📜

намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса

нируттидӣпанӣпа̄т̣ха

гантха̄рамбха

1.

чатура̄сӣтисахасса, дхаммаккхандха̄пабхан̇кара̄;

локамхи йасса джотанти, нантаван̣н̣апабхассара̄.

2.

анантаван̣н̣ам̣ самбуддхам̣, ванде нируттипа̄рагум̣;

саддхамман̃часса сан̇гхан̃ча, висуддхаван̣н̣абха̄джанам̣.

3.

моггалла̄но маха̄н̃а̄н̣ӣ, нирутта̄ран̃н̃акесарӣ;

нади бйа̄каран̣ам̣на̄дам̣, согата̄ран̃н̃абйа̄панам̣.

4.

тассаттхам̣ дӣпайисса̄ми, на̄на̄ра̄сим̣вибха̄джайам̣;

ога̄йха саддасаттха̄ни, наван̇гам̣ саттхуса̄сананти.

1. сандхикан̣д̣а

сан̃н̃а̄ра̄си

гарусан̃н̃а̄ра̄си

ван̣н̣о, саро, саван̣н̣о, дӣгхо, рассо, бйан̃джано, вагго, ниггахӣтам̣.

1. аа̄дайо тита̄лӣсам̣ [тита̄лӣса (бахӯсу)] ван̣н̣а̄ [ка. 2; рӯ. 2; нӣ. 1, 2].

аа̄дайо бинданта̄ течатта̄лӣсаккхара̄ ван̣н̣а̄ на̄ма хонти.

а, а̄, и, ӣ, у, ӯ, ета, е, ота, о. ка, кха, га, гха, н̇а, ча, чха, джа, джха, н̃а, т̣а, т̣ха, д̣а, д̣ха, н̣а, та, тха, да, дха, на, па, пха, ба, бха, ма, йа, ра, ла,ва са, ха, л̣а, ам̣. аттхам̣ ван̣н̣енти пака̄сентӣти ван̣н̣а̄, аккхара̄ти ча вуччанти, на̄мапан̃н̃аттирӯпатта̄ наккхаранти кхайавайам̣ на гаччхантӣти аккхара̄. ‘‘на̄маготтам̣ на джӣратӣ’’ти [сам̣. ни. 1.76] хи вуттам̣.

2. даса̄до сара̄ [ка. 3; рӯ. 3; нӣ. 3].

тесу ван̣н̣есу а̄димхи даса ван̣н̣а̄ сара̄ на̄ма хонти. сайамева ладдхасарӯпа̄ хутва̄ ра̄джанти вирочантӣти сара̄.

3. две две саван̣н̣а̄.

тесу саресу две двесара̄ саван̣н̣а̄ на̄ма хонти.

а, а̄ аван̣н̣о, и, ӣ иван̣н̣о, у, ӯ уван̣н̣о, ета, е етаван̣н̣о, ота, о отаван̣н̣о. сама̄но ван̣н̣о сути етесанти саван̣н̣а̄, сарӯпа̄ти ча вуччанти, сама̄нам̣ рӯпам̣ сути етесанти сарӯпа̄.

4. пуббо рассо [ка. 4; рӯ. 4; нӣ. 4.22].

двӣсу двӣсу саван̣н̣есу йо йо пуббо хоти, со со рассо на̄ма хоти. рассена ка̄лена ваттабба̄ти расса̄, рассака̄ло на̄ма аккхидала̄нам̣ уммисананиммисанасамака̄ло.

таттха ета, ота ити две екападасам̣йоге паре квачи лаббханти. ет̣т̣хи, сет̣т̣хо, от̣т̣хо, соттхи.

екападасам̣йогети ким̣? падантарасам̣йоге паре расса̄ ма̄ хонтӯти. мам̣ че твам̣ никхан̣ам̣ ване, [джа̄. 2.22.5] путто тйа̄хам̣ маха̄ра̄джа [джа̄. 1.1.7].

квачӣти ким̣? екападасам̣йогепи ваггантесу ва̄ йа, ра, ла, весу ва̄ паресу расса̄ ма̄ хонтӯти. енти, сенти, еййа, бха̄сеййа, мен̣д̣о, сон̣д̣о.

5. паро дӣгхо [ка. 5; рӯ. 5; нӣ. 5].

двӣсу двӣсу саван̣н̣есу йо йо паро хоти, со со дӣгхо на̄ма хоти. дӣгхена ка̄лена ваттабба̄ти дӣгха̄, дӣгхака̄ло на̄ма рассехи дигун̣ака̄ло.

6. ка̄дайо бйан̃джана̄ [ка. 6; рӯ. 8; нӣ. 6].

тесу ван̣н̣есу ка̄дайо бинданта̄ ван̣н̣а̄ бйан̃джана̄ на̄ма хонти. аттхам̣ бйан̃джайантӣти бйан̃джана̄. те пана суддха̄ аддхаматтика̄, рассайутта̄ дийаддхаматтика̄, дӣгхайутта̄ тийаддхаматтика̄.

7. пан̃чапан̃чака̄ вагга̄ [ка. 7; рӯ 9; нӣ. 7].

тесу бйан̃джанесу ка̄ди-манта̄ пан̃чабйан̃джанапан̃чака̄ вагга̄ на̄ма хонти.

ка̄ди пан̃чако кавагго, ча̄ди ча вагго, т̣а̄ди т̣авагго, та̄ди тавагго, па̄ди павагго. сеса̄ авагга̄ти сиддхам̣. ван̣н̣уддесе екат̣т̣ха̄ника̄нам̣ бйан̃джана̄нам̣ вагге самӯхе нийутта̄ти вагга̄.

8. бинду ниггахӣтам̣ [ка. 8; рӯ. 10; нӣ. 8].

анте биндуматто ван̣н̣о ниггахӣтам̣ на̄ма. ниггайха гайхати учча̄рийатӣти ниггахӣтам̣.

гарусан̃н̃а̄ра̄си нит̣т̣хито.

бйан̃джанавуттира̄си

т̣ха̄нам̣, каран̣ам̣, пайатанам̣ [рӯ. 2 (пит̣т̣хе); нӣ 6 (пит̣т̣хе); 23 (суттан̇ке)].

чха т̣ха̄на̄ни – кан̣т̣хат̣т̣ха̄нам̣, та̄лут̣т̣ха̄нам̣, муддхат̣т̣ха̄нам̣, дантат̣т̣ха̄нам̣, от̣т̣хат̣т̣ха̄нам̣, на̄сикат̣т̣ха̄нам̣. тесу бйаттам̣ вадантена йаттха ‘‘аккха’’нти вуччати, там̣ кан̣т̣хат̣т̣ха̄нам̣. йаттха ‘‘иччха’’нти, там̣ та̄лут̣т̣ха̄нам̣. йаттха ‘‘рат̣т̣ха’’нти, там̣ муддхат̣т̣ха̄нам̣. йаттха ‘‘саттха’’нти, там̣ дантат̣т̣ха̄нам̣. йаттха ‘‘пуппха’’нти вуччати, там̣ от̣т̣хат̣т̣ха̄нам̣. на̄сападесо на̄сикат̣т̣ха̄нам̣.

каттхачи пана урат̣т̣ха̄нам̣, сират̣т̣ха̄нам̣, дживха̄мӯлат̣т̣ха̄нантипи а̄гатам̣. таттха сират̣т̣ха̄нам̣ на̄ма муддхат̣т̣ха̄намева. дживха̄мӯлат̣т̣ха̄нам̣ пана саббаван̣н̣а̄нам̣ са̄дха̄ран̣анти ваданти.

каран̣ам̣ чатуббидхам̣ – дживха̄мӯлам̣, дживхопаггам̣, дживхаггам̣, сакат̣т̣ха̄нанти.

пайатанам̣ чатуббидхам̣ – сам̣вут̣ам̣, виват̣ам̣, пхут̣т̣хам̣, ӣсам̣пхут̣т̣ханти. таттха каран̣а̄нам̣ сакасакат̣т̣ха̄нехи саддхим̣ сам̣варан̣а̄дико висеса̄ка̄ро сам̣вут̣а̄ди на̄ма.

таттха кан̣т̣хападеса̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ сан̇гхат̣т̣анена уппанна̄ аван̣н̣а, кавагга, хака̄ра̄ кан̣т̣хаджа̄ на̄ма. та̄лумхи дживха̄маджджхасан̇гхат̣т̣анена уппанна̄ иван̣н̣а, чавагга, йака̄ра̄ та̄луджа̄ на̄ма. мукхаббхантарамуддхамхи дживхопаггасан̇гхат̣т̣анена уппанна̄ т̣авагга, ра, л̣ака̄ра̄ муддхаджа̄ на̄ма. упари дантапантийам̣ дживхаггасан̇гхат̣т̣анена уппанна̄ тавагга, ла, сака̄ра̄ дантаджа̄ на̄ма. от̣т̣хадвайасан̇гхат̣т̣анена уппанна̄ уван̣н̣а, павагга̄ от̣т̣хаджа̄ на̄ма. ниггахӣтам̣ на̄сикаджам̣ на̄ма. пан̃чавагганта̄ пана на̄сикат̣т̣ха̄непи сакат̣т̣ха̄непи джа̄йанти. ека̄ро кан̣т̣хата̄луджо. ока̄ро кан̣т̣хот̣т̣хаджо. вака̄ро дантот̣т̣хаджо. апича иван̣н̣уван̣н̣а̄ кан̣т̣хепи джа̄йантийева. йада̄ хака̄ро ваггантехи ва̄ йа, ра, ла, вехи ва̄ йутто хоти, тада̄ ураджоти ваданти. пан̃хо, тун̣хи, нха̄то, вимхито, гайхате, вулхате, авха̄нам̣.

кан̣т̣хам̣ сам̣варитва̄ учча̄рито ака̄ро сам̣вут̣о на̄ма. сакасакат̣т̣ха̄на, каран̣а̄ни виваритва̄ учча̄рита̄ сесасара̄ ча са, хака̄ра̄ ча виват̣а̄ на̄ма. та̄нийева га̄л̣хам̣ пхуса̄петва̄ учча̄рита̄ пан̃чавагга̄ пхут̣т̣ха̄ на̄ма. тхокам̣ пхуса̄петва̄ учча̄рита̄ йа, ра, ла, ва̄ ӣсам̣пхут̣т̣ха̄ на̄ма. таттха от̣т̣хаджесу та̄ва паваггам̣ ваданта̄нам̣ от̣т̣хадвайасса га̄л̣хам̣ пхусанам̣ иччхитаббам̣. касма̄? пхут̣т̣хапайатаникатта̄ паваггасса. уван̣н̣ам̣ ваданта̄нам̣ пана от̣т̣хадвайасса виваран̣ам̣ иччхитаббам̣. касма̄? виват̣апайатаникатта̄ уван̣н̣асса. еса найо сесесу саббесӯти.

чӯл̣анируттийам̣ пана саббе рассасара̄ сам̣вут̣а̄ на̄ма, саббедӣгхасара̄ виват̣а̄ на̄ма̄ти вуттам̣. татха̄ саддаса̄раттхаджа̄линийам̣, каттхачи саккат̣агантхе ча. идам̣ йуттатарам̣. ан̃н̃ат̣т̣ха̄никабйан̃джанехи йутта̄ сара̄ аттано т̣ха̄на, каран̣а̄ни джаханта̄пи пайатанам̣ на джаханти. тасма̄ на̄на̄ван̣н̣а̄нам̣ сам̣сагге пайатана̄нам̣ сам̣саггабхедопи ведитабботи. таттха ‘‘сун̣а̄ту ме’’ти ваданто йади н̣а̄-ка̄рам̣ дживхаггена дантат̣т̣ха̄не катва̄ вадеййа, дантаджо на̄-ка̄ро ева бхавеййа. ту-ка̄ран̃ча дживхопаггена муддхат̣т̣ха̄не катва̄ вадеййа, муддхаджо т̣у-ка̄ро ева бхавеййа. еван̃ча сати аккхаравипатти на̄ма сийа̄. еса найо сесесу муддхаджадантаджесу. тасма̄ каммава̄чам̣ са̄вентехи на̄ма т̣ха̄на, каран̣а, пайатанесу сут̣т̣ху кусалехи бхавитаббанти.

ситхилан̃ча, дханитан̃ча, дӣгхам̣, рассам̣, гарум̣, лахум̣;

ниггахӣтам̣, вимуттан̃ча, самбандхан̃ча, ваваттхитам̣ [нӣ. 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16-19, 20, 21 суттесу пасситаббам̣].

мудуна̄ вачӣпайогена ваттабба̄ ваггапат̣хама, татийа, пан̃чама̄ ситхила̄ на̄ма. тхаддхена вачӣпайогена ваттабба̄ ваггадутийа, чатуттха̄ дханита̄ на̄ма. дӣгха, расса̄ пуббе вутта̄. дӣгха̄ чева сам̣йогапубба̄ ча ниггахӣтанта̄ ча гарука̄ на̄ма. сеса̄ лахука̄ на̄ма. йатха̄ саддасахито ва̄то мукхачхиддена бахи аниккхамма на̄сасота̄бхимукхо хоти, татха̄ мукхам̣ авиват̣ам̣ катва̄ ваттаббам̣ бйан̃джанам̣ ниггахӣтам̣ на̄ма. тена йутта̄ни саббабйан̃джана̄ни ниггахӣтанта̄ни на̄ма. сеса̄ вимутта̄ на̄ма. падасандхивасена ваттаббам̣ самбандхам̣ на̄ма. падаччхедам̣ катва̄ ваттаббам̣ ваваттхитам̣ на̄ма.

бйан̃джанавуттира̄си нит̣т̣хито.

лахусан̃н̃а̄ра̄си

джхо, ло, по, гхо, го.

9. йуван̣н̣а̄ [ийуван̣н̣а̄ (бахӯсу)] джхала̄ на̄массанте [ка. 58; рӯ. 29; нӣ. 205].

аниттхилин̇гасса на̄масса анте иван̣н̣уван̣н̣а̄ камена джхаласан̃н̃а̄ хонти.

10. питтхийам̣ [ка. 59; рӯ. 182; нӣ. 206].

иттхилин̇ге на̄массанте иван̣н̣уван̣н̣а̄ пасан̃н̃а̄ хонти.

11. гха̄ [ка. 60; рӯ. 177; нӣ. 207].

гхо

, а̄ ити двипадам̣. иттхилин̇ге а̄ка̄ро гхасан̃н̃о хоти.

12. го сйа̄лапане [ка. 57; рӯ. 71; нӣ. 214].

а̄лапане си гасан̃н̃о хоти.

лахусан̃н̃а̄ра̄си нит̣т̣хито.

сан̇кетара̄си

13. видхи висесанам̣ йам̣ тасса [чам̣. 1.1.6; па̄. 1.1.72; видхиббисесанантасса (бахӯсу)].

сутте йам̣ висесанам̣ диссати, тасса видхи н̃а̄таббо.

‘ато йонам̣ т̣а̄т̣е’. нара̄, наре. йонанти висесанам̣. т̣а̄т̣ети видхи.

14. саттамийам̣ пуббасса [рӯ. 8 (пит̣т̣хе); чам̣. 1.1.7; па̄. 1.1.66].

саттамӣниддесе пуббаван̣н̣ассева видхи н̃а̄таббо.

‘саро лопо саре’. локагго [апа. тхера 1.12.57].

15. пан̃чамийам̣ парасса [чам̣. 1.1.8; па̄. 1.1.67].

пан̃чамӣниддесе парассева видхи н̃а̄таббо.

‘ато йонам̣ т̣а̄т̣е’. нара̄, наре.

16. а̄дисса [чам̣. 1.1.9; па̄. 1.1.54].

парасса сиссама̄но [диссама̄но (мӯ)] видхи а̄диван̣н̣асса н̃а̄таббо.

‘ра сан̇кхйа̄то ва̄’. тераса.

17. чхат̣т̣хийантасса [чам̣. 1.1.10; па̄. 1.1.52].

чхат̣т̣хӣниддесе тадантасса видхи н̃а̄таббо.

‘ра̄джасси на̄мхи’. ра̄джина̄.

18. н̇а̄нубандхо [чам̣. 1.1.11; па̄. 1.1.53].

н̇а̄нубандхо а̄десо чхат̣т̣хӣниддит̣т̣хасса антасса н̃а̄таббо.

‘госса̄ван̇а’. гавассам̣.

19. т̣а̄нубандхонекаван̣н̣о саббасса [чам̣. 1.1.12; па̄. 1.1.55; т̣а̄нубандха̄некаван̣н̣а̄ саббасса (бахӯсу)].

йо ча т̣а̄нубандхо а̄десо, йо ча анекаван̣н̣о а̄десо, тадубхайам̣ чхат̣т̣хӣниддит̣т̣хасса саббассева ван̣н̣асамуда̄йасса н̃а̄таббам̣.

т̣а̄нубандхе та̄ва –

‘имасса̄ниттхийам̣ т̣е’. есу.

анекаван̣н̣е –

‘аними на̄мхи’. анена, имина̄.

20. н̃ака̄нубандха̄ а̄дйанта̄ [чам̣. 1.1.13; па̄. 1.1.46].

н̃а̄нубандхо а̄гамо ча ка̄нубандхо а̄гамо ча камена чхат̣т̣хӣниддит̣т̣хасса а̄димхи ча анте ча н̃а̄таббо.

н̃а̄нубандхе –

‘брӯто тиссин̃а’. бравити.

ка̄нубандхе

‘бхӯсса вука’. бабхува.

21. ма̄нубандхо сара̄наманта̄ паро [чам̣. 1.1.14; па̄. 1.1.47].

ма̄нубандхо а̄гамо сара̄нам̣ антасарамха̄ паро хоти.

‘наджджа̄йо сва̄ма’. наджджа̄йо санданти. ‘мам̣ ва̄ рудха̄дӣнам̣’. рундхати. ‘джара сада̄намӣма ва̄’. джӣрати, сӣдати.

имасмим̣ бйа̄каран̣е анекасарата̄ на̄ма надӣ, пуриса ичча̄дӣсу лин̇гападесу ева аттхи, гаму, пачаичча̄дӣсу дха̄тупадесу наттхи. саббадха̄туйо бйан̃джананта̄ ева хонти, дха̄тванталопакиччам̣ наттхи. тасма̄ наджджа̄йоти еттха ӣ-ка̄ро антасаро на̄ма. тато ‘наджджа̄йо сва̄ма’ ити суттена а̄-ка̄ра̄гамо. рундхатӣти еттха пана у-ка̄ро антасаро на̄ма, тато ‘‘мам̣ ва̄ рудха̄дӣна’’нти суттена бинда̄гамо. евам̣ джӣрати, сӣдати ичча̄дӣсу. мраммапоттхакесу пана ‘‘ма̄нубандхо пада̄наманта̄ паро’’ти па̄т̣хо, со сӣхал̣апоттхакехи на самети.

22. виппат̣иседхе [чам̣. 1.1.16; па̄. 1.4.2].

сама̄нависайа̄нам̣ двиннам̣ видхӣнам̣ ан̃н̃аман̃н̃апат̣иседхарахите т̣ха̄не йебхуййена паро видхи ока̄сам̣ лабхати.

чатта̄роме бхиккхаве дхамма̄ [ан̇гуттараника̄йе] -еттха чатта̄римети пуббалопе сампатте паралопо ока̄сам̣ лабхати.

23. сан̇кето на̄вайавонубандхо [чам̣. 1.1.5].

йо ван̣н̣о пайогасса авайаво на хоти, суттесу сан̇кетаматто хоти, со анубандхо на̄ма.

‘госса̄ва’. гавассам̣-етена падарӯпавидха̄не анубандхо упайогам̣ на гаччхатӣти н̃а̄пети.

24. ван̣н̣апарена саван̣н̣опи.

ван̣н̣асаддо паро етасма̄ти ван̣н̣апаро, ван̣н̣апарена рассасарена саван̣н̣опи гайхати сайан̃ча, аван̣н̣оти вутте а̄-ка̄ропи гайхати а-ка̄ро ча̄ти вуттам̣ хоти. евам̣ иван̣н̣уван̣н̣есу.

25. нтувантуманта̄вантутавантусамбандхӣ [нту вантумантва̄вантутаванту самбандхӣ (бахӯсу)].

нтуити вутте ванту, манту, а̄ванту, тавантӯнам̣ самбандхӣбхӯто нтука̄ро гайхати.

‘нтантӯнам̣ нто йомхи пат̣хаме’. гун̣аванто, сатиманто, йа̄ванто, бхуттаванто.

сан̇кетара̄си нит̣т̣хито.

сандхивидха̄на

атха сандхивидха̄нам̣ дӣпийате.

лопо, дӣгхо, рассо, вуддхи, а̄десо, а̄гамо, двибха̄во, випалла̄со.

лопара̄си

26. саро лопо саре [ка. 12; рӯ. 13; нӣ. 30].

луппатӣти лопо. саре паре сарӯпо ва̄ асарӯпо ва̄ пуббо саро лопо хоти.

сарӯпе та̄ва –

аван̣н̣е-локагго [апа. тхера 1.12.57], бхава̄саво, [дха. са. 1102] авиджджа̄саво [дха. са. 1102], авиджджа̄нусайо [вибха. 949].

иван̣н̣е-муниндо, мунӣрито, варава̄дӣрито, иттхиндрийам̣ [вибха. 219].

уван̣н̣е-бахӯпака̄ро [джа̄. 1.22.588], бахука̄ ӯми бахӯми, сарабхуйа̄ ӯми сарабхӯми, сарабхуйа̄ удакам̣ сарабхӯдакам̣.

асарӯпе –

сотиндрийам̣ [вибха. 219], ка̄мупа̄да̄нам̣, бхавесана̄ [дӣ. ни. 3.305], бхавогхо [дха. са. 1156], со тун̣хасса [па̄ра̄. 381], дит̣т̣ха̄нусайо [вибха. 949], дит̣т̣хупа̄да̄нам̣, дит̣т̣хекат̣т̣хам̣, дит̣т̣хогхо [дха. са. 1156], мудиндрийам̣ [маха̄ва. 9], путта̄ маттхи [дха. па. 62], урасса дуккхо [па̄чи. 402], асантеттха на диссанти [дха. па. 304] ичча̄ди.

ити пуббалопара̄си.

27. паро квачи [ка. 13; рӯ. 15; нӣ. 31].

пуббасарамха̄ сарӯпо ва̄ асарӯпо ва̄ паро саро квачи лопо хоти.

сарӯпе та̄ва –

там̣ када̄ссу бхависсати [джа̄. 2.22.144 а̄дайо; там̣ кудассу], куда̄ссу на̄ма думмедхо, дуккхассантам̣ кариссати [дха. па. 376], йада̄сса сӣлам̣ пан̃н̃ан̃ча [джа̄. 2.22.1474], тада̄ссу кан̣хам̣ йун̃джанти [джа̄. 1.1.29] -кан̣ханти маха̄кан̣хагон̣ам̣, тан̣ха̄сса виппахӣна̄, ма̄ссу куджджха ратхесабха, саттхаха̄ракам̣ ва̄сса парийесеййа [па̄ра̄. 167, 171], а̄гата̄ттха тумхе, сотука̄ма̄ттха тумхе, ма̄ййо еварӯпамака̄си, папам̣ авиндум̣ [джа̄. 1.1.2] -павад̣д̣хам̣ а̄пам̣ лабхим̣сӯтйаттхо, на̄лам̣ кабал̣ам̣ пада̄таве [джа̄. 1.1.27] -па+а̄да̄тавети чхедо, ган̣хитунтаттхо, руппатӣти рӯпам̣, буджджхатӣти буддхо-дӣгхо, аггӣва таппати, иттхӣва гаччхати, надӣва сандати, ма̄тупат̣т̣ха̄нам̣, питупат̣т̣ха̄нам̣, йете дхамма̄ а̄дикалйа̄н̣а̄ [чӯл̣ава. 399] ичча̄ди.

асарӯпе –

итисса [па̄чи. 465], итипи [па̄ра̄. 1], ассаман̣ӣси [па̄ра̄. 135], акатан̃н̃ӯси [дха. па. 383], вандехам̣, сохам̣, йассада̄ни [маха̄ва. 242], чха̄йа̄ва анапа̄йинӣ [дха. па. 2], ма̄дисесу катха̄ва ка̄, киннума̄ва саман̣ийо мадхува̄ ман̃н̃ати ба̄ло [дха. па. 69], чаккхундрийам̣ [вибха. 219], двеме бхиккхаве дхамма̄ [а. ни. 2.3], тайоме бхиккхаве дхамма̄ [а. ни. 3.17] ичча̄ди.

квачӣти ким̣? катама̄ ча̄нанда аниччасан̃н̃а̄ [а. ни. 10.60].

ити паралопара̄си.

28. на две ва̄.

две пуббапарасара̄ квачи лопа̄ на хонти ва̄.

аппама̄до аматам̣ падам̣ [дха. па. 21], ко имам̣ патхавим̣вичессати [дха. па. 44].

квачитвева? сотиндрийам̣ [вибха. 219], чаккхундрийам̣ [вибха. 219],

ва̄ти ким̣? комам̣ васалим̣ пара̄масиссати.

ито пат̣т̣ха̄йа йа̄васандхикан̣д̣а̄васа̄на̄ йуттат̣т̣ха̄несу саббаттха квачисаддо, ва̄саддо ча ваттанте. таттха квачисаддо на̄на̄пайогам̣ дассети. ва̄саддо екапайогасса на̄на̄рӯпам̣ дассети. лопаниседхо.

29. парасарасса.

ниггахӣтамха̄ парасарасса квачи лопо хоти ва̄.

твам̣си [пе. ва. 47; джа̄. 2.22.764], чандам̣ва вималам̣ суддхам̣ [дха. па. 413; су. ни. 642], чаккам̣ва вахато падам̣ [дха. па. 1], халам̣да̄ни пака̄ситум̣ [маха̄ва. 8], кинти вадеййам̣, чӣваранти, паттанти, бхиккхунти.

ити саралопара̄си.

30. сам̣йога̄ди лопо.

сам̣йогасса а̄дибхӯто бйан̃джано квачи лопо хоти ва̄.

пуппхам̣са̄ уппаджджати [па̄ра̄. 36] – идха пуббасуттена саралопо, евам̣са те а̄сава̄ пахӣна̄ хонти [ма. ни. 1.24], саче бхутто бхавеййа̄хам̣, са̄джӣво гарахито мама [ми. па. 6.1.5] - асса+а̄джӣвоти чхедо, бхавеййа̄ти аттхо.

тӣсу бйан̃джанесу сарӯпа̄нам̣ двиннам̣ а̄дибйан̃джанасса лопо – агйа̄га̄рам̣ [па̄чи. 326], агйа̄хито, вутйасса, витйа̄нубхӯйате, екасатам̣ кхатйа̄ [джа̄. 2.22.594], ратйо, ратйа̄, ратйам̣, саква̄хам̣ ма̄риса дева̄наминдо [сам̣. ни. 1.268], ичча̄ди.

сарӯпа̄нанти ким̣? титтхйа̄ путхусо ваданти [су. ни. 897], чатуттхйантам̣, чхат̣т̣хунтам̣, чаккхва̄ба̄дхам̣, ваттхветтха.

ити бйан̃джаналопара̄си.

31. лопо.

ниггахӣтасса квачи лопо хоти ва̄.

саре паре та̄ва –

ева̄хам̣ чинтайитва̄на [бу. вам̣. 2.27], пуппхада̄нам̣ ада̄сахам̣-ада̄сим̣+аханти чхедо, биндулопо, пуна пуббасаралопо, туйхаттха̄йа маха̄муни, туйхеветам̣ дуккат̣ам̣ [дӣ. ни. 2.178], та̄са̄хам̣ сантике [па̄чи. 709], теса̄хам̣ евам̣ вада̄ми, пан̃чаннетам̣ дхамма̄нам̣ адхивачанам̣, чханнетам̣ дхамма̄нам̣ адхивачанам̣, саман̣а твева пуччха̄ми [джа̄. 2.22.253 саман̣а тева], бра̄хман̣а твева пуччха̄ми [джа̄. 2.22.258 бра̄хман̣а тева] -твам̣+ева̄ти чхедо, видӯнаггамити.

бйан̃джане паре –

там̣ туйхамӯле пат̣идесеми.

га̄тха̄йам̣ –

арийасачча̄надассанам̣ [кху. па̄. 5.11], етам̣ буддха̄на са̄санам̣ [дха. па. 183], кхандха̄нан̃ча пат̣ипа̄т̣и, дха̄туа̄йатана̄на ча [дха. са. ат̣т̣ха. нида̄накатха̄].

ма̄гаме паре –

гарул̣о урага̄мива [джа̄. 1.4.124 супан̣н̣о], дхаммо арахата̄мива [дӣ. ни. 2.348], а̄локо пассата̄мива [су. ни. 769], бако каккат̣ака̄мива [джа̄. 1.1.38], набхам̣ та̄ракита̄мива [джа̄. 2.22.1989 та̄ра̄чита̄мива], падумам̣ хаттхагата̄мива [джа̄. 2.22.2336] -етесу ма̄гаме биндулопо, бйан̃джане пуббасарадӣгхо ча.

татха̄ сам̣упасаггасса биндулопе антасарадӣгхо –

са̄ра̄го, са̄ратто, ависа̄ха̄ро, са̄рамбхо, са̄раддхо, са̄кетам̣ нагарам̣, са̄дха̄ран̣ам̣, сам̣ асса аттхӣти са̄мӣ.

сама̄се тумантамхи ниччам̣ –

каттука̄мо, гантука̄мо ичча̄ди.

ити биндулопара̄си.

32. сйа̄дилопо пуббассекасса.

виччха̄йам̣ екасса вибхатйантасса падасса двитте кате пуббападасса сйа̄дилопо хоти.

екекам̣, екека̄ни, екекена, екекасса ичча̄ди.

ма̄гаме –

екамекам̣, екамека̄ни ичча̄ди.

ити сйа̄дилопара̄си.

аппавидха̄намуччате.

33. тадамина̄дӣни [чам̣. 5.2.1.27; па̄. 6.3.109; му. 2.34; ка̄. 2.27].

маха̄вуттисуттамидам̣, тадамина̄дӣни падарӯпа̄ни имина̄ нипа̄танена сиджджхантӣти аттхо.

саралопо бйан̃джане –

ла̄бу=ала̄бу, пидха̄нам̣=апидха̄нам̣, два̄рам̣ пидахитва̄=апидахитва̄, гини=аггини, ратнам̣=ратанам̣, нха̄нам̣=наха̄нам̣, асна̄ти=асана̄ти, ханти=ханати, ханти куддхо путхуджджано [а. ни. 7.64], пхалам̣ ве кадалим̣ ханти [а. ни. 4.68], сакка̄ро ка̄пурисам̣ ханти. каттхачи бахувачанампи диссати. виккосама̄на̄ тибба̄хи, ханти несам̣ варам̣ варам̣ [джа̄. 2.22.2370].

иван̣н̣алопе –

а̄ра̄маруккхачетйа̄ни=четийа̄ни [дха. па. 188], атхаттхекасатам̣ кхатйа̄ [джа̄. 2.22.594] =кхаттийа̄, титхйа̄ путхусо ваданти [су. ни. 897]. титхйа̄ путхусо нивит̣т̣ха̄ [су. ни. 898] =титтхийа̄. виддхасто=виддхам̣сито, утрасто=утра̄сито, снехо=синехо, клесаваттхӯни=килесаваттхӯни, крийа̄=кирийа̄, плаванти=пилаванти.

уван̣н̣алопе –

паддха̄ни=падума̄ни, усма̄=усума̄ ичча̄ди.

сам̣йога̄дибйан̃джаналопо ча –

путта̄нан̃хи вадхо дукхо, ма̄тигхо лабхате дукхам̣, аппасса̄да̄ ка̄ма̄ дукха̄, наттхи ка̄мапарам̣ дукхам̣ [джа̄. 2.19.118], секхо=секкхо, апекха̄=апеккха̄, упасампада̄пекхо=упасампада̄пеккхо [маха̄ва. 70] ичча̄ди.

сарена саха бйан̃джаналопо –

пат̣исан̇кха̄ йонисо [а. ни. 6.58], аккха̄ти=аккха̄йати, гандхам̣ гха̄ти=гха̄йати, абхин̃н̃а̄=абхин̃н̃а̄йа, парин̃н̃а̄=парин̃н̃а̄йа, адхит̣т̣ха̄=адхит̣т̣ха̄йа, патит̣т̣ха̄=патит̣т̣ха̄йа, а̄вӣката̄ хисса пха̄су [маха̄ва. 134], ассаваната̄ дхаммасса париха̄йанти [маха̄ва. 8], випа̄ко тада̄рамман̣ата̄ уппаджджати [пат̣т̣ха̄. 3.1.98], даса̄хапарамата̄ дха̄ретаббам̣ [па̄ра̄. 462], на̄йам̣ бра̄хман̣абходжанаттха̄, тилодано хехити [джа̄. 1.8.1], висасенова га̄райхо, йассаттха̄ руккхаропака̄ [джа̄. 1.3.54] =висасенова̄ти евам̣на̄мако ра̄джа̄ ева, йассаттха̄ дӯрама̄йанти [джа̄. 1.3.28] – йасса̄ти ударасса, питу аттха̄ чандаватӣ [джа̄. 1.9.66], упа̄да̄рӯпам̣, анупа̄да̄ вимутто, саддха̄паббаджито, упанидха̄пан̃н̃атти. сам̣видха̄ваха̄ро, йа̄ти=йа̄йати, ва̄ти=ва̄йати, нибба̄ти=нибба̄йати, ниббанти=нибба̄йанти, паха̄ти=паха̄йати, саппатиссо=саппатиссайо, сухадо=сухадайо=саббаттха йалопо,

мукхаро=мукхакхаро, ва̄ча̄каран̣о=ва̄ккаран̣о, ва̄ча̄патхо=бйаппатхо=ва̄сса бйаттам̣, рассаттан̃ча, евам̣ бйа̄кхо=евам̣ вийа кхо=висса бйаттам̣, дӣгхо ча йалопо ча.

лолупо, момухо, куккучо, сусукхо, рорувоичча̄дӣсу пана атисайаттхадӣпанаттхам̣ пададвиттам̣ катва̄ пуббападесу аккхаралопо.

падалопо а̄димаджджхантесу –

датто=девадатто, ассехи йутто ратхо=ассаратхо, рӯпабхаво=рӯпам̣, арӯпабхаво=арӯпам̣ ичча̄ди.

лопара̄си нит̣т̣хито.

дӣгха, рассара̄си

атха дӣгха, расса̄ дӣпийанте.

34. сеса̄ дӣгха̄.

паккхиттамидам̣ суттам̣. луттехи ва̄ а̄десакатехи ва̄ ван̣н̣ехи сеса̄ рассасара̄ квачи дӣгха̄ хонти ва̄.

пуббалутте та̄ва –

татра̄йама̄ди бхаватим̣ [дха. па. 375], татра̄бхиратимиччхеййа [дха. па. 88; сам̣. ни. 5.198], буддха̄нуссати, саддхӣдха виттам̣ пурисасса сет̣т̣хам̣ [су. ни. 183], ана̄га̄рехи чӯбхайам̣ [дха. па. 404; су. ни. 633], дхаммӯпасам̣хита̄ [дӣ. ни. 2.349], татхӯпамам̣ дхаммаварам̣ адесайи [кху. па̄. 6.13], тесам̣ вӯпасамо сукхо [дӣ. ни. 2.221] ичча̄ди.

паралутте –

аджита̄ти бхагава̄ авоча [су. ни. 1039, 1041], сумедхо са̄джа̄то ча̄ти, руппатӣти рӯпам̣ [сам̣. ни. 3.79], буджджхатӣти буддхо, са̄дхӯтипатиссун̣итва̄ [дха. па. ат̣т̣ха. 1.4 ка̄л̣айаккхинӣваттху], ким̣сӯдха виттам̣ пурисасса сет̣т̣хам̣ [су. ни. 184] ичча̄ди.

биндулутте –

та̄са̄хам̣ [па̄чи. 709], теса̄хам̣ [джа̄. 2.22.313].

а̄десесу –

мйа̄йам̣дхаммо [маха̄ва. 7], сва̄хам̣ [пе. ва. 485], витйа̄нубхӯйате ичча̄ди.

йадипи има̄ни рӯпа̄ни бйан̃джане упарисуттена сиджджханти, лутта̄десесу пана ниччамива дӣгхасиддхин̃а̄панаттхам̣ идам̣ суттам̣ паккхиттанти дат̣т̣хаббам̣.

35. бйан̃джане дӣгхарасса̄ [ка. 25, 26; нӣ. 35, 36, 64, 71, 165, 179].

бйан̃джане паре рассадӣгха̄нам̣ квачи дӣгха, расса̄ хонти ва̄. таттха дӣгхавидхи на̄ма га̄тха̄васена ва̄ а̄гамавасена ва̄ вачанасукхавасена ва̄ буддхисукхавасена ва̄ хоти.

таттха га̄тха̄васена та̄ва –

мадхува̄ман̃н̃ати ба̄ло [дха. па. 69], кхантӣ ча совачассата̄ [кху. па̄. 5.10], евам̣ га̄ме мунӣ чаре [дха. па. 49], сакко уджӯ ча сухуджӯ ча [кху. па̄. 9.1] ичча̄ди.

а̄гаме –

урага̄мива [джа̄. 1.7.30], арахата̄мива [дӣ. ни. 2.348], пассата̄мива [су. ни. 769] ичча̄ди. га̄тха̄васена̄типи йуджджати.

вачанасукхан̃ча буддхисукхан̃ча пуриме сесадӣгхепи лаббхати.

таттха вачанасукхе –

чха̄раттам̣ ма̄наттам̣ [чӯл̣ава. 97], пакат̣т̣хам̣ вачанам̣ па̄вачанам̣, па̄са̄до, па̄ка̄ро, па̄васси мегхо, нагарам̣ па̄виси, па̄веккхи, па̄рисуддхи, па̄т̣ипадо, чатура̄сӣтисахасса̄ни [дха. са. ат̣т̣ха. 584] ичча̄ди.

буддхисукхам̣ на̄ма падаччхедан̃а̄н̣асукхам̣. таттха –

са̄ттхам̣ сабйан̃джанам̣ [па̄ра̄. 1], са̄ттхика̄ дхаммадесана̄, чаккхума̄сса йатха̄ андхо ичча̄ди.

биндулутте пана са̄ра̄го, са̄ратто ичча̄дӣни пуббе уддхат̣а̄нийева.

ити дӣгхара̄си.

рассасандхимхи га̄тха̄васена та̄ва –

йит̣т̣хам̣вахутам̣ва локе [дха. па. 108], бхова̄ди на̄ма со хоти [дха. па. 396; су. ни. 625], йатха̄бха̄ви гун̣ена со ичча̄ди.

а̄гаме йа, ра, да̄гамесу пуббарассо –

йатхайидам̣ [а. ни. 1.1-4], татхайидам̣, йатхарива амха̄кам̣ бхагава̄, татхарива бхиккхусан̇гхо, саммадева сама̄чаре [сам̣. ни. 1.112], саммадаккха̄то майа̄ сатисамбоджджхан̇го [сам̣. ни. 5.194] ичча̄ди.

сам̣йогарассо на̄ма бахулам̣ лаббхати –

аккамо, параккамо, аккха̄то, ан̃н̃а̄, ан̃н̃индрийам̣, ан̃н̃а̄там̣ бхагава̄, ан̃н̃а̄там̣ сугата, аттхаран̣ам̣, аппхот̣ети, аллийати, аччхиндати, асса̄до, а̄бхассаро, пабхассаро, саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣, джха̄насса ла̄бхимхи васимхи [па̄ра̄. 203-204].

та̄, топаччайесупи рассо –

катан̃н̃ута̄, аттхан̃н̃ута̄, дхамман̃н̃ута̄, кан̃н̃ато, надито, вадхуто.

сама̄се –

иттхипумам̣, иттхилин̇гам̣, иттхибха̄во, саббан̃н̃убуддхо ичча̄ди.

ити рассара̄си.

дӣгха, рассара̄си нит̣т̣хито.

вуддхира̄си

атха вуддхисандхи дӣпийате.

36. йуван̣н̣а̄намео лутта̄ [ка. 14; рӯ. 16; нӣ. 34].

лутта̄ пуббасарамха̄ ва̄ парасарамха̄ ва̄ сеса̄нам̣ иван̣н̣уван̣н̣а̄нам̣ камена е, оа̄деса̄ хонти ва̄.

параиван̣н̣е –

бандхуссева сама̄гамо, атева ме аччхарийам̣ [джа̄. 2.22.1988], ва̄теритам̣, джинеритам̣.

парауван̣н̣е –

ган̇годакам̣, паттам̣ водакам̣ катва̄ [чӯл̣ава. 376], сан̇кхйам̣ [су. ни. 754] нопети ведагӯ [маха̄ни. 6], удакомива джа̄там̣.

крийа̄падесу –

вети, апети, упети, апеккха̄, упеккха̄ ичча̄ди.

пуббаиван̣н̣е –

ратхесабхо, джанесабхо, мунелайо ичча̄ди- таттха ратхӣнам̣ а̄сабхо джет̣т̣хакоти ратхесабхо, ратхӣнанти ратхаванта̄нам̣ ратхарул̣ха̄нам̣ йодха̄нанти аттхо. джанӣнам̣ а̄сабхо джанесабхо, джанӣнанти джанаванта̄нам̣ иссара̄нам̣. мунӣнам̣ а̄лайо виха̄ро мунелайо.

пуббауван̣н̣е –

сундара̄ иттхӣ соттхи, сундаро аттхо йасса̄ти соттхи, рассаттам̣, ман̇галам̣.

вуддхира̄си нит̣т̣хито.

а̄десасандхи

атха̄десасандхи дӣпийате.

37. йава̄ саре [ка. 18, 19, 21, 45; нӣ. 44, 46, 47, 51, 58].

саре паре иван̣н̣уван̣н̣а̄нам̣ йа, ва̄деса̄ хонти ва̄.

иван̣н̣е –

пат̣исантха̄равутйасса [дха. па. 376], сабба̄ витйа̄нубхӯйате, кйа̄хам̣ апараджджха̄ми [па̄ра̄. 383] – идха пат̣хамам̣ биндхулопо, сута̄ ча пан̣д̣ита̄тйаттха, сута̄ ча пан̣д̣ита̄тйамха̄ [джа̄. 2.21.149], н̃а̄то сена̄патӣтйа̄хам̣ [джа̄. 2.21.94], иччетам̣ кусалам̣ [па̄ра̄. 411], иччасса вачанӣйам̣ [дӣгханика̄йе], паччуттаритва̄, пачча̄харати [па̄ра̄. 305-307], паччети, паччайо, аччети, аччайо [дӣ. ни. 1.251], ачча̄йам̣ маджджхимо кхан̣д̣о [джа̄. 1.7.33] – атиреко айам̣ маджджхимо кхан̣д̣отйаттхо, апуччан̣д̣ата̄ – апутиан̣д̣ата̄тйаттхо, джаччандхо, джаччагха̄нако, джаччел̣ако, аббхуггаччхати, аббхети, аббхока̄со [дӣ. ни. 1.191], аджджхока̄со аджджха̄гама̄ ичча̄ди.

ва̄твева? итисса мухуттампи [па̄чи. 465], атисиган̣о, адхӣритам̣.

еттха ча иччетантиа̄дӣсу имина̄ суттена ити, пати, атипути, джа̄ти, абхи, адхисадда̄нам̣ иван̣н̣асса йаттам̣, ‘тавагга, варан̣а̄на’…нти суттена йамхи таваггасса чаттам̣, ‘вагга, ла, сехи те’ти суттена йасса пуббарӯпаттам̣, абхи, адхисаддесу пана ‘чатуттхадутийесвеса’…нти суттена ваггачатуттха̄нам̣ татийаттам̣.

уван̣н̣е

чаккхва̄ба̄дхама̄гаччхати, па̄тва̄ка̄си [ма. ни. 2.308], ваттхветтха вихитам̣ ниччам̣, два̄ка̄ро [маха̄ва. 9], мадхва̄саво [па̄чи. 328], анвайо, анвети, сва̄ккха̄то [маха̄ва. 26, 62], сва̄ка̄ро [маха̄ва. 9], бахва̄ба̄дхо ичча̄ди.

38. еонам̣ [ка. 17, 18; рӯ. 19, 20; нӣ. 43, 44].

саре паре е, онам̣ йа, ва̄десо хоти ва̄.

кйасса бйапатхайо ассу [су. ни. 967], кйассу идха гочара̄ [су. ни. 967] -ке+асса пуггаласса̄ти аттхо, бйапатхайоти вачанапатха̄, йатха̄ на̄мам̣ татха̄ джхасса-че+асса̄ти чхедо, тйа̄хам̣ евам̣ вадеййам̣ [ма. ни. 1.30], тйасса пахӣна̄ хонти, путто тйа̄хам̣ маха̄ра̄джа [джа̄. 1.1.7], паббатйа̄хам̣ гандхама̄дане [джа̄. 2.22.397], адхигато кхо мйа̄йам̣ дхаммо [маха̄ва. 7], ййасса виппат̣иса̄раджа̄, ййасса те хонти анаттхака̄ма̄, ййассу ман̃н̃а̄ми саман̣е-еттха ча ависит̣т̣хепи вачанасадде йе+асса̄ти падаччхедабуддхисукхаттхам̣ ‘ййасса̄’ти поттхака̄ропанам̣ йуджджатийева, йатха̄ там̣? ‘йада̄сса сӣлам̣ пан̃н̃ан̃ча’ [джа̄. 2.22.1474] ичча̄дӣсу вийа, кваттхоси джӣвитена ме, йа̄ватаквасса ка̄йо, та̄ватаквасса бйа̄мо [дӣ. ни. 2.35], атха кхвасса, аттхи кхветам̣ бра̄хман̣а, йатва̄дхикаран̣ам̣ [дӣ. ни. 1.213], йва̄хам̣, сва̄хам̣ ичча̄ди.

ва̄твева? со ахам̣ вичарисса̄ми [су. ни. 194], со ахам̣ бханте.

39. йуван̣н̣а̄намийан̇ауван̇а [мога. 5-136 (йуван̣н̣а̄на мийан̇уван̇а саре)].

саре паре иван̣н̣уван̣н̣анта̄нам̣ пада̄нам̣ ийан̇а, уван̇аа̄деса̄ хонти ва̄. н̇а̄нубандхо анта̄десаттхо. евам̣ саббаттха.

идха екекасса падасса рӯпадвайам̣ вуччате.

иван̣н̣е –

тийантам̣ тйантам̣ – таттха тийантанти имина̄ суттена сиддхам̣, тйантанти ‘йава̄ саре’ти суттена. евам̣ сесесу. аггийа̄га̄ре агйа̄га̄ре, чатуттхийаттхе [маха̄ва. 37] чатуттхйаттхе, пан̃чамийаттхе пан̃чамйаттхе, патхавийа̄ка̄со патхабйа̄ка̄со, вийан̃джанам̣ бйан̃джанам̣, вийа̄като бйа̄като, вийа̄кам̣су бйа̄кам̣су, вийатто бйатто, вийӯл̣хо бйӯл̣хо, дхаммам̣ адхийети аджджхети, патийети паччети паттийа̄йати ва̄, парийан̇ко паллан̇ко, випарийа̄со випалла̄со, идха екарӯпам̣ хоти – парийатти, парийатто, парийа̄йо, паллан̇коичча̄дӣсу парисадде расса латтам̣ катва̄ исса ‘йава̄ саре’ти йатте кате йасса пуббарӯпаттам̣.

уван̣н̣е –

бхиккхува̄сане, сайамбхува̄сане, идхапи рӯпадвайам̣ лаббхати – дуван̇гикам̣=дван̇гикам̣, бхува̄диган̣о=бхва̄диган̣о ичча̄ди.

40. витиссеве ва̄ [рӯ. 33 (пит̣т̣хе)].

евасадде паре итисаддасса и-ка̄расса во хоти ва̄.

итвева чоро ан̇гулима̄ло, самуддотвева сан̇кхйам̣ [уда̄. 45] гаччхати, маха̄удакаккхандхотвева сан̇кхйам̣ гаччхати, маха̄самматотвева пат̣хамам̣ аккхарам̣ ниббаттам̣ [дӣ. ни. 3.131], исигилитвева саман̃н̃а̄ ахоси [ма. ни. 3.133].

ва̄ти ким̣? иччеваттхо, самуддотева сан̇кхйам̣ гаччхати.

суттавибхаттена евасадде паре ан̃н̃ати-ка̄расса ваттам̣. вилапатвева со диджо [джа̄. 1.6.103], анусетвевасса ка̄мара̄го, анусетвевасса рӯпара̄го – анусети+ева+асса̄ти чхедо, хотвева ка̄рийасаннит̣т̣ха̄нам̣, хотева ва̄.

41. еонама ван̣н̣е [ка. 27; рӯ 39; нӣ. 66, 163-4].

сарабйан̃джанабхӯте ван̣н̣е паре е, онам̣ аттам̣ хоти ва̄. таттха есса аттам̣ йебхуййена ма, да̄гамесвева хоти.

акарамхаса те киччам̣ [джа̄. 1.4.29] – акарамхасетйаттхо, дисва̄ йа̄чакама̄гате [джа̄. 1.7.58; 2.22.2261], дисва̄ пан̣д̣итама̄гате [джа̄. 2.22.783], йама̄ху наттхи вӣрийанти [джа̄. 2.18.162] – йе+а̄хутйаттхо. кадассу – ке+ассу, йадева те джа̄тиниссита̄, тадева те джара̄ниссита̄йе+ева, те+ева̄ти чхедо, све бхаво сва̄танам̣ [па̄ра̄. 22] – бйан̃джане дӣгхо.

омхи –

са сӣлава̄ [дха. па. 84], са пан̃н̃ава̄, са ве ка̄са̄вамарахати [дха. па. 10], еса аттхо, еса дхаммо [дха. па. 5], диннама̄си джаниндена [джа̄. 2.22.2161 (диннамха̄ти джаниндена)] – динно+а̄сӣти чхедо, маггаматтхи [вибха. ат̣т̣ха. 189] – магго+аттхи, аггамаккха̄йати [а. ни. 1.47], паччайа̄ка̄рамева ча [вибха. ат̣т̣ха. 225], сан̇гхо паббатамива, саддо чиччит̣амива, хиййо бхаво хиййаттанам̣, па̄то асанам̣ па̄тара̄со, па̄таманусит̣т̣хо, какусандха кон̣а̄гамано, тхера ва̄да̄намуттамо – какусандхоти ча тхероти ча чхедо, тхерава̄доти аттхо.

суттавибхаттена анимиттепи хоти. туван̃ча дханусекха ча [джа̄. 1.16.239], паччайамаха̄падесо хеса, екакот̣т̣ха̄со еса, абхила̄паматтабхедо еса ичча̄ди.

42. госса̄ван̇а [ка. 22, 78; рӯ. 28; нӣ. 52, 229].

саре паре госса антасса аван̇а хоти.

го ча ассо ча гава̄ссам̣.

суттавибхаттена бйан̃джанепи. сагавачан̣д̣о [а. ни. 4.108], парагавачан̣д̣о.

аппавидха̄намуччате.

маха̄вуттина̄ аван̣н̣асса уттам̣, оттан̃ча –

путхуджджано, путхубхӯто-путхӯти ва̄ еко па̄т̣ипадико, путхуна̄ путхунӣтипи диссати, апеккхийа̄но апеккхийа̄наапеккхитва̄тйаттхо. евам̣ анумодийа̄но, марӣчикӯпамам̣ абхисамбуддха̄но, ма̄ мам̣ писа̄ча̄ кха̄данту, джӣва твам̣ сарадосатам̣ [джа̄. 1.2.9], раттидивова со диббо, ма̄нусам̣ сарадосатам̣-вассасатантйаттхо, ануйанти дисодисам̣ [дӣ. ни. 3.281], сампатанти дисодисам̣-там̣ там̣ дисантйаттхо, паросатам̣, паросахассам̣, ан̃н̃он̃н̃ам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣, понопун̃н̃ам̣ пунаппунам̣, поноббхавика̄ тан̣ха̄-пуноти ва̄ еко нипа̄то, пуно тасса махе сино, пуно паттам̣ гахетва̄на, на ча да̄ни пуно аттхи, мама туйхан̃ча сан̇гамо, на пуно амата̄ка̄рам̣, пассисса̄ми мукхам̣ тава [апа. тхерӣ 2.2.235].

иван̣н̣асса аттам̣, уттам̣, еттан̃ча –

тадамина̄петам̣ парийа̄йена ведитаббам̣-там̣ етам̣ аттхаджа̄там̣ имина̄ парийа̄йена ведитаббанти аттхо, саким̣ а̄гаччхати сӣлена̄ти сакада̄га̄мӣ, иттхийа̄ бха̄во иттхаттам̣, евумам̣ – евам̣+иманти чхедо, твам̣ но саттха̄ маха̄муне, аттхадхаммавидӯ исе.

уван̣н̣асса иттам̣, оттан̃ча –

ма̄тито [дӣ. ни. 1.303], питито, ма̄типаккхо, питипаккхо, ма̄тигхо [джа̄. 2.19.118], питигхо, маттикам̣ дханам̣ [па̄ра̄. 34], петтикам̣ дханам̣, апи но лаччхаси, каччи но тумхе йа̄петха, катхам̣ но тумхе йа̄петха, сотука̄маттха но тумхе бхиккхаве, на но самам̣ аттхи [кху. па̄. 6.3], на хи но сан̇карантена [ма. ни. 3.272], наттхи но кочи парийа̄йо [джа̄. 1.5.110 (на хи но кочи парийа̄йо)] – имесу тӣсу нусаддо екам̣саттхе, сосито сотатто чева [джа̄. 1.1.94 сотатто сосиндо чева; ма. ни. 1.157] – сут̣т̣ху сӣтало сут̣т̣ху сантаттотйаттхо, джамбунадийа̄ джа̄там̣ джамбонадам̣.

есса иттам̣ –

оканда̄маси бхӯта̄ни, паббата̄ни вана̄ни ча [джа̄. 2.22.2173] – аваканда̄масетйаттхо, йам̣ каромаси брахмуно, тададжджа туйхам̣ дасса̄ма [дӣ. ни. 2.370], идха хемантагимхису [дха. па. 286], буддхапаччекабуддхису, четехи четапуттихи [чарийа̄. 1.106] – четапуттехи саддхинтйаттхо.

осса уттам̣ –

манун̃н̃ам̣, на тенаттхам̣ абандхису [джа̄. 1.6.7] – со тена вачанена аттхам̣ на абандхи на лабхӣтйаттхо. авха̄йанту су йуддхена [джа̄. 2.22.871] – со паха̄равачанена мам̣ авхайантотйаттхо. апи ну ханука̄ санта̄ [джа̄. 1.1.146] – но ханука̄ екантам̣ кхинна̄ дуккхапатта̄тйаттхо.

вика̄расандхипи а̄десасандхирӯпатта̄ идха сан̇гайхати.

ити сара̄десара̄си.

каваггато пат̣т̣ха̄йа вагга̄ваггабйан̃джана̄нам̣ а̄десо дӣпийате.

43. ваггаласехи те.

пан̃чаваггехи ча ла, сехи ча парасса йа-ка̄расса квачи те ева вагга ла, са̄ хонти ва̄ йатха̄ккамам̣, йа-ка̄ро пуббарӯпаттам̣ а̄паджджатӣти вуттам̣ хоти.

нипаччатӣти нипако, нипакасса бха̄во непаккам̣, випа̄ко ева вепаккам̣, ваттаббанти ва̄ккам̣, ва̄кйам̣ ва̄. памукхе са̄дху па̄моккхам̣ – йасса пуббарӯпатте кате а̄дидутийасса пат̣хаматтам̣, субхагасса бха̄во собхаггам̣, добхаггам̣, бхун̃джитаббанти бхоггам̣, йун̃джитаббанти йоггам̣, куккучабха̄во куккуччам̣, ваттаббанти ва̄ччам̣, вуччате, паччате, ван̣иджа̄нам̣ каммам̣ ва̄н̣иджджам̣, бхун̃джитаббанти бходжджам̣, йун̃джитаббанти йоджджам̣.

44. таваггаваран̣а̄нам̣ йе чаваггабайан̃а̄ [ка. 269, 41; нӣ. 104, 106, 119, 121-5].

а̄десабхӯте ва̄ вибхаттибхӯте ва̄ паччайабхӯте ва̄ йа-ка̄ре паре тавагга̄нам̣ва, ра, н̣а̄нан̃ча чавагга, ба, йа, н̃а̄деса̄ хонти ва̄ йатха̄ккамам̣.

поккхаран̃н̃о, поккхаран̃н̃а̄, поккхаран̃н̃ам̣, саман̣асса бха̄во са̄ман̃н̃ам̣, евам̣ брахман̃н̃ам̣, иччетам̣ кусалам̣ [па̄ра̄. 411] ичча̄дӣни ‘йава̄ саре’ти сутте уда̄хат̣а̄ни.

пан̣д̣итасса бха̄во пан̣д̣иччам̣, сантасса бха̄во саччам̣, татхасса бха̄вотаччхам̣, йаджджевам̣-йади+евам̣, наджджо, наджджа̄, наджджам̣, сухадасса бха̄во сохаджджам̣, ваттаббанти ваджджам̣, джха̄нам̣ упасампаджджа вихарати [дха. са. 160], упасампаджджати, аджджхока̄со, боджджхан̇го, боджджха̄, бодхийа̄ ва̄, буджджхитаббанти боджджхам̣, буджджхати, понопун̃н̃ам̣, тханато самбхӯтам̣ тхан̃н̃ам̣.

павагге йасса пуббарӯпам̣ –

ваппате, луппате, аббхуггато, аббхока̄со, усабхасса бха̄во осаббхам̣, лабхийатети лаббхам̣, лаббхате, га̄ме хитам̣ гаммам̣, опаммам̣, сокхуммам̣, а̄гамма, упагамма, гамийатети гаммо, евам̣ даммо, раммо, гаммате, раммате.

‘тавагга варан̣а̄на…’нти имина̄ суттена йамхи расса йаттам̣ –

каййате карийате, аййо арийо.

‘ваггаласехи те’ти лато йасса пуббарӯпам̣ –

паллан̇ко, випалла̄со, косаллам̣, паттакаллам̣.

‘таваггаваран̣а̄на…’нти йамхи васса баттам̣ –

путхабйа̄, путхабйам̣, бха̄ту апаччам̣ бха̄табйо, корабйо, диве бхавам̣ диббам̣ дибйам̣.

‘ваггаласехи те’ти сато йасса пуббарӯпам̣ –

рахаси бхавам̣ рахассам̣, соманассам̣, доманассам̣, совачассам̣, довачассам̣-маноган̣атта̄ маджджхе са̄гамо, бха̄ситаббанти бхассам̣, а̄дисса=а̄диситва̄, уддисса=уддиситва̄, упавасса=упаваситва̄, сампхусса=сампхуситва̄, туссати, дуссати, нассатиичча̄ди.

45. татханара̄нам̣ т̣ат̣хан̣ала̄ [рӯ. 3 (пит̣т̣хе)].

та̄дӣнам̣ т̣а̄диа̄деса̄ хонти ва̄.

тасса т̣аттам̣ –

пат̣ихан̃н̃ати, пат̣агги да̄таббо, пат̣иччханно, пат̣иппанно, бйа̄ват̣о, уда̄хат̣о, дуккат̣ам̣ ичча̄ди.

тхасса т̣хаттам̣ –

пӣл̣анат̣т̣хо [пат̣и. ма. 1.17], сан̇кхатат̣т̣хо [пат̣и. ма. 1.17], ат̣т̣хим̣катва̄ сун̣еййа [джа̄. 2.17.92], ат̣т̣хакатха̄ ичча̄ди.

насса н̣аттам̣ –

га̄мам̣ нетӣти га̄ман̣и, сенам̣ нетӣти сена̄н̣и, пан̣идхи, пан̣идха̄нам̣, пан̣ихитам̣, пан̣а̄мо, парин̣а̄мо, он̣а̄мо, ун̣н̣а̄мо, каран̣ӣйам̣, каран̣ам̣, н̃а̄н̣ам̣, та̄н̣ам̣, пама̄н̣ам̣, саран̣ам̣, гахан̣ам̣ ичча̄ди.

расса латтам̣ –

палигхо, палибодхо, палипанно, паллан̇ко, талун̣о тарун̣о, калунам̣ паридевайи [джа̄. 2.22.2151], маха̄са̄ло, ат̣т̣хаса̄линӣ, найаса̄линӣ ичча̄дӣни.

ида̄ни маха̄вуттивидха̄намуччате.

касса кхаттам̣ –

никкхамати, никкханто, неккхамо, ра̄джакиччам̣ каротӣти кхатта̄, катта̄ ва̄.

даттан̃ча –

садаттхапасуто сийа̄ [дха. па. 166].

йаттан̃ча

сайам̣ рат̣т̣хам̣ хитва̄на, пуппхада̄нам̣ дада̄тӣти пуппхада̄нийо пуппхада̄нико, сиппаливане васатӣти сиппаливанийо сиппаливанико, кума̄рийа̄ кума̄рика̄.

кхасса гаттам̣ –

ел̣амӯго ел̣амӯкхо.

гасса каттам̣ –

луджджатӣти локо, а̄рогйам̣ абхисаджджетӣти бхисакко, кулӯпако кулӯпаго, кхӣрӯпако кхӣрӯпаго, гӣвӯпакам̣ гӣвӯпагам̣.

гхасса хаттам̣ –

сӣгхаджавата̄йа сӣхо.

часса чхаттам̣ –

виниччхайо, аччхарийам̣, маччхарийам̣, рам̣сийо ниччхаранти-нигаччхантӣти аттхо.

чхасса саттам̣ –

аттхи са̄хасса джӣвитам̣ [джа̄. 2.22.314] -чха̄хам̣+асса̄ти чхедо, сал̣а̄йатанам̣.

джасса даттам̣ –

парасенам̣ джина̄тӣтипассенадӣ-маха̄вуттина̄ саралопо, расса парарӯпам̣.

йаттан̃ча –

нисса̄йа джа̄йатӣти нийо, нийако ва̄, нийам̣ путтам̣.

н̃ассан̣аттам̣ –

пан̣н̣атти пан̃н̃атти, пан̣н̣а̄сам̣ пан̃н̃а̄сам̣. пан̣н̣авӣсати пан̃чавӣсати.

наттан̃ча –

на̄маматтам̣ на на̄йати, анимитта̄ на на̄йаре [висуддхи. ат̣т̣ха. 1.228] – на пан̃н̃а̄йантӣти аттхо.

тасса каттам̣ –

нийако нийато.

тхаттан̃ча –

ниттхин̣н̣о, ниттхаран̣ам̣, неттха̄рам̣.

наттан̃ча –

джино, пино, лино, пат̣исаллино, пал̣ино, малино, супино, пахӣно, дхуно, пуно, луно, а̄хунам̣, па̄хунам̣.

дасса д̣аттам̣ –

чхавад̣а̄хо, диса̄д̣а̄хо, ка̄йад̣а̄хо.

л̣аттан̃ча –

парил̣а̄хо, а̄гантва̄ чхавам̣ даханти еттха̄ти а̄л̣аханам̣, суса̄нам̣.

таттан̃ча –

сугато, татха̄гато, кусито, удати пасаватӣти уту.

дхасса даттам̣ –

екамида̄хам̣ бхиккхаве самайам̣ [ма. ни. 1.501] -идха̄ти ва̄ нипа̄то.

хаттан̃ча

са̄ху дассанамарийа̄нам̣ [дха. па. 206], сам̣хитам̣, вихитам̣, пихитам̣, абхихитам̣, саннихитам̣, пан̣ихитам̣, саддахати, видахати, пидахати.

насса уттам̣ –

упан̃н̃а̄со=упанйа̄со, н̃а̄йо=нйа̄йо-ниччам̣ ети пхалам̣ етена̄ти н̃а̄йо, н̃еййам̣=неййам̣.

йаттан̃ча –

тхенасса каммам̣ тхеййам̣, тхера̄дхинанти тхера̄дхеййам̣, па̄тимоккхам̣, пара̄дхеййакам̣ дуккхам̣.

пасса пхаттам̣ –

ниппхаджджати, ниппхатти, ниппханнам̣.

баттан̃ча –

самбахулам̣=сампахулам̣, бахусанто на бхарати [су. ни. 98] =паху санто на бхарати.

бхасса пхаттам̣ –

анантам̣ саббатопапхам̣ [дӣ. ни. 1.499].

масса паттам̣ –

чираппава̄сим̣ [дха. па. 219], хаттхиппабхиннам̣ [дха. па. 326].

йасса ваттам̣ –

дӣгха̄ву кума̄ро [маха̄ва. 459] =дӣгха̄йу кума̄ро, а̄йум̣ дха̄ретӣти а̄вудхам̣=а̄йудхам̣, а̄йу асса аттхӣти аттхе ‘а̄вусо’ти нипа̄то, каса̄во=каса̄йо, ка̄са̄вам̣=ка̄са̄йам̣, са̄лим̣ луна̄тӣти са̄лила̄йако, тин̣ала̄йако.

ласса раттам̣

нӣлам̣ джалам̣ еттха̄ти неран̃джара̄, джалам̣ ган̣хитум̣ аланти аран̃джаро, сассатам̣ парети, уччхедам̣ парети-палетӣти аттхо.

васса паттам̣ –

пипа̄сати пива̄сати.

баттан̃ча –

бйа̄като, бйатто, бйан̃джанам̣, сӣлаббатам̣, нибба̄нам̣, ниббутам̣, диббам̣, диббати, сиббати, куббати, куббанто, круббати, круббанто, асевитаббатта̄ ва̄ретабботи ба̄ло, паббаджито, паббаджджа̄ ичча̄ди.

сасса чхаттам̣ –

уччхит̣т̣хам̣-авасит̣т̣хантйаттхо, ‘‘дибба̄ садда̄ ниччхаранти, рам̣сийо [ви. ва. 730] ниччхарантӣ’’ти еттха̄пи сасса чхаттам̣ иччханти.

таттан̃ча –

уттит̣т̣хапаттам̣ упана̄менти [маха̄ва. 64], ‘‘уттит̣т̣хе наппамаджджеййа̄’’ ти еттха пана уддисса тит̣т̣ханам̣ уттит̣т̣ханти аттхо. ‘‘уддисса арийа̄ тит̣т̣ханти, еса̄ арийа̄на йа̄чана̄ [джа̄. 1.7.59]’’ти вуттам̣.

хасса гхаттам̣ –

ниччам̣ дахати еттха̄ти нида̄гхо, лагху лаху.

л̣асса д̣аттам̣ –

гаруд̣о гарул̣о.

ити бйан̃джана̄десара̄си.

миссака̄десо вуччате.

авасса уттам̣ –

уддхаммо, уббинайо, уппатхо, уммагго, ун̃н̃а̄ аван̃н̃а̄, ун̃н̃а̄там̣ аван̃н̃а̄там̣, уджджха̄насан̃н̃ӣ.

оттан̃ча –

онаддхо, ока̄со, ова̄до, олоканам̣ ичча̄ди.

васса оттам̣ –

упосатхо – упавасатхоти т̣хити, нонӣтам̣ наванӣтам̣, ниваттхакочо ниваттхакавачо, ко те балам̣ маха̄ра̄джа, ко ну те ратхаман̣д̣алам̣ [джа̄. 2.22.1880] – квати аттхо. ко те дит̣т̣хо ва̄ суто ва̄, ва̄наро дхаммико ити, ко нуме готамаса̄вака̄ гата̄-ква ну+имети чхедо, сон̣н̣ам̣ суван̣н̣ам̣ ичча̄ди.

кусса круттам̣ –

круббати куббати.

ттасса траттам̣ –

атраджо путто, кхетраджо путто аттаджо, кхеттаджо, готрабхӯ, ватрабхӯ, читрам̣, вичитрам̣, читтам̣, вичиттам̣, утрастамидам̣ читтам̣ [сам̣. ни. 1.98], утра̄сӣ пала̄йӣ [сам̣. ни. 1.249], йа̄тра̄ ча ме бхависсати [ма. ни. 1.23] ичча̄ди.

дасса драттам̣ –

индрийам̣, сукхо удайо йасса̄ти сукхудрайам̣, дуккхудрайам̣ каммам̣ [ма. ни. 2.109], патхавӣ ундриййати [сам̣. ни. 1.158] – бхиджджатӣтйаттхо, миттадруббхо миттаддуббхо.

ддасса драттам̣

бхадрам̣ бхаддам̣, ассо бхадро [дха. па. 143], сада̄ бхадра̄ни пассати [дӣ. ни. 2.153], саббе бхадра̄ни пассанту [джа̄. 1.2.105], бхадра̄ни бхадра̄ни йа̄на̄ни йоджетва̄, лудрам̣ [дӣ. ни. 2.43] луддам̣.

басса браттам̣ –

браха̄ванам̣, брахантам̣ ва̄ ванаппатим̣ [джа̄. 1.1.14], брахма̄, бра̄хман̣о – ба̄хитапа̄патта̄ араха̄ бра̄хман̣оти вуччати, брахмуно апаччанти джа̄тибра̄хман̣о вуччати.

ва, вӣнам̣ бйаттам̣ –

бйайо=вайо-вина̄сотйаттхо, кичча̄киччесу бйа̄ват̣о=ва̄ват̣о, пан̇ке бйасанно=висанно, бйамхито=вимхито, бйамхам̣=вима̄нам̣-ма̄насса мхаттам̣.

ккхасса ччхаттам̣ –

аччхи=аккхи, саччхи=саккхи-саха аккхина̄ ваттатӣти аттхе нипа̄то, паччаккханти аттхо. нибба̄нам̣ саччхикароти [ми. па. 5.3.12], маччхика̄=маккхика̄, лаччхӣ=лаккхӣ-сирӣти аттхо.

маха̄вуттина̄ аккхарасам̣кхиттам̣ хоти –

а̄черо а̄чарийо, на ма̄та̄питарасам̣вад̣д̣хо, ана̄черакуле васам̣ [джа̄. 1.1.9], а̄черамхи сусиккхита̄ [джа̄. 1.7.82], брахмачеро брахмачарийо, тин̣хам̣ тикхин̣ам̣, тан̣ха̄ тасин̣а̄, сун̣ха̄ сун̣иса̄, абхин̣хам̣ абхиккхан̣ам̣, пан̣хо пуббан̣хо, пан̣хе ваджджхо махосадхо [джа̄. 1.15.324], сура̄мерайо-сура̄мереййо, сура̄мереййапа̄на̄ни, йо наро ануйун̃джати [дха. па. 247]. каммадха̄райо= каммадха̄реййо, па̄т̣ихӣрам̣ па̄т̣ихерам̣ па̄т̣иха̄рийам̣, аччхерам̣ аччхарийам̣, маччхерам̣ маччхарам̣ маччхарийам̣ ичча̄ди.

аккхаравад̣д̣хипи хоти –

екаччийо екаччеййо екаччо, ма̄тийо маччо, киччайам̣ киччам̣, пан̣д̣итийам̣ пан̣д̣иччам̣, сува̄ми са̄ми, сува̄мини са̄мини, сувакехи путтехи сакехи путтехи, саттаво сатто, тван̃ча уттамасаттаво [джа̄. 2.21.76], евам̣ уттамасаттаво [джа̄. 2.21.79] ичча̄ди.

ити миссака̄десара̄си.

бинда̄десо дӣпийате.

46. вагге вагганто [ка. 31; рӯ. 49; нӣ. 138-9].

ваггабйан̃джане паре ниггахӣтасса сакаваггантабйан̃джана̄десо хоти ва̄.

дӣпан̇каро, сан̇кха̄ро, сан̇гахо, сан̃ча̄ро, сан̃джа̄то, сан̣т̣хитам̣, аттантапо, парантапо, аматандадо, пуриндадо, сандхи, саннидхи, сампатти, самбуддхо, самбхаво, самбха̄ро, самбхинно, саммато ичча̄дӣсу ниччам̣, тан̇каро, там̣каро ичча̄дӣсу аниччам̣, буддхам̣ саран̣ам̣ гаччха̄ми [кху. па̄. 1.саран̣аттайа], на там̣ каммам̣ катам̣ са̄дху ичча̄дӣсу [дха. па. 67] наттхи.

маха̄вуттивидха̄намуччате.

вагга̄ваггесу бйан̃джанесу паресу ниггахӣтам̣ парарӯпам̣ гаччхати –

саккароти, саккато, сакка̄ро, саккаччам̣, таккатта̄, таккаро, таккхан̣ам̣ тан̇кхан̣ам̣ там̣ кхан̣ам̣, таггатикам̣ там̣ гатикам̣, таннинно, таппон̣о, таппаббха̄ро, таппадха̄но, етаппарамо, йаггун̣о йам̣гун̣о, таллен̣а̄, маллен̣а̄, саллекхо, пат̣исаллӣно, таббан̣н̣ана̄ там̣ван̣н̣ана̄, тассамо там̣само, идаппаччайата̄, чираппава̄сим̣, хаттхиппабхиннам̣ ичча̄ди. имасмим̣ гантхе екаттха сиддхампи там̣ там̣ рӯпам̣ таттха таттха пунаппунампи видхиййати н̃а̄н̣авичиттаттхам̣.

47. майада̄ саре [ка. 34, 35; рӯ. 34, 52; нӣ. 142-5].

саре паре ниггахӣтасса квачи ма, йа, да̄ хонти ва̄.

таттха да̄десо йа, та, етасаддехи напум̣саке диссати –

йадабрави [джа̄. 1.2.143], таданиччам̣ [ма. ни. 2.19], етадавоча саттха̄ [су. ни. двайата̄нупассана̄сутта].

сама̄се пана да̄десо тилин̇ге диссати –

йаданантарам̣, таданантарам̣, етадаттха̄ катха̄ [а. ни. 2.68]. етадаттха̄ мантана̄ [а. ни. 2.68] -таттха йасса аттхасса ва̄ йасса падасса ва̄ йасса̄ катха̄йа ва̄ анантарам̣ йаданантарам̣.

квачитвева? йаметам̣ ва̄риджам̣ пуппхам̣, адиннам̣ упасин̇гхаси [джа̄. 1.6.115].

ма̄десо йа, та, етасаддехи пумиттхилин̇гесу диссати –

йама̄ху девесу суджампатӣти [джа̄. 1.15.54], таматтхам̣ пака̄сенто саттха̄ [джа̄. ат̣т̣ха. 1.20.35], етаматтхам̣ видитва̄ [маха̄ва. 2-3].

ан̃н̃асаддехи пана две а̄деса̄ тилин̇ге диссанти –

сакада̄га̄мӣ, еваметамабхин̃н̃а̄йа [су. ни. 1221] ичча̄ди.

йа̄десо идам̣садде паре тасаддамха̄ ева квачи диссати –

тайидам̣ на са̄дху [джа̄. 2.22.279], тайидам̣ на сут̣т̣ху [джа̄. 2.22.279].

48. йевахису н̃о

йа, ева, хисаддесу паресу ниггахӣтасса н̃о хоти. йасса пуббарӯпаттам̣.

а̄нантарикан̃н̃ама̄ху [кху. па̄. 6.5] – а̄нантарикам̣ + йам̣ + а̄хӯти чхедо, йан̃н̃адева-йам̣ + йам̣ + ева, тан̃н̃ева там̣+ева, пурисан̃н̃ева, паччаттан̃н̃ева, тан̃хи, пурисан̃хи, аттхасан̃хито аттхасам̣хито, дхаммасан̃хито дхаммасам̣хито.

49. йе сам̣сса [ка. 33; рӯ. 51; нӣ. 141].

йамхи паре сам̣ упасаггасса ниггахӣтасса н̃о хоти. йасса пуббарӯпаттам̣.

сан̃н̃ого сам̣його, сан̃н̃утто сам̣йутто. сам̣йоджанам̣ сам̣йоджанам̣, сан̃н̃амо сам̣йамо, сан̃н̃ато сам̣йато, сан̃н̃амати сам̣йамати, сан̃н̃а̄чика̄ сам̣йа̄чика̄ кут̣им̣ [па̄ра̄. 348] ичча̄ди.

ити бинда̄десара̄си.

а̄десасандхира̄си нит̣т̣хито.

а̄гамасандхи

атха̄гамасандхи дӣпийате.

маха̄вуттина̄ сара̄гамо –

а –

пан̣н̣аса̄лам̣ ама̄петва̄ [джа̄. 2.22.1913], пан̣н̣аса̄лам̣ ама̄пийа [джа̄. 1.1.148] – ма̄петва̄ иччеваттхо, на ча̄пи апунаппунам̣, хаттхибондим̣ павеккха̄ми [джа̄. 1.1.148] -пунаппунам̣ иччеваттхо, наттхи локе ана̄матам̣ [джа̄. 1.2.31] – амата пуббам̣ т̣ха̄нанти аттхо, анаваджджам̣, анаматагго, джаччандхо, джаччабадхиро, джаччамӯго, джаччапан̣д̣ако.

а̄ –

ад̣д̣хе а̄джа̄йаре куле [сам̣. ни. 1.49], мануссесу пачча̄джа̄то, а̄пӯрати тасса йасо [пари. 386].

и –

дхаммикатхам̣ катва̄ [па̄ра̄. 39], саранта̄ сапанти гаччхантӣти сарисапа̄.

ӣ –

кабал̣ӣка̄ро, манасӣка̄ро, манасӣкароти, таппа̄кат̣ӣкароти, дӯрӣбхӯто, абйайӣбха̄во.

у –

н̃а̄типариджинасса бха̄во н̃а̄типа̄риджун̃н̃ам̣, евам̣ бхогапа̄риджун̃н̃ам̣- париджинасса̄ти париха̄насса, париккхайасса.

о –

паросатам̣, сарадосатам̣, дисодисам̣ [дха. па. 42] ичча̄ди.

‘атиппаго кхо та̄ва пин̣д̣а̄йа чариту’ [дӣ. ни. 3.1] нти еттха па̄тоттхо пагосаддо ева.

ити сара̄гамара̄си.

50. ванатарага̄ча̄гама̄

саре парева на, та, ра, га̄ ча ма, йа, да̄ ча а̄гама̄ хонти.

го, то, до, но, мо, йо, ро, во,

таттха го –

арийехи путхагева̄йам̣ джаноти путхуджджано [маха̄ниддесе], идха пана пагосаддо ева, пагева вутйасса, пагева манусситтхийа̄ти [па̄ра̄. 55].

то –

аджджатагге [дӣ. ни. 1.250], тасма̄тиха [ма. ни. 1.29], катамо на̄ма со руккхо, йасса тевам̣ гатам̣ пхалам̣ [джа̄. 2.18.10] -теванти евам̣.

до –

удагго, удаббахи, удапа̄ди, удайо, уда̄хат̣о, удито, удӣрито, дубхато вут̣т̣ха̄нам̣ [пат̣исамбхида̄магге; висуддхимагге], дубхайа̄ни вичеййа пан̣д̣ара̄ни [су. ни. 531], тодеййа, каппа̄ дубхайо [су. ни. 1131] – две исайоти аттхо. кин̃чидева, кочидева, кисмин̃чидева, йа̄вадева, та̄вадева, валутте-йа̄ваде, та̄вадети сиддхам̣, пунадева, сакидева, саммадева-да̄гаме рассо, саммадаккха̄то [сам̣. ни. 5.195], саммадан̃н̃а̄ вимутто [ма. ни. 2.234], бахудева раттим̣ [а. ни. 3.101], ахудева бхайам̣ [дӣ. ни. 1.159] ичча̄ди.

но –

ито на̄йати, чирам̣ на̄йати, камме са̄дху камманийам̣ камман̃н̃ам̣, аттано идам̣ аттанийам̣, аддха̄нам̣ кхаматӣти аддханийам̣, лобхасса хитам̣ лобханийам̣ лобханеййам̣, досанийам̣ досанеййам̣, моханийам̣ моханеййам̣, огханийам̣, йоганийам̣, гантханийам̣, ниддхунанам̣, ниддхунанако, сан̃джа̄нанам̣, сан̃джа̄нанако, сан̃н̃а̄панако ичча̄ди.

мо

лахумессати [дха. па. 369], гарумессати, маггаматтхи [вибха. ат̣т̣ха. 189], аггамаккха̄йати [а. ни. 4.34], урага̄мива [джа̄. 1.7.30], арахата̄мива [дӣ. ни. 2.348] ичча̄дӣни. татха̄ кена те идха миджджхати [пе. ва. 181], рӯпа̄ни манупассати [дха. са. ат̣т̣ха. 596], а̄ка̄се мабхипӯджайе, ан̃н̃аман̃н̃асса [ма. ни. 3.40], екамекасса [па̄ра̄. ат̣т̣ха. 1.23], саман̣амачало [а. ни. 4.87], адуккхамасукха̄ ведана̄ [сам̣. ни. 4.250] ичча̄ди.

йо –

найимасса виджджа̄ майаматтхи [джа̄. 1.3.25], йатхайидам̣ [а. ни. 1.21-22], татхайидам̣, чхайиме дхамма̄ [а. ни. 6.11], навайиме дхамма̄ [а. ни. 9.9], дасайиме дхамма̄ [а. ни. 10.16], мамайидам̣, сойева, тейева, там̣йева тан̃н̃ева, техийева, тесам̣йева тесан̃н̃ева, тасмийева, буддхойева, буддхесуйева, бодхийа̄йева ка̄ран̣а̄ [чарийа̄. 1.65], хотийева, аттхийева ичча̄ди. тийантам̣, аггийа̄га̄ре, чатуттхӣйаттхе ичча̄дӣни иван̣н̣антарӯпа̄ни йа̄гамена̄пи сиджджхантийева.

ро –

нирантарам̣, нираттхакам̣, нира̄ха̄ро, нира̄ба̄дхо, нира̄лайо, нириндхано агги, нирӣхакам̣, нирудакам̣, нирутти, нируттаро, нирӯмика̄ надӣ, нироджам̣, дуратиккамо, дурабхисамбхаво, дура̄сада̄ буддха̄ [апа. тхера 1.40.270], дура̄кхйа̄то дхаммо [дӣ. ни. 3.166], дура̄гатам̣, дуруттам̣ вачанам̣ [а. ни. 5.140], па̄турахоси [маха̄ва. 8], па̄тураху [джа̄. 1.14.202], па̄турахесум̣ [а. ни. 3.71], па̄тара̄со, пунарети, дхӣраттху [джа̄. 1.1.13], чатуран̇гикам̣ джха̄нам̣ [дха. са. 168], чатура̄раккха̄, чатура̄сӣтисахасса̄ни, чатуриддхила̄бхо, чатурогха̄, вуддхиреса̄ [дӣ. ни. 1.251], патхавӣдха̄туревеса̄ [ма. ни. 3.348-349], а̄подха̄туревеса̄ [ма. ни. 3.350], саббхирева сама̄сетха, наккхаттара̄джа̄рива та̄рака̄нам̣, виджджурива аббхакӯт̣е, а̄раггерива, усабхорива [су. ни. 29], йатхарива, татхарива [дӣ. ни. 1.263] -ра̄гаме рассо. еттха ча йатха̄ ‘‘атирива калларӯпа̄ [су. ни. 688], ативийа ла̄бхаггайасаггапатто, парам̣вийа матта̄йа’’ ичча̄дӣсу ива, вийасадда̄ еваттхе ваттанти, татха̄ ‘‘йатхарива, татхарива, варамха̄кам̣ бхуса̄мива [джа̄. 1.3.108], нетам̣ аджджатана̄мива’’ ичча̄дӣсу ивасаддо еваттхе ваттати.

во –

дуван̇гулам̣, дуван̇гикам̣, тиван̇гулам̣, тиван̇гикам̣, па̄гун̃н̃авуджута̄, вуситам̣, вуттам̣, вуччате, а̄сана̄ вут̣т̣ха̄ти [па̄чи. 547], вут̣т̣ха̄нам̣, вут̣т̣хахитва̄, бхиккхува̄сане, путхува̄сане, сайамбхува̄сане ичча̄дӣни уван̣н̣антарӯпа̄ни ва̄гамена̄пи сиджджхантийева.

51. чха̄ л̣о.

саре паре чхамха̄ л̣а̄гамо хоти.

чхал̣ан̇гам̣, чхал̣а̄йатанам̣, чхал̣а̄сӣтисахасса̄ни [пе. ва. 374], аттхасса два̄ра̄ памукха̄ чхал̣ете [джа̄. 1.1.84], чхал̣ева̄нусайа̄ хонти [абхидхамматтхасан̇гаха], чхал̣абхин̃н̃а̄ махиддхика̄ [бу. вам̣. 3.5].

маха̄вуттивидха̄намуччате.

саре паре мана̄дӣхи са̄гамо –

манасика̄ро, ма̄насико, четасико, абйаггаманасо наро [а. ни. 1.30], путто джа̄то ачетасо, уре бхаво орасо ичча̄ди.

саре паре бахулам̣ ха̄гамо –

ма̄хевам̣ а̄нанда [дӣ. ни. 2.95], нохетам̣ бханте [дӣ. ни. 1.185-186], нохидам̣ бхо готама [дӣ. ни. 1.263], нахевам̣ ваттаббе [катха̄. 1], хевам̣ ваттаббе, хевам̣ вадати, уджӯ ча сухуджӯча [кху. па̄. 9.1], сухут̣т̣хитам̣ сукхан̣о ичча̄ди.

ити бйан̃джана̄гамара̄си.

52. ниггахӣтам̣ [ка. 35; рӯ. 21 (пит̣т̣хе); нӣ. 56].

ниггахӣтам̣ квачи а̄гатам̣ хоти ва̄.

упавассам̣ кхо пана [па̄ра̄. 653], навам̣ пана бхиккхуна̄ чӣварала̄бхена [па̄чи. 368], аппама̄до аматам̣ падам̣ [дха. па. 21], чаккхум̣ удапа̄ди [маха̄ва. 15], ан̣ум̣тхӯла̄ни [дха. па. 265], каттаббам̣ кусалам̣ бахум̣ [дха. па. 53], авам̣сира̄ патанти [джа̄. 1.11.35], йадаттхо, тадаттхо, етадаттхо, таккатта̄, таккаро ичча̄дӣни пуббе вутта̄нева, татха̄ там̣сампайутто, таббоха̄ро, таббахуло ичча̄ди.

ити бинда̄гамара̄си.

маха̄вуттина̄ пада̄нам̣ анте гата, джа̄та, анта садда̄ а̄гама̄ хонти.

рӯпагатам̣ [ма. ни. 2.133] ведана̄гатам̣ [ма. ни. 2.133], сан̃н̃а̄гатам̣ [ма. ни. 2.133], гӯтхагатам̣ [ма. ни. 2.119], муттагатам̣ [ма. ни. 2.119], дит̣т̣хигатам̣ [маха̄ва. 66], аттхаджа̄там̣ [па̄ра̄. ат̣т̣ха. 1.пат̣хамамаха̄сан̇гӣтикатха̄], дхаммаджа̄там̣, суттанто [катха̄. 226], вананто, самма̄камманто, миччха̄камманто ичча̄ди.

а̄гамасандхира̄си нит̣т̣хито.

двибха̄васандхи

атха двибха̄васандхи дӣпийате.

двибха̄во тивидхо. таттха паккамо, параккамо ичча̄ди бйан̃джанадвиттам̣ на̄ма. руккхам̣ руккхам̣ син̃чати ичча̄ди вибхатйантапададвиттам̣ на̄ма. титиккха̄, тикиччха̄, джагама̄, джагаму ичча̄ди дха̄тупададвиттам̣ на̄ма.

53. сарамха̄ две [ка. 28; рӯ. 40; нӣ. 67].

сарамха̄ парасса бйан̃джанасса квачи две рӯпа̄ни хонти.

таттха сарамха̄ па, пати, пат̣ӣнам̣ пасса двиттам̣ –

аппама̄до, идхаппама̄до, виппайутто, саммаппадха̄нам̣, аппативаттийам̣ дхаммачаккам̣ [маха̄ва. 17], суппатит̣т̣хито, аппат̣ипуггало, виппат̣иса̄ро, суппат̣ипанно ичча̄ди.

сарамха̄ти ким̣? сампайутто.

кӣ, кудха, каму, куса, гаха, джута, н̃а̄, си, су, самбху, сара, саса ичча̄дӣнам̣ дха̄тӯнан̃ча, у, ду, нипубба̄нам̣ пада̄нан̃ча а̄дибйан̃джанасса двиттам̣.

кӣ

виккина̄ти, виккайо, дханаккӣто.

кудха –

аккуддхо, аккодхо.

каму –

абхиккамати, абхиккамо, абхикканто, аккамати, аккамо, акканто, параккамати, параккамо, виккамати, виккамо, оккамати, окканто.

куса –

аккосати, аккосо.

гаха –

пагган̣ха̄ти, паггахо, виггахо, париггахо, ануггахо.

джута –

уджджотати, виджджотати.

н̃а̄ –

ан̃н̃а̄, пан̃н̃а̄, абхин̃н̃а̄, парин̃н̃а̄, вин̃н̃а̄н̣ам̣, саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣, раттан̃н̃ӯ, аттхан̃н̃ӯ, дхамман̃н̃ӯ.

си –

атиссайо, бхӯмассито, гехассито.

су –

аппассуто, бахуссуто, виссуто, ассаво, анассаво.

самбху

пассамбхати, пассаддхи, пассаддхо.

сара –

ануссарати, ануссати, ануссаро.

саса –

ассасати, ассасанто, асса̄со, пасса̄со.

саджа –

виссаджджети, виссаджджанто, виссагго.

чаджа –

париччаджати, париччаджанто, паричча̄го ичча̄ди.

упуббе –

уккам̣сати, уккам̣со, уггахо, учча̄рети, учча̄ро, уччайо, самуччайо, уджджало, самуджджало, ун̣н̣амати, уттарати ичча̄ди.

дупуббе –

дуккат̣ам̣, дуккарам̣, дуггати, дуччаритам̣, дуттаро, дуддамо, дуннайо, дуппосо, дуббало, думмагго, дуллабхо ичча̄ди.

нипуббе –

никкамо, никкханто, ниггато, ниччоро, ниджджаро, ниддосо, ниппа̄по, ниммито, нимма̄но, ниййа̄нам̣, ниллоло, нибба̄нам̣, ниссайо ичча̄ди.

тика, тайа, тим̣са̄нам̣ тасса двиттам̣ –

кусалаттикам̣, веданаттикам̣, ваттхуттайам̣, ратанаттайам̣, дваттим̣сам̣, теттим̣сам̣.

чату, чхехи парабйан̃джанасса двиттам̣ –

чатуббидхам̣, чатуддаса, чатуддисам̣, чатуппадам̣, чхаббидхам̣, чханнавути.

ва̄ твева? чатусаччам̣, чхасатам̣.

сантасса сатте парабйан̃джанасса ниччам̣ двиттам̣ –

саджджано, саппурисо, саддхаммо, сантасса бха̄во сатта̄, саббха̄во.

васса батте басса двиттам̣ –

сӣлаббатам̣, нибба̄нам̣, ниббутам̣ ичча̄ди пуббе вуттамева.

вату, ват̣у ичча̄дӣнам̣ антабйан̃джанасса двиттам̣ –

ваттати, паваттати, ниваттати, сам̣ваттати, ват̣т̣ати, виват̣т̣ати.

сам̣мха̄ ануно насса двиттам̣ –

саманна̄гато, саманна̄ха̄ро, саманнесати.

ан̃н̃атрапи –

сӣмам̣ самманнеййа [маха̄ва. 139], сӣмам̣ самманнитум̣ [маха̄ва. 138], сӣмам̣ самманнати [маха̄ва. 139], сампат̣иччханнам̣, чӣварачета̄паннам̣, чатуннам̣, пан̃чаннам̣.

ити садисадвиттара̄си.

54. чатуттхадутийесвесам̣ татийапат̣хама̄ [ка. 44, 29; рӯ. 24; нӣ. 57, 68, 74, 77-8, 80, 82-3, 91, 122].

вагге чатуттха, дутийесу паресу камена татийа, пат̣хама̄ есам̣ чатуттха, дутийа̄нам̣ двибха̄вам̣ гаччханти, дутийабха̄вам̣ гаччхантӣти аттхо. ‘сарамха̄ две’ти суттена ва̄ ‘ваггаласехи те’ичча̄дӣхи ва̄ дутийа, чатуттха̄нампи садисатте джа̄те пуна имина̄ суттена а̄дидутийасса пат̣хаматтам̣, а̄дичатуттхасса татийаттан̃ча джа̄там̣.

таттха кавагге –

а̄ккха̄там̣, паккхиттам̣, паккхепо, рӯпаккхандхо, ведана̄ккхандхо, дха̄туккхобхо, а̄йуккхайо, наккхамати.

‘ваггаласехи те’ти суттавидха̄не –

памукхе са̄дху па̄моккхам̣, паггхарати, уггхосати, ниггхосо.

чавагге –

аччха̄дети, аччхиндати-сам̣йоге рассаттам̣, паччха̄дети, паччхиндати, сетаччхаттам̣, руккхаччха̄йа̄, татхасса бха̄во таччхам̣, ратхасса хита̄ раччха̄, паджджха̄йати, уджджха̄йати, ниджджха̄йати, пат̣хамаджджха̄нам̣, дутийаджджха̄нам̣, аджджхока̄со, боджджхан̇го, думмедхасса бха̄во думмеджджхам̣, буджджхати, буджджхитаббам̣, боджджхам̣, пат̣ивиджджха, пат̣ивиджджхийа, пат̣ивиджджхитва̄ ичча̄ди.

т̣авагге –

йатрат̣т̣хитам̣, татрат̣т̣хито, ут̣т̣хито, нит̣т̣хито, тхалат̣т̣хо, джалат̣т̣хо, вуд̣д̣хо ичча̄ди.

тавагге –

суманаттхеро, йасаттхеро, аваттха̄, аваттха̄нам̣, виттха̄ро, абхиттхуто, виттхамбхито, уддхарати, уддхаран̣ам̣, уддхат̣ам̣, ниддха̄рети, ниддха̄ран̣ам̣, ниддха̄ритам̣, ниддхано, ниддхуто, ниддхото ичча̄ди.

павагге –

виппхарати, виппхаран̣ам̣, виппха̄ро, аппхот̣ети, махаппхалам̣, ниппхалам̣, мадхуппха̄н̣итам̣, виббхамати, виббхамо, уббхатам̣, ниббхайам̣, дуббхаро, саббха̄во, усабхасса бха̄во осаббхам̣, лаббхати, а̄раббхо, а̄раббха, а̄раббхитва̄ ичча̄ди.

идхапи у, ду, нито парапада̄нам̣ а̄дибйан̃джанасса двиттам̣ висесато иччханти.

ити висадисадвиттара̄си.

55. виччха̄бхиккхан̃н̃есу две [чам̣. 6.3-1; па̄. 8.1.1, 4].

виччха̄йам̣ абхиккхан̃н̃е ча анекаттхасса екападасса две рӯпа̄ни хонти. бхинне аттхе крийа̄йа ва̄ даббена ва̄ гун̣ена ва̄ бйа̄питум̣ иччха̄ виччха̄. пунаппунакрийа̄ абхиккхан̃н̃ам̣.

виччха̄йам̣ та̄ва –

руккхам̣ руккхам̣ син̃чати. га̄ме га̄ме сатам̣кумбха̄, га̄мо га̄мо раман̣ийо, гехе гехе иссаро, расам̣ расам̣ бхаккхайати, крийам̣ крийам̣ а̄рабхате.

а̄нупуббийепи виччха̄ва гамйате –

мӯле мӯле тхӯла̄, агге агге сукхума̄, джет̣т̣хам̣ джет̣т̣хам̣ анупавесетха, имесам̣ девасикам̣ ма̄сакам̣ ма̄сакам̣ дехи, ман̃джӯсакаруккхо пуппхам̣ пуппхам̣ пуппхати, име джана̄ патхам̣ патхам̣ ачченти, саббе име ад̣д̣ха̄, катара̄ катара̄ имесам̣ ад̣д̣хата̄, катама̄ катама̄ имесам̣ ад̣д̣хата̄.

