккамена ол̣а̄рика̄йатана̄ни ваттхурӯпан̃ча̄ти ека̄даса рӯпа̄ни па̄кат̣атта̄ гахита̄ни. пуна рӯпа̄йатана̄дӣни чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дӣнам̣ а̄рамман̣атта̄ гахита̄ни. йасма̄ панеса̄ вин̃н̃а̄н̣ака̄йавасена десана̄, на дха̄тувасена, тасма̄ манодха̄ту на гахита̄. евам̣ саббаттха гахита̄гахитам̣ ведитаббам̣.

411. пхалам̣ паччавеккханти нибба̄нам̣ паччавеккхантӣти паччавеккхан̣акусаласса а̄рамман̣адассанаттхам̣ вуттам̣.

413-416. а̄рамман̣а̄дхипатиниддесе секкхапутхуджджана̄нам̣ васена чатубхӯмакакусалам̣ дасситам̣, татха̄ сахаджа̄та̄дхипатиниддесе. арахато уттамадхаммам̣ адхигататта̄ локийакусалесу гарука̄ро наттхӣти аггамаггова дассито.

417. анантарапаччайе пурима̄ пурима̄ти екабхӯмака̄пи на̄на̄бхӯмака̄пи кусала̄ екато катва̄ вутта̄. ануломам̣ готрабхусса, ануломам̣ вода̄насса̄ти на̄на̄рамман̣авасена. готрабху маггасса, вода̄нам̣ маггасса̄ти на̄на̄бхӯмивасена. кусалам̣ вут̣т̣ха̄насса̄ти еттха пана кусаланти тебхӯмакакусалам̣. вут̣т̣ха̄нанти тебхӯмакавипа̄кам̣. техи кусаладжаванавӣтхито вут̣т̣хаханти, тасма̄ вут̣т̣ха̄нанти вуччати. там̣ дувидхам̣ хоти – тада̄рамман̣ам̣ бхаван̇ган̃ча. таттха ка̄ма̄вачаракусаласса убхайампи вут̣т̣ха̄нам̣ хоти, махаггатасса бхаван̇гамева. магго пхаласса̄ти идам̣ йасма̄ локуттаравипа̄кам̣ джаванавӣтхипарийа̄паннатта̄ вут̣т̣ха̄нам̣ на̄ма на хоти, тасма̄ висум̣ вуттам̣. ануломам̣ секкха̄йа̄ти асеккха̄йа кусалам̣ анантарам̣ на хоти, тасма̄ вибха̄гам̣ кароти. пхаласама̄паттийа̄ти сота̄паттипхаласакада̄га̄мипхалаана̄га̄мипхаласама̄паттийа̄пи. пхаласама̄паттийа̄ти ана̄га̄мипхаласама̄паттийа̄. акусале дувидхампи вут̣т̣ха̄нам̣ лаббхати. випа̄ка̄бйа̄ката̄ кирийа̄бйа̄ката̄ти еттха випа̄ка̄бйа̄ката̄ випа̄ка̄бйа̄ката̄нам̣йева, кирийа̄бйа̄ката̄ кирийа̄бйа̄ката̄нам̣йева ведитабба̄. бхаван̇гам̣ а̄ваджджана̄йа̄тиа̄ди вомиссакавасена вуттам̣. таттха кирийа̄ти ка̄ма̄вачаракирийа̄. са̄ дувидхасса̄пи вут̣т̣ха̄насса анантарапаччайо хоти, махаггата̄ бхаван̇гассева. ити йе хет̣т̣ха̄ паччайавибхан̇ганиддесе ‘‘пурима̄ пурима̄ кусала̄ дхамма̄ паччхима̄нам̣ паччхима̄нам̣ кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ анантарапаччайена паччайо’’ти а̄рабхитва̄ кусалам̣ кусаласса, кусалам̣ абйа̄катасса, акусалам̣ акусаласса, акусалам̣ абйа̄катасса, абйа̄катам̣ абйа̄катасса, абйа̄катам̣ кусаласса, абйа̄катам̣ акусаласса̄ти сатта ва̄ра̄ дассита̄; тесам̣ васена идха сан̇кхепато анантарапаччайо вибхатто.

виттха̄рато панеттха –

дасадха̄ саттарасадха̄, самасат̣т̣хивидхена ча;

бахудха̄пи ча ниддесам̣, са̄дхукам̣ упалаккхайе.

айан̃хи анантарапаччайо на кевалам̣ саттадха̄ва ниддесам̣ лабхати, кусалам̣ пана кусаласса випа̄касса; акусалам̣ акусаласса випа̄касса; випа̄кам̣ випа̄касса кирийасса; кирийам̣ кусаласса акусаласса випа̄касса кирийасса̄ти евам̣ дасадха̄пи ниддесам̣ лабхати. на кевалам̣ дасадха̄йева, кусалам̣ пана кусаласса кусалавипа̄касса акусалавипа̄касса; акусалам̣ акусаласса акусалавипа̄касса кусалавипа̄касса; кусалавипа̄кам̣ кусалавипа̄касса акусалавипа̄касса кирийасса; акусалавипа̄кам̣ акусалавипа̄касса кусалавипа̄касса кирийасса; кирийам̣ кирийасса кусаласса акусаласса кусалавипа̄касса акусалавипа̄касса̄ти евам̣ саттарасадха̄ ниддесам̣ лабхати.

на кевалан̃ча саттарасадха̄ва самасат̣т̣хивидхена̄пи ниддесам̣ лабхатева. катхам̣? ка̄ма̄вачаракусалан̃хи бхӯмибхедена чатуббидхасса кусаласса анантарапаччайо хоти, рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачарам̣ сакасакабхӯмикассева̄ти кусалам̣ кусаласса чхаббидхена анантарапаччайо. ка̄ма̄вачаракусалам̣ пана ка̄ма̄вачаракусалавипа̄касса акусалавипа̄касса рӯпа̄вачаравипа̄касса арӯпа̄вачаравипа̄касса локуттаравипа̄касса; рӯпа̄вачаракусалам̣ рӯпа̄вачаравипа̄касса ка̄ма̄вачаракусалавипа̄касса; арӯпа̄вачаракусалам̣ ка̄ма̄вачаракусалавипа̄касса рӯпа̄вачараарӯпа̄вачаралокуттаравипа̄касса; локуттаракусалам̣ локуттаравипа̄касса̄ти кусалам̣ випа̄касса два̄дасавидхена анантарапаччайо. акусалам̣ акусаласса акусалавипа̄касса тебхӯмакакусалавипа̄касса̄ти пан̃чавидхена анантарапаччайо.

ка̄ма̄вачаракусалавипа̄кам̣ ка̄ма̄вачаракусалавипа̄касса акусалавипа̄касса рӯпа̄вачаравипа̄касса арӯпа̄вачаравипа̄касса̄ти ка̄ма̄вачаракусалавипа̄кам̣ випа̄касса чатуббидхена анантарапаччайо. рӯпа̄вачаравипа̄кам̣ тебхӯмакакусалавипа̄касса̄ти тивидхена анантарапаччайо. арӯпа̄вачаравипа̄кам̣ арӯпа̄вачаравипа̄касса ка̄ма̄вачаракусалавипа̄касса̄ти дувидхена анантарапаччайо. локуттаравипа̄кам̣ чатубхӯмакакусалавипа̄касса̄ти чатуббидхена анантарапаччайо. евам̣ кусалавипа̄кам̣ випа̄касса терасадха̄пи анантарапаччайо. акусалавипа̄кам̣ акусалавипа̄касса ка̄ма̄вачаракусалавипа̄касса̄ти дувидхена анантарапаччайо. евам̣ саббатха̄пи випа̄кам̣ випа̄касса пан̃чадасавидхена анантарапаччайо. ка̄ма̄вачаракусалавипа̄кам̣ пана ка̄ма̄вачаракирийасса, татха̄ акусалавипа̄кам̣, татха̄ рӯпа̄вачаравипа̄кам̣, татха̄ арӯпа̄вачаравипа̄кан̃ча̄ти випа̄кам̣ кирийасса ча чатуббидхена анантарапаччайо.

ка̄ма̄вачаракирийам̣ тебхӯмакакирийасса, рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачаракирийам̣ рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачара̄нан̃н̃ева̄ти кирийам̣ кирийасса пан̃чавидхена анантарапаччайо. ка̄ма̄вачаракирийам̣ акусалавипа̄касса чева чатубхӯмакакусалавипа̄касса ча, рӯпа̄вачаракирийам̣ ка̄ма̄вачаракусалавипа̄карӯпа̄вачаравипа̄ка̄нам̣ арӯпа̄вачаракирийам̣ чатубхӯмакакусалавипа̄касса̄пӣти кирийам̣ випа̄касса ека̄дасавидхена анантарапаччайо. ка̄ма̄вачаракирийам̣ пана ка̄ма̄вачаракусаласса акусаласса̄ти кусала̄кусала̄нам̣ дувидхена анантарапаччайо хоти. евам̣ самасат̣т̣хивидхена̄пи ниддесам̣ лабхати.

на кевалан̃ча самасат̣т̣хивидхенева, бахувидхена̄пи лабхатева. катхам̣? ка̄ма̄вачарапат̣хамамаха̄кусалачиттам̣ та̄ва аттано, чатуннан̃ча рӯпа̄вачаракусала̄нам̣ па̄дакайогена сол̣асаннам̣ соманассалокуттара̄нанти екавӣсатийа̄ ча кусала̄нам̣, джаванапарийоса̄не тада̄рамман̣абхаван̇гавасена уппаджджама̄на̄нам̣ ека̄дасаннам̣ ка̄ма̄вачаравипа̄ка̄нам̣, бхаван̇гавасенева паватта̄нам̣ рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачаравипа̄ка̄нам̣, пхаласама̄паттивасена паватта̄нам̣ два̄дасаннам̣ локуттаравипа̄ка̄нанти евам̣ екавӣсатийа̄ кусала̄нам̣; дваттим̣са̄йа випа̄ка̄нанти тепан̃н̃а̄са̄йа читта̄нам̣ анантарапаччайо хоти. татха̄ дутийакусалачиттам̣. татийачатуттха̄ни пана т̣хапетва̄ упарибхӯмакакусала̄ни ча локуттаравипа̄ка̄ни ча сесаекавӣсатичитта̄нам̣. пан̃чамачхат̣т̣ха̄ни аттано ча, наваннан̃ча упарибхӯмакаупеккха̄кусала̄нам̣, тевӣсатийа̄ ча випа̄ка̄нанти теттим̣са̄йа. саттамаат̣т̣хама̄ни екавӣсатийа̄ва.

пан̃ча рӯпа̄вачаракусала̄ни аттано аттано паччхима̄нам̣ рӯпа̄вачаракусала̄нам̣, чатуннампи н̃а̄н̣асампайуттамаха̄випа̄ка̄нам̣, пан̃чаннам̣ рӯпа̄вачаравипа̄ка̄нан̃ча̄ти дасаннам̣. етенева ча найена арӯпа̄вачаракусалесу пат̣хамам̣ аттано випа̄кена саддхим̣ ека̄дасаннам̣, дутийам̣ два̄дасаннам̣, татийам̣ терасаннам̣, чатуттхам̣ чуддасаннам̣ пхаласама̄паттийа̄ ча̄ти паннарасаннам̣ локуттаракусалам̣ аттано аттано випа̄кассева. ат̣т̣хасу лобхасахагатесу екекам̣ акусалам̣ ека̄дасаннам̣ ка̄ма̄вачаравипа̄камановин̃н̃а̄н̣адха̄тӯнам̣ наваннам̣, махаггатавипа̄ка̄нам̣ аттано аттано паччхимасса ча̄ти екавӣсатийа̄. две доманассасахагата̄ни упеккха̄сахагата̄нам̣ чханнам̣ ка̄ма̄вачаравипа̄камановин̃н̃а̄н̣адха̄тӯнам̣ аттано паччхимасса ча̄ти саттаннам̣. вичикиччхуддхаччасахагатадвайам̣ соманассасахагата̄хетукавипа̄кена саддхим̣ ека̄дасаннам̣ ка̄ма̄вачаравипа̄камановин̃н̃а̄н̣адха̄тӯнам̣ наваннам̣ рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачаравипа̄ка̄нам̣ аттано паччхимасса ча̄ти екавӣсатийа̄.

кусалавипа̄капан̃чавин̃н̃а̄н̣а̄ кусалавипа̄каманодха̄туйа̄, манодха̄ту двиннам̣ випа̄камановин̃н̃а̄н̣адха̄тӯнам̣. та̄су двӣсу соманассасахагата̄ дасаннам̣ випа̄камановин̃н̃а̄н̣адха̄тӯнам̣ бхаван̇габхӯта̄нам̣ тада̄рамман̣ака̄ле аттано паччхимасса вот̣т̣хаббанакирийасса ча̄ти два̄дасаннам̣. упеккха̄сахагата̄хетукамановин̃н̃а̄н̣адха̄ту пана а̄ваджджанаманодха̄туйа̄ двит̣т̣ха̄ника̄йа а̄ваджджанамановин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄ дасаннан̃ча випа̄камановин̃н̃а̄н̣адха̄тӯнанти два̄дасаннамева. тихетукамаха̄випа̄ка̄ соманассасахагата̄хетукаваджджа̄нам̣ дасаннампи ка̄ма̄вачаравипа̄камановин̃н̃а̄н̣адха̄тӯнам̣ рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачаравипа̄ка̄нам̣ а̄ваджджанадвайасса ча̄ти екавӣсатийа̄, духетукавипа̄ка̄ т̣хапетва̄ махаггатавипа̄ке сеса̄нам̣ два̄дасаннам̣. пан̃ча рӯпа̄вачаравипа̄ка̄ тебхӯмакакусалавипа̄касахетукапат̣исандхичитта̄нам̣ саттарасаннам̣ а̄ваджджанадвайасса ча̄ти екӯнавӣсатийа̄. арӯпа̄вачаравипа̄кесу пат̣хамам̣ ка̄ма̄вачаракусалавипа̄катихетукапат̣исандхичитта̄нам̣, чатуннам̣ арӯпа̄вачаравипа̄качитта̄нам̣ чатуннам̣ манодва̄ра̄ваджджанасса ча̄ти наваннам̣. дутийам̣ хет̣т̣химавипа̄кам̣ ваджджетва̄ ат̣т̣ханнам̣, татийам̣ две хет̣т̣хима̄ни ваджджетва̄ саттаннам̣, чатуттхам̣ тӣн̣и хет̣т̣хима̄ни ваджджетва̄ чханнам̣ чатта̄ри локуттаравипа̄ка̄ни тихетукавипа̄ка̄нам̣ терасаннам̣ аттано аттано паччхимасса ча̄ти чуддасаннам̣.

акусалавипа̄капан̃чавин̃н̃а̄н̣а̄ акусалавипа̄каманодха̄туйа̄, манодха̄ту акусалавипа̄ка̄хетукамановин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄. са̄ тада̄рамман̣ака̄ле аттано паччхимасса чутика̄ле пат̣исандхивасена бхаван̇гавасена ча паватта̄нам̣ итаресампи наваннам̣ ка̄ма̄вачаравипа̄ка̄нам̣ упеккха̄сахагата̄нам̣ двиннам̣ париттакирийа̄нан̃ча̄ти два̄дасаннам̣. кирийаманодха̄ту дасаннам̣ вин̃н̃а̄н̣а̄нам̣ хаситуппа̄дакирийа̄ пан̃чавока̄ре бхаван̇гавасена паватта̄нам̣ наваннам̣ тихетукавипа̄ка̄нам̣, тада̄рамман̣авасена паватта̄нам̣ пан̃чаннам̣ соманассасахагатавипа̄ка̄нам̣ аттано паччхимасса ча̄ти аггахитаггахан̣ена терасаннам̣. вот̣т̣хаббанакирийа̄ т̣хапетва̄ кирийаманодха̄тум̣ дасаннам̣ ка̄ма̄вачаракирийа̄нам̣, ка̄ма̄вачаракусала̄кусала̄нам̣ пан̃чавока̄ре бхаван̇гавасена паватта̄нам̣ паннарасаннам̣ випа̄качитта̄нан̃ча̄ти пан̃чачатта̄лӣса̄йа.

ка̄ма̄вачаратихетукасоманассасахагатакирийадвайам̣ бхаван̇гавасена паватта̄нам̣ терасаннам̣ тихетукавипа̄ка̄нам̣ тада̄рамман̣авасена пан̃чаннам̣ соманассасахагатавипа̄ка̄нам̣ парикаммавасена паваттама̄на̄нам̣ чатуннам̣ рӯпа̄вачаракирийа̄нам̣ арахаттапхаласама̄паттийа̄ аттано паччхимасса ча̄ти аггахитаггахан̣ена два̄вӣсатийа̄ духетукасоманассасахагатакирийадвайам̣ йатха̄вутта̄нам̣ терасаннам̣ бхаван̇гачитта̄нам̣ пан̃чаннам̣ тада̄рамман̣а̄нам̣ аттано паччхимасса ча̄ти аггахитаггахан̣ена саттарасаннам̣. ка̄ма̄вачаратихетукаупеккха̄сахагатакирийадвайам̣ тесам̣йева терасаннам̣ бхаван̇га̄нам̣, тада̄рамман̣авасена паватта̄нам̣ чханнам̣ упеккха̄сахагатавипа̄ка̄нам̣, парикаммавасена паватта̄нам̣ екисса̄ рӯпа̄вачаракирийа̄йа чатуннам̣ арӯпа̄вачаракирийа̄нам̣ арахаттапхаласама̄паттийа̄ аттано паччхимасса ча̄ти аггахитаггахан̣ена чатувӣсатийа̄. духетукаупеккха̄сахагатакирийадвайам̣ тесам̣йева терасаннам̣ бхаван̇га̄нам̣ чханнам̣ тада̄рамман̣а̄нам̣ аттано паччхимасса ча̄ти аггахитаггахан̣ена ат̣т̣ха̄расаннам̣. рӯпа̄вачаракирийесу екекам̣ наваннам̣ пан̃чавока̄ре тихетукабхаван̇га̄нам̣ аттано паччхимасса ча̄ти дасаннам̣. арӯпа̄вачаракирийесу пат̣хамам̣ пан̃чавока̄ре наваннам̣ бхаван̇га̄нам̣, чатувока̄ре екасса аттано паччхимасса ча̄ти ека̄дасаннам̣. дутийам̣ чатувока̄ре две бхаван̇га̄ни лабхати. татийам̣ тӣн̣и, чатуттхам̣ чатта̄ри пхаласама̄паттин̃ча̄ти тесу екекам̣ йатха̄пат̣ипа̄т̣ийа̄ ека̄дасаннам̣ два̄дасаннам̣ терасаннам̣ пан̃чадасаннан̃ча анантарапаччайо хоти. евам̣ бахувидхена̄пи ниддесам̣ лабхати. тена вуттам̣ –

‘‘дасадха̄ саттарасадха̄, самасат̣т̣хивидхена ча;

бахудха̄пи ча ниддесам̣, са̄дхукам̣ упалаккхайе’’ти.

саманантарапаччайа̄дайо утта̄наттха̄йева.

423. упаниссайе саддхам̣ упанисса̄йа̄ти каммакаммапхалаидхалокапаралока̄дӣсу саддхам̣ упаниссайам̣ катва̄. йатха̄ хи пурисо хет̣т̣ха̄патхавийам̣ удакам̣ аттхӣти саддахитва̄ патхавим̣ кханати, евам̣ саддхо кулапутто да̄на̄дӣнам̣ пхалан̃ча а̄нисам̣сан̃ча саддахитва̄ да̄на̄дӣни паваттети. тасма̄ ‘‘саддхам̣ упанисса̄йа̄’’ти вуттам̣.

сӣлам̣ упанисса̄йа̄тиа̄дӣсупи име сӣла̄дайо дхамме упаниссайам̣ катва̄ти аттхо. сӣлава̄ хи сӣла̄нубха̄весу сӣла̄нисам̣сесу ча кусало сӣлам̣ упанисса̄йа сӣлаванта̄нам̣ да̄нам̣ дети, упарӯпари сӣлам̣ сама̄дийати супарисуддхам̣ акхан̣д̣ам̣, ча̄туддасӣа̄дӣсу паккхадивасесу упосатхакаммам̣ кароти, сӣласампадам̣ нисса̄йа джха̄на̄дӣни уппа̄дети. бахуссутопи да̄на̄дипун̃н̃акирийа̄йатта̄ саббасампаттийо да̄на̄дӣнан̃ча сан̇килесавода̄на̄дибхедам̣ сутамайа̄йа пан̃н̃а̄йа пат̣ивиджджхитва̄ т̣хито сутам̣ упанисса̄йа да̄на̄дӣни паваттети. ча̄гава̄пи ча̄га̄дхимутто аттано ча̄гасампадам̣ упанисса̄йа да̄нам̣ дети, сӣлаванто хутва̄ диннам̣ махаппхаланти сӣлам̣ сама̄дийати, упосатхакаммам̣ кароти, та̄йа пат̣ипаттийа̄ парисуддхачитто джха̄на̄дӣни уппа̄дети. пан̃н̃ава̄пи идхалокапаралокахитан̃чева локасаматиккаманупа̄йан̃ча упапариккханто ‘‘сакка̄ има̄йа пат̣ипаттийа̄ идхалокахитампи паралокахитампи локасаматиккаманӯпа̄йан̃ча сампа̄дету’’нти пан̃н̃ам̣ упанисса̄йа да̄на̄дӣни паваттети. йасма̄ пана на кевалам̣ саддха̄дайо да̄на̄дӣнам̣йева упаниссайа̄, аттано апарабха̄ге уппаджджама̄на̄нам̣ саддха̄дӣнампи упаниссайа̄ ева, тасма̄ саддха̄ сӣлам̣ сутам̣ ча̄го пан̃н̃а̄ саддха̄йа сӣласса сутасса ча̄гасса пан̃н̃а̄йа̄ти вуттам̣.

парикамманти анантарам̣ аггахетва̄ пуббабха̄ге парикаммам̣ гахетаббам̣. йатха̄каммӯпаган̃а̄н̣асса ана̄гатам̣сан̃а̄н̣асса̄ти имесам̣ двиннам̣ диббачаккхупарикаммамева, парикаммам̣ висум̣ наттхи. диббачаккхуссева парибхан̣д̣ан̃а̄н̣а̄ни ета̄ни, тасмим̣ иджджхама̄не иджджханти евам̣ сантепи тададхимуттата̄йа сахитам̣ диббачаккхупарикаммам̣ тесам̣ парикамманти ведитаббам̣. на хи ета̄ни саббесам̣ диббачаккхука̄нам̣ самагатика̄ни хонти. тасма̄ бхавитаббаметтха парикаммависесена̄ти. диббачаккху дибба̄йа сотадха̄туйа̄ти дӯре рӯпа̄ни дисва̄ тесам̣ саддам̣ сотука̄масса диббачаккху сотадха̄тувисуддхийа̄ упаниссайо хоти. тесам̣ пана саддам̣ сутва̄ таттха гантука̄мата̄дивасена диббасотадха̄ту иддхивидхан̃а̄н̣асса упаниссайо хоти. евам̣ саббаттха тасса тасса упака̄ракабха̄вавасена упаниссайапаччайата̄ ведитабба̄.

маггам̣ упанисса̄йа ануппаннам̣ сама̄паттинти тена тена маггена ситхилӣкатапа̄рипантхакатта̄ пахӣнапа̄рипантхакатта̄ ча там̣ там̣ сама̄паттим̣ уппа̄дентӣти тесам̣ магго сама̄паттийа̄ упаниссайо хоти. випассантӣти упарӯпаримаггаттха̄йа випассанти. аттхапат̣исамбхида̄йа̄тиа̄ди пат̣исамбхида̄нам̣ маггапат̣ила̄бхенева иджджханато вуттам̣. евам̣иддха̄нан̃ча панета̄сам̣ паччха̄ тесу тесу а̄рамман̣есу паваттийа̄ маггова упаниссайо на̄ма хоти.

саддхам̣ упанисса̄йа ма̄нам̣ джаппетӣти ахамасми саддхо пасанноти ма̄нам̣ паваттети. дит̣т̣хим̣ ган̣ха̄тӣти тасмим̣ тасмим̣ вачане саддха̄васенева гантва̄ пан̃н̃а̄йа аттхам̣ анупапариккханто ‘‘аттхи пуггало’’тиа̄дивасена дит̣т̣хим̣ ган̣ха̄ти. сӣлам̣ сутам̣ ча̄гам̣ пан̃н̃анти ахамасми сӣлава̄ сутава̄ ча̄гӣ пан̃н̃а̄сампанноти ма̄нам̣ джаппети. сӣласутача̄гапан̃н̃а̄су пана ма̄наман̃н̃анам̣ вийа дит̣т̣химан̃н̃анам̣ уппа̄денто дит̣т̣хим̣ ган̣ха̄ти. ра̄гасса̄тиа̄дӣсу саддха̄дисампадам̣ упанисса̄йа аттуккам̣санака̄ле тесу екеко дхаммо ра̄гасса, паравамбханака̄ле досасса, убхайена сампайуттасса мохасса, вуттаппака̄ра̄нам̣ ма̄надит̣т̣хӣнам̣, саддха̄дисампадам̣ упанисса̄йа бхавабхогасампаттипаттхана̄йа упаниссайо хоти. еваметтха локийакусалан̃н̃ева дасситам̣. локуттарам̣ пана сантам̣ пан̣ӣтам̣ уттамам̣ акусалавиддхам̣санам̣. тасма̄ чандо вийа андхака̄ратама̄нам̣ на акусаласса упаниссайо хотӣти на гахитам̣.

а̄та̄петӣтиа̄ди ка̄йикадуккхавасена абйа̄катадхаммадассанаттхам̣ вуттам̣. саддхо хи саддхам̣ нисса̄йа атисӣтам̣ атиун̣ханти аносаккитва̄ на̄наппака̄ра̄ни навакаммавеййа̄вачча̄дӣни каронто атта̄нам̣ а̄та̄пети парита̄пети, бхогам̣ уппа̄детва̄ пун̃н̃а̄ни карисса̄мӣти парийет̣т̣химӯлакам̣ дуккхам̣ паччанубхоти. сӣлава̄пи сӣла̄нураккхан̣аттхам̣ аббхока̄сикатта̄дивасена атта̄нам̣ а̄та̄пети парита̄пети, пин̣д̣ача̄рикатта̄дивасена парийет̣т̣химӯлакам̣ дуккхам̣ паччанубхоти. сутава̄пи ба̄хуссачча̄нурӯпам̣ пат̣ипаттим̣ пат̣ипаджджисса̄мӣти вуттанайенева пат̣ипаджджанто атта̄нам̣ а̄та̄пети парита̄пети, парийет̣т̣химӯлакам̣ дуккхам̣ паччанубхоти. ча̄гава̄пи ча̄га̄дхимуттата̄йа аттано йа̄панаматтепи паччайе анавасесетва̄ париччаджанто, ан̇га̄дипаричча̄гам̣ ва̄ пана каронто атта̄нам̣ а̄та̄пети парита̄пети, париччаджитаббасса ваттхуно уппа̄данаттхам̣ парийет̣т̣химӯлакам̣ дуккхам̣ паччанубхоти. пан̃н̃ава̄пи упарӯпари пан̃н̃ам̣ вад̣д̣хесса̄мӣти саппан̃н̃атам̣ нисса̄йа сӣтун̣ха̄дӣни аган̣етва̄ саджджха̄йаманасика̄ресу йогам̣ каронто атта̄нам̣ а̄та̄пети парита̄пети, миччха̄джӣве а̄дӣнавам̣ самма̄джӣве ча а̄нисам̣сам̣ дисва̄ миччха̄джӣвам̣ паха̄йа парисуддхена а̄джӣвена джӣвитавуттим̣ парийесанто парийет̣т̣химӯлакам̣ дуккхам̣ паччанубхоти.

ка̄йикасса сукхасса̄ти саддха̄дисампаттим̣ упанисса̄йа уппанна̄ни сукхопакаран̣а̄ни парибхун̃джанака̄ле саддха̄дисамут̣т̣ха̄напан̣ӣтарӯпапхут̣ака̄йасса ча тесам̣ васена авиппат̣иса̄рамӯлакапа̄моджджапӣтисамут̣т̣ха̄нарӯпапхут̣ака̄йасса ча сукхуппаттика̄ле тесам̣ кат̣атта̄ уппаннавипа̄касукхака̄ле ча ка̄йикасса сукхасса, вуттанайенева дуккхуппаттика̄ле саддха̄дигун̣асампаттим̣ асахама̄нехи пайуттавадхабандхана̄дика̄ле ча ка̄йикасса дуккхасса, саддха̄дайо упанисса̄йа паваттитапхаласама̄паттика̄ле пана пхаласама̄паттийа̄ етесу екеко упаниссайапаччайена паччайо хотӣти ведитаббо. кусалам̣ камманти кусалачетана̄ аттано випа̄касса упаниссайапаччайо, са̄ пана балавачетана̄ва лаббхати, на дуббала̄. татридам̣ ваттху – ека̄ кира иттхӣ уббандхитука̄ма̄ руккхе раджджум̣ лаггетва̄ сам̣видха̄таббам̣ сам̣видахати. атхеко чоро раттибха̄ге там̣ гехам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘има̄йа раджджуйа̄ кин̃чидева бандхитва̄ харисса̄мӣ’’ти саттхена чхиндитум̣ упагато. атха са̄ раджджу а̄сӣвисо хутва̄ сусӯти ака̄си. чоро бхӣто апасакки. иттхӣ аттано нивесана̄ никкхамитва̄ раджджупа̄се гӣвам̣ пат̣имун̃читва̄ уббандха̄ ка̄ламака̄си. евам̣ балавачетана̄ антара̄йе нива̄ретва̄ аттано випа̄касса упаниссайо хоти. на панетам̣ екантато гахетаббам̣. катока̄сан̃хи каммам̣ ева випа̄касса антара̄йам̣ пат̣иба̄хитва̄ випаччати, випа̄каджанакам̣ пана каммам̣ випа̄касса упаниссайапаччайо на хотӣти на ваттаббам̣. камманти еттха чатубхӯмакампи ведитаббам̣. йам̣ пана парато ‘‘магго пхаласама̄паттийа̄’’ти вуттам̣, там̣ ачетана̄васена. тенетам̣ дӣпети – йо кочи випа̄каджанако дхаммо, со аттано випа̄касса упаниссайапаччайо хотӣти.

ра̄гам̣ упанисса̄йа па̄н̣ам̣ ханатӣти йасмим̣ ваттхусмим̣ са̄ратто хоти, тасмим̣ ва̄ вируддхам̣, тасса ва̄ аттха̄йа па̄н̣ам̣ ханати. адинна̄да̄на̄дӣсупи етеневупа̄йена аттхо ведитаббо. сандхим̣ чхиндатӣти адинна̄да̄навасена вуттам̣. таттха сандхинти гехасандхим̣. ниллопам̣ харатӣти нилӣйитва̄ харати. ека̄га̄рикам̣ каротӣти бахӯхи саддхим̣ екамева гехам̣ парива̄ретва̄ вилумпати. парипантхе тит̣т̣хатӣти пантхадӯханакаммам̣ кароти. досам̣ упанисса̄йа̄тиа̄дӣсу ‘‘анаттхам̣ ме ачарӣ’’тиа̄дивасена уппаннам̣ досам̣ упаниссайам̣ катва̄. мохам̣ упанисса̄йа̄ти па̄н̣а̄типа̄та̄дӣсу а̄дӣнавапат̣иччха̄дакам̣ мохам̣ упаниссайам̣ катва̄. ма̄нам̣ упанисса̄йа̄ти ахам̣ ким̣ ханитум̣ на саккоми, а̄да̄тум̣ на саккомӣти ма̄нам̣ упаниссайам̣ катва̄. кеначи ва̄ пана аван̃н̃а̄то хоти парибхӯто хӣл̣ито, там̣ ома̄нам̣ упаниссайам̣ катва̄типи аттхо. дит̣т̣хим̣ упанисса̄йа̄ти йан̃н̃а̄дӣсу бра̄хман̣а̄дайо вийа па̄дасикамилаккхуа̄дайо вийа ча дит̣т̣хим̣ упаниссайам̣ катва̄. паттханам̣ упанисса̄йа̄ти ‘‘саче ме идам̣ на̄ма иджджхиссати, еварӯпам̣ те баликаммам̣ карисса̄мӣти евам̣ девата̄йа̄чанасан̇кхатам̣ ва̄, асукам̣ на̄ма ме гха̄тетва̄ дехи, асукасса сантакам̣ а̄хара, ехи ва̄ ме ета̄ни камма̄ни каронтасса саха̄йо хохӣ’’ти евама̄дим̣ ва̄ паттханам̣ упаниссайам̣ катва̄. ра̄го досо мохо ма̄но дит̣т̣хи паттхана̄ ра̄гасса̄ти. еттха ра̄го ра̄гасса̄пи упаниссайо хоти доса̄дӣнампи. доса̄дӣсупи есева найо.

па̄н̣а̄типа̄то па̄н̣а̄типа̄тасса̄ти па̄н̣а̄типа̄тӣ асам̣варе т̣хитатта̄ ан̃н̃ампи па̄н̣ам̣ ханати. йо ва̄ етена хато, тасса н̃а̄тимиттехи упаддуто тесу ан̃н̃ампи ханати. евам̣ па̄н̣а̄типа̄то па̄н̣а̄типа̄тасса упаниссайапаччайена паччайо. бхан̣д̣аса̄микам̣ пана гопакам̣ ва̄ гха̄тетва̄ парабхан̣д̣ахаран̣е, са̄микам̣ гха̄тетва̄ тасса да̄ра̄тиккаме, на̄хам̣ хана̄мӣти муса̄бхан̣ане, катасса пат̣иччха̄данаттха̄йа акатасса ва̄ каран̣аттха̄йа песун̃н̃ам̣ упасам̣ха̄ре, тенева найена пхарусава̄ча̄ниччха̄ран̣е, сампхаппала̄пабхан̣ане, парам̣ ханитва̄ абхиджджха̄йитаббапаравиттӯпакаран̣а̄бхиджджха̄йане, йо тена гха̄тито хоти; тасса митта̄мачча̄ уччхиджджантӯтиа̄дичинтане ‘‘евам̣ ме па̄н̣а̄типа̄то ниджджин̣н̣о бхависсатӣ’’ти дуккарака̄рика̄дивасена дит̣т̣хиггахан̣ака̄ле па̄н̣а̄типа̄то адинна̄да̄на̄дӣнампи упаниссайо хоти. имина̄ упа̄йена адинна̄да̄на̄димӯлакесупи чаккесу аттхо ведитаббо.

ма̄тугха̄тикаммам̣ ма̄тугха̄тикаммасса̄ти ан̃н̃ам̣ ма̄тарам̣ ханантам̣ дисва̄ ‘‘ват̣т̣ати евам̣ ка̄ту’’нти аттано ма̄тарам̣ ханантасса ва̄, екасмим̣ бхаве хантва̄ апарасмимпи хананавасена ва̄, екасмим̣йева бхаве ‘‘гаччха, ме ма̄тарам̣ хана̄хӣ’’ти пунаппунам̣ а̄н̣а̄панавасена ва̄, двӣхи паха̄рехи нийатамаран̣а̄йа дутийапаха̄рада̄навасена ва̄ ма̄тугха̄тикаммам̣ ма̄тугха̄тикаммасса упаниссайо хоти. сеса̄нипи йатха̄йогам̣ имина̄ва найена ведитабба̄ни. йасма̄ пана балава̄кусалам̣ дуббала̄кусаласса упаниссайо на хоти, тасма̄ каммапатха̄нантарийакаммавасенева десана̄ ката̄ти ваданти. там̣ на екантато гахетаббам̣. па̄н̣а̄типа̄та̄дӣни хи катва̄ ‘‘касма̄ евамака̄сӣ’’ти чодийама̄но копаматтакампи кароти. виппат̣иса̄рӣпи хоти. аппаматтакепи ча килесе уппанне там̣ вад̣д̣хетва̄ вӣтиккамам̣ кароти. тасма̄ балавам̣ дуббаласса дуббалан̃ча балавасса̄пи упаниссайо хотийева. йам̣ пана паччайавибхан̇гасса уддесаван̣н̣ана̄йам̣ вуттам̣ ‘‘балавака̄ран̣ат̣т̣хена упаниссайо хотӣ’’ти, там̣ ка̄ран̣абха̄вассева балавата̄йа вуттам̣, на упаниссайапаччайадхамма̄нам̣. каммакилеса̄ хи балавантопи дуббала̄пи балавака̄ран̣ам̣ хонтийева.

ра̄гам̣ упанисса̄йа да̄нам̣ детӣтиа̄дӣсу ахо вата̄хам̣ ча̄тумаха̄ра̄джика̄нам̣ дева̄нам̣ сахабйатам̣ упападжджеййанти упапаттибхаве ва̄ бхогесу ва̄ ра̄гам̣ упанисса̄йа да̄нам̣ дети. сӣласама̄да̄наупосатхакаммесупи есева найо. джха̄нам̣ пана ра̄гавиккхамбханаттха̄йа, випассанам̣ ра̄гасса паха̄наттха̄йа, маггам̣ самуччхеданаттха̄йа уппа̄денто ра̄гам̣ упанисса̄йа уппа̄дети на̄ма. вӣтара̄габха̄ваттха̄йа пана абхин̃н̃ам̣ сама̄паттин̃ча уппа̄денто ра̄гам̣ упанисса̄йа уппа̄дети на̄ма. етта̄вата̄ хи вӣтара̄го на̄ма хоти.

саддха̄йа̄ти да̄на̄дивасена паваттасаддха̄йа сӣла̄дӣсупи есева найо. йатхева хи да̄на̄дивасена саддха̄дайо уппа̄денто ра̄гам̣ упанисса̄йа уппа̄дети на̄ма, евам̣ ра̄га̄дайопи саддха̄дӣнам̣ упаниссайапаччайа̄ на̄ма хонтӣти ведитабба̄. тасса пат̣игха̄таттха̄йа̄ти тасса пат̣иба̄ханаттха̄йа, випа̄кока̄сасса ануппада̄наттха̄йа̄ти аттхо. саппат̣игха̄тесу та̄ва евам̣ хоту, йа̄ни пана аппат̣игха̄та̄ни а̄нантарийакамма̄ни, тесу ‘‘тасса пат̣игха̄таттха̄йа̄’’ти касма̄ вуттанти? тасса аджджха̄сайавасена. таппат̣игха̄таттха̄йа паваттемӣти хисса аджджха̄сайо, там̣ гахетва̄ евам̣ вуттам̣.

ра̄гам̣ упанисса̄йа атта̄нам̣ а̄та̄петӣти йаттха ратто, тасса дуккарена паттим̣ сампассанто евам̣ каротӣти саббам̣ пуриманайенева ведитаббам̣. ка̄йикасса сукхасса̄ти ра̄га̄дисаматиккамавасена кусалам̣ катва̄ пат̣иладдхасукхасса ва̄ ра̄га̄дивасена ана̄дӣнавадасса̄вино ка̄ме парибхун̃джанавасена уппаннасукхасса ва̄. дуккхасса̄ти а̄та̄пана̄дивасена уппаннасукхасса ва̄ ра̄га̄дихету паваттавадхабандхана̄дивасена уппаннадуккхасса ва̄. пхаласама̄паттийа̄ти ра̄га̄дайо самуччхиндитва̄ ва̄ уппа̄дита̄йа техи ва̄ ат̣т̣ӣйама̄нена сама̄панна̄йа.

ка̄йикам̣ сукхантиа̄дӣсу сукхе уппанне там̣ асса̄детва̄ пунаппунам̣ татха̄рӯпехева паччайехи там̣ уппа̄дентасса пуримам̣ паччхимасса упаниссайо хоти. сӣта̄дӣсу пана аггисанта̄пана̄дӣни атисевантасса пуббабха̄ге сукхам̣ апарабха̄ге дуккхасса, ‘‘сукхо вати мисса̄ парибба̄джика̄йа тарун̣а̄йа ломаса̄йа ба̄ха̄йа сампхассо’’ти ка̄месу па̄табйатам̣ а̄паджджантасса идха ка̄йикам̣ сукхам̣ нерайикасса ка̄йикадуккхасса, арогабха̄вена пана сукхино пхаласама̄паттим̣ сама̄паджджантасса ка̄йикам̣ сукхам̣ пхаласама̄паттийа̄ упаниссайапаччайо хоти. дуккхапат̣игха̄та̄йа пана сукхам̣ севантасса дуккхапат̣игха̄та̄йа ча бхагавато вийа а̄ба̄дхам̣ виккхамбхетва̄ пхаласама̄паттим̣ сама̄паджджантасса ка̄йикадуккхам̣ ка̄йикасукхасса чева пхаласама̄паттийа̄ ча, упаниссайапаччайо хоти. утусаппа̄йо сукхасса чева пхаласама̄паттийа̄ ча, асаппа̄йо дуккхасса. утуасаппа̄йам̣ ва̄ абхибхавитва̄ сама̄паттисамут̣т̣хитарӯпавасена уппаннам̣ сукхам̣ анубхавитука̄масса асаппа̄йопи уту пхаласама̄паттийа̄ паччайова. бходжанасена̄санесупи есева найо. пуна ка̄йикам̣ сукхантиа̄дӣни кевалам̣ екато дассита̄ни. хет̣т̣ха̄ вуттанайенева панесам̣ паччайабха̄во ведитаббо. пхаласама̄патти ка̄йикасса сукхасса̄ти сама̄паттисамут̣т̣ха̄нарӯпавасена уппаннасса сукхасса. там̣ хеса сама̄паттито вут̣т̣ха̄йа анубхавати.

ка̄йикам̣ сукхам̣ упанисса̄йа да̄нантиа̄дӣсу ‘‘ахо вата ме идам̣ сукхам̣ на париха̄йеййа̄’’ти паттасса ва̄ апариха̄йанавасена; ‘‘ахо вата̄хам̣ а̄йатим̣ еварӯпам̣ сукхам̣ па̄пун̣еййа’’нти аппаттасса ва̄ паттивасена; дуккхепи ‘‘ахо вата ме дуккхам̣ париха̄йеййа̄’’ти паттасса париха̄йанавасена ва̄; ‘‘а̄йатим̣ еварӯпам̣ нуппаджджеййа̄’’ти ануппа̄дапаттхана̄васена ва̄ сукхадуккха̄нам̣ упаниссайата̄ ведитабба̄. утубходжанасена̄сана̄ни вуттанайа̄нева. пуна ка̄йикам̣ сукхантиа̄дӣсу йасма̄ ‘‘са̄дху кхо, ма̄риса, моггалла̄на, буддхасаран̣агаманам̣ хотӣ’’ти сукхаппатта̄нампи, ‘‘самма̄самбуддхо вата, со бхагава̄, йо еварӯпасса дуккхасса парин̃н̃а̄йа дхаммам̣ десетӣ’’ти (уда̄. 18) дуккхаппатта̄нампи саддха̄ уппаджджати. сукхадуккхехи ча сам̣йогавийогаттха̄йа сӣла̄дипарипӯран̣ам̣ кареййа, тасма̄ сукхадуккха̄ни саддха̄дӣнам̣ упаниссайабха̄вена дассита̄ни. утуа̄дӣнипи йатха̄йогам̣ йоджетабба̄ни. ка̄йикам̣ сукхам̣ упанисса̄йа па̄н̣ам̣ ханатӣтиа̄дӣсупи вуттанайа̄нуса̄ренева сукха̄дӣнам̣ упаниссайата̄ ведитабба̄.

имасмим̣ пана упаниссайабха̄джанӣйе кусало кусаласса тивидхена̄пи упаниссайо, акусаласса дувидхена, абйа̄катасса тивидхена. акусало акусаласса тивидхена, кусаласса екавидхена, абйа̄катасса дувидхена. абйа̄катопи абйа̄катасса тивидхена, татха̄ кусаласса, татха̄ акусаласса̄ти. евам̣ кусало ат̣т̣хавидхена, акусало чхаббидхена, абйа̄като нававидхена̄ти тевӣсативидхена упаниссайо бха̄джитоти ведитаббо.

424. пуреджа̄те чаккха̄дӣни ол̣а̄рикавасена вутта̄ни. а̄подха̄туа̄дӣнипи пана пуреджа̄та̄рамман̣а̄ни хонтийева. ваттху пуреджа̄там̣ чаккха̄йатанантиа̄ди йам̣ ваттху хутва̄ пуреджа̄там̣ хоти, там̣ дассетум̣ вуттам̣. ваттху випа̄ка̄бйа̄ката̄нанти паваттийам̣ пуреджа̄тапаччайам̣ сандха̄йа вуттам̣.

425. паччха̄джа̄те имасса ка̄йасса̄ти ча̄тумаха̄бхӯтикака̄йасса. паччха̄джа̄тапаччайена паччайоти упаттхамбханавасена паччха̄джа̄то хутва̄ паччайо. упаттхамбхакат̣т̣хена паччайатта̄йева хеса паччха̄джа̄тапаччайоти имасмим̣ пан̃ха̄ва̄ре ануломато а̄гато.

426. а̄севанапаччайе ануломам̣ готрабхусса̄тиа̄дӣнам̣ висум̣ гахан̣е хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ка̄ран̣ам̣ ведитаббам̣.

427. каммапаччайе кусала̄ четана̄ сампайуттака̄нанти еттха сахаджа̄тана̄на̄ккхан̣икавибха̄гасса абха̄вато сахаджа̄та̄ти на вутта̄. абйа̄катависсаджджане пана со вибха̄го аттхи, тасма̄ таттха вутта̄. пат̣исандхиггахан̣ам̣ кат̣атта̄рӯпа̄нам̣ васена катам̣. четана̄ ваттхусса̄ти кин̃ча̄пи пат̣исандхиккхан̣е ваттхупатит̣т̣хита̄ арӯпадхамма̄ ваттхупаччайа̄ ваттанти, четана̄ пана ваттхусса̄пи паччайоти дассетум̣ вуттам̣.

428. випа̄капаччайе пат̣исандхива̄ре имина̄ва найена аттхо ведитаббо.

429-438. а̄ха̄рапаччайе имасса ка̄йасса̄ти имасмим̣ чатусантативасена паватте ча̄тумаха̄бхӯтикака̄йе а̄ха̄расамут̣т̣ха̄насса джанакавасена, сесасса упаттхамбхакавасена а̄ха̄рапаччайена паччайо. индрийапаччайа̄дӣсупи пат̣исандхива̄ро вуттанайенева ведитаббо. сесам̣ саббаттха утта̄наттхамева̄ти.

пан̃ха̄ва̄равибхан̇гаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

пан̃ха̄ва̄расса гхат̣ане ануломаган̣ана̄

439. ида̄неттха йатха̄ладдха̄ни виссаджджана̄ни ган̣ана̄васена дассетум̣ хетуйа̄ сатта̄тиа̄ди вуттам̣. таттха сатта̄ти кусалена кусалам̣, абйа̄катам̣, кусала̄бйа̄катанти тӣн̣и. татха̄ акусалена; абйа̄катена абйа̄катамева̄ти евам̣ сатта. а̄рамман̣е нава̄ти екамӯлакаека̄васа̄на̄ни нава. адхипатийа̄ даса̄ти кусалам̣ кусаласса сахаджа̄тато чева а̄рамман̣ато ча; акусаласса а̄рамман̣атова абйа̄катасса сахаджа̄тато чева а̄рамман̣ато ча; кусала̄бйа̄катасса сахаджа̄татова̄ти кусаламӯлака̄ни чатта̄ри. акусалам̣ акусаласса сахаджа̄тато чева а̄рамман̣ато ча; абйа̄катасса сахаджа̄татова татха̄ акусала̄бйа̄катасса̄ти акусаламӯлака̄ни тӣн̣и. абйа̄като абйа̄катасса сахаджа̄тато чева а̄рамман̣ато ча; кусаласса а̄рамман̣атова татха̄ акусаласса̄ти абйа̄катамӯлака̄ни тӣн̣ӣти евам̣ даса. еттха пана а̄рамман̣а̄дхипатипи саттадха̄, сахаджа̄та̄дхипатипи саттадха̄ва лаббхати.

анантаре сатта̄ти кусаламӯлака̄ни две, татха̄ акусаламӯлака̄ни, абйа̄катамӯлака̄ни тӣн̣ӣти евам̣ сатта. саманантарепи ета̄нева. сахаджа̄те нава̄ти кусаламӯлака̄ни тӣн̣и, акусаламӯлака̄ни тӣн̣и, абйа̄катамӯлакам̣ екам̣, татха̄ кусала̄бйа̄катамӯлакам̣, акусала̄бйа̄катамӯлакан̃ча̄ти евам̣ нава. ан̃н̃аман̃н̃е тӣн̣ӣти кусалена кусалам̣, акусалена акусалам̣, абйа̄катена абйа̄катанти евам̣ тӣн̣и. ниссайе тераса̄ти сахаджа̄татова кусаламӯлака̄ни тӣн̣и, татха̄ акусаламӯлака̄ни, татха̄ абйа̄катамӯлака̄ни. еттха пана пуреджа̄тампи лаббхати. абйа̄катан̃хи абйа̄катасса сахаджа̄тампи хоти пуреджа̄тампи; кусаласса пуреджа̄тамева татха̄ акусаласса. пуна кусала̄бйа̄като сахаджа̄тапуреджа̄тато кусаласса, сахаджа̄татова абйа̄катасса, татха̄ акусала̄бйа̄катоти евам̣ тераса. упаниссайе нава̄ти екамӯлакека̄васа̄на̄ нава. тесам̣ вибхан̇ге тевӣсати бхеда̄ дассита̄. тесу а̄рамман̣ӯпаниссайе сатта, анантарӯпаниссайе сатта, пакатӯпаниссайе нава хонти. пуреджа̄те тӣн̣ӣти абйа̄като абйа̄катасса, кусаласса, акусаласса̄ти евам̣ тӣн̣и.

паччха̄джа̄те тӣн̣ӣти кусало абйа̄катасса, акусало абйа̄катасса, абйа̄като абйа̄катасса̄ти евам̣ тӣн̣и. а̄севане тӣн̣и ан̃н̃аман̃н̃асадиса̄ни. камме сатта хетусадиса̄ни. таттха двӣсу виссаджджанесу на̄на̄ккхан̣икакаммампи а̄гатам̣, пан̃часу сахаджа̄тамева. випа̄ке екам̣ абйа̄катена абйа̄катам̣. а̄ха̄раиндрийаджха̄намаггесу сатта хетусадиса̄нева. индрийам̣ панеттха сахаджа̄тапуреджа̄тавасена а̄гатам̣. сампайутте тӣн̣и ан̃н̃аман̃н̃асадиса̄ни. виппайутте пан̃ча̄ти сахаджа̄тапаччха̄джа̄тато кусалена абйа̄катам̣, акусалена абйа̄катам̣, сахаджа̄тапуреджа̄тапаччха̄джа̄тато абйа̄катена абйа̄катам̣, ваттхупуреджа̄тато абйа̄катена кусалам̣, татха̄ акусаланти екам̣ кусаламӯлам̣, екам̣ акусаламӯлам̣, тӣн̣и абйа̄катамӯла̄нӣти евам̣ пан̃ча.

аттхийа̄ тераса̄ти сахаджа̄тато кусалена кусалам̣, сахаджа̄тапаччха̄джа̄тато кусалена абйа̄катам̣, сахаджа̄татова кусалена кусала̄бйа̄катанти кусаламӯла̄ни тӣн̣и, татха̄ акусаламӯла̄ни, сахаджа̄тапуреджа̄тапаччха̄джа̄та̄ха̄риндрийато пана абйа̄катена абйа̄катам̣, ваттха̄рамман̣апуреджа̄тато абйа̄катена кусалам̣, татха̄ акусалам̣, сахаджа̄тапуреджа̄тато кусало ча абйа̄като ча акусаласса; свева абйа̄катасса сахаджа̄тапаччха̄джа̄таа̄ха̄риндрийато сахаджа̄тапуреджа̄тато ча кусало ча абйа̄като ча кусаласса; свева абйа̄катасса сахаджа̄тапаччха̄джа̄таа̄ха̄риндрийатоти евам̣ тераса. наттхивигатесу сатта анантарасадиса̄ни. авигате тераса аттхисадиса̄нӣти. еваметтха сатта ган̣анапариччхеда̄ екам̣ тӣн̣и пан̃ча сатта нава даса тераса̄ти. тесу випа̄кавасена екамева екакам̣, ан̃н̃аман̃н̃апуреджа̄тапаччха̄джа̄та̄севанасампайуттавасена пан̃ча тика̄, виппайуттавасена екамева пан̃чакам̣, хетуанантарасаманантаракаммаа̄ха̄риндрийаджха̄намагганаттхивигатавасена даса саттака̄, а̄рамман̣асахаджа̄таупаниссайавасена тайо навака̄, адхипативасена екам̣ дасакам̣, ниссайааттхиавигатавасена тайо терасака̄ти евам̣ тасмим̣ тасмим̣ паччайе ниддит̣т̣хава̄ре ган̣анавасена са̄дхукам̣ саллаккхетва̄ тесам̣ васена дукатика̄дӣсу паччайасам̣сандане ган̣ана̄ ведитабба̄.

440. йе пана паччайа̄ йесам̣ паччайа̄нам̣ висабха̄га̄ ва̄ вируддха̄ ва̄ хонти, те техи саддхим̣ на йоджетабба̄. сеййатхидам̣ – хетупаччайасса та̄ва а̄рамман̣а̄нантарасаманантарӯпаниссайапуреджа̄тапаччха̄джа̄такамма̄севана̄ха̄раджха̄нанаттхивигата̄ адхипатипаччайе ча т̣хапетва̄ вӣмам̣сам̣ сеса̄дхипатино висабха̄га̄, сахаджа̄та̄дайо сабха̄га̄. касма̄? татха̄ бха̄ва̄бха̄вато. хетупаччайо хи йесам̣ хетупаччайо хоти, тесам̣ сахаджа̄та̄дипаччайопи хоти, а̄рамман̣а̄дипаччайо пана на хотӣти а̄рамман̣а̄дайо тасса висабха̄га̄ на̄ма. тасма̄ со техи, те ва̄ тена саддхим̣, на йоджетабба̄. пуреджа̄тапаччха̄джа̄тасампайуттавиппайуттааттхинаттхивигата̄вигата̄ ча ан̃н̃аман̃н̃авируддха̄, тепи ан̃н̃аман̃н̃ам̣ на йоджетабба̄. таттха айоджанӣйе ваджджетва̄ йоджанӣйехи йоге йе ва̄ра̄ лаббханти, те сан̇кхепато дассетум̣ хетупаччайа̄ адхипатийа̄ чатта̄рӣтиа̄ди вуттам̣.

таттха кин̃ча̄пи хетупаччайасса адхипатина̄ сам̣сандане ӯнатараган̣анавасена саттахи ва̄рехи бхавитаббам̣, йасма̄ пана адхипатӣсу вӣмам̣са̄ва хетупаччайо, на итаре, тасма̄ висабха̄ге ваджджетва̄ сабха̄гавасена ‘‘чатта̄рӣ’’ти вуттам̣. та̄ни евам̣ ведитабба̄ни – кусало дхаммо кусаласса дхаммасса хетупаччайена паччайо адхипатипаччайена паччайо; кусала̄ вӣмам̣са̄ сампайуттака̄нам̣ кхандха̄нам̣, кусало дхаммо абйа̄катасса дхаммасса хетупаччайена паччайо адхипатипаччайена паччайо; кусала̄ вӣмам̣са̄ читтасамут̣т̣ха̄на̄нам̣ рӯпа̄нам̣, кусало дхаммо кусаласса ча абйа̄катасса ча дхаммасса хетупаччайена паччайо адхипатипаччайена паччайо; кусала̄ вӣмам̣са̄ сампайуттака̄нам̣ кхандха̄нам̣ читтасамут̣т̣ха̄на̄нан̃ча рӯпа̄нам̣, абйа̄като дхаммо абйа̄катасса дхаммасса хетупаччайена паччайо адхипатипаччайена паччайо; випа̄ка̄бйа̄ката̄ кирийа̄бйа̄ката̄ вӣмам̣са̄ сампайуттака̄нам̣ кхандха̄нам̣ читтасамут̣т̣ха̄на̄нан̃ча рӯпа̄нанти. еттха ча випа̄ка̄бйа̄ката̄ локуттаратова гахетабба̄. а̄рамман̣апаччайаанантарапаччайа̄дайо пана висабха̄гатта̄ на йоджита̄. имина̄ упа̄йена саббаттха лаббхама̄нан̃ча алаббхама̄нан̃ча н̃атва̄ лаббхама̄навасена ва̄ра̄ уддхаритабба̄.

сахаджа̄те сатта̄ти хетуйа̄ ладдха̄нева. ан̃н̃аман̃н̃е тӣн̣ӣти суддхикаан̃н̃аман̃н̃е ладдха̄нева. ниссайе сатта̄ти хетуйа̄ ладдха̄нева. випа̄ке еканти суддхикавипа̄ке ладдхамева. индрийамаггесу чатта̄рӣти хет̣т̣ха̄ вуттанайа̄нева. сампайутте тӣн̣ӣти суддхикасампайутте ладдха̄нева. виппайутте тӣн̣ӣти кусала̄дичиттасамут̣т̣ха̄нам̣ рӯпам̣ паччайуппаннам̣ катва̄ ведитабба̄ни. аттхиавигатесу сатта̄ти хетуйа̄ ладдха̄нева.

441-443. евам̣ йехи адхипатипаччайа̄дӣхи ека̄дасахи паччайехи саддхим̣ хетупаччайо йоджанам̣ лабхати, тесам̣ васена думӯлаканайе ган̣анам̣ дассетва̄ ида̄ни тимӯлака̄дӣсу тасса дассанаттхам̣ лаккхан̣ам̣ т̣хапенто хетусахаджа̄таниссайааттхиавигатанти сатта̄тиа̄дима̄ха. поттхакесу пана ниссаупаниссаадхипа̄ти евам̣ парихӣнаккхара̄ни паччайана̄ма̄ни ликханти, там̣ сан̃н̃а̄каран̣аматтавасена ликхитам̣. тасма̄ та̄дисесу т̣ха̄несу парипун̣н̣а̄ па̄л̣и ка̄табба̄. йам̣ панидам̣ лаккхан̣ам̣ т̣хапитам̣, тена идам̣ дӣпети – айам̣ хетупаччайо сахаджа̄та̄дӣхи чатӯхи саддхим̣ сам̣сандане аттано вибхан̇ге ладдха̄ни саттева виссаджджана̄ни лабхати. саче панеттха ан̃н̃аман̃н̃апаччайо пависати, ан̃н̃аман̃н̃е ладдха̄ни тӣн̣и лабхати. саче сампайуттапаччайо пависати, та̄нева тӣн̣и лабхати. саче виппайуттапаччайо пависати, хетувиппайуттадуке ладдха̄ни тӣн̣и лабхати. саче випа̄капаччайо пависати, саббехи випа̄касабха̄гехи саддхим̣ сам̣сандане евамева виссаджджанам̣ лабхати. саче панеттха индрийамаггапаччайа̄ пависанти, техи саддхим̣ думӯлаке ладдха̄ни чатта̄рийева лабхати. саче техи саддхим̣ ан̃н̃аман̃н̃апаччайо пависати, хета̄дхипатидуке дасситесу чатӯсу виссаджджанесу ‘‘кусало дхаммо абйа̄катасса, кусало дхаммо кусаласса ча абйа̄катасса ча̄’’ти две апанетва̄ сеса̄ни две лабхати. сачепи таттха сампайуттапаччайо пависати, та̄нева две лабхати. саче пана виппайуттапаччайо пависати, итара̄ни две лабхати. саче пана тесу випа̄капаччайо пависати, саббаттха екамева лабхати. адхипатина̄ пана саддхим̣ хета̄дхипатидукато ӯнатараган̣анесу аппависантесу чатта̄рийева лабхати. ӯнатараган̣анесу пависантесу тесам̣ васена две еканти лабхати. евам̣ тесам̣ тесам̣ паччайа̄нам̣ сама̄йоге лаббхама̄нам̣ ган̣анам̣ видитва̄ тимӯлака̄дӣсу ган̣ана̄ уддхаритабба̄ти.

етесу пана гхат̣анесу саббапат̣хама̄ни чатта̄ри гхат̣ана̄ни са̄ман̃н̃ато наваннампи хетӯнам̣ васена вутта̄ни авипа̄ка̄ни. абйа̄катена абйа̄катависсаджджане панеттха випа̄кахетупи лаббхати.

тато пара̄ни пан̃ча гхат̣ана̄ни випа̄кахетувасена вутта̄ни. таттха саббепи сахаджа̄тавипа̄ка̄ чева випа̄касахаджа̄тарӯпа̄ ча. тесу пат̣хаме гхат̣ане випа̄ка̄ чева там̣самут̣т̣ха̄нарӯпа̄ ча лаббханти, дутийе випа̄ка̄ чева пат̣исандхийан̃ча ваттхурӯпам̣. татийе арӯпадхамма̄ва. чатуттхе випа̄качиттасамут̣т̣ха̄нарӯпамева лаббхати. пан̃чаме ваттхурӯпамева.

тато пара̄ни пан̃чадаса гхат̣ана̄ни индрийамаггайутта̄ни амохахетувасена вутта̄ни. таттха пат̣хама̄ни нава нира̄дхипатӣни, паччхима̄ни чха са̄дхипатӣни. нира̄дхипатикесупи пат̣хама̄ни чатта̄ри са̄ман̃н̃ато саббаттха амохавасена вутта̄ни, паччхима̄ни пан̃ча випа̄ка̄мохавасена. таттха нира̄дхипатикесу пат̣хаме чатта̄рӣти хет̣т̣ха̄ хета̄дхипатидуке дассита̄нева. дутийе читтасамут̣т̣ха̄нарӯпам̣ париха̄йати. татийе ваттхурӯпам̣ париха̄йати. чатуттхе кусало дхаммо читтасамут̣т̣ха̄на̄нам̣, абйа̄като там̣самут̣т̣ха̄на̄нанти рӯпамева лаббхати. тато пара̄ни випа̄кайутта̄ни пан̃ча хет̣т̣ха̄ вуттанайа̄нева. са̄дхипатикесу пат̣хама̄ни тӣн̣и гхат̣ана̄ни са̄ман̃н̃ато випа̄ка̄випа̄кахетувасена вутта̄ни. тесу пат̣хаме чатта̄ри вуттанайа̄нева. дутийе рӯпам̣ париха̄йати, татийе арӯпам̣ париха̄йати. тато пара̄ни тӣн̣и випа̄кахетувасена вутта̄ни. тесу пат̣хаме рӯпа̄рӯпам̣ лаббхати, дутийе арӯпамева, татийе рӯпамева. евампи тесам̣ тесам̣ паччайа̄нам̣ сама̄йоге лаббхама̄нам̣ ган̣анам̣ видитва̄ тимӯлака̄дӣсу ган̣ана̄ уддхаритабба̄ти.

хетумӯлакам̣ нит̣т̣хитам̣.

444. а̄рамман̣амӯлакепи адхипатипаччайа̄дайо сатта а̄рамман̣ена сабха̄га̄, сеса̄ сол̣аса висабха̄га̄ти те айоджетва̄ саттева йоджита̄. тесу адхипатийа̄ сатта̄ти кусало дхаммо кусаласса дхаммасса, акусаласса дхаммасса, абйа̄катасса̄ти евам̣ кусаламӯла̄ни тӣн̣и, акусаламӯлам̣ екам̣, абйа̄катамӯла̄ни тӣн̣ӣти сатта. ниссайе тӣн̣ӣти ваттхувасена абйа̄катамӯла̄нева. упаниссайе сатта хет̣т̣хима̄ни ева. пуреджа̄те тӣн̣ӣти ваттха̄рамман̣авасена абйа̄катамӯла̄ни. виппайутте тӣн̣ӣти ваттхувасенева. аттхиавигатесу тӣн̣ӣти ваттха̄рамман̣авасена. йатха̄ пана хетумӯлаке лаккхан̣адассанаттхам̣ гхат̣ана̄ни т̣хапита̄ни, татха̄ а̄рамман̣амӯлака̄дӣсупи.

445. таттха йа̄ни та̄ва имасмим̣ а̄рамман̣амӯлаке пан̃ча гхат̣ана̄ни т̣хапита̄ни. таттха пат̣хамам̣ а̄рамман̣а̄дхипативасена са̄дхипатикам̣. таттха сатта̄ти а̄рамман̣а̄дхипатидуке ладдхависсаджджана̄нева. дутийам̣ нира̄дхипатикам̣. таттха тӣн̣ӣти ваттха̄рамман̣авасена а̄рамман̣авасенева ва̄ абйа̄катамӯла̄ни. татийам̣ ниссайена вуттам̣. таттха тӣн̣ӣти ваттхувасена абйа̄катамӯла̄ни. чатуттхапан̃чама̄ни са̄дхипатика̄ни. тесу чатуттхе еканти ваттха̄рамман̣авасена а̄рамман̣авасенева ва̄ абйа̄катамӯлам̣ акусалам̣. пан̃чаме еканти ниссайато абйа̄катамӯлакам̣ акусалам̣. евамидха̄пи лаббхама̄навасена тика̄дӣсу ган̣ана̄ ведитабба̄. татха̄ адхипатимӯлака̄дӣсу. а̄рамман̣аиндрийавипа̄кавасена виттха̄райоджанам̣ пана аватва̄ таттха таттха ваттаббайуттакамева вада̄ма̄ти.

446. адхипатимӯлаке сахаджа̄те сатта̄ти сахаджа̄та̄дхипативасена кусаламӯла̄ни тӣн̣и, акусаламӯла̄ни тӣн̣и, абйа̄катамӯлам̣ екам̣. сахаджа̄тена пана саддхим̣ а̄рамман̣а̄дхипати, а̄рамман̣а̄дхипатина̄ ча саддхим̣ сахаджа̄там̣ на лаббхати. ан̃н̃аман̃н̃е тӣн̣ӣти сахаджа̄та̄дхипативасенева. ниссайе ат̣т̣ха̄ти кусаламӯла̄ни тӣн̣и, акусаламӯла̄ни тӣн̣и, абйа̄катамӯла̄ни две. абйа̄като хи адхипати абйа̄катасса сахаджа̄тато чева а̄рамман̣ато ча ниссайо хоти, акусаласса а̄рамман̣атова. кусаласса пана убхайатха̄пи на хотӣти абйа̄катамӯла̄ни двейева̄ти евам̣ ат̣т̣ха. упаниссайе сатта а̄рамман̣асадиса̄нева. пуреджа̄те еканти абйа̄ката̄дхипати а̄рамман̣авасена акусаласса. випа̄ке екам̣ абйа̄катена абйа̄катам̣ локуттарам̣. а̄ха̄ра̄дӣсу сатта хет̣т̣ха̄ екамӯлаке ладдха̄нева. виппайутте чатта̄рӣти кусалена абйа̄катам̣, татха̄ акусалена, абйа̄катена абйа̄катан̃ча кусалан̃ча. аттхиавигатесу ат̣т̣ха ниссайасадиса̄нева.

447-452. гхат̣ана̄ни панеттха пат̣ипа̄т̣ийа̄ а̄рамман̣а̄дӣхи айоджетва̄ пат̣хамам̣ аттхиавигатехи йоджита̄ни. ким̣ ка̄ран̣а̄ти? убхайа̄дхипатимиссакатта̄. таттха пат̣хаме гхат̣ане а̄рамман̣а̄дхипативасена ваттха̄рамман̣ам̣ лаббхати, дутийе ниссайавасена гарум̣ катва̄ асса̄дентасса ваттхумева, татийе сахаджа̄та̄дхипативасена кусала̄дайо рӯпа̄нам̣, а̄рамман̣а̄дхипативасена ваттху акусаласса. тато пара̄ни тӣн̣и гхат̣ана̄ни а̄рамман̣а̄дхипативасена вутта̄ни. таттха пат̣хаме сатта̄ти хет̣т̣ха̄ вутта̄нева. дутийе еканти пуреджа̄та̄ни ваттха̄рамман̣а̄ни акусаласса. татийе ваттхумева акусаласса. тато пара̄ни тӣн̣и гхат̣ана̄ни випа̄ка̄випа̄каса̄дха̄ран̣а̄ни сахаджа̄та̄дхипативасена вутта̄ни. таттха пат̣хаме рӯпа̄рӯпам̣ лаббхати, дутийе арӯпамева, татийе рӯпамева. тато пара̄ни тӣн̣и випа̄ка̄дхипативасена вутта̄ни. тесупи пат̣хаме рӯпа̄рӯпам̣ лаббхати, дутийе арӯпам̣, татийе рӯпамева. тато пара̄ни чха гхат̣ана̄ни а̄ха̄риндрийайутта̄ни читта̄дхипативасена вутта̄ни. таттха тӣн̣и авипа̄ка̄ни, тӣн̣и савипа̄ка̄ни. тесу ган̣ана̄ па̄кат̣а̄йева. тато пара̄ни чха гхат̣ана̄ни татхева вирийа̄дхипативасена вутта̄ни. нану ча адхипатипат̣ипа̄т̣ийа̄ пат̣хамам̣ вирийа̄дхипативасена ваттабба̄ни сийум̣, касма̄ татха̄ на вутта̄нӣти? парато хетувасена вуттагхат̣анехи садисатта̄. парато хи хетувасена гхат̣ана̄ни амохасса вӣмам̣са̄дхипатитта̄ вӣмам̣са̄йа ча самма̄дит̣т̣хибха̄вато маггасампайутта̄ни. вирийампи ча самма̄ва̄йа̄мамиччха̄ва̄йа̄мабха̄вена магготи тена саддхим̣ гхат̣ана̄ни парато хетувасена вуттагхат̣анехи садиса̄нӣти париваттетва̄ вутта̄ни. тесупи ган̣ана̄ па̄кат̣а̄йева.

453-456. анантарасаманантарамӯлакесу сатта̄ти кусало кусаласса абйа̄катасса ча, татха̄ акусало, абйа̄като тин̣н̣аннампӣти евам̣ сатта. камме еканти кусала̄ маггачетана̄ аттано випа̄ка̄бйа̄катасса. гхат̣ана̄ни панетесу тӣн̣и тӣн̣ийева. та̄ни бахутарапат̣ипа̄т̣ийа̄ вутта̄ни.

457-460. сахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайамӯлакесу йе йе дукамӯлаке паччайа̄ вутта̄ те тейева а̄дито т̣хитена сабха̄га̄. тасма̄ дукамӯлаке ган̣анам̣ н̃атва̄ йе упари паччайа̄ гхат̣ита̄, тесу ӯнатараган̣анасса васена саббагхат̣анесу ган̣ана̄ ведитабба̄. таттха сахаджа̄тамӯлаке даса гхат̣ана̄ни. тесу пан̃ча авипа̄ка̄ни, пан̃ча савипа̄ка̄ни. таттха авипа̄кесу та̄ва пат̣хаме кусало кусаласса абйа̄катасса, кусала̄бйа̄катасса, кусала̄бйа̄като абйа̄катасса̄ти чатта̄ри, татха̄ акусало, абйа̄като абйа̄катассева̄ти евам̣ нава. таттха кусала̄кусала̄дикесу ат̣т̣хасу виссаджджанесу арӯпан̃чева читтасамут̣т̣ха̄нарӯпан̃ча лаббхати. абйа̄кате ваттхурӯпампи. дутийе гхат̣ане абйа̄катависсаджджане рӯпесу ваттхумева лаббхати, татийе тӣсупи арӯпамева, чатуттхе читтасамут̣т̣ха̄нарӯпамева, пан̃чаме пат̣исандхийам̣ ваттхуна̄ саддхим̣ арӯпадхамма̄. савипа̄кесу пат̣хаме випа̄ка̄ чева випа̄качиттасамут̣т̣ха̄нарӯпан̃ча, дутийе випа̄ка̄ чева ваттхурӯпан̃ча, татийе випа̄камева, чатуттхе випа̄качиттасамут̣т̣ха̄намева, пан̃чаме ваттхурӯпамева лаббхати.

ан̃н̃аман̃н̃амӯлаке чха гхат̣ана̄ни. тесу пат̣хама̄ни тӣн̣и авипа̄ка̄ни, паччхима̄ни тӣн̣и савипа̄ка̄ни. тесу ган̣ана̄ па̄кат̣а̄йева.

461. ниссайамӯлаке ниссайапаччайа̄ а̄рамман̣е тӣн̣ӣти ваттхум̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ паваттакусала̄дивасена ведитабба̄ни. упаниссайе еканти ваттхум̣ а̄рамман̣ӯпаниссайам̣ катва̄ уппанна̄кусалам̣. сесам̣ думӯлаке хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитаббам̣.

462-464. имасмим̣ пана ниссайапаччайе вӣсати гхат̣ана̄ни. тесу пурима̄ни чха гхат̣ана̄ни пуреджа̄тасахаджа̄тавасена вутта̄ни, тато чатта̄ри пуреджа̄тавасенева, тато даса сахаджа̄тавасенева. таттха пат̣хаме гхат̣ане тераса̄ти ниссайапаччайавибхан̇ге вутта̄нева. дутийе ат̣т̣ха̄ти сахаджа̄та̄дхипативасена сатта, ваттхум̣ гарум̣ катва̄ акусалан̃ча̄ти ат̣т̣ха. татийе сатта индрийапаччайе ладдха̄нева. чатуттхе пан̃ча виппайутте ладдха̄ни. пан̃чаме чатта̄рӣти кусала̄дӣни читтасамут̣т̣ха̄на̄нам̣, ваттху ча акусаласса. чхат̣т̣хе тӣн̣ӣти кусала̄дӣни читтасамут̣т̣ха̄насса. пуреджа̄тавасена чатӯсу пат̣хаме тӣн̣ӣти ваттху кусала̄дӣнам̣, чаккха̄дӣни ча абйа̄катасса. дутийе ваттхумева кусала̄дӣнам̣. татийе еканти ваттху акусаласса. чатуттхе чаккха̄дӣни вин̃н̃а̄н̣апан̃чакасса. сахаджа̄тавасена даса савипа̄ка̄випа̄кавасена двидха̄ бхиндитва̄ сахаджа̄тамӯлаке вуттанайенева ведитабба̄ни.

465. упаниссайамӯлаке а̄рамман̣е сатта̄ти а̄рамман̣ӯпаниссайе ладдха̄нева. адхипатийа̄ сатта̄ти та̄нева. анантарасаманантаресу анантарӯпаниссайе ладдха̄нева. ниссайе еканти ваттху акусаласса. пуреджа̄те еканти тассева ваттхум̣ ва̄ а̄рамман̣ам̣ ва̄. а̄севане тӣн̣и анантарӯпаниссайавасена. камме две пакатӯпаниссайавасена. локуттаракусалачетана̄ пана анантарӯпаниссайопи хоти. виппайутте екам̣ а̄рамман̣ӯпаниссайавасена, татха̄ аттхиавигатесу. наттхивигатесу сатта анантарасама̄нева.

466. упаниссайамӯлака̄ни пана сатта гхат̣ана̄ни хонти. таттха пурима̄ни тӣн̣и а̄рамман̣ӯпаниссайавасена вутта̄ни. таттха пат̣хаме сатта̄ти кусало кусала̄дӣнам̣, татха̄ абйа̄като, акусало акусалассева̄ти евам̣ сатта. дутийе еканти чаккха̄диабйа̄катам̣ акусаласса. татийе ваттху акусаласса. тато пара̄ни две анантарӯпаниссайавасена вутта̄ни. тесу ган̣ана̄ па̄кат̣а̄йева. тато две анантарапакатӯпаниссайавасена вутта̄ни. таттха пат̣хаме локийакусала̄кусалачетана̄паччайабха̄вато гахетабба̄, дутийе локуттаракусала̄ва.

467-468. пуреджа̄тамӯлаке а̄рамман̣е тӣн̣ӣти абйа̄като кусала̄дӣнам̣. адхипатийа̄ еканти абйа̄като акусаласса. сесесупи есева найо. еттха пана сатта гхат̣ана̄ни. тесу пат̣хамам̣ ваттха̄рамман̣авасена вуттам̣, дутийам̣ ваттхувасенева, татийам̣ а̄рамман̣авасена, чатуттхам̣ ваттхусса а̄рамман̣ака̄лавасена, пан̃чамам̣ а̄рамман̣а̄дхипативасена, чхат̣т̣хам̣ ваттхуно а̄рамман̣а̄дхипатика̄лавасена, саттамам̣ чаккха̄дивасена.

469-472. паччха̄джа̄тамӯлаке вӣсати паччайа̄ на йуджджанти, тайова йоджанам̣ лабханти. екамеветтха гхат̣анам̣, там̣ ка̄йасса кусала̄дӣнам̣ васена ведитаббам̣. а̄севанамӯлакепи екамева гхат̣анам̣.

473-477. каммамӯлаке анантаре еканти маггачетана̄васена вуттам̣. ан̃н̃аман̃н̃е тӣн̣ӣти еттха пат̣исандхийам̣ ваттхупи гахетаббам̣. упаниссайе двети анантарапакатӯпаниссайавасена хет̣т̣ха̄ вутта̄нева. евам̣ сеса̄нипи хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитабба̄ни. еттха пана ека̄даса гхат̣ана̄ни. таттха пат̣хама̄ни две пакатӯпаниссайа̄нантарӯпаниссайавибха̄гато на̄на̄ккхан̣икакаммавасена вутта̄ни. тато пара̄ни чатта̄ри випа̄ка̄випа̄като екаккхан̣икакаммавасена вутта̄ни. таттха пат̣хаме арӯпена саддхим̣ читтасамут̣т̣ха̄нарӯпам̣ лаббхати, дутийе арӯпена саддхим̣ ваттху, татийе арӯпамева, чатуттхе читтасамут̣т̣ха̄нарӯпамева. пат̣исандхийам̣ пана кат̣атта̄рӯпампи лаббхати. тато пара̄ни пан̃ча савипа̄ка̄ни, та̄ни хет̣т̣ха̄ вуттанайа̄нева. випа̄камӯлаке пан̃ча гхат̣а̄на̄ни утта̄наттха̄нева.

478-483. а̄ха̄рамӯлаке сатта̄тиа̄дӣни вуттанайа̄нева. гхат̣ана̄ни панеттха чатуттим̣са. тесу пат̣хама̄ни пан̃ча випа̄ка̄випа̄каса̄ман̃н̃ато вутта̄ни. таттха пат̣хаме чатта̄ропи а̄ха̄ра̄ лаббханти; дутийе тайо арӯпа̄ха̄ра̄ва. татийе ваттхупи паччайуппаннам̣ хоти, чатуттхе там̣ париха̄йати. пан̃чаме рӯпамева паччайуппаннам̣. тато пара̄ни пан̃ча савипа̄кагхат̣ана̄ни, та̄ни хет̣т̣ха̄ вуттанайа̄нева. тато пара̄ни нава гхат̣ана̄ни четана̄ха̄равасена вутта̄ни. тато пара̄ни нава нира̄дхипативин̃н̃а̄н̣а̄ха̄равасена. тато пара̄ни са̄дхипативин̃н̃а̄н̣а̄ха̄равасена чха гхат̣ана̄ни вутта̄ни. таттха тӣн̣и випа̄ка̄випа̄каса̄ман̃н̃авасена вутта̄ни. тӣн̣и випа̄кавасенева. таттха локийа̄нам̣ випа̄ка̄нам̣ абха̄вато ваттху париха̄йати.

484-495. индрийамӯлаке пуреджа̄те еканти чаккхундрийа̄дӣнам̣ васена абйа̄катена абйа̄катам̣. сесам̣ думӯлакам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитаббам̣. гхат̣ана̄ни панеттха чха саттати. таттха пат̣хаме сабба̄нипи индрийа̄ни паччайат̣т̣хена лаббханти. дутийе рӯпаджӣвитиндрийам̣ ха̄йати. на хи там̣ ниссайо хоти. татийе арӯпиндрийа̄ни рӯпа̄нам̣. чатуттхе чаккха̄дӣни чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дӣнам̣. тато пара̄ни нава гхат̣ана̄ни сахаджа̄таарӯпиндрийавасена вутта̄ни, тато нава маггабхӯта̄нам̣ индрийа̄нам̣ васена, тато нава джха̄нан̇габхӯта̄нам̣, тато нава джха̄намаггабхӯта̄нам̣, тато нава маниндрийавасенева, тато са̄дхипатӣни чха, тато вӣрийавасена маггасампайутта̄ни чха, тато амохахетувасена нира̄дхипатӣни нава, са̄дхипатӣни чха. тесу саббесу випа̄капаччайена айутта̄ни ча йутта̄ни ча хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитабба̄ни.

496-500. джха̄намӯлакепи думӯлакам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитаббам̣. гхат̣ана̄ни панеттха чхаттим̣са. тесу пат̣хама̄ни нава индрийамаггабха̄вам̣ ана̄маситва̄ са̄дха̄ран̣аджха̄нан̇гавасенева вутта̄ни. тато пара̄ни нава индрийабхӯтаджха̄нан̇гавасена, тато нава маггабхӯтаджха̄нан̇гавасена, тато нава индрийамаггабхӯтаджха̄нан̇гавасена. чатӯсупи четесу навакесу а̄дито чатта̄ри чатта̄ри випа̄ка̄випа̄каса̄дха̄ран̣а̄ни. аваса̄не пан̃ча пан̃ча випа̄ка̄нева, та̄ни хет̣т̣ха̄ вуттанайа̄нева.

501-508. маггамӯлакепи думӯлакам̣ вуттанайенева ведитаббам̣. гхат̣ана̄ни панеттха саттапан̃н̃а̄са. тесу пат̣хама̄ни нава индрийаджха̄набха̄вам̣ ана̄маситва̄ суддхикамаггавасенева вутта̄ни. тато нава индрийабхӯтамаггавасена, тато нава джха̄набхӯтамаггавасена, тато нава индрийаджха̄набхӯтамаггавасена, тато чха адхипатибхӯтамаггавасена, тато нава нира̄дхипатимаггахетувасена, тато чха са̄дхипатимаггахетувасена, таттха навакесу пан̃ча пан̃ча чхаккесу тӣн̣и тӣн̣и випа̄ка̄ни. сеса̄ни са̄дха̄ран̣а̄ни, та̄ни хет̣т̣ха̄ вуттанайа̄нева.

509-510. сампайуттамӯлаке думӯлакам̣ утта̄наттхамева. еттха пана двейева гхат̣ана̄ни. таттха екам̣ са̄дха̄ран̣авасена, екам̣ випа̄кавасена вуттам̣.

511-514. виппайуттамӯлакепи думӯлакам̣ утта̄наттхамева. гхат̣ана̄ни панеттха тераса. таттха пат̣хаме пан̃ча̄ти кусало абйа̄катасса, татха̄ акусало, абйа̄като тин̣н̣аннампи. еттха ча име виппайутта̄дайо сахаджа̄та̄пи хонти, паччха̄джа̄тапуреджа̄та̄пи. дутийе пуреджа̄тасахаджа̄та̄ва татийе тейева адхипативасена. таттха кусало абйа̄катасса татха̄ акусало, абйа̄като пана абйа̄катасса ча а̄рамман̣а̄дхипативасена акусаласса ча̄ти евам̣ чатта̄ри. чатуттхе тӣн̣ӣти кусала̄дӣни абйа̄катасса. индрийа̄ни панеттха рӯпа̄нипи арӯпа̄нипи. пан̃чаме паччайа̄ арӯпа̄ва чхат̣т̣хе ваттхувасена рӯпа̄ва саттаме кусала̄бйа̄ката̄нам̣ випассана̄васена, акусаласса асса̄данавасена ваттхумева. ат̣т̣хаме тадева̄кусаласса, наваме чаккха̄дӣни абйа̄катасса, дасаме кусала̄дайо читтасамут̣т̣ха̄на̄нам̣, ека̄дасаме пат̣исандхийам̣ ваттху кхандха̄нам̣, два̄дасаме пат̣исандхийам̣ кхандха̄ кат̣атта̄рӯпа̄нам̣, терасаме пат̣исандхийам̣ кхандха̄ ваттхусса.

515-518. аттхипаччайамӯлаке упаниссайе еканти а̄рамман̣ӯпаниссайавасена абйа̄катам̣ акусаласса. сесам̣ думӯлаке утта̄намева. гхат̣ана̄ни панеттха екӯнатим̣са. тесу пат̣хаме арӯпаваттха̄рамман̣амаха̄бхӯтаиндрийа̄ха̄ра̄нам̣ васена сахаджа̄тапуреджа̄тапаччха̄джа̄тапаччайа̄ лаббханти. дутийе паччха̄джа̄такабал̣ӣка̄ра̄ха̄ра̄ на лаббханти. пат̣хамадутийагхат̣ана̄нева адхипатина̄ саддхим̣ упари татийачатуттха̄ни ката̄ни. пуна пат̣хамамева чатӯхи а̄ха̄рехи саддхим̣ пан̃чамам̣, рӯпиндрийехи саддхим̣ чхат̣т̣хам̣, рӯпа̄рӯпиндрийехи саддхим̣ саттамам̣ катам̣. дутийамева ва̄ пана индрийехи саддхим̣ саттамам̣ катам̣. пат̣хамадутийа̄нева виппайуттапаччайена саддхим̣ ат̣т̣хаманавама̄ни. тесу навамам̣ адхипатина̄ саддхим̣ дасамам̣ катам̣. тато ека̄дасаме паччайавасена ваттху ха̄йати. два̄дасаме арӯпадхамма̄йева паччайа̄, терасаме ваттха̄рамман̣а̄, чуддасаме ваттхумева, паннарасаме а̄рамман̣амева, сол̣асаме ваттхумева а̄рамман̣ам̣, саттарасаме пана тадева а̄рамман̣а̄дхипатибха̄вена, ат̣т̣ха̄расамепи тадева а̄рамман̣ӯпаниссайавасена, екӯнавӣсатиме чаккха̄дайова паччайа̄. има̄ни екӯнавӣсати пакин̣н̣акагхат̣ана̄ни на̄ма сахаджа̄там̣ аггахетва̄ вутта̄ни. тато пара̄ни даса сахаджа̄тавасена вутта̄ни.

519. наттхивигатамӯлакесу анантарасаманантарамӯлакесу вийа упаниссайа̄севанакаммавасена тӣн̣ийева гхат̣ана̄ни, авигатамӯлакам̣ аттхимӯлакасадисамева̄ти.

йа̄ни панета̄ни имасмим̣ пан̃ха̄ва̄ре гхат̣ана̄ни вутта̄ни, та̄ни сабба̄нипи дувидха̄нийева – пакин̣н̣акато сахаджа̄тато ча. таттха саббесампи а̄рамман̣амӯлака̄дӣнам̣ а̄дито сахаджа̄там̣ аггахетва̄ вутта̄ни пакин̣н̣ака̄ни на̄ма. та̄ни а̄рамман̣амӯлаке пан̃чапи, адхипатимӯлаке чха, анантарамӯлаке тӣн̣ипи, татха̄ саманантарамӯлаке, ниссайамӯлаке даса, упаниссайамӯлаке сатта, пуреджа̄тамӯлаке сатта, паччха̄джа̄тамӯлаке екамева, татха̄ а̄севанамӯлаке, каммамӯлаке две, а̄ха̄рамӯлаке екам̣, индрийамӯлаке чатта̄ри, виппайуттамӯлаке нава, аттхимӯлаке екӯнавӣсати, наттхимӯлаке тӣн̣ипи, татха̄вигатамӯлаке. авигатамӯлаке екӯнавӣсатӣти сабба̄нипи сатан̃чева тӣн̣и ча хонти. сахаджа̄таниссайабха̄вена панета̄ни пакин̣н̣ака̄нӣти вутта̄ни.

йа̄ни пана сахаджа̄там̣ лаббханти, та̄ни сахаджа̄тагхат̣ана̄ни на̄ма̄ти вуччанти. та̄ни а̄рамман̣амӯлаке анантарасаманантарапуреджа̄тапаччха̄джа̄таа̄севананаттхивигатамӯлакесу на лаббханти. на хи те паччайа̄ сахаджа̄та̄нам̣ паччайа̄ хонти. йатха̄ ча сахаджа̄та̄нам̣ на хонти, татха̄ хетусахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃авипа̄каджха̄намаггасампайуттапаччайа̄. асахаджа̄та̄нанти хетумӯлаке сабба̄ни чатувӣсатипи гхат̣ана̄ни сахаджа̄тагхат̣ана̄нева. татха̄ адхипатимӯлаке чатувӣсати, сахаджа̄тамӯлаке дасапи, ан̃н̃аман̃н̃амӯлаке чхапи, ниссайамӯлаке даса, каммамӯлаке нава, випа̄камӯлаке пан̃чапи, а̄ха̄рамӯлаке теттим̣са, индрийамӯлаке два̄саттати джха̄намӯлаке чхаттим̣са̄пи, маггамӯлаке саттапан̃н̃а̄сампи, сампайуттамӯлаке двепи, виппайуттамӯлаке чатта̄ри, аттхимӯлаке даса, авигатамӯлаке даса̄ти сабба̄нипи тӣн̣и сата̄ни два̄даса ча хонти. ити пурима̄ни сатам̣ тӣн̣и ча има̄ни ча два̄дасуттара̄ни тӣн̣и сата̄нӣти сабба̄нипи пан̃чадаса̄дхика̄ни чатта̄ри гхат̣анасата̄ни пан̃ха̄ва̄ре а̄гата̄ни. тесу йе йе паччайадхамма̄ на̄мавасена на па̄кат̣а̄ хутва̄ пан̃н̃а̄йанти, тепи хетумӯлака̄дӣнам̣ найа̄нам̣ а̄дито випа̄ка̄випа̄каса̄ман̃н̃ато вуттесу гхат̣анесу дассетабба̄. два̄дасева хи хетӯ чха а̄рамман̣а̄ чатта̄ро адхипатайо чатта̄ро а̄ха̄ра̄ вӣсати индрийа̄ни сатта джха̄нан̇га̄ни два̄даса магган̇га̄нӣти ете паччайадхамма̄ на̄ма. тесу йе йе дхамма̄ екантена кусала̄, екантенева акусала̄, екантена кусалавипа̄ка̄, екантенева̄кусалавипа̄ка̄, екантенева випа̄ка̄, екантенева авипа̄ка̄ те те са̄дхукам̣ саллаккхетва̄ йе таттха випа̄ка̄, те випа̄кагхат̣анесу, йе авипа̄ка̄, те авипа̄кагхат̣анесу йатха̄йогам̣ йоджетабба̄ти.

пан̃ха̄ва̄расса гхат̣ане ануломаган̣ана̄.

паччанӣйуддха̄раван̣н̣ана̄

527. ида̄ни паччанӣйам̣ хоти. таттха йатха̄ пат̣ичча ва̄ра̄дӣсу ‘‘акусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча акусало дхаммо уппаджджати нахетупаччайа̄’’тиа̄дина̄ найена лаббхама̄на̄ пан̃ха̄ лаббхама̄на̄нам̣ паччайа̄нам̣ васена сарӯпатова виттха̄рита̄. евам̣ авиттха̄ретва̄ екена лаккхан̣ена сан̇кхепато паччанӣйам̣ дассетум̣ дхаммасан̇га̄хакехи кусало дхаммо кусаласса дхаммасса а̄рамман̣апаччайена паччайотиа̄дина̄ найена ануломато кусала̄дӣнам̣ паччайа̄ уддхат̣а̄. те ча кхо паччайа̄ самӯхавасена, но екекапаччайавасенева; тасма̄ йе йаттха самӯхато дассита̄, те вибхаджитва̄ ведитабба̄. саббепи хи име чатувӣсати паччайа̄ ат̣т̣хасу паччайесу сан̇гахам̣ гаччханти. катаресу ат̣т̣хасу? а̄рамман̣е, сахаджа̄те, упаниссайе, пуреджа̄те, паччха̄джа̄те, камме, а̄ха̄ре, индрийети. катхам̣? т̣хапетва̄ хи име ат̣т̣ха паччайе сесесу сол̣асасу хетупаччайо ан̃н̃аман̃н̃авипа̄каджха̄намаггасампайуттапаччайоти име чха паччайа̄ екантена сахаджа̄та̄ хутва̄ сахаджа̄та̄нан̃н̃ева паччайабха̄вато сахаджа̄тапаччайе сан̇гахам̣ гаччханти. анантарапаччайо саманантараа̄севананаттхивигатапаччайоти име пана пан̃ча уппаджджитва̄ нируддха̄ аттано анантарам̣ уппаджджама̄на̄нан̃н̃ева паччайабха̄вато анантарӯпаниссайалаккхан̣ена упаниссайе сан̇гахам̣ гаччханти. ниссайапаччайо сахаджа̄тапуреджа̄табхедато дувидхо. таттха сахаджа̄таниссайо сахаджа̄та̄нан̃н̃ева ниссайапаччайабха̄вато сахаджа̄тапаччайе сан̇гахам̣ гаччхати, пуреджа̄таниссайо пуреджа̄тапаччайе сан̇гахам̣ гаччхати.

адхипатипаччайопи сахаджа̄та̄дхипатиа̄рамман̣а̄дхипативасена дувидхо. таттха сахаджа̄та̄дхипати сахаджа̄та̄нам̣йева адхипатипаччайабха̄вато сахаджа̄тапаччайе сан̇гахам̣ гаччхати. а̄рамман̣а̄дхипати а̄рамман̣ӯпаниссайо хотийева̄ти а̄рамман̣ӯпаниссайалаккхан̣ена упаниссайапаччайе сан̇гахам̣ гаччхати. виппайуттапаччайо сахаджа̄тапуреджа̄тапаччха̄джа̄табхедато тивидхо. таттха сахаджа̄тавиппайутто сахаджа̄та̄нан̃н̃ева виппайуттапаччайабха̄вато сахаджа̄тапаччайе сан̇гахам̣ гаччхати. пуреджа̄тавиппайутто пуре уппаджджитва̄ паччха̄ уппаджджама̄на̄нам̣ паччайабха̄вато пуреджа̄те сан̇гахито. паччха̄джа̄тавиппайутто паччха̄ уппаджджитва̄ пуре уппанна̄нам̣ упаттхамбханавасена паччайабха̄вато паччха̄джа̄тапаччайе сан̇гахам̣ гаччхати. аттхипаччайаавигатапаччайа̄ сахаджа̄тапуреджа̄тапаччха̄джа̄таа̄ха̄риндрийа̄нан̃чева аттхиавигатесу ча екекасса васена чхахи бхедехи т̣хита̄. таттха сахаджа̄тааттхиавигата̄ сахаджа̄та̄нан̃н̃ева аттхиавигатапаччайабха̄вато. сахаджа̄тапаччайе сан̇гахам̣ гаччханти. пуреджа̄та̄ пуре уппаджджитва̄ паччха̄ уппаджджама̄на̄нам̣ паччайабха̄вато пуреджа̄тапаччайе сан̇гахам̣ гаччханти. паччха̄джа̄та̄ паччха̄ уппаджджитва̄ пуре уппанна̄нам̣ упаттхамбханавасена паччайабха̄вато паччха̄джа̄тапаччайе сан̇гахам̣ гаччханти. а̄ха̄рабхӯта̄ кабал̣ӣка̄ра̄ха̄рапаччайе сан̇гахам̣ гаччханти. индрийабхӯта̄ рӯпаджӣвитиндрийапаччайе сан̇гахам̣ гаччхантӣти евам̣ име сол̣аса паччайа̄ имесу ат̣т̣хасу паччайесу сан̇гахам̣ гаччхантӣти ведитабба̄.

имесампи пана ат̣т̣ханнам̣ паччайа̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ сан̇гахо аттхийева. а̄дито ниддит̣т̣хо хи а̄рамман̣апаччайо адхипатианадхипатибхедена дувидхо. таттха адхипатибхӯто а̄рамман̣ӯпаниссайалаккхан̣ена упаниссайе сан̇гахам̣ гаччхати. анадхипатибхӯто суддхо а̄рамман̣апаччайова. каммапаччайопи сахаджа̄тана̄на̄ккхан̣икавасена дувидхо. таттха сахаджа̄такаммам̣ аттана̄ сахаджа̄та̄нан̃н̃ева каммапаччайабха̄вато сахаджа̄тейева сан̇гахам̣ гаччхати. на̄на̄ккхан̣икакаммам̣ балавадуббалавасена дувидхам̣. таттха балавакаммам̣ випа̄кадхамма̄нам̣ упаниссайова хутва̄ паччайо хотӣти упаниссайе сан̇гахам̣ гаччхати. балавампи пана рӯпа̄нам̣ дуббалан̃ча арӯпа̄нам̣ на̄на̄ккхан̣икакаммапаччайенева паччайо. а̄ха̄рапаччайопи рӯпа̄рӯпато дувидхо. таттха арӯпа̄ха̄ро аттана̄ сахаджа̄та̄нан̃н̃ева паччайо хотӣти сахаджа̄тапаччайе сан̇гахам̣ гаччхати. рӯпа̄ха̄ро сахаджа̄тапуреджа̄тапаччха̄джа̄та̄нам̣ паччайо на хоти. аттано пана уппа̄даккхан̣ам̣ атиккамитва̄ т̣хитиппатто а̄ха̄рапаччайатам̣ са̄дхетӣти а̄ха̄рапаччайова хоти. индрийапаччайопи рӯпа̄рӯпато дувидхо. таттха арӯпиндрийапаччайо аттана̄ сахаджа̄та̄нан̃н̃ева индрийапаччайатам̣ са̄дхетӣти сахаджа̄тейева сан̇гахам̣ гаччхати. рӯпиндрийапаччайо пана аджджхаттабахиддха̄бхедато дувидхо. таттха аджджхаттам̣ индрийапаччайо пуре уппаджджитва̄ паччха̄ уппаджджама̄на̄нам̣ сасампайуттадхамма̄нам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дӣнам̣ индрийапаччайо хотӣти пуреджа̄тейева сан̇гахам̣ гаччхати. ба̄хиро индрийапаччайо на̄ма рӯпаджӣвитиндрийам̣, там̣ сахаджа̄та̄нам̣ паччайо хонтампи анупа̄ланаматтавасенева хоти, на джанакавасена̄ти индрийапаччайова хоти. евам̣ име ат̣т̣ха паччайа̄ ан̃н̃аман̃н̃ампи сан̇гахам̣ гаччхантӣти ведитабба̄. айам̣ та̄ва ат̣т̣хасу паччайесу авасеса̄нам̣ сол̣асаннан̃чева тесам̣йева ча ат̣т̣ханнам̣ ан̃н̃аман̃н̃авасена сан̇гаханайо.

ида̄ни имесам̣ ат̣т̣ханнам̣ паччайа̄нам̣ екекасмим̣ чатувӣсатийа̄пи паччайесу йе йе сан̇гахам̣ гаччханти, те те ведитабба̄. таттха ат̣т̣ханнам̣ та̄ва саббапат̣хаме а̄рамман̣апаччайе а̄рамман̣апаччайова сан̇гахам̣ гаччхати, на сеса̄ тевӣсати. дутийе сахаджа̄тапаччайе хетупаччайо сахаджа̄та̄дхипатипаччайо сахаджа̄тапаччайо ан̃н̃аман̃н̃апаччайо сахаджа̄таниссайапаччайо сахаджа̄такаммапаччайо випа̄капаччайо сахаджа̄таа̄ха̄рапаччайо сахаджа̄таиндрийапаччайо джха̄напаччайо маггапаччайо сампайуттапаччайо сахаджа̄тавиппайуттапаччайо сахаджа̄таттхипаччайо сахаджа̄та̄вигатапаччайоти име паннараса паччайа̄ сан̇гахам̣ гаччханти. татийе упаниссайапаччайе адхипатибхӯто а̄рамман̣апаччайо а̄рамман̣абхӯто адхипатипаччайо анантарасаманантараупаниссайаа̄севанапаччайа̄ на̄на̄ккхан̣ико балавакаммапаччайо наттхипаччайо вигатапаччайоти име нава паччайа̄ сан̇гахам̣ гаччханти. чатуттхе пуреджа̄тапаччайе пуреджа̄таниссайапаччайо пуреджа̄тапаччайо пуреджа̄тиндрийапаччайо пуреджа̄тавиппайуттапаччайо пуреджа̄таттхипаччайо пуреджа̄та̄вигатапаччайоти име чха паччайа̄ сан̇гахам̣ гаччханти. пан̃чаме паччха̄джа̄тапаччайе паччха̄джа̄тапаччайо паччха̄джа̄тавиппайуттапаччайо паччха̄джа̄таттхипаччайо паччха̄джа̄та̄вигатапаччайоти име чатта̄ро паччайа̄ сан̇гахам̣ гаччханти. чхат̣т̣хе каммапаччайе на̄на̄ккхан̣икакаммапаччайова сан̇гахито. саттаме а̄ха̄рапаччайе кабал̣ӣка̄ра̄ха̄равасенева а̄ха̄рапаччайо а̄ха̄раттхипаччайо а̄ха̄ра̄вигатапаччайоти име тайо паччайа̄ сан̇гахита̄. ат̣т̣хаме индрийапаччайе рӯпаджӣвитиндрийапаччайо индрийаттхипаччайо индрийа̄вигатапаччайоти име тайо паччайа̄ сан̇гахам̣ гаччханти. евам̣ имесам̣ ат̣т̣ханнам̣ паччайа̄нам̣ екекасмим̣ име чиме ча паччайа̄ сан̇гахам̣ гата̄ти н̃атва̄ йе йаттха сан̇гахам̣ гата̄, те тасса ган̣анена гахита̄ва хонтӣти ведитабба̄.

евам̣ саббапаччайасан̇га̄хака̄нам̣ имесам̣ ат̣т̣ханнам̣ паччайа̄нам̣ васена екӯнапан̃н̃а̄са̄йа пан̃хесу имасмим̣ паччанӣйе ‘‘кусало дхаммо кусаласса дхаммасса а̄рамман̣апаччайена паччайо’’тиа̄дайо име паннараса пан̃ха̄ уддхаритва̄ виссаджджита̄. таттха кусало кусаласса, кусало акусаласса, кусало абйа̄катасса, кусало кусала̄бйа̄катасса̄ти кусала̄дика̄ чатта̄ро пан̃ха̄; татха̄ акусала̄дика̄; абйа̄като пана абйа̄катасса, абйа̄като кусаласса, абйа̄като акусаласса̄ти абйа̄ката̄дика̄ тайо; кусало ча абйа̄като ча кусаласса; татха̄ абйа̄катасса; акусало ча абйа̄като ча акусаласса; татха̄ абйа̄катасса̄ти думӯлакека̄васа̄на̄ чатта̄ро хонти. тесу пат̣хаме пан̃хе йехи бхавитаббам̣, те саббе сан̇гахетва̄ тайо паччайа̄ вутта̄. дутийе две, татийе пан̃ча, чатуттхе екова пан̃чаме тайо, чхат̣т̣хе две, саттаме пан̃ча, ат̣т̣хаме екова наваме сатта, дасаме тайо, ека̄дасаме тайо, два̄дасаме две, терасаме чатта̄ро, чуддасаме две, паннарасамепи чатта̄рова. те ‘‘сахаджа̄тапаччайена̄’’ти аватва̄ ‘‘сахаджа̄там̣ паччха̄джа̄та’’нти вутта̄. таттха ка̄ран̣ам̣ парато ваккха̄ма.

сама̄сато панеттха еко две тайо чатта̄ро пан̃ча сатта̄ти чхал̣ева паччайапариччхеда̄ хонти. айам̣ пан̃ха̄ва̄расса паччанӣйе уккат̣т̣хавасена пан̃ха̄париччхедо чева те те паччайе сан̇гахетва̄ дасситапаччайапариччхедо ча. ‘‘на хетупаччайо’’тиа̄дӣсу хи чатувӣсатийа̄пи паччайапаччанӣйесу екапаччанӣйепи ито уддхам̣ пан̃ха̄ ва̄ паччайа̄ ва̄ на лаббханти, хет̣т̣ха̄ лаббханти. тасма̄ йесу пан̃хесу ‘‘кусало дхаммо кусаласса ча абйа̄катасса ча дхаммасса сахаджа̄тапаччайена паччайо’’ти евам̣ екова паччайо а̄гато, тасмим̣ паччайе пат̣иккхитте те пан̃ха̄ париха̄йанти. йасмим̣ пана пан̃хе ‘‘кусало дхаммо акусаласса дхаммасса а̄рамман̣апаччайена паччайо упаниссайапаччайена паччайо’’ти евам̣ две паччайа̄ а̄гата̄. таттха на̄рамман̣апаччайа̄ти евам̣ екасмим̣ паччайе пат̣иккхиттепи итарасса паччайасса васена со пан̃хо лаббхатева. тесу пана двӣсупи паччайесу пат̣иккхиттесу со ва̄ро паччхиджджати. евамева йесу пан̃хесу тайо чатта̄ро пан̃ча сатта ва̄ лаббханти, тесу т̣хапетва̄ пат̣иккхитте паччайе авасеса̄нам̣ васена те пан̃ха̄ лаббхантийева. саббесу пана паччайесу пат̣иккхиттесу саббепи те ва̄ра̄ паччхиджджантӣти идамева четтха лаккхан̣ам̣. имина̄ лаккхан̣ена а̄дито пат̣т̣ха̄йа тесу тесу пан̃хесу сан̇кхипитва̄ вуттапаччайа̄нам̣ пабхедо ча тасмим̣ тасмим̣ паччанӣйе тесам̣ тесам̣ пан̃ха̄нам̣ париха̄ни ча ведитабба̄.

татра̄йам̣ виттха̄ракатха̄ – пат̣хамапан̃хе та̄ва тӣхи паччайехи екӯнавӣсати паччайа̄ дассита̄. катхам̣? кусало хи кусаласса пуреджа̄тапаччха̄джа̄тавипа̄кавиппайуттехева паччайо на хоти, сесехи вӣсатийа̄ хоти, тесу а̄рамман̣апаччайо екова сахаджа̄те пана саббасан̇га̄хикавасена паннараса паччайа̄ сан̇гахам̣ гаччхантӣти вутта̄. тесу хетупаччайе пат̣иккхитте чуддаса хонти. кусало пана кусаласса нева випа̄капаччайо на, виппайуттапаччайоти те две апанетва̄ сесе два̄даса сандха̄йа сахаджа̄тапаччайена паччайоти вуттам̣. упаниссайапаччайепи саббасан̇га̄хикавасена нава паччайа̄ сан̇гахам̣ гаччхантӣти вутта̄. тесу адхипатибхӯто а̄рамман̣апаччайо а̄рамман̣абхӯто ча адхипатипаччайо а̄рамман̣ӯпаниссайавасена упаниссайамева анупавит̣т̣хо. кусало пана кусаласса на̄на̄ккхан̣икакаммапаччайо на хотӣти там̣ апанетва̄ сесе чха сандха̄йа упаниссайапаччайена паччайоти вуттам̣. евам̣ пат̣хамапан̃хе тӣхи паччайехи екӯнавӣсатипаччайа̄ дассита̄ти ведитабба̄. тесу имасмим̣ хетупаччанӣйе ‘‘кусало дхаммо кусаласса дхаммасса нахетупаччайена паччайоти да̄нам̣ датва̄ сӣлам̣ сама̄дийитва̄ упосатхакаммам̣ катва̄ там̣ паччавеккхати, пуббе сучин̣н̣а̄ни паччавеккхатӣ’’ти евама̄дина̄ а̄рамман̣апаччайа̄дӣсу вуттанайенева уддхаритва̄ па̄л̣и дассетабба̄.

а̄рамман̣апаччайе пана пат̣иккхитте тасса виттха̄рам̣ апанетва̄ хетупаччайавиттха̄рам̣ паккхипитва̄ са̄йева па̄л̣и дассетабба̄, сесапаччайапат̣иккхепесупи есева найо. тасмим̣ пана паччайе пат̣иккхитте йе ва̄ра̄ париха̄йанти, те парато ваккха̄ма.

дутийапан̃хе пана двӣхи паччайехи тайо паччайа̄ дассита̄. катхам̣? кусало хи акусаласса анантара̄дивасена паччайо на хоти. тасма̄ те апанетва̄ а̄рамман̣ӯпаниссайавасена сан̇гахитам̣ а̄рамман̣а̄дхипатин̃чева пакатӯпаниссайан̃ча сандха̄йа упаниссайапаччайена паччайоти вуттам̣. тасма̄ суддхо а̄рамман̣апаччайо а̄рамман̣а̄дхипативасена адхипатипаччайо упаниссайапаччайоти дутийапан̃хе двӣхи паччайехи име тайо паччайа̄ дассита̄ти ведитабба̄.

татийапан̃хе пана пан̃чахи паччайехи ат̣т̣ха̄раса паччайа̄ дассита̄. катхам̣? кусало хи абйа̄катасса ан̃н̃аман̃н̃апуреджа̄та̄севанавипа̄касампайуттехийева паччайо на хоти, сесехи екӯнавӣсатийа̄ хоти. тесу а̄рамман̣апаччайо еко. йасма̄ пана кусало абйа̄катасса ан̃н̃аман̃н̃авипа̄касампайуттавасена паччайо на хоти, хетупаччайо пат̣иккхитто, каммапаччайо висум̣ гахито, тасма̄ име пан̃ча апанетва̄ сахаджа̄тена даса паччайа̄ дассита̄. упаниссайена хет̣т̣ха̄ вуттесу чхасу т̣хапетва̄ а̄севанам̣ сеса̄ пан̃ча. паччха̄джа̄то екова татха̄ сахаджа̄тана̄на̄ккхан̣икавасена дувидхопи каммапаччайоти евам̣ татийапан̃хе пан̃чахи паччайехи име ат̣т̣ха̄раса паччайа̄ дассита̄ти ведитабба̄.

чатуттхапан̃хе пана екена паччайена даса. катхам̣? кусало хи кусала̄бйа̄катасса сахаджа̄те вуттесу паннарасасу ан̃н̃аман̃н̃авипа̄касампайуттавиппайуттехи паччайо на хоти, хетупаччайо пат̣иккхитто. ити име пан̃ча апанетва̄ сеса̄ даса паччайа̄ еттха екена паччайена дассита̄ти ведитабба̄.

528. йатха̄ ча имесу кусала̄дикесу чатӯсу, татха̄ акусала̄дикесупи чатӯсу пан̃хесу техи техи паччайехи те тейева паччайа̄ дассита̄ти ведитабба̄.

529. тато пара̄нам̣ абйа̄ката̄дӣнам̣ тин̣н̣ам̣ пан̃ха̄нам̣ пат̣хамапан̃хе саттахи паччайехи тевӣсати паччайа̄ дассита̄. катхам̣? абйа̄като хи абйа̄катасса чатувӣсатийа̄пи паччайехи паччайо хоти. хетупаччайе пана пат̣иккхитте тевӣсати хонти. тесу а̄рамман̣апаччайо екова. йасма̄ панеттха асахаджа̄та̄нампи сан̇гахан̣аттхам̣ а̄ха̄риндрийапаччайа̄ висум̣ гахита̄. тасма̄ име тайо апанетва̄ сахаджа̄тена два̄даса паччайа̄ дассита̄. упаниссайена хет̣т̣ха̄ вутта̄ чха, пуреджа̄то екова татха̄ паччха̄джа̄таа̄ха̄риндрийапаччайа̄ти еваметтха саттахи паччайехи име тевӣсати паччайа̄ дассита̄ти ведитабба̄. дутийе тӣхи паччайехи два̄даса дассита̄. катхам̣? а̄рамман̣апаччайо еко, упаниссайена пана а̄рамман̣ӯпаниссайавасена а̄рамман̣а̄дхипатианантарасаманантаранаттхивигатаупаниссайапаччайоти чха дассита̄. пуреджа̄тена пуреджа̄таниссайавиппайуттааттхиавигата̄ пан̃ча̄ти еваметтха тӣхи паччайехи име два̄даса паччайа̄ дассита̄ти ведитабба̄. татийепи есева найо.

530. тато пара̄нам̣ дукамӯлака̄нам̣ чатуннам̣ пан̃ха̄нам̣ пат̣хамапан̃хе ‘‘сахаджа̄тапаччайена пуреджа̄тапаччайена̄’’ти аватва̄ ‘‘сахаджа̄там̣ пуреджа̄та’’нти вуттехи двӣхи ниссайааттхиавигатавасена тайо паччайа̄ дассита̄. кусала̄ хи кхандха̄ ваттхуна̄ саддхим̣ екато кусаласса паччайабха̄вам̣ са̄дхайама̄на̄ кин̃ча̄пи сахаджа̄та̄, сахаджа̄тапаччайа̄ пана на хонти ваттхумиссакатта̄. тасма̄ тесам̣ сахаджа̄та̄нам̣ ниссайааттхиавигата̄нам̣ васена сахаджа̄танти вуттам̣. ваттхумхипи есева найо. тампи хи кин̃ча̄пи пуреджа̄там̣, кхандхамиссакатта̄ пана пуреджа̄тапаччайо на хоти. кевалам̣ пуреджа̄та̄нам̣ ниссайа̄дӣнам̣ васена пуреджа̄танти вуттам̣.

дутийапан̃хе ‘‘сахаджа̄там̣ паччха̄джа̄там̣ а̄ха̄рам̣ индрийа’’нти вуттехи чатӯхипи сахаджа̄таниссайааттхиавигатавасена чатта̄ро паччайа̄ дассита̄. имасмин̃хи ва̄ре сахаджа̄тапаччайо лаббхати, паччха̄джа̄тапаччайа̄дайо на лаббханти. паччха̄джа̄та̄нам̣ пана а̄ха̄риндрийасан̇кха̄та̄нан̃ча аттхиавигата̄нам̣ васенетам̣ вуттам̣. кусала̄ хи кхандха̄ абйа̄ката̄ ча маха̄бхӯта̄ упа̄да̄рӯпа̄нам̣ сахаджа̄тапаччайена ниссайапаччайена аттхиавигатапаччайехӣти чатудха̄ паччайа̄ хонти. паччха̄джа̄та̄ пана кусала̄ техийева бхӯтехи саддхим̣ тесан̃н̃ева упа̄да̄рӯпа̄нам̣ аттхиавигатавасена паччайо. кабал̣ӣка̄ра̄ха̄ропи паччха̄джа̄техи кусалехи саддхим̣ пуреджа̄тасса ка̄йасса аттхиавигатавасенева паччайо. рӯпаджӣвитиндрийампи паччха̄джа̄техи кусалехи саддхим̣ кат̣атта̄рӯпа̄нам̣ аттхиавигатапаччайенева паччайо. ити имам̣ чатудха̄ паччайабха̄вам̣ сандха̄йа ‘‘сахаджа̄там̣ паччха̄джа̄там̣, а̄ха̄рам̣ индрийа’’нти идам̣ вуттам̣. паччха̄джа̄та̄ха̄риндрийапаччайа̄ панеттха на лаббхантийева. парато акусаламиссакапан̃ха̄двайепи есева найоти. еваметтха тесу тесу пан̃хесу сан̇кхипитва̄ вуттапаччайа̄нам̣ пабхедо ведитаббо. тасмим̣ тасмим̣ пана паччайе тесам̣ тесам̣ пан̃ха̄нам̣ париха̄на̄париха̄ним̣ парато а̄викарисса̄ма̄ти.

паччанӣйуддха̄расса аттхаван̣н̣ана̄.

паччанӣйаган̣анаван̣н̣ана̄

532. ида̄ни ете ‘‘кусало дхаммо кусаласса дхаммасса̄’’тиа̄дайо ануломавасена паннараса ва̄ра̄ дассита̄. йасма̄ паччанӣйепи етейева, на ито уддхам̣; хет̣т̣ха̄ пана хонти, тасма̄ йасса йасса паччайасса паччанӣйе йе йе ва̄ра̄ лаббханти, те те а̄дито пат̣т̣ха̄йа ган̣анавасена дассетум̣ нахетуйа̄ паннараса̄тиа̄ди а̄раддхам̣.

таттха нахетуйа̄ саббесампи йатха̄дассита̄нам̣ паччайа̄нам̣ васена паннараса лаббханти. на̄рамман̣е сахаджа̄те хетупаччайо пависати. тасмим̣ тасмим̣ ва̄ре суддхо а̄рамман̣апаччайо париха̄йати, сесапаччайавасена те ва̄ра̄ виссаджджанам̣ лабханти. йатха̄ ча на̄рамман̣е, евам̣ сесесупи. сахаджа̄те хетупаччайо пависати. тасмим̣ тасмин̃ча ва̄ре наупаниссайе наанантарети евам̣ паччанӣйато т̣хита̄ паччайа̄ париха̄йанти, авасесапаччайавасена те те ва̄ра̄ виссаджджанам̣ лабханти. насахаджа̄те пана ‘‘кусало дхаммо кусаласса ча абйа̄катасса ча, акусало дхаммо акусаласса ча абйа̄катасса ча, кусало ча абйа̄като ча дхамма̄ кусаласса, акусало ча абйа̄като ча дхамма̄ акусаласса̄ти име чатта̄ро ва̄ра̄ париха̄йанти. етесан̃хи чатуннам̣ пуримесу двӣсу сахаджа̄тапаччайена паччайоти ека̄дасаннам̣ паччайа̄нам̣ васена екова паччайасан̇гахо вутто. те тасмим̣ пат̣иккхитте ан̃н̃ена̄ка̄рена виссаджджанам̣ на лабханти. паччхимесу двӣсу ниссайааттхиавигатапаччайе сандха̄йа ‘‘сахаджа̄там̣ пуреджа̄та’’нти вуттам̣. те сахаджа̄те пат̣иккхитте авасеса̄нам̣ хетуа̄дӣнан̃ча пуреджа̄та̄нан̃чева ниссайааттхиавигата̄нам̣ васена виссаджджанам̣ на лабханти, тасма̄ име чатта̄ропи ва̄ра̄ париха̄йанти. авасеса̄нам̣ васена ‘‘ека̄даса̄’’ти вуттам̣.

таттха сийа̄ – йатха̄ хетумхи пат̣иккхитте сеса̄нам̣ адхипатиа̄дӣнам̣ васена те ва̄ра̄ ладдха̄, евам̣ сахаджа̄те пат̣иккхитте авасеса̄нам̣ хетуа̄дӣнам̣ васена касма̄ на лаббхантӣти? ниппадесатта̄. хетуа̄дайо хи сахаджа̄та̄нам̣ екадесаматтато саппадеса̄, тасма̄ тесу пат̣иккхиттесу ан̃н̃есам̣ васена те ва̄ра̄ лаббханти. сахаджа̄то пана ниппадесо саббепи хетуа̄дайо ган̣ха̄ти, тасма̄ тасмим̣ пат̣иккхитте саббепи те пат̣иккхитта̄ хонти. на хи асахаджа̄та̄ хетупаччайа̄дайо на̄ма аттхи. ити сахаджа̄тасса ниппадесатта̄ тасмим̣ пат̣иккхитте саббепи те убхопи ва̄ра̄ на лаббханти. ‘‘сахаджа̄там̣ пуреджа̄та’’нти виссаджджитава̄ресу пана кин̃ча̄пи сахаджа̄тапаччайойева наттхи, йасма̄ панеттха сахаджа̄та̄ва арӯпаккхандха̄ ниссайааттхиавигатавасена паччайа̄, сахаджа̄те ча пат̣иккхитте екантена сахаджа̄таниссайааттхиавигата̄ пат̣иккхитта̄ хонти, тасма̄ тасса пат̣иккхиттатта̄ тепи ва̄ра̄ на лаббхантӣти евам̣ саббатха̄петтха име чатта̄ро ва̄ра̄ париха̄йанти. авасеса̄нан̃н̃ева васена ека̄даса̄ти вуттам̣.

наан̃н̃аман̃н̃ананиссайанасампайуттепи тейева ва̄ра̄ париха̄йанти. касма̄? сахаджа̄тагатикатта̄. йатхева хи арӯпадхаммабхӯто сахаджа̄тапаччайо ниппадесена чатта̄ро арӯпаккхандхе ган̣ха̄ти, татха̄ ан̃н̃аман̃н̃аниссайасампайутта̄пӣти сахаджа̄тагатикатта̄ етесупи пат̣иккхиттесу те ва̄ра̄ на лаббхантӣти ведитабба̄. тена вуттам̣ наан̃н̃аман̃н̃е ека̄даса, наниссайе ека̄даса, насампайутте ека̄даса̄ти.

таттха сийа̄ – кин̃ча̄пи име ависесена кусала̄дибхеда̄нам̣ чатуннам̣ кхандха̄нам̣ сан̇га̄хакатта̄ сахаджа̄тагатика̄, кусало пана кусала̄бйа̄катасса т̣хапетва̄ сахаджа̄тапаччайам̣ ан̃н̃атха̄ паччайова на хоти, тасма̄ тасмим̣ пат̣иккхитте со ва̄ро париха̄йату. кусало пана кусала̄бйа̄ката̄нам̣ нева ан̃н̃аман̃н̃апаччайо хоти, тасмим̣ пат̣иккхитте со ва̄ро касма̄ париха̄йатӣти? ан̃н̃аман̃н̃апаччайадхаммавасена паваттисаббха̄вато. йатхева хи кусала̄бйа̄ката̄ кусаласса сахаджа̄тапаччайова на хонти. сахаджа̄тадхаммавасена пана ниссайапаччайа̄дӣхи паваттисаббха̄вато тасмим̣ пат̣иккхитте со ва̄ро париха̄йати, евамидха̄пи ан̃н̃аман̃н̃апаччайадхаммавасена сахаджа̄та̄дӣхи паваттисаббха̄вато тасмим̣ пат̣иккхитте со ва̄ро париха̄йати. наан̃н̃аман̃н̃апаччайена паччайоти падасса хи айаматтхо – йе дхамма̄ ан̃н̃аман̃н̃апаччайасан̇гахам̣ гата̄, на техи паччайо. кусало ча кусала̄бйа̄ката̄нам̣ сахаджа̄та̄дивасена паччайо хонто ан̃н̃аман̃н̃апаччайадхаммехева паччайо хоти, тасма̄ тасмим̣ пат̣иккхитте со ва̄ро париха̄йати. йатха̄ ча со ва̄ро, татха̄ сеса̄пи тайоти чатта̄ропи те ва̄ра̄ париха̄йанти.

наниссайе ека̄даса̄ти еттха̄пи йасма̄ тесам̣ ва̄ра̄нам̣ екентена сахаджа̄тапаччайадхамма̄ва ниссайабхӯта̄, тасма̄ ниссайе пат̣иккхитте париха̄йанти. напуреджа̄те тераса̄ти сахаджа̄там̣ пуреджа̄танти вуттависсаджджане двимӯлаке две апанетва̄ тераса. йатха̄ хи те сахаджа̄те пат̣иккхитте пуреджа̄та̄нан̃н̃ева ниссайааттхиавигата̄нам̣ васена виссаджджанам̣ на лабханти, татха̄ пуреджа̄тепи пат̣иккхитте сахаджа̄та̄нан̃н̃ева ниссайааттхиавигата̄нам̣ васена виссаджджанам̣ на лабханти, тасма̄ те апанетва̄ тераса̄ти ведитабба̄.

напаччха̄джа̄те паннараса̄ти еттха ‘‘паччха̄джа̄тапаччайена паччайо’’ти ва̄ ‘‘сахаджа̄там̣ паччха̄джа̄там̣ а̄ха̄рам̣ индрийа’’нти ва̄ а̄гатат̣т̣ха̄несу т̣хапетва̄ паччха̄джа̄там̣ авасесавасенапи те пан̃ха̄ лаббханти, тасма̄ паннарасева вутта̄. накамметиа̄дӣсу йасма̄ каммавипа̄ка̄ха̄риндрийаджха̄намагга̄пи кусала̄дибхеда̄нам̣ чатуннам̣ кхандха̄нам̣ екадесова тасма̄ т̣хапетва̄ те дхамме авасесадхаммавасена сахаджа̄тадхамма̄ паччайа̄ хонтӣти екампи пан̃ха̄виссаджджанам̣ на парихӣнам̣. насампайутте ека̄даса̄ти йасма̄ тесу чатӯсу ва̄ресу сампайуттадхамма̄ сахаджа̄та̄дипаччайена паччайа̄ хонти, тасма̄ сампайуттапаччайапат̣иккхепена тейева ва̄ра̄ париха̄йантӣти ведитабба̄. навиппайутте нава̄ти думӯлакаека̄васа̄на̄ чатта̄ро екамӯлакадука̄васа̄на̄ две ча̄ти име чха ва̄ра̄ екантена виппайуттапаччайадхаммехи йутта̄. техи сахаджа̄та̄дивасена паччайа̄ хонти, тасма̄ виппайутте пат̣иккхитте саббепи те париха̄йантӣти навева лаббханти. тена вуттам̣ ‘‘навиппайутте нава̄’’ти. ноаттхиноавигатесупи тейева ведитабба̄. екантена хи те ва̄ра̄ аттхиавигатапаччайадхаммайутта̄, тасма̄ те тесам̣ пат̣иккхепе париха̄йанти. йепи лаббханти, тесу а̄рамман̣авасена анантара̄дивасена ва̄ виссаджджана̄ни ка̄табба̄ни. сахаджа̄тапуреджа̄тапаччха̄джа̄таа̄ха̄риндрийабхедато пан̃чаннам̣ аттхиавигата̄нам̣ виппайуттадхамма̄нам̣ ва̄ васена на ка̄табба̄нӣти.

533. евам̣ паччанӣйе ладдхава̄ре ган̣анато дассетва̄ ида̄ни думӯлака̄дивасена паччайаган̣анам̣ дассетум̣ нахетупаччайа̄ на̄рамман̣е паннараса̄тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха нахетумӯлакадукесу атирекаган̣ано ӯнатараган̣анена саддхим̣ йоджито ӯнатараган̣анова хоти.

тимӯлаке наупаниссайе тераса̄ти кусало акусаласса, акусало кусаласса̄ти две ва̄ра̄ париха̄йанти. касма̄? на̄рамман̣ена саддхим̣ наупаниссайасса гхат̣итатта̄. а̄рамман̣авасена хи упаниссайавасена ча имесам̣ паватти. тан̃ча убхайам̣ пат̣иккхиттам̣. а̄рамман̣а̄дхипати ча а̄рамман̣ӯпаниссайаггахан̣ена гахито хотийева.

чхамӯлакепи наупаниссайе тераса̄ти тейева тераса. саттамӯлаке пана наупаниссайе сатта̄ти насахаджа̄тена саддхим̣ гхат̣итатта̄ таттха парихӣнехи чатӯхи саддхим̣ ‘‘кусало кусаласса, кусало акусаласса, акусало акусаласса, акусало кусаласса̄’’ти име анантарӯпаниссайапакатӯпаниссайавасена паваттама̄на̄ чатта̄роти ат̣т̣ха париха̄йанти, тасма̄ авасеса̄нам̣ васена сатта̄ти вуттам̣. напуреджа̄те ека̄даса̄ти насахаджа̄тена саддхим̣ гхат̣итатта̄ ека̄даса. напаччха̄джа̄те нава̄ти тесу ека̄дасасу сахаджа̄там̣ паччха̄джа̄там̣ а̄ха̄рам̣ индрийанти ладдхависсаджджанесу думӯлаке абйа̄катанте две ва̄ре апанетва̄. те хи сахаджа̄те пат̣иккхиттепи паччха̄джа̄тавасена апарихӣна̄. сахаджа̄тена пана саддхим̣ паччха̄джа̄те пат̣иккхитте париха̄йантӣти сеса̄нам̣ васена нава̄ти вуттам̣. ат̣т̣хамӯлаке наниссайе ека̄даса̄ти саббам̣ хет̣т̣ха̄ вуттасадисамева. навамӯлаке наупаниссайе пан̃ча̄ти кусала̄дайо абйа̄катанта̄ тайо думӯлака̄ абйа̄катанта̄ две ча̄ти пан̃ча. тесу на̄на̄ккхан̣икакаммакабал̣ӣка̄ра̄ха̄рарӯпаджӣвитиндрийапаччха̄джа̄тадхаммавасена виссаджджанам̣ ведитаббам̣.

дасамӯлаке напуреджа̄те пан̃ча̄тиа̄дӣсупи тейева. напаччха̄джа̄те тӣн̣ӣти паччха̄джа̄тавасена лаббхама̄не думӯлаке абйа̄катанте две апанетва̄ авасеса̄. навиппайуттепи тейева тайо. ноаттхийа̄ двети на̄на̄ккхан̣икакаммавасена кусалан̃ча акусалан̃ча кат̣атта̄рӯпасса. випа̄кам̣ панеттха наупаниссайена саддхим̣ гхат̣итатта̄ на лаббхати. ека̄дасамӯлаке хет̣т̣ха̄ вуттасадиса̄ва ган̣ана̄. два̄дасамӯлаке накамме еканти абйа̄катена абйа̄катам̣. таттха ча а̄ха̄риндрийавасена виссаджджанам̣ ведитаббам̣. терасамӯлака̄дӣсупи саббаттха еканти а̄гатат̣т̣ха̄не идамева гахетаббам̣. на̄ха̄ре пана индрийавасена виссаджджанам̣ ведитаббам̣. наиндрийе а̄ха̄равасена. чуддасамӯлака̄дӣсу накаммена саддхим̣ гхат̣итатта̄ ноаттхиноавигата̄ на лаббхантӣти на вутта̄. на̄ха̄рапаччайа̄ наджха̄напаччайа̄ти наиндрийам̣ апанетва̄ вуттам̣. тасма̄ таттха индрийавасена екам̣ ведитаббам̣. навипа̄капаччайа̄ наиндрийапаччайа̄ти на̄ха̄рам̣ апанетва̄ вуттам̣, тасма̄ таттха а̄ха̄равасена екам̣ ведитаббам̣. имесу пана двӣсу паччанӣйато т̣хитесу ган̣ана̄ на̄ма наттхи, тасма̄ екато на дассита̄ти.

нахетумӯлакам̣.

534. на̄рамман̣амӯлака̄дӣсупи паннарасатерасаека̄дасанава̄ти саббадукесу чатта̄рова мӯлаган̣анапариччхеда̄. тика̄дӣсу пана бахупаччайасама̄йоге итара̄нипи сатта пан̃ча тӣн̣и две еканти париччхиннаган̣ана̄ни виссаджджана̄ни лаббхантийева. тесу йесам̣ паччайа̄нам̣ сама̄йоге йам̣ йам̣ лаббхати, там̣ там̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайена са̄дхукам̣ саллаккхетва̄ уддхаритаббам̣. саббесу четесу на̄рамман̣амӯлака̄дӣсу на̄рамман̣а̄дӣни пада̄ни атиккантена хетупадена саддхим̣ пат̣хамам̣ бандхитва̄ва чакка̄ни ката̄ни. йасма̄ пана та̄ни нахетумӯлаке вуттасадиса̄нева хонти, тасма̄ виттха̄рена адассетва̄ сан̇кхепам̣ катва̄ дассита̄ни. таттха йатха̄ нахетумӯлаке на̄рамман̣анаупаниссайа̄ висум̣ висум̣ паннараса ва̄ре лабханта̄пи сама̄йоге тераса лабхим̣су, евам̣ саббаттха терасева лабханти. йатха̄ ча на̄рамман̣анасахаджа̄техи саддхим̣ наупаниссайе сатта ва̄ра̄ хонти, евам̣ наупаниссайана̄рамман̣ехи саддхим̣ насахаджа̄тепи сатта.

538. наниссайапаччайа̄ наупаниссайапаччайа̄ напаччха̄джа̄те тӣн̣ӣти кусала̄дӣни абйа̄катанта̄ни. тесу кат̣атта̄рӯпан̃ча а̄ха̄расамут̣т̣ха̄нан̃ча паччайуппаннам̣.

543-544. на̄ха̄ранаиндрийамӯлакесу чатуккесу накаммена саддхим̣ агхат̣итатта̄ нахетумӯлаке вийа екентена лаббханти. наиндрийамӯлаке наупаниссайе ча напуреджа̄те ча т̣хапетва̄ на̄ха̄ре тӣн̣ӣти ка̄таббанти наиндрийапаччайато пат̣т̣ха̄йа име две паччайе гхат̣етва̄ наиндрийапаччайа̄…пе… наупаниссайапаччайа̄ на̄ха̄ре тӣн̣ӣ. наиндрийапаччайа̄…пе… напуреджа̄тапаччайа̄ на̄ха̄ре тӣн̣ӣти евам̣ имехи паччайехи саддхим̣ на̄ха̄рапаччайе ча ган̣ана̄ ка̄табба̄ти аттхо. таттха тӣн̣ӣти кусала̄дӣнева абйа̄катасса. таттха кусала̄кусала̄ кат̣атта̄рӯпа̄нам̣ пуреджа̄тасса ча ка̄йасса паччха̄джа̄тапаччайена, абйа̄ката̄ пана читтачетасика̄ паччха̄джа̄тапаччайенева̄ти имесам̣ васена тӣн̣и виссаджджана̄ни ка̄табба̄ни. парато пана напаччха̄джа̄тена саддхим̣ гхат̣итатта̄ на̄ха̄ре двети вуттам̣. таттха кат̣атта̄рӯпавасена кусалам̣ абйа̄катасса, татха̄ акусаланти еттакамева лаббхати. а̄ха̄расса пана пат̣иккхиттатта̄ кабал̣ӣка̄ра̄ха̄ро аттхиавигатавасена̄пи паччайабха̄вам̣ на лабхати.

545. навиппайуттамӯлакасса чатумӯлаке наупаниссайе пан̃ча̄ти кусало сахаджа̄такусаласса, кусало кат̣атта̄рӯпасан̇кха̄тасса абйа̄катасса, акусало сахаджа̄таакусаласса, татха̄ кат̣атта̄рӯпасан̇кха̄тасса абйа̄катасса, абйа̄като сахаджа̄таабйа̄катасса̄ти евам̣ пан̃ча. навиппайуттапаччайа̄…пе… наупаниссайе тӣн̣ӣти хет̣т̣ха̄ вуттанайенева кусала̄дайо тайо абйа̄катасса.

546. ноаттхипаччайа̄ нахетуйа̄ нава̄ти нахетупаччайа̄ ноаттхийа̄ вутта̄ навева. саббепи хи те екамӯлакека̄васа̄на̄ анантарапакатӯпаниссайавасена лаббханти. на̄рамман̣е нава̄типи тейева на̄рамман̣е т̣хатва̄ наупаниссайе две ка̄табба̄. йа̄ва ниссайампӣти ноаттхимӯлаке найе ‘‘ноаттхипаччайа̄ нахетупаччайа̄ на̄рамман̣апаччайа̄’’ти евам̣ чаккабандхагаманена на̄рамман̣апаччайе т̣хатва̄ имехи ва̄ тӣхи, ито паресу на̄дхипатиа̄дӣсу ан̃н̃атаран̃н̃атарена ва̄ саддхим̣ йа̄ва ниссайапаччайам̣ па̄пун̣а̄ти, та̄ва гантва̄ наупаниссайе две виссаджджана̄ни ка̄табба̄нӣти аттхо.

евам̣ лаккхан̣ам̣ т̣хапетва̄ пуна на̄рамман̣ато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва ниссайа̄ сатта паччайе гахетва̄ наупаниссайе двети а̄ха. таттха ноаттхипаччайа̄ нахетупаччайа̄ на̄рамман̣апаччайа̄ наупаниссайе две, ноаттхипаччайа̄ нахетуна̄рамман̣ана̄дхипатипаччайа̄ наупаниссайе двети евам̣ на̄рамман̣ато пуримапаччхимехи ниссайапарийоса̄нехи саббападехи саддхим̣ йоджана̄ ка̄табба̄. двети панеттха кусало абйа̄катасса, акусало абйа̄катасса̄ти на̄на̄ккхан̣икакаммавасена кат̣атта̄рӯпасса паччайавасена ведитабба̄ни. наупаниссайападена саддхим̣ напуреджа̄та̄дӣсу саббаттха две. каммапаччайо панеттха на гахито. тасмин̃хи гахите тепи две ва̄ра̄ чхиджджанти, виссаджджанамева на лаббхати. евам̣ йена йена саддхим̣ йасса йасса сам̣сандане. йам̣ лаббхати, йан̃ча париха̄йати, там̣ саббам̣ са̄дхукам̣ саллаккхетва̄ саббапаччанӣйесу ган̣ана̄ уддхаритабба̄ти.

паччанӣйаган̣анаван̣н̣ана̄.

ануломапаччанӣйаван̣н̣ана̄

550. ануломапаччанӣйе ‘‘хетуйа̄ сатта, а̄рамман̣е нава̄’’ти евам̣ ануломе ‘‘нахетуйа̄ паннараса, на̄рамман̣е паннараса̄’’ти евам̣ паччанӣйе ча ладдхаган̣анесу паччайесу йо паччайо ануломато т̣хито, тасса ануломе ладдхава̄рехи саддхим̣ йе паччанӣйато т̣хитасса паччанӣйе ладдхава̄ресу садисава̄ра̄, тесам̣ васена ган̣ана̄ ведитабба̄. ануломасмин̃хи хетупаччайе ‘‘хетуйа̄ сатта̄’’ти сатта ва̄ра̄ ладдха̄, паччанӣйе на̄рамман̣апаччайе ‘‘на̄рамман̣е паннараса̄’’ти паннараса ладдха̄. тесу йе хетуйа̄ сатта вутта̄, техи саддхим̣ на̄рамман̣е вуттесу паннарасасу ‘‘кусало кусаласса, абйа̄катасса, кусала̄бйа̄катасса, акусало акусаласса, абйа̄катасса, акусала̄бйа̄катасса, абйа̄като абйа̄катасса̄’’ти име сатта садиса̄. те сандха̄йа хетупаччайа̄ наа̄рамман̣е сатта̄ти вуттам̣. наадхипатийа̄ сатта̄тиа̄дӣсупи есева найо.

насахаджа̄тасса пана хетупаччайасса абха̄ва̄ насахаджа̄те екопи на лаббхати, тасма̄ тена саддхим̣ йоджана̄ на ката̄. наан̃н̃аман̃н̃е кусала̄дайо тайо рӯпа̄бйа̄катасса лаббханти, те сандха̄йа тӣн̣ӣти вуттам̣. татха̄ насампайутте. навиппайутте пана кусалам̣ кусаласса, акусалам̣ акусаласса, абйа̄катам̣ абйа̄катасса̄ти арӯпадхаммавасена тӣн̣и ведитабба̄ни. наниссайаноаттхиноавигата̄ насахаджа̄то вийа на лаббхантийева̄ти техипи саддхим̣ йоджана̄ на ката̄. еваметтха сатта тӣн̣ӣти двейева ган̣анапариччхеда̄, тесам̣ васена ӯнатараган̣анена саддхим̣ атирекаган̣анассапи ган̣анам̣ париха̄петва̄ паччайагхат̣анесу ган̣ана̄ ведитабба̄.

551. таттха хетусахаджа̄таниссайааттхиавигатанти на̄рамман̣е сатта̄ти кусало дхаммо кусаласса дхаммасса хетупаччайена паччайо, сахаджа̄таниссайааттхиавигатапаччайена паччайо, на̄рамман̣апаччайена паччайо. кусала̄ хетӯ сампайуттака̄нам̣ кхандха̄нам̣ хетупаччайена паччайо, сахаджа̄таниссайааттхиавигатапаччайена паччайо, на̄рамман̣апаччайена паччайоти имина̄ найена сатта ва̄ра̄ уддхаритабба̄. на̄дхипатийа̄ сатта̄тиа̄дӣсупи есева найо. дутийе гхат̣ане ан̃н̃аман̃н̃асса павит̣т̣хатта̄ т̣хапетва̄ насампайуттам̣ сесесу тӣн̣ӣти вуттам̣. насампайутте пана ан̃н̃аман̃н̃авиппайуттам̣ пат̣исандхина̄марӯпам̣ сандха̄йа еканти вуттам̣. ан̃н̃аман̃н̃апаччайо четтха ануломагхат̣ане павит̣т̣хатта̄ паччанӣйато на лаббхати, тасма̄ ‘‘наан̃н̃аман̃н̃е’’ти на вуттам̣. йатха̄ четтха, евам̣ сесагхат̣анесупи павит̣т̣хапаччайа̄ паччанӣйато на лаббхантӣти на вутта̄. татийагхат̣ане сампайуттасса павит̣т̣хатта̄ саббаттха тӣн̣ийева. чатуттхагхат̣ане виппайуттасса павит̣т̣хатта̄ тӣн̣и кусала̄дӣни читтасамут̣т̣ха̄нарӯпасса. пан̃чаме випа̄касса павит̣т̣хатта̄ саббаттха екам̣ абйа̄катена абйа̄катам̣. ито паресупи випа̄касампайуттесу есева найо.

552. хетусахаджа̄таниссайаиндрийамаггааттхиавигатанти на̄рамман̣е чатта̄рӣти кусало кусаласса, абйа̄катасса, кусала̄бйа̄катасса; абйа̄като абйа̄катасса̄ти имесам̣ васена ведитабба̄ни. сесесупи есева найо. наан̃н̃аман̃н̃е двети кусало абйа̄катасса, татха̄ абйа̄като. паратопи двӣсу есева найо. имина̄ упа̄йена саббагхат̣анесу лаббхама̄навасена ган̣ана̄ ведитабба̄. сабба̄нипи чета̄ни имасмим̣ ануломапаччанӣйе сахаджа̄тавасена чева пакин̣н̣акавасена ча паннараса̄дхика̄ни чатта̄ри гхат̣анасата̄ни вутта̄ни. тесу тасмим̣ тасмим̣ гхат̣ане йе ануломато т̣хита̄ паччайа̄, тесам̣ екопи паччанӣйато на лаббхати. хетумӯлаке четтха пат̣хаме гхат̣ане ануломато пан̃чаннам̣ паччайа̄нам̣ т̣хитатта̄ паччанӣйато екӯнавӣсати паччайа̄ а̄гата̄. евам̣ сесесупи ануломато т̣хита̄васеса̄ паччанӣйато а̄гата̄. ануломато четтха бахӯсупи т̣хитесу паччанӣйато екекова а̄гатоти ведитаббо. йатха̄ ча хетумӯлаке, евам̣ а̄рамман̣а̄димӯлакесупи саббаметам̣ видха̄нам̣ йатха̄нурӯпато ведитаббанти.

ануломапаччанӣйаван̣н̣ана̄.

паччанӣйа̄нуломаван̣н̣ана̄

631. паччанӣйа̄нуломепи ‘‘хетуйа̄ сатта, а̄рамман̣е нава̄’’ти евам̣ ануломе ‘‘нахетуйа̄ паннараса, на̄рамман̣е паннараса̄’’ти евам̣ паччанӣйе ча ладдхаган̣анесу паччайесу йо паччанӣйато т̣хито, тасса паччанӣйато ладдхава̄ресу йе ануломато т̣хитасса ануломато ладдхава̄рехи садиса̄ ва̄ра̄, тесам̣ васена ган̣ана̄ ведитабба̄. паччанӣйасмин̃хи нахетупаччайе ‘‘нахетуйа̄ паннараса̄’’ти паннараса ва̄ра̄ ладдха̄, ануломе а̄рамман̣апаччайе ‘‘а̄рамман̣е нава̄’’ти нава ва̄ра̄ ладдха̄. таттха йе нахетуйа̄ паннараса вутта̄, тесу йе ва̄ра̄ а̄рамман̣е вуттехи навахи садиса̄, тесам̣ васена ган̣ана̄ ведитабба̄. таттха йе а̄рамман̣е нава вутта̄, те нахетуйа̄ вуттесу паннарасасу кусало ‘‘кусала̄кусала̄бйа̄ката̄нам̣, акусало акусалакусала̄бйа̄ката̄нам̣, абйа̄като абйа̄катакусала̄кусала̄на’’нти имехи навахи садиса̄, те сандха̄йа нахетуйа̄ а̄рамман̣е нава̄ти вуттам̣. адхипатийа̄ даса̄тиа̄дӣсупи есева найо. а̄рамман̣а̄дӣнан̃хи ануломаган̣ана̄йа йе ва̄ра̄ вутта̄ нахетупаччайена саддхим̣ сам̣санданепи те саббе лаббхантӣти ведитабба̄. ‘‘кусало дхаммо кусаласса дхаммасса нахетупаччайена паччайо а̄рамман̣апаччайена паччайо, да̄нам̣ датва̄ сӣлам̣ сама̄дийитва̄ упосатхакаммам̣ катва̄ там̣ паччавеккхати, пуббе сучин̣н̣а̄ни паччавеккхатӣ’’ти имина̄ упа̄йена тесам̣ па̄л̣и уддхаритабба̄.

нахетупаччайа̄ адхипатийа̄ даса̄ти еттха т̣хапетва̄ вӣмам̣са̄дхипатим̣ сеса̄дхипативасена ануломавибхан̇ге а̄гатава̄ра̄ уддхаритабба̄. еваметтха нава дасасаттатӣн̣итерасаеканти чха ган̣анапариччхеда̄, тесам̣ васена ӯнатараган̣анена саддхим̣ атирекаган̣анасса̄пи ган̣анам̣ париха̄петва̄ нахетумӯлака̄дӣнам̣ найа̄нам̣ тимӯлака̄дӣсу саббасам̣санданесу ган̣ана̄ ведитабба̄. идам̣ та̄ва са̄дха̄ран̣алаккхан̣ам̣. на панетам̣ саббасам̣санданесу гаччхати, йехи пана паччайехи саддхим̣ йесам̣ паччайа̄нам̣ сам̣сандане йе ва̄ра̄ вируджджханти, те апанетва̄ авасеса̄нам̣ васенапеттха ган̣ана̄ ведитабба̄.

нахетупаччайа̄ наа̄рамман̣апаччайа̄ адхипатийа̄ сатта̄ти еттха хи кусало акусаласса; абйа̄като кусаласса, акусаласса̄ти име а̄рамман̣а̄дхипативасена лаббхама̄на̄ тайо ва̄ра̄ вируджджханти. касма̄? наа̄рамман̣апаччайа̄ти вуттатта̄. тасма̄ те апанетва̄ сахаджа̄та̄дхипатинайеневеттха ‘‘кусало кусаласса, абйа̄катасса, кусала̄бйа̄катасса; акусало акусаласса, абйа̄катасса, акусала̄бйа̄катасса; абйа̄като абйа̄катасса̄’’ти сатта ва̄ра̄ ведитабба̄. тепи нахетупаччайа̄ти вачанато т̣хапетва̄ вӣмам̣са̄дхипатим̣ сеса̄дхипатӣнам̣ васена. евам̣ саббаттха ӯнатараган̣анапаччайавасена авируджджхама̄наган̣анавасена ча ган̣ана̄ ведитабба̄.

йесу ча паччайесу паччанӣйато т̣хитесу йе ануломато на тит̣т̣ханти, тепи ведитабба̄. сеййатхидам̣ – анантаре паччанӣйато т̣хите саманантара̄севананаттхивигата̄ ануломато на тит̣т̣ханти, сахаджа̄те паччанӣйато т̣хите хетуан̃н̃аман̃н̃авипа̄каджха̄намаггасампайутта̄ ануломато на тит̣т̣ханти, ниссайе паччанӣйато т̣хите ваттхупуреджа̄то ануломато на тит̣т̣хати. а̄ха̄ре ва̄ индрийе ва̄ паччанӣйато т̣хите хетуан̃н̃аман̃н̃авипа̄каджха̄намаггасампайутта̄ ануломато на тит̣т̣ханти. а̄рамман̣е пана паччанӣйато т̣хите адхипатиупаниссайа̄ ануломато на тит̣т̣ханти, а̄рамман̣а̄дхипатиа̄рамман̣ӯпаниссайа̄ пана на лаббханти. имина̄ упа̄йена саббаттха йам̣ лаббхати, йан̃ча на лаббхати, там̣ джа̄нитва̄ лаббхама̄навасена ва̄ра̄ уддхаритабба̄.

таттха саббесупи тимӯлака̄дӣсу анантаре сатта̄тиа̄дайо думӯлаке ладдхава̄ра̄йева саттамӯлака̄дӣсу пана насахаджа̄тапаччайа̄ ниссайе тӣн̣ӣти пуреджа̄тавасена ваттхуниссайе тӣн̣и. камме две на̄на̄ккхан̣икавасенева. а̄ха̄ре екам̣ кабал̣ӣка̄ра̄ха̄равасена. индрийе екам̣ рӯпиндрийавасена. камена гантва̄ виппайутте тӣн̣ӣти кусала̄дӣнам̣ абйа̄катанта̄ни паччха̄джа̄тавасена. аттхиавигатесу пан̃ча̄ти та̄ни чева тӣн̣и, кусала̄бйа̄ката̄ абйа̄катасса, акусала̄бйа̄ката̄ абйа̄катасса̄ти има̄ни ча две паччха̄джа̄та̄ха̄риндрийавасена̄ти. паччха̄джа̄тапаччайасса паччанӣкабха̄вато пат̣т̣ха̄йа пана аттхиавигатесу еканти абйа̄като абйа̄катасса а̄ха̄риндрийавасена. на̄ха̄ре гахите наиндрийапаччайа̄ти на гахетаббам̣. татха̄ наиндрийе гахите на̄ха̄рапаччайа̄ти. касма̄? двӣсу екато гахитесу ган̣етаббава̄расса абха̄вато. джха̄намагга̄дӣсупи паччанӣкато т̣хитесу а̄ха̄рато ва̄ индрийато ва̄ екам̣ ануломам̣ акатва̄ва аваса̄не индрийе екам̣, аттхийа̄ екам̣, авигате екам̣, а̄ха̄ре екам̣, аттхийа̄ екам̣, авигате еканти вуттам̣. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

нахетумӯлакам̣.

636. на̄рамман̣амӯлака̄дӣсу наан̃н̃аман̃н̃амӯлаке наан̃н̃аман̃н̃апаччайа̄ хетуйа̄ тӣн̣ӣти кусала̄дӣни читтасамут̣т̣ха̄на̄нам̣. адхипатийа̄ ат̣т̣ха̄ти адхипатийа̄ вуттесу дасасу ‘‘кусало кусала̄бйа̄катасса, акусало акусала̄бйа̄катасса̄’’ти две апанетва̄ сеса̄ни ат̣т̣ха. сахаджа̄те пан̃ча̄ти хетуйа̄ вуттехи тӣхи саддхим̣ ‘‘кусало ча абйа̄като ча абйа̄катасса, акусало ча абйа̄като ча абйа̄катасса̄’’ти име две. ниссайе сатта̄ти техи пан̃чахи саддхим̣ ‘‘абйа̄като кусаласса, абйа̄като акусаласса̄’’ти име две ваттхувасена. камме тӣн̣ӣти хетуйа̄ вутта̄нева. сесатикесупи есева найо. адхипатийа̄ тӣн̣ӣти хет̣т̣ха̄ вутта̄нева.

644. на̄ха̄рамӯлаке ан̃н̃аман̃н̃е тӣн̣ӣти т̣хапетва̄ а̄ха̄ре сесачетасикавасена ведитабба̄ни. йатха̄ ча хет̣т̣ха̄, татха̄ идха̄пи на̄ха̄ранаиндрийесу екекамева гахитам̣, на две екато.

648. насампайуттапаччайа̄ хетуйа̄ тӣн̣ӣти хет̣т̣ха̄ наан̃н̃аман̃н̃е вутта̄нева. адхипатийа̄ ат̣т̣ха̄ти вутта̄нева. навиппайуттамӯлаке камме пан̃ча̄ти кусала̄дичетана̄ сахаджа̄такусала̄дӣнам̣, на̄на̄ккхан̣ика̄ кусала̄кусалачетана̄ каммасамут̣т̣ха̄нарӯпасса̄ти евам̣ пан̃ча. а̄ха̄риндрийесу тӣн̣и сахаджа̄тасадиса̄ни. джха̄намагга̄дӣсу тӣн̣и хетусадиса̄ни.

650. ноаттхимӯлаке йасма̄ хету ноаттхи на̄ма на хоти, нийамато аттхийева, тасма̄ там̣ аггахетва̄ на̄рамман̣е нава̄ти вуттам̣. йатха̄ ча хету, татха̄ ан̃н̃епи аттхипаччайалаккхан̣айутта̄ еттха ануломато на тит̣т̣ханти. камме двети идам̣ пана на̄на̄ккхан̣икакаммавасена вуттам̣. паччанӣйато саббе лаббханти. йам̣ пана ануломато лаббхама̄нампи аггахетва̄ тато пуретара̄ паччайа̄ паччанӣйато гайханти, со паччха̄ йоджанам̣ лабхати. теневеттха ‘‘ноаттхипаччайа̄ нахетупаччайа̄…пе… ноавигатапаччайа̄ камме две’’ти вуттам̣. касма̄ панеса сакат̣т̣ха̄нейева на гахитоти? йасма̄ авасесесупи паччанӣйато т̣хитесу екова ануломато лаббхати. идан̃хи имасмим̣ паччайа̄нуломе лаккхан̣ам̣ – йо саббесу паччанӣйато т̣хитесу екова ануломато лаббхати, со паччха̄ вуччатӣти. ноаттхипаччайа̄ нохетупаччайа̄…пе… ноавигатапаччайа̄ упаниссайе нава̄ти еттха̄пи есева найо. идам̣ пана пакатӯпаниссайавасена вуттам̣. имина̄ упа̄йена саббаттха лаббхама̄нам̣ алаббхама̄нам̣ пуревуттам̣ паччха̄вуттан̃ча ведитаббанти.

пан̃ха̄ва̄расса паччанӣйа̄нуломаван̣н̣ана̄.

нит̣т̣хита̄ ча кусалаттикапат̣т̣ха̄насса ван̣н̣ана̄ти.

2. ведана̄ттикаван̣н̣ана̄

1. ведана̄ттике тиссо ведана̄ рӯпам̣ нибба̄нанти име дхамма̄ на лаббханти, тасма̄ екам̣ кхандхам̣ пат̣ичча две кхандха̄тиа̄ди вуттам̣. пат̣исандхиккхан̣е сукха̄йа ведана̄йа̄ти сахетукапат̣исандхивасена вуттам̣. дуккхаведана̄ пат̣исандхийам̣ на лаббхатӣти дутийава̄ре пат̣исандхиггахан̣ам̣ на катам̣. татийава̄ре пат̣исандхиккхан̣ети сахетукапат̣исандхивасена вуттам̣. сесаметтха ито паресу ча паччайесу йатха̄па̄л̣имева ниййа̄ти. саббаттха тайо тайо ва̄ра̄ вутта̄. тена вуттам̣ хетуйа̄ тӣн̣и…пе… авигате тӣн̣ӣти.

6. паччайасам̣сандане пана сахетука̄йа випа̄кадуккхаведана̄йа абха̄вато хетумӯлаканайе випа̄ке двети вуттам̣. адхипатиа̄дӣхи саддхим̣ сам̣санданесупи випа̄ке двейева. касма̄? випа̄ке дуккхаведана̄йа адхипатиджха̄намагга̄нам̣ абха̄вато. йехи ча саддхим̣ сам̣сандане випа̄ке две ва̄ра̄ лаббханти, випа̄кена саддхим̣ сам̣сандане тесупи двейева.

10. паччанӣйе напуреджа̄те а̄руппе ча пат̣исандхийан̃ча дуккхаведана̄йа абха̄вато две ва̄ра̄ а̄гата̄. навиппайуттепи а̄руппе дуккха̄бха̄вато двейева. саббаарӯпадхаммапаригга̄хака̄ пана сахаджа̄та̄дайо паччайа̄ имасмим̣ паччанӣйава̄ре париха̄йанти. касма̄? ведана̄сампайуттасса дхаммасса ведана̄сампайуттам̣ пат̣ичча сахаджа̄та̄дӣхи вина̄ ануппаттито паччха̄джа̄тапаччайан̃ча вина̄ва уппаттито.

17. паччайасам̣сандане пана напуреджа̄те еканти а̄руппе пат̣исандхийан̃ча ахетука̄дуккхамасукхаведана̄сампайуттам̣ сандха̄йа вуттам̣. накамме двети ахетукакирийасампайуттачетана̄васена вуттам̣. сукха̄йа хи адуккхамасукха̄йа ча ведана̄йа сампайутте дхамме пат̣ичча та̄хи ведана̄хи сампайутта̄ ахетукакирийачетана̄ уппаджджанти. нахетупаччайа̄ навипа̄кепи есева найо. навиппайутте еканти а̄руппе а̄ваджджанавасена вуттам̣. имина̄ упа̄йена саббасам̣санданесу ган̣ана̄ ведитабба̄.

25-37. ануломапаччанӣйе паччанӣйе ладдхапаччайа̄ ева паччанӣйато тит̣т̣ханти. паччанӣйа̄нуломе сабба̄ рӯпадхаммапаригга̄хака̄ сахаджа̄та̄дайо ануломатова тит̣т̣ханти, на паччанӣйато. ахетукасса пана читтуппа̄дасса адхипати наттхӣти адхипатипаччайо ануломато на тит̣т̣хати. пат̣иччава̄ра̄дӣсу пана паччха̄джа̄то ануломато на лаббхатийева̄ти парихӣно. йе четтха ануломато лаббханти, те паччанӣйато лаббхама̄нехи саддхим̣ париваттетва̄пи йоджита̄йева. тесу тӣн̣и две еканти тайова ва̄рапариччхеда̄, те саббаттха йатха̄нурӯпам̣ саллаккхетабба̄. йо ча̄йам̣ пат̣иччава̄ре вутто, сахаджа̄тава̄ра̄дӣсупи айамева ван̣н̣ана̄найо.

38. пан̃ха̄ва̄ре пана сампайуттака̄нам̣ кхандха̄нанти тена саддхим̣ сампайуттака̄нам̣ кхандха̄нам̣ техийева ва̄ хетӯхи сукхаведана̄дӣхи ва̄.

39. виппат̣иса̄рисса̄ти да̄на̄дӣсу та̄ва ‘‘касма̄ майа̄ идам̣ катам̣, дут̣т̣ху ме катам̣, акатам̣ сеййо сийа̄’’ти евам̣ виппат̣иса̄рисса. джха̄напариха̄нийам̣ пана ‘‘парихӣнам̣ ме джха̄нам̣, маха̄джа̄нийо ватамхӣ’’ти евам̣ виппат̣иса̄рисса. мохо уппаджджатӣти досасампайуттамохо. татха̄ мохам̣ араббха̄ти досасампайуттамохамева.

45. сукха̄йа ведана̄йа сампайуттам̣ бхаван̇гам̣ адуккхамасукха̄йа ведана̄йа сампайуттасса бхаван̇гасса̄ти тада̄рамман̣асан̇кха̄там̣ пит̣т̣хибхаван̇гам̣ мӯлабхаван̇гасса. вут̣т̣ха̄насса̄ти тада̄рамман̣асса бхаван̇гасса ва̄. убхайампи хетам̣ кусала̄кусаладжаванато вут̣т̣хитатта̄ вут̣т̣ха̄нанти вуччати. кирийам̣ вут̣т̣ха̄насса̄ти еттха̄пи есева найо. пхалам̣ вут̣т̣ха̄насса̄ти пхалачиттам̣ бхаван̇гасса. бхаван̇гена хи пхалато вут̣т̣хито на̄ма хоти. парато ‘‘вут̣т̣ха̄на’’нти а̄гатат̣т̣ха̄несупи есева найо.

46. дуккха̄йа ведана̄йа сампайутта̄ кхандха̄ти доманассасампайутта̄ акусала̄ кхандха̄. адуккхамасукха̄йа ведана̄йа сампайуттасса вут̣т̣ха̄насса̄ти тада̄рамман̣асан̇кха̄тасса а̄гантукабхаван̇гасса ва̄ упеккха̄сампайуттамӯлабхаван̇гасса ва̄. саче пана соманассасахагатам̣ мӯлабхаван̇гам̣ хоти, тада̄рамман̣асса ча уппаттика̄ран̣ам̣ на хоти, джаванасса а̄рамман̣ато ан̃н̃асмимпи а̄рамман̣е адуккхамасукхаведанам̣ акусалавипа̄кам̣ уппаджджатева. тампи хи джаванато вут̣т̣хитатта̄ вут̣т̣ха̄нанти вуччати. сахаджа̄тапаччайа̄диниддеса̄ утта̄наттха̄йева. нахеттха кин̃чи аттхи, йам̣ на сакка̄ сийа̄ хет̣т̣ха̄ вуттанайена ведетум̣, тасма̄ са̄дхукам̣ упалаккхетаббам̣.

62. ида̄ни йасмим̣ йасмим̣ паччайе йе йе ва̄ра̄ ладдха̄, саббе те сан̇кхипитва̄ ган̣ана̄йа дассетум̣ хетуйа̄ тӣн̣ӣтиа̄ди вуттам̣. таттха сабба̄ни тӣн̣и суддха̄нам̣ тин̣н̣ам̣ пада̄нам̣ васена ведитабба̄ни. а̄рамман̣е нава екамӯлакека̄васа̄на̄ни. адхипатийа̄ пан̃ча сахаджа̄та̄дхипативасена амисса̄ни тӣн̣и, а̄рамман̣а̄дхипативасена ча ‘‘сукха̄йа сампайутто сукха̄йа сампайуттасса, адуккхамасукха̄йа сампайутто адуккхамасукха̄йа сампайуттасса̄’’ти две, та̄ни на ган̣етабба̄ни. сукха̄йа пана сампайутто адуккхамасукха̄йа, адуккхамасукха̄йа сампайутто сукха̄йа̄ти има̄ни две ган̣етабба̄нӣти евам̣ пан̃ча. анантарасаманантаресу сатта̄ти сукха̄ двиннам̣, татха̄ дуккха̄, адуккхамасукха̄ тин̣н̣ампӣти евам̣ сатта. упаниссайе нава̄ти сукхасампайутто сукхасампайуттасса тӣхипи упаниссайехи, дуккхасампайуттасса пакатӯпаниссайенева, упеккха̄сампайуттасса тӣхипи, дуккхасампайутто дуккхасампайуттасса анантарапакатӯпаниссайехи, сукхасампайуттасса пакатӯпаниссайена, адуккхамасукхасампайуттасса двидха̄, адуккхамасукхасампайутто адуккхамасукхасампайуттасса тидха̄пи, татха̄ сукхасампайуттасса, дуккхасампайуттасса анантарапакатӯпаниссайехӣти евам̣ нава. паччайабхедато панеттха пакатӯпаниссайа̄ нава, анантарӯпаниссайа̄ сатта, а̄рамман̣ӯпаниссайа̄ чатта̄роти вӣсати упаниссайа̄. пуреджа̄тапаччха̄джа̄та̄ панеттха чхиджджанти. на хи пуреджа̄та̄ паччха̄джа̄та̄ ва̄ арӯпадхамма̄ арӯпадхамма̄нам̣ паччайа̄ хонти.

камме ат̣т̣ха̄ти сукхасампайутто сукхасампайуттасса двидха̄пи, дуккхасампайуттасса на̄на̄ккхан̣икатова татха̄ итарасса. дуккхасампайутто дуккхасампайуттасса двидха̄пи, сукхасампайуттасса наттхи, итарасса на̄на̄ккхан̣икатова адуккхамасукхасампайутто адуккхамасукхасампайуттасса двидха̄пи, итаресам̣ на̄на̄ккхан̣икатоти евам̣ ат̣т̣ха. паччайабхедато панеттха на̄на̄ккхан̣ика̄ ат̣т̣ха, сахаджа̄та̄ тӣн̣ӣти ека̄даса каммапаччайа̄. йатха̄ ча пуреджа̄тапаччха̄джа̄та̄, евам̣ виппайуттапаччайопеттха чхиджджати. арӯпадхамма̄ хи арӯпадхамма̄нам̣ виппайуттапаччайо на хонти. наттхивигатесу сатта анантарасадиса̄ва. еваметтха тӣн̣и пан̃ча сатта ат̣т̣ха нава̄ти пан̃ча ган̣анапариччхеда̄. тесам̣ васена паччайасам̣сандане ӯнатараган̣анена саддхим̣ сам̣санданесу атирекан̃ча алаббхама̄нан̃ча апанетва̄ ган̣ана̄ ведитабба̄.

63-64. хетуйа̄ саддхим̣ а̄рамман̣ам̣ на лаббхати, татха̄ анантара̄дайо. адхипатийа̄ двети дуккхападам̣ т̣хапетва̄ сеса̄ни две. дуккхасампайутто хи хету адхипати на̄ма наттхи, тасма̄ со на лаббхатӣти апанӣто. сесадвайесупи есева найо. ити хетумӯлаке двейева ган̣анапариччхеда̄, тесам̣ васена чха гхат̣ана̄ни вутта̄ни. тесу пат̣хамам̣ авипа̄кабхӯта̄нам̣ н̃а̄н̣авиппайуттанира̄дхипатидхамма̄нам̣ васена вуттам̣, дутийам̣ тесан̃н̃ева випа̄кабхӯта̄нам̣, татийачатуттха̄ни тесан̃н̃ева н̃а̄н̣асампайутта̄нам̣, пан̃чамам̣ авипа̄кабхӯтаса̄дхипатиамохавасена, чхат̣т̣хам̣ випа̄кабхӯтаса̄дхипатиамохавасена. пат̣хамам̣ ва̄ саббахетувасена, дутийам̣ саббавипа̄кахетувасена, татийам̣ сабба̄мохахетувасена, чатуттхам̣ саббавипа̄ка̄мохахетувасена. пан̃чамам̣ саббаса̄дхипатиамохавасена, чхат̣т̣хам̣ саббаса̄дхипативипа̄ка̄мохавасена.

66. а̄рамман̣амӯлаке адхипатийа̄ чатта̄рӣти а̄рамман̣а̄дхипативасена сукхам̣ сукхасса, адуккхамасукхасса, адуккхамасукхам̣ адуккхамасукхасса, сукхасса̄ти евам̣ чатта̄ри. упаниссайепи а̄рамман̣ӯпаниссайавасена чатта̄ро вутта̄. гхат̣ана̄ни панеттха екамева. адхипатимӯлака̄дӣсупи хет̣т̣ха̄ вуттанайенева йам̣ лаббхати йан̃ча на лаббхати, там̣ саббам̣ са̄дхукам̣ саллаккхетва̄ сам̣санданагхат̣анаган̣ана̄ ведитабба̄.

83-87. паччанӣйамхи кусалаттике вуттанайенева ануломато паччайе уддхаритва̄ таттха ладдха̄нам̣ ва̄ра̄нам̣ васена паччанӣйато ган̣анавасена нахетуйа̄ нава̄ти саббапаччайесу нава ва̄ра̄ дассита̄. те екамӯлакека̄васа̄на̄нам̣ наваннам̣ виссаджджана̄нам̣ васена ‘‘сукха̄йа ведана̄йа сампайутто дхаммо сукха̄йа ведана̄йа сампайуттасса дхаммасса нахетупаччайена паччайо, сукха̄йа ведана̄йа сампайуттена читтена да̄нам̣ датва̄’’тиа̄дина̄ найена па̄л̣им̣ уддхаритва̄ дассетабба̄. паччайасам̣сандане панеттха нахетупаччайа̄…пе… наупаниссайе ат̣т̣ха̄ти на̄на̄ккхан̣икакаммапаччайавасена ведитабба̄. дуббалакамман̃хи випа̄касса на упаниссайо хоти. кевалам̣ пана на̄на̄ккхан̣икакаммапаччайенева паччайо хоти. сесаметтха ануломапаччанӣйапаччанӣйа̄нуломесу ча тесам̣ тесам̣ паччайа̄нам̣ йоге ладдхава̄равасена сакка̄ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ган̣етум̣, тасма̄ на виттха̄ританти.

ведана̄ттикаван̣н̣ана̄.

3. випа̄каттикаван̣н̣ана̄

1-23. випа̄каттике випа̄кам̣ дхаммам̣ пат̣ичча випа̄ко дхаммо уппаджджати хетупаччайа̄ти йе хетупаччайе тераса ва̄ра̄ вутта̄, те сан̇кхипитва̄ ган̣ана̄йа дассетум̣ хетуйа̄ тераса̄ти вуттам̣. а̄рамман̣е пан̃ча̄тиа̄дӣсупи есева найо. еваметтха тераса пан̃ча нава сатта тӣн̣и двети чха ган̣анапариччхеда̄, тесам̣ васена паччайасам̣сандане хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ган̣ана̄ ведитабба̄.

24-52. паччанӣйепи випа̄кам̣ дхаммам̣ пат̣ичча випа̄ко дхаммо уппаджджати нахетупаччайа̄ти йе нахетупаччайе даса ва̄ра̄ вутта̄, те сан̇кхипитва̄ ган̣ана̄йа дассетум̣ нахетуйа̄ даса̄ти вуттам̣. на а̄рамман̣е пан̃ча̄тиа̄дӣсупи есева найо. еваметтха даса пан̃ча тераса два̄даса две екам̣ нава тӣн̣ӣти ат̣т̣ха ган̣анапариччхеда̄, тесам̣ васена паччайасам̣сандане хет̣т̣ха̄ вуттанайенева виттха̄рато ган̣ана̄ ведитабба̄. па̄л̣и пана сан̇кхитта̄, етесан̃н̃ева пана ладдхаган̣анарапариччхеда̄нам̣ ва̄ра̄нам̣ васена сам̣сандитва̄ ануломапаччанӣйам̣ паччанӣйа̄нуломан̃ча ведитаббам̣.

сахаджа̄тава̄ро имина̄ва екагатико. паччайаниссайасам̣сат̣т̣хасампайуттава̄ра̄ йатха̄па̄л̣имева ниййанти.

92. пан̃ха̄ва̄ре кусала̄кусале нируддхети етасмим̣ випассана̄васена паватте кусале са̄раджджана̄дивасена паватте акусале ча нируддхе. випа̄ко тада̄рамман̣ата̄ уппаджджатӣти ка̄ма̄вачаравипа̄ко тада̄рамман̣ата̄йа уппаджджати. йе пана ‘‘випассана̄джавана̄нам̣ вичикиччхуддхачча̄нан̃ча парийоса̄не тада̄рамман̣ам̣ наттхӣ’’ти ваданти, те има̄йа тантийа̄ пат̣иседхетабба̄. а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанакусалам̣ вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатанасса кирийасса а̄рамман̣апаччайена паччайоти арахаттам̣ патва̄ асама̄паннапубба̄ сама̄паттийо пат̣иломато сама̄паджджантасса васенетам̣ вуттам̣. имина̄ упа̄йена саббависсаджджанесу са̄дхукам̣ па̄л̣им̣ упапариккхитва̄ аттхо ведитаббо.

120. хетуйа̄ сатта, а̄рамман̣е нава, адхипатийа̄ даса̄тиа̄дӣсупи сахаджа̄та̄дхипативасена а̄рамман̣а̄дхипативасена сахаджа̄таниссайавасена пуреджа̄таниссайавасена анантарӯпаниссайавасена а̄рамман̣ӯпаниссайавасена пакатӯпаниссайавасена сахаджа̄тавиппайуттавасена пуреджа̄тапаччха̄джа̄тавиппайуттавасена̄ти йаттха йаттха йатха̄ йатха̄ йаттака̄ни виссаджджана̄ни лаббханти, таттха таттха татха̄ татха̄ та̄ни сабба̄ни саллаккхетабба̄ни. татха̄ паччанӣйа̄дӣсу ануломавасена ва̄руддхаран̣ам̣, ануломато ладдхава̄ра̄нам̣ паччанӣйато ган̣ана̄, паччайасам̣санданам̣, ануломапаччанӣйе паччанӣйа̄нуломе ча суддхикесу чева сам̣санданавасена ча паваттесу хетумӯлака̄дӣсу лаббхама̄нава̄раган̣ана̄, алаббхама̄на̄нам̣ алаббхама̄ната̄ти саббам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитаббам̣.

йатха̄ четтха, евам̣ ито паресупи тикадукесу. пат̣т̣ха̄напакаран̣ан̃хи па̄л̣итова анантам̣ апарима̄н̣ам̣. тасса падапат̣ипа̄т̣ийа̄ аттхам̣ ван̣н̣айисса̄мӣти пат̣ипаннасса атидӣгха̄йукасса̄пи а̄йу наппахоти. на часса екадесам̣ ван̣н̣етва̄ сесамхи найато дассийама̄не на сакка̄ аттхо джа̄нитум̣, тасма̄ ито парам̣ еттакампи аватва̄ сесесу тикадукесу хет̣т̣ха̄ авуттаппака̄ратта̄ йам̣ йам̣ авассам̣ ваттаббам̣, там̣ тадева ваккха̄ма. йам̣ пана аватва̄ гамисса̄ма, там̣ па̄л̣инайенева ведитаббанти.

випа̄каттикаван̣н̣ана̄.

4. упа̄диннаттикаван̣н̣ана̄

51. упа̄диннупа̄да̄нийаттикасса пан̃ха̄ва̄ре ваттху упа̄да̄нийа̄нам̣ кхандха̄нам̣ пуреджа̄тапаччайена паччайоти паваттим̣ сандха̄йа вуттам̣. пат̣исандхийам̣ пана там̣ пуреджа̄там̣ на хоти.

72. упа̄диннупа̄да̄нийо кабал̣ӣка̄ро а̄ха̄ро упа̄диннупа̄да̄нийасса ка̄йасса а̄ха̄рапаччайена паччайоти еттха упа̄диннупа̄да̄нийо кабал̣ӣка̄ра̄ха̄ро на̄ма каммасамут̣т̣ха̄на̄нам̣ рӯпа̄нам̣ аббхантарагата̄ оджа̄. упа̄диннупа̄да̄нийасса ка̄йасса̄ти тассева каммасамут̣т̣ха̄нарӯпака̄йасса а̄ха̄рапаччайена паччайо. рӯпаджӣвитиндрийам̣ вийа кат̣атта̄рӯпа̄нам̣ анупа̄ланаупаттхамбханавасена паччайо, на джанакавасена. йам̣ пана ман̣д̣ӯка̄дайо гилитва̄ т̣хита̄нам̣ ахиа̄дӣнам̣ ка̄йасса джӣвама̄накаман̣д̣ӯка̄дисарӣре оджа̄ а̄ха̄рапаччайена паччайоти ваданти, там̣ на гахетаббам̣. на хи джӣвама̄накасарӣре оджа̄ ан̃н̃асса сарӣрасса а̄ха̄рапаччайатам̣ са̄дхети. анупа̄диннупа̄да̄нийасса ка̄йасса̄ти еттха пана джанакавасена̄пи лаббхати. упа̄диннупа̄да̄нийасса ча анупа̄диннупа̄да̄нийасса ча̄ти еттха екасса упаттхамбхакавасена, екасса джанакавасена, убхиннампи ва̄ упаттхамбхакавасенева вутто. две пана а̄ха̄ра̄ екато паччайа̄ хонта̄ упаттхамбхака̄ва хонти, на джанака̄. сесаметтха па̄л̣имева са̄дхукам̣ олокетва̄ ведитаббам̣.

упа̄диннаттикаван̣н̣ана̄.

5-22. сан̇килит̣т̣хаттика̄диван̣н̣ана̄

сан̇килит̣т̣хасан̇килесикаттике саббам̣ кусалаттике вуттанайа̄нуса̄ренева ведитаббам̣.

79. витаккаттике йатха̄каммӯпаган̃а̄н̣асса парикамманти диббачаккхупарикаммамева тасса уппа̄данаттха̄йа парикаммам̣. уппаннасса пана вал̣ан̃джанака̄ле парикаммам̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. сесаметтха йатха̄па̄л̣имева ниййа̄ти.

82. ти тада̄рамман̣абхаван̇гамӯлабхаван̇га̄нам̣ васена вуттам̣. сесаметтха саббам̣ па̄л̣ивасенева ведитаббам̣.

дассанаттике дассанена паха̄таббо ра̄го уппаджджатӣтиа̄дӣсу дассанена паха̄таббо путхуджджанасса уппаджджати. бха̄вана̄йа паха̄таббо сота̄паннасса̄пӣти евам̣ упаримасса упаримасса хет̣т̣хима̄ хет̣т̣хима̄ нуппаджджантӣти ведитабба̄. дассанена паха̄таббо дхаммо бха̄вана̄йа паха̄таббасса дхаммасса екенапи паччайена паччайо на хоти. сесаметтха па̄л̣им̣ анугантва̄ кусалаттике вутталаккхан̣авасенева ведитаббам̣.

дассаненапаха̄таббахетукаттике дассаненапаха̄таббахетука̄дӣнам̣ вибха̄го ат̣т̣хакатха̄кан̣д̣е вуттанайенева ведитаббо. вичикиччхуддхаччасахагато мохо ахетукатта̄ татийападе павит̣т̣хо. еваметтха йесам̣ дассанабха̄вана̄хи паха̄таббо хету аттхи, те паха̄таббахетука̄. йесам̣ со наттхи те невадассанена набха̄вана̄йапаха̄таббахетука̄ти имам̣ паха̄таббахетукавибха̄гам̣ н̃атва̄ сесам̣ дассаненапаха̄таббаттике чева кусалаттике ча дасситалаккхан̣а̄нуса̄ренева ведитаббам̣.

а̄чайага̄миттике ча пат̣иччава̄расам̣сат̣т̣хава̄ресу ануломам̣ кусалаттикасадисамева. сесам̣ виссаджджанато ган̣анато ча йатха̄па̄л̣имева ниййа̄ти.

секкхаттике асеккхо дхаммо секкхасса дхаммасса на кеначи паччайена паччайо. секкхо асеккхасса анантарапакатӯпаниссайо пана хоти. сесаметтха йатха̄па̄л̣имева ниййа̄ти, татха̄ париттаттике.

паритта̄рамман̣аттике аппама̄н̣а̄рамман̣а̄четана̄ти секкха̄нам̣ готрабхучетана̄, паччавеккхан̣ачетана̄типи ваттум̣ ват̣т̣ати. випа̄ка̄нам̣ паритта̄рамман̣а̄нанти пат̣исандхийам̣ каммам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄, паватте чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дивасенарӯпа̄диа̄рамман̣ам̣, тада̄рамман̣авасена джаванена гахитапаритта̄рамман̣ан̃ча а̄рамман̣ам̣ катва̄ уппанна̄нам̣. йе пана ‘‘готрабхучиттена наттхи пат̣исандхӣ’’ти ваданти, те имина̄ суттена пат̣иседхетабба̄. сесаметтха па̄л̣инайенева ведитаббам̣. хӣнаттико сан̇килит̣т̣хаттикасадисо.

миччхаттаттике миччхаттанийато самматтанийатасса, самматтанийато ва̄ миччхаттанийатасса кеначи паччайена паччайо на хоти. миччхаттанийато ва̄ самматтанийато ва̄ сахаджа̄та̄дхипатирахито на̄ма наттхи. самматтанийате екантато а̄рамман̣апуреджа̄там̣ наттхи, миччхаттанийате сийа̄ а̄рамман̣апуреджа̄там̣. анийатам̣ читтам̣ а̄раббха нийата̄ миччха̄дит̣т̣хи уппаджджеййа. сеса̄ нийатам̣ а̄раббха нийатам̣ нуппаджджати, миччхаттанийатам̣ гарум̣ катва̄ на кочи дхаммо уппаджджати. кусало миччхаттасса упаниссайапаччайо на хоти. сесаметтха па̄л̣ийам̣ вуттанайенева ведитаббам̣.

магга̄рамман̣аттике пат̣иччава̄расса ануломе випа̄капаччайо наттхи. каммапаччайепи имасмим̣ тике на̄на̄ккхан̣икам̣ на лаббхати, татха̄ уппаннаттикаатӣтаттикесу. паччанӣйе ахетукам̣ магга̄рамман̣анти ахетукам̣ магга̄рамман̣ам̣, а̄ваджджанам̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. сесаметтха па̄л̣иануса̄ренева ведитаббам̣.

уппаннаттике ча атӣтаттике ча пат̣иччава̄ра̄дайо наттхи, пан̃ха̄ва̄раматтамева лаббхати. касма̄? пат̣иччава̄ра̄дайо хи сахаджа̄тапуреджа̄та̄нан̃н̃ева хонти. име ча тика̄ атӣта̄на̄гатамиссака̄. уппаннаттике четтха анантарабха̄гийа̄пи паччайа̄ на лаббханти. касма̄? уппаннаттике атӣтасса абха̄вато. уппанно ча ануппанно ча̄ти име четтха две дхамма̄ уппаннасса ча ануппаннасса ча̄ти имесам̣ двиннам̣ на кеначи паччайена паччайо. ануппанно ча уппа̄дӣ ча̄ти име пана две уппаннасса а̄рамман̣ӯпаниссайавасена двӣхи паччайехи паччайо. сесаметтха па̄л̣ийам̣ а̄гатанайенева ведитаббам̣.

атӣтаттике паччуппаннам̣ атӣта̄на̄гатасса, атӣта̄на̄гатан̃ча атӣта̄на̄гатасса на кеначи паччайена паччайо. нибба̄нам̣ пана двӣсупи имесу тикесу нева паччайато на паччайуппаннато лаббхати. сесамидха̄пи па̄л̣ийам̣ а̄гатанайенева ведитаббам̣.

аджджхаттаттике аджджхаттабахиддха̄падам̣ на гахитам̣. аджджхаттабахиддха̄сан̇кха̄та̄ хи убхо ра̄сайо нева екато паччайа̄ хонти, на паччайуппанна̄; тасма̄ хаттхатале т̣хапитасса са̄сапасса ван̣н̣опи хаттхаталаван̣н̣ена саддхим̣ екато а̄рамман̣ам̣ на хотӣти ведитаббо. йатха̄ ча аджджхаттабахиддха̄падам̣, еваметтха аджджхатта̄рамман̣аттикепи аджджхаттабахиддха̄рамман̣ападам̣ на лаббхати. сесам̣ йатха̄па̄л̣имева ниййа̄ти.

санидассанаттикепи па̄л̣ивасенева аттхо гахетаббо. ган̣ана̄петтха па̄л̣ийам̣ а̄гатава̄ре сан̇кхипитва̄ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева сам̣санданесу сам̣сандитва̄ ведитабба̄ти.

дхамма̄нуломе тикапат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄.

2. дукапат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄

дукапат̣т̣ха̄непи саббадукесу пан̃ха̄виссаджджана̄ни чева ган̣ана̄ ча па̄л̣ийам̣ а̄гатанайенева ведитабба̄. апичеттха сахетукахетусампайуттадука̄нам̣ виссаджджанам̣ хетудукависсаджджанасадисам̣; татха̄ хетӯчевасахетукахетӯчевахетусампайуттадука̄нам̣, татха̄ саппаччайасан̇кхатадука̄нам̣. идам̣ дукам̣ йатха̄ саппаччайадукам̣, евам̣ ка̄таббанти идам̣ йасма̄ саппаччайо вийа аппаччайена сан̇кхатопи, асан̇кхатена саддхим̣ йоджанам̣ на лаббхати, тасма̄ вуттам̣. са̄рамман̣ачиттасампайуттасам̣сат̣т̣хадука̄пи садисависсаджджана̄йева; татха̄ а̄саваогхайогагоччхака̄. ете хи тайо ан̃н̃аман̃н̃ам̣ садисависсаджджана̄йева. апича локийаса̄савасам̣йоджанийагантханийанӣваран̣ийапара̄мат̣т̣хасан̇килесикадука̄ а̄сававиппайуттаса̄савасам̣йоджанавиппайуттасам̣йоджанийагантхавиппайуттагантханийанӣваран̣авиппайуттанӣваран̣ийапара̄ма̄савиппайуттапара̄мат̣т̣хакилесавиппайуттасан̇килесикапарийа̄паннасауттарадука̄та имепи дука̄ сама̄на̄.

килесадукам̣ сам̣йоджанадукасадисам̣. сан̇килит̣т̣хакилесасампайуттанӣваран̣асампайуттадассаненапаха̄таббасаран̣адука̄пи сама̄на̄. татха̄килеса̄ чева сан̇килит̣т̣ханӣваран̣а̄ чева нӣваран̣асампайуттакилеса̄ чева килесасампайуттадука̄. имина̄ найена саббесам̣ аттхато садиса̄нам̣ дука̄нам̣ виссаджджана̄ни садиса̄нева хонтӣти ведитабба̄ни. саббасмимпи пана пат̣т̣ха̄не кеначивин̃н̃еййадукам̣ на лаббхати. а̄сава̄ чева а̄савасампайутта̄ ча, сам̣йоджана̄ чева сам̣йоджанасампайутта̄ ча, гантха̄ чева гантхасампайутта̄ ча, нӣваран̣а̄ чева нӣваран̣асампайутта̄ ча, килеса̄ чева сан̇килит̣т̣ха̄ ча̄ти еварӯпесу дукесу випа̄капаччайо чева на̄на̄ккхан̣икакаммапаччайо ча на лаббхати. нахетусахетуканахетуахетукесу хетупаччайо наттхи. хетӯ чева хетусампайутта̄ ча, а̄сава̄ чева а̄савасампайутта̄ ча, гантха̄ чева гантхасампайутта̄ ча̄ти имесу дукесу нахетунаджха̄нанамагга̄ на лаббханти. сам̣йоджана̄ чева сам̣йоджанасампайутта̄ ча, нӣваран̣а̄ чева нӣваран̣асампайутта̄ ча, килеса̄ чева килесасампайутта̄ ча, килеса̄ чева сан̇килит̣т̣ха̄ ча̄ти имесу пана вичикиччхуддхаччасахагатасса мохасса васена нахетупаччайо лаббхати; наджха̄нанамаггапаччайа̄ на лаббхантӣти евам̣ саббадукесу лаббхама̄на̄лаббхама̄нам̣ упапариккхитва̄ па̄л̣ивасенева ва̄раган̣ана̄ ведитабба̄ти.

дукапат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄.

3. дукатикапат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄

дукатикапат̣т̣ха̄не хетум̣ кусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча хету кусало дхаммо уппаджджати хетупаччайа̄ти евам̣ пан̃ха̄маттуддха̄равасенева сан̇кхепато десана̄ ката̄. ‘‘кусалам̣ алобхам̣ пат̣ичча адосо амохо’’тиа̄дина̄ пана найена виттха̄ро ваттаббо сийа̄, со хет̣т̣ха̄ дасситанайена сакка̄ авуттопи джа̄нитунти екападепи екапаччайо ва̄ на вутто. йа̄ панеса̄ сан̇кхепато десана̄ ката̄, са̄ евам̣ ката̄ти ведитабба̄. хетудукена хи саддхим̣ кусалападам̣ йоджетва̄ пат̣иччава̄ре ануломасса чева паччанӣйасса ча васена саббе лаббхама̄накапаччайа̄ дассита̄, ануломапаччанӣйапаччанӣйа̄нуломанайа̄ чева сахаджа̄тава̄ра̄дайо ча на дассита̄, кевалам̣ ‘‘пат̣иччава̄расадисам̣йева виттха̄ретабба’’нти вуттам̣. пан̃ха̄ва̄ре пан̃хампи ависсаджджетва̄ кевалам̣ пан̃худдха̄раматтам̣ катва̄ ануломапаччанӣйавасенева лаббхама̄напаччайа̄ дассита̄. йатха̄ ча кусалападам̣, евам̣ акусалаабйа̄катапада̄нипи хетудукена саддхим̣ йоджетва̄ хетукусаладукатикам̣ ниддиситаббанти вуттам̣.

тато парам̣ хетум̣ сукха̄йа ведана̄йа сампайуттам̣ дхаммантиа̄дина̄ найена хетуведана̄дукатика̄дӣни екавӣсати дукатика̄ни дассита̄ни. йасма̄ пана хету на̄ма санидассанасаппат̣игхо анидассанасаппат̣игхо ва̄ наттхи, тасма̄ хетупадена саддхим̣ санидассанасаппат̣игхаанидассанасаппат̣игхапада̄ни на йоджита̄ни. евам̣ хетудукена саддхим̣ лаббхама̄накавасена два̄вӣсати тике йоджетва̄ пуна те сахетукадука̄дӣхи саран̣адукапарийоса̄нехи саббадукехи саддхим̣ йоджита̄. таттха йам̣ йам̣ падам̣ йена йена падена саддхим̣ йоджанам̣ на гаччхати, там̣ там̣ па̄л̣ийам̣йева на лаббхатӣти вуттам̣. еваметтха екена дукена саддхим̣ ба̄вӣсати тике йоджетва̄ пуна апарена ба̄вӣсати, апарена ба̄вӣсатӣти пат̣ипа̄т̣ийа̄ дукасате лаббхама̄надукападехи саддхим̣ два̄вӣсати тика̄ йоджита̄ти два̄вӣсати тике гахетва̄ дукасате паккхипитва̄ дукатикапат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма деситам̣. таттха йесу йесу т̣ха̄несу найам̣ дассетва̄ па̄л̣ийа̄ сан̇кхепо като, тесу тесу т̣ха̄несу дасситанайа̄нурӯпена тасса̄ виттха̄ро ведитабботи.

дукатикапат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄.

4. тикадукапат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄

тикадукапат̣т̣ха̄непи кусалам̣ хетум̣ дхаммам̣ пат̣ичча кусало хету дхаммо уппаджджати хетупаччайа̄ти пан̃ха̄маттуддха̄равасенева десана̄ ката̄. таттха йатха̄ хет̣т̣ха̄ хетудукена саддхим̣ кусалападам̣ йоджетва̄ саббапаччайавасена саббава̄ресу сан̇кхепато десана̄ ката̄, евамидха кусалаттикена саддхим̣ хетупадам̣ йоджетва̄ саббапаччайавасена саббава̄ресу сан̇кхепато десана̄ ката̄. йатха̄ ча хетупадам̣, евам̣ нахетупадампи кусалаттикена саддхим̣ йоджетва̄ кусалаттикахетудукам̣ нит̣т̣ха̄питам̣. тато парам̣ сукха̄йа ведана̄йа сампайуттам̣ хетум̣ дхаммантиа̄дина̄ найена ведана̄ттикахетудука̄дӣни екавӣсати тикадука̄ни дассита̄ни.

евам̣ ба̄вӣсатийа̄ тикехи саддхим̣ хетудукам̣ йоджетва̄ пуна техийева саддхим̣ сахетукадука̄дайо саран̣адукапарийоса̄на̄ лаббхама̄навасена саббадука̄ йоджита̄. идха̄пи йам̣ йам̣ падам̣ йоджанам̣ на гаччхати, там̣ там̣ па̄л̣ийам̣йева пат̣иккхиттам̣. евам̣ дукасатам̣ гахетва̄ два̄вӣсатийа̄ тикесу паккхипитва̄ тикадукапат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма деситам̣. татра̄пи йена йена найена па̄л̣и сан̇кхитта̄, со со найо виттха̄рато ведитаббо.

тикадукапат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄.

5. тикатикапат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄

тикатикапат̣т̣ха̄непи кусалам̣ сукха̄йа ведана̄йа сампайуттам̣ дхаммам̣ пат̣ичча кусало сукха̄йа ведана̄йа сампайутто дхаммо уппаджджати хетупаччайа̄ти пан̃худдха̄равасенева сан̇кхепато десана̄ ката̄. еттха ча кусалаттикам̣ ведана̄ттика̄дӣхи, ведана̄ттика̄дайо ча кусалаттикена̄ти евам̣ тикесуйева тика̄ паккхитта̄. йена йена ча падена саддхим̣ йам̣ йам̣ падам̣ йоджанам̣ на гаччхати, там̣ там̣ ха̄петва̄ лаббхама̄навасенева саббапаччайесу ва̄ра̄ ча ган̣ананайа̄ ча дассита̄, тасма̄ те са̄дхукам̣ па̄л̣им̣ упапариккхитва̄ ведитабба̄. йатха̄ ча кусалаттикам̣ ведана̄ттика̄дӣхи, ведана̄ттика̄дайо ча тена саддхим̣ йоджетва̄ ведитабба̄; татха̄ екекам̣ тикам̣ сесехи. сеса̄ ча техи саддхим̣ йоджетва̄ ведитабба̄ти.

тикатикапат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄.

6. дукадукапат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄

дукадукапат̣т̣ха̄непи хетусахетукам̣ дхаммам̣ пат̣ичча хетусахетуко дхаммо уппаджджати хетупаччайа̄ти пан̃худдха̄равасенева сан̇кхепато десана̄ ката̄. таттха хетудукам̣ сахетукадука̄дӣхи, сахетукадука̄дӣни ча тена саддхим̣ йоджита̄ни. екекам̣ пана дукам̣ сесехи, сеса̄ ча техи саддхим̣ пат̣ипа̄т̣ийа̄ йоджетабба̄. идан̃хи дукадукапат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма ‘дукесуйева дуке паккхипитва̄’ деситам̣. тенеттха саббадукехи саддхим̣ саббадука̄нам̣ йоджана̄ ведитабба̄. па̄л̣и пана сан̇кхитта̄. йена йена ча падена саддхим̣ йам̣ йам̣ падам̣ йоджанам̣ на гаччхати, там̣ там̣ ха̄петва̄ва десана̄ ката̄ти.

дукадукапат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄.

етта̄вата̄ –

тикан̃ча пат̣т̣ха̄наварам̣ дукуттамам̣,

дукам̣ тикан̃чева тикам̣ дукан̃ча;

тикам̣ тикан̃чева дукам̣ дукан̃ча,

чха ануломамхи найа̄ сугамбхӣра̄ти. –

ат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттага̄тха̄йа дӣпита̄. дхамма̄нуломапат̣т̣ха̄не чха найа̄ ниддит̣т̣ха̄ хонти. паччайавасена панеттха екекасмим̣ пат̣т̣ха̄не анулома̄дайо чатта̄ро чатта̄ро найа̄ти екена парийа̄йена чатувӣсатинайапат̣иман̣д̣итам̣ ануломапат̣т̣ха̄нам̣йева ведитаббам̣.

7-12. паччанӣйапат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄

1. ида̄ни кусала̄дӣнам̣ пада̄нам̣ пат̣иккхепавасена дхамма̄нам̣ паччанӣйата̄йа ладдхана̄мам̣ паччанӣйапат̣т̣ха̄нам̣ дассетум̣ накусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча накусало дхаммо уппаджджати хетупаччайа̄тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха накусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча̄ти кусаласса паччайабха̄вам̣ ва̄рети. накусало дхаммо уппаджджатӣти кусаласса уппаттим̣ ва̄рети, тасма̄ ‘‘акусала̄бйа̄катам̣ екам̣ кхандхам̣ пат̣ичча акусала̄бйа̄ката̄ тайо кхандха̄ читтасамут̣т̣ха̄нан̃ча рӯпа’’нти евама̄дина̄ найенеттха пан̃хам̣ виссаджджитаббам̣. тасмим̣ тасмим̣ паччайе ладдхаган̣ана̄ пана па̄л̣ийам̣ вутта̄йева. йепи ва̄ра̄ садисависсаджджана̄, тепи таттхева дассита̄. тасма̄ саббаметтха хет̣т̣ха̄ вуттанайа̄нуса̄рена па̄л̣им̣ упапариккхитва̄ ведитаббам̣. йатха̄ четтха, евам̣ дукапат̣т̣ха̄не, дукатикапат̣т̣ха̄не, тикадукапат̣т̣ха̄не тикатикапат̣т̣ха̄не, дукадукапат̣т̣ха̄не ча.

етта̄вата̄

тикан̃ча пат̣т̣ха̄наварам̣ дукуттамам̣,

дукам̣ тикан̃чева тикам̣ дукан̃ча;

тикам̣ тикан̃чева, дукам̣ дукан̃ча,

чха паччанӣйамхи найа̄ сугамбхӣра̄ти. –

ат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттага̄тха̄йа дӣпита̄. дхаммапаччанӣйапат̣т̣ха̄не чха найа̄ ниддит̣т̣ха̄ хонти. паччайавасена панеттха екекасмим̣ пат̣т̣ха̄не анулома̄дайо чатта̄ро чатта̄ро найа̄ти екена парийа̄йена чатувӣсатинайапат̣иман̣д̣итам̣ паччанӣйапат̣т̣ха̄нан̃н̃ева ведитаббам̣.

паччанӣйапат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄.

13-18. ануломапаччанӣйапат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄

1. ида̄ни кусала̄дӣсу дхаммесу паччайадхаммам̣ аппат̣иккхипитва̄ паччайуппаннасса кусала̄дибха̄вапат̣иккхепавасена дхамма̄нам̣ ануломапаччанӣйата̄йа ладдхана̄мам̣ ануломапаччанӣйапат̣т̣ха̄нам̣ дассетум̣ кусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча на кусало дхаммо уппаджджати хетупаччайа̄тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха кусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча̄ти кусаласса паччайабха̄вам̣ ануджа̄на̄ти. на кусало дхаммо уппаджджатӣти кусалассева уппаттим̣ ва̄рети. тасма̄ ‘‘кусале кхандхе пат̣ичча читтасамут̣т̣ха̄нам̣ рӯпа’’нтиа̄дина̄ найена виссаджджанам̣ дасситам̣, там̣ саббам̣ па̄л̣им̣ олокетва̄ са̄дхукам̣ саллаккхетаббам̣. йампи йена садисам̣, йан̃ча йаттха лаббхати, йо ча йесам̣ виссаджджана̄нам̣ йесу паччайесу ган̣анапариччхедо, со саббо па̄л̣ийам̣ дассито, тасма̄ па̄л̣ийева еттха аттхо. йатха̄ четтха, евам̣ дукапат̣т̣ха̄на̄дӣсупӣти.

етта̄вата̄ –

тикан̃ча пат̣т̣ха̄наварам̣ дукуттамам̣,

дукам̣ тикан̃чева тикам̣ дукан̃ча;

тикам̣ тикан̃чева дукам̣ дукан̃ча,

чха ануломапаччанӣйамхи найа̄ сугамбхӣра̄ти. –

ат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттага̄тха̄йа дӣпита̄ дхамма̄нуломапаччанӣйапат̣т̣ха̄не чха найа̄ ниддит̣т̣ха̄ хонти. паччайавасена панеттха екекасмим̣ пат̣т̣ха̄не анулома̄дайо чатта̄ро чатта̄ро найа̄ти екена парийа̄йена чатувӣсатинайапат̣иман̣д̣итам̣ ануломапаччанӣйапат̣т̣ха̄нан̃н̃ева ведитаббам̣.

ануломапаччанӣйапат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄.

19-24. паччанӣйа̄нуломапат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄

1. ида̄ни кусала̄дӣсу дхаммесу паччайадхаммам̣ пат̣иккхипитва̄ паччайуппаннасса кусала̄дибха̄вам̣ аппат̣иккхепавасена дхамма̄нам̣ паччанӣйа̄нуломата̄йа ладдхана̄мам̣ паччанӣйа̄нуломапат̣т̣ха̄нам̣ дассетум̣ накусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча акусало дхаммо уппаджджати хетупаччайа̄тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха накусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча̄ти кусаласса паччайабха̄вам̣ ва̄рети. акусало дхаммо уппаджджатӣти акусаласса уппаттим̣ ануджа̄на̄ти. накусалан̃хи акусалам̣ абйа̄катам̣ ва̄, тан̃ча сахаджа̄тапаччайам̣ катва̄ уппаджджама̄но кусало на̄ма наттхи, тасма̄ акусала̄бйа̄катавасена десана̄ ката̄. таттха ‘‘акусалам̣ екам̣ кхандхам̣ пат̣ичча тайо кхандха̄’’ти евам̣ накусалам̣ дхаммам̣ пат̣ичча виссаджджанам̣ ведитаббам̣. абйа̄като дхаммо уппаджджати хетупаччайа̄ти айам̣ пана пан̃хо ‘‘випа̄ка̄бйа̄катам̣ кирийа̄бйа̄катам̣ екам̣ кхандхам̣ пат̣ичча тайо кхандха̄ читтасамут̣т̣ха̄нан̃ча рӯпа’’нти виссаджджитова. ити саббапан̃хесу ависсаджджитасса аттха̄нурӯпам̣ виссаджджитасса ча па̄л̣иа̄гатамева виссаджджанам̣. екекасмин̃ча тикадуке ва̄раппабхедапаччайаган̣анавидха̄нам̣ саббам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайа̄нуса̄ренева ведитаббам̣.

етта̄вата̄ ча –

тикан̃ча пат̣т̣ха̄наварам̣ дукуттамам̣,

дукам̣ тикан̃чева тикам̣ дукан̃ча;

тикам̣ тикан̃чева дукам̣ дукан̃ча,

чха паччанӣйа̄нуломамхи найа̄ сугамбхӣра̄ти. –

ат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттага̄тха̄йа дӣпита̄. дхаммапаччанӣйа̄нуломапат̣т̣ха̄не чха найа̄ ниддит̣т̣ха̄ хонти. паччайавасена панеттха екекасмим̣ пат̣т̣ха̄не анулома̄дайо чатта̄ро чатта̄ро найа̄ти екена парийа̄йена чатувӣсатинайапат̣иман̣д̣итам̣ паччанӣйа̄нуломапат̣т̣ха̄нан̃н̃ева ведитаббам̣.

паччанӣйа̄нуломапат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄.

евам̣ дхамма̄нулома̄дивасена чатӯсу ва̄ресу екекасмим̣ чатувӣсатийа̄ чатувӣсатийа̄ найа̄нам̣ васена чханнавути найа̄ хонти. таттха паччайанайе аггахетва̄ екекасмим̣ пат̣т̣ха̄не тикадука̄дӣнан̃н̃ева чханнам̣ чханнам̣ найа̄нам̣ васенетам̣ чатувӣсатинайапат̣иман̣д̣итам̣ самантапат̣т̣ха̄намаха̄пакаран̣ам̣ ведитаббам̣. кечи пана ‘‘кусала̄рамман̣о дхаммо акусала̄рамман̣о дхаммо’’тиа̄дина̄ найена а̄рамман̣ама̄тикам̣ на̄ма т̣хапетва̄ ‘‘кусала̄рамман̣о дхаммо кусала̄рамман̣асса дхаммасса хетупаччайена паччайо’’тиа̄дина̄ найена а̄рамман̣апат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма дассетва̄ апарампи пхасса̄дӣнам̣ васенапи пхассапат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма уддхаритва̄ дассенти. там̣ нева па̄л̣ийам̣ на ат̣т̣хакатха̄су сандиссатӣти идха на вича̄ритам̣. сан̇гӣтиа̄рул̣хапа̄л̣ивасенева панеттха ван̣н̣ана̄ ката̄ти ведитабба̄.

етта̄вата̄ ча –

саммӯл̣ха̄ йаттха паджа̄, танта̄кула̄дибха̄вама̄панна̄;

некавидхадуккхагаханам̣, сам̣са̄рам̣ на̄тиваттанти.

паччайабхеде кусало, локе гарутампи паччайа̄ка̄рам̣;

атиниппун̣агамбхӣрам̣, джаванаббхӯмим̣ буддхан̃а̄н̣асса.

кусала̄дидхаммабхедам̣, нисса̄йа найехи вивидхаган̣анехи;

виттха̄ренто саттама-мабхидхаммаппакаран̣ам̣ саттха̄.

сувихитасаннит̣т̣ха̄но, пат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма йам̣ пака̄сеси;

саддха̄йа сама̄раддха̄, йа̄ ат̣т̣хакатха̄ майа̄ тасса.

а̄чарийа̄нам̣ ва̄дам̣, авиха̄йа вибхаджджава̄дисисса̄нам̣;

атибахувидхантара̄йе, локамхи анантара̄йена.

са̄ евам̣ аджджа ката̄, чуддасаматтехи бха̄н̣ава̄рехи;

аттхам̣ пака̄сайантӣ, пат̣т̣ха̄наварасса сакаласса.

саннит̣т̣ха̄нам̣ патта̄ йатхева нит̣т̣хам̣ татха̄ бахуджанасса;

сампа̄пун̣анту сӣгхам̣, калйа̄н̣а̄ саббасан̇каппа̄.

етта̄вата̄

саттаппакаран̣ам̣ на̄тхо, абхидхаммамадесайи;

дева̄тидево дева̄нам̣, девалокамхи йам̣ пуре.

тасса ат̣т̣хакатха̄ еса̄, сакаласса̄пи нит̣т̣хита̄;

чират̣т̣хитаттхам̣ дхаммасса, нит̣т̣хапентена там̣ майа̄.

йам̣ паттам̣ кусалам̣ тасса, а̄нубха̄вена па̄н̣ино;

саббе саддхаммара̄джасса, н̃атва̄ дхаммам̣ сукха̄вахам̣.

па̄пун̣анту висуддха̄йа, сукха̄йа пат̣ипаттийа̄;

асокаманупа̄йа̄сам̣, нибба̄насукхамуттамам̣.

чирам̣ тит̣т̣хату саддхаммо, дхамме хонту сага̄рава̄;

саббепи сатта̄ ка̄лена, самма̄ дево павассату.

йатха̄ раккхим̣су пора̄н̣а̄, сура̄джа̄но татхевимам̣;

ра̄джа̄ раккхату дхаммена, аттанова паджам̣ паджанти.

пат̣т̣ха̄наппакаран̣а-ат̣т̣хакатха̄ нит̣т̣хита̄.

нит̣т̣хита̄ ча пан̃чапакаран̣ат̣т̣хакатха̄ти.

нигаманакатха̄

парамависуддхасаддха̄буддхивӣрийапат̣иман̣д̣итена сӣла̄ча̄раджджавамаддава̄дигун̣асамудайасамудитена сакасамайасамайантарагаханаджджхога̄хан̣асаматтхена пан̃н̃а̄веййаттийасаманна̄гатена типит̣акапарийаттиппабхеде са̄т̣т̣хакатхе саттхуса̄сане аппат̣ихатан̃а̄н̣аппабха̄вена маха̄веййа̄каран̣ена каран̣асампаттиджанитасукхавиниггатамадхурода̄равачанала̄ван̣н̣айуттена йуттамуттава̄дина̄ ва̄дӣварена маха̄кавина̄ пабхиннапат̣исамбхида̄парива̄ре чхал̣абхин̃н̃а̄диппабхедагун̣апат̣иман̣д̣ите уттаримануссадхамме суппатит̣т̣хитабуддхӣнам̣ тхеравам̣саппадӣпа̄нам̣ тхера̄нам̣ маха̄виха̄рава̄сӣнам̣ вам̣са̄лан̇ка̄рабхӯтена випулависуддхабуддхина̄ буддхагхосоти гарӯхи гахитана̄мадхеййена тхерена ката̄ айам̣ сакалассапи абхидхаммапит̣акасса ат̣т̣хакатха̄ –

та̄ва тит̣т̣хату локасмим̣, локаниттхаран̣есинам̣;

дассентӣ кулапутта̄нам̣, найам̣ пан̃н̃а̄висуддхийа̄.

йа̄ва буддхоти на̄мампи, суддхачиттасса та̄дино;

локамхи локаджет̣т̣хасса, паваттати махесиноти.

абхидхаммапит̣ака-ат̣т̣хакатха̄ нит̣т̣хита̄.