📜
намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса
висуддхимагго
(пат̣хамо бха̄го)
нида̄на̄дикатха̄
сӣле ¶ ¶ патит̣т̣ха̄йа наро сапан̃н̃о, читтам̣ пан̃н̃ан̃ча бха̄вайам̣;
а̄та̄пӣ нипако бхиккху, со имам̣ виджат̣айе джат̣анти. (сам̣. ни. 1.23);
ити хидам̣ вуттам̣, касма̄ панетам̣ вуттам̣, бхагавантам̣ кира са̄ваттхийам̣ вихарантам̣ раттибха̄ге ан̃н̃атаро девапутто упасан̇камитва̄ аттано сам̣сайасамуггха̄т̣аттхам̣ –
антоджат̣а̄ бахиджат̣а̄, джат̣а̄йа джат̣ита̄ паджа̄;
там̣ там̣ готама пуччха̄ми, ко имам̣ виджат̣айе джат̣анти. (сам̣. ни. 1.23) –
имам̣ ¶ пан̃хам̣ пуччхи. тасса̄йам̣ сан̇кхепаттхо – джат̣а̄ти тан̣ха̄йа джа̄линийа̄ етам̣ адхивачанам̣. са̄ хи рӯпа̄дӣсу а̄рамман̣есу хет̣т̣хупарийавасена пунаппунам̣ уппаджджанато сам̣сиббанат̣т̣хена вел̣угумба̄дӣнам̣ са̄кха̄джа̄ласан̇кха̄та̄ джат̣а̄ вийа̄ти джат̣а̄, са̄ панеса̄ сакапариккха̄рапарапариккха̄ресу сакааттабха̄вапарааттабха̄весу аджджхаттика̄йатанаба̄хира̄йатанесу ча уппаджджанато антоджат̣а̄ бахиджат̣а̄ти вуччати. та̄йа евам̣ уппаджджама̄на̄йа джат̣а̄йа джат̣ита̄ паджа̄. йатха̄ на̄ма вел̣угумбаджат̣а̄дӣхи вел̣уа̄дайо, евам̣ та̄йа тан̣ха̄джат̣а̄йа сабба̄пи айам̣ саттаника̄йасан̇кха̄та̄ паджа̄ джат̣ита̄ винаддха̄, сам̣сиббита̄ти аттхо. йасма̄ ча евам̣ джат̣ита̄. там̣ там̣ готама пуччха̄мӣти тасма̄ там̣ пуччха̄ми. готама̄ти бхагавантам̣ готтена а̄лапати. ко имам̣ виджат̣айе джат̣анти имам̣ евам̣ тедха̄тукам̣ джат̣етва̄ т̣хитам̣ джат̣ам̣ ко виджат̣еййа, виджат̣етум̣ ко саматтхоти пуччхати.
евам̣ ¶ пут̣т̣хо панасса саббадхаммесу аппат̣ихатан̃а̄н̣ача̄ро девадево сакка̄нам̣ атисакко брахма̄нам̣ атибрахма̄ чатувеса̄раджджависа̄радо дасабаладхаро ана̄варан̣ан̃а̄н̣о самантачаккху бхагава̄ таматтхам̣ виссадждженто –
сӣле патит̣т̣ха̄йа наро сапан̃н̃о, читтам̣ пан̃н̃ан̃ча бха̄вайам̣;
а̄та̄пӣ нипако бхиккху, со имам̣ виджат̣айе джат̣анти. –
имам̣ га̄тхама̄ха.
имисса̄ да̄ни га̄тха̄йа, катхита̄йа махесина̄;
ван̣н̣айанто йатха̄бхӯтам̣, аттхам̣ сӣла̄дибхеданам̣.
судуллабхам̣ лабхитва̄на, паббаджджам̣ джинаса̄сане;
сӣла̄дисан̇гахам̣ кхемам̣, уджум̣ маггам̣ висуддхийа̄.
йатха̄бхӯтам̣ аджа̄нанта̄, суддхика̄ма̄пи йе идха;
висуддхим̣ на̄дхигаччханти, ва̄йаманта̄пи йогино.
тесам̣ ¶ па̄моджджакаран̣ам̣, сувисуддхавиниччхайам̣;
маха̄виха̄рава̄сӣнам̣, десана̄найанисситам̣.
висуддхимаггам̣ бха̄сиссам̣, там̣ ме саккачча бха̄сато;
висуддхика̄ма̄ саббепи, ниса̄майатха са̄дхавоти.
3. таттха висуддхӣти саббамалавирахитам̣ аччантапарисуддхам̣ нибба̄нам̣ ведитаббам̣. тасса̄ висуддхийа̄ магготи висуддхимагго. магготи адхигамӯпа̄йо вуччати. там̣ висуддхимаггам̣ бха̄сисса̄мӣти аттхо.
со пана̄йам̣ висуддхимагго каттхачи випассана̄маттавасенева десито. йатха̄ха –
‘‘саббе сан̇кха̄ра̄ аничча̄ти, йада̄ пан̃н̃а̄йа пассати;
атха ниббиндати дуккхе, еса магго висуддхийа̄’’ти. (дха. па. 277);
каттхачи джха̄напан̃н̃а̄васена. йатха̄ха –
‘‘йамхи джха̄нан̃ча пан̃н̃а̄ ча, са ве нибба̄насантике’’ти. (дха. па. 372);
каттхачи камма̄дивасена. йатха̄ха –
‘‘каммам̣ ¶ виджджа̄ ча дхаммо ча, сӣлам̣ джӣвитамуттамам̣;
етена мачча̄ суджджханти, на готтена дханена ва̄’’ти. (ма. ни. 3.387; сам̣. ни. 1.48);
каттхачи сӣла̄дивасена. йатха̄ха –
‘‘саббада̄ ¶ сӣласампанно, пан̃н̃ава̄ сусама̄хито;
а̄раддхавӣрийо пахитатто, огхам̣ тарати дуттара’’нти. (сам̣. ни. 1.96);
каттхачи сатипат̣т̣ха̄на̄дивасена. йатха̄ха –
‘‘ека̄йано айам̣, бхиккхаве, магго сатта̄нам̣ висуддхийа̄…пе… нибба̄насса саччхикирийа̄йа, йадидам̣ чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄’’ти (дӣ. ни. 2.373).
саммаппадха̄на̄дӣсупи есева найо. имасмим̣ пана пан̃ха̄бйа̄каран̣е сӣла̄дивасена десито.
4. татра̄йам̣ сан̇кхепаван̣н̣ана̄ – сӣле патит̣т̣ха̄йа̄ти сӣле т̣хатва̄, сӣлам̣ парипӯрайама̄нойева четтха сӣле т̣хитоти вуччати. тасма̄ сӣлапарипӯран̣ена сӣле патит̣т̣хахитва̄ти айаметтха аттхо. нароти сатто. сапан̃н̃оти каммаджатихетукапат̣исандхипан̃н̃а̄йа пан̃н̃ава̄. читтам̣ пан̃н̃ан̃ча бха̄вайанти сама̄дхин̃чева випассанан̃ча бха̄вайама̄но, читтасӣсена хеттха сама̄дхи ниддит̣т̣хо. пан̃н̃а̄на̄мена ча випассана̄ти. а̄та̄пӣти вӣрийава̄. вӣрийан̃хи килеса̄нам̣ а̄та̄панапарита̄панат̣т̣хена а̄та̄поти вуччати. тадасса аттхӣти а̄та̄пӣ. нипакоти непаккам̣ вуччати пан̃н̃а̄, та̄йа саманна̄гатоти аттхо. имина̄ падена па̄риха̄рикапан̃н̃ам̣ дассети. имасмин̃хи пан̃ха̄бйа̄каран̣е тиккхаттум̣ пан̃н̃а̄ а̄гата̄. таттха пат̣хама̄ джа̄типан̃н̃а̄, дутийа̄ випассана̄пан̃н̃а̄, татийа̄ саббакиччапарин̣а̄йика̄ па̄риха̄рикапан̃н̃а̄. сам̣са̄ре бхайам̣ иккхатӣти бхиккху. со имам̣ виджат̣айе джат̣анти со имина̄ ча сӣлена имина̄ ча читтасӣсена ниддит̣т̣хасама̄дхина̄ има̄йа ча тивидха̄йа пан̃н̃а̄йа имина̄ ча а̄та̄пена̄ти чхахи дхаммехи саманна̄гато бхиккху. сеййатха̄пи на̄ма пурисо патхавийам̣ патит̣т̣ха̄йа ¶ суниситам̣ саттхам̣ уккхипитва̄ махантам̣ вел̣угумбам̣ виджат̣еййа, евамева сӣлапатхавийам̣ патит̣т̣ха̄йа сама̄дхисила̄йам̣ суниситам̣ випассана̄пан̃н̃а̄саттхам̣ вӣрийабалапаггахитена па̄риха̄рикапан̃н̃а̄хаттхена уккхипитва̄ саббампи там̣ аттано санта̄не патитам̣ тан̣ха̄джат̣ам̣ виджат̣еййа сан̃чхиндеййа сампада̄леййа. маггаккхан̣е панеса там̣ джат̣ам̣ виджат̣ети на̄ма. пхалаккхан̣е виджат̣итаджат̣о садевакасса локасса аггадаккхин̣еййо хоти. тена̄ха бхагава̄ –
‘‘сӣле ¶ патит̣т̣ха̄йа наро сапан̃н̃о, читтам̣ пан̃н̃ан̃ча бха̄вайам̣;
а̄та̄пӣ нипако бхиккху, со имам̣ виджат̣айе джат̣а’’нти. (сам̣. ни. 1.23);
5. татра̄йам̣ йа̄йа пан̃н̃а̄йа сапан̃н̃оти вутто, татра̄сса каран̣ӣйам̣ наттхи. пуримакамма̄нубха̄венева хисса са̄ сиддха̄. а̄та̄пӣ нипакоти еттха вуттавӣрийавасена пана тена са̄таччака̄рина̄ пан̃н̃а̄васена ча сампаджа̄нака̄рина̄ хутва̄ сӣле патит̣т̣ха̄йа читтапан̃н̃а̄васена вутта̄ саматхавипассана̄ бха̄ветабба̄ти имаматра бхагава̄ сӣласама̄дхипан̃н̃а̄мукхена висуддхимаггам̣ дассети.
етта̄вата̄ хи тиссо сиккха̄, тивидхакалйа̄н̣ам̣ са̄санам̣, тевиджджата̄дӣнам̣ упаниссайо, антадвайаваджджанамаджджхимапат̣ипаттисевана̄ни, апа̄йа̄дисаматиккаманупа̄йо, тӣха̄ка̄рехи килесаппаха̄нам̣, вӣтиккама̄дӣнам̣ пат̣ипаккхо, сам̣килесаттайависодханам̣, сота̄панна̄дибха̄васса ча ка̄ран̣ам̣ пака̄ситам̣ хоти.
катхам̣? еттха хи сӣлена адхисӣласиккха̄ пака̄сита̄ хоти, сама̄дхина̄ адхичиттасиккха̄, пан̃н̃а̄йа адхипан̃н̃а̄сиккха̄.
сӣлена ча са̄санасса а̄дикалйа̄н̣ата̄ пака̄сита̄ хоти. ‘‘ко ча̄ди кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣, сӣлан̃ча сувисуддха’’нти (сам̣. ни. 5.369) хи вачанато, ‘‘саббапа̄пасса акаран̣а’’нти (дӣ. ни. 2.90) а̄дивачанато ча сӣлам̣ са̄санасса а̄ди, тан̃ча калйа̄н̣ам̣, авиппат̣иса̄ра̄дигун̣а̄вахатта̄. сама̄дхина̄ маджджхекалйа̄н̣ата̄ пака̄сита̄ хоти. ‘‘кусаласса упасампада̄’’ти (дӣ. ни. 2.90) а̄дивачанато хи сама̄дхи са̄санасса маджджхе, со ча калйа̄н̣о, иддхивидха̄дигун̣а̄вахатта̄. пан̃н̃а̄йа са̄санасса парийоса̄накалйа̄н̣ата̄ пака̄сита̄ хоти. ‘‘сачиттапарийода̄панам̣, етам̣ буддха̄на са̄сана’’нти (дӣ. ни. 2.90) хи вачанато, пан̃н̃уттарато ¶ ча пан̃н̃а̄ са̄санасса парийоса̄нам̣, са̄ ча калйа̄н̣ам̣, ит̣т̣ха̄нит̣т̣хесу та̄дибха̄ва̄ваханато.
‘‘село йатха̄ екагхано, ва̄тена на самӣрати;
евам̣ нинда̄пасам̣са̄су, на самин̃джанти пан̣д̣ита̄’’ти. (дха. па. 81); –
хи вуттам̣.
татха̄ ¶ сӣлена тевиджджата̄йа упаниссайо пака̄сито хоти. сӣласампаттин̃хи нисса̄йа тиссо виджджа̄ па̄пун̣а̄ти, на тато парам̣. сама̄дхина̄ чхал̣абхин̃н̃ата̄йа упаниссайо пака̄сито хоти. сама̄дхисампадан̃хи нисса̄йа чха абхин̃н̃а̄ па̄пун̣а̄ти, на тато парам̣. пан̃н̃а̄йа пат̣исамбхида̄пабхедасса упаниссайо пака̄сито хоти. пан̃н̃а̄сампаттин̃хи нисса̄йа чатассо пат̣исамбхида̄ па̄пун̣а̄ти, на ан̃н̃ена ка̄ран̣ена.
сӣлена ча ка̄масукхаллика̄нуйогасан̇кха̄тасса антасса ваджджанам̣ пака̄ситам̣ хоти, сама̄дхина̄ аттакиламатха̄нуйогасан̇кха̄тасса. пан̃н̃а̄йа маджджхима̄йа пат̣ипаттийа̄ севанам̣ пака̄ситам̣ хоти.
татха̄ сӣлена апа̄йасаматиккаманупа̄йо пака̄сито хоти, сама̄дхина̄ ка̄мадха̄тусаматиккаманупа̄йо, пан̃н̃а̄йа саббабхавасаматиккаманупа̄йо.
сӣлена ча тадан̇гаппаха̄навасена килесаппаха̄нам̣ пака̄ситам̣ хоти, сама̄дхина̄ виккхамбханаппаха̄навасена, пан̃н̃а̄йа самуччхедаппаха̄навасена.
татха̄ сӣлена килеса̄нам̣ вӣтиккамапат̣ипаккхо пака̄сито хоти, сама̄дхина̄ парийут̣т̣ха̄напат̣ипаккхо, пан̃н̃а̄йа анусайапат̣ипаккхо.
сӣлена ча дуччаритасам̣килесависодханам̣ пака̄ситам̣ хоти, сама̄дхина̄ тан̣ха̄сам̣килесависодханам̣, пан̃н̃а̄йа дит̣т̣хисам̣килесависодханам̣.
татха̄ сӣлена сота̄паннасакада̄га̄мибха̄васса ка̄ран̣ам̣ пака̄ситам̣ хоти, сама̄дхина̄ ана̄га̄мибха̄васса, пан̃н̃а̄йа арахаттасса. сота̄панно хи ‘‘сӣлесу парипӯрака̄рӣ’’ти (а. ни. 3.87) вутто, татха̄ сакада̄га̄мӣ. ана̄га̄мӣ ¶ пана ‘‘сама̄дхисмим̣ парипӯрака̄рӣ’’ти (а. ни. 3.87). араха̄ пана ‘‘пан̃н̃а̄йа парипӯрака̄рӣ’’ти (а. ни. 3.87).
евам̣ етта̄вата̄ тиссо сиккха̄, тивидхакалйа̄н̣ам̣ са̄санам̣, тевиджджата̄дӣнам̣ упаниссайо, антадвайаваджджанамаджджхимапат̣ипаттисевана̄ни, апа̄йа̄дисаматиккаманупа̄йо, тӣха̄ка̄рехи килесаппаха̄нам̣, вӣтиккама̄дӣнам̣ пат̣ипаккхо, сам̣килесаттайависодханам̣, сота̄панна̄дибха̄васса ча ка̄ран̣анти име нава, ан̃н̃е ча еварӯпа̄ гун̣аттика̄ пака̄сита̄ хонтӣти.
1. сӣланиддесо
сӣласарӯпа̄дикатха̄
6. евам̣ ¶ ¶ анекагун̣асан̇га̄хакена сӣласама̄дхипан̃н̃а̄мукхена деситопи панеса висуддхимагго атисан̇кхепадеситойева хоти. тасма̄ на̄лам̣ саббесам̣ упака̄ра̄йа̄ти виттха̄рамасса дассетум̣ сӣлам̣ та̄ва а̄раббха идам̣ пан̃ха̄каммам̣ хоти.
ким̣ сӣлам̣, кенат̣т̣хена сӣлам̣, ка̄насса лаккхан̣арасапаччупат̣т̣ха̄нападат̣т̣ха̄на̄ни, кима̄нисам̣сам̣ сӣлам̣, кативидхам̣ четам̣ сӣлам̣, ко часса сам̣килесо, ким̣ вода̄нанти.
татридам̣ виссаджджанам̣. ким̣ сӣланти па̄н̣а̄типа̄та̄дӣхи ва̄ вирамантасса ваттапат̣ипаттим̣ ва̄ пӯрентасса четана̄дайо дхамма̄. вуттан̃хетам̣ пат̣исамбхида̄йам̣ ‘‘ким̣ сӣланти четана̄ сӣлам̣, четасикам̣ сӣлам̣, сам̣варо сӣлам̣, авӣтиккамо сӣла’’нти (пат̣и. ма. 1.39). таттха четана̄ сӣлам̣ на̄ма па̄н̣а̄типа̄та̄дӣхи ва̄ вирамантасса ваттапат̣ипаттим̣ ва̄ пӯрентасса четана̄. четасикам̣ сӣлам̣ на̄ма па̄н̣а̄типа̄та̄дӣхи вирамантасса вирати. апича четана̄ сӣлам̣ на̄ма па̄н̣а̄типа̄та̄дӣни паджахантасса сатта каммапатхачетана̄. четасикам̣ сӣлам̣ на̄ма ‘‘абхиджджхам̣ паха̄йа вигата̄бхиджджхена четаса̄ вихаратӣ’’ти (дӣ. ни. 1.217) а̄дина̄ найена вутта̄ анабхиджджха̄бйа̄па̄дасамма̄дит̣т̣хидхамма̄. сам̣варо сӣланти еттха пан̃чавидхена сам̣варо ведитаббо па̄тимоккхасам̣варо, сатисам̣варо, н̃а̄н̣асам̣варо, кхантисам̣варо, вӣрийасам̣вароти. таттха имина̄ па̄тимоккхасам̣варена упето хоти самупетоти (вибха. 511) айам̣ па̄тимоккхасам̣варо. раккхати чаккхундрийам̣, чаккхундрийе сам̣варам̣ а̄паджджатӣти (дӣ. ни. 1.213) айам̣ сатисам̣варо.
йа̄ни ¶ сота̄ни локасмим̣, (аджита̄ти бхагава̄;)
сати тесам̣ нива̄ран̣ам̣;
сота̄нам̣ сам̣варам̣ брӯми, пан̃н̃а̄йете пидхиййарети. (су. ни. 1041);
айам̣ ¶ н̃а̄н̣асам̣варо. паччайапат̣исеванампи еттхева самодха̄нам̣ гаччхати. йо пана̄йам̣ кхамо хоти сӣтасса ун̣хасса̄тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.24; а. ни. 6.58) найена а̄гато, айам̣ кхантисам̣варо на̄ма. йо ча̄йам̣ уппаннам̣ ка̄мавитаккам̣ на̄дхива̄сетӣтиа̄дина̄ (ма. ни. 1.26; а. ни. 6.58) найена а̄гато, айам̣ вӣрийасам̣варо на̄ма. а̄джӣвапа̄рисуддхипи еттхева самодха̄нам̣ гаччхати. ити айам̣ пан̃чавидхопи сам̣варо, йа̄ ча па̄пабхӣрука̄нам̣ кулапутта̄нам̣ сампаттаваттхуто вирати, саббампетам̣ сам̣варасӣланти ведитаббам̣. авӣтиккамо сӣланти сама̄диннасӣласса ка̄йикава̄часико анатиккамо. идам̣ та̄ва ким̣ сӣланти пан̃хасса виссаджджанам̣.
7. авасесесу кенат̣т̣хена сӣланти сӣланат̣т̣хена сӣлам̣. кимидам̣ сӣланам̣ на̄ма. сама̄дха̄нам̣ ва̄, ка̄йакамма̄дӣнам̣ сусӣлйавасена авиппакин̣н̣ата̄ти аттхо. упадха̄ран̣ам̣ ва̄, кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ патит̣т̣ха̄навасена а̄дха̄рабха̄воти аттхо. етадева хеттха аттхадвайам̣ саддалаккхан̣авидӯ ануджа̄нанти. ан̃н̃е пана сират̣т̣хо сӣлаттхо, сӣталат̣т̣хо сӣлаттхоти евама̄дина̄пи найенеттха аттхам̣ ван̣н̣айанти.
8. ида̄ни ка̄насса лаккхан̣арасапаччупат̣т̣ха̄нападат̣т̣ха̄на̄нӣти еттха –
сӣланам̣ лаккхан̣ам̣ тасса, бхиннасса̄пи анекадха̄;
санидассанаттам̣ рӯпасса, йатха̄ бхиннассанекадха̄.
йатха̄ хи нӣлапӣта̄дибхедена анекадха̄ бхиннасса̄пи рӯпа̄йатанасса санидассанаттам̣ лаккхан̣ам̣, нӣла̄дибхедена бхиннасса̄пи санидассана бха̄ва̄натиккаманато. татха̄ сӣласса четана̄дибхедена анекадха̄ бхиннасса̄пи йадетам̣ ка̄йакамма̄дӣнам̣ сама̄дха̄навасена кусала̄нан̃ча дхамма̄нам̣ патит̣т̣ха̄навасена вуттам̣ сӣланам̣, тадева лаккхан̣ам̣, четана̄дибхедена бхиннасса̄пи сама̄дха̄напатит̣т̣ха̄набха̄ва̄натиккаманато. евам̣ лаккхан̣асса панасса –
дуссӣлйавиддхам̣саната̄ ¶ , анаваджджагун̣о татха̄;
киччасампаттиаттхена, расо на̄ма павуччати.
тасма̄ ¶ идам̣ сӣлам̣ на̄ма киччат̣т̣хена расена дуссӣлйавиддхам̣санарасам̣, сампаттиаттхена расена анаваджджарасанти ведитаббам̣. лаккхан̣а̄дӣсу хи киччамева сампатти ва̄ расоти вуччати.
сочеййапаччупат̣т̣ха̄нам̣, тайидам̣ тасса вин̃н̃ухи;
оттаппан̃ча хирӣ чева, падат̣т̣ха̄нанти ван̣н̣итам̣.
тайидам̣ сӣлам̣ ка̄йасочеййам̣ вачӣсочеййам̣ маносочеййанти (а. ни. 3.121) евам̣ вуттасочеййапаччупат̣т̣ха̄нам̣, сочеййабха̄вена паччупат̣т̣ха̄ти гахан̣абха̄вам̣ гаччхати. хироттаппан̃ча панасса вин̃н̃ӯхи падат̣т̣ха̄нанти ван̣н̣итам̣, а̄саннака̄ран̣анти аттхо. хироттаппе хи сати сӣлам̣ уппаджджати чева тит̣т̣хати ча. асати нева уппаджджати, на тит̣т̣хатӣти. евам̣ сӣласса лаккхан̣арасапаччупат̣т̣ха̄нападат̣т̣ха̄на̄ни ведитабба̄ни.
сӣла̄нисам̣сакатха̄
9. кима̄нисам̣сам̣ сӣланти авиппат̣иса̄ра̄дианекагун̣апат̣ила̄бха̄нисам̣сам̣. вуттан̃хетам̣ – ‘‘авиппат̣иса̄раттха̄ни кхо, а̄нанда, кусала̄ни сӣла̄ни авиппат̣иса̄ра̄нисам̣са̄нӣ’’ти (а. ни. 11.1).
апарампи вуттам̣ ‘‘пан̃чиме гахапатайо а̄нисам̣са̄ сӣлавато сӣласампада̄йа. катаме пан̃ча? идха гахапатайо сӣлава̄ сӣласампанно аппама̄да̄дхикаран̣ам̣ махантам̣ бхогаккхандхам̣ адхигаччхати, айам̣ пат̣хамо а̄нисам̣со сӣлавато сӣласампада̄йа. пуна чапарам̣ гахапатайо сӣлавато сӣласампаннасса калйа̄н̣о киттисаддо аббхуггаччхати, айам̣ дутийо а̄нисам̣со сӣлавато сӣласампада̄йа. пуна чапарам̣ гахапатайо сӣлава̄ сӣласампанно йан̃н̃адева парисам̣ упасан̇камати йади кхаттийапарисам̣ йади бра̄хман̣апарисам̣ йади гахапатипарисам̣ йади саман̣апарисам̣, виса̄радо упасан̇камати аман̇кубхӯто, айам̣ татийо а̄нисам̣со сӣлавато сӣласампада̄йа. пуна чапарам̣ ¶ гахапатайо сӣлава̄ сӣласампанно асаммӯл̣хо ка̄лам̣ кароти, айам̣ чатуттхо а̄нисам̣со сӣлавато сӣласампада̄йа. пуна чапарам̣ гахапатайо сӣлава̄ сӣласампанно ка̄йасса бхеда̄ парам̣ маран̣а̄ ¶ сугатим̣ саггам̣ локам̣ упападжджати, айам̣ пан̃чамо а̄нисам̣со сӣлавато сӣласампада̄йа̄’’ти (дӣ. ни. 2.150; а. ни. 5.213; маха̄ва. 285).
апарепи ‘‘а̄кан̇кхеййа че, бхиккхаве, бхиккху сабрахмача̄рӣнам̣ пийо ча ассам̣ мана̄по ча гару ча бха̄ванӣйо ча̄ти, сӣлесвевасса парипӯрака̄рӣ’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.65) найена пийамана̄пата̄дайо а̄саваккхайапарийоса̄на̄ анека̄ сӣла̄нисам̣са̄ вутта̄. евам̣ авиппат̣иса̄ра̄дианекагун̣а̄нисам̣сам̣ сӣлам̣. апича –
са̄сане кулапутта̄нам̣, патит̣т̣ха̄ наттхи йам̣ вина̄;
а̄нисам̣сапариччхедам̣, тасса сӣласса ко ваде.
на ган̇га̄ йамуна̄ ча̄пи, сарабхӯ ва̄ сарасватӣ;
ниннага̄ ва̄чираватӣ, махӣ ва̄пи маха̄надӣ.
саккун̣анти висодхетум̣, там̣ малам̣ идха па̄н̣инам̣;
висодхайати сатта̄нам̣, йам̣ ве сӣладжалам̣ малам̣.
на там̣ саджалада̄ ва̄та̄, на ча̄пи харичанданам̣;
нева ха̄ра̄ на ман̣айо, на чандакиран̣ан̇кура̄.
самайантӣдха сатта̄нам̣, парил̣а̄хам̣ сураккхитам̣;
йам̣ самети идам̣ арийам̣, сӣлам̣ аччантасӣталам̣.
сӣлагандхасамо гандхо, куто на̄ма бхависсати;
йо самам̣ анува̄те ча, пат̣ива̄те ча ва̄йати.
сагга̄рохан̣асопа̄нам̣ ¶ , ан̃н̃ам̣ сӣласамам̣ куто;
два̄рам̣ ва̄ пана нибба̄на, нагарасса павесане.
собхантевам̣ на ра̄джа̄но, мутта̄ман̣ивибхӯсита̄;
йатха̄ собханти йатино, сӣлабхӯсанабхӯсита̄.
атта̄нува̄да̄дибхайам̣, виддхам̣сайати саббасо;
джанети киттиха̄сан̃ча, сӣлам̣ сӣлаватам̣ сада̄.
гун̣а̄нам̣ ¶ мӯлабхӯтасса, доса̄нам̣ балагха̄тино;
ити сӣласса вин̃н̃еййам̣, а̄нисам̣сакатха̄мукханти.
сӣлаппабхедакатха̄
10. ида̄ни йам̣ вуттам̣ кативидхам̣ четам̣ сӣланти, татридам̣ виссаджджанам̣. саббамева та̄ва идам̣ сӣлам̣ аттано сӣланалаккхан̣ена екавидхам̣.
ча̄риттава̄риттавасена дувидхам̣. татха̄ а̄бхисама̄ча̄рикаа̄дибрахмачарийакавасена, виратиавиративасена, ниссита̄нисситавасена, ка̄лапарийантаа̄па̄н̣акот̣икавасена, сапарийанта̄парийантавасена, локийалокуттаравасена ча.
тивидхам̣ хӣнамаджджхимапан̣ӣтавасена. татха̄ атта̄дхипатеййалока̄дхипатеййадхамма̄дхипатеййавасена, пара̄мат̣т̣ха̄пара̄мат̣т̣хапат̣иппассаддхивасена, висуддха̄висуддхавематикавасена, секкха̄секкханевасеккхана̄секкхавасена ча.
чатуббидхам̣ ха̄набха̄гийат̣хитибха̄гийависесабха̄гийаниббедхабха̄гийавасена. татха̄ бхиккхубхиккхунӣанупасампаннагахат̣т̣хасӣлавасена, пакатиа̄ча̄радхаммата̄пуббахетукасӣлавасена, па̄тимоккхасам̣вараиндрийасам̣вараа̄джӣвапа̄рисуддхипаччайасаннисситасӣлавасена ча.
пан̃чавидхам̣ ¶ парийантапа̄рисуддхисӣла̄дивасена. вуттампи четам̣ пат̣исамбхида̄йам̣ ‘‘пан̃ча сӣла̄ни – парийантапа̄рисуддхисӣлам̣, апарийантапа̄рисуддхисӣлам̣, парипун̣н̣апа̄рисуддхисӣлам̣, апара̄мат̣т̣хапа̄рисуддхисӣлам̣, пат̣иппассаддхипа̄рисуддхисӣла’’нти (пат̣и. ма. 1.37). татха̄ паха̄навераман̣ӣчетана̄сам̣вара̄вӣтиккамавасена.
11. таттха екавидхакот̣т̣ха̄се аттхо вуттанайенева ведитаббо. дувидхакот̣т̣ха̄се йам̣ бхагавата̄ ‘‘идам̣ каттабба’’нти пан̃н̃аттасиккха̄падапӯран̣ам̣, там̣ ча̄риттам̣. йам̣ ‘‘идам̣ на каттабба’’нти пат̣иккхиттасса акаран̣ам̣, там̣ ва̄риттам̣. татра̄йам̣ вачанаттхо. чаранти тасмим̣ сӣлесу парипӯрака̄рита̄йа паваттантӣти ча̄риттам̣. ва̄ритам̣ та̄йанти раккханти тена̄ти ва̄риттам̣. таттха саддха̄вӣрийаса̄дханам̣ ча̄риттам̣, саддха̄са̄дханам̣ ва̄риттам̣. евам̣ ча̄риттава̄риттавасена дувидхам̣.
дутийадуке ¶ абхисама̄ча̄роти уттамасама̄ча̄ро. абхисама̄ча̄ро ева а̄бхисама̄ча̄рикам̣. абхисама̄ча̄рам̣ ва̄ а̄раббха пан̃н̃аттам̣ а̄бхисама̄ча̄рикам̣, а̄джӣват̣т̣хамакато авасесасӣлассетам̣ адхивачанам̣. маггабрахмачарийасса а̄дибха̄вабхӯтанти а̄дибрахмачарийакам̣, а̄джӣват̣т̣хамакасӣлассетам̣ адхивачанам̣. тан̃хи маггасса а̄дибха̄вабхӯтам̣, пуббабха̄гейева парисодхетаббато. тена̄ха – ‘‘пуббева кхо панасса ка̄йакаммам̣ вачӣкаммам̣ а̄джӣво супарисуддхо хотӣ’’ти (ма. ни. 3.431). йа̄ни ва̄ сиккха̄пада̄ни кхудда̄нукхуддака̄нӣти вутта̄ни, идам̣ а̄бхисама̄ча̄рикасӣлам̣. сесам̣ а̄дибрахмачарийакам̣. убхатовибхан̇гапарийа̄паннам̣ ва̄ а̄дибрахмачарийакам̣. кхандхакаваттапарийа̄паннам̣ а̄бхисама̄ча̄рикам̣. тасса сампаттийа̄ а̄дибрахмачарийакам̣ сампаджджати. тенева̄ха – ‘‘со вата, бхиккхаве, бхиккху а̄бхисама̄ча̄рикам̣ дхаммам̣ апарипӯретва̄ а̄дибрахмачарийакам̣ дхаммам̣ парипӯрессатӣти нетам̣ т̣ха̄нам̣ виджджатӣ’’ти (а. ни. 5.21). евам̣ а̄бхисама̄ча̄рикаа̄дибрахмачарийакавасена дувидхам̣.
татийадуке па̄н̣а̄типа̄та̄дӣхи вераман̣иматтам̣ виратисӣлам̣. сесам̣ четана̄ди авиратисӣланти евам̣ виратиавиративасена дувидхам̣.
чатуттхадуке ниссайоти две ниссайа̄ тан̣ха̄ниссайо ча дит̣т̣хиниссайо ча. таттха йам̣ ‘‘имина̄хам̣ сӣлена дево ва̄ бхависса̄ми деван̃н̃атаро ва̄’’ти (дӣ. ни. 3.320; ма. ни. 1.186; а. ни. 5.206; 7.50) евам̣ ¶ бхавасампаттим̣ а̄кан̇кхама̄нена паваттитам̣, идам̣ тан̣ха̄нисситам̣. йам̣ ‘‘сӣлена суддхӣ’’ти евам̣ суддхидит̣т̣хийа̄ паваттитам̣, идам̣ дит̣т̣хинисситам̣. йам̣ пана локуттарам̣ локийан̃ча тассева самбха̄рабхӯтам̣, идам̣ анисситанти евам̣ ниссита̄нисситавасена дувидхам̣.
пан̃чамадуке ка̄лапариччхедам̣ катва̄ сама̄диннам̣ сӣлам̣ ка̄лапарийантам̣. йа̄ваджӣвам̣ сама̄дийитва̄ татхева паваттитам̣ а̄па̄н̣акот̣иканти евам̣ ка̄лапарийантаа̄па̄н̣акот̣икавасена дувидхам̣.
чхат̣т̣хадуке ла̄бхайасан̃а̄тиан̇гаджӣвитавасена дит̣т̣хапарийантам̣ сапарийантам̣ на̄ма. випарӣтам̣ апарийантам̣. вуттампи четам̣ пат̣исамбхида̄йам̣ ‘‘катамам̣ там̣ сӣлам̣ сапарийантам̣? аттхи сӣлам̣ ла̄бхапарийантам̣, аттхи сӣлам̣ йасапарийантам̣, аттхи ¶ сӣлам̣ н̃а̄типарийантам̣, аттхи сӣлам̣ ан̇гапарийантам̣, аттхи сӣлам̣ джӣвитапарийантам̣. катамам̣ там̣ сӣлам̣ ла̄бхапарийантам̣? идхекаччо ла̄бхахету ла̄бхапаччайа̄ ла̄бхака̄ран̣а̄ йатха̄сама̄диннам̣ сиккха̄падам̣ вӣтиккамати, идам̣ там̣ сӣлам̣ ла̄бхапарийанта’’нти (пат̣и. ма. 1.38). етенева упа̄йена итара̄нипи виттха̄ретабба̄ни. апарийантависсаджджанепи вуттам̣ ‘‘катамам̣ там̣ сӣлам̣ на ла̄бхапарийантам̣? идхекаччо ла̄бхахету ла̄бхапаччайа̄ ла̄бхака̄ран̣а̄ йатха̄сама̄диннам̣ сиккха̄падам̣ вӣтиккама̄йа читтампи на уппа̄дети, ким̣ со вӣтиккамиссати, идам̣ там̣ сӣлам̣ на ла̄бхапарийанта’’нти (пат̣и. ма. 1.38). етеневупа̄йена итара̄нипи виттха̄ретабба̄ни. евам̣ сапарийанта̄парийантавасена дувидхам̣.
саттамадуке саббампи са̄савам̣ сӣлам̣ локийам̣. ана̄савам̣ локуттарам̣. таттха локийам̣ бхавависеса̄вахам̣ хоти бхаваниссаран̣асса ча самбха̄ро. йатха̄ха – ‘‘винайо сам̣вараттха̄йа, сам̣варо авиппат̣иса̄раттха̄йа, авиппат̣иса̄ро па̄моджджаттха̄йа, па̄моджджам̣ пӣтаттха̄йа, пӣти пассаддхаттха̄йа, пассаддхи сукхаттха̄йа, сукхам̣ сама̄дхаттха̄йа, сама̄дхи йатха̄бхӯтан̃а̄н̣адассанаттха̄йа, йатха̄бхӯтан̃а̄н̣адассанам̣ ниббидаттха̄йа, ниббида̄ вира̄гаттха̄йа, вира̄го вимуттаттха̄йа, вимутти вимуттин̃а̄н̣адассанаттха̄йа, вимуттин̃а̄н̣адассанам̣ анупа̄да̄паринибба̄наттха̄йа, етадаттха̄ катха̄, етадаттха̄ мантана̄, етадаттха̄ упаниса̄, етадаттхам̣ сота̄вадха̄нам̣, йадидам̣ анупа̄да̄читтасса вимоккхо’’ти (пари. 366). локуттарам̣ бхаваниссаран̣а̄вахам̣ хоти паччавеккхан̣ан̃а̄н̣асса ча бхӯмӣти евам̣ локийалокуттаравасена дувидхам̣.
12. тикесу ¶ пат̣хаматтике хӣнена чхандена читтена вӣрийена вӣмам̣са̄йа ва̄ паваттитам̣ хӣнам̣. маджджхимехи чханда̄дӣхи паваттитам̣ маджджхимам̣. пан̣ӣтехи пан̣ӣтам̣. йасака̄мата̄йа ва̄ сама̄диннам̣ хӣнам̣. пун̃н̃апхалака̄мата̄йа маджджхимам̣. каттаббамевиданти арийабха̄вам̣ нисса̄йа сама̄диннам̣ пан̣ӣтам̣. ‘‘ахамасми сӣласампанно, име панан̃н̃е бхиккхӯ дуссӣла̄ па̄падхамма̄’’ти евам̣ аттуккам̣санапаравамбхана̄дӣхи упаккилит̣т̣хам̣ ва̄ хӣнам̣. анупаккилит̣т̣хам̣ локийам̣ сӣлам̣ маджджхимам̣. локуттарам̣ пан̣ӣтам̣. тан̣ха̄васена ва̄ бхавабхогаттха̄йа паваттитам̣ хӣнам̣. аттано вимоккхаттха̄йа паваттитам̣ маджджхимам̣. саббасатта̄нам̣ вимоккхаттха̄йа паваттитам̣ па̄рамита̄сӣлам̣ пан̣ӣтанти евам̣ хӣнамаджджхимапан̣ӣтавасена тивидхам̣.
дутийаттике ¶ аттано ананурӯпам̣ паджахитука̄мена аттагаруна̄ аттанига̄равена паваттитам̣ атта̄дхипатеййам̣. лока̄пава̄дам̣ парихаритука̄мена локагаруна̄ локе га̄равена паваттитам̣ лока̄дхипатеййам̣. дхаммамахаттам̣ пӯджетука̄мена дхаммагаруна̄ дхаммага̄равена паваттитам̣ дхамма̄дхипатеййанти евам̣ атта̄дхипатеййа̄дивасена тивидхам̣.
татийаттике йам̣ дукесу нисситанти вуттам̣, там̣ тан̣ха̄дит̣т̣хӣхи пара̄мат̣т̣хатта̄ пара̄мат̣т̣хам̣. путхуджджанакалйа̄н̣акасса маггасамбха̄рабхӯтам̣ секкха̄нан̃ча маггасампайуттам̣ апара̄мат̣т̣хам̣. секкха̄секкха̄нам̣ пхаласампайуттам̣ пат̣иппассаддханти евам̣ пара̄мат̣т̣ха̄дивасена тивидхам̣.
чатуттхаттике йам̣ а̄паттим̣ ана̄паджджантена пӯритам̣, а̄паджджитва̄ ва̄ пуна катапат̣икаммам̣, там̣ висуддхам̣. а̄паттим̣ а̄паннасса акатапат̣икаммам̣ ависуддхам̣. ваттхумхи ва̄ а̄паттийа̄ ва̄ аджджха̄ча̄ре ва̄ вематикасса сӣлам̣ вематикасӣлам̣ на̄ма. таттха йогина̄ ависуддхасӣлам̣ висодхетаббам̣, вематике ваттхуджджха̄ча̄рам̣ акатва̄ вимати пат̣ивинетабба̄ ‘‘иччасса пха̄су бхависсатӣ’’ти евам̣ висуддха̄дивасена тивидхам̣.
пан̃чаматтике чатӯхи арийамаггехи тӣхи ча са̄ман̃н̃апхалехи сампайуттам̣ сӣлам̣ секкхам̣. арахаттапхаласампайуттам̣ асеккхам̣. сесам̣ невасеккхана̄секкханти евам̣ секкха̄дивасена тивидхам̣.
пат̣исамбхида̄йам̣ пана йасма̄ локе тесам̣ тесам̣ сатта̄нам̣ пакатипи сӣланти вуччати, йам̣ сандха̄йа ¶ ‘‘айам̣ сукхасӣло, айам̣ дуккхасӣло, айам̣ калахасӣло, айам̣ ман̣д̣анасӣло’’ти бхан̣анти, тасма̄ тена парийа̄йена ‘‘тӣн̣и сӣла̄ни, кусаласӣлам̣ акусаласӣлам̣ абйа̄катасӣланти (пат̣и. ма. 1.39). евам̣ кусала̄дивасенапи тивидханти вуттам̣. таттха акусалам̣ имасмим̣ аттхе адхиппетасса сӣласса лаккхан̣а̄дӣсу екенапи на саметӣти идха на упанӣтам̣, тасма̄ вуттанайеневасса тивидхата̄ ведитабба̄.
13. чатуккесу пат̣хамачатукке –
йодха севати дуссӣле, сӣлаванте на севати;
ваттхувӣтиккаме досам̣, на пассати авиддасу.
миччха̄сан̇каппабахуло ¶ , индрийа̄ни на раккхати;
еварӯпасса ве сӣлам̣, джа̄йате ха̄набха̄гийам̣.
йо панаттамано хоти, сӣласампаттийа̄ идха;
каммат̣т̣ха̄на̄нуйогамхи, на уппа̄дети ма̄насам̣.
тут̣т̣хасса сӣламаттена, агхат̣антасса уттари;
тасса там̣ т̣хитибха̄гийам̣, сӣлам̣ бхавати бхиккхуно.
сампаннасӣло гхат̣ати, сама̄дхаттха̄йа йо пана;
висесабха̄гийам̣ сӣлам̣, хоти етасса бхиккхуно.
атут̣т̣хо сӣламаттена, ниббидам̣ йонуйун̃джати;
хоти ниббедхабха̄гийам̣, сӣламетасса бхиккхуноти.
евам̣ ха̄набха̄гийа̄дивасена чатуббидхам̣.
дутийачатукке ¶ бхиккхӯ а̄раббха пан̃н̃аттасиккха̄пада̄ни, йа̄ни ча несам̣ бхиккхунӣнам̣ пан̃н̃аттито раккхитабба̄ни, идам̣ бхиккхусӣлам̣. бхиккхунийо а̄раббха пан̃н̃аттасиккха̄пада̄ни, йа̄ни ча та̄сам̣ бхиккхӯнам̣ пан̃н̃аттито раккхитабба̄ни, идам̣ бхиккхунисӣлам̣. са̄ман̣ераса̄ман̣ерӣнам̣ дасасӣла̄ни анупасампаннасӣлам̣. упа̄сакаупа̄сика̄нам̣ ниччасӣлавасена пан̃часиккха̄пада̄ни, сати ва̄ усса̄хе даса, упосатхан̇гавасена ат̣т̣ха̄ти идам̣ гахат̣т̣хасӣланти евам̣ бхиккхусӣла̄дивасена чатуббидхам̣.
татийачатукке уттаракурука̄нам̣ манусса̄нам̣ авӣтиккамо пакатисӣлам̣. куладесапа̄сан̣д̣а̄нам̣ аттано аттано марийа̄да̄ча̄риттам̣ а̄ча̄расӣлам̣. ‘‘дхаммата̄ еса̄, а̄нанда, йада̄ бодхисатто ма̄тукуччхим̣ окканто хоти на бодхисаттама̄ту пурисесу ма̄насам̣ уппаджджи ка̄магун̣ӯпасам̣хита’’нти евам̣ вуттам̣ бодхисаттама̄тусӣлам̣ дхаммата̄сӣлам̣. маха̄кассапа̄дӣнам̣ пана суддхасатта̄нам̣, бодхисаттасса ча та̄су та̄су джа̄тӣсу сӣлам̣ пуббахетукасӣланти евам̣ пакатисӣла̄дивасена чатуббидхам̣.
чатуттхачатукке йам̣ бхагавата̄ ‘‘идха бхиккху па̄тимоккхасам̣варасам̣вуто вихарати а̄ча̄рагочарасампанно ан̣уматтесу ваджджесу бхайадасса̄вӣ сама̄да̄йа ¶ сиккхати сиккха̄падесӯ’’ти (вибха. 508; дӣ. ни. 1.193) вам̣ вуттам̣ сӣлам̣, идам̣ па̄тимоккхасам̣варасӣлам̣ на̄ма. йам̣ пана ‘‘со чаккхуна̄ рӯпам̣ дисва̄ на нимиттагга̄хӣ хоти на̄нубйан̃джанагга̄хӣ, йатва̄дхикаран̣аменам̣ чаккхундрийам̣ асам̣вутам̣ вихарантам̣ абхиджджха̄доманасса̄ па̄пака̄ акусала̄ дхамма̄ анва̄ссавеййум̣, тасса сам̣вара̄йа пат̣ипаджджати, раккхати чаккхундрийам̣, чаккхундрийе сам̣варам̣ а̄паджджати. сотена саддам̣ сутва̄…пе… гха̄нена гандхам̣ гха̄йитва̄…пе… дживха̄йа расам̣ са̄йитва̄…пе… ка̄йена пхот̣т̣хаббам̣ пхуситва̄…пе… манаса̄ дхаммам̣ вин̃н̃а̄йа на нимиттагга̄хӣ…пе… маниндрийе сам̣варам̣ а̄паджджатӣ’’ти (ма. ни. 1.22, 411; дӣ. ни. 1.213; а. ни. 4.198) вуттам̣, идам̣ индрийасам̣варасӣлам̣. йа̄ пана а̄джӣвахетупан̃н̃атта̄нам̣ чханнам̣ сиккха̄пада̄нам̣ вӣтиккамасса, ‘‘кухана̄ лапана̄ немиттиката̄ ниппесиката̄ ла̄бхена ла̄бхам̣ ниджигӣсаната̄’’ти евама̄дӣнан̃ча па̄падхамма̄нам̣ васена паватта̄ миччха̄джӣва̄ вирати, идам̣ а̄джӣвапа̄рисуддхисӣлам̣. ‘‘пат̣исан̇кха̄ йонисо чӣварам̣ пат̣исевати, йа̄вадева сӣтасса пат̣игха̄та̄йа̄’’ти (ма. ни. 1.23; а. ни. 6.58) а̄дина̄ найена вутто пат̣исан̇кха̄напарисуддхо чатупаччайапарибхого паччайасаннисситасӣлам̣ на̄ма.
па̄тимоккхасам̣варасӣлам̣
14. татра̄йам̣ ¶ а̄дито пат̣т̣ха̄йа анупуббападаван̣н̣ана̄йа саддхим̣ виниччхайакатха̄. идха̄ти имасмим̣ са̄сане. бхиккхӯти сам̣са̄ре бхайам̣ иккхан̣ата̄йа ва̄ бхиннапат̣адхара̄дита̄йа ва̄ евам̣ ладдхавоха̄ро саддха̄паббаджито кулапутто. па̄тимоккхасам̣варасам̣вутоти еттха па̄тимоккханти сиккха̄падасӣлам̣. тан̃хи йо нам̣ па̄ти раккхати, там̣ моккхети мочайати а̄па̄йика̄дӣхи дуккхехи, тасма̄ па̄тимоккханти вуччати. сам̣варан̣ам̣ сам̣варо, ка̄йикава̄часикасса авӣтиккамассетам̣ на̄мам̣. па̄тимоккхамева сам̣варо па̄тимоккхасам̣варо. тена па̄тимоккхасам̣варена сам̣вуто па̄тимоккхасам̣варасам̣вуто, упагато саманна̄гатоти аттхо. вихаратӣти ирийати. а̄ча̄рагочарасампаннотиа̄дӣнаматтхо па̄л̣ийам̣ а̄гатанайенева ведитаббо. вуттан̃хетам̣ –
‘‘а̄ча̄рагочарасампанно’’ти аттхи а̄ча̄ро, аттхи ана̄ча̄ро;
таттха ¶ катамо ана̄ча̄ро? ка̄йико вӣтиккамо ва̄часико вӣтиккамо ка̄йикава̄часико вӣтиккамо, айам̣ вуччати ана̄ча̄ро. саббампи дуссӣлйам̣ ана̄ча̄ро. идхекаччо вел̣уда̄нена ва̄ паттада̄нена ва̄ пуппхапхаласина̄надантакат̣т̣хада̄нена ва̄ ча̄т̣укамйата̄йа ва̄ муггасӯпйата̄йа ва̄ па̄рибхат̣йата̄йа ва̄ джан̇гхапесаникена ва̄ ан̃н̃атаран̃н̃атарена ва̄ буддхапат̣икут̣т̣хена миччха̄а̄джӣвена джӣвикам̣ каппети, айам̣ вуччати ана̄ча̄ро.
таттха катамо а̄ча̄ро? ка̄йико авӣтиккамо ва̄часико авӣтиккамо ка̄йикава̄часико авӣтиккамо, айам̣ вуччати а̄ча̄ро. саббопи сӣласам̣варо а̄ча̄ро. идхекаччо на вел̣уда̄нена ва̄ на паттана пуппхана пхалана сина̄нана дантакат̣т̣хада̄нена ва̄ на ча̄т̣укамйата̄йа ва̄ на муггасӯпйата̄йа ва̄ на па̄рибхат̣йата̄йа ва̄ на джан̇гхапесаникена ва̄ на ан̃н̃атаран̃н̃атарена ва̄ буддхапат̣икут̣т̣хена миччха̄а̄джӣвена джӣвикам̣ каппети, айам̣ вуччати а̄ча̄ро.
гочароти аттхи гочаро аттхи агочаро.
таттха ¶ катамо агочаро? идхекаччо весийа̄гочаро ва̄ хоти видхава̄, тхуллакума̄рика̄, пан̣д̣ака, бхиккхунӣ, па̄на̄га̄рагочаро ва̄ хоти, сам̣сат̣т̣хо вихарати ра̄джӯхи ра̄джамаха̄маттехи титтхийехи титтхийаса̄вакехи анануломикена сам̣саггена, йа̄ни ва̄ пана та̄ни кула̄ни ассаддха̄ни аппасанна̄ни анопа̄набхӯта̄ни аккосакапарибха̄сака̄ни анаттхака̄ма̄ни ахитака̄ма̄ни апха̄сукака̄ма̄ни айогаккхемака̄ма̄ни бхиккхӯнам̣ бхиккхунӣнам̣ упа̄сака̄нам̣ упа̄сика̄нам̣, татха̄рӯпа̄ни кула̄ни севати бхаджати пайирупа̄сати, айам̣ вуччати агочаро.
таттха катамо гочаро? идхекаччо на весийа̄гочаро ва̄ хоти…пе… на па̄на̄га̄рагочаро ва̄ хоти, асам̣сат̣т̣хо вихарати ра̄джӯхи…пе… титтхийаса̄вакехи анануломикена сам̣саггена, йа̄ни ва̄ пана та̄ни кула̄ни саддха̄ни пасанна̄ни опа̄набхӯта̄ни ка̄са̄вападжджота̄ни исива̄тапат̣ива̄та̄ни аттхака̄ма̄ни…пе… йогаккхемака̄ма̄ни бхиккхӯнам̣…пе… упа̄сика̄нам̣, татха̄рӯпа̄ни кула̄ни севати бхаджати пайирупа̄сати, айам̣ вуччати гочаро. ити имина̄ ча а̄ча̄рена имина̄ ча гочарена упето ¶ хоти самупето упагато самупагато упапанно сампанно саманна̄гато, тена вуччати ‘‘а̄ча̄рагочарасампанно’’ти (вибха. 511).
апи четтха имина̄пи найена а̄ча̄рагочара̄ ведитабба̄. дувидхо хи ана̄ча̄ро ка̄йико ва̄часико ча. таттха катамо ка̄йико ана̄ча̄ро? идхекаччо сан̇гхагатопи ачиттӣка̄ракато тхере бхиккхӯ гхат̣т̣айантопи тит̣т̣хати, гхат̣т̣айантопи нисӣдати, пуратопи тит̣т̣хати, пуратопи нисӣдати, уччепи а̄сане нисӣдати, сасӣсампи па̄рупитва̄ нисӣдати, т̣хитакопи бхан̣ати, ба̄ха̄виккхепакопи бхан̣ати, тхера̄нам̣ бхиккхӯнам̣ анупа̄хана̄нам̣ чан̇каманта̄нам̣ саупа̄хано чан̇камати, нӣче чан̇каме чан̇каманта̄нам̣ учче чан̇каме чан̇камати, чхама̄йа чан̇каманта̄нам̣ чан̇каме чан̇камати, тхере бхиккхӯ анупакхаджджа̄пи тит̣т̣хати, анупакхаджджа̄пи нисӣдати, навепи бхиккхӯ а̄санена пат̣иба̄хати, джанта̄гхарепи тхере бхиккхӯ ана̄пуччха̄ кат̣т̣хам̣ паккхипати, два̄рам̣ пидахати, удакатиттхепи тхере бхиккхӯ гхат̣т̣айантопи отарати, пуратопи отарати, гхат̣т̣айантопи нха̄йати, пуратопи нха̄йати, гхат̣т̣айантопи уттарати, пуратопи уттарати, антарагхарам̣ пависантопи тхере бхиккхӯ гхат̣т̣айантопи гаччхати, пуратопи гаччхати, воккамма ча тхера̄нам̣ бхиккхӯнам̣ пурато пурато гаччхати, йа̄нипи та̄ни хонти кула̄нам̣ оварака̄ни гӯл̣ха̄ни ча пат̣иччханна̄ни ча йаттха кулиттхийо ¶ кулакума̄рийо нисӣданти, таттхапи сахаса̄ пависати, кума̄ракассапи сӣсам̣ пара̄масати, айам̣ вуччати ка̄йико ана̄ча̄ро.
таттха катамо ва̄часико ана̄ча̄ро? идхекаччо сан̇гхагатопи ачиттӣка̄ракато тхере бхиккхӯ ана̄пуччха̄ дхаммам̣ бхан̣ати. пан̃хам̣ виссаджджети, па̄тимоккхам̣ уддисати, т̣хитакопи бхан̣ати, ба̄ха̄виккхепакопи бхан̣ати, антарагхарам̣ павит̣т̣хопи иттхим̣ ва̄ кума̄рим̣ ва̄ евама̄ха – ‘‘иттханна̄ме иттхам̣готте ким̣ аттхи, йа̄гу аттхи, бхаттам̣ аттхи, кха̄данӣйам̣ аттхи, ким̣ пивисса̄ма, ким̣ кха̄дисса̄ма, ким̣ бхун̃джисса̄ма. ким̣ ва̄ ме дассатха̄’’ти виппалапати, айам̣ вуччати ва̄часико ана̄ча̄ро (маха̄ни. 87). пат̣ипаккхавасена панасса а̄ча̄ро ведитаббо.
апича ¶ бхиккху сага̄раво саппатиссо хироттаппасампанно суниваттхо супа̄руто па̄са̄дикена абхиккантена пат̣иккантена а̄локитена вилокитена самин̃джитена паса̄ритена оккхиттачаккху ирийа̄патхасампанно индрийесу гуттадва̄ро бходжане маттан̃н̃ӯ джа̄гарийамануйутто сатисампаджан̃н̃ена саманна̄гато аппиччхо сантут̣т̣хо а̄раддхавӣрийо а̄бхисама̄ча̄рикесу саккаччака̄рӣ гаручиттӣка̄рабахуло вихарати, айам̣ вуччати а̄ча̄ро. евам̣ та̄ва а̄ча̄ро ведитаббо.
гочаро пана тивидхо упаниссайагочаро а̄раккхагочаро упанибандхагочароти. таттха катамо упаниссайагочаро? дасакатха̄ваттхугун̣асаманна̄гато калйа̄н̣амитто, йам̣ нисса̄йа ассутам̣ сун̣а̄ти, сутам̣ парийодапети, кан̇кхам̣ витарати, дит̣т̣хим̣ уджум̣ кароти, читтам̣ паса̄дети. йасса ва̄ пана анусиккхама̄но саддха̄йа вад̣д̣хати, сӣлена, сутена, ча̄гена, пан̃н̃а̄йа вад̣д̣хати, айам̣ вуччати упаниссайагочаро.
катамо а̄раккхагочаро? идха бхиккху антарагхарам̣ павит̣т̣хо вӣтхим̣ пат̣ипанно оккхиттачаккху йугаматтадасса̄вӣ сусам̣вуто гаччхати, на хаттхим̣ олокенто, на ассам̣, на ратхам̣, на паттим̣, на иттхим̣, на пурисам̣ олокенто, на уддхам̣ уллокенто, на адхо олокенто, на диса̄видисам̣ пеккхама̄но гаччхати, айам̣ вуччати а̄раккхагочаро.
катамо упанибандхагочаро? чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄ йаттха читтам̣ упанибандхати. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ ¶ – ‘‘ко ча, бхиккхаве, бхиккхуно гочаро сако петтико висайо? йадидам̣ чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄’’ти (сам̣. ни. 5.372), айам̣ вуччати упанибандхагочаро. ити имина̄ ча а̄ча̄рена имина̄ ча гочарена упето…пе… саманна̄гато. тенапи вуччати а̄ча̄рагочарасампанноти.
ан̣уматтесу ваджджесу бхайадасса̄вӣти ан̣уппама̄н̣есу асан̃чичча а̄паннасекхийаакусалачиттуппа̄да̄дибхедесу ваджджесу бхайадассанасӣло. сама̄да̄йа сиккхати сиккха̄падесӯти йам̣кин̃чи сиккха̄падесу сиккхитаббам̣, там̣ саббам̣ самма̄ а̄да̄йа сиккхати. еттха ча ‘‘па̄тимоккхасам̣варасам̣вуто’’ти етта̄вата̄ ¶ ча пуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄йа десана̄йа па̄тимоккхасам̣варасӣлам̣ дасситам̣. ‘‘а̄ча̄рагочарасампанно’’тиа̄ди пана саббам̣ йатха̄пат̣ипаннасса там̣ сӣлам̣ сампаджджати, там̣ пат̣ипаттим̣ дассетум̣ вуттанти ведитаббам̣.
индрийасам̣варасӣлам̣
15. йам̣ панетам̣ таданантарам̣ ‘‘со чаккхуна̄ рӯпам̣ дисва̄’’тиа̄дина̄ найена дасситам̣ индрийасам̣варасӣлам̣, таттха соти па̄тимоккхасам̣варасӣле т̣хито бхиккху. чаккхуна̄ рӯпам̣ дисва̄ти ка̄ран̣авасена чаккхӯти ладдхавоха̄рена рӯпадассанасаматтхена чаккхувин̃н̃а̄н̣ена рӯпам̣ дисва̄. пора̄н̣а̄ пана̄ху ‘‘чаккху рӯпам̣ на пассати, ачиттакатта̄, читтам̣ на пассати, ачаккхукатта̄, два̄ра̄рамман̣асан̇гхат̣т̣е пана чаккхупаса̄даваттхукена читтена пассати. ӣдисӣ панеса̄ ‘дхануна̄ виджджхатӣ’тиа̄дӣсу вийа сасамбха̄ракатха̄ на̄ма хоти, тасма̄ чаккхувин̃н̃а̄н̣ена рӯпам̣ дисва̄ти айамеветтха аттхо’’ти. на нимиттагга̄хӣти иттхипурисанимиттам̣ ва̄ субханимитта̄дикам̣ ва̄ килесаваттхубхӯтам̣ нимиттам̣ на ган̣ха̄ти, дит̣т̣хаматтейева сан̣т̣ха̄ти. на̄нубйан̃джанагга̄хӣти килеса̄нам̣ ануанубйан̃джанато па̄кат̣абха̄вакаран̣ато анубйан̃джананти ладдхавоха̄рам̣ хаттхапа̄даситахаситакатхитавилокита̄дибхедам̣ а̄ка̄рам̣ на ган̣ха̄ти, йам̣ таттха бхӯтам̣, тадева ган̣ха̄ти, четийапаббатава̄сӣ маха̄тиссаттхеро вийа.
тхерам̣ кира четийапаббата̄ анура̄дхапурам̣ пин̣д̣ача̄раттха̄йа а̄гаччхантам̣ ан̃н̃атара̄ куласун̣ха̄ са̄микена саддхим̣ бхан̣д̣итва̄ суман̣д̣итапаса̄дхита̄ девакан̃н̃а̄ вийа ка̄лассева анура̄дхапурато никкхамитва̄ ¶ н̃а̄тигхарам̣ гаччхантӣ антара̄магге дисва̄ випаллаттхачитта̄ маха̄хаситам̣ хаси. тхеро киметанти олокенто тасса̄ дантат̣т̣хике асубхасан̃н̃ам̣ пат̣илабхитва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ –
‘‘тасса̄ дантат̣т̣хикам̣ дисва̄, пуббасан̃н̃ам̣ ануссари;
таттхева со т̣хито тхеро, арахаттам̣ апа̄пун̣ӣ’’ти.
са̄микопи ¶ кхо панасса̄ анумаггам̣ гаччханто тхерам̣ дисва̄ ‘‘кин̃чи, бханте, иттхим̣ пассатха̄’’ти пуччхи. там̣ тхеро а̄ха –
‘‘на̄бхиджа̄на̄ми иттхӣ ва̄, пурисо ва̄ ито гато;
апича ат̣т̣хисан̇гха̄т̣о, гаччхатеса маха̄патхе’’ти.
йатва̄дхикаран̣аменантиа̄димхи йам̣ка̄ран̣а̄ йасса чаккхундрийа̄сам̣варасса хету етам̣ пуггалам̣ сатикава̄т̣ена чаккхундрийам̣ асам̣вутам̣ апихитачаккхудва̄рам̣ хутва̄ вихарантам̣ ете абхиджджха̄дайо дхамма̄ анва̄ссавеййум̣ анубандхеййум̣. тасса сам̣вара̄йа пат̣ипаджджатӣти тасса чаккхундрийасса сатикава̄т̣ена пидаханаттха̄йа пат̣ипаджджати. евам̣ пат̣ипаджджантойева ча раккхати чаккхундрийам̣, чаккхундрийе сам̣варам̣ а̄паджджатӣтипи вуччати. таттха кин̃ча̄пи чаккхундрийе сам̣варо ва̄ асам̣варо ва̄ наттхи. на хи чаккхупаса̄дам̣ нисса̄йа сати ва̄ мут̣т̣хасаччам̣ ва̄ уппаджджати. апича йада̄ рӯпа̄рамман̣ам̣ чаккхусса а̄па̄тхам̣ а̄гаччхати, тада̄ бхаван̇ге двиккхаттум̣ уппаджджитва̄ нируддхе кирийаманодха̄ту а̄ваджджанакиччам̣ са̄дхайама̄на̄ уппаджджитва̄ нируджджхати. тато чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ дассанакиччам̣. тато випа̄каманодха̄ту сампат̣иччханакиччам̣. тато випа̄ка̄хетукамановин̃н̃а̄н̣адха̄ту сантӣран̣акиччам̣. тато кирийа̄хетукамановин̃н̃а̄н̣адха̄ту вот̣т̣хаббанакиччам̣ са̄дхайама̄на̄ уппаджджитва̄ нируджджхати, таданантарам̣ джаванам̣ джавати.
татра̄пи нева бхаван̇гасамайе, на а̄ваджджана̄дӣнам̣ ан̃н̃атарасамайе сам̣варо ва̄ асам̣варо ва̄ аттхи. джаванаккхан̣е пана саче дуссӣлйам̣ ва̄ мут̣т̣хасаччам̣ ва̄ ан̃н̃а̄н̣ам̣ ва̄ аккханти ва̄ косаджджам̣ ва̄ уппаджджати, асам̣варо хоти. евам̣ хонто пана со чаккхундрийе асам̣вароти вуччати. касма̄? йасма̄ тасмим̣ сати два̄рампи агуттам̣ хоти, бхаван̇гампи а̄ваджджана̄дӣнипи вӣтхичитта̄ни ¶ . йатха̄ ким̣? йатха̄ нагаре чатӯсу два̄ресу асам̣вутесу кин̃ча̄пи антогхарадва̄ракот̣т̣хакагаббха̄дайо сусам̣вута̄ хонти, татха̄пи антонагаре саббам̣ бхан̣д̣ам̣ араккхитам̣ агопитамева хоти. нагарадва̄рена хи пависитва̄ чора̄ йадиччханти, там̣ кареййум̣, евамева джаване дуссӣлйа̄дӣсу уппаннесу тасмим̣ асам̣варе сати два̄рампи агуттам̣ хоти, бхаван̇гампи а̄ваджджана̄дӣнипи вӣтхичитта̄ни.
тасмим̣ ¶ пана сӣла̄дӣсу уппаннесу два̄рампи гуттам̣ хоти, бхаван̇гампи а̄ваджджана̄дӣнипи вӣтхичитта̄ни. йатха̄ ким̣? йатха̄ нагарадва̄ресу сам̣вутесу кин̃ча̄пи антогхара̄дайо асам̣вута̄ хонти, татха̄пи антонагаре саббам̣ бхан̣д̣ам̣ сураккхитам̣ сугопитамева хоти. нагарадва̄ресу хи пихитесу чора̄нам̣ павесо наттхи, евамева джаване сӣла̄дӣсу уппаннесу два̄рампи гуттам̣ хоти, бхаван̇гампи а̄ваджджана̄дӣнипи вӣтхичитта̄ни. тасма̄ джаванаккхан̣е уппаджджама̄нопи чаккхундрийе сам̣вароти вутто.
сотена саддам̣ сутва̄тиа̄дӣсупи есева найо. евамидам̣ сан̇кхепато рӯпа̄дӣсу килеса̄нубандханимитта̄дигга̄хапариваджджаналаккхан̣ам̣ индрийасам̣варасӣланти ведитаббам̣.
а̄джӣвапа̄рисуддхисӣлам̣
16. ида̄ни индрийасам̣варасӣла̄нантарам̣ вутте а̄джӣвапа̄рисуддхисӣле а̄джӣвахету пан̃н̃атта̄нам̣ чханнам̣ сиккха̄пада̄нанти йа̄ни та̄ни ‘‘а̄джӣвахету а̄джӣвака̄ран̣а̄ па̄пиччхо иччха̄пакато асантам̣ абхӯтам̣ уттаримануссадхаммам̣ уллапати, а̄патти па̄ра̄джикасса. а̄джӣвахету а̄джӣвака̄ран̣а̄ сан̃чариттам̣ сама̄паджджати, а̄патти сан̇гха̄дисесасса. а̄джӣвахету а̄джӣвака̄ран̣а̄ ‘йо те виха̄ре васати со бхиккху араха̄’ти бхан̣ати, пат̣ивиджа̄нантасса а̄патти тхуллаччайасса. а̄джӣвахету а̄джӣвака̄ран̣а̄ бхиккху пан̣ӣтабходжана̄ни агила̄но аттано аттха̄йа вин̃н̃а̄петва̄ бхун̃джати, а̄патти па̄читтийасса. а̄джӣвахету а̄джӣвака̄ран̣а̄ бхиккхунӣ пан̣ӣтабходжана̄ни агила̄на̄ аттано аттха̄йа вин̃н̃а̄петва̄ бхун̃джати, а̄патти па̄т̣идесанӣйасса. а̄джӣвахету а̄джӣвака̄ран̣а̄ сӯпам̣ ва̄ оданам̣ ва̄ агила̄но аттано аттха̄йа вин̃н̃а̄петва̄ бхун̃джати ¶ , а̄патти дуккат̣асса̄’’ти (пари. 287) евам̣ пан̃н̃атта̄ни чха сиккха̄пада̄ни, имесам̣ чханнам̣ сиккха̄пада̄нам̣.
кухана̄тиа̄дӣсу айам̣ па̄л̣и, ‘‘таттха катама̄ кухана̄? ла̄бхасакка̄расилокасаннисситасса па̄пиччхасса иччха̄пакатасса йа̄ паччайапат̣исеванасан̇кха̄тена ва̄ са̄мантаджаппитена ва̄ ирийа̄патхасса ва̄ ат̣т̣хапана̄ т̣хапана̄ сан̣т̣хапана̄ бха̄кут̣ика̄ бха̄кут̣ийам̣ кухана̄ куха̄йана̄ кухитаттам̣, айам̣ вуччати кухана̄.
‘‘таттха ¶ катама̄ лапана̄? ла̄бхасакка̄расилокасаннисситасса па̄пиччхасса иччха̄пакатасса йа̄ паресам̣ а̄лапана̄ лапана̄ саллапана̄ уллапана̄ самуллапана̄ уннахана̄ самуннахана̄ укка̄чана̄ самукка̄чана̄ ануппийабха̄н̣ита̄ ча̄т̣укамйата̄ муггасӯпйата̄ па̄рибхат̣йата̄, айам̣ вуччати лапана̄.
‘‘таттха катама̄ немиттиката̄? ла̄бхасакка̄расилокасаннисситасса па̄пиччхасса иччха̄пакатасса йам̣ паресам̣ нимиттам̣ нимиттакаммам̣ обха̄со обха̄сакаммам̣ са̄мантаджаппа̄ парикатха̄, айам̣ вуччати немиттиката̄.
‘‘таттха катама̄ ниппесиката̄? ла̄бхасакка̄расилокасаннисситасса па̄пиччхасса иччха̄пакатасса йа̄ паресам̣ аккосана̄ вамбхана̄ гарахана̄ уккхепана̄ самуккхепана̄ кхипана̄ сам̣кхипана̄ па̄пана̄ сампа̄пана̄ аван̣н̣аха̄рика̄ парапит̣т̣химам̣сиката̄, айам̣ вуччати ниппесиката̄.
‘‘таттха катама̄ ла̄бхена ла̄бхам̣ ниджигӣсаната̄? ла̄бхасакка̄расилокасанниссито па̄пиччхо иччха̄пакато ито ладдхам̣ а̄мисам̣ амутра харати, амутра ва̄ ладдхам̣ а̄мисам̣ идха а̄харати. йа̄ еварӯпа̄ а̄мисена а̄мисасса ет̣т̣хи гавет̣т̣хи парийет̣т̣хи есана̄ гавесана̄ парийесана̄, айам̣ вуччати ла̄бхена ла̄бхам̣ ниджигӣсаната̄’’ти (вибха. 862-865).
17. имисса̄ пана па̄л̣ийа̄ еваматтхо ведитаббо. кухананиддесе та̄ва ла̄бхасакка̄расилокасаннисситасса̄ти ла̄бхан̃ча сакка̄ран̃ча киттисаддан̃ча саннисситасса, паттхайантасса̄ти ¶ аттхо. па̄пиччхасса̄ти асантагун̣адӣпанака̄масса. иччха̄пакатасса̄ти иччха̄йа апакатасса, упаддутасса̄ти аттхо.
ито парам̣ йасма̄ паччайапат̣исеванаса̄мантаджаппанаирийа̄патхасаннисситавасена маха̄ниддесе тивидхам̣ куханаваттху а̄гатам̣. тасма̄ тивидхампетам̣ дассетум̣ паччайапат̣исеванасан̇кха̄тена ва̄ти евама̄ди а̄раддхам̣. таттха чӣвара̄дӣхи нимантитасса тадаттхикассева сато па̄пиччхатам̣ нисса̄йа пат̣иккхипанена, те ча гахапатике аттани суппатит̣т̣хитасаддхе н̃атва̄ пуна тесам̣ ‘‘ахо аййо аппиччхо на кин̃чи пат̣игган̣хитум̣ иччхати, суладдхам̣ вата но асса саче аппаматтакампи кин̃чи пат̣игган̣хеййа̄’’ти на̄на̄видхехи упа̄йехи пан̣ӣта̄ни чӣвара̄дӣни ¶ упанента̄нам̣ тадануггахака̄матам̣йева а̄викатва̄ пат̣иггахан̣ена ча тато пабхути апи сакат̣абха̄рехи упана̄манахетубхӯтам̣ вимха̄панам̣ паччайапат̣исеванасан̇кха̄там̣ куханаваттхӯти ведитаббам̣. вуттан̃хетам̣ маха̄ниддесе –
‘‘катамам̣ паччайапат̣исеванасан̇кха̄там̣ куханаваттху? идха гахапатика̄ бхиккхум̣ нимантенти чӣварапин̣д̣апа̄тасена̄санагила̄напаччайабхесаджджапариккха̄рехи. со па̄пиччхо иччха̄пакато аттхико чӣвара…пе… париккха̄ра̄нам̣ бхиййокамйатам̣ упа̄да̄йа чӣварам̣ паччаккха̄ти. пин̣д̣апа̄там̣…пе… сена̄санам̣. гила̄напаччайабхесаджджапариккха̄рам̣ паччаккха̄ти. со евама̄ха – ‘ким̣ саман̣асса махаггхена чӣварена, етам̣ са̄руппам̣ йам̣ саман̣о суса̄на̄ ва̄ сан̇ка̄ракӯт̣а̄ ва̄ па̄пан̣ика̄ ва̄ нантака̄ни уччинитва̄ сан̇гха̄т̣им̣ катва̄ дха̄реййа. ким̣ саман̣асса махаггхена пин̣д̣апа̄тена етам̣ са̄руппам̣ йам̣ саман̣о ун̃чха̄чарийа̄йа пин̣д̣ийа̄лопена джӣвикам̣ каппеййа. ким̣ саман̣асса махаггхена сена̄санена, етам̣ са̄руппам̣ йам̣ саман̣о руккхамӯлико ва̄ асса аббхока̄сико ва̄. ким̣ саман̣асса махаггхена гила̄напаччайабхесаджджапариккха̄рена, етам̣ са̄руппам̣ йам̣ саман̣о пӯтимуттена ва̄ харит̣акӣкхан̣д̣ена ва̄ осадхам̣ кареййа̄’ти. тадупа̄да̄йа лӯкхам̣ чӣварам̣ дха̄рети, лӯкхам̣ пин̣д̣апа̄там̣ парибхун̃джати, лӯкхам̣ сена̄санам̣ пат̣исевати, лӯкхам̣ гила̄напаччайабхесаджджапариккха̄рам̣ пат̣исевати, таменам̣ гахапатика̄ евам̣ джа̄нанти ‘айам̣ саман̣о аппиччхо сантут̣т̣хо павивитто асам̣сат̣т̣хо а̄раддхавӣрийо дхутава̄до’ти. бхиййо бхиййо нимантенти чӣвара…пе… париккха̄рехи. со евама̄ха – ‘тин̣н̣ам̣ саммукхӣбха̄ва̄ саддхо кулапутто бахум̣ пун̃н̃ам̣ пасавати. саддха̄йа саммукхӣбха̄ва̄ саддхо кулапутто бахум̣ пун̃н̃ам̣ ¶ пасавати. деййадхаммасса…пе… даккхин̣еййа̄нам̣ саммукхӣбха̄ва̄саддхокулапутто бахум̣ пун̃н̃ам̣ пасавати. тумха̄кан̃чева̄йам̣ саддха̄ аттхи, деййадхаммо ча сам̣виджджати, ахан̃ча пат̣игга̄хако, сачехам̣ на пат̣иггахесса̄ми, евам̣ тумхе пун̃н̃ена париба̄хира̄ бхависсанти, на майхам̣ имина̄ аттхо. апича тумха̄кам̣йева анукампа̄йа пат̣игган̣ха̄мӣ’ти. тадупа̄да̄йа бахумпи чӣварам̣ пат̣игган̣ха̄ти. бахумпи пин̣д̣апа̄там̣…пе… бхесаджджапариккха̄рам̣ пат̣игган̣ха̄ти ¶ . йа̄ еварӯпа̄ бха̄кут̣ика̄ бха̄кут̣ийам̣ кухана̄ куха̄йана̄ кухитаттам̣, идам̣ паччайапат̣исеванасан̇кха̄там̣ куханаваттхӯ’’ти (маха̄ни. 87).
па̄пиччхассева пана сато уттаримануссадхамма̄дхигамапаридӣпанава̄ча̄йа татха̄ татха̄ вимха̄панам̣ са̄мантаджаппанасан̇кха̄там̣ куханаваттхӯти ведитаббам̣. йатха̄ха –
‘‘катамам̣ са̄мантаджаппанасан̇кха̄там̣ куханаваттху? идхекаччо па̄пиччхо иччха̄пакато самбха̄вана̄дхиппа̄йо ‘евам̣ мам̣ джано самбха̄вессатӣ’ти арийадхаммасаннисситам̣ ва̄чам̣ бха̄сати ‘йо еварӯпам̣ чӣварам̣ дха̄рети, со саман̣о махесаккхо’ти бхан̣ати. ‘йо еварӯпам̣ паттам̣ лохатха̄лакам̣. дхаммакаран̣ам̣ парисса̄ванам̣ кун̃чикам̣, ка̄йабандханам̣ упа̄ханам̣ дха̄рети, со саман̣о махесаккхо’ти бхан̣ати. йасса еварӯпо упаджджха̄йо а̄чарийо сама̄нупаджджха̄йако, сама̄на̄чарийако митто сандит̣т̣хо самбхатто саха̄йо. йо еварӯпе виха̄ре васати ад̣д̣хайоге па̄са̄де хаммийе гуха̄йам̣ лен̣е кут̣ийа̄ кӯт̣а̄га̄ре ат̣т̣е ма̄л̣е уддан̣д̣е упат̣т̣ха̄наса̄ла̄йам̣ ман̣д̣апе руккхамӯле васати, со саман̣о махесаккхо’ти бхан̣ати. атха ва̄ ‘кораджикакораджико бха̄кут̣икабха̄кут̣ико кухакакухако лапакалапако мукхасамбха̄вико, айам̣ саман̣о има̄сам̣ еварӯпа̄нам̣ санта̄нам̣ виха̄расама̄паттӣнам̣ ла̄бхӣ’ти та̄дисам̣ гамбхӣрам̣ гӯл̣хам̣ нипун̣ам̣ пат̣иччханнам̣ локуттарам̣ сун̃н̃ата̄пат̣исам̣йуттам̣ катхам̣ катхеси. йа̄ еварӯпа̄ бха̄кут̣ика̄ бха̄кут̣ийам̣ кухана̄ куха̄йана̄ кухитаттам̣, идам̣ са̄мантаджаппанасан̇кха̄там̣ куханаваттхӯ’’ти (маха̄ни. 87).
па̄пиччхассева пана сато самбха̄вана̄дхиппа̄йакатена ирийа̄патхена вимха̄панам̣ ирийа̄патхасаннисситам̣ куханаваттхӯти ведитаббам̣. йатха̄ха – ‘‘катамам̣ ирийа̄патхасан̇кха̄там̣ куханаваттху. идхекаччо па̄пиччхо иччха̄пакато самбха̄вана̄дхиппа̄йо ‘евам̣ мам̣ джано самбха̄вессатӣ’ти гаманам̣ сан̣т̣хапети ¶ , т̣ха̄нам̣ ¶ сан̣т̣хапети, нисаджджам̣ сан̣т̣хапети, сайанам̣ сан̣т̣хапети, пан̣идха̄йа гаччхати, пан̣идха̄йа тит̣т̣хати, пан̣идха̄йа нисӣдати, пан̣идха̄йа сеййам̣ каппети, сама̄хито вийа гаччхати, сама̄хито вийа тит̣т̣хати, нисӣдати, сеййам̣ каппети, а̄па̄тхакаджджха̄йӣ ча хоти, йа̄ еварӯпа̄ ирийа̄патхасса ат̣т̣хапана̄ т̣хапана̄ сан̣т̣хапана̄ бха̄кут̣ика̄ бха̄кут̣ийам̣ кухана̄ куха̄йана̄ кухитаттам̣, идам̣ вуччати ирийа̄патхасан̇кха̄там̣ куханаваттхӯ’’ти (маха̄ни. 87).
таттха паччайапат̣исеванасан̇кха̄тена̄ти паччайапат̣исевананти евам̣ сан̇кха̄тена паччайапат̣исеванена ва̄ сан̇кха̄тена. са̄мантаджаппитена̄ти самӣпабхан̣итена. ирийа̄патхасса ва̄ти чатуирийа̄патхасса. ат̣т̣хапана̄тиа̄ди т̣хапана̄, а̄дарена ва̄ т̣хапана̄. т̣хапана̄ти т̣хапана̄ка̄ро. сан̣т̣хапана̄ти абхисан̇кхаран̣а̄, па̄са̄дикабха̄вакаран̣анти вуттам̣ хоти. бха̄кут̣ика̄ти падха̄напуримат̣т̣хитабха̄вадассанена бха̄кут̣икаран̣ам̣, мукхасан̇кочоти вуттам̣ хоти. бха̄кут̣икаран̣ам̣ сӣламасса̄ти бха̄кут̣ико. бха̄кут̣икасса бха̄во бха̄кут̣ийам̣. кухана̄ти вимха̄пана̄. кухасса а̄йана̄ куха̄йана̄. кухитасса бха̄во кухитаттанти.
лапана̄ниддесе а̄лапана̄ти виха̄рам̣ а̄гате мануссе дисва̄ ‘‘киматтха̄йа бхонто а̄гата̄, ким̣ бхиккхӯ нимантитум̣, йади евам̣ гаччхатха ре, ахам̣ паччхато паттам̣ гахетва̄ а̄гаччха̄мӣ’’ти евам̣ а̄дитова лапана̄. атха ва̄ атта̄нам̣ упанетва̄ ‘‘ахам̣ тиссо, майи ра̄джа̄ пасанно, майи асуко ча асуко ча ра̄джамаха̄матто пасанно’’ти евам̣ аттупана̄йика̄ лапана̄ а̄лапана̄. лапана̄ти пут̣т̣хасса сато вуттаппака̄рамева лапанам̣. саллапана̄ти гахапатика̄нам̣ уккан̣т̣хане бхӣтасса ока̄сам̣ датва̄ датва̄ сут̣т̣ху лапана̄. уллапана̄ти маха̄кут̣умбико маха̄на̄вико маха̄да̄напатӣти евам̣ уддхам̣ катва̄ лапана̄. самуллапана̄ти саббатобха̄гена уддхам̣ катва̄ лапана̄.
уннахана̄ти ‘‘упа̄сака̄ пуббе ӣдисе ка̄ле навада̄нам̣ детха, ида̄ни ким̣ на детха̄’’ти евам̣ йа̄ва ‘‘дасса̄ма, бханте, ока̄сам̣ на лабха̄ма̄’’тиа̄дӣни ваданти, та̄ва уддхам̣ уддхам̣ нахана̄, вет̣хана̄ти вуттам̣ хоти. атха ва̄ уччхухаттхам̣ ¶ дисва̄ ‘‘куто а̄бхатам̣ упа̄сака̄’’ти пуччхати. уччхукхеттато, бхантети. ким̣ таттха уччху мадхуранти. кха̄дитва̄, бханте, джа̄нитаббанти. ‘‘на, упа̄сака, бхиккхусса уччхум̣ детха̄’’ти ваттум̣ ват̣т̣атӣти. йа̄ еварӯпа̄ ниббет̣хентасса̄пи вет̣ханакатха̄, са̄ уннахана̄. саббатобха̄гена пунаппунам̣ уннахана̄ самуннахана̄.
укка̄чана̄ти ¶ ‘‘етам̣ кулам̣ мам̣йева джа̄на̄ти. саче еттха деййадхаммо уппаджджати, майхамева детӣ’’ти евам̣ уккхипитва̄ ка̄чана̄ укка̄чана̄, уддӣпана̄ти вуттам̣ хоти. телакандарикаваттху четтха ваттаббам̣. саббатобха̄гена пана пунаппунам̣ укка̄чана̄ самукка̄чана̄.
ануппийабха̄н̣ита̄ти сачча̄нурӯпам̣ дхамма̄нурӯпам̣ ва̄ анапалокетва̄ пунаппунам̣ пийабхан̣анамева. ча̄т̣укамйата̄ти нӣчавуттита̄ атта̄нам̣ хет̣т̣хато хет̣т̣хато т̣хапетва̄ ваттанам̣. муггасӯпйата̄ти муггасӯпасадисата̄. йатха̄ хи муггесу паччама̄несу кочидева на паччати, авасеса̄ паччанти, евам̣ йасса пуггаласса вачане кин̃чидева саччам̣ хоти, сесам̣ алӣкам̣, айам̣ пуггало муггасӯпйоти вуччати. тасса бха̄во муггасӯпйата̄. па̄рибхат̣йата̄ти па̄рибхат̣йабха̄во. йо хи кулада̄раке дха̄ти вийа ан̇кена ва̄ кхандхена ва̄ парибхат̣ати, дха̄ретӣти аттхо. тасса парибхат̣асса каммам̣ па̄рибхат̣йум̣. па̄рибхат̣йасса бха̄во па̄рибхат̣йата̄ти.
немиттиката̄ниддесе нимиттанти йам̣кин̃чи паресам̣ паччайада̄насан̃н̃а̄джанакам̣ ка̄йавачӣкаммам̣. нимиттакамманти кха̄данӣйам̣ гахетва̄ гаччханте дисва̄ ‘‘ким̣ кха̄данӣйам̣ лабхиттха̄’’тиа̄дина̄ найена нимиттакаран̣ам̣. обха̄соти паччайапат̣исам̣йуттакатха̄. обха̄сакамманти ваччхапа̄лаке дисва̄ ‘‘ким̣ име ваччха̄ кхӣраговаччха̄ уда̄ху таккаговаччха̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘кхӣраговаччха̄, бханте’’ти вутте ‘‘на кхӣраговаччха̄, йади кхӣраговаччха̄ сийум̣, бхиккхӯпи кхӣрам̣ лабхеййу’’нти евама̄дина̄ найена тесам̣ да̄рака̄нам̣ ма̄та̄питӯнам̣ ниведетва̄ кхӣрада̄пана̄дикам̣ обха̄сакаран̣ам̣. са̄мантаджаппа̄ти самӣпам̣ катва̄ джаппанам̣. кулӯпакабхиккху ваттху четтха ваттаббам̣.
кулӯпако ¶ кира бхиккху бхун̃джитука̄мо гехам̣ пависитва̄ нисӣди. там̣ дисва̄ ада̄тука̄ма̄ гхаран̣ӣ ‘‘тан̣д̣ула̄ наттхӣ’’ти бхан̣антӣ тан̣д̣уле а̄харитука̄ма̄ вийа пат̣ивиссакагхарам̣ гата̄. бхиккхупи антогаббхам̣ пависитва̄ олокенто кава̄т̣акон̣е уччхум̣, бха̄джане гул̣ам̣, пит̣аке лон̣амаччхапха̄ле, кумбхийам̣ тан̣д̣уле, гхат̣е гхатам̣ дисва̄ никкхамитва̄ нисӣди. гхаран̣ӣ ‘‘тан̣д̣уле на̄латтха’’нти а̄гата̄. бхиккху ‘‘упа̄сике ‘аджджа бхиккха̄ на сампаджджиссатӣ’ти пат̣икаччева нимиттам̣ аддаса’’нти а̄ха. ким̣, бхантети. кава̄т̣акон̣е никкхиттам̣ уччхум̣ вийа саппам̣ аддасам̣, ‘там̣ пахарисса̄мӣ’ти олокенто бха̄джане т̣хапитам̣ гул̣апин̣д̣ам̣ вийа па̄са̄н̣ам̣, лед̣д̣укена пахат̣ена саппена катам̣ пит̣аке никкхитталон̣амаччхапха̄ласадисам̣ пхан̣ам̣, тасса там̣ лед̣д̣ум̣ д̣ам̣ситука̄масса ¶ кумбхийа̄ тан̣д̣уласадисе данте, атхасса купитасса гхат̣е паккхиттагхатасадисам̣ мукхато никкхамантам̣ висамиссакам̣ кхел̣анти. са̄ ‘‘на сакка̄ мун̣д̣акам̣ ван̃чету’’нти уччхум̣ датва̄ оданам̣ пачитва̄ гхатагул̣амаччхехи саддхим̣ саббам̣ ада̄сӣти. евам̣ самӣпам̣ катва̄ джаппанам̣ са̄мантаджаппа̄ти ведитаббам̣. парикатха̄ти йатха̄ там̣ лабхати тасса париваттетва̄ катхананти.
ниппесиката̄ниддесе аккосана̄ти дасахи аккосаваттхӯхи аккосанам̣. вамбхана̄ти парибхавитва̄ катханам̣. гарахан̣а̄ти ассаддхо аппасаннотиа̄дина̄ найена доса̄ропана̄. уккхепана̄ти ма̄ етам̣ еттха катхетха̄ти ва̄ча̄йа уккхипанам̣. саббатобха̄гена саваттхукам̣ сахетукам̣ катва̄ уккхепана̄ самуккхепана̄. атха ва̄ адентам̣ дисва̄ ‘‘ахо да̄напатӣ’’ти евам̣ уккхипанам̣ уккхепана̄. маха̄да̄напатӣти евам̣ сут̣т̣ху уккхепана̄ самуккхепана̄. кхипана̄ти ким̣ имасса джӣвитам̣ бӣджабходжиноти евам̣ уппан̣д̣ана̄. сам̣кхипана̄ти ким̣ имам̣ ада̄йакоти бхан̣атха, йо ниччака̄лам̣ саббесампи наттхӣти вачанам̣ детӣти сут̣т̣хутарам̣ уппан̣д̣ана̄. па̄пана̄ти ада̄йакаттасса аван̣н̣асса ва̄ па̄панам̣. саббатобха̄гена па̄пана̄ сампа̄пана̄. аван̣н̣аха̄рика̄ти евам̣ ме аван̣н̣абхайа̄пи дассатӣти гехато гехам̣ га̄мато га̄мам̣ джанападато джанападам̣ аван̣н̣ахаран̣ам̣. парапит̣т̣химам̣сиката̄ти пурато мадхурам̣ бхан̣итва̄ параммукхе аван̣н̣абха̄сита̄. еса̄ хи абхимукхам̣ олокетум̣ ¶ асакконтасса параммукха̄нам̣ пит̣т̣химам̣сам̣ кха̄данамива хоти, тасма̄ парапит̣т̣химам̣сиката̄ти вутта̄. айам̣ вуччати ниппесиката̄ти айам̣ йасма̄ вел̣упесика̄йа вийа аббхан̇гам̣ парасса гун̣ам̣ ниппесети нипун̃чхати, йасма̄ ва̄ гандхаджа̄там̣ ниписитва̄ гандхамаггана̄ вийа парагун̣е ниписитва̄ вичун̣н̣етва̄ еса̄ ла̄бхамаггана̄ хоти, тасма̄ ниппесиката̄ти вуччатӣти.
ла̄бхена ла̄бхам̣ ниджигӣсаната̄ниддесе ниджигӣсаната̄ти маггана̄. ито ладдханти имамха̄ геха̄ ладдхам̣. амутра̄ти амукамхи гехе. ет̣т̣хӣти иччхана̄. гавет̣т̣хӣти маггана̄. парийет̣т̣хӣти пунаппунам̣ маггана̄. а̄дито пат̣т̣ха̄йа ладдхам̣ ладдхам̣ бхиккхам̣ татра татра кулада̄рака̄нам̣ датва̄ анте кхӣрайа̄гум̣ лабхитва̄ гатабхиккхуваттху четтха катхетаббам̣. есана̄тиа̄дӣни ет̣т̣хиа̄дӣнамева вевачана̄ни, тасма̄ ет̣т̣хӣти есана̄. гавет̣т̣хӣти гавесана̄, парийет̣т̣хӣти парийесана̄. иччеваметтха йоджана̄ ведитабба̄. айам̣ кухана̄дӣнам̣ аттхо.
ида̄ни евама̄дӣнан̃ча па̄падхамма̄нанти еттха а̄дисаддена ‘‘йатха̄ ва̄ панеке бхонто саман̣абра̄хман̣а̄ ¶ саддха̄деййа̄ни бходжана̄ни бхун̃джитва̄ те еварӯпа̄йа тираччха̄навиджджа̄йа миччха̄джӣвена джӣвикам̣ каппенти. сеййатхидам̣, ан̇гам̣, нимиттам̣, уппа̄там̣, супинам̣, лаккхан̣ам̣, мӯсикаччхиннам̣, аггихомам̣, даббихома’’нти (дӣ. ни. 1.21) а̄дина̄ найена брахмаджа̄ле вутта̄нам̣ анекесам̣ па̄падхамма̄нам̣ гахан̣ам̣ ведитаббам̣. ити йва̄йам̣ имесам̣ а̄джӣвахету пан̃н̃атта̄нам̣ чханнам̣ сиккха̄пада̄нам̣ вӣтиккамавасена, имесан̃ча ‘‘кухана̄ лапана̄ немиттиката̄ ниппесиката̄ ла̄бхена ла̄бхам̣ ниджигӣсаната̄’’ти евама̄дӣнам̣ па̄падхамма̄нам̣ васена паватто миччха̄джӣво, йа̄ тасма̄ саббаппака̄ра̄пи миччха̄джӣва̄ вирати, идам̣ а̄джӣвапа̄рисуддхисӣлам̣. татра̄йам̣ вачанаттхо. етам̣ а̄гамма джӣвантӣти а̄джӣво. ко со, паччайапарийесанава̄йа̄мо. па̄рисуддхӣти парисуддхата̄. а̄джӣвасса па̄рисуддхи а̄джӣвапа̄рисуддхи.
паччайасаннисситасӣлам̣
18. йам̣ панетам̣ таданантарам̣ паччайасаннисситасӣлам̣ вуттам̣, таттха пат̣исан̇кха̄ йонисоти упа̄йена патхена пат̣исан̇кха̄йа н̃атва̄, паччавеккхитва̄ти аттхо ¶ . еттха ча сӣтасса пат̣игха̄та̄йа̄тиа̄дина̄ найена вуттапаччавеккхан̣амева ‘‘йонисо пат̣исан̇кха̄’’ти ведитаббам̣. таттха чӣваранти антарава̄сака̄дӣсу йам̣кин̃чи. пат̣исеватӣти парибхун̃джати, нива̄сети ва̄ па̄рупати ва̄. йа̄вадева̄ти пайоджана̄вадхипариччхеданийамавачанам̣, еттакамева хи йогино чӣварапат̣исеване пайоджанам̣ йадидам̣ сӣтасса пат̣игха̄та̄йа̄тиа̄ди, на ито бхиййо. сӣтасса̄ти аджджхаттадха̄туккхобхавасена ва̄ бахиддха̄утупарин̣а̄манавасена ва̄ уппаннасса йасса кассачи сӣтасса. пат̣игха̄та̄йа̄ти пат̣ихананаттхам̣. йатха̄ сарӣре а̄ба̄дхам̣ на уппа̄дети, евам̣ тасса виноданаттхам̣. сӣтаббха̄хате хи сарӣре виккхиттачитто йонисо падахитум̣ на саккоти, тасма̄ сӣтасса пат̣игха̄та̄йа чӣварам̣ пат̣исевитаббанти бхагава̄ анун̃н̃а̄си. еса найо саббаттха. кевалан̃хеттха ун̣хасса̄ти аггисанта̄пасса. тасса ванада̄ха̄дӣсу самбхаво ведитаббо. д̣ам̣самакасава̄та̄тапасарӣсапасампхасса̄нанти еттха пана д̣ам̣са̄ти д̣ам̣санамаккхика̄, андхамаккхика̄типи вуччанти. макаса̄ макаса̄ ева. ва̄та̄ти сараджаараджа̄дибхеда̄. а̄тапоти сӯрийа̄тапо. сарӣсапа̄ти йе кечи саранта̄ гаччханти дӣгхаджа̄тика̄ саппа̄дайо, тесам̣ дат̣т̣хасампхассо ча пхут̣т̣хасампхассо ча̄ти дувидхо сампхассо, сопи чӣварам̣ па̄рупитва̄ нисиннам̣ на ба̄дхати, тасма̄ та̄дисесу т̣ха̄несу тесам̣ пат̣игха̄таттха̄йа пат̣исевати. йа̄вадева̄ти пуна етасса вачанам̣ нийатапайоджана̄вадхипариччхедадассанаттхам̣ ¶ , хирикопӣнапат̣иччха̄данан̃хи нийатапайоджанам̣, итара̄ни када̄чи када̄чи хонти. таттха хирикопӣнанти там̣ там̣ самба̄дхат̣т̣ха̄нам̣. йасмим̣ йасмин̃хи ан̇ге виварийама̄не хирӣ куппати винассати, там̣ там̣ хирим̣ копанато хирикопӣнанти вуччати. тасса ча хирикопӣнасса пат̣иччха̄данаттханти хирикопӣнапат̣иччха̄данаттхам̣. хирикопӣнам̣ пат̣иччха̄данаттхантипи па̄т̣хо.
пин̣д̣апа̄танти йам̣кин̃чи а̄ха̄рам̣. йо хи кочи а̄ха̄ро бхиккхуно пин̣д̣олйена патте патитатта̄ пин̣д̣апа̄тоти вуччати. пин̣д̣а̄нам̣ ва̄ па̄то пин̣д̣апа̄то, таттха таттха ладдха̄нам̣ бхиккха̄нам̣ саннипа̄то самӯхоти вуттам̣ хоти. нева дава̄йа̄ти на га̄мада̄рака̄дайо вийа даваттхам̣, кӣл̣а̄нимиттанти вуттам̣ хоти. на мада̄йа̄ти на мут̣т̣хикамалла̄дайо вийа мадаттхам̣, баламаданимиттам̣ порисамаданимиттан̃ча̄ти вуттам̣ хоти. на ман̣д̣ана̄йа̄ти на антепурикавесийа̄дайо ¶ вийа ман̣д̣анаттхам̣, ан̇гапаччан̇га̄нам̣ пӣн̣абха̄ванимиттанти вуттам̣ хоти. на вибхӯсана̄йа̄ти на нат̣аначчака̄дайо вийа вибхӯсанаттхам̣, пасанначчхавиван̣н̣ата̄нимиттанти вуттам̣ хоти. еттха ча нева дава̄йа̄ти етам̣ мохӯпаниссайаппаха̄наттхам̣ вуттам̣. на мада̄йа̄ти етам̣ досӯпаниссайаппаха̄наттхам̣. на ман̣д̣ана̄йа на вибхӯсана̄йа̄ти етам̣ ра̄гӯпаниссайаппаха̄наттхам̣. нева дава̄йа на мада̄йа̄ти четам̣ аттано сам̣йоджануппаттипат̣иседханаттхам̣. на ман̣д̣ана̄йа на вибхӯсана̄йа̄ти етам̣ парассапи сам̣йоджануппаттипат̣иседханаттхам̣. чатӯхипи четехи айонисо пат̣ипаттийа̄ ка̄масукхаллика̄нуйогасса ча паха̄нам̣ вуттанти ведитаббам̣.
йа̄вадева̄ти вуттаттхамева. имасса ка̄йасса̄ти етасса чатумаха̄бхӯтикасса рӯпака̄йасса. т̣хитийа̄ти пабандхат̣т̣хитаттхам̣. йа̄пана̄йа̄ти паваттийа̄ авиччхедаттхам̣, чирака̄лат̣т̣хитаттхам̣ ва̄. гхарӯпаттхамбхамива хи джин̣н̣агхараса̄мико, аккхаббхан̃джанамива ча са̄кат̣ико ка̄йасса т̣хитаттхам̣ йа̄панаттхан̃чеса пин̣д̣апа̄там̣ пат̣исевати, на давамадаман̣д̣анавибхӯсанаттхам̣. апича т̣хитӣти джӣвитиндрийассетам̣ адхивачанам̣, тасма̄ имасса ка̄йасса т̣хитийа̄ йа̄пана̄йа̄ти етта̄вата̄ етасса ка̄йасса джӣвитиндрийапаватта̄панаттхантипи вуттам̣ хотӣти ведитаббам̣. вихим̣сӯпаратийа̄ти вихим̣са̄ на̄ма джигхаччха̄ а̄ба̄дхат̣т̣хена. тасса̄ упараматтхампеса пин̣д̣апа̄там̣ пат̣исевати, ван̣а̄лепанамива ун̣хасӣта̄дӣсу таппат̣ика̄рам̣ вийа ча. брахмачарийа̄нуггаха̄йа̄ти сакаласа̄санабрахмачарийасса ча маггабрахмачарийасса ча ануггахаттхам̣. айан̃хи пин̣д̣апа̄тапат̣исеванапаччайа̄ ка̄йабалам̣ нисса̄йа сиккхаттайа̄нуйогавасена ¶ бхаваканта̄раниттхаран̣аттхам̣ пат̣ипаджджанто брахмачарийа̄нуггаха̄йа пат̣исевати, канта̄раниттхаран̣аттхика̄ путтамам̣сам̣ (сам̣. ни. 2.63) вийа, надӣниттхаран̣аттхика̄ куллам̣ (ма. ни. 1.240) вийа, самудданиттхаран̣аттхика̄ на̄вамива ча.
итипура̄н̣ан̃ча веданам̣ пат̣ихан̇кха̄ми наван̃ча веданам̣ на уппа̄десса̄мӣти етам̣ имина̄ пин̣д̣апа̄тапат̣исеванена пура̄н̣ан̃ча джигхаччха̄веданам̣ пат̣ихан̇кха̄ми, наван̃ча веданам̣ апаримитабходжанапаччайам̣ а̄харахаттхакаалам̣са̄т̣акататрават̣т̣акака̄кама̄сакабхуттавамитакабра̄хман̣а̄нам̣ ан̃н̃атаро вийа на уппа̄десса̄мӣтипи пат̣исевати, бхесаджджамива гила̄но. атха ва̄ йа̄ адхуна̄ асаппа̄йа̄паримитабходжанам̣ нисса̄йа пура̄н̣акаммапаччайавасена уппаджджанато пура̄н̣аведана̄ти ¶ вуччати. саппа̄йапаримитабходжанена тасса̄ паччайам̣ вина̄сенто там̣ пура̄н̣ан̃ча веданам̣ пат̣ихан̇кха̄ми. йа̄ ча̄йам̣ адхуна̄ катам̣ айуттапарибхогакаммӯпачайам̣ нисса̄йа а̄йатим̣ уппаджджанато нававедана̄ти вуччати. йуттапарибхогавасена тасса̄ мӯлам̣ аниббаттенто там̣ наван̃ча веданам̣ на уппа̄десса̄мӣти евампеттха аттхо дат̣т̣хаббо. етта̄вата̄ йуттапарибхогасан̇гахо аттакиламатха̄нуйогаппаха̄нам̣ дхаммикасукха̄паричча̄го ча дӣпито хотӣти ведитаббо.
йа̄тра̄ ча ме бхависсатӣти паримитапарибхогена джӣвитиндрийупаччхедакасса ирийа̄патхабхан̃джакасса ва̄ париссайасса абха̄вато чирака̄лагаманасан̇кха̄та̄ йа̄тра̄ ча ме бхависсати имасса паччайа̄йаттавуттино ка̄йасса̄типи пат̣исевати, йа̄пйарогӣ вийа таппаччайам̣. анаваджджата̄ ча пха̄сувиха̄ро ча̄ти айуттапарийесанапат̣иггахан̣апарибхогапариваджджанена анаваджджата̄, паримитапарибхогена пха̄сувиха̄ро. асаппа̄йа̄паримитапарибхогапаччайа̄ аратитандӣвиджамбхита̄. вин̃н̃ӯгараха̄дидоса̄бха̄вена ва̄ анаваджджата̄, саппа̄йапаримитабходжанапаччайа̄ ка̄йабаласамбхавена пха̄сувиха̄ро. йа̄вадаттхаудара̄вадехакабходжанапариваджджанена ва̄ сеййасукхапассасукхамиддхасукха̄нам̣ паха̄нато анаваджджата̄, чатупан̃ча̄лопаматтаӯнабходжанена чатуирийа̄патхайогйабха̄вапат̣ипа̄данато пха̄сувиха̄ро ча ме бхависсатӣтипи пат̣исевати. вуттампи хетам̣ –
‘‘чатта̄ро пан̃ча а̄лопе, абхутва̄ удакам̣ пиве;
алам̣ пха̄сувиха̄ра̄йа, пахитаттасса бхиккхуно’’ти. (тхерага̄. 983);
етта̄вата̄ ¶ ча пайоджанапариггахо маджджхима̄ ча пат̣ипада̄ дӣпита̄ хотӣти ведитабба̄.