абхиккхан̃н̃е –

бхаттам̣ пачати пачати, апун̃н̃ам̣ пасавати пасавати, бхутва̄ бхутва̄ ниппаджджанти, пат̣ам̣ пат̣ам̣ кароти, пат̣апат̣а̄йати, екамекам̣, екамека̄ни ичча̄дӣсу виччха̄су пуббападе сйа̄дилопо.

56. сабба̄дӣнам̣ вӣтиха̄ре.

атиккамма харан̣ам̣ атиха̄ро, на атиха̄ро вӣтиха̄ро, ан̃н̃аман̃н̃асса антойева харан̣антиаттхо, вӣтиха̄раттхе гамйама̄не сабба̄дӣнам̣ саббана̄ма̄нам̣ две рӯпа̄ни хонти, пуббассекасса ча сйа̄дилопо.

име две джана̄ ан̃н̃аман̃н̃асса упака̄рака̄, итарӣтарасса упака̄рака̄, ан̃н̃аман̃н̃ам̣ пассанти, ан̃н̃аман̃н̃асса денти, ан̃н̃аман̃н̃асса апенти, ан̃н̃аман̃н̃асса дханам̣, ан̃н̃аман̃н̃е ниссита̄.

57. йа̄вата̄та̄вам̣ самбхаме [чам̣. 6.3.14; па̄. 8.1.12; йа̄вабодхам̣ самбхаме (бахӯсу)].

йам̣ парима̄н̣амасса̄ти йа̄вам̣. там̣ парима̄н̣амасса̄ти та̄вам̣. пунаппунам̣ бхаманам̣ паваттанам̣ самбхамо. туритена вачӣпайогена там̣ там̣ упа̄йадӣпанам̣ самбхамо, а̄мед̣итамева вуччати, самбхаме гамйама̄не йа̄вата̄ йаттакена падена со аттхо пан̃н̃а̄йати, таттакам̣ падам̣ пайуджджате, двиккхаттум̣ ва̄ тиккхаттум̣ ва̄ тадуттари ва̄ удӣрийатетйаттхо. йатха̄бодхам̣ самбхаметипи па̄т̣хо, сойеваттхо.

бхайе, кодхе, пасам̣са̄йам̣, турите, котӯхале’ччхаре.

ха̄се, соке, паса̄де ча, каре а̄мед̣итам̣ будхо.

таттха бхайе –

саппо саппо, чоро чоро –

кодхе –

виджджха виджджха, пахара пахара.

пасам̣са̄йам̣ –

са̄дху са̄дху.

турите

гаччха гаччха.

котӯхале –

а̄гаччха а̄гаччха.

аччхаре –

ахо буддхо ахо буддхо.

ха̄се –

абхиккаматха ва̄сет̣т̣ха̄ абхиккаматха ва̄сет̣т̣ха̄ [дӣ. ни. 2.210].

соке –

кахам̣ екапуттака кахам̣ екапуттака [сам̣. ни. 4.120].

паса̄де –

абхиккантам̣ бхо готама абхиккантам̣ бхо готама [ма. ни. 2.106] ичча̄ди. тиккхаттум̣уда̄нам̣ уда̄неси ‘‘намо тасса бхагавато’’ [ма. ни. 2.357] ичча̄ди.

ити падава̄кйадвиттара̄си.

двибха̄васандхира̄си нит̣т̣хито.

випалла̄сасандхи

атха випалла̄сасандхи дӣпийате.

падаккхара̄нам̣ пубба̄паравипарийа̄йо випалла̄со.

58. хасса випалла̄со.

йамхи паре хасса пубба̄паравипалла̄со хоти ва̄.

дайхати, сан̇гайхати, саннайхати, вуйхати, дуйхати, муйхати.

ва̄твева? сан̇ган̣хийати, евам̣ сан̇гайха сан̇ган̣хитва̄, а̄руйха а̄рухитва̄, ога̄йха ога̄хитва̄. пасайха пасахитва̄.

59. ве ва̄ [рӯ. 40 (пит̣т̣хе)].

вамхи паре хасса випалла̄со хоти ва̄.

бавха̄ба̄дхо бахва̄ба̄дхо, бавхеттха нха̄йатӣ джано [уда̄. 9] =бахветтха нха̄йатӣ джано.

маха̄вуттивидха̄нам̣ вуччате.

йа, ра̄нам̣ випалла̄со –

кут̣и ме кайирати [па̄ра̄. 358], вачанам̣ пайируда̄ха̄си, гарум̣ пайирӯпа̄сати, ванда̄ми те аййире пасанначитто [джа̄. 2.17.54] -йасса двиттам̣.

ниггахӣтасса випалла̄со –

нирайамхи апаччисум̣ [джа̄. 2.22.60], те ме ассе айа̄чисум̣ [джа̄. 2.22.1863]. има̄ га̄тха̄ абха̄сисум̣.

сара̄нампи випалла̄со –

хан̃н̃аййева̄пи кочи нам̣ [джа̄. 2.22.1193] – хан̃н̃еййа̄ти т̣хити, амӯламӯлам̣ гантва̄-мӯламӯлам̣ агантва̄ти аттхо. евам̣ паратра. анока̄сам̣ ка̄ра̄петва̄ [па̄ра̄ 389], анимиттам̣ катва̄, саддхам̣ на бхун̃джатӣти асаддхабходжи, дисва̄ падамануттин̣н̣ам̣ [джа̄. 1.1.20] – уттин̣н̣ам̣ адисва̄ти аттхо.

пада̄нампи випалла̄со –

навам̣ пана бхиккхуна̄ чӣварала̄бхена, на̄гакан̃н̃а̄ чаритам̣ ган̣ена [джа̄. 1.15.268] -на̄гакан̃н̃а̄ган̣ена чаританти т̣хити.

ити випалла̄сара̄си.

60. бахулам̣ [чам̣. 1.1.130; па̄. 3.3.113].

сандхивидха̄нам̣ на̄ма бахулам̣ хоти, йебхуййена хотӣти аттхо. адхика̄расуттам̣. йа̄вагантхапарийоса̄на̄ йуттат̣т̣ха̄несу саббаттха ваттате. етена саббасаддасуттесу анит̣т̣ханиватти ча ит̣т̣хапариггахо ча като хоти.

ити нируттидӣпанийа̄ на̄ма моггалла̄надӣпанийам̣

сандхикан̣д̣о нит̣т̣хито.

2. на̄макан̣д̣а

вибхаттира̄си

атха лин̇гамха̄ сйа̄дивибхаттивидха̄нам̣ дӣпийате.

лин̇гам̣, на̄мам̣, па̄т̣ипадиканти аттхато екам̣, дабба̄бхидха̄насса пуриса̄дикасса пакатирӯпассетам̣ на̄мам̣. тан̃хи саттаннам̣ вибхаттӣнам̣ васена вибха̄гам̣ патва̄ кин̃чи висадарӯпам̣ хоти, кин̃чи ависадарӯпам̣, кин̃чи маджджхимарӯпанти евам̣ тивидхена лин̇гарӯпена йуттатта̄ лин̇ганти вуччати.

тадева кин̃чи саддалин̇га̄нурӯпам̣, кин̃чи аттхалин̇га̄нурӯпан̃ча парин̣амантам̣ паваттати, тасма̄ на̄манти ча вуччати.

тадева дха̄ту, паччайа, вибхаттипадехи чевасаддападаттхакападехи ча ‘висум̣ бхӯтам̣ пада’нти катва̄ па̄т̣ипадиканти ча вуччати.

таттха дха̄тупадам̣ на̄ма брӯ, бхӯ, хӯичча̄ди.

паччайападам̣ на̄ма н̣а, табба, анӣйа ичча̄ди.

вибхаттипадам̣ на̄ма си, йо, ам̣, йо,ти, анти ичча̄ди.

саддападаттхакапада̄ни на̄ма ра̄джасса, сакхасса, пумасса ичча̄дӣни. еттха ча ра̄джассаичча̄дӣни саддасутте саддападаттхака̄ни хонти, пайоге аттхападаттхака̄ни. дха̄тупаччайавибхаттипада̄ни пана ниччам̣ саддападаттхака̄ни ева хонти, саддасуттесвева ча лаббханти, на пайогети, идам̣ двиннам̣ на̄наттам̣.

йадиевам̣ бхусса, брусса, бхӯто, хӯто, н̣е, таббе, симхи, тимхи ичча̄дина̄ техи катхам̣ вибхаттуппатти хотӣти? анукаран̣апада̄ни на̄ма та̄ни аттхисса, каротисса ичча̄дӣни вийа, тасма̄ та̄ни ча ра̄джасса ичча̄дӣни ча анукаран̣алин̇габха̄вена еттха сан̇гайханти, на еканталин̇габха̄вена̄ти. еван̃ча катва̄ ‘дха̄ту- паччайа, вибхаттиваджджитаматтхавам̣ лин̇га’нти авочум̣. таттха аттхаванти аттхападаттхакам̣ вуччати, ра̄джассаичча̄дикам̣ саддападаттхакам̣ виваджджети, етена аттхападаттхаке сати таддхита, сама̄са, китакапада̄нампи еканталин̇габха̄вам̣ са̄дхенти. на хи тесам̣ лин̇гана̄мабйападесакиччам̣ аттхи, йа̄ни ча на̄масса висесана̄ни бхавитум̣ араханти, та̄ни упасагга, нипа̄тапада̄ни тва̄нта̄дипада̄ни ча идха висесанана̄мабха̄вена сан̇гайхантӣти.

61. две двека̄некесу на̄масма̄ си йо ам̣йо на̄ хи са нам̣ сма̄хи санам̣смим̣су [ка. 55; рӯ. 63; нӣ. 200].

екасмим̣ аттхе ча анекесу аттхесу ча паватта̄ на̄масма̄ две две си, йо…пе… смим̣, сувибхаттийо хонти.

вибхаджантӣти вибхаттийо, екамекам̣ пакатина̄мападам̣ на̄на̄рӯпавибха̄гавасена катту, камма̄дина̄на̄аттхавибха̄гавасена екатта, бахуттасан̇кхйа̄вибха̄гавасена ча вибхаджантӣти аттхо. си, ло ити пат̣хама̄ на̄ма…пе… смим̣, су ити саттамӣ на̄ма. двӣсу двӣсу пуббам̣ пуббам̣ ‘екасмим̣ аттхе паваттам̣ вачана’нти екавачанам̣ на̄ма. парам̣ парам̣ ‘анекесу аттхесу паваттам̣ вачана’нти анекавачанам̣ на̄ма. бахувачананти ча путхувачананти ча етасса на̄мам̣. саббамидам̣ имина̄ суттена сиддхам̣.

62. пат̣хама̄ттхаматте [ка. 284; рӯ. 65; нӣ. 577; чам̣. 2.1.93; па̄. 2.3.46].

катту, камма̄дикам̣ ба̄хираттхам̣ анапеккхитва̄ лин̇гаттхаматте паватта̄ на̄масма̄ пат̣хама̄вибхатти хоти.

айам̣ мама пурисо, име мама пуриса̄.

63. а̄мантане [ка. 285; рӯ. 70; нӣ. 578; чам̣. 2.1.94; па̄. 2.3.47].

а̄мантанам̣ вуччати а̄лапанам̣. а̄мантанависайе лин̇гаттхаматте паватта̄ на̄масма̄ пат̣хама̄вибхатти хоти.

бхо пуриса, бхонто пуриса̄.

64. камме дутийа̄ [ка. 297; рӯ. 76, 284; нӣ. 580; чам̣. 2.1.43; па̄. 1.4.49-51].

на̄масма̄ камматтхе дутийа̄вибхатти хоти.

пурисам̣ пассати, пурисе пассанти.

65. каттукаран̣есу татийа̄ [ка. 286, 288; рӯ. 83; нӣ. 591, 594; чам̣. 2.1.62, 63; па̄. 2.3.18].

на̄масма̄ каттари ча каран̣е ча татийа̄вибхатти хоти.

пурисена катам̣, пурисехи катам̣, пурисена кулам̣ собхати, пурисехи кулам̣ собхати.

66. чатуттхӣ сампада̄не [ка. 293; рӯ 85, 301; нӣ. 605; чам̣. 2.1.73; па̄. 2.3.13].

на̄масма̄ сампада̄наттхе чатуттхӣвибхатти хоти.

пурисасса дети, пуриса̄нам̣ дети.

67. пан̃чамйа̄вадхисмим̣ [ка. 295; рӯ. 89, 307; нӣ. 607 чам̣. 2.1.81; па̄. 2.3.28; 1.4.24 пан̃чамйавадхисма̄ (бахӯсу)].

авадхи вуччати апа̄да̄нам̣. на̄масма̄ авадхиаттхе пан̃чамӣвибхатти хоти.

пурисасма̄ апети, пурисехи апети.

68. чхат̣т̣хӣ самбандхе [ка. 30; рӯ. 92, 315; нӣ. 609; чам̣. 2.1.95; па̄. 2.3.50].

на̄масма̄ самбандхаттхе чхат̣т̣хӣвибхатти хоти.

пурисасса дханам̣, пуриса̄нам̣ дханам̣.

69. саттамйа̄дха̄ре [ка. 312; рӯ. 94, 319; нӣ. 630; чам̣. 2.1.88; па̄. 2.3.36; 1.3.45].

на̄масма̄ а̄дха̄раттхе саттамӣвибхатти хоти.

пурисасмим̣ тит̣т̣хати, пурисесу тит̣т̣хати.

вибхаттира̄си нит̣т̣хито.

иттхипаччайара̄си

70. иттхийаматва̄ [ка. 237; рӯ. 176; нӣ. 466; чам̣. 2.3.15; па̄. 4.1.4].

иттхийам̣+ато+а̄ти чхедо. ака̄рантана̄мамха̄ иттхийам̣ а̄паччайо хоти.

абха̄ситапумехи кехичи сан̃н̃а̄саддехи ниччам̣ –

кан̃н̃а̄, пан̃н̃а̄, сан̃н̃а̄, на̄ва̄, са̄ла̄, тан̣ха̄, иччха̄, бхиккха̄, сиккха̄, гӣва̄, дживха̄, вӣса̄, тим̣са̄, чатта̄лӣса̄, пан̃н̃а̄са̄ ичча̄ди.

бха̄ситапумехипи саббана̄мехи табба̄, нӣйа, тапаччайантехи ча ниччам̣ –

сабба̄, катара̄, катама̄, анубхавитабба̄, анубхаванӣйа̄, гата̄, джа̄та̄, бхӯта̄, хӯта̄ ичча̄ди.

ан̃н̃ехи пана аниччам̣ –

калйа̄н̣а̄, калйа̄н̣ӣ, сундара̄, сундарӣ, собхан̣а̄, собхан̣ӣ, кумбхака̄ра̄, кумбхака̄рӣ, кумбхака̄ринӣ, аттхака̄ма̄, аттхака̄мӣ, аттхака̄минӣ, парибба̄джика̄, парибба̄джикинӣ, ека̄ка̄, ека̄кинӣ, дӣпана̄, дӣпанӣ ичча̄ди.

суттавибхаттена сама̄се ма̄ту, дхӣту ичча̄дӣхи а̄паччайо хоти. нандама̄та̄, уттарама̄та̄, девадхӣта̄, ра̄джадхӣта̄, ассаман̣ӣ хоти асакйадхӣтара̄ ичча̄ди.

еттха ча ‘иттхийа’нти каттхачи саддаматтасса ва̄, каттхачи аттхаматтасса ва̄ иттхибха̄ве джотетаббети аттхо. еван̃ча сати иттхипаччайа̄пи сйа̄дайо вийа джотакаматта̄ ева хонти, на ва̄чака̄ти сиддхам̣ хоти.

71. нада̄дӣхи н̇ӣ [ка. 238; рӯ. 187; нӣ. 467; нада̄дито вӣ (бахӯсу)].

нада̄дӣхи иттхийам̣ н̇ӣ хоти. н̇а̄нубандхо ‘нтантӯнам̣ н̇ӣмхи то ва̄’ти еттха висесанаттхо.

надӣ, махӣ, иттхӣ, кума̄рӣ, тарун̣ӣ, ва̄сет̣т̣хӣ, готамӣ, качча̄нӣ, качча̄йанӣ, ма̄н̣авӣ, са̄ман̣ерӣ, на̄викӣ, пан̃чамӣ, чхат̣т̣хӣ, чатуддасӣ, пан̃чадасӣ, сахассӣ, дасасахассӣ, сатасахассӣ, кумбхака̄рӣ, ма̄лака̄рӣ, чаккхукаран̣ӣ, н̃а̄н̣акаран̣ӣ, дхаммадӣпанӣ ичча̄ди.

72. нтантӯнам̣ н̇ӣмхи то ва̄ [ка. 239, 241; рӯ. 190, 191; нӣ. 468, 471].

нта, нтӯнам̣ то хоти ва̄ н̇ӣмхи паре.

гаччхатӣ, гаччхантӣ, сатӣ, сантӣ, бхависсатӣ, бхависсантӣ, гун̣аватӣ, гун̣авантӣ, сатиматӣ, сатимантӣ, сабба̄ватӣ, сабба̄вантӣ, йа̄ватӣ, йа̄вантӣ, та̄ватӣ, та̄вантӣ, бхуттаватӣ, бхуттавантӣ.

73. гото ва̄ [ка. 238; рӯ. 187; нӣ. 467].

госаддамха̄ иттхийам̣ вӣ хоти ва̄.

га̄вӣ.

ва̄ти ким̣? гока̄н̣а̄ парийантача̄ринӣти па̄л̣и. таттха ка̄н̣а̄ти андха̄.

74. йаккха̄дӣхинӣ ча [ка. 238, 240; рӯ. 287, 193; нӣ. 467, 469; йаккха̄дитвинӣ ча (бахӯсу)].

йаккха̄дӣхи ака̄рантехи иттхийам̣ вӣ ча хоти инӣ ча.

йаккхӣ, йаккхинӣ, на̄гӣ, на̄гинӣ, махим̣сӣ, махим̣синӣ, мигӣ, мигинӣ, сӣхӣ, сӣхинӣ, дӣпӣ, дӣпинӣ, бйаггхӣ, бйаггхинӣ, ка̄кӣ, ка̄кинӣ, капотӣ, капотинӣ, ма̄нусӣ, ма̄нусинӣ ичча̄ди.

75. а̄ра̄мика̄дӣхи [ка. 240; рӯ. 193; нӣ. 469].

а̄ра̄мика̄дӣхи ака̄рантехи иттхийам̣ инӣ хоти.

а̄ра̄микинӣ, антара̄йикинӣ, на̄викинӣ, олумбикинӣ, пам̣сукӯликинӣ, парибба̄джикинӣ, ра̄джинӣ, ека̄кинӣ ичча̄ди.

сан̃н̃а̄йам̣ –

ма̄нусинӣ ма̄нуса̄ ва̄, ан̃н̃атра ма̄нусӣ сампатти.

76. гхаран̣йа̄дайо [ка. 240; рӯ. 193; нӣ. 469].

гхаран̣ӣичча̄дайо иттхийам̣ нӣпаччайанта̄ сиджджханти.

гхаран̣ӣ, ветран̣ӣ, поккхаран̣ӣ-есу насса н̣аттам̣. а̄чаринӣйалопо, а̄чарийа̄ ва̄.

77. ма̄тула̄дитва̄нӣ бхарийа̄йам̣ [ка. 98; рӯ. 189; нӣ. 261].

ма̄тула̄дӣхи ака̄рантехи бхарийа̄йам̣ а̄нӣ хоти.

ма̄тубха̄та̄ ма̄туло, тасса бхарийа̄ ма̄тула̄нӣ, евам̣ варун̣а̄нӣ, гахапата̄нӣ, а̄чарийа̄нӣ, кхаттийа̄нӣ.

‘бахула̄’дхика̄ра̄ кхаттийӣ кхаттийа̄ ча.

78. йуван̣н̣ехи нӣ.

иван̣н̣антехи уван̣н̣антехи ча иттхийам̣ нӣ хоти.

чхаттапа̄н̣инӣ, дан̣д̣апа̄н̣инӣ, дан̣д̣инӣ, чхаттинӣ, хаттхинӣ, ма̄линӣ, ма̄йа̄винӣ, медха̄винӣ, пийапасам̣синӣ, брахмача̄ринӣ, бхайадасса̄винӣ, аттхака̄минӣ, хитача̄ринӣ, бхиккхунӣ, кхаттийабандхунӣ, пат̣унӣ, парачиттавидунӣ, маттан̃н̃унӣ, аттхан̃н̃унӣ, дхамман̃н̃унӣ ичча̄ди.

79. тимха̄н̃н̃аттхе [ктимха̄н̃н̃аттхе (бахӯсу), моггалла̄не 31 суттан̇ке].

ан̃н̃ападаттхасама̄се типаччайантамха̄ иттхийам̣ нӣ хоти.

ахим̣са̄ратинӣ, дхаммаратинӣ, ваччхагиддхинӣ, путтагиддхинӣ, мут̣т̣хассатинӣ, миччха̄дит̣т̣хинӣ, самма̄дит̣т̣хинӣ, аттагуттинӣ ичча̄ди.

ан̃н̃аттхети ким̣? дхамме рати дхаммарати.

80. йува̄ти.

йувато иттхийанти хоти.

йувати.

еттха ча ‘ти’ ити суттавибхаттена вӣса, тим̣сатопити хоти ва̄. вӣсати, вӣсам̣, тим̣сати, тим̣сам̣.

81. упама̄ сам̣хита сахита сан̃н̃ата саха сапха ва̄малаккхан̣а̄дитӯрутвӯ [чам̣. 2.3.79; па̄. 4.1.69, 70 тӯрутӯ (бахӯсу)].

лаккхан̣а̄дито+ӯруто+ӯти чхедо.

ан̃н̃ападаттхасама̄се упама̄дипубба̄ ӯрусаддамха̄ иттхийам̣ ӯ хоти.

на̄гасса на̄са̄ вийа ӯрӯ йасса̄ти на̄гана̄сӯрӯ, сам̣хита̄ самбандха̄ ӯрӯ йасса̄ти сам̣хиторӯ, сахита̄ екабаддха̄ ӯрӯ йасса̄ти сахиторӯ, сан̃н̃ата̄ алола̄ ӯрӯ йасса̄ти сан̃н̃аторӯ, ӯруйа̄ [ӯруна̄?] саха ваттатӣти сахорӯ, сапхо вуччати кхуро, сам̣силит̣т̣хата̄йа сапхабхӯта̄ ӯрӯ йасса̄ти сапхорӯ, ва̄ма̄ сундара̄ ӯрӯ йасса̄ти ва̄морӯ, лаккхан̣асампанна̄ ӯрӯ йасса̄ти лаккхан̣орӯ.

суттавибхаттена брахмабандхӯти сиджджхати.

‘‘саче мам̣ на̄гана̄сӯрӯ, олокеййа пабха̄ватӣ’’ти [джа̄. 2.20.14] ча ‘‘ека̄ тувам̣ тит̣т̣хаси сахитӯрӯ’’ти [джа̄. 1.16.297] ча ‘‘сан̃н̃атӯрӯ маха̄ма̄йа̄, кума̄ри ча̄рудассана̄’’ти [джа̄. 2.17.109] ча ‘‘ва̄морӯ саджа мам̣ бхадде’’ти [дӣ. ни. 2.348] ча ‘‘ка̄ран̣ам̣ наппаджа̄на̄ми, самматто лаккхан̣ӯруйа̄’’ти [дӣ. ни. 2.348] ча ‘‘га̄райхассам̣ брахмабандхуйа̄’’ти [джа̄. 2.22.2109] ча па̄л̣ипада̄ни диссанти.

таттха ‘саджа̄’ти а̄лин̇га̄хи, ‘га̄райхасса’нти ахам̣ га̄райхо бхавеййам̣.

еттха ча та̄паччайанта̄ сабха̄ваиттхилин̇га̄ ева – лахута̄, мудута̄, га̄мата̄, джаната̄, девата̄ ичча̄ди.

татха̄ типаччайанта̄ – гати, мати, ратти, сати, тут̣т̣хи, дит̣т̣хи, иддхи, сиддхи ичча̄ди, татха̄ йа̄гу, дха̄ту, дхену, кан̣д̣у, каччху, ма̄ту, дхӣту, духиту ичча̄ди, джамбӯ, вадхӯ, чамӯ, сутанӯ, сарабӯ ичча̄ди ча. саккатагантхесу пана сутанӯ, сарабӯ ичча̄дӣсупи ӯпаччайам̣ видаханти.

таттха иттхилин̇габхӯта̄ саббе ‘иван̣н̣уван̣н̣а̄ питтхийа’нти суттена ниччам̣ пасан̃н̃а̄ хонти. ‘а̄ка̄ро ча гха̄’ти суттена ниччам̣ гхасан̃н̃о.

иттхипаччайара̄си нит̣т̣хито.

а̄ка̄рантиттхилин̇гара̄си

иттхилин̇гам̣ чхаббидхам̣ а̄ка̄рантам̣, ика̄рантам̣, ӣка̄рантам̣, ука̄рантам̣, ӯка̄рантам̣, ока̄рантам̣. таттха кан̃н̃а̄саддамха̄ аттхаматте пат̣хама̄.

82. гасӣнам̣ [ка. 220; рӯ. 74; нӣ. 447].

кеначи суттена аладдхавидхӣнам̣ гасӣнам̣ лопо хотӣти силопо.

кан̃н̃а̄ тит̣т̣хати.

83. джантухетвӣгхапехи ва̄ [ка. 118; рӯ. 146; нӣ. 293].

джанту, хетӯхи ча пуннапум̣сакесу ӣка̄рантехи ча гхато ча пасан̃н̃ехи иван̣н̣уван̣н̣ехи ча йонам̣ лопо хоти ва̄.

кан̃н̃а̄ тит̣т̣ханти, кан̃н̃а̄йо тит̣т̣ханти.

а̄мантанаттхе пат̣хама̄, ‘госйа̄лапане’ти гасан̃н̃а̄.

84. гхабрахма̄дитве [ка. 114, 193; рӯ. 122, 178; нӣ. 288; гхабрахма̄дите (бахасу)].

гхато ча брахма̄дито ча гасса е хоти ва̄. а̄дисаддена иси, муни, реватӣ, катту, кхаттуичча̄дитопи.

бхоти кан̃н̃е, бхоти кан̃н̃а̄, бхотийо кан̃н̃а̄йо, бхотӣ кан̃н̃а̄йо, ‘‘ут̣т̣хехи путтика паббаджджа̄ дуккара̄ путтика’’ ити тхерӣпа̄л̣и [тхерӣга̄. 465], тасма̄ ге паре маха̄вуттина̄ рассопи йуджджати. кусаджа̄таке ‘‘на ме ака̄си вачанам̣, аттхака̄ма̄йа путтике’’типи [джа̄. 2.20.47] аттхи.

камматтхе дутийа̄, ‘саро лопо саре’ти пуббасаралопо.

кан̃н̃ам̣ пассати, кан̃н̃а̄ пассати, кан̃н̃а̄йо пассати.

каттари татийа̄.

85. гхапатекасмим̣ на̄дӣнам̣ йайа̄ [ка. 111, 112; рӯ. 179, 183 нӣ. 283, 284].

гхато ча пасан̃н̃ехи иван̣н̣уван̣н̣ехи ча екатте паватта̄нам̣ на̄дӣнам̣ пан̃чаннам̣ екавачана̄нам̣ камена йа, йа̄ хонти.

кан̃н̃а̄йа катам̣, кан̃н̃а̄хи катам̣. еттха ча гхатопи йа̄а̄десо диссати. ‘‘те ча таттха нисӣдитва̄, тасса руккхасса чха̄йайа̄’’ [джа̄. 1.14.182] ти ча ‘‘саманта̄ парива̄рим̣су, тасса руккхасса чха̄йайа̄’’ [джа̄. 1.14.189] ти ча па̄л̣и, татха̄ ‘‘саккхаропамайа̄ ваде’’ [саччасан̇кхепа 176 га̄тха̄], ‘‘ба̄лада̄ракалӣлайа̄’’ти [вибха̄винӣ 154] ча диссанти. маха̄вуттина̄ гхасса рассо.

86. сма̄хисмим̣нам̣ мха̄бхимхи ва̄ [ка. 99; рӯ. 81].

тесам̣ камена мха̄, бхи, мхи хонти ва̄. ете а̄деса̄ га̄тха̄су бахулам̣ диссанти.

кан̃н̃а̄хи катам̣, кан̃н̃а̄бхи катам̣.

сампада̄не чатуттхӣ, кан̃н̃а̄йа дети, кан̃н̃а̄нам̣ дети, кан̃н̃а̄йа а̄бхатам̣ ваттхам̣, кан̃н̃а̄нам̣ а̄бхатам̣ ваттхам̣.

апа̄да̄не пан̃чамӣ, кан̃н̃а̄йа апети, кан̃н̃амха̄ апетирассаттам̣, кан̃н̃а̄хи кан̃н̃а̄бхи апети.

самбандхе чхат̣т̣хӣ, кан̃н̃а̄йа сантакам̣, кан̃н̃а̄нам̣ сантакам̣.

ока̄се саттамӣ, кан̃н̃а̄йа тит̣т̣хати.

87. йам̣ [ка. 116; рӯ. 180; нӣ. 443].

гхато ча пасан̃н̃ехи иван̣н̣уван̣н̣ехи ча смим̣но йам̣ хоти ва̄.

кан̃н̃а̄йам̣ тит̣т̣хати, кан̃н̃а̄йа тит̣т̣хати, кан̃н̃а̄су тит̣т̣хати.

саддха̄ медха̄ пан̃н̃а̄ виджджа̄, чинта̄ манта̄ вӣн̣а̄ тан̣ха̄.

иччха̄ муччха̄ еджа̄ ма̄йа̄, метта̄ матта̄ сиккха̄ бхиккха̄.

джан̇гха̄ гӣва̄ дживха̄ ва̄ча̄, чха̄йа̄ а̄са̄ ган̇га̄на̄ва̄.

га̄тха̄ сена̄ лекха̄ са̄кха̄, ма̄ла̄ вела̄ пӯджа̄ кхид̣д̣а̄.

пипа̄са̄ ведана̄ сан̃н̃а̄, четана̄ тасин̣а̄паджа̄.

девата̄ ват̣т̣ака̄ годха̄, бала̄ка̄ париса̄ сабха̄.

ӯка̄ сепха̄лика̄ лан̇ка̄, сала̄ка̄ ва̄лика̄ сикха̄.

виса̄кха̄ висикха̄ са̄кха̄, гаччха̄ ван̃джха̄ джат̣а̄ гхат̣а̄.

джет̣т̣ха̄ сон̣д̣а̄ витан̣д̣а̄ ча, варун̣а̄ ванита̄ лата̄.

катха̄ нидда̄ судха̄ ра̄дха̄, ва̄сана̄ сӣсапа̄ папа̄.

пабха̄ сӣма̄ кхама̄ джа̄йа̄, кхаттийа̄ саккхара̄ сура̄.

дола̄ тула̄ сила̄ лӣла̄, ла̄ле’ла̄ мекхала̄ кала̄.

вал̣ава̄’ ламбуса̄ мӯса̄, ман̃джӯса̄ суласа̄ диса̄.

на̄са̄ джун̣ха̄ гуха̄ ӣха̄, ласика̄ васудха̄дайо.

88. намба̄дӣхи [намба̄дӣхи (бахӯсу)].

гасан̃н̃ехи амба, анна, аммаиччетехи гасса е на хоти.

89. рассо ва̄.

амба̄дӣнам̣ рассо хоти ва̄ ге паре.

бхоти амба, бхоти амба̄, бхоти анна, бхоти анна̄, бхоти амма, бхоти амма̄, сесам̣ кан̃н̃а̄самам̣.

еттха висесавидха̄намуччате.

90. ти сабха̄париса̄йа.

сабха̄париса̄хи смим̣ноти хоти. ‘гхо ссам̣сса̄сса̄йа тӣсӯ’ти суттена тимхи рассо.

сабхати, сабха̄йа, сабха̄йам̣, сабха̄су, парисати, париса̄йа, париса̄йам̣, париса̄су, тамаддаса маха̄брахма̄, нисиннам̣ самхи парисати, ити бхагава̄ тасмим̣ парисати суван̣н̣аван̣н̣ам̣ ка̄йам̣ вивари [ма. ни. 1.359].

нандама̄та̄, ра̄джадхӣта̄ичча̄дӣсу ‘гхабрахма̄дитве’ти гхасса еттам̣.

аччхарийам̣ нандама̄те, аббхутам̣ нандама̄те [а. ни. 7.53], бхоти девадхӣте, бхоти сакйадхӣтаре-маха̄вуттина̄ сама̄се сйа̄дӣсу а̄раттам̣ рассаттан̃ча. лтупаччайанта̄ пана йебхуййена тӣсу лин̇гесу сама̄нарӯпа̄ хонти, ‘‘аттхадхаммам̣ парипуччхита̄ ча уггахета̄ ча дхамма̄нам̣ сота̄ ча пайирӯпа̄сита̄ ча̄’’ти тхерӣпа̄л̣и. татха̄ квачи гаччханта̄дисадда̄пи. тамокхандхам̣ пада̄лайам̣, евам̣ дуббха̄ситам̣ бхан̣ам̣ ичча̄ди-таттха пада̄лайанти пада̄лайантӣ, бхан̣анти бхан̣антӣти аттхо.

вӣса̄, тим̣са̄, чатта̄лӣса̄, пан̃н̃а̄са̄ иччете сан̇кхйа̄ра̄симхи а̄гамиссанти.

а̄ка̄рантиттхилин̇гара̄си нит̣т̣хито.

ика̄рантиттхилин̇гара̄си

‘гасӣна’нти силопо. ратти тит̣т̣хати, раттийо тит̣т̣ханти.

‘джантухетва̄’дисуттена йолопе –

91. йолопанӣсу дӣгхо [ка. 88; рӯ. 147; нӣ. 245].

тилин̇ге йонам̣ лопе ча ниа̄десе ча расса̄нам̣ дӣгхо хоти.

раттӣ тит̣т̣ханти.

92. йе пассиван̣н̣асса.

вибхаттибхӯте вибхатта̄десабхӯте ча йака̄ре паре пасан̃н̃асса иван̣н̣асса лопо хоти. га̄тха̄суйева идам̣ видха̄нам̣ дат̣т̣хаббам̣.

ратйо тит̣т̣ханти [рӯ. 84 пит̣т̣хе] -сандхивасена а̄дитака̄ралопо.

63. айунам̣ ва̄ дӣгхо [ка. 88; рӯ. 147; нӣ. 245].

ге паре тилин̇ге аиунам̣ дӣгхо хоти ва̄.

хе раттӣ, хе ратти. бахувачане хе раттӣ, хе раттийо, хе ратйо.

ам̣вачане ‘паро квачӣ’ти суттена парасаре лутте ниггахӣтам̣ пуббе иван̣н̣уван̣н̣есу тит̣т̣хати.

раттим̣, татха̄ иттхим̣, дхенум̣, вадхум̣, аггим̣, дан̣д̣им̣, бхиккхум̣, сайамбхум̣ ити. раттийам̣, ‘буджджхассу джинабодхийа’нти па̄л̣и [бу. вам̣. 2.182], раттинам̣ ва̄, ‘йа̄ванто пурисассаттхам̣, гуйхам̣ джа̄нанти мантина’нтипа̄л̣и [джа̄. 1.15.335].

раттӣ, раттийо, ратйо-‘гхапатекасмим̣ на̄дӣнам̣ йайа̄’ти на̄дӣнам̣ йа̄ хоти, раттийа̄, йака̄ре паре иван̣н̣алопо, ратйа̄.

94. сунам̣хису [ка. 89; рӯ. 87; нӣ. 246].

су, нам̣, хису расса̄нам̣ дӣгхо хоти.

раттӣхи, раттӣбхи, раттийа̄, ратйа̄, раттӣнам̣, раттийа̄, ратйа̄, раттӣхи, раттӣбхи, раттийа̄, ратйа̄, раттӣнам̣, раттийа̄, ратйа̄, раттийам̣, ратйам̣, раттӣсу.

еттха гарӯ су, нам̣, хису дӣгхаттам̣ аниччам̣ иччханти, там̣ га̄тха̄су йуджджати.

патти йутти вутти китти, мутти титти кханти канти.

санти танти сиддхи суддхи, иддхи вуддхи буддхи бодхи.

бхӯми джа̄ти пӣти сути, нанди сандхи са̄н̣и кот̣и.

дит̣т̣хи вуд̣д̣хи тут̣т̣хи йат̣т̣хи, па̄л̣и а̄л̣и на̄л̣и кел̣и.

сати мати гати мути, дхӣти йувати викати.

рати ручи расми асани васани осадхи ан̇гули дхӯли дудрабхи

дон̣и ат̣ави чхавиа̄дайо ратта̄ди.

еттха висесавидха̄намуччате.

95. ратта̄дӣхи т̣о смим̣но [ка. 69; рӯ. 186; нӣ. 218, 219; раттйа̄дӣхи т̣о смино (бахӯсу) ратйа̄дӣхи (каттхачи)].

раттисадда, а̄дисаддехи смим̣но т̣о хоти ва̄.

дива̄ ча ратто ча [кху. па̄. 6.2; джа̄. 1.9.92], а̄до, а̄димхи, па̄да̄до, па̄да̄димхи, га̄тха̄до, га̄тха̄димхи-а̄дисаддо пана пуллин̇гойева, раттим̣ бходжанам̣ бхун̃джати, а̄дим̣ тит̣т̣хатӣти а̄дха̄раттхе дутийа̄ва, ратйо амогха̄ гаччханти [джа̄. 2.22.105], тин̣алата̄ни осадхйо [джа̄. 2.22.2174], тато ратйа̄ виваса̄не [джа̄. 2.22.1689], на джачча̄ васало хоти, на джачча̄ хоти бра̄хман̣о [су. ни. 142] -джачча̄ти джа̄тийа̄, на никатйа̄ сукхамедхати [джа̄. 1.1.38], кхантйа̄ бхиййо на виджджати [сам̣. ни. 1.250].

на̄н̃н̃атра боджджха̄ тапаса̄ [сам̣. ни. 1.98], йатхева кхалатӣ бхӯмйа̄, бхӯмйа̄йева патит̣т̣хати [джа̄. 2.22.1522], маха̄вуттина̄ ма̄ти, питисадда̄ на̄дӣхи саддхим̣ матйа̄, петйа̄ти сиджджханти, матйа̄ ча петйа̄ ча етам̣ джа̄на̄мима̄тито пититоти аттхо, матйа̄ ча петйа̄ ча катам̣ суса̄дху [джа̄. 2.18.61] -катанти катам̣ на̄мам̣, суса̄дхӯти атисундарам̣. ‘анун̃н̃а̄то ахам̣ матйа̄, сан̃чатто питара̄ аха’нти [джа̄. 2.22.29] па̄л̣ипада̄ни. ‘ма̄тӣнам̣ дохал̣о на̄ма джанинда вуччатӣ’ [джа̄. 2.22.1347] ти ча па̄л̣и, вӣсати, тим̣сати, сат̣т̣хи, саттати, асӣти, навути, кот̣и, пакот̣и иччете сан̇кхйа̄ра̄симхи а̄гамиссанти.

ика̄рантиттхилин̇гара̄си нит̣т̣хито.

ӣка̄рантиттхилин̇гара̄си

96. симхи на̄напум̣сакасса [ка. 85; рӯ. 150; нӣ. 239 мога-ду. 66; сисмим̣ (бахӯсу)].

симхи паре анапум̣сакасса пумиттхӣнам̣ дӣгхасса рассо на хоти.

иттхӣ тит̣т̣хати, иттхӣ тит̣т̣ханти.

97. екавачанайосвагхонам̣ [ка. 84; рӯ. 144; нӣ. 237, 238].

гхо ча о ча гхо, на гхо агхо. екавачанесу ча йосу ча паресу гха, оваджджита̄нам̣ саббесам̣ дӣгха̄нам̣ рассо хоти.

иттхийо тит̣т̣ханти, итхйо тит̣т̣ханти.

98. ге ва̄ [ка. 245, 246; рӯ. 152, 73; нӣ. 476-9].

ге паре гха, оваджджита̄нам̣ саббесам̣ дӣгха̄нам̣ рассо хоти ва̄.

бхоти иттхи, бхоти иттхӣ, бхотийо иттхӣ, бхотийо иттхийо, бхотийо итхйо, иттхим̣ пассати.

99. йам̣ пӣто [ка. 223; рӯ. 188; нӣ. 450].

йо пасан̃н̃о ӣка̄ро, тато ам̣вачанасса йам̣ хоти ва̄.

иттхийам̣ пассати, еттха ча йанти суттавибхаттена ‘‘буджджхассу джинабодхийа’’нти [бу. вам̣. 2.182] сиджджхати. иттхӣ пассати, иттхийо пассати, итхйо пассати, иттхийа̄, итхйа̄, иттхӣхи, иттхӣбхи, иттхийа̄, итхйа̄, иттхӣнам̣, иттхийа̄, иттхимха̄, итхйа̄, иттхӣхи, иттхӣбхи, иттхийа̄, итхйа̄, иттхӣнам̣, иттхийа̄, итхйа̄, иттхийам̣, итхйам̣, иттхимхи, иттхӣсу.

надӣ сандати, надӣ санданти, надийо санданти.

иван̣н̣алопе сандхисуттена йака̄ре паре таваггасса чавагго, йасса ча пуббарӯпам̣ [ка. 98; рӯ. 87 пит̣т̣хе; нӣ. 104; 262-3-4]. наджджо санданти [ка. 98; рӯ. 87 пит̣т̣хе; нӣ. 104; 262-3-4], на̄дйекавачанесу наджджа̄ катам̣, наджджа̄ дети, наджджа̄ апети, наджджа̄ сантакам̣, наджджа̄ тит̣т̣хати, наджджам̣ тит̣т̣хати, сесарӯпа̄ни иттхисадиса̄ни.

евам̣ гаччхатӣ гаччхантӣ, сатӣ сантӣ, асатӣ асантӣ, махатӣ махантӣ, брахматӣ брантӣ, бхотӣ бхонтӣ, бхависсатӣ бхависсантӣ, гамиссатӣ гамиссантӣ, гун̣аватӣ гун̣авантӣ, сӣлаватӣ сӣлавантӣ, сатиматӣ сатимантӣ, сириматӣ сиримантӣ, катаватӣ катавантӣ, бхутта̄ватӣ бхутта̄вантӣ, сабба̄ватӣ сабба̄вантӣ, йа̄ватӣ йа̄вантӣ, та̄ватӣ та̄вантӣ. камхи а̄гаме рассо, йа̄ватика̄, та̄ватика̄.

га̄вӣ, йаккхӣ, йаккхинӣ, а̄ра̄микинӣ, дан̣д̣апа̄н̣инӣ, дан̣д̣инӣ, бхиккхунӣ, парачиттавидунӣ, мут̣т̣хассатинӣ, гхаран̣ӣ, поккхаран̣ӣ, а̄чаринӣ, ма̄тула̄нӣ, гахапата̄нӣ ичча̄дайо. нада̄ди.

висесавидха̄намуччате.

100. наджджа̄ йосва̄ма [нӣ. 262].

йосу паресу надийа̄ анте а̄маа̄гамо хоти ва̄.

наджджа̄йо санданти [сам̣. ни. 3.224], наджджа̄йо супатиттха̄йо [джа̄. 2.22.1414] ти па̄л̣и, нимиджа̄таке пана наджджонупарийа̄йати, на̄на̄пуппхадума̄йута̄ти ча наджджо ча̄нупарийа̄тӣти [джа̄. 2.22.537] ча па̄л̣и, таттха маха̄вуттина̄ сисса оттам̣.

ут̣т̣хехи ревате супа̄пакамме [ви. ва. 863], да̄са̄ ча да̄сйо ча, ануджӣвино [джа̄. 1.10.101], ба̄ра̄н̣асйам̣ маха̄ра̄джа, ка̄кара̄джа̄ нива̄сако [джа̄. 1.3.124], ба̄ра̄н̣асйам̣ аху ра̄джа̄ [джа̄. 1.16.178], ран̃н̃о мано умма̄дантйа̄ нивит̣т̣хо, умма̄дантйа̄ рамитва̄на, сивира̄джа̄ тато сийам̣ [джа̄. 2.18.70], да̄ракева ахам̣ нессам̣. бра̄хман̣йа̄ парича̄раке [джа̄. 2.22.2111]. татха̄ йосу поккхаран̃н̃о. на̄дӣсу патхабйа̄, путхабйа̄, поккхаран̃н̃а̄. смим̣мхи патхабйа̄, патхабйам̣, путхабйа̄, путхабйам̣, поккхаран̃н̃а̄, поккхаран̃н̃ам̣, ветран̃н̃а̄, ветран̃н̃ам̣ [ве траран̃н̃а̄, (ниссайа)] ичча̄дӣни диссанти.

ӣка̄рантиттхилин̇гара̄си нит̣т̣хито.

ука̄рантиттхилин̇гара̄си

силопо, дхену гаччхати, дхенуйо гаччханти, йолопе дӣгхо, дхенӯ гаччханти, бхоти дхену, бхоти дхенӯ, бхотийо дхенуйо, бхотийо дхенӯ, дхенум̣ пассати, дхенуйо пассати, дхенӯ пассати, дхенуйа̄, дхенӯхи, дхенӯбхи, дхенуйа̄, дхенӯнам̣, дхенуйа̄, дхенумха̄, дхенӯхи, дхенӯбхи, дхенуйа̄, дхенӯнам̣, дхенуйа̄, дхенуйам̣, дхенумхи, дхенӯсу.

евам̣ йа̄гу, ка̄су, дадду, кан̣д̣у, каччху, раджджу, карен̣у, пийан̇гу, сассу ичча̄дайо. дхенва̄ди.

дха̄тусаддо пана па̄л̣инайе иттхилин̇го, саддасаттханайе пумиттхилин̇го.

ма̄ту, дхӣту, духитусадда̄ иттхи лин̇га̄, тесам̣ рӯпам̣ пита̄диган̣е а̄гамиссати.

ука̄рантиттхилин̇гара̄си нит̣т̣хито.

ӯка̄рантиттхилин̇гара̄си

вадхӯ гаччхати, вадхӯ гаччханти, йосу рассо, вадхуйо гаччханти, бхоти вадху, бхоти вадхӯ, бхотийо вадхӯ, вадхуйо, вадхум̣, вадхӯ, вадхуйо, вадхуйа̄, вадхӯхи, вадхӯбхи, вадхуйа̄, вадхӯнам̣, вадхуйа̄, вадхумха̄, вадхӯхи, вадхӯбхи, вадхуйа̄, вадхӯнам̣, вадхуйа̄, вадхуйам̣, вадхӯсу. евам̣ джамбӯ, сарабхӯ, сутанӯ, на̄гана̄сӯрӯ, сам̣хиторӯ, ва̄морӯ, лаккхан̣ӯрӯ, брахмабандхӯ, бхӯ, чамӯ ичча̄дайо. вадха̄ди.

са̄хам̣ гантва̄ мануссаттам̣, вадан̃н̃ӯ вӣтамаччхара̄ти [ви. ва. 634] ча кодхана̄ акатан̃н̃ӯ ча̄ти [джа̄. 1.1.63] ча па̄л̣ийо, тасма̄ нӣпаччайам̣ вина̄пи квачи ӯка̄рантакитакасадда̄ иттхилин̇га̄ бхаванти.

ӯка̄рантиттхилин̇гара̄си нит̣т̣хито.

ока̄рантара̄си

госаддо двилин̇го. тасса рӯпа̄ни ка̄ничи двийаттхавасена иттхийампи ваттанти пумепи ваттанти миссакепи ваттанти, ка̄ничи иттхийам̣ ка̄ничи пуме. идха пана сабба̄ни йа̄ни самодха̄нетва̄ дӣпийанте.

силопо, гогаччхати-еттха ча готи абхиннасаддалин̇гатта̄ гон̣отипи йуджджати, га̄вӣтипи йуджджати.

101. госса̄гасихинам̣су га̄вагава̄ [ка. 73-5; рӯ. 169, 170, 174; нӣ. 224].

га, си, хи, нам̣ваджджита̄су вибхаттӣсу госаддасса га̄ва, гава̄деса̄ хонти.

102. убхагохи т̣о [ка. 205; рӯ. 160; нӣ. 421].

убха, гохи йонам̣ т̣о хоти.

га̄во, гаво, хе го, хе га̄во, хе гаво, га̄вам̣, гавам̣.

103. га̄вумхи [ка. 76; рӯ 171, 226].

ам̣мхи госса га̄ву хоти ва̄.

га̄вум̣, га̄во, гаво, га̄вена, гавена.

104. на̄сса̄.

госса га̄ва, гава̄десато на̄вачанасса а̄ хоти ва̄.

га̄ва̄, гава̄, гохи, гобхи, га̄васса, гавасса.

105. гавам̣ сена.

сена саха госса гавам̣ хоти ва̄.

гавам̣, гонам̣.

106. гуннан̃ча нам̣на̄ [ка. 81; рӯ. 172; нӣ. 230].

нам̣на̄ саха госса гуннан̃ча хоти гаван̃ча.

гуннам̣, гавам̣, га̄васма̄, гавасма̄, га̄вамха̄, гавамха̄, га̄ва̄, гава̄, гохи, гобхи, га̄васса, гавасса, гавам̣, гонам̣, гуннам̣, гавам̣, га̄васмим̣, га̄вамхи, га̄ве, гавасмим̣, гавамхи, гаве, госу, га̄весу, гавесу.

йосу га̄ва, гава̄десе кате ато йонам̣ т̣а̄, т̣е ча хонти, усабха̄ руккха̄ га̄вийо гава̄ ча [джа̄. 1.1.77]. балагава̄ даммагава̄ ва̄ ган̇га̄йа па̄рам̣ агамим̣су. атха̄паре пата̄реси балага̄ве даммага̄ве [ма. ни. 1.352 (тхокам̣ висадисам̣)] ти па̄л̣ипада̄ни.

еттха ча га̄во но парама̄ митта̄, йа̄су джа̄йанти осадха̄ [су. ни. 298] ти ча, гава̄ кхӣрам̣, кхӣрамха̄ дадхи, дадхимха̄ наванӣтам̣, наванӣтамха̄ саппи, саппимха̄ саппиман̣д̣оти ча иттхийам̣ ваттанти. га̄вийо гава̄ти ча балагава̄ даммагава̄ балагаве даммагавети [ма. ни. 1.351] ча га̄вум̣ ва̄ те дамми га̄вим̣ ва̄ те даммӣти ча гавам̣ва син̇гино син̇ганти [джа̄. 1.12.39] ча пуме бхаванти. атиттхенева га̄во пата̄реси, атха кхо та̄ га̄во маджджхе ган̇га̄йа анайабйасанам̣ а̄паджджим̣сӯ [ма. ни. 1.350] ти ча аннада̄ балада̄ чета̄, ван̣н̣ада̄ сукхада̄ ча та̄, етаматтхавасам̣ н̃атва̄, на̄ссу га̄во ханим̣су тети [су. ни. 298] ча бхаддавасена иттхийам̣ аттхавасена миссаке ваттанти. гуннам̣ че тарама̄на̄нам̣, гавам̣ че тарама̄на̄нам̣, уджум̣ гаччхати пун̇гаво, сабба̄ та̄ уджум̣ гаччхантӣти [джа̄. 1.4.135; 2.18.104] ча миссаке ева. балагава, даммагавасадда̄ джараггава, пун̇гава, сагава, парагава, да̄рагавасадда̄ вийа ака̄ранта̄ сама̄сасадда̄типи йуджджати.

миссакат̣т̣ха̄несу пана иттхибахулатта̄ та̄ га̄во ета̄ га̄вотиа̄дина̄ иттхилин̇гамева диссати.

ити ока̄рантара̄си.

иттхилин̇гара̄си нит̣т̣хито.

пуллин̇гара̄си

ака̄ранта пуллин̇гапуриса̄дира̄си

атха пуллин̇га̄ни дӣпийанте.

саттавидхам̣ пуллин̇гам̣ – адантам̣, а̄дантам̣, идантам̣, ӣдантам̣, удантам̣, ӯдантам̣, одантам̣.

107. сиссо [ка. 104; рӯ. 66; нӣ. 272].

ато сисса о хоти пуме.

пурисо тит̣т̣хати.

108. ато йонам̣ т̣а̄т̣е [ка. 107; рӯ. 69; нӣ. 275, 277].

ато пат̣хама̄йонам̣ дутийа̄йонан̃ча камена т̣а̄, т̣е хонти пум̣, напум̣сакесу. т̣а̄нубандхо сабба̄десаттхо.

пуриса̄ тит̣т̣ханти.

‘гасӣна’нти силопо, бхо пуриса, ‘айунам̣ ва̄ дӣгхо’ти дӣгхо, бхо пуриса̄, бхонто пуриса̄, пурисам̣, пурисе.

109. атена [ка. 103; рӯ. 79; нӣ. 271].

ато на̄вачанасса ена̄десо хоти пум̣, напум̣сакесу.

пурисена.

110. сухисвассе [ка. 101; рӯ. 80; нӣ. 68].

су, хису паресу асса е хоти пум̣, напум̣сакесу.

пурисехи, пурисебхи.

111. суу сасса [ка. 61; рӯ. 86; нӣ. 208].

сасса а̄димхи са̄гамо хоти. ука̄ро учча̄ран̣аттхо, н̃а̄нубандхо а̄димхӣти дӣпанаттхо.

пурисасса, ‘сунам̣хисӯ’ти дӣгхо. пуриса̄нам̣, пурисасма̄, пурисамха̄.

112. сма̄смим̣нам̣ [ка. 108; рӯ. 90; нӣ. 276].

ато сма̄, смим̣нам̣ камена т̣а̄, т̣е хонти пум̣, напум̣сакесу.

пуриса̄, пурисехи, пурисебхи, пурисасса, пуриса̄нам̣, пурисасмим̣, пурисамхи, пурисе, пурисесу.

евам̣ буддхо, дхаммо, сан̇гхо, сакко, дево, сатто, наро, гон̣о, пун̇гаво, джараггаво, сагаво, парагаво, ра̄джагаво, ма̄туга̄мо, ородхо, да̄роичча̄ди.

висесавидха̄намуччате.

113. кваче ва̄ [нӣ. 277].

ато сисса квачи е хоти ва̄ пум̣, напум̣сакесу.

пуме та̄ва –

ванаппагумбе йатха пхусситагге [кху. па̄. 6.13; су. ни. 236], ‘‘ке гандхаббе раккхасе ча на̄ге, ке кимпурисе ча̄пи ма̄нусе. ке пан̣д̣ите саббака̄мададе. дӣгхараттам̣ бхатта̄ ме бхависсати’’ [джа̄. 2.22.1352]. наттхи аттака̄ре наттхи парака̄ре наттхи пурисака̄ре [дӣ. ни. 1.168], еке екаттхе, саме самабха̄ге, нахевам̣ ваттаббе [катха̄. 1], ке чхаве син̇га̄ле, ке чхаве па̄тхикапутте [дӣ. ни. 3.29-31] ичча̄ди.

напум̣саке пана –

бхогаватӣ на̄ма мандире, нагаре ниммите кан̃чанамайе [джа̄. 2.22.1370] ичча̄ди.

ва̄ти ким̣? ванаппагумбо.

квачӣти ким̣? пурисо.

маха̄вуттина̄ пат̣хама̄йонан̃ча квачи т̣е хоти. ба̄ле ча пан̣д̣ите ча сандха̄витва̄ сам̣саритва̄ дуккхассантам̣ кариссанти [дӣ. ни. 1.168], квачи йонам̣ пакати хоти, ване ва̄л̣амига̄ чева, аччхакокатараччхайо, бахӯхи парипантхайо [джа̄. 2.22.255], кйасса бйапатхайо ассу ичча̄ди.

114. дива̄дито [ка. 206; рӯ. 165].

дива̄дӣхи смим̣но т̣и хоти.

диви-девалокетйаттхо.

а̄дисаддена аса бхуви, ниччам̣ ва̄гамо. аййасаддамха̄ маха̄вуттина̄ а̄лапане га, йонам̣ т̣о хоти ва̄. бхо аййо аййа ва̄, бхонто аййо аййа̄ ва̄. сесам̣ пурисасамам̣.

пуриса̄дира̄си нит̣т̣хито.

маноган̣ара̄си

мано, мана̄, бхо мана, бхо мана̄, бхонто мана̄.

115. мана̄дӣхи смим̣сам̣на̄сма̄нам̣ сисооса̄са̄ [ка. 181-2, 184; рӯ. 95-97; нӣ. 373-4, 376-7].

техи смим̣, са, ам̣, на̄, сма̄нам̣ камена си, со, о, са̄, са̄ хонти ва̄.

манам̣, мано, мане, манена, манаса̄, манехи, манебхи, манасса, манасо, мана̄нам̣, манасма̄, манамха̄, манаса̄, мана̄, манехи, манебхи, манасса, манасо, мана̄нам̣, манасмим̣, манамхи, манаси, мане, манесу.

тамо, тапо, теджо, сиро, уро, вачо, раджо, оджо, айо, пайо, вайо, саро, йасо, чето, чхандо, радхата̄, ахо ичча̄ди маноган̣о.

идам̣ маноган̣алаккхан̣ам̣. крийа̄камме оданто, на̄дӣнам̣ са̄дита̄, сама̄сатаддхитамаджджхе оданто ча̄ти.

йо ве дассанти ватва̄на, ада̄не куруте мано [джа̄. 1.15.61], кассапасса вачо сутва̄, тапо идха пакруббати [сам̣. ни. 1.204], чето паричча джа̄на̄ти [дӣ. ни. 1.242], сиро те ба̄дхайисса̄ми ичча̄ди.

манаса̄ че пасаннена [дха. па. 2], виппасаннена четаса̄ [джа̄. 2.22.551], вачаса̄ манаса̄ чева, ванда̄ ме те татха̄гате [париттапа̄л̣и а̄т̣а̄на̄т̣ийасутта]. екӯнатим̣со вайаса̄ [дӣ. ни. 2.214], теджаса̄ йасаса̄ джалам̣ [ви. ва. 857], тапаса̄ уттамо сатто, гхатена ва̄ бхун̃джассу пайаса̄ ва̄, ванда̄ми сираса̄ па̄де [джа̄. 2.20.68], йе ета̄ упасеванти, чхандаса̄ ва̄ дханена ва̄ [джа̄. 2.21.350], ураса̄ панудисса̄ми [джа̄. 2.22.1833], айаса̄ пат̣икуджджхито [а. ни. 3.36] ичча̄ди.

на майхам̣ манасо пийо [джа̄. 1.10.11], четасо паривитакко удапа̄ди [па̄ра̄. 18], четасо саманна̄ха̄ро, са̄дху кхалу пайасо па̄нам̣, са̄виттӣ чхандасо мукхам̣ [ма. ни. 2.400] ичча̄ди.

са̄дхукам̣ манаси каротха [дӣ. ни. 2.3], етаматтхам̣ четаси саннидха̄йа, сираси ан̃джалим̣ катва̄ [апа. тхера 1.41.82], урасиломо, па̄пам̣ ака̄си рахаси ичча̄ди.

манодха̄ту, маномайам̣, тамокхандхам̣ пада̄лайи, таподхано, теджодха̄ту, сироруха̄ кеса̄, сарорухам̣ падумам̣, раджохаран̣ам̣ ваттхам̣, оджохаран̣а̄ са̄кха̄, айопатто, вайогун̣а̄ анупуббам̣ джаханти, йасодхара̄ девӣ, четойутта̄ дхамма̄, чхандовичитипакаран̣ам̣, рахогато чинтеси, ахоратта̄намаччайе [сам̣. ни. 1.112] ичча̄ди.

маха̄вуттина̄ ахамха̄ смим̣но ни ча у ча хоти, тадахани, тадаху. рахамха̄ смим̣но о хоти, ма̄туга̄мена саддхим̣ еко ека̄йа рахо нисӣдати [па̄ра̄. 452], рахо тит̣т̣хати, рахо мантети.

маноган̣ара̄си нит̣т̣хито.

мана̄диган̣ара̄си

116. кодха̄дӣхи.

етехи на̄вачанасса са̄ хоти ва̄.

кодхаса̄, кодхена, аттхаса̄, аттхена.

117. на̄сса са̄ [ка. 181; рӯ. 95; нӣ. 373].

пада̄дӣхи на̄вачанасса са̄ хоти ва̄.

падаса̄, падена, биласа̄, билена.

118. пада̄дӣхи си.

пада̄дӣхи смим̣но си хоти ва̄.

падаси, паде, биласи, биле.

таттха кодха̄дико пуллин̇го, пада̄дико напум̣сако. таттха кечи садда̄ сама̄са, таддхитамаджджхе оданта̄ хонти [ка. 183; рӯ. 48; нӣ. 375], а̄подха̄ту, а̄помайам̣, ва̄йодха̄ту, ва̄йомайам̣, джӣва твам̣ сарадосатам̣ [джа̄. 1.2.9], ануйанти дисодисам̣ [дӣ. ни. 3.281] ичча̄ди.

кечи на̄сса са̄десам̣ лабханти, кодхаса̄ усуна̄ виджджхи [джа̄. 2.22.352], дал̣хам̣ ган̣ха̄хи тха̄маса̄ [джа̄. 1.7.30], падаса̄ва агама̄си, ма̄ка̄си мукхаса̄ па̄пам̣, саччена данто дамаса̄ упето-дамаса̄ти индрийадаманена, сучим̣ пан̣ӣтам̣ расаса̄ упетам̣ [джа̄. 1.7.18], вегаса̄ гантва̄на, а̄йуса̄ екапуттаманураккхе [кху. па̄. 9.7] ичча̄ди.

кечи смим̣но сйа̄десам̣ лабханти, падаси, биласи ичча̄ди.

кехичи маха̄вуттина̄ на̄, сма̄нам̣ со хоти, аттхасо, аккхарасо, суттасо, бйан̃джанасо, хетусо, йонисо, упа̄йасо, т̣ха̄насо, дӣгхасо, орасо, бахусо, путхусо, маттасо, бха̄гасо ичча̄ди.

‘‘падасо дхаммам̣ ва̄чеййа [па̄чи. 45], биласо вибхаджитва̄ нисинно асса’’ [дӣ. ни. 2.378] ичча̄дӣсу пана виччха̄йам̣ сопаччайо.

йада̄ пана сама̄санте маха̄вуттина̄ сйа̄дӣсу вибхаттӣсу са̄гамо хоти, тада̄ пуриса̄диган̣опи хоти, бйа̄саттаманасо, абйаггаманасо [а. ни. 3.29], путто джа̄то ачетасо [джа̄. 2.22.4], сумедхасо [а. ни. 4.62], бхӯримедхасо [су. ни. 1137] ичча̄ди.

ити мана̄диган̣ара̄си.

гун̣ава̄диган̣ара̄си

119. нтусса [ка. 124; рӯ. 98; нӣ. 299].

симхи нтусса т̣а̄ хоти.

гун̣ава̄ тит̣т̣хати.

120. йва̄до нтусса [ка. 92; рӯ. 100; нӣ. 249].

йоа̄дӣсу нтусса аттам̣ хоти.

гун̣аванта̄ тит̣т̣ханти.

121. нтантӯнам̣ нто йомхи пат̣хаме [ка. 92; рӯ. 100; нӣ. 249].

пат̣хаме йомхи савибхаттӣнам̣ нта, нтӯнам̣ нто хоти.

гун̣аванто тит̣т̣ханти.

122. т̣ат̣а̄ам̣ ге [ка. 126; рӯ. 101; нӣ. 301-2].

ге паре савибхаттӣнам̣ нта, нтӯнам̣ т̣а, т̣а̄, ам̣ хонти.

бхо гун̣ава, бхо гун̣ава̄, бхо гун̣авам̣, бхонто гун̣аванта̄, бхонто гун̣аванто, гун̣авантам̣, гун̣аванте, гун̣авантена.

123. тота̄тита̄ сасма̄смим̣на̄су [ка. 127, 187; рӯ. 102, 108; нӣ. 303, 386].

са, сма̄, смим̣, на̄су савибхаттӣнам̣ нта, нтӯнам̣ камена то, та̄,ти, та̄ хонти ва̄.

гун̣авата̄, гун̣авантехи, гун̣авантебхи, гун̣авантасса, гун̣авато.

124. нам̣мхи там̣ ва̄ [ка. 128; рӯ. 104; нӣ. 304].

нам̣мхи савибхаттӣнам̣ нта, нтӯнам̣ там̣ хоти ва̄.

гун̣аванта̄нам̣, гун̣аватам̣, гун̣авантасма̄, гун̣авантамха̄, гун̣аванта̄, гун̣авата̄, гун̣авантехи, гун̣авантебхи, гун̣авантасса, гун̣авато, гун̣аванта̄нам̣, гун̣аватам̣, гун̣авантасмим̣, гун̣авантамхи, гун̣авати, гун̣аванте, гун̣авантесу.

евам̣ бхагава̄, сӣлава̄, пан̃н̃ава̄, балава̄, дханава̄, ван̣н̣ава̄, бхогава̄, сутава̄ ичча̄ди. еттха ча а̄лапане бхагава̄ти ниччам̣ дӣгхо.

сабба̄ва̄, сабба̄ванто, сабба̄вантам̣, сабба̄ванте, сабба̄вантена, сабба̄вата̄, сабба̄вантехи…пе… сабба̄вантесу.

евам̣ йа̄ва̄, йа̄ванто, та̄ва̄, та̄ванто, етта̄ва̄, етта̄ванто, ким̣ва̄, ким̣ванто, китта̄ва̄, китта̄ванто ичча̄ди. татха̄ бходжанам̣ бхуттава̄, бхуттаванто, дхаммам̣ буддхава̄, буддхаванто, каммам̣ катава̄, катаванто ичча̄ди ча.

сатима̄, сатиманта̄, сатиманто, бхо сатима, бхо сатима̄, бхо сатимам̣, бхонто сатиманта̄, бхонто сатиманто, сатимантам̣, сатиманте, сатимантена, сатимата̄, сатимантехи, сатимантебхи, сатимантасса, сатимато, сатиманта̄нам̣, сатиматам̣, сатимантасма̄, сатимантамха̄, сатиманта̄, сатимата̄, сатимантехи, сатимантебхи, сатимантасса, сатимато, сатиманта̄нам̣, сатиматам̣, сатимантасмим̣, сатимантамхи, сатимати, сатиманте, сатимантесу.

евам̣ матима̄, гатима̄, па̄пима̄, джа̄тима̄, бха̄н̣ума̄, а̄йума̄, а̄йасма̄, сирима̄, хирима̄, дхитима̄, киттима̄, иддхима̄, джутима̄, мутима̄, тхутима̄, буддхима̄, чаккхума̄, бандхума̄, гома̄ ичча̄ди.

висесавидха̄намуччате.

125. химавато ва̄ о [ка. 94; рӯ. 105; нӣ. 252].

симхи химавантасаддасса о хоти ва̄. ‘гасӣна’нти лопо.

химаванто паббато [дха. па. 304], химава̄ паббато.

126. нтасса ча т̣а вам̣се [ка. 93; рӯ. 106; нӣ. 251].

ам̣, сесу нтасса ча нтусса ча саббасса т̣а хоти ва̄.

‘‘аджджхога̄хетва̄ химава’’нти [апа. тхера 2.47.59] па̄л̣и. сатимам̣, бандхумам̣, гун̣авасса, сатимасса, бандхумасса.

маха̄вуттина̄ квачи симхи ге ча паре нтусса аттам̣ хоти, ‘‘атуло на̄ма на̄мена, пан̃н̃аванто джутиндхаро’’ти [бу. вам̣. 21.10] ча ‘‘гатиманто сатиманто, дхитиманто ча йо исӣ’’ти [тхерага̄. 1052] ча ‘‘чаккхуманто маха̄йасо’’ти ча ‘‘туйхам̣ пита̄ маха̄вӣра, пан̃н̃аванта джутиндхара̄’’ти [апа. тхерӣ 2.2.389] ча па̄л̣ӣ.

пат̣хама̄йомхи квачи нтусса т̣а хоти, ваггумуда̄тӣрийа̄ пана бхиккхӯ ван̣н̣ава̄ хонти [па̄ра̄. 194], етха тумхе а̄вусо сӣлава̄ хотха [а. ни. 5.114], чаккхума̄ андхака̄ хонти, йе иттхӣнам̣ васам̣ гата̄ [джа̄. ат̣т̣ха. 2.3.36], сам̣суддхапан̃н̃а̄ кусала̄ мутима̄ бхаванти [су. ни. 887 (сам̣суддхапан̃н̃а̄ кусала̄ мутӣма̄)].

ити гун̣ава̄диган̣ара̄си.

гаччханта̄диган̣ара̄си

127. нтассам̣ симхи [ка. 186; рӯ. 107; нӣ. 382-4; ‘тассам̣’ (бахӯсу)].

симхи нтасса ам̣ хоти ва̄. силопо.

гаччхам̣, гаччханто, гаччханта̄, гаччханто, бхо гаччха, бхо гаччха̄, бхо гаччхам̣, бхонто гаччханта̄, бхонто гаччханто, гаччхантам̣, гаччханте, гаччхантена, гаччхата̄, гаччхантехи, гаччхантебхи, гаччхантасса, гаччхато, гаччханта̄нам̣, гаччхатам̣, гаччхантасма̄, гаччхантамха̄, гаччханта̄, гаччхата̄, гаччхантехи, гаччхантебхи, гаччхантасса, гаччхато, гаччханта̄нам̣, гаччхатам̣, гаччхантасмим̣, гаччхантамхи, гаччхати, гаччханте, гаччхантесу.

евам̣ карам̣, куббам̣, чарам̣, чавам̣, джайам̣, джахам̣, джа̄нам̣, джирам̣, дадам̣, дахам̣, джухам̣, сун̣ам̣, пачам̣, сарам̣, бхун̃джам̣, мун̃чам̣, сайам̣, сарам̣, харам̣, тит̣т̣хам̣, бхависсам̣, кариссам̣, гамиссам̣ ичча̄ди.

висесавидха̄намуччате.

‘нтасса ча т̣а вам̣се’ти ам̣, сесу нтасса т̣аттам̣, йам̣ йан̃хи ра̄джа бхаджати, сантам̣ ва̄ йади ва̄ асам̣. сӣлавантам̣ висӣлам̣ ва̄, васам̣ тассева гаччхати [джа̄. 1.15.181]. кичча̄нукруббасса кареййа киччам̣ [джа̄. 1.2.145] – анукруббасса̄ти пуна каронтасса.

маха̄вуттина̄ пат̣хама̄йомхи ча савибхаттисса нтасса ам̣ хоти, апи ну тумхе екантасукхам̣ локам̣ джа̄нам̣ пассам̣ вихаратха [дӣ. ни. 1.425], касам̣ кхеттам̣ бӣджам̣ вапам̣, дханам̣ винданти ма̄н̣ава̄ [тхерӣга̄. 112], бхаранти ма̄та̄питаро, пуббе катамануссарам̣ [а. ни. 5.39].

128. маханта̄раханта̄нам̣ т̣а̄ ва̄ [нӣ. 387, 712].

симхи етесам̣ нтасса т̣а̄ хоти ва̄.

маха̄, махам̣, маханто, маханта̄, маханто, бхо маха, бхо маха̄, бхо махам̣, бхонто маханта̄, бхонто маханто, махантам̣.

‘нтасса ча т̣а вам̣се’ти ам̣мхи нтасса т̣аттам̣, ‘‘сумахам̣ пурам̣, париккхиписса’’нти [джа̄. 2.22.792] па̄л̣и-сут̣т̣ху махантам̣ ба̄ра̄н̣асипуранти аттхо. сесам̣ гаччхантасамам̣.

араха̄ тит̣т̣хати. ‘нтассам̣ симхӣ’ти симхи нтасса ам̣, арахам̣ сугато локе [сам̣. ни. 1.161], арахам̣ самма̄самбуддхо [па̄ра̄. 1], араханта̄, араханто, арахантам̣, араханте, арахантена, арахата̄, арахантехи, арахантебхи, арахантасса, арахато, араханта̄нам̣, арахатам̣ ичча̄ди.

маха̄вуттина̄ брахмантасса ча нтасса т̣а̄ хоти симхи, браха̄, браханто, браханта̄, браханто, брахантам̣, браханте ичча̄ди.

‘‘са̄ париса̄ маха̄ хоти, са̄ сена̄ диссате маха̄’’ти [джа̄. 2.22.771] ча ‘‘маха̄ бханте бхӯмича̄ло’’ти [а. ни. 8.70] ча ‘‘маха̄ те упа̄сака паричча̄го’’ти [джа̄. ат̣т̣ха. 4.13.акиттиджа̄такаван̣н̣ана̄] ча ‘‘маха̄ ме бхайама̄гата’’нти ча ‘‘ба̄ра̄н̣асираджджам̣ на̄ма маха̄’’ти [джа̄. ат̣т̣ха. 1.1.маха̄сӣлаваджа̄такаван̣н̣ана̄] ча ‘‘маха̄сса хонти парива̄ра̄ бра̄хман̣агахапатика̄, маха̄сса хонти парива̄ра̄ бхиккхӯ бхиккхунийо’’ти [дӣ. ни. 3.204] ча ‘‘маха̄ ваханти дудит̣т̣хим̣, сан̇каппа̄ ра̄ганиссита̄’’ти ча па̄л̣ӣ. атра маха̄саддо нипа̄тапат̣ирӯпакопи сийа̄.

129. бхӯто.

бхӯдха̄тусиддхато нтасса ам̣ хоти симхи. суддхе ниччам̣, упападе аниччам̣.

бхавам̣ тит̣т̣хати, сампаттим̣ анубхавам̣, анубхаванто, тан̣хам̣ абхибхавам̣, абхибхаванто, дуккхам̣ парибхавам̣, парибхаванто тит̣т̣хати, бхаванта̄, бхаванто, хе бхаванта, хе бхаванта̄, хе бхаванто, хе бхава, хе бхава̄, хе бхавам̣. ‘‘каччи бхавам̣ абхирамаси аран̃н̃е’’ти [джа̄. 2.18.18] па̄л̣и.

хе бхаванта̄, хе бхаванто, бхавантам̣, бхаванте, бхавантена, бхавата̄, бхавантехи, бхавантебхи, бхавантасса, бхавато, бхаванта̄нам̣, бхаватам̣, бхавантасма̄, бхавантамха̄, бхаванта̄, бхавата̄, бхавантехи, бхавантебхи, бхавантасса, бхавато, бхаванта̄нам̣, бхаватам̣, бхавантасмим̣, бхавантамхи, бхавати, бхаванте, бхавантесу.

130. бхавато ва̄ бхонто гайона̄се [ка. 243; рӯ. 8, 110; нӣ. 484].

га, йо, на̄, сесу бхавантасса бхонто хоти ва̄. суттавибхаттена ам̣, хи, нам̣, сма̄дӣсу ча.

бхонта̄, бхонто, хе бхонта, хе бхонта̄, хе бхонто, бхонтам̣, бхонте, бхонтена, бхота̄, бхонтехи, бхонтебхи, бхонтасса, бхото, бхонта̄нам̣, бхотам̣, бхонтасма̄, бхонтамха̄, бхонта̄, бхота̄, бхонтехи, бхонтебхи, бхонтасса, бхото, бхонта̄нам̣, бхотам̣, бхонтасмим̣, бхонтамхи, бхоти, бхонте, бхонтесу.

бхо, бхантети две вуддхиаттхе сиддха̄ а̄мантанаттхе нипа̄та̄ ева, техи парам̣ га, йонам̣ лопо, ито бхо сугатим̣ гаччха [итиву. 83], уммуджджабхо путхусиле, куто ну а̄гаччхатха бхо тайо джана̄ [джа̄. 1.9.87], пассатха бхо имам̣ кулапуттам̣, ехи бханте кхама̄пехи, со те бхиккхӯ кхама̄песи ‘‘кхаматха бханте’’ти. татха̄ бхадданте, бхадданта̄ти две ‘‘туйхам̣ бхаддам̣ хоту, тумха̄кам̣ бхаддам̣ хотӯ’’ти аттхе сиддха̄ а̄мантананипа̄та̄ва, ‘‘бхадданте’’ти те бхиккхӯ бхагавато паччассосум̣ [сам̣. ни. 1.249], там̣ во вада̄ми бхадданте, йа̄вантеттха сама̄гата̄ [джа̄. 1.7.108]. бхадданта, бхадантасадда̄ пана пуриса̄диган̣ика̄ ева.

сантасаддо пана саппурисе виджджама̄не сама̄не ча паватто идха лаббхати. самети асата̄ асам̣ [джа̄. 1.2.16]. сам̣, санто, санта̄, санто, бхосанта, бхосанта̄, бхоса, бхо са̄, бхо сам̣ ва̄, бхонто санта̄, бхонто санто. йам̣ йан̃хи ра̄джа бхаджати, сантам̣ ва̄ йади ва̄ асам̣ [джа̄. 1.15.180]. санте, сантена, сата̄.

131. сато сабба бхе [ка. 185; рӯ. 112; нӣ. 378].

бхе паре сантасса сабаа̄десо хоти ва̄.

сантехи, сантебхи, саббхи, сантасса, сато, санта̄нам̣, сатам̣, сантасма̄, сантамха̄, санта̄, сата̄, сантехи, сантебхи, саббхи, сантасса, сато, санта̄нам̣, сатам̣, сантасмим̣, сантамхи, сати, санте, сантесу. санто саппуриса̄ локе, дӯресанто пака̄сенти [дха. па. 304], чатта̄ро пуггала̄ санто сам̣виджджама̄на̄ локасмим̣ [а. ни. 4.85], пахусанто на бхарати [су. ни. 91].

кхеде ниродхе ча паватто санто пуриса̄диган̣а̄дико, дӣгхам̣ сантасса йоджанам̣ [дха. па. 61], санта̄ хонти самита̄ нируддха̄ ичча̄ди.

ити гаччханта̄диган̣ара̄си.

ра̄джа̄дийува̄диган̣ара̄си

132. ра̄джа̄дийува̄дӣха̄ [ка. 189; рӯ. 113; нӣ. 390-1].

ра̄джа̄дӣхи йува̄дӣхи ча сисса а̄ хоти.

ра̄джа̄ гаччхати.

133. йонама̄но [ка. 190; рӯ. 114; нӣ. 392].

ра̄джа̄дӣхи йува̄дӣхи ча йонам̣ а̄но хоти ва̄.

ра̄джа̄но.

ва̄ти ким̣? чатуро ча маха̄ра̄джа̄.

бхо ра̄джа, бхо ра̄джа̄, бхонто ра̄джа̄но.

134. вам̣мха̄нан̇ [ка. 188; рӯ. 115; нӣ. 393].

ра̄джа̄дӣнам̣ йува̄дӣнан̃ча а̄нан̇а хоти ва̄ ам̣мхи.

ра̄джа̄нам̣, ра̄джам̣, ра̄джа̄но, чатуро ча маха̄ра̄дже [пе. ва. 11].

135. на̄сма̄су ран̃н̃а̄ [ка. 137, 270; рӯ. 116, 120; нӣ. 316, 542].

на̄, сма̄су ра̄джасса ран̃н̃а̄ хоти ва̄.

ран̃н̃а̄, ра̄джена.

136. ра̄джасси на̄мхи [нӣ. 316].

на̄мхи ра̄джасса и хоти.

ра̄джина̄.

137. сунам̣хисву [ка. 169; рӯ. 117; нӣ. 357].

су, нам̣, хису ра̄джасса ухоти ва̄.

ра̄джӯхи, ра̄джӯбхи, ра̄джехи, ра̄джебхи.

138. ран̃н̃оран̃н̃ассара̄джино се [ка. 139; рӯ. 118; нӣ. 314].

сепаре савибхаттисса ра̄джасса ран̃н̃о, ран̃н̃асса, ра̄джино хонти ва̄.

ран̃н̃о, ран̃н̃асса, ра̄джино.

ва̄ти ким̣? ра̄джасса.

ра̄джӯнам̣, ра̄джа̄нам̣.

139. ра̄джасса ран̃н̃ам̣ [ка. 136; рӯ. 119; нӣ. 315].

нам̣мхи ра̄джасса ран̃н̃ам̣ хоти ва̄.

ран̃н̃ам̣, ра̄джасма̄, ра̄джамха̄, ран̃н̃а̄, ра̄джӯхи, ра̄джӯбхи, ра̄джехи, ра̄джебхи, ран̃н̃о, ран̃н̃асса, ра̄джино, ра̄джасса ва̄, ра̄джӯнам̣, ра̄джа̄нам̣, ран̃н̃ам̣.

140. смим̣мхи ран̃н̃ера̄джини [ка. 138; рӯ. 121; нӣ. 317].

смим̣мхи савибхаттисса ра̄джасса ран̃н̃е, ра̄джини хонти ва̄.

ран̃н̃е, ра̄джини, ра̄джасмим̣, ра̄джамхи, ра̄джӯсу, ра̄джесу.

141. сама̄се ва̄.

сама̄сат̣т̣ха̄не саббе те а̄деса̄ викаппена хонти.

чатта̄ро маха̄ра̄джа̄ [дӣ. ни. 2.336], чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но [а. ни. 3.37], девара̄джа̄нам̣, девара̄джам̣, девара̄джа̄но, девара̄дже, чатта̄ро ча маха̄ра̄дже, ман̣имхи пасса ниммитам̣ [джа̄. 2.22.1394], ка̄сиран̃н̃а̄, ка̄сира̄джена, девара̄джӯхи, девара̄джехи, ка̄сиран̃н̃о, ка̄сира̄джасса, девара̄джӯнам̣, девара̄джа̄нам̣…пе… ка̄сиран̃н̃е, ка̄сира̄дже, девара̄джӯсу, девара̄джесу.

маха̄вуттина̄ ра̄джато йонам̣ ино хоти, ‘‘самантапа̄са̄дика̄ на̄ма, сол̣аса̄сим̣су ра̄джино, екӯнатим̣се каппамхи, ито сол̣асара̄джино [апа. тхера 1.12.54-55 (екӯнатим̣сакаппамхи, ито сол̣асара̄джа̄но)], кусара̄джам̣ махаббалам̣ [джа̄. 2.20.67], са̄лара̄джам̣ва пуппхитам̣ [апа. тхера 1.42.86], ул̣ура̄джам̣ва собхитам̣, чатуро ча маха̄ра̄дже [пе. ва. 11], йудхан̃чайо анун̃н̃а̄то, саббадаттена ра̄джина̄ [джа̄. 1.11.81], тада̄ ада̄си мам̣ та̄то, бимбиса̄расса ра̄джино [апа. тхерӣ. 2.2.326], никкхаманте маха̄ра̄дже, патхавӣ сампакампатха’’ ичча̄дӣни па̄л̣ипада̄ни.

брахма̄, брахма̄но, бхо брахма, бхо брахма̄. ‘гхабрахма̄дитве’ти гасса еттам̣, бхо брахме, бхонто брахма̄но, брахма̄нам̣, брахмам̣, брахма̄но.

142. на̄мхи [ка. 198; рӯ. 123; нӣ. 410].

на̄мхи брахмасса ухоти ва̄.

брахмуна̄, брахмена, брахмехи, брахмебхи.

143. брахмассу ва̄ [ка. 198; рӯ. 123; нӣ. 410].

са, нам̣су брахмасса у хоти ва̄.

144. джхала̄ сасса но [ка. 117; рӯ. 124; нӣ. 292].

джха, лато сасса но хоти.

брахмуно, брахмасса, брахмӯнам̣, брахма̄нам̣.

145. сма̄ на̄ва брахма̄ ча [ка. 270; рӯ. 120; нӣ. 542].

атта̄’тумехи ча брахмато ча сма̄сса на̄ вийа рӯпам̣ хоти.

брахмуна̄, брахмасма̄, брахмамха̄, брахмуно, брахмасса, брахмӯнам̣, брахма̄нам̣. ‘камма̄дито’ти суттена смим̣но ни хоти, брахмасмим̣, брахмамхи, брахмани, брахме, брахмесу.

атта̄, атта̄но, бхо атта, бхо атта̄, бхонто атта̄но, атта̄нам̣, аттам̣, атта̄но. ‘на̄ссено’ти викаппена на̄сса енаттам̣, аттана̄, аттена.

146. сухисванака [ка. 211; рӯ. 126; нӣ. 439;. сухисунака (бахӯсу)].

су, хису атта̄’тума̄нам̣ анто анака хоти.

аттанехи, аттанебхи, аттехи, аттебхи.

147. нотта̄тума̄ [ка. 213; рӯ. 127; нӣ. 440].

атта̄’тумато сасса но хоти.

аттано, аттасса, атта̄нам̣, аттасма̄, аттамха̄, атта̄, аттана̄, аттанехи, аттанебхи, аттехи, аттебхи, аттано, аттасса, атта̄нам̣, аттасмим̣, аттамхи, аттани, атте, аттесу, аттанесу.

сама̄се пана пуриса̄дирӯпам̣ хоти, пахито атта̄ етена̄ти пахитатто, пахитатта̄, пахитаттам̣, пахитатте, пахитаттена, пахитаттехи, пахитаттебхи, пахитаттасса, пахитатта̄нам̣, пахитаттасма̄, пахитаттамха̄, пахитатта̄, пахитаттехи, пахитаттебхи, пахитаттасса, пахитатта̄нам̣, пахитаттасмим̣, пахитаттамхи, пахитатте, пахитаттесу.

а̄тума̄, а̄тума̄но, а̄тума̄нам̣, а̄тумам̣, а̄тума̄но, а̄тумана̄, а̄тумена, а̄туманехи, а̄туманебхи, а̄тумано, а̄тумасса, а̄тума̄нам̣ ичча̄ди.

сакха̄ тит̣т̣хати.

148. а̄йо но ча сакха̄ [ка. 191; рӯ. 130; нӣ. 394].

сакхато йонам̣ а̄йо ча но ча хонти ва̄ а̄но ча.

сакха̄но, сакха̄йо.

149. нона̄сесви [ка. 194; рӯ. 131; нӣ. 407].

но, на̄, сесу сакхантасса и хоти ва̄.

сакхино.

суттавибхаттена ттапаччайамхи иттам̣, ‘‘сакхиттам̣ кареййа, сакхиттам̣ на кареййа̄’’ти [тхерага̄. 1017 (сакхитам̣)] па̄л̣ӣ.

150. йосвам̣хисма̄нам̣сва̄ран̇а [ка. 195-6; рӯ. 133-4; нӣ. 408-9; йосвам̣хисуча̄ран̇а (бахӯсу)].

йосу ам̣, хи, сма̄, нам̣су сакхантасса а̄ран̇а хоти. ‘т̣от̣е ва̄’ти суттена а̄ра̄десато йонам̣ камена т̣о, т̣е хонти.

сакха̄ро тит̣т̣ханти. ‘гхабрахма̄дитве’ти гасса викаппена еттам̣, бхо сакха, бхо сакха̄, бхо сакхе, харе сакха̄ кисса мам̣ джаха̄си [джа̄. 1.6.94].

‘‘сакхи, сакхӣти двайам̣ иттхийам̣ сиддха’’нти вуттийам̣ вуттам̣.

бхонто сакха̄но, бхонто сакха̄йо, бхонто сакхино, бхонто сакха̄ро, сакха̄нам̣, сакха̄рам̣, сакхам̣, сакха̄но, сакха̄йо, сакхино, сакха̄ре, сакха̄ро, сакхина̄, сакха̄рена, сакхена, сакха̄рехи, сакха̄ребхи, сакхехи, сакхебхи, сакхисса, сакхино, сакха̄ра̄нам̣, сакха̄нам̣.

151. сма̄нам̣су ва̄ [ка. 194, 170; рӯ. 120, 131; нӣ. 407, 542].

сма̄, нам̣су сакхантасса и хоти ва̄.

сакхӣнам̣, сакхисма̄, сакхимха̄, сакха̄, сакхина̄, сакха̄расма̄, сакха̄рамха̄, сакха̄ра̄, сакха̄рехи, сакха̄ребхи, сакхехи, сакхебхи, сакхисса, сакхино, сакха̄ра̄нам̣, сакха̄нам̣, сакхӣнам̣.

152. т̣е смим̣но [ка. 192; рӯ. 135].

сакхато смим̣но т̣е хоти. ниччаттхамидам̣ суттам̣.

сакхе, сакха̄ресу, сакхесу. ‘‘нета̄диса̄ сакха̄ хонти, лаббха̄ ме джӣвато сакха̄’’ти [джа̄. 1.7.9] па̄л̣и. пуриса̄динайена йонам̣ видхи.

сама̄се пана саббам̣ пуриса̄дирӯпам̣ лаббхати, ‘‘саббамитто саббасакхо, па̄памитто па̄пасакхо’’ти [дӣ. ни. 3.253] ча па̄л̣и. па̄пасакхо, па̄пасакха̄, па̄пасакхам̣, па̄пасакхе, па̄пасакхена, па̄пасакхехи, па̄пасакхебхи…пе… па̄пасакхасмим̣, па̄пасакхамхи, па̄пасакхе, па̄пасакхесу.

йува̄ гаччхати.

153. йонам̣ ноне ва̄ [ка. 155, 157; рӯ. 137, 140; нӣ. 335, 343].

йува, пума̄дӣхи пат̣хама̄, дутийа̄йонам̣ камена но, не хонти ва̄.

154. нона̄несва̄ [ка. 157; рӯ. 140; нӣ. 343].

но, на̄, несу йува̄дӣнам̣ анто а̄ хоти ва̄.

йува̄но, йува̄на̄, йува̄, хе йува, хе йува̄, хе йува̄но, хе йува̄ ва̄, йува̄нам̣, йувам̣, йува̄не, йуве, йувена, йува̄на̄.

155. йува̄дӣнам̣ сухисва̄нан̇а [ка. 157; рӯ. 140; нӣ. 337-9, 343].

йува, пума̄дӣнам̣ анто а̄нан̇а хоти ва̄ су, хису.

йува̄нехи, йувехи, йува̄небхи, йувебхи, йувасса.

156. йува̄ сассино.

йувато сасса ино хоти ва̄.

йувино, йува̄нам̣, йувасма̄, йувамха̄.

157. сма̄смим̣нам̣ на̄не [ка. 156-7-8; рӯ. 140-2-3].

йува, пума̄дӣхи сма̄, смим̣нам̣ на̄, не хонти ва̄. ‘нона̄несва̄’ти на̄мхи а̄ттам̣.

йува̄на̄, йува̄нехи, йува̄небхи, йувехи, йувебхи, йувасса, йувино, йува̄нам̣, йувасмим̣, йувамхи, йуве, йува̄не, йува̄несу, йувесу.

рӯпасиддхийам̣ пана ‘‘магхава, йува̄дӣнамантасса а̄на̄десо хоти ва̄ сабба̄су вибхаттӣсӯ’’ти [рӯ. 140; нӣ. 343] вуттам̣.

пума̄, пума̄но, хе пума, хе пума̄.

158. гассам̣ [ка. 153; рӯ. 138; нӣ. 333].

пумато гасса ам̣ хоти ва̄.

хе пумам̣, хе пума̄но, пума̄нам̣, пумам̣, пума̄не, пуме.

159. на̄мхи [ка. 159; рӯ. 139; нӣ. 340].

на̄мхи пумантасса а̄ хоти ва̄.

пума̄на̄, пумена.

160. пумакамматха̄маддха̄нам̣ ва̄ сасма̄су ча [ка. 157, 159; рӯ. 139, 140; нӣ. 338, 140].

на̄мхи ча са, сма̄су ча пума, камма, тха̄маддха̄нам̣ анто у хоти ва̄.

пумуна̄, пума̄нехи, пума̄небхи, пумехи, пумебхи, пумасса, пумуно, пума̄нам̣, пумасма̄, пумамха̄, пума̄на̄, пумуна̄, пума̄нехи, пума̄небхи, пумехи, пумебхи, пумуно, пумасса, пума̄нам̣, пумасмим̣, пумамхи, пуме.

161. пума̄ [ка. 156; рӯ. 142; нӣ. 336].

пумато смим̣но не хоти ва̄. ‘нона̄несва̄’ти пумантасса а̄ттам̣.

пума̄не.

162. сумха̄ ча [ка. 158; рӯ. 143; нӣ. 339].

сумхи пумантасса а̄ ча хоти а̄не ча.

пума̄несу, пума̄су, пумесу.

си, йонам̣ пуриса̄дивидхи ча хоти, ‘‘йатха̄ бала̄кайонимхи, на виджджати пумо сада̄ [апа. тхера 1.1.511], сол̣аситтхисахасса̄нам̣, на виджджати пумо тада̄ [чарийа̄ 3.49], иттхӣ хутва̄ сваджджа пумомхи дево [дӣ. ни. 2.354], тхийо тасса паджа̄йанти, на пума̄ джа̄йаре куле’’ти [джа̄. 1.8.54] па̄л̣ӣ.

магхавасаддо йувасаддасадисоти рӯпасиддхийам̣ [рӯ. 66] вуттам̣, гун̣ава̄диган̣икоти садданӣтийам̣ [нӣ. пада. 220] иччхито. агханти дуккхам̣ па̄пан̃ча вуччати, на агхам̣ магхам̣, сукхам̣ пун̃н̃ан̃ча, магхо ити пура̄н̣ам̣ на̄мам̣ асса аттхӣти магхава̄ти [сам̣. ни. 1.259] аттхо па̄л̣ийам̣ диссати.

тха̄масаддо пуриса̄диган̣о, тха̄мена, тха̄муна̄, тха̄масса, тха̄муно, тха̄масма̄, тха̄мамха̄, тха̄ма̄, тха̄муна̄, тха̄масса, тха̄муно. сесам̣ пурисасамам̣.

аддха̄ вуччати ка̄ло. на̄дйекавачанесу-дӣгхена аддхуна̄, аддхана̄, аддхена, дӣгхасса аддхуно, аддхусса, аддхасса, аддхуна̄, аддхумха̄, аддхусма̄, аддха̄, аддхамха̄, аддхасма̄, аддхуно, аддхусса, аддхасса, аддхани, аддхе, аддхамхи, аддхасминти чӯл̣амоггалла̄не а̄гатам̣. сесам̣ йувасадисам̣.

упаддхава̄чако аддхасаддо идха на лаббхати, екам̣саттхава̄чако ча нипа̄то ева. ‘‘аддха̄намаггаппат̣ипанно’’тиа̄дӣсу аддха̄насаддо пана висум̣ сиддхо напум̣сакалин̇гова.

муддхасадде ‘‘муддха̄ те пхалату саттадха̄, муддха̄ ме пхалату саттадха̄’’ ичча̄дӣсу [джа̄. 1.16.295; дха. па. ат̣т̣ха. 1.тиссаттхераваттху] сиро вуччати, ‘‘паббатамуддханит̣т̣хито’’ ичча̄дӣсу [дӣ. ни. 2.70] маттхакам̣ вуччати, тадубхайам̣ идха лаббхати, смим̣вачане муддханӣти сиддхам̣, сесам̣ йувасамам̣. ба̄лава̄чако пана пурисанайо. хаттхамут̣т̣хива̄чако иттхилин̇го.

асма̄ вуччати па̄са̄н̣о, усма̄ вуччати ка̄йагги, бхисма̄ вуччати бхайа̄нако маха̄ка̄йо.

таттха асмасадде ‘‘там̣ те пан̃н̃а̄йа бхинда̄ми, а̄мам̣ паккам̣ва асмана̄ [су. ни. 445], ма̄ твам̣ чанде кхали асманӣ’’ти па̄л̣ӣ. сесам̣ йувасамам̣. усма̄, бхисма̄садда̄пи йувасадиса̄ти ваданти.

чӯл̣амоггалла̄не муддха, га̄н̣д̣ӣвадханва, ан̣има, лагхима̄дайо ча асмасадиса̄ти вуттам̣.

йаттха суттавидха̄нам̣ на диссати, таттха маха̄вуттина̄ ва̄ суттавибхаттена ва̄ рӯпам̣ видхийати.

ити ра̄джа̄дийува̄диган̣ара̄си.

ака̄рантапуллин̇гам̣ нит̣т̣хитам̣.

а̄ка̄рантапуллин̇гара̄си

‘гасӣна’нти силопо, са̄ тит̣т̣хати.

‘екавачанайосвагхона’нти йосу ча екавачанесу ча рассо, ‘ато йона’мичча̄дина̄ видха̄нам̣, са̄ тит̣т̣ханти.

163. са̄ссам̣се ча̄нан̇а.

ам̣, сесу ге ча са̄саддасса а̄нан̇а хоти.

бхо са̄на, бхонто са̄, сам̣, са̄нам̣, се, сена, са̄хи, са̄бхи, сасса, са̄насса, са̄нам̣, сасма̄, самха̄, са̄, са̄хи, са̄бхи, сасса, са̄насса, са̄нам̣, сасмим̣, самхи, се, са̄су.

атха ва̄ ‘са̄ссам̣се ча̄нан̇а’ити сутте часаддо авуттасамуччайаттхопи хотӣтикатва̄ сито сеса̄су вибхаттӣсупи а̄нан̇а хоти ва̄, маха̄вуттина̄ ча а̄на̄десато йонам̣ о.

са̄ гаччхати, са̄но гаччханти, са̄ ва̄, хе са, хе са̄, хе са̄на, хе са̄, хе са̄но, сам̣, са̄нам̣, се, са̄не ичча̄ди.

садданӣтирӯпам̣ вуччате –

са̄ тит̣т̣хати, са̄ тит̣т̣ханти, са̄но тит̣т̣ханти, бхо са̄, бхонто са̄, са̄но, са̄нам̣, са̄не, са̄на̄, са̄нехи, са̄небхи, са̄сса, са̄нам̣, са̄на̄, са̄нехи, са̄небхи, са̄сса, са̄нам̣, са̄не, са̄несӯти [нӣти. пада. 211].

ваттаха̄ вуччати сатто [сакко (амаракоса, 1-145 га̄тха̄йам̣)].

164. ваттаха̄ санам̣нам̣ нона̄нам̣.

ваттахато сасса но хоти, нам̣вачанасса на̄нам̣ хоти.

ваттаха̄но дети, ваттаха̄на̄нам̣ дети. сесам̣ йувасаддасамам̣.

садданӣтийам̣ пана на̄, сесу ваттахина̄, ваттахиноти [нӣти. пада. 219; (таттха на̄мхи ваттаха̄на̄ти диссати)] вуттам̣.

дал̣хадхамма̄, дал̣хадхамма̄, дал̣хадхамма̄но. ‘‘сиккхита̄ дал̣хадхаммино’’типи [сам̣. ни. 1.209] па̄л̣и. бхо дал̣хадхамма̄, бхонто дал̣хадхамма̄, дал̣хадхамма̄но, дал̣хадхаммино, дал̣хадхамма̄нам̣, дал̣хадхамма̄не, дал̣хадхаммина̄, дал̣хадхаммехи. сесам̣ пурисасамам̣. евам̣ паччаккхадхамма̄ти. виват̣аччхадасадде пана на̄мхи иттам̣ наттхи, сесам̣ дал̣хадхаммасамам̣. па̄л̣ийам̣ пана ‘‘дал̣хадхаммоти виссуто’’ти [джа̄. 2.22.300] ча ‘‘локе виват̣аччхадо’’ти [дӣ. ни. 1.258] ча дит̣т̣хатта̄ ете садда̄ пурисарӯпа̄ ака̄ранта̄пи йуджджанти.

вуттасира̄ вуччати нававоропитакесо, вуттасира̄ бра̄хман̣о, вуттасира̄, вуттасира̄но, вуттасира̄нам̣, вуттасира̄не, вуттасира̄на̄, вуттасира̄нехи. сесам̣ пурисасамам̣. па̄л̣ийам̣ пана ‘‘ка̄пат̣ико ма̄н̣аво вуттасиро’’типи [ма. ни. 2.426] диссати.

раха̄ вуччати па̄падхаммо. раха̄, раха̄, рахино, раха̄нам̣, рахине, рахина̄, рахинехи, рахинебхи, рахасса, рахино, раха̄нам̣…пе… раха̄не, раха̄несӯти [нӣти. пада. 217] саббам̣ садданӣтийам̣ вуттам̣, идха пана маха̄вуттина̄ сиддхам̣.

ити а̄ка̄рантапуллин̇гара̄си.

ика̄рантапуллин̇гара̄си

‘гасӣна’нти лопо, муни гаччхати.

165. лопо [ка. 118; рӯ. 146; нӣ. 293].

джха, лато йонам̣ лопо хоти. ‘йолопанӣсу дӣгхо’ти дӣгхо.

мунӣ гаччханти.

166. йосу джхисса пуме [ка. 96; рӯ. 148; нӣ. 259].

пуллин̇ге йосу джхасан̃н̃асса и-ка̄расса т̣а хоти ва̄.

мунайо гаччханти.

джхисса̄ти ким̣? раттийо, дан̣д̣ино.

пумети ким̣? ат̣т̣хӣни.

бхо муни, ‘айунам̣ ва̄ дӣгхо’ти дӣгхо, бхо мунӣ, бхонто мунӣ, бхонто мунайо, муним̣, мунӣ, мунайо, мунина̄, мунӣхи, мунӣбхи, мунисса, мунино, мунӣнам̣, мунисма̄, мунимха̄.

167. на̄ сма̄сса [ка. 215; рӯ. 41; нӣ. 442].

джха, лато сма̄сса на̄ хоти ва̄.

мунина̄, мунӣхи, мунӣбхи, мунисса, мунино, мунӣнам̣, мунисмим̣, мунимхи, мунӣсу.

иси гаччхати, исӣ, исайо, бхо иси, бхо исӣ, бхонто исӣ, бхонто исайо ичча̄ди.

агги джалати, аггӣ, аггайо, бхо агги, бхо аггӣ, бхонто аггӣ, бхонто аггайо ичча̄ди.

евам̣ куччхи, мут̣т̣хи, ган̣т̣хи, ман̣и, пати, адхипати, гахапати, сена̄пати, нарапати, йати, н̃а̄ти, са̄ти, ваттхи, атитхи, са̄ратхи, бонди, а̄ди, упа̄ди, нидхи, видхи, одхи, бйа̄дхи, сама̄дхи, удадхи, упадхи, нирупадхи, дхани, сена̄ни, капи, дӣпи, кими, тими, ари, хари, гири, кали, бали, са̄ли, ан̃джали, кави, рави, аси, маси, кеси, песи, ра̄си, ахи, вӣхиичча̄дайо.

висесавидха̄намуччате.

маха̄вуттина̄ акатарассехипи кехичи джхасан̃н̃ехи йонам̣ но хоти, ‘‘чха мунино ага̄рамунино, анага̄рамунино, секхамунино, асекхамунино, паччекамунино, мунимунино’’ти [маха̄ни. 14] ча ‘‘н̃а̄н̣упапанна̄ мунино вадантӣ’’ти ча ‘‘екамека̄йа иттхийа̄, ат̣т̣хат̣т̣ха патино сийу’’нти ча [джа̄. 2.21.344] ‘‘патино кирамха̄кам̣ висит̣т̣хана̄рӣна’’ [ви. ва. 323] нти ча ‘‘хам̣са̄дхипатино име’’ти [джа̄. 2.21.38] ча суттапада̄ни диссанти.

га̄тха̄су ‘гхабрахма̄дитве’ти мунито гасса еттан̃ча хоти, порохиччо тавам̣ муне [апа. тхера 1.1.540], дхаммадассо тавам̣ муне [апа. тхера 1.1.540], чирам̣ джӣва маха̄вӣра, каппам̣ тит̣т̣ха маха̄муне [апа. тхера 1.2.168], пат̣игган̣ха маха̄муне [апа. тхера 1.41.83]. туйхаттха̄йа маха̄мунети [апа. тхера 1.3.345].

техийева ам̣вачанасса нан̃ча хоти, тама̄ху екам̣ мунинам̣ чарантам̣ [су. ни. 210], мунинам̣ монапатхесу сиккхама̄нам̣ [джа̄. 1.8.44], питарам̣ путтагиддхинам̣ [джа̄. 2.22.2377], саббака̄масамиддхинам̣ [джа̄. 1.13.103].

исисадде пана –

168. т̣е сиссисисма̄ [т̣е сиссасма̄ (мӯлапа̄т̣хе)].

исимха̄ сисса т̣е хоти ва̄.

йо но’джджа винайе кан̇кхам̣, аттхадхаммавидӯ исе [джа̄. 2.22.1164]. ‘гхабрахма̄дитве’ти гасса еттан̃ча хоти, нисӣда̄хи маха̄исе [джа̄. 2.20.114], твам̣ но’си саран̣ам̣ исе [джа̄. 2.22.1326], путто уппаджджатам̣ исе [джа̄. 1.14.104].

169. дутийасса йосса.

исимха̄ дутийасса йосса т̣е хоти ва̄.

саман̣е бра̄хман̣е ванде, сампанначаран̣е исе [джа̄. 1.16.314].

сама̄се пана махеси гаччхати, махесӣ гаччханти, махесайо, махесино. ам̣вачане махесинанти сиджджхати. ‘‘сан̇га̄йим̣су махесайо [ви. ва. гантха̄рамбхакатха̄ пе. ва. гантха̄рамбхакатха̄], ва̄намутта̄ махесайо’’ти [абхидхамматтхасан̇гахе 113 пит̣т̣хе] ча ‘‘на там̣ саммаггата̄ йан̃н̃ам̣, упайанти махесино, етам̣ саммаггата̄ йан̃н̃ам̣, упайанти махесино [сам̣. ни. 1.120], паханта̄ махесино ка̄ме, йена тин̣н̣а̄ махесино’’ти ча ‘‘махесим̣ виджита̄вина’’нти [ма. ни. 2.459] ча ‘‘сан̇гхан̃ча̄пи махесинам̣, кун̃джарам̣ва махесинам̣, упагантва̄ махесинам̣ [бу. вам̣. 9.1], кхиппам̣ пасса махесинам̣ [джа̄. 2.19.70], катакиччам̣ махесина’’нти [джа̄. 2.19.102] ча суттапада̄ни диссанти.

аггисадде –

170. сиссаггито ни [ка. 95; рӯ. 145; нӣ. 254; ‘сисса̄ггито ни’ (бахӯсу)].

аггито сисса ни хоти ва̄.

агги джалати, аггини джалати, аггӣ джаланти, аггайо ичча̄ди.

па̄л̣ийам̣ пана ‘‘агги, гини, аггинӣ’’ти тайо аггипарийа̄йа̄ диссанти – ‘‘ра̄гагги, досагги, мохаггӣ’’ти [а. ни. 7.46] ча ‘‘чханна̄ кут̣и а̄хито гини, виват̣а̄ кут̣и ниббуто гини [су. ни. 19], маха̄гини сампаджджалито [тхерага̄. 702 (тхокам̣ висадисам̣)], йасма̄ со джа̄йате гинӣ’’ти [джа̄. 1.10.58] ча ‘‘аггиним̣ сампаджджалитам̣ пависантӣ’’ти [су. ни. 675] ча. тесам̣ висум̣ висум̣ рӯпама̄ла̄ лаббхати.

сет̣т̣хи, пати, адхипати, сена̄пати, атитхи, са̄ратхисаддехи ча йонам̣ но хоти, ам̣вачанасса нам̣ хоти ва̄, сет̣т̣хино, сет̣т̣хинам̣, патино, патинам̣, адхипатино, адхипатинам̣, сена̄патино, сена̄патинам̣, атитхино, атитхинам̣, са̄ратхино, са̄ратхинанти. гахапатайо, джа̄нипатайо ичча̄дӣни ниччарӯпа̄ни диссанти.

а̄дисадде –

‘раттхйа̄дӣхи т̣о смим̣но’ти смим̣но т̣о хоти, а̄дисмим̣, а̄димхи, а̄до, га̄тха̄до, па̄да̄до. ‘‘а̄дим̣, га̄тха̄дим̣, па̄да̄дим̣’’ ичча̄дӣсу пана а̄дха̄раттхе дутийа̄ ева ‘‘имам̣ раттим̣, имам̣ дивасам̣, пуримам̣ дисам̣, паччхимам̣ дисам̣, там̣ кхан̣ам̣, там̣ лайам̣, там̣ мухуттам̣’’ ичча̄дӣсу вийа.

ида̄ни сама̄се джхисса т̣а̄деса̄бха̄во вуччати.

171. итон̃н̃аттхе пуме.

пуме ан̃н̃ападаттхасама̄се и-ка̄рамха̄ пат̣хама̄, дутийа̄йонам̣ камена но, не хонти ва̄. суттавибхаттена уттарападаттхасама̄сепи квачи йонам̣ но, не хонти.

пат̣хама̄йомхи –

миччха̄дит̣т̣хино, самма̄дит̣т̣хино, мут̣т̣хассатино, упат̣т̣хитассатино, аса̄ре са̄раматино [дха. па. 11], нимма̄наратино дева̄, йе дева̄ васаваттино [сам̣. ни. 1.168], ат̣т̣хете чаккаваттино, дхамме дхамма̄нуваттино [сам̣. ни. 5.34], саггам̣ сугатино йанти [дха. па. 126], томара’н̇кусапа̄н̣ино [джа̄. 2.22.223], дан̣д̣амуггарапа̄н̣ино, арийавуттино, нипака̄ сантавуттино ичча̄ди.

дутийа̄йомхи –

мут̣т̣хассатине, упат̣т̣хитассатине, арийавуттине, томара’н̇кусапа̄н̣ине [джа̄. 2.22.190] ичча̄ди.

ва̄твева? миччха̄дит̣т̣хӣ джана̄ гаччханти, миччха̄дит̣т̣хӣ джане пассати.

гарӯ пана ‘‘томара’н̇кусапа̄н̣айо, аттхе виса̄радаматайо’’ти [ка. 253] рӯпа̄ни идха иччханти.

ан̃н̃аттхети ким̣? миччха̄дит̣т̣хийо дхамма̄, миччха̄дит̣т̣хийо дхамме.

пумети ким̣? миччха̄дит̣т̣хинийо иттхийо, миччха̄дит̣т̣хӣни кула̄ни.

172. не смим̣но квачи [нӣ. 453].

пуме ан̃н̃аттхе ито смим̣но квачи не хоти.

катан̃н̃умхи ча посамхи, сӣлаванте арийавуттине [джа̄. 1.10.78]. саббака̄масамиддхине куле, чхаттапа̄н̣ине, дан̣д̣апа̄н̣ине, томара’н̇кусапа̄н̣ине [джа̄. 2.22.190] ичча̄ди.

суттавибхаттена ӣтопи смим̣но квачи не хоти, ма̄тан̇гасмим̣ йасассине [джа̄. 2.19.96], деваван̣н̣ине, брахмаван̣н̣ине, арахантамхи та̄дине [тхерага̄. 1182] ичча̄ди.

ика̄рантапуллин̇гара̄си нит̣т̣хито.

ӣка̄рантапуллин̇гара̄си

ӣка̄ранте ‘симхи на̄’напум̣сакасса̄’ти суттена симхи рассаттам̣ наттхи, ‘ге ва̄’ти ге паре викаппена рассо, йосу ча ам̣, на̄, са, сма̄, смим̣ су ча ‘екавачанайосвагхона’нти ниччам̣ рассо, дан̣д̣ӣ гаччхати. ‘джанту хету’ ичча̄дисуттена викаппена йонам̣ лопо, дан̣д̣ӣ гаччханти.

паккхе –

173. йонам̣ ноне пуме [ка. 225; рӯ. 151; нӣ. 452, 453].

пуме джхасан̃н̃амха̄ ӣ-ка̄рато пат̣хама̄, дутийа̄йонам̣ камена но, не хонти ва̄.

дан̣д̣ино гаччханти, бходан̣д̣и, бхо дан̣д̣ӣ, бхонто дан̣д̣ино, дан̣д̣им̣.

174. нам̣ джхӣто [ка. 224; рӯ. 153; нӣ. 451].

пуме джхасан̃н̃амха̄ ӣ-ка̄рато ам̣вачанасса нам̣ хоти ва̄.

дан̣д̣инам̣.

175. но ва̄ [’но’ (бахӯсу)].

пуме джхӣто дутийа̄йосса но хоти ва̄.

дан̣д̣ӣ, дан̣д̣ино, дан̣д̣ине, дан̣д̣ина̄, дан̣д̣ӣхи, дан̣д̣ӣбхи, дан̣д̣исса, дан̣д̣ино, дан̣д̣ӣнам̣, дан̣д̣исма̄, дан̣д̣имха̄, дан̣д̣ина̄, дан̣д̣ӣхи, дан̣д̣ӣбхи, дан̣д̣исса, дан̣д̣ино, дан̣д̣ӣнам̣, дан̣д̣исмим̣, дан̣д̣имхи.

176. смим̣но ним̣ [ка. 226; рӯ. 154; нӣ. 416].

джхӣто смим̣но ни хоти ва̄.

дан̣д̣ини.

‘не смим̣но квачӣ’ти вибхаттасуттена смим̣но не ча хоти, дан̣д̣ине, дан̣д̣ӣсу.

евам̣ чаккӣ, паккхӣ, сукхӣ, сикхӣ, ча̄гӣ, бха̄гӣ, бхогӣ, йогӣ, сан̇гхӣ, ва̄чӣ, дхаджӣ, бхаджӣ, кут̣т̣хӣ, рат̣т̣хӣ, да̄т̣хӣ, н̃а̄н̣ӣ, па̄н̣ӣ, ган̣ӣ, гун̣ӣ, чаммӣ, дхаммӣ, сӣгхайа̄йӣ, па̄пака̄рӣ, брахмача̄рӣ, ма̄йа̄вӣ, медха̄вӣ, бхутта̄вӣ, бхайадасса̄вӣ, йасассӣ, теджассӣ, чхаттӣ, паттӣ, дантӣ, мантӣ, саттугха̄тӣ, сӣхана̄дӣ, са̄мӣ, пийаппасам̣сӣ. аттхадассӣ, дхаммадассӣ ичча̄дайо. га̄ман̣ӣ, сена̄нӣ, судхӣ ичча̄дӣсу пана смим̣но ниттам̣ наттхи.

висесавидха̄намуччате.

маха̄вуттина̄ йосу джхӣ-ка̄рассапи квачи т̣аттам̣ хоти,

‘‘хам̣са̄ кон̃ча̄ майӯра̄ ча, хаттхайо пасада̄ мига̄;

саббе сӣхасса бха̄йанти, наттхи ка̄йасмим̣ тулйата̄ [джа̄. 1.2.103].

пуриса̄лӯ ча хаттхайо, сан̃н̃ата̄ брахмача̄райо [а. ни. 6.37], апаче брахмача̄райо’’ти диссанти. таттха ‘хаттхайо’ти хаттхино, ‘пуриса̄лӯ’ти пурисалола̄ балава̄мукхайаккхинийо, ‘брахмача̄райо’ти брахмача̄рино, ‘апаче’ти пӯджеййа.

суссапи квачи несу хоти, сусукхам̣ вата джӣва̄ма, веринесу аверино [дха. па. 197], веринесу мануссесу, вихара̄ма аверино. таттха ‘веринесӯ’ти верӣчиттавантесу.

сама̄сепи пат̣хама̄йосса ноттам̣, дутийа̄йосса ноттам̣ неттан̃ча хоти. таттха две нотта̄ни па̄кат̣а̄ни. неттам̣ пана вуччате, ‘‘ассаман̣е саман̣ама̄нине [а. ни. 8.10], наре па̄н̣а̄типа̄тине [итиву. 93], ман̃джуке пийабха̄н̣ине [джа̄. 2.22.1721], ма̄ладха̄рине [джа̄. 2.22.1727], ка̄сикуттамадха̄рине [джа̄. 2.22.195], ван̣н̣аванте йасассине [дӣ. ни. 2.282], ча̄пахаттхе кала̄пине, убхо бхассараван̣н̣ине [джа̄. 2.21.111], бра̄хман̣е деваван̣д̣ине, самуддхарати па̄н̣ине [апа. тхерӣ 2.3.137], евам̣ джара̄ ча маччу ча, адхиваттанти па̄н̣ине’’ти [сам̣. ни. 1.136] диссанти. таттха ‘бхассараван̣н̣ине’ти пабхассараван̣н̣аванте. смим̣но нетте пана ‘‘ма̄тан̇гасмим̣ йасассине’’ ичча̄дӣни [джа̄. 2.19.96] пуббе вутта̄нева.

ӣка̄рантапуллин̇гара̄си нит̣т̣хито.

ука̄рантапуллин̇гара̄си

бхиккха̄диган̣ара̄си

‘гасӣна’нти силопо, бхиккху. йонам̣ лопе дӣгхо, бхиккхӯ.

паккхе –

177. ла̄ йонам̣ во пуме [ка. 119; рӯ. 155; нӣ. 294].

пуме ласан̃н̃ехи уван̣н̣ехи йонам̣ во хоти ва̄ти йонам̣ во.

178. вевосу лусса [ка. 97; рӯ. 156; нӣ. 260].

пуме ве, восу паресу ласан̃н̃асса у-ка̄расса т̣а хоти.

бхиккхаво.

лусса̄ти ким̣? сайамбхуво.

бхо бхиккху, бхо бхиккхӯ, бхонто бхиккхӯ.

179. пума̄лапане вево [ка. 116; рӯ. 157; нӣ. 291].

пуме а̄лапане ласан̃н̃амха̄ у-ка̄рато йосса ве, во хонти ва̄.

бхонто бхиккхаве, атха кхо бхагава̄ бхиккхӯ а̄мантеси ‘‘бхиккхаво’’ти [ма. ни. 1.1], девака̄йа̄ абхикканта̄, те виджа̄на̄тха бхиккхаво [дӣ. ни. 2.334], бхиккхум̣, бхиккхӯ, бхиккхаво, бхиккхуна̄. ‘сунам̣хисӯ’ти дӣгхо, бхиккхӯхи, бхиккхӯбхи, бхиккхусса, бхиккхуно, бхиккхӯнам̣, бхиккхусма̄, бхиккхумха̄, бхиккхуна̄, бхиккхӯхи, бхиккхӯбхи, бхиккхусса, бхиккхуно, бхиккхӯнам̣, бхиккхусмим̣, бхиккхумхи, бхиккхӯсу.

евам̣ ман̇ку, маччу, уччху, пат̣у, бха̄н̣у, сету, кету, сатту, синдху, бандху, ка̄ру, неру, меру, руру, вел̣у ичча̄дайо.

висесавидха̄намуччате.

хету, джанту, курусаддесу ‘джантухету’ ичча̄дисуттена викаппена йонам̣ лопо, хету дхаммо, хетӯ дхамма̄, атӣте хетаво пан̃ча.

180. йомхи ва̄ квачи [ка. 97; рӯ. 156; нӣ. 260].

йосу ласан̃н̃ино у-ка̄расса квачи т̣а хоти ва̄.

атӣте хетайо пан̃ча.

ва̄ти ким̣? хетуйо.

квачӣти ким̣? бхиккхаво.

бхо хету, бхо хетӯ, бхонто хетӯ, хетаво, хетайо, хетуйо ва̄, хетум̣, хетӯ, хетаво, хетайо, хетуйо ва̄. сесам̣ бхиккхусамам̣.

джанту гаччхати, джантӯ, джантайо, джантуйо ва̄.

181. джанта̄дито но ча [ка. 119; рӯ. 155; нӣ. 294; ‘джантва̄дито’ (бахӯсу)].

пуме джанта̄дито йонам̣ но ча хоти во ча.

джантуно, джантаво, бходжанту, бходжантӯ, бхонто джантӯ, джантайо, джантуйо, джантуно, джантаво, джантум̣, джантӯ, джантайо, джантуйо, джантуно, джантаво. сесам̣ бхиккхусамам̣.

куру, курӯ, курайо, куруйо, куруно, куравоти саббам̣ джантусамам̣.

‘‘аджджева там̣ курайо па̄пайа̄ту [джа̄. 2.22.1632], нанданти там̣ курайо дассанена [джа̄. 2.22.1641], аджджева там̣ курайо па̄пайа̄мӣ’’ти [джа̄. 2.22.1634] диссанти.

маха̄вуттина̄ латопи ам̣вачанасса квачи нам̣ хоти, ‘‘киматтхинам̣ бхиккхунам̣ а̄ху, бхиккхунама̄ху маггадесим̣, бхиккхунама̄ху маггаджӣвим̣, буддхам̣ а̄диччабандхуна’’нти диссанти, татха̄ ‘‘роганид̣д̣ам̣ пабхан̇гунам̣, бхога̄нан̃ча пабхан̇гунам̣ [дха. па. 139], вин̃н̃а̄н̣ан̃ча вира̄гуна’’нти ча. таттха ‘киматтхина’нти ким̣сабха̄вам̣, ‘маггадеси’нти маггам̣ десентам̣, ‘маггаджӣви’нти магге джӣвантам̣, ‘роганид̣д̣а’нти рога̄нам̣ кула̄вакабхӯтам̣, ‘пабхан̇гуна’нти пабхиджджанасӣлам̣, ‘вира̄гуна’нти вираджджанасӣлам̣. каттхачи пат̣хамантампи диссати, таттха на̄гамо.

ити бхиккха̄диган̣ара̄си.

саттха̄диган̣ара̄си

саттха̄дира̄си

182. лтупита̄дӣнама̄ симхи [ка. 299; рӯ. 158; нӣ. 411].

симхи паре лтупаччайанта̄нам̣ саттху, каттуичча̄дӣнам̣ пита̄дӣнан̃ча у-ка̄ро а̄ хоти. ‘гасӣна’нти лопо.

саттха̄.

183. лтупита̄дӣнамасе [ка. 200; рӯ. 159; нӣ. 412].

самха̄ ан̃н̃асмим̣ вибхаттиган̣е паре лту, пита̄дӣнам̣ у-ка̄ро а̄ран̇а хоти.

184. а̄ран̇асма̄ [ка. 205; рӯ. 160; нӣ. 421].

а̄ран̇ато йонам̣ т̣о хоти.

саттха̄ро.

185. ге а ча [ка. 246; рӯ. 73; нӣ. 476, 478-9].

ге паре лту, пита̄дӣнам̣ у-ка̄ро хоти а ча а̄ ча. бхосаттха, бхо саттха̄, бхонто саттха̄ро, саттха̄рам̣.

186. т̣от̣е ва̄ [ка. 205; рӯ. 260; нӣ. 421].

а̄ран̇ато йонам̣ камена т̣о, т̣е хонти ва̄. еттха ча ва̄саддо сакхасадде викаппанаттхо таттха видхйантарасаббха̄ва̄. пуна т̣оггахан̣ам̣ лахубха̄ваттхам̣.

саттха̄ро, саттха̄ре.

187. т̣а̄ на̄сма̄нам̣ [ка. 207, 270; рӯ. 161, 120; нӣ. 42, 542].

а̄ран̇ато на̄, сма̄нам̣ т̣а̄ хоти.

саттха̄ра̄, саттха̄рехи, саттха̄ребхи.

188. лопо [ка. 203; рӯ. 162; нӣ. 418].

лту, пита̄дӣхи салопо хоти ва̄.

саттху, саттхусса, саттхуно.

189. нам̣мхи ва̄ [ка. 201; рӯ. 163; нӣ. 416].

нам̣мхи паре лту, пита̄дӣнам̣ у-ка̄ро а̄ран̇а хоти ва̄. имесам̣ маха̄на̄ма тин̣н̣ам̣ саттха̄ра̄нам̣ ека̄ нит̣т̣ха̄ уда̄ху путху нит̣т̣ха̄ти [а. ни. 3.127]. саттхӯнам̣.

190. а̄ [ка. 202; рӯ. 164; нӣ. 417].

нам̣мхи паре лту, пита̄дӣнам̣ у-ка̄ро а̄ хоти ва̄.

саттха̄нам̣, саттха̄ра̄, саттха̄рехи, саттха̄ребхи, саттху, саттхусса, саттхуно, саттхӯнам̣, саттха̄ра̄нам̣, саттха̄нам̣.

191. т̣и смим̣но [ка. 206; рӯ. 165; нӣ. 422].

а̄ран̇ато смим̣но т̣и хоти.

192. расса̄ран̇а [ка. 208; рӯ. 166; нӣ. 424].

смим̣мхи паре а̄ран̇като рассо хоти.

саттхари, саттха̄ресу.

бахула̄дхика̄ра̄ на̄, сма̄су саттхуна̄ти ча сумхи саттхӯсӯти ча сиддхам̣. ‘‘дхаммара̄джена саттхуна̄, пӯджам̣ лаббхати бхаттусӯ’’ти [джа̄. 2.22.1517] па̄л̣и. ‘бхаттусӯ’ти са̄мӣсу, ‘бхатта̄сӯ’типи па̄т̣хо.

‘лтупита̄дӣнамасе’ти асеггахан̣ена томхи а̄ран̇а хоти [нӣ. 414], ‘‘саттха̄рато саттха̄рам̣ гаччханти, саттха̄рато саттха̄рам̣ гхат̣ентӣ’’ти [маха̄ни. 27] па̄л̣и.

евам̣ катта̄, бхатта̄, ганта̄, джета̄, джанета̄, чхетта̄, чхедита̄, вин̃н̃а̄та̄, вин̃н̃а̄пета̄, ут̣т̣ха̄та̄, ут̣т̣ха̄пета̄, тарита̄, та̄рета̄, да̄та̄, да̄пета̄, сандха̄та̄, сандха̄пета̄, нета̄, нетта̄, посета̄, бхетта̄, йа̄та̄, ватта̄, сета̄, ханта̄, сакамандха̄та̄, маха̄мандха̄та̄ ичча̄дайо.

висесавидха̄намуччате.

маха̄вуттина̄ йонам̣ а̄ хоти, авитаккита̄ габбхамупаваджанти [джа̄. 1.13.138 (висадисам̣)], те бхиккхӯ брӯхета̄ сун̃н̃а̄га̄ра̄нам̣.

амаччава̄чӣхи катту, кхаттусаддехи гасса еттам̣, ут̣т̣хехи катте тарама̄но [джа̄. 2.22.1690], наттхи бхо кхатте паролоко [дӣ. ни. 2.408].

ге паре а̄ран̇а ча хоти, пуччха̄ма катта̄ра аномапан̃н̃а, ‘‘катта̄рам̣ аномапан̃н̃а’’нтипи [джа̄. 1.10.28] йуджджати.

ам̣мхи паре пуббассаралопо ча хоти, анукампакам̣ па̄н̣асамампи бхаттум̣ джаханти иттхийо. ‘‘со патӣто памуттена, бхаттуна̄ бхаттуга̄раво’’ти [джа̄. 2.21.48] дит̣т̣хатта̄ каттуна̄, гантуна̄ ичча̄дӣнипи йуджджанти.

неттумха̄ смим̣но еттам̣ [нӣ. 430], нетте уджум̣ гате сати [джа̄. 1.4.133], ете садда̄ тӣсу лин̇гесу сама̄нарӯпа̄ хонти, катта̄ иттхӣ, катта̄ пурисо, катта̄ кулам̣ ичча̄ди.

ити саттха̄дира̄си.

пита̄дира̄си

пита̄ гаччхати.

193. пита̄дӣнаманатта̄дӣнам̣ [ка. 209; рӯ. 168; нӣ. 425; ‘пита̄дӣнаманатва̄дӣнам̣’ (бахӯсу)].

натта̄диваджджита̄нам̣ пита̄дӣнам̣ а̄ран̇акато рассо хоти.

питаро, бхо пита, бхо пита̄, бхонто питаро. питарам̣, питум̣ ва̄. ‘‘ма̄тум̣ питун̃ча вандитва̄’’ти [джа̄. 2.22.1859] диссати.

питаро, питаре, питара̄, питуна̄, питарехи, питаребхи, питӯхи, питӯбхи, питу, питусса, питуно, питӯнам̣, питара̄нам̣, питара̄, питуна̄, питарехи, питаребхи, питӯхи, питӯбхи, питу, питусса, питуно, питӯнам̣, питара̄нам̣, пита̄нам̣, питусмим̣, питумхи, питари, питаресу, питӯсу.

анан̣о н̃а̄тинам̣ хоти, дева̄нам̣ питунан̃ча со [джа̄. 2.22.126], ма̄та̄питӯнам̣ аччайена, дхаммам̣ чара маха̄ра̄джа, ма̄та̄питӯсу кхаттийа [джа̄. 2.17.39].

евам̣ бха̄та̄, бха̄таро, джа̄ма̄та̄, джа̄ма̄тароичча̄ди.

анатта̄дӣнанти ким̣? натта̄, натта̄ро, натта̄рам̣, натта̄ро, натта̄ре ичча̄ди. татха̄ панаттусаддопи.

ма̄ту, дхӣту, духитусадда̄ пана иттхилин̇га̄ ева, ма̄та̄, ма̄таро, бхоти ма̄та, бхоти ма̄та̄, бхоти ма̄те ва̄, ‘‘аччхарийам̣ нандама̄те, аббхутам̣ нандама̄те’’ти [а. ни. 7.53] диссати. ‘гхабрахма̄дитве’ти гасса еттам̣. бхотийо ма̄таро, ма̄тарам̣, ма̄тум̣, ма̄таро, ма̄таре, ма̄туйа̄, ма̄тара̄, ма̄тарехи, ма̄таребхи, ма̄тӯхи, ма̄тӯбхи, ма̄ту, ма̄тусса, ма̄туйа̄. ‘‘ма̄тусса сарати, питусса саратӣ’’ти [рӯ. 169; нӣ. 160 пит̣т̣хе] саттхе диссати. ‘‘буддхама̄тусса сакка̄рам̣, кароту сугаторасо’’ти [апа. тхерӣ. 2.2.259] ча диссати. ма̄тӯнам̣, ма̄та̄нам̣, ма̄тара̄нам̣. пан̃чамӣрӯпам̣ татийа̄самам̣. чхат̣т̣хӣрӯпам̣ чатуттхӣсамам̣. ма̄тусмим̣, ма̄тумхи, ма̄тари, ма̄туйа̄, ма̄туйам̣, ма̄таресу, ма̄тӯсу. евам̣ дхӣту, духитусадда̄.

висесавидхимхи га̄тха̄су маха̄вуттина̄ ма̄ту, питусаддехи на̄дӣнам̣ пан̃чаннам̣ екавачана̄нам̣ йа̄ хоти, смим̣но пана йан̃ча хоти, анталопо ча. матйа̄ катам̣, матйа̄ дети, матйа̄ апети, матйа̄ дханам̣, матйа̄ т̣хитам̣. матйам̣ т̣хитам̣. евам̣ петйа̄ катам̣ичча̄ди, идха вуддхи.

анун̃н̃а̄то ахам̣ матйа̄, сан̃чатто питара̄ ахам̣ [джа̄. 2.22.29]. матйа̄ ча петйа̄ ча катам̣ суса̄дху [джа̄. 2.18.61], ахан̃хи джа̄на̄ми джанинда етам̣, матйа̄ ча петйа̄ ча [джа̄. 2.18.59], саббам̣ пуббепи вуттамева.

саттху, пита̄дӣнам̣ сама̄се видха̄нам̣ сама̄сакан̣д̣е а̄гамиссати.

ити пита̄дира̄си.

ити саттха̄диган̣ара̄си.

ука̄рантапуллин̇гара̄си нит̣т̣хито.

ӯка̄рантапуллин̇гара̄си

‘гасӣна’нти лопо, сайамбхӯ гаччхати. ‘лопо’ти йонам̣ лопо, сайамбхӯ гаччханти.

паккхе –

‘джанта̄дито но ча̄’ти йонам̣ во, но, сайамбхуво, сайамбхуно.

‘ге ва̄’ти ге паре викаппена рассо, бхо сайамбху, бхо сайамбхӯ, бхонто сайамбхӯ, сайамбхуво, сайамбхуно.

‘екавачанайосвагхона’нти ама̄дӣсу екавачанесу ниччам̣ рассо, сайамбхум̣, га̄тха̄йам̣ ‘сайамбхуна’нтипи йуджджати.

сайамбхӯ, сайамбхуво, сайамбхуно. сайамбхуна̄, сайамбхӯхи, сайамбхӯбхи, сайамбхусса, сайамбхуно, сайамбхӯнам̣. сайамбхусма̄, сайамбхумха̄, сайамбхуна̄, сайамбхӯхи, сайамбхӯбхи, сайамбхусса, сайамбхуно, сайамбхӯнам̣. сайамбхусмим̣, сайамбхумхи, сайамбхӯсу.

евам̣ абхибхӯ, пара̄бхибхӯ, вессабхӯ, готрабхӯ, ватрабхӯ ичча̄ди. сесесу пана йонам̣ но ева лаббхати, читтасахабхуно дхамма̄ [дха. са. дукама̄тика̄ 61].

194. кӯто [ка. 119; рӯ. 155; нӣ. 294].

пуме кӯпаччайантехи йонам̣ но хоти ва̄.

саббан̃н̃ӯ, саббан̃н̃уно. сесам̣ сувин̃н̃еййам̣.

вин̃н̃ӯ, вадан̃н̃ӯ, аттхан̃н̃ӯ, дхамман̃н̃ӯ, маттан̃н̃ӯ, видӯ. идха кӯсаддена рӯпаччайанта̄пи гайханти, ведагӯ, па̄рагӯ. татха̄ бхӣрӯ, пабхан̇гӯ, вира̄гӯичча̄ди ча.

ӯка̄рантапуллин̇гара̄си нит̣т̣хито.

ока̄ранто пана госаддо ева, со пуббе вуттойева.

пуллин̇гара̄си нит̣т̣хито.

напум̣сакалин̇гара̄си

ака̄рантанапум̣сака читта̄дира̄си

атха напум̣сакалин̇гам̣ дӣпийате. там̣ пана пан̃чавидхам̣ адантам̣, идантам̣ ӣдантам̣, удантам̣, ӯдантанти.

195. ам̣ напум̣саке [ка. 125; рӯ. 198; нӣ. 300].

напум̣саке ато сисса ам̣ хоти.

читтам̣.

196. йонам̣ ни [ка. 218; рӯ. 196; нӣ. 445].

напум̣саке ато йонам̣ ни хоти. ‘йолопанӣсӯ’ти нимхи дӣгхо.

читта̄ни.

197. нӣнам̣ ва̄ [ка. 107; рӯ. 69; нӣ. 275; ‘нӣна ва̄’ (бахӯсу)].

ато нӣнам̣ т̣а̄, т̣е хонти ва̄.

читта̄, хе читта, хе читта̄, хе читта̄ни, хе читта̄ ва̄, читтам̣, читта̄ни, читте, читтена. сесам̣ пурисасамам̣.

евам̣ дакам̣, удакам̣, сукхам̣, дуккхам̣, мукхам̣, ан̇гам̣, лин̇гам̣, син̇гам̣, агхам̣, саччам̣, наччам̣, раджджам̣, паджджам̣, амбуджам̣, дхан̃н̃ам̣, тхан̃н̃ам̣, аран̃н̃ам̣, пун̃н̃ам̣, килит̣т̣хам̣, пит̣т̣хам̣, бхан̣д̣ам̣, тун̣д̣ам̣, н̃а̄н̣ам̣, та̄н̣ам̣, лен̣ам̣, каран̣ам̣, чаран̣ам̣, чхаттам̣, кхеттам̣, неттам̣, аматам̣, сотам̣, пӣт̣хам̣, ваттхам̣, падам̣, гадам̣, а̄вудхам̣, ка̄нанам̣, гха̄нам̣, джха̄нам̣, да̄нам̣, дханам̣, ванам̣, па̄пам̣, думам̣, хадайам̣, чӣрам̣, чӣварам̣, кулам̣, мӯлам̣, балам̣, ман̇галам̣, бхисам̣, сӣсам̣, лохам̣ичча̄дайо.

ити читта̄дира̄си.

камма̄дира̄си

каммасадде –

198. на̄ссено [ка. 103; рӯ. 79; нӣ. 271].

камма̄дӣхи на̄сса ено хоти ва̄.

каммена, каммана̄.

‘пумакамматха̄маддха̄на’нти суттена на̄, сма̄су уттам̣, каммуна̄, каммасса, каммуно, каммасма̄, каммамха̄, каммана̄, каммуна̄, каммасса, каммуно.

199. камма̄дито [ка. 197; рӯ. 125; нӣ. 404].

камма̄дӣхи смим̣но ни хоти ва̄.

каммасмим̣, каммамхи, каммани, камме. сесам̣ читтасамам̣.

камма чамма гхамма асма весма аддха муддха аха брахма аттаа̄тума̄ камма̄ди. каммани, чаммани. ‘‘ким̣ чхандо кимадхиппа̄йо, еко саммаси гхамманӣ’’ти [джа̄. 1.16.1] ча ‘‘ким̣ паттхайам̣ маха̄брахме, еко саммаси гхамманӣ’’ти [джа̄. 1.13.83] ча ‘‘ма̄ твам̣ чанде кхали асманӣ’’ти ча ‘‘тамаддаса маха̄брахма̄, нисиннам̣ самхи весманӣ’’ти ча диссанти. аддхани, муддхани, ахани, брахмани, аттани, а̄тумани, саббаметам̣ пуббепи вуттамева ча. таттха ‘саммасӣ’ти аччхаси, ‘гхамманӣ’ти гимхака̄ле а̄тапе ва̄, ‘асманӣ’ти па̄са̄н̣е, ‘весманӣ’ти гхаре.

ити камма̄дира̄си.

200. ам̣ напум̣саке [ка. 125; рӯ. 198; нӣ. 300; ‘ам̣н̇ам̣ напум̣саке’ (бахӯсу)?].

напум̣саке симхи нтусса ам̣ хоти ва̄. силопо.

гун̣авам̣ кулам̣.

паккхе –

симхи маха̄вуттина̄ нтусса анто а хоти, тато сисса ам̣ хоти, гун̣авантам̣ кулам̣.

‘йва̄до нтусса̄’ти йва̄дӣсу нтуссантасса аттам̣, гун̣аванта̄ни, гун̣аванта̄, хе гун̣ава, хе гун̣ава̄, хе гун̣аванта̄ни, хе гун̣аванта̄, гун̣авам̣, гун̣авантам̣, гун̣аванта̄ни, гун̣аванте, гун̣авантена, гун̣авата̄ кулена. саббам̣ пуллин̇гасамам̣.

сатимам̣ кулам̣, сатимантам̣ кулам̣ ичча̄ди.

гаччхам̣ кулам̣, гаччхантам̣ кулам̣, гаччханта̄ни кула̄ни ичча̄ди.

ити ака̄рантанапум̣сакара̄си.

ика̄рантанапум̣сакара̄си

ат̣т̣хи тит̣т̣хати, ат̣т̣хӣ тит̣т̣ханти.

201. джхала̄ ва̄ [ка. 217; рӯ. 199; нӣ. 444].

напум̣саке джха, лато йонам̣ ни хоти ва̄. ‘йолопанӣсӯ’ти дӣгхо.

ат̣т̣хӣни, хе ат̣т̣хи, хе ат̣т̣хӣ, хе ат̣т̣хӣни, хе ат̣т̣хӣ ва̄, ат̣т̣хим̣, ат̣т̣хинам̣, ат̣т̣хӣни, ат̣т̣хӣ, ат̣т̣хина̄, ат̣т̣хӣхи, ат̣т̣хӣбхи. сесам̣ мунисамам̣.

сама̄сепи самма̄дит̣т̣хи кулам̣, самма̄дит̣т̣хӣни кула̄ни ичча̄ди, йонам̣ но, не наттхи.

смим̣мхи самма̄дит̣т̣хисмим̣, самма̄дит̣т̣химхи, самма̄дит̣т̣хини, самма̄дит̣т̣хине куле, арийавуттине куле ити ваттаббам̣.

евам̣ аккхи, аччхи, саттхи, дадхи, ва̄ри ичча̄дайо.

ити ика̄рантанапум̣сакара̄си.

ӣка̄рантанапум̣сакара̄си

ӣка̄ранте ‘екавачанайосвагхона’нти суттена симхи рассо, дан̣д̣и кулам̣, дан̣д̣ӣни кула̄ни, йонам̣ лопе дан̣д̣ӣ.

‘ге ва̄’ти рассо, хе дан̣д̣и, хе дан̣д̣ӣ ва̄, хе дан̣д̣ӣни, хе дан̣д̣ӣ, дан̣д̣им̣, дан̣д̣инам̣, дан̣д̣ӣни, дан̣д̣ӣ, дан̣д̣ина̄, дан̣д̣ӣхи, дан̣д̣ӣбхи. пуллин̇гасамам̣.

сама̄сепи сӣгхайа̄йи читтам̣, сӣгхайа̄йӣни, сӣгхайа̄йӣ, хе сӣгхайа̄йи, хе сӣгхайа̄йӣ ва̄, хе сӣгхайа̄йӣни, хе сӣгхайа̄йӣ, сӣгхайа̄йим̣, сӣгхайа̄йинам̣, сӣгхайа̄йӣни ичча̄ди.

евам̣ сукхака̄ри да̄нам̣, чаккӣ, паккхӣ, сукхӣ, сикхӣ ичча̄дайо куласамбандхино ча ведитабба̄.

ити ӣка̄рантанапум̣сакара̄си.

ука̄рантанапум̣сакара̄си

а̄йу тит̣т̣хати, ‘джхала̄ ва̄’ти йонам̣ нитте лопе ча дӣгхо, а̄йӯни, а̄йӯ, хе а̄йу, хе а̄йӯ, хе а̄йӯни, хе а̄йӯ, а̄йум̣, а̄йунам̣, а̄йӯни, а̄йӯ. сесам̣ бхиккхусамам̣.

а̄йусаддо пуллин̇гепи ваттати, ‘‘пунара̄йу ча ме ладдхо [дӣ. ни. 2.369], а̄йун̃ча во кӣватако ну самма [джа̄. 1.15.205], а̄йу ну кхӣн̣о маран̣ан̃ча сантике, на ча̄йу кхӣн̣о маран̣ан̃ча дӯре’’ти па̄л̣ипада̄ни.

евам̣ чаккху, хин̇гу, сиггу, джату, ваттху, маттху, мадху, дхану, типу, да̄ру, васу, ассу ичча̄дайо.

202. амба̄дӣхи [ка. 217; рӯ. 199; нӣ. 444; ‘амба̄дӣхи’ (бахӯсу)].

амбу, пам̣суичча̄дӣхи смим̣но ни хоти ва̄.

пхалам̣ патати амбуни, пуппхам̣ йатха̄ пам̣суни а̄тапе гатам̣. сесам̣ а̄йусамам̣. читрагу, вахагу, дигу ичча̄дайопи ука̄рантапакатика̄ ева̄ти.

ити ука̄рантанапум̣сакара̄си.

ӯка̄рантанапум̣сакара̄си

симхи рассо, готрабху н̃а̄н̣ам̣, готрабхӯни, готрабхӯ, хе готрабху, хе готрабхӯ, хе готрабхӯни, хеготрабхӯ, готрабхум̣, готрабхунам̣, готрабхӯни, готрабхӯ. сесам̣ пуллин̇гасамам̣. евам̣ сайамбху н̃а̄н̣ам̣, абхибху джха̄нам̣ ичча̄ди.

ити ӯка̄рантанапум̣сакара̄си.

напум̣сакалин̇гара̄си нит̣т̣хито.

сабба̄дира̄си

атха саббана̄ма̄ни дӣпийанте.

сабба, катара, катама, убхайа, итара, ан̃н̃а, ан̃н̃атара, ан̃н̃атама, пубба, пара, апара, даккхин̣а, уттара, адхара, йа, та, тйа, ета, има, аму, ким̣, ека, убха, дви,ти, чату, тумха, амха има̄ни ат̣т̣хавӣсати саббана̄ма̄ни на̄ма. саббесам̣ лин̇гаттха̄нам̣ са̄дха̄ран̣а̄ни на̄ма̄ни саббана̄ма̄ни.

таттха саббасаддо сакалаттхо.

катара, катамасадда̄ пуччханаттха̄.

убхайасаддо двиннам̣ авайава̄нам̣ самуда̄йаттхо.

итарасаддо екато вуттасса пат̣ийогӣвачано.

ан̃н̃асаддо йатха̄дхигатамха̄ апаравачано.

ан̃н̃атара, ан̃н̃атамасадда̄ анийаматтха̄.

пубба̄дайо садда̄ диса̄, ка̄ла̄диваваттха̄навачана̄.

йасаддо анийаматтхавачано.

та, тйасадда̄ параммукхе дӯравачана̄.

етасаддо параммукхе самӣпавачано, саммукхе дӯравачано. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘етети чаккхупатхам̣ атиккамитва̄ дӯрагате сандха̄йа̄ха̄’’ти [джа̄. ат̣т̣ха 4.15.104] вуттам̣, тасма̄ тасаддаттхепи ваттати.

имасаддо саммукхе самӣпавачано.

амусаддо дӯравачано. самӣпа, дӯрата̄ ча парикаппабуддхивасена̄пи хоти.

ким̣саддо пуччханаттхо.

екасаддо сан̇кхйаттхо ан̃н̃аттхо ча.

убхасаддо двисаддапарийа̄йо.

таттха тйасаддопи бахулам̣ диссати. кхид̣д̣а̄ пан̣ихита̄ тйа̄су, рати тйа̄су патит̣т̣хита̄, бӣджа̄ни тйа̄су руханти [джа̄. 2.21.120], катхам̣ ну виссасе тйамхи [джа̄. 1.16.288], атха виссасате тйамхиичча̄ди [джа̄. 2.22.1474].

‘иттхийаматва̄’ти а̄паччайо, гхасан̃н̃о, силопо, сабба̄ иттхӣ, сабба̄, сабба̄йо, хе саббе, хе сабба̄, хе сабба̄йо, саббам̣, сабба̄, сабба̄йо, сабба̄йа, сабба̄хи, сабба̄бхи, сабба̄йа.

203. гхапа̄сасса сса̄ ва̄ [ка. 179, 62; рӯ. 204, 206; нӣ. 365, 209].

гха, пасан̃н̃ехи саббана̄мехи сасса сса̄ хоти ва̄.

204. гхоссам̣сса̄сса̄йам̣тим̣су [ка. 66; рӯ. 205; нӣ. 213].

ссама̄дӣсу гхо рассо хоти.

саббасса̄.

205. сам̣са̄нам̣ [ка. 168; рӯ. 203; нӣ. 353, 368].

сабба̄дӣхи нам̣вачанасса сам̣, са̄нам̣ хонти.

сабба̄сам̣, сабба̄са̄нам̣, сабба̄йа, сабба̄хи, сабба̄бхи, сабба̄йа, саббасса̄, сабба̄сам̣, сабба̄са̄нам̣, сабба̄йа, сабба̄йам̣.

206. смим̣но ссам̣ [ка. 179, 62; рӯ. 204, 206; нӣ. 365, 209].

сабба̄дӣхи смим̣но ссам̣ хоти ва̄.

саббассам̣, сабба̄су.

садданӣтийам̣ на̄, сма̄, смим̣нампи сса̄десо вутто [нӣ. 366]. ‘‘тасса̄ кума̄рика̄йа саддхим̣ [па̄ра̄. 443], касса̄хам̣ кена ха̄йа̄мӣ’’ти [па̄ра̄. 290] па̄л̣и. идха пана суттавибхаттена са̄дхийати. саббасса̄ катам̣, саббасса̄ апети, саббасса̄ т̣хитам̣.

саббо пурисо.

207. йонамет̣а [ка. 164; рӯ. 200; нӣ. 347].

ака̄рантехи сабба̄дӣхи йонам̣ ет̣а хоти.

саббе пуриса̄.

атотвева? сабба̄ иттхийо, амӯ пуриса̄.

хе сабба, хе сабба̄, хе саббе, саббам̣, саббе, саббена.

208. сабба̄дӣнам̣ нам̣мхи ча [ка. 102; рӯ. 202; нӣ. 270].

нам̣мхи ча су, хису ча сабба̄дӣнам̣ асса е хоти.

саббехи, саббебхи, саббасса, саббесам̣, саббеса̄нам̣, саббасма̄, саббамха̄, саббехи, саббебхи, саббасса, саббесам̣, саббеса̄нам̣, саббасмим̣, саббамхи, саббесу.

чӯл̣анируттийам̣ пана сма̄, смим̣нам̣ а̄, еттам̣ вуттам̣, сабба̄ апети, саббе патит̣т̣хитанти. ‘‘сабба̄ ча савати, саббатха̄ саватӣ’’ти ча ‘‘тйа̄хам̣ манте параттхаддхо’’ти [джа̄. 2.22.835] ча па̄л̣ӣ. таттха ‘тйа̄ха’нти те+ахам̣, тасмим̣ мантети аттхо.

саббана̄мехи чатуттхийа̄ а̄йа̄десопи диссати, ‘‘йа̄йа но анукампа̄йа, амхе пабба̄джайӣ муни. со но аттхо ануппатто’’ти [тхерага̄. 176] ча ‘‘йа̄йева кхо панаттха̄йа а̄гаччхеййа̄тха, тамева аттхам̣ са̄дхукам̣ манаси кареййа̄тха̄’’ти ча [дӣ. ни. 1.263] ‘‘нева майхам̣ айам̣ на̄го, алам̣ дуккха̄йа ка̄йачӣ’’ти [джа̄. 2.22.870] ча па̄л̣ӣ.

саббам̣ читтам̣.

209. сабба̄дӣхи.

сабба̄дӣхи нисса т̣а̄ на хоти.

сабба̄ни, саббам̣, сабба̄ни. сесам̣ пуллин̇гасамам̣.

бахула̄дхика̄ра̄ квачи нисса т̣а̄, т̣епи хонти. па̄л̣ийам̣ пана нисса т̣а̄, т̣епи диссанти- ‘‘йа̄ пуббе бодхисатта̄нам̣, паллан̇каварама̄бхудже. нимитта̄ни падиссанти, та̄ни аджджа падиссаре [бу. вам̣. 2.82]. ким̣ ма̄н̣авасса ратана̄ни аттхи, йе там̣ джинанто харе аккхадхутто’’ти [джа̄. 2.22.1390]. евам̣ катара, катамасадда̄пи н̃еййа̄.

убхайасадде иттхи, пумесу убхайа̄, убхайоти пат̣хамекавачанарӯпам̣ аппасиддхам̣. маха̄вуттина̄ йонам̣ т̣о ва̄ хоти, убхайо иттхийо, убхайам̣ иттхим̣, убхайо иттхийо, убхайа̄йа, убхайа̄хи, убхайа̄бхи. сесам̣ саббасамам̣.

убхайо пуриса̄, убхайе пуриса̄, убхайам̣, убхайо, убхайе, убхайена, убхайехи, убхайебхи, убхайасса, убхайесам̣, убхайеса̄нам̣. саббасамам̣.

убхайам̣ кулам̣ тит̣т̣хати, убхайа̄ни, убхайам̣, убхайа̄ни. саббасамам̣. ‘‘екараттена убхайо, туван̃ча дханусекха ча [джа̄. 1.16.239], тодеййа, каппа̄ убхайо, идхекараттим̣ убхайо васема, убхайе деваманусса̄, убхайе васа̄масе’’ти па̄л̣и.

210. ссам̣сса̄сса̄йеситарекан̃н̃етима̄нами [ка. 63; рӯ. 217; нӣ. 210; ‘ссам̣сса̄сса̄йесвитарекан̃н̃ебхима̄нами’ (бахӯсу)].

ссама̄дӣсу итара̄, ека̄, ан̃н̃а̄, ета̄, има̄садда̄нам̣ и хоти.

итарисса̄ катам̣, итарисса̄ дети, итарисса̄ апети, итарисса̄ дханам̣, итарисса̄, итариссам̣ т̣хитам̣. сесам̣ саббасамам̣.

ан̃н̃а̄, ан̃н̃а̄, ан̃н̃а̄йо, ан̃н̃ам̣, ан̃н̃а̄, ан̃н̃а̄йо, ан̃н̃а̄йа, ан̃н̃исса̄, ан̃н̃а̄хи, ан̃н̃а̄бхи, ан̃н̃а̄йа, ан̃н̃исса̄, ан̃н̃а̄сам̣, ан̃н̃а̄са̄нам̣, ан̃н̃исса̄, ан̃н̃а̄хи, ан̃н̃а̄бхи, ан̃н̃а̄йа, ан̃н̃исса̄, ан̃н̃а̄сам̣, ан̃н̃а̄са̄нам̣, ан̃н̃а̄йа, ан̃н̃исса̄, ан̃н̃а̄йам̣, ан̃н̃иссам̣, ан̃н̃а̄су. сесалин̇гесу саббасамам̣.

‘‘ан̃н̃атарисса̄ иттхийа̄ пат̣ибаддхачитто хотӣ’’ти [па̄ра̄. 73] па̄л̣и, идха суттавибхаттена сиджджхати. сесам̣ ан̃н̃атара, ан̃н̃атамесу саббасамам̣.

ити сабба̄диат̣т̣хакара̄си.

пубба̄ иттхӣ, пубба̄, пубба̄йо, пуббам̣, пубба̄, пубба̄йо, пубба̄йа, пуббасса̄, пубба̄хи, пубба̄бхи, пубба̄йа, пуббасса̄, пубба̄сам̣, пубба̄са̄нам̣, саттамийам̣ пубба̄йа, пуббасса̄, пубба̄йам̣, пуббассам̣, пубба̄су.

211. пубба̄дӣхи чхахи [ка. 164; рӯ. 200; нӣ. 347; чам̣. 2.1.15; па̄. 1.1.34].

техи чхахи йонам̣ ет̣а хоти ва̄.

пуббе, пубба̄, паре, пара̄, апаре, апара̄, даккхин̣е, даккхин̣а̄, уттаре, уттара̄, адхаре, адхара̄. таттха ‘пуббе пубба̄’ти пураттхимадиса̄бха̄га̄, татрат̣т̣хака̄ ва̄ аттха̄, пура̄тана̄ ва̄ сатта̄ сан̇кха̄ра̄ ча. ‘‘пуббабуддха̄, пуббадева̄, пубба̄чарийа̄’’тиа̄дӣсу ‘‘пуббе буддха̄ пуббабуддха̄, пубба̄ буддха̄ ва̄ пуббабуддха̄’’тиа̄дина̄ аттхо ведитаббо. евам̣ сесесу.

пуббесам̣, пуббеса̄нам̣, паресам̣, пареса̄нам̣, апаресам̣, апареса̄нам̣, даккхин̣есам̣, даккхин̣еса̄нам̣, уттаресам̣, уттареса̄нам̣, адхаресам̣, адхареса̄нам̣. сесам̣ н̃еййам̣.

пубба̄дӣхӣти ким̣? саббе.

чхахӣти ким̣? йе, те.

212. на̄н̃н̃ан̃ча на̄маппадха̄на̄ [чам̣. 2.1.10; па̄. 1.1.27-29].

суддхана̄мабхӯта̄ ча сама̄се аппадха̄набхӯта̄ ча сабба̄дито пуббе вуттам̣ сабба̄дика̄рийам̣ ан̃н̃ан̃ча упари вуччама̄нам̣ сабба̄дика̄рийам̣ на хоти. таттха суддхана̄мабхӯтам̣ сабба̄дина̄ма на джа̄на̄тӣти аттхена ба̄лава̄чако ан̃н̃асаддо, а̄джа̄на̄тӣти аттхена маджджхемаггапхалан̃а̄н̣ава̄чако ан̃н̃асаддо, арахаттапхалан̃а̄н̣ава̄чако ан̃н̃асаддо, ‘пуббо лохита’нтиа̄дӣсу пуббасаддо, атирекапарама̄дива̄чако парасаддо, диса̄ка̄ла̄дито ан̃н̃есу аттхесу паватта̄ даккхин̣у’ттарасадда̄ ча сан̇кхйаттхава̄чито ан̃н̃о екасаддо ча̄ти саббаметам̣ суддхана̄мам̣ на̄ма, тато сабба̄дика̄рийам̣ наттхи.

аппадха̄не дит̣т̣хапубба, гатапубба, пийапубба ичча̄ди. таттха пуббе дит̣т̣хо дит̣т̣хапуббо буддхо пурисена. пуббе дит̣т̣хо йена̄ти ва̄ дит̣т̣хапуббо пурисо буддхам̣. евам̣ гатапуббо магго пурисена, гатапуббо ва̄ пурисо маггам̣. пийа̄ вуччати бхарийа̄, пийа̄ пубба̄ пура̄н̣а̄ етасса̄ти пийапуббо, пийо вуччати пати, пийо пуббо йасса̄ти пийапубба̄. етехи ча сабба̄дика̄рийам̣ наттхи.

213. татийаттхайоге [нӣ. 350; чам̣. 2.1.11; па̄. 1.1.30].

татийаттхена падена йоге сабба̄дика̄рийам̣ наттхи.

ма̄сена пубба̄нам̣ ма̄сапубба̄нам̣.

214. чаттхасама̄се [ка. 166; рӯ. 209; нӣ. 349; чам̣. 2.1.11; па̄. 1.1.31].

чаттхасама̄со вуччати двандасама̄со, тасмим̣ сабба̄дика̄рийам̣ наттхи.

даккхин̣а̄ ча уттара̄ ча пубба̄ ча даккхин̣уттарапубба̄, даккхин̣уттарапубба̄нам̣.

чаттхети ким̣? даккхин̣асса̄ ча пуббасса̄ ча йа̄ антарадиса̄ти даккхин̣апубба̄, даккхин̣а̄ ча са̄ пубба̄ ча̄ти даккхин̣апубба̄, даккхин̣апуббасса̄, даккхин̣апуббассам̣.

215. вет̣а [ка. 165; рӯ. 208; нӣ. 348; чам̣. 2.1.13; па̄. 1.1.32].

чаттхасама̄се йонам̣ ет̣а хоти ва̄.

катаракатаме, катаракатама̄, итаритаре, итаритара̄, ан̃н̃аман̃н̃е, ан̃н̃аман̃н̃а̄, пуббапаре, пуббапара̄, пубба̄паре, пубба̄пара̄ ичча̄ди.

имесу пубба̄дӣсу сма̄, смим̣нам̣ а̄, еттам̣ хоти, пубба̄, пуббе, пара̄, паре, апара̄, апаре, даккхин̣а̄, даккхин̣е, уттара̄, уттаре, адхара̄, адхаре.

ити пубба̄дичхаккара̄си.

йа̄ иттхӣ, йа̄, йа̄йо, йам̣, йа̄, йа̄йо, йа̄йа, йасса̄, йа̄хи, йа̄бхи, йа̄йа, йасса̄, йа̄сам̣, йа̄са̄нам̣, йа̄йа, йасса̄, йа̄хи, йа̄бхи, йа̄йа, йасса̄, йа̄сам̣, йа̄са̄нам̣, йа̄йа, йасса̄, йа̄йам̣, йассам̣, йа̄су.

йо пурисо, йе, йам̣, йе, йена, йехи, йебхи, йасса, йесам̣, йеса̄нам̣, йасма̄, йамха̄, йехи, йебхи, йасса, йесам̣, йеса̄нам̣, йасмим̣, йамхи, йесу.

йам̣ читтам̣, йа̄ни читта̄ни, йам̣, йа̄ни. сесам̣ пуллин̇гасамам̣.

216. тйатета̄нам̣ тасса со [ка. 174; рӯ. 211; нӣ. 360].

анапум̣сака̄нам̣тйа, та, етасадда̄нам̣ табйан̃джанасса со хоти симхи. силопо.

са̄ иттхӣ, та̄, та̄йо, иттхийо, там̣, та̄, та̄йо, та̄йа.

217. сса̄ ва̄ тетима̄мӯхи [ка. 179, 62; рӯ. 204, 206; нӣ. 365-6, 209].

гха, пасан̃н̃ехи та̄, ета̄, има̄, амусаддехи на̄дӣнам̣ пан̃чаннам̣ екавачана̄нам̣ сса̄ хоти ва̄. рассо.

тасса̄ катам̣, та̄хи, та̄бхи, та̄йа, тасса̄.

218. та̄сси ва̄ [ка. 64; рӯ. 216; нӣ. 211].

ссам̣, сса̄, сса̄йесу гхасан̃н̃асса та̄саддасса и хоти ва̄.

тисса̄.

219. тетима̄то сасса сса̄йа [ка. 65; рӯ. 215; нӣ. 212].

та̄, ета̄, има̄хи сасса сса̄йа̄десо хоти ва̄.

тасса̄йа, тисса̄йа, та̄сам̣, та̄са̄нам̣, та̄йа, тасса̄, тасса̄йа, тисса̄йа, та̄сам̣, та̄са̄нам̣, та̄йа, та̄йам̣, тасса̄, тассам̣, тисса̄, тиссам̣, та̄су.

со пурисо, те пуриса̄, там̣, те, тена, техи, тебхи, тасса, тесам̣, теса̄нам̣, тасмим̣, тамхи, тесу.

там̣ читтам̣, та̄ни читта̄ни, там̣, та̄ни. сесам̣ пуллин̇гасамам̣.

220. тасса но сабба̄су [ка. 175; рӯ. 212; нӣ. 361].

йва̄дӣсу сабба̄су вибхаттӣсу тасса но хоти.

не пуриса̄, нам̣, не, нехи, небхи, несам̣, неса̄нам̣, нехи, небхи, несам̣, неса̄нам̣, намхи, несу.

еттха ча ‘сабба̄сӯ’ти вуттепи йа̄ йа̄ вибхатти лаббхати, там̣ там̣ н̃атва̄ йоджетабба̄.

нам̣ читтам̣, нехи, небхи. пуллин̇гасамам̣.

221. т̣а сасма̄смим̣сса̄йассам̣сса̄сам̣мха̄мхисвимасса ча [ка. 176; рӯ. 213; нӣ. 362].

са̄дӣсу тасса ча имасса ча т̣а хоти ва̄.

асса̄ иттхийа̄ катам̣, асса̄, асса̄йа дети. сам̣мхи дӣгхо [нӣ. 368] – а̄сам̣ иттхӣнам̣, на̄сам̣ куджджханти пан̣д̣ита̄ [джа̄. 1.1.65], асса̄ апети, асса̄, асса̄йа дханам̣, а̄сам̣ дханам̣, ‘‘абхиккамо са̄нам̣ пан̃н̃а̄йати, но пат̣иккамо’’ти [сам̣. ни. 5.196] еттха ‘са̄на’нти ведана̄нам̣, маха̄вуттина̄ тасса саттам̣. асса̄, ассам̣ т̣хитам̣.

асса пурисасса, а̄сам̣ пуриса̄нам̣. нева̄сам̣ кеса̄ диссанти, хаттхапа̄да̄ ча джа̄лино [джа̄. 2.22.2221]. асма̄, амха̄, асса, а̄сам̣, асмим̣, амхи.

асса читтасса. пуллин̇гасамам̣.

еса̄ иттхӣ, ета̄, ета̄йо, етам̣, ета̄, ета̄йо, ета̄йа, етасса̄, етисса̄ катам̣.

есо пурисо, ете, етам̣, ете, етена.

етам̣ читтам̣, ета̄ни, етам̣, ета̄ни, етена. саббам̣ тасаддасамам̣ т̣хапетва̄ наттам̣, т̣аттан̃ча.

222. симха̄напум̣сакасса̄йам̣ [ка. 172; рӯ. 218; нӣ. 306-7; ‘симха…’ (бахӯсу)].

симхи напум̣сакато ан̃н̃асса имасса айам̣ хоти. силопо.

айам̣ иттхӣ, има̄, има̄йо, имам̣, има̄, има̄йо, има̄йа, имасса̄, имисса̄, има̄хи, има̄бхи, има̄йа, имасса̄, имасса̄йа, имисса̄, имисса̄йа, имиссам̣, асса̄, асса̄йа, има̄сам̣, има̄са̄нам̣, а̄сам̣. пан̃чамӣрӯпам̣ татийа̄самам̣, чхат̣т̣хӣрӯпам̣ чатуттхӣсамам̣. има̄йа, има̄йам̣, имасса̄, имасса̄йа, имассам̣, имисса̄, имисса̄йа, имиссам̣, асса̄, ассам̣, има̄су.

айам̣ пурисо, име, имам̣, име.

223. на̄мхиними [ка. 171; рӯ. 219; нӣ. 357; ‘на̄мханимхи’ (бахӯсу)].

на̄мхи аниттхилин̇ге имасса ана, имиа̄деса̄ хонти.

имина̄, анена, имехи, имебхи.

224. имасса̄ниттхийам̣ т̣е [ка. 170; рӯ. 220; нӣ. 356].

аниттхилин̇ге имасса т̣е хоти ва̄ су, нам̣, хису.

ехи, ебхи, имасса, асса, имесам̣, имеса̄нам̣, есам̣, еса̄нам̣, имасма̄, имамха̄, асма̄, амха̄, имехи, имебхи, ехи, ебхи, имасса, асса, имесам̣, имеса̄нам̣, есам̣, еса̄нам̣, имасмим̣, имамхи, асмим̣, амхи, имесу, есу.

‘‘анамхи бхадде сусон̣е, кинну джаггхаси собхане’’ти [джа̄. 1.5.130 (анамхи ка̄ле сусон̣и)] па̄л̣и- ‘анамхӣ’ти имасмим̣ т̣ха̄не, маха̄вуттина̄ смим̣мхи ана̄десо.

имам̣ читтам̣.

225. имассидам̣ ва̄ [ка. 129; рӯ. 222; нӣ. 305].

напум̣саке ам̣, сису имасса техи ам̣, сӣхи саха идам̣ хоти ва̄.

идам̣ читтам̣, има̄ни читта̄ни, имам̣, идам̣, има̄ни, имина̄, анена. саббам̣ пуллин̇гасамам̣.

идха миссакарӯпам̣ вуччати –

йа̄, са̄ иттхӣ, йа̄, та̄ иттхийо, йам̣, там̣ иттхим̣, йа̄, еса̄ иттхӣ, йа̄, ета̄ иттхийо, йам̣, етам̣ иттхим̣, йа̄, айам̣ иттхӣ, йа̄, има̄ иттхийо, йам̣, имам̣ иттхим̣, йо, со пурисо, йе, те пуриса̄ичча̄дайо.

‘‘са кхо со кума̄ро вуддхиманва̄йа̄’’ти еттха со со кума̄роти, ‘есе се еке екаттхе’ти еттха есо со еко екаттхоти ваттаббам̣. таттха пуббам̣ пуббам̣ аттхападам̣, парам̣ парам̣ бйан̃джанаматтам̣. ‘‘айам̣ со са̄ратхи етӣ’’ти [джа̄. 2.22.51] еттха пана двепи висум̣ висум̣ аттхапада̄ни ева̄ти. йам̣, там̣, иданти име садда̄ нипа̄тарӯпа̄пи хутва̄ па̄л̣ива̄кйесу сан̃чаранти саббалин̇гавибхаттӣсу абхиннарӯпа̄ти.

226. имета̄намена̄нва̄десе дутийа̄йам̣ [нӣ. 375-6 пит̣т̣хе; па̄. 2.4.34].

анва̄десо вуччати анукатханам̣, пунакатханам̣, анва̄десат̣ха̄не има, ета̄нам̣ ена̄десо хоти дутийа̄вибхаттӣсу.

имам̣ бхиккхум̣ винайам̣ аджджха̄пехи, атхо енам̣ бхиккхум̣ дхаммам̣ аджджха̄пехи, име бхиккхӯ винайам̣ аджджха̄пехи, атхо ене бхиккхӯ дхаммам̣ аджджха̄пехи, етам̣ бхиккхум̣ винайам̣ аджджха̄пехиичча̄дина̄ ваттаббам̣. таменам̣ бхиккхаве нирайапа̄ла̄ [а. ни. 3.36], йатва̄дхикаран̣аменам̣ бхиккхум̣ ичча̄дӣсупи [дӣ. ни. 1.213] анукатханамева.

227. масса̄мусса [ка. 173; рӯ. 223; нӣ. 359].

симхи анапум̣сакасса амусса масса со хоти.

асу иттхӣ, аму ва̄, амӯ, амуйо, амум̣, амӯ, амуйо, амуйа̄, амусса̄, амӯхи, амӯбхи, амуйа̄, амусса̄, амӯсам̣, амӯса̄нам̣, амуйа̄, амусса̄, амӯхи, амӯбхи, амуйа̄, амусса̄, амӯсам̣, амӯса̄нам̣, амуйа̄, амуйам̣, амусса̄, амуссам̣, амӯсу.

асу пурисо, аму ва̄.

228. лопомусма̄ [ка. 118; рӯ. 146; нӣ. 293].

амуто йонам̣ лопо хоти. во, нопава̄дойам̣ [ка. 119; рӯ. 155; нӣ. 294].

амӯ, амум̣, амӯ, амуна̄, амӯхи, амӯбхи.

229. на но сасса.

амуто сасса но на хоти.

амусса.

маха̄вуттина̄ самхи мусса дуттам̣, адусса. па̄л̣ийам̣ ‘‘дусса ме кхеттапа̄ласса, раттим̣ бхаттам̣ апа̄бхата’’нти [джа̄. 1.4.62] еттха га̄тха̄васена а-ка̄ралопо. амӯсам̣, амӯса̄нам̣, амусма̄, амумха̄, амӯхи, амӯбхи, амусса, адусса, амӯсам̣, амӯса̄нам̣, амусмим̣, амумхи, амӯсу.

230. амусса̄дум̣ [ка. 130; рӯ. 225; нӣ. 308].

напум̣саке ам̣, сису амусса техи саха адум̣ хоти ва̄.

амум̣ читтам̣, адум̣ читтам̣, амӯни, амум̣, адум̣, амӯни. сесам̣ пуллин̇гасамам̣. ‘сакаттхе’ти суттена капаччайе кате сабба̄дирӯпам̣ наттхи. амука̄ кан̃н̃а̄, амука̄, амука̄йо. амуко пурисо, амука̄ пуриса̄. амукам̣ читтам̣, амука̄ни читта̄ни ичча̄ди.

231. ке ва̄.

ке паре амусса масса со хоти ва̄.

асука̄ иттхӣ, асука̄, асука̄йо. асуко пурисо, асука̄ пуриса̄. асукам̣ кулам̣, асука̄ни кула̄ни. саббам̣ кан̃н̃а̄, пуриса, читтасамам̣.

‘иттхийаматва̄’ти еттха ‘иттхийам̣ а̄’ти вибхаттасуттена ким̣саддато иттхийам̣ а̄паччайо.

232. ким̣сса ко [ка. 227-9; рӯ. 270, 226; нӣ. 456-7-8? ‘кисса ко сабба̄су’ (бахӯсу)].

саббесу вибхаттипаччайесу ким̣сса ко хоти.

ка̄ иттхӣ, ка̄, ка̄йо, кам̣, ка̄, ка̄йо, ка̄йа, касса̄ ичча̄ди саббасамам̣. ко пурисо, ке пуриса̄, кам̣, ке, кена, кехи, кебхи, касса.

233. ки сасмим̣су ва̄ниттхийам̣.

аниттхилин̇ге са, смим̣су ким̣саддасса ки хоти ва̄.

кисса, кесам̣, кеса̄нам̣, касма̄, камха̄, кехи, кебхи, касса, кисса, кесам̣, кеса̄нам̣, касмим̣, камхи, кисмим̣, кимхи, кесу.

234. кимам̣сису напум̣саке [‘кимам̣сису саха напум̣саке’ (бахӯсу)].

напум̣саке ам̣, сису ким̣саддасса техи ам̣сӣхи саха ким̣ хоти.

ким̣ читтам̣, ка̄ни, ким̣, кам̣ ва̄, ка̄ни. сесам̣ пуллин̇гасамам̣. идам̣ пуччханаттхасса суддхаким̣саддасса рӯпам̣.

‘чи’итинипа̄тена йутте пана екаччаттхам̣ ва̄ аппаттхам̣ ва̄ вадати. ка̄чи иттхӣ, ка̄чи иттхийо, кин̃чи иттхим̣, ка̄чи, ка̄йачи, ка̄хичи, ка̄йачи, касса̄чи, ка̄сан̃чи, куточи, ка̄хичи. саттамийам̣ - ка̄йачи, каттхачи, ка̄сучи.

кочи пурисо, кечи, кин̃чи, кечи, кеначи, кехичи, кассачи, кесан̃чи, кисмин̃чи, кимхичи, каттхачи, кесучи.

кин̃чи кулам̣, ка̄ничи кула̄ни, кин̃чи, ка̄ничи. сесам̣ пуллин̇гасамам̣.

пуна йасаддена йутте сакалаттхам̣ вадати. йа̄ ка̄чи иттхӣ, йа̄ка̄чи иттхийо.

йо кочи пурисо, йе кечи, йам̣ кин̃чи, йе кечи йена кеначи, йехи кехичи, йасса кассачи, йесам̣ кесан̃чи йато куточи, йехи кехичи, йасса кассачи, йесам̣кесан̃чи, йасмим̣ кисмин̃чи, йамхи кимхичи, йаттха каттхачи, йесу кесучи.

йам̣ кин̃чичиттам̣, йа̄ни ка̄ничи, йам̣ кин̃чи, йа̄ни ка̄ничи. сесам̣ пуллин̇гасамам̣.

сан̇кхйа̄ра̄си

екасаддо сан̇кхйаттхе паватто екавачанантова, ан̃н̃аттхе паватто екабахувачананто.

таттха сан̇кхйаттхе – ека̄ иттхӣ, екам̣, ека̄йа, екисса̄ ичча̄ди. пуннапум̣сакесу екавачанесу пуриса, читтарӯпамева.

ан̃н̃аттхе – ека̄ иттхӣ, ека̄ иттхийо, екам̣, ека̄, ека̄йа, екисса̄, ека̄хи, ека̄бхи ичча̄ди.

еко пурисо, еке, екам̣, еке, екена, екехи, екебхи, екасса, екесам̣, екеса̄нам̣. пуллин̇га саббасамам̣.

екам̣ кулам̣, ека̄ни кула̄ни, екам̣ кулам̣, ека̄ни кула̄ни. сесам̣ пуллин̇гасамам̣.

капаччайе паре сабба̄дирӯпам̣ наттхи.

‘‘екика̄ сайане сету, йа̄ те амбе ава̄хари [джа̄. 1.4.175]. ека̄кинӣ гахат̣т̣ха̄хам̣, ма̄туйа̄ паричодита̄’’ти [апа. тхерӣ 2.3.188] па̄л̣и, екако пурисо, екакам̣, екакена. екакам̣ кулам̣ ичча̄ди екавачанантамева, екака̄нам̣ бахутте ваттаббе две екака̄, две екаке, двӣхи екакехӣти лаббхати. ‘‘пан̃ча̄ло ча видехо ча, убхо ека̄ бхаванту те’’ти па̄л̣и. имина̄ найена бахувачанампи лаббхати. ‘ека̄’ти миссака̄.

пат̣иседхайутте пана анека̄ иттхийо, анека̄сам̣ иттхӣнам̣. анеке пуриса̄, анекесам̣ пуриса̄нам̣. анека̄ни кула̄ни, анекесам̣ кула̄нам̣. па̄л̣ийам̣ пана ‘‘нека̄ни дхан̃н̃аган̣а̄ни, нека̄ни кхеттаган̣а̄ни, нека̄нам̣ дхан̃н̃аган̣а̄нам̣, нека̄нам̣ кхеттаган̣а̄на’’нтипи аттхи.

екачча, екаччийа, кати, бахусадда̄пи идха ваттабба̄. екачча̄ иттхӣ, екачча̄, екачча̄йоти саббам̣ кан̃н̃а̄самам̣.

екаччо пурисо.

135. екачча̄дӣхйато [‘екачча̄дӣхато’ (бахӯсу)].

ака̄рантехи екачча̄дӣхи йонам̣ т̣е хоти.

екачче пуриса̄, екачче пурисе. сесам̣ пурисасамам̣. а̄дисаддена аппекачча, екатийа, убха̄дайо сан̇гайханти. аппекачче пуриса̄, екатийе пуриса̄, убхе пуриса̄.

екаччам̣ читтам̣.

236. на нисса т̣а̄.

екачча̄дӣхи нисса т̣а̄ на хоти.

екачча̄ни читта̄ни. сесам̣ читтасамам̣.

екаччийа, екаччеййа, екатийасадда̄ кан̃н̃а̄, пуриса, читтанайа̄. ‘‘иттхӣпи хи екаччийа̄, сеййа̄ поса джана̄дхипа [сам̣. ни. 1.127]. саччам̣ киревама̄хам̣су, нара̄ екаччийа̄ идха. кат̣т̣хам̣ ниплавитам̣ сеййо, на твевекаччийо наро’’ти [джа̄. 1.1.73] ча ‘‘парива̄рита̄ мун̃чаре екаччеййа̄’’ти ча ‘‘на виссасе екатийесӯ’’ти ча па̄л̣ӣ – таттха ‘ниплавита’нти удакато уббхатам̣.

катисаддо бахувачанантова.

237. т̣икатимха̄ [рӯ. 120 пит̣т̣хе].

катимха̄ йонам̣ т̣и хоти.

кати иттхийо, кати пуриса̄, кати пурисе, кати читта̄ни. катихи иттхӣхи, катихи пурисехи, катихи читтехи.

238. бахукатӣнам̣ [‘баху катиннам̣’ (бахӯсу)].

нам̣мхи баху, катӣнам̣ анте нука хоти.

катиннам̣ иттхӣнам̣, катиннам̣ пуриса̄нам̣, катиннам̣ читта̄нам̣, айам̣ на̄гамо бахулам̣ на хоти, ‘катинам̣ титхӣнам̣ пӯран̣ӣ катимӣ’ти ча диссати. ‘‘бахӯнам̣ вассасата̄нам̣, бахӯнам̣ вассасахасса̄на’’нти ча ‘‘бахӯнам̣ кусаладхамма̄нам̣, бахӯнам̣ акусаладхамма̄на’’нти ча ‘‘бахӯнам̣ вата аттха̄йа, уппаджджим̣су татха̄гата̄’’ти [ви. ва. 807] ча па̄л̣ӣ.

катису иттхӣсу, катису пурисесу, катису читтесу.

бахусадде двӣсу нам̣вачанесу бахуннам̣, бахуннанти ваттаббам̣. сесам̣ дхену, бхиккху, а̄йусадисам̣.

капаччайе кан̃н̃а̄, пуриса, читтасадисам̣, бахӯ иттхийо, бахука̄ иттхийо. бахӯ пуриса̄, бахаво пуриса̄, бахука̄ пуриса̄. бахӯни читта̄ни, бахука̄ни читта̄ни ичча̄дина̄ ваттаббам̣. бахӯнам̣ самуда̄йа̄пеккхане сати екавачанампи лаббхати, ‘‘бахуджанасса аттха̄йа бахуджанасса хита̄йа, бахуно джанасса аттха̄йа хита̄йа̄’’ти [а. ни. 1.141] па̄л̣и.

убхасаддо бахувачанантова, ‘убхагохи т̣о’ти йонам̣ т̣о, убхо иттхийо, пуриса̄, кула̄ни гаччханти, убхо иттхийо, пуриса̄, кула̄ни пассати.

239. сухисубхассо [нӣ. 313 (рӯ. 109 пит̣т̣хе)].

су, хису убхасса анто о хоти.

убхохи, убхосу.

240. убхиннам̣ [ка. 86; нӣрӯ. 227; нӣ. 341].

убхамха̄ нам̣вачанасса иннам̣ хоти.

убхиннам̣. саббаттха иттхи, пуриса, кулехи йоджетаббам̣.

241. йомхи двиннам̣ дуведве [ка. 132; рӯ. 228; ни. 310].

йосу савибхаттисса двисса дуве, две хонти. ‘двинна’нти вачанам̣ двисса бахувачанантанийаматтхам̣.

две иттхийо, две пуриса̄, две пурисе, две читта̄ни, дуве иттхийо, дуве пуриса̄, дуве пурисе, дуве читта̄ни, двӣхи, двӣбхи.

242. нам̣мхи нука два̄дӣнам̣ саттарасаннам̣ [ка. 67; нӣ. 229; нӣ. 214].

нам̣мхи паре два̄дӣнам̣ ат̣т̣ха̄расанта̄нам̣ саттарасаннам̣ сан̇кхйа̄нам̣ анте нука хоти. у-ка̄ро учча̄ран̣аттхо. ка̄нубандхам̣ дисва̄ антети н̃а̄йати.

двиннам̣.

243. дувиннам̣ нам̣мхи [ка. 132; рӯ. 228; нӣ. 244].

нам̣мхи савибхаттисса двисса дувиннам̣ хоти ва̄.

дувиннам̣, двӣхи, двӣбхи, двиннам̣, дувиннам̣, двӣсу. маха̄вуттина̄ сумхи дуве хоти, на̄гасса дувесу дантесу ниммита̄ [ви. ва. 706], чакка̄ни па̄десу дувесу виндати [дӣ. ни. 3.205]. еван̃ча сати дувехи, дувебхӣтипи сиддхамева хоти, айам̣ двисаддо убхасаддо вийа алин̇го.

244. тиссо чатассо йомхи савибхаттӣнам̣ [ка. 133; рӯ. 230; нӣ. 311].

иттхийам̣ йосу савибхаттӣнанти, чатуннам̣ тиссо, чатассо хонти.

тиссо иттхийо, чатассо иттхийо.

маха̄вуттина̄ хису ча тисса, чатасса̄ хонти, ‘‘тиссехи чатассехи париса̄хи, чатассехи сахито локана̄йако’’ти па̄л̣ӣ. тӣхи, тӣбхи иттхӣхи, чатӯхи, чатӯбхи, чатуббхи иттхӣхи.

245. нам̣мхи тичатуннамиттхийам̣ тиссачатасса̄ [дӣ. ни. 3.205].

иттхийам̣ нам̣мхити, чатуннам̣ тисса, чатасса̄ хонти.

тиссаннам̣ иттхӣнам̣, чатассаннам̣ иттхӣнам̣, тин̣н̣ам̣ иттхӣнам̣, чатуннам̣ иттхӣнам̣, саман̣о готамо чатуннам̣ париса̄нам̣ саккато хоти, чатуннам̣ париса̄нам̣ пийо хоти мана̄поти [дӣ. ни. 1.304], тиссехи, чатассехи, тӣхи, тӣбхи, чатӯхи, чатӯбхи, чатуббхи, тиссаннам̣, чатассаннам̣, тин̣н̣ам̣, чатуннам̣, тӣсу, чатӯсу.

па̄л̣ийам̣ ‘‘чатассехӣ’’ти дит̣т̣хатта̄ тиссесу, чатассесӯтипи дит̣т̣хамева хоти.

246. пуме тайо чатта̄ро [ка. 133; рӯ. 230; нӣ. 311].

пуллин̇ге йосу савибхаттӣнанти, чатуннам̣ тайо, чатта̄ро хонти.

тайо пуриса̄, тайо пурисе, чатта̄ро пуриса̄, чатта̄ро пурисе.

247. чатуро чатусса [ка. 78, 205, 31; рӯ. 160; нӣ. 234; ‘чатуро ва̄ чатусса’ (бахӯсу)].

пуме савибхаттисса чатусаддасса чатуро хоти.

чатуро пуриса̄, чатуро пурисе. катхам̣ чатуро нимитте на̄дассим̣, чатуро пхаламуттамети? ‘‘лин̇гавипалла̄са̄’’ти вуттийам̣ вуттам̣, тӣхи, тӣбхи, чатӯхи, чатӯбхи, чатуббхи.

248. ин̣н̣ам̣ин̣н̣аннам̣ тито джха̄ [ка. 87; рӯ. 231; нӣ. 243; ‘н̣н̣ам̣н̣н̣аннам̣тико джха̄’ (бахӯсу)].

джхасан̃н̃амха̄ тимха̄ нам̣вачанасса ин̣н̣ам̣, ин̣н̣аннам̣ хонти.

тин̣н̣ам̣, тин̣н̣аннам̣, чатуннам̣, тӣхи, тӣбхи, чатӯхи, чатӯбхи, чатуббхи, тин̣н̣ам̣, тин̣н̣аннам̣, чатуннам̣, тӣсу, чатӯсу.

249. тӣн̣ичатта̄ри напум̣саке [ка. 133; рӯ. 230; нӣ. 311].

напум̣саке йосу савибхаттӣнанти, чатуннам̣ тӣн̣и, чатта̄ри хонти.

тӣн̣и читта̄ни, чатта̄ри читта̄ни. сесам̣ пуллин̇гасамам̣.

вачанасилит̣т̣хатте пана сати висадисалин̇гавачана̄нампи пада̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃асам̣його хоти, чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄ [дӣ. ни. 3.145], чатта̄ро саммаппадха̄на̄ [дӣ. ни. 3.145], тайомаха̄бхӯта̄, тайо маха̄бхӯте [пат̣т̣ха̄. 1.1.58], саббе ма̄ла̄ упенти мам̣ [дху. 3.6], саббе кан̃н̃а̄ упенти мам̣ [дху. 3.6], саббе ратана̄ упенти мам̣ [дху. 3.6], саббе йа̄на̄ упенти мам̣ [дху. 3.6], авиджджа̄йа сати сан̇кха̄ра̄ хонти, сан̇кха̄ресу сати вин̃н̃а̄н̣ам̣ хоти [сам̣. ни. 2.50] ичча̄ди.

га̄тха̄су випалла̄са̄пи бахулам̣ диссанти, ан̃н̃е дхамма̄ни десенти, евам̣ дхамма̄ни сутва̄на, сатан̃ча дхамма̄ни сукиттита̄ни сутва̄, аттха̄ни чинтайитва̄на, уттаматтха̄ни тайи лабхимха̄, ким̣ твам̣ аттха̄ни джа̄на̄си, иччхеййа̄ми бханте саттапутта̄ни, сивипутта̄ни авхайа [джа̄. 2.22.2235], путтада̄ра̄ни посенти, балӣбадда̄ни сол̣аса ичча̄ди.

идха сесасан̇кхйа̄на̄ма̄ни дӣпийанте.

250. т̣а пан̃ча̄дӣхи чуддасахи [ка. 134; рӯ. 251; нӣ. 247].

пан̃ча̄дӣхи ат̣т̣ха̄расантехи сан̇кхйа̄саддехи йонам̣ т̣а хоти.

пан̃ча иттхийо, пан̃ча пуриса̄, пурисе, пан̃ча читта̄ни, чха иттхийо.

л̣а̄гаме пана ‘‘иттхибха̄ва̄ на муччиссам̣, чхал̣а̄ни гатийо има̄’’ти па̄л̣и.

чха пуриса̄, чха пурисе, чха читта̄ни. евам̣ сатта, ат̣т̣ха, нава, даса, ека̄даса…пе… ат̣т̣ха̄раса.

251. пан̃ча̄дӣнам̣ чуддасаннама [ка. 90; рӯ. 252; нӣ. 247].

су, нам̣, хису пан̃ча̄дӣнам̣ чуддасаннам̣ асса аттамева хоти, на еттам̣ ва̄ дӣгхаттам̣ ва̄ хоти.

пан̃чахи, пан̃чаннам̣, пан̃часу, чхахи, чханнам̣, чхасу, саттахи, саттаннам̣, саттасу, ат̣т̣хахи, ат̣т̣ханнам̣, ат̣т̣хасу, навахи, наваннам̣, навасу, дасахи, дасаннам̣, дасасу, ека̄дасахи, ека̄дасаннам̣, ека̄дасасу…пе… ат̣т̣ха̄расахи, ат̣т̣ха̄расаннам̣, ат̣т̣ха̄расасу.

ете саббе алин̇га̄ бахувачананта̄ ева.

‘иттхийаматва̄’ти вӣса, тим̣са, чатта̄лӣса, пан̃н̃а̄сехи а̄паччайо, маха̄вуттина̄ симхи рассо силопо ча, ‘ниггахӣта’нти викаппена ниггахӣта̄гамо, викаппена ам̣лопо, на̄дӣнам̣ екавачана̄нам̣ йа̄десо, вӣса иттхийо, вӣсам̣ иттхийо, вӣса пуриса̄, вӣсам̣ пуриса̄, вӣса пурисе, вӣсам̣ пурисе, вӣса читта̄ни, вӣсам̣ читта̄ни, вӣса̄йа иттхӣхи каммам̣ катам̣, вӣса̄йа пурисехи каммам̣ катам̣, вӣса̄йа кулехи каммам̣ катам̣, вӣса̄йа иттхӣнам̣, пуриса̄нам̣, кула̄нам̣, саттамийам̣ вӣса̄йа иттхӣсу, пурисесу, кулесу.

типаччайе вӣсати, тим̣сатисадда̄пи сат̣т̣хи, саттати, асӣти, навутисадда̄ вийа ниччам̣ иттхи лин̇гекавачананта̄ ева, си, ам̣лопо, вӣсати иттхийо, вӣсати пуриса̄, пурисе, вӣсати кула̄ни, вӣсатийа̄ иттхӣхи, иттхӣнам̣, пурисехи, пуриса̄нам̣, кулехи, кула̄нам̣, вӣсатийа̄, вӣсатийам̣ иттхи, пуриса, кулесу, евам̣ йа̄ванавутийа̄ ведитабба̄. ваггабхеде пана сати бахувачанампи викаппена диссати, две вӣсатийо ичча̄ди.

сатам̣, сахассам̣, дасасахассам̣, сатасахассам̣, дасасатасахассанти име напум̣сакалин̇га̄йева. сан̇кхйеййападха̄не пана иттхилин̇ге ваттаббе сахассӣ, дасасахассӣ, сатасахассӣти иттхилин̇гам̣ бхавати. ваггабхеде пана две сата̄ни, тӣн̣и сата̄ни, две сахасса̄ни, тӣн̣и сахасса̄ни ичча̄дӣни бхаванти. кот̣и, пакот̣и, кот̣ипакот̣и, аккхобхин̣ӣсадда̄ иттхилин̇га̄ ева. сесам̣ саббам̣ йа̄ваасан̇кхйеййа̄ напум̣сакамева.

сахассам̣ ка̄си на̄ма, дасасахассам̣ нахутам̣ на̄ма, сатасахассам̣ лаккхам̣ на̄ма.

дувидхам̣ падха̄нам̣ сан̇кхйа̄падха̄нам̣, сан̇кхйеййападха̄нан̃ча. пуриса̄нам̣ вӣсати хоти, пуриса̄нам̣ навути хоти, пуриса̄нам̣ сатам̣ хоти, сахассам̣ хоти ичча̄ди сан̇кхйа̄падха̄нам̣ на̄ма, вӣсати пуриса̄, навути пуриса̄, сатам̣ пуриса̄, сахассам̣ пуриса̄ ичча̄ди сан̇кхйеййападха̄нам̣ на̄ма.

еттхапи вӣсатисаддо иттхилин̇гекавачано ева. сата, сахассасадда̄ напум̣сакекавачана̄ ева. сан̇кхйа̄садда̄нам̣ пана падавидха̄нан̃ча гун̣авидха̄нан̃ча сама̄сакан̣д̣е а̄гамиссати.

сан̇кхйа̄ра̄си нит̣т̣хито.

252. симха̄хам̣ [ка. 149; рӯ. 232; нӣ. 319; ‘симхахам̣’ (бахӯсу)].

симхи савибхаттисса амхасса ахам̣ хоти.

ахам̣ гаччха̄ми.

253. майамасма̄мхасса [ка. 121; рӯ. 233; нӣ. 296].

йосу савибхаттисса амхасса камена майам̣, асма̄ хонти ва̄.

майам̣ гаччха̄ма, асме пасса̄ми.

паккхе –

‘йонамет̣а’ ити видхи, амхе гаччха̄ма.

254. тумхасса тувам̣твам̣мхи ча [ка. 146; рӯ. 236; нӣ. 324; ‘тумхасса тувам̣твамамхича’ (бахӯсу)].

симхи ча ам̣мхи ча савибхаттисса тумхасса тувам̣, твам̣ хонти.

тувам̣ буддхо тувам̣ саттха̄, тувам̣ ма̄ра̄бхибхӯ муни [тхерага̄. 839], твам̣ но саттха̄ ануттаро, тумхе гаччхатха, тувам̣ пассати, твам̣ пассати.

255. ам̣мхи там̣ мам̣ тавам̣ мамам̣ [ка. 143-4; рӯ. 234-5; нӣ. 322].

ам̣мхи савибхаттӣнам̣ тумха̄’мха̄нам̣ там̣, мам̣, тавам̣, мамам̣ хонти.

мам̣ пассати, мамам̣ пассати, там̣ пассати, тавам̣ пассати, амхе пассати, тумхе пассати.

256. дутийа̄йомхи ва̄ [ка. 162; рӯ. 237; нӣ. 345; ‘дутийе йомхи ва̄’ (бахӯсу)].

дутийа̄йомхи савибхаттӣнам̣ тумха̄’мха̄нам̣ н̇а̄нубандха̄ ам̣, а̄кам̣а̄деса̄ хонти ва̄.

амхам̣, амха̄кам̣ пассати, тумхам̣, тумха̄кам̣ пассати.

257. на̄сма̄су тайа̄майа̄ [ка. 145, 270; рӯ. 238, 120; нӣ. 323, 542].

на̄, сма̄су савибхаттӣнам̣ тумха̄’мха̄нам̣ тайа̄, майа̄ хонти.

майа̄ катам̣, тайа̄ катам̣, майа̄ апети, тайа̄ апети.

258. тайа̄тайӣнам̣ тва ва̄ тасса [ка. 210; рӯ. 239; нӣ. 435].

тайа̄, тайӣнам̣ тасса тва хоти ва̄.

твайа̄ катам̣, твайа̄ апети, амхехи катам̣, тумхехи катам̣.

259. тавамаматуйхам̣майхам̣ се [ка. 141-2; рӯ. 241-2; нӣ. 321].

самхи савибхаттӣнам̣ тумха̄’мха̄нам̣ тава̄дайо хонти.

мама дӣйате, майхам̣ дӣйате, тава дӣйате, туйхам̣ дӣйате.

260. нам̣сесвасма̄кам̣мамам̣ [нӣ. 438].

нам̣, сесу савибхаттисса амхасса камена асма̄кам̣, мамам̣ хонти.

мамам̣ дӣйате, асма̄кам̣ дӣйате.

261. н̇ам̣н̇а̄кам̣ нам̣мхи [ка. 161; рӯ. 244; нӣ. 344].

нам̣мхи савибхаттӣнам̣ тумха̄’мха̄нам̣ н̇а̄нубандха̄ ам̣, а̄кам̣а̄деса̄ хонти ва̄.

амхам̣ дӣйате, амха̄кам̣ дӣйате, тумхам̣ дӣйате, тумха̄кам̣ дӣйате. пан̃чамийам̣ майа̄, тайа̄, твайа̄, пуббе вутта̄ва.

262. сма̄мхи твамха̄.

сма̄мхи савибхаттисса тумхасса твамха̄ хоти.

твамха̄ апети, амхехи, тумхехи, мама, мамам̣, майхам̣, тава, туйхам̣, амхам̣, амха̄кам̣, асма̄кам̣, тумхам̣, тумха̄кам̣.

263. смим̣мхи тумхамха̄нам̣ тайимайи [ка. 139; рӯ. 245; нӣ. 318].

смим̣мхи савибхаттӣнам̣ тумха̄’мха̄нам̣ тайи, майи хонти.

тайи, майи, тватте твайи, амхесу, тумхесу.

264. сумха̄мхасса̄сма̄ [нӣ. 438].

сумхи амхасса асма̄ хоти.

асма̄су.

маха̄вуттина̄ йо, хису амхасса асма̄десо, йонам̣ еттан̃ча, асма̄ гаччха̄ма, асме пассати, асма̄хи катам̣, асма̄кам̣ дӣйате, асма̄хи апети, асма̄кам̣ дханам̣, асма̄су т̣хитам̣. ‘‘асма̄бхиджаппанти джана̄ анека̄’’ти [джа̄. 1.7.68] па̄л̣и-асме абхиджаппанти паттхентӣти аттхо. ‘‘асма̄бхи паричин̣н̣оси, меттачитта̄ хи на̄йака̄’’ти [апа. тхерӣ 2.2.230] тхерӣпа̄л̣и – ‘паричин̣н̣о’ти парича̄рито.

чатуттхийам̣ асма̄кам̣ адхипанна̄нам̣, кхамассу ра̄джакун̃джара [джа̄. 2.21.181] – ‘адхипанна̄на’нти дуккха̄бхибхӯта̄нам̣.

чхат̣т̣хийам̣ есасма̄кам̣ куле дхаммо [джа̄. 1.4.147], еса̄ асма̄кам̣ дхаммата̄.

саттамийам̣ йам̣ киччам̣ параме митте, катамасма̄су там̣ тайа̄. патта̄ ниссам̣сайам̣ твамха̄, бхаттирасма̄су йа̄ тава [джа̄. 2.21.81] – таттха ‘йам̣ кичча’нти йам̣ каммам̣ каттаббам̣, тава асма̄су йа̄ бхатти, та̄йа майам̣ твамха̄ ниссам̣сайатам̣ патта̄ти аттхо.

265. апа̄да̄до падатекава̄кйе [чам̣. 6.3.15; па̄. 8.1.17, 18].

апа̄да̄димхи паватта̄нам̣ падато паресам̣ екава̄кйе т̣хита̄нам̣ тумха̄’мха̄нам̣ видхи хоти. адхика̄расуттамидам̣.

266. йонам̣хисвапан̃чамйа̄ воно [ка. 147, 151; рӯ. 246, 250; нӣ. 325, 329, 330].

пан̃чамӣваджджитесу йо, нам̣, хису паресу апа̄да̄допаватта̄нам̣ падато паресам̣ екава̄кйе т̣хита̄нам̣ савибхаттӣнам̣ тумха̄’мхасадда̄нам̣ во, но хонти ва̄.

гаччхатха во, гаччхатха тумхе, гаччха̄ма но, гаччха̄ма амхе, пассеййа во, пассеййа тумхе, пассеййа но, пассеййа амхе, дӣйате во, дӣйате тумха̄кам̣, дӣйате но, дӣйате амха̄кам̣, дханам̣ во, дханам̣ тумха̄кам̣, дханам̣ но, дханам̣ амха̄кам̣, катам̣ во пун̃н̃ам̣, катам̣ тумхехи пун̃н̃ам̣, катам̣ но пун̃н̃ам̣, катам̣ амхехи пун̃н̃ам̣.

апан̃чамйа̄ти ким̣? ниссат̣ам̣ тумхехи, ниссат̣ам̣ амхехи.

апа̄да̄дотвева? балан̃ча бхиккхӯнамануппадиннам̣, тумхехи пун̃н̃ам̣ пасутам̣ анаппакам̣ [кху. па̄. 7.12].

падатотвева? тумхе гаччхатха, амхе гаччха̄ма.

екава̄кйетвева? девадатто тит̣т̣хати га̄ме, тумхе тит̣т̣хатха нагаре.

савибхаттӣнантвева? арахати дхаммо тумха̄диса̄нам̣.

267. теме на̄се [ка. 148, 150; рӯ. 247, 249; нӣ. 326, 328; чам̣. 6.3.17; па̄. 8.1.21].

на̄, сесу та̄диса̄нам̣ савибхаттӣнам̣ тумха, амхасадда̄нам̣ те, ме хонти ва̄.

катам̣ те пун̃н̃ам̣, катам̣ тайа̄ пун̃н̃ам̣, катам̣ ме пун̃н̃ам̣, катам̣ майа̄ пун̃н̃ам̣, диннам̣ те ваттхам̣, диннам̣ туйхам̣ ваттхам̣, диннам̣ ме ваттхам̣, диннам̣ майхам̣ ваттхам̣, идам̣ те рат̣т̣хам̣, идам̣ тава рат̣т̣хам̣, идам̣ ме рат̣т̣хам̣, идам̣ мама рат̣т̣хам̣.

268. анва̄десе [чам̣. 6.3.20; па̄. 8.1.23].

анва̄десат̣т̣ха̄не тумха̄’мхасадда̄нам̣ во, но, те, меа̄деса̄ ниччам̣ бхаванти пунаббидха̄на̄.

га̄мо тумха̄кам̣ париггахо, атхо нагарампи во париггахо. евам̣ сесесу.

269. сапубба̄ пат̣хаманта̄ ва̄ [‘сам̣пубба̄ пат̣хамантха̄ ва̄’ (мӯлапа̄т̣хе) чам̣. 6.1.21; па̄. 8.1.26].

сам̣виджджати пуббападам̣ асса̄ти сапуббам̣, сапубба̄ пат̣хамантападамха̄ паресам̣ савибхаттӣнам̣ тумха̄’мхасадда̄нам̣ во, но, те, меа̄деса̄ викаппена хонти анва̄десат̣т̣ха̄непи.

га̄ме пат̣о тумха̄кам̣, атхо нагаре камбалам̣ во, атхо нагаре камбалам̣ тумха̄кам̣ ва̄. евам̣ сесесу.

270. на чава̄ха̄хевайоге [чам̣. 6.3.22; па̄. 8.1.24].

ча, ва̄, ха, аха, евасаддехи йоге тумха̄’мха̄нам̣ во, но, те, меа̄деса̄ на хонти.

га̄мо тава ча мама ча париггахо, га̄мо тава ва̄ мама ва̄ париггахо ичча̄ди.

ча̄дийогети ким̣? га̄мо ча те париггахо, нагаран̃ча ме париггахо.

271. дассанаттхена̄лочане [чам̣. 6.3.23; па̄. 8.1.25].

а̄лочанам̣ олоканам̣, а̄лочанато ан̃н̃асмим̣ дассанаттхе пайуджджама̄не тумха̄’мха̄нам̣ во, но, те, меа̄деса̄ на хонти.

га̄мо тумхе уддисса а̄гато, га̄мо амхе уддисса а̄гато – ‘га̄мо’ти га̄мава̄сӣ маха̄джано.

ана̄лочанети ким̣? га̄мо во пассати, га̄мо но пассати.

272. а̄мантанапуббам̣ асантам̣ва [‘а̄мантан̣ам̣ пуббамасантам̣ва’ (бахӯсу) чам̣. 6.3.24; па̄. 8.1.72].

а̄мантанабхӯтам̣ пуббападам̣ асантам̣ вийа хоти, падатоти сан̇кхйам̣ на гаччхати.

девадатта! тава париггахо.

273. на са̄ман̃н̃авачанамекаттхе [чам̣. 6.3.25; па̄. 8.1.73].

тулйа̄дхикаран̣абхӯте паде сати пуббам̣ са̄ман̃н̃авачанабхӯтам̣ а̄мантанападам̣ асантам̣ вийа на хоти, падатоти сан̇кхйам̣ гаччхати.

ма̄н̣авака джат̣ила! те париггахо.

са̄ман̃н̃авачананти ким̣? ма̄н̣авака девадатта! туйхам̣ париггахо.

екаттхети ким̣? девадатта! йан̃н̃адатта! тумха̄кам̣ париггахо.

274. бахӯсу ва̄ [чам̣. 6.3.26; па̄. 8.1.74].

бахӯсу джанесу паваттама̄нам̣ са̄ман̃н̃авачанабхӯтампи а̄мантанападам̣ екаттхе паде сати асантам̣ вийа на хоти ва̄.

бра̄хман̣а̄ гун̣аванто во париггахо, бра̄хман̣а̄ гун̣аванто тумха̄кам̣ париггахо.

сабба̄дира̄си нит̣т̣хито.

вибхаттипаччайантара̄си

атха вибхаттипаччайа̄ дӣпийанте.

вибхатйаттха̄нам̣ джотакатта̄ вибхаттит̣т̣ха̄не т̣хита̄ паччайа̄ вибхаттипаччайа̄.

275. то пан̃чамйа̄ [ка. 248; рӯ. 260; нӣ. 493; чам̣. 4.3.6; па̄. 5.4.45].

пан̃чамийа̄ вибхаттийа̄ аттхе топаччайо хоти.

томхи дӣгха̄нам̣ рассо, кан̃н̃ато, раттито, иттхито, дхенуто. маха̄вуттина̄ томхи ма̄та̄питӯнам̣ иттам̣, ма̄тито, питито, вадхуто, пурисато, мунито, дан̣д̣ито, бхиккхуто, саттха̄рато, каттуто, готрабхуто, саббато, йато, тато.

има, ета, ким̣саддехи то.

276. итотеттокуто [‘ито тетто като’ (бахӯсу) чам̣. 4.3.8; па̄. 7.2.104].

ито, ато, етто, кутоти ете садда̄ топаччайанта̄ нипаччанте.

имамха̄ имехӣти ва̄ ито, етасма̄ етехӣти ва̄ ато, етто, касма̄ кехӣти ва̄ куто. еттха ча имамха̄, имехӣтиа̄дикам̣ аттхава̄кйам̣ дисва̄ пакатилин̇гам̣ ведитаббам̣. имина̄ суттена имасса иттам̣, етасса аттам̣ еттан̃ча, ‘сарамха̄ две’ти есарамха̄ двиттам̣, ким̣саддасса куттам̣. еса найо сесесу нипа̄танесу.

277. абхйа̄дӣхи [па̄. 5.3.9].

абхиа̄дӣхи то хоти, пунаббидха̄на̄’пан̃чамйаттхепӣтипи сиддхам̣.

абхито га̄мам̣ га̄масса абхимукхети аттхо.

парито га̄мам̣ га̄масса самантатоти аттхо.

убхато га̄мам̣ га̄масса убхосу пассесӯти аттхо.

паччхато, хет̣т̣хато, упарито.

278. а̄дйа̄дӣхи [чам̣. 4.3.9; па̄. 5.4.44].

а̄дипабхутӣхи апан̃чамйаттхепи то хоти.

а̄дито, маджджхато, пурато, пассато, пит̣т̣хито, орато, парато, паччхато, пураттхимато, даккхин̣атоичча̄дӣсу бахулам̣ саттамйаттхе диссати.

татха̄ татийаттхепи рӯпам̣ аттато саманупассати [сам̣. ни. 3.44], пан̃чаккхандхе аниччато випассати ичча̄ди.

йатонида̄нам̣ [су. ни. 275], йатва̄дхикаран̣ам̣, йатодакам̣ тада̄диттамичча̄дӣсу [джа̄. 1.9.58] пат̣хаматтхе иччханти.

ито ехи, ито бала̄ке а̄гаччха, чан̣д̣о ме ва̄йасо сакха̄ ичча̄дӣсу дутийаттхе.

паратогхосо, на̄дит̣т̣ха̄ парато досам̣ ичча̄дӣсу чхат̣т̣хйаттхе.

279. сабба̄дито саттамйа̄ траттха̄ [ка. 249; рӯ. 266; нӣ. 494; чам̣. 4.1.10; па̄. 5.3.10].

сабба̄дина̄макехи саббана̄мехи саттамийа̄ аттхе тра, ттха̄ хонти.

саббасмим̣ саббесӯти ва̄ саббатра, саббаттха, саббассам̣ сабба̄су ва̄типи. евам̣ катаратра, катараттха, ан̃н̃атра, ан̃н̃аттха ичча̄ди.

йатра, йаттха, татра, таттха.

280. каттхеттхакутра̄траквехидха [ка. 251; рӯ. 269; нӣ. 499; чам̣. 4.1.11; па̄. 5.3.11, 12].

каттха, еттха, кутра, атра, тва, иха, идха̄ти ете садда̄ттха, тра,ва ха, дха̄паччайанта̄ саттамйаттхе сиджджханти.

касмим̣ кесӯти ва̄ каттха, кутра, ква. ‘кува’нтипи сиджджхати, ‘‘кувам̣ саттасса ка̄рако, кувам̣ сатто самуппанно [сам̣. ни. 1.171], кувам̣ асиссам̣, кувам̣ кха̄дисса’’нти па̄л̣и.

етасмим̣ етесӯти ва̄ еттха, атра, имасмим̣ имесӯти ва̄ иха, идха.

281. дхи сабба̄ ва̄ [ка. 250; рӯ. 268; нӣ. 502].

саббасаддамха̄ саттамйаттхе дхи хоти ва̄.

намо те буддха вӣра’ттху, виппамуттоси саббадхи [сам̣. ни. 1.90].

282. йа̄ хим̣ [ка. 255; рӯ. 275; нӣ. 504].

йамха̄ саттамйаттхе хим̣ хоти.

йахим̣.

283. та̄ хан̃ча [ка. 253; рӯ. 273; нӣ. 501].

тамха̄ саттамйаттхе хим̣ хоти хан̃ча.

тахим̣, тахам̣. дутийаттхепи диссати ‘‘тахам̣ тахам̣ олокенто гаччхатӣ’’ти.

284. ким̣сса кукан̃ча [ка. 251, 227-8-9; рӯ. 226, 270-1-2; нӣ. 500, 456-7, 460].

ким̣мха̄ саттамйаттхе хим̣, там̣ хоти. ким̣сса куттам̣ каттан̃ча хоти.

кухим̣ гаччхати, кухам̣ гаччхати. кахам̣ екапуттака кахам̣ екапуттака [сам̣. ни. 2.63]. кухин̃чи, кухин̃чананти две чи, чана-нипа̄танта̄ сиджджханти.

ити са̄ман̃н̃асаттамйантара̄си.

ка̄ласаттамйантам̣ вуччате.

285. саббекан̃н̃айатехи ка̄леда̄ [ка. 257; рӯ. 276; нӣ. 505].

сабба, ека, ан̃н̃а, йа, тасаддехи ка̄ле да̄ хоти.

саббасмим̣ ка̄ле саббада̄, екасмим̣ ка̄ле екада̄, ан̃н̃асмим̣ ка̄ле ан̃н̃ада̄, йасмим̣ ка̄ле йада̄, тасмим̣ ка̄ле тада̄.

286. када̄куда̄сада̄адхунеда̄ни [ка. 257-8-9; рӯ. 276-8-9; нӣ. 505-6-7].

етепи саттамйаттхе ка̄ле да̄, дхуна̄, да̄нипаччайанта̄ сиджджханти.

ким̣смим̣ ка̄ле када̄, куда̄, саббасмим̣ ка̄ле сада̄, имасмим̣ ка̄ле адхуна̄, ида̄ни.

287. аджджасаджджупараджджетарахикараха̄ [ка. 259; рӯ. 279, 423; нӣ. 507].

етепи ка̄ле джджа, джджу, рахи, раха паччайанта̄ сиджджханти.

имасмим̣ ка̄ле аджджа, имасмим̣ дивасетйаттхо.

сама̄не ка̄ле саджджу-‘сама̄не’ти виджджама̄не. на хи па̄пам̣ катам̣ каммам̣, саджджу кхӣрам̣ва муччати [дха. па. 71], саджджукам̣ па̄хеси – таттха ‘саджджӯ’ти тасмим̣ дивасе.

апарасмим̣ ка̄ле апараджджу, пунадивасети аттхо.

имасмим̣ ка̄ле етарахи, ким̣смим̣ ка̄ле караха. куточи, квачи, каттхачи, кухин̃чи, када̄чи, карахачисадда̄ пана чи-нипа̄танта̄ хонти, татха̄ йато куточи, йаттха каттхачи, йада̄ када̄чӣти. кин̃чанам̣, кухин̃чанам̣, куда̄чананти чана-нипа̄танта̄ти.

вибхаттипаччайантара̄си нит̣т̣хито.

абйайапада̄ни

упасаггападара̄си

атха абйайапада̄ни дӣпийанте.

чхаббидха̄ни абйайапада̄ни упасаггападам̣, нипа̄тападам̣, вибхаттипаччайантападам̣, абйайӣбха̄васама̄сападам̣, абйайатаддхитападам̣, тва̄дипаччайантападанти. бйайо вуччати вика̄ро, на̄на̄лин̇гавибхаттивачанехи наттхи рӯпабйайо етесанти абйайа̄, асан̇кхйа̄ти ча вуччанти.

таттха вибхаттипаччайантападато пуна вибхаттуппатти на̄ма наттхи. абйайӣбха̄васама̄самхи вибхаттӣнам̣ видхи сама̄сакан̣д̣е ваккхати, тасма̄ та̄ни две т̣хапетва̄ сеса̄ни чатта̄ри идха вуччанте.

288. асан̇кхйехи сабба̄сам̣ [чам̣. 2.1.38; па̄. 2.4.82].

асан̇кхйехи падехи йатха̄рахам̣ сабба̄сам̣ вибхаттӣнам̣ лопо хоти, кехичи падехи пат̣хама̄йа лопо, кехичи падехи дутийа̄йа лопо…пе… кехичи саттамийа̄, кехичи двиннам̣, кехичи тиссаннам̣…пе… кехичи саттаннанти вуттам̣ хоти.

таттха а̄вусо, бхо, бхантеичча̄дӣхи а̄мантананипа̄техи аттхи, наттхи, сакка̄, лаббха̄, сийа̄, сийум̣, са̄дху, тун̣хӣичча̄дӣхи ча пат̣хама̄йа лопо.

чирам̣, чирассам̣, ниччам̣, сататам̣, абхин̣хам̣, абхиккхан̣ам̣, мухуттам̣ ичча̄дӣхи аччантасам̣йогалаккхан̣е дутийа̄йа.

йатха̄, татха̄, саббатха̄, саббасо, муса̄, миччха̄ичча̄дӣхи татийа̄йа.

ка̄тум̣, ка̄таве ичча̄дӣхи чатуттхийа̄.

саманта̄, самантато, дӣгхасо, орасоичча̄дӣхи пан̃чамийа̄.

пуре, пура̄, паччха̄, уддхам̣, упари, адхо, хет̣т̣ха̄, антара̄, анто, рахо, а̄ви, хиййо, сувеичча̄дӣхи саттамийа̄ лопо.

намосаддамха̄ ‘‘намо те буддха вӣра’ттхӯ’’ти еттха пат̣хама̄йа. ‘‘намо карохи на̄гасса̄’’ти еттха дутийа̄йа.

сайам̣саддамха̄ ‘‘кусӯло сайамева бхиджджате’’ти еттха пат̣хама̄йа. ‘‘сайам̣ катам̣ сукхадуккха’’нти [дӣ. ни. 3.191, 193] еттха татийа̄йа, ичча̄дина̄ йатха̄рахавибха̄го ведитаббо.

ити, евам̣саддехи пайога̄нурӯпам̣ саттаннам̣ вибхаттӣнам̣ лопам̣ иччханти.

упасаггехипи аттха̄нурӯпам̣ там̣там̣вибхаттилопо.

рӯпасиддхийам̣ пана ‘‘техи пат̣хамекавачанамева бхаватӣ’’ти [рӯ. 131 (пит̣т̣хе)] вуттам̣.

таттха ‘‘абхиккамати, абхидхаммо’’ ичча̄дӣсу дха̄тулин̇га̄ни упечча тесам̣ аттхам̣ на̄на̄ппака̄рам̣ каронта̄ саджджанти сан̇кхаронтӣти упасагга̄. те хи квачи тадаттхам̣ висит̣т̣хам̣ каронти ‘‘джа̄на̄ти, паджа̄на̄ти, сан̃джа̄на̄ти, аваджа̄на̄ти, абхиджа̄на̄ти, париджа̄на̄ти, сусӣло, дуссӣло, суван̣н̣о, дуббан̣н̣о, сура̄джа̄, дура̄джа̄’’ ичча̄дӣсу.

квачи тадаттхам̣ на̄на̄ппака̄рам̣ катва̄ вибхаджджанти ‘‘гаччхати, а̄гаччхати, уггаччхати, огаччхати’’ичча̄дӣсу.

квачи тадаттхам̣ ба̄дхетва̄ таппат̣ивируддхе ва̄ тадан̃н̃асмим̣ ва̄ аттхе та̄ни йодженти.

таттха таппат̣ивируддхе –

джети, пара̄джети, омун̃чати, пат̣имун̃чати, гилати, уггилати, ниммуджджати, уммуджджати, дхаммо, уддхаммоичча̄ди.

тадан̃н̃асмим̣ –

дада̄ти, а̄дада̄ти, дадха̄ти, видхети, пидхети, нидхети, сандхийати, саддахати, абхидха̄тиичча̄ди.

квачи пана падасобхан̣ам̣ катва̄ тадаттхам̣ ануваттанти, ‘‘виджджати, сам̣виджджати, лабхати, пат̣илабхати’’ ичча̄ди.

те вӣсати хонти-па, а̄, у, о, ду, ни, ви, су, сам̣, ати, адхи, ану, апа, апи, абхи, ава, упа, пати, пара̄, пари.

качча̄йане пана осаддо авака̄рийаматтанти там̣ аггахетва̄ нӣсаддам̣ ган̣ха̄ти, идха пана нӣсаддо нисса дӣгхаматтанти там̣ аггахетва̄ осаддам̣ ган̣ха̄ти.

таттха па –

пака̄раттхе-пан̃н̃а̄. а̄дикамме-виппакатам̣. падха̄не-пан̣ӣтам̣. иссарийе-пабхӯ. антобха̄ве-паккхиттам̣, пасса̄со. вийоге-пава̄со. таппаре-па̄чарийо. таданубандхе-путто, папутто, натта̄, панатта̄. бхусаттхе-павад̣д̣хо. самбхаве-пабхавати. титтийам̣-пахутам̣ аннам̣. ана̄виле-пасанно. паттхана̄йам̣-пан̣идха̄нам̣.

а̄ –

абхимукхе-а̄гаччхати. уддхам̣камме-а̄рохати. марийа̄да̄йам̣-а̄паббата̄ кхеттам̣. абхивидхимхи-а̄брахмалока̄ киттисаддо. паттийам̣-а̄панно. иччха̄йам̣-а̄кан̇кха̄. париссаджане-а̄лин̇гати. а̄дикамме-а̄рамбхо. гахан̣е-а̄дӣйати. нива̄се-а̄васатхо. самӣпе-а̄саннам̣. авха̄не-а̄мантанам̣.

у –

уггате-уггаччхати. уддхам̣камме-ут̣т̣ха̄ти. падха̄не-уттаро. вийоге-упава̄со. самбхаве-уббхӯто. аттхала̄бхе-рӯпасса уппа̄до. саттийам̣-уссахати гантум̣. сарӯпакхйа̄не-уддесо.

о –

антобха̄ве-очарако, ородхо. адхокамме-оккхитто. ниггахе-ова̄до. антаре, десе ча-ока̄со. па̄тубха̄ве-опапа̄тико. йесу аттхесу авасаддо ваттати, тесупи осаддо ваттати.

ду –

асобхан̣е-дуггандхо. абха̄ве-дуббхиккхам̣, дуссӣло, дуппан̃н̃о. куччхите-дуккат̣ам̣. асамиддхийам̣-дусассам̣. киччхе-дуккарам̣. вирӯпе-дуббан̣н̣о, думмукхо.

ни –

ниссесе-нирутти. ниггате-ниййа̄нам̣. нӣхаран̣е-ниддха̄ран̣ам̣. антопавесане-никха̄то. абха̄ве-ниммаккхикам̣. ниседхе-нива̄рети. никкханте-нибба̄нам̣. па̄тубха̄ве-ниммитам̣. авадха̄ран̣е-виниччхайо. вибхаджджане-ниддесо. упама̄йам̣-нидассанам̣. упадха̄ран̣е-ниса̄мети. аваса̄не-нит̣т̣хитам̣. чхеке-нипун̣о.

ви –

висесе-випассати. вивидхе-вичиттам̣. вируддхе-вива̄до. вигате-вимало. вийоге-виппайутто. вирӯпе-виппат̣иса̄ро.

су –

собхан̣е-суггати. сундаре-сумано. самма̄саддаттхе-сугато. самиддхийам̣-субхиккхам̣. сукхаттхе-сукаро.

сам̣ –

самодха̄не-сандхи. самма̄, саматтхесу-сама̄дхи, сампайутто. самантабха̄ве-сам̣кин̣н̣о. сан̇гате-сама̄гамо, сан̇кхепе-сама̄со. бхусаттхе-са̄ратто. сахаттхе-сам̣ва̄со, самбхого. аппаттхе-самаггхо. пабхаве-самбхаво. абхимукхе-саммукхам̣. сан̇гахе-сан̇гайхати. пидахане-сам̣вуто. пунаппунакамме-сандха̄вати, сам̣сарати. самиддхийам̣-сампанно.

ати –

атиккаме-атирочати, аччайо, атӣто. атикканте-аччантам̣. атиссайе-атикусало. бхусаттхе-атикодхо. антокамме-ман̃чам̣ ва̄ пӣт̣хам̣ ва̄ атихаритва̄ т̣хапети.

адхи –

адхике-адхисӣлам̣. иссаре-адхипати, адхибрахмадатте пан̃ча̄ла̄. упарибха̄ве-адхисети. парибхаване-адхибхӯто. аджджха̄йане-аджджхети, бйа̄каран̣амадхӣте. адхит̣т̣ха̄не-навакаммам̣ адхит̣т̣ха̄ти, чӣварам̣ адхит̣т̣ха̄ти, иддхивикуббанам̣ адхит̣т̣ха̄ти. ниччхайе-адхимуччати. па̄пун̣ане-бхогаккхандхам̣ адхигаччхати, аматам̣ адхигаччхати.

ану –

анугате-анвети. ануппаччхинне-анусайо. паччха̄саддаттхе-ануратхам̣. пунаппунабха̄ве-анвад̣д̣хама̄сам̣, анусам̣ваччхарам̣. йогйабха̄ве-анурӯпам̣.канит̣т̣хабха̄ве-анубуддхо, анутхеро. сесам̣ ка̄ракакан̣д̣е ваккхати.

апа –

апагате-апети, апа̄йо. гарахе-апагаббхо, апасаддо. ваджджане-апаса̄ла̄йа а̄йанти. пӯджа̄йам̣-вуд̣д̣ха-мапача̄йанти. падуссане-апараджджхати.

апи –

самбха̄ване-апипаббатам̣ бхиндеййа, мерумпи винивиджджхеййа. апеккха̄йам̣-айампи дхаммо анийато. самуччайе-итипи арахам̣, чхавимпи дахати, чаммампи дахати, мам̣сампи дахати. гараха̄йам̣-апи амха̄кам̣ пан̣д̣итака. пуччха̄йам̣-апи бханте бхиккхам̣ лабхиттха, апи ну тумхе сотука̄ма̄ттха.

абхи –

абхимукхе-абхикканто. висит̣т̣хе-абхин̃н̃а̄. адхике-абхидхаммо. уддхам̣камме-абхирӯхати. куле-абхиджа̄то. са̄руппе-абхирӯпо. вандане-абхива̄дети. сесам̣ ка̄ракакан̣д̣е ваккхати.

ава –

адхобха̄ге-аваккхитто. вийоге-авакокилам̣ ванам̣. парибхаве-аваджа̄на̄ти. джа̄нане-авагаччхати. суддхийам̣-вода̄йати, вода̄нам̣. ниччхайе-авадха̄ран̣ам̣. десе-авака̄со. тхеййе-аваха̄ро.

упа –

упагаме-упанисӣдати. самӣпе-упача̄ро, упанагарам̣. упапаттийам̣-саггам̣ локам̣ упападжджати. садисе-упама̄н̣ам̣, упамеййам̣. адхике-упакха̄рийам̣ дон̣о. упарибха̄ве – упасампанно, упачайо. анасане-упава̄со. досаккха̄не-парам̣ упавадати. сан̃н̃а̄йам̣-упадха̄, упасагго. пуббакамме-упаккамо, упаха̄ро. пӯджа̄йам̣-буддхам̣ упат̣т̣ха̄ти. гайха̄ка̄ре-паччупат̣т̣ха̄нам̣. бхусаттхе-упа̄да̄нам̣, упа̄йа̄со, упаниссайо.

пати –

патигате-паччаккхам̣. пат̣иломе-пат̣исотам̣. пат̣ийогимхи-пат̣ипуггало. ниседхе-пат̣иседхо. ниватте-пат̣иккамати. садисе-пат̣ирӯпакам̣. пат̣икамме-рогасса пат̣ика̄ро. а̄да̄не-пат̣игган̣ха̄ти. пат̣ибодхе-пат̣иведхо. пат̣ичче-паччайо. сесам̣ ка̄ракакан̣д̣е ваккхати.

пара̄ –

париха̄нийам̣-пара̄бхаво. пара̄джайе-пара̄джито. гатийам̣-пара̄йанам̣. виккаме-параккамо. а̄масане-пара̄масанам̣.

пари –

самантабха̄ве-паривуто, париккхитто, париккха̄ро. париччхеде-парин̃н̃еййам̣, париджа̄на̄ти. ваджджане-парихарати. париха̄ро. а̄лин̇гане-париссаджати. нива̄сане-ваттхам̣ паридахати. пӯджа̄йам̣-па̄ричарийа̄. бходжане-паривисати. абхибхаве-парибхавати. досаккха̄не-парибха̄сати. сесам̣ ка̄ракакан̣д̣е ваккхати.

нӣсаддо пана нӣхаран̣а, нӣваран̣а̄дӣсу ваттати, нӣхаран̣ам̣, нӣваран̣ам̣ичча̄ди.

ити упасаггападара̄си.

нипа̄тападара̄си

ниччам̣ екарӯпена ва̄кйапатхе патантӣти нипа̄та̄. пада̄нам̣ а̄ди, маджджха̄’васа̄несу нипатантӣти нипа̄та̄типи ваданти.

асатвава̄чака̄ ча̄дисадда̄ нипа̄та̄ на̄ма. те пана вибхаттийутта̄, айутта̄ ча̄ти дувидха̄ хонти. таттха вибхаттийутта̄ пуббе дассита̄ ева. ча̄дайо айутта̄ на̄ма. те пана анекасатаппабхеда̄ хонти. нигхан̣т̣усаттхесу гахетабба̄ти.

абйайатаддхитапаччайападара̄си

абйайатаддхитапаччайанта̄ на̄ма йатха̄, татха̄, екадха̄, екаджджхам̣, саббасо, катхам̣, иттхам̣ ичча̄дайо. техи татийа̄лопо.

тва̄дипаччайантападара̄си

тва̄дипаччайанта̄ на̄ма катва̄, катва̄на, ка̄туна, ка̄тум̣, ка̄таве, даккхита̄йе, хетуйе, а̄да̄йа, упа̄да̄йа, вичеййа, винеййа, саккачча, а̄хачча, упасампаджджа, самечча, авечча, пат̣ичча, атичча, а̄гамма, а̄раббхаичча̄дайо. тесу тва̄, тва̄нантехи пат̣хама̄лопо. тум̣, таве, та̄йе, туйепаччайантехи чатуттхӣлопоти.

дха̄таво паччайа̄ чева, упасагганипа̄така̄.

анекаттха̄ва те пат̣и-самбхида̄ н̃а̄н̣агочара̄.

ити нируттидӣпанийа̄ на̄ма моггалла̄надӣпанийа̄

на̄макан̣д̣о нит̣т̣хито.

3. ка̄ракакан̣д̣а

пат̣хама̄вибхаттира̄си

атха на̄мавибхаттӣнам̣ аттхабхеда̄ вуччанте.

касмим̣ аттхе пат̣хама̄?

289. пат̣хаматтхаматте [чам̣. 2.1.93; па̄. 2.3.46].

на̄масса абхидхеййаматте пат̣хама̄вибхатти хоти.

руккхо, ма̄ла̄, дханам̣.

еттха ча маттасаддена катту, камма̄дике вибхатйаттхе ниваттети. тасма̄ аттхаматтанти лин̇гаттхойева вуччати.

таттха анучча̄рите сати сун̣антасса авидито аттхо лӣнаттхо на̄ма. там̣ лӣнаматтхам̣ гамети бодхетӣти лин̇гам̣, учча̄ритападам̣.

там̣ пана пакатилин̇гам̣, ниппханналин̇ганти дувидхам̣. таттха вибхаттирахитам̣ пакатилин̇гам̣ идха̄дхиппетам̣ лин̇га, вибхаттӣнам̣ висум̣ висум̣ вибха̄гат̣т̣ха̄натта̄.

лӣнам̣ ан̇ганти лин̇гам̣. таттха ‘лӣна’нти апа̄кат̣ам̣. ‘ан̇га’нти авайаво. лин̇гам̣, на̄мам̣, па̄т̣ипадиканти аттхато екам̣.

лин̇гасса аттхо параматтхо, пан̃н̃аттиаттхоти дувидхо. татха̄ висесанаттхо, висесйаттхоти.

таттха висесанаттхо на̄ма сакаттхо, тасса тасса саддасса пат̣инийато па̄т̣ипуггаликаттхоти вуттам̣ хоти. сойева тасмим̣ тасмим̣ аттхе а̄димхи саддуппаттийа̄ чирака̄лан̃ча саддапаваттийа̄ нибаддхака̄ран̣атта̄ нимиттаттхоти ча вуччати. со сути, джа̄ти, гун̣а, дабба, крийа̄, на̄ма, самбандхавасена саттавидхо хоти.

висесйаттхо на̄ма са̄ман̃н̃аттхо, бахунимитта̄нам̣ са̄дха̄ран̣аттхоти вуттам̣ хоти, сойева там̣там̣нимиттайога̄ немиттакаттхоти ча вуччати, со джа̄ти, гун̣а, дабба, крийа̄, на̄мавасена пан̃чавидхо. го, сукко, дан̣д̣ӣ, па̄чако, тиссоти.

таттха госаддо йада̄ джа̄тиматтам̣ вадати го джа̄тӣти, тада̄ сути висесанам̣. йада̄ даббам̣ вадати го гаччхатӣти, тада̄ сути ча джа̄ти ча висесанам̣.

суккасаддо йада̄ гун̣аматтам̣ вадати сукко гун̣оти, тада̄ сути висесанам̣. йада̄ гун̣ависесам̣ вадати госса суккоти, тада̄ сути ча гун̣аджа̄ти ча висесанам̣. йада̄ гун̣авантам̣ даббам̣ вадати сукко готи, тада̄ сути ча гун̣аджа̄ти ча гун̣ависесо ча самбандхо ча висесанам̣.

дан̣д̣ӣсаддо йада̄ джа̄тиматтам̣ вадати дан̣д̣ӣ джа̄тӣти, тада̄ сути ча даббан̃ча висесанам̣. йада̄ даббавантам̣ даббам̣ вадати дан̣д̣ӣ пурисоти, тада̄ сути ча даббан̃ча джа̄ти ча самбандхо ча висесанам̣.

па̄чакасаддо йада̄ джа̄тиматтам̣ вадати па̄чако джа̄тӣти, тада̄ сути ча крийа̄ ча висесанам̣. йада̄ крийа̄ниппха̄дакам̣ даббам̣ вадати па̄чако пурисоти, тада̄ сути ча крийа̄ ча джа̄ти ча крийа̄ка̄ракасамбандхо ча висесанам̣.

тиссасаддо йада̄ на̄маматтам̣ вадати тиссо на̄манти, тада̄ сути висесанам̣. йада̄ на̄мавантам̣ даббам̣ вадати, тиссо бхиккхӯти, тада̄ сути ча на̄маджа̄ти ча самбандхо ча висесанам̣.

саббаттха йам̣ йам̣ вадатӣти вуттам̣, там̣ там̣ висесйанти ча даббанти ча ведитаббам̣. еттха ча сути на̄ма саддасабха̄ва̄ ева хоти, саддапаккхика̄ ева. саббо саддо пат̣хамам̣ сатта̄бхидха̄йакоти ча н̃а̄се вуттам̣. тасма̄ саббаттха сутит̣т̣ха̄не сатта̄ ева йутта̄ ваттунти. сатта̄ти ча тасса тасса аттхасса воха̄раматтенапи локе виджджама̄ната̄ вуччати, там̣ там̣ саддам̣ сун̣антасса ча н̃а̄н̣ам̣ там̣тадаттхасса аттхита̄маттам̣ саббапат̣хамам̣ джа̄на̄ти, тато парам̣ джа̄тисадде джа̄тим̣ джа̄на̄ти. гун̣асадде гун̣анти евама̄ди саббам̣ ваттаббам̣. лин̇га, сан̇кхйа̄, парима̄н̣а̄нипи висесанаттхе сан̇гайханти.

таттха лин̇гам̣ на̄ма йе иттхи, пуриса̄нам̣ лин̇га, нимитта, кутта̄’каппа̄ на̄ма абхидхамме вутта̄, йе ча напум̣сака̄нам̣ лин̇га, нимитта, кутта̄’каппа̄ на̄ма авуттасиддха̄, йе ча саддесу чева аттхесу ча висада̄’висада̄ка̄ра, маджджхима̄ка̄ра̄ сандиссанти, саббаметам̣ лин̇гам̣ на̄ма.

евам̣ висесана, висесйавасена дувидхо аттхо пуббе вуттасса саддалин̇гасса аттхо на̄ма, со салин̇го, сасан̇кхйо, сапарима̄н̣о ча̄ти тивидхо хоти.

таттха салин̇го йатха̄? сан̃н̃а̄, пхассо, читтам̣. кан̃н̃а̄, пурисо, кулам̣. ма̄ла̄, руккхо, дхананти.

сасан̇кхйо йатха̄? еко, две, тайо, бахӯ ичча̄ди.

сапарима̄н̣о йатха̄? видаттхи, хаттхо, дон̣о, а̄л̣хакам̣ ичча̄ди.

апи ча суддхо, сам̣сат̣т̣хоти дувидхо лин̇гаттхо. таттха камма̄дисам̣саггарахито суддхо на̄ма. со салин̇го, сасан̇кхйо, сапарима̄н̣о, упасаггаттхо, нипа̄таттхо, па̄т̣и-падикаттхоти чхаббидхо. аттхи, сакка̄, лаббха̄ичча̄ди идха па̄т̣ипадикам̣ на̄ма. туна, тва̄на, тва̄, таве, тум̣, кхаттум̣паччайанта̄пи нипа̄тесу гайханти.

сам̣сат̣т̣хо вуттасам̣сат̣т̣хо, авуттасам̣сат̣т̣хоти дувидхо. таттха вуттасам̣сат̣т̣хо чатуббидхо сама̄сена вуттасам̣сат̣т̣хо, таддхитена, а̄кхйа̄тена, китена̄ти. таттха сама̄сена вутто чхака̄ракасамбандхавасена саттавидхо, бха̄вена саддхим̣ ат̣т̣хавидхо ва̄, татха̄ таддхитена вутто. а̄кхйа̄тена вутто катту, камма, бха̄вавасена тивидхо. китена вутто чхака̄рака, бха̄вавасена саттавидхо. саббо суддхо чева вуттасам̣сат̣т̣хо ча пат̣хама̄йа висайо.

авуттасам̣сат̣т̣хопи каттусам̣сат̣т̣хо, каммасам̣сат̣т̣хотиа̄дина̄ анекавидхо. со дутийа̄дӣнам̣ ева висайоти. еттха ча вибхаттийа̄ вина̄ кевало саддо пайогам̣ на̄рахатӣти катва̄ пайога̄рахаттхамева чхаббидхе суддхе чатуббидхе ча вуттасам̣сат̣т̣хе пат̣хама̄ пайуджджати, на аттхаджотанаттхам̣.

кеначи ва̄чакена авутта̄ни пана камма̄дӣни вибхаттӣхи вина̄ видита̄ни на хонтӣтикатва̄ аттхаджотанаттхампи камма̄дӣсу дутийа̄дайо пайуджджанти. тасма̄ аттхаматтети идха десантара̄ваччхедаке висайаматте бхуммам̣. камме дутийа̄ичча̄дӣсу пана ниппха̄детаббе пайоджане бхумманти евам̣ двиннам̣ бхумма̄нам̣ на̄наттам̣ ведитаббанти.

290. а̄мантане [ка. 285; рӯ. 70; нӣ. 578; чам̣. 2.1.94; па̄. 2.3.47; а̄мантан̣е (бахӯсу)].

пагева сиддхасса ваттхуно на̄мена ва̄ нипа̄тена ва̄ аттано абхимукхӣкаран̣ам̣ а̄мантанам̣ на̄ма. адхика̄мантане аттхаматте пат̣хама̄ хоти. еттха ча а̄мантанападам̣ на̄ма крийа̄пеккхам̣ на хоти, тасма̄ ка̄ракасан̃н̃ам̣ на лабхати.

там̣ пана дувидхам̣ са̄дара̄’на̄даравасена. ехи самма, ехи джети.

татха̄ саджӣва, ниджджӣвавасена, бхо пуриса, вадехи бхо сан̇кха, вадехи бхо сан̇кха [дӣ. ни. 2.426]. уммуджджа бхо путхусиле, уммуджджа бхо путхусилети [сам̣. ни. 4.358].

татха̄ паччаккха̄’паччаккхавасена, бхо пуриса, кахам̣ екапуттака, кахам̣ екапуттака̄ти [сам̣. ни. 2.63; дха. па. ат̣т̣ха. 1.2].

татха̄ нийама̄’нийамавасена, бхо пуриса, аччхарийам̣ вата бхо аббхутам̣ вата бхо [дӣ. ни. 2.192]. йатра хи на̄ма сан̃н̃ӣ сама̄нотиа̄ди [дӣ. ни. 2.192]. идам̣ а̄мантанам̣ на̄ма пагева сиддхе ева хоти, на видха̄таббе, на хи пагева ра̄джабха̄вам̣ ва̄ бхиккхубха̄вам̣ ва̄ аппаттам̣ джанам̣ ‘‘бхо ра̄джа̄’’ти ва̄ ‘‘бхо бхиккхӯ’’ти ва̄ а̄мантентӣти.

пат̣хама̄вибхаттира̄си нит̣т̣хито.

дутийа̄вибхаттира̄си

касмим̣ аттхе дутийа̄?

291. камме дутийа̄ [ка. 297; рӯ. 284; нӣ. 580; чам̣. 2.1.43; па̄. 1.4.49-51].

камматтхе дутийа̄ хоти. карийатети каммам̣, там̣ ниббаттикаммам̣, викатикаммам̣, паттикамманти тивидхам̣ хоти.

таттха ниббаттикаммам̣ йатха̄? иддхима̄ хаттхиван̣н̣ам̣ ма̄пети, ра̄джа̄ нагарам̣ ма̄пети, ма̄та̄ путтам̣ виджа̄йати, бӣджам̣ руккхам̣ джанети, каммам̣ випа̄кам̣ джанети, а̄ха̄ро балам̣ джанети, джано пун̃н̃ам̣ кароти, па̄пам̣ кароти, буддхо дхаммам̣ десеси, винайам̣ пан̃н̃апеси, бхиккху джха̄нам̣ уппа̄дети, маггам̣ уппа̄дети ичча̄ди.

викатикаммам̣ йатха̄? гехам̣ кароти, ратхам̣ кароти, гхат̣ам̣ кароти, пат̣ам̣ ва̄йати, оданам̣ пачати, бхаттам̣ пачати, кат̣т̣хам̣ ан̇га̄рам̣ кароти, суван̣н̣ам̣ кат̣акам̣ кароти, гехам̣ джха̄пети, руккхам̣ чхиндати, па̄ка̄рам̣ бхиндати, вихайо луна̄ти, па̄н̣ам̣ ханати, бхаттам̣ бхун̃джати ичча̄ди.

паттикаммам̣ йатха̄? га̄мам̣ гаччхати, гехам̣ пависати, руккхам̣ а̄рохати, надим̣ тарати, а̄диччам̣ пассати, дхаммам̣ сун̣а̄ти, буддхам̣ вандати пайирупа̄сати ичча̄ди.

пакатикаммам̣, викатикамманти дувидхам̣. суван̣н̣ам̣ кат̣акам̣ кароти, кат̣т̣хам̣ ан̇га̄рам̣ кароти, пурисам̣ т̣хитам̣ пассати, пурисам̣ гаччхантам̣ пассати, бхиккхум̣ пассати сатам̣, сампаджа̄нам̣, абхиккамантам̣, пат̣иккамантам̣, а̄локентам̣, вилокентам̣, самин̃джентам̣, паса̄рентам̣.

еттха ‘пурисам̣, бхиккху’нти пакатикаммам̣, ‘т̣хитам̣, сатам̣’ичча̄дӣни викатикамма̄ни.

дха̄тукаммам̣, ка̄ритакамманти дувидхам̣. га̄мам̣ гаччхати, пурисам̣ га̄мам̣ гамети.

дха̄тукамман̃ча двикаммикадха̄тӯнам̣ дувидхам̣ падха̄накаммам̣, аппадха̄накамманти. аджапа̄ло аджам̣ га̄мам̣ нети, пурисо бха̄рам̣ га̄мам̣ вахати, харати, га̄мам̣ са̄кхам̣ кад̣д̣хати, га̄вим̣ кхӣрам̣ дохати, бра̄хман̣ам̣ камбалам̣ йа̄чати, бра̄хман̣ам̣ бхаттам̣ бхиккхати, га̄вийо ваджам̣ аварундхати, бхагавантам̣ пан̃хам̣ пуччхати, руккхам̣ пхала̄ни очина̄ти, сиссам̣ дхаммам̣ бравӣти, бхагава̄ бхиккхӯ етадавоча [уда̄. 23 (тхокам̣ висадисам̣)], сиссам̣ дхаммам̣ ануса̄сати ичча̄ди.

еттха ча ‘аджам̣, кхӣрам̣’ ичча̄ди падха̄накаммам̣ на̄ма катта̄ра̄ париггахетум̣ ит̣т̣хатаратта̄. ‘га̄мам̣, га̄вим̣’ичча̄ди аппадха̄накаммам̣ на̄ма татха̄ анит̣т̣хатаратта̄.

таттха падха̄накаммам̣ катхинакаммам̣ на̄ма, каммабха̄ве тхиракамманти вуттам̣ хоти. аппадха̄накаммам̣ акатхинакаммам̣ на̄ма, атхиракамманти вуттам̣ хоти. тан̃хи када̄чи сампада̄нам̣ хоти, када̄чи апа̄да̄нам̣, када̄чи са̄ми, када̄чи ока̄со. йатха̄ – со мам̣ дака̄йа нети, га̄вито кхӣрам̣ дохати, га̄вийа̄ кхӣрам̣ дохахи, га̄вийам̣ кхӣрам̣ дохати ичча̄ди.

камме дутийа̄ти ваттате.

292. гатибодха̄ха̄расаддаттха̄ каммака бхаджджа̄дӣнам̣ пайодждже [ка. 300; рӯ. 286; нӣ. 587; чам̣. 2.1.44; па̄. 1.4.52].

ниччавидхисуттамидам̣. гаманаттха̄нам̣ бодханаттха̄нам̣ а̄ха̄раттха̄нам̣ саддаттха̄нам̣ акаммака̄нам̣ бхаджджа̄дӣнан̃ча дха̄тӯнам̣ пайодждже каммани дутийа̄ хоти. еттха ча пайоджджакаммам̣ на̄ма ка̄ритакаммам̣ вуччати.

пурисо пурисам̣ га̄мам̣ гамайати, са̄мико аджапа̄лам̣ аджам̣ га̄мам̣ найа̄пети, а̄чарийо сиссам̣ дхаммам̣ бодхети, пурисо пурисам̣ бхаттам̣ бходжети, а̄чарийо сиссам̣ дхаммам̣ па̄т̣хети, пурисо пурисам̣ сайа̄пети, аччха̄пети, ут̣т̣ха̄пети, пурисо пурисам̣ дхан̃н̃ам̣ бхаджджа̄пети, кот̣т̣а̄пети, уддхара̄пети.

етесамӣти ким̣? пурисо пурисена оданам̣ па̄чети.

еттха ча гаманаттха̄дӣнам̣ пайодждже татийа̄пи рӯпасиддхийам̣ [141 пит̣т̣хе] садданӣтийан̃ча [сутта-148 пит̣т̣хе] вутта̄. садданӣтийам̣ татийа̄пайогепи камматтхамева иччхати. н̃а̄са̄дӣсу катваттхам̣ иччханти.

йада̄ пана пат̣хамам̣ пайоджакам̣ ан̃н̃о дутийо пайоджети, тада̄ пат̣хамо пайоджджо на̄ма. тасмим̣ татийа̄ева̄ти вуттийам̣ вуттам̣. аттана̄ виппакатам̣ кут̣им̣ парехи парийоса̄пети [па̄ра̄. 363].

293. хара̄дӣнам̣ ва̄ [ка. 300; рӯ. 286; нӣ. 587; чам̣. 2.1.45; па̄. 1.4.53].

хара̄дӣнам̣ пайодждже каммани викаппена дутийа̄ хоти.

са̄мико пурисам̣ бха̄рам̣ ха̄рети пурисена ва̄, пурисам̣ а̄ха̄рам̣ аджджхоха̄рети пурисена ва̄, пурисам̣ каммам̣ ка̄рети пурисена ва̄, ра̄джа̄ пурисам̣ атта̄нам̣ дассети пурисена ва̄, пурисам̣ буддхам̣ ванда̄пети пурисена ва̄.

194. на кха̄да̄дӣнам̣ [ка. 300; рӯ. 286; нӣ. 587; чам̣. 2.1.47; па̄. 1.4.57].

кха̄да̄дӣнам̣ пайодждже каммани на дутийа̄ хоти.

са̄мико пурисена кхаджджам̣ кха̄да̄пети, ада-бхаккхане, бхаттам̣ а̄дети, са̄мико да̄сена пурисам̣ авха̄пети, садда̄йа̄пети, кандайати, на̄дайати. еттха ча ‘садда̄йа̄петӣ’ти саддам̣ ка̄ра̄пети, на̄мадха̄ту чеса̄. канда, нада̄пи саддаттха̄йева.

295. вахисса̄нийантуке [ка. 300; рӯ. 286; нӣ. 587; чам̣. 2.1.48; па̄. 1.4.52].

вахисса̄ти дха̄туниддесо и-ка̄ро, нийа̄мети пайоджетӣти нийанта̄, наттхи нийанта̄ етасса̄ти анийантуко. йасса ан̃н̃ена пайоджакена киччам̣ наттхи, сайамева н̃атва̄ вахати, со анийантуко на̄ма, вахадха̄тусса та̄дисе анийантуке пайодждже каммани дутийа̄ на хоти.

са̄мико да̄сена бха̄рам̣ ва̄хети.

анийантукети ким̣? балӣбадде бха̄рам̣ ва̄хети.

296. бхаккхисса̄хим̣са̄йам̣ [ка. 300; рӯ. 286; нӣ. 587; чам̣. 2.1.49; па̄. 1.4.5].

бхаккхитум̣ иччхантасса бхаккха̄панам̣ хим̣са̄ на̄ма на хоти, аниччхантасса бхаккха̄панам̣ хим̣са̄ на̄ма, бхаккхадха̄тусса пайодждже каммани ахим̣са̄висайе дутийа̄ на хоти.

са̄мико пурисена модаке бхаккха̄пети.

ахим̣са̄йанти ким̣? балӣбадде сассам̣ бхаккха̄пети. еттха ‘сасса’нти тхӯлатарам̣ сассанти ваданти.

па̄л̣ийам̣ ‘‘саббесам̣ вин̃н̃а̄петва̄на [апа. тхера 1.1.438], тосенти саббапа̄н̣инам̣ [апа. тхера 1.1.300]. тхерасса патто дутийасса га̄хетаббо’’ ичча̄дина̄ [па̄ра̄. 615] пайодждже чхат̣т̣хӣпи диссати.

297. джха̄дӣхи йутта̄ [ка. 299; рӯ. 288; нӣ. 582, 586; чам̣. 2.1.50; па̄. 2.3.2].

дхӣичча̄дӣхи нипа̄топасаггехи йутта̄ лин̇гамха̄ дутийа̄ хоти.

дхӣ бра̄хман̣асса ханта̄рам̣ [дха. па. 389], дхӣраттху’мам̣ пӯтика̄йам̣ [джа̄. 1.3.129], дхӣраттху там̣ дханала̄бхам̣ [джа̄. 1.4.36], дхӣраттху бахуке ка̄ме. татийа̄пи диссати, дхӣраттху джӣвитена ме [джа̄. 2.17.135]. антара̄ ча ра̄джагахам̣ антара̄ ча на̄л̣андам̣ [дӣ. ни. 1.1], абхито га̄мам̣ васати, паритога̄мам̣ васати, надим̣ неран̃джарам̣ пати [су. ни. 427], етесу чхат̣т̣хйаттхе дутийа̄.

татха̄ пат̣ибха̄ти мам̣ бхагава̄ [уда̄. 45; сам̣. ни. 1.217], аписсу мам̣ тиссо упама̄йо пат̣ибхам̣су [ма. ни. 1.374], пат̣ибха̄ту там̣ бхиккху дхаммо бха̄ситум̣ [маха̄ва. 258]. пат̣ибханту там̣ чунда боджджхан̇га̄ [сам̣. ни. 3.79] – ‘ма’нти мама, ‘та’нти тава, сампада̄наттхе дутийа̄. ‘ма’нти маман̃а̄н̣е, ‘та’нти таван̃а̄н̣етипи ван̣н̣есум̣. на упа̄йамантарена аттхасса сиддхи, наттхи сама̄да̄намантарена сиккха̄пат̣ила̄бхо, невидха на хурам̣ на убхайамантарена, есеванто дуккхасса [ма. ни. 3.393; уда̄. 74]. таттха ‘антарена̄’ти нипа̄тападаметам̣, ваджджетва̄тйаттхо. пуббена га̄мам̣, даккхин̣ена га̄мам̣, уттарена га̄мам̣, га̄масса пуббети аттхо.

упасаггапубба̄нам̣ акаммакадха̄тӯнам̣ пайоге а̄дха̄ре дутийа̄, патхавим̣ адхисессати, га̄мам̣ адхитит̣т̣хати, руккхам̣ аджджха̄васати, ман̃чам̣ ва̄ пӣт̣хам̣ ва̄ абхинисӣдеййа ва̄ абхинипаджджеййа ва̄ [па̄чи. 130], га̄мам̣ упавасати, га̄мам̣ анувасати, паббатам̣ адхивасати, гхарам̣ а̄васати, ага̄рам̣ аджджха̄васати [дӣ. ни. 1.258; па̄ра̄. 519], упосатхам̣ упавасати, ка̄ма̄вачарам̣ упападжджати, рӯпа̄вачарам̣ упападжджати, арӯпа̄вачарам̣ упападжджати, саккасса сахабйатам̣ упападжджати, нипаннам̣ ва̄ упанипаджджеййа [дӣ. ни. 3.282], нисиннам̣ ва̄ упанисӣдеййа [дӣ. ни. 3.282], т̣хитам̣ ва̄ упатит̣т̣хеййа [дӣ. ни. 3.282] ичча̄ди.

таппа̄на, ча̄репи дутийа̄, надим̣ пивати, самуддам̣ пивати, га̄мам̣ чарати, аран̃н̃ам̣ чарати, надийам̣, га̄мети аттхо.

ка̄ла, диса̄супи а̄дха̄ре ева дутийа̄, там̣ кхан̣ам̣, там̣ мухуттам̣, там̣ ка̄лам̣, екамантам̣ [кху. па̄. 5.1], екам̣ самайам̣ [кху. па̄. 5.1; дӣ. ни. 1.1], пуббан̣хасамайам̣ [па̄ра̄. 16], са̄йанхасамайам̣, там̣ дивасам̣, имам̣ раттим̣ [дӣ. ни. 3.285], дутийампи, татийампи, чатуттхам̣ ва̄ пан̃чамам̣ ва̄ аппети, тато пуббам̣, тато парам̣, пуримам̣ дисам̣ [дӣ. ни. 2.336], даккхин̣ам̣ дисам̣ [дӣ. ни. 2.336], паччхимам̣ дисам̣ [дӣ. ни. 2.336], уттарам̣ дисам̣ [дӣ. ни. 2.336], има̄ даса диса̄йо, катамам̣ дисам̣ тит̣т̣хати на̄гара̄джа̄ [джа̄. 1.16.104], има̄су диса̄су катама̄йа диса̄йа тит̣т̣хати чхаддантана̄гара̄джа̄ти аттхоичча̄ди.

298. лаккхан̣иттхамбхӯтавиччха̄свабхина̄ [ка. 299; рӯ. 288; нӣ. 582, 586; чам̣. 2.1.54; па̄. 1.4.90, 91; 2.3.8].

лаккхан̣а̄дӣсу аттхесу паваттена абхина̄ йутта̄ лин̇гамха̄ дутийа̄ хоти.

лаккхӣйати лаккхитаббам̣ анена̄ти лаккхан̣ам̣. айам̣ пака̄ро иттхам̣, ӣдисо висесоти аттхо. иттхам̣ бхӯто паттоти иттхамбхӯто. бхинне аттхе бйа̄питум̣ иччха̄ виччха̄.

таттха лаккхан̣е –

руккхамабхи виджджотате виджджу, руккхам̣ абхи бйа̄петва̄ виджджотатети аттхо, виджджобха̄сена бйа̄пито руккхо виджджуппа̄дасса лаккхан̣ам̣ сан̃н̃а̄н̣ам̣ хоти.

иттхамбхӯте –

са̄дху девадатто ма̄тарамабхи, ма̄тарам̣ абхи висит̣т̣хам̣ катва̄ са̄дхӯти аттхо, девадатто саккаччам̣ ма̄тупат̣т̣ха̄не аггапурисоти вуттам̣ хоти. там̣ кхо пана бхавантам̣ готамам̣ евам̣ калйа̄н̣о киттисаддо аббхуггато [па̄ра̄. 1]. еттха ча ‘аббхуггато’ти абхи висит̣т̣хам̣ катва̄ уггатоти аттхо, айам̣ киттисаддо бхото готамасса сакалалокаггабха̄вам̣ пака̄сетва̄ уггатоти вуттам̣ хоти, киттисаддасамбандхе пана тасса кхо пана бхото готамасса̄ти аттхо.

виччха̄йам̣ –

руккхам̣ руккхам̣ абхи виджджотате чандо, бйа̄петва̄ виджджотатетйаттхо.

еттха ча лаккхан̣а̄диаттха̄ абхисаддена джотанӣйа̄ пин̣д̣аттха̄ ева, на вачанӣйаттха̄, бйа̄пана̄диаттха̄ ева вачанӣйаттха̄ти.

299. патипарӣхи бха̄ге ча [ка. 299; рӯ. 288; нӣ. 582, 586; чам̣. 2.1.55; па̄. 1.4.90].

лаккхан̣и’ттхамбхӯта, виччха̄су ча бха̄ге ча паваттехи пати, парӣхи йутта̄ лин̇гамха̄ дутийа̄ хоти.

лаккхан̣е –

руккхам̣ пати виджджотате виджджу, руккхам̣ пари виджджотате виджджу. таттха ‘патӣ’ти пат̣ичча, ‘парӣ’ти пхаритва̄.

иттхамбхӯте –

са̄дху девадатто ма̄тарам̣ пати, са̄дху девадатто ма̄тарам̣ пари.

виччха̄йам̣ –

руккхам̣ руккхам̣ пати виджджотате чандо, руккхам̣ руккхам̣ пари виджджотате чандо.

бха̄ге –

там̣ дӣйату, йадеттха мам̣ пати сийа̄, там̣ дӣйату, йадеттха мам̣ пари сийа̄. таттха ‘патӣ’ти пат̣ичча, ‘парӣ’ти паричча, уддисса̄ти аттхо, ‘т̣хапита’нти па̄т̣хасесо. еттха мам̣ уддисса йам̣ ваттху т̣хапитам̣ сийа̄, там̣ ме дӣйатӯтйаттхо, етесу бахӯсу бха̄гесу йо мама бха̄го, со майхам̣ дӣйатӯти вуттам̣ хотӣти.

300. ануна̄ [ка. 299; рӯ. 288; нӣ. 582, 586; чам̣. 2.1.56; па̄. 1.4.84, 90].

лаккхан̣и’ттхамбхӯта, виччха̄су ча бха̄ге ча паваттена ануна̄ йутта̄ лин̇гамха̄ дутийа̄ хоти.

лаккхан̣е –

руккхам̣ ану виджджотате виджджу, руккхам̣ ану пхаритва̄ти аттхо. чатура̄сӣтисахасса̄ни, самбуддхаманупаббаджум̣ [бу. вам̣. 21.5], ‘самбуддха’нти бодхисаттам̣, ану гантва̄ паббаджим̣сӯти аттхо, випассибодхисатте паббаджите сати та̄нипи чатура̄сӣтикулапуттасахасса̄ни паббаджим̣сӯти вуттам̣ хоти. саччакрийаману вут̣т̣хи па̄васси, ‘анӯ’ти анва̄йа, пат̣ичча̄ти аттхо, саччакрийа̄йа сати саччакрийахету дево па̄вассӣти вуттам̣ хоти. ‘‘хету ча лаккхан̣ам̣ бхаватӣ’’ти вуттийам̣ вуттам̣. саччакрийа̄йа сахева̄типи йуджджати. ‘‘саха сачче кате майха’’нти [чарийа̄. 3.82] хи вуттам̣.

иттхамбхӯте –

са̄дху девадатто ма̄тараману. таттха ‘анӯ’ти анва̄йа пат̣ичча.

виччха̄йам̣ –

руккхам̣ руккхам̣ ану виджджотате чандо. таттха ‘анӯ’ти ану пхаритва̄.

бха̄ге –

йадеттха мам̣ ану сийа̄, там̣ дӣйату. таттха ‘анӯ’ти анва̄йа. сесам̣ вуттанайамева.

301. сахаттхе [ка. 299; рӯ. 288; нӣ. 582, 586; чам̣. 2.1.57; па̄. 1.4.85].

сахаттхе ануна̄ йутта̄ лин̇гамха̄ дутийа̄ хоти.

паббатам̣ ану тит̣т̣хати [паббатаманусена̄ тит̣т̣хати (моггалла̄навуттийам̣)]. надим̣ анва̄васита̄ ба̄ра̄н̣асӣ. ‘анӯ’ти анугантва̄, надийа̄ саха а̄баддха̄ тит̣т̣хатӣти вуттам̣ хоти.

302. хӣне [ка. 299; рӯ. 288; нӣ. 582, 586; чам̣. 2.1.58; па̄. 1.4.86].

хӣне паваттена ануна̄ йутта̄ лин̇гамха̄ дутийа̄ хоти.

ану са̄рипуттам̣ пан̃н̃аванто, анугата̄ паччхато гата̄ти аттхо, саббе пан̃н̃аванто са̄рипуттато хӣна̄ти вуттам̣ хоти.

303. упена [ка. 299; рӯ. 288; нӣ. 582, 586; чам̣. 2.1.59; па̄. 1.4.87].

хӣне упена йутта̄ лин̇гамха̄ дутийа̄ хоти.

упа са̄рипуттам̣ пан̃н̃аванто, упечча гата̄ самӣпе гата̄ти аттхо, хӣна̄твева вуттам̣ хоти.

еттха ча абхиичча̄дайо каммаппавачанӣйа̄ти саддасаттхесу вутта̄. таттха пака̄рена вуччатӣти павачанӣйам̣, пака̄ро ча лаккхан̣и’ттхамбхӯта, виччха̄дико пин̣д̣аттхо вуччати, камманти бйа̄пана̄дикрийа̄, каммам̣ павачанӣйам̣ йехи те каммаппавачанӣйа̄.

таттха бйа̄пана̄дикрийа̄висесава̄чӣхи упасаггехи самбандхесати камматтхе дутийа̄ хоти, асамбандхе пана а̄дха̄ра, са̄мйа̄диаттхесу хоти, лаккхан̣а̄дайо пана са̄маттхийасиддха̄ пин̣д̣аттха̄ ева̄ти.

304. ка̄ладдха̄намаччантасам̣йоге [ка. 298; рӯ. 287; нӣ. 581; па̄. 2.3.5]

ка̄ласса ва̄ аддхуно ва̄ дабба, гун̣а, крийа̄хи аччантам̣ нирантарам̣ сам̣йоге ка̄ла’ддха̄нава̄чӣхи лин̇гехи парам̣ дутийа̄ хоти.

ка̄ле –

сатта̄хам̣ гавапа̄нам̣, ма̄сам̣ мам̣соданам̣, сарадам̣ раман̣ӣйа̄ надӣ, саббака̄лам̣ раман̣ӣйам̣ нанданам̣, ма̄сам̣ саджджха̄йати, вассасатам̣ джӣвати, тайо ма̄се абхидхаммам̣ десети.

аддха̄не –

йоджанам̣ ванара̄джи, йоджанам̣ дӣгхо паббато, косам̣ саджджха̄йати.

аччантасам̣йогети ким̣? ма̄се ма̄се бхун̃джати, йоджане йоджане виха̄ро.

еттха ча крийа̄висесанампи катта̄ра̄ са̄дхетаббатта̄ каммагатикам̣ хоти, тасма̄ тампи ‘камме дутийа̄’ти еттха каммасаддена гайхати.

сукхам̣ сети, дуккхам̣ сети, сӣгхам̣ гаччхати, кхиппам̣ гаччхати, дандхам̣ гаччхати, мудум̣ пачати, гарум̣ ессати, лахум̣ ессати, саннидхика̄ракам̣ бхун̃джати, сампариваттакам̣ ота̄пети, ка̄йаппача̄лакам̣ гаччхати [па̄чи. 590], хаттхаппача̄лакам̣ гаччхати, сӣсаппача̄лакам̣ гаччхати [па̄чи. 594-595], сурусурука̄ракам̣ бхун̃джати [па̄чи. 627], аваган̣д̣ака̄ракам̣ бхун̃джати [па̄чи. 622], пин̣д̣уккхепакам̣ бхун̃джати [па̄чи. 620], хаттханиддхунакам̣ бхун̃джати [па̄чи. 623], хаттханиллехакам̣ бхун̃джати [па̄чи. 628], чандимасӯрийа̄ самам̣ парийа̄йанти, висамам̣ парийа̄йанти ичча̄ди.

дутийа̄вибхаттира̄си нит̣т̣хито.

татийа̄вибхаттира̄си

касмим̣ аттхе татийа̄?

305. каттукаран̣есу татийа̄ [ка. 286, 288; рӯ. 291, 293; нӣ. 591, 594; чам̣. 2.1.62-3; па̄. 2.3.18].

каттари каран̣е ча татийа̄ хоти. катта̄ти ча ка̄ракоти ча аттхато екам̣ ‘‘каротӣти катта̄, каротӣти ка̄рако’’ти, тасма̄ ‘‘каттука̄рако’’ти вутте двиннам̣ парийа̄йасадда̄нам̣ васена айамева крийам̣ екантам̣ кароти, са̄мӣ хутва̄ кароти, аттаппадха̄но хутва̄ каротӣти вин̃н̃а̄йати, тато крийа̄ на̄ма каттуно ева бйа̄па̄ро, на ан̃н̃есанти ча, ан̃н̃е пана крийа̄са̄дхане каттуно упака̄ракатта̄ ка̄рака̄ на̄ма̄ти ча, татха̄ анупака̄ракатта̄ ака̄рака̄ на̄ма̄ти ча вин̃н̃а̄йантӣти.

таттха катта̄ тивидхо сайам̣катта̄, пайоджакакатта̄, каммакатта̄ти.

таттха дха̄тваттхам̣ сайам̣ каронто сайам̣катта̄ на̄ма, пурисо каммам̣ кароти.

парам̣ нийодженто пайоджакакатта̄ на̄ма, пурисо да̄сам̣ каммам̣ ка̄рети.

каммакатта̄ на̄ма пайоджджакакатта̄пи вуччати, пурисо да̄сена каммам̣ ка̄рети да̄сасса ва̄, йо ча ан̃н̃ена катам̣ пайогам̣ пат̣ичча каммабхӯтопи сукаратта̄ ва̄ каммабха̄вена аваттука̄мата̄йа ва̄ аджа̄наната̄йа ва̄ ван̃четука̄мата̄йа ва̄ каттубха̄вена вохарӣйати, со каммакатта̄ на̄ма, кусӯло сайамева бхиджджати, гхат̣о сайамева бхиджджати. апича сукаро ва̄ хоту дуккаро ва̄, йо каммарӯпакрийа̄паде пат̣хаманто катта̄, со каммакатта̄ти вуччати. саддарӯпена камман̃ча там̣ аттхарӯпена катта̄ ча̄ти каммакатта̄, кусӯло бхиджджати, гхат̣о бхиджджати, паччати мунино бхаттам̣, тхокам̣ тхокам̣ гхаре гхаре ичча̄ди.

еттха ча саддаттхо дувидхо параматтхо, пан̃н̃аттаттхоти. таттха параматтхо екантена виджджама̄нойева. пан̃н̃аттаттхо пана кочи виджджама̄ноти саммато. йатха̄? ра̄джапутто, говиса̄н̣ам̣, чампакапуппханти. кочи авиджджама̄ноти саммато. йатха̄? ван̃джха̄путто, сасависа̄н̣ам̣, удумбарапуппханти. саддо ча на̄ма ваттиччха̄пат̣ибаддхавуттӣ хоти, ваттама̄но ча саддо аттхам̣ на дӣпетӣти наттхи, сан̇кете сати сун̣антасса аттхависайам̣ буддхим̣ на джанетӣти наттхӣти адхиппа̄йо. ити авиджджама̄насамматопи аттхо саддабуддхӣнам̣ висайабха̄вена виджджама̄но ева хоти. итаратха̄ ‘ван̃джха̄путто’ти падам̣ сун̣антасса тадаттхависайам̣ читтам̣ на̄ма на паваттеййа̄ти, саддабуддхӣнан̃ча висайабха̄вена виджджама̄но на̄ма аттхо саддана̄на̄тте буддхина̄на̄тте ча сати на̄на̄ хоти, висум̣ висум̣ виджджама̄но на̄ма хотӣти адхиппа̄йо. евам̣ саддабуддхивисайабха̄вена виджджама̄нан̃ча на̄на̄бхӯтан̃ча аттхам̣ пат̣ичча ка̄ракана̄на̄ттам̣ крийа̄ка̄ракана̄на̄ттан̃ча хоти, на пана сабха̄вато виджджама̄намева на̄на̄бхӯтамева ча аттханти нит̣т̣хаметтха гантаббам̣. тасма̄ ‘‘сам̣його джа̄йате’’ ичча̄дӣсу саддабуддхӣнам̣ на̄на̄ттасиддхена аттхана̄на̄ттена двиннам̣ садда̄нам̣ двиннам̣ аттха̄нан̃ча крийа̄ка̄раката̄сиддхи ведитабба̄ти.

кайирате анена̄ти каран̣ам̣, крийа̄са̄дхане каттуно сахака̄рӣка̄ран̣анти вуттам̣ хоти. там̣ дувидхам̣ аджджхаттикакаран̣ам̣, ба̄хиракаран̣анти.

таттха каттуно ан̇габхӯтам̣ каран̣ам̣ аджджхаттикам̣ на̄ма, пурисо чаккхуна̄ рӯпам̣ пассати, манаса̄ дхаммам̣ виджа̄на̄ти, хаттхена каммам̣ кароти, па̄дена маггам̣ гаччхати, руккхо пхалабха̄рена он̣амати.

каттуно бахибхӯтам̣ ба̄хирам̣ на̄ма, пурисо йа̄нена гаччхати, пхарасуна̄ [парасуна̄ (саккатагантхесу)] чхиндати, руккхо ва̄тена он̣амати.

306. сахаттхена [ка. 287; рӯ. 296; нӣ. 592; чам̣. 2.1.65; па̄. 2.3.19].

сахасаддасса аттхо йасса соти сахаттхо, сахаттхена саддена йутта̄ лин̇гамха̄ татийа̄ хоти. сахасаддасса аттхо на̄ма самава̄йаттхо.

со тивидхо даббасамава̄йо, гун̣асамава̄йо, крийа̄самава̄йоти. путтена саха дханава̄ пита̄, путтена саха тхӯло пита̄, путтена саха а̄гато пита̄. саха, саддхим̣, самам̣, на̄на̄, вина̄ичча̄дико сахаттхасаддо на̄ма.

нисӣди бхагава̄ саддхим̣ бхиккхусан̇гхена [маха̄ва. 59], сахассена самам̣ мита̄ [сам̣. ни. 1.32], пийехи на̄на̄бха̄во вина̄бха̄во [дӣ. ни. 2.183, 207], сан̇гхо саха ва̄ гаггена вина̄ ва̄ гаггена упосатхам̣ кареййа [маха̄ва. 167].

307. лаккхан̣е [рӯ. 147 пит̣т̣хе; нӣ. 598; чам̣. 2.1.66; па̄. 2.3.21].

лаккхан̣ам̣ вуччати иттхамбхӯталаккхан̣ам̣, тасмим̣ татийа̄ хоти.

ассупун̣н̣ехи неттехи, питарам̣ со удиккхати [джа̄. 2.22.2123]. брахмабхӯтена аттана̄ вихарати [а. ни. 3.67], асамбхиннена вилепанена ра̄джа̄намадаккхи, тидан̣д̣акена парибба̄джакамадаккхи, ӯнапан̃чабандханена паттена ан̃н̃ам̣ паттам̣ чета̄пети [па̄ра̄. 612 (тхокам̣ висадисам̣)], бхиккху па̄са̄дикена абхиккантена пат̣иккантена а̄локитена вилокитена самин̃джитена паса̄ритена га̄мам̣ пин̣д̣а̄йа па̄виси, са̄ ка̄л̣ӣ да̄сӣ бхиннена сӣсена лохитена галантена пативиссака̄нам̣ уджджха̄песи [ма. ни. 1.226], уккхиттака̄йа антарагхаре гаччханти [па̄чи. 584], паллаттхика̄йа антарагхаре нисӣданти [па̄чи. 599].

ан̇гавика̄ропи идха сан̇гайхати [ка. 291; рӯ. 299; нӣ. 603], аккхина̄ ка̄н̣ам̣ пассати, ‘аккхӣ’ти идам̣ ‘ка̄н̣а’нти паде висесанам̣, викалена чаккхуан̇гена со ка̄н̣о на̄ма хоти. хаттхена кун̣им̣ пассати, па̄дена кхан̃джам̣ пассати.

308. хетумхи [ка. 289; рӯ. 297; нӣ. 601].

хиноти паваттати пхалам̣ етена̄ти хету, тасмим̣ татийа̄ хоти.

аннена васати, виджджа̄йа са̄дху, каммуна̄ ваттати локо, каммуна̄ ваттати паджа̄ [ма. ни. 2.460; су. ни. 659 (ваттатӣ паджа̄)]. каммуна̄ васало хоти, каммуна̄ хоти бра̄хман̣о [су. ни. 136]. кенат̣т̣хена [дха. са. ат̣т̣ха. нида̄накатха̄], кена нимиттена, кена ван̣н̣ена [сам̣. ни. 1.234] кена паччайена, кена хетуна̄ [джа̄. 2.22.2097], кена ка̄ран̣ена [джа̄. ат̣т̣ха. 4.15 ма̄тан̇гаджа̄такаван̣н̣ана̄] ичча̄ди.

еттха ча каран̣ам̣ тивидхам̣ крийа̄са̄дхакакаран̣ам̣, висесанакаран̣ам̣, на̄на̄ттакаран̣анти.

таттха крийа̄са̄дхакам̣ пуббе вуттамева.

висесанакаран̣ам̣ йатха̄? а̄диччо на̄ма готтена, са̄кийо на̄ма джа̄тийа̄ [су. ни. 425]. готтена готамо на̄тхо [апа. тхера 1.1.253 (висадисам̣)], са̄рипуттоти на̄мена [апа. тхера 1.1.251], виссуто пан̃н̃ава̄ ча со, джа̄тийа̄ кхаттийо буддхо [дӣ. ни. 2.92], джа̄тийа̄ саттавассико [ми. па. 6.4.8], сиппена нал̣ака̄ро со, екӯнатим̣со вайаса̄ [дӣ. ни. 2.214], виджджа̄йа са̄дху, тапаса̄ уттамо, суван̣н̣ена абхирӯпо, пакатийа̄ абхирӯпо, пакатийа̄ бхаддако, йебхуййена маттика̄ [па̄чи. 86], дхаммена самена раджджам̣ ка̄рети, самена дха̄вати, висамена дха̄вати, сукхена сукхито хоми, па̄моджджена памудито [бу. вам̣. 2.78]. двидон̣ена дхан̃н̃ам̣ кин̣а̄ти, сахассена ассе виккин̣а̄ти, аттана̄ва атта̄нам̣ самманнати [па̄ра̄. ат̣т̣ха. 1.пат̣хамамаха̄сан̇гӣтикатха̄ (самманни)] ичча̄ди.

на̄на̄ттакаран̣ам̣ йатха̄? ким̣ ме екена тин̣н̣ена, пурисена тха̄мадассина̄ [бу. вам̣. 2.56]. ким̣ те джат̣а̄хи думмедха, ким̣ те аджинаса̄т̣ийа̄ [дха. па. 394]. алам̣ те идха ва̄сена [па̄ра̄. 436], алам̣ ме буддхена [па̄ра̄. 52], киннумебуддхена [па̄ра̄. 52], на маматтхо буддхена [па̄ра̄. 52], ман̣ина̄ ме аттхо [па̄ра̄. 344], вадеййа̄тха бханте йенаттхо, па̄нӣйена [па̄н̣ийена (мӯ.)] аттхо, мӯлехи бхесаджджехи аттхо [маха̄ва. 263], сеййена аттхико, махаггхена аттхико, ма̄сена пуббо, питара̄ садисо, ма̄тара̄ само, каха̄пан̣ена ӯно, дханена викало, асина̄ калахо, ва̄ча̄йа калахо, а̄ча̄рена нипун̣о, ва̄ча̄йа нипун̣о, гул̣ена миссако, тилена миссако, ва̄ча̄йа сакхило ичча̄ди.

татха̄ камма̄’вадхи, а̄дха̄ра’ччантасам̣йога, крийа̄павагга̄пи на̄на̄ттакаран̣е сан̇гайханти.

камме та̄ва –

тилехи кхетте ваппати, тантава̄йехи чӣварам̣ ва̄йа̄пети, сунакхехи кха̄да̄пенти ичча̄ди.

авадхимхи –

сумутта̄ майам̣ тена маха̄саман̣ена [чӯл̣ава. 437], муттомхи ка̄сира̄джена, чаккху сун̃н̃ам̣ аттена ва̄ аттанийена ва̄ [сам̣. ни. 4.85], оттаппати ка̄йадуччаритена [а. ни. 5.2], хирӣйати ка̄йадуччаритена [а. ни. 5.2], джигуччхати сакена ка̄йена, патхабйа̄ екараджджена, саггасса гаманена ва̄. саббалока̄дхипаччена, сота̄паттипхалам̣ варам̣ [дха. па. 178] ичча̄ди.

а̄дха̄ре –

тена кхан̣ена тена лайена тена мухуттена [маха̄ва. 17], тена самайена [па̄ра̄. 1], ка̄лена дхаммассаванам̣ [кху. па̄. 5.9]. со во мамаччайена саттха̄ [дӣ. ни. 2.216], тин̣н̣ам̣ ма̄са̄нам̣ аччайена [дӣ. ни. 2.168; уда̄. 51], пуббена га̄мам̣, даккхин̣ена га̄мам̣, пураттхимена дхатарат̣т̣хо, даккхин̣ена вирӯл̣хако паччхимена вирӯпаккхо [дӣ. ни. 2.336], йена бхагава̄ тенупасан̇ками [кху. па̄. 5.1] ичча̄ди.

аччантасам̣йоге –

ма̄сена бхун̃джати, йоджанена дха̄вати ичча̄ди.

крийа̄павагго на̄ма крийа̄йа сӣгхатарам̣ нит̣т̣ха̄панам̣, тасмим̣ джотетаббе татийа̄, ека̄хенева ба̄ра̄н̣асим̣ па̄пун̣и, тӣхи ма̄сехи абхидхаммам̣ десеси, навахи ма̄сехи виха̄рам̣ нит̣т̣ха̄песи, гаманаматтена лабхати, от̣т̣хапахат̣аматтена пагун̣ам̣ ака̄си.

татийа̄вибхаттира̄си нит̣т̣хито.

чатуттхӣвибхаттира̄си

касмим̣ аттхе чатуттхӣ?

309. сампада̄не чатуттхӣ [ка. 293; рӯ. 301; нӣ. 605; чатуттхӣ сампада̄не (бахӯсу), чам̣. 2.1.73; па̄. 2.3.13].

сампада̄не чатуттхӣ хоти. самма̄ падӣйате асса̄ти сампада̄нам̣, сампат̣иччхаканти вуттам̣ хоти.

там̣ ваттхусампат̣иччхакам̣, крийа̄сампат̣иччхаканти дувидхам̣. бхиккхусса чӣварам̣ дети, буддхасса сила̄гхате.

пуна анира̄каран̣ам̣, анумати, а̄ра̄дхананти тивидхам̣ хоти. таттха на нира̄кароти на нива̄ретӣти анира̄каран̣ам̣, диййама̄нам̣ на пат̣иккхипатӣти аттхо. асати хи пат̣иккхипане сампат̣иччханам̣ на̄ма хотӣти. ка̄йачиттехи сампат̣иччхана̄ка̄рам̣ дассетва̄ пат̣игган̣хантам̣ сампада̄нам̣ анумати на̄ма. вивидхехи а̄йа̄чанавачанехи парасса читтам̣ а̄ра̄дхетва̄ сампат̣иччхантам̣ а̄ра̄дханам̣ на̄ма. бодхируккхасса джалам̣ дети, бхиккхусса аннам̣ дети, йа̄чакасса аннам̣ дети.

крийа̄сампат̣иччхакам̣ на̄на̄крийа̄васена бахувидхам̣.

таттха рочанакрийа̄йоге –

тан̃ча амха̄кам̣ руччати чева кхамати ча [ма. ни. 1.179; ма. ни. 2.435], паббаджджа̄ мама руччати [джа̄. 2.22.43], касса са̄дум̣ на руччати, на ме руччати бхадданте, улӯкасса̄бхисечанам̣ [джа̄. 1.3.60]. гаманам̣ майхам̣ руччати, ма̄йасманта̄нампи сан̇гхабхедо руччиттха [па̄ра̄. 418], йасса̄йасмато на кхамати, кхамати сан̇гхасса [па̄ра̄. 438], бхаттам̣ майхам̣ чха̄дети, бхаттамасса наччха̄дети [чӯл̣ава. 282], тесам̣ бхиккхӯнам̣ лӯкха̄ни бходжана̄ни наччха̄денти [маха̄ва. 261 (тхокам̣ висадисам̣)]. таттха ‘чха̄детӣ’ти иччхам̣ уппа̄детӣти аттхо.

дха̄ран̣аппайоге –

чхаттагга̄хо ран̃н̃о чхаттам̣ дха̄рети, сампатиджа̄тасса бодхисаттасса дева̄ чхаттам̣ дха̄райим̣су.

буддхасса сила̄гхате, тхометӣти аттхо, туйхам̣ хануте, тун̣хибха̄вена ван̃четӣти аттхо, бхиккхунӣ бхиккхусса бхун̃джама̄насса па̄нӣйена ва̄ видхӯпанена ва̄ упат̣т̣ха̄ти [па̄чи. 816 (висадисам̣)]. дутийа̄пи хоти, ран̃н̃о упат̣т̣ха̄ти, ра̄джа̄нам̣ упат̣т̣ха̄ти, ахам̣ бхотим̣ упат̣т̣хиссам̣ [джа̄. 2.22.1934], ахам̣ там̣ упат̣т̣хисса̄ми, ма̄та̄питуупат̣т̣ха̄нам̣ [кху. па̄. 5.6], туйхам̣ сапате, сапассу ме вепачитти [сам̣. ни. 1.253], сапатхампи те самма ахам̣ кароми [джа̄. 2.21.407], тава майи саддаханаттхам̣ саччам̣ каромӣти аттхо, ран̃н̃о сатам̣ дха̄рети, идха кулапутто на кассачи кин̃чи дха̄рети [а. ни. 4.62], тасса ран̃н̃о майам̣ на̄гам̣ дха̄райа̄ма. таттха ‘ран̃н̃о сатам̣ дха̄ретӣ’ти сатам̣ балидханам̣ ва̄ дан̣д̣адханам̣ ва̄ нидетӣти [нидхетӣти, нидхема (кечи)] аттхо, ‘‘ин̣ам̣ катва̄ ган̣ха̄тӣ’’ти ча ваданти. ‘дха̄райа̄ма̄’ти пуна нидема [нидхетӣти, нидхема (кечи)], туйхам̣ саддахати, майхам̣ саддахати, саддаха̄си син̇га̄ласса, сура̄пӣтасса бра̄хман̣а [джа̄. 1.1.113].

дева̄пи те пихайанти та̄дино [дха. па. 94 (тасса пихайанти)], дева̄пи тесам̣ пихайанти, самбуддха̄нам̣ сатӣматам̣ [дха. па. 181], ‘пихайантӣ’ти пунаппунам̣ дат̣т̣хум̣ паттхентӣти аттхо. дутийа̄пи хоти, саче мам̣ пихайаси, дханам̣ пихети, хиран̃н̃ам̣ пихети, суван̣н̣ам̣ пихети. татийа̄пи диссати, рӯпена пихети, саддена пихети ичча̄ди.

тасса куджджха маха̄вӣра [джа̄. 1.4.49], ма̄ ме куджджха ратхесабха [джа̄. 2.22.1696 (куджджхи)], йадихам̣ тасса куппеййам̣, ма̄ту куппати, питу куппати, йо аппадут̣т̣хасса нарасса дуссати [дха. па. 125; су. ни. 667; джа̄. 1.5.94], духайати диса̄нам̣ мегхо, пӯрети вина̄сети ва̄ти аттхо, ака̄ле вассанто хи вина̄сети на̄ма, йо митта̄нам̣ на дуббхати [джа̄. 2.22.19], адут̣т̣хасса тувам̣ дуббхи [джа̄. 1.16.295], митта̄нам̣ на дуббхеййа, титтхийа̄ иссанти саман̣а̄нам̣, уссӯйанти дуджджана̄ гун̣аванта̄нам̣, пативиссака̄нам̣ уджджха̄песи [ма. ни. 1.226 (уджджха̄песи)], ма̄ тумхе тасса уджджха̄йиттха [уда̄. 26 (висадисам̣)], маха̄ра̄джа̄нам̣ уджджха̄петаббам̣ виравитаббам̣ виккандитаббам̣, кйа̄хам̣ аййа̄нам̣ апараджджха̄ми [па̄ра̄. 383] аййе ва̄, ран̃н̃о апараджджхати ра̄джа̄нам̣ ва̄, а̄ра̄дхо ме ра̄джа̄ хоти.

пати, а̄пуббасса су-дха̄тусса ану, патипуббасса ча гӣ-дха̄тусса йоге сампада̄не чатуттхӣ. татра кхо бхагава̄ бхиккхӯ а̄мантеси ‘‘бхиккхаво’’ти, ‘‘бхадданте’’ти те бхиккхӯ бхагавато паччассосум̣ [а. ни. 1.1]. еттха ча пуббава̄кйе а̄мантанакрийа̄йа катта̄ бхагава̄, со парава̄кйе пачча̄суйоге сампада̄нам̣ хоти, ‘паччассосу’нти бхаддантети пат̣ивачанам̣ адам̣сӯти аттхо. бхиккхӯ буддхасса а̄сун̣анти, ра̄джа̄ бимбиса̄ро пилиндаваччхаттхерасса а̄ра̄микам̣ пат̣иссутва̄ [маха̄ва. 270], амаччо ран̃н̃о бимбиса̄расса пат̣иссутва̄ [маха̄ва. 270], сампат̣иччхитва̄ти аттхо, бхиккху джанам̣ дхаммам̣ са̄вети, джано тасса бхиккхуно анугин̣а̄ти пат̣игин̣а̄ти, са̄дхука̄рам̣ детӣти аттхо.

а̄рочанаттхайоге –

а̄рочайа̄ми во бхиккхаве [ма. ни. 1.416], пат̣иведайа̄ми во бхиккхаве [ма. ни. 1.416], а̄мантайа̄ми во бхиккхаве [дӣ. ни. 2.218 (висадисам̣)], дхаммам̣ во десесса̄ми [ма. ни. 3.105], бхиккхӯнам̣ дхаммам̣ десети, йатха̄ но бхагава̄ бйа̄кареййа, нируттим̣ те паваккха̄ми, ахам̣ те а̄чиккхисса̄ми, ахам̣ те киттайисса̄ми, бхиккхӯнам̣ етадавоча.

310. тадаттхе [ка. 277; рӯ. 303; нӣ. 554].

тасса̄ тасса̄ крийа̄йа аттхоти тадаттхо, тадаттхе сампада̄не чатуттхӣ хоти.

311. сасса̄йа чатуттхийа̄ [ка. 109; рӯ. 304; нӣ. 279-80].

ака̄рантато чатуттхӣбхӯтасса сасса а̄йо хоти ва̄.

винайо сам̣вараттха̄йа, сам̣варо авиппат̣иса̄раттха̄йа, авиппат̣иса̄ро па̄муджджаттха̄йа, па̄муджджам̣ пӣтаттха̄йа, пӣти пассаддхаттха̄йа, пассаддхи сукхаттха̄йа, сукхам̣ сама̄дхаттха̄йа, сама̄дхи йатха̄бхӯтан̃а̄н̣адассанаттха̄йа, йатха̄бхӯтан̃а̄н̣адассанам̣ ниббидаттха̄йа, ниббида̄ вира̄гаттха̄йа, вира̄го вимуттаттха̄йа, вимутти вимуттин̃а̄н̣адассанаттха̄йа, вимуттин̃а̄н̣адассанам̣ анупа̄да̄паринибба̄наттха̄йа [пари. 366], аттха̄йа хита̄йа сукха̄йа деваманусса̄нам̣ [ма. ни. 1.50], алам̣ куккучча̄йа [па̄ра̄. 38], алам̣ саммоха̄йа, па̄ка̄йа ваджати, йуддха̄йа гаччхати, га̄мам̣ пин̣д̣а̄йа па̄висим̣ [па̄чи. 902].

туматтхопи тадаттхе сан̇гайхати, алам̣ митте сукха̄петум̣, амитта̄нам̣ дукха̄йа ча [джа̄. 2.17.13]. лока̄нукампа̄йа буддхо локе уппаджджати, алам̣ пха̄сувиха̄ра̄йа, абхин̃н̃а̄йа самбодха̄йа нибба̄на̄йа сам̣ваттати [маха̄ва. 13].

аламаттхайоге –

алам̣ малло малласса, арахати малло малласса, алам̣ те идха ва̄сена [па̄ра̄. 436], алам̣ те хиран̃н̃асуван̣н̣ена, ким̣ ме екена тин̣н̣ена [бу. вам̣. 2.56], ким̣ те джат̣а̄хи думмедха, ким̣ те аджинаса̄т̣ийа̄ [дха. па. 394].

ман̃н̃ана̄пайоге ана̄даре апа̄н̣исмимева чатуттхӣ, кат̣т̣хасса тувам̣ ман̃н̃е, калин̇гарасса [кал̣ин̇гарасса, кал̣ан̇гарасса (ка.)] тувам̣ ман̃н̃е, джӣвитам̣ тин̣а̄йапи на ман̃н̃ати.

ана̄дарети ким̣? суван̣н̣ам̣ там̣ ман̃н̃е.

апа̄н̣исминти ким̣? гадрабхам̣ тувам̣ ман̃н̃е.

гатйаттха̄нам̣ найанаттха̄нан̃ча дха̄тӯнам̣ каммани чатуттхӣ, аппо сагга̄йа гаччхати [дха. па. 174], йо мам̣ дака̄йа нети [джа̄. 1.6.97], нирайа̄йупакад̣д̣хати [дха. па. 311], мӯла̄йа пат̣икассеййа [чӯл̣ава. 111].

а̄сӣсанакрийа̄йоге –

а̄йу бхавато хоту, бхаддам̣ те хоту, бхаддаматтху те [джа̄. 1.8.15; джа̄. 2.17.1], кусалам̣ те хоту, ана̄майам̣ те хоту, сукхам̣ те хоту, аттхам̣ те хоту, хитам̣ те хоту, калйа̄н̣ам̣ те хоту, сва̄гатам̣ те хоту, соттхи те хоту соттхи габбхасса [ма. ни. 2.351], ман̇галам̣ те хоту.

саммутийоге камматтхе [чхат̣т̣хӣ], иттханна̄масса бхиккхуно рӯпийачхад̣д̣акасса саммути [па̄ра̄. 590], паттага̄ха̄пакасса саммутиичча̄ди [па̄ра̄. 614].

а̄викаран̣а̄дийоге –

туйхан̃часса а̄ви кароми, тасса ме сакко па̄турахоси, тасса пахин̣еййа, бхиккхӯнам̣ дӯтам̣ па̄хеси, каппати бхиккхӯнам̣ а̄його, ват̣т̣ати бхиккхӯнам̣ а̄його, паттходано двиннам̣ тин̣н̣ам̣ наппахоти, екасса пахоти, екасса парийатто, упамам̣ те карисса̄ми [ма. ни. 1.258; джа̄. 2.19.24], ан̃джалим̣ те пагган̣ха̄ми [джа̄. 2.22.327], татха̄гатасса пха̄су хоти, а̄виката̄ хисса пха̄су [маха̄ва. 134], локасса аттхо, локасса хитам̣, ман̣ина̄ ме аттхо [па̄ра̄. 344], на маматтхо буддхена [па̄ра̄. 52], наматтху буддха̄нам̣ наматтху бодхийа̄ [джа̄. 1.2.17], випассисса ча наматтху [дӣ. ни. 3.277], намо карохи на̄гасса [ма. ни. 1.249], намо те пуриса̄джан̃н̃а, намо те пурисуттама [апа. тхера 1.2.129]. соттхи паджа̄нам̣ [дӣ. ни. 1.274], суваттхи паджа̄нам̣ ичча̄ди.

чатуттхӣвибхаттира̄си нит̣т̣хито.

пан̃чамӣвибхаттира̄си

касмим̣ аттхе пан̃чамӣ?

312. пан̃чамйа̄вадхисмим̣ [ка. 295; рӯ. 307; нӣ. 607; чам̣. 2.1.81; па̄. 2.3.28; 1.4.24].

авадхийати ваваттхийати падаттхо етасма̄ти авадхи, тасмим̣ пан̃чамӣ хоти, авадхӣти ча апа̄да̄нам̣ вуччати.

апанетва̄ ито ан̃н̃ам̣ а̄дада̄ти ган̣ха̄тӣти апа̄да̄нам̣. там̣ тивидхам̣ ниддит̣т̣хависайам̣, уппа̄т̣ависайам̣, анумеййависайанти.

таттха йасмим̣ апа̄да̄нависайабхӯто крийа̄висесо сарӯпато ниддит̣т̣хо хоти, там̣ ниддит̣т̣хависайам̣. йатха̄? га̄ма̄ апенти мунайо, нагара̄ ниггато ра̄джа̄.

йасмим̣ пана со па̄т̣хасесам̣ катва̄ аджджха̄харитаббо хоти, там̣ уппа̄т̣ависайам̣. йатха̄? вала̄хака̄ виджджотате виджджу, ага̄расма̄ анага̄рийам̣ паббаджитоти [маха̄ва. 30]. еттха хи ‘никкхамитва̄’ти падам̣ аджджха̄харитаббам̣.

йасмим̣ пана со ниддит̣т̣хо ча на хоти, аджджха̄харитун̃ча на сакка̄, атха кхо аттхато анума̄навасена со вин̃н̃еййо хоти, там̣ анумеййависайам̣. йатха̄? ма̄тхура̄ па̄т̣алипуттакехи абхирӯпатара̄, сӣламева сута̄ сеййо [джа̄. 1.5.65], майа̄ бхиййо на виджджати, аггохамасми локасса, джет̣т̣хохамасми локасса, сет̣т̣хохамасми локасса ичча̄ди [ма. ни. 3.207]. крийам̣ вина̄ ка̄ракам̣ на̄ма на сиджджхатӣтикатва̄ уккам̣санакрийа̄ еттха ануметабба̄ хоти. евам̣ крийа̄падарахитесу дӯрайога̄дӣсупи авина̄бха̄викрийа̄нума̄нам̣ ведитаббам̣.

пуна чала̄’чалавасена дувидхам̣.

чалам̣ йатха̄? пурисо дха̄вата̄ асса̄ патати, две мен̣д̣а̄ йуджджхитва̄ ан̃н̃аман̃н̃ато апасакканти. еттха ча йади чалам̣ сийа̄, катхам̣ авадхи на̄ма бхавеййа. аччутилаккхан̣о хи авадхӣти? вуччате-две мен̣д̣а̄ сакасакакрийа̄йа чаланти, итарӣтаракрийа̄йа авадхӣ хонтӣти наттхи еттха авадхилаккхан̣авиродхоти.

ачалам̣ йатха̄? га̄ма̄ апенти мунайо, нагара̄ ниггато ра̄джа̄.

пуна ка̄йасам̣саггапуббакам̣, читтасам̣саггапуббаканти дувидхам̣ хоти, га̄ма̄ апенти мунайо, чора̄ бхайам̣ джа̄йате. еттха ча ‘‘ким̣ва дӯро ито га̄мо, ито са̄ даккхин̣а̄ диса̄ [дӣ. ни. 3.279]. ито еканавутикаппе’’ти [дӣ. ни. 2.4] а̄дӣсу вадантасса читтасам̣саггапуббакампи ведитаббам̣. ‘‘на ма̄та̄ путтато бха̄йати, на ча путто ма̄тито бха̄йати, бхайа̄ бхӣто на бха̄сасӣ’’ти [джа̄. 2.21.138] па̄л̣и. аттхи те ито бхайам̣ [ма. ни. 2.350], наттхи те ито бхайам̣, йато кхемам̣ тато бхайам̣ [джа̄. 1.9.58], чора̄ бха̄йати, чора̄ бхӣто. чхат̣т̣хӣ ча, чорасса бха̄йати, чорасса бхӣто. дутийа̄ ча, ‘‘катхам̣ паралокам̣ на бха̄йеййа, евам̣ паралокам̣ на бха̄йеййа, бха̄йаси мам̣ саман̣а [су. ни. сӯчиломасутта], на̄хам̣ там̣ бха̄йа̄ми [су. ни. сӯчиломасутта], бха̄йитаббам̣ на бха̄йати, на̄хам̣ бха̄йа̄ми бхогинам̣ [джа̄. 2.22.835], на мам̣ мига̄ уттасантӣ’’ти [джа̄. 2.22.307] па̄л̣ипада̄ни диссанти. таттха ‘‘бхогина’нти на̄гам̣, чора̄ тасати уттасати чорасса ва̄, саббе тасанти дан̣д̣асса [дха. па. 129], па̄пато оттаппати джигуччхати хара̄йати па̄пена ва̄.

йато кин̃чи сиппам̣ ва̄ виджджам̣ ва̄ дхаммам̣ ва̄ ган̣ха̄ти, тасмим̣ аккха̄тари пан̃чамӣ, упаджджха̄йа̄ адхӣте, упаджджха̄йа̄ сиппам̣ ган̣ха̄ти, два̄сӣти буддхато ган̣хим̣, две сахасса̄ни бхиккхуто. чатура̄сӣтисахасса̄ни, йеме дхамма̄ паваттино [тхерага̄. 1027].

йато сун̣а̄ти, тасмим̣ пан̃чамӣ, чхат̣т̣хӣ ча, ито сутва̄, имасса сутва̄ ва̄, йамха̄ дхаммам̣ виджа̄неййа, самма̄самбуддхадеситам̣ [дха. па. 392].

йато лабхати, тасмим̣ пан̃чамӣ, сан̇гхато лабхати, ган̣ато лабхати.

йато пара̄джайати, йато пабхавати, йато джа̄йати, тасмим̣ пан̃чамӣ, буддхасма̄ пара̄джайанти ан̃н̃атиттхийа̄, па̄л̣ийам̣ пана пара̄джийоге апа̄да̄нам̣ па̄т̣хасесавасена лаббхати, тасмим̣ кхо пана сан̇га̄ме дева̄ джиним̣су, асура̄ пара̄джиним̣су. еттха девехи пара̄джиним̣сӯти па̄т̣хасесо. ‘‘майам̣ джита̄мха̄ амбака̄йа. химаванта̄ пабхаванти пан̃ча маха̄надийо [а. ни. ат̣т̣ха. 3.8.19], айам̣ бха̄гӣратхӣ ган̇га̄, химаванта̄ пабха̄вита̄’’ти па̄л̣и [апа. тхера 1.1.255], чора̄ бхайам̣ джа̄йате, ка̄мато джа̄йате бхайам̣ [дха. па. 215], джа̄там̣ саран̣ато бхайам̣ [джа̄. 1.1.36; 1.2.13; 1.9.56, 57, 59], йам̣кин̃чи бхайам̣ ва̄ верам̣ ва̄ упаддаво ва̄ упасагго ва̄ джа̄йати, саббам̣ там̣ ба̄лато джа̄йати, но пан̣д̣итато, ка̄мато джа̄йатӣ соко [дха. па. 214], убхато суджа̄то путто [дӣ. ни. 1.311], урасма̄ джа̄то, уре джа̄то ва̄, чӣварам̣ уппаджджеййа сан̇гхато ва̄ ган̣ато ва̄ н̃а̄тимиттато ва̄ [па̄ра̄. 500 (тхокам̣ висадисам̣)].

ан̃н̃аттха̄нам̣ йоге пан̃чамӣ, тато ан̃н̃ам̣, тато парам̣ [маха̄ва. 346], тато апарена самайена [па̄ра̄. 195].

упасагга̄нам̣ йоге пана –

313. апапарӣхи ваджджане [ка. 272; рӯ. 309; нӣ. 558, 568; чам̣. 2.1.82; па̄. 1.4.88; 2.3.10].

ваджджане паваттехи апа, парӣхи йоге пан̃чамӣ хоти.

апапаббата̄ вассати дево, парипаббата̄ вассати дево, апаса̄ла̄йа а̄йанти ва̄н̣иджа̄, париса̄ла̄йа а̄йанти ва̄н̣иджа̄, паббатам̣ са̄лам̣ ваджджетва̄ти аттхо. качча̄йане пана ‘‘упарипаббата̄ дево вассатӣ’’ти па̄т̣хо [пора̄н̣апа̄т̣хо], парипаббата̄ти йутто. упарийоге пана саттамӣйева диссати – ‘‘тасмим̣ упарипаббате [ма. ни. 3.216; джа̄. 1.8.16], упарипа̄са̄де [дӣ. ни. 2.408], упаривеха̄се, упаривеха̄сакут̣ийа̄’’ти, [па̄чи. 130] таттха паббатасса упари упарипаббатанти аттхо.

314. пат̣инидхипат̣ида̄несу патина̄ [ка. 272; рӯ. 309; нӣ. 558, 568; чам̣. 2.1.83; па̄. 2.3.11; 1.4.9.2].

пат̣инидхи на̄ма пат̣ибимбат̣т̣хапанам̣, пат̣ида̄нам̣ на̄ма пат̣ибхан̣д̣ада̄нам̣ тесу паваттена патина̄ йоге пан̃чамӣ хоти.

буддхасма̄ пати са̄рипутто дхаммам̣ десети, теласма̄ пати гхатам̣ дети.

315. рите дутийа̄ ча [ка. 272; рӯ. 309; нӣ. 558, 568; чам̣. 2.1.84; па̄. 2.3.29].

ритесаддена йоге пан̃чамӣ хоти дутийа̄ ча.

рите саддхамма̄, рите саддхаммам̣.

316. вина̄н̃н̃атрехи татийа̄ ча [ка. 272; рӯ. 309; нӣ. 558, 568; чам̣. 2.1.85; па̄. 2.3.32; ‘вина̄н̃н̃атра татийа̄ча’ (бахӯсу)].

ваджджане паваттехи вина̄, ан̃н̃атрасаддехи йоге пан̃чамӣ, дутийа̄, татийа̄ ча хонти.

вина̄ саддхамма̄, вина̄ саддхаммам̣, вина̄ саддхаммена, ан̃н̃атра саддхамма̄, ан̃н̃атра саддхаммам̣, ан̃н̃атра саддхаммена.

317. путхуна̄на̄хи ча [ка. 272; рӯ. 309; нӣ. 558, 568; чам̣. 2.1.86; па̄. 2.3.32; ‘путхана̄на̄хи ча’ (бахӯсу)].

ваджджане паваттехи путху, на̄на̄саддехи ча йоге пан̃чамӣ, татийа̄ ча хонти.

путхагева джанасма̄, путхагева джанена, на̄на̄ саддхамма̄, на̄на̄ саддхаммена, пийехи мана̄пехи на̄на̄бха̄во вина̄бха̄во [дӣ. ни. 2.183; чӯл̣ава. 437]. ‘‘те бхиккхӯ на̄на̄кула̄ паббаджита̄’’ти еттха пана на̄на̄ппака̄раттхо на̄на̄саддо, на ваджджанаттхо, еттха ча ваджджанаттхо на̄ма вийогаттхо асаммиссаттхо.

марийа̄да̄’бхивидхӣсу паваттехи а̄садда, йа̄васаддехи йогепи пан̃чамӣ, дутийа̄ ча.

таттха йасса авадхино самбандхинӣ крийа̄, там̣ бахикатва̄ паваттати, со марийа̄до. йатха̄? а̄паббата̄ кхеттам̣ тит̣т̣хати а̄паббатам̣ ва̄, йа̄вапаббата̄ кхеттам̣ тит̣т̣хати йа̄вапаббатам̣ ва̄.

йасса самбандхинӣ крийа̄, там̣ антокатва̄ бйа̄петва̄ паваттати, со абхивидхи. йатха̄? а̄бхавагга̄ бхагавато киттисаддо аббхуггато а̄бхаваггам̣ ва̄, бхавато а̄бхаваггам̣ дхаммато а̄готрабхум̣ савантӣти а̄сава̄, йа̄вабхавагга̄ йа̄вабхаваггам̣ ва̄, та̄вадева йа̄вабрахмалока̄ саддо аббхуггато.

а̄раббхе, сахаттхе ча пан̃чамӣ, йатохам̣ бхагини арийа̄йа джа̄тийа̄ джа̄то [ма. ни. 2.351], йато пат̣т̣ха̄йа̄ти аттхо. йато сара̄ми атта̄нам̣, йато паттосми вин̃н̃утам̣ [джа̄. 2.22.307]. йато пат̣т̣ха̄йа, йато пабхути.

сахаттхе –

саха саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣аппат̣ила̄бха̄, саха паринибба̄на̄ [дӣ. ни. 2.220], саха дассануппа̄да̄.

‘‘уппа̄да̄ ва̄ татха̄гата̄нам̣ ануппа̄да̄ ва̄ татха̄гата̄на’’нти [сам̣. ни. 2.20], еттха бха̄валаккхан̣е пан̃чамӣ.

‘‘сахаттха̄ да̄нам̣ дети, сахаттха̄ пат̣игган̣ха̄тӣ’’ти еттха каран̣е.

‘‘аджджатагге па̄н̣упетам̣ [дӣ. ни. 1.250], тадагге кхо ва̄сет̣т̣ха’’ичча̄дӣсу [дӣ. ни. 3.130], а̄раббхе саттамӣ.

‘‘йатва̄дхикаран̣ам̣ [дӣ. ни. 1.213], йатонида̄нам̣ [су. ни. 275], татонида̄нам̣’’ ичча̄дӣсу [ма. ни. 1.238] ва̄кйе иччхите сати хетваттхе пан̃чамӣ, сама̄се иччхите сати аттхаматте пан̃чамӣ.

двиннам̣ ка̄рака̄нам̣ крийа̄нан̃ча маджджхе паваттака̄ладдха̄нава̄чӣхи пан̃чамӣ, луддако паккхасма̄ мигам̣ виджджхати, коса̄ кун̃джарам̣ виджджхати. еттха ча луддако саким̣ мигам̣ виджджхитва̄ паккхаббхантарамхи на виджджхи, паккхе парипун̣н̣е пуна виджджхати, паккхасаддо двиннам̣ виджджханава̄ра̄нам̣ маджджхе ка̄лава̄чӣ хоти, двепи виджджханакрийа̄ ка̄ракехи сахева сиджджхантӣти ка̄рака̄нан̃ча маджджхети вуччати. вуттийам̣ пана ‘‘аджджа бхутва̄ девадатто двихе бхун̃джиссати, двиха̄ бхун̃джиссати, атрат̣т̣хо’йамисса̄со косе лаккхам̣ виджджхати, коса̄ лаккхам̣ виджджхатӣ’’ти [мога. 79] евам̣ саттамӣвасена парипун̣н̣ава̄кйампи вуттам̣. па̄л̣ийам̣ ‘‘ана̄патти чхаббасса̄ кароти [па̄ра̄. 564], атирекачхаббасса̄ каротӣ’’ти [па̄ра̄. 564], ‘‘чхаббасса̄нӣ’’типи па̄т̣хо.

раккханаттха̄нам̣ йоге –

йан̃ча ваттхум̣ гуттам̣ иччхийате, йато ча гуттам̣ иччхийате, таттха пан̃чамӣ, йавехи га̄во раккхати ва̄рети, тан̣д̣ула̄ ка̄ке раккхати ва̄рети, там̣ мам̣ пун̃н̃а̄ нива̄реси, па̄па̄ читтам̣ нива̄райе [дха. па. 116], на нам̣ джа̄ти нива̄рети, дуггатйа̄ гараха̄йа ва̄ [су. ни. 141 (на не)]. ра̄джато ва̄ чорато ва̄ а̄раккхам̣ ган̣ханту.

антарадха̄наттхайоге –

йасса адассанам̣ иччхийати, тасмим̣ пан̃чамӣ, упаджджха̄йа̄ антарадха̄йати сиссо, нилӣйатӣти аттхо. па̄л̣ийам̣ пана йасса адассанам̣ иччхийати, тасмим̣ чхат̣т̣хӣ ева- ‘‘антарадха̄йисса̄ми саман̣асса готамасса, антарадха̄йисса̄ми саман̣асса готамасса̄’’ти. ‘‘на саккхи ме антарадха̄йиту’’нти па̄л̣и, ‘антарадха̄йисса̄мӣ’ти антарите ачаккхувисайе т̣ха̄не атта̄нам̣ т̣хапесса̄мӣтйаттхо, нилӣйисса̄мӣти вуттам̣ хоти.

йасмим̣ т̣ха̄не антарадха̄йати, тасмим̣ саттамӣ ева диссати, атикхиппам̣ локе чаккху антарадха̄йиссати [дӣ. ни. 2.224 (висадисам̣)], джетаване антарадха̄йитва̄, брахмалоке антарадха̄йитва̄, маддакуччхисмим̣ антарадха̄йитва̄, таттхевантарадха̄йӣ [сам̣. ни. 1.1] ичча̄ди. ‘‘бхагавато пурато антарадха̄йитва̄’’ти еттхапи тосаддо саттамйаттхе ева. ‘‘сакко нимисса ран̃н̃о саммукхе антарахито’’ти па̄л̣и. ‘дхаджатаване антарадха̄йитва̄’ти джетаване ан̃н̃есам̣ адассанам̣ катва̄, ан̃н̃есам̣ ачаккхувисайам̣ катва̄ти аттхо. ‘‘андхака̄ро антарадха̄йати, а̄локо антарадха̄йати, саддхаммо антарадха̄йати, са̄санам̣ антарадха̄йати’’ ичча̄дӣсу пана чхат̣т̣хӣ, саттамийо йатха̄самбхавам̣ ведитабба̄.

дӯраттхайоге –

ким̣ва дӯро ито га̄мо, каччи а̄ра̄ пама̄дамха̄ [су. ни. 156], атхо а̄ра̄ пама̄дамха̄ [су. ни. 157], га̄мато авидӯре, а̄рака̄ те могхапуриса̄ имасма̄ дхаммавинайа̄, а̄рака̄ техи бхагава̄, килесехи а̄рака̄ти арахам̣, а̄ра̄ со а̄саваккхайа̄ [дха. па. 253]. дутийа̄ ча татийа̄ ча чхат̣т̣хӣ ча, а̄рака̄ имам̣ дхаммавинайам̣ имина̄ дхаммавинайена ва̄, а̄рака̄ мандабуддхӣнам̣ [висуддхи т̣ӣ. 1.130].

дӯраттхе –

дӯратова намассанти, аддаса̄ кхо бхагавантам̣ дӯратова а̄гаччхантам̣ [дӣ. ни. 1.409], кинну тит̣т̣хатха а̄рака̄, тасма̄ тит̣т̣ха̄ма а̄рака̄. дутийа̄ ча татийа̄ ча, дӯрам̣ га̄мам̣ а̄гато, дӯрена га̄мена а̄гато, дӯра̄ га̄ма̄ а̄гато иччеваттхо, дӯрам̣ га̄мена ва̄.

антикаттхайоге –

антикам̣ га̄ма̄, а̄саннам̣ га̄ма̄, самӣпам̣ га̄ма̄. дутийа̄ ча татийа̄ ча чхат̣т̣хӣ ча, антикам̣ га̄мам̣, антикам̣ га̄мена, антикам̣ га̄масса.

ка̄ладдха̄нам̣ парима̄н̣авачане –

ито матхура̄йа чатӯсу йоджанесу сан̇кассам̣, ра̄джагахато пан̃чачатта̄лӣсайоджане са̄ваттхи, ито еканавутикаппе [дӣ. ни. 2.4], ито екатим̣се каппе [дӣ. ни. 2.4], ито саттаме дивасе, ито тин̣н̣ам̣ ма̄са̄нам̣ аччайена паринибба̄йисса̄ми [дӣ. ни. 2.168; уда̄. 51] ичча̄ди.

пама̄н̣аттхе –

а̄йа̄мато ча виттха̄рато ча йоджанам̣, париккхепато навайоджанасатапарима̄н̣о маджджхимадесо париккхепена ва̄, дӣгхасо нававидаттхийо [па̄чи. 548], йоджанам̣ а̄йа̄мена йоджанам̣ виттха̄рена йоджанам̣ уббедхена са̄сапара̄си [сам̣. ни. 2.129] ичча̄ди.

тва̄лопепи пан̃чамӣ. еттха ча тва̄лопо на̄ма парипун̣н̣ава̄кйе ладдхаббасса тва̄нтападасса апарипун̣н̣ава̄кйе наттхи бха̄во, йан̃ча падам̣ тва̄нтападе сати каммам̣ ва̄ хоти адхикаран̣ам̣ ва̄. там̣ тва̄нтападе асати падантаре авадхи хоти, тасмим̣ пан̃чамӣ, па̄са̄да̄ ва̄ па̄са̄дам̣ сан̇камеййа [сам̣. ни. 1.132], хаттхиккхандха̄ ва̄ хаттхиккхандхам̣ сан̇камеййа [сам̣. ни. 1.132] ичча̄ди. еттха ча пат̣хамам̣ екам̣ па̄са̄дам̣ абхирӯхитва̄ пуна ан̃н̃ам̣ па̄са̄дам̣ сан̇камеййа̄ти ва̄ пат̣хамам̣ екасмим̣ па̄са̄де нисӣдитва̄ пуна ан̃н̃ам̣ па̄са̄дам̣ сан̇камеййа̄ти ва̄ евам̣ парипун̣н̣ава̄кйам̣ ведитаббам̣. ‘‘андхака̄ра̄ ва̄ андхака̄рам̣ гаччхеййа, тама̄ ва̄ тамам̣ гаччхеййа̄’’ти [сам̣. ни. 1.132] па̄л̣и. татха̄ рат̣т̣ха̄ рат̣т̣хам̣ вичарати, га̄ма̄ га̄мам̣ вичарати, вана̄ ванам̣ вичарати, виха̄рато виха̄рам̣ гаччхати, паривен̣ато паривен̣ам̣ гаччхати, бхавато бхавам̣ гаччхати, кулато кулам̣ гаччхати ичча̄ди. татха̄ винайа̄ винайам̣ пуччхати, абхидхамма̄ абхидхаммам̣ пуччхати, винайа̄ винайам̣ катхети, абхидхамма̄ абхидхаммам̣ катхети. еттхапи пат̣хамам̣ екам̣ винайавачанам̣ пуччхитва̄ ва̄ екасмим̣ винайавачане т̣хатва̄ ва̄ пуна ан̃н̃ам̣ винайавачанам̣ пуччхатӣти парипун̣н̣ава̄кйам̣ ведитаббам̣. вуттийам̣ пана ‘‘па̄са̄дам̣ а̄руйха пеккхати, па̄са̄да̄ пеккхати, а̄сане пависитва̄ пеккхати, а̄сана̄ пеккхатӣ’’ти вуттам̣.

дисаттхайоге дисаттхе ча пан̃чамӣ, ито са̄ пурима̄ диса̄ [дӣ. ни. 3.278], ито са̄ даккхин̣а̄ диса̄ [дӣ. ни. 3.278], авӣчито упари, уддхам̣ па̄датала̄, адхо кесаматтхака̄ [дӣ. ни. 2.377; ма. ни. 1.110].

дисаттхе –

пуримато га̄масса, даккхин̣ато га̄масса, упарито паббатасса, хет̣т̣хато па̄са̄дасса, пураттхимато, даккхин̣ато, йато кхемам̣, тато бхайам̣ [джа̄. 1.9.58], йато йато саммасати, кхандха̄нам̣ удайаббайам̣ [дха. па. 374] ичча̄ди.

пубба̄дийогепи пан̃чамӣ, пуббева ме самбодха̄ [а. ни. 3.104], ито пуббе, тато пуббе, ито пара̄ паччантима̄ джанапада̄ [маха̄ва. 259], тато пуре, тато паччха̄, тато уттари [па̄ра̄. 499] ичча̄ди.

вибхаттаттхе ча пан̃чамӣ чхат̣т̣хӣ ча. вибхатти на̄ма пагева висум̣бхӯтасса аттхасса кеначи адхикена ва̄ хӣнена ва̄ бха̄гена тадан̃н̃ато путхаккаран̣ам̣, ма̄тхура̄ па̄т̣алипуттакехи абхирӯпатара̄, йато пан̣ӣтатаро ва̄ висит̣т̣хатаро ва̄ наттхи, аттаданто тато варам̣ [дха. па. 322], чханнавутӣнам̣ па̄сан̣д̣а̄нам̣ паварам̣ йадидам̣ сугатавинайо, садевакасса локасса, саттха̄ локе ануттаро, аггохамасми локасса [ма. ни. 3.207], джет̣т̣хохамасми локасса [ма. ни. 3.207], сет̣т̣хохамасми локасса [ма. ни. 3.207], пан̃н̃аванта̄ на̄ма са̄рипуттато хӣна̄ са̄рипуттасса ва̄, тато адхикам̣ ва̄ ӯнам̣ ва̄ на ват̣т̣ати ичча̄ди.

вираман̣аттхайоге –

а̄ратӣ виратӣ па̄па̄ [кху. па̄. 5.8], па̄н̣а̄типа̄та̄ вераман̣и [кху. па̄. 2.1] ичча̄ди.

суддхаттхайоге –

лобханӣйехи дхаммехи суддхо ичча̄ди.

мочанаттхайоге пан̃чамӣ татийа̄ ча, со паримуччати джа̄тийа̄ джара̄йа маран̣ена сокехи паридевехи дуккхехи доманассехи упа̄йа̄сехи, паримутто со дуккхасма̄ти вада̄ми [сам̣. ни. 3.29], моккханти ма̄рабандхана̄ [дха. па. 37], на те муччанти маччуна̄ ичча̄ди, саббаттха авадхиаттхо ведитаббо.

хетваттхе –

касма̄ хетуна̄, кена хетуна̄, касма̄ ну тумхам̣ куле дахара̄ на миййаре [джа̄. 1.10.92 (мӣйаре)], тасма̄тиха бхиккхаве [сам̣. ни. 2.157]. дутийа̄ татийа̄ чхат̣т̣хӣ ча, ким̣ка̄ран̣ам̣ [джа̄. ат̣т̣ха. 6.22.уман̇гаджа̄такаван̣н̣ана̄], йатва̄дхикаран̣ам̣ [дӣ. ни. 1.213], йатонида̄нам̣ [су. ни. 275], татонида̄нам̣ [ма. ни. 1.238], кена ка̄ран̣ена [джа̄. ат̣т̣ха. 4.20.ма̄тан̇гаджа̄такаван̣н̣ана̄], там̣ киссахету [ма. ни. 1.2], кисса тумхе киламатха ичча̄ди.

вивечанаттхайоге –

вивиччева ка̄мехи вивичча акусалехи дхаммехи [дӣ. ни. 1.226], вивитто па̄пака̄ дхамма̄.

бандханаттхайоге

318. пан̃чамӣн̣е ва̄ [ка. 296; рӯ. 314; нӣ. 608; чам̣. 2.1.69; па̄. 2.3.24].

ин̣абхӯте хетумхи пан̃чамӣ хоти ва̄.

сатасма̄ бандхо наро сатена ва̄.

319. гун̣е [чам̣. 2.1.70; па̄. 2.3.25].

аджджхаттабхӯто хету гун̣о на̄ма, агун̣опи идха гун̣отвева вуччати, тасмим̣ пан̃чамӣ хоти ва̄.

джал̣атта̄ бандхо наро джал̣аттена ва̄, аттано ба̄латта̄йева бандхоти аттхо, пан̃н̃а̄йа бандхана̄ мутто, ва̄ча̄йа марати, ва̄ча̄йа муччати, ва̄ча̄йа пийо хоти, ва̄ча̄йа дессо, иссарийа̄ джанам̣ раккхати ра̄джа̄ иссарийена ва̄, сӣлато нам̣ пасам̣санти [а. ни. 4.6] сӣлена ва̄, хутва̄ абха̄вато аничча̄, удайаббайапӣл̣анато дуккха̄, авиджджа̄ниродха̄ сан̇кха̄раниродхо [уда̄. 2], сан̇кха̄раниродха̄ вин̃н̃а̄н̣аниродхо [уда̄. 2], чатуннам̣ арийасачча̄нам̣ анан̃н̃а̄ аппат̣иведха̄ дӣгхамаддха̄нам̣ сам̣саранти [дӣ. ни. 2.186 (висадисам̣)] ичча̄ди.

пан̃ха̄, катханесупи пан̃чамӣ, куто бхавам̣, ахам̣ па̄т̣алипуттато ичча̄ди.

тхокаттхепи асатвавачане пан̃чамӣ, сатвам̣ вуччати даббам̣, тхока̄ муччати тхокена ва̄, муччанаматтам̣ хотӣти вуттам̣ хоти ‘‘надим̣ таранто манам̣ вул̣хо’’ти [маха̄ва. 148] еттха вийа. аппаматтака̄ муччати аппаматтакена ва̄, киччха̄ муччати киччхена ва̄, киччха̄ ладдхо пийо путто [джа̄. 2.22.353], киччха̄ мутта̄’мха дуккхасма̄, йа̄ма да̄ни махосадха [джа̄. 2.22.700].

асатвавачанети ким̣? паччати мунино бхаттам̣, тхокам̣ тхокам̣ гхаре гхарети [тхерага̄. 248 (куле куле)].

‘‘анупуббена медха̄вӣ, тхокам̣ тхокам̣ кхан̣е кхан̣е [дха. па. 239]’’ ичча̄дӣсу крийа̄висесане дутийа̄.

акаттарипи пан̃чамӣ, тасса каммасса кататта̄ упачитатта̄ уссаннатта̄ випулатта̄ татха̄гато суппатит̣т̣хитапа̄до хоти [дӣ. ни. 3.201]. еттха ча ‘акаттарӣ’ти ака̄раке н̃а̄пакахетумхӣти ваданти. н̃а̄се пана ‘‘акаттарӣти хетваттхе сан̇ган̣ха̄ти. йаттха хи каттубуддхи сан̃джа̄йате, сова катта̄ на хотӣти ваттум̣ сакка̄’’ти вуттам̣. етена каттусадисо джанакахету акатта̄ на̄ма̄ти дӣпети, каммасса кататта̄ичча̄ди ча джанакахету ева̄ти.

бхиййаттхайоге –

йодха сӣтан̃ча ун̣хан̃ча, тин̣а̄ бхиййо на ман̃н̃ати [дӣ. ни. 3.253], сукха̄ бхиййо соманассам̣ [дӣ. ни. 2.287], кхантйа̄ бхиййо на виджджати [сам̣. ни. 1.250], майа̄ бхиййо на виджджати, сотука̄ма̄ттха тумхе бхиккхаве бхиййосоматта̄йа пуббенива̄сакатхам̣, аттамано твам̣ хохи парам̣ вийа матта̄йа, ахампи аттамано хоми парам̣ вийа матта̄йа.

пан̃чамӣвибхаттира̄си нит̣т̣хито.

чхат̣т̣хӣвибхаттира̄си

касмим̣ аттхе чхат̣т̣хӣ?

320. чхат̣т̣хӣ самбандхе [ка. 301; рӯ. 315; нӣ. 609; чам̣. 2.1.95; па̄. 2.3.50].

двиннам̣ самбандхӣнам̣ кеначи пака̄рена а̄йаттабха̄во самбандхо на̄ма, самбандхе джотетаббе висесанасамбандхимхи чхат̣т̣хӣ хоти.

таттха крийа̄ка̄ракасан̃джа̄то асседамбха̄вахетуко самбандхо на̄ма̄ти вуттам̣. таттха две самбандхино ан̃н̃аман̃н̃ам̣ там̣там̣крийам̣ каронти, там̣ дисва̄ ‘‘име ан̃н̃аман̃н̃асамбандхино’’ти джа̄нантасса двиннам̣ ка̄рака̄нам̣ двиннам̣ крийа̄нан̃ча сам̣йогам̣ нисса̄йа самбандхопи видито хоти, евам̣ самбандхо крийа̄ка̄ракасан̃джа̄то, ‘имасса айа’нти евам̣ паваттабуддхийа̄ хетубхӯтатта̄ асседамбха̄вахетуко ча.

таттха самбандхо тивидхо са̄мисамбандхо, на̄на̄ттасамбандхо, крийа̄ка̄ракасамбандхоти.

таттха ‘са̄мӣ’ти йасса кассачи висесанасамбандхино на̄мам̣, тасма̄ висесйападаттхасса там̣там̣висесанабха̄вена самбандхо са̄мисамбандхо на̄ма.

со висесйападаттхабхедена анекавидхо.

таттха тасса ма̄та̄, тасса пита̄ичча̄ди джанакасамбандхо на̄ма.

тасса̄ путто, тасса̄ дхӣта̄ ичча̄ди джан̃н̃асамбандхо на̄ма.

тасса бха̄та̄, тасса бхагинӣ ичча̄ди куласамбандхо на̄ма.

сакко дева̄наминдо [сам̣. ни. 1.248] ичча̄ди са̄мисамбандхо на̄ма.

пахӯтам̣ ме дханам̣ сакка [джа̄. 1.15.72], бхиккхусса паттачӣварам̣ ичча̄ди сам̣самбандхо на̄ма.

амбаванасса авидӯре, нибба̄нассева сантике [дха. па. 32] ичча̄ди самӣпасамбандхо на̄ма.

суван̣н̣асса ра̄си, бхиккхӯнам̣ самӯхо ичча̄ди самӯхасамбандхо на̄ма.

мануссассева те сӣсам̣ [джа̄. 1.4.81], руккхасса са̄кха̄ ичча̄ди авайавасамбандхо на̄ма.

суван̣н̣асса бха̄джанам̣, ала̄бусса кат̣а̄хам̣, бхат̣т̣хадхан̃н̃а̄нам̣ сатту ичча̄ди вика̄расамбандхо на̄ма.

йавасса ан̇куро, мегхасса саддо, пуппха̄нам̣ гандхо, пхала̄нам̣ расо, аггисса дхӯмо ичча̄ди ка̄рийасамбандхо на̄ма.

кхандха̄нам̣ джа̄ти, кхандха̄нам̣ джара̄, кхандха̄нам̣ бхедо [сам̣. ни. 2.1] ичча̄ди аваттха̄самбандхо на̄ма.

суван̣н̣асса ван̣н̣о, ван̣н̣о на кхӣййетха татха̄гатасса [дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.304], буддхасса киттисаддо, сиппика̄нам̣ сатам̣ наттхи [джа̄. 1.1.113], тила̄нам̣ мут̣т̣хи ичча̄ди гун̣асамбандхо на̄ма.

па̄дасса уккхипанам̣, хаттхасса самин̃джанам̣, дха̄тӯнам̣ гаманам̣ т̣ха̄нам̣ ичча̄ди крийа̄самбандхо на̄ма.

ча̄тумаха̄ра̄джика̄нам̣ т̣ха̄нам̣ ичча̄ди т̣ха̄насамбандхо на̄ма. евама̄дина̄ найена са̄мисамбандхо анекасахассаппабхедо, со ча крийа̄самбандха̄бха̄ва̄ ка̄рако на̄ма на хоти. йади евам̣ ‘‘па̄дасса уккхипанам̣’’ ичча̄ди крийа̄самбандхо на̄ма̄ти идам̣ на йуджджатӣти? вуччате – крийа̄самбандха̄бха̄ва̄ти идам̣ са̄дхакабха̄вена самбандха̄бха̄вам̣ сандха̄йа вуттам̣, сиддха̄йа пана крийа̄йа самбандхам̣ сандха̄йа крийа̄самбандхо на̄ма вуттоти.

на̄на̄ттасамбандхе пана на̄на̄аттхесу чхат̣т̣хӣ хоти. таттха н̣ӣ, а̄вӣпаччайа̄нам̣ камме ниччам̣ чхат̣т̣хӣ, джха̄насса ла̄бхӣ, чӣварасса ла̄бхӣ, дханасса ла̄бхӣ, а̄дӣнавасса дасса̄вӣ, аттхи рӯпа̄нам̣ дасса̄вӣ, аттхи самависамасса дасса̄вӣ, аттхи та̄ракарӯпа̄нам̣ дасса̄вӣ, аттхи чандимасӯрийа̄нам̣ дасса̄вӣ.

ту, ака, ана, н̣апаччайа̄нам̣ йоге квачи камматтхе чхат̣т̣хӣ.

тупаччайе та̄ва –

тасса бхаванти ватта̄ро [ма. ни. 2.173], сахаса̄ каммасса катта̄ро, аматасса да̄та̄ [ма. ни. 1.203], бхинна̄нам̣ сандха̄та̄ [дӣ. ни. 1.9, 164], сахита̄нам̣ ва̄ ануппада̄та̄ [дӣ. ни. 1.9, 164] ичча̄ди.

квачӣти ким̣? гамбхӣран̃ча катхам̣ катта̄ [а. ни. 7.37], га̄дхам̣ катта̄ новасита̄ [а. ни. 4.107], ка̄лена дхаммӣкатхам̣ бха̄сита̄, сараси твам̣ еварӯпам̣ ва̄чам̣ бха̄сита̄, паресам̣ пун̃н̃ам̣ анумодета̄, буджджхита̄ сачча̄ни [маха̄ни. 192] ичча̄ди.

акапаччайе –

каммасса ка̄рако наттхи, випа̄касса ча ведако [висуддхи 2.689], ависам̣ва̄дако локасса [дӣ. ни. 1.9] ичча̄ди.

квачӣти ким̣? махатим̣ махим̣ ануса̄сако, джанам̣ ахет̣хако, кат̣ам̣ ка̄рако, пасаво гха̄тако ичча̄ди.

анапаччайе –

па̄пасса акаран̣ам̣ сукхам̣ [дха. па. 61], бха̄расса уккхипанам̣, хаттхасса гахан̣ам̣, хаттхасса пара̄масанам̣, ан̃н̃атарасса ан̇гасса пара̄масанам̣ [па̄ра̄. 270] ичча̄ди.

квачӣти ким̣? бхагавантам̣ дассана̄йа [уда̄. 23] ичча̄ди.

н̣апаччайе –

аччхарийо араджакена ваттха̄нам̣ ра̄го, агопа̄лакена га̄вӣнам̣ дохо, аппапун̃н̃ена ла̄бха̄нам̣ ла̄бхо, хаттхасса га̄хо, паттасса пат̣игга̄хо ичча̄ди.

тва̄паччайепи квачи каммани чхат̣т̣хӣ, аладжджӣнам̣ нисса̄йа, а̄йасмато нисса̄йа ваччха̄ми, чатуннам̣ маха̄бхӯта̄нам̣ упа̄да̄йа паса̄до [дха. са. 596-599 (упа̄да̄йа)] ичча̄ди.

каттари та, таванту, та̄вӣ, ма̄на’нта̄нам̣ йоге пана каммани дутийа̄ ева, сукхака̄мо виха̄рам̣ като, га̄мам̣ гато, оданам̣ бхуттава̄ бхутта̄вӣ, каммам̣ курума̄но, каммам̣ каронто ичча̄ди.

квачи чхат̣т̣хӣпи диссати, дхаммасса гутто медха̄вӣ [дха. па. 257] ичча̄ди.

сара, ису, чинта, иса, дайадха̄тӯнам̣ каммани чхат̣т̣хӣ ва̄, ма̄тусса сарати, ма̄тарам̣ сарати, питусса сарати, питарам̣ сарати, на раджджасса сариссаси [джа̄. 2.22.1721], на тесам̣ кочи сарати, сатта̄нам̣ каммапаччайа̄ [кху. па̄. 7.2], а̄паттипарийантам̣ нассарати, раттипарийантам̣ нассарати [чӯл̣ава. 157], путтасса иччхати путтам̣ ва̄, ма̄тусса чинтети ма̄тарам̣ ва̄, тхерасса аджджхесати тхерам̣ ва̄, теласса дайати телам̣ ва̄, раккхатӣти аттхо.

карадха̄тусса абхисан̇кхаран̣аттхава̄чино камме чхат̣т̣хӣ, удакасса пат̣икуруте удакам̣ ва̄, кан̣д̣асса пат̣икуруте кан̣д̣ам̣ ва̄ ичча̄ди.

тапаччайе пӯджанаттха̄дидха̄тӯнам̣ каттари чхат̣т̣хӣ ва̄, ран̃н̃о саммато ран̃н̃а̄ ва̄, га̄масса пӯджито га̄мена ва̄, ран̃н̃о саккато ран̃н̃а̄ ва̄, ран̃н̃о апачито ран̃н̃а̄ ва̄, ран̃н̃о ма̄нито [дӣ. ни. 1.303] ран̃н̃а̄ ва̄, татха̄ суппат̣ивиддха̄ буддха̄нам̣ дхаммадха̄ту, аматам̣ тесам̣ парибхуттам̣, йесам̣ ка̄йагата̄сати парибхутта̄ [а. ни. 1.603], аматам̣ тесам̣ вираддхам̣, йесам̣ ка̄йагата̄сати вираддха̄ [а. ни. 1.603].

типаччайепи квачи каттари чхат̣т̣хӣ ва̄, собхан̣а̄ качча̄йанасса пакати качча̄йанена ва̄, собхан̣а̄ буддхагхосасса пакати буддхагхосена ва̄ ичча̄ди.

пӯджанаттха̄нам̣ пӯран̣аттха̄нан̃ча каран̣е чхат̣т̣хӣ, пуппхасса буддхам̣ пӯджети пуппхена ва̄, гхатасса аггим̣ джухоти гхатена ва̄, паттам̣ удакасса пӯретва̄, пӯрам̣ на̄на̄ппака̄расса асучино [дӣ. ни. 2.377], ба̄ло пӯрати па̄пасса [дха. па. 121], дхӣро пӯрати пун̃н̃асса [дха. па. 121] пӯрати дхан̃н̃а̄нам̣ ва̄ мугга̄нам̣ ва̄ ма̄са̄нам̣ ва̄ ичча̄ди. татийа̄ ва̄, кхема̄ на̄ма поккхаран̣ӣ, пун̣н̣а̄ хам̣сехи тит̣т̣хати.

табба, руджа̄дийоге пана сампада̄не чатуттхӣ ева, йаккхасена̄патӣнам̣ уджджха̄петаббам̣ виккандитаббам̣ виравитаббам̣ [дӣ. ни. 3.283 (висадисам̣)], девадаттасса руджджати, раджакасса ваттхам̣ дада̄ти ичча̄ди.

бхайаттха̄дӣнам̣ апа̄да̄не бахулам̣ чхат̣т̣хӣ, ким̣ ну кхо ахам̣ тасса сукхасса бха̄йа̄ми, саббе тасанти дан̣д̣асса, саббе бха̄йанти маччуно [дха. па. 129], бхӣто чатуннам̣ а̄сӣвиса̄нам̣ [сам̣. ни. 4.238], ма̄ бхиккхаве пун̃н̃а̄нам̣ бха̄йиттха [уда̄. 22], сан̇кха̄тум̣ нопи саккоми, муса̄ва̄дасса оттапам̣ [сам̣. ни. 1.184] ичча̄ди. таттха ‘оттапа’нти оттаппанто. татха̄ аггохамасми локасса, джет̣т̣хохамасми локасса [ма. ни. 3.207] ичча̄ди ча.

кусала, ковида, паса̄даттха̄нам̣ а̄дха̄ре чхат̣т̣хӣ, кусала̄ наччагӣтасса [джа̄. 2.22.94], кусало твам̣ ратхасса ан̇гапаччан̇га̄нам̣ [ма. ни. 2.87], амачче та̄та джа̄на̄хи, дхӣре аттхасса ковиде [джа̄. 1.17.13], нара̄ дхаммасса ковида̄ [джа̄. 1.1.37], магга̄маггасса ковида̄, ‘‘кечи иддхӣсу ковида̄’’типи аттхи, санти йаккха̄ буддхасса пасанна̄ [дӣ. ни. 3.276 (висадисам̣)], дхаммасса пасанна̄, сан̇гхасса пасанна̄, буддхе пасанна̄, дхамме пасанна̄, сан̇гхе пасанна̄ ва̄. татха̄ четопарийан̃а̄н̣асса, васӣ хоми маха̄муни. джха̄насса васимхи ичча̄ди.

321. чхат̣т̣хӣ хетваттхехи [рӯ. 163 пит̣т̣хе; нӣ. 650; чам̣. 2.1.71; па̄. 2.3.26].

хетваттхехи йоге хетумхи чхат̣т̣хӣ хоти.

там̣ кисса хету [ма. ни. 1.2; чам̣. 2.1.96; па̄. 2.3.72], ан̇гаварасса хету, ударасса хету, ударасса ка̄ран̣а̄ [па̄ра̄. 228] ичча̄ди.

322. тулйаттхена ва̄ татийа̄ [нӣ. 638].

тулйаттхена йоге чхат̣т̣хӣ хоти татийа̄ ва̄.

тулйо питу питара̄ ва̄, садисо питу питара̄ ва̄. ити на̄на̄ттасамбандхо.

крийа̄ка̄ракасамбандхо на̄ма ка̄рака̄нам̣ крийа̄йа саха са̄дхака, са̄дхйабха̄вена ан̃н̃аман̃н̃а̄пеккхата̄ авина̄бха̄вита̄ вуччати, на хи крийам̣ вина̄ ка̄ракам̣ на̄ма сиджджхати, на ча ка̄ракам̣ вина̄ крийа̄ на̄ма сиджджхатӣти, са̄ пана чхат̣т̣хӣвисайо на хотӣти.

чхат̣т̣хӣвибхаттира̄си нит̣т̣хито.

саттамӣвибхаттира̄си

касмим̣ аттхе саттамӣ?

323. саттамйа̄дха̄ре [ка. 302; рӯ. 313; нӣ. 630; чам̣. 2.1.88; па̄. 1.3.45].

а̄дха̄ро, ока̄со, адхикаран̣анти аттхато екам̣, а̄дха̄раттхе саттамӣ хоти. каттукаммат̣т̣хам̣ крийам̣ бхусо дха̄ретӣти а̄дха̄ро.

кат̣е нисӣдати пурисо, тха̄лийам̣ оданам̣ пачати. таттха кат̣о каттубхӯте пурисе т̣хитам̣ нисӣданакрийам̣ дха̄рети, тха̄лӣ каммабхӯте тан̣д̣уле т̣хитам̣ пачанакрийам̣ дха̄рети.

со чатуббидхо бйа̄пика̄дха̄ро, опасилесика̄дха̄ро, са̄мӣпика̄дха̄ро, весайика̄дха̄роти.

таттха йасмим̣ а̄дхеййаваттху сакале ва̄ екадесе ва̄ бйа̄петва̄ тит̣т̣хати, со бйа̄пико. йатха̄? тилесу телам̣ тит̣т̣хати, уччхӯсу расо тит̣т̣хати, джалесу кхӣрам̣ тит̣т̣хати, дадхимхи саппи тит̣т̣хатӣти.

йасмим̣ а̄дхеййаваттху аллӣйитва̄ ва̄ тит̣т̣хати, адхит̣т̣хитаматтам̣ хутва̄ ва̄ тит̣т̣хати, со опасилесико. йатха̄? уккхалийам̣ а̄ча̄мо тит̣т̣хати, гхат̣есу удакам̣ тит̣т̣хати, а̄сане нисӣдати бхиккху, парийан̇ке ра̄джа̄ сети.

йо пана аттхо а̄дхеййасса аваттхубхӯтопи тада̄йаттавуттидӣпанаттхам̣ а̄дха̄рабха̄вена вохарийати, со са̄мӣпико на̄ма. йатха̄? ган̇га̄йам̣ гхосо тит̣т̣хати, са̄ваттхийам̣ вихарати бхагава̄ти [а. ни. 1.1].

йо ча аттхо аттана̄ вина̄ а̄дхеййасса ан̃н̃аттхаттам̣ крийам̣ сампа̄детум̣ асаккун̣еййатта̄ а̄дха̄рабха̄вена вохарийати, йо ча а̄дхеййасса анан̃н̃а̄бхимукхабха̄вадӣпанаттхам̣ а̄дха̄рабха̄вена вохарийати, со весайико на̄ма. йатха̄? а̄ка̄се сакун̣а̄ паккханти, бхӯмӣсу манусса̄ чаранти, удаке маччха̄ чаранти, бхагавантам̣ па̄десу вандати, па̄десу патитва̄ родати, па̄пасмим̣ раматӣ мано [дха. па. 116], пасанно буддхаса̄санети [дха. па. 368].

324. нимитте [ка. 310; рӯ. 324; нӣ. 641; чам̣. 2.1.89; па̄. 2.3.36].

ниминанти сан̃джа̄нанти етена̄ти нимиттам̣, немиттакасахабха̄вино сан̃н̃а̄н̣ака̄ран̣ассетам̣ на̄мам̣, тасмим̣ нимитте саттамӣ хоти.

дӣпи чаммесу хан̃н̃ате, кун̃джаро дантесу хан̃н̃ате, муса̄ва̄де па̄читтийам̣ [па̄чи. 2], омасава̄де па̄читтийам̣ [па̄чи. 14] ичча̄ди.

325. йамбха̄во бха̄валаккхан̣ам̣ [ка. 313; рӯ. 327; нӣ. 644; чам̣. 2.1.90; па̄. 2.3.37; ‘йаббха̄ во’ (бахӯсу)].

йа̄дисо бха̄во йамбха̄во, лаккхийати етена̄ти лаккхан̣ам̣, бха̄вантарасса лаккхан̣ам̣ бха̄валаккхан̣ам̣, йамбха̄во бха̄вантарасса лаккхан̣ам̣ хоти, тасмим̣ бха̄ве гамйама̄не саттамӣ хоти, чхат̣т̣хӣпи диссати.

ачирапаккантасса са̄рипуттасса бра̄хман̣о ка̄ламака̄си [ма. ни. 2.452 (висадисам̣)], аппаматтасса те вихарато иттха̄га̄ропи те аппаматто вихариссати [сам̣. ни. 1.129 (висадисам̣)] ичча̄ди.

имасмим̣ сати идам̣ хоти, имасмим̣ асати идам̣ на хоти [сам̣. ни. 2.21], ачирапакканте бхагавати бра̄хман̣о ка̄ламака̄си, саббе магга̄ виваджджанти, гаччханте локана̄йаке [ма. ни. ат̣т̣ха. 2.22]. га̄вӣсу дуйхама̄на̄су гато, га̄вӣсу дуддха̄су а̄гато ичча̄ди.

квачи пат̣хама̄пи бахулам̣ диссати, гаччханто со бха̄радва̄джо, аддаса̄ аччутам̣ исим̣ [джа̄. 2.22.2007 (аддасса)]. йа̄йама̄но маха̄ра̄джа̄, адда̄ сӣдантаре наге [джа̄. 2.22.566] ичча̄ди.

пуббан̣хасамайе гато, са̄йанхасамайе а̄гато ичча̄ди весайика̄дха̄ро ева.

татха̄ ака̄ле вассатӣ тасса, ка̄ле тасса на вассати [джа̄. 1.2.88; 1.8.48]. ито сатасахассамхи, каппе уппаджджи на̄йако [апа. тхера 2.54.28] ичча̄ди.

326. чхат̣т̣хӣ ча̄на̄даре [ка. 305; рӯ. 323; нӣ. 633; чам̣. 2.1.91; па̄. 2.3.38].

‘ана̄даро’ти двиннам̣ лаккхан̣а, лаккхитаббакрийа̄нам̣ екаппаха̄рена паваттийа̄ адхивачанам̣, ана̄дарабхӯте бха̄валаккхан̣е гамйама̄не саттамӣ чхат̣т̣хӣ ча хоти.

маччу гаччхати а̄да̄йа, пеккхама̄не маха̄джане. а̄кот̣айанто со нети, сивира̄джасса пеккхато [джа̄. 2.22.2122 (тенети)]. ака̄мака̄нам̣ ма̄та̄питӯнам̣ руданта̄нам̣ паббаджи, анага̄рийупетасса, виппамуттасса те сато. саман̣асса на там̣ са̄дху, йадан̃н̃аманусочати [джа̄. 1.7.107 (йам̣ петаманусочаси)].

327. йато ниддха̄ран̣ам̣ [ка. 304; рӯ. 322; нӣ. 632; чам̣. 2.1.92; па̄. 2.3.41].

джа̄ти, гун̣а, крийа̄, на̄мехи самуда̄йато екадесасса путхаккаран̣ам̣ ниддха̄ран̣ам̣, йато там̣ ниддха̄ран̣ам̣ джа̄йати, тасмим̣ самуда̄йе чхат̣т̣хӣ, саттамийо хонти.

джа̄тийам̣ та̄ва –

манусса̄нам̣ кхаттийо сӯратамо, мануссесу кхаттийо сӯратамо.

гун̣е –

кан̣ха̄ га̄вӣнам̣ сампаннакхӣратама̄, кан̣ха̄га̄вӣсу сампаннакхӣратама̄.

крийа̄йам̣ –

аддхика̄нам̣ дха̄ванто сӣгхатамо, аддхикесу дха̄ванто сӣгхатамо.

на̄ме –

а̄йасма̄ а̄нандо арахатам̣ ан̃н̃атаро, арахантесу ан̃н̃атаро ичча̄ди.

идха на̄на̄ттасаттамӣ вуччате.

камматтхе саттамӣ, бхиккхӯсу абхива̄денти [па̄ра̄. 517], путтам̣ муддхани чумбитва̄, пурисам̣ на̄на̄ба̄ха̄су гахетва̄ [сам̣. ни. 2.63] ичча̄ди.

атха ва̄ ‘муддхани, ба̄ха̄сӯ’ти а̄дха̄ре ева бхуммам̣. йатха̄? руккхам̣ мӯле чхиндати, руккхам̣ кхандхе чхиндати, пурисам̣ сӣсе пахарати, бхагавантам̣ па̄десу вандати.

каран̣е ча саттамӣ, хаттхесу пин̣д̣а̄йа чаранти [маха̄ва. 119], паттесу пин̣д̣а̄йа чаранти, патхесу гаччханти, сопи мам̣ ануса̄сеййа, сампат̣иччха̄ми маттхаке [ми. па. 6.4.8].

сампада̄не ча саттамӣ, сан̇гхе динне махаппхалам̣, сан̇гхе готамӣ дадеййа̄си, сан̇гхе динне ахан̃чева пӯджито бхависса̄ми [ма. ни. 3.376], вичеййа да̄нам̣ да̄таббам̣, йаттха диннам̣ махаппхалам̣ [пе. ва. 329]. етесу пана висайасаттамӣпи йуджджати.

апа̄да̄не ча саттамӣ, гадалӣсу гадже раккхантиичча̄ди.

са̄миссара̄дийоге пана чхат̣т̣хӣ саттамӣ ча хоти, гуннам̣ са̄ми, госу са̄ми, гуннам̣ иссаро, госу иссаро, гуннам̣ адхипати, госу адхипати, гуннам̣ да̄йа̄до, госу да̄йа̄до, гуннам̣ саккхи, госу саккхи, гуннам̣ патибхӯ, госу патибхӯ, гуннам̣ пасуто, госу пасуто, а̄йутто кат̣акаран̣асса, а̄йутто кат̣акаран̣ети, етесу пана самбандхе чхат̣т̣хӣ, висайа̄дха̄ре саттамӣ. н̃а̄н̣асмим̣ пасанно, н̃а̄н̣асмим̣ уссуккоти висайа̄дха̄ре саттамӣ. н̃а̄н̣ена пасанно, н̃а̄н̣ена уссуккоти каран̣е татийа̄.

328. саттамйа̄дхикйе [ка. 314; рӯ. 328; нӣ. 645; чам̣. 2.1.60; па̄. 2.3.9; 1.4.87].

адхикабха̄ваттхе упена йутта̄ лин̇гамха̄ саттамӣ хоти.

упа кха̄рийам̣ дон̣о, упа никкхе каха̄пан̣ам̣, атирекадон̣а̄ кха̄рӣ, атирекакаха̄пан̣ам̣ никкханти вуттам̣ хоти.

329. са̄миттедхина̄ [чам̣. 2.1.61; па̄. 2.3.9; 1.4.97].

са̄мибха̄ваттхе адхина̄ йутта̄ лин̇гамха̄ саттамӣ хоти.

адхи брахмадатте пан̃ча̄ла̄, адхи пан̃ча̄лесу брахмадатто, адхи девесу буддхо. таттха ‘адхи брахмадатте пан̃ча̄ла̄’ти брахмадаттиссара̄ пан̃ча̄ларат̣т̣хава̄синоти ваданти, ‘пан̃ча̄ла̄’ти ва̄ джанападана̄матта̄ бахувачанам̣, када̄чи пан̃ча̄лара̄джа̄ брахмадатте ка̄сиран̃н̃е иссаро, када̄чи брахмадатто пан̃ча̄ларан̃н̃е иссароти аттхо.

330. сабба̄дито сабба̄ [чам̣. 2.1.72; па̄. 2.3.27].

хетваттхехи йоге сабба̄дӣхи саббана̄мехи хетваттхе сабба̄ вибхаттийо хонти.

ким̣ ка̄ран̣ам̣, кена ка̄ран̣ена [джа̄. ат̣т̣ха. 4.15 ма̄тан̇гаджа̄такаван̣н̣ана̄], ким̣ нимиттам̣, кена нимиттена, ким̣ пайоджанам̣, кена пайоджанена, кенат̣т̣хена [дха. са. ат̣т̣ха. нида̄накатха̄], кена ван̣н̣ена [сам̣. ни. 1.234], киматтхам̣, куто нида̄нам̣ [па̄ра̄. 42], кисса хету [па̄ра̄. 39], касмим̣ нида̄не, етасмим̣ нида̄не [па̄ра̄. 42], етасмим̣ пакаран̣е [па̄ра̄. 42] ичча̄ди.

саттамӣвибхаттира̄си нит̣т̣хито.

ити нируттидӣпанийа̄ на̄ма моггалла̄надӣпанийа̄

ка̄ракакан̣д̣о нит̣т̣хито.

4. сама̄сакан̣д̣а

атха йуттаттха̄нам̣ сйа̄дйантапада̄нам̣ екаттхӣбха̄во вуччате. екаттхӣбха̄воти ча идха сама̄со вуччати. со ча сама̄со чхаббидхо абйайӣбха̄во, таппурисо, каммадха̄райо, дигу, бахуббӣхи, двандоти.

абйайӣбха̄васама̄са

таттха абйайӣбха̄во пат̣хамам̣ вуччате. бйайо вуччати вика̄ро, наттхи бйайо етасса̄ти абйайо, абйайо хутва̄ бхаватӣти абйайӣбха̄во, на̄на̄лин̇га, вибхатти, вачанесу рӯпавика̄рарахито хутва̄ бхаватӣти аттхо, саббалин̇га,-вибхатти, вачанесупи йебхуййена екарӯпена паваттатӣти вуттам̣ хоти.

абйайанти ва̄ упасагганипа̄та̄нам̣ ева на̄мам̣, айам̣ пана пакати абйайам̣ на хоти, асан̇кхйехи саха екаттхата̄васена абйайам̣ хоти, ити анабйайампи абйайам̣ бхаватӣти абйайӣбха̄во.

331. сйа̄дисйа̄динекаттхам̣ [ка. 316; рӯ. 331; нӣ. 675; чам̣. 2.2.1; па̄. 2.1.4].

адхика̄расуттамидам̣. сйа̄ди вуччати сйа̄дйантападам̣, ‘сйа̄дина̄’ти сйа̄дйантападена, еко аттхо йасса там̣ екаттхам̣, сйа̄дипадам̣ сйа̄дипадена саха екаттхам̣ хотӣти аттхо.

еттха ча ‘сйа̄дӣ’ти вачанена упасагга, нипа̄техи саддхим̣ сабба̄ни на̄микапада̄ни на̄мапат̣ирӯпака̄ни ча сан̇ган̣ха̄ти, тйа̄дйантапада̄ни ниваттети.

таттха на̄мапат̣ирӯпака̄ни на̄ма ‘йева̄ванакадхамма̄’ ичча̄дӣни. татха̄ сан̃н̃а̄саддабха̄вам̣ патта̄ни ‘‘аттхипаччайо, наттхипаччайо, аттхикхӣра̄ бра̄хман̣ӣ, ан̃н̃а̄сикон̣д̣ан̃н̃о, маккхалигоса̄ло’’ ичча̄дӣсу ‘аттхи’ ичча̄дӣни.

‘екаттха’нти етена двандасама̄сепи пада̄нам̣ екакатту, екакамма̄дибха̄вена екаттхӣбха̄во вутто хотӣти.

332. асан̇кхйам̣ вибхаттисампаттисамӣпаса̄калйа̄бха̄вайатха̄паччха̄йугападаттхе [ка. 319; рӯ. 330; нӣ. 696; чам̣. 2.2.2; па̄. 2.1.6].

‘асан̇кхйа’нти упасаггападам̣ нипа̄тападан̃ча вуччати. там̣ двайампи хи екатта, бахуттасан̇кхйам̣ пат̣ичча рӯпавика̄рарахитатта̄ ‘асан̇кхйа’нти вуччати. вибхатйаттхе, сампатйаттхе, самӣпаттхе, са̄калйаттхе, абха̄ваттхе, йатха̄ттхе, паччха̄ттхе, йугападаттхе паваттам̣ асан̇кхйам̣ на̄ма сйа̄дипадам̣ ан̃н̃ена сйа̄дипадена саха екаттхам̣ хоти. айан̃ча сама̄со анваттхавасена ‘асан̇кхйо’ти ча ‘абйайӣбха̄во’ти ча вуччати.

вибхатйаттхе та̄ва –

адхиттхи. еттха ча адхито си, тасса ‘асан̇кхйехи сабба̄са’нти суттена лопо, иттхито су, ‘адхи иттхӣсӯ’ти ва̄кйам̣, тасса ча аттхам̣ катхентена ниччасама̄сатта̄ ан̃н̃ападена виггахо ка̄таббо ‘‘иттхӣсу паватта̄ катха̄’’ти ва̄ ‘‘иттхӣсу паватто вачанапатхо’’ти ва̄ ‘‘иттхӣсу паваттам̣ вачана’’нти ва̄, тато пуримасуттена екаттхасан̃н̃а̄, имина̄ суттена асан̇кхйекаттхасан̃н̃а̄ ча карийате, екаттхасан̃н̃а̄йа пана ката̄йа ва̄кйаттха̄йа пайутта̄нам̣ вибхаттӣнам̣ аттхо екаттхападена вутто хоти, тада̄ вибхаттийо вуттаттха̄ на̄ма.

ида̄ни вуттаттха̄нам̣ аппайога̄рахатта̄ лопавидха̄нама̄ха.

333. екаттхата̄йам̣ [ка. 316; рӯ. 331; нӣ. 675; чам̣. 2.1.39; па̄. 2.4.71; 1.2.45, 46].

еко аттхо йесам̣ та̄ни екаттха̄ни, ‘аттхо’ти четтха падантаре катту, камма̄дибха̄вена видхеййо падха̄наттхо ева ведитаббо. татха̄ хи ‘ра̄джапутто’ти еттха путтасаддаттхо ева татха̄видхеййо хоти, на ра̄джасаддаттхо, саббан̃ча вачанава̄кйам̣ на̄ма видхеййаттхехи ева сиджджхати, но ан̃н̃атха̄, йасма̄ ча ‘ра̄джапутто’ти етам̣ путтасаддаттхассева на̄мам̣ хоти, на ра̄джасаддаттхасса, тасма̄ еко падха̄набхӯто путтасаддаттхо ева тесам̣ двиннам̣ садда̄нам̣ аттхо на̄ма хоти, на ра̄джасаддаттхоти, екаттха̄нам̣ бха̄во екаттхата̄, екаттхӣбха̄воти вуттам̣ хоти. со тивидхо сама̄со, таддхито, дха̄тупаччайанто ча̄ти. тиссам̣ тивидха̄йам̣ екаттхата̄йам̣ сабба̄сам̣ вуттаттха̄нам̣ сйа̄дивибхаттӣнам̣ лопо хотӣти имина̄ сусса лопо. бахула̄дхика̄ратта̄ пана алуттасама̄сопи диссати.

334. там̣ напум̣сакам̣ [ка. 320; рӯ. 335; нӣ. 698; чам̣. 2.2.15; па̄. 2.4.18].

там̣ асан̇кхйам̣ на̄ма екаттхам̣ напум̣сакам̣ хотӣти имина̄ адхиттхӣсаддасса напум̣сакабха̄вам̣ катва̄ тато сйа̄дйуппатти.

335. сйа̄дӣсу рассо [ка. 342; рӯ. 337; нӣ. 734; чам̣. 2.2.84; па̄. 1.2.47].

напум̣сакасса екаттхасса рассо хоти сйа̄дӣсу вибхаттӣсӯти имина̄ ӣка̄расса рассо.

336. пуббасма̄ма̄дито [ка. 343; рӯ. 338; нӣ. 375; чам̣. 2.1.40; па̄. 1.1.41].

пуббаама̄ди на̄ма пуббападаттхападха̄набхӯто асан̇кхйасама̄со вуччати, тато пара̄сам̣ сабба̄сам̣ вибхаттӣнам̣ лопо хоти, а̄дисаддена четтха пат̣хама̄вибхаттипи гайхати. атха ва̄ ама̄ди вуччати таппурисо, тато пуббам̣ на̄ма асан̇кхйасама̄со, ити ама̄дито пуббабхӯта̄ асан̇кхйекаттха̄ пара̄сам̣ сабба̄сам̣ вибхаттӣнам̣ лопо хотӣти имина̄ адхиттхисаддато саббавибхаттӣнам̣ лопо.

адхиттхи тит̣т̣хати, иттхӣсу паватта̄ катха̄ тит̣т̣хатӣти аттхо. адхиттхи тит̣т̣ханти, иттхӣсу паватта̄ катха̄йо тит̣т̣хантӣти аттхо. еса найо сесавибхаттӣсу сесавачанесу сесалин̇гесу ча. евам̣ саббалин̇гесу саббавибхаттӣсу саббавачанесу ча екенева рӯпена тит̣т̣хати, тасма̄ айам̣ сама̄со рӯпавика̄рарахитатта̄ ‘абйайӣбха̄во’ти вуччати.

еттха ча вибхатйаттхо на̄ма ‘‘адхиттхи, бахига̄мам̣, упариган̇га’’ мичча̄дӣсу сампатйа̄дӣхи висесаттхехи рахито кевало вибхаттӣнам̣ аттхо вуччати. виггахе пана ‘‘катха̄, паватта̄’’ ичча̄дӣни сама̄саса̄маттхийена видита̄ни аттхапада̄ни на̄ма, адхисаддасса аттхапада̄нӣтипи ваданти. евам̣ адхикума̄ри, адхивадху, адхиджамбуичча̄ди.

аттани паватто дхаммо, паватта̄ ва̄дхамма̄ти аттхе вибхаттӣнам̣ лопе кате адхиаттасаддасса напум̣сакабха̄вам̣ катва̄ тато сйа̄дйуппатти, ‘пуббасма̄ма̄дито’ти сйа̄дӣнам̣ лопе сампатте –

337. на̄томапан̃чамийа̄ [ка. 341; рӯ. 336; нӣ. 733; чам̣. 2.1.41; па̄. 2.4.83; му. 4.3.374].

ака̄рантамха̄ асан̇кхйекаттха̄ парам̣ сабба̄сам̣ вибхаттӣнам̣ лопо на хоти, пан̃чамӣваджджита̄нам̣ вибхаттӣнам̣ ам̣ хоти.

аджджхаттам̣ дхаммо джа̄йати, аджджхаттам̣ дхамма̄ джа̄йанти, аджджхаттам̣ дхаммам̣ пассати, аджджхаттам̣ дхамме пассанти.

апан̃чамийа̄ти ким̣? аджджхатта̄ апети, аджджхаттехи апети.

338. ва̄ татийа̄саттамӣнам̣ [ка. 341; рӯ. 336; нӣ. 733; чам̣. 2.1.42; па̄. 2.4.84; му. 4.3.375].

ака̄рантамха̄ асан̇кхйекаттха̄ парам̣ татийа̄, саттамӣнам̣ викаппена ам̣ хоти.

аджджхаттам̣ дхаммена ваттати аджджхаттена ва̄, аджджхаттам̣ дхаммехи ваттати аджджхаттехи ва̄, аджджхаттам̣ дхаммасса дети, аджджхаттам̣ дхамма̄нам̣ дети, аджджхатта̄ дхамма̄ апети, аджджхаттехи дхаммехи апети, аджджхаттам̣ дхаммасса сантакам̣, аджджхаттам̣ дхамма̄нам̣ сантакам̣, аджджхаттам̣ дхамме тит̣т̣хати аджджхатте ва̄, аджджхаттам̣ дхаммесу тит̣т̣хати аджджхаттесу ва̄. еттха ча ‘аджджхаттам̣ дхаммо’ти аджджхаттабхӯто дхаммо, ‘аджджхаттам̣ дхамма̄’ти аджджхаттабхӯта̄ дхамма̄ ичча̄дина̄ аттхо ведитаббо. атта̄нам̣ адхикичча паватто паватта̄ти ва̄ вуттепи аттасса а̄дха̄рабха̄во сиджджхатийева. евам̣ адхичиттам̣, аттани висум̣ висум̣ паваттам̣ паватта̄ни ва̄ паччаттам̣. еттха ча ‘‘аджджхаттам̣ абхинивиситва̄ аджджхаттам̣ вут̣т̣ха̄ти, бахиддха̄ абхинивиситва̄ аджджхаттам̣ вут̣т̣ха̄тӣ’’ти [дха. са. ат̣т̣ха. 350; сам̣. ни. ат̣т̣ха. 2.2.32] па̄т̣хо аттхи, тасма̄ пан̃чамийа̄ ам̣бха̄ваваджджанам̣ аппакатта̄ти дат̣т̣хаббам̣. ‘‘аджджхатта̄ дхамма̄, бахиддха̄ дхамма̄’’ти [дха. са. тикама̄тика̄ 20] па̄т̣хо аттхи, тасма̄ пат̣хама̄дӣнампи викаппо лаббхатӣти.

сампаттиаттхе –

сампаннам̣ брахмам̣ сабрахмам̣, ‘брахма’нти ведо вуччати. еттха ча ‘ака̄ле сакаттхасса̄’ти суттена сахасаддасса са̄десо, бхиккха̄нам̣ самиддхи субхиккхам̣, ‘сйа̄дӣсу рассо’ти суттена катанапум̣сакасса рассаттам̣.

самӣпе –

нагарасса самӣпам̣ упанагарам̣, кумбхасса самӣпам̣ упакумбхам̣, ман̣ика̄йа самӣпам̣ упаман̣икам̣, вадхуйа̄ самӣпам̣ упавадху, гуннам̣ самӣпам̣ упагу, ‘госсӯ’ти суттена осса уттам̣.

са̄калйе –

тин̣ена саха сакалам̣ сатин̣ам̣, тин̣ена саддхим̣ сакалам̣ ваттхум̣ аджджхохаратӣти аттхо. сахасаддасса са̄десо.

абха̄ве –

маккхика̄нам̣ абха̄во ниммаккхикам̣, даратха̄нам̣ абха̄во ниддаратхам̣, бхиккха̄нам̣ абха̄во дуббхиккхам̣, абха̄ваттхопи дусаддо аттхи. йатха̄? дуссӣло дуппан̃н̃оти. еттха ча ‘сампаннам̣ брахма’нтиа̄дина̄ саддабйа̄каран̣есу аттхавачанам̣ саддаттхавибха̄ванаматтам̣. суттантесу пана имесам̣ пада̄нам̣ йуттам̣ абхидхеййаттхам̣ н̃атва̄ таданурӯпам̣ аттхавачанампи ведитаббам̣.

йатха̄саддаттхе –

рӯпасса сабха̄васса йогйам̣ анурӯпам̣, атта̄нам̣ атта̄нам̣ пат̣ичча паваттам̣ паччаттам̣, ад̣д̣хама̄сам̣ ад̣д̣хама̄сам̣ анугатам̣ анвад̣д̣хама̄сам̣, гхарам̣ гхарам̣ анугатам̣ анугхарам̣, вассам̣ вассам̣ анугатам̣ анувассам̣, джет̣т̣ха̄нам̣ анупуббам̣ ануджет̣т̣хам̣, саттийа̄ анурӯпам̣ йатха̄сатти, баласса анурӯпам̣ йатха̄балам̣, камасса анурӯпам̣ йатха̄ккамам̣. евам̣ йатха̄сан̇кхйам̣, йатха̄ла̄бхам̣. сотасса пат̣иломам̣ пат̣исотам̣, пат̣ива̄там̣, пат̣исаддам̣.

паччха̄падаттхе –

ратхасса паччха̄ ануратхам̣.

йугабхӯто падаттхо йугападаттхо, сахабха̄вӣаттхадвайассетам̣ на̄мам̣. таттха асанипхалена саха паваттам̣ чаккам̣ сачаккам̣, гада̄вудхена йугал̣апаваттам̣ ва̄судевасса чакка̄вудхантипи ваданти [йугападаттхе сачаккам̣ нидхехи, (моггалла̄навуттийам̣). чаккена йугапата дхехи сачаккам̣, (мугдхабодхавуттийам̣). хе бисан̣у! чаккена саха йугападекака̄ле гадам̣ дха̄райа. (мугдхабодхат̣ӣка̄йам̣ 226 пит̣т̣хе)], сахасса саттам̣.

339. йатха̄ натулйе [ка. 319; рӯ. 330; нӣ. 696; чам̣. 2.2.3; па̄. 2.1.7].

тулйато ан̃н̃асмим̣ аттхе паватто йатха̄саддо сйа̄дина̄ саха екаттхо хоти [моггалла̄не ан̃н̃атха̄вутти дассита̄].

йатха̄сатти, йатха̄балам̣, йатха̄ккамам̣, йе йе вуд̣д̣ха̄ йатха̄вуд̣д̣хам̣, вуд̣д̣ха̄нам̣ пат̣ипа̄т̣и ва̄ йатха̄вуд̣д̣хам̣.

натулйети ким̣? йатха̄ девадатто, татха̄ йан̃н̃адатто.

340. йа̄ва̄вадха̄ран̣е [ка. 319; рӯ. 330; нӣ. 696; чам̣. 2.2.4; па̄. 2.1.8].

авадха̄ран̣ам̣ вуччати париччхинданам̣, авадха̄ран̣е паватто йа̄васаддо сйа̄дина̄ саха екаттхо бхавати.

йаттакам̣ аттхо ваттатӣти йа̄вадаттхам̣, да̄гамо. йаттакам̣ джӣво ваттатӣти йа̄ваджӣвам̣, йаттакам̣ а̄йу ваттатӣти йа̄вата̄йукам̣, така̄ра, кака̄ра̄ а̄гама̄.

341. пара̄па̄бахитиропурепаччха̄ ва̄ пан̃чамйа̄ [ка. 319; рӯ. 330; нӣ. 696; чам̣. 2.2.7; па̄. 2.1.12, 13; ‘паййапа̄…’ (бахӯсу)].

пари, апа, а̄ичча̄дайо садда̄ пан̃чамйантена сйа̄дина̄ саха екаттха̄ бхаванти ва̄.

паббатато пари саманта̄ вассӣти дево парипаббатам̣ парипаббата̄ ва̄, паббатам̣ ваджджетва̄ вассӣти аттхо. паббатато бахиддха̄ апапаббатам̣ апапаббата̄ ва̄, па̄т̣алипуттато бахиддха̄ вассӣти дево а̄па̄т̣алипуттам̣ а̄па̄т̣алипутта̄ ва̄, а̄кума̄рехи качча̄йанасса йасо ваттатӣти а̄кума̄рам̣ а̄кума̄ра̄ ва̄, а̄бхавагга̄ бхагавато йасо ваттатӣти а̄бхаваггам̣ а̄бхавагга̄ ва̄, а̄па̄н̣акот̣ийа̄ саран̣агаманам̣ ваттатӣти а̄па̄н̣акот̣икам̣, ка̄гамо. га̄мато бахи бахига̄мам̣ бахига̄ма̄ ва̄, евам̣ бахинагарам̣, бахилен̣ам̣, паббатато тиро тиропаббатам̣ тиропаббата̄ ва̄, евам̣ тиропа̄ка̄рам̣, тирокут̣т̣ам̣. еттха ча ‘тиро’ти парабха̄го вуччати. бхаттамха̄ пуре пуребхаттам̣ пуребхатта̄ ва̄, арун̣амха̄ пуре пура̄рун̣ам̣ пура̄рун̣а̄ ва̄, бхаттасса паччха̄ паччха̄бхаттам̣ паччха̄бхатта̄ ва̄.

342. самӣпа̄йа̄месвану [ка. 319; рӯ. 330; нӣ. 696; чам̣. 2.2.9; па̄. 2.1.15, 16].

самӣпе а̄йа̄ме ча паватто анусаддо сйа̄дина̄ саха екаттхо бхавати ва̄.

ванасса самӣпам̣ ануванам̣, асани ануванам̣ гата̄, ган̇гам̣ ануйа̄та̄ ануган̇гам̣, ба̄ра̄н̣асӣ.

343. оро пари пат̣и па̄ре маджджхе хет̣т̣худдха̄дхонто ва̄ чхат̣т̣хийа̄ [ка. 319; рӯ. 330; нӣ. 696; чам̣. 2.2.11; па̄. 2.1.18; ‘орепари…’ (бахӯсу)].

ора̄дайо садда̄ чхат̣т̣хӣйантена сйа̄дина̄ саха екаттха̄ бхаванти ва̄.

еттха ча оре, па̄ре, маджджхесаддесу ‘тадамина̄дӣнӣ’ти суттена ека̄ро, ган̇га̄йа орам̣ ореган̇гам̣, сикхарасса упари упарисикхарам̣. евам̣ упарипа̄са̄дам̣, упариман̃чам̣, упарипаббатам̣, сотасса пат̣иломам̣ пат̣исотам̣. евам̣ пат̣ива̄там̣, йамуна̄йа па̄рам̣ па̄рейамунам̣, ган̇га̄йа маджджхам̣ маджджхеган̇гам̣, па̄са̄дасса хет̣т̣ха̄ хет̣т̣ха̄па̄са̄дам̣, хет̣т̣ха̄ман̃чам̣, ган̇га̄йа уддхам̣ уддхам̣ган̇гам̣, ган̇га̄йа адхо адхоган̇гам̣, па̄са̄дасса анто антопа̄са̄дам̣. евам̣ антога̄мам̣, антонагарам̣, антовассам̣.

ва̄ти ким̣? ган̇га̄орам̣, маджджхесамуддасмим̣ ичча̄ди.

344. тит̣т̣хагва̄дӣни [ка. 319; рӯ. 330; нӣ. 697; чам̣. 2.2.10; па̄. 2.1.17].

тит̣т̣хагуичча̄дӣни асан̇кхйекаттхе сиджджханти.

тит̣т̣ханти га̄во йасмим̣ ка̄ле тит̣т̣хагу, ваханти га̄войасмим̣ ка̄ле вахагу, ‘госсӯ’ти суттена осса уттам̣. а̄йатим̣ йаво йасмим̣ ка̄лети а̄йатийаво, кхале йаво йасмим̣ ка̄лети кхалейавам̣. пуббападе вибхаттиалопо. луна̄ йава̄ йасмим̣ ка̄лети лунайавам̣, еттха ‘луна̄’ти ла̄вита̄, луйама̄на̄ йава̄ йасминти луйама̄найавам̣ ичча̄ди.

татха̄ па̄то наха̄нам̣ йасмим̣ ка̄лети па̄танаха̄нам̣. евам̣ са̄йанаха̄нам̣, па̄то каммакаран̣ака̄ло йасминти па̄така̄лам̣. евам̣ са̄йака̄лам̣, па̄то вассати мегхо йасминти па̄тамегхам̣. евам̣ са̄йамегхам̣, па̄то гантаббо магго йасминти па̄тамаггам̣. евам̣ са̄йамаггам̣ ичча̄ди. маха̄вуттина̄ па̄тосаддасса па̄таттам̣. еттха ча ‘тит̣т̣хагу’ ичча̄дӣни виггахаттхавасена ан̃н̃ападаттхе сиддха̄ни вийа диссанти, ан̃н̃ападасса пана лин̇га̄дӣнам̣ васена тесам̣ рӯпавика̄ро на̄ма наттхи, тасма̄ абйайарӯпатта̄ идха гахита̄ни, саббан̃четам̣ асан̇кхйасама̄сападам̣ на̄ма напум̣сакам̣ ева хоти, рассантамева хоти. саббавибхаттӣнан̃ча ака̄рантамха̄ бахулам̣ ам̣ хоти, ика̄рука̄рантехи лопо хоти.

абйайӣбха̄васама̄со нит̣т̣хито.

таппурисасама̄са

дутийа̄таппуриса

атха ама̄дисама̄со вуччате, со таппурисоти ча вуччати. тасса пурисо таппурисо, таппурисасаддена садисатта̄ айам̣ сама̄со таппурисоти вуччати. йатха̄ хи таппурисасаддо висесанападаттхам̣ джахитва̄ висесйападаттхе тит̣т̣хати, евам̣ айам̣ сама̄сопӣти.

345. ама̄ди [ка. 327; рӯ. 351; нӣ. 704; чам̣. 2.2.16].

ама̄дивибхаттийуттам̣ сйа̄дйантападам̣ пат̣хамантена сйа̄дйантападена саха екаттхам̣ бхавати, айан̃ча сама̄со анваттхавасена ‘‘ама̄дисама̄со’’ти ча ‘‘таппурисасама̄со’’ти ча вуччати. имина̄ ама̄дисахитасса ва̄кйасса ама̄декаттхасан̃н̃ам̣ катва̄ вуттаттха̄нам̣ вибхаттӣнам̣ лопо, тато екаттхападанте сйа̄дйуппатти хоти.

со пана сама̄со дутийа̄таппурисо, татийа̄таппурисо, чатуттхӣтаппурисо, пан̃чамӣтаппурисо, чхат̣т̣хӣтаппурисо, саттамӣтаппурисоти чхаббидхо. екамекасмин̃четтха ‘‘ниччасама̄со, аниччасама̄со’’ти ча ‘‘луттасама̄со, алуттасама̄со’’ти ча дувидхо.

таттха дутийа̄таппурисо каттува̄чакесу гата, ниссита,-атӣта, атикканта, патта, а̄паннаичча̄дӣсу паресу хоти.

га̄мам̣ гатоти га̄магато га̄мам̣ гато ва̄. евам̣ аран̃н̃агато, бхӯмигато, ра̄джа̄нам̣ нисситоти ра̄джаниссито. евам̣ аттханиссито, дхамманиссито. бхавам̣ атӣто бхава̄тӣто. евам̣ бхайа̄тӣто, ка̄ла̄тӣто, кхан̣а̄тӣто, пама̄н̣ам̣ атиккантоти пама̄н̣а̄тикканто, сукхам̣ паттоти сукхаппатто. евам̣ дуккхаппатто, сотам̣ а̄панноти сота̄панно. евам̣ ниродхасама̄панно, аддха̄намаггам̣ пат̣ипанноти аддха̄намаггаппат̣ипанно, руккхам̣ а̄рӯл̣хоти руккха̄рӯл̣хо, ратха̄рӯл̣хо, огхам̣ тин̣н̣оти огхатин̣н̣о огхам̣ тин̣н̣о ва̄ ичча̄ди.

каммупападавихитехи китантападехи пана ниччасама̄сойева, кумбхам̣ каротӣти кумбхака̄ро, ратхака̄ро, паттам̣ ган̣ха̄тӣти паттагга̄хо, аттхам̣ ка̄метӣти аттхака̄мо, дхаммака̄мо, винайам̣ дха̄ретӣти винайадхаро, дхаммадхаро, брахмам̣ чарати сӣлена̄ти брахмача̄рӣ, бхавапа̄рам̣ гаччхати сӣлена̄ти бхавапа̄рагӯ, саббам̣ джа̄на̄тӣти саббан̃н̃ӯ, аттхан̃н̃ӯ, дхамман̃н̃ӯичча̄ди.

бахула̄дхика̄ратта̄ та, таванту, та̄вӣ, анта, ма̄на, туна, тва̄на, тва̄, тум̣, тавепаччайантесу паресу сама̄со на хоти, вассам̣ вуттхо, оданам̣ бхутто, оданам̣ бхуттава̄, оданам̣ бхутта̄вӣ, дхаммам̣ сун̣анто, дхаммам̣ сун̣ама̄но дхаммам̣ сотуна, дхаммам̣ сутва̄на, дхаммам̣ сутва̄, дхаммам̣ сотум̣, дхаммам̣ сотаве.

ити дутийа̄таппурисо.

татийа̄таппуриса

татийа̄таппурисо каммава̄чакесу китантесу ча сампанна, сахагата̄дӣсу ча пубба, садиса, сама, ӯнаттха, калаха, нипун̣а,-миссака, сакхила̄дӣсу ча паресу хоти.

буддхена бха̄сито буддхабха̄сито. евам̣ буддхадесито, буддхапан̃н̃атто, буддхараккхито, саттха̄ра̄ ван̣н̣ито саттхуван̣н̣ито, вин̃н̃ӯхи гарахито вин̃н̃угарахито, вин̃н̃упасаттхо, иссарена катам̣ иссаракатам̣, аттана̄ катам̣ сайам̣катам̣, парехи катам̣ парам̣катам̣, бинда̄гамо. сукехи а̄хат̣ам̣ сука̄хат̣ам̣, ран̃н̃а̄ хато ра̄джахато, рогена пӣл̣ито рогапӣл̣ито, аггина̄ дад̣д̣хо аггидад̣д̣хо, саппена дат̣т̣хо саппадат̣т̣хо, саллена виддхо саллавиддхо, иччха̄йа апакато абхибхӯто иччха̄пакато.

сӣлена сампанно сӣласампанно. евам̣ сукхасахагатам̣, н̃а̄н̣асампайуттам̣, миттасам̣сагго, пийасампайого, пийавиппайого, джа̄тийа̄ андхо джаччандхо, гун̣ахӣно, гун̣авуд̣д̣хо, чатуваггена сан̇гхена каран̣ӣйам̣ каммам̣ чатуваггакаран̣ӣйам̣. евам̣ пан̃чаваггакаран̣ӣйам̣, ка̄кехи пеййа̄ ка̄капеййа̄, надӣ.

екаккхаресу парападесу ниччасама̄со, урена гаччхатӣти ураго, па̄дена пиватӣти па̄дапо ичча̄ди.

квачи маджджхепадалопо, гул̣ена сам̣сат̣т̣хо одано гул̣одано. евам̣ кхӣродано, ассена йутто ратхо ассаратхо. евам̣ а̄джан̃н̃аратхо, маггена сампайуттам̣ читтам̣ маггачиттам̣, джамбуйа̄ пан̃н̃а̄то дӣпо джамбудӣпо, екена адхика̄ даса ека̄даса ичча̄ди.

пубба̄дӣсу – ма̄сена пуббо ма̄сапуббо, ма̄тара̄ садисо ма̄тусадисо. евам̣ ма̄тусамо, питусамо, екена ӯна̄ вӣсати екӯнавӣсати, сӣлена викало сӣлавикало, асина̄ калахо асикалахо, ва̄ча̄йа нипун̣о ва̄ча̄нипун̣о. евам̣ йа̄вака̄ликасаммиссам̣, ва̄ча̄сакхило, саттха̄ра̄ садисо саттхукаппо, пун̃н̃ена аттхо пун̃н̃аттхо, пун̃н̃ена аттхико пун̃н̃аттхико. евам̣ сеййаттхико, махаггхаттхико, гун̣ена адхико гун̣а̄дхико ичча̄ди.

бахула̄дхика̄ра̄ квачи сама̄со на хоти, пхарасуна̄ чхиннам̣, ка̄кехи па̄табба̄, дассанена паха̄табба̄ дхамма̄, бха̄вана̄йа паха̄табба̄ дхамма̄ ичча̄ди.

ити татийа̄таппурисо.

чатуттхӣтаппуриса

чатуттхӣтаппурисо тадаттхе ва̄ аттха, хита, деййа̄дӣсу ва̄ паресу хоти.

катхинасса дуссам̣ катхинадуссам̣, катхинаттха̄йа а̄бхат̣ам̣ дуссанти аттхо. евам̣ катхиначӣварам̣, катхина̄йа дуссам̣, катхина̄йа чӣварантипи йуджджати, катхинаттха̄ра̄йа̄ти аттхо. чӣвара̄йа дуссам̣ чӣварадуссам̣. евам̣ чӣварамӯлам̣ [чӣварамӯлйам̣ (рӯ. нӣ.)], сан̇гхасса а̄бхат̣ам̣ бхаттам̣ сан̇гхабхаттам̣, сан̇гхаттха̄йа ва̄ пат̣ийаттам̣ бхаттам̣ сан̇гхабхаттам̣. евам̣ а̄гантукабхаттам̣, гамикабхаттам̣, гила̄набхаттам̣.

сан̇гхасса аттхо сан̇гхаттхо, локасса хито локахито, буддхасса деййам̣ буддхадеййам̣, буддхасса пан̣а̄мо буддхаппан̣а̄мо. евам̣ буддхатхомана̄, буддхупат̣т̣ха̄нам̣, суттасса ануломам̣ сутта̄нуломам̣. евам̣ сутта̄нурӯпам̣, сутта̄нукӯлам̣, сутта̄нугун̣ам̣, т̣ха̄насса арахам̣ т̣ха̄на̄рахам̣, ран̃н̃о арахам̣ ра̄джа̄рахам̣. евам̣ ра̄джаггхам̣, ра̄джадеййам̣, каттум̣ ка̄метӣти каттука̄мо. евам̣ гантука̄мо, катхетука̄мо, дат̣т̣хука̄мо, сотука̄мо. еттха ча тумантасса асан̇кхйатта̄ ‘асан̇кхйехи сабба̄са’нти тато ниччам̣ чатуттхӣлопо хоти, сама̄се кате ниччам̣ ниггахӣталопо ча. ‘‘сан̇гхасса да̄таббам̣, сан̇гхасса да̄тум̣’’ ичча̄дӣсу сама̄со на хоти.

ити чатуттхӣтаппурисо.

пан̃чамӣтаппуриса

пан̃чамӣтаппурисо апагамана, бхайа, вирати, мочана̄диаттхесу паресу хоти.

метхуна̄ апетоти метхуна̄пето, пала̄сато апагатоти пала̄са̄пагато, нагарамха̄ ниггатоти нагараниггато, пин̣д̣апа̄тато пат̣иккантоти пин̣д̣апа̄таппат̣икканто. евам̣ га̄маниккханто, руккхапатито, са̄санамха̄ чутоти са̄саначуто, а̄паттийа̄ вут̣т̣ха̄нам̣ а̄паттивут̣т̣ха̄нам̣, удакато уггато удакуггато, бхавато ниссат̣о бхаваниссат̣о, кхандхасан̇гахато ниссат̣анти кхандхасан̇гаханиссат̣ам̣, чорамха̄ бхӣтоти чорабхӣто, па̄пато бха̄йати сӣлена̄ти па̄пабхӣруко, па̄пато джигуччхати сӣлена̄ти па̄паджигуччхӣ, ват̣т̣ато ниббиндатӣти ват̣т̣аниббинно, ка̄йадуччаритато вирати ка̄йадуччаритавирати. евам̣ вачӣдуччаритавирати, бандхана̄ мутто бандханамутто. евам̣ бандханамоккхо, каммато самут̣т̣хитам̣ каммасамут̣т̣хитам̣. евам̣ каммаджа̄там̣, каммасамбхӯтам̣, камманиббаттам̣, локато агго локагго. евам̣ локаджет̣т̣хо, локуттамо, саббехи джет̣т̣хо саббаджет̣т̣хо, саббехи канит̣т̣хо саббаканит̣т̣хо. евам̣ саббахӣно, саббапаччхимо, уккат̣т̣хато уккат̣т̣хоти уккат̣т̣хуккат̣т̣хо, омакато омакоти омакомако.

квачи ниччасама̄со хоти, ма̄тито джа̄то ма̄туджо. евам̣ питуджо, каммаджам̣, читтаджам̣, утуджам̣ ичча̄ди.

ити пан̃чамӣтаппурисо.

чхат̣т̣хӣтаппуриса

ран̃н̃о путто ра̄джапутто. евам̣ ра̄джапурисо, буддхаса̄вако, самуддагхосо, дхан̃н̃а̄нам̣ ра̄си дхан̃н̃ара̄си, маттика̄йа паттоти маттика̄патто, вика̄расамбандхе чхат̣т̣хӣ, маттика̄майапаттоти аттхо. евам̣ суван̣н̣акат̣а̄хам̣, суван̣н̣абха̄джанам̣, па̄нӣйасса тха̄лакам̣ па̄нӣйатха̄лакам̣.

сама̄самаджджхе ӣ, ӯнам̣ бахулам̣ рассаттам̣, дан̣д̣ино кулам̣ дан̣д̣икулам̣, хаттхипадам̣, иттхирӯпам̣, надикӯлам̣, надитӣрам̣, бхиккхунӣнам̣ сан̇гхо бхиккхунисан̇гхо, джамбуйа̄ са̄кха̄ джамбуса̄кха̄ ичча̄ди.

анта, ма̄на, ниддха̄ран̣ийа, пӯран̣а, бха̄ва, сухитаттхехи сама̄со на хоти, мамам̣ анукуббанто, мамам̣ анукурума̄но, гуннам̣ кан̣ха̄ сампаннакхӣратама̄. вибхатта̄вадхичхат̣т̣хийа̄ пана хотийева, нара̄нам̣ уттамо наруттамо, нарасет̣т̣хо, нараваро, ган̣а̄нам̣ уттамо ган̣уттамо, двипада̄нам̣ уттамо двипадуттамо ичча̄ди. сисса̄нам̣ пан̃чамо сиссо, каппасса татийо бха̄го, паккхасса ат̣т̣хамӣ, пат̣асса сукката̄, рӯпасса лахута̄, рӯпасса мудута̄, рӯпасса камман̃н̃ата̄. квачи хоти, ка̄йалахута̄, читталахута̄, буддхасубуддхата̄. дхаммасудхаммата̄, пхала̄нам̣ сухито, пхала̄нам̣ титто, пхала̄нам̣ асито, каран̣аттхе чхат̣т̣хӣ.

‘‘бхат̣о ран̃н̃о путто девадаттасса̄’’ти еттха ‘ра̄джапутто’ти на хоти ан̃н̃аман̃н̃а̄напеккхатта̄. ‘‘девадаттасса кан̣ха̄ данта̄’’ти еттха ‘девадаттакан̣хаданта̄’ти на хоти ан̃н̃аса̄пеккхатта̄ [нӣ. 690]. ан̃н̃аса̄пеккхаттепи ниччам̣ самбандхӣпеккхасадда̄нам̣ сама̄со хоти ва̄кйе вийа сама̄сепи самбандхасса видитатта̄. вуттан̃ча ‘‘сатипи са̄пеккхатте гамакатта̄ сама̄со хотӣ’’ти [ка. 328; рӯ. 352; нӣ. 691], девадаттагурукулам̣, ра̄джада̄сӣпутто, девада̄сӣпутто ичча̄ди. таттха девадаттасса гуру девадаттагуру, тасса кулам̣ девадаттагурукуланти виггахо. гуруно кулам̣ гурукулам̣, девадаттасса гурукулам̣ девадаттагурукулантипи ваданти. ‘‘ран̃н̃о ма̄гадхасса бимбиса̄расса путто’’ти еттхапи ан̃н̃аса̄пеккхатта̄ ‘бимбиса̄рапутто’ти на хоти, ран̃н̃о го ча ассо ча пурисо ча̄ти аттхе ‘ра̄джагавассапуриса̄’ти хоти двандато пуббападасса двандападехипи паччекам̣ самбандхасса видитатта̄. татха̄ двандато парападассапи, нара̄нан̃ча дева̄нан̃ча са̄ратхи нарадеваса̄ратхи.

ити чхат̣т̣хӣтаппурисо.

саттамӣтаппуриса

саттамӣтаппурисе рӯпе сан̃н̃а̄ рӯпасан̃н̃а̄. еттха ча ка̄рака̄нам̣ крийа̄са̄дханалаккхан̣атта̄ крийа̄падехева самбандхо хоти, тасма̄ акрийава̄чакена парападена саддхим̣ сама̄се джа̄те маджджхе анурӯпам̣ крийа̄падам̣ вин̃н̃а̄йати, йатха̄ ‘ассена йутто ратхо ассаратхо’ ити ‘рӯпе сан̃н̃а̄’ти рӯпе уппанна̄ сан̃н̃а̄ти аттхо. чаккхусмим̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣, дхамме рато дхаммарато. евам̣ дхаммаручи, дхаммага̄раво, да̄не аджджха̄сайо да̄наджджха̄сайо. евам̣ да̄на̄дхимутти, ват̣т̣е бхайам̣ ват̣т̣абхайам̣, ват̣т̣адуккхам̣, га̄ме сӯкаро га̄масӯкаро, ванамахим̣со, самуддамаччхо, иттхӣсу дхутто иттхидхутто, иттхисон̣д̣о.

упападакитантесу ниччасама̄со [нӣ. 682], ване чаратӣти ваначаро, ка̄ма̄вачаро, куччхимхи сайатӣти куччхиссайо, габбхе сетӣти габбхасеййо, тхале тит̣т̣хатӣти тхалат̣т̣хо, джалат̣т̣хо, паббатат̣т̣хо, пан̇ке джа̄там̣ пан̇каджам̣. евам̣ атраджо, кхетраджо ичча̄ди. идха на хоти [нӣ. 681], бходжане маттан̃н̃ута̄, индрийесу гуттадва̄ро, а̄сане нисинно, а̄сане нисӣдитаббам̣.

ити саттамӣтаппурисо.

луттатаппуриса

таппурисапада̄нам̣ маха̄вуттисуттена квачи випалла̄со.

упариган̇га̄, хет̣т̣ха̄надӣ, антовиха̄ро, антосама̄патти, хам̣са̄нам̣ ра̄джа̄ ра̄джахам̣со хам̣сара̄джа̄ ва̄, ма̄сасса ад̣д̣хам̣ ад̣д̣хама̄сам̣, каха̄пан̣асса ад̣д̣хам̣ ад̣д̣хакаха̄пан̣ам̣, ад̣д̣хама̄сам̣, раттийа̄ ад̣д̣хам̣ ад̣д̣хараттам̣. евам̣ пуббараттам̣, парараттам̣, исса аттам̣. ка̄йасса пуббабха̄го пуббака̄йо, парака̄йо, ахасса пуббо пуббан̣хо, маджджхан̣хо, са̄йанхо, пуббедит̣т̣хо дит̣т̣хапуббо, татха̄гатам̣ дит̣т̣хапуббо тхеро, татха̄гато дит̣т̣хапуббо тхерена ичча̄ди.

ити луттатаппурисо.

алуттатаппуриса

ида̄ни алуттатаппуриса̄ вуччанте.

дӣпан̇каро, пабхан̇каро, аматандадо, пуриндадо, вессантаро, аттантапо, парантапо, ран̣ан̃джахо, джутиндхаро, виджджандхаро, дассаненапаха̄таббадхаммо, кутоджо, татоджо, итоджо, бхайато упат̣т̣ха̄нам̣ бхайатупат̣т̣ха̄нам̣, кат̣атта̄каммам̣, кат̣атта̄рӯпам̣, парассападам̣, аттанопадам̣, дева̄наминдо, дева̄нам̣пийатиссо, гавампатиттхеро, пуббенива̄со, маджджхекалйа̄н̣ам̣, дӯрерӯпам̣, сантикерӯпам̣, дӯренида̄нам̣, сантикенида̄нам̣, антева̄сико, джанесуто, ка̄месумиччха̄ча̄ро ичча̄ди [ка. 327; рӯ. 351; нӣ. 686].

ити алуттатаппурисо.

саббо ча̄йам̣ ама̄дитаппурисо абхидхеййавачано парападалин̇го ча.

ама̄дитаппурисо нит̣т̣хито.

каммадха̄райасама̄са

атха каммадха̄райасан̃н̃ито пат̣хама̄таппурисо вуччате.

каммамива двайам̣ дха̄ретӣти каммадха̄райо. йатха̄ каммам̣ крийан̃ча пайоджанан̃ча двайам̣ дха̄рети камме сати тасса двайасса самбхавато, татха̄ айам̣ сама̄со екасса аттхасса две на̄ма̄ни дха̄рети имасмим̣ сама̄се сати екаттхаджотакасса на̄мадвайасса самбхаватоти [ка. 324; рӯ. 339; нӣ. 702].

апи ча каттаббанти каммам̣, дха̄ретаббанти дха̄рийам̣, камман̃ча там̣ дха̄рийан̃ча̄ти каммадха̄рийам̣, йам̣кин̃чи хитакаммам̣, каммадха̄рийасаддасадисатта̄ саббо ча̄йам̣ сама̄со каммадха̄райоти вуччати исса аттам̣ катва̄. йатха̄ хи каммадха̄рийасаддо екасса аттхасса две на̄ма̄ни дха̄рети, татха̄ айам̣ сама̄сопӣти. со ева уттарападаттхападха̄ната̄сан̇кха̄тена таппурисалаккхан̣ена йуттатта̄ ‘таппурисо’ти ча вуччати. бхиннапаваттинимитта̄нам̣ двиннам̣ пада̄нам̣ висесанависеситаббабха̄вена екасмим̣ аттхе паватти тулйа̄дхикаран̣ата̄ на̄ма, тена тулйа̄дхикаран̣алаккхан̣ена йуттатта̄ ‘тулйа̄дхикаран̣асама̄со’ти ча вуччати. со ева ча висесанападавасена гун̣ависесадӣпанатта̄ ‘висесанасама̄со’ти ча вуччати. тасмим̣ висесанасама̄се –

346. висесанамекаттхена [ка. 324; рӯ. 339; нӣ. 702; чам̣. 2.2.18; па̄. 2.1.57].

висесанабхӯтам̣ сйа̄дйантападам̣ екаттхена висесйабхӯтена сйа̄дйантападена саддхим̣ екаттхам̣ хоти.

еттха ча висесӣйати даббам̣ висит̣т̣хам̣ карӣйати етена̄ти висесанам̣. еко аттхо йасса̄ти екаттхам̣, ‘еко’ти сама̄но, ‘аттхо’ти абхидхеййаттхо, немиттакаттхо, сойева двиннам̣ паваттинимитта̄нам̣ адхит̣т̣ха̄нат̣т̣хена ‘адхикаран̣а’нти ча вуччати. паваттинимитта̄нан̃ча адхит̣т̣ха̄натте сати пада̄нампи адхит̣т̣ха̄ната̄ сиддха̄ хоти. ити екаттханти тулйа̄дхикаран̣ам̣, сама̄на̄дхикаран̣анти вуттам̣ хоти, тена екаттхена. ‘екаттхам̣ хотӣ’ти екаттхӣбхӯтам̣ хотӣти аттхо.

со ча сама̄со нававидхо висесанапуббападо, висесануттарападо, висесанобхайападо, упама̄нуттарападо, самбха̄вана̄пуббападо, авадха̄ран̣апуббападо, нанипа̄тапуббападо, кунипа̄тапуббападо, па̄дипуббападо ча̄ти.

таттха висесанапуббападо йатха̄? маха̄пурисо, маха̄надӣ, махаббхайам̣. еттха ча ‘‘са̄ сена̄ диссате маха̄ [джа̄. 2.22.771], ба̄ра̄н̣асираджджам̣ на̄ма маха̄’’ти [джа̄. ат̣т̣ха. 1.1.маха̄сӣлаваджа̄такаван̣н̣ана̄] па̄л̣и диссати. тасма̄ сама̄сепи тилин̇ге нипа̄тарӯпо маха̄саддо йуджджати. маха̄ ча со пурисо ча̄ти маха̄пурисо, маха̄ ча са̄ надӣ ча̄ти маха̄надӣ, маха̄ ча там̣ бхайан̃ча̄ти махаббхайам̣, двиттам̣ сам̣йоге ча рассаттам̣. маха̄саддавевачанена махантасадденапи ва̄кйам̣ дассетум̣ йуджджати, маханто пурисо маха̄пурисо, махантӣ надӣ маха̄надӣ, махантам̣ бхайам̣ махаббхайанти. ча, тасаддехи ча саддхим̣ парипун̣н̣ам̣ катва̄ дассетум̣ йуджджати, маханто ча со пурисо ча̄ти маха̄пурисо, махантӣ ча са̄ надӣ ча̄ти маха̄надӣ, махантан̃ча там̣ бхайан̃ча̄ти махаббхайанти. махантасаддо ва̄ маха̄ хоти, ‘т̣а нтантӯна’нти суттена уттарападе паре нтасса саббасса аттам̣, маха̄вуттина̄ дӣгхо ча.

еттха ча двӣхи часаддехи двиннам̣ пада̄нам̣ сакаттхана̄на̄ттам̣ дӣпети. там̣саддена сакаттхана̄на̄ттепи сакаттха̄нам̣ адхикаран̣абхӯтасса даббаттхасса екаттам̣ дӣпети. имасмим̣ бйа̄каран̣е висум̣ рӯпавидха̄накиччам̣ на̄ма наттхи, там̣там̣суттавидха̄нан̃ча таданурӯпам̣ дасситавиггахава̄кйан̃ча дисва̄ тасса тасса сиддхападасса аттхабйан̃джанавиниччхайе н̃а̄те рӯпавидха̄накиччам̣ сиддхам̣ хоти, санто ча со пурисо ча̄ти саппурисо, сетахаттхӣ, нӣлуппалам̣, лохитачанданам̣.

висадисалин̇га, вачана̄пи садда̄ екаттха̄ хонти, винайо ча со парийатти ча̄ти винайапарийатти, винайо ча со пит̣акан̃ча̄ти винайапит̣акам̣, авиджджа̄ ча са̄ паччайо ча̄ти авиджджа̄паччайо, авиджджа̄ ча са̄ нӣваран̣ан̃ча̄ти авиджджа̄нӣваран̣ам̣. евам̣ иттхиратанам̣, сӣлан̃ча там̣ гун̣о ча̄ти сӣлагун̣о, сӣлан̃ча там̣ патит̣т̣ха̄ ча̄ти сӣлапатит̣т̣ха̄ ичча̄ди.

татха̄ вӣсати ча са̄ пуриса̄ ча̄ти вӣсатипуриса̄, сатан̃ча там̣ пуриса̄ ча̄ти сатапуриса̄, сан̇кха̄ра̄ ча те паччайо ча̄ти сан̇кха̄рапаччайо, ан̇га̄ ча те джанападан̃ча̄ти ан̇гаджанападам̣, магадха̄ ча те рат̣т̣хан̃ча̄ти магадхарат̣т̣хам̣. евам̣ ка̄сират̣т̣хам̣ ичча̄ди.

идха на хоти [рӯ. 341; нӣ. 681], пун̣н̣о манта̄нӣпутто, читто гахапати, сакко девара̄джа̄, брахма̄ сахампати ичча̄ди.

квачи ниччасама̄со, кан̣хасаппо, лохитама̄лам̣ ичча̄ди.

висесануттарападо йатха̄? са̄рипуттаттхеро, буддхагхоса̄чарийо, а̄чарийагуттило ва̄, махосадхапан̣д̣ито, пурисуттамо, пурисаваро, пурисависесо ичча̄ди.

висесанобхайападо йатха̄? чхиннан̃ча там̣ парӯл̣хан̃ча̄ти чхиннапарӯл̣хам̣, сӣтан̃ча там̣ ун̣хан̃ча̄ти сӣтун̣хам̣, кхан̃джо ча со кхуджджо ча̄ти кхан̃джакхуджджо. евам̣ андхабадхиро, катан̃ча там̣ акатан̃ча̄ти ката̄катам̣, чхидда̄вачхиддам̣, чхиннабхиннам̣, ситтан̃ча там̣ саммат̣т̣хан̃ча̄ти ситтасаммат̣т̣хам̣, сантасса бха̄во саччам̣, акхемат̣т̣хена дуккхан̃ча там̣ авипарӣтат̣т̣хена саччан̃ча̄ти дуккхасаччам̣ ичча̄ди.

упама̄нуттарападо йатха̄? сӣхо вийа̄ти сӣхо, муни ча со сӣхо ча̄ти мунисӣхо. евам̣ мунипун̇гаво, буддхана̄го, буддха̄диччо, рам̣си вийа̄ти рам̣си, саддхаммо ча со рам̣си ча̄ти саддхаммарам̣си. евам̣ винайаса̄гаро, саман̣ападумо, саман̣апун̣д̣арӣко ичча̄ди.

самбха̄вана̄пуббападо йатха̄? хету хутва̄ паччайо хетупаччайо. евам̣ а̄рамман̣апаччайо, мануссабхӯто, девабхӯто, дхаммо ити сан̇кха̄то дхаммасан̇кха̄то, дхаммасаммато, дхаммасан̃н̃ито, дхаммалаккхито, ева ити сан̇кха̄то саддо евасаддо. евам̣ часаддо, ва̄саддо, арийабхӯто сан̇гхо арийасан̇гхо. евам̣ буддхамуни, паччекамуни ичча̄ди. еттха ча самбха̄вана̄ на̄ма са̄ман̃н̃абхӯтасса уттарападаттхасса дал̣хам̣ катва̄ тхомана̄ сарӯпависесадӣпана̄, на гун̣аматтадӣпана̄ти адхиппа̄йо. гарӯ пана ‘‘дхаммо ити буддхи дхаммабуддхи. евам̣ дхаммасан̃н̃а̄, аниччасан̃н̃а̄, дха̄тусан̃н̃а̄, ма̄тусан̃н̃а̄, па̄н̣асан̃н̃ита̄, аттадит̣т̣хи’’ ичча̄дӣнипи еттха а̄харанти, има̄ни пана ‘‘саран̣ам̣ ити гато упагато саран̣ан̇гато’’ти падам̣ вийа итилутта̄ни пат̣хама̄таппурисапада̄ни на̄ма йуджджантӣти [рӯ. 343; нӣ. 702].

авадха̄ран̣апуббападо йатха̄? гун̣о ева дханам̣ на ман̣исуван̣н̣а̄дӣти гун̣адханам̣. евам̣ саддха̄дханам̣, сӣладханам̣, чаккху ева два̄рам̣ на га̄мадва̄ра̄дӣти чаккхудва̄рам̣. евам̣ чаккхуваттху, чаккхундрийам̣, чаккха̄йатанам̣, чаккхудха̄ту, кхандха̄ ева бха̄ра̄ кхандхабха̄ра̄. еттха ча йади бхаритаббат̣т̣хена бха̄ра̄ на̄ма сийум̣, пан̃чаккхандха̄ ева бха̄ра̄ на̄ма сийум̣, на сӣсабха̄ра, ам̣сабха̄ра̄дайо. кхандха̄ хи ниччабха̄ра̄ хонти, итаре та̄вака̄лика̄, кхандхамӯлика̄ ча̄ти. евам̣ атисайаттхасамбха̄ванаттхам̣ кхандха̄ ева бха̄ра̄ти авадха̄ран̣ава̄кйам̣ пайуджджати, на сӣсабха̄ра̄дӣнам̣ саббасо бха̄рабха̄вапат̣иккхипанаттханти. евам̣ саббаттха, авиджджа̄ ева малам̣ на кам̣самала̄диканти авиджджа̄малам̣, авиджджа̄ ева а̄саво на мадхва̄сава̄дикоти авиджджа̄саво. евам̣ тан̣ха̄саллам̣, пан̃н̃а̄саттхам̣, пан̃н̃а̄локо, пан̃н̃а̄паджджото, ра̄гагги, досагги, мохагги ичча̄ди. гарӯ пана ‘‘дханам̣ вийа̄ти дханам̣, саддха̄ ева арийа̄нам̣ дханам̣ саддха̄дханам̣, саттхам̣ вийа̄ти саттхам̣, пан̃н̃а̄ ева саттхам̣ пан̃н̃а̄саттха’’нти йодженти, евам̣ сати атисайасамбха̄ванаттхо на сиджджхати [рӯ. 343; нӣ. 702].

347. нанипа̄тапуббападе нау [ка. 326; рӯ. 341; нӣ. 707].

н̃а̄нубандхо пат̣иседхамха̄ ан̃н̃анака̄ра ниваттанаттхо, науиччетам̣ сйа̄дйантам̣ ан̃н̃ена сйа̄дйантена саха екаттхам̣ хоти. имина̄ нан̃е каттхасан̃н̃ам̣ катва̄ –

348. т̣а наусса [ка. 333; рӯ. 344; нӣ. 717; чам̣. 2.2.20; па̄. 2.2.6; ‘‘нау’’ (бахӯсу)].

уттарападе паре науиччетасса т̣а̄нубандхо а хотӣти насса аттам̣.

на бра̄хман̣о абра̄хман̣о. еттха сийа̄ – ким̣ виджджама̄насса ва̄йам̣ ниседхо, уда̄ху авиджджама̄насса ва̄ти, кин̃четтха – йади виджджама̄насса ниседхо, евам̣ сати локе виджджама̄на̄ саббе бра̄хман̣а̄ абра̄хман̣а̄ на̄ма бхавеййум̣. тасма̄ ‘‘идха джано на бра̄хман̣о, таттха джано на бра̄хман̣о’’тиа̄дина̄ деса̄динийамам̣ вина̄ локе виджджама̄насса бра̄хман̣асса ниседхо на йуджджати, атха локе авиджджама̄насса ниседхо, еван̃ча сати ким̣ авиджджама̄насса ниседхена ниседханӣйассева авиджджама̄натта̄ти? вуччате – там̣садиса̄диаттхесу таббоха̄рассева̄йам̣ ниседхо. татха̄ хи бра̄хман̣асадисе абра̄хман̣е кесан̃чи бра̄хман̣асан̃н̃а̄ сан̣т̣ха̄ти, сан̃н̃а̄нурӯпан̃ча бра̄хман̣авоха̄ро тасмим̣ паваттати, евам̣ паваттасса абра̄хман̣е бра̄хман̣авоха̄расса айам̣ пат̣иседхо хоти. йатха̄ там̣? локасмим̣ ба̄ладжана̄нам̣ миччха̄сан̃н̃а̄васена миччха̄воха̄ро паваттатийева ‘‘рӯпам̣ атта̄, ведана̄ атта̄’’ ичча̄ди, тесам̣ тасса миччха̄бха̄вакхйа̄панаттхам̣ пат̣иседхо йоджийати ‘‘рӯпам̣ анатта̄, ведана̄ анатта̄’’ [маха̄ва. 20] ичча̄ди. етта̄вата̄ суддхабра̄хман̣асаддассапи миччха̄васена там̣садисе аттхе паваттисамбхаво сиддхо хоти, нака̄расса ча тадаттхаджотакаматтата̄ сиддха̄ хоти, еван̃ча сати уттарападаттхападха̄ната̄сан̇кха̄там̣ таппурисалаккхан̣ампи идха на вируджджхати, тасма̄ абра̄хман̣оти бра̄хман̣асадисоти вуттам̣ хоти. еса найо тадан̃н̃а, таббируддха, тадабха̄ваттха̄дӣсу.

таттха тадан̃н̃аттхе –

сан̇кхата̄ дхамма̄ асан̇кхата̄ дхамма̄ [дха. са. дукама̄тика̄ 8]. еттха ча на сан̇кхата̄ асан̇кхата̄, сан̇кхатадхаммехи ан̃н̃е дхамма̄ти аттхо.

таббируддхе –

акусало, кусалапат̣ипаккхо дхаммоти аттхо.

тадабха̄ве –

на катва̄ акатва̄, каран̣ена саббасо вина̄ти аттхо.

дувидхо пат̣иседхо пасаджджапат̣иседхо, пайируда̄сапат̣иседхо ча̄ти.

таттха аттана̄ йуттападаттхам̣ пасаджджа лаггетва̄ пат̣иседхетӣти пасаджджапат̣иседхо, тадабха̄ваматтаджотако нака̄ро, крийа̄маттаниседхоти вуттам̣ хоти. акатва̄, ака̄тум̣, акаронто, на кароти, на ка̄таббам̣ ичча̄ди.

пасаджджаматте ат̣т̣хатва̄ там̣садиса̄дике паритобха̄ге уггайха ниседхетаббам̣ аттхам̣ асати кхипати чхад̣д̣етӣти пайируда̄со, там̣садиса̄диджотако, даббаниседхоти вуттам̣ хоти. абра̄хман̣о ичча̄ди. евам̣ асаман̣о, асакйапуттийо, амитто, миттадхаммавидхуроти аттхо.

349. ана саре [ка. 334; рӯ. 345; нӣ. 718; чам̣. 5.2.119; па̄. 6.3.105].

саре паре науиччетасса ана хоти.

на арийо анарийо, арийадхаммавимукхоти аттхо. на а̄ва̄со ана̄ва̄со, на иссаро аниссаро. на ӣти анӣти, ‘ӣтӣ’ти упаддаво, на йутто упа̄йо анупа̄йо, на ӯми анӯми, на йутта̄ есана̄ анесана̄, на йутто ока̄со анока̄со, на атиккамма анатиккамма, ана̄да̄йа, анолокетва̄ ичча̄ди.

бахула̄дхика̄ра̄ айуттаттха̄нампи сама̄со хоти [ка. 336; рӯ. 347; нӣ. 689], пуна на га̄йитабба̄ти апунагеййа̄, га̄тха̄, чандам̣ на уллокентӣти ачандамуллокика̄ни, мукха̄ни, сӯрийам̣ на пассантӣти асӯрийапасса̄, ра̄джакан̃н̃а̄, саддхам̣ на бхун̃джати сӣлена̄ти асаддхабходжӣ. евам̣ алаван̣абходжӣ, аттхам̣ на ка̄ментӣти анаттхака̄ма̄. евам̣ ахитака̄ма̄, ока̄сам̣ на ка̄ресӣти анока̄сам̣ка̄ретва̄. евам̣ анимиттам̣катва̄, мӯламӯлам̣ на гаччхатӣти амӯламӯлам̣гантва̄ ичча̄ди.

‘‘пуна га̄йитабба̄ти пунагеййа̄, на пунагеййа̄ апунагеййа̄. аттхам̣ ка̄ментӣти аттхака̄ма̄, на аттхака̄ма̄ анаттхака̄ма̄. атха ва̄ на аттхо анаттхо, анаттхам̣ ка̄ментӣти анаттхака̄ма̄’’ ичча̄дина̄ ва̄кйе йоджите пана йуттасама̄са̄ хонти. гарӯ пана ‘‘аттхам̣ на ка̄менти анаттхамева ка̄ментӣти анаттхака̄ма̄, хитам̣ на ка̄менти ахитамева ка̄ментӣти ахитака̄ма̄, пха̄сум̣ на ка̄менти апха̄сумева ка̄ментӣти апха̄сука̄ма̄’’ти йоджесум̣, два̄дхиппа̄йападам̣ на̄метам̣.

кунипа̄тапуббападе ниччасама̄сатта̄ ан̃н̃ападена виггахо, кхуддака̄ надӣ куннадӣ, кхуддако сомбхо кусомбхо, кхуддакам̣ ванам̣ куббанам̣.

350. саре када куссуттараттхе [ка. 335; рӯ. 346; нӣ. 719].

сара̄дике уттарападе паре уттарападаттхе ваттама̄насса кунипа̄тасса кади хоти.

куччхитам̣ аннам̣ каданнам̣, куччхитам̣ асанам̣ кадасанам̣, куччхито арийо кадарийо, маччхарӣ.

сарети ким̣? купутта̄, куда̄ра̄, куда̄са̄.

уттараттхети ким̣? куччхито от̣т̣хо йасса̄ти куот̣т̣хо.

351. ка̄ппаттхе [ка. 336; рӯ. 347; нӣ. 720].

уттарападе паре уттарападаттхе т̣хитасса аппаттхе ваттама̄насса кунипа̄тасса ка̄ хоти ва̄.

аппакам̣ лаван̣ам̣ ка̄лаван̣ам̣. евам̣ ка̄пуппхам̣.

па̄дипуббападо ча ниччасама̄сова, пакат̣т̣хам̣ вачанам̣ па̄вачанам̣, дӣгхаттам̣, пакат̣т̣хам̣ хутва̄ нӣтам̣ пан̣ӣтам̣, памукхам̣ хутва̄ дха̄нам̣ падха̄нам̣. евам̣ пат̣т̣ха̄нам̣, вивидха̄ мати вимати, адхико дево адхидево, атиреко висесо ва̄ дхаммо абхидхаммо, сундаро гандхо сугандхо, куччхито гандхо дуггандхо. собхан̣ам̣ катам̣ сукатам̣, куччхитам̣ катам̣ дуккат̣ам̣, випарӣто патхо уппатхо. евам̣ уммагго, уддхаммо, уббинайоичча̄ди.

айампи каммадха̄райасама̄со абхидхеййавачано парападалин̇го ча.

каммадха̄райасама̄со нит̣т̣хито.

дигусама̄са

атха дигусан̇кха̄то пат̣хама̄таппурисо вуччате.

две га̄во дигу, сан̇кхйа̄пуббаттена напум̣сакекаттена ча дигусаддасадисатта̄ саббо ча̄йам̣ сама̄со дигӯти вуччати.

352. сан̇кхйа̄ди [ка. 321; рӯ. 349; нӣ. 699].

сама̄ха̄рекаттхе сан̇кхйа̄пуббакам̣ екаттхам̣ напум̣сакам̣ хоти, сама̄ха̄равачаненева екаттан̃ча сиддхам̣.

две га̄во дигу, ‘госсӯ’ти суттена осса уттам̣, тайо лока̄ тилокам̣, тайо лока̄ н̃а̄н̣асмим̣ сама̄хат̣а̄ сампин̣д̣ита̄ти тилокам̣, тин̣н̣ам̣ лока̄нам̣ сама̄ха̄роти тилокам̣, тайо ча те лока̄ ча̄ти тилокам̣. евам̣ тибхавам̣, типурисам̣, тӣн̣и мала̄ни тималам̣, тиратанам̣, тиссо сан̃н̃а̄йотисан̃н̃ам̣, ‘сйа̄дӣсу рассо’ти рассаттам̣. чатта̄ро патха̄ чатуппатхам̣, чатта̄ри сачча̄ни чатусаччам̣, чатассо диса̄ чатуддисам̣. евам̣ пан̃часиккха̄падам̣, сал̣а̄йатанам̣, сатта̄хам̣, ат̣т̣хападам̣, навалокуттарам̣, дасасиккха̄падам̣, сатайоджанам̣, сахассайоджанам̣ ичча̄ди.

имасмим̣ сама̄ха̄радигумхи саббам̣ напум̣сакамева рассантамева екавачанантамева ча̄ти.

асама̄ха̄радигу [рӯ. 350 нӣ. 703] йатха̄? еко пуггало екапуггало, тайо бхава̄ тибхава̄, чатассо диса̄ чатуддиса̄ ичча̄ди.

сан̇кхйа̄т̣ха̄не пана [ка. 392; рӯ. 418; нӣ. 831] две сата̄ни двисатам̣. евам̣ тисатам̣, чатусатам̣, пан̃часатам̣, чхасатам̣, саттасатам̣, ат̣т̣хасатам̣, навасатам̣, дасасатам̣, двисахассам̣, тисахассам̣, чатусахассам̣, пан̃часахассам̣, дасасахассам̣.

две сатасахасса̄ни двисатасахассам̣. евам̣ ‘‘тисатасахассам̣, чатусатасахассам̣, пан̃часатасахасса’’нти ва̄ ‘‘двисата̄ни, две сата̄ни, тисата̄ни, тӣн̣и сата̄ни, чатусата̄ни, чатта̄ри сата̄ни, двисахасса̄ни, две сахасса̄ни, тисахасса̄ни, тӣн̣и сахасса̄ни, двисатасахасса̄ни, две сатасахасса̄нӣ’’ти ва̄ евам̣ вачанадвайан̃ча ва̄кйан̃ча ведитаббам̣. евам̣ сатасахассепӣти.

еттха сийа̄ – дигу на̄ма сан̇кхйа̄пуббамева сийа̄, имесу ча саббам̣ сан̇кхйа̄падамева хотӣти? дигумхи пуббам̣ сан̇кхйа̄падамева сийа̄, парападам̣ пана сан̇кхйа̄падампи ан̃н̃ампи йуджджатӣти.

дигусама̄со нит̣т̣хито.

бахуббӣхисама̄са

атха бахуббӣхисама̄со вуччате.

бахаво вӣхайо йасмим̣ десе сойам̣ бахуббӣхи, та̄дисо га̄мо ва̄ десо ва̄ джанападо ва̄, бахуббӣхисаддасадисатта̄ саббо ча̄йам̣ сама̄со бахуббӣхӣти вуччати. йатха̄ хи бахуббӣхисаддо сама̄сападаттхе атиккамма га̄ма, деса, джанападаичча̄дӣнам̣ ан̃н̃есам̣ пада̄нам̣ аттхесу тит̣т̣хати, татха̄ айам̣ сама̄сопи. ан̃н̃ападаттхападха̄но хи бахуббӣхисама̄со.

со сан̇кхепена дувидхо таггун̣асам̣вин̃н̃а̄н̣о, атаггун̣асам̣вин̃н̃а̄н̣о ча̄ти.

таттха ‘гун̣о’ти аппадха̄набхӯто сама̄сапада̄нам̣ аттхо, со ан̃н̃ападаттхасса висесанабхӯтатта̄ тасса ан̃н̃ападаттхасса гун̣оти аттхена таггун̣оти вуччати, вин̃н̃а̄табботи вин̃н̃а̄н̣о, ан̃н̃ападаттхо, таггун̣ам̣ амун̃читва̄ таггун̣ена сахева вин̃н̃а̄н̣о ан̃н̃ападаттхо йасминти таггун̣асам̣вин̃н̃а̄н̣о, на таггун̣асам̣вин̃н̃а̄н̣о атаггун̣асам̣вин̃н̃а̄н̣о, йаттха сама̄сападаттхо авайавабха̄вена ва̄ сахавидхеййабха̄вена ва̄ ан̃н̃ападаттхе антогадхо хоти, со таггун̣асам̣вин̃н̃а̄н̣о. йатха̄? чхиннахаттхо пурисо, буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса бхаттам̣ дети, сапуттада̄ро а̄гато, па̄дайо упасагга̄ на̄ма̄ти.

еттха ча ‘буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса бхаттам̣ детӣ’ти бхиккхусан̇гхасса ча бхаттам̣ дети, памукхабхӯтасса буддхасса ча бхаттам̣ детӣти аттхо. ‘сапуттада̄ро а̄гато’ти путтада̄ра̄ ча а̄гата̄, пурисо ча а̄гатоти аттхо. ‘па̄дайо упасагга̄ на̄ма̄’ти па-ка̄ро ча упасагго на̄ма, пара̄дайо ча упасагга̄ на̄ма̄ти аттхо. евам̣ йоджана̄рахата̄ ан̃н̃ападаттхена саха сама̄сападаттхасса видхеййата̄ на̄ма̄ти.

атаггун̣асам̣вин̃н̃а̄н̣о йатха̄? диннасун̇ко ра̄джа̄ да̄нам̣ дети, паббата̄дӣни кхетта̄ни кассати ичча̄ди. имесу пана сама̄сападаттхо авидхеййо, ан̃н̃ападаттхо ева видхеййо.

пат̣хама̄бахуббӣхи

пат̣хама̄бахуббӣхи, дутийа̄бахуббӣхи, татийа̄бахуббӣхи, чатуттхӣбахуббӣхи, пан̃чамӣбахуббӣхи, чхат̣т̣хӣбахуббӣхи, саттамӣбахуббӣхи ча̄ти саттавидхо.

таттха пат̣хама̄бахуббӣхи сахапуббапада, упама̄напуббапада, сан̇кхйобхайапада, дисантара̄л̣аттха, бйатиха̄ралаккхан̣авасена пан̃чавидхо.

таттха –

353. ва̄некаман̃н̃аттхе [ка. 328; рӯ. 352; нӣ. 708].

анекам̣ сйа̄дйантападам̣ ан̃н̃ападасса аттхе викаппена екаттхам̣ хоти.

саха витаккена̄ти савитакко, витаккена саха йо ваттатӣти ва̄ савитакко, сама̄дхи.

еттха ча ‘саха витаккена̄’ти еттха пат̣хама̄вибхаттийа̄ аттхабхӯто ан̃н̃ападаттхо ва̄кйаса̄маттхийена сиджджхати. на хи крийа̄ка̄ракарахитам̣ ва̄кйам̣ на̄ма самбхавати, имина̄ суттена сахапада, витаккапада̄нам̣ сама̄дхисан̇кха̄тена ан̃н̃ападаттхена екаттхӣбха̄во хоти, екаттхӣбха̄ве ча хонте ва̄кйе т̣хита̄нам̣ ан̃н̃апада̄нам̣ вибхаттӣнан̃ча саббе аттха̄ екаттхабхӯтена сама̄сена вутта̄ на̄ма хонти, ан̃н̃апада̄ни ча вибхаттийо ча вуттаттха̄ на̄ма, вуттаттха̄нан̃ча аттхарахитатта̄ пайогакиччам̣ наттхи, тасма̄ ‘екаттхата̄йа’нти суттена вибхаттӣнам̣ лопо, евам̣ саббасама̄сесу ва̄кйедиссама̄на̄нам̣ йа, та, ета, има, ити, ева, ива, вийа, ча, ва̄ичча̄дӣнам̣ ан̃н̃апада̄нам̣ маха̄вуттисуттена лопо, вибхаттӣнан̃ча лопе сати саранта̄нам̣ бйан̃джананта̄нан̃ча сама̄сапада̄нам̣ сайамева пакатибха̄во, идха пана ‘сахасса сон̃н̃аттхе’ти суттена сахасаддасса саттам̣, тато сйа̄дйуппатти, савитакко сама̄дхи, савитакка̄ сама̄дхайо, савитакка̄ пан̃н̃а̄, савитакка̄ пан̃н̃а̄йо, савитаккам̣ джха̄нам̣, савитакка̄ни джха̄на̄ни ичча̄дина̄ саббалин̇га, вибхатти, вачанехи йоджетва̄ пайогасиддхи ведитабба̄.

упама̄напуббападо йатха̄? ка̄йабйа̄ма̄нам̣ самапама̄н̣атта̄ нигродхо ива париман̣д̣ало нигродхапариман̣д̣ало, нигродхо ива ва̄ париман̣д̣ало йо хотӣти со нигродхапариман̣д̣ало, ра̄джакума̄ро, сан̇кхо ива пан̣д̣аро сан̇кхапан̣д̣аро, ка̄ко ива сӯро ка̄касӯро, сатта̄нам̣ пан̃н̃а̄чаккхупат̣ила̄бхакаран̣ена тесам̣ чаккху вийа бхӯтоти чаккхубхӯто, локуттарадхаммапат̣ила̄бхакаран̣ена тесам̣ дхаммо вийа бхӯтоти дхаммабхӯто, ниччасоммахадайата̄йа брахма̄ вийа бхӯтоти брахмабхӯто, андхо вийа бхӯто айанти андхабхӯто ичча̄ди.

сан̇кхйобхайападо йатха̄? две ва̄ тайо ва̄ патта̄ двиттиппатта̄, идха ва̄садда̄йева ан̃н̃апада̄ни на̄ма, анийамабхӯто тесам̣ аттхо ан̃н̃ападаттхо на̄ма. двӣхам̣ ва̄ тӣхам̣ ва̄ двӣхатӣхам̣, чха ва̄ пан̃ча ва̄ ва̄ча̄ чхаппан̃чава̄ча̄. евам̣ саттат̣т̣хама̄са̄, екайоджанадвийоджана̄ни ичча̄ди.

дисантара̄л̣аттхо йатха̄? даккхин̣асса̄ ча пуббасса̄ ча йадантара̄л̣ам̣ хоти са̄ даккхин̣апубба̄. евам̣ пуббуттара̄, паччхимуттара̄, апарадаккхин̣а̄, маха̄вуттина̄ пуббападе рассаттам̣. даккхин̣а̄ ча са̄ пубба̄ ча̄ти даккхин̣апубба̄ ичча̄дина̄ каммадха̄райопи йуджджати.

бйатиха̄ралаккхан̣е [ка. 328; рӯ. 352; нӣ. 708]

354. таттха гахетва̄ тена пахаритва̄ йуддхе сарӯпам̣.

саттамйантам̣ татийантан̃ча сама̄нарӯпам̣ сйа̄дйантападам̣ таттха гахетва̄ тена пахаритва̄ йуддхе ан̃н̃ападаттхе екаттхам̣ хоти ва̄.

355. н̇и вӣтиха̄ре [ка. 404; рӯ. 370].

ан̃н̃ападаттхависайе крийа̄бйатиха̄ре гамйама̄не паданте н̇а̄нубандхо ипаччайо хоти, еттха ика̄ро рассо ева.

356. н̇и смим̣ча [ка. 403; рӯ. 354].

випаччайанте уттарападе паре пуббападантасса а̄ттам̣ хоти.

кесесу ча кесесу ча гахетва̄ идам̣ йуддхам̣ паваттатӣти кеса̄кеси, дан̣д̣ехи ча дан̣д̣ехи ча пахаритва̄ идам̣ йуддхам̣ паваттатӣти дан̣д̣а̄дан̣д̣и. евам̣ мут̣т̣ха̄мут̣т̣хи, мусала̄мусали.

ити пат̣хама̄бахуббӣхи.

дутийа̄бахуббӣхи

а̄гата̄ саман̣а̄ имам̣ сан̇гха̄ра̄мам̣ сойам̣ а̄гатасаман̣о, сан̇гха̄ра̄мо. еттха ча сама̄сападасса аттхо дувидхо ва̄ччаттхо, абхидхеййаттхо ча̄ти.

таттха сан̇гха̄ра̄масса саман̣ехи паттаббабха̄васан̇кха̄та̄ каммасатти ва̄ччаттхо на̄ма, саттимантабхӯто сан̇гха̄ра̄мо абхидхеййаттхо на̄ма.

таттха а̄гатасаман̣асаддо ва̄ччаттхамева уджум̣ вадати, на абхидхеййаттхам̣, а̄гатасаман̣оти сутва̄ саман̣ехи паттаббабха̄ваматтам̣ джа̄на̄ти, сан̇гха̄ра̄мадаббам̣ на джа̄на̄тӣти вуттам̣ хоти, тасма̄ тассам̣ абхидхеййаттхо ан̃н̃ена сан̇гха̄ра̄масаддена а̄чиккхийати, ва̄ччаттхасса пана тена уджум̣ вуттатта̄ пуна ваттабба̄бха̄вато дутийа̄вибхаттийа̄ а̄чиккханакиччам̣ наттхи, тасма̄ сан̇гха̄ра̄мападе дутийа̄вибхаттисамбхаво наттхи, лин̇гаттхаматтависайа̄ пат̣хама̄вибхатти ева паваттати, пуна падантарасамбандхе сати ‘‘сан̇гха̄ра̄мам̣ пассати а̄гатасаман̣ам̣, сан̇гха̄ра̄мена га̄мо собхати а̄гатасаман̣ена, сан̇гха̄ра̄масса пӯджети а̄гатасаман̣асса̄’’тиа̄дина̄ тато сабба̄ вибхаттийо паваттанти. еса найо саббесу ва̄чакападесу нетабботи.

а̄гатасаман̣а̄ са̄ваттхи, а̄гатасаман̣ам̣ джетаванам̣, а̄гаччханти саман̣а̄ иманти ва̄ а̄гатасаман̣о, виха̄ро. а̄рӯл̣ха̄ ва̄нара̄ имам̣ руккханти а̄рӯл̣хава̄наро, руккхо. сампатта̄ га̄мика̄ йам̣ га̄манти сампаттага̄мико. евам̣ павит̣т̣хага̄мико ичча̄ди.

ити дутийа̄бахуббӣхи.

татийа̄бахуббӣхи

джита̄ни индрийа̄ни йена̄ти джитиндрийо, саман̣о. дит̣т̣хо чатусаччадхаммо йена̄ти дит̣т̣хадхаммо. евам̣ паттадхаммо, видитадхаммо, парийога̄л̣хадхаммо, ката̄ни чатумаггакичча̄ни йена̄ти катакиччо, бахувачане сати ката̄ни кичча̄ни йехи те катакичча̄, араханто. дхаммена адхигата̄ бхога̄ йена̄ти дхамма̄дхигатабхого, пурисо. евам̣ адхамма̄дхигатабхого. евам̣ каттари. каран̣е пана чхинно руккхо йена̄ти чхиннаруккхо, пхарасу ичча̄ди.

ити татийа̄бахуббӣхи.

чатуттхӣбахуббӣхи

динно сун̇ко йасса ран̃н̃о сойам̣ диннасун̇ко, упанӣтам̣ бходжанам̣ йасса̄ти упанӣтабходжано, наттхи туло етасса̄ти атуло, ‘т̣а нан̃сса̄’ти на-ка̄расса т̣аттам̣, наттхи пат̣ипуггало йасса̄ти аппат̣ипуггало, наттхи сӣлам̣ асса̄ти дуссӣло, наттхи пат̣исандхипан̃н̃а̄ асса̄ти дуппан̃н̃о, ‘гхапассантасса̄ппадха̄насса̄’ти суттена гхасан̃н̃асса а̄сса рассаттам̣. наттхи сӣлам̣ асса̄ти ниссӣло, ниппан̃н̃о, апан̃н̃о, вирӯпам̣ мукхам̣ асса̄ти думмукхо. евам̣ думмано, дуббан̣н̣о, наттхи аттано уттаро адхико йасса̄ти ануттаро, ‘ана саре’ти суттена насса ана.

идха ба̄хираттхабахуббӣхи на̄ма вуччати, сатта̄хам̣ париниббутасса асса̄ти сатта̄хапариниббуто, ачирам̣ париниббутасса асса̄ти ачирапариниббуто, ма̄со джа̄тасса асса̄ти ма̄саджа̄то, двема̄саджа̄то, еко ма̄со абхиситтасса асса ран̃н̃оти екама̄са̄бхиситто, ека̄хам̣ матасса асса̄ти ека̄хаматам̣. евам̣ двӣхаматам̣, тӣхаматам̣, ека̄хам̣ пат̣иччханна̄йа асса̄ти ека̄хаппат̣иччханна̄. евам̣ двӣхаппат̣иччханна̄, а̄патти. йоджанам̣ гатасса асса̄ти йоджанагато, двийоджанагато ичча̄ди.

ити чатуттхӣбахуббӣхи.

пан̃чамӣбахуббӣхи

ниггата̄ джана̄ асма̄ га̄ма̄ти ниггатаджано, апагатам̣ ка̄л̣акам̣ итоти апагатака̄л̣ако, пат̣о. апагатака̄л̣акам̣, ваттхам̣. апетам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ йамха̄ти апетавин̃н̃а̄н̣ам̣, матасарӣрам̣ ичча̄ди.

ити пан̃чамӣбахуббӣхи.

чхат̣т̣хӣбахуббӣхи

чхинно хаттхо йасса соти чхиннахаттхо, хаттхаччхинно, джа̄то чхандо йасса̄ти джа̄тачхандо, чхандаджа̄то, сан̃джа̄там̣ пӣтисоманассам̣ йасса̄ти сан̃джа̄тапӣтисоманассо, пӣтисоманассасан̃джа̄то, висуддхам̣ сӣлам̣ йасса̄ти висуддхасӣло, сӣлависуддхо, маханто ка̄йо йасса̄ти маха̄ка̄йо.

идха упама̄напуббападо на̄ма вуччати, суван̣н̣асса вийа ван̣н̣о йасса̄ти суван̣н̣аван̣н̣о, брахмуно вийа саро йасса̄ти брахмассаро, на̄гасса вийа гати асса̄ти на̄гагати. евам̣ сӣхагати, на̄гавиккамо, сӣхавиккамо, сӣхасса вийа хану асса̄ти сӣхахану, ен̣исса вийа джан̇гха̄ йасса̄ти ен̣иджан̇гхо, усабхасса вийа асса кхандхоти усабхаккхандхо ичча̄ди.

рӯпам̣ вуччати сабха̄во, йа̄дисам̣ рӯпам̣ асса̄ти йатха̄рӯпам̣. евам̣ татха̄рӯпам̣, евам̣ рӯпам̣ асса̄ти еварӯпам̣, биндулопо. евам̣ а̄ди асса̄ти евама̄ди. татха̄ ичча̄ди, иччевама̄ди, ӣдисам̣ на̄мам̣ йасса̄ти иттханна̄мо, евам̣на̄мо, кӣдисам̣ на̄мам̣ йасса̄ти кинна̄мо, ‘кона̄мо’ти еттха маха̄вуттина̄ ким̣саддасса коттам̣.

ко самудайо йасса дхаммасса̄ти ким̣самудайо, ка̄ джа̄ти йасса̄ти ким̣джа̄тико, ким̣нида̄нам̣ йасса̄ти ким̣нида̄но, кати васса̄ни йасса̄ти кативассо, ко аттхо асса̄ти киматтхам̣, вачанам̣. ‘кваттхо’ти маха̄вуттина̄ ким̣саддасса коттам̣, йа̄дисо аттхо асса̄ти йадаттхо, та̄дисо аттхо асса̄ти тадаттхо, едисо аттхо йасса винайасса̄ти етадаттхо, винайо. етадаттха̄, винайакатха̄. етадаттхам̣, сота̄вадха̄нам̣ ичча̄ди.

ити чхат̣т̣хӣбахуббӣхи.

саттамӣбахуббӣхи

сампанна̄ни сасса̄ни йасмим̣ джанападе сойам̣ сампаннасассо, сулабха̄ бхиккха̄ йасмим̣ джанападе сойам̣ субхиккхо, дуллабха̄ бхиккха̄ йасминти дуббхиккхо, бахаво га̄ма̄ асмим̣ джанападети бахуга̄мо. евам̣ бахуджано, га̄мо. наттхи га̄макхеттам̣ йасмим̣ аран̃н̃е тайидам̣ ага̄макам̣, сама̄санте ко. сам̣виджджанти манусса̄ йасмим̣ га̄ме самануссо, на виджджанти манусса̄ йасмим̣ га̄ме амануссо ичча̄ди.

ити саттамӣбахуббӣхи.

бхинна̄дхикаран̣абахуббӣхи

бхинна̄дхикаран̣абахуббӣхи на̄ма вуччати, екараттим̣ ва̄со асса̄ти екараттива̄со, сама̄нена джанена саддхим̣ ва̄со асса̄ти сама̄нава̄со, убхато каммато уппаннам̣ бйан̃джанадвайам̣ асса̄ти убхатобйан̃джано, алуттасама̄со. евам̣ кан̣т̣хасмим̣ ка̄л̣о асса̄ти кан̣т̣хека̄л̣о, урасмим̣ лома̄ни асса̄ти урасиломо, йасса хаттхе патто аттхӣти паттахаттхо. евам̣ асихаттхо, дан̣д̣ахаттхо, чхаттам̣ па̄н̣имхи асса̄ти чхаттапа̄н̣и. евам̣ саттхапа̄н̣и, дан̣д̣апа̄н̣и, ваджирапа̄н̣и, да̄не аджджха̄сайо асса̄ти да̄наджджха̄сайо, да̄на̄дхимуттико, буддхесу бхатти асса̄ти буддхабхаттико, буддхе га̄раво асса̄ти буддхага̄раво, дхаммага̄раво ичча̄ди.

типадабахуббӣхи

типадабахуббӣхи на̄ма вуччати, параккамена адхигата̄ сампада̄ йехи те параккама̄дхигатасампада̄, дхаммена адхигата̄ бхога̄ йехи те дхамма̄дхигатабхога̄, он̣ӣто паттамха̄ па̄н̣и йена со он̣ӣтапаттапа̄н̣и, сӣхасса пуббаддхам̣ вийа ка̄йо асса̄ти сӣхапуббаддхака̄йо, матта̄ бахаво ма̄тан̇га̄ йасмим̣ ванети маттабахума̄тан̇гам̣ ичча̄ди.

бахуббӣхисама̄со нит̣т̣хито.

двандасама̄са

атха двандасама̄со дӣпийате.

две ча две ча пада̄ни дванда̄, две ча две ча аттха̄ ва̄ дванда̄, маха̄вуттина̄ двиннам̣ двисадда̄нам̣ дванда̄десо. двандасаддасадисатта̄ саббо ча̄йам̣ сама̄со двандоти вуччати.

атха ва̄ две авайава̄ андийанти бандхийанти еттха̄ти двандо, йугал̣ассетам̣ на̄мам̣ ‘‘па̄дадвандам̣ муниндасса, ванда̄ми сираса̄маха’’нти еттха вийа, идха пана падайугал̣ам̣ аттхайугал̣ан̃ча гайхати. убхайападаттхападха̄но хи двандо.

еттха сийа̄ – йади убхайападаттхаппадха̄но двандо, еван̃ча сати дванде катхам̣ екаттхӣбха̄валаккхан̣ам̣ сийа̄ти? вуччате – абхиннавидхеййаттхатта̄. вачанапатхан̃хи патва̄ каттубха̄вакаммабха̄ва̄дико видхеййаттхо ева пада̄нам̣ аччантаппадха̄наттхо хоти вачанава̄кйасампаттийа̄ падха̄нан̇гатта̄, со ча видхеййаттхо двандепи абхинно ева хоти. татха̄ хи ‘‘са̄рипуттамоггалла̄на̄ гаччханти, са̄рипуттамоггалла̄не пассати’’ ичча̄дӣсу две аттха̄ екавибхаттийа̄ висайа̄ хутва̄ екакатту, екакамма̄дибха̄вена екаттам̣ гаччханти, евам̣ двандепи двиннам̣ тин̣н̣ам̣ бахуннам̣ ва̄ пада̄нам̣ екаттхӣбха̄валаккхан̣ам̣ лаббхатийева̄ти.

357. чаттхе [ка. 329; рӯ. 357; нӣ. 709].

анекам̣ сйа̄дйантападам̣ часаддасса аттхе екаттхам̣ хоти ва̄.

еттха ча самуччайо, анва̄чайо, итарӣтарайого, сама̄ха̄роти чатта̄ро часаддаттха̄ хонти.

таттха самуччайо йатха̄? чӣваран̃ча пин̣д̣апа̄тан̃ча сена̄санан̃ча детӣти. анва̄чайо йатха̄? да̄нан̃ча дети, сӣлан̃ча раккхатӣти. име две часаддаттха̄ ва̄кйадванде ева лаббханти, на сама̄садванде пада̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ нирапеккхатта̄ти ваданти. там̣ анва̄чайе йуджджати на̄на̄крийа̄пеккхатта̄, самуччайе пана ‘‘чӣваран̃ча пин̣д̣апа̄тан̃ча сена̄санан̃ча детӣ’’ти ва̄ ‘‘чӣварапин̣д̣апа̄тасена̄сана̄ни детӣ’’ти ва̄ евам̣ двидха̄пи йоджетум̣ йуджджатийева ‘‘ла̄бхӣ хоти чӣварапин̣д̣апа̄тасена̄санагила̄напаччайабхесаджджапариккха̄ра̄на’’нти [ма. ни. 1.65] па̄л̣идассанато. анва̄чайопи ва̄ сама̄садванде но на лаббхати ‘‘ма̄ла̄гандхавилепанадха̄ран̣аман̣д̣анавибхӯсанат̣т̣ха̄на̄’’ти [дӣ. ни. 1.10] па̄л̣идассанато. евам̣ пана йуджджеййа – часаддаттхо екакрийа, на̄на̄крийа̄пеккханабхедена дувидхо хоти самуччайо, анва̄чайо ча̄ти, тесу ча екеко авайаваппадха̄на, самуда̄йаппадха̄набхедена дувидхо хоти итарӣтарайого, сама̄ха̄ро ча̄ти. таттха итарӣтарайоге авайаваппадха̄натта̄ саббавибхаттӣсу бахувачанамева йуджджати.

дванде пан̣ӣтатарам̣ пуббе нипатати. са̄рипутто ча моггалла̄но ча са̄рипуттамоггалла̄на̄, са̄рипуттамоггалла̄не, са̄рипуттамоггалла̄нехи ичча̄ди. евам̣ саман̣абра̄хман̣а̄, бра̄хман̣агахапатика̄, кхаттийабра̄хман̣а̄, деваманусса̄, чандимасӯрийа̄.

аппаккхара, бахваккхаресу аппаккхарам̣ квачи пуббам̣ хоти, га̄манигама̄, га̄маджанапада̄ ичча̄ди.

квачи иван̣н̣у’ван̣н̣анта̄ пуббе хонти, агги ча дхӯмо ча аггидхӯма̄, раттидива̄, дха̄тулин̇га̄ни.

аван̣н̣антесу сара̄дипадам̣ пуббам̣ хоти, аттхо ча дхаммо ча аттхадхамма̄, дхамматтха̄ ва̄ ичча̄ди.

айан̃ча нийамо двипададвандесу йебхуййена лаббхати, бахупададвандесу на лаббхати.

сама̄ха̄радванде

358. сама̄ха̄ре напум̣сакам̣ [ка. 322; рӯ. 359; нӣ. 700].

чаттхе сама̄ха̄ре екаттхападам̣ напум̣сакам̣ хоти, екавачанантаттам̣ пана сама̄ха̄равачаненева сиддхам̣, айан̃ча сама̄ха̄ро па̄н̣йан̇га̄дӣнам̣ двандесу ниччам̣ лаббхати, руккхатин̣а̄дӣнам̣ двандесу викаппена лаббхати.

таттха ниччаладдхесу та̄ва па̄н̣йан̇гадванде –

чаккху ча сотан̃ча чаккхусотам̣, мукхан̃ча на̄сика̄ ча мукхана̄сикам̣, ‘сйа̄дӣсу рассо’ти рассаттам̣. хану ча гӣва̄ ча ханугӣвам̣. евам̣ кан̣н̣ана̄сам̣, чхави ча мам̣сан̃ча лохитан̃ча чхавимам̣салохитам̣, на̄ман̃ча рӯпан̃ча на̄марӯпам̣, джара̄ ча маран̣ан̃ча джара̄маран̣ам̣. бахула̄дхика̄ра̄ квачи викаппарӯпампи диссати, хаттха̄ ча па̄да̄ ча хаттхапа̄дам̣, хаттхапа̄да̄ ва̄ ичча̄ди.

тӯрийан̇гадванде –

наччан̃ча гӣтан̃ча ва̄дитан̃ча наччагӣтава̄дитам̣. евам̣ саммата̄л̣ам̣, ‘самма’нти кам̣сата̄л̣ам̣, ‘та̄л̣а’нти хаттхата̄л̣ам̣, сан̇кхо ча пан̣аво ча д̣ин̣д̣имо ча сан̇кхапан̣авад̣ин̣д̣имам̣ ичча̄ди.

йогган̇гадванде –

пха̄ло ча па̄чанан̃ча пха̄лапа̄чанам̣, йуган̃ча нан̇галан̃ча йуганан̇галам̣ ичча̄ди.

сенан̇гадванде –

хаттхино ча асса̄ ча хаттхиассам̣. евам̣ ратхапаттикам̣, аси ча чамман̃ча асичаммам̣. ‘чамма’нти сарапаритта̄н̣апхалакам̣, дхану ча кала̄по ча дханукала̄пам̣ ичча̄ди.

кхуддакапа̄н̣адванде –

д̣ам̣са̄ ча макаса̄ ча д̣ам̣самакасам̣. евам̣ кунтхакипилликам̣ [су. ни. 607], кӣт̣апат̣ан̇гам̣ ичча̄ди.

ниччаверидванде –

ахи ча накуло ча ахинакулам̣, бил̣а̄ро ча мӯсика̄ ча бил̣а̄рамӯсикам̣, рассаттам̣. ка̄колӯкам̣, саппаман̣д̣ӯкам̣, на̄гасупан̣н̣ам̣ ичча̄ди.

сабха̄гадванде –

сӣлан̃ча пан̃н̃а̄н̣ан̃ча сӣлапан̃н̃а̄н̣ам̣, саматхо ча випассана̄ ча саматхавипассанам̣, виджджа̄ ча чаран̣ан̃ча виджджа̄чаран̣ам̣. евам̣ сатисампаджан̃н̃ам̣, хириоттаппам̣, уддхаччакуккуччам̣, тхинамиддхам̣ ичча̄ди.

вивидхавируддхадванде –

кусала̄кусалам̣, са̄ваджджа̄наваджджам̣, кан̣хасуккам̣, хӣнапан̣ӣтам̣, чхекаба̄лам̣ ичча̄ди.

екасан̇гӣтидванде –

дӣгхо ча маджджхимо ча дӣгхамаджджхимам̣, ан̇гуттарасам̣йуттакам̣, кхандхакавибхан̇гам̣ ичча̄ди.

сан̇кхйа̄парима̄н̣адванде –

екакадукам̣, дукатикам̣, тикачатуккам̣, чатуккапан̃чакам̣ ичча̄ди.

пачаначан̣д̣а̄ладванде –

ораббхика̄ ча сӯкарика̄ ча ораббхикасӯкарикам̣. евам̣ са̄кун̣икама̄гавикам̣, сапа̄качан̣д̣а̄лам̣, венаратхака̄рам̣, пуккусачхавад̣а̄хакам̣ ичча̄ди.

лин̇гависабха̄гадванде –

иттхипумам̣, да̄сида̄сам̣ ичча̄ди.

диса̄дванде –

пубба̄ ча апара̄ ча пубба̄парам̣. евам̣ даккхин̣уттарам̣, пуббадаккхин̣ам̣, пуббуттарам̣, апарадаккхин̣ам̣, апаруттарам̣.

надӣдванде –

ган̇га̄йамунам̣, махисарабху, саббаттха напум̣сакатта̄ анте дӣгха̄нам̣ рассаттам̣ саттасу вибхаттӣсу екавачанантан̃ча.

ити ниччасама̄ха̄рара̄си.

викаппаладдхесу [ка. 323; рӯ. 360; нӣ. 701] тин̣ависесадванде –

усӣра̄ни ча бӣран̣а̄ни ча усӣрабӣран̣ам̣, усӣрабӣран̣а̄. евам̣ мун̃джапаббаджам̣, мун̃джапаббаджа̄, ка̄сакусам̣, ка̄сакуса̄.

руккхависесадванде –

кхадиро ча пала̄со ча кхадирапала̄сам̣, кхадирапала̄са̄, дхаво ча ассакан̣н̣о ча дхавассакан̣н̣ам̣, дхавассакан̣н̣а̄, пилаккханигродхам̣, пилаккханигродха̄, ассаттхакапӣтанам̣ [капиттханам̣ (каттхачи)], ассаттхакапӣтана̄, са̄каса̄лам̣, са̄каса̄ла̄.

пасувисесадванде –

гаджа̄ ча гаваджа̄ ча гаджагаваджам̣, гаджагаваджа̄, гомахисам̣, гомахиса̄, ен̣еййавара̄хам̣, ен̣еййавара̄ха̄, аджел̣акам̣, аджел̣ака̄, куккут̣асӯкарам̣, куккут̣асӯкара̄, хаттхигавассавал̣авам̣, хаттхигавассавал̣ава̄.

сакун̣ависесадванде –

хам̣сабилавам̣, хам̣сабилава̄, ка̄ран̣д̣авачаккава̄кам̣, ка̄ран̣д̣авачаккава̄ка̄, бакабала̄кам̣, бакабала̄ка̄.

дханадванде –

хиран̃н̃асуван̣н̣ам̣, хиран̃н̃асуван̣н̣а̄, ман̣и ча сан̇кхо ча мутта̄ ча вел̣урийан̃ча ман̣исан̇кхамуттавел̣урийам̣, ман̣исан̇кхамуттавел̣урийа̄, джа̄тарӯпараджатам̣, джа̄тарӯпараджата̄.

дхан̃н̃адванде –

са̄лийавам̣, са̄лийава̄, тиламуггама̄сам̣, тиламуггама̄са̄, ниппха̄вакулаттхам̣, ниппха̄вакулаттха̄.

бйан̃джана̄нам̣ дванде –

маччхамам̣сам̣, маччхамам̣са̄, са̄касӯпам̣, са̄касӯпа̄, габйама̄хисам̣, габйама̄хиса̄, ен̣еййава̄ра̄хам̣, ен̣еййава̄ра̄ха̄, мигама̄йӯрам̣, мигама̄йӯра̄.

джанапададванде –

ка̄сикосалам̣, ка̄сикосала̄, ваджджималлам̣, ваджджималла̄, четавам̣сам̣, четавам̣са̄, маджджхан̃ча сӯрасенан̃ча маджджхасӯрасенам̣, маджджхасӯрасена̄, курупан̃ча̄лам̣, курупан̃ча̄ла̄.

ити викаппасама̄ха̄рара̄си.

двандасама̄со нит̣т̣хито.

висесавидха̄на

ида̄ни пуббе вутта̄ни авутта̄ни ча чхасу сама̄сесу висесавидха̄на̄ни вуччанте.

напум̣сакекаттам̣, сама̄сантарассо, пумбха̄ва̄тидесо, сама̄санте ка, сама̄санте а, на̄на̄десо, абйайо, сан̇кхйа̄.

напум̣сакекаттара̄си

таттха саббо абйайӣбха̄во напум̣сакалин̇го ева, сама̄ха̄рабхӯта̄ дигу, дванда̄ напум̣сака̄ ча екаттасан̇кхйа̄ ча.

359. квачекаттан̃ча чхат̣т̣хийа̄ [ка. 327; рӯ. 351; нӣ. 704; чам̣. 2.2.69-73; па̄. 2.4.22-25].

чхат̣т̣хӣсама̄се квачи напум̣сакаттам̣ екаттан̃ча хоти.

чха̄йа̄, сабха̄свева̄йам̣ видхи, салабха̄нам̣ чха̄йа̄ салабхаччха̄йам̣ […сабхаччха̄йам̣ (мӯлапа̄т̣хе)]. евам̣ сакат̣аччха̄йам̣, гхараччха̄йам̣. идха на хоти, руккхаччха̄йа̄, паббатаччха̄йа̄. сабха̄садде амануссасабха̄свева̄йам̣ видхи, брахмӯнам̣ сабха̄ брахмасабхам̣. евам̣ девасабхам̣, индасабхам̣, йаккхасабхам̣, раккхасасатам̣. мануссасабха̄су наттхи, кхаттийасабха̄, ра̄джасабха̄ ичча̄ди.

квачӣти ким̣? ра̄джапариса̄.

ити напум̣сакекаттара̄си.

сама̄сантарассара̄си

‘сйа̄дӣсу рассо’ти суттена абйайӣбха̄ва, сама̄ха̄радигу, дванда̄нам̣ кассачи таппурисасса ча сйа̄дӣсу рассо.

абйайӣбха̄ве –

упаман̣икам̣ адхиттхи, упавадху.

сама̄ха̄радигумхи –

чатуддисам̣, даситтхи, дасавадху.

сама̄ха̄радванде –

мукхана̄сикам̣, ханугӣвам̣.

таппурисе –

салабхаччха̄йам̣, брахмасабхам̣.

360. гхапассантасса̄ппадха̄насса [ка. 403; рӯ. 354; нӣ. 858; чам̣. 2.2.86; па̄. 1.2.48].

сйа̄дӣсу антабхӯтасса аппадха̄набхӯтасса ча гхапасса рассо хоти.

бахуббӣхимхи –

бахукан̃н̃о, посо, бахуиттхи, кулам̣, бахувадху, кулам̣.

абйайӣбха̄ве –

упаман̣икам̣, адхиттхи, упавадху.

антасса̄ти ким̣? саддха̄дхано, пурисо.

аппадха̄насса̄ти ким̣? ра̄джакан̃н̃а̄, ра̄джакума̄рӣ, брахмабандхӯ.

361. госсу [ка. 342; рӯ. 337; нӣ. 722; чам̣. 2.2.85; па̄. 1.2.48].

сйа̄дӣсу антабхӯтасса аппадха̄набхӯтасса ча госса у хоти.

тит̣т̣хагу читтагу.

аппадха̄насса̄ти ким̣? ра̄джагаво.

антасса̄ти ким̣? гокулам̣.

ити сама̄сантарассара̄си.

пумбха̄ва̄тидесара̄си

362. иттхийам̣ бха̄ситапумиттхӣ пума̄векаттхе [ка. 331; рӯ. 353; нӣ. 714; чам̣. 5.2.29; па̄. 6.3.34].

‘екаттхе’ти тулйа̄дхикаран̣е, иттхийам̣ ваттама̄не екаттхе уттарападе паре када̄чи бха̄ситапумо иттхилин̇гасаддо пума̄ ива хоти. чатуран̇гамидам̣ видха̄нам̣, пуббападам̣ иттхилин̇ган̃ча бха̄ситапуман̃ча сийа̄, парападам̣ нийатиттхилин̇ган̃ча пуббападена екаттхан̃ча сийа̄ти.

дӣгха̄ джан̇гха̄ йасса со дӣгхаджан̇гхо, пурисо, дӣгхаджан̇гха̄, иттхӣ, дӣгхаджан̇гхам̣, кулам̣.

еттха ча йе садда̄ каттхачи пуллин̇гарӯпа̄ хонти, каттхачи иттхипаччайайутта̄ иттхилин̇гарӯпа̄, те бха̄ситапума̄ на̄ма. дӣгхо магго, дӣгха̄ ратти, гато пурисо, гата̄ иттхӣ, кума̄ро, кума̄рӣ, бра̄хман̣о, бра̄хман̣ӣ ичча̄ди.

йе пана иттхипаччайайутта̄ ниччам̣ иттхилин̇гарӯпа̄ хонти, те бха̄ситапума̄ на̄ма на хонти, кан̃н̃а̄, пан̃н̃а̄, саддха̄, надӣ, иттхӣ, патхавӣ ичча̄ди. татха̄ сабха̄ваиттхилин̇га̄пи нийатапуннапум̣сакалин̇га̄пи бха̄ситапума̄ на хонти, девата̄, ратти, дхену, вадхӯ, сакко, дево, брахма̄, ратанам̣, саран̣ам̣ ичча̄ди.

идха пана дӣгхасаддо ‘‘дӣгхо ба̄ла̄на сам̣са̄ро’’ти [дха. па. 60] а̄дӣсу бха̄ситапумо, со висесйалин̇га̄нугатавасена идха иттхипаччайайутто иттхилин̇гасаддо на̄ма. имина̄ суттена пумбха̄ва̄тидесе кате таттха а̄паччайо антарадха̄йати, ‘гхапассантасса̄ппадха̄насса̄’ти суттена сама̄сантасса а̄ка̄расса рассаттам̣, кума̄рӣ бхарийа̄ йасса со кума̄рабхарийо, ӣпаччайаниватти. йувати джа̄йа̄ йасса со йуваджа̄йо, типаччайаниватти. брахмабандхӯ бхарийа̄ йасса со брахмабандхубхарийо, ӯпаччайаниватти.

иттхийанти ким̣? кума̄рӣ ратанам̣ йасса со кума̄рӣратано, пурисо, идха парападам̣ иттхилин̇гам̣ на хоти, тасма̄ пумбха̄ва̄тидесо на ка̄таббо, йади кареййа, кума̄ро ратанам̣ йасса кума̄раратаноти евам̣ анит̣т̣хаттхо бхавеййа.

екаттхети ким̣? кума̄рӣсу бхатти йасса со кума̄рӣбхаттико. евам̣ саман̣ӣбхаттико, бра̄хман̣ӣбхаттико, сама̄санте ко, идха парападам̣ пуббападена екаттхам̣ на хоти, тасма̄ пумбха̄ва̄тидесо на ка̄таббо, йади кареййа, кума̄ресу бхатти йасса со кума̄рабхаттикоти евам̣ анит̣т̣хаттхо бхавеййа.

иттхӣти ким̣? дат̣т̣хаббат̣т̣хена дит̣т̣хи, га̄ман̣икулам̣ дит̣т̣хи йена со га̄ман̣идит̣т̣хи, идха га̄ман̣исаддо бха̄ситапумо хоти, идха пана кулава̄чакатта̄ напум̣сакалин̇ге тит̣т̣хати, иттхипаччайо наттхи, тасма̄ пумбха̄ва̄тидесакиччам̣ наттхи.

бха̄ситапумоти ким̣? саддха̄ пакати йасса со саддха̄пакатико. евам̣ пан̃н̃а̄пакатико, идха пуббападам̣ нийатиттхилин̇гатта̄ бха̄ситапумам̣ на хотӣти. саддха̄дхано, пан̃н̃а̄дхано, саддха̄дхуро пан̃н̃а̄дхуро иччатра дуван̇гавекаллам̣ хоти.

каммадха̄райамхи [ка. 332; рӯ. 343; нӣ. 716] пана ‘екаттхе’ти падам̣ висум̣ екам̣ ан̇гам̣ на хоти анекаттхасса идха асамбхавато. дӣгха̄ ча са̄ джан̇гха̄ ча̄ти дӣгхаджан̇гха̄, кума̄рӣ ча са̄ бхарийа̄ ча̄ти кума̄рабхарийа̄. евам̣ кхаттийакан̃н̃а̄, бра̄хман̣акан̃н̃а̄, йувати ча са̄ бхарийа̄ ча̄ти йувабхарийа̄, брахмабандхӯ ча са̄ бхарийа̄ ча̄ти брахмабандхубхарийа̄.

иттхийанти ким̣? кума̄рӣ ча са̄ ратанан̃ча̄ти кума̄рӣратанам̣. евам̣ саман̣ӣпадумам̣.

иттхӣти ким̣? га̄ман̣икулан̃ча там̣ дит̣т̣хи ча̄ти га̄ман̣идит̣т̣хи.

бха̄ситапумоти ким̣? саддха̄пакати, ган̇га̄надӣ, тан̣ха̄надӣ, патхавӣдха̄ту.

сан̃н̃а̄саддесу пана чатуран̇гайуттепи видха̄нам̣ на хоти, нанда̄девӣ, нанда̄поккхаран̣ӣ, ка̄йагата̄сати, пат̣хама̄вибхатти, дутийа̄вибхатти, пан̃чамӣвибхатти, чхат̣т̣хӣвибхатти ичча̄ди.

363. квачи паччайе [ка. 332; рӯ. 343; нӣ. 716; чам̣. 5.2.31; па̄. 6.3.35].

паччайе паре када̄чи бха̄ситапумо иттхилин̇гасаддо квачи пума̄ва хоти.

бйаттатара̄, бйаттатама̄, еттха ча бйатта̄нам̣ иттхӣнам̣ атисайена бйатта̄ти бйаттатара̄, бйаттатама̄ти аттхо. евам̣ пан̣д̣итатара̄, пан̣д̣итатама̄ ичча̄ди.

364. сабба̄дайо вуттиматте [ка. 331; рӯ. 353; нӣ. 714; чам̣. 5.2.41; па̄. 6.3.35].

вуттиматте т̣ха̄не сабба̄дина̄мака̄ саббана̄масадда̄ пума̄ва хонти.

са̄ памукха̄ йасса со таппамукхо. евам̣ таппадха̄но, та̄йа та̄хи ва̄ сампайутто там̣сампайутто. са̄ ева памукха̄ таппамукха̄. евам̣ таппадха̄на̄, тасса̄ мукхам̣ таммукхам̣, тассам̣ га̄тха̄йам̣ та̄су га̄тха̄су ва̄ татра, та̄йа га̄тхато та̄хи ва̄ га̄тха̄хи тато, тассам̣ вела̄йам̣ тада̄ ичча̄ди.

еттха ча вутти на̄ма сама̄са, таддхита̄’ йа̄дидха̄тупаччайанта, вибхаттипаччайанта̄нам̣ на̄мам̣.

ити пумбха̄ва̄тидесара̄си.

сама̄сантакапаччайара̄си

365. лтиттхийӯхи ко [ка. 338; рӯ. 356; нӣ. 725; чам̣. 4.4.140; па̄. 5.4.152].

ан̃н̃ападаттхависайе каттуичча̄дӣхи лтупаччайантехи иттхийам̣ ӣ, ӯка̄рантехи ча бахулам̣ капаччайо хоти.

бахаво катта̄ро йасмим̣ десе со бахукаттуко. евам̣ бахуваттуко, бахука̄ надийо йасмим̣ десе со бахунадико. евам̣ бахуиттхико, га̄мо, бахуиттхика̄, сабха̄, бахуиттхикам̣, кулам̣. евам̣ бахукума̄рикам̣, бахубрахмабандхуко.

еттха ча ‘брахмабандхӯ’ти рассападам̣ бра̄хман̣ам̣ вадати, дӣгхападам̣ бра̄хман̣им̣ вадати, капаччайе паре дӣгха̄нам̣ маха̄вуттина̄ рассаттам̣ иччханти.

бахуланти ким̣? бахукатта̄, га̄мо.

366. ва̄н̃н̃ато [ка. 338; рӯ. 356; нӣ. 725; чам̣. 6.2.72; па̄. 5.4.152].

ан̃н̃ападаттхависайе лтиттхийӯхи ан̃н̃ато аван̣н̣иван̣н̣уван̣н̣антехи бахулам̣ капаччайо хоти ва̄.

аван̣н̣антамха̄ та̄ва –

ага̄макам̣, аран̃н̃ам̣, бахуга̄мако, джанападо, сасотако, асотако, саломако, сапаккхако, бахума̄лако, бахума̄ло, бахума̄йако, бахума̄йо.

иван̣н̣антамха̄ –

сундара̄ дит̣т̣хи йасса со самма̄дит̣т̣хико, самма̄дит̣т̣хи, миччха̄дит̣т̣хико, миччха̄дит̣т̣хи, матапатика̄, иттхӣ, саддха̄пакатико, пан̃н̃а̄пакатико, бахухаттхико, бахудан̣д̣ико.

уван̣н̣антамха̄ –

сахетуко, ахетуко, сачаккхуко, ачаккхуко, сабхиккхуко, абхиккхуко, дӣгха̄йуко, аппа̄йуко, бахудхенуко, ваджо, бахураттан̃н̃уко, бхиккхусан̇гхо.

иттхилин̇ге камхи паре ака̄расса маха̄вуттина̄ ва̄ ‘адха̄тусса ке…’ти суттена ва̄ бахулам̣ ика̄раттам̣ хоти, бахупуттика̄, иттхӣ, бахупуттака̄ ва̄, екапуттика̄, екапуттака̄ ичча̄ди.

ити сама̄сантакапаччайара̄си.

сама̄сантаапаччайара̄си

367. сама̄санта [ка. 337; рӯ. 350; нӣ. 722; чам̣. 4.4.52; па̄. 5.4.68; ‘тва’ (бахӯсу)].

‘сама̄санто+а’ ити двипадамидам̣, сама̄санто хутва̄ апаччайо хотӣти аттхо. адхика̄расуттамидам̣.

368. па̄па̄дӣхи бхӯмийа̄ [ка. 337; рӯ. 350; нӣ. 722; чам̣. 4.4.72; …пе… 5.4.75; ‘года̄варӣнам̣’ (бахӯсу)].

па̄па̄дӣхи пара̄йа бхӯмийа̄ сама̄санто ахоти, ‘бхӯмисаддасса̄’ти ваттаббе нийатиттхилин̇гадассанаттхам̣ ‘бхӯмийа̄’ти вуттам̣. евам̣ ан̃н̃аттхапи.

па̄па̄нам̣ бхӯми па̄пабхӯмам̣, па̄па̄нам̣ уппаттибхӯмитйаттхо, джа̄тийа̄ бхӯми джа̄тибхӯмам̣, саттхуджа̄тарат̣т̣хам̣. евам̣ паччха̄бхӯмам̣, маджджхимадесе паччха̄бха̄гарат̣т̣хам̣.

369. сан̇кхйа̄хи [ка. 337; рӯ. 350; нӣ. 722; чам̣. 4.4.73; па̄. 5.4.75].

сан̇кхйа̄хи пара̄йа бхӯмийа̄ сама̄санто а хоти.

две бхӯмийо еттха̄ти двибхӯмо, двибхӯмако, па̄са̄до, двибхӯмико ва̄, тиссо бхӯмийо етесанти ва̄ тӣсу бхӯмису парийа̄панна̄ти ва̄ тебхӯмака̄, дхамма̄, чатубхӯмака̄, дхамма̄, тебхӯмика̄, чатубхӯмика̄ ва̄. дигумхи-две бхӯмийо двибхӯмам̣, тиссо бхӯмийо тибхӯмам̣, чатассо бхӯмийо чатубхӯмам̣ ичча̄ди.

370. надӣгодха̄варӣнам̣ [ка. 337; рӯ. 350; нӣ. 722; чам̣. 4.4.73; па̄. 5.4.75].

сан̇кхйа̄хи пара̄сам̣ надӣ, годха̄варӣнам̣ сама̄санто а хоти.

пан̃ча надийо пан̃чанадам̣, пан̃ча ва̄ надийо йасмим̣ падесе со пан̃чанадо, сатта годха̄варийо саттагодха̄варам̣.

371. асан̇кхйехи чан̇гулйа̄нан̃н̃а̄сан̇кхйаттхесу [ка. 337; рӯ. 350; нӣ. 722; чам̣. 4.4.74; па̄. 5.4.86].

ан̃н̃аттхо ча асан̇кхйаттхо ча ан̃н̃а̄сан̇кхйаттха̄. таттха ‘ан̃н̃аттхо’ти ан̃н̃ападаттхо бахуббӣхисама̄со, ‘асан̇кхйаттхо’ти асан̇кхйаттхасама̄со абйайӣбха̄васама̄соти вуттам̣ хоти, на ан̃н̃а̄сан̇кхйаттха̄ анан̃н̃а̄сан̇кхйаттха̄, ан̃н̃а̄сан̇кхйаттхаваджджитесу сама̄сесу асан̇кхйехи упасаггехи ча сан̇кхйа̄хи ча пара̄йа ан̇гулийа̄ сама̄санто а хоти. часаддена ‘‘сугатан̇гулена, пама̄н̣ан̇гулена’’ ичча̄дӣни сиджджханти.

ан̇гулӣхи ниггатам̣ ниран̇гулам̣, ан̇гулийо атиккантам̣ аччан̇гулам̣, име две ама̄дисама̄са̄, две ан̇гулийо сама̄хат̣а̄ти дван̇гулам̣.

анан̃н̃а̄сан̇кхйаттхесӯти ким̣? пан̃ча ан̇гулийо асминти пан̃чан̇гули, хаттхо. ан̇гулийа̄ самӣпам̣ упан̇гули. ‘‘чатуран̇гулам̣ кан̣н̣ам̣ оса̄ретва̄ [маха̄ва. 66], ат̣т̣хан̇гулам̣ дантакат̣т̣хам̣, дван̇гулапарамам̣, чатуран̇гулапарамам̣, ат̣т̣хан̇гулапарама’’нтиа̄дӣсу ‘ан̇гула’нти ака̄рантам̣ пама̄н̣ава̄чӣсаддантарам̣.

372. да̄румхан̇гулйа̄ [ка. 337; рӯ. 350; нӣ. 722; чам̣. 4.4.97; па̄. 5.4.114; ‘да̄румйан̇гулйа̄’ (бахӯсу)].

да̄русан̇кха̄те ан̃н̃ападаттхе паватта̄йа ан̇гулийа̄ сама̄санто ахоти.

пан̃ча ан̇гулийо асса̄ти пан̃чан̇гулам̣, да̄ру. еттха ча ан̇гулипама̄н̣а̄вайаво дхан̃н̃а̄дӣнам̣ ма̄нависесо ‘да̄рӯ’ти вуччати.

373. дӣгха̄ховассекадесехи ча ратйа̄ [ка. 337; рӯ. 350; нӣ. 722; чам̣. 4.4.75; па̄. 5.4.87].

дӣгхо ча ахо ча вассо ча екадесо ча̄ти двандо, екадесо на̄ма пубба, пара̄ди, анан̃н̃а̄сан̇кхйаттхесу дӣгха̄дӣхи ча асан̇кхйехи ча сан̇кхйа̄хи ча пара̄йа раттийа̄ сама̄санто а хоти. часаддена ‘‘чираратта’’нти сиджджхати.

дӣгха̄ раттийо дӣгхараттам̣, дӣгха̄ раттидивапарам̣пара̄тйаттхо. ахо ча ратти ча ахораттам̣, вассена темита̄ ратти вассараттам̣, раттийа̄ пуббам̣ пуббараттам̣, раттийа̄ парам̣ парараттам̣, раттийа̄ ад̣д̣хам̣ ад̣д̣хараттам̣, раттим̣ атикканто атиратто, две раттийо двираттам̣. евам̣ тираттам̣, чатураттам̣, пан̃чараттам̣, чха̄раттам̣, ва̄дхика̄ратта̄ ‘‘екараттам̣, екараттӣ’’ти сиджджхати.

анан̃н̃а̄сан̇кхйаттхесӯти ким̣? дӣгха̄ ратти еттха̄ти дӣгхаратти, хеманто. раттийа̄ самӣпам̣ упаратти.

374. го твачаттхе ча̄лопе [ка. 337; рӯ. 350; нӣ. 722; чам̣. 4.4.77; па̄. 5.4.92].

ачаттхе ча анан̃н̃а̄’сан̇кхйаттхесу ча паватта̄ госаддамха̄ алопат̣т̣ха̄не сама̄санто а хоти.

ран̃н̃о го ра̄джагаво, аттано го сагаво, паресам̣ го парагаво, пан̃чагаво, пан̃чагавам̣. евам̣ дасагавам̣.

алопети ким̣? пан̃чахи гохи кӣто пан̃чагу. еттха ча тена кӣтоти етасмим̣ аттхе таддхитапаччайасса лопо, тена айам̣ апаччайо на хоти, ‘госсӯ’ти оссуттам̣.

ачаттхети ким̣? гаваджа̄ ча га̄во ча гаваджагаво, йомхи госса гаваттам̣.

анан̃н̃а̄сан̇кхйаттхесӯти ким̣? читтагу, упагу.

375. раттидива да̄рагава чатурасса̄ [ка. 337; рӯ. 350; нӣ. 722; чам̣. 4.4.62; па̄. 5.4.77].

ете тайо садда̄ аанта̄ нипаччанте.

ратти ча дива̄ ча раттидивам̣, да̄ра̄ ча га̄во ча да̄рагавам̣, чатассо ассийо йасса со чатурассо, апаччайо, ассисса исса аттам̣.

376. а̄йа̄менугавам̣ [ка. 337; рӯ. 350; нӣ. 722; чам̣. 4.4.69; па̄. 5.4.83].

а̄йа̄ме гамйама̄не анугаванти нипаччате.

гохи анут̣т̣хитам̣ сакат̣ам̣ анугавам̣.

а̄йа̄мети ким̣? гуннам̣ паччха̄ анугу.

377. аккхисма̄н̃н̃аттхе [ка. 337; рӯ. 350; нӣ. 722; чам̣. 4.4.96; па̄. 5.4.113].

ан̃н̃ападаттхе паватта̄ аккхимха̄ сама̄санто а хоти.

виса̄ла̄ни аккхӣни йасса со виса̄лаккхо, вирӯпа̄ни аккхӣни йасса со вирӯпаккхо, анекасахасса̄ни аккхӣни йасса со сахассаккхо, лохита̄ни аккхӣни йасса со лохитаккхо. евам̣ нӣлаккхо, нӣлаккхи ва̄. бахула̄дхика̄ра̄ анан̃н̃аттхепи, аккхӣнам̣ пат̣имукхам̣ паччаккхам̣, аккхӣнам̣ парабха̄го пароккхам̣, аккхӣнам̣ тиробха̄го тироккхам̣. аккхисаддена четтха пан̃чиндрийа̄ни гайханти.

маха̄вуттина̄ квачи сама̄санто а, а̄, ипаччайа̄ хонти.

таттха апаччайе –

ва̄йуно сакха̄ ва̄йусакхо, ва̄йусан̇кха̄то сакха̄ асса̄ти ва̄ ва̄йусакхо, агги, саббесам̣ пийа̄’пийамаджджхатта̄нам̣ сакха̄ти саббасакхо, саббе ва̄ сакха̄йо асса̄ти саббасакхо, метта̄виха̄рӣ. ‘‘саббамитто саббасакхо’’ти [тхерага̄. 648] па̄л̣и. па̄па̄нам̣ сакха̄ти па̄пасакхо, па̄па̄ сакха̄ро йасса̄ти ва̄ па̄пасакхо. ‘‘па̄памитто па̄пасакхо’’ти [дӣ. ни. 3.253] па̄л̣и. пахито песито атта̄ йена̄ти пахитатто, маджджхимо атта̄ сабха̄во йасса̄ти маджджхатто, чха̄там̣ аджджхаттасанта̄нам̣ [сан̣т̣ха̄нам̣ (мӯлапа̄т̣хе)] йасса̄ти чха̄таджджхатто, сухито атта̄ йасса̄ти сухитатто, йато сам̣йато атта̄ йасса̄ти йататто, т̣хито атта̄ асса̄ти т̣хитаттоичча̄ди.

а̄паччайе –

паччаккхо дхаммо йасса̄ти паччаккхадхамма̄, чха̄детӣти чхадо, мохо, виват̣о чхадо йасминти виват̣аччхада̄, самма̄самбуддхо.

ипаччайе –

сундаро гандхо йасса̄ти сугандхи, куччхито гандхо йасса̄ти дуггандхи, пӯтино гандхо йасса̄ти пӯтигандхи, сурабхино гандхо сурабхигандхи. ‘‘сарӣрасса сугандхино, гун̣агандхийутто аха’’нти па̄л̣и.

ити сама̄сантаапаччайара̄си.

на̄на̄десара̄си

378. уттарападе [ка. 333-334; рӯ. 344-345; нӣ. 717-718].

уттарападе паре пуббападе видхи хотӣти аттхо. адхика̄расуттамидам̣.

‘‘абра̄хман̣о, анарийо, абхиккхуко, ананто’’ичча̄дӣсу сама̄се уттарападе паре на-ка̄расса а, ана хонти.

379. накха̄дайо [ка. 328; рӯ. 352; нӣ. 708; чам̣. 5.2.95; па̄. 6.3.75].

накха̄дайо садда̄ напакатика̄ сиджджханти.

на̄’сса кхаматтхӣти накхо, ‘кха’нти сукхам̣, дуккхан̃ча, на̄’сса куламаттхӣти накуло, евам̣на̄мако бра̄хман̣о, пумасса сакам̣ пум̣сакам̣ наттхи пум̣сакам̣ етасминти напум̣сако, кхан̃джанам̣ векаллагаманам̣ кхаттам̣, наттхи кхаттам̣ етасса̄ти наккхаттам̣, кам̣ вуччати сукхам̣, таббируддхатта̄ акам̣ вуччати дуккхам̣, наттхи акам̣ етасминти на̄ко, сагго, на мун̃чатӣти намучи, ма̄ро. на галати на чаватӣти нагарам̣, гехе ваттаббе ‘ага̄ра’нти сиджджхати.

380. наго ва̄ па̄н̣ини [ка. 333-334; рӯ. 344-345; нӣ. 717-718; чам̣. 5.2.96; па̄. 6.3.77; ‘наго ва̄ппа̄н̣ини’ (бахӯсу)].

апа̄н̣имхи наготи сиджджхати ва̄.

на гаччхантӣти нага̄, руккха̄. нага̄, паббата̄. ага̄, руккха̄, ага̄, паббата̄.

апа̄н̣инӣти ким̣? аго васало ким̣ тена. еттха ‘аго’ти дуггатаджано, ‘васало’ти ла̄мако, ‘ким̣ тена̄’ти нинда̄вачанам̣, ‘‘сӣтена̄’’типи па̄т̣хо. евам̣ неке, анеке, нека̄ни, анека̄ни ичча̄ди.

ити на-ра̄си.

381. сахасса сон̃н̃аттхе [ка. 404; рӯ. 370; нӣ. 859; чам̣. 5.2.97; па̄. 6.3.82].

ан̃н̃ападаттхе сама̄се уттарападе паре сахасса со хоти ва̄.

путтена саха йо ваттатӣти сапутто, сахапутто.

ан̃н̃аттхети ким̣? саха катва̄, саха йуджджхитва̄.

382. сан̃н̃а̄йам̣ [ка. 404; рӯ. 370; нӣ. 859; чам̣. 5.2.98; па̄. 6.3.78].

сан̃н̃а̄йам̣ уттарападе паре сахасса со хоти.

саха а̄йаттам̣ са̄йаттам̣, саха пала̄сам̣ сапала̄сам̣, агарука̄рассетам̣ на̄мам̣.

383. апаччаккхе [ка. 404; рӯ. 307; нӣ. 859; чам̣. 5.2.99; па̄. 6.3.80].

апаччаккхе гамйама̄не уттарападе паре сахасса со хоти.

од̣д̣ийати ета̄йа̄ти од̣д̣и, па̄со. од̣д̣ийа̄ саха йо ваттатӣти сод̣д̣и, капото. идха ‘од̣д̣и’ апаччаккха̄. ‘‘са̄гги капото’’типи па̄т̣хо, пичуна̄ саха ваттатӣти сапичука̄, ва̄таман̣д̣алика̄, са̄ ча апаччаккха̄, уггантва̄ а̄ка̄се париббхамантам̣ пичусан̇гха̄т̣ам̣ дисва̄ н̃а̄табба̄. ‘‘саписа̄ча̄ ва̄таман̣д̣алика̄’’типи па̄т̣хо. евам̣ сараджа̄, ва̄та̄, сараккхасӣ, ратти.

384. ака̄ле сакаттхасса [ка. 404; рӯ. 370; нӣ. 859; чам̣. 5.2.110; па̄. 6.3.81].

сакаттхаппадха̄насса сахасаддасса со хоти ака̄ле уттарападе паре.

сабрахмам̣, сачаккам̣.

ака̄лети ким̣? саха пуббан̣хам̣, саха паран̣хам̣, сунаккхаттена саха паваттам̣ пуббан̣хам̣, паран̣ханти аттхо.

385. гантханта̄дхикйе [ка. 404; рӯ. 370; нӣ. 859; чам̣. 5.2.101; па̄. 6.3.79].

гантхасса анто гантханто. йатха̄ там̣ качча̄йанагантхасса анто ун̣а̄дикаппо, адхикабха̄во а̄дхикйам̣, гантханте ча а̄дхикйе ча ваттама̄насса сахасаддасса со хоти уттарападе паре.

саха ун̣а̄дина̄’ йам̣ адхийатети там̣ сон̣а̄ди, сакалам̣ качча̄йанам̣ адхӣтетйаттхо. саха мухуттена сакалам̣ джотим̣ адхӣте самухуттам̣, джотӣти наккхаттасаттхам̣.

а̄дхикйе – садон̣а̄, кха̄рӣ, сакаха̄пан̣ам̣, никкхам̣, сама̄сакам̣, каха̄пан̣ам̣. ниччаттхамидам̣ суттам̣.

386. сама̄насса паккха̄дӣсу ва̄ [ка. 404; рӯ. 370; нӣ. 859; чам̣. 5.2.103-4; па̄. 6.3.84-86].

паккха̄дӣсу уттарападесу сама̄насса со хоти ва̄.

сама̄но паккхо саха̄йо сапаккхо, сама̄но паккхо йасса̄ти ва̄ сапаккхо, сама̄напаккхо ва̄. евам̣ саджа̄ти, сама̄наджа̄ти, саджанападо, саратти.

сама̄но пати йасса̄ са̄ сапати. евам̣ сана̄бхи, сабандху, сабрахмача̄рӣ, сана̄мо. авхайам̣ вуччати на̄мам̣, чандена сама̄нам̣ авхайам̣ йасса со чандасавхайо, саготто, индена сама̄нам̣ готтам̣ йасса со индасаготто, сарӯпам̣, сат̣т̣ха̄нам̣. хари вуччати суван̣н̣ам̣, харина̄ сама̄но ван̣н̣о йасса со хариссаван̣н̣о, сасса двиттам̣. евам̣ син̇гӣниккхасаван̣н̣о, савайо, садхано, садхаммо, саджа̄тийо.

паккха̄дӣсӯти ким̣? сама̄насӣло.

387. ударе ийе [ка. 404; рӯ. 370; нӣ. 859; чам̣. 5.2.105; па̄. 6.3.88].

ийайутте ударе паре сама̄насса со хоти ва̄.

сама̄не ударе джа̄то содарийо, сама̄нодарийо.

ийети ким̣? сама̄нодарата̄.

ан̃н̃есупи сама̄насса со хоти, чандена сама̄на̄ сирӣ йасса там̣ чандассасирӣкам̣, мукхам̣. евам̣ падумассасирӣкам̣, ваданам̣.

маха̄вуттина̄ санта̄дӣнан̃ча со хоти, сам̣виджджати ломам̣ асса̄ти саломако. евам̣ сапаккхако, сам̣виджджанти а̄сава̄ етесанти са̄сава̄, сам̣виджджанти паччайа̄ етесанти саппаччайа̄, сам̣виджджанти аттано уттаритара̄ дхамма̄ етесанти сауттара̄, санто пурисо саппурисо. татха̄ саджджано, саддхаммо, сантасса бха̄во саббха̄во ичча̄ди.

ити са-ра̄си.

388. имассидам̣ [ка. 129; рӯ. 222; нӣ. 305].

уттарападе паре имасса идам̣ хоти.

айам̣ аттхо етасса̄ти идаматтхӣ, сама̄санте ӣ, идаматтхино бха̄во идаматтхита̄. айам̣ паччайо етесанти идаппаччайа̄, идаппаччайа̄нам̣ бха̄во идаппаччайата̄. ‘‘имесам̣ паччайа̄ идаппаччайа̄, идаппаччайа̄ ева идаппаччайата̄’’типи йодженти. ‘ида’нти нипа̄тападампи аттхи, ‘‘рӯпан̃ча хидам̣ бхиккхаве атта̄ абхависса̄, ведана̄ ча хидам̣. сан̃н̃а̄ ча хидам̣. сан̇кха̄ра̄ ча хидам̣ бхиккхаве атта̄ абхависсам̣су’’ ичча̄ди [маха̄ва. 20].

389. пум̣ пумасса ва̄ [ка. 82; рӯ. 149].

уттарападе паре пумасса пум̣ хоти ва̄.

пумасса лин̇гам̣ пуллин̇гам̣, пумасса бха̄во пумбха̄во, пума̄ ча со кокило ча̄ти пун̇кокило, пума̄ ча со го ча̄ти пун̇гаво, ‘го твачаттхе…’ти апаччайо, напум̣сако.

ва̄ти ким̣? пумиттхӣ.

390. т̣а нтантӯнам̣ [ка. 126; рӯ. 101; нӣ. 301].

уттарападе паре нта, нтӯнам̣ т̣а хоти ва̄ квачи.

бхавам̣ патит̣т̣хо йесам̣ те бхавам̣патит̣т̣ха̄, бинда̄гамо. бхагава̄ мӯлам̣ йесам̣ те бхагавам̣мӯлака̄, дхамма̄. евам̣ бхагавам̣пат̣исаран̣а̄, дхамма̄.

бахула̄дхика̄ра̄ тара̄дӣсу ча паресу, махантӣнам̣ атисайена маха̄ти махаттарӣ, раттан̃н̃ӯнам̣ махантасса бха̄во раттан̃н̃умахаттам̣. евам̣ джа̄тимахаттам̣, гун̣амахаттам̣, пун̃н̃амахаттам̣, арахантасса бха̄во арахаттам̣.

391. а [ка. 642; рӯ. 589; нӣ. 1269; чам̣. 5.2.106; па̄. 6.3.89].

уттарападе паре нта, нтӯнам̣ а хоти.

бхавантапатит̣т̣ха̄, майам̣, гун̣авантапатит̣т̣ха̄, майам̣.

392. рӣриккхакесу [ка. 642; рӯ. 589; нӣ. 1269; чам̣. 5.2.107; па̄. 6.3.89-90].

рӣ, риккха, капаччайантесу паресу сама̄насса со хоти.

ниччасама̄сатта̄ ан̃н̃ападена виггахо, сам̣виджджатӣти сама̄но, паччаккхе вийа читте упалаббхатӣти аттхо. сама̄но вийа со диссатӣти садӣ, садиккхо, садисо, сама̄на̄ вийа те диссантӣти садиса̄.

393. нтакимима̄нам̣ т̣а̄кӣт̣ӣ [ка. 126; рӯ. 101; нӣ. 301].

тесу паресу нтапаччайантасса ча ким̣, имасадда̄нан̃ча камена т̣а̄, кӣ, т̣ӣ хонти.

бхавам̣ вийа со диссатӣти бхава̄дӣ, бхава̄диккхо, бхава̄дисо, ко вийа со диссатӣти кӣдӣ, кӣдиккхо, кӣдисо, айам̣ вийа со диссатӣти ӣдӣ, ӣдиккхо, ӣдисо.

394. сабба̄дӣнама̄ [ка. 642; рӯ. 589; нӣ. 1269; чам̣. 5.2.108; па̄. 6.3.91].

тесу паресу сабба̄дина̄мака̄нам̣ йа, та, ета, ан̃н̃а, амха, тумхасадда̄нам̣ анто а̄ хоти.

йа̄дӣ, йа̄диккхо, йа̄дисо, та̄дӣ, та̄диккхо, та̄дисо, ета̄дӣ, ета̄диккхо, ета̄дисо.

395. ветассет̣а [ка. 642; рӯ. 589; нӣ. 1269].

тесу паресу етасса ет̣а хоти ва̄.

едӣ, едиккхо, едисо, ан̃н̃а̄дӣ, ан̃н̃а̄диккхо, ан̃н̃а̄дисо, амха̄дӣ, амха̄диккхо, амха̄дисо, тумха̄дӣ, тумха̄диккхо, тумха̄дисо.

396. тумхамха̄нам̣ та̄мекасмим̣ [ка. 642; рӯ. 589; нӣ. 1269].

тесу паресу екавачане паватта̄нам̣ тумха’ мхасадда̄нам̣ та̄, ма̄ хонти ва̄.

ахам̣ вийа со диссатӣти ма̄дӣ, ма̄диккхо, ма̄дисо, твам̣ вийа со диссатӣти та̄дӣ, та̄диккхо, та̄дисо.

екасминти ким̣? амхе вийа те диссантӣти амха̄дино, амха̄диккха̄, амха̄диса̄, тумхе вийа те диссантӣти тумха̄дино, тумха̄диккха̄, тумха̄диса̄. еттха ча упама̄наттхассева екаттам̣ иччхӣйати, тасма̄ ахам̣ вийа те диссантӣти ма̄диса̄ твам̣ вийа те диссантӣти та̄дино, та̄диса̄типи йуджджанти. ‘‘ма̄диса̄ ве джина̄ хонти, йе патта̄ а̄саваккхайа’’нти [маха̄ва. 11] па̄л̣и, има̄ни пада̄ни упари китакан̣д̣епи а̄гамиссанти.

397. там̣маман̃н̃атра [ка. 143; рӯ. 235; нӣ. 322].

рӣ, риккха, капаччайехи ан̃н̃асмим̣ уттарападе паре тумха’мха̄нам̣ там̣, мам̣а̄деса̄ хонти квачи.

твам̣ лен̣ам̣ йесам̣ те там̣лен̣а̄, ахам̣ лен̣ам̣ йесам̣ те мам̣лен̣а̄ [сам̣. ни. 4.359]. евам̣ там̣дӣпа̄, мам̣дӣпа̄ [сам̣. ни. 4.359], там̣пат̣исаран̣а̄, мам̣пат̣исаран̣а̄.

398. мана̄дйа̄па̄дӣнамо майе ча [ка. 183; рӯ. 386; нӣ. 375].

уттарападе майапаччайе ча паре мана̄дӣнам̣ а̄па̄дӣнан̃ча о хоти.

маносет̣т̣ха̄, маномайа̄, раджоджаллам̣, раджомайам̣, саббо маноган̣о идха ваттаббо, а̄подха̄ту, а̄помайам̣. ануйанти дисодисам̣ [дӣ. ни. 3.281], джӣва твам̣ сарадосатам̣ [джа̄. 1.2.9].

399. парасса сан̇кхйа̄су [ка. 36; рӯ. 47; нӣ. 130].

сан̇кхйа̄су пара̄су парасса о хоти.

паросатам̣, паросахассам̣, паропан̣н̣а̄са дхамма̄, идха парасаддо ‘‘индрийапаропарийатта’’нти еттха вийа адхикаттхава̄чисаддантарам̣, на саббана̄мам̣.

400. джане путхассу [ка. 49; рӯ. 44; нӣ. 129].

джане паре путхасса у хоти.

арийехи путхагева̄йам̣ джаноти путхуджджано. апи ча па̄л̣инайе путхусаддойева бахулам̣ диссати, путху килесе джанентӣти путхуджджана̄, путху на̄на̄саттха̄ра̄нам̣ мукхам̣ уллокентӣти путхуджджана̄, путху на̄на̄огхехи вуйхантӣти путхуджджана̄ [маха̄ни. 51, 94], сан̃н̃а̄на̄на̄ттапутхуттапабхедам̣ пат̣ичча тан̣ха̄на̄на̄ттапутхуттапабхедо хоти [дха. са. ат̣т̣ха. 1], ин̇гха ан̃н̃епи пуччхассу, путхӯ саман̣абра̄хман̣е [сам̣. ни. 1.246]. га̄ма̄ га̄мам̣ вичариссам̣, са̄ваке винайам̣ путхӯ, а̄йата̄ни путхӯни ча, путхуна̄ виджджуван̣н̣ина̄ [джа̄. 2.22.968], путхука̄йа̄ путхубхӯта̄ ичча̄ди. тасма̄ ‘‘путхагева, путхаккаран̣е’’ ичча̄дӣсу тхусса ука̄расса ака̄ро [ака̄роти?] йуджджати.

401. со чхасса̄ха̄йатанесу ва̄ [ка. 374; рӯ. 408; нӣ. 804].

ахе ча а̄йатане ча паре чхасса со хоти ва̄.

чха аха̄ни са̄хам̣. аттхи са̄хасса джӣвитам̣ [джа̄. 2.22.314], ‘са̄хасса̄’ти са̄хам̣+асса̄ти чхедо. сал̣а̄йатанам̣.

ва̄ти ким̣? чха̄хаппат̣иччханна̄ а̄патти [чӯл̣ава. 134], чха а̄йатана̄ни.

402. лтупита̄дӣнама̄ран̇ран̇а [ка. 200; рӯ. 159; нӣ. 415; чам̣. 5.2.20; па̄. 6.3.32].

сама̄суттарападе паре лтупаччайанта̄нам̣ пита̄дӣнан̃ча камена а̄ран̇а, ран̇а хонти ва̄.

саттхуно дассанам̣ саттха̄радассанам̣. евам̣ катта̄раниддесо. ма̄та̄ ча пита̄ ча ма̄тарапитаро, ма̄та̄питӯсу сам̣вад̣д̣хо ма̄та̄питарасам̣вад̣д̣хо.

ва̄ти ким̣? саттхудассанам̣, катту ниддесо, ма̄та̄питаро.

403. виджджа̄йонисамбандхӣнама̄ татра чаттхе [ка. 199; рӯ. 158; нӣ. 736; чам̣. 5.2.21; па̄. 6.3.25].

чаттхасама̄се виджджа̄самбандхӣнам̣ йонисамбандхӣнан̃ча лтупита̄дӣнам̣ а̄ хоти тесвева паресу.

ма̄та̄пита̄, ма̄та̄питаро ичча̄ди.

татра̄ти ким̣? ма̄туйа̄ бха̄та̄ ма̄тубха̄та̄.

еттха ча виджджа̄сиппа̄ни сиккха̄пента̄ а̄чарийа̄ сисса̄нам̣ виджджа̄самбандхӣ ма̄та̄питаро на̄ма.

404. путте [ка. 199; рӯ. 158; нӣ. 736; чам̣. 5.2.22; па̄. 6.3.25].

чатте путте паре виджджа̄йонисамбандхӣнам̣ лтупита̄дӣнам̣ а̄ хоти.

ма̄та̄путта̄ гаччханти, пита̄путта̄ гаччханти. маха̄вуттина̄ тесан̃ча и хоти, ма̄типаккхо, питипаккхо. ма̄тигхо лабхате дукхам̣ [джа̄. 2.19.118], питигхо лабхате дукхам̣, ма̄ттикам̣ дханам̣, петтикам̣ дханам̣ [па̄ра̄. 34]. еттха ча ма̄туйа̄ сантакам̣ ма̄ттикам̣, питуно сантакам̣ петтикам̣, двиттам̣ вуддхи ча. ма̄тито, питито, бха̄та̄ ева бха̄тико, бха̄тикара̄джа̄.

405. джа̄йа̄йа джа̄йам̣ патимхи [ка. 339; рӯ. 358; нӣ. 731; ‘…джайам̣ патимхи’ (бахӯсу)].

патимхи паре джа̄йа̄саддасса джа̄йам̣ хоти.

путтам̣ джанетӣти джа̄йа̄, джа̄йа̄ ча пати ча джа̄йампатӣ [джайампатӣ (бахӯсу)]. атха ва̄ ‘‘джа̄йампатӣ’’ти идам̣ сандхивидхина̄ва сиддхам̣, тасма̄ ‘‘джампатӣ’’типа̄т̣хо сийа̄ йатха̄ ‘‘девара̄джа̄ суджампатӣ’ [сам̣. ни. 1.264]’ти, йатха̄ ча саккатагантхесу ‘‘да̄ро ча пати ча дампатӣ’’ти. идха пана маха̄вуттина̄ патимхи суджа̄та̄йа суджам̣ хоти, да̄расса ча дам̣ хоти, татха̄ джа̄йа̄ ча пати ча джампатӣти нит̣т̣хам̣ гантаббам̣.

йан̃ча вуттийам̣ ‘‘джа̄нипатӣти пакатйантарена сиддхам̣, татха̄ дампатӣ’’ти вуттам̣. таттха путтам̣ джанетӣти джа̄нӣ. джа̄нӣ ча пати ча джа̄нӣпатӣти йуджджати. ‘‘тудампатӣ’’ти па̄т̣хо. качча̄йане ча ‘джа̄йа̄йа ту дам̣джа̄ни патимхӣ’ти. таттха тусаддо падапӯран̣аматте йуджджати.

406. сан̃н̃а̄йамудодакасса [ка. 404; рӯ. 370; нӣ. 257; чам̣. 5.2.65; па̄. 6.3.57].

сан̃н̃а̄йам̣ гамйама̄на̄йам̣ уттарападе паре удакасса удо хоти.

удакам̣ дха̄ретӣти удадхи, махантам̣ удакам̣ дха̄ретӣти маходадхи, удакам̣ пиванти еттха̄ти удапа̄нам̣, удакам̣ пиванти ета̄йа̄ти удапа̄ти.

407. кумбха̄дӣсу ва̄ [ка. 404; рӯ. 370; нӣ. 257; чам̣. 5.2.69; па̄. 6.3.59].

кумбха̄дӣсу паресу удакасса удо хоти ва̄.

удакасса кумбхо удакумбхо, удакакумбхо. евам̣ удапатто, удакапатто, удабинду, удакабинду. маха̄вуттина̄ сйа̄дӣсупи, ‘‘нӣлода̄ поккхаран̣ӣ’’ти па̄л̣и.

408. сота̄дӣсу лопо [ка. 404; рӯ. 370; нӣ. 256].

сота̄дӣсу паресу удакасса усса лопо хоти.

удакасса сотам̣ дакасотам̣, удаке раккхасо дакараккхасо, удакам̣ а̄сайо йесам̣ те дака̄сайа̄, па̄н̣а̄. маха̄вуттина̄ сйа̄дӣсупи, ‘‘даке дака̄сайа̄ сентӣ’’ти [сам̣. ни. 3.78 (тхокам̣ висадисам̣)] па̄л̣и.

409. пубба̄параджджаса̄йамаджджхеха̄хасса н̣хо [ка. 404; рӯ. 370; нхо (сӣ.)].

пубба̄дӣхи парасса ахасса н̣хо хоти.

пуббан̣хо, апаран̣хо, аджджан̣хо, са̄йан̣хо [са̄йанхо], маджджхан̣хо.

на̄на̄десара̄си нит̣т̣хито.

абйайара̄си

410. купа̄дайо ниччамасйа̄дивидхимхи [ка. 324; рӯ. 339; чам̣. 2.2.24; па̄. 2.2.18].

сйа̄дивидхито ан̃н̃аттха куа̄дайо па̄дайо ча садда̄ сйа̄дйантена саха ниччам̣ екаттха̄ хонти.

куччхито бра̄хман̣о кубра̄хман̣о, ӣсакам̣ ун̣хам̣ кадун̣хам̣, па̄кат̣о хутва̄ бхаватӣти па̄тубхӯто, а̄вӣ [‘а̄ви’пи диссати] хутва̄ бхаватӣти а̄вӣбхӯто, тун̣хӣ бхаватӣти тун̣хӣбхӯто, памукхо на̄йако пана̄йако, пака̄рена каритва̄ пакаритва̄ пака̄рена катам̣ пакатам̣, пат̣хамам̣ ва̄ катам̣ пакатам̣, вирӯпо пурисо дуппурисо. евам̣ дуккат̣ам̣, собхан̣о пурисо супурисо. евам̣ сукатам̣, абхидхаммо, абхиттхуто, бхусам̣ кал̣а̄ро а̄кал̣а̄ро, бхусам̣ бандхо а̄бандхо ичча̄ди.

па̄дайо паката̄дйаттхе пат̣хама̄йа екаттха̄ хонти, пакато а̄чарийо па̄чарийо. евам̣ паййако, паро антева̄сӣ пантева̄сӣ, паро путто папутто, паро натта̄ панатта̄.

атйа̄дайо атикканта̄дйаттхе дутийа̄йа, ман̃чам̣ атикканто атиман̃чо. евам̣ атиба̄ло, ативела̄.

ава̄дайо кут̣т̣ха̄дйаттхе татийа̄йа, кокила̄йа авакут̣т̣хам̣ ванам̣ авакокилам̣, ‘авакут̣т̣ха’нти чхад̣д̣итанти ваданти. евам̣ авамайӯрам̣.

парийа̄дайо гила̄на̄дйаттхе чатуттхийа̄, аджджха̄йитум̣ гила̄но парийаджджхено.

нйа̄дайо никкханта̄дйаттхе пан̃чамийа̄, косамбийа̄ никкханто никкосамби, ва̄нато никкхантам̣ нибба̄нам̣.

асйа̄дивидхимхӣти ким̣? руккхам̣ пати виджджотате.

411. чӣ крийаттхехи [чам̣. 2.2.25; па̄. 1.4.60, 61].

чӣпаччайанто саддо крийаттхехи саддехи саха екаттхо хоти.

баласа̄ кирийа балӣкирийа, па̄кат̣ӣкирийа, па̄кат̣ӣбхуййа, па̄кат̣ӣбхавийа.

412. бхӯсана̄дара̄на̄дара̄дӣсвехи саха [чам̣. 2.2.27; па̄. 1.4.63, 64].

алама̄дайо садда̄ бхӯсана̄дӣсу аттхесу етехи крийаттхехи саха екаттха̄ хонти.

бхӯсанам̣ ака̄сӣти алам̣кирийа, самам̣ а̄дарам̣ ака̄сӣти саккачча, асамам̣ ана̄дарам̣ ака̄сӣти асаккачча, биндуно парарӯпаттам̣.

бхӯсана̄дӣсӯти ким̣? алам̣ бхутва̄ гато, ‘ала’нти парийаттам̣, саккатва̄ гато, собхан̣ам̣ катва̄тйаттхо. ‘‘качча, кирийа’’ ичча̄дина̄ сам̣кхиттарӯпехи упападена саха сиддхехи ева екаттхасан̃н̃а̄, на ‘‘катва̄’’ ичча̄дина̄ асам̣кхиттарӯпехи висум̣ сиддхехӣти адхиппа̄йо.

413. ан̃н̃е ча [ка. 324, 327; рӯ. 339, 351; нӣ. 682-688, чам̣. 2.2.30, 33, 34, 37, 44; па̄ 1.4.67, 71, 72, 75, 76; 3.4.63].

ан̃н̃е ча садда̄ крийаттхехи сйа̄дйантехи саха бахулам̣ екаттха̄ хонти.

атирекам̣ абхавӣти паробхуййа. евам̣ тиробхуййа, парокирийа, тирокирийа, урасикирийа, манасикирийа, маджджхекирийа, тун̣хӣбхуййа.

тйа̄дисадда̄пи сан̃н̃а̄бха̄вам̣ патта̄ нипа̄тарӯпа̄ хонти, сйа̄дирӯпа̄ ча. тасма̄ тепи имасмим̣ сутте сан̇гайханти.

аттхикхӣра̄ га̄вӣ, насантипутта̄ иттхӣ, аттхи хутва̄ паччайо аттхипаччайо. евам̣ наттхипаччайо, ахоси ева каммам̣ ахосикаммам̣, ехи ча пасса ча ехипасса, ехипасса ити видха̄нам̣ арахатӣти ехипассико, айам̣ таддхитантасама̄со на̄ма. евам̣ параттха.

ехи бхаддантети вуттопи на етӣти наехибхаддантико [дӣ. ни. 1.394], тит̣т̣ха бхаддантети вуттопи на тит̣т̣хатӣти натит̣т̣хабхаддантико, ехи сва̄гатам̣ туйханти ваданасӣло ехисва̄гатико, ехисва̄гатава̄дӣ [па̄ра̄. 432] ва̄, ехи бхиккхӯти вачанена сиддха̄ упасампада̄ ехибхиккхӯпасампада̄, евам̣ пора̄н̣а̄ а̄хам̣су ва̄, евам̣ пуре а̄сим̣су ва̄ти евам̣ паваттам̣ видха̄нам̣ еттха аттхӣти итиха̄со [дӣ. ни. 1.256], пура̄н̣агантхо, йам̣ пуббе анан̃н̃а̄там̣, там̣ ида̄ни н̃асса̄ми ити паваттасса индрийам̣ анан̃н̃а̄тан̃н̃асса̄мӣтиндрийам̣, асуко ити а̄ха асуко ити а̄ха, асукасмим̣ва̄ гантхе ити а̄ха асукасмим̣ гантхе ити а̄ха̄ти евам̣ паваттавачанам̣ итихитихам̣, ан̃н̃а̄си ити бйа̄като кон̣д̣ан̃н̃о ан̃н̃а̄сикон̣д̣ан̃н̃о [маха̄ва. 8] ичча̄ди.

кечи пана ‘‘саччхикароти, манасикароти, па̄кат̣ӣкароти, а̄вӣкароти, па̄тукароти, алан̇кароти, саккароти, пабхавати, пара̄бхавати’’ ичча̄дӣнампи екаттхӣбха̄вам̣ ваданти. тумантатванта̄дика̄пи еттха сан̇гайханти, гантум̣ ка̄метӣти гантука̄мо, каттука̄мо, дат̣т̣хука̄мо, гантум̣ мано етасса̄ти гантумано, сам̣видха̄йа аваха̄ро сам̣видха̄ваха̄ро, йалопо. евам̣ упа̄да̄йа уппаннам̣ рӯпам̣ упа̄да̄рӯпам̣, анупа̄да̄йа вимутто анупа̄да̄вимутто, пат̣иччасамуппа̄до, а̄хаччабха̄сито, упахаччапаринибба̄йӣ [пу. па. 37], авеччаппаса̄до, чхаккхаттупарамам̣, саттаккхаттупарамо [пу. па. 31] ичча̄ди.

абйайара̄си нит̣т̣хито.

сан̇кхйа̄ра̄си

ида̄ни сан̇кхйа̄ра̄си вуччате.

414. видха̄дӣсу двисса ду [ка. 386; рӯ. 410; нӣ. 811].

видха̄дӣсу паресу двисса ду хоти.

две видха̄ пака̄ра̄ йасса̄ти дувидхо, две пат̣т̣а̄ни йасса̄ти дупат̣т̣ам̣, чӣварам̣, дуван̇гикам̣, джха̄нам̣ ичча̄ди.

415. ди гун̣а̄дӣсу [ка. 386; рӯ. 410; нӣ. 811].

гун̣а̄дӣсу двисса ди хоти.

две гун̣а̄ пат̣ала̄ йасса̄ти дигун̣а̄, сан̇гха̄т̣и, две га̄во дигу, две раттийо дираттам̣, двираттам̣ ва̄.

416. тӣсва [ка. 383; рӯ. 253; нӣ. 815].

тӣсу паресу двисса а хоти.

две ва̄ тайо ва̄ ва̄ра̄ дваттиккхаттум̣, две ва̄ тайо ва̄ патта̄ дваттипатта̄.

417. а̄ сан̇кхйа̄йа̄сата̄донан̃н̃аттхе [ка. 383; рӯ. 253; нӣ. 815; чам̣. 5.2.52; па̄. 6.3.47].

ан̃н̃ападаттхаваджджите сама̄се сата̄дито ан̃н̃асмим̣ сан̇кхйа̄паде паре двисса а̄ хоти.

две ча даса ча два̄даса, двӣхи ва̄ адхика̄ даса два̄даса, два̄вӣсати, дваттим̣са, рассаттам̣.

асата̄доти ким̣? двисатам̣, двисахассам̣.

анан̃н̃аттхети ким̣? две даса йасминти двидаса.

418. тиссе [ка. 404; рӯ. 370; чам̣. 5.2.53; па̄. 6.3.48].

анан̃н̃аттхе асата̄до сан̇кхйа̄паде паре тисса е хоти.

тайо ча даса ча тераса, тӣхи ва̄ адхика̄ даса тераса. евам̣ тевӣсати, теттим̣са.

419. чатта̄лӣса̄до ва̄ [ка. 404; рӯ. 370; чам̣. 5.2.54; па̄. 6.3.49].

чатта̄лӣса̄дӣсу паресу тисса е хоти ва̄.

течатта̄лӣсам̣, тичатта̄лӣсам̣, тепан̃н̃а̄сам̣, типан̃н̃а̄сам̣, тесат̣т̣хи, тисат̣т̣хи, тесаттати, тисаттати, теасӣти, тиасӣти, тенавути, тинавути.

420. двисса̄ ча [ка. 404; рӯ. 370 чам̣. 5.2.54; па̄. 6.3.69].

чатта̄лӣса̄до двисса е хоти ва̄ а̄ ча.

двечатта̄лӣсам̣, два̄чатта̄лӣсам̣, двичатта̄лӣсам̣, двепан̃н̃а̄сам̣, двипан̃н̃а̄сам̣, два̄сат̣т̣хи, двесат̣т̣хи, два̄саттати, двесаттати, два̄сӣти, два̄навути, двенавути. ва̄саддена пан̃н̃а̄самхи а̄ттам̣, асӣтимхи еттан̃ча наттхи.

421. ба̄чатта̄лӣса̄до ва̄ [ка. 380; рӯ. 255; нӣ. 810].

ачатта̄лӣса̄до паре двисса ба̄ хоти ва̄.

ба̄раса, два̄даса, ба̄вӣсати, два̄вӣсати, ба̄ттим̣са, дваттим̣са.

ачатта̄лӣса̄доти ким̣? два̄чатта̄лӣсам̣.

422. чатусса чучо дасе [ка. 390; рӯ. 256; нӣ. 826].

дасе паре чатусса чу, чо хонти ва̄.

чуддаса, чоддаса, чатуддаса.

423. вӣсатидасесу пан̃часса пан̣н̣апанна̄ [ка. 404; рӯ. 370; нӣ. 814].

есу пан̃часса пан̣н̣а, панна̄ хонти ва̄ йатха̄ккамам̣.

пан̣н̣авӣсати, пан̃чавӣсати, паннараса, пан̃чадаса.

424. чхасса со [ка. 374; рӯ. 408; нӣ. 806].

дасе паре чхасса со хоти.

сол̣аса.

425. екат̣т̣ха̄нама̄ [ка. 383; рӯ. 253; нӣ. 815].

дасе паре ека, ат̣т̣ха̄нам̣ а̄ хоти.

ека̄даса, ат̣т̣ха̄раса.

426. ра сан̇кхйа̄то ва̄ [ка. 381; рӯ. 254; нӣ. 812].

ека̄дисан̇кхйамха̄ парасса дасасса ра хоти ва̄.

ека̄раса, ека̄даса, ба̄раса, два̄даса, паннараса, пан̃чадаса, саттараса, саттадаса, ат̣т̣ха̄раса, ат̣т̣ха̄даса, ба̄десе панна̄десе ча ниччам̣. идха на хоти, чатуддаса.

427. чхатӣхи л̣о ча [ка. 379; рӯ. 258; нӣ. 809].

чха, тӣхи парасса дасса л̣о хоти ро ча.

сол̣аса, тераса, тел̣аса.

428. чатуттхататийа̄намад̣д̣худ̣д̣хатийа̄ [ка. 387; рӯ. 411; нӣ. 819].

‘ад̣д̣худ̣д̣хатийа̄’ти ад̣д̣ха̄+уд̣д̣хатийа̄ти чхедо, ад̣д̣хамха̄ паресам̣ чатуттха, татийа̄нам̣ уд̣д̣ха, тийа̄ хонти йатха̄ккамам̣.

ад̣д̣хена чатуттхо ад̣д̣худ̣д̣хо, ад̣д̣хена татийо ад̣д̣хатийо.

сакаттхе н̣йамхи ад̣д̣хатеййо.

429. дутийасса саха дийад̣д̣хадивад̣д̣ха̄ [ка. 387; рӯ. 411; нӣ. 819].

ад̣д̣хамха̄ парасса дутийасса саха ад̣д̣хена дийад̣д̣ха, дивад̣д̣ха̄ хонти.

ад̣д̣хена дутийо дийад̣д̣хо, дивад̣д̣хо.

йатха̄ ча ека, дви,ти, чату, пан̃ча, чха, сатта, ат̣т̣ха, нава, дасасадда̄ паччекам̣ аттано аттхесу нипатанти, татха̄ вӣсати, тим̣сати, чатта̄лӣса, пан̃н̃а̄са, сат̣т̣хи, саттати, асӣти, навутисадда̄ паччекам̣ аттано аттхесу нипатанти, дасасаддасса ка̄рийа̄ на хонти, евам̣ сатасахассасадда̄пӣти дат̣т̣хаббам̣.

тато парам̣ пана даса сахасса̄ни дасасахассам̣, идам̣ ‘нахута’нти ча вуччати, сатам̣ сахасса̄ни сатасахассам̣, идам̣ ‘лаккха’нти ча вуччати, даса сатасахасса̄ни дасасатасахассанти евам̣ дигусама̄савасена ета̄ни пада̄ни сиджджханти.

две сата̄ни двисатам̣, тӣн̣и сата̄ни тисатам̣, две сахасса̄ни двисахассам̣, тӣн̣и сахасса̄ни тисахассам̣ ичча̄дӣни дигумхи вутта̄нева.

ган̣анапатхе пана екат̣т̣ха̄нам̣, дасат̣т̣ха̄нам̣, сатат̣т̣ха̄нам̣, сахассат̣т̣ха̄нам̣, дасасахассат̣т̣ха̄нам̣, сатасахассат̣т̣ха̄нам̣, дасасатасахассат̣т̣ха̄нанти има̄ни сатта т̣ха̄на̄ни камена дасагун̣ита̄ни хонти. таттха екат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма екам̣, две, тӣн̣и ичча̄ди. дасат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма даса, вӣсам̣, тим̣сам̣ ичча̄ди. сатат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма сатам̣, двисатам̣, тисатам̣ ичча̄ди. сахассат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма сахассам̣, двисахассам̣, тисахассам̣ ичча̄ди. евам̣ упарипи. екамекасмин̃ча т̣ха̄не нава пада̄ни ча нава антаранаванта̄ни ча хонти. айам̣ мӯлабхӯми на̄ма.

тадуттари кот̣ибхӯми на̄ма. таттхапи екат̣т̣ха̄нам̣, дасат̣т̣ха̄нам̣, сатат̣т̣ха̄нам̣ичча̄дӣни сатта т̣ха̄на̄ни хонти. таттха мӯлабхӯмийа̄ антимат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ дасагун̣ите кате кот̣ибхӯмийам̣ екат̣т̣ха̄нам̣ хоти, идхапи сатта т̣ха̄на̄ни камена дасагун̣ита̄нийева, идха дасакот̣исатасахассам̣ антимат̣т̣ха̄нам̣ бхавати.

тадуттари пакот̣ибхӯми на̄ма. еттхапи сатта т̣ха̄на̄ни хонти. таттха кот̣ибхӯмийа̄ антимат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ дасагун̣ите кате пакот̣ибхӯмийам̣ екат̣т̣ха̄нам̣ хоти, идхапи сатта т̣ха̄на̄ни дасагун̣ита̄нийева, дасапакот̣исатасахассам̣ антимат̣т̣ха̄нам̣, имина̄ найена саббабхӯмӣсу упарӯпари бхӯмисан̇канти ча т̣ха̄набхедо ча ведитаббо.

айам̣ панеттха бхӯмиккамо-мӯлабхӯми, кот̣ибхӯми, пакот̣ибхӯми, кот̣ипакот̣ибхӯми, нахутабхӯми, ниннахутабхӯми, аккхобхин̣ӣбхӯми [бхинӣ, бханӣтипи диссанти], биндубхӯми, аббудабхӯми, нираббудабхӯми, ахахабхӯми, абабабхӯми, ат̣ат̣абхӯми, согандхикабхӯми, уппалабхӯми, кумудабхӯми, пун̣д̣арӣкабхӯми, падумабхӯми, катха̄набхӯми, маха̄катха̄набхӯми, асан̇кхйеййабхӯмӣти екавӣсати бхӯмийо саттачатта̄лӣсасатам̣ т̣ха̄на̄ни ча хонти.

нирайабхӯмӣнам̣ камена пана аббудабхӯми, нираббудабхӯми, абабабхӯми, ат̣ат̣абхӯми, ахахабхӯми, кумудабхӯми, согандхикабхӯми, уппалабхӯми, пун̣д̣арӣкабхӯми, падумабхӯмӣти ваттаббо. еттха ча йасма̄ па̄л̣ибха̄са̄йам̣ дасасатасахассам̣ на̄ма саттамат̣т̣ха̄нам̣ наттхи, чха т̣ха̄на̄ни ева аттхи, тасма̄ гарӯ ат̣т̣хакатха̄су [сам̣. ни. 1.181] а̄гатанайена саттамат̣т̣ха̄нам̣ уллан̇гхетва̄ чхат̣т̣хат̣т̣ха̄нато упари бхӯмисан̇кантим̣ катхента̄ сатагун̣итам̣ катва̄ катхенти, сатасахасса̄нам̣ сатам̣ кот̣и, кот̣исатасахасса̄нам̣ сатам̣ пакот̣и ичча̄ди.

таттха сатасахасса̄нам̣ сатам̣ на̄ма дасасатасахасса̄нам̣ дасакамева хоти, тасма̄ татха̄ катхента̄пи бхӯмӣнам̣ саббат̣т̣ха̄на̄нан̃ча дасагун̣асиддхимева катхентӣти ведитаббам̣. йасма̄ ча ган̣анабхӯмисан̇кха̄то ган̣анапатхо на̄ма на̄на̄десава̄сӣнам̣ васена на̄на̄видхо хоти, тасма̄ дӣпавам̣се аккхобхин̣ӣ, бинду, катха̄на, маха̄катха̄на̄ни ваджджетва̄ па̄л̣инайена саттараса бхӯмийова вутта̄. качча̄йане [ка. 394, 395; рӯ. 416, 417] пуббе дассита̄ екавӣсати бхӯмийо, саккатагантхесу тато са̄дхикабхӯмийо, каттхачи пана маха̄балаккхандхапарийанта̄ сат̣т̣хи бхӯмийоти а̄гата̄.

таттха сакасакабхӯмито атирекаваттхӯни ган̣анапатхавӣтиватта̄ни на̄ма хонти, йесам̣ пана мӯлабхӯмиматтам̣ аттхи, тесам̣ кот̣иматта̄нипи ваттхӯни ган̣анапатха̄тикканта̄ни ева.

апи ча ‘ган̣анапатхавӣтиватта’нти ча ‘ган̣анапатха̄тикканта’нти ча ‘асан̇кхйеййа’нти ча аттхато екам̣. тасма̄ идхапи вӣсати бхӯмийо ева ануккамена дасагун̣ита̄ ган̣анапатха̄ на̄ма хонти. асан̇кхйеййанти пана дасагун̣авинимутта̄ ган̣анапатха̄тиккантабхӯми ева вуччати. маха̄катха̄набхӯма̄тиккантато пат̣т̣ха̄йа хи анантамаха̄патхавийа̄ саббапам̣сучун̣н̣а̄нипи идха асан̇кхйеййабхӯмийам̣ сан̇гайханти. итаратха̄ асан̇кхйеййанти ча ган̣анапатхабхӯмӣти ча вируддхаметанти.

дӣпавам̣се ча ‘‘тато упари абхӯми, асан̇кхйеййанти вуччатӣ’’ти вуттам̣. таттха ‘абхӯмӣ’ти вачанена ган̣анапатхабхӯми ева пат̣исиддха̄, на ту ган̣анапатха̄тикканта̄ висум̣ асан̇кхйеййабхӯми на̄ма. чарийа̄пит̣акасам̣ван̣н̣ана̄йампи [чарийа̄. ат̣т̣ха. нида̄накатха̄] айаматтхо вутто. асан̇кхйеййабхӯмийампи асан̇кхйеййа̄нам̣ чӯл̣а, маха̄дивасена анекаппабхедо даккхин̣авибхан̇гасуттена [ма. ни. 3.370] дӣпетаббо.

садданӣтийам̣ [нӣ. 833] пана па̄л̣инайам̣ гахетва̄ ‘‘вӣсати аббуда̄ни екам̣ нираббудам̣ на̄ма. вӣсати нираббуда̄ни екам̣ абабам̣ на̄ма’’ ичча̄дина̄ нираббуда̄дӣнам̣ сан̇кхйа̄нампи вӣсатиматтагун̣ам̣ на̄ма вуттам̣. там̣ на йуджджати. нирайесу хи вӣсатиматтагун̣ена аббуда, нираббуда̄дӣнам̣ дасаннам̣ нирайа̄нам̣ та̄ни на̄ма̄ни сиддха̄ни бхаванти. гарӯ пана та̄ни на̄ма̄ни гахетва̄ дасагун̣асиддхесу ган̣анапатхесу паккхипим̣су, тасма̄ на̄маматтена садиса̄ни бхаванти, гун̣авидхи пана висадисоева.

еван̃чакатва̄ па̄л̣ийампи бакабрахма̄сутте [сам̣. ни. 1.175] ‘‘сатам̣ сахасса̄нам̣ нираббуда̄нам̣, а̄йум̣ паджа̄на̄ми тава̄хам̣ брахме’’ти вуттам̣. еттха ча йади ган̣анабхӯмипатхепи нираббуда̄нам̣ вӣсатиматтена абабабхӯми бхавеййа, евам̣ сати нираббуда̄нам̣ сатасахассам̣ на̄ма на вуччеййа. джа̄такат̣т̣хакатха̄йан̃ча [джа̄. ат̣т̣ха. 3.7.69] ‘‘нираббудасатасахасса̄нам̣ екам̣ ахахам̣ на̄ма, еттакам̣ бакасса брахмуно тасмим̣бхаве авасит̣т̣хам̣ а̄йӯ’’ти вуттам̣. тасма̄ имам̣ ган̣анабхӯмипатхам̣ патва̄ вӣсатигун̣ам̣ на̄ма наттхӣти сиддхам̣ хоти. аккхобхин̣ӣ, бинду, катха̄на, маха̄катха̄на̄нипи ан̃н̃ато гахетва̄ паккхитта̄ни сийум̣. евам̣ паккхитта̄нан̃ча чуддасаннам̣ сан̇кхйа̄нам̣ качча̄йане камоккамата̄ пана паччха̄джа̄та̄ сийа̄ти.

ити нируттидӣпанийа̄ на̄ма моггалла̄набйа̄каран̣адӣпанийа̄

сама̄сакан̣д̣о чатуттхо.

5. таддхита

атха таддхитавидха̄нам̣ дӣпийате.

таддхитавутти на̄ма вичитра̄ хоти, са̄тисайена вичитран̃а̄н̣ахитам̣ вахати, тасма̄ тесам̣ тесам̣ кулапутта̄нам̣ хитанти таддхитам̣, имасмим̣ кан̣д̣е саббавидха̄насса на̄мам̣. там̣ пана ат̣т̣хавидхам̣ хоти апаччам̣, анекаттхам̣, ассаттхи, бха̄вакаммам̣, парима̄н̣ам̣, сан̇кхйа̄, кхуддакам̣, на̄на̄ттанти.

апаччара̄си

430. н̣о ва̄пачче [ка. 344; рӯ. 361; нӣ. 752; чам̣. 2.4.16; па̄. 4.1.92; ‘сара̄нама̄дисса̄…’ (бахӯсу)].

чхат̣т̣хйанта̄ на̄мамха̄ тасса апаччанти аттхе викаппена н̣апаччайо хоти. ва̄саддо ва̄кйа, сама̄са̄нам̣ викаппанаттхо, ито парам̣ ануваттате, тена саббаттха викаппавидхи сиджджхати. н̣а̄нубандхо вуддхйаттхо, со пайогааппайогӣ. васит̣т̣хасса апаччанти аттхе имина̄ суттена васит̣т̣хамха̄ н̣апаччайо, со са̄мйаттхан̃ча апаччаттхан̃ча убхайам̣ вадати, чхат̣т̣хӣ ча апаччападан̃ча тена вуттаттха̄ на̄ма хонти, васит̣т̣хападам̣ паччайена саха екаттхам̣ хоти, убхайам̣ екато хутва̄ путтасса на̄мам̣ хотӣти аттхо. тато ‘екаттхата̄йа’нти чхат̣т̣хийа̄ лопо, апаччападам̣ пана вуттаттхаматтена луппати. тан̃хи сутте падха̄набха̄вена ниддит̣т̣хам̣ хоти, на чхат̣т̣хӣти, маха̄вуттина̄ ва̄ пада̄нам̣ лопо. евам̣ саббаттха.

431. пада̄нама̄дисса̄йуван̣н̣асса̄ео н̣а̄нубандхе [ка. 405; рӯ. 365; нӣ. 860].

пада̄нам̣ а̄дибхӯтасса ака̄расса ча иван̣н̣у’ван̣н̣асса ча а̄, е, о вуддхийо хонти н̣а̄нубандхе паччайе парети пада̄диа-ка̄расса а̄вуддхи, сйа̄дйуппатти.

ва̄сит̣т̣хо, пурисо, ва̄сит̣т̣хӣ, иттхӣ, ва̄сит̣т̣хам̣, кулам̣, васит̣т̣хасса путто ва̄сит̣т̣хо, васит̣т̣хасса дхӣта̄ ва̄сит̣т̣хӣ, васит̣т̣хасса кулам̣ ва̄сит̣т̣ханти евампи йоджетум̣ йуджджати.

таттха ‘васит̣т̣хасса̄’ти етена готтассева питубхӯтам̣ а̄дипурисам̣ вадати. касма̄? готтасаддатта̄. еван̃хи сати тасмим̣ готте пачча̄джа̄та̄ саббепи джана̄ тасса апачча̄ на̄ма хонти.

432. маджджхе [ка. 404; рӯ. 370; нӣ. 859].

маджджхе паватта̄нам̣ а, йуван̣н̣а̄нам̣ а̄, е, овуддхийо хонти ва̄ квачи.

ва̄сет̣т̣хо, ва̄сет̣т̣хӣ, ва̄сет̣т̣хам̣. ва̄саддена ‘‘васит̣т̣хасса путто дхӣта̄ кула’’нти ва̄кйам̣ ва̄ ‘‘васит̣т̣хапутто васит̣т̣хадхӣта̄ васит̣т̣хакула’’нти сама̄сам̣ ва̄ викаппети. евам̣ саббаттха.

бхарадва̄джасса апаччам̣ бха̄радва̄джо, виса̄миттасса [бха̄радва̄джасса… веса̄миттасса… (рӯ.)] апаччам̣ веса̄митто, готамасса апаччам̣ готамо, кассапасса апаччам̣ кассапо, васудевасса апаччам̣ ва̄судево. евам̣ ба̄ладево.

упагусса апаччанти еттха ‘уван̣н̣асса̄ван̇а…’ти н̣а̄нубандхе паччайе паре уван̣н̣асса аван̇а хоти. опагаво, опагавӣ, опагавам̣, мануно апаччам̣ ма̄наво, бхаггуно апаччам̣ бхаггаво, пан̣д̣уно апаччам̣ пан̣д̣аво, упавиндусса апаччам̣ опавиндаво ичча̄ди.

433. ваччха̄дито н̣а̄нан̣а̄йана̄ [ка. 345; рӯ. 366; нӣ. 754; па̄. 4.1.93, 94, 162, 163].

чхат̣т̣хунтехи ваччха̄дӣхи готтасаддаган̣ехи тасса апаччанти аттхе н̣а̄нубандха̄ а̄на, а̄йанапаччайа̄ хонти ва̄.

ваччхасса апаччам̣ ваччха̄но, ваччха̄йано, ваччха̄нӣ, ваччха̄йанӣ, ваччха̄нам̣, ваччха̄йанам̣. евам̣ качча̄но, качча̄йано, ка̄тийа̄но, ка̄тийа̄йано, са̄кат̣а̄но, са̄кат̣а̄йано, кан̣ха̄но, кан̣ха̄йано, моггалла̄но, моггалла̄йано, аггивесса̄но [аггивессанотипи диссати дӣ. ни. 1.176; ма. ни. 1.353 а̄дайо], аггивесса̄йано, мун̃ча̄но, мун̃ча̄йано, кун̃ча̄но, кун̃ча̄йано ичча̄ди.

434. каттика̄видхава̄дӣхи н̣еййан̣ера̄ [ка. 346; рӯ. 367; нӣ. 755; па̄. 4.1.120, 123, 126, 127, 128, 129, 131].

чхат̣т̣хйантехи каттика̄дӣхи видхава̄дӣхи ча тасса апаччанти аттхе камена н̣а̄нубандха̄ еййа, ерапаччайа̄ хонти ва̄.

н̣еййе – каттика̄йа на̄ма девадхӣта̄йа апаччам̣ каттикеййо, вината̄йа на̄ма девийа̄ апаччам̣ венатеййо, рохин̣ийа̄ на̄ма девийа̄ апаччам̣ рохин̣еййо, бхагинийа̄ апаччам̣ бха̄гинеййо, надийа̄ на̄ма иттхийа̄ апаччам̣ на̄деййо. евам̣ антеййо, а̄хеййо, ка̄меййо, сучийа̄ апаччам̣ сочеййо, ба̄ла̄йа апаччам̣ ба̄леййо ичча̄ди.

н̣ере – видхава̄йа апаччам̣ ведхаверо, видхава̄ на̄ма матапатика̄ иттхӣ. бандхукийа̄ апаччам̣ бандхукеро, на̄л̣икийа̄ на̄ма иттхийа̄ путто на̄л̣икеро, саман̣асса упаджджха̄йасса путто са̄ман̣еро, саман̣ийа̄ паваттинийа̄ дхӣта̄ са̄ман̣ерӣ ичча̄ди.

435. н̣йа дичча̄дӣхи [ка. 347; рӯ. 368; нӣ. 756; чам̣. 2.4.2; па̄. 4.1.85].

чхат̣т̣хунтехи дитиичча̄дӣхи тасса апаччанти аттхе н̣а̄нубандхо йапаччайо хоти ва̄.

436. лопован̣н̣иван̣н̣а̄нам̣ [ка. 261; рӯ. 369; нӣ. 509].

йе паре аван̣н̣асса иван̣н̣асса ча лопо хотӣти н̣йамхи паре аван̣н̣и’ван̣н̣а̄нам̣ лопо.

дитийа̄ на̄ма девадхӣта̄йа апаччам̣ деччо, адитийа̄ апаччам̣ а̄диччо.

таттха иван̣н̣алопе ‘таваггаваран̣а̄нам̣ йе чаваггабайан̃а̄’ти йамхи паре таваггасса чаваггаттам̣, пуна ‘ваггаласехи те’ти йасса пуббарӯпаттам̣, кун̣д̣анийа̄ апаччам̣ кон̣д̣ан̃н̃о.

437. уван̣н̣асса̄ван̇а саре [ка. 348; рӯ. 371; нӣ. 757].

саре паре уван̣н̣асса аван̇а хотӣти уван̣н̣асса аваттам̣. ‘таваггаваран̣а̄на…’нти суттена васса баттам̣, пуна ‘ваггаласехи те’ти суттена йасса пуббарӯпаттам̣, бха̄туно апаччам̣ бха̄табйо.

438. а̄ н̣и [ка. 347; рӯ. 368; нӣ. 756; чам̣. 2.4.19; па̄. 4.1.95].

расса̄’ка̄рантато апаччаттхе н̣а̄нубандхо расси’паччайо хоти ва̄.

даккхасса апаччам̣ даккхи. евам̣ дон̣и, ва̄сави, сакйапутти, на̄т̣апутти, да̄сапутти, да̄руно апаччам̣ да̄рави [вича̄ретаббамидам̣], варун̣асса апаччам̣ ва̄рун̣и. евам̣ кан̣д̣и, ба̄ладеви, па̄ваки, джинадаттасса апаччам̣ дженадатти, суддходани, ануруддхи ичча̄ди.

439. ра̄джато н̃о джа̄тийам̣ [ка. 347; рӯ. 368; нӣ. 756; чам̣. 2.4.70; па̄. 4.1.137].

джа̄тийам̣ гамйама̄на̄йам̣ ра̄джасаддамха̄ апаччаттхе н̃апаччайо хоти ва̄.

ран̃н̃о апаччам̣ ра̄джан̃н̃о, ра̄джакуласса путтоти аттхо.

джа̄тийанти ким̣? ра̄джапутто.

440. кхатта̄ йийа̄ [ка. 347; рӯ. 368; нӣ. 756; чам̣. 2.4.69; па̄. 4.1.138].

джа̄тийам̣ гамйама̄на̄йам̣ кхаттасаддамха̄ апаччаттхе йа, ийапаччайа̄ хонти.

кхаттакуласса апаччам̣ кхатйо, кхаттийо.

джа̄тийантвева? кхатти.

441. мануто ссасан̣а [ка. 348; рӯ. 371; нӣ. 753; чам̣. 2.4.94, 95; па̄. 4.1.161].

джа̄тийам̣ гамйама̄на̄йам̣ манусаддамха̄ апаччаттхе сса, сан̣апаччайа̄ хонти.

мануно апаччам̣ мануссо, ма̄нусо, ману на̄ма каппе а̄дикхаттийо маха̄самматара̄джа̄, иттхийам̣ мануссӣ, ма̄нусӣ,

джа̄тийантвева? ма̄н̣аво.

442. джанападана̄масма̄ джанакхаттийа̄ ран̃н̃е ча н̣о [ка. 352; рӯ. 376; нӣ. 765; чам̣. 2.4.96; па̄. 4.1.168; ‘‘джанападана̄масма̄ кхаттийа̄…’’ (бахӯсу)].

джанава̄чина̄ ча кхаттийава̄чина̄ ча джанападана̄мамха̄ ран̃н̃е ча апачче ча н̣о хоти.

пан̃ча̄ла̄нам̣ джана̄нам̣ ра̄джа̄ пан̃ча̄ло, пан̃ча̄ласса кхаттийасса апаччам̣ пан̃ча̄ло. евам̣ косало, ма̄гадхо, окка̄ко [дӣ. ни. 1.267].

джанападана̄масма̄ти ким̣? дасаратхаран̃н̃о путто да̄саратхи [да̄сарат̣т̣хи].

джанакхаттийа̄ти ким̣? пан̃ча̄ласса бра̄хман̣асса апаччам̣ пан̃ча̄ли.

443. н̣йа курусивӣхи [ка. 346; рӯ. 367; нӣ. 755; чам̣. 2.4.101 …пе… 4.1.172].

куру, сивисаддехи апачче ран̃н̃е ча н̣йо хоти.

куруран̃н̃о апаччам̣ корабйо [джа̄. 1.14.228, 232, 236], курурат̣т̣хава̄сӣнам̣ ра̄джа̄ корабйо, кораббо, пуббарӯпаттам̣, сивиран̃н̃о апаччам̣ себйо, сивират̣т̣хава̄сӣнам̣ ра̄джа̄ себйо.

апаччара̄си нит̣т̣хито.

анекаттхара̄си

444. н̣а ра̄га̄ тена раттам̣ [ка. 347; рӯ. 368; нӣ. 756; чам̣. 3.1.1 …пе… 4.2.1].

раджджанти ваттхам̣ етена̄ти ра̄го, раджанаваттху, ра̄гава̄чимха̄ тена раттанти аттхе н̣о хоти.

каса̄вена раттам̣ ваттхам̣ ка̄са̄вам̣ [дха. па. 9], ка̄са̄йам̣ ва̄. евам̣ косумбхам̣, халиддийа̄ раттам̣ ха̄лиддам̣, па̄т̣ан̇гена раттам̣ па̄т̣ан̇гам̣, ман̃джит̣т̣хам̣, кун̇кумам̣ ичча̄ди.

‘‘нӣлам̣ ваттхам̣, пӣтам̣ ваттха’’нтиа̄дӣсу пана нӣла, пӣта̄дисадда̄ гун̣асаддатта̄ паччайена вина̄ гун̣аниссайам̣ даббам̣ ваданти. евам̣ саббесу гун̣асадда, джа̄тисадда, на̄масаддесу.

445. наккхаттениндуйуттена ка̄ле [ка. 352; рӯ. 376; нӣ. 765; чам̣. 3.1.5; па̄. 4.2.3].

индуйуттена наккхаттена лаккхите ка̄ле таннаккхаттава̄чӣхи н̣о хоти.

пун̣н̣ачандайуттена пхуссанаккхаттена лаккхита̄ пхусса̄, ратти, пхуссо, ахо. евам̣ ма̄гхо ичча̄ди.

наккхаттена̄ти ким̣? гаругахена лаккхита̄ ратти.

индуйуттена̄ти ким̣? пхуссена лаккхито мухутто.

ка̄лети ким̣? пхуссена лаккхита̄ аттхасиддхи.

446. са̄сса девата̄ пун̣н̣ама̄сӣ [ка. 352; рӯ. 376; нӣ. 765; чам̣. 3.1.18, 19 …пе… 4.2.21-24].

са̄ асса девата̄, са̄ асса пун̣н̣ама̄сӣти аттхе пат̣хаманта̄ н̣о хоти.

буддхо асса девата̄ти буддхо, йо буддхам̣ аттано а̄раккхадеватам̣ вийа гарум̣ катва̄ вичарати, нирантарам̣ ва̄ ‘‘буддхо буддхо’’ти ва̄чам̣ ниччха̄рети, тассетам̣ на̄мам̣. сугато асса девата̄ти согато, махиндадево асса девата̄ти ма̄хиндо. евам̣ йа̄мо, сомо, ва̄рун̣о.

пхуссӣ асса пун̣н̣ама̄сӣти пхуссо, ма̄со. евам̣ ма̄гхо, пхаггуно, читто, веса̄кхо, джет̣т̣хамӯло, а̄сал̣хо, са̄ван̣о, пот̣т̣хапа̄до, ассайуджо, каттико, ма̄гасиро.

пун̣н̣ама̄сӣти ким̣? пхуссӣ асса пан̃чамӣ титхӣ.

447. тамадхӣте там̣ джа̄на̄ти кан̣ика̄ ча [ка. 351; рӯ. 374; нӣ. 764; чам̣. 3.1.37 …пе… 4.2.59].

етесу аттхесу дутийанта̄ н̣о ча ко ча н̣ико ча̄ти ете паччайа̄ хонти.

н̣амхи – бйа̄каран̣ам̣ адхӣте джа̄на̄ти ва̄ веййа̄каран̣о [дӣ. ни. 1.256]. паккхе ‘‘веййа̄каран̣ико, бйан̃джанам̣ адхӣте джа̄на̄ти ва̄ веййан̃джанико’’ти има̄ни н̣икена сиджджханти.

камхи-чхандам̣ адхӣте джа̄на̄ти ва̄ чхандо. евам̣ падако [дӣ. ни. 1.256], на̄мако.

н̣икамхи-винайам̣ адхӣте джа̄на̄ти ва̄ венайико, суттантико, а̄бхидхаммико.

еттха ча ‘веййа̄каран̣о’ти паде виййа̄каран̣ам̣ адхӣтети ва̄кйам̣, ‘вейан̃джанико’ти паде вийан̃джанам̣ адхӣтети. упари ‘дова̄рико, соваггика’нти падесупи ‘дува̄ре нийутто, сувагга̄йа сам̣ваттатӣ’ти ва̄кйам̣, аттхам̣ катхентена пана дува̄ра, суваггасадда̄нам̣ таддхитабха̄ве ева сиддхатта̄ два̄рети ча сагга̄йа̄ти ча катхетаббо.

448. тасса висайе десе [ка. 352; рӯ. 376; нӣ. 365; чам̣. 3.1.61; па̄. 4.2.52, 53].

тасса десарӯпе висайе чхат̣т̣хунта̄ н̣о хоти.

тхӯйамига̄ васа̄тино на̄ма, васа̄тӣнам̣ висайо десо ва̄са̄то. идха адесарӯпатта̄ н̣о на хоти, чаккхусса висайо рӯпам̣.

449. нива̄се танна̄ме [ка. 352; рӯ. 376; нӣ. 365; чам̣. 3.1.64; па̄. 4.2.69].

танна̄мабхӯте нива̄се чхат̣т̣хйанта̄ н̣о хоти.

сивӣнам̣ нива̄со десо себйо. васам̣ аденти бхаккхантӣти васа̄да̄, бйаггха̄ сӣха̄ ва̄, васа̄да̄нам̣ нива̄со десо ва̄са̄до.

450. анубхаве [ка. 352; рӯ. 376; нӣ. 765; чам̣. 3.1.65; па̄. 4.2.70].

самӣпе бхавам̣ анубхавам̣, ‘‘адӯрабхаве’’типи па̄т̣хо, танна̄ме анубхаве десе чхат̣т̣хйанта̄ н̣о хоти.

видиса̄йа анубхавам̣ ведисам̣, нагарам̣, удумбарасса анубхавам̣ одумбарам̣, вима̄нам̣.

451. тена ниббатте [ка. 352; рӯ. 376; нӣ. 765; чам̣. 3.1.66; па̄. 4.2.68].

танна̄ме тена ниббатте десе татийанта̄ н̣о хоти.

кусамбена на̄ма исина̄ ниббатта̄ косамбӣ, иттхийам̣ ӣ, нагарӣ. евам̣ ка̄кандӣ, ма̄кандӣ, сахассена дханена ниббатта̄ са̄хассӣ, парикха̄, айан̃ча татийа̄ хетумхи каттари каран̣е ча йатха̄йогам̣ йуджджати.

452. тамидхаттхи [ка. 352; рӯ. 376; нӣ. 765; чам̣. 3.1.67; па̄. 4.2.67].

там̣ идха аттхӣти аттхе танна̄ме десе пат̣хаманта̄ н̣о хоти.

удумбара̄ асмим̣ десе сантӣти одумбаро, бадара̄ асмим̣ десе сантӣти ба̄даро. евам̣ паббаджо.

453. татра бхаве [ка. 352; рӯ. 376; нӣ. 765; чам̣. 3.2.48; па̄. 4.2.133].

татра бхаваттхе саттамйанта̄ н̣о хоти.

удаке бхаво одако, маччхо, ураси бхаво орасо, путто, са̄гамо. нагаре бхаво на̄гаро. евам̣ джа̄нападо, ма̄гадхо, капилаваттхумхи бхаво ка̄пилаваттхаво, ‘уван̣н̣асса̄ван̇а…’ти усса аваттам̣. косамбийам̣ бхаво косамбо, митте бхава̄ метта̄, пуре бхава̄ порӣ [дӣ. ни. 1.9], ва̄ча̄, манасмим̣ бхаво ма̄насо. еттха пана –

454. мана̄дӣнам̣ сака [ка. 404; рӯ. 370; нӣ. 859].

н̣а̄нубандхе паччайе паре мана̄дӣнам̣ анте са̄гамо хотӣти саббаттха маноган̣а̄дӣнам̣ анте са̄гамо.

ма̄насо, ра̄го, ма̄наса̄, тан̣ха̄, ма̄насам̣, сукхам̣. евам̣ четасо, четаса̄, четасам̣. квачи мано ева ма̄насам̣, чето ева четасотипи йуджджати.

455. аджджа̄дӣхи тано [ка. 352; рӯ. 376; нӣ. 765; чам̣. 3.15; па̄. 4.2.105].

татра бхавоти аттхе аджджа̄дӣхи тано хоти.

аджджа бхаво аджджатано, аттхо, аджджаттанӣ, вибхатти, двиттам̣, аджджатанам̣, хитам̣, све бхаво сва̄тано, маха̄вуттина̄ есса а̄ттам̣. хиййо бхаво хиййаттано, хиййаттано, хиййаттанам̣, осса аттам̣ двиттан̃ча.

456. пура̄то н̣о ча [ка. 352; рӯ. 376; нӣ. 765].

татра бхавоти аттхе пура̄саддамха̄ н̣о ча тано ча хонти.

пуре бхаво пура̄н̣о, идха н̣о анубандхо на хоти, пора̄н̣о ва̄, пура̄тано.

457. ама̄тваччо [ка. 352; рӯ. 376; нӣ. 765; чам̣. 3.2.13; па̄. 4.2.104].

ама̄саддамха̄ бхаваттхе аччо хоти. ‘ама̄’ти сахаттхава̄чӣ.

ра̄джакиччесу ран̃н̃а̄ саха бхаватӣти амаччо [дӣ. ни. т̣ӣ. 1.339].

458. маджджха̄дӣхимо [ка. 353; рӯ. 378; нӣ. 767; чам̣. 3.2.82; па̄. 4.3.8, 22; ‘маджджха̄дитвимо’ (бахӯсу)].

маджджха̄дӣхи бхаваттхе имо хоти.

маджджхе бхаво маджджхимо. евам̣ антимо, хет̣т̣химо, упаримо, оримо, паччхимо, аббхантаримо, паччантимо, пураттхимо.

459. кан̣а н̣еййа н̣еййака йийа̄ [ка. 352; рӯ. 376; нӣ. 765; чам̣. 3.2.4, 5, 6 …пе… 4.2.94, 95, 97, 119-130].

бхаваттхе саттамйанта̄ ете пан̃ча паччайа̄ хонти.

кан̣а-кусина̄ра̄йам̣ бхаво косина̄рако, магадхесу бхаво ма̄гадхако, а̄ран̃н̃ако, виха̄ро.

н̣еййа-ган̇га̄йам̣ бхаво ган̇геййо, паббатеййо, ване бхаво ва̄неййо.

н̣еййака-косалеййако, ба̄ра̄н̣асеййако, чампеййако, митхилеййако, идха на вуддхи.

йа-га̄ме бхаво гаммо, диве бхаво диббо,

ийа-га̄мийо, га̄мико, йасса каттам̣, ударе бхаво одарийо, одарико, диве бхаво дивийо, пан̃ча̄лийо, бодхипаккхийо, локийо.

460. н̣ико [ка. 351; рӯ. 374; нӣ. 764; чам̣. 3.2.40, 41, 42; па̄. 4.2.126, 127, 128].

бхаваттхе саттамйанта̄ н̣ико хоти.

са̄радико, дивасо, са̄радика̄, ратти, са̄радикам̣, пуппхам̣. бхавасаддена четтха ан̃н̃епи аттхе упалаккхети, паббатато паккханда̄ надӣ паббатеййа̄, кимӣнам̣ косе джа̄там̣ косеййам̣, ваттхам̣. евам̣ сивеййам̣, ба̄ра̄н̣асеййам̣.

461. тамасса сиппам̣ сӣлам̣ пан̣йам̣ пахаран̣ам̣ пайоджанам̣ [ка. 351; рӯ. 374; нӣ. 764; чам̣. 3.4.49-66 …пе… 4.4.47-65].

тамасса сиппам̣, тамасса сӣлам̣, тамасса пан̣йам̣, тамасса пахаран̣ам̣, тамасса пайоджананти аттхесу пат̣хаманта̄ н̣ико хоти.

сиппе – вӣн̣а̄ва̄данамасса сиппам̣ вен̣ико. еттха ча вӣн̣а̄саддена вӣн̣а̄ва̄данам̣ вуччати. екаттхӣбха̄васа̄маттхийан̃хетам̣. евам̣ саббаттха. евам̣ модин̇гико, па̄н̣авико, вам̣сико.

сӣле-пам̣сукӯладха̄ран̣ам̣ асса сӣлам̣ пам̣сукӯлико, пам̣сукӯлам̣ дха̄ретум̣ сӣламасса̄ти ва̄ пам̣сукӯлико. сӣласаддена четтха вата, дхамма, са̄дхука̄ра̄пи гайханти, пам̣сукӯлам̣ дха̄рети сӣлена̄ти пам̣сукӯликотипи йуджджати. евам̣ течӣварико, пин̣д̣ам̣ пин̣д̣ам̣ пататӣти пин̣д̣апа̄то, пин̣д̣а̄ча̄рена ладдхабходжанам̣, пин̣д̣апа̄тайа̄панам̣ асса сӣланти пин̣д̣апа̄тико, пин̣д̣апа̄тена йа̄петум̣ сӣлан̃ча ватан̃ча дхаммо ча гарука̄ро ча асса̄ти пин̣д̣апа̄тико.

‘пан̣йа’нти виккеййаваттху вуччати, гандхо пан̣йам̣ асса̄ти гандхико. евам̣ телико, гол̣ико.

пахаранти етена̄ти пахаран̣ам̣, а̄вудхабхан̣д̣ам̣, ча̄по пахаран̣амасса̄ти ча̄пико. евам̣ томарико, муггарико.

пайоджанам̣ вуччати пхалам̣, упадхи пайоджанамасса̄ти опадхикам̣ [а. ни. 8.59], пун̃н̃ам̣, сатам̣ пайоджанамасса̄ти са̄тикам̣. евам̣ са̄хассикам̣ [джа̄. 2.21.415].

462. там̣ ханта̄рахати гаччхатун̃чхати чарати [ка. 351; рӯ. 374; нӣ. 764; чам̣. 3.4.27-43; па̄. 4.4.28-46].

там̣ ханти, там̣ арахати, там̣ гаччхати, там̣ ун̃чхати, там̣ чаратӣти аттхесу дутийанта̄ н̣ико хоти.

паккхӣхи паккхино хантӣти паккхико. евам̣ са̄кун̣ико [а. ни. 2.263 (са̄куникотипи диссати)], ма̄йӯрико, маччхехи маччхе ханатӣти маччхико. евам̣ дхенуко, магехи маге ханатӣти ма̄гавико, маджджхе ва̄гамо. евам̣ ха̄рин̣ико, ‘харин̣о’ти маго ева. сӯкарико, идха на вуддхи.

сатам̣ арахатӣти са̄тикам̣. евам̣ са̄хассикам̣.

парада̄рам̣ гаччхатӣти па̄рада̄рико, парада̄рико ва̄. евам̣ патхико, маггико.

бадаре ун̃чхати гавесатӣти ба̄дарико. евам̣ а̄малакико.

дхаммам̣ чаратӣти дхаммико. евам̣ адхаммико.

463. тена катам̣ кӣтам̣ бандхам̣ абхисан̇кхатам̣ сам̣сат̣т̣хам̣ хатам̣ ханти джитам̣ джайати диббати кхан̣ати тарати чарати вахати джӣвати [ка. 350; рӯ. 373; нӣ. 364; чам̣. 3.4.1-26; па̄. 4.4.1-27].

тена катам̣, тена кӣтам̣…пе… тена джӣвати иччаттхесу татийанта̄ н̣ико хоти.

ка̄йена катам̣ ка̄йикам̣. евам̣ ва̄часикам̣, ма̄насикам̣, ва̄тена като ва̄тико, а̄ба̄дхо.

сатена мӯлена кӣтам̣ бхан̣д̣ам̣ са̄тикам̣. евам̣ са̄хассикам̣.

варатта̄йа йотта̄йа бандхито ва̄раттико, айаса̄ бандхито а̄йасико, са̄гамо. евам̣ па̄сико.

гхатена абхисан̇кхатам̣ сам̣сат̣т̣хам̣ ва̄ гха̄тикам̣. евам̣ гол̣икам̣, да̄дхикам̣, ма̄ричикам̣.

джа̄лена хато джа̄лико, маччхо.

джа̄лена хантӣти джа̄лико, джа̄лакеват̣т̣о. евам̣ ба̄л̣исико [сам̣. ни. 2.158].

аккхехи джитам̣ дханам̣ аккхикам̣. евам̣ са̄ла̄кикам̣.

аккхехи джайати диббатӣти ва̄ аккхико.

кхан̣иттийа̄ кхан̣атӣти кха̄н̣иттико. евам̣ кудда̄лико, идха на вуддхи.

ул̣умпена таратӣти ол̣умпико, ул̣умпико ва̄. евам̣ на̄вико [джа̄. 2.20.149], гопуччхико.

сакат̣ена чаратӣти са̄кат̣ико. евам̣ ратхико, йа̄нико, дан̣д̣ико,

кхандхена вахатӣти кхандхико. евам̣ ам̣сико, сӣсико, идха на вуддхи.

ветанена джӣватӣти ветанико. евам̣ бхатико, касико, кайико, виккайико, бхатика̄дӣсу на вуддхи.

464. тасса сам̣ваттати [ка. 351; рӯ. 374; нӣ. 765; чам̣. 3.4.67-69; па̄. 4.4.66-68].

тасса сам̣ваттатӣти аттхе чатуттхйанта̄ н̣ико хоти.

пуна бхава̄йа сам̣ваттатӣти поноббхавико, пунасса оттам̣, бхасса двиттам̣, поноббхавика̄ [маха̄ва. 14], тан̣ха̄, лока̄йа сам̣ваттатӣти локико, сут̣т̣ху агготи сагго, сагга̄йа сам̣ваттатӣти соваггикам̣ [дӣ. ни. 1.163], пун̃н̃ам̣. евам̣ дит̣т̣хадхаммикам̣, сампара̄йикам̣.

465. тато самбхӯтама̄гатам̣ [ка. 351; рӯ. 374; нӣ. 765; чам̣. 3.3.49-51; …пе… 4.3.77-79].

тато самбхӯтам̣, тато а̄гатам̣ иччаттхесу пан̃чамйанта̄ н̣ико хоти.

ма̄тито самбхӯтам̣ а̄гатам̣ ва̄ маттикам̣ [па̄ра̄. 34], двиттам̣ рассо ча. евам̣ петтикам̣. н̣йа, н̣ийа̄пи диссанти, сурабхито самбхӯтам̣ сорабхйам̣, тханато самбхӯтам̣ тхан̃н̃ам̣, питито самбхӯто петтийо. евам̣ маттийо. н̣йамхи-маччо.

466. таттха васати видито бхатто нийутто [ка. 351; рӯ. 374; нӣ. 765; чам̣. 3.4.70-75 …пе… 4.4.69-74].

етесваттхесу саттамйанта̄ н̣ико хоти.

руккхамӯле васатӣти руккхамӯлико. евам̣ а̄ран̃н̃ико, соса̄нико.

еттха ча васатӣти са̄ман̃н̃авачанепи тассӣла, таббата, таддхамма, тасса̄дхука̄рита̄нам̣ васена аттхо ведитаббо таддхитапаччайа̄нам̣ пасиддхаттхадӣпакатта̄. на хи руккхамӯле мухуттаматтам̣ васанто руккхамӯликоти вохарӣйати.

локе видито локико.

чатумаха̄ра̄джесу бхатта̄ ча̄тумаха̄ра̄джика̄ [сам̣. ни. 5.1081].

два̄ре нийутто дова̄рико. евам̣ бхан̣д̣а̄га̄рико, навакаммико, идха на вуддхи. ‘‘джа̄тикийо, андхакийо’’ ичча̄дӣсу маха̄вуттина̄ кийо.

467. тассидам̣ [ка. 351; рӯ. 374; нӣ. 764; чам̣. 3.3.85-102; па̄. 4.3.120-133].

тасса иданти аттхе чхат̣т̣хунта̄ н̣ико хоти.

сан̇гхасса айам̣ сан̇гхико, виха̄ро, сан̇гхика̄, бхӯми, сан̇гхасса идам̣ сан̇гхикам̣, бхан̣д̣ам̣. евам̣ пуггаликам̣, ган̣икам̣, маха̄джаникам̣, сакйапуттасса есоти сакйапуттико. евам̣ на̄т̣апуттико, да̄сапуттико.

468. н̣икассийо ва̄ [ка. 404; рӯ. 370; нӣ. 756].

н̣икапаччайасса ийо хоти ва̄.

сакйапуттийо, сакйапуттико ичча̄ди.

469. н̣о [ка. 352; рӯ. 376; нӣ. 765; чам̣. 3.3.85; па̄. 4.3.120].

тассиданти аттхе чхат̣т̣хунта̄ н̣о хоти.

качча̄йанасса идам̣ качча̄йанам̣, бйа̄каран̣ам̣. евам̣ согатам̣, са̄санам̣, ма̄хим̣сам̣, мам̣са̄ди.

470. гава̄дӣхи йо [ка. 353; рӯ. 378; нӣ. 781].

тассиданти аттхе гава̄дӣхи йо хоти.

471. йамхи госса ча [ка. 78; рӯ. 31; нӣ. 229].

йаванте паччайе паре госса ча уван̣н̣а̄нан̃ча аван̇а хотӣти ава̄десо. ‘таваггаваран̣а̄на…’нти суттена васса баттам̣, гуннам̣ идам̣ габйам̣, мам̣са̄ди, ду вуччати руккхо, тасса идам̣ дабйам̣, даббам̣, мӯла̄ди.

анекаттхара̄си нит̣т̣хито.

ассаттхира̄си

472. таметтхассаттхӣти манту [ка. 369; рӯ. 403; нӣ. 793; чам̣. 4.2.98; па̄. 5.2.94].

там̣ еттха аттхи, там̣ асса аттхӣти аттхесу пат̣хаманта̄ мантупаччайо хоти, иван̣н̣у’ван̣н̣о’ка̄рехи манту. таттха иван̣н̣антехи ниччам̣, упат̣т̣хита̄ сати етасмим̣ аттхи, етасса ва̄ аттхӣти сатима̄. евам̣ гатима̄, матима̄, дхитима̄ [сам̣. ни. 1.1952; джа̄. 2.22.1451], аттхадассима̄ [джа̄. 2.22.1451], сирӣма̄ [джа̄. ат̣т̣ха. 1.авидӯренида̄накатха̄] ичча̄ди.

уван̣н̣антехи пана

473. а̄йусса̄йаса мантумхи [ка. 371; рӯ. 404; нӣ. 797].

мантумхи паре а̄йусса а̄йаса̄десо хоти.

дӣгхам̣ а̄йу асмим̣ аттхи, асса ва̄ аттхӣти а̄йасма̄ [маха̄ни. 49]. евам̣ чаккхума̄, бандхума̄, бха̄н̣ума̄ ичча̄ди.

бахӯ га̄во асмим̣ санти, асса ва̄ сантӣти гома̄. чандима̄, па̄пима̄падесу ча маха̄вуттина̄ имантупаччайам̣ иччханти. таттха чандасан̇кха̄там̣ вима̄нам̣ асса аттхӣти чандима̄ [дха. па. 387], девапутто, упача̄рена пана вима̄нампи чандима̄ти вуччати, девапуттопи чандоти вуччати. ати вийа па̄по аджджха̄сайо асса аттхӣти па̄пима̄ [сам̣. ни. 1.137], ма̄ро. на хи аппакена па̄пена па̄пима̄ти вуччати пахӯта̄дивасена пасиддхе ева манта̄дӣнам̣ паваттанато. вуттан̃хи вуттийам̣ –

‘‘пахӯте ча пасам̣са̄йам̣, нинда̄йан̃ча̄тиса̄йане.

ниччайоге ча сам̣сагге, хонтиме мантуа̄дайо’’ти [мога. 78].

таттха пахӯте-гома̄ [сам̣. ни. 1.12], дханава̄ти.

пасам̣са̄йам̣-джа̄тима̄, гун̣ава̄ти.

нинда̄йам̣-валима̄ти.

атиса̄йане – буддхима̄, ван̣н̣ава̄ти.

ниччайоге-сатима̄, сӣлава̄, дан̣д̣ӣти.

сам̣сагге – халиддима̄ти.

татха̄ виджджама̄нехи ева сатиа̄дӣхи сатима̄ ичча̄дайо вуччанти, на атӣтехи ана̄гатехи ча авиджджама̄нехи, касма̄? аттхисаддена паччуппаннена ниддит̣т̣хатта̄. евам̣ пана сати катхам̣ пуббепи твам̣ сатима̄ а̄си, ана̄гатепи сатима̄ бхависсасӣти идам̣ сиддханти? тадапи тада̄ виджджама̄на̄йа ева сатийа̄ сиддханти.

го, ассо, мануссо ичча̄дӣсу джа̄тисаддесу тесам̣ дабба̄бхидха̄насаматтхатта̄ манта̄дайо на хонти, татха̄ нӣло пат̣о, сукко пат̣оичча̄дӣсу гун̣асаддесу тиссо, пхуссоичча̄дӣсу на̄масаддесу ча. йесам̣ пана дабба̄бхидха̄наса̄маттхийам̣ наттхи, тесвева хонти, буддхима̄, пан̃н̃ава̄, рӯпава̄, ван̣н̣ава̄ ичча̄ди.

374. имийа̄ [ка. 353; рӯ. 378; нӣ. 768].

пат̣хаманта̄ мантваттхе има, ийа̄ хонти.

бахаво путта̄ асса асмим̣ ва̄ сантӣти путтимо, паттхат̣а̄ китти асса асмим̣ ва̄ аттхӣти киттимо. евам̣ пхалимо, кхандхимо, руккхо, путтийо, каппимо, каппийо, джат̣имо, джат̣ийо, тхирам̣ гун̣аджа̄там̣ асса асмим̣ ва̄ аттхӣти тхерийо, ха̄набха̄го асса аттхи, асмим̣ ва̄ виджджатӣти ха̄набха̄гийо. евам̣ т̣хитибха̄гийо, висесабха̄гийо, ниббедхабха̄гийо ичча̄ди.

еттха ча па̄л̣ийам̣ чандима̄, путтима̄садда̄нам̣ симхи ра̄джа̄диган̣арӯпам̣ диссати, раттима̄бха̄ти чандима̄ [дха. па. 387], путтехи нандати путтима̄ти [сам̣. ни. 1.12]. киттима̄саддасса пана киттимасса киттиматоти рӯпанти.

475. вантва̄ван̣н̣а̄ [ка. 368; рӯ. 402; нӣ. 792; чам̣. 6.3.35 …пе… 8.2.9].

аван̣н̣абхӯта̄ пат̣хаманта̄ мантваттхе ванту хоти.

ниччасӣлавасена висуддхам̣ сӣлам̣ асса аттхи, асмим̣ ва̄ виджджатӣти сӣлава̄, пасаттхо гун̣о асса аттхи, асмим̣ ва̄ виджджатӣти гун̣ава̄.

евам̣ саббаттха падаттха̄нурӯпам̣ мантваттхависесо ваттаббо, пат̣исандхисахагата̄ пан̃н̃а̄ асса аттхӣти пан̃н̃ава̄, паччайе паре дӣгха̄нам̣ квачи рассаттам̣. видати етена̄ти видо, н̃а̄н̣ам̣, видо етасса аттхи, етасмим̣ ва̄ виджджатӣти видва̄, бйан̃джане пуббассаралопо.

аван̣н̣а̄ти ким̣? сатима̄, бандхума̄.

бахула̄дхика̄ра̄ расмива̄, лаккхива̄, йасассива̄, бхайадассива̄, массува̄, га̄н̣д̣ӣвадханва̄типи сиджджханти. таттха га̄н̣д̣ӣвадхану асса аттхи, асмим̣ ва̄ виджджатӣти га̄н̣д̣ӣвадханва̄, бйан̃джане пуббассаралопо.

476. дан̣д̣а̄дӣхикаӣ ва̄ [ка. 366; рӯ. 400; нӣ. 790; чам̣. 4.2.118-121; па̄. 5.2.115-6].

техи мантваттхе ика, ӣ хонти ва̄.

ниччам̣ гахито дан̣д̣о асса аттхи, асмим̣ ва̄ виджджатӣти дан̣д̣ико, дан̣д̣ӣ, дан̣д̣ава̄. евам̣ гандхико, гандхӣ, гандхава̄, рӯпико, рӯпӣ, рӯпава̄. ин̣аса̄мике ваттаббе дхана̄ ико, дханико, ан̃н̃атра дханӣ, дханава̄, аттхико, аттхӣ, аттхава̄.

еттха ча асаннихитена аттхена аттхо асса аттхӣти аттхико, махаггхена аттхико махаггхаттхико. евам̣ дханаттхико, пун̃н̃аттхико, сеййаттхико, айам̣ аттхо етасса̄ти идаматтхӣ, па̄т̣авена аттхо асса̄ти па̄т̣аваттхӣ. евам̣ чхекаттхӣ, кусалаттхӣичча̄дӣни сиджджханти.

ван̣н̣асадданта̄ пана ӣйева хоти, брахмуно ван̣н̣о сан̣т̣ха̄нам̣ асса аттхӣти брахмаван̣н̣ӣ. атха ва̄ брахмуно ван̣н̣о брахмаван̣н̣о, брахмаван̣н̣о вийа ван̣н̣о йасса со брахмаван̣н̣ӣ. евам̣ брахмаваччхасӣ, ‘ваччхаса’нти сӣсам̣, таддхитантасама̄сападам̣ на̄метам̣. евам̣ деваван̣н̣ӣ.

хаттха, данта̄дӣхи джа̄тийам̣ ӣ, хаттхӣ, дантӣ, гаджо, да̄т̣хӣ, кесарӣ, сӣхо, ан̃н̃атра хаттхава̄, дантава̄. брахмача̄римхи ваттаббе ван̣н̣ато ӣйева, ван̣н̣ӣ, ан̃н̃атра ван̣н̣ава̄. поккхара̄дӣхи десе ӣйева, поккхарам̣ вуччати камалам̣, поккхаран̣ӣ, пуна иттхийам̣ нӣ, пуббаӣ-ка̄расса аттам̣, уппалинӣ, кумудинӣ, бхисинӣ, мул̣а̄линӣ, са̄лукинӣ, падумам̣ еттха десе аттхӣти падумӣ, тато иттхийам̣ нӣ, падуминӣ, пуббаӣ-ка̄расса рассаттам̣, саббам̣ камала̄карасса ва̄ камалагаччхасса ва̄ на̄мам̣, ан̃н̃атра поккхарава̄ хаттхӣ, идха сон̣д̣а̄ поккхарам̣ на̄ма.

сикхӣ, сикха̄ва̄, ма̄лӣ, ма̄ла̄ва̄, сӣлӣ, сӣлава̄, балӣ, балава̄. сама̄сантепи ӣ, нидда̄сӣлӣ, сабха̄сӣлӣ, ба̄хубалӣ, ӯрубалӣ. сукха, дуккхехи ӣйева, сукхӣ, дуккхӣ ичча̄ди.

477. тапа̄дӣхи сӣ [ка. 365; рӯ. 399; нӣ. 789; чам̣. 4.2.106; па̄. 5.2.102; ‘… ссӣ’ (бахӯсу)].

тапа̄дӣхи мантваттхе сӣ хоти ва̄.

тапо асса асмим̣ ва̄ виджджатӣти тапассӣ, двиттам̣. евам̣ йасассӣ, теджассӣ, мано асса аттхӣти манассӣ.

ва̄твева? йасава̄.

478. н̣о тапа̄ [ка. 370; рӯ. 405; нӣ. 795; чам̣. 4.2.106; па̄. 5.2.103].

тапамха̄ мантваттхе н̣о хоти.

тапо асса аттхӣти та̄пасо, иттхийам̣ та̄пасӣ.

479. мукха̄дито ро [ка. 367; рӯ. 401; нӣ. 791; чам̣. 4.2.110, 111; па̄. 5.2.106, 107].

мукха̄дӣхи мантваттхе ро хоти.

асам̣йатам̣ мукхам̣ асса аттхӣти мукхаро, суси асса аттхӣти сусиро, руккхо, ӯсо кха̄ро йасмим̣ аттхӣти ӯсаро, кха̄рабхӯмиппадесо, мадху расо асса аттхӣти мадхуро, гул̣о, нага̄ еттха сантӣти нагаро, бахупаббатаппадесо, ‘‘нагара’’нтипи па̄т̣хо, кун̃джо вуччати хану, кун̃джаро, хаттхӣ, ун̣н̣ата̄ данта̄ асса сантӣти дантуро, хаттхӣйева, маха̄вуттина̄ асса уттам̣.

480. тундйа̄дӣхи бхо [ка. 364; рӯ. 398; нӣ. 387; чам̣. 4.2.148; па̄. 5.2.139].

тундиичча̄дӣхи мантваттхе бхо хоти ва̄.

тунди вуччати вуддха̄ на̄бхи, тундибхо, валийо етасмим̣ аттхӣти валибхо.

ва̄твева? тундима̄.

481. саддха̄дитва [ка. 370; рӯ. 405; нӣ. 795; чам̣. 4.2.105; па̄. 5.2.101 (садда̄дивха?)].

саддха̄дӣхи мантваттхе а хоти.

саддха̄ асса аттхи, асмим̣ ва̄ виджджатӣти саддхо. евам̣ пан̃н̃о, сато.

ва̄твева? пан̃н̃ава̄, сатима̄.

482. а̄лва̄бхиджджха̄дӣхи [ка. 359; рӯ. 384; нӣ. 779; чам̣. 4.2.157; па̄. 3.2.158].

абхиджджха̄дӣхи мантваттхе а̄лу хоти ва̄.

абхиджджха̄ адхика̄ асса аттхӣти абхиджджха̄лу, сӣталадуккхам̣ адхикам̣ асса аттхӣти сӣта̄лу, дхаджа̄ бахула̄ асмим̣ ратхе сантӣти дхаджа̄лу, дайа̄ бахула̄ асса̄ти дайа̄лу, пурисачиттам̣ бахулам̣ асса̄ти пуриса̄лу, пурисалола̄ иттхӣ.

ва̄твева? дайа̄ва̄.

483. пиччха̄дитвило [ка. 364; рӯ. 398; нӣ. 787; чам̣. 4.2.102, 103; па̄. 5.2.99, 100].

пиччха̄дито мантваттхе ило хоти ва̄.

пиччхам̣ тӯлам̣ асса аттхи, тасмим̣ ва̄ виджджатӣти пиччхило, пиччхава̄, тӯларуккхо, пиччхила̄ сиппали [сиппалӣ, сӣмбалӣ, семмалӣтипи диссати], пхенило [пхен̣илотипи диссати], пхенава̄, адда̄рит̣т̣хако, джат̣ило, джат̣а̄ва̄, та̄пасо, тун̣д̣ило, тун̣д̣ава̄, адхика̄ ва̄ча̄ асса аттхӣти ва̄ча̄ло, маха̄вуттина̄ илопо.

484. сӣла̄дито во [ка. 364; рӯ. 398; нӣ. 787; чам̣. 4.2.113; па̄. 5.2.109].

сӣла̄дӣхи мантваттхе во хоти.

ниччараккхитасӣлам̣ асса аттхи, асмим̣ ва̄ виджджатӣти сӣлаво, пурисо, сӣлава̄, иттхӣ, кеса̄ атидӣгха̄ асмим̣ сантӣти кесаво, кесава̄, апарима̄н̣а̄ ан̣н̣а̄ удака̄ асмим̣ сантӣти ан̣н̣аво, махантам̣ балам̣ асса аттхӣти балаво, балава̄, балавам̣. га̄н̣д̣ӣ вуччати сандхи, бахаво га̄н̣д̣ӣ асмим̣ аттхӣти га̄н̣д̣ӣвам̣, дхану [ган̣д̣асса ган̣д̣амигасин̇гасса айам̣ га̄н̣д̣ӣ, со асса аттхӣти га̄н̣д̣ӣти га̄н̣д̣ӣво. (пан̃чака̄т̣ӣка̄). га̄н̣д̣ӣмен̣д̣асин̇гамасса аттхӣти га̄н̣д̣ӣвам̣, дхану. (пайогасиддхи). га̄н̣д̣ӣ гантхи, со аттхи асса асмим̣ ва̄ га̄н̣д̣ӣво аджджунадхану, (мугдхабодхат̣ӣка̄)], бахука̄ ра̄джӣ асса аттхӣти ра̄джӣвам̣, пан̇каджам̣.

485. ма̄йа̄медха̄хи вӣ [ка. 364; рӯ. 398; нӣ. 787; чам̣. 4.2.137; па̄. 5.2.121].

етехи мантваттхе вӣ хоти.

ма̄йа̄вӣ, медха̄вӣ.

486. иссаре а̄мйува̄мӣ [ка. 364; рӯ. 398; нӣ. 787; чам̣. 4.2.143; па̄. 5.2.126; ‘‘сиссаре…’’ (бахӯсу)].

иссарабхӯте мантваттхе а̄мӣ, ува̄мӣ хонти.

иссарийат̣т̣ха̄набхӯтам̣ сам̣ асса аттхӣти са̄мӣ, сува̄мӣ [су. ни. 671], иттхийам̣ са̄минӣ, сува̄минӣ, биндулопо, ка̄гаме са̄мико.

487. лаккхйа̄ н̣о а ча [ка. 364; рӯ. 398; нӣ. 787; па̄. 5.2.100].

лаккхӣмха̄ мантваттхе н̣о хоти, ӣка̄расса аттан̃ча хоти.

лаккхӣ сирӣ етасса аттхӣти лаккхан̣о.

488. ан̇га̄ но калйа̄н̣е [ка. 364; рӯ. 398; нӣ. 787; па̄. 5.2.100].

калйа̄н̣е ваттаббе ан̇гамха̄ мантваттхе но хоти.

калйа̄н̣ам̣ ан̇гам̣ етисса̄ иттхийа̄ аттхӣти ан̇гана̄.

489. со лома̄ [ка. 364; рӯ. 398; нӣ. 787; чам̣. 4.2.104; па̄. 5.2.100].

ломамха̄ мантваттхе сапаччайо хоти.

бахӯни лома̄ни асса сантӣти ломасо. еттха ‘со’ти суттавибха̄гена ‘‘сумедхасо, бхӯримедхасо’’ ичча̄дӣнипи сиджджханти.

ассаттхира̄си нит̣т̣хито.

бха̄ва, каммара̄си

490. тасса бха̄вакаммесу тта та̄ ттана н̣йа н̣еййан̣ийа н̣а ийа̄ [ка. 360; рӯ. 387; нӣ. 780; чам̣. 4.1.136-153; па̄. 5.1.119-136].

тасса бха̄во, тасса камманти аттхе чхат̣т̣хунта̄ ете ат̣т̣ха паччайа̄ бахулам̣ бхаванти.

таттха бхаванти буддхи, садда̄ етасма̄ти бха̄во, садда̄нам̣ аттано аттхесу а̄димхи уппаттика̄ран̣ам̣, чирака̄лам̣ паваттика̄ран̣ан̃ча. таттха а̄димхи паваттика̄ран̣ам̣ бйаппаттинимиттам̣ на̄ма. чирака̄лам̣ паваттика̄ран̣ам̣ паваттинимиттам̣ на̄ма. тадубхайампи джа̄ти, дабба, гун̣а, крийа̄, на̄мавасена пан̃чавидхам̣ хоти.

таттха ‘‘госса бха̄во готта’’нти еттха годжа̄ти бха̄во на̄ма.

‘‘дан̣д̣ино бха̄во дан̣д̣итта’’нти еттха дан̣д̣адаббам̣ бха̄во на̄ма.

‘‘нӣласса пат̣асса бха̄во нӣлатта’’нти еттха нӣлагун̣о бха̄во на̄ма.

‘‘па̄чакасса бха̄во па̄чакатта’’нти еттха пачанакрийа̄ бха̄во на̄ма.

‘‘тиссана̄масса джанасса бха̄во тиссатта’’нти еттха тиссана̄мам̣ бха̄во на̄ма.

таттха госса бха̄воти госаддам̣ сутва̄ годаббе гобуддхийа̄ ва̄ годаббам̣ дисва̄ тасмим̣ даббе говоха̄расса ва̄ паваттика̄ран̣анти аттхо. евам̣ сесесупи йатха̄нурӯпам̣ аттхо ведитаббо.

ттамхи-готтам̣, дан̣д̣иттам̣, па̄чакаттам̣, тиссаттам̣ ичча̄ди.

та̄мхи-сан̇ган̣ика̄ра̄мата̄, нидда̄ра̄мата̄, бхасса̄ра̄мата̄ ичча̄ди.

ттанамхи-путхуджджанаттанам̣, веданаттанам̣, джа̄раттанам̣, джа̄йаттанам̣ ичча̄ди.

н̣йамхи-аласасса бха̄во а̄ласйам̣, саман̣асса бха̄во са̄ман̃н̃ам̣, бра̄хман̣асса бха̄во бра̄хман̃н̃ам̣, сӣласама̄дхипан̃н̃а̄гун̣о са̄ман̃н̃ан̃ча бра̄хман̃н̃ан̃ча на̄ма. та̄пасасса бха̄во та̄пасйам̣, нипун̣асса бха̄во непун̃н̃ам̣, випуласса бха̄во вепуллам̣, ран̃н̃о бха̄во раджджам̣, а̄паббатасса кхеттасса бха̄во а̄паббатйам̣, да̄йа̄дасса бха̄во да̄йаджджам̣, висамасса бха̄во весаммам̣, сакхино бха̄во сакхйам̣, ва̄н̣иджа̄нам̣ бха̄во ва̄н̣иджджам̣ ичча̄ди.

н̣еййамхи – сучисса бха̄во сочеййам̣. евам̣ а̄дхипатеййам̣ ичча̄ди.

н̣ийамхи-а̄ласийам̣, мадабха̄во мадийам̣. евам̣ даккхийам̣, пурохитабха̄во порохитийам̣, бйаттасса бха̄во веййаттийам̣, бйа̄ват̣асса бха̄во веййа̄ват̣ийам̣, има̄ни две пуббе веййа̄каран̣ападам̣ вийа сиддха̄ни.

н̣амхи-гаруно бха̄во га̄раво, пат̣убха̄во па̄т̣авам̣ ичча̄ди.

ийамхи-адхипатибха̄во адхипатийам̣, пан̣д̣итабха̄во пан̣д̣итийам̣, бахуссутабха̄во бахуссутийам̣, наггасса бха̄во наггийам̣, сӯрабха̄во сӯрийам̣, вӣрабха̄во вӣрийам̣ ичча̄ди.

камматтхе каммам̣ на̄ма крийа̄, аласасса каммам̣ аласаттам̣, аласата̄, аласаттанам̣, а̄ласйам̣, а̄ласеййам̣, а̄ласийам̣, а̄ласам̣, аласийам̣ ичча̄ди.

491. бйа ваддхада̄са̄ ва̄ [ка. 360; рӯ. 387; нӣ. 780].

бха̄ва, каммесу ваддха, да̄сехи бйо хоти ва̄.

ваддхасса бха̄во каммам̣ ва̄ ваддхабйам̣, ваддхата̄, да̄сабйам̣, да̄сата̄, ‘ваддхава’нти идха н̣е паре ва̄гамо.

492. нан̣а йува̄ бо ча вайе [ка. 361; рӯ. 388; нӣ. 781; чам̣. 4.1.146; па̄. 5.1.130; ‘…васса’ (бахӯсу)].

вайе гамйама̄не бха̄ва, каммесу йувато нан̣а хоти ва̄ ба̄гамо ча.

йувасса бха̄во йоббанам̣.

ва̄твева? йуваттам̣, йувата̄.

493. ан̣ва̄дӣхимо [ка. 360; рӯ. 387; нӣ. 780; чам̣. 4.1.139; па̄. 5.1.122; ‘ан̣ва̄дитвимо’ (бахӯсу)].

техи бха̄ве имо хоти ва̄.

ан̣уно бха̄во ан̣има̄, лагхуно бха̄во лагхима̄.

494. кассамахатамиме касамаха̄ [ка. 404; рӯ. 370; ни. 859; ‘кассака…’?].

имапаччайе паре касса, махантасадда̄нам̣ камена каса, маха̄ хонти.

кассакасса каммам̣ касима̄ [(кисамахатамиме касамаха̄. имапаччайе паре киса, махантхасадда̄нам̣ камена каса, маха̄ хонтхи. кисасса бха̄во касима̄, мога. 4-133)], махантасса бха̄во махима̄. суманасса бха̄во соманассам̣, н̣йамхи са̄гамо, ‘ваггаласехи те’ти йасса парарӯпаттам̣. евам̣ доманассам̣, сундарам̣ вачо етасминти сувачо, сувачасса бха̄во совачассам̣. евам̣ довачассам̣.

‘‘а̄ра̄мара̄ман̣еййакам̣, уййа̄нара̄ман̣еййакам̣, бхӯмира̄ман̣еййакам̣’’ ичча̄дӣсу рамитаббанти раман̣ам̣, раман̣ам̣ еттха аттхӣти ра̄ман̣о, а̄ра̄мо, а̄ра̄мара̄ман̣асса бха̄во а̄ра̄мара̄ман̣еййакам̣, н̣еййо, сакаттхе ча ко [катхам̣ ра̄ман̣ийакаттхи? сакаттхе кантха̄ н̣ена сиддхам̣, (мога. 4-59)], а̄ра̄масампатти, а̄ра̄масирӣти вуттам̣ хоти. евам̣ сесесу.

бха̄ва, каммара̄си нит̣т̣хито.

парима̄н̣ара̄си

495. тамасса парима̄н̣ам̣ н̣ико ча [ка. 351; рӯ. 374; нӣ. 764; чам̣. 4.1.62; па̄. 5.1.57, 58].

там̣ асса парима̄н̣анти аттхе пат̣хаманта̄ н̣ико хоти ко ча. паримӣйате анена̄ти парима̄н̣ам̣.

дон̣о парима̄н̣амасса̄ти дон̣ико. евам̣ кха̄рико, кумбхико, асӣтивасса̄ни парима̄н̣амасса̄ти а̄сӣтико, вайо. евам̣ на̄вутико, упад̣д̣хака̄йо парима̄н̣амасса̄ти упад̣д̣хака̄йикам̣, бимбоханам̣, две парима̄н̣амасса̄ти дукам̣. евам̣ тикам̣, чатуккам̣, пан̃чакам̣, чхаккам̣, двиттам̣. дасакам̣, сатакам̣.

496. йатетехи ттако [ка. 391; рӯ. 423; нӣ. 830; па̄. 5.1.22, 23]

тамасса парима̄н̣анти аттхе йа, та, етасаддехи садисадвибхӯто ттако хоти.

йам̣ парима̄н̣амасса̄ти йаттакам̣. евам̣ таттакам̣.

497. етассет̣а ттаке [ка. 404; рӯ. 370; нӣ. 859].

ттаке паре етасаддасса ет̣а хоти.

етам̣ парима̄н̣амасса̄ти еттакам̣, йа̄ва парима̄н̣амасса̄ти йа̄ваттакам̣. евам̣ та̄ваттакам̣, ета̄ваттакам̣. ‘йатетехӣ’ти вачанена йа̄ва, та̄ва, ета̄ва̄пи гайханти.

498. сабба̄ ча т̣а̄ванту [ка. 391; рӯ. 423; нӣ. 830; чам̣. 4.2.43; па̄. 5.2.39; ‘сабба̄ чачаванту’ (бахӯсу)].

тамасса парима̄н̣анти аттхе йа, те’техи ча саббато ча т̣а̄ванту хоти, етасса двиттам̣.

саббам̣ парима̄н̣ам̣ асса̄ти сабба̄вантам̣, сабба̄ва̄, аттхо, сабба̄ванто, сабба̄ванта̄, аттха̄, сабба̄вати, аттхе, сабба̄вантесу, аттхесу, иттхийам̣ сабба̄ватӣ, сабба̄вантӣ, париса̄. евам̣ йа̄ва̄, йа̄ванта̄, йа̄ванто, та̄ва̄, та̄ванта̄, та̄ванто, етта̄ва̄, етта̄ванта̄, етта̄ванто ичча̄ди.

квачи маха̄вуттина̄ екасса та-ка̄расса лопо, йа̄ватако ка̄йо, та̄ватако бйа̄мо [дӣ. ни. 3.200], йа̄ватика̄ йа̄насса бхӯми.

499. ким̣мха̄ рати рӣва рӣватака риттака̄ [ка. 391; рӯ. 423; нӣ. 830; чам̣. 4.2.45; па̄. 5.2.41].

там̣ асса парима̄н̣анти аттхе ким̣саддато ете чатта̄ро паччайа̄ бхаванти.

500. ра̄нубандхентасара̄дисса [ка. 539; рӯ. 558; нӣ. 1124].

ра̄нубандхе паччайе паре падантасара̄дисса лопо хоти. а̄дисаддена падантабйан̃джанам̣ гайхати, суттавибхаттена рӣванту, ритта̄вантупаччайа̄ ча хонти.

ким̣ парима̄н̣амасса̄ти кати. пан̃чаккхандха̄ кати кусала̄, кати акусала̄ [вибха. 151], кативассоси твам̣ бхиккху, екавассо ахам̣ бхагава̄ [маха̄ва. 78], ким̣ парима̄н̣ам̣ асса̄ти кӣвам̣, ким̣ва дӯро ито га̄мо. евам̣ кӣватакам̣, киттакам̣.

рӣвантумхи – кӣванто хонту йа̄чака̄ [джа̄. 2.20.103] ти.

ритта̄вантумхи – китта̄вата̄ кхандха̄нам̣ кхандхапан̃н̃атти [сам̣. ни. 3.82], китта̄вата̄ ну кхо бханте рӯпанти вуччати, китта̄вата̄ ну кхо бханте ма̄роти вуччати [сам̣. ни. 3.161].

пуббасуттена т̣а̄вантумхи – етта̄вата̄ кхандха̄нам̣ кхандхапан̃н̃атти, етта̄вата̄ рӯпанти вуччати, етта̄вата̄ ма̄роти вуччати.

501. ма̄не матто [ка. 328; рӯ. 352; нӣ. 708; чам̣. 4.2.38; па̄. 5.2.37].

мӣйате етена̄ти ма̄нам̣, там̣ умма̄нам̣, парима̄н̣анти дувидхам̣, уддхам̣ ма̄нам̣ умма̄нам̣, тадан̃н̃ам̣ ма̄нам̣ парима̄н̣ам̣, имасмим̣ сутте пана са̄ман̃н̃авачанатта̄ дувидхампи лаббхати, дувидхе ма̄не паватта̄ хаттха̄дисаддамха̄ тамасса парима̄н̣анти аттхе маттапаччайо хоти.

хаттхо парима̄н̣ам̣ асса̄ти хаттхаматтам̣, две хаттха̄ парима̄н̣ам̣ асса̄ти двихаттхаматтам̣, две ан̇гулийо парима̄н̣ам̣ асса̄ти дван̇гуламаттам̣. евам̣ чатуран̇гуламаттам̣, видаттхиматтам̣, йоджанаматтам̣, тӣн̣и йоджана̄ни парима̄н̣ам̣ асса̄ти тийоджанаматтам̣, на̄л̣иматтам̣, паттхаматтам̣, дон̣аматтам̣, палам̣ вуччати умма̄насан̇кха̄то па̄тивисесо, палам̣ парима̄н̣ам̣ асса̄ти паламаттам̣, пан̃чаматтам̣, пан̃чаматтехи бхиккхусатехи саддхим̣ [па̄ра̄. 1], тим̣саматтам̣, сат̣т̣химаттам̣, сатаматтам̣, сахассаматтам̣, кот̣иматтам̣, кумбхаматтам̣, ча̄т̣иматтам̣, хаттхиматтам̣, паббатаматтам̣ ичча̄ди.

‘матта̄’ти ва̄ парима̄н̣ава̄чисаддантарам̣, хаттхо матта̄ етасса̄ти хаттхаматтам̣. евам̣ двихаттхаматтам̣, ичча̄дина̄ сама̄сопи йуджджати. абхедӯпача̄рена пана хаттхапарима̄н̣ам̣ хаттхоти катва̄ ‘‘двихаттхам̣ ваттхам̣, дон̣о вӣхи, дон̣о ма̄со’’ти сиджджхати.

502. таггхо чуддхам̣ [ка. 328; рӯ. 352; нӣ. 708; чам̣. 4.2.39; па̄. 5.2.37].

уддхам̣ма̄не паватта̄ садда̄ тамасса парима̄н̣анти аттхе таггхапаччайо хоти матто ча.

джан̣н̣у парима̄н̣амасса̄ти джан̣н̣утаггхам̣, джан̣н̣уматтам̣.

503. н̣о ча пуриса̄ [ка. 352; рӯ. 376; нӣ. 765; чам̣. 4.2.40 …пе… 5.2.38].

уддхам̣ма̄не паватта̄ пурисамха̄ н̣о ча хоти таггхо ча матто ча.

чатухаттхо пурисо парима̄н̣амасса̄ти порисам̣, типорисам̣, сатапорисам̣, гамбхӣрам̣. евам̣ пурисатаггхам̣, пурисаматтам̣, уддхам̣ паса̄ритахаттхена саддхим̣ пан̃чахаттхам̣ пурисапама̄н̣ам̣ порисанти ваданти, ‘‘екӯнатӣсо вайаса̄’’ти [дӣ. ни. 2.214 (екӯнатим̣со)] еттха екӯнатӣса васса̄ни а̄йупарима̄н̣ам̣ асса̄ти екӯнатӣсо. евам̣ вӣсо, тӣсо, чатта̄лӣсо, пан̃н̃а̄со, сахассо брахма̄, двисахассо брахма̄, дасасахассо брахма̄. еттха ча ‘‘сахассапарима̄н̣ам̣ чаккава̄л̣ам̣ асса̄ти сахассо’’-ичча̄дина̄ н̣апаччайена сиджджхати.

парима̄н̣ара̄си нит̣т̣хито.

сан̇кхйа̄ра̄си

504. ека̄ ка̄кйасаха̄йе [ка. 391; рӯ. 423; нӣ. 835; чам̣. 4.2.67; па̄. 5.3.52].

асаха̄йаттхе екамха̄ ка, а̄кӣ хонти ва̄.

асаха̄йо еко, екако, ека̄кӣ, еко ва̄.

иттхийам̣ екика̄, ека̄кинӣ, ека̄ ва̄, ‘адха̄тусса ке’ти суттена иттхийам̣ камхи паре асса иттам̣.

505. двити чатӯхи тӣйаттха̄ [ка. 385; рӯ. 409; нӣ. 817; тисаттха̄?].

техи тасса пӯран̣анти аттхе тӣйо ча ттхо ча хонти.

506. двитӣнам̣ дута̄ тӣйе [ка. 386, 410; нӣ. 818; тийе?].

тӣйе паре дви, тисадда̄нам̣ ду, та̄деса̄ хонти.

двиннам̣ пӯран̣о дутӣйо [чхат̣т̣хасам̣гӣти па̄т̣хесу дутийотйа̄дина̄ диссанти], двиннам̣ пӯран̣ӣ дутӣйа̄, двиннам̣ пӯран̣ам̣ дутӣйам̣. евам̣ татӣйо, татӣйа̄, татӣйам̣. чатуннам̣ пӯран̣о чатуттхо, чатуттхӣ, чатуттхам̣.

507. ма пан̃ча̄дикатихи [ка. 373; рӯ. 406; нӣ. 802; чам̣. 4.2.55; па̄. 5.2.49].

пан̃ча̄дӣхи ча катимха̄ ча тасса пӯран̣анти аттхе мо хоти.

пан̃чамо, пан̃чамӣ, пан̃чамам̣. евам̣ саттама, ат̣т̣хама, навама, дасама, ека̄дасама̄ди. катиннам̣ пӯран̣о катимо, катимӣ, титхӣ.

508. тасса пӯран̣ека̄даса̄дито ва̄ [ка. 374; рӯ. 412; нӣ. 805; чам̣. 4.2.51; па̄. 5.2.48].

пӯрате анена̄ти пӯран̣ам̣, ека̄даса̄дито тасса пӯран̣анти аттхе т̣а̄нубандхо апаччайо хоти ва̄.

ека̄дасаннам̣ пӯран̣о ека̄дасо, ека̄дасӣ, ека̄дасам̣, ека̄дасамо ва̄. евам̣ два̄дасо, два̄дасамо, терасо, терасамо, чуддасо, чуддасамо, пан̃чадасо, пан̃чадасамо, паннарасо, паннарасамо, сол̣асо, сол̣асамо, саттарасо, саттарасамо, ат̣т̣ха̄расо, ат̣т̣ха̄расамо.

509. т̣е сатисса тисса [ка. 389; рӯ. 413; нӣ. 824].

т̣е паре сатисса ти-ка̄расса лопо хотӣти вӣсати, тӣсатӣнам̣ тисса лопо.

екӯнавӣсо, екӯнавӣсатимо, вӣсо, вӣсатимо, тӣсо, тӣсатимо, чатта̄лӣсо, чатта̄лӣсамо, пан̃н̃а̄со, пан̃н̃а̄само. сат̣т̣хйа̄дито пуримасуттена мо, сат̣т̣химо, саттатимо, асӣтимо, навутимо.

510. сата̄дӣнами ча [ка. 373; рӯ. 406; нӣ. 802; чам̣. 4.2.53 …пе… 5.2.57].

сата̄дито тасса пӯран̣аттхе мо хоти, сата̄дӣнам̣ антасса иттан̃ча хоти.

сатасса пӯран̣о сатимо, двисатимо, тисатимо, сахассимо.

511. чха̄ т̣т̣хат̣т̣хама̄ [ка. 384; рӯ. 407; нӣ. 803].

чхамха̄ тасса пӯран̣анти аттхе т̣т̣ха, т̣т̣хама̄ хонти.

чхат̣т̣хо, чхат̣т̣хӣ, чхат̣т̣хам̣, чхат̣т̣хамо, чхат̣т̣хамӣ, чхат̣т̣хамам̣.

512. сан̇кхйа̄йа саччутӣса̄садасанта̄йа̄дхика̄смим̣ сатасахассе т̣а [ка. 328; рӯ. 352; нӣ. 701; чам̣. 4.2.50 …пе… 5.2.45, 46; ‘…д̣о’ (бахӯсу)].

сати, ути, ӣса, а̄са, дасанта̄хи сан̇кхйа̄хи те адхика̄ асмим̣ сатасахассети аттхе т̣а̄нубандхо апаччайо хоти.

еттха ча ‘сатасахассе’ти сате ва̄ сахассе ва̄ти аттхо.

таттха сахассасаддена сахассам̣ дасасахассам̣ сатасахассам̣ дасасатасахассан̃ча гайхати.

дасанта, сатйанта, ӣсанта, а̄санта, утйанта̄ти евам̣ ануккамо ведитаббо.

таттха даса, ека̄дасато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва ат̣т̣ха̄раса̄ навасан̇кхйа̄ дасанта̄ на̄ма.

вӣсати, екавӣсатито пат̣т̣ха̄йа йа̄ва ат̣т̣хавӣсатийа̄ навасан̇кхйа̄ ча тӣсати, екатӣсатито пат̣т̣ха̄йа йа̄ва ат̣т̣хатӣсатийа̄ навасан̇кхйа̄ ча сатйанта̄ на̄ма.

чатта̄лӣса, екачатта̄лӣсато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва ат̣т̣хачатта̄лӣса̄йа навасан̇кхйа̄ ӣсанта̄ на̄ма.

пан̃н̃а̄са, екапан̃н̃а̄сато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва ат̣т̣хапан̃н̃а̄са̄йа навасан̇кхйа̄ а̄санта̄ на̄ма.

навути, еканавутито пат̣т̣ха̄йа йа̄ва ат̣т̣ханавутийа̄ нава сан̇кхйа̄ утйанта̄ на̄ма.

сеса̄ т̣т̣хунта, тйанта̄пи идха сан̇гайханти. т̣т̣хунта̄ на̄ма сат̣т̣хи,-екасат̣т̣хйа̄дика̄ навасан̇кхйа̄. тйанта̄ на̄ма саттати, екасаттатйа̄дика̄ навасан̇кхйа̄ ча асӣти, ека̄сӣтйа̄дика̄ навасан̇кхйа̄ ча.

дасанта̄су та̄ва – даса адхика̄ йасмим̣ сате тайидам̣ дасасатам̣. евам̣ дасасахассам̣, дасасатасахассам̣, ека̄даса адхика̄ йасмим̣ сате тайидам̣ ека̄дасасатам̣. евам̣ ека̄дасасахассам̣, ека̄дасасатасахассам̣. евам̣ два̄дасасатамичча̄дӣни.

сатйанта̄су – т̣амхи ти-ка̄ралопо, вӣсати адхика̄ йасмим̣ сате тайидам̣ вӣсасатам̣. евам̣ екавӣсасатам̣, два̄вӣсасатам̣ ичча̄ди, тӣсати адхика̄ йасмим̣ сате тайидам̣ тӣсасатам̣. евам̣ екатӣсасатам̣, дваттӣсасатам̣ ичча̄ди. еса найо сахассепи.

ӣсанта̄су – чатта̄лӣсам̣ адхика̄ йасмим̣ сате тайидам̣ чатта̄лӣсасатам̣. евам̣ екачатта̄лӣсасатам̣, двечатта̄лӣсасатам̣ ичча̄ди. еса найо сахассепи.

а̄санта̄су – пан̃н̃а̄сам̣ адхика̄ йасмим̣ сате тайидам̣ пан̃н̃а̄сасатам̣. евам̣ екапан̃н̃а̄сасатам̣, двепан̃н̃а̄сасатам̣ ичча̄ди. еса найо сахассепи.

т̣т̣хунта̄су – сат̣т̣хи адхика̄ йасмим̣ сате тайидам̣ сат̣т̣хисатам̣. евам̣ екасат̣т̣хисатам̣, два̄сат̣т̣хисатам̣ ичча̄ди. еса найо сахассепи.

тйанта̄су – саттати адхика̄, екасаттати адхика̄, асӣти адхика̄, ека̄сӣти адхика̄ ичча̄дина̄ ваттабба̄.

утйанта̄су – навути адхика̄ йасмим̣ сате тайидам̣ навутисатам̣. евам̣ еканавутисатам̣, двенавутисатам̣ ичча̄ди. еса найо сахассепи.

атха ва̄ дасанта̄ на̄ма екато пат̣т̣ха̄йа дасасан̇кхйа̄.

сатйанта̄ на̄ма ека̄дасато пат̣т̣ха̄йа вӣсасан̇кхйа̄.

ӣсанта̄ на̄ма екатӣсато пат̣т̣ха̄йа дасасан̇кхйа̄.

а̄санта̄ на̄ма екачатта̄лӣсато пат̣т̣ха̄йа дасасан̇кхйа̄.

евам̣ т̣т̣хунта, тйанта, утйанта̄пи ведитабба̄.

еко адхико йасмим̣ сате тайидам̣ екасатам̣, ‘‘атхеттхекасатам̣ кхатйа̄, ануйанта̄ йасассино’’ти [джа̄. 2.22.594] па̄л̣и. ‘‘две адхика̄ йасмим̣ сате тайидам̣ двисатам̣’’ ичча̄дина̄ саббам̣ ваттаббам̣, сувичиттамидам̣ видха̄нанти.

йатха̄ пана ‘‘еко ча даса ча ека̄даса, ека̄дхика̄ ва̄ даса ека̄даса̄’’ти сиджджхати, татха̄ идхапи ‘‘даса ча сатан̃ча дасасатам̣, даса̄дхикам̣ ва̄ сатам̣ дасасата’’нтиа̄дина̄ вутте саббам̣ там̣ видха̄нам̣ сама̄савасена сиджджхати.

таттха пана ‘‘две сата̄ни двисатам̣, тӣн̣и сата̄ни тисата’’мичча̄дӣни ча ‘‘две сахасса̄ни двисахассам̣, тӣн̣и сахасса̄ни тисахасса’’мичча̄дӣни ча ‘‘две сатасахасса̄ни двисатасахассам̣, тӣн̣и сатасахасса̄ни тисатасахасса’’мичча̄дӣни ча дигусама̄се сиджджханти.

513. ва̄расан̇кхйа̄йаккхаттум̣ [ка. 646; рӯ. 419; нӣ. 1282; чам̣. 4.4.5; па̄. 5.4.17].

ва̄расамбандхибхӯта̄ сан̇кхйа̄садда̄ ккхаттум̣паччайо хоти.

две ва̄ра̄ двиккхаттум̣. евам̣ тиккхаттум̣, чатуккхаттум̣, пан̃чаккхаттум̣, дасаккхаттум̣, сатаккхаттум̣, сахассаккхаттум̣.

514. катимха̄ [ка. 646; рӯ. 419; нӣ. 1282; чам̣. 4.4.6; па̄. 5.4.20].

ва̄расамбандхибхӯта̄ катисадда̄ ккхаттум̣ хоти. кати ва̄ра̄ катиккхаттум̣.

515. бахумха̄ дха̄ ча пачча̄саттийа̄ [ка. 646; рӯ. 419; нӣ. 1282; ‘пачча̄саттийам̣’ (бахӯсу)].

ва̄расамбандхибхӯта̄ бахусадда̄ пачча̄саттийа̄ сати дха̄ ча хоти ккхаттун̃ча.

бахува̄ра̄ бахуккхаттум̣, бахусаддена анекава̄рам̣ упалаккхети, анекава̄ра̄ анекаккхаттум̣. евам̣ бахува̄ра̄ бахудха̄, анекава̄ра̄ анекадха̄. пачча̄сатти на̄ма ва̄ра̄нам̣ ачча̄санната̄ вуччати, дивасасса бахуккхаттум̣ бхун̃джати, бахудха̄ бхун̃джати, ва̄ра̄нам̣ дӯрабха̄ве сати те паччайа̄ на хонти, ма̄сасса бахува̄ре бхун̃джати.

516. саким̣ ва̄ [ка. 646; рӯ. 419; нӣ. 1282; чам̣. 4.4.8; па̄. 5.4.19].

екава̄ранти аттхе сакинти нипаччате ва̄.

саким̣ бхун̃джати, екава̄рам̣ бхун̃джати.

сан̇кхйа̄ра̄си нит̣т̣хито.

кхуддакара̄си

пака̄рара̄си

517. дха̄ сан̇кхйа̄хи [ка. 397; рӯ. 420; нӣ. 836; чам̣. 4.3.20; па̄. 5.3.42].

сан̇кхйа̄ва̄чӣхи пака̄ре дха̄ хоти.

двӣхи пака̄рехи двидха̄. евам̣ тидха̄, чатудха̄, пан̃чадха̄, дасадха̄, сатадха̄, сахассадха̄, бахудха̄, екадха̄, анекадха̄.

518. века̄ джджхам̣ [ка. 397; рӯ. 420; нӣ. 837; чам̣. 4.3.24; па̄. 5.3.46].

екамха̄ пака̄ре джджхам̣ хоти ва̄.

екена пака̄рена екаджджхам̣, екадха̄ ва̄.

519. двитӣхедха̄ [ка. 404; рӯ. 420-370; нӣ. 859; чам̣. 4.3.24; па̄. 5.3.46].

двитисаддехи пака̄ре едха̄ хоти ва̄.

дведха̄, тедха̄, двидха̄, тидха̄ ва̄.

520. сабба̄дӣхи пака̄ре тха̄ [ка. 398; рӯ. 421; нӣ. 844; чам̣. 4.3.26; па̄. 5.3.69].

бахубхедо ва̄ са̄ман̃н̃асса бхедако висесо ва̄ пака̄ро, сабба̄дӣхи пака̄ре тха̄ хоти.

саббена пака̄рена саббатха̄, саббехи пака̄рехи саббатха̄, йа̄дисена пака̄рена йатха̄, йа̄дисехи пака̄рехи йатха̄. евам̣ татха̄, ан̃н̃атха̄, убхайатха̄, итаратха̄.

521. катхамиттхам̣ [ка. 399; рӯ. 422; нӣ. 845; па̄. 5.3.24, 25].

ете садда̄ пака̄ре нипаччанти.

кена пака̄рена катхам̣, имина̄ пака̄рена иттхам̣. имина̄ суттена ким̣, имасаддехи тхам̣, ттхам̣паччайе катва̄ ким̣сса каттам̣, имасса иттан̃ча карийати.

522. таббати джа̄тийо [ка. 398; рӯ. 421; нӣ. 844; чам̣. 4.3.26; па̄. 5.3.69].

со пака̄ро асса аттхӣти табба̄, тасмим̣ таббати, пака̄раванте даббети аттхо. там̣са̄ман̃н̃ава̄чимха̄ таббати джа̄тийапаччайо хоти.

висесена пат̣урӯпо пан̣д̣ито пат̣уджа̄тийо. висесена мудурӯпам̣ ваттху мудуджа̄тийам̣.

523. со вӣччха̄ппака̄ресу [ка. 397; рӯ. 420; нӣ. 836; чам̣. 4.4.2 …пе… 5.4.43].

вӣччха̄йам̣ пака̄ре ча сопаччайо хоти.

вӣччха̄йам̣ –

падам̣ падам̣ ва̄чети падасо ва̄чети. кхан̣д̣ам̣ кхан̣д̣ам̣ кароти кхан̣д̣асо кароти, билам̣ билам̣ вибхаджджати биласо вибхаджджати ичча̄ди. еттха ча ‘падам̣ падам̣’ ичча̄дӣсу крийа̄висесане дутийа̄.

пака̄ре –

бахӯхи пака̄рехи путхусо, саббехи пака̄рехи саббасо ичча̄ди.

‘‘йонисо упа̄йасо, т̣ха̄насо, хетусо, аттхасо, дхаммасо, суттасо, анубйан̃джанасо’’ ичча̄дӣсу пана маха̄вуттина̄ татийекавачанасса соттам̣. татха̄ дӣгхасо, орасо ичча̄ди.

ити пака̄рара̄си.

кулара̄си

524. питито бха̄тари реййан̣а [ка. 352; рӯ. 376; нӣ. 765].

питусаддамха̄ тасса бха̄та̄ти аттхе реййан̣а хоти.

питу бха̄та̄ петтеййо [а. ни. 6.44]. ‘ра̄нубандхентасара̄дисса̄’ти усса лопо, тасса двиттам̣.

525. ма̄тито ча бхагинийам̣ чхо [ка. 352; рӯ. 376; нӣ. 765].

ма̄тито питито ча бхагинийам̣ чхо хоти.

ма̄ту бхагинӣ ма̄туччха̄ [уда̄. 22], питу бхагинӣ питуччха̄ [сам̣. ни. 2.243].

526. ма̄та̄питӯсва̄махо [ка. 352; рӯ. 376; нӣ. 765; чам̣. 3.1.60; па̄. 4.2.36].

ма̄та̄питӯхи тесам̣ ма̄та̄питӯсу а̄махо хоти.

ма̄ту ма̄та̄ ма̄та̄махӣ, ма̄ту пита̄ ма̄та̄махо [ма. ни. 2.411], питу ма̄та̄ пита̄махӣ, питу пита̄ пита̄махо.

ити кулара̄си.

хита, са̄дху, арахара̄си

527. хите реййан̣а [ка. 352; рӯ. 376; нӣ. 765].

ма̄та̄питӯхи тесам̣ хите реййан̣а хоти.

ма̄ту хито меттеййо, питу хито петтеййо. ма̄та̄питӯсу суппат̣ипанно.

528. ийо хите [ка. 356; рӯ. 381; нӣ. 773].

тасса хитанти аттхе ийо хоти.

упа̄да̄на̄нам̣ хитам̣ упа̄да̄нийам̣. евам̣ огханийам̣, йоганийам̣, гантханийам̣, нӣваран̣ийам̣, суттавибхаттийа̄ ан̃н̃аттхесупи ийо, сама̄нодаре сайито содарийо.

529. чаккхва̄дито ссо [ка. 353; рӯ. 378; нӣ. 767].

тасса хитанти аттхе чаккхва̄дӣхи ссо хоти.

чаккхусса хитам̣ чаккхуссам̣ [а. ни. 5.208], субхарӯпам̣ чаккхубхесаджджан̃ча. а̄йуно хитам̣ а̄йуссам̣ [а. ни. 5.231], а̄йувад̣д̣ханавидхи.

530. н̣йо таттха са̄дху [ка. 353; рӯ. 378; нӣ. 767; чам̣. 3.4.100, 103; па̄. 4.4.98, 103, 105].

тасмим̣ са̄дхӯти аттхе н̣йо хоти.

сабха̄йам̣ са̄дху саббхо, ‘са̄дхӯ’ти кусало йогйо хито ва̄. митта̄нам̣ хитам̣ меттам̣. суттавибха̄га̄ ан̃н̃атрапи н̣йо, ратхам̣ вахатӣти раччха̄, ратхавӣтхи.

531. камма̄нийан̃н̃а̄ [ка. 353; рӯ. 378; нӣ. 767].

тасмим̣ са̄дхӯти аттхе каммамха̄ нийа, н̃н̃а̄ хонти.

камме са̄дху камманийам̣, камман̃н̃ам̣.

532. катха̄дитико [ка. 353; рӯ. 378; нӣ. 767; чам̣. 3.4.104; па̄. 4.4.102].

таттха са̄дхӯти аттхе катха̄дӣхи ико хоти.

катха̄йам̣ са̄дху катхико, дхаммакатха̄йам̣ са̄дху дхаммакатхико, сан̇га̄ме са̄дху сан̇га̄мико, га̄мава̄се са̄дху га̄мава̄сико, упава̄се са̄дху упава̄сико.

533. патха̄дӣхи н̣еййо [ка. 352; рӯ. 376; нӣ. 765; чам̣. 3.4.105; па̄. 4.4.104].

таттха са̄дхӯти аттхе патха̄дӣхи н̣еййо хоти.

патхе са̄дху па̄тхеййам̣, сам̣ вуччати дханам̣, тасса пати сапати, сапатимхи са̄дху са̄патеййам̣.

534. даккхин̣а̄йа̄рахе [ка. 352; рӯ. 376; нӣ. 765; чам̣. 4.1.80; па̄. 5.1.69].

даккхин̣а̄саддамха̄ арахаттхе н̣еййо хоти.

даккхин̣ам̣ арахатӣти даккхин̣еййо.

535. а̄йо туманта̄ [ка. 352; рӯ. 376; нӣ. 765; ‘ра̄йо туманта̄’ (бахӯсу)].

тумантамха̄ арахаттхе а̄йо хоти.

гха̄тетум̣ арахатӣти гха̄тета̄йо, джа̄петум̣ арахатӣти джа̄пета̄йо, ‘джа̄пету’нти ха̄петум̣, пабба̄джетум̣ арахатӣти пабба̄джета̄йо, маха̄вуттина̄ а̄йамхи сабиндуно усса лопо.

ити хита, са̄дху, арахара̄си.

викатира̄си

536. тасса вика̄ра̄вайавесу н̣а н̣ика н̣еййамайа̄ [ка. 352, 351, 372; рӯ. 376, 374, 385; нӣ. 765, 764, 798; чам̣. 3.3.103; па̄. 4.3.134].

тасса вика̄ро, тасса авайавоти аттхесу н̣а̄дайо хонти, пакатийа̄ уттари аваттхантара̄патти вика̄ро.

удумбарасса викати одумбарам̣, бхасма̄, удумбарасса авайаво одумбарам̣, пан̣н̣а̄ди. капота̄вайаво ка̄потам̣, мам̣салохитапатта̄ди.

н̣икамхи-каппа̄сасса викати каппа̄сикам̣, суттам̣ ваттхан̃ча.

н̣еййамхи-ен̣исса авайаво ен̣еййам̣, мам̣сам̣. косакимӣнам̣ викати косеййам̣, суттам̣ ваттхан̃ча.

майамхи-тин̣а̄нам̣ викати тин̣амайам̣. евам̣ да̄румайам̣, нал̣амайам̣, маттика̄майам̣, гуннам̣ викати гомайам̣, карӣсам̣.

537. джатуто майан̣а ва̄ [ка. 372; рӯ. 385; нӣ. 798; чам̣. 3.3.108; па̄. 4.3.138; джатуто сан̣а ва̄ (бахӯсу)].

тасса вика̄ра̄вайавесу джатуто майан̣а хоти ва̄.

джатуно вика̄ро джатумайам̣.

ити викатира̄си.

висесара̄си

538. таратамиссикийит̣т̣ха̄тисайе [ка. 363; рӯ. 390; нӣ. 786; чам̣. 4.3.45; па̄. 5.3.55, 57].

атисайаттхе ете паччайа̄ бхаванти.

па̄па̄нам̣ атисайена па̄поти па̄патаро, па̄патамо, па̄писсико, па̄пийо, па̄пит̣т̣хо, иттхийам̣ па̄патара̄, атисайатопи атисайапаччайо хоти, атисайена па̄пит̣т̣хо па̄пит̣т̣хатаро.

539. ваччха̄дӣхи танутте таро [ка. 363; рӯ. 390; нӣ. 786; чам̣. 4.3.74; па̄. 5.3.91].

ваччха̄дӣхи саббатанубха̄ве таро хоти.

атитарун̣о ваччхо ваччхатаро, иттхийам̣ ваччхатарӣ. йоббанасса танутте йоббанапатта̄нам̣ сусуттасса танутте атитарун̣о усабхо уккхатаро, ассабха̄васса танутте тарун̣аассо ассатаро, иттхийам̣ ассатарӣ. са̄маттхийасса танутте тарун̣аусабхо усабхатаро.

540. ким̣мха̄ ниддха̄ран̣е таратама̄ [ка. 363; рӯ. 390; нӣ. 786; чам̣. 4.3.77; па̄. 5.3.92, 93; ‘…ратара ратама̄’ (бахӯсу)].

ким̣садда̄ ниддха̄ран̣е гамйама̄не тара, тама̄ хонти.

катаро бхаватам̣ девадатто, катаро бхаватам̣ йан̃н̃адатто, катамо бхаватам̣ девадатто, катамо бхаватам̣ йан̃н̃адатто, ‘кисса ко’ти суттена тара, тамесу кисса каттам̣.

ити висесара̄си.

самӯхара̄си

541. самӯхе кан̣ан̣ан̣ика̄ [ка. 354; рӯ. 379; нӣ. 771; чам̣. 3.1.43-47; па̄. 4.2.37-42].

тасса самӯхоти аттхе кан̣а, н̣а, н̣ика̄ хонти.

готтапаччайантехи та̄ва – ра̄джан̃н̃а̄нам̣ самӯхо ра̄джан̃н̃акам̣, ма̄нуссакам̣.

уккха̄дӣхи-уккха̄нам̣ усабха̄нам̣ самӯхо оккхакам̣, от̣т̣ха̄нам̣ самӯхо от̣т̣хакам̣, ураббха̄нам̣ самӯхо ораббхакам̣. евам̣ ра̄джакам̣, ра̄джапуттакам̣, хаттхикам̣, дхенукам̣, сасам̣ аденти бхаккхантӣти саса̄дака̄, тесам̣ самӯхо саса̄дакакам̣. иккхан̣икам̣.

н̣амхи-амитта̄нам̣ самӯхо амиттам̣.

н̣икамхи-апӯпа̄нам̣ самӯхо а̄пӯпикам̣, сакун̣а̄нам̣ самӯхо са̄кун̣ико [сам̣кула̄нам̣ самӯхо сам̣куликам̣?].

542. джана̄дӣхи та̄ [ка. 355; рӯ. 380; нӣ. 771; чам̣. 3.1.69; па̄. 4.2.43].

тасса самӯхоти аттхе та̄ хоти.

джаната̄, ра̄джата̄, бандхута̄, га̄мата̄, саха̄йата̄, нагарава̄сӣнам̣ самӯхо на̄гарата̄ ичча̄ди.

543. айӯбхадвитӣхам̣се [ка. 354; рӯ. 379; нӣ. 771; чам̣. 4.2.47, 48; па̄. 5.2.43, 44].

убха, дви, тӣхи тасса ам̣саттхе айо хоти.

убхо ам̣са̄ бха̄га̄ асса̄ти убхайам̣, две ам̣са̄ асса̄ти двайам̣, тайо ам̣са̄ асса̄ти тайам̣, ваттхуттайам̣, ратанаттайам̣, две ва̄ тайо ва̄ ам̣са̄ асса̄ти дваттайам̣.

ити самӯхара̄си.

датта, ниббаттара̄си

544. тена датте лийа̄ [ка. 358, 356; рӯ. 383, 381; нӣ. 778, 773].

тена даттоти аттхе ла, ийа̄ хонти. маха̄вуттина̄ диннасаддасса даттаттам̣.

девена даттоти девало [джа̄. 1.8.65]. ‘девило’типи [девӣло?] па̄л̣и. девийо, девадатто ва̄.

евам̣ брахмало, брахмийо, брахмадатто, сивена биссанудевара̄джена датто сӣвало, сӣвийо, иттхийам̣ сӣвали, сӣвийи, сисса дӣгхо.

545. тена ниббатте [ка. 353; рӯ. 378; нӣ. 767; ‘тена ниббатте имо’?].

тена ниббатте имо хоти.

па̄кена ниббаттам̣ па̄кимам̣, пхен̣ена ниббаттам̣ пхен̣имам̣, вет̣ханена ниббаттам̣ вет̣химам̣. евам̣ ведхимам̣, гоппханена ниббаттам̣ гоппхимам̣ [па̄ра̄. ат̣т̣ха. 2.431], пуппхада̄мам̣, каран̣ена ниббаттам̣ киттимам̣, куттимам̣ ва̄, маха̄вуттина̄ каран̣асса киттам̣ куттан̃ча. суттавибхаттена сам̣ха̄римам̣, а̄ха̄римам̣ ичча̄дӣни сиджджханти.

ити датта, ниббаттара̄си.

ла, ита, кара̄си

546. танниссите ло [ка. 358; рӯ. 383; нӣ. 778; ‘лло’ (бахӯсу)].

таннисситаттхе ло хоти.

ведам̣ н̃а̄н̣ам̣ нисситам̣ ведаллам̣, ласса двиттам̣, дут̣т̣ху нисситам̣ дут̣т̣хуллам̣. ‘‘маданӣйам̣, бандханӣйам̣, муччханӣйам̣, раджанӣйам̣, гаманӣйам̣, дассанӣйам̣’’ ичча̄дӣни каран̣е ва̄ адхикаран̣е ва̄ анӣйапаччайена сиджджханти.

‘дхӯма̄йитатта’нтиа̄дӣсу дхӯмо вийа атта̄нам̣ а̄чаратӣти дхӯма̄йитам̣, гаганам̣, дхӯма̄йитам̣ ева дхӯма̄йитаттам̣, сакаттхе тта. евам̣ тимира̄йитаттам̣, на̄мадха̄туто [сам̣. ни. 3.87] а̄йапаччайена сиддхам̣.

547. сан̃джа̄та̄ та̄рака̄двитвито [ка. 555; рӯ. 612; нӣ. 1142; чам̣. 4.2.37 …пе… 5.2.36; ‘сан̃джа̄там̣…’ (бахӯсу)].

та̄рака̄дӣхи те асса сан̃джа̄та̄ти аттхе ито хоти.

та̄рака̄ сан̃джа̄та̄ асса̄ти та̄ракитам̣, гаганам̣. пуппха̄ни сан̃джа̄та̄ни асса̄ти пуппхито. евам̣ пхалито, руккхо. паллава̄ни сан̃джа̄та̄ни асса̄ти паллавита̄, лата̄. дуккхам̣ сан̃джа̄там̣ асса̄ти дуккхито, сукхам̣ сан̃джа̄там̣ асса̄ти сукхито.

пан̣д̣а̄ вуччати пан̃н̃а̄, пан̣д̣а̄ сан̃джа̄та̄ асса̄ти пан̣д̣ито, дан̣д̣о сан̃джа̄то асса̄ти дан̣д̣ито. маха̄вуттина̄ тасса натте малам̣ сан̃джа̄там̣ асса̄ти малинам̣. татха̄ пипа̄са̄ сан̃джа̄та̄ асса̄ти пипа̄сито, джигхаччха̄ сан̃джа̄та̄ асса̄ти джигхаччхито, бубхуккха̄ сан̃джа̄та̄ асса̄ти бубхуккхито, муччха̄ сан̃джа̄та̄ асса̄ти муччхито, висан̃н̃а̄ сан̃джа̄та̄ асса̄ти висан̃н̃ито, нинда̄ сан̃джа̄та̄ асса̄ти ниндито.

евам̣ габба-тхамбхе габбито. дабба-па̄т̣аве даббито. антарам̣ сан̃джа̄там̣ асса̄ти антарито, ваччам̣ сан̃джа̄там̣ асса̄ти ваччито.

548. нинда̄н̃н̃а̄таппапат̣ибха̄гарассадайа̄сан̃н̃а̄су ко [ка. 391; рӯ. 423; нӣ. 835; чам̣. 4.3.62, 63, 64; па̄. 5.3.73-79, 96, 97].

нинда̄дӣсу джотанийесу на̄масма̄ ко хоти.

нинда̄йам̣ – куччхито саман̣о саман̣ако. евам̣ мун̣д̣ако, ассако, уддхума̄такам̣, винӣлакам̣, випуббакам̣, ат̣т̣хикам̣ ичча̄ди.

ан̃н̃а̄те – ан̃н̃а̄то ассо ассако, касса айам̣ ассоти ва̄ ассако ичча̄ди.

аппаттхе – аппакам̣ телам̣ телакам̣. евам̣ гхатакам̣, кхуддакам̣ дхану дханукам̣, ратхакам̣, га̄макам̣ ичча̄ди.

пат̣ибха̄гаттхе – хаттхирӯпакам̣ хаттхикам̣. евам̣ ассакам̣, балӣбаддако ичча̄ди.

рассе-рассо мануссо мануссако. евам̣ руккхако, пилаккхако ичча̄ди.

дайа̄йам̣-анукампито путто путтако. евам̣ ваччхако, иттхика̄, амбака̄, кума̄рика̄ ичча̄ди.

сан̃н̃а̄йам̣-на̄маматтена моро вийа морако ичча̄ди.

ити ла, ита, ка ра̄си.

абхӯтатаббха̄вара̄си

549. абхӯтатаббха̄ве кара̄сабхӯйоге вика̄ра̄чӣ [ка. 391; рӯ. 423; нӣ. 835; чам̣. 4.4.35; па̄. 5.4.50].

пуббе тасса абхӯтасса ваттхуно када̄чи татха̄ бхаванам̣ абхӯтатаббха̄во, тасмим̣ абхӯтатаббха̄ве джотанийе сати кара̄’са, бхӯдха̄тӯнам̣ йоге вика̄рава̄чимха̄ на̄масма̄ ча̄нубандхо ӣпаччайо хоти.

адхавалам̣ дхавалам̣ кароти дхавалӣкароти, адхавало дхавало сийа̄ дхавалӣсийа̄, адхавало дхавало бхавати дхавалӣбхавати. евам̣ дхавалӣка̄ро, дхавалӣбхӯто.

абхӯтатаббха̄вети ким̣? гхат̣ам̣ кароти, гхат̣о аттхи, гхат̣о бхавати.

кара̄сабхӯйогети ким̣? адхавало дхавало джа̄йате.

вика̄ра̄ти ким̣? пакатийа̄ ма̄ хоту, суван̣н̣ам̣ кун̣д̣алам̣ кароти, суван̣н̣асса кун̣д̣алакаран̣ам̣ на̄ма локе пакатирӯпанти вуттам̣ хоти. евам̣ суван̣н̣ам̣ кун̣д̣алам̣ сийа̄, суван̣н̣ам̣ кун̣д̣алам̣ бхаватӣти.

ити абхӯтатаббха̄вара̄си.

сакаттхара̄си

550. сакаттхе [ка. 178, 360, 372; рӯ. 224, 387, 385, 378; нӣ. 364, 780, 798, 767].

сакаттхепи паччайа̄ диссанти. ‘сакаттхо’ти сакападаттхо, пакатилин̇гападаттхоти вуттам̣ хоти.

хӣно ева хӣнако, пото ева потако, дево ева девата̄, йатха̄бхӯтамева йатха̄бхуччам̣, карун̣а̄ ева ка̄рун̃н̃ам̣, паттака̄ламева паттакаллам̣, а̄ка̄са̄нантамева а̄ка̄са̄нан̃чам̣, па̄гун̃н̃амева па̄гун̃н̃ата̄, камман̃н̃амева камман̃н̃ата̄, да̄нам̣ ева да̄намайам̣, сӣлам̣ ева сӣламайам̣. евам̣ бха̄вана̄майам̣ ичча̄ди.

йатха̄ ча амаччапутта̄ ева ‘амаччапуттийа̄’ти вуччанти, евам̣ ‘‘сакйапутто ева сакйапуттийо, асаман̣о хоти асакйапуттийо [па̄ра̄. 55], евам̣ на̄т̣апуттийо, да̄сапуттийо’’типи йуджджати.

‘бхайадассива̄, аттхадассима̄’ти ванту, мантупаччайа̄сакаттхепи йуджджанти. ‘брахмаван̣н̣ӣ, деваван̣н̣ӣ’ти еттха брахмуно ван̣н̣о брахмаван̣н̣о, брахмаван̣н̣о вийа ван̣н̣о асса аттхӣти аттхе сати ӣпаччайо паччайаттхо ева хоти, на сакаттхо. брахмаван̣н̣о вийа ван̣н̣о йасса сойам̣ брахмаван̣н̣ӣти аттхе сати сакаттхойева. апи ча екасмим̣ ан̃н̃ападаттхе две сама̄са, таддхита̄ ваттантӣтипи йуджджати, татха̄ ‘пагун̣асса бха̄во па̄гун̃н̃ата̄’тиа̄дӣсу две таддхитапаччайа̄ бха̄ваттхети.

ити сакаттхара̄си.

ниддит̣т̣хапаччайара̄си

551. ан̃н̃асмим̣ [ка. 352; рӯ. 376; нӣ. 765].

пуббе ниддит̣т̣ха̄ н̣а̄дайо паччайа̄ ниддит̣т̣хаттхато ан̃н̃есупи аттхесу диссанти.

магадхесу джа̄то ма̄гадхо, магадхесу сам̣вад̣д̣хито ма̄гадхо, магадхесу нивуттхо ма̄гадхо, магадха̄нам̣ магадхесу ва̄ иссаро ма̄гадхо ичча̄ди, н̣о.

ка̄сим̣ аггхатӣти ка̄сийо [чӯл̣ава. 376], ‘ка̄сӣ’ти сатам̣ ва̄ сахассам̣ ва̄ вуччати, ийо.

еваман̃н̃епи паччайа̄ йатха̄нурӯпам̣ ведитабба̄.

552. диссантан̃н̃епи паччайа̄ [ка. 351, 352; рӯ. 374, 376; нӣ. 764, 765].

пуббе ниддит̣т̣хапаччайехи ан̃н̃епи паччайа̄ ниддит̣т̣хесу аниддит̣т̣хесу ча аттхесу диссанти.

висадиса̄ [вивидха̄ (мога.)] ма̄таро вима̄таро, та̄сам̣ путта̄ вема̄тика̄ [нетти 95], икан̣а.

патхе гаччхантӣти патха̄вино [ма. ни. 2.347], агхам̣ дуккхам̣ па̄пам̣ ва̄ гаччхатӣти агха̄вӣ, а̄вӣ.

исса̄ асса аттхӣти иссукӣ [джа̄. 1.6.43], укӣ.

дхурам̣ вахантӣти дхорайха̄ [а. ни. 3.58], йхан̣а.

лобхасса хита̄ лобханеййа̄. евам̣ досанеййа̄, моханеййа̄, анеййо.

дассанам̣ арахатӣти дассанеййо. евам̣ ванданеййо, пӯджанеййо, намассанеййо, еййо.

огха̄нам̣ хита̄ огханийа̄, йоганийа̄, гантханийа̄, камманийам̣, аттанийам̣, дассанийам̣, пӯджанийо, намассанийо ичча̄ди, анийо.

йам̣ парима̄н̣ам̣ асса̄ти йа̄вам̣, йа̄вантасса бха̄во йа̄ватвам̣. евам̣ та̄ватвам̣, тва.

парама̄нам̣ уттамапуриса̄нам̣ бха̄во каммам̣ ва̄ па̄рамӣ, самагга̄нам̣ бха̄во каммам̣ ва̄ са̄маггӣ, н̣ӣ.

‘‘на̄гавата̄, сӣхавата̄, а̄джан̃н̃авата̄’’ ичча̄дӣсу бха̄ве вантупаччайам̣ иччханти.

ма̄ту бха̄та̄ ма̄туло, уло.

ити ниддит̣т̣хапаччайара̄си.

вуддхира̄си

‘пада̄нама̄дисса̄йуван̣н̣асса̄ео н̣а̄нубандхе’ти пада̄дибхӯта̄нам̣ ака̄ра, иван̣н̣у’ван̣н̣а̄нам̣ а̄, е, овуддхи.

а̄диччо, ва̄сит̣т̣хо, венатеййо, менико, петтикам̣, одумбарам̣, ол̣умпико, одагйам̣, добхаггам̣, собхаггам̣ ичча̄ди.

н̣а̄нубандхети ким̣? на̄мако, падако, пура̄тано.

‘маджджхе’ти суттена падамаджджхепи вуддхи, ва̄сет̣т̣хо, ад̣д̣хатеййо ичча̄ди.

553. сам̣йогепи квачи [ка. 405; рӯ. 365; нӣ. 864; ‘пи’ (бахӯсу наттхи)].

н̣а̄нубандхе паччайе паре сам̣йогепи квачи вуддхи хоти.

петтеййо, петтикам̣, деччо, памукхе са̄дху па̄моккхам̣, памудитасса бха̄во па̄моджджам̣, ваттаббанти ва̄кйам̣, бхаджитаббанти бха̄гйам̣, бхоггам̣, йоггам̣ ичча̄ди.

ити вуддхира̄си.

лопара̄си

‘лопован̣н̣иван̣н̣а̄на’нти суттена н̣йамхи паре аван̣н̣и’ван̣н̣а̄нам̣ лопо.

таттха аван̣н̣е-пан̣д̣иччам̣, таччхам̣, да̄йаджджам̣, двидха̄ бха̄во дведжджхам̣, карун̣а̄йева ка̄рун̃н̃ам̣ ичча̄ди.

иван̣н̣е-адхипатисса бха̄во а̄дхипаччам̣. евам̣ а̄диччо, кон̣д̣ан̃н̃о ичча̄ди.

‘уван̣н̣асса̄ван̇а саре’ти саре паре уван̣н̣асса аван̇а хоти.

н̣амхи-лахуно бха̄во ла̄гхавам̣, ра̄гхавам̣, джамбуруккхе бхавам̣ джамбавам̣. татха̄ капилаваттхумхи бхавам̣ ка̄пилаваттхавам̣, ванам̣. бха̄туно апаччам̣ бха̄табйо, габйам̣, дабйам̣.

‘т̣е сатисса̄…’ти т̣амхи паччайе вӣсати, тӣсатӣнам̣ тилопо.

вӣсатийа̄ пӯран̣о вӣсо, екӯнавӣсо. евам̣ тӣсо, екӯнатӣсо.

‘ра̄нубандхентасара̄дисса̄’ти ра̄нубандхе паччайе падантасара̄дӣнам̣ лопо.

меттеййо, петтеййо, кивам̣, киттакам̣, ӣдӣ, ӣдиккхо, ӣдисо, а̄хачча, упахачча, саккачча, адхикичча, кирийа̄, ведагӯ, па̄рагӯ ичча̄ди.

554. паччайа̄нам̣ лопо [ка. 391; рӯ. 423; нӣ. 830; моггалла̄не ‘лопо’ твева диссати].

паччайа̄нам̣ квачи лопо хоти.

буддхе ратанам̣ пан̣ӣтам̣, чаккху сун̃н̃ам̣ аттена ва̄ аттанийена ва̄ [сам̣. ни. 4.85]. еттха ча ратанасса бха̄во ратанам̣, аттано бха̄во атта̄, аттано сакасса бха̄во аттанийанти евам̣ бха̄вапаччайалопо.

‘‘буддха̄нуссати дхамма̄нуссати’’а̄дӣсу ‘‘буддхасса бха̄во буддхо, буддхасса айам̣ гун̣о буддхо’’тиа̄дина̄ найена паччайалопо ведитаббо.

555. лопо вӣмантувантӯнам̣ [ка. 268; рӯ. 397; нӣ. 518].

ийи’т̣т̣хесу паресу вӣ, манту, вантӯнам̣ лопо хоти.

медха̄вӣнам̣ атисайена медха̄вӣти медхийо, медхит̣т̣хо, сатиманта̄нам̣ атисайена сатима̄ти сатийо, сатит̣т̣хо, гун̣аванта̄нам̣ атисайена гун̣ава̄ти гун̣ийо, гун̣ит̣т̣хо.

ити лопара̄си.

кхуддакара̄си нит̣т̣хито.

на̄на̄ттара̄си

556. джо вуддхассийит̣т̣хесу [ка. 262; рӯ. 391; нӣ. 513; чам̣. 4.3.50; па̄. 5.3.61, 62].

ийи’т̣т̣хапаччайесу паресу вуддхасаддасса джо хоти.

вуддха̄нам̣ атисайена вуддхоти джеййо, джет̣т̣хо.

557. ба̄л̣хантикапасаттха̄нам̣ са̄дханедасаджа̄ [ка. 263, 264, 265; рӯ. 392, 393, 394; нӣ. 512, 514, 515; чам̣. 4.3.49, 51; па̄. 5.3.60, 63; ‘… даса̄’ (бахӯсу)].

ийа, ит̣т̣хапаччайесу паресу ба̄л̣ха, антика, пасаттхасадда̄нам̣ са̄дха, неда, са, джа̄деса̄ хонти.

ба̄л̣ха̄нам̣ атисайена ба̄л̣хоти са̄дхийо, са̄дхит̣т̣хо, антика̄нам̣ атисайена антикоти недийо, недит̣т̣хо, пасаттха̄нам̣ атисайена пасаттхоти сеййо, сет̣т̣хо, джеййо, джет̣т̣хо.

558. кан̣акана аппайува̄нам̣ [ка. 266, 267; рӯ. 395, 396; нӣ. 516, 517; чам̣. 4.3.53; па̄. 5.3.64].

ийа, ит̣т̣хапаччайесу паресу аппа, йувасадда̄нам̣ кан̣а, канаа̄деса̄ хонти.

аппа̄нам̣ нава̄нам̣ атисайена аппо навоти кан̣ийо, кан̣ит̣т̣хо, йува̄нам̣ тарун̣а̄нам̣ атисайена йува̄ тарун̣оти канийо, канит̣т̣хо, канийе вайе бхава̄ кан̃н̃а̄.

559. косаджджа̄джджава па̄рисаджджа сухаджджа маддава̄рисйа̄са бха̄джан̃н̃атхеййаба̄хусачча̄ [ка. 360, 361; рӯ. 387, 388; нӣ. 780, 781; ‘…рисса̄…’’ (бахӯсу)].

бха̄ва, каммесу н̣а̄нубандхе паччайе паре ете садда̄ нипаччанте. таттха аджджава, маддава̄’сабхасадда̄ н̣амхи сиджджханти, сеса̄ н̣йамхи.

таттха уджуно бха̄во аджджавам̣, имина̄ суттена н̣амхи усса аттам̣, ‘уван̣н̣асса̄ван̇а…’ ити усса аваттам̣. евам̣ мудуно бха̄во маддавам̣, усабхасса бха̄во а̄сабхам̣, усса а̄ттам̣. куситасса [кусӣтасса?] бха̄во косаджджам̣, имина̄ илопо, тйасса джджаттам̣, париса̄су уппанно па̄рисаджджо [дӣ. ни. 2.215], да̄гамо, сухадайова сухадо, йалопо, сухадасса бха̄во сохаджджам̣ [джа̄. 1.5.23], исино идам̣ а̄рисйам̣, исса а̄риттам̣, а̄джа̄нийасса [а̄джа̄нӣйасса̄типи диссати] бха̄во а̄джан̃н̃ам̣, йалопо, пуна ‘лопован̣н̣иван̣н̣а̄на’нти илопо, тато парам̣ сандхирӯпам̣, а̄джа̄нийо ева ва̄ а̄джан̃н̃о [джа̄. 1.1.24], сакаттхе н̣йо, тхенасса бха̄во, каммам̣ ва̄ тхеййам̣, насса йаттам̣, бахусутасса бха̄во ба̄хусаччам̣, усса аттам̣, пуна сандхирӯпам̣.

560. адха̄тусса ке [па̄н̣инийе, чанде ча ‘ка̄ка’ити пан̃чамйантам̣ диссате] сйа̄дито гхесси [ка. 404; рӯ. 370; нӣ. 859].

‘гхессӣ’ти гхе+асса+и, чхападамидам̣ суттам̣.

адха̄тусса авайавабхӯте кака̄ре паре пуббасса ака̄расса бахулам̣ и хоти каниссите гхе асйа̄дито паре сати.

ба̄лика̄, екика̄, хаттхипотика̄, махаллика̄, кумбхака̄рика̄, каммака̄рика̄, аннада̄йика̄, упа̄сика̄, са̄вика̄, дхаммава̄чика̄.

адха̄тусса̄ти ким̣? кулупака̄- бхиккхунӣ, дхенупака̄, кхӣрупака̄-ваччхӣ, идха дха̄тва̄десопи кака̄ро дха̄тусан̃н̃ам̣ лабхатийева.

кети ким̣? ведана̄, четана̄.

асйа̄дитоти ким̣? бахупарибба̄джака̄-ра̄джадха̄нӣ.

асса̄ти ким̣? бахукаттука̄-са̄ла̄.

еттха ча бахаво парибба̄джака̄ йасса̄ са̄ бахупарибба̄джака̄ти виггахо. парибба̄джакасаддо пакатисйа̄дисаддо хоти, тасма̄ канисситасса гхасан̃н̃асса а̄ка̄расса сйа̄дито паратта̄ пуббасса асса иттам̣ на бхавати. йади бхавеййа, бахука̄ парибба̄джика̄йо йассанти аттхаппасан̇го сийа̄ти.

ити на̄на̄ттара̄си нит̣т̣хито.

ити нируттидӣпанийа̄ на̄ма моггалла̄набйа̄каран̣а-

дӣпанийа̄ таддхитакан̣д̣о пан̃чамо.

6. а̄кхйа̄такан̣д̣а

суддхакаттурӯпа

атха дха̄тупаччайасам̣сиддхам̣ ка̄ла, ка̄рака, пуриса, сан̇кхйа̄бхедадӣпакам̣ лин̇габхедарахитам̣ крийа̄падха̄нава̄чакам̣ тйа̄дйантана̄макам̣ а̄кхйа̄тападам̣ дӣпийате.

таттха крийам̣ дха̄ретӣти дха̄ту. са̄ пакатидха̄ту, викатидха̄ту, на̄мадха̄тувасена тивидха̄.

таттха бхӯ, хӯ, гаму, пача ичча̄ди пакатидха̄ту на̄ма сабха̄вена сиддхатта̄.

титиккха, тикиччха, бубхуккха, джигхаччхаичча̄ди викатидха̄ту на̄ма сан̇кхатавасена сиддхатта̄.

путтӣйа, паббата̄йа ичча̄ди на̄мадха̄ту на̄ма на̄мабхӯтасса сато крийава̄чӣпаччайайогена дха̄тут̣т̣ха̄не т̣хитатта̄.

пакатидха̄ту ча сакаммика̄’каммикавасена дувидха̄.

таттхайа̄ дха̄ту камма̄пеккхам̣ крийам̣ вадати, са̄ сакаммика̄ на̄ма. га̄мам̣ гаччхати, оданам̣ пачати ичча̄ди.

йа̄ камманирапеккхам̣ крийам̣ вадати, са̄ акаммика̄ на̄ма. бхавати, хоти, тит̣т̣хати, сети ичча̄ди.

сакаммика̄ ча екакаммика, двикаммикавасена дувидха̄.

таттха йа̄ екакамма̄пеккхам̣ крийам̣ вадати, са̄ екакаммика̄ на̄ма. га̄мам̣ гаччхати, оданам̣ пачати ичча̄ди.

йа̄ падха̄на̄’падха̄навасена каммадвайа̄пеккхам̣ крийам̣ вадати, са̄ двикаммика̄ на̄ма.

са̄ ча нйа̄ди, духа̄дивасена дувидха̄.

таттха йа̄ дха̄ту па̄панаттха̄ хоти, са̄ нйа̄ди на̄ма. аджам̣ га̄мам̣ нети, бха̄рам̣ га̄мам̣ вахати, са̄кхам̣ га̄мам̣ а̄кад̣д̣хати.

сеса̄ двикаммика̄ духа̄ди на̄ма. га̄вим̣ кхӣрам̣ духати, бра̄хман̣ам̣ камбалам̣ йа̄чати, да̄йакам̣ бхиккхам̣ бхиккхати, гон̣ам̣ ваджам̣ рундхати, бхагавантам̣ пан̃хам̣ пуччхати, сиссам̣ дхаммам̣ ануса̄сати, бхагава̄ бхиккхӯ етам̣ [вачанам̣] авоча, ра̄джа̄ амаччам̣ вачанам̣ бравӣти ичча̄ди.

таттха йада̄ каммасмим̣ рӯпам̣ сиджджхати, тада̄ вибхатти, паччайа̄ нйа̄димхи падха̄накаммам̣ ваданти, духа̄димхи ападха̄накаммам̣, саббадха̄тӯсу ка̄ритайоге ка̄ритакамманти, саббан̃четам̣ дха̄тӯнам̣ пакатиаттхавасена вуттам̣, анекаттхатта̄ пана дха̄тӯнам̣ аттхантаравачане ва̄ на̄нупасаггайоге ва̄ акаммика̄пи сакаммика̄ хонти, сакаммика̄пи акаммика̄ хонти.

аттхантаравачане та̄ва –

вида – сатта̄йам̣, дхаммо виджджати, сам̣виджджати.

вида – н̃а̄н̣е, дхаммам̣ видати.

вида – ла̄бхе, дханам̣ виндати.

вида – анубхаване, сукхам̣ ведети, випа̄кам̣ пат̣исам̣ведети [ма. ни. 3.303].

вида – а̄рочане, ведайа̄махам̣ бханте ведайатӣти мам̣ дха̄рету [чӯл̣ава. ат̣т̣ха. 102], ка̄ран̣ам̣ ниведети, дхаммам̣ пат̣иведети ичча̄ди.

на̄нупасаггайоге –

пада-гатийам̣, маггам̣ паджджати, пат̣ипаджджати, магго уппаджджати, нипаджджати, сампаджджати, бхого бхавати, самбхавати, бхогам̣ анубхавати, тан̣хам̣ абхибхавати, парибхавати, адхибхавати, аран̃н̃ам̣ абхисамбхавати, аджджхога̄хатӣти аттхо. гаччхантам̣ магге абхисамбхавати, сампа̄пун̣а̄тӣти аттхо ичча̄ди.

пада̄нам̣ бйан̃джанасампаттийа̄ ва̄ аттхасампаттийа̄ ва̄ упака̄рака̄ вибхатти, паччайа̄ паччайа̄ на̄ма.

таттха вибхаттийо тйа̄ди, тва̄диичча̄дина̄ ат̣т̣хавидха̄ бхаванти, сарӯпато чханнавутивидха̄.

таттха пуббачхаккабхӯта̄ни ат̣т̣хачатта̄лӣсарӯпа̄ни парассапада̄ни на̄ма. парачхаккабхӯта̄ни ат̣т̣хачатта̄лӣсарӯпа̄ни аттанопада̄ни на̄ма.

таттха парахитапат̣исам̣йуттесу т̣ха̄несу паваттибахула̄ни пада̄ни парассапада̄ни на̄ма. аттахитапат̣исам̣йуттесу паваттибахула̄ни аттанопада̄ни на̄ма̄ти еке.

паро вуччати катта̄ саббакрийа̄са̄дха̄ран̣атта̄, атта̄ вуччати каммам̣ сакасакакрийа̄са̄дха̄ран̣атта̄, парасса абхидха̄йака̄ни пада̄ни парассапада̄ни, аттано абхидха̄йака̄ни пада̄ни аттанопада̄нӣти ан̃н̃е.

атта̄ вуччати падаттха̄нам̣ сарӣрабхӯта̄ крийа̄, каттуна̄ пана са̄дхйат̣т̣хена крийарӯпа̄ни бха̄ва, камма̄нипи атта̄ти вуччанти. са̄дхакат̣т̣хена техи парабхӯто катта̄ паро на̄ма̄ти апаре.

атта̄ вуччати амхаттхо, паро вуччати тумха, на̄маттхо, пуббачхакка̄ни парабахулатта̄ парассапада̄ни на̄ма, парачхакка̄ни пана рӯл̣хӣвасена аттанопада̄ни на̄ма̄типи ваданти. идам̣ на йуджджати парачхаккесу таббахуламаттасса̄пи асиддхатта̄. па̄л̣ибха̄сам̣ пана патва̄ двиннам̣ чхакка̄нам̣ аттахита, парахитесу ва̄ тӣсу ка̄ракесу ва̄ паваттина̄на̄ттам̣ на диссатийева, тасма̄ имасмим̣ гантхе там̣ на̄мадвайам̣ на гахитанти дат̣т̣хаббам̣.

паччайа̄ пана чатуббидха̄ викаран̣а, кичча, ка̄рита, дха̄тупаччайавасена.

таттха йе дха̄тусиддха̄ни тйа̄дипада̄ни табба̄дипада̄ни ча ган̣авибха̄гавасена ан̃н̃аман̃н̃ам̣ висадисарӯпа̄ни каронти, те викаран̣апаччайа̄ на̄ма, ла, йа, н̣оичча̄дайо.

бха̄ва, каммависайо кйо киччапаччайо на̄ма.

паресам̣ а̄н̣а̄панасан̇кха̄те пайоджакабйа̄па̄ре паватта̄ н̣и, н̣а̄пипаччайа̄ ка̄ритапаччайа̄ на̄ма.

висум̣ там̣там̣крийава̄чӣбха̄вена дха̄турӯпа̄ кха, чха, саичча̄дика̄ паччайа̄ дха̄тупаччайа̄ на̄ма.

‘‘ка̄ла, ка̄рака, пуриса, сан̇кхйа̄бхедадӣпака’’нти еттха атӣта, паччуппанна̄’на̄гата, ка̄лавимуттавасена ка̄лабхедо чатуббидхо.

таттха хиййаттанӣ, аджджаттанӣ [аджджатанӣ (бахӯсу)], пароккха̄ти има̄ тиссо вибхаттийо атӣте ка̄ле ваттанти.

ваттама̄на̄, пан̃чамӣти две паччуппанне.

ека̄ бхависсантӣ ана̄гате.

саттамӣ, ка̄ла̄типаттӣти две ка̄лавимутте ваттанти, айам̣ кира пора̄н̣ико вибхаттӣнам̣ камо, со ча па̄л̣ийа̄ саметийева.

‘‘саббе саддхаммагаруно, вихам̣су вихаранти ча.

атхопи вихариссанти, еса̄ буддха̄на дхаммата̄’’ти [а. ни. 4.21] ча –

‘‘аббхатӣта̄ ча йе буддха̄, ваттама̄на̄ ана̄гата̄’’ти ча [апа. тхера 1.1.588] па̄л̣ӣ. имасмим̣ каме пан̃чамӣ, саттамӣти на̄мадвайампи анваттхавасена сиддхам̣ бхавати. паччха̄ пана гаруно ваттиччха̄васена вибхаттӣнам̣ на̄на̄камам̣ каронти.

катту, камма, бха̄ва̄ пана ка̄ракабхедо на̄ма. таттха бха̄во дувидхо са̄дхйа, са̄дханавасена висесана, висесйавасена ча. таттха дха̄тваттхакрийа̄ са̄дхйабха̄во на̄ма. паччайаттхакрийа̄ са̄дханабха̄во на̄ма.

тесу са̄дхйабха̄во на̄на̄дха̄тӯнам̣ васена на̄на̄видхо хоти. са̄дханабха̄во на̄на̄дха̄тваттха̄нам̣ паватта̄ка̄расан̇кха̄тена екат̣т̣хена екова хоти. со пана йатха̄ джа̄ти на̄ма ануппаннапаккхе т̣хите сан̇кхатадхамме уппа̄дентӣ вийа кха̄йати, татха̄ воха̄рависайаматте т̣хите саббадха̄тваттхе па̄тубхонте каронто вийа кха̄йати, тасма̄ со са̄дхананти ча ка̄раканти ча вуччати. йатха̄ ча джа̄тивасена уппанна̄ сан̇кхатадхамма̄ ‘‘чинтанам̣ джа̄там̣, пхусанам̣ джа̄та’’ мичча̄дина̄ екантамева джа̄тим̣ висесенти, татха̄ паччайаттхавасена па̄тубхонта̄ на̄на̄дха̄тваттха̄пи ‘‘бхуййате, гамйате, паччате, бхаванам̣, гаманам̣, пачана’’ мичча̄дина̄ екантамева паччайаттхам̣ висесенти. ваттиччха̄васена пана бха̄васа̄дханападесу дха̄тваттха, паччайаттха̄нам̣ абхедопи ваттум̣ йуджджатийева. идха пана двӣсу бха̄весу са̄дханабха̄во адхиппетоти.

пат̣хама, маджджхиму’ттамапуриса̄ пурисабхедо. ‘пурисо’ти ча ‘‘йам̣кин̃ча̄йам̣ пурисапуггало пат̣исам̣ведети сукхам̣ ва̄ дуккхам̣ ва̄ адуккхамасукхам̣ ва̄’’ти [ма. ни. 3.1] еттха атта̄ ева вуччати, со ча атта̄ ‘‘со кароти, со пат̣исам̣ведетӣ’’ти [а. ни. 6.43; висуддхи. 2.580] еттха ка̄ракоти вуччати. ити ‘пурисо’ти ка̄рако ева.

со ча тивидхо на̄маттхо, тумхаттхо, амхаттхо ча̄ти. таттха аттано аджджхаттасанта̄набхӯтатта̄ амхаттхо уттамапурисо на̄ма, сеса̄ пана камена пат̣хамапурисо, маджджхимапурисоти вуччанти. вибхаттийо пана таддӣпакатта̄ пат̣хамапуриса̄дина̄мам̣ лабханти. идан̃ча на̄мам̣ ка̄ракабхеде антогадхамева̄ти катва̄ имасмим̣ гантхе на гахитанти.

сан̇кхйа̄бхедо дувидхо екатта, бахуттавасена.

‘лин̇габхедарахита’нти ‘‘пурисо гаччхати, иттхӣ гаччхати, кулам̣ гаччхати’’ ичча̄дӣсу ‘пурисо’ичча̄дӣнам̣ абхидхеййапада̄нам̣ лин̇га̄нугато рӯпабхедо а̄кхйа̄тападе наттхи.

‘крийа̄падха̄нава̄чака’нти еттха крийам̣ ева падха̄нато абхидха̄ти, на на̄мападам̣ вийа даббам̣ падха̄нато абхидха̄тӣти адхиппа̄йо.

таттха крийа̄ на̄ма дха̄тваттхабха̄во вуччати, са̄ ча ка̄лавасена атӣтакрийа̄, паччуппаннакрийа̄, ана̄гатакрийа̄, ка̄лавимуттакрийа̄ти чатуббидха̄ хоти.

а̄н̣аттикрийа̄, а̄сит̣т̣хакрийа̄, ануматикрийа̄, парикаппакрийа̄, араха, сакка, видхи, нимантана̄’мантана̄дикрийа̄ти бахувидхо крийа̄бхедоти.

бхӯ-сатта̄йам̣, сантасса бха̄во сатта̄, тассам̣ сатта̄йам̣, бхӯдха̄ту сатта̄йаматтхе ваттате, саббападаттха̄нам̣ садда, буддхивисайабха̄вена виджджама̄набха̄ве ваттатетйаттхо.

561. крийаттха̄ [ка. 432, 455; рӯ. 362, 530; нӣ. 905, 936; па̄. 3.1.91].

адхика̄расуттамидам̣, крийаттха̄ парам̣ вибхатти, паччайа̄ бхавантӣти аттхо. крийа̄ аттхо йасса̄ти крийаттхо. пакатидха̄ту, викатидха̄ту, на̄мадха̄тувасена тивидхо дха̄ту, ка̄ритапаччайантарӯпампи викатидха̄тумхи сан̇гайхати.

562. ваттама̄нети анти си тха ми ма те анте се вхе е мхе [ка. 414; рӯ. 428; нӣ. 872; чам̣. 1.2.82; па̄. 3.2.123].

а̄рабхитва̄ нит̣т̣хам̣ анупагато бха̄во ваттама̄но на̄ма, там̣самбандхӣка̄лопи тадӯпача̄рена ваттама̄ноти вуччати. ваттама̄не ка̄ле крийаттха̄ парам̣ тйа̄дивибхаттийо бхаванти. айан̃ча вибхатти тйа̄дӣти ча ваттама̄нака̄лависайатта̄ ваттама̄на̄ти ча сиджджхати.

563. пубба̄парачхакка̄намека̄некесу тумхамхасесесу две две маджджхимуттамапат̣хама̄ [ка. 408; рӯ. 431; нӣ. 867].

тумхана̄мам̣, амхана̄мам̣, тадубхайато сесана̄манти тӣсу на̄месу пайуджджама̄несу ва̄ гамйама̄несу ва̄ екасмим̣ ва̄ анекесу ва̄ аттхесу пуббачхакка, парачхакка̄нам̣ две две маджджхима, уттама, пат̣хама̄ вибхаттийо бхаванти. ‘‘уттаманти уттарам̣ антима’’нти чӯл̣амоггалла̄не вуттам̣.

еттха ча вибхаттивидха̄намукхена там̣там̣сан̃н̃а̄видха̄нампи сиддхам̣ хоти.

катхам̣?ти, анти, си, тха, ми, ма ити пуббачхаккам̣ на̄ма.

те, анте, се, вхе, е, мхе ити парачхаккам̣ на̄ма.

пуббачхакке ча-ти, антидвайам̣ пат̣хамадукам̣ на̄ма, си, тхадвайам̣ маджджхимадукам̣ на̄ма, ми, мадвайам̣ уттамадукам̣ на̄ма. евам̣ парачхакке.

таттха тулйа̄дхикаран̣абхӯте сесана̄ме пайуджджама̄не ва̄ гамйама̄не ва̄ пат̣хамадукам̣ бхавати. татха̄ тумхана̄ме маджджхимадукам̣, амхана̄ме уттамадукам̣. дукесу ча екасмим̣ аттхе ваттаббе екавачанам̣, бахумхи ваттаббе бахувачанам̣.

еттха ча на̄ма̄нам̣ аттханиссита̄ катваттха, камматтха̄ идха на̄маттха̄ти вуччанти. катту, каммасан̇кха̄те йасмим̣ на̄маттхе тйа̄дивибхаттийо бхаванти, со на̄маттхо тйа̄дива̄чака̄нам̣ ева ва̄ччабхӯто вуттаттхо на̄ма хоти, на сйа̄дивибхаттӣнам̣.

вуттакатту, камма̄дхит̣т̣ха̄насса ча лин̇гаттхасса ва̄чакам̣ на̄мападам̣ абхидхеййападам̣ на̄ма, етадева тулйа̄дхикаран̣ападанти ча вуччати.

ама̄дайо ча аттхава̄чакавибхаттийо етасмим̣ ока̄сам̣ на лабханти, лин̇гаттхаматтаджотика̄ пат̣хама̄вибхатти ева ока̄сам̣ лабхати. еварӯпа̄ни тулйа̄дхикаран̣абхӯта̄ни абхидхеййапада̄ни сандха̄йа сутте ‘тумхамхасесесӯ’ти вуттам̣.

идан̃ча суттам̣ суддхехи тумха’мха, сесана̄мехи йуттава̄кйе ча миссакехи йуттава̄кйе ча̄ти двӣсу двӣсу ва̄кйесу ведитаббам̣.

таттха суддхехи йутте паччекам̣ дука̄ни ваттанти. йатха̄? со гаччхати, те гаччханти, твам̣ гаччхаси, тумхе гаччхатха, ахам̣ гаччха̄ми, майам̣ гаччха̄ма̄ти.

татха̄ суддхадвандепи. йатха̄? со ча со ча гаччхати, гаччханти ва̄. те ча те ча гаччханти, со ча те ча гаччханти, тван̃ча тван̃ча гаччхаси, гаччхатха ва̄. тумхе ча тумхе ча гаччхатха, тван̃ча тумхе ча гаччхатха̄ти.

миссакехи йутте двандава̄кйе пана ‘виппат̣иседхе’ти сан̇кетатта̄ парадука̄ни ева ока̄сам̣ лабханти, тесу ча бахувачана̄ни ева. йатха̄? со ча тван̃ча гаччхатха, со ча ахан̃ча гаччха̄ма, тван̃ча ахан̃ча гаччха̄ма, со ча тван̃ча ахан̃ча гаччха̄ма. екавачаначатуккам̣.

те ча тумхе ча гаччхатха, те ча майан̃ча гаччха̄ма, тумхе ча майан̃ча гаччха̄ма, те ча тумхе ча майан̃ча гаччха̄ма. бахувачаначатуккам̣.

со ча тумхе ча гаччхатха, со ча майан̃ча гаччха̄ма, тван̃ча майан̃ча гаччха̄ма, со ча тван̃ча майан̃ча гаччха̄ма. екавачанамӯлачатуккам̣.

те ча тван̃ча гаччхатха, те ча ахан̃ча гаччха̄ма, тумхе ча ахан̃ча гаччха̄ма, те ча тумхе ча ахан̃ча гаччха̄ма. бахувачанамӯлачатуккам̣.

апи ча тван̃ча со ча гаччхатха, ахан̃ча со ча гаччха̄ма, тван̃ча ахан̃ча со ча гаччха̄ма, тумхе ча со ча гаччхатха, майан̃ча со ча гаччха̄ма, тван̃ча те ча гаччхатха, ахан̃ча те ча гаччха̄маичча̄дӣнипи чатукка̄ни ведитабба̄ни.

атрима̄ па̄л̣ӣ – туван̃ча путто сун̣иса̄ ча натта̄, саммодама̄на̄ гхарама̄васетха [джа̄. 1.8.7]. ахан̃ча путто сун̣иса̄ ча натта̄, саммодама̄на̄ гхарама̄васема [джа̄. 1.8.7].

ахан̃ча да̄ни а̄йасма̄ ча са̄рипутто бхиккхусан̇гхам̣ парихарисса̄ма [ма. ни. 2.160].

ахан̃ча име ча бхиккхӯ сама̄дхина̄ нисӣдимха̄.

ахан̃ча бхарийа̄ ча да̄напатӣ ахумха̄ [джа̄. 2.22.1593].

ахан̃ча са̄мико ча да̄напатӣ ахумха̄ [джа̄. 2.22.1617] ичча̄ди.

йам̣ пана ‘‘со ча гаччхати, тван̃ча гаччхасӣ’’ти ваттаббе ‘‘тумхе гаччхатха̄’’ти ва̄ ‘‘со ча гаччхати, ахан̃ча гаччха̄мӣ’’ти ваттаббе ‘‘майам̣ гаччха̄ма̄’’ти ва̄ вачанам̣, там̣ пакатибахувачанамева, на паропурисабахувачанам̣.

йан̃ча качча̄йане – ‘‘саббесамека̄бхидха̄не паро пурисо’’ти [нӣ. 216 пит̣т̣хе] суттам̣, таттхапи саббесам̣ двиннам̣ ва̄ тин̣н̣ам̣ ва̄ миссакабхӯта̄нам̣ на̄ма, тумха’мха̄нам̣ екато абхидха̄не миссакадвандава̄кйе паро пурисо йоджетабботи аттхо на на самбхаватӣти.

564. каттари ло [ка. 455; рӯ. 433; нӣ. 925].

апароккхесу ма̄на, нта, тйа̄дӣсу паресу крийаттха̄ парам̣ каттари ла̄нубандхо апаччайо хоти. ла̄нубандхо ‘ӯлассе’ти сутте висесанаттхо.

етена йаттха ма̄на, нта, тйа̄дайо каттари ваттанти, таттха айам̣ лапаччайоти лапаччайена тесам̣ каттува̄чакабха̄вам̣ н̃а̄пети, еса найо ‘‘кйо бха̄вакаммесу…’’ ичча̄дӣсупи.

еттха ча викаран̣апаччайа̄ на̄ма бйан̃джанапӯран̣а̄ ева хонти, на аттхапӯран̣а̄, тасма̄ йасмим̣ пайоге техи вина̄ падарӯпам̣ на сиджджхати, таттхева те ваттанти. йаттха сиджджхати, таттха на ваттанти, айампи лапаччайо дха̄туто парам̣ вибхаттисаре ва̄ а̄гамасаре ва̄ асанте ваттати, санте пана ‘‘пача̄ми, пача̄ма, пача̄хи, гамети, гаменти, ваджджети, вадждженти’’-ичча̄дӣсу ка̄рийантараттха̄йа ваттати. йаттха ча паччайа̄нам̣ лопо вихито, таттха ган̣антара, рӯпантараппасан̇гапат̣исиддха̄йа ваттати, ан̃н̃аттха на ваттати.

565. йуван̣н̣а̄намео паччайе [ка. 485; рӯ. 434; нӣ. 975; чам̣. 1.1.82; па̄. 3.1.60].

вибхатти, паччайа̄ паччайо на̄ма. и, кӣ, кхи, чи, джи ичча̄дайо иван̣н̣а̄ на̄ма. чу, джу, бхӯ, хӯ ичча̄дайо уван̣н̣а̄ на̄ма. паччайе паре екаккхарадха̄тванта̄нам̣ иван̣н̣у’ван̣н̣а̄нам̣ камена е, овуддхийо хонти. ‘паро квачӣ’ти парасаралопо.

сам̣пуббо-самбхоти, самбхонти, самбхоси, самбхотха, самбхоми, самбхома.

анупуббо-анубхаване, со бхогам̣ анубхоти, те бхогам̣ анубхонти, твам̣ бхогам̣ анубхоси, тумхе бхогам̣ анубхотха, ахам̣ бхогам̣ анубхоми, майам̣ бхогам̣ анубхома.

таттха йатха̄ ‘‘нӣло пат̣о’’ти еттха нӣласаддасса аттхо дувидхо ва̄ччаттхо, абхидхеййаттхоти.

таттха гун̣асан̇кха̄то сакаттхо ва̄ччаттхо на̄ма.

гун̣аниссайо даббаттхо абхидхеййаттхо на̄ма.

нӣласаддо пана вачча̄ттхамева уджум̣ вадати, нӣласаддаматтам̣ сун̣анто нӣлагун̣амева уджум̣ джа̄на̄ти, тасма̄ ‘‘пат̣о’’ ити падантарена нӣласаддасса абхидхеййаттхо а̄чиккхӣйати.

татха̄ ‘‘анубхотӣ’’ти еттха тисаддасса аттхо дувидхо ва̄ччаттхо, абхидхеййаттхоти.

таттха каттусаттисан̇кха̄то сакаттхо ва̄ччаттхо на̄ма.

саттиниссайо лин̇гаттхо абхидхеййаттхо на̄ма.

тисаддо пана ва̄ччаттхамева уджум̣ вадати, на абхидхеййаттхам̣. ‘‘анубхотӣ’’ти сун̣антоса̄дхйакрийа̄сахитам̣ катта̄рамева уджум̣ джа̄на̄ти, на кин̃чи даббанти аттхо. тасма̄ ‘‘со’’ ити падантарена тисаддасса абхидхеййаттхо а̄чиккхӣйати, ва̄ччаттхасса пана тисадденева уджум̣ вуттатта̄ татийа̄вибхаттийа̄ пуна а̄чиккхитаббакиччам̣ наттхи, лин̇гаттхаджотанаттхам̣ абхидхеййападе пат̣хама̄вибхатти ева паваттатӣти. еса найо саббаттха.

566. еонамайава̄ саре [ка. 513, 514; рӯ. 435, 491; нӣ. 1027, 1028].

саре паре е, онам̣ камена айа, ава̄ хонти. йа, весу а-ка̄ро учча̄ран̣аттхо.

бхавати, бхаванти, бхаваси, бхаватха.

567. химимесвасса [ка. 478; рӯ. 438; нӣ. 959].

хи, ми, месу паресу а-ка̄расса дӣгхо хоти.

бхава̄ми, бхава̄ма.

парачхакке – бхавате, бхаванте, бхавасе, бхававхе, бхаве, бхавамхе.

папуббо бхӯ-паваттийам̣, надӣ пабхавати.

адхйа̄’бхи, парипуббо хим̣са̄йам̣, адхибхавати, абхибхавати, парибхавати.

випуббо вина̄се, па̄кат̣е, собхан̣е ча, вибхавати.

пара̄пуббо пара̄джайе, пара̄бхавати.

абхи, сам̣пуббо паттийам̣, аджджхога̄хе ча, абхисамбхавати, татха̄ па̄туббхавати, а̄вибхавати ичча̄ди.

ити суддхакаттурӯпам̣.

суддхабха̄вакаммарӯпа

568. кйо бха̄вакаммесвапароккхесу ма̄на нта тйа̄дӣсу [ка. 440; рӯ. 445; нӣ. 920; чам̣. 1.1.80; па̄. 3.1.67].

пароккха̄ваджджитесу ма̄на, нтапаччайесу тйа̄дӣсу ча паресу крийаттха̄ бха̄васмим̣ каммани ча ка̄нубандхо йапаччайо хоти, бахула̄дхика̄ра̄ квачи каттари ча.

рӯпам̣ вибхуййати, со пахӣйиссати [сам̣. ни. 1.249], бхаттам̣ паччати, гимхе удакам̣ чхиджджати, кусӯло бхиджджати.

569. на те ка̄нубандхана̄гамесу.

ка̄нубандхе на̄гаме ча иван̣н̣у’ван̣н̣а̄нам̣ асса ча те е, о,-а̄ на хонтӣти кйамхи вуддхи наттхи.

камме-тена пурисена бхого анубхӯйати, тена бхога̄ анубхӯйанти, тена твам̣ анубхӯйаси, тена тумхе анубхӯйатха, тена ахам̣ анубхӯйа̄ми, тена майам̣ анубхӯйа̄ма. йасса двиттам̣ рассаттан̃ча, анубхуййати, анубхуййанти.

таттха ‘‘анубхӯйатӣ’’ти еттха кйапаччайасахитасса тисаддасса аттхо дувидхо ва̄ччаттхо, абхидхеййаттхоти.

таттха каммасаттисан̇кха̄то сакаттхо ва̄ччаттхо на̄ма.

саттиниссайо лин̇гаттхо абхидхеййаттхо на̄ма.

тисаддо пана кйапаччайасахито ва̄ччаттхамева уджум̣ вадати, на абхидхеййаттхам̣. ‘‘анубхӯйатӣ’’ти сун̣анто са̄дхйакрийа̄сахитам̣ каммасаттим̣ ева уджум̣ джа̄на̄ти, на кин̃чи даббанти вуттам̣ хоти. сесам̣ пуббе вуттанайамева.

анубхӯйате, анубхуййате, анубхӯйанте, анубхуййанте, анубхӯйасе, анубхӯйавхе, анубхӯйе, анубхуййе, анубхӯйамхе, анубхуййамхе.

570. гарупубба̄ расса̄ ре нтентӣнам̣ [ка. 517; рӯ. 488; нӣ. 1105; ‘гуру…’ (бахӯсу)].

гарупуббамха̄ рассато нте, нтӣнам̣ реа̄десо хоти.

джа̄йаре, джа̄йанти, джа̄йаре, джа̄йанте, гаччхаре, гаччханти, гаччхаре, гаччханте, гамиссаре, гамиссанти, гамиссаре, гамиссанте.

гарупубба̄ти ким̣? пачанти, пачанте.

расса̄ти ким̣? па̄ченти, па̄чанте.

еттха ча суттавибха̄гена ‘‘саббам̣ хидам̣ бхан̃джаре ка̄лапарийа̄йам̣ [джа̄. 1.15.370], мун̃чаре бандханасма̄ [джа̄. 2.22.1648], джӣваре’ ва̄пи суссатӣ’’ти [джа̄. 2.22.840] ета̄ни па̄л̣ипада̄ни сиджджханти.

таттха ‘бхан̃джаре’ти бхиджджати, ‘мун̃чаре’ти мун̃чанту, ‘джӣваре’ ва̄пӣ’ти джӣванто’ва̄пи. анубхӯйаре, анубхӯйанти, анубхӯйаре, анубхӯйанте.

бха̄во на̄ма бхавана, гамана̄дико крийа̄ка̄ро, со дха̄туна̄ ева тулйа̄дхикаран̣абха̄вена висесӣйати, на на̄мападена, тасма̄ таттха тумха’мха, сесана̄мавасена тйа̄дидукависесайого на̄ма наттхи, пат̣хамадукамева таттха бхавати, даббассева ча тасса абйаттасарӯпатта̄ сан̇кхйа̄бхедопи наттхи, екавачанамева бхавати.

тена бхогам̣ анубхӯйати, анубхуййати, анубхӯйате, анубхуййате, анубхаванам̣ хотӣти аттхо.

ити суддхабха̄вакаммарӯпа̄ни.

хетукаттурӯпа

571. пайоджакабйа̄па̄ре н̣а̄пи ча [ка. 438; рӯ. 540; нӣ. 914].

йо суддхакатта̄рам̣ пайоджети, тасса пайоджакасса каттуно бйа̄па̄ре крийаттха̄ н̣и ча н̣а̄пи ча хонти. н̣а̄нубандха̄ вуддхуттха̄.

тесу ча а̄ка̄рантато [‘ато’ (мога.)] н̣а̄пийева хоти, да̄пети, да̄пайати.

уван̣н̣антато н̣ийева, са̄вети, са̄вайати.

сесато двепи, па̄чети, па̄чайати, па̄ча̄пети, па̄ча̄пайати.

пайоджакабйа̄па̄ропи крийа̄ ева̄ти тадаттхава̄чӣхи н̣и,-н̣а̄пӣхи парам̣ вибхатти, паччайа̄ бхаванти, дха̄твантасса ча н̣и, н̣а̄пӣнан̃ча вуддхи.

со маггам̣ бха̄вети, те маггам̣ бха̄венти, твам̣ маггам̣ бха̄веси, тумхе маггам̣ бха̄ветха, ахам̣ маггам̣ бха̄веми, майам̣ маггам̣ бха̄вема.

572. а̄йа̄ва̄ н̣а̄нубандхе [ка. 515; рӯ. 541; нӣ. 1029].

е, онам̣ камена а̄йа, а̄ва̄ хонти сара̄до н̣а̄нубандхе паччайе паре, суттавибхаттийа̄ ан̣а̄нубандхепи а̄йа̄’ва̄ хонти.

ге-садде, га̄йати, га̄йанти.

апапуббо че-пӯджа̄йам̣, апача̄йати, апача̄йанти.

джхе-чинта̄йам̣, джха̄йати, джха̄йанти, уджджха̄йати, ниджджха̄йати ичча̄ди.

573. н̣ин̣а̄пйа̄пӣхи ча [‘‘…ва̄’’ (бахӯсу)].

н̣и, н̣а̄пи, а̄пӣхи ча каттари ло хоти ва̄.

ка̄райати, ка̄ра̄пайати, садда̄пайати.

имина̄ асаре т̣ха̄не айа̄десато парам̣ ака̄ро хоти, со маггам̣ бха̄вайати, бха̄вайанти, бха̄вайаси, бха̄вайатха, бха̄вайа̄ми, бха̄вайа̄ма.

ити хетукаттурӯпа̄ни.

тйа̄ди

‘кйо бха̄вакаммесӯ…’ти н̣и, н̣а̄пипаччайантато йо.

574. кйасса [ка. 442; рӯ. 448; нӣ. 922].

крийаттха̄ парасса кйасса а̄димхи ӣн̃а хоти.

тена магго бха̄вӣйати, тена магга̄ бха̄вӣйанти, тена твам̣ бха̄вӣйаси, тена тумхе бха̄вӣйатха, тена ахам̣ бха̄вӣйа̄ми, тена майам̣ бха̄вӣйа̄ма.

рассатте-бха̄вийати, бха̄вийанти.

двитте-бха̄виййати, бха̄виййанти. татха̄ бха̄вайӣйати, бха̄вайӣйанти.

рассатте-бха̄вайийати, бха̄вайийанти.

двитте-бха̄вайиййати, бха̄вайиййанти.

акаммика̄пи йа̄ дха̄ту, ка̄рите тве’какаммика̄;

екакамма̄ двикамма̄ ча, двикамма̄ ча тикаммака̄.

ити суддхакаттурӯпам̣, суддхакаммарӯпам̣, хетукаттурӯпам̣, хетукаммарӯпанти екадха̄тумхи чатта̄ри ниппханнарӯпа̄ни лаббханти.

каттурӯпена четтха каммакаттурӯпампи сан̇гайхати. кусӯло бхиджджати, бхиджджанадхаммо бхиджджати.

каммарӯпена ча каттукаммарӯпампи сан̇гайхати. таттха йам̣ падам̣ каттува̄чакам̣ сама̄нам̣ саддарӯпена каммарӯпам̣ бхавати, там̣ каттукаммарӯпам̣ на̄ма, там̣ па̄л̣ийам̣ бахулам̣ диссати.

рӯпам̣ вибха̄виййати [маха̄ни. 108], атиккамиййати, саматиккамиййати, вӣтиваттиййати, нимиттам̣ абхибхуййатӣти готрабху [пат̣и. ма. 1.59], паваттам̣ абхибхуййати [пат̣и. ма. 1.59], чутим̣ абхибхуййати, упапаттим̣ абхибхуййатӣти [пат̣и. ма. 1.59] готрабху ичча̄ди.

татха̄ со пахӣйетха̄пи нопи пахӣйетха [сам̣. ни. 1.249], со пахӣйиссати [сам̣. ни. 1.249], нихиййати йасо тасса [дӣ. ни. 3.246], хиййоти хиййати посо, парети париха̄йати [джа̄. 1.15.348], а̄джа̄нӣйа̄ хасӣйанти [джа̄. 2.22.2369], видхурасса хадайам̣ дханийати [джа̄. 2.22.1350] ичча̄ди.

йан̃ча ‘йамхи да̄ дха̄ ма̄ тха̄ ха̄ па̄ маха матха̄дӣнамӣ’ти качча̄йане суттам̣, там̣ каммани иччханти, каттари ева йуджджати каммани иван̣н̣а̄гамасса саббха̄ва̄. садданӣтийам̣ пана ‘‘со пахӣйиссатӣ’’ти пада̄нам̣ бха̄варӯпаттам̣ дал̣хам̣ вадати, та̄ни пана каттукаммарӯпа̄ни ева̄ти.

еттха ча ваттама̄нам̣ чатуббидхам̣ ниччапаваттам̣, паватта̄виратам̣, паваттупаратам̣, самӣпаваттама̄нанти.

таттха ниччапаватте – идха̄йам̣ паббато тит̣т̣хати, чандимасӯрийа̄ парийа̄йанти, диса̄ бханти вирочама̄на̄ [а. ни. 4.69].

паватта̄вирате – апи ну те гахапати куле да̄нам̣ дӣйатӣти, дӣйати ме бханте куле да̄нам̣ [а. ни. 9.20].

еттха ча йа̄ва да̄не саусса̄хо, та̄ва йатха̄паватта̄ да̄накрийа̄ ваттама̄на̄ ева на̄ма хоти усса̄хасса авирататта̄.

паваттупарате – на кха̄дати айам̣ мам̣сам̣, нева па̄н̣ам̣ ханати [а. ни. 3.67], на адиннам̣ а̄дийати [а. ни. 3.67]. еттха йа̄ва таббипаккхакрийам̣ на кароти, та̄ва вираман̣акрийа̄ ваттама̄на̄ ева на̄ма хоти.

самӣпе – атӣте – куто ну твам̣ а̄гаччхаси [сам̣. ни. 1.130], ра̄джагахато а̄гаччха̄мӣти. ана̄гате – дхаммам̣ те десеми, са̄дхукам̣ сун̣охи.

суттавибхаттена тада̄йоге атӣтепи айам̣ вибхатти хоти, ва̄качӣра̄ни дхунанто, гаччха̄ми амбаре тада̄ [бу. вам̣. 2.37].

йа̄ва, пуре, пура̄йоге ана̄гатепи-идхева та̄ва тит̣т̣ха̄хи, йа̄ва̄хам̣ а̄гаччха̄ми, йам̣нӯна̄хам̣ дхамман̃ча винайан̃ча сан̇га̄йеййам̣ [па̄ра̄. ат̣т̣ха. 1.пат̣хамамаха̄сан̇гӣтикатха̄], пуре адхаммо диббати, дхаммо пат̣иба̄хиййати [чӯл̣ава. 437], данте име чхинда пура̄ мара̄ми [джа̄. 1.16.127].

екам̣саттхепи-нирайам̣ нӯнагаччха̄ми, еттха ме наттхи сам̣сайо [джа̄. 2.22.331]. авассамбха̄вийаттхепи-дхувам̣ буддхо бхава̄махам̣ [бу. вам̣. 2.109], дхувам̣ буддхо бхависсати [бу. вам̣. 2.81] ва̄.

анийаматтхепи-манаса̄ че пасаннена, бха̄сати ва̄ кароти ва̄ [дха. па. 2] чинтетӣти читтам̣ [дха. са. ат̣т̣ха. 1], пхусатӣти пхассо [дха. са. ат̣т̣ха. 1], буджджхатӣти буддхо.

када̄ карахийогепи-када̄ гаччхати, карахи гаччхати, гамиссати ва̄.

ити тйа̄ди.

тва̄ди

атха тва̄ди вуччате.

575. ту анту хи тха ми ма там̣ антам̣ су вхо е а̄масе [ка. 424; рӯ. 450; нӣ. 897; чам̣. 1.3.122; па̄. 3.3.162].

ваттама̄не ка̄ле пан̃ха, паттхана̄, видхӣсу крийаттха̄ тва̄дайо хонти.

пан̃хе-дхаммам̣ ва̄ твам̣ адхийассу винайам̣ ва̄ [па̄чи. 471 (аттхато садисам̣)].

паттхана̄саддена а̄сӣса̄дайопи сан̇гайханти.

таттха паттхана̄йам̣-бхава̄бхаве сам̣саранто, саддхо хоми амаччхарӣ.

а̄сӣса̄йам̣-етена саччаваджджена, паджджунно абхивассату [чарийа̄. 3.89], саббе бхадра̄ни пассанту [джа̄. 1.2.105], саббе сатта̄ авера̄ хонту [пат̣и. ма. 2.22].

йа̄чане-екам̣ ме найанам̣ дехи [чарийа̄. 1.59].

а̄йа̄чане-десету бханте бхагава̄ дхаммам̣ [дӣ. ни. 2.68], овадату мам̣ бхагава̄ [сам̣. ни. 3.1], ануса̄сату мам̣ сугата [сам̣. ни. 3.1], уллумпату мам̣ бханте сан̇гхо [маха̄ва. 71], асма̄кам̣ адхипанна̄нам̣, кхамассу ра̄джакун̃джара [джа̄. 2.21.181], етха бйаггха̄ ниваттавхо [джа̄. 1.3.66].

видхисаддена нийоджана̄дайопи сан̇гайханти.

таттха видхимхи-акусалам̣ паджахатха, кусалам̣ упасампаджджа вихаратха [пат̣и. ма. 3.30; па̄ра̄. 19], евам̣ витаккетха, ма̄ евам̣ витаккетха [пат̣и. ма. 3.30].

нийоджане-етха бхиккхаве сӣлава̄ хотха [а. ни. 5.114], апп