сена̄сананти сенан̃ча а̄санан̃ча. йаттха йаттха хи сети виха̄ре ва̄ ад̣д̣хайога̄димхи ва̄, там̣ сенам̣. йаттха йаттха а̄сати нисӣдати, там̣ а̄санам̣. там̣ екато катва̄ сена̄сананти вуччати. утупариссайавиноданапат̣исалла̄на̄ра̄маттханти парисаханат̣т̣хена утуйева утупариссайо. утупариссайасса ¶ виноданаттхан̃ча пат̣исалла̄на̄ра̄маттхан̃ча. йо сарӣра̄ба̄дхачиттавиккхепакаро асаппа̄йо уту сена̄санапат̣исеванена винодетаббо хоти, тасса виноданаттхам̣ екӣбха̄васукхаттхан̃ча̄ти вуттам̣ хоти. ка̄ман̃ча сӣтапат̣игха̄та̄дина̄ва утупариссайавиноданам̣ вуттамева. йатха̄ пана чӣварапат̣исеване хирикопӣнапат̣иччха̄данам̣ нийатапайоджанам̣, итара̄ни када̄чи када̄чи бхавантӣти вуттам̣, евамидха̄пи нийатам̣ утупариссайавиноданам̣ сандха̄йа идам̣ вуттанти ведитаббам̣. атха ва̄ айам̣ вуттаппака̄ро уту утуйева. париссайо пана дувидхо па̄кат̣апариссайо ча, пат̣иччханнапариссайо ча (маха̄ни. 5). таттха па̄кат̣апариссайо сӣхабйаггха̄дайо. пат̣иччханнапариссайо ра̄гадоса̄дайо. йе йаттха апаригуттийа̄ ча асаппа̄йарӯпадассана̄дина̄ ча а̄ба̄дхам̣ на каронти, там̣ сена̄санам̣ евам̣ джа̄нитва̄ паччавеккхитва̄ пат̣исеванто бхиккху пат̣исан̇кха̄ йонисо сена̄санам̣ утупариссайавиноданаттхам̣ пат̣исеватӣти ведитаббо.
гила̄напаччайабхесаджджапариккха̄ранти еттха рогасса пат̣иайанат̣т̣хена паччайо, паччанӣкагаманат̣т̣хена̄ти аттхо. йасса кассачи саппа̄йассетам̣ адхивачанам̣. бхисаккасса каммам̣ тена анун̃н̃а̄татта̄ти бхесаджджам̣. гила̄напаччайова бхесаджджам̣ гила̄напаччайабхесаджджам̣, йам̣кин̃чи гила̄насса саппа̄йам̣ бхисаккакаммам̣ теламадхупха̄н̣ита̄дӣти вуттам̣ хоти. париккха̄роти пана ‘‘саттахи нагарапариккха̄рехи супариккхатам̣ хотӣ’’ти (а. ни. 7.67) а̄дӣсу парива̄ро вуччати. ‘‘ратхо сӣлапариккха̄ро, джха̄наккхо чаккавӣрийо’’ти (сам̣. ни. 5.4) а̄дӣсу алан̇ка̄ро. ‘‘йе ча кхо име паббаджитена джӣвитапариккха̄ра̄ самуда̄нетабба̄’’ти (ма. ни. 1.191-192) а̄дӣсу самбха̄ро. идха пана самбха̄ропи парива̄ропи ват̣т̣ати. тан̃хи гила̄напаччайабхесаджджам̣ джӣвитасса парива̄ропи хоти, джӣвитана̄сака̄ба̄дхуппаттийа̄ антарам̣ адатва̄ раккхан̣ато самбха̄ропи. йатха̄ чирам̣ паваттати, евамасса ка̄ран̣абха̄вато, тасма̄ париккха̄роти вуччати. евам̣ гила̄напаччайабхесаджджан̃ча там̣ париккха̄ро ча̄ти гила̄напаччайабхесаджджапариккха̄ро. там̣ гила̄напаччайабхесаджджапариккха̄рам̣. гила̄насса йам̣кин̃чи саппа̄йам̣ бхисакка̄нун̃н̃а̄там̣ теламадхупха̄н̣ита̄ди ¶ джӣвитапариккха̄ранти вуттам̣ хоти. уппанна̄нанти ¶ джа̄та̄нам̣ бхӯта̄нам̣ ниббатта̄нам̣. веййа̄ба̄дхика̄нанти еттха бйа̄ба̄дхоти дха̄туккхобхо, там̣самут̣т̣ха̄на̄ ча кут̣т̣хаган̣д̣апӣл̣ака̄дайо. бйа̄ба̄дхато уппаннатта̄ веййа̄ба̄дхика̄. ведана̄нанти дуккхаведана̄ акусалавипа̄каведана̄. та̄сам̣ веййа̄ба̄дхика̄нам̣ ведана̄нам̣. абйа̄баджджхапарамата̄йа̄ти ниддуккхапарамата̄йа. йа̄ва там̣ дуккхам̣ саббам̣ пахӣнам̣ хоти та̄ва̄ти аттхо.
евамидам̣ сан̇кхепато пат̣исан̇кха̄ йонисо паччайапарибхогалаккхан̣ам̣ паччайасаннисситасӣлам̣ ведитаббам̣. вачанаттхо панеттха – чӣвара̄дайо хи йасма̄ те пат̣ичча нисса̄йа парибхун̃джама̄на̄ па̄н̣ино айанти паваттанти, тасма̄ паччайа̄ти вуччанти. те паччайе саннисситанти паччайасаннисситам̣.
чатупа̄рисуддхисампа̄данавидхи
19. еваметасмим̣ чатуббидхе сӣле саддха̄йа па̄тимоккхасам̣варо сампа̄детаббо. саддха̄са̄дхано хи со, са̄вакависайа̄тӣтатта̄ сиккха̄падапан̃н̃аттийа̄. сиккха̄падапан̃н̃аттийа̄чанапат̣иккхепо четтха нидассанам̣. тасма̄ йатха̄ пан̃н̃аттам̣ сиккха̄падам̣ анавасесам̣ саддха̄йа сама̄дийитва̄ джӣвитепи апеккхам̣ акаронтена са̄дхукам̣ сампа̄детаббам̣. вуттампи хетам̣ –
‘‘кикӣва ан̣д̣ам̣ чамарӣва ва̄ладхим̣,
пийам̣ва путтам̣ найанам̣ва екакам̣;
татхева сӣлам̣ анураккхама̄нака̄,
супесала̄ хотха сада̄ сага̄рава̄’’ти.
апарампи вуттам̣ – ‘‘евамева кхо паха̄ра̄да йам̣ майа̄ са̄вака̄нам̣ сиккха̄падам̣ пан̃н̃аттам̣, там̣ мама са̄вака̄ джӣвитахетупи на̄тиккамантӣ’’ти (а. ни. 8.19). имасмим̣ ча панаттхе ат̣авийам̣ чорехи баддхатхера̄нам̣ ваттхӯни ведитабба̄ни.
маха̄ваттаниат̣авийам̣ кира тхерам̣ чора̄ ка̄л̣аваллӣхи бандхитва̄ нипаджджа̄песум̣. тхеро йатха̄нипаннова ¶ саттадиваса̄ни випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ ана̄га̄мипхалам̣ па̄пун̣итва̄ таттхева ка̄лам̣ катва̄ брахмалоке ниббатти.
апарампи ¶ тхерам̣ тамбапан̣н̣идӣпе пӯтилата̄йа бандхитва̄ нипаджджа̄песум̣. со ванада̄хе а̄гаччханте валлим̣ аччхиндитва̄ва випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ самасӣсӣ хутва̄ паринибба̄йи. дӣгхабха̄н̣акаабхайаттхеро пан̃чахи бхиккхусатехи саддхим̣ а̄гаччханто дисва̄ тхерасса сарӣрам̣ джха̄петва̄ четийам̣ ка̄ра̄песи. тасма̄ ан̃н̃опи саддхо кулапутто –
па̄тимоккхам̣ висодхенто, аппева джӣвитам̣ джахе;
пан̃н̃аттам̣ локана̄тхена, на бхинде сӣласам̣варам̣.
йатха̄ ча па̄тимоккхасам̣варо саддха̄йа, евам̣ сатийа̄ индрийасам̣варо сампа̄детаббо. сатиса̄дхано хи со, сатийа̄ адхит̣т̣хита̄нам̣ индрийа̄нам̣ абхиджджха̄дӣхи ананва̄ссаванӣйато. тасма̄ ‘‘варам̣, бхиккхаве, татта̄йа айосала̄ка̄йа а̄дитта̄йа сампаджджалита̄йа саджотибхӯта̄йа чаккхундрийам̣ сампалимат̣т̣хам̣, на твева чаккхувин̃н̃еййесу рӯпесу анубйан̃джанасо нимиттагга̄хо’’ти (сам̣. ни. 4.235) а̄дина̄ найена а̄диттапарийа̄йам̣ самануссаритва̄ рӯпа̄дӣсу висайесу чаккхудва̄ра̄дипаваттасса вин̃н̃а̄н̣асса абхиджджха̄дӣхи анва̄ссаванӣйам̣ нимитта̄дигга̄хам̣ асаммут̣т̣ха̄йа сатийа̄ ниседхентена еса са̄дхукам̣ сампа̄детаббо. евам̣ асампа̄дите хи етасмим̣ па̄тимоккхасам̣варасӣлампи анаддханийам̣ хоти ачират̣т̣хитикам̣, асам̣вихитаса̄кха̄парива̄рамива сассам̣. хан̃н̃ате ча̄йам̣ килесачорехи, виват̣адва̄ро вийа га̄мо парасса ха̄рӣхи. читтан̃часса ра̄го самативиджджхати, дуччханнамага̄рам̣ вут̣т̣хи вийа. вуттампи хетам̣ –
‘‘рӯпесу саддесу атхо расесу,
гандхесу пхассесу ча раккха индрийам̣;
ете хи два̄ра̄ виват̣а̄ араккхита̄,
хананти га̄мам̣ва парасса ха̄рино’’.
‘‘йатха̄ ¶ ага̄рам̣ дуччханнам̣, вут̣т̣хӣ самативиджджхати;
евам̣ абха̄витам̣ читтам̣, ра̄го самативиджджхатӣ’’ти. (дха. па. 13);
сампа̄дите пана тасмим̣ па̄тимоккхасам̣варасӣлампи аддханийам̣ хоти чират̣т̣хитикам̣, сусам̣вихитаса̄кха̄парива̄рамива сассам̣. на хан̃н̃ате ча̄йам̣ килесачорехи ¶ , сусам̣вутадва̄ро вийа га̄мо парасса ха̄рӣхи. на часса читтам̣ ра̄го самативиджджхати, суччханнамага̄рам̣ вут̣т̣хи вийа. вуттампи четам̣ –
‘‘рӯпесу саддесу атхо расесу,
гандхесу пхассесу ча раккха индрийам̣;
ете хи два̄ра̄ пихита̄ сусам̣вута̄,
на ханти га̄мам̣ва парасса ха̄рино’’.
‘‘йатха̄ ага̄рам̣ суччханнам̣, вут̣т̣хӣ на самативиджджхати;
евам̣ субха̄витам̣ читтам̣, ра̄го на самативиджджхатӣ’’ти. (дха. па. 14);
айам̣ пана атиуккат̣т̣хадесана̄.
читтам̣ на̄метам̣ лахупариваттам̣, тасма̄ уппаннам̣ ра̄гам̣ асубхаманасика̄рена винодетва̄ индрийасам̣варо сампа̄детаббо, адхуна̄паббаджитена ван̇гӣсаттхерена вийа.
тхерасса кира адхуна̄паббаджитасса пин̣д̣а̄йа чарато екам̣ иттхим̣ дисва̄ ра̄го уппаджджати. тато а̄нандаттхерам̣ а̄ха –
‘‘ка̄мара̄гена д̣айха̄ми, читтам̣ ме парид̣айхати;
са̄дху нибба̄панам̣ брӯхи, анукампа̄йа готама̄’’ти. (сам̣. ни. 1.212; тхерага̄. 1232);
тхеро ¶ а̄ха –
‘‘сан̃н̃а̄йа випарийеса̄, читтам̣ те парид̣айхати;
нимиттам̣ париваджджехи, субхам̣ ра̄гӯпасан̃хитам̣;
асубха̄йа читтам̣ бха̄вехи, екаггам̣ сусама̄хитам̣. (сам̣. ни. 1.212; тхерага̄. 1233-1234);
‘‘сан̇кха̄ре парато пасса, дуккхато но ча аттато;
нибба̄пехи маха̄ра̄гам̣, ма̄ д̣айхиттхо пунаппуна’’нти. (сам̣. ни. 1.212);
тхеро ра̄гам̣ винодетва̄ пин̣д̣а̄йа чари. апича индрийасам̣варапӯракена бхиккхуна̄ куран̣д̣акамаха̄лен̣ава̄сина̄ читтагуттаттхерена вийа чоракамаха̄виха̄рава̄сина̄ маха̄миттаттхерена вийа ча бхавитаббам̣. куран̣д̣акамаха̄лен̣е кира саттаннам̣ буддха̄нам̣ абхиниккхаманачиттакаммам̣ манорамам̣ ахоси, самбахула̄ бхиккхӯ сена̄санача̄рикам̣ а̄хин̣д̣анта̄ читтакаммам̣ дисва̄ ‘‘манорамам̣, бханте ¶ , читтакамма’’нти а̄хам̣су. тхеро а̄ха ‘‘атирекасат̣т̣хи ме, а̄вусо, васса̄ни лен̣е васантасса читтакаммам̣ аттхӣтипи на джа̄на̄ми, аджджа да̄ни чаккхуманте нисса̄йа н̃а̄та’’нти. тхерена кира еттакам̣ аддха̄нам̣ васантена чаккхум̣ уммӣлетва̄ лен̣ам̣ на уллокитапуббам̣. лен̣адва̄ре часса маха̄на̄гаруккхопи ахоси. сопи тхерена уддхам̣ на уллокитапуббо. анусам̣ваччхарам̣ бхӯмийам̣ кесаранипа̄там̣ дисва̄васса пуппхитабха̄вам̣ джа̄на̄ти.
ра̄джа̄ тхерасса гун̣асампаттим̣ сутва̄ вандитука̄мо тиккхаттум̣ песетва̄ ана̄гаччханте тхере тасмим̣ га̄ме тарун̣апутта̄нам̣ иттхӣнам̣ тхане бандха̄петва̄ лан̃джа̄песи ‘‘та̄ва да̄рака̄ тхан̃н̃ам̣ ма̄ лабхим̣су, йа̄ва тхеро на а̄гаччхатӣ’’ти. тхеро да̄рака̄нам̣ анукампа̄йа маха̄га̄мам̣ агама̄си. ра̄джа̄ сутва̄ ‘‘гаччхатха бхан̣е, тхерам̣ павесетха сӣла̄ни ган̣хисса̄мӣ’’ти антепурам̣ абхихара̄петва̄ вандитва̄ бходжетва̄ ‘‘аджджа, бханте, ока̄со наттхи, све сӣла̄ни ган̣хисса̄мӣти тхерасса паттам̣ гахетва̄ тхокам̣ анугантва̄ девийа̄ саддхим̣ вандитва̄ ниватти. тхеро ра̄джа̄ ва̄ вандату девӣ ва̄, ‘‘сукхӣ хоту, маха̄ра̄джа̄’’ти вадати. евам̣ саттадиваса̄ гата̄. бхиккхӯ а̄хам̣су ‘‘ким̣, бханте, тумхе ран̃н̃епи ¶ вандама̄не девийа̄пи вандама̄на̄йа ‘‘сукхӣ хоту, маха̄ра̄джа’’иччева вадатха̄ти. тхеро ‘‘на̄хам̣, а̄вусо, ра̄джа̄ти ва̄ девӣти ва̄ ваваттха̄нам̣ каромӣ’’ти ватва̄ сатта̄ха̄тиккамена ‘‘тхерасса идха ва̄со дуккхо’’ти ран̃н̃а̄ виссаджджито куран̣д̣акамаха̄лен̣ам̣ гантва̄ раттибха̄ге чан̇камам̣ а̄рӯхи. на̄гаруккхе адхиваттха̄ девата̄ дан̣д̣адӣпикам̣ гахетва̄ ат̣т̣ха̄си. атхасса каммат̣т̣ха̄нам̣ атипарисуддхам̣ па̄кат̣ам̣ ахоси. тхеро ‘‘ким̣ ну ме аджджа каммат̣т̣ха̄нам̣ ативийа пака̄сатӣ’’ти аттамано маджджхимайа̄масаманантарам̣ сакалам̣ паббатам̣ унна̄дайанто арахаттам̣ па̄пун̣и. тасма̄ ан̃н̃опи аттаттхака̄мо кулапутто –
маккат̣ова аран̃н̃амхи, ване бхантамиго вийа;
ба̄ло вийа ча утрасто, на бхаве лолалочано.
адхо кхипеййа чаккхӯни, йугаматтадасо сийа̄;
ванамаккат̣алоласса, на читтасса васам̣ вадже.
маха̄миттаттхерасса̄пи ¶ ма̄ту висаган̣д̣акарого уппаджджи, дхӣта̄писса̄ бхиккхунӣсу паббаджита̄ хоти. са̄ там̣ а̄ха – ‘‘гаччха аййе, бха̄ту сантикам̣ гантва̄ мама апха̄сукабха̄вам̣ а̄рочетва̄ бхесаджджама̄хара̄’’ти. са̄ гантва̄ а̄рочеси. тхеро а̄ха – ‘‘на̄хам̣ мӯлабхесаджджа̄дӣни сам̣харитва̄ бхесаджджам̣ пачитум̣ джа̄на̄ми, апича те бхесаджджам̣ а̄чиккхиссам̣ – ‘‘ахам̣ йато паббаджито, тато пат̣т̣ха̄йа на майа̄ лобхасахагатена читтена индрийа̄ни бхиндитва̄ висабха̄гарӯпам̣ олокитапуббам̣, имина̄ саччавачанена ма̄туйа̄ ме пха̄су хоту, гаччха идам̣ ватва̄ упа̄сика̄йа сарӣрам̣ паримаджджа̄’’ти. са̄ гантва̄ имаматтхам̣ а̄рочетва̄ татха̄ ака̄си. упа̄сика̄йа там̣кхан̣ам̣йева ган̣д̣о пхен̣апин̣д̣о вийа вилӣйитва̄ антарадха̄йи, са̄ ут̣т̣хахитва̄ ‘‘саче самма̄самбуддхо дхареййа, касма̄ мама путтасадисасса бхиккхуно джа̄лавичитрена хаттхена сӣсам̣ на пара̄масеййа̄’’ти аттаманава̄чам̣ ниччха̄реси. тасма̄ –
кулапуттама̄ни ан̃н̃опи, паббаджитва̄на са̄сане;
миттаттхерова тит̣т̣хеййа, варе индрийасам̣варе.
йатха̄ ¶ пана индрийасам̣варо сатийа̄, татха̄ вӣрийена а̄джӣвапа̄рисуддхи сампа̄детабба̄. вӣрийаса̄дхана̄ хи са̄, самма̄раддхавӣрийасса миччха̄джӣваппаха̄насамбхавато. тасма̄ анесанам̣ аппатирӯпам̣ паха̄йа вӣрийена пин̣д̣апа̄тачарийа̄дӣхи самма̄ есана̄хи еса̄ сампа̄детабба̄ парисуддхуппа̄дейева паччайе пат̣исевама̄нена апарисуддхуппа̄де а̄сӣвисе вийа париваджджайата̄. таттха апариггахитадхутан̇гасса сан̇гхато, ган̣ато, дхаммадесана̄дӣхи часса гун̣ехи пасанна̄нам̣ гихӣнам̣ сантика̄ уппанна̄ паччайа̄ парисуддхуппа̄да̄ на̄ма. пин̣д̣апа̄тачарийа̄дӣхи пана атипарисуддхуппа̄да̄йева. париггахитадхутан̇гасса пин̣д̣апа̄тачарийа̄дӣхи дхутагун̣е часса пасанна̄нам̣ сантика̄ дхутан̇ганийама̄нуломена уппанна̄ парисуддхуппа̄да̄ на̄ма. екабйа̄дхивӯпасаматтхан̃часса пӯтихарит̣акӣчатумадхуресу уппаннесу ‘‘чатумадхурам̣ ан̃н̃епи сабрахмача̄рино парибхун̃джиссантӣ’’ти чинтетва̄ харит̣акӣкхан̣д̣амева парибхун̃джама̄насса дхутан̇гасама̄да̄нам̣ патирӯпам̣ хоти. еса хи ‘‘уттамаарийавам̣сико бхиккхӯ’’ти вуччати. йе панете чӣвара̄дайо паччайа̄, тесу йасса кассачи бхиккхуно а̄джӣвам̣ парисодхентасса ¶ чӣваре ча пин̣д̣апа̄те ча нимиттобха̄сапарикатха̄вин̃н̃аттийо на ват̣т̣анти. сена̄сане пана апариггахитадхутан̇гасса нимиттобха̄сапарикатха̄ ват̣т̣анти. таттха нимиттам̣ на̄ма сена̄санаттхам̣ бхӯмипарикамма̄дӣни каронтасса ‘‘ким̣, бханте, карийати, ко ка̄ра̄петӣ’’ти гихӣхи вутте ‘‘на кочи’’ти пат̣ивачанам̣, йам̣ ва̄ панан̃н̃ампи еварӯпам̣ нимиттакаммам̣. обха̄со на̄ма ‘‘упа̄сака̄ тумхе кухим̣ васатха̄’’ти. па̄са̄де, бхантети. ‘‘бхиккхӯнам̣ пана упа̄сака̄ па̄са̄до на ват̣т̣атӣ’’ти вачанам̣, йам̣ ва̄ панан̃н̃ампи еварӯпам̣ обха̄сакаммам̣. парикатха̄ на̄ма ‘‘бхиккхусан̇гхасса сена̄санам̣ самба̄дха’’нти вачанам̣, йа̄ ва̄ панан̃н̃а̄пи еварӯпа̄ парийа̄йакатха̄. бхесадждже саббампи ват̣т̣ати. татха̄ уппаннам̣ пана бхесаджджам̣ роге вӯпасанте парибхун̃джитум̣ ват̣т̣ати, на ват̣т̣атӣти.
таттха винайадхара̄ ‘‘бхагавата̄ два̄рам̣ диннам̣, тасма̄ ват̣т̣атӣ’’ти ваданти. суттантика̄ пана ‘‘кин̃ча̄пи а̄патти на хоти, а̄джӣвам̣ пана копети, тасма̄ на ват̣т̣ати’’ччева ваданти.
йо пана бхагавата̄ анун̃н̃а̄та̄пи нимиттобха̄сапарикатха̄вин̃н̃аттийо акаронто аппиччхата̄дигун̣ейева нисса̄йа джӣвитаккхайепи паччупат̣т̣хите ан̃н̃атрева обха̄са̄дӣхи уппаннапаччайе пат̣исевати, еса ‘‘парамасаллекхавуттӣ’’ти вуччати, сеййатха̄пи тхеро са̄рипутто.
со кира̄йасма̄ екасмим̣ самайе павивекам̣ брӯхайама̄но маха̄моггалла̄наттхерена саддхим̣ ан̃н̃атарасмим̣ ¶ аран̃н̃е вихарати, атхасса екасмим̣ дивасе ударава̄та̄ба̄дхо уппаджджитва̄ атидуккхам̣ джанеси. маха̄моггалла̄наттхеро са̄йанхасамайе тасса̄йасмато упат̣т̣ха̄нам̣ гато тхерам̣ нипаннам̣ дисва̄ там̣ паваттим̣ пуччхитва̄ ‘‘пуббе те, а̄вусо, кена пха̄су хотӣ’’ти пуччхи. тхеро а̄ха, ‘‘гихика̄ле ме, а̄вусо, ма̄та̄ саппимадхусаккара̄дӣхи йоджетва̄ асамбхиннакхӣрапа̄йа̄сам̣ ада̄си, тена ме пха̄су ахосӣ’’ти. сопи а̄йасма̄ ‘‘хоту, а̄вусо, саче майхам̣ ва̄ туйхам̣ ва̄ пун̃н̃ам̣ аттхи, аппева на̄ма све лабхисса̄ма̄’’ти а̄ха.
имам̣ пана несам̣ катха̄салла̄пам̣ чан̇каманакот̣ийам̣ руккхе адхиваттха̄ девата̄ сутва̄ ‘‘све аййасса па̄йа̄сам̣ уппа̄десса̄мӣ’’ти та̄вадева тхерасса упат̣т̣ха̄какулам̣ ¶ гантва̄ джет̣т̣хапуттасса сарӣрам̣ а̄виситва̄ пӣл̣ам̣ джанеси. атхасса тикиччха̄нимиттам̣ саннипатите н̃а̄таке а̄ха – ‘‘саче све тхерасса еварӯпам̣ на̄ма па̄йа̄сам̣ пат̣ийа̄детха, там̣ мун̃чисса̄мӣ’’ти. те ‘‘тайа̄ авуттепи майам̣ тхера̄нам̣ нибаддхам̣ бхиккхам̣ дема̄’’ти ватва̄ дутийадивасе татха̄рӯпам̣ па̄йа̄сам̣ пат̣ийа̄дийим̣су.
маха̄моггалла̄наттхеро па̄това а̄гантва̄ ‘‘а̄вусо, йа̄ва ахам̣ пин̣д̣а̄йа чаритва̄ а̄гаччха̄ми, та̄ва идхева хохӣ’’ти ватва̄ га̄мам̣ па̄виси. те манусса̄ паччуггантва̄ тхерасса паттам̣ гахетва̄ вуттаппака̄расса па̄йа̄сасса пӯретва̄ адам̣су. тхеро гамана̄ка̄рам̣ дассеси. те ‘‘бхун̃джатха – бханте, тумхе, апарампи дасса̄ма̄’’ти тхерам̣ бходжетва̄ пуна паттапӯрам̣ адам̣су. тхеро гантва̄ ‘‘ханда̄вусо са̄рипутта, парибхун̃джа̄’’ти упана̄меси. тхеропи там̣ дисва̄ ‘‘атимана̄по па̄йа̄со, катхам̣ ну кхо уппанно’’ти чинтенто тасса уппаттимӯлам̣ дисва̄ а̄ха – ‘‘а̄вусо моггалла̄на, апарибхога̄рахо пин̣д̣апа̄то’’ти. сопа̄йасма̄ ‘‘ма̄дисена на̄ма а̄бхатам̣ пин̣д̣апа̄там̣ на парибхун̃джатӣ’’ти читтампи ануппа̄детва̄ екавачаненева паттам̣ мукхават̣т̣ийам̣ гахетва̄ екаманте никуджджеси. па̄йа̄сасса саха бхӯмийам̣ патит̣т̣ха̄на̄ тхерасса а̄ба̄дхо антарадха̄йи, тато пат̣т̣ха̄йа пан̃чачатта̄лӣса васса̄ни на пуна уппаджджи. тато маха̄моггалла̄нам̣ а̄ха – ‘‘а̄вусо, вачӣвин̃н̃аттим̣ нисса̄йа уппанно па̄йа̄со антесу никкхамитва̄ бхӯмийам̣ чарантесупи парибхун̃джитум̣ айуттарӯпо’’ти. иман̃ча уда̄нам̣ уда̄неси –
‘‘вачӣвин̃н̃аттивиппха̄ра̄, уппаннам̣ мадхупа̄йасам̣;
саче бхутто бхавеййа̄хам̣, са̄джӣво гарахито мама.
‘‘йадипи ¶ ме антагун̣ам̣, никкхамитва̄ бахи чаре;
нева бхиндеййам̣ а̄джӣвам̣, чаджама̄нопи джӣвитам̣.
‘‘а̄ра̄дхеми сакам̣ читтам̣, виваджджеми анесанам̣;
на̄хам̣ буддхаппат̣икут̣т̣хам̣, ка̄ха̄ми ча анесана’’нти.
чирагумбава̄сикаамбакха̄дакамаха̄тиссаттхераваттхупи четтха катхетаббам̣. евам̣ саббатха̄пи.
‘‘анесана̄йа ¶ читтампи, аджанетва̄ вичаккхан̣о;
а̄джӣвам̣ парисодхеййа, саддха̄паббаджито йатӣ’’ти.
йатха̄ ча вӣрийена а̄джӣвапа̄рисуддхи, татха̄ паччайасаннисситасӣлам̣ пан̃н̃а̄йа сампа̄детаббам̣. пан̃н̃а̄са̄дханам̣ хи там̣, пан̃н̃авато паччайесу а̄дӣнава̄нисам̣садассанасаматтхабха̄вато. тасма̄ паха̄йа паччайагедхам̣ дхаммена самена уппанне паччайе йатха̄вуттена видхина̄ пан̃н̃а̄йа паччавеккхитва̄ парибхун̃джантена сампа̄детаббам̣.
таттха дувидхам̣ паччавеккхан̣ам̣ паччайа̄нам̣ пат̣ила̄бхака̄ле, парибхогака̄ле ча. пат̣ила̄бхака̄лепи хи дха̄тувасена ва̄ пат̣икӯлавасена ва̄ паччавеккхитва̄ т̣хапита̄ни чӣвара̄дӣни тато уттари парибхун̃джантасса анаваджджова парибхого, парибхогака̄лепи. татра̄йам̣ саннит̣т̣ха̄накаро виниччхайо –
чатта̄ро хи парибхога̄ тхеййапарибхого, ин̣апарибхого, да̄йаджджапарибхого, са̄мипарибхоготи. татра сан̇гхамаджджхепи нисӣдитва̄ парибхун̃джантасса дуссӣласса парибхого тхеййапарибхого на̄ма. сӣлавато апаччавеккхитва̄ парибхого ин̣апарибхого на̄ма. тасма̄ чӣварам̣ парибхоге парибхоге паччавеккхитаббам̣, пин̣д̣апа̄то а̄лопе а̄лопе, татха̄ асакконтена пуребхаттапаччха̄бхаттапуримайа̄мамаджджхимайа̄мапаччхимайа̄месу. сачасса апаччавеккхатова арун̣ам̣ уггаччхати, ин̣апарибхогат̣т̣ха̄не тит̣т̣хати. сена̄санампи парибхоге парибхоге паччавеккхитаббам̣. бхесаджджасса пат̣иггахан̣епи парибхогепи сатипаччайата̄ва ват̣т̣ати. евам̣ сантепи пат̣иггахан̣е сатим̣ катва̄ ¶ парибхоге акаронтассева а̄патти, пат̣иггахан̣е пана сатим̣ акатва̄ парибхоге каронтасса ана̄патти.
чатуббидха̄ хи суддхи десана̄суддхи, сам̣варасуддхи, парийет̣т̣хисуддхи, паччавеккхан̣асуддхӣти. таттха десана̄суддхи на̄ма па̄тимоккхасам̣варасӣлам̣. тан̃хи десана̄йа суджджханато десана̄суддхӣти вуччати. сам̣варасуддхи на̄ма индрийасам̣варасӣлам̣. тан̃хи ‘‘на пуна евам̣ карисса̄мӣ’’ти читта̄дхит̣т̣ха̄насам̣варенева суджджханато сам̣варасуддхӣти вуччати. парийет̣т̣хисуддхи на̄ма а̄джӣвапа̄рисуддхисӣлам̣. тан̃хи анесанам̣ паха̄йа дхаммена самена паччайе уппа̄дентасса парийесана̄йа суддхатта̄ парийет̣т̣хисуддхӣти ¶ вуччати. паччавеккхан̣асуддхи на̄ма паччайасаннисситасӣлам̣. тан̃хи вуттаппака̄рена паччавеккхан̣ена суджджханато паччавеккхан̣асуддхӣти вуччати. тена вуттам̣ ‘‘пат̣иггахан̣е пана сатим̣ акатва̄ парибхоге каронтасса ана̄паттӣ’’ти.
саттаннам̣ секкха̄нам̣ паччайапарибхого да̄йаджджапарибхого на̄ма. те хи бхагавато путта̄, тасма̄ питусантака̄нам̣ паччайа̄нам̣ да̄йа̄да̄ хутва̄ те паччайе парибхун̃джанти. ким̣панете бхагавато паччайе парибхун̃джанти, уда̄ху гихӣнам̣ паччайе парибхун̃джантӣти. гихӣхи динна̄пи бхагавата̄ анун̃н̃а̄татта̄ бхагавато сантака̄ хонти, тасма̄ бхагавато паччайе парибхун̃джантӣти ведитабба̄. дхаммада̄йа̄дасуттан̃четтха са̄дхакам̣.
кхӣн̣а̄сава̄нам̣ парибхого са̄мипарибхого на̄ма. те хи тан̣ха̄йа да̄сабйам̣ атӣтатта̄ са̄мино хутва̄ парибхун̃джанти.
имесу парибхогесу са̄мипарибхого ча да̄йаджджапарибхого ча саббесам̣ ват̣т̣ати. ин̣апарибхого на ват̣т̣ати. тхеййапарибхоге катха̄йева наттхи. йо пана̄йам̣ сӣлавато паччавеккхитапарибхого, со ин̣апарибхогасса паччанӣкатта̄ а̄н̣ан̣йапарибхого ва̄ хоти, да̄йаджджапарибхогейева ва̄ сан̇гахам̣ гаччхати. сӣлава̄пи хи има̄йа сиккха̄йа саманна̄гататта̄ секкхотвева сан̇кхйам̣ гаччхати. имесу пана парибхогесу йасма̄ са̄мипарибхого агго, тасма̄ там̣ паттхайама̄нена бхиккхуна̄ вуттаппака̄ра̄йа паччавеккхан̣а̄йа паччавеккхитва̄ парибхун̃джантена паччайасаннисситасӣлам̣ сампа̄детаббам̣. евам̣ каронто хи киччака̄рӣ хоти. вуттампи четам̣ –
‘‘пин̣д̣ам̣ ¶ виха̄рам̣ сайана̄санан̃ча,
а̄пан̃ча сан̇гха̄т̣ираджӯпава̄ханам̣;
сутва̄на дхаммам̣ сугатена деситам̣,
сан̇кха̄йа севе варапан̃н̃аса̄вако.
‘‘тасма̄ ¶ хи пин̣д̣е сайана̄сане ча,
а̄пе ча сан̇гха̄т̣ираджӯпава̄хане;
етесу дхаммесу анӯпалитто,
бхиккху йатха̄ поккхаре ва̄рибинду. (су. ни. 393-394);
‘‘ка̄лена ладдха̄ парато ануггаха̄,
кхаджджесу бходжджесу ча са̄йанесу ча;
маттам̣ са джан̃н̃а̄ сататам̣ упат̣т̣хито,
ван̣асса а̄лепанарӯхане йатха̄.
‘‘канта̄ре путтамам̣сам̣ва, аккхассаббхан̃джанам̣ йатха̄;
евам̣ а̄ха̄ре а̄ха̄рам̣, йа̄панаттхамамуччхито’’ти.
имасса ча паччайасаннисситасӣласса парипӯрака̄рита̄йа бха̄гинеййасан̇гхараккхитаса̄ман̣ерасса ваттху катхетаббам̣. со хи самма̄ паччавеккхитва̄ парибхун̃джи. йатха̄ха –
‘‘упаджджха̄йо мам̣ бхун̃джама̄нам̣, са̄ликӯрам̣ суниббутам̣;
ма̄ хева твам̣ са̄ман̣ера, дживхам̣ джха̄песи асан̃н̃ато.
‘‘упаджджха̄йасса вачо сутва̄, сам̣вегамалабхим̣ тада̄;
ека̄сане нисӣдитва̄, арахаттам̣ апа̄пун̣им̣.
‘‘сохам̣ ¶ парипун̣н̣асан̇каппо, чандо паннарасо йатха̄;
сабба̄савапариккхӣн̣о, наттхи да̄ни пунаббхаво’’ти.
‘‘тасма̄ ан̃н̃опи дуккхасса, паттхайанто париккхайам̣;
йонисо паччавеккхитва̄, пат̣исеветха паччайе’’ти.
евам̣ па̄тимоккхасам̣варасӣла̄дивасена чатуббидхам̣.
пат̣хамасӣлапан̃чакам̣
20. пан̃чавидхакот̣т̣ха̄сасса пат̣хамапан̃чаке анупасампаннасӣла̄дивасена аттхо ведитаббо. вуттан̃хетам̣ пат̣исамбхида̄йам̣ –
‘‘катамам̣ ¶ парийантапа̄рисуддхисӣлам̣? анупасампанна̄нам̣ парийантасиккха̄пада̄нам̣, идам̣ парийантапа̄рисуддхисӣлам̣. катамам̣ апарийантапа̄рисуддхисӣлам̣? упасампанна̄нам̣ апарийантасиккха̄пада̄нам̣, идам̣ апарийантапа̄рисуддхисӣлам̣. катамам̣ парипун̣н̣апа̄рисуддхисӣлам̣? путхуджджанакалйа̄н̣ака̄нам̣ кусаладхамме йутта̄нам̣ секкхапарийанте парипӯрака̄рӣнам̣ ка̄йе ча джӣвите ча анапеккха̄нам̣ париччаттаджӣвита̄нам̣, идам̣ парипун̣н̣апа̄рисуддхисӣлам̣. катамам̣ апара̄мат̣т̣хапа̄рисуддхисӣлам̣? саттаннам̣ секкха̄нам̣, идам̣ апара̄мат̣т̣хапа̄рисуддхисӣлам̣. катамам̣ пат̣иппассаддхипа̄рисуддхисӣлам̣? татха̄гатаса̄вака̄нам̣ кхӣн̣а̄сава̄нам̣ паччекабуддха̄нам̣ татха̄гата̄нам̣ араханта̄нам̣ самма̄самбуддха̄нам̣, идам̣ пат̣иппассаддхипа̄рисуддхисӣла’’нти (пат̣и. ма. 1.37).
таттха анупасампанна̄нам̣ сӣлам̣ ган̣анавасена сапарийантатта̄ парийантапа̄рисуддхисӣланти ведитаббам̣. упасампанна̄нам̣ –
‘‘нава кот̣исахасса̄ни, асӣтисатакот̣ийо;
пан̃н̃а̄сасатасахасса̄ни, чхаттим̣са̄ ча пуна̄паре.
‘‘ете ¶ сам̣варавинайа̄, самбуддхена пака̄сита̄;
пеййа̄ламукхена ниддит̣т̣ха̄, сиккха̄ винайасам̣варе’’ти. –
евам̣ ган̣анавасена сапарийантампи анавасесавасена сама̄да̄набха̄ван̃ча ла̄бхайасан̃а̄тиан̇гаджӣвитавасена адит̣т̣хапарийантабха̄ван̃ча сандха̄йа апарийантапа̄рисуддхисӣланти вуттам̣, чирагумбава̄сикаамбакха̄дакамаха̄тиссаттхерасса сӣламива. татха̄ хи со а̄йасма̄ –
‘‘дханам̣ чадже ан̇гаварасса хету, ан̇гам̣ чадже джӣвитам̣ раккхама̄но;
ан̇гам̣ дханам̣ джӣвитан̃ча̄пи саббам̣, чадже наро дхаммамануссаранто’’ти. –
имам̣ саппуриса̄нуссатим̣ авиджаханто джӣвитасам̣сайепи сиккха̄падам̣ авӣтиккамма тадева апарийантапа̄рисуддхисӣлам̣ нисса̄йа упа̄сакасса пит̣т̣хигатова арахаттам̣ па̄пун̣и. йатха̄ха –
‘‘на пита̄ напи те ма̄та̄, на н̃а̄ти напи бандхаво;
каротета̄дисам̣ киччам̣, сӣлавантасса ка̄ран̣а̄.
сам̣вегам̣ ¶ джанайитва̄на, саммаситва̄на йонисо;
тасса пит̣т̣хигато санто, арахаттам̣ апа̄пун̣ӣ’’ти.
путхуджджанакалйа̄н̣ака̄нам̣ сӣлам̣ упасампадато пат̣т̣ха̄йа судхотаджа̄тиман̣и вийа супарикаммакатасуван̣н̣ам̣ вийа ча атипарисуддхатта̄ читтуппа̄даматтакенапи малена вирахитам̣ арахаттассева падат̣т̣ха̄нам̣ хоти, тасма̄ парипун̣н̣апа̄рисуддхӣти вуччати, маха̄сан̇гхараккхитабха̄гинеййасан̇гхараккхитаттхера̄нам̣ вийа.
маха̄сан̇гхараккхитаттхерам̣ кира атиккантасат̣т̣хивассам̣ маран̣аман̃че нипаннам̣ бхиккхусан̇гхо локуттара̄дхигамам̣ пуччхи. тхеро ‘‘наттхи ме локуттарадхаммо’’ти а̄ха. атхасса упат̣т̣ха̄ко дахарабхиккху а̄ха – ‘‘бханте, тумхе париниббута̄ти саманта̄ два̄дасайоджана̄ манусса̄ саннипатита̄, тумха̄кам̣ путхуджджанака̄лакирийа̄йа маха̄джанасса виппат̣иса̄ро бхависсатӣ’’ти. а̄вусо, ахам̣ ‘‘меттеййам̣ бхагавантам̣ пассисса̄мӣ’’ти на випассанам̣ пат̣т̣хапесим̣. тена хи мам̣ нисӣда̄петва̄ ¶ ока̄сам̣ карохӣти. со тхерам̣ нисӣда̄петва̄ бахи никкханто. тхеро тасса саха никкхамана̄ва арахаттам̣ патва̄ аччхарика̄йа сан̃н̃ам̣ ада̄си. сан̇гхо саннипатитва̄ а̄ха – ‘‘бханте, еварӯпе маран̣ака̄ле локуттарадхаммам̣ ниббаттента̄ дуккарам̣ кариттха̄’’ти. на̄вусо етам̣ дуккарам̣, апича во дуккарам̣ а̄чиккхисса̄ми – ‘‘ахам̣, а̄вусо, паббаджитака̄лато пат̣т̣ха̄йа асатийа̄ ан̃н̃а̄н̣апакатам̣ каммам̣ на̄ма на пасса̄мӣ’’ти. бха̄гинеййописса пан̃н̃а̄савассака̄ле евамева арахаттам̣ па̄пун̣ӣти.
‘‘аппассутопи че хоти, сӣлесу асама̄хито;
убхайена нам̣ гараханти, сӣлато ча сутена ча.
‘‘аппассутопи че хоти, сӣлесу сусама̄хито;
сӣлато нам̣ пасам̣санти, тасса сампаджджате сутам̣.
‘‘бахуссутопи че хоти, сӣлесу асама̄хито;
сӣлато нам̣ гараханти, на̄сса сампаджджате сутам̣.
‘‘бахуссутопи че хоти, сӣлесу сусама̄хито;
убхайена нам̣ пасам̣санти, сӣлато ча сутена ча.
‘‘бахуссутам̣ ¶ дхаммадхарам̣, саппан̃н̃ам̣ буддхаса̄вакам̣;
неккхам̣ джамбонадассева, ко там̣ ниндитумарахати;
дева̄пи нам̣ пасам̣санти, брахмуна̄пи пасам̣сито’’ти. (а. ни. 4.6);
секкха̄нам̣ пана сӣлам̣ дит̣т̣хивасена апара̄мат̣т̣хатта̄, путхуджджана̄нам̣ ва̄ пана ра̄гавасена апара̄мат̣т̣хасӣлам̣ апара̄мат̣т̣хапа̄рисуддхӣти ведитаббам̣, кут̣умбийапуттатиссаттхерасса сӣлам̣ вийа. со хи а̄йасма̄ татха̄рӯпам̣ сӣлам̣ нисса̄йа арахатте патит̣т̣ха̄тука̄мо верике а̄ха –
‘‘убхо ¶ па̄да̄ни бхиндитва̄, сан̃н̃апесса̄ми во ахам̣;
ат̣т̣ийа̄ми хара̄йа̄ми, сара̄гамаран̣ам̣ аха’’нти.
‘‘ева̄хам̣ чинтайитва̄на, саммаситва̄на йонисо;
сампатте арун̣уггамхи, арахаттам̣ апа̄пун̣и’’нти. (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.373);
ан̃н̃атаропи маха̄тхеро ба̄л̣хагила̄но сахаттха̄ а̄ха̄рампи парибхун̃джитум̣ асакконто саке муттакарӣсе палипанно сампариваттати, там̣ дисва̄ ан̃н̃атаро дахаро ‘‘ахо дуккха̄ джӣвитасан̇кха̄ра̄’’ти а̄ха. таменам̣ маха̄тхеро а̄ха – ‘‘ахам̣, а̄вусо, ида̄ни миййама̄но саггасампаттим̣ лабхисса̄ми, наттхи ме еттха сам̣сайо, имам̣ пана сӣлам̣ бхиндитва̄ ладдхасампатти на̄ма сиккхам̣ паччаккха̄йа пат̣иладдхагихибха̄васадисӣ’’ти ватва̄ ‘‘сӣленева саддхим̣ марисса̄мӣ’’ти таттхева нипанно тамева рогам̣ саммасанто арахаттам̣ патва̄ бхиккхусан̇гхасса има̄хи га̄тха̄хи бйа̄ка̄си –
‘‘пхут̣т̣хасса ме ан̃н̃атарена бйа̄дхина̄,
рогена ба̄л̣хам̣ дукхитасса руппато;
парисуссати кхиппамидам̣ кал̣еварам̣,
пуппхам̣ йатха̄ пам̣суни а̄тапе катам̣.
‘‘аджан̃н̃ам̣ джан̃н̃асан̇кха̄там̣, асучим̣ сучисамматам̣;
на̄на̄кун̣апапарипӯрам̣, джан̃н̃арӯпам̣ апассато.
‘‘дхираттху ¶ мам̣ а̄турам̣ пӯтика̄йам̣, дуггандхийам̣ асучи бйа̄дхидхаммам̣;
йаттхаппаматта̄ адхимуччхита̄ паджа̄, ха̄пенти маггам̣ сугатӯпапаттийа̄’’ти.
араханта̄дӣнам̣ пана сӣлам̣ саббадаратхаппат̣иппассаддхийа̄ парисуддхатта̄ пат̣иппассаддхипа̄рисуддхӣти ведитаббам̣. евам̣ парийантапа̄рисуддхиа̄дивасена пан̃чавидхам̣.
дутийасӣлапан̃чакам̣
дутийапан̃чаке ¶ па̄н̣а̄типа̄та̄дӣнам̣ паха̄на̄дивасена аттхо ведитаббо. вуттан̃хетам̣ пат̣исамбхида̄йам̣ –
‘‘пан̃ча сӣла̄ни па̄н̣а̄типа̄тасса паха̄нам̣ сӣлам̣, вераман̣ӣ сӣлам̣, четана̄ сӣлам̣, сам̣варо сӣлам̣, авӣтиккамо сӣлам̣. адинна̄да̄насса, ка̄месумиччха̄ча̄расса, муса̄ва̄дасса, писун̣а̄йа ва̄ча̄йа, пхаруса̄йа ва̄ча̄йа, сампхаппала̄пасса, абхиджджха̄йа, бйа̄па̄дасса, миччха̄дит̣т̣хийа̄, неккхаммена ка̄маччхандасса, абйа̄па̄дена бйа̄па̄дасса, а̄локасан̃н̃а̄йа тхинамиддхасса, авиккхепена уддхаччасса, дхаммававаттха̄нена вичикиччха̄йа, н̃а̄н̣ена авиджджа̄йа, па̄моджджена аратийа̄, пат̣хамена джха̄нена нӣваран̣а̄нам̣, дутийена джха̄нена витаккавича̄ра̄нам̣, татийена джха̄нена пӣтийа̄, чатуттхена джха̄нена сукхадуккха̄нам̣, а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанасама̄паттийа̄ рӯпасан̃н̃а̄йа пат̣игхасан̃н̃а̄йа на̄наттасан̃н̃а̄йа, вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатанасама̄паттийа̄ а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанасан̃н̃а̄йа, а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанасама̄паттийа̄ вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатанасан̃н̃а̄йа, невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанасама̄паттийа̄ а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанасан̃н̃а̄йа, аничча̄нупассана̄йа ниччасан̃н̃а̄йа, дуккха̄нупассана̄йа сукхасан̃н̃а̄йа, анатта̄нупассана̄йа аттасан̃н̃а̄йа, ниббида̄нупассана̄йа нандийа̄, вира̄га̄нупассана̄йа ра̄гасса, ниродха̄нупассана̄йа самудайасса, пат̣иниссагга̄нупассана̄йа а̄да̄насса, кхайа̄нупассана̄йа гханасан̃н̃а̄йа, вайа̄нупассана̄йа а̄йӯханасса, випарин̣а̄ма̄нупассана̄йа дхувасан̃н̃а̄йа, анимитта̄нупассана̄йа нимиттасса, аппан̣ихита̄нупассана̄йа пан̣идхийа̄, сун̃н̃ата̄нупассана̄йа абхинивесасса, адхипан̃н̃а̄дхаммавипассана̄йа са̄ра̄да̄на̄бхинивесасса, йатха̄бхӯтан̃а̄н̣адассанена саммоха̄бхинивесасса, а̄дӣнава̄нупассана̄йа а̄лайа̄бхинивесасса, пат̣исан̇кха̄нупассана̄йа аппат̣исан̇кха̄йа, виват̣т̣ана̄нупассана̄йа сан̃н̃ога̄бхинивесасса, сота̄паттимаггена дит̣т̣хекат̣т̣ха̄нам̣ ¶ килеса̄нам̣, сакада̄га̄мимаггена ол̣а̄рика̄нам̣ килеса̄нам̣, ана̄га̄мимаггена ан̣усахагата̄нам̣ килеса̄нам̣, арахаттамаггена саббакилеса̄нам̣ паха̄нам̣ сӣлам̣, вераман̣ӣ, четана̄, сам̣варо, авӣтиккамо сӣлам̣. еварӯпа̄ни сӣла̄ни читтасса авиппат̣иса̄ра̄йа сам̣ваттанти, па̄моджджа̄йа сам̣ваттанти, пӣтийа̄ сам̣ваттанти, пассаддхийа̄ сам̣ваттанти, соманасса̄йа сам̣ваттанти, а̄севана̄йа сам̣ваттанти, бха̄вана̄йа сам̣ваттанти, бахулӣкамма̄йа сам̣ваттанти, алан̇ка̄ра̄йа сам̣ваттанти, париккха̄ра̄йа сам̣ваттанти, парива̄ра̄йа сам̣ваттанти, па̄рипӯрийа̄ сам̣ваттанти, екантаниббида̄йа вира̄га̄йа ¶ ниродха̄йа упасама̄йа абхин̃н̃а̄йа самбодха̄йа нибба̄на̄йа сам̣ваттантӣ’’ти (пат̣и. ма. 1.41).
еттха ча паха̄нанти кочи дхаммо на̄ма наттхи ан̃н̃атра вуттаппака̄ра̄нам̣ па̄н̣а̄типа̄та̄дӣнам̣ ануппа̄даматтато. йасма̄ пана там̣ там̣ паха̄нам̣ тасса тасса кусаладхаммасса патит̣т̣ха̄нат̣т̣хена упадха̄ран̣ам̣ хоти, викампа̄бха̄вакаран̣ена ча сама̄да̄нам̣. тасма̄ пуббе вуттенева упадха̄ран̣асама̄дха̄насан̇кха̄тена сӣланат̣т̣хена сӣланти вуттам̣. итаре чатта̄ро дхамма̄ тато тато вераман̣ивасена, тасса тасса сам̣варавасена, тадубхайасампайуттачетана̄васена, там̣ там̣ авӣтиккамантасса авӣтиккаманавасена ча четасо паваттисаббха̄вам̣ сандха̄йа вутта̄. сӣлат̣т̣хо пана тесам̣ пуббе пака̄ситойева̄ти. евам̣ паха̄насӣла̄дивасена пан̃чавидхам̣.
етта̄вата̄ ча ким̣ сӣлам̣? кенат̣т̣хена сӣлам̣? ка̄насса лаккхан̣арасапаччупат̣т̣ха̄нападат̣т̣ха̄на̄ни? кима̄нисам̣сам̣ сӣлам̣? кативидхам̣ четам̣ сӣланти? имесам̣ пан̃ха̄нам̣ виссаджджанам̣ нит̣т̣хитам̣.
сӣласам̣килесавода̄нам̣
21. йам̣ пана вуттам̣ ‘‘ко часса сам̣килесо, ким̣ вода̄на’’нти. татра вада̄ма – кхан̣д̣а̄дибха̄во сӣласса сам̣килесо, акхан̣д̣а̄дибха̄во вода̄нам̣. со пана кхан̣д̣а̄дибха̄во ла̄бхайаса̄дихетукена бхедена ча саттавидхаметхунасам̣йогена ча сан̇гахито.
татха̄ хи йасса саттасу а̄паттиккхандхесу а̄димхи ва̄ анте ва̄ сиккха̄падам̣ бхиннам̣ хоти, тасса сӣлам̣ парийанте чхиннаса̄т̣ако вийа кхан̣д̣ам̣ на̄ма ¶ хоти. йасса пана вемаджджхе бхиннам̣, тасса маджджхе чхиддаса̄т̣ако вийа чхиддам̣ на̄ма хоти. йасса пат̣ипа̄т̣ийа̄ две тӣн̣и бхинна̄ни, тасса пит̣т̣хийа̄ ва̄ куччхийа̄ ва̄ ут̣т̣хитена висабха̄гаван̣н̣ена ка̄л̣аратта̄дӣнам̣ ан̃н̃атарасарӣраван̣н̣а̄ га̄вӣ вийа сабалам̣ на̄ма хоти. йасса антарантара̄ бхинна̄ни, тасса антарантара̄ висабха̄гаван̣н̣абиндувичитра̄ га̄вӣ вийа камма̄сам̣ на̄ма хоти. евам̣ та̄ва ла̄бха̄дихетукена бхедена кхан̣д̣а̄дибха̄во хоти.
евам̣ ¶ саттавидхаметхунасам̣йогавасена. вуттан̃хи бхагавата̄ –
‘‘идха, бра̄хман̣а, екаччо саман̣о ва̄ бра̄хман̣о ва̄ самма̄ брахмача̄рӣ пат̣иджа̄нама̄но на хева кхо ма̄туга̄мена саддхим̣ двайам̣двайасама̄паттим̣ сама̄паджджати, апича кхо ма̄туга̄масса уччха̄данам̣ паримадданам̣ нха̄панам̣ самба̄ханам̣ са̄дийати, со тадасса̄дети, там̣ ника̄мети, тена ча виттим̣ а̄паджджати, идампи кхо, бра̄хман̣а, брахмачарийасса кхан̣д̣ампи чхиддампи сабалампи камма̄сампи. айам̣ вуччати, бра̄хман̣а, апарисуддхам̣ брахмачарийам̣ чарати сам̣йутто метхунена сам̣йогена, на паримуччати джа̄тийа̄. джара̄йа маран̣ена…пе… на паримуччати дуккхасма̄ти вада̄ми.
‘‘пуна чапарам̣, бра̄хман̣а, идхекаччо саман̣о ва̄…пе… пат̣иджа̄нама̄но на хева кхо ма̄туга̄мена саддхим̣ двайам̣ двайасама̄паттим̣ сама̄паджджати. напи ма̄туга̄масса уччха̄данам̣…пе… са̄дийати. апича кхо ма̄туга̄мена саддхим̣ сан̃джаггхати сам̣кӣл̣ати сам̣кела̄йати, со тадасса̄дети…пе… на паримуччати дуккхасма̄ти вада̄ми.
‘‘пуна чапарам̣, бра̄хман̣а, идхекаччо саман̣о ва̄…пе… на хева кхо ма̄туга̄мена саддхим̣ двайам̣ двайасама̄паттим̣ сама̄паджджати. напи ма̄туга̄масса уччха̄данам̣…пе… са̄дийати. напи ма̄туга̄мена саддхим̣ сан̃джаггхати сам̣кӣл̣ати сам̣кела̄йати. апича кхо ма̄туга̄масса чаккхуна̄ чаккхум̣ упаниджджха̄йати пеккхати, со тадасса̄дети…пе… на паримуччати дуккхасма̄ти вада̄ми.
‘‘пуна ¶ чапарам̣, бра̄хман̣а, идхекаччо саман̣о ва̄…пе… на хева кхо ма̄туга̄мена… напи ма̄туга̄масса… напи ма̄туга̄мена… напи ма̄туга̄масса…пе… пеккхати. апича кхо ма̄туга̄масса саддам̣ сун̣а̄ти тирокут̣т̣а̄ ва̄ тиропа̄ка̄ра̄ ва̄ хасантийа̄ ва̄ бхан̣антийа̄ ва̄ га̄йантийа̄ ва̄ родантийа̄ ва̄, со тадасса̄дети…пе… дуккхасма̄ти вада̄ми.
‘‘пуна чапарам̣, бра̄хман̣а, идхекаччо саман̣о ва̄…пе… на хева кхо ма̄туга̄мена… напи ма̄туга̄масса… напи ма̄туга̄мена… напи ма̄туга̄масса…пе… родантийа̄ ¶ ва̄. апича кхо йа̄нисса та̄ни пуббе ма̄туга̄мена саддхим̣ хаситалапитакӣл̣ита̄ни, та̄ни ануссарати, со тадасса̄дети…пе… дуккхасма̄ти вада̄ми.
‘‘пуна чапарам̣, бра̄хман̣а, идхекаччо саман̣о ва̄…пе… на хева кхо ма̄туга̄мена…пе… напи ма̄туга̄масса…пе… напи йа̄нисса та̄ни пуббе ма̄туга̄мена саддхим̣ хаситалапитакӣл̣ита̄ни, та̄ни ануссарати. апича кхо пассати гахапатим̣ ва̄ гахапатипуттам̣ ва̄ пан̃чахи ка̄магун̣ехи самаппитам̣ саман̇гӣбхӯтам̣ парича̄райама̄нам̣, со тадасса̄дети…пе… дуккхасма̄ти вада̄ми.
‘‘пуна чапарам̣, бра̄хман̣а, идхекаччо саман̣о ва̄…пе… на хева кхо ма̄туга̄мена…пе… напи пассати гахапатим̣ ва̄ гахапатипуттам̣ ва̄…пе… парича̄райама̄нам̣. апича кхо ан̃н̃атарам̣ деваника̄йам̣ пан̣идха̄йа брахмачарийам̣ чарати ‘имина̄хам̣ сӣлена ва̄ ватена ва̄ тапена ва̄ брахмачарийена ва̄ дево ва̄ бхависса̄ми деван̃н̃атаро ва̄’ти. со тадасса̄дети, там̣ ника̄мети, тена ча виттим̣ а̄паджджати. идампи кхо, бра̄хман̣а, брахмачарийасса кхан̣д̣ампи чхиддампи сабалампи камма̄сампӣ’’ти (а. ни. 7.50).
евам̣ ла̄бха̄дихетукена бхедена ча саттавидхаметхунасам̣йогена ча кхан̣д̣а̄дибха̄во сан̇гахитоти ведитаббо.
акхан̣д̣а̄дибха̄во пана саббасо сиккха̄пада̄нам̣ абхедена, бхинна̄нан̃ча саппат̣икамма̄нам̣ пат̣икаммакаран̣ена, саттавидхаметхунасам̣йога̄бха̄вена ча, апара̄йа ¶ ча ‘‘кодхо упана̄хо маккхо пал̣а̄со исса̄ маччхарийам̣ ма̄йа̄ са̄тхеййам̣ тхамбхо са̄рамбхо ма̄но атима̄но мадо пама̄до’’тиа̄дӣнам̣ па̄падхамма̄нам̣ ануппаттийа̄, аппиччхата̄сантут̣т̣хита̄саллекхата̄дӣнан̃ча гун̣а̄нам̣ уппаттийа̄ сан̇гахито.
йа̄ни хи сӣла̄ни ла̄бха̄дӣнампи аттха̄йа абхинна̄ни, пама̄дадосена ва̄ бхинна̄нипи пат̣икаммаката̄ни ¶ , метхунасам̣йогехи ва̄ кодхупана̄ха̄дӣхи ва̄ па̄падхаммехи анупахата̄ни, та̄ни саббасо акхан̣д̣а̄ни аччхидда̄ни асабала̄ни акамма̄са̄нӣти вуччанти. та̄нийева бхуджиссабха̄вакаран̣ато ча бхуджисса̄ни, вин̃н̃ӯхи пасаттхатта̄ вин̃н̃упасаттха̄ни, тан̣ха̄дит̣т̣хӣхи апара̄мат̣т̣хатта̄ апара̄мат̣т̣ха̄ни, упача̄расама̄дхим̣ ва̄ аппана̄сама̄дхим̣ ва̄ сам̣ваттайантӣти сама̄дхисам̣ваттаника̄ни ча хонти. тасма̄ несам̣ еса ‘акхан̣д̣а̄дибха̄во вода̄на’нти ведитаббо.
там̣ панетам̣ вода̄нам̣ двӣха̄ка̄рехи сампаджджати сӣлавипаттийа̄ ча а̄дӣнавадассанена, сӣласампаттийа̄ ча а̄нисам̣садассанена. таттха ‘‘пан̃чиме, бхиккхаве, а̄дӣнава̄ дуссӣласса сӣлавипаттийа̄’’ти (дӣ. ни. 2.149; а. ни. 5.213) евама̄дисуттанайена сӣлавипаттийа̄ а̄дӣнаво дат̣т̣хаббо.
апича дуссӣло пуггало дуссӣлйахету амана̄по хоти деваманусса̄нам̣, анануса̄санӣйо сабрахмача̄рӣнам̣, дуккхито дуссӣлйагараха̄су, виппат̣иса̄рӣ сӣлаватам̣ пасам̣са̄су, та̄йа ча пана дуссӣлйата̄йа са̄н̣аса̄т̣ако вийа дуббан̣н̣о хоти. йе кхо панасса дит̣т̣ха̄нугатим̣ а̄паджджанти, тесам̣ дӣгхараттам̣ апа̄йадуккха̄ваханато дуккхасампхассо. йесам̣ деййадхаммам̣ пат̣игган̣ха̄ти, тесам̣ намахаппхалакаран̣ато аппаггхо. анекавассаган̣икагӯтхакӯпо вийа дуббисодхано. чхава̄ла̄тамива убхато париба̄хиро. бхиккхубха̄вам̣ пат̣иджа̄нантопи абхиккхуйева гоган̣ам̣ анубандхагадрабхо вийа. сататуббигго саббаверикапурисо вийа. асам̣ва̄са̄рахо матакал̣еварам̣ вийа. сута̄дигун̣айуттопи сабрахмача̄рӣнам̣ апӯджа̄рахо суса̄нагги вийа бра̄хман̣а̄нам̣. абхаббо висеса̄дхигаме андхо вийа рӯпадассане. нира̄со саддхамме чан̣д̣а̄лакума̄рако вийа радждже. сукхитосмӣти ман̃н̃ама̄нопи дуккхитова аггиккхандхапарийа̄йе вуттадуккхабха̄гита̄йа.
дуссӣла̄нан̃хи ¶ пан̃чака̄магун̣апарибхогаванданама̄нана̄дисукхасса̄дагадхитачитта̄нам̣ таппаччайам̣ ануссаран̣аматтена̄пи хадайасанта̄пам̣ джанайитва̄ ун̣халохитугга̄раппаваттанасаматтхам̣ атикат̣укам̣ дуккхам̣ дассенто сабба̄ка̄рена паччаккхакаммавипа̄ко бхагава̄ а̄ха –
‘‘пассатха но тумхе, бхиккхаве, амум̣ махантам̣ аггиккхандхам̣ а̄диттам̣ сампаджджалитам̣ саджотибхӯта’нти? евам̣, бхантети. там̣ ким̣ ман̃н̃атха, бхиккхаве, катамам̣ ну кхо варам̣ йам̣ амум̣ ¶ махантам̣ аггиккхандхам̣ а̄диттам̣ сампаджджалитам̣ саджотибхӯтам̣ а̄лин̇гетва̄ упанисӣдеййа ва̄ упанипаджджеййа ва̄, йам̣ кхаттийакан̃н̃ам̣ ва̄ бра̄хман̣акан̃н̃ам̣ ва̄ гахапатикан̃н̃ам̣ ва̄ мудуталунахаттхапа̄дам̣ а̄лин̇гетва̄ упанисӣдеййа ва̄ упанипаджджеййа ва̄ти. етадева, бханте, варам̣ йам̣ кхаттийакан̃н̃ам̣ ва̄…пе… упанипаджджеййа ва̄. дуккхам̣ хетам̣, бханте, йам̣ амум̣ махантам̣ аггиккхандхам̣…пе… упанипаджджеййа ва̄ти. а̄рочайа̄ми во, бхиккхаве, пат̣иведайа̄ми во, бхиккхаве, йатха̄ етадева тасса варам̣ дуссӣласса па̄падхаммасса асучисан̇кассарасама̄ча̄расса пат̣иччханнакаммантасса ассаман̣асса саман̣апат̣ин̃н̃асса абрахмача̄рисса брахмача̄рипат̣ин̃н̃асса антопӯтикасса авассутасса касамбуджа̄тасса йам̣ амум̣ махантам̣ аггиккхандхам̣…пе… упанипаджджеййа ва̄. там̣ кисса хету? татонида̄нам̣ хи со, бхиккхаве, маран̣ам̣ ва̄ нигаччхеййа маран̣аматтам̣ ва̄ дуккхам̣, на твева таппаччайа̄ ка̄йасса бхеда̄ парам̣ маран̣а̄ апа̄йам̣ дуггатим̣ винипа̄там̣ нирайам̣ упападжджеййа̄’’ти (а. ни. 7.72).
евам̣ аггиккхандхупама̄йа иттхипат̣ибаддхапан̃чака̄магун̣апарибхогапаччайам̣ дуккхам̣ дассетва̄ етенева упа̄йена –
‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃атха, бхиккхаве, катамам̣ ну кхо варам̣ йам̣ балава̄ пурисо дал̣ха̄йа ва̄л̣араджджуйа̄ убхо джан̇гха̄ вет̣хетва̄ гхам̣сеййа, са̄ чхавим̣ чхиндеййа, чхавим̣ чхетва̄ чаммам̣ чхиндеййа, чаммам̣ чхетва̄ мам̣сам̣ чхиндеййа, мам̣сам̣ чхетва̄ нха̄рум̣ чхиндеййа, нха̄рум̣ чхетва̄ ат̣т̣хим̣ чхиндеййа, ат̣т̣хим̣ чхетва̄ ат̣т̣химин̃джам̣ а̄хачча тит̣т̣хеййа, йам̣ ва̄ кхаттийамаха̄са̄ла̄нам̣ ¶ ва̄ бра̄хман̣амаха̄са̄ла̄нам̣ ва̄ гахапатимаха̄са̄ла̄нам̣ ва̄ абхива̄данам̣ са̄дийеййа̄’’ти ча.
‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃атха, бхиккхаве, катамам̣ ну кхо варам̣ йам̣ балава̄ пурисо тин̣ха̄йа саттийа̄ теладхота̄йа паччорасмим̣ пахареййа, йам̣ ва̄ кхаттийамаха̄са̄ла̄нам̣ ва̄ бра̄хман̣амаха̄са̄ла̄нам̣ ва̄ гахапатимаха̄са̄ла̄нам̣ ва̄ ан̃джаликаммам̣ са̄дийеййа̄’’ти ча.
‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃атха, бхиккхаве, катамам̣ ну кхо варам̣ йам̣ балава̄ пурисо таттена айопат̣т̣ена а̄диттена сампаджджалитена саджотибхӯтена ка̄йам̣ сампаливет̣хеййа, йам̣ ва̄ кхаттийамаха̄са̄ла̄нам̣ ¶ ва̄ бра̄хман̣амаха̄са̄ла̄нам̣ ва̄ гахапатимаха̄са̄ла̄нам̣ ва̄ саддха̄деййам̣ чӣварам̣ парибхун̃джеййа̄’’ти ча.
‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃атха, бхиккхаве, катамам̣ ну кхо варам̣ йам̣ балава̄ пурисо таттена айосан̇куна̄ а̄диттена сампаджджалитена саджотибхӯтена мукхам̣ виваритва̄ таттам̣ лохагул̣ам̣ а̄диттам̣ сампаджджалитам̣ саджотибхӯтам̣ мукхе паккхипеййа, там̣ тасса от̣т̣хампи д̣ахеййа, мукхампи, дживхампи, кан̣т̣хампи, ударампи д̣ахеййа, антампи антагун̣ампи а̄да̄йа адхобха̄гам̣ никкхамеййа, йам̣ ва̄ кхаттийа… бра̄хман̣а… гахапатимаха̄са̄ла̄нам̣ ва̄ саддха̄деййам̣ пин̣д̣апа̄там̣ парибхун̃джеййа̄’’ти ча.
‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃атха, бхиккхаве, катамам̣ ну кхо варам̣ йам̣ балава̄ пурисо сӣсе ва̄ гахетва̄ кхандхе ва̄ гахетва̄ таттам̣ айоман̃чам̣ ва̄ айопӣт̣хам̣ ва̄ а̄диттам̣ сампаджджалитам̣ саджотибхӯтам̣ абхинисӣда̄пеййа ва̄ абхинипаджджа̄пеййа ва̄, йам̣ ва̄ кхаттийа… бра̄хман̣а… гахапатимаха̄са̄ла̄нам̣ ва̄ саддха̄деййам̣ ман̃чапӣт̣хам̣ парибхун̃джеййа̄’’ти ча.
‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃атха, бхиккхаве, катамам̣ ну кхо варам̣ йам̣ балава̄ пурисо уддхам̣па̄дам̣ адхосирам̣ гахетва̄ татта̄йа айокумбхийа̄ паккхипеййа а̄дитта̄йа сампаджджалита̄йа саджотибхӯта̄йа ¶ , со таттха пхен̣уддехакам̣ паччама̄но сакимпи уддхам̣ гаччхеййа, сакимпи адхо гаччхеййа, сакимпи тирийам̣ гаччхеййа, йам̣ ва̄ кхаттийа… бра̄хман̣а… гахапатимаха̄са̄ла̄нам̣ ва̄ саддха̄деййам̣ виха̄рам̣ парибхун̃джеййа̄’’ти ча̄ти (а. ни. 7.72).
има̄хи ва̄л̣араджджутин̣хасаттиайопат̣т̣аайогул̣аайоман̃чаайопӣт̣хаайокумбхӣупама̄хи абхива̄данаан̃джаликаммачӣварапин̣д̣апа̄таман̃чапӣт̣хавиха̄рапарибхогапаччайам̣ дуккхам̣ дассеси. тасма̄ –
аггиккхандха̄лин̇ганадуккха̄дхикадуккхакат̣укапхалам̣;
авиджахато ка̄масукхам̣, сукхам̣ куто бхиннасӣласса.
абхива̄данаса̄дийане ¶ , ким̣ на̄ма сукхам̣ випаннасӣласса;
дал̣хава̄л̣араджджугхам̣санадуккха̄дхикадуккхабха̄гисса.
саддха̄наман̃джаликаммаса̄дийане ким̣ сукхам̣ асӣласса;
саттиппаха̄радуккха̄дхиматтадуккхасса йам̣хету.
чӣварапарибхогасукхам̣, ким̣ на̄ма асам̣йатасса;
йена чирам̣ анубхавитаббо, нирайе джалитаайопат̣т̣асампхассо.
мадхуропи пин̣д̣апа̄то, хала̄халависӯпамо асӣласса;
а̄дитта̄ гилитабба̄, айогул̣а̄ йена чирараттам̣.
сукхасамматопи дуккхо, асӣлино ман̃чапӣт̣хапарибхого;
йам̣ ба̄дхиссанти чирам̣, джалитаайоман̃чапӣт̣ха̄ни.
дуссӣласса виха̄ре, саддха̄деййамхи ка̄ нива̄са рати;
джалитесу ниваситаббам̣, йена айокумбхимаджджхесу.
сан̇касарасама̄ча̄ро, касамбуджа̄то авассуто па̄по;
антопӯтӣти ча йам̣, нинданто а̄ха локагару.
дхӣ джӣвитам̣ асан̃н̃атасса, тасса саман̣аджанавесадха̄рисса;
ассаман̣асса упахатам̣, кхатаматта̄нам̣ вахантасса.
гӯтхам̣ ¶ вийа кун̣апам̣ вийа, ман̣д̣анака̄ма̄ виваджджайантӣдха;
йам̣ на̄ма сӣлаванто, санто ким̣ джӣвитам̣ тасса.
саббабхайехи ¶ амутто, мутто саббехи адхигамасукхехи;
супихитасаггадва̄ро, апа̄йамаггам̣ сама̄рӯл̣хо.
карун̣а̄йа ваттхубхӯто, ка̄рун̣икаджанасса на̄ма ко ан̃н̃о;
дуссӣласамо дуссӣ, лата̄йа ити бахувидха̄ доса̄ти.
евама̄дина̄ паччавеккхан̣ена сӣлавипаттийам̣ а̄дӣнавадассанам̣ вуттаппака̄равипарӣтато сӣласампаттийа̄ а̄нисам̣садассанан̃ча ведитаббам̣. апича –
тасса па̄са̄дикам̣ хоти, паттачӣварадха̄ран̣ам̣;
паббаджджа̄ сапхала̄ тасса, йасса сӣлам̣ суниммалам̣.
атта̄нува̄да̄дибхайам̣, суддхасӣласса бхиккхуно;
андхака̄рам̣ вийа равим̣, хадайам̣ на̄вага̄хати.
сӣласампаттийа̄ бхиккху, собхама̄но таповане;
пабха̄сампаттийа̄ чандо, гагане вийа собхати.
ка̄йагандхопи па̄моджджам̣, сӣлавантасса бхиккхуно;
кароти апи дева̄нам̣, сӣлагандхе катха̄ва ка̄.
саббесам̣ гандхаджа̄та̄нам̣, сампаттим̣ абхибхуййати;
авигха̄тӣ диса̄ сабба̄, сӣлагандхо пава̄йати.
аппака̄пи ката̄ ка̄ра̄, сӣлаванте махаппхала̄;
хонтӣти сӣлава̄ хоти, пӯджа̄сакка̄рабха̄джанам̣.
сӣлавантам̣ на ба̄дханти, а̄сава̄ дит̣т̣хадхаммика̄;
сампара̄йикадуккха̄нам̣, мӯлам̣ кханати сӣлава̄.
йа̄ мануссесу сампатти, йа̄ ча девесу сампада̄;
на са̄ сампаннасӣласса, иччхато хоти дуллабха̄.
аччантасанта̄ ¶ пана йа̄, айам̣ нибба̄насампада̄;
мано сампаннасӣласса, тамева анудха̄вати.
саббасампаттимӯламхи ¶ , сӣламхи ити пан̣д̣ито;
анека̄ка̄равока̄рам̣, а̄нисам̣сам̣ вибха̄вайети.
еван̃хи вибха̄вайато сӣлавипаттито уббиджджитва̄ сӣласампаттининнам̣ ма̄насам̣ хоти. тасма̄ йатха̄вуттам̣ имам̣ сӣлавипаттийа̄ а̄дӣнавам̣ иман̃ча сӣласампаттийа̄ а̄нисам̣сам̣ дисва̄ сабба̄дарена сӣлам̣ вода̄петаббанти.
етта̄вата̄ ча ‘‘сӣле патит̣т̣ха̄йа наро сапан̃н̃о’’ти имисса̄ га̄тха̄йа сӣласама̄дхипан̃н̃а̄мукхена десите висуддхимагге сӣлам̣ та̄ва паридӣпитам̣ хоти.
ити са̄дхуджанапа̄моджджаттха̄йа кате висуддхимагге
сӣланиддесо на̄ма пат̣хамо париччхедо.
2. дхутан̇ганиддесо
22. ида̄ни ¶ ¶ йехи аппиччхата̄сантут̣т̣хита̄дӣхи гун̣ехи вуттаппака̄расса сӣласса вода̄нам̣ хоти, те гун̣е сампа̄детум̣ йасма̄ сама̄диннасӣлена йогина̄ дхутан̇гасама̄да̄нам̣ ка̄таббам̣. еван̃хисса аппиччхата̄сантут̣т̣хита̄саллекхапавивека̄пачайавӣрийа̄рамбхасубхарата̄дигун̣асалилавиккха̄литамалам̣ сӣлан̃чева супарисуддхам̣ бхависсати, вата̄ни ча сампаджджиссанти. ити анаваджджасӣлаббатагун̣апарисуддхасаббасама̄ча̄ро пора̄н̣е арийавам̣саттайе патит̣т̣ха̄йа чатуттхасса бха̄вана̄ра̄мата̄сан̇кха̄тасса арийавам̣сасса адхигама̄рахо бхависсати. тасма̄ дхутан̇гакатхам̣ а̄рабхисса̄ма.
бхагавата̄ хи париччатталока̄миса̄нам̣ ка̄йе ча джӣвите ча анапеккха̄нам̣ ануломапат̣ипадам̣йева а̄ра̄дхетука̄ма̄нам̣ кулапутта̄нам̣ терасадхутан̇га̄ни анун̃н̃а̄та̄ни. сеййатхидам̣ – пам̣сукӯликан̇гам̣, течӣварикан̇гам̣, пин̣д̣апа̄тикан̇гам̣, сапада̄нача̄рикан̇гам̣, ека̄саникан̇гам̣, паттапин̣д̣икан̇гам̣, кхалупаччха̄бхаттикан̇гам̣, а̄ран̃н̃икан̇гам̣, руккхамӯликан̇гам̣, аббхока̄сикан̇гам̣, соса̄никан̇гам̣, йатха̄сантхатикан̇гам̣, несаджджикан̇ганти. таттха –
аттхато лаккхан̣а̄дӣхи, сама̄да̄навидха̄нато;
пабхедато бхедато ча, тасса тасса̄нисам̣сато.
кусалаттикато чева, дхута̄дӣнам̣ вибха̄гато;
сама̄сабйа̄сато ча̄пи, вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.
23. таттха аттхатоти та̄ва ратхикасуса̄насан̇ка̄ракӯт̣а̄дӣнам̣ йаттха каттхачи пам̣сӯнам̣ упари т̣хитатта̄ аббхуггатат̣т̣хена тесу тесу пам̣сукӯламива̄ти пам̣сукӯлам̣, атха ва̄ пам̣су вийа куччхитабха̄вам̣ улатӣти пам̣сукӯлам̣, куччхитабха̄вам̣ гаччхатӣти вуттам̣ хоти. евам̣ ладдханиббачанасса пам̣сукӯласса дха̄ран̣ам̣ пам̣сукӯлам̣ ¶ , там̣ сӣламасса̄ти пам̣сукӯлико. пам̣сукӯликасса ан̇гам̣ пам̣сукӯликан̇гам̣. ан̇ганти ка̄ран̣ам̣ вуччати. тасма̄ йена сама̄да̄нена со пам̣сукӯлико хоти, тассетам̣ адхивачананти ведитаббам̣.
етенева найена сан̇гха̄т̣иуттара̄сан̇гаантарава̄сакасан̇кха̄там̣ тичӣварам̣ сӣламасса̄ти течӣварико. течӣварикасса ан̇гам̣ течӣварикан̇гам̣.
бхиккха̄сан̇кха̄та̄нам̣ ¶ пана а̄мисапин̣д̣а̄нам̣ па̄тоти пин̣д̣апа̄то, парехи динна̄нам̣ пин̣д̣а̄нам̣ патте нипатананти вуттам̣ хоти. там̣ пин̣д̣апа̄там̣ ун̃чхати там̣ там̣ кулам̣ упасан̇каманто гавесатӣти пин̣д̣апа̄тико. пин̣д̣а̄йа ва̄ патитум̣ ватаметасса̄ти пин̣д̣апа̄тӣ, патитунти чаритум̣, пин̣д̣апа̄тӣ ева пин̣д̣апа̄тико. пин̣д̣апа̄тикасса ан̇гам̣ пин̣д̣апа̄тикан̇гам̣.
да̄нам̣ вуччати авакхан̣д̣анам̣, апетам̣ да̄натоти апада̄нам̣, анавакхан̣д̣ананти аттхо. саха апада̄нена сапада̄нам̣, авакхан̣д̣анарахитам̣ анугхаранти вуттам̣ хоти. сапада̄нам̣ чаритум̣ идамасса сӣланти сапада̄нача̄рӣ, сапада̄нача̄рӣ ева сапада̄нача̄рико. тасса ан̇гам̣ сапада̄нача̄рикан̇гам̣.
ека̄сане бходжанам̣ ека̄санам̣, там̣ сӣламасса̄ти ека̄санико. тасса ан̇гам̣ ека̄саникан̇гам̣.
дутийабха̄джанасса пат̣иккхиттатта̄ кевалам̣ екасмим̣йева патте пин̣д̣о паттапин̣д̣о. ида̄ни паттапин̣д̣агахан̣е паттапин̣д̣асан̃н̃ам̣ катва̄ паттапин̣д̣о сӣламасса̄ти паттапин̣д̣ико. тасса ан̇гам̣ паттапин̣д̣икан̇гам̣.
кхалӯти пат̣иседханаттхе нипа̄то. пава̄ритена сата̄ паччха̄ ладдхам̣ бхаттам̣ паччха̄бхаттам̣ на̄ма, тасса паччха̄бхаттасса бходжанам̣ паччха̄бхаттабходжанам̣, тасмим̣ паччха̄бхаттабходжане паччха̄бхаттасан̃н̃ам̣ катва̄ паччха̄бхаттам̣ сӣламасса̄ти паччха̄бхаттико. на паччха̄бхаттико кхалупаччха̄бхаттико. сама̄да̄навасена пат̣иккхитта̄тириттабходжанассетам̣ на̄мам̣. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана вуттам̣ кхалӯти еко сакун̣о. со мукхена пхалам̣ гахетва̄ тасмим̣ патите пуна ан̃н̃ам̣ на кха̄дати. та̄дисо айанти кхалупаччха̄бхаттико. тасса ан̇гам̣ кхалупаччха̄бхаттикан̇гам̣.
аран̃н̃е ¶ нива̄со сӣламасса̄ти а̄ран̃н̃ико. тасса ан̇гам̣ а̄ран̃н̃икан̇гам̣.
руккхамӯле нива̄со руккхамӯлам̣, там̣ сӣламасса̄ти руккхамӯлико. руккхамӯликасса ан̇гам̣ руккхамӯликан̇гам̣. аббхока̄сикасоса̄никан̇гесупи есева найо.
йадева ¶ сантхатам̣ йатха̄сантхатам̣, идам̣ туйхам̣ па̄пун̣а̄тӣти евам̣ пат̣хамам̣ уддит̣т̣хасена̄санассетам̣ адхивачанам̣. тасмим̣ йатха̄сантхате вихаритум̣ сӣламасса̄ти йатха̄сантхатико. тасса ан̇гам̣ йатха̄сантхатикан̇гам̣.
сайанам̣ пат̣иккхипитва̄ нисаджджа̄йа вихаритум̣ сӣламасса̄ти несаджджико. тасса ан̇гам̣ несаджджикан̇гам̣.
сабба̄нева панета̄ни тена тена сама̄да̄нена дхутакилесатта̄ дхутасса бхиккхуно ан̇га̄ни, килесадхунанато ва̄ дхутанти ладдхавоха̄рам̣ н̃а̄н̣ам̣ ан̇гам̣ етесанти дхутан̇га̄ни. атха ва̄ дхута̄ни ча та̄ни пат̣ипаккханиддхунанато ан̇га̄ни ча пат̣ипаттийа̄типи дхутан̇га̄ни. евам̣ та̄веттха аттхато вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.
сабба̄нева панета̄ни сама̄да̄начетана̄лаккхан̣а̄ни. вуттампи четам̣ ‘‘йо сама̄дийати, со пуггало. йена сама̄дийати, читтачетасика̄ ете дхамма̄. йа̄ сама̄да̄начетана̄, там̣ дхутан̇гам̣. йам̣ пат̣иккхипати, там̣ ваттхӯ’’ти. сабба̄нева ча лолуппавиддхам̣санараса̄ни, ниллолуппабха̄вапаччупат̣т̣ха̄на̄ни аппиччхата̄диарийадхаммападат̣т̣ха̄на̄ни. еваметтха лаккхан̣а̄дӣхи ведитаббо виниччхайо.
сама̄да̄навидха̄натотиа̄дӣсу пана пан̃часу сабба̄нева дхутан̇га̄ни дхарама̄не бхагавати бхагаватова сантике сама̄да̄табба̄ни. париниббуте маха̄са̄вакасса сантике. тасмим̣ асати кхӣн̣а̄савасса, ана̄га̄мисса, сакада̄га̄мисса, сота̄паннасса, типит̣акасса, двипит̣акасса, екапит̣акасса, екасан̇гӣтикасса, ат̣т̣хакатха̄чарийасса. тасмим̣ асати дхутан̇гадхарасса, тасмимпи асати четийан̇ган̣ам̣ саммаджджитва̄ уккут̣икам̣ нисӣдитва̄ самма̄самбуддхасса сантике вадантена вийа ¶ сама̄да̄табба̄ни, апича сайампи сама̄да̄тум̣ ват̣т̣ати ева. еттха ча четийапаббате две бха̄тикаттхера̄нам̣ джет̣т̣хакабха̄ту дхутан̇гаппиччхата̄йа ваттху катхетаббам̣. айам̣ та̄ва са̄дха̄ран̣акатха̄.
1. пам̣сукӯликан̇гакатха̄
24. ида̄ни екекасса сама̄да̄навидха̄наппабхедабхеда̄нисам̣се ван̣н̣айисса̄ма. пам̣сукӯликан̇гам̣ та̄ва ‘‘гахапатида̄начӣварам̣ пат̣иккхипа̄ми, пам̣сукӯликан̇гам̣ сама̄дийа̄мӣ’’ти ¶ имесу двӣсу вачанесу ан̃н̃атарена сама̄диннам̣ хоти. идам̣ та̄веттха сама̄да̄нам̣.
евам̣ сама̄диннадхутан̇гена пана тена соса̄никам̣, па̄пан̣икам̣, ратхийачол̣ам̣, сан̇ка̄рачол̣ам̣, соттхийам̣, нха̄начол̣ам̣, титтхачол̣ам̣, гатапачча̄гатам̣, аггид̣ад̣д̣хам̣, гокха̄йитам̣, упачика̄кха̄йитам̣, ундӯракха̄йитам̣, антаччхиннам̣, даса̄ччхиннам̣, дхаджа̄хат̣ам̣, тхӯпачӣварам̣, саман̣ачӣварам̣, а̄бхисекикам̣, иддхимайам̣, пантхикам̣, ва̄та̄хат̣ам̣, девадаттийам̣, са̄муддийантиетесу ан̃н̃атарам̣ чӣварам̣ гахетва̄ пха̄летва̄ дуббалат̣т̣ха̄нам̣ паха̄йа тхират̣т̣ха̄на̄ни дховитва̄ чӣварам̣ катва̄ пора̄н̣ам̣ гахапатичӣварам̣ апанетва̄ парибхун̃джитаббам̣.
таттха соса̄никанти суса̄не патитакам̣. па̄пан̣иканти а̄пан̣адва̄ре патитакам̣. ратхийачол̣анти пун̃н̃аттхикехи ва̄тапа̄нантарена ратхика̄йа чхад̣д̣итачол̣акам̣. сан̇ка̄рачол̣анти сан̇ка̄рат̣т̣ха̄не чхад̣д̣итачол̣акам̣. соттхийанти габбхамалам̣ пун̃чхитва̄ чхад̣д̣итаваттхам̣. тисса̄маччама̄та̄ кира сатаггханакена ваттхена габбхамалам̣ пун̃чха̄петва̄ пам̣сукӯлика̄ ган̣хиссантӣти та̄лавел̣имагге чхад̣д̣а̄песи. бхиккхӯ джин̣н̣акат̣т̣ха̄наттхамева ган̣ханти. нха̄начол̣анти йам̣ бхӯтаведжджехи сасӣсам̣ нха̄пита̄ ка̄л̣акан̣н̣ичол̣анти чхад̣д̣етва̄ гаччханти.
титтхачол̣анти нха̄натиттхе чхад̣д̣итапилотика̄. гатапачча̄гатанти йам̣ манусса̄ суса̄нам̣ гантва̄ пачча̄гата̄ нхатва̄ чхад̣д̣енти. аггид̣ад̣д̣ханти аггина̄ д̣ад̣д̣хаппадесам̣. тан̃хи манусса̄ чхад̣д̣енти. гокха̄йита̄дӣни па̄кат̣а̄нева. та̄диса̄нипи хи манусса̄ чхад̣д̣енти. дхаджа̄хат̣анти на̄вам̣ а̄роханта̄ дхаджам̣ бандхитва̄ а̄рӯханти. там̣ тесам̣ дассана̄тиккаме гахетум̣ ват̣т̣ати. йампи йуддхабхӯмийам̣ дхаджам̣ бандхитва̄ т̣хапитам̣, там̣ двиннампи сена̄нам̣ гатака̄ле гахетум̣ ват̣т̣ати.
тхӯпачӣваранти ¶ ваммикам̣ париккхипитва̄ баликаммам̣ катам̣. саман̣ачӣваранти бхиккхусантакам̣. а̄бхисекиканти ран̃н̃о абхисекат̣т̣ха̄не чхад̣д̣итачӣварам̣. иддхимайанти ехибхиккхучӣварам̣. пантхиканти антара̄магге патитакам̣. йам̣ пана са̄мика̄нам̣ сатисаммосена патитам̣, там̣ тхокам̣ раккхитва̄ гахетаббам̣. ва̄та̄хат̣анти ва̄тена пахаритва̄ дӯре па̄титам̣, там̣ пана са̄мике апассантена ¶ гахетум̣ ват̣т̣ати. девадаттийанти ануруддхаттхерасса вийа девата̄хи диннакам̣. са̄муддийанти самуддавӣчӣхи тхале усса̄ритам̣.
йам̣ пана сан̇гхасса дема̄ти диннам̣, чол̣акабхиккха̄йа ва̄ чарама̄нехи ладдхам̣, на там̣ пам̣сукӯлам̣. бхиккхудаттийепи йам̣ вассаггена га̄хетва̄ ва̄ дӣйати, сена̄саначӣварам̣ ва̄ хоти, на там̣ пам̣сукӯлам̣. но га̄ха̄петва̄ диннамева пам̣сукӯлам̣. татрапи йам̣ да̄йакехи бхиккхусса па̄дамӯле никкхиттам̣, тена пана бхиккхуна̄ пам̣сукӯликасса хаттхе т̣хапетва̄ диннам̣, там̣ екатосуддхикам̣ на̄ма. йам̣ бхиккхуно хаттхе т̣хапетва̄ диннам̣, тена пана па̄дамӯле т̣хапитам̣, тампи екатосуддхикам̣. йам̣ бхиккхунопи па̄дамӯле т̣хапитам̣, тена̄пи татхева диннам̣, там̣ убхатосуддхикам̣. йам̣ хаттхе т̣хапетва̄ ладдхам̣, хаттхейева т̣хапитам̣, там̣ ануккат̣т̣хачӣварам̣ на̄ма. ити имам̣ пам̣сукӯлабхедам̣ н̃атва̄ пам̣сукӯликена чӣварам̣ парибхун̃джитаббанти идаметтха видха̄нам̣.
айам̣ пана пабхедо, тайо пам̣сукӯлика̄ уккат̣т̣хо маджджхимо мудӯти. таттха соса̄никам̣йева ган̣ханто уккат̣т̣хо хоти. паббаджита̄ ган̣хиссантӣти т̣хапитакам̣ ган̣ханто маджджхимо. па̄дамӯле т̣хапетва̄ диннакам̣ ган̣ханто мудӯти.
тесу йасса кассачи аттано ручийа̄ гихидиннакам̣ са̄дитаккхан̣е дхутан̇гам̣ бхиджджати. айаметтха бхедо.
айам̣ пана̄нисам̣со, ‘‘пам̣сукӯлачӣварам̣ нисса̄йа паббаджджа̄’’ти (маха̄ва. 128) вачанато ниссайа̄нурӯпапат̣ипаттисаббха̄во, пат̣хаме арийавам̣се патит̣т̣ха̄нам̣, а̄раккхадуккха̄бха̄во, апара̄йаттавуттита̄, чорабхайена абхайата̄, парибхогатан̣ха̄йа абха̄во, саман̣аса̄руппапариккха̄рата̄, ‘‘аппа̄ни чева сулабха̄ни ча та̄ни ча анаваджджа̄нӣ’’ти (а. ни. 4.27; итиву. 101) бхагавата̄ сам̣ван̣н̣итапаччайата̄, па̄са̄диката̄, аппиччхата̄дӣнам̣ пхаланиппхатти, самма̄пат̣ипаттийа̄ анубрӯханам̣, паччхима̄йа джаната̄йа дит̣т̣ха̄нугатиа̄па̄дананти.
ма̄расенавигха̄та̄йа ¶ , пам̣сукӯладхаро йати;
саннаддхакавачо йуддхе, кхаттийо вийа собхати.
паха̄йа ¶ ка̄сика̄дӣни, вараваттха̄ни дха̄ритам̣;
йам̣ локагаруна̄ ко там̣, пам̣сукӯлам̣ на дха̄райе.
тасма̄ хи аттано бхиккху, пат̣ин̃н̃ам̣ самануссарам̣;
йога̄ча̄ра̄нукӯламхи, пам̣сукӯле рато сийа̄ти.
айам̣ та̄ва пам̣сукӯликан̇ге сама̄да̄навидха̄наппабхедабхеда̄нисам̣саван̣н̣ана̄.
2. течӣварикан̇гакатха̄
25. таданантарам̣ пана течӣварикан̇гам̣ ‘‘чатуттхакачӣварам̣ пат̣иккхипа̄ми, течӣварикан̇гам̣ сама̄дийа̄мӣ’’ти имесам̣ ан̃н̃атаравачанена сама̄диннам̣ хоти.
тена пана течӣварикена чӣварадуссам̣ лабхитва̄ йа̄ва апха̄сукабха̄вена ка̄тум̣ ва̄ на саккоти, вича̄ракам̣ ва̄ на лабхати, сӯчиа̄дӣсу ва̄сса кин̃чи на сампаджджати, та̄ва никкхипитаббам̣. никкхиттапаччайа̄ досо наттхи. раджитака̄лато пана пат̣т̣ха̄йа никкхипитум̣ на ват̣т̣ати, дхутан̇гачоро на̄ма хоти. идамасса видха̄нам̣.
пабхедато пана айампи тивидхо хоти. таттха уккат̣т̣хена раджанака̄ле пат̣хамам̣ антарава̄сакам̣ ва̄ уттара̄сан̇гам̣ ва̄ раджитва̄ там̣ нива̄сетва̄ итарам̣ раджитаббам̣. там̣ па̄рупитва̄ сан̇гха̄т̣и раджитабба̄. сан̇гха̄т̣им̣ пана нива̄сетум̣ на ват̣т̣ати. идамасса га̄мантасена̄сане ваттам̣. а̄ран̃н̃аке пана две екато дховитва̄ раджитум̣ ват̣т̣ати. йатха̄ пана кан̃чи дисва̄ саккоти ка̄са̄вам̣ а̄кад̣д̣хитва̄ упарика̄тум̣, евам̣ а̄санне т̣ха̄не нисӣдитаббам̣. маджджхимасса раджанаса̄ла̄йам̣ раджанака̄са̄вам̣ на̄ма хоти, там̣ нива̄сетва̄ ва̄ па̄рупитва̄ ва̄ раджанакаммам̣ ка̄тум̣ ват̣т̣ати. мудукасса сабха̄габхиккхӯнам̣ чӣвара̄ни нива̄сетва̄ ва̄ па̄рупитва̄ ва̄ раджанакаммам̣ ка̄тум̣ ват̣т̣ати. татрат̣т̣хакапаччаттхаран̣ампи ¶ тасса ват̣т̣ати. парихаритум̣ пана на ват̣т̣ати. сабха̄габхиккхӯнам̣ чӣварампи антарантара̄ парибхун̃джитум̣ ват̣т̣ати. дхутан̇гатечӣварикасса пана чатуттхам̣ ваттама̄нам̣ ам̣сака̄са̄вамева ват̣т̣ати. тан̃ча кхо виттха̄рато видаттхи, дӣгхато тихаттхамева ват̣т̣ати.
имесам̣ пана тин̣н̣ампи чатуттхакачӣварам̣ са̄дитаккхан̣ейева дхутан̇гам̣ бхиджджати. айаметтха бхедо.
айам̣ ¶ пана̄нисам̣со, течӣварико бхиккху сантут̣т̣хо хоти ка̄йапариха̄рикена чӣварена. тенасса паккхино вийа сама̄да̄йева гаманам̣, аппасама̄рамбхата̄, ваттхасаннидхипариваджджанам̣, саллахукавуттита̄, атирекачӣваралолуппаппаха̄нам̣, каппийе маттака̄рита̄йа саллекхавуттита̄, аппиччхата̄дӣнам̣ пхаланиппхаттӣти евама̄дайо гун̣а̄ сампаджджантӣти.
атирекаваттхатан̣хам̣, паха̄йа саннидхививаджджито дхӣро;
сантосасукхарасан̃н̃ӯ, тичӣварадхаро бхавати йогӣ.
тасма̄ сапаттачаран̣о, паккхӣва сачӣварова йогиваро;
сукхаманувичаритука̄мо, чӣваранийаме ратим̣ кайира̄ти.
айам̣ течӣварикан̇ге сама̄да̄навидха̄наппабхедабхеда̄нисам̣саван̣н̣ана̄.
3. пин̣д̣апа̄тикан̇гакатха̄
26. пин̣д̣апа̄тикан̇гампи ‘‘атирекала̄бхам̣ пат̣иккхипа̄ми, пин̣д̣апа̄тикан̇гам̣ сама̄дийа̄мӣ’’ти имесам̣ ан̃н̃атаравачанена сама̄диннам̣ хоти.
тена пана пин̣д̣апа̄тикена ‘‘сан̇гхабхаттам̣, уддесабхаттам̣, нимантанабхаттам̣, сала̄кабхаттам̣, паккхикам̣, упосатхикам̣, па̄т̣ипадикам̣, а̄гантукабхаттам̣, гамикабхаттам̣, гила̄набхаттам̣, гила̄нупат̣т̣ха̄кабхаттам̣, виха̄рабхаттам̣, дхурабхаттам̣, ва̄ракабхатта’’нти ета̄ни чуддаса бхатта̄ни на са̄дитабба̄ни. саче пана ‘‘сан̇гхабхаттам̣ ган̣хатха̄’’тиа̄дина̄ найена аватва̄ ‘‘амха̄кам̣ гехе сан̇гхо бхиккхам̣ ган̣ха̄ту, тумхепи бхиккхам̣ ¶ ган̣хатха̄’’ти ватва̄ динна̄ни хонти, та̄ни са̄дитум̣ ват̣т̣анти. сан̇гхато нира̄мисасала̄ка̄пи виха̄ре паккабхаттампи ват̣т̣атийева̄ти идамасса видха̄нам̣.
пабхедато пана айампи тивидхо хоти. таттха уккат̣т̣хо пуратопи паччхатопи а̄хат̣абхиккхам̣ ган̣хати, паттадва̄ре т̣хатва̄ паттам̣ ган̣ханта̄нампи дети, пат̣иккаманам̣ а̄харитва̄ диннабхиккхампи ган̣хати, там̣ дивасам̣ пана нисӣдитва̄ бхиккхам̣ на ган̣хати. маджджхимо там̣ дивасам̣ нисӣдитва̄пи ган̣хати, сва̄тана̄йа пана на̄дхива̄сети. мудукосва̄тана̄йапи пунадиваса̄йапи бхиккхам̣ адхива̄сети. те убхопи серивиха̄расукхам̣ на лабханти, уккат̣т̣хова лабхати. екасмим̣ кира ¶ га̄ме арийавам̣со хоти, уккат̣т̣хо итаре а̄ха – ‘‘а̄йа̄ма̄вусо, дхаммасавана̄йа̄’’ти. тесу еко екенамхи, бханте, мануссена нисӣда̄питоти а̄ха. апаро майа̄, бханте, сва̄тана̄йа екасса бхиккха̄ адхива̄сита̄ти. евам̣ те убхо парихӣна̄. итаро па̄това пин̣д̣а̄йа чаритва̄ гантва̄ дхаммарасам̣ пат̣исам̣ведеси.
имесам̣ пана тин̣н̣ампи сан̇гхабхатта̄диатирекала̄бхам̣ са̄дитаккхан̣ева дхутан̇гам̣ бхиджджати. айаметтха бхедо.
айам̣ пана̄нисам̣со, ‘‘пин̣д̣ийа̄лопабходжанам̣ нисса̄йа паббаджджа̄’’ти (а. ни. 4.27; итиву. 101) вачанато ниссайа̄нурӯпапат̣ипаттисаббха̄во, дутийе арийавам̣се патит̣т̣ха̄нам̣, апара̄йаттавуттита̄, ‘‘аппа̄ни чева сулабха̄ни ча та̄ни ча анаваджджа̄нӣ’’ти бхагавата̄ сам̣ван̣н̣итапаччайата̄, косаджджаниммадданата̄, парисуддха̄джӣвата̄, секхийапат̣ипаттипӯран̣ам̣, апарапосита̄, пара̄нуггахакирийа̄, ма̄наппаха̄нам̣, расатан̣ха̄нива̄ран̣ам̣, ган̣абходжанапарампарабходжанача̄риттасиккха̄падехи ана̄паттита̄, аппиччхата̄дӣнам̣ ануломавуттита̄, самма̄пат̣ипаттибрӯханам̣, паччхимаджаната̄нукампананти.
пин̣д̣ийа̄лопасантут̣т̣хо, апара̄йаттаджӣвико;
пахӣна̄ха̄ралолуппо, хоти ча̄туддисо йати.
винодайати ¶ косаджджам̣, а̄джӣвасса висуджджхати;
тасма̄ хи на̄тиман̃н̃еййа, бхиккха̄чарийа̄йа сумедхасо.
еварӯпасса хи –
‘‘пин̣д̣апа̄тикасса бхиккхуно,
аттабхарасса анан̃н̃апосино;
дева̄пи пихайанти та̄дино,
но че ла̄бхасилоканиссито’’ти.
айам̣ пин̣д̣апа̄тикан̇ге сама̄да̄навидха̄наппабхедабхеда̄нисам̣саван̣н̣ана̄.
4. сапада̄нача̄рикан̇гакатха̄
27. сапада̄нача̄рикан̇гампи ¶ ‘‘лолуппача̄рам̣ пат̣иккхипа̄ми, сапада̄нача̄рикан̇гам̣ сама̄дийа̄мӣ’’ти имесам̣ ан̃н̃атаравачанена сама̄диннам̣ хоти.
тена пана сапада̄нача̄рикена га̄мадва̄ре т̣хатва̄ париссайа̄бха̄во саллаккхетаббо. йасса̄ раччха̄йа ва̄ га̄ме ва̄ париссайо хоти, там̣ паха̄йа ан̃н̃аттха чаритум̣ ват̣т̣ати. йасмим̣ гхарадва̄ре ва̄ раччха̄йа ва̄ га̄ме ва̄ кин̃чи на лабхати, ага̄масан̃н̃ам̣ катва̄ гантаббам̣. йаттха кин̃чи лабхати, там̣ паха̄йа гантум̣ на ват̣т̣ати. имина̄ ча бхиккхуна̄ ка̄латарам̣ пависитаббам̣, еван̃хи апха̄сукат̣т̣ха̄нам̣ паха̄йа ан̃н̃аттха гантум̣ саккхиссати. саче панасса виха̄ре да̄нам̣ дента̄ антара̄магге ва̄ а̄гаччханта̄ манусса̄ паттам̣ гахетва̄ пин̣д̣апа̄там̣ денти ват̣т̣ати. имина̄ ча маггам̣ гаччхантена̄пи бхиккха̄ча̄равела̄йам̣ сампаттага̄мам̣ анатиккамитва̄ чаритаббамева. таттха алабхитва̄ ва̄ тхокам̣ лабхитва̄ ва̄ га̄мапат̣ипа̄т̣ийа̄ чаритаббанти идамасса видха̄нам̣.
пабхедато пана айампи тивидхо хоти. таттха уккат̣т̣хо пурато а̄хат̣абхиккхампи паччхато а̄хат̣абхиккхампи пат̣иккаманам̣ а̄харитва̄ диййама̄нампи на ган̣хати, паттадва̄ре пана паттам̣ виссаджджети ¶ . имасмин̃хи дхутан̇ге маха̄кассапаттхерена садисо на̄ма наттхи. тассапи паттависсат̣т̣хат̣т̣ха̄намева пан̃н̃а̄йати. маджджхимо пурато ва̄ паччхато ва̄ а̄хат̣ампи пат̣иккаманам̣ а̄хат̣ампи ган̣хати, паттадва̄репи паттам̣ виссаджджети, на пана бхиккхам̣ а̄гамайама̄но нисӣдати. евам̣ со уккат̣т̣хапин̣д̣апа̄тикасса ануломети. мудуко там̣ дивасам̣ нисӣдитва̄ а̄гамети.
имесам̣ пана тин̣н̣ампи лолуппача̄ре уппаннаматте дхутан̇гам̣ бхиджджати. айаметтха бхедо.
айам̣ пана̄нисам̣со, кулесу ниччанаваката̄, чандӯпамата̄, куламаччхераппаха̄нам̣, сама̄нукампита̄, кулӯпака̄дӣнава̄бха̄во, авха̄на̄набхинандана̄, абхиха̄рена анаттхиката̄, аппиччхата̄дӣнам̣ ануломавуттита̄ти.
чандӯпамо ¶ ниччанаво кулесу,
амаччхарӣ саббасама̄нукампо;
кулӯпака̄дӣнававиппамутто,
хотӣдха бхиккху сапада̄нача̄рӣ.
лолуппача̄ран̃ча паха̄йа тасма̄,
оккхиттачаккху йугаматтадассӣ;
а̄кан̇кхама̄но бхуви серича̄рам̣,
чареййа дхӣро сапада̄нача̄ранти.
айам̣ сапада̄нача̄рикан̇ге сама̄да̄навидха̄наппабхедабхеда̄нисам̣саван̣н̣ана̄.
5. ека̄саникан̇гакатха̄
28. ека̄саникан̇гампи ‘‘на̄на̄санабходжанам̣ пат̣иккхипа̄ми, ека̄саникан̇гам̣ сама̄дийа̄мӣ’’ти имесам̣ ан̃н̃атаравачанена сама̄диннам̣ хоти.
тена ¶ пана ека̄саникена а̄санаса̄ла̄йам̣ нисӣдантена тхера̄сане анисӣдитва̄ ‘‘идам̣ майхам̣ па̄пун̣иссатӣ’’ти патирӯпам̣ а̄санам̣ саллаккхетва̄ нисӣдитаббам̣. сачасса виппакате бходжане а̄чарийо ва̄ упаджджха̄йо ва̄ а̄гаччхати, ут̣т̣ха̄йа ваттам̣ ка̄тум̣ ват̣т̣ати. типит̣акачӯл̣а̄бхайаттхеро пана̄ха ‘‘а̄санам̣ ва̄ раккхеййа бходжанам̣ ва̄, айан̃ча виппакатабходжано, тасма̄ ваттам̣ кароту, бходжанам̣ пана ма̄ бхун̃джатӯ’’ти. идамасса видха̄нам̣.
пабхедато пана айампи тивидхо хоти. таттха уккат̣т̣хо аппам̣ ва̄ хоту баху ва̄, йамхи бходжане хаттхам̣ ота̄рети, тато ан̃н̃ам̣ ган̣хитум̣ на лабхати. сачепи манусса̄ ‘‘тхерена на кин̃чи бхутта’’нти саппиа̄дӣни а̄харанти, бхесаджджаттхамева ват̣т̣анти, на а̄ха̄раттхам̣. маджджхимо йа̄ва патте бхаттам̣ на кхӣйати, та̄ва ан̃н̃ам̣ ган̣хитум̣ лабхати. айан̃хи бходжанапарийантико на̄ма хоти. мудуко йа̄ва а̄сана̄ на вут̣т̣ха̄ти та̄ва бхун̃джитум̣ лабхати. со хи удакапарийантико ва̄ хоти йа̄ва паттадхованам̣ на ган̣ха̄ти та̄ва бхун̃джанато, а̄санапарийантико ва̄ йа̄ва на вут̣т̣ха̄ти та̄ва бхун̃джанато.
имесам̣ ¶ пана тин̣н̣ампи на̄на̄санабходжанам̣ бхуттаккхан̣е дхутан̇гам̣ бхиджджати. айаметтха бхедо.
айам̣ пана̄нисам̣со, аппа̄ба̄дхата̄, аппа̄тан̇ката̄, лахут̣т̣ха̄нам̣, балам̣, пха̄сувиха̄ро, анатириттапаччайа̄ ана̄патти, расатан̣ха̄виноданам̣ аппиччхата̄дӣнам̣ ануломавуттита̄ти.
ека̄санабходжане ратам̣,
на йатим̣ бходжанапаччайа̄ руджа̄;
висаханти расе алолупо,
париха̄пети на каммаматтано.
ити пха̄сувиха̄рака̄ран̣е,
сучисаллекхаратӯпасевите;
джанайетха висуддхама̄насо,
ратимека̄санабходжане йатӣти.
айам̣ ека̄саникан̇ге сама̄да̄навидха̄наппабхедабхеда̄нисам̣саван̣н̣ана̄.
6. паттапин̣д̣икан̇гакатха̄
29. паттапин̣д̣икан̇гампи ¶ ‘‘дутийакабха̄джанам̣ пат̣иккхипа̄ми, паттапин̣д̣икан̇гам̣ сама̄дийа̄мӣ’’ти имесам̣ ан̃н̃атаравачанена сама̄диннам̣ хоти.
тена пана паттапин̣д̣икена йа̄гупа̄нака̄ле бха̄джане т̣хапетва̄ бйан̃джане ладдхе бйан̃джанам̣ ва̄ пат̣хамам̣ кха̄дитаббам̣, йа̄гу ва̄ па̄табба̄. саче пана йа̄гуйам̣ паккхипати, пӯтимаччхака̄димхи бйан̃джане паккхитте йа̄гу пат̣икӯла̄ хоти, аппат̣икӯламева ча катва̄ бхун̃джитум̣ ват̣т̣ати. тасма̄ татха̄рӯпам̣ бйан̃джанам̣ сандха̄йа идам̣ вуттам̣. йам̣ пана мадхусаккара̄дикам̣ аппат̣икӯлам̣ хоти, там̣ паккхипитаббам̣. ган̣хантена ча пама̄н̣айуттамева ган̣хитаббам̣. а̄макаса̄кам̣ хаттхена гахетва̄ кха̄дитум̣ ват̣т̣ати. татха̄ пана акатва̄ паттейева паккхипитаббам̣. дутийакабха̄джанасса пана пат̣иккхиттатта̄ ан̃н̃ам̣ руккхапан̣н̣ампи на ват̣т̣атӣти идамасса видха̄нам̣.
пабхедато пана айампи тивидхо хоти. таттха уккат̣т̣хасса ан̃н̃атра уччхукха̄данака̄ла̄ качаварампи чхад̣д̣етум̣ на ват̣т̣ати. оданапин̣д̣амаччхамам̣сапӯвепи бхиндитва̄ ¶ кха̄дитум̣ на ват̣т̣ати. маджджхимасса екена хаттхена бхиндитва̄ кха̄дитум̣ ват̣т̣ати, хаттхайогӣ на̄меса. мудуко пана паттайогӣ на̄ма хоти, тасса йам̣ сакка̄ хоти патте паккхипитум̣, там̣ саббам̣ хаттхена ва̄ дантехи ва̄ бхиндитва̄ кха̄дитум̣ ват̣т̣ати.
имесам̣ пана тин̣н̣ампи дутийакабха̄джанам̣ са̄дитаккхан̣е дхутан̇гам̣ бхиджджати. айаметтха бхедо.
айам̣ пана̄нисам̣со, на̄на̄расатан̣ха̄виноданам̣. атриччхата̄йа паха̄нам̣, а̄ха̄ре пайоджанаматтадассита̄, тха̄лака̄дипарихаран̣акхеда̄бха̄во, авиккхиттабходжита̄, аппиччхата̄дӣнам̣ ануломавуттита̄ти.
на̄на̄бха̄джанавиккхепам̣, хитва̄ оккхитталочано;
кхан̣анто вийа мӯла̄ни, расатан̣ха̄йа суббато.
сарӯпам̣ ¶ вийа сантут̣т̣хим̣, дха̄райанто сума̄насо;
парибхун̃джеййа а̄ха̄рам̣, ко ан̃н̃о паттапин̣д̣икоти.
айам̣ паттапин̣д̣икан̇ге сама̄да̄навидха̄наппабхедабхеда̄нисам̣саван̣н̣ана̄.
7. кхалупаччха̄бхаттикан̇гакатха̄
30. кхалупаччха̄бхаттикан̇гампи ‘‘атириттабходжанам̣ пат̣иккхипа̄ми, кхалупаччха̄бхаттикан̇гам̣ сама̄дийа̄мӣ’’ти имесам̣ ан̃н̃атаравачанена сама̄диннам̣ хоти.
тена пана кхалупаччха̄бхаттикена пава̄ретва̄ пуна бходжанам̣ каппийам̣ ка̄ретва̄ на бхун̃джитаббам̣. идамасса видха̄нам̣.
пабхедато пана айампи тивидхо хоти. таттха уккат̣т̣хо йасма̄ пат̣хамапин̣д̣е пава̄ран̣а̄ на̄ма наттхи, тасмим̣ пана аджджхохарийама̄не ан̃н̃ам̣ пат̣иккхипато хоти, тасма̄ евам̣ пава̄рито пат̣хамапин̣д̣ам̣ аджджхохаритва̄ дутийапин̣д̣ам̣ на бхун̃джати. маджджхимо йасмим̣ бходжане пава̄рито, тадева бхун̃джати. мудуко пана йа̄ва а̄сана̄ на вут̣т̣ха̄ти та̄ва бхун̃джати.
имесам̣ пана тин̣н̣ампи пава̄рита̄нам̣ каппийам̣ ка̄ра̄петва̄ бхуттаккхан̣е дхутан̇гам̣ бхиджджати. айаметтха бхедо.
айам̣ ¶ пана̄нисам̣со, анатириттабходжана̄паттийа̄ дӯрабха̄во, одарикатта̄бха̄во, нира̄мисасаннидхита̄, пуна парийесана̄йа абха̄во, аппиччхата̄дӣнам̣ ануломавуттита̄ти.
парийесана̄йа кхедам̣, на йа̄ти на кароти саннидхим̣ дхӣро;
одарикаттам̣ паджахати, кхалупаччха̄бхаттико йогӣ.
тасма̄ ¶ сугатапасаттхам̣, сантосагун̣а̄дивуд̣д̣хисан̃джананам̣;
досе видхунитука̄мо, бхаджеййа йогӣ дхутан̇гамиданти.
айам̣ кхалупаччха̄бхаттикан̇ге сама̄да̄навидха̄наппабхедабхеда̄нисам̣саван̣н̣ана̄.
8. а̄ран̃н̃икан̇гакатха̄
31. а̄ран̃н̃икан̇гампи ‘‘га̄мантасена̄санам̣ пат̣иккхипа̄ми, а̄ран̃н̃икан̇гам̣ сама̄дийа̄мӣ’’ти имесам̣ ан̃н̃атаравачанена сама̄диннам̣ хоти.
тена пана а̄ран̃н̃икена га̄мантасена̄санам̣ паха̄йа аран̃н̃е арун̣ам̣ ут̣т̣ха̄петаббам̣. таттха саддхим̣ упача̄рена га̄мойева га̄мантасена̄санам̣.
га̄мо на̄ма йо кочи екакут̣ико ва̄ анекакут̣ико ва̄ париккхитто ва̄ апариккхитто ва̄ самануссо ва̄ амануссо ва̄ антамасо атирекача̄тума̄санивит̣т̣хо йо кочи саттхопи.
га̄мӯпача̄ро на̄ма париккхиттасса га̄масса саче анура̄дхапурассева две индакхӣла̄ хонти, аббхантариме индакхӣле т̣хитасса тха̄мамаджджхимасса пурисасса лед̣д̣упа̄то. тасса лаккхан̣ам̣ йатха̄ тарун̣аманусса̄ аттано балам̣ дассента̄ ба̄хам̣ паса̄ретва̄ лед̣д̣ум̣ кхипанти, евам̣ кхиттасса лед̣д̣усса патанат̣т̣ха̄наббхантаранти винайадхара̄. суттантика̄ пана ка̄канива̄ран̣анийамена кхиттасса̄ти ваданти. апариккхиттага̄ме йам̣ саббапаччантимасса гхарасса два̄ре т̣хито ма̄туга̄мо бха̄джанена удакам̣ чхад̣д̣ети, тасса патанат̣т̣ха̄нам̣ гхарӯпача̄ро. тато вуттанайена еко лед̣д̣упа̄то га̄мо, дутийо га̄мӯпача̄ро.
аран̃н̃ам̣ пана винайапарийа̄йе та̄ва ‘‘т̣хапетва̄ га̄ман̃ча га̄мӯпача̄ран̃ча саббаметам̣ аран̃н̃а’’нти (па̄ра̄. 92) вуттам̣. абхидхаммапарийа̄йе ‘‘никкхамитва̄ бахи индакхӣла̄, саббаметам̣ ¶ аран̃н̃а’’нти (вибха. 529) вуттам̣. имасмим̣ пана суттантикапарийа̄йе ‘‘а̄ран̃н̃акам̣ на̄ма сена̄санам̣ пан̃чадханусатикам̣ паччхима’’нти идам̣ лаккхан̣ам̣. там̣ а̄ропитена а̄чарийадхануна̄ париккхиттасса га̄масса ¶ индакхӣлато апариккхиттасса пат̣хамалед̣д̣упа̄тато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва виха̄рапариккхепа̄ минитва̄ ваваттхапетаббам̣.
саче пана виха̄ро апариккхитто хоти, йам̣ саббапат̣хамам̣ сена̄санам̣ ва̄ бхаттаса̄ла̄ ва̄ дхувасаннипа̄тат̣т̣ха̄нам̣ ва̄ бодхи ва̄ четийам̣ ва̄ дӯре чепи сена̄санато хоти, там̣ париччхедам̣ катва̄ минитаббанти винайат̣т̣хакатха̄су вуттам̣. маджджхимат̣т̣хакатха̄йам̣ пана виха̄рассапи га̄массева упача̄рам̣ нӣхаритва̄ убхиннам̣ лед̣д̣упа̄та̄нам̣ антара̄ минитаббанти вуттам̣. идаметтха пама̄н̣ам̣.
сачепи а̄санне га̄мо хоти, виха̄ре т̣хитехи ма̄нусака̄нам̣ саддо суййати, паббатанадӣа̄дӣхи пана антаритатта̄ на сакка̄ уджум̣ гантум̣. йо тасса пакатимагго хоти, сачепи на̄ва̄йа сан̃чаритаббо, тена маггена пан̃чадханусатикам̣ гахетаббам̣. йо пана а̄саннага̄масса ан̇гасампа̄данаттхам̣ тато тато маггам̣ пидахати, айам̣ дхутан̇гачоро хоти.
саче пана а̄ран̃н̃икасса бхиккхуно упаджджха̄йо ва̄ а̄чарийо ва̄ гила̄но хоти, тена аран̃н̃е саппа̄йам̣ алабхантена га̄мантасена̄санам̣ нетва̄ упат̣т̣ха̄таббо. ка̄лассева пана никкхамитва̄ ан̇гайуттат̣т̣ха̄не арун̣ам̣ ут̣т̣ха̄петаббам̣. саче арун̣ут̣т̣ха̄навела̄йам̣ тесам̣ а̄ба̄дхо вад̣д̣хати, тесам̣йева киччам̣ ка̄таббам̣. на дхутан̇гасуддхикена бхавитаббанти идамасса видха̄нам̣.
пабхедато пана айампи тивидхо хоти. таттха уккат̣т̣хена саббака̄лам̣ аран̃н̃е арун̣ам̣ ут̣т̣ха̄петаббам̣. маджджхимо чатта̄ро вассике ма̄се га̄манте васитум̣ лабхати. мудуко хемантикепи.
имесам̣ пана тин̣н̣ампи йатха̄ париччхинне ка̄ле аран̃н̃ато а̄гантва̄ га̄мантасена̄сане дхаммассаванам̣ сун̣анта̄нам̣ арун̣е ут̣т̣хитепи дхутан̇гам̣ на бхиджджати. сутва̄ гаччханта̄нам̣ антара̄магге ут̣т̣хитепи на бхиджджати. саче пана ут̣т̣хитепи дхаммакатхике мухуттам̣ нипаджджитва̄ гамисса̄ма̄ти нидда̄йанта̄нам̣ арун̣ам̣ ут̣т̣хахати, аттано ва̄ ручийа̄ га̄мантасена̄сане арун̣ам̣ ут̣т̣хапенти, дхутан̇гам̣ бхиджджатӣти айаметтха бхедо.
айам̣ ¶ пана̄нисам̣со, а̄ран̃н̃ико бхиккху аран̃н̃асан̃н̃ам̣ манасикаронто бхаббо аладдхам̣ ва̄ ¶ сама̄дхим̣ пат̣иладдхум̣ ладдхам̣ ва̄ раккхитум̣, саттха̄писса аттамано хоти. йатха̄ха – ‘‘тена̄хам̣, на̄гита, тасса бхиккхуно аттамано хоми аран̃н̃авиха̄рена̄’’ти (а. ни. 6.42; 8.86). пантасена̄санава̄сино часса асаппа̄йарӯпа̄дайо читтам̣ на виккхипанти, вигатасанта̄со хоти, джӣвитаникантим̣ джахати, павивекасукхарасам̣ асса̄дети, пам̣сукӯлика̄дибха̄вопи часса патирӯпо хотӣти.
павивитто асам̣сат̣т̣хо, пантасена̄сане рато;
а̄ра̄дхайанто на̄тхасса, ванава̄сена ма̄насам̣.
еко аран̃н̃е нивасам̣, йам̣ сукхам̣ лабхате йати;
расам̣ тасса на винданти, апи дева̄ саиндака̄.
пам̣сукӯлан̃ча есова, кавачам̣ вийа дха̄райам̣;
аран̃н̃асан̇га̄магато, авасесадхута̄йудхо.
саматтхо начирассева, джетум̣ ма̄рам̣ сава̄хиним̣;
тасма̄ аран̃н̃ава̄самхи, ратим̣ кайира̄тха пан̣д̣итоти.
айам̣ а̄ран̃н̃икан̇ге сама̄да̄навидха̄наппабхедабхеда̄нисам̣саван̣н̣ана̄.
9. руккхамӯликан̇гакатха̄
32. руккхамӯликан̇гампи ‘‘чханнам̣ пат̣иккхипа̄ми, руккхамӯликан̇гам̣ сама̄дийа̄мӣ’’ти имесам̣ ан̃н̃атаравачанена сама̄диннам̣ хоти.
тена пана руккхамӯликена сӣмантарикаруккхам̣, четийаруккхам̣, ниййа̄саруккхам̣, пхаларуккхам̣, ваггулируккхам̣, сусираруккхам̣, виха̄рамаджджхе т̣хитаруккханти име руккхе виваджджетва̄ виха̄рапаччанте т̣хитаруккхо гахетабботи идамасса видха̄нам̣.
пабхедато пана айампи тивидхо хоти. таттха уккат̣т̣хо йатха̄ручитам̣ руккхам̣ гахетва̄ пат̣иджагга̄петум̣ на лабхати. па̄дена пан̣н̣асат̣ам̣ апанетва̄ васитаббам̣. маджджхимо там̣ т̣ха̄нам̣ сампаттехийева пат̣иджагга̄петум̣ лабхати. мудукена а̄ра̄микасаман̣уддесе паккоситва̄ содха̄петва̄ самам̣ ка̄ра̄петва̄ ¶ ва̄лукам̣ окира̄петва̄ па̄ка̄рапариккхепам̣ ка̄ра̄петва̄ два̄рам̣ ¶ йоджа̄петва̄ васитаббам̣. махадивасе пана руккхамӯликена таттха анисӣдитва̄ ан̃н̃аттха пат̣иччханне т̣ха̄не нисӣдитаббам̣.
имесам̣ пана тин̣н̣ампи чханне ва̄сам̣ каппитаккхан̣е дхутан̇гам̣ бхиджджати. джа̄нитва̄ чханне арун̣ам̣ ут̣т̣ха̄питаматтети ан̇гуттарабха̄н̣ака̄. айаметтха бхедо.
айам̣ пана̄нисам̣со, руккхамӯласена̄санам̣ нисса̄йа паббаджджа̄ти (маха̄ва. 128) вачанато ниссайа̄нурӯпапат̣ипаттисаббха̄во, аппа̄ни чева сулабха̄ни ча та̄ни ча анаваджджа̄нӣти (а. ни. 4.27; итиву. 101) бхагавата̄ сам̣ван̣н̣итапаччайата̄, абхин̣хам̣ тарупан̣н̣авика̄радассанена аниччасан̃н̃а̄самут̣т̣ха̄паната̄, сена̄санамаччхеракамма̄ра̄мата̄нам̣ абха̄во, девата̄хи сахава̄сита̄, аппиччхата̄дӣнам̣ ануломавуттита̄ти.
ван̣н̣ито буддхасет̣т̣хена, ниссайоти ча бха̄сито;
нива̄со павивиттасса, руккхамӯласамо куто.
а̄ва̄самаччхерахаре, девата̄ парипа̄лите;
павивитте васанто хи, руккхамӯламхи суббато.
абхиратта̄ни нӣла̄ни, пан̣д̣ӯни патита̄ни ча;
пассанто тарупан̣н̣а̄ни, ниччасан̃н̃ам̣ панӯдати.
тасма̄ хи буддхада̄йаджджам̣, бха̄вана̄бхирата̄лайам̣;
вивиттам̣ на̄тиман̃н̃еййа, руккхамӯлам̣ вичаккхан̣оти.
айам̣ руккхамӯликан̇ге сама̄да̄навидха̄наппабхедабхеда̄нисам̣саван̣н̣ана̄.
10. аббхока̄сикан̇гакатха̄
33. аббхока̄сикан̇гампи ¶ ‘‘чханнан̃ча руккхамӯлан̃ча пат̣иккхипа̄ми, аббхока̄сикан̇гам̣ сама̄дийа̄мӣ’’ти имесам̣ ан̃н̃атаравачанена сама̄диннам̣ хоти.
тасса пана аббхока̄сикасса дхаммассавана̄йа ва̄ упосатхаттха̄йа ва̄ упосатха̄га̄рам̣ пависитум̣ ват̣т̣ати. саче павит̣т̣хасса дево вассати, деве вассама̄не аниккхамитва̄ вассӯпараме никкхамитаббам̣. бходжанаса̄лам̣ ва̄ аггиса̄лам̣ ва̄ пависитва̄ ваттам̣ ка̄тум̣, бходжанаса̄ла̄йа тхере бхиккхӯ бхаттена а̄пуччхитум̣, уддисантена ва̄ уддиса̄пентена ва̄ чханнам̣ пависитум̣, бахи дунниккхитта̄ни ман̃чапӣт̣ха̄дӣни анто павесетун̃ча ват̣т̣ати. саче маггам̣ гаччхантена вуд̣д̣хатара̄нам̣ ¶ париккха̄ро гахито хоти, деве вассанте маггамаджджхе т̣хитам̣ са̄лам̣ пависитум̣ ват̣т̣ати. саче на кин̃чи гахитам̣ хоти, са̄ла̄йа т̣хасса̄мӣти вегена гантум̣ на ват̣т̣ати. пакатигатийа̄ гантва̄ павит̣т̣хена пана йа̄ва вассӯпарама̄ т̣хатва̄ гантаббанти идамасса видха̄нам̣. руккхамӯликасса̄пи есева найо.
пабхедато пана айампи тивидхо хоти. таттха уккат̣т̣хасса руккхам̣ ва̄ паббатам̣ ва̄ гехам̣ ва̄ упанисса̄йа васитум̣ на ват̣т̣ати. аббхока̄сейева чӣваракут̣им̣ катва̄ васитаббам̣. маджджхимасса руккхапаббатагеха̄ни упанисса̄йа анто аппависитва̄ васитум̣ ват̣т̣ати. мудукасса аччханнамарийа̄дам̣ паббха̄рампи са̄кха̄ман̣д̣апопи пӣт̣хапат̣опи кхеттараккхака̄дӣхи чхад̣д̣ита̄ татрат̣т̣хакакут̣ика̄пи ват̣т̣атӣти.
имесам̣ пана тин̣н̣ампи ва̄саттха̄йа чханнам̣ ва̄ руккхамӯлам̣ ва̄ павит̣т̣хаккхан̣е дхутан̇гам̣ бхиджджати. джа̄нитва̄ таттха арун̣ам̣ ут̣т̣ха̄питаматтети ан̇гуттарабха̄н̣ака̄. айаметтха бхедо.
айам̣ пана̄нисам̣со, а̄ва̄сапалибодхупаччхедо, тхинамиддхапанӯданам̣, ‘‘мига̄ вийа асан̇гача̄рино, аникета̄ вихаранти бхиккхаво’’ти (сам̣. ни. 1.224) пасам̣са̄йа анурӯпата̄, ниссан̇гата̄, ча̄туддисата̄, аппиччхата̄дӣнам̣ ануломавуттита̄ти.
анага̄рийабха̄васса ¶ , анурӯпе адуллабхе;
та̄ра̄ман̣ивита̄намхи, чандадӣпаппабха̄сите.
аббхока̄се васам̣ бхиккху, мигабхӯтена четаса̄;
тхинамиддхам̣ винодетва̄, бха̄вана̄ра̄матам̣ сито.
павивекарасасса̄дам̣, начирассева виндати;
йасма̄ тасма̄ хи саппан̃н̃о, аббхока̄сарато сийа̄ти.
айам̣ аббхока̄сикан̇ге сама̄да̄навидха̄наппабхедабхеда̄нисам̣саван̣н̣ана̄.
11. соса̄никан̇гакатха̄
34. соса̄никан̇гампи ¶ ‘‘на суса̄нам̣ пат̣иккхипа̄ми, соса̄никан̇гам̣ сама̄дийа̄мӣ’’ти имесам̣ ан̃н̃атаравачанена сама̄диннам̣ хоти.
тена пана соса̄никена йам̣ манусса̄ га̄мам̣ нивесанта̄ ‘‘идам̣ суса̄на’’нти ваваттхапенти, на таттха васитаббам̣. на хи матасарӣре аджджха̄пите там̣ суса̄нам̣ на̄ма хоти, джха̄питака̄лато пана пат̣т̣ха̄йа сачепи два̄дасавасса̄ни чхад̣д̣итам̣, там̣ суса̄намева.
тасмим̣ пана васантена чан̇камаман̣д̣апа̄дӣни ка̄ретва̄ ман̃чапӣт̣хам̣ пан̃н̃апетва̄ па̄нӣйапарибходжанӣйам̣ упат̣т̣ха̄петва̄ дхаммам̣ ва̄чентена на васитаббам̣. гарукам̣ хи идам̣ дхутан̇гам̣, тасма̄ уппаннапариссайавигха̄таттха̄йа сан̇гхаттхерам̣ ва̄ ра̄джайуттакам̣ ва̄ джа̄на̄петва̄ аппаматтена васитаббам̣. чан̇камантена аддхаккхикена а̄л̣а̄ханам̣ олокентена чан̇камитаббам̣.
суса̄нам̣ гаччхантена̄пи маха̄патха̄ уккамма уппатхамаггена гантаббам̣. дива̄йева а̄рамман̣ам̣ ваваттхапетаббам̣. еван̃хисса там̣ раттим̣ бхайа̄накам̣ на бхависсати, аманусса̄ раттим̣ виравитва̄ виравитва̄ а̄хин̣д̣анта̄пи на кеначи пахаритабба̄. екадивасампи суса̄нам̣ агантум̣ на ват̣т̣ати. маджджхимайа̄мам̣ ¶ суса̄не кхепетва̄ паччхимайа̄ме пат̣иккамитум̣ ват̣т̣атӣти ан̇гуттарабха̄н̣ака̄. аманусса̄нам̣ пийам̣ тилапит̣т̣хама̄сабхаттамаччхамам̣сакхӣрателагул̣а̄дикхаджджабходжджам̣ на севитаббам̣. кулагехам̣ на пависитаббанти идамасса видха̄нам̣.
пабхедато пана айампи тивидхо хоти. таттха уккат̣т̣хена йаттха дхувад̣а̄хадхувакун̣ападхувародана̄ни аттхи, таттхева васитаббам̣. маджджхимасса тӣсу екасмимпи сати ват̣т̣ати. мудукасса вуттанайена суса̄налаккхан̣ам̣ паттаматте ват̣т̣ати.
имесам̣ пана тин̣н̣ампи на суса̄намхи ва̄сам̣ каппанена дхутан̇гам̣ бхиджджати. суса̄нам̣ агатадивасети ан̇гуттарабха̄н̣ака̄. айаметтха бхедо.
айам̣ пана̄нисам̣со маран̣ассатипат̣ила̄бхо, аппама̄давиха̄рита̄, асубханимитта̄дхигамо, ка̄мара̄гавиноданам̣, абхин̣хам̣ ка̄йасабха̄вадассанам̣, сам̣вегабахулата̄ ¶ а̄рогйамада̄диппаха̄нам̣, бхайабхеравасаханата̄, аманусса̄нам̣ гарубха̄ванӣйата̄, аппиччхата̄дӣнам̣ ануломавуттита̄ти.
соса̄никан̃хи маран̣а̄нусатиппабха̄ва̄,
нидда̄гатампи на пхусанти пама̄дадоса̄;
сампассато ча кун̣апа̄ни бахӯни тасса,
ка̄ма̄нубха̄вавасагампи на хоти читтам̣.
сам̣вегамети випулам̣ на мадам̣ упети,
самма̄ атхо гхат̣ати ниббутимесама̄но;
соса̄никан̇гамитинекагун̣а̄вахатта̄,
нибба̄наниннахадайена нисевитаббанти.
айам̣ соса̄никан̇ге сама̄да̄навидха̄наппабхедабхеда̄нисам̣саван̣н̣ана̄.
12. йатха̄сантхатикан̇гакатха̄
35. йатха̄сантхатикан̇гампи ¶ ‘‘сена̄саналолуппам̣ пат̣иккхипа̄ми, йатха̄сантхатикан̇гам̣ сама̄дийа̄мӣ’’ти имесам̣ ан̃н̃атаравачанена сама̄диннам̣ хоти.
тена пана йатха̄сантхатикена йадасса сена̄санам̣ ‘‘идам̣ туйхам̣ па̄пун̣а̄тӣ’’ти га̄хитам̣ хоти, тенева тут̣т̣хаббам̣, на ан̃н̃о ут̣т̣ха̄петаббо. идамасса видха̄нам̣.
пабхедато пана айампи тивидхо хоти. таттха уккат̣т̣хо аттано паттасена̄санам̣ дӯрети ва̄ ачча̄саннети ва̄ амануссадӣгхаджа̄тика̄дӣхи упаддутанти ва̄ ун̣ханти ва̄ сӣталанти ва̄ пуччхитум̣ на лабхати. маджджхимо пуччхитум̣ лабхати. гантва̄ пана олокетум̣ на лабхати. мудуко гантва̄ олокетва̄ сачасса там̣ на руччати, ан̃н̃ам̣ гахетум̣ лабхати.
имесам̣ пана тин̣н̣ампи сена̄саналолуппе уппаннаматте дхутан̇гам̣ бхиджджатӣти айаметтха бхедо.
айам̣ пана̄нисам̣со, ‘‘йам̣ ладдхам̣ тена тут̣т̣хабба’’нти (джа̄. 1.1.136; па̄чи. 793) вуттова̄дакаран̣ам̣, сабрахмача̄рӣнам̣ хитесита̄, хӣнапан̣ӣтавикаппапаричча̄го, ануродхавиродхаппаха̄нам̣, атриччхата̄йа два̄рапидаханам̣, аппиччхата̄дӣнам̣ ануломавуттита̄ти.
йам̣ ¶ ладдхам̣ тена сантут̣т̣хо, йатха̄сантхатико йати;
ниббикаппо сукхам̣ сети, тин̣асантхаракесупи.
на со раджджати сет̣т̣хамхи, хӣнам̣ ладдха̄ на куппати;
сабрахмача̄ринаваке, хитена анукампати.
тасма̄ арийасата̄чин̣н̣ам̣, мунипун̇гававан̣н̣итам̣;
ануйун̃джетха медха̄вӣ, йатха̄сантхатара̄матанти.
айам̣ йатха̄сантхатикан̇ге сама̄да̄навидха̄наппабхедабхеда̄нисам̣саван̣н̣ана̄.
13. несаджджикан̇гакатха̄
36. несаджджикан̇гампи ¶ ‘‘сеййам̣ пат̣иккхипа̄ми, несаджджикан̇гам̣ сама̄дийа̄мӣ’’ти имесам̣ ан̃н̃атаравачанена сама̄диннам̣ хоти.
тена пана несаджджикена раттийа̄ тӣсу йа̄месу екам̣ йа̄мам̣ ут̣т̣ха̄йа чан̇камитаббам̣. ирийа̄патхесу хи нипаджджитумева на ват̣т̣ати. идамасса видха̄нам̣.
пабхедато пана айампи тивидхо хоти. таттха уккат̣т̣хасса нева апассенам̣, на дуссапаллаттхика̄, на а̄йогапат̣т̣о ват̣т̣ати. маджджхимасса имесу тӣсу йам̣кин̃чи ват̣т̣ати. мудукасса апассенампи дуссапаллаттхика̄пи а̄йогапат̣т̣опи биббоханампи пан̃чан̇гопи саттан̇гопи ват̣т̣ати. пан̃чан̇го пана пит̣т̣хиапассайена саддхим̣ като. саттан̇го на̄ма пит̣т̣хиапассайена ча убхатопассесу апассайехи ча саддхим̣ като. там̣ кира мил̣а̄бхайаттхерасса акам̣су. тхеро ана̄га̄мӣ хутва̄ паринибба̄йи.
имесам̣ пана тин̣н̣ампи сеййам̣ каппитаматте дхутан̇гам̣ бхиджджати. айаметтха бхедо.
айам̣ пана̄нисам̣со, ‘‘сеййасукхам̣ пассасукхам̣ миддхасукхам̣ ануйутто вихаратӣ’’ти (дӣ. ни. 3.320; ма. ни. 1.186) вуттасса четасо винибандхасса упаччхеданам̣, саббакаммат̣т̣ха̄на̄нуйогасаппа̄йата̄, па̄са̄дикаирийа̄патхата̄, вӣрийа̄рамбха̄нукӯлата̄, самма̄пат̣ипаттийа̄ анубрӯхананти.
а̄бхуджитва̄на паллан̇кам̣, пан̣идха̄йа уджум̣ танум̣;
нисӣданто викампети, ма̄расса хадайам̣ йати.
сеййасукхам̣ ¶ миддхасукхам̣, хитва̄ а̄раддхавӣрийо;
нисаджджа̄бхирато бхиккху, собхайанто тапованам̣.
нира̄мисам̣ пӣтисукхам̣, йасма̄ самадхигаччхати;
тасма̄ самануйун̃джеййа, дхӣро несаджджикам̣ ватанти.
айам̣ несаджджикан̇ге сама̄да̄на видха̄наппабхеда бхеда̄нисам̣саван̣н̣ана̄.
дхутан̇гапакин̣н̣акакатха̄
37. ида̄ни ¶ –
кусалаттикато чева, дхута̄дӣнам̣ вибха̄гато;
сама̄сабйа̄сато ча̄пи, вин̃н̃а̄таббо виниччхайоти. –
имисса̄ га̄тха̄йа васена ван̣н̣ана̄ хоти.
таттха кусалаттикатоти сабба̄нева хи дхутан̇га̄ни секкхапутхуджджанакхӣн̣а̄сава̄нам̣ васена сийа̄ кусала̄ни, сийа̄ абйа̄ката̄ни, наттхи дхутан̇гам̣ акусаланти.
йо пана вадеййа ‘‘па̄пиччхо иччха̄пакато а̄ран̃н̃ико хотӣти а̄дивачанато (а. ни. 5.181; пари. 325) акусалампи дхутан̇га’’нти. со ваттаббо – на майам̣ ‘‘акусалачиттена аран̃н̃е на васатӣ’’ти вада̄ма. йасса хи аран̃н̃е нива̄со, со а̄ран̃н̃ико. со ча па̄пиччхо ва̄ бхавеййа аппиччхо ва̄. има̄ни пана тена тена сама̄да̄нена дхутакилесатта̄ дхутасса бхиккхуно ан̇га̄ни, килесадхунанато ва̄ дхутанти ладдхавоха̄рам̣ н̃а̄н̣ам̣ ан̇гаметесанти дхутан̇га̄ни. атха ва̄ дхута̄ни ча та̄ни пат̣ипаккханиддхунанато ан̇га̄ни ча пат̣ипаттийа̄типи дхутан̇га̄нӣти вуттам̣. на ча акусалена кочи дхуто на̄ма хоти, йассета̄ни ан̇га̄ни бхавеййум̣, на ча акусалам̣ кин̃чи дхуна̄ти, йесам̣ там̣ ан̇гантикатва̄ дхутан̇га̄нӣти вуччеййум̣. на̄пи акусалам̣ чӣваралолуппа̄дӣни чева ниддхуна̄ти пат̣ипаттийа̄ ча ан̇гам̣ хоти. тасма̄ сувуттамидам̣ ‘‘наттхи акусалам̣ дхутан̇га’’нти.
‘‘йесампи ¶ кусалаттикавинимуттам̣ дхутан̇гам̣, тесам̣ аттхато дхутан̇гамева наттхи. асантам̣ касса дхунанато дхутан̇гам̣ на̄ма бхависсати. дхутагун̣е сама̄да̄йа ваттатӣти вачанавиродхопи ча несам̣ а̄паджджати, тасма̄ там̣ на гахетабба’’нти айам̣ та̄ва кусалаттикато ван̣н̣ана̄.
дхута̄дӣнам̣ ¶ вибха̄гатоти дхуто ведитаббо. дхутава̄до ведитаббо. дхутадхамма̄ ведитабба̄. дхутан̇га̄ни ведитабба̄ни. касса дхутан̇гасевана̄ саппа̄йа̄ти ведитаббам̣.
таттха дхутоти дхутакилесо ва̄ пуггало килесадхунано ва̄ дхаммо.
дхутава̄доти еттха пана аттхи дхуто на дхутава̄до, аттхи на дхуто дхутава̄до, аттхи нева дхуто на дхутава̄до, аттхи дхуто чева дхутава̄до ча.
таттха йо дхутан̇гена аттано килесе дхуни, парам̣ пана дхутан̇гена на овадати, на̄нуса̄сати ба̄кулаттхеро вийа, айам̣ дхуто на дхутава̄до. йатха̄ха, ‘‘тайидам̣ а̄йасма̄ ба̄куло дхуто на дхутава̄до’’ти. йо пана на дхутан̇гена аттано килесе дхуни, кевалам̣ ан̃н̃е дхутан̇гена овадати ануса̄сати упанандаттхеро вийа, айам̣ на дхуто дхутава̄до. йатха̄ха, ‘‘тайидам̣ а̄йасма̄ упанандо сакйапутто на дхуто дхутава̄до’’ти. йо убхайавипанно ла̄л̣уда̄йӣ вийа, айам̣ нева дхуто на дхутава̄до. йатха̄ха, ‘‘тайидам̣ а̄йасма̄ ла̄л̣уда̄йӣ нева дхуто на дхутава̄до’’ти. йо пана убхайасампанно дхаммасена̄пати вийа, айам̣ дхуто чева дхутава̄до ча. йатха̄ха, ‘‘тайидам̣ а̄йасма̄ са̄рипутто дхуто чева дхутава̄до ча̄ти.
дхутадхамма̄ ведитабба̄ти аппиччхата̄, сантут̣т̣хита̄, саллекхата̄, павивеката̄, идаматтхита̄ти име дхутан̇гачетана̄йа парива̄рака̄ пан̃ча дхамма̄ ‘‘аппиччхатам̣йева нисса̄йа̄’’тиа̄дивачанато (а. ни. 5.181; пари. 325) дхутадхамма̄ на̄ма, таттха аппиччхата̄ ча сантут̣т̣хита̄ ча алобхо. саллекхата̄ ча павивеката̄ ча двӣсу дхаммесу анупатанти алобхе ча амохе ча. идаматтхита̄ н̃а̄н̣амева. таттха ¶ ча алобхена пат̣иккхепаваттхӯсу лобхам̣, амохена тесвева а̄дӣнавапат̣иччха̄дакам̣ мохам̣ дхуна̄ти. алобхена ча анун̃н̃а̄та̄нам̣ пат̣исеванамукхена паваттам̣ ка̄масукха̄нуйогам̣, амохена дхутан̇гесу атисаллекхамукхена паваттам̣ аттакиламатха̄нуйогам̣ дхуна̄ти. тасма̄ име дхамма̄ дхутадхамма̄ти ведитабба̄.
дхутан̇га̄ни ведитабба̄нӣти тераса дхутан̇га̄ни ведитабба̄ни пам̣сукӯликан̇гам̣…пе… несаджджикан̇ганти. та̄ни аттхато лаккхан̣а̄дӣхи ча вутта̄нева.
касса ¶ дхутан̇гасевана̄ саппа̄йа̄ти ра̄гачаритасса чева мохачаритасса ча. касма̄? дхутан̇гасевана̄ хи дуккха̄пат̣ипада̄ чева саллекхавиха̄ро ча. дуккха̄пат̣ипадан̃ча нисса̄йа ра̄го вӯпасаммати. саллекхам̣ нисса̄йа аппаматтасса мохо пахӣйати. а̄ран̃н̃икан̇гаруккхамӯликан̇гапат̣исевана̄ ва̄ еттха досачаритасса̄пи саппа̄йа̄. таттха хисса асан̇гхат̣т̣ийама̄насса вихарато досопи вӯпасамматӣти айам̣ дхута̄дӣнам̣ вибха̄гато ван̣н̣ана̄.
сама̄сабйа̄сатоти има̄ни пана дхутан̇га̄ни сама̄сато тӣн̣и сӣсан̇га̄ни, пан̃ча асамбхиннан̇га̄нӣти ат̣т̣хева хонти. таттха сапада̄нача̄рикан̇гам̣, ека̄саникан̇гам̣, аббхока̄сикан̇ганти има̄ни тӣн̣и сӣсан̇га̄ни. сапада̄нача̄рикан̇ган̃хи раккханто пин̣д̣апа̄тикан̇гампи раккхиссати. ека̄саникан̇ган̃ча раккхато паттапин̣д̣икан̇гакхалупаччха̄бхаттикан̇га̄нипи сураккханӣйа̄ни бхависсанти. аббхока̄сикан̇гам̣ раккхантасса ким̣ аттхи руккхамӯликан̇гайатха̄сантхатикан̇гесу раккхитаббам̣ на̄ма. ити има̄ни тӣн̣и сӣсан̇га̄ни, а̄ран̃н̃икан̇гам̣, пам̣сукӯликан̇гам̣, течӣварикан̇гам̣, несаджджикан̇гам̣, соса̄никан̇ганти има̄ни пан̃ча асамбхиннан̇га̄ни ча̄ти ат̣т̣хева хонти.
пуна две чӣварапат̣исам̣йутта̄ни, пан̃ча пин̣д̣апа̄тапат̣исам̣йутта̄ни, пан̃ча сена̄санапат̣исам̣йутта̄ни, екам̣ вӣрийапат̣исам̣йуттанти евам̣ чатта̄рова хонти. таттха несаджджикан̇гам̣ вӣрийапат̣исам̣йуттам̣. итара̄ни па̄кат̣а̄нева.
пуна сабба̄нева ниссайавасена две хонти паччайаниссита̄ни два̄даса, вӣрийанисситам̣ еканти. севитабба̄севитаббавасенапи двейева хонти. йасса хи дхутан̇гам̣ севантасса каммат̣т̣ха̄нам̣ вад̣д̣хати, тена севитабба̄ни. йасса севато ха̄йати, тена на севитабба̄ни. йасса пана севатопи асеватопи вад̣д̣хатева, на ха̄йати, тена̄пи паччхимам̣ джанатам̣ анукампантена севитабба̄ни. йасса̄пи ¶ севатопи асеватопи на вад̣д̣хати, тена̄пи севитабба̄нийева а̄йатим̣ ва̄санаттха̄йа̄ти.
евам̣ севитабба̄севитаббавасена дувидха̄нипи сабба̄нева четана̄васена екавидха̄ни хонти. екамева хи дхутан̇гам̣ сама̄да̄начетана̄ти. ат̣т̣хакатха̄йампи вуттам̣ ‘‘йа̄ четана̄, там̣ дхутан̇ганти вадантӣ’’ти.
бйа̄сато ¶ пана бхиккхӯнам̣ тераса, бхиккхунӣнам̣ ат̣т̣ха, са̄ман̣ера̄нам̣ два̄даса, сиккхама̄наса̄ман̣ерӣнам̣ сатта, упа̄сакаупа̄сика̄нам̣ двети два̄чатта̄лӣса хонти. саче пана аббхока̄се а̄ран̃н̃икан̇гасампаннам̣ суса̄нам̣ хоти, екопи бхиккху екаппаха̄рена саббадхутан̇га̄ни парибхун̃джитум̣ саккоти. бхиккхунӣнам̣ пана а̄ран̃н̃икан̇гам̣ кхалупаччха̄бхаттикан̇ган̃ча двепи сиккха̄паденева пат̣иккхитта̄ни, аббхока̄сикан̇гам̣, руккхамӯликан̇гам̣, соса̄никан̇ганти има̄ни тӣн̣и дуппариха̄ра̄ни. бхиккхунийа̄ хи дутийикам̣ вина̄ васитум̣ на ват̣т̣ати. еварӯпе ча т̣ха̄не сама̄наччханда̄ дутийика̄ дуллабха̄. сачепи лабхеййа сам̣сат̣т̣хавиха̄рато на муччеййа. евам̣ сати йассаттха̄йа дхутан̇гам̣ севеййа, свевасса̄ аттхо на сампаджджеййа. евам̣ парибхун̃джитум̣ асаккун̣еййата̄йа пан̃ча ха̄петва̄ бхиккхунӣнам̣ ат̣т̣хева хонтӣти ведитабба̄ни. йатха̄вуттесу пана т̣хапетва̄ течӣварикан̇гам̣ сеса̄ни два̄даса са̄ман̣ера̄нам̣, сатта сиккхама̄наса̄ман̣ерӣнам̣ ведитабба̄ни. упа̄сакаупа̄сика̄нам̣ пана ека̄саникан̇гам̣, паттапин̣д̣икан̇ганти има̄ни две патирӯпа̄ни чева сакка̄ ча парибхун̃джитунти две дхутан̇га̄нӣти евам̣ бйа̄сато двечатта̄лӣса хонтӣти айам̣ сама̄сабйа̄сато ван̣н̣ана̄.
етта̄вата̄ ча ‘‘сӣле патит̣т̣ха̄йа наро сапан̃н̃о’’ти имисса̄ га̄тха̄йа сӣласама̄дхипан̃н̃а̄мукхена десите висуддхимагге йехи аппиччхата̄сантут̣т̣хита̄дӣхи гун̣ехи вуттаппака̄расса сӣласса вода̄нам̣ хоти, тесам̣ сампа̄данаттхам̣ сама̄да̄таббадхутан̇гакатха̄ бха̄сита̄ хоти.
ити са̄дхуджанапа̄моджджаттха̄йа кате висуддхимагге
дхутан̇ганиддесо на̄ма дутийо париччхедо.
3. каммат̣т̣ха̄наггахан̣аниддесо
38. ида̄ни ¶ ¶ йасма̄ евам̣ дхутан̇гапарихаран̣асампа̄дитехи аппиччхата̄дӣхи гун̣ехи парийода̄те имасмим̣ сӣле патит̣т̣хитена ‘‘сӣле патит̣т̣ха̄йа наро сапан̃н̃о, читтам̣ пан̃н̃ан̃ча бха̄вайа’’нти вачанато читтасӣсена ниддит̣т̣хо сама̄дхи бха̄ветаббо. со ча атисан̇кхепадеситатта̄ вин̃н̃а̄тумпи та̄ва на сукаро, пагева бха̄ветум̣, тасма̄ тасса виттха̄ран̃ча бха̄вана̄найан̃ча дассетум̣ идам̣ пан̃ха̄каммам̣ хоти.
ко сама̄дхи? кенат̣т̣хена сама̄дхи? ка̄насса лаккхан̣арасапаччупат̣т̣ха̄нападат̣т̣ха̄на̄ни? кативидхо сама̄дхи? ко часса сам̣килесо? ким̣ вода̄нам̣? катхам̣ бха̄ветаббо? сама̄дхибха̄вана̄йа ко а̄нисам̣соти?
татридам̣ виссаджджанам̣. ко сама̄дхӣти сама̄дхи бахувидхо на̄наппака̄рако. там̣ саббам̣ вибха̄вайитум̣ а̄раббхама̄нам̣ виссаджджанам̣ адхиппетан̃чева аттхам̣ на са̄дхеййа, уттари ча виккхепа̄йа сам̣ваттеййа, тасма̄ идха̄дхиппетамева сандха̄йа вада̄ма, кусалачиттекаггата̄ сама̄дхи.
кенат̣т̣хена сама̄дхӣти сама̄дха̄нат̣т̣хена сама̄дхи. кимидам̣ сама̄дха̄нам̣ на̄ма? ека̄рамман̣е читтачетасика̄нам̣ самам̣ самма̄ ча а̄дха̄нам̣, т̣хапананти вуттам̣ хоти. тасма̄ йасса дхаммасса̄нубха̄вена ека̄рамман̣е читтачетасика̄ самам̣ самма̄ ча авиккхипама̄на̄ авиппакин̣н̣а̄ ча хутва̄ тит̣т̣ханти, идам̣ сама̄дха̄нанти ведитаббам̣.
ка̄насса лаккхан̣арасапаччупат̣т̣ха̄нападат̣т̣ха̄на̄нӣти еттха пана авиккхепалаккхан̣о сама̄дхи, виккхепавиддхам̣санарасо, авикампанапаччупат̣т̣ха̄но. ‘‘сукхино читтам̣ сама̄дхийатӣ’’ти вачанато пана сукхамасса падат̣т̣ха̄нам̣.
39. кативидхо ¶ сама̄дхӣти авиккхепалаккхан̣ена та̄ва екавидхо. упача̄рааппана̄васена дувидхо, татха̄ локийалокуттаравасена саппӣтиканиппӣтикавасена сукхасахагатаупеккха̄сахагатавасена ча. тивидхо хӣнамаджджхимапан̣ӣтавасена ¶ , татха̄ савитаккасавича̄ра̄дивасена пӣтисахагата̄дивасена париттамахаггатаппама̄н̣авасена ча. чатуббидхо дуккха̄пат̣ипада̄дандха̄бхин̃н̃а̄дивасена, татха̄ париттапаритта̄рамман̣а̄дивасена чатуджха̄нан̇гавасена ха̄набха̄гийа̄дивасена ка̄ма̄вачара̄дивасена адхипативасена ча. пан̃чавидхо пан̃чаканайе пан̃чаджха̄нан̇гавасена̄ти.
сама̄дхиекакадукаван̣н̣ана̄
таттха екавидхакот̣т̣ха̄со утта̄наттхойева. дувидхакот̣т̣ха̄се чханнам̣ ануссатит̣т̣ха̄на̄нам̣ маран̣ассатийа̄ упасама̄нуссатийа̄ а̄ха̄ре пат̣икӯласан̃н̃а̄йа чатудха̄туваваттха̄насса̄ти имесам̣ васена ладдхачиттекаггата̄, йа̄ ча аппана̄сама̄дхӣнам̣ пуббабха̄ге екаггата̄, айам̣ упача̄расама̄дхи. ‘‘пат̣хамасса джха̄насса парикаммам̣ пат̣хамасса джха̄насса анантарапаччайена паччайо’’ти а̄дивачанато пана йа̄ парикамма̄нантара̄ екаггата̄, айам̣ аппана̄сама̄дхӣти евам̣ упача̄раппана̄васена дувидхо.
дутийадуке тӣсу бхӯмӣсу кусалачиттекаггата̄ локийо сама̄дхи. арийамаггасампайутта̄ екаггата̄ локуттаро сама̄дхӣти евам̣ локийалокуттаравасена дувидхо.
татийадуке чатукканайе двӣсу пан̃чаканайе тӣсу джха̄несу екаггата̄ саппӣтико сама̄дхи. авасесесу двӣсу джха̄несу екаггата̄ ниппӣтико сама̄дхи. упача̄расама̄дхи пана сийа̄ саппӣтико, сийа̄ ниппӣтикоти евам̣ саппӣтиканиппӣтикавасена дувидхо.
чатуттхадуке чатукканайе тӣсу пан̃чаканайе чатӯсу джха̄несу екаггата̄ сукхасахагато сама̄дхи. авасесасмим̣ упеккха̄сахагато сама̄дхи. упача̄расама̄дхи пана сийа̄ сукхасахагато, сийа̄ упеккха̄сахагатоти евам̣ сукхасахагатаупеккха̄сахагатавасена дувидхо.
сама̄дхитикаван̣н̣ана̄
тикесу ¶ пат̣хаматтике пат̣иладдхаматто хӣно, на̄тисубха̄вито маджджхимо, субха̄вито васиппатто пан̣ӣтоти евам̣ хӣнамаджджхимапан̣ӣтавасена тивидхо.
дутийаттике ¶ пат̣хамаджджха̄насама̄дхи саддхим̣ упача̄расама̄дхина̄ савитаккасавича̄ро. пан̃чаканайе дутийаджджха̄насама̄дхи авитаккавича̄раматто. йо хи витаккаматтейева а̄дӣнавам̣ дисва̄ вича̄ре адисва̄ кевалам̣ витаккаппаха̄наматтам̣ а̄кан̇кхама̄но пат̣хамаджджха̄нам̣ атиккамати, со авитаккавича̄раматтам̣ сама̄дхим̣ пат̣илабхати. там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. чатукканайе пана дутийа̄дӣсу пан̃чаканайе татийа̄дӣсу тӣсу джха̄несу екаггата̄ авитакка̄вича̄ро сама̄дхӣти евам̣ савитаккасавича̄ра̄дивасена тивидхо.
татийаттике чатукканайе а̄дито двӣсу пан̃чаканайе ча тӣсу джха̄несу екаггата̄ пӣтисахагато сама̄дхи. тесвева татийе ча чатуттхе ча джха̄не екаггата̄ сукхасахагато сама̄дхи. аваса̄не упеккха̄сахагато. упача̄расама̄дхи пана пӣтисукхасахагато ва̄ хоти упеккха̄сахагато ва̄ти евам̣ пӣтисахагата̄дивасена тивидхо.
чатуттхаттике упача̄рабхӯмийам̣ екаггата̄ паритто сама̄дхи. рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачаракусале екаггата̄ махаггато сама̄дхи. арийамаггасампайутта̄ екаггата̄ аппама̄н̣о сама̄дхӣти евам̣ париттамахаггатаппама̄н̣авасена тивидхо.
сама̄дхичатуккаван̣н̣ана̄
чатуккесу пат̣хамачатукке аттхи сама̄дхи дуккха̄пат̣ипадо дандха̄бхин̃н̃о, аттхи дуккха̄пат̣ипадо кхиппа̄бхин̃н̃о, аттхи сукха̄пат̣ипадо дандха̄бхин̃н̃о, аттхи сукха̄пат̣ипадо кхиппа̄бхин̃н̃оти.
таттха пат̣хамасаманна̄ха̄рато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва тасса тасса джха̄насса упача̄рам̣ уппаджджати, та̄ва паватта̄ сама̄дхибха̄вана̄ пат̣ипада̄ти вуччати. упача̄рато пана пат̣т̣ха̄йа йа̄ва аппана̄, та̄ва паватта̄ ¶ пан̃н̃а̄ абхин̃н̃а̄ти вуччати. са̄ панеса̄ пат̣ипада̄ екаччасса дуккха̄ хоти, нӣваран̣а̄дипаччанӣкадхаммасамуда̄ча̄рагахан̣ата̄йа киччха̄ асукха̄севана̄ти аттхо. екаччасса тадабха̄вена сукха̄. абхин̃н̃а̄пи екаччасса дандха̄ хоти манда̄ асӣгхаппаватти. екаччасса кхиппа̄ аманда̄ сӣгхаппаватти.
таттха йа̄ни парато саппа̄йа̄саппа̄йа̄ни ча палибодхупаччхеда̄дӣни пуббакичча̄ни ча аппана̄косалла̄ни ча ван̣н̣айисса̄ма, тесу йо асаппа̄йасевӣ ¶ хоти, тасса дуккха̄ пат̣ипада̄ дандха̄ ча абхин̃н̃а̄ хоти. саппа̄йасевино сукха̄ пат̣ипада̄ кхиппа̄ ча абхин̃н̃а̄. йо пана пуббабха̄ге асаппа̄йам̣ севитва̄ апарабха̄ге саппа̄йасевӣ хоти, пуббабха̄ге ва̄ саппа̄йам̣ севитва̄ апарабха̄ге асаппа̄йасевӣ, тасса вомиссаката̄ ведитабба̄. татха̄ палибодхупаччхеда̄дикам̣ пуббакиччам̣ асампа̄детва̄ бха̄ванамануйуттасса дуккха̄ пат̣ипада̄ хоти. випарийа̄йена сукха̄. аппана̄косалла̄ни пана асампа̄дентасса дандха̄ абхин̃н̃а̄ хоти. сампа̄дентасса кхиппа̄.
апича тан̣ха̄авиджджа̄васена саматхавипассана̄дхика̄равасена ча̄пи ета̄сам̣ пабхедо ведитаббо. тан̣ха̄бхибхӯтасса хи дуккха̄ пат̣ипада̄ хоти. анабхибхӯтасса сукха̄. авиджджа̄бхибхӯтасса ча дандха̄ абхин̃н̃а̄ хоти. анабхибхӯтасса кхиппа̄. йо ча саматхе аката̄дхика̄ро, тасса дуккха̄ пат̣ипада̄ хоти. ката̄дхика̄расса сукха̄. йо пана випассана̄йа аката̄дхика̄ро хоти, тасса дандха̄ абхин̃н̃а̄ хоти, ката̄дхика̄расса кхиппа̄. килесиндрийавасена ча̄пи ета̄сам̣ пабхедо ведитаббо. тиббакилесасса хи мудиндрийасса дуккха̄ пат̣ипада̄ хоти дандха̄ ча абхин̃н̃а̄, тиккхиндрийасса пана кхиппа̄ абхин̃н̃а̄. мандакилесасса ча мудиндрийасса сукха̄ пат̣ипада̄ хоти дандха̄ ча абхин̃н̃а̄. тиккхиндрийасса пана кхиппа̄ абхин̃н̃а̄ти.
ити има̄су пат̣ипада̄абхин̃н̃а̄су йо пуггало дуккха̄йа пат̣ипада̄йа дандха̄йа ча абхин̃н̃а̄йа сама̄дхим̣ па̄пун̣а̄ти, тасса со сама̄дхи дуккха̄пат̣ипадо дандха̄бхин̃н̃оти вуччати. еса найо сесаттайепӣти евам̣ дуккха̄пат̣ипада̄дандха̄бхин̃н̃а̄дивасена чатуббидхо.
дутийачатукке аттхи сама̄дхи паритто паритта̄рамман̣о, аттхи паритто аппама̄н̣а̄рамман̣о, аттхи аппама̄н̣о паритта̄рамман̣о, аттхи аппама̄н̣о аппама̄н̣а̄рамман̣оти. таттха йо сама̄дхи аппагун̣о ¶ упариджха̄насса паччайо бхавитум̣ на саккоти, айам̣ паритто. йо пана авад̣д̣хите а̄рамман̣е паватто, айам̣ паритта̄рамман̣о. йо пагун̣о субха̄вито, упариджха̄насса паччайо бхавитум̣ саккоти, айам̣ аппама̄н̣о. йо ча вад̣д̣хите а̄рамман̣е паватто, айам̣ аппама̄н̣а̄рамман̣о. вутталаккхан̣авомиссата̄йа пана вомиссаканайо ведитаббо. евам̣ париттапаритта̄рамман̣а̄дивасена чатуббидхо.
татийачатукке ¶ виккхамбхитанӣваран̣а̄нам̣ витаккавича̄рапӣтисукхасама̄дхӣнам̣ васена пан̃чан̇гикам̣ пат̣хамам̣ джха̄нам̣, тато вӯпасантавитаккавича̄рам̣ тиван̇гикам̣ дутийам̣, тато вираттапӣтикам̣ дуван̇гикам̣ татийам̣, тато пахӣнасукхам̣ упеккха̄ведана̄сахитасса сама̄дхино васена дуван̇гикам̣ чатуттхам̣. ити имесам̣ чатуннам̣ джха̄на̄нам̣ ан̇габхӯта̄ чатта̄ро сама̄дхӣ хонти. евам̣ чатуджха̄нан̇гавасена чатуббидхо.
чатуттхачатукке аттхи сама̄дхи ха̄набха̄гийо, аттхи т̣хитибха̄гийо, аттхи висесабха̄гийо, аттхи ниббедхабха̄гийо. таттха паччанӣкасамуда̄ча̄равасена ха̄набха̄гийата̄, таданудхаммата̄йа сатийа̄ сан̣т̣ха̄навасена т̣хитибха̄гийата̄, упаривисеса̄дхигамавасена висесабха̄гийата̄, ниббида̄сахагатасан̃н̃а̄манасика̄расамуда̄ча̄равасена ниббедхабха̄гийата̄ ча ведитабба̄. йатха̄ха, ‘‘пат̣хамасса джха̄насса ла̄бхим̣ ка̄масахагата̄ сан̃н̃а̄манасика̄ра̄ самуда̄чаранти ха̄набха̄гинӣ пан̃н̃а̄. таданудхаммата̄ сати сантит̣т̣хати т̣хитибха̄гинӣ пан̃н̃а̄. авитаккасахагата̄ сан̃н̃а̄манасика̄ра̄ самуда̄чаранти висесабха̄гинӣ пан̃н̃а̄. ниббида̄сахагата̄ сан̃н̃а̄манасика̄ра̄ самуда̄чаранти вира̄гӯпасан̃хита̄ ниббедхабха̄гинӣ пан̃н̃а̄’’ти (вибха. 799). та̄йа пана пан̃н̃а̄йа сампайутта̄ сама̄дхӣпи чатта̄ро хонтӣти. евам̣ ха̄набха̄гийа̄дивасена чатуббидхо.
пан̃чамачатукке ка̄ма̄вачаро сама̄дхи, рӯпа̄вачаро сама̄дхи, арӯпа̄вачаро сама̄дхи, апарийа̄панно сама̄дхӣти евам̣ чатта̄ро сама̄дхӣ. таттха сабба̄пи упача̄рекаггата̄ ка̄ма̄вачаро сама̄дхи. татха̄ рӯпа̄вачара̄дикусалачиттекаггата̄ итаре тайоти евам̣ ка̄ма̄вачара̄дивасена чатуббидхо.
чхат̣т̣хачатукке ‘‘чхандам̣ че бхиккху адхипатим̣ каритва̄ лабхати сама̄дхим̣, лабхати читтассекаггатам̣, айам̣ вуччати чхандасама̄дхи…пе… вӣрийам̣ че бхиккху…пе… читтам̣ че бхиккху…пе… вӣмам̣сам̣ че бхиккху адхипатим̣ каритва̄ лабхати сама̄дхим̣, лабхати читтассекаггатам̣ ¶ , айам̣ вуччати вӣмам̣са̄сама̄дхӣ’’ти (вибха. 432; сам̣. ни. 3.825) евам̣ адхипативасена чатуббидхо.
пан̃чаке ¶ йам̣ чатуккабхеде вуттам̣ дутийам̣ джха̄нам̣, там̣ витаккаматта̄тиккамена дутийам̣, витаккавича̄ра̄тиккамена татийанти евам̣ двидха̄ бхиндитва̄ пан̃ча джха̄на̄ни ведитабба̄ни. тесам̣ ан̇габхӯта̄ ча пан̃ча сама̄дхӣти евам̣ пан̃чаджха̄нан̇гавасена пан̃чавидхата̄ ведитабба̄.
40. ко часса сам̣килесо ким̣ вода̄нанти еттха пана виссаджджанам̣ вибхан̇ге вуттамева. вуттан̃хи таттха ‘‘сам̣килесанти ха̄набха̄гийо дхаммо. вода̄нанти висесабха̄гийо дхаммо’’ти (вибха. 828). таттха ‘‘пат̣хамасса джха̄насса ла̄бхим̣ ка̄масахагата̄ сан̃н̃а̄манасика̄ра̄ самуда̄чаранти ха̄набха̄гинӣ пан̃н̃а̄’’ти (вибха. 799) имина̄ найена ха̄набха̄гийадхаммо ведитаббо. ‘‘авитаккасахагата̄ сан̃н̃а̄манасика̄ра̄ самуда̄чаранти висесабха̄гинӣ пан̃н̃а̄’’ти (вибха. 799) имина̄ найена висесабха̄гийадхаммо ведитаббо.
дасапалибодхаван̣н̣ана̄
41. катхам̣ бха̄ветабботи еттха пана йо та̄ва айам̣ локийалокуттаравасена дувидхотиа̄дӣсу арийамаггасампайутто сама̄дхи вутто, тасса бха̄вана̄найо пан̃н̃а̄бха̄вана̄найенева сан̇гахито. пан̃н̃а̄йа хи бха̄вита̄йа со бха̄вито хоти. тасма̄ там̣ сандха̄йа евам̣ бха̄ветабботи на кин̃чи висум̣ вада̄ма.
йо пана̄йам̣ локийо, со вуттанайена сӣла̄ни висодхетва̄ супарисуддхе сӣле патит̣т̣хитена йва̄сса дасасу палибодхесу палибодхо аттхи, там̣ упаччхиндитва̄ каммат̣т̣ха̄нада̄йакам̣ калйа̄н̣амиттам̣ упасан̇камитва̄ аттано чарийа̄нукӯлам̣ чатта̄лӣса̄йа каммат̣т̣ха̄несу ан̃н̃атарам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ сама̄дхибха̄вана̄йа ананурӯпам̣ виха̄рам̣ паха̄йа анурӯпе виха̄ре вихарантена кхуддакапалибодхупаччхедам̣ катва̄ саббам̣ бха̄вана̄видха̄нам̣ апариха̄пентена бха̄ветабботи айаметтха сан̇кхепо.
айам̣ ¶ пана виттха̄ро, йам̣ та̄ва вуттам̣ ‘‘йва̄сса дасасу палибодхесу палибодхо аттхи, там̣ упаччхиндитва̄’’ти, еттха –
а̄ва̄со ча кулам̣ ла̄бхо, ган̣о камман̃ча пан̃чамам̣;
аддха̄нам̣ н̃а̄ти а̄ба̄дхо, гантхо иддхӣти те даса̄ти. –
име ¶ даса палибодха̄ на̄ма. таттха а̄ва̄сойева а̄ва̄сапалибодхо. еса найо кула̄дӣсу.
таттха а̄ва̄соти екопи оварако вуччати екампи паривен̣ам̣ сакалопи сан̇гха̄ра̄мо. сва̄йам̣ на саббассева палибодхо хоти. йо панеттха навакамма̄дӣсу уссуккам̣ ва̄ а̄паджджати, бахубхан̣д̣асанничайо ва̄ хоти, йена кеначи ва̄ ка̄ран̣ена апеккхава̄ пат̣ибаддхачитто, тассева палибодхо хоти, на итарасса.
татридам̣ ваттху – две кира кулапутта̄ анура̄дхапура̄ никкхамитва̄ анупуббена тхӯпа̄ра̄ме паббаджим̣су. тесу еко две ма̄тика̄ пагун̣а̄ катва̄ пан̃чавассико хутва̄ пава̄ретва̄ па̄чинакхан̣д̣ара̄джим̣ на̄ма гато. еко таттхева васати. па̄чинакхан̣д̣ара̄джигато таттха чирам̣ васитва̄ тхеро хутва̄ чинтеси ‘‘пат̣исалла̄наса̄руппамидам̣ т̣ха̄нам̣, ханда нам̣ саха̄йакасса̄пи а̄рочемӣ’’ти. тато никкхамитва̄ анупуббена тхӯпа̄ра̄мам̣ па̄виси. пависантам̣йева ча нам̣ дисва̄ сама̄навассикаттхеро паччуггантва̄ паттачӣварам̣ пат̣иггахетва̄ ваттам̣ ака̄си. а̄гантукаттхеро сена̄санам̣ пависитва̄ чинтеси ‘‘ида̄ни ме саха̄йо саппим̣ ва̄ пха̄н̣итам̣ ва̄ па̄накам̣ ва̄ песессати. айан̃хи имасмим̣ нагаре чиранива̄сӣ’’ти. со раттим̣ аладдха̄ па̄то чинтеси ‘‘ида̄ни упат̣т̣ха̄кехи гахитам̣ йа̄гукхаджджакам̣ песессатӣ’’ти. тампи адисва̄ ‘‘пахин̣анта̄ наттхи, павит̣т̣хасса ман̃н̃е дассатӣ’’ти па̄това тена саддхим̣ га̄мам̣ па̄виси. те две екам̣ вӣтхим̣ чаритва̄ ул̣ун̇каматтам̣ йа̄гум̣ лабхитва̄ а̄санаса̄ла̄йам̣ нисӣдитва̄ пивим̣су. тато а̄гантуко чинтеси ‘‘нибаддхайа̄гу ман̃н̃е наттхи, бхаттака̄ле ида̄ни манусса̄ пан̣ӣтам̣ бхаттам̣ дассантӣ’’ти, тато бхаттака̄лепи пин̣д̣а̄йа чаритва̄ ладдхамева бхун̃джитва̄ итаро а̄ха – ‘‘ким̣, бханте, саббака̄лам̣ евам̣ йа̄петха̄’’ти? а̄ма̄вусоти. бханте, па̄чинакхан̣д̣ара̄джи пха̄сука̄, таттха гаччха̄ма̄ти. тхеро нагарато ¶ даккхин̣адва̄рена никкхаманто кумбхака̄рага̄мамаггам̣ пат̣ипаджджи. итаро а̄ха – ‘‘ким̣ пана, бханте, имам̣ маггам̣ пат̣ипаннаттха̄’’ти? нану твама̄вусо, па̄чинакхан̣д̣ара̄джийа̄ ван̣н̣ам̣ абха̄сӣти? ким̣ пана, бханте, тумха̄кам̣ еттакам̣ ка̄лам̣ васитат̣т̣ха̄не на кочи атирекапариккха̄ро аттхӣти? а̄ма̄вусо ман̃чапӣт̣хам̣ сан̇гхикам̣, там̣ пат̣иса̄митамева, ан̃н̃ам̣ кин̃чи наттхӣти. майхам̣ пана, бханте ¶ , каттарадан̣д̣о телана̄л̣и упа̄ханаттхавика̄ ча таттхева̄ти. тайа̄вусо, екадивасам̣ васитва̄ еттакам̣ т̣хапитанти? а̄ма, бханте. со пасанначитто тхерам̣ вандитва̄ ‘‘тумха̄диса̄нам̣, бханте, саббаттха аран̃н̃ава̄сойева. тхӯпа̄ра̄мо чатуннам̣ буддха̄нам̣ дха̄тунидха̄нат̣т̣ха̄нам̣, лохапа̄са̄де саппа̄йам̣ дхаммассаванам̣ маха̄четийадассанам̣ тхерадассанан̃ча лаббхати, буддхака̄ло вийа паваттати. идхева тумхе васатха̄’’ти дутийадивасе паттачӣварам̣ гахетва̄ сайамева агама̄сӣти. ӣдисасса а̄ва̄со на палибодхо хоти.
куланти н̃а̄тикулам̣ ва̄ упат̣т̣ха̄какулам̣ ва̄. екаччасса хи упат̣т̣ха̄какулампи ‘‘сукхитесу сукхито’’тиа̄дина̄ (вибха. 888; сам̣. ни. 4.241) найена сам̣сат̣т̣хасса вихарато палибодхо хоти, со кулама̄нусакехи вина̄ дхаммассавана̄йа са̄мантавиха̄рампи на гаччхати. екаччасса ма̄та̄питаропи палибодха̄ на хонти, коран̣д̣акавиха̄рава̄ситтхерасса бха̄гинеййадахарабхиккхуно вийа.
со кира уддесаттхам̣ рохан̣ам̣ агама̄си. тхерабхагинӣпи упа̄сика̄ сада̄ тхерам̣ тасса паваттим̣ пуччхати. тхеро екадивасам̣ дахарам̣ а̄несса̄мӣти рохан̣а̄бхимукхо па̄йа̄си. дахаропи ‘‘чирам̣ ме идха вуттхам̣, упаджджха̄йам̣ да̄ни пасситва̄ упа̄сика̄йа ча паваттим̣ н̃атва̄ а̄гамисса̄мӣ’’ти рохан̣ато никкхами. те убхопи ган̇га̄тӣре сама̄гаччхим̣су. со ан̃н̃атарасмим̣ руккхамӯле тхерасса ваттам̣ катва̄ ‘‘кухим̣ йа̄сӣ’’ти пуччхито таматтхам̣ а̄рочеси. тхеро сут̣т̣ху те катам̣, упа̄сика̄пи сада̄ пуччхати, ахампи етадаттхамева а̄гато, гаччха твам̣, ахам̣ пана идхева имам̣ вассам̣ васисса̄мӣти там̣ уййоджеси. со вассӯпана̄йикадивасейева там̣ виха̄рам̣ патто. сена̄санамписса питара̄ ка̄ритамева паттам̣.
атхасса пита̄ дутийадивасе а̄гантва̄ ‘‘касса, бханте, амха̄кам̣ сена̄санам̣ патта’’нти пуччханто ‘‘а̄гантукасса дахарасса̄’’ти сутва̄ там̣ упасан̇камитва̄ вандитва̄ а̄ха – ‘‘бханте, амха̄кам̣ ¶ сена̄сане вассам̣ упагатасса ваттам̣ аттхӣ’’ти. ким̣ упа̄сака̄ти? тема̄сам̣ амха̄кам̣йева гхаре бхиккхам̣ гахетва̄ пава̄ретва̄ гаманака̄ле а̄пуччхитаббанти. со тун̣хибха̄вена адхива̄сеси. упа̄сакопи гхарам̣ гантва̄ ‘‘амха̄кам̣ а̄ва̄се еко ¶ а̄гантуко аййо упагато саккаччам̣ упат̣т̣ха̄таббо’’ти а̄ха. упа̄сика̄ ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхитва̄ пан̣ӣтам̣ кха̄данӣйам̣ бходжанӣйам̣ пат̣ийа̄деси. дахаропи бхаттака̄ле н̃а̄тигхарам̣ агама̄си. на нам̣ кочи сан̃джа̄ни.
со тема̄сампи таттха пин̣д̣апа̄там̣ парибхун̃джитва̄ вассам̣вуттхо ‘‘ахам̣ гаччха̄мӣ’’ти а̄пуччхи. атхасса н̃а̄така̄ ‘‘све, бханте, гаччхатха̄’’ти дутийадивасе гхарейева бходжетва̄ телана̄л̣им̣ пӯретва̄ екам̣ гул̣апин̣д̣ам̣ навахаттхан̃ча са̄т̣акам̣ датва̄ ‘‘гаччхатха, бханте’’ти а̄хам̣су. со анумоданам̣ катва̄ рохан̣а̄бхимукхо па̄йа̄си.
упаджджха̄йописса пава̄ретва̄ пат̣ипатхам̣ а̄гаччханто пуббе дит̣т̣хат̣т̣ха̄нейева там̣ аддаса. со ан̃н̃атарасмим̣ руккхамӯле тхерасса ваттам̣ ака̄си. атха нам̣ тхеро пуччхи ‘‘ким̣, бхаддамукха, дит̣т̣ха̄ те упа̄сика̄’’ти? со ‘‘а̄ма, бханте’’ти саббам̣ паваттим̣ а̄рочетва̄ тена телена тхерасса па̄де маккхетва̄ гул̣ена па̄накам̣ катва̄ тампи са̄т̣акам̣ тхерассева датва̄ тхерам̣ вандитва̄ ‘‘майхам̣, бханте, рохан̣ам̣йева саппа̄йа’’нти агама̄си. тхеропи виха̄рам̣ а̄гантва̄ дутийадивасе коран̣д̣акага̄мам̣ па̄виси.
упа̄сика̄пи ‘‘майхам̣ бха̄та̄ мама путтам̣ гахетва̄ ида̄ни а̄гаччхатӣ’’ти сада̄ маггам̣ олокайама̄на̄ва тит̣т̣хати. са̄ там̣ екакамева а̄гаччхантам̣ дисва̄ ‘‘мато ме ман̃н̃е путто, айам̣ тхеро екакова а̄гаччхатӣ’’ти тхерасса па̄дамӯле нипатитва̄ паридевама̄на̄ роди. тхеро ‘‘нӯна дахаро аппиччхата̄йа атта̄нам̣ аджа̄на̄петва̄ва гато’’ти там̣ самасса̄сетва̄ саббам̣ паваттим̣ а̄рочетва̄ паттаттхавикато там̣ са̄т̣акам̣ нӣхаритва̄ дассети.
упа̄сика̄ пасӣдитва̄ путтена гатадиса̄бхимукха̄ урена нипаджджитва̄ намассама̄на̄ а̄ха – ‘‘майхам̣ путтасадисам̣ вата ман̃н̃е бхиккхум̣ ка̄йасаккхим̣ катва̄ бхагава̄ ратхавинӣтапат̣ипадам̣ (ма. ни. 1.252 а̄дайо), на̄лакапат̣ипадам̣ (су. ни. 684 а̄дайо), туват̣т̣акапат̣ипадам̣ (су. ни. 921 а̄дайо), чатупаччайасантосабха̄вана̄ра̄мата̄дӣпакам̣ маха̄арийавам̣сапат̣ипадан̃ча (а. ни. 4.28; дӣ. ни. 3.309) десеси ¶ . виджа̄тама̄туйа̄ на̄ма гехе тема̄сам̣ бхун̃джама̄нопи ‘ахам̣ ¶ путто твам̣ ма̄та̄’ти на ваккхати, ахо аччхарийамануссо’’ти. еварӯпасса ма̄та̄питаропи палибодха̄ на хонти, пагева ан̃н̃ам̣ упат̣т̣ха̄какула’’нти.
ла̄бхоти чатта̄ро паччайа̄. те катхам̣ палибодха̄ хонти? пун̃н̃авантасса хи бхиккхуно гатагатат̣т̣ха̄не манусса̄ маха̄парива̄ре паччайе денти. со тесам̣ анумоденто дхаммам̣ десенто саман̣адхаммам̣ ка̄тум̣ на ока̄сам̣ лабхати. арун̣уггаманато йа̄ва пат̣хамайа̄мо, та̄ва мануссасам̣сагго на упаччхиджджати. пуна балавапаччӯсейева ба̄хулликапин̣д̣апа̄тика̄ а̄гантва̄ ‘‘бханте, асуко упа̄сако упа̄сика̄ амаччо амаччадхӣта̄ тумха̄кам̣ дассанака̄ма̄’’ти ваданти, со ган̣ха̄вусо, паттачӣваранти гаманасаджджова хотӣти ниччабйа̄ват̣о, тассева те паччайа̄ палибодха̄ хонти. тена ган̣ам̣ паха̄йа йаттха нам̣ на джа̄нанти, таттха екакена чаритаббам̣. евам̣ со палибодхо упаччхиджджатӣти.
ган̣оти суттантикаган̣о ва̄ а̄бхидхаммикаган̣о ва̄, йо тасса уддесам̣ ва̄ парипуччхам̣ ва̄ денто саман̣адхаммасса ока̄сам̣ на лабхати, тассева ган̣о палибодхо хоти, тена со евам̣ упаччхиндитаббо. саче тесам̣ бхиккхӯнам̣ баху гахитам̣ хоти, аппам̣ авасит̣т̣хам̣, там̣ нит̣т̣хапетва̄ аран̃н̃ам̣ пависитаббам̣. саче аппам̣ гахитам̣, баху авасит̣т̣хам̣, йоджанато парам̣ агантва̄ антойоджанапариччхеде ан̃н̃ам̣ ган̣ава̄чакам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘име а̄йасма̄ уддеса̄дӣхи сан̇ган̣хатӯ’’ти ваттаббам̣. евам̣ алабхама̄нена ‘‘майхама̄вусо, екам̣ киччам̣ аттхи, тумхе йатха̄пха̄сукат̣т̣ха̄на̄ни гаччхатха̄’’ти ган̣ам̣ паха̄йа аттано каммам̣ каттаббанти.
камманти навакаммам̣. там̣ каронтена вад̣д̣хакӣа̄дӣхи ладдха̄ладдхам̣ джа̄нитаббам̣, ката̄кате уссуккам̣ а̄паджджитаббанти саббада̄ палибодхо хоти. сопи евам̣ упаччхиндитаббо, саче аппам̣ авасит̣т̣хам̣ хоти нит̣т̣хапетаббам̣. саче баху, сан̇гхикан̃че навакаммам̣, сан̇гхасса ва̄ сан̇гхабха̄раха̄ракабхиккхӯнам̣ ва̄ ниййа̄детаббам̣. аттано сантакан̃че, аттано бха̄раха̄рака̄нам̣ ниййа̄детаббам̣. та̄дисе алабхантена сан̇гхасса париччаджитва̄ гантаббанти.
аддха̄нанти ¶ маггагаманам̣. йасса хи каттхачи паббаджджа̄пеккхо ва̄ хоти, паччайаджа̄там̣ ва̄ ¶ кин̃чи ладдхаббам̣ хоти. саче там̣ алабханто на саккоти адхива̄сетум̣, аран̃н̃ам̣ пависитва̄ саман̣адхаммам̣ каронтассапи гамикачиттам̣ на̄ма дуппат̣ивиноданӣйам̣ хоти, тасма̄ гантва̄ там̣ киччам̣ тӣретва̄ва саман̣адхамме уссуккам̣ ка̄таббанти.
н̃а̄тӣти виха̄ре а̄чарийупаджджха̄йасаддхивиха̄рикаантева̄сикасама̄нупаджджха̄йакасама̄на̄чарийака̄, гхаре ма̄та̄ пита̄ бха̄та̄ти евама̄дика̄. те гила̄на̄ имасса палибодха̄ хонти, тасма̄ со палибодхо упат̣т̣хахитва̄ тесам̣ па̄катикакаран̣ена упаччхиндитаббо.
таттха упаджджха̄йо та̄ва гила̄но саче лахум̣ на вут̣т̣ха̄ти, йа̄ваджӣвампи пат̣иджаггитаббо. татха̄ паббаджджа̄чарийо упасампада̄чарийо саддхивиха̄рико упасампа̄дитапабба̄джитаантева̄сикасама̄нупаджджха̄йака̄ ча. ниссайа̄чарийауддеса̄чарийаниссайантева̄сикауддесантева̄сикасама̄на̄чарийака̄ пана йа̄ва ниссайауддеса̄ анупаччхинна̄, та̄ва пат̣иджаггитабба̄. пахонтена тато уддхампи пат̣иджаггитабба̄ ева. ма̄та̄питӯсу упаджджха̄йе вийа пат̣ипаджджитаббам̣. сачепи хи те радждже т̣хита̄ хонти, путтато ча упат̣т̣ха̄нам̣ пачча̄сӣсанти, ка̄таббамева. атха тесам̣ бхесаджджам̣ наттхи, аттано сантакам̣ да̄таббам̣. асати бхиккха̄чарийа̄йа парийеситва̄пи да̄таббамева. бха̄тубхагинӣнам̣ пана тесам̣ сантакамева йоджетва̄ да̄таббам̣. саче наттхи аттано сантакам̣ та̄вака̄ликам̣ датва̄ паччха̄ лабхантена ган̣хитаббам̣. алабхантена на чодетабба̄. ан̃н̃а̄такасса бхагиниса̄микасса бхесаджджам̣ нева ка̄тум̣ на да̄тум̣ ват̣т̣ати. ‘‘туйхам̣ са̄микасса дехӣ’’ти ватва̄ пана бхагинийа̄ да̄таббам̣. бха̄туджа̄йа̄йапи есева найо. тесам̣ пана путта̄ имасса н̃а̄така̄ ева̄ти тесам̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣти.
а̄ба̄дхоти йокочи рого. со ба̄дхайама̄но палибодхо хоти, тасма̄ бхесаджджакаран̣ена упаччхиндитаббо. саче пана катипа̄хам̣ бхесаджджам̣ каронтассапи на вӯпасаммати, на̄хам̣ туйхам̣ да̄со, на бхат̣ако, там̣йева ¶ хи посенто анаматагге сам̣са̄рават̣т̣е дуккхам̣ паттоти аттабха̄вам̣ гарахитва̄ саман̣адхаммо ка̄табботи.
гантхоти ¶ парийаттихаран̣ам̣. там̣ саджджха̄йа̄дӣхи ниччабйа̄ват̣асса палибодхо хоти, на итарасса. татрима̄ни ваттхӯни –
маджджхимабха̄н̣акадеваттхеро кира малайава̄сидеваттхерасса сантикам̣ гантва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ йа̄чи. тхеро кӣдисоси, а̄вусо, парийаттийанти пуччхи. маджджхимо ме, бханте, пагун̣оти. а̄вусо, маджджхимо на̄месо дуппариха̄ро, мӯлапан̣н̣а̄сам̣ саджджха̄йантасса маджджхимапан̣н̣а̄сако а̄гаччхати, там̣ саджджха̄йантасса упарипан̣н̣а̄сако. куто туйхам̣ каммат̣т̣ха̄нанти? бханте, тумха̄кам̣ сантике каммат̣т̣ха̄нам̣ лабхитва̄ пуна на олокесса̄мӣти каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ екӯнавӣсативасса̄ни саджджха̄йам̣ акатва̄ вӣсатиме вассе арахаттам̣ патва̄ саджджха̄йаттха̄йа а̄гата̄нам̣ бхиккхӯнам̣ ‘‘вӣсати ме, а̄вусо, васса̄ни парийаттим̣ анолокентасса, апича кхо катапаричайо ахаметтха а̄рабхатха̄’’ти ватва̄ а̄дито пат̣т̣ха̄йа йа̄ва парийоса̄на̄ екабйан̃джанеписса кан̇кха̄ на̄хоси.
карул̣ийагирива̄сӣна̄гаттхеропи ат̣т̣ха̄расавасса̄ни парийаттим̣ чхад̣д̣етва̄ бхиккхӯнам̣ дха̄тукатхам̣ уддиси. тесам̣ га̄мава̄сикаттхерехи саддхим̣ сам̣сандента̄нам̣ екапан̃хопи уппат̣ипа̄т̣ийа̄ а̄гато на̄хоси.
маха̄виха̄репи типит̣акачӯл̣а̄бхайаттхеро на̄ма ат̣т̣хакатхам̣ ануггахетва̄ва пан̃чаника̄йаман̣д̣але тӣн̣и пит̣ака̄ни париваттесса̄мӣти суван̣н̣абхерим̣ пахара̄песи. бхиккхусан̇гхо катама̄чарийа̄нам̣ уггахо, аттано а̄чарийуггахан̃н̃ева вадату, итаратха̄ ваттум̣ на дема̄ти а̄ха. упаджджха̄йопи нам̣ аттано упат̣т̣ха̄нама̄гатам̣ пуччхи ‘‘твама̄вусо, бхерим̣ пахара̄песӣ’’ти? а̄ма, бханте. ким̣ ка̄ран̣а̄ти? парийаттим̣, бханте, париваттесса̄мӣти. а̄вусо абхайа, а̄чарийа̄ идам̣ падам̣ катхам̣ вадантӣти? евам̣ ваданти, бхантети. тхеро хунти пат̣иба̄хи. пуна со ан̃н̃ена ан̃н̃ена парийа̄йена евам̣ ваданти бхантети тиккхаттум̣ а̄ха. тхеро саббам̣ хунти пат̣иба̄хитва̄ ‘‘а̄вусо, тайа̄ ¶ пат̣хамам̣ катхито ева а̄чарийамагго, а̄чарийамукхато пана ануггахитатта̄ ‘евам̣ а̄чарийа̄ вадантӣ’ти сан̣т̣ха̄тум̣ на̄саккхи. гаччха аттано а̄чарийа̄нам̣ сантике сун̣а̄хӣ’’ти. кухим̣, бханте, гаччха̄мӣти? ган̇га̄йа парато рохан̣аджанападе тула̄дха̄рапаббатавиха̄ре саббапарийаттико маха̄дхаммараккхитаттхеро на̄ма васати, тасса сантикам̣ гаччха̄ти. са̄дху, бхантети тхерам̣ вандитва̄ пан̃чахи бхиккхусатехи саддхим̣ тхерасса сантикам̣ гантва̄ вандитва̄ нисӣди. тхеро касма̄ а̄гатосӣти ¶ пуччхи. дхаммам̣ сотум̣, бхантети. а̄вусо абхайа, дӣгхамаджджхимесу мам̣ ка̄лена ка̄лам̣ пуччханти. авасесам̣ пана ме тим̣саматта̄ни васса̄ни на олокитапуббам̣. апича твам̣ раттим̣ мама сантике париваттехи. ахам̣ те дива̄ катхайисса̄мӣти. со са̄дху, бхантети татха̄ ака̄си. паривен̣адва̄ре маха̄ман̣д̣апам̣ ка̄ретва̄ га̄мава̄сино дивасе дивасе дхаммассаванаттха̄йа а̄гаччханти. тхеро раттим̣ париватти. там̣ дива̄ катхайанто анупуббена десанам̣ нит̣т̣хапетва̄ абхайаттхерасса сантике тат̣т̣ика̄йа нисӣдитва̄ ‘‘а̄вусо, майхам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ катхехӣ’’ти а̄ха. бханте, ким̣ бхан̣атха, нану майа̄ тумха̄камева сантике сутам̣? кимахам̣ тумхехи ан̃н̃а̄там̣ катхесса̄мӣти? тато нам̣ тхеро ан̃н̃о еса, а̄вусо, гатакасса магго на̄ма̄ти а̄ха. абхайатхеро кира тада̄ сота̄панно хоти. атхасса со каммат̣т̣ха̄нам̣ датва̄ а̄гантва̄ лохапа̄са̄де дхаммам̣ париваттенто тхеро париниббутоти ассоси. сутва̄ ‘‘а̄харатха̄вусо, чӣвара’’нти чӣварам̣ па̄рупитва̄ ‘‘ануччхавико, а̄вусо, амха̄кам̣ а̄чарийасса арахаттамагго. а̄чарийо но, а̄вусо, уджу а̄джа̄нӣйо. со аттано дхаммантева̄сикасса сантике тат̣т̣ика̄йа нисӣдитва̄ ‘майхам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ катхехӣ’ти а̄ха. ануччхавико, а̄вусо, тхерасса арахаттамагго’’ти. еварӯпа̄нам̣ гантхо палибодхо на хотӣти.
иддхӣти потхуджджаника̄ иддхи. са̄ хи утта̄насеййакада̄рако вийа тарун̣асассам̣ вийа ча дуппариха̄ра̄ хоти. аппаматтакенева бхиджджати. са̄ пана випассана̄йа палибодхо хоти, на сама̄дхисса, сама̄дхим̣ патва̄ паттаббато. тасма̄ випассанаттхикена иддхипалибодхо упаччхиндитаббо, итарена авасеса̄ти айам̣ та̄ва палибодхакатха̄йа виттха̄ро.
каммат̣т̣ха̄нада̄йакаван̣н̣ана̄
42. каммат̣т̣ха̄нада̄йакам̣ ¶ калйа̄н̣амиттам̣ упасан̇камитва̄ти еттха пана дувидхам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ саббаттхакакаммат̣т̣ха̄нам̣ па̄риха̄рийакаммат̣т̣ха̄нан̃ча. таттха саббаттхакакаммат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма бхиккхусан̇гха̄дӣсу метта̄ маран̣ассати ча. асубхасан̃н̃а̄типи еке.
каммат̣т̣ха̄никена хи бхиккхуна̄ пат̣хамам̣ та̄ва париччхиндитва̄ сӣмат̣т̣хакабхиккхусан̇гхе сукхита̄ хонту абйа̄паджджа̄ти метта̄ бха̄ветабба̄. тато сӣмат̣т̣хакадевата̄су. тато гочарага̄мамхи иссараджане. тато ¶ таттха мануссе упа̄да̄йа саббасаттесу. со хи бхиккхусан̇гхе метта̄йа сахава̄сӣнам̣ мудучиттатам̣ джанети. атхасса те сукхасам̣ва̄са̄ хонти. сӣмат̣т̣хакадевата̄су метта̄йа мудукатачитта̄хи девата̄хи дхаммика̄йа раккха̄йа сусам̣вихитараккхо хоти. гочарага̄мамхи иссараджане метта̄йа мудукатачиттасанта̄нехи иссарехи дхаммика̄йа раккха̄йа сураккхитапариккха̄ро хоти. таттха мануссесу метта̄йа паса̄дитачиттехи техи апарибхӯто хутва̄ вичарати. саббасаттесу метта̄йа саббаттха аппат̣ихатача̄ро хоти. маран̣ассатийа̄ пана авассам̣ майа̄ маритаббанти чинтенто анесанам̣ паха̄йа упарӯпари вад̣д̣хама̄насам̣вего анолӣнавуттико хоти. асубхасан̃н̃а̄паричитачиттасса панасса дибба̄нипи а̄рамман̣а̄ни лобхавасена читтам̣ на парийа̄дийанти.
евам̣ бахӯпака̄ратта̄ саббаттха аттхайитаббам̣ иччхитаббанти ча адхиппетасса йога̄нуйогакаммасса т̣ха̄нан̃ча̄ти саббаттхакакаммат̣т̣ха̄нанти вуччати.
чатта̄лӣса̄йа пана каммат̣т̣ха̄несу йам̣ йасса чарийа̄нукӯлам̣, там̣ тасса ниччам̣ парихаритаббатта̄ упаримасса ча упаримасса бха̄вана̄каммасса падат̣т̣ха̄натта̄ па̄риха̄рийакаммат̣т̣ха̄нанти вуччати. ити имам̣ дувидхампи каммат̣т̣ха̄нам̣ йо дети, айам̣ каммат̣т̣ха̄нада̄йако на̄ма. там̣ каммат̣т̣ха̄нада̄йакам̣.
калйа̄н̣амиттанти –
пийо гару бха̄ванӣйо, ватта̄ ча вачанаккхамо;
гамбхӣран̃ча катхам̣ катта̄, но чат̣т̣ха̄не нийоджакоти. (а. ни. 7.37);
евама̄дигун̣асаманна̄гатам̣ екантена хитесим̣ вуддхипаккхе т̣хитам̣ калйа̄н̣амиттам̣.
‘‘мамам̣ ¶ хи, а̄нанда, калйа̄н̣амиттам̣ а̄гамма джа̄тидхамма̄ сатта̄ джа̄тийа̄ паримуччантӣ’’ти (сам̣. ни. 1.129; 5.2) а̄дивачанато пана самма̄самбуддхойева сабба̄ка̄расампанно калйа̄н̣амитто. тасма̄ тасмим̣ сати тассева бхагавато сантике гахитакаммат̣т̣ха̄нам̣ сугахитам̣ хоти. париниббуте пана тасмим̣ асӣтийа̄ маха̄са̄вакесу йо дхарати, тасса ¶ сантике гахетум̣ ват̣т̣ати. тасмим̣ асати йам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетука̄мо хоти, тассева васена чатуккапан̃чакаджджха̄на̄ни ниббаттетва̄ джха̄нападат̣т̣ха̄нам̣ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ а̄саваккхайаппаттасса кхӣн̣а̄савасса сантике гахетаббам̣.
ким̣ пана кхӣн̣а̄саво ахам̣ кхӣн̣а̄савоти атта̄нам̣ пака̄сетӣти? ким̣ ваттаббам̣, ка̄ракабха̄вам̣ хи джа̄нитва̄ пака̄сети. нану ассагуттаттхеро а̄раддхакаммат̣т̣ха̄насса бхиккхуно ‘‘каммат̣т̣ха̄нака̄рако айа’’нти джа̄нитва̄ а̄ка̄се чаммакхан̣д̣ам̣ пан̃н̃а̄петва̄ таттха паллан̇кена нисинно каммат̣т̣ха̄нам̣ катхесӣти.
тасма̄ саче кхӣн̣а̄савам̣ лабхати, иччетам̣ кусалам̣, но че лабхати, ана̄га̄мисакада̄га̄мисота̄паннаджха̄нала̄бхӣпутхуджджанатипит̣акадхарадвипит̣акадхараекапит̣акадхаресу пуримасса пуримасса сантике. екапит̣акадхарепи асати йасса екасан̇гӣтипи ат̣т̣хакатха̄йа саддхим̣ пагун̣а̄, айан̃ча ладжджӣ хоти, тасса сантике гахетаббам̣. еварӯпо хи тантидхаро вам̣са̄нураккхако павен̣ӣпа̄лако а̄чарийо а̄чарийаматикова хоти, на аттаноматико хоти. тенева пора̄н̣акаттхера̄ ‘‘ладжджӣ раккхиссати ладжджӣ раккхиссатӣ’’ти тиккхаттум̣ а̄хам̣су.
пуббе вуттакхӣн̣а̄сава̄дайо четтха аттана̄ адхигатамаггамева а̄чиккханти. бахуссуто пана там̣ там̣ а̄чарийам̣ упасан̇камитва̄ уггахапарипуччха̄нам̣ висодхитатта̄ ито чито ча суттан̃ча ка̄ран̣ан̃ча саллаккхетва̄ саппа̄йа̄саппа̄йам̣ йоджетва̄ гаханат̣т̣ха̄не гаччханто маха̄хаттхӣ вийа маха̄маггам̣ дассенто каммат̣т̣ха̄нам̣ катхессати. тасма̄ еварӯпам̣ каммат̣т̣ха̄нада̄йакам̣ калйа̄н̣амиттам̣ упасан̇камитва̄ тасса ваттапат̣ипаттим̣ катва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетаббам̣.
саче ¶ панетам̣ екавиха̄рейева лабхати, иччетам̣ кусалам̣, но че лабхати, йаттха со васати, таттха гантаббам̣. гаччхантена ча на дхотамаккхитехи па̄дехи упа̄хана̄ а̄рӯхитва̄ чхаттам̣ гахетва̄ телана̄л̣имадхупха̄н̣ита̄дӣни га̄ха̄петва̄ антева̄сикапаривутена гантаббам̣. гамикаваттам̣ пана пӯретва̄ аттано паттачӣварам̣ сайамева гахетва̄ антара̄магге йам̣ йам̣ виха̄рам̣ пависати саббаттха ваттапат̣ипаттим̣ курума̄нена саллахукапариккха̄рена парамасаллекхавуттина̄ хутва̄ гантаббам̣.
там̣ ¶ виха̄рам̣ пависантена антара̄маггейева дантакат̣т̣хам̣ каппийам̣ ка̄ра̄петва̄ гахетва̄ пависитаббам̣, на ча ‘‘мухуттам̣ виссаметва̄ па̄дадхованамаккхана̄дӣни катва̄ а̄чарийасса сантикам̣ гамисса̄мӣ’’ти ан̃н̃ам̣ паривен̣ам̣ пависитаббам̣. касма̄? саче хисса татра а̄чарийасса висабха̄га̄ бхиккхӯ бхавеййум̣, те а̄гаманака̄ран̣ам̣ пуччхитва̄ а̄чарийасса аван̣н̣ам̣ пака̄сетва̄ ‘‘нат̣т̣хоси, саче тасса сантикам̣ а̄гато’’ти виппат̣иса̄рам̣ уппа̄деййум̣, йена татова пат̣иниваттеййа, тасма̄ а̄чарийасса васанат̣т̣ха̄нам̣ пуччхитва̄ уджукам̣ таттхева гантаббам̣.
саче а̄чарийо дахаратаро хоти, паттачӣварапат̣иггахан̣а̄дӣни на са̄дитабба̄ни. саче вуд̣д̣хатаро хоти, гантва̄ а̄чарийам̣ вандитва̄ т̣ха̄таббам̣. ‘‘никкхипа̄вусо, паттачӣвара’’нти вуттена никкхипитаббам̣. ‘‘па̄нӣйам̣ пива̄’’ти вуттена саче иччхати па̄таббам̣. ‘‘па̄де дхова̄хӣ’’ти вуттена на та̄ва па̄да̄ дховитабба̄. саче хи а̄чарийена а̄бхатам̣ удакам̣ бхавеййа, на са̄руппам̣ сийа̄. ‘‘дхова̄ха̄вусо, на майа̄ а̄бхатам̣, ан̃н̃ехи а̄бхата’’нти вуттена пана йаттха а̄чарийо на пассати, еварӯпе пат̣иччханне ва̄ ока̄се, аббхока̄се виха̄расса̄пи ва̄ екаманте нисӣдитва̄ па̄да̄ дховитабба̄.
саче а̄чарийо телана̄л̣им̣ а̄харати ут̣т̣хахитва̄ убхохи хаттхехи саккаччам̣ гахетабба̄. саче хи на ган̣хеййа, ‘‘айам̣ бхиккху ито ева пат̣т̣ха̄йа самбхогам̣ копетӣ’’ти а̄чарийасса ан̃н̃атхаттам̣ бхавеййа. гахетва̄ пана на а̄дитова па̄да̄ маккхетабба̄. саче хи там̣ а̄чарийасса гаттаббхан̃джанателам̣ бхавеййа, на са̄руппам̣ сийа̄. тасма̄ сӣсам̣ маккхетва̄ ¶ кхандха̄дӣни маккхетабба̄ни. ‘‘саббапа̄риха̄рийателамидам̣, а̄вусо, па̄депи маккхехӣ’’ти вуттена пана тхокам̣ сӣсе катва̄ па̄де маккхетва̄ ‘‘имам̣ телана̄л̣им̣ т̣хапеми, бханте’’ти ватва̄ а̄чарийе ган̣ханте да̄табба̄.
а̄гатадивасато пат̣т̣ха̄йа каммат̣т̣ха̄нам̣ ме, бханте, катхетха иччевам̣ на ваттаббам̣. дутийадивасато пана пат̣т̣ха̄йа саче а̄чарийасса пакатиупат̣т̣ха̄ко аттхи, там̣ йа̄читва̄ ваттам̣ ка̄таббам̣. саче йа̄читопи на дети, ока̄се ладдхейева ка̄таббам̣. каронтена кхуддакамаджджхимамаханта̄ни тӣн̣и дантакат̣т̣ха̄ни упана̄метабба̄ни. сӣтам̣ ун̣ханти дувидхам̣ мукхадхованаудакан̃ча нха̄нодакан̃ча пат̣ийа̄детаббам̣. тато йам̣ а̄чарийо тӣн̣и диваса̄ни парибхун̃джати, та̄дисамева ниччам̣ упана̄метаббам̣. нийамам̣ акатва̄ йам̣ ва̄ там̣ ва̄ парибхун̃джантасса йатха̄ладдхам̣ упана̄метаббам̣. ким̣ бахуна̄ ¶ вуттена? йам̣ там̣ бхагавата̄ ‘‘антева̄сикена, бхиккхаве, а̄чарийамхи самма̄ ваттитаббам̣. татра̄йам̣ самма̄ ваттана̄, ка̄лассева ут̣т̣ха̄йа упа̄хана̄ омун̃читва̄ екам̣сам̣ уттара̄сан̇гам̣ каритва̄ дантакат̣т̣хам̣ да̄таббам̣, мукходакам̣ да̄таббам̣, а̄санам̣ пан̃н̃апетаббам̣. саче йа̄гу хоти, бха̄джанам̣ дховитва̄ йа̄гу упана̄метабба̄’’ти (маха̄ва. 78) а̄дикам̣ кхандхаке самма̄ваттам̣ пан̃н̃аттам̣, там̣ саббампи ка̄таббам̣.
евам̣ ваттасампаттийа̄ гарум̣ а̄ра̄дхайама̄нена са̄йам̣ вандитва̄ йа̄хӣти виссаджджитена гантаббам̣, йада̄ со кисса̄гатосӣти пуччхати, тада̄ а̄гаманака̄ран̣ам̣ катхетаббам̣. саче со нева пуччхати, ваттам̣ пана са̄дийати, даса̄хе ва̄ паккхе ва̄ вӣтиватте екадивасам̣ виссаджджитена̄пи агантва̄ ока̄сам̣ ка̄ретва̄ а̄гаманака̄ран̣ам̣ а̄рочетаббам̣. ака̄ле ва̄ гантва̄ киматтхама̄гатосӣти пут̣т̣хена а̄рочетаббам̣. саче со па̄това а̄гаччха̄ти вадати, па̄това гантаббам̣.
саче панасса та̄йа вела̄йа питта̄ба̄дхена ва̄ куччхи парид̣айхати, аггимандата̄йа ва̄ бхаттам̣ на джӣрати, ан̃н̃о ва̄ кочи рого ба̄дхати, там̣ йатха̄бхӯтам̣ а̄викатва̄ аттано саппа̄йавелам̣ а̄рочетва̄ та̄йа вела̄йа упасан̇камитаббам̣. асаппа̄йавела̄йа хи вуччама̄нампи каммат̣т̣ха̄нам̣ на сакка̄ хоти манасика̄тунти. айам̣ каммат̣т̣ха̄нада̄йакам̣ калйа̄н̣амиттам̣ упасан̇камитва̄ти еттха виттха̄ро.
чарийа̄ван̣н̣ана̄
43. ида̄ни ¶ аттано чарийа̄нукӯланти еттха чарийа̄ти чха чарийа̄ ра̄гачарийа̄, досачарийа̄, мохачарийа̄, саддха̄чарийа̄, буддхичарийа̄, витаккачарийа̄ти. кечи пана ра̄га̄дӣнам̣ сам̣саггасаннипа̄тавасена апара̄пи чатассо, татха̄ саддха̄дӣнанти има̄хи ат̣т̣хахи саддхим̣ чуддаса иччханти. евам̣ пана бхеде вуччама̄не ра̄га̄дӣнам̣ саддха̄дӣхипи сам̣саггам̣ катва̄ анека̄ чарийа̄ хонти, тасма̄ сан̇кхепена чхал̣ева чарийа̄ ведитабба̄. чарийа̄, пакати, уссанната̄ти аттхато екам̣. та̄сам̣ васена чхал̣ева пуггала̄ хонти ра̄гачарито, досачарито, мохачарито, саддха̄чарито, буддхичарито, витаккачаритоти.
таттха ¶ йасма̄ ра̄гачаритасса кусалаппаваттисамайе саддха̄ балаватӣ хоти, ра̄гасса а̄саннагун̣атта̄. йатха̄ хи акусалапаккхе ра̄го синиддхо на̄тилӯкхо, евам̣ кусалапаккхе саддха̄. йатха̄ ра̄го ваттхука̄ме парийесати, евам̣ саддха̄ сӣла̄дигун̣е. йатха̄ ра̄го ахитам̣ на париччаджати, евам̣ саддха̄ хитам̣ на париччаджати, тасма̄ ра̄гачаритасса саддха̄чарито сабха̄го.
йасма̄ пана досачаритасса кусалаппаваттисамайе пан̃н̃а̄ балаватӣ хоти, досасса а̄саннагун̣атта̄. йатха̄ хи акусалапаккхе досо ниссинехо на а̄рамман̣ам̣ аллӣйати, евам̣ кусалапаккхе пан̃н̃а̄. йатха̄ ча досо абхӯтампи досамева парийесати, евам̣ пан̃н̃а̄ бхӯтам̣ досамева. йатха̄ досо саттапариваджджана̄ка̄рена паваттати, евам̣ пан̃н̃а̄ сан̇кха̄рапариваджджана̄ка̄рена, тасма̄ досачаритасса буддхичарито сабха̄го.
йасма̄ пана мохачаритасса ануппанна̄нам̣ кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ уппа̄да̄йа ва̄йамама̄насса йебхуййена антара̄йакара̄ витакка̄ уппаджджанти, мохасса а̄санналаккхан̣атта̄. йатха̄ хи мохо парибйа̄кулата̄йа анават̣т̣хито, евам̣ витакко на̄наппака̄равитакканата̄йа. йатха̄ ча мохо апарийога̄хан̣ата̄йа чан̃чало. татха̄ витакко лахупарикаппаната̄йа, тасма̄ мохачаритасса витаккачарито сабха̄готи.
апаре тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хивасена апара̄пи тиссо чарийа̄ ваданти. таттха тан̣ха̄ ра̄гойева, ма̄но ча там̣сампайуттоти тадубхайам̣ ра̄гачарийам̣ на̄тиваттати ¶ . моханида̄натта̄ ча дит̣т̣хийа̄ дит̣т̣хичарийа̄ мохачарийамева анупатати.
44. та̄ панета̄ чарийа̄ киннида̄на̄? катхан̃ча джа̄нитаббам̣ ‘‘айам̣ пуггало ра̄гачарито, айам̣ пуггало доса̄дӣсу ан̃н̃атарачарито’’ти? ким̣ чаритасса пуггаласса ким̣ саппа̄йанти?
татра пурима̄ та̄ва тиссо чарийа̄ пубба̄чин̣н̣анида̄на̄, дха̄тудосанида̄на̄ ча̄ти екачче ваданти. пуббе кира ит̣т̣хаппайогасубхакаммабахуло ра̄гачарито хоти, сагга̄ ва̄ чавитва̄ идхӯпапанно. пуббе чхеданавадхабандханаверакаммабахуло досачарито хоти, нирайана̄гайонӣхи ва̄ чавитва̄ идхӯпапанно. пуббе маджджапа̄набахуло сутапарипуччха̄вихӣно ча мохачарито хоти, тираччха̄найонийа̄ ¶ ва̄ чавитва̄ идхӯпапанноти евам̣ пубба̄чин̣н̣анида̄на̄ти ваданти. двиннам̣ пана дха̄тӯнам̣ уссаннатта̄ пуггало мохачарито хоти патхавӣдха̄туйа̄ ча а̄подха̄туйа̄ ча. итара̄сам̣ двиннам̣ уссаннатта̄ досачарито. сабба̄сам̣ саматта̄ пана ра̄гачаритоти. досесу ча семха̄дхико ра̄гачарито хоти. ва̄та̄дхико мохачарито. семха̄дхико ва̄ мохачарито. ва̄та̄дхико ра̄гачаритоти евам̣ дха̄тудосанида̄на̄ти ваданти.
таттха йасма̄ пуббе ит̣т̣хаппайогасубхакаммабахула̄пи сагга̄ чавитва̄ идхӯпапанна̄пи ча на саббе ра̄гачарита̄йева хонти, на итаре ва̄ досамохачарита̄. евам̣ дха̄тӯнан̃ча йатха̄вуттенева найена уссаданийамо на̄ма наттхи. досанийаме ча ра̄гамохадвайамева вуттам̣, тампи ча пубба̄паравируддхамева. саддха̄чарийа̄дӣсу ча екисса̄пи нида̄нам̣ на вуттамева. тасма̄ саббаметам̣ апариччхиннавачанам̣.
айам̣ панеттха ат̣т̣хакатха̄чарийа̄нам̣ мата̄нуса̄рена виниччхайо, вуттан̃хетам̣ уссадакиттане (дха. са. ат̣т̣ха. 498) ‘‘име сатта̄ пуббахетунийа̄мена лобхуссада̄ досуссада̄ мохуссада̄ алобхуссада̄ адосуссада̄ амохуссада̄ ча хонти.
йасса ¶ хи камма̄йӯханаккхан̣е лобхо балава̄ хоти алобхо мандо, адоса̄моха̄ балаванто досамоха̄ манда̄, тасса мандо алобхо лобхам̣ парийа̄да̄тум̣ на саккоти. адоса̄моха̄ пана балаванто досамохе парийа̄да̄тум̣ саккоти. тасма̄ со тена каммена диннапат̣исандхивасена ниббатто луддхо хоти сукхасӣло аккодхано пан̃н̃ава̄ ваджирӯпаман̃а̄н̣о.
йасса пана камма̄йӯханаккхан̣е лобхадоса̄ балаванто хонти алобха̄доса̄ манда̄, амохо балава̄ мохо мандо, со пуриманайенева луддхо чева хоти дут̣т̣хо ча. пан̃н̃ава̄ пана хоти ваджирӯпаман̃а̄н̣о датта̄бхайаттхеро вийа.
йасса камма̄йӯханаккхан̣е лобха̄досамоха̄ балаванто хонти итаре манда̄, со пуриманайенева луддхо чева хоти дандхо ча, сӣлако пана хоти аккодхано (ба̄кулаттхеро вийа).
татха̄ ¶ йасса камма̄йӯханаккхан̣е тайопи лобхадосамоха̄ балаванто хонти алобха̄дайо манда̄, со пуриманайенева луддхо чева хоти дут̣т̣хо ча мӯл̣хо ча.
йасса пана камма̄йӯханаккхан̣е алобхадосамоха̄ балаванто хонти итаре манда̄, со пуриманайенева алуддхо аппакилесо хоти дибба̄рамман̣ампи дисва̄ ниччало, дут̣т̣хо пана хоти дандхапан̃н̃о ча.
йасса пана камма̄йӯханаккхан̣е алобха̄досамоха̄ балаванто хонти итаре манда̄, со пуриманайенева алуддхо чева хоти адут̣т̣хо сӣлако ча, дандхо пана хоти.
татха̄ йасса камма̄йӯханаккхан̣е алобхадоса̄моха̄ балаванто хонти итаре манда̄, со пуриманайенева алуддхо чева хоти пан̃н̃ава̄ ча, дут̣т̣хо ча пана хоти кодхано.
йасса ¶ пана камма̄йӯханаккхан̣е тайопи алобха̄доса̄моха̄ балаванто хонти лобха̄дайо манда̄, со пуриманайенева маха̄сан̇гхараккхитаттхеро вийа алуддхо адут̣т̣хо пан̃н̃ава̄ ча хотӣ’’ти.
еттха ча йо луддхоти вутто, айам̣ ра̄гачарито. дут̣т̣хадандха̄ досамохачарита̄. пан̃н̃ава̄ буддхичарито. алуддхаадут̣т̣ха̄ пасаннапакатита̄йа саддха̄чарита̄. йатха̄ ва̄ амохапарива̄рена каммуна̄ ниббатто буддхичарито, евам̣ балавасаддха̄парива̄рена каммуна̄ ниббатто саддха̄чарито. ка̄мавитакка̄дипарива̄рена каммуна̄ ниббатто витаккачарито. лобха̄дина̄ вомиссапарива̄рена каммуна̄ ниббатто вомиссачаритоти. евам̣ лобха̄дӣсу ан̃н̃атаран̃н̃атарапарива̄рам̣ пат̣исандхиджанакам̣ каммам̣ чарийа̄нам̣ нида̄нанти ведитаббам̣.
45. йам̣ пана вуттам̣ катхан̃ча джа̄нитаббам̣ айам̣ пуггало ра̄гачаритотиа̄ди. татра̄йам̣ найо.
ирийа̄патхато кичча̄, бходжана̄ дассана̄дито;
дхаммаппаваттито чева, чарийа̄йо вибха̄вайети.
таттха ¶ ирийа̄патхатоти ра̄гачарито хи пакатигаманена гаччханто ча̄турийена гаччхати, сан̣икам̣ па̄дам̣ никкхипати, самам̣ никкхипати, самам̣ уддхарати, уккут̣икан̃часса падам̣ хоти. досачарито па̄даггехи кхан̣анто вийа гаччхати, сахаса̄ па̄дам̣ никкхипати, сахаса̄ уддхарати, анукад̣д̣хитан̃часса падам̣ хоти. мохачарито парибйа̄кула̄йа гатийа̄ гаччхати, чхамбхито вийа падам̣ никкхипати, чхамбхито вийа уддхарати, сахаса̄нупӣл̣итан̃часса падам̣ хоти. вуттампи четам̣ ма̄ган̣д̣ийасуттуппаттийам̣ –
‘‘раттасса хи уккут̣икам̣ падам̣ бхаве,
дут̣т̣хасса хоти анукад̣д̣хитам̣ падам̣;
мӯл̣хасса хоти сахаса̄нупӣл̣итам̣,
виват̣т̣аччхадасса идамӣдисам̣ пада’’нти.
т̣ха̄нампи ¶ ра̄гачаритасса па̄са̄дикам̣ хоти мадхура̄ка̄рам̣, досачаритасса тхаддха̄ка̄рам̣, мохачаритасса а̄кула̄ка̄рам̣. нисаджджа̄йапи есева найо. ра̄гачарито ча атарама̄но самам̣ сеййам̣ пан̃н̃апетва̄ сан̣икам̣ нипаджджитва̄ ан̇гапаччан̇га̄ни самодха̄йа па̄са̄дикена а̄ка̄рена сайати, вут̣т̣ха̄пийама̄но ча сӣгхам̣ авут̣т̣ха̄йа сан̇кито вийа сан̣икам̣ пат̣ивачанам̣ дети. досачарито тарама̄но йатха̄ ва̄ татха̄ ва̄ сеййам̣ пан̃н̃апетва̄ паккхиттака̄йо бха̄кут̣им̣ катва̄ сайати, вут̣т̣ха̄пийама̄но ча сӣгхам̣ вут̣т̣ха̄йа купито вийа пат̣ивачанам̣ дети. мохачарито дуссан̣т̣ха̄нам̣ сеййам̣ пан̃н̃апетва̄ виккхиттака̄йо бахулам̣ адхомукхо сайати, вут̣т̣ха̄пийама̄но ча хун̇ка̄рам̣ каронто дандхам̣ вут̣т̣ха̄ти. саддха̄чарита̄дайо пана йасма̄ ра̄гачарита̄дӣнам̣ сабха̄га̄, тасма̄ тесампи та̄дисова ирийа̄патхо хотӣти. евам̣ та̄ва ирийа̄патхато чарийа̄йо вибха̄вайе.
кичча̄ти саммаджджана̄дӣсу ча киччесу ра̄гачарито са̄дхукам̣ саммаджджаним̣ гахетва̄ атарама̄но ва̄ликам̣ авиппакиранто синдува̄ракусумасантхарамива сантхаранто суддхам̣ самам̣ саммаджджати. досачарито га̄л̣хам̣ саммаджджаним̣ гахетва̄ тарама̄нарӯпо убхато ва̄ликам̣ усса̄ренто кхарена саддена асуддхам̣ висамам̣ саммаджджати. мохачарито ситхилам̣ саммаджджаним̣ гахетва̄ сампариваттакам̣ а̄л̣олайама̄но асуддхам̣ висамам̣ саммаджджати.
йатха̄ саммаджджане, евам̣ чӣварадхованараджана̄дӣсупи саббакиччесу нипун̣амадхурасамасаккаччака̄рӣ ¶ ра̄гачарито. га̄л̣хатхаддхависамака̄рӣ досачарито. анипун̣абйа̄кулависама̄париччхиннака̄рӣ мохачарито. чӣварадха̄ран̣ампи ча ра̄гачаритасса на̄тига̄л̣хам̣ на̄тиситхилам̣ хоти па̄са̄дикам̣ париман̣д̣алам̣. досачаритасса атига̄л̣хам̣ апариман̣д̣алам̣. мохачаритасса ситхилам̣ парибйа̄кулам̣. саддха̄чарита̄дайо тесам̣йева̄нуса̄рена ведитабба̄, там̣ сабха̄гатта̄ти. евам̣ киччато чарийа̄йо вибха̄вайе.
бходжана̄ти ра̄гачарито синиддхамадхурабходжанаппийо хоти, бхун̃джама̄но ча на̄тимахантам̣ париман̣д̣алам̣ а̄лопам̣ катва̄ расапат̣исам̣ведӣ атарама̄но бхун̃джати, кин̃чидева ча са̄дум̣ лабхитва̄ соманассам̣ а̄паджджати ¶ . досачарито лӯкхаамбилабходжанаппийо хоти, бхун̃джама̄но ча мукхапӯракам̣ а̄лопам̣ катва̄ арасапат̣исам̣ведӣ тарама̄но бхун̃джати, кин̃чидева ча аса̄дум̣ лабхитва̄ доманассам̣ а̄паджджати. мохачарито анийатаручико хоти, бхун̃джама̄но ча апариман̣д̣алам̣ париттам̣ а̄лопам̣ катва̄ бха̄джане чхад̣д̣енто мукхам̣ маккхенто виккхиттачитто там̣ там̣ витаккенто бхун̃джати. саддха̄чарита̄дайопи тесам̣йева̄нуса̄рена ведитабба̄, там̣сабха̄гатта̄ти. евам̣ бходжанато чарийа̄йо вибха̄вайе.
дассана̄дитоти ра̄гачарито ӣсакампи манорамам̣ рӯпам̣ дисва̄ вимхайаджа̄то вийа чирам̣ олокети, париттепи гун̣е саджджати, бхӯтампи досам̣ на ган̣ха̄ти, паккамантопи амун̃читука̄мова хутва̄ са̄пеккхо паккамати. досачарито ӣсакампи аманорамам̣ рӯпам̣ дисва̄ килантарӯпо вийа на чирам̣ олокети, париттепи досе пат̣ихан̃н̃ати, бхӯтампи гун̣ам̣ на ган̣ха̄ти, паккамантопи мун̃читука̄мова хутва̄ анапеккхо паккамати. мохачарито йам̣кин̃чи рӯпам̣ дисва̄ парапаччайико хоти, парам̣ ниндантам̣ сутва̄ ниндати, пасам̣сантам̣ сутва̄ пасам̣сати, сайам̣ пана ан̃н̃а̄н̣упеккха̄йа упеккхакова хоти. еса найо саддасавана̄дӣсупи. саддха̄чарита̄дайо пана тесам̣йева̄нуса̄рена ведитабба̄, там̣сабха̄гатта̄ти. евам̣ дассана̄дито чарийа̄йо вибха̄вайе.
дхаммаппаваттито чева̄ти ра̄гачаритасса ча ма̄йа̄, са̄т̣хеййам̣, ма̄но, па̄пиччхата̄, махиччхата̄, асантут̣т̣хита̄, син̇гам̣, ча̄палйанти евама̄дайо дхамма̄ бахулам̣ паваттанти. досачаритасса кодхо, упана̄хо, маккхо, пал̣а̄со, исса̄, маччхарийанти евама̄дайо. мохачаритасса тхинам̣, миддхам̣, уддхаччам̣, куккуччам̣, вичикиччха̄, а̄дха̄нагга̄хита̄, дуппат̣иниссаггита̄ти евама̄дайо. саддха̄чаритасса ¶ муттача̄гата̄, арийа̄нам̣ дассанака̄мата̄, саддхаммам̣ сотука̄мата̄, па̄моджджабахулата̄, асат̣хата̄, ама̄йа̄вита̄, паса̄данӣйесу т̣ха̄несу паса̄доти евама̄дайо. буддхичаритасса совачассата̄, калйа̄н̣амиттата̄, бходжанематтан̃н̃ута̄, сатисампаджан̃н̃ам̣, джа̄гарийа̄нуйого, сам̣веджанӣйесу т̣ха̄несу сам̣вего, сам̣виггасса ча йонисо падха̄нанти евама̄дайо. витаккачаритасса бхассабахулата̄, ган̣а̄ра̄мата̄, кусала̄нуйоге арати, анават̣т̣хитакиччата̄, раттим̣ дхӯма̄йана̄ ¶ , дива̄ паджджалана̄, хура̄хурам̣ дха̄вана̄ти евама̄дайо дхамма̄ бахулам̣ паваттантӣти. евам̣ дхаммаппаваттито чарийа̄йо вибха̄вайе.
йасма̄ пана идам̣ чарийа̄вибха̄ванавидха̄нам̣ сабба̄ка̄рена нева па̄л̣ийам̣ на ат̣т̣хакатха̄йам̣ а̄гатам̣, кевалам̣ а̄чарийамата̄нуса̄рена вуттам̣, тасма̄ на са̄рато паччетаббам̣. ра̄гачаритасса хи вутта̄ни ирийа̄патха̄дӣни досачарита̄дайопи аппама̄давиха̄рино ка̄тум̣ сакконти. сам̣сат̣т̣хачаритасса ча пуггаласса екассева бхинналаккхан̣а̄ ирийа̄патха̄дайо на упападжджанти. йам̣ панетам̣ ат̣т̣хакатха̄су чарийа̄вибха̄ванавидха̄нам̣ вуттам̣, тадева са̄рато паччетаббам̣. вуттан̃хетам̣ ‘‘четопарийан̃а̄н̣асса ла̄бхӣ а̄чарийо чарийам̣ н̃атва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ катхессати, итарена антева̄сико пуччхитаббо’’ти. тасма̄ четопарийан̃а̄н̣ена ва̄ там̣ ва̄ пуггалам̣ пуччхитва̄ джа̄нитаббам̣. айам̣ пуггало ра̄гачарито, айам̣ доса̄дӣсу ан̃н̃атарачаритоти.
46. ким̣ чаритасса пуггаласса ким̣ саппа̄йанти еттха пана сена̄санам̣ та̄ва ра̄гачаритасса адхотаведикам̣ бхӯмат̣т̣хакам̣ акатапаббха̄ракам̣ тин̣акут̣икам̣ пан̣н̣аса̄ла̄дӣнам̣ ан̃н̃атарам̣ раджокин̣н̣ам̣ джатука̄бхаритам̣ олуггавилуггам̣ атиуччам̣ ва̄ атинӣчам̣ ва̄ уджджан̇галам̣ са̄сан̇кам̣ асучивисамамаггам̣, йаттха ман̃чапӣт̣хампи ман̇кун̣абхаритам̣ дурӯпам̣ дуббан̣н̣ам̣, йам̣ олокентассева джигуччха̄ уппаджджати, та̄дисам̣ саппа̄йам̣. нива̄санапа̄рупанам̣ антаччхиннам̣ оламбавиламбасуттака̄кин̣н̣ам̣ джа̄лапӯвасадисам̣ са̄н̣и вийа кхарасампхассам̣ килит̣т̣хам̣ бха̄рикам̣ киччхапарихаран̣ам̣ саппа̄йам̣. паттопи дуббан̣н̣о маттика̄патто ва̄ а̄н̣иган̣т̣хика̄хато айопатто ва̄ гаруко дуссан̣т̣ха̄но сӣсакапа̄ламива джегуччхо ват̣т̣ати. бхиккха̄ча̄рамаггопи амана̄по ана̄саннага̄мо висамо ват̣т̣ати. бхиккха̄ча̄рага̄мопи йаттха манусса̄ апассанта̄ вийа чаранти, йаттха екакулепи бхиккхам̣ алабхитва̄ никкхамантам̣ ‘‘ехи, бханте’’ти а̄санаса̄лам̣ павесетва̄ йа̄губхаттам̣ датва̄ гаччханта̄ га̄вӣ вийа вадже павесетва̄ анапалокента̄ гаччханти, та̄дисо ват̣т̣ати ¶ . паривисакаманусса̄пи да̄са̄ ва̄ каммакара̄ ва̄ дуббан̣н̣а̄ дуддасика̄ килит̣т̣хавасана̄ дуггандха̄ джегуччха̄, йе ачиттӣка̄рена йа̄губхаттам̣ чхад̣д̣ента̄ вийа паривисанти, та̄диса̄ саппа̄йа̄. йа̄губхаттакхаджджакампи лӯкхам̣ дуббан̣н̣ам̣ са̄ма̄какудрӯсакакан̣а̄джака̄димайам̣ ¶ пӯтитаккам̣ билан̇гам̣ джин̣н̣аса̄касӯпеййам̣ йам̣кин̃чидева кевалам̣ ударапӯраматтам̣ ват̣т̣ати. ирийа̄патхописса т̣ха̄нам̣ ва̄ чан̇камо ва̄ ват̣т̣ати. а̄рамман̣ам̣ нӣла̄дӣсу ван̣н̣акасин̣есу йам̣кин̃чи апарисуддхаван̣н̣анти идам̣ ра̄гачаритасса саппа̄йам̣.
досачаритасса сена̄санам̣ на̄тиуччам̣ на̄тинӣчам̣ чха̄йӯдакасампаннам̣ сувибхаттабхиттитхамбхасопа̄нам̣ супаринит̣т̣хитама̄ла̄каммалата̄каммана̄на̄видхачиттакаммасамуджджаласамасиниддхамудубхӯмиталам̣ брахмавима̄намива кусумада̄мавичитраван̣н̣ачелавита̄насамалан̇катам̣ супан̃н̃аттасучиманораматтхаран̣аман̃чапӣт̣хам̣ таттха таттха ва̄саттха̄йа никкхиттакусумава̄сагандхасугандхам̣ йам̣ дассанаматтенева пӣтипа̄моджджам̣ джанайати, еварӯпам̣ саппа̄йам̣. тасса пана сена̄санасса маггопи саббапариссайавимутто сучисаматало алан̇катапат̣ийаттова ват̣т̣ати. сена̄санапариккха̄ропеттха кӣт̣аман̇кун̣адӣгхаджа̄тимӯсика̄нам̣ ниссайапариччхинданаттхам̣ на̄тибахуко, екаман̃чапӣт̣хаматтамева ват̣т̣ати. нива̄санапа̄рупанамписса чӣнапат̣т̣асома̄рапат̣т̣акосеййакаппа̄сикасукхумакхома̄дӣнам̣ йам̣ йам̣ пан̣ӣтам̣, тена тена екапат̣т̣ам̣ ва̄ дупат̣т̣ам̣ ва̄ саллахукам̣ саман̣аса̄руппена сураттам̣ суддхаван̣н̣ам̣ ват̣т̣ати. патто удакапуппхул̣амива сусан̣т̣ха̄но ман̣и вийа сумат̣т̣хо ниммало саман̣аса̄руппена супарисуддхаван̣н̣о айомайо ват̣т̣ати. бхиккха̄ча̄рамагго париссайавимутто само мана̄по на̄тидӯрана̄чча̄саннага̄мо ват̣т̣ати. бхиккха̄ча̄рага̄мопи йаттха манусса̄ ‘‘ида̄ни аййо а̄гамиссатӣ’’ти ситтасаммат̣т̣хе падесе а̄санам̣ пан̃н̃а̄петва̄ паччуггантва̄ паттам̣ а̄да̄йа гхарам̣ павесетва̄ пан̃н̃атта̄сане нисӣда̄петва̄ саккаччам̣ сахаттха̄ паривисанти, та̄дисо ват̣т̣ати. паривесака̄ панасса йе хонти абхирӯпа̄ па̄са̄дика̄ сунха̄та̄ сувилитта̄ дхӯпава̄сакусумагандхасурабхино на̄на̄вира̄гасучиманун̃н̃аваттха̄бхаран̣апат̣иман̣д̣ита̄ саккаччака̄рино, та̄диса̄ саппа̄йа̄. йа̄губхаттакхаджджакампи ван̣н̣агандхарасасампаннам̣ оджавантам̣ манорамам̣ сабба̄ка̄рапан̣ӣтам̣ йа̄вадаттхам̣ ват̣т̣ати. ирийа̄патхописса сеййа̄ ва̄ нисаджджа̄ ва̄ ват̣т̣ати, а̄рамман̣ам̣ нӣла̄дӣсу ван̣н̣акасин̣есу йам̣кин̃чи супарисуддхаван̣н̣анти идам̣ досачаритасса саппа̄йам̣.
мохачаритасса ¶ сена̄санам̣ диса̄мукхам̣ асамба̄дхам̣ ват̣т̣ати, йаттха нисиннасса виват̣а̄ диса̄ кха̄йанти ¶ , ирийа̄патхесу чан̇камо ват̣т̣ати. а̄рамман̣ам̣ панасса париттам̣ суппаматтам̣ сара̄ваматтам̣ ва̄ (кхуддакам̣) на ват̣т̣ати. самба̄дхасмин̃хи ока̄се читтам̣ бхиййо саммохама̄паджджати, тасма̄ випулам̣ маха̄касин̣ам̣ ват̣т̣ати. сесам̣ досачаритасса вуттасадисамева̄ти идам̣ мохачаритасса саппа̄йам̣.
саддха̄чаритасса саббампи досачаритамхи вуттавидха̄нам̣ саппа̄йам̣. а̄рамман̣есу часса ануссатит̣т̣ха̄нампи ват̣т̣ати.
буддхичаритасса сена̄сана̄дӣсу идам̣ на̄ма асаппа̄йанти наттхи.
витаккачаритасса сена̄санам̣ виват̣ам̣ диса̄мукхам̣ йаттха нисиннасса а̄ра̄маванапоккхаран̣ӣра̄ман̣еййака̄ни га̄манигамаджанападапат̣ипа̄т̣ийо нӣлобха̄са̄ ча паббата̄ пан̃н̃а̄йанти, там̣ на ват̣т̣ати, тан̃хи витаккавидха̄ванассева паччайо хоти, тасма̄ гамбхӣре дарӣмукхе ванаппат̣иччханне хаттхикуччхипаббха̄рамахиндагуха̄садисе сена̄сане васитаббам̣. а̄рамман̣амписса випулам̣ на ват̣т̣ати. та̄дисан̃хи витаккавасена сандха̄ванасса паччайо хоти. париттам̣ пана ват̣т̣ати.
сесам̣ ра̄гачаритасса вуттасадисамева̄ти идам̣ витаккачаритасса саппа̄йам̣. айам̣ аттано чарийа̄нукӯланти еттха а̄гатачарийа̄нам̣ пабхеданида̄навибха̄ванасаппа̄йапариччхедато виттха̄ро. на ча та̄ва чарийа̄нукӯлам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ сабба̄ка̄рена а̄викатам̣. тан̃хи анантарасса ма̄тика̄падасса виттха̄ре сайамева а̄вибхависсати.
чатта̄лӣсакаммат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄
47. тасма̄ йам̣ вуттам̣ чатта̄лӣса̄йа каммат̣т̣ха̄несу ан̃н̃атарам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ти еттха сан̇кха̄таниддесато, упача̄раппана̄вахато, джха̄наппабхедато, саматиккамато, вад̣д̣хана̄вад̣д̣ханато, а̄рамман̣ато, бхӯмито, гахан̣ато, паччайато, чарийа̄нукӯлатоти имехи та̄ва дасаха̄ка̄рехи каммат̣т̣ха̄навиниччхайо ведитаббо.
таттха ¶ сан̇кха̄таниддесатоти чатта̄лӣса̄йа каммат̣т̣ха̄несӯти хи вуттам̣, татрима̄ни чатта̄лӣса каммат̣т̣ха̄на̄ни ¶ даса касин̣а̄, даса асубха̄, даса ануссатийо, чатта̄ро брахмавиха̄ра̄, чатта̄ро а̄руппа̄, ека̄ сан̃н̃а̄, екам̣ ваваттха̄нанти.
таттха патхавӣкасин̣ам̣, а̄покасин̣ам̣, теджокасин̣ам̣, ва̄йокасин̣ам̣, нӣлакасин̣ам̣, пӣтакасин̣ам̣, лохитакасин̣ам̣, ода̄такасин̣ам̣, а̄локакасин̣ам̣, париччхинна̄ка̄сакасин̣анти име даса касин̣а̄.
уддхума̄такам̣, винӣлакам̣, випуббакам̣, виччхиддакам̣, виккха̄йитакам̣, виккхиттакам̣, хатавиккхиттакам̣, лохитакам̣, пул̣увакам̣, ат̣т̣хиканти име даса асубха̄.
буддха̄нуссати, дхамма̄нуссати, сан̇гха̄нуссати, сӣла̄нуссати, ча̄га̄нуссати, девата̄нуссати, маран̣а̄нуссати, ка̄йагата̄сати, а̄на̄па̄нассати, упасама̄нуссатӣти има̄ даса ануссатийо.
метта̄, карун̣а̄, мудита̄, упеккха̄ти име чатта̄ро брахмавиха̄ра̄.
а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанам̣, вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатанам̣, а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанам̣, невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатананти име чатта̄ро а̄руппа̄. а̄ха̄ре пат̣икӯласан̃н̃а̄ ека̄ сан̃н̃а̄. чатудха̄туваваттха̄нам̣ екам̣ ваваттха̄нанти евам̣ сан̇кха̄таниддесато виниччхайо ведитаббо.
упача̄раппана̄вахатоти т̣хапетва̄ ка̄йагата̄сатин̃ча а̄на̄па̄нассатин̃ча авасеса̄ ат̣т̣ха ануссатийо, а̄ха̄ре пат̣икӯласан̃н̃а̄, чатудха̄туваваттха̄нанти има̄нева хеттха дасакаммат̣т̣ха̄на̄ни упача̄раваха̄ни. сеса̄ни аппана̄ваха̄ни. евам̣ упача̄раппана̄вахато.
джха̄наппабхедатоти аппана̄вахесу четтха а̄на̄па̄нассатийа̄ саддхим̣ даса касин̣а̄ чатуккаджджха̄ника̄ хонти. ка̄йагата̄сатийа̄ саддхим̣ даса асубха̄ пат̣хамаджджха̄ника̄. пурима̄ тайо брахмавиха̄ра̄ тикаджджха̄ника̄. чатуттхабрахмавиха̄ро чатта̄ро ча а̄руппа̄ чатуттхаджджха̄ника̄ти евам̣ джха̄наппабхедато.
саматиккаматоти две саматиккама̄ ан̇гасаматиккамо ча а̄рамман̣асаматиккамо ча. таттха саббесупи ¶ тикачатуккаджджха̄никесу каммат̣т̣ха̄несу ан̇гасаматиккамо ¶ хоти витаккавича̄ра̄дӣни джха̄нан̇га̄ни саматиккамитва̄ тесвева̄рамман̣есу дутийаджджха̄на̄дӣнам̣ паттаббато. татха̄ чатуттхабрахмавиха̄ре. сопи хи метта̄дӣнам̣йева а̄рамман̣е соманассам̣ саматиккамитва̄ паттабботи. чатӯсу пана а̄руппесу а̄рамман̣асаматиккамо хоти. пуримесу хи навасу касин̣есу ан̃н̃атарам̣ саматиккамитва̄ а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанам̣ паттаббам̣. а̄ка̄са̄дӣни ча саматиккамитва̄ вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатана̄дӣни. сесесу саматиккамо наттхӣти евам̣ саматиккамато.
вад̣д̣хана̄вад̣д̣ханатоти имесу чатта̄лӣса̄йа каммат̣т̣ха̄несу даса касин̣а̄нева вад̣д̣хетабба̄ни. йаттакан̃хи ока̄сам̣ касин̣ена пхарати, тадаббхантаре дибба̄йа сотадха̄туйа̄ саддам̣ сотум̣ диббена чаккхуна̄ рӯпа̄ни пасситум̣ парасатта̄нан̃ча четаса̄ читтаман̃н̃а̄тум̣ саматтхо хоти. ка̄йагата̄сати пана асубха̄ни ча на вад̣д̣хетабба̄ни. касма̄? ока̄сена париччхиннатта̄ а̄нисам̣са̄бха̄ва̄ ча. са̄ ча несам̣ ока̄сена париччхинната̄ бха̄вана̄найе а̄вибхависсати. тесу пана вад̣д̣хитесу кун̣апара̄сийева вад̣д̣хати, на кочи а̄нисам̣со аттхи. вуттампи четам̣ сопа̄капан̃ха̄бйа̄каран̣е, ‘‘вибхӯта̄ бхагава̄ рӯпасан̃н̃а̄ авибхӯта̄ ат̣т̣хикасан̃н̃а̄’’ти. татра хи нимиттавад̣д̣ханавасена рӯпасан̃н̃а̄ вибхӯта̄ти вутта̄. ат̣т̣хикасан̃н̃а̄ авад̣д̣ханавасена авибхӯта̄ти вутта̄.
йам̣ панетам̣ ‘‘кевалам̣ ат̣т̣хисан̃н̃а̄йа, апхарӣ патхавим̣ има’’нти (тхерага̄. 18) вуттам̣, там̣ ла̄бхисса сато упат̣т̣ха̄на̄ка̄равасена вуттам̣. йатхева хи дхамма̄сокака̄ле каравӣкасакун̣о саманта̄ а̄да̄сабхиттӣсу аттано чха̄йам̣ дисва̄ саббадиса̄су каравӣкасан̃н̃ӣ хутва̄ мадхурам̣ гирам̣ ниччха̄реси, евам̣ тхеропи ат̣т̣хикасан̃н̃а̄йа ла̄бхитта̄ саббадиса̄су упат̣т̣хитам̣ нимиттам̣ пассанто кевала̄пи патхавӣ ат̣т̣хикабхарита̄ти чинтесӣти.
йади евам̣ йа̄ асубхаджджха̄на̄нам̣ аппама̄н̣а̄рамман̣ата̄ вутта̄, са̄ вируджджхатӣти. са̄ ча на вируджджхати. екаччо хи уддхума̄таке ва̄ ат̣т̣хике ва̄ маханте нимиттам̣ ган̣ха̄ти. екаччо аппаке. имина̄ парийа̄йена екаччасса паритта̄рамман̣ам̣ джха̄нам̣ хоти. екаччасса аппама̄н̣а̄рамман̣анти. йо ва̄ етам̣ вад̣д̣хане а̄дӣнавам̣ апассанто вад̣д̣хети. там̣ сандха̄йа ‘‘аппама̄н̣а̄рамман̣а’’нти вуттам̣. а̄нисам̣са̄бха̄ва̄ пана на вад̣д̣хетабба̄нӣти.
йатха̄ ¶ ¶ ча ета̄ни, евам̣ сеса̄нипи на вад̣д̣хетабба̄ни. касма̄? тесу хи а̄на̄па̄нанимиттам̣ та̄ва вад̣д̣хайато ва̄тара̄сийева вад̣д̣хати, ока̄сена ча париччхиннам̣. ити са̄дӣнаватта̄ ока̄сена ча париччхиннатта̄ на вад̣д̣хетаббам̣. брахмавиха̄ра̄ сатта̄рамман̣а̄, тесам̣ нимиттам̣ вад̣д̣хайато саттара̄сийева вад̣д̣хеййа, на ча тена аттхо аттхи, тасма̄ тампи на вад̣д̣хетаббам̣. йам̣ пана вуттам̣ ‘‘метта̄сахагатена четаса̄ екам̣ дисам̣ пхаритва̄’’ти (дӣ. ни. 1.556) а̄ди, там̣ париггахавасенева вуттам̣. ека̄ва̄садвиа̄ва̄са̄дина̄ хи ануккамена екисса̄ диса̄йа сатте париггахетва̄ бха̄венто екам̣ дисам̣ пхаритва̄ти вутто. на нимиттам̣ вад̣д̣хенто. пат̣ибха̄ганимиттамева четтха наттхи. йадайам̣ вад̣д̣хеййа, париттааппама̄н̣а̄рамман̣ата̄петтха париггахавасенева ведитабба̄. а̄руппа̄рамман̣есупи а̄ка̄сам̣ касин̣уггха̄т̣иматта̄. тан̃хи касин̣а̄пагамавасенева манаси ка̄таббам̣. тато парам̣ вад̣д̣хайатопи на кин̃чи хоти. вин̃н̃а̄н̣ам̣ сабха̄вадхамматта̄. на хи сакка̄ сабха̄вадхаммам̣ вад̣д̣хетум̣. вин̃н̃а̄н̣а̄пагамо вин̃н̃а̄н̣асса абха̄ваматтатта̄. невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатана̄рамман̣ам̣ сабха̄вадхамматта̄йева на вад̣д̣хетаббам̣. сеса̄ни анимиттатта̄. пат̣ибха̄ганимиттан̃хи вад̣д̣хетаббам̣ на̄ма бхавеййа. буддха̄нуссатиа̄дӣнан̃ча нева пат̣ибха̄ганимиттам̣ а̄рамман̣ам̣ хоти, тасма̄ там̣ на вад̣д̣хетаббанти евам̣ вад̣д̣хана̄вад̣д̣ханато.
а̄рамман̣атоти имесу ча чатта̄лӣса̄йа каммат̣т̣ха̄несу дасакасин̣а̄, дасаасубха̄, а̄на̄па̄нассати, ка̄йагата̄сатӣти има̄ни два̄вӣсатипат̣ибха̄ганимитта̄рамман̣а̄ни. сеса̄ни на пат̣ибха̄ганимитта̄рамман̣а̄ни. татха̄ дасасу ануссатӣсу т̣хапетва̄ а̄на̄па̄нассатин̃ча ка̄йагата̄сатин̃ча авасеса̄ ат̣т̣ха ануссатийо, а̄ха̄ре пат̣икӯласан̃н̃а̄, чатудха̄туваваттха̄нам̣, вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатанам̣, невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатананти има̄ни два̄даса сабха̄вадхамма̄рамман̣а̄ни. даса касин̣а̄, даса асубха̄, а̄на̄па̄нассати, ка̄йагата̄сатӣти има̄ни два̄вӣсати нимитта̄рамман̣а̄ни. сеса̄ни чха на ваттабба̄рамман̣а̄ни. татха̄ випуббакам̣, лохитакам̣, пул̣увакам̣, а̄на̄па̄нассати, а̄покасин̣ам̣, теджокасин̣ам̣, ва̄йокасин̣ам̣, йан̃ча а̄локакасин̣е сӯрийа̄дӣнам̣ обха̄саман̣д̣ала̄рамман̣анти има̄ни ат̣т̣ха чалита̄рамман̣а̄ни, та̄ни ча кхо пуббабха̄ге, пат̣ибха̄гам̣ пана саннисиннамева хоти. сеса̄ни на чалита̄рамман̣а̄нӣти евам̣ а̄рамман̣ато.
бхӯмитоти ¶ еттха ча даса асубха̄, ка̄йагата̄сати, а̄ха̄ре пат̣икӯласан̃н̃а̄ти има̄ни два̄даса девесу наппаваттанти. та̄ни два̄даса, а̄на̄па̄нассати ча̄ти има̄ни тераса брахмалоке наппаваттанти ¶ . арӯпабхаве пана т̣хапетва̄ чатта̄ро а̄руппе ан̃н̃ам̣ наппаваттати. мануссесу сабба̄нипи паваттантӣти евам̣ бхӯмито.
гахан̣атоти дит̣т̣хапхут̣т̣хасутаггахан̣атопеттха виниччхайо ведитаббо. татра т̣хапетва̄ ва̄йокасин̣ам̣ сеса̄ нава касин̣а̄, даса асубха̄ти има̄ни екӯнавӣсати дит̣т̣хена гахетабба̄ни. пуббабха̄ге чаккхуна̄ олокетва̄ нимиттам̣ несам̣ гахетаббанти аттхо. ка̄йагата̄сатийам̣ тачапан̃чакам̣ дит̣т̣хена, сесам̣ сутена̄ти евам̣ тасса̄ а̄рамман̣ам̣ дит̣т̣хасутена гахетаббам̣. а̄на̄па̄нассати пхут̣т̣хена, ва̄йокасин̣ам̣ дит̣т̣хапхут̣т̣хена, сеса̄ни ат̣т̣ха̄раса сутена гахетабба̄ни. упеккха̄брахмавиха̄ро, чатта̄ро а̄руппа̄ти има̄ни четтха на а̄дикаммикена гахетабба̄ни. сеса̄ни пан̃чатим̣са гахетабба̄нӣти евам̣ гахан̣ато.
паччайатоти имесу пана каммат̣т̣ха̄несу т̣хапетва̄ а̄ка̄сакасин̣ам̣ сеса̄ нава касин̣а̄ а̄руппа̄нам̣ паччайа̄ хонти, даса касин̣а̄ абхин̃н̃а̄нам̣, тайо брахмавиха̄ра̄ чатуттхабрахмавиха̄расса, хет̣т̣химам̣ хет̣т̣химам̣ а̄руппам̣ упаримасса упаримасса, невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанам̣ ниродхасама̄паттийа̄, сабба̄нипи сукхавиха̄равипассана̄бхавасампаттӣнанти евам̣ паччайато.
чарийа̄нукӯлатоти чарийа̄нам̣ анукӯлатопеттха виниччхайо ведитаббо. сеййатхидам̣ – ра̄гачаритасса та̄ва еттха даса асубха̄, ка̄йагата̄сатӣти ека̄даса каммат̣т̣ха̄на̄ни анукӯла̄ни. досачаритасса чатта̄ро брахмавиха̄ра̄, чатта̄ри ван̣н̣акасин̣а̄нӣти ат̣т̣ха. мохачаритасса, витаккачаритасса ча екам̣ а̄на̄па̄нассати каммат̣т̣ха̄намева. саддха̄чаритасса пурима̄ чха ануссатийо. буддхичаритасса маран̣ассати, упасама̄нуссати, чатудха̄туваваттха̄нам̣, а̄ха̄ре пат̣икӯласан̃н̃а̄ти чатта̄ри. сесакасин̣а̄ни, чатта̄ро ча а̄руппа̄ саббачарита̄нам̣ анукӯла̄ни. касин̣есу ча йам̣кин̃чи париттам̣ витаккачаритасса, аппама̄н̣ам̣ мохачаритасса̄ти.
еваметтха ¶ чарийа̄нукӯлато виниччхайо ведитабботи саббан̃четам̣ уджувипаччанӣкавасена ча атисаппа̄йавасена ча вуттам̣. ра̄га̄дӣнам̣ пана авиккхамбхика̄ саддха̄дӣнам̣ ва̄ анупака̄ра̄ кусалабха̄вана̄ на̄ма наттхи. вуттампи четам̣ мегхийасутте –
‘‘чатта̄ро дхамма̄ уттари бха̄ветабба̄. асубха̄ бха̄ветабба̄ ра̄гасса паха̄на̄йа. метта̄ бха̄ветабба̄ бйа̄па̄дасса ¶ паха̄на̄йа. а̄на̄па̄нассати бха̄ветабба̄ витаккупаччхеда̄йа. аниччасан̃н̃а̄ бха̄ветабба̄ асмима̄насамуггха̄та̄йа̄’’ти.
ра̄хуласуттепи ‘‘меттам̣, ра̄хула, бха̄ванам̣ бха̄вехӣ’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 2.120) найена екассева сатта каммат̣т̣ха̄на̄ни вутта̄ни. тасма̄ вачанаматте абхинивесам̣ акатва̄ саббаттха адхиппа̄йо парийеситабботи айам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ти еттха каммат̣т̣ха̄накатха̄ виниччхайо.
48. гахетва̄ти имасса пана падасса айаматтхадӣпана̄. ‘‘тена йогина̄ каммат̣т̣ха̄нада̄йакам̣ калйа̄н̣амиттам̣ упасан̇камитва̄’’ти еттха вуттанайенева вуттаппака̄рам̣ калйа̄н̣амиттам̣ упасан̇камитва̄ буддхасса ва̄ бхагавато а̄чарийасса ва̄ атта̄нам̣ ниййа̄тетва̄ сампаннаджджха̄сайена сампанна̄дхимуттина̄ ча хутва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ йа̄читаббам̣.
татра ‘‘има̄хам̣ бхагава̄ аттабха̄вам̣ тумха̄кам̣ париччаджа̄мӣ’’ти евам̣ буддхасса бхагавато атта̄ ниййа̄тетаббо. еван̃хи аниййа̄тетва̄ пантесу сена̄санесу вихаранто бхерава̄рамман̣е а̄па̄тхама̄гате сантхамбхитум̣ асакконто га̄мантам̣ осаритва̄ гихӣхи сам̣сат̣т̣хо хутва̄ анесанам̣ а̄паджджитва̄ анайабйасанам̣ па̄пун̣еййа. ниййа̄титаттабха̄васса панасса бхерава̄рамман̣е а̄па̄тхама̄гатепи бхайам̣ на уппаджджати. ‘‘нану тайа̄, пан̣д̣ита, пуримамева атта̄ буддха̄нам̣ ниййа̄тито’’ти паччавеккхато панасса соманассамева уппаджджати. йатха̄ хи пурисасса уттамам̣ ка̄сикаваттхам̣ бхавеййа, тасса тасмим̣ мӯсика̄йа ва̄ кӣт̣ехи ва̄ кха̄дите уппаджджеййа доманассам̣ ¶ . саче пана там̣ ачӣваракасса бхиккхуно дадеййа, атхасса там̣ тена бхиккхуна̄ кхан̣д̣а̄кхан̣д̣ам̣ карийама̄нам̣ дисва̄пи соманассамева уппаджджеййа. евам̣сампадамидам̣ ведитаббам̣.
а̄чарийасса ниййа̄тентена̄пи ‘‘има̄хам̣, бханте, аттабха̄вам̣ тумха̄кам̣ париччаджа̄мӣ’’ти ваттаббам̣. евам̣ аниййа̄титаттабха̄во хи атаджджанӣйо ва̄ хоти, дуббачо ва̄ анова̄дакаро, йенака̄мам̣гамо ва̄ а̄чарийам̣ ана̄пуччха̄ва йаттхиччхати, таттха ганта̄, таменам̣ а̄чарийо а̄мисена ва̄ дхаммена ва̄ на сан̇ган̣ха̄ти, гӯл̣хам̣ гантхам̣ на сиккха̄пети. со имам̣ дувидхам̣ сан̇гахам̣ алабханто са̄сане патит̣т̣хам̣ на лабхати, начирассева дуссӣлйам̣ ва̄ гихибха̄вам̣ ва̄ па̄пун̣а̄ти. ниййа̄титаттабха̄во пана нева атаджджанӣйо хоти, на йенака̄мам̣гамо, сувачо а̄чарийа̄йаттавуттийева ¶ хоти. со а̄чарийато дувидхам̣ сан̇гахам̣ лабханто са̄сане вуд̣д̣хим̣ вирӯл̣хим̣ вепуллам̣ па̄пун̣а̄ти чӯл̣апин̣д̣апа̄тикатиссаттхерасса антева̄сика̄ вийа.
тхерасса кира сантикам̣ тайо бхиккхӯ а̄гамам̣су. тесу еко ‘‘ахам̣, бханте, тумха̄каматтха̄йа̄’’ти вутте сатапорисе папа̄те патитум̣ уссахеййанти а̄ха. дутийо ‘‘ахам̣, бханте, тумха̄каматтха̄йа̄’’ти вутте имам̣ аттабха̄вам̣ пан̣хито пат̣т̣ха̄йа па̄са̄н̣апит̣т̣хе гхам̣сенто ниравасесам̣ кхепетум̣ уссахеййанти а̄ха. татийо ‘‘ахам̣, бханте, тумха̄каматтха̄йа̄’’ти вутте асса̄сапасса̄се упарундхитва̄ ка̄лакирийам̣ ка̄тум̣ уссахеййанти а̄ха. тхеро бхабба̄ватиме бхиккхӯти каммат̣т̣ха̄нам̣ катхеси. те тасса ова̄де т̣хатва̄ тайопи арахаттам̣ па̄пун̣им̣сӯти айама̄нисам̣со аттаниййа̄тане. тена вуттам̣ ‘‘буддхасса ва̄ бхагавато а̄чарийасса ва̄ атта̄нам̣ ниййа̄тетва̄’’ти.
49. сампаннаджджха̄сайена сампанна̄дхимуттина̄ ча хутва̄ти еттха пана тена йогина̄ алобха̄дӣнам̣ васена чхаха̄ка̄рехи сампаннаджджха̄сайена бхавитаббам̣. евам̣ сампаннаджджха̄сайо хи тиссаннам̣ бодхӣнам̣ ан̃н̃атарам̣ па̄пун̣а̄ти. йатха̄ха, ‘‘чха аджджха̄сайа̄ бодхисатта̄нам̣ бодхипарипа̄ка̄йа сам̣ваттанти, алобхаджджха̄сайа̄ ча бодхисатта̄ лобхе досадасса̄вино, адосаджджха̄сайа̄ ¶ ча бодхисатта̄ досе досадасса̄вино, амохаджджха̄сайа̄ ча бодхисатта̄ мохе досадасса̄вино, неккхаммаджджха̄сайа̄ ча бодхисатта̄ гхара̄ва̄се досадасса̄вино, павивекаджджха̄сайа̄ ча бодхисатта̄ сан̇ган̣ика̄йа досадасса̄вино, ниссаран̣аджджха̄сайа̄ ча бодхисатта̄ саббабхавагатӣсу досадасса̄вино’’ти. йе хи кечи атӣта̄на̄гатапаччуппанна̄ сота̄паннасакада̄га̄миана̄га̄микхӣн̣а̄савапаччекабуддхасамма̄самбуддха̄, саббе те имехева чхаха̄ка̄рехи аттана̄ аттана̄ паттаббам̣ висесам̣ патта̄. тасма̄ имехи чхаха̄ка̄рехи сампаннаджджха̄сайена бхавитаббам̣. тададхимуттата̄йа пана адхимуттисампаннена бхавитаббам̣. сама̄дха̄дхимуттена сама̄дхигарукена сама̄дхипаббха̄рена, нибба̄на̄дхимуттена нибба̄нагарукена нибба̄напаббха̄рена ча бхавитаббанти аттхо.
50. евам̣ сампаннаджджха̄сайа̄дхимуттино панасса каммат̣т̣ха̄нам̣ йа̄чато четопарийан̃а̄н̣ала̄бхина̄ а̄чарийена читта̄ча̄рам̣ олокетва̄ чарийа̄ джа̄нитабба̄. итарена ким̣ чаритоси? ке ва̄ те дхамма̄ бахулам̣ самуда̄чаранти? ким̣ ва̄ те манасикарото пха̄су хоти? катарасмим̣ ва̄ те каммат̣т̣ха̄не ¶ читтам̣ наматӣти евама̄дӣхи найехи пуччхитва̄ джа̄нитабба̄. евам̣ н̃атва̄ чарийа̄нукӯлам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ катхетаббам̣.
катхентена ча тивидхена катхетаббам̣. пакатийа̄ уггахитакаммат̣т̣ха̄насса екам̣ две нисаджджа̄ни саджджха̄йам̣ ка̄ретва̄ да̄таббам̣. сантике васантасса а̄гата̄гатаккхан̣е катхетаббам̣. уггахетва̄ ан̃н̃атра гантука̄масса на̄тисам̣кхиттам̣ на̄тивиттха̄рикам̣ катва̄ катхетаббам̣.
таттха патхавӣкасин̣ам̣ та̄ва катхентена чатта̄ро касин̣адоса̄, касин̣акаран̣ам̣, катасса бха̄вана̄найо, дувидхам̣ нимиттам̣, дувидхо сама̄дхи, саттавидхам̣ саппа̄йа̄саппа̄йам̣, дасавидхам̣ аппана̄косаллам̣, вӣрийасамата̄, аппана̄видха̄нанти име нава а̄ка̄ра̄ катхетабба̄. сесакаммат̣т̣ха̄несупи тасса тасса анурӯпам̣ катхетаббам̣. там̣ саббам̣ тесам̣ бха̄вана̄видха̄не а̄вибхависсати.
евам̣ катхийама̄не пана каммат̣т̣ха̄не тена йогина̄ нимиттам̣ гахетва̄ сотаббам̣. нимиттам̣ гахетва̄ти идам̣ хет̣т̣химападам̣, идам̣ упаримападам̣, айамасса аттхо ¶ , айамадхиппа̄йо, идамопамманти евам̣ там̣ там̣ а̄ка̄рам̣ упанибандхитва̄ти аттхо. евам̣ нимиттам̣ гахетва̄ саккаччам̣ сун̣антена хи каммат̣т̣ха̄нам̣ суггахитам̣ хоти. атхасса там̣ нисса̄йа висеса̄дхигамо сампаджджати, на итарасса̄ти айам̣ гахетва̄ти имасса падасса аттхапаридӣпана̄.
етта̄вата̄ калйа̄н̣амиттам̣ упасан̇камитва̄ аттано чарийа̄нукӯлам̣ чатта̄лӣса̄йа каммат̣т̣ха̄несу ан̃н̃атарам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ти има̄ни пада̄ни сабба̄ка̄рена виттха̄рита̄ни хонтӣти.
ити са̄дхуджанапа̄моджджаттха̄йа кате висуддхимагге
сама̄дхибха̄вана̄дхика̄ре
каммат̣т̣ха̄наггахан̣аниддесо на̄ма
татийо париччхедо.
4. патхавӣкасин̣аниддесо
51. ида̄ни ¶ ¶ йам̣ вуттам̣ ‘‘сама̄дхибха̄вана̄йа ананурӯпам̣ виха̄рам̣ паха̄йа анурӯпе виха̄ре вихарантена̄’’ти еттха йасса та̄ва̄чарийена саддхим̣ екавиха̄ре васато пха̄су хоти, тена таттхева каммат̣т̣ха̄нам̣ парисодхентена васитаббам̣. саче таттха пха̄су на хоти, йо ан̃н̃о га̄вуте ва̄ ад̣д̣хайоджане ва̄ йоджанаматтепи ва̄ саппа̄йо виха̄ро хоти, таттха васитаббам̣. еван̃хи сати каммат̣т̣ха̄насса кисмин̃чидева т̣ха̄не сандехе ва̄ сатисаммосе ва̄ джа̄те ка̄лассева виха̄ре ваттам̣ катва̄ антара̄магге пин̣д̣а̄йа чаритва̄ бхаттакиччапарийоса̄нейева а̄чарийасса васанат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ там̣дивасама̄чарийасса сантике каммат̣т̣ха̄нам̣ содхетва̄ дутийадивасе а̄чарийам̣ вандитва̄ никкхамитва̄ антара̄магге пин̣д̣а̄йа чаритва̄ акиламантойева аттано васанат̣т̣ха̄нам̣ а̄гантум̣ саккхиссати. йо пана йоджанаппама̄н̣епи пха̄сукат̣т̣ха̄нам̣ на лабхати, тена каммат̣т̣ха̄не саббам̣ ган̣т̣хит̣т̣ха̄нам̣ чхиндитва̄ сувисуддхам̣ а̄ваджджанапат̣ибаддхам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ катва̄ дӯрампи гантва̄ сама̄дхибха̄вана̄йа ананурӯпам̣ виха̄рам̣ паха̄йа анурӯпе виха̄ре виха̄таббам̣.
ананурӯпавиха̄ро
52. таттха ананурӯпо на̄ма ат̣т̣ха̄расаннам̣ доса̄нам̣ ан̃н̃атарена саманна̄гато. татриме ат̣т̣ха̄раса доса̄ – махаттам̣, наваттам̣, джин̣н̣аттам̣, пантханисситаттам̣, сон̣д̣ӣ, пан̣н̣ам̣, пуппхам̣, пхалам̣, паттханӣйата̄, нагарасаннисситата̄, да̄русаннисситата̄, кхеттасаннисситата̄, висабха̄га̄нам̣ пуггала̄нам̣ аттхита̄, пат̣т̣анасаннисситата̄, паччантасаннисситата̄, раджджасӣмасаннисситата̄, асаппа̄йата̄, калйа̄н̣амитта̄нам̣ ала̄бхоти имесам̣ ат̣т̣ха̄расаннам̣ доса̄нам̣ ан̃н̃атарена досена саманна̄гато ананурӯпо на̄ма. на таттха виха̄таббам̣.
касма̄? маха̄виха̄ре та̄ва бахӯ на̄на̄чханда̄ саннипатанти, те ан̃н̃аман̃н̃ам̣ пат̣ивируддхата̄йа ваттам̣ ¶ на каронти. бодхийан̇ган̣а̄дӣни асаммат̣т̣ха̄нева хонти. анупат̣т̣ха̄питам̣ па̄нӣйам̣ парибходжанӣйам̣. татра̄йам̣ гочарага̄ме пин̣д̣а̄йа ¶ чарисса̄мӣти паттачӣварама̄да̄йа никкханто саче пассати ваттам̣ ва̄ акатам̣ па̄нӣйагхат̣ам̣ ва̄ риттам̣, атха̄нена ваттам̣ ка̄таббам̣ хоти, па̄нӣйам̣ упат̣т̣ха̄петаббам̣. акаронто ваттабхеде дуккат̣ам̣ а̄паджджати. каронтасса ка̄ло атиккамати, атидива̄ павит̣т̣хо нит̣т̣хита̄йа бхиккха̄йа кин̃чи на лабхати. пат̣исалла̄нагатопи са̄ман̣ерадахарабхиккхӯнам̣ учча̄саддена сан̇гхакаммехи ча виккхипати. йаттха пана саббам̣ ваттам̣ катамева хоти, авасеса̄пи ча сан̇гхат̣т̣ана̄ наттхи. еварӯпе маха̄виха̄репи виха̄таббам̣.
нававиха̄ре баху навакаммам̣ хоти, акаронтам̣ уджджха̄йанти. йаттха пана бхиккхӯ евам̣ ваданти ‘‘а̄йасма̄ йатха̄сукхам̣ саман̣адхаммам̣ кароту, майам̣ навакаммам̣ карисса̄ма̄’’ти еварӯпе виха̄таббам̣.
джин̣н̣авиха̄ре пана баху пат̣иджаггитаббам̣ хоти, антамасо аттано сена̄санаматтампи аппат̣иджаггантам̣ уджджха̄йанти, пат̣иджаггантасса каммат̣т̣ха̄нам̣ париха̄йати.
пантханиссите маха̄патхавиха̄ре раттиндивам̣ а̄гантука̄ саннипатанти. вика̄ле а̄гата̄нам̣ аттано сена̄санам̣ датва̄ руккхамӯле ва̄ па̄са̄н̣апит̣т̣хе ва̄ васитаббам̣ хоти. пунадивасепи евамева̄ти каммат̣т̣ха̄насса ока̄со на хоти. йаттха пана еварӯпо а̄гантукасамба̄дхо на хоти, таттха виха̄таббам̣.
сон̣д̣ӣ на̄ма па̄са̄н̣апоккхаран̣ӣ хоти, таттха па̄нӣйаттхам̣ маха̄джано самосарати, нагарава̄сӣнам̣ ра̄джакулӯпакаттхера̄нам̣ антева̄сика̄ раджанакамматтха̄йа а̄гаччханти, тесам̣ бха̄джанада̄рудон̣ика̄дӣни пуччханта̄нам̣ асуке ча асуке ча т̣ха̄нети дассетабба̄ни хонти, евам̣ саббака̄лампи ниччабйа̄ват̣о хоти.
йаттха на̄на̄видхам̣ са̄капан̣н̣ам̣ хоти, таттхасса каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ дива̄виха̄рам̣ нисиннасса̄пи сантике са̄каха̄рика̄ га̄йама̄на̄ пан̣н̣ам̣ уччинантийо висабха̄гасаддасан̇гхат̣т̣анена каммат̣т̣ха̄нантара̄йам̣ каронти.
йаттха ¶ пана на̄на̄видха̄ ма̄ла̄гаччха̄ супуппхита̄ хонти, татра̄пи та̄дисойева упаддаво.
йаттха ¶ на̄на̄видхам̣ амбаджамбупанаса̄дипхалам̣ хоти, таттха пхалаттхика̄ а̄гантва̄ йа̄чанти, адентасса куджджханти, балакка̄рена ва̄ ган̣ханти, са̄йанхасамайе виха̄рамаджджхе чан̇камантена те дисва̄ ‘‘ким̣ упа̄сака̄ евам̣ каротха̄’’ти вутта̄ йатха̄ручи аккосанти. ава̄са̄йаписса параккаманти.
паттханӣйе пана лен̣асаммате даккхин̣агирихаттхикуччхичетийагиричитталапаббатасадисе виха̄ре вихарантам̣ айамараха̄ти самбха̄ветва̄ вандитука̄ма̄ манусса̄ саманта̄ осаранти, тенасса на пха̄су хоти, йасса пана там̣ саппа̄йам̣ хоти, тена дива̄ ан̃н̃атра гантва̄ раттим̣ васитаббам̣.
нагарасанниссите висабха̄га̄рамман̣а̄ни а̄па̄тхама̄гаччханти, кумбхада̄сийопи гхат̣ехи нигхам̣сантийо гаччханти, оккамитва̄ маггам̣ на денти, иссараманусса̄пи виха̄рамаджджхе са̄н̣им̣ париккхипитва̄ нисӣданти.
да̄русанниссайе пана йаттха кат̣т̣ха̄ни ча даббупакаран̣аруккха̄ ча санти, таттха кат̣т̣хаха̄рика̄ пуббе вуттаса̄капуппхаха̄рика̄ вийа апха̄сум̣ каронти, виха̄ре руккха̄ санти, те чхиндитва̄ гхара̄ни карисса̄ма̄ти манусса̄ а̄гантва̄ чхинданти. саче са̄йанхасамайам̣ падха̄нагхара̄ никкхамитва̄ виха̄рамаджджхе чан̇каманто те дисва̄ ‘‘ким̣ упа̄сака̄ евам̣ каротха̄’’ти вадати, йатха̄ручи аккосанти, ава̄са̄йаписса параккаманти.
йо пана кхеттасанниссито хоти саманта̄ кхеттехи парива̄рито, таттха манусса̄ виха̄рамаджджхейева кхалам̣ катва̄ дхан̃н̃ам̣ мадданти, памукхесу сайанти, ан̃н̃ампи бахум̣ апха̄сум̣ каронти. йатра̄пи маха̄сан̇гхабхого хоти, а̄ра̄мика̄ кула̄нам̣ га̄во рундханти, удакава̄рам̣ пат̣иседхенти, манусса̄ вӣхисӣсам̣ гахетва̄ ‘‘пассатха тумха̄кам̣ а̄ра̄мика̄нам̣ камма’’нти сан̇гхасса дассенти. тена тена ка̄ран̣ена ра̄джара̄джамаха̄матта̄нам̣ гхарадва̄рам̣ гантаббам̣ хоти, айампи кхеттасаннисситенева сан̇гахито.
висабха̄га̄нам̣ пуггала̄нам̣ аттхита̄ти йаттха ан̃н̃аман̃н̃ам̣ висабха̄гаверӣ бхиккхӯ вихаранти, йе калахам̣ ¶ каронта̄ ма̄, бханте, евам̣ каротха̄ти ва̄рийама̄на̄ етасса пам̣сукӯликасса а̄гатака̄лато пат̣т̣ха̄йа нат̣т̣ха̄мха̄ти ватта̄ро бхаванти.
йопи ¶ удакапат̣т̣анам̣ ва̄ тхалапат̣т̣анам̣ ва̄ ниссито хоти, таттха абхин̣хам̣ на̄ва̄хи ча саттхехи ча а̄гатаманусса̄ ока̄сам̣ детха, па̄нӣйам̣ детха, лон̣ам̣ детха̄ти гхат̣т̣айанта̄ апха̄сум̣ каронти.
паччантасанниссите пана манусса̄ буддха̄дӣсу аппасанна̄ хонти.
раджджасӣмасанниссите ра̄джабхайам̣ хоти. тан̃хи падесам̣ еко ра̄джа̄ на майхам̣ васе ваттатӣти пахарати, итаропи на майхам̣ васе ваттатӣти. татра̄йам̣ бхиккху када̄чи имасса ран̃н̃о виджите вичарати, када̄чи етасса. атха нам̣ ‘‘чарапурисо айа’’нти ман̃н̃ама̄на̄ анайабйасанам̣ па̄пенти.
асаппа̄йата̄ти висабха̄гарӯпа̄диа̄рамман̣асамосаран̣ена ва̄ амануссапариггахитата̄йа ва̄ асаппа̄йата̄. татридам̣ ваттху. еко кира тхеро аран̃н̃е васати. атхасса ека̄ йаккхинӣ пан̣н̣аса̄ладва̄ре т̣хатва̄ га̄йи. со никкхамитва̄ два̄ре ат̣т̣ха̄си, са̄ гантва̄ чан̇каманасӣсе га̄йи. тхеро чан̇каманасӣсам̣ агама̄си. са̄ сатапорисе папа̄те т̣хатва̄ га̄йи. тхеро пат̣иниватти. атха нам̣ са̄ вегена̄гантва̄ гахетва̄ ‘‘майа̄, бханте, на еко на две тумха̄диса̄ кха̄дита̄’’ти а̄ха.
калйа̄н̣амитта̄нам̣ ала̄бхоти йаттха на сакка̄ хоти а̄чарийам̣ ва̄ а̄чарийасамам̣ ва̄ упаджджха̄йам̣ ва̄ упаджджха̄йасамам̣ ва̄ калйа̄н̣амиттам̣ ладдхум̣. таттха со калйа̄н̣амитта̄нам̣ ала̄бхо маха̄досойева̄ти имесам̣ ат̣т̣ха̄расаннам̣ доса̄нам̣ ан̃н̃атарена саманна̄гато ананурӯпоти ведитаббо. вуттампи четам̣ ат̣т̣хакатха̄су –
маха̄ва̄сам̣ нава̄ва̄сам̣, джара̄ва̄сан̃ча пантханим̣;
сон̣д̣им̣ пан̣н̣ан̃ча пуппхан̃ча, пхалам̣ паттхитамева ча.
нагарам̣ да̄руна̄ кхеттам̣, висабха̄гена пат̣т̣анам̣;
паччантасӣма̄саппа̄йам̣, йаттха митто на лаббхати.
ат̣т̣ха̄расета̄ни ¶ т̣ха̄на̄ни, ити вин̃н̃а̄йа пан̣д̣ито;
а̄рака̄ париваджджеййа, маггам̣ саппат̣ибхайам̣ йатха̄ти.
анурӯпавиха̄ро
53. йо ¶ пана гочарага̄мато на̄тидӯрана̄чча̄санната̄дӣхи пан̃чахан̇гехи саманна̄гато, айам̣ анурӯпо на̄ма. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ – ‘‘катхан̃ча, бхиккхаве, сена̄санам̣ пан̃чан̇гасаманна̄гатам̣ хоти? идха, бхиккхаве, сена̄санам̣ на̄тидӯрам̣ хоти на̄чча̄саннам̣ гамана̄гаманасампаннам̣, дива̄ аппа̄кин̣н̣ам̣ раттим̣ аппасаддам̣ аппаниггхосам̣, аппад̣ам̣самакасава̄та̄тапасарӣсапасампхассам̣, тасмим̣ кхо пана сена̄сане вихарантасса аппакасиренева уппаджджанти чӣварапин̣д̣апа̄тасена̄санагила̄напаччайабхесаджджапариккха̄ра̄. тасмим̣ кхо пана сена̄сане тхера̄ бхиккхӯ вихаранти бахуссута̄ а̄гата̄гама̄ дхаммадхара̄ винайадхара̄ ма̄тика̄дхара̄, те ка̄лена ка̄лам̣ упасан̇камитва̄ парипуччхати парипан̃хати ‘идам̣, бханте, катхам̣ имасса ко аттхо’ти, тасса те а̄йасманто авиват̣ан̃чева виваранти, анутта̄нӣкатан̃ча утта̄нӣкаронти, анекавихитесу ча кан̇кхат̣т̣ха̄нийесу дхаммесу кан̇кхам̣ пат̣ивиноденти. евам̣ кхо, бхиккхаве, сена̄санам̣ пан̃чан̇гасаманна̄гатам̣ хотӣ’’ти (а. ни. 10.11).
айам̣ ‘‘сама̄дхибха̄вана̄йа ананурӯпам̣ виха̄рам̣ паха̄йа анурӯпе виха̄ре вихарантена̄’’ти еттха виттха̄ро.
кхуддакапалибодха̄
54. кхуддакапалибодхупаччхедам̣ катва̄ти евам̣ патирӯпе виха̄ре вихарантена йеписса те хонти кхуддакапалибодха̄, тепи упаччхиндитабба̄. сеййатхидам̣, дӣгха̄ни кесанакхалома̄ни чхиндитабба̄ни. джин̣н̣ачӣваресу дал̣хӣкаммам̣ ва̄ туннакаммам̣ ва̄ ка̄таббам̣. килит̣т̣ха̄ни ва̄ раджитабба̄ни. саче патте малам̣ хоти, патто пачитаббо. ман̃чапӣт̣ха̄дӣни содхетабба̄нӣти. ‘‘айам̣ кхуддакапалибодхупаччхедам̣ катва̄’’ти еттха виттха̄ро.
бха̄вана̄видха̄нам̣
55. ида̄ни ¶ саббам̣ бха̄вана̄видха̄нам̣ апариха̄пентена бха̄ветабботи еттха айам̣ патхавӣкасин̣ам̣ а̄дим̣ катва̄ саббакаммат̣т̣ха̄навасена виттха̄ракатха̄ хоти.
евам̣ ¶ упаччхиннакхуддакапалибодхена хи бхиккхуна̄ паччха̄бхаттам̣ пин̣д̣апа̄тапат̣иккантена бхаттасаммадам̣ пат̣ивинодетва̄ павивитте ока̄се сукханисиннена ката̄йа ва̄ аката̄йа ва̄ патхавийа̄ нимиттам̣ ган̣хитаббам̣. вуттан̃хетам̣ –
‘‘патхавӣкасин̣ам̣ угган̣ханто патхавийам̣ нимиттам̣ ган̣ха̄ти кате ва̄ акате ва̄ са̄нтаке, но анантаке, сакот̣ийе, но акот̣ийе, сават̣т̣уме, но ават̣т̣уме, сапарийанте, но апарийанте, суппаматте ва̄ сара̄ваматте ва̄. со там̣ нимиттам̣ суггахитам̣ кароти, сӯпадха̄ритам̣ упадха̄рети, суваваттхитам̣ ваваттхапети. со там̣ нимиттам̣ суггахитам̣ катва̄ сӯпадха̄ритам̣ упадха̄ретва̄ суваваттхитам̣ ваваттхапетва̄ а̄нисам̣садасса̄вӣ ратанасан̃н̃ӣ хутва̄ читтӣка̄рам̣ упат̣т̣хапетва̄ сампийа̄йама̄но тасмим̣ а̄рамман̣е читтам̣ упанибандхати ‘аддха̄ има̄йа пат̣ипада̄йа джара̄маран̣амха̄ муччисса̄мӣ’ти. со вивиччева ка̄мехи…пе… пат̣хамам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихаратӣ’’ти.
таттха йена атӣтабхавепи са̄сане ва̄ исипаббаджджа̄йа ва̄ паббаджитва̄ патхавӣкасин̣е чатуккапан̃чакаджджха̄на̄ни ниббаттитапубба̄ни, еварӯпасса пун̃н̃авато упаниссайасампаннасса аката̄йа патхавийа̄ каситат̣т̣ха̄не ва̄ кхаламан̣д̣але ва̄ нимиттам̣ уппаджджати, маллакаттхерасса вийа. тасса кира̄йасмато каситат̣т̣ха̄нам̣ олокентасса там̣т̣ха̄наппама̄н̣амева нимиттам̣ удапа̄ди. со там̣ вад̣д̣хетва̄ пан̃чакаджджха̄на̄ни ниббаттетва̄ джха̄нападат̣т̣ха̄нам̣ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и.
йо паневам̣ аката̄дхика̄ро хоти, тена а̄чарийасантике уггахитакаммат̣т̣ха̄навидха̄нам̣ авира̄дхетва̄ чатта̄ро касин̣адосе парихарантена касин̣ам̣ ка̄таббам̣. нӣлапӣталохитаода̄тасамбхедавасена хи чатта̄ро патхавӣкасин̣адоса̄. тасма̄ нӣла̄диван̣н̣ам̣ маттикам̣ аггахетва̄ ган̇га̄вахе маттика̄садиса̄йа арун̣аван̣н̣а̄йа маттика̄йа касин̣ам̣ ка̄таббам̣. тан̃ча кхо виха̄рамаджджхе са̄ман̣ера̄дӣнам̣ ¶ сан̃чаран̣ат̣т̣ха̄не на ка̄таббам̣. виха̄рапаччанте пана пат̣иччханнат̣т̣ха̄не паббха̄ре ва̄ пан̣н̣аса̄ла̄йа ва̄ сам̣ха̄римам̣ ва̄ татрат̣т̣хакам̣ ва̄ ка̄таббам̣. татра сам̣ха̄римам̣ чатӯсу дан̣д̣акесу пилотикам̣ ¶ ва̄ чаммам̣ ва̄ кат̣аса̄ракам̣ ва̄ бандхитва̄ таттха апанӣтатин̣амӯласаккхаракатхалика̄йа сумаддита̄йа маттика̄йа вуттаппама̄н̣ам̣ ват̣т̣ам̣ лимпетва̄ ка̄таббам̣. там̣ парикаммака̄ле бхӯмийам̣ аттхаритва̄ олокетаббам̣. татрат̣т̣хакам̣ бхӯмийам̣ падумакан̣н̣ика̄ка̄рена кха̄н̣уке а̄кот̣етва̄ валлӣхи винандхитва̄ ка̄таббам̣. йади са̄ маттика̄ наппахоти, адхо ан̃н̃ам̣ паккхипитва̄ упарибха̄ге супарисодхита̄йа арун̣аван̣н̣а̄йа маттика̄йа видаттхичатуран̇гулавиттха̄рам̣ ват̣т̣ам̣ ка̄таббам̣. етадева хи пама̄н̣ам̣ сандха̄йа ‘‘суппаматтам̣ ва̄ сара̄ваматтам̣ ва̄’’ти вуттам̣. ‘‘са̄нтаке но анантаке’’тиа̄ди панасса париччхедаттха̄йа вуттам̣.
56. тасма̄ евам̣ вуттаппама̄н̣апариччхедам̣ катва̄ руккхапа̄н̣ика̄ висабха̄гаван̣н̣ам̣ самут̣т̣хапети. тасма̄ там̣ аггахетва̄ па̄са̄н̣апа̄н̣ика̄йа гхам̣сетва̄ самам̣ бхерӣталасадисам̣ катва̄ там̣ т̣ха̄нам̣ саммаджджитва̄ нхатва̄ а̄гантва̄ касин̣аман̣д̣алато ад̣д̣хатеййахаттхантаре падесе пан̃н̃атте видаттхичатуран̇гулапа̄даке суаттхате пӣт̣хе нисӣдитаббам̣. тато дӯратаре нисиннасса хи касин̣ам̣ на упат̣т̣ха̄ти, а̄саннатаре касин̣адоса̄ пан̃н̃а̄йанти. уччатаре нисиннена гӣвам̣ онамитва̄ олокетаббам̣ хоти, нӣчатаре джан̣н̣ука̄ни руджанти. тасма̄ вуттанайенева нисӣдитва̄ ‘‘аппасса̄да̄ ка̄ма̄’’тиа̄дина̄ найена ка̄месу а̄дӣнавам̣ паччавеккхитва̄ ка̄маниссаран̣е саббадуккхасаматиккамупа̄йабхӯте неккхамме джа̄та̄бхила̄сена буддхадхаммасан̇гхагун̣а̄нуссаран̣ена пӣтипа̄моджджам̣ джанайитва̄ ‘‘айам̣ да̄ни са̄ саббабуддха паччекабуддха арийаса̄вакехи пат̣ипанна̄ неккхаммапат̣ипада̄’’ти пат̣ипаттийа̄ сан̃джа̄тага̄равена ‘‘аддха̄ има̄йа пат̣ипада̄йа павивекасукхарасасса бха̄гӣ бхависса̄мӣ’’ти усса̄хам̣ джанайитва̄ самена а̄ка̄рена чаккхӯни уммӣлетва̄ нимиттам̣ ган̣хантена бха̄ветаббам̣.
атиуммӣлайато хи чаккху киламати, ман̣д̣алан̃ча ативибхӯтам̣ хоти, тенасса нимиттам̣ нуппаджджати. атимандам̣ уммӣлайато ман̣д̣аламавибхӯтам̣ хоти, читтан̃ча лӣнам̣ хоти, евампи нимиттам̣ нуппаджджати. тасма̄ а̄да̄сатале мукханимиттадассина̄ вийа самена̄ка̄рена чаккхӯни уммӣлетва̄ нимиттам̣ ган̣хантена бха̄ветаббам̣, на ван̣н̣о паччавеккхитаббо, на лаккхан̣ам̣ манасика̄таббам̣. апича ван̣н̣ам̣ ¶ амун̃читва̄ ниссайасаван̣н̣ам̣ катва̄ уссадавасена пан̣н̣аттидхамме читтам̣ ¶ пат̣т̣хапетва̄ манаси ка̄таббам̣. патхавӣ махӣ, мединӣ, бхӯми, васудха̄, васундхара̄тиа̄дӣсу патхавӣна̄месу йамиччхати, йадасса сан̃н̃а̄нукӯлам̣ хоти, там̣ ваттаббам̣. апича патхавӣти етадева на̄мам̣ па̄кат̣ам̣, тасма̄ па̄кат̣авасенева патхавӣ патхавӣти бха̄ветаббам̣. ка̄лена уммӣлетва̄ ка̄лена нимӣлетва̄ а̄ваджджитаббам̣. йа̄ва уггаханимиттам̣ нуппаджджати, та̄ва ка̄ласатампи ка̄ласахассампи тато бхиййопи етенева найена бха̄ветаббам̣.
57. тассевам̣ бха̄вайато йада̄ нимӣлетва̄ а̄ваджджантасса уммӣлитака̄ле вийа а̄па̄тхама̄гаччхати, тада̄ уггаханимиттам̣ джа̄там̣ на̄ма хоти. тасса джа̄така̄лато пат̣т̣ха̄йа на тасмим̣ т̣ха̄не нисӣдитаббам̣. аттано васанат̣т̣ха̄нам̣ пависитва̄ таттха нисиннена бха̄ветаббам̣. па̄дадхованапапан̃чапариха̄раттхам̣ панасса екапат̣аликупа̄хана̄ ча каттарадан̣д̣о ча иччхитаббо. атха̄нена саче тарун̣о сама̄дхи кеначидева асаппа̄йака̄ран̣ена нассати, упа̄хана̄ а̄руйха каттарадан̣д̣ам̣ гахетва̄ там̣ т̣ха̄нам̣ гантва̄ нимиттам̣ а̄да̄йа а̄гантва̄ сукханисиннена бха̄ветаббам̣, пунаппунам̣ саманна̄харитаббам̣, такка̄хатам̣ витакка̄хатам̣ ка̄таббам̣. тассевам̣ каронтасса ануккамена нӣваран̣а̄ни виккхамбханти, килеса̄ саннисӣданти, упача̄расама̄дхина̄ читтам̣ сама̄дхийати, пат̣ибха̄ганимиттам̣ уппаджджати.
татра̄йам̣ пуримасса ча уггаханимиттасса имасса ча висесо, уггаханимитте касин̣адосо пан̃н̃а̄йати, пат̣ибха̄ганимиттам̣ тхавикато нихата̄да̄саман̣д̣алам̣ вийа судхотасан̇кхатха̄лам̣ вийа вала̄хакантара̄ никкхантачандаман̣д̣алам̣ вийа мегхамукхе бала̄ка̄ вийа уггаханимиттам̣ пада̄летва̄ никкхантамива тато сатагун̣ам̣ сахассагун̣ам̣ супарисуддхам̣ хутва̄ упат̣т̣ха̄ти. тан̃ча кхо нева ван̣н̣авантам̣, на сан̣т̣ха̄навантам̣. йади хи там̣ ӣдисам̣ бхавеййа, чаккхувин̃н̃еййам̣ сийа̄ ол̣а̄рикам̣ саммасанупагам̣ тилаккхан̣аббха̄хатам̣, на панетам̣ та̄дисам̣. кевалан̃хи сама̄дхила̄бхино упат̣т̣ха̄на̄ка̄раматтам̣ сан̃н̃аджаметанти.
58. уппаннака̄лато ча панасса пат̣т̣ха̄йа нӣваран̣а̄ни виккхамбхита̄нева хонти, килеса̄ саннисинна̄ва, упача̄расама̄дхина̄ читтам̣ сама̄хитамева̄ти.
дувидхо ¶ хи сама̄дхи упача̄расама̄дхи ча аппана̄сама̄дхи ча. двӣха̄ка̄рехи читтам̣ сама̄дхийати ¶ упача̄рабхӯмийам̣ ва̄ пат̣ила̄бхабхӯмийам̣ ва̄. таттха упача̄рабхӯмийам̣ нӣваран̣аппаха̄нена читтам̣ сама̄хитам̣ хоти. пат̣ила̄бхабхӯмийам̣ ан̇гапа̄тубха̄вена.
двиннам̣ пана сама̄дхӣнам̣ идам̣ на̄на̄ка̄ран̣ам̣, упача̄ре ан̇га̄ни на тха̄маджа̄та̄ни хонти, ан̇га̄нам̣ атха̄маджа̄татта̄, йатха̄ на̄ма дахаро кума̄рако уккхипитва̄ т̣хапийама̄но пунаппунам̣ бхӯмийам̣ патати, евамева упача̄ре уппанне читтам̣ ка̄лена нимиттама̄рамман̣ам̣ кароти, ка̄лена бхаван̇гамотарати. аппана̄йам̣ пана ан̇га̄ни тха̄маджа̄та̄ни хонти, тесам̣ тха̄маджа̄татта̄, йатха̄ на̄ма балава̄ пурисо а̄сана̄ вут̣т̣ха̄йа дивасампи тит̣т̣хеййа, евамева аппана̄сама̄дхимхи уппанне читтам̣ саким̣ бхаван̇гава̄рам̣ чхиндитва̄ кевалампи раттим̣ кевалампи дивасам̣ тит̣т̣хати, кусаладжаванапат̣ипа̄т̣ивасенева паваттатӣти.
татра йадетам̣ упача̄расама̄дхина̄ саддхим̣ пат̣ибха̄ганимиттам̣ уппаннам̣, тасса уппа̄данам̣ на̄ма атидуккарам̣. тасма̄ саче тенева паллан̇кена там̣ нимиттам̣ вад̣д̣хетва̄ аппанам̣ адхигантум̣ саккоти, сундарам̣. но че саккоти, атха̄нена там̣ нимиттам̣ аппаматтена чаккаваттигаббхо вийа раккхитаббам̣. еван̃хи –
нимиттам̣ раккхато ладдха-париха̄ни на виджджати;
а̄раккхамхи асантамхи, ладдхам̣ ладдхам̣ винассати.
саттасаппа̄йа̄
59. татра̄йам̣ раккхан̣авидхи –
а̄ва̄со гочаро бхассам̣, пуггало бходжанам̣ уту;
ирийа̄патхоти саттете, асаппа̄йе виваджджайе.
саппа̄йе сатта севетха, еван̃хи пат̣ипаджджато;
начиренева ка̄лена, хоти кассачи аппана̄.
татрасса ¶ йасмим̣ а̄ва̄се васантасса ануппаннам̣ ва̄ нимиттам̣ нуппаджджати, уппаннам̣ ва̄ винассати, анупат̣т̣хита̄ ча сати на упат̣т̣ха̄ти, асама̄хитан̃ча читтам̣ на сама̄дхийати, айам̣ асаппа̄йо. йаттха нимиттам̣ уппаджджати чева тха̄варан̃ча хоти ¶ , сати упат̣т̣ха̄ти, читтам̣ сама̄дхийати на̄гапаббатава̄сӣпадха̄нийатиссаттхерасса вийа, айам̣ саппа̄йо. тасма̄ йасмим̣ виха̄ре бахӯ а̄ва̄са̄ хонти, таттха екамекасмим̣ тӣн̣и тӣн̣и диваса̄ни васитва̄ йаттхасса читтам̣ екаггам̣ хоти, таттха васитаббам̣. а̄ва̄сасаппа̄йата̄йа хи тамбапан̣н̣идӣпамхи чӯл̣ана̄гален̣е васанта̄ таттхева каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ пан̃часата̄ бхиккхӯ арахаттам̣ па̄пун̣им̣су. сота̄панна̄дӣнам̣ пана ан̃н̃аттха арийабхӯмим̣ патва̄ таттха арахаттаппатта̄нан̃ча ган̣ана̄ наттхи. еваман̃н̃есупи читталапаббатавиха̄ра̄дӣсу.
гочарага̄мо пана йо сена̄санато уттарена ва̄ даккхин̣ена ва̄ на̄тидӯре дийад̣д̣хакосаббхантаре хоти сулабхасампаннабхиккхо, со саппа̄йо. випарӣто асаппа̄йо.
бхассанти дваттим̣сатираччха̄накатха̄парийа̄паннам̣ асаппа̄йам̣, тан̃хисса нимиттантарадха̄на̄йа сам̣ваттати. дасакатха̄ваттхунисситам̣ саппа̄йам̣, тампи матта̄йа бха̄ситаббам̣.
пуггалопи атираччха̄накатхико сӣла̄дигун̣асампанно, йам̣ нисса̄йа асама̄хитам̣ ва̄ читтам̣ сама̄дхийати, сама̄хитам̣ ва̄ читтам̣ тхиратарам̣ хоти, еварӯпо саппа̄йо. ка̄йадал̣хӣбахуло пана тираччха̄накатхико асаппа̄йо. со хи там̣ каддамодакамива аччхам̣ удакам̣ малӣнамева кароти, та̄дисан̃ча а̄гамма кот̣апаббатава̄сӣдахарассева сама̄паттипи нассати, пагева нимиттам̣.
бходжанам̣ пана кассачи мадхурам̣, кассачи амбилам̣ саппа̄йам̣ хоти. утупи кассачи сӣто, кассачи ун̣хо саппа̄йо хоти. тасма̄ йам̣ бходжанам̣ ва̄ утум̣ ва̄ севантасса пха̄су хоти, асама̄хитам̣ ва̄ читтам̣ сама̄дхийати, сама̄хитам̣ ва̄ тхиратарам̣ хоти, там̣ бходжанам̣ со ча уту саппа̄йо. итарам̣ бходжанам̣ итаро ча уту асаппа̄йо.
ирийа̄патхесупи кассачи чан̇камо саппа̄йо хоти, кассачи сайанат̣т̣ха̄нанисаджджа̄нам̣ ан̃н̃атаро. тасма̄ там̣ а̄ва̄сам̣ вийа тӣн̣и диваса̄ни упапариккхитва̄ йасмим̣ ирийа̄патхе асама̄хитам̣ ¶ ва̄ читтам̣ сама̄дхийати, сама̄хитам̣ ва̄ тхиратарам̣ хоти, со саппа̄йо. итаро асаппа̄йоти ведитаббо.
ити ¶ имам̣ саттавидхам̣ асаппа̄йам̣ ваджджетва̄ саппа̄йам̣ севитаббам̣. евам̣ пат̣ипаннасса хи нимитта̄севанабахуласса начиренева ка̄лена хоти кассачи аппана̄.
дасавидхааппана̄косаллам̣
60. йасса пана евампи пат̣ипаджджато на хоти, тена дасавидхам̣ аппана̄косаллам̣ сампа̄детаббам̣. татра̄йам̣ найо, даса̄ха̄ка̄рехи аппана̄косаллам̣ иччхитаббам̣, ваттхувисадакирийато, индрийасаматтапат̣ипа̄данато, нимиттакусалато, йасмим̣ самайе читтам̣ паггахетаббам̣ тасмим̣ самайе читтам̣ пагган̣ха̄ти, йасмим̣ самайе читтам̣ ниггахетаббам̣ тасмим̣ самайе читтам̣ нигган̣ха̄ти, йасмим̣ самайе читтам̣ сампахам̣ситаббам̣ тасмим̣ самайе читтам̣ сампахам̣сети, йасмим̣ самайе читтам̣ аджджхупеккхитаббам̣ тасмим̣ самайе читтам̣ аджджхупеккхати, асама̄хитапуггалапариваджджанато, сама̄хитапуггаласеванато, тададхимуттатоти.
61. таттха ваттхувисадакирийа̄ на̄ма аджджхаттикаба̄хира̄нам̣ ваттхӯнам̣ висадабха̄вакаран̣ам̣. йада̄ хисса кесанакхалома̄ни дӣгха̄ни хонти, сарӣрам̣ ва̄ седамалаггахитам̣, тада̄ аджджхаттикаваттху ависадам̣ хоти апарисуддхам̣. йада̄ панасса чӣварам̣ джин̣н̣ам̣ килит̣т̣хам̣ дуггандхам̣ хоти, сена̄санам̣ ва̄ укла̄пам̣ хоти, тада̄ ба̄хираваттху ависадам̣ хоти апарисуддхам̣. аджджхаттикаба̄хире ча ваттхумхи ависаде уппаннесу читтачетасикесу н̃а̄н̣ампи апарисуддхам̣ хоти, апарисуддха̄ни дӣпакапалликават̣т̣итела̄ни нисса̄йа уппаннадӣпасикха̄йа обха̄со вийа. апарисуддхена н̃а̄н̣ена сан̇кха̄ре саммасато сан̇кха̄ра̄пи авибхӯта̄ хонти, каммат̣т̣ха̄намануйун̃джато каммат̣т̣ха̄нампи вуд̣д̣хим̣ вирул̣хим̣ вепуллам̣ на гаччхати. висаде пана аджджхаттикаба̄хире ваттхумхи уппаннесу читтачетасикесу н̃а̄н̣ампи висадам̣ хоти парисуддхам̣, парисуддха̄ни дӣпакапалликават̣т̣итела̄ни нисса̄йа уппаннадӣпасикха̄йа обха̄со вийа. парисуддхена ча н̃а̄н̣ена сан̇кха̄ре саммасато сан̇кха̄ра̄пи вибхӯта̄ хонти, каммат̣т̣ха̄намануйун̃джато каммат̣т̣ха̄нампи вуд̣д̣хим̣ вирӯл̣хим̣ вепуллам̣ гаччхати.
62. индрийасаматтапат̣ипа̄данам̣ ¶ на̄ма саддха̄дӣнам̣ индрийа̄нам̣ самабха̄вакаран̣ам̣. саче хисса саддхиндрийам̣ балавам̣ хоти итара̄ни манда̄ни, тато вӣрийиндрийам̣ паггахакиччам̣ ¶ , сатиндрийам̣ упат̣т̣ха̄накиччам̣, сама̄дхиндрийам̣ авиккхепакиччам̣, пан̃н̃индрийам̣ дассанакиччам̣ ка̄тум̣ на саккоти, тасма̄ там̣ дхаммасабха̄вапаччавеккхан̣ена ва̄ йатха̄ ва̄ манасикарото балавам̣ джа̄там̣, татха̄ аманасика̄рена ха̄петаббам̣. ваккалиттхераваттху четтха нидассанам̣. саче пана вӣрийиндрийам̣ балавам̣ хоти, атха нева саддхиндрийам̣ адхимоккхакиччам̣ ка̄тум̣ саккоти, на итара̄ни итаракиччабхедам̣, тасма̄ там̣ пассаддха̄дибха̄вана̄йа ха̄петаббам̣. татра̄пи сон̣аттхераваттху дассетаббам̣. евам̣ сесесупи екасса балавабха̄ве сати итаресам̣ аттано киччесу асаматтхата̄ ведитабба̄. висесато панеттха саддха̄пан̃н̃а̄нам̣ сама̄дхивӣрийа̄нан̃ча саматам̣ пасам̣санти. балавасаддхо хи мандапан̃н̃о муддхаппасанно хоти, аваттхусмим̣ пасӣдати. балавапан̃н̃о мандасаддхо кера̄т̣икапаккхам̣ бхаджати, бхесаджджасамут̣т̣хито вийа рого атекиччхо хоти. убхиннам̣ самата̄йа ваттхусмим̣йева пасӣдати. балавасама̄дхим̣ пана мандавӣрийам̣ сама̄дхисса косаджджапаккхатта̄ косаджджам̣ абхибхавати. балававӣрийам̣ мандасама̄дхим̣ вӣрийасса уддхаччапаккхатта̄ уддхаччам̣ абхибхавати. сама̄дхи пана вӣрийена сам̣йоджито косадждже патитум̣ на лабхати. вӣрийам̣ сама̄дхина̄ сам̣йоджитам̣ уддхачче патитум̣ на лабхати, тасма̄ тадубхайам̣ самам̣ ка̄таббам̣. убхайасамата̄йа хи аппана̄ хоти. апича сама̄дхикаммикасса балаватӣпи саддха̄ ват̣т̣ати. евам̣ саддаханто окаппенто аппанам̣ па̄пун̣иссати. сама̄дхипан̃н̃а̄су пана сама̄дхикаммикасса екаггата̄ балаватӣ ват̣т̣ати. еван̃хи со аппанам̣ па̄пун̣а̄ти. випассана̄каммикасса пан̃н̃а̄ балаватӣ ват̣т̣ати. еван̃хи со лаккхан̣апат̣иведхам̣ па̄пун̣а̄ти. убхиннам̣ пана самата̄йапи аппана̄ хотийева. сати пана саббаттха балаватӣ ват̣т̣ати. сати хи читтам̣ уддхаччапаккхика̄нам̣ саддха̄вӣрийапан̃н̃а̄нам̣ васена уддхаччапа̄тато косаджджапаккхена ча сама̄дхина̄ косаджджапа̄тато раккхати, тасма̄ са̄ лон̣адхӯпанам̣ вийа саббабйан̃джанесу, саббакаммикаамаччо вийа ча саббара̄джакиччесу саббаттха иччхитабба̄. тена̄ха – ‘‘сати ча пана саббаттхика̄ вутта̄ бхагавата̄. ким̣ ка̄ран̣а̄? читтан̃хи сатипат̣исаран̣ам̣, а̄раккхапаччупат̣т̣ха̄на̄ ча сати, на вина̄ сатийа̄ читтасса паггаханиггахо хотӣ’’ти.
63. нимиттакосаллам̣ на̄ма патхавӣкасин̣а̄дикасса читтекаггата̄нимиттасса акатасса каран̣акосаллам̣, катасса ча бха̄вана̄косаллам̣, бха̄вана̄йа ладдхасса раккхан̣акосаллан̃ча, там̣ идха адхиппетам̣.
64. катхан̃ча ¶ ¶ йасмим̣ самайе читтам̣ паггахетаббам̣, тасмим̣ самайе читтам̣ пагган̣ха̄ти? йада̄сса атиситхилавӣрийата̄дӣхи лӣнам̣ читтам̣ хоти, тада̄ пассаддхисамбоджджхан̇га̄дайо тайо абха̄ветва̄ дхаммавичайасамбоджджхан̇га̄дайо бха̄вети. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ –
‘‘сеййатха̄пи, бхиккхаве, пурисо париттам̣ аггим̣ уджджа̄летука̄мо асса, со таттха алла̄ни чева тин̣а̄ни паккхипеййа, алла̄ни ча гомайа̄ни паккхипеййа, алла̄ни ча кат̣т̣ха̄ни паккхипеййа, удакава̄тан̃ча дадеййа, пам̣сукена ча окиреййа, бхаббо ну кхо со, бхиккхаве, пурисо париттам̣ аггим̣ уджджа̄летунти? но хетам̣, бханте. евамева кхо, бхиккхаве, йасмим̣ самайе лӣнам̣ читтам̣ хоти, ака̄ло тасмим̣ самайе пассаддхисамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа, ака̄ло сама̄дхи…пе… ака̄ло упеккха̄самбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа. там̣ кисса хету? лӣнам̣, бхиккхаве, читтам̣, там̣ етехи дхаммехи дусамут̣т̣ха̄пайам̣ хоти. йасмим̣ ча кхо, бхиккхаве, лӣнам̣ читтам̣ хоти, ка̄ло тасмим̣ самайе дхаммавичайасамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа, ка̄ло вӣрийасамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа, ка̄ло пӣтисамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа. там̣ кисса хету? лӣнам̣, бхиккхаве, читтам̣, там̣ етехи дхаммехи сусамут̣т̣ха̄пайам̣ хоти. сеййатха̄пи, бхиккхаве, пурисо париттам̣ аггим̣ уджджа̄летука̄мо асса, со таттха суккха̄ни чева тин̣а̄ни паккхипеййа, суккха̄ни ча гомайа̄ни паккхипеййа, суккха̄ни ча кат̣т̣ха̄ни паккхипеййа, мукхава̄тан̃ча дадеййа, на ча пам̣сукена окиреййа, бхаббо ну кхо со, бхиккхаве, пурисо париттам̣ аггим̣ уджджа̄летунти? евам̣ бханте’’ти (сам̣. ни. 5.234).
еттха ча йатха̄сакама̄ха̄равасена дхаммавичайасамбоджджхан̇га̄дӣнам̣ бха̄вана̄ ведитабба̄. вуттан̃хетам̣ –
‘‘аттхи, бхиккхаве, кусала̄кусала̄ дхамма̄ са̄ваджджа̄наваджджа̄ дхамма̄ хӣнаппан̣ӣта̄ дхамма̄ кан̣хасуккасаппат̣ибха̄га̄ дхамма̄. таттха йонисо манасика̄рабахулӣка̄ро, айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ дхаммавичайасамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа уппаннасса ва̄ дхаммавичайасамбоджджхан̇гасса ¶ бхиййобха̄ва̄йа вепулла̄йа бха̄вана̄йа па̄рипӯрийа̄ сам̣ваттатӣ’’ти (сам̣. ни. 5.232).
татха̄ ¶ ‘‘аттхи, бхиккхаве, а̄рамбхадха̄ту никкамадха̄ту параккамадха̄ту. таттха йонисо манасика̄рабахулӣка̄ро, айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ вӣрийасамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа уппаннасса ва̄ вӣрийасамбоджджхан̇гасса бхиййобха̄ва̄йа вепулла̄йа бха̄вана̄йа па̄рипӯрийа̄ сам̣ваттатӣ’’ти (сам̣. ни. 5.232).
татха̄ ‘‘аттхи, бхиккхаве, пӣтисамбоджджхан̇гат̣т̣ха̄нийа̄ дхамма̄. таттха йонисо манасика̄рабахулӣка̄ро, айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ пӣтисамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа уппаннасса ва̄ пӣтисамбоджджхан̇гасса бхиййобха̄ва̄йа вепулла̄йа бха̄вана̄йа па̄рипӯрийа̄ сам̣ваттатӣ’’ти (сам̣. ни. 5.232).
таттха сабха̄васа̄ман̃н̃алаккхан̣апат̣иведхавасена паваттаманасика̄ро кусала̄дӣсу йонисо манасика̄ро на̄ма. а̄рамбхадха̄туа̄дӣнам̣ уппа̄данавасена паваттаманасика̄ро а̄рамбхадха̄туа̄дӣсу йонисо манасика̄ро на̄ма. таттха а̄рамбхадха̄тӯти пат̣хамавӣрийам̣ вуччати. никкамадха̄тӯти косаджджато никкхантатта̄ тато балаватарам̣. параккамадха̄тӯти парам̣ парам̣ т̣ха̄нам̣ аккаманато татопи балаватарам̣. пӣтисамбоджджхан̇гат̣т̣ха̄нийа̄ дхамма̄ти пана пӣтийа̄ ева етам̣ на̄мам̣. тасса̄пи уппа̄дакаманасика̄рова йонисо манасика̄ро на̄ма.
апича сатта дхамма̄ дхаммавичайасамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа сам̣ваттанти парипуччхаката̄, ваттхувисадакирийа̄, индрийасаматтапат̣ипа̄дана̄, дуппан̃н̃апуггалапариваджджана̄, пан̃н̃авантапуггаласевана̄, гамбхӣран̃а̄н̣ачарийапаччавеккхан̣а̄, тададхимуттата̄ти.
ека̄дасадхамма̄ вӣрийасамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа сам̣ваттанти апа̄йа̄дибхайапаччавеккхан̣ата̄, вӣрийа̄йатталокийалокуттарависеса̄дхигама̄нисам̣садассита̄, ‘‘буддхапаччекабуддхамаха̄са̄вакехи гатамагго майа̄ гантаббо, со ча на сакка̄ кусӣтена ганту’’нти евам̣ гаманавӣтхипаччавеккхан̣ата̄, да̄йака̄нам̣ махаппхалабха̄вакаран̣ена пин̣д̣а̄пача̄йаната̄, ‘‘вӣрийа̄рамбхасса ван̣н̣ава̄дӣ ме саттха̄, со ча анатиккаманӣйаса̄сано амха̄кан̃ча бахӯпака̄ро пат̣ипаттийа̄ ча пӯджийама̄но пӯджито хоти на итаратха̄’’ти евам̣ саттху ¶ махаттапаччавеккхан̣ата̄, ‘‘саддхаммасан̇кха̄там̣ ме маха̄да̄йаджджам̣ гахетаббам̣, тан̃ча на сакка̄ кусӣтена гахету’’нти евам̣ да̄йаджджамахаттапаччавеккхан̣ата̄, а̄локасан̃н̃а̄манасика̄раирийа̄патхапариваттанааббхока̄сасевана̄дӣхи ¶ тхинамиддхавиноданата̄, кусӣтапуггалапариваджджаната̄, а̄раддхавӣрийапуггаласеваната̄, саммаппадха̄напаччавеккхан̣ата̄, тададхимуттата̄ти.
ека̄дасадхамма̄ пӣтисамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа сам̣ваттанти буддха̄нуссати, дхамма… сан̇гха… сӣла… ча̄га… девата̄нуссати, упасама̄нуссати, лӯкхапуггалапариваджджаната̄, синиддхапуггаласеваната̄, паса̄данийасуттантапаччавеккхан̣ата̄, тададхимуттата̄ти. ити имехи а̄ка̄рехи ете дхамме уппа̄денто дхаммавичайасамбоджджхан̇га̄дайо бха̄вети на̄ма. евам̣ йасмим̣ самайе читтам̣ паггахетаббам̣, тасмим̣ самайе читтам̣ пагган̣ха̄ти.
65. катхам̣ йасмим̣ самайе читтам̣ ниггахетаббам̣, тасмим̣ самайе читтам̣ нигган̣ха̄ти? йада̄сса ачча̄раддхавӣрийата̄дӣхи уддхатам̣ читтам̣ хоти, тада̄ дхаммавичайасамбоджджхан̇га̄дайо тайо абха̄ветва̄ пассаддхисамбоджджхан̇га̄дайо бха̄вети. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ –
‘‘сеййатха̄пи, бхиккхаве, пурисо махантам̣ аггиккхандхам̣ нибба̄петука̄мо асса, со таттха суккха̄ни чева тин̣а̄ни паккхипеййа…пе… на ча пам̣сукена окиреййа, бхаббо ну кхо со, бхиккхаве, пурисо махантам̣ аггиккхандхам̣ нибба̄петунти? но хетам̣, бханте. евамева кхо, бхиккхаве, йасмим̣ самайе уддхатам̣ читтам̣ хоти, ака̄ло тасмим̣ самайе дхаммавичайасамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа, ака̄ло вӣрийа…пе… ака̄ло пӣтисамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа. там̣ кисса хету? уддхатам̣, бхиккхаве, читтам̣, там̣ етехи дхаммехи дувӯпасамайам̣ хоти. йасмим̣ ча кхо, бхиккхаве, самайе уддхатам̣ читтам̣ хоти, ка̄ло тасмим̣ самайе пассаддхисамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа, ка̄ло сама̄дхисамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа, ка̄ло упеккха̄самбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа. там̣ кисса хету? уддхатам̣, бхиккхаве, читтам̣, там̣ етехи дхаммехи сувӯпасамайам̣ хоти. сеййатха̄пи, бхиккхаве, пурисо махантам̣ аггиккхандхам̣ нибба̄петука̄мо асса, со таттха алла̄ни чева тин̣а̄ни паккхипеййа…пе… пам̣сукена ¶ ча окиреййа, бхаббо ну кхо со, бхиккхаве, пурисо махантам̣ аггиккхандхам̣ нибба̄петунти? евам̣, бханте’’ти (сам̣. ни. 5.234).
еттха̄пи ¶ йатха̄сакам̣ а̄ха̄равасена пассаддхисамбоджджхан̇га̄дӣнам̣ бха̄вана̄ ведитабба̄. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ –
‘‘аттхи, бхиккхаве, ка̄йапассаддхи читтапассаддхи. таттха йонисо манасика̄рабахулӣка̄ро, айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ пассаддхисамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа уппаннасса ва̄ пассаддхисамбоджджхан̇гасса бхиййобха̄ва̄йа вепулла̄йа бха̄вана̄йа па̄рипӯрийа̄ сам̣ваттатӣ’’ти (сам̣. ни. 5.232).
татха̄ ‘‘аттхи, бхиккхаве, саматханимиттам̣ абйагганимиттам̣. таттха йонисо манасика̄рабахулӣка̄ро, айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ сама̄дхисамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа уппаннасса ва̄ сама̄дхисамбоджджхан̇гасса бхиййобха̄ва̄йа вепулла̄йа бха̄вана̄йа па̄рипӯрийа̄ сам̣ваттатӣ’’ти (сам̣. ни. 5.232).
татха̄ ‘‘аттхи, бхиккхаве, упеккха̄самбоджджхан̇гат̣т̣ха̄нийа̄ дхамма̄. таттха йонисо манасика̄рабахулӣка̄ро, айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ упеккха̄самбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа уппаннасса ва̄ упеккха̄самбоджджхан̇гасса бхиййобха̄ва̄йа вепулла̄йа бха̄вана̄йа па̄рипӯрийа̄ сам̣ваттатӣ’’ти (сам̣. ни. 5.232).
таттха йатха̄сса пассаддхиа̄дайо уппаннапубба̄, там̣ а̄ка̄рам̣ саллаккхетва̄ тесам̣ уппа̄данавасена паваттаманасика̄рова тӣсупи падесу йонисо манасика̄ро на̄ма. саматханимиттанти ча саматхассеветамадхивачанам̣. авиккхепат̣т̣хена ча тассева абйагганимиттанти.
апича сатта дхамма̄ пассаддхисамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа сам̣ваттанти пан̣ӣтабходжанасеваната̄, утусукхасеваната̄, ирийа̄патхасукхасеваната̄, маджджхаттапайогата̄, са̄раддхака̄йапуггалапариваджджаната̄, пассаддхака̄йапуггаласеваната̄, тададхимуттата̄ти.
ека̄даса ¶ дхамма̄ сама̄дхисамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа сам̣ваттанти ваттхувисадата̄, нимиттакусалата̄, индрийасаматтапат̣ипа̄даната̄, самайе читтасса ниггахан̣ата̄, самайе читтасса паггахан̣ата̄ ¶ , нирасса̄дасса читтасса саддха̄сам̣вегавасена сампахам̣саната̄, самма̄паваттасса аджджхупеккханата̄, асама̄хитапуггалапариваджджаната̄, сама̄хитапуггаласеваната̄, джха̄навимоккхапаччавеккхан̣ата̄, тададхимуттата̄ти.
пан̃ча дхамма̄ упеккха̄самбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа сам̣ваттанти саттамаджджхаттата̄, сан̇кха̄рамаджджхаттата̄, саттасан̇кха̄ракела̄йанапуггалапариваджджаната̄, саттасан̇кха̄рамаджджхаттапуггаласеваната̄, тададхимуттата̄ти. ити имеха̄ка̄рехи ете дхамме уппа̄денто пассаддхисамбоджджхан̇га̄дайо бха̄вети на̄ма. евам̣ йасмим̣ самайе читтам̣ ниггахетаббам̣ тасмим̣ самайе читтам̣ нигган̣ха̄ти.
66. катхам̣ йасмим̣ самайе читтам̣ сампахам̣ситаббам̣, тасмим̣ самайе читтам̣ сампахам̣сети? йада̄сса пан̃н̃а̄пайогамандата̄йа ва̄ упасамасукха̄надхигамена ва̄ нирасса̄дам̣ читтам̣ хоти, тада̄ нам̣ ат̣т̣хасам̣вегаваттхупаччавеккхан̣ена сам̣веджети. ат̣т̣ха сам̣вегаваттхӯни на̄ма джа̄тиджара̄бйа̄дхимаран̣а̄ни чатта̄ри, апа̄йадуккхам̣ пан̃чамам̣, атӣте ват̣т̣амӯлакам̣ дуккхам̣, ана̄гате ват̣т̣амӯлакам̣ дуккхам̣, паччуппанне а̄ха̄рапарийет̣т̣химӯлакам̣ дуккханти. буддхадхаммасан̇гхагун̣а̄нуссаран̣ена часса паса̄дам̣ джанети. евам̣ йасмим̣ самайе читтам̣ сампахам̣ситаббам̣, тасмим̣ самайе читтам̣ сампахам̣сети.
катхам̣ йасмим̣ самайе читтам̣ аджджхупеккхитаббам̣, тасмим̣ самайе читтам̣ аджджхупеккхати? йада̄сса евам̣ пат̣ипаджджато алӣнам̣ ануддхатам̣ анирасса̄дам̣ а̄рамман̣е самаппаваттам̣ саматхавӣтхипат̣ипаннам̣ читтам̣ хоти, тада̄сса паггаханиггахасампахам̣санесу на бйа̄па̄рам̣ а̄паджджати, са̄ратхи вийа самаппаваттесу ассесу. евам̣ йасмим̣ самайе читтам̣ аджджхупеккхитаббам̣, тасмим̣ самайе читтам̣ аджджхупеккхати.
асама̄хитапуггалапариваджджаната̄ на̄ма неккхаммапат̣ипадам̣ ана̄рул̣хапубба̄нам̣ анекакиччапасута̄нам̣ виккхиттахадайа̄нам̣ пуггала̄нам̣ а̄рака̄ паричча̄го.
сама̄хитапуггаласеваната̄ на̄ма неккхаммапат̣ипадам̣ пат̣ипанна̄нам̣ сама̄дхила̄бхӣнам̣ пуггала̄нам̣ ка̄лена ка̄лам̣ упасан̇каманам̣.
тададхимуттата̄ ¶ на̄ма сама̄дхиадхимуттата̄ сама̄дхигарусама̄дхининнасама̄дхипон̣асама̄дхипаббха̄рата̄ти аттхо.
еваметам̣ ¶ дасавидхам̣ аппана̄косаллам̣ сампа̄детаббам̣.
еван̃хи сампа̄дайато, аппана̄косаллам̣ имам̣;
пат̣иладдхе нимиттасмим̣, аппана̄ сампаваттати.
еван̃хи пат̣ипаннасса, саче са̄ наппаваттати;
татха̄пи на джахе йогам̣, ва̄йаметхева пан̣д̣ито.
хитва̄ хи самма̄ва̄йа̄мам̣, висесам̣ на̄ма ма̄н̣аво;
адхигаччхе париттампи, т̣ха̄наметам̣ на виджджати.
читтаппаваттиа̄ка̄рам̣, тасма̄ саллаккхайам̣ будхо;
саматам̣ вӣрийассева, йоджайетха пунаппунам̣.
ӣсакампи лайам̣ йантам̣, пагган̣хетхева ма̄насам̣;
ачча̄раддхам̣ ниседхетва̄, самамева паваттайе.
рен̣умхи уппаладале, сутте на̄ва̄йа на̄л̣ийа̄;
йатха̄ мадхукара̄дӣнам̣, паватти саммаван̣н̣ита̄.
лӣнауддхатабха̄вехи, мочайитва̄на саббасо;
евам̣ нимитта̄бхимукхам̣, ма̄насам̣ пат̣ипа̄дайети.
нимитта̄бхимукхапат̣ипа̄данам̣
68. татра̄йаматтхадӣпана̄ – йатха̄ хи ачхеко мадхукаро асукасмим̣ руккхе пуппхам̣ пуппхитанти н̃атва̄ тиккхена вегена паккхандо там̣ атиккамитва̄ пат̣иниваттенто кхӣн̣е рен̣умхи сампа̄пун̣а̄ти. апаро ачхеко мандена джавена паккхандо кхӣн̣ейева сампа̄пун̣а̄ти. чхеко пана самена джавена паккхандо сукхена пуппхара̄сим̣ сампатва̄ йа̄вадиччхакам̣ рен̣ум̣ а̄да̄йа мадхум̣ сампа̄детва̄ мадхурасаманубхавати.
йатха̄ ¶ ¶ ча саллакаттаантева̄сикесу удакатха̄лагате уппалапатте саттхакаммам̣ сиккхантесу еко ачхеко вегена саттхам̣ па̄тенто уппалапаттам̣ двидха̄ ва̄ чхиндати, удаке ва̄ павесети. апаро ачхеко чхиджджанапавесанабхайа̄ саттхакена пхуситумпи на висахати. чхеко пана самена пайогена таттха саттхапаха̄рам̣ дассетва̄ парийода̄тасиппо хутва̄ татха̄рӯпесу т̣ха̄несу каммам̣ катва̄ ла̄бхам̣ лабхати.
йатха̄ ча йо чатубйа̄маппама̄н̣ам̣ маккат̣асуттама̄харати, со чатта̄ри сахасса̄ни лабхатӣти ран̃н̃а̄ вутте еко ачхекапурисо вегена маккат̣асуттама̄кад̣д̣ханто тахим̣ тахим̣ чхиндатийева. апаро ачхеко чхеданабхайа̄ хаттхена пхуситумпи на висахати. чхеко пана кот̣ито пат̣т̣ха̄йа самена пайогена дан̣д̣аке ведхетва̄ а̄харитва̄ ла̄бхам̣ лабхати.
йатха̄ ча ачхеко нийа̄мако балавава̄те лан̇ка̄рам̣ пӯренто на̄вам̣ видесам̣ паккханда̄пети. апаро ачхеко мандава̄те лан̇ка̄рам̣ оропенто на̄вам̣ таттхева т̣хапети. чхеко пана мандава̄те лан̇ка̄рам̣ пӯретва̄ балавава̄те ад̣д̣халан̇ка̄рам̣ катва̄ соттхина̄ иччхитат̣т̣ха̄нам̣ па̄пун̣а̄ти.
йатха̄ ча йо телена ачхад̣д̣енто на̄л̣им̣ пӯрети, со ла̄бхам̣ лабхатӣти а̄чарийена антева̄сика̄нам̣ вутте еко ачхеко ла̄бхалуддхо вегена пӯренто телам̣ чхад̣д̣ети. апаро ачхеко телачхад̣д̣анабхайа̄ а̄син̃читумпи на висахати. чхеко пана самена пайогена пӯретва̄ ла̄бхам̣ лабхати.
евамева еко бхиккху уппанне нимитте сӣгхамева аппанам̣ па̄пун̣исса̄мӣти га̄л̣хам̣ вӣрийам̣ кароти, тасса читтам̣ ачча̄раддхавӣрийатта̄ уддхачче патати, со на саккоти аппанам̣ па̄пун̣итум̣. еко ачча̄раддхавӣрийата̄йа досам̣ дисва̄ ким̣ да̄ниме аппана̄йа̄ти вӣрийам̣ ха̄пети, тасса читтам̣ атилӣнавӣрийатта̄ косадждже патати, сопи на саккоти аппанам̣ па̄пун̣итум̣. йо пана ӣсакампи лӣнам̣ лӣнабха̄вато уддхатам̣ уддхаччато мочетва̄ самена пайогена ¶ нимитта̄бхимукхам̣ паваттети, со аппанам̣ па̄пун̣а̄ти, та̄дисена бхавитаббам̣. имаматтхам̣ сандха̄йа етам̣ вуттам̣ –
рен̣умхи уппаладале, сутте на̄ва̄йа на̄л̣ийа̄;
йатха̄ мадхукара̄дӣнам̣, паватти саммаван̣н̣ита̄.
лӣнауддхатабха̄вехи ¶ , мочайитва̄на саббасо;
евам̣ нимитта̄бхимукхам̣, ма̄насам̣ пат̣ипа̄дайети.
пат̣хамаджджха̄накатха̄
69. ити евам̣ нимитта̄бхимукхам̣ ма̄насам̣ пат̣ипа̄дайато панасса ида̄ни аппана̄ иджджхиссатӣти бхаван̇гам̣ упаччхиндитва̄ патхавӣ патхавӣти ануйогавасена упат̣т̣хитам̣ тадева патхавӣкасин̣ам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ манодва̄ра̄ваджджанамуппаджджати. тато тасмим̣йева̄рамман̣е чатта̄ри пан̃ча ва̄ джавана̄ни джаванти. тесу аваса̄не екам̣ рӯпа̄вачарам̣, сеса̄ни ка̄ма̄вачара̄ни. пакатичиттехи балаватаравитаккавича̄рапӣтисукхачиттекаггата̄ни йа̄ни аппана̄йа парикамматта̄ парикамма̄нӣтипи, йатха̄ га̄ма̄дӣнам̣ а̄саннападесо га̄мӯпача̄ро нагарӯпача̄роти вуччати, евам̣ аппана̄йа а̄саннатта̄ самӣпача̄ратта̄ ва̄ упача̄ра̄нӣтипи, ито пуббе парикамма̄нам̣, упари аппана̄йа ча ануломато анулома̄нӣтипи вуччанти. йан̃четтха саббантимам̣, там̣ париттаготта̄бхибхаванато, махаггатаготтабха̄ванато ча готрабхӯтипи вуччати. агахитаггахан̣ена панеттха пат̣хамам̣ парикаммам̣, дутийам̣ упача̄рам̣, татийам̣ ануломам̣, чатуттхам̣ готрабху. пат̣хамам̣ ва̄ упача̄рам̣, дутийам̣ ануломам̣, татийам̣ готрабху, чатуттхам̣ пан̃чамам̣ ва̄ аппана̄читтам̣. чатуттхамева хи пан̃чамам̣ ва̄ аппети, тан̃ча кхо кхиппа̄бхин̃н̃адандха̄бхин̃н̃авасена. тато парам̣ джаванам̣ патати. бхаван̇гасса ва̄ро хоти.
а̄бхидхаммикагодаттаттхеро пана ‘‘пурима̄ пурима̄ кусала̄ дхамма̄ паччхима̄нам̣ паччхима̄нам̣ кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ а̄севанапаччайена паччайо’’ти (пат̣т̣ха̄. 1.1.12) имам̣ суттам̣ ватва̄ а̄севанапаччайена паччхимо паччхимо дхаммо балава̄ хоти, тасма̄ чхат̣т̣хепи саттамепи аппана̄ хотӣти а̄ха, там̣ ат̣т̣хакатха̄су ‘‘аттано матиматтам̣ тхерассета’’нти ватва̄ пат̣иккхиттам̣. чатуттхапан̃чамесуйева пана аппана̄ хоти. парато джаванам̣ патитам̣ на̄ма хоти, бхаван̇гасса а̄саннатта̄ти вуттам̣ ¶ . тамева вича̄ретва̄ вуттатта̄ на сакка̄ пат̣иккхипитум̣. йатха̄ хи пурисо чхиннапапа̄та̄бхимукхо дха̄ванто т̣ха̄тука̄мопи парийанте па̄дам̣ катва̄ т̣ха̄тум̣ на саккоти папа̄те ева патати, евам̣ чхат̣т̣хе ва̄ саттаме ва̄ аппетум̣ на саккоти, бхаван̇гасса а̄саннатта̄. тасма̄ чатуттхапан̃чамесуйева аппана̄ хотӣти ведитабба̄.
са̄ ¶ ча пана екачиттаккхан̣ика̄йева. саттасу хи т̣ха̄несу аддха̄напариччхедо на̄ма наттхи пат̣хамаппана̄йам̣, локийа̄бхин̃н̃а̄су, чатӯсу маггесу, магга̄нантарапхале, рӯпа̄рӯпабхавесу бхаван̇гаджджха̄не, ниродхасса паччайе невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатане, ниродха̄ вут̣т̣хахантасса пхаласама̄паттийанти. еттха магга̄нантарапхалам̣ тин̣н̣ам̣ упари на хоти. ниродхасса паччайо невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанам̣ двиннамупари на хоти. рӯпа̄рӯпесу бхаван̇гасса парима̄н̣ам̣ наттхи, сесат̣т̣ха̄несу екамева читтанти. ити екачиттаккхан̣ика̄йева аппана̄. тато бхаван̇гапа̄то. атха бхаван̇гам̣ воччхиндитва̄ джха̄напаччавеккхан̣аттха̄йа а̄ваджджанам̣, тато джха̄напаччавеккхан̣анти.
етта̄вата̄ ча панеса вивиччева ка̄мехи вивичча акусалехи дхаммехи савитаккам̣ савича̄рам̣ вивекаджам̣ пӣтисукхам̣ пат̣хамам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихарати (дха. са. 160; дӣ. ни. 1.226). еваманена пан̃чан̇гавиппахӣнам̣ пан̃чан̇гасаманна̄гатам̣ тивидхакалйа̄н̣ам̣ дасалаккхан̣асампаннам̣ пат̣хамам̣ джха̄нам̣ адхигатам̣ хоти патхавӣкасин̣ам̣.
70. таттха вивиччева ка̄мехӣти ка̄мехи вивиччитва̄ вина̄ хутва̄ апаккамитва̄. йо пана̄йаметтха евака̄ро, со нийаматтхоти ведитаббо. йасма̄ ча нийаматтхо, тасма̄ тасмим̣ пат̣хамаджджха̄нам̣ упасампаджджа вихаран̣асамайе авиджджама̄на̄нампи ка̄ма̄нам̣ тасса пат̣хамаджджха̄насса пат̣ипаккхабха̄вам̣ ка̄мапаричча̄генева часса адхигамам̣ дӣпети.
катхам̣? ‘‘вивиччева ка̄мехӣ’’ти еван̃хи нийаме карийама̄не идам̣ пан̃н̃а̄йати, нӯна джха̄насса ка̄ма̄ пат̣ипаккхабхӯта̄ йесу сати идам̣ наппаваттати, андхака̄ре сати падӣпобха̄со вийа. тесам̣ паричча̄генева часса ¶ адхигамо хоти, ориматӣрапаричча̄гена па̄риматӣрассева. тасма̄ нийамам̣ каротӣти.
таттха сийа̄, касма̄ панеса пуббападейева вутто, на уттарападе, ким̣ акусалехи дхаммехи авивичча̄пи джха̄нам̣ упасампаджджа вихареййа̄ти? на кхо панетам̣ евам̣ дат̣т̣хаббам̣. там̣ниссаран̣ато хи пуббападе еса вутто. ка̄мадха̄тусаматиккаманато хи ка̄мара̄гапат̣ипаккхато ча идам̣ джха̄нам̣ ка̄ма̄намева ниссаран̣ам̣. йатха̄ха, ‘‘ка̄ма̄наметам̣ ниссаран̣ам̣ йадидам̣ неккхамма’’нти (дӣ. ни. 3.353). уттарападепи пана йатха̄ ‘‘идхева, бхиккхаве, саман̣о, идха дутийо саман̣о’’ти (ма. ни. 1.139; а. ни. 4.241) еттха ¶ евака̄ро а̄нетва̄ вуччати, евам̣ ваттаббо. на хи сакка̄ ито ан̃н̃ехипи нӣваран̣асан̇кха̄техи акусаладхаммехи авивичча джха̄нам̣ упасампаджджа вихаритум̣. тасма̄ ‘‘вивиччева ка̄мехи вивиччева акусалехи дхаммехӣ’’ти евам̣ пададвайепи еса дат̣т̣хаббо. пададвайепи ча кин̃ча̄пи вивичча̄ти имина̄ са̄дха̄ран̣авачанена тадан̇гавивека̄дайо, ка̄йавивека̄дайо ча саббепи вивека̄ сан̇гахам̣ гаччханти, татха̄пи ка̄йавивеко читтавивеко виккхамбханавивекоти тайо ева идха дат̣т̣хабба̄.
ка̄мехӣти имина̄ пана падена йе ча ниддесе ‘‘катаме ваттхука̄ма̄, мана̄пийа̄ рӯпа̄’’тиа̄дина̄ (маха̄ни. 1) найена ваттхука̄ма̄ вутта̄, йе ча таттхева вибхан̇ге ча ‘‘чхандо ка̄мо, ра̄го ка̄мо, чхандара̄го ка̄мо, сан̇каппо ка̄мо, ра̄го ка̄мо, сан̇каппара̄го ка̄мо, име вуччанти ка̄ма̄’’ти (маха̄ни. 1; вибха. 564) евам̣ килесака̄ма̄ вутта̄, те саббепи сан̇гахита̄иччева дат̣т̣хабба̄. еван̃хи сати вивиччева ка̄мехӣти ваттхука̄мехипи вивиччева̄ти аттхо йуджджати, тена ка̄йавивеко вутто хоти. вивичча акусалехи дхаммехӣти килесака̄мехи сабба̄кусалехи ва̄ вивичча̄ти аттхо йуджджати, тена читтавивеко вутто хоти. пуримена четтха ваттхука̄мехи вивекавачанато ева ка̄масукхапаричча̄го, дутийена килесака̄мехи вивекавачанато неккхаммасукхапариггахо вибха̄вито хоти. евам̣ ваттхука̄макилесака̄мавивекавачанатойева ча етесам̣ пат̣хамена сам̣килесаваттхуппаха̄нам̣, дутийена сам̣килесаппаха̄нам̣. пат̣хамена лолабха̄васса хетупаричча̄го, дутийена ба̄лабха̄васса. пат̣хамена ча пайогасуддхи ¶ , дутийена а̄сайапосанам̣ вибха̄витам̣ хотӣти вин̃н̃а̄таббам̣. еса та̄ва найо ка̄мехӣти еттха вуттака̄месу ваттхука̄мапаккхе.
килесака̄мапаккхе пана чхандоти ча ра̄готи ча евама̄дӣхи анекабхедо ка̄маччхандойева ка̄моти адхиппето. со ча акусалапарийа̄паннопи сама̄но ‘‘таттха катамо ка̄мо чхандо ка̄мо’’тиа̄дина̄ (вибха. 564) найена вибхан̇ге джха̄напат̣ипаккхато висум̣ вутто. килесака̄матта̄ ва̄ пуримападе вутто, акусалапарийа̄паннатта̄ дутийападе. анекабхедато часса ка̄матоти аватва̄ ка̄мехӣти вуттам̣.
ан̃н̃есампи ча дхамма̄нам̣ акусалабха̄ве виджджама̄не ‘‘таттха катаме акусала̄ дхамма̄, ка̄маччхандо’’тиа̄дина̄ ¶ найена вибхан̇ге упари джха̄нан̇га̄нам̣ паччанӣкапат̣ипаккхабха̄вадассанато нӣваран̣а̄нева вутта̄ни. нӣваран̣а̄ни хи джха̄нан̇гапаччанӣка̄ни, тесам̣ джха̄нан̇га̄нева пат̣ипаккха̄ни виддхам̣сака̄ни вигха̄така̄нӣти вуттам̣ хоти. татха̄ хи сама̄дхи ка̄маччхандасса пат̣ипаккхо, пӣти бйа̄па̄дасса, витакко тхинамиддхасса, сукхам̣ уддхаччакуккуччасса, вича̄ро вичикиччха̄йа̄ти пет̣аке вуттам̣.
еваметтха вивиччева ка̄мехӣти имина̄ ка̄маччхандасса виккхамбханавивеко вутто хоти. вивичча акусалехи дхаммехӣти имина̄ пан̃чаннампи нӣваран̣а̄нам̣, агахитаггахан̣ена пана пат̣хамена ка̄маччхандасса, дутийена сесанӣваран̣а̄нам̣. татха̄ пат̣хамена тӣсу акусаламӯлесу пан̃чака̄магун̣абхедависайасса лобхасса, дутийена а̄гха̄таваттхубхеда̄дивисайа̄нам̣ досамоха̄нам̣. огха̄дӣсу ва̄ дхаммесу пат̣хамена ка̄могхака̄майогака̄ма̄савака̄мупа̄да̄наабхиджджха̄ка̄йагантхака̄мара̄гасам̣йоджана̄нам̣, дутийена авасесаогхайога̄саваупа̄да̄нагантхасам̣йоджана̄нам̣. пат̣хамена ча тан̣ха̄йа там̣сампайуттака̄нан̃ча, дутийена авиджджа̄йа там̣сампайуттака̄нан̃ча. апича пат̣хамена лобхасампайутта̄нам̣ ат̣т̣ханнам̣ читтуппа̄да̄нам̣, дутийена сеса̄нам̣ чатуннам̣ акусалачиттуппа̄да̄нам̣ виккхамбханавивеко вутто хотӣти ведитаббо. айам̣ та̄ва вивиччева ка̄мехи вивичча акусалехи дхаммехӣти еттха аттхаппака̄сана̄.
71. етта̄вата̄ ¶ ча пат̣хамасса джха̄насса паха̄нан̇гам̣ дассетва̄ ида̄ни сампайоган̇гам̣ дассетум̣ савитаккам̣ савича̄рантиа̄ди вуттам̣. таттха витакканам̣ витакко, ӯхананти вуттам̣ хоти. сва̄йам̣ а̄рамман̣е читтасса абхиниропаналаккхан̣о, а̄хананапарийа̄хананарасо. татха̄ хи тена йога̄вачаро а̄рамман̣ам̣ витакка̄хатам̣ витаккапарийа̄хатам̣ каротӣти вуччати. а̄рамман̣е читтасса а̄найанапаччупат̣т̣ха̄но.
вичаран̣ам̣ вича̄ро, анусан̃чаран̣анти вуттам̣ хоти. сва̄йам̣ а̄рамман̣а̄нумаджджаналаккхан̣о, таттха сахаджа̄та̄нуйоджанарасо, читтасса ануппабандханапаччупат̣т̣ха̄но.
сантепи ча несам̣ каттхачи авиппайоге ол̣а̄рикат̣т̣хена пуббан̇гамат̣т̣хена ча гхан̣д̣а̄бхигха̄то вийа четасо пат̣хама̄бхинипа̄то витакко. сукхумат̣т̣хена анумаджджанасабха̄вена ча гхан̣д̣а̄нураво вийа ¶ ануппабандхо вича̄ро. виппха̄рава̄ четтха витакко пат̣хамуппаттика̄ле париппханданабхӯто читтасса а̄ка̄се уппатитука̄масса паккхино паккхавиккхепо вийа падума̄бхимукхапа̄то вийа ча гандха̄нубандхачетасо бхамарасса. сантавутти вича̄ро на̄типариппханданабха̄во читтасса а̄ка̄се уппатитасса паккхино паккхаппаса̄ран̣ам̣ вийа, париббхаманам̣ вийа ча падума̄бхимукхапатитасса бхамарасса падумасса упарибха̄ге. дуканипа̄тат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘а̄ка̄се гаччхато маха̄сакун̣асса убхохи паккхехи ва̄там̣ гахетва̄ паккхе саннисӣда̄петва̄ гаманам̣ вийа а̄рамман̣е четасо абхиниропанабха̄вена паватто витакко. ва̄таггахан̣аттхам̣ паккхе пханда̄пайама̄насса гаманам̣ вийа анумаджджанабха̄вена паватто вича̄ро’’ти вуттам̣, там̣ ануппабандхена паваттийам̣ йуджджати. со пана несам̣ висесо пат̣хамадутийаджджха̄несу па̄кат̣о хоти.
апича малаггахитам̣ кам̣сабха̄джанам̣ екена хаттхена дал̣хам̣ гахетва̄ итарена хаттхена чун̣н̣ателава̄лан̣д̣упакена паримаджджантасса дал̣хагахан̣ахаттхо вийа витакко, паримаджджанахаттхо вийа вича̄ро. татха̄ кумбхака̄расса дан̣д̣аппаха̄рена чаккам̣ бхамайитва̄ бха̄джанам̣ каронтасса уппӣл̣анахаттхо вийа витакко, ито чито ча сан̃чаран̣ахаттхо вийа вича̄ро. татха̄ ман̣д̣алам̣ каронтасса маджджхе ¶ саннирумбхитва̄ т̣хитакан̣т̣ако вийа абхиниропано витакко, бахи париббхаманакан̣т̣ако вийа анумаджджано вича̄ро. ити имина̄ ча витаккена имина̄ ча вича̄рена саха ваттати руккхо вийа пуппхена пхалена ча̄ти идам̣ джха̄нам̣ ‘‘савитаккам̣ савича̄ра’’нти вуччати. вибхан̇ге пана ‘‘имина̄ ча витаккена имина̄ ча вича̄рена упето хоти самупето’’тиа̄дина̄ (вибха. 565) найена пуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄ десана̄ ката̄. аттхо пана татра̄пи евамева дат̣т̣хаббо.
вивекаджанти еттха вивитти вивеко, нӣваран̣авигамоти аттхо. вивиттоти ва̄ вивеко, нӣваран̣авивитто джха̄насампайуттадхаммара̄сӣти аттхо. тасма̄ вивека̄, тасмим̣ ва̄ вивеке джа̄танти вивекаджам̣.
72. пӣтисукханти еттха пӣн̣айатӣти пӣти. са̄ сампийа̄йаналаккхан̣а̄, ка̄йачиттапӣнанараса̄, пхаран̣араса̄ ва̄, одагйапаччупат̣т̣ха̄на̄. са̄ панеса̄ кхуддика̄ пӣти, кхан̣ика̄пӣти, оккантика̄пӣти, уббега̄пӣти, пхаран̣а̄пӣтӣти пан̃чавидха̄ хоти. таттха кхуддика̄пӣти сарӣре ломахам̣саматтамева ка̄тум̣ саккоти. кхан̣ика̄пӣти кхан̣е кхан̣е виджджуппа̄дасадиса̄ ¶ хоти. оккантика̄пӣти самуддатӣрам̣ вӣчи вийа ка̄йам̣ оккамитва̄ оккамитва̄ бхиджджати. уббега̄пӣти балаватӣ хоти ка̄йам̣ уддхаггам̣ катва̄ а̄ка̄се лан̇гха̄панаппама̄н̣аппатта̄. татха̄ хи пун̣н̣авалликава̄сӣ маха̄тиссаттхеро пун̣н̣амадивасе са̄йам̣ четийан̇ган̣ам̣ гантва̄ чанда̄локам̣ дисва̄ маха̄четийа̄бхимукхо хутва̄ ‘‘има̄йа вата вела̄йа чатассо париса̄ маха̄четийам̣ вандантӣ’’ти пакатийа̄ дит̣т̣ха̄рамман̣авасена буддха̄рамман̣ам̣ уббега̄пӣтим̣ уппа̄детва̄ судха̄тале пахат̣ачитраген̣д̣уко вийа а̄ка̄се уппатитва̄ маха̄четийан̇ган̣ейева патит̣т̣ха̄си. татха̄ гирикан̣д̣акавиха̄расса упаниссайе ваттака̄лакага̄ме ека̄ куладхӣта̄пи балавабуддха̄рамман̣а̄йа уббега̄пӣтийа̄ а̄ка̄се лан̇гхеси.
тасса̄ кира ма̄та̄питаро са̄йам̣ дхаммассаванаттха̄йа виха̄рам̣ гаччханта̄ ‘‘амма твам̣ гарубха̄ра̄ ака̄ле вичаритум̣ на саккоси, майам̣ туйхам̣ паттим̣ катва̄ дхаммам̣ сосса̄ма̄’’ти агамам̣су. са̄ гантука̄ма̄пи тесам̣ вачанам̣ пат̣иба̄хитум̣ ¶ асакконтӣ гхаре охӣйитва̄ гхара̄джире т̣хатва̄ чанда̄локена гирикан̣д̣аке а̄ка̄сачетийан̇ган̣ам̣ олокентӣ четийасса дӣпапӯджам̣ аддаса, чатассо ча париса̄ ма̄ла̄гандха̄дӣхи четийапӯджам̣ катва̄ падаккхин̣ам̣ каронтийо бхиккхусан̇гхасса ча ган̣асаджджха̄йасаддам̣ ассоси. атхасса̄ ‘‘дхан̃н̃а̄ватиме, йе виха̄рам̣ гантва̄ еварӯпе четийан̇ган̣е анусан̃чаритум̣, еварӯпан̃ча мадхурадхаммакатхам̣ сотум̣ лабхантӣ’’ти муттара̄сисадисам̣ четийам̣ пассантийа̄ ева уббега̄пӣти удапа̄ди. са̄ а̄ка̄се лан̇гхитва̄ ма̄та̄питӯнам̣ пуриматарам̣йева а̄ка̄сато четийан̇ган̣е оруйха четийам̣ вандитва̄ дхаммам̣ сун̣ама̄на̄ ат̣т̣ха̄си. атха нам̣ ма̄та̄питаро а̄гантва̄ ‘‘амма твам̣ катарена маггена а̄гата̄сӣ’’ти пуччхим̣су. са̄ ‘‘а̄ка̄сена а̄гата̄мхи, на маггена̄’’ти ватва̄ ‘‘амма а̄ка̄сена на̄ма кхӣн̣а̄сава̄ сан̃чаранти, твам̣ катхам̣ а̄гата̄’’ти вутта̄ а̄ха – ‘‘майхам̣ чанда̄локена четийам̣ а̄локентийа̄ т̣хита̄йа буддха̄рамман̣а̄ балавапӣти уппаджджи. атха̄хам̣ нева аттано т̣хитабха̄вам̣, на нисиннабха̄вам̣ ан̃н̃а̄сим̣, гахитанимиттенева пана а̄ка̄се лан̇гхитва̄ четийан̇ган̣е патит̣т̣хита̄мхӣ’’ти.
евам̣ уббега̄пӣти а̄ка̄се лан̇гха̄панаппама̄н̣а̄ хоти. пхаран̣а̄пӣтийа̄ пана уппанна̄йа сакаласарӣрам̣ дхамитва̄ пӯритаваттхи вийа махата̄ удакогхена паккхандапаббатакуччхи вийа ча анупариппхут̣ам̣ хоти.
са̄ ¶ панеса̄ пан̃чавидха̄ пӣти габбхам̣ ган̣хантӣ парипа̄кам̣ гаччхантӣ дувидхам̣ пассаддхим̣ парипӯрети ка̄йапассаддхин̃ча читтапассаддхин̃ча. пассаддхи габбхам̣ ган̣хантӣ парипа̄кам̣ гаччхантӣ дувидхампи сукхам̣ парипӯрети ка̄йикан̃ча четасикан̃ча. сукхам̣ габбхам̣ ган̣хантам̣ парипа̄кам̣ гаччхантам̣ тивидхам̣ сама̄дхим̣ парипӯрети кхан̣икасама̄дхим̣ упача̄расама̄дхим̣ аппана̄ сама̄дхинти. та̄су йа̄ аппана̄сама̄дхисса мӯлам̣ хутва̄ вад̣д̣хама̄на̄ сама̄дхисампайогам̣ гата̄ пхаран̣а̄пӣти, айам̣ имасмим̣ аттхе адхиппета̄ пӣтӣти.
73. итарам̣ пана сукханам̣ сукхам̣, сут̣т̣ху ва̄ кха̄дати, кханати ча ка̄йачитта̄ба̄дханти сукхам̣, там̣ са̄талаккхан̣ам̣, сампайутта̄нам̣ упабрӯханарасам̣, ануггахапаччупат̣т̣ха̄нам̣. сатипи ча несам̣ каттхачи авиппайоге ит̣т̣ха̄рамман̣апат̣ила̄бхатут̣т̣хи пӣти. пат̣иладдхараса̄нубхаванам̣ сукхам̣. йаттха пӣти, таттха сукхам̣. йаттха сукхам̣, таттха на нийамато пӣти. сан̇кха̄раккхандхасан̇гахита̄ пӣти. ведана̄ккхандхасан̇гахитам̣ сукхам̣. канта̄ракхиннасса ¶ ванантудакадассанасаванесу вийа пӣти. ваначчха̄йа̄павесанаудакапарибхогесу вийа сукхам̣. тасмим̣ тасмим̣ самайе па̄кат̣абха̄вато четам̣ вуттанти ведитаббам̣. ити айан̃ча пӣти идан̃ча сукхам̣ асса джха̄насса, асмим̣ ва̄ джха̄не аттхӣти идам̣ джха̄нам̣ пӣтисукханти вуччати.
атха ва̄ пӣти ча сукхан̃ча пӣтисукхам̣, дхаммавинайа̄дайо вийа. вивекаджам̣ пӣтисукхамасса джха̄насса, асмим̣ ва̄ джха̄не аттхӣти евампи вивекаджам̣пӣтисукхам̣. йатхева хи джха̄нам̣, евам̣ пӣтисукхампеттха вивекаджамева хоти, тан̃часса аттхи, тасма̄ екападенева ‘‘вивекаджам̣пӣтисукха’’нтипи ваттум̣ йуджджати. вибхан̇ге пана ‘‘идам̣ сукхам̣ има̄йа пӣтийа̄ сахагата’’нтиа̄дина̄ (вибха. 567) найена вуттам̣. аттхо пана таттха̄пи евамева дат̣т̣хаббо.
пат̣хамам̣ джха̄нанти идам̣ парато а̄вибхависсати. упасампаджджа̄ти упагантва̄, па̄пун̣итва̄ти вуттам̣ хоти. упасампа̄дайитва̄ ва̄, ниппха̄детва̄ти вуттам̣ хоти. вибхан̇ге пана ‘‘упасампаджджа̄ти пат̣хамасса джха̄насса ла̄бхо пат̣ила̄бхо патти сампатти пхусана̄ саччхикирийа̄ упасампада̄’’ти вуттам̣. тасса̄пи евамеваттхо дат̣т̣хаббо. вихаратӣти таданурӯпена ирийа̄патхавиха̄рена итивуттаппака̄раджха̄насаман̇гӣ хутва̄ аттабха̄васса ирийам̣ вуттим̣ па̄ланам̣ йапанам̣ йа̄панам̣ ча̄рам̣ виха̄рам̣ абхиниппха̄дети ¶ . вуттан̃хетам̣ вибхан̇ге ‘‘вихаратӣти ирийати ваттати па̄лети йапети йа̄пети чарати вихарати, тена вуччати вихаратӣ’’ти (вибха. 540).
пан̃чан̇гавиппахӣна̄ди
74. йам̣ пана вуттам̣ ‘‘пан̃чан̇гавиппахӣнам̣ пан̃чан̇гасаманна̄гата’’нти, таттха ка̄маччхандо, бйа̄па̄до, тхинамиддхам̣, уддхаччакуккуччам̣, вичикиччха̄ти имесам̣ пан̃чаннам̣ нӣваран̣а̄нам̣ паха̄навасена пан̃чан̇гавиппахӣната̄ ведитабба̄. на хи етесу аппахӣнесу джха̄нам̣ уппаджджати. тенассета̄ни паха̄нан̇га̄нӣти вуччанти. кин̃ча̄пи хи джха̄наккхан̣е ан̃н̃епи акусала̄ дхамма̄ пахӣйанти, татха̄пи ета̄нева висесена джха̄нантара̄йакара̄ни. ка̄маччхандена хи на̄на̄висайаппалобхитам̣ читтам̣ на екатта̄рамман̣е сама̄дхийати. ка̄маччханда̄бхибхӯтам̣ ва̄ там̣ на ка̄мадха̄туппаха̄на̄йа пат̣ипадам̣ пат̣ипаджджати. бйа̄па̄дена ча̄рамман̣е пат̣ихан̃н̃ама̄нам̣ на нирантарам̣ паваттати ¶ . тхинамиддха̄бхибхӯтам̣ акамман̃н̃ам̣ хоти. уддхаччакуккуччапаретам̣ авӯпасантамева хутва̄ париббхамати. вичикиччха̄йа упахатам̣ джха̄на̄дхигамаса̄дхикам̣ пат̣ипадам̣ на̄рохати. ити висесена джха̄нантара̄йакаратта̄ ета̄нева паха̄нан̇га̄нӣти вутта̄нӣти.
йасма̄ пана витакко а̄рамман̣е читтам̣ абхиниропети, вича̄ро ануппабандхати, техи авиккхепа̄йа сампа̄дитаппайогасса четасо пайогасампаттисамбхава̄ пӣти пӣн̣анам̣, сукхан̃ча упабрӯханам̣ кароти. атха нам̣ сасесасампайуттадхаммам̣ етехи абхиниропана̄нуппабандханапӣн̣анаупабрӯханехи ануггахита̄ екаггата̄ екатта̄рамман̣е самам̣ самма̄ ча а̄дхийати, тасма̄ витакко вича̄ро пӣти сукхам̣ читтекаггата̄ти имесам̣ пан̃чаннам̣ уппаттивасена пан̃чан̇гасаманна̄гатата̄ ведитабба̄. уппаннесу хи етесу пан̃часу джха̄нам̣ уппаннам̣ на̄ма хоти. тенасса ета̄ни пан̃ча саманна̄гатан̇га̄нӣти вуччанти. тасма̄ на етехи саманна̄гатам̣ ан̃н̃адева джха̄нам̣ на̄ма аттхӣти гахетаббам̣. йатха̄ пана ан̇гаматтавасенева чатуран̇гинӣ сена̄, пан̃чан̇гикам̣ тӯрийам̣, ат̣т̣хан̇гико ча магготи вуччати, евамидампи ан̇гаматтавасенева пан̃чан̇гиканти ва̄ пан̃чан̇гасаманна̄гатанти ва̄ вуччатӣти ведитаббам̣.
ета̄ни ча пан̃чан̇га̄ни кин̃ча̄пи упача̄раккхан̣епи аттхи, атха кхо упача̄ре пакатичиттато ¶ балаватара̄ни. идха пана упача̄ратопи балаватара̄ни рӯпа̄вачаралаккхан̣аппатта̄ни. еттха хи витакко сувисадена а̄ка̄рена а̄рамман̣е читтам̣ абхиниропайама̄но уппаджджати. вича̄ро ативийа а̄рамман̣ам̣ анумаджджама̄но. пӣтисукхам̣ сабба̄вантампи ка̄йам̣ пхарама̄нам̣. тенева̄ха – ‘‘на̄сса кин̃чи сабба̄вато ка̄йасса вивекаджена пӣтисукхена аппхут̣ам̣ хотӣ’’ти (дӣ. ни. 1.228). читтекаггата̄пи хет̣т̣химамхи самуггапат̣але упаримам̣ самуггапат̣алам̣ вийа а̄рамман̣есу пхусита̄ хутва̄ уппаджджати, айаметесам̣ итарехи висесо. таттха читтекаггата̄ кин̃ча̄пи савитаккам̣ савича̄ранти имасмим̣ па̄т̣хе на ниддит̣т̣ха̄, татха̄пи вибхан̇ге ‘‘джха̄нанти витакко вича̄ро пӣти сукхам̣ читтассекаггата̄’’ти (вибха. 569) евам̣ вуттатта̄ ан̇гамева. йена хи адхиппа̄йена бхагавата̄ уддесо като, сойева тена вибхан̇ге пака̄ситоти.
тивидхакалйа̄н̣ам̣
75. тивидхакалйа̄н̣ам̣ ¶ дасалаккхан̣асампаннанти еттха пана а̄димаджджхапарийоса̄навасена тивидхакалйа̄н̣ата̄. тесам̣йева ча а̄димаджджхапарийоса̄на̄нам̣ лаккхан̣авасена дасалаккхан̣асампанната̄ ведитабба̄.
татра̄йам̣ па̄л̣и –
‘‘пат̣хамасса джха̄насса пат̣ипада̄висуддхи а̄ди, упеккха̄нубрӯхана̄ маджджхе, сампахам̣сана̄ парийоса̄нам̣, пат̣хамасса джха̄насса пат̣ипада̄висуддхи а̄ди, а̄дисса кати лаккхан̣а̄ни? а̄дисса тӣн̣и лаккхан̣а̄ни, йо тасса парибандхо, тато читтам̣ висуджджхати, висуддхатта̄ читтам̣ маджджхимам̣ саматханимиттам̣ пат̣ипаджджати, пат̣ипаннатта̄ таттха читтам̣ паккхандати. йан̃ча парибандхато читтам̣ висуджджхати, йан̃ча висуддхатта̄ читтам̣ маджджхимам̣ саматханимиттам̣ пат̣ипаджджати, йан̃ча пат̣ипаннатта̄ таттха читтам̣ паккхандати. пат̣хамасса джха̄насса пат̣ипада̄висуддхи а̄ди, а̄дисса има̄ни тӣн̣и лаккхан̣а̄ни. тена вуччати пат̣хамам̣ джха̄нам̣ а̄дикалйа̄н̣ан̃чева хоти тилаккхан̣асампаннан̃ча.
‘‘пат̣хамасса джха̄насса упеккха̄нубрӯхана̄ маджджхе, маджджхасса кати лаккхан̣а̄ни? маджджхасса ¶ тӣн̣и лаккхан̣а̄ни, висуддхам̣ читтам̣ аджджхупеккхати, саматхапат̣ипаннам̣ аджджхупеккхати, екаттупат̣т̣ха̄нам̣ аджджхупеккхати. йан̃ча висуддхам̣ читтам̣ аджджхупеккхати, йан̃ча саматхапат̣ипаннам̣ аджджхупеккхати, йан̃ча екаттупат̣т̣ха̄нам̣ аджджхупеккхати. пат̣хамасса джха̄насса упеккха̄нубрӯхана̄ маджджхе, маджджхасса има̄ни тӣн̣и лаккхан̣а̄ни. тена вуччати пат̣хамам̣ джха̄нам̣ маджджхекалйа̄н̣ан̃чева хоти тилаккхан̣асампаннан̃ча.
‘‘пат̣хамасса джха̄насса сампахам̣сана̄ парийоса̄нам̣, парийоса̄насса кати лаккхан̣а̄ни? парийоса̄насса чатта̄ри лаккхан̣а̄ни, таттха джа̄та̄нам̣ дхамма̄нам̣ анативаттанат̣т̣хена сампахам̣сана̄, индрийа̄нам̣ екарасат̣т̣хена сампахам̣сана̄, тадупагавӣрийава̄ханат̣т̣хена сампахам̣сана̄, а̄севанат̣т̣хена сампахам̣сана̄. пат̣хамасса джха̄насса сампахам̣сана̄ парийоса̄нам̣, парийоса̄насса има̄ни чатта̄ри лаккхан̣а̄ни. тена вуччати пат̣хамам̣ джха̄нам̣ парийоса̄накалйа̄н̣ан̃чева хоти чатулаккхан̣асампаннан̃ча̄’’ти (пат̣и. ма. 1.158).
татра ¶ пат̣ипада̄висуддхи на̄ма сасамбха̄рико упача̄ро. упеккха̄нубрӯхана̄ на̄ма аппана̄. сампахам̣сана̄ на̄ма паччавеккхан̣а̄ти евамеке ван̣н̣айанти. йасма̄ пана ‘‘екаттагатам̣ читтам̣ пат̣ипада̄висуддхипаккхандан̃чева хоти упеккха̄нубрӯхитан̃ча н̃а̄н̣ена ча сампахам̣сита’’нти (пат̣и. ма. 1.158) па̄л̣ийам̣ вуттам̣, тасма̄ антоаппана̄йамева а̄гаманавасена пат̣ипада̄висуддхи, татрамаджджхаттупеккха̄йа киччавасена упеккха̄нубрӯхана̄, дхамма̄нам̣ анативаттана̄дибха̄васа̄дханена парийода̄пакасса н̃а̄н̣асса киччаниппхаттивасена сампахам̣сана̄ ча ведитабба̄.
катхам̣? йасмин̃хи ва̄ре аппана̄ уппаджджати, тасмим̣ йо нӣваран̣асан̇кха̄то килесаган̣о тасса джха̄насса парибандхо, тато читтам̣ висуджджхати. висуддхатта̄ а̄варан̣авирахитам̣ хутва̄ маджджхимам̣ саматханимиттам̣ пат̣ипаджджати. маджджхимам̣ саматханимиттам̣ на̄ма самаппаватто аппана̄сама̄дхийева. таданантарам̣ пана пуримачиттам̣ екасантатипарин̣а̄манайена татхаттамупагаччхама̄нам̣ маджджхимам̣ саматханимиттам̣ пат̣ипаджджати на̄ма, евам̣ пат̣ипаннатта̄ татхаттупагаманена таттха паккхандати на̄ма. евам̣ та̄ва пуримачитте виджджама̄на̄ка̄раниппха̄дика̄ пат̣хамасса джха̄насса уппа̄даккхан̣ейева а̄гаманавасена пат̣ипада̄висуддхи ведитабба̄.
евам̣ ¶ висуддхасса пана тасса пуна висодхетабба̄бха̄вато висодхане бйа̄па̄рам̣ акаронто висуддхам̣ читтам̣ аджджхупеккхати на̄ма. саматхабха̄вупагаманена саматхапат̣ипаннасса пуна сама̄дха̄не бйа̄па̄рам̣ акаронто саматхапат̣ипаннам̣ аджджхупеккхати на̄ма. саматхапат̣ипаннабха̄вато ева часса килесасам̣саггам̣ паха̄йа екаттена упат̣т̣хитасса пуна екаттупат̣т̣ха̄не бйа̄па̄рам̣ акаронто екаттупат̣т̣ха̄нам̣ аджджхупеккхати на̄ма. евам̣ татрамаджджхаттупеккха̄йа киччавасена упеккха̄нубрӯхана̄ ведитабба̄.
йе панете евам̣ упеккха̄нубрӯхите таттха джа̄та̄ сама̄дхипан̃н̃а̄сан̇кха̄та̄ йуганаддхадхамма̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ анативаттама̄на̄ хутва̄ паватта̄, йа̄ни ча саддха̄дӣни индрийа̄ни на̄на̄килесехи вимуттатта̄ вимуттирасена екараса̄ни хутва̄ паватта̄ни, йан̃чеса тадупагам̣ тесам̣ анативаттанаекарасабха̄ва̄нам̣ ануччхавикам̣ вӣрийам̣ ва̄хайати, йа̄ часса тасмим̣ кхан̣е паватта̄ а̄севана̄, саббепи те а̄ка̄ра̄ йасма̄ н̃а̄н̣ена сам̣килесавода̄несу там̣ там̣ а̄дӣнаван̃ча а̄нисам̣сан̃ча ¶ дисва̄ татха̄ татха̄ сампахам̣ситатта̄ висодхитатта̄ парийода̄питатта̄ ниппханна̄ва, тасма̄ ‘‘дхамма̄нам̣ анативаттана̄дибха̄васа̄дханена парийода̄пакасса н̃а̄н̣асса киччаниппхаттивасена сампахам̣сана̄ ведитабба̄’’ти вуттам̣.
таттха йасма̄ упеккха̄васена н̃а̄н̣ам̣ па̄кат̣ам̣ хоти. йатха̄ха – ‘‘татха̄паггахитам̣ читтам̣ са̄дхукам̣ аджджхупеккхати, упеккха̄васена пан̃н̃а̄васена пан̃н̃индрийам̣ адхиматтам̣ хоти, упеккха̄васена на̄наттакилесехи читтам̣ вимуччати, вимоккхавасена пан̃н̃а̄васена пан̃н̃индрийам̣ адхиматтам̣ хоти. вимуттатта̄ те дхамма̄ екараса̄ хонти. екарасат̣т̣хена бха̄вана̄’’ти (пат̣и. ма. 1.201). тасма̄ н̃а̄н̣акиччабхӯта̄ сампахам̣сана̄ парийоса̄нанти вутта̄.
ида̄ни пат̣хамам̣ джха̄нам̣ адхигатам̣ хоти патхавӣкасин̣анти еттха ган̣ана̄нупуббата̄ пат̣хамам̣, пат̣хамам̣ уппаннантипи пат̣хамам̣. а̄рамман̣ӯпаниджджха̄нато паччанӣкаджха̄панато ва̄ джха̄нам̣. патхавӣман̣д̣алам̣ пана сакалат̣т̣хена патхавӣкасин̣анти вуччати, там̣ нисса̄йа пат̣иладдханимиттампи, патхавӣкасин̣анимитте пат̣иладдхаджха̄нампи. татра имасмим̣ аттхе джха̄нам̣ патхавӣкасин̣анти ведитаббам̣. там̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘пат̣хамам̣ джха̄нам̣ адхигатам̣ хоти патхавӣкасин̣а’’нти.
чират̣т̣хитисампа̄данам̣
76. евамадхигате ¶ пана етасмим̣ тена йогина̄ ва̄лаведхина̄ вийа, сӯдена вийа ча а̄ка̄ра̄ париггахетабба̄. йатха̄ хи сукусало дхануггахо ва̄лаведха̄йа каммам̣ курума̄но йасмим̣ ва̄ре ва̄лам̣ виджджхати, тасмим̣ ва̄ре аккантапада̄нан̃ча дханудан̣д̣асса ча джийа̄йа ча сарасса ча а̄ка̄рам̣ паригган̣хеййа. ‘‘евам̣ ме т̣хитена евам̣ дханудан̣д̣ам̣ евам̣ джийам̣ евам̣ сарам̣ гахетва̄ ва̄ло виддхо’’ти. со тато пат̣т̣ха̄йа татхева те а̄ка̄ре сампа̄денто авира̄дхетва̄ ва̄лам̣ виджджхеййа. евамева йогина̄пи ‘‘имам̣ на̄ма ме бходжанам̣ бхун̃джитва̄ еварӯпам̣ пуггалам̣ севама̄нена еварӯпе сена̄сане имина̄ на̄ма ирийа̄патхена имасмим̣ ка̄ле идам̣ адхигата’’нти ете бходжанасаппа̄йа̄дайо а̄ка̄ра̄ париггахетабба̄. еван̃хи со нат̣т̣хе ¶ ва̄ тасмим̣ те а̄ка̄ре сампа̄детва̄ пуна уппа̄детум̣, аппагун̣ам̣ ва̄ пагун̣ам̣ каронто пунаппунам̣ аппетум̣ саккхиссати.
йатха̄ ча кусало сӯдо бхатта̄рам̣ паривисанто тасса йам̣ йам̣ ручийа̄ бхун̃джати, там̣ там̣ саллаккхетва̄ тато пат̣т̣ха̄йа та̄дисамева упана̄менто ла̄бхасса бха̄гӣ хоти, евамайампи адхигатаккхан̣е бходжана̄дайо а̄ка̄ре гахетва̄ те сампа̄денто нат̣т̣хе нат̣т̣хе пунаппунам̣ аппана̄йа ла̄бхӣ хоти. тасма̄ тена ва̄лаведхина̄ вийа сӯдена вийа ча а̄ка̄ра̄ париггахетабба̄. вуттампи четам̣ бхагавата̄ –
‘‘сеййатха̄пи, бхиккхаве, пан̣д̣ито бйатто кусало сӯдо ра̄джа̄нам̣ ва̄ ра̄джамаха̄маттам̣ ва̄ на̄наччайехи сӯпехи паччупат̣т̣хито асса амбилаггехипи титтакаггехипи кат̣укаггехипи мадхураггехипи кха̄рикехипи акха̄рикехипи лон̣икехипи алон̣икехипи. са кхо со, бхиккхаве, пан̣д̣ито бйатто кусало сӯдо сакасса бхатту нимиттам̣ угган̣ха̄ти ‘идам̣ ва̄ ме аджджа бхатту сӯпеййам̣ руччати, имасса ва̄ абхихарати, имасса ва̄ бахум̣ ган̣ха̄ти, имасса ва̄ ван̣н̣ам̣ бха̄сати, амбилаггам̣ ва̄ ме аджджа бхатту сӯпеййам̣ руччати, амбилаггасса ва̄ абхихарати, амбилаггасса ва̄ бахум̣ ган̣ха̄ти, амбилаггасса ва̄ ван̣н̣ам̣ бха̄сати…пе… алон̣икасса ва̄ ван̣н̣ам̣ бха̄сатӣ’ти. са кхо со, бхиккхаве, пан̣д̣ито бйатто кусало сӯдо ла̄бхӣ чева хоти аччха̄данасса, ла̄бхӣ ветанасса, ла̄бхӣ абхиха̄ра̄нам̣. там̣ кисса хету? татха̄ хи со, бхиккхаве, пан̣д̣ито ¶ бйатто кусало сӯдо сакасса бхатту нимиттам̣ угган̣ха̄ти. евамева кхо, бхиккхаве, идхекаччо пан̣д̣ито бйатто кусало бхиккху ка̄йе ка̄йа̄нупассӣ вихарати…пе… ведана̄су ведана̄… читте читта̄… дхаммесу дхамма̄нупассӣ вихарати а̄та̄пӣ сампаджа̄но сатима̄ винеййа локе абхиджджха̄доманассам̣. тасса дхаммесу дхамма̄нупассино вихарато читтам̣ сама̄дхийати, упаккилеса̄ пахӣйанти, со там̣ нимиттам̣ угган̣ха̄ти. са кхо со, бхиккхаве, пан̣д̣ито бйатто кусало бхиккху ла̄бхӣ чева хоти дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄ра̄нам̣, ла̄бхӣ сатисампаджан̃н̃асса. там̣ кисса хету? татха̄ ¶ хи со, бхиккхаве, пан̣д̣ито бйатто кусало бхиккху сакасса читтасса нимиттам̣ угган̣ха̄тӣ’’ти (сам̣. ни. 5.374).
нимиттаггахан̣ена часса пуна те а̄ка̄ре сампа̄дайато аппана̄маттамева иджджхати, на чират̣т̣ха̄нам̣. чират̣т̣ха̄нам̣ пана сама̄дхипарибандха̄нам̣ дхамма̄нам̣ сувисодхитатта̄ хоти. йо хи бхиккху ка̄ма̄дӣнавапаччавеккхан̣а̄дӣхи ка̄маччхандам̣ на сут̣т̣ху виккхамбхетва̄, ка̄йапассаддхивасена ка̄йадут̣т̣хуллам̣ на суппат̣ипассаддхам̣ катва̄, а̄рамбхадха̄туманасика̄ра̄дивасена тхинамиддхам̣ на сут̣т̣ху пат̣ивинодетва̄, саматханимиттаманасика̄ра̄дивасена уддхаччакуккуччам̣ на сусамӯхатам̣ катва̄, ан̃н̃епи сама̄дхипарибандхе дхамме на сут̣т̣ху висодхетва̄ джха̄нам̣ сама̄паджджати, со ависодхитам̣ а̄сайам̣ павит̣т̣хабхамаро вийа ависуддхам̣ уййа̄нам̣ павит̣т̣хара̄джа̄ вийа ча кхиппамева никкхамати. йо пана сама̄дхипарибандхе дхамме сут̣т̣ху висодхетва̄ джха̄нам̣ сама̄паджджати, со сувисодхитам̣ а̄сайам̣ павит̣т̣хабхамаро вийа супарисуддхам̣ уййа̄нам̣ павит̣т̣хара̄джа̄ вийа ча сакалампи дивасабха̄гам̣ антосама̄паттийам̣йева хоти. тена̄ху пора̄н̣а̄ –
‘‘ка̄месу чхандам̣ пат̣игхам̣ винодайе,
уддхаччамиддхам̣ вичикиччхапан̃чамам̣;
вивекапа̄моджджакарена четаса̄,
ра̄джа̄ва суддхантагато тахим̣ раме’’ти.
тасма̄ чират̣т̣хитика̄мена парибандхакадхамме висодхетва̄ джха̄нам̣ сама̄паджджитаббам̣. читтабха̄вана̄вепуллаттхан̃ча йатха̄ладдхам̣ пат̣ибха̄ганимиттам̣ вад̣д̣хетаббам̣. тасса две вад̣д̣хана̄бхӯмийо упача̄рам̣ ва̄ ¶ аппанам̣ ва̄. упача̄рам̣ патва̄пи хи там̣ вад̣д̣хетум̣ ват̣т̣ати аппанам̣ патва̄пи. екасмим̣ пана т̣ха̄не авассам̣ вад̣д̣хетаббам̣. тена вуттам̣ ‘‘йатха̄ладдхам̣ пат̣ибха̄ганимиттам̣ вад̣д̣хетабба’’нти.
нимиттавад̣д̣хананайо
77. татра̄йам̣ вад̣д̣хананайо, тена йогина̄ там̣ нимиттам̣ паттавад̣д̣ханапӯвавад̣д̣ханабхаттавад̣д̣ханалата̄вад̣д̣ханадуссавад̣д̣ханайогена авад̣д̣хетва̄ йатха̄ на̄ма кассако каситаббат̣т̣ха̄нам̣ ¶ нан̇галена париччхиндитва̄ париччхедаббхантаре касати, йатха̄ ва̄ пана бхиккхӯ сӣмам̣ бандханта̄ пат̣хамам̣ нимитта̄ни саллаккхетва̄ паччха̄ бандханти, евамева тасса йатха̄ладдхасса нимиттасса ануккамена екан̇гуладван̇гулативан̇гулачатуран̇гуламаттам̣ манаса̄ париччхиндитва̄ йатха̄париччхедам̣ вад̣д̣хетаббам̣. апариччхиндитва̄ пана на вад̣д̣хетаббам̣. тато видаттхиратанапамукхапаривен̣авиха̄расӣма̄нам̣ га̄манигамаджанападараджджасамуддасӣма̄нан̃ча париччхедавасена вад̣д̣хайантена чаккава̄л̣апариччхедена ва̄ тато ва̄пи уттари париччхиндитва̄ вад̣д̣хетаббам̣.
йатха̄ хи хам̣сапотака̄ паккха̄нам̣ ут̣т̣хитака̄лато пат̣т̣ха̄йа париттам̣ париттам̣ падесам̣ уппатанта̄ паричайам̣ катва̄ ануккамена чандимасӯрийасантикам̣ гаччханти, евамева бхиккху вуттанайена нимиттам̣ париччхиндитва̄ вад̣д̣хенто йа̄ва чаккава̄л̣апариччхеда̄ тато ва̄ уттари вад̣д̣хети. атхасса там̣ нимиттам̣ вад̣д̣хитавад̣д̣хитат̣т̣ха̄не патхавийа̄ уккӯлавикӯланадӣвидуггапаббатависамесу сан̇кусатасамаббха̄хатам̣ усабхачаммам̣ вийа хоти.
тасмим̣ пана нимитте паттапат̣хамаджджха̄нена а̄дикаммикена сама̄паджджанабахулена бхавитаббам̣, на паччавеккхан̣абахулена. паччавеккхан̣абахуласса хи джха̄нан̇га̄ни тхӯла̄ни дуббала̄ни хутва̄ упат̣т̣хаханти. атхасса та̄ни евам̣ упат̣т̣хитатта̄ упари уссуккана̄йа паччайатам̣ а̄паджджанти. со аппагун̣е джха̄не уссуккама̄но паттапат̣хамаджджха̄на̄ ча париха̄йати, на ча саккоти дутийам̣ па̄пун̣итум̣. тена̄ха бхагава̄ –
‘‘сеййатха̄пи, бхиккхаве, га̄вӣ паббатеййа̄ ба̄ла̄ абйатта̄ акхеттан̃н̃ӯ акусала̄ висаме паббате чаритум̣. тасса̄ евамасса ‘йам̣нӯна̄хам̣ агатапуббан̃чева дисам̣ гаччхеййам̣, акха̄дитапубба̄ни ча тин̣а̄ни кха̄деййам̣, апӣтапубба̄ни ча па̄нӣйа̄ни пивеййа’нти. са̄ ¶ пуримам̣ па̄дам̣ на супатит̣т̣хитам̣ патит̣т̣ха̄петва̄ паччхимам̣ па̄дам̣ уддхареййа, са̄ на чева агатапуббам̣ дисам̣ гаччхеййа, на ча акха̄дитапубба̄ни тин̣а̄ни кха̄деййа, на ча апӣтапубба̄ни па̄нӣйа̄ни пивеййа. йасмин̃часса̄ падесе т̣хита̄йа евамасса ‘йам̣нӯна̄хам̣ агатапуббан̃чева…пе… пивеййа’нти. тан̃ча падесам̣ на соттхина̄ пачча̄гаччхеййа. там̣ кисса хету ¶ ? татха̄ хи са̄, бхиккхаве, га̄вӣ паббатеййа̄ ба̄ла̄ абйатта̄ акхеттан̃н̃ӯ акусала̄ висаме паббате чаритум̣, евамева кхо, бхиккхаве, идхекаччо бхиккху ба̄ло абйатто акхеттан̃н̃ӯ акусало вивиччева ка̄мехи…пе… пат̣хамам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихаритум̣. со там̣ нимиттам̣ на̄севати, на бха̄вети, на бахулӣкароти, на сва̄дхит̣т̣хитам̣ адхит̣т̣ха̄ти, тасса евам̣ хоти ‘йам̣нӯна̄хам̣ витаккавича̄ра̄нам̣ вӯпасама̄…пе… дутийам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихареййа’нти. со на саккоти витаккавича̄ра̄нам̣ вӯпасама̄…пе… дутийам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихаритум̣. тассевам̣ хоти ‘йам̣нӯна̄хам̣ вивиччева ка̄мехи…пе… пат̣хамам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихареййа’нти. со на саккоти вивиччева ка̄мехи…пе… пат̣хамам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихаритум̣. айам̣ вуччати, бхиккхаве, бхиккху убхато бхат̣т̣хо убхато парихӣно, сеййатха̄пи са̄ га̄вӣ паббатеййа̄ ба̄ла̄ абйатта̄ акхеттан̃н̃ӯ акусала̄ висаме паббате чариту’’нти (а. ни. 9.35).
тасма̄нена тасмим̣йева та̄ва пат̣хамаджджха̄не пан̃чаха̄ка̄рехи чин̣н̣авасина̄ бхавитаббам̣.
пан̃чавасӣкатха̄
78. татрима̄ пан̃ча васийо а̄ваджджанавасӣ, сама̄паджджанавасӣ, адхит̣т̣ха̄навасӣ, вут̣т̣ха̄навасӣ, паччавеккхан̣авасӣти. пат̣хамам̣ джха̄нам̣ йаттхиччхакам̣ йадиччхакам̣ йа̄вадиччхакам̣ а̄ваджджети, а̄ваджджана̄йа дандха̄йитаттам̣ наттхӣти а̄ваджджанавасӣ. пат̣хамам̣ джха̄нам̣ йаттхиччхакам̣…пе… сама̄паджджати, сама̄паджджана̄йа дандха̄йитаттам̣ наттхӣти сама̄паджджанавасӣ. евам̣ сеса̄пи виттха̄ретабба̄.
айам̣ панеттха аттхаппака̄сана̄, пат̣хамаджджха̄нато вут̣т̣ха̄йа пат̣хамам̣ витаккам̣ а̄ваджджайато бхаван̇гам̣ упаччхиндитва̄ уппанна̄ваджджана̄нантарам̣ витакка̄рамман̣а̄нева чатта̄ри пан̃ча ва̄ джавана̄ни джаванти. тато две бхаван̇га̄ни, тато пуна вича̄ра̄рамман̣ам̣ а̄ваджджанам̣, вуттанайа̄нева джавана̄нӣти евам̣ пан̃часу ¶ джха̄нан̇гесу йада̄ нирантарам̣ читтам̣ песетум̣ саккоти, атхасса а̄ваджджанавасӣ сиддха̄ хоти. айам̣ пана маттхакаппатта̄ васӣ бхагавато йамакапа̄т̣иха̄рийе лаббхати ¶ , ан̃н̃есам̣ ва̄ еварӯпе ка̄ле. ито парам̣ сӣгхатара̄ а̄ваджджанавасӣ на̄ма наттхи.
а̄йасмато пана маха̄моггалла̄насса нандопанандана̄гара̄джадамане вийа сӣгхам̣ сама̄паджджанасаматтхата̄ сама̄паджджанавасӣ на̄ма.
аччхара̄маттам̣ ва̄ дасаччхара̄маттам̣ ва̄ кхан̣ам̣ т̣хапетум̣ саматтхата̄ адхит̣т̣ха̄навасӣ на̄ма. татхева лахум̣ вут̣т̣ха̄тум̣ саматтхата̄ вут̣т̣ха̄навасӣ на̄ма. тадубхайадассанаттхам̣ буддхараккхитаттхерасса ваттхум̣ катхетум̣ ват̣т̣ати.
со ха̄йасма̄ упасампада̄йа ат̣т̣хавассико хутва̄ тхерамбаттхале маха̄рохан̣агуттаттхерасса гила̄нупат̣т̣ха̄нам̣ а̄гата̄нам̣ тим̣саматта̄нам̣ иддхимантасахасса̄нам̣ маджджхе нисинно тхерасса йа̄гум̣ пат̣игга̄хайама̄нам̣ упат̣т̣ха̄кана̄гара̄джа̄нам̣ гахесса̄мӣти а̄ка̄сато паккхандантам̣ супан̣н̣ара̄джа̄нам̣ дисва̄ та̄вадева паббатам̣ нимминитва̄ на̄гара̄джа̄нам̣ ба̄ха̄йам̣ гахетва̄ таттха па̄виси. супан̣н̣ара̄джа̄ паббате паха̄рам̣ датва̄ пала̄йи. маха̄тхеро а̄ха – ‘‘саче, а̄вусо, буддхараккхито на̄бхависса, саббева га̄райха̄ асса̄ма̄’’ти.
паччавеккхан̣авасӣ пана а̄ваджджанавасийа̄ ева вутта̄. паччавеккхан̣аджавана̄нева хи таттха а̄ваджджана̄нантара̄нӣти.
дутийаджджха̄накатха̄
79. има̄су пана пан̃часу васӣсу чин̣н̣авасина̄ пагун̣апат̣хамаджджха̄нато вут̣т̣ха̄йа ‘‘айам̣ сама̄патти а̄саннанӣваран̣апаччаттхика̄, витаккавича̄ра̄нам̣ ол̣а̄рикатта̄ ан̇гадуббала̄’’ти ча таттха досам̣ дисва̄ дутийаджджха̄нам̣ сантато манасикатва̄ пат̣хамаджджха̄не никантим̣ парийа̄да̄йа дутийа̄дхигама̄йа його ка̄таббо. атхасса йада̄ пат̣хамаджджха̄на̄ вут̣т̣ха̄йа сатасса сампаджа̄насса джха̄нан̇га̄ни паччавеккхато витаккавича̄ра̄ ол̣а̄рикато упат̣т̣хаханти, пӣтисукхан̃чева читтекаггата̄ ча сантато упат̣т̣ха̄ти, тада̄сса ол̣а̄рикан̇гам̣ паха̄на̄йа сантаан̇гапат̣ила̄бха̄йа ча тадева ¶ нимиттам̣ ‘‘патхавӣ патхавӣ’’ти пунаппунам̣ манасикарото ‘‘ида̄ни дутийаджджха̄нам̣ уппаджджиссатӣ’’ти бхаван̇гам̣ упаччхиндитва̄ тадева патхавӣкасин̣ам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ манодва̄ра̄ваджджанам̣ уппаджджати ¶ . тато тасмим̣йева̄рамман̣е чатта̄ри пан̃ча ва̄ джавана̄ни джаванти, йесамаваса̄не екам̣ рӯпа̄вачарам̣ дутийаджджха̄никам̣. сеса̄ни вуттаппака̄ра̄нева ка̄ма̄вачара̄нӣти.
етта̄вата̄ чеса витаккавича̄ра̄нам̣ вӯпасама̄ аджджхаттам̣ сампаса̄данам̣ четасо екодибха̄вам̣ авитаккам̣ авича̄рам̣ сама̄дхиджам̣ пӣтисукхам̣ дутийам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихарати. еваманена дван̇гавиппахӣнам̣ тиван̇гасаманна̄гатам̣ тивидхакалйа̄н̣ам̣ дасалаккхан̣асампаннам̣ дутийам̣ джха̄нам̣ адхигатам̣ хоти патхавӣкасин̣ам̣.
80. таттха витаккавича̄ра̄нам̣ вӯпасама̄ти витаккасса ча вича̄расса ча̄ти имесам̣ двиннам̣ вӯпасама̄ саматиккама̄, дутийаджджха̄наккхан̣е апа̄тубха̄ва̄ти вуттам̣ хоти. таттха кин̃ча̄пи дутийаджджха̄не саббепи пат̣хамаджджха̄надхамма̄ на санти. ан̃н̃ейева хи пат̣хамаджджха̄не пхасса̄дайо, ан̃н̃е идха. ол̣а̄рикасса пана ол̣а̄рикасса ан̇гасса саматиккама̄ пат̣хамаджджха̄нато паресам̣ дутийаджджха̄на̄дӣнам̣ адхигамо хотӣти дӣпанаттхам̣ ‘‘витаккавича̄ра̄нам̣ вӯпасама̄’’ти евам̣ вуттанти ведитаббам̣.
аджджхаттанти идха нийакаджджхаттамадхиппетам̣. вибхан̇ге пана ‘‘аджджхаттам̣ паччатта’’нти еттакамева вуттам̣. йасма̄ ча нийакаджджхаттамадхиппетам̣, тасма̄ аттани джа̄там̣ аттано санта̄не ниббаттанти айаметтха аттхо. сампаса̄дананти сампаса̄данам̣ вуччати саддха̄. сампаса̄данайогато джха̄нампи сампаса̄данам̣. нӣлаван̣н̣айогато нӣлаваттхам̣ вийа. йасма̄ ва̄ там̣ джха̄нам̣ сампаса̄данасаманна̄гататта̄ витаккавича̄раккхобхавӯпасаманена ча четасо сампаса̄дайати, тасма̄пи сампаса̄дананти вуттам̣. имасмин̃ча аттхавикаппе сампаса̄данам̣ четасоти евам̣ падасамбандхо ведитаббо. пуримасмим̣ пана аттхавикаппе четасоти етам̣ екодибха̄вена саддхим̣ йоджетаббам̣.
татра̄йаматтхайоджана̄, еко удетӣти екоди, витаккавича̄рехи анаджджха̄рӯл̣хатта̄ агго сет̣т̣хо хутва̄ удетӣти аттхо. сет̣т̣хопи хи локе екоти вуччати. витаккавича̄равирахато ва̄ еко асаха̄йо хутва̄ итипи ваттум̣ ват̣т̣ати. атха ва̄ сампайуттадхамме уда̄йатӣти уди, ут̣т̣ха̄петӣти ¶ аттхо. сет̣т̣хат̣т̣хена еко ча со уди ча̄ти екоди, сама̄дхиссетам̣ ¶ адхивачанам̣. ити имам̣ екодим̣ бха̄вети вад̣д̣хетӣти идам̣ дутийаджджха̄нам̣ екодибха̄вам̣. со пана̄йам̣ екоди йасма̄ четасо, на саттасса, на джӣвасса, тасма̄ етам̣ четасо екодибха̄ванти вуттам̣.
нану ча̄йам̣ саддха̄ пат̣хамаджджха̄непи аттхи, айан̃ча екодина̄мако сама̄дхи, атха касма̄ идамева ‘‘сампаса̄данам̣ четасо екодибха̄ван̃ча̄’’ти вуттанти. вуччате, адун̃хи пат̣хамаджджха̄нам̣ витаккавича̄раккхобхена вӣчитаран̇гасама̄куламива джалам̣ на суппасаннам̣ хоти, тасма̄ сатийа̄пи саддха̄йа ‘‘сампаса̄дана’’нти на вуттам̣. на суппасаннатта̄йева четтха сама̄дхипи на сут̣т̣ху па̄кат̣о, тасма̄ ‘‘екодибха̄ва’’нтипи на вуттам̣. имасмим̣ пана джха̄не витаккавича̄рапалибодха̄бха̄вена ладдхока̄са̄ балаватӣ саддха̄, балавасаддха̄саха̄йапат̣ила̄бхенева ча сама̄дхипи па̄кат̣о, тасма̄ идамева евам̣ вуттанти ведитаббам̣. вибхан̇ге пана ‘‘сампаса̄дананти йа̄ саддха̄ саддахана̄ окаппана̄ абхиппаса̄до. четасо екодибха̄ванти йа̄ читтасса т̣хити…пе… самма̄сама̄дхӣ’’ти еттакамева вуттам̣. евам̣ вуттена пана тена саддхим̣ айаматтхаван̣н̣ана̄ йатха̄ на вируджджхати, ан̃н̃адаттху сам̣сандати чева самети ча, евам̣ ведитабба̄.
81. авитаккам̣ авича̄ранти бха̄вана̄йа пахӣнатта̄ етасмим̣, етасса ва̄ витакко наттхӣти авитаккам̣. имина̄ва найена авича̄рам̣. вибхан̇гепи вуттам̣ ‘‘ити айан̃ча витакко айан̃ча вича̄ро санта̄ хонти самита̄ вӯпасанта̄ аттхан̇гата̄ аббхаттхан̇гата̄ аппита̄ бйаппита̄ сосита̄ висосита̄ бйантиката̄, тена вуччати авитаккам̣ авича̄ра’’нти (вибха. 576).
еттха̄ха ‘‘нану ча ‘витаккавича̄ра̄нам̣ вӯпасама̄’ти имина̄пи айаматтхо сиддхо, атха касма̄ пуна вуттам̣ ‘авитаккам̣ авича̄ра’нти’’. вуччате, еваметам̣ сиддхова̄йаматтхо, на панетам̣ тадаттхадӣпакам̣. нану авочумха ‘‘ол̣а̄рикасса пана ол̣а̄рикасса ан̇гасса саматиккама̄ пат̣хамаджджха̄нато паресам̣ дутийаджджха̄на̄дӣнам̣ самадхигамо хотӣти дассанаттхам̣ витаккавича̄ра̄нам̣ вӯпасама̄ти евам̣ вутта’’нти.
апича витаккавича̄ра̄нам̣ вӯпасама̄ идам̣ сампаса̄данам̣, на килесака̄луссийасса. витаккавича̄ра̄нан̃ча вӯпасама̄ екодибха̄вам̣, на упача̄раджджха̄намива нӣваран̣аппаха̄на̄ ¶ , пат̣хамаджджха̄намива ¶ ча на ан̇гапа̄тубха̄ва̄ти евам̣ сампаса̄данаекодибха̄ва̄нам̣ хетупаридӣпакамидам̣ вачанам̣. татха̄ витаккавича̄ра̄нам̣ вӯпасама̄ идам̣ авитаккам̣ авича̄рам̣, на татийачатуттхаджджха̄на̄ни вийа чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дӣни вийа ча абха̄ва̄ти евам̣ авитаккаавича̄рабха̄васса хетупаридӣпакан̃ча, на витаккавича̄ра̄бха̄ваматтапаридӣпакам̣. витаккавича̄ра̄бха̄ваматтапаридӣпакамева пана ‘‘авитаккам̣ авича̄ра’’нти идам̣ вачанам̣. тасма̄ пуримам̣ ватва̄пи ваттаббамева̄ти.
сама̄дхиджанти пат̣хамаджджха̄насама̄дхито сампайуттасама̄дхито ва̄ джа̄танти аттхо. таттха кин̃ча̄пи пат̣хамампи сампайуттасама̄дхито джа̄там̣, атха кхо айамева сама̄дхи ‘‘сама̄дхӣ’’ти ваттаббатам̣ арахати витаккавича̄раккхобхавирахена ативийа ачалатта̄, суппасаннатта̄ ча, тасма̄ имасса ван̣н̣абхан̣анаттхам̣ идамева ‘‘сама̄дхиджа’’нти вуттам̣. пӣтисукханти идам̣ вуттанайамева.
дутийанти ган̣ана̄нупуббата̄ дутийам̣. идам̣ дутийам̣ сама̄паджджатӣтипи дутийам̣. йам̣ пана вуттам̣ ‘‘дван̇гавиппахӣнам̣ тиван̇гасаманна̄гата’’нти, таттха витаккавича̄ра̄нам̣ паха̄навасена дван̇гавиппахӣната̄ ведитабба̄. йатха̄ ча пат̣хамаджджха̄насса упача̄раккхан̣е нӣваран̣а̄ни пахӣйанти, на татха̄ имасса витаккавича̄ра̄. аппана̄ккхан̣ейева ча панетам̣ вина̄ техи уппаджджати. тенасса те ‘‘паха̄нан̇га’’нти вуччанти. пӣти сукхам̣ читтекаггата̄ти имесам̣ пана тин̣н̣ам̣ уппаттивасена тиван̇гасаманна̄гатата̄ ведитабба̄. тасма̄ йам̣ вибхан̇ге ‘‘джха̄нанти сампаса̄до пӣти сукхам̣ читтасса екаггата̄’’ти (вибха. 580) вуттам̣, там̣ сапариккха̄рам̣ джха̄нам̣ дассетум̣ парийа̄йена вуттам̣. т̣хапетва̄ пана сампаса̄данам̣ ниппарийа̄йена упаниджджха̄налаккхан̣аппатта̄нам̣ ан̇га̄нам̣ васена тиван̇гикамева етам̣ хоти. йатха̄ха – ‘‘катамам̣ тасмим̣ самайе тиван̇гикам̣ джха̄нам̣ хоти, пӣти сукхам̣ читтасса екаггата̄’’ти (дха. са. 161; вибха. 628). сесам̣ пат̣хамаджджха̄не вуттанайамева.
татийаджджха̄накатха̄
82. евамадхигате пана тасмимпи вуттанайенева пан̃чаха̄ка̄рехи чин̣н̣авасина̄ хутва̄ пагун̣адутийаджджха̄нато вут̣т̣ха̄йа ‘‘айам̣ сама̄патти а̄саннавитаккавича̄рапаччаттхика̄, ‘йадева таттха пӣтигатам̣ четасо уппила̄витам̣, етенетам̣ ¶ ол̣а̄рикам̣ аккха̄йатӣ’ти (дӣ. ни. 1.96) вутта̄йа пӣтийа̄ ол̣а̄рикатта̄ ан̇гадуббала̄’’ти ча таттха досам̣ дисва̄ татийаджджха̄нам̣ сантато манасикаритва̄ ¶ дутийаджджха̄не никантим̣ парийа̄да̄йа татийа̄дхигама̄йа його ка̄таббо. атхасса йада̄ дутийаджджха̄нато вут̣т̣ха̄йа сатасса сампаджа̄насса джха̄нан̇га̄ни паччавеккхато пӣти ол̣а̄рикато упат̣т̣ха̄ти, сукхан̃чева екаггата̄ ча сантато упат̣т̣ха̄ти. тада̄сса ол̣а̄рикан̇гаппаха̄на̄йа сантаан̇гапат̣ила̄бха̄йа ча тадева нимиттам̣ ‘‘патхавӣ патхавӣ’’ти пунаппунам̣ манасикарото ‘‘ида̄ни татийаджджха̄нам̣ уппаджджиссатӣ’’ти бхаван̇гам̣ упаччхиндитва̄ тадева патхавӣкасин̣ам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ манодва̄ра̄ваджджанам̣ уппаджджати. тато тасмим̣йева̄рамман̣е чатта̄ри пан̃ча ва̄ джавана̄ни джаванти, йесам̣ аваса̄не екам̣ рӯпа̄вачарам̣ татийаджджха̄никам̣, сеса̄ни вуттанайенева ка̄ма̄вачара̄нӣти. етта̄вата̄ ча панеса пӣтийа̄ ча вира̄га̄ упеккхако ча вихарати сато ча сампаджа̄но, сукхан̃ча ка̄йена пат̣исам̣ведети, йам̣ там̣ арийа̄ а̄чиккханти упеккхако сатима̄ сукхавиха̄рӣти, татийам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихаратӣти (дӣ. ни. 1.230; дха. са. 163). еваманена екан̇гавиппахӣнам̣ дуван̇гасаманна̄гатам̣ тивидхакалйа̄н̣ам̣ дасалаккхан̣асампаннам̣ татийам̣ джха̄нам̣ адхигатам̣ хоти патхавӣкасин̣ам̣.
83. таттха пӣтийа̄ ча вира̄га̄ти вира̄го на̄ма вуттаппака̄ра̄йа пӣтийа̄ джигуччханам̣ ва̄ саматиккамо ва̄. убхиннам̣ пана антара̄ часаддо сампин̣д̣анаттхо, со вӯпасамам̣ ва̄ сампин̣д̣ети витаккавича̄ра̄нам̣ вӯпасамам̣ ва̄. таттха йада̄ вӯпасамамева сампин̣д̣ети, тада̄ ‘‘пӣтийа̄ ча вира̄га̄ кин̃ча бхиййо вӯпасама̄ ча̄’’ти евам̣ йоджана̄ ведитабба̄. имисса̄ ча йоджана̄йа вира̄го джигуччханаттхо хоти, тасма̄ ‘‘пӣтийа̄ джигуччхана̄ ча вӯпасама̄ ча̄’’ти айаматтхо дат̣т̣хаббо. йада̄ пана витаккавича̄равӯпасамам̣ сампин̣д̣ети, тада̄ ‘‘пӣтийа̄ ча вира̄га̄, кин̃ча бхиййо витаккавича̄ра̄нан̃ча вӯпасама̄’’ти евам̣ йоджана̄ ведитабба̄. имисса̄ ча йоджана̄йа вира̄го саматиккаманаттхо хоти, тасма̄ ‘‘пӣтийа̄ ча саматиккама̄ витаккавича̄ра̄нан̃ча вӯпасама̄’’ти айаматтхо дат̣т̣хаббо.
ка̄ман̃чете витаккавича̄ра̄ дутийаджджха̄нейева вӯпасанта̄, имасса пана джха̄насса маггапаридӣпанаттхам̣ ван̣н̣абхан̣анаттхан̃четам̣ вуттам̣. витаккавича̄ра̄нан̃ча вӯпасама̄ти хи вутте идам̣ пан̃н̃а̄йати, нӯна витаккавича̄равӯпасамо магго имасса ¶ джха̄насса̄ти. йатха̄ ча татийе арийамагге аппахӣна̄нампи сакка̄йадит̣т̣ха̄дӣнам̣ ‘‘пан̃чаннам̣ орамбха̄гийа̄нам̣ сам̣йоджана̄нам̣ паха̄на̄’’ти (дӣ. ни. 1.373; ма. ни. 2.133; сам̣. ни. 5.184; а. ни. 3.88) евам̣ ¶ паха̄нам̣ вуччама̄нам̣ ван̣н̣абхан̣анам̣ хоти, тададхигама̄йа уссукка̄нам̣ усса̄хаджанакам̣, евамева идха авӯпасанта̄нампи витаккавича̄ра̄нам̣ вӯпасамо вуччама̄но ван̣н̣абхан̣анам̣ хоти. тена̄йаматтхо вутто ‘‘пӣтийа̄ ча саматиккама̄ витаккавича̄ра̄нан̃ча вӯпасама̄’’ти.
84. упеккхако ча вихаратӣти еттха упапаттито иккхатӣти упеккха̄. самам̣ пассати, апаккхапатита̄ хутва̄ пассатӣти аттхо. та̄йа висада̄йа випула̄йа тха̄магата̄йа саманна̄гататта̄ татийаджджха̄насаман̇гӣ упеккхакоти вуччати.
упеккха̄ пана дасавидха̄ хоти чхал̣ан̇гупеккха̄, брахмавиха̄рупеккха̄, боджджхан̇гупеккха̄, вӣрийупеккха̄, сан̇кха̄рупеккха̄, веданупеккха̄, випассанупеккха̄, татрамаджджхаттупеккха̄, джха̄нупеккха̄, па̄рисуддхупеккха̄ти.
таттха йа̄ ‘‘идха, бхиккхаве, бхиккху чаккхуна̄ рӯпам̣ дисва̄ нева сумано хоти, на думмано, упеккхако ча вихарати сато сампаджа̄но’’ти (а. ни. 6.1) евама̄гата̄ кхӣн̣а̄савасса чхасу два̄ресу ит̣т̣ха̄нит̣т̣хачхал̣а̄рамман̣а̄па̄тхе парисуддхапакатибха̄ва̄виджахана̄ка̄рабхӯта̄ упеккха̄, айам̣ чхал̣ан̇гупеккха̄ на̄ма.
йа̄ пана ‘‘упеккха̄сахагатена четаса̄ екам̣ дисам̣ пхаритва̄ вихаратӣ’’ти (дӣ. ни. 1.556; ма. ни. 1.77) евама̄гата̄ саттесу маджджхатта̄ка̄рабхӯта̄ упеккха̄, айам̣ брахмавиха̄рупеккха̄ на̄ма.
йа̄ ‘‘упеккха̄самбоджджхан̇гам̣ бха̄вети вивеканиссита’’нти (ма. ни. 1.27) евама̄гата̄ сахаджа̄тадхамма̄нам̣ маджджхатта̄ка̄рабхӯта̄ упеккха̄, айам̣ боджджхан̇гупеккха̄ на̄ма.
йа̄ ¶ пана ‘‘ка̄ленака̄лам̣ упеккха̄нимиттам̣ манасикаротӣ’’ти (а. ни. 3.103) евама̄гата̄ аначча̄раддхана̄тиситхилавӣрийасан̇кха̄та̄ упеккха̄, айам̣ вӣрийупеккха̄ на̄ма.
йа̄ ‘‘кати сан̇кха̄рупеккха̄ саматхавасена уппаджджанти, кати сан̇кха̄рупеккха̄ випассана̄васена уппаджджанти ¶ . ат̣т̣ха сан̇кха̄рупеккха̄ саматхавасена уппаджджанти. даса сан̇кха̄рупеккха̄ випассана̄васена уппаджджантӣ’’ти (пат̣и. ма. 1.57) евама̄гата̄ нӣваран̣а̄дипат̣исан̇кха̄сантит̣т̣хана̄ гахан̣е маджджхаттабхӯта̄ упеккха̄, айам̣ сан̇кха̄рупеккха̄ на̄ма.
йа̄ пана ‘‘йасмим̣ самайе ка̄ма̄вачарам̣ кусалам̣ читтам̣ уппаннам̣ хоти упеккха̄сахагата’’нти (дха. са. 150) евама̄гата̄ адуккхамасукхасан̃н̃ита̄ упеккха̄, айам̣ веданупеккха̄ на̄ма.
йа̄ ‘‘йадаттхи йам̣ бхӯтам̣, там̣ паджахати, упеккхам̣ пат̣илабхатӣ’’ти (ма. ни. 3.71; а. ни. 7.55) евама̄гата̄ вичинане маджджхаттабхӯта̄ упеккха̄, айам̣ випассанупеккха̄ на̄ма.
йа̄ пана чханда̄дӣсу йева̄панакесу а̄гата̄ сахаджа̄та̄нам̣ самава̄хитабхӯта̄ упеккха̄, айам̣ татрамаджджхаттупеккха̄ на̄ма.
йа̄ ‘‘упеккхако ча вихаратӣ’’ти (дӣ. ни. 1.230; дха. са. 163) евама̄гата̄ аггасукхепи тасмим̣ апаккхапа̄таджананӣ упеккха̄, айам̣ джха̄нупеккха̄ на̄ма.
йа̄ пана ‘‘упеккха̄сатипа̄рисуддхим̣ чатуттхам̣ джха̄на’’нти (дӣ. ни. 1.232; дха. са. 165) евама̄гата̄ саббапаччанӣкапарисуддха̄ паччанӣкавӯпасаманепи абйа̄па̄рабхӯта̄ упеккха̄, айам̣ па̄рисуддхупеккха̄ на̄ма.
татра чхал̣ан̇гупеккха̄ ча брахмавиха̄рупеккха̄ ча боджджхан̇гупеккха̄ ча татрамаджджхаттупеккха̄ ча джха̄нупеккха̄ ча па̄рисуддхупеккха̄ ча аттхато ека̄, татрамаджджхаттупеккха̄ва хоти. тена тена аваттха̄бхедена панасса̄ айам̣ бхедо. екасса̄пи сато саттасса кума̄райуватхерасена̄патира̄джа̄дивасена бхедо вийа. тасма̄ та̄су йаттха чхал̣ан̇гупеккха̄, на таттха боджджхан̇гупеккха̄дайо. йаттха ва̄ пана боджджхан̇гупеккха̄, на таттха чхал̣ан̇гупеккха̄дайо хонтӣти ведитабба̄.
йатха̄ ¶ чета̄саматтхато екӣбха̄во, евам̣ сан̇кха̄рупеккха̄ випассанупеккха̄нампи. пан̃н̃а̄ ева хи са̄ киччавасена двидха̄ бхинна̄. йатха̄ хи пурисасса са̄йам̣ гехам̣ павит̣т̣хам̣ саппам̣ аджапададан̣д̣ам̣ гахетва̄ ¶ парийесама̄насса там̣ тхусакот̣т̣хаке нипаннам̣ дисва̄ ‘‘саппо ну кхо, но’’ти авалокентасса соваттикаттайам̣ дисва̄ ниббематикасса ‘‘саппо, на саппо’’ти вичинане маджджхаттата̄ хоти, евамева йа̄ а̄раддхавипассакасса випассана̄н̃а̄н̣ена лаккхан̣аттайе дит̣т̣хе сан̇кха̄ра̄нам̣ аниччабха̄ва̄дивичинане маджджхаттата̄ уппаджджати, айам̣ випассанупеккха̄ на̄ма. йатха̄ пана тасса пурисасса аджапададан̣д̣ена га̄л̣хам̣ саппам̣ гахетва̄ ‘‘ким̣ та̄хам̣ имам̣ саппам̣ авихет̣хенто атта̄нан̃ча имина̄ ад̣ам̣са̄пенто мун̃чеййа’’нти мун̃чана̄ка̄рамева парийесато гахан̣е маджджхаттата̄ хоти. евамева йа̄ лаккхан̣аттайасса дит̣т̣хатта̄ а̄дитте вийа тайо бхаве пассато сан̇кха̄раггахан̣е маджджхаттата̄, айам̣ сан̇кха̄рупеккха̄ на̄ма. ити випассанупеккха̄йа сиддха̄йа сан̇кха̄рупеккха̄пи сиддха̄ва хоти. имина̄ панеса̄ вичинанаггахан̣есу маджджхаттасан̇кха̄тена киччена двидха̄ бхинна̄ти. вӣрийупеккха̄ пана веданупеккха̄ ча ан̃н̃аман̃н̃ан̃ча авасеса̄хи ча аттхато бхинна̄ ева̄ти.
ити има̄су упеккха̄су джха̄нупеккха̄ идха̄дхиппета̄. са̄ маджджхатталаккхан̣а̄, ана̄бхогараса̄, абйа̄па̄рапаччупат̣т̣ха̄на̄, пӣтивира̄гападат̣т̣ха̄на̄ти. еттха̄ха, нану ча̄йаматтхато татрамаджджхаттупеккха̄ва хоти, са̄ ча пат̣хамадутийаджджха̄несупи аттхи. тасма̄ татра̄пи упеккхако ча вихаратӣти евамайам̣ ваттабба̄ сийа̄, са̄ касма̄ на вутта̄ти. апарибйаттакиччато. апарибйаттан̃хи тасса̄ таттха киччам̣ витакка̄дӣхи абхибхӯтатта̄. идха пана̄йам̣ витаккавича̄рапӣтӣхи анабхибхӯтатта̄ уккхиттасира̄ вийа хутва̄ парибйаттакичча̄ джа̄та̄, тасма̄ вутта̄ти.
нит̣т̣хита̄ упеккхако ча вихаратӣти етасса
саббасо аттхаван̣н̣ана̄.
85. ида̄ни сато ча сампаджа̄ноти еттха саратӣти сато. сампаджа̄на̄тӣти сампаджа̄но. пуггалена сати ча сампаджан̃н̃ан̃ча вуттам̣. таттха саран̣алаккхан̣а̄ сати, асаммуссанараса̄, а̄раккхапаччупат̣т̣ха̄на̄. асаммохалаккхан̣ам̣ сампаджан̃н̃ам̣, тӣран̣арасам̣, павичайапаччупат̣т̣ха̄нам̣.
таттха ¶ кин̃ча̄пи идам̣ сатисампаджан̃н̃ам̣ пуримаджджха̄несупи аттхи. мут̣т̣хасатисса хи асампаджа̄насса упача̄раматтампи на сампаджджати, пагева аппана̄. ол̣а̄рикатта̄ пана тесам̣ джха̄на̄нам̣ бхӯмийам̣ вийа пурисасса читтасса гати сукха̄ хоти, абйаттам̣ таттха сатисампаджан̃н̃акиччам̣. ол̣а̄рикан̇гаппаха̄нена пана сукхуматта̄ имасса джха̄насса пурисасса кхурадха̄ра̄йам̣ вийа сатисампаджан̃н̃акиччапариггахита̄ ¶ ева читтасса гати иччхитабба̄ти идхева вуттам̣. кин̃ча бхиййо, йатха̄ дхенупаго ваччхо дхенуто апанӣто араккхийама̄но пунадева дхенум̣ упагаччхати, евамидам̣ татийаджджха̄насукхам̣ пӣтито апанӣтам̣, там̣ сатисампаджан̃н̃а̄раккхена араккхийама̄нам̣ пунадева пӣтим̣ упагаччхеййа, пӣтисампайуттамева сийа̄. сукхе ва̄пи сатта̄ са̄раджджанти, идан̃ча атимадхурам̣ сукхам̣, тато парам̣ сукха̄бха̄ва̄. сатисампаджан̃н̃а̄нубха̄вена панеттха сукхе аса̄раджджана̄ хоти, но ан̃н̃атха̄ти имампи аттхависесам̣ дассетум̣ идамидхева вуттанти ведитаббам̣.
ида̄ни сукхан̃ча ка̄йена пат̣исам̣ведетӣти еттха кин̃ча̄пи татийаджджха̄насаман̇гино сукхапат̣исам̣ведана̄бхого наттхи. евам̣ сантепи йасма̄ тасса на̄мака̄йена сампайуттам̣ сукхам̣. йам̣ ва̄ там̣ на̄мака̄йасампайуттам̣ сукхам̣, там̣самут̣т̣ха̄ненасса йасма̄ атипан̣ӣтена рӯпена рӯпака̄йо пхут̣о, йасса пхут̣атта̄ джха̄на̄ вут̣т̣хитопи сукхам̣ пат̣исам̣ведеййа. тасма̄ етаматтхам̣ дассенто сукхан̃ча ка̄йена пат̣исам̣ведетӣти а̄ха.
86. ида̄ни йам̣ там̣ арийа̄ а̄чиккханти упеккхако сатима̄ сукхавиха̄рӣти еттха йам̣джха̄нахету йам̣джха̄нака̄ран̣а̄ там̣ татийаджджха̄насаман̇гипуггалам̣ буддха̄дайо арийа̄ а̄чиккханти десенти пан̃н̃апенти пат̣т̣хапенти виваранти вибхаджанти утта̄нӣкаронти пака̄сенти, пасам̣сантӣти адхиппа̄йо. кинти? упеккхако сатима̄ сукхавиха̄рӣти. там̣ татийам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихаратӣти еваметтха йоджана̄ ведитабба̄.
касма̄ пана там̣ те евам̣ пасам̣сантӣти? пасам̣са̄рахато. айан̃хи йасма̄ атимадхурасукхе сукхапа̄рамиппаттепи татийаджджха̄не упеккхако, на таттха сукха̄бхисан̇гена а̄кад̣д̣хийати. йатха̄ ча пӣти на уппаджджати, евам̣ упат̣т̣хитасатита̄йа сатима̄. йасма̄ ча арийакантам̣ арийаджанасевитамева ча асам̣килит̣т̣хам̣ сукхам̣ на̄мака̄йена пат̣исам̣ведети, тасма̄ пасам̣са̄рахо хоти ¶ . ити пасам̣са̄рахато нам̣ арийа̄ те евам̣ пасам̣са̄хетубхӯте гун̣е пака̄сенто ‘‘упеккхако сатима̄ сукхавиха̄рӣ’’ти евам̣ пасам̣сантӣти ведитаббам̣.
татийанти ган̣ана̄нупуббата̄ татийам̣, идам̣ татийам̣ сама̄паджджатӣтипи татийам̣. йам̣ пана вуттам̣ ‘‘екан̇гавиппахӣнам̣ дуван̇гасаманна̄гата’’нти, еттха пӣтийа̄ паха̄навасена екан̇гавиппахӣната̄ ведитабба̄ ¶ . са̄ панеса̄ дутийаджджха̄насса витаккавича̄ра̄ вийа аппана̄ккхан̣ейева пахӣйати. тена насса са̄ паха̄нан̇ганти вуччати. сукхам̣ читтекаггата̄ти имесам̣ пана двиннам̣ уппаттивасена дуван̇гасаманна̄гатата̄ ведитабба̄. тасма̄ йам̣ вибхан̇ге ‘‘джха̄нанти упеккха̄ сати сампаджан̃н̃ам̣ сукхам̣ читтассекаггата̄’’ти (вибха. 591) вуттам̣, там̣ сапариккха̄рам̣ джха̄нам̣ дассетум̣ парийа̄йена вуттам̣. т̣хапетва̄ пана упеккха̄сатисампаджан̃н̃а̄ни ниппарийа̄йена упаниджджха̄налаккхан̣аппатта̄нам̣ ан̇га̄нам̣ васена дуван̇гикамеветам̣ хоти. йатха̄ха – ‘‘катамам̣ тасмим̣ самайе дуван̇гикам̣ джха̄нам̣ хоти, сукхам̣ читтассекаггата̄’’ти (дха. са. 163; вибха. 624). сесам̣ пат̣хамаджджха̄не вуттанайамева.
чатуттхаджджха̄накатха̄
87. евамадхигате пана тасмим̣пи вуттанайенева пан̃чаха̄ка̄рехи чин̣н̣авасина̄ хутва̄ пагун̣ататийаджджха̄нато вут̣т̣ха̄йа ‘‘айам̣ сама̄патти а̄саннапӣтипаччаттхика̄, ‘йадева таттха сукхамити четасо а̄бхого, етенетам̣ ол̣а̄рикам̣ аккха̄йатӣ’ти (дӣ. ни. 1.96) евам̣ вуттасса сукхасса ол̣а̄рикатта̄ ан̇гадуббала̄’’ти ча таттха досам̣ дисва̄ чатуттхам̣ джха̄нам̣ сантато манасикатва̄ татийаджджха̄не никантим̣ парийа̄да̄йа чатуттха̄дхигама̄йа його ка̄таббо. атхасса йада̄ татийаджджха̄нато вут̣т̣ха̄йа сатасса сампаджа̄насса джха̄нан̇га̄ни паччавеккхато четасикасоманассасан̇кха̄там̣ сукхам̣ ол̣а̄рикато упат̣т̣ха̄ти, упеккха̄ведана̄ чева читтекаггата̄ ча сантато упат̣т̣ха̄ти, тада̄сса ол̣а̄рикан̇гаппаха̄на̄йа сантаан̇гапат̣ила̄бха̄йа ча тадева нимиттам̣ ‘‘патхавӣ патхавӣ’’ти пунаппунам̣ манасикарото ‘‘ида̄ни чатуттхам̣ джха̄нам̣ уппаджджиссатӣ’’ти бхаван̇гам̣ упаччхиндитва̄ тадева патхавӣкасин̣ам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ манодва̄ра̄ваджджанам̣ уппаджджати. тато тасмим̣йева̄рамман̣е чатта̄ри пан̃ча ва̄ джавана̄ни уппаджджанти ¶ , йесам̣ аваса̄не екам̣ рӯпа̄вачарам̣ чатуттхаджджха̄никам̣, сеса̄ни вуттаппака̄ра̄нева ка̄ма̄вачара̄ни. айам̣ пана висесо, йасма̄ сукхаведана̄ адуккхамасукха̄йа ведана̄йа а̄севанапаччайена паччайо на хоти, чатуттхаджджха̄не ча адуккхамасукха̄йа ведана̄йа уппаджджитаббам̣, тасма̄ та̄ни упеккха̄ведана̄сампайутта̄ни хонти. упеккха̄сампайуттатта̄йева четтха пӣтипи париха̄йатӣти. етта̄вата̄ чеса сукхасса ча паха̄на̄ дуккхасса ча паха̄на̄ пуббева соманассадоманасса̄нам̣ аттхан̇гама̄ адуккхамасукхам̣ упеккха̄сатипа̄рисуддхим̣ чатуттхам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихарати (дӣ. ни. 1.232; дха. са. 165). еваманена екан̇гавиппахӣнам̣ дуван̇гасаманна̄гатам̣ тивидхакалйа̄н̣ам̣ дасалаккхан̣асампаннам̣ чатуттхам̣ джха̄нам̣ адхигатам̣ хоти патхавӣкасин̣ам̣.
88. таттха ¶ сукхасса ча паха̄на̄ дуккхасса ча паха̄на̄ти ка̄йикасукхасса ча ка̄йикадуккхасса ча паха̄на̄. пуббева̄ти тан̃ча кхо пуббева, на чатуттхаджджха̄наккхан̣е. соманассадоманасса̄нам̣ аттхан̇гама̄ти четасикасукхасса ча четасикадуккхасса ча̄ти имесампи двиннам̣ пуббева аттхан̇гама̄, паха̄на̄ иччева вуттам̣ хоти.
када̄ пана несам̣ паха̄нам̣ хотӣти. чатуннам̣ джха̄на̄нам̣ упача̄раккхан̣е. соманассан̃хи чатуттхаджджха̄насса упача̄раккхан̣ейева пахӣйати. дуккхадоманассасукха̄ни пат̣хамадутийататийаджджха̄на̄нам̣ упача̄раккхан̣есу. еваметесам̣ паха̄наккамена авутта̄нампи индрийавибхан̇ге пана индрийа̄нам̣ уддесаккаменева идха̄пи вутта̄нам̣ сукхадуккхасоманассадоманасса̄нам̣ паха̄нам̣ ведитаббам̣.
йади панета̄ни тасса тасса джха̄насса упача̄раккхан̣ейева пахӣйанти, атха касма̄ ‘‘каттха чуппаннам̣ дуккхиндрийам̣ апарисесам̣ нируджджхати, идха, бхиккхаве, бхиккху вивиччева ка̄мехипи…пе… пат̣хамам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихарати. еттха чуппаннам̣ дуккхиндрийам̣ апарисесам̣ нируджджхати. каттха чуппаннам̣ доманассиндрийам̣ сукхиндрийам̣ соманассиндрийам̣ апарисесам̣ нируджджхати, идха, бхиккхаве, бхиккху сукхасса ча паха̄на̄…пе… чатуттхам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихарати, еттха чуппаннам̣ соманассиндрийам̣ апарисесам̣ нируджджхатӣ’’ти (сам̣. ни. 5.510) евам̣ джха̄несвева ниродхо вуттоти? атисайаниродхатта̄. атисайаниродхо хи несам̣ пат̣хамаджджха̄на̄дӣсу, на ниродхойева. ниродхойева пана упача̄раккхан̣е, на̄тисайаниродхо.
татха̄ ¶ хи на̄на̄ваджджане пат̣хамаджджха̄нупача̄ре нируддхасса̄пи дуккхиндрийасса д̣ам̣самакаса̄дисампхассена ва̄ висама̄санупата̄пена ва̄ сийа̄ уппатти, на твева антоаппана̄йам̣. упача̄ре ва̄ нируддхампетам̣ на сут̣т̣ху нируддхам̣ хоти, пат̣ипаккхена авихататта̄. антоаппана̄йам̣ пана пӣтипхаран̣ена саббо ка̄йо сукхокканто хоти, сукхоккантака̄йасса ча сут̣т̣ху нируддхам̣ хоти дуккхиндрийам̣, пат̣ипаккхена вихататта̄. на̄на̄ваджджанейева ча дутийаджджха̄нупача̄ре пахӣнасса доманассиндрийасса йасма̄ етам̣ витаккавича̄рапаччайепи ка̄йакиламатхе читтупагха̄те ча сати уппаджджати. витаккавича̄ра̄бха̄ве ча нева уппаджджати. йаттха пана уппаджджати, таттха витаккавича̄рабха̄ве, аппахӣна̄ ева ча дутийаджджха̄нупача̄ре витаккавича̄ра̄ти таттхасса сийа̄ уппатти, на твева дутийаджджха̄не, пахӣнапаччайатта̄. татха̄ татийаджджха̄нупача̄ре пахӣнасса̄пи сукхиндрийасса пӣтисамут̣т̣ха̄напан̣ӣтарӯпапхут̣ака̄йасса ¶ сийа̄ уппатти, на твева татийаджджха̄не. татийаджджха̄не хи сукхасса паччайабхӯта̄ пӣти саббасо нируддха̄ти. татха̄ чатуттхаджджха̄нупача̄ре пахӣнасса̄пи соманассиндрийасса а̄саннатта̄ аппана̄ппатта̄йа упеккха̄йа абха̄вена самма̄ анатиккантатта̄ ча сийа̄ уппатти, на твева чатуттхаджджха̄не. тасма̄ ева ча еттхуппаннам̣ дуккхиндрийам̣ апарисесам̣ нируджджхатӣти таттха таттха апарисесаггахан̣ам̣ катанти.
еттха̄ха ‘‘атхевам̣ тасса тасса джха̄нассупача̄ре пахӣна̄пи ета̄ ведана̄ идха касма̄ сама̄хат̣а̄’’ти? сукхаггахан̣аттхам̣. йа̄ хи айам̣ адуккхамасукханти еттха адуккхамасукха̄ ведана̄ вутта̄, са̄ сукхума̄ дувин̃н̃еййа̄ на сакка̄ сукхена гахетум̣, тасма̄ йатха̄ на̄ма дут̣т̣хасса йатха̄ ва̄ татха̄ ва̄ упасан̇камитва̄ гахетум̣ асаккун̣еййасса гон̣асса сукхаггахан̣аттхам̣ гопо екасмим̣ вадже сабба̄ га̄во сама̄харати, атхекекам̣ нӣхаранто пат̣ипа̄т̣ийа̄ а̄гатам̣ ‘‘айам̣ со ган̣хатха на’’нти тампи га̄хайати, евамева бхагава̄ сукхаггахан̣аттхам̣ сабба̄ ета̄ сама̄хари. еван̃хи сама̄хат̣а̄ ета̄ дассетва̄ йам̣ нева сукхам̣ на дуккхам̣ на соманассам̣ на доманассам̣, айам̣ адуккхамасукха̄ ведана̄ти сакка̄ хоти еса̄ га̄хайитум̣.
апича адуккхамасукха̄йа четовимуттийа̄ паччайадассанаттхан̃ча̄пи ета̄ вутта̄ти ведитабба̄. дуккхаппаха̄на̄дайо хи тасса̄ паччайа̄. йатха̄ха – ‘‘чатта̄ро ¶ кхо, а̄вусо, паччайа̄ адуккхамасукха̄йа четовимуттийа̄ сама̄паттийа̄. идха̄вусо, бхиккху сукхасса ча паха̄на̄…пе… чатуттхам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихарати. име кхва̄вусо, чатта̄ро паччайа̄ адуккхамасукха̄йа четовимуттийа̄ сама̄паттийа̄’’ти (ма. ни. 1.458).
йатха̄ ва̄ ан̃н̃аттха пахӣна̄пи сакка̄йадит̣т̣хиа̄дайо татийамаггасса ван̣н̣абхан̣анаттхам̣ таттха пахӣна̄ти вутта̄, евам̣ ван̣н̣абхан̣анаттхампетасса джха̄нассета̄ идха вутта̄типи ведитабба̄.
паччайагха̄тена ва̄ еттха ра̄гадоса̄наматидӯрабха̄вам̣ дассетумпета̄ вутта̄ти ведитабба̄. ета̄су хи сукхам̣ соманассасса паччайо, соманассам̣ ра̄гасса. дуккхам̣ доманассасса паччайо, доманассам̣ досасса. сукха̄дигха̄тена часса саппаччайа̄ ра̄гадоса̄ хата̄ти атидӯре хонтӣти.
адуккхамасукханти дуккха̄бха̄вена адуккхам̣. сукха̄бха̄вена асукхам̣. етенеттха дуккхасукхапат̣ипаккхабхӯтам̣ татийаведанам̣ дӣпети, на дуккхасукха̄бха̄ваматтам̣. татийаведана̄ на̄ма адуккхамасукха̄ ¶ , упеккха̄типи вуччати. са̄ ит̣т̣ха̄нит̣т̣хавипарӣта̄нубхаваналаккхан̣а̄, маджджхаттараса̄, авибхӯтапаччупат̣т̣ха̄на̄, сукхадуккханиродхападат̣т̣ха̄на̄ти ведитабба̄.
89. упеккха̄сатипа̄рисуддхинти упеккха̄йа джанитасатийа̄ па̄рисуддхим̣. имасмин̃хи джха̄не супарисуддха̄ сати, йа̄ ча тасса̄ сатийа̄ па̄рисуддхи, са̄ упеккха̄йа ката̄, на ан̃н̃ена. тасма̄ етам̣ ‘‘упеккха̄сатипа̄рисуддхи’’нти вуччати. вибхан̇гепи вуттам̣ ‘‘айам̣ сати има̄йа упеккха̄йа висада̄ хоти парисуддха̄ парийода̄та̄. тена вуччати упеккха̄сатипа̄рисуддхӣ’’ти (вибха. 597). йа̄йа ча упеккха̄йа еттха сатийа̄ па̄рисуддхи хоти, са̄ аттхато татрамаджджхаттата̄тиведитабба̄. на кевалан̃четтха та̄йа сатийева парисуддха̄, апича кхо саббепи сампайуттадхамма̄, сатисӣсена пана десана̄ вутта̄.
таттха кин̃ча̄пи айам̣ упеккха̄ хет̣т̣ха̄пи тӣсу джха̄несу виджджати. йатха̄ пана дива̄ сӯрийаппабха̄бхибхава̄ соммабха̄вена ча аттано упака̄ракаттена ва̄ ¶ сабха̄га̄йа раттийа̄ ала̄бха̄ дива̄ виджджама̄на̄пи чандалекха̄ апарисуддха̄ хоти апарийода̄та̄, евамайампи татрамаджджхаттупеккха̄чандалекха̄ витакка̄дипаччанӣкадхамматеджа̄бхибхава̄ сабха̄га̄йа ча упеккха̄ведана̄раттийа̄ аппат̣ила̄бха̄ виджджама̄на̄пи пат̣хама̄диджджха̄набхедесу апарисуддха̄ хоти. тасса̄ ча апарисуддха̄йа дива̄ апарисуддхачандалекха̄йа пабха̄ вийа сахаджа̄та̄пи сатиа̄дайо апарисуддха̄ва хонти. тасма̄ тесу екампи ‘‘упеккха̄сатипа̄рисуддхи’’нти на вуттам̣. идха пана витакка̄дипаччанӣкадхамматеджа̄бхибхава̄бха̄ва̄ сабха̄га̄йа ча упеккха̄ведана̄раттийа̄ пат̣ила̄бха̄ айам̣ татрамаджджхаттупеккха̄чандалекха̄ ативийа парисуддха̄. тасса̄ парисуддхатта̄ парисуддхачандалекха̄йа пабха̄ вийа сахаджа̄та̄пи сатиа̄дайо парисуддха̄ хонти парийода̄та̄. тасма̄ идамева ‘‘упеккха̄сатипа̄рисуддхи’’нти вуттанти ведитаббам̣.
чатуттханти ган̣ана̄нупуббата̄ чатуттхам̣. идам̣ чатуттхам̣ сама̄паджджатӣтипи чатуттхам̣. йам̣ пана вуттам̣ ‘‘екан̇гавиппахӣнам̣ дуван̇гасаманна̄гата’’нти, таттха соманассасса паха̄навасена екан̇гавиппахӣната̄ ведитабба̄. тан̃ча пана соманассам̣ екавӣтхийам̣ пуримаджаванесуйева пахӣйати. тенасса там̣ паха̄нан̇ганти вуччати. упеккха̄ведана̄ читтассекаггата̄ти имесам̣ пана двиннам̣ уппаттивасена дуван̇гасаманна̄гатата̄ ведитабба̄. сесам̣ пат̣хамаджджха̄не вуттанайамева. еса та̄ва чатуккаджджха̄не найо.
пан̃чакаджджха̄накатха̄
90. пан̃чакаджджха̄нам̣ ¶ пана ниббаттентена пагун̣апат̣хамаджджха̄нато вут̣т̣ха̄йа ‘‘айам̣ сама̄патти а̄саннанӣваран̣апаччаттхика̄, витаккасса ол̣а̄рикатта̄ ан̇гадуббала̄’’ти ча таттха досам̣ дисва̄ дутийаджджха̄нам̣ сантато манасикаритва̄ пат̣хамаджджха̄не никантим̣ парийа̄да̄йа дутийа̄дхигама̄йа його ка̄таббо. атхасса йада̄ пат̣хамаджджха̄на̄ вут̣т̣ха̄йа сатасса сампаджа̄насса джха̄нан̇га̄ни паччавеккхато витаккаматтам̣ ол̣а̄рикато упат̣т̣ха̄ти, вича̄ра̄дайо сантато. тада̄сса ол̣а̄рикан̇гаппаха̄на̄йа сантан̇гапат̣ила̄бха̄йа ча тадева нимиттам̣ ‘‘патхавӣ патхавӣ’’ти пунаппунам̣ манасикарото вуттанайенева дутийаджджха̄нам̣ уппаджджати. тасса витаккаматтамева паха̄нан̇гам̣. вича̄ра̄дӣни чатта̄ри саманна̄гатан̇га̄ни. сесам̣ вуттаппака̄рамева.
евамадхигате ¶ пана тасмимпи вуттанайенева пан̃чаха̄ка̄рехи чин̣н̣авасина̄ хутва̄ пагун̣адутийаджджха̄нато вут̣т̣ха̄йа ‘‘айам̣ сама̄патти а̄саннавитаккапаччаттхика̄, вича̄расса ол̣а̄рикатта̄ ан̇гадуббала̄’’ти ча таттха досам̣ дисва̄ татийам̣ джха̄нам̣ сантато манасикаритва̄ дутийаджджха̄не никантим̣ парийа̄да̄йа татийа̄дхигама̄йа його ка̄таббо. атхасса йада̄ дутийаджджха̄нато вут̣т̣ха̄йа сатасса сампаджа̄насса джха̄нан̇га̄ни паччавеккхато вича̄раматтам̣ ол̣а̄рикато упат̣т̣ха̄ти, пӣтиа̄дӣни сантато. тада̄сса ол̣а̄рикан̇гаппаха̄на̄йа сантан̇гапат̣ила̄бха̄йа ча тадева нимиттам̣ ‘‘патхавӣ патхавӣ’’ти пунаппунам̣ манасикарото вуттанайенева татийам̣ джха̄нам̣ уппаджджати. тасса вича̄раматтамева паха̄нан̇гам̣ чатукканайасса дутийаджджха̄не вийа пӣтиа̄дӣни тӣн̣и саманна̄гатан̇га̄ни. сесам̣ вуттаппака̄рамева.
ити йам̣ чатукканайе дутийам̣, там̣ двидха̄ бхиндитва̄ пан̃чаканайе дутийан̃чева татийан̃ча хоти. йа̄ни ча таттха татийачатуттха̄ни, та̄ни ча чатуттхапан̃чама̄ни хонти. пат̣хамам̣ пат̣хамамева̄ти.
ити са̄дхуджанапа̄моджджаттха̄йа кате висуддхимагге
сама̄дхибха̄вана̄дхика̄ре
патхавӣкасин̣аниддесо на̄ма
чатуттхо париччхедо.
5. сесакасин̣аниддесо
а̄покасин̣акатха̄
91. ида̄ни ¶ ¶ патхавӣкасин̣а̄нантаре а̄покасин̣е виттха̄ракатха̄ хоти. йатхева хи патхавӣкасин̣ам̣, евам̣ а̄покасин̣ампи бха̄ветука̄мена сукханисиннена а̄пасмим̣ нимиттам̣ ган̣хитаббам̣, кате ва̄ акате ва̄ти саббам̣ виттха̄ретаббам̣. йатха̄ ча идха, евам̣ саббаттха. ито паран̃хи еттакампи аватва̄ висесаматтамева ваккха̄ма.
идха̄пи пуббеката̄дхика̄расса пун̃н̃авато акате а̄пасмим̣ поккхаран̣ийа̄ ва̄ тал̣а̄ке ва̄ лон̣ийам̣ ва̄ самудде ва̄ нимиттам̣ уппаджджати чӯл̣асиваттхерасса вийа. тасса кира̄йасмато ла̄бхасакка̄рам̣ паха̄йа вивиттава̄сам̣ васисса̄мӣти маха̄титтхе на̄вама̄рӯхитва̄ джамбудӣпам̣ гаччхато антара̄ маха̄самуддам̣ олокайато таппат̣ибха̄гам̣ касин̣анимиттам̣ удапа̄ди.
аката̄дхика̄рена чатта̄ро касин̣адосе парихарантена нӣлапӣталохитода̄таван̣н̣а̄наман̃н̃атараван̣н̣ам̣ а̄пам̣ агахетва̄ йам̣ пана бхӯмим̣ асампаттамева а̄ка̄се суддхаваттхена гахитам̣ удакам̣, ан̃н̃ам̣ ва̄ татха̄рӯпам̣ виппасаннам̣ ана̄вилам̣, тена паттам̣ ва̄ кун̣д̣икам̣ ва̄ саматиттикам̣ пӯретва̄ виха̄рапаччанте вуттаппака̄ре пат̣иччханне ока̄се т̣хапетва̄ сукханисиннена на ван̣н̣о паччавеккхитаббо. на лаккхан̣ам̣ манаси ка̄таббам̣. ниссайасаван̣н̣амева катва̄ уссадавасена пан̣н̣аттидхамме читтам̣ т̣хапетва̄ амбу, удакам̣, ва̄ри, салилантиа̄дӣсу а̄пона̄месу па̄кат̣ана̄мавасенева ‘‘а̄по а̄по’’ти бха̄ветаббам̣.
тассевам̣ бха̄вайато ануккамена вуттанайенева нимиттадвайам̣ уппаджджати. идха пана уггаханимиттам̣ чалама̄нам̣ вийа упат̣т̣ха̄ти, саче пхен̣апуппхул̣акамиссам̣ удакам̣ хоти, та̄дисамева упат̣т̣ха̄ти, касин̣адосо ¶ пан̃н̃а̄йати. пат̣ибха̄ганимиттам̣ пана ниппариппхандам̣ а̄ка̄се т̣хапитаман̣ита̄лаван̣т̣ам̣ вийа ман̣имайа̄да̄саман̣д̣аламива ча хутва̄ упат̣т̣ха̄ти. со тасса саха упат̣т̣ха̄ненева ¶ упача̄раджджха̄нам̣, вуттанайенева чатуккапан̃чакаджджха̄на̄ни ча па̄пун̣а̄тӣти. а̄покасин̣ам̣.
теджокасин̣акатха̄
92. теджокасин̣ам̣ бха̄ветука̄мена̄пи теджасмим̣ нимиттам̣ ган̣хитаббам̣. таттха ката̄дхика̄расса пун̃н̃авато акате нимиттам̣ ган̣хантасса дӣпасикха̄йа ва̄ уддхане ва̄ паттапачанат̣т̣ха̄не ва̄ давада̄хе ва̄ йаттха каттхачи аггиджа̄лам̣ олокентасса нимиттам̣ уппаджджати читтагуттаттхерасса вийа. тасса ха̄йасмато дхаммассаванадивасе упосатха̄га̄рам̣ павит̣т̣хасса дӣпасикхам̣ олокентассева нимиттам̣ уппаджджи.
итарена пана ка̄таббам̣. татридам̣ каран̣авидха̄нам̣, синиддха̄ни са̄рада̄рӯни пха̄летва̄ суккха̄петва̄ гхат̣икам̣ гхат̣икам̣ катва̄ патирӯпам̣ руккхамӯлам̣ ва̄ ман̣д̣апам̣ ва̄ гантва̄ паттапачана̄ка̄рена ра̄сим̣ катва̄ а̄лимпетва̄ кат̣аса̄раке ва̄ чамме ва̄ пат̣е ва̄ видаттхичатуран̇гулаппама̄н̣ам̣ чхиддам̣ ка̄таббам̣. там̣ пурато т̣хапетва̄ вуттанайенева нисӣдитва̄ хет̣т̣ха̄ тин̣акат̣т̣хам̣ ва̄ упари дхӯмасикхам̣ ва̄ аманасикаритва̄ вемаджджхе гханаджа̄ла̄йа нимиттам̣ ган̣хитаббам̣, нӣланти ва̄ пӣтанти ва̄тиа̄дивасена ван̣н̣о на паччавеккхитаббо, ун̣хаттавасена лаккхан̣ам̣ на манаси ка̄таббам̣. ниссайасаван̣н̣амева катва̄ уссадавасена пан̣н̣аттидхамме читтам̣ т̣хапетва̄ па̄вако, кан̣хаваттанӣ, джа̄таведо, хута̄санотиа̄дӣсу аггина̄месу па̄кат̣ана̄мавасенева ‘‘теджо теджо’’ти бха̄ветаббам̣.
тассевам̣ бха̄вайато ануккамена вуттанайенева нимиттадвайам̣ уппаджджати. таттха уггаханимиттам̣ джа̄лам̣ чхиджджитва̄ чхиджджитва̄ патанасадисам̣ хутва̄ упат̣т̣ха̄ти. акате ган̣хантасса пана касин̣адосо пан̃н̃а̄йати, ала̄такхан̣д̣ам̣ ва̄ ан̇га̄рапин̣д̣о ва̄ чха̄рика̄ ва̄ дхӯмо ва̄ упат̣т̣ха̄ти. пат̣ибха̄ганимиттам̣ ниччалам̣ а̄ка̄се т̣хапитараттакамбалаккхан̣д̣ам̣ вийа суван̣н̣ата̄лаван̣т̣ам̣ вийа кан̃чанаттхамбхо вийа ча упат̣т̣ха̄ти. со тасса саха упат̣т̣ха̄ненева упача̄раджджха̄нам̣, вуттанайенева чатуккапан̃чакаджджха̄на̄ни ча па̄пун̣а̄тӣти. теджокасин̣ам̣.
ва̄йокасин̣акатха̄
93. ва̄йокасин̣ам̣ ¶ ¶ бха̄ветука̄мена̄пи ва̄йусмим̣ нимиттам̣ ган̣хитаббам̣. тан̃ча кхо дит̣т̣хавасена ва̄ пхут̣т̣хавасена ва̄. вуттан̃хетам̣ ат̣т̣хакатха̄су ‘‘ва̄йокасин̣ам̣ угган̣ханто ва̄йусмим̣ нимиттам̣ ган̣ха̄ти, уччхаггам̣ ва̄ еритам̣ самеритам̣ упалаккхети, вел̣аггам̣ ва̄…пе… руккхаггам̣ ва̄ кесаггам̣ ва̄ еритам̣ самеритам̣ упалаккхети, ка̄йасмим̣ ва̄ пхут̣т̣хам̣ упалаккхетӣ’’ти. тасма̄ самасӣсат̣т̣хитам̣ гханапаттам̣ уччхум̣ ва̄ вел̣ум̣ ва̄ руккхам̣ ва̄ чатуран̇гулаппама̄н̣ам̣ гханакесасса пурисасса сӣсам̣ ва̄ ва̄тена пахарийама̄нам̣ дисва̄ ‘‘айам̣ ва̄то етасмим̣ т̣ха̄не пахаратӣ’’ти сатим̣ т̣хапетва̄, йам̣ ва̄ панасса ва̄тапа̄нантарика̄йа ва̄ бхиттичхиддена ва̄ пависитва̄ ва̄то ка̄йаппадесам̣ пахарати, таттха сатим̣ т̣хапетва̄ ва̄тама̄лутаанила̄дӣсу ва̄йуна̄месу па̄кат̣ана̄мавасенева ‘‘ва̄то ва̄то’’ти бха̄ветаббам̣. идха уггаханимиттавад̣д̣ханато ота̄ритаматтасса па̄йа̄сасса усумават̣т̣исадисам̣ чалам̣ хутва̄ упат̣т̣ха̄ти. пат̣ибха̄ганимиттам̣ саннисиннам̣ хоти ниччалам̣. сесам̣ вуттанайенева ведитаббанти. ва̄йокасин̣ам̣.
нӣлакасин̣акатха̄
94. таданантарам̣ пана нӣлакасин̣ам̣ угган̣ханто нӣлакасмим̣ нимиттам̣ ган̣ха̄ти пуппхасмим̣ ва̄ ваттхасмим̣ ва̄ ван̣н̣адха̄туйа̄ ва̄ти вачанато ката̄дхика̄расса пун̃н̃авато та̄ва татха̄рӯпам̣ ма̄ла̄гаччхам̣ ва̄ пӯджа̄т̣ха̄несу пуппхасантхарам̣ ва̄ нӣлаваттхаман̣ӣнам̣ ва̄ ан̃н̃атарам̣ дисва̄ва нимиттам̣ уппаджджати. итарена нӣлуппалагирикан̣н̣ика̄дӣни пуппха̄ни гахетва̄ йатха̄ кесарам̣ ва̄ ван̣т̣ам̣ ва̄ на пан̃н̃а̄йати, евам̣ чан̇гот̣акам̣ ва̄ каран̣д̣апат̣алам̣ ва̄ паттехийева саматиттикам̣ пӯретва̄ сантхаритаббам̣. нӣлаван̣н̣ена ва̄ ваттхена бхан̣д̣икам̣ бандхитва̄ пӯретаббам̣. мукхават̣т̣ийам̣ ва̄ асса бхериталамива бандхитаббам̣. кам̣санӣлапала̄санӣлаан̃джананӣла̄нам̣ ва̄ ан̃н̃атарена дха̄туна̄ патхавӣкасин̣е вуттанайена сам̣ха̄римам̣ ва̄ бхиттийам̣йева ва̄ касин̣аман̣д̣алам̣ катва̄ висабха̄гаван̣н̣ена париччхиндитаббам̣. тато патхавӣкасин̣е вуттанайена ‘‘нӣлам̣ нӣла’’нти манасика̄ро паваттетаббо. идха̄пи уггаханимитте касин̣адосо пан̃н̃а̄йати, кесарадан̣д̣акапаттантарика̄дӣни упат̣т̣хаханти. пат̣ибха̄ганимиттам̣ касин̣аман̣д̣алато мун̃читва̄ а̄ка̄се ¶ ман̣ита̄лаван̣т̣асадисам̣ упат̣т̣ха̄ти. сесам̣ вуттанайенева ведитаббанти. нӣлакасин̣ам̣.
пӣтакасин̣акатха̄
95. пӣтакасин̣епи ¶ есева найо. вуттан̃хетам̣ пӣтакасин̣ам̣ угган̣ханто пӣтакасмим̣ нимиттам̣ ган̣ха̄ти пуппхасмим̣ ва̄ ваттхасмим̣ ва̄ ван̣н̣адха̄туйа̄ ва̄ти. тасма̄ идха̄пи ката̄дхика̄расса пун̃н̃авато татха̄рӯпам̣ ма̄ла̄гаччхам̣ ва̄ пуппхасантхарам̣ ва̄ пӣтаваттхадха̄тӯнам̣ ва̄ ан̃н̃атарам̣ дисва̄ва нимиттам̣ уппаджджати читтагуттаттхерасса вийа. тасса кира̄йасмато читталапаббате паттан̇гапуппхехи катам̣ а̄санапӯджам̣ пассато саха дассаненева а̄санаппама̄н̣ам̣ нимиттам̣ удапа̄ди. итарена кан̣ика̄рапуппха̄дина̄ ва̄ пӣтаваттхена ва̄ дха̄туна̄ ва̄ нӣлакасин̣е вуттанайенева касин̣ам̣ катва̄ ‘‘пӣтакам̣ пӣтака’’нти манасика̄ро паваттетаббо. сесам̣ та̄дисамева̄ти. пӣтакасин̣ам̣.
лохитакасин̣акатха̄
96. лохитакасин̣епи есева найо. вуттан̃хетам̣ лохитакасин̣ам̣ угган̣ханто лохитакасмим̣ нимиттам̣ ган̣ха̄ти пуппхасмим̣ ва̄ ваттхасмим̣ ва̄ ван̣н̣адха̄туйа̄ ва̄ти. тасма̄ идха̄пи ката̄дхика̄расса пун̃н̃авато татха̄рӯпам̣ бандхуджӣвака̄дима̄ла̄гаччхам̣ ва̄ пуппхасантхарам̣ ва̄ лохитакаваттхаман̣идха̄тӯнам̣ ва̄ ан̃н̃атарам̣ дисва̄ва нимиттам̣ уппаджджати. итарена джайасуманабандхуджӣвакараттакоран̣д̣ака̄дипуппхехи ва̄ раттаваттхена ва̄ дха̄туна̄ ва̄ нӣлакасин̣е вуттанайенева касин̣ам̣ катва̄ ‘‘лохитакам̣ лохитака’’нти манасика̄ро паваттетаббо. сесам̣ та̄дисамева̄ти. лохитакасин̣ам̣.
ода̄такасин̣акатха̄
97. ода̄такасин̣епи ода̄такасин̣ам̣ угган̣ханто ода̄тасмим̣ нимиттам̣ ган̣ха̄ти пуппхасмим̣ ва̄ ваттхасмим̣ ва̄ ван̣н̣адха̄туйа̄ ва̄ти вачанато ката̄дхика̄расса та̄ва пун̃н̃авато татха̄рӯпам̣ ма̄ла̄гаччхам̣ ва̄ вассикасумана̄дипуппхасантхарам̣ ва̄ кумудападумара̄сим̣ ва̄ ода̄таваттхадха̄тӯнам̣ ва̄ ан̃н̃атарам̣ дисва̄ва нимиттам̣ уппаджджати, типуман̣д̣алараджатаман̣д̣алачандаман̣д̣алесупи уппаджджатийева. итарена ¶ вуттаппака̄рехи ода̄тапуппхехи ва̄ ода̄таваттхена ва̄ дха̄туна̄ ва̄ нӣлакасин̣е вуттанайенева касин̣ам̣ катва̄ ‘‘ода̄там̣ ода̄та’’нти манасика̄ро паваттетаббо. сесам̣ та̄дисамева̄ти. ода̄такасин̣ам̣.
а̄локакасин̣акатха̄
98. а̄локакасин̣е ¶ пана а̄локакасин̣ам̣ угган̣ханто а̄локасмим̣ нимиттам̣ ган̣ха̄ти бхиттичхидде ва̄ та̄л̣аччхидде ва̄ ва̄тапа̄нантарика̄йа ва̄ти вачанато ката̄дхика̄расса та̄ва пун̃н̃авато йам̣ бхиттичхидда̄дӣнам̣ ан̃н̃атарена сӯрийа̄локо ва̄ чанда̄локо ва̄ пависитва̄ бхиттийам̣ ва̄ бхӯмийам̣ ва̄ ман̣д̣алам̣ самут̣т̣ха̄пети, гханапан̣н̣аруккхаса̄кхантарена ва̄ гханаса̄кха̄ман̣д̣апантарена ва̄ никкхамитва̄ бхӯмийамева ман̣д̣алам̣ самут̣т̣ха̄пети, там̣ дисва̄ва нимиттам̣ уппаджджати. итарена̄пи тадева вуттаппака̄рамобха̄саман̣д̣алам̣ ‘‘обха̄со обха̄со’’ти ва̄ ‘‘а̄локо а̄локо’’ти ва̄ бха̄ветаббам̣. татха̄ асакконтена гхат̣е дӣпам̣ джа̄летва̄ гхат̣амукхам̣ пидахитва̄ гхат̣е чхиддам̣ катва̄ бхиттимукхам̣ т̣хапетаббам̣. тена чхиддена дӣпа̄локо никкхамитва̄ бхиттийам̣ ман̣д̣алам̣ кароти, там̣ а̄локо а̄локоти бха̄ветаббам̣. идамитарехи чират̣т̣хитикам̣ хоти. идха уггаханимиттам̣ бхиттийам̣ ва̄ бхӯмийам̣ ва̄ ут̣т̣хитаман̣д̣аласадисамева хоти. пат̣ибха̄ганимиттам̣ гханавиппасаннаа̄локапун̃джасадисам̣. сесам̣ та̄дисамева̄ти. а̄локакасин̣ам̣.
париччхинна̄ка̄сакасин̣акатха̄
99. париччхинна̄ка̄сакасин̣епи а̄ка̄сакасин̣ам̣ угган̣ханто а̄ка̄сасмим̣ нимиттам̣ ган̣ха̄ти бхиттичхидде ва̄ та̄л̣аччхидде ва̄ ва̄тапа̄нантарика̄йа ва̄ти вачанато ката̄дхика̄расса та̄ва пун̃н̃авато бхиттичхидда̄дӣсу ан̃н̃атарам̣ дисва̄ва нимиттам̣ уппаджджати. итарена суччханнаман̣д̣апе ва̄ чаммакат̣аса̄рака̄дӣнам̣ ва̄ ан̃н̃атарасмим̣ видаттхичатуран̇гулаппама̄н̣ам̣ чхиддам̣ катва̄ тадева ва̄ бхиттичхидда̄дибхедам̣ чхиддам̣ ‘‘а̄ка̄со а̄ка̄со’’ти бха̄ветаббам̣. идха уггаханимиттам̣ саддхим̣ бхиттипарийанта̄дӣхи чхиддасадисамева хоти, вад̣д̣хийама̄нампи на вад̣д̣хати. пат̣ибха̄ганимиттама̄ка̄саман̣д̣аламева хутва̄ упат̣т̣ха̄ти, вад̣д̣хийама̄нан̃ча вад̣д̣хати. сесам̣ патхавӣкасин̣е вуттанайенева ведитаббанти. париччхинна̄ка̄сакасин̣ам̣.
ити ¶ касин̣а̄ни дасабало,
даса йа̄ни авоча саббадхаммадасо;
рӯпа̄вачарамхи чатуккапан̃чакаджджха̄нахетӯни.
евам̣ ¶ та̄ни ча тесан̃ча,
бха̄вана̄найамимам̣ видитва̄на;
тесвева айам̣ бхиййо,
пакин̣н̣акакатха̄пи вин̃н̃еййа̄.
пакин̣н̣акакатха̄
100. имесу хи патхавӣкасин̣авасена екопи хутва̄ бахудха̄ хотӣтиа̄дибха̄во, а̄ка̄се ва̄ удаке ва̄ патхавим̣ нимминитва̄ падаса̄ гаманам̣, т̣ха̄нанисаджджа̄дикаппанам̣ ва̄, париттааппама̄н̣анайена абхибха̄йатанапат̣ила̄бхоти евама̄дӣни иджджханти.
а̄покасин̣авасена патхавийам̣ уммуджджананиммуджджанам̣, удакавут̣т̣хисамуппа̄данам̣, надӣсамудда̄динимма̄нам̣, патхавӣпаббатапа̄са̄да̄дӣнам̣ кампананти евама̄дӣни иджджханти.
теджокасин̣авасена дхӯма̄йана̄, паджджалана̄, ан̇га̄равут̣т̣хисамуппа̄данам̣, теджаса̄ теджопарийа̄да̄нам̣, йадева со иччхати тасса д̣аханасаматтхата̄, диббена чаккхуна̄ рӯпадассанаттха̄йа а̄локакаран̣ам̣, паринибба̄насамайе теджодха̄туйа̄ сарӣраджджха̄пананти евама̄дӣни иджджханти.
ва̄йокасин̣авасена ва̄йугатигаманам̣, ва̄тавут̣т̣хисамуппа̄дананти евама̄дӣни иджджханти.
нӣлакасин̣авасена нӣларӯпанимма̄нам̣, андхака̄ракаран̣ам̣, суван̣н̣адуббан̣н̣анайена абхибха̄йатанапат̣ила̄бхо, субхавимоккха̄дхигамоти евама̄дӣни иджджханти.
пӣтакасин̣авасена пӣтакарӯпанимма̄нам̣, суван̣н̣анти адхимуччана̄, вуттанайенева абхибха̄йатанапат̣ила̄бхо, субхавимоккха̄дхигамо ча̄ти евама̄дӣни иджджханти.
лохитакасин̣авасена лохитакарӯпанимма̄нам̣, вуттанайенева абхибха̄йатанапат̣ила̄бхо, субхавимоккха̄дхигамоти евама̄дӣни иджджханти.
ода̄такасин̣авасена ¶ ¶ ода̄тарӯпанимма̄нам̣, тхинамиддхасса дӯрабха̄вакаран̣ам̣, андхака̄равидхаманам̣, диббена чаккхуна̄ рӯпадассанаттха̄йа а̄локакаран̣анти евама̄дӣни иджджханти.
а̄локакасин̣авасена саппабха̄рӯпанимма̄нам̣, тхинамиддхасса дӯрабха̄вакаран̣ам̣, андхака̄равидхаманам̣, диббена чаккхуна̄ рӯпадассанаттхам̣ а̄локакаран̣анти евама̄дӣни иджджханти.
а̄ка̄сакасин̣авасена пат̣иччханна̄нам̣ виват̣акаран̣ам̣, антопатхавӣпаббата̄дӣсупи а̄ка̄сам̣ нимминитва̄ ирийа̄патхакаппанам̣, тирокуд̣д̣а̄дӣсу асаджджама̄нагамананти евама̄дӣни иджджханти.
сабба̄нева уддхам̣ адхо тирийам̣ адвайам̣ аппама̄н̣анти имам̣ пабхедам̣ лабханти. вуттан̃хетам̣ ‘‘патхавӣкасин̣амеко сан̃джа̄на̄ти. уддхамадхотирийам̣ адвайамаппама̄н̣а’’нтиа̄ди.
таттха уддханти упаригаганатала̄бхимукхам̣. адхоти хет̣т̣ха̄бхӯмитала̄бхимукхам̣. тирийанти кхеттаман̣д̣аламива саманта̄ париччхиндитам̣. екаччо хи уддхамева касин̣ам̣ вад̣д̣хети, екаччо адхо, екаччо самантато. тена тена ва̄ ка̄ран̣ена евам̣ паса̄рети. а̄локамива диббачаккхуна̄ рӯпадассанака̄мо. тена вуттам̣ уддхамадхотирийанти. адвайанти идам̣ пана екасса ан̃н̃абха̄ва̄нупагаманаттхам̣ вуттам̣. йатха̄ хи удакам̣ павит̣т̣хасса саббадиса̄су удакамева хоти, на ан̃н̃ам̣, евамева патхавӣкасин̣ам̣ патхавӣкасин̣амева хоти, наттхи тасса ан̃н̃о касин̣асамбхедоти. есева найо саббаттха. аппама̄н̣анти идам̣ тасса пхаран̣ааппама̄н̣авасена вуттам̣. тан̃хи четаса̄ пхаранто сакаламева пхарати. на айамасса а̄ди идам̣ маджджханти пама̄н̣ам̣ ган̣ха̄тӣти.
101. йе ча те сатта̄ камма̄варан̣ена ва̄ саманна̄гата̄ килеса̄варан̣ена ва̄ саманна̄гата̄ випа̄ка̄варан̣ена ва̄ саманна̄гата̄ асаддха̄ аччхандика̄ дуппан̃н̃а̄ абхабба̄ нийа̄мам̣ оккамитум̣ кусалесу дхаммесу самматтанти вутта̄, тесамекасса̄пекакасин̣епи бха̄вана̄ на иджджхати. таттха камма̄варан̣ена саманна̄гата̄ти а̄нантарийакаммасаман̇гино. килеса̄варан̣ена саманна̄гата̄ти нийатамиччха̄дит̣т̣хика̄ чева убхатобйан̃джанакапан̣д̣ака̄ ча. випа̄ка̄варан̣ена саманна̄гата̄ти ахетукадвихетукапат̣исандхика̄. асаддха̄ти буддха̄дӣсу саддха̄вирахита̄. аччхандика̄ти апаччанӣкапат̣ипада̄йам̣ чхандавирахита̄ ¶ . дуппан̃н̃а̄ти локийалокуттарасамма̄дит̣т̣хийа̄ вирахита̄. абхабба̄ ¶ нийа̄мам̣ оккамитум̣ кусалесу дхаммесу самматтанти кусалесу дхаммесу нийа̄масан̇кха̄там̣ самматтасан̇кха̄тан̃ча арийамаггам̣ оккамитум̣ абхабба̄ти аттхо. на кевалан̃ча касин̣ейева, ан̃н̃есупи каммат̣т̣ха̄несу етесамекассапи бха̄вана̄ на иджджхати. тасма̄ вигатавипа̄ка̄варан̣енапи кулапуттена камма̄варан̣ан̃ча килеса̄варан̣ан̃ча а̄рака̄ париваджджетва̄ саддхаммассаванасаппурисӯпаниссайа̄дӣхи саддхан̃ча чхандан̃ча пан̃н̃ан̃ча вад̣д̣хетва̄ каммат̣т̣ха̄на̄нуйоге його каран̣ӣйоти.
ити са̄дхуджанапа̄моджджаттха̄йа кате висуддхимагге
сама̄дхибха̄вана̄дхика̄ре
сесакасин̣аниддесо на̄ма
пан̃чамо париччхедо.
6. асубхакаммат̣т̣ха̄наниддесо
уддхума̄така̄дипадаттхаван̣н̣ана̄
102. касин̣а̄нантарамуддит̣т̣хесу ¶ ¶ пана уддхума̄такам̣, винӣлакам̣, випуббакам̣, виччхиддакам̣, виккха̄йитакам̣, виккхиттакам̣, хатавиккхиттакам̣, лохитакам̣, пул̣авакам̣, ат̣т̣хиканти дасасу авин̃н̃а̄н̣ака̄субхесу бхаста̄ вийа ва̄йуна̄ уддхам̣ джӣвитапарийа̄да̄на̄ йатха̄нуккамам̣ самуггатена сӯнабха̄вена уддхума̄татта̄ уддхума̄там̣, уддхума̄тамева уддхума̄такам̣. пат̣иккӯлатта̄ ва̄ куччхитам̣ уддхума̄танти уддхума̄такам̣. татха̄рӯпасса чхавасарӣрассетам̣ адхивачанам̣.
винӣлам̣ вуччати випарибхиннанӣлаван̣н̣ам̣, винӣламева винӣлакам̣. пат̣иккӯлатта̄ ва̄ куччхитам̣ винӣланти винӣлакам̣. мам̣суссадат̣т̣ха̄несу раттаван̣н̣асса пуббасанничайат̣т̣ха̄несу сетаван̣н̣асса йебхуййена ча нӣлаван̣н̣асса нӣлат̣т̣ха̄не нӣласа̄т̣акапа̄рутассева чхавасарӣрассетамадхивачанам̣.
парибхиннат̣т̣ха̄несу виссандама̄нам̣ пуббам̣ випуббам̣, випуббамева випуббакам̣. пат̣иккӯлатта̄ ва̄ куччхитам̣ випуббанти випуббакам̣. татха̄рӯпасса чхавасарӣрассетамадхивачанам̣.
виччхиддам̣ вуччати двидха̄ чхинданена ападха̄ритам̣, виччхиддамева виччхиддакам̣. пат̣иккӯлатта̄ ва̄ куччхитам̣ виччхидданти виччхиддакам̣. вемаджджхе чхиннасса чхавасарӣрассетамадхивачанам̣.
ито ча етто ча вивидха̄ка̄рена сон̣асин̇га̄ла̄дӣхи кха̄дитанти виккха̄йитам̣, виккха̄йитамева виккха̄йитакам̣. пат̣иккӯлатта̄ ва̄ куччхитам̣ виккха̄йитанти виккха̄йитакам̣. татха̄рӯпасса чхавасарӣрассетамадхивачанам̣.
вивидхам̣ ¶ кхиттам̣ виккхиттам̣, виккхиттамева виккхиттакам̣. пат̣иккӯлатта̄ ва̄ куччхитам̣ виккхиттанти виккхиттакам̣. ан̃н̃ена хаттхам̣ ан̃н̃ена па̄дам̣ ан̃н̃ена сӣсанти евам̣ тато тато кхиттасса чхавасарӣрассетамадхивачанам̣.
хатан̃ча там̣ пуриманайенева виккхиттакан̃ча̄ти хатавиккхиттакам̣. ка̄капада̄ка̄рена ан̇гапаччан̇гесу саттхена ханитва̄ вуттанайена виккхиттасса чхавасарӣрассетамадхивачанам̣.
лохитам̣ ¶ кирати виккхипати ито чито ча паггхаратӣти лохитакам̣. паггхариталохитамаккхитасса чхавасарӣрассетамадхивачанам̣.
пул̣ава̄ вуччанти кимайо, пул̣аве киратӣти пул̣авакам̣. кимипарипун̣н̣асса чхавасарӣрассетамадхивачанам̣.
ат̣т̣хийева ат̣т̣хикам̣. пат̣иккӯлатта̄ ва̄ куччхитам̣ ат̣т̣хӣти ат̣т̣хикам̣. ат̣т̣хисан̇кхалика̄йапи екат̣т̣хикассапетамадхивачанам̣. има̄ни ча пана уддхума̄така̄дӣни нисса̄йа уппаннанимитта̄нампи нимиттесу пат̣иладдхаджджха̄на̄нампета̄нева на̄ма̄ни.
уддхума̄такакаммат̣т̣ха̄нам̣
103. таттха уддхума̄такасарӣре уддхума̄таканимиттам̣ уппа̄детва̄ уддхума̄такасан̇кха̄там̣ джха̄нам̣ бха̄ветука̄мена йогина̄ патхавӣкасин̣е вуттанайенева вуттаппака̄рам̣ а̄чарийам̣ упасан̇камитва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ уггахетаббам̣. тенасса каммат̣т̣ха̄нам̣ катхентена асубханимиттаттха̄йа гаманавидха̄нам̣, саманта̄ нимиттупалаккхан̣ам̣, ека̄дасавидхена нимиттагга̄хо, гата̄гатамаггапаччавеккхан̣анти евам̣ аппана̄видха̄напарийоса̄нам̣ саббам̣ катхетаббам̣. тена̄пи саббам̣ са̄дхукам̣ уггахетва̄ пуббе вуттаппака̄рам̣ сена̄санам̣ упагантва̄ уддхума̄таканимиттам̣ парийесантена виха̄таббам̣.
104. евам̣ вихарантена ча асукасмим̣ на̄ма га̄мадва̄ре ва̄ ат̣авимукхе ва̄ пантхе ва̄ паббатапа̄де ва̄ руккхамӯле ва̄ суса̄не ва̄ уддхума̄такасарӣрам̣ никкхиттанти катхента̄нам̣ вачанам̣ сутва̄пи ¶ на та̄вадева атиттхена паккхандантена вийа гантаббам̣. касма̄? асубхам̣ хи на̄метам̣ ва̄л̣амига̄дхит̣т̣хитампи аманусса̄дхит̣т̣хитампи хоти. татрасса джӣвитантара̄йопи сийа̄. гаманамагго ва̄ панеттха га̄мадва̄рена ва̄ наха̄натиттхена ва̄ кеда̄ракот̣ийа̄ ва̄ хоти. таттха висабха̄гарӯпам̣ а̄па̄тхама̄гаччхати, тадева ва̄ сарӣрам̣ висабха̄гам̣ хоти. пурисасса хи иттхисарӣрам̣ иттхийа̄ ча пурисасарӣрам̣ висабха̄гам̣, тадетам̣ адхуна̄матам̣ субхатопи упат̣т̣ха̄ти, тенасса брахмачарийантара̄йопи сийа̄. саче пана ‘‘найидам̣ ма̄дисасса бха̄рийа’’нти атта̄нам̣ таккайати, евам̣ таккайама̄нена гантаббам̣.
105. гаччхантена ¶ ча сан̇гхаттхерасса ва̄ ан̃н̃атарасса ва̄ абхин̃н̃а̄тасса бхиккхуно катхетва̄ гантаббам̣. касма̄? саче хисса суса̄не амануссасӣхабйаггха̄дӣнам̣ рӯпасадда̄дианит̣т̣ха̄рамман̣а̄бхибхӯтасса ан̇гапаччан̇га̄ни ва̄ паведхенти, бхуттам̣ ва̄ на парисан̣т̣ха̄ти, ан̃н̃о ва̄ а̄ба̄дхо хоти. атхасса со виха̄ре паттачӣварам̣ сураккхитам̣ кариссати. дахаре ва̄ са̄ман̣ере ва̄ пахин̣итва̄ там̣ бхиккхум̣ пат̣иджаггиссати. апича суса̄нам̣ на̄ма нира̄сан̇кат̣т̣ха̄нанти ман̃н̃ама̄на̄ катакамма̄пи акатакамма̄пи чора̄ самосаранти. те мануссехи анубаддха̄ бхиккхусса самӣпе бхан̣д̣акам̣ чхад̣д̣етва̄пи пала̄йанти. манусса̄ ‘‘саход̣д̣хам̣ чорам̣ аддаса̄ма̄’’ти бхиккхум̣ гахетва̄ вихет̣хенти. атхасса со ‘‘ма̄ имам̣ вихет̣хайиттха, мама̄йам̣ катхетва̄ имина̄ на̄ма каммена гато’’ти те мануссе сан̃н̃а̄петва̄ соттхибха̄вам̣ кариссати. айам̣ а̄нисам̣со катхетва̄ гамане. тасма̄ вуттаппака̄расса бхиккхуно катхетва̄ асубханимиттадассане сан̃джа̄та̄бхила̄сена йатха̄на̄ма кхаттийо абхисекат̣т̣ха̄нам̣, йаджама̄но йан̃н̃аса̄лам̣, адхано ва̄ пана нидхит̣т̣ха̄нам̣ пӣтисоманассаджа̄то гаччхати, евам̣ пӣтисоманассам̣ уппа̄детва̄ ат̣т̣хакатха̄су вуттена видхина̄ гантаббам̣. вуттан̃хетам̣ –
‘‘уддхума̄такам̣ асубханимиттам̣ угган̣ханто еко адутийо гаччхати упат̣т̣хита̄йа сатийа̄ асаммут̣т̣ха̄йа антогатехи индрийехи абахигатена ма̄насена гата̄гатамаггам̣ паччавеккхама̄но. йасмим̣ падесе уддхума̄такам̣ асубханимиттам̣ никкхиттам̣ хоти, тасмим̣ падесе па̄са̄н̣ам̣ ва̄ ваммикам̣ ва̄ руккхам̣ ва̄ гаччхам̣ ва̄ латам̣ ва̄ санимиттам̣ кароти, са̄рамман̣ам̣ кароти. санимиттам̣ катва̄ са̄рамман̣ам̣ катва̄ уддхума̄такам̣ асубханимиттам̣ сабха̄вабха̄вато упалаккхети, ван̣н̣атопи лин̇гатопи сан̣т̣ха̄натопи дисатопи ока̄сатопи париччхедатопи сандхито виварато ниннато тхалато самантато. со там̣ нимиттам̣ суггахитам̣ кароти ¶ , сӯпадха̄ритам̣ упадха̄рети, суваваттхитам̣ ваваттхапети. со там̣ нимиттам̣ суггахитам̣ катва̄ сӯпадха̄ритам̣ упадха̄ретва̄ суваваттхитам̣ ваваттхапетва̄ еко адутийо гаччхати упат̣т̣хита̄йа сатийа̄ ¶ асаммут̣т̣ха̄йа антогатехи индрийехи абахигатена ма̄насена гата̄гатамаггам̣ паччавеккхама̄но. со чан̇камантопи таббха̄гийан̃н̃ева чан̇камам̣ адхит̣т̣ха̄ти. нисӣдантопи таббха̄гийан̃н̃ева а̄санам̣ пан̃н̃апети.
‘‘саманта̄ нимиттупалаккхан̣а̄ киматтхийа̄ кима̄нисам̣са̄ти? саманта̄ нимиттупалаккхан̣а̄ асаммохаттха̄ асаммоха̄нисам̣са̄. ека̄дасавидхена нимиттагга̄хо киматтхийо кима̄нисам̣соти? ека̄дасавидхена нимиттагга̄хо упанибандханаттхо упанибандхана̄нисам̣со. гата̄гатамаггапаччавеккхан̣а̄ киматтхийа̄ кима̄нисам̣са̄ти? гата̄гатамаггапаччавеккхан̣а̄ вӣтхисампат̣ипа̄данаттха̄ вӣтхисампат̣ипа̄дана̄нисам̣са̄.
‘‘со а̄нисам̣садасса̄вӣ ратанасан̃н̃ӣ хутва̄ читтӣка̄рам̣ упат̣т̣хапетва̄ сампийа̄йама̄но тасмим̣ а̄рамман̣е читтам̣ упанибандхати ‘аддха̄ има̄йа пат̣ипада̄йа джара̄маран̣амха̄ паримуччисса̄мӣ’ти. со вивиччева ка̄мехи…пе… пат̣хамам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихарати. тасса̄дхигатам̣ хоти рӯпа̄вачарам̣ пат̣хамам̣ джха̄нам̣ диббо ча виха̄ро бха̄вана̄майан̃ча пун̃н̃акирийаваттху’’нти.
106. тасма̄ йо читтасан̃н̃аттаттха̄йа сиватхикадассанам̣ гаччхати, со гхан̣д̣им̣ пахаритва̄ ган̣ам̣ саннипа̄тетва̄пи гаччхату. каммат̣т̣ха̄насӣсена пана гаччхантена екакена адутийена мӯлакаммат̣т̣ха̄нам̣ ависсаджджетва̄ там̣ манасикаронтенева суса̄не сон̣а̄дипариссайавиноданаттхам̣ каттарадан̣д̣ам̣ ва̄ йат̣т̣хим̣ ва̄ гахетва̄, сӯпат̣т̣хита бха̄васампа̄данена асаммут̣т̣хам̣ сатим̣ катва̄, маначчхат̣т̣ха̄нан̃ча индрийа̄нам̣ антогатабха̄васампа̄данато абахигатаманена хутва̄ гантаббам̣.
виха̄рато никкхамантенева асукадиса̄йа асукадва̄рена никкхантомхӣти два̄рам̣ саллаккхетаббам̣. тато йена маггена гаччхати, со магго ваваттхапетаббо, айам̣ магго па̄чинадиса̄бхимукхо ва̄ гаччхати, паччхимауттарадаккхин̣адиса̄бхимукхо ва̄ видиса̄бхимукхова̄ти. имасмим̣ пана т̣ха̄не ва̄мато гаччхати, имасмим̣ т̣ха̄не даккхин̣ато, имасмим̣ часса т̣ха̄не па̄са̄н̣о ¶ ¶ , имасмим̣ ваммико, имасмим̣ руккхо, имасмим̣ гаччхо, имасмим̣ лата̄ти. евам̣ гаманамаггам̣ ваваттхапентена нимиттат̣т̣ха̄нам̣ гантаббам̣. но ча кхо пат̣ива̄там̣. пат̣ива̄там̣ гаччхантасса хи кун̣апагандхо гха̄нам̣ пахаритва̄ маттхалун̇гам̣ ва̄ сан̇кхобхеййа, а̄ха̄рам̣ ва̄ чхад̣д̣а̄пеййа, виппат̣иса̄рам̣ ва̄ джанеййа ‘‘ӣдисам̣ на̄ма кун̣апат̣т̣ха̄нам̣ а̄гатомхӣ’’ти. тасма̄ пат̣ива̄там̣ ваджджетва̄ анува̄там̣ гантаббам̣. саче анува̄тамаггена на сакка̄ хоти гантум̣, антара̄ паббато ва̄ папа̄то ва̄ па̄са̄н̣о ва̄ вати ва̄ кан̣т̣акат̣т̣ха̄нам̣ ва̄ удакам̣ ва̄ чиккхаллам̣ ва̄ хоти, чӣваракан̣н̣ена на̄сам̣ пидахитва̄ гантаббам̣. идамасса гаманаваттам̣.
107. евам̣ гатена пана на та̄ва асубханимиттам̣ олокетаббам̣. диса̄ ваваттхапетабба̄. екасмим̣ хи диса̄бха̄ге т̣хитасса а̄рамман̣ан̃ча на вибхӯтам̣ хутва̄ кха̄йати, читтан̃ча на камманийам̣ хоти. тасма̄ там̣ ваджджетва̄ йаттха т̣хитасса а̄рамман̣ан̃ча вибхӯтам̣ хутва̄ кха̄йати, читтан̃ча камманийам̣ хоти, таттха т̣ха̄таббам̣. пат̣ива̄та̄нува̄тан̃ча паха̄таббам̣. пат̣ива̄те т̣хитасса хи кун̣апагандхена убба̄л̣хасса читтам̣ видха̄вати. анува̄те т̣хитасса саче таттха адхиваттха̄ аманусса̄ хонти, те куджджхитва̄ анаттхам̣ каронти. тасма̄ ӣсакам̣ уккамма на̄тианува̄те т̣ха̄таббам̣. евам̣ тит̣т̣хама̄нена̄пи на̄тидӯре на̄чча̄санне на̄нупа̄дам̣ на̄нусӣсам̣ т̣ха̄таббам̣. атидӯре т̣хитасса хи а̄рамман̣ам̣ авибхӯтам̣ хоти. ачча̄санне бхайамуппаджджати. анупа̄дам̣ ва̄ анусӣсам̣ ва̄ т̣хитасса саббам̣ асубхам̣ самам̣ на пан̃н̃а̄йати. тасма̄ на̄тидӯре на̄чча̄санне олокентасса пха̄сукат̣т̣ха̄не сарӣравемаджджхабха̄ге т̣ха̄таббам̣.
108. евам̣ т̣хитена ‘‘тасмим̣ падесе па̄са̄н̣ам̣ ва̄…пе… латам̣ ва̄ санимиттам̣ каротӣ’’ти евам̣ вутта̄ни саманта̄ нимитта̄ни упалаккхетабба̄ни. татридам̣ упалаккхан̣авидха̄нам̣, саче тасса нимиттасса саманта̄ чаккхупатхе па̄са̄н̣о хоти, со ‘‘айам̣ па̄са̄н̣о уччо ва̄ нӣчо ва̄ кхуддако ва̄ маханто ва̄ тамбо ва̄ ка̄л̣о ва̄ сето ва̄ дӣгхо ва̄ париман̣д̣ало ва̄’’ти ваваттхапетаббо. тато ‘‘имасмим̣ на̄ма ока̄се айам̣ па̄са̄н̣о идам̣ асубханимиттам̣, идам̣ асубханимиттам̣ айам̣ па̄са̄н̣о’’ти саллаккхетаббам̣. саче ваммико хоти, сопи ‘‘уччо ва̄ нӣчо ва̄ кхуддако ¶ ва̄ маханто ва̄ тамбо ва̄ ка̄л̣о ва̄ сето ва̄ дӣгхо ва̄ париман̣д̣ало ва̄’’ти ваваттхапетаббо. тато ‘‘имасмим̣ на̄ма ока̄се айам̣ ваммико идам̣ асубханимитта’’нти саллаккхетаббам̣. саче руккхо хоти, сопи ‘‘ассаттхо ва̄ нигродхо ва̄ каччхако ва̄ капӣтано ва̄ уччо ва̄ нӣчо ва̄ кхуддако ¶ ва̄ маханто ва̄ тамбо ва̄ ка̄л̣о ва̄ сето ва̄’’ти ваваттхапетаббо. тато ‘‘имасмим̣ на̄ма ока̄се айам̣ руккхо идам̣ асубханимитта’’нти саллаккхетаббам̣. саче гаччхо хоти, сопи ‘‘синдива̄ карамандо ва̄ кан̣авӣро ва̄ куран̣д̣ако ва̄ уччо ва̄ нӣчо ва̄ кхуддако ва̄ маханто ва̄’’ти ваваттхапетаббо. тато ‘‘имасмим̣ на̄ма ока̄се айам̣ гаччхо идам̣ асубханимитта’’нти саллаккхетаббам̣. саче лата̄ хоти, са̄пи ‘‘ла̄бу ва̄ кумбхан̣д̣ӣ ва̄ са̄ма̄ ва̄ ка̄л̣авалли ва̄ пӯтилата̄ ва̄’’ти ваваттхапетабба̄. тато ‘‘имасмим̣ на̄ма ока̄се айам̣ лата̄ идам̣ асубханимиттам̣, идам̣ асубханимиттам̣ айам̣ лата̄’’ти саллаккхетаббам̣.
109. йам̣ пана вуттам̣ санимиттам̣ кароти са̄рамман̣ам̣ каротӣти, там̣ идхева антогадхам̣. пунаппунам̣ ваваттхапенто хи санимиттам̣ кароти на̄ма. айам̣ па̄са̄н̣о идам̣ асубханимиттам̣, идам̣ асубханимиттам̣ айам̣ па̄са̄н̣оти евам̣ две две сама̄сетва̄ сама̄сетва̄ ваваттхапенто са̄рамман̣ам̣ кароти на̄ма.
евам̣ санимиттам̣ са̄рамман̣ан̃ча катва̄ пана сабха̄вабха̄вато ваваттхапетӣти вуттатта̄ йва̄сса сабха̄вабха̄во анан̃н̃аса̄дха̄ран̣о аттанийо уддхума̄такабха̄во, тена манасика̄таббам̣. ван̣итам̣ уддхума̄таканти евам̣ сабха̄вена сарасена ваваттхапетаббанти аттхо.
110. евам̣ ваваттхапетва̄ ван̣н̣атопи лин̇гатопи сан̣т̣ха̄натопи дисатопи ока̄сатопи париччхедатопӣти чхаббидхена нимиттам̣ гахетаббам̣. катхам̣? тена хи йогина̄ идам̣ сарӣрам̣ ка̄л̣асса ва̄ ода̄тасса ва̄ ман̇гураччхавино ва̄ти ван̣н̣ато ваваттхапетаббам̣. лин̇гато пана иттхилин̇гам̣ ва̄ пурисалин̇гам̣ ва̄ти ававаттхапетва̄ пат̣хамавайе ва̄ маджджхимавайе ва̄ паччхимавайе ва̄ т̣хитасса идам̣ сарӣранти ваваттхапетаббам̣. сан̣т̣ха̄нато уддхума̄такасса ¶ сан̣т̣ха̄навасенева идамасса сӣсасан̣т̣ха̄нам̣, идам̣ гӣва̄сан̣т̣ха̄нам̣, идам̣ хаттхасан̣т̣ха̄нам̣, идам̣ ударасан̣т̣ха̄нам̣, идам̣ на̄бхисан̣т̣ха̄нам̣, идам̣ кат̣исан̣т̣ха̄нам̣, идам̣ ӯрусан̣т̣ха̄нам̣, идам̣ джан̇гха̄сан̣т̣ха̄нам̣, идам̣ па̄дасан̣т̣ха̄нанти ваваттхапетаббам̣. дисато пана имасмим̣ сарӣре две диса̄ на̄бхийа̄ адхо хет̣т̣химадиса̄ уддхам̣ упаримадиса̄ти ваваттхапетаббам̣. атха ва̄ ахам̣ имисса̄ диса̄йа т̣хито асубханимиттам̣ имисса̄ти ваваттхапетаббам̣. ока̄сато пана имасмим̣ на̄ма ока̄се хаттха̄, имасмим̣ па̄да̄, имасмим̣ сӣсам̣, имасмим̣ маджджхимака̄йо т̣хитоти ваваттхапетаббам̣. атха ва̄ ахам̣ имасмим̣ ока̄се т̣хито асубханимиттам̣ имасминти ваваттхапетаббам̣. париччхедато идам̣ ¶ сарӣрам̣ адхо па̄даталена упари кесаматтхакена тирийам̣ тачена париччхиннам̣, йатха̄париччхинне ча т̣ха̄не дваттим̣сакун̣апабхаритамева̄ти ваваттхапетаббам̣. атха ва̄ айамасса хаттхапариччхедо, айам̣ па̄дапариччхедо, айам̣ сӣсапариччхедо, айам̣ маджджхимака̄йапариччхедоти ваваттхапетаббам̣. йаттакам̣ ва̄ пана т̣ха̄нам̣ ган̣хати, таттакамева идам̣ ӣдисам̣ уддхума̄таканти париччхиндитаббам̣. пурисасса пана иттхисарӣрам̣ иттхийа̄ ва̄ пурисасарӣрам̣ на ват̣т̣ати. висабха̄ге сарӣре а̄рамман̣ам̣ на упат̣т̣ха̄ти, виппханданассева паччайо хоти. ‘‘уггха̄т̣ита̄пи хи иттхӣ пурисасса читтам̣ парийа̄да̄йа тит̣т̣хатӣ’’ти (а. ни. 5.55) маджджхимат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣. тасма̄ сабха̄гасарӣрейева евам̣ чхаббидхена нимиттам̣ ган̣хитаббам̣.
111. йо пана пуримабуддха̄нам̣ сантике а̄севитакаммат̣т̣ха̄но парихатадхутан̇го паримаддитамаха̄бхӯто париггахитасан̇кха̄ро ваваттха̄питана̄марӯпо уггха̄т̣итасаттасан̃н̃о катасаман̣адхаммо ва̄ситава̄сано бха̄витабха̄вано сабӣджо н̃а̄н̣уттаро аппакилесо кулапутто, тасса олокитолокитат̣т̣ха̄нейева пат̣ибха̄ганимиттам̣ упат̣т̣ха̄ти. но че евам̣ упат̣т̣ха̄ти, атхевам̣ чхаббидхена нимиттам̣ ган̣хато упат̣т̣ха̄ти. йасса пана евампи на упат̣т̣ха̄ти, тена сандхито виварато ниннато тхалато самантатоти пунапи пан̃чавидхена нимиттам̣ гахетаббам̣.
112. таттха сандхитоти асӣтисатасандхито. уддхума̄таке пана катхам̣ асӣтисатасандхайо ваваттхапессати. тасма̄нена тайо даккхин̣ахаттхасандхӣ, тайо ва̄махаттхасандхӣ, тайо даккхин̣апа̄дасандхӣ, тайо ва̄мапа̄дасандхӣ ¶ , еко гӣвасандхи, еко кат̣исандхӣти евам̣ чуддасамаха̄сандхивасена сандхито ваваттхапетаббам̣. виваратоти виварам̣ на̄ма хаттхантарам̣ па̄дантарам̣ ударантарам̣ кан̣н̣антаранти евам̣ виварато ваваттхапетаббам̣. аккхӣнампи ниммӣлитабха̄во ва̄ уммӣлитабха̄во ва̄ мукхасса ча пихитабха̄во ва̄ виват̣абха̄во ва̄ ваваттхапетаббо. ниннатоти йам̣ сарӣре ниннат̣т̣ха̄нам̣ аккхикӯпо ва̄ антомукхам̣ ва̄ галава̄т̣ако ва̄, там̣ ваваттхапетаббам̣. атха ва̄ ахам̣ нинне т̣хито сарӣрам̣ уннатети ваваттхапетаббам̣. тхалатоти йам̣ сарӣре уннатат̣т̣ха̄нам̣ джан̣н̣укам̣ ва̄ уро ва̄ нала̄т̣ам̣ ва̄, там̣ ваваттхапетаббам̣. атха ва̄ ахам̣ тхале т̣хито сарӣрам̣ ниннети ваваттхапетаббам̣. самантатоти саббам̣ сарӣрам̣ самантато ваваттхапетаббам̣. сакаласарӣре н̃а̄н̣ам̣ ча̄ретва̄ йам̣ т̣ха̄нам̣ вибхӯтам̣ хутва̄ упат̣т̣ха̄ти, таттха ‘‘уддхума̄такам̣ уддхума̄така’’нти читтам̣ т̣хапетаббам̣. саче евампи на упат̣т̣ха̄ти, ударапарийоса̄нам̣ атирекам̣ уддхума̄такам̣ хоти, таттха ‘‘уддхума̄такам̣ уддхума̄така’’нти читтам̣ т̣хапетаббам̣.
113. ида̄ни ¶ ‘‘со там̣ нимиттам̣ суггахитам̣ каротӣ’’тиа̄дӣсу айам̣ виниччхайакатха̄ –
тена йогина̄ тасмим̣ сарӣре йатха̄вуттанимиттагга̄хавасена сут̣т̣ху нимиттам̣ ган̣хитаббам̣. сатим̣ сӯпат̣т̣хитам̣ катва̄ а̄ваджджитаббам̣. евам̣ пунаппунам̣ каронтена са̄дхукам̣ упадха̄ретаббан̃чева ваваттхапетаббан̃ча. сарӣрато на̄тидӯре на̄чча̄санне падесе т̣хитена ва̄ нисиннена ва̄ чаккхум̣ уммӣлетва̄ олокетва̄ нимиттам̣ ган̣хитаббам̣. ‘‘уддхума̄такапат̣иккӯлам̣ уддхума̄такапат̣иккӯла’’нти сатаккхаттум̣ сахассаккхаттум̣ уммӣлетва̄ олокетаббам̣, ниммӣлетва̄ а̄ваджджитаббам̣. евам̣ пунаппунам̣ каронтасса уггаханимиттам̣ суггахитам̣ хоти. када̄ суггахитам̣ хоти? йада̄ уммӣлетва̄ олокентасса ниммӣлетва̄ а̄ваджджентасса ча екасадисам̣ хутва̄ а̄па̄тхама̄гаччхати, тада̄ суггахитам̣ на̄ма хоти.
со там̣ нимиттам̣ евам̣ суггахитам̣ катва̄ сӯпадха̄ритам̣ упадха̄ретва̄ суваваттхитам̣ ваваттхапетва̄ саче таттхева бха̄вана̄парийоса̄нам̣ паттум̣ на саккоти, атха̄нена а̄гаманака̄ле вуттанайенева екакена адутийена тадева каммат̣т̣ха̄нам̣ манасикаронтена сӯпат̣т̣хитам̣ сатим̣ катва̄ антогатехи ¶ индрийехи абахигатена ма̄насена аттано сена̄санамева гантаббам̣.
суса̄на̄ никкхамантенева ча а̄гаманамагго ваваттхапетаббо, йена маггена никкхантосми, айам̣ магго па̄чӣнадиса̄бхимукхо ва̄ гаччхати, паччхимауттарадаккхин̣адиса̄бхимукхо ва̄ гаччхати, видиса̄бхимукхо ва̄ гаччхати. имасмим̣ пана т̣ха̄не ва̄мато гаччхати, имасмим̣ даккхин̣ато, имасмим̣ часса т̣ха̄не па̄са̄н̣о, имасмим̣ ваммико, имасмим̣ руккхо, имасмим̣ гаччхо, имасмим̣ лата̄ти евам̣ а̄гаманамаггам̣ ваваттхапетва̄ а̄гатена чан̇камантена̄пи таббха̄гийова чан̇камо адхит̣т̣ха̄таббо, асубханимиттадиса̄бхимукхе бхӯмиппадесе чан̇камитаббанти аттхо. нисӣдантена а̄санампи таббха̄гийамева пан̃н̃апетаббам̣. саче пана тассам̣ диса̄йам̣ соббхо ва̄ папа̄то ва̄ руккхо ва̄ вати ва̄ калалам̣ ва̄ хоти, на сакка̄ там̣диса̄бхимукхе бхӯмиппадесе чан̇камитум̣, а̄санампи анока̄сатта̄ на сакка̄ пан̃н̃апетум̣. там̣ дисам̣ анапалокентена̄пи ока̄са̄нурӯпе т̣ха̄не чан̇камитаббан̃чева нисӣдитаббан̃ча. читтам̣ пана там̣диса̄бхимукхам̣йева ка̄таббам̣.
114. ида̄ни ‘‘саманта̄ нимиттупалаккхан̣а̄ киматтхийа̄’’тиа̄дипан̃ха̄нам̣ ‘‘асаммохаттха̄’’тиа̄дивиссаджджане ¶ айам̣ адхиппа̄йо. йасса хи авела̄йам̣ уддхума̄таканимиттат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ саманта̄ нимиттупалаккхан̣ам̣ катва̄ нимиттаггахан̣аттхам̣ чаккхум̣ уммӣлетва̄ олокентассева там̣ матасарӣрам̣ ут̣т̣хахитва̄ т̣хитам̣ вийа аджджхоттхарама̄нам̣ вийа анубандхама̄нам̣ вийа ча хутва̄ упат̣т̣ха̄ти, со там̣ бӣбхаччхам̣ бхерава̄рамман̣ам̣ дисва̄ виккхиттачитто умматтако вийа хоти, бхайам̣ чхамбхитаттам̣ ломахам̣сам̣ па̄пун̣а̄ти. па̄л̣ийам̣ хи вибхаттаат̣т̣хатим̣са̄рамман̣есу ан̃н̃ам̣ еварӯпам̣ бхерава̄рамман̣ам̣ на̄ма наттхи. имасмим̣ хи каммат̣т̣ха̄не джха̄навиббхантако на̄ма хоти. касма̄? атибхераватта̄ каммат̣т̣ха̄насса. тасма̄ тена йогина̄ сантхамбхетва̄ сатим̣ сӯпат̣т̣хитам̣ катва̄ матасарӣрам̣ ут̣т̣хахитва̄ анубандханакам̣ на̄ма наттхи. саче хи со ‘‘етасса самӣпе т̣хито па̄са̄н̣о ва̄ лата̄ ва̄ а̄гаччхеййа, сарӣрампи а̄гаччхеййа. йатха̄ пана со па̄са̄н̣о ва̄ лата̄ ва̄ на̄гаччхати, евам̣ сарӣрампи на̄гаччхати. айам̣ пана туйхам̣ упат̣т̣ха̄на̄ка̄ро сан̃н̃аджо сан̃н̃а̄самбхаво, каммат̣т̣ха̄нам̣ ¶ те аджджа упат̣т̣хитам̣, ма̄ бха̄йи бхиккхӯ’’ти та̄сам̣ винодетва̄ ха̄сам̣ уппа̄детва̄ тасмим̣ нимитте читтам̣ сан̃чара̄петаббам̣. евам̣ висесамадхигаччхати. идаметам̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘саманта̄ нимиттупалаккхан̣а̄ асаммохаттха̄’’ти.
ека̄дасавидхена пана нимиттагга̄хам̣ сампа̄денто каммат̣т̣ха̄нам̣ упанибандхати. тасса хи чаккхӯни уммӣлетва̄ олоканапаччайа̄ уггаханимиттам̣ уппаджджати. тасмим̣ ма̄насам̣ ча̄рентасса пат̣ибха̄ганимиттам̣ уппаджджати. таттха ма̄насам̣ ча̄ренто аппанам̣ па̄пун̣а̄ти. аппана̄йам̣ т̣хатва̄ випассанам̣ вад̣д̣хенто арахаттам̣ саччхикароти. тена вуттам̣ ‘‘ека̄дасавидхена нимиттагга̄хо упанибандханаттхо’’ти.
115. гата̄гатамаггапаччавеккхан̣а̄ вӣтхисампат̣ипа̄данаттха̄ти еттха пана йа̄ гатамаггасса ча а̄гатамаггасса ча паччавеккхан̣а̄ вутта̄, са̄ каммат̣т̣ха̄навӣтхийа̄ сампат̣ипа̄данаттха̄ти аттхо. саче хи имам̣ бхиккхум̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ а̄гаччхантам̣ антара̄магге кечи аджджа, бханте, катимӣти дивасам̣ ва̄ пуччханти, пан̃хам̣ ва̄ пуччханти, пат̣исантха̄рам̣ ва̄ каронти, ахам̣ каммат̣т̣ха̄никоти тун̣хӣбхӯтена гантум̣ на ват̣т̣ати. дивасо катхетаббо, пан̃хо виссаджджетаббо. саче на джа̄на̄ти, на джа̄на̄мӣти ваттаббам̣. дхаммико пат̣исантха̄ро ка̄таббо. тассевам̣ каронтасса уггахитам̣ тарун̣анимиттам̣ нассати. тасмим̣ нассантепи дивасам̣ пут̣т̣хена катхетаббамева. пан̃хам̣ аджа̄нантена на джа̄на̄мӣти ваттаббам̣. джа̄нантена екадесена катхетумпи ват̣т̣ати, пат̣исантха̄ропи ка̄таббо. а̄гантукам̣ ¶ пана бхиккхум̣ дисва̄ а̄гантукапат̣исантха̄ро ка̄таббова. авасеса̄нипи четийан̇ган̣аваттабодхийан̇ган̣аваттаупосатха̄га̄раваттабходжанаса̄ла̄джанта̄гхараа̄чарийупаджджха̄йаа̄гантукагамикаватта̄дӣни сабба̄ни кхандхакаватта̄ни пӯретабба̄нева. тасса та̄ни пӯрентасса̄пи там̣ тарун̣анимиттам̣ нассати, пуна гантва̄ нимиттам̣ ган̣хисса̄мӣти гантука̄масса̄пи амануссехи ва̄ ва̄л̣амигехи ва̄ адхит̣т̣хитатта̄ суса̄нампи гантум̣ на сакка̄ хоти, нимиттам̣ ва̄ антарадха̄йати. уддхума̄такам̣ хи екамева ва̄ две ва̄ дивасе т̣хатва̄ винӣлака̄дибха̄вам̣ гаччхати. саббакаммат̣т̣ха̄несу етена самам̣ дуллабхам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма наттхи. тасма̄ евам̣ нат̣т̣хе нимитте тена бхиккхуна̄ раттит̣т̣ха̄не ва̄ дива̄т̣ха̄не ва̄ нисӣдитва̄ ахам̣ имина̄ на̄ма два̄рена виха̄ра̄ никкхамитва̄ асукадиса̄бхимукхам̣ маггам̣ пат̣ипаджджитва̄ асукасмим̣ ¶ на̄ма т̣ха̄не ва̄мам̣ ган̣хи, асукасмим̣ даккхин̣ам̣. тасса асукасмим̣ т̣ха̄не па̄са̄н̣о, асукасмим̣ ваммикаруккхагаччхалата̄наман̃н̃атарам̣. сохам̣ тена маггена гантва̄ асукасмим̣ на̄ма т̣ха̄не асубхам̣ аддасам̣. таттха асукадиса̄бхимукхо т̣хатва̄ еван̃чеван̃ча саманта̄ нимитта̄ни саллаккхетва̄ евам̣ асубханимиттам̣ уггахетва̄ асукадиса̄йа суса̄нато никкхамитва̄ еварӯпена на̄ма маггена идан̃чидан̃ча каронто а̄гантва̄ идха нисинноти евам̣ йа̄ва паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄ нисиннат̣т̣ха̄нам̣, та̄ва гата̄гатамагго паччавеккхитаббо. тассевам̣ паччавеккхато там̣ нимиттам̣ па̄кат̣ам̣ хоти, пурато никкхиттам̣ вийа упат̣т̣ха̄ти. каммат̣т̣ха̄нам̣ пурима̄ка̄ренева вӣтхим̣ пат̣ипаджджати. тена вуттам̣ ‘‘гата̄гатамаггапаччавеккхан̣а̄ вӣтхисампат̣ипа̄данаттха̄’’ти.
116. ида̄ни а̄нисам̣садасса̄вӣ ратанасан̃н̃ӣ хутва̄ читтӣка̄рам̣ упат̣т̣хапетва̄ сампийа̄йама̄но тасмим̣ а̄рамман̣е читтам̣ упанибандхатӣти еттха уддхума̄такапат̣иккӯле ма̄насам̣ ча̄ретва̄ джха̄нам̣ ниббаттетва̄ джха̄нападат̣т̣ха̄нам̣ випассанам̣ вад̣д̣хенто ‘‘аддха̄ има̄йа пат̣ипада̄йа джара̄маран̣амха̄ паримуччисса̄мӣ’’ти евам̣ а̄нисам̣садасса̄вина̄ бхавитаббам̣.
йатха̄ пана дуггато пурисо махаггхам̣ ман̣иратанам̣ лабхитва̄ дуллабхам̣ вата ме ладдханти тасмим̣ ратанасан̃н̃ӣ хутва̄ га̄равам̣ джанетва̄ випулена пемена сампийа̄йама̄но там̣ раккхеййа, евамева ‘‘дуллабхам̣ ме идам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ ладдхам̣ дуггатасса махаггхаман̣иратанасадисам̣. чатудха̄тукаммат̣т̣ха̄нико хи аттано чатта̄ро маха̄бхӯте паригган̣ха̄ти, а̄на̄па̄накаммат̣т̣ха̄нико аттано на̄сикава̄там̣ паригган̣ха̄ти, касин̣акаммат̣т̣ха̄нико касин̣ам̣ катва̄ йатха̄сукхам̣ бха̄вети, евам̣ итара̄ни каммат̣т̣ха̄на̄ни ¶ сулабха̄ни. ‘идам̣ пана екамева ва̄ две ва̄ дивасе тит̣т̣хати, тато парам̣ винӣлака̄дибха̄вам̣ па̄пун̣а̄тӣ’ти наттхи ито дуллабхатара’’нти тасмим̣ ратанасан̃н̃ина̄ хутва̄ читтӣка̄рам̣ упат̣т̣хапетва̄ сампийа̄йама̄нена там̣ нимиттам̣ раккхитаббам̣. раттит̣т̣ха̄не ча дива̄т̣ха̄не ча ‘‘уддхума̄такапат̣иккӯлам̣ уддхума̄такапат̣иккӯла’’нти таттха пунаппунам̣ читтам̣ упанибандхитаббам̣. пунаппунам̣ там̣ нимиттам̣ а̄ваджджитаббам̣, манасика̄таббам̣. такка̄хатам̣ витакка̄хатам̣ ка̄таббам̣.
117. тассевам̣ карото пат̣ибха̄ганимиттам̣ уппаджджати. татридам̣ нимиттадвайасса на̄на̄каран̣ам̣, уггаханимиттам̣ вирӯпам̣ бӣбхаччхам̣ бхеравадассанам̣ хутва̄ упат̣т̣ха̄ти ¶ . пат̣ибха̄ганимиттам̣ пана йа̄вадаттхам̣ бхун̃джитва̄ нипанно тхӯлан̇гапаччан̇гапурисо вийа. тасса пат̣ибха̄ганимиттапат̣ила̄бхасамака̄ламева бахиддха̄ ка̄ма̄нам̣ аманасика̄ра̄ виккхамбханавасена ка̄маччхандо пахӣйати. анунайаппаха̄ненева часса лохитаппаха̄нена пуббо вийа бйа̄па̄допи пахӣйати. татха̄ а̄раддхавӣрийата̄йа тхинамиддхам̣, авиппат̣иса̄ракарасантадхамма̄нуйогавасена уддхаччакуккуччам̣, адхигатависесасса паччаккхата̄йа пат̣ипаттидесаке саттхари пат̣ипаттийам̣ пат̣ипаттипхале ча вичикиччха̄ пахӣйатӣти пан̃ча нӣваран̣а̄ни пахӣйанти. тасмин̃н̃ева ча нимитте четасо абхиниропаналаккхан̣о витакко, нимитта̄нумаджджанакиччам̣ са̄дхайама̄но вича̄ро, пат̣иладдхависеса̄дхигамапаччайа̄ пӣти, пӣтиманасса пассаддхисамбхавато пассаддхи, таннимиттам̣ сукхам̣, сукхитасса читтасама̄дхисамбхавато сукханимитта̄ екаггата̄ ча̄ти джха̄нан̇га̄ни па̄тубхаванти. евамасса пат̣хамаджджха̄напат̣ибимбабхӯтам̣ упача̄раджджха̄нампи тан̇кхан̣ан̃н̃ева ниббаттати. ито парам̣ йа̄ва пат̣хамаджджха̄насса аппана̄ чева васиппатти ча, та̄ва саббам̣ патхавӣкасин̣е вуттанайенева ведитаббам̣.
винӣлака̄дикаммат̣т̣ха̄на̄ни
118. ито паресу пана винӣлака̄дӣсупи йам̣ там̣ ‘‘уддхума̄такам̣ асубханимиттам̣ угган̣ханто еко адутийо гаччхати упат̣т̣хита̄йа сатийа̄’’тиа̄дина̄ найена гаманам̣ а̄дим̣ катва̄ лаккхан̣ам̣ вуттам̣, там̣ саббам̣ ‘‘винӣлакам̣ асубханимиттам̣ угган̣ханто, випуббакам̣ асубханимиттам̣ угган̣ханто’’ти евам̣ тасса тасса васена таттха таттха уддхума̄такападаматтам̣ париваттетва̄ вуттанайенева савиниччхайа̄дхиппа̄йам̣ ведитаббам̣.
айам̣ ¶ пана висесо – винӣлаке ‘‘винӣлакапат̣иккӯлам̣ винӣлакапат̣иккӯла’’нти манасика̄ро паваттетаббо. уггаханимиттан̃четтха кабаракабараван̣н̣ам̣ хутва̄ упат̣т̣ха̄ти. пат̣ибха̄ганимиттам̣ пана уссадавасена упат̣т̣ха̄ти.
випуббаке ‘‘випуббакапат̣иккӯлам̣ випуббакапат̣иккӯла’’нти манасика̄ро паваттетаббо. уггаханимиттам̣ панеттха паггхарантамива упат̣т̣ха̄ти. пат̣ибха̄ганимиттам̣ ниччалам̣ саннисиннам̣ хутва̄ упат̣т̣ха̄ти.
виччхиддакам̣ йуддхаман̣д̣але ва̄ чора̄т̣авийам̣ ва̄ суса̄не ва̄ йаттха ра̄джа̄но ¶ чоре чхинда̄пенти. аран̃н̃е ва̄ пана сӣхабйаггхехи чхиннапурисат̣т̣ха̄не лаббхати. тасма̄ татха̄рӯпам̣ т̣ха̄нам̣ гантва̄ саче на̄на̄диса̄йам̣ патитампи ека̄ваджджанена а̄па̄тхама̄гаччхати иччетам̣ кусалам̣. но че а̄гаччхати, сайам̣ хаттхена на пара̄маситаббам̣. пара̄масанто хи висса̄сам̣ а̄паджджати. тасма̄ а̄ра̄микена ва̄ саман̣уддесена ва̄ ан̃н̃ена ва̄ кеначи екат̣т̣ха̄не ка̄ретаббам̣. алабхантена каттарайат̣т̣хийа̄ ва̄ дан̣д̣акена ва̄ екан̇гулантарам̣ катва̄ упана̄метаббам̣. евам̣ упана̄метва̄ ‘‘виччхиддакапат̣иккӯлам̣ виччхиддакапат̣иккӯла’’нти манасика̄ро паваттетаббо. таттха уггаханимиттам̣ маджджхе чхиддам̣ вийа упат̣т̣ха̄ти. пат̣ибха̄ганимиттам̣ пана парипун̣н̣ам̣ хутва̄ упат̣т̣ха̄ти.
виккха̄йитаке виккха̄йитакапат̣иккӯлам̣ виккха̄йитакапат̣иккӯланти манасика̄ро паваттетаббо. уггаханимиттам̣ панеттха тахим̣ тахим̣ кха̄йитасадисамева упат̣т̣ха̄ти. пат̣ибха̄ганимиттам̣ парипун̣н̣ам̣ва хутва̄ упат̣т̣ха̄ти.
виккхиттакампи виччхиддаке вуттанайенева ан̇гулан̇гулантарам̣ ка̄ретва̄ ва̄ катва̄ ва̄ ‘‘виккхиттакапат̣иккӯлам̣ виккхиттакапат̣иккӯла’’нти манасика̄ро паваттетаббо. еттха уггаханимиттам̣ па̄кат̣антарам̣ хутва̄ упат̣т̣ха̄ти. пат̣ибха̄ганимиттам̣ пана парипун̣н̣ам̣ва хутва̄ упат̣т̣ха̄ти.
хатавиккхиттакампи виччхиддаке вуттаппака̄ресуйева т̣ха̄несу лаббхати. тасма̄ таттха гантва̄ вуттанайенева ан̇гулан̇гулантарам̣ ка̄ретва̄ ва̄ катва̄ ва̄ ‘‘хатавиккхиттакапат̣иккӯлам̣ хатавиккхиттакапат̣иккӯла’’нти манасика̄ро паваттетаббо. уггаханимиттам̣ панеттха пан̃н̃а̄йама̄нам̣ паха̄рамукхам̣ вийа хоти. пат̣ибха̄ганимиттам̣ парипун̣н̣амева хутва̄ упат̣т̣ха̄ти.
лохитакам̣ ¶ йуддхаман̣д̣ала̄дӣсу ладдхаппаха̄ра̄нам̣ хаттхапа̄да̄дӣсу ва̄ чхиннесу бхиннаган̣д̣апӣл̣ака̄дӣнам̣ ва̄ мукхато паггхарама̄нака̄ле лаббхати. тасма̄ там̣ дисва̄ ‘‘лохитакапат̣иккӯлам̣ лохитакапат̣иккӯла’’нти манасика̄ро паваттетаббо. еттха уггаханимиттам̣ ва̄таппахата̄ вийа раттапат̣а̄ка̄ чалама̄на̄ка̄рам̣ упат̣т̣ха̄ти. пат̣ибха̄ганимиттам̣ пана саннисиннам̣ хутва̄ упат̣т̣ха̄ти.
пул̣авакам̣ двӣхатӣхаччайена кун̣апасса навахи ван̣амукхехи кимира̄сипаггхаран̣ака̄ле хоти. апича там̣ сон̣асин̇га̄ламануссагомахим̣сахаттхиассааджагара̄дӣнам̣ сарӣраппама̄н̣амева хутва̄ са̄либхаттара̄си вийа тит̣т̣хати ¶ . тесу йаттха каттхачи ‘‘пул̣авакапат̣иккӯлам̣ пул̣авакапат̣иккӯла’’нти манасика̄ро паваттетаббо. чӯл̣апин̣д̣апа̄тикатиссаттхерасса хи ка̄л̣адӣгхава̄пийа̄ анто хаттхикун̣апе нимиттам̣ упат̣т̣ха̄си. уггаханимиттам̣ панеттха чалама̄нам̣ вийа упат̣т̣ха̄ти. пат̣ибха̄ганимиттам̣ са̄либхаттапин̣д̣о вийа саннисиннам̣ хутва̄ упат̣т̣ха̄ти.
ат̣т̣хикам̣ ‘‘сеййатха̄пи пассеййа сарӣрам̣ сиватхика̄йа чхад̣д̣итам̣ ат̣т̣хисан̇кхаликам̣ самам̣салохитам̣ наха̄русамбандха’’нтиа̄дина̄ (ма. ни. 3.154) найена на̄наппака̄рато вуттам̣. таттха йаттха там̣ никкхиттам̣ хоти, таттха пуриманайенева гантва̄ саманта̄ па̄са̄н̣а̄дӣнам̣ васена санимиттам̣ са̄рамман̣ам̣ катва̄ идам̣ ат̣т̣хиканти сабха̄вабха̄вато упалаккхетва̄ ван̣н̣а̄дивасена ека̄дасаха̄ка̄рехи нимиттам̣ уггахетаббам̣.
119. там̣ пана ван̣н̣ато сетанти олокентасса на упат̣т̣ха̄ти, ода̄такасин̣асамбхедо хоти. тасма̄ ат̣т̣хиканти пат̣иккӯлавасенева олокетаббам̣. лин̇ганти идха хаттха̄дӣнам̣ на̄мам̣. тасма̄ хаттхапа̄дасӣсаураба̄хукат̣иӯруджан̇гха̄нам̣ васена лин̇гато ваваттхапетаббам̣. дӣгхарассават̣т̣ачатурассакхуддакамахантавасена пана сан̣т̣ха̄нато ваваттхапетаббам̣. дисока̄са̄ вуттанайа̄ ева. тасса тасса ат̣т̣хино парийантавасена париччхедато ваваттхапетва̄ йадеветтха па̄кат̣ам̣ хутва̄ упат̣т̣ха̄ти, там̣ гахетва̄ аппана̄ па̄пун̣итабба̄. тасса тасса ат̣т̣хино ниннат̣т̣ха̄натхалат̣т̣ха̄навасена пана ниннато ча тхалато ча ваваттхапетаббам̣. падесавасена̄пи ахам̣ нинне т̣хито, ат̣т̣хи тхале, ахам̣ тхале, ат̣т̣хи ниннетипи ваваттхапетаббам̣. двиннам̣ пана ат̣т̣хика̄нам̣ гхат̣итагхат̣итат̣т̣ха̄навасена сандхито ваваттхапетаббам̣. ат̣т̣хика̄нам̣йева антаравасена виварато ваваттхапетаббам̣. саббаттхева пана н̃а̄н̣ам̣ ча̄ретва̄ имасмим̣ т̣ха̄не идамат̣т̣хӣти самантато ваваттхапетаббам̣. евампи нимитте анупат̣т̣хаханте нала̄т̣ат̣т̣химхи читтам̣ сан̣т̣хапетаббам̣.
120. йатха̄ ¶ четтха, евам̣ идам̣ ека̄дасавидхена нимиттаггахан̣ам̣ ито пуримесу пул̣авака̄дӣсупи йуджджама̄навасена саллаккхетаббам̣. идан̃ча пана каммат̣т̣ха̄нам̣ сакала̄йапи ат̣т̣хикасан̇кхалика̄йа екасмимпи ат̣т̣хике сампаджджати. тасма̄ тесу йаттхакаттхачи ека̄дасавидхена нимиттам̣ уггахетва̄ ‘‘ат̣т̣хикапат̣иккӯлам̣ ат̣т̣хикапат̣иккӯла’’нти ¶ манасика̄ро паваттетаббо. идха уггаханимиттампи пат̣ибха̄ганимиттампи екасадисамева хотӣти вуттам̣, там̣ екасмим̣ ат̣т̣хике йуттам̣. ат̣т̣хикасан̇кхалика̄йа пана уггаханимитте пан̃н̃а̄йама̄не виварата̄. пат̣ибха̄ганимитте парипун̣н̣абха̄во йуджджати. екат̣т̣хикепи ча уггаханимиттена бӣбхаччхена бхайа̄накена бхавитаббам̣. пат̣ибха̄ганимиттена пӣтисоманассаджанакена, упача̄ра̄вахатта̄.
имасмим̣ хи ока̄се йам̣ ат̣т̣хакатха̄су вуттам̣, там̣ два̄рам̣ датва̄ва вуттам̣. татха̄ хи таттха ‘‘чатӯсу брахмавиха̄ресу дасасу ча асубхесу пат̣ибха̄ганимиттам̣ наттхи. брахмавиха̄ресу хи сӣмасамбхедойева нимиттам̣. дасасу ча асубхесу ниббикаппам̣ катва̄ пат̣иккӯлабха̄вейева дит̣т̣хе нимиттам̣ на̄ма хотӣ’’ти ватва̄пи пуна анантарамева ‘‘дувидхам̣ идха нимиттам̣ уггаханимиттам̣ пат̣ибха̄ганимиттам̣. уггаханимиттам̣ вирӯпам̣ бӣбхаччхам̣ бхайа̄накам̣ хутва̄ упат̣т̣ха̄тӣ’’тиа̄ди вуттам̣. тасма̄ йам̣ вича̄ретва̄ авочумха, идамеветтха йуттам̣.
апича маха̄тиссаттхерасса дантат̣т̣хикаматта̄валоканена сакалиттхисарӣрасса ат̣т̣хисан̇гха̄табха̄вена упат̣т̣ха̄на̄дӣни четтха нидассана̄нӣти.
ити асубха̄ни субхагун̣о, дасасаталочанена тхутакитти;
йа̄ни авоча дасабало, екекаджджха̄нахетунӣти.
евам̣ та̄ни ча тесан̃ча, бха̄вана̄найамимам̣ видитва̄на;
тесвева айам̣ бхиййо, пакин̣н̣акакатха̄пи вин̃н̃еййа̄.
пакин̣н̣акакатха̄
121. етесу хи йаттха каттхачи адхигатаджджха̄но сувиккхамбхитара̄гатта̄ вӣтара̄го вийа ниллолуппача̄ро ¶ хоти. евам̣ сантепи йва̄йам̣ асубхаппабхедо вутто, со сарӣрасабха̄ваппаттивасена ча ра̄гачаритабхедавасена ча̄ти ведитаббо. чхавасарӣрам̣ хи пат̣иккӯлабха̄вам̣ а̄паджджама̄нам̣ уддхума̄такасабха̄ваппаттам̣ ва̄ сийа̄, винӣлака̄дӣнам̣ ва̄ ан̃н̃атарасабха̄ваппаттам̣. ити йа̄дисам̣ йа̄дисам̣ сакка̄ хоти ладдхум̣, та̄дисе та̄дисе уддхума̄такапат̣иккӯлам̣ винӣлакапат̣иккӯланти евам̣ нимиттам̣ ган̣хитаббамева̄ти сарӣрасабха̄ваппаттивасена дасадха̄ асубхаппабхедо вуттоти ведитаббо.
висесато ¶ четтха уддхума̄такам̣ сарӣрасан̣т̣ха̄навипаттиппака̄санато сан̣т̣ха̄нара̄гино саппа̄йам̣. винӣлакам̣ чхавира̄гавипаттиппака̄санато сарӣраван̣н̣ара̄гино саппа̄йам̣. випуббакам̣ ка̄йаван̣апат̣ибаддхасса дуггандхабха̄васса пака̄санато ма̄ла̄гандха̄дивасена самут̣т̣ха̄питасарӣрагандхара̄гино саппа̄йам̣. виччхиддакам̣ антосусирабха̄ваппака̄санато сарӣре гханабха̄вара̄гино саппа̄йам̣. виккха̄йитакам̣ мам̣супачайасампаттивина̄саппака̄санато тхана̄дӣсу сарӣраппадесесу мам̣супачайара̄гино саппа̄йам̣. виккхиттакам̣ ан̇гапаччан̇га̄нам̣ виккхепаппака̄санато ан̇гапаччан̇галӣла̄ра̄гино саппа̄йам̣. хатавиккхиттакам̣ сарӣрасан̇гха̄табхедавика̄раппака̄санато сарӣрасан̇гха̄тасампаттира̄гино саппа̄йам̣. лохитакам̣ лохитамаккхитапат̣иккӯлабха̄ваппака̄санато алан̇ка̄раджанитасобхара̄гино саппа̄йам̣. пул̣авакам̣ ка̄йасса анекакимикуласа̄дха̄ран̣абха̄ваппака̄санато ка̄йе маматтара̄гино саппа̄йам̣. ат̣т̣хикам̣ сарӣрат̣т̣хӣнам̣ пат̣иккӯлабха̄ваппака̄санато дантасампаттира̄гино саппа̄йанти евам̣ ра̄гачаритабхедавасена̄пи дасадха̄ асубхаппабхедо вуттоти ведитаббо.
йасма̄ пана дасавидхепи етасмим̣ асубхе сеййатха̄пи на̄ма апарисан̣т̣хитаджала̄йа сӣгхасота̄йа надийа̄ ариттабаленева на̄ва̄ тит̣т̣хати, вина̄ ариттена на сакка̄ т̣хапетум̣, евамева дуббалатта̄ а̄рамман̣асса витаккабаленева читтам̣ екаггам̣ хутва̄ тит̣т̣хати, вина̄ витаккена на сакка̄ т̣хапетум̣, тасма̄ пат̣хамаджджха̄намеветтха хоти, на дутийа̄дӣни.
пат̣иккӯлепи ча етасмим̣ а̄рамман̣е ‘‘аддха̄ има̄йа пат̣ипада̄йа джара̄маран̣амха̄ паримуччисса̄мӣ’’ти евама̄нисам̣садасса̄вита̄йа чева нӣваран̣асанта̄паппаха̄нена ча пӣтисоманассам̣ уппаджджати, ‘‘бахум̣ да̄ни ветанам̣ лабхисса̄мӣ’’ти а̄нисам̣садасса̄вино пуппхачхад̣д̣акасса гӯтхара̄симхи вийа, уссаннабйа̄дхидуккхасса рогино ваманавиречанаппаваттийам̣ вийа ча.
122. дасавидхампи ¶ четам̣ асубхам̣ лаккхан̣ато екамева хоти. дасавидхасса̄пи хетасса асучидуггандхаджегуччхапат̣иккӯлабха̄во ева лаккхан̣ам̣. тадетам̣ имина̄ лаккхан̣ена на кевалам̣ матасарӣре, дантат̣т̣хикадасса̄вино пана четийапаббатава̄сино маха̄тиссаттхерасса вийа, хаттхиккхандхагатам̣ ра̄джа̄нам̣ олокентасса сан̇гхараккхитаттхерӯпат̣т̣ха̄каса̄ман̣ерасса вийа ча джӣвама̄накасарӣрепи ¶ упат̣т̣ха̄ти. йатхева хи матасарӣрам̣, евам̣ джӣвама̄накампи асубхамева. асубхалаккхан̣ам̣ панеттха а̄гантукена алан̇ка̄рена пат̣иччханнатта̄ на пан̃н̃а̄йати. пакатийа̄ пана идам̣ сарӣрам̣ на̄ма атирекатисатаат̣т̣хикасамуссайам̣ асӣтисатасандхисан̇гхат̣итам̣ наванха̄русатанибандханам̣ навамам̣сапесисата̄нулиттам̣ аллачаммапарийонаддхам̣ чхавийа̄ пат̣иччханнам̣ чхидда̄вачхиддам̣ медакатха̄лика̄ вийа ниччуггхаритапаггхаритам̣ кимисан̇гханисевитам̣ рога̄нам̣ а̄йатанам̣ дуккхадхамма̄нам̣ ваттху парибхиннапура̄н̣аган̣д̣о вийа навахи ван̣амукхехи сататависсанданам̣. йасса убхохи аккхӣхи аккхигӯтхако паггхарати, кан̣н̣абилехи кан̣н̣агӯтхако, на̄са̄пут̣ехи син̇гха̄н̣ика̄, мукхато а̄ха̄рапиттасемхарудхира̄ни, адходва̄рехи учча̄рапасса̄ва̄, наванавутийа̄ ломакӯпасахассехи асучиседайӯсо паггхарати. нӣламаккхика̄дайо сампарива̄ренти. йам̣ дантакат̣т̣хамукхадхованасӣсамаккхананаха̄нанива̄санапа̄рупана̄дӣхи аппат̣иджаггитва̄ йатха̄джа̄това пхарусавиппакин̣н̣акесо хутва̄ га̄мена га̄мам̣ вичаранто ра̄джа̄пи пуппхачхад̣д̣акачан̣д̣а̄ла̄дӣсу ан̃н̃атаропи самасарӣрапат̣иккӯлата̄йа ниббисесо хоти, евам̣ асучидуггандхаджегуччхапат̣иккӯлата̄йа ран̃н̃о ва̄ чан̣д̣а̄ласса ва̄ сарӣре вематтам̣ на̄ма наттхи. дантакат̣т̣хамукхадхована̄дӣхи панеттха дантамала̄дӣни памаджджитва̄ на̄на̄ваттхехи хирикопӣнам̣ пат̣иччха̄детва̄ на̄на̄ван̣н̣ена сурабхивилепанена вилимпитва̄ пуппха̄бхаран̣а̄дӣхи алан̇каритва̄ ‘‘ахам̣ мама’’нти гахетабба̄ка̄раппаттам̣ каронти. тато имина̄ а̄гантукена алан̇ка̄рена пат̣иччханнатта̄ тадасса йа̄тха̄васарасам̣ асубхалаккхан̣ам̣ асан̃джа̄нанта̄ пуриса̄ иттхӣсу, иттхийо ча пурисесу ратим̣ каронти. параматтхато панеттха раджджитаббакайуттат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма ан̣уматтампи наттхи. татха̄ хи кесаломанакхадантакхел̣асин̇гха̄н̣икаучча̄рапасса̄ва̄дӣсу екакот̣т̣ха̄сампи сарӣрато бахи патитам̣ сатта̄ хаттхена чхупитумпи на иччханти, ат̣т̣ӣйанти хара̄йанти джигуччханти. йам̣ йам̣ панеттха авасесам̣ хоти, там̣ там̣ евам̣ пат̣иккӯлампи сама̄нам̣ авиджджандхака̄рапарийонаддха̄ аттасинехара̄гаратта̄ ‘‘ит̣т̣хам̣ кантам̣ ниччам̣ сукхам̣ атта̄’’ти ган̣ханти. те евам̣ ган̣ханта̄ ат̣авийам̣ ким̣сукаруккхам̣ дисва̄ руккхато апатитапуппхам̣ ‘‘айам̣ мам̣сапесӣ’’ти вихан̃н̃ама̄нена джарасин̇га̄лена сама̄натам̣ а̄паджджанти. тасма̄ –
йатха̄пи ¶ ¶ пуппхитам̣ дисва̄, син̇га̄ло ким̣сукам̣ ване;
мам̣саруккхо майа̄ ладдхо, ити гантва̄на вегаса̄.
патитам̣ патитам̣ пуппхам̣, д̣ам̣ситва̄ атилолупо;
найидам̣ мам̣сам̣ адум̣ мам̣сам̣, йам̣ руккхасминти ган̣хати.
кот̣т̣ха̄сам̣ патитам̣йева, асубханти татха̄ будхо;
аггахетва̄на ган̣хеййа, сарӣрат̣т̣хампи нам̣ татха̄.
иман̃хи субхато ка̄йам̣, гахетва̄ таттха муччхита̄;
ба̄ла̄ каронта̄ па̄па̄ни, дуккха̄ на паримуччаре.
тасма̄ пассеййа медха̄вӣ, джӣвато ва̄ матасса ва̄;
сабха̄вам̣ пӯтика̄йасса, субхабха̄вена ваджджитам̣.
вуттан̃хетам̣ –
дуггандхо асучи ка̄йо, кун̣апо уккарӯпамо;
ниндито чаккхубхӯтехи, ка̄йо ба̄ла̄бхинандито.
аллачаммапат̣иччханно, навадва̄ро маха̄ван̣о;
самантато паггхарати, асучи пӯтигандхийо.
саче имасса ка̄йасса, анто ба̄хирако сийа̄;
дан̣д̣ам̣ нӯна гахетва̄на, ка̄ке сон̣е нива̄райети.
тасма̄ даббаджа̄тикена бхиккхуна̄ джӣвама̄насарӣрам̣ ва̄ хоту
матасарӣрам̣ ¶ ва̄ йаттха йаттха асубха̄ка̄ро пан̃н̃а̄йати, таттха таттхева нимиттам̣ гахетва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ аппанам̣ па̄петаббанти.
ити са̄дхуджанапа̄моджджаттха̄йа кате висуддхимагге
сама̄дхибха̄вана̄дхика̄ре
асубхакаммат̣т̣ха̄наниддесо на̄ма
чхат̣т̣хо париччхедо.
7. чхаануссатиниддесо
1. буддха̄нуссатикатха̄
123. асубха̄нантарам̣ ¶ ¶ уддит̣т̣ха̄су пана дасасу ануссатӣсу пунаппунам̣ уппаджджанато сатийева ануссати, паваттитаббат̣т̣ха̄намхийева ва̄ паваттатта̄ саддха̄паббаджитасса кулапуттасса анурӯпа̄ сатӣтипи ануссати, буддхам̣ а̄раббха уппанна̄ ануссати буддха̄нуссати, буддхагун̣а̄рамман̣а̄йа сатийа̄ етамадхивачанам̣. дхаммам̣ а̄раббха уппанна̄ ануссати дхамма̄нуссати, сва̄ккха̄тата̄дидхаммагун̣а̄рамман̣а̄йа сатийа̄ етамадхивачанам̣. сан̇гхам̣ а̄раббха уппанна̄ ануссати сан̇гха̄нуссати, суппат̣ипанната̄дисан̇гхагун̣а̄рамман̣а̄йа сатийа̄ етамадхивачанам̣. сӣлам̣ а̄раббха уппанна̄ ануссати сӣла̄нуссати, акхан̣д̣ата̄дисӣлагун̣а̄рамман̣а̄йа сатийа̄ етамадхивачанам̣. ча̄гам̣ а̄раббха уппанна̄ ануссати ча̄га̄нуссати, муттача̄гата̄дича̄гагун̣а̄рамман̣а̄йа сатийа̄ етамадхивачанам̣. девата̄ а̄раббха уппанна̄ ануссати девата̄нуссати, девата̄ саккхит̣т̣ха̄не т̣хапетва̄ аттано саддха̄дигун̣а̄рамман̣а̄йа сатийа̄ етамадхивачанам̣. маран̣ам̣ а̄раббха уппанна̄ ануссати маран̣а̄нуссати, джӣвитиндрийупаччхеда̄рамман̣а̄йа сатийа̄ етамадхивачанам̣. кеса̄дибхедам̣ рӯпака̄йам̣ гата̄, ка̄йе ва̄ гата̄ти ка̄йагата̄, ка̄йагата̄ ча са̄ сати ча̄ти ка̄йагатасатӣти ваттаббе рассам̣ акатва̄ ка̄йагата̄сатӣти вутта̄, кеса̄дика̄йакот̣т̣ха̄санимитта̄рамман̣а̄йа сатийа̄ етамадхивачанам̣. а̄на̄па̄не а̄раббха уппанна̄ сати а̄на̄па̄нассати, асса̄сапасса̄санимитта̄рамман̣а̄йа сатийа̄ етамадхивачанам̣. упасамам̣ а̄раббха уппанна̄ ануссати упасама̄нуссати, саббадуккхӯпасама̄рамман̣а̄йа сатийа̄ етамадхивачанам̣.
124. ити има̄су дасасу ануссатӣсу буддха̄нуссатим̣ та̄ва бха̄ветука̄мена авеччаппаса̄дасаманна̄гатена йогина̄ патирӯпасена̄сане рахогатена пат̣исаллӣнена ‘‘итипи со бхагава̄ арахам̣ самма̄самбуддхо виджджа̄чаран̣асампанно сугато локавидӯ ануттаро пурисадаммаса̄ратхи ¶ саттха̄ ¶ деваманусса̄нам̣ буддхо бхагава̄’’ти (а. ни. 6.10) евам̣ буддхасса бхагавато гун̣а̄ ануссаритабба̄.
татра̄йам̣ ануссаран̣анайо – со бхагава̄ итипи арахам̣, итипи самма̄самбуддхо…пе… итипи бхагава̄ти ануссарати. имина̄ ча имина̄ ча ка̄ран̣ена̄ти вуттам̣ хоти.
125. таттха а̄ракатта̄ арӣнам̣ ара̄нан̃ча хататта̄ паччайа̄дӣнам̣ арахатта̄ па̄пакаран̣е раха̄бха̄ва̄ти имехи та̄ва ка̄ран̣ехи со бхагава̄ араханти ануссарати. а̄рака̄ хи со саббакилесехи сувидӯравидӯре т̣хито маггена сава̄сана̄нам̣ килеса̄нам̣ виддхам̣ситатта̄ти а̄ракатта̄ арахам̣.
со тато а̄рака̄ на̄ма, йасса йена̄саман̇гита̄;
асаман̇гӣ ча досехи, на̄тхо тена̄рахам̣ матоти.
126. те ча̄нена килеса̄райо маггена хата̄ти арӣнам̣ хататта̄пи арахам̣.
йасма̄ ра̄га̄дисан̇кха̄та̄, саббепи арайо хата̄;
пан̃н̃а̄саттхена на̄тхена, тасма̄пи арахам̣ матоти.
127. йан̃четам̣ авиджджа̄бхаватан̣ха̄майана̄бхи пун̃н̃а̄диабхисан̇кха̄ра̄рам̣ джара̄маран̣анеми а̄савасамудайамайена аккхена виджджхитва̄ тибхаваратхе сама̄йоджитам̣ ана̄дика̄лаппаваттам̣ сам̣са̄рачаккам̣, тасса̄нена бодхиман̣д̣е вӣрийапа̄дехи сӣлапатхавийам̣ патит̣т̣ха̄йа саддха̄хаттхена каммаккхайакарам̣ н̃а̄н̣апхарасум̣ гахетва̄ саббе ара̄ хата̄ти ара̄нам̣ хататта̄пи арахам̣.
128. атха ва̄ сам̣са̄рачакканти анаматаггам̣ сам̣са̄рават̣т̣ам̣ вуччати. тасса ча авиджджа̄ на̄бхи, мӯлатта̄. джара̄маран̣ам̣ неми, парийоса̄натта̄. сеса̄ даса дхамма̄ ара̄, авиджджа̄мӯлакатта̄ джара̄маран̣апарийантатта̄ ча, таттха дуккха̄дӣсу ан̃н̃а̄н̣ам̣ авиджджа̄. ка̄мабхаве ча авиджджа̄ ка̄мабхаве сан̇кха̄ра̄нам̣ паччайо хоти, рӯпабхаве авиджджа̄ рӯпабхаве сан̇кха̄ра̄нам̣ паччайо хоти, арӯпабхаве ¶ авиджджа̄ ¶ арӯпабхаве сан̇кха̄ра̄нам̣ паччайо хоти. ка̄мабхаве сан̇кха̄ра̄ ка̄мабхаве пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣асса паччайа̄ хонти, еса найо итаресу. ка̄мабхаве пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣ам̣ ка̄мабхаве на̄марӯпасса паччайо хоти, татха̄ рӯпабхаве. арӯпабхаве на̄массева паччайо хоти. ка̄мабхаве на̄марӯпам̣ ка̄мабхаве сал̣а̄йатанасса паччайо хоти, рӯпабхаве на̄марӯпам̣ рӯпабхаве тин̣н̣ам̣ а̄йатана̄нам̣ паччайо хоти, арӯпабхаве на̄мам̣ арӯпабхаве екасса а̄йатанасса паччайо хоти. ка̄мабхаве сал̣а̄йатанам̣ ка̄мабхаве чхаббидхасса пхассасса паччайо хоти, рӯпабхаве тӣн̣и а̄йатана̄ни рӯпабхаве тин̣н̣ам̣ пхасса̄нам̣ паччайа̄ хонти, арӯпабхаве екам̣ а̄йатанам̣ арӯпабхаве екасса пхассасса паччайо хоти. ка̄мабхаве чха пхасса̄ ка̄мабхаве чханнам̣ ведана̄нам̣ паччайа̄ хонти, рӯпабхаве тайо пхасса̄ таттхева тиссаннам̣, арӯпабхаве еко таттхева екисса̄ ведана̄йа паччайо хоти. ка̄мабхаве чха ведана̄ ка̄мабхаве чханнам̣ тан̣ха̄ка̄йа̄нам̣ паччайа̄ хонти, рӯпабхаве тиссо таттхева тин̣н̣ам̣, арӯпабхаве ека̄ ведана̄ арӯпабхаве екасса тан̣ха̄ка̄йасса паччайо хоти. таттха таттха са̄ са̄ тан̣ха̄ тасса тасса упа̄да̄насса, упа̄да̄на̄дайо бхава̄дӣнам̣.
катхам̣? идхекаччо ка̄ме парибхун̃джисса̄мӣти ка̄мупа̄да̄напаччайа̄ ка̄йена дуччаритам̣ чарати, ва̄ча̄йа дуччаритам̣ чарати, манаса̄ дуччаритам̣ чарати, дуччаритапа̄рипӯрийа̄ апа̄йе упападжджати. таттхасса упапаттихетубхӯтам̣ каммам̣ каммабхаво, камманиббатта̄ кхандха̄ упапаттибхаво, кхандха̄нам̣ ниббатти джа̄ти, парипа̄ко джара̄, бхедо маран̣ам̣.
апаро саггасампаттим̣ анубхависса̄мӣти татхева сучаритам̣ чарати, сучаритапа̄рипӯрийа̄ сагге упападжджати. таттхасса упапаттихетубхӯтам̣ каммам̣ каммабхавоти со ева найо.
апаро пана брахмалокасампаттим̣ анубхависса̄мӣти ка̄мупа̄да̄напаччайа̄ева меттам̣ бха̄вети, карун̣ам̣, мудитам̣, упеккхам̣ бха̄вети, бха̄вана̄па̄рипӯрийа̄ брахмалоке ниббаттати. таттхасса ниббаттихетубхӯтам̣ каммам̣ каммабхавоти со ева найо.
апаро ¶ арӯпабхаве сампаттим̣ анубхависса̄мӣти татхева а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатана̄дисама̄паттийо бха̄вети, бха̄вана̄па̄рипӯрийа̄ таттха таттха ниббаттати. таттхасса ниббаттихетубхӯтам̣ каммам̣ каммабхаво, камманиббатта̄ ¶ кхандха̄ упапаттибхаво, кхандха̄нам̣ ниббатти джа̄ти, парипа̄ко джара̄, бхедо маран̣анти. еса найо сесупа̄да̄намӯлика̄супи йоджана̄су.
евам̣ айам̣ авиджджа̄ хету, сан̇кха̄ра̄ хетусамуппанна̄, убхопете хетусамуппанна̄ти паччайапариггахе пан̃н̃а̄ дхаммат̣т̣хитин̃а̄н̣ам̣. атӣтампи аддха̄нам̣ ана̄гатампи аддха̄нам̣ авиджджа̄ хету, сан̇кха̄ра̄ хетусамуппанна̄, убхопете хетусамуппанна̄ти паччайапариггахе пан̃н̃а̄ дхаммат̣т̣хитин̃а̄н̣анти етенева найена саббапада̄ни виттха̄ретабба̄ни.
таттха авиджджа̄сан̇кха̄ра̄ еко сан̇кхепо, вин̃н̃а̄н̣ана̄марӯпасал̣а̄йатанапхассаведана̄ еко, тан̣хупа̄да̄набхава̄ еко, джа̄тиджара̄маран̣ам̣ еко. пуримасан̇кхепо четтха атӣто аддха̄, две маджджхима̄ паччуппанно, джа̄тиджара̄маран̣ам̣ ана̄гато. авиджджа̄сан̇кха̄раггахан̣ена четтха тан̣хупа̄да̄набхава̄ гахита̄ва хонтӣти име пан̃ча дхамма̄ атӣте каммават̣т̣ам̣, вин̃н̃а̄н̣а̄дайо пан̃ча етарахи випа̄кават̣т̣ам̣, тан̣хупа̄да̄набхаваггахан̣ена авиджджа̄сан̇кха̄ра̄ гахита̄ва хонтӣти име пан̃ча дхамма̄ етарахи каммават̣т̣ам̣, джа̄тиджара̄маран̣а̄падесена вин̃н̃а̄н̣а̄дӣнам̣ ниддит̣т̣хатта̄ име пан̃ча дхамма̄ а̄йатим̣ випа̄кават̣т̣ам̣. те а̄ка̄рато вӣсативидха̄ хонти. сан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣а̄нан̃четтха антара̄ еко сандхи, ведана̄тан̣ха̄намантара̄ еко, бхаваджа̄тӣнамантара̄ екоти, ити бхагава̄ етам̣ чатусан̇кхепам̣ тийаддхам̣ вӣсата̄ка̄рам̣ тисандхим̣ пат̣иччасамуппа̄дам̣ сабба̄ка̄рато джа̄на̄ти пассати ан̃н̃а̄ти пат̣ивиджджхати. там̣ н̃а̄тат̣т̣хена н̃а̄н̣ам̣, паджа̄нанат̣т̣хена пан̃н̃а̄, тена вуччати паччайапариггахе пан̃н̃а̄ дхаммат̣т̣хитин̃а̄н̣анти. имина̄ дхаммат̣т̣хитин̃а̄н̣ена бхагава̄ те дхамме йатха̄бхӯтам̣ н̃атва̄ тесу ниббинданто вираджджанто вимуччанто вуттаппака̄расса имасса сам̣са̄рачаккасса аре хани вихани виддхам̣сеси. евампи ара̄нам̣ хататта̄ арахам̣.
ара̄ сам̣са̄рачаккасса, хата̄ н̃а̄н̣а̄сина̄ йато;
локана̄тхена тенеса, араханти павуччати.
129. аггадаккхин̣еййатта̄ ¶ ча чӣвара̄дипаччайе арахати пӯджа̄висесан̃ча. тенева ча уппанне татха̄гате йекечи махесаккха̄ деваманусса̄, на те ан̃н̃аттха пӯджам̣ каронти. татха̄ хи брахма̄ сахампати синеруматтена ратанада̄мена татха̄гатам̣ пӯджеси. йатха̄балан̃ча ан̃н̃е дева̄ манусса̄ ча ¶ бимбиса̄ракосалара̄джа̄дайо. париниббутампи ча бхагавантам̣ уддисса чханнавутикот̣идханам̣ виссаджджетва̄ асокамаха̄ра̄джа̄ сакаладжамбудӣпе чатура̄сӣтивиха̄расахасса̄ни патит̣т̣ха̄песи. ко пана ва̄до ан̃н̃есам̣ пӯджа̄висеса̄нанти паччайа̄дӣнам̣ арахатта̄пи арахам̣.
пӯджа̄висесам̣ саха паччайехи,
йасма̄ айам̣ арахати локана̄тхо;
аттха̄нурӯпам̣ араханти локе,
тасма̄ джино арахати на̄маметам̣.
130. йатха̄ ча локе йекечи пан̣д̣итама̄нино ба̄ла̄ асилокабхайена рахо па̄пам̣ каронти, евамеса на када̄чи каротӣти па̄пакаран̣е раха̄бха̄ватопи арахам̣.
йасма̄ наттхи рахо на̄ма, па̄пакаммесу та̄дино;
раха̄бха̄вена тенеса, арахам̣ ити виссуто.
евам̣ саббатха̄пи –
а̄ракатта̄ хататта̄ ча, килеса̄рӣна со муни;
хатасам̣са̄рачакка̄ро, паччайа̄дӣна ча̄рахо;
на рахо кароти па̄па̄ни, арахам̣ тена вуччатӣти.
131. самма̄ са̄ман̃ча саббадхамма̄нам̣ буддхатта̄ пана самма̄самбуддхо. татха̄хи еса саббадхамме самма̄ са̄ман̃ча буддхо, абхин̃н̃еййе дхамме абхин̃н̃еййато буддхо, парин̃н̃еййе дхамме парин̃н̃еййато, паха̄таббе дхамме паха̄таббато, саччхика̄таббе дхамме саччхика̄таббато, бха̄ветаббе дхамме бха̄ветаббато. тенева ча̄ха –
абхин̃н̃еййам̣ абхин̃н̃а̄там̣, бха̄ветаббан̃ча бха̄витам̣;
паха̄таббам̣ пахӣнам̣ ме, тасма̄ буддхосми бра̄хман̣а̄ти. (ма. ни. 2.399; су. ни. 563);
132. апича ¶ ¶ чаккхум̣ дуккхасаччам̣, тасса мӯлака̄ран̣абха̄вена самут̣т̣ха̄пика̄ пуриматан̣ха̄ самудайасаччам̣, убхиннам̣ аппаватти ниродхасаччам̣, ниродхападжа̄нана̄ пат̣ипада̄ маггасаччанти евам̣ екекападуддха̄рена̄пи саббадхамме самма̄ са̄ман̃ча буддхо, еса найо сотагха̄надживха̄ка̄йаманесу. етенева найена рӯпа̄дӣни чха а̄йатана̄ни, чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дайо чхавин̃н̃а̄н̣ака̄йа̄, чаккхусампхасса̄дайо чха пхасса̄, чаккхусампхассаджа̄дайо чха ведана̄, рӯпасан̃н̃а̄дайо чха сан̃н̃а̄, рӯпасан̃четана̄дайо чха четана̄, рӯпатан̣ха̄дайо чха тан̣ха̄ка̄йа̄, рӯпавитакка̄дайо чха витакка̄, рӯпавича̄ра̄дайо чха вича̄ра̄, рӯпаккхандха̄дайо пан̃чаккхандха̄, даса касин̣а̄ни, даса ануссатийо, уддхума̄такасан̃н̃а̄дивасена даса сан̃н̃а̄, кеса̄дайо дваттим̣са̄ка̄ра̄, два̄даса̄йатана̄ни, ат̣т̣ха̄раса дха̄туйо, ка̄мабхава̄дайо нава бхава̄, пат̣хама̄дӣни чатта̄ри джха̄на̄ни, метта̄бха̄вана̄дайо чатассо аппаман̃н̃а̄, чатассо арӯпасама̄паттийо, пат̣иломато джара̄маран̣а̄дӣни, ануломато авиджджа̄дӣни пат̣иччасамуппа̄дан̇га̄ни ча йоджетабба̄ни.
татра̄йам̣ екападайоджана̄, джара̄маран̣ам̣ дуккхасаччам̣, джа̄ти самудайасаччам̣, убхиннампи ниссаран̣ам̣ ниродхасаччам̣, ниродхападжа̄нана̄ пат̣ипада̄ маггасаччанти евамекекападуддха̄рена саббадхамме самма̄ са̄ман̃ча буддхо анубуддхо пат̣ибуддхо. тена вуттам̣ – ‘‘самма̄ са̄ман̃ча саббадхамма̄нам̣ буддхатта̄ пана самма̄самбуддхо’’ти.
133. виджджа̄хи пана чаран̣ена ча сампаннатта̄ виджджа̄чаран̣асампанно. таттха виджджа̄ти тиссопи виджджа̄ ат̣т̣хапи виджджа̄. тиссо виджджа̄ бхайабхеравасутте (ма. ни. 1.52 а̄дайо) вуттанайенева ведитабба̄, ат̣т̣ха амбат̣т̣хасутте (дӣ. ни. 1.278 а̄дайо). татра хи випассана̄н̃а̄н̣ена маномайиддхийа̄ ча саха чха абхин̃н̃а̄ париггахетва̄ ат̣т̣ха виджджа̄ вутта̄. чаран̣анти сӣласам̣варо, индрийесу гуттадва̄рата̄, бходжане маттан̃н̃ута̄, джа̄гарийа̄нуйого, сатта саддхамма̄, чатта̄ри рӯпа̄вачараджджха̄на̄нӣти име паннараса дхамма̄ ведитабба̄. имейева хи паннараса дхамма̄ йасма̄ етехи чарати арийаса̄вако гаччхати аматам̣ дисам̣, тасма̄ чаран̣анти вутта̄. йатха̄ха – ‘‘идха, маха̄на̄ма, арийаса̄вако сӣлава̄ хотӣ’’ти (ма. ни. 2.24) саббам̣ маджджхимапан̣н̣а̄саке вуттанайенева ведитаббам̣. бхагава̄ има̄хи виджджа̄хи имина̄ ча чаран̣ена саманна̄гато. тена вуччати виджджа̄чаран̣асампанноти.
таттха ¶ ¶ виджджа̄сампада̄ бхагавато саббан̃н̃утам̣ пӯретва̄ т̣хита̄. чаран̣асампада̄ маха̄ка̄рун̣икатам̣. со саббан̃н̃ута̄йа саббасатта̄нам̣ аттха̄наттхам̣ н̃атва̄ маха̄ка̄рун̣иката̄йа анаттхам̣ париваджджетва̄ аттхе нийоджети. йатха̄ там̣ виджджа̄чаран̣асампанно. тенасса са̄вака̄ суппат̣ипанна̄ хонти, но дуппат̣ипанна̄ виджджа̄чаран̣авипанна̄нам̣ са̄вака̄ аттантапа̄дайо вийа.
134. собханагаманатта̄, сундарам̣ т̣ха̄нам̣ гататта̄, самма̄ гататта̄, самма̄ ча гадатта̄ сугато. гаманампи хи гатанти вуччати. тан̃ча бхагавато собханам̣ парисуддхаманаваджджам̣. ким̣ пана танти? арийамагго. тена хеса гаманена кхемам̣ дисам̣ асаджджама̄но гатоти собханагаманатта̄ сугато. сундаран̃чеса т̣ха̄нам̣ гато аматам̣ нибба̄нанти сундарам̣ т̣ха̄нам̣ гататта̄пи сугато. самма̄ ча гато тена тена маггена пахӣне килесе пуна апачча̄гаччханто. вуттан̃хетам̣ – ‘‘сота̄паттимаггена йе килеса̄ пахӣна̄, те килесе на пунети на паччети на пачча̄гаччхатӣти сугато…пе… арахаттамаггена йе килеса̄ пахӣна̄, те килесе на пунети на паччети на пачча̄гаччхатӣти сугато’’ти, самма̄ ва̄ гато дӣпан̇карапа̄дамӯлато пабхути йа̄ва бодхиман̣д̣а̄ та̄ва саматим̣сапа̄рамӣпӯрика̄йа самма̄пат̣ипаттийа̄ саббалокасса хитасукхамева каронто сассатам̣, уччхедам̣, ка̄масукхам̣, аттакиламатханти име ча анте анупагаччханто гатоти самма̄ гататта̄пи сугато. самма̄ чеса гадати йуттат̣т̣ха̄не йуттамева ва̄чам̣ бха̄сатӣти самма̄ гадатта̄пи сугато. татридам̣ са̄дхакасуттам̣ ‘‘йам̣ татха̄гато ва̄чам̣ джа̄на̄ти абхӯтам̣ атаччхам̣ анаттхасан̃хитам̣, са̄ ча паресам̣ аппийа̄ амана̄па̄, на там̣ татха̄гато ва̄чам̣ бха̄сати. йампи татха̄гато ва̄чам̣ джа̄на̄ти бхӯтам̣ таччхам̣ анаттхасан̃хитам̣, са̄ ча паресам̣ аппийа̄ амана̄па̄, тампи татха̄гато ва̄чам̣ на бха̄сати. йан̃ча кхо татха̄гато ва̄чам̣ джа̄на̄ти бхӯтам̣ таччхам̣ аттхасан̃хитам̣, са̄ ча паресам̣ аппийа̄ амана̄па̄, татра ка̄лан̃н̃ӯ татха̄гато хоти тасса̄ ва̄ча̄йа веййа̄каран̣а̄йа. йам̣ татха̄гато ва̄чам̣ джа̄на̄ти абхӯтам̣ атаччхам̣ анаттхасан̃хитам̣, са̄ ча паресам̣ пийа̄ мана̄па̄, на там̣ татха̄гато ва̄чам̣ бха̄сати. йампи татха̄гато ва̄чам̣ джа̄на̄ти бхӯтам̣ таччхам̣ анаттхасан̃хитам̣, са̄ ча паресам̣ пийа̄ мана̄па̄, тампи татха̄гато ва̄чам̣ на бха̄сати. йан̃ча кхо татха̄гато ва̄чам̣ джа̄на̄ти бхӯтам̣ таччхам̣ аттхасан̃хитам̣, са̄ ¶ ча паресам̣ пийа̄ мана̄па̄, татра ка̄лан̃н̃ӯ татха̄гато хоти тасса̄ ва̄ча̄йа веййа̄каран̣а̄йа̄’’ти (ма. ни. 2.86). евам̣ самма̄ гадатта̄пи сугатоти ведитаббо.
135. саббатха̄пи видиталокатта̄ пана локавидӯ. со хи бхагава̄ сабха̄вато самудайато ниродхато ¶ ниродхӯпа̄йатоти саббатха̄ локам̣ аведи ан̃н̃а̄си пат̣ивиджджхи. йатха̄ха – ‘‘йаттха кхо, а̄вусо, на джа̄йати на джӣйати на мӣйати на чавати на упападжджати, на̄хам̣ там̣ гаманена локасса антам̣ н̃а̄теййам̣ дат̣т̣хеййам̣ паттеййанти вада̄ми, на ча̄хам̣, а̄вусо, апатва̄ва локасса антам̣ дуккхасса антакирийам̣ вада̄ми. апи ча̄хам̣, а̄вусо, имасмин̃н̃ева бйа̄маматте кал̣еваре сасан̃н̃имхи саманаке локан̃ча пан̃н̃апеми локасамудайан̃ча локаниродхан̃ча локаниродхага̄минин̃ча пат̣ипадам̣.
гаманена на паттаббо, локассанто куда̄чанам̣;
на ча апатва̄ локантам̣, дуккха̄ аттхи памочанам̣.
тасма̄ хаве локавидӯ сумедхо,
локантагӯ вӯситабрахмачарийо;
локасса антам̣ самита̄ви н̃атва̄,
на̄сӣсати локамимам̣ паран̃ча̄ти. (сам̣. ни. 1.107; а. ни. 4.45);
136. апича тайо лока̄ сан̇кха̄ралоко сатталоко ока̄салокоти. таттха еко локо саббе сатта̄ а̄ха̄рат̣т̣хитика̄ти (пат̣и. ма. 1.112) а̄гатат̣т̣ха̄не сан̇кха̄ралоко ведитаббо. сассато локоти ва̄ асассато локоти ва̄ти (дӣ. ни. 1.421) а̄гатат̣т̣ха̄не сатталоко.
йа̄вата̄ чандимасӯрийа̄ парихаранти, диса̄ бханти вирочама̄на̄;
та̄ва сахассадха̄ локо, еттха те ваттатӣ васоти. (ма. ни. 1.503) –
а̄гатат̣т̣ха̄не ока̄салоко. тампи бхагава̄ саббатха̄ аведи. татха̄ хисса ‘‘еко локо саббе сатта̄ а̄ха̄рат̣т̣хитика̄. две лока̄ на̄ман̃ча рӯпан̃ча. тайо лока̄ тиссо ведана̄. чатта̄ро лока̄ ¶ чатта̄ро а̄ха̄ра̄. пан̃ча лока̄ пан̃чупа̄да̄наккхандха̄. чха лока̄ чха аджджхаттика̄ни а̄йатана̄ни. сатта лока̄ сатта вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитийо. ат̣т̣ха лока̄ ат̣т̣ха локадхамма̄. нава лока̄ нава ¶ сатта̄ва̄са̄. даса лока̄ даса̄йатана̄ни. два̄даса лока̄ два̄даса̄йатана̄ни. ат̣т̣ха̄раса лока̄ ат̣т̣ха̄раса дха̄туйо’’ти (пат̣и. ма. 1.112) айам̣ сан̇кха̄ралокопи саббатха̄ видито.
йасма̄ панеса саббесампи сатта̄нам̣ а̄сайам̣ джа̄на̄ти, анусайам̣ джа̄на̄ти, чаритам̣ джа̄на̄ти, адхимуттим̣ джа̄на̄ти, аппараджаккхе маха̄раджаккхе, тиккхиндрийе мудиндрийе, сва̄ка̄ре два̄ка̄ре, сувин̃н̃а̄пайе дувин̃н̃а̄пайе, бхаббе абхаббе сатте джа̄на̄ти. тасма̄сса сатталокопи саббатха̄ видито.
137. йатха̄ ча сатталоко, евам̣ ока̄салокопи. татха̄ хеса екам̣ чаккава̄л̣ам̣ а̄йа̄мато ча виттха̄рато ча йоджана̄нам̣ два̄дасасатасахасса̄ни чатутим̣сасата̄ни ча пан̃н̃а̄сан̃ча йоджана̄ни. париккхепато пана –
саббам̣ сатасахасса̄ни, чхаттим̣сапариман̣д̣алам̣;
даса чева сахасса̄ни, ад̣д̣худ̣д̣ха̄ни сата̄ни ча.
таттха –
дуве сатасахасса̄ни, чатта̄ри нахута̄ни ча;
еттакам̣ бахалаттена, сан̇кха̄та̄йам̣ васундхара̄.
тасса̄йева сандха̄ракам̣ –
чатта̄ри сатасахасса̄ни, ат̣т̣хева нахута̄ни ча;
еттакам̣ бахалаттена, джалам̣ ва̄те патит̣т̣хитам̣.
тасса̄пи сандха̄рако –
нава сатасахасса̄ни, ма̄луто набхамуггато;
сат̣т̣хин̃чева сахасса̄ни, еса̄ локасса сан̣т̣хити.
евам̣ сан̣т̣хите четтха йоджана̄нам̣ –
чатура̄сӣти ¶ ¶ сахасса̄ни, аджджхога̄л̣хо махан̣н̣аве;
аччуггато та̄вадева, синеру паббатуттамо.
тато упад̣д̣хупад̣д̣хена, пама̄н̣ена йатха̄ккамам̣;
аджджхога̄л̣хуггата̄ дибба̄, на̄на̄ратаначиттита̄.
йугандхаро ӣсадхаро, каравӣко судассано;
неминдхаро винатако, ассакан̣н̣о гири браха̄.
ете сатта маха̄села̄, синерусса самантато;
маха̄ра̄джа̄нама̄ва̄са̄, девайаккханисевита̄.
йоджана̄нам̣ сата̄нуччо, химава̄ пан̃ча паббато;
йоджана̄нам̣ сахасса̄ни, тӣн̣и а̄йатавиттхато.
чатура̄сӣтисахассехи, кӯт̣ехи пат̣иман̣д̣ито;
типан̃чайоджанаккхандха-париккхепа̄ нагавхайа̄.
пан̃н̃а̄сайоджанаккхандха-са̄кха̄йа̄ма̄ самантато;
сатайоджанавиттхин̣н̣а̄, та̄вадева ча уггата̄;
джамбӯ йасса̄нубха̄вена, джамбудӣпо пака̄сито.
йан̃четам̣ джамбуйа̄ пама̄н̣ам̣, етадева асура̄нам̣ читрапа̄т̣алийа̄, гарул̣а̄нам̣ симбалируккхасса, апарагойа̄не кадамбасса, уттаракурӯсу каппаруккхасса, пуббавидехе сирӣсасса, та̄ватим̣сесу па̄риччхаттакасса̄ти. тена̄ху пора̄н̣а̄ –
‘‘па̄т̣алӣ симбалӣ джамбӯ, дева̄нам̣ па̄риччхаттако;
кадамбо каппаруккхо ча, сирӣсена бхавати саттаманти.
‘‘двеасӣти ¶ сахасса̄ни, аджджхога̄л̣хо махан̣н̣аве;
аччуггато та̄вадева, чаккава̄л̣асилуччайо;
париккхипитва̄ там̣ саббам̣, локадха̄тумайам̣ т̣хито’’ти.
таттха чандаман̣д̣алам̣ екӯнапан̃н̃а̄сайоджанам̣. сӯрийаман̣д̣алам̣ пан̃н̃а̄сайоджанам̣. та̄ватим̣сабхаванам̣ дасасахассайоджанам̣. татха̄ асурабхаванам̣ авӣчимаха̄нирайо джамбудӣпо ча. апарагойа̄нам̣ саттасахассайоджанам̣. татха̄ ¶ пуббавидехам̣. уттаракуру ат̣т̣хасахассайоджанам̣. екамеко четтха маха̄дӣпо пан̃часатапан̃часатапариттадӣпапарива̄ро. там̣ саббампи екам̣ чаккава̄л̣ам̣ ека̄ локадха̄ту. тадантаресу локантариканирайа̄.
евам̣ ананта̄ни чаккава̄л̣а̄ни ананта̄ локадха̄туйо бхагава̄ анантена буддхан̃а̄н̣ена аведи ан̃н̃а̄си пат̣ивиджджхи. евамасса ока̄салокопи саббатха̄ видито. евампи саббатха̄ видиталокатта̄ локавидӯ.
138. аттана̄ пана гун̣ехи висит̣т̣хатарасса кассачи абха̄вато наттхи етасса уттароти ануттаро. татха̄ хеса сӣлагун̣ена̄пи саббам̣ локамабхибхавати, сама̄дхипан̃н̃а̄вимуттивимуттин̃а̄н̣адассанагун̣ена̄пи. сӣлагун̣ена̄пи асамо асамасамо аппат̣имо аппат̣ибха̄го аппат̣ипуггало…пе… вимуттин̃а̄н̣адассанагун̣ена̄пи. йатха̄ха – ‘‘на кхо пана̄хам̣ саманупасса̄ми садеваке локе сама̄раке…пе… садеваманусса̄йа паджа̄йа аттана̄ сӣласампаннатара’’нти виттха̄ро. евам̣ аггапаса̄дасутта̄дӣни (а. ни. 4.34; итиву. 90) ‘‘на ме а̄чарийо аттхӣ’’тиа̄дика̄ (ма. ни. 1.285; маха̄ва. 11) га̄тха̄йо ча виттха̄ретабба̄.
139. пурисадамме са̄ретӣти пурисадаммаса̄ратхи. дамети винетӣти вуттам̣ хоти. таттха пурисадамма̄ти аданта̄ даметум̣ йутта̄ тираччха̄напуриса̄пи мануссапуриса̄пи амануссапуриса̄пи. татха̄ хи бхагавата̄ тираччха̄напуриса̄пи апала̄ло на̄гара̄джа̄, чӯл̣одаро, маходаро, аггисикхо, дхӯмасикхо, арава̄л̣о на̄гара̄джа̄, дханапа̄лако хаттхӣти евама̄дайо дамита̄ ниббиса̄ ката̄ саран̣есу ча сӣлесу ча патит̣т̣ха̄пита̄, мануссапуриса̄пи саччаканиган̣т̣хапуттаамбат̣т̣хама̄н̣авапоккхараса̄ти сон̣адантакӯт̣аданта̄дайо, амануссапуриса̄пи а̄л̣авакасӯчиломакхараломайаккхасаккадевара̄джа̄дайо ¶ дамита̄ винӣта̄ вичитрехи винайанӯпа̄йехи. ‘‘ахам̣ кхо, кеси, пурисадамме сан̣хенапи винеми, пхарусенапи винеми, сан̣хапхарусенапи винемӣ’’ти (а. ни. 4.11) идан̃четтха суттам̣ виттха̄ретаббам̣.
апича бхагава̄ висуддхасӣла̄дӣнам̣ пат̣хамаджджха̄на̄дӣни сота̄панна̄дӣнан̃ча уттари маггапат̣ипадам̣ а̄чиккханто дантепи даметийева.
атха ¶ ва̄ ануттаро пурисадаммаса̄ратхӣти екамевидам̣ аттхападам̣. бхагава̄ хи татха̄ пурисадамме са̄рети, йатха̄ екапаллан̇кенева нисинна̄ ат̣т̣ха диса̄ асаджджама̄на̄ дха̄ванти. тасма̄ ануттаро пурисадаммаса̄ратхӣти вуччати. ‘‘хаттхидамакена, бхиккхаве, хаттхидаммо са̄рито екам̣йева дисам̣ дха̄ватӣ’’ти идан̃четтха суттам̣ (ма. ни. 3.312) виттха̄ретаббам̣.
140. дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикапараматтхехи йатха̄рахам̣ ануса̄сатӣти саттха̄. апича саттха̄ вийа̄ти саттха̄, бхагава̄ саттхава̄хо. йатха̄ саттхава̄хо саттхе канта̄рам̣ та̄рети чораканта̄рам̣ та̄рети ва̄л̣аканта̄рам̣ та̄рети дуббхиккхаканта̄рам̣ та̄рети нирудакаканта̄рам̣ та̄рети утта̄рети нитта̄рети пата̄рети кхемантабхӯмим̣ сампа̄пети, евамева бхагава̄ саттха̄ саттхава̄хо сатте канта̄рам̣ та̄рети, джа̄тиканта̄рам̣ та̄ретӣтиа̄дина̄ ниддесанайенапеттха аттхо ведитаббо. деваманусса̄нанти дева̄нан̃ча манусса̄нан̃ча. уккат̣т̣хапариччхедавасена, бхаббапуггалапариччхедавасена четам̣ вуттам̣. бхагава̄ пана тираччха̄нагата̄нампи ануса̄саниппада̄нена саттха̄йева. тепи хи бхагавато дхаммассаванена упаниссайасампаттим̣ патва̄ та̄йа ева упаниссайасампаттийа̄ дутийе ва̄ татийе ва̄ аттабха̄ве маггапхалабха̄гино хонти. ман̣д̣ӯкадевапутта̄дайо четтха нидассанам̣.
бхагавати кира гаггара̄йа поккхаран̣ийа̄ тӣре чампа̄нагарава̄сӣнам̣ дхаммам̣ десийама̄не еко ман̣д̣ӯко бхагавато саре нимиттам̣ аггахеси, там̣ еко ваччхапа̄лако дан̣д̣ам̣ олуббха тит̣т̣ханто сӣсе саннирумбхитва̄ ат̣т̣ха̄си. со та̄вадева ка̄лан̇катва̄ та̄ватим̣сабхаване два̄дасайоджанике канакавима̄не ниббатти. суттаппабуддхо вийа ча таттха аччхара̄сан̇гхапаривутам̣ атта̄нам̣ дисва̄ ‘‘аре ахампи на̄ма идха ниббатто, ким̣ ну кхо каммамака̄си’’нти а̄вадждженто на ан̃н̃ам̣ кин̃чи аддаса ¶ ан̃н̃атра бхагавато саре нимиттагга̄ха̄. со та̄вадева саха вима̄нена а̄гантва̄ бхагавато па̄де сираса̄ ванди. бхагава̄ джа̄нантова пуччхи –
‘‘ко ме вандати па̄да̄ни, иддхийа̄ йасаса̄ джалам̣;
абхиккантена ван̣н̣ена, сабба̄ обха̄сайам̣ диса̄’’ти.
ман̣д̣ӯкохам̣ ¶ пуре а̄сим̣, удаке ва̄ригочаро;
тава дхаммам̣ сун̣антасса, авадхи ваччхапа̄лакоти.
бхагава̄ тасса дхаммам̣ десеси. чатура̄сӣтийа̄ па̄н̣асахасса̄нам̣ дхамма̄бхисамайо ахоси. девапуттопи сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄йа ситам̣ катва̄ паккамӣти.
141. йам̣ пана кин̃чи аттхи н̃еййам̣ на̄ма, саббассева буддхатта̄ вимоккхантикан̃н̃а̄н̣авасена буддхо. йасма̄ ва̄ чатта̄ри сачча̄ни аттана̄пи буджджхи, ан̃н̃епи сатте бодхеси, тасма̄ евама̄дӣхипи ка̄ран̣ехи буддхо. имасса ча панаттхасса вин̃н̃а̄панаттхам̣ ‘‘буджджхита̄ сачча̄нӣти буддхо. бодхета̄ паджа̄йа̄ти буддхо’’ти евам̣ паватто саббопи ниддесанайо (маха̄ни. 192) пат̣исамбхида̄найо (пат̣и. ма. 1.162) ва̄ виттха̄ретаббо.
142. бхагава̄ти идам̣ панасса гун̣ависит̣т̣хасаббасаттуттамагаруга̄рава̄дхивачанам̣. тена̄ху пора̄н̣а̄ –
‘‘бхагава̄ти вачанам̣ сет̣т̣хам̣, бхагава̄ти вачанамуттамам̣;
гаруга̄равайутто со, бхагава̄ тена вуччатӣ’’ти.
чатуббидхам̣ ва̄ на̄мам̣ а̄ваттхикам̣ лин̇гикам̣ немиттикам̣ адхиччасамуппаннанти. адхиччасамуппаннам̣ на̄ма локийавоха̄рена йадиччхаканти вуттам̣ хоти. таттха ваччхо даммо балӣбаддоти евама̄ди а̄ваттхикам̣. дан̣д̣ӣ чхаттӣ сикхӣ карӣти евама̄ди лин̇гикам̣. тевиджджо чхал̣абхин̃н̃оти евама̄ди немиттикам̣. сиривад̣д̣хако дханавад̣д̣хакоти евама̄ди вачанаттхам̣ анапеккхитва̄ паваттам̣ адхиччасамуппаннам̣. идам̣ ¶ пана бхагава̄ти на̄мам̣ немиттикам̣, на маха̄ма̄йа̄йа, на суддходанамаха̄ра̄джена, на асӣтийа̄ н̃а̄тисахассехи катам̣, на саккасантусита̄дӣхи девата̄висесехи. вуттампи четам̣ дхаммасена̄патина̄ ‘‘бхагава̄ти нетам̣ на̄мам̣ ма̄тара̄ катам̣…пе… вимоккхантикаметам̣ буддха̄нам̣ бхагаванта̄нам̣ бодхийа̄ мӯле саха саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асса пат̣ила̄бха̄ саччхика̄ пан̃н̃атти йадидам̣ бхагава̄’’ти (маха̄ни. 84).
143. йам̣гун̣анемиттикан̃четам̣ на̄мам̣, тесам̣ гун̣а̄нам̣ пака̄санаттхам̣ имам̣ га̄тхам̣ ваданти –
‘‘бхагӣ ¶ бхаджӣ бха̄ги вибхаттава̄ ити,
ака̄си бхагганти гарӯти бха̄гйава̄;
бахӯхи н̃а̄йехи субха̄витаттано,
бхавантаго со бхагава̄ти вуччатӣ’’ти. –
ниддесе (маха̄ни. 84) вуттанайенева четтха тесам̣ тесам̣ пада̄нам̣ аттхо дат̣т̣хаббо.
бха̄гйава̄ бхаггава̄ йутто, бхагехи ча вибхаттава̄;
бхаттава̄ вантагамано, бхавесу бхагава̄ татоти.
таттха ван̣н̣а̄гамо ван̣н̣авипарийайотиа̄дикам̣ нируттилаккхан̣ам̣ гахетва̄ садданайена ва̄ писодара̄дипаккхепалаккхан̣ам̣ гахетва̄ йасма̄ локийалокуттарасукха̄бхиниббаттакам̣ да̄насӣла̄дипа̄раппаттам̣ бха̄гйамасса аттхи, тасма̄ бха̄гйава̄ти ваттаббе бхагава̄ти вуччатӣти н̃а̄таббам̣.
йасма̄ пана ахирика̄ноттаппакодхӯпана̄хамаккхапал̣а̄саисса̄маччхарийама̄йа̄са̄т̣хеййатхамбхаса̄рамбхама̄на̄тима̄намадапама̄датан̣ха̄авиджджа̄- тивидха̄кусаламӯладуччаритасам̣килесамалависамасан̃н̃а̄витаккапапан̃чачатуббидхавипарийеса- а̄савагантхаогхайогаагатитан̣хуппа̄дупа̄да̄напан̃чачетокхӣлавинибандханӣваран̣а̄бхинандана̄- чхавива̄дамӯлатан̣ха̄ка̄йасатта̄нусайаат̣т̣хамиччхаттанаватан̣ха̄мӯлакадаса̄кусалакаммапатхадва̄сат̣т̣хидит̣т̣хигата- ат̣т̣хасататан̣ха̄вичаритаппабхедасаббадаратхапарил̣а̄хакилесасатасахасса̄ни ¶ , сан̇кхепато ва̄ пан̃ча килесакхандхаабхисан̇кха̄радевапуттамаччума̄ре абхан̃джи. тасма̄ бхаггатта̄ етесам̣ париссайа̄нам̣ бхаггава̄ти ваттаббе бхагава̄ти вуччати. а̄ха четтха –
‘‘бхаггара̄го бхаггадосо, бхаггамохо ана̄саво;
бхагга̄сса па̄пака̄ дхамма̄, бхагава̄ тена вуччатӣ’’ти.
бха̄гйавата̄йа часса сатапун̃н̃алаккхан̣адхарасса рӯпака̄йасампатти дӣпита̄ хоти. бхаггадосата̄йа дхаммака̄йасампатти. татха̄ локийасариккхака̄нам̣ бахуматабха̄во, гахат̣т̣хапаббаджитехи абхигаманӣйата̄, абхигата̄нан̃ча несам̣ ка̄йачиттадуккха̄панайане ¶ пат̣ибалабха̄во, а̄мисада̄надхаммада̄нехи упака̄рита̄, локийалокуттарасукхехи ча сам̣йоджанасаматтхата̄ дӣпита̄ хоти.
йасма̄ ча локе иссарийадхаммайасасирика̄мапайаттесу чхасу дхаммесу бхагасаддо паваттати, параман̃часса сакачитте иссарийам̣, ан̣има̄лан̇гхима̄дикам̣ ва̄ локийасамматам̣ сабба̄ка̄рапарипӯрам̣ аттхи. татха̄ локуттаро дхаммо. локаттайабйа̄пако йатха̄бхуччагун̣а̄дхигато ативийа парисуддхо йасо. рӯпака̄йадассанабйа̄ват̣аджананайанаппаса̄даджананасаматтха̄ сабба̄ка̄рапарипӯра̄ саббан̇гапаччан̇гасирӣ. йам̣ йам̣ етена иччхитам̣ паттхитам̣ аттахитам̣ парахитам̣ ва̄, тасса тасса татхева абхиниппханнатта̄ иччхитаттханиббаттисан̃н̃ито ка̄мо. саббалокагарубха̄ваппаттихетубхӯто самма̄ва̄йа̄масан̇кха̄то пайатто ча аттхи. тасма̄ имехи бхагехи йуттатта̄пи бхага̄ асса сантӣти имина̄ аттхена бхагава̄ти вуччати.
йасма̄ пана кусала̄дӣхи бхедехи саббадхамме, кхандха̄йатанадха̄тусаччаиндрийапат̣иччасамуппа̄да̄дӣхи ва̄ кусала̄дидхамме, пӣл̣анасан̇кхатасанта̄павипарин̣а̄мат̣т̣хена ва̄ дуккхам̣ арийасаччам̣, а̄йӯхананида̄насам̣йогапалибодхат̣т̣хена самудайам̣, ниссаран̣авивека̄сан̇кхатааматат̣т̣хена ниродхам̣, ниййа̄никахетудассана̄дхипатеййат̣т̣хена маггам̣ вибхаттава̄, вибхаджитва̄ виваритва̄ деситава̄ти вуттам̣ хоти. тасма̄ вибхаттава̄ти ваттаббе бхагава̄ти вуччати.
йасма̄ ча еса диббабрахмаарийавиха̄ре ка̄йачиттаупадхививеке сун̃н̃атаппан̣ихита̄нимиттавимоккхе ан̃н̃е ча локийалокуттаре уттаримануссадхамме бхаджи севи бахулам̣ ака̄си, тасма̄ бхаттава̄ти ваттаббе бхагава̄ти вуччати.
йасма̄ ¶ пана тӣсу бхавесу тан̣ха̄сан̇кха̄там̣ гаманам̣ анена вантам̣, тасма̄ бхавесу вантагаманоти ваттаббе бхавасаддато бхака̄рам̣ гаманасаддато гака̄рам̣ вантасаддато вака̄ран̃ча дӣгхам̣ катва̄ а̄да̄йа бхагава̄ти вуччати йатха̄ локе механасса кхасса ма̄ла̄ти ваттаббе мекхала̄ти.
145. тассевам̣ имина̄ ча имина̄ ча ка̄ран̣ена со бхагава̄ арахам̣…пе… имина̄ ча имина̄ ча ка̄ран̣ена бхагава̄ти буддхагун̣е ануссарато нева тасмим̣ самайе ра̄гапарийут̣т̣хитам̣ читтам̣ хоти, на досапарийут̣т̣хитам̣, на мохапарийут̣т̣хитам̣ ¶ читтам̣ хоти. уджугатамевасса тасмим̣ самайе читтам̣ хоти татха̄гатама̄раббха (а. ни. 6.10). иччасса евам̣ ра̄га̄дипарийут̣т̣ха̄на̄бха̄вена виккхамбхитанӣваран̣асса каммат̣т̣ха̄на̄бхимукхата̄йа уджугатачиттасса буддхагун̣апон̣а̄ витаккавича̄ра̄ паваттанти. буддхагун̣е анувитаккайато анувича̄райато пӣти уппаджджати. пӣтиманасса пӣтипадат̣т̣ха̄на̄йа пассаддхийа̄ ка̄йачиттадаратха̄ пат̣иппассамбханти. пассаддхадаратхасса ка̄йикампи четасикампи сукхам̣ уппаджджати. сукхино буддхагун̣а̄рамман̣ам̣ хутва̄ читтам̣ сама̄дхийатӣти ануккамена екаккхан̣е джха̄нан̇га̄ни уппаджджанти. буддхагун̣а̄нам̣ пана гамбхӣрата̄йа на̄наппака̄рагун̣а̄нуссаран̣а̄дхимуттата̄йа ва̄ аппанам̣ аппатва̄ упача̄раппаттамева джха̄нам̣ хоти. тадетам̣ буддхагун̣а̄нуссаран̣авасена уппаннатта̄ буддха̄нуссатиччева сан̇кхам̣ гаччхати.
иман̃ча пана буддха̄нуссатим̣ ануйутто бхиккху саттхари сага̄раво хоти саппатиссо, саддха̄вепуллам̣ сативепуллам̣ пан̃н̃а̄вепуллам̣ пун̃н̃авепуллан̃ча адхигаччхати, пӣтипа̄моджджабахуло хоти, бхайабхеравасахо дуккха̄дхива̄санасаматтхо, саттха̄ра̄ сам̣ва̄сасан̃н̃ам̣ пат̣илабхати. буддхагун̣а̄нуссатийа̄ аджджха̄вуттхан̃часса сарӣрампи четийагхарамива пӯджа̄рахам̣ хоти. буддхабхӯмийам̣ читтам̣ намати. вӣтиккамитаббаваттхусама̄йоге часса саммукха̄ саттха̄рам̣ пассато вийа хироттаппам̣ паччупат̣т̣ха̄ти. уттари аппат̣ивиджджханто пана сугатипара̄йано хоти.
тасма̄ хаве аппама̄дам̣, кайира̄тха сумедхасо;
евам̣ маха̄нубха̄ва̄йа, буддха̄нуссатийа̄ сада̄ти.
идам̣ та̄ва буддха̄нуссатийам̣ виттха̄ракатха̄мукхам̣.
2. дхамма̄нуссатикатха̄
146. дхамма̄нуссатим̣ ¶ бха̄ветука̄мена̄пи рахогатена пат̣исаллӣнена ‘‘сва̄ккха̄то бхагавата̄ дхаммо сандит̣т̣хико ака̄лико ехипассико опанеййико паччаттам̣ ведитаббо вин̃н̃ӯхӣ’’ти (а. ни. 6.10) евам̣ парийаттидхаммасса чева нававидхасса ча локуттарадхаммасса гун̣а̄ ануссаритабба̄.
147. сва̄ккха̄тоти имасмим̣ хи паде парийаттидхаммопи сан̇гахам̣ гаччхати, итаресу локуттарадхаммова. таттха парийаттидхаммо та̄ва сва̄ккха̄то а̄димаджджхапарийоса̄накалйа̄н̣атта̄ ¶ са̄ттхасабйан̃джанакевалапарипун̣н̣апарисуддхабрахмачарийаппака̄санатта̄ ча. йан̃хи бхагава̄ екага̄тхампи десети, са̄ самантабхаддакатта̄ дхаммасса пат̣хамапа̄дена а̄дикалйа̄н̣а̄, дутийататийапа̄дехи маджджхекалйа̄н̣а̄, паччхимапа̄дена парийоса̄накалйа̄н̣а̄. ека̄нусандхикам̣ суттам̣ нида̄нена а̄дикалйа̄н̣ам̣, нигаманена парийоса̄накалйа̄н̣ам̣, сесена маджджхекалйа̄н̣ам̣. на̄на̄нусандхикам̣ суттам̣ пат̣хама̄нусандхина̄ а̄дикалйа̄н̣ам̣, паччхимена парийоса̄накалйа̄н̣ам̣, сесехи маджджхекалйа̄н̣ам̣. апича санида̄насауппаттикатта̄ а̄дикалйа̄н̣ам̣, венеййа̄нам̣ анурӯпато аттхасса авипарӣтата̄йа ча хетуда̄харан̣айуттато ча маджджхекалйа̄н̣ам̣, сотӯнам̣ саддха̄пат̣ила̄бхаджананена нигаманена ча парийоса̄накалйа̄н̣ам̣.
сакалопи са̄санадхаммо аттано аттхабхӯтена сӣлена а̄дикалйа̄н̣о, саматхавипассана̄маггапхалехи маджджхекалйа̄н̣о, нибба̄нена парийоса̄накалйа̄н̣о. сӣласама̄дхӣхи ва̄ а̄дикалйа̄н̣о, випассана̄маггехи маджджхекалйа̄н̣о, пхаланибба̄нехи парийоса̄накалйа̄н̣о. буддхасубодхита̄йа ва̄ а̄дикалйа̄н̣о, дхаммасудхаммата̄йа маджджхекалйа̄н̣о, сан̇гхасуппат̣иппаттийа̄ парийоса̄накалйа̄н̣о. там̣ сутва̄ татхаттха̄йа пат̣ипаннена адхигантабба̄йа абхисамбодхийа̄ ва̄ а̄дикалйа̄н̣о, паччекабодхийа̄ маджджхекалйа̄н̣о, са̄вакабодхийа̄ парийоса̄накалйа̄н̣о.
суййама̄но чеса нӣваран̣авиккхамбханато саваненапи калйа̄н̣амева а̄вахатӣти а̄дикалйа̄н̣о, пат̣ипаджджийама̄но саматхавипассана̄сукха̄ваханато пат̣ипаттийа̄пи калйа̄н̣ам̣ а̄вахатӣти маджджхекалйа̄н̣о, татха̄пат̣ипанно ча пат̣ипаттипхале нит̣т̣хите та̄дибха̄ва̄ваханато пат̣ипаттипхаленапи ¶ калйа̄н̣ам̣ а̄вахатӣти парийоса̄накалйа̄н̣оти евам̣ а̄димаджджхапарийоса̄накалйа̄н̣атта̄ сва̄ккха̄то.
йам̣ панеса бхагава̄ дхаммам̣ десенто са̄санабрахмачарийам̣ маггабрахмачарийан̃ча пака̄сети на̄на̄найехи дӣпети, там̣ йатха̄нурӯпам̣ аттхасампаттийа̄ са̄ттхам̣, бйан̃джанасампаттийа̄ сабйан̃джанам̣. сан̇ка̄санапака̄санавиваран̣авибхаджанаутта̄нӣкаран̣апан̃н̃аттиаттхападасама̄йогато са̄ттхам̣, аккхарападабйан̃джана̄ка̄ранируттиниддесасампаттийа̄ сабйан̃джанам̣. аттхагамбхӣрата̄пат̣иведхагамбхӣрата̄хи са̄ттхам̣, дхаммагамбхӣрата̄десана̄гамбхӣрата̄хи ¶ сабйан̃джанам̣. аттхапат̣ибха̄напат̣исамбхида̄висайато са̄ттхам̣, дхамманируттипат̣исамбхида̄висайато сабйан̃джанам̣. пан̣д̣итаведанӣйато париккхакаджанаппаса̄даканти са̄ттхам̣, саддхеййато локийаджанаппаса̄даканти сабйан̃джанам̣. гамбхӣра̄дхиппа̄йато са̄ттхам̣, утта̄нападато сабйан̃джанам̣. упанетаббасса абха̄вато сакалапарипун̣н̣абха̄вена кевалапарипун̣н̣ам̣. апанетаббасса абха̄вато ниддосабха̄вена парисуддхам̣.
апича пат̣ипаттийа̄ адхигамабйаттито са̄ттхам̣, парийаттийа̄ а̄гамабйаттито сабйан̃джанам̣, сӣла̄дипан̃чадхаммаккхандхайуттато кевалапарипун̣н̣ам̣, нирупаккилесато ниттаран̣аттха̄йа паваттито лока̄мисанирапеккхато ча парисуддханти евам̣ са̄ттхасабйан̃джанакевалапарипун̣н̣апарисуддхабрахмачарийаппака̄санато сва̄ккха̄то.
аттхавипалла̄са̄бха̄вато ва̄ сут̣т̣ху аккха̄тоти сва̄ккха̄то. йатха̄ хи ан̃н̃атиттхийа̄нам̣ дхаммасса аттхо випалла̄сама̄паджджати, антара̄йика̄ти вуттадхамма̄нам̣ антара̄йикатта̄бха̄вато, ниййа̄ника̄ти вуттадхамма̄нам̣ ниййа̄никатта̄бха̄вато. тена те дураккха̄тадхамма̄йева хонти, на татха̄ бхагавато дхаммасса аттхо випалла̄сама̄паджджати. име дхамма̄ антара̄йика̄, име дхамма̄ ниййа̄ника̄ти евам̣ вуттадхамма̄нам̣ татха̄бха̄ва̄натиккаманатоти. евам̣ та̄ва парийаттидхаммо сва̄ккха̄то.
локуттарадхаммо пана нибба̄на̄нурӯпа̄йа пат̣ипаттийа̄ пат̣ипада̄нурӯпасса ча нибба̄насса аккха̄татта̄ сва̄ккха̄то. йатха̄ха – ‘‘супан̃н̃атта̄ кхо пана тена бхагавата̄ са̄вака̄нам̣ нибба̄нага̄минӣ пат̣ипада̄ сам̣сандати нибба̄нан̃ча пат̣ипада̄ ча. сеййатха̄пи на̄ма ган̇годакам̣ йамунодакена сам̣сандати самети, евамева супан̃н̃атта̄ (дӣ. ни. 2.296) тена бхагавата̄ са̄вака̄нам̣ ¶ нибба̄нага̄минӣ пат̣ипада̄ сам̣сандати нибба̄нан̃ча пат̣ипада̄ ча̄’’ти. арийамагго четтха антадвайам̣ анупагамма маджджхима̄ пат̣ипада̄бхӯтова ‘‘маджджхима̄ пат̣ипада̄’’ти аккха̄татта̄ сва̄ккха̄то. са̄ман̃н̃апхала̄ни пат̣ипассаддхакилеса̄нева ‘‘пат̣ипассаддхакилеса̄нӣ’’ти аккха̄татта̄ сва̄ккха̄та̄ни. нибба̄нам̣ сассата̄матата̄н̣ален̣а̄дисабха̄вамева сассата̄дисабха̄вавасена аккха̄татта̄ сва̄ккха̄танти евам̣ локуттарадхаммопи сва̄ккха̄то.
148. сандит̣т̣хикоти ¶ еттха пана арийамагго та̄ва аттано санта̄не ра̄га̄дӣнам̣ абха̄вам̣ каронтена арийапуггалена са̄мам̣ дат̣т̣хабботи сандит̣т̣хико. йатха̄ха –‘‘ратто кхо, бра̄хман̣а, ра̄гена абхибхӯто парийа̄дин̣н̣ачитто аттабйа̄ба̄дха̄йапи четети, парабйа̄ба̄дха̄йапи четети, убхайабйа̄ба̄дха̄йапи четети. четасикам̣ дуккхам̣ доманассам̣ пат̣исам̣ведети. ра̄ге пахӣне нева аттабйа̄ба̄дха̄йа четети, на парабйа̄ба̄дха̄йа четети, на убхайабйа̄ба̄дха̄йа четети, на четасикам̣ дуккхам̣ доманассам̣ пат̣исам̣ведети. евампи кхо, бра̄хман̣а, сандит̣т̣хико дхаммо хотӣ’’ти(а. ни. 3.54). апича нававидхопи локуттарадхаммо йена йена адхигато хоти, тена тена парасаддха̄йа гантаббатам̣ хитва̄ паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ена сайам̣ дат̣т̣хабботи сандит̣т̣хико. атха ва̄ пасаттха̄ дит̣т̣хи сандит̣т̣хи, сандит̣т̣хийа̄ джайатӣти сандит̣т̣хико. татха̄ хеттха арийамагго сампайутта̄йа, арийапхалам̣ ка̄ран̣абхӯта̄йа, нибба̄нам̣ висайибхӯта̄йа сандит̣т̣хийа̄ килесе джайати. тасма̄ йатха̄ ратхена джайатӣти ратхико, евам̣ нававидхопи локуттарадхаммо сандит̣т̣хийа̄ джайатӣти сандит̣т̣хико.
атха ва̄ дит̣т̣ханти дассанам̣ вуччати. дит̣т̣хамева сандит̣т̣хам̣, дассананти аттхо. сандит̣т̣хам̣ арахатӣти сандит̣т̣хико. локуттарадхаммо хи бха̄вана̄бхисамайавасена саччхикирийа̄бхисамайавасена ча диссама̄нойева ват̣т̣абхайам̣ ниваттети. тасма̄ йатха̄ ваттхам̣ арахатӣти ваттхико, евам̣ сандит̣т̣хам̣ арахатӣти сандит̣т̣хико.
149. аттано пхалада̄нам̣ сандха̄йа на̄сса ка̄лоти ака̄ло. ака̄лойева ака̄лико. на пан̃ча̄хасатта̄ха̄дибхедам̣ ка̄лам̣ кхепетва̄ пхалам̣ дети, аттано пана паваттисаманантарамева пхаладоти вуттам̣ хоти. атха ва̄ аттано пхалада̄не пакат̣т̣хо ка̄ло патто асса̄ти ка̄лико. ко со? локийо ¶ кусаладхаммо. айам̣ пана саманантарапхалатта̄ на ка̄ликоти ака̄лико. идам̣ маггамева сандха̄йа вуттам̣.
150. ‘‘ехи пасса имам̣ дхамма’’нти евам̣ паваттам̣ ехипассавидхим̣ арахатӣти ехипассико. касма̄ панеса там̣ видхим̣ арахатӣти? виджджама̄натта̄ парисуддхатта̄ ча ¶ . риттамут̣т̣хийам̣ хи хиран̃н̃ам̣ ва̄ суван̣н̣ам̣ ва̄ аттхӣти ватва̄пи ‘‘ехи пасса има’’нти на сакка̄ ваттум̣. касма̄? авиджджама̄натта̄. виджджама̄нампи ча гӯтхам̣ ва̄ муттам̣ ва̄ манун̃н̃абха̄ваппака̄санена читтасампахам̣санаттхам̣ ‘‘ехи пасса има’’нти на сакка̄ ваттум̣. апича кхо пана тин̣ехи ва̄ пан̣н̣ехи ва̄ пат̣иччха̄детаббамева хоти. касма̄? апарисуддхатта̄. айам̣ пана нававидхопи локуттарадхаммо сабха̄ватова виджджама̄но вигатавала̄хаке а̄ка̄се сампун̣н̣ачандаман̣д̣алам̣ вийа пан̣д̣укамбале никкхиттаджа̄тиман̣и вийа ча парисуддхо. тасма̄ виджджама̄натта̄ парисуддхатта̄ ча ехипассавидхим̣ арахатӣти ехипассико.
151. упанетабботи опанеййико. айам̣ панеттха виниччхайо, упанайанам̣ упанайо, а̄диттам̣ челам̣ ва̄ сӣсам̣ ва̄ аджджхупеккхитва̄пи бха̄вана̄васена аттано читте упанайанам̣ арахатӣти опанайико. опанайикова опанеййико. идам̣ сан̇кхате локуттарадхамме йуджджати. асан̇кхате пана аттано читтена упанайанам̣ арахатӣти опанеййико. саччхикирийа̄васена аллӣйанам̣ арахатӣти аттхо.
атха ва̄ нибба̄нам̣ упанетӣти арийамагго упанеййо. саччхика̄таббатам̣ упанетабботи пхаланибба̄надхаммо упанеййо. упанеййо ева опанеййико.
152. паччаттам̣ ведитаббо вин̃н̃ӯхӣти саббехипи уггхат̣итан̃н̃ӯа̄дӣхи вин̃н̃ӯхи аттани аттани ведитаббо ‘‘бха̄вито ме магго, адхигатам̣ пхалам̣, саччхикато ниродхо’’ти. на хи упаджджха̄йена бха̄витена маггена саддхивиха̄рикасса килеса̄ пахӣйанти, на со тасса пхаласама̄паттийа̄ пха̄сувихарати, на тена саччхикатам̣ нибба̄нам̣ саччхикароти. тасма̄ на еса парасса сӣсе а̄бхаран̣ам̣ вийа дат̣т̣хаббо, аттано пана читтейева дат̣т̣хаббо, анубхавитаббо вин̃н̃ӯхӣти вуттам̣ хоти. ба̄ла̄нам̣ пана ависайо чеса.
апича ¶ ¶ сва̄ккха̄то айам̣ дхаммо. касма̄? сандит̣т̣хикатта̄. сандит̣т̣хико, ака̄ликатта̄. ака̄лико, ехипассикатта̄. йо ча ехипассико, со на̄ма опанеййико хотӣти.
153. тассевам̣ сва̄ккха̄тата̄дибхеде дхаммагун̣е ануссарато нева тасмим̣ самайе ра̄гапарийут̣т̣хитам̣ читтам̣ хоти. на доса…пе… на мохапарийут̣т̣хитам̣ читтам̣ хоти. уджугатамевасса тасмим̣ самайе читтам̣ хоти дхаммам̣ а̄раббха̄ти (а. ни. 6.10) пуриманайенева виккхамбхитанӣваран̣асса екаккхан̣е джха̄нан̇га̄ни уппаджджанти. дхаммагун̣а̄нам̣ пана гамбхӣрата̄йа на̄наппака̄рагун̣а̄нуссаран̣а̄дхимуттата̄йа ва̄ аппанам̣ аппатва̄ упача̄раппаттамева джха̄нам̣ хоти. тадетам̣ дхаммагун̣а̄нуссаран̣авасена уппаннатта̄ дхамма̄нуссатиччева сан̇кхам̣ гаччхати.
иман̃ча пана дхамма̄нуссатим̣ ануйутто бхиккху евам̣ опанеййикасса дхаммасса десета̄рам̣ имина̄пан̇гена саманна̄гатам̣ саттха̄рам̣ нева атӣтам̣се саманупасса̄ми, на панетарахи ан̃н̃атра тена бхагавата̄ти евам̣ дхаммагун̣адассаненева саттхари сага̄раво хоти саппатиссо. дхамме гаручиттӣка̄ро саддха̄дивепуллам̣ адхигаччхати, пӣтипа̄моджджабахуло хоти, бхайабхеравасахо, дуккха̄дхива̄санасаматтхо, дхаммена сам̣ва̄сасан̃н̃ам̣ пат̣илабхати, дхаммагун̣а̄нуссатийа̄ аджджха̄вуттхан̃часса сарӣрампи четийагхарамива пӯджа̄рахам̣ хоти, ануттарадхамма̄дхигама̄йа читтам̣ намати, вӣтиккамитаббаваттхусама̄йоге часса дхаммасудхамматам̣ самануссарато хироттаппам̣ паччупат̣т̣ха̄ти. уттари аппат̣ивиджджханто пана сугатипара̄йано хоти.
тасма̄ хаве аппама̄дам̣, кайира̄тха сумедхасо;
евам̣ маха̄нубха̄ва̄йа, дхамма̄нуссатийа̄ сада̄ти.
идам̣ дхамма̄нуссатийам̣ виттха̄ракатха̄мукхам̣.
3. сан̇гха̄нуссатикатха̄
154. сан̇гха̄нуссатим̣ бха̄ветука̄мена̄пи рахогатена пат̣исаллӣнена ‘‘суппат̣ипанно бхагавато са̄вакасан̇гхо, уджуппат̣ипанно бхагавато са̄вакасан̇гхо, н̃а̄йаппат̣ипанно бхагавато са̄вакасан̇гхо, са̄мӣчиппат̣ипанно ¶ бхагавато са̄вакасан̇гхо, йадидам̣ чатта̄ри пурисайуга̄ни ат̣т̣ха пурисапуггала̄ ¶ , еса бхагавато са̄вакасан̇гхо а̄хунеййо, па̄хунеййо, даккхин̣еййо, ан̃джаликаран̣ӣйо, ануттарам̣ пун̃н̃аккхеттам̣ локасса̄’’ти (а. ни. 6.10) евам̣ арийасан̇гхагун̣а̄ ануссаритабба̄.
155. таттха суппат̣ипанноти сут̣т̣ху пат̣ипанно, самма̄пат̣ипадам̣ аниваттипат̣ипадам̣ ануломапат̣ипадам̣ апаччанӣкапат̣ипадам̣ дхамма̄нудхаммапат̣ипадам̣ пат̣ипанноти вуттам̣ хоти. бхагавато ова̄да̄нуса̄саним̣ саккаччам̣ сун̣антӣти са̄вака̄. са̄вака̄нам̣ сан̇гхо са̄вакасан̇гхо, сӣладит̣т̣хиса̄ман̃н̃ата̄йа сан̇гха̄табха̄вама̄панно са̄вакасамӯхоти аттхо. йасма̄ пана са̄ самма̄пат̣ипада̄ уджу аван̇ка̄ акут̣ила̄ аджимха̄, арийо ча н̃а̄йотипи вуччати, ануччхавикатта̄ ча са̄мӣчӣтипи сан̇кхам̣ гата̄. тасма̄ тампат̣ипанно арийасан̇гхо уджуппат̣ипанно н̃а̄йаппат̣ипанно са̄мӣчиппат̣ипаннотипи вутто.
еттха ча йе маггат̣т̣ха̄, те самма̄пат̣ипаттисаман̇гита̄йа суппат̣ипанна̄. йе пхалат̣т̣ха̄, те самма̄пат̣ипада̄йа адхигантаббасса адхигататта̄ атӣтам̣ пат̣ипадам̣ сандха̄йа суппат̣ипанна̄ти ведитабба̄.
апича сва̄ккха̄те дхаммавинайе йатха̄нусит̣т̣хам̣ пат̣ипаннатта̄пи апан̣н̣акапат̣ипадам̣ пат̣ипаннатта̄пи суппат̣ипанно.
маджджхима̄йа пат̣ипада̄йа антадвайаманупагамма пат̣ипаннатта̄ ка̄йавачӣманован̇какут̣иладжимхадосаппаха̄на̄йа пат̣ипаннатта̄ ча уджуппат̣ипаннатта̄ ча уджуппат̣ипанно.
н̃а̄йо вуччати нибба̄нам̣. тадаттха̄йа пат̣ипаннатта̄ н̃а̄йаппат̣ипанно.
йатха̄ пат̣ипанна̄ са̄мӣчиппат̣ипанна̄раха̄ хонти, татха̄ пат̣ипаннатта̄ са̄мӣчиппат̣ипанно.
156. йадиданти йа̄ни има̄ни. чатта̄ри пурисайуга̄нӣти йугал̣авасена пат̣хамамаггат̣т̣хо пхалат̣т̣хоти идамекам̣ йугал̣анти евам̣ чатта̄ри пурисайугал̣а̄ни хонти. ат̣т̣ха пурисапуггала̄ти пурисапуггалавасена еко пат̣хамамаггат̣т̣хо еко пхалат̣т̣хоти имина̄ найена ат̣т̣хева пурисапуггала̄ хонти ¶ . еттха ча пурисоти ва̄ пуггалоти ва̄ екаттха̄ни ета̄ни пада̄ни. венеййавасена панетам̣ вуттам̣. еса бхагавато са̄вакасан̇гхоти йа̄нима̄ни йугавасена ¶ чатта̄ри пурисайуга̄ни, па̄т̣иеккато ат̣т̣ха пурисапуггала̄, еса бхагавато са̄вакасан̇гхо, а̄хунеййотиа̄дӣсу а̄нетва̄ хунитаббанти а̄хунам̣, дӯратопи а̄нетва̄ сӣлавантесу да̄таббанти аттхо. чатуннам̣ паччайа̄наметамадхивачанам̣. там̣ а̄хунам̣ пат̣иггахетум̣ йутто тасса махаппхалакаран̣атоти а̄хунеййо. атха ва̄ дӯратопи а̄гантва̄ саббаса̄патеййампи еттха хунитаббанти а̄хаванӣйо. сакка̄дӣнампи ва̄ а̄хаванам̣ арахатӣти а̄хаванӣйо. йо ча̄йам̣ бра̄хман̣а̄нам̣ а̄хаванӣйо на̄ма агги, йаттха хутам̣ махаппхаланти тесам̣ ладдхи. саче хутасса махаппхалата̄йа а̄хаванӣйо, сан̇гхова а̄хаванӣйо. сан̇гхе хутан̃хи махаппхалам̣ хоти. йатха̄ха –
‘‘йо ча вассасатам̣ джанту, аггим̣ паричаре ване;
екан̃ча бха̄витатта̄нам̣, мухуттамапи пӯджайе;
са̄йева пӯджана̄ сеййо, йан̃че вассасатам̣ хута’’нти. (дха. па. 107);
тадетам̣ ника̄йантаре а̄хаванӣйоти падам̣ идха а̄хунеййоти имина̄ падена аттхато екам̣. бйан̃джанато панеттха кин̃чиматтамева на̄нам̣. ити а̄хунеййо.
па̄хунеййоти еттха пана па̄хунам̣ вуччати диса̄видисато а̄гата̄нам̣ пийамана̄па̄нам̣ н̃а̄тимитта̄наматтха̄йа сакка̄рена пат̣ийаттам̣ а̄гантукада̄нам̣. тампи т̣хапетва̄ те татха̄рӯпе па̄хунаке сан̇гхассева да̄тум̣ йуттам̣, сан̇гхова там̣ пат̣иггахетум̣ йутто. сан̇гхасадисо хи па̄хунако наттхи. татха̄ хеса екабуддхантаре ча диссати, аббокин̣н̣ан̃ча пийамана̄паттакарехи дхаммехи саманна̄гатоти. евам̣ па̄хунамасса да̄тум̣ йуттам̣ па̄хунан̃ча пат̣иггахетум̣ йуттоти па̄хунеййо. йесам̣ пана па̄хаванӣйоти па̄л̣и, тесам̣ йасма̄ сан̇гхо пуббака̄рамарахати, тасма̄ саббапат̣хамам̣ а̄нетва̄ еттха хунитаббанти па̄хаванӣйо. саббаппака̄рена ва̄ а̄хаванамарахатӣти па̄хаванӣйо. сва̄йамидха тенева аттхена па̄хунеййоти вуччати.
даккхин̣а̄ти пана паралокам̣ саддахитва̄ да̄таббада̄нам̣ вуччати. там̣ даккхин̣ам̣ арахати, даккхин̣а̄йа ва̄ хито йасма̄ нам̣ махаппхалакаран̣ата̄йа висодхетӣти даккхин̣еййо.
убхо ¶ ¶ хаттхе сирасмим̣ патит̣т̣хапетва̄ саббалокена кайирама̄нам̣ ан̃джаликаммам̣ арахатӣти ан̃джаликаран̣ӣйо.
ануттарам̣ пун̃н̃аккхеттам̣ локасса̄ти саббалокасса асадисам̣ пун̃н̃авирӯханат̣т̣ха̄нам̣. йатха̄ хи ран̃н̃о ва̄ амаччасса ва̄ са̄лӣнам̣ ва̄ йава̄нам̣ ва̄ вирӯханат̣т̣ха̄нам̣ ран̃н̃о са̄ликкхеттам̣ ран̃н̃о йаваккхеттанти вуччати, евам̣ сан̇гхо саббалокасса пун̃н̃а̄нам̣ вирӯханат̣т̣ха̄нам̣. сан̇гхам̣ нисса̄йа хи локасса на̄наппака̄рахитасукхасам̣ваттаника̄ни пун̃н̃а̄ни вирӯханти. тасма̄ сан̇гхо ануттарам̣ пун̃н̃аккхеттам̣ локасса̄ти.
157. евам̣ суппат̣ипанната̄дибхеде сан̇гхагун̣е ануссарато нева тасмим̣ самайе ра̄гапарийут̣т̣хитам̣ читтам̣ хоти. на доса…пе… на мохапарийут̣т̣хитам̣ читтам̣ хоти. уджугатамевасса тасмим̣ самайе читтам̣ хоти сан̇гхам̣ а̄раббха̄ти (а. ни. 6.10) пуриманайенева виккхамбхитанӣваран̣асса екаккхан̣е джха̄нан̇га̄ни уппаджджанти. сан̇гхагун̣а̄нам̣ пана гамбхӣрата̄йа на̄наппака̄рагун̣а̄нуссаран̣а̄дхимуттата̄йа ва̄ аппанам̣ аппатва̄ упача̄раппаттамева джха̄нам̣ хоти. тадетам̣ сан̇гхагун̣а̄нуссаран̣авасена уппаннатта̄ сан̇гха̄нуссатиччева сан̇кхам̣ гаччхати.
иман̃ча пана сан̇гха̄нуссатим̣ ануйутто бхиккху сан̇гхе сага̄раво хоти саппатиссо. саддха̄дивепуллам̣ адхигаччхати, пӣтипа̄моджджабахуло хоти, бхайабхеравасахо, дуккха̄дхива̄санасаматтхо, сан̇гхена сам̣ва̄сасан̃н̃ам̣ пат̣илабхати. сан̇гхагун̣а̄нуссатийа̄ аджджха̄вуттхан̃часса сарӣрам̣ саннипатитасан̇гхамива упосатха̄га̄рам̣ пӯджа̄рахам̣ хоти, сан̇гхагун̣а̄дхигама̄йа читтам̣ намати, вӣтиккамитаббаваттхусама̄йоге часса саммукха̄ сан̇гхам̣ пассато вийа хироттаппам̣ паччупат̣т̣ха̄ти, уттари аппат̣ивиджджханто пана сугатипара̄йано хоти.
тасма̄ хаве аппама̄дам̣, кайира̄тха сумедхасо;
евам̣ маха̄нубха̄ва̄йа, сан̇гха̄нуссатийа̄ сада̄ти.
идам̣ сан̇гха̄нуссатийам̣ виттха̄ракатха̄мукхам̣.
4. сӣла̄нуссатикатха̄
158. сӣла̄нуссатим̣ ¶ ¶ бха̄ветука̄мена пана рахогатена пат̣исаллӣнена ‘‘ахо вата ме сӣла̄ни акхан̣д̣а̄ни аччхидда̄ни асабала̄ни акамма̄са̄ни бхуджисса̄ни вин̃н̃уппасаттха̄ни апара̄мат̣т̣ха̄ни сама̄дхисам̣ваттаника̄нӣ’’ти (а. ни. 6.10) евам̣ акхан̣д̣ата̄дигун̣авасена аттано сӣла̄ни ануссаритабба̄ни. та̄ни ча гахат̣т̣хена гахат̣т̣хасӣла̄ни, паббаджитена паббаджитасӣла̄ни.
гахат̣т̣хасӣла̄ни ва̄ хонту паббаджитасӣла̄ни ва̄, йесам̣ а̄димхи ва̄ анте ва̄ екампи на бхиннам̣, та̄ни парийанте чхиннаса̄т̣ако вийа на кхан̣д̣а̄нӣти акхан̣д̣а̄ни. йесам̣ вемаджджхе екампи на бхиннам̣, та̄ни маджджхе винивиддхаса̄т̣ако вийа на чхидда̄нӣти аччхидда̄ни. йесам̣ пат̣ипа̄т̣ийа̄ две ва̄ тӣн̣и ва̄ на бхинна̄ни, та̄ни пит̣т̣хийа̄ ва̄ куччхийа̄ ва̄ ут̣т̣хитена дӣгхават̣т̣а̄дисан̣т̣ха̄нена висабха̄гаван̣н̣ена ка̄л̣аратта̄дӣнам̣ ан̃н̃атарасарӣраван̣н̣а̄ га̄вӣ вийа на сабала̄нӣти асабала̄ни. йа̄ни антарантара̄ на бхинна̄ни, та̄ни висабха̄габиндувичитра̄ га̄вӣ вийа на камма̄са̄нӣти акамма̄са̄ни. ависесена ва̄ сабба̄нипи саттавидхена метхунасам̣йогена кодхупана̄ха̄дӣхи ча па̄падхаммехи анупахататта̄ акхан̣д̣а̄ни аччхидда̄ни асабала̄ни акамма̄са̄ни. та̄нийева тан̣ха̄да̄сабйато мочетва̄ бхуджиссабха̄вакаран̣ена бхуджисса̄ни. буддха̄дӣхи вин̃н̃ӯхи пасаттхатта̄ вин̃н̃уппасаттха̄ни. тан̣ха̄дит̣т̣хӣхи апара̄мат̣т̣хата̄йа кеначи ва̄ айам̣ те сӣлесу досоти евам̣ пара̄мат̣т̣хум̣ асаккун̣еййата̄йа апара̄мат̣т̣ха̄ни. упача̄расама̄дхим̣ аппана̄сама̄дхим̣ ва̄, атха ва̄ пана маггасама̄дхим̣ пхаласама̄дхин̃ча̄пи сам̣ваттентӣти сама̄дхисам̣ваттаника̄ни.
159. евам̣ акхан̣д̣ата̄дигун̣авасена аттано сӣла̄ни ануссарато невасса тасмим̣ самайе ра̄гапарийут̣т̣хитам̣ читтам̣ хоти. на доса…пе… на мохапарийут̣т̣хитам̣ читтам̣ хоти. уджугатамевасса тасмим̣ самайе читтам̣ хоти, сӣлам̣ а̄раббха̄ти пуриманайенева виккхамбхитанӣваран̣асса екаккхан̣е джха̄нан̇га̄ни уппаджджанти. сӣлагун̣а̄нам̣ пана гамбхӣрата̄йа на̄наппака̄рагун̣а̄нуссаран̣а̄дхимуттата̄йа ва̄ аппанам̣ аппатва̄ упача̄раппаттамева джха̄нам̣ хоти. тадетам̣ ¶ сӣлагун̣а̄нуссаран̣авасена уппаннатта̄ сӣла̄нуссатиччева сан̇кхам̣ гаччхати.
иман̃ча ¶ пана сӣла̄нуссатим̣ ануйутто бхиккху сиккха̄йа сага̄раво хоти сабха̄гавутти, пат̣исантха̄ре аппаматто, атта̄нува̄да̄дибхайавирахито, ан̣уматтесу ваджджесу бхайадасса̄вӣ, саддха̄дивепуллам̣ адхигаччхати, пӣтипа̄моджджабахуло хоти. уттари аппат̣ивиджджханто пана сугатипара̄йано хоти.
тасма̄ хаве аппама̄дам̣, кайира̄тха сумедхасо;
евам̣ маха̄нубха̄ва̄йа, сӣла̄нуссатийа̄ сада̄ти.
идам̣ сӣла̄нуссатийам̣ виттха̄ракатха̄мукхам̣.
5. ча̄га̄нуссатикатха̄
160. ча̄га̄нуссатим̣ бха̄ветука̄мена пана пакатийа̄ ча̄га̄дхимуттена ниччаппаваттада̄насам̣вибха̄гена бхавитаббам̣. атха ва̄ пана бха̄ванам̣ а̄рабхантена ито да̄ни пабхути сати пат̣игга̄хаке антамасо ека̄лопаматтампи да̄нам̣ адатва̄ на бхун̃джисса̄мӣти сама̄да̄нам̣ катва̄ там̣дивасам̣ гун̣ависит̣т̣хесу пат̣игга̄хакесу йатха̄сатти йатха̄балам̣ да̄нам̣ датва̄ таттха нимиттам̣ ган̣хитва̄ рахогатена пат̣исаллӣнена ‘‘ла̄бха̄ вата ме суладдхам̣ вата ме, йохам̣ маччхерамалапарийут̣т̣хита̄йа паджа̄йа вигатамаламаччхерена четаса̄ вихара̄ми муттача̄го пайатапа̄н̣и воссаггарато йа̄чайого да̄насам̣вибха̄гарато’’ти евам̣ вигатамаламаччхерата̄дигун̣авасена аттано ча̄го ануссаритаббо.
таттха ла̄бха̄ вата мети майхам̣ вата ла̄бха̄, йе име ‘‘а̄йум̣ кхо пана датва̄ а̄йусса бха̄гӣ хоти диббасса ва̄ ма̄нусасса ва̄’’ ити (а. ни. 5.37) ча, ‘‘дадам̣ пийо хоти бхаджанти нам̣ бахӯ’’ ити (а. ни. 5.34) ча, ‘‘дадама̄но пийо хоти, сатам̣ дхаммам̣ ануккамам̣’’ ити (а. ни. 5.35) ча евама̄дӣхи найехи бхагавата̄ да̄йакасса ла̄бха̄ сам̣ван̣н̣ита̄, те майхам̣ авассам̣ бха̄гиноти адхиппа̄йо. суладдхам̣ вата мети йам̣ майа̄ идам̣ са̄санам̣ мануссаттам̣ ва̄ ладдхам̣, там̣ суладдхам̣ вата ме. касма̄ ¶ ? йохам̣ маччхерамалапарийут̣т̣хита̄йа паджа̄йа…пе… да̄насам̣вибха̄гаратоти.
таттха ¶ маччхерамалапарийут̣т̣хита̄йа̄ти маччхерамалена абхибхӯта̄йа. паджа̄йа̄ти паджа̄йанавасена сатта̄ вуччанти. тасма̄ аттано сампаттӣнам̣ параса̄дха̄ран̣абха̄вамасаханалаккхан̣ена читтасса пабхассарабха̄вадӯсака̄нам̣ кан̣хадхамма̄нам̣ ан̃н̃атарена маччхерамалена абхибхӯтесу саттесӯти айаметтха аттхо. вигатамаламаччхерена̄ти ан̃н̃есампи ра̄гадоса̄димала̄нан̃чева маччхерасса ча вигататта̄ вигатамаламаччхерена. четаса̄ вихара̄мӣти йатха̄вуттаппака̄рачитто хутва̄ васа̄мӣти аттхо. суттесу пана маха̄на̄масаккасса сота̄паннасса сато ниссайавиха̄рам̣ пуччхато ниссайавиха̄равасена деситатта̄ ага̄рам̣ аджджха̄васа̄мӣти вуттам̣. таттха абхибхавитва̄ васа̄мӣти аттхо.
муттача̄готи виссат̣т̣хача̄го. пайатапа̄н̣ӣти парисуддхахаттхо. саккаччам̣ сахаттха̄ деййадхаммам̣ да̄тум̣ сада̄ дхотахаттхойева̄ти вуттам̣ хоти. воссаггаратоти воссаджджанам̣ воссагго, паричча̄готи аттхо. тасмим̣ воссагге сатата̄бхийогавасена ратоти воссаггарато. йа̄чайоготи йам̣ йам̣ паре йа̄чанти, тасса тасса да̄нато йа̄чанайоготи аттхо. йа̄джайоготипи па̄т̣хо. йаджанасан̇кха̄тена йа̄джена йуттоти аттхо. да̄насам̣вибха̄гаратоти да̄не ча сам̣вибха̄ге ча рато. ахан̃хи да̄нан̃ча деми, аттана̄ парибхун̃джитаббатопи ча сам̣вибха̄гам̣ кароми, еттхева часми убхайе ратоти евам̣ ануссаратӣти аттхо.
161. тассевам̣ вигатамаламаччхерата̄дигун̣авасена аттано ча̄гам̣ ануссарато нева тасмим̣ самайе ра̄гапарийут̣т̣хитам̣ читтам̣ хоти. на доса…пе… на мохапарийут̣т̣хитам̣ читтам̣ хоти. уджугатамевасса тасмим̣ самайе читтам̣ хоти ча̄гам̣ а̄раббха̄ти (а. ни. 5.10) пуриманайенева виккхамбхитанӣваран̣асса екаккхан̣е джха̄нан̇га̄ни уппаджджанти. ча̄гагун̣а̄нам̣ пана гамбхӣрата̄йа на̄наппака̄рача̄гагун̣а̄нуссаран̣а̄дхимуттата̄йа ва̄ аппанам̣ аппатва̄ упача̄раппаттамева джха̄нам̣ хоти. тадетам̣ ча̄гагун̣а̄нуссаран̣авасена уппаннатта̄ ча̄га̄нуссатиччева сан̇кхам̣ гаччхати.
иман̃ча ¶ пана ча̄га̄нуссатим̣ ануйутто бхиккху бхиййосо матта̄йа ча̄га̄дхимутто хоти, алобхаджджха̄сайо, метта̄йа ануломака̄рӣ, виса̄радо, пӣтипа̄моджджабахуло, уттари аппат̣ивиджджханто пана сугатипара̄йано хоти.
тасма̄ ¶ хаве аппама̄дам̣, кайира̄тха сумедхасо;
евам̣ маха̄нубха̄ва̄йа, ча̄га̄нуссатийа̄ сада̄ти.
идам̣ ча̄га̄нуссатийам̣ виттха̄ракатха̄мукхам̣.
6. девата̄нуссатикатха̄
162. девата̄нуссатим̣ бха̄ветука̄мена пана арийамаггавасена самуда̄гатехи саддха̄дӣхи гун̣ехи саманна̄гатена бхавитаббам̣. тато рахогатена пат̣исаллӣнена ‘‘санти дева̄ ча̄тумаха̄ра̄джика̄, санти дева̄ та̄ватим̣са̄, йа̄ма̄, тусита̄, нимма̄наратино, параниммитавасаваттино, санти дева̄ брахмака̄йика̄, санти дева̄ татуттари, йатха̄рӯпа̄йа саддха̄йа саманна̄гата̄ та̄ девата̄ ито чута̄ таттха упапанна̄, майхампи татха̄рӯпа̄ саддха̄ сам̣виджджати. йатха̄рӯпена сӣлена. йатха̄рӯпена сутена. йатха̄рӯпена ча̄гена. йатха̄рӯпа̄йа пан̃н̃а̄йа саманна̄гата̄ та̄ девата̄ ито чута̄ таттха упапанна̄, майхампи татха̄рӯпа̄ пан̃н̃а̄ сам̣виджджатӣ’’ти (а. ни. 6.10) евам̣ девата̄ саккхит̣т̣ха̄не т̣хапетва̄ аттано саддха̄дигун̣а̄ ануссаритабба̄.
сутте пана йасмим̣ маха̄на̄ма самайе арийаса̄вако аттано ча та̄сан̃ча девата̄нам̣ саддхан̃ча сӣлан̃ча сутан̃ча ча̄ган̃ча пан̃н̃ан̃ча ануссарати, невасса тасмим̣ самайе ра̄гапарийут̣т̣хитам̣ читтам̣ хотӣти вуттам̣. кин̃ча̄пи вуттам̣, атха кхо там̣ саккхит̣т̣ха̄не т̣хапетаббадевата̄нам̣ аттано саддха̄дӣхи сама̄нагун̣адӣпанаттхам̣ вуттанти ведитаббам̣. ат̣т̣хакатха̄йан̃хи девата̄ саккхит̣т̣ха̄не т̣хапетва̄ аттано гун̣е ануссаратӣти дал̣хам̣ катва̄ вуттам̣.
163. тасма̄ пуббабха̄ге девата̄нам̣ гун̣е ануссаритва̄ апарабха̄ге аттано сам̣виджджама̄не саддха̄дигун̣е ануссарато часса нева тасмим̣ самайе ¶ ра̄гапарийут̣т̣хитам̣ читтам̣ хоти. на доса…пе… на мохапарийут̣т̣хитам̣ читтам̣ хоти, уджугатамевасса тасмим̣ самайе читтам̣ хоти девата̄ а̄раббха̄ти (а. ни. 6.10) пуриманайенева виккхамбхитанӣваран̣асса екаккхан̣е джха̄нан̇га̄ни уппаджджанти. саддха̄дигун̣а̄нам̣ пана гамбхӣрата̄йа на̄наппака̄рагун̣а̄нуссаран̣а̄дхимуттата̄йа ва̄ аппанам̣ ¶ аппатва̄ упача̄раппаттамева джха̄нам̣ хоти. тадетам̣ девата̄нам̣ гун̣асадисасаддха̄дигун̣а̄нуссаран̣авасена девата̄нуссатиччева сан̇кхам̣ гаччхати.
иман̃ча пана девата̄нуссатим̣ ануйутто бхиккху девата̄нам̣ пийо хоти мана̄по, бхиййосо матта̄йа саддха̄дивепуллам̣ адхигаччхати, пӣтипа̄моджджабахуло вихарати. уттари аппат̣ивиджджханто пана сугатипара̄йано хоти.
тасма̄ хаве аппама̄дам̣, кайира̄тха сумедхасо;
евам̣ маха̄нубха̄ва̄йа, девата̄нуссатийа̄ сада̄ти.
идам̣ девата̄нуссатийам̣ виттха̄ракатха̄мукхам̣.
пакин̣н̣акакатха̄
164. йам̣ пана ета̄сам̣ виттха̄радесана̄йам̣ ‘‘уджугатамевасса тасмим̣ самайе читтам̣ хоти татха̄гатам̣ а̄раббха̄’’тиа̄дӣни ватва̄ ‘‘уджугатачитто кхо пана, маха̄на̄ма, арийаса̄вако лабхати аттхаведам̣, лабхати дхаммаведам̣, лабхати дхаммӯпасам̣хитам̣ па̄моджджам̣, памудитасса пӣти джа̄йатӣ’’ти (а. ни. 6.10) вуттам̣, таттха итипи со бхагава̄тиа̄дӣнам̣ аттхам̣ нисса̄йа уппаннам̣ тут̣т̣хим̣ сандха̄йа лабхати аттхаведанти вуттам̣. па̄л̣им̣ нисса̄йа уппаннам̣ тут̣т̣хим̣ сандха̄йа лабхати дхаммаведам̣. убхайавасена лабхати дхаммӯпасам̣хитам̣ па̄моджджанти вуттанти ведитаббам̣.
йан̃ча девата̄нуссатийам̣ девата̄ а̄раббха̄ти вуттам̣, там̣ пуббабха̄ге девата̄ а̄раббха паваттачиттавасена девата̄гун̣асадисе ва̄ девата̄бха̄ваниппха̄даке гун̣е а̄раббха паваттачиттавасена вуттанти ведитаббам̣.
165. има̄ ¶ пана чха ануссатийо арийаса̄вака̄нан̃н̃ева иджджханти. тесам̣ хи буддхадхаммасан̇гхагун̣а̄ па̄кат̣а̄ хонти. те ча акхан̣д̣ата̄дигун̣ехи сӣлехи, вигатамаламаччхерена ча̄гена, маха̄нубха̄ва̄нам̣ девата̄нам̣ гун̣асадисехи саддха̄дигун̣ехи саманна̄гата̄. маха̄на̄масутте (а. ни. 6.10) ча ¶ сота̄паннасса ниссайавиха̄рам̣ пут̣т̣хена бхагавата̄ сота̄паннасса ниссайавиха̄радассанаттхамева ета̄ виттха̄рато катхита̄.
гедхасуттепи ‘‘идха, бхиккхаве, арийаса̄вако татха̄гатам̣ ануссарати, итипи со бхагава̄…пе… уджугатамевасса тасмим̣ самайе читтам̣ хоти никкхантам̣ муттам̣ вут̣т̣хитам̣ гедхамха̄. гедхоти кхо, бхиккхаве, пан̃чаннетам̣ ка̄магун̣а̄намадхивачанам̣. идампи кхо, бхиккхаве, а̄рамман̣ам̣ каритва̄ евамидхекачче сатта̄ висуджджхантӣ’’ти (а. ни. 6.25) евам̣ арийаса̄вакасса ануссативасена читтам̣ висодхетва̄ уттари параматтхависуддхиадхигаматтха̄йа катхита̄.
а̄йасмата̄ маха̄качча̄нена десите самба̄дхока̄сасуттепи ‘‘аччхарийам̣, а̄вусо, аббхутам̣, а̄вусо, йа̄ван̃чидам̣ тена бхагавата̄ джа̄ната̄ пассата̄ арахата̄ самма̄самбуддхена самба̄дхе ока̄са̄дхигамо анубуддхо сатта̄нам̣ висуддхийа̄…пе… нибба̄насса саччхикирийа̄йа йадидам̣ чха ануссатит̣т̣ха̄на̄ни. катама̄ни чха? идха̄вусо, арийаса̄вако татха̄гатам̣ ануссарати…пе… евамидхекачче сатта̄ висуддхидхамма̄ бхавантӣ’’ти (а. ни. 6.26) евам̣ арийаса̄вакассева параматтхависуддхидхаммата̄йа ока̄са̄дхигамавасена катхита̄.
упосатхасуттепи ‘‘катхан̃ча, виса̄кхе, арийӯпосатхо хоти? упаккилит̣т̣хасса, виса̄кхе, читтасса упаккамена парийодапана̄ хоти. катхан̃ча, виса̄кхе, упаккилит̣т̣хасса читтасса упаккамена парийодапана̄ хоти? идха, виса̄кхе, арийаса̄вако татха̄гатам̣ ануссаратӣ’’ти (а. ни. 3.71) евам̣ арийаса̄вакассева упосатхам̣ упавасато читтависодханакаммат̣т̣ха̄навасена упосатхасса махаппхалабха̄вадассанаттхам̣ катхита̄.
ека̄дасанипа̄тепи ‘‘саддхо кхо, маха̄на̄ма, а̄ра̄дхако хоти, но ассаддхо. а̄раддхавӣрийо, упат̣т̣хитасати, сама̄хито, пан̃н̃ава̄, маха̄на̄ма ¶ , а̄ра̄дхако хоти, но дуппан̃н̃о. имесу кхо твам̣, маха̄на̄ма, пан̃часу дхаммесу патит̣т̣ха̄йа чха дхамме уттари бха̄веййа̄си. идха твам̣, маха̄на̄ма, татха̄гатам̣ ануссареййа̄си итипи со бхагава̄’’ти (а. ни. 11.11) евам̣ арийаса̄вакассева ‘‘тесам̣ но, бханте, на̄на̄виха̄рена вихаратам̣ кенасса виха̄рена вихаритабба’’нти пуччхато виха̄радассанаттхам̣ катхита̄.
166. евам̣ ¶ сантепи парисуддхасӣла̄дигун̣асаманна̄гатена путхуджджанена̄пи манаси ка̄табба̄. ануссававасена̄пи хи буддха̄дӣнам̣ гун̣е ануссарато читтам̣ пасӣдатийева. йасса̄нубха̄вена нӣваран̣а̄ни виккхамбхетва̄ ул̣а̄рапа̄моджджо випассанам̣ а̄рабхитва̄ арахаттам̣йева саччхикареййа кат̣аандхака̄рава̄сӣ пхуссадеваттхеро вийа.
со кира̄йасма̄ ма̄рена ниммитам̣ буддхарӯпам̣ дисва̄ ‘‘айам̣ та̄ва сара̄гадосамохо евам̣ собхати, катхам̣ ну кхо бхагава̄ на собхати, со хи саббасо вӣтара̄гадосамохо’’ти буддха̄рамман̣ам̣ пӣтим̣ пат̣илабхитва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣ӣти.
ити са̄дхуджанапа̄моджджаттха̄йа кате висуддхимагге
сама̄дхибха̄вана̄дхика̄ре
чхаануссатиниддесо на̄ма
саттамо париччхедо.
8. ануссатикаммат̣т̣ха̄наниддесо
маран̣ассатикатха̄
167. ида̄ни ¶ ¶ ито анантара̄йа маран̣ассатийа̄ бха̄вана̄ниддесо ануппатто. таттха маран̣анти екабхавапарийа̄паннасса джӣвитиндрийасса упаччхедо. йам̣ панетам̣ араханта̄нам̣ ват̣т̣адуккхасамуччхедасан̇кха̄там̣ самуччхедамаран̣ам̣, сан̇кха̄ра̄нам̣ кхан̣абхан̇гасан̇кха̄там̣ кхан̣икамаран̣ам̣, руккхо мато лохам̣ матантиа̄дӣсу саммутимаран̣ан̃ча, на там̣ идха адхиппетам̣.
йампи четам̣ адхиппетам̣, там̣ ка̄ламаран̣ам̣ ака̄ламаран̣анти дувидхам̣ хоти. таттха ка̄ламаран̣ам̣ пун̃н̃аккхайена ва̄ а̄йуккхайена ва̄ убхайаккхайена ва̄ хоти. ака̄ламаран̣ам̣ каммупаччхедакакаммавасена.
таттха йам̣ виджджама̄на̄йапи а̄йусанта̄наджанакапаччайасампаттийа̄ кевалам̣ пат̣исандхиджанакасса каммасса випаккавипа̄катта̄ маран̣ам̣ хоти, идам̣ пун̃н̃аккхайена маран̣ам̣ на̄ма. йам̣ гатика̄ла̄ха̄ра̄дисампаттийа̄ абха̄вена аджджатанака̄лапуриса̄нам̣ вийа вассасатаматтапарима̄н̣асса а̄йуно кхайавасена маран̣ам̣ хоти, идам̣ а̄йуккхайена маран̣ам̣ на̄ма. йам̣ пана дӯсӣма̄ракала̄бура̄джа̄дӣнам̣ вийа тан̇кхан̣ан̃н̃ева т̣ха̄на̄ча̄ванасаматтхена каммуна̄ упаччхиннасанта̄на̄нам̣, пуримакаммавасена ва̄ саттхахаран̣а̄дӣхи упаккамехи упаччхиджджама̄насанта̄на̄нам̣ маран̣ам̣ хоти, идам̣ ака̄ламаран̣ам̣ на̄ма. там̣ саббампи вуттаппака̄рена джӣвитиндрийупаччхедена сан̇гахитам̣. ити джӣвитиндрийупаччхедасан̇кха̄тасса маран̣асса саран̣ам̣ маран̣ассати.
168. там̣ бха̄ветука̄мена рахогатена пат̣исаллӣнена ‘‘маран̣ам̣ бхависсати, джӣвитиндрийам̣ упаччхиджджиссатӣ’’ти ва̄, ‘‘маран̣ам̣ маран̣а’’нти ва̄ йонисо манасика̄ро паваттетаббо. айонисо ¶ паваттайато хи ит̣т̣хаджанамаран̣а̄нуссаран̣е соко уппаджджати виджа̄тама̄туйа̄ пийапуттамаран̣а̄нуссаран̣е вийа. анит̣т̣хаджанамаран̣а̄нуссаран̣е па̄моджджам̣ уппаджджати верӣнам̣ веримаран̣а̄нуссаран̣е вийа. маджджхаттаджанамаран̣а̄нуссаран̣е сам̣вего на уппаджджати матакал̣еварадассане чхавад̣а̄хакасса вийа. аттано маран̣а̄нуссаран̣е санта̄со уппаджджати уккхитта̄сикам̣ вадхакам̣ дисва̄ бхӣрукаджа̄тикасса ¶ вийа. тадетам̣ саббампи сатисам̣веган̃а̄н̣авирахато хоти. тасма̄ таттха таттха хатаматасатте олокетва̄ дит̣т̣хапуббасампаттӣнам̣ сатта̄нам̣ мата̄нам̣ маран̣ам̣ а̄ваджджетва̄ сатин̃ча сам̣веган̃ча н̃а̄н̣ан̃ча йоджетва̄ ‘‘маран̣ам̣ бхависсатӣ’’тиа̄дина̄ найена манасика̄ро паваттетаббо. евам̣ паваттенто хи йонисо паваттети, упа̄йена паваттетӣти аттхо. евам̣ паваттайатойева хи екаччасса нӣваран̣а̄ни виккхамбханти, маран̣а̄рамман̣а̄ сати сан̣т̣ха̄ти, упача̄раппаттамева каммат̣т̣ха̄нам̣ хоти.
169. йасса пана етта̄вата̄ на хоти, тена вадхакапаччупат̣т̣ха̄нато, сампаттивипаттито, упасам̣харан̣ато, ка̄йабахуса̄дха̄ран̣ато, а̄йудуббалато, анимиттато, аддха̄напариччхедато, кхан̣апариттатоти имехи ат̣т̣хаха̄ка̄рехи маран̣ам̣ ануссаритаббам̣.
таттха вадхакапаччупат̣т̣ха̄натоти вадхакасса вийа паччупат̣т̣ха̄нато. йатха̄ хи имасса сӣсам̣ чхиндисса̄мӣти асим̣ гахетва̄ гӣва̄йа ча̄райама̄но вадхако паччупат̣т̣хитова хоти, евам̣ маран̣ампи паччупат̣т̣хитамева̄ти ануссаритаббам̣. касма̄? саха джа̄тийа̄ а̄гатато, джӣвитахаран̣ато ча. йатха̄ хи ахиччхаттакамакул̣ам̣ маттхакена пам̣сум̣ гахетва̄ва уггаччхати, евам̣ сатта̄ джара̄маран̣ам̣ гахетва̄ва ниббаттанти. татха̄ хи несам̣ пат̣исандхичиттам̣ уппа̄да̄нантарамева джарам̣ патва̄ паббатасикхарато патитасила̄ вийа бхиджджати саддхим̣ сампайуттакхандхехи. евам̣ кхан̣икамаран̣ам̣ та̄ва саха джа̄тийа̄ а̄гатам̣. джа̄тасса пана авассам̣ маран̣ато идха̄дхиппетамаран̣ампи саха джа̄тийа̄ а̄гатам̣. тасма̄ еса сатто джа̄така̄лато пат̣т̣ха̄йа йатха̄ на̄ма ут̣т̣хито сӯрийо аттха̄бхимукхо гаччхатева, гатагатат̣т̣ха̄нато ӣсакампи на ниваттати. йатха̄ ва̄ надӣ паббатеййа̄ сӣгхасота̄ ха̄раха̄ринӣ сандатева ваттатева ӣсакампи на ниваттати, евам̣ ӣсакампи аниваттама̄но маран̣а̄бхимукхова йа̄ти. тена вуттам̣ –
‘‘йамекараттим̣ ¶ пат̣хамам̣, габбхе васати ма̄н̣аво;
аббхут̣т̣хитова со йа̄ти, са гаччхам̣ на ниваттатӣ’’ти. (джа̄. 1.15.363);
евам̣ гаччхато часса гимха̄бхитатта̄нам̣ куннадӣнам̣ кхайо вийа, па̄то а̄пораса̄нугатабандхана̄нам̣ думаппхала̄нам̣ патанам̣ вийа, муггара̄бхита̄л̣ита̄нам̣ маттикабха̄джана̄нам̣ бхедо ¶ вийа, сӯрийарасмисампхут̣т̣ха̄нам̣ усса̄вабиндӯнам̣ виддхам̣санам̣ вийа ча маран̣амева а̄саннам̣ хоти. тена̄ха –
‘‘аччайанти ахоратта̄, джӣвитамупаруджджхати;
а̄йу кхӣйати мачча̄нам̣, куннадӣнам̣ва одакам̣. (сам̣. ни. 1.146);
‘‘пхала̄намива пакка̄нам̣, па̄то папатато бхайам̣;
евам̣ джа̄та̄на мачча̄нам̣, ниччам̣ маран̣ато бхайам̣.
‘‘йатха̄пи кумбхака̄расса, катам̣ маттикабха̄джанам̣;
кхуддакан̃ча махантан̃ча, йам̣ паккам̣ йан̃ча а̄макам̣;
саббам̣ бхеданапарийантам̣, евам̣ мачча̄на джӣвитам̣’. (су. ни. 581-582);
‘‘усса̄вова тин̣аггамхи, сӯрийуггаманам̣ пати;
евама̄йу манусса̄нам̣, ма̄ мам̣ амма нива̄райа̄’’ти. (джа̄. 1.11.79);
евам̣ уккхитта̄сико вадхако вийа саха джа̄тийа̄ а̄гатам̣ панетам̣ маран̣ам̣ гӣва̄йа асим̣ ча̄райама̄но со вадхако вийа джӣвитам̣ харатийева, на ахаритва̄ ниваттати. тасма̄ саха джа̄тийа̄ а̄гатато, джӣвитахаран̣ато ча уккхитта̄сико вадхако вийа маран̣ампи паччупат̣т̣хитамева̄ти евам̣ вадхакапаччупат̣т̣ха̄нато маран̣ам̣ ануссаритаббам̣.
170. сампаттивипаттитоти идха сампатти на̄ма та̄вадева собхати, йа̄ва нам̣ випатти на̄бхибхавати, на ча са̄ сампатти на̄ма аттхи, йа̄ випаттим̣ атиккамма тит̣т̣хеййа. татха̄ хи –
‘‘сакалам̣ ¶ мединим̣ бхутва̄, датва̄ кот̣исатам̣ сукхӣ;
ад̣д̣ха̄малакаматтасса, анте иссаратам̣ гато.
‘‘тенева дехабандхена, пун̃н̃амхи кхайама̄гате;
маран̣а̄бхимукхо сопи, асоко сокама̄гато’’ти.
апича ¶ саббам̣ а̄рогйам̣ бйа̄дхипарийоса̄нам̣, саббам̣ йоббанам̣ джара̄парийоса̄нам̣, саббам̣ джӣвитам̣ маран̣апарийоса̄нам̣, саббойева локасаннива̄со джа̄тийа̄ анугато, джара̄йа анусат̣о, бйа̄дхина̄ абхибхӯто, маран̣ена аббха̄хато. тена̄ха –
‘‘йатха̄пи села̄ випула̄, набхам̣ а̄хачча паббата̄;
саманта̄ анупарийеййум̣, ниппотхента̄ чатуддиса̄.
‘‘евам̣ джара̄ ча маччу ча, адхиваттанти па̄н̣ине;
кхаттийе бра̄хман̣е вессе, судде чан̣д̣а̄лапуккусе;
на кин̃чи париваджджети, саббамева̄бхимаддати.
‘‘на таттха хаттхӣнам̣ бхӯми, на ратха̄нам̣ на паттийа̄;
на ча̄пи мантайуддхена, сакка̄ джетум̣ дханена ва̄’’ти. (сам̣. ни. 1.136);
евам̣ джӣвитасампаттийа̄ маран̣авипаттипарийоса̄натам̣ ваваттхапентена сампаттивипаттито маран̣ам̣ ануссаритаббам̣.
171. упасам̣харан̣атоти парехи саддхим̣ аттано упасам̣харан̣ато. таттха саттаха̄ка̄рехи упасам̣харан̣ато маран̣ам̣ ануссаритаббам̣, йасамахаттато, пун̃н̃амахаттато, тха̄мамахаттато, иддхимахаттато, пан̃н̃а̄махаттато, паччекабуддхато, самма̄самбуддхатоти. катхам̣? идам̣ маран̣ам̣ на̄ма маха̄йаса̄нам̣ маха̄парива̄ра̄нам̣ ¶ сампаннадханава̄хана̄нам̣ маха̄самматамандха̄тумаха̄судассана дал̣ханеми нимиппабхутӣнампи упари нира̄сан̇камева патитам̣, киман̇гам̣ пана майхам̣ упари на патиссати?
маха̄йаса̄ ра̄джавара̄, маха̄самматаа̄дайо;
тепи маччувасам̣ патта̄, ма̄дисесу катха̄ва ка̄ти.
евам̣ та̄ва йасамахаттато ануссаритаббам̣.
катхам̣ пун̃н̃амахаттато?
джотико джат̣ило угго, мен̣д̣ако атха пун̣н̣ако;
ете чан̃н̃е ча йе локе, маха̄пун̃н̃а̄ти виссута̄;
саббе маран̣ама̄панна̄, ма̄дисесу катха̄ва ка̄ти.
евам̣ пун̃н̃амахаттато ануссаритаббам̣.
катхам̣ ¶ тха̄мамахаттато?
ва̄судево баладево, бхӣмасено йудхит̣т̣хило;
ча̄нуро йо маха̄малло, антакасса васам̣ гата̄.
евам̣ тха̄мабалӯпета̄, ити локамхи виссута̄;
етепи маран̣ам̣ йа̄та̄, ма̄дисесу катха̄ва ка̄ти.
евам̣ тха̄мамахаттато ануссаритаббам̣.
катхам̣ иддхимахаттато?
па̄дан̇гут̣т̣хакаматтена ¶ , веджайантамакампайи;
йо на̄миддхиматам̣ сет̣т̣хо, дутийо аггаса̄вако.
сопи маччумукхам̣ гхорам̣, миго сӣхамукхам̣ вийа;
павит̣т̣хо саха иддхӣхи, ма̄дисесу катха̄ва ка̄ти.
евам̣ иддхимахаттато ануссаритаббам̣.
катхам̣ пан̃н̃а̄махаттато?
локана̄тхам̣ т̣хапетва̄на, йе чан̃н̃е аттхи па̄н̣ино;
пан̃н̃а̄йа са̄рипуттасса, калам̣ на̄ггханти сол̣асим̣.
евам̣ на̄ма маха̄пан̃н̃о, пат̣хамо аггаса̄вако;
маран̣асса васам̣ патто, ма̄дисесу катха̄ва ка̄ти.
евам̣ пан̃н̃а̄махаттато ануссаритаббам̣.
катхам̣ паччекабуддхато? йепи те аттано н̃а̄н̣авӣрийабалена саббакилесасаттунимматханам̣ катва̄ паччекабодхим̣ патта̄ кхаггависа̄н̣акаппа̄ сайамбхуно, тепи маран̣ато на мутта̄, куто пана̄хам̣ муччисса̄мӣти.
там̣ там̣ нимиттама̄гамма, вӣмам̣санта̄ махесайо;
сайамбхун̃н̃а̄н̣атеджена, йе патта̄ а̄саваккхайам̣.
екачарийанива̄сена, кхаггасин̇гасамӯпама̄;
тепи на̄тигата̄ маччум̣, ма̄дисесу катха̄ва ка̄ти.
евам̣ ¶ ¶ паччекабуддхато ануссаритаббам̣.
катхам̣ самма̄самбуддхато? йопи со бхагава̄ асӣтианубйан̃джанапат̣иман̣д̣итадваттим̣самаха̄пурисалаккхан̣авичитрарӯпака̄йо сабба̄ка̄рапарисуддхасӣлаккхандха̄дигун̣аратанасамиддхадхаммака̄йо йасамахаттапун̃н̃амахаттатха̄мамахаттаиддхимахаттапан̃н̃а̄махатта̄нам̣ па̄рам̣ гато асамо асамасамо аппат̣ипуггало арахам̣ самма̄самбуддхо, сопи салилавут̣т̣хинипа̄тена маха̄аггиккхандхо вийа маран̣авут̣т̣хинипа̄тена т̣ха̄насо вӯпасанто.
евам̣ маха̄нубха̄васса, йам̣ на̄метам̣ махесино;
на бхайена на ладжджа̄йа, маран̣ам̣ васама̄гатам̣.
нилладжджам̣ вӣтаса̄раджджам̣, саббасатта̄бхимадданам̣;
тайидам̣ ма̄дисам̣ саттам̣, катхам̣ на̄бхибхависсатӣти.
евам̣ самма̄самбуддхато ануссаритаббам̣.
тассевам̣ йасамахаттата̄дисампаннехи парехи саддхим̣ маран̣аса̄ман̃н̃ата̄йа атта̄нам̣ упасам̣харитва̄ тесам̣ вийа саттависеса̄нам̣ майхампи маран̣ам̣ бхависсатӣти ануссарато упача̄раппаттам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ хотӣти. евам̣ упасам̣харан̣ато маран̣ам̣ ануссаритаббам̣.
172. ка̄йабахуса̄дха̄ран̣атоти айам̣ ка̄йо бахуса̄дха̄ран̣о. асӣтийа̄ та̄ва кимикула̄нам̣ са̄дха̄ран̣о, таттха чхавиниссита̄ па̄н̣а̄ чхавим̣ кха̄данти, чамманиссита̄ чаммам̣ кха̄данти, мам̣саниссита̄ мам̣сам̣ кха̄данти, нха̄руниссита̄ нха̄рум̣ кха̄данти, ат̣т̣хиниссита̄ ат̣т̣хим̣ кха̄данти, мин̃джаниссита̄ мин̃джам̣ кха̄данти. таттхева джа̄йанти джӣйанти мӣйанти, учча̄рапасса̄вам̣ каронти. ка̄йова несам̣ сӯтигхаран̃чева гила̄наса̄ла̄ ча суса̄нан̃ча ваччакут̣и ча пасса̄вадон̣ика̄ ча. сва̄йам̣ тесампи кимикула̄нам̣ пакопена маран̣ам̣ нигаччхатийева. йатха̄ ча асӣтийа̄ кимикула̄нам̣, евам̣ аджджхаттика̄нам̣йева анекасата̄нам̣ рога̄нам̣ ба̄хира̄нан̃ча ахивиччхика̄дӣнам̣ маран̣асса паччайа̄нам̣ са̄дха̄ран̣о.
йатха̄ ¶ хи чатумаха̄патхе т̣хапите лаккхамхи саббадиса̄хи а̄гата̄ сарасаттитомарапа̄са̄н̣а̄дайо нипатанти, евам̣ ка̄йепи саббупаддава̄ нипатанти ¶ . сва̄йам̣ тесампи упаддава̄нам̣ нипа̄тена маран̣ам̣ нигаччхатийева. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘идха, бхиккхаве, бхиккху дивасе никкханте раттийа̄ пат̣ихита̄йа ити пат̣исан̃чиккхати, бахука̄ кхо ме паччайа̄ маран̣асса, ахи ва̄ мам̣ д̣ам̣сеййа, виччхико ва̄ мам̣ д̣ам̣сеййа, сатападӣ ва̄ мам̣ д̣ам̣сеййа, тена ме асса ка̄лан̇кирийа̄, со мамасса антара̄йо, упаккхалитва̄ ва̄ папатеййам̣, бхаттам̣ ва̄ ме бхуттам̣ бйа̄паджджеййа, питтам̣ ва̄ ме куппеййа, семхам̣ ва̄ ме куппеййа, саттхака̄ ва̄ ме ва̄та̄ куппеййум̣, тена ме асса ка̄лан̇кирийа̄, со мамасса антара̄йо’’ти. евам̣ (а. ни. 6.20) ка̄йабахуса̄дха̄ран̣ато маран̣ам̣ ануссаритаббам̣.
173. а̄йудуббалатоти а̄йу на̄метам̣ абалам̣ дуббалам̣. татха̄ хи сатта̄нам̣ джӣвитам̣ асса̄сапасса̄сӯпанибаддхан̃чева ирийа̄патхӯпанибаддхан̃ча сӣтун̣хӯпанибаддхан̃ча маха̄бхӯтӯпанибаддхан̃ча а̄ха̄рӯпанибаддхан̃ча. тадетам̣ асса̄сапасса̄са̄нам̣ самавуттитам̣ лабхама̄намева паваттати. бахи никкхантана̄сикава̄те пана анто апависанте, павит̣т̣хе ва̄ аниккхаманте мато на̄ма хоти. чатуннам̣ ирийа̄патха̄нампи самавуттитам̣ лабхама̄намева паваттати. ан̃н̃атаран̃н̃атарасса пана адхиматтата̄йа а̄йусан̇кха̄ра̄ упаччхиджджанти. сӣтун̣ха̄нампи самавуттитам̣ лабхама̄намева паваттати. атисӣтена пана атиун̣хена ва̄ абхибхӯтасса випаджджати. маха̄бхӯта̄нампи самавуттитам̣ лабхама̄намева паваттати. патхавӣдха̄туйа̄ пана а̄подха̄туа̄дӣнам̣ ва̄ ан̃н̃атаран̃н̃атарасса пакопена баласампаннопи пуггало паттхаддхака̄йо ва̄ атиса̄ра̄дивасена килиннапӯтика̄йо ва̄ маха̄д̣а̄хапарето ва̄ самбхиджджама̄насандхибандхано ва̄ хутва̄ джӣвитаккхайам̣ па̄пун̣а̄ти. кабал̣ӣка̄ра̄ха̄рампи йуттака̄ле лабхантассева джӣвитам̣ паваттати, а̄ха̄рам̣ алабхама̄насса пана париккхайам̣ гаччхатӣти. евам̣ а̄йудуббалато маран̣ам̣ ануссаритаббам̣.
174. анимиттатоти ававаттха̄нато, париччхеда̄бха̄ватоти аттхо. сатта̄нам̣ хи –
джӣвитам̣ бйа̄дхи ка̄ло ча, деханиккхепанам̣ гати;
пан̃чете джӣвалокасмим̣, анимитта̄ на на̄йаре.
таттха ¶ джӣвитам̣ та̄ва ‘‘еттакамева джӣвитаббам̣, на ито пара’’нти ваваттха̄на̄бха̄вато анимиттам̣ ¶ . калалака̄лепи хи сатта̄ маранти, аббудапесигханама̄сикадвема̄сатема̄сачатума̄сапан̃чама̄садасама̄сака̄лепи. куччхито никкхантасамайепи. тато парам̣ вассасатасса антопи бахипи марантийева. бйа̄дхипи ‘‘имина̄ва бйа̄дхина̄ сатта̄ маранти, на̄н̃н̃ена̄’’ти ваваттха̄на̄бха̄вато анимитто. чаккхурогена̄пи хи сатта̄ маранти, сотарога̄дӣнам̣ ан̃н̃атарена̄пи. ка̄лопи ‘‘имасмим̣йева ка̄ле маритаббам̣, на̄н̃н̃асми’’нти евам̣ ваваттха̄на̄бха̄вато анимитто. пуббан̣хепи хи сатта̄ маранти, маджджханхика̄дӣнам̣ ан̃н̃атарасмимпи. деханиккхепанампи ‘‘идхева мӣйама̄на̄нам̣ дехена патитаббам̣, на̄н̃н̃атра̄’’ти евам̣ ваваттха̄на̄бха̄вато анимиттам̣. антога̄ме джа̄та̄нам̣ хи бахига̄мепи аттабха̄во патати. бахига̄ме джа̄та̄нампи антога̄ме. татха̄ тхаладжа̄нам̣ ва̄ джале, джаладжа̄нам̣ ва̄ тхалети анекаппака̄рато виттха̄ретаббам̣. гатипи ‘‘ито чутена идха ниббаттитабба’’нти евам̣ ваваттха̄на̄бха̄вато анимитта̄. девалокато хи чута̄ мануссесупи ниббаттанти, мануссалокато чута̄ девалока̄дӣнампи йаттха каттхачи ниббаттантӣти евам̣ йантайуттагон̣о вийа гатипан̃чаке локо сампариваттатӣти евам̣ анимиттато маран̣ам̣ ануссаритаббам̣.
175. аддха̄напариччхедатоти манусса̄нам̣ джӣвитасса на̄ма етарахи паритто аддха̄. йо чирам̣ джӣвати, со вассасатам̣, аппам̣ ва̄ бхиййо. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘аппамидам̣, бхиккхаве, манусса̄нам̣ а̄йу, гаманӣйо сампара̄йо, каттаббам̣ кусалам̣, чаритаббам̣ брахмачарийам̣, наттхи джа̄тасса амаран̣ам̣. йо, бхиккхаве, чирам̣ джӣвати, со вассасатам̣, аппам̣ ва̄ бхиййоти.
аппама̄йуманусса̄нам̣, хӣл̣еййа нам̣ супорисо;
чареййа̄диттасӣсова, наттхи маччусса на̄гамоти. (сам̣. ни. 1.145);
апарампи а̄ха – ‘‘бхӯтапуббам̣, бхиккхаве, арако на̄ма саттха̄ ахосӣ’’ти саббампи саттахи упама̄хи алан̇катам̣ суттам̣ виттха̄ретаббам̣.
апарампи а̄ха – ‘‘йоча̄йам̣, бхиккхаве, бхиккху евам̣ маран̣ассатим̣ бха̄вети, ахо вата̄хам̣ раттиндивам̣ джӣвеййам̣, бхагавато са̄санам̣ манасикареййам̣, бахум̣ вата ме катам̣ асса̄ти. йоча̄йам̣, бхиккхаве, бхиккху евам̣ маран̣ассатим̣ бха̄вети ¶ , ахо вата̄хам̣ дивасам̣ джӣвеййам̣, бхагавато са̄санам̣ манасикареййам̣, бахум̣ вата ме катам̣ асса̄ти. йо ча̄йам̣, бхиккхаве, бхиккху евам̣ ¶ маран̣ассатим̣ бха̄вети, ахо вата̄хам̣ тадантарам̣ джӣвеййам̣, йадантарам̣ екам̣ пин̣д̣апа̄там̣ бхун̃джа̄ми, бхагавато са̄санам̣ манасикареййам̣, бахум̣ вата ме катам̣ асса̄ти. йо ча̄йам̣, бхиккхаве, бхиккху евам̣ маран̣ассатим̣ бха̄вети, ахо вата̄хам̣ тадантарам̣ джӣвеййам̣, йадантарам̣ чатта̄ро пан̃ча а̄лопе сан̇кха̄дитва̄ аджджхохара̄ми, бхагавато са̄санам̣ манасикареййам̣, бахум̣ вата ме катам̣ асса̄ти. име вуччанти, бхиккхаве, бхиккхӯ паматта̄ вихаранти, дандхам̣ маран̣ассатим̣ бха̄венти а̄сава̄нам̣ кхайа̄йа. йо ча кхва̄йам̣, бхиккхаве, бхиккху евам̣ маран̣ассатим̣ бха̄вети, ахо вата̄хам̣ тадантарам̣ джӣвеййам̣, йадантарам̣ екам̣ а̄лопам̣ сан̇кха̄дитва̄ аджджхохара̄ми, бхагавато са̄санам̣ манасикареййам̣, бахум̣ вата ме катам̣ асса̄ти. йо ча̄йам̣, бхиккхаве, бхиккху евам̣ маран̣ассатим̣ бха̄вети, ахо вата̄хам̣ тадантарам̣ джӣвеййам̣, йадантарам̣ ассаситва̄ ва̄ пассаса̄ми, пассаситва̄ ва̄ ассаса̄ми, бхагавато са̄санам̣ манасикареййам̣, бахум̣ вата ме катам̣ асса̄ти. име вуччанти, бхиккхаве, бхиккхӯ аппаматта̄ вихаранти, тиккхам̣ маран̣ассатим̣ бха̄венти а̄сава̄нам̣ кхайа̄йа̄’’ти (а. ни. 6.19). евам̣ чатупан̃ча̄лопасан̇кха̄данаматтам̣ ависса̄сийо паритто джӣвитасса аддха̄ти евам̣ аддха̄напариччхедато маран̣ам̣ ануссаритаббам̣.
176. кхан̣апариттатоти параматтхато хи атипаритто сатта̄нам̣ джӣвитаккхан̣о екачиттаппаваттиматтойева. йатха̄ на̄ма ратхачаккам̣ паваттама̄нампи екенева немиппадесена паваттати, тит̣т̣хама̄нампи екенева тит̣т̣хати, евамева екачиттаккхан̣икам̣ сатта̄нам̣ джӣвитам̣. тасмим̣ читте нируддхаматте сатто нируддхоти вуччати. йатха̄ха – ‘‘атӣте читтаккхан̣е джӣвиттха, на джӣвати, на джӣвиссати. ана̄гате читтаккхан̣е на джӣвиттха, на джӣвати, джӣвиссати. паччуппанне читтаккхан̣е на джӣвиттха, джӣвати, на джӣвиссати.
‘‘джӣвитам̣ аттабха̄во ча, сукхадуккха̄ ча кевала̄;
екачиттасама̄йутта̄, лаху со ваттате кхан̣о.
‘‘йе нируддха̄ марантасса, тит̣т̣хама̄насса ва̄ идха;
саббепи садиса̄ кхандха̄, гата̄ аппат̣исандхика̄.
‘‘аниббаттена ¶ ¶ на джа̄то, паччуппаннена джӣвати;
читтабхан̇га̄ мато локо, пан̃н̃атти параматтхийа̄’’ти. (маха̄ни. 39);
евам̣ кхан̣апариттато маран̣ам̣ ануссаритаббам̣.
177. ити имесам̣ ат̣т̣ханнам̣ а̄ка̄ра̄нам̣ ан̃н̃атаран̃н̃атарена ануссаратопи пунаппунам̣ манасика̄равасена читтам̣ а̄севанам̣ лабхати, маран̣а̄рамман̣а̄ сати сантит̣т̣хати, нӣваран̣а̄ни виккхамбханти, джха̄нан̇га̄ни па̄тубхаванти. сабха̄вадхамматта̄ пана сам̣веджанӣйатта̄ ча а̄рамман̣асса аппанам̣ аппатва̄ упача̄раппаттамева джха̄нам̣ хоти. локуттараджджха̄нам̣ пана дутийачатуттха̄ни ча а̄руппаджджха̄на̄ни сабха̄вадхаммепи бха̄вана̄висесена аппанам̣ па̄пун̣анти. висуддхибха̄вана̄нуккамавасена хи локуттарам̣ аппанам̣ па̄пун̣а̄ти. а̄рамман̣а̄тиккамабха̄вана̄васена а̄руппам̣. аппана̄паттассева хи джха̄насса а̄рамман̣асаматиккаманаматтам̣ таттха хоти. идха пана тадубхайампи наттхи. тасма̄ упача̄раппаттамева джха̄нам̣ хоти. тадетам̣ маран̣ассатибалена уппаннатта̄ маран̣ассатиччева сан̇кхам̣ гаччхати.
иман̃ча пана маран̣ассатим̣ ануйутто бхиккху сататам̣ аппаматто хоти, саббабхавесу анабхиратисан̃н̃ам̣ пат̣илабхати, джӣвитаникантим̣ джаха̄ти, па̄пагарахӣ хоти, асаннидхибахуло париккха̄ресу вигатамаламаччхеро, аниччасан̃н̃а̄ часса паричайам̣ гаччхати, тадануса̄ренева дуккхасан̃н̃а̄ анаттасан̃н̃а̄ ча упат̣т̣ха̄ти. йатха̄ абха̄витамаран̣а̄ сатта̄ сахаса̄ ва̄л̣амигайаккхасаппачоравадхака̄бхибхӯта̄ вийа маран̣асамайе бхайам̣ санта̄сам̣ саммохам̣ а̄паджджанти, евам̣ ана̄паджджитва̄ абхайо асаммӯл̣хо ка̄лам̣ кароти. саче дит̣т̣хева дхамме аматам̣ на̄ра̄дхети, ка̄йасса бхеда̄ сугатипара̄йано хоти.
тасма̄ хаве аппама̄дам̣, кайира̄тха сумедхасо;
евам̣ маха̄нубха̄ва̄йа, маран̣ассатийа̄ сада̄ти.
идам̣ маран̣ассатийам̣ виттха̄ракатха̄мукхам̣.
ка̄йагата̄сатикатха̄
178. ида̄ни ¶ ¶ йам̣ там̣ ан̃н̃атра буддхуппа̄да̄ аппаваттапуббам̣ саббатиттхийа̄нам̣ ависайабхӯтам̣ тесу тесу суттантесу ‘‘екадхаммо, бхиккхаве, бха̄вито бахулӣкато махато сам̣вега̄йа сам̣ваттати. махато аттха̄йа сам̣ваттати. махато йогаккхема̄йа сам̣ваттати. махато сатисампаджан̃н̃а̄йа сам̣ваттати. н̃а̄н̣адассанапат̣ила̄бха̄йа сам̣ваттати. дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄ра̄йа сам̣ваттати. виджджа̄вимуттипхаласаччхикирийа̄йа сам̣ваттати. катамо екадхаммо? ка̄йагата̄ сати… (а. ни. 1.563 а̄дайо). аматам̣ те, бхиккхаве, парибхун̃джанти, йе ка̄йагата̄сатим̣ парибхун̃джанти. аматам̣ те, бхиккхаве, на парибхун̃джанти, йе ка̄йагата̄сатим̣ на парибхун̃джанти. аматам̣ тесам̣, бхиккхаве, парибхуттам̣… апарибхуттам̣… парихӣнам̣… апарихӣнам̣… вираддхам̣… авираддхам̣, йесам̣ ка̄йагата̄сати а̄раддха̄ти (а. ни. 1.603) евам̣ бхагавата̄ анекехи а̄ка̄рехи пасам̣ситва̄ ‘‘катхам̣ бха̄вита̄, бхиккхаве, ка̄йагата̄сати катхам̣ бахулӣката̄ махаппхала̄ хоти маха̄нисам̣са̄? идха, бхиккхаве, бхиккху аран̃н̃агато ва̄’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 3.154) найена а̄на̄па̄напаббам̣, ирийа̄патхапаббам̣, чатусампаджан̃н̃апаббам̣, пат̣иккӯламанасика̄рапаббам̣, дха̄туманасика̄рапаббам̣, навасиватхикапабба̄нӣти имесам̣ чуддасаннам̣ пабба̄нам̣ васена ка̄йагата̄сатикаммат̣т̣ха̄нам̣ ниддит̣т̣хам̣, тасса бха̄вана̄ниддесо ануппатто.
таттха йасма̄ ирийа̄патхапаббам̣ чатусампаджан̃н̃апаббам̣ дха̄туманасика̄рапаббанти има̄ни тӣн̣и випассана̄васена вутта̄ни. нава сиватхикапабба̄ни випассана̄н̃а̄н̣есуйева а̄дӣнава̄нупассана̄васена вутта̄ни. йа̄пи четтха уддхума̄така̄дӣсу сама̄дхибха̄вана̄ иджджхеййа, са̄ асубханиддесе пака̄сита̄йева. а̄на̄па̄напаббам̣ пана пат̣иккӯламанасика̄рапаббан̃ча има̄неветтха две сама̄дхивасена вутта̄ни. тесу а̄на̄па̄напаббам̣ а̄на̄па̄нассативасена висум̣ каммат̣т̣ха̄нам̣йева. йам̣ панетам̣ ‘‘пуна чапарам̣, бхиккхаве, бхиккху имамева ка̄йам̣ уддхам̣ па̄датала̄ адхо кесаматтхака̄ тачапарийантам̣ пӯрам̣ на̄наппака̄расса асучино паччавеккхати. аттхи имасмим̣ ка̄йе кеса̄ лома̄…пе… мутта’’нти (ма. ни. 3.154) евам̣ маттхалун̇гам̣ ат̣т̣химин̃джена сан̇гахетва̄ пат̣иккӯламанасика̄равасена деситам̣ дваттим̣са̄ка̄ракаммат̣т̣ха̄нам̣, идамидха ка̄йагата̄сатӣти адхиппетам̣.
179. таттха̄йам̣ ¶ па̄л̣иван̣н̣ана̄пуббан̇гамо бха̄вана̄ниддесо. имамева ка̄йанти имам̣ чатумаха̄бхӯтикам̣ ¶ пӯтика̄йам̣. уддхам̣ па̄датала̄ти па̄даталато упари. адхо кесаматтхака̄ти кесаггато хет̣т̣ха̄. тачапарийантанти тирийам̣ тачапариччхиннам̣. пӯрам̣ на̄наппака̄расса асучино паччавеккхатӣти на̄наппака̄ракеса̄диасучибхарито айам̣ ка̄йоти пассати. катхам̣? аттхи имасмим̣ ка̄йе кеса̄…пе… муттанти.
таттха аттхӣти сам̣виджджанти. имасминти йва̄йам̣ уддхам̣ па̄датала̄ адхо кесаматтхака̄ тачапарийанто пӯро на̄наппака̄расса асучиноти вуччати, тасмим̣. ка̄йети сарӣре. сарӣрам̣ хи асучисан̃чайато куччхита̄нам̣ кеса̄дӣнан̃чева чаккхурога̄дӣнан̃ча рогасата̄нам̣ а̄йабхӯтато ка̄йоти вуччати. кеса̄ лома̄ти ете кеса̄дайо дваттим̣са̄ка̄ра̄. таттха аттхи имасмим̣ ка̄йе кеса̄, аттхи имасмим̣ ка̄йе лома̄ти евам̣ самбандхо ведитаббо.
имасмим̣ хи па̄датала̄ пат̣т̣ха̄йа упари, кесаматтхака̄ пат̣т̣ха̄йа хет̣т̣ха̄, тачато пат̣т̣ха̄йа паритоти еттаке бйа̄маматте кал̣еваре сабба̄ка̄ренапи вичинанто на кочи кин̃чи муттам̣ ва̄ ман̣им̣ ва̄ вел̣урийам̣ ва̄ агарум̣ ва̄ кун̇кумам̣ ва̄ каппӯрам̣ ва̄ ва̄сачун̣н̣а̄дим̣ ва̄ ан̣уматтампи сучибха̄вам̣ пассати, атха кхо парамадуггандхаджегуччхам̣ асирикадассанам̣ на̄наппака̄рам̣ кесалома̄дибхедам̣ асучим̣йева пассати. тена вуттам̣ ‘‘аттхи имасмим̣ ка̄йе кеса̄ лома̄…пе… мутта’’нти. айаметтха падасамбандхато ван̣н̣ана̄.
180. имам̣ пана каммат̣т̣ха̄нам̣ бха̄ветука̄мена а̄дикаммикена кулапуттена вуттаппака̄рам̣ калйа̄н̣амиттам̣ упасан̇камитва̄ идам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетаббам̣. тена̄писса каммат̣т̣ха̄нам̣ катхентена саттадха̄ уггахакосаллам̣ дасадха̄ ча манасика̄ракосаллам̣ а̄чиккхитаббам̣. таттха вачаса̄ манаса̄ ван̣н̣ато сан̣т̣ха̄нато дисато ока̄сато париччхедатоти евам̣ саттадха̄ уггахакосаллам̣ а̄чиккхитаббам̣.
имасмим̣ хи пат̣иккӯламанасика̄ракаммат̣т̣ха̄не йопи типит̣ако хоти, тена̄пи манасика̄рака̄ле пат̣хамам̣ ва̄ча̄йа саджджха̄йо ка̄таббо. екаччасса хи саджджха̄йам̣ каронтассева каммат̣т̣ха̄нам̣ па̄кат̣ам̣ хоти малайава̄сӣ маха̄деваттхерасса сантике уггахитакаммат̣т̣ха̄на̄нам̣ двиннам̣ тхера̄нам̣ вийа. тхеро ¶ кира техи каммат̣т̣ха̄нам̣ йа̄чито чатта̄ро ма̄се имам̣йева саджджха̄йам̣ каротха̄ти дваттим̣са̄ка̄рапа̄л̣им̣ ада̄си. те кин̃ча̄пи несам̣ две тайо ника̄йа̄ пагун̣а̄, падаккхин̣агга̄хита̄йа ¶ пана чатта̄ро ма̄се дваттим̣са̄ка̄рам̣ саджджха̄йанта̄ва сота̄панна̄ ахесум̣. тасма̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ катхентена а̄чарийена антева̄сико ваттаббо ‘‘пат̣хамам̣ та̄ва ва̄ча̄йа саджджха̄йам̣ карохӣ’’ти.
каронтена ча тачапан̃чака̄дӣни париччхиндитва̄ ануломапат̣иломавасена саджджха̄йо ка̄таббо. кеса̄ лома̄ накха̄ данта̄ тачоти хи ватва̄ пуна пат̣иломато тачо данта̄ накха̄ лома̄ кеса̄ти ваттаббам̣.
таданантарам̣ ваккапан̃чаке мам̣сам̣ нха̄ру ат̣т̣хи ат̣т̣химин̃джам̣ вакканти ватва̄ пуна пат̣иломато ваккам̣ ат̣т̣химин̃джам̣ ат̣т̣хи нха̄ру мам̣сам̣, тачо данта̄ накха̄ лома̄ кеса̄ти ваттаббам̣.
тато паппха̄сапан̃чаке хадайам̣ йаканам̣ киломакам̣ пихакам̣ паппха̄санти ватва̄ пуна пат̣иломато паппха̄сам̣ пихакам̣ киломакам̣ йаканам̣ хадайам̣, ваккам̣ ат̣т̣химин̃джам̣ ат̣т̣хи нха̄ру мам̣сам̣, тачо данта̄ накха̄ лома̄ кеса̄ти ваттаббам̣.
тато маттхалун̇гапан̃чаке антам̣ антагун̣ам̣ ударийам̣ карӣсам̣ маттхалун̇ганти ватва̄ пуна пат̣иломато маттхалун̇гам̣ карӣсам̣ ударийам̣ антагун̣ам̣ антам̣, паппха̄сам̣ пихакам̣ киломакам̣ йаканам̣ хадайам̣, ваккам̣ ат̣т̣химин̃джам̣ ат̣т̣хи нха̄ру мам̣сам̣, тачо данта̄ накха̄ лома̄ кеса̄ти ваттаббам̣.
тато медачхакке питтам̣ семхам̣ пуббо лохитам̣ седо медоти ватва̄ пуна пат̣иломато медо седо лохитам̣ пуббо семхам̣ питтам̣, маттхалун̇гам̣ карӣсам̣ ударийам̣ антагун̣ам̣ антам̣, паппха̄сам̣ пихакам̣ киломакам̣ йаканам̣ хадайам̣, ваккам̣ ат̣т̣химин̃джам̣ ат̣т̣хи нха̄ру мам̣сам̣, тачо данта̄ накха̄ лома̄ кеса̄ти ваттаббам̣.
тато муттачхакке ассу васа̄ кхел̣о син̇гха̄н̣ика̄ ласика̄ муттанти ватва̄ пуна пат̣иломато муттам̣ ласика̄ син̇гха̄н̣ика̄ кхел̣о васа̄ ассу, медо седо лохитам̣ пуббо семхам̣ питтам̣, маттхалун̇гам̣ карӣсам̣ ударийам̣ антагун̣ам̣ антам̣, паппха̄сам̣ пихакам̣ киломакам̣ йаканам̣ хадайам̣, ваккам̣ ат̣т̣химин̃джам̣ ат̣т̣хи нха̄ру мам̣сам̣, тачо данта̄ накха̄ лома̄ кеса̄ти ваттаббам̣.
евам̣ ¶ ¶ ка̄ласатам̣ ка̄ласахассам̣ ка̄ласатасахассампи ва̄ча̄йа саджджха̄йо ка̄таббо. вачаса̄ саджджха̄йена хи каммат̣т̣ха̄натанти пагун̣а̄ хоти, на ито чито ча читтам̣ видха̄вати. кот̣т̣ха̄са̄ па̄кат̣а̄ хонти, хаттхасан̇кхалика̄ вийа ватипа̄дапанти вийа ча кха̄йанти.
йатха̄ пана вачаса̄, татхева манаса̄пи саджджха̄йо ка̄таббо. вачаса̄ саджджха̄йо хи манаса̄ саджджха̄йасса паччайо хоти. манаса̄ саджджха̄йо лаккхан̣апат̣иведхасса паччайо хоти.
ван̣н̣атоти кеса̄дӣнам̣ ван̣н̣о ваваттхапетаббо.
сан̣т̣ха̄натоти тесан̃н̃ева сан̣т̣ха̄нам̣ ваваттхапетаббам̣.
дисатоти имасмим̣ хи сарӣре на̄бхито уддхам̣ упаримадиса̄, адхо хет̣т̣химадиса̄, тасма̄ айам̣ кот̣т̣ха̄со имисса̄ на̄ма диса̄йа̄ти диса̄ ваваттхапетабба̄.
ока̄сатоти айам̣ кот̣т̣ха̄со имасмим̣ на̄ма ока̄се патит̣т̣хитоти евам̣ тасса тасса ока̄со ваваттхапетаббо.
париччхедатоти сабха̄гапариччхедо висабха̄гапариччхедоти две париччхеда̄. таттха айам̣ кот̣т̣ха̄со хет̣т̣ха̄ ча упари ча тирийан̃ча имина̄ на̄ма париччхинноти евам̣ сабха̄гапариччхедо ведитаббо. кеса̄ на лома̄, лома̄пи на кеса̄ти евам̣ амиссаката̄васена висабха̄гапариччхедо ведитаббо.
евам̣ саттадха̄ уггахакосаллам̣ а̄чиккхантена пана идам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ асукасмим̣ сутте пат̣иккӯлавасена катхитам̣, асукасмим̣ дха̄тувасена̄ти н̃атва̄ а̄чиккхитаббам̣. идан̃хи маха̄сатипат̣т̣ха̄не (дӣ. ни. 2.377) пат̣иккӯлавасенева катхитам̣. маха̄хаттхипадопама(ма. ни. 1.300 а̄дайо) маха̄ра̄хулова̄да(ма. ни. 2.113 а̄дайо) дха̄тувибхан̇гесу(ма. ни. 3.342 а̄дайо) дха̄тувасена катхитам̣. ка̄йагата̄сатисутте (ма. ни. 3.153) пана йасса ван̣н̣ато упат̣т̣ха̄ти, там̣ сандха̄йа чатта̄ри джха̄на̄ни вибхатта̄ни. таттха дха̄тувасена катхитам̣ випассана̄каммат̣т̣ха̄нам̣ ¶ хоти. пат̣иккӯлавасена катхитам̣ саматхакаммат̣т̣ха̄нам̣. тадетам̣ идха саматхакаммат̣т̣ха̄намева̄ти.
181. евам̣ ¶ саттадха̄ уггахакосаллам̣ а̄чиккхитва̄ анупуббато, на̄тисӣгхато, на̄тисан̣икато, виккхепапат̣иба̄ханато, пан̣н̣аттисаматиккаманато, анупуббамун̃чанато, аппана̄то, тайо ча суттанта̄ти евам̣ дасадха̄ манасика̄ракосаллам̣ а̄чиккхитаббам̣. таттха анупуббатоти идан̃хи саджджха̄йакаран̣ато пат̣т̣ха̄йа анупат̣ипа̄т̣ийа̄ манасика̄таббам̣, на екантарика̄йа. екантарика̄йа хи манасикаронто йатха̄ на̄ма акусало пурисо дваттим̣сападам̣ ниссен̣им̣ екантарика̄йа а̄роханто килантака̄йо патати, на а̄роханам̣ сампа̄дети, евамева бха̄вана̄сампаттивасена адхигантаббасса асса̄дасса анадхигама̄ килантачитто патати, на бха̄ванам̣ сампа̄дети.
анупуббато манасикаронтена̄пи ча на̄тисӣгхато манасика̄таббам̣. атисӣгхато манасикарото хи йатха̄ на̄ма тийоджанамаггам̣ пат̣ипаджджитва̄ оккаманависсаджджанам̣ асаллаккхетва̄ сӣгхена джавена сатаккхаттумпи гамана̄гаманам̣ карото пурисасса кин̃ча̄пи аддха̄нам̣ париккхайам̣ гаччхати, атха кхо пуччхитва̄ва гантаббам̣ хоти, евамева кевалам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ парийоса̄нам̣ па̄пун̣а̄ти, авибхӯтам̣ пана хоти, на висесам̣ а̄вахати, тасма̄ на̄тисӣгхато манасика̄таббам̣.
йатха̄ ча на̄тисӣгхато, евам̣ на̄тисан̣икатопи. атисан̣икато манасикарото хи йатха̄ на̄ма тадахева тийоджанамаггам̣ гантука̄масса пурисасса антара̄магге руккхапаббататал̣а̄ка̄дӣсу виламбама̄насса магго париккхайам̣ на гаччхати, двӣхатӣхена парийоса̄петаббо хоти, евамева каммат̣т̣ха̄нам̣ парийоса̄нам̣ на гаччхати, висеса̄дхигамасса паччайо на хоти.
виккхепапат̣иба̄ханатоти каммат̣т̣ха̄нам̣ виссаджджетва̄ бахиддха̄ путхутта̄рамман̣е четасо виккхепо пат̣иба̄хитаббо. аппат̣иба̄хато хи йатха̄ на̄ма екападикам̣ папа̄тамаггам̣ пат̣ипаннасса пурисасса аккаманападам̣ асаллаккхетва̄ ито чито ча вилокайато падава̄ро вираджджхати, тато сатапорисе папа̄те патитаббам̣ хоти, евамева бахиддха̄ виккхепе сати каммат̣т̣ха̄нам̣ париха̄йати паридхам̣сати. тасма̄ виккхепапат̣иба̄ханато манасика̄таббам̣.
пан̣н̣аттисаматиккаманатоти ¶ ¶ йа̄йам̣ кеса̄ лома̄тиа̄дика̄ пан̣н̣атти, там̣ атиккамитва̄ пат̣иккӯланти читтам̣ т̣хапетаббам̣. йатха̄ хи удакадуллабхака̄ле манусса̄ аран̃н̃е удапа̄нам̣ дисва̄ таттха та̄лапан̣н̣а̄дикам̣ кин̃чидева сан̃н̃а̄н̣ам̣ бандхитва̄ тена сан̃н̃а̄н̣ена а̄гантва̄ нха̄йанти чева пиванти ча. йада̄ пана несам̣ абхин̣хасан̃ча̄рена а̄гата̄гатападам̣ па̄кат̣ам̣ хоти, тада̄ сан̃н̃а̄н̣ена киччам̣ на хоти, иччхитиччхитаккхан̣е гантва̄ нха̄йанти чева пиванти ча, евамева пуббабха̄ге кеса̄ лома̄типан̣н̣аттивасена манасикарото пат̣иккӯлабха̄во па̄кат̣о хоти. атха кеса̄ лома̄типан̣н̣аттим̣ саматиккамитва̄ пат̣иккӯлабха̄вейева читтам̣ т̣хапетаббам̣.
анупуббамун̃чанатоти йо йо кот̣т̣ха̄со на упат̣т̣ха̄ти, там̣ там̣ мун̃чантена анупуббамун̃чанато манасика̄таббам̣. а̄дикаммикасса хи кеса̄ти манасикарото манасика̄ро гантва̄ муттанти имам̣ парийоса̄накот̣т̣ха̄самева а̄хачча тит̣т̣хати. муттанти ча манасикарото манасика̄ро гантва̄ кеса̄ти имам̣ а̄дикот̣т̣ха̄самева а̄хачча тит̣т̣хати. атхасса манасикарото манасикарото кечи кот̣т̣ха̄са̄ упат̣т̣хаханти, кечи на упат̣т̣хаханти. тена йе йе упат̣т̣хаханти, тесу тесу та̄ва каммам̣ ка̄таббам̣. йа̄ва двӣсу упат̣т̣хитесу тесампи еко сут̣т̣хутарам̣ упат̣т̣хахати, евам̣ упат̣т̣хитам̣ пана тамева пунаппунам̣ манасикаронтена аппана̄ уппа̄детабба̄.
татра̄йам̣ упама̄ – йатха̄ хи дваттим̣сата̄лаке та̄лаване васантам̣ маккат̣ам̣ гахетука̄мо луддо а̄димхи т̣хитата̄ласса пан̣н̣ам̣ сарена виджджхитва̄ уккут̣т̣хим̣ кареййа, атха кхо со маккат̣о пат̣ипа̄т̣ийа̄ тасмим̣ тасмим̣ та̄ле патитва̄ парийантата̄ламева гаччхеййа, таттхапи гантва̄ луддена татхева кате пуна тенева найена а̄дита̄лам̣ а̄гаччхеййа, со евам̣ пунаппунам̣ парипа̄тийама̄но уккут̣т̣хуккут̣т̣хит̣т̣ха̄нейева ут̣т̣хахитва̄ ануккамена екасмим̣ та̄ле нипатитва̄ тасса вемаджджхе макул̣ата̄лапан̣н̣асӯчим̣ дал̣хам̣ гахетва̄ виджджхийама̄нопи на ут̣т̣хахеййа, евам̣сампадамидам̣ дат̣т̣хаббам̣.
татридам̣ опаммасам̣санданам̣ – йатха̄ хи та̄лаване дваттим̣сата̄ла̄, евам̣ имасмим̣ ка̄йе дваттим̣сакот̣т̣ха̄са̄. маккат̣о вийа читтам̣. луддо вийа йога̄вачаро. маккат̣асса дваттим̣сата̄лаке та̄лаване нива̄со вийа йогино ¶ читтасса дваттим̣сакот̣т̣ха̄саке ка̄йе а̄рамман̣авасена анусан̃чаран̣ам̣. луддена а̄димхи т̣хитата̄ласса пан̣н̣ам̣ сарена виджджхитва̄ уккут̣т̣хийа̄ ката̄йа маккат̣асса тасмим̣ тасмим̣ та̄ле патитва̄ парийантата̄лагаманам̣ вийа йогино кеса̄ти манасика̄ре а̄раддхе ¶ пат̣ипа̄т̣ийа̄ гантва̄ парийоса̄накот̣т̣ха̄сейева читтасса сан̣т̣ха̄нам̣. пуна пачча̄гаманепи есева найо. пунаппунам̣ парипа̄тийама̄насса маккат̣асса уккут̣т̣хуккут̣т̣хит̣т̣ха̄не ут̣т̣ха̄нам̣ вийа пунаппунам̣ манасикарото кесучи кесучи упат̣т̣хитесу анупат̣т̣хаханте виссаджджетва̄ упат̣т̣хитесу парикаммакаран̣ам̣. ануккамена екасмим̣ та̄ле нипатитва̄ тасса маджджхе макул̣ата̄лапан̣н̣асӯчим̣ дал̣хам̣ гахетва̄ виджджхийама̄нассапи анут̣т̣ха̄нам̣ вийа аваса̄не двӣсу упат̣т̣хитесу йо сут̣т̣хутарам̣ упат̣т̣ха̄ти, тамева пунаппунам̣ манасикаритва̄ аппана̄йа уппа̄данам̣.
апара̄пи упама̄ – йатха̄ на̄ма пин̣д̣апа̄тико бхиккху дваттим̣сакулам̣ га̄мам̣ упанисса̄йа васанто пат̣хамагехейева две бхиккха̄ лабхитва̄ парато екам̣ виссаджджеййа. пунадивасе тиссо лабхитва̄ парато две виссаджджеййа. татийадивасе а̄димхийева паттапӯрам̣ лабхитва̄ а̄санаса̄лам̣ гантва̄ парибхун̃джеййа. евам̣сампадамидам̣ дат̣т̣хаббам̣. дваттим̣сакулага̄мо вийа хи дваттим̣са̄ка̄ро. пин̣д̣апа̄тико вийа йога̄вачаро. тасса там̣ га̄мам̣ упанисса̄йа ва̄со вийа йогино дваттим̣са̄ка̄ре парикаммакаран̣ам̣. пат̣хамагехе две бхиккха̄ лабхитва̄ парато екисса̄ виссаджджанам̣ вийа дутийадивасе тиссо лабхитва̄ парато двиннам̣ виссаджджанам̣ вийа ча манасикарото манасикарото анупат̣т̣хаханте виссаджджетва̄ упат̣т̣хитесу йа̄ва кот̣т̣ха̄садвайе парикаммакаран̣ам̣. татийадивасе а̄димхийева паттапӯрам̣ лабхитва̄ а̄санаса̄ла̄йам̣ нисӣдитва̄ парибхого вийа двӣсу йо сут̣т̣хутарам̣ упат̣т̣ха̄ти, тамева пунаппунам̣ манасикаритва̄ аппана̄йа уппа̄данам̣.
аппана̄тоти аппана̄кот̣т̣ха̄сато кеса̄дӣсу екекасмим̣ кот̣т̣ха̄се аппана̄ хотӣти ведитабба̄ти айамеветтха адхиппа̄йо.
тайо ча суттанта̄ти адхичиттам̣, сӣтибха̄во, боджджхан̇гакосалланти име тайо суттанта̄ вӣрийасама̄дхийоджанаттхам̣ ведитабба̄ти айаметтха адхиппа̄йо. таттха –
‘‘адхичиттамануйуттена ¶ , бхиккхаве, бхиккхуна̄ тӣн̣и нимитта̄ни ка̄ленака̄лам̣ манасика̄табба̄ни. ка̄ленака̄лам̣ сама̄дхинимиттам̣ манасика̄таббам̣. ка̄ленака̄лам̣ паггаханимиттам̣ манасика̄таббам̣. ка̄ленака̄лам̣ упеккха̄нимиттам̣ манасика̄таббам̣. саче, бхиккхаве, адхичиттамануйутто бхиккху екантам̣ сама̄дхинимиттан̃н̃ева манасикареййа, т̣ха̄нам̣ там̣ ¶ читтам̣ косаджджа̄йа сам̣ваттеййа. саче, бхиккхаве, адхичиттамануйутто бхиккху екантам̣ паггаханимиттан̃н̃ева манасикареййа, т̣ха̄нам̣ там̣ читтам̣ уддхачча̄йа сам̣ваттеййа. саче, бхиккхаве, адхичиттамануйутто бхиккху екантам̣ упеккха̄нимиттан̃н̃ева манасикареййа, т̣ха̄нам̣ там̣ читтам̣ на самма̄ сама̄дхийеййа а̄сава̄нам̣ кхайа̄йа. йато ча кхо, бхиккхаве, адхичиттамануйутто бхиккху ка̄ленака̄лам̣ сама̄дхинимиттам̣ паггаханимиттам̣ упеккха̄нимиттам̣ манасикароти, там̣ хоти читтам̣ мудун̃ча камман̃н̃ан̃ча пабхассаран̃ча, на ча пабхан̇гу, самма̄ сама̄дхийати а̄сава̄нам̣ кхайа̄йа.
‘‘сеййатха̄пи, бхиккхаве, суван̣н̣ака̄ро ва̄ суван̣н̣ака̄рантева̄сӣ ва̄ уккам̣ бандхати, уккам̣ бандхитва̄ укка̄мукхам̣ а̄лимпети, укка̄мукхам̣ а̄лимпетва̄ сан̣д̣а̄сена джа̄тарӯпам̣ гахетва̄ укка̄мукхе паккхипитва̄ ка̄ленака̄лам̣ абхидхамати, ка̄ленака̄лам̣ удакена париппхосети, ка̄ленака̄лам̣ аджджхупеккхати. саче, бхиккхаве, суван̣н̣ака̄ро ва̄ суван̣н̣ака̄рантева̄сӣ ва̄ там̣ джа̄тарӯпам̣ екантам̣ абхидхамеййа, т̣ха̄нам̣ там̣ джа̄тарӯпам̣ д̣ахеййа. саче, бхиккхаве, суван̣н̣ака̄ро ва̄ суван̣н̣ака̄рантева̄сӣ ва̄ там̣ джа̄тарӯпам̣ екантам̣ удакена париппхосеййа, т̣ха̄нам̣ там̣ джа̄тарӯпам̣ нибба̄йеййа. саче, бхиккхаве, суван̣н̣ака̄ро ва̄ суван̣н̣ака̄рантева̄сӣ ва̄ там̣ джа̄тарӯпам̣ екантам̣ аджджхупеккхеййа, т̣ха̄нам̣ там̣ джа̄тарӯпам̣ на самма̄ парипа̄кам̣ гаччхеййа. йато ча кхо, бхиккхаве, суван̣н̣ака̄ро ва̄ суван̣н̣ака̄рантева̄сӣ ва̄ там̣ джа̄тарӯпам̣ ка̄ленака̄лам̣ абхидхамати, ка̄ленака̄лам̣ удакена париппхосети, ка̄ленака̄лам̣ аджджхупеккхати, там̣ хоти джа̄тарӯпам̣ мудун̃ча камман̃н̃ан̃ча пабхассаран̃ча, на ча пабхан̇гу, самма̄ упети камма̄йа. йасса̄ йасса̄ ча пил̣андханавикатийа̄ а̄кан̇кхати йади пат̣ика̄йа йади кун̣д̣ала̄йа йади ¶ гӣвеййа̄йа йади суван̣н̣ама̄ла̄йа, тан̃часса аттхам̣ анубхоти.
‘‘евамева кхо, бхиккхаве, адхичиттамануйуттена…пе… сама̄дхийати а̄сава̄нам̣ кхайа̄йа. йасса йасса ча абхин̃н̃а̄ саччхи каран̣ӣйасса дхаммасса читтам̣ абхининна̄мети абхин̃н̃а̄ саччхи кирийа̄йа, татра татрева саккхибхаббатам̣ па̄пун̣а̄ти сати сати а̄йатане’’ти (а. ни. 3.103).
идам̣ ¶ суттам̣ адхичиттанти ведитаббам̣.
‘‘чхахи, бхиккхаве, дхаммехи саманна̄гато бхиккху бхаббо ануттарам̣ сӣтибха̄вам̣ саччхика̄тум̣. катамехи чхахи? идха, бхиккхаве, бхиккху йасмим̣ самайе читтам̣ ниггахетаббам̣, тасмим̣ самайе читтам̣ нигган̣ха̄ти. йасмим̣ самайе читтам̣ паггахетаббам̣, тасмим̣ самайе читтам̣ пагган̣ха̄ти. йасмим̣ самайе читтам̣ сампахам̣ситаббам̣, тасмим̣ самайе читтам̣ сампахам̣сети. йасмим̣ самайе читтам̣ аджджхупеккхитаббам̣, тасмим̣ самайе читтам̣ аджджхупеккхати. пан̣ӣта̄дхимуттико ча хоти нибба̄на̄бхирато. имехи кхо, бхиккхаве, чхахи дхаммехи саманна̄гато бхиккху бхаббо ануттарам̣ сӣтибха̄вам̣ саччхика̄ту’’нти (а. ни. 6.85).
идам̣ суттам̣ ануттарам̣ сӣтибха̄воти ведитаббам̣.
боджджхан̇гакосаллам̣ ‘‘пана евамева кхо, бхиккхаве, йасмим̣ самайе лӣнам̣ читтам̣ хоти, ака̄ло тасмим̣ самайе пассаддхисамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа̄’’ти (сам̣. ни. 5.234) аппана̄косаллакатха̄йам̣ дасситамева.
ити идам̣ саттавидхам̣ уггахакосаллам̣ суггахитам̣ катва̄ идан̃ча дасавидхам̣ манасика̄ракосаллам̣ сут̣т̣ху ваваттхапетва̄ тена йогина̄ убхайакосаллавасена каммат̣т̣ха̄нам̣ са̄дхукам̣ уггахетаббам̣. саче панасса а̄чарийена саддхим̣ екавиха̄рейева пха̄су хоти, евам̣ виттха̄рена акатха̄петва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ сут̣т̣ху ваваттхапетва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ ануйуджджантена висесам̣ лабхитва̄ упарӯпари катха̄петаббам̣. ан̃н̃аттха васитука̄мена йатха̄вуттена видхина̄ виттха̄рато катха̄петва̄ пунаппунам̣ париваттетва̄ саббам̣ ган̣т̣хит̣т̣ха̄нам̣ чхиндитва̄ патхавӣкасин̣аниддесе вуттанайенева ананурӯпам̣ сена̄санам̣ паха̄йа анурӯпе ¶ виха̄ре васантена кхуддакапалибодхупаччхедам̣ катва̄ пат̣иккӯламанасика̄ре парикаммам̣ ка̄таббам̣.
каронтена пана кесесу та̄ва нимиттам̣ гахетаббам̣. катхам̣? екам̣ ва̄ две ва̄ кесе лун̃читва̄ хаттхатале т̣хапетва̄ ван̣н̣о та̄ва ваваттхапетаббо. чхиннат̣т̣ха̄непи кесе олокетум̣ ват̣т̣ати. удакапатте ва̄ йа̄гупатте ва̄ олокетумпи ват̣т̣атийева. ка̄л̣акака̄ле дисва̄ ка̄л̣ака̄ти манасика̄табба̄ ¶ . сетака̄ле сета̄ти. миссакака̄ле пана уссадавасена манасика̄табба̄ хонти. йатха̄ ча кесесу, евам̣ сакалепи тачапан̃чаке дисва̄ва нимиттам̣ гахетаббам̣.
кот̣т̣ха̄сававаттха̄панакатха̄
182. евам̣ нимиттам̣ гахетва̄ саббакот̣т̣ха̄се ван̣н̣асан̣т̣ха̄надисока̄сапариччхедавасена ваваттхапетва̄ ван̣н̣асан̣т̣ха̄нагандхаа̄сайока̄савасена пан̃чадха̄ пат̣иккӯлато ваваттхапетабба̄.
татра̄йам̣ саббакот̣т̣ха̄сесу анупуббакатха̄. кеса̄ та̄ва пакативан̣н̣ена ка̄л̣ака̄ адда̄рит̣т̣хакаван̣н̣а̄. сан̣т̣ха̄нато дӣгхават̣т̣алика̄ тула̄дан̣д̣асан̣т̣ха̄на̄. дисато упаримадиса̄йа джа̄та̄. ока̄сато убхосу пассесу кан̣н̣ачӯл̣ика̄хи, пурато нала̄т̣антена, паччхато галава̄т̣акена париччхинна̄. сӣсакат̣а̄хавет̣ханам̣ аллачаммам̣ кеса̄нам̣ ока̄со. париччхедато кеса̄ сӣсавет̣ханачамме вӣхаггаматтам̣ пависитва̄ патит̣т̣хитена хет̣т̣ха̄ аттано мӯлаталена, упари а̄ка̄сена, тирийам̣ ан̃н̃аман̃н̃ена париччхинна̄, две кеса̄ екато наттхӣти айам̣ сабха̄гапариччхедо. кеса̄ на лома̄, лома̄ на кеса̄ти евам̣ авасесаекатим̣сакот̣т̣ха̄сехи амиссӣката̄ кеса̄ на̄ма па̄т̣ийекко екакот̣т̣ха̄соти айам̣ висабха̄гапариччхедо. идам̣ кеса̄нам̣ ван̣н̣а̄дито ваваттха̄панам̣.
183. идам̣ пана несам̣ ван̣н̣а̄дивасена пан̃чадха̄ пат̣иккӯлато ваваттха̄панам̣. кеса̄ на̄мете ван̣н̣атопи пат̣иккӯла̄. сан̣т̣ха̄натопи гандхатопи а̄сайатопи ока̄сатопи пат̣иккӯла̄.
манун̃н̃епи ¶ хи йа̄гупатте ва̄ бхаттапатте ва̄ кесаван̣н̣ам̣ кин̃чи дисва̄ кесамиссакамидам̣ харатха нанти джигуччханти. евам̣ кеса̄ ван̣н̣ато пат̣иккӯла̄. раттим̣ бхун̃джанта̄пи кесасан̣т̣ха̄нам̣ аккава̄кам̣ ва̄ макачива̄кам̣ ва̄ чхупитва̄пи татхева джигуччханти. евам̣ сан̣т̣ха̄нато пат̣иккӯла̄.
теламаккханапуппхадхӯпа̄ди сан̇кха̄равирахита̄нан̃ча кеса̄нам̣ гандхо парамаджегуччхо хоти. тато джегуччхатаро аггимхи паккхитта̄нам̣. кеса̄ хи ван̣н̣асан̣т̣ха̄нато аппат̣иккӯла̄пи сийум̣, гандхена пана пат̣иккӯла̄йева. йатха̄ хи дахарасса кума̄расса ваччам̣ ван̣н̣ато халиддиван̣н̣ам̣, сан̣т̣ха̄натопи халиддипин̣д̣асан̣т̣ха̄нам̣. сан̇ка̄рат̣т̣ха̄не чхад̣д̣итан̃ча уддхума̄такака̄л̣асунакхасарӣрам̣ ван̣н̣ато та̄лапаккаван̣н̣ам̣ ¶ . сан̣т̣ха̄нато ват̣т̣етва̄ виссат̣т̣хамудин̇гасан̣т̣ха̄нам̣. да̄т̣ха̄писса суманамакул̣асадиса̄ти убхайампи ван̣н̣асан̣т̣ха̄нато сийа̄ аппат̣иккӯлам̣ гандхена пана пат̣иккӯламева. евам̣ кеса̄пи сийум̣ ван̣н̣асан̣т̣ха̄нато аппат̣иккӯла̄ гандхена пана пат̣иккӯла̄йева̄ти.
йатха̄ пана асучит̣т̣ха̄не га̄маниссандена джа̄та̄ни сӯпеййапан̣н̣а̄ни на̄гарикаманусса̄нам̣ джегуччха̄ни хонти апарибхога̄ни, евам̣ кеса̄пи пуббалохитамуттакарӣсапиттасемха̄диниссандена джа̄татта̄ джегуччха̄ти идам̣ несам̣ а̄сайато па̄т̣иккулйам̣.
име ча кеса̄ на̄ма гӯтхара̄симхи ут̣т̣хитакан̣н̣икам̣ вийа екатим̣сакот̣т̣ха̄сара̄симхи джа̄та̄. те суса̄насан̇ка̄рат̣т̣ха̄на̄дӣсу джа̄таса̄кам̣ вийа париккха̄дӣсу джа̄такамалакувалайа̄дипуппхам̣ вийа ча асучит̣т̣ха̄не джа̄татта̄ парамаджегуччха̄ти идам̣ несам̣ ока̄сато па̄т̣иккулйам̣.
йатха̄ ча кеса̄нам̣, евам̣ саббакот̣т̣ха̄са̄нам̣ ван̣н̣асан̣т̣ха̄нагандха̄сайока̄савасена пан̃чадха̄ пат̣иккӯлата̄ ведитабба̄. ван̣н̣асан̣т̣ха̄надисока̄сапариччхедавасена пана саббепи висум̣ висум̣ ваваттхапетабба̄.
184. таттха лома̄ та̄ва пакативан̣н̣ато на кеса̄ вийа асамбхиннака̄л̣ака̄, ка̄л̣апин̇гала̄ пана хонти. сан̣т̣ха̄нато онатагга̄ та̄ламӯласан̣т̣ха̄на̄. дисато двӣсу диса̄су джа̄та̄. ока̄сато т̣хапетва̄ кеса̄нам̣ патит̣т̣хитока̄сан̃ча хаттхапа̄датала̄ни ча йебхуййена авасесасарӣравет̣ханачамме джа̄та̄. париччхедато сарӣравет̣ханачамме ликха̄маттам̣ пависитва̄ ¶ патит̣т̣хитена хет̣т̣ха̄ аттано мӯлаталена, упари а̄ка̄сена, тирийам̣ ан̃н̃аман̃н̃ена париччхинна̄, две лома̄ екато наттхи, айам̣ несам̣ сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
185. накха̄ти вӣсатийа̄ накхапатта̄нам̣ на̄мам̣. те саббепи ван̣н̣ато сета̄. сан̣т̣ха̄нато маччхасакаликасан̣т̣ха̄на̄. дисато па̄данакха̄ хет̣т̣химадиса̄йа, хаттханакха̄ упаримадиса̄йа̄ти двӣсу диса̄су джа̄та̄. ока̄сато ан̇гулӣнам̣ аггапит̣т̣хесу патит̣т̣хита̄. париччхедато двӣсу диса̄су ан̇гуликот̣имам̣сехи, анто ан̇гулипит̣т̣химам̣сена, бахи чева агге ча а̄ка̄сена, тирийам̣ ан̃н̃аман̃н̃ена ¶ париччхинна̄, две накха̄ екато наттхи, айам̣ несам̣ сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
186. данта̄ти парипун̣н̣адантасса дваттим̣са дантат̣т̣хика̄ни. тепи ван̣н̣ато сета̄. сан̣т̣ха̄нато анекасан̣т̣ха̄на̄. тесам̣ хи хет̣т̣хима̄йа та̄ва дантапа̄л̣ийа̄ маджджхе чатта̄ро данта̄ маттика̄пин̣д̣е пат̣ипа̄т̣ийа̄ т̣хапитаала̄бубӣджасан̣т̣ха̄на̄. тесам̣ убхосу пассесу екеко екамӯлако екакот̣ико малликамакул̣асан̣т̣ха̄но. тато екеко двимӯлако двикот̣ико йа̄накаупаттхамбхинисан̣т̣ха̄но. тато две две тимӯла̄ тикот̣ика̄. тато две две чатумӯла̄ чатукот̣ика̄ти. упаримапа̄л̣ийа̄пи есева найо. дисато упаримадиса̄йа джа̄та̄. ока̄сато двӣсу ханукат̣т̣хикесу патит̣т̣хита̄. париччхедато хет̣т̣ха̄ ханукат̣т̣хике патит̣т̣хитена аттано мӯлаталена, упари а̄ка̄сена, тирийам̣ ан̃н̃аман̃н̃ена париччхинна̄, две данта̄ екато наттхи, айам̣ несам̣ сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
187. тачоти сакаласарӣрам̣ вет̣хетва̄ т̣хитачаммам̣. тасса упари ка̄л̣аса̄мапӣта̄диван̣н̣а̄ чхави на̄ма йа̄ сакаласарӣратопи сан̇кад̣д̣хийама̄на̄ бадарат̣т̣химатта̄ хоти. тачо пана ван̣н̣ато сетойева. со часса сетабха̄во аггиджа̄ла̄бхигха̄тапахаран̣аппаха̄ра̄дӣхи виддхам̣сита̄йа чхавийа̄ па̄кат̣о хоти. сан̣т̣ха̄нато сарӣрасан̣т̣ха̄нова хоти. айаметтха сан̇кхепо.
виттха̄рато ¶ пана па̄дан̇гулиттачо косака̄ракакосасан̣т̣ха̄но. пит̣т̣хипа̄даттачо пут̣абандхаупа̄ханасан̣т̣ха̄но. джан̇гхаттачо бхаттапут̣аката̄лапан̣н̣асан̣т̣ха̄но. ӯруттачо тан̣д̣улабхаритадӣгхаттхавикасан̣т̣ха̄но. а̄нисадаттачо удакапӯритапат̣апарисса̄ванасан̣т̣ха̄но. пит̣т̣хиттачо пхалаконаддхачаммасан̣т̣ха̄но. куччхиттачо вӣн̣а̄дон̣иконаддхачаммасан̣т̣ха̄но. ураттачо йебхуййена чатурассасан̣т̣ха̄но. убхайаба̄хуттачо тӯн̣иронаддхачаммасан̣т̣ха̄но. пит̣т̣хихаттхаттачо кхуракосасан̣т̣ха̄но, пхан̣акаттхавикасан̣т̣ха̄но ва̄. хаттхан̇гулиттачо кун̃чика̄косакасан̣т̣ха̄но. гӣваттачо галакан̃чукасан̣т̣ха̄но. мукхаттачо чхидда̄вачхиддо кӣт̣акула̄вакасан̣т̣ха̄но. сӣсаттачо паттаттхавикасан̣т̣ха̄ноти.
тачапаригган̣хакена ча йога̄вачарена уттарот̣т̣хато пат̣т̣ха̄йа упаримукхам̣ н̃а̄н̣ам̣ песетва̄ пат̣хамам̣ та̄ва ¶ мукхам̣ парийонандхитва̄ т̣хитачаммам̣ ваваттхапетаббам̣. тато нала̄т̣ат̣т̣хичаммам̣. тато тхавика̄йа паккхиттапаттасса ча тхавика̄йа ча антарена хаттхамива сӣсат̣т̣хикасса ча сӣсачаммасса ча антарена н̃а̄н̣ам̣ песетва̄ ат̣т̣хикена саддхим̣ чаммасса ека̄баддхабха̄вам̣ вийоджентена сӣсачаммам̣ ваваттхапетаббам̣. тато кхандхачаммам̣. тато ануломена пат̣иломена ча даккхин̣ахаттхачаммам̣. атха тенева найена ва̄махаттхачаммам̣. тато пит̣т̣хичаммам̣ там̣ ваваттхапетва̄ ануломена пат̣иломена ча даккхин̣апа̄дачаммам̣. атха тенева найена ва̄мапа̄дачаммам̣. тато ануккаменева ваттхиударахадайагӣвачамма̄ни ваваттхапетабба̄ни. атха гӣвачамма̄нантарам̣ хет̣т̣химаханучаммам̣ ваваттхапетва̄ адхарот̣т̣хапарийоса̄нам̣ па̄петва̄ нит̣т̣хапетаббам̣. евам̣ ол̣а̄рикол̣а̄рикам̣ паригган̣хантасса сукхумампи па̄кат̣ам̣ хоти. дисато двӣсу диса̄су джа̄то. ока̄сато сакаласарӣрам̣ парийонандхитва̄ т̣хито. париччхедато хет̣т̣ха̄ патит̣т̣хитаталена, упари а̄ка̄сена париччхинно, айамасса сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
188. мам̣санти нава мам̣сапесисата̄ни. там̣ саббампи ван̣н̣ато раттам̣ ким̣сукапуппхасадисам̣. сан̣т̣ха̄нато джан̇гхапин̣д̣икамам̣сам̣ та̄лапан̣н̣апут̣абхаттасан̣т̣ха̄нам̣. ӯрумам̣сам̣ нисадапотасан̣т̣ха̄нам̣. а̄нисадамам̣сам̣ уддханакот̣исан̣т̣ха̄нам̣. пит̣т̣химам̣сам̣ та̄лагул̣апат̣аласан̣т̣ха̄нам̣. пха̄сукадвайамам̣сам̣ кот̣т̣халика̄йа куччхийам̣ тануматтика̄лепасан̣т̣ха̄нам̣. тханамам̣сам̣ ват̣т̣етва̄ аваккхиттаматтика̄пин̣д̣асан̣т̣ха̄нам̣. ба̄худвайамам̣сам̣ ¶ двигун̣ам̣ катва̄ т̣хапитаниччаммамаха̄мӯсикасан̣т̣ха̄нам̣. евам̣ ол̣а̄рикол̣а̄рикам̣ паригган̣хантасса сукхумампи па̄кат̣ам̣ хоти. дисато двӣсу диса̄су джа̄там̣. ока̄сато вӣса̄дхика̄ни тӣн̣и ат̣т̣хисата̄ни анулимпитва̄ т̣хитам̣. париччхедато хет̣т̣ха̄ ат̣т̣хисан̇гха̄те патит̣т̣хитаталена, упари тачена, тирийам̣ ан̃н̃аман̃н̃ена париччхиннам̣, айамасса сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
189. нха̄рӯти нава нха̄русата̄ни. ван̣н̣ато саббепи нха̄рӯ сета̄. сан̣т̣ха̄нато на̄на̄сан̣т̣ха̄на̄. етесу хи гӣва̄йа упаримабха̄гато пат̣т̣ха̄йа пан̃ча маха̄нха̄рӯ сарӣрам̣ винандхама̄на̄ пуримапассена отин̣н̣а̄. пан̃ча паччхимапассена. пан̃ча даккхин̣апассена. пан̃ча ва̄мапассена. даккхин̣ахаттхам̣ винандхама̄на̄пи хаттхасса пуримапассена пан̃ча. паччхимапассена пан̃ча. татха̄ ва̄махаттхам̣ винандхама̄на̄. даккхин̣апа̄дам̣ винандхама̄на̄пи па̄дасса пуримапассена пан̃ча. паччхимапассена пан̃ча. татха̄ ва̄мапа̄дам̣ винандхама̄на̄пӣти евам̣ сарӣрадха̄рака̄ на̄ма сат̣т̣химаха̄нха̄рӯ ка̄йам̣ винандхама̄на̄ отин̣н̣а̄ ¶ . йе кан̣д̣ара̄типи вуччанти. те саббепи кандаламакул̣асан̣т̣ха̄на̄. ан̃н̃е пана там̣ там̣ падесам̣ аджджхоттхаритва̄ т̣хита̄. тато сукхуматара̄ суттараджджукасан̣т̣ха̄на̄. ан̃н̃е тато сукхуматара̄ пӯтилата̄сан̣т̣ха̄на̄, ан̃н̃е тато сукхуматара̄ маха̄вӣн̣а̄тантисан̣т̣ха̄на̄. ан̃н̃е тхӯласуттакасан̣т̣ха̄на̄. хаттхапа̄дапит̣т̣хӣсу нха̄рӯ сакун̣апа̄дасан̣т̣ха̄на̄. сӣсе нха̄рӯ да̄рака̄нам̣ сӣсаджа̄лакасан̣т̣ха̄на̄. пит̣т̣хийам̣ нха̄рӯ а̄тапе паса̄ритаалладжа̄ласан̣т̣ха̄на̄. авасеса̄ там̣там̣ан̇гапаччан̇га̄нугата̄ нха̄рӯ сарӣре пат̣имуккаджа̄лакан̃чукасан̣т̣ха̄на̄. дисато двӣсу диса̄су джа̄та̄. ока̄сато сакаласарӣре ат̣т̣хӣни а̄бандхитва̄ т̣хита̄. париччхедато хет̣т̣ха̄ тин̣н̣ам̣ ат̣т̣хисата̄нам̣ упари патит̣т̣хитаталехи, упари мам̣сачамма̄ни а̄хачча т̣хитаппадесехи, тирийам̣ ан̃н̃аман̃н̃ена париччхинна̄, айам̣ несам̣ сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
190. ат̣т̣хӣти т̣хапетва̄ дваттим̣са дантат̣т̣хӣни авасеса̄ни чатусат̣т̣хи хаттхат̣т̣хӣни, чатусат̣т̣хи па̄дат̣т̣хӣни, чатусат̣т̣хи мам̣саниссита̄ни мудуат̣т̣хӣни, две пан̣хикат̣т̣хӣни, екекасмим̣ па̄де две две гоппхакат̣т̣хӣни, две джан̇гхат̣т̣хӣни, екам̣ джан̣н̣укат̣т̣хи, екам̣ ӯрут̣т̣хи, две кат̣ит̣т̣хӣни, ат̣т̣ха̄раса пит̣т̣хикан̣т̣акат̣т̣хӣни, чатувӣсати пха̄сукат̣т̣хӣни, чуддаса урат̣т̣хӣни ¶ , екам̣ хадайат̣т̣хи, две аккхакат̣т̣хӣни, две кот̣т̣ат̣т̣хӣни, две ба̄хут̣т̣хӣни, две две аггаба̄хут̣т̣хӣни, сатта гӣват̣т̣хӣни, две ханукат̣т̣хӣни, екам̣ на̄сикат̣т̣хи, две аккхит̣т̣хӣни, две кан̣н̣ат̣т̣хӣни, екам̣ нала̄т̣ат̣т̣хи. екам̣ муддхат̣т̣хи, нава сӣсакапа̄лат̣т̣хӣнӣти евам̣ тиматта̄ни ат̣т̣хисата̄ни, та̄ни сабба̄нипи ван̣н̣ато сета̄ни. сан̣т̣ха̄нато на̄на̄сан̣т̣ха̄на̄ни.
таттха хи аггапа̄дан̇гулиат̣т̣хӣни катакабӣджасан̣т̣ха̄на̄ни. таданантара̄ни маджджхапаббат̣т̣хӣни панасат̣т̣хисан̣т̣ха̄на̄ни. мӯлапаббат̣т̣хӣни пан̣авасан̣т̣ха̄на̄ни. пит̣т̣хипа̄дат̣т̣хӣни кот̣т̣итакандалакандара̄сисан̣т̣ха̄на̄ни. пан̣хикат̣т̣хи екат̣т̣хита̄лапхалабӣджасан̣т̣ха̄нам̣. гоппхакат̣т̣хӣни баддхакӣл̣а̄гол̣акасан̣т̣ха̄на̄ни. джан̇гхат̣т̣хӣнам̣ гоппхакат̣т̣хӣсу патит̣т̣хитат̣т̣ха̄нам̣ апанӣтатачасиндикал̣ӣрасан̣т̣ха̄нам̣. кхуддакаджан̇гхат̣т̣хикам̣ дханукадан̣д̣асан̣т̣ха̄нам̣. махантам̣ мила̄тасаппапит̣т̣хисан̣т̣ха̄нам̣. джан̣н̣укат̣т̣хи екато париккхӣн̣апхен̣акасан̣т̣ха̄нам̣. таттха джан̇гхат̣т̣хикасса патит̣т̣хитат̣т̣ха̄нам̣ атикхин̣аггагосин̇гасан̣т̣ха̄нам̣. ӯрут̣т̣хи дуттаччхитава̄сипарасудан̣д̣асан̣т̣ха̄нам̣. тасса кат̣ит̣т̣химхи патит̣т̣хитат̣т̣ха̄нам̣ кӣл̣а̄гол̣акасан̣т̣ха̄нам̣. тена кат̣ит̣т̣хино патит̣т̣хитат̣т̣ха̄нам̣ аггаччхиннамаха̄пунна̄гапхаласан̣т̣ха̄нам̣.
кат̣ит̣т̣хӣни ¶ двепи ека̄баддха̄ни хутва̄ кумбхака̄рикауддханасан̣т̣ха̄на̄ни. па̄т̣ийеккам̣ камма̄ракӯт̣айоттакасан̣т̣ха̄на̄ни. кот̣ийам̣ т̣хитам̣ а̄нисадат̣т̣хи адхомукхам̣ катва̄ гахитасаппапхан̣асан̣т̣ха̄нам̣, саттат̣т̣хат̣т̣ха̄несу чхидда̄вачхиддам̣. пит̣т̣хикан̣т̣акат̣т̣хӣни аббхантарато упарӯпари т̣хапитасӣсапат̣т̣авет̣хакасан̣т̣ха̄на̄ни. ба̄хирато ват̣т̣ана̄вал̣исан̣т̣ха̄на̄ни. тесам̣ антарантара̄ какачадантасадиса̄ две тайо кан̣т̣ака̄ хонти. чатувӣсатийа̄ пха̄сукат̣т̣хӣсу апарипун̣н̣а̄ни апарипун̣н̣аасисан̣т̣ха̄на̄ни. парипун̣н̣а̄ни парипун̣н̣аасисан̣т̣ха̄на̄ни. сабба̄нипи ода̄такуккут̣асса паса̄ритапаккхасан̣т̣ха̄на̄ни. чуддаса урат̣т̣хӣни джин̣н̣асандама̄никапан̃джарасан̣т̣ха̄на̄ни. хадайат̣т̣хи даббипхан̣асан̣т̣ха̄нам̣.
аккхакат̣т̣хӣни кхуддакалохава̄сидан̣д̣асан̣т̣ха̄на̄ни. кот̣т̣ат̣т̣хӣни екато париккхӣн̣асӣхал̣акудда̄ласан̣т̣ха̄на̄ни. ба̄хут̣т̣хӣни а̄да̄садан̣д̣акасан̣т̣ха̄на̄ни. аггаба̄хут̣т̣хӣни йамаката̄лакандасан̣т̣ха̄на̄ни. ман̣ибандхат̣т̣хӣни екато аллийа̄петва̄ т̣хапитасӣсакапат̣т̣авет̣хакасан̣т̣ха̄на̄ни. пит̣т̣хихаттхат̣т̣хӣни кот̣т̣итакандалакандара̄сисан̣т̣ха̄на̄ни ¶ . хаттхан̇гулӣсу мӯлапаббат̣т̣хӣни пан̣авасан̣т̣ха̄на̄ни. маджджхапаббат̣т̣хӣни апарипун̣н̣апанасат̣т̣хисан̣т̣ха̄на̄ни. аггапаббат̣т̣хӣни катакабӣджасан̣т̣ха̄на̄ни.
сатта гӣват̣т̣хӣни дан̣д̣ена виджджхитва̄ пат̣ипа̄т̣ийа̄ т̣хапитавам̣сакал̣ӣрачаккалакасан̣т̣ха̄на̄ни. хет̣т̣химаханукат̣т̣хи камма̄ра̄нам̣ айокӯт̣айоттакасан̣т̣ха̄нам̣. упаримам̣ авалекханасаттхакасан̣т̣ха̄нам̣. аккхикӯпана̄сакӯпат̣т̣хӣни апанӣтамин̃джатарун̣ата̄лат̣т̣хисан̣т̣ха̄на̄ни. нала̄т̣ат̣т̣хи адхомукхат̣т̣хапитасан̇кхатха̄лакакапа̄ласан̣т̣ха̄нам̣. кан̣н̣ачӯл̣икат̣т̣хӣни нха̄питакхуракосасан̣т̣ха̄на̄ни. нала̄т̣акан̣н̣ачӯл̣ика̄нам̣ упари пат̣т̣абандханока̄се ат̣т̣хисан̇кут̣итагхат̣апун̣н̣апат̣алакхан̣д̣асан̣т̣ха̄нам̣. муддхат̣т̣хи мукхаччхиннаван̇кана̄л̣икерасан̣т̣ха̄нам̣. сӣсат̣т̣хӣни сиббетва̄ т̣хапитаджаджджарала̄букат̣а̄хасан̣т̣ха̄на̄ни.
дисато двӣсу диса̄су джа̄та̄ни. ока̄сато ависесена сакаласарӣре т̣хита̄ни. висесена панеттха сӣсат̣т̣хӣни гиват̣т̣хӣсу патит̣т̣хита̄ни. гӣват̣т̣хӣни пит̣т̣хикан̣т̣акат̣т̣хӣсу. пит̣т̣хикан̣т̣акат̣т̣хӣни кат̣ит̣т̣хӣсу. кат̣ит̣т̣хӣни ӯрут̣т̣хӣсу. ӯрут̣т̣хӣни джан̣н̣укат̣т̣хӣсу. джан̣н̣укат̣т̣хӣни джан̇гхат̣т̣хӣсу. джан̇гхат̣т̣хӣни гоппхакат̣т̣хӣсу. гоппхакат̣т̣хӣни пит̣т̣хипа̄дат̣т̣хӣсу патит̣т̣хита̄ни. париччхедато анто ат̣т̣химин̃джена, упарито мам̣сена, агге мӯле ча ан̃н̃аман̃н̃ена париччхинна̄ни, айам̣ несам̣ сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
191. ат̣т̣химин̃джанти ¶ тесам̣ тесам̣ ат̣т̣хӣнам̣ аббхантарагатам̣ мин̃джам̣. там̣ ван̣н̣ато сетам̣. сан̣т̣ха̄нато махантамаханта̄нам̣ ат̣т̣хӣнам̣ аббхантарагатам̣ вел̣уна̄л̣ийам̣ паккхиттаседитамаха̄веттаггасан̣т̣ха̄нам̣. кхудда̄нукхуддака̄нам̣ аббхантарагатам̣ вел̣уйат̣т̣хипаббесу паккхиттаседитатануветтаггасан̣т̣ха̄нам̣. дисато двӣсу диса̄су джа̄там̣. ока̄сато ат̣т̣хӣнам̣ аббхантаре патит̣т̣хитам̣. париччхедато ат̣т̣хӣнам̣ аббхантараталехи париччхиннам̣, айамасса сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
192. вакканти екабандхана̄ две мам̣сапин̣д̣ика̄. там̣ ван̣н̣ато мандараттам̣ па̄л̣ибхаддакат̣т̣хиван̣н̣ам̣. сан̣т̣ха̄нато да̄рака̄нам̣ йамакакӣл̣а̄гол̣акасан̣т̣ха̄нам̣, екаван̣т̣апат̣ибаддхаамбапхаладвайасан̣т̣ха̄нам̣ ва̄. дисато упарима̄йа диса̄йа джа̄там̣. ока̄сато галава̄т̣ака̄ никкхантена екамӯлена тхокам̣ гантва̄ двидха̄ ¶ бхиннена тхӯланха̄руна̄ винибаддхам̣ хутва̄ хадайамам̣сам̣ париккхипитва̄ т̣хитам̣. париччхедато ваккам̣ ваккабха̄гена париччхиннам̣, айамасса сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
193. хадайанти хадайамам̣сам̣. там̣ ван̣н̣ато раттападумапаттапит̣т̣хиван̣н̣ам̣. сан̣т̣ха̄нато ба̄хирапатта̄ни апанетва̄ адхомукхам̣ т̣хапитападумамакул̣асан̣т̣ха̄нам̣. бахи мат̣т̣хам̣, анто коса̄такӣпхаласса аббхантарасадисам̣. пан̃н̃аванта̄нам̣ тхокам̣ викаситам̣, мандапан̃н̃а̄нам̣ макул̣итамева. анто часса пунна̄гат̣т̣хипатит̣т̣ха̄наматто а̄ва̄т̣ако хоти, йаттха аддхапасатаматтам̣ лохитам̣ сан̣т̣ха̄ти, йам̣ нисса̄йа манодха̄ту ча мановин̃н̃а̄н̣адха̄ту ча ваттанти. там̣ панетам̣ ра̄гачаритасса раттам̣ хоти, досачаритасса ка̄л̣акам̣, мохачаритасса мам̣садхованаудакасадисам̣, витаккачаритасса кулаттхайӯсаван̣н̣ам̣, саддха̄чаритасса кан̣ика̄рапуппхаван̣н̣ам̣, пан̃н̃а̄чаритасса аччхам̣ виппасаннам̣ ана̄вилам̣ пан̣д̣арам̣ парисуддхам̣ ниддхотаджа̄тиман̣и вийа джутимантам̣ кха̄йати. дисато упарима̄йа диса̄йа джа̄там̣. ока̄сато сарӣраббхантаре двиннам̣ тхана̄нам̣ маджджхе патит̣т̣хитам̣. париччхедато хадайам̣ хадайабха̄гена париччхиннам̣, айамасса сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
194. йакананти йамакамам̣сапат̣алам̣. там̣ ван̣н̣ато раттам̣ пан̣д̣укадха̄тукам̣ на̄тираттакумудасса паттапит̣т̣хиван̣н̣ам̣. сан̣т̣ха̄нато мӯле екам̣ агге йамакам̣ ковил̣а̄рапаттасан̣т̣ха̄нам̣. тан̃ча дандха̄нам̣ екамева хоти махантам̣, пан̃н̃аванта̄нам̣ две ва̄ тӣн̣и ва̄ кхуддака̄ни. дисато упарима̄йа диса̄йа джа̄там̣, ока̄сато двиннам̣ тхана̄нам̣ аббхантаре даккхин̣апассам̣ нисса̄йа т̣хитам̣. париччхедато йаканам̣ ¶ йаканабха̄гена париччхиннам̣, айамасса сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
195. киломаканти пат̣иччханна̄пат̣иччханнабхедато дувидхам̣ парийонаханамам̣сам̣. там̣ дувидхампи ван̣н̣ато сетам̣ дукӯлапилотикаван̣н̣ам̣. сан̣т̣ха̄нато аттано ока̄сасан̣т̣ха̄нам̣. дисато пат̣иччханнакиломакам̣ упарима̄йа диса̄йа. итарам̣ двӣсу диса̄су джа̄там̣. ока̄сато пат̣иччханнакиломакам̣ ¶ хадайан̃ча ваккан̃ча пат̣иччха̄детва̄, аппат̣иччханнакиломакам̣ сакаласарӣре чаммасса хет̣т̣хато мам̣сам̣ парийонандхитва̄ т̣хитам̣. париччхедато хет̣т̣ха̄ мам̣сена, упари чаммена, тирийам̣ киломакабха̄гена париччхиннам̣, айамасса сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
196. пихаканти ударадживха̄мам̣сам̣. там̣ ван̣н̣ато нӣлам̣ ниггун̣д̣ипуппхаван̣н̣ам̣. сан̣т̣ха̄нато саттан̇гулаппама̄н̣ам̣ абандханам̣ ка̄л̣аваччхакадживха̄сан̣т̣ха̄нам̣. дисато упарима̄йа диса̄йа джа̄там̣. ока̄сато хадайасса ва̄мапассе ударапат̣аласса маттхакапассам̣ нисса̄йа т̣хитам̣, йасмим̣ пахаран̣аппаха̄рена бахиниккханте сатта̄нам̣ джӣвитаккхайо хоти. париччхедато пихакабха̄гена париччхиннам̣, айамасса сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
197. паппха̄санти дваттим̣самам̣сакхан̣д̣аппабхедам̣ паппха̄самам̣сам̣. там̣ ван̣н̣ато раттам̣ на̄типаккаудумбарапхалаван̣н̣ам̣. сан̣т̣ха̄нато висамаччхиннабахалапӯвакхан̣д̣асан̣т̣ха̄нам̣. аббхантаре аситапӣта̄нам̣ абха̄ве уггатена каммаджатеджусма̄на̄ аббха̄хататта̄ сам̣кха̄дитапала̄лапин̣д̣амива нирасам̣ нироджам̣. дисато упарима̄йа диса̄йа джа̄там̣. ока̄сато сарӣраббхантаре двиннам̣ тхана̄нам̣ антаре хадайан̃ча йаканан̃ча упари чха̄детва̄ оламбантам̣ т̣хитам̣. париччхедато паппха̄сабха̄гена париччхиннам̣, айамасса сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
198. антанти пурисасса дваттим̣сахаттха̄ иттхийа̄ ат̣т̣хавӣсатихаттха̄ екавӣсатийа̄ т̣ха̄несу обхагга̄ антават̣т̣и. тадетам̣ ван̣н̣ато сетам̣ саккхарасудха̄ван̣н̣ам̣. сан̣т̣ха̄нато лохитадон̣ийам̣ а̄бхуджитва̄ т̣хапитасӣсаччхиннасаппасан̣т̣ха̄нам̣. дисато двӣсу диса̄су джа̄там̣. ока̄сато упари галава̄т̣аке хет̣т̣ха̄ ча карӣсамагге винибандхатта̄ галава̄т̣акакарӣсамаггапарийанте сарӣраббхантаре т̣хитам̣. париччхедато ¶ антабха̄гена париччхиннам̣, айамасса сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
199. антагун̣анти ¶ антабхогат̣т̣ха̄несу бандханам̣. там̣ ван̣н̣ато сетам̣ дакасӣталикамӯлаван̣н̣ам̣. сан̣т̣ха̄нато дакасӣталикамӯласан̣т̣ха̄намева. дисато двӣсу диса̄су джа̄там̣. ока̄сато кудда̄лапхарасукамма̄дӣни каронта̄нам̣ йанта̄кад̣д̣ханака̄ле йантасуттакамива йантапхалака̄ни антабхоге екато агал̣анте а̄бандхитва̄ па̄дапун̃чханараджджуман̣д̣алакасса антара̄ сам̣сиббитва̄ т̣хитараджджука̄ вийа екавӣсатийа̄ антабхога̄нам̣ антара̄ т̣хитам̣. париччхедато антагун̣абха̄гена париччхиннам̣, айамасса сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
200. ударийанти ударе бхавам̣ аситапӣтакха̄йитаса̄йитам̣. там̣ ван̣н̣ато аджджхохат̣а̄ха̄раван̣н̣ам̣. сан̣т̣ха̄нато парисса̄ване ситхилабаддхатан̣д̣уласан̣т̣ха̄нам̣. дисато упарима̄йа диса̄йа джа̄там̣. ока̄сато ударе т̣хитам̣.
ударам̣ на̄ма убхато ниппӣл̣ийама̄насса алласа̄т̣акасса маджджхе сан̃джа̄тапхот̣акасадисам̣ антапат̣алам̣, бахи мат̣т̣хам̣, анто мам̣сакасамбупаливет̣ханакилит̣т̣хапа̄ва̄ракапуппхакасадисам̣, кутхитапанасатачасса аббхантарасадисантипи ваттум̣ ват̣т̣ати, йаттха таккот̣ака̄ ган̣д̣уппа̄дака̄ та̄лахӣрака̄ сӯчимукхака̄ пат̣атантасуттака̄ иччевама̄дидваттим̣сакулаппабхеда̄ кимайо а̄кулабйа̄кула̄ сан̣д̣асан̣д̣ача̄рино хутва̄ нивасанти, йе па̄набходжана̄димхи авиджджама̄не уллан̇гхитва̄ вираванта̄ хадайамам̣сам̣ абхихананти, па̄набходжана̄диаджджхохаран̣авела̄йан̃ча уддхам̣мукха̄ хутва̄ пат̣хамаджджхохат̣е две тайо а̄лопе туритатурита̄ вилуппанти, йам̣ тесам̣ кимӣнам̣ сӯтигхарам̣ ваччакут̣и гила̄наса̄ла̄ суса̄нан̃ча хоти. йаттха сеййатха̄пи на̄ма чан̣д̣а̄лага̄мадва̄ре чанданика̄йа нида̄гхасамайе тхӯлапхуситаке деве вассанте удакена вуйхама̄нам̣ муттакарӣсачаммаат̣т̣хинха̄рукхан̣д̣акхел̣асин̇гха̄н̣ика̄лохитаппабхутина̄на̄кун̣ападжа̄там̣ нипатитва̄ каддамодака̄лул̣итам̣ двӣхатӣхаччайена сан̃джа̄такимикулам̣ сӯрийа̄тапасанта̄павегакутхитам̣ упари пхен̣апуппхул̣аке мун̃чантам̣ абхинӣлаван̣н̣ам̣ парамадуггандхаджегуччхам̣ нева упагантум̣, на дат̣т̣хум̣ арахарӯпатам̣ а̄паджджитва̄ тит̣т̣хати, пагева ¶ гха̄йитум̣ ва̄ са̄йитум̣ ва̄, евамева на̄наппака̄рам̣ па̄набходжана̄дидантамусаласан̃чун̣н̣итам̣ дживха̄хаттхапариваттитакхел̣ала̄ла̄палибуддхам̣ ¶ тан̇кхан̣авигатаван̣н̣агандхараса̄дисампадам̣ тантава̄йакхалисува̄наваматхусадисам̣ нипатитва̄ питтасемхава̄тапаливет̣хитам̣ хутва̄ удараггисанта̄павегакутхитам̣ кимикула̄кулам̣ упарӯпари пхен̣апуппхул̣ака̄ни мун̃чантам̣ парамакасамбудуггандхаджегуччхабха̄вам̣ а̄паджджитва̄ тит̣т̣хати. йам̣ сутва̄пи па̄набходжана̄дӣсу аманун̃н̃ата̄ сан̣т̣ха̄ти, пагева пан̃н̃а̄чаккхуна̄ авалокетва̄. йаттха ча патитам̣ па̄набходжана̄ди пан̃чадха̄ вивекам̣ гаччхати, екам̣ бха̄гам̣ па̄н̣ака̄ кха̄данти, екам̣ бха̄гам̣ ударагги джха̄пети, еко бха̄го муттам̣ хоти, еко бха̄го карӣсам̣, еко бха̄го расабха̄вам̣ а̄паджджитва̄ сон̣итамам̣са̄дӣни упабрӯхайати.
париччхедато ударапат̣алена чева ударийабха̄гена ча париччхиннам̣. айамасса сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
201. карӣсанти ваччам̣. там̣ ван̣н̣ато йебхуййена аджджхохат̣а̄ха̄раван̣н̣амева хоти. сан̣т̣ха̄нато ока̄сасан̣т̣ха̄нам̣. дисато хет̣т̣хима̄йа диса̄йа джа̄там̣. ока̄сато пакка̄сайе т̣хитам̣. пакка̄сайо на̄ма хет̣т̣ха̄на̄бхи-пит̣т̣хикан̣т̣акамӯла̄нам̣ антаре анта̄васа̄не уббедхена ат̣т̣хан̇гуламатто вел̣уна̄л̣икасадисо, йаттха сеййатха̄пи на̄ма упари бхӯмибха̄ге патитам̣ вассодакам̣ огал̣итва̄ хет̣т̣ха̄ бхӯмибха̄гам̣ пӯретва̄ тит̣т̣хати, евамева йам̣кин̃чи а̄ма̄сайе патитам̣ па̄набходжана̄дикам̣ удараггина̄ пхен̣уддехакам̣ паккам̣ паккам̣ нисада̄йа писитамива сан̣хабха̄вам̣ а̄паджджитва̄ антабилена огал̣итва̄ огал̣итва̄ омаддитва̄ вел̣упаббе паккхипама̄напан̣д̣уматтика̄ вийа санничитам̣ хутва̄ тит̣т̣хати. париччхедато пакка̄сайапат̣алена чева карӣсабха̄гена ча париччхиннам̣, айамасса сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
202. маттхалун̇ганти сӣсакат̣а̄хаббхантаре т̣хитамин̃джара̄си. там̣ ван̣н̣ато сетам̣ ахиччхаттакапин̣д̣аван̣н̣ам̣. дадхибха̄вам̣ асампаттам̣ дут̣т̣хакхӣраван̣н̣антипи ваттум̣ ват̣т̣ати. сан̣т̣ха̄нато ока̄сасан̣т̣ха̄нам̣. дисато упарима̄йа диса̄йа джа̄там̣. ока̄сато сӣсакат̣а̄хаббхантаре чатта̄ро сиббинимагге нисса̄йа самодха̄нетва̄ т̣хапита̄ чатта̄ро пит̣т̣хапин̣д̣а̄ вийа самохитам̣ тит̣т̣хати. париччхедато сӣсакат̣а̄хасса аббхантараталехи чева маттхалун̇габха̄гена ча париччхиннам̣ ¶ , айамасса сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
203. питтанти ¶ две питта̄ни баддхапиттан̃ча абаддхапиттан̃ча. таттха баддхапиттам̣ ван̣н̣ато бахаламадхукателаван̣н̣ам̣. абаддхапиттам̣ мила̄таа̄кулипуппхаван̣н̣ам̣. сан̣т̣ха̄нато убхайампи ока̄сасан̣т̣ха̄нам̣. дисато баддхапиттам̣ упарима̄йа диса̄йа джа̄там̣, итарам̣ двӣсу диса̄су джа̄там̣. ока̄сато абаддхапиттам̣ т̣хапетва̄ кесаломадантанакха̄нам̣ мам̣савинимуттат̣т̣ха̄нан̃чева тхаддхасуккхачамман̃ча удакамива телабинду авасесасарӣрам̣ бйа̄петва̄ т̣хитам̣, йамхи купите аккхӣни пӣтака̄ни хонти, бхаманти, гаттам̣ кампати, кан̣д̣ӯйати. баддхапиттам̣ хадайапаппха̄са̄нам̣ антаре йаканамам̣сам̣ нисса̄йа патит̣т̣хите маха̄коса̄такӣкосакасадисе питтакосаке т̣хитам̣, йамхи купите сатта̄ умматтака̄ хонти, випаллаттхачитта̄ хироттаппам̣ чхад̣д̣етва̄ ака̄таббам̣ каронти, абха̄ситаббам̣ бха̄санти, ачинтитаббам̣ чинтенти. париччхедато питтабха̄гена париччхиннам̣, айамасса сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
204. семханти сарӣраббхантаре екапаттхапӯраппама̄н̣ам̣ семхам̣. там̣ ван̣н̣ато сетам̣ на̄габала̄пан̣н̣арасаван̣н̣ам̣. сан̣т̣ха̄нато ока̄сасан̣т̣ха̄нам̣. дисато упарима̄йа диса̄йа джа̄там̣. ока̄сато ударапат̣але т̣хитам̣. йам̣ па̄набходжана̄диаджджхохаран̣ака̄ле сеййатха̄пи на̄ма удаке сева̄лапан̣акам̣ кат̣т̣хе ва̄ катхале ва̄ патанте чхиджджитва̄ двидха̄ хутва̄ пуна аджджхоттхаритва̄ тит̣т̣хати, евамева па̄набходжана̄димхи нипатанте чхиджджитва̄ двидха̄ хутва̄ пуна аджджхоттхаритва̄ тит̣т̣хати, йамхи ча мандӣбхӯте паккаган̣д̣о вийа пӯтикуккут̣ан̣д̣амива ча ударам̣ парамаджегуччхам̣ кун̣апагандхам̣ хоти, тато уггатена ча гандхена уддекопи мукхампи дуггандхам̣ пӯтикун̣апасадисам̣ хоти. со ча пурисо апехи дуггандхам̣ ва̄йасӣти ваттаббатам̣ а̄паджджати, йан̃ча вад̣д̣хитва̄ бахалаттама̄паннам̣ пидха̄напхалакамива ваччакут̣ийам̣ ударапат̣аласса аббхантарейева кун̣апагандхам̣ саннирумбхитва̄ тит̣т̣хати. париччхедато семхабха̄гена париччхиннам̣, айамасса сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
205. пубботи ¶ пӯтилохитавасена паваттапуббам̣. там̣ ван̣н̣ато пан̣д̣упала̄саван̣н̣о. матасарӣре пана пӯтибахала̄ча̄маван̣н̣о хоти. сан̣т̣ха̄нато ока̄сасан̣т̣ха̄но. дисато двӣсу диса̄су хоти. ока̄сато пана пуббасса ока̄со на̄ма нибаддхо наттхи, йаттха со санничито тит̣т̣хеййа, йатра йатра кха̄н̣укан̣т̣акапахаран̣аггиджа̄ла̄дӣхи абхихате сарӣраппадесе лохитам̣ сан̣т̣хахитва̄ паччати, ган̣д̣апӣл̣ака̄дайо ва̄ уппаджджанти, татра татра тит̣т̣хати. париччхедато пуббабха̄гена париччхинно, айамасса сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
206. лохитанти ¶ две лохита̄ни санничиталохитан̃ча сам̣саран̣алохитан̃ча. таттха санничиталохитам̣ ван̣н̣ато нипаккабахалала̄кха̄расаван̣н̣ам̣. сам̣саран̣алохитам̣ аччхала̄кха̄расаван̣н̣ам̣. сан̣т̣ха̄нато убхайампи ока̄сасан̣т̣ха̄нам̣. дисато санничиталохитам̣ упарима̄йа диса̄йа джа̄там̣. итарам̣ двису диса̄су джа̄там̣. ока̄сато сам̣саран̣алохитам̣ т̣хапетва̄ кесаломадантанакха̄нам̣ мам̣савинимуттат̣т̣ха̄нан̃чева тхаддхасуккхачамман̃ча дхаманиджа̄ла̄нуса̄рена саббам̣ упа̄дин̣н̣асарӣрам̣ пхаритва̄ т̣хитам̣. санничиталохитам̣ йаканат̣т̣ха̄насса хет̣т̣ха̄бха̄гам̣ пӯретва̄ екапаттхапӯраматтам̣ хадайаваккапаппха̄са̄нам̣ упари тхокам̣ тхокам̣ паггхарантам̣ ваккахадайайаканапаппха̄се темайама̄нам̣ т̣хитам̣. тасмим̣ хи ваккахадайа̄дӣни атементе сатта̄ пипа̄сита̄ хонти. париччхедато лохитабха̄гена париччхиннам̣, айамасса сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
207. седоти ломакӯпа̄дӣхи паггхаран̣акаа̄подха̄ту. со ван̣н̣ато виппасаннатилателаван̣н̣о. сан̣т̣ха̄нато ока̄сасан̣т̣ха̄но. дисато двӣсу диса̄су джа̄то. ока̄сато седассока̄со на̄ма нибаддхо наттхи, йаттха со лохитам̣ вийа сада̄ тит̣т̣хеййа. йада̄ пана аггисанта̄пасӯрийасанта̄паутувика̄ра̄дӣхи сарӣрам̣ сантапати, тада̄ удакато аббӯл̣хаматтависамаччхиннабхисамул̣а̄лакумудана̄л̣акала̄по вийа саббакесаломакӯпавиварехи паггхарати, тасма̄ тасса сан̣т̣ха̄нампи кесаломакӯпавивара̄нан̃н̃ева васена ведитаббам̣. седапаригган̣хакена ча йогина̄ кесаломакӯпавиваре пӯретва̄ т̣хитавасенева седо манаси ка̄таббо. париччхедато ¶ седабха̄гена париччхинно, айамасса сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
медоти тхинасинехо. со ван̣н̣ато пха̄литахалиддиван̣н̣о. сан̣т̣ха̄нато тхӯласарӣрасса та̄ва чаммамам̣сантаре т̣хапитахалиддиван̣н̣адукӯлапилотикасан̣т̣ха̄но хоти. кисасарӣрасса джан̇гхамам̣сам̣ ӯрумам̣сам̣ пит̣т̣хикан̣т̣аканисситам̣ пит̣т̣химам̣сам̣ ударават̣т̣имам̣санти ета̄ни нисса̄йа дигун̣атигун̣ам̣ катва̄ т̣хапитахалиддиван̣н̣адукӯлапилотикасан̣т̣ха̄но. дисато двӣсу диса̄су джа̄то. ока̄сато тхӯласса сакаласарӣрам̣ пхаритва̄ кисасса джан̇гхамам̣са̄дӣни нисса̄йа т̣хито, йам̣ синехасан̇кхам̣ гатампи парамаджегуччхатта̄ нева муддхани телаттха̄йа, на на̄сатела̄дӣнаматтха̄йа ган̣ханти. париччхедато хет̣т̣ха̄ мам̣сена, упари чаммена, тирийам̣ медабха̄гена париччхинно, айамасса сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
208. ассӯти ¶ аккхӣхи паггхаран̣акаа̄подха̄ту. там̣ ван̣н̣ато виппасаннатилателаван̣н̣ам̣. сан̣т̣ха̄нато ока̄сасан̣т̣ха̄нам̣. дисато упарима̄йа диса̄йа джа̄там̣. ока̄сато аккхикӯпакесу т̣хитам̣. на четам̣ питтакосаке питтамива аккхикӯпакесу сада̄ санничитам̣ тит̣т̣хати. йада̄ пана сатта̄ соманассаджа̄та̄ маха̄хаситам̣ хасанти, доманассаджа̄та̄ роданти паридеванти, татха̄рӯпам̣ ва̄ висама̄ха̄рам̣ а̄ха̄ренти, йада̄ ча несам̣ аккхӣни дхӯмараджапам̣сука̄дӣхи абхихан̃н̃анти. тада̄ етехи соманассадоманассависабха̄га̄ха̄раутӯхи самут̣т̣хахитва̄ аккхикӯпаке пӯретва̄ тит̣т̣хати ва̄ паггхарати ва̄. ассупаригган̣хакена ча йогина̄ аккхикӯпаке пӯретва̄ т̣хитавасенева паригган̣хитаббам̣. париччхедато ассубха̄гена париччхиннам̣, айамасса сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
209. васа̄ти вилӣнасинехо. са̄ ван̣н̣ато на̄л̣икерателаван̣н̣а̄. а̄ча̄ме а̄ситтателаван̣н̣а̄типи ваттум̣ ват̣т̣ати. сан̣т̣ха̄нато нха̄нака̄ле пасаннаудакасса упари париббхамантасинехабиндувисат̣асан̣т̣ха̄на̄. дисато двӣсу диса̄су джа̄та̄. ока̄сато йебхуййена хаттхаталахаттхапит̣т̣хипа̄даталапа̄дапит̣т̣хина̄сапут̣анала̄т̣аам̣сакӯт̣есу т̣хита̄. на чеса̄ етесу ока̄сесу сада̄ вилӣна̄ва хутва̄ тит̣т̣хати. йада̄ пана аггисанта̄пасӯрийасанта̄паутувисабха̄гадха̄тувисабха̄гехи те падеса̄ усма̄джа̄та̄ ¶ хонти, тада̄ таттха нха̄нака̄ле пасаннаудакӯпари синехабиндувисат̣о вийа ито чито ча сан̃чарати. париччхедато васа̄бха̄гена париччхинна̄, айамасса сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисойева.
210. кхел̣оти антомукхе пхен̣амисса̄ а̄подха̄ту. со ван̣н̣ато сето пхен̣аван̣н̣о. сан̣т̣ха̄нато ока̄сасан̣т̣ха̄но. пхен̣асан̣т̣ха̄нотипи ваттум̣ ват̣т̣ати. дисато упарима̄йа диса̄йа джа̄то. ока̄сато убхохи каполапассехи оруйха дживха̄йа т̣хито. на чеса еттха сада̄ санничито хутва̄ тит̣т̣хати. йада̄ пана сатта̄ татха̄рӯпама̄ха̄рам̣ пассанти ва̄ саранти ва̄, ун̣хатиттакат̣укалон̣амбила̄нам̣ ва̄ кин̃чи мукхе т̣хапенти, йада̄ ва̄ несам̣ хадайам̣ а̄гила̄йати, кисмин̃чи дева ва̄ джигуччха̄ уппаджджати, тада̄ кхел̣о уппаджджитва̄ убхохи каполапассехи оруйха дживха̄йа сан̣т̣ха̄ти. аггадживха̄йа чеса тануко хоти, мӯладживха̄йа бахало, мукхе паккхиттан̃ча путхукам̣ ва̄ тан̣д̣улам̣ ва̄ ан̃н̃ам̣ ва̄ кин̃чи кха̄данӣйам̣ надӣпулине кхатакӯпакасалилам̣ вийа ¶ париккхайам̣ агаччхантова теметум̣ саматтхо хоти. париччхедато кхел̣абха̄гена париччхинно, айамасса сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисова.
211. син̇гха̄н̣ика̄ти маттхалун̇гато паггхаран̣акаасучи. са̄ ван̣н̣ато тарун̣ата̄лат̣т̣химин̃джаван̣н̣а̄. сан̣т̣ха̄нато ока̄сасан̣т̣ха̄на̄. дисато упарима̄йа диса̄йа джа̄та̄. ока̄сато на̄са̄пут̣е пӯретва̄ т̣хита̄. на чеса̄ еттха сада̄ санничита̄ хутва̄ тит̣т̣хати, атха кхо йатха̄ на̄ма пурисо падуминипатте дадхим̣ бандхитва̄ хет̣т̣ха̄ кан̣т̣акена виджджхеййа, атха̄нена чхиддена дадхимуттам̣ гал̣итва̄ бахи патеййа, евамева йада̄ сатта̄ роданти, висабха̄га̄ха̄раутувасена ва̄ сан̃джа̄тадха̄тукхобха̄ хонти, тада̄ анто сӣсато пӯтисемхабха̄вама̄паннам̣ маттхалун̇гам̣ гал̣итва̄ та̄луматтхакавиварена отаритва̄ на̄са̄пут̣е пӯретва̄ тит̣т̣хати ва̄ паггхарати ва̄. син̇гха̄н̣ика̄ паригган̣хакена ча йогина̄ на̄са̄пут̣е пӯретва̄ т̣хитавасенева паригган̣хитабба̄. париччхедато син̇гха̄н̣ика̄бха̄гена париччхинна̄, айамасса̄ сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисова.
212. ласика̄ти ¶ сарӣрасандхӣнам̣ аббхантаре пиччхилакун̣апам̣. са̄ ван̣н̣ато кан̣ика̄раниййа̄саван̣н̣а̄. сан̣т̣ха̄нато ока̄сасан̣т̣ха̄на̄. дисато двӣсу диса̄су джа̄та̄. ока̄сато ат̣т̣хисандхӣнам̣ аббхан̃джанакиччам̣ са̄дхайама̄на̄ асӣтисатасандхӣнам̣ аббхантаре т̣хита̄. йасса чеса̄ манда̄ хоти, тасса ут̣т̣хахантасса нисӣдантасса абхиккамантасса пат̣иккамантасса самин̃джантасса паса̄рентасса ат̣т̣хика̄ни кат̣акат̣а̄йанти, аччхара̄саддам̣ каронто вийа сан̃чарати. екайоджанадвийоджанаматтам̣ аддха̄нам̣ гатасса ва̄йодха̄ту куппати, гатта̄ни дуккханти. йасса пана бахука̄ хонти, тасса ут̣т̣ха̄нанисаджджа̄дӣсу на ат̣т̣хӣни кат̣акат̣а̄йанти, дӣгхампи аддха̄нам̣ гатасса на ва̄йодха̄ту куппати, на гатта̄ни дуккханти. париччхедато ласика̄бха̄гена париччхинна̄, айамасса̄ сабха̄гапариччхедо. висабха̄гапариччхедо пана кесасадисова